📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄ-ມຫາຏີກາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ສທ຺ຘມ຺ມຣໍສິມາລີ ໂຍ, ວິເນຍ຺ຍກມລາກເຣ;

ວິໂພເຘສິ ມຫາໂມຫ-ຕມໍ ຫນ຺ຕ຺ວານ ສພ຺ພໂສ.

ຎາຓາຕິສຍພິມ຺ພໍ ຕໍ, ວິສຸທ຺ຘກຣຸຓາຣຸຓໍ;

ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິຣຸປກ຺ເລສໍ, ພຸທ຺ຘາທິຈ຺ຈໍ ມໂຫທຍໍ.

ໂລກາໂລກກຣໍ ຘມ຺ມໍ, ຄຸຓຣສ຺ມິສມຸຊ຺ຊລໍ;

ອຣິຍສງ຺ຆຎ຺ຈ ສມ຺ຜຸລ຺ລໍ, ວິສຸທ຺ຘກມລາກຣໍ.

ວນ຺ທນາຊນິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ອິຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;

ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ຫຸຕ຺ວາຫໍ ຕສ຺ສ ເຕຊສາ.

ສມ຺ປນ຺ນສີລາຈາເຣນ, ຘີມຕາ ສຸຈິວຸຕ຺ຕິນາ;

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ທາຐານາຄຕ຺ເຖເຣນ ຖິຣເຈຕສາ.

ວິສຸທ຺ຘຈຣິໂຕ ນາໂຖ, ຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມນຸຕ຺ຕຣໍ;

ປຕ຺ວາ ເທເສສິ ກຣຸຓາສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ.

ຕສ຺ສາ ອຘິຄມູປາໂຍ, ວິສຸທ຺ຘນຍມຓ຺ຑິໂຕ;

ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຸວິສຸທ຺ຘປທກ຺ກໂມ.

ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ອສໍກິຓ຺ຓໍ, ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ;

ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ, ສມຍໍ ອວິໂລມຍໍ.

ຕສ຺ສ ນິສ຺ສາຍ ໂປຣາຓໍ, ກຖາມຄ຺ຄໍ ອນາກຸລໍ;

ຕນ຺ຕິນຍານຸຄໍ ສຸທ຺ຘໍ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ອິຕິ ອາກງ຺ຂມານສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໍ;

ວິຠຊນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ, ນິສາມຍຖ ສາຘໂວຕິ.

ນິທານາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ສ຺ວາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏ຺ຐປີຍຕິ, ຕໍ ຕາວ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທານາທິນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ເຕນ ຫິ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ນິທານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປໂຍຊນໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ໂຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ປາໂຍ ໂຈທນາ ໂສຘນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ເຈວ ອາຈຣິເຍນ ປຏິປນ຺ນໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ກິຣາຕິອາທິ ເທສນາຍ ນິທານປໂຍຊນນິທ຺ຘາຣຓໍ, ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ຠາສິສ຺ສນ຺ຕິອາທິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓໍ, ສີເລ ຐຕ຺ວາຕິອາທິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘາຘິປ຺ປາຍວິຠາວນາ, ກິໍ ສີລນ຺ຕິອາທິ ໂຈທນາ, ຕໂຕ ປຣໍ ໂສຘນໍ, ສມາຘິປຎ຺ຎາກຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາ ອາທິມ຺ຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ນ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ. ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພິກາ ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສາສນສ຺ສ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາວວິຠາວນໂຕ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວນິວາຣເຓນ ອນ຺ຕຣາຍວິຘມນໂຕ, ອຸປຣິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຄຫໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄກຖາ ວຕ຺ຖຸປຸພ຺ພິກາ ອາຣທ຺ຘາ, ນ ສຕ຺ຖຸໂຖມນາປຸພ຺ພິກາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ວິສຸໍ ອສໍວຓ຺ຓນາທິຠາວໂຕ. ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ຫິ ທີຆນິກາຍາທີນໍ ນາຍໍ ວິສຸໍ ສໍວຓ຺ຓນາ, ນ ປກຣຓນ຺ຕຣໍ ວາ ອຠິຘມ຺ມາວຕາຣສຸມຕາວຕາຣາທິ ວິຍ. ຕາສໍເຍວ ປນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທີນໍ ວິເສສຠູຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ). ອຖ ວາ ໂຖມນາປຸພ຺ພິກາປິ ຈາຍໍ ກຖາ ນ ວຕ຺ຖຸປຸພ຺ພິກາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາສເນ ຫິ ວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນໍ ນ ໂລເກ ວິຍ ເກວລໍ ໂຫຕິ, ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນາຠາວວິຠາວເນນ ສຕ຺ຖຸຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ອຸລ຺ລິງ຺ຄນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ’’ຕິອາທິ. ໂສຕາປນ຺ນາທິຠາວສ຺ສ ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສພ຺ພສກທາຄາມິອນາຄາມິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ວິຠາຄສ຺ສ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ເຕນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສີລາທໂຍ ອິຘ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຫິ ເນສໍ ຈຣິມຠເວ ວິເສສໂຕ ສໍສາຣຠຍິກ຺ຂຓໍ, ຍຖາສກໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏນປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ສມານາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ໂສ ອິມໍ ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ ສາຘາຣຓວຈເນນ ສາຕິສຍໍ, ນິຣຕິສຍຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏນໍ ຄຫິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ນິຣຕິສຍໍ ສວາສນປ຺ປຫານຕາຍ. ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ປຫານສມ຺ປທາ ກິຕ຺ຕິຕາ ໂຫຕິ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາ ຎາຓສມ຺ປທາ ຈ. ຕທຸຠເຍນ ນານນ຺ຕຣິກຕາຍ ອານຸຠາວສມ຺ປທາທໂຍປີຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພິກາຍໍ ກຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ໂຖມນາປຸພ຺ພິກາ ເອວາຍໍ ກຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຖຸ ໂຖມນໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສາ ປນາຍໍ ຍສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ອາຈິຓ຺ຓຎ຺ເຈຕໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍທິທໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມານຸກູລໍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ສຕ຺ຖຸ ອຠິຕ຺ຖວນໍ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຖມນາ ປວຕ຺ຕິຕາຕິ. ໂຖມນາກາຣສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ປຐມໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນິທານໂຈທນາມຸເຂນ ປຸຈ຺ຉາຄາຖໍ ສຣູປໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ອວິປຣີຕພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ຖຠາວາວໂຊຕນໍ ຠຄວໂຕ ໂຖມນໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອິຕີຕິອາທີສຸ ອິຕີຕິ ອຍໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸ ປຣິສມາປນາທິປທຕ຺ຖວິປຣິຍາຍປກາຣາວຘາຣຓນິທສ຺ສນາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ‘ຣູປ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເຫຕຸມ຺ຫິ ອາຄໂຕ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ປຣິສມາປເນ. ‘‘ອິຕິ ວາ ອິຕິ ເອວຣູປາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໗) ອາທິອຕ຺ເຖ. ‘‘ມາຄຓ຺ຑິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຠິລາໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໗໓, ໗໕) ປທຕ຺ຖວິປຣິຍາເຍ. ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔) ປກາເຣ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ, ກິໍປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ອວຘາຣເຓ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ນິທສ຺ສເນ. ອິຘາປິ ນິທສ຺ສເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ປກາເຣຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ປຐໂມ ປນ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຫີຕິ ອວຘາຣເຓ. ອິທນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຠິມຸຂີກຣຓໂຕ.

ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ວປ຺ປນວາປສມີກຣຓເກໂສຫາຣຓຊີວິຕວຸຕ຺ຕິປມຸຕ຺ຕຠາວປາວຈນປວຕ຺ຕິຕອຊ຺ເຌສນກຖນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ –

‘‘ຄາໂວ ຕສ຺ສ ປຊາຍນ຺ຕິ, ເຂຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣູຫຕິ;

ວຸຕ຺ຕານໍ ຜລມສ຺ນາຕິ, ໂຍ ມິຕ຺ຕານໍ ນ ທຸພ຺ຠຕີ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໙) ວປ຺ປເນ ອາຄໂຕ. ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ປຏິວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໘໙) ອຏ຺ຐທນ຺ຕກາທີຫິ ວາປສມີກຣເຓ. ‘‘ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ທຫໂຣ ວຸຕ຺ຕສິໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໖) ເກໂສຫາຣເຓ. ‘‘ປນ຺ນໂລໂມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໓໒) ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ ອຠພ຺ໂພ ຫຣິຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໕໙; ປາຣາ. ໙໒; ປາຈິ. ໖໖໖; ມຫາວ. ໑໒໙) ພນ຺ຘນໂຕ ປມຸຕ຺ຕຠາເວ. ‘‘ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໕; ມ. ນິ. ໒.໔໒໗; ມຫາວ. ໓໐໐) ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ. ໂລເກ ປນ ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ຄຸໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຣາຍໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອຊ຺ເຌສເນ. ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠຄວຕາ ‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’ຕິ’’ອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ກຖເນ. ອິຘາປິ ກຖເນ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕິ ຫິ ເອວເມວ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຄາຖໍ ເທສິຕຠາເວນ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາ ວາ ເທສິຕາກາຣໍ ອວຘາເຣຕິ.

ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກໍ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ. ອຸຠເຍນາປິ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກເລນ ປນາເນນ ວຈເນນ ເທສນາຍ ນິທານໍ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສກເທສກາລປຏິຄ຺ຄາຫເກ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ສຸຍ຺ຍມານຕໍ ທີເປຕິ. ຣຕ຺ຕິຠາເຄຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ, ມຊ຺ຌິມຍາເມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເວສ຺ສວຓາທໂຍ ວິຍ ອປາກຏນາມເຘຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ເທໂວ ເອວ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ສໍສຍສມຸຄ຺ຆາຏຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາສລ຺ລສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ສໍສຍສມຸຄ຺ຆາຏຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສຸ ປຸຈ຺ຉາສຸ ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ອຕ຺ເຖນ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ຊຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາລິນິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠໂທ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູໂຕ ເອວ ຊາໂລ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຊາລິນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິສ຺ສາ ຊຏາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານມາຫ, ຣູປາທິຉຬາຣມ຺ມຓວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວິສຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນາຕິ ກທາຈິ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ກທາຈິ ຍາວ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓ ກທາຈິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓ ກທາຈິ ຍາວ ຣູປາຣມ຺ມເຓຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ ຈ ປວຕ຺ຕິວເສນ. ເທສນາກ຺ກເມນ ເຈຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກທາຈິ ກາມຠເວ ກທາຈິ ຣູປຠເວ ກທາຈິ ອຣູປຠເວ ກທາຈິ ວາ ອຣູປຠເວ…ເປ… ກທາຈິ ກາມຠເວຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວຕ຺ຕາ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍສິພ຺ພນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ອິທໍ ເຍນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຊຏາ ວິຍາຕິ ຊຏາຕິ ຊຏາຕຓ຺ຫານໍ ອຸປມູປເມຍ຺ຍຕາ, ຕໍທສ຺ສນໍ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຊາລິໂນ ເວຬຸຄຸມ຺ພສ຺ສ ສາຂາ, ໂກສສຎ຺ຈຍາທໂຍ ຈ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍເວຫິ ສໍສິພ຺ພິຕາ ວິນທ຺ຘາ ‘‘ຊຏາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປິ ສໍສິພ຺ພນສຠາເວນາຕິ, ‘‘ສໍສິພ຺ພິຕຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ສໍສິພ຺ພິຕຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ໂກສກາຣກິມິ ວິຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ສໍສິພ຺ພນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິວິສມານາ ນິວິສຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໘໖; ວິຠ. ໒໐໓). ອິເມ ສຕ຺ຕາ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕນິພ຺ພິເສສໍ ມຎ຺ຎມານາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕ຺ໂຖ ຈ ອນ຺ໂຕສທ຺ໂທຕິ ສກປຣິກ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ອນ຺ໂຕຊຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປຕ຺ຕາທິ, ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຫຕ຺ຖິອາທິ ສກປຣິກ຺ຂາໂຣ.

‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິມາໂນຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ສຣີຣນ຺ຕິ ເກຈິ. ມມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ສຸນ຺ທໂຣ, ອສຸກສ຺ສ ວິຍ ມມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ວາ ອາທິນາ ສກອຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂາທີນິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ. ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ຣູປາທີນິ ພາຫິຣາຍຕນານິ. ປເຣສໍ ສພ຺ພານິ ວາ, ສປຣສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານິ ວາ ຈກ຺ຂາທີນິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ. ຕຖາ ຣູປາທີນິ ພາຫິຣາຍຕນານິ. ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຠເວສຸ ປວຕ຺ຕິຍາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ອນ຺ໂຕຊຏາພຫິຊຏາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຠໂວ ຫິ ກສ຺ສຈິປິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ກຖຎ຺ຈິປິ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ຣູປາຣູປຠໂວ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ, ພຫີ’’ຕິ ຈ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໗). ວິສຍເຠເທນ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕຓ຺ຫໍ ຊຏາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕາຍ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ຊຏາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ‘‘ປຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ຊເຏນ຺ຕີ ວິນນ຺ຘນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊຏາຍ ຊຏິຕາ ປຊາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຍທິປິ ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ເອກເທໂສ ປນ ສມຸທາໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອວຍວໂຕ ສມຸທາຍໍ ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປມູປເມຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມ ເວຬຸຊຏາທີຫິ…ເປ… ສໍສິພ຺ພິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມໍ ຊຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕີສຸ ຘາຕູສຸ ເອກມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ສໍສິພ຺ພເນນ ເຕຘາຕຸກໍ ຊເຏຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ເຕນສ຺ສາ ມຫາວິສຍຕໍ, ວິຊຏນສ຺ສ ຈ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວມາຫ. ‘‘ວິຊເຏຕຸໍ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິຊຏເຍ’’ຕິ ປທໍ ສຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ, ນ ວິຘິອາທິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ‘‘ອນ຺ໂຕຊຏາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຏ຺ໂຐ ປນ ອສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖມາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເອທິໂສວ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄຸຓໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ເມສູຕິ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ສພ຺ເພສຸ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາໂຣຕິ ອນວເສສເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫາເນນ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣຕ຺ຕາ ນວິຫຕຎາຓປວຕ຺ຕິໂກ. ເອເຕນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາວິຠາວເນນ ອາທິໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ອາເວຓິກຘມ຺ມານໍ ຄຫເຓເນວ ຕເທກລກ຺ຂຓຕາຍ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ເສສາເວຓິກຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫິຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸຓາທີຫິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ວິຊຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ວິເຊຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິສ຺ສຣິຍຘນາທິສກ຺ກາຣທານຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍຕໍອຕ຺ຖານຸສາສນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ປຸຎ຺ຎາຕິສຍໂຍຄານຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຊຸຕິຍາ ໂຊຕນ຺ຕິ, ຍຖາຘິປ຺ເປຕຎ຺ຈ ວິສຍໍ ອປ຺ປຏິຆາເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍຖິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜາທເນ ຈ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ເທວາ. ອຖ ວາ ເທວນີຍາ ຕໍຕໍພ຺ຍສນນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ສຣຓໍ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ຄມນີຍາ, ອຠິຕ຺ຖວນີຍາ ວາ, ໂສຠາວິເສສໂຍເຄນ ກມນີຍາຕິ ວາ ເທວາ. ເຕ ຕິວິຘາ – ສມ຺ມຸຕິເທວາ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ວິສຸທ຺ຘິເທວາຕິ. ຠຄວາ ປນ ນິຣຕິສຍາຍ ອຠິຎ຺ຎາກີຬາຍ ອຸຕ຺ຕເມຫິ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຫິ ສປຣສນ຺ຕານຄຕປຎ຺ຈວິຘມາຣວິຊຍິຈ຺ຉານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສຕ຺ຕຘນາທິສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ອເວຈ຺ຈປສາທສກ຺ກາຣທານຄ຺ຄຫຓສງ຺ຂາເຕນ, ຘມ຺ມສຠາວປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍານຸຣູປານຸສາສນີສງ຺ຂາເຕນ ຈ ໂວຫາຣາຕິສເຍນ ປຣມາຍ ປຎ຺ຎາສຣີຣປ຺ປຠາສງ຺ຂາຕາຍ ຊຸຕິຍາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຍ ຎາຓສຣີຣຄຕິຍາ, ມາຣວິຊຍສພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓປຣຫິຕນິປ຺ຜາທເນສຸ ອປ຺ປຏິຫຕາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມນີຍໂຕ, ອຠິຕ຺ຖວນີຍໂຕ, ຠຕ຺ຕິວເສນ ກມນີຍໂຕ ຈ ສພ຺ເພ ເຕ ເທເວ ເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ເທວານໍ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ເທໂວຕິ ເທວເທໂວ. ສພ຺ພເທເວຫິ ປູຊນີຍຕໂຣ ເທໂວຕິ ວາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວຠາວສ຺ສ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາລງ຺ກາຣສ຺ສ ວາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ເທວານໍ ອຕິສເຍນ ເທໂວຕິ ເທວເທໂວ.

ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສກ຺ການໍ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ຄຸຓາຠິຠວນໂຕ ອຘິໂກ ອຕິສໂຍ ອຕິເຣກຕໂຣ ວາ ສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈາຕິ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ. ຎາຓປ຺ປຫານເທສນາວິເສເສສຸ ສເທວເກ ໂລເກ ເກນຈິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠນີຍຏ຺ຐານຕາຍ ກຸໂຕຈິປິ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕາຠາວໂຕ ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ວິສາຣໂທຕິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣໂທ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐; ອ. ນິ. ໔.໘). ຐານາຐານຎາຓາທີຫິ ທສຫິ ຎາຓພເລຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ທສພລຘໂຣ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ, ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑; ວິຠ. ໘໐໙). ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ອນາວຏຎາຓຕາຍ ອນາວຣຓຎາໂຓ. ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນສມຕ຺ເຖນ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ປນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ຄຫິຕານິ. ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ຕິຍທ຺ຘາຣຸຬ຺ຫານໍ ປຸຈ຺ຉານໍ ຠຄວໂຕ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ກິໍ ເທວຕານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວາຕິ ອາສງ຺ກາຍ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ເທວເທໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວຕານໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ‘‘ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ເກນປິ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ສນງ຺ກຸມາຣາທໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ‘‘ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕິສໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ຈສ຺ສ ວິເສໂສ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊທສພລຎາເຓຫິ ປາກໂຏ ຊາໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຈຕຸ…ເປ… ຘໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມານິ ຈ ຎາຓານິ ອິມສ຺ສ ຎາຓທ຺ວຍສ຺ສ ອຘິຄເມນ ສເຫວ ສິທ຺ຘານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາວຣຓຎາໂຓ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ຎາຓທ຺ວຍໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣູປຈຍສິທ຺ຘາຍ ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ, ອນຸປຸພ຺ພິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປເນຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓທ຺ວຍໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນໍ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ວິສຍປວຕ຺ຕິມຸເຂນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ‘‘ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ວກ຺ຂາມ.

໒. ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ ເອສີ ຄເວສີຕິ ມເຫສິ, ຠຄວາ. ເຕນ ມເຫສິນາ. ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕຕິ ວິວຣນ຺ໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ. ສີລາທິເຠທນນ຺ຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາທິວິຠາຄໍ. ສຸທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວຊ຺ຊິເຕນ ນວເມນ ຂເຓນ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ທຸລ຺ລຠໍ. ສີລາທິສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ນຄຣໍ ວິຍ ຣຊ຺ເຊນ, ນ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ; ຕີຫິ ຈ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒). ກິເລສໂຈເຣຫິ ອປຣິປນ຺ຖນີຍຕາຍ ເຂມໍ. ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຊ຺ຊນໂຕ, ມາຍາທິກາຍວງ຺ກາທິປ຺ປຫານໂຕ ຈ ອຸຊຸໍ. ສພ຺ເພສໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ມາຣຓວເສນ ຄມນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ມຄ຺ຄນໂຕ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໂຕ ຈ ມຄ຺ຄໍ. ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ນິພ຺ພານາຍ, ວິສຸທ຺ຘິຠາວາຍ ວາ, ອຣຫຕ຺ຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕາຕິ ເອວໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທິວິສຸທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພ ເອວຣູໂປ ເອວໍກິຈ຺ຈໂກ ເອວມຕ຺ໂຖຕິ ຍາຖາວໂຕ ອນວພຸຊ຺ຌນ຺ຕາ. ສກລສໍກິເລສໂຕ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ສຸທ຺ຘິໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ກາເມນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ສຸທ຺ຘິກາມາ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ສີລມຕ຺ເຕນ ປຣິຕຸຏ຺ຐາ, ອຖ ໂຂ ວິສຸທ຺ຘິກາມາປິ ສມານາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ໂຍຄິໂນ ວາຍມນ຺ຕາປິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປໂຍຄໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ອຸປາຍສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິໍ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕສນ຺ຕິ ໂຍຄີນໍ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ສມນ຺ຕຠທ຺ທກຕ຺ຕາ ສວນຘາຣຓປຣິຈຍາທິປສຸຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາໂມຊ຺ຊກໂຣ, ໂຍຄີນໍ ປນ ສາຕິສຍໍ ປໂມທເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ປາໂມຊ຺ຊກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ພາຫິຣກນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິສຸທ຺ຘວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ສຸວິສຸທ຺ຘວິນິຈ຺ຉຍໍ. ມຫາວິຫາຣວາສີນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອປສ຺ສຍຠູຕໍ ນິກາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສນານຍນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນານຍສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຕສໍ ປາໂມຊ຺ຊກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພສໍກິເລສມລວິສຸທ຺ຘຕາຍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕານໍ ໂຍຄີນໍ ເອກໍເສນ ຕທາວຫຕ຺ຕາ ປາໂມຊ຺ຊກໂຣ ຎາຓຸຕ຺ຕເຣຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ເນຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘວິນິຈ຺ຉໂຍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ກຖາມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເມ ຠາສໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິສາມຍຖາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ທານິ ຄາຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຠາສນສ຺ສ ນິສ຺ສຍໍ, ‘‘ກຖິຕາຍ ມເຫສິນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ປມາຓຠາວໍ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສີລາທິເຠທນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອວິປຣີຕປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ, ‘‘ສຸທຸລ຺ລຠໍ…ເປ… ໂຍຄິໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຕສໍ ປາໂມຊ຺ຊກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນໍ, ‘‘ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ, ສຸວິສຸທ຺ຘວິນິຈ຺ຉຍໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ເທສນານຍນິສ຺ສິຕໍ, ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິກາມາ ສພ຺ເພປິ, ນິສາມຍຖ ສາຘໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈສວເນ ສາຘຸຊເນ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກໍ ສວນປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.

໓. ວຈນຕ຺ຖວິຠາວເນນ ປເວທິຕວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສາມຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄກຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອຠິຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍທິທໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ຠາສິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ. ສພ຺ພມລວິຣຫິຕນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ຣາຄາທິມເລຫິ, ສພ຺ເພຫິ ສໍກິເລສມເລຫິ ຈ ວິຣຫິຕໍ ວິວິຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ, ສພ຺ພທາ ສພ຺ພຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄຕິ ອຘິຄມູປາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕທຸປາຍຕ຺ຕາ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ, ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍ ກຖາປພນ຺ໂຘ ຈ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສນາວິລາສໂຕ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈ ນານານເຍຫິ ເທສິໂຕ, ເຕສຸ ອຍເມໂກ ນໂຍ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ປນາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ເຕ. ວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ສມຖໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຏິໂຍຄີ, ນ ສີລາທິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຈ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ສວິເສສໍ ສມາຘິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ໂສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ສມາຘິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຂຓິກສມາຘິໍ ວິນາ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ຠວຕິ. ວິປສ຺ສນາຕິ ຈ ຕິວິຘາປິ ອນຸປສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວ. ນ ຫິ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສມ຺ຠວຕິ. ຍໍ ປນ ຄາຖາຍໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕໍ ຍສ຺ສ ຕເທວ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປາກຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ວເສນ. ໂສປິ ຫິ ອິຕຣໍ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍໍ ວິຠູຕຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓເມວ.

ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາຕິ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ຫິ ສມ຺ມສນີຍາ. ອນິຈ຺ຈາຕິ ນ ນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ອິຕ຺ຕຣາ ຂຓຠງ຺ຄຸຣາຕິ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ. ປສ຺ສຕິ ສມ຺ມສຕິ. ອຖ ປຈ຺ຉາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕຣກາລໍ. ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນິຈ຺ຈາກາຣໂຕ ທິຏ຺ເຐ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕຠູມເກ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ນິພ຺ພິທາຎາຓໍ ປຏິລຠຕິ. ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ເອສ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາຄາທີນໍ ກາຣຓຠູໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິຄມູປາໂຍ.

ຌານປຎ຺ຎາວເສນາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ. ຌານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕໍ ຌານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຍມ຺ຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ຌານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕິ. ສ ເວ ນິພ຺ພານສນ຺ຕິເກຕິ ໂສ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມີເປ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ກມ຺ມນ຺ຕິ ມຄ຺ຄເຈຕນາ. ສາ ຫິ ອປຈຍຄາມິຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສຸທ຺ຘິໍ ອາວຫຕິ. ວິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສີລນ຺ຕິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາ. ຊີວິຕມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ຘມ຺ໂມຕິ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ. ອຖ ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ. ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ວຈນໂຕ. ວິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປານໍ ຄຫຓໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ສມາຘິ ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ວິຍ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ‘‘ໂຍ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ຍາ ຈ ສມ຺ມາສຕິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສຕີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີລນ຺ຕິ ສມ຺ມາວາຈາຊີວານໍ. ຊີວິຕມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອວຣູປສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຊີວິຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສີລາທິວເສນາຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວີຣິຍວເສນ. ສພ຺ພທາຕິ ສມາທານໂຕ ປຠຸຕິ ສພ຺ພກາລໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສມ຺ປທາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຎ຺ຎວາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສຸສມາຫິໂຕຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ສມາຘິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິໂຕ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິໂຍ. ປຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິເປສິຕຕ຺ຕຕາຍ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ໂຕ. ໂອຆນ຺ຕິ ກາໂມຆາທິຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆໍ, ສໍສາຣມໂຫຆເມວ ວາ.

ເອກາຍໂນຕິ ເອກມຄ຺ໂຄ. ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ຫິ ອິຘ ອຍນ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ເອກປຖຠູໂຕ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ, ນ ທ຺ເວຘາປຖຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ອຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອກາຍໂນ, ເອເກນ ວາ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ວິເວກຏ຺ເຐນ ອຍິຕພ຺ໂພ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ເອກາຍໂນ, ອຍນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ວາ ອຍໂນ, ເອກສ຺ສ ເສຏ຺ຐສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຍໂນຕິ ເອກາຍໂນ, ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ, ເອກສ຺ມິໍ ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຍໂນຕິ ເອກາຍໂນ. ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຣາຄາທິມເລຫິ, ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທິອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ວິສຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ເຍ ອິເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ສຣຓລກ຺ຂເຓນ ມຄ຺ຄຏ຺ເຐນ ຈ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ກາຍາທິວິສຍເຠເທນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕ຺ຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປມາທາຠິຣຕິອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປມາທາຠິຣຕິອາທິວເສນາປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ເທສິໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒);

໔. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ. ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄາຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣສໍວຓ຺ຓນາ ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສຏ຺ຐານິຍາ, ຕໂຕ ສໍຂິຕ຺ຕຕຣາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອຸທ຺ເທສຏ຺ຐານິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ’’ຕິ. ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ສຸກຣາ, ສຸໂພຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສີເລຕິ ກຸສລສີເລ. ຍທິປິ ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ’’ຕິອາທີສຸ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາປິ ສີລນ຺ຕິ ອາຄຕາ. ວຸຈ຺ຈມານາຍ ປນ ຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ອຘິຏ຺ຐານາໂຍຄ຺ຍຕາຍ ກິຣິຍສີລານມ຺ປິ ອສມ຺ຠໂວ, ກຸໂຕ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ກຸສລສີລເມເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສີລໍ ປຣິປູຣຍມາໂນຕິອາທີສຸ ປຣິປູຣຍມາໂນຕິ ປຣິປາເລນ຺ໂຕ, ປຣິວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວາ, ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສໍວຣນ຺ໂຕ, ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູໂຕ ຫິ ຕໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ສີເລ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ. ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸວິຘາ ປຕິຏ຺ຐາ ນິສ຺ສຍູປນິສ຺ສຍເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍປຕິຏ຺ຐາ ໂລກິຍາ, ອິຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປນ ຄຫເຓ ຍຖາ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ສຫຊາຕານໍ, ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານຎ຺ຈ ວເສນ ນິສ຺ສຍູປນິສ຺ສຍປຕິຏ຺ຐາ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜລສີລວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍປຕິຏ຺ຐາປິ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ຈ ປທສ຺ສ ຍທາ ອຸປນິສ຺ສຍປຕິຏ຺ຐາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕທາ ‘‘ສທ຺ຘໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໓) ວິຍ ປຸຣິມກາລກິຣິຍາວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑). ຍທາ ປນ ນິສ຺ສຍປຕິຏ຺ຐາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕທາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑; ສໍ. ນິ. ໔.໖໐) ວິຍ ສມານກາລກິຣິຍາວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ສຫຊາຕວເສເນວ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ນຣຕິ ເນຕີຕິ ນໂຣ, ປຸຣິໂສ. ຍຖາ ຫິ ປຐມປກຕິຠູໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ອິຕຣາຍ ປກຕິຍາ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປຸຣິ ອຸຈ຺ເຈ ຐາເນ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ນຍນຏ຺ເຐນ ‘‘ນໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຕ຺ຕຠາຕຸຠູໂຕປິ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມາຕຸເຊຏ຺ຐຠຄິນີນໍ ເນຕຸຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປເຄວ ອິຕໂຣ ອິຕຣາສໍ. ນເຣນ ໂຍຄໂຕ, ນຣສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ວາ ນາຣີ, ອິຕ຺ຖີ. ສາປິ ເຈຕ຺ຖ ກາມໍ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏນສມຕ຺ຖຕາ ອຕ຺ຖິ, ປຘານເມວ ປນ ສຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນໂຣ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕). ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອວິຠາເຄນ ປຸຄ຺ຄລປຣິຍາໂຍ ອຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນໂຣຕິ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປຎ຺ໂຎຕິ ວິປາກຠູຕາຍ ສຫ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສປຎ຺ໂຎ. ຕາຍ ຫິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຕານວເສນ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ສວິເສສໍ ‘‘ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ວິປາກປຎ຺ຎາປິ ຫິ ສນ຺ຕານວິເສສເນນ ຠາວນາປຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ ອເຫຕຸກທ຺ວິເຫຕຸການໍ ຕທຠາວໂຕ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາຕາຍ ຈ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກາຣິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວເສນ ‘‘ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນິປກ-ສທ຺ເທນ ປາຣິຫາຣິກປຎ຺ຎາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວິປາກປຎ຺ຎາວເສເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມຊຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາຍາຕິ ກມ຺ມຊາຍ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ເອວໍ ຕິເຫຕຸກ-ສທ຺ໂທ ປຏິສນ຺ຘິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ, ນ ປຎ຺ຎາ-ສທ຺ເທນ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎາ ຕິເຫຕຸກາ ອຕ຺ຖິ. ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຠຸຕິ ປວຕ຺ຕມານາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ, ນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ເອວ.

ຈິນ຺ເຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສມາຘິ. ໂສ ຫິ ສາຕິສຍໍ ອຸປນິຊ຺ຌານກິຈ຺ໂຈ. ນ ຫິ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ວິນາ ສມາຘິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ສມາຘິ ປນ ເຕຫິ ວິນາປິ ສາເຘຕີຕິ. ປຄຸຓພລວຠາວາປາທເນນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈິຕໍ, ຕຖາ ສນ຺ຕານໍ ຈິໂນຕີຕິປິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສມາຘິ. ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາຍ, ອິທ຺ຘິວິຘາທິຈິຕ຺ຕກຣເຓນ ຈ ສມາຘິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນາປິ ປໂຣປເທເສນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠເຕວ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຈິຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິຎ຺ຎາເຓ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ສມາຘິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ສາ ຍທິປິ ກຸສລາທິເຠທໂຕ ພຫຸວິຘາ. ‘‘ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ຠາເວຕພ຺ພາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາວຍໍ, ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ກິໍ ໂລກິຍໍ, ອຸທາຫຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ? ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ. ຕໍ ຫິ ຠາວຍມາໂນ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຕຓ຺ຫາຊຏໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິຊເຏຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ໂລກິຍໍ. ນານນ຺ຕຣິຍຠາເວນ ປເນຕ຺ຖ ໂລກິຍາປິ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ໂລກິຍສມຖວິປສ຺ສນາຍ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ສມຖຍານິກສ຺ສ ຫິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາປ຺ປເຠທໍ ສມາຘິໍ ອິຕຣສ຺ສ ຂຓິກສມາຘິໍ, ອຸຠເຍສມ຺ປິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຕ຺ຕຍໍ ວິນາ ນ ກທາຈິປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຘິຄໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາຘິຎ຺ເຈວ ວິປສ຺ສນຎ຺ຈ ຠາວຍມາໂນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ໂລກິຍາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕທາ ‘‘ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຠາວນາກິຣິຍາຍ ເຫຕຸຠາວກຖນໍ, ຠາວນາເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຠາວນາເຫຕຸກາ ຫິ ວິຊຏນກິຣິຍາຕິ. ຍທາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕທາ ເກວລໍ ວຕ຺ຕມານຠາວນິທ຺ເທໂສ. ຕທຸຠຍຠາວນາສມກາລເມວ ຫິ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏນໍ.

‘‘ອາຕາປີ ນິປໂກ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠາວນາຍ ອຸປກາຣກຘມ຺ມກິຕ຺ຕນໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວີຣິຍໍ ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ພຫູປກາຣາ. ວີຣິຍູປຕ຺ຖທ຺ຘຎ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸປາລິຕໍ ນ ປຣິປຕຕິ, ອຸປຣິ ຈ ວິເສສໍ ອາວຫຕິ. ປຕິຏ຺ຐາສິທ຺ຘິຍາ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສິທ຺ຘິ, ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ, ວີຣິຍາທິສິທ຺ຘິຍາ ຈ. ນ ຫິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ອສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕຖາ ສມາຘິປິ. ຍຖາ ຫິ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວີຣິຍາທີຫິ ສທ຺ຘາສິທ຺ຘິ, ເອວໍ ຜລຠາວໂຕ ເຕຫິ ສມາຘິສິທ຺ຘິ. ວີຣິຍາທີສຸ ຫິ ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ສມາຘິ ສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ ອສມາຫິຕສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ສຕິສິທ຺ຘິ? ນິປກຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຕິກ຺ຂວິສທຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ສຕິ ‘‘ເນປກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເນປກ຺ກໍ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ສຕິປິ ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສຕິວິຣຫິຕາ ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖີຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອິມິນາວ ປາຣິຫາຣິກປຎ຺ຎາປິ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ‘‘ນິປໂກ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຍທິປິ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ອາຕາປນໍ, ຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ. ອາຕປ຺ປສທ຺ໂທ ວິຍ ປນ ອາຕາປສທ຺ໂທ ວີຣິເຍເຍວ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ອາຕາປີຕິ ວີຣິຍວາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫາເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ສາຕິສຍໍ ຕທາຕາປນນ຺ຕິ ວີຣິຍເມວ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ. ອາຕາປີຕິ ຈາຍມີກາໂຣ ປສໍສາຍ, ອຕິສຍສ຺ສ ວາ ທີປໂກ. ວີຣິຍວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທປິ ຕທຕ຺ໂຖ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ສມ຺ມປ຺ປຘານສມງ຺ຄິຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ອາຕາປນຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠ ຘາຕຸມາຫ ອາທິໂຕ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠຕິ ກຕ຺ວາ, ປຣິຕາປນຄ຺ຄຫເຓນ ນິກ຺ກມປຣກ຺ກມຘາຕຸໂຍ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕໍ, ອຸປຣູປຣິ ວິເສສປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ. ນິປຍຕິ ວິໂສເສຕິ ປຏິປກ຺ຂໍ, ຕໂຕ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິປາຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ນິປໂກ, ສມ຺ປຊາໂນ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຫຣເຓ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ປາຣິຫາຣິກາ.

ອຠິກ຺ກມາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ເນຕີຕິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈປຣິຓາຍິກາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ຠາວນາຣມ຺ໂຠ ມນສິກາຣວິຘິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາ ສປ຺ປາຍກາຣິຕາ ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ປຫິຕຕ຺ຕຕາ ອນ຺ຕຣາອສງ຺ໂກໂຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ ວີຣິຍສມຕາປາທນໍ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ກິຈ຺ຈານໍ ປຣິຓາຍິກາ ສພ຺ພກິຈ຺ຈປຣິຓາຍິກາ. ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓກຖເນນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ, ນ ຠິກ຺ຂກຠິນ຺ນປຏຘຣາທິຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຫິ ກຕກິຈ຺ຈານໍ ສາມເຓຣາທີນໍ, ປຏິປນ຺ນານຎ຺ຈ ອປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ປຏິປຊ຺ຊນກວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠິນ຺ທຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ວາ ຠິກ຺ຂຸ. ໂສ ອິມໍ ວິຊຏເຍຕິ ໂຍ ນໂຣ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອາຕາປີ ນິປໂກ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຕຓ຺ຫາຊຏໍ ວິຊຏເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທານິ ຕມ຺ປິ ວິຊຏນໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພວິຊຏເນນ ອຸປເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄາຖາຍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສີລາທິຘມ຺ເມ ‘‘ອິມິນາ ຈ ສີເລນາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ໂຍຄາວຈຣສນ຺ຕານຄຕາ ນານາກ຺ຂຓິກາ ມິສ຺ສກາ ສີລາທິຘມ຺ມາ ຄາຖາຍ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ເຕ ຉ ຘມ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຄາຖາ ຠາສິຕາ, ຕສ຺ມາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເມວ ອຸປມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸນິສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນິສິຕໍ, ອຕິວິຍ ຕິຂິຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖສ຺ສ ນິສານສິລາຍໍ ນິສິຕຕຣຠາວກຣຓໍ, ພາຫຸພເລນ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖາປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕທຸຠຍໍ ອຸປເມຍ຺ເຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມາຘິສິລາຍໍ ສຸນິສິຕໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ສມາຘິຄຸເຓນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຕິກ຺ຂຠາໂວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔). ວີຣິຍຎ຺ຈສ຺ສາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ວິຊເຏຍ຺ຍາຕິ ວິຊເຏຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ວຕ຺ຕມານາຍ ໂຍຄາວຈໂຣ ຕຓ຺ຫາຊຏໍ ວິຊເຏຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ. ວິຊຏນໍ ເຈຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ສມ຺ປທາເລຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ອຄ຺ໂຄ ຈ ໂສ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ຈາຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ອຄ຺ຄາ ວາ ທກ຺ຂິຓາ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິຓາ, ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ.

໕. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ. ອຍນ຺ຕິ ‘‘ນໂຣ’’ຕິ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ. ປຸນ ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາຍໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ກຕ຺ຕຣິ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ, ອເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓີຍໍ ນຕ຺ຖິ ວິເສສາຘານສ຺ສ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມານຸຠາເວເນວ ຫິສ຺ສ ສາ ສິທ຺ຘາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ໂຍຄິນາ. ຠາວນາຍໍ ສຕຕປວຕ຺ຕິຕວີຣິຍຕາຍ ສາຕຈ຺ຈກາຣິນາ. ປຎ຺ຎາວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເນປກ຺ກສງ຺ຂາຕປຎ຺ຎາວເສນ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ສມ຺ປຊານວເສເນວ ກຣຓສີໂລ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສມ຺ປຊານກາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ສມ຺ປຊານສ຺ສ ວາ ອສມ຺ໂມຫສ຺ສ ກາຣໂກ ອຸປ຺ປາທໂກຕິ ສມ຺ປຊານກາຣີ, ເຕນ ສມ຺ປຊານກາຣິນາ. ອຕ຺ຣາຕິ ອສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ. ສີລາທິສມ຺ປາທເນ ວີຣິຍສ຺ສ ເຕສໍ ອງ຺ຄຠາວໂຕ ຕໍ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາມຸເຂນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອວິຠາຄໂຕ ເທສນາຍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ. ສິກ຺ຂາຕິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂາ. ສິກ຺ຂນໍ ເຈຕ຺ຖ ອາເສວນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີລາທິຘມ຺ເມຫິ ສໍວຣຓາທິວເສນ ອາເສວນ຺ໂຕ ເຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາສນນ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສາສນໍ. ອຸປນິສ຺ສໂຍ ພລວກາຣຓໍ. ວຊ຺ຊນໍ ອນຸປຄມນໍ. ເສວນາ ຠາວນາ. ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ປຫາຍກປຏິປກ຺ໂຂ. ຍທິປິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ສີເລ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຘິສີເລ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏນສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີເລນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ປກາສິຕາ’’ຕິ. ຠວຄາມິ ຫິ ສີລໍ ສີລເມວ, ວິຠວຄາມິ ສີລໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສສິກ຺ຂາສຸປິ.

ສີເລນາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຠູເຕນ ສີເລນ. ຕໍ ຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ສາສນສ຺ສ ອາທິກລ຺ຍາຓຕໍ ປກາເສຕິ, ນ ຍມນິຍມາທິມຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ. ກຸສລານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກຸສລານໍ. ກຸສລານນ຺ຕິ ວາ ອນວຊ຺ຊານໍ. ເຕນ ອຣິຍຜລຘມ຺ມານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສາວຊ຺ຊສ຺ສ ອກິຣິຍາ ອນຊ຺ຌາປຊ຺ຊນໍ. ເອເຕນ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕເຠທສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ສີລສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓມ຺ປິ ຫິ ສາວຊ຺ຊເມວາຕິ. ອາທິວຈນໂຕຕິ ຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ອາທິມ຺ຫິ ວຈນໂຕ. ອາທິຠາໂວ ຈສ຺ສ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ. ອາທີນໍ ວາ ວຈນໍ ອາທິວຈນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສີລໍ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາ ຈ, ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໖) ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິເຫຕູນໍ ທູຣີກຣຓໂຕ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິຄຸຓາວຫໍ. ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິຄຸຓາວຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ສີລສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາວ ວິຠາວິຕາ, ອຖ ໂຂ ອາທິຠາໂວປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ (ປຣິ. ໓໖໖) ອວິປ຺ປຏິສາຣາທີນໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປຣິໂຍສານານໍ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມາຘິນາຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຠູເຕນ ສມາຘິນາ. ສກລໍ ສາສນໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ຄາຖາຍ ອາທິປເທນ ອາທິມ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ຕຕິຍປເທນ ປຣິໂຍສາເນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມຊ຺ເຌ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ ສມາຘິ ປາຣິເສສໂຕ ທຸຕິຍປເທນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ‘‘ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາຕິອາທິວຈນໂຕ ຫິ ສມາຘິ ສາສນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຸສລສທ຺ທສ຺ສ ສມາຘິປຣິຍາຍຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍວໂຕ ຫິ ສມາຫິຕຕາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມຕາ ສມາຘິສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຄຸຓາວຫຕ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິຄຕາຍ ຍທຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊຕິ, ຕໍ ປຣິໂຍສິຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສິກ຺ຂານິສໍສມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ສທ຺ຘາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໍ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໕). ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຈິຕ຺ຕໍ, ສຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ວິໂສຘນໍ ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທາປນໍ. ເອວໍ ປນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ເຈ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ ສາສນສ຺ສ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາທິຠາວາວຫນໂຕຕິ ຍາທິໂສ ອິຏ຺ເຐສຸ, ລາຠາທີສຸ ຈ ອນຸນຍາຠາວໂຕ, ຕາທິໂສ ອນິຏ຺ເຐສຸ, ອລາຠາທີສຸ ຈ ປຏິຆາຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ວາ ຍາທິໂສ ອນາປາຖຄເຕສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ, ຕາທິໂສ ອາປາຖຄເຕສຸປີຕິ ຕາທີ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕາທິຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອາວຫນໂຕ. ວາເຕນາຕິ ວາຕເຫຕຸ. ນ ສມີຣຕີຕິ ນ ຈລຕິ. ນ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ຜນ຺ທນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ຈລນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕຖາຕິ ຍຖາ ສີລາທໂຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ປກາສກາ, ຕຖາ ເຕວິຊ຺ຊຕາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍສ຺ສາຕິ ເຕສໍ ປກາສນາກາຣູປສໍຫາຣຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ຍສ຺ມາ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌມານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ, ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓພເລນ ຈ ສໍກິເລສມລໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລສມ຺ປທາ ສິຊ຺ຌມານາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ສຕິພລໍ, ຎາຓພລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ສຠາຄເຫຕຸສມ຺ປາທນໂຕ. ສຕິເນປກ຺ເກນ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ສຸທິຏ຺ຐກາຣິຕາປຣິຈເຍນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓານຸພນ຺ຘາຍ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ວີຕິກ຺ກມາຠາເວນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ປຸເຣຕຣໍ ສິທ຺ຘານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ປາຣິປູຣິໍ ວິນາ ສີລສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສເວຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ສມາຘິປຎ຺ຎາ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທານໍ ສີລໍ ນ ສຠາຄເຫຕູຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔) ວຈນໂຕ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ປຎ຺ຎາ ວິຍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ສມາຘິ ນ ສຠາຄເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍເຕ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພໂຍເຄນ, ຄຣຸວາສເທສຠາສາກໂອສລ຺ລອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໂຍປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອນຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ສາ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກກາຣຓໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວິຍ ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ອນວເສສາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ ອຕ຺ຖີຕິ. ສຕິປິ ວິຊ຺ຊານໍ ອຠິຎ຺ເຎກເທສຠາເວ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ. ຍຖາ ຫິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ຕາສໍ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ, ເອວໍ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ຕາສໍ ອຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມສທິສາ ຫິ ອິເມສໍ ອຣິຍານໍ ອິເມ ວິເສສາຘິຄມາຕິ. ວິນຍສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕວິຊ຺ຊຕາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຕາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສມ຺ປນ຺ນສີລສ຺ສ ກາມເສວນາຠາວໂຕ ສີເລນ ປຐມນ຺ຕວິວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ກາມເຫຕຸ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນາປິ ອສຸທ຺ຘປໂຍຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ຌານສຸຂລາຠິໂນ ກາຍກິລມຖສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ສມາຘິນາ ທຸຕິຍນ຺ຕວິວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏກາຍຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄວ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ໂລກິຍປຎ຺ຎາວເສນປິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິວຊ຺ຊນໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

ສີລໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກາມສຸຄຕີສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ ຈຕູຫິ ອປາເຍຫິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີເລນ ອປາຍສມຕິກ຺ກມນຸປາໂຍ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິວິຣຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສໍ ອາວຫຕິ. ສມາຘິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ມຫຄ຺ຄຕຠູມິຍໍເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປເນນ ສກລກາມຠວໂຕ ວິໂມເຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຘິນາ ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນຸປາໂຍ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ກາມາວຈຣກມ຺ມສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາຍີນໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ຌານໍ ກາມຘາຕຸປຣິກິເລສາວຫໍ ໂຫຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພໍ, ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນາປິ ‘‘ສີເລເນວ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພສ຺ສ ອປາຍຠວສ຺ສ ສມາຘິນາ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພຕາ’’ຕິ ວຈໂນກາໂສ. ສຸຄຕິຠວມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຕິສມຕິກ຺ກມເນ ກາ ກຖາຕິ. ສພ຺ພຠວສມຕິກ຺ກມນຸປາໂຍຕິ ກາມຠວາທີນໍ ນວນ຺ນມ຺ປິ ຠວານໍ ສມຕິກ຺ກມນຸປາໂຍ ສີລສມາຘີຫິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາປິ ຠວາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕາ ເອວ, ກາຣຓສ຺ສ ອປຫີນຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາຍ ປນສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ເຕ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ ເອວ.

ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນາຕິ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຄເຕນ ເຕນ ເຕນ ກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລງ຺ຄສ຺ສ ປຫານວເສນ. ສມາຘິນາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານວເສນາຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ຊລຕເລ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານວເສນ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນປ຺ປຫານວເສນ.

ກິເລສານໍ ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ໂຂຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ, ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ວີຕິກ຺ກໂມ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ສີເລນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ, ອວີຕິກ຺ກມສຠາວຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ໂອກາສາທານວເສນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ສມາຘິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິນາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ໂຂ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ, ສມາຘິສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫາຍກຕ຺ຕາ. ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນໂຕ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫາ ອນຸສຍາ, ເຕ ປນ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພໂສ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ອນຸສຍປຏິປກ຺ໂຂ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກິເລເສຫິ ວາ ທູສິຕໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຕເມວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສໍກິເລເສຕິ ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘນໍ ສີເລນ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ວິໂສຘນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາຍ ຈສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນິກຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ວິໂສຘນໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານໍ ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ, ທິຏ຺ຐິຄຕານຎ຺ຈ ອຍາຖາວຄາຫີນໍ ຍາຖາວຄາຫິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນິກຠາວໂຕ.

ກາຣຓນ຺ຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ. ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕຕ຺ຕາ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍການໍ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສສງ຺ຂາຕານໍ ມຫາສີລສິກ຺ຂາປທານໍ ອວີຕິກ຺ກມນໂຕ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການໍ ອາປຊ຺ຊເນ ສຫສາວ ເຕຫິ ວຸຏ຺ຐາເນນ ສີເລສຸ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣິປູຣໍ ສມຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີຕິ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ. ຕຖາ ສກທາຄາມີຕິ ‘‘ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ ເອຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ. ເອເຕ ຫິ ທ຺ເວ ອຣິຍາ ສມາຘິປາຣິປນ຺ຖິການໍ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ປຎ຺ຎາປາຣິປນ຺ຖິກສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ ສມາຘິໍ, ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາເວນ຺ຕາປິ ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຕ຺ຕໂສ ປມາເຓນ ປເທສມຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສມາຘິສ຺ມິໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ມຕ຺ຕໂສ ກາຣິໂນ ‘‘ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອນາຄາມີ ປນ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣີ. ອຣຫາ ສພ຺ພໂສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ສຸສມູຫຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປູຣກາຣີ.

ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ຠຄວຕາ (ອ. ນິ. ໓.໘໗) –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ, ສມາຘິສ຺ມິໍ ມຕ຺ຕໂສ ກາຣີ, ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຕໂສ ກາຣີ. ໂສ ຍານິ ຕານິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ຕານິ ອາປຊ຺ຊຕິປິ ວຸຏ຺ຐາຕິປິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ ຫິ ເມຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍານິ ຈ ໂຂ ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍການິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສາຣຸປ຺ປານິ, ຕຕ຺ຖ ຘຸວສີໂລ ຈ ໂຫຕິ ຐິຕສີໂລ ຈ, ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ໂສ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສີເລສຸ…ເປ… ໂສ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ໂຫຕິ. ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ, ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣີ, ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຕໂສ ກາຣີ. ໂສ ຍານິ ຕານິ…ເປ… ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ໂສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ…ເປ… ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ, ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣີ, ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປູຣກາຣີ. ໂສ ຍານິ ຕານິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ…ເປ… ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ໂສ ອາສວານໍ ຂຍາ…ເປ… ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.

‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາທິເກ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ຈາຕິ ຕໂຍ ວິເວກາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ, ຕີຓິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ເອວມາທໂຍ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕິກາທີຫິ ອຎ຺ເຎ ຈ ຄຸຓຕ຺ຕິກາ. ເອວຣູປາຕິ ຍາທິສກາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕິກາທໂຍ ອິຘ ສີລາທີຫິ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອທິສາ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສີເລນ ກາຍວິເວໂກ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ, ສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ປຎ຺ຎາຍ ອຸປຘິວິເວໂກ. ຕຖາ ສີເລນ ອໂທໂສ ກຸສລມູລໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ, ຕິຕິກ຺ຂປ຺ປຘານຕາຍ, ອປຣູປຆາຕສຠາວຕາຍ ຈ ສີລສ຺ສ. ສມາຘິນາ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ, ໂລຠປຏິປກ຺ຂໂຕ, ອໂລຠປຘານຕາຍ ຈ ສມາຘິສ຺ສ. ປຎ຺ຎາຍ ປນ ອໂມໂຫເຍວ. ສີເລນ ຈ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ. ອໂທສປ຺ປຘານໍ ຫິ ສີລສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ໂທເສ ອາທີນວທສ຺ສິໂນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕິ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຈ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ສມາຘິນາ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ປຎ຺ຎາຍ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ອໂລຠປ຺ປຘານໍ ຫິ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ ສມາຘິສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ກາເມສຸ ອາທີນວທສ຺ສິໂນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕິ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕິ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ຕຖາ ສີເລນ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ຫິ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອຏ຺ຐມກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສມາຘິນາ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕໍ ຫິ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອນາຄາມິໂນ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ປຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອຣຫາ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ຄຸຓຕ຺ຕິກາ ສີລາທີຫິ ປກາເສຕພ຺ພາ.

໑. ສີລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ສີລສຣູປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ອເນກຄຸຓສງ຺ຄາຫເກນາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອເນເກສໍ ຄຸຓານໍ ສງ຺ຄາຫເກນ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາມຸເຂນາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໗໗; ເຖຣຄາ. ໖໗໖; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ວິຍ ວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕາທິມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ອເທເສຕ຺ວາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາມຸເຂນ ເທສິໂຕປິ, ສຕ຺ຕຕິໍສາຍປິ ວາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ ມຸຂໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕປິ. ເອເຕນ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສຸ ອວເສສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ສຠາວໂຕ, ອຸປກາຣໂຕ ຈ ອນ຺ໂຕຄຘຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕິສງ຺ເຂປເທສິໂຕເຍວ ໂຫຕິ ສຠາວວິຠາຄາທິໂຕ ອວິຠາວິຕຕ຺ຕາ. ນາລນ຺ຕິ ນ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ນ ສມຕ຺ຖໍ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ນາຕິສງ຺ເຂປນາຕິວິຕ຺ຖາຣຣຸຈີນມ຺ປິ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸເນຍ຺ຍານມ຺ປິ ວາ. ສງ຺ເຂປເທສນາ ຫິ ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈີນໍ, ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູນໍເຍວ ຈ ອຸປກາຣາຍ ໂຫຕິ, ນ ປນິຕເຣສໍ. ອສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຫາ, ກິຣິຍາ ກຣຓໍ ກມ຺ມໍ, ປຎ຺ຫາວ ກມ຺ມໍ ປຎ຺ຫາກມ຺ມໍ, ປຸຈ຺ຉນປໂຍໂຄ.

ກິໍ ສີລນ຺ຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ. ເກນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ເກນ ອຕ຺ເຖນ ສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຍິທໍ ສີລໍ ສຠາວໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ, ອຸປຏ຺ຐານາກາຣໂຕ, ອາສນ຺ນກາຣຓໂຕ ຈ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ການສ຺ສ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານີ’’ຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ທິຏ຺ຐານິສໍເສ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິມານິສໍສ’’ນ຺ຕິ. ກຕິວິຘນ຺ຕິ ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ຫິ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ. ໂວທານໍ ວິສຸທ຺ຘິ. ສາ ຈ ສໍກິເລສມລວິມຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ອຸປາຍໂກສລ຺ລຕ຺ຖິນາ ອນຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ວິຍ ສໍກິເລໂສ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂກ ຈສ຺ສ ສໍກິເລໂສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ, ຕສ຺ສ ວາ ປຎ຺ຫາກມ຺ມສ຺ສ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ວິວຣຓໍ. ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ນິຄູຬ຺ໂຫ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກໂຕ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິຠູຕຠາວກາຣຓໂຕ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂຓຕິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເອວ ອຕິວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓຆາໂຕ. ອາທິສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕຫິ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ເມຫິ. ວິຣມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສມາທານວິຣຕິວເສນ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິວເສນ ຈ ໂອຣມນ຺ຕສ຺ສ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິວຕ຺ຕກຣຓໍ. ເຈຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕຍຕີຕິ ເຈຕນາ, ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິສນ຺ທຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາຍ ອນຸກູລວເສເນວ ຫິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຈຕນາ ກາມໍ ກຸສລຕ຺ຕິກສາຘາຣຓາ, ອິຘ ປນ ສີລເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕໍ ເຈຕສິກໍ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາຍ ສຕິປິ ເຈຕສິກຕ຺ເຕ ‘‘ເຈຕນາ ສີລ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎເມວ ວິຣຕິອນຠິຊ຺ຌາທິກໍ ເຈຕສິກໍ ສີລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ. ຍຖາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕ ນ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ປິທຫນໍ. ອວີຕິກ຺ກໂມ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາ ສີລໍ ນາມາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາຕິ ວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປຘານຠູຕໍ ເຈຕນມາຫ. ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາຕິ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິອາຍູຫິນີ. ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ວິຣຕີຕິ ວິຣຕິຍາ ປຘານຠາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍທາ ‘‘ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ (ກຖາ. ໕໓໙) ວຈນໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ຕພ຺ພິຣຕິວິສິຏ຺ຐາ ເຈຕນາ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ປຘານຠາເວນ ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິວິຣຕິສາຘິກາ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິອນຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຈ ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ວາ, ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຈຕນາສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທາ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ວິຣມຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານາ ເຈຕນາວິສິຏ຺ຐາ ວິຣຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຘານຠາເວນ ກິຈ຺ຈສາຘິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ວິຣຕິອາທິປກ຺ຂິກາ ວາ ໂຫຕິ, ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຈຕສິກສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ເຈຕນາເຈຕສິກສີລານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສມາທານວເສນ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸການິປິ ອນຊ຺ຌາຈຣເຓນ ປຊຫນ຺ຕສ຺ສ. ສຕ຺ຕ ກມ຺ມປຖເຈຕນາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຫານສາຘິກາ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກຸສລກມ຺ມປຖເຈຕນາ. ອຠິຊ຺ຌາທິວເສນ ຍໍ ປຣທາຣຄມນາທິ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ປຫາຍກາ ອນຠິຊ຺ຌາທໂຍ ສີລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຈຕສິກໍ ສີລໍ ນາມ ອນຠິຊ຺ຌາ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທວເສນ ມິຈ຺ຉາຈາຣປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ກຣີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນາປິ ເຕ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນາທິອຕ຺ຖໍ ກຣີຍນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ປຊຫນກາ ອນຠິຊ຺ຌາທໂຍຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວິຠາຄໍ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ. ສຕິສໍວໂຣ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຣກ຺ຂາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ສຕິເຍວ. ຎາຓສໍວໂຣ ປຎ຺ຎາ. ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ອຘິວາສນາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອໂທສປຘານາ ຂນ຺ຘາ, ອໂທໂສ ເອວ ວາ. ວີຣິຍສໍວໂຣ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສຕິສໍວຣາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ໂສຕານີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອວິຊ຺ຊາທຸຈ຺ຈຣິຕອວສິຏ຺ຐກິເລສໂສຕານິ. ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣ’’ຕິ ວຈເນນ ໂສຕານໍ ສໍວໂຣ ປິທຫນໍ ສມຸຈ຺ເຉທນໍ ຎາຓນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິທມຕ຺ຖິກຕໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຎາເຓນ ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍາ ປຏິເສວີຍນ຺ຕິ. ຕໍ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນມ຺ປິ ຎາຓສຠາວຕ຺ຕາ ເອຕ຺ເຖວ ຎາຓສໍວເຣ ເອວ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຂມຕິ ອຘິວາເສຕີຕິ ຂໂມ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຊາຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ກາມວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ກາມູປສໍຫິຕໍ ວິຕກ຺ກໍ. ນາຘິວາເສຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນ ວາເສຕິ. ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປີຕິ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ຐໍ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ປຫາຍ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສເນນ ສິຊ຺ຌນກໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ວີຣິຍສໍວເຣ ເອວ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ວີຣິຍສາຘນຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ຎາຓໍ ຕຓ຺ຫາທິໂສຕານໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕ ປິທຫນຏ຺ເຐນ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ ຈ, ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕນກຄຸຓານໍ ອາຘາຣາທິຠາວໂຕ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ, ເອວໍ ຂນ຺ຕິ ອນຘິວາສເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິເລສານໍ ອຘິວາສເນນ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ ຈ, ຂມນເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຄຸຓານໍ ອາຘາຣາທິຠາວໂຕ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ, ວີຣິຍໍ ວິໂນເທຕພ຺ພານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ວິໂນທເນນ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ ຈ, ວິໂນທນເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຄຸຓານໍ ອາຘາຣາທິຠາວໂຕ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລາທິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສໍວຣຓໍ ປິທຫນໍ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ສໍວໂຣ, ເອວໍ ອສມາທິນ຺ນສີລສ຺ສ ອາຄຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣມຓມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ຈ ປາປຠີຣຸການໍ…ເປ… ສໍວຣສີລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນ ວີຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ.

໗. ອວເສເສສຸ ປນ ປຎ຺ເຫສຸ. ສມາຘານໍ ສຓ຺ຐປນໍ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕາ ກາຍກມ຺ມາທໂຍ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫາ, ນ ສມ຺ມາ ຐປິຕາຕິ ອສຓ຺ຐປິຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ວິສຏາ ຈ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸສີລ຺ຍວເສນ ປນ ປວຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ສຓ຺ຐປິຕາ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ອວິສຏາ ຈ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸຕາ ອພາຫຸປ຺ປຈາລນາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສຸສີລ຺ຍວເສນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອເຕນ ສມາຘິກິຈ຺ຈໂຕ ສີລນໍ ວິເສເສຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ສມາຘານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອວິກ຺ເຂປເຫຕຸຕາ. ອິທໍ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສຓ຺ຐປນໍ ສໍຍມນໍ. ອຸປຘາຣຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ມູລຠາໂວ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ອາທິຈຣຓາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ປຖວີຘາຕຸກິຈ຺ຈໂຕ ສີລນໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ສາ ຫິ ສຫຊາຕຣູປຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຘາຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ອິທໍ ປນ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ມູລາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລຘມ຺ມາ ນາມ ສປຸພ຺ພຠາຄາ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ. ອຎ຺ເຎ ປນ ອາຈຣິຍາ. ສິຣຏ຺ໂຐຕິ ຍຖາ ສິຣສິ ຉິນ຺ເນ ສພ຺ໂພ ອຕ຺ຕຠາໂວ ວິນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສີເລ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພໍ ຄຸຓສຣີຣໍ ວິນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຏ຺ໂຐ ສີລຏ຺ໂຐ. ‘‘ສິໂຣ ສີສ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີຕລຏ຺ໂຐ ປຣິຬາຫວູປສມນຏ຺ໂຐ. ເຕນ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍເນວ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິທໍ ປໂຍຄສມ຺ປາທິຕໍ ສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫວູປສມກຣໍ ໂຫຕິ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຍນ຺ຕິ ອກຸສລາ ເອຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອປວິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສີລໍ, ສຸປນ຺ຕິ ວາ ເຕນ ວິຫຕຸສ຺ສາຫານິ ສພ຺ພທຸຈ຺ຈຣິຕານີຕິ ສີລໍ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ປເວສາຣຫສາລາຕິ ສີລນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໘. ‘‘ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ສທ຺ທຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣນ ປກາສິໂຕປິ ຠາວຕ຺ໂຖ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສີລນໍ ລກ຺ຂຓໍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ເຈຕນາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຄາຫໂກ ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ລກ຺ຂຓຠາເວນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ນນຸ ຈ ອເນກເຠທສງ຺ຄາຫກໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ນາມ ສິຍາ, ນ ວິເສສລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ຣູປສ຺ສ, ຍຖາ ຠິນ຺ນສ຺ສເນກຘາ’’ຕິ.

ຍຖາ ຫິ ນີລາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ວິເສສລກ຺ຂຓໍ ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມາສາຘາຣຓໂຕ. ນ ອນິຈ຺ຈຕາທິ ວິຍ, ຣຸປ຺ປນໍ ວິຍ ວາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິໍ ປເນຕໍ ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ນາມ? ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາໂວ. ຕສ຺ສ ປນ ຣູປາຍຕນໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຣູປາຍຕນໍ ວິເສເສຕຸໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ສຫ ນິທສ຺ສເນນ ສນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມສຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ເອກີຠູເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ນານຕ຺ຕກໂຣ ສຠາໂວ, ໂສ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸປຈຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຫິ ອຕ຺ຖວິເສສາວໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຫ ນິທສ຺ສເນນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕພ຺ຠາວຕ຺ໂຖ ສຫ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໔; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐).

ທຸສ຺ສີລ຺ຍວິທ຺ຘໍສນຣສນ຺ຕິ ກາຍິກອສໍວຣາທິເຠທສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ວິຘມນກິຈ຺ຈໍ. ອນວຊ຺ຊຣສນ຺ຕິ ອຄາຣຍ຺ຫສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ອຄຣຫິຕພ຺ພຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນກໍ, ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊນກໍ. ລກ຺ຂຓາທີສູຕິ ລກ຺ຂຓຣສາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ກິຈ຺ຈເມວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ຣໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຣສາຍຕນຣສາທີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກິຈ຺ຈເມວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ອິຕຣຣສໂຕ ພລວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ກິຈ຺ຈເມວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ວາ ຣໂສຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ໂສເຈຍ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍາທີຫິ ສຸຈິຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕິ. ຄຫຓຠາວນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຠາວໍ. ເຕນ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຜລຏ຺ເຐນ ປນ ອວິປ຺ປຏິສາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ສມາຘິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ວາ. ສີລໍ ຫິ ສມ຺ປຕິເຍວ ອວິປ຺ປຏິສາຣໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕິ, ປຣມ຺ປຣາຍ ສມາຘິໍ. ອິມສ຺ສ ປນ ອານິສໍສຜລສ຺ສ ອານິສໍສກຖາຍໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ຜລສ຺ສ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຜລສ຺ສ ອເນກວິຘຕ຺ຕາ, ໂລກິຍາທິສີລສ຺ສາປິ ວິຠຊິຍມານຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິສ຺ສິຕານິສ຺ສິຕວເສນາ’’ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໐). ຍຖາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ກມ຺ມາທິ ທູຣກາຣຓໍ, ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ຍຖາ ຈ ວຕ຺ຖສ຺ສ ຕນ຺ຕວາຍຕຸຣິເວມສລາກາທິ ທູຣກາຣຓໍ, ຕນ຺ຕໂວ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ເອວໍ ສີລສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິ ທູຣກາຣຓໍ, ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປມສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປ ຫີຕິອາທິ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓຠາວສາຘນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສມາທານວເສນ, ຕິຏ຺ຐຕິ ອວີຕິກ຺ກມວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສີລານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ

໙. ອວິປ຺ປຏິສາຣາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປ຺ປຏິສາຣປຏິປກ຺ໂຂ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ. ໂສ ປນ ວິເສສໂຕ ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຍສ຺ສ ເມ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາໂມຊ຺ຊໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕິສທ຺ທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານີຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣປ຺ປໂຍຊນານິ. ກຸສລານີຕິ ອນວຊ຺ຊານິ. ອວິປ຺ປຏິສາຣານິສໍສານີຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣຸທ຺ທຍານິ. ເອເຕນ ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ນາມ ສີລສ຺ສ ອຸທ຺ທຍມຕ຺ຕໍ, ສໍວຑ຺ຒິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາປຸປ຺ຜສທິສໍ. ອຎ຺ໂຎ ເອວ ປນາເນນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ໂພ ສມາຘິອາທິຄຸໂຓຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ສມ຺ປາທເນນ ສີລວໂຕ, ຕາຍ ເອວ ສີລສມ຺ປທາຍ. ອປ຺ປມາທາຘິກຣຓນ຺ຕິ ອປ຺ປມາທກາຣຓາ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຄຣາສິໍ. ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ອິຕິປິ ສີລວາ, ອິຕິປິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ສຸນ຺ທໂຣ ຖຸຕິໂຆໂສ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂລກໍ ປຕ຺ຖຣຕິ. ວິສາຣໂທຕິ ອຕ຺ຕນິ ກິຎ຺ຈິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ອຸປວທິຕພ຺ພໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຄຕສາຣຊ຺ໂຊ ນິພ຺ຠໂຍ. ອມງ຺ກຸຠູໂຕຕິ ອວິລກ຺ໂຂ. ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫຕິ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໘) ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ, ກຸສລກມ຺ມາທີນໍເຍວ ຈ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອມູຬ຺ໂຫ ປສນ຺ນມານໂສ ເອວ ກາລໍກໂຣຕິ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ສຸຄຕິນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ. ເຕນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ເທວຄຕິໍ. ສາ ຫິ ຣູປາທີຫິ ວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ, ໂລກິຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຬາຣໍ ປຸຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ໂລໂກຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈຕິ ຍທິ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ປິໂຍ ຈ ອສ຺ສນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ ປິຍຈກ຺ຂູຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພ ເປມນິໂຍ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນາໂປຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ມນວຑ຺ຒນໂກ, ເຕສໍ ວາ ມເນນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຜຣິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຣູຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ປາສາຓຉຕ຺ຕສທິໂສ. ຠາວນີໂຍຕິ ‘‘ອທ຺ຘາ ອຍມາຍສ຺ມາ ຊານໍ ຊານາຕິ, ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ສມ຺ຠາວນີໂຍ. ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ ເອວ ປຣິປູຣກາຣີ ອສ຺ສ, ອນູນກາຣີ ປຣິປູຣຓາກາເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອນິຣາກຕຊ຺ຌາໂນ ວິປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ເອວມາທິເກ ສີລໂຖມນສຸຕ຺ຕາຄເຕ ສຕ຺ຕຣສ ສີລານິສໍເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິທານິ ນ ເກວລມິເມ ເອວ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ສີລານິສໍສາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາສເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາວເຫ ສຕ຺ຖຸສາສເນ. ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ຍໍ ສີລໍ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐາ ອວຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອານິສໍສານໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິມາຓໍ ໂກ ວເທ ໂກ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ສພ຺ເພສໍເຍວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ຄຸຓານໍ ສີລເມວ ມູລຠູຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ມລວິໂສຘເນນ, ປຣິຬາຫວູປສມເນນ, ສຸຈິຄນ຺ຘວາຍເນນ, ສຄ຺ຄນິພ຺ພານາຘິຄມູປາຍຠາເວນ, ໂສຠາລງ຺ກາຣສາຘນຕາຍ ຠຍວິຘມເນນ, ກິຕ຺ຕິປາໂມຊ຺ຊຊເນນ ຈ ສີລສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຄງ຺ຄາ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ສຣຠູຕິ ເອກາ ນທີ, ‘‘ຍໍ ໂລເກ ສຣຠູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິນ຺ນຄາ ວາຈິຣວຕີຕິ ‘‘ອຈິຣວຕີ’’ຕິ ເອວໍນາມິກາ ນທີ, ວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຄຘາວຣີຈນ຺ທຠາຄາທິກາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປາຓນຏ຺ເຐນ ປາຓີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍໍ ມລໍ ສີລຊລໍ ວິໂສຘຍຕິ, ຕໍ ມລໍ ວິໂສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາທໂຍ ນທິໂຍຕິ ປຐມຄາຖາຍ ນ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຫາຣາຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣາ. ມຓໂຍຕິ ເວຬຸຣິຍາທິມຓໂຍ. ອຣິຍນ຺ຕິ ວິສຸທ຺ຘໍ. ສີລສມຸຏ຺ຐາໂນ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ຄນ຺ໂຘ ມໂນຫຣຠາວໂຕ, ທິສາສຸ ອຠິພ຺ຍາປນໂຕ ຈ ‘‘ສີລຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ປຏິວາເຕປິ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໕໔; ອ. ນິ. ໓.໘໐; ມິ. ປ. ໕.໔.໑). ໂທສານໍ ພລໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຊ຺ຌາຈາໂຣ, ຕໍ ເຕສໍ ກາຕຸໍ ອເທນ຺ຕໍ ສີລໍ ໂທສານໍ ພລໍ ຆາເຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສີລປ຺ປເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ‘‘ກຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຘ-ສທ຺ໂທ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ‘‘ເອກວິເຘນ ຣູປສງ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ກຕິປ຺ປກາຣໍ ກິຕ຺ຕກາ ສີລສ຺ສ ປກາຣເຠທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລນລກ຺ຂເຓນາຕິ ສີລນສງ຺ຂາເຕນ ສຠາເວນ.

ຈຣນ຺ຕິ ເຕນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈຣິຕ຺ຕໍ, ຈຣິຕ຺ຕເມວ ຈາຣິຕ຺ຕໍ. ວາຣິຕໂຕ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ຕາຍນ຺ຕິ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວາຣິຕ຺ຕໍ. ອຘິໂກ ສມາຈາໂຣ ອຠິສມາຈາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ວາ ປໂຍຊນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ. ອາທິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕເທວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ. ວິຣມຕິ ເອຕາຍ, ສຍໍ ວາ ວິຣມຕິ, ວິຣມຓໍ ວາ ວິຣຕິ, ນ ວິຣຕີຕິ ອວິຣຕິ. ນິສ຺ສຍຕີຕິ ນິສ຺ສິຕໍ, ນ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອນິສ຺ສິຕໍ. ປຣິຍນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣິຍນ຺ຕໍ, ກາເລນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາລປຣິຍນ຺ຕໍ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວາ ກາໂລ ປຣິຍນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາລປຣິຍນ຺ຕໍ. ຍາວ ປາຓນໍ ຊີວນໍ ໂກຏິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາປາຓໂກຏິກໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວິທິຕນ຺ຕິ ໂລກິຍໍ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ.

ປຈ຺ຈຍໂຕ, ຜລໂຕ ຈ ມຊ຺ຌິມປຓີເຕຫິ ນິຫີນໍ, ເຕສໍ ວາ ຄຸເຓຫິ ປຣິຫີນນ຺ຕິ ຫີນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີຕນ຺ຕິ ປຓີຕໍ. ອຸຠິນ຺ນເມວ ເວມຊ຺ເຌ ຠວໍ ມຊ຺ຌິມໍ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິໂຕ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຓ຺ຫາຍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ປຣາມຏ຺ຐໍ ປຘໍສິຕນ຺ຕິ ປຣາມຏ຺ຐໍ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອປຣາມຏ຺ຐໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ. ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕໍ, ເສກ຺ຂສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ວາ ເສກ຺ຂໍ. ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈຕາຍ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນໍ ອເສກ຺ຂໍ. ຕທຸຠຍປຏິກ຺ເຂເປນ ເນວເສກ຺ຂນາເສກ຺ຂໍ. ຫານໍ ຠຊຕິ, ຫານຠາໂຄ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫານຠາຄິຍໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປ຺ປປຣິມາຓຕ຺ຕາ ປຣິຍນ຺ຕວນ຺ຕໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິວນ຺ຕຎ຺ຈ ສີລໍ ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ອນປ຺ປປຣິມາຓຕ຺ຕາ ອປຣິຍນ຺ຕໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິວນ຺ຕຎ຺ຈ ສີລໍ ອປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິວນ຺ຕຎ຺ຈ ສີລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ.

໑໑. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໗) ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທປູຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສີລສ຺ສ ປູຣຓໍ. ສິກ຺ຂາປທສີລໍ ຫິ ປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ປູເຣຕິ ປາເລຕິ ນາມ. ສິກ຺ຂາ ເອວ ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ, ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ. ຕສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຣຓໍ ວິຣມຓໍ. ຈຣນ຺ຕິ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສີເລ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈຣນ຺ຕີຕິ ສີລສ຺ສ ອຘິກຣຓຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ວາຣິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ຕາຍນ຺ຕີຕິ ອກຣເຓເນວ ຕາຍນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ວາຣິຕ຺ຕສີລມາຫ. ວາເຣຕິ ວາ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາຕິ ວາຣິຕໍ, ສິກ຺ຂາປທໍ. ຕໍ ອວິໂກເປນ຺ໂຕ ຕາຍນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ວາຣິຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາວີຣິຍສາຘນນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ, ອຸຏ຺ຐານວີຣິເຍນ ຈ ສາເຘຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອສທ຺ໂຘ, ກຸສີໂຕ ຈ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣິປູເຣຕິ, ສທ຺ໂຘ ເອວ ສຕ຺ຖາຣາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຓຸມຕ຺ເຕປິ ວຊ຺ເຊ ຠຍທສ຺ສາວີ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາສາຘນໍ ວາຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຘິສີລສິກ຺ຂາປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຠິວິສິຏ຺ໂຐ ສມາຈາໂຣຕິ ອຠິສມາຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມສມາຈາໂຣ’’ຕິ. ອຠິສມາຈາໂຣວ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ, ຍຖາ ເວນຍິໂກຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘) ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິສມາຈາໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ ມຄ຺ຄສີລໍ, ຜລສີລຎ຺ຈ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕທຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປໂຍຊນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘານິ ຕີຓິ ກາຍກມ຺ມານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວຈີກມ຺ມານິ, ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ອາຊີໂວຕິ ອິທໍ ອາຊີວຏ຺ຐມກໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ອາຊີວເຫຕຸກໂຕ ສຕ຺ຕວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວຕິ ໂສປິ ສຕ຺ຕວິໂຘ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາຊີວຕາສາມຎ຺ເຎນ ປນ ຕໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕິວິຘກຸຫນວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຊີວໂຕ ວິຣຕິໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐຈຣິຍຠາວໂຕ ມຄ຺ໂຄ ເອວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕສ຺ສ. ອາທິຠາວຠູຕນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ຠາເວຕພ຺ພຕໍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພຕໍ ຠູຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອາທິຠາວຠູຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນານຸກ຺ກເມນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອາທິ, ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ປນ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ອາທີຕິ. ຕສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊເນນ ປຣິປູຣເຓນ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ຫິ ລຫຸການິປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊານິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ໂສ ຄຣຸການິ ມຫາສາວຊ຺ຊານິ ພຫ຺ວາທີນວານິ ປຣິວຊ຺ເຊສ຺ສຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ. ສຸຕ຺ຕໍ ປນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສີລໍ. ຕໍ ຫິ ອຸປຣິຄຸຓວິເສສານໍ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິຣຕິສີລສ຺ສ ອິຕຣສີເລນ ສຕິປິ ສມ຺ປໂຍຄາທິເກ ອສມ຺ມິສ຺ສກຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເວຣມຓິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ນິສ຺ສິຕານິສ຺ສິຕວເສນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານນິສ຺ສຍໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຈຣິເຕນ ນິສ຺ສຍິຕພ຺ພໂຕ ຕຓ຺ຫາວ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສໂຍ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສໂຍ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ຫິ ອສຕິປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຓ຺ຫາວິຣເຫ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສິໂຕວ ປວຕ຺ຕຕິ. ເທໂວຕິ ຈຕຸມຫາຣາຊສກ຺ກສຸຍາມາທິປາກຏເທວມາຫ. ເທວຎ຺ຎຕໂຣຕິ ອປາກຏໍ. ຕຓ຺ຫໍ ເອວ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສິຕໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ‘‘ທ຺ເວ ນິສ຺ສຍາ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສຸທ຺ຘິທິຏ຺ຐິຍາຕິ ‘‘ອິຕິ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ສມ຺ຠາຣຠູຕໍ ກາຣຓຠູຕໍ, ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ, ອິມຎ຺ຈ ທິວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໔໑) ວິຍ ກາລວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິວເສນ ຍາວຊີວໍ ປວຕ຺ຕິຕມ຺ປິ ອາປາຓໂກຏິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວຊີວໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕເຖວ ປວຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລາຠຍສຎາຕິອງ຺ຄຊີວິຕວເສນາຕິ ລາຠຍສານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປາທນວເສນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຣກ຺ຂຓວເສນ ເຈວ ວຑ຺ຒນວເສນ ຈ ຎາຕິອງ຺ຄຊີວິຕານໍ ອວິນາສນວເສນ. ກິໍ ໂສ ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ໂຍ ວີຕິກ຺ກມາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ກາຍວາຈາຫິ ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ກິໍ ອິທໍ, ນຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິກ຺ເຂເປ ຫິ ອຍໍ ກິໍ-ສທ຺ໂທ.

ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ວໂຓ ວິຍ ອາສເວ ກາມາສວາທິເກ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ສມ຺ປໂຍຄຠາວາຠາເວປິ ສຫາສເວຫີຕິ ສາສວໍ. ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ສີລໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາສວໍ ສີລໍ ໂລກິຍ’’ນ຺ຕິ. ຠວວິເສສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວາ. ວິນໂຍຕິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ອາຄຕສິກ຺ຂາປທານິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ຕຣຸຓປີຕິ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນໍ, ຕທຘິຏ຺ຐານາ ວາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ. ນິພ຺ພິທາຕິ ນິພ຺ພິທາຎາຓໍ. ເຕນ ພລວວິປສ຺ສນມາຫ. ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ກຖາຕິ ວິນຍກຖາ. ມນ຺ຕນາຕິ ວິນຍວິຈາຣຓາ. ອຸປນິສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓປຣມ຺ປຣາສງ຺ຂາໂຕ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄສີລໍ ຠວນິສ຺ສຣຓາວຫໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ຈ ຠູມິ, ຜລສີລໍ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓສ຺ເສວ ຠູມິ.

໑໒. ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິວເສນ ຉນ຺ທາທີນມ຺ປິ ຫີນຕາ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິວເສນ ປຓີຕຕາ. ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌຕາວເສນ ມຊ຺ຌິມຕາ. ຍເຖວ ຫິ ກມ຺ມໍ ອາຍູຫນວເສນ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ. ໂສ ຈ ເນສໍ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ອຘິມຸຕ຺ຕິເຠເທນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສກາມຕາຍາຕິ ກິຕ຺ຕິສິໂລກາຠິຣຕິຍາ, ປຣິວາຣິຈ຺ຉາຍ ວາ. ‘‘ກຖໍ ນາມ ມາທິໂສ ອີທິສໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉາຍ ອຣິຍຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ. ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນາຫິ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ. ຠວໂຠຄຕ຺ຖາຍາຕິ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ສາວກປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕສີລມາຫ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ຖາຍາຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສໍສາຣພນ຺ຘນໂຕ ວິໂມຈນຕ຺ຖາຍ. ປາຣມິຕາສີລໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສີລໍ. ຍາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ມຫາໂພຘິໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໂສເຈຍ຺ຍສລ຺ເລຂາ ເທສກາລສຕ຺ຕາທິວິກປ຺ປຣຫິຕາ ສີລປາຣມິຕາ.

ອນນຸຣູປນ຺ຕິ ອສາຣຸປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາ ເອວ ຄຣຸ ອຘິປຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຄຣຸ, ລຊ຺ຊາຘິໂກ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິໂຕ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ໂລໂກ ອຘິປຕິ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂລກາຘິປຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປາຘິໂກ. ຘມ຺ໂມ ນາມາຍໍ ມຫານຸຠາໂວ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິໂກ, ໂສ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາວ ປູເຊຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນໍ ສີລສມ຺ປທາຍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມມຫຕ຺ຕໍ ປູເຊຕຸກາເມນ.

ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ປຣາຠວວເສນ ອາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ຫິ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ, ອິມິນາ ເມ ສີເລນ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສີລໍ ປຣາມສນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ປຣາຠວໍ ປາເປນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປນິສ຺ສຍຠາວກຣຓໂຕ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ກລ຺ຍາຓກສ຺ສ. ໂສ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນວ ຫຸຕ຺ວາ ກລ຺ຍາເຓຫິ ສີລາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຣາມສນກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຈ ເຕຫິ ນ ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອປຣາມຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິເລສທຣຖສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ວູປສມນໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ.

ກຕປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐານເທສນາຫິ ຍຖາຘມ຺ມໍ ກຕປຏິກາຣໍ. ເອວໍ ຫິ ຕໍ ສີລໍ ປຏິປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຕປຏິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ນ ປຸເນວໍ ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຈ຺ຉມໍສໍ ນຸ ໂຂ, ສູກຣມໍສໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ, ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນຸ ໂຂ, ທຸກ຺ກຏໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ, ‘‘ມຍາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ວາ ເວມຕິກສ຺ສ ສໍສຍາປນ຺ນສ຺ສ. ວິໂສເຘຕພ຺ພໍ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກມ຺ເມນ. ວິມຕິ ເອວ ເວມຕິກໍ, ຕສ຺ມິໍ ເວມຕິເກ ສຕິ, ວິມຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິ ປຏິວິເນຕພ຺ພາຕິ ສຍໍ ວາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ, ວິນຍຘເຣ ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກງ຺ຂາ ວິໂນເທຕພ຺ພາ. ນິກ຺ກງ຺ເຂນ ປນ ກປ຺ປິຍໍ ເຈ ກາຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຈ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສ ຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

‘‘ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫີ’’ຕິອາທິນາ ມຄ຺ຄຜລປຣິຍາປນ຺ນໍ ສີລໍ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາເຍສຸ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣາ ອວຍເວສຸປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ເສສນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ໂລກິຍສີລໍ.

ປກຕິປີຕິ ສຠາໂວປິ. ສຸຂສີໂລ ສຂິໂລ ສຸຂສໍວາໂສ. ເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ປກຕິອຕ຺ຖວາຈກຕ຺ເຖນ. ເອກຈ຺ຈໍ ອພ຺ຍາກຕໍ ສີລໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕສີເລນ ເອກສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ອກຸສລສ຺ເສວາຍຸຊ຺ຊມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເສກ຺ຂຕ຺ຕິກໍ ອິຘ ຄຫິຕໍ, ອິຘ ນ ອຸປນີຕໍ ກຸສລຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ກຸສລຕ຺ຕິກໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຫີນຕ຺ຕິກາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຕິການໍ ວເສນ ອສ຺ສ ສີລສ຺ສ ຕິວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໓. ໂຍຘາຕິ ໂຍ ອິຘ. ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸໂນ ວີຕິກ຺ກມເນ ອຊ຺ຌາຈາເຣ. ກາມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ນວ ມຫາວິຕກ຺ກາ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ. ເອວຣູປສ຺ສາຕິ ເອທິສສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ສີລວນ຺ເຕ ອນຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກເມ ອໂທສທສ຺ສາວິໂນ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປພຫຸລຕາຍ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຣກ຺ຂໂຕ ສີລໍ ເອກໍເສເນວ ຫານຠາຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ຐິຕິຠາຄິຍໍ, ກຸໂຕ ວິເສສາທິຠາຄິຍຕາ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສີລປາຣິປູຣິຍາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ. ອຆຏນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສາຘິຄມາຍ ອວາຍມນ຺ຕສ຺ສ. ຐິຕິຠາຄິຍໍ ສີລໍ ຠວຕິ ອສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິຍຕ຺ຕາ. ສມ຺ປາທິເຕ ຫິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ສີລສ຺ສ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິຍຕາ ນິຈ຺ຉິຍຕິ. ສມາຘຕ຺ຖາຍາຕິ ສມຖວເສນ ສມາຘານຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພິທນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນໍ. ພລວວິປສ຺ສນາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພິທາຄຫຓໍ ຕາວຕາປິ ສີລສ຺ສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕ.

ຍານິ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ເນສໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕານິ ປນ ອສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎານິ. ເນສນ຺ຕິ ‘‘ຣກ຺ຂິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິ ວາ ອຸສ຺ສາເຫຕິ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອຸສ຺ສາເຫ ສຕິ. ທສາຕິ ສາມເຓເຣຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສີລມາຫ ຆຏິກາຣາທີນໍ ວິຍ. ອຏ຺ຐາຕິ ນຈ຺ຈາທິມາລາທິເວຣມຓິໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມວຊ຺ຊານິ ອຏ຺ຐ.

ອວີຕິກ຺ກໂມຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສີລານໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ປກຕິສີລນ຺ຕິ ສຠາວສີລໍ. ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິນິຍຕໍ ຫິ ສີລໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ. ມຣິຍາທາຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສາວຊ຺ຊສ຺ສ ອກຣເຓ ມຣິຍາທຠູຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸລາທີສຸ ປຸພ຺ພປຸຣິເສຫິ ຐປິຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ. ກຸລເທສປາສຓ຺ຑຘມ຺ໂມ ຫິ ‘‘ອາຈາຣສີລ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸລຘມ຺ໂມ ຕາວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ອມຊ຺ຊປານາທິ, ເທສຘມ຺ໂມ ເອກຈ຺ຈຊນປທວາສີນໍ ອຫິໍສນາທິ, ປາສຓ຺ຑຘມ຺ໂມ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຍມນິຍມາທິ. ຕິຕ຺ຖິຍມຕໍ ຫິ ທິຏ຺ຐິປາເສນ, ຕຓ຺ຫາປາເສນ ຈ ເຑຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ປາສໍ ວາ ພາຘໍ ອຣິຍວິນຍສ຺ສ ເຑຕີຕິ ‘‘ປາສຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປກຕິຍາ ສີລວຕີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐) ວຈນໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ. ອິທໍ ປນ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕປິຕຣິປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ‘‘ຘມ຺ມຕາສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຄຸຓູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອສ຺ສາທູປສໍຫິຕໍ ກາມສ຺ສາທຄຘິຕໍ. ຘມ຺ມຕາສີລນ຺ຕິ ຘມ຺ມຕາຍ ກາຣຓນິຍາເມນ ອາຄຕໍ ສີລໍ. ສີລປາຣມິໍ ຫິ ປຣມຸກ຺ກໍສໍ ປາເປຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສີລເຕເຊນ ຄຸຓານຸຠາເວນ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສຣເສເນວ ປຣມສລ຺ເລຂປ຺ປຕ຺ຕໍ ສີລໍ ໂຫຕິ. ມຫາກສ຺ສປາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠທ຺ທາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕ ກິຣ ສຸຈິຣໍ ກາລໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສູຕິ ສີລວຣາຊມຫິໍສຣາຊາທິຊາຕີສຸ. ປຸພ຺ເພ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ສິທ຺ໂຘ ເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ພເຫຕຸກສີລໍ. ອິທໍ ປນ ປກຕິສີລາທິສມາທາເນນ ວິນາ ອວີຕິກ຺ກມລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິສງ຺ຄຫໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍໍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສີລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາຕິ ວກ຺ຂມານສີລປຣິປູຣກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປນໍ, ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຈ ຕຖາຠາວປຏິເສຘນໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔; ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ຠິກ຺ຂູຕິ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຣິປູຣກປຸຄ຺ຄລປຣິທີປນໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ອິທມສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວປຣິທີປນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອິທມສ຺ສ ຕທນຸຣູປວິຫາຣສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ສ, ອຸປຣິອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຄຸຓານຎ຺ຈ ອຸປກາຣກຘມ຺ມປຣິທີປນໍ. ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໂຕ ອຈວນຠາວປຣິທີປນໍ. ສມາທາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອນວເສສໂຕ ອາທານປຣິທີປນໍ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ສິກ຺ຂາຍ ສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຘມ຺ມປຣິທີປນໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ໂສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ. ເຕນ ຍາທິສສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸນາຕິ ຍໂຕ ໂສ ສໍວໂຣ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ສໍວໂຣ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີຕິ ສໍວຣສ຺ສ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓ…ເປ… ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສໍວຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໍ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ປເຄວ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາປນເມວ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາຣກ຺ຂາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕຖາຠູຕາ ສຕິເຍເວຕ຺ຖ ສໍວໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ວເສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ ‘‘ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕານໍ ຉນ຺ນໍ ປາຣາຊິກາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ. ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນາທິນາ ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ວິມ຺ຫາປນໍ ກຸຫນາ. ອຕ຺ຕານໍ, ທາຍກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ກິຎ຺ຈິ ທທາຕິ, ເອວໍ ກຖນໍ ລປນາ. ນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈຍທານສຎ຺ຎຸປ຺ປາທກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ, ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ຈຣຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເນມິຕ຺ຕິກຕາ. ຄນ຺ຘາທໂຍ ວິຍ ລາຠາຍ ປເຣສໍ ອກ຺ໂກສນາທິນາ ນິປິສຕີຕິ ນິປ຺ເປໂສ, ນິປ຺ເປໂສວ ນິປ຺ເປສິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນິປ຺ເປສິກຕາ. ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘລາເຠນ ປຣໂຕ ລາຠປຣິເຍສນາ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນຕາ. ເອວມາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນຸປ຺ປິຍຠາຓິຕາຈາຏຸກມ຺ຍຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິສງ຺ຂາເນນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອສໍກິລິຏ຺ໂຐ ປຏິສງ຺ຂານປຣິສຸທ຺ໂຘ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊເຈຕນາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລວຓ຺ຓນາ

໑໔. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທີສຸ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘; ທີ. ນິ. ໑.໑໙໔) ອາຄຕເທສນາຍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ. ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍສຍວິຘມເນນ ວິນິຈ຺ຉຍາວຫາ ກຖາ. ປຐມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອສາຘາຣຓໍ ປພ຺ພຊິຕາເວຓິກໍ ປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘຣາທິຕາຍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຍຄ຺ຍຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ຠິນ຺ນປຏຘຣາທິຠາໂວ ຈ ນາມ ທລິທ຺ທສ຺ສາປິ ນິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂຍຄ຺ຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ໂຕ ວາ. ສິກ຺ຂາປທສີລນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ສິກ຺ຂາປທວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສີລໍ. ໂຍຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນນ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນໍ ສີລໍ. ຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ. ໂມກ຺ເຂຕິ ສຫກາຣິກາຣຓຠາວໂຕ. ອປາເຍ ຠວານິ ອາປາຍິການິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕທຎ຺ຎໍ ສພ຺ພສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສໍວຣຓໍ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ປິທຫນໍ. ເຍນ ເຕ ສໍວຸຕາ ປິຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ສໍວໂຣ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ໂຂຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍິກວາຈສິກສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອຸເປໂຕ ເຕນ ຈ ສມງ຺ຄີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຄໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ, ປາປກິຣິຍາຍ ສຸກຣຠາວໂຕ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ. ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕີ, ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕິ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒). ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ, ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕີ, ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕-໕໗), ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ອ. ນິ. ໔.໙; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ) ຈ ອາທິ. ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕີນິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐; ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີ-ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອິທໍ ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ, ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຏິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ວິຍ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕ, ປຕິໂມກ຺ໂຂເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ວາ ໂມກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຣິຍຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ປາຬິຍນ຺ຕິ ຌານວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໕໐໘ ອາທໂຍ).

ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ສມຓຈາຣໍ, ສມຓໂຄຈຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ປນ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວາມໍ ມຸຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພປຸພ຺ພກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວເທຍ຺ຍ, ຍຖາ ວາ ສສີສນ຺ຫາເນນ ປຫີນເສທມລຊລ຺ລິກສ຺ສ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທິວິຠູສນສໍວິຘານໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ, ເອວໍ ປຫີນປາປຘມ຺ມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມສມາໂຍໂຄ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອາຈາໂຣ, ອຕ຺ຖິ ອນາຈາໂຣ’’ຕິ ທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອນາຈາຣໍ ຕາວ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອນາຈາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິໂກ ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ວາຈສິໂກ ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ກາຍິກວາຈສິໂກຕິ ຕທຸຠຍໍ.

ເອວໍ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ອິທານິ ມານສໍ ອນາຈາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ອນາຈາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເວຬຸທາເນນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເວຬຸທາເນນາຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນຕ຺ເຖນ ເວຬຸທາເນນ. ປຕ຺ຕທານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເວຬູຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ປໂຍຊນາວໂຫ ໂຍ ໂກຈິ ເວຬຸທຓ຺ໂຑ. ປຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘິກາທີນໍ ຄນ຺ຘປລິເວຐນາທິອຕ຺ຖໍ ວາ, ຕາລນາຬິເກຣາທິປຕ຺ຕໍ ວາ. ປຸປ຺ຜໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສານໍ ປໂຍຊນາວຫໍ. ຕຖາ ຜລໍ. ສິນານໍ ສິຣີສຈຸຓ຺ຓາທິນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓໍ. ມຕ຺ຕິກາປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຸຂໂສຘນຕ຺ຖໍ ທນ຺ຕໂປນໍ. ຈາຏຸກມ຺ຍຕາ ອຕ຺ຕານໍ ທາສໍ ວິຍ ນີຈຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ຂລິຕວຈນໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ປິຍກາມຕາຍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫວຈນໍ. ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕາຕິ ມຸຄ຺ຄສູປສມຕາ ສຈ຺ຈາລິເກນ ຊີວິຕກປ຺ປນໍ. ຍຖາ ຫິ ມຸຄ຺ຄສູເປ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ພຫູ ມຸຄ຺ຄາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກຕິປຍາ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຈ຺ຈາລິເກນ ຊີວິຕກປ຺ປເນ ພຫຸ ອລິກໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປກໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຣິຠຏຕີຕິ ປຣິຠໂຏ, ປເຣສໍ ທາຣເກ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ. ປຣິຠຏສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປາຣິຠຏ຺ຍໍ, ສາ ເອວ ປາຣິຠຏ຺ຍຕາ, ອລງ຺ກຣຓາທິນາ ກຸລທາຣກປຣິຫຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຄິຫີນໍ ຄາມນ຺ຕຣເທສນ຺ຕຣາທີສຸ ສາສນປຏິສາສນຫຣຓໍ ຊງ຺ຆເປສນິກໍ. ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ເອເຕສໍ ວາ ເວຬຸທານາທີນໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກກມ຺ມປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑກມ຺ມສງ຺ຆຸປ຺ປາທເຈຕິຍຸປ຺ປາທປຏ຺ຐປນາທີນໍ ວາ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິຕກປ຺ປນກກມ຺ມານໍ ເຍນ ເກນຈິ. ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ເຐນາຕິ ພຸທ຺ເຘຫິ ຄຣຫິເຕນ ປຏິສິທ຺ເຘນ. ມິຈ຺ຉາຊີເວນາຕິ ນ ສມ຺ມາອາຊີເວນ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນາຈາໂຣຕິ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ‘‘ອນາຈາໂຣ’’ຕິ ກຖີຍຕິ. ອາຈາຣນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຄຈຣນິທ຺ເທເສປິ ປຐມໍ ອໂຄຈຣສ຺ສ ວຈເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຄຈໂຣຕິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອໂຄຈໂຣ. ເວສິຍາ ໂຄຈໂຣ ອສ຺ສາຕິ ເວສິຍາໂຄຈໂຣ, ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວສິຍາ ນາມ ຣູປູປຊີວິນິໂຍ, ຕາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ, ສມຓຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ, ປຣິສຸທ຺ຘາສຍສ຺ສາປິ ຄຣຫເຫຕຸໂຕ, ຕສ຺ມາ ທກ຺ຂິຓາທານວເສນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ. ວິຘວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຕປຕິກາ, ປວຸຕ຺ຖປຕິກາ ວາ. ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາຕິ ມຫລ຺ລິກາ ອນິວິຏ຺ຐກຸມາຣິໂຍ, ປຓ຺ຑກາຕິ ນປຸໍສກາ. ເຕ ຫິ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ອວູປສນ຺ຕປຣິຬາຫາ ໂລກາມິສສນ຺ນິສ຺ສິຕກຖາພຫຸລາ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນາມ ອຸສ຺ສນ຺ນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ. ຕຖາ ຠິກ຺ຂູປິ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ສນ຺ຖວວເສນ ອຸປສງ຺ກມເນ ກຕິປາເຫເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ. ຄິລານປຸຈ຺ຉນາທິວເສນ ອຸປສງ຺ກມເນ ສໂຕກາຣິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ປານາຄາຣນ຺ຕິ ສຸຣາປານຆຣໍ. ຕໍ ໂສຓ຺ຑຊເນຫິ ອວິວິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຕຫິ ໂສຓ຺ຑຕາທິວເສນ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ. ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ຣາຊູຫີຕິອາທີສຸ ຣາຊາໂນ ນາມ ເຍ ຣຊ຺ຊມນຸສາສນ຺ຕິ. ຣາຊມຫາມຕ຺ຕາ ຣາຊິສ຺ສຣິຍສທິສາຍ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ ພາຫິຣກປຣິພ຺ພາຊກາ. ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາຕິ ເຕສຸ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ. ອນນຸໂລມິເກນ ສໍສຄ຺ເຄນາຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານໍ ອນນຸໂລມິເກນ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕນ ສໍສຄ຺ເຄນ ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ, ເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ສລ຺ເລຂປຣິຫານິໍ ວາ ປາປຸຓາຕິ.

ອິທານິ ອປເຣນປິ ປຣິຍາເຍນ ອໂຄຈຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍານິ ວາ ປນ ຕານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສທ຺ຘານີຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສທ຺ຘາວິຣຫິຕານິ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປສນ຺ນານິ, ກມ຺ມກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ວາ ອຠາເວນ ອສ຺ສທ຺ຘານິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປສາທາຠາເວນ ອປ຺ປສນ຺ນານິ. ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສການີຕິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສການິ ເຈວ ຠຍທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕຊ຺ຊນການິ ຈ. ອຕ຺ຖໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖກາມານິ. ຫິຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຫິຕເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຫິຕກາມານິ. ຜາສຸ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຜາສຸໍເຍວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຜາສຸກກາມານິ. ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອໂຍຄກ຺ເຂມເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອໂຍຄກ຺ເຂມກາມານິ. ຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ. ຠິກ຺ຂຸນີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີນໍ. ສພ຺ເພສໍ ຫິ ສາສນິການໍ ອນຕ຺ຖກາມຕາທີປນປທມິທໍ ວຈນໍ. ຕຖາຣູປານິ ກຸລານີຕິ ຕາທິສານິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທີນິ. ເສວຕີຕິ ນິສ຺ສາຍ ຊີວຕິ. ຠຊຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ປຍິຣຸປາສຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ເວສິຍາທິໂກ, ຣາຊາທິໂກ, ອສ຺ສທ຺ຘກຸລາທິໂກ ຈ ຕໍ ຕໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຕິປ຺ປກາໂຣປິ ອຍຸຕ຺ໂຕ ໂຄຈໂຣຕິ ອໂຄຈໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເວສິຍາທິໂກ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓນິສ຺ສຍໂຕ ອໂຄຈໂຣ. ຍຖາຫ ‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ອໂຄຈໂຣ ປຣວິສໂຍ? ຍທິທໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒). ຣາຊາທິໂກ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸປນິສ຺ສຍໂຕ, ລາຠສກ຺ກາຣາສນິວິຈກ຺ກນິປ຺ໂປຖນທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ຈ. ອສ຺ສທ຺ຘກຸລາທິໂກ ສທ຺ຘາຫານິຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາສາວຫໂຕ ອໂຄຈໂຣ.

ໂຄຈຣນິທ຺ເທເສ ‘‘ນ ເວສິຍາໂຄຈໂຣ’’ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂອປານຠູຕານີຕິ ອຸທປານຠູຕານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຈຕຸມຫາປເຖ ຂຕໂປກ຺ຂຣຓີ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ໂອຄາຫນກ຺ຂມານິ. ກາສາວປຊ຺ໂຊຕານີຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕກາສາວານໍເຍວ ປຠາຫິ ເອໂກຠາສານິ. ອິສິວາຕປຏິວາຕານີຕິ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕານໍ, ນິກ຺ຂມນ຺ຕານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຂາຕານໍ ອິສີນໍ ຈີວຣວາເຕນ ເຈວ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິຊນິຕສຣີຣວາເຕນ ຈ ປຏິວາຕານິ ປວາຍິຕານິ ວິນິທ຺ຘຸຕກິພ຺ພິສານິ ວາ.

ອິທານິ ນິທ຺ເທເສ ອາຄຕນເຍນາປິ ອາຈາຣໂຄຈເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລນິທ຺ເທເສ. ອິມິນາປິ ນເຍນາຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານວິຘິນາປິ. ສງ຺ຆຄໂຕຕິ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໍ ຄໂຕ. ອຈິຕ຺ຕີກາຣກໂຕຕິ ອກຕຈິຕ຺ຕີກາໂຣ, ອກຕຄາຣໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຏ຺ຏຍນ຺ໂຕຕິ ສຣີເຣນ, ຈີວເຣນ ວາ ຆໍສນ຺ໂຕ. ປຸຣໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ ອຈິຕ຺ຕີກາຣກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຐິຕໂກປີຕິ ອຸປຣິ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ວິຍ ອາສນ຺ນຕຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕໂກປິ ຠຓຕິ. ພາຫາວິກ຺ເຂປໂກຕິ ພາຫຸໍ ວິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ. ອນຸປາຫນານນ຺ຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ສອຸປາຫໂນຕິ ອຸປາຫນາຣຸຬ຺ໂຫ. ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປຂຊ຺ຊາຕິ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາສນ຺ນຕຣຏ຺ຐານໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ກຏ຺ຐໍ ປກ຺ຂິປຕິ ອຄ຺ຄິກຸຓ຺ເຑ. ໂວກ຺ກມ຺ມາຕິ ປສ຺ສໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຄູຬ຺ຫານິ ສຠາວໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານິ ສາຓິປາກາຣາທິນາ ປຏິຈ຺ຉາທິຕານິ. ອນາປຸຈ຺ຉາຕິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ອສ຺ສາຕິ ອນາຈາຣສ຺ສ.

ອປິຈ ຠິກ຺ຂູຕິອາທິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຈາຣທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ນ ນິທ຺ເທສປາຬິ. ສທ຺ຘາສີລສຸຕຈາຄາທິຄຸຓເຫຕຸໂກ ຄຣຸຠາໂວ ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ຄາຣໂວ, ສຫ ຄາຣເວນາຕິ ສຄາຣໂວ. ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ຄາຣວສາຣຊ຺ຊາທິວເສນ ປຏິສ຺ສາຍນາ ປຕິສ຺ສາ, ສປ຺ປຕິສ຺ສວປຏິປຕ຺ຕິ. ສຫ ປຕິສ຺ສາຍາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ. ສວິເສສໍ ຫິຣິມນຕາຍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຠາເວນ ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ. ເສຂິຍຘມ຺ມປາຣິປູຣິວເສນ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ຉສຸ ປເທສຸ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຠິກ຺ກເມນ. ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສມ຺ປນ຺ນອິຣິຍາປໂຖ. ເຕນ ເສສອິຣິຍາປຖານມ຺ປິ ປາສາທິກຕມາຫ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທີສຸ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ໂຂ. ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ໂຠຊນສຎ຺ຎິເຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິເຍສນປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄາທິວເສນ ສພ຺ພໂສ ປມາຓຎ຺ຎູ. ຊາຄຣິຍມນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຠາວນາມນສິກາຣສງ຺ຂາຕໍ ຊາຄຣິຍໍ ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາວເສນ ອນຸ ອນຸ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ໂຕ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຈາຣສ຺ສ ສມ຺ຠາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ນິອິຈ຺ໂຉ. ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ຍຖາລາຠາທິວເສນ ສນ຺ໂຕເສນ ຕຸຏ຺ໂຐ. ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີຕິ ອາທຣກາຣີ. ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ຄຣຸກຣຓພຫຸໂລ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈາໂຣຕິ ອຍໍ ສຄາຣວຕາທິ ອຕ຺ຖກາເມຫິ ອາຈຣິຕພ຺ພໂຕ ອາຈາໂຣ.

ສີລາທີນໍ ຄຸຓານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ. ສຕິສງ຺ຂາໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂຠູໂຕ ເອວ ໂຄຈໂຣ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິພນ຺ຘນຏ຺ຐານຠູໂຕ ໂຄຈໂຣ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫິ ທສຫິ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາຍ ກຖາຍ ວຕ຺ຖຸຠູເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ກລ຺ຍາໂຓ ສຸນ຺ທໂຣ ມິຕ຺ໂຕຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອສ຺ສຸຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິໍ. ສຸຓາຕີຕິ ສຸຕມຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ສຸຕໍ ປຣິໂຍທາເປຕີຕິ ຕເມວ ຍຖາສຸຕໍ ອວິສທຕາຍ ອປຣິໂຍທາຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນາທິນາ ວິໂສເຘຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເຍ ກງ຺ຂຏ຺ຐານິຍາ ຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ສໍສຍໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ. ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ, ຣຕນຕ຺ຕເຍ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸກຣເຓນ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ທຸວິຘາຍປິ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິໂຍທເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖາຄເຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປຈ຺ຈຍໍ ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວງ຺ກວິຘມເນນ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ. ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ຕີສຸປິ ອທ຺ຘາສຸ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ອເວຈ຺ຈປສາເທນ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ. ຕຖາຠູໂຕວ ຕສ຺ສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸສິກ຺ຂເນນ ສທ຺ຘາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ນ ຫາຍຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ວຑ຺ຒເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຕຣຆຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕເຣ ອນ຺ຕເຣ ຆຣານິ ເອຕ຺ຖ, ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ປວິຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຆເຣ ຆເຣ ຠິກ຺ຂາປຣິເຍສນາຍ ວີຖິໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ກິຕ຺ຕເກນ ປນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສາວີ’’ຕິ. ສຸສໍວຸໂຕຕິ ສໍຍໂຕ. ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ ສຸສໍວຸໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ. ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ. ອຸປນິພນ຺ຘຕີຕິ ອຸປເນຕ຺ວາ ນິພນ຺ຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍຖາ ຖມ຺ເຠ ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ວຈ຺ຉໍ ທມໍ ນໂຣ ອິຘ;

ພນ຺ເຘຍ຺ເຍວໍ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຕິຍາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓);

ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໂກ ເປຕ຺ຕິໂກ ວິສໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ, ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ທສ຺ສິໂຕ ຈ ວິສໂຍ.

ອຓຸປ຺ປມາເຓສູຕິ ປຣມາຓຸປ຺ປມາເຓສຸ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈອາປນ຺ນເສຂິຍອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິເຠເທສູຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນເສຂິເຍສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິເຠເທສູຕິ ເອວໍ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ເສຂິຍວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຂິຍຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕວຕ຺ຕາທີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ. ເຕປິ ຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ເສຂິຍາ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ. ຕຖາ ຫິ ມາຕິກາຍໍ ປາຣາຊິກາທີນໍ ວິຍ ເສຂິຍານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ກໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນເສຂິຍາ’’ຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ມາຕິກາຍໍ ອາຄເຕສຸ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິຍາ ເສຂິເຍສຸ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ອສຕິອຊານນານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ອສິຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນຄ຺ຄຫເຓນ ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິໂຍ ຄຫິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕີສຸປິ ກາສຎ຺ຈິ ອຈິຕ຺ຕກຠາວສພ຺ຠາວໂຕ, ອຘິຏ຺ຐານາວິກມ຺ມສ຺ສ, ເທສນາວິກມ຺ມສ຺ເສວ ວາ ສພ຺ພລຫຸກສ຺ສ ວຊ຺ຊສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍານິ ຕານິ ວຊ຺ຊານິ ອປ຺ປມຕ຺ຕການິ ໂອຣມຕ຺ຕການິ ລຫຸການິ ລຫຸສມ຺ມຕານີ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ອນຕິກ຺ກມນີຍານໍ ອນາປຕ຺ຕິຄມນີຍານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠຍທສ຺ສນສີໂລຕິ ປຣມາຓຸມຕ຺ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສິເນຣຸປພ຺ພຕສທິສໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສຠາໂວ, ສພ຺ພລຫຸກໍ ວາ ທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສຠາໂວ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປູເຣຕພ຺ພໍ ສີລໍ. ສມ຺ມາ ອາທາຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ສພ຺ພໂສ ຈ ອາທິຍິຕ຺ວາ. ອຍໍ ປນ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປທາ ກິໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີເລ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ອຸທາຫຸ ອປຣິຍາປນ຺ນາຕິ? ປຣິຍາປນ຺ນາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລວຓ຺ຓນາ

໑໕. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠູຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິເຍວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ສມ຺ປາທິເຕ ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຣກ຺ຂິຕເມວ ໂຫຕິ, ສຸສໍວິຫິຕກຓ຺ຏກວຕິ ວິຍ ສສ຺ສນ຺ຕິ. ກາຣຓວເສນາຕິ ອສາຘາຣຓກາຣຓສ຺ສ ວເສນ. ອສາຘາຣຓກາຣຓວເສນ ຫິ ຜລໍ ອປທິສີຍຕິ, ຍຖາ ຍວງ຺ກຸໂຣ ເຠຣິສທ຺ໂທຕິ. ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ວາ ເອຕໍ ນິສ຺ສິຕວຈນໍ, ຍຖາ ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິໂນປິ ປສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖິ, ກສ຺ມາ? ອເຈຕນຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ນ ປສ຺ສຕິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕມ຺ປິ ນໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອປ຺ປຏິຆຠາວໂຕ, ອິທມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສນາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ ອຈກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ຕຎ຺ຈ ເກນຈິ ກຸຏ຺ຏາທິນາ ອນ຺ຕຣິເຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຕ຺ຖ ອາໂລກສ຺ສ ວິພນ຺ໂຘ. ຍຕ຺ຖ ປນ ນ ວິພນ຺ໂຘ ຜລິກຄພ຺ຠປຏລາທິເກ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣິເຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ຈກ຺ຂຸ ປສ຺ສຕິ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ຈກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ.

ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓສງ຺ຆຏ຺ເຏຕິ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓນ ສງ຺ຆຏ຺ເຏ ສຕິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປສາທວຕ຺ຖຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈກ຺ຂຸປສາທວຕ຺ຖຸເກນ ຕນ຺ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ, ຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ໂອໂລເກຕິ. ຈກ຺ຂຸປສາທສນ຺ນິສ຺ສເຍ ຫິ ວິຎ຺ຎາເຓ ອາໂລການຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ນິສ຺ສຍຄຸເຓນ ໂອຠາເສນ຺ເຕ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຣູປໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂອຠາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຍຖາສຠາວໂຕ ວິຠາວນໍ, ຍໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸສຸນາ ລກ຺ຂສ຺ສ ເວເຘ ສິຊ຺ຌນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠູເຕນ ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ວຈນໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປທສ຺ສເນ ສິຊ຺ຌນ຺ເຕ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອີທິສີ ສສມ຺ຠາຣກຖາ ນາເມສາ ໂຫຕິ. ສສມ຺ຠາຣາ ກຖາ ສສມ຺ຠາຣກຖາ, ທສ຺ສນສ຺ສ ກາຣຓສຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສມ຺ຠາຣສ຺ສ ວາ ທສ຺ສນສ຺ສ ກຖາ ສສມ຺ຠາຣກຖາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເກວເລນ ຈກ຺ຂຸນາ, ເກວເລນ ວາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ.

ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕານນິສ຺ສິຕຣູປມຸເຂນ ຄຍ຺ຫມານໍ ສຓ຺ຐານໍ ຖນມໍສາວິສທຕາ ນິມ຺ມສ຺ສຸມຸຂຕາ ເກສພນ຺ຘນວຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ອວິສທຏ຺ຐານຄມນາທິ ຈ ສພ຺ພໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິກໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ອິຏ຺ຐາກາໂຣ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ໂສ ປນ ໂທສຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິເຫຕຸຠູໂຕ ອນິຏ຺ຐາທິອາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາວ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ, ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ປນ ສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອສມເປກ຺ຂເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂມຫສ຺ສາປິ ອສໍວຣຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ມຸຏ຺ຐສຈ຺ຈໍ ວາ ອຎ຺ຎາຓໍ ວາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອສມເປກ຺ຂນວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ກາຣຓໍ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເຍວ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐) ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຓ຺ຓາຍຕເນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ, ວີຖິຈິຕ຺ເຕຫິ ຈ ຄຫິຕມຕ຺ເຕເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸຠາທິອາກາຣໍ ປຣິກປ຺ເປຕິ. ປາກຏຠາວກຣຓໂຕຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາວກຣຓໂຕ ວິຠູຕຠາວກຣຓໂຕ. ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂນ ຫິ ຫຕ຺ຖາທິອວຍເວສຸ ສຸຠາທິໂຕ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ອປຣາປຣໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກິເລສາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕ ເຕສໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນາ ນາມ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຕຖາ ຕຖາ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານໍ ຠູຕຸປາທາຍຣູປານໍ ສນ຺ນິເວສາກາໂຣ. ນ ຫິ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫຕ຺ຖາທິ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫຕ຺ຖປາທ…ເປ… ອາກາຣໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຠູຕໍ, ຕເທວ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ວິຊ຺ຊມານໍ ເກສໂລມາທິ ຠູຕຸປາທາຍມຕ຺ຕໍ ວາ, ຕເທວ ຍາຖາວໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສຸຠາກາຣຄຫຓສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕິຍປພ຺ພຕວາສີ’’ຕິອາທິນາ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸໍ ອາຫຣິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸມຓ຺ຑິຕປສາຘິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຓ຺ຑິຕາ ປສາຘິຕາ ຈ. ອາຠຣຓາທີຫິ ອາຫາຣິເມຫິ ມຓ຺ຑນໍ. ສຣີຣສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນາທິວເສນ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ປສາຘນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອາຠຣເຓຫິ, ປນ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທີຫິ ຈ ອລງ຺ກຣຓໍ ປສາຘນໍ. ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ ມຓ຺ຑນໍ. ວິປລ຺ລຕ຺ຖຈິຕ຺ຕາຕິ ຣາຄວເສນ ວິປຣີຕຈິຕ຺ຕາ. ໂອໂລເກນ຺ໂຕຕິ ເຖໂຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາຄມນສິກາຣສ຺ສ ຫສິຕສທ຺ທານຸສາເຣນ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ. ອສຸຠສຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎໍ. ອຏ຺ຐິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຫິ ເຖໂຣ ຕທາ ປຣິຫຣຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ຕສ຺ສາ ຫສນ຺ຕິຍາ ທນ຺ຕຏ຺ຐິທສ຺ສເນເນວ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ, ສາຕິສຍຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍຖາຐິໂຕວ ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິ. ປຸພ຺ພສຎ຺ຎໍ ອນຸສ຺ສຣີຕິ ປຸພ຺ພກໍ ຍຖາຣທ຺ຘໍ ກາເລນ ກາລໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານໍ ອຏ຺ຐິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸສ຺ສຣິ ສມນ຺ນາຫຣິ. ອນຸມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອນຸປຖໍ ຕສ຺ສາ ປທານຸປທໍ. ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ຠາວນາຍ ປຄຸຓຠາວໂຕ ທນ຺ຕຏ຺ຐິທສ຺ສເນເນວ ຕສ຺ສາ ສກລສຣີຣໍ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຆາຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ນ ຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ສຎ຺ຊານິ. ເຕນາຫ ‘‘ນາຠິຊານາມິ…ເປ… ມຫາປເຖ’’ຕິ.

‘‘ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອສໍວຣສ຺ສາຕິ. ຍທິທໍ ຍໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຠິຊ຺ຌາທິອນ຺ວາສ຺ສວນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ອສໍວຸຕຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ເຫຕຸ ປວຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກສ຺ສ ຫິ ອຠິຊ຺ຌາທິອນ຺ວາສ຺ສວນສ຺ສ ຕໍທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຘານກາຣຓໍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອສໍວຸຕຕ຺ເຕ ສຕິ ເຕ ອນ຺ວາສ຺ສວນ຺ຕີຕິ ອສໍວຣິຍມານຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍເຫຕຸໂກ ໂສ ອສໍວໂຣ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຫິ ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິສສ຺ສ ຈ ກາຣຓາຕິ? ອສໍວຸຕສ຺ສ, ກິຎ຺ຈ ອສໍວຸຕໍ? ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ອນ຺ວາສ຺ສວນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ.

ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ສເຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາຕິອາທິ ປຸນ ອວຈນຕ຺ຖໍ ອິເຘວ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາສໍວໂຣ ມໂນທ຺ວາຣວເສນ, ເສສາສໍວໂຣ ຉທ຺ວາຣວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມຸຏ຺ຐສຈ຺ຈາທີນໍ ຫິ ສຕິປຏິປກ຺ຂາກຸສລຘມ຺ມາທິຠາວໂຕ ສິຍາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ກາຍິກວາຈສິກວີຕິກ຺ກມຠູຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອສໍວຣາ ສີລສໍວຣາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສໍວຣານໍ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິ.

ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອສໍວໂຣ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຕິອາທິນາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ຆຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາ ວິຍ ຊວເນ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ທ຺ວາຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎາສໍວເຣ ອຎ຺ຎາສໍວຸຕຕາ ສາມຎ຺ຎເມວ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ປຸພ຺ພາປຣສາມຎ຺ຎໍ, ອນ຺ໂຕພຫິສາມຎ຺ຎໍ ວາ. ສຕິ ວາ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິເກ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຊວນໍ ພາຫິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣສມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຆຣາທິສມານໍ. ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຫິ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນໍ ຊວນກາເລ ອສນ຺ຕມ຺ປິ ຠວງ຺ຄາທິ ຈກ຺ຂາທິ ວິຍ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕໍເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຘຣມານໍເຍວ ‘‘ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ພາຫິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊວນສ຺ສ ພາຫິຣຠາເວ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາເວ ອສຕິປິ ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙) ວຈນໂຕ ອາຄນ຺ຕຸກຠູຕສ຺ສ ກທາຈິ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ພາຫິຣຠາໂວ, ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາໂວ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊວເນ ວາ ອສໍວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ອສໍວຣເຫຕຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອສໍວຣສ຺ສ ຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ນຄຣທ຺ວາຣສທິເສນ ຊວເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິໂຈຣານໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີສຸ ມຸສນໍ ກຸສລຠຓ຺ຑວິນາສນໍ ກຖິຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ຫິ ທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣາທີນໍ ສໍວຣູປນິສ຺ສຍຠາວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕເຍວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ຊວເນນ ສຫ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ນິຍມິຕາທິວເສນ ກຸສລາກຸສລຊວເນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ຕທນຸຣູປເມວ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວເນ ຕສ຺ມິໍເຍວາຣມ຺ມເຓ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທ຺ວາເຣ ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖເປນ຺ຕໍ ປສາທຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊວນໍ ຊວຕິ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຊວນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ຊວເນ. ສີລາທີສູຕິ ສີລສໍວຣສຕິສໍວຣຎາຓສໍວຣຂນ຺ຕິສໍວຣວີຣິຍສໍວເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ. ຍຖາ ຫິ ປເຄວ ສຕິອາຣກ຺ຂໍ ອນຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ປເຄວ ສຕິອາຣກ຺ຂໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ສີລາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ທາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ຫິ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຣິສສທ຺ໂທ’’ຕິ ວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິກໍ ວາ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຓ຺ຐາຕິ. ໂຍ ຈ ຄີຕສທ຺ທາທິກສ຺ສ ກິເລສານໍ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣ ມນ຺ທຕາຣາທິວເສນ ວວຕ຺ຖິໂຕ ຉຊ຺ຊາທິເຠທຠິນ຺ໂນ ອາກາໂຣ, ຕມ຺ປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ເອວໍ ຄນ຺ຘາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ສາວຊ຺ຊນຠວງ຺ຄໍ ມໂນທ຺ວາຣໍ ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ຕໍ ຊວນມນສາວ ວິຎ຺ຎາຍ ວິຊານິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກິເລໂສ ອນຸພນ຺ໂຘ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິເລສານຸພນ຺ໂຘ, ໂສ ເອວ ນິມິຕ຺ຕາທິຄາໂຫ, ຕໂຕ ປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ ກິເລສານຸພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວຓ຺ຓນາ

໑໖. ວຸຕ຺ເຕຕິ ອິເຘວ ອຸທ຺ເທສວເສນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານ’’ນ຺ຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕານິ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍານິ ຕານີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍານິ ຕານິ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ຉ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຊີວເຫຕູຕິ ຊີວິກນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອວາຫໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກິລມນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ. ອາຊີວກາຣຓາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ປາປິກາຍ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິຈ຺ຉາປກໂຕຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອປກໂຕ ອຸປທ຺ທຸໂຕ, ອຠິຠູໂຕ ວາ. ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຫິ ຕສ຺ສ ຕໍ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ກາຣຓວຈນໍ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມໍ, ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ. ອຸລ຺ລປຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຕາຍຸໂກ ລປຕິ. ສີລໍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຸ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຕຖາລປນສມກາລເມວ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອສ຺ສ, ປາຣາຊິກສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ວາ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນໍ ອຸລ຺ລປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສຎ຺ຈຣຓຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສມຕິໍ, ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິມຕິໍ ອາໂຣເຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ.

ກຸຫນາຕິອາທີສູຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຬິຍາວ ປທຸທ຺ຘາໂຣ. ອຍໍ ປາຬີຕິ ອຍໍ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໖໑) ອາຄຕາ ນິທ຺ເທສປາຬິ.

໑໗. ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ລາຠາ. ເຕ ເອວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາທຣວເສນ ທິຍ຺ຍມານາ ສກ຺ກາຣາ. ປຕ຺ຖຏຍສຕາ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ຕໍ ລາຠຎ຺ຈ ສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຎ຺ຈ. ສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຖຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອສນ຺ຕຄຸຓທີປນກາມສ຺ສາຕິ ອສນ຺ເຕ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມາເນ ສທ຺ຘາທິຄຸເຓ ສມ຺ຠາເວຕຸກາມສ຺ສ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາລກ຺ຂຓາ, ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາລກ຺ຂຓາ ຫິ ປາປິຈ຺ຉຕາ. ອິຈ຺ຉາຍ ອປກຕສ຺ສາຕິ ປາປິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ສມ຺ມາອາຊີວໂຕ ອເປໂຕ ກໂຕຕິ ອປກໂຕ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ອາຊີວູປທ຺ທເວນ ອຸປທ຺ທຸໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຸປທ຺ທຸຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ກຸຫນເມວ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ ກຸຫນວຕ຺ຖຸ. ຕິວິຘມ຺ເປຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕທຕ຺ຖິກສ຺ເສວາຕິ ເຕຫິ ຈີວຣາທີຫິ ອຕ຺ຖິກສ຺ເສວ. ປຏິກ຺ຂິປເນນາຕິ ຈີວຣາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິປນເຫຕຸ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕນ຺ຕິ ພຫຸກາມຕໍ. ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາຣຓໍ, ເອຕໍ ສມຓສ຺ສ ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປາປຓິການີຕິ ອາປຓໂຕ ຉຑ຺ຑິຕານິ. ນນ຺ຕການີຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕານິ ໂຈຬຂຓ຺ຑານິ. ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາຕິ ອຸຎ຺ຉເນນ ຈິນິຕ຺ວາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາຍາຕິ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາຍ ລທ຺ເຘນ. ຄິລານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ເຠສຊ຺ຊສງ຺ຂາຕາ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ. ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຣາຓສ຺ສ, ອປຸຣາຓສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສ຺ສ ໂຄມຸຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປູຕິມຸຕ຺ເຕນາຕິ ປູຕິຠາເວນ ມຸຕ຺ເຕນ ປເຣຫິ ຉຑ຺ຑິເຕນ, ປູຕິຠູເຕນ ວາ ໂຄມຸຕ຺ເຕນ. ຘຸຕວາໂທຕິ ປເຣສມ຺ປິ ຘຸຕຄຸຓວາທີ. ສມ຺ມຸຂີຠາວາຕິ ສມ຺ມຸຂໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ລພ຺ຠມານຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ສາມນ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ຊປ຺ປນໍ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນໍ. ມເຫສກ຺ໂຂຕິ ມຫານຸຠາໂວ, ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິຄເມນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິເສເສຕິ ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕ ຫິ ມິຕ຺ໂຕ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ. ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິໂກ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ. ສຫາໂຍຕິ ສຫ ອາຍນໂກ, ສຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕປທິໂນ ຫິ ‘‘ສຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ທີຆປາສາໂທ, ຄຣຸຬສຓ຺ຐານປາສາໂທຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ກູຏາຄາຣໍ ທ຺ວີຫິ ກຓ຺ຓິກາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏ ປຏິຣາຊູນມ຺ປິ ປຏິພາຫນໂຍຄ຺ໂຍ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຏິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຏິສ຺ສຍວິເສໂສ. ອຸທ຺ທຓ຺ໂຑ ອຄພ຺ຠິກາ ເອກທ຺ວາຣາ ທີຆສາລາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ວິຫາໂຣ ນາມ ທີຆມຸຂປາສາໂທ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ເອກປສ຺ເສນ ຉທນກເສນາສນໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ເອກປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫຕິ, ອິຕຣປສ຺ເສ ນີຈາ, ເຕນ ຕໍ ເອກປສ຺ສຉທນກໍ ໂຫຕິ. ປາສາໂທ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນໍ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຫາ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ. ກູຏາຄາຣໍ ໂຍ ໂກຈິ ກຓ຺ຓິກາພທ຺ຘປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏ ພຫລຠິຕ຺ຕິເຄຫໍ. ຍສ຺ສ ໂຄປານສິໂຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຉທນໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຏາລກາກາເຣນ ກຣີຍຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາໂຬ ວຏ຺ຏາກາເຣນ ກຕເສນາສນໍ. ອຸທ຺ທຓ຺ໂຑ ເອໂກ ປຏິສ຺ສຍວິເສໂສ. ໂຍ ‘‘ຠຓ຺ຑສາລາ, ອຸໂທສິຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາ ສນ຺ນິປຕນຏ຺ຐານໍ.

ກຸຈ຺ຉິຕຣຊຠູຕາຍ ປາປິຈ຺ຉຕາຍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ກາຍວຈີວິປ຺ຜນ຺ທນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ໂກຣຊໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂກຣຊິໂກ, ໂກຫຎ຺ເຎນ ສໍຍຕກາໂຍ, ອຕິວິຍ, ອຠິຓ຺ຫໍ ວາ ໂກຣຊິໂກ ໂກຣຊິກໂກຣຊິໂກ. ອຕິປຣິສງ຺ກິໂຕຕິ ເກຈິ. ອຕິວິຍ ກຸໂຫ ກຸຫກກຸຫໂກ, ສາຕິສຍວິມ຺ຫາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິວິຍ ລໂປ ລປນໂກ ລປກລປໂກ. ມຸຂສມ຺ຠາວິໂກຕິ ໂກຣຊິກໂກຣຊິກາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕວຈເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂມຕ຺ເຕນ ອຎ຺ເຎຫິ ສມ຺ຠາວິໂກ. ໂສ ເອວຣູໂປ ເອວຣູປຕາຍ ເອວ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ’’ຕິອາທີນິ ກເຖຕິ. ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປຏິພທ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາຍກເຕນາຕິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ມໍ ຊໂນ ‘ອຣິໂຍ’ຕິ ວາ ‘ວິເສສລາຠີ’ຕິ ວາ ສມ຺ຠາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກເຕນ. ຄມນໍ ສຓ຺ຐເປຕີຕິ ວິເສສລາຠີນໍ ຄມນໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຐເປຕິ, ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ປຓິຘາຍາຕິ ‘‘ອຣຫາຕິ ມໍ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ, ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ສມາຫິໂຕ ວິຍາຕິ ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິໂຕ ວິຍ. ອາປາຖກຊ຺ຌາຍີຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອາປາຖຏ຺ຐາເນ ສມາຘິສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ນິສີທນ຺ໂຕ ອາປາຖເກ ຊນສ຺ສ ປາກຏຏ຺ຐາເນ ຌາຍີ. ອິຣິຍາປຖສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນສງ຺ຂາຕໍ.

ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອໂຍນິໂສ ອຸປ຺ປາທິຕານໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຏິເສວນນ຺ຕິ ເອວໍ ກຖິເຕນ, ເຕນ ວາ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວເນນ ສງ຺ຂາຕພ຺ເພນ ກຖິຕພ຺ເພນ. ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີເປ ຠຓນໍ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປິຕໍ. ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຫນໍ ກຸໂຫ, ຕສ຺ສ ອຍນາ ປວຕ຺ຕິ ກຸຫາຍນາ, ກຸຫສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍນາ ຄຕິ ກິຣິຍາ ກຸຫາຍນາ. ກຸເຫຕິ, ກຸເຫນ ວາ ອິໂຕຕິ ກຸຫິໂຕ, ກຸຫໂກ.

ປຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ‘‘ໂກ ຕິສ຺ໂສ, ໂກ ຣາຊປູຊິໂຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ. ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິນາ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ອຸນ຺ນຫນາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ພນ຺ຘນາ ປລິເວຐນາ. ທ຺ເວ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາສນສາລາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອກໍ ກຸມາຣິກໍ ປກ຺ໂກສິໍສຸ. ຕາຍ ອາຄຕາຍ ຕຕ຺ເຣໂກ ເອກໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ສ ກຸມາຣິກາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາຍ ເຕລກນ຺ທຣິກາຍ ຘີຕາ, ອິມິສ຺ສາ ມາຕາ ມຍິ ເຄຫໍ ຄເຕ ສປ຺ປິໍ ທທມານາ ຆເຏເນວ ເທຕິ, ອຍມ຺ປິ ມາຕາ ວິຍ ຆເຏນ ເທຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໖໒) ອຸກ຺ກາເຈສິ. ອິມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕລກນ຺ທຣິກວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມານຸຣູປາ ວາຕິ ມຕ຺ຕາວຈນານຸຣູປໍ ວາ. ມຕ຺ຕາວຈນໍ ຫິ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ສຸຠາສິຕໍ ອຸຕ຺ຕມມາຫຸ ສນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມໍ ຠເຓ ນາຘມ຺ມໍ ຕໍ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໓; ສຸ. ນິ. ໔໕໒). ເຕນ ພຫຸໍ ວິປ຺ປລປນມາຫ, ສຈ຺ຈໂຕ ວາ ອຎ຺ຎາ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຸຄ຺ຄສູປສທິສກມ຺ໂມ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຸຄ຺ຄສູປ຺ໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຸຄ຺ຄສູປ຺ໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ປຣິຠຏສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປາຣິຠຏ຺ຍໍ, ຕເທວ ປາຣິຠຏ຺ຍຕາ.

ນິມິຕ຺ເຕນ ຈຣນ຺ໂຕ, ຊີວນ຺ໂຕ ວາ ນິມິຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເນມິຕ຺ຕິກຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາຍ ປກາສນໍ ໂອຠາໂສ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ‘‘ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ ຊາຕາ’’ຕິອາທິກາ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ. ອິຈ຺ຉິຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ສມີເປ ກຖນໍ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປາ.

ອກ຺ໂກສນຠເຍນາປິ ທເທຍ຺ຍາຕິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນໍ. ຕຖາ ວມ຺ຠນາທໂຍ. ອຸເປກ຺ຂນາ ອຸປາສການໍ ທາຍກາທິຠາວໂຕ ພຫິ ຉຑ຺ຑນາ. ຂິປນາຕິ ເຂປວຈນໍ. ຕໍ ປນ ອວຫສິຕ຺ວາ ວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຓ຺ຑນາ’’ຕິ. ປາປນາຕິ ອທາຍກຕ຺ຕສ຺ສ, ອວຓ຺ຓສ຺ສ ວາ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ. ປເຣສໍ ປິຏ຺ຐິມໍສຂາທນສີໂລ ປຣປິຏ຺ຐິມໍສິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຣປິຏ຺ຐິມໍສິກຕາ. ອພ຺ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ. ນິປິສິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມຄ຺ຄນາ ວິຍາຕິ ອນິປ຺ປິສິເຕ ອລພ຺ຠມານສ຺ສ ຄນ຺ຘສ຺ສ ນິປິສເນ ລາໂຠ ວິຍ ປຣຄຸເຓ ອນິປ຺ປິສິເຕ ອລພ຺ຠມານານໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນິປິສເນນ ລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ນິກຕ຺ຕຸໍ ອປ຺ເປນ ລາເຠນ ພຫຸກໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອິຈ຺ຉນໍ ນິຊິຄີສນໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນິຊິຄີສນຕາ. ຕສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ຕໍສຫຊາຕໍ ວາ ຄເວສນກມ຺ມໍ.

ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິອງ຺ຄານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສຕ຺ຖໍ. ອຸປ຺ປາຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ກາປາຕທິສາຑາຫ-ຠູມິຈາລາທິອຸປ຺ປາຕປຏິພທ຺ຘວິຊ຺ຊໍ. ສຸປິນນ຺ຕິ ສຸປິນສຕ຺ຖໍ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ລກ຺ຂຓຊານນສຕ຺ຖໍ. ມູສິກຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາທີນໍ ອສຸກຠາເຄ ມູສິກຈ຺ເຉເທ ສຕິ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ຊານນກສຕ຺ຖໍ. ປລາສຄ຺ຄິອາທີສຸ ອິມິນາ ນາມ ອຄ຺ຄິນາ ຫຸເຕ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ຄິວເສນ ໂຫມວິຘານໍ ອຄ຺ຄິໂຫມໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ທພ຺ພິໂຫມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຖຸສໂຫມາທີນໍ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕານໍ ມິຈ຺ຉາຊີວານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວີຣິຍສາຘນຕ຺ຕາ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສ຺ສ ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນວາຍາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ອນວຊ຺ຊຠາໂວ, ເຍນ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍລາໂຠ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອລໂສ ຎາເຍນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ.

ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລວຓ຺ຓນາ

໑໘. ປຏິສງ຺ຂາຕິ ອຍໍ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໑) ວິຍ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ. ໂຍນິໂສຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປາຍຕ຺ໂຖ ໂຍນິໂສ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸປາເຍນ ປເຖນາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິສງ຺ຂາຍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຍິທໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ສີຕປຏິຆາຕາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຎາເຓນ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ ຕເທວ ປໂຍຊນໍ ປຕິ ປຕິ ສງ຺ຂາຍ, ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓປຣິຍາໂຍ ຫິ ອິຘ ສງ຺ຂາ-ສທ຺ໂທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິອາທິ ກາມໍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄກາເລນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຘາຕຸວເສນ ປນ ປຏິກູລວເສນ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອປເຣ. ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເກຈິ. ເອເກ ປນ ປຐມໍ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈນໍ ເອກຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ວາຈກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອນ຺ຕຣວາສກາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊາຕິສທ຺ທຕາຍ ປນ ຕສ຺ສ ປາຬິຍໍ ເອກວຈນນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕການິ ຈີວຣານິ ໂຍຄິນາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານເມຕໍ, ນ ອນິຍມວຈນໍ. ‘‘ນິວາເສຕິ ວາ ປາຣຸປຕິ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນໍ ປນ ປຏິເສວນປຣິຍາຍສ຺ສ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ວິຠາຄທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ສຍນນິສີທນ-ຈີວຣກຸຏິກຣຓາທິວເສນາປິ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປໂຍຊນານໍ ມຣິຍາທາ ປໂຍຊນາວຘິ, ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ໂຍ ນິຍໂມ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ປໂຍຊນາ…ເປ… ວຈນໍ. ອິທານິ ຕໍ ນິຍມໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ລີຬາວິຠູສາວິລມ຺ພນານຏມ຺ພຣາທິວເສນ ວຕ຺ຖປຣິໂຠຄໍ ນິເສເຘຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ລີຬາວເສນ ຫິ ເອກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖານິ ປຣິທຫນ຺ຕິ ເຈວ ອຸປສໍວິຍນ຺ຕິ ຈ. ຍຖາ ຕໍ ໂຍພ຺ພເນ ຐິຕາ ນາຄຣິກມນຸສ຺ສາ. ເອກຈ຺ເຈ ວິຠູສນວເສນ, ຍຖາ ຕໍ ຣູປູປຊີວິນິອາທໂຍ. ວິລມ຺ພນວເສນ ວິລມ຺ພກາ. ນຏມ຺ພຣວເສນ ໂຠຊາທໂຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘາຕຸກ຺ໂຂໂຠ ສີຕໂຣຄາທິອຸປ຺ປາທໂກ. ອຸຕຸປຣິຓາມນວເສນາຕິ ອຸຕຸໂນ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ວິສຠາຄສີຕອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາເນນ. ວາ-ສທ຺ເທນ ເຫມນ຺ຕາທີສຸ ຫິມປາຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ ສີຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທຕ຺ຖໍ ປນ ຕໍ ວິໂນທນໍ, ຕໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີຕພ຺ຠາຫເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ເສສປໂຍຊເນສຸ. ຍທິປິ ສູຣິຍສນ຺ຕາໂປປິ ອຸຓ຺ໂຫວ, ຕສ຺ສ ປນ ອາຕປຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ທາວຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປ ກາຍໍ ຈີວເຣນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ວິໂນເທຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ວນທາຫາທີສຸ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຑໍສາຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຑໍສນສີລາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຑໍສນມກ຺ຂິກາ’’ຕິ. ສປ຺ປາທໂຍຕິ ສປ຺ປສຕປທິອຸຓ຺ຓນາຠິສຣພູວິຈ຺ຉິກາທໂຍ. ຜຸຏ຺ຐສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຜຸຏ຺ຐວິສມາຫ. ຕິວິຘາ ຫິ ສປ຺ປາ – ທຏ຺ຐວິສາ ຜຸຏ຺ຐວິສາ ທິຏ຺ຐວິສາ. ເຕສຸ ປຸຣິມກາ ທ຺ເວ ເອວ ຄຫິຕາ. ສຕປທິອາທີນມ຺ປິ ຕາທິສານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ. ນິຍຕປໂຍຊນໍ ເອກນ຺ຕິກໍ, ສພ຺ພກາລິກຎ຺ຈ ປໂຍຊນໍ. ຫິຣີ ກຸປ຺ປຕິ ນິລ຺ລຊ຺ຊຕາ ສຓ຺ຐາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກູປາວຕຣຓໍ ວາ ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂກປິນໍ. ຫິຣິຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຫິຣີ ຈ ຕໍ ໂກປິນຎ຺ຈາຕິ ຫິຣິໂກປິນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປໂຍຊນານໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣນ຺ຕິ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫຣິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ອຸລຕີຕິ ປິຓ຺ໂຑໂລ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ. ເຕນ ປິຓ຺ໂຑລ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ. ປຕິຕຕ຺ຕາຕິ ປກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ. ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຠິກ຺ຂາຫາໂຣ. ປິຓ຺ຑານໍ ວາ ປາໂຕຕິ ຆເຣ ຆເຣ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂານໍ ສນ຺ນິປາໂຕ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ທວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ສຫສາ ກິຣິຍາປິ ‘‘ທວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທວຕ຺ຖໍ, ກີຬານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ມຸຏ຺ຐິກມລ຺ລາ ມຸຏ຺ຐິຍຸທ຺ຘຍຸຊ຺ຌນກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິພຸທ຺ຘຍຸຊ຺ຌນກາທີນໍ ຄຫຓໍ. ພລມທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມໂທ ພລມໂທ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ພລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣິສມທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂປຣິສມໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຣິສມາໂນ ‘‘ອຫໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ. ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ໂປຣິສມໂທຕິ ເກຈິ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ອນ຺ເຕປຸຣິກາ ຣາໂຊໂຣຘາ. ສພ຺ເພສໍ ສນ຺ນິເວສໂຍຄ຺ຍຕາຍ ເວສິໂຍ ຣູປູປຊີວິນິໂຍ. ມຓ຺ຑນໍ ນາມ ອິຘາວຍວປາຣິປູຣີຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ປີຓຠາວນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ປຣິພ຺ຣູຫນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຏາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ. ນຈ຺ຈກາ ລງ຺ຆກາທໂຍ. ວິຠູສນໍ ໂສຠາສມຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປສນ຺ນຈ຺ຉວິວຓ຺ຓຕານິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕໍ ປທໍ. ໂມຫູປນິສ຺ສຍປ຺ປຫານຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂມຫສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຕາປຫານາຍ. ທວາ ຫິ ໂມເຫນ ໂຫຕິ, ໂມຫຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວຊ຺ຊເນນ ໂມຫສ຺ສ ອນຸປນິສ຺ສຍຕາ. ໂທສູປນິສ຺ສຍປ຺ປຫານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ພລມທສ຺ສ, ປຸຣິສມທສ຺ສ ຈ ໂທສເຫຕຸໂນ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ວເສນ ‘‘ຣາຄູປນິສ຺ສຍປ຺ປຫານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຓ຺ຑນວິຠູສນປຏິກ຺ເຂໂປ ສິຍາ ໂມຫູປນິສ຺ສຍປ຺ປຫານາຍປິ, ຣາຄູປນິສ຺ສຍຕາຍ ປນ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄູປນິສ຺ສຍປ຺ປຫານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຍທິປິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທວມເທ ອາຣພ຺ຠ ປຣສ຺ສ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິເຍວ ມໂນປໂທສິກເທວາທີນໍ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ທວມເທ ອາຣພ຺ຠ ເຍສໍ ສວິເສສໍ ຣາຄໂມຫມານາທໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສໍໂຍຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິເສຘນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມຓ຺ຑນວິຠູສນານິ ປຏິຈ຺ຈ ສວິເສສໍ ປຣສ຺ສປິ ຣາຄໂມຫາທໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຣສ຺ສປິ ສໍໂຍຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິເສຘນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂຍນິໂສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ ອໂຍນິໂສ ປຏິປຕ຺ຕິ. ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ອໂຍນິໂສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕູຫິປິ ເຈເຕຫີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ສພ຺ເພຫິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມກີຬາປິ ທວນ຺ໂຕຄຘາ ໂຫຕິເຍວ, ປຸຣິສມໂທປິ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສ຺ສ ເຫຕຸເຍວາຕິ.

ຈາຕຸມຫາຠູຕິກສ຺ສາຕິ ຈຕຸມຫາຠູເຕ ສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ. ຣູປກາຍສ຺ສາຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສມູຫສ຺ສ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖໍ. ສາ ປນສ຺ສ ຐິຕິ ປພນ຺ຘວເສນ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ຫິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ‘‘ຍາປນາ ວຕ຺ຕນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໙, ໖໓໔) ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ສາ ຈ ອວິຈ຺ເຉໂທ ອາຫາຣູປໂຍເຄນ ໂຫຕິ. ກາຍສ຺ສ ຈິຣຕຣໍ ຍາວ ອາຍຸກປ຺ໂປ, ຕາວ ອວຕ຺ຖານໍ ຍາປນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຆຣູປຕ຺ຖມ຺ຠມິວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍຖາ ຊິຓ຺ຓຆຣສາມິໂກ ຆຣສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ກໂຣຕິ ຕສ຺ສ ອປຕນຕ຺ຖໍ, ຍຖາ ຈ ສາກຏິໂກ ອກ຺ຂພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ກໂຣຕິ ຕສ຺ສ ສມ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ເອວເມສ ໂຍຄີ ກາຍສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຖໍ, ຍາປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິເສວຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ. ເອເຕນ ຐິຕິ ນາມ ອປຕນໍ ຍາປນາ ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ທວມທມຓ຺ຑນວິຠູສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນຘມ຺ມາ ເອຕາຍາຕິ ຐິຕິ, ອາຍູຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕີຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ອາຍຸ ‘‘ຐິຕີ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາຕິ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິເຫຕຸຕາຍ ‘‘ຐິຕີ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປວຕ຺ຕາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອາພາຘຏ຺ເຐນາຕິ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ, ໂຣຄຏ຺ເຐນ ວາ. ຊິຆຈ຺ຉາປຣມາ ຫິ ໂຣຄາ. ອຸປຣມຕ຺ຖນ຺ຕິ ວູປສມຕ຺ຖໍ. ວຓາເລປນມິວ ວຓິໂກ. ອຸຓ຺ຫສີຕາທີສຸ ອຠິຠວນ຺ເຕສຸ ຕປ຺ປຏິກາຣໍ ສີຕຸຓ຺ຫໍ ວິຍ ປຏິເສວຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫາ ສາສນາວຈຣິຕພ຺ພາ ອນຸສາສນີ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາຍພລໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຍຖາສມາຣທ຺ຘໍ ຄຸຓວິເສສປາຣິປູຣິເຫຕຸຠູຕໍ ກາຍພລມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານຸໂຍຄວເສນາ’’ຕິອາທິ. ກນ຺ຕາຣນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິກາ ຊາຍມ຺ປຕິກາ, ນທີສມຸທ຺ທນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິກາ ຈ ປຸຕ຺ຕມໍສາທີນິ ຍຖາ ອຄິທ຺ຘາ ອມຸຈ຺ຉິຕາ ເກວລໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິເມວ ອເວກ຺ຂນ຺ຕາ ປຏິເສວນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິນາ ອສິຊ຺ຌນໂຕ, ເອວມຍມ຺ປິ ເກວລໍ ຠວກນ຺ຕາຣນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິໂກ ອຄິທ຺ໂຘ ອມຸຈ຺ຉິໂຕ ເຕນ ວິນາ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິເສວຕີຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ.

ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາຕປທໍ. ເຕນ ປຏິເສວິຍມານສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປຏິເສວນາກາໂຣ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິເສວເນນາ’’ຕິ. ປຸຣາຓນ຺ຕິ ໂຠຊນໂຕ ປຸຣິມກາລິກຕ຺ຕາ ປຸຣາຕນໍ. ປຏິຫງ຺ຂາມີຕິ ປຏິຫນິສ຺ສາມິ. ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ປຏິເສວຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກີທິສໍ, ກຖຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິມິຕ…ເປ… ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍາ’’ຕິ. ອປຣິມິຕໍ ອປຣິມາຓໍ ໂຠຊນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ, ຕໍ ອປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓີເຕຊປມາຓໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕປມາຓໂຠຊນເຫຕຸກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ພຫຸໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອາຫຣ ຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ອາຫຣຫຕ຺ຖໂກ. ໂຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຸທ຺ຘຸມາຕກຸຈ຺ຉິຕາຍ ອຸຏ຺ຐິໂຕປິ ສາຏກໍ ນິວາເສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຍໍ ອລໍສາຏໂກ. ໂຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ຕຕ຺ຣວຏ຺ຏໂກ. ໂຍ ຍຖາ ກາເກຫິ ອາມສິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ຍາວ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ອຍໍ ກາກມາສໂກ. ໂຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸເຂ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ວມຕິ, ອຍໍ ຠຸຕ຺ຕວມິຕໂກ. ເອເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍ. ອຖ ວາ ປຸຣາຓເວທນາ ນາມ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ. ຕໍ ‘‘ປຏິຫນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິເສວຕິ. ນວເວທນາ ນາມ ອຕິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ. ຕໍ ‘‘ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິເສວຕິ. ອຖ ວາ ນວເວທນາ ນາມ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ, ຕສ຺ສາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖເມວ ປຏິເສວຕິ. ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາຕິ ເຈຕໍ ຂຸທ຺ທາຍ ວິເສສນໍ. ຍສ຺ສາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຠຊເນນ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາສຸ ປຸຣິມາ ຍຖາປວຕ຺ຕາ ຊິຆຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕາ ເວທນາ. ສາ ຫິ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍປວຑ຺ຒນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຉິມາປິ ຂຸທ຺ທານິມິຕ຺ຕາວ ອງ຺ຄທາຫສູລາທິເວທນາ ປວຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕຕາ ເຈຕາສໍ ວິຫິໍສາຍ ວິເສໂສ.

ຍາ ເວທນາ. ອຘຸນາຕິ ເອຕຣຫິ. ອສປ຺ປາຍາປຣິມິຕໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອສປ຺ປາຍາປຣິມິຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນປໂຍຄໍ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາຓກມ຺ມປຈ຺ຈຍວເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ກຕຕ຺ຕາ ປຸຣາຓສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕາວເສນ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕາຍ ຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາປນໍ ທຸກ຺ຂເວທນາປຈ຺ຈຍຆາໂຕ, ປຏິຫນນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍໍ ວິນາເສນ຺ໂຕ ຕໍ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີ’’ຕິ. ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈເຍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ. ໂສ ເອວ ກຕູປຈິຕກມ຺ມຕາຍ ກມ຺ມູປຈໂຍ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຍຕິໍ ອນາຄເຕ ກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຍາ ຈາຍໍ ‘‘ນວເວທນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄວເສນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິໂຠຄວເສນ, ຕສ຺ສາ ນວເວທນາຍ ມູລໍ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄກມ຺ມໍ ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ປທທ຺ວເຍນ. ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ປທຈຕຸກ຺ເກນ ຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄສງ຺ຄໂຫ ປພ຺ພຊິຕານຸຈ຺ຉວິກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄປ຺ປຫານໍ ຊິຆຈ຺ຉາທິທຸກ຺ຂປຏິຆາຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຌານສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ກາຍສຸຂສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຈ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

ອສປ຺ປາຍາປຣິມິຕູປໂຍເຄນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໂກ, ອິຣິຍາປຖຠຎ຺ຊນໂກ ວາ ສິຍາ ປຣິສ຺ສໂຍ, ສປ຺ປາຍປຣິມິຕູປໂຍເຄນ ປນ ໂສ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ສຕິ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ສຣີຣສ຺ສ ຍາຕ຺ຣາ ຍາປນາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິມິຕປຣິໂຠເຄນ…ເປ… ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຍ ໂຣໂຄ ສາທ຺ໂຘ ອສາທ຺ໂຘ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຍາປ຺ຍໂຣໂຄ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍາປ຺ຍໂຣຄີ. ໂສ ຫິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຸປເສວຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປີຕິ. ຍທິ ຍາຕ຺ຣາປິ ຍາປນາ, ປຸພ຺ເພປິ ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ? ປຸພ຺ເພ ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຍາປນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອິຘ ປນ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖານໍ ອວິຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ຍາປນາ ຍາຕ຺ຣາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ເຐນ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນາ ອຍຸຕ຺ຕປຣິເຍສນາ. ທາຍກເທຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປມາຓໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນຕ຺ຖໍ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຍຸຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ເຍນ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄ. ເຕສໍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ເມນ ຫິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ ອນວຊ຺ຊຕາ ນາມ.

ອຣຕີຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ. ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ, ອຘິກຸສລຘມ຺ເມສຸ ຈ ອນຠິຣຕິ. ຕນ຺ທີຕິ ປຈລາຍິກາ ນິທ຺ທາ. ວິຊມ຺ຠິຕາຕິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠເວນ ກາຍສ຺ສ ວິຊມ຺ຠນາ. ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫາ ວິຎ຺ຎູຄຣຫາ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອນວຊ຺ຊໍເຍວ ສາວຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ລທ຺ຘໍ ເມ’’ຕິ ປມາຓາຘິກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນອໂຘວິເຣຈນາທີຫິ ກິລມຕິ, ສກລວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນເຠສຊ຺ຊປຣິເຍສນາປສຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ເຕ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ອຸທຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນິຈ຺ຈກາລເມສ ເອວໍປກຕິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຈ຺ຉິປມາຓໍ ນາມ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນວຊ຺ຊໍເຍວ ສາວຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິເສວຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ປກຕິອຄ຺ຄິພລາທິໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ອຣຕິອາທີນໍ ອຠາເວນ ກາຍສຸຂຕາ, ອຄຣຫິຕພ຺ພຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ປຏິເສວຕິ. ຍາວຕໂກ ໂຠຊເນນ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ສາຘເນນ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣສ຺ສ ປຣິປູຣເຓນ ອຸທຣາວເທຫກໍ ໂຠຊນໍ ຍາວທຕ຺ຖອຸທຣາວເທຫກໂຠຊນໍ, ຕສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ. ເສຍ຺ຍາຍ ສຍເນນ ລທ຺ຘພ຺ພສຸຂໍ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນກໍ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ, ມິທ຺ເຘນ ນິທ຺ທາຍເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ, ເຕສໍ ເສຍ຺ຍ…ເປ… ສຸຂານໍ ປຫານໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ໂຍຄ຺ຍຠາວສ຺ສ ປຏິປາທນໍ ກາຍສ຺ສ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໂຍຄ຺ຍຠາວປຏິປາທນໍ, ຕໂຕ. ສຸໂຂ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ປຈ຺ຉິເມ ວິກປ຺ເປ, ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣລກ຺ຂຓໍ ອາຄເມນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີສຸປິ ວິກປ຺ເປສຸ ອາຫາຣສ຺ສ ອູນປຣິໂຠຄວເສເນວ ຫິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ຍາຕ຺ຣາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ປທຕ຺ຕເຍນ. ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປໂຍຊນປຣິຄ຺ຄຫທີປນາ. ຍາຕ຺ຣາ ຫິ ນໍ ອາຫາຣູປໂຍຄໍ ປໂຍເຊຕີຕິ. ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄເຫຕຸໂກ ຜາສຸວິຫາໂຣ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຊ຺ຊນໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ສໂມຘາເນຕພ຺ພານິ – ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ນ ມທາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ມຓ຺ຑນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ວິຠູສນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມິ, ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກໍ. ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຠຊນານິສໍໂສ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນາມ, ອຸປຣິ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ສໂມຘາເນຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈາ’’ຕິ ເອກໍ. ຜາສຸວິຫາໂຣ ປນ ໂຠຊນານິສໍໂສຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣນ຺ໂຕ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິເສວຕິ ນາມ.

ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທເສນ ເສນ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຘິກຣຓຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິມາຫ. ຕຖາ ອາສນ-ສທ຺ທສ຺ສາຕິ. ອຑ຺ຒໂຍຄາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາສາທາທິໍ, ມຎ຺ຈາທິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ວາ ອຑ຺ຒໂຍຄາທິມ຺ຫິ ວາ ອາສຕີຕິ ວິຫາຣອຑ຺ຒໂຍຄາທິເກ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປີຐສນ຺ຖຕາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິສຫນຏ຺ເຐນາຕິ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ, ວິພາຘນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕຸເຍວ ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍຕິ ສີຕຸຓ຺ຫາທິອຸຕຸເຍວ ອສປ຺ປາໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍ. ຕສ຺ສ ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠູເຕ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ລຍນໍ ປຏິສລ຺ລານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣາໂມ ອຠິຣຕິ ປຏິສລ຺ລານາຣາໂມ, ຕທຕ຺ຖໍ. ເສນາສນໍ ຫິ ວິວິຕ຺ຕໍ ໂຍຄິໂນ ຠາວນານຸກູລໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຠາວໂຕ. ຕໍ ປເນຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂຍ ສຣີຣາພາຘຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກີຠາວສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອກີຠາວເຫຕຸກໍ ສຸຂໍ ເອກີຠາວສຸຂໍ, ຕທຕ຺ຖໍ. ຄຓສງ຺ຄຓິກກິເລສສງ຺ຄຓິກາຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ.

ຍທິ ອຸຕຸເຍວ ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍ, ‘‘ອຸຕຸ ຈ ສີຕຸຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ສີຕຸຓ຺ຫປຏິຆາຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍວິໂນທນໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິຍຕໍ ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍວິໂນທນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສີຕຸຓ຺ຫໍ ອນິຍຕໍ ກທາຈິ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ, ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍ ປນ ສພ຺ພທາຠາວີ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣຕິ ‘‘ສີຕາທິໂກ, ອສປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ວິວຏງ຺ຄຓຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອປຣິຄຸຕ຺ຕິຍາ ອສໍວຸຕທ຺ວາຣາທິຕາຍ ປາກຏປຣິສ຺ສຍາ, ອສປ຺ປາຍຣູປທສ຺ສນາທິນາ ອປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອາພາຘໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ຍຕ຺ຖ ຄຸຕ຺ເຕ ເສນາສເນ ອາພາຘໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຸຠຍປຣິສ຺ສຍຣຫິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຘາຕຸກ຺ໂຂຠລກ຺ຂຓສ຺ສ, ຕໍເຫຕຸກທຸກ຺ຂເວທນາລກ຺ຂຓສ຺ສ ວາ ໂຣຄສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ປຏິອຍນຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈນີກຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ວູປສມນຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ສປ຺ປິອາທີສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ສປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ຫິ ຕສ຺ສ ວິກາຣວູປສເມນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠິສກ຺ກສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເຕນ ວິຘາຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓເກຫິ. ວິວຏປຣິກ຺ເຂໂປ ປຣິກ຺ຂາ ອຸຑ຺ຑາໂປ ປາກາໂຣ ເອສິກາ ປລິໂຆ ປາກາຣປຕ຺ຖຓ຺ຑິລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕ ‘‘ນຄຣປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສີລປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສີລາລງ຺ກາໂຣ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘ ‘‘ຣໂຖ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ອລງ຺ກາຣຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ສມຸທາເນຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາເນຕພ຺ພາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ປຣິວາໂຣປິ ໂຫຕິ ອນ຺ຕຣາຍານໍ ປຣິໂຕ ວາຣຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີວິຕ…ເປ… ຣກ຺ຂຓໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິວຣໍ, ໂອກາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວຣິການໍ ອນ຺ຕຣໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິການໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕເສວກາ ວິຍ ຣກ຺ຂຓໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ. ກາຣຓຠາວໂຕຕິ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ. ຣສາຍນຠູຕໍ ຫິ ເຠສຊ຺ຊໍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕຕິເຍວ. ຍທິປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ທຸກ຺ຂເວທນາ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠເຄນ ປຏິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕາສໍ ສຣເສເນວ ຠິຊ຺ຊນໂຕ, ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສາ ປນ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ, ຍຖາ ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣິ, ຕານິເຍວ ໂອສຘານີຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຊາຕານໍ ຠູຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ສຎ຺ຈຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ຘາຕຸກ຺ໂຂໂຠ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ. ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາ ອກຸສລສຠາວາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ອກຸສລວິປາກເວທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍາພາຘນຏ຺ເຐນ ພ຺ຍາພາໂຘ, ພ຺ຍາພາໂຘວ ພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍາພຊ຺ຌນ຺ຕິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອພ຺ຍາພຊ຺ຌປຣມຕາຍາ’’ຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂປຣມຕາຍາຕິ. ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຣຄນິມິຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຈີວຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນິສ຺ສຍນໍ ປຣິໂຠໂຄ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ປຏິຈ຺ຈ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊມານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຊີວນ຺ຕິ. ຊີວນມ຺ປິ ຫິ ປວຕ຺ຕນໍ, ຍໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ‘‘ປວຕ຺ຕນຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາທນວິຘິວຓ຺ຓນາ

໑໙. ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິເຠເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສີລໍ ປຸນ ສາຘນວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘີຍຕິ ສມ຺ປາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ສາຘນໍ, ສທ຺ຘາ ສາຘນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘາສາຘໂນ. ນນຸ ຈ ວີຣິຍສຕິປຎ຺ຎາຫິປິ ວິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ສທ຺ຘາຍ ປນ ວິເສສເຫຕຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ

‘‘ສາວກວິສຍາຕີຕຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ຄຣຸກລຫຸກາທິເຠເທ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອປຣາຘສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ສາວການໍ ອວິສໂຍ, ພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ວິສໂຍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຕສ຺ສ ກາໂລປິ ນາມ ສາວການໍ ອວິສໂຍ, ພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ວິສໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນປຏິກ຺ເຂໂປ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑). ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎເປມ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທາມ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໕) ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສທ຺ຘາຍາຕິ ສທ຺ທຫເນນ ສຕ຺ຖຣິ, ຘມ຺ເມ ຈ ສທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາປເນນ. ຊີວິເຕປິ ປເຄວ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາເຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກິກີວ ອຓ຺ຑນ຺ຕິ ກິກີສກຸຓິກາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຓ຺ຑໍ. ສາ ກິຣ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຓ຺ຑເມວ ຣກ຺ຂຕິ. ຈມຣີວ ວາລຘິນ຺ຕິ ຈມຣີມິໂຄ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວາລຘິໍ. ຈມຣີມິຄາ ກິຣ ພ຺ຍາເຘນ ປຣິປາຕິຍມານາ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ກຓ຺ຑກຄຸມ຺ພາທີສຸ ລຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາລເມວ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ປິຍໍວ ປຸຕ຺ຕໍ ເອກກນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໍ ເອກປຸຕ຺ຕໍ, ເອກນຍໂນ ຈ ຕໍ ເອກນຍນໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕເຖວ ສີລໍ ອນຸຣກ຺ຂມານກາຕິ ອນຸກມ຺ປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸເປສລາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປິຍສີລາ. ສທາ ສພ຺ພກາລໍ ທຫຣມຊ຺ຌິມເຖຣກາເລສຸ. ຉນ຺ນມ຺ປິ ຄາຣວານໍ ວເສນ ສຄາຣວາ, ຄຣຸກາຣວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວເມວ ໂຂຕິ ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ເອວເມວ. ມມ ສາວກາຕິ ອຣິຍສາວເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕ ຫິ ຘຸວສີລາ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ສີລສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມເນ.

ມຫາວຕ຺ຕນິອຏວີ ນາມ ວິຎ຺ຌາຏວີ. ຫິມວນ຺ຕປສ຺ເສ ອຏວີຕິ ເກຈິ. ເຖຣນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອປຎ຺ຎາຕໍ ເອກໍ ເຖຣໍ. ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ມາ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຕິ.

ປູຕິລຕາຍາຕິ ຄໂຬຈິລຕາຍ. ສມສີສີຕິ ຊີວິຕສມສີສີ. ຍສ຺ສ ຫິ ກິເລສສີສໍ ອວິຊ຺ຊໍ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ປຣິຍາທິຍຕິ, ຕໂຕ ເອກູນວີສຕິເມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠວງ຺ໂຄຕ຺ຕຣເຓ ວຏ຺ຏສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ໂສ ອິມາຍ ວາຣສມຕາຍ ‘‘ຊີວິຕສມສີສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈ ເຖໂຣ ຕຖາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມສີສີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’’ຕິ. ອຠຍຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ມຫາຠິຎ຺ໂຎ. ຕສ຺ມາ ເຈຕິຍໍ ກາຣາເປສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປ຺ເປວາຕິ ອປ຺ເປວ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕມ຺ປິ ຊເຫຍ຺ຍ, ນ ຠິນ຺ເທຕິ ນ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ນ ວີຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ.

ສຕິຍາ ອຘິຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ປເຄວ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ອາຣກ຺ຂວເສນ ອຘິຏ຺ຐິຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ອນນ຺ວາສ຺ສວນີຍໂຕຕິ ທ຺ວາຣຠາເວນ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ອນນຸພນ຺ຘິຕພ຺ພໂຕ. ວຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຕາຍາຕິ ອຸຓ຺ຫາຍ. ອາທິຕ຺ຕາຍາຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທິຕ຺ຕາຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຊລນ຺ຕິຍາ. ສໂຊຕິຠູຕາຍາຕິ ເອກຊາລີຠູຕາຍ. ສມ຺ປລິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອາມຏ຺ຐໍ, ອຎ຺ຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕ຺ເວວ ວຣນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຣູເປສູຕິ ຣູປາຣມ຺ມເຓສຸ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ກິເລສານໍ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປາທເນນ ປາກຏີກຣຓວເສນ ສຸຠາທິນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອຖ ວາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ, ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສຸຠາທິນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທິປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີຫິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ຊວນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫໍ ນິເສເຘນ຺ເຕນ ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສໍວິຫິຕສາຂາປຣິວາຣນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ອວິຫິຕວຕິປຣິກ຺ເຂປໍ. ປຣສ຺ສຫາຣີຫີຕິ ປຣສນ຺ຕກາວຫາຣເກຫິ ໂຈເຣຫິ. ສມຕິວິຊ຺ຌຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ອຕິວິຊ຺ຌຕິ ອນຸປວິສຕິ.

ຣູເປສູຕິ ຣູປເຫຕຸ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ເອເຕ ຫິ ທ຺ວາຣາຕິ ເອເຕ ຈກ຺ຂາທິທ຺ວາຣາ. ສຕິກວາເຏນ ອສໍວຸຕຕ຺ຕາ ວິວຏາ. ຕໂຕ ເອວ ອຣກ຺ຂິຕາ. ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາເວນ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ຫນນ຺ຕີຕິ ກາຣຓູປຈາເຣເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ວາ ຣູປາທໂຍ. ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ທ຺ວາຣາ ຈກ຺ຂາທິທ຺ວາຣາ. ເຕ ກີທິສາ ວິວຏາ ອຣກ຺ຂິຕາ ອສໍວຸຕຈກ຺ຂາທິເຫຕຸໍ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ຫນນ຺ຕີຕິ ກາຣຓູປຈາເຣເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄາຣນ຺ຕິ ເຄຫໍ. ທຸຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ນ ສມ຺ມາ ຉາທິຕໍ. ອຠາວິຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວນາຣຫິຕໍ.

ສມ຺ປາທິເຕຕິອາທິສ຺ສ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ອຕິອຸກ຺ກຏ຺ຐເທສນາ ມຄ຺ເຄນາຄຕສທິສຕ຺ຕາ. ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ນ ປຸເນວໍ ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານສຸທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ.

ອຘຸນາປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ນ ຈິຣປພ຺ພຊິເຕນ, ນວປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຣາເຄນ ຑຍ຺ຫາມີຕິ ກາມຣາຄຄ຺ຄິນາ ປຣິຑຍ຺ຫາມິ. ໂສ ຈ ປນ ທາໂຫ ອິທານິ ຈິຕ຺ຕຄໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ປຣິຑຍ຺ຫຕີ’’ຕິ. ສາຘູຕິ ອາຍາຈນາ. ນິພ຺ພາປນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພາປນຸປາຍໍ. ໂຄຕມາຕິ ເຖຣໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ອາລປຕິ.

ສຎ຺ຎາຍ ວິປຣິເຍສາຕິ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາວິປຣິເຍສເຫຕຸ ວິປຣີຕສຎ຺ຎານິມິຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຫິ ກີທິສໍ? ຣາຄູປສຎ຺ຫິຕໍ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຫິ ນ ມນສິ ກໂຣຫິ. ນ ເກວລໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສາມນສິກາໂຣ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອສຸຠຠາວນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຫິ. ກຖໍ? ເອກຄ຺ຄໍ ສຸສມາຫິຕໍ ຍຖາ ຕໍ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ເອກຄ຺ຄໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕຠາເວນ ສຸສມາຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາເວຫີຕິ. ເອວໍ ສມຖຠາວນາຍ ກາມຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຸຈ຺ເຉທນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ປຣໂຕ ປສ຺ສາຕິ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂາເຣ ອວິເຘຍ຺ຍກຕາຍ ‘‘ປເຣ’’ຕິ ປສ຺ສ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໂຕ, ອນຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕວິຣຫໂຕ ຈ ໂນ ອຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສ. ເອວໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ນິພ຺ພາເປຫິ ມຫາຣາຄໍ ເຕຠູມກສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ມຫາວິສຍຕາຍ ມຫາຣາຄໍ ວູປສເມຫິ. ຍຖາ ເອຕຣຫິ, ເອວໍ ມາ ຑຍ຺ຫິຕ຺ໂຖ ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ຣາຄວິໂນທເນ ນິໂຍເຊສິ.

ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລສ຺ສ ສມ຺ປາທເນ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວໍ ຕໍ ສຸສມ຺ປາທິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ເຖເຣ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເລຓໍ ນ ອຸລ຺ໂລກິຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ເຖຣສ຺ສ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ເສນາສນໍ ນ ໂສເຘຕິ? ‘‘ອຸລ຺ໂລກາ ປຐມໍ ໂອຫາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ເຕວາສິກາທໂຍ ເອວ ກິຣສ຺ສ ເສນາສນໍ ໂສເຘນ຺ຕິ. ອສ຺ສ ນາຄຣຸກ຺ຂສ຺ສ.

ຕສ຺ມິໍ ຄາເມຕິ ມຫາຄາເມ. ຕຣຸຓາ ຖຎ຺ຎປິວນກາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຍາສໍ ຕາ ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕາ, ຕາສໍ. ລຎ຺ຊາເປສີຕິ ຖນປຏ຺ຏິກາຍ ຖເນ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຣາຊມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຊາເປສິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ຈິຣຕຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ກາລວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ເວ ສີລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ເທວິຍາ ຈ ວນ຺ທນກາເລ ສຕ຺ຕາກາຣມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສຕິ ປນ ວິເວກໍ ນ ກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວວຕ຺ຖານໍ ນ ກໂຣມີ’’ຕິ. ‘‘ອໂຫ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ວຕາຍໍ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຕິປຣິສຸທ຺ຘໍ ປາກຏນ຺ຕິ ສປ຺ປາຍລາເຠນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ວິຠູຕໍ ອໂຫສິ. ສກລໍ ປພ຺ພຕໍ ອຸນ຺ນາທຍນ຺ໂຕຕິ ປຖວິກມ຺ປເນນ ສກລໍ ປພ຺ພຕໍ ເອກໍ ນິນ຺ນາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕນ຺ນິວາສິເທວຕານໍ ສາຘຸກາຣທາເນນາຕິ ເກຈິ. ຠນ຺ໂຕຕິ ອນວຏ຺ຐິໂຕ. ພາໂລຕິ ຕຣຸຓທາຣໂກ. ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕຕິ ຎາຕເກຫິ ວິນາຠາເວນ ສນ຺ຕ຺ຣສ຺ໂຕ.

ວິສຄຓ຺ຑກໂຣໂຄຕິ ຖນກນ຺ທຬໂຣຄມາຫ. ມາສໂຣຄາທິໂກປິ ວິສຄຓ຺ຑກໂຣໂຄຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລານິ. ເຕສຸ ຫິ ຠິນ຺ເນສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິປິ ຠິນ຺ນານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂາຠາວໂຕ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍາເນວ ວາ ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫສ຺ສ ທ຺ວາຣຠູຕານິ ຠິນ຺ນານິ ນາມ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ວິປຣິຍາຍໂຕ ອຠິນ຺ນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວາ ອໂຍນິໂສ ອຸປສໍຫາໂຣ ເຠທນໍ, ໂຍນິໂສ ອຸປສໍຫາໂຣ ອເຠທນນ຺ຕິ ອປເຣ. ມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣວາຕິ ມຫາມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ວເຣຕິ ເສຏ຺ເຐ.

ຕຖາ ວີຣິເຍນາຕິ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ວີຣິຍໍ ວິເສເສຕິ. ຍຖາ ສຕິ ອນວຊ຺ຊລກ຺ຂຓາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສາຘນໍ, ຕຖາ ວີຣິຍໍ ອນວຊ຺ຊລກ຺ຂຓໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສາຘນນ຺ຕິ. ວີຣິຍາເປກ຺ຂເມວ ວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ມາອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ອຍຸຕ຺ຕາ ເອສນາ ອເນສນາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຊີວສງ຺ຄຫາ. ສາ ເອວ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ນ ປຕິຣູປາຕິ ອປ຺ປຕິຣູປໍ, ຕໍ ອເນສນໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ. ອຖ ວາ ປຕິຣູປວິໂຣຘິນີ ອປ຺ປຕິຣູປາ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕຘຸຕງ຺ຄສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄນິຍມວິໂຣຘິນີ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສລ຺ເລຂວິໂກປິນີ ປຏິປຕ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຈ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ອເນສນໍ, ອປ຺ປຕິຣູປຎ຺ຈ ປຫາຍາຕິ. ປຏິເສວມາເນນ ປຣິວຊ຺ຊຍຕາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ’’ຕິ ອິມິນາວ ຘມ຺ມເທສນາທີນໍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ສມຸຏ຺ຐານຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມເທສນາທີຫິ ຈສ຺ສ ຄຸເຓຫິ ປສນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພາຫຸສຈ຺ຈວຕ຺ຕປຣິປູຣຓອິຣິຍາປຖສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີນໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘຸຕຄຸເຓ ຈສ຺ສ ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປິຓ຺ຑປາຕຈຣິຍາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ຊປໍສຸກູລຈຣິຍາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘຸຕງ຺ຄນິຍມານຸໂລເມນາຕິ ຕໍຕໍຘຸຕງ຺ຄນິຍຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸໂລມວເສນ, ອວິໂກປນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫິຈ຺ຉສ຺ເສວ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກາ, ນ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກພ຺ຍາຘິວູປສມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປູຕິຫຣິຕກີຕິ ປູຕິມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕໍ, ປູຕິຠາເວນ ວາ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຫຣິຕກໍ. ອຣິຍວໍໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ, ອຣິຍວໍເສ ວາ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຣິຍວໍສິໂກ, ປຈ຺ຈຍເຄຘສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕໂມ ຈ ໂສ ອຣິຍວໍສິໂກ ຈາຕິ ອຸຕ຺ຕມອຣິຍວໍສິໂກ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາປຣິຄ຺ຄຫິຕຘຸຕງ຺ເຄສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ.

ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ປຈ຺ຈເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຎາຍຕິ ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ໂອຠາໂສ ນາມ ອຸຊຸກເມວ ອກເຖຕ຺ວາ ຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂອຠາສນໍ. ປຣິກຖາ ນາມ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ. ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ.

ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂຣຄສີເສນ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ອໂຣຄກາເລປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສລ຺ເລຂໍ ໂກເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາຊີວໍ ປນ ໂກເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ເສນາສນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຎ຺ຎຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ສາປິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວາຕິ ອປເຣ. ອກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍຖາສກໍ ອນຸຎ຺ຎາຕວິສເຍປິ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເອວ.

ຄຓວາສໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກສ຺ສ ມຸທ຺ຘຠູຕາຍ ອຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ປວິເວກໍ ພ຺ຣູຫຍມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸທຣສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ວາຕາພາໂຘ ອຸທຣວາຕາພາໂຘ. ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ຂີຣໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣໍ, ຕເທວ ປາຍາສນ຺ຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣປາຍາສໍ, ອຸທເກນ ອສມ຺ມິສ຺ສຂີເຣນ ປກ຺ກປາຍາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ປາຍາສສ຺ສ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມູລນ຺ຕິ ‘‘ຄິຫິກາເລ ເມ, ອາວຸໂສ, ມາຕາ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣປາຍາສໍ ອທາສິ, ເຕນ ເມ ຜາສຸ ອໂຫສີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີນິຈ຺ຉາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ. ‘‘ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຖຣສ຺ສ ໂອຠາສນາທິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຌາສຍໍ ປນ ອຊານນ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຕຖາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ອນາຄເຕ ຈ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ເອວໍ ມມ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອປິຈ ມຫາເຖຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ກສ຺ສ ສມ຺ປນ຺ນໍ ນ ມນາປ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໐໙, ໒໕໗, ໖໑໒, ໑໒໒໘, ໑໒໓໔; ຈູຬວ. ໓໔໓) ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ນ ຂາທຕິ.

ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາຣາຕິ ວຈີນິຈ຺ຉາຣຓເຫຕຸ. ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຫິ ສທ຺ໂທ ອສຕິປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຸຕ຺ໂຕຕິ ຠຸຕ຺ຕວາ ສເຈ ຠເວຍ຺ຍໍ ອຫໍ. ສາຕິ ອສ຺ສ. ອກາຣໂລເປນ ຫິ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ເອວໍສ ເຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໘.໗) ວິຍ. ອນ຺ຕຄຸຓນ຺ຕິ ອນ຺ຕໂຠໂຄ. ພຫິ ຈເຣຕິ ອາສຍໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ພຫິ ຍທິ ວິຈເຣຍ຺ຍ. ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂລກໂວຫາເຣເນວມາຫ. ໂລເກ ຫິ ອຍຸຕ຺ຕໂຠຊນໍ ໂອທຣິຍໍ ຄຣຫນ຺ຕາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກິໍສຸ ນາມ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕານິ ພຫິ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອາຣາເຘມີຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາເຘມິ, ວເສ ວຕ຺ເຕມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທນ, ມຄ຺ຄກິລມເຖນ ຈ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ທຸພ຺ພໂລ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຜລິຕສ຺ສ ອມ຺ພສ຺ສ ມູເລ ນິປຊ຺ຊິ, ພຫູນິ ອມ຺ພຜລານິ ຕຫໍ ຕຫໍ ປຕິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຖໂກ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຸປາສໂກ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສມໍ ຎຕ຺ວາ ອມ຺ພປານໍ ປາເຍຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ເນຕິ. ເຖໂຣ –

‘‘ນ ປິຕາ ນປິ ເຕ ມາຕາ, ນ ຎາຕິ ນປິ ພນ຺ຘໂວ;

ກໂຣເຕຕາທິສໍ ກິຈ຺ຈໍ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐) –

ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ສມ຺ມສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຄໂຕ ເອວ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ອິມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມ຺ພຂາທກມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸປິ ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນປິ ອເນສນວເສນ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນປິ, ປເຄວ ກາຍວຈີວິປ຺ຜນ຺ທິຕວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນສນາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ອິຓປຣິໂຠຄອາປຕ຺ຕິອາທີນວສ຺ສ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ອານິສໍສສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນໍ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈຍາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈເຍສູ’’ຕິ. ກາຣຓກາຣຓມ຺ປິ ຫິ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ຕິເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ. ເຍນ ກາຣເຓນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ນາມ ສິຍາ, ຕສ຺ມິໍ ວຊ຺ຊິເຕ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ວິສຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍເຄຘນ຺ຕິ ເຄຘຄ຺ຄຫເຓເນວ ສມ຺ໂມໂຫປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ເຕນ ສຫ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕທຸປນິສ຺ສຍໂຕ ຈ. ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິທສ຺ສນໍ, ນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລວິສຸທ຺ຘິທສ຺ສນໍ. ປຈ຺ຈຍານໍ ຫິ ອິທມຕ຺ຖິຕໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ຎາຍາຘິຄຕາ ເອວ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາຕິ ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ.

ຘາຕຸວເສນ ວາຕິ ‘‘ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວຕ຺ຕມານໍ ຘາຕຸມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຍທິທໍ ຈີວຣາທິ, ຕທຸປຠຸຎ຺ຊໂກ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ເອວໍ ຘາຕຸມນສິກາຣວເສນ ວາ. ປຏິກູລວເສນ ວາຕິ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຕາວ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາວເສນ, ‘‘ສພ຺ພານິ ປນ ອິມານິ ຈີວຣາທີນິ ອຊິຄຸຈ຺ຉນີຍານິ, ອິມໍ ປູຕິກາຍໍ ປຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍານິ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິກູລມນສິກາຣວເສນ ວາ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ປຏິລາຠກາລໂຕ ອຸປຣິ. ອນວຊ຺ໂຊວ ປຣິໂຠໂຄ ອາທິໂຕວ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ວິຍາຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອາທິສຸທ຺ຘິທສ຺ສນປຣເມຕໍ, ນ ປຣິໂຠຄກາເລ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຏິກ຺ເຂປປຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິໂຠຄກາເລປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຣິໂຠຄກາເລ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານກໂຣຕິ ອສນ຺ເທຫກໂຣ ເອກນ຺ຕິໂກ.

ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອນຣຫສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ. ຠຄວຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທາຍການມ຺ປິ ສີລວໂຕ ເອວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ທາຍເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍາຍ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ. ອິຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ, ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ສີລວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຈີວຣໍ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ ປຸເຣຠຕ຺ຕ…ເປ… ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສສວເສນ ເອກທິວເສ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກິໍເຍວ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍາວເທວ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ…ເປ… ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ. ຫິຍ຺ໂຍ ໂຍ ມຍາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສເຈ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເສນາສນມ຺ປິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ປເວເສ ປເວເສ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ປຣິໂຠຄສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ທ຺ວີສຸປິ ຐາເນສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ. ອປເຣ ປນາຫຸ – ສຕິ ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິປີຕິ. ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຠາວມຕ຺ເຕນ.

ເອວໍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພາປິ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ສຸທ຺ຘິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ເທສນາວ ສຸທ຺ຘິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາຍ ເອວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉິນ຺ນມູລາປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາວ ເທສນາ. ອຘິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ສໍວໂຣວ ສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ເອວ ສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ. ຈຕູສຸປິ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວ ສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘິ. ເອສ ຕາວ ສຸທ຺ຘີສຸ ສມາສນໂຍ. ສຸທ຺ຘິມນ຺ເຕສຸ ປນ ເທສນາ ສຸທ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸທ຺ຘິ-ສທ຺ໂທ ປນ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ. ເອວນ຺ຕິ ສໍວຣເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຫາຍາຕິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ. ອນນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ, ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ເອວ ຈ ປຣິໂຠຄສມ຺ຠວໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ ມາ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສາຘກໍ.

ອວີຕຣາຄານໍ ຕຓ຺ຫາປຣວສຕາຍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ສາມິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕທຠາເວນ ວີຕຣາຄານໍ ຕຕ຺ຖ ສາມິຠາໂວ ຍຖາຣຸຈິປຣິໂຠຄສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຏິກູລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ, ອປ຺ປຏິກູລມ຺ປິ ປຏິກູລາກາເຣນ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍການຎ຺ຈ ມໂນຣຖໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ. ກຖໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອິເມ ປຣິໂຠຄາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ? ອຸປຈາຣວເສນ. ໂຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນຸປລິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ. ສີລວໂຕ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ, ທາຍການໍ ມໂນຣຖສ຺ສ ອວິຣາຘນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂສງ຺ຄຫໂຕ. ເສກ຺ຂສຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓) ເຫຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລວາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ອິຓາຍິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອິຈ຺ຉິຕເທສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ອິຓປຣິໂຠຄຍຸຕ຺ໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ວາ’’ຕິ. ເອເຕນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈຕຸປຣິໂຠຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍເຍວາຍໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມາຍ ສິກ຺ຂາຍາຕິ ສີລສງ຺ຂາຕາຍ ສິກ຺ຂາຍ. ກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາຣີ.

ອິທານິ ຕເມວ ກິຈ຺ຈກາຣິຕໍ ສຸຕ຺ຕປເທນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣນ຺ຕິ ປຕິສ຺ສຍໍ. ສຍນາສນນ຺ຕິ ມຎ຺ຈາທິໍ. ອຸຠເຍນປິ ເສນາສນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປນ຺ຕິ ອຸທກໍ. ສງ຺ຆາຏິຣຊູປວາຫນນ຺ຕິ ປໍສຸມລາທິໂນ ສງ຺ຆາຏິຄຕຣຊສ຺ສ ໂຘວນໍ. ສຸຕ຺ວານ ຘມ຺ມໍ ສຸຄເຕນ ເທສິຕນ຺ຕິ ຈີວຣາທີສຸ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ນເຍນ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ. ສງ຺ຂາຍ ເສເວ ວຣປຎ຺ຎສາວໂກຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ, ວິຫາຣາທິປເທຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ, ‘‘ປິປາສາເຄລຎ຺ຎສ຺ສ ວູປສມນໂຕ ປານີຍມ຺ປິ ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອາປມຸເຂນ ທສ຺ສິຕໍ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ, ສງ຺ຆາຏິຍາທິຈີວຣນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປຈ຺ຈຍໍ ສງ຺ຂາຍ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໘.໙; ຘ. ສ. ໑໓໕໕) ນເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ເສເວ ເສວິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕມປຎ຺ຎສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວໂກ ເສໂຂ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວາ.

ຍສ຺ມາ ຈ ສງ຺ຂາຍ ເສວີ ວຣປຎ຺ຎສາວໂກ, ຕສ຺ມາ ຫິ ປິຓ຺ເຑ…ເປ… ໂປກ຺ຂເຣ ວາຣິພິນ຺ທຸ, ຕຖາ ໂຫຕິ. ກາເລນາຕິ ອຣິຍານໍ ໂຠຊນກາເລ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ. ປຣໂຕຕິ ອຎ຺ຎໂຕ ທາຍກໂຕ. ອນຸຄ຺ຄຫາຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ພຫຸມ຺ຫິ ອຸປນີເຕ ມຕ຺ຕໍ ໂສ ຊຎ຺ຎາ ຊາເນຍ຺ຍ ສຕຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ. ອາເລປນຣູຫເນ ຍຖາຕິ ເຠສຊ຺ຊເລປເນນ ວຓສ຺ສ ຣຸຫເນ ວິຍ, ມຕ຺ຕໍ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອາຫເຣຕິ ອາຫເຣຍ຺ຍ. ‘‘ອາຫເຣຍ຺ຍາຫາຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຍາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຣີຣສ຺ສ ຍາປນາຍ. ອມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາມຸຈ຺ຉາຍ ອມຸຈ຺ຉິໂຕ ເຄຘໍ ຕຓ຺ຫໍ ອນາປນ຺ໂນ.

ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸລສ຺ສ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ນາມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສາມເຓໂຣ. ສາລິກູຣນ຺ຕິ ສາລິຠຕ຺ຕໍ. ສຸນິພ຺ພຸຕນ຺ຕິ ສຸສີຕລໍ. ອສຎ຺ຎໂຕຕິ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພາສວປຣິກ຺ຂີໂຓຕິ ປຣິກ຺ຂີຓສພ຺ພາສໂວ.

ປຐມສີລປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໒໐. ປຣິຍນ຺ໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣິຍນ຺ຕານິ, ປຣິຍນ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ເຍສໍ ເຕ ປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທາ, ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ເຂ ຕທຎ຺ເຎສໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາປິ ຫິ ວິເສເສ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກຸສລຘມ຺ເມ ຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຈາເຣ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕານໍ. ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ຕາ ປຣມາ ມຣິຍາທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ໂຕ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທໂຕ, ກຸສລຘມ຺ມສມາທານໂຕ ວາ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠູ, ຕາວ ປວຕ຺ຕກຸສລຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ ເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອາຫຈ຺ຈ ຐິໂຕ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ໂຕ. ເສກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕຠູຕາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ໂລກິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕ. ປຣິປູຣກາຣີນນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິປິ ສິກ຺ຂໍ ອຫາເປຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ຕານໍ. ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມຕ຺ຖໍ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂານໍ. ຕໂຕ ເອວ ສີລປາຣິປູຣິອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຊີວິຕານໍ. ທິຏ຺ຐິສໍກິເລເສນ ອປຣາມສນີຍໂຕ ປາຣິສຸທ຺ຘິວນ຺ຕໍ ສີລໍ ອປຣາມຏ຺ຐປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ກິເລສານໍ ສພ຺ພໂສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິວນ຺ຕໍ ສີລໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ.

ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອເສກ຺ຂານໍ, ເສກ຺ຂານໍ, ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ ສີລໍ ມຫານຸຠາວຕາຍ ອານຸຠາວໂຕ ອປຣິຍນ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຓນວເສນ ສປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ກາຍວາຈານໍ ສໍວຣຓໂຕ, ວິນຍນໂຕ ຈ ສໍວຣວິນຍາ. ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ສິກ຺ຂາຕິ ສີລສງ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ. ວິນຍສໍວເຣຕິ ວິນຍປິຏເກ. ຄຓນວເສນ ສປຣິຍນ຺ຕມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ສີລນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ສີລໍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິປິ ອນວເສສໂຕ ອນວເສສວເສນ. ສມາທານຠາວນ຺ຕິ ສມາທານສພ຺ຠາວໍ. ລາຠ…ເປ… ວເສນ ອທິຏ຺ຐປຣິຍນ຺ຕຠາໂວ ລາຠາທິເຫຕຸ ສີລສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ.

ຘນໍ ຈເຊ ອງ຺ຄວຣສ຺ສ ເຫຕຸ ປາຣິປນ຺ຖິກໂຈຣາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸໂຕ. ອງ຺ຄໍ ຈເຊ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂມາໂນ ສປ຺ປທຏ຺ຐາທິກາເລ. ອງ຺ຄໍ ຘນໍ ຊີວິຕຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພໍ, ຈເຊ ນໂຣ ຘມ຺ມມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ສຸຕໂສມມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ສປ຺ປຸຣິສານຸສ຺ສຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຊິຆຈ຺ຉາປຣິສ຺ສເມນ ຊີວິຕສໍສເຍ ສຕິປິ. ສິກ຺ຂາປທໍ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ອສ຺ສາມິເກສຸ ອມ຺ພຜເລສຸ ຠູມິຍໍ ປຕິເຕສຸ ສມີເປເຍວ ສນ຺ເຕສຸປິ ປຏິຄ຺ຄາຫກາຠາເວນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທໍ ອວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ.

ສີລວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສີລວນ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓາ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ເອຕາທິສໍ ອໍເສນ ວາຫຓາທິກໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ, ກາຣຓາ ສີລສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸໂຘຕຊາຕິມຓິ ວິຍາຕິ ຈຕູສຸ ປາສາເຓສຸ ສມ຺ມເທວ ໂຘຕຊາຕິມຓິ ວິຍ. ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣານໍ ວິຍາຕິ ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕສ຺ເສວ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ ຈ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ມຍໍ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຈ຺ຉຣິກາຍາຕິ ອງ຺ຄຸລິໂຜຏເນນ. ອສຕິຍາຕິ ສຕິສມ຺ໂມເສນ. ອຎ຺ຎາຓປກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາເຓນ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຕໍ, ອຊານິຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕປິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິສຸຕຣຫິໂຕ ໂຫຕິ ເຈ. ສີເລສຸ ອສມາຫິໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິສີເລສຸປິ ນ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ ເຈ. ນາສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊເຕ ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສ ສີລຣຫິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຸຕໍ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ກຕ຺ຖຈິ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິອາວຫໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ທຸສ຺ສີໂລຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ຫິ ສິກ຺ຂາກາມາ ນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ພຫຸສ຺ສຸໂຕປິ ເຈຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈ-ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປສໍສິໂຕຕິ ປສໍສິໂຕ ເອວ ນາມ.

ຣາຄວເສນ ອປຣາມຏ຺ຐຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາປຣາມາສາຠາວມາຫ. ຕຖາຣູປນ຺ຕິ ຣາຄວເສນ ອປຣາມຏ຺ຐໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຫນິຕ຺ວາ. ສຎ຺ຎເປສ຺ສາມີຕິ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອປ຺ປກໍ ເວລໍ ມໍ ວິສ຺ເສຊ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຏ຺ຏິຍາມີຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉາມິ. ຫຣາຍາມີຕິ ລຊ຺ຊາມິ.

ປລິປນ຺ໂນຕິ ສີທນ຺ໂຕ, ສມ຺ມກ຺ຂິໂຕ ວາ. ສີເລເນວ ສທ຺ຘິໍ ມຣິສ຺ສາມີຕິ ສີລໍ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ເຕນ ສເຫວ ມຣິສ຺ສາມິ, ນ ອິທານິ ກທາຈິປິ ຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສາມິ. ສຕິ ຫິ ຠວາທາເນ ສີເລນ ວິໂຍໂຄ ສິຍາ, ຠວເມວ ນາທິຍິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຣຄໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕຕິ ໂຣຄຠູຕໍ ເວທນໍ ເວທນາມຸເຂນ ເສສາຣູປຘມ຺ເມ, ຣູປຘມ຺ເມ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ.

ຣຸປ຺ປໂຕຕິ ວິກາຣໍ ອາປາທິຍມານສຣີຣສ຺ສ. ປຣິສຸສ຺ສຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສຸສ຺ສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ປຸປ຺ຜໍ ຍຖາ ປໍສຸນິ ອາຕເປ ກຕໍ ສູຣິຍາຕປສນ຺ຕຕ຺ເຕ ປໍສຸນິ ຐປິຕໍ ສິຣີສາທິປຸປ຺ຜໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອມນຸຎ຺ຎໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍໍ. ຊຎ຺ຎສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ພາເລຫິ ‘‘ຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກິຕ຺ຕິຕໍ. ຊຎ຺ຎຣູປໍ ອປສ຺ສໂຕຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອປ຺ປສ຺ສໂຕ ອວິທ຺ທສຸໂນ ‘‘ຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ປສໍສິຕໍ. ຘິຣຕ຺ຖຸມນ຺ຕິ ຘິ ອຕ຺ຖຸ ອິມໍ, ຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອິມສ຺ສ ປູຕິກາຍສ຺ສ ຘິກາໂຣ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘິຍນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘິກໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວນ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປູຕິກາເຍ ຣາຄເຫຕຸ ປມຕ຺ຕາ ປມາທໍ ອາປນ຺ນາ. ປຊາຕິ ສຕ຺ຕາ. ຫາເປນ຺ຕິ ມຄ຺ຄໍ ສຸຄຕູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ສຸຄຕູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ, ສີລມ຺ປິ ຫາເປນ຺ຕິ, ປເຄວ ຌານາທິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກວລໍ ‘‘ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສາວກຂີຓາສວາ, ອິຕເຣ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ສຫ ວິເສສເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫນ຺ຕາທີນ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພທຣຖປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາຕິ ສພ຺ພກິເລສທຣຖປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ.

ທຸຕິຍສີລປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

ປາຓາຕິປາຕາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສປຣິໂຍສານານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຫານາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຣມຓິອາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ປຫານວເສນາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ສາ ປມາທເລຂາ. ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫານໍ ສີລນ຺ຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປກຣຸຓາໂລຠາທິປມຸເຂນ ເຍນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ປາຓາຕິປາໂຕ ປຫີຍຕິ, ຕໍ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫານໍ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ. ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິ ເວຣມຓີ ສີລໍ. ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂເຈຕນາ ເຈຕນາ ສີລໍ. ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ສໍວຣຓໍ ປເວສທ຺ວາຣປິຘານໍ ສໍວໂຣ ສີລໍ. ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມນໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລໍ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປນ ອນຠິຊ຺ຌາທິວເສນ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເວຣມຓີ ເຈຕນາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສໍວຣາວີຕິກ຺ກມາ ຕປ຺ປມຸຂາ ຘມ຺ມາ.

ເອວໍ ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ປຫານສີລາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສອຸປາຍານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ, ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິປສ຺ສນານໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ວເສນ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ເມນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປ຺ປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ກາມປຏິປກ຺ຂາ ອິຘ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານໍ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຫານສີລາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ວິເສສເມວ ວກ຺ຂາມ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຊານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວນິຈ຺ຉເຍນ. ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໓໘) ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ວເສນ ປຫານສີລາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສອຸປາຍານໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາທີນໍ ວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານໍ ຫິ ວິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ. ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນາທິນາ ອຸປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊາຍ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ອຣຕິຍາ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐານີວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ປຐເມນ ຌາເນນ ນີວຣຓານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ກຖໍ ຌານານໍ ສີລຠາໂວ, ກຖໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຣຕິຍາ ສມ຺ຠໂວ. ສຸວິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມາທິກສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມາທານວເສນ ອິມານິ ຌານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ປຣິຕ຺ຕກຸສລານິ ວິຍ ກາຍກມ຺ມາທິວິໂສຘນວເສນ, ນາປິ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ວິຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕທຸຣາຊີວສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ນຕ຺ຖິ ສີລນຏ຺ໂຐ, ກຸໂຕ ວິຣມຓຏ຺ໂຐ. ປຣິຍາເຍນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂກ ປນ ໂສ ປຣິຍາໂຍ? ຍທຄ຺ເຄນ ມຫຄ຺ຄຕາ ກຸສລຘມ຺ມາ ປຏິປກ຺ເຂ ປຊຫນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕໂຕ ໂອຣຕາ. ເຕ ຈ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ນາໂຣຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສໍວຸຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາໂຕ ມໂນທ຺ວາເຣ ວີຕິກ຺ກໂມ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສູຕິ ອວີຕິກ຺ກມາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຈຕນາ ປນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ. ໂສຍມຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກາທິປຫານວຈນມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສີລໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຫາຍກໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ອກຸສລວິຕກ຺ກາທໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ສຸຂສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ອຕິສຍປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖນ ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຫານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອາຣຸປ຺ປກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໗໕ ອາທໂຍ) ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ເຕຠູມິກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎາຍ, ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓເນວ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປຣາສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິຍາຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາຍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ຣາຄສ຺ສາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣາຄສ຺ສ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ຍຖາ ວາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໓). ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາຍ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານສ຺ສາຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓສ຺ສ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓວເສນ ເອກຕ຺ຕຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ຆນສຎ຺ຎາຍ. ອາຍູຫນສ຺ສາຕິ ອຠິສງ຺ຂຣຓສ຺ສ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອວຕ຺ຖາທິວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎາຍາຕິ ຖິຣຠາວຄຫຓສ຺ສ. ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຕາຍ. ປຓິຘິຍາຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິຍາ, ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນິເວສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພເຕຠູມກຘມ຺ມຕິຣຓາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສສ຺ສາຕິ ອສາເຣສຸ ສາຣຄຫຓວິປລ຺ລາສສ຺ສ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ຖິຣຠາວປຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາວ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐; ມຫານິ. ໑໗໔) ສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສຕິ ອປເຣ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ຕາຓເລຓຠາວຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ. ສາ ເອວ ຈກ຺ຂາທີສຸ, ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິວິສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ອປເຣ. ‘‘ເອວໍ ຐິຕາ ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາ ປຏິສງ຺ຂາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ໂມຫປ຺ປຘານາ ອກຸສລຘມ຺ມາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຠາວສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ, ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ເຈວ ອນຸໂລມຎາຓຎ຺ຈ. ສຎ຺ໂຎຄາຠິນິເວໂສ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິນິວິສນໍ.

ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫເຊກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຫາເນກຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ໂອຬາຣິການນ຺ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ໂອຬາຣິກາ. ອຓຸສຫຄຕານນ຺ຕິ ອຓຸຠູຕານໍ, ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລສານນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລສານໍ. ນ ຫິ ປຐມມຄ຺ຄາທີຫິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕິ.

‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສໍວໂຣ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ. ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກຸສລານິ ສີລານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑) ວຈນໂຕ ເຈຕໂສ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ ຠວນ຺ຕິ. ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ. ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣໂຕ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙) ວຈນໂຕ ປາໂມຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕິຍາ. ‘‘ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໖.໑໐; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ ປີຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍ. ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໖.໑໐; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ. ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໖.໑໐; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ ໂສມນສ຺ສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ສຸຂຕ຺ຖາຍ ສຸຂໍ ເວເທຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂສມນສ຺ສໍ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາເສວນາຍາຕິ ສມາຘິສ຺ສ ອາເສວນາຍ. ນິຣາມິເສ ຫິ ສຸເຂ ສິທ຺ເຘ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໖.໑໐; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ ສມາຘິ ສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິສ຺ສ ອາເສວນາຍ ປຄຸຓພລວຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ສມາຘິສ຺ສ ວຑ຺ຒິຍາ. ພຫຸລີກມ຺ມາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກິຣິຍາຍ. ອລງ຺ກາຣາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ສມາຘິສ຺ສ ປສາຘນຠູຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອລງ຺ກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣາຍາຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິກສ຺ສ ສມາຘິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ຕສ຺ເສວ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ປຣິກ຺ຂາຣ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ອິເມ ປພ຺ພຊິເຕນ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ສມຸທາເນຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໑) ວິຍ ສມ຺ຠາໂຣຕິ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຣໂຖ ສີລປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔) ອລງ຺ກາຣຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຸປຣິກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໗) ປຣິວາຣຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ອລງ຺ກາຣປຣິວາຣານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາຣາຍາຕິ ມູລກາຣຓຠາເວເນວ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕສຕິວີຣິຍາທິຘມ຺ມວິເສສສາຘເນນ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ວສີຠາວສມ຺ປາປເນນ, ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠາວາປາທເນນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວສາຘນໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລມູລກໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ສມາຫິໂຕ ປຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ, ຍຖາຠູຕໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒; ສ. ນິ. ໓.໑໔) ວຈນໂຕ ສີລມູລການິ ສມາຘິປທຏ຺ຐານານິ ປໂຍຊນານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພິທາຍ ຫິ ທສ຺ສິຕາຍ ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ນິພ຺ພິທາຍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ນິພ຺ພິທາທໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕາ ເອວ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ອມຕມຫານິພ຺ພານປຣິໂຍສານໍ ສີລສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ປຫານາທີສຸ ສີລຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຊຫນໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ປຫານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຠາວສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຫານນ຺ຕິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປນສ຺ສ ຘມ຺ມຠາໂວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕເມວ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ສີລຠາໂວ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ຕໍ ປຫານນ຺ຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫານໍ, ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຫານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ຕໍ ປຫານໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸສລຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫານໍ ເມຕ຺ຕາທິກຸສລຘມ຺ມສ຺ສ, ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຫານໍ ຈາຄາທິກຸສລຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸສລຘມ຺ມສ຺ສ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ. ປຫານໍ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ໂຫຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ປຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ຕສ຺ສ ປກມ຺ປເຫຕໂວຕິ ຕປ຺ປຫານໍ ວິກມ຺ປາຠາວກຣເຓນ ຈ ສມາຘານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສສປຫາເນສຸປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມາຘານໍ ສຓ຺ຐປນໍ, ສໍຍມນໍ ວາ. ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ເວຣມຓິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ນ ປຫານໍ ວິຍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ປາຓາຕິປາຕາທິໂຕ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິກສ຺ສ ສໍວຣຓວເສນ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາ ສໍວຣສ຺ສ ວເສນ. ຕທຸຠຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາວເສນາຕິ ເວຣມຓີຫິ, ສໍວຣຘມ຺ເມຫິ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເຈຕນາຍ ວເສນ. ຕໍ ຕໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໍ ຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຘມ຺ມສມູຫສ຺ສ ວາ ວເສນ ເຈຕໂສ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓປິ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສີລສໍກິເລສໂວທານວຓ຺ຓນາ

໒໑. ສໍກິລິສ຺ສຕິ ເຕນາຕິ ສໍກິເລໂສ. ໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑາທິຠາໂວ ສີລສ຺ສ ສໍກິເລໂສ’’ຕິ. ໂວທາຍຕິ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວທານໍ, ອຂຓ຺ຑາທິຠາໂວ. ລາຠຍສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຎາຕິອງ຺ຄຊີວິຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສຕ຺ຕສຸ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອາທິມ຺ຫິ ວາ ອນ຺ເຕ ວາ ເວມຊ຺ເຌຕິ ຈ ອິທໍ ເຕສໍ ອຸທ຺ເທສາທິປາຬິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອນຸກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖິ. ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑວນ຺ຕໍ, ຂຓ຺ຑິຕໍ ວາ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຖນ຺ເຕ, ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ.

ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ. ເມຖຸນສໍໂຍຄວເສນາຕິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ມິຖຸນານໍ ອິທນ຺ຕິ ເມຖຸນໍ, ນິພນ຺ຘນໍ. ເມຖຸນວເສນ ສມາໂຍໂຄ ເມຖຸນສໍໂຍໂຄ. ອິຘ ປນ ເມຖຸນສໍໂຍໂຄ ວິຍາຕິ ເມຖຸນສໍໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ. ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ສມໂຓ ວາ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເຫວ ໂຂ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຈ຺ຉາທນໍ ອຸພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ສມ຺ພາຫນໍ ປຣິມທ຺ທນໍ. ສາທິຍຕີຕິ ອຘິວາເສຕິ. ຕທສ຺ສາເທຕີຕິ ຕໍ ອຸຈ຺ຉາທນາທິໍ ອຠິຣມຕິ. ນິກາເມຕີຕິ ອິຈ຺ຉຕິ. ວິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐິໍ. ອິທມ຺ປິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສາທິຍນາທິໍ ຂຓ຺ຑຠາວາທິວເສນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານໍ ອຸປາທາຍ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍເທຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ອສຕິປິ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນສາທິຍນາທິ, ອິທມ຺ປິ ເອກໍເສນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທນໂຕ ຂຓ຺ຑມ຺ປິ ຉິທ຺ທມ຺ປິ ສພລມ຺ປິ ກມ຺ມາສມ຺ປີຕິ. ເອວໍ ປນ ຂຓ຺ຑາທິຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ໂສ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ເມຖຸນສໍໂຍເຄນ, ນ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ຈສ຺ສ ນ ຊາຕິອາທີຫິ ປຣິມຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສຎ຺ຊຄ຺ຆຕີຕິ ກິເລສວເສນ ມຫາຫສິຕໍ ຫສຕິ. ສໍກີຬຕີຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນ ກີຬຕິ. ສໍເກລາຍຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ມາຕຸຄາມໍ ເກລາຍນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ຈກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸນາ. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໍ. ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ນິຊ຺ຌາຍຕິ ໂອໂລເກຕິ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາຕິ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ປຣໂຕ. ຕຖາ ຕິໂຣປາກາຣາ. ມຕ຺ຕິກາມຍາ ຠິຕ຺ຕິ ກຸຏ຺ຏໍ, ອິຏ຺ຐກາມຍາ ປາກາໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍາ ກາຈິ ວາ ຠິຕ຺ຕິ ໂປຣິສໂຕ ທິຍຑ຺ຒຣຕນຸຈ຺ຈປ຺ປມາຓາ ກຸຏ຺ຏໍ, ກຸຏ຺ຏໂຕ ອຘິໂກ ປາກາໂຣ.

ອສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີປຏິຎ຺ຎສ຺ສ. ປຸພ຺ເພຕິ ວຕສມາທານໂຕ ປຸພ຺ເພ. ກາມຄຸເຓຫີຕິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ສມປ຺ປິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ສຫິຕໍ. ສມງ຺ຄີຠູຕນ຺ຕິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ປຣິຈາຣຍມານນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕໍ, ອຸປຏ຺ຐຫິຍມານໍ ວາ. ປຓິຘາຍາຕິ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ. ສີເລນາຕິອາທີສຸ ຍມນິຍມາທິສມາທານວເສນ ສີລໍ. ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ວຕໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ສີລໍ. ທຸກ຺ກຣຈຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ວຕໍ. ຕໍຕໍອກິຈ຺ຈສມ຺ມຕໂຕ ວາ ນິວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ສີລໍ. ຕໍຕໍສມາທານວໂຕ ເວສໂຠຊນກິຈ຺ຈກຣຓາທິວິເສສປຏິປຕ຺ຕິ ວຕໍ. ສພ຺ພຖາປິ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ຕໂປ. ເມຖຸນວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ.

ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ, ສພ຺ເພສໍ ວາ. ອເຠເທນາຕິ ອວີຕິກ຺ກເມນ. ອປຣາຍ ຈ ປາປຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຄຸຓານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘ. ອຸປນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓ ອຸປນາໂຫ. ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປຬາໂສ. ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິອຸສູຍນລກ຺ຂຓາ ອິສ຺ສາ. ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫນລກ຺ຂຓໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ສນ຺ຕໂທສປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວລກ຺ຂໂຓ ຖມ຺ໂຠ. ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ມຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ ມໂທ. ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ຄລກ຺ຂໂຓ ປມາໂທ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລຠໂມຫວິປຣີຕມນສິກາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ອິທານິ ‘‘ອຂຓ຺ຑາທິຠາໂວ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຍານິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຫຕານີຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕານິ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາຍ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈເນນ ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໍ. ອວິຎ຺ຎູນໍ ອປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຎ຺ຎູຫິ ປສຕ຺ຖຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນໍ ວາ ເອເຕສໍ ປໂຍຊນໍ, ສມາຘິສໍວຕ຺ຕເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕານີຕິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ. ນິທ຺ທາເນນ ສສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ສີລສມ຺ປທາ, ສາ ຈ ຕຕ຺ຖ ສຕິ ໂທສທສ຺ສເນຕິ ອາຫ ‘‘ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອາທີນວທສ຺ສເນນາ’’ຕິ. ນິສມ຺ມກາຣີນໍ ປໂຍຊນຄຣຸກຕາຍ ທິຏ຺ຐຄຸເຓເຍວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອານິສໍສທສ຺ສເນນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອາທີນໂວ ສີລສມ຺ປທາຍ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕອານິສໍສປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສີລສມ຺ປທາ ສຕ຺ຕານໍ ມນຸຎ຺ຎຠາວກາຣຓໍ, ເອວໍ ສີລວິປຕ຺ຕິ ອມນຸຎ຺ຎຠາວກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ…ເປ… ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ອນນຸສາສນີໂຍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ. ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ໂຂ. ວິປ຺ປຏິສາຣີຕິ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈານຸຕາປີ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ຄຸຓວຓ຺ເຓນ, ກາຍວຓ຺ເຓນ ຈ ວິຣຫິໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ສມ຺ຜສ຺ສິຕານໍ ທຸກ຺ໂຂ ທຸກ຺ຂາວໂຫ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ. ຄຸຓານຸຠາວາຠາວໂຕ ອປ຺ປໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ອປ຺ປຄ຺ໂຆ. ອເນກວສ຺ສຄຓິກຄູຖກູໂປ ວິຍາຕິ ອເນກວສ຺ສສມູເຫ ສຎ຺ຈິຕຸກ຺ກາຣາວາໂຏ ວິຍ. ທຸພ຺ພິໂສຘໂນ ໂສເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ຉວາລາຕໍ ຉວຑາເຫ ສນ຺ຕຊ຺ຊນຸມ຺ມຸກ຺ກໍ. ອຸຠໂຕ ປຣິພາຫິໂຣຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ, ຄິຫິໂຠຄໂຕ ຈ ປຣິຫີໂນ. ສພ຺ເພສໍ ເວຣີ, ສພ຺ເພ ວາ ເວຣີ ເອຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພເວຣີ, ໂສ ເອວ ສພ຺ພເວຣິໂກ, ປຸຣິໂສ. ສໍວາສໍ ນາຣຫຕີຕິ ອສໍວາສາຣໂຫ. ສທ຺ຘມ຺ເມຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ເມ, ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ.

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາເຍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂຠາຄິຕາຍາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸສ຺ສີລານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິໂຠຄສຸເຂ, ປເຣຫິ ກຍິຣມານວນ຺ທນມານນາທິສຸເຂ ຈ ອສ຺ສາເທນ ຄຘິຕຈິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກາມ…ເປ… ຄຘິຕຈິຕ຺ຕາ, ເຕສໍ. ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຂສ຺ສາທາ ປຈ຺ຈຍາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປສ຺ສຖ ໂນຕິ ປສ຺ສຖ ນຸ, ອປິ ປສ຺ສຖ. ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວິປຸລໍ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິສມູຫໍ. ອາທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕໍ ອຈ຺ຉິວິປ຺ຜຸລິງ຺ຄານິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕໍ. ສໂຊຕິຠູຕນ຺ຕິ ສປຠໍ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຫິ ຊາລາຫິ ເອກປ຺ປຠາສມຸທຍຠູຕໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ຕໍ ອິທານິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານມຕ຺ຖໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ອນຸມຕິຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາຕິ ອຸປຄູຫິຕ຺ວາ. ອຸປນິສີເທຍ຺ຍາຕິ ເຕເນວ ອາລິງ຺ຄເນນ ອຸເປຈ຺ຈ ນິສີເທຍ຺ຍ. ຍທຕ຺ຖເມຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາລິງ຺ຄນໍ, ກຎ຺ຎາລິງ຺ຄນຎ຺ຈ ອາເນສິ, ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອາໂຣຈຍາມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຈຍາມີຕິ ອາມນ຺ເຕມິ. ໂວຕິ ຕຸມ຺ເຫ. ປຏິເວທຍາມີຕິ ປໂພເຘມິ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິຣຫິຕສ຺ສ. ປາປຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ລາມກສຠາວສ຺ສ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາຣສ຺ສາຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິຕາຍ ອສຸຈິສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາຣສ຺ສ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອສຸເກນ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ອາສງ຺ກນີໂຍວ ໂຫຕິ, ເກນຈິເທວ ວາ ກຣຓີເຍນ ມນ຺ຕຍນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມຍາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣຕິ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ. ອສ຺ສມຓສ຺ສາຕິ ນ ສມຓສ຺ສ. ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ສມຓປຏິຎ຺ຎສ຺ສ. ອເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິສ຺ສ. ອຸໂປສຖາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎສ຺ສ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິກສ຺ສ. ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສານຸວສ຺ສເນນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ, ສີລວນ຺ເຕຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ກສມ຺ພຸຊາຕສ຺ສ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘູປມາຍ ຫີນູປມຠູຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ເອຕເທວ ຕສ຺ສ ວຣ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວາ ທຸກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວາຬຣຊ຺ຊຸຍາຕິ ວາເຬຫິ ກຕຣຊ຺ຊຸຍາ. ສາ ຫິ ຂຣຕຣາ ໂຫຕິ. ຆໍເສຍ຺ຍາຕິ ປຘໍສນວເສນ ຆໍເສຍ຺ຍ. ເຕລໂຘຕາຍາຕິ ເຕເລນ ນິສິຕາຍ. ປຈ຺ໂຈຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຕິອຸຣສ຺ມິໍ ອຸຣາຠິມຸຂໍ, ອຸຣມຊ຺ເຌຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອໂຍສງ຺ກຸນາຕິ ສຓ຺ຑາເສນ. ເຜຓຸທ຺ເທຫກນ຺ຕິ ເຜຓໍ ອຸທ຺ເທເຫຕ຺ວາ, ອເນກວາຣໍ ເຜຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາລິງ຺ຄນທຸກ຺ຂໂຕປິ ອຘິມຕ຺ຕທຸກ຺ຂຕາຍ ກຏຸກຠູຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຜລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາລິງ຺ຄນທຸກ຺ຂາຘິກທຸກ຺ຂກຏຸກຜລໍ. ກາມສຸຂໍ ອວິຊຫໂຕ ຠິນ຺ນສີລສ຺ສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາທເນຕິ ສາທິຍເນ. ຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາທນໍ. ອສີລິໂນຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ອຸປຫຕນ຺ຕິ ສີລພ຺ຍສເນນ ອຸປທ຺ທຸຕໍ. ຂຕນ຺ຕິ ກຸສລມູລານໍ ຂຓເນນ ຂຕໍ, ຂຓິຕໍ ວາ ຄຸຓໍ ສຣີເຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຠເຍຫີຕິ ອຕ຺ຕານຸວາທາທິສພ຺ພຠເຍຫິ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພຫິ ອຘິຄມສຸເຂຫິ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິປຣີຕໂຕຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕາກາຣປຏິປກ຺ຂໂຕ ‘‘ມນາໂປ ໂຫຕິ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ກາຍຄນ຺ໂຘປິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ກໂຣຕິ ອປິ ເທວານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄນ຺ໂຘ ອິສີນໍ ຈິຣທິກ຺ຂິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິກາ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໕) ຄາຖາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ. ອວິຆາຕີຕິ ອປ຺ປຏິຆາຕີ. ວຘພນ຺ຘາທິປຣິກິເລສາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ອາສວາ ອຸປທ຺ທວາ. ສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂານໍ ມູລໍ ນາມ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ. ອນ຺ຕມຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສນ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕາ ກິເລສປຣິຬາຫສງ຺ຂາຕທຣຖານໍ ອຠາເວນ ສພ຺ພທາ ສນ຺ຕາ. ອຸພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຎາຓຸຕ຺ຣາເສນ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ. ໂວທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິໂສເຘຕພ຺ພໍ.

ສີລນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ປຐມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໒. ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໒. ອປ຺ປາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ປຈ຺ຈຍເຄຘຣຫິໂຕ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ອໂລຠຊ຺ຌາສຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໍ ຕຸຏ຺ຐິ, ສນ຺ເຕນ, ສເກນ ວາ ຕຸຏ຺ຐິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ ເອວ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ, ອຎ຺ຎໍ ອປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ເຘຫິ ອິຕຣີຕເຣຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຣິຕຸສ຺ສນາ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາທີຫີຕິ ຕ-ກາໂຣ ວາ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິອາທີຫີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ເຕ ຄຸເຓຕິ ເຕ ສີລໂວທານສ຺ສ ເຫຕຸຠູເຕ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸເຓ. ສມ຺ປາເທຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ເນ ກາຕຸໍ. ເຕ ຫິ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຘຸຕຘມ຺ເມຫິ ສມ຺ປນ຺ນຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘຸຕງ຺ຄສມາທານນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ຘຸນນກອງ຺ຄານໍ ວິທ຺ຘໍສນກາຣຓານໍ ສມ຺ມເທວ ອາທານໍ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ຘຸຕງ຺ຄສມາທາເນ ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ສລ຺ເລໂຂ ກິເລສານໍ ສມ຺ມເທວ ລິຂນາ ເຉທນາ ຕນຸກຣຓໍ. ປວິເວໂກ ຈິຕ຺ຕວິເວກສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕາ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາ. ອປຈໂຍ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ກິເລສາ ນໍ ອປຈິນນ຺ຕິ ນ ອາຈິນນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນາ. ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທນາທິວເສນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາ. ສຸຠຣຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອປ຺ປິຈ຺ຉຠາວາທິສິທ຺ຘາ ອຸປຏ຺ຐການໍ ສຸຂຠຣຓີຍຕາ ສຸໂປສຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປກິຈ຺ຈຕາສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິອາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສີລຎ຺ເຈວ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ທູຣີຠາເວນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ວຕານິ ຈ ຘຸຕຘມ຺ມາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ. ຍາ ຖິຣຠູຕາ ອິຕຣີຕຣຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ ໂປຣາຓານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ປເວຓິຠາເວນ ຐິຕາ, ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂປຣາເຓ ອຣິຍວໍສຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ຠາວນາ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠາວນາຣາໂມ, ຕພ຺ຠາໂວ ຠາວນາຣາມຕາ, ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ. ຍສ຺ມາ ອຘິຄມາຣໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ລາຠສກ຺ກາຣາທິ ຕຓ຺ຫາຍ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ, ໂລກປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຈ ໂລກາມິສໍ. ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ອນຸໂລມປຏິປທາ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ວຈນຕ຺ຖໂຕ. ປເຠທໂຕຕິ ວິຠາຄໂຕ. ເຠທໂຕຕິ ວິນາສໂຕ. ຘຸຕາທີນນ຺ຕິ ຘຸຕຘຸຕວາທຘຸຕຘມ຺ມຘຸຕງ຺ຄານໍ. ສມາສພ຺ຍາສໂຕຕິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣໂຕ.

໒໓. ຣຖິກາຕິ ຣຈ຺ຉາ. ສງ຺ກາຣກູຏາທີນນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຸສ຺ສິຕຏ຺ເຐນ. ‘‘ນທິຍາ ກູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສມຸສ຺ສຍຕ຺ໂຖ ກູລ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ປໍສຸກູລມິວ ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ. ກຸ-ສທ຺ໂທ ກຸຈ຺ຉາຍໍ ອຸລ-ສທ຺ໂທ ຄຕິອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອຸລຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ປໍສຸກູລໍ. ປໍສຸກູລສ຺ສ ຘາຣຓໍ ປໍສຸກູລໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍ ສີລມສ຺ສາຕິ ປໍສຸກູລິໂກ, ຍຖາ ‘‘ອາປູປິໂກ’’ຕິ. ອງ຺ຄຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຫຕຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອງ຺ຄໍ, ກາຣຓໍ. ເຍນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ປໍສຸກູລິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສມາທານເຈຕນາສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ປໍສຸກູລິກສ຺ສ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປໍສຸກູລິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ສມາທານສ຺ສ. ສມາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ສມາທານໍ, ເຈຕນາ.

ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ຍຖາ ປໍສຸກູລຘາຣຓໍ ປໍສຸກູລໍ, ຕໍສີໂລ ປໍສຸກູລິໂກ, ຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ສມາທານເຈຕນາ ‘‘ປໍສຸກູລິກງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ເອເຕເນວ ວຈນຕ຺ຖນເຍນ ຕິຈີວຣຘາຣຓໍ ຕິຈີວຣໍ, ຕໍສີໂລ ເຕຈີວຣິໂກ, ຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ສມາທານເຈຕນາ ‘‘ເຕຈີວຣິກງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ເອວ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ຕິຈີວຣສມຎ຺ຎາ, ນ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິວສ຺ສິກສາຏິກາທີສູຕິ ຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຆາຏິອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄອນ຺ຕຣວາສກສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ປເຣຫິ ທິຍ຺ຍມານານໍ ປິຓ຺ຑານໍ ປຕ຺ເຕ ປຕນສງ຺ຂາຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ, ຕໍ ອຸຎ຺ຉຕີຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ຍຖາ ພາທຣິໂກ ສາມາກິໂກ. ປິຓ຺ຑປາຕິ ເອວ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ຍຖາ ຠທ຺ໂທ ເອວ ຠທ຺ທໂກ. ອວຂຓ຺ຑນໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນິຣນ຺ຕຣມປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນວຂຓ຺ຑນໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ. ສຫ ອປທາເນນາຕິ ສຫ ອນວຂຓ຺ຑເນນ. ສປທານນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ກິຣິຍາວິເສສນຠາວໍ, ຍຕ຺ຖ ຈ ຕໍ ອນວຂຓ຺ຑນໍ, ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວຂຓ຺ຑນຣຫິຕໍ ອນຸຆຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາສເນຕິ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕເຣນ ອນນ຺ຕຣິຕາຍ ເອກາຍເຍວ ນິສຊ຺ຊາຍ. ປຕ຺ເຕ ປິຓ຺ໂຑຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ສາມຎ຺ຎໍ. ເອວ-ກາໂຣ ຈ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກວລໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑຄຫເຓ ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ.

ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນາມ ປວາຣຓໂຕ ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ເອວ. ຂລຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິເສຘຕ຺ຖວາຈກຕ຺ຕາ ເຕນ ສມານຕ຺ຖໍ ນ-ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິສໂຍ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຕສ຺ສ ອວິສໂຍ, ໂສ ເອວ ສມາທານສ຺ສ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທານວເສນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນສ຺ສາ’’ຕິ. ອພ຺ໂຠກາເສ ນິວາໂສ ອພ຺ໂຠກາໂສ. ສຸສາເນ ນິວາໂສ ສຸສານໍ, ຕໍ ສີລໍ ອສ຺ສາຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຍຖາສນ຺ຖຕໍ ວິຍ ຍຖາສນ຺ຖຕໍ, ອາທິໂຕ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕໍ ເຫສ ‘‘ອິທໍ ພຫຸມງ຺ກຸຓໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘປວາຕ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຍນນ຺ຕິ ນິປຊ຺ຊນມາຫ. ເຕນ ເຕນ ສມາທາເນນາຕິ ເຕນ ເຕນ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄາທິກສ຺ສ ສມາທາເນນ ຘຸຕກິເລສຕ຺ຕາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕກິເລສຕ຺ຕາ, ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫີນຕຓ຺ຫຸປາທານາທິປາປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຫິ ຕໍ ກິເລສຘຸນນໍ, ຕານິເຍວ ອິຘ ຘຸຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອງ຺ຄານີຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ນ ອຎ຺ຎານິ ຍານິ ການິຈິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຘຸຕສ຺ສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ໂນ. ‘‘ຎາຓໍ ອງ຺ຄໍ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຎາຓປຸພ຺ພກຕໍ ເຕສໍ ສມາທານສ຺ສ ວິຠາເວຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສີລາທິສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ສມາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ສມາທານໍ, ສມາທານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສມາທານເຈຕນາລກ຺ຂຓານິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ສມາທານກິຣິຍາຍ, ສາຘກຕມຠາວໂຕ;

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເຍນາຕິ, ກຣຓຠາເວນ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ.

ສມາທານເຈຕນາຍ ຄຫຓໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ປຣິຫຣຓເຈຕນາປິ ຘຸຕງ຺ຄເມວ. ອຕ຺ຕນາ, ປຣມ຺ມຸເຂນ ຈ ກຸສລຠຓ຺ຑສ຺ສ ຠຸສໍ ວິລຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ໂລລຸປ຺ປໍ ຕຓ຺ຫາຈາໂຣ, ຕສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂລລຸປ຺ປວິທ຺ຘໍສນຣສານິ. ຕໂຕ ເອວ ນິລ຺ໂລລຸປ຺ປຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕໍ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ນິລ຺ໂລລຸປ຺ປຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ. ອຣິຍຘມ຺ມປທຏ຺ຐານານີຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາທິສທ຺ຘມ຺ມປທຏ຺ຐານານິ.

ຠຄວໂຕວ ສນ຺ຕິເກ ສມາທາຕພ຺ພານີຕິ ອິທໍ ອນ຺ຕຣາ ອວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຎ຺ຎາຕາຣຫສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຕທຸປຊີວິໂນ ເອກໍສໂຕ ອວິສໍວາທນໍ ວິຍ. ເສສານໍ ສນ຺ຕິເກ ສມາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກສງ຺ຄີຕິກສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ທີຆນິກາຍາທີສຸ ນິກາເຍສຸ ເອກນິກາຍິກສ຺ສ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິເຍວ ວິເສສໂຕ ປຄຸຓາ, ຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ສມາທານສ຺ສ ຣຸຫເນ. ເຊຏ຺ຐກຠາຕຸ ຘຸຕງ຺ຄປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວຕ຺ຖູຕິ ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ເນສຊ຺ຊິໂກ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນ ໂກຈິ ຊານາຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິສິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊຸລໂຕຠາເສນ ທິສ຺ວາ ອິຕໂຣ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ເນສຊ຺ຊິກາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຘຸຕງ຺ຄປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ຕາວເທວ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສມາທິຍີຕິ ເອວມາຄຕໍ ວຕ຺ຖຸ.

໑. ປໍສຸກູລິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔. ຄຫປຕິທານຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຍກຠາເວນ ສມຓາປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ຄຫປຕິປກ຺ຂໍເຍວ ປວິຏ຺ຐາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຐປິຕກໍ ສິຍາ ຄຫປຕິຈີວຣໍ, ນ ປນ ຄຫປຕິທານຈີວຣນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ທານຄ຺ຄຫຓໍ. ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາທານວຈເນນ ຕາວ ສມາທິນ຺ນໍ ໂຫຕຸ, ປຏິກ຺ເຂປວຈເນນ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທິວາ ນ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣຕ຺ຕິຍໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອາຫາເຣນ ວິນາ ສຣີຣຏ຺ຐິຕິ ນຕ຺ຖີຕິ, ເອວມິຘາປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຫປຕິທານຈີວເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ຎຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕິ, ຈີວເຣນ ວິນາ ສາສເນ ຐິຕິ ນຕ຺ຖີຕິ.

ເອວໍ ສມາທິນ຺ນຘຸຕງ຺ເຄນາຕິອາທິວິຘານໍ ປໍສຸກູລິກງ຺ເຄ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິ. ສຸສາເນ ລທ຺ຘໍ ໂສສານິກໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ເກນຈິ ຉຑ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ປຕິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸສາເນ ປຕິຕກ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປາປຓິກມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕາລເວຬິມຄ຺ໂຄ ນາມ ມຫາຄາເມ ເອກາ ວີຖິ. ອນຸຣາຘປຸເຣຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຑຑ຺ໂຒ ປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ຑຑ຺ຒປ຺ປເທສໍ, ວຕ຺ຖໍ. ມຄ຺ເຄ ປຕິຕກໍ ພຫຸທິວສາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິທິວສາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ໂຖກໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ກຕິປຍໍ ກາລໍ ອາຄເມຕ຺ວາ. ວາຕາຫຕມ຺ປິ ສາມິການໍ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ປຕິຕສທິສນ຺ຕິ ‘‘ສາມິເກ ອປສ຺ສນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂຖກໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ, ໂຈຬກຠິກ຺ຂາວເສນ ລທ຺ຘຎ຺ຈ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ສມຓຈີວຣໍ ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ນ ຕໍ ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ເຕວີສຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ປຣິຍາປນ຺ນໍ. ອິທານິ ອິມິນາວ ປສງ຺ເຄນ ຍໍ ຠິກ຺ຂຸທຕ຺ຕິເຍ ລກ຺ຂຓປຕ຺ຕໍ ປໍສຸກູລໍ, ຕສ຺ສ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານຸກ຺ກຏ຺ຐວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸທຕ຺ຕິເຍປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄາເຫຕ຺ວາ ວາ ທີຍຕີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ເທນ຺ເຕຫິ ຍໍ ຈີວຣໍ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ທີຍຕິ. ເສນາສນຈີວຣນ຺ຕິ ເສນາສນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ວສນ຺ຕາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ທິນ຺ນຈີວຣໍ. ນ ຕໍ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ອປໍສຸກູລຠາໂວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ, ຄາເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ໂນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນເມວ ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣປີຕິ ຍໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ນ ທິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸທຕ຺ຕິຍໍ, ຕຕ຺ຣປິ ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈີວຣໍ ທີຍຕິ, ຕສ຺ສ ລາເຠ, ທາເນ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອາທຣຄາຣວານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ, ຕທຠາວໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸທຕ຺ຕິຍສ຺ສ ເອກໂຕສຸທ຺ຘິ ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ທາຍເກຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນກໍ ສມເຓນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາທີສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ຣຸຈິຍາຕິ ຉນ຺ເທນ. ຂນ຺ຕິຍາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ.

ນິສ຺ສຍານຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາໂວຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣໍ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ນິສ຺ສເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕທຸຕິຍນິສ຺ສຍານຸຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານຕາ. ອາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂາຠາໂວຕິ ຈີວຣາຣກ຺ຂນທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາໂວ ປໍສຸກູລຈີວຣສ຺ສ ອໂລຠນີຍຕ຺ຕາ. ປຣິໂຠຄຕຓ຺ຫາຍ ອຠາໂວ ສວິເສສລູຂສຠາວຕ຺ຕາ. ປາສາທິກຕາຕິ ປເຣສໍ ປສາທາວຫຕາ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄປຣິຫຣຓສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫິເຍວ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພໂຕ. ຘຸຕຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນໍ ຍາວເທວ ອຸປຣິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປາທນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນ’’ນ຺ຕິ. ມາຣເສນວິຆາຕາຍາຕິ ມາຣສ຺ສ, ມາຣເສນາຍ ຈ ວິຫນນາຍ ວິທ຺ຘໍສນາຍ. ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຍໂຕ ສໍຍໂຕຕິ ຍຕິ, ຠິກ຺ຂຸ. ຘາຣິຕໍ ຍໍ ໂລກຄຣຸນາ ປໍສຸກູລໍ, ຕໍ ໂກ ນ ຘາຣເຍ, ຍສ຺ມາ ວາ ໂລກຄຣຸນາ ປໍສຸກູລໍ ຘາຣິຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂກ ຕໍ ນ ຘາຣເຍຕິ ໂຍຊນາ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘິຠາວໂຕ. ປຏິຎ຺ຎໍ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປທມາເຬ ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຈຣິຍປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ທິນ຺ນໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ.

ອິຕິ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒. ເຕຈີວຣິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕. ຈຕຸຕ຺ຖກຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນໂຍຄ຺ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖກຈີວຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ອໍສກາສາວສ຺ສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໂຕ. ອຎ຺ຎຕຣວຈເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍາວ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຍາວ ນ ລຠຕິ, ຍາວ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຍາວ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຈຍສນ຺ນິຘິຘຸຕງ຺ຄສໍກິເລສໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ອາສນ຺ເນຕິ ຈີວຣສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ຐາເນ. ຣຊນກ຺ຂເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກາສາວໍ ຣຊນກາສາວໍ. ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ເສນາສເນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓວເສນ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ. ‘‘ອໍສກາສາວໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ໂຫຕິ, ອິຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ອໍສກາສາວນ຺ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວປິ ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕານິປິ ຘຸຕງ຺ຄເຠທໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຫຣິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊນກາເລ ເອວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈປຣິໂຠຄວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເຕຈີວຣິກສ຺ສ. ອໍສກາສາວນ຺ຕິ ຂນ຺ເຘ ຐເປຕພ຺ພກາສາວໍ. ກາຍປຣິຫາຣິເກນາຕິ ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍໂຕ ກາຍສ຺ສ ປຣິຫຣຓມຕ຺ເຕນ. ສມາທາເຍວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວ. ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕາຕິ ອປ຺ປກິຈ຺ຈຕາ. ກປ຺ປິເຍ ມຕ຺ຕກາຣິຕາຍາຕິ ນິສີທນາທິວເສນ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ຈ ພຫູສຸ ຈີວເຣສຸ ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸປິ ຕິຈີວຣມຕ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ. ສຫ ປຕ຺ຕຈຣຓາຍາຕິ ສປຕ຺ຕຈຣໂຓ. ປກ຺ຂີ ສປກ຺ຂໂກ.

ອິຕິ ເຕຈີວຣິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໓. ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖. ອຕິເຣກລາຠນ຺ຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂາຫາຣລາຠໂຕ ອຕິເຣກລາຠໍ, ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກລສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຸໂປສເຖ ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ປຏິປທທິວເສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທິກໍ. ວິຫາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ. ຘຸຣເຄເຫ ເອວ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ. ຄາມວາສີອາທີຫິ ວາເຣນ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ວາຣກຠຕ຺ຕໍ. ‘‘ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິອາທິນາ’’ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂາປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຠສຊ຺ຊາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ນິຣາມິສສລາກາ. ຍາວກາລິກວຊ຺ຊາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ວິຫາເຣ ປກ຺ກຠຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອຸປາສກາ ອິເຘວ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ອຍ຺ຍານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິຫາເຣເຍວ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໂຕ ອາເນຕ຺ວາ. ຕໍ ທິວສໍ ນິສີທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ຖ, ວິຫາເຣເຍວ ຠິກ຺ຂາ ອານີຍຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ຕໍ ທິວສໍ ນິສີທິຕ຺ວາ. ເສຣິວິຫາຣສຸຂນ຺ຕິ ອປຣາຍຕ຺ຕວິຫາຣິຕາສຸຂໍ. ອຣິຍວໍໂສຕິ ອຣິຍວໍສສຸຕ຺ຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໙; ອ. ນິ. ໔.໒໘) ຘມ຺ມກຖາ. ຘມ຺ມຣສນ຺ຕິ ຘມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊາທິຣສໍ.

ຊງ຺ຆພລໍ ນິສ຺ສາຍ ປິຓ຺ຑປຣິເຍສນໂຕ ໂກສຊ຺ຊນິມ຺ມທ຺ທນຕາ. ‘‘ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໔໙; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໓) ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ອາຫາຣປຣິເຍສນໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີວຕາ. ນິຈ຺ຈໍ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ເສວ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຄມນາທໂຍ ເສຂິຍຘມ຺ມາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເສຂິຍປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ, ສໍສຏ຺ຐວິຫາຣາຠາວໂຕ ຈ ອປຣໂປສິຕາ. ກຸເລ ກຸເລ ອປ຺ປກອປ຺ປກປິຓ຺ຑຄຫເຓນ ປຣານຸຄ຺ຄຫກິຣິຍາ. ອນ຺ຕິມາຍ ຊີວິກາຍ ອວຏ຺ຐາເນນ ມານປ຺ປຫານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ, ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໙໑; ສໍ. ນິ. ໓.໘໐). ມິສ຺ສກຠຕ຺ເຕນ ຍາປນໂຕ ຣສຕຓ຺ຫານິວາຣຓໍ. ນິມນ຺ຕນາສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໂຕ ຄຓໂຠຊນາທິສິກ຺ຂາປເທຫິ ອນາປຕ຺ຕິຕາ.

ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈຕູສຸປິ ທິສາສຸ ວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ. ອາຊີວສ຺ສ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຊີໂວ ອສ຺ສ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຕຠຣສ຺ສາຕິ ອປ຺ປານວຊ຺ຊສຸລຠຣູເປຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣຓໂຕ ອຕ຺ຕຠຣສ຺ສ. ຕໂຕ ເອວ ເອກວິຫາຣິຕາຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນມ຺ປິ ອຎ຺ເຎສໍ ອໂປສນໂຕ ອນຎ຺ຎໂປສິໂນ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ວິຈຣຓໂຕ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕໍ, ສຸຠຣຕໍ, ປຣມອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເທວາປິ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນຕິ ຕາທິສສ຺ສ ຠຸສໍ ອຕິວິຍ ສນ຺ຕກາຍວຈີມໂນກມ຺ມຕາຍ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄມໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ສຕິມໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສກ຺ກາທໂຍ ເທວາປິ ປິຫຍນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສີລາທິຄຸເຓສຸ ພຫຸມານໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ອາທຣໍ ຊເນນ຺ຕິ, ປເຄວ ມນຸສ຺ສາ. ສເຈ ໂສ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ນ ໂຫຕິ, ຕທຠິກງ຺ຂີ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔. ສປທານຈາຣິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗. ອິມິນາຕິ ສປທານຈາຣິເກນ. ກາລຕຣນ຺ຕິ ກາລສ຺ເສວ. ອຜາສຸກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສປຣິສ຺ສຍາທິວເສນ ທຸປ຺ປເວສນຏ຺ຐານໍ. ປຸຣໂຕຕິ ວີຖິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຆຣໍ ອປວິຏ຺ຐສ຺ເສວ. ປຕ຺ຕວິສ຺ສຏ຺ຐຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເປສກາຣວີຖິຍໍ ເປສກາຣຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ປຕ຺ຕວິສ຺ສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ຕໍ ທິວສໍ ນ ຠິກ຺ຂໍ ອາຄມຍມາໂນ ນິສີທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນຸໂລເມຕິ. ກຕ຺ຖຈິປິ ກຸເລ ນິພທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມນາຠາວໂຕ ປຣິຈຍາຠາເວນ ກຸເລສຸ ນິຈ຺ຈນວກຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອລຄ຺ຄມານສຕາຍ ຈ ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ຈນ຺ທູປມຕາ. ກຸເລສຸ ປຣິຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ມຈ຺ເຉຣປ຺ປຫານໍ. ຫິເຕສິຕາຍ ວິຠາຄາຠາວໂຕ ສມານຸກມ຺ປິຕາ. ກຸລານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນສໍສຏ຺ຐຕາທໂຍ ກຸລູປກາທີນວາ. ອວ຺ຫານານຠິນນ຺ທນາຕິ ນິມນ຺ຕນວເສນ ອວ຺ຫານສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາ. ອຠິຫາເຣນາຕິ ຠິກ຺ຂາຠິຫາເຣນ. ເສຣິຈາຣນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຈິ ວິຈຣຓໍ.

ອິຕິ ສປທານຈາຣິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໕. ເອກາສນິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘. ນານາສນໂຠຊນນ຺ຕິ ອເນກສ຺ມິໍ ອາສເນ ໂຠຊນໍ, ເອກນິສຊ຺ຊາຍ ເອວ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິສຊ຺ຊາສຸ ອາຫາຣປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ. ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວຕ຺ຕໍ ນາມ ຄຣຸຏ຺ຐານີເຍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍໍ ເຖຣວາທໍ ອາຫ ‘‘ອາສນໍ ວາ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອກາສນິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ອາສນໍ ວາ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ຘຸຕງ຺ຄເຠທໂຕ ຍາວ ໂຠຊນປຣິໂຍສານາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຠຊນໍ ວາ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ຘຸຕງ຺ຄເຠທໂຕ, ອຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ຍາວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນາຣຠຕິ, ຕາວ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ອິຘ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕກຣຓໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄວເສເນວ ສປ຺ປິອາທີນິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປາພາຘຕາຕິ ອໂຣຄຕາ. ອປ຺ປາຕງ຺ກຕາຕິ ອກິຈ຺ຉຊີວິຕາ ສຣີຣທຸກ຺ຂາຠາໂວ. ລຫຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ. ພລນ຺ຕິ ສຣີຣພລໍ. ຜາສຸວິຫາໂຣຕິ ສຸຂວິຫາໂຣ. ສພ຺ພເມຕໍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸຎ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວິກາຣປຏິກ຺ເຂປປທໍ. ຣຸຊາຕິ ໂຣຄາ. ນ ກມ຺ມມຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຍຄກມ຺ມໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ນ ປຣິຫາເປຕິ, ພຫຸໂສ ໂຠຊເນ ອພ຺ຍາວຏຠາວໂຕ, ອໂຣຄຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິຕິ ເອກາສນິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖. ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙. ອປ຺ປຏິກູລໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຏິກູລສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຄຓ຺ຫນມ຺ປິ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ເອກຠາຊນເມວ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ພຫຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ນານາຣສຕຓ຺ຫາວິໂນທນນ຺ຕິ ນານາຣສໂຠຊເນ ຕຓ຺ຫາຍ ວິໂນທນໍ. ອຕ຺ຣ ອຕ຺ຣ ນານາຠາຊເນ ຐິເຕ ນານາຣເສ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຣິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຍ ປຫານໍ. ອາຫາເຣ ປໂຍຊນມຕ຺ຕທສ຺ສິຕາຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ນນານາຣເສ ເຄຘໍ ອກຕ຺ວາ ອາຫາເຣ ສຕ຺ຖາຣາ ອນຸຎ຺ຎາຕປໂຍຊນມຕ຺ຕທສ຺ສິຕາ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຠາຊເນສຸ ຐິຕານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາໂຠຄຕາຍ ສິຍາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໂຠຊິຕາ, ນ ຕຖາ ອິມສ຺ສ ເອກປຕ຺ຕຄຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໂຠຊິຕາ’’ຕິ. ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຈໂນຕິ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາຍ ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ.

ອິຕິ ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໗. ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ອຸປນີຕໍ, ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປນ ຕໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນໍ. ປຸນ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕພ຺ພິສຍຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທມສ຺ສ ວິຘານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຠຊເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ຠຸຎ຺ຊິຍມາເນ ໂຠຊເນ. ຕເທວ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ທູຣີຠາໂວ ອນາປຊ຺ຊນໍ. ໂອທຣິກຕ຺ຕໍ ຆສ຺ມຣຠາໂວ ກຸຈ຺ຉິປູຣກຕາ, ຕສ຺ສ ອຠາໂວ ເອກປິຓ຺ເຑນາປິ ຍາປນໂຕ. ນິຣາມິສສນ຺ນິຘິຕາ ນິຫິຕສ຺ສ ອຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ປຸນ ປຣິເຍສນວເສນ ປຣິເຍສນາຍ ເຂທໍ ນ ຍາຕິ. ອຠິສລ຺ເລຂການໍ ສນ຺ໂຕສຄຸຓາທີນໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ສຎ຺ຊນນໍ ສນ຺ໂຕສຄຸຓາທິວຸຑ຺ຒິສຎ຺ຊນນໍ. ອິທນ຺ຕິ ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກງ຺ຄໍ.

ອິຕິ ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘. ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑. ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ເຎ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມນ຺ຕໍ, ອຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາເຣນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຄາມປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຄາມນ຺ຕເສນາສນສ຺ສ ‘‘ຄາໂມເຍວ ຄາມນ຺ຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຖປິ ຄາໂມ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອຸມ຺ມາຣາ. ຕສ຺ສາຕິ ເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິເກ (ປາຣາ. ໙໒) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ອນວເສສໂຕ ອວຫາຣຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫ ຕທຸຠຍໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມູປຈາໂຣ ຫິ ໂລເກ ຄາມສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຄາມວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ໂຫຕີຕິ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໕໒໙) ຄາມາ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນ ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໕໔) ‘‘ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ. ນ ຫິ ໂສ ວິນຍປຣິຍາຍິເກ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ວສນໂຕ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ປນ຺ຕເສນາສໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຕິ ອິຘ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາວ ປມາຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕເມວ ລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ອາໂຣປິເຕນ ອາຈຣິຍຘນຸນາ’’ຕິອາທິນາ ມິນນວິຘິໍ ອາຫ. ເຕເນວ ຫິ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖານໂຍວ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໖) ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕໂຕ ຕໂຕ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກມຄ຺ຄໍ ປິທຫຕິ. ຘຸຕງ຺ຄສຸທ຺ຘິເກນ ຘຸຕງ຺ຄໂສຘນປສຸເຕນ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ຕໂຍປິ ອຸຕູ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ທ຺ເວ, ມຸທຸກສ຺ສ ເອໂກ ອຸຕຸ. ຕຕ຺ຖປິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສິຖິລຠາເວນ ຘຸຕງ຺ຄໍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຫໍ ວິເວກວາສໍ ວສິສ຺ສາມິ, ຍຖາລທ຺ໂຘວ ກາຍວິເວໂກ ສາຕ຺ຖໂກ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມນສິກາຣສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ຠພ຺ໂພ…ເປ… ຣກ຺ຂິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ອາປາຖມນຸປຄມນໂຕ. ວິຄຕສນ຺ຕາໂສ ໂຫຕິ ວິເວກປຣິຈຍໂຕ. ຊີວິຕນິກນ຺ຕິໍ ຊຫຕິ ພຫຸປຣິສ຺ສເຍ ອຣຎ຺ເຎ ນິວາເສເນວ ມຣຓຠຍສ຺ສ ທູຣີກຣຓໂຕ. ປວິເວກສຸຂຣສໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອນຸຠວຕິ ຊນສໍສຄ຺ຄາຠາວໂຕ. ອາຣາຘຍນ຺ໂຕຕິ ອນຸນຍນ຺ໂຕ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິເວກສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໂຍຄິໂນ ວາຫນສທິສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວເສສຘຸຕາຍຸໂຘ’’ຕິ, ອວສິຏ຺ຐຘຸຕຘມ຺ມາຍຸໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໙. ຣຸກ຺ຂມູລິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒. ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາຉທນາທີຫິ ຉາທິຕໍ, ອາວສຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີມນ຺ຕຣິກຣຸກ຺ໂຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ຊສີມາຍ ຐິຕຣຸກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ພລກາໂຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຍຸທ຺ຘໍ ກເຣຍ຺ຍ, ໂຈຣາປິ ປາຣິປນ຺ຖິກາ ສໂມສຣນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸເຂນ ນິສີທິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ເຈຕິຍຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ເທວຕາຘິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສມ຺ມຕຣຸກ຺ໂຂ ປູເຊຕຸໍ ອຸປຄເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອວິວິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ນິຍ຺ຍາສຣຸກ຺ໂຂ ສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂາທິ. ວຄ຺ຄຸລິຣຸກ຺ໂຂ ວຄ຺ຄຸລິນິເສວິໂຕ. ສີມນ຺ຕຣິກຣຸກ຺ຂາທໂຍ ສປຣິສ຺ສຍາ, ທຸລ຺ລຠວິເວກາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມ ຣຸກ຺ເຂ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຓ຺ຓສຏນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິຕປຓ຺ຓໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ ຣຸກ຺ຂມູລິກຠາວສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ. ຉນ຺ເນ ວາສກປ຺ປນາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນມຕ຺ຖາຍປິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຠິຓ຺ຫໍ ຕຣຸປຓ຺ຓວິກາຣທສ຺ສເນນາຕິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຕຣູສຸ, ຕຣູນໍ ວາ ປຓ຺ເຓສຸ ວິກາຣສ຺ສ ຂຓຠງ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ. ເສນາສນມຈ຺ເຉຣກມ຺ມາຣາມຕານນ຺ຕິ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍນວກມ຺ມຣຕຠາວານໍ. ເທວຕາຫີຕິ ຣຸກ຺ຂເທວຕາຫິ. ຕາປິ ຫິ ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐວິມາເນສຸ ວສນ຺ຕິໂຍ ຣຸກ຺ເຂສຸ ວສນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ຣຸກ຺ເຂຕິ ສຫວາສິຕາ. ວຓ຺ຓິໂຕຕິ ‘‘ອປ຺ປານິ ເຈວາ’’ຕິອາທິນາ ປສໍສິໂຕ. ‘‘ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ເອວໍ ນິສ຺ສໂຍຕິ ຈ ຠາສິໂຕ. ອຠິຣຕ຺ຕານິ ຕຣຸຓກາເລ, ນີລານິ ມຊ຺ຌິມກາເລ, ປຓ຺ຑູນິ ຊິຓ຺ຓກາເລ. ປຕິຕານິ ມິລາຍນວເສນ. ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຣຸປຓ຺ຓານິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ເອວ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປນູທຕິ ປຊຫຕິ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ເອວສ຺ສ ສຓ຺ຐາຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ຊາຕິໂພຘິຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນປຣິນິພ຺ພານານິ ຣຸກ຺ຂມູເລເຍວ ຊາຕານິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ຣຸກ຺ຂມູລິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໐. ອພ຺ໂຠກາສິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓. ‘‘ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປຏິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ຉນ຺ນໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຉນ຺ນຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂມູລຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸຕງ຺ຄສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຏິໂຍຄິປຏິກ຺ເຂເປນ ຫິ ສມາທານໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ອິມິນາວ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ເຕນາປິ ອຸໂປສຖທິວສາທີສຸ ສຸຓນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ເຕຫິ ຍາຈິເຕນ ຉນ຺ນໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມໍ ປນ ກເຖຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາໂສວ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ. ຣຸກ຺ຂມູລິກສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸໂປສຖຕ຺ຖາຍາຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມາຍ. ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນາຕິ ປເຣສໍ ອຸທ຺ເທສໍ ເທນ຺ເຕນ. ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ເຕນາຕິ ສຍໍ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ. ມຄ຺ຄມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ສາລນ຺ຕິ ສີຫຬທີເປ ວິຍ ມຄ຺ຄາ ອໂນກ຺ກມ຺ມ ອຸຊຸກເມວ ປວິສິຕພ຺ພສາລໍ. ເວເຄນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອສາຣຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ຍາວ ວສ຺ສູປຣມາ ຐຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕາວ ຘຸຕງ຺ຄເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນາມ ຣຸກ຺ຂມູລໍ. ປພ຺ພຕສ຺ສ ປນ ປພ຺ຠາຣສທິໂສ ປພ຺ພຕປເທໂສ. ອຈ຺ຉນ຺ນມຣິຍາທນ຺ຕິ ຍຖາ ວສ຺ໂສທກໍ ອນ຺ໂຕ ນ ປວິສຕິ, ເອວໍ ຉທນສງ຺ເຂເປນ ອຸປຣິ ອກຕມຣິຍາທໍ. ອນ຺ໂຕ ປນ ປພ຺ຠາຣສ຺ສ ວສ຺ໂສທກໍ ປວິສຕິ ເຈ, ອພ຺ໂຠກາສສງ຺ເຂປເມວາຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສາຂາມຓ຺ຑໂປຕິ ຣຸກ຺ຂສາຂາຫິ ວິຣຬຈ຺ຉນ຺ນມຓ຺ຑໂປ. ປີຐປໂຏ ຂລິຕ຺ຖທ຺ຘສາຏໂກ.

ປວິຏ຺ຐກ຺ຂເຓ ຘຸຕງ຺ຄໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປພ຺ຠາຣາທິເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊານິຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິອຕ຺ຖໍ ຉນ຺ນໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ອິທານິ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ຣຸກ຺ຂມູເລປິ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖວ ນິວາສຜາສຸກຕາຕິ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ອາສງ຺ຄປຸພ຺ພໂກ ອາວາສປລິໂພໂຘ, ນ ປນ ອພ຺ໂຠກາເສຕິ ອິເຘວ ອາວາສປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉໂທ ອານິສໍໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ປສໍສາຍານຸຣູປຕາຕິ ອນິເກຕາຕິ ວຸຕ຺ຕປສໍສາຍ ອນາລຍຠາເວນ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາ. ນິສ຺ສງ຺ຄຕາຕິ ອາວາສປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວເນວ ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສງ຺ຄຕາ. ອສຸກທິສາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ເນວ ສກ຺ກາຕິ ເອທິສສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ. ມິຄຠູເຕນາຕິ ປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວນ ມິຄສ຺ສ ວິຍ ຠູເຕນ. ສິໂຕຕິ ນິສ຺ສິໂຕ. ວິນ຺ທຕີຕິ ລຠຕິ.

ອິຕິ ອພ຺ໂຠກາສິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໑. ໂສສານິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔. ນ ສຸສານນ຺ຕິ ອສຸສານໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ນ-ກາໂຣ, ສຸສານລກ຺ຂຓຣຫິຕໍ ວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສຸສານ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖປິຕມຕ຺ເຕ ຐາເນ ນ ວສິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ນາມມຕ຺ເຕນ ສຸສານລກ຺ຂຓໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຌາປິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ສຸສານເມວ ຉເວນ ສຍິຕມຕ຺ຕາຍ ສຸສານລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຉວສຍນໍ ຫິ ‘‘ສຸສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສສານິເກນ ນາມ ອປ຺ປກິຈ຺ເຈນ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປນ ວສນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ທຸປ຺ປຣິຫາຣໍ. ຕເມວ ຫິ ທຸປ຺ປຣິຫາຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິສ຺ສຍວິຆາຕຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ສຸສານໍ ນາມ ມນຸສ຺ສຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ ໂຈຣາ ກຕກມ຺ມາປິ ອກຕກມ຺ມາປິ ໂອສຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂຈເຣສຸ ຠຓ຺ຑສາມິເກ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສມີເປ ຠຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາເຕສຸ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ໂຈໂຣ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປເຖຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ວາ ໂຄຈຣຄາເມ ຣຎ຺ຎາ ນິຍຸຕ຺ຕໍ ຣາຊຍຸຕ຺ຕກໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂສສານິກຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ຍຖາ ຕາທິໂສ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ປຣິສ຺ສໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ວສິຕພ຺ພໍ. ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຍທາ ອາຬຫນໍ ອຠິມຸຂໍ ນ ໂຫຕິ, ຕທາປິ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອທ຺ຘກ຺ຂິເກນ ອາຬຫນໍ ໂອໂລເກນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປ຺ປຖມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂສສານິກຠາວສ຺ສ ອປາກຏຠາວຕ຺ຖໍ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸສາເນ ‘‘ອຍໍ ວມ຺ມິໂກ, ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ, ອຍໍ ຂາຓຸໂກ’’ຕິອາທິນາ ທິວາເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ. ຠຍານກນ຺ຕິ ຠຍຊນກໍ ວມ຺ມິກາທິໍ. ເກນຈິ ເລຑ຺ຑຸປາສາຓາທິນາ ອາສນ຺ເນ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ນ ປຫຣິຕພ຺ພາ. ຕິລປິຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປລລໍ. ມາສມິສ຺ສໍ ຠຕ຺ຕໍ ມາສຠຕ຺ຕໍ. ຄຸຬາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕິລສໍຄຸຬິກາທິຆນປູວຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຸລເຄຫໍ ນ ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເປຕຘູເມນ ວາສິຕຕ຺ຕາ, ປິສາຈານຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ກຸລເຄຫສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນ ປວິສິຕພ຺ພໍ. ເທວສິກໍ ຉວຑາໂຫ ຘຸວຑາໂຫ. ມຕຎາຕການໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ໂຣທນໍ ຘຸວໂຣທນໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຌາປິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ‘‘ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຏິກ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸສານໍ ອຄຕທິວເສ’’ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓກາ.

ສຸສາເນ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສິວຖິກທສ຺ສເນນ ມຣຓສ຺ສຕິປຏິລາໂຠ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປມາທວິຫາຣິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ສ ມຕກເຬວຣສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາຘິຄໂມ. ຕໂຕ ເອວ ກາມຣາຄວິໂນທນໍ. ພຫຸລໍ ສຣີຣສ຺ສ ອສຸຈິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ກາຍສຠາວທສ຺ສນໍ. ຕໂຕ ມຣຓສ຺ສຕິປຏິລາຠໂຕ ຈ ສໍເວຄພຫຸລຕາ. ພ຺ຍາຘິການໍ, ຊຣາຊິຓ຺ຓານຎ຺ຈ ມຕານໍ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສເນນ ອາໂຣຄ຺ຍໂຍພ຺ພນຊີວິຕມທປ຺ປຫານໍ. ຂຸທ຺ທກສ຺ສ, ມຫໂຕ ຈ ຠຍສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ຠຍເຠຣວສຫນຕາ. ສໍວິຄ຺ຄສ຺ສ ໂຍນິໂສ ປທຫນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອມນຸສ຺ສານໍ ຄຣຸຠາວນີຍຕາ. ນິທ຺ທາຄຕມ຺ປີຕິ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ, ສຸປິນນ຺ເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິຕິ ໂສສານິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໒. ຍຖາສນ຺ຖຕິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕. ເສນາສນຄາຫເຓ ປເຣ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄຫຓໍ, ‘‘ອິທໍ ສຸນ຺ທຣໍ, ອິທໍ ນ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ປຣິຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນາ, ໂອໂລກນາ ຈ ເສນາສນໂລລຸປ຺ປໍ. ຕຸຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຕຸສ຺ສິຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕຠາເວນ ທູເຣຕິ ວາ ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານາທີນໍ ອຈ຺ຈາສນ຺ເນຕິ ວາ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ປຸຈ຺ຉເນນປິສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄສ຺ສ ສໍກິລິສ຺ສນໂຕ. ໂອໂລເກຕຸນ຺ຕິ ໂລລຸປ຺ປວເສນ ປສ຺ສິຕຸໍ. ສຈສ຺ສ ຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ອສ຺ສ ຍຖາສນ຺ຖຕິກສ຺ສ ຕໍ ຍຖາຄາຫິຕໍ ເສນາສນໍ ອຜາສຸກຠາເວນ ສເຈ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ມຸທຸກສ຺ສ ອສຕິ ໂຣເຄ ຍຖາຄາຫິຕໍ ປຫາຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ຄຫຓໍ ໂລລຸປ຺ປໍ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລກນາ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນາ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄຫເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ອຸປຏ຺ຐາປນີຍານມ຺ປິ ອນຸຏ຺ຐາປເນນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ຫິເຕສິຕາ. ຕາຍ ກຣຸຓາວິຫາຣານຸຄຸຓຕາ. ສຸນ຺ທຣາສຸນ຺ທຣວິຠາຄາກຣຓໂຕ ຫີນປຓີຕວິກປ຺ປປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ເຕນ ຕາທິລກ຺ຂຓານຸຄຸຓຕາ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘປ຺ປຫານໍ. ທ຺ວາຣປິທຫນໍ ໂອກາສາທານໂຕ. ຍຖາສນ຺ຖຕຣາມຕນ຺ຕິ ຍຖາຄາຫິເຕ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ເຐ ເສນາສເນ ອຠິຣຕຠາວໍ.

ອິຕິ ຍຖາສນ຺ຖຕິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໓. ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖລກ຺ຂຓໍ ເສຍ຺ຍໍ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປເນວ ຫິ ຕທຕ຺ຖາ ‘‘ມຎ຺ໂຈ ຠິສີ’’ຕິ ເອວມາທິກາ (ຈູຬວ. ໓໒໑, ໓໒໒) ເສຍ຺ຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເນສຊ຺ຊິໂກ’’ຕິ ຈ ສຍນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊາຍ ເອວ ວິຫຣິຕຸໍ ສີລມສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເສຍ຺ຍາ ເອເວຕ຺ຖ ປຏິໂຍຄິນີ, ນ ອິຕເຣ ຕຖາ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິໂຍ ຫິ ອິຣິຍາປໂຖ ອິຘ ປຏິໂຍຄິຠາເວນ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ອິຕເຣ. ນ ຈ ສກ຺ກາ ຐານຄມເນຫິ ວິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ເອວ ຍາເປຕຸໍ ຕຖາ ປວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍາເວຕ຺ຖ ປຏິໂຍຄິນີ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຈງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ນ ‘‘ເນສຊ຺ຊິໂກ ອຫ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ອິຣິຍາປຖນ຺ຕຣານຸຄ຺ຄຫິໂຕ ຫິ ກາໂຍ ມນສິກາຣກ຺ຂໂມ ໂຫຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາທາ, ປິຏ຺ຐິອປສ຺ສໂຍ ຈາຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຎ຺ຈງ຺ໂຄ. ຈຕູຫິ ອຏ຺ຏນີຫິ, ປິຏ຺ຐິອປສ຺ສເຍນ ຈ ປຎ຺ຈງ຺ໂຄຕິ ອປເຣ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຈ ຍຖາສຸຂໍ ອປສ຺ສາຍ ວິຫຣໂຕ ເນສຊ຺ຊິກສ຺ສ ‘‘ອເນສຊ຺ຊິກໂຕ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ ຄາຫໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອຠຍຕ຺ເຖໂຣ ນິທສ຺ສິໂຕ ‘‘ເຖໂຣ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’’ຕິ.

ອຸປຈ຺ເຉທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປຈ຺ເຉທນນ຺ຕິ ວິນິພນ຺ຘຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ສາຘກຕມຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ພກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສປ຺ປາຍຕາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊາຍ. ຕໂຕ ເອວ ປາສາທິກອິຣິຍາປຖຕາ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠານຸກູລຕາ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາ. ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນຕາ. ປຓິຘາຍາຕິ ຐເປຕ຺ວາ. ຕນຸນ຺ຕິ ອຸປຣິມກາຍໍ. ວິກມ຺ເປຕີຕິ ຈາເລຕິ, ອິຈ຺ຉາວິຆາຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕນ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄໍ.

ອິຕິ ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

ຘຸຕງ຺ຄປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ວເສນ ສິຍາ ກຸສລານິ, ຂີຓາສວານໍ ວເສນ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕານິ. ຕຕ຺ຖ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓຕ຺ຖໍ, ຂີຓາສວາ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖໍ ຘຸຕງ຺ຄານິ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ອກຸສລມ຺ປິ ຘຸຕງ຺ຄນ຺ຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນາປິ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອາຣຎ຺ຎິກຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ຍໍ ຫິທໍ ກິເລສານໍ ຘຸນນໂຕ ຘຸຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຎາຓສ຺ສ, ເຈຕນາຍ ວາ ອງ຺ຄຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ຠວຕິ. ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎວາສາທິມຕ຺ເຕນ ອາຣຎ຺ຎິກາທໂຍ ຕາວ ໂຫນ຺ຕຸ, ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄາທີນິ ປນ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມານີຕິ ຘຸຕງ຺ຄານິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຈນຕ຺ຖນິທ຺ເທເສ. ນ ຈ ອກຸສເລນ ໂກຈິ ຘຸໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ກິເລສານໍ ຘຸນນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕານິ ສມາທານານິ ອງ຺ຄານິ, ເອເຕນ ປຐເມນາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອກຸສລໍ ຘຸຕງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ອກຸສລໍ ກິຎ຺ຈິ ຘຸນາຕີຕິ ອກຸສລໍ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ນ ຈ ຘຸນາຕິ ເອວ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ. ເຍສໍ ສມາທານານໍ ຕໍ ອກຸສລໍ ຎາຓໍ ວິຍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕານິ ຘຸຕງ຺ຄານີຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ. ອິມິນາ ທຸຕິເຍນາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອກຸສລໍ ຘຸຕງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນາປິ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິ ຕຕິຍອຕ຺ຖວິກປ຺ປວເສນ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ.

ເຍສນ຺ຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕ ຫິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ນາມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ສຕິ ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ກິເລສານໍ ຘຸນນຏ຺ໂຐປິ ນ ສິຍາ, ສມາທາຕພ຺ພຕາ ຈາຕິ ເຕສໍ ວຈນໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສລຕ຺ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປກ຺ເຂ ເອເຕ ໂທສາ ທຸນ຺ນິວາຣາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເຈຕນາປກ຺ໂຂເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເອເຕ ຘຸຕຄຸຓາ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ປຐມຕຕິຍປທສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ສິຍາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສິຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສິຍາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ, ສິຍາ ເນວວິປາກນວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ, ສິຍາ ອນຸປາທິນ຺ນຸປາທານິຍາ, ສິຍາ ອສໍກິລິຏ຺ຐສໍກິເລສິກາຕິ ເອວໍ ເສສຕິກທຸກປເທຫິປິ ເນສໍ ຍຖາຣຫໍ ສງ຺ຄໂຫ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ກາມໍ ສພ຺ໂພປິ ອຣຫາ ຘຸຕກິເລໂສ, ອິຘ ປນ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາມຸເຂນ ກິເລເສ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຂີຓາສໂວ ‘‘ຘຸຕກິເລໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຖາ ສພ຺ໂພປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ກິເລສຘຸນໂນ ຘມ຺ໂມ, ວິເສສໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ປຣິຍາເຍນ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓາທິ. ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຘຸຕງ຺ຄເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ຘຸຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘຸຕວາເທ ທສ຺ເສຕພ຺ເພ ຍສ຺ມາ ຘຸຕວາທເຠເທນ ຘຸໂຕ ວິຍ ຘຸຕເຠເທນ ຘຸຕວາໂທປິ ທຸວິໂຘ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ, ຕທຸຠຍປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ຈ ວເສນ ຈຕຸກ຺ກເມຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຘຸໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຍິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸຕຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ຘຸນນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຘຸໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ຘຸຕງ຺ຄເຈຕນາຍ ອຸປກາຣກາ ຘມ຺ມາຕິ ກຕ຺ວາ ຘຸຕຘມ຺ມາ ນາມ. ອສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຸພ຺ຠນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອໂລໂຠ. ປຈ຺ຈຍເຄຘາທິເຫຕຸການໍ ໂລລຕາທີນໍ ສໍກິເລສານໍ ສມ຺ມເທວ ລິຂນໂຕ ເຉທນໂຕ ຄຓສງ຺ຄຓິກາທິເຠທໂຕ ສໍສຄ຺ຄໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິເວຈນໂຕ ສລ຺ເລຂຕາ ປວິເວກຕາ ຈ ອໂລໂຠ ອໂມໂຫຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປຕນ຺ຕິ ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທຸຠຍສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິວິເສສຠາວໂຕ. ອິເມຫິ ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ຖີ ອິທມຕ຺ຖີ, ເຍນ ຎາເຓນ ປພ຺ພຊິເຕນ ນາມ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຘຸຕຄຸເຓ ສມາທິຍຕິ ເຈວ ປຣິຫຣຕິ ຈ, ຕໍ ຎາຓໍ ອິທມຕ຺ຖິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທມຕ຺ຖິຕາ ຎາຓເມວາ’’ຕິ. ປຏິກ຺ເຂປວຕ຺ຖູສູຕິ ຄຫປຕິຈີວຣາທີສຸ ເຕຫິ ເຕຫິ ຘຸຕງ຺ເຄຫິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພວຕ຺ຖູສຸ. ໂລຠນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫໍ. ເຕສ຺ເວວ ວາຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຕ຺ຖູສຸ ເອວ. ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທກນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂປຣາຘີນວຸຕ຺ຕິໂຈຣຠຍາທິອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທກໍ. ອນຸຎ຺ຎາຕານນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄວເສນ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນໍ. ປຏິເສວນມຸເຂນາຕິ ປຏິເສວນທ຺ວາເຣນ, ເຕນ ເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິສລ຺ເລຂມຸເຂນາຕິ ອຕິວິຍ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິມຸເຂນ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ວຕ຺ຕນການມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຂຸມກຣຓສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຣາໂຄ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາປຏິປທຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຣາໂຄ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ. ສລ຺ເລໂຂ ນາມ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ໂຫຕິ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎ ໂມໂຫ ອປຕິຏ຺ໂຐວ ອປ຺ປມາທສມ຺ຠວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສລ຺ເລຂໍ ນິສ຺ສາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ໂມໂຫ ປຫີຍຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຘຸຕງ຺ເຄສຸ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຣຎ຺ຎຣຸກ຺ຂມູເລສຸ.

ສີສງ຺ຄານີຕິ ສີສຠູຕານິ ອງ຺ຄານິ, ປເຣສມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ນານນ຺ຕຣິກຕາຍ, ສຸກຣຕາຍ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມ຺ຠິນ຺ນງ຺ຄານີຕິ ເກຫິຈິ ສມ຺ເຠທຣຫິຕານິ, ວິສຸໍເຍວ ອງ຺ຄານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ຒຕິ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ໂທສຈຣິຕສ຺ສາປິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຫາຍຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸກຸມາຣຠາເວນລູຂປຏິປຕ຺ຕິໍ ອສຫນ຺ຕສ຺ສ. ວຑ຺ຒເຕວ ມຫາປຸຣິສຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ວຑ຺ຒຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ. ເອກເມວ ຫິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ຍຖາ ກິເລສຘຸນນຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ເຈຕນາສຠາວຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາທານເຈຕນາ’’ຕິ.

ເຕຣສາປິ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຕຣສນ຺ນມ຺ປິ ປຣິຫຣຓສ຺ສ ເອກຊ຺ຌໍເຍວ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣນ ສພ຺ພຘຸຕງ຺ຄານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລິກງ຺ຄໍ? ‘‘ຉນ຺ນໍ ປຏິກ຺ຂິປາມິ, ຣຸກ຺ຂມູລິກງ຺ຄໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໒) ວຈນໂຕ ຉນ຺ເນ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ເຕ ຘຸຕງ຺ຄໍ ຠິຊ຺ຊຕິ, ນ ອພ຺ໂຠກາເສ, ຕສ຺ມາ ເຠທເຫຕຸໂນ ອຠາເວນ ຕມ຺ປິ ອໂຣຄເມວ. ຕຖາ ເສນາສນໂລລຸປ຺ປສ຺ສ ອຠາເວນ ຍຖາສນ຺ຖຕິກງ຺ຄນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໖໙໑-໖໙໒) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກງ຺ຄໍ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໒໓໘-໒໔໐). ປວາຣິຕາຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ກປ຺ປິເຍ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂລລຕາປຫານາຍ ຘຸຕງ຺ຄສມາທານໍ, ນ ອກປ຺ປິເຍ, ສິກ຺ຂາປເທເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ເຐວ ໂຫນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສໍກຈ຺ຈິກຈີວຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈປິ ຕິຈີວຣສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສູຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເຕຣສສຸ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານວິນຍກມ຺ມາຠາວໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ເຕຈີວຣິກງ຺ຄໍ ທ຺ວາທສ ສາມເຓຣານໍ. ສຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ເອກໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຕ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານວິນຍກມ຺ມາຠາວໂຕ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເຕຈີວຣິກງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມໍ ອນຸວຕ຺ຕມານເມວ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຣູປານີຕິ ອຸປາສກຠາວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິການິ.

ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ທຸຕິຍປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໓. ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໘. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫີຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສລ຺ເລຂປວິເວກາປຈຍວີຣິຍາຣມ຺ຠາທີຫິ. ປຣິໂຍທາເຕຕິ ສຸວິສຸທ຺ເຘ ນິຣຸປກ຺ກິເລເສ. ອິມສ຺ມິໍ ສີເລຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ອິມເມວ ເທສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຕິສງ຺ເຂປເທສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂກ ສມາຘີຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ. ເກນຏ຺ເຐນ ສມາຘີຕິ ເກນ ອຕ຺ເຖນ ສມາຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ປທໍ ກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິວິໂຘຕິ ປເຠທປຸຈ຺ຉາ.

‘‘ໂກ ສມາຘີ’’ຕິ ກາມຎ຺ຈາຍໍ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ປນ ສຣູປວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ວິຠາໂຄ ຕາວ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ຕໍທສ຺ສເນ ຈ ອຍມາທີນໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມາຘິ ພຫຸວິໂຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸວິໂຘຕິ ກຸສລາທິວເສນ ອເນກວິໂຘ. ນານປ຺ປກາຣໂກຕິ ອາລມ຺ພນມນສິກາຣຉນ຺ທປຓິຘິອຘິໂມກ຺ຂອຠິນີຫາຣສຎ຺ຎານານຕ຺ຕາທິນານປ຺ປກາໂຣ. ນ ສາເຘຍ຺ຍາຕິ ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ຠາວນາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ, ຕຎ຺ຈ ນ ສາເຘຍ຺ຍ. ຌານວິໂມກ຺ຂາທີສຸ ຫິ ສມາຘິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ລພ຺ຠມາເນຫິ ວິຠາເຄຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ກຣິຍມາເນ ຌານວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພ ສມາຘິປເຠໂທ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ຍ຺ວາຍໍ ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ຠາວນາວິຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ໂອກາໂສວ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈ ເຍນສ຺ສ ຕິກຈຕຸກ຺ກຌານິເກນ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ເນນ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິວເສນ ນວວິໂຘ, ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິເກນ ເວຫປ຺ຜລາທິວເສນ ທສວິໂຘ ວາ ເອກາທສວິໂຘ ວາ ຠວປ຺ປເຠໂທ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສ຺ວາສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິຠາໂຄ ອຍໍ ໂສຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິກ຺ເຂປາຍ ສິຍາ, ຍຖາ ຕໍ ອວິສເຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ຈ ວິກ຺ເຂປາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກລກ຺ຂຓາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ.

ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສມໍ ອວິສາຣວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອາຘານໍ ສມາຘານໍ. ອວິສາຣລກ຺ຂໂຓ ຫິ ສມາຘິ, ສມ຺ປິຓ຺ຑນຣໂສ ຈ. ສມ຺ມາ ອວິກ຺ຂິປນວເສນ ອາຘານໍ ສມາຘານໍ. ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ ວາ ຫິ ສມາຘິ, ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສນຣໂສ ຈາຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຍສ຺ມາ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິເຫຕຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ ສຓ຺ຐິຕິ ອວຏ຺ຐິຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອກາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສ ສນ຺ຕານຏ຺ຐິຕິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທີປຈ຺ຈິຏ຺ຐິຕິ ນິທສ຺ສິຕາ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ, ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິກ຺ຂິປມານາຕິ ນ ວິກ຺ຂິປມານາ ວູປສມມານາ. ອຸປສມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຫິ ສມາຘິ. ເອເຕນສ຺ສ ວິກ຺ເຂປປຏິປກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓາຕິ ອວິສຏາ. ເອເຕນ ອວິສາຣລກ຺ຂຓຕໍ.

ສຍໍ ນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ນ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ. ວິກ຺ເຂປໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ຕຖາ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສນຣໂສ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ອວິກມ຺ປນວເສນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວາ ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອວິກມ຺ປນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສຸຂນ຺ຕິ ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໙. ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ນາມ ສມາຘິສ຺ສ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວ, ນ ເຕນສ຺ສ ໂກຈິ ວິຠາໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓນ ຕາວ ເອກວິໂຘ’’ຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວິຕກ຺ໂກ ອປ຺ປນາ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໗) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕປ຺ປມຸຂຕາວເສນ ປນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕເຣ ຌານຘມ຺ເມ ‘‘ອປ຺ປນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ. ຕຖາ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ປຣິຕ຺ຕຌາເນ ອຸປຈາຣໂວຫາໂຣ. ຄາມາທີນໍ ສມີປຏ຺ຐາເນ ຄາມູປຈາຣາທິສມຎ຺ຎາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ທຸວິໂຘ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ສມາຘິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຏ຺ຏໍ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວິທິໂຕຕິ ໂລກິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕໂຣ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂລກິຍສມາຘິ ຠາເວຕພ຺ພຠາເວນ ຄຍ຺ຫຕິ, ອຸຠຍໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອິຕຣໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປີຕິກນິປ຺ປີຕິກວເສນາຕິ ສຫ ປີຕິຍາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປີຕິໂກ, ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປີຕີຕິ ນິປ຺ປີຕິໂກ, ປີຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕສໍ ວເສນ. ສຸເຂນ ສຫ ເອກຸປ຺ປາທາທິຠາວໍ ຄໂຕຕິ ສຸຂສຫຄໂຕ, ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸເປກ຺ຂາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂາກາຣປວຕ຺ຕິໍ ອຸເປກ຺ຂຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂສຫຄຕ-ປເທນ ເຈຕ຺ຖ ສປ຺ປີຕິໂກ, ນິປ຺ປີຕິເກກເທໂສ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕ-ປເທນ ປນ ນິປ຺ປີຕິເກກເທໂສວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ປທານໍ ວິເສໂສ.

ສຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂຕ, ຜລໂຕ ຈ ມຊ຺ຌິມປຓີເຕຫິ ນິຫີໂນ, ເຕສໍ ວາ ຄຸເຓຫິ ປຣິຫີໂນຕິ ຫີໂນ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີໂຕ ປຓີໂຕ, ອຸຠິນ຺ນໍ ມຊ຺ເຌ ຠໂວ ມຊ຺ຌິໂມ. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນນ ສຫ ວິຕກ຺ເກນ ສວິຕກ຺ໂກ, ສຫ ວິຈາເຣນ ສວິຈາໂຣ, ສວິຕກ຺ໂກ ຈ ໂສ ສວິຈາໂຣ ຈາຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ, ອວິຕກ຺ກາວິຈາໂຣ ຈ ຄຫິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິຕກ຺ເກນ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ອວິຕກ຺ໂກ ຈ ໂສ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ. ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ວາ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ ຫິ ສມາຘິ ວິຕກ຺ກວິສິຏ຺ເຐນ ວິຈາເຣນ ສວິຈາໂຣ, ອຍໍ ປນ ວິຈາຣມຕ຺ເຕນ ວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕວິເສສຣຫິເຕນ, ຕສ຺ມາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກາຠາເວນາຍໍ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ, ນ ວິຈາຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອວິຕກ຺ກ-ວຈເນນ ວິຈາຣມຕ຺ຕ-ປທໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍຣຫິໂຕ ອວິຕກ຺ກາວິຈາໂຣ. ປີຕິສຫຄຕາທິວເສນາຕິ ປີຕິສຫຄຕສຸຂສຫຄຕອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕວເສນ. ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສຸຂສຫຄຕທຸເກ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ຂຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ໂຕ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍມ຺ປິ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປຣິຕ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ປຣິຕ຺ໂຕ. ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ວິປຸລຜລໂຕ, ທີຆສນ຺ຕານໂຕ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຄໂຕ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ມຫຄ຺ຄໂຕ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາປິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປມາຓກຣຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວາ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອປ຺ປມາໂຓ.

ປຏິປຊ຺ຊຕິ ຌານໍ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ, ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ. ທຸກ຺ຂາ ກິຈ຺ຉາ ປຏິປທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປໂທ. ປກຕິປຎ຺ຎາຍ ອຠິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອປ຺ປນາວຫາ ຠາວນາປຎ຺ຎາ, ທນ຺ຘາ ມນ຺ທາ ອຠິຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສາຕິ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ. ທຸກ຺ຂາປຏິປໂທ ຈ ໂສ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ ຈາຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ, ສມາຘິ. ຕທາທິວເສນ. ຈຕຸຌານງ຺ຄວເສນາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອງ຺ຄຠາວວເສນ, ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫານຠາຄິຍາທິວເສນາຕິ ຫານໂກຏ຺ຐາສິກາທິວເສນ.

ສມາຘິເອກກທຸກວຓ຺ຓນາ

ຉນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ. ອິເມສໍ ວເສນາຕິ ອິເມສໍ ທສນ຺ນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ວເສນ. ‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປນາຍ ອຸປກາຣກນານາວຊ຺ຊນຸປຈາຣສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ເອກາວຊ຺ຊນສ຺ເສວ. ອປ຺ປນາສມາຘີນນ຺ຕິ ອຸປກຕ຺ຕພ຺ພອຸປກາຣກສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ອປຣິຕ຺ໂຕ ສມາຘີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕີສຸ ຠູມີສູຕິ ກາມຣູປາຣູປຠູມີສຸ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຍາ ສປ຺ປີຕິໂກ, ສິຍາ ນິປ຺ປີຕິໂກຕິ ອນິຍມວຈນໍ ອຸປຈາຣສມາຘິສາມຎ຺ເຎນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ຌານານໍ ນານາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍ ອຸປຈາຣສມາຘິ ສິຍາ ສປ຺ປີຕິໂກ, ສິຍາ ນິປ຺ປີຕິໂກ. ເອກາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍ ປນ ອາທິໂຕ ທຸກຕິກຊ຺ຌານານໍ ອຸປຈາຣສມາຘິ ສປ຺ປີຕິໂກວ, ອິຕເຣສໍ ນິປ຺ປີຕິໂກວ, ວິສຠາຄເວທນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕາຠາວໂຕ, ເອກວີຖິຍໍ ເວທນາປຣິວຕ຺ຕນາຠາວໂຕ ຈ. ສິຍາ ສຸຂສຫຄໂຕ, ສິຍາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ທຸກຕິກຊ຺ຌານານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ‘‘ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສມາຘິຕິກວຓ຺ຓນາ

ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ໂຕຕິ ອຘິຄຕມຕ຺ໂຕ ອນາເສວິໂຕ ອພຫຸລີກໂຕ. ໂສ ຫິ ປຣິທຸພ຺ພລຠາເວນ ຫີໂນ ໂຫຕິ. ນາຕິສຸຠາວິໂຕຕິ ອຕິວິຍ ປຄຸຓຠາວໍ ອປາປິໂຕ. ສຸຠາວິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິໂຕ ສມ຺ມເທວ ປຄຸຓຕໍ ອຸປນີໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຉນ຺ທາທີນໍ ຫີນຕາທິວເສນາປິ ອິເມສໍ ຫີນາທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎຜລກາມຕາວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຫີໂນ, ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສມ຺ປາທນາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ, ວິເວກກາມຕາຍ ອຣິຍຠາເວ ຐິເຕນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຓີໂຕ. ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວາ ຫີໂນ, ເກວລໍ ອໂລຠຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ, ປຣຫິຕາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຓີໂຕ. ວຏ຺ຏຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຫີໂນ, ວິເວກຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ, ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຓີໂຕ.

ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາຣສມາຘິນາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຌານານໍ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສຫ. ວິຕກ຺ກມຕ຺ເຕເຍວ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ວິຕກ຺ເກເຍວ ໂອຬາຣິກໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຂຠກຣຘມ຺ໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ວິຈາຣຎ຺ຈ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຈາເຣ ອທິສ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຕໍ ເອວໍ ປຏິລທ຺ຘໍ ສມາຘິໍ ສນ຺ຘາຍ. ເອຕໍ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ສມາຘີ’’ຕິ ທຸຕິຍປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີສູຕິ ອາທິໂຕ ຕີສຸ.

ເຕສ຺ເວວາຕິ ເຕສຸ ເອວ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກນເຍສຸ. ຕຕິເຍ ຈຕຸຕ຺ເຖຕິ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ຕຕິເຍ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຈຕຸຕ຺ເຖຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວສາເນຕິ ທ຺ວີສຸປິ ນເຍສຸ ປຣິໂຍສານຊ຺ຌາເນ. ຍຖາກ຺ກມໍ ຈຕຸຕ຺ເຖ, ປຎ຺ຈເມ ວາ. ປີຕິສຸຂສຫຄໂຕ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕິປິ ປີຕິສຫຄຕສ຺ສາປິ ສມາຘິສ຺ສ ສຸຂສຫຄຕຕ຺ເຕ ຕີຓິປິ ປທານິ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ນິປ຺ປີຕິກສຸຂໂຕ ສປ຺ປີຕິກສຸຂສ຺ສ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ປີຕິຕິກເທສນາຕິ ນິປ຺ປີຕິກສ຺ເສວ ສຸຂສ຺ສ ວເສນ ສຸຂສຫຄໂຕ ສມາຘິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຸປຈາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຫິ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສຸຂຠູມິຍໍ ກາມາວຈເຣ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໙໘໘) ວິຍ. ປຣິຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ກາມາວຈຣຠາວໂຕ.

ສມາຘິຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

ປຐມສມນ຺ນາຫາໂຣ ຠາວນໍ ອາຣຠນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ປຐມາຠິນິເວໂສ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣນິກນ຺ຕິອາທີນໍ ວູປສເມ ຖິຣຠູຕໍ ກາມາວຈຣຊ຺ຌານໍ. ‘‘ຍາວ ອປ຺ປນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ເອວ ອຠິຎ຺ຎາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາ ປນ ອຠິຎ຺ຎາວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ທນ຺ຘສີຆຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍປີຕິ. ສມຸທາຈາຣຄຫຓຕາຍາຕິ ສມຸທາຈາຣສ຺ສ ຄຫຓຠາເວນ, ປວຕ຺ຕິພາຫຸລ຺ລໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຂາເສວນາຕິ ກສິຣຠາວນາ.

ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠາວນາວິຘານາປຣິຫາປນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສປ຺ປາຍເສວີຕິ ອຸປຈາຣາຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ເພ ອສປ຺ປາຍເສວິຕາຍ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ. ປຈ຺ຉາ ອສປ຺ປາຍເສວິຕາຍ ທນ຺ຘາ ອຠິຎ຺ຎາ ໂຫຕິ. ສປ຺ປາຍເສວິໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມໂຕ ໂອຣຠາເຄ. ອປຣຠາເຄຕິ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ສ ໂວມິສ຺ສກຕາຕິ ໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອສປ຺ປາຍໍ ເສວິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສປ຺ປາຍເສວີ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ. ອິຕຣສ຺ສ ສຸຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປຐມຈຕຸຕ຺ຖານໍ ໂວມິສ຺ສກຕາຍ ທຸຕິຍຕຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຕປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ສປຣິປນ຺ຖຕາຍ ປຏິປທາ ທຸກ຺ຂາ ໂຫຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ສຸຂາ. ອສມ຺ປາທິຕອປ຺ປນາໂກສລ຺ລສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອວິສທຕາຍ ທນ຺ຘາ ອຠິຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ວິສທຕາຍ ຂິປ຺ປາ ອຠິຎ຺ຎາ.

ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊານໍ ອຠິຠວານຠິຠວວເສນ. ສມຖວິປສ຺ສນາຘິກາຣວເສນາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ອສໂຕ, ສໂຕ ຈ ອຘິກາຣສ຺ສ ວເສນ. ຕຓ຺ຫາຍ ສມາຘິສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສາ ສມຖປຏິປທາຍ ປຣິປນ຺ຖິນີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຠິຠູຕສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຠິຠໂວ ຈສ຺ສາ ອິຕຣກິເລເສຫິ ອຘິກຕາຍ ອນຠິຠູຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ອຘິກາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາ ປຎ຺ຎາຍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂາຕິ ຕທຠິຠູຕສ຺ສ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອກຕາຘິກາໂຣຕິ ຠວນ຺ຕເຣ ອກຕປຣິຈໂຍ ຍຖາ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຄນ຺ໂຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ປໂຍເຄນ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ວາຈຸຄ຺ຄໂຕວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ກຕປຣິຈຍສ຺ສ ຠາວນາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຕາຘິກາຣສ຺ສ ສຸຂາ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອກໂຕ, ກໂຕ ຈ ອຘິກາໂຣ ສມຖນິສ຺ສິໂຕ ປຏິປທາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ປຏິປທາຍ. ວິປສ຺ສນານິສ຺ສິໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຍໍ ຎາຓປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ອປ຺ປນາຍ. ກິເລສິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາຕິ ຕິກ຺ຂາຕິກ຺ຂານໍ ກິເລສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິພ຺ພກິເລສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກິເລສາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສທ຺ຘາທີນິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຏິປທາຠິຎ຺ຎາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຕິ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຄຸໂຓຕິ ນ ສຸຠາວິໂຕ ວສີຠາວໍ ອປາປິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ປຣິຕ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ສມາຘິ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປຣິຕ຺ໂຕ. ອວຑ຺ຒິເຕຕິ ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຑ຺ຒິເຕ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ວຑ຺ຒິຕໍ ອປ຺ປມາຓເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຄຸໂຓ ສຸຠາວິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ປຄຸໂຓປິ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສມາຘິ ປຣິຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ນ ອປ຺ປມາໂຓ, ເອວໍ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ເອກາສເນເນວ ອຸປຣິຌານນິພ຺ພຕ຺ຕເນນາຕິ ສຸຠາວິໂຕປິ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວສງ຺ຂາຕາຍ ສຸຠາວິຕກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ອປ຺ປມາໂຓ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປເຣ ປນ ສເຈ ສຸຠາວິໂຕ ປຄຸໂຓ ວສີຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ອໂຫນ຺ໂຕປິ ອປ຺ປມາໂຓ ເອວ, ປມາຓກຣານໍ ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂານໍ ສຸວິທູຣຠາວໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໂວມິສ຺ສຕາຍາຕິ ໂຍ ອປ຺ປຄຸໂຓ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວຑ຺ຒິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ປຣິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມໂຓ. ໂຍ ປນ ປຄຸໂຓ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອວຑ຺ຒິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ອປ຺ປມາໂຓ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓຕິ ເອວໍ ປຐມຈຕຸຕ຺ຖສມາຘີນໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂວມິສ຺ສກຠາເວນ ທຸຕິຍຕຕິຍສມາຘິສງ຺ຄາຫໂກ ໂວມິສ຺ສກນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ວິຣຕ຺ຕປີຕິກນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕປີຕິກໍ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕປີຕິກໍ ວາ. ອວຍໂວ ສມຸທາຍສ຺ສ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ເສນງ຺ຄໍ ຣຖງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອງ຺ຄຠູຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມາຘີ’’ຕິ.

ຫານໍ ຠຊຕີຕິ ຫານຠາຄິໂຍ, ຫານຠາໂຄ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫານຠາຄິໂຍ, ປຣິຫານໂກຏ຺ຐາສິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາລຍສ຺ສ ອເປກ຺ຂາຍ ອປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ ຐິຕິໍ ຠຊຕີຕິ ຐິຕິຠາຄິໂຍ. ວິເສສໍ ຠຊຕີຕິ ວິເສສຠາຄິໂຍ. ປຈ຺ຈນີກສມຸທາຈາຣວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈນີການໍ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຍາຕິ ຕທນຸຣູປຠູຕາຍ ສຕິຍາ. ສຓ຺ຐານວເສນາຕິ ສຓ຺ຐຫນວເສນ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ. ‘‘ສາ ປນ ຕທສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ, ຕທສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ວາ ມິຈ຺ຉາສຕີ’’ຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຣິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອວິຄຕນິກນ຺ຕິກາ ຕໍຕໍປຣິຫຣຓສຕີຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຕິຍາ ວາ ນິກນ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປວຈນຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິເສສາຘິຄມວເສນາຕິ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວວເສນ, ວິເສສໍ ວາ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເສສາຘິຄໂມ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ນິພ຺ພິທາສຫຄຕສຎ຺ຎາມນສິກາຣສມຸທາຈາຣວເສນາຕິ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມນິພ຺ພິນ຺ທນຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຈ ອາໂຠຄສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວເສນ. ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕາຕິ ສຈ຺ຈານໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນປກ຺ຂິກຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມສຫຄຕາຕິ ກາມາຣມ຺ມຓາ, ກາມສຎ຺ຎາຫິ ວາ ໂວກິຓ຺ຓາ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ເມ ອວິຕກ຺ກໍ ຌານໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອວິຕກ຺ກາຣມ຺ມຓາ ອວິຕກ຺ກວິສຍາ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສາ’’ຕິອາທິໂກ ປາໂຐ ປຎ຺ຎາວເສນ ອາຄໂຕ, ສມາຘິສ຺ສາປິ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອຸທາຫຣຓສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕາຍ ປນ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສມາຘີປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠາວນາມຍສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຸປຈາເຣກຄ຺ຄຕາ ‘‘ກາມາວຈໂຣ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຉນ຺ທວໂຕ ເຈ ສມາຘິ ໂຫຕິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຉນ຺ທໍ ອຘິປຕິໍ, ຉນ຺ທໍ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ. ລຠຕິ ສມາຘິນ຺ຕິ ເອວໍ ຍໍ ສມາຘິໍ ລຠຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉນ຺ທສມາຘິ, ຉນ຺ທາຘິປຕິສມາຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວີຣິຍສມາຘິອາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຈຕຸກ຺ກເຠເທຕິ ຈຕຸກ຺ກວເສນ ສມາຘິປ຺ປເຠທນິທ຺ເທເສ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວິຈາເຣນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ວິຕກ຺ໂກ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ວິໂຍຊິໂຕປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິໂຍຊິໂຕຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈາຣສມຕິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິກ຺ກເມນ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ກເຠເທ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍໍ ຌານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຈຌານງ຺ຄວເສນາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຌານານໍ ອງ຺ຄຠາວວເສນ ສມາຘິສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໐. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຎາຓວິຠງ຺ເຄ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕີນໍ ສໍກິເລສໂວທານ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ສໍກິເລສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫານຠາຄິໂຍ ຘມ຺ໂມຕິ ອປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ວິເສສຠາຄິໂຍ ຘມ຺ໂມຕິ ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໒໘) – ອປຄຸຓສ຺ສ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີນໍ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ກາມສຫຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກາມານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ສາ ປຐມຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຫານຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ປຄຸຓປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ປຐມຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ວິເສສຠູຕສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານຕາຍ ວິເສສຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ປຐມຊ຺ຌາເນ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີສຸປິ ຫານຠາຄິຍຘມ຺ໂມ, ວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ໂມ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສປລິໂພຘວຓ຺ຓນາ

໔໑. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣອປ຺ປມາຓອປຣິຍາປນ຺ນຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິເຍຫິ ອສາຘາຣຓໂຕ, ສປ຺ປີຕິກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ສາຘາຣຓໂຕ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠາວິໂຕ ໂຫຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິໍ. ວິສຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ນ ວທາມ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນໍ ປຣິພຸນ຺ເຘຕິ ອຸປໂຣເຘຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ປລິໂພໂຘ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ປຣິປນ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສມາປເນນ, ສງ຺ຄຫເຓນ ວາ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ, ອປລິໂພຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາວາໂສ. ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວຓິຍຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຣິເວຓໍ. ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕໍ ຕໍ ວສນຏ຺ຐານໍ. ສ຺ວາຍໍ ອາວາໂສ. ນວກມ຺ມາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາວາສສ຺ສ ຕທຎ຺ຎໍ ອຠິວຸທ຺ຘິກາຣຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາຣເຓນາຕິ ‘‘ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນໍ ສຸລຠຠິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາຣເຓນ. ອເປກ຺ຂວາຕິ ສາລໂຍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປລິໂພຘາຠາເວ. ປາຈີນຂຓ຺ຑຣາຊິນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑານໍ ອນ຺ຕເຣ ວນຣາຊິຏ຺ຐານໍ. ‘‘ນາມາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິສາມິຕເມວາຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາວ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘາຕຸນິຘານຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນຘມ຺ມກຣຓນ຺ຫານສາຏິກອກ຺ຂກຘາຕຸສງ຺ຂາຕານໍ ປຣິໂຠຄສຣີຣຘາຕູນໍ ນິທຫິຕຏ຺ຐານໍ. ອີທິສສ຺ສ ອຍໍ ເຖໂຣ ວິຍ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເອເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ອາວາເສ ເອວຣູເປນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂອວາໂທ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ວຕ຺ຖູສຸ ເອເສວ ນໂຍ.

ກຸລນ຺ຕິ ກຸລຄ຺ຄຫເຓນ ກຸລມນຸສ຺ສານໍ ຄຫຓໍ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄາມວາສີນໍ ວິຍ. ອຸປຏ຺ຐາກກຸລມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ຎາຕິກຸລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສາປນຕ຺ຖໍ, ປາຐໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເຘວາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຫາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິຫາຣນ຺ຕິ ຕໍ ໂກຣຓ຺ຑກວິຫາຣໍ.

ອຸປຄໂຕຕິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄໂຕ. ສທາຕິ ຄຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ວິເສສໂຕ ປວາຣິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພທາ ທິວເສ ທິວເສ. ປຣິເທວມານາຕິ ຕໍຕໍວິລປນວເສນ ວິວິຘໍ ປຣິເທວນ຺ຕີ. ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉາ ສມາຄມປຣິໂຍສານໍ ທຫຣສ຺ສ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ.

ກາຍສກ຺ຂິນ຺ຕິ ‘‘ປສ຺ສ ອິມ’’ນ຺ຕິ ມຸຂປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ກຕ຺ວາ. ຣຖວິນີຕປຏິປທນ຺ຕິ ທສກຖາວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນປຸພ຺ພິກໍ ຣຖວິນີຕູປມາຫິ ວິຠາວິຕໍ ຣຖວິນີຕສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒) ອາຄຕໍ ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປຏິປທໍ. ນາລກປຏິປທນ຺ຕິ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໐໖) ສຕ຺ຖາຣາ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕປຏິປທໍ. ຕຸວຏກປຏິປທນ຺ຕິ ‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໒) ຠຄວຕາ ເທສິຕປຏິປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ –

‘‘ນ ມຸນີ ຄາມມາຄມ຺ມ, ກຸເລສຸ ສຫສາ ຈເຣ;

ຆາເສສນໍ ຉິນ຺ນກໂຖ, ນ ວາຈໍ ປຍຸຕໍ ຠເຓ’’. (ສຸ. ນິ. ໗໑໖);

‘‘ຄາເມ ຈ ນາຠິສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ລາຠກມ຺ຍາ ຊນໍ ນ ລປເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໓໕) –

ເອວມາທິກາ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ ອາຄຕາ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາທີປກນ຺ຕິ ຈີວຣາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ, ຠາວນາຣາມຕາຍ ຈ ປກາສກໍ.

ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ມຫາປຣິວາເຣຕິ ວິປຸລປຣິວາເຣ. ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຕາວ ເທນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປູຊາປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣານິ ກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຈີວຣາທິທາເນປິ. ພາຫຸລ຺ລິກປິຓ຺ຑປາຕິກາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິກາ. ວທນ຺ຕີຕິ ປຸຣິມທິວເສ ຠິກ຺ຂາຍ ອາຫິຓ຺ຑນກາເລ ຍຖາສຸຕໍ ວທນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວໂຏ ອຸປາສກາທີນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫເນ.

ຕສ຺ສາຕິ ຄຓສ຺ສ. ໂສຕິ ຄຓປລິໂພໂຘ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ຄຓວາຈກສ຺ສ ປຣິເຍສນມ຺ປິ ລຫຸກເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ສມຓຘມ຺ມມາຫ.

ກຕາກເຕຕິ ກເຕ ຈ ອກເຕ ຈ ກມ຺ເມ ຊານນວເສນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ກຕາກເຕຕິ ວາ ອປ຺ປເກ ຈ ມຫນ຺ເຕ ຈ ກເຕ, ຍຖາ ‘‘ຜລາຜເລ’’ຕິ. ສເຈ ພຫຸໍ ອວສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠາຣຫາຣາ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈປຣິຓາຍກາ.

ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂຕິ ສີຫຬທີເປ ກິຣ ກຸລທາຣການໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອາວາຫວິວາຫສທິສາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທິວສໍ ອຕິກ຺ກເມຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ‘‘ສເຈ ຕໍ ອລຠນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຘິວາເສຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມາປເນນ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປນ ‘‘ສເຈ ຕໍ ອລຠນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ອຘິວາເສຕຸໍ, ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ໂມວ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ສງ຺ຄຫເຓນ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕຖາຕິ ຍຖາ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຄິລາໂນ ຍາວຊີວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ອຸປສມ຺ປາທິຕອນ຺ເຕວາສິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວາຈໍ ວຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາທິໂຕ.

ໂຍ ໂກຈິ ໂຣໂຄຕິ ມູລຠູໂຕ, ອນຸພນ຺ໂຘ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ອນມຕຄ຺ເຄຕິ ອນຸ ອນຸ ອມຕຄ຺ເຄ ອນາທິມຕິ.

‘‘ຄນ຺ໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ຄນ຺ຖປລິໂພໂຘ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຫຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສຊ຺ຌາຍາທີຫີຕິ ສຊ຺ຌາຍຘາຣຓປຣິຈຍປຸຈ຺ຉາທີຫິ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອພ຺ຍາວຏສ຺ສ. ຍສ຺ສ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສາປິ ຄນ຺ໂຖ ວຕ຺ຕເຕວ, ນ ຕສ຺ສ ຄນ຺ໂຖ ປລິໂພໂຘ. ຍຖາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຄຕຕ຺ເຖຣານໍ, ນາປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຄນ຺ຖປສຸຕສ຺ສ. ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສໂກ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສຸຕ຺ຕປເທສານໍ ວາຣານຎ຺ຈ ສທິສຕາຍ ພ຺ຍາມຸຍ຺ຫນໂຕ. ປຸນ ນ ໂອໂລເກສ຺ສາມີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄາມວາສິກຕ຺ເຖເຣຫີຕິ ອນຸຣາຘປຸຣວາສີຫິ. ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈຍໍ ອກຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈນິກາຍມຓ຺ຑເລຕິ ທີຆາຄມາທິເກ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ສິກ຺ຂິຕປຣິສາຍ. ປຣິວຕ຺ເຕສ຺ສາມີຕິ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມິ. ສຸວຓ຺ຓເຠຣິນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐເຠຣິໍ. ກຕມາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ກຕເມສໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເກນ ປຣິວຕ຺ຕີຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຈຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຈຣິຍານໍ ກຖາມຄ຺ໂຄ. ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກເຖຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ. ສຸວິນິຈ຺ຉິຕາ ສພ຺ພາ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິໂກ, ເຕປິຏໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປີເຐ ນິສິນ຺ໂນ ຕໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຕຏ຺ຏິກາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ. ຄຕກສ຺ສາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຄມເນນ ຄຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈສ຺ສ. ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອປຈິຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ. ສາເຐຍ຺ຍາຠາວໂຕ ອຸຊຸ. ກາຣຓາກາຣຓສ຺ສ ອາຊານນໂຕ ອາຊານີໂຍ.

ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ຠວາ. ທຸປ຺ປຣິຫາຣາ ພຫຸປຣິສ຺ສຍຕາຍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກ, ຕຣຸຓສສ຺ສຎ຺ຈ ນິທສ຺ສິຕໍ. ວິປສ຺ສນາຍ ປລິໂພໂຘ ສມຖຍານິກສ຺ສ, ນ ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຌານລາຠີ ສມຖຍານິໂກວ ໂຫຕິ ວິປສ຺ສນາສຸຂໂຕ. ອິຕເຣນາຕິ ສມຖຕ຺ຖິເກນ. ອວເສສາ ນວ ປລິໂພຘາ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານທາຍກວຓ຺ຓນາ

໔໒. ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ສຫວາສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຊເນຕິ, ອຍຎ຺ຈ ສຫວາສີນໍ ຈິຕ຺ຕມທ຺ທວຊນນາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ເມຕ຺ຕານິສໍສສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໒໒; ມິ. ປ. ໔.໔.໖) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ. ທິພ຺ພານິປິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປເຄວ ອິຕຣານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສມຓກຣຓີເຍ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄ. ປຸພ຺ພາເສວນວເສນ ອຕ຺ຖຍິຕພ຺ພໍ. ໂຍຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ໂຍຄານຸໂຍໂຄ, ຕເທວ ກຣຓີຍຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຐານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຫຕຸ.

ນິຈ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຍ ເອກທາວ ອນນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພກາລໍ ປຣິຫຣຓີຍຕ຺ຕາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອວມາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ປິຍຠາວາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ຫິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາຄສມ຺ປນ຺ໂນ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ ສຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ, ກມ຺ມຜລຎ຺ຈ, ເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິເຕສິຕໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ ໂຈທໂກ ປາປຄຣຫີ ວຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ, ສຸຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ຄມ຺ຠີຣານໍ ກຖານໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ, ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ, ສຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ໂຫຕິ, ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິປຣີຕໍ ປຊານາຕິ. ໂສ ສຕິຍາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສມາຘິນາ ຕຕ຺ຖ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິເຍນ ສຕ຺ເຕ ອຫິຕໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຫິເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂຍ…ເປ… ນິໂຍຊໂກຕິ ເອວມາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ປນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມມໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣກຠາວໍ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ. ປກາເສຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວທສ຺ສເນນ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຍ, ສມ຺ປຫໍສນາຍ ຈ, ນນຸ ກເຖສິ ປເວຓິປາລນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຣູໂປຕິ ເປສໂລ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ. ຕນ຺ຕິຘໂຣຕິ ສຸຕ຺ຕຘໂຣ ຕຕ຺ຖ ເກຫິຈິປິ ອສໍຫີໂຣ. ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກຕິ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘວໍສສ຺ສ ອນຸຣກ຺ຂໂກ. ປເວຓິປາລໂກຕິ ປເວຓິຍາ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸປາລໂກ. ອາຈຣິຍມຕິໂກຕິ ອາຈຣິຍມຕິຍໍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ອນຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ປກາເສຕິ ກເຖຕີຕິ ນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໂກ, ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຂີຓາສວາທໂຍ’’ຕິອາທິ ເອກຈ຺ຈຂີຓາສວໂຕ ພຫຸສ຺ສຸໂຕວ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາເນ ເສຍ຺ໂຍຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຂີຓາສວາທໂຍຕິ ‘‘ຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຂີຓາສວາທິກາ. ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາຕິ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຸປກາຣາຍ ປາຬິຍາ, ຕທຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນໂຕ ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ວິເສສໂຕ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາຣຓຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈສຸປິ ນິກາເຍສຸ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສຸຕ຺ຕປທຎ຺ເຈວ ສຸຕ຺ຕານຸຄຕໍ ຍຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ມຄ຺ຄເນນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສມາທາຍ ວາ ສມ຺ມເທວ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິໍ ມຫາມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ.

ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາເຣ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມາເນນາຕິ ປວິຏ຺ຐກາເລ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ, ນິກ຺ຂມນກາເລ ຄມິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ເຕນ. ສພ຺ພປາຣິຫາຣິຍເຕລນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄານໍ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພເຕລໍ. ຐເປມີຕິ ອນຸຊານາປນໍ. ຍໍ ຕໍ ສມ຺ມາວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກທິວສໍ ສາຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕນາປີຕິ ໂຍຊນາ. ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອາຄມນກາຣຓໍ. ສປ຺ປາຍເວລາ ສຣີຣຈິຕ຺ຕານໍ ກລ຺ລສມໂຍ.

ຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໔໓. ສນ຺ຕາເນ ຣາຄສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຠາເວນ ຈຣຓໍ ປວຕ຺ຕິ ຣາຄຈຣິຍາ, ສາ ສສ຺ສຕາສຍາທໂຍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ໂທສຈຣິຍາທໂຍ. ສໍສຄ຺ໂຄ ສມ຺ປໂຍຄາຣຫວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍຖາ ‘‘ຣາຄໂມຫຈຣິຍາ ໂທສໂມຫຈຣິຍາ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ນິປາໂຕ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາວເສນ, ຍຖາ ‘‘ຣາຄໂທສຈຣິຍາ ຣາຄໂທສໂມຫຈຣິຍາ’’ຕິອາທິ. ອິມາ ເອວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປຣາປິ ຈຕສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ຣາຄາທີນໍ, ຕຖາ ສທ຺ຘາທີນໍ ສໍສຄ຺ຄສນ຺ນິປາຕວເສນ ສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ ສທ຺ຘາວິຕກ຺ກຈຣິຍາ ພຸທ຺ຘິວິຕກ຺ກຈຣິຍາ ສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວິຕກ຺ກຈຣິຍາຕິ. ອິມາ ອປຣາປິ ຈຕສ຺ໂສ. ເອວນ຺ຕິ ສໍສຄ຺ຄສນ຺ນິປາຕວເສນ. ສໍສຄ຺ຄນ຺ຕິ ສໍສຊ຺ຊນໍ ມິສ຺ສີກຣຓໍ ‘‘ຣາຄສທ຺ຘາຈຣິຍາ ໂທສສທ຺ຘາຈຣິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ອເນກາຕິ ເຕສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ອຕິເຣກາປິ ວາ, ຕາ ປນ ອສມ຺ໂມຫນ຺ເຕນ ສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕຏີກາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ສິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປກຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕາເນ ຈຣິຍາຍ ສຠາວຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕາ ອຎ຺ຎຘມ຺ເມຫິ ຣາຄາທີນໍ ອຘິກຕາ, ຍໂຕ ຣາຄຈຣິຍາທີນໍ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຣາຄາທໂຍ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠິຓ຺ຫຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕາສໍ ວເສນາຕິ ຉນ຺ນໍ ມູລຈຣິຍານໍ ວເສນ ຉເຬວ ປຸຄ຺ຄລາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອເນກປຸຄ຺ຄລາ ສິຍຸໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ຈ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສທ຺ຘາ ພລວຕີ ໂຫຕິ ຣາຄຸສ຺ສນ຺ເນ ສນ຺ຕາເນ ຕທນຸຄຸຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິໂຍຄໂຕ ອຘິກຠາວສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄສ຺ສ ອາສນ຺ນຄຸຓຕ຺ຕາ’’ຕິ, ສິເນຫປຣິເຍສນາປຣິຈ຺ຈຊເນຫິ ສຠາຄຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາໂຄ ຫິ ທູເຣປິ ອາສນ຺ເນເຍວາຕິ ສຠາຄຕາລກ຺ຂຓມິຘ ອາສນ຺ນຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຍ ສິນິຍ຺ຫນໍ ປສາທວເສນ ອກາລຸສ຺ສິຍໍ ອລູຂຕາ, ຣາຄສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ຊນວເສນ. ສທ຺ຘາຍ ປຣິເຍສນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາ, ຣາຄສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ. ສທ຺ຘາຍ ອປຣິຈ຺ຈຊນໍ ໂອກປ຺ປນວເສນ ອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ, ຣາຄສ຺ສ ອຠິສງ຺ຄວເສນາຕິ ເອວໍ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ເຕສໍ ຍຖາ ອລູຂຕາທິສາມຎ຺ເຎນ ສຠາຄຕາ, ເອວໍ ຕໍສມງ຺ຄີນມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຈຣິໂຕ ສຠາໂຄ’’ຕິ.

ປຎ຺ຎາ ພລວຕີ ໂຫຕິ ໂທສຸສ຺ສນ຺ເນ ສນ຺ຕາເນ ຕທນຸຄຸຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິໂຍຄໂຕ ອຘິກຠາວສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂທສສ຺ສ ອາສນ຺ນຄຸຓຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອນລ຺ລີຍນປຣິເຍສນປຣິວຊ຺ຊເນຫິ ສຠາຄຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນລ຺ລີຍນໍ ຕສ຺ສ ຍຖາສຠາວາວໂພຘວເສນ ວິສໍສຏ຺ຐຕາ, ໂທສສ຺ສ ປນ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນວເສນ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິເຍສນໍ ຍຖາຠູຕໂທສປວິຈໂຍ, ໂທສສ຺ສ ອຠູຕໂທສນິຊິຄີສາ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນາທິວເສນ ຎາຓຸຕ຺ຣາໂສ, ໂທສສ຺ສ ອຫິຕາຘານວເສນ ຉຑ຺ຑນນ຺ຕິ ເອວໍ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ເຕສໍ ຍຖາ ອນລ຺ລີຍນາທິສາມຎ຺ເຎນ ສຠາຄຕາ, ເອວໍ ຕໍສມງ຺ຄີນມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘິຈຣິໂຕ ສຠາໂຄ’’ຕິ.

ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ວິຕກ຺ກາຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂມຫຸສ຺ສນ຺ເນ ສນ຺ຕາເນ ຕທນຸຄຸຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂມຫສ຺ສ ອາສນ຺ນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອນວຏ຺ຐານຈຎ຺ຈລຠາເວຫິ ສຠາຄຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນວຏ຺ຐານໍ ປຣິກປ຺ປວເສນ ສວິປ຺ຜາຣຕາຍ, ໂມຫສ຺ສ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕາວເສນ ພ຺ຍາກຸລຕາຍ. ຕຖາ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ລຫຸປຣິວິຕກ຺ກເນນ ຕທງ຺ຄຈລຕາຍ ຈຎ຺ຈລຕາ, ໂມຫສ຺ສ ອໂນຄາຬ຺ຫຕາຍາຕິ ເອວໍ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ເຕສໍ ຍຖາ ອນວຏ຺ຐານາທິສາມຎ຺ເຎນ ສຠາຄຕາ, ເອວໍ ຕໍສມງ຺ຄີນມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກຈຣິໂຕ ສຠາໂຄ’’ຕິ.

ຕຓ຺ຫາ ຣາໂຄເຍວ ສຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຣາຄຈຣິຍາວິນິມຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຈຣິຍາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຕນ ຣາເຄນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂທສາທໂຍ ວິຍ ເຕນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາມານທ຺ວຍໍ. ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ສຠາວໂຕ, ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ຣາຄໂທເສຫິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ສຫ ວຕ຺ຕມານສ຺ສປິ ໂມຫສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາວເສນ ວິສຸໍ ຈຣິຍາຠາໂວ, ນ ເກວລໍ ໂມຫສ຺ເສວ, ຕຖາ ສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວິຕກ຺ການໍ. ເອວໍ ຣາເຄນ ສຕິປິ ສມ຺ປໂຍເຄ ມານສ຺ສາປິ ວິສຸໍ ຈຣິຍາຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຣາຄປຏິຆມານທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາວິຊ຺ຊານໍ ວິຍ ອນຸສຍຏ຺ໂຐ ອິເມສໍ ຣາຄາທີນໍເຍວ ອາເວຓິໂກ ຈຣິຍຏ຺ໂຐຕິ, ນຕ຺ເຖວ ມານຈຣິຍາ. ຍໂຕ ຈຣິຍາ ‘‘ປກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປກຕິ ຈ ສຠາໂວຕິ. ເອເຕເນວ ທິຏ຺ຐິຍາປິ ວິສຸໍ ຈຣິຍາຠາວາຠາໂວ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂມຫຈຣິຍນ຺ໂຕຄຘາວ ທິຏ຺ຐິຈຣິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂມຫນິທານຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ ໂມຫນິທານຕ຺ຕາ, ໂມຫສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ.

໔໔. ກິໍ ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ກີທິສໍ ເສນາສນາທິສປ຺ປາຍໍ. ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓໍ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ອາຈຣິຕໍ. ເອກຈ຺ເຈຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕນ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກິຣາຕິ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈນຕ຺ໂຖ. ອິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ ມນາປກິຣິຍາ. ສຸຠກມ຺ມພຫຸໂລ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂສຠນກມ຺ມກາຣີ. ນ ສພ຺ເພ ຣາຄຈຣິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ອລຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອິຏ຺ຐປ຺ປໂຍຄສຸຠກມ຺ມພຫຸລຕາສມ຺ຠວໂຕ, ສຄ຺ຄາ ຈວິຕ຺ວາ ອິຘູປປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ເອເຕນ ອສຕິ ປຸພ຺ພເຫຕຸນິຍາເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓມຕ຺ເຕນ ນ ເຕສໍ ລຸທ຺ຘຕາ, ລຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸກາ ຈ ຣາຄຈຣິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິຕເຣຕິ ເຉທນາທິກມ຺ມພຫຸລາ ນິຣຍາທິໂຕ ອິຘູປປນ຺ນາ ຈ ນ ສພ຺ເພ ໂທສໂມຫຈຣິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓສ຺ສ ໂກຘນຠາເວ, ມູຬ຺ຫຠາເວ ຈ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ໂທສໂມຫຈຣິຕຕາຍປິ ອເນກໍສິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘາຕູນໍ ອຸສ຺ສທນິຍໂມ ຍທິ ປມາຓໂຕ, ໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ, ໂສປິ ເອກໍສິໂກ ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ອຸສ຺ສທນິຍໂມ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວາຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ຘາຕູນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ. ໂທສນິຍເມຕິ ເສມ຺ຫາທິໂທສາຘິກຕາຍ ຣາຄາທິຈຣິໂຕ ໂຫຕີຕິ ໂທສວເສນ ຈຣິຍານິຍເມ ‘‘ເສມ຺ຫາຘິໂກ ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເສມ຺ຫາຘິໂກ ໂມຫຈຣິໂຕ’’ຕິ, ‘‘ວາຕາຘິໂກ ໂມຫຈຣິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວາຕາຘິໂກ ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ໂທສວເສນ ນິຍມວຈນໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘເມວ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວຈນນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ, ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸສ຺ສທກິຕ຺ຕເນຕິ ວິປາກກຖາຍໍ ຄຫິຕອຸສ຺ສທກິຕ຺ຕເນ. ປຸພ຺ພເຫຕຸນິຍາເມນາຕິ ປຸຣິມຠເວ ປວຕ຺ຕໂລຠາທິເຫຕຸນິຍາເມນ. ນິຍາໂມຕິ ຈ ເຕສໍເຍວ ໂລຠາທີນໍ ປຏິນິຍໂຕ ລຸພ຺ຠນາທິສຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂລໂຠ ອຸສ຺ສໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂລຠຸສ຺ສທາ, ອຸສ຺ສນ຺ນໂລຠາ, ໂລຠາຘິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂມຫຸສ຺ສທາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເຍ ອິເມ ໂລຠຸສ຺ສທຕາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂວມິສ຺ສໂຕ ຈ ຈຸທ຺ທສ ປເຠທາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສ຺ເວວ ເຕສໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ຜລຠູຕາ ເຈຕ຺ຖ ໂລຠຸສ຺ສທຕາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອິທານິ ຕໍ ເນສໍ ໂລຠຸສ຺ສທຕາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂວມິສ຺ສກຕາທິໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓຕິ ກມ຺ມກຣຓເວລາຍໍ. ໂລໂຠ ພລວາຕິ ໂລໂຠ ຕຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິໂກ ໂຫຕິ. ອໂລໂຠ ມນ຺ໂທຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອໂລໂຠ ທຸພ຺ພໂລ. ກຖໍ ປເນເຕ ໂລຠາໂລຠາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິກນ຺ຕິກ຺ຂຓໍ ປນ ອາຍູຫນປກ຺ຂິຍເມວ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຣິຍາທາຕຸນ຺ຕິ ອຠິຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ເອວໍສຸນ຺ທຣໍ ເອວໍວິປຸລໍ ເອວໍມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອມຸຕ຺ຕຈາຄຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອໂລໂຠ, ໂສ ສມ຺ມເທວ ໂລຠໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂທສໂມຫານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຕາທິສປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຈ ອໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ພລວຠາວໂຕ, ອໂລຠໂທສໂມຫານຎ຺ຈ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ໂສຕິ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ. ເຕນ ກມ຺ເມນາຕິ ເຕນ ໂລຠາທິອຸປນິສ຺ສຍວຕາ ກຸສລກມ຺ມຸນາ. ສຸຂສີໂລຕິ ສຂິໂລ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ອກ຺ໂກຘໂນ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ.

ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ມນ຺ທາ ອໂລຠາໂທສາ ໂລຠໂທເສ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອໂມໂຫ ປນ ພລວາ ໂມຫໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາເຣ ຍຖາຣຫໍ ອຕິເທສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຏ຺ໂຐຕິ ໂກຘໂນ. ທນ຺ໂຘຕິ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ. ສີລໂກຕິ ສຸຂສີໂລ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລຠວເສນ, ໂທສໂມຫໂລຠໂທສໂລຠໂມຫໂທສໂມຫໂລຠໂທສໂມຫວເສນາຕິ ຕໂຍ ເອກກາ, ຕໂຍ ທຸກາ, ເອໂກ ຕິໂກຕິ ໂລຠາທິອຸສ຺ສທວເສນ ອກຸສລປກ຺ເຂເຍວ ສຕ຺ຕ ວາຣາ, ຕຖາ ກຸສລປກ຺ເຂ ອໂລຠາທິອຸສ຺ສທວເສນາຕິ ຈຸທ຺ທສ ວາຣາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂລຠໂທສາໂມຫາ, ອໂລຠາໂທສໂມຫາ, ອໂລຠໂທສໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕຕິ ອາຄເຕຫິ ກຸສລປກ຺ເຂ ຕຕິຍທຸຕິຍປຐມວາເຣຫິ ໂທສຸສ຺ສທໂມຫຸສ຺ສທໂທສໂມຫຸສ຺ສທວາຣາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອກຸສລປກ຺ເຂ ໂລຠາໂທສໂມຫາ, ໂລຠໂທສາໂມຫາ, ໂລຠາໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕຕິ ອາຄເຕຫິ ຕຕິຍທຸຕິຍປຐມວາເຣຫິ ອໂທສຸສ຺ສທອໂມຫຸສ຺ສທອໂທສາໂມຫຸສ຺ສທວາຣາ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ອກຸສລກຸສລປກ຺ເຂສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄເຘ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ເຐວ ວາຣາ ທສ຺ສິຕາ. ເຍ ປນ ອຸຠເຍສໍ ມິສ຺ສຕາວເສນ ໂລຠາໂລຠຸສ຺ສທວາຣາທໂຍ ອປເຣ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ, ເຕ ອລພ຺ຠນໂຕ ເອວ ນ ທສ຺ສິຕາ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອນ຺ຕເຣນ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ‘‘ໂລໂຠ ຈ ພລວາ, ອໂລໂຠ ຈາ’’ຕິອາທິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ, ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວາ ຫິ ເອເຕສໍ ພລວທຸພ຺ພລຠາໂວ, ສຫຊາຕຘມ຺ມວເສນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ໂລຠສ຺ສ ຕາວ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອໂລເຠນ ອນຘິຠູຕຕາຍ ພລວຠາໂວ, ຕຖາ ໂທສໂມຫານໍ ອໂທສາໂມເຫຫິ. ອໂລຠາທີນໍ ປນ ໂລຠາທິອຠິຠວນໂຕ, ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ສມານຊາຕິຍມຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ສຫຊາຕຘມ຺ມໂຕ ພລວຠາໂວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂລໂຠ ພລວາ ອໂລໂຠ ມນ຺ໂທ, ອໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ ໂທສໂມຫາ ມນ຺ທາ’’ຕິ. ໂສ ຈ ເນສໍ ມນ຺ທພລວຠາໂວ ປຸຣິມູປນິສ຺ສຍໂຕ ຕຖາ ອາສຍສ຺ສ ປຣິຠາວິຕຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍ ລຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍ ອຸສ຺ສທກິຕ຺ຕເນ ‘‘ລຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ອິຘ ຈຣິຍາວິຈາເຣ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຏ຺ຐທນ຺ຘາຕິ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ, ທນ຺ໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂທສໂມຫຈຣິຕາ. ປຎ຺ຎວາຕິ ສາຕິສຍໍ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ. ຍໂຕ ສທ຺ຘາວິຕກ຺ເກສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ພຸທ຺ຘິຈຣິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອໂລຠາໂທສານໍ ພລວຠາໂວ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍຕາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອລຸທ຺ຘອທຸຏ຺ຐາ ປສນ຺ນປກຕິຕາຍ ສທ຺ຘາຈຣິຕາ’’ຕິ.

ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຸພ຺ພເຫຕຸນິຍາມວເສເນວ ພຸທ຺ຘິຈຣິຕາທິເກປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂມຫປຣິວາເຣນາຕິ ອໂມຫປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ, ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ອຠິສງ຺ຂເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທຕ຺ຕເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂລຠາທິນາ ໂວມິສ຺ສປຣິວາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລຠໂມຫາທິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອວິຣຸທ຺ຘໂວມິສ຺ສປຣິວາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິໂຣໂຘ ຈ ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ສທ຺ຘານຸສາຣິຘມ຺ມານຸສາຣິໂຄຕ຺ຕານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຠິນ຺ນສຠາວາເນວ. ເອກໍເສນ ຈ ມິສ຺ສກຈຣິຍາປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ປຸພ຺ພເຫຕຸນິຍາເມນ ຈຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຖາ ເຈວ ອຸສ຺ສທກິຕ຺ຕນໍ ປວຕ຺ຕໍ ຍຖາຣຫໍ ໂລຠາໂລຠາທີນໍ ວິປາກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໒) –

‘‘ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ກຕເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ? ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ເຫຕູ ກຸສລາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຸສລມູລປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຂາຣາ. ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ເຫຕູ ອກຸສລາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອກຸສລມູລປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຂາຣາ. ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ເຫຕູ ອພ຺ຍາກຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາປິ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ –

ອາທິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸນິຍາເມນ ຈ ຍຖາ ຕິເຫຕຸກສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ນ ຕຖາ ທຸເຫຕຸກສ຺ສ. ຍຖາ ຈ ທຸເຫຕຸກສ຺ສ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາ ເນປກ຺ກໍ, ນ ຕຖາ ອເຫຕຸກສ຺ສ. ເອວໍ ໂລຠຸສ຺ສທາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ຣາຄຈຣິຕາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ໂລຠາທີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໕. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຈ຺ຉາວຈເນ. ນໂຍຕິ ຊານນນໂຍ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມມຸເຂເນວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐາເນນາຫ ‘‘ຈຣິຍາໂຍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ. ປກຕິຄມເນນາຕິ ອກິຕ຺ຕິເມນ ສຠາວຄມເນນ. ຈາຕຸຣິເຍນາຕິ ຈາຕຸຣຠາເວນ ສິງ຺ຄາເຣນ. ອຸກ຺ກຸຏິກນ຺ຕິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐມຊ຺ຌໍ. ຂຓນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ຠູມິໍ ຂຓນ຺ໂຕ ວິຍ. ອນຸກຑ຺ຒິຕນ຺ຕິ ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິຍ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນສ຺ສ ປທໍ ອນຸກຑ຺ຒິຕໍ ປຈ຺ຉໂຕ ອຎ຺ຉິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິພ຺ຍາກຸລາຍາຕິ ປຣິໂຕ ອາລຸຬິຕາຍ. ຉມ຺ຠິໂຕ ວິຍາຕິ ວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ວິຍ. ຠີໂຕ ວິຍາຕິ ເກຈິ. ສຫສານຸປີຬິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄປາເທນ, ປຓ຺ຫິຍາ ຈ ສຫສາວ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌິຕໍ. ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສາຕິ ວິນິວຏ຺ຏຈ຺ຉທນສ຺ສ ປຫີນກິເລສສ຺ສ. ອິທມີທິສໍ ປທນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ປທໍ ທິສ຺ວາ ວທຕິ.

ປາສາທິກນ຺ຕິ ປສາທາວຫໍ. ມຘຸຣາກາຣນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐາກາຣໍ. ຖທ຺ຘາກາຣນ຺ຕິ ຖມ຺ຠິຕາກາຣໍ. ອຕຣມາໂນຕິ ນຕຣມາໂນ, ສຓິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂມຘາຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ໂອຘາຍ ອວິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ກາຍປສາຣຓລກ຺ຂຓາຍ ນິປຊ຺ຊາຍ ເສຍ຺ຍາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍຕິ ນິທ຺ທາຍຕິ. ປກ຺ຂິຕ຺ຕກາໂຍຕິ ອວກ຺ຂິຕ຺ຕກາໂຍ ອວໂສ ວິຍ ສຫສາ ປຕິຕກາໂຍ. ທຸສ຺ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ວິຣູປສນ຺ນິເວສໍ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກາໂຍຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຂິຕ຺ຕອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ໂຄ.

ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ອາໂລຬຍມາໂນ ວາລິກາກຈວຣານິ ອາກຸລຍນ຺ໂຕ.

ນິປຸຓມຘຸຣສມສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີຕິ ສຸໂກສລ຺ລໍ ສຸນ຺ທຣໍ ອວິສມໍ ສາຠິສງ຺ຂາຣຎ຺ຈ ກຣຓສີໂລ. ຄາຬ຺ຫຖທ຺ຘວິສມກາຣີຕິ ຖິຣໍ ອສິຖິລໍ ວິສມຎ຺ຈ ກຣຓສີໂລ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມຸຂປູຣກນ຺ຕິ ມຸຂສ຺ສ ປູຣຓໍ ມຫນ຺ຕໍ. ອຣສປຏິສໍເວທີຕິ ນຣສປຏິສໍເວທີ. ຠາຊເນ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕຕິ ໂຠຊນຠາຊເນ ສິຕ຺ຖານິ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ. ມຸຂໍ ມກ຺ເຂນ຺ໂຕຕິ ພຫິມຸຂໍ ມກ຺ເຂນ຺ໂຕ.

ກິລນ຺ຕຣູໂປ ວິຍາຕິ ຕສ຺ສ ອສຫເນນ ເຂທປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ. ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາຍາຕິ ອຎ຺ຎາຓຠູຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ. ອຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍາຕິ ເກຈິ.

ມາຍາທີສຸ ສນ຺ຕໂທສປຏິຈ຺ຉທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ. ອສນ຺ຕຄຸຓປກາສນລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາລກ຺ຂຓາ ປາປິຈ຺ຉຕາ. ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາລກ຺ຂຓາ ມຫິຈ຺ຉຕາ. ສກລາເຠນ ອສນ຺ຕຸສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ສິງ຺ຄໍ, ສິງ຺ຄາຣຕານາຄຣິກຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກິເລສສິງ຺ຄໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣສ຺ສ, ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຈ ມຓ຺ຑນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ໂລລຸປ຺ປໍ ຈາປລ຺ຍໍ. ເອວມາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປມທປ຺ປມາທາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ປຣາປຣາຘສ຺ສ ອຸປນຍ຺ຫນລກ຺ຂໂຓ ອຸປນາໂຫ. ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂຓລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ. ປຣສ຺ສ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ໂຕ ວິຍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປຬາໂສ. ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິອຸສູຍນລກ຺ຂຓາ ອິສ຺ສາ. ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫນລກ຺ຂຓໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂທວຈສ຺ສຕາປາປມິຕ຺ຕຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນຸສ຺ສາຫນໍ ຖິນໍ. ອສຕ຺ຕິວິຆາໂຕ ມິທ຺ຘໍ. ເຈຕໂສ ອວູປສໂມ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ສໍສໂຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ອໂຍນິໂສ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາໂຫ ອາຘານຄ຺ຄາຫິຕາ. ຍຖາຄຫິຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ທຸພ຺ພິເວຐິຍຕາ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕາ. ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຸຏ຺ຐສຈ຺ຈອສມ຺ປຊຎ຺ຎາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈາຄຕາ ນິສ຺ສງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ຍຖາ ມາຍາທໂຍ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ, ຍຖາ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສນກາມຕາທໂຍ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປສາທນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ. ສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານານິ ຊາຕິອາທີນິ. ກຸສລານຸໂຍເຄຕິ ກຸສລຘມ຺ມຠາວນາຍໍ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກິຈ຺ຈານໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘູມາຍນາ. ຕຖາວິຕກ຺ກິຕານໍ ເຕສໍ ທິວສຠາເຄ ອນຸຏ຺ຐານໍ ທິວາ ປຊ຺ຊລນາ. ຫຸຣາຫຸຣໍ ຘາວນາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ໂຄ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທໍ ປຸເຣ ຈິຕ຺ຕມຈາຣິ ຈາຣິກໍ, ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຍຕ຺ຖກາມໍ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໒໖), ‘‘ຈິຕ຺ຕມສ຺ສ ວິຘາວຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕) ຈ.

ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນາທິ ຈ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນາຄຕເມວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ອາຄຕມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປ຺ປມາທວິຫາຣິໂນຕິ ຕຕ຺ຖ ວິນິຘາຍ ຠາວໍ ປຏິປຊ຺ຊເນນ ອປ຺ປມາທກາຣິໂນ. ຠິນ຺ນລກ຺ຂຓາ ອິຣິຍາປຖາທໂຍຕິ ຈາຕຸຣິເຍນ ອຈາຕຸຣິເຍນ ສຓິກໍ, ສຫສາ ຈ ຄມນາທໂຍ. ນ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິອາທິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໍ.

໔໖. ສປ຺ປາຍໍ ຫິຕໍ, ກິເລສວິຆາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຘຕເວທິກນ຺ຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘປຣິກ຺ເຂປເວທິກໍ. ຠູມຏ຺ຐກນ຺ຕິ ຠູມິຕເລເຍວ ອຸຏ຺ຐາປິຕໍ ອຸປຣິມຕລຣຫິຕໍ. ເອກໂຕ ໂອນຕສ຺ສ ປພ຺ພຕປາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາໂຄ ອກຕຠິຕ຺ຕິຠູມິປຣິກມ຺ໂມ ອກຕປພ຺ຠາໂຣ. ຊຕຸກາຠຣິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂາຫິ ໂອລມ຺ພມານມຸຂາຫິ ຂຸທ຺ທກວຄ຺ຄຸລີຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນໍ. ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລໍ ລູຂຘູສຣໍ ຉາຍູທກຣຫິຕໍ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຠເຍນ ສາສງ຺ກໍ. ທຸຣູປນ຺ຕິ ວິຣູປໍ. ທຸພ຺ພຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສຸນ຺ທຣວຓ຺ຓໍ, ທຸສ຺ສຓ຺ຐານໍ ວາ. ຊາລາກາເຣນ ກຕປູວໍ ຊາລປູວໍ. ສາຓິ ວິຍ ຂຣສມ຺ຜສ຺ສນ຺ຕິ ສາຓິຜລໂກ ວິຍ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສໍ. ຠາຣິກຠາເວນ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຕຸນ຺ນກຣເຓນ ຈ ກິຈ຺ຉປຣິຫຣຓໍ. ອາຓິຄຓ຺ຐິກາຫໂຕຕິ ອາຓິນາ, ຄຓ຺ຐິຍາ ຈ ຫຕໂສໂຠ. ອິທໍ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ, ເອວມສ຺ສ ກິເລສສມຸທາຈາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ທິສາມຸຂນ຺ຕິ ທິສາຠິມຸຂໍ, ອພ຺ໂຠກາສາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາກສິຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ. ເສສໍ ເສນາສນາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ, ຕໍ ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ວິຕກ຺ກວິຘາວນສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ເມຆິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ທຣີມຸເຂຕິ ປພ຺ພຕວິວເຣ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸປ຺ປສຣາວມຕ຺ຕໍ.

ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ນິທານປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວິຠາວນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສປ຺ປາຍປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ປຣິຈ຺ເຉທ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ວິຠາວນາຕິ ‘‘ອຍໍ ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຊານນວິຠາວນາ. ເອກຈ຺ຈກສິຓານຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານມຕ຺ຕສ຺ສ ປສງ຺ເຄນ ກຖິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ ຕາວ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ອາວິກຕ’’ນ຺ຕິ.

ຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໔໗. ສງ຺ຂາຕນິທ຺ເທສໂຕຕິ ສງ຺ຂາຕານໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສາຍາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາວເສນ ຄຫິຕານໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ເທສໂຕ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕການິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາວຫານິ, ເອຕ຺ຕການິ ອປ຺ປນາຊ຺ຌານາວຫານີ’’ຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວຫໂຕ. ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ເອກຊ຺ຌານິການິ, ເອຕ຺ຕການິ ທຸກຕິກຊ຺ຌານິການິ, ເອຕ຺ຕການິ ສກລຊ຺ຌານິການີ’’ຕິ ຌານປ຺ປເຠທໂຕ. ‘‘ເອເຕສຸ ອງ຺ຄສມຕິກ຺ກໂມ, ເອເຕສຸ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ເອວໍ ສມຕິກ຺ກມໂຕ. ‘‘ເອຕ຺ຕກາເນຕ຺ຖ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພານິ, ເອຕ຺ຕການິ ນ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຑ຺ຒນາວຑ຺ຒນໂຕ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ສຠາວຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕນວຕ຺ຕພ຺ພວເສນ, ຈລິຕາຈລິຕວເສນ ຈ ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄໂຕ. ຠູມິໂຕຕິ ກາມາວຈຣາທິຠູມິວິຠາຄໂຕ. ຄຫຓໂຕຕິ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ຄຫຓວິຠາຄໂຕ. ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ອາຣຸປ຺ປາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຈຣິຍານຸກູລໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຍາທີນໍ ອນຸກູລຠາວໂຕ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານານີຕິ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘຣູປາວຈຣຊ຺ຌານວນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິເກສູຕິ ຕິກຊ຺ຌານິເກສຸ ປຸຣິເມສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສຸ, ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິເກສຸ ອານາປານກສິເຓສຸ. ເສເສສູຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສເສສຸ ເອກວີສຕິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຫທຍຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອາທິກມ຺ມິໂກ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ກສິຓຜຣຓໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຎາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂອກາເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຐິໂຕກາເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລສ຺ສ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາເຣເນວ ຕານິ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕຕ຺ຖ ວຑ຺ຒນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ນ ເຕນ ໂກຈິ ຄຸໂຓຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອານິສໍສາຠາວາ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເຕສຸ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວ ອານິສໍສາຠາວໍ ວິວຣຕິ. ຍສ຺ມາ ວຑ຺ຒິເຕສຸ ກຸຓປຣາສິເຍວ ວຑ຺ຒຕິ, ອວຑ຺ຒິເຕປິ ກາມຣາຄວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ອານິສໍສາຠາໂວ. ວິຠູຕາຕິ ວິປຸລາຣມ຺ມຓຕາຍ ສຸປາກຏາ, ວຑ຺ຒິຕນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຠາເວນ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເກວລນ຺ຕິ ສກລໍ ອນວເສສໍ. ‘‘ປຖວິໍ ອິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒເນນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ລາຠິຕ຺ຕາຕິ ສາຕິສຍໍ ລາຠິຕາຍ, ອຸກ຺ກໍສຄຕວສິຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖໂຣ ຫິ ປຣມາຍ ວສິປຕ຺ຕິຍາ ອສ຺ສມຓ຺ຑເລ ອສ຺ສໍ ສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຍຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນປິ ຐິໂຕປິ ຕໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊເຕວ. ເຕນສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒິຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພທິສາສູ’’ຕິອາທິ.

ວຸຕ຺ຕາຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ວຸຕ຺ຕາ. ມຫນ຺ເຕຕິ ວິປຸເລ. ນິນ຺ນຖລາທິວເສນ ຫິ ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຄຫຓວເສນ ສກລສຣີເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕ ວາ ສຣີເຣ. ອປ຺ປເກຕິ ສຣີຣສ຺ສ ເອກເທເສ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອປ຺ປເກ ວາ ຂຸທ຺ທເກ ທາຣກສຣີເຣ. ເອຕນ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ອາທີນວນ຺ຕິ ‘‘ອສຸຠຣາສິ ເອວ ວຑ຺ຒຕິ, ນ ຈ ໂກຈິ ອານິສໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາທີນວໍ.

ເສສານິປິ ນ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພານີຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຈຸປິຓ຺ຑາທິວເສນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ວາຕສງ຺ຆາຕສນ຺ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາຕຣາສິເຍວ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. ໂອກາເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ນາສິກຄ຺ຄມຸຂນິມິຕ຺ຕາທິໂອກາເສນ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ. ວາໂຍກສິຓວຑ຺ຒເນ ວິຍ ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ຄຸໂຓ, ເກວລໍ ວາຕວຑ຺ຒນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສາທີນວຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ. ນ ຈ ເຕນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕຣາສິວຑ຺ຒເນນ ປຖວີກສິຓາທິວຑ຺ຒເນ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຠາວນາວິສຍສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ, ນ ນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກາວາສທ຺ວິອາວາສາທິນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຍໍ. ຍທຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອຍໍ ໂຍຄີ. ສີມາສມ຺ເຠເທເນວ ເຫຕ຺ຖ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓຕາ ຌານສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາເປຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາ’’ຕິ, ກຕິປເຍ ສຕ຺ເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ, ພຫຸເກ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາສໍ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມຕ຺ຕາ ນ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ວກ຺ຂຕິ ວາ ຍໍ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປຣິກປ຺ປຊເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສຠາວຘມ຺ມໍ ວຑ຺ເຒຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອາຣຸປ຺ປານໍ ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາ ປຣິຕ຺ຕກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ, ວິປຸລກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສານິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທີນິ ທສ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ. ອນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຠາວາ.

ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານີຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ເສສານິ ອຏ຺ຐາຣສ. ເສສານິ ຉາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອິມານິ ເສສານິ ຉ. ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພຕາຍ ວິປຸພ຺ພກໍ. ປຄ຺ຆຣມານໂລຫິຕຕາຍ ໂລຫິຕກໍ. ກິມີນໍ ປຈລເນນ ປຸຬຸວກໍ, ຈລິຕາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຕປານວິວຣາທີຫິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສູຣິຍາໂລກາທິກສ຺ສ ຈລນາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ໂອຠາສມຓ຺ຑລາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຈລິຕາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວາຕິ ສນ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈລເມວ.

ເທເວສູຕິ ກາມາວຈຣເທເວສຸ, ຕຕ຺ຖ ອສຸຠານໍ ປຏິກູລສ຺ສ ຈ ອາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຠາວໂຕ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທິຏ຺ເຐນາຕິ ທິຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸນາ ກາຣຓຠູເຕນ. ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ກາຍຄຕາສຕິຍາ. ອຸຈ຺ຉຸສສ຺ສາທີນໍ ປຕ຺ເຕສຸ ປຈລມານວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ວາ ຕສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາໂຍກສິຓໍ ທິຏ຺ຐຜຸຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ອາທິກມ຺ມິເກນ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ຠາວນາຣມ຺ຠວເສນ ນ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພານິ, ເຫຏ຺ຐິເມ ຕໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ, ກສິເຓສຸ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຎ຺ຈ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ.

ອິເມສຸ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສູຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓນ ຍຖາຣຫໍ ອາຣມ຺ມຓານໍ, ຌານານຎ຺ຈ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຂວິຫາຣສ຺ສາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສ຺ສ.

‘‘ເອກາທສ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ອນຸກູລານີ’’ຕິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນຸກູລານິ ຣາຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ. ອຏ຺ຐ ອນຸກູລານີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ເອກນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸສ຺ສຕິອເປກ຺ຂໍ ອນຸສ຺ສຕີສຸ ເອກນ຺ຕິ, ນ ໂມຫຈຣິຕວິຕກ຺ກຈຣິຕາເປກ຺ຂໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອນຸກູລສ຺ສ ອລພ຺ຠນໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາຈຣິຕສ຺ສ ປຸຣິມາ ຉ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ອຕິສປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ເສວ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໍ ອິມສ຺ສ ອຕິສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສພ຺ພຈຣິຕານໍ ອນຸກູລານິ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຣາວມຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຘິກປມາຓໍ. ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ສຸປ຺ປສຣາວມຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປມາຓໍ ອຘິກປມາຓໍ ຂລມຓ຺ຑລາທິກສິຓຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມນສິກຣຓີຍາ ຘມ຺ມາ. ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ສີລສມ຺ປທາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ວີຣິຍໍ; ປຎ຺ຎາຕິ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຣິ. ອສຸຠາຕິ ອສຸຠຠາວນາ ເອກາທສສຸ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ຠາວນານຸໂຍຄາ. ເມຕ຺ຕາຕິ ອໂນຘິໂສ, ໂອຘິໂສ ວາ ປວຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ. ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ. ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໗; ຘ. ປ. ໒໗໗; ມຫານິ. ໒໗) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕາຍາຕິ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ນວວິຘສ຺ສາປິ ມານສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນາຍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ຠາເວຕພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອກສ຺ສ ຈຕຸຈຣິຍຕາຍ. ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ສພ຺ພານິປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພາກຸສລວິກ຺ຂມ຺ຠນານິ ສພ຺ພກຸສລປຣິພ຺ຣູຫນານີ’’ຕິ.

ເອກສ຺ເສວ ສຕ຺ຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຈາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ສພ຺ພຈຣິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຈນມຕ຺ເຕຕິ ‘‘ອສຸກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອສຸກຈຣິຕສ຺ສ ອນຸກູລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວຈນມຕ຺ເຕ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຕຖາວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ປນ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຠາວິໂຕ ເອວ.

໔໘. ‘‘ປິໂຍ ຄຣູ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໓໗) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ. ໂສມນສ຺ສເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ເອວໍ ພຫຸປຣິສ຺ສໂຍຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຐາເນເຍວ ມຍາ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຕຊ຺ຊນີໂຍຕິ ນ ຕຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສ຺ວາຍໍ ອຕຊ຺ຊນີຍຠາໂວ ໂທວຈສ຺ສຕາຍ ວາ ສິຍາ, ອາຈຣິເຍ ອນິວິຏ຺ຐເປມຕາຍ ວາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸພ຺ພໂຈ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ຕຊ຺ຊິຍມາໂນ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ໂຍ ວາ ‘‘ກິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວາເສນາ’’ຕິ ປກ຺ກມຕິ, ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ອຕຊ຺ຊນີໂຍ. ຘມ຺ເມນາຕິ ໂອວາທານຸສາສນິຘມ຺ເມນ. ຄູຬ຺ຫໍ ຄນ຺ຖນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄນ຺ຖໍ, ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິສຫິຕໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ.

ຕຸມ຺ຫາກມຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ‘‘ສຕໂປຣິເສ ປປາເຕ ປຕເນນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ. ຆໍເສນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສກກ຺ເກນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆໍເສນ຺ໂຕ ນິຣວເສສໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ເຂເປຕຸໍ ອຸສ຺ສເຫຍ຺ຍໍ. ‘‘ມມ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິຣຸນ຺ຘເນນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ໂຣຄວູປສມາທິໂກ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ. ຕີຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຈຣິເຍ ຠຕ຺ຕິປເວທນມຸເຂນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ເອວ ປເວທິໂຕ.

໔໙. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຍຕ຺ຖ ເສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອາສໂຍ ‘‘ມິຄາສໂຍ’’ ວິຍ, ອາສໂຍ ເອວ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ໂສ ທຸວິໂຘ ວິປນ຺ໂນ, ສມ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິປນ຺ໂນ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນິສ຺ສິໂຕ. ສມ຺ປນ຺ໂນ ທຸວິໂຘ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິໂຕ, ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິໂຕຕິ. ເຕສຸ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິໂຕ ອຊ຺ຌາສໂຍ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສເຍນາ’’ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທານິ ນໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂລຠາທີນໍ ວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫີຕິ ອລຸພ຺ຠນາທີຫິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ. ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສເຍນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານໍ ສີລສມ຺ປທາທີນໍ ສາຘນວເສນ, ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ຈ ສມ຺ປນ຺ໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕນ. ອໂລຠາທໂຍ ຫິ ອເນກໂທສວິຘມນໂຕ, ອເນກຄຸຓາວຫໂຕ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ພຫຸກາຣາ ວິເສສໂຕ ໂຍຄິໂນ. ຕຖາ ຫິ ອໂລຠາທໂຍ ມຈ຺ເຉຣມລາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ມູລຣາສີວຓ຺ຓນາ) –

‘‘ອໂລໂຠ ມຈ຺ເຉຣມລສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອໂທໂສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍມລສ຺ສ, ອໂມໂຫ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຠາວນາຍ. ອໂລໂຠ ເຈຕ຺ຖ ທານເຫຕຸ, ອໂທໂສ ສີລເຫຕຸ, ອໂມໂຫ ຠາວນາເຫຕຸ. ເຕສຸ ຈ ອໂລເຠນ ອນຘິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ລຸທ຺ຘສ຺ສ ອຘິກຄ຺ຄຫຓໂຕ, ອໂທເສນ ອນູນໍ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ອູນຄ຺ຄຫຓໂຕ, ອໂມເຫນ ອວິປຣີຕໍ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓໂຕ.

‘‘ອໂລເຠນ ເຈຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານໍ ໂທສໍ ໂທສໂຕ ຘາເຣນ຺ໂຕ ໂທເສ ປວຕ຺ຕຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຫິ ໂທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ອໂທເສນ ວິຊ຺ຊມານໍ ຄຸຓໍ ຄຸຓໂຕ ຘາເຣນ຺ໂຕ ຄຸເຓ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຸຏ຺ໂຐ ຫິ ຄຸຓໍ ມກ຺ເຂຕິ. ອໂມເຫນ ຍາຖາວສຠາວໍ ຍາຖາວສຠາວໂຕ ຘາເຣນ຺ໂຕ ຍາຖາວສຠາເວ ປວຕ຺ຕຕິ, ມູຬ຺ໂຫ ຫິ ຕຈ຺ຉໍ ‘ອຕຈ຺ຉ’ນ຺ຕິ, ອຕຈ຺ຉຎ຺ຈ ‘ຕຈ຺ຉ’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອໂລເຠນ ຈ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ ລຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຍສພ຺ຠາວໂຕ, ປິຍວິປ຺ປໂຍຄາສຫນໂຕ ຈ, ອໂທເສນ ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ອປ຺ປິຍສພ຺ຠາວໂຕ, ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄາສຫນໂຕ ຈ, ອໂມເຫນ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ, ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ຫິ ‘ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’ຕິ ເອວມາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສພ຺ຠາວໂຕ.

‘‘ອໂລເຠນ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ ອໂລຠສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຏິປກ຺ຂໂຕ, ຕຓ຺ຫາມູລກຕ຺ຕາ ຈ ຊາຕິທຸກ຺ຂສ຺ສ, ອໂທເສນ ຊຣາທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ ຕິກ຺ຂໂທສສ຺ສ ຂິປ຺ປໍ ຊຣາສມ຺ຠວໂຕ, ອໂມເຫນ ມຣຓທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ, ສມ຺ໂມຫມຣຓຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ຈ ຕໍ ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ. ອໂລເຠນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ, ອໂມເຫນ ປພ຺ພຊິຕານໍ, ອໂທເສນ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຸຂສໍວາສຕາ ໂຫຕິ.

‘‘ວິເສສໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອໂລເຠນ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອຸປປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຍ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ ອໂລໂຠ. ອໂທເສນ ນິຣເຍ ອຸປປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ໂທເສນ ຫິ ຈຓ຺ຑຊາຕິຕາຍ ໂທສສທິສໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂທສສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ ອໂທໂສ. ອໂມເຫນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ໂມເຫນ ຫິ ນິຈ຺ຈສມ຺ມູຬ຺ຫໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂມຫປຏິປກ຺ໂຂ ຈ ອໂມໂຫ. ເອເຕສຸ ຈ ອໂລໂຠ ຣາຄວເສນ ອຸປຄມນສ຺ສ ອຠາວກໂຣ, ອໂທໂສ ໂທສວເສນ ອປຄມນສ຺ສ, ອໂມໂຫ ໂມຫວເສນ ອມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວສ຺ສ.

‘‘ຕີຫິປິ ເຈເຕຫິ ຍຖາປຏິປາຏິຍາ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎາ ອພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາ ອວິຫິໍສາສຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ, ອສຸຠສຎ຺ຎາ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎາ ຘາຕຸສຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ຈ ຕິສ຺ໂສ ສຎ຺ຎາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອໂລເຠນ ປນ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄອນ຺ຕສ຺ສ, ອໂທເສນ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ, ອໂມເຫນ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊນໍ. ຕຖາ ອໂລເຠນ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ປເຠທນໍ ໂຫຕິ, ອໂທເສນ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ, ອໂມເຫນ ເສສຄນ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ. ປຸຣິມານິ ຈ ທ຺ເວ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອານຸຠາເວນ, ປຈ຺ຉິມານິ ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ອານຸຠາເວນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

‘‘ອໂລໂຠ ເຈຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອລຸທ຺ໂຘ ຫິ ໂລຠນີຍມ຺ປິ ອສປ຺ປາຍໍ ນ ເສວຕິ, ເຕນ ອໂຣໂຄ ໂຫຕິ. ອໂທໂສ ໂຍພ຺ພນສ຺ສ, ອທຸຏ຺ໂຐ ຫິ ວລິຕປລິຕາວເຫນ ໂທສຄ຺ຄິນາ ອຑຍ຺ຫມາໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຍຸວາ ໂຫຕິ. ອໂມໂຫ ທີຆາຍຸກຕາຍ, ອມູຬ຺ໂຫ ຫິ ຫິຕາຫິຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຫິຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ, ຫິຕຎ຺ຈ ປຏິເສວມາໂນ ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຕິ.

‘‘ອໂລໂຠ ເຈຕ຺ຖ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາເຄນ ໂຠຄປຏິລາຠໂຕ, ອໂທໂສ ມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາຍ ມິຕ຺ຕານໍ ປຏິລາຠໂຕ, ອປຣິຫານໂຕ ຈ, ອໂມໂຫ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອມູຬ຺ໂຫ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕເມວ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ອໂລໂຠ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອໂທໂສ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ, ອໂມໂຫ ອຣິຍວິຫາຣສ຺ສ.

‘‘ອໂລເຠນ ເຈຕ຺ຖ ສກປກ຺ເຂສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ ເຕສໍ ວິນາເສນ ອຠິສງ຺ຄເຫຕຸກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາວາ, ອໂທເສນ ປຣປກ຺ເຂສຸ, ອທຸຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ເວຣີສຸປິ ເວຣິສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ, ອໂມເຫນ ອຸທາສີນປກ຺ເຂສຸ ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ສພ຺ພາຠິສງ຺ຄຕາຍ ອຠາວໂຕ.

‘‘ອໂລເຠນ ຈ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຫິ ອຸປໂຠຄາສາຍ ອນິຈ຺ເຈປິ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ນ ປສ຺ສຕິ. ອໂທເສນ ທຸກ຺ຂທສ຺ສນໍ, ອໂທສຊ຺ຌາສໂຍ ຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕອາຆາຕວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄໂຫ ສງ຺ຂາເຣເຍວ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສຕິ. ອໂມເຫນ ອນຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ອມູຬ຺ໂຫ ຫິ ຍາຖາວຄຫຓກຸສໂລ ອປຣິຓາຍກໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອປຣິຓາຍກໂຕ ພຸຊ຺ຌຕິ. ຍຖາ ຈ ເອເຕຫິ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນາທີນິ, ເອວໍ ເອເຕປິ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນາທີຫິ ໂຫນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ຫິ ອໂລໂຠ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອໂທໂສ, ອນຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ອໂມໂຫ. ໂກ ຫິ ນາມ ‘ອນິຈ຺ຈມິທ’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປິຫໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສງ຺ຂາເຣ ວາ ‘ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ອປຣມ຺ປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕິຂິຓໍ ໂກຘທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄິຍານໍ ສີລສມ຺ປທາທີນໍ ສາຘນວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ, ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ຈ ສມ຺ປນ຺ໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ໂພຘີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ເຕ ອຊ຺ຌາສເຍ ປາຬິຍາວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຉາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຊ຺ຌາສຍາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ອຸຠຍໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຉພ຺ພິຘາ ອຊ຺ຌາສຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂພຘິສຕ຺ຕາຕິ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕາ, ໂພຘິຍາ ວາ ນິຍຕຠາເວນ ສຕ຺ຕາ ລຄ຺ຄາ, ອຘິມຸຕ຺ຕາ ຕນ຺ນິນ຺ນາ ຕປ຺ໂປຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂພຘິປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຖາຠິນີຫາຣໍ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຕພ຺ພໂພຘິຍາ ປຣິປາຈນາຍ ຠວນ຺ຕິ. ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາຕິ ອລຸພ຺ຠນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາສຍາ, ອາທິໂຕ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ມຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ສພ຺ພທາ ຈ ອລຸທ຺ຘາ ເອວ ເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ, ມຊ຺ເຌ ຈ ອລຸພ຺ຠນວເສເນວ, ປຈ຺ຉາ ຈ ຕສ຺ເສວ ໂຣຈນວເສນ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາສຍາ. ໂລເຠ ໂທສທສ຺ສາວິໂນຕິ ລຸພ຺ຠນລກ຺ຂເຓ ໂລເຠ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ອາທີນວທສ຺ສາວິໂນ. ອິທໍ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ເອກເທສໂຕ ພ຺ຣູຫນາກາຣທສ຺ສນໍ. ໂລເຠ ຫິ ອາທີນວໍ, ອໂລເຠ ຈ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອໂລຠຊ຺ຌາສໂຍ ປຣິວຑ຺ຒຕິ, ສ຺ວາຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສນວິຘິ ວິຠາວິໂຕເຍວ. ເສສປເທສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ອິຘ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ປວິເວໂກ ຕທງ຺ຄວິເວໂກ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ, ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ. ນິສ຺ສຣຓໍ ນິພ຺ພານໍ. ສພ຺ພຠວຄຕີສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ຠເວສຸ, ສພ຺ພາສຸ ຈ ຄຕີສຸ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍາຕິ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາວນານຸໂຍໂຄ, ຍທຕ຺ຖາ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕທຘິມຸຕ຺ເຕນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມາຘາຘິມຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

໕໐. ‘‘ກິໍ ຈຣິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ສເຈ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ເກ ວາ ເຕ ຘມ຺ມາ ພຫຸລໍ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ກິໍ ວາຕິ ກິໍ ອສຸຠໍ ວາ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ. ກິໍ ເຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຜາສຸ ໂຫຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຠາເວນ ສຸຂໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີຕິ ປກຕິຍາວ ອຠິຣຕິວເສນ ນມຕິ. ເອວມາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຣິຍາປຖາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕປິ ຫິ ນ ສພ຺ພສ຺ສ ເອກໍສໂຕ ພ຺ຍຠິຈາຣິໂນ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ສມຸທາຈາໂຣ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈ ມນສິກາຣວິຘິໍ ກຕິປຍທິວສໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

‘‘ປກຕິຍາ ອຸຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕຸກາໂມ, ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຌາຍວເສນ ວາ ມນສິກາຣວເສນ ວາ ກຕປຣິຈຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ທ຺ເວ ນິສຊ຺ຊານີຕິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອຸຓ຺ຫາສນານິ. ສຊ຺ຌາຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມຸຂາວ ອຘີຍາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ, ໂສ ເຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຕິເກ ວສນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອາຄຕາຄຕກ຺ຂເຓ ກເຖຕພ຺ພໍ, ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ປຖວີກສິຓກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ກຕສ຺ສາຕິ ກຕສ຺ສ ກສິຓສ຺ສ. ຕໍ ຕໍ ອາກາຣນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປທປທຕ຺ຖາຘິປ຺ປາຍໂອປມ຺ມາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຕໍ ຕໍ ອາກາຣໍ, ຍໍ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອຸປເນຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ, ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ອປມຸສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓນ຺ເຕນ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ນິສ຺ສາຍ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ຕຖາ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ກສ຺ສຈິປິ ປກາຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອເສສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ຕຕິຍປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໔. ປຖວີກສິຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໑. ຜາສຸ ໂຫຕີຕິ ອາວາສສປ຺ປາຍາທິລາເຠນ ມນສິກາຣຜາສຸຕາ ຠາວນານຸກູລຕາ ໂຫຕິ. ປຣິໂສເຘນ຺ເຕນາຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານານໍ ຉິນ຺ທນວເສນ ວິໂສເຘນ຺ເຕນ. ອກິລມນ຺ໂຕເຍວາຕິ ອກິລນ຺ຕກາໂຍ ເອວ. ສຕິ ຫິ ກາຍກິລມເຖ ສິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ທຸພ຺ພິນິເວຘຕາຍ ຄຓ຺ຐິຠູຕໍ ຐານໍ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຈ ວິຠາວເນນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ວິຠູຕໍ ສຸປາກຏໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິສຸທ຺ຘໍ, ນິຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນນຸຣູປວິຫາຣວຓ຺ຓນາ

໕໒. ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ອຎ຺ຎຕເຣນາປິ, ປເຄວ ອເນເກຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫນ຺ຕຠາໂວ ມຫຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເສເສສຸ. ໂສຓ຺ຑວາ ໂສຓ຺ຑີ. ຕຖາ ປຓ຺ຓນ຺ຕິອາທີສຸ. ໂພຘິອງ຺ຄຓາທີສຸ ກາຕພ຺ພໍ ອິຘ ‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປານີຍຆຏໍ ວາ ຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນິຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ຐານໍ ທາເນນ ປຣິກ຺ຂີຓາຍ. ຊິຓ຺ຓວິຫາເຣປິ ຍຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຍຖາສຸຂໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕຸ, ມຍໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເອວຣູເປ ວິຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ປນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ມຫາປຖວິຫາເຣຕິ ມຫາປຖສມີເປ ວິຫາເຣ. ຠາຊນທາຣຸໂທຓິກາທີນີຕິ ຣຊນຠາຊນານິ, ຣຊນຕ຺ຖາຍ ທາຣຸ, ທາຣຸມຍໂທຓິກາ, ຣຊນປຈນຏ຺ຐານໍ, ໂຘວນຜລກນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ. ສາກຫາຣິກາຕິ ສາກຫາຣິນິໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ວິສຠາຄສທ຺ໂທ ກາມຄຸຓູປສໍຫິໂຕ ຄີຕສທ຺ໂທຕິ ວທນ຺ຕິ, ເກວໂລປິ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ວິສຠາຄສທ຺ໂທ ເອວ. ຕຕ຺ຣາຕິ ປຸປ຺ຜວນ຺ເຕ ວິຫາເຣ. ຕາທິໂສເຍວາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍາທິໂສ ປຓ຺ຓວນ຺ເຕ ວິຫາເຣ ອຸປທ຺ທໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕາທິໂສເຍວ. ‘‘ປຸປ຺ຜຫາຣິກາໂຍ ປຸປ຺ຜໍ ໂອຈິນນ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຍມິຘ ວິເສໂສ.

ປຕ຺ຖນີເຍຕິ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕສຸ ສມ຺ຠາວນາວເສນ ອຸປສງ຺ກມນາທິນາ ປຕ຺ເຖຕພ຺ເພ. ເຕນາຫ ‘‘ເລຓສມ຺ມເຕ’’ຕິ. ທກ຺ຂິຓາຄິຣີຕິ ມຄຘວິສເຍ ທກ຺ຂິຓາຄິຣີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓານິ ອິຏ຺ຐານິ, ອນິຏ຺ຐານິ ຈ. ອນິຏ຺ຐານໍ ຫິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຆເຏຫິ ນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທພ຺ພູປກຣຓໂຍຄ຺ຄາ ຣຸກ຺ຂາ ທພ຺ພູປກຣຓຣຸກ຺ຂາ.

ໂຍ ປນ ວິຫາໂຣ. ຂລນ຺ຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐານໍ. ຄາໂວ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໍ ຂາທິໍສູ’’ຕິ. ອຸທກວາຣນ຺ຕິ ເກທາເຣສຸ ສສ຺ສານໍ ທາຕພ຺ພອຸທກວາຣໍ. ອຍມ຺ປີຕິ ມຫາສງ຺ຆໂຠໂຄປິ ວິຫາໂຣ. ວາຣິຍມານາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ.

ສມຸທ຺ທສາມຸທ຺ທິກນທີນິສ຺ສິຕໍ ອຸທກປຏ຺ຏນໍ. ມຫານຄຣານໍ ອາຍທ຺ວາຣຠູຕໍ ອຏວິມຸຂາທິນິສ຺ສິຕໍ ຖລປຏ຺ຏນໍ. ອປ຺ປສນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຜາສຸວິຫາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຎ຺ຎມານາ ຣາຊມນຸສ຺ສາ.

ສໂມສຣເຓນາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ສຎ຺ຈຣເຓນ. ປປາເຕຕິ ປປາຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ຄາຍິ ‘‘ຄີຕສທ຺ເທນ ອິຘາຄຕໍ ປປາເຕ ປາເຕຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເວເຄນ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຍາສີ’’ຕິ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ, ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ວາ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ, ຕຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ໂສ ອລາໂຠ ມຫາໂທໂສຕິ ໂຍຊນາ.

ປນ຺ຖນິນ຺ຕິ ປນ຺ເຖ ນີໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ປນ຺ຖນີ, ມຄ຺ຄນິສ຺ສິໂຕ ວິຫາໂຣ. ຕໍ ປນ຺ຖນິໍ. ໂສຓ຺ຑິນ຺ຕິ ໂສຓ຺ຑິສຫິໂຕ ວິຫາໂຣ ໂສຓ຺ຑີ, ຕໍ ໂສຓ຺ຑິໍ. ຕຖາ ປຓ຺ຓນ຺ຕິອາທີສຸ. ນຄຣນິສ຺ສິຕໍ ນຄຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ຠີມເສໂນ ຠີໂມ’’ຕິ. ທາຣຸນາຕິ ທາຣຸນິສ຺ສິເຕນ ສຫ. ວິສຠາເຄນາຕິ ໂຍ ວິສຠາເຄຫິ ວຸສີຍຕິ, ວິສຠາຄານໍ ວາ ນິວາໂສ, ໂສ ວິຫາໂຣ ວິສຠາໂຄ. ເຕນ ວິສຠາເຄນ ສທ຺ຘິໍ. ປຈ຺ຈນ຺ຕນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ສີມານິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ອສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຈນ຺ຕສີມາສປ຺ປາຍໍ. ຍຕ຺ຖ ມິຕ຺ໂຕ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕມ຺ປີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຐານ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ຠາວນາຍ ອນນຸຣູປານີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຊານິຕ຺ວາ.

ອນຸຣູປວິຫາຣວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອຍໍ ອນຸຣູໂປ ນາມາຕິ ອຍໍ ວິຫາໂຣ ຠາວນາຍ ອນຸຣູໂປ ນາມ. ນາຕິທູຣນ຺ຕິ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໂຕ ອຑ຺ຒຄາວຸຕໂຕ ໂອຣຠາຄຕາຍ ນ ອຕິທູຣໍ. ນາຈ຺ຈາສນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິເມນ ປມາເຓນ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໂຕ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກຕາຍ ນ ອຕິອາສນ຺ນໍ. ຕາຍ ຈ ປນ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນຕາຍ, ໂຄຈຣຏ຺ຐານໍ ປຣິສ຺ສຍາທິຣຫິຕມຄ຺ຄຕາຍ ຈ ຄມນສ຺ສ ຈ ອາຄມນສ຺ສ ຈ ຍຸຕ຺ຕຣູປຕ຺ຕາ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ. ທິວສຠາເຄ ມຫາຊນສໍກິຓ຺ຓຕາຠາເວນ ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໖) ວິຍ. ຣຕ຺ຕິຍໍ ຊນາລາປສທ຺ທາຠາເວນ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ. ສພ຺ພທາປິ ຊນສນ຺ນິປາຕນິຄ຺ໂຆສາຠາເວນ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ. ອປ຺ປກສິເຣນາຕິ ອກສິເຣນ ສຸເຂເນວ. ສີລາທິຄຸຓານໍ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຖຣາ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ພຫຸ ສຸຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣເຓນ, ສມ຺ມເທວ ຄຣູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອາຄມິຕຠາເວນ ຈ ອາຄໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ອາຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຄຕາຄມາ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ມຘຣາ. ວິນຍສ຺ສ ຘາຣເຓນ ວິນຍຘຣາ. ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ມາຕິກາຍ ຘາຣເຓນ ມາຕິກາຘຣາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ປຣິປຎ຺ຫຕິ ວີມໍສຕິ ວິຈາເຣຕິ. ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉນປຣິປຎ຺ຫາກາຣທສ຺ສນໍ. ອວິວຏຎ຺ເຈວ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ປເທສນ຺ຕຣປາຬິທສ຺ສເນນ ອາຄມໂຕ ວິວຣນ຺ຕິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕິວິຠາວເນນ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ. ກງ຺ຂຏ຺ຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຕາຍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ປາຬິປເທເສສຸ ຍາຖາວໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍທາເນນ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນາຕິທູຣໍ, ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ, ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ, ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ…ເປ… ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອກໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຂຸທ຺ທກປລິໂພຘວຓ຺ຓນາ

໕໔. ຂຸທ຺ທກປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉເທ ປໂຍຊນໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອຄ຺ຄຬອນຸວາຕປຣິຠຓ຺ຑທານາທິນາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ວາ. ຕນ຺ຕຈ຺ເຉທາທີສຸ ຕຸນ຺ນກມ຺ມໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ.

ຠາວນາວິຘານວຓ຺ຓນາ

໕໕. ສພ຺ພກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ທິສິຍມານສ຺ສ ຈຕ຺ຕາລີສວິຘສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວເສນ. ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕປຣິໂຠຄໂຕ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ, ປິຓ຺ຑປາຕຠຸຕ຺ຕາວິນາ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາຕິ ໂຠຊນນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ອາຫາເຣ ຫິ ອາສຍໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກຕາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສິຍາ ສຣີຣສ຺ສ ໂກຈິ ປຣິສ຺ສໂມ, ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍ ຫິ ອວູປສນ຺ເຕ ສຣີຣເຂເທນ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຕໍ ນ ລເຠຍ຺ຍາຕິ. ປວິວິຕ຺ເຕຕິ ຊນວິວິຕ຺ເຕ. ສຸຂນິສິນ຺ເນນາຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ສຸຂນິສິນ຺ເນນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ກຕາຍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຖວິຍາ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ.

ອິທານິ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາປາຬິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວີກສິຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປຖວີກສິຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ປຖວີກສິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາທິຍນ຺ໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ປຖວີກສິຓໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປາທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຖານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຖວິຍນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານວິເສເສ ປຖວີມຓ຺ຑເລ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸນາ ອາທາສຕເລ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຠາວນາຎາເຓນ ວກ຺ຂມານວິເສສໍ ປຖວີນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ປຖວິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ມຓ຺ຑລາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ກເຕຕິ ວກ຺ຂມານວິຘິນາ ອຠິສງ຺ຂເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ. ອກເຕຕິ ປາກຕິເກ ຂລມຓ຺ຑລາທິເກ ປຖວີມຓ຺ຑເລ. ສານ຺ຕເກຕິ ສອນ຺ຕເກ ເອວ, ສປຣິຈ຺ເຉເທ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາວຘາຣຓຎ຺ເຫຕໍ ວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ອນນ຺ຕເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໂກຏິເຍຕິອາທີນິປິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕ ວາຕິອາທີສຸ ສຸປ຺ປສຣາວານິ ສມປ຺ປມາຓານິ ອິຈ຺ຉິຕານິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຣາວມຕ຺ຕໍ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ສຸປ຺ປມຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ອຘິກປ຺ປມາຓນ຺ຕິ. ກິຕ຺ຕິມໍ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຣາວມຕ຺ຕໍ, ອຸປຣິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຸປ຺ປມຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ອໂຘ, ອຸທ຺ຘໍ ວາຕິ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓເຠທສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕ ວາ ສຣາວມຕ຺ເຕ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຑ຺ຒິຕໍ ອປ຺ປມາຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຉຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂສ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ໂສ ໂຍຄາວຈໂຣ ຕໍ ປຖວີມຓ຺ຑລໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ຍທາ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລກິຕກ຺ຂເຓ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕທາ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ອເຖຕ຺ຖ ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ອພຫິຄເຕນ ມານເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ສູປຘາຣິຕໍ ອຸປຘາເຣຕິ ນາມ. ເອວໍ ອຸປຘາຣິຕໍ ປນ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕເມວາຣພ຺ຠ ອາເສວນໍ ຠາວນໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສຸວວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ເອວໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕກຣຓາທິນາ ສມ຺ມເທວ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ມິໍ ປຖວີກສິຓສຎ຺ຎິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ນິພນ຺ຘຕິ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມຓໂຕ ວິນິວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອທ຺ຘາ ອິມາຍາຕິອາທິ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາທສ຺ສນໍ.

ອິທານິ ຍຖາທສ຺ສິຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນນ ສທ຺ຘິໍ ຠາວນາວິຘິໍ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ອກເຕ ຕາວ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຕີຕຠເວປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກຖາປາເຐ. ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານານີຕິ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກນຍວເສນ ວທຕິ. ປຸຎ຺ຎວໂຕຕິ ຠາວນາມຍປຸຎ຺ຎວໂຕ. ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ຕາທິເສເນວ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ຂລມຓ຺ຑເລຕິ ມຓ຺ຑລາກາເຣ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ. ຕໍຐານປ຺ປມາຓເມວາຕິ ໂອໂລກິຕຏ຺ຐານປ຺ປມາຓເມວ.

ອວິຣາເຘຕ຺ວາຕິ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ເອວ. ນີລປີຕໂລຫິຕໂອທາຕສມ຺ເຠທວເສນາຕິ ນີລາທິວຓ຺ຓາຫິ ມຕ຺ຕິກາຫິ ປຈ຺ເຈກໍ, ເອກຊ຺ຌຎ຺ຈ ສໍສຄ຺ຄວເສນ. ຄງ຺ຄາວເຫຕິ ຄງ຺ຄາໂສເຕ. ສີຫຬທີເປ ກິຣ ຣາວຓຄງ຺ຄາ ນາມ ນທີ, ຕສ຺ສາ ໂສເຕນ ຉິນ຺ນຕຏຏ຺ຐາເນ ມຕ຺ຕິກາ ອຣຸຓວຓ຺ຓາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄງ຺ຄາວເຫ ມຕ຺ຕິກາສທິສາຍ ອຣຸຓວຓ຺ຓາຍາ’’ຕິ. ອຣຸຓວຓ຺ຓາຍ ອຣຸຓນິຠາຍ, ອຣຸຓປ຺ປຠາວຓ຺ຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ກສິຓໂທເສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກສິຓກຣຓາທິເກ ເສສາກາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍຫາຣິມນ຺ຕິ ສໍຫຣິຕພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣຓໂຍຄ຺ຄໍ. ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກນ຺ຕິ ຍຕ຺ຣ ກຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐນກໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ‘‘ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕ ວາ ສຣາວມຕ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ. ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານໍ. ປຣິກມ຺ມກາເລຕິ ນິມິຕ຺ຕຸຄ຺ຄຫຓາຍ ຠາວນາກາເລ. ເອຕເທວາຕິ ຍໍ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖາຣໍ, ເອຕເທວ ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸປ຺ປມຕ຺ຕໍ ວາ ສຣາວມຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປ຺ປໍ ຫິ ນາຕິມຫນ຺ຕໍ, ສຣາວຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕໍ ຈາຏິປິຘານປ຺ປໂຫນກນ຺ຕິ ສມປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ.

໕໖. ຕສ຺ມາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປມາຓໍ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖາຣໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ, ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ວາ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ຣຸກ຺ຂປາຓິກາຕິ ກຸຈນ຺ທນາທິຣຸກ຺ຂປາຓິກາ ອຣຸຓວຓ຺ຓສ຺ສ ວິສຠາຄວຓ຺ຓໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິຣຸກ຺ຂປາຓິກາ ປນ ປາສາຓປາຓິກາຄຕິກາວ. ນິນ຺ນຸນ຺ນຕຏ຺ຐານາຠາເວນ ເຠຣີຕລສທິສໍ ກຕ຺ວາ. ຕໂຕ ທູຣຕເຣຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ປເທສໂຕ, ປີຐໂຕ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາທີນວທສ຺ສນໍ. ກສິຓໂທສາຕິ ຫຕ຺ຖປາຓິປທາທໂຍ ອິຘ ກສິຓໂທສາ.

ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປເທເສ, ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລປາທເກ ປີເຐ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາວ. ກາເມສຸ ອາທີນວນ຺ຕິ ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ, ຕິຓຸກ຺ກູປມາ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ, ອງ຺ຄາຣກາສູປມາ ມຫາຠິຕາປຏ຺ເຐນ, ສຸປິນກູປມາ ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ຍາຈິຕກູປມາ ຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ, ຣຸກ຺ຂຜລູປມາ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປລິຠຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ອສິສູນູປມາ ອຘິກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ, ສຕ຺ຕິສູລູປມາ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ສປ຺ປສິຣູປມາ ສປຏິຠຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໓໔) ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ໒.໔໒) ‘‘ກາມສຸຂຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ພຫຸປຣິສ຺ສຍໍ, ສາສງ຺ກໍ, ສຠຍໍ, ສໍກິລິຏ຺ຐໍ, ມີຬ຺ຫປຣິໂຠຄສທິສໍ, ຫີນໍ, ຄມ຺ມໍ, ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ, ອນຣິຍໍ, ອນຕ຺ຖສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກາກາຣໂວກາຣໍ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ອາທີນວໍ ໂທສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ກາມນິສ຺ສຣເຓຕິ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓຠູເຕ, ເຕຫິ ວາ ນິສ຺ສເຏ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂສມຕິກ຺ກມສ຺ສ ອຸປາຍຠູເຕ. ເນກ຺ຂມ຺ເມຕິ ຌາເນ. ຊາຕາຠິລາເສນ ສຎ຺ຊາຕຈ຺ຉນ຺ເທນ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ຠຄວາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຣຕນຕ຺ຕຍວິສຍໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ຊນຍິຕ຺ວາ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທາ, ສອຸປຈາຣສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ວິປສ຺ສນາຍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ອຘິຄມກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ປນ ປຐມຊ຺ຌານເມວ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ສພ຺ເພປິ ເນກ຺ຂມ຺ມຘມ຺ມາ. ຍຖາຫ –

‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຐມໍ ຌານໍ, ນິພ຺ພານໍ ຈ ວິປສ຺ສນາ;

ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙);

ປວິເວກສຸຂຣສສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕວິເວກາທິວິເວກຊສ຺ສ ສຸຂຣສສ຺ສ. ເອວເມເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ‘‘ອານິສໍສທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເມນ ອາກາເຣນາຕິ ອຕິອຸມ຺ມີລນອຕິມນ຺ທາໂລຈນານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນາຕິອຸມ຺ມີລນນາຕິມນ຺ທາໂລຈນສງ຺ຂາເຕນ ສເມນ ອາໂລຈນາກາເຣນ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາຕິ ປຖວີກສິເຓ ຈກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕໍ ມນສາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ. ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ ອາເສວິຕພ຺ພໍ ພຫຸລີກາຕພ຺ພໍ.

ຈກ຺ຂຸ ກິລມຕິ ອຕິສຸຂຸມໍ, ອຕິຠາສຸຣຎ຺ຈ ຣູປຄຕໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ວິຍ. ອຕິວິຠູຕໍ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວາວິຠາວໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ ລກ຺ຂຓໂຕ ວາ ອຸປຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ ຄຊນິມ຺ມີລເນນ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຣູປຄຕໍ ວິຍ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ລີນໍ ໂຫຕິ ທສ຺ສເນ ມນ຺ທພ຺ຍາປາຣຕາຍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອາທາສຕເລ ມຸຂນິມິຕ຺ຕທສ຺ສິນາ ວິຍາຕິ ຍຖາ ອາທາສຕເລ ມຸຂນິມິຕ຺ຕທສ຺ສີ ປຸຣິໂສ ນ ຕຕ຺ຖ ອຕິຄາຬ຺ຫໍ ອຸມ຺ມີລຕິ, ນາປິ ອຕິມນ຺ທໍ, ນ ອາທາສຕລສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ນາປິ ລກ຺ຂຓໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອຖ ໂຂ ສເມນ ອາກາເຣນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂນິມິຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ເອວເມວ ອຍມ຺ປິ ປຖວີກສິຓໍ ສເມນ ອາກາເຣນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓປ຺ປສຸໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເມນ ອາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ນ ວຓ຺ໂຓ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຖວີກສິເຓ ອຣຸຓວຓ຺ໂຓ, ໂສ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ປນ ຄຫຓໍ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ນ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ນ ລກ຺ຂຓໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕຸຍາ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ.

ທິສ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ວຓ຺ຓວເສເນຕ຺ຖ ອາໂຠໂຄ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ໂສ ປນ ວຓ຺ໂຓ ນິສ຺ສຍຄຕິໂກ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສຍສວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ນິສ຺ສເຍນ ສມານາກາຣສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂສ ວຓ຺ໂຓ ຕາຍ ປຖວິຍາ ສມານຄຕິກໍ ກຕ຺ວາ, ວຓ຺ເຓນ ສເຫວ ‘‘ປຖວີ’’ຕິ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສ຺ສທວເສນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຘມ຺ເມຕິ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຠາເວນ ສຕ຺ຕິໂຕ ອຘິກຠາເວນ ສສມ຺ຠາຣປຖວິຍໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕິ ໂຍ ໂລກໂວຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ປຖວີ, ປຖວີ’’ຕິ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຍທິ ໂລກໂວຫາເຣນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ, ນາມນ຺ຕຣວເສນປິ ປຖວີ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ, ໂຫຕຸ, ໂກ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫີ ເມທິນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍມິຈ຺ຉຕີຕິ ຍໍ ນາມໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຍທສ຺ສ ສຎ຺ຎານຸກູລໍ ໂຫຕິ ຍໍ ນາມໍ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຄຫິຕສຎ຺ຎາວເສນ ອນຸກູລໍ ປຈຸຣຕາຍ, ປຄຸຓຕາຍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ປຐມສມນ຺ນາຫາເຣ ກສ຺ສຈິ ວຈີເຠໂທປິ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຈຣິເຍນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ກິໍ ວາ ພຫຸນາ, ປາກຏຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເລນ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ກາເລນ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາຕິ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ປຖວີມຓ຺ຑລໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຸນ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ຈກ຺ຂຸໍ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຍນາກາເຣນ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ, ເຕນາກາເຣນ ປຸນ ຕໍ ສມນ຺ນາຫຣິຕພ຺ພໍ.

໕໗. ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ໂຄຈຣຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສ. ນ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຍທິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ເຕ ຊາເຕປິ ປຖວີມຓ຺ຑລໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠາເວຕິ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ. ສມີປຏ຺ເຐນ ຈ ນ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ນິສ຺ສທ຺ທຠາວາຍ ເອກປຏລິກູປາຫນາຄຫຓໍ, ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໍ. ສເຈ ນສ຺ສຕິ, ອຖາເນນ ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວກ຺ຂມາເນສຸ ອສປ຺ປາເຍສຸ ເກນຈິເທວ ອສປ຺ປາເຍນ ກາຣຓຠູເຕນ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອາທາຍາຕິ ຍຖາຊາຕໍ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ສມນ຺ນາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ສມ຺ມາ ວາ ອນຸ ອນຸ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກາຫຕນ຺ຕິ ຕກ຺ກນໂຕ, ສວິເສສໍ ຕກ຺ກນໂຕ ຈ ‘‘ຕກ຺ໂກ, ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ລທ຺ຘນາເມນ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ເປນ ອາຫນນປຣິຍາຫນນກິຈ຺ເຈນ ອປຣາປຣໍ ວຕ຺ຕມາເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຫຕໍ, ປຣິຍາຫຕຎ຺ຈ ກາຕພ຺ພໍ, ພລປ຺ປຕ຺ຕວິຕກ຺ໂກ ມນສິກາໂຣ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາ ຠາວນາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫຕິ, ເອວໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ຠາວນານຸກ຺ກເມນ. ຍທາ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສຸວິສທານິ ຕິກ຺ຂານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ທູຣີຠາເວນ ສາຕິສຍຖາມປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ພເລຫິ ລທ຺ຘູປຕ຺ຖມ຺ຠານິ ວິຕກ຺ກາທີນິ ກາມາວຈຣາເນວ ຌານງ຺ຄານິ ພຫູນິ ຫຸຕ຺ວາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ສທ຺ຘິໍ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ວິທູຣີ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສີທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມເທວ ສີທນ຺ຕິ, ອຸປສມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມສ຺ສາຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສ. ອງ຺ຄຸລິປທປາຓິປທາທິໂກ ກສິຓໂທໂສ. ອາທາສມຓ຺ຑລູປມາທີຫິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໂຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຕໍ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ເນວ ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ນ ສຓ຺ຐານວນ຺ຕໍ ອປຣມຕ຺ຖສຠາວຕ຺ຕາ. ອີທິສນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານວນ຺ຕໍ. ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍານຸປວິຏ຺ຐໍ, ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍງ຺ກິຕໍ ວາ. ຍທິ ນ ປເນຕໍ ຕາທິສໍ ວຓ຺ຓາທິວນ຺ຕໍ, ກຖໍ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຎ຺ຎຊນ຺ຕິ ຠາວນາສຎ຺ຎາຊນິຕໍ, ຠາວນາສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊາຕມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອສຠາວສ຺ສ ກຸໂຕຈິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໕໘. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ, ນ ປນ ຕທຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຸປຈາຣສມາຘິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕໂຣປິ ສມາຘິ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸວິໂຘ ຫິ ສມາຘີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ທ຺ວີຫາກາເຣຫີຕິ ຌານຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາໂວ, ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ. ອິທານິ ຕານິ ກາຣຓານິ ອວຕ຺ຖາມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣາວຕ຺ຖາຍໍ. ຍທິປິ ຕທາ ຌານງ຺ຄານິ ປຏຸຕຣານິ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປນ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຏິລາຠຠູມິຍນ຺ຕິ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາວຕ຺ຖາຍໍ. ຕທາ ຫິ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕານໍ ຌານຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນ ຖາມຊາຕານີຕິ ນ ຊາຕຖາມານິ, ນ ຠາວນາພລໍ ປຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານຈິຕ຺ຕໍ. ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິໍ ເກວລມ຺ປິ ທິວສໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມາປຕ຺ຕິເວລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ’’ຕິ. ລທ຺ຘປຣິຫານີຕິ ລທ຺ຘອຸປຈາຣຊ຺ຌານປຣິຫານິ. ນິມິຕ຺ເຕ ອວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຕທາຣມ຺ມຓຌານມ຺ປິ ອປຣິຫີນເມວ ໂຫຕິ, ນິມິຕ຺ເຕ ປນ ອາຣກ຺ຂາຠາເວນ ວິນຏ຺ເຐ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ຌານມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ສຕ຺ຕສປ຺ປາຍວຓ຺ຓນາ

໕໙. ‘‘ຖາວຣຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ຖາວຣໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາລທ຺ຘຎ຺ຫິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ເອກຄ຺ຄຕໍ ວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຖິຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສຸຣກ຺ຂິຕຎ຺ຈ. ສຕິ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສມາຘິຄ຺ຄຫເຓນ ວີຣິຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອາວາເສສຸ. ຕີຓິ ຕີຓີຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ອາວາເສ ອວຸຕ຺ຖອວຸຕ຺ຖຏ຺ຐາເນ ວສນນິຍາເມນ ຕໂຍ ຕໂຍ ທິວເສ ວສິຕ຺ວາ.

ອຸຕ຺ຕເຣນ ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມນາຄມເນ ສູຣິຍາຠິມຸຂຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ. ສຫສ຺ສຘນຸປ຺ປມາຓໍ ທິຍຑ຺ຒໂກສໍ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຕິ ຣາຊກຖາທິເກ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗; ມ. ນິ. ໒.໒໒໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໐; ອ. ນິ. ໑໐.໖໙; ປາຈິ. ໕໐໘) ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕາ ຫິ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕາປິ ອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕນທີທີປກຖາ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຠາວໂຕ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປວິເວໂກ, ອສໍສຄ຺ໂຄ, ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ, ສີລ, ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຠສ຺ສໍ ສປ຺ປາຍໍ.

ອຕິຣຈ຺ຉານກຖິໂກຕິ ນຕິຣຈ຺ຉານກຖິໂກ, ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ວິຘຸຣໍ ຘມ຺ມິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕເມວ ກຖໍ ກເຖຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສີລສມາຘິອາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂຍ ຫິ ສມາຘິກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ສມາຘິກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ປາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິມສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ສປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິ. ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸໂລຕິ ກາຍສ຺ສ ສນ຺ຕປ຺ປນໂປສນປ຺ປສຸໂຕ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐; ມ. ນິ. ໑.໑໘໖; ອ. ນິ. ໕.໒໐໖).

ໂຠຊນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຘຸຣມ຺ພິລຣສວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ ທຘິອາທີສຸ ຕຖາ ທສ຺ສນໂຕ. ກຏຸກາທິຣສາ ປນ ເກວລໍ ອຠິສງ຺ຂາຣກາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ກສ຺ສຈິ ມຘຸຣໍ, ກສ຺ສຈິ ອມ຺ພິລໍ ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອາຘາຣຠູເຕ, ວຕ຺ຕມາເນ ວາ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ອິຣິຍາປເຖ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ. ນິມິຕ຺ຕາເສວນພຫຸລສ຺ສາຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ອາເສວນາພຫຸລສ຺ສ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ວິສຍຠູເຕ ຠາວນາມນສິກາຣໍ ພຫຸລໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ, ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ໂຄຈຣາເສວນວເສນ ອາເສວນາພຫຸລສ຺ສ. ເຍນ ຫິ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ຠາວນາເສວນາ, ເຕນ ໂຄຈຣາເສວນາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ.

ທສວິຘອປ຺ປນາໂກສລ຺ລວຓ຺ຓນາ

໖໐. ນ ໂຫຕິ ອປ຺ປນາ. ເຍນ ວິຘິນາ ອປ຺ປນາຍໍ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ທສວິໂຘ ວິຘິ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວາ ຎາຓໍ. ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍໂຕຕິ ວຕ຺ຖູນໍ ວິສທຠາວກຣຓໂຕ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

໖໑. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຫິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຣີຣໍ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘານິ ຈີວຣາທີນິ ຈ ອິຘ ‘‘ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຕານິ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຫານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣຓໍ ເຕສໍ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣີຣໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ສຣີຣໍ ເສທມລຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ອວສ຺ສຸຕກິຈ຺ເຈນ ວິພາຘິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສນາສນໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນນຸ ຈາຍໍ ນໂຍ ຂຸທ຺ທກປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ປຸນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ໂສ ຈ ໂຂ ຠາວນາຍ ອາຣມ຺ຠກາເລ. ອິຘ ປນ ອາຣທ຺ຘກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ຐຕ຺ວາ ອປ຺ປນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ກາລນ຺ຕເຣ ຊາເຕ ຕຖາປຏິປຕ຺ຕິ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອວິສເທ ສຕິ, ວິສຍຠູເຕ ວາ. ກຖໍ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຕານິ ວິສໂຍ? ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕນກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ. ຎາຓມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑເນ. ເຕນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ອປຣິສຸທ຺ເຘ ຎາຓມ຺ປິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປນ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ອປ຺ປນາຍ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຌານໍ ‘‘ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ, ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຎາຓມຸເຂນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ນິສ຺ສຍນິສ຺ສໂຍປິ ນິສ຺ສໂຍຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທີປກປລ຺ລິກວຏ຺ຏິເຕລານິ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ຎາເຓ ອວິສເທ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ວິຍ ສມາຘິຠາວນາປິ ປຣິທຸພ຺ພລາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຫ. ວຸຑ຺ຒິໍ ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ, ວິຣູຬ຺ຫິໍ ຄຸຓຠາເວນ, ເວປຸລ຺ລໍ ສພ຺ພໂສ ວສິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິສເທ ປນາຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໒. ສມຠາວກຣຓນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ອນູນາຘິກຠາວກຣຓໍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຘິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຏຸຕຣຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ອວິສທຕາຍ, ວີຣິຍາທີນໍ ຈ ສິຖິລຕາທິນາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣານິ ມນ຺ທານີ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຄ຺ຄໂຫວ ກິຈ຺ຈໍ, ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ວິກ຺ເຂປປຏິປກ຺ໂຂ. ເຍນ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອວິກ຺ເຂໂປ. ຣູປຄຕໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນາ ເຍນ ຍາຖາວໂຕ ວິສຍສຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ພລວຕາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ຫິ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣນ຺ຕານໍ ສຫປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ເອກຣສຕາວເສເນວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນາຕິ ຍສ຺ສ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ອຸຬາຣຕາທິຄຸເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາທິວິຠາຄໂຕ ຍາຖາວໂຕ ວີມໍສເນນ. ເອວຎ຺ຫິ ເອວໍຘມ຺ມຕານເຍນ ສຠາວຣສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນ ສວິປ຺ຜາໂຣ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ອຍໍ ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ’’ຕິ ປຣິຊານນວເສນ ປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ຘຸຣິຍຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຍຖາ ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາເວ ປຎ຺ຎາຍ ມນ຺ທຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາຍ ພລວຠາເວ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ທຠາໂວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຫາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ອມນສິກາເຣນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ເຕນາກາເຣນ ຠາວນາຍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ທຸວິເຘນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ ກິຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິເຍນ, ວີຣິຍາທີນໍ ວາ ມນ຺ທກິຈ຺ຈຕາຍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມວິກປ຺ເປ ຫາປນວິຘິ ທສ຺ສິໂຕ, ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຍຖາ ມນສິ ກໂຣໂຕ ວີຣິຍາທີນໍ ມນ຺ທກິຈ຺ຈຕາຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ອມນສິກາເຣນ ວີຣິຍາທີນໍ ປຏຸກິຈ຺ຈຠາວາວເຫນ ມນສິກາເຣນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຕຫິ ສມຣສໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ ຫາປນວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖູຕິ ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ກຕາຘິກາໂຣ ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍທສ຺ສນປ຺ປສຸໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ? ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ໂອວທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊິໂຕປິ ຕໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຓາມິໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາເຕຕຸໍ ປປາຕຏ຺ຐານໍ ອຠິຣຸຫິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ວິສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ –

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໘໑) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ວກ຺ກລີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຕນ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສທ຺ຘາຍ ປນ ພລວຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ນ ໂອຕຣິ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕໍ ປຏິປາເທນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕຣກິຈ຺ຈເຠທນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານາທິກິຈ຺ຈວິເສສໍ. ປສ຺ສທ຺ຘາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຫາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຫາຍຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທິຠາວນາຍ ຫາຍຕິ, ສມາຘິປກ຺ຂິຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ວີຣິຍາທິຠາວນາ ວິຍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ເອກໍສໂຕ ຫາເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘາທິຠາວນາຍ ຫາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ (ມຫາວ. ໒໔໓) ສຸກຸມາຣສ຺ສ ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສຣີຣໍ ສຸຂຸມາລໍ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ສຸເຂເນວ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ, ກາຍໍ ກິລເມຕ຺ວາປິ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປາທຕເລສຸ ໂຜເຏສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸປິ ເວທນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວີໂຓວາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເສເສສຸປີຕິ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ. ເອກສ຺ສາຕິ ເອເກກສ຺ສ. ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສວາຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ປນ ຫາປນວເສນ ສມຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ວິເສສໂຕ ອສາຘາຣຓໂຕ, ສາຘາຣຓໂຕ ຈ ສມຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ສມຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນູນານຘິກຠາວໍ. ຕຖາ ສມາຘິວີຣິຍານໍ. ຍຖາ ຫິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຘຸຣິຍຘມ຺ມຠູຕານໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ວິເສສໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ, ຍໂຕ ເນສໍ ສມຘຸຣຕາຍ ອປ຺ປນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ, ເອວໍ ສມາຘິວີຣິຍານໍ ໂກສຊ຺ຊອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ສມຣສຕາຍ ສຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠນໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍປາຕາຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ອປ຺ປນາ ອິຊ຺ຌຕິ.

‘‘ພລວສທ຺ໂຘ ຫີ’’ຕິອາທິ ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ພລວຕິຍາ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອວິສທຎາໂຓ, ໂສ ມຸທ຺ຘປ຺ປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ໂນ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ. ເກຣາຏິກປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາເຐຍ຺ຍປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ສທ຺ຘາຫີນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ‘‘ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ປຣິກປ຺ເປຕິ ເຫຕຸປຏິຣູປເກຫິ ວຎ຺ຈິໂຕ. ເອວໍຠູໂຕ ປນ ສຸກ຺ຂຕກ຺ກວິລຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ນາທິຍຕິ, ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ວິຍ ໂຣໂຄ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣໂຫ ນ ອຕ຺ຖາວໂຫ ອນຕ຺ຖາວໂຫ ຈ, ເອວມິຘາປິ ສມາຘິວີຣິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣໂຫ ນ ອວິກ຺ເຂປາວໂຫ ວິກ຺ເຂປາວໂຫ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂກສຊ຺ຊໍ ອຠິຠວຕິ, ເຕນ ອປ຺ປນໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຠິຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຕໍ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທ຺ວຍໍ, ສມາຘິວີຣິຍທ຺ວຍຎ຺ຈ. ສມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມຣສໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ສທ຺ຘາຍ ເຕສໍ ພລວຠາເວ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິ ມນສິກຣຓມຕ຺ເຕນ ກຖໍ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕວິຘິ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ສທ຺ຘໍ ຊເນນ຺ໂຕ. ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ໂຕ. ເອກຄ຺ຄຕາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ ສມາຘິປຘານຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ, ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ສມາຘິໂນ ອຘິມຕ຺ຕຕາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕາຍປີ’’ຕິ, ສມຠາເວນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປນາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕອປ຺ປນາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣປ຺ປນາ ປນ ເຕສໍ ສມຠາເວເນວ ອິຈ຺ຉິຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑, ໕).

ຍທິ ວິເສສໂຕ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ, ສມາຘິວີຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ກຖໍ ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ເຂສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເຍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາວີຣິຍປຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂນ ສມາຘິນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ສາ ສຕິ. ສພ຺ເພສຸ ຣາຊກມ຺ເມສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກມ຺ມິໂກ. ເຕນ ກາຣເຓນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ເຖນ. ອາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ, ສພ຺ເພນ ວາ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເຍນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ເຖຕພ຺ພາ ສພ຺ພຕ຺ຖິຍາ, ສພ຺ພຕ຺ຖິຍາວ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ສຕິ ປຏິສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ.

໖໓. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສມາຫິຕາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕເຍວ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ປຖວີກສິຓາທິກສ຺ສາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ສມຖນິມິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂຓໂກສລ຺ລໍ. ອິຘ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລກຖາຍໍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ກຣຓຠາວນາໂກສລ຺ລານໍ ປເຄວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໔. ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປໂມທນສໍເວຊນວິປຣິຍາເຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ລີນນ຺ຕິ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂປຕິຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໂຍ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ເຕ ຠາເວຕພ຺ພາ, ຕໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ.

ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ. ອຸຊ຺ຊາເລຕຸກາໂມຕິ ປທີເປຕຸກາໂມ. ອຸທກວາຕໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຸທກມິສ຺ສໍ ວາຕໍ ອຸປເນຍ຺ຍ. ອກາໂລຕິ ນກາໂລ, ອຍຸຕ຺ຕກາໂລ ວາ. ສຕິອາທິຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ພຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ວາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘິໂນ ໂຍຄິໂນ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປສຕ຺ໂຖ, ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖວູປສມລກ຺ຂຓາ ປສ຺ສທ຺ຘິເຍວ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ. ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສມາຘິສ຺ສ ຕາວ ປທຕ຺ຖລກ຺ຂຓານິ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕາເນວ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ. ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ອິຘ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸສມຸຏ຺ຐາປຍນ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ຘມ຺ມານໍ, ຘມ຺ເມສຸ ວາ ວິຈໂຍ ຘມ຺ມວິຈໂຍ, ປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີຣສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ, ວິຘິນາ ວາ ອີເຣຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ, ອຸສ຺ສາໂຫ. ປີເຓຕິ ກາຍໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ຈ ສນ຺ຕປ຺ເປຕີຕິ ປີຕິ.

ຍໍ ຍໍ ສກໍ ຍຖາສກໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫາຣວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍວເສນ. ຠາວນາຕິ ອຸປ຺ປາທນາ, ວຑ຺ຒນາ ຈ. ກຸສລາກຸສລາຕິ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ກຸສລາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລາ. ເຍ ອກຸສລາ, ເຕ ສາວຊ຺ຊາ. ເຍ ກຸສລາ, ເຕ ອນວຊ຺ຊາ. ອກຸສລາ ຫີນາ, ອິຕເຣ ປຓີຕາ. ກຸສລາປິ ວາ ຫີເນຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ອາຣທ຺ຘາ ຫີນາ, ອິຕເຣ ປຓີຕາ. ກຓ຺ຫາຕິ ກາຬກາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓາ, ສຸກ຺ກາຕິ ໂອທາຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓາ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ກຓ຺ຫາ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ສຸກ຺ກາ. ເຕ ເອວ ສປ຺ປຏິຠາຄາ. ກຓ຺ຫາ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ສຸກ຺ເກຫິ ສປ຺ປຏິຠາຄາ. ຕຖາ ສຸກ຺ກາປິ ອິຕເຣຫິ. ອຖ ວາ ກຓ຺ຫາ ຈ ສຸກ຺ກາ ຈ ສປ຺ປຏິຠາຄາ ຈ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ. ສຸຂາ ຫິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສປ຺ປຏິຠາຄາ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ເວທນາ ສຸຂາຍ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ. ອຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ຠາວນາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖາຍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕປາເຐ. ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນາຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຄຫເຓ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາທິກສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປນ ຜຸສນາທິກສ຺ສ ສຠາວລກ຺ຂຓສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ. ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣຕິ ກຸສລາທີນໍ ຕໍຕໍສຠາວລກ຺ຂຓາທິກສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຊວນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ໂສ ຫິ ອວິປຣີຕມນສິກາຣຕາຍ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທາໂຠຄຕາຍ ອາວຊ຺ຊນາປິ ຕຄ຺ຄຕິກາວ. ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓາທິກມ຺ປິ ອິຘ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸສລກິຣິຍາຍ ອາທິອາຣມ຺ຠວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ ຘິຕິສຠາວຕາຍ ‘‘ຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣມ຺ຠຘາຕູຕິ ປຐມວີຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ລທ຺ຘາເສວນໍ ວີຣິຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂໍ ວິຘມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອຘິມຕ຺ຕາຘິມຕ຺ຕຕຣານໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວິຘມນສມຕ຺ຖໍ ປຏຸປຏຸຕຣາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານິຍາ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຐານິຍາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ. ຐາຕພ຺ໂພ ວາ ຐານິໂຍ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ຐານິໂຍ ເອເຕສູຕິ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ, ອປຣາປຣໍ ວຕ຺ຕມານາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສຸ ປີຕິເຍວ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ວິເສສກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປີຕິຍາ ເອວ ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທກມນສິກາໂຣຕິ ຍຖາ ມນສິ ກໂຣໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ.

ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຕິ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉກຠາໂວ. ປຎ຺ຈປິ ຫິ ນິກາເຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍ ປຣິຍຸປາສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ເຕ ວາ ສຫ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ຕໍ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ ສງ຺ເຂປໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ປກາສິຕາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິຍຠາເວນ ອາຄຕາ, ອິຘ ປຎ຺ຎາສໍວຕ຺ຕນິຍຠາເວນ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກາ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຎ຺ຎາສໍວຕ຺ຕນິກາ ສມາຘິສ຺ສ ຎາຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ ນາມ ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ຠຕ຺ຕນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາກມໍສນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸນຂສທິສານໍ ໂມມູຫປຸຄ຺ຄລານໍ ທູຣໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນາ. ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ ນາມ ປຎ຺ຎາຍ ກຕາຘິກາຣານໍ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີສຸ ກຸສລານໍ ອຣິຍານໍ, ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິການໍ ວາ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ຈຣິຕພ຺ພານໍ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທີນໍ, ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທິທີປນານໍ ວາ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ປຎ຺ຎາຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປາຍາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຊາຕິອາທິໍ ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວີຣິຍາຍຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສສ຺ສ ອຘິຄໂມ ເອວ ອານິສໍໂສ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນສີລຕາ ວີຣິຍາຍຕ຺ຕ…ເປ… ທສ຺ສິຕາ. ສປຸພ຺ພຠາໂຄ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ໂຄ ຄມນວີຖິ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຏິປທາຕິ ກຕ຺ວາ. ທາຍການໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ປິຓ຺ຑາປຈາຍນຕາຕິ ປຈ຺ຈຍທາຍການໍ ອຕ຺ຕນິ ກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຫປ຺ຜລກາຣຠາວສ຺ສ ກຣເຓນ ປິຓ຺ຑສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຍ ປຏິປູຊນາ. ອິຕຣຖາຕິ ອາມິສປູຊາຍ. ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາຕິ ອລສານໍ ຠາວນາຍ ນາມມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊານນ຺ຕານໍ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລານໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂາທິອນຸຍຸຎ຺ຊນການໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖິການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ທູຣໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນາ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາຕິ ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ຠາວນາຣມ຺ຠວເສນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນາ. ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານານຸຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປຈ຺ຈຍູປສໍຫາຣວເສນ, ອປາຍາທິຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທໂຍ ສມຸຕ຺ເຕຊນວເສນ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທສິເນຫາຠາເວນ ຖຸສຂຣຫທຍາ ລູຂປຸຄ຺ຄລາ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລາ ເວທິຕພ຺ພາ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓປຣິທີປນາ ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕາທໂຍ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໑ ອາທໂຍ) ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ. ອິເມຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກຸສລາທີນໍ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິວິຊ຺ຌນາທິອາກາເຣຫິ ເຈວ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາທິອາກາເຣຫິ ຈ. ເອເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເອເຕ ກຸສລາທີສຸ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເກ ເຈວ ຘມ຺ມຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາທິເກ ຈ.

໖໕. ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫີຕິ ອຕິວິຍ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍຕາທີຫິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສໍເວຊນປໂມທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ສມາຘິອາທີນໍ ມນ຺ທຕາຍ ອວູປສນ຺ຕໍ. ທຸວູປສມຍນ຺ຕິ ວູປສເມຕຸໍ ສມາຘາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ.

ຕໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ເຍນາກາເຣນ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສມາຘິ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ອິເມ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປສ຺ສທ຺ຘາກາຣໍ, ສມາຫິຕາກາຣໍ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕາກາຣຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ຕີສຸປິ ປເທສູຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕສຸ ຕີສຸປິ ວາກ຺ເຍສຸ, ເຕຫິ ວາ ປກາສິເຕສຸ ຕີສຸ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ຍຖາສມາຫິຕາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມາໂນ ສມໂຖ ເອວ ສມຖນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຖນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ສມຖສ຺ເສເວຕມຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ນານາຣມ຺ມເຓ ປຣິພ຺ຠມເນນ ວິວິຘໍ ອຄ຺ຄໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍຄ຺ໂຄ, ວິກ຺ເຂໂປ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອນວຏ຺ຐານຣໂສ, ຠນ຺ຕຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກຄ຺ຄຕາຠາວໂຕ ພ຺ຍຄ຺ຄປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອພ຺ຍຄ຺ໂຄ, ສມາຘິ. ໂສ ເອວ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈ ຕສ຺ເສວ ອພ຺ຍຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ສຣີຣາວຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ມຕ຺ຕໂສ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ປຓີຕາຫາໂຣ ກາຍລຫຸຕາທີນໍ ສມຸຏ຺ຐາປເນນ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ, ອິຣິຍາປຖສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ເສວິຕໍ, ປໂຍໂຄ ຈ ກາຍິໂກ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາ’’ຕິອາທິ. ປໂຍຄສມຕາທີນໍ ອຠາເວນ ສທຣຖກາຍຈິຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ສາຣທ຺ຘປຸຄ຺ຄລາ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍາ ປຸຄ຺ຄລາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິຣສ຺ສາທສ຺ສາຕິ ຠາວນສ຺ສາທຣຫິຕສ຺ສ. ຠາວນາ ຫິ ວີຖິປຏິປນ຺ນາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສວຕີ ປວຕ຺ຕມານາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາທໍ ອຸປສມສຸຂໍ ອາວຫຕິ, ຕທຠາວໂຕ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາສໍເວຄວເສນາຕິ ສທ຺ຘາວເສນ, ສໍເວຄວເສນ ຈ. ສມ຺ປຫໍສນຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ປຫໍສນຕາ ສໍເວຊນປຸພ຺ພກປສາທຸປ຺ປາທເນນ ຠາວນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຕສນາ. ສມ຺ມາປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຣເຫນ, ສມຖວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມໍ, ສວິເສສຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາຕິ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາ. ຌານວິໂມກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາຕິ ປຐມາທີນິ ຌານານິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕາທິນາ ເຕເຍວ ວິໂມກ຺ຂາ ເຕສໍ ‘‘ເອວໍ ຠາວນາ, ເອວໍ ສມາປຊ຺ຊນາ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເອວໍ ວຸຏ຺ຐານໍ, ເອວໍ ສໍກິເລໂສ, ເອວໍ ໂວທານ’’ນ຺ຕິ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂຓາ.

ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ປິຍຏ຺ຐານິເຍສຸປິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາໂຣ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ. ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ, ພາຫິເຣສຸ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາໂຣ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ. ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ມມາຍນໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນໍ. ອິເມຫາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສທ຺ຘາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓາທິອາກາເຣຫິ ເຈວ ສປ຺ປາຍາຫາຣເສວນາທິອາກາເຣຫິ ຈ. ເອເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເອເຕ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທິຘມ຺ເມ.

໖໖. ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍາຕິ ປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອປ຺ປຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ທານສີລານິ ອໂລຠາໂທສປ຺ປຘານານິ, ເອວໍ ຠາວນາ ອໂມຫປ຺ປຘານາ ວິເສສໂຕ ອປ຺ປນາວຫາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ປຎ຺ຎາ ນ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ຕທາ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຠິສງ຺ຂໂຕ ວິຍ ອາຫາໂຣ ປຸຣິສສ຺ສ ອຠິຣຸຈິໍ ນ ຊເນຕິ, ເຕນ ຕໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ. ຍທາ ຈ ຠາວນາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສາວຫາ ນ ໂຫຕິ ສມ຺ມເທວ ອວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ຕທາ ອຸປສມສຸຂສ຺ສ ອລາເຠນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ. ຕທຸຠຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຍຖາຣຫໍ ສຸຄຕິຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທຎ຺ຎເມວ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນາທິຂຸປ຺ປິປາສາທິອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິພາຘນາທິເຫຕຸກໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວນິສ຺ສິຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕີເຕ, ອນາຄເຕ ຈ ກາເລ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂານິ ວິສຸໍ ຄຫິຕານິ. ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣູປຊີວິໂນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິໂນ, ເຕສໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຊີວິຕທຸກ຺ຂໍ ອຏ຺ຐມໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອລີນນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອລີນໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອນຸທ຺ຘຕໍ. ປຎ຺ຎາປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຸປສມສຸຂາຘິຄເມນ ຈ ອນິຣສ຺ສາທໍ. ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສວິເສສໍ ຕໂຕ ເອວ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ, ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອລີນຕາຍ ປຄ຺ຄເຫ, ອນຸທ຺ຘຕຕາຍ ນິຄ຺ຄເຫ, ອນິຣສ຺ສາທຕາຍ ສມ຺ປຫໍສເນ ນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອລີນານຸທ຺ຘຕຕາຍ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອນິຣສ຺ສາທຕາຍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນໍ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວາ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ, ສມຖວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນິຣສ຺ສາທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທນ຺ຕິ ຌານປຏິປຕ຺ຕິໍ. ສມາຘິອຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ຌານາຘິຄເມ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສມາຘິໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມາຘິຄຣູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໗. ປຏິລທ຺ເຘ ນິມິຕ຺ຕສ຺ມິໍ ເອວໍ ຫິ ສມ຺ປາທຍໂຕ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ອິມໍ ອປ຺ປນາ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາຕິ ອປ຺ປນາ. ຫິຕ຺ວາ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຐານເມຕໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລີນຸທ຺ຘຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂຍໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ. ສມຕໍ ວີຣິຍສ຺ເສວ ວີຣິຍສ຺ສ ສມາຘິນາ ສມຣສຕໍເຍວ ໂຍຊເຍຖ. ກຖໍ ປນ ໂຍຊເຍຖາຕິ ອາຫ ‘‘ອີສກມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ລຍນ຺ຕິ ລີນຠາວໍ, ສງ຺ໂກຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ປຄ຺ຄຓ຺ເຫເຖວ ສມຠາວາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ສມເມວ ປວຕ຺ຕເຍ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ສມເມວ ປວຕ຺ຕເຍຕິ ອາຫ ‘‘ເຣຓຸມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາຕິ ເຣຓຸອາທີສຸ ຍຖາ ມຘຸກຣາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ອຸປມາຠາເວນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສມ຺ມວຓ຺ຓິຕາ, ເອວໍ ລີນຸທ຺ຘຕຠາເວຫິ ໂມຈຍິຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊເນນ ນິມິຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ ມານສໍ ປຏິປາທເຍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິມິຕ຺ຕາຠິມຸຂປຏິປາທນວຓ຺ຓນາ

໖໘. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ເຣຓຸມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາທ຺ວເຍ. ອຕ຺ຖທີປນາ ອຸປມູປເມຍ຺ຍຕ຺ຖວິຠາວນາ. ອເຉໂກຕິ ອກຸສໂລ. ປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ ຘາວິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ວິກສນກ຺ຂເຓເຍວ ສຣສໍ ກຸສຸມປຣາຄໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉາ ວາຕາທີຫິ ປຣິປຕຕິ, ວິຣສໍ ວາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນິວຕ຺ຕເນ ເຣຓຸ ຂີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີເຓ ເຣຓຸມ຺ຫິ ສມ຺ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ປຸປ຺ຜຣາສິນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສາຂາສຸ ນິສ຺ສິຕໍ ປຸປ຺ຜສຎ຺ຈຍໍ.

ສລ຺ລກຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິເກສູຕິ ສລ຺ລກຕ຺ຕອາຈຣິຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ. ອຸທກຖາລຄເຕຕິ ອຸທກຖາລິຍໍ ຐປິເຕ. ສຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ສິຣາເວຘນາທິສຕ຺ຖກມ຺ມໍ. ຜຸສິຕຸມ຺ປິ ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເມນາຕິ ປຸຣິມກາ ວິຍ ຄຣຸໍ, ມນ຺ທຎ຺ຈ ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ສມປ຺ປມາເຓນ ປໂຍເຄນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຸປ຺ປລປຕ຺ເຕ. ປຣິໂຍທາຕສິປ຺ໂປຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສິປ຺ໂປ ນິປ຺ຜນ຺ນສິປ຺ໂປ.

ມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ລູຕສຸຕ຺ຕໍ. ນິຍາມໂກ ນາວາສາຣຖີ. ລງ຺ກາຣນ຺ຕິ ກິລຎ຺ຊາທິມຍໍ ນາວາກຏສາຣກໍ. ເຕເລນ ອຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ນາຬິໍ ປູເຣຕີຕິ ສຣາວາທິຄເຕນ ເຕເລນ ອຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ສຸຂຸມຈ຺ຉິທ຺ທກໍ ເຕລນາຬິໍ ປູເຣຕິ. ເອວເມວາຕິ ຍຖາ ເຕ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕມຘຸກຣສລ຺ລກຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິສຸຕ຺ຕາກຑ຺ຒກນິຍາມກເຕລປູຣກາ ເວເຄນ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສີຆໍ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄາຬ຺ຫໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ໂຍ ມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕມຘຸກຣາທໂຍ ວິຍ ວີຣິຍໍ ນ ກໂຣຕິ, ອິເມ ທ຺ເວປິ ວີຣິຍສມຕາຠາເວນ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕມຘຸກຣາທໂຍ ວິຍ ສມປ຺ປໂຍໂຄ, ອຍໍ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ວີຣິຍສມຕາໂຍຄໂຕຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອໂກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ລີນໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໙. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນວເສນ ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ຠາວນາມານສໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕເຍວ ຐປນວເສນ ນິມິຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ ປຏິປາທຍໂຕ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸໂຍຄວເສນາຕິ ຠາວນາວເສນ. ເສສານີຕິ ເສສານິ ຕີຓິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ. ປກຕິຈິຕ຺ເຕຫີຕິ ປາກຕິເກຫິ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ. ພລວ…ເປ… ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕານິ ຠາວນາພເລນ ປຏຸຕຣສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປຣິກມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ປຏິສງ຺ຂາຣກຕ຺ຕາ. ຍທິ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣຕາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ເອວ ອຸປຈາຣສມຎ຺ຎາ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສມີປຈາຣິຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ. ອນຈ຺ຈາສນ຺ໂນປິ ຫິ ນາຕິທູຣປວຕ຺ຕີ ສມີປຈາຣີ ນາມ ໂຫຕິ. ອປ຺ປນໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອຸປຈາຣານິ. ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມານນ຺ຕິ ນານາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍ ປຣິກມ຺ມານໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປຣິກມ຺ມຸປຈາຣານຸໂລມສຎ຺ຎິເຕສຸ. ສພ຺ພນ຺ຕິມນ຺ຕິ ຕຕິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວາ. ປຣິຕ຺ຕໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ. ຄໍຕາຍຕີຕິ ຫິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຠິຘານໍ, ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ວິນາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຕານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣວິຘຸຣໍ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ໂຄຈຣຠູຕໍ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານໍ ອາເວຓິກຣູປໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫຄ຺ຄຕໂຄຕ຺ເຕປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາວນໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທນໂຕ.

ອວິເສເສນ ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພາ ສມຎ຺ຎາຕິ ປຐມນໂຍ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນາ’’ຕິອາທິ. ນານາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມເມວ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຐມໍ ວາ ອຸປຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຈ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈມໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍເມ. ສ຺ວາຍໍ ອນິຍໂມ ອິມິນາ ກາຣເຓນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອປ຺ເປຕິ, ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎສ຺ສ ປຎ຺ຈມໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ເປຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຊວນໍ ປຕຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຎ຺ຈມໂຕ ປຣໍ ຉຏ຺ຐໍ, ສຕ຺ຕມຎ຺ຈ ຊວນໍ ປຕນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂີຓຊວຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາ ອລທ຺ຘາເສວນໍ ປຐມຊວນໍ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ລທ຺ຘາເສວນໍ ປນ ພລວຠາວໂຕ ທຸຕິຍໍ, ຕຕິຍໍ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ພລວຠາວໂຕ ຉຏ຺ຐໍ, ສຕ຺ຕມມ຺ປິ ອປ຺ເປຕີຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ຉຏ຺ເຐປິ ສຕ຺ຕເມປິ ອປ຺ປນາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ. ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທຫິ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໒) ປນ ສຸຕ຺ຕປທມກາຣຓໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍລາຠສ຺ສ ພລວຠາເວ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອລທ຺ຘາເສວນາປິ ປຐມເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘາເສວນາ ທຸຕິຍເຈຕນາ ຍາວ ຉຏ຺ຐເຈຕນາ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍາ. ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມສຸເຍວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ນິຄມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມໍ ຊວນໍ ປຕິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂີຓຊວຕ຺ຕາ, ກຖໍ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາ, ອານນ຺ຕຣິຍາ ຈ ໂຫຕີຕິ? ນາຍໍ ວິເສໂສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍລາເຠນ ພລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ກິຎ຺ຈຣຫິ ກິຣິຍາວຕ຺ຖາວິເສສໂຕ. ກິຣິຍາວຕ຺ຖາ ຫິ ອາຣມ຺ຠມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປຣິໂຍສານາວຕ຺ຖາຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຠາເວນ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາທິຕາ ໂຫຕິ, ນ ພລວຠາເວນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາວິໂນ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕຖາ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມານໍ ປປາຕາຠິມຸຂຕາຍ ປຣິກ຺ຂີຓຊວຕາ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາ ຈ ປນ ອປ຺ປນາ. ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິມາຓຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓຕາຍ, ກຕ຺ຖຈິ ອຕິອິຕ຺ຕຣຂຓຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຊວນວີຖິ ອທ຺ຘາ ລພ຺ຠຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເສສຏ຺ຐາເນສູຕິ ປຐມປ຺ປນາ, ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂໂຓ, ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ຜລກ຺ຂໂຓຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ຠາວນາກ຺ກເມນ ເອສ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອວໍ ວິຫຣຕາ ຈ ອເນນ ຕເທວ ປຐມໍ ຌານໍ ອຘິຄຕໍ ໂຫຕິ ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໗໐. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຌານປາເຐ. ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ວິສຸໍ ຫຸຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ, ປຊຫນວເສນ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິເວຈນໍ ຌານກ຺ຂເຓ ກາມານໍ ອຠາວມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວາ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ເອກໍສໂຕ ກາມານໍ ວິເວເຈຕພ຺ພຕາທີປເນນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາ ຌານສ຺ສ, ກາມວິເວກສ຺ສ ຈ ຌານາຘິຄມູປາຍຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປທີໂປຠາໂສ ວິຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ປທີໂປຠາສາຠາເວນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອນ຺ຘກາຣາຠິຠໂວ, ເອວໍ ຌານາຠາເວນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍໍ ກາມາຠິຠໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ອວຘາຣຓວຈນໍ. ນ ໂຂ ປນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ກາເມຫິ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເກ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ? ກາມາ, ເຕສໍ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຫານໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕໂຕ. ກຖໍ ປນ ສມາເນ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ກາມານເມເວຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ນ ພ຺ຍາປາທາທີນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ, ອາຄມໂຕ ຈ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ກາມຘາຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ສກລສ຺ສປິ ກາມຠວສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມປຏິປທາຠາວໂຕ. ເຕນ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ກາມປຣິຎ຺ຎາຠາວມາຫ. ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ວກ຺ຂມານວິຠາຄສ຺ສ ກິເລສກາມສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠາວໂຕ. ເຕນ ຍຖາ ເມຕ຺ຕາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ກຣຸຓາ ວິຫິໍສາຍ, ເອວມິທໍ ຌານໍ ກາມຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວມຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິຍາ, ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ກາມຣາຄໂຕ, ກາມຘາຕຸໂຕ ຈ ວິນິວຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ອິທໍ ຌານໍ ວິເສສໂຕ ກາມານເມວ ນິສ຺ສຣຓໍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐຄໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ກາມຎ຺ເຈຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ປຸຣິມປເທເຍວ ອວຘາຣຓໍ ຄຫິຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣປເທປິ ປນ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພເມວ ຕຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣປເທປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ. ເອສ ນິຍໂມ. ສາຘາຣຓວຈເນນາຕິ ອວິເສສວຈເນນ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິເວກາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ. ຈິຕ຺ຕກາຍອຸປຘິວິເວກາ ຈິຕ຺ຕວິເວກາທໂຍ. ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ຌານກຖາຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ນິທ຺ເທເສຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑, ໗). ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຸທ຺ທານໂຕ ທ຺ເວ ກາມາ – ວຕ຺ຖຸກາມາ ກິເລສກາມາ ຈາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ວຕ຺ຖຸກາມາ? ມນາປິຍາ ຣູປາ…ເປ… ມນາປິຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸກາມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເຕ ປນ ກາມີຍນ຺ຕີຕິ ກາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ນິທ຺ເທເສ ເອວ. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໖໔). ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພໂລ ໂລໂຠ ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ພຫລຣາໂຄ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ ເອເຕນາຕິ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ໂລໂຠ, ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ສງ຺ກປ຺ປນວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄຕິ. ສ຺ວາຍໍ ປເຠໂທ ເອກສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ, ອວຕ຺ຖາເຠທວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລີພທ຺ໂທ’’ຕິ. ອິເມ ກິເລສກາມາ. ກາເມນ຺ຕີຕິ ກາມາ, ກາເມນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ.

ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ເອວໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາມານໍ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ. ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວາ’’ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຖນ຺ຕຣສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ນ ກິເລສກາມສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກສ຺ສ ທຸຕິຍປເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມວິເວເກນ. ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິປຣິຄ຺ຄຫວິເວກທີປນໂຕ. ປຸຣິເມນາຕິ ກາຍວິເວເກນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ, ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ, ອິໂຕ ວາ ນິທ຺ຘາຣິເຕ ວິເວກທ຺ວເຍ. ອກຸສລ-ສທ຺ເທນ ຍທິປິ ກິເລສກາມາ, ສພ຺ພາກຸສລາປິ ວາ ຄຫິຕາ, ສພ຺ພຖາ ປນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ’’ຕິ. ທຸຕິເຍນາຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຫານໍ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ. ໂລລຠາໂວ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາໂທ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸ ວຕ຺ຖຸກາມາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ. ພາລຠາໂວ ອວິຊ຺ຊາ, ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິ ວາ, ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸ. ກາມຄຸຓາຘິຄມເຫຕຸປິ ປາຓາຕິປາຕາທິອສຸທ຺ຘປໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ຕພ຺ພິເວເກນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ ວິຠາວິຕາ. ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສໂສຘເນນ, ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສໍວຑ຺ຒເນນ ຈ ອຊ຺ຌາສຍວິໂສຘນໍ ອາສຍໂປສນໍ. ກາເມສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ.

ອເນກເຠໂທຕິ ກາມາສວກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທິວເສນ, ຣູປຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຈ ອເນກປ຺ປເຠໂທ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທເຍວາຕິ ກາມສຠາໂວເຍວ ຉນ຺ໂທ, ນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ, ນາປິ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຌານປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ຌານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຕໍເຫຕຸ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອກຸສລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸໍ ສຣູເປນ ຄຫິໂຕ. ຍທິ ກິເລສກາໂມວ ປຸຣິມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກເຠທໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິມານອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທີນໍ, ຕໍສຫິຕຜສ຺ສາທີນຎ຺ຈ. ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານານິ ຌານງ຺ຄານິ ອຸປຣິຌານງ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີກນີວຣຓວຈນໍ. ນີວຣຓານິ ຫິ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕ. ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ຣາຄປ຺ປຓິຘິຍາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ, ນານາຣມ຺ມເຓຫິ ປໂລຠິຕສ຺ສ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານໂຕ ຈ. ປີຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂາ ປາໂມຊ຺ເຊນ ສມານໂຍຄກ຺ເຂມຕ຺ຕາ. ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ໂຍນິໂສ ສງ຺ກປ຺ປນວເສນ ສວິປ຺ຜາຣປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຂໍ ອວູປສມານຸຕາປສຠາວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໍ ວູປສນ຺ຕສີຕລສຠາວຕ຺ຕາ. ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸມຊ຺ຊນວເສນ ປຎ຺ຎາປຏິຣູປສຠາວຕ຺ຕາ. ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖເຣນ ເທສິຕໍ ປິຏການໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ເປຏກໍ, ຕສ຺ມິໍ ເປຏເກ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເຠທວິສຍສ຺ສາຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກາມຄຸຓວິເສສວິສຍສ຺ສ. ອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທາທິວິສຍານນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທວິເວກວຈເນນ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໐; ອ. ນິ. ໙.໒໙; ວິຠ. ໙໖໐) ອາທິອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທວິສຍສ຺ສ ໂທສສ຺ສ, ໂມຫາຘິເກຫິ ຖິນມິທ຺ຘາທີຫິ ວິເວກວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ທຸກ຺ຂາທິປຸພ຺ພນ຺ຕາທິເຠທວິສຍສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທຕເທກຏ຺ຐຖິນມິທ຺ຘາທິວິກ຺ຂມ຺ຠກຎ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພາກຸສລປຏິປກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ. ສພ຺ພກຸສລານໍ ເຕນ ສຠາເວນ ສພ຺ພາກຸສລປ຺ປຫາຍກໍ ໂຫຕິ, ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ກາມຣາຄາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນສຠາວເມວ ໂຫຕິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ນີວຣຓາກຸສລມູລາທີນໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

໗໑. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ນຕ຺ຖິ ກາຈິ ວສວຕ຺ຕິຕາຕິ ວສວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ‘‘ວິຕກ຺ກນໍ ອີທິສມິທ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິກປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກພເລນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນິຣຸຬ຺ຫໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ໂກຈິ ຣາຊວລ຺ລຠໍ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິນໍ ມິຕ຺ຕໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ຣາຊເຄຫໍ ອາໂຣຫຕິ ອນຸປວິສຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ອວິຕກ຺ກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕີຕິ? ວິຕກ຺ກພເລເນວ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣິຈເຍນ ເຕນ ວິນາປິ ນິຣາສງ຺ໂກ ຣາຊເຄຫໍ ປວິສຕິ, ເອວໍ ປຣິຈເຍນ ວິຕກ຺ເກນ ວິນາປິ ອວິຕກ຺ກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕິ. ປຣິຈເຍນາຕິ ຈ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ກຠາວນາສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຈເຍນ. ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕາເນ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິຣຸຫຓໍ ຈິຣປຣິຈິຕໍ. ເຕນ ຕໍ ກທາຈິ ວິຕກ຺ເກນ ວິນາປິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕເຕວ. ຍຖາ ຕໍ ຎາຓສຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ມສນວເສນ ຈິຣປຣິຈິຕໍ ກທາຈິ ຎາຓວິຣຫິຕມ຺ປິ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາ ວາ ກິເລສສຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ກິເລສຣຫິຕມ຺ປິ ປຣິຈເຍນ ກິເລສວາສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາທິໂຕ, ອຠິມຸຂໍ ວາ ຫນນໍ ອາຫນນໍ. ປຣິໂຕ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ອາຫນນໍ ປຣິຍາຫນນໍ. ‘‘ຣູປໍ ຣູປໍ, ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິ ອາໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ ‘‘ອາຫນນໍ, ປຣິຍາຫນນ’’ນ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອານຍນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປນຍນໍ, ອາກຑ຺ຒນໍ ວາ.

ອນຸສຎ຺ຈຣຓໍ ອນຸປຣິພ຺ຠມນໍ. ສ຺ວາຍໍ ວິເສໂສ ສນ຺ຕານມ຺ຫິ ລພ຺ຠມາໂນ ເອວ ສນ຺ຕາເນ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນຸມຊ຺ຊນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸມສນໍ, ປຣິມຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວິຈາໂຣ ‘‘ປຣິມຊ຺ຊນຫຕ຺ໂຖ ວິຍ, ສຎ຺ຈຣຓຫຕ຺ໂຖ ວິຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ. ສຫຊາຕານໍ ອນຸໂຍຊນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸວິຈາຣຓສງ຺ຂາຕອນຸມຊ຺ຊນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ອນຸສນ຺ຘານຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໘) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ຆຓ຺ຑານຸຣໂວ ວິຍ, ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ.

ກຕ຺ຖຈີຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນ, ປຣິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ຈ. ວິຈາຣໂຕ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ, ວິຈາຣສ຺ເສວ ຈ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ອນຸຣວໂຕ ໂອຬາຣິໂກ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຆຓ຺ຑາຠິຆາໂຕ ວິຍ ວິຕກ຺ໂກ. ຍຖາ ຫິ ຆຓ຺ຑາຠິຆາໂຕ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂນິໂຣປນຏ຺ເຐນ ວິຕກ຺ໂກ ເຈຕໂສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ໂຫຕິ. ອຠິຆາຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຆາຕໂຊ ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ວິຈລນຍຸຕ຺ໂຕ ສປຣິປ຺ຜນ຺ໂທ. ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍ ປຣິສ຺ສຍາຠາວວີມໍສນຕ຺ຖໍ. ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາເຣ ວາ ອປ຺ປນາຍໍ ວາ ສນ຺ຕາເນນ ປວຕ຺ຕິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຐມາຠິນິປາເຕ. ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິເສໂສ ອຠິນິໂຣປນາກາໂຣ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌາເນ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຕທຠາວໂຕ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ວິຈາຣສ຺ສ ວິເສໂສ ອນຸມຊ຺ຊນາກາໂຣ ປາກໂຏ ໂຫຕິ.

ວາລຓ຺ຑຸປກໍ ເອຬກໂລມາທີຫິ ກຕຈຸມ຺ພຏກໍ. ອຸປ຺ປີຬນຫຕ຺ໂຖຕິ ປິຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປ຺ປີຬນຫຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣຓຫຕ຺ໂຖ. ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ກໍສຠາຊນາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ມຓ຺ຑລໍ ວຏ຺ຏເລຂໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາ ປຸປ຺ຜຜລສາຂາທິອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ສປຸປ຺ໂຜ ສຜໂລ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກາທິອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຌານໍ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານຠາວນາຍ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຌານານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ. ຍທິປິ ວິຠງ຺ເຄ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ວິຠງ຺ເຄປິ ຍຖາ ອິຘ ‘‘ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ໂຖ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຌານສມງ຺ຄິໂນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມງ຺ຄິຕາທສ຺ສເນນ, ຌານສ຺ເສວ ຈ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິເວກາຕິ ວິເວກາ ເຫຕຸຠູຕາຕິ ວິເວກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິເວເກຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ, ກມ຺ມສາຘນຕໍ ວາ. ‘‘ວິວິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ນີວຣເຓຫິ ວິນາຠູໂຕ ເຕຫິ ວິເວຈິໂຕຕິ ຈ ສາຘນທ຺ວຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ.

໗໒. ປີຓຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ, ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ສມ຺ປິຍາຍນລກ຺ຂຓາຕິ ປຣິຕຸສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ປີຓນຣສາຕິ ປຣິພ຺ຣູຫນຣສາ. ຜຣຓຣສາຕິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນຣສາ. ອຸທຄ຺ຄຠາໂວ ໂອທຄ຺ຍໍ. ຂຸທ຺ທິກາ ລຫຸໍ ໂລມຫໍສນມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນາ ນ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຂຓິກາ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸພ຺ເພຄໂຕ ຜຣຓາ ນິຈ຺ຈລຕ຺ຕາ, ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕາ ຈ ປຓີຕຕຣາ. ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ປຸຓ຺ຓວລ຺ລິກວິຫາເຣ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ປກຕິຍາ ທິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ມຫາເຈຕິຍໍ ຄຫິຕາຣມ຺ມຓວເສນ. ຈິຕ຺ຣເຄຓ຺ຑຸໂກ ວິຈິຕ຺ຣາກາເຣນ ກຕເຄຓ຺ຑຸໂກ. ອຸປນິສ຺ສເຍຕິ ສມີເປ, ຕສ຺ສ ວາ ວິຫາຣສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕ, ໂຄຈຣຏ຺ຐານຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຆຣາຊິເຣຕິ ເຄຫງ຺ຄເຓ. ປພ຺ພຕສິຂເຣ ກຕເຈຕິຍໍ ‘‘ອາກາສເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຫິຕນິມິຕ຺ເຕເນວາຕິ ເຈຕິຍວນ຺ທນໍ, ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ຘຎ຺ຎາ ວຕິເມ’’ຕິອາທິນາ ຄຫິຕກຸສລນິມິຕ຺ເຕເນວ ກາຣຓຠູເຕນ. ຄຫິຕໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຄຫິຕນິມິຕ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ. ອນຸປຣິປ຺ຜຸຏນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏໍ, ສພ຺ພໂສ ອນຸວິສຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ. ປຣິປາຈນວເສນ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ. ອປ຺ປນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ປີຕິ ອປ຺ປນາສມາຘິປູຣິກາ. ຂຓິກສມາຘິປູຣິກາ ຈ ອຸປຈາຣສມາຘິປູຣິກາ ຈ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ວິທູຣຕຣາຕິ ຕທຸຠຍໍ ອນາມສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາສຸ ຍາ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມາຘິສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຕາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຕາ.

໗໓. ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ລທ຺ຘສ຺ສາເທ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍໍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ປຣິຍາຍລທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ໂຖ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ຠາວສາຘນເມວ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສຸຂນໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ວາ ອຕ຺ຕນິ ສາທຍຕີຕິ ສາຕໍ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສາຕໍ ‘‘ມຘຸຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສາຕລກ຺ຂຓໍ. ອຸປພ຺ຣູຫນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສໍວຑ຺ຒນໍ. ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ວິຍ ອນຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ຄຓ຺ຫນໍ, ອຸປກາຣິຕາ ວາ ອນຸຄ຺ຄໂຫ. ກຕ຺ຖຈິ ປຐມຊ຺ຌານາທິເກ. ປຏິລາຠຕຸຏ຺ຐີຕິ ປຏິລາຠວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕຸຏ຺ຐິ. ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນນ຺ຕິ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຣສສ຺ສ ອນຸຠວນນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ ປີຕິສຸຂານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ຖ ປີຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິຍ ອິຕເຣນ ປີຕິຍາ ສຸເຂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄມາຫ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ, ຕຕ຺ຖ ນ ນິຍມໂຕ ປີຕີ’’ຕິ ວິຈາຣສ຺ສ ວິຍ ວິຕກ຺ເກນ ສຸຂສ຺ສ ປີຕິຍາ ອນຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄໍ. ເຕນ ອຈ຺ຈນ຺ຕານຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄິຕາຍ ປີຕິສຸຂານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາຣໍ, ນິຣຸທກມຣຸຏ຺ຐານໍ. ວນເມວ ວນນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິລາຠສມເຍ, ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ຣສານຸຠວນສມເຍ, ວນຈ຺ຉາຍາທີນໍ ສວນທສ຺ສນສມເຍ, ປເວສປຣິໂຠຄສມເຍ ຈ. ປາກຏຠາວໂຕຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປີຕິສຸຂານໍ ວິຠູຕຠາວໂຕ.

ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິເວກຊນ຺ຕິ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິສຸຂສທ຺ທໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິອຕ຺ຖວິເສສໂຕ ‘‘ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸຕິເຍ ປີຕິສຸຂເມວ ວິເວກຊໍ. ‘‘ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທສສ຺ສ ຈ ອໂລໂປ ກໂຕ. ໂລເປ ວາ ສຕິ ‘‘ວິເວກຊປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ-ສໍ-ສທ຺ທາ ‘‘ອຸປລພ຺ຠຕິ, ສໍຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນິຣຕ຺ຖກາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ສາຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປສມ຺ປາທຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ວາ, ສາເຘຕ຺ວາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍນ຺ຕິ ກິຣິຍໍ. ວຸຕ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ປາລນາຕິ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕເຣຫິ ຣກ຺ຂຓາ.

ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນາທິວຓ຺ຓນາ

໗໔. ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີນານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນໍ. ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫິຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ວິປ຺ປຫີນ-ສທ຺ທສ຺ເສຕ຺ຖ ປຣວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວິປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ວາ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນໍ. ນນຸ ອຎ຺ເຎປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອິມິນາ ຌາເນນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຌານລາຠິໂນປິ ອຌານສມງ຺ຄິກາເລ ຌານປຏິປກ຺ຂໂລຠຈິຕ຺ຕາທີນໍ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ຌານກ຺ຂເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓຕິ ປຖວີກສິຓາທິວເສນ ເອກສຠາເວ, ເອກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາເຕ ເອກຕ຺ຕາວເຫ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ນານາວິສຍປໂລຠິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ກາມຘາຕຸປ຺ປຫານາຍາຕິ ນານາວິສຍສມູປພ຺ຍູຬ຺ຫາຍ ກາມຘາຕຸຍາ ປຫານາຍ ສມຕິກ຺ກມາຍ ປຏິປທໍ ຌານໍ ນປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ນິຣນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂເປນ ອນນ຺ຕຣິຕໍ, ສຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກມ຺ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອກມ຺ມນີຍໍ, ຠາວນາກມ຺ມສ຺ສ ອໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປເຣຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຠິຠູຕໍ. ປຣິພ຺ຠມຕິ ອນວຏ຺ຐານໂຕ, ອວຏ຺ຐານສ຺ສ ສມາຘານສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປຫຕນ຺ຕິ ສາຕິສຍສ຺ສ ວິຈາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ, ‘‘ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ມນສິກາເຣນ, ‘‘ຌານໍ ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ຈ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປຫຕໍ. ນາໂຣຫຕິ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິເສເສນ ຌານນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາຕິ ສມາຘິອາທີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາເວນ ຌານາຘິຄມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓໂຕ.

ເຕຫີຕິ ຌານາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ. ອວິກ຺ເຂປາຍ ສມ຺ປາທິຕປ຺ປໂຍຄສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ເອວໍ ສມາຘານາຍ ນິປ຺ຜາທິຕຠາວນາປໂຍຄສ຺ສ. ເຈຕໂສ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠາວນາປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານາ. ປີຕິ ປີຓນໍ ຠາວນາວເສນ ຕປ຺ປນໍ. ອຸປພ຺ຣູຫນໍ ຠາວນາວເສນ ປຣິວຸທ຺ຘິໍ ເຈຕໂສ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ສເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສຫິຕໍ, ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອາຘິຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕາວເສນ ສມໍ, ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ. ທູຣີຠາເວ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈາຠາເວນ ສມ຺ມາ ຈ ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຄ຺ຄຕາ ຫິ ສມາຘານກິຈ຺ເຈນ ຈິຕ຺ຕໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວຕ຺ຕາເປນ຺ຕີ ຌານກ຺ຂເຓ ສາຕິສຍໍ ສມາຫິເຕ ກໂຣຕີຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ. ເອເຕສຸ ວິຕກ຺ກາທີສຸ ຌານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຌານໂວຫາຣໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາປິ ອຸປມາວເສນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ.

ປກຕິຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ປາກຕິກກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕໂຕ. ສຸວິສເທນາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິສເທນ, ປຏຸຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພາວຍວວນ຺ຕໍ, ອນວເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ຜຸຏນ຺ຕິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ. ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຜຸສິຕາຕິ ອປ຺ປນາວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຌານປາເຐ ອຄ຺ຄຫິຕາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຄຫິຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຌານງ຺ເຄສຸ. ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ສຣູປໂຕ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ສຣູເປເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄເມວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ເຍນ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ສຫ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ທີເປຕຸໍ ຕສ຺ສ ປກາສນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ໂສ ເອວ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເຕນ ຠຄວຕາ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ປກາສິໂຕ. ຕສ຺ມາ ສາ ຌານປາເຐ ອຄ຺ຄຫິຕາຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

ຕິວິຘກລ຺ຍາຓວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນາຕິ ຌານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ. ລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ເຕສໍເຍວ ອປ຺ປນາຍໍ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວວເສນ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກລ຺ຍາຓຕາລກ຺ຂຓານໍ ວິຠາວເນ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ຌານໍ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສາໂນ ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ຠາວນານໂຍ. ປຣິປນ຺ຖໂຕ ວິສຸຊ຺ຌນໍ ວິສຸທ຺ຘິ, ປຏິປທາຍ ວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ. ສາ ປນາຍໍ ຍສ຺ມາ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ ວິໂສເຘຕພ຺ພຕາທີນໍ ອຠາວໂຕ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນາ. ສາ ປນາຍໍ ວິເສສໂຕ ຌານສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິສາຘກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປຣິໂຍທປນາ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ຌານສ຺ສ ໂອສານກ຺ຂເຓ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ອິມານິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ປຣິປນ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸຊ຺ຌນາກາໂຣ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ສມຖນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນາກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທນາກາໂຣຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ຌານສ຺ສ ອາທິໂຕ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓານິ ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ວິນາ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ອສຕິ ຈ ອປ຺ປນາຍ ຕທຠາວໂຕ. ອາທິກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ວິສຸທ຺ຘິປຏິປທຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ປນ຺ນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຈ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສມ຺ຠຣີຍຕິ ຌານໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠາໂຣ, ນານາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມໍ. ສຫ ສມ຺ຠາເຣນາຕິ ສສມ຺ຠາໂຣ, ໂສ ເອວ ສສມ຺ຠາຣິໂກ. ອຸປຈາໂຣຕິ ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາຣມາຫ. ປຄ຺ຄຫາທິກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠາວນາຍ ເອວ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ຍາ ຕຕ຺ຖ ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາເຣ ສິທ຺ຘາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ, ສາ ຌານກ຺ຂເຓ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ນາມ ອປ຺ປນາ’’ຕິ. ຍຖາຘິຄຕໍ ຌານໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຍ ປຫຏ຺ຐາກາໂຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຕໂສ, ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ເອເກຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ເຕ ຫິ ເອວໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອາທິເກ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ອຊ຺ຌານຘມ຺ເມຫິ ຌານສ຺ສ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ນາມ ກຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຠູມນ຺ຕຣໍ ຠູມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ປາຬິຍາ ເຈຕໍ ວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຠາເວນ, ເອກຄ຺ຄຕາຍ ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທນຸຄຸຓໍ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຕນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຄຕໍ, ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຕາທິ ອນນ຺ຕຣເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອາທິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຄມນວເສນາຕິ ປຣິກມ຺ມາຄມນວເສນ. ອນຕິວຕ຺ຕນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍກຣສຕາຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນາເສວນານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣິໂຍທາປກສ຺ສາຕິ ປຣິໂສຘກສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣສ຺ສ. ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘນເມວ ເຈຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວາເຣ, ຈຕຸປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕປຣິມາຓາຍ ອປ຺ປນາວີຖິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣິປນ຺ຖໂຕ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍທິປິ ອາຄມນໍ ຄເຫຕຸໍ ອວິເສເສນ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປນ ອປ຺ປນາວິສຸທ຺ຘິ ສາຕິສຍາວ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເຍນາວຣເຓນ ອາວຏຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕນ ວິວິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ, ຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ອນຸປຄມເນນ ມຊ຺ຌິໂມ, ສວິເສສໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ວູປສມນໂຕ ສມໂຖ, ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ປນ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປຸຣິມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນາຕິ ຍຖາ ‘‘ຕເທວ ຂີຣໍ ທຘິສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິປິ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຠາວເຠເທ, ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວເຠເທ ຈ ເອກິສ຺ສາ ເອວ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓາມູປຄມນນເຍນ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ. ຕຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖຠາວໍ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ສມາຫິຕຠາວໍ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ປຏິປຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ຕຖຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ສມາຫິຕຠາວູປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ປຸຣິມຈິຕ຺ເຕຕິ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ເຕ. ວິຊ຺ຊມານາກາຣນິປ຺ຜາທິກາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານານໍ ປຣິປນ຺ຖວິສຸທ຺ຘິມຊ຺ຌິມສມຖປຏິປຕ຺ຕິປກ຺ຂນ຺ທນາກາຣານໍ ນິປ຺ຜາທິກາ, ເຕນາກາເຣນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເຍວ ຫິ ອາກາຣາ ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ ຌານກ຺ຂເຓ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎາ ຌານສ຺ສ ຕໍ ວິເສສໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອຕ຺ຕລາຠເວລາຍເມວ. ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ເຕ ອາກາຣາ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄມນວເສນາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໘) ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ອາຄຕາຕິ ‘‘ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສມຖປຏິປຕ຺ຕິຕຖຕ຺ຕຸປຄມນຎ຺ຈ ອິຘ ສມຖຠາວາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມຖຠາວູປຄມເນນາ’’ຕິ. ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຊເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອິທານິ ສມຖປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຠາເວນ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ປຣິປນ຺ຖວິສຸທ຺ຘິມຊ຺ຌິມສມຖປຏິປຕ຺ຕິປກ຺ຂນ຺ທເນຫິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫິເຕ ຌານຈິຕ຺ເຕ ລທ຺ໂຘກາສາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ສມວາຫິຕຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ເຕ ອນຸພ຺ຣູເຫນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ເຍ ປເນເຕ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຌານຈິຕ຺ເຕ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນວເສນ ກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ ຍຸເຄ ນທ຺ຘາ ພທ຺ຘາ ວິຍ ຍຸຄນທ຺ຘາ. ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນາຕິ ວິມຸຈ຺ຈນກິຈ຺ເຈນ, ວິມຸຈ຺ຈນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ. ເອສ ໂຍຄີ. ວາຫຍຕີຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຕີເຕ ຫິ ຐິຕິກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາເສວນາ ປວຕ຺ຕຕິ ນາມ. ເຕ ອາກາຣາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນາທໂຍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣາ. ອາເສວນາປິ ຫິ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາວີນໍ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣເຍວ. ສໍກິເລສໂວທາເນສູຕິ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ສມຣສຕາຍ ອກຣຓໍ ຠາວນາຍ ສໍກິເລໂສ, ກຣຓໍ ໂວທານໍ. ຕຖາ ເສເສສຸປິ. ເອວເມເຕສຸ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ຕໍ ຕໍ ອາທີນວໍ ໂທສໍ ອານິສໍສໍ ຄຸຓໍ ປຸເຣຕຣໍ ປາຏິຫາຣິຍຎາເຓນ ທິສ຺ວາ ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຠາວນາຍ ສມ຺ປຫໍສິຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ຎາເຓນ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘນໍ ເຫຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນໍ. ເຕ ອາກາຣາ ຍສ຺ມາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມານໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ສມ຺ປຫໍສນາວ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕ. ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປນາກາເລ ຠາວນາຍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານໂຕ ປຄ຺ຄຫາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອກາຕພ຺ພໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາວ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ, ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ສາ ປນາຍໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ໂຫຕິ, ວິເສສໂຕ ຎາຓສາຘນຕ຺ຕາ ອປ຺ປນາພ຺ຍາປາຣສ຺ສາຕິ ຜເລນ ກາຣຓານຸມານຎາເຍນ. ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາປຄ຺ຄຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ພຫຸລີກາຣວເສນ ປຄ຺ຄຫິຕໍ. ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາປິ ສມາຘິສ຺ສ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນວເສນ ປຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ໂອກາສໍ ລຠຕິ. ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎາວເສນ ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈາຘິກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ນານາສຠາເວຫິ ນີວຣຓປມຸເຂຫິ ກິເລເສຫິ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິໂມກ຺ຂວເສນ ວິມຸຈ຺ຈນວເສນ. ປຎ຺ຎາວເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎາວເສນ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ເຕ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘາທໂຍ, ວິເສສໂຕ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາວີຣິຍສມາຘໂຍ ຈ ເອກຣສາ ສມານກິຈ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວມຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາ ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕິວິຘາຍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິຍາ ລທ຺ຘວິເສສາຍ ຕິວິຘາຍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຍ ສາຕິສຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕຠາເວນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ສມ຺ປຫໍສນາ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຄມນຸເປກ຺ຂາ ຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ ທສປິ ອາກາຣາ ຌາເນ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຍ, ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາມຕ຺ຕໍ ວາ ປຐມນ຺ຕິ ອິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເທສນາກ຺ກມໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ‘‘ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຫິ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໐) ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິຘ ນ ຄຫິຕໍ. ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ທຸວິເຘ ຌາເນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຊ຺ຌານເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວີກສິຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຣູປໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນາ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ປຈ຺ຈນີກຌາປນໂຕຕິ ນີວຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ທຫນໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຊຫນໂຕ. ສກລຏ຺ເຐນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກເຕ ວາ ອກເຕ ວາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິເຕ ປຖວີຠາເຄ ປຖວີມຓ຺ຑເລ ສກລາຣມ຺ມຓກຣຓຏ຺ເຐນ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ເອກເທສມາຣມ຺ມຓໍ ກຣີຍຕິ. ປຖວີກສິຓສນ຺ນິສ຺ສຍຕາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຖວີກສິຓໍ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍສຫຈຣຓໂຕ ຌານໍ ປຖວີກສິຓໍ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຈິຣຏ຺ຐິຕິສມ຺ປາທນວຓ຺ຓນາ

໗໖. ລກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ສເຣນ ວາລໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ວາລເວຘີ. ອິຘ ປນ ອເນກຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ອໍສຸໍ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ‘‘ວາລເວຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວາລເວຘິນາ. ສູເທນາຕິ ຠຕ຺ຕກາເຣນ. ‘‘ອາກາຣາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸກຸສໂລຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ເຉໂກ. ຘນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ອິສ຺ສາໂສ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍຄ຺ຍໍ. ອກ຺ກນ຺ຕປທານນ຺ຕິ ວິຊ຺ຌນກາເລ ອກ຺ກມນວເສນ ປວຕ຺ຕປທານໍ. ອາກາຣນ຺ຕິ ຘນຸຊິຍາສຣານໍ ຄຫິຕາກາຣໍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຸປຘາເຣຍ຺ຍ. ໂຠຊນສປ຺ປາຍາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕາກາຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄາຫໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ອຸຕຸຠາວນານິມິຕ຺ຕາທີນມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕຣຸຓສມາຘິມ຺ຫິ.

ຠຕ຺ຕາຣນ຺ຕິ ສາມິນໍ, ຠຕ຺ຕເວຕນາທີຫິ ໂປສກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວິສນ຺ໂຕຕິ ໂຠເຊນ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປນາເມນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອຍມ຺ປິ ໂຍຄີ. ອຘິຄຕກ຺ຂເຓ ໂຠຊນາທໂຍ ອາກາເຣຕິ ປຸພ຺ເພ ຌານສ຺ສ ອຘິຄຕກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈສາຘເກ ໂຠຊນາທິຄເຕ ອາກາເຣ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ນຏ຺ເຐ ນຏ຺ເຐ ສມາຘິມ຺ຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອປ຺ປນາຍ.

ມຫານສວິຊ຺ຊາປຣິຈເຍນ ປຓ຺ຑິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວິສທຎາຓຕາຍ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກກໂອສລ຺ລໂຍເຄນ ກຸສໂລ. ນານຈ຺ຈເຍຫີຕິ ນານຈ຺ຈເຍຫິ ນານາສຠາເວຫິ, ນານາຣເສຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ເຄຫີ’’ຕິອາທິ. ສູເປຫີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ. ອມ຺ພິລຄ຺ເຄຫີຕິ ອມ຺ພິລໂກຏ຺ຐາເສຫິ, ເຍ ວາ ອມ຺ພິລຣສາ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຠູຕາ, ເຕຫິ ຈຕຸຣມ຺ພິລາທິມິສ຺ເສຫິ. ເອສ ນໂຍ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄາທີສຸປິ. ຂາຣິເກຫີຕິ ວາຕິງ຺ຄຓກຬີຣາທິມິສ຺ເສຫິ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາກາຣໍ ຣຸຈ຺ຈນວເສນ ຠຸຎ຺ຊນາກາຣໍ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຸປຣູປຣິ ຄຓ຺ຫາຕິ ອຸປຘາເຣຕິ. ອິມສ຺ສ ວາ ສູເປຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖໍ ອຠິຫຣຕິ. ອຠິຫາຣານນ຺ຕິ ອຠິມຸເຂນ ຫຣິຕພ຺ພານໍ ປຓ຺ຓາກາຣານໍ, ປູຊາຠິຫາຣານໍ ວາ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ.

ສມາຘິປຣິປນ຺ຖານນ຺ຕິ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖຠູຕານໍ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓຘມ຺ມານໍ. ສຸວິໂສຘິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ສມ຺ມເທວ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອສຸຠມນສິກາຣເນກ຺ຂມ຺ມານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມຄຸຓທສ຺ສເນນາປິ ຫິ ຕສ຺ສ ວິພນ຺ຘຠູເຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທ ອາທີນໂວ ວິເສສໂຕ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ. ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ກາຍທຣຖໍ ສາຣທ຺ຘກາຍຕໍ. ເຕນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ສາຣມ຺ຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ສ ນ ວິໂສຘນມາຫ. ອາຣມ຺ຠຘາຕຸມນສິກາຣາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄນິມິຕ຺ຕານໍ, ອາໂລກສຎ຺ຎາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມຖນິມິຕ຺ຕມນສິກາຣາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ເຎປິ ສມາຘິປຣິປນ຺ເຖຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານິເຍ, ມທມານາທິເກ ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອາສຍນ຺ຕິ ວສນກສຸສິຣໍ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອາສງ຺ກນີຍຕ຺ຕາຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ປເຄວ ກາມາທີນວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມຖປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ຌາເນນ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸນ ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ຕໍ ປນ ປຫານມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ອຕິສຍປຫານຕ຺ຖໍ ປຸນ ຄຫິຕໍ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈ ມິທ຺ຘນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຖິນຎ຺ຈ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕຄໂຕຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘປຣິຍນ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ວິໂສຘິຕໂກຓປຣິຍນ຺ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄໂຕ. ຕຫິໍ ຣເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ຌາເນ ຣເມຍ຺ຍ ທິວສຠາຄມ຺ປິ ຌານສມງ຺ຄີ ເອວ ຠເວຍ຺ຍ.

ຈິຕ຺ຕຠາວນາເວປຸລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມາຘິຠາວນາຍ ວິປຸລຠາວາຍ. ຍຖາ ຫິ ຠາວນາວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວມສ຺ສ ຠາວນາວເສເນວ ວຑ຺ຒນມ຺ປິ. ຕສ຺ມາ ເອກງ຺ຄຸລາທິວເສນ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ພຫຸລີກາເຣນ ຌານໍ ຠາວນາປິ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຠາວນາເວປຸລ຺ລຕ຺ຖຎ຺ຈ ຍຖາລທ຺ຘໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສ.

ນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນນຍວຓ຺ຓນາ

໗໗. ຕຕ຺ຣາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ມຕ຺ຕິກາຍ ປຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຐມໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ປຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕິ, ເອວໍ ປຕ຺ຕວຑ຺ຒນໂຍເຄນ ປຕ຺ຕວຑ຺ຒນຍຸຕ຺ຕິຍາ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປູວິກສ຺ສ ປູວວຑ຺ຒນໍ. ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຠຕ຺ຕປກ຺ຂິປນໍ ຠຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ. ວຕ຺ຖສ຺ສ ຕິນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຉນາທິ ທຸສ຺ສວຑ຺ຒນໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍຄ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ ສປຣິຈ຺ເຉເທ ເອວ ຠາວນາປວຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສານ຺ຕເກ ໂນ ອນນ຺ຕເກ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໕).

ຫໍສໂປຕກາຕິ ຊວນຫໍສໂປຕກາ. ອຸກ຺ກູລໍ ອຸນ຺ນຕຏ຺ຐານໍ. ວິກູລໍ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ນທີໂສເຕນ ກຕໍ ວິທຸຄ຺ຄໍ ນທີວິທຸຄ຺ຄໍ. ວິສມາກາເຣນ ຐິໂຕ ປພ຺ພຕປເທໂສ ປພ຺ພຕວິສໂມ.

ຖູລານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພາຫຸລ຺ເລນ ວິຠູຕຠາວໂຕ. ທຸພ຺ພລານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ປຄຸຓພລວຠາວສ຺ສ ອນາປາທິກຕ຺ຕາ. ອຸປຣິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກນາຍາຕິ ຠາວນາຍ ອຸປຣິ ອາໂຣຫນາຍ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຘິຄມາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາຕິ ປພ຺ພເຕ ພຫຸລຈາຣິນີ. ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ອໂຄຈຣຎ຺ຎູ. ສມາຘິປຣິປນ຺ຖານໍ ວິໂສຘນານຠິຎ຺ຎາຕາຍ ພາໂລ. ຌານສ຺ສ ປຄຸຓຠາວາປາທນເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອຠາເວນ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວານວໂພເຘນ ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສພ຺ພຖາປິ ສມາປຕ຺ຕິໂກສລ຺ລາຠາເວນ ອກຸສໂລ. ສມາຘິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອນາເສວນາຍ ພາໂລ. ອຠາວນາຍ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ອພຫຸລີກາເຣນ ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສມ຺ມເທວ ອນຘິຏ຺ຐານໂຕ ອກຸສໂລຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸຠໂຕ ຠຏ຺ໂຐຕິ ອຸຠຍໂຕ ຌານໂຕ ຠຏ຺ໂຐ. ໂສ ຫິ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາຍ ສອຸສ຺ສາໂຫປິ ວິນາສໂຕ, ອສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ຌານທ຺ວຍໂຕ ປຣິຫີໂນ. ຈິຓ຺ຓວສິນາຕິ ອາເສວິຕວສິນາ.

ປຎ຺ຈວສີກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໘. ວສນໍ ວສີຕິ ຘາຕຸນິທ຺ເທສຕາຍ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ວສິໂຍ’’ຕິ, ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຊ຺ຊນາຍ ວສີ, ອາວຊ຺ຊນາວເສນ ວາ ວສີ ອາວຊ຺ຊນວສີ. ຌານໍ ອາວຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປເທເສ ອິຈ຺ຉາ ຍຕ຺ຖິຈ຺ຉກໍ. ຍທາ ຍທາ, ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຌານງ຺ເຄ ອິຈ຺ຉາ ຍທິຈ຺ຉກໍ. ຍາວ ຍາວ ອິຈ຺ຉາ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ, ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ‘‘ຍາວາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ພຫູນໍ ຊວນວາຣານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິຍ ຕຖາປວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອກເມວ. ໂສ ຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຈິຕ຺ຕກ຺ຂໂຓຕິ. ອາວຊ຺ຊນາຍ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐາເນ ຍທາ ຍທາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຌານງ຺ຄໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ກາລໍ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາວຊ຺ຊນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ, ຈິຣາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ອາວຊ຺ຊນວສີ ສິທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາຕິ ວຸຏ຺ຐານອຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວສິໂຍ.

ອງ຺ຄສມຸທາຍຠາວໂຕ ຌານສ຺ສ ຌາເນ ອາວຊ຺ຊນວສິໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸກາເມນ ປຏິປາຏິຍາ ຌານງ຺ຄານິ ອາວຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ວິຕກ຺ກໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ’’ຕິ. ຍທິປິ ອາວຊ຺ຊນເມເວຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕໍ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຊວເນຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕານິ ຈ ໂຂ ອາວຊ຺ຊນຕປ຺ປຣຕາຍ ຈິຕ຺ຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ຍຖາວຊ຺ຊິຕຌານງ຺ຄາຣມ຺ມຓານິ ກຕິປຍາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປຣິປຸຓ຺ຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕກ຺ກາຣມ຺ມຓາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ປຎ຺ຈ ນາຕິຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຣນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິສຠາເຄຫິ ນິຣນ຺ຕຣໍ. ອຍໍ ປນາຕິ ຠວງ຺ຄທ຺ວຍນ຺ຕຣິຕາ ຈຕຸຊວນຈິຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອາວຊ຺ຊນວສີ. ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ. ເອວຣູເປ ກາເລຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ລຫຸຕຣໍ ອາວຊ຺ຊນວສີນິພ຺ພຕ຺ຕນກາເລ. ສາ ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຕຣາ ປຣິຕ຺ຕກາລາ, ນ ສຕ຺ຖຸ ຍມກມຫາປາຏິຫາຣິເຍ ວິຍ ຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘວຕີ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄເມນ ສມໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສມ຺ມາ ອາປຊ຺ຊນໍ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ຌານສມງ຺ຄິຕາ.

ສີຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕານນ຺ຕຣໍ ທ຺ວີສຸ ຠວງ຺ເຄສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ສີຆໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ. ອຍຎ຺ຈ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍໍ ລພ຺ຠຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ສາ ເອວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ ສມາທຫາມິ ເຍນສ຺ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗). ອິໂຕ ສີຆຕຣາ ຫິ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ກໂປຕກນ຺ທຣາຍໍ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍກ຺ເຂນ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ປຫາເຣ ສີເສ ທິນ຺ເນ ສມາປຊ຺ຊນມ຺ເປຕ຺ຖ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕທາ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຫຣຓສມເຍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປສີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໔). ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ (ອຸທາ. ໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ປນ ເຖຣາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານສມກາລໍ ເຕນ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິໂຜຏມຕ຺ຕໍ ຂຓໍ. ຐເປຕຸນ຺ຕິ ເສຕຸ ວິຍ ສີຆໂສຕາຍ ນທິຍາ ໂອຆໍ ເວເຄນ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຐປນໍ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍາຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ວສີ ອຘິຏ຺ຐານວສີ. ຕເຖວ ລຫຸໍ ວຸຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ທສຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ລຫຸໍ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ເຫຕ຺ຖ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປຣິກມ຺ມວເສນ ອຘິຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ, ເອວໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປຣິກມ຺ມວເສນ ວຸຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍາ ສມາປຕ຺ຕິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຸຠຍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານວສີທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິມ຺ມິຕປພ຺ພເຕ ຕສ຺ສ ວິວເຣ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອກໍເຍວ ຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕໍ ເຍນ ປພ຺ພຕໍ ນິມ຺ມິເນຍ຺ຍ, ອຠິຎ຺ຎາປາທກສ຺ສ ປນ ຌານສ຺ສ ລຫຸຕຣໍ ຐປນໍ, ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອິຘ ນິທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕາ ເອກໍ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ຄຣຸຬໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິໍສູ’’ຕິ ຄາຣຍ຺ຫາ ອສ຺ສາມ.

ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣານີຕິ ອາວຊ຺ຊນວສີຠາວາຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຌານງ຺ຄານໍ ອາວຊ຺ຊນາຍ ປຣໂຕ ຍານິ ຊວນານິ ປວຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ. ຍທຄ຺ເຄນ ອາວຊ຺ຊນວສີສິທ຺ຘິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວສີສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໙. ນີວຣຓປ຺ປຫານສ຺ສ ຕປ຺ປຐມຕາຍ ອາສນ຺ນນີວຣຓປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ຖູລໍ ນາມ ວິປຸລມ຺ປິ ເຜຄ຺ຄຸ ວິຍ ສຸຂຠຎ຺ຊນີຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ອງ຺ຄທຸພ຺ພລາ’’ຕິ. ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຍ ອໂນຬາຣິກງ຺ຄຕ຺ຕາ, ສນ຺ຕຘມ຺ມສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ‘‘ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ. ເຍ ຫິ ຘມ຺ມາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ປີຕິສຸຂາທໂຍ, ກາມໍ ເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປນ ເຕ ສນ຺ຕຕຣາ ເຈວ ປຓີຕຕຣາ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ. ນິກນ຺ຕິນ຺ຕິ ນິກາມນໍ, ອເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາທາຍາຕິ ເຂເປຕ຺ວາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາເນວາຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິເຍວ, ປຣິກມ຺ມາທິນາມການີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໐. ວູປສມາຕິ ວູປສມເຫຕຸ, ວູປສໂມຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຫານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ. ອຕິກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖໂຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິ. ກຕເມສໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ກິໍ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການນ຺ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ວູປສໂມ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິຕໍ ອຕ຺ຖິ. ອຖ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການໍ, ເອວມ຺ປິ ນຕ຺ເຖວ ວູປສໂມ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເຍຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາ, ເຕສໍ ສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສມຘິຄໂມ, ນ ສຠາວໂຕ ອໂນຬາຣິການໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ສມຕິກ຺ກມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອເຕນ ທີປິໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການ’’ນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອໂນກາສາວ. ຍສ຺ມາ ທິຏ຺ຐາທີນວສ຺ສ ຕໍຕໍຌານກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ ວູປສມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຕກ຺ກາທໂຍ ເອວ ຌານງ຺ຄຠູຕາ ຕຖາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກາທີນໍເຍວ ວູປສມາທິວຈນໍ ຎາຍາຄຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ເອເຕນ ‘‘ເອຕໍ ໂອຬາຣິກ’’ນ຺ຕິ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ອວິເສເສນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ, ຕໍສຫຄຕານຎ຺ຈ ວູປສມາທິເກ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຕກ຺ກາທີນໍເຍວ ວູປສໂມ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຘິກວຈນໍ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ທີເປຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ເຍຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂສມຕິກ຺ກມວຈນານິ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກງ຺ຄສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍາທິອຘິຄມທີປການີຕິ ເຕສໍ ເອກເທສຠູຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມຕິກ຺ກມວຈນໍ ຕໍທີປກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐິເຕປິ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມຕິກ຺ກມວຈນາທິເກ ປເຫຍ຺ຍງ຺ຄນິທ຺ເທສຕາສາມຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມູຫໂຕ ຄຫິເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈນສ຺ສ ຕເທກເທສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນເນວ ຕໍສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍາຘິຄມທີປເກນ ປີຕິວິຣາຄາທິວຈນານໍ ປີຕິອາທິສມຕິກ຺ກມາ ຕຕິຍາທິອຘິຄມທີປກຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕໍທີປກຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕໍ ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ວິຠງ຺ເຄ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ນີລໂຍຄໂຕ ວຕ຺ຖໍ ນີລໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍນ ສມ຺ປສາທເນນ ໂຍຄາ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນໍ. ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສິເຕ ‘‘ສມ຺ປສາທນໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວ ຕໍໂຍຄາ ຌາເນ ຕໍສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ອວິໂຣໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອໂກທິຠາເວ ກຖນ຺ຕິ ເອໂກທິມ຺ຫິ ທສ຺ສິເຕ ເອໂກທິຠາວໍ ຌານນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວ ຌານສ຺ສ ເອໂກທິວຑ຺ຒນຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ‘‘ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເອໂກທິສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ເອໂກທິຠາວສທ຺ໂທ ເອວ ສມາຘິມ຺ຫິ ປວຕ຺ໂຕ ສມ຺ປສາທນສທ຺ໂທ ວິຍ ຌາເນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປຕິ ‘‘ເຈຕໂສ ສມ຺ປສາທຍຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ປຸຣິມສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປກ຺ເຂ. ເຈຕໂສຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ.

ເສຏ຺ໂຐປິ ໂລເກ ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍາວ ປເຣ ເອກາຫໍ ເຕ ກໂຣມີ’’ຕິອາທີສຸ. ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ‘‘ເອກາກີຠິ ຂຸທ຺ທເກຫິ ຊິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອສຫາຍຕ຺ໂຖປິ ເອກ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ສທ຺ຘາທໂຍປິ ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສາຘາຣຓໂຕ, ອສາຘາຣຓໂຕ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ສມາຘິ ປນ ຌານກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐກຣເຓນ ສາຕິສຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ…ເປ… ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

‘‘ສມ຺ປສາທນໍ, ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນທ຺ວຍໍ ຌານສ຺ສ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ຄຫິຕໍ. ສ຺ວາຍມຕິສໂຍ ຍຖາ ອິມສ຺ມິໍ ຌາເນ ລພ຺ຠຕິ, ນ ຕຖາ ປຐມຊ຺ຌາເນຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ອາຫນນປຣິຍາຫນນວເສນ, ອນຸມຊ຺ຊນອນຸໂຍຊນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານາ ຘມ຺ມາ ສຕິປິ ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍາປຄເມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ກຎ຺ຈິ ໂຂຠໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຍ ເຕຫິ ຈ ເຕ ນ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຂຸທ຺ທິກາ ອູມິໂຍ ວີຈິໂຍ. ມຫຕິໂຍ ຕຣງ຺ຄາ. ສຕິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ເຕ, ວີຣິຍສມຕາຍ ຈ ເຕເນວ ໂຂເຠນ, ສມ຺ປສາທາຠາເວນ ຈ ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏ ພຫເລ ວິຍ ຊເລ ມຈ຺ໂຉ. ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ໂຂໂຠ ເອວ ປລິໂພໂຘ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນາຕິ ຍສ຺ສາ ສທ຺ຘາຍ ວເສນ ສມ຺ປສາທນໍ, ຍສ຺ສາ ຈ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ວເສນ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຈ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສໍ ເອວ ‘‘ສທ຺ທຫນາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສ຺ສ ວິເສສວິຠາວນາວເສນ ວຸຕ຺ເຕນ. ເຕນ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ. ‘‘ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ, ສມ຺ປສາທນໂຕ ວາ ສມ຺ປສາທນໍ, ເອໂກທິໍ ຠາເວຕີຕິ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຖາ ປນ ອວິໂຣໂຘ, ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

໘໑. ສນ຺ຕາຕິ ສມໍ ນິໂຣຘໍ ຄຕາ. ສມິຕາຕິ ຠາວນາຍ ສມໍ ຄມິຕາ ນິໂຣຘິຕາ. ວູປສນ຺ຕາຕິ ຕໂຕ ເອວ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສນ຺ຕາ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິນາສໍ ຄຕາ. ອພ຺ຠຕ຺ຖງ຺ຄຕາຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປິຕາຕິ ວິນາສໍ ຄມິຕາ. ໂສສິຕາຕິ ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອຠາເວນ ໂສສໍ ສຸກ຺ຂຠາວໍ ອິຕາ. ພ຺ຍນ຺ຕິກຕາຕິ ວິຄຕນ຺ຕກຕາ.

ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ອຠາໂວ. ໂຈທເກນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ສິທ຺ໂຘວາຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ຕທຕ຺ຖທີປກນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມູປາຍທີປເກນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມ຺ປສາທນຕາຍ, ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວຕາຍ ຈ ເຫຕຸທີປເກນ, ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຠາວເຫຕຸທີປເກນ ຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນເນວ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ກິໍ ປຸນ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣວຈເນນ ກເຕນາຕິ? ນ, ອທີປິຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ຫິ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ເອເຕສໍ ວູປສມນໍ, ເຍ ຈ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສຸ ມຄ຺ເຄສຸ, ປຫີນຕຓ຺ເຫສຸ ຈ ຜເລສຸ ສງ຺ຂາຣປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເອວ, ເອວເມວິຘາປິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕວິຕກ຺ກວິຈາຣຕຓ຺ຫສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມ຺ປໂຍໂຄ ປຸຣິເມນ ນ ນິວາຣິໂຕ ສິຍາຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ, ອາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິອຕິກ຺ກໂມວ ເຕສໍ ວູປສໂມຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມມ຺ປີຕິ ປຐມໍ ຌານມ຺ປິ.

‘‘ທຸຕິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ນ ຕຖາ ອິມສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ຍຖາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ນີວຣຓານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ອິມສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ນ ປຫີຍນ຺ຕິ ອສໍກິລິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ, ອຸປຈາຣຠາວນາຍ ຈ ເຕ ປຫາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ຍທິປິ ຕາຍ ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍຕິ, ນ ປນ ສວິເສສໍ. ສວິເສສຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ອປ຺ປນາຍ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປນາກ຺ຂເຓເຍວາ’’ຕິອາທິ. ປຫານງ຺ຄຕາປິ ອຕິສຍປ຺ປຫານວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ ຍຖາ ນີວຣຓານໍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕິວງ຺ຄເມເວຕໍ ຌານໍ, ຕສ຺ມາ. ຕນ຺ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ວຈນໍ. ຣຖສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລໍ ວິຍ ສມ຺ປສາໂທ ຌານສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ນ ຌານງ຺ຄນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສປຣິກ຺ຂາຣໍ ຌານໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໒. ອຸປ຺ປິລາວິຕນ຺ຕິ ກາມຎ຺ຈາຍໍ ປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເປມສ຺ສ ອນາທີນວທສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາສຫຄຕາຍ ປີຕິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ອິຘ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານປີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາປິ ສພ຺ພໂສ ປີຕິຍໍ ອວິຣຕ຺ຕໍ, ສາປິ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປິລາວິຕໍ ວິຍາຕິ ວາ ອຸປ຺ປິລາວິຕໍ. ອາທີນວໍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໓. ວິຣຊ຺ຊນໍ ວິຣາໂຄ. ຕໍ ປນ ວິຣຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນມຸເຂນ ຫີຬນໍ ວາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຣາຄປ຺ປຫານໍ ວາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍາຕິ ‘‘ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ປີຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ສມຸຈ຺ຈໂຍ.

ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປາໂຍ. ຕທຘິຄມາຍາຕິ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ.

໘໔. ອຸປປຕ຺ຕິໂຕຕິ ສມວາຫິຕຠາເວນ ປຕິຣູປໂຕ. ຌານຸເປກ຺ຂາປິ ສມວາຫິຕເມວ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ວິສທາຍາຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາຍ ສໍກິເລສວິຄເມນ. ວິປຸລາຍາຕິ ມຫຕິຍາ ສາຕິສຍໍ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຖາມຄຕາຍາຕິ ປີຕິວິຄເມນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ.

ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິ ຂີຓາສວປກຕິ ນິກ຺ກິເລສຕາ. ສຕ຺ເຕສຸ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທສ຺ສນເຫຕຸໂກ ສມຠາວທສ຺ສນາກາໂຣ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ.

ສຫຊາຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຠາວນາຍ ວີຖິປຏິປນ຺ນາຍ ອລີນານຸທ຺ຘຕາ ນິຣສ຺ສາທຕາຍ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ.

ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂປາຕຣຫິຕໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ. ຕເທວ ຕໍ ອາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິກາເລ ອຸເປກ຺ຂີຍຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ວີຣິຍເມວ ອຸເປກ຺ຂາ ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ.

‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ນີວຣເຓ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໗) ເອວມາຄຕາ ອິມາ ອຏ຺ຐ ສມາຘິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ຊຣໍ ພ຺ຍາຘິໍ ມຣຓໍ ໂສກໍ ປຣິເທວໍ ອຸປາຍາສໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ…ເປ… ອຸປາຍາສໍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສຸຎ຺ຎຕາວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ຊຣໍ ພ຺ຍາຘິໍ ມຣຓໍ ໂສກໍ ປຣິເທວໍ ອຸປາຍາສໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕາ ອິມາ ທສ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ສຠາວໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ຕິຏ຺ຐມານາ ນີວຣຓາທິປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ທິຏ຺ຐາທີນວຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫເຓ ອຸປ຺ປາທເນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນ຺ຕີ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ປຸຣິມກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ຂນ຺ຘານໍ ອິຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖາອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣຄຕໍ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ອາຍູຫນນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ປຏິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຄຕິນ຺ຕິ ຍາຍ ຄຕິຍາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໒) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ຊາຕິນ຺ຕິ ຊຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິໍ. ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓາທໂຍ ປາກຏາ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ປຎ຺ເຈວ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ວິສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ເຕສໍ ເວວຈນວເສນ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຊາຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຈວ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຈ ເວວຈນໍ, ‘‘ຄຕິ, ອຸປປຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ, ຊຣາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ, ຕຖາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈຕສ຺ໂສ, ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣວເສນ ທ຺ເວຕິ ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ.

ຍາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ. ຍທຕ຺ຖີຕິ ຍໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຍໍ ຠູຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠູຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕໍ ປຊຫຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມເທວ ທິຏ຺ຐາທີນວຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫຕິ, ຍຖາ ອາຍຕິໍ ອາທານໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຊຫຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ວິຈິນເນຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມສເນປິ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ສມວາຫິຕຠູຕາ. ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິສພ຺ພປຈ຺ຈນີເກຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກປຣິສຸທ຺ຘາ. ເຕສໍ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈນີກວູປສມເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ອພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ, ອພ຺ຍາປາຣຕໍ ວາ ປຕ຺ຕາ.

ຍທິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ, ກຖມຍໍ ເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສຕິປິ ສຠາວໂຕ ອເຠເທ ເຍຫິ ປນ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ສ຺ວາຍມິມາສໍ ອວຕ຺ຖາເຠໂທ, ເຕສໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນ ຕາສໍ ອເຠໂທ, ເອກຊ຺ຌໍ ວາ ປວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິອາທິ.

ເອກີຠາໂວຕິ ເອກຕາ. ສຕິປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຠາວສາມຎ຺ເຎ ວິສຍເຠເທນ ປນສ຺ສາ ເຠໂທ. ຍມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກິຈ຺ຈວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍໍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕໍ, ຕໍ ປຊຫຕິ, ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໑; ອ. ນິ. ໗.໕໕). ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ປຊຫຕິ. ທິຏ຺ຐໂສວຕ຺ຕິກຕ຺ຕຍສ຺ສ ສພ຺ພລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ວິຍ ທິຏ຺ຐລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາຍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍ ສິທ຺ຘາຍ ຕຖາ ທິຏ຺ຐາທີນວານໍ ເຕສໍ ຄຫເຓປິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໂສ ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ.

ອນາໂຠຄຣສາຕິ ປຓີຕສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອວນຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຍາປາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ສຕິປິ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸເຂ ອພ຺ຍາວຏາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປາຣໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ໂຂຠໍ, ອຸປ຺ປິລວຎ຺ຈ ອາວຫນ຺ເຕຫິ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ກິຈ຺ຈໍ. ຕທຠາວໂຕ ອິຘ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ

ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໘໕. ‘‘ສຣຕີຕິ ສໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕມາຫ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ມເທວ ປຊານາຕິ. ສຣຓໍ ຈິນ຺ຕນໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ລກ຺ຂຓເມຕິສ຺ສາຕິ ສຣຓລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມຸສ຺ສນປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ມຸສ຺ສນໍ, ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນຣສາ. ກິເລເສຫິ ອາຣກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໂຕ ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ສມ຺ມເທວ ປຊານນໍ, ສມ຺ໂມຫປຏິປກ຺ໂຂ ວາ ອສມ຺ໂມໂຫ. ຕີຣຓໍ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣຄມນໍ. ປວິຈໂຍ ວີມໍສາ.

ກາມໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາທີນິ ອຸປາທາຍ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິປິ ສຸຂຸມາເນວ, ອິມໍ ປນ ອຸປຣິຌານໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຈ ໂອຬາຣິກຕາ ວິຕກ຺ກາທິຖູລງ຺ຄຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ‘‘ພຫຸເຈຕສິກຕາຍາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ຌາເນສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ ‘‘ອິທໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ ກຣີຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ສຸຂຸມຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກາມໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນປິ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອວິປ຺ປໂຍຄີຠາເວນ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ປີຕິສຸເຂສຸ ປີຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກງ຺ຄສ຺ສ ປຫາເນນ ສຸຂຸມຕາຍ ອິຘ ສາຕິສໂຍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພ຺ຍາປາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຸນເທວ ປີຕິໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ຫານຠາຄິຍໍ ຌານໍ ສິຍາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານເມວ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ’’ຕິ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ອຕິມຘຸຣໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຕິມຘຸຣຕາ ຈສ຺ສ ປຫາໂສທຄ຺ຍສຠາວາຍ ປີຕິຍາ ອຠາເວເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ສໂຕ, ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ.

ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຌານສມງ຺ຄິໂນ ຍໍ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕໍ ໂສ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ. ຍໍ ວາ ຕນ຺ຕິ ອຖ ວາ ຍໍ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິເຕນ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ອສ຺ສ ຌານສມງ຺ຄິໂນ ຣູປກາໂຍ ຍສ຺ມາ ຜຸໂຏ. ຍສ຺ສ ຣູປກາຍສ຺ສ ຜຸຏຕ຺ຕາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ຌານສມງ຺ຄີ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ເຈຕສິກກາຍິກສຸຂປຏິສໍເວທນສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອາຫາ’’ຕິ ໂຍຊນາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ນາມກາເຍນ ເຈຕສິກສຸຂໍ, ກາຍິກສຸຂເຫຕຸຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນນ ກາຍິກສຸຂຎ຺ຈ ຌານສມງ຺ຄີ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜຸຏຕ຺ຕາຕິ ພ຺ຍາປິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ອຸທເກນ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສ ຕາທິເສ ນາຕິປຈ຺ຈນີເກ ວາຕາທິໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸເຏ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມເຕຫິ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສາຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖມາໂຠເຄນ ວິນາ ສຸຂປຏິສໍເວທນາຕິ ໂຈທນາຍໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ…ເປ… ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທານິ ສຫາປິ ອາໂຠເຄນ ສຸຂປຏິສໍເວທນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ວາ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໖. ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍຌານເຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ກິຕ຺ຕນຕ຺ຖານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ກິນ຺ຕີຕິ ປສໍສນາກາຣປຸຈ຺ຉາ. ເອທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ສຕິຍາ ເອວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາຍ ‘‘ສຕິມາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ.

ຌານກ຺ຂເຓ ເຈຕສິກສຸຂເມວ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສຸຂໍ ນາມກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາຫິ ອວິເສໂສ, ວິເສໂສ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໗. ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອນິຏ຺ເຐ ຐາເນ ປທນ຺ຕຣສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສາຕິສຍໍ ສຸຂວິຣາຄຠາວນາຠາວໂຕ. ຕານີຕິ ອປ຺ປນາວີຖິຍໍ ຊວນານິ ສນ຺ຘາຍາຫ.

໘໘. ‘‘ປຸພ຺ເພວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກທາ ປນ ເຕສໍ ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນາຍໍ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ’’ຕິ. ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຫານກ຺ກໂມ ນາມ ປຫາຍກຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິປາຏິ. ເຕນ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ກສ຺ມາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ’’ຕິອາທິ. ອຖ ກສ຺ມາ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກຕ຺ຖ ຈ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ‘‘ກຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຌານານຸຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ຫິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິສຍນິໂຣໂຘ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫານໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ເຂນ ວູປສໂມ.

ນານາວຊ຺ຊເນຕິ ເຍນ ອາວຊ຺ຊເນນ ອປ຺ປນາວີຖິ, ຕໂຕ ຠິນ຺ນາວຊ຺ຊເນ, ອເນກາວຊ຺ຊເນ ວາ. ອປ຺ປນາວີຖິຍຎ຺ຫິ ອຸປຈາໂຣ ເອກາວຊ຺ຊໂນ, ອິຕໂຣ ອເນກາວຊ຺ຊໂນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ວິສມນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມໂຖ ວິສມາສນຸປຕາໂປ. ປີຕິຜຣເຓນາຕິ ປີຕິຍາ ຜຣຓຣສຕ຺ຕາ, ປີຕິສມຸຏ຺ຐານານໍ ວາ ປຓີຕຣູປານໍ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ‘‘ປຫີນສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ ‘‘ປຫີນສ຺ສາປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ເອຕໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອຕິຈິຣໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ວິຈາຣຍໂຕ ກາໂຍປິ ກິລມິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຫຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກາຍຈິຕ຺ຕເຂທານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ອສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍເທເກ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຌານລາຠີນມ຺ປິ ໂທມນຸສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ຈ ອນີວຣຓສຠາໂວ ໂລໂຠ ວິຍ ໂທໂສປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ໂທເສນ ວິນາ ໂທມນສ຺ສໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຏ຺ຐານປາຬິຍາ ວິໂຣໂຘ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫີນໍ ຌານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ໂທມນສ຺ສໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອປຣິຫີນຊ຺ຌານມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຌານລາຠີນໍ ສພ຺ພໂສ ໂທມນສ຺ສໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ອປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ເຫວ ໂຂ ໂສ ປຫີນຊ຺ຌາໂນ ອໂຫສີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອນີວຣຓສຠາວສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ສິຍາ, ຣູປາຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຣູເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ພ຺ຍາປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓານິ ອນຸທ຺ຘຏານິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ນີວຣຓຕ຺ຕາ ປຣິຫາໂຣ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນມ຺ປິ ອນີວຣຓານໍເຍວ ນີວຣຓສທິສຕາຍ ນີວຣຓປຣິຍາຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ອປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ຈ ໂທມນສ຺ເສນ ຌານໂຕ ປຣິຫາຍນໂຕ. ລຫຸເກນ ປນ ປຈ຺ຈເຍນ ປຣິຫີນໍ ຕາທິສາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປຏິປາກຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຣິກປ຺ປວຈນໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ຕທາ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຐມຊ຺ຌານມ຺ປິສ຺ສ ປຣິຫີນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຫີນມ຺ປິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປີຕິ ວິຍ ນ ທູເຣຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາວຊ຺ຊນູປຈາເຣ ປຫີນມ຺ປິ ປຫານງ຺ຄໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕາທິສາຍ ອາເສວນາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ປຸພ຺ເພ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ສທິສານຸປສ຺ສນາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອປ຺ປນາວາຣໂຕ ປຸພ຺ເພ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມາຫຏາຕິ ສມານີຕາ, ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ອວິຠູຕຕາຍ ສຸຂຸມາ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸມິນິຕພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ທຸຏ຺ຐປໂຍຄສ຺ສ, ທຸທ຺ທມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອສາ ຄາຫຍິຕຸໍ ອຎ຺ຎາໂປຫນນເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທເມວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂປ຺ປຫານາທໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂປ຺ປຫານາທໂຍຕິ ຈ ໂສປຈາຣາ ປຐມຊ຺ຌານາທໂຍເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິ. ເອຕາຕິ ສຸຂາທໂຍ ເວທນາ.

ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສຸຂາຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂາຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ. ສຸຂາທິຆາເຕນາຕິ ສຸຂາທີນໍ ປຫາເນນ. ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ.

ນ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂວິຘຸຣໍ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂາຠາເວນາ’’ຕິ. ອສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິກ຺ເຂປວຈເນນ. ‘‘ປຏິປກ຺ຂຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ຕຕິຍເວທນາຍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ສມຕິກ຺ກມວເສນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຸສລາກຸສລານໍ ວິຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕໍ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາເຣນ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ. ຕໂຕ ເອວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຣສາ. ອວິຠູຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ນ ວິຠູຕາກາຣາ, ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ມິຄຄຕມຄ຺ໂຄ ວິຍ ເຕຫິ ອນຸມາຕພ຺ພາ ອວິຠູຕາກາໂຣປຏ຺ຐານາ. ສຸຂນິໂຣໂຘ ນາມ ອິຘ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາໂຣ, ໂສ ປທຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຸຂນິໂຣຘປທຏ຺ຐານາ.

໘໙. ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປເນຕໍ ສມາສປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈນີກສມເນປິ ອພ຺ຍາວຏາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສຕິ ສມ຺ປຫໍສນປຎ຺ຎາ ວິຍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ, ສຸວິສທາ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ກຕາ, ນ ອຎ຺ເຎນາ’’ຕິ. ຍທິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ອິຘ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ກຖໍ ສຕິເຍວ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເອວມ຺ປິ ກສ຺ມາ ອຍເມວ ສຕິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ປຈ຺ຈນີກາຠິຠວໂຕ, ສຫາຍປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລໂຕ ຈ ອປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຕຖາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ. ຕທຠາວໂຕ ອິຘ ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຣູປກວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາຕິ ສູຣິຍປ຺ປຠາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ. ອຕິກ຺ຂຕາຍ ຈນ຺ທເລຂາ ວິຍ ຣຕ຺ຕິປິ ໂສມ຺ມສຠາວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍເມວ ຈ ຈນ຺ທເລຂາ ສມຸຊ຺ຊລຕີຕິ ສາ ຕສ຺ສາ ສຠາຄາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ເອກວີຖິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ເອກໍເສນ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ປຸຣິມຕເຣສຸ ເອກໍເສນ ຠາວໂຕ. ຍຖາ ປນ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ທຸຕິຍາທິຊ຺ຌານກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ເອກວີຖິຍໍ ປຸຣິມຊວເນສຸ, ນ ເອວເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌາເນຕິ ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຊ຺ຌານຈຕຸກ຺ເກ.

ປຎ຺ຈກຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໐. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນ. ຈຕຸກ຺ກນຍສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ວິຍາຕິ ຈຕຸກ຺ກນຍສມ຺ພນ຺ຘິນິ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ວິຍ. ຕໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸຕິຍໍ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຎ຺ເຈວ ຕຕິຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ ອຠິຘມ຺ເມຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໘) ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ປນ ສຣູປໂຕ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນ ຄຫິໂຕ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ນຍທ຺ວຍວິຠາໂຄ ຄຫິໂຕຕິ? ອຠິຘມ຺ເມ ນຍທ຺ວຍວເສນ ຌານານໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຕານິ ເທສິຕານິ? ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍໂຕ, ເທສນາວິລາສໂຕ ຈ. ສນ຺ນິປຕິຕເທວປຣິສາຍ ກິຣ ເຍສໍ ຍຖາເທສິເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນ ວິຕກ຺ໂກ ເອວ ໂອຬາຣິກໂຕ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ອິຕເຣ ສນ຺ຕໂຕ. ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຈ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ ອວິຕກ຺ກໍ ວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ຌານໍ ເທສິຕໍ. ເຍສໍ ວິຈາໂຣ, ເຍສໍ ປີຕິ, ເຍສໍ ສຸຂໍ ໂອຬາຣິກໂຕ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ອິຕເຣ ສນ຺ຕໂຕ. ເຕສໍ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕຕິຍາທີນິ ຌານານິ ເທສິຕານິ. ອຍໍ ຕາວ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສໂຍ.

ຍສ຺ສາ ປນ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຎາຓມຫນ຺ຕຕາຍ ເທສນາຍ ສຸກຸສໂລ ຍໍ ຍໍ ອງ຺ຄໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ຍຖາຣຸຈິໍ ເທສນໍ ນິຍາເມນ຺ໂຕ ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ, ປຎ຺ຈກນຍວເສນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ປຐມໍ, ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ ທຸຕິຍໍ, ຕິວງ຺ຄິກໍ ຕຕິຍໍ, ທຸວງ຺ຄິກໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ທຸວງ຺ຄິກເມວ ປຎ຺ຈມໍ ຌານໍ ເທເສສີຕິ ອຍໍ ເທສນາວິລາໂສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານປກ຺ຂິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໘). ກສ຺ມາ? ເອກຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີສຕ຺ຕາວາສຜລຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ສມານຜລຕ຺ຕາ, ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ຈ. ປຐມຊ຺ຌານເມວ ຫິ ‘‘ກາເມຫິ ອກຸສເລຫິ ຈ ວິວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕທຠາວາ ນ ອິຘ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນາປິ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາສຸ ຈ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານານິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານເມວ ຠຊນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກວູປສມາ ວິຈາຣວູປສມາ ອວິຕກ຺ກຕ຺ຕາ, ອວິຈາຣຕ຺ຕາ ຈ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍປິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິເຍວ ຌານານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ? ນ, ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ ສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ສມາຘິຕ຺ຕຍາປເທເສນ ປຎ຺ຈກນຍສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ຈຕຸກ຺ກນຍນິສ຺ສິໂຕ ປນ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກນໂຍ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍປິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ຫິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ, ວິຈາຣສ຺ສ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ, ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິນາ, ສຫ ຈ ວິຈາເຣນ ວິຕກ຺ກປ຺ປຫາເນນ ອວິຕກ຺ກໍ, ສຫ, ວິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ວິຈາຣປ຺ປຫາເນນ ອວິຈາຣນ຺ຕິ ອວິຕກ຺ກໍ, ອວິຈາຣໍ, ອວິຕກ຺ກຎ຺ຈ ອວິຈາຣຎ຺ຈາຕິ ວາ ຕິວິຘມ຺ປິ ສກ຺ກາ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ.

ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຈ ວິຕກ຺ກຣຫິເຕ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍຣຫິເຕ ຈ ຎາຍາຄຕາ ເທສນາ ທຸຕິຍໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ວິຈາຣມຕ຺ຕຣຫິເຕປິ ທ຺ວຍປ຺ປຫານາຘິຄຕສມານຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກນຍນິທ຺ເທເສ ທຸຕິເຍ ວູປສນ຺ໂຕປິ ວິຕກ຺ໂກ ສຫາຍຠູຕວິຈາຣາວູປສເມນ ນ ສມ຺ມາ ວູປສນ຺ໂຕຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍຣຫິເຕ ວິຍ ວິຈາຣວູປສເມເນວ ຕທຸປສມໍ, ເສສຘມ຺ມານໍ ສມານຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸຕິເຍນ ນິພ຺ພິເສສໍ ວິຠຕ຺ຕໍ. ທຸວິຘສ຺ສາປິ ສຫາຍວິຣເຫນ, ອຎ຺ຎຖາ ຈ ວິຕກ຺ກປ຺ປຫາເນນ ອວິຕກ຺ກຕ຺ຕໍ, ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມານນ຺ຕິ ສມານຘມ຺ມຕ຺ຕາປິ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ນິທ຺ເທໂສ. ວິຈາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍຣຫິຕໍ ວິຍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໘) ອວິຕກ຺ກໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ. ປຐມຊ຺ຌາເນ ວາ ສຫຈາຣີສຸ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ເອກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐເມວ ໂທສໂຕ ທິສ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ສຫາຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈກນເຍ ຕຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕິຍໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຐມໂຕ ອນນ຺ຕຣຠາເວນ ປນສ຺ສ ທຸຕິຍຠາໂວ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ກສ຺ມາ ປເນວໍ ສຣູປໂຕ ປຎ຺ຈກນໂຍ ນ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ? ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍຖານຸໂລມເທສນາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ.

ປຖວີກສິຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໕. ເສສກສິຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອາໂປກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໑. ຍຖາວິຕ຺ຖາຣິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິເທໂສປິ ວິຕ຺ຖາຣຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອາໂປກສິຓນ຺ຕິ ອາໂປກສິຓຊ຺ຌານໍ, ອາໂປກສິຓກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ. ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຖວີກສິຓກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ‘‘ກເຕ ວາ ອກເຕ ວາຕິ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ. ສາມຸທ຺ທິເກນ ໂລຓຸທເກນ ຠຣິໂຕ ຊລາສໂຍ ໂລຓີ. ນີລາທິວຓ຺ຓສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສຸທ຺ຘວຕ຺ເຖນ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຠູມິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປນ຺ຕິ ຍາທິສໍ ອາກາສຊໍ ອຸທກໍ, ຕາທິສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອນາວິລ’’ນ຺ຕິ, ຍໍ ປນ ອຸທກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ວຓ຺ໂຓ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຖວີກສິຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ລກ຺ຂຓໍ ປນ ອິຘ ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ປຖວີກສິຓຠາວນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ຕຣງ຺ຄຸຏ຺ຐານາທິ, ເຜຓມິສ຺ສຕາທິ ຈ ອິຘ ກສິຓໂທໂສ. ໂສຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ຕສ຺ສາຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສ.

ເຕໂຊກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໒. ສິນິທ຺ຘານິ ສິເນຫວນ຺ຕານິ. ສາຣທາຣູນິ ນ ເຜຄ຺ຄຸທາຣູນິ. ຊາລາຍ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ສິນິທ຺ຘສາຣທາຣຸຄ຺ຄຫຓໍ. ຆຏິກໍ ຆຏິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ຂນ຺ຘໂສ ກຣິຕ຺ວາ. ອາລິມ຺ເປຕ຺ວາຕິ ຊາເລຕ຺ວາ. ຆນຊາລາຍາຕິ ອວິຣຬວເສນ ປວຕ຺ຕອຄ຺ຄິຊາລາຍໍ.

ປຕນສທິສນ຺ຕິ ປຕມານສທິສໍ. ອກເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖາ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ອນຠິສງ຺ຂເຕ ເກວເລ ເຕຊສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ.

ວາໂຍກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໓. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ເຕ ຍຖາຐິຕານໍ ອຄ຺ຄໍ. ເອຣິຕນ຺ຕິ ວາເຕນ ຈລິຕໍ. ສເມຣິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ຈລິຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ວາໂຍກສິຓໍ…ເປ… ອຸປລກ຺ເຂຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ມາ. ສມສີສຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຸປຣິ ປຕ຺ຕານໍ ວເສນ ສມສີສໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ເວຬຸໍ ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສມສີສໍ ຐິຕໍ ຆນປຕ຺ຕເວຬຸໍ ວາ ຆນປຕ຺ຕຣຸກ຺ຂໍ ວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກງ຺ຄຸລາທິປ຺ປມາເຓສຸ ເກເສສຸ ຣສ຺ສຠາວໂຕ, ທີຆຕເຣສຸ ໂອລມ຺ພນໂຕ, ວິຣເຬສຸ ອນຸປ຺ປເວສໂຕ ວາຕປ຺ປຫາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓຄ຺ຄຫຓໍ, ຆນຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຫຣຕີຕິ ສຕິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄາທີນໍ ປຈລນາກາຣຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ເຕສໍ ປຫາຣເກ ວາຕສງ຺ຆາເຕ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ສຕິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາຍປເທສສ຺ສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນວເສນ ປວຕ຺ເຕ ວາຍຸປິຓ຺ເຑ ສງ຺ຆຏ຺ຏນາກາຣຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ອຸສຸມວຏ຺ຏິສທິສ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຸຣິມກສິຓສ຺ສ ວິຍ ອິມສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວິຄ຺ຄຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນິຈ຺ຈລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິຈ຺ຈລຠາໂວເຍວ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ວິເສໂສຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸສຸມວຏ຺ຏິສທິສຕາວ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ.

ນີລກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໔. ອຎ຺ຊນຣາຊິວຏ຺ຏາທິ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍາ ວາ. ຕຖາຣູປໍ ມາລາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອວິຣຬວິກສິຕນີລວຓ຺ຓປຸປ຺ຜສຎ຺ຉນ຺ນໍ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉໍ. ອິຕເຣນາຕິ ອກຕາຘິກາເຣນ. ຄິຣິກຓ຺ຓິກຄ຺ຄຫເນນ ນີລໍ ຄິຣິກຓ຺ຓິກມາຫ. ກຣຓ຺ຑປຏລໍ ສມຸຄ຺ຄປິຘານໍ. ປຕ຺ເຕຫິເຍວາຕິ ນີລຸປ຺ປລາທີນໍ ເກສຣວຓ຺ຏານິ ອປເນຕ຺ວາ ເກວເລຫິ ປຕ຺ເຕຫິເຍວ. ປູເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ນີລວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ວິຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຍຖາ ນີລມຓ຺ຑລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ຈງ຺ໂກຏກໍ ວາ ກຣຓ຺ຑປຏລໍ ວາ ປູເຣຕພ຺ພໍ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ວາ ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຈງ຺ໂກຏກສ຺ສ, ກຣຓ຺ຑປຏລສ຺ສ ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ມຓິຕາລວຓ຺ຏໍ ອິນ຺ທນີລມຓິມຍໍ ຕາລວຓ຺ຏໍ.

ປີຕກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໕. ປີຕກສິເຓ ມາລາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອິກ຺ກຏາທິມາລາຄຈ຺ຉໍ. ຫຣິຕາລໍ, ມໂນສິລາ ວາ ຘາຕຸ. ປຕ຺ຕງ຺ຄປຸປ຺ເຜຫີຕິ ປຕ຺ຕງ຺ຄນາມິກາ ປີຕວຓ຺ຓປຸປ຺ຜາ ເອກາ ຄຈ຺ຉຊາຕິ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ເຜຫິ. ອາສນປູຊນ຺ຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ກຕໍ ອາສນປູຊໍ. ກຓິກາຣປຸປ຺ຜາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາກຸລິກິງ຺ກິຣາຕປຸປ຺ຜາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂລຫິຕກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ໂລຫິຕມຓິ ໂລຫິຕງ຺ຄມຓິອາທິ. ໂລຫິຕຘາຕຸ ເຄຣຸກຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິ.

ໂອທາຕກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ໂອທາຕກສິເຓ ມາລາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕາທິມາລາຄຈ຺ຉໍ. ຘາຕຸ ກກ຺ກຏິມຸຕ຺ຕເສຕິກາທິ.

ອາໂລກກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນາຕິ ຍຖາ ສູຣິຍາໂລກາທິວເສນ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ໂອຠາສມຓ຺ຑລສ຺ສ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຕາຍ ຕຖາ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ. ຆຏມຸເຂນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນກໂອຠາສສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ‘‘ຆຏມຸຂໍ ປິທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິຕ຺ຕິມຸຂນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິອຠິມຸຂໍ. ອຸຏ຺ຐິຕມຓ຺ຑລສທິສນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິອາທີສຸ ອຸຏ຺ຐິຕປາກຕິກອາໂລກມຓ຺ຑລສທິສໍ. ຆນວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອາໂລກປຸຎ຺ຊສທິສນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ວິຍ ພຫໂລ, ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຊຠູໂຕ ອາໂລໂກ ອຕ຺ຖິ ເຈ, ຕໍສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໙. ຉິທ຺ທສທິສເມວ ໂຫຕີຕິ ເຍຫິ ຠິຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ຕໍ ຉິທ຺ທໍ, ຕໍສທິສໍ, ເຕນວາກາເຣນ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວຑ຺ຒິຍມານມ຺ປິ ນ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອວຑ຺ຒນີຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒິຍມານໍ ນ ວຑ຺ຒຕິເຍວ. ສຕິປິ ຈ ວຑ຺ເຒຕຸກາມຕາຍໍ ວຑ຺ຒນາ ນ ສມ຺ຠວຕິ ຠາວນາຍ ປຣິທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ. ຠາວນາວເສນ ຫິ ນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນາ. ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠາວນາ ຖິຣາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຑ຺ຒິຍມານໍ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຖວີກສິຓາທີນິ ຣູປຌານາຣມ຺ມຓານິ ອຏ຺ເຐວ ກສິຓານິ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ, ໂອທາຕກສິເຓ ປນ ອາໂລກກສິຓໍ, ອາກາສກສິເຓ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາ ກຕາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອິຕິ ກສິຓານິ ທສພໂລ, ທສ ຍານິ ອໂວຈາ’’ຕິ. ປກິຓ຺ຓກກຖາປິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກສິເຓ ປຏິນິຍຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອສາຘາຣຓໂຕ, ສາຘາຣຓໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິສຏໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ປກິຓ຺ຓກກຖາປິ ວິຊານິຕພ຺ພາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ອາທິຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຖວີປກ຺ຂິຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນິມ຺ມານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທິກປ຺ປນໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອາກາເສ ວາ ອຸທເກ ວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓນເຍນາຕິ ນີລາທິວຓ຺ຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓນເຍເນວ. ເອວມາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຣີຣໂຕ ອຸທກຘາຣານິມ຺ມານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຍເທວ ໂສ ອິຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ສ ຑຫນສມຕ຺ຖຕາຕິ ພຫູສຸ ກປ຺ປາສປິຈຸສາຣທາຣຸອາທີສຸ ເອກຊ຺ຌໍ ຣາສິຠູເຕສຸ ຐິເຕສຸ ຍໍ ຍເທວ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຑຫນສມຕ຺ຖຕາ. ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ວາຍຸຄຕິຍາ ຄມນໍ ວາຍຸຄຕິຄມນໍ, ອຕິສີຆຄມນໍ. ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍທິຈ຺ຉິຕເທສນ຺ຕຣໍ ປາປຸຓນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນາ ສຸວຓ຺ຓຠາວາຘິຏ຺ຐານໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາຍສ຺ມາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ (ປາຣາ. ໖໑໙-໖໒໐) ຕິຓຓ຺ຑຸປຄປາສາທາທີນໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓນເຍນ.

ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນີໂລຠາສນິມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຖວີປພ຺ພຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມຸທ຺ທາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສພ຺ພາເນວ ທສປິ ກສິຓານິ. ອິມໍ ປເຠທໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ວຑ຺ຒນາທິວິເສສໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເອໂກຕິ ເອກຈ຺ໂຈ. ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ຠາວນາປຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານາຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອາໂປກສິຓ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸປຣິຄຄນຕລາຠິມຸຂໍ ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ປາຬິປທານິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຑ຺ຒນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອຸທ຺ຘເມວ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕີ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐາຠູມິຕລາຠິມຸຂນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸພ຺ເພ ວຑ຺ຒນກາເລ ປໂຍຊນໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ‘‘ເຕນ ເຕນ ວາ ກາຣເຓນ ເອວໍ ປສາເຣຕີ’’ຕິ ອາຫ, ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂລກມິວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປທສ຺ສນກາໂມ’’ຕິ. ອຸທ຺ຘຎ຺ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ອໂຘ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ອໂຘ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ເອວມຍໍ ກສິຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກສ຺ສາຕິ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ເອເກກສ຺ສ. ອຎ຺ຎຠາວານຸປຄມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ປຖວີອາທິ. ນ ຫິ ອຸທເກນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ໂຎ ກສິຓສມ຺ເຠໂທຕິ ອາໂປກສິຓາທິນາ ສງ຺ກໂຣ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ອາໂປກສິຓາທີສຸ ເສສກສິເຓສຸ. ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສເສນ ຜຣຓປ຺ປມາຓສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ຜຣຓໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕເນວ ຫິ ເນສໍ ກສິຓສມຎ຺ຎາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕສາ ຜຣນ຺ໂຕຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕນ ອາລມ຺ພນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຠາວນາຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກສິຓໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ວິປຸລໍ ວາ ເອກກ຺ຂເຓ ສກລເມວ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ເອກເທສນ຺ຕິ.

໑໐໑. ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມສມງ຺ຄິໂນຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐີຕິ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ນິຍຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຓ຺ຑກາຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ປຓ຺ຑກາ ຈ. ກາມຎ຺ເຈເຕ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຕິພ຺ພກິເລສຕ຺ຕາ ກິເລສາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອເຫຕຸກທ຺ວິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ທ຺ວິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ ຈ. ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິການມ຺ປິ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ, ຌານປຏິລາໂຠ ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕປິ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ເອວ.

ອປຈ຺ຈນີກປຏິປທາຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸໂລມປຏິປທາຍໍ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກາຍໍ ວິປສ຺ສນາຍໍ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກາຕິ ‘‘ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທຣຫິຕາ’’ຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ນິພ຺ພານາຘິຄມຕ຺ຖເມວ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາປິ ມນຸສ຺ສາ ມາຣາທໂຍ ວິຍ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ ນິພ຺ພຸຕິຉນ຺ທຣຫິຕຕ຺ຕາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາ. ‘‘ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປາທກໍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎເຍວາ’’ຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ຫິ ຠວງ຺ເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ຕໍສນ຺ຕຕິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ປາທກໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມສຸ, ສຸຂວິປາກຘມ຺ເມສຸ ວາ. ໂອກ຺ກມິຕຸນ຺ຕິ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ. ກສິເຓເຍວາຕິ ກສິຓກມ຺ມຏ຺ຐາເນເຍວ. ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມາວຣຓສມນ຺ນາຄຕາທີນໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອເຕ ວິປາກນ຺ຕຣາຍາທໂຍ ເອວໍ ອຕ຺ຖຊານິກຣາ, ອນຕ຺ຖເຫຕຸຠູຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ. ຕິຓ຺ຓເມວ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຍານໍ ຄຫຓໍ ອິຕຣສ຺ສ ສປ຺ປຏິກາຣຕ຺ຕາ, ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຊ຺ຊໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ຘນ຺ຕິ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘຎ຺ຈ. ຉນ຺ທນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄ ຕິພ຺ພກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ. ປຎ຺ຎນ຺ຕິ ປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎໍ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ປຣິພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ຈ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ.

ເສສກສິຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ປຎ຺ຈມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໖. ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິປທຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ‘‘ອວິຎ຺ຎາຓກາສຸເຠສູ’’ຕິ ອິທໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີນໍ ສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຠູຕກຖນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ສວິຎ຺ຎາຓກອສຸຠສ຺ສ ອກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນ ເກວລໍ ມຕສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໒). ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາຕິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໂຕ ອຸປຣິ ມຣຓໂຕ ປຣໍ. ສມຸຄ຺ຄເຕນາຕິ ອຸຏ຺ຐິເຕນ. ອຸທ຺ຘຸມາຕຕ຺ຕາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕຕ຺ຕາ ສູນຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ຘຸມາຕເມວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກນ຺ຕິ ກ-ກາເຣນ ປທວຑ຺ຒນມາຫ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໂຕ ຍຖາ ‘‘ປີຕກໍ ໂລຫິຕກ’’ນ຺ຕິ. ປຏິກ຺ກູລຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ວາ ອຍໍ ກ-ກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໕; ປຣິ. ໓໒໕; ທີ. ນິ. ໒.໑໔໙; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓). ຕຖາຣູປສ຺ສາຕິ ‘‘ຠສ຺ຕາ ວິຍ ວາຍຸນາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຣູປໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາຣູປສ຺ສ.

ເສຕຣຕ຺ເຕຫິ ປຣິຠິນ຺ນໍ ວິມິສ຺ສິຕໍ ນີລໍ ວິນີລໍ, ປຸຣິມວຓ຺ຓວິປຣິຓາມຠູຕໍ ວາ ນີລໍ ວິນີລໍ.

ປຣິຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ກາກກງ຺ກາທີຫິ. ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສວນ຺ຕປຸພ຺ພໍ, ຕຫໍ ຕຫໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວິວຏໍ ອຸຄ຺ຆາຏິຕໍ. ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕໍ, ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ຂາທເນນ ສຣີຣສງ຺ຆາຕໂຕ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຫໍ ຕຫໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ວິວິຘໍ ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

ປຸຣິມນເຍນາຕິ ‘‘ວິວິຘໍ ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສຕ຺ເຖນ ຫນິຕ຺ວາຕິ ເວຣີຫິ ຂຄ຺ຄກຣວາລາທິນາ ສຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕຫິ ກິມີຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕກິມິກຸລໍ ປຸຬວກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິມິປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສາ’’ຕິ.

ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີນິ ອາມກສຸສານາທີສຸ ຉຑ຺ຑິຕາສຸຠານິ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຏິຈ຺ຈ ຕານິປິ ອາຣພ຺ຠ. ນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ. ເອຕາເນວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີເນວ ນາມານິ.

ອຸທ຺ຘຸມາຕກກມ຺ມຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ຠາເວຕຸກາເມນາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ. ເຕນາຕິ ອາຈຣິເຍນ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ອສຸຠນິມິຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍ, ອສຸເຠ ວາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ຄມນວິຘານນ຺ຕິ ຄມນວິຘິ. ເຍນ ວິຘິນາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂສ ວິຘິ. ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວີກສິເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອປ຺ປນາວິຘານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ.

໑໐໔. ຕາວເທວາຕິ ສຸຕກ຺ຂເຓເຍວ. ອຕິຕ຺ເຖນ ປຸຓ຺ຓນທີອາທິໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ເຕນ ວິຍ ອນຸປວິສນ຺ເຕນ ວິຍ. ເກທາຣໂກຏິຍາຕິ ເກທາຣມຣິຍາທາຍ. ວິສຠາຄຣູປນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕຣກ຺ຂິກາທິວິສຠາຄວຕ຺ຖຸຣູປໍ. ສຣີຣນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກເຬວຣໍ. ອຘຸນາມຕນ຺ຕິ ອຈິຣມຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຕກ຺ກຍຕີຕິ ສມ຺ຠາເວຕິ ຠາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ນ ມຎ຺ຎຕິ.

໑໐໕. ຣູປສທ຺ທາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອມນຸສ຺ສານໍ ຣູເປຫິ, ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີນໍ ສທ຺ທາທີຫິ, ອມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ວາ ຣູປສທ຺ທາທີຫິ. ຕຖາ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີນນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາຠິຠູຕສ຺ສາຕິ ເຠຣວາທິຠາເວນ ອນິຏ຺ເຐຫິ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ອຠິຠູຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏສ຺ສ. ນ ປຏິສຓ຺ຐາຕີຕິ ວິທາຫວເສນ ອາສເຍ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຸຈ຺ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ໂຎຕິ ອມນຸສ຺ສາທີນໍ ວເສນ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອາພາໂຘ ໂຫຕິ. ໂສຕິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ, ອຠິຎ຺ຎາຕຠິກ຺ຂຸ ວາ. ຍສ຺ສາເນນ ອາໂຣຈິຕໍ, ໂສ. ກຕກມ຺ມາຕິ ກຕເຖຍ຺ຍກມ຺ມາ. ອກຕກມ຺ມາຕິ ເຖຍ຺ຍກມ຺ມໍ ກາຕຸກາມາ. ກຕກມ຺ມາ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕຕິ ກຕກມ຺ມາ ໂຈຣາ. ສຫ ໂອຑ຺ເຒນາຕິ ສໂຫຑ຺ຒໍ, ເຖເນຕ຺ວາ ຄຫິຍມານຠຓ຺ເຑນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຊມາໂນຕິ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊນ຺ໂຕ ຍຎ຺ຎສາມິໂກ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ເອວໍ ຄມນວິຘານໍ ເອກເທເສນ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນເຫຕຸ. ເອໂກຕິ ອຍໍ ເອກ-ສທ຺ໂທ ອສຫາຍຕ຺ໂຖ, ນ ອຎ຺ຎາທິອຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ອທຸຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ເອກໍສໂຕ ສມຸທິຕເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກຠາວໂຕ, ນ ຕຖາ ສນ຺ຘິອາທິໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວຓ຺ຓໂຕປີ’’ຕິອາທິນາ ຉສຸ ຐາເນສຸ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕ. ປຸນ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍຕິອາທິ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ຠາຄິຍຎ຺ເຎວາຕິ ຕປ຺ປກ຺ຂິຍໍເຍວ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕມນສິກາຣສຫິຕເມວ. ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຕິ. ຍໍ ປນ ‘‘ອສຸຠນິມິຕ຺ຕທິສາຠິມຸເຂ ຠູມິປ຺ປເທເສ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑໓) ວກ຺ຂຕິ, ຕມ຺ປິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເກວເລນ ທິສາຠິມຸຂຠາເວນ ກິຎ຺ຈິ ອິຊ຺ຌຕິ.

ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕຸປລກ຺ຂຓາຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ປາສາຓາທິນິມິຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂຓາ. ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖາຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສມ຺ໂມຫວິຄມຕ຺ຖາ. ເອກາທສວິເຘນາຕິ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ເອກາທສວິເຘນ. ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ໂຖຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ນິພນ຺ຘນຕ຺ໂຖ. ວີຖິສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ຖາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິຍາ ສມ຺ມເທວ ປຏິປາທນຕ຺ຖາ. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ອຘິຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໐໖. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄປທຏ຺ຐານສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຘິຄມຸປາໂຍ, ຍສ຺ມາ ວາ ‘‘ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ຈິຕ຺ຕສຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ສຣີຣສຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓນ, ສໍເວຄຊນເນນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສຎ຺ຎຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ກິເລສວເສນ ອສໍຍຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍຍມນຕ຺ຖໍ ທມນຕ຺ຖໍ, ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ສີສຠູເຕນ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ປຘານໍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກຕິຍາ ອຕ຺ຕນາ ກາເລນ ກາລໍ ປຣິຫຣິຍມານໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທິສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ເຕເນວາ’’ຕິ. ສູປຏ຺ຐິຕຠາວສມ຺ປາທເນນາຕິ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕຠາວສ຺ສ ສມ຺ປາທເນນ. ເອວໍ ຫິ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນເຍວ ປວຕ຺ຕມານໍ ມານສໍ ອພຫິຄຕໍ ນາມ. ຕຖາຠູເຕນ ຈາເນນ ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອປ຺ປວຕ຺ຕກິຈ຺ຈານິ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ…ເປ… ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ທ຺ວາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິຫາເຣ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ທິສາສຸ ອສຸກທິສາຍ ອິທໍ ທ຺ວາຣໍ, ຕໂຕ ເອວ ຕາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລກ຺ຂິເຕນ ອສຸກທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕມ຺ຫີຕິ ທ຺ວາຣໍ ອຸປຘາເຣຕພ຺ພໍ. ຕໂຕຕິ ທ຺ວາຣສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຉາ. ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕິ ສຍໍ. ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຓ຺ຫນຏ຺ຐານໍ. ອາຫາຣໍ ຉຑ຺ຑາເປຍ຺ຍາຕິ ວມນໍ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ກຓ຺ຏກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຓ຺ຏກວນ຺ຕໍ ຐານໍ.

໑໐໗. ທິສາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂາຍຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ກມ຺ມນິຍນ຺ຕິ ຠາວນາຍ ກມ຺ມກ຺ຂມໍ. ອຸພ຺ພາຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ພາຘິຕສ຺ສ. ວິຘາວຕີຕິ ນານາຣມ຺ມເຓ ວິສຣຕິ. ອຸກ຺ກມ຺ມາຕິ ອຸຊຸກໍ ອນຸວາຕໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ. ມຕກເຬວຣໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຠຍມຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອນຸປາທນ຺ຕິ ປາທສມີປໍ. ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ສຸເຂນ ໂອໂລເກຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ.

໑໐໘. ສມນ຺ຕາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ. ປຸນ ສມນ຺ຕາຕິ ສາມນ຺ຕາ ສມີເປ. ກຈ຺ຉໂກຕິ ກາຬກຈ຺ຉໂກ, ‘‘ປິລກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ກປີຕໂນຕິ ປິປ຺ປລິຣຸກ຺ໂຂ. ສິນ຺ທີຕິ ຂຸທ຺ທກຂຊ຺ຊຸຣີ. ກຣມນ຺ທາທໂຍ ປາກຏາ ເອວ. ສາມາຕິ ສາມລຕາ. ກາຬວລ຺ລີຕິ ກາຬວຓ຺ຓາ ອປຕ຺ຕິກາ ເອກາ ລຕາຊາຕິ. ປູຕິລຕາຕິ ຊີວນວລ຺ລິ, ຍາ ‘‘ຄໂລຈີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໐໙. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓາທິ ອິເຘວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປາສາຓາທິນິມິຕ຺ຕກຣເຓ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ສຫ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອສຸຠໍ ປາສາຓາທິນິມິຕ຺ເຕນ ສຫ ກໂຣຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຖ ວາ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ປາສາຓາທິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຫ ເອກຊ຺ຌໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ‘‘ສນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມານກາລຕາທີປເກນ ຫິ ສຫ-ສທ຺ເທນ ອຍໍ ສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ສຈກ຺ກໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ອປຣາປຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ໂຫຕິ, ນ ເອກວາຣເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ຫິ ສນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວຕິ ປາສາຓາສຸຠນິມິຕ຺ຕານິ. ສມາເສຕ຺ວາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ. ສາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປາສາຓາທິໍ ສມານາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ສຫ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ເອກາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ອຸຠຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ເອກຊ຺ຌໍ ວິຍ ຈ ອປຣາປຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ປາສາຓາທິໍ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕນິໂຍຕິ ສໂກ. ວຓິຕນ຺ຕິ ສູນໍ. ສຠາເວນ ສຣເສນາຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂເຓນ, ປເຣສໍ ຊິຄຸຈ຺ຉຸປ຺ປາທນສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈນ ຈ, ສຠາໂວ ເອວ ວາ ຕຖາ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໑໐. ຉພ຺ພິເຘນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຓ຺ຓາທິນາ ຉປ຺ປກາເຣນ ຕາວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ‘‘ກເຬວຣສ຺ສ ທີຆຣສ຺ສາທິປ຺ປມາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕວິເຘນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ. ລິງ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ລິງ຺ຄໍ ນາມ ວໂຍ ລິງ຺ຄໍ, ນ ຖນມສ຺ສຸອາທິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສລິງ຺ຄນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອິທໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຓ຺ຐານວເສເນວ, ນ ປາກຕິກສຓ຺ຐານວເສນ. ເອເຕນ ຍທິ ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ອນຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ປເທໂສ ສິຍາ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂອຬາຣິກາວຍວວເສນ ອິທໍ ສຓ຺ຐານວວຕ຺ຖານໍ, ນ ສຸຂຸມາວຍວວເສນາຕິ ສີສສຓ຺ຐານາທິກໍ ນວວິຘເມວ ສຓ຺ຐານໍ ຄຫິຕໍ.

ອິມິສ຺ສາ ທິສາຍາຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ, ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ, ອນຸທິສາຍ ວາ ຐິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ຫຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ຠູມິປ຺ປເທເສ ອິມສ຺ສ ກເຬວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖາ ຐິຕາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ອໂຘ ປາທຕເລນາຕິອາທິ ນາຠິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ອໂຘ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣີຕິ ອິມສ຺ສ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຫຏ຺ຐາ ອງ຺ຄຸລິອຄ຺ເຄນ ອຸປຣິ ອໍສກູຏສນ຺ຘິນາ ຕິຣິຍໍ ຕຈປຣິຍນ຺ເຕນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ປາທປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸປິ. ຍຕ຺ຕກໍ ວາ ປນ ຐານໍ ຄຓ຺ຫຕີຕິ ສເຈ ສພ຺ພໍ ສຣີຣໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປເທໂສ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ, ໂສ ຍຕ຺ຕກໍ ສຣີຣປ຺ປເທສໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກວເສນ ຎາເຓນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຕ຺ຕກເມວ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ. ອິທໍ ອີທິສນ຺ຕິ ອິທໍ ຫຕ຺ຖາທິກໍ ອີທິສໍ ເອວມາກາຣໍ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ວິສຠາເຄ ສຣີເຣ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຏິກ຺ກູລາກາໂຣ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ນ ຂາຍຕິ, ສຸຠໂຕ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປ຺ຜນ຺ທນສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ກິເລສປຣິປ຺ຜນ຺ທນສ຺ເສວ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຄ຺ຆາຏິຕາປີຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາປິ, ສພ຺ພໂສ ກຸຖິຕສຣີຣາປີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປຐມປາຣາຊິເກ (ປາຣາ. ໖໗ ອາທໂຍ) ວິນີຕວຕ຺ຖູຫິ ທີເປຕພ຺ໂພ.

໑໑໑. ອາເສວິຕກມ຺ມຏ຺ຐາໂນຕິ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກຕປຣິຈໂຍ. ໂສສານິກງ຺ຄາທີນໍ ວເສນ ປຣິຫຕຘຸຕງ຺ໂຄ. ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ປຣິມທ຺ທິຕມຫາຠູໂຕ. ສລກ຺ຂຓໂຕ ຎາເຓນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂາໂຣ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ວວຕ຺ຖາປິຕນາມຣູໂປ. ສລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ອຸກ຺ກໍສເນນ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາພເລນ ອຸຄ຺ຆາຏິຕສຕ຺ຕສຎ຺ໂຎ. ວິປສ຺ສນາຍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປເນນ ກຕສມຓຘມ຺ໂມ. ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພໂສ ກຸສລວາສນາຍ, ກຸສລຠາວນາຍ ຈ ປູຣເຓນ ວາສິຕວາສໂນ ຠາວິຕຠາວໂນ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍກຸສລພີເຊນ ສພີໂຊ. ຎາຓສ຺ສ ປຣິປກ຺ກຠາເວນ ຎາຓຸຕ຺ຕໂຣ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກິເລສານໍ ຕນຸກຣເຓນ ອປ຺ປກິເລໂສ. ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐາເນເຍວາຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິອສຸຠສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐາເນ ເອວ, ຕາທິສສ຺ສ ກາລວິເສໂສ, ອສຸຠສ຺ສ ປເທສວິເສໂສ ວາ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ເຈ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຣິສວິເສສສ຺ສ ວິຍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ໂນ ເຈ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ຉພ຺ພິເຘນາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ຉພ຺ພິເຘນ. ປຸນປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວິຘິໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ນ ປຎ຺ຈວິຘຕໍ. ຉພ຺ພິເຘນ ຫິ ປຸພ຺ເພ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຫິຕໍ.

໑໑໒. ອສີຕິສຕສນ຺ຘິໂຕຕິ ສພ຺ເພປິ ສນ຺ຘໂຍ ຕທາປິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາເວນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເຕ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕເກ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖສນ຺ຘີຕິ ອໍສກປ຺ປຣມຓິພນ຺ຘານໍ ວເສນ ຕໂຍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖສນ຺ຘໂຍ. ຕຖາ ວາມຫຕ຺ຖສນ຺ຘໂຍ. ກຏິຊຓ຺ຓຸໂຄປ຺ຜການໍ ວເສນ ຕໂຍ ທກ຺ຂິຓປາທສນ຺ຘໂຍ. ຕຖາ ວາມປາທສນ຺ຘໂຍ. ເອໂກ ກຏິສນ຺ຘີຕິ ກຏິຍາ ສທ຺ຘິໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກສນ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຫຕ຺ຖນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖທກ຺ຂິຓປສ຺ສານໍ, ວາມຫຕ຺ຖວາມປສ຺ສານຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣໍ ວິວຣໍ. ປາທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ເວມຊ຺ຌໍ. ອຸທຣນ຺ຕຣນ຺ຕິ ນາຠິຏ຺ຐານສຎ຺ຎິຕໍ ກຸຈ຺ຉິເວມຊ຺ຌໍ, ອຸທຣສ຺ສ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ກຓ຺ຓນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກຓ຺ຓຉິທ຺ທໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນາສຈ຺ຉິທ຺ທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອກ຺ຂີນໍ, ມຸຂສ຺ສ ຈ ວເສນາປິ ວິວຣໍ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກ຺ຂີນມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ເອວໍ ສນ຺ຘິອາທິໂຕ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ຕສ຺ສ ເຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ, ສມນ຺ຕໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖາປນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສກລສຣີເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ສຣີຣໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ກູລາກາຣສຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວໍ ອາຣພ຺ຠ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠາວນາຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ຍໍ ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ປນ ຎາຓໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ໂຍ ປເທໂສ ວິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາກາເຣນ ວິຠູຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຸທຣປຣິໂຍສານໍ ອຸປຣິມສຣີຣໍ.

ວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍສຫິຕາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວເສນາຕິ ວຓ຺ຓາທິໂຕ, ສນ຺ຘິອາທິໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອຸທ຺ຘຸມາຕກນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕເມວ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫຓາກາຣໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຍຖາ ‘‘ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕາທເຣນ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກອສຸຠໍ ປຐມໍ ອາວຊ຺ຊິຕໍ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ. ສາຘຸກໍ ອຸປຘາເຣຕພ຺ພຎ຺ເຈວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຕິຍາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຎາຍ ນິຈ຺ເຉຕພ຺ພຎ຺ຈ. ສຕິ ຫິ ‘‘ຘາຣຓາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຘາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ. ປຎ຺ຎາ ‘‘ປວິຈໂຍ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ປວິຈໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິຈ຺ຉໂຍຕິ. ອຖ ວາ ອຸປຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສຕິຣຫິຕາ ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖິ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ ນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຎາສຫິຕາ ເອວ ຫິ ສຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ນ ຕພ຺ພິຣຫິຕາ. ອທ຺ຘກ຺ຂິອປງ຺ຄາທິວເສນາປິ ໂອໂລກນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕເມວ ໂອໂລກນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ, ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອປຣາປຣໍ ອເນກວາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນນິມິຕ຺ຕໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕໍ. ຍຖາ ນ ວິນສ຺ສຕິ ນ ປມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຄຫິຕໍ. ເອກສທິສນ຺ຕິ ສມານສທິສໍ. ສມານຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ເອກ-ສທ຺ໂທ, ຍຖາ ‘‘ອຣິຍວິນເຍຕິ ວາ, ສປ຺ປຸຣິສວິນເຍຕິ ວາ, ເອເສເສ ເອເກ ເອກຏ຺ເຐ ສເມ ສມຠາເຄ ຕຊ຺ຊາເຕ ຕຎ຺ເຎ ວາ’’ຕິ.

ອາຄມນກາເລຕິ ວິຫາຣໂຕ ສຸສານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຄມນກາເລ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຕິເທສວເສນ ທີປິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກເກນາ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອເກ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕນິມິຕ຺ຕໍ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕຣມນສິກາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ຊໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວິເທສຄມນໍ ວິຍາຕິ. ອາຄເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄເຕນ.

໑໑໔. ອເວລາຍນ຺ຕິ ສຎ຺ຌາເວລາທິອຍຸຕ຺ຕເວລາຍໍ. ພີຠຈ຺ຉນ຺ຕິ ວິຣູປໍ. ເຠຣວາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເວຕາຬສທິສໍ ຠຍານກໍ ວິສຍໍ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຠີຣຸກປຸຣິໂສ ວິຍ ປິສາຈາທິໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍາຕິ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ເອກຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ. ຌານວິພ຺ຠນ຺ຕໂກຕິ ຌານໂຕ ວິຈ຺ຈຸຕໂກ ສີລວິພ຺ຠນ຺ຕກມນ຺ຕວິພ຺ຠນ຺ຕກາ ວິຍ. ສນ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕາສວູປສມເນນ ວິຄຕກມ຺ປຕາຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ. ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິອາທິ ສນ຺ຖມ຺ຠນສ຺ສ ອຸປາຍທສ຺ສນໍ. ມຕສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘນກໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອສຕິ ຕາທິເສ ມນ຺ຕປ຺ປໂຍເຄ. ໂສປິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວມປ຺ປຕ຺ເຕ ອວິນຏ຺ຐຣູເປ ເອວ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ເທວຕາຘິຄ຺ຄໂຫ, ນ ເອວຣູເປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຎ຺ຎໂຊຕິ ຠາວນາປຣິກປ຺ປສຎ຺ຎາຍ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ສຎ຺ຎາສມ຺ຠໂວ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ. ຕາສໍ ວິໂນເທຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວູປສເມຕ຺ວາ. ‘‘ອິທານິ ຕວ ປຣິສ຺ສໂມ ສປ຺ຜໂລ ຊາໂຕ’’ຕິ ຫາສໍ ປີຕິໍ ປໂມທນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ຈິຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຈຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ມນສິກາຕພ຺ພໍ.

ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕຕິ ສາເຘນ຺ໂຕ ນິປ຺ຜາເທນ຺ໂຕ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕີຕິ ຠາວນໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປເນນ຺ໂຕ ນິພນ຺ຘຕິ. ໂຍຄກມ຺ມໍ ຫິ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ວາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕນິມິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ອຸປນິພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຈຣາເປຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ, ຕສ຺ສ ວາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາສຸຠສ຺ສ. ມານສໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ, ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໕. ‘‘ວີຖິສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິຍາ ສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິໍ, ຕສ຺ສາ ຈ ສມ຺ປຏິປາທນວິຘິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕິມີຕິ ປກ຺ຂສ຺ສ ກຕມີ, ກິໍ ທຸຕິຍາ, ຕຕິຍາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ອປ຺ປສນ຺ນານຎ຺ຫິ ປສາທາຍ, ປສນ຺ນານຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ສາສນສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ. ນສ຺ສຕີຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກປຏິສນ຺ຖາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ອວເສສານິປີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຄເຫຕຸໍ ປຸນ ອາຄນ຺ຕຸກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຄມິກວຕ຺ຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາວາສິກອນຸໂມທນປິຓ຺ຑຈາຣິກອນຸໂມທນປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎິກເສນາສນວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖) ຫິ ອາຄຕານິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ອິຘ ‘‘ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລ ປນ ປາຣິວາສິກາທິກາເລ ຈ ຈຣິຕພ຺ພານິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອສມ຺ຠວໂຕ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕານິ. ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ສຸສາເນ ຐິຕໍ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວາປຄເມນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ, ອິມສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ຄມເນ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕເນປິ ຍຖາສລ຺ລກ຺ຂິຕທິສາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ຍາວ ນິມິຕ຺ຕວິນາສາ ປວຕ຺ຕິຕກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉເທນ ອຸປຘາຣຓຕ຺ຖໍ. ສຕິ ຫິ ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣູປຘາຣເຓ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາໂຣ ສມຖນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຫິຕາກາໂຣ ວິຍ ປາກໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ…ເປ… ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ປຸຣິມາກາເຣນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປາກຏຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມາກາເຣເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ ຠາວນາວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ.

໑໑໖. ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ນາມ ອຕິວິຍ ອສຸຈິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກ຺ກູລໍ ພີຠຈ຺ຉໍ ຠຍານກຎ຺ຈ, ເອວຣູເປ ອາຣມ຺ມເຓ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອາພທ຺ຘປຣິກມ຺ມສ຺ສ ຖິຣີຠູຕສ຺ເສວ ໂຍຄິໂນ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອານິສໍສທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ ອານິສໍສທສ຺ສາວິນາ. ຕໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ວິຍ ຕໍ ມຓິຣຕນໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ. ຈຕຸຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກຕິອາທິ ເນສໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ສຸລຠຕາທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກຕິ ຈຕຸຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ຈຕຸຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ. ອິຕຣານີຕິ ວຸຕ຺ຕາວສິຏ຺ຐານິ ອນຸສ຺ສຕິພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາທີນິ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓວິຘິໍ ປຸນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໗. ນານາ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ນານາກຣຓໍ, ເຠໂທ. ພີຠຈ຺ຉໍ ເຠຣວທສ຺ສນໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ມນສິກາຣສ຺ສ ອນຸຬາຣຕາຍ, ອນຸປສນ຺ຕຕາຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຖູລງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຸຣິໂສ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ. ກາມານໍ ອມນສິກາຣາຕິ ອສຸຠຠາວນານຸຠາເວນ ກາມສຎ຺ຎາຍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ ກາມຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ມນສິກາຣສ຺ເສວ ອຠາວາ. ອມນສິກາຣາຕິ ວາ ມນສິກາຣປຏິປກ຺ຂເຫຕຸ. ຍາຍ ຫິ ກາມສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ສຕ຺ຕາ ກາເມ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ກາມານໍ ອມນສິກາໂຣ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີ’’ຕິ. ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ຫິ ອສຸຠສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ພລປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ອນຸໂຣຘມູລໂກ ອາຆາໂຕ ມູລກາຣເຓ ວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸນຍ…ເປ… ປຫີຍຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປຫີນານຸນຍສ຺ສ ພ຺ຍາປາໂທ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕອສຸຠສຎ຺ຎາສຫຄຕາ ຫິ ປີຕິ ສາຕິສຍາ ປວຕ຺ຕມານາວ ພ຺ຍາປາທໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍາຕິ ຍຖາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣວເສນ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍຕາຍ. ວີຣິຍຎ຺ຫິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໍ ວິຍ ສວິປ຺ຜາຣຕາຍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ທຣຖປຣິຬາຫາຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຸຕຕາ. ຕສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສີລໍ, ຕໍສຫຄຕາ ຕທຸປນິສ຺ສຍາ ຈ ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສຸຂາທໂຍ ສຠາວໂຕ, ເຫຕຸໂຕ ຈ ສນ຺ຕສຠາວາ, ເຕສໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນນ ອວູປສນ຺ຕສຠາວໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣກຣສນ຺ຕຘມ຺ມານຸໂຍຄວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕີ’’ຕິ. ຠາວນາຍ ຫິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕິຍາ ຍໍ ສາຕິສຍໍ ສຸຂໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຘິຄຕວິເສສສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ຠາວນາວິເສສສ຺ສ. ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍາຕິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ, ໂຍ ເອວຣູປິໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິເທສເກ ສຕ຺ຖຣິ. ປຏິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊມານຊ຺ຌານປຏິປຕ຺ຕິຍໍ. ປຏິປຕ຺ຕິຜເລຕິ ຕາຍ ສາເຘຕພ຺ເພ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຜເລ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ ຘມ຺ມນ຺ວຍວິຈາຣາຫິຕພເລນ ວິຈາຣພເລນ. ອິຕິ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕປຏິລາຠສມກາລເມວ ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕຠາວນານຸຠາວນິປ຺ຜນ຺ເນຫິ ສມາຘິອາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນິ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຏິປກ຺ເຂນ ວິນາ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ປຏິປກ຺ຂາ ຈ ສມາຘິອາທໂຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ. ຍຖາຫ ເປຏເກ ‘‘ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ.

ເຕເນວ ຈ ‘‘ອິເມຫິ ເຕສໍ ນີວຣຓານໍ ປຫານ’’ນ຺ຕິ ປຫານປຣິທີປນມຸເຂນ ຌານງ຺ຄານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຈາຕິ ຍໍ ຕໍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ, ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ນິມິຕ຺ເຕ. ເຈຕໂສຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓຕິ ອາໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອປ຺ປນາສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕານຸມຊ຺ຊນໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອນຸວິຈຣຓໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ຫິ ຠມຣສ຺ສ ປທຸມສ຺ສູປຣິ ອນຸປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍ ວິຈາຣສ຺ສ ອນຸວິຈາຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ອນຸມຊ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ. ວິເສໂສ ເອວ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ວິເສສາຘິຄໂມ, ປຏິລທ຺ໂຘ ຈ ໂສ ວິເສສາຘິຄໂມ ຈາຕິ ປຏິ…ເປ… ຄໂມ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຕໍເຫຕຸກາ ປຏິລທ຺ຘວິເສສາຘິຄມປຈ຺ຈຍາ ປີຕິ. ປີຕິມນສ຺ສ ປີຕິສຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ຠວໂຕຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ສໍສິຊ຺ຌນໂຕ. ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິນິມິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘິເຫຕຸກໍ ສຸຂໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວທິຍຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ສຸຂນິມິຕ຺ຕາ ສຸຂປຈ຺ຈຍາ ເອກຄ຺ຄຕາ. ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໑໑.໑໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ຌານງ຺ຄານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ເອຕານິ ວິຕກ຺ກາທີນິ ຌານງ຺ຄານິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຐມຊ຺ຌານປຏິພິມ຺ພຠູຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູຕໍ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕປຏິລາຠສມກາລເມວ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ນ ນີວຣຓປ຺ປຫານເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວິນີລກາທິກມ຺ມຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ວິນີລກາທີສຸປິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ. ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ສຫ ວິນິຈ຺ຉເຍນ, ອຘິປ຺ປາເຍນ ຈາຕິ ສວິນິຈ຺ຉຍາຘິປ຺ປາຍໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກພຣກພຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສພລວຓ຺ຓໍ. ອຸສ຺ສທວເສນາຕິ ຣຕ຺ຕເສຕນີລວຓ຺ເຓສຸ ອຸສ຺ສທສ຺ສ ວຓ຺ຓສ຺ສ ວເສນ.

ສນ຺ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈລຠາເວເນວ ສພ຺ພໂສ ຖິຣຕໍ.

ໂຈຣາຏວິຍນ຺ຕິ ໂຈເຣຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕອຣຎ຺ເຎ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຆາຕເນ. ຉິນ຺ນປຸຣິສຏ຺ຐາເນຕິ ຉິນ຺ນປຸຣິສວນ຺ເຕ ຐາເນ. ນານາທິສາຍໍ ປຕິຕມ຺ປີຕິ ຉິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຣີຣສ຺ສ ຂຓ຺ຑທ຺ວຍໍ ວິສຸໍ ທິສາສຸ ປຕິຕມ຺ປິ. ເອກາວຊ຺ຊເນນາຕິ ເອກສມນ຺ນາຫາເຣນ. ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ວິສ຺ສາສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອເຊຄຸຈ຺ຉິຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຉວຑາຫໂກ. ສຫຕ຺ຖາ ອປຣາມສເນ ຊິຄຸຈ຺ຉາ ສຓ຺ຐາຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາ…ເປ… ອຸປນາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວິຈ຺ຉິທ຺ທກຠາວປຎ຺ຎາຍນຕ຺ຖໍ ເອກງ຺ຄຸລນ຺ຕຣກຣຓໍ. ອຸປນາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປເນຕພ຺ພໍ.

ຂາຍິຕສທິສເມວາຕິ ຂາຍິຕາສຸຠສທິສເມວ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸລນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິວິຘໍ ຂິຕ຺ຕໍ ສຣີຣາວຍວໍ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣໍ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣໍ. ກຕ຺ວາ ວາຕິ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາ ສຍໍ ກຕ຺ວາ ວາ.

ລທ຺ຘປ຺ປຫາຣານນ຺ຕິ ລທ຺ຘາວຸຘປ຺ປຫາຣານໍ ມຸຂໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຂໂຕຕິ ປຫາຣາທິມຸຂໂຕ. ປຄ຺ຆຣມານກາເລຕິ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣມານກາເລ. ໂລຫິຕກໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຕນ຺ຕິ ປຸຬວກໍ. ເຕສູຕິ ໂສຓາທິສຣີເຣສຸ. ອຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິກອສຸຠໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸທ຺ຘຸມາຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

໑໑໙. ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິກໍ. ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ສຠາວໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປຏິກ຺ກູລວເສນ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອທາຕກສິຓສມ຺ເຠໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐິເກ ປຐມວຍາທິສໍລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ອິຘ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກາ ປນ ‘‘ອຍໍ ທຫຣສ຺ສ, ອຍໍ ໂຍພ຺ພເນ ຐິຕສ຺ສ, ອຍໍ ອວຍເວຫິ ວຸທ຺ຘິປຕ຺ຕິສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວຍວເສນ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາວ, ອພ຺ຍາປິຕາຍ ປນ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິປິ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກາຍໍ ສນ຺ຘິໂຕ ວວຕ຺ຖາປນໍ ລພ຺ຠຕິ, ອຏ຺ຐິເກ ປນ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕສ຺ສ ອນິຍຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ກມວິລງ຺ຆນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐິໂນ ນິນ຺ນຏ຺ຐານຖລຏ຺ຐານວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຏ຺ຐິໂນ ວິນຕປ຺ປເທໂສ. ຖລຏ຺ຐານໍ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທໂສ. ຆຏິຕຆຏິຕຏ຺ຐານວເສນາຕິ ອນຸປຄຕນ຺ຫາຣຸພນ຺ຘານໍ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍກິລິຏ຺ຐສໍກິລິຏ຺ຐຏ຺ຐານວເສນ. ອນ຺ຕຣວເສນາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອນ຺ຕຣວເສນ, ສຸສິຣວເສນ ຈ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ສກລາຍ ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກາຍ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວາ ອຏ຺ຐິເກ.

໑໒໐. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐິກາສຸເຠ. ຍຸຊ຺ຊມານວເສນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຍຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ສກລາຍາຕິ ອນວເສສຠາຄາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວາຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນ. ເຕສູຕິ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກຏ຺ຐິເກສຸ. ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ເອກສທິສເມວາ’’ຕິ ວຈນໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐິເກ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ວິນີລກາທີສຸ ອຸຠິນ຺ນໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ຍຖາຣຫໍ ວຓ຺ຓວິເສສໂຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓໂຕ, ສວິວຣາວິວຣໂຕ, ຈລາຈລໂຕ ຈ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕິ, ນ ເອວເມຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ວິເສສາຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກຏ຺ຐິເກປິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພີຠຈ຺ເຉນາຕິ ສຸວິຠູຕອຏ຺ຐິຣູປຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐິຠາເວເນວ ວິຣູເປນ. ຠຍານເກນາຕິ ເຕເນວ ປາກຕິກສຕ຺ຕານໍ ຠຍາວເຫນ. ປີຕິໂສມນສ຺ສຊນເກນາຕິ ສຓ຺ຫມຏ຺ຐຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ, ຠາວນາຍ ຈ ສວິເສສຕ຺ຕາ ປີຕິຍາ, ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປາທເກນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸປຈາຣາວຫຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ທ຺ວາຣໍ ທຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ປຏິກ຺ກູລຠາເວເຍວ ທິຏ຺ເຐ ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ເອວ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ທຸວິຘໍ ອິຘ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຈເນນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕວິຠາຄສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ທຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພິກປ຺ປນ຺ຕິ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິກປ຺ເປນ ນິພ຺ພິກປ຺ປໍ, ອສຸຠນ຺ຕ຺ເວວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐິເກ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ.

ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ ເຈຕິຍປພ຺ພຕວາສີມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ນິທສ຺ສນານີຕິ ທນ຺ຕຏ຺ຐິກມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ສກລສ຺ສາປິ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣສ຺ສ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານາທີນິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິກກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ ວິເສສວິຠາວນານິ ອຸທາຫຣຓານິ.

ສຸຠຄຸໂຓຕິ ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຄຸໂຓ. ທສສຕໂລຈເນນາຕິ ສຫສ຺ສກ຺ເຂນ ເທວານມິນ຺ເທນ. ໂສ ຫິ ເອກາສເນເນວ ສຫສ຺ສອຕ຺ຖານໍ ວິຈາຣຓສມຕ຺ເຖນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຫສ຺ສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຖຸຕກິຕ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຍ ຘີໂຣ ສພ຺ພຘິ ທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໕໘) ອຠິຕ຺ຖຸຕກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອຸຊຸປຏິປກ຺ເຂນ ປຫີນຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣາຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອສຸຠປ຺ປເຠໂທຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິອສຸຠວິຠາໂຄ. ສຣີຣສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ສຣີຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວູປຄມນວເສນ. ສຣີຣຎ຺ຫິ ວິນສ຺ສມານໍ ອຎ຺ຎຣູເປນ ຐິຕສ຺ສ ຣກ຺ຂສສ຺ສ ວິຍ ສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ວິນສ຺ສຕິ. ຣາຄຈຣິຕເຠທວເສນາຕິ ຣາຄຈຣິຕວິຠາຄວເສນ. ຍທິ ສຣີຣສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຍມສຸຠປ຺ປເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຫາສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ) ກຖໍ ນວປ຺ປເຠໂທຕິ? ໂສ ສຣສໂຕ ເອວ ສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ປນ ປຣູປກ຺ກເມນາປິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອິຘາຄເຕສຸ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ເອກຈ຺ຈາເນວ ຄຫິຕານິ, ອຏ຺ຐິກຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວິຘາ ວິຠຕ຺ຕໍ. ຕານິ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ, ອິມານິ ສມຖວເສນາຕິ ປາກໂຏຍໍ ເຠໂທຕິ.

ອິເມສໍ ປນ ທສ຺ສນມ຺ປິ ອສຸຠຠາວສາມຎ຺ເຎນ ສຕິປິ ອວິເສສໂຕ ຣາຄຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍຠາເວ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄຈຣິຕເຠທວເສນ ຈາ’’ຕິ, ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູນຠາເວນ ສຸສຓ຺ຐິຕມ຺ປິ ສຣີຣໍ ທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຣີເຣ ສຓ຺ຐານວິປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຣີຣສຓ຺ຐານວິປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນໂຕ’’ຕິ. ສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຣຕ຺ໂຕ ສຓ຺ຐານຣາຄີ, ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ ສຓ຺ຐານຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຸປາຍຠາວໂຕ. ກາໂຍ ເອວ ກາຍວໂຓ, ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘສ຺ສ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ. ສຸສິຣຠາວປ຺ປກາສນໂຕຕິ ສຸສິຣສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໂຕ. ສຣີເຣ ຆນຠາວຣາຄິໂນຕິ ສຣີເຣ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ຖິຣຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄວໂຕ. ວິກ຺ເຂປປ຺ປກາສນໂຕຕິ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປກາສນໂຕ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄລີລາຣາຄິໂນ ສປ຺ປາຍໍ. ອີທິສານໍ ກິຣ ອນວຏ຺ຐິຕຣູປານໍ ອວຍວານໍ ໂກ ລີຬາວິລາໂສຕິ ວິຣາຄສມ຺ຠວໂຕ. ສງ຺ຆາຕເຠທວິກາຣປ຺ປກາສນໂຕຕິ ສງ຺ຆາຕສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສໍຫຕຠາວສ຺ສ ສຸສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ເຠໂທ ເອວ ວິກາໂຣ ສງ຺ຆາຕເຠທວິກາໂຣ, ຕສ຺ສ ປກາສນໂຕ. ໂລຫິຕໍ ມກ຺ຂິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກູລຠາໂວ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕປຏິກ຺ກູລຠາໂວ, ຕສ຺ສ ປກາສນໂຕ. ມມຕ຺ຕຣາຄິໂນຕິ ‘‘ມມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄວໂຕ. ທນ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຣາຄິໂນຕິ ທນ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຣຊ຺ຊນສີລສ຺ສ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິເກ ປຐມຊ຺ຌານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ທຸຕິຍາທີນີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອປຣິສຓ຺ຐິຕຊລາຍາຕິ ໂສຕວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐິຕຊລາຍ ອສນ຺ນິສິນ຺ນສລິລາຍ. ອຣິຕ຺ຕພເລນາຕິ ປາຊນທຓ຺ຑພເລນ. ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສາຕິ ປຏິກ຺ກູລຠາເວນ ອຕ຺ຕນິ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາໂວ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທຸພ຺ພລຕາ. ປຏິກ຺ກູເລ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ສຣສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂເຓນ ປນ ວິຕກ຺ເກນ ອຠິນິໂຣປິຍມານເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຕໍ ລຠຕິ. ນ ວິນາ ວິຕກ຺ເກນາຕິ ວິຕກ຺ກຣຫິຕານິ ທຸຕິຍາທິຊ຺ຌານານິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກພເລເນວາ’’ຕິອາທິ.

ຍທິ ປຏິກ຺ກູລຠາວໂຕ ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິອາຣມ຺ມເຓ ທຸຕິຍາທິຊ຺ຌານານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນນາປິ ຕຕ຺ຖ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປີຕິໂສມນສ຺ສານໍ ສມ຺ຠໂວ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຏິກ຺ກູເລປິ ຈ ເອຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕານີວຣຓສນ຺ຕາປໂຣຄວູປສມານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຑ຺ຑກ, ວມນວິເຣຈນອຸປມາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໑໒໒. ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ທສຘາ ວວຕ຺ຖິຕມ຺ປິ ສຠາວໂຕ ເອກວິຘເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສວິຘມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ສ຺ວາຍໍ ສຠາໂວ ຍຖາ ອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ, ເອວໍ ສວິຎ຺ຎາຓເກສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖາປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວໂຕ ຠາວນາ ອິຊ຺ຌເຕວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທຕໍ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຊີວມານກສຣີເຣ. ອລງ຺ກາເຣນາຕິ ປຏິຊຄ຺ຄນປຸພ຺ພເກນ ອລງ຺ກຣເຓນ. ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປຈຸຣຊນສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕິເຣກຕິສຕອຏ຺ຐິກສມຸສ຺ສຍໍ ທນ຺ຕຏ຺ຐິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ, ເຕຫິ ປນ ວິນາ ‘‘ຕິມຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐິສຕານີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙໐) ກາຍຄຕາສຕິຍໍ ວກ຺ຂຕິ. ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທຉິທ຺ທວນ຺ຕໍ. ເມທກຖາລິກາ ເມທຠຣິຕຠາຊນໍ. ນິຈ຺ຈຸຄ຺ຆຣິຕປຄ຺ຆຣິຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຸປຣິ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ວິສ຺ສວນ຺ຕໍ. ເວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕໍ. ນານາວຕ຺ເຖຫີຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ວຕ຺ເຖຫິ. ຫິຣິຍາ ລຊ຺ຊາຍ ໂກປນໂຕ ວິນາສນໂຕ ຫິຣິໂກປິນໍ, ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ. ຍາຖາວສຣສນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ສຠາວໍ. ຍາຖາວໂຕ ຣສີຍຕິ ຎາຍຕີຕິ ຫິ ຣໂສ, ສຠາໂວ. ຣຕິນ຺ຕິ ອຠິຣຕິໍ ອຠິຣຸຈິໍ. ອຕ຺ຕສິເນຫສງ຺ຂາເຕນ ຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສິເນຫຣາຄຣຕ຺ຕາ. ວິຫຎ຺ຎມາເນນາຕິ ອິຈ຺ຉິຕາລາເຠນ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ.

ກິໍສຸກນ຺ຕິ ປາລິຠທ຺ທກໍ, ປລາໂສຕິ ເກຈິ, ສິມ຺ພລີຕິ ອປເຣ. ອຕິໂລລຸໂປຕິ ອຕິວິຍ ໂລລສຠາໂວ. ອທຸນ຺ຕິ ເອຕໍ. ນນ຺ຕິ ເກສາທິສຣີຣໂກຏ຺ຐາສໍ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ໂມຫິຕາ, ມຸຈ຺ຉາປາປິກາຍ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ມຸຈ຺ຉໍ ປຕ຺ຕາ. ສຠາວນ຺ຕິ ປຏິກ຺ກູລຠາວໍ.

ອຸກ຺ກຣູປໂມຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐານສໂມ, ວຈ຺ຈກູປສໂມ ວາ. ຈກ຺ຂຸຠູເຕຫີຕິ ຈກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ເຕຫິ ປຏິລທ຺ຘປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸເກຫິ, ໂລກສ຺ສ ວາ ຈກ຺ຂຸຠູເຕຫິ. ອລ຺ລຈມ຺ມປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນຕິ ອລ຺ລຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ໂຘ.

ທພ຺ພຊາຕິເກນາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ປຏິລທ຺ຘຸໍ ຠພ຺ພຣູເປນ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສຣີເຣ, ສຣີຣສ຺ສ ວາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາເສ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາລທ຺ເຘ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ເຕ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ຐິເຕນ ຕເມວ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ເຕນ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕພ຺ພໍ. ອຘິຄຕປ຺ປໂນ ຫິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຐິໂຕ ຕເມວ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ສພ຺ພາສເວ ເຂເປຕີຕິ.

ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ຉຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໗. ຉອນຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໓. ອສຸຠານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານານນ຺ຕຣໍ. ອນຸສ຺ສຕີສູຕິ ອນຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ. ‘‘ອນຸ ອນຸ ສຕິ ອນຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເອຕ຺ຖ ອນຸ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສຕິ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວາຈໂກຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕິເຍວ ອນຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ນາຍມນຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອນຕ຺ຖໂກ, ນາປິ ‘‘ສຎ຺ຊານນໍ ປຊານນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສໍ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຏ຺ຐານມ຺ຫິເຍວ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອນຸສ຺ສຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານຸຣູປຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ປວຕ຺ຕກສ຺ເສວ ອນຸຣູປຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອນຸຣູປຕາ ນາມ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ສ ອນຸຣູປຕາຍ ເອວ ໂຫຕີຕິ ປວຕ຺ຕກສ຺ເສວ ອນຸຣູປຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຸຠຍສ຺ສ. ອນຸຣູປາຕິ ຈ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເຍ ຄຸເຓ ອຸປາທາຍ ຠຄວຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຕ ຄຸເຓ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕມຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ສທ຺ຘິໍ ນວວິຘມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ. ນນຸ ຈ ນິພ຺ພານໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວນ ວກ຺ຂຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວກ຺ຂຕິ, ຘມ຺ມຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຘ ປາຬິຍາ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາປິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອສງ຺ຂຕາມຕາທິຠາເວນ ປນ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວິສິຏ຺ຐຕາຍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວນ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສີລານຸສ຺ສຕິອາທີນໍ ປນ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສຕີນໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວນ ຄຫຓໍ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສີລສ຺ສ ຈາຄສ຺ສ ສທ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຣູປກາຍໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາຍໍ ອາຣພ຺ຠ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ. ກາເຍຕິ ກາເຍ ວິສຍຠູເຕ. ໂກຏ຺ຐາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍາຕິ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຏິກ຺ກູລນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ. ອິໂຕ ປຸຣິມາສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸສ຺ສຕີສຸ ນຕ຺ຖິ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອິຘ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິມິຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຖາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອຸປສມນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມໍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໔. ອເວຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປສາໂທ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ, ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອາຄຕປ຺ປສາໂທ, ຕໍສທິໂສປິ ວາ ໂຍ ທິຏ຺ຐິຄຕວາເຕຫິ ອຈໂລ ອສມ຺ປກມ຺ປິໂຍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ຕາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ປຕິຣູປເສນາສເນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐາຣສໂທສວຊ຺ຊິເຕ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ເສນາສເນ. ຣໂຫຄເຕນາຕິ ຣຫສິ ຄເຕນ. ເຕນ ກາຍວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິສລ຺ລີເນນາຕິ ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິສລ຺ລີເນນ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສລ຺ລີເນນ, ສຸສິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ອາຄຕນເຍນ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ໂສ. ຠຄວາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໙໘, ໒໑໐; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒). ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ອຣຫນ຺ຕິອາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິປິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເນສໍ ພຫຸຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕານິ ຈ ຄຸຓສລ຺ລກ຺ຂຓກາຣຓານິ ຠາເວນ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

໑໒໕. ທູຣຕາ ນາມ ອາສນ຺ນຕາ ວິຍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ທູຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸວິທູຣວິທູເຣ’’ຕິ ອາຫ, ສຸຏ຺ຐຸ ວິທູຣຠາເວເນວ ວິທູເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນສ຺ສ ກິເລສໂຕ ທູຣຕາ ເຕສໍ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນນຸ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຂີຓາສວານໍ ເຕ ປຫີນາ ເອວາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສວາສນານ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສຫ ວາສນາຍ ກິເລເສ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອເຕນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ກາ ປນາຍໍ ວາສນາ ນາມ? ປຫີນກິເລສສ຺ສາປິ ອປ຺ປຫີນກິເລສສ຺ສ ປໂຍຄສທິສປໂຍຄເຫຕຸຠູໂຕ ກິເລສນິຫິໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍວິເສໂສ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉສ຺ສ (ປາຣາ. ໖໒໑) ວສລສມຸທາຈາຣນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ກຖໍ ປນ ‘‘ອາຣກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິເລເສຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ? ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ອນຸປໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ, ‘‘ອາຣກາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໔) ສຸຕ຺ຕປທາເນຕ຺ຖ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພານິ. ອາຣກາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ກ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຫ-ກາຣໍ, ສານຸສາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ຕໂຕ ອາຣກາ ນາມາ’’ຕິ ຄາຖາພນ຺ຘມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຎ຺ຊນສີໂລ ສມງ຺ຄີ, ນ ສມງ຺ຄິຕາ ອສມງ຺ຄິຕາ ອສມນ຺ນາຄໂມ ອສຫວຸຕ຺ຕິຕາ.

໑໒໖. ອນຕ຺ຖຈຣເຓນ ກິເລສາ ເອວ ອຣໂຍຕິ ກິເລສາຣໂຍ. ‘‘ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣິຫາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໒໗. ຍຎ຺ເຈຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣຖຈກ຺ກສ຺ສ ນາຠິ ວິຍ ມູລາວຍວຠູຕໍ ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ ສມວຏ຺ຐິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍໍ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠີ’’ຕິ. ນາຠິຍາ, ເນມິຍາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘາ ອຣສທິສາ ປຈ຺ຈຍຜລຠູເຕຫິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາຊຣາມຣເຓຫິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ປຸຎ຺ຎາທິສງ຺ຂາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາຣ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຣິຍນ຺ຕຠາເວນ ປາກຏໍ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ເນມິຏ຺ຐານິຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຊຣາມຣຓເນມີ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ຣຖຈກ຺ກປວຕ຺ຕິຍາ ປຘານກາຣຓໍ ອກ຺ໂຂ, ເອວໍ ສໍສາຣຈກ຺ກປວຕ຺ຕິຍາ ອາສວສມຸທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາສວາ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອາສວສມຸທໂຍ. ຍຖາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓). ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປປ຺ປເຠໂທ ກາມຠວາທິໂກ ຕິຠໂວ ເອວ ຣໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ຕິຠວຣເຖ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມໍ, ສພ຺ພໂສ ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ສມາໂຍຊິຕໍ. ອາທິຣຫິຕໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ‘ສໍສາໂຣ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍສາໂຣວ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ. ອເນນາຕິ ຠຄວຕາ. ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂພຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ມຓ຺ຑຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ຐາເນ, ກາເລ ວາ. ວີຣິຍປາເທຫີຕິ ສໍກິເລສໂວທານປກ຺ຂິເຍສຸ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠນສນ຺ນິກ຺ຂິປນກິຈ຺ຈຕາຍ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍສງ຺ຂາເຕຫິ ປາເທຫິ. ສີລປຖວິຍນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສີລເມວ ປຖວີ, ຕສ຺ສໍ. ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ສມ຺ປາທນວເສນ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນາຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາທານສາຘນໂຕ ສທ຺ຘາວ ຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣນ຺ຕິ ກາຍກມ຺ມາທິເຠທສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ຂຍກຣຓໂຕ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ. ຎາຓຜຣສຸນ຺ຕິ ສມາຘິສິລາຍໍ ສຸນິສິຕມຄ຺ຄຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ.

໑໒໘. ເອວໍ ‘‘ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອຣຆາເຕ ສໍສາຣໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາກ຺ກເມນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນມຕຄ຺ຄໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ອມຕຄ຺ຄໍ ອວິຎ຺ຎາຕໂກຏິກໍ ສໍສາຣມຓ຺ຑລໍ. ເສສາ ທສ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ຊາຕິປຣິໂຍສານາ ອຣາ. ກຖໍ? ນາຠິຍາ ອວິຊ຺ຊາຍ ມູລໂຕ, ເນມິຍາ ຊຣາມຣເຓນ ອນ຺ຕໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂາທີສູຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ຈ, ເສເສສຸ ປຏິຈ຺ຉາທນໂຕວ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາມຠວາທິວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກໍ ອວິຊ຺ຊໍ, ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈເຍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ສງ຺ຂາຣາທິເກ ຈ ປຏິປາຏິຍາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຠເວ ອວິຊ຺ຊາຕິ ກາມຠເວ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ຣູປຠເວ ອຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ກາມຠູມິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ, ກາມຠເວ ວາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພາ ເຍ ສງ຺ຂາຣາ, ເຕສໍ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕກສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣສຸ ສຫຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕາທິວເສນ, ອສຫຊາຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣາທິວເສນ, ນານນ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານໍ. ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ເອຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ອຕິປ຺ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ນ ນໍ ວິຕ຺ຖາຣຍາມ.

ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕມນາຍຕນານໍ. ເອກສ຺ສາຍຕນສ຺ສາຕິ ມນາຍຕນສ຺ສ. ອິມິນາ ນເຍນ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາ ສາ ຕຓ຺ຫາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກາມຠວາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ຕຓ຺ຫາ.

ຕຓ຺ຫາທິມູລິກາ ກຖາ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ຕໍ, ອຸປາທານຠເວ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິມາຫ. ຕຖາ ‘‘ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີຫິ. ສາ ປນ ຕຓ຺ຫາ ຍສ຺ມາ ຠຸສມາທານວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ກາມຸປາທານໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຕເຖວາຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘ ໂຖກ ວິສທິສໍ) ວຈນໂຕ ຠວຣາໂຄປິ ກາມຸປາທານເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອປໂຣ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອປໂຣ ‘‘ຣູປີ ມໂນມໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປໂຣ ‘‘ອຣູປຠເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕາຫິເຍວ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາປິ ໂຍຊນາ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວເສນາປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປໂຣ ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ‘‘ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ກາມຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາປິ ກາມາສວາທິນາ ສເຫຕຸກາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫເຓ, ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຠຸມ຺ມໍ. ປຎ຺ຎາຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕາ ປກາຣໂຕ ຊານນາ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາວໂພໂຘ. ອິທຎ຺ຈ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ຍສ຺ມາ ອທ຺ຘາຕ຺ຕເຍ ກງ຺ຂາມລວິຕຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໖) ສພ຺ພປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ.

ສໍຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ເຫຕຸ, ວິປາໂກ ຈ. ເຫຕຸ ວິປາໂກຕິ ວາ ສໍຂິປ຺ປຕີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕ ປນ ສງ຺ເຂປາ ອຕີເຕ ເຫຕຸ, ເອຕຣຫິ ວິປາໂກ, ເອຕຣຫິ ເຫຕຸ, ອາຍຕິໍ ວິປາໂກຕິ ເອວໍ ກາລວິຠາເຄນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊາຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມສງ຺ເຂໂປ ເຈຕ຺ຖ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ເຂປ-ສທ຺ໂທ ວາ ຠາຄາຘິວຈນນ຺ຕິ ອຕີໂຕ ເຫຕຸຠາໂຄ ປຐໂມ ສງ຺ເຂໂປ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ກິເລສກມ຺ມຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ, ເຕຫິ ວິນາ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣານໍ ສກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ ຈ. ກມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາ ຈ ຕສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຏ຺ຏນຕ຺ເຖນ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ.

ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນານໍ ຊາຕິຊຣາຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາ ‘‘ຊາຕິຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິເມຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ. ອາຍຕິໍ ວິປາກວຏ຺ຏໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸໂຕ ຠາວີນໍ ອນາຄຕານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອາກາຣໂຕຕິ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຄເຫ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ, ຕໂຕ ອາກາຣໂຕ. ວີສຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ ອຕີເຕເຫຕຸປຎ຺ຈກາທິເຠທໂຕ.

ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນ຺ຕຣາ ເອໂກ ສນ຺ຘີຕິ ເຫຕຸໂຕ ຜລສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘຠູໂຕ ເອໂກ ສນ຺ຘິ. ຕຖາ ຠວຊາຕີນມນ຺ຕຣາ. ເວທນາຕຓ຺ຫານມນ຺ຕຣາ ປນ ຜລໂຕ ເຫຕຸໂນ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຜລເຫຕຸສມ຺ພນ຺ຘຠູໂຕ ເອໂກ ສນ຺ຘິ. ຜລຠູໂຕປິ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຫຕຸສຠາວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸສງ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ, ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໒໕ ອາທໂຍ), ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານາທີສຸ ຈ ອາຄເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ. ຊານາຕີຕິ ອວພຸຊ຺ຌຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສຕິ. ອຎ຺ຎາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ເວວຈນໍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຊານນໍ. ຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖມິທໍ ຠວຈກ຺ກໍ ອິຘານີຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ຘມ຺ເມ. ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາຕິ ມຫາວຊິຣຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ພລວວິປສ຺ສນາຍ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ອເຣ ຫນີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ຠຄວາ ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ອເຣ ຫນຕິ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫນິ ວິຫນິ ວິທ຺ຘໍເສສີ’’ຕິ.

໑໒໙. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອເຈຕເນ ຈກ຺ກຣຕເນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຕ຺ເຖວ ໂລໂກ ປູຊໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປູຊາວິເສສາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ປູຊາວິເສສານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອມເຫສກ຺ເຂຫິ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ກຣິຍມານານໍ ນາຕິອຸຬາຣານໍ ປູຊາວິເສສານໍ ອຣຫຠາເວ ກາ ນາມ ກຖາ. ອຕ຺ຖານຸຣູປນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ອນ຺ວຕ຺ຖໍ.

໑໓໐. ອສິໂລກຠເຍນາຕິ ອກິຕ຺ຕິຠເຍນ. ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ ‘‘ມາ ນໍ ໂກຈິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອສ ຠຄວາ ນ ກທາຈິ ກໂຣຕິ ປາປເຫຕູນໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ເອວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ, ສຸວິທູຣຠາວໂຕອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ປນ ສຸວິທູຣຠາວໂຕຕິ? ເຍ ອຠາວິຕກາຍາ ອຠາວິຕສີລາ ອຠາວິຕຈິຕ຺ຕາ ອຠາວິຕປຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປຫີນຣາຄໂທສໂມຫາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອທສ຺ສາວິໂນ ອປ຺ປຏິປນ຺ນາ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນາ ຈ, ຕໂຕ ສຸວິທູຣຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ເຓເຈປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ໂຘ ອສ຺ສ ປາເທ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ອສມ຺ປຊາໂນ ອສມາຫິໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຣກາວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຘມ຺ມໍ ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ນ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໍ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໒).

ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ສເຈປິ ສາຍໍ ປາຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາວຈຣາວ ສິຍຸໍ, ນ ເຕ ຕາວຕາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕຖາ ສຕ຺ຖາປິ ເນສໍ. ອິຕິ ອສປ຺ປຸຣິສານໍ ອາຣກາ ທູເຣຕິ ອຣຫໍ.

‘‘ສມ຺ມາ ນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ນິຫີນາສຍາ ນຣາ;

ອາຣກາ ເຕຫິ ຠຄວາ, ທູເຣ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ, ອາສນ຺ນຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ປນ ອາສນ຺ນຠາວໂຕຕິ? ເຍ ຠາວິຕກາຍາ ຠາວິຕສີລາ ຠາວິຕຈິຕ຺ຕາ ຠາວິຕປຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ເອວ ປຫີນຣາຄໂທສໂມຫາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ສຸວິນີຕາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສາວິໂນ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ, ຕໂຕ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂຍຊນສເຕ ເຈປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ນ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ສມ຺ປຊາໂນ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ອຖ ໂຂ ໂສ ສນ຺ຕິເກວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຘມ຺ມໍ ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໒).

ຕຖາຣູປາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາ ສຕ຺ຖຸ ໂຍຊນສຫສ຺ສນ຺ຕຣິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕາວຕາ ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ທູຣຈາຣິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕຖາ ສຕ຺ຖາປິ ເນສໍ. ອິຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອາຣກາ ອາສນ຺ເນຕິ ອຣຫໍ.

ເຍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສຸປ຺ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ;

ອາຣກາ ເຕຫິ ອາສນ຺ເນ, ເຕນາປິ ອຣຫໍ ຊິໂນ.

ເຍ ອິເມ ຣາຄາທໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມ຺ປິ ສມ຺ປຣາຍິກມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ອາວຫນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ເອກໍເສເນວ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ຈ, ເຕ ອຕ຺ຕຫິຕໍ, ປຣຫິຕຎ຺ຈ ປຣິປູເຣຕຸໍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ສາຘູຫິ ທູຣໂຕ ຣຫິຕພ຺ພາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ຣຫາ ນາມ, ເຕ ຈ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຣາໂຄ ປຫີໂນ ໂທໂສ ໂມໂຫ, ສພ຺ເພປິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙-໑໐ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ).

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ນ ສນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຣຫາຕິ ອຣໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂອກາຣສ຺ສ ສານຸສາຣໍ ອ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາປຘມ຺ມາ ຣຫາ ນາມ, ສາຘູຫິ ຣຫິຕພ຺ພໂຕ;

ເຕສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຠຄວາ ອຣຫໍ ມໂຕ.

ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂສ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘາ ປຫີນກິເລສາ ຠາວິຕມຄ຺ຄາ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘາ ອຣຫນ຺ໂຕ ຂີຓາສວາ, ເຍ ຈ ເສກ຺ຂາ ອປ຺ປຕ຺ຕມານສາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘປໂຍຄາ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສຍາ ສທ຺ຘາສີລສຸຕາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ ປຸຄ຺ຄລາ, ເຕຫິ ນ ຣຫິຕພ຺ໂພ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ໂພ, ເຕ ຈ ຠຄວຕາຕິ ອຣຫໍ. ຕຖາ ຫິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສຕ຺ຖາຣາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມສຣີເຣນ ອວິຣຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ອາຍສ຺ມາ ປິງ຺ຄິໂຍ –

‘‘ປສ຺ສາມິ ນໍ ມນສາ ຈກ຺ຂຸນາວ,

ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ;

ນມສ຺ສມາໂນ ວິວເສມິ ຣຕ຺ຕິໍ,

ເຕເນວ ມຎ຺ຎາມິ ອວິປ຺ປວາສໍ.

‘‘ສທ຺ຘາ ຈ ປີຕິ ຈ ມໂນ ສຕິ ຈ,

ນາເປນ຺ຕິເມ ໂຄຕມສາສນມ຺ຫາ;

ຍໍ ຍໍ ທິສໍ ວຊຕິ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ,

ສ ເຕນ ເຕເນວ ນໂຕຫມສ຺ມີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໑໔໘-໑໑໔໙);

ເຕເນວ ຈ ເຕ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໘; ອ. ນິ. ໑.໒໗໖).

ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຖຣິ ນິຈ຺ຈລສທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ເນຫິ ປຸຣິສວິເສເສຫິ ອວິຣຫິຕພ຺ພໂຕ, ເຕສຎ຺ຈ ອວິຣຫນໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຣຫາ ປຣິຈ຺ຈຊນກາ, ນຕ຺ຖິ ວາ ເອຕສ຺ສ ຣໂຫ ສາຘູຫິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພຕາຕິ ອຣຫໍ.

‘‘ເຍ ສຈ຺ຉິກຕສທ຺ຘມ຺ມາ, ອຣິຍາ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ;

ນ ເຕຫິ ຣຫິໂຕ ໂຫຕິ, ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ.

ຣໂຫຕິ ຈ ຄມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠຄວໂຕ ຈ ນານາຄຕີສຸ ປຣິພ຺ຠມນສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາເຣ ຄມນໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມກ຺ຂຍກເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສພ຺ພໂສ ສສມ຺ຠາຣສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ເອວໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຣໂຫຄມນໍ ຄຕີສຸ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິປິ ອຣຫໍ.

ຣໂຫ ວາ ຄມນໍ ຍສ຺ສ, ສໍສາເຣ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ;

ປຫີນຊາຕິມຣໂຓ, ອຣຫໍ ສຸຄໂຕ ມໂຕ.

ປາສໍສຕ຺ຕາ ວາ ຠຄວາ ອຣຫໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ປສໍສາຍໍ ອຣຫ-ສທ຺ທໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ປາສໍສຠາໂວ ຈ ຠຄວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕ ສເທວເກ ໂລເກ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ສີເລນ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ສມາຘິນາ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຄຸເຓ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສຫິ ເທເວຫິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ຠຄວຕາ ວາ ປນ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣູໂປ. ອິຕິ ປາສໍສຕ຺ຕາປິ ຠຄວາ ອຣຫໍ.

ຄຸເຓຫິ ສທິໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ໂລເກ ສເທວເກ;

ຕສ຺ມາ ປາສໍສິຍຕ຺ຕາປິ, ອຣຫໍ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ.

ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ –

‘‘ອາຣກາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ, ອາຣກາ ຈ ວິຊານຕໍ;

ຣຫານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ວິທູນມຣເຫຍ຺ຍໂຕ;

ຠເວສຸ ຈ ຣຫາຠາວາ, ປາສໍສາ ອຣຫໍ ຊິໂນ’’ຕິ.

໑໓໑. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ. ສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອນວເສສານໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພໂຘ ລພ຺ຠຕີຕິ? ເອກເທສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິເສສານເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິ ເອວ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາ ສາມໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອິຘ ສທ຺ທໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພຸຊ຺ຌນກິຣິຍາ ອວິສຍາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ວິສຍໍ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ເພ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ພຸຊ຺ຌິ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ, ອຘິຄມກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ, ອປຣຠາເຄ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທີຫິ ອຎ຺ຎາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈມາຫ. ປຫາຕພ຺ເພຕິ ສມຸທຍປກ຺ຂິເຍ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ປນ ໂສປາທິເສສາທິກໍ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ເຠທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຕ, ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ອຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸທ຺ເທໂສ ຈ ອວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ກຣີຍຕິ. ອຸທ຺ເທເສນ ຫິ ອຸທ຺ທິສິຍມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗-໘). ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ວາ ຜລວິມຸຕ຺ຕີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ, ນ ນິພ຺ພານສ຺ເສວາຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ຠາເວຕພ຺ເພຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຄາຖາຍໍ ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສ຺ສ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມີຕິ ຍສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານິ, ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ, ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໒. ເອວໍ ສຈ຺ຈວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ, ຂນ຺ຘາທີຫິ ຈ ສຈ຺ຈວເສເນວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລກາຣຓຠາເວນາຕິ ສນ຺ເຕສຸປິ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ກາຣເຓສຸ ເຕສມ຺ປິ ມູລຠູຕກາຣຓຠາເວນ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕຠາວເຫຕຸໂຕ, ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຘານກາຣຓໍ. ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ອຸປ຺ປາທິກາ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ, ຕໍສມຸທຍສ຺ສ ຈ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ນິໂຣຘປຊານນາຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາ. ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ຈກ຺ຂຸສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສນິທ຺ຘາຣເຓນ. ຕຓ຺ຫາຍປິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວສພ຺ຠາວໂຕ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກສິຓານີຕິ ກສິຓຊ຺ຌານານິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂກຏ຺ຐາສາ, ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານານິ ຈ. ນວ ຠວາຕິ ກາມຠວາທໂຍ ຕໂຍ, ສຎ຺ຎີຠວາທໂຍ ຕໂຍ, ເອກໂວກາຣຠວາທໂຍ ຕໂຍຕິ ນວ ຠວາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕາຣມ຺ມຓວິເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ວິປາກຊ຺ຌານານໍ ວາ ເອຕໍ ຄຫຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິຣິຍຘມ຺ມານໍ ປນ ຍຕ຺ຖ ເຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ.

ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ. ຍສ຺ມາ ສາມຎ຺ຎໂຕ, ວິເສສໂຕ ຈ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ, ສພ຺ພສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອວິປຣີຕໍ ສຍເມວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາສ຺ສ ປໂຣປເທສຣຫິຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສິໂຕ.

ນນຸ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ພຸທ຺ຘຎາຓານີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໑.໗໓) ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຍປວຕ຺ຕິເຠທວເສນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ‘‘ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕມສງ຺ຂຕໍ ອນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙). ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ, ເອກນ຺ເຕນ ເຈຕໍ ເອວມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານໍ ສາຘາຣຓຕາ, ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ຈ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖາວຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນາວຣຓຠາໂວເຍວ ນ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎເມວ ອນາວຣຓຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ສ ຈາຘິຄເມນ ຠຄວາ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສພ຺ພວິທູ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖຎາຓສມຘິຄເມນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ອນວເສສຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອໂຫສີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ, ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຏິວິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕລກ຺ຂຓວິສຍໍ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ‘ສພ຺ພວິທູ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໂທສານາຕິວຕ຺ຕິ, ຐິຕລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອຕີຕານາຄຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ ເອກເທສວິສຍເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສກິໍເຍວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ? ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ, ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ, ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ‘ເສເສປິ ເອວ’ນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ນ ອນຸມານິກໍ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພທ຺ຘໍ ຫິ ໂລເກ ອນຸມານຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖາວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສເສປິ ເອວ’’ນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເສສໍ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ.

ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຓຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລໍ, ເອກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຈ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາເວ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ມນສິກາຣປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປ຺ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ຈ ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິໍເຍວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສານາຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ເອວເມກຊ຺ຌໍ, ວິສຸໍ, ສກິໍ, ກເມນ ວາ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

໑໓໓. ວິຊ຺ຊາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ, ຍາຖາວໂຕ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ຕໂມກ຺ຂນ຺ຘາທິກສ຺ສ ປທາລນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍສ຺ສ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນປິ ວິຊ຺ຊາ. ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ, ອວິກລຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຈ ວິຊ຺ຊານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫຓໍ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ ສທ຺ຘາ ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ວີຣິຍໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑). ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ຍານິ ການິຈິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສີລາທໂຍ ປນ຺ນຣເສວ ‘‘ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິເມເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ເຕສໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໂຕ ນິພ຺ພານຸປຄມເນ ເອກໍສໂຕ ສາຘນຠາວມາຫ. ອິທານິ ຕທຕ຺ຖສາຘນາຍ ອາຄມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ ສາວເກສຸປິ ລພ຺ຠຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປນ ຕຖາ, ຍຖາ ຠຄວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຣຓຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ສາຘາຣຓຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຈຣຓສມ຺ປທາ ມຫາກາຣຸຓິກຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊນໍ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເນສໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖຊານນໍ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສກິຈ຺ຈກເມວ ສິຍາ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສາ ປຘານຠາໂວ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ເຕນ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວາຍໍ ອາເວຓິກາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ປນາຍໍ ສຕ຺ຖຸ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ສາວການໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ, ຈຣຓສມ຺ປທາຍ ກຣຸຓາມຫຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ປຎ຺ຎາຍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິ, ກຣຸຓາຍ ຘມ຺ມສໍວິຠາໂຄ. ປຎ຺ຎາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພິທາ, ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສຫນໍ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຣິຊານນໍ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຕິກາຣາຣມ຺ໂຠ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິນິພ຺ພານາຠິມຸຂຠາໂວ, ກຣຸຓາຍ ຕທຘິຄໂມ. ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຓໍ, ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ. ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ. ກຣຸຓາຍ ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ອຠິໍສາປນໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ. ກຣຸຓາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ອປຣນ຺ຕໂປ, ປຎ຺ຎາຍ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ. ເຕນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ໂລກນາຖຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ. ກຣຸຓາຍ ຈສ຺ສ ນິນ຺ນຕາຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຸນ຺ນມາຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຊນິຕານຸຄ຺ຄໂຫ ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ກຣຸຓາ ຠຄວໂຕ ສິເນຫໂສກວິຣຫິຕາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ອຫໍກາຣມມໍກາຣວິນິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂສຘິຕາ ປຣມວິສຸທ຺ຘາ ຄຸຓວິເສສາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຫິ ປກາສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໓໔. ຄມນມ຺ປິ ຫິ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຄເຕ ຐິເຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໔; ໒.໓໗໖). ໂສຠນນ຺ຕິ ສຸຠໍ. ສຸຠຠາໂວ ວິສຸທ຺ຘຕາຍ, ວິສຸທ຺ຘຕາ ໂທສວິຄເມນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘມນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຄມນຎ຺ຈ ນາມ ພຫຸວິຘນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຄຕິ ອຘິຄໂມຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຕໍ, ຄມນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ເຫສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຂມໍ ທິສນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອສຊ຺ຊມາໂນຕິ ປຣິປນ຺ຖາຠາເວນ ສຸຄຕິຄມເນປິ ອສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ຄໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ, ປເຄວ ອິຕຣຕ຺ຖ. ອຖ ວາ ເອກາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂິປ຺ປຠິຎ຺ຎາວເສເນວ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ມຄ຺ຄານໍ ປຏິລທ຺ຘຠາວໂຕ ອສຊ຺ຊມາໂນ ອສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຄໂຕ. ຍໍ ຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພມນຕ຺ຖໍ ອປຫຣຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາວຫຕິ, ຕເທວ ໂສຠນໍ ນາມ. ເຕນ ຈ ຠຄວາ ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ’’ຕິ ໂສຠນຕ຺ໂຖ ສຸ-ສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ.

ອສຸນ຺ທຣານໍ ທຸກ຺ຂານໍ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ສຸນ຺ທຣໍ ນາມ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣຎ຺ເຈສ ຐານໍ ຄໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕; ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔). ສມ຺ມາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ. ສຸຏ຺ຐຸ ຄມນຎ຺ຈ ນາມ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຠິຠູຕສ຺ສ ຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາຄມນໍ, ຍາຍ ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ສິທ຺ຘໍ, ສາປິ ສມ຺ມາຄມນເມວາຕິ ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ສຸຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາ ວາ ຄໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສມ຺ປາປເນ ອວິປຣີຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂເມວ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ມຫາໂພຘິຍາ ປຏິປທາ ອວິຠາເຄນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພທາ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອິເມ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກາມສຸຂໍ ອຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ອິເມ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍມຄ຺ຄຄຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຠາສເນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ, ສາເຘຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຖມຸເຂນ ຫິ ວາຈາຍ ອຠູຕຕາ, ຠູຕຕາ ວາ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ວາ ອສນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕຖາກາຣໍ ອຎ຺ຎຖາສນ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກນ, ສມ຺ປຣາຍິເກນ ວາ ອນຕ຺ເຖນ ສຎ຺ຫິຕໍ, ອນຕ຺ຖາວຫໍ. ນ ອຕ຺ໂຖຕິ ອນຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອຠາໂວ ຈ, ເຕນ ສຎ຺ຫິຕໍ, ປິສຸຓວາຈໍ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາປິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາ ວາຈາ ສີລວນ຺ຕໍ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ, ອຈຓ຺ຑາລາທິເມວ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລ’’ຕິອາທິນາ ຠາສມານສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທຸຕິຍາ ທຸສ຺ສີລໍ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ, ຈຓ຺ຑາລາທິເມວ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລ’’ຕິອາທິນາ ອວິນເຍນ ຠາສມານສ຺ສ. ຕຕິຍາ ເນຣຍິກາທິກສ຺ສ ເນຣຍິກາທິຠາວວິຠາວນີກຖາ ຍຖາ ‘‘ອາປາຍິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ເນຣຍິໂກ’’ຕິອາທິກາ (ຈູຬວ. ໓໔໘). ຈຕຸຕ຺ຖີ ‘‘ເວທວິຫິເຕນ ຍຎ຺ຎວິຘິນາ ປາຓາຕິປາຕາທິກຕໍ ສຸຄຕິໍ ອາວຫຕີ’’ຕິ ໂລກສ຺ສ ພ຺ຍາໂມຫນກຖາ. ປຎ຺ຈມີ ຠູເຕນ ເປສຸຎ຺ຎູປສໍຫາຣາທິກຖາ. ຉຏ຺ຐາ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປວຕ຺ຕິຕາ ທານສີລາທິກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຠູຕາທິໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ ປິຍໍ ມນາປໍ ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄທນໂຕ ສຸຄໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອາປາຖຄມນມຕ຺ເຕນ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປິຍມ຺ປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປິຍໍ ມນາປເມວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ ຠທ຺ທກໍ. ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກກຸຏິລາກຸລຕາທິໂທສຣຫິຕວິລາສິຕຣາຊຫໍສວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ, ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕໍ ອຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອນວຊ຺ຊຕາຍ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫຕາຍ ຈ ໂສຠນເມວ. ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ຍໍ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສມ຺ມາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສີຕິ ສຸຄໂຕ.

໑໓໕. ສພ຺ພຖາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ໂຍ ໂຍ ໂລໂກ ຍຖາ ຍຖາ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕຖາ. ເຕ ປນ ປກາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໂຕ. ສພ຺ໂພ ຫິ ໂລໂກ ທຸກ຺ຂສຠາໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔; ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗). ສມຸທຍໂຕຕິ ຍໂຕ ໂສ ສມຸເທຕິ, ຕໂຕ ຕຓ຺ຫາທິໂຕ. ນິໂຣຘໂຕຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ວິສງ຺ຂາຣໂຕ. ນິໂຣຘູປາຍໂຕຕິ ເຍນ ວິຘິນາ ໂສ ນິໂຣໂຘ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ອຠາວາ.

ອິຕິ ‘‘ສພ຺ພຖາ ໂລກໍ ອເວທີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂຂ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຸຊຸກໍ ຊາຕິອາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຈວຕິ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປປຊ຺ຊນານິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນ ຊາຍຕີຕິອາທິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ໂອປປາຕິກວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິຣຫິຕໍ. ຄມເນນາຕິ ປທສາ ຄມເນນ. ຎາເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຎາຕາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຎາຕາ ອຍໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກາມໍ ປາທຄມເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ ຎາຕຸໍ, ທຏ຺ຐຸໍ, ປຕ຺ຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ອປິຈ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາສຫິເຕ. ຕໂຕ ເອວ ສມນເກ ສວິຎ຺ຎາຓເກ. ອວິຎ຺ຎາຓເກ ປນ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປສມຸທາຍມຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ. ໂລກນິໂຣຘນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ອເທສມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ເຍສໍ ນິໂຣໂຘ, ເຕສໍ ວເສນ ອຸປຈາຣໂຕ, ເທສໂຕປິ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍມານາ ປຫີຍຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ມ. ນິ. ໑.໑໓໔; ວິຠ. ໒໐໔).

ຄມເນນາຕິ ປາກຕິກຄມເນນ. ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ຕກິຣິຍາເຫຕຸຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ກຸທາຈນນ຺ຕິ ກທາຈິປິ. ອປຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ປໂມຈນນ຺ຕິ ປມຸຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ ອປຕ຺ວາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂລກວິທູຕິ ສຠາວາທິໂຕ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ຊານນ຺ໂຕ. ສຸເມໂຘຕິ ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎ. ໂລກນ຺ຕຄູຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ໂລກໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຫານາຠິສມເຍນ ໂລກນ຺ຕຄູ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ. ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ສມິຕຕ຺ຕາ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ວາ ອຠິສມິຕຕ຺ຕາ ສມິຕາວີ. ນາສີສຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ. ຍຖາ ອິມໍ ໂລກໍ, ເອວໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ.

໑໓໖. ເອວໍ ຍທິປິ ໂລກວິທຸຕາ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ສິຕາ ສຠາວໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ໂລໂກ ປນ ເອກເທເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈ ຕໂຍ ໂລກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມູໂຫ, ສນ຺ຕາໂນ ຈ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ໂຕ, ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສລໍ, ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກຕິ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຣູປາທີນໍ ສມູໂຫ, ສນ຺ຕາໂນ ຈ ໂອກາສໂລໂກ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສາ, ຖາວຣາ ຈ, ເຕສຎ຺ຈ ໂອກາສຠູໂຕຕິ. ຕທາຘາຣຕາຍ ເຫສ ‘‘ຠາຊນໂລໂກ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຠເຍປິ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕິ, ລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈາຕິ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ, ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອາຫາຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒) ວິຍ. ເອວໍ ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສງ຺ຂາຣຘມ຺ໂມ, ນ ສຕ຺ຕຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ເອກຘມ຺ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ສມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊມາໂນ ສມ຺ມາ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນ ສມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສາວີ ສມ຺ມທຕ຺ຖໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕມສ຺ມິໍ ເອກຘມ຺ເມ? ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗). ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ສສ຺ສຕາທິວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປຣິກປ຺ປນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕວິສຍາ, ນ ສງ຺ຂາຣວິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ. ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈມານາຕິ ເຕສໍ ປຣິພ຺ຠມເນເນວ ຕາ ທິສາ ປຠສ຺ສຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຕຕ຺ຕກໍ ສຫສ຺ສປ຺ປກາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ສຫສ຺ສໂລກຘາຕຸໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕາວ ສຫສ຺ສວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ຕມ຺ປີຕິ ຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ໂລກໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ວິທິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອໂກ ໂລໂກຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ຍາຍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອໂກ ເອກວິໂຘ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ທ຺ເວ ໂລກາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ສ ອໂລກສຠາວຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານມ຺ປິ ໂລກຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ອິຘ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ‘‘ນ ລຸຊ຺ຊຕິ ນ ປລຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ທສາຍຕນານີຕິ ທສ ຣູປາຍຕນານິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາວຈເນນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາ. ຕາຍ ຈ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຈນໂຕ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຕາ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕີຓິປິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓານິ ຄຫິຕານິ. ນາມນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຜສ຺ສາທໂຍ. ຣູປນ຺ຕິ ຠູຕຸປາທາຍຣູປານິ, ຕານິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປຖວີອາທໂຍຕິ ອວິເສເສເນວ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຍ ເຕສໍ ວິເສສາ ກຸສລາທໂຍ, ເຫຕຸອາທໂຍ ຈ, ເຕປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ອຍໍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ’’ຕິ.

ອາຄມ຺ມ ຈິຕ຺ຕໍ ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສໂຍ ມິຄາສໂຍ ວິຍ. ຍຖາ ມິໂຄ ໂຄຈຣາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວນຄຫເນ ສຍຕີຕິ ໂສ ຕສ຺ສ ອາສໂຍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຍຕ຺ຖ ເສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຕ຺ຕາ ອິມາ ເອວ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ທ຺ວຍນິສ຺ສິໂຕ ຂ຺ວາຍໍ, ກຈ຺ຈານ, ໂລໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕). ອຕ຺ຖິຕາຕິ ຫິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ. ອຍໍ ຕາວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອາສໂຍ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປນ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ອາສໂຍ.

ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ຈ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ, ເຕສຎ຺ຈ ຎາຓານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ ກາມາສໂຍ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ’’ອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ, ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ເນສໍ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຫີນາ ຫິ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເກ ປນ ເຕ? ຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອນາຄຕາ ກິເລສາ, ອຕີຕາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ກາລເຠເທນ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອນຸສຍໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ປໂຣປຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຊານາຕິ.

ຈຣິຕນ຺ຕິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕໍ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໑໔, ໘໑໗) ຈຣິຕນິທ຺ເທເສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ອຖ ວາ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາ ປນ ຣາຄໂທສໂມຫສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວິຕກ຺ກວເສນ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ຕາສໍ ອປຣິຍນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣເຠໂທ, ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ປນ ເຕສຏ຺ຐິວິໂຘ. ຕໍ ຈຣິຕໍ ສຠາວໂຕ ສໍກິເລສໂວທານໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຜລໂຕ ນິສ຺ສນ຺ທໂຕຕິ ເອວມາທິນາ ປກາເຣນ ຊານາຕິ.

ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ. ສາ ທຸວິຘາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕີຕິ. ຍາຍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ເສວນ຺ຕິ, ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ຈ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ. ສາ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ອຊ຺ຌາສຍສຠາໂວ ອຘິມຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ຫີນາ, ອິມສ຺ສ ປຓີຕາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຸທຸ, ອິມສ຺ສ ມຸທຸຕຣາ, ອິມສ຺ສ ມຸທຸຕມາ’’ຕິອາທິນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຫິ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວາທິນາ ຍຖາຣຫໍ ອຘິມຸຕ຺ຕິຍາ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວາທິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນີຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໘, ໘໒໐) ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕາປິ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອິຘ ສຕ຺ຕານໍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ຄຫິຕາ’’ຕິ.

ອປ຺ປຣຊໍ ອກ຺ຂໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອປ຺ປໍ ວາ ຣຊໍ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອນຸສ຺ສທຣາຄາທິຣຊາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ. ມຫາຣຊກ຺ເຂຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸສ຺ສທຣາຄາທິຣຊາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ.

ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ຕິຂິເຓຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄເຕ. ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ມຸທຸເກຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄເຕ. ອຸປນິສ຺ສຍອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນາມ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ. ສ຺ວາກາເຣຕິ ສຸນ຺ທຣາກາເຣ ກລ຺ຍາຓປກຕິເກ, ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວິຎ຺ຎາປເຍຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສຸກເຣ ສທ຺ເຘ, ປຎ຺ຎວນ຺ເຕ ຈ. ຠພ຺ເພ ອຠພ຺ເພຕິ ເອຕ຺ຖ ຠພ຺ເພຕິ ກມ຺ມາວຣຓກິເລສາວຣຓວິປາກາວຣຓຣຫິເຕ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ທ຺ວາກາຣທຸວິຎ຺ຎາປຍາຠພ຺ພາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ຣາຄຣໂຊ ອປ຺ໂປ, ອິມສ຺ສ ໂທສຣໂຊ ອປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂສຸ ຊານນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອປຣິມາເຓ ສຕ຺ເຕ ອາສຍາທິໂຕ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ.

ນນຸ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ປມາຓາທິປິ ຊານິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ປນ ຊານນໍ ນ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍາຕິ ອິຘ ນ ຄຫິຕໍ, ຠຄວໂຕ ປນ ຕມ຺ປິ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕເມວ, ປໂຍຊນາຠາວາ ເທສນໍ ນາຣຸຬ຺ຫໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ນຂສິຂາຍໍ ປໍສຸໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ ພຫຸຕຣໍ – ໂຍ ວາຍໍ ມຍາ ປຣິຕ຺ໂຕ ນຂສິຂາຍໍ ປໍສຸ ອາໂຣປິໂຕ, ອຍໍ ວາ ມຫາປຖວີ’’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໒໑).

໑໓໗. ໂອກາສໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸ. ສາ ຫິ ເນມິມຓ຺ຑລສທິເສນ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕນ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈກ຺ກວາຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຕິໍສສຕານິ ຈາຕິ ຈຕຸອຘິການິ ຕິໍສສຕານິ, ຕີຓິສຫສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣິສຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານີຕິ ອຸປຑ຺ຒຈຕຸຕ຺ຖານິ, ຕີຓິສຕານິ, ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຫຸຕານີຕິ ທສສຫສ຺ສານິ. ສງ຺ຂາຕາຕິ ກຖິຕາ. ສຓ຺ຐິຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິໂຕ ຈາຕິ ສພ຺ພໂສ ຐິຕິ.

ເອວໍ ສຓ຺ຐິເຕຕິ ເອວມວຏ຺ຐິເຕ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວາຕິ ຕຕ຺ຕກເມວ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິເຍວ ອຸພ຺ເພໂຘ. ນ ເກວລໍ ເຈຕ຺ຖ ອຸພ຺ເພໂຘວ, ອຖ ໂຂ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣາປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກາເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສິເນຣຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຕຣາຊາ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ອາຍາເມນ, ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ວິຕ຺ຖາເຣນາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໖).

ຕໂຕຕິ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ. ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນາຕິ ອຸປຑ຺ເຒນ ອຸປຑ຺ເຒນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ສມຸທ຺ເທ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ຕຕ຺ຕກເມວ ຈ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພໂຕ, ເອກວີສ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ສມຸທ຺ເທ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ຕຕ຺ຕກເມວ ຈ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ອີສຘໂຣ ປພ຺ພໂຕຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒປມາຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປາທມູລາ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ, ເອວໍ ຍາວ ສິເນຣຸປາທມູລາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສິເນຣຸປມາຓໂຕ ອຸປຑ຺ຒປມາໂຓປິ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພໂຕ ປຖວິຍໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເອວໍ ອີສຘຣາທໂຍປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໔; ອ. ນິ. ໘.໑໙). ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທີນໍ ອນ຺ຕເຣ ສີທນ຺ຕຣສມຸທ຺ທາ ນາມ. ເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ສິເນຣຸອາທີນໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສມານປຣິມາຓາຕິ ວທນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫາຕິ ມຫນ຺ໂຕ.

ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕຕິ ປຣິກ຺ຂິປນວເສນ ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຐິຕາ. ສິເນຣຸໍ ຕາວ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຍຸຄນ຺ຘໂຣ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອີສຘໂຣ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພໂຕຕິ ຫິມວາ ປພ຺ພໂຕ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນານໍ ສຕານິ ອຸຈ຺ໂຈ ອຸພ຺ເພໂຘ. ນຄວ຺ຫຍາຕິ ນຄ-ສທ຺ເທນ ອວ຺ຫາຕພ຺ພາ ຣຸກ຺ຂາຠິຘານາ. ປຎ຺ຎາສໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘສາຂາຍາມາຕິ’ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘາຍາມາ, ອຸພ຺ເພຘໂຕ, ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນສາຂາຍາມາ ຈ. ຕໂຕ ເອວ ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ຕາວເທວ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ. ຍສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຍສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕາ ກປ຺ປຏ຺ຐາຍິຕາທິປ຺ປກາເຣນ ປຠາເວນ.

ຄຣຸຬານໍ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ໂຂ ສິເນຣຸສ຺ສ ທຸຕິຍປຣິຠຓ຺ເຑ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ສິຣີເສນາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ. ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິຣີໂສ ຠວຕິ ສຕ຺ຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ຈຓ຺ຑມຓ຺ຑລໍ ເຫຏ຺ຐາ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸປຣິ. ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຠາເວນ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຍາຍ ວິກລຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕານິ ໂຍຊນນ຺ຕຣິການິ ຍຸຄນ຺ຘຣຄ຺ຄປມາເຓ ອາກາເສ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອສຸຣຠວນໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ. ອວີຈິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ. ຊມ຺ພຸທີໂປ ສກຏສຓ຺ຐາໂນ. ອປຣໂຄຍານໍ ອາທາສສຓ຺ຐາໂນ. ປຸພ຺ພວິເທໂຫ ອທ຺ຘຈນ຺ທສຓ຺ຐາໂນ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ປີຐສຓ຺ຐາໂນ. ຕໍຕໍນິວາສີນໍ, ຕໍຕໍປຣິວາຣທີປວາສີນຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ມຸຂມ຺ປິ ຕໍຕໍສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທນ຺ຕເຣສູຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ. ຕິຓ຺ຓໍ ຫິ ປຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອາສນ຺ນຠາເວນ ຐປິຕານໍ ອນ຺ຕຣສທິເສ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣ ເອເກໂກ ໂລກນ຺ຕຣນິຣໂຍ.

ອນນ຺ຕານີຕິ ອປຣິມາຓານິ, ‘‘ເອຕ຺ຕການີ’’ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ມິນິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ. ຠຄວາ ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທິ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ, ອນນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານີ’’ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ອນນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສຍມ຺ປິ ອນນ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍາວຕກໍ ຫິ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທີ’’ຕິ. ອນນ຺ຕຕາ ຈສ຺ສ ອນນ຺ຕເຎຍ຺ຍປຏິວິຊ຺ຌເນເນວ ເວທິຕພ຺ພາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕ຺ຕາ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏາທີນມ຺ປິ ວິທິຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ສາ ປນ ປຣໂຕ ອຠິຎ຺ຎາກຖາຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ.

໑໓໘. ອຕ຺ຕນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນເມຕໍ. ຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕນາ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຣ-ຄ຺ຄຫຓໍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສຕາຍ ກຕໍ, ນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເທວເກ ຫິ ໂລເກ ສທິສກປ຺ໂປປິ ນາມ ໂກຈິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ສທິໂສ. ວິສິຏ຺ເຐ ປນ ກາ ກຖາ. ກສ຺ສຈີຕິ ກສ຺ສຈິປິ. ອຠິຠວຕີຕິ ສີລສມ຺ປທາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ, ວິເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສທ຺ຘາສຕິວີຣິຍປຎ຺ຎານຎ຺ຈ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສວາສນປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສີລຄຸໂຓ. ເຕນ ຠຄວາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສຍໍ ເກນຈິ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສມາຘິຄຸຓາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສີລາທໂຍ ເຈເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປນ ໂລກິຍໍ ກາມາວຈຣເມວ.

ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ເຕນ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຠິຠວຕີຕິ? ຕສ຺ສາປິ ອານຸຠາວໂຕ ອສທິສຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ຫິ ວິສຍໂຕ, ປວຕ຺ຕິໂຕ, ປວຕ຺ຕິ ອາກາຣໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣເມວ. ຕໍ ຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສຕ຺ຖຸ ວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ອຕກ຺ກາວຈຣໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ສວິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏໍ ວິຠູຕຕຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ສມ຺ມເທວ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ປາປິຕຕ຺ຕາ, ຠວງ຺ຄປຣິວາສສ຺ສ ຈ ອຕິປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ເອວໍ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທິສສ຺ສາປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສໂມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສໂມຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສີລາທິຄຸເຓນ ສມາ ສທິສາຕິ ອສໂມ. ຕຖາ ອສເມຫິ ອຕີຕານາຄຕພຸທ຺ເຘຫິ ສໂມ, ອສມາ ວາ ສມາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສມສໂມ. ສີລາທິຄຸເຓນ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິມາຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ ປຏິມາ, ສທິສູປມາ ປຏິຠາໂຄ, ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ຐິໂຕ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ໂຂ ປນາຫໍ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ມມ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສພ຺ພໂລກໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ສເທວເກ…ເປ… ປຊາຍ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕຣໍ ສມ຺ປນ຺ນຕຣສີລໍ ກຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ໂຂ ປນ ປສ຺ສາມິ, ຕາທິສສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ ຈຕຸປ຺ປທາ ວາ ພຫຸປ຺ປທາ ວາ ຣູປິໂນ ວາ ອຣູປິໂນ ວາ ສຎ຺ຎິໂນ ວາ ອສຎ຺ຎິໂນ ວາ ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎິໂນ ວາ, ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ. ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ໕.໓໒; ໑໐.໑໕; ອິຕິວຸ໙໐) –

ອິທໍ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ສເທວເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸທໂສ ວສວຕ຺ຕີ, ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔; ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘) –

ເອວມາທີນິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອາທິກາ ຄາຖາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ອຫໍ ຫິ ອຣຫາ ໂລເກ, ອຫໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ. (ມຫາວ. ໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑);

‘‘ທນ຺ໂຕ ທມຍຕໍ ເສຏ຺ໂຐ, ສນ຺ໂຕ ສມຍຕໍ ອິສິ;

ມຸຕ຺ໂຕ ໂມຈຍຕໍ ອຄ຺ໂຄ, ຕິຓ຺ໂຓ ຕາຣຍຕໍ ວໂຣ. (ອິຕິວຸ. ໑໑໒);

‘‘ນຍິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ປນ,

ພຸທ຺ເຘນ ເສຏ຺ໂຐ ສທິໂສ ຈ ວິຊ຺ຊຕິ;

ຍມາຫຸ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ຄຕໍ ຄໂຕ,

ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິການໍ ວິປຸລຜເລສິນ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໐໔໗; ກຖາ. ໗໙໙) –

ເອວມາທິກາ ຄາຖາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ.

໑໓໙. ທເມຕີຕິ ສເມຕິ, ກາຍສມາທີຫິ ໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ກາຍສມາທີຫິ ໂຍຊນໍ ຍຖາຣຫໍ ຕທງ຺ຄວິນຍາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທເມຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ທມນາຣຫາ. ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ມນຸສ຺ສາຕິ ອມນຸສ຺ສາ. ຕໍສທິສຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕີຍຕິ, ເຕນ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ສມານນ຺ຕິ ຍກ຺ຂາທໂຍ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ເຍ ເກຈິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຎ຺ເຎ. ຕຖາ ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສານໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຍກ຺ຂາທໂຍ ເອວ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອປລາໂລ ຫິມວນ຺ຕວາສີ. ຈູໂຬທຣມໂຫທຣາ ນາຄທີປວາສິໂນ. ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາ ສີຫຬທີປວາສິໂນ. ນິພ຺ພິສາ ກຕາ ໂທສວິສສ຺ສ ວິໂນທເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ’’ຕິ. ກູຏທນ຺ຕາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຆຏມຸຂອຸປາລິຄຫປຕິອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ກເທວຣາຊາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຊກລາປຍກ຺ຂພກພ຺ຣຫ຺ມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທໍ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ເກສິສຸຕ຺ຕໍ. ວິນີຕາ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ວິນຍນູປາເຍຫີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ ຍຖາຣຫໍ ສຓ຺ຫາທີຫິ ອຸປາເຍຫິ ວິນຍສ຺ສ ທີປນໂຕ.

ວິສຸທ຺ຘສີລາທີນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນີຕິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໂນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສຕາປນ຺ນາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ທນ຺ເຕປິ ທເມຕິເຍວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ທມຖໍ ອນຸປຄຕາ ປຸຣິສທມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ວິປ຺ປກຕທມ຺ມຠາວາ ສພ຺ພຖາ ທເມຕພ຺ພຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕາ, ເຕ ສຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທນ຺ເຕປິ ທເມຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ຫິ ປຸຣິສທມ຺ມາ ເອວາຕິ, ຍໂຕ ເນ ສຕ຺ຖາ ທເມຕິ.

ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຎ຺ຊກປທໍ, ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາກ຺ເຍນ ຫິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ, ນ ນາມາທິປທມຕ຺ເຕນ. ເອກປທຠາເວນ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘາປິ ອສໍກິຓ຺ຓຠາເວນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອປທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ທິສາ, ທິສາ ວິຍາຕິ ວາ ທິສາ. ອສຊ຺ຊມານາຕິ ນ ສຊ຺ຊມານາ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣາ. ຘາວນ຺ຕິ ຊວນວຸຕ຺ຕິໂຍຄໂຕ. ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ອປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖາຣາ ປນ ທມິຕາ ປຸຣິສທມ຺ມາ ເອກິຣິຍາປເຖເນວ ອຏ຺ຐ ທິສາ ຘາວນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກປລ຺ລງ຺ເກເນວ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ໂລກິເຍຫິ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິທິສໍ, ອມຕທິສຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ.

໑໔໐. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ອິຘໂລກຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ມາ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພານໍ. ເຕຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ. ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ຍຖານຸຣູປໍ. ເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ໂຍ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ອຣຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ. ອນຸສາສຕີຕິ ວິເນຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ, ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕ຺ໂຖ, ຠຓ຺ຑມູເລນ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊນສມູໂຫ. ຫິຕຸປເທສາທິວເສນ ປຣິປາເລຕພ຺ໂພ ສາສິຕພ຺ໂພ ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖາ, ສຕ຺ຖວາໂຫ. ໂສ ວິຍ ຠຄວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຖຕິ ສຕ຺ຖິເກ ຊເນ. ກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທໂກ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ. ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປນ ອິຕໂຣປິ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຈຣກນ຺ຕາຣນ຺ຕິ ໂຈເຣຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕກນ຺ຕາຣໍ. ຕຖາ ວາຬກນ຺ຕາຣໍ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣນ຺ຕິ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂໍ ກນ຺ຕາຣໍ. ຕາເຣຕີຕິ ອເຂມນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ. ອຸຕ຺ຕາເຣຕີຕິອາທິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອຸຕ຺ຕາເຣຕີຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ ຕາເຣຕິ. ນິຕ຺ຕາເຣຕີຕິ ອເຂມນ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂາເມນ຺ໂຕ ຕາເຣຕິ. ປຕາເຣຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕາເຣຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ຕາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ຕາຣຓຸຕ຺ຕາຣຓາທິເຂມຏ຺ຐາເນ ຐປນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາເປຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ເຕຕິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ. ມຫາຄຫນຕາຍ, ມຫານຕ຺ຖຕາຍ, ທຸນ຺ນິຕ຺ຖຣຓຕາຍ ຈ ຊາຕິເຍວ ກນ຺ຕາໂຣ ຊາຕິກນ຺ຕາໂຣ, ຕໍ ຊາຕິກນ຺ຕາຣໍ.

ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທວເສນ. ເທວມນຸສ຺ສາ ເອວ ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສຕ຺ຕາ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານາທໂຍ. ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ຠຄວໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິອາທິກໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມສ຺ສ ພລວກາຣຓໍ.

ຄຄ຺ຄຣາຍາຕິ ຄຄ຺ຄຣາຍ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ, ຕາຍ ວາ ກາຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄຄ຺ຄຣາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ. ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສຎ຺ຎາຍ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິປຊ຺ຊິ. ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ຕສ຺ສ ສີເສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ຐປິຕຠາວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ທຓ຺ຑໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ມຓ຺ຑູໂກປິ ທຓ຺ເຑ ຐປິເຕປິ ອຸປ຺ປີຬິເຕປິ ຘມ຺ມຄເຕນ ປສາເທນ ວິສ຺ສຣມກໂຣນ຺ໂຕວ ກາລມກາສິ. ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ, ຍາ ‘‘ກຸໂຕຫໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມມກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນາ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມຠວສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ປາເທ ວນ຺ທິ ກຕຎ຺ຎຸຕາສໍວຑ຺ຒິເຕນ ເປມຄາຣວພຫຸມາເນນ.

ຠຄວາ ຊານນ຺ໂຕວ ມຫາຊນສ຺ສ ກມ຺ມຜລໍ, ພຸທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ, ກຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ‘‘ຍສສາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ, ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ສຸນ຺ທເຣນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ສພ຺ພາ ທສປິ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ, ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ປນ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ມຓ຺ຑູໂກຫໍ ປຸເຣ ອາສິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຕິ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ. ‘‘ອຸທເກ’’ຕິ ອິທໍ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ‘‘ອຸທເກ ມຓ຺ຑູໂກ’’ຕິ ເອເຕນ ອຸທ຺ຘມາຍິກາທິກສ຺ສ ຖເລ ມຓ຺ຑູກສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ຆາເສສນຏ຺ຐານໍ. ອິຘ ປນ ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ວາຣິ ອຸທກໍ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາຣິໂຄຈໂຣ. ອຸທກຈາຣີປິ ຫິ ໂກຈິ ກຈ຺ຉປາທິ ອວາຣິໂຄຈໂຣປິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວາຣິໂຄຈໂຣ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ຘມ຺ມໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວເສນ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ. ອນາທເຣ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອວຘິ ວຈ຺ຉປາລໂກຕິ ວຈ຺ເຉ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຄປາລທາຣໂກ ມມ ສມີປໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໂມລຸພ຺ຠ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ມມ ສີເສ ທຓ຺ຑໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ມໍ ມາເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຖາ ປຣິຕ຺ຕຕເຣນາປິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ເອວໍ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຠາສຸຣຕຣຘວລວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕທສ຺ສນກິຣຓາວລີຫິ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕໍ ປເທສໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ. ປີຕິໂສມນສ຺ສວເສນ ຫິ ໂສ –

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕປສາທສ຺ສ, ອິທ຺ຘິໍ ປສ຺ສ ຍສຎ຺ຈ ເມ;

ອານຸຠາວຎ຺ຈ ເມ ປສ຺ສ, ວຓ຺ຓໍ ປສ຺ສ ຊຸຕິຎ຺ຈ ເມ.

‘‘ເຍ ຈ ເຕ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຄຕມ;

ປຕ຺ຕາ ເຕ ອຈລຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈເຣ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໙-໘໖໐);

ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

໑໔໑. ຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕວຈນໍ. ຕຖາ ກິຎ຺ຈີຕິ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ປນາຕິ ວາ ວິເສສຕ຺ຖທີປໂກ ນິປາໂຕ. ເຕນ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສຕ຺ຖຸ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍສ຺ສາວໂພໂຘ. ປຸຣິເມນ ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາໂວ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທສນາຎາຓານຸຠາໂວ. ປີຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິເສໂສ ໂຊຕີຍຕິ. ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຜລໍ, ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ຕສ຺ມິໍ ລທ຺ເຘ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ. ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ນິຣຸປເລປສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂທໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂມໂຫຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠາຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠຄິນິຍາ ກຕໍ, ນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຫິກຕໍ, ນ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ ກຕໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ກຕໍ, ນ ເທວຕາຫິ ກຕໍ. ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒) –

ອຍໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນໂຍ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ເອເກນາປິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທານໂຍ ວາ’’ຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂລເກ ອວຄນ຺ຕາ ‘‘ອວຄໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸວເສນ. ຍຖາ ປຓ຺ຓໂສສາ ວາຕາ ‘‘ປຓ຺ຓສຸສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສນ, ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕ.

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມພຸຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ເຎນ ອໂພຘນີໂຕ ສຍເມວ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນານາຄຸຓວິສວນໂຕ ປທຸມມິວ ວິກສນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມາທີຫິ ຉຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ນິທ຺ທກ຺ຂຍວິພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິເລສນິທ຺ທກ຺ຂຍວິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຄມນຕ຺ຖານໍ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຕາຍ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖານມ຺ປິ ຄມນຕ຺ຖຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນ ປເຣຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘ, ອຖ ໂຂ ສຍເມວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘໍ ໂພໂຘຕິ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຣຕ຺ຕຄຸຓໂຍຄໂຕ ຣຕ຺ໂຕ ປໂຏ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓໂຍຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມນ຺ຕິອາທິ ອຕ຺ຖານຸຄຕາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ໂພຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໒. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ. ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຄຣຸໂນ ຄາຣວວເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນມິທໍ ຠຄວາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວສີລາທິຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ຈ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ‘‘ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ອຣຫຕີຕິ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຸຓວິເສສເຫຕຸກໍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ນາມນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕຸກາໂມ ນາມໍເຍວ ຕາວ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວາ ນາມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາວຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ອວຕ຺ຖາຍ ວິທິຕໍ ຕໍ ຕໍ ອວຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂວຫຣິຕໍ. ຕຖາ ລິງ຺ຄິກໍ ເຕນ ເຕນ ລິງ຺ເຄນ ໂວຫຣິຕໍ. ເນມິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຍທິຈ຺ຉາຍ ປວຕ຺ຕໍ, ຍທິຈ຺ຉາຍ ອາຄຕໍ ຍທິຈ຺ຉກໍ. ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພາໂລ, ຍຸວາ, ວຸຑ຺ໂຒຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ທຸຕິເຍນ ມຸຓ຺ຑີ, ຊຏີຕິ ເອວມາທິໍ, ຕຕິເຍນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ຘມ຺ມກຖິໂກ, ຌາຍີຕິ ເອວມາທິໍ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຆມຣິສນໍ ປາວຈນນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ເນມິຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ນ ມຫາມາຍາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິທໍ ນາມໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕກ຺ຂເຓເຍວ ຊາຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຎ຺ເຎຫິ ຂີຓາສເວຫິ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິມິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍໍຄຸຓນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ສາ, ເຕ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາຕິ ຄຸຓາ ວິຍ ສາປິ ສຈ຺ຉິກຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປເຣສໍ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔໓. ວທນ຺ຕີຕິ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຄຣຸຠາວໂຕ ພຫຸວຈເນນາຫ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ວາ ກຕມນຸວາທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອິສ຺ສຣິຍາທິເຠໂທ ຠໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄີ. ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຄາທິປາປຘມ຺ມໍ ຠຄ຺ຄໍ ອກາສິ, ຠຄ຺ຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫູຫິ ຎາເຍຫີຕິ ກາຍຠາວນາທິເກຫິ ອເນເກຫິ ຠາວນາກ຺ກເມຫິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນຕິ ສມ຺ມເທວ ຠາວິຕສຠາວສ຺ສ. ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ.

ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ນິທ຺ເທສນໂຍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ. ອປິຈ ຠຄ຺ຄຣາໂຄຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄໂທໂສຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄໂມໂຫຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄມາໂນຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄທິຏ຺ຐີຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄຕຓ຺ໂຫຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄກິເລໂສຕິ ຠຄວາ, ຠຊິ ວິຠຊິ ປວິຠຊິ ຘມ຺ມຣຕນນ຺ຕິ ຠຄວາ, ຠວານໍ ອນ຺ຕກໂຣຕິ ຠຄວາ, ຠາວິຕກາໂຍ ຠາວິຕສີໂລ ຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ຠາວິຕປຎ຺ໂຎຕິ ຠຄວາ, ຠຊິ ວາ ຠຄວາ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ ອປ຺ປສທ຺ທານິ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສານິ ວິຊນວາຕານິ ມນຸສ຺ສຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍການິ ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ປານີຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ອຕ຺ຖຣສສ຺ສ ຘມ຺ມຣສສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສ ອຘິສີລສ຺ສ ອຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິປຎ຺ຎາຍາຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ທສນ຺ນໍ ສຎ຺ຎາຠາວນານໍ ທສນ຺ນໍ ກສິຓສມາປຕ຺ຕີນໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິທ຺ຘິປາທານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ພລານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ຠຄວາ, ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ທສນ຺ນໍ ຕຖາຄຕພລານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເວສາຣຊ຺ຊານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຉນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎານໍ ຉນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຠຄວາ, ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ…ເປ… ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ຠຄວາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໓).

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຄາຣວາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຍທິປິ ຄາຖາຍໍ ອາຄຕປທານຸກ຺ກເມນ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ຍຖາຣຫໍ ປນ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນິທ຺ເທສຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ຄຣູນໍ ຄຣຸຠາວວາຈກໍ ວຈນໍ. ຠຊີຕິ ຠາຄໂສ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຠຊີ’’ຕິ. ຘມ຺ມຣຕນນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລາທິອຣິຍຘມ຺ມຣຕນໍ. ປຸນ ຠຊີຕິ ເສວິ. ຠາຄີຕິ ຠາຄເຘຍ຺ຍວາ. ປຸນ ຠາຄີຕິ ຠຊນສີໂລ. ອຕ຺ຖຣສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ຣສສ຺ສ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຫິ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ, ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຕ຺ຖຣໂສ. ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມຣໂສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐). ວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຠູຕສ຺ສ, ວິມຸຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ວາ ຣສສ຺ສ. ສຎ຺ຎາຠາວນານນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ສຎ຺ຎາຠາວນານໍ. ຉນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໔໔. ຍທິປິ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຠຄີ ຠຊີ’’ຕິ ນິທ຺ເທສຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ, ຕຖາປິ ປທສິທ຺ຘິ ອຕ຺ຖວິຠາຄອຕ຺ຖໂຍຊນາທິສຫິໂຕ ສໍວຓ຺ຓນານໂຍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎາກາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິ. ອາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ, ວຓ຺ຓໂລໂປ, ຘາຕຸອຕ຺ເຖນ ນິໂຍຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຕິວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ທນເຍນາຕິ ພ຺ຍາກຣຓນເຍນ. ປິໂສທຣາທີນໍ ສທ຺ທານໍ ອາກຕິຄຓຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກ຺ຂິປນເມວ ລກ຺ຂຓໍ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາກຣຓໍ ຫິ ປກ຺ຂິປນໍ. ປາຣປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປາຣມິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຠາຄ຺ຍນ຺ຕິ ກຸສລໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄກຸສລໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ອິຕຣໍ ໂລກິຍສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ອິຕຣມ຺ປິ ວາ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຣິຍາຍໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ສິຍາ.

ໂລຠາທໂຍ ເອກກວເສນ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ວິປຣີຕມນສິກາໂຣ ວິປລ຺ລາສຠາວສາມຎ຺ເຎນ, ອຫິຣິກາທໂຍ ທຸກວເສນ. ໂລຠາທໂຍ ຈ ປຸນ ‘‘ຕິວິຘາກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ ຕິກວເສນ ຄຫິຕາ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ-ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິຣາຄມລາທິຣາຄວິສມາທິກາມສຎ຺ຎາທິກາມວິຕກ຺ກາທິຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈາທໂຍ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ. ສຸຠສຎ຺ຎາທິກາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສາ. ‘‘ຈີວຣເຫຕຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕ, ເສນາສນ, ອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙) ເອວມາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທາ. ‘‘ພຸທ຺ເຘ ກງ຺ຂຕິ, ຘມ຺ເມ, ສງ຺ເຆ, ສິກ຺ຂາຍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ກຸປິໂຕ ໂຫຕິ ອນຕ຺ຕມໂນ ອາຫຕຈິຕ຺ໂຕ ຂີລຊາໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙; ມ. ນິ. ໑.໑໘໕; ອ. ນິ. ໕.໒໐໕; ໙.໗໑; ວິຠ. ໙໔໑) ເອວມາຄຕານິ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂີລານິ. ‘‘ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ກາເຍ ອວີຕຣາໂຄ, ຣູເປ ອວີຕຣາໂຄ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐; ມ. ນິ. ໑.໑໘໖) ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ວິນິພນ຺ຘາ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທໂຍ ປຎ຺ຈາຠິນນ຺ທນາ. ໂກໂຘ, ມກ຺ໂຂ, ອິສ຺ສາ, ສາເຐຍ຺ຍໍ, ປາປິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສຕິ ອິມານິ ຉ ວິວາທມູລານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ.

ກາມຣາຄປຏິຆທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາຠວຣາຄມານາວິຊ຺ຊາ ສຕ຺ຕານຸສຍາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ. ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ໂຌສານໍ, ອຊ຺ໂຌສານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຣິຄ຺ຄຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣກ຺ຂາ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ ທຓ຺ຑາທານາທໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓; ໓.໓໕໙) ເອເຕ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ, ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ, ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ, ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ປຎ຺ຈ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ເອວສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎຖາສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອວໍ ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອສສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ສາຕສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອວໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອປາຫໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອປາຫໍ ອິຕ຺ຖໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອປາຫໍ ເອວໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອປາຫໍ ອຎ຺ຎຖາ ສິຍ’’ນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐາຣສ, ພາຫິຣສ຺ສຸປາທາຍ ‘‘ອິມິນາ ອສ຺ມີ’’ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມິນາ ອິຕ຺ຖສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ອິມິນາ ເອວສ຺ມີ’’ຕິ, ‘‘ອິມິນາ ອຎ຺ຎຖາສ຺ມີ’’ຕິອາທິກາ (ວິຠ. ໙໗໕-໙໗໖) ວຸຕ຺ຕນຍາ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອຕີຕາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄຕາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ.

ປເຠທ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ໂລຠປ຺ປເຠທາ ໂທສປ຺ປເຠທາ ຍາວ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠທາຕິ. ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕານໍ ທຣຖປຣິຬາຫກຣານິ ກິເລສານໍ ອເນການິ ສຕສຫສ຺ສານິ ອຠຎ຺ຊີຕິ ໂຍຊນາ. ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາຄໂຕ ຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິຠາຄໂຕ ຈ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທາ ກິເລສາຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ກິເລສມາຣໍ, ສມຸທຍປ຺ປຫານປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຂນ຺ຘມາຣໍ, ສຫາຍເວກລ຺ລກຣຓວເສນ ສພ຺ພຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣໍ, ພລວິຘມນວິສຍາຕິກ຺ກມນວເສນ ເທວປຸຕ຺ຕມຈ຺ຈຸມາຣຎ຺ຈ ອຠຎ຺ຊິ ຠຄ຺ເຄ ອກາສິ. ປຣິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວານໍ. ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ ມາຣຓຏ຺ເຐນ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ກິເລສາວ ມາໂຣຕິ ກິເລສມາໂຣ. ວຘກຏ຺ເຐນ ຂນ຺ຘາວ ມາໂຣຕິ ຂນ຺ຘມາໂຣ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຘກໍ ຣູປໍ ‘ວຘກໍ ຣູປ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໕). ຊາຕິຊຣາທິມຫາພ຺ຍສນນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອຠິສງ຺ຂາໂຣວ ມາໂຣຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣມາໂຣ. ສໍກິເລສນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸຓມາຣຓຏ຺ເຐນ ເທວປຸຕ຺ໂຕວ ມາໂຣຕິ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ. ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕສ຺ສ, ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ຊານິກຣເຓນ ມຫາພາຘຣູປຕ຺ຕາ ມຈ຺ຈຸ ເອວ ມາໂຣຕິ ມຈ຺ຈຸມາໂຣ.

ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສາຕິ ອເນກສຕປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວຫໂຕ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ, ອິຕຣາສໍ ຜລສມ຺ປທານໍ ມູລຠາວໂຕ, ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ. ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ, ປຫານສມ຺ປທາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ຎາຓສມ຺ປທາທີນໍ. ຠາຄ຺ຍວຕາຍ ໂລກິຍານໍ ພຫຸມຕຠາໂວ. ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ປຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ອຠິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຫີນໂທສໍ ປພ຺ພຊິຕຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ‘‘ໂທສວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ. ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣສພ຺ຠາວໂຕ. ຣູປກາຍໍ ຕສ຺ສ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ, ຘມ຺ມກາຍໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ທຸກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ເຕສໍ ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ, ‘‘ປຸພ຺ເພ ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ມຍາ ອຍໍ ໂລກຄ຺ຄຠາໂວ ອຘິຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິປິ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍຊເນນ ອຠິຄຕານໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ຈ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສີຠາວາປາທນໍ, ເຍນ ປຏິກ຺ກູລາທີສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎິຕາທິວິຫາຣສິທ຺ຘິ, ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິອາທິໂກ ອິທ຺ຘິວິໂຘປິ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍເມວ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິຊ຺ຌນໂຕ. ອຓິມາລຆິມາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫິມາ ປຕ຺ຕິ ປາກມ຺ມໍ ອີສິຕາ ວສິຕາ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາຕິ ອິເມ ຉປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອຓຸຠາວກຣຓໍ ອຓິມາ. ລຫຸຠາໂວ ລຆິມາ ອາກາເສ ປທສາ ຄມນາທິນາ. ມຫຕ຺ຕໍ ມຫິມາ ກາຍສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາປາທນໍ. ອິຏ຺ຐເທສປ຺ປຕ຺ຕິ ປຕ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ອິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜາທນໍ ປາກມ຺ມໍ. ສຍໍວສິຕາ ອິສ຺ສຣຠາໂວ ອີສິຕາ. ອິທ຺ຘິວິເຘ ວສີຠາໂວ ວສິຕາ. ອາກາເສນ ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂວສານປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາ. ‘‘ກຸມາຣກຣູປາທິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວມິທໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ໂລກິຍສມ຺ມຕໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ. ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອິທ຺ຘິວິຘນ຺ໂຕຄຘໍ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ເກສຎ຺ຈິ ປເທສວຸຕ຺ຕິ, ອຍຖາຠູຕຄຸຓສນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ອປຣິສຸທ຺ໂຘ ຈ ຍໂສ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ອຘິຄຕສຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ອາຣຸປ຺ເປ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ຍໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ’’ຕິ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ. ອນວເສສລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີ ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ໂສຠາ. ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍໍ ຍໍ ເອເຕນ ໂລກນາເຖນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ມໂນວຈີປຓິຘານວເສນ, ປຕ຺ຖິຕໍ ກາຍປຓິຘານວເສນ. ຕເຖວາຕິ ປຓິຘານານຸຣູປເມວ. ວີຣິຍປາຣມິຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ໂນ ຈ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ປຍຕ຺ໂຕ.

ເຠເທຫີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຕິກທຸກປທສໍຫິເຕຫິ ປເຠເທຫິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍວ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ຄຫາທໂຍ, ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ, ຐປນາທໂຍ, ຕິກປຏ຺ຐານາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສເມຈ຺ຈສມ຺ຠູຍປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ. ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທີຫິ ສນ຺ຕປ຺ປນໍ ປຣິທຫນໍ. ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ຊຣາຍ, ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ. ສມຸທຍສ຺ສ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ນິທານຏ຺ໂຐ ‘‘ອິທໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ນິທທນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ. ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ສໍໂຍຊນໍ. ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ນິວາຣຓໍ. ນິໂຣຘສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ສພ຺ພູປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສຠາວຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິນິສ຺ສຏຕາ, ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓນິມິຕ຺ຕຕາ ວາ. ວິເວກຏ຺ໂຐ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິສໍຍຸຕ຺ຕຕາ. ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ເກນຈິປິ ປຈ຺ຈເຍນ ອນຠິສງ຺ຂຕຕາ. ອມຕຏ຺ໂຐ ນິຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ມຣຓາຠາໂວ, ສຕ຺ຕານໍ ມຣຓາຠາວເຫຕຸຕາ ວາ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກຠາໂວ. ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຘິປຈ຺ຈກຣຓໍ, ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາໂວ ວາ ວິເສສໂຕ ມຄ຺ຄາຘິປຕິວຈນໂຕ. ສຕິປິ ຫິ ຌານາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາເວ ‘‘ຌານາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາເວ ວິເສໂສ’’ຕິ. ເອເຕ ຈ ປີຬນາທໂຍ ໂສຬສາກາຣາ ນາມ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສຸ ໂຣຄຄຓ຺ຐາທິອາກາເຣສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ເອເຕວ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ? ສລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ສຈ຺ຈນ຺ຕຣທສ຺ສນໂຕ ຈ ອາວິຠາວໂຕ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ສຈ຺ຈກຖາຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓານິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ. ເມຕ຺ຕາທິຊ຺ຌານານິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ. ຜລສມາປຕ຺ຕິ ອຣິຍວິຫາໂຣ. ກາເມຫິ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາວເສນ ເອກີຠາໂວ ກາຍວິເວໂກ. ປຐມຊ຺ຌານາທິນາ ນີວຣຓາທີຫິ ວິວິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ. ອຸປຘິວິເວໂກ ນິພ຺ພານໍ. ອຎ຺ເຎຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາທິເກ.

ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຠເວສຸ ປຣິພ຺ຠມນໍ, ໂສ ຈ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຘາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນ’’ນ຺ຕິ. ວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄມຸເຂນ ອຸຄ຺ຄິຣິຕໍ ປຸນ ອປຈ຺ຈາວມນວເສນ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ…ເປ… ເມຂລາ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ, ຠຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ ວີຣິຍໍ, ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິເທສນາ, ສຕ຺ຕຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ, ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກມາ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວ ນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກາຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຎ຺ຎາສ ກຸສລຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ, ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠາຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;

ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູເຣຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ, ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ສຈ຺ຈາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນຍນ, ຘນ, ຣຊ຺ຊ, ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ສພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຎາຓສມ຺ຠາຣພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາ, ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຣິ ສມ຺ຠຣິ, ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.

ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;

ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ, ກຸສລາທີສຸ, ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອເນກປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ ຠຊິ ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ຄຸຓຠາຄາ, ‘‘ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ, ສາ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິ-ຄຸຓຠາເຄ ຕຖາຄໂຕ;

ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕ.

ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ. ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ຊສຸຂູປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ, ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຠເຄ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖູ;

ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ.

ກຖໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕ຺ຕວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິ ຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາສຸວິປຸເລນ, ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິອາທີສຸ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ, ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ,

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ.

ເອວໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;

ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ, ອິສ຺ສຣິຍໍ, ຍສຎ຺ຈ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂສມນສ຺ສກຸມາຣກາເລ (ຊາ. ໑.໑໕.໒໑໑ ອາທໂຍ) ຫຕ຺ຖິປາລກຸມາຣກາເລ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໓໗ ອາທໂຍ) ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິຕກາເລ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓ ອາທໂຍ) ມູຄປກ຺ຂປຓ຺ຑິຕກາເລ (ຊາ. ໒.໒໒.໑ ອາທໂຍ) ຈູຬສຸຕໂສມກາເລຕິ (ຊາ. ໒.໑໗.໑໙໕ ອາທໂຍ) ເອວມາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິປູຣຓວເສນ ເທວຣຊ຺ຊສທິສາຍ ຣຊ຺ຊສິຣິຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕອຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສທິສໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣິອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍຠາວໂຕ. ເຕປິ ຠຄວາ ວມິ ຕນ຺ນິວາສສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;

ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ສຠາວຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ, ອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ, ເຕ ຈ ຠຄວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ, ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ, ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ, ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕໍ ຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ ນ ປຈ຺ຈາວມິ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫໍ ກາຍໍ ມນໍ, ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ, ຣູປຕຓ຺ຫໍ …ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ, ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ, ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາວມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓).

ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐).

ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ-ຘມ຺ມເຠທາ ມເຫສິນາ;

ກຓ຺ຫາ ສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕ.

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸວິຘາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ຕາສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຫານສມ຺ປທາຎາຓສມ຺ປທາເຠທໂຕ ທຸວິຘາ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາທີນໍ ຕທວິນາຠາເວນ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປໂຍຄາສຍເຠທໂຕ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ປໂຍຄໂຕ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມູປເທໂສ, ອາສຍໂຕ ປຏິວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິເຕສິຕາ, ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນາທິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ, ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາປິ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວິຠາວນວເສນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປຫານສມ຺ປທາວເສນ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກວິທູ’’ຕິ ຈ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຎາຓສມ຺ປທາວເສນ. ນນຸ ຈ ‘‘ໂລກວິທູ’’ຕິ ອິມິນາປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ ວິຠາວີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ວິຠາວີຍຕິ, ອຕ຺ຖິ ປນ ວິເສໂສ, ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ, ‘‘ໂລກວິທູ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທີນມ຺ປິ ອານຸຠາໂວ ວິຠາວິໂຕຕິ. ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ. ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ວິຠາວິຕາ. ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຠຄວໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ວິຠາວິຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ພຸຊ຺ຌິ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາປິ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ວິຠາວິຕາ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕູປກາຣວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ໂລກວິທູ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ວິຠາວິຕາ. ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕູປກາຣວເສນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປກາສິຕາ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ຜລວເສນ, ສຕ຺ຕູປກາຣວເສນ ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ວິຠາວິຕາ. ‘‘ສຸຄໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ປນ ອິເມຫິ ປເທຫິ ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕູປກາຣວເສນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ວິຠາວິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໕. ຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸສ຺ສຣຓສມເຍ. ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຣາເຄນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ຣາເຄຫິ ສຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎມິວ ໂຈເຣຫິ ເຕນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວາ ຣາຄສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ຕໍສຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປຈຣິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຣາເຄນາຕິ ຣາເຄນ ເຫຕຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຊຸຄຕເມວາຕິ ປເຄວ ກາຍວງ຺ກາທີນໍ ອປນີຕຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນຸຊຸຠາວກຣານໍ ມາຍາທີນໍ ອຠາວໂຕ, ຣາຄາທິປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠາເວນ ວາ ໂອນຕິອຸນ຺ນຕິວິຣຫໂຕ ອຸຊຸຠາວເມວ ກຕໍ. ອຖ ວາ ອຸຊຸຄຕເມວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ຓຕາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄມນໂຕ ມຊ຺ຌິມສມຖນິມິຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຊຸຠາວເມວ ຄຕໍ. ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ຕຖາຄຕຄຸເຓ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ.

ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອິຕິ ອສ຺ສ. ‘‘ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອນຸວິຕກ຺ກຍໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ພຸທ຺ຘຄຸຓໂປຓາຕິ ພຸທ຺ຘຄຸຓນິນ຺ນາ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ພຸທ຺ຘຄຸຓສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ, ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸມຊ຺ຊນຎ຺ຈ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາວເສນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານນິປ຺ຜາທິກາ ພລວຕີ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິມນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປີຕິສຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສຸຂຸມາວຕ຺ຖາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕາ ກິເລສາ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສນ຺ນິສີທນ຺ຕິ. ອນຸກ຺ກເມນ ເອກກ຺ຂເຓຕິ ຍທາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາ ຠາວນາ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທາ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ກິເລສາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸວິສທານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠາວນາຍ ປຄຸຓຕາຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ສາຕິສຍໍ ປຏຸກິຈ຺ຈາວ ໂຫນ຺ຕິ, ພລວຕີ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປີຕິປທຏ຺ຐານາ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສວິເສສາ ຊາຍຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສ຺ສ ສມາຘິປທຏ຺ຐານໍ ສຸຂໍ ຖິຣຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ສຸເຂນ ອນຸພ຺ຣູຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສມ຺ມເທວ ສມາຘິຍຕິ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ອຸປຣູປຣິ ປຏຸປຏຸຕຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠາວນາຍ ມຊ຺ຌິມສມຖປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ເອກຣສຠາເວນ ປຏຸຕມານິ ຫຸຕ຺ວາ ເອກກ຺ຂເຓ ຌານງ຺ຄານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ…ເປ… ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐).

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຌານໍ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ປນ ຄມ຺ຠີຣຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຄມ຺ຠີເຣ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ຄມ຺ຠີເຣ ອຸທເກ ປຕິຕນາວາ ວິຍ ສມຖຠາວນາ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠຕິ, ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕາຍາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ສຠາວຘມ຺ມຕາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສຠາວຘມ຺ໂມ ຫິ ຄມ຺ຠີໂຣ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ສຠາວຘມ຺ໂມ ຄຍ຺ຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຄຍ຺ຫຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ, ຠາວນາຍ ປນ ວຑ຺ຒມານາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຠາເວເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ນນຸ ຈ ສຠາວຘມ຺ເມປິ ກຕ຺ຖຈິ ອປ຺ປນາ ສມິຊ຺ຌຕິ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານາທີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສມິຊ຺ຌຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກປ຺ປກາເຣ ອາຣມ຺ມເຓ, ອິທໍ ປນ ນານປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນານປ຺ປກາຣຄຸຓານຸສ຺ສຣຓາຘິມຸຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ນານປ຺ປກາເຣສຸ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອປ຺ປນາວເສນ ຠາວນາ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວມິຘ ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ? ວິສໂມຍໍ ອຸປຎ຺ຎາໂສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕິປິ ໂກຏ຺ຐາສພຫຸຠາເວ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ ຠາວນາ ວຕ຺ຕຕິ ປຏິກ຺ກູລາກາຣສ຺ເສວ ຄຫຓໂຕ, ອິຘ ປນ ນານປ຺ປກາເຣນ ຄຸຓານໍ ນານປ຺ປກາຣຕ຺ຕາ, ນ ອຍເມກສ຺ມິໍເຍວ ຄຸເຓ ຐາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຠາວນາພເລນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ອຸປຈາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຌານໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ສຄາຣໂວ ໂຫຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓສຣີຣສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນໂຕ. ຕໂຕເຍວ ສທ຺ຘາເວປຸລ຺ລໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສທິສໍ ສທ຺ຘາມຫຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິເວປຸລ຺ລໍ. ເຕສໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕາຍ, ນານປ຺ປກາຣຕາຍ ຈ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລໍ. ເຕສໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຕາຍ ປຸຎ຺ຎເວປຸລ຺ລຎ຺ຈ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ປີຕິປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ໂຫຕິ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ. ຠຍເຠຣວສໂຫ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ຠຍເຠຣວາຠິຠວນໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອນຸສ຺ສເຣຖ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຠຍໍ ຕຸມ຺ຫາກ ໂນ ສິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ). ທຸກ຺ຂາຘິວາສນສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ສຣີຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ປທຸມປລາເສ ອຸທກສ຺ສ ວິຍ ວິນິວຏ຺ຏນໂຕ. ສໍວາສສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຫວາສສຎ຺ຎໍ. ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ມຫນ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຠາວນາຍ ສພ຺ພທາ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ຈິຕ຺ເຕ ວິປຣິວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ອິມາຍ ຠາວນາຍ ອຸປຣິ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ. ສຸຄຕິປຣາຍໂຓຕິ ສຸຄຕິສມ຺ປຣາໂຍ.

ອປ຺ປມາທນ຺ຕິ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸໂຍຄໍ. ກຍິຣາຖາຕິ ກເຣຍ຺ຍ. ສຸເມຘໂສຕິ ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎ. ເອວໍ ມຫານຸຠາວາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນາທິສມຕ຺ເຖນ ສຕ຺ຖຣິ ສຄາຣວຠາວາທິເຫຕຸຠູເຕນ ມຫຕາ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາຍ.

໒. ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໖. ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ, ສຠາວຕ຺ໂຖ ຈ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຠາວນາວິຘານເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິໍ ຠາເວຕຸກາເມນາປີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ວິຍ ‘‘ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສມນ຺ນາຄເຕນາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເອຕາ ປຏິປາຏິຍາ ຉ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ອຣິຍສາວການໍ ວເສນ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘສີລາທິຄຸຓານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສມນ຺ນາຄເຕນາ’’ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍສາວການໍ ປນ ສຸເຂນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ຕຖາປິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສເຕວ.

໑໔໗. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອິຕເຣສູຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາທິປເທສຸ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາທິອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາຍໂຕ ປເນເຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມປິ ສມ຺ຠວນ຺ເຕວ. ຕຖາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ພຫຸສ຺ສຸເຕນ ອາຄຕາຄເມນ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄເຕນ ປຎ຺ຎວຕາ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິວິເສສໂຕ ສຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອາຈຣິຍປຍິຣຸປາສນາຍ ວິນາ ນ ລພ຺ຠາຕິ ເຈ? ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມປິ ສມາເນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍເນວ ສິຊ຺ຌນໂຕ, ຕຖາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສເນປິ. ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ຊຍຕີ’’ຕິ ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຕິຕ຺ຖິຍນິມ຺ມທ຺ທເນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ລພ຺ຠຕິ, ກິເລສຊເຍ ປຣິຍາຍໂຕ ປຣມ຺ປຣາເຫຕຸຠາວໂຕ. ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ, ສພ຺ພໂສ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ໂວທານຘມ຺ມານໍ ປຣິພ຺ຣູຫນຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ເຍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວິຣາຄາຍ, ສຎ຺ໂຎຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວິສຎ຺ໂຎຄາຍ, ສອຸປາທານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອນຸປາທານາຍ. ເອກໍເສນ, ໂຄຕມິ, ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ‘ເນໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນໂສ ວິນໂຍ, ເນຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໐໖; ອ. ນິ. ໘.໕໓), ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) ຈ ເອວມາທີຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອກາລິກາຘິຄມຸປາຍຕາຍ ອກາລິໂກ. ວິຊ຺ຊມານຕາປຣິສຸທ຺ຘຕາຫິ ເອຫິປສ຺ສວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຫິປສ຺ສິໂກ. ຕໂຕ ເອວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນຍນໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປນຍນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ປຣິຈເຍນ ສມ຺ມເທວ ອຕ຺ຖເວທໍ, ຘມ຺ມເວທຎ຺ຈ ລຠນ຺ເຕຫິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາທິປເທສຸ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມມ຺ປິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ຍຸຊ຺ຊເຕວ.

ສາຕິ ຄາຖາ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເຍສຸ ປນ ອວຍເວສຸ ສມຸທາຍຣູເປນ ອເວກ຺ຂິເຕສຸ ‘‘ຄາຖາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕໂຕ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ສໍສາມິໂວຫາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐເມນ ປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນາຕິພຫຸວິຠາຄໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ເຕເນວ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຠາຄາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ນິທາເນນາຕິ ກາລເທສເທສກປຣິສາທິອປທິສນລກ຺ຂເຓນ ນິທານຄນ຺ເຖນ. ນິຄມເນນາຕິ ‘‘ອິທມໂວຈາ’’ຕິອາທິເກນ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙), ‘‘ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗) ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖນິຄມເນນ.

ອຍໍ ກຖາ ວິເສສໂຕ ສຸຕ຺ຕປິຏກສໍວຓ຺ຓນາຕິ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປິຏກວເສນ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕປິຏກວິນຍປິຏການໍ ວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນິທານສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສນິທານສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທາເນນ ສນິທານຕາຍ, ສອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກຕາຍ ຈ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທຠາເວນ ປຎ຺ຎາປິຍມານສ຺ສ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຍມານສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເທສິຍມານສ຺ສ ຈ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ. ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙)? ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໙໕) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຫຕູປມາຄຫເຓນ ເຫຕຸທາຫຣຓຍຸຕ຺ຕໂຕ.

ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນຍວເສນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕີຓິ ປິຏການິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສກໂລປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາສນຘມ຺ໂມຕິ –

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໘໓; ທີ. ນິ. ໒.໙໐) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ ສີລມູລກຕ຺ຕາ ສາສນສ຺ສ. ສມຖາທີຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ ເຕສໍ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ. ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ ຕທຘິຄມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ປຎ຺ຎາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ສີລໍ, ສມາຘິ ຈ ມູລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘີຫິ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາ ປນ ອນຸໂພຘປຏິເວຘວເສນ ທຸວິຘາຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຜລໍ, ກິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ຕໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ. ຜລຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານມາຫ, ອິຕເຣນ ອິຕຣໍ, ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອສານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ.

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຸໂພຘິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ, ຕາຍ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ ຕປ຺ປຠວຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໂສ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ໂວທານໍ, ປາຣິປູຣີ ຈ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາ, ຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ ຕໍສຣີຣຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຖາຣາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ, ຕາຍ ສາສນສ຺ສ ໂລເກ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ. ຕນ຺ຕິ ສາສນຘມ຺ມໍ. ຕຖຕ຺ຕາຍາຕິ ຍຖຕ຺ຕາຍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ຕຖຕ຺ຕາຍ ຕຖຠາວາຍ. ໂສ ປນ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິ ສາວກໂພຘີຕິ ຕິວິໂຘ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອຄ຺ຄຠາວໂຕ, ອິຕຣໂພຘິທ຺ວຍມູລຕາຍ ຈ ປຐມາຍ ໂພຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາ, ຄຸເຓຫິ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ທຸຕິຍາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຕາ, ຕທຸຠຍາວຣຕາຍ, ຕໂທສານຕາຍ ຈ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕິຍາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອໂສຕິ ສາສນຘມ຺ໂມ. ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ນີວຣຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມ຺ຠວໂຕ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ຍຖາ ຍຖາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຕ຺ຖາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕຕ຺ຖ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖).

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ປຎ຺ຈສ຺ສ ນີວຣຓານິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຫີນານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໑໙) –

ຈ ອາທິ. ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕຕິ ສມຖສຸຂສ຺ສ ຈ ວິປສ຺ສນາສຸຂສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາທນໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໙; ມ. ນິ. ໒.໑໓໘).

ຕຖາ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕໍ;

ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຈ. (ຘ. ປ. ໓໗໔, ໓໗໓);

ຕຖາປຏິປນ຺ໂນຕິ ຍຖາ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂໍ ອາວຫຕິ, ຍຖາ ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ສາສນຘມ຺ໂມ. ຕາທິຠາວາວຫນໂຕຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິຠາວສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອນຸປເລປສ຺ສ ອາວຫນໂຕ. ເອສ ຠຄວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ຕໍ ຍຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ຕຕ຺ຖ ອວິເສເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ສກໂລ ຈ ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໘). ສພ຺ພສິກ຺ຂານໍ ມຓ຺ຑຠູຕສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໖). ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ຫິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ສຫ-ສທ຺ໂທ. ອິຕຣໍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ສາຕ຺ຖໍ, ສພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວຈນສຠາວໍ ສາຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຖສຠາວໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ, ຕຖາ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ສທ຺ທຕ຺ຖາ ຫິ ອຠິນ຺ນຣູປາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິນິໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ໂລກິຍາມິສ຺ສີຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ສຕິປິ ວາ ເຠເທ ‘‘ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ຕຸລ຺ຍໂຍໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ສປຸຕ຺ໂຕ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖປຏິສຣຓາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຫຖ, ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິສຣຓາ’’ຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປຘານວາໂທ ພາຘິໂຕ ສິຍາ, ອຖ ວິຊ຺ຊມານຕາມຕ຺ຕໍ ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕາ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເນຕ຺ຕິນເຍນາປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ກາສນ…ເປ… ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິປິ ເນຕ຺ຕິຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂນ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ປທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ທ຺ວາທສປທ) ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ອິຘ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທານິເຍວ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ກາສນປກາສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສນໍ ທີປນໍ ສງ຺ກາສນໍ ‘‘ມຎ຺ຎມາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ພທ຺ໂຘ ມາຣສ຺ສ, ອມຎ຺ຎມາໂນ ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໔) ວິຍ. ຕຕ຺ຕເກນ ຫິ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ປຐມໍ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ອາທິກມ຺ມສ຺ມິໍ ຫິ ອຍໍ ປສທ຺ໂທ ‘‘ປຎ຺ຎເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ວິຍ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາເປກ຺ຂໍ ເຈຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ເທສຠາວໂຕ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຐມຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ, ສກິໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວຈນຎ຺ຈ ວິວຣຓວິຠຊນານິ. ຍຖາ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກິໍເຍວ ຈ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິວຣຓວເສນ, ວິຠຊນວເສນ ຈ ປຸນ ວຈນໍ. ມຊ຺ຌິມິນ຺ທ຺ຣິຍາເປກ຺ຂເມຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣາຠິຘານໍ, ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎາປນານິ. ຍຖາ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒) ວິວຏວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ກຕໂມ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ? ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ ສມ຺ຜຸສນາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒) ອຸຕ຺ຕານີກິຣິຍາ, ປຎ຺ຎາປນາ ຈ. ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາເປກ຺ຂເມຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ປຏິນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ‘‘ປຎ຺ຎາປນປຏ຺ຐປນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປກາສນອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ.

ກຖໍ ປນາຍໍ ປາຐວິກປ຺ໂປ ຊາໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເນຕ຺ຕິປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປຸຣິມປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ສງ຺ກາສນາ ປກາສນາ,

ວິວຣຓາ ວິຠຊນຸຕ຺ຕານີກມ຺ມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ;

ເອເຕຫິ ຉຫິ ປເທຫິ,

ອຕ຺ໂຖ ກມ຺ມຎ຺ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ທ຺ວາທສປທ) –

ເທສນາຫາຣໂຍຊນາຍ ຈ ເອຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ສງ຺ກາສນາ ປກາສນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕໍ. ປຈ຺ຉິໂມ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕິ ວິວຣຕິ ວິຠຊຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ ‘ປສ຺ສຖາ’ຕິ ຈາຫາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕກໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ເນສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຐານໍ ວິເສໂສ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ປຐມໍ ຎາປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ປຐມເມວ ຐປນໍ ປຏ຺ຐປນ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ປທານິ ສງ຺ກາສນປກາສນປເທຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິສິຏ຺ຐານິ. ຍຎ຺ຈ ປຸຣິມປາເຐ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ ‘‘ປກາຣໂຕ ຎາປນ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸຕິຍປາເຐ ປກາສນປເທນ ‘‘ນິພ຺ພິເສສໍ ປກາຣໂຕ ກາສນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຎາປນກາສນານິ ອຕ຺ຖາວຠາສນສຠາວຕາຍ ອຠິນ຺ນານິ, ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຕສນໍ, ພຸທ຺ຘິຍາ ຈ ນິສານໍ ຍາຖາວໂຕ ວຕ຺ຖຸສຠາວາວຠາສເນ ຊາຍຕີຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖປທຣູປຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຉອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ ສາສນໍ.

ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈາຣຓເວລາຍໍ ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ. ‘‘ເອກກ຺ຂຣໍ ປທໍ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ເອເກ ‘‘ອາ ເອວໍ ກິຣ ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາ-ກາຣາທໂຍ ວິຍ. ‘‘ວິສຸທ຺ຘກຣຓານໍ ມນສາ ເທສນາວາຈາຍ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຎາປນໂຕ ປທໍ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ‘‘ກິຣິຍາປທໍ ອພ຺ຍຍກາຣກວິເສສນຍຸຕ຺ຕໍ ວາກ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວທນ຺ຕິ. ປກາຣໂຕ ວາກ຺ຍວິຠາໂຄ ອາກາໂຣ. ອາກາຣາຠິຫິຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພຈນວິຕ຺ຖາໂຣ ນິສ຺ເສສຸປເທສໂຕ ນິທ຺ເທໂສ. ເອເຕສໍ ອກ຺ຂຣາທີນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ.

ຕຕ຺ຣາຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖປທສມາໂຍໂຄ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ – ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ, ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕຖາ ອກ຺ຂເຣຫິ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ປເທຫິ ວິເນຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິປຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາກາເຣຫິ ວິເນຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ເນຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສຫິ ວິເນຕິ ເນຍ຺ຍໍ. ເອວຎ຺ຈາຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຆຏິຍມາໂນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ ວິເນຕິ, ວິປຎ຺ຈິຍມາໂນ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ນິຍ຺ຍມາໂນ ເນຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏນາ ອາທິ, ວິປຎ຺ຈນາ ມຊ຺ເຌ, ນຍນມນ຺ເຕ. ເອວໍ ຕີສຸ ກາເລສຸ ຕິຘາ ເທສິໂຕ ໂທສຕ຺ຕຍວິຘມໂນ ຄຸຓຕ຺ຕຍາວໂຫ ຕິວິຘເວເນຍ຺ຍວິນຍໂນຕິ. ເອວມ຺ປິ ຕິວິຘກລ຺ຍາໂຓຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ‘‘ສາຕ຺ໂຖ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຈ.

ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຕນ຺ຕິ. ປຏິເວໂຘ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ເທສນາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ເຕ ປເນເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ໂມ ເຫຕຸ. ເທສນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປ, ອນຸໂລມປຏິໂລມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ ວາ ກຖນໍ. ປຏິເວໂຘ ອຠິສມໂຍ, ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສຸ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເຕປິ ເຈເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕສຸ ປຏິເວຘສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຄຸຓທີປນໂຕ. ຕາສໍ ຘມ຺ມເທສນານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ຕາສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ.

ອຕ຺ເຖສຸ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ອິມິສ຺ສາປິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍ ອຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ຕທຠາວໂຕ. ຘມ຺ໂມຕິ ຕນ຺ຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ຕນ຺ຕິປທານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ປເຠທຄຕານິ ຎາຓານິ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ, ອສຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ. ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂກຊນານໍ ກິໍກຸສລຄເວສີນໍ ປສາທາວຫໍ, ຕສ຺ມາ ສາຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ສາຕ຺ຖກຕາ ປນສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍຕາຍ, ສາ ປຣມຄມ຺ຠີຣສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໘). ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ໂລກິຍຊນສ຺ສ ປສາທາວຫໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ໂລກິຍຊໂນ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຸສ຺ສຕິ, ອິຘາປິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ. ສພ຺ຍຎ຺ຊນຕາ ປນສ຺ສ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕາຍ, ສາ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານຕາຍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນຕໍ ອາຫ, ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກໍ. ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປທຏ຺ຐານຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນຕໍ, ຕໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຄາຘາປາຣຕາຍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຖາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສຸໂພຘສທ຺ທຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ, ປຣມຄມ຺ຠີຣສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວາປາທນໂຕ. ສພ຺ໂພເປສ ປຐມສ຺ສ ອຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ ປເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕຖາ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ວິກປ຺ປສ຺ສ, ສມຸຈ຺ຈຍສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ສ ໂວທານຕ຺ຖສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ. ອປເນຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມສ຺ສ.

ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາທິສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ. ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ອຘິຄມເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສພ຺ຠາວໂຕ ສາຕ຺ຖໍ ກປິລວຕາທິ ວິຍ ຕຸຈ຺ຉໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຣິຍຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປຣິຈເຍນ. ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕຕິ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ເມສຸ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ໂມຫໍ ອຊເນຕ຺ວາ ພາຫຸສຈ຺ຈເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຈນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕີຕິ. ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຍຸຕ຺ຕໂຕຕິ ສີລາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສຫິ ອວິຣຫິຕຕ຺ຕາ. ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອນວເສເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ປຸຓ຺ຓໍ ປູຣິຕໍ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິມານາທິອຸປກ຺ກິເລສາຠາວໂຕ. ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓາຍ. ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕຕິ ກຖຎ຺ຈິປິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອນິສ຺ສຍນໂຕ.

ເອວໍ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິອປເທເສນ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍວເສນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍວເສນາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສາຠາວໂຕ ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ເມ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິປາກາທີນໍ ອນ຺ຕຣາຍິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ເອກໍເສນ ອປາຍູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ອຠາວໂຕ. ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາຠາວໂຕຕິ ອຕມ຺ມຍຕາຠາວໂຕ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ເອກຈ຺ຈຍຎ຺ຎກິຣິຍາປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຕໂຕ ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ວິປຣີໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕນາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປລ຺ລາສາປຊ຺ຊເນນ. ເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ. ຕຖາຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາຍິກຠາວສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ນິຍ຺ຍານິກຠາວສ຺ສ ກທາຈິປິ ອນຕິວຕ຺ຕນໂຕ.

ນິພ຺ພານານຸຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິນິສ຺ສຏສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸຣູປາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິສ຺ສຣຓູປາຍຠູຕາຍ ສປຸພ຺ພຠາຄາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ປຏິປທານຸຣູປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຠູຕາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ເຕນາປິ ກິເລເສຫິ ອນາມສນີຍາ ຍາທິສີ ປຏິປທາ, ຕທນຸຣູປສ຺ສ. ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິປ຺ປເຠທາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ປຫາຍິກຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ ວິຫິຕາ. ສໍສນ຺ທຕິ ກິເລສມລວິສຸທ຺ຘິຕາຍ ສເມຕິ. ເອວໍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານານໍ ປຏິປທາປຏິປຊ຺ຊນີຍຠາເວຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸຣູປຕາຍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕທ຺ວຍນ຺ຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທໍ, ກາມສຸຂອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຠທໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ. ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ອນຸປຄມນເຫຕຸ ວາ. ປຏິປສ຺ສທ຺ຘກິເລສານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວູປສນ຺ຕກິເລສານິ, ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານວເສນ ສມ຺ມເທວ ປຫີນໂທສານິ. ສສ຺ສຕາທິສຠາວວເສນາຕິ ‘‘ສສ຺ສຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ອມຕຎ຺ຈ ຕາຓຎ຺ຈ ເລຓຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສສ຺ສຕາທິຠາວກິຕ຺ຕນວເສນ.

໑໔໘. ‘‘ຣາຄາທີນໍ ອຠາວໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລນ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ມມ ຣາຄາທໂຍ ປຫີນາ’’ຕິ ສຍໍ ອຕ຺ຕນາ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິ ເອວ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ.

ເຕນ ເຕນ ອຣິຍສາວເກນ ປຣສທ຺ຘາຍ ປຣສ຺ສ ສທ຺ທຫເນນ ປຣເນຍ຺ເຍນ ຄນ຺ຕພ຺ພຕໍ ຫິຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ພຕໍ ປຫາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ກຣຓຠູເຕນ. ປສຕ຺ຖາ ທິຏ຺ຐິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ ຍຖາ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລເສ ຊຍຕິ, ອຣິຍຜລໍ ຕາຍ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓຠູຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍີຠູຕາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລເສ ຊຍຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ. ຜລມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐິມໍ ສກທາຄາມິວິປສ຺ສນາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຸປຣິ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ທິສ຺ສມາໂນ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ.

໑໔໙. ນາສ຺ສ ກາໂລຕິ ນາສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ໂພ ກາໂລ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍກຸສລສ຺ສ ‘‘ອຸປປຊ຺ເຊ, ອປຣປຣິຍາເຍ’’ຕິອາທິນາ ຜລທານໍ ປຕິ ອາຄເມຕພ຺ໂພ ກາໂລ ອຕ຺ຖິ, ນ ເອວເມຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປຎ຺ຈາຫາ’’ຕິອາທິ. ປກຏ຺ໂຐຕິ ທູໂຣ. ຜລທານໍ ປຕິ ກາໂລ ປກຏ຺ໂຐ ອສ຺ສາຕິ ກາລິໂກ, ກາລນ຺ຕຣຜລທາຍີ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຜລທາເນ’’ຕິ. ປຕ຺ໂຕຕິ ອຸປນີໂຕ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອກາລິໂກ’’ຕິ ປທໍ.

໑໕໐. ວິຘິນ຺ຕິ ວິຘານໍ, ‘‘ເອຫິ ປສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕວິຘິວຈນໍ. ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ກິເລສມລວິຣເຫນ ສພ຺ພຖາ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອມນຸຎ຺ຎມ຺ປິ ກທາຈິ ປໂຍຊນວເສນ ຍຖາສຠາວປ຺ປກາສເນນ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມນຸຎ຺ຎຠາວປ຺ປກາສເນນາ’’ຕິ.

໑໕໑. ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ອຸປເນຍ຺ໂຍ, ອຸປເນຍ຺ໂຍວ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ’’ຕິ. ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນຍນໍ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຂເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນຍນນ຺ຕິ ປນ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາວູປນຍເນ ອຘິປ຺ເປເຕ ອສງ຺ຂເຕປິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຸປນຍນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ’’ຕິ. ອລ຺ລີຍນນ຺ຕິ ຜຸສນໍ. ນິພ຺ພານໍ ອຸປເນຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕໒. ວິຎ຺ຎູຫີຕິ ວິທູຫິ, ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ເຈຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ເອກໍສໂຕ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູອາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູອາທີຫີ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ປຕິ ອຕ຺ຕນີ’’ຕິ ຠຸມ຺ມວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນີ’’ຕິ. ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຠາວິໂຕ ເມ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເມ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອນ຺ວຍໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ‘‘ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພາລານໍ ປນ ອວິສໂຍ ເຈສາ’’ຕິ ອາຫ.

ເອວໍ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸຣູປເທສນາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປທໍ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕ຺ຕາຕິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ສນ຺ທສ຺ສນຎ຺ຈ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ທຸຣກ຺ຂາເຕ ຕິຕ຺ຖິຍຘມ຺ເມ ຕທຠາວໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໕໓. ຕສ຺ເສວນ຺ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓. ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໔. ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ຈ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈ, ອຣິຍານໍ ວາ ສງ຺ໂຆ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາ.

໑໕໕. ຍໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິປທາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປຊຫນໂຕ ປໂຍຊນາຠາວາ ສຍມ຺ປິ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ມາ, ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ເອກໍສໂຕ ອນຸໂລມີຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອປຈ຺ຈນີກາ, ອນຸຘມ຺ມຠູຕາ ຈ, ຕສ຺ສາ ຈ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິວຕ຺ຕິປຏິປທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸຊຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຕເນ ຫິ ສຕິ ອຸຊຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ອນຸໂລມປຏິປທໍ ອປຈ຺ຈນີກປຏິປທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຎາຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ. ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸໂລມເນນ, ອປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈສ຺ສາ ຎາຍໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອນຸຈ຺ຉວິກຠາວທີປນໂຕ. ເອເຕນ ປຐມປທສ຺ສ ປປຎ຺ຈນິທ຺ເທໂສ, ອິຕຣານິ ຕີຓິ ປທານີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊເນນ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍຠາວາວຫໍ ສວນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ສາວກາ’’ຕິ, ເຕນ ອຣິຍາ ເອວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສາວກາ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສີລທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຕາຍາຕິ ອຣິເຍນ ສີເລນ, ອຣິຍາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມານຠາເວນ. ອຣິຍານຎ຺ຫິ ສີລທິຏ຺ຐິໂຍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ມຄ຺ເຄນາຄຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ເຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕາປິ ສໍຫຕາວ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຆາຕຠາວມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ມາຍາສາເຐຍ຺ຍາທິປາປຘມ຺ມສມຸຈ຺ເຉເທນ ອຸຊຸ. ຕໂຕ ເອວ ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກາຠາເວນ ອວງ຺ກາ. ຈນ຺ທເລຂາວງ຺ກາຠາເວນ ອກຸຏິລາ. ນງ຺ຄລໂກຏິວງ຺ກາຠາເວນ ອຊິມ຺ຫາ. ອວງ຺ກາທິຠາເວນ ວາ ອຸຊຸ. ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອຣິຍາ. ອປຓ຺ຓກຠາເວນ ຎາຍຕິ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານາຍ ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ. ອນຸຣູປຕ຺ຕາ ສາມີຈິ ໂອປາຍິກາຕິປິ ສງ຺ຂໍ ສມຎ຺ຎໍ ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ, ຕາຍ ສມງ຺ຄິຕາຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ‘‘ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ວຕ຺ຕມານຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປຏິປນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໒໐໖). ອຕີຕໍ ປຏິປທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ອຸຠເຍນ ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ຈ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ຈ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ເອກເສສນເຍນ ວາ ຄຫິຕານໍ ສມູໂຫ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອາທິປທຕ຺ຖນິທ຺ເທສຠາເວນ ອິຕຣປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ອໂວມິສ຺ສກໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ຍຖາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ, ຕຖາ ອນຸສາສນີອນຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຓ຺ຓກປຏິປທນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌນກປຏິປທໍ, ອນວຊ຺ຊປຏິປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມປເທນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ທຸຕິຍປທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນນຸ ຈ ທຸຕິຍປເທນ ສມ຺ພນ຺ເຘປິ ປຐມໍ ປທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ນ ຕສ຺ສ ປຐມໍ ອເປກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ສາ ປນ ສາວການໍ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປທາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍສ຺ສາປິ ວາ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວສາຘນຕ຺ຕາ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຸຠຍໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ກິເລສຊິມ຺ຫວເສນ ອນ຺ຕທ຺ວຍຄາໂຫຕິ ສພ຺ພໂສ ຕໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາປຏິປທາ ກາຍາທິວງ຺ກປ຺ປຫາຍິນີ ອຸຊຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ…ເປ… ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ.

ຎາໂຍ ນາມ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມຖຕາຍ ອາທິຕ຺ຕໍ ເຈລໍ, ສີສໍ ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ນິພ຺ພາຍນກິຣິຍາມຸເຂນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ມຄ຺ຄຎາຓາທີຫິ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕິ ຈາຕິ ຎາໂຍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຄຸຓສມ຺ຠາວນາຍ ປເຣຫິ ກຍິຣມານໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາທິສາມີຈິກມ຺ມໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ສາມີຈິກມ຺ມາຣຫາ.

໑໕໖. ຍທິທນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕຄຘລິງ຺ຄວຈນເຠໂທ ນິປາໂຕຕິ ຕສ຺ສ ວຈນເຠເທນ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຍາ ອິມານີ’’ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອິມິນາ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອິຕຣານິ ຕີຓິ ຍຸຄຬານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄຬານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ ພຫຸວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປທໍ. ປຸຣິສາ ຈ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ຈ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຐມາຍ ປກຕິຍາ ຄຫຓໍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ ປນ ທຸຕິຍາຍປິ ສຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ກີທິສານໍ? ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພານນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມິວເສນ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ‘‘ອາຫຸນ’’ນ຺ຕິ ສມຎ຺ຎາ ສິຍາ. ອາຫຸນໍ ອຣຫຕີຕິ ວາ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ສກ຺ກາທີນມ຺ປິ ວາ ອາຫວນນ຺ຕິ ສກ຺ກາທີຫິປິ ທິຍ຺ຍມານໍ ທານໍ. ຍຕ຺ຖ ຫຸຕໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວຫນີຍຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຫຸຕໍ ທຘິອາທິ ອາຫຸເນຍ຺ຍຄ຺ຄິຄຫປຕຄ຺ຄິທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຄ຺ຄີສຸ ຫຸຕໂຕ ອຸຬາຣຜລນ຺ຕິ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘິ. ຫຸຕນ຺ຕິ ທິນ຺ນໍ. ນິກາຍນ຺ຕເຣຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກວາທິນິກາເຍ.

ຐເປຕ຺ວາ ໑໖໕ ເຕຕິ ເຕ ປິຍມນາເປ ຎາຕິມິຕ຺ເຕ ອປເນຕ຺ວາ, ເຕສໍ ອທຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ເອໂສ. ເອກພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ຈ ທິສ຺ສຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ວີຕິວຕ຺ເຕ ທິສ຺ສຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ກທາຈິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍປິ ກປ຺ເປ ວີຕິວຕ຺ເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອໂວມິສ຺ສໍ, ກິຣິຍາວິເສສກຎ຺ເຈຕໍ. ປິຍມນາປຕ຺ຕກຣຘມ຺ມາ ນາມ ສີລາທໂຍ, ເຕ ອຣິຍສງ຺ເຆ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນວຏ຺ຐິຕາ ຈ ເຕສຸ ປິຍມນາປຕາ, ນ ເອວມຣິຍສງ຺ໂຆ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆວ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍຕິ. ປຸພ຺ພກາຣນ຺ຕິ ອຄ຺ຄກິຣິຍໍ. ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນາຕິ ອາທຣຄາຣວພຫຸມານາທິນາ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈກຣຓາທິນາ ຈ ສພ຺ເພນ ປກາເຣນ. ສ຺ວາຍໍ ປາຫວນີຍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິຍາຍຠາເວນ.

ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິຓາ. ຕຖາຠາວກຣເຓນ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ. ຍຖາ ອຸຬາຣາຕິວິປຸລຸທ຺ຣຍລາເຠນ ວິໂສຘິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ທກ຺ຂິຓາ ວິປຸລຜລຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫປ຺ຜລກຣຓຕາຍ ວິໂສເຘຕີ’’ຕິ.

ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ອຎ຺ຊລິ ກຣຓີຍາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ.

ຍທິປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຫິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ສມມ຺ປິສ຺ສ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສທິສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຂິປນ຺ຕິ ວປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊານີຕິ ວາ ເຂຕ຺ຕໍ, ເກທາຣາທິ, ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຸຎ຺ຎານໍ ເຂຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔. ສີລານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໘. ອໂຫ ວຕ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ, ອໂຫ ວຕ ອຈ຺ຉິທ຺ທານີຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອໂຫ ວຕາຕິ ຈ ສມ຺ຠາວເນ ນິປາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຂຓ຺ຑຕາທິຄຸຓວເສນາ’’ຕິ. ອຂຓ຺ຑຠາວາທິສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣສ຺ສ ສີລານິ ອນຸສ຺ສຣິຍມານານິ ປິຍມນາປຠາວາວຫເນນ ເກວລໍ ເມຕ຺ຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສີລານິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ຈາຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເຍສນ຺ຕິ ສີລາທີນໍ. ປຏິປາຏິຍາ ສມາທາເນ ສມາທານກ຺ກເມນ, ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທາເນ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ສີລານໍ ອາທິອນ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຖນ຺ເຕ, ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ, ວິສທິສູທາຫຣຓໍ ເຈຕໍ. ເອວໍ ເສສານິປິ ອຸທາຫຣຓານິ. ວິນິເວຘວເສນ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິນິວິທ຺ຘສາຏໂກ. ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ຄາວີ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພລຣຫິຕານິ ວາ ອສພລານິ. ຕຖາ ອກມ຺ມາສານິ. ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍໂຄ ເຫຏ຺ຐາ ສີລກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ໂກຘູປນາຫາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມກ຺ຂປຬາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມາຍາສາເຐຍ຺ຍມານາຕິມານາທໂຍ ຄຫິຕາ. ຕານິເຍວ ອຂຓ຺ຑາທິຄຸຓານິ ສີລານິ. ສີລສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠາວາປາທນໍ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ເສຣີ ສຍໍວສີ ຠຸຊິສ຺ໂສ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣເຓນ ຠຸຊິສ຺ສານີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠເວຍ຺ຍໍ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ, ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຍໍ ເຕ ສີເລສຸ ໂທໂສຕິ ຈຕູສຸ ວິປຕ຺ຕີສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສເນນ ປຣາມຏ຺ຐຸໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຊນານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ.

໑໕໙. ສິກ຺ຂາຍ ສຄາຣໂວຕິ ສີລຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິລທ຺ຘສມາທານຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ສິກ຺ຂາຍ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ສຠາຄວຸຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປນ຺ນສີເລຫິ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂກ, ຕາຍ ເອວ ວາ ສິກ຺ຂາຍ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ສິກ຺ຂາຄາຣວຣຫິໂຕ, ໂສ ຕາຍ ວິສຠາຄວຸຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ ວິໂລມນໂຕ. ຍຖາ ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຉິທ຺ທໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມາມິເສຫິ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ສິກ຺ຂາຍ ສຄາຣວຕ຺ຕາ ເອວ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ ປຣານຸວາທຠຍໍ ທຓ຺ຑຠຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິຠຍນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ຠຍານິ ອິມສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານຸວາທາທິຠຍວິຣຫິໂຕ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໕. ຈາຄານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ປກຕິຍາຕິ ສຠາເວນ. ຈາຄາຘິມຸຕ຺ເຕນາຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາເຄ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຕນ຺ນິນ຺ເນນ ຕປ຺ໂປເຓນ. ນິຈ຺ຈໍ ສທາ ປວຕ຺ຕາ ທານສໍວິຠາຄາ ຍສ຺ສ ໂສ ນິຈ຺ຈປວຕ຺ຕທານສໍວິຠາໂຄ, ເຕນ. ອິຘາປິ ‘‘ປກຕິຍາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ທິຍ຺ຍຕິ, ຕໍ ທານໍ. ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສໍວິຠຊຕິ, ໂສ ສໍວິຠາໂຄ. ອິໂຕ ທານິ ປຠຸຕີຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານິ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ອຊ຺ຊທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ. ອທຕ຺ວາ ນ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ທານສມາທານໍ ກຕ຺ວາ. ຕໍທິວສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠາວນາຣມ຺ຠທິວເສ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທາເນ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາທິຄຸຓວເສນາຕິ ວິຄຕານິ ມລມຈ຺ເຉຣານິ ເອຕສ຺ມາຕິ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉໂຣ, ຈາໂຄ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາ. ຕທາທີນໍ ຄຸຓານໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ, ອານິສໍສານໍ ວາ ວເສນ.

ສຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸກ຺ກມນ຺ຕິ ສາຘູນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມໍ ປເວຓິໍ ອນຸ ອນຸ ກມນ຺ໂຕ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ, ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ. ເຍ ອິເມ ທາຍກສ຺ສ ລາຠາ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລປຏິຠານາທໂຍ, ປິຍຠາວາທໂຍ ຈ ຠຄວຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ປກິຕ຺ຕິຕາ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປາຏວຠາວກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ມຈ຺ເຉຣມເລນາຕິ ມຈ຺ເຉຣສງ຺ຂາເຕນ ມເລນ. ອຖ ວາ ມຈ຺ເຉຣຎ຺ຈ ມລຎ຺ຈ ມຈ຺ເຉຣມລໍ, ເຕນ ມຈ຺ເຉເຣນ ເຈວ ໂລຠາທິມເລນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຊາຍນວເສນາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ. ກຓ຺ຫຘມ຺ມານນ຺ຕິ ໂລຠາທິເອກນ຺ຕກາຬການໍ ປາປຘມ຺ມານໍ. ວິຄຕຕ຺ຕາຕິ ປຫີນຕ຺ຕາ. ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສໂຕຕິ ເຄຫໍ ອາວສນ຺ຕສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສມານສ຺ສ. ນິສ຺ສຍວິຫາຣນ຺ຕິ ນິສ຺ສາຍ ວິຫຣິຕພ຺ພວິຫາຣໍ, ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ອຄາຣໍ ອາວສນ຺ຕານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄາທິອຸປກ຺ກິເລເສ ອຠິຠຸຍ຺ຍ.

ໂຍ ກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ໂຕປິ ສາເປກ຺ໂຂວ ເທຕິ, ໂສ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ນ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປນ ນ ເອວນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຈາໂຄຕິ ນິຣເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ປາຓາຕິປາຕພຫຸໂລ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ໂລຫິຕປາຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ທານພຫຸໂລ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ປຍຕປາຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທາຕຸໍ ສທາ ໂຘຕຫຕ຺ໂຖເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສທາຕິ ນິຈ຺ຈໍ, ອຠິຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍໍ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປເຣ ຍາຈນກາ. ຍາຈເນ ໂຍໂຄ ຍາຈນໂຍໂຄ, ປເຣຫິ ຍາຈິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາເຊນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທາເນນ ຍຸຕ຺ໂຕ ສທາ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ. ອຸຠເຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທາເນ, ສໍວິຠາເຄ ຈ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ.

໑໖໑. ຍຖາ ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຂຓ຺ຑຕາທິຄຸຓວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ສີລານຸສ຺ສຕິຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘອຸຬາຣປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐເມວ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາທິຄຸຓວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ຠິຍ຺ໂຍໂສຕິ ອຸປຣິປິ. ມຕ຺ຕາຍ ປມາຓສ຺ສ ມຫຕິຍາ ມຕ຺ຕາຍ, ວິປຸເລນ ປມາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາຄາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຈ຺ຈາເຄ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາໂຣ. ຕໂຕ ເອວ ອໂລຠຊ຺ຌາສໂຍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນຠິສງ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ. ປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ໂຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ອນຸໂລມກາຣີ ອນຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິ. ວິສາຣໂທຕິ ວິສໂທ ອຕ຺ຕໂນວ ຄຸເຓນ ກຕ຺ຖຈິປິ ອມງ຺ກຸຠູໂຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫາຣີ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖. ເທວຕານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ອຣິຍມຄ຺ຄວເສນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມວເສນ. ສມຸທາຄເຕຫີຕິ ສມ຺ມເທວ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄເຕຫິ. ຍາທິສາ ຫິ ອຣິຍານໍ ສນ຺ຕາເນ ໂລກິຍາປິ ສທ຺ຘາທໂຍ, ນ ຕາທິສາ ກທາຈິປິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ສທ຺ຘາທໂຍ. ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈຕຸມຫາຣາຊາ, ເຕ ເອວ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ສຫປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ຕຕ຺ຖູປປນ຺ນາຕິ ຕໍສຫຈຣິຕໍ ຐານໍ ຕາວຕິໍສໍ, ຕນ຺ນິວາສິໂນປິ ເທວາ ຕໍສຫຈຣຓໂຕ ເອວ ຕາວຕິໍສາ. ທຸກ຺ຂໂຕ ຍາຕາ ອປຍາຕາຕິ ຍາມາ. ຕຸສາຍ ປີຕິຍາ ອິຕາ ອຸປຄຕາຕິ ຕຸສິຕາ. ໂຠຄານໍ ນິມ຺ມາເນ ຣຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິມ຺ມານຣຕິໂນ. ປຣນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫ ພ຺ຣຫ຺ມກາໂຍ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ຕຕຸຕ຺ຕຣີຕິ ຕໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິເກຫິ ອຸຕ຺ຕຣິ, ອຸປຣິ ປຣິຕ຺ຕາຠາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເທວຕາ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍຖາຣູປາຍ ມຄ຺ເຄນາຄຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ, ສີເລນ ສຸເຕນ ຈາເຄນ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ຕຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ນາ ຕາ ເທວຕາ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕຖາຣູປາ ສທ຺ຘາ ສີລໍ ສຸຕໍ ຈາໂຄ ປຎ຺ຎາ ຈ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເທວຕາ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣນ຺ເຕນ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາທິຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພາ.

ຍທິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໖.໑໐) ອຸຠຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈ, ຕາສຎ຺ຈ ເທວຕານ’’ນ຺ຕິ ອຸຠຍໍ ສມຘຸຣໍ ວິຍ ສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໖.໑໐) ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ໂຂ ຕໍ ‘‘ເທວຕານໍ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຣໂຕ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທວຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາທີຫິ ສມານຄຸຓທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

໑໖໓. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເທວຕາ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານຸສ຺ສຣຓໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສີລຈາຄານຸສ຺ສຕີສຸ ວິຍ ອິຘາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານຸສ຺ສຣຓໍ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠາວນາຣມ຺ເຠ. ອປຣຠາເຄຕິ ຍຖາ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຠາວນາກາເລ. ຍທິ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ອິຘ ຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພາ, ກຖມຍໍ ເທວຕານຸສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທວຕານໍ ຄຸຓສທິສສທ຺ຘາທິຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສນາ’’ຕິ. ເຕນ ສທິສກປ຺ປນາຍ ອຍໍ ຠາວນາ ‘‘ເທວຕານຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເທວຕານໍ, ຕາສໍ ຄຸຓານໍ ວາ ອນຸສ຺ສຣເຓນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ເທວຕາຄຸຓານຸສ຺ສຣຓໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເທວຕານຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ສມຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄ ເທວຕາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ເອຕາສນ຺ຕິ ເອຕາສໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສຕີນໍ. ວິຕ຺ຖາຣເທສນາຍນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ປວຕ຺ຕເທສນາຍໍ, ມຫານາມສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑) ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠຄວາຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠຄວາຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຖເວທນ຺ຕິ ວາ ເຫຕຸຜລໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຸຏ຺ຐິມາຫ. ຘມ຺ມເວທນ຺ຕິ ເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຸຏ຺ຐິໍ. ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຍໍ ຕໍ ຠຄວໂຕ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕໍ, ໂສ ເຫຕຸ. ຎາປໂກ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ກາຣໂກ, ສມ຺ປາປໂກ ວາ. ໂຍເນນ ຎາຍມາໂນ ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຜລໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ເຫຕຸຜລວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິອາທີສຸປິ ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ສມ຺ມາປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸອປເທໂສ ກໂຕເຍວາຕິ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸເຫຕຸຜລສງ຺ຂາຕຄຸຓູປສໍຫິຕໍ. ຄຸເຓຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ.

໑໖໕. ອຣິຍສາວການຎ຺ເຎວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຣິຍສາວການໍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວາຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອວຘາຣຓຎ຺ຈ ເຕສໍ ສຸຂສິທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ມຫານາມສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑) ພຫູສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຣິຍສາວກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ? ເຕສໍ ພຫຸລວິຫາຣຕາຍາຕິ ອາຈຣິຍາ.

ນິກ຺ຂນ຺ຕນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຕໍ ນິສ຺ສຏໍ. ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ວຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອເປຕໍ. ສພ຺ພເມຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຄຘມ຺ຫາຕິ ປລິໂພຘໂຕ. ອິທມ຺ປີຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວເສນ ລທ຺ຘໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມາຫ. ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ, ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ.

ສມ຺ພາເຘຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ສມ຺ປີເຬ ສໍກເຏ ຆຣາວາເສ. ໂອກາສາຘິຄໂມ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂອກາໂສ. ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ເອວ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ. ວິສຸທ຺ຘິຘມ຺ມາຕິ ວິສຸຊ຺ຌນສຠາວາ, ວິສຸຊ຺ຌິຕຸໍ ວາ ຠພ຺ພາ. ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິຘມ຺ມຕາຍາຕິ ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຠພ຺ພຠາເວນ. ອຸປກ຺ກເມນາຕິ ປໂຍເຄນ. ປຣິໂຍທປນາຕິ ວິໂສຘນາ.

໑໖໖. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ເອວໍ ມຫານາມສຸຕ຺ຕາທີສຸ ອເນເກສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຣິຍສາວກສ຺ເສວ ວເສນ ຉສຸ ອນຸສ຺ສຕີສຸ ເທສິຕາສຸປິ. ຍສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທສ຺ສ ພເລນ. ປີຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ຉອນຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໘. ອນຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ມຣຓສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໗. ອິໂຕຕິ ເທວຕານຸສ຺ສຕິຍາ. ສາ ຫິ ຉສຸ ອນຸສ຺ສຕີສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາສນ຺ນາ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ຈ. ອນນ຺ຕຣາຍາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຣຓສ຺ສ ສຕິ ມຣຓສ຺ສຕີຕິ ມຣຓໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑) ວຈນໂຕ ຈຸຕິຂນ຺ຘານໍ ວິນາໂສ ມຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວິເສສໂຕ ປນ ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວິນາສຠາເວນ ກມ຺ມຏ຺ຐານິການໍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ກເຬວຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໓໖; ທີ. ນິ. ໒.໓໙໐; ມ. ນິ. ໑.໙໒, ໑໒໓). ຕຕ຺ຖ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ເອເກນ ຠເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ວິຈ຺ເຉໂທ ອາຍຸກ຺ຂຍາທິວເສນ ອນ຺ຕຣຘານໍ. ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓນ຺ຕິ ອຣຫໂຕ ສນ຺ຕານສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຸຈ຺ເຉທຠູຕໍ ມຣຓໍ. ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຂຓສ຺ສ ຠງ຺ໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ. ຂຓິກມຣຓນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຂຓວນ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ລພ຺ຠມານໍ ມຣຓໍ. ຍໍ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ຘໍ ອຸປາທາຍ ຣຸກ຺ຂາທິສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມິໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ເນປິ ອລ຺ລຕາທິວິຄມນໍ ນິສ຺ສາຍ ມຕໂວຫາໂຣ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ. ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທຂຓິກສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ອິຘ ມຣຓານຸສ຺ສຕິຍໍ ນາຘິປ຺ເປຕໍ ອພາຫຸລ຺ລໂຕ, ອນຸປຏ຺ຐຫນໂຕ, ອສໍເວຄວຕ຺ຖຸໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຘິປ຺ເປຕໍ ສຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ. ອາຍຸອາທີນໍ ຂຍກາເລ ມຣຓໍ ກາລມຣຓໍ. ເຕສໍ ອປຣິກ຺ຂີຓກາເລ ມຣຓໍ ອກາລມຣຓໍ. ‘‘ກາລມຣຓໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາຘິກາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິປຕ຺ຕິຠວວເສນ ປນ ‘‘ປາປກ຺ຂເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອາຍຸສນ຺ຕານຊນກປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອາຍຸປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ປວຕ຺ຕາປນການໍ ອາຫາຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ວິປກ຺ກວິປາກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລານຸຣູປໍ ທາຕພ຺ພວິປາກສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຄຕິກາລາຫາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນາຕິ ເທວານໍ ວິຍ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປຐມກປ຺ປິຍານໍ ວິຍ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາທີນໍ ວິຍ ອາຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາເວນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸຕຸສຸກ຺ກໂສຓິຕາທິໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອຊ຺ຊຕນກາລປຸຣິສານໍ ວິຍາຕິ ວິຍ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐາເນ ປຏ຺ຐປິໂຕ, ອຊ຺ຊຕນກາລປຸຣິສານໍ ວສ຺ສສຕມຕ຺ຕປຣິມາຓສ຺ສ ວິຍ ອາຍຸໂນ ຂຍວເສນາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ຫິ ອນາຄເຕປິ ປຣມາຍຸໂນ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ, ອຕີເຕ ປນ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ກາລາຫາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາເວນ ອເນກວສ຺ສສຫສ຺ສ ປຣິມາໂຓປິ ອາຍຸ ອໂຫສິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ອນ຺ຕຣກປ຺ປສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກລາພຸຣາຊາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນນ຺ທຍກ຺ຂນນ຺ທມາຓວກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຍໍ ‘‘ກາລມຣຓໍ ອກາລມຣຓໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍມຣຓໍ ອາຍຸກ຺ຂຍມຣຓໍ ອຸຠຍກ຺ຂຍມຣຓໍ ອຸປກ຺ກມມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ມຣຓໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ.

໑໖໘. ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາເຍນ. ມນສິກາໂຣຕິ ມຣຓາຣມ຺ມໂຓ ມນສິກາໂຣ. ເຍນ ປນ ອຸປາເຍນ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂຍນິໂສ ປວຕ຺ຕຍໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສ ປວຕ຺ຕຍໂຕຕິ ອນຸປາເຍນ ສຕິໍ, ສໍເວຄໍ, ຎາຓຎ຺ຈ ອນຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ໂສກປາໂມຊ຺ຊານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ສໍເວຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ສນ຺ຕາສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຕິສໍເວຄຎາຓວິຫຣໂຕ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ມຣຓໍ ນາເມຕໍ ຊາຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ສຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ສໍເວຄຊາໂຕ ໂຫຕິ ສມ຺ປຊາໂນ ຈ, ຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐຊນມຣຓາທິນິມິຕ຺ຕໍ ໂສກາທໂຍ ອໂນກາສາວ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ເອເຕ ໂທສາ, ຕສ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ອຣຎ຺ຎສຸສານາທີສຸ. ຫຕມຕສຕ຺ເຕຕິ ໂຈຣາທີຫິ ຫເຕ, ສຣເສນ ມເຕ ຈ ສຕ຺ເຕ. ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເຍສໍ ເຕ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ.

໑໖໙. ວຘກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕຕິ ຆາຕກສ຺ສ ວິຍ ປຕິ ປຕິ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຕຕິ ອາໂຣຄ຺ຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິຍ ຊີວິຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຊ຺ຊນໂຕ. ອຸປສໍຫຣຓໂຕຕິ ປເຣສໍ ມຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓສ຺ສ ອຸປນຍນໂຕ. ກາຍພຫຸສາຘາຣຓໂຕຕິ ສຣີຣສ຺ສ ພຫູນໍ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ. ອນິມິຕ຺ຕໂຕຕິ ມຣຓສ຺ສ ວວຕ຺ຖິຕນິມິຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ກາລສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ. ຂຓປຣິຕ຺ຕໂຕຕິ ຊີວິຕກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕຣຠາວໂຕ.

ວຘກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຘກສ຺ສ ວິຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈາຣຍມາໂນຕິ ອາຄຸເຣນ຺ໂຕ ປຫຣຓາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕວ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິໂຕ ສມີເປ ເອວ. ຊຣາມຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ຫິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປໍສຸວິຣຫິຕໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕາ ຊຣາມຣຓວິຣຫິຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ອຸປມາ. ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬໍ ກທາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສຸວິຣຫິຕມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕາ ປນ ກຖຎ຺ຈິປິ ຊຣາມຣຓວິຣຫິຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຂຓິກມຣຓໍ ຕາວ ອຸປມາຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ມຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍທິເມ ສຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ມຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອວສ຺ສໍ ມຣຓໂຕຕິ ອວສ຺ສໍ ມຣິຕພ຺ພໂຕ, ເອກນ຺ເຕນ ມຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ວາ. ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາຕິ ປພ຺ພຕໂຕ ອາຄຕາ. ຫາຣຫາຣິນີຕິ ປວາເຫ ປຕິຕສ຺ສ ຕິຓປຓ຺ຓາທິກສ຺ສ ອຕິວິຍ ຫຣຓສີລາ. ສນ຺ທເຕວາຕິ ສວຕິ ເອວ. ວຕ຺ຕເຕວາຕິ ປວາຫວເສນ ວຕ຺ຕຕິ ເອວ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຍເມກຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ສໍ ເອກຣຕ຺ຕິຍໍ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ. ປຐມນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຄພ຺ເຠຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ. ມາຓໂວຕິ ສຕ຺ໂຕ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຣຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ. ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິໂຕວາຕິ ອຸຏ຺ຐິຕອພ຺ໂຠ ວິຍ, ອຠິມຸຂຠາເວນ ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕວ ມຣຓສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ຍາຕີຕິ ໂສ ມາຓໂວ ຍາຕິ, ປຐມກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉເຕວ. ສ ຄຈ຺ຉໍ ນ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ມຣຓໍເຍວ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ກຸນ຺ນທີນນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໂຕ ປຕິຕານໍ ຂຸທ຺ທກນທີນໍ. ປາໂຕ ອາໂປຣສານຸຄຕພນ຺ຘນານນ຺ຕິ ປຸຣິມທິວເສ ທິວາ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປນ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ພນ຺ຘນມູລໍ ອຸປຄເຕນ ອາໂປຣເສນ ຕິນ຺ຕສິຖິລພນ຺ຘນຕາຍ ປາໂຕ ອາໂປຣສານຸຄຕພນ຺ຘນານໍ.

ອຈ຺ຈຍນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຸທກເມວ ໂອທກໍ, ອຸທໂກຆໍ ວາ. ຍສ຺ມາ ອຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອໂຫຣຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຊີວິຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍສ຺ມາ ຊີວິຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸ ຂີຍຕິ ມຈ຺ຈານໍ. ປປຕໂຕຕິ ປປຕນໂຕ ຠຍໍ ສາມິການໍ ຣຸກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ເມ ວິນິຍຸຎ຺ຊິຕຸກາມານໍ, ເຫຏ຺ຐາ ປວິຏ຺ຐານໍ ວາ. ອຸຄ຺ຄມນໍ ປຕິ ອຸຄ຺ຄມນນິມິຕ຺ຕໍ. ມາ ມໍ ອມ຺ມ ນິວາຣຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂກຈິ ມິຕ຺ຕມຸຂສຕ຺ຕຸຣນ຺ຘຄເວສີ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ນ ຫເນຍ຺ຍ, ອຍໍ ປນ ເອກໍເສນ ຫນຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫຊາຕິຍາ ອາຄຕໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຊີວິຕຫຣຓໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໐. ນນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ສຸຂີຕິ ທິພ຺ພສທິເສຫິ ໂຠເຄຫິ, ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ຈ ສຸຂສມງ຺ຄີ. ເທຫພນ຺ເຘນາຕິ ສຣີເຣນ. ອໂສໂກຕິ ອໂສກມຫາຣາຊາ. ໂສກມາຄໂຕຕິ ໂສຈິຕພ຺ພຕໍ ຄໂຕ.

ອາໂຣຄ຺ຍໍ ໂຍພ຺ພນານໍ. ພ຺ຍາຘິຊຣາປຣິໂຍສານຕາ ຊີວິຕສ຺ສ ມຣຓປຣິໂຍສານຕາຍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ອານີຕາ, ປຈ຺ຈຍຠາຄວເສນ ວາ. ໂລໂກເຍວ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ຍຖາ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ, ສນ຺ນິວສິຕພ຺ພຕາຍ ວາ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ອນຸຄໂຕຕິ ອນຸພນ຺ໂຘ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ວິຍ. ອນຸສໂຏຕິ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ອຸປວິເສນ ວິຍ. ອຠິຠູໂຕຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ມທ຺ທຫຕ຺ຖີຫິ ວິຍ. ອພ຺ຠາຫໂຕຕິ ປຫໂຏ ຠູເຕຫິ ວິຍ.

ເສລາຕິ ສິລາມຍາ, ນ ປໍສຸອາທິມຍາ. ວິປຸລາຕິ ມຫນ຺ຕາ ອເນກໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣາ. ນຠໍ ອາຫຈ຺ຈາຕິ ວິປຸລຕ຺ຕາ ເອວ ອາກາສໍ ອຠິວິຫຈ຺ຈ ສພ຺ພທິສາສຸ ຜຣິຕ຺ວາ. ອນຸປຣິເຍຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອນຸວິຈເຣຍ຺ຍຸໍ. ນິປ຺ໂປເຖນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອາຆາຕິຕໍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ. ອຘິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຘິຠວນ຺ຕິ. ກຸເລນ ວາ ຣູເປນ ວາ ສີເລນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ສທ຺ຘາທີຫິ ວາ ເສຏ຺ໂຐຕິ ສມ຺ຠາວນາຍ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ນ ກຎ຺ຈິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ເຕຫິ ເອວ ນິຫີໂນຕິ ອວມຎ຺ຎມານາຍ ສຸທ຺ທາທີສຸ ນ ກຎ຺ຈິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສພ຺ພເມວ ອຠິມທ຺ທຕິ ນິມ຺ມຖຕິ. ທຓ຺ຑາທິອຸປາຍາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອວິສຍາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖີນໍ ຠູມີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ຕຍຸທ຺ເຘນາຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທວິຫິເຕນ ມນ຺ຕສງ຺ຄາມປ຺ປໂຍເຄນ. ຘເນນາຕິ ຘນທາເນນ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສາມໍ, ເຠທຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໗໑. ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປສໍຫຣຓໂຕຕິ ປເຣຫິ ມເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເຕປິ ນາມ ມຕາ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມາທິສາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓສ຺ສ ອຸປນຍນໂຕ. ຍສມຫຕ຺ຕໂຕຕິ ປຣິວາຣມຫຕ຺ຕໂຕ, ວິຠວມຫຕ຺ຕໂຕ ຈ. ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໂຕຕິ ມຫາປຸຎ຺ຎຠາວໂຕ. ຖາມມຫຕ຺ຕໂຕຕິ ວີຣິຍພລມຫຕ຺ຕໂຕ. ຍຸຘິຏ຺ຐິໂລ ຘມ຺ມປຸຕ຺ໂຕ. ຈານຸໂຣ ໂຍ ພລເທເວນ ນິພ຺ພຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ມາຣິໂຕ.

ສຫ ອິທ຺ຘີຫີຕິ ເວຊຍນ຺ຕກມ຺ປນນນ຺ໂທປນນ຺ທທມນາທີສຸ ທິຏ຺ຐານຸຠາວາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຈ຺ຈຸມຸຂໍ ປວິຏ຺ໂຐ.

ກລໍ ນຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ປູຣຓຠາຄໍ ນ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອາຍສ຺ມໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎໍ ໂສຬສຠາເຄ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກໍ ຠາຄໍ ໂສຬສຘາ ຄເຫຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ເອກຠາຄສງ຺ຂາຕໍ ກລໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎາ ນ ອຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ຎາເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓວີຣິຍພເລນາ’’ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາວາຍາເມສຸ ຫິ ສິທ຺ເຘສຸ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕີຕິ. ເອກາກີຠາເວນ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ປາ. ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາ ສຍເມວ ຠູຕາ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ປາຕິ ສຍມ຺ຠຸໂນ.

ຫຕ຺ຖຄຕສຸວຓ຺ຓວລຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ວໍສກຬີຣສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ອສຕ຺ຕຕາຕິ ເອວມາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ອາຄມ຺ມ. ວີມໍສນ຺ຕາຕິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕາ. ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອສນຏ຺ເຐນ ມເຫສໂຍ. ເອກຈຣິຍນິວາເສນາຕິ ເອກຈຣິຍນິວາສມຕ຺ເຕນ, ນ ສີລາທິນາ. ຂຄ຺ຄມິຄສິງ຺ຄສມາ ອຸປມາ ເຍສໍ, ຂຄ຺ຄມິຄສິງ຺ຄໍ ວາ ສມູປມາ ເຍສໍ ເຕ ຂຄ຺ຄສິງ຺ຄສມູປມາ.

ຕມ຺ພນຂຕຸງ຺ຄນຂຕາທິອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິເຕຫິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາທີຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ ວິຈິຕ຺ໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸໂຕ ຣູປກາໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສີຕິ…ເປ… ຣູປກາໂຍ. ສຫ ວາສນາຍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພາກາຣປຣິສຸທ຺ຘສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິຄຸຓຣຕເນຫິ ສມິທ຺ໂຘ ຘມ຺ມກາໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາກາຣ…ເປ… ຘມ຺ມກາໂຍ. ຐານໂສຕິ ຕງ຺ຂເຓເຍວ.

ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສາຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍມານວິປຸລາປຣິເມຍ຺ຍພຸທ຺ຘານຸຠາວສ຺ສ, ວສໍ ນາຄຕໍ ອນຸປຄມນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຣຓໍ ສາມຎ຺ຎໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຣຓສາມຎ຺ໂຎ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຣຓສາມຎ຺ຎຕາ, ຕາຍ.

໑໗໒. ກິມິກຸລານນ຺ຕິ ກິມິສມູຫານໍ, ກິມິຊາຕີນໍ ວາ. ຊີຍນ຺ຕີຕິ ຊຣໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ.

ນິກ຺ຂນ຺ເຕຕິ ວີຕິວຕ຺ເຕ. ປຏິຫິຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈານຸຄຕາຍ. ໂສ ມມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ນ ເກວລໍ ກາລກິຣິຍາວ, ອຖ ໂຂ ມມ ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນມນສິກາຣສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ. ພ຺ຍາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວິປຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ສຕ຺ຖເກນ ວິຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ກນ຺ຕນກາ ມຣຓກາເລ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນກວາຕາ ສຕ຺ຖກວາຕາ.

໑໗໓. ອພລນ຺ຕິ ພລຫີນໍ. ທຸພ຺ພລນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ທຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ (ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ອ. ນິ. ໑໐.໗໕) ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙) ວິຍ. ຕເທຕໍ ອາຍຸ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມວຸຕ຺ຕິຕາ ອປຣາປຣໍ ປເວສນິກ຺ຂໂມວ. ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕນາສິກວາເຕ ອນ຺ໂຕ ອປວິສນ຺ເຕ, ປວິຏ຺ເຐ ວາ ອນິກ຺ຂມນ຺ເຕຕິ ເອກສ຺ເສວ ປເວສນິກ຺ຂໂມ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນາສິກວາຕຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນອຘິຏ຺ຐານາທິນາ. ຕທຠາໂວ ຫິ ອິຣິຍາປຖານໍ ສມວຸຕ຺ຕິຕາ. ອຕິສີເຕນ ອຠິຠູຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ວິປຊ຺ຊນໍ ມຫິໍສຣຏ຺ຐາທີສຸ ຫິມປາຕກາເລນ ທີເປຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສີເຕນ ຠິນ຺ນສຣີຣາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອຕິອຸຓ຺ເຫນ ອຠິຠູຕສ຺ສ ວິປຊ຺ຊນໍ ມຣຸກນ຺ຕາເຣ ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ຕາຍ ປຈ຺ຉິໍ, ຕຕ຺ຖ ຐປິຕໍ ອຸປຣິ ສາຏກໍ, ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ທີເປຕພ຺ພໍ. ມຫາຠູຕານໍ ສມວຸຕ຺ຕິຕາ ປໂກປາຠາໂວ. ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ປໂກເປນ ສຣີຣສ຺ສ ວິກາຣາປຕ຺ຕິ ປຣໂຕ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານກຖາຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຍຸຕ຺ຕກາເລຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ຂຸທ຺ທາຠິຠູຕກາເລ.

໑໗໔. ອວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ກາລາທິວເສນ ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ. ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ, ນິຈ຺ຉໂຍ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ’’ຕິ. ນ ນາຍເຣຕິ ນ ຎາຍນ຺ຕິ.

ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣນ຺ຕິ ປຣໍ ອຎ຺ຎໍ ກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ໂອຣກາລສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຣມາຍຸໂຕ ໂອຣກາລໍ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ປຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ອພ຺ພຸທເປສີຕິອາທີສຸ ‘‘ອພ຺ພຸທກາເລ ເປສິກາເລ’’ຕິອາທິນາ ກາລ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກາໂລຕິ ອິຘ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິເວລາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິເຘວ ເທເຫນ ປຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນກປ຺ປກາຣໂຕຕິ ນຄເຣ ຊາຕານໍ ຄາເມ, ຄາເມ ຊາຕານໍ ນຄເຣ, ວເນ ຊາຕານໍ ຊນປເທ, ຊນປເທ ຊາຕານໍ ວເນຕິອາທິນາ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ. ອິໂຕ ຈຸເຕນາຕິ ອິໂຕ ຄຕິໂຕ ຈຸເຕນ. ອິຘ ອິມິສ຺ສໍ ຄຕິຍໍ. ຍນ຺ຕຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍາຕິ ຍຖາ ຍນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ຍນ຺ຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ໂລໂກ ຄຕິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ອຸປມາ.

໑໗໕. ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ວສ຺ສສຕໂຕ ອຸປຣິ ‘‘ທສ ວາ ວສ຺ສານິ, ວີສຕິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍໍ ວສ຺ສສຕໍ ອປາປຸຓນ຺ໂຕ ອປ຺ປກໍ ວາ ຊີວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄມນີໂຍຕິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ. ສມ຺ປຣາໂຍຕິ ປຣໂລໂກ.

ຫີເຬຍ຺ຍາຕິ ປຣິຠເວຍ຺ຍ ນ ສມ຺ຠາເວຍ຺ຍ. ນນ຺ຕິ ອາຍຸໍ. ສຸໂປຣິໂສຕິ ສາຘຸປຸຣິໂສ ປຎ຺ຎວາ. ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທິຕ຺ຕສີໂສວາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຕຫິ ອຸປມາຫີຕິ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕິຓຄ຺ເຄ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸ ສູຣິເຍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຂິປ຺ປໍເຍວ ປຏິວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ໂຫຕິ. ອຸທເກ ອຸທກປຸພ຺ພຸຬໍ. ອຸທເກ ທຓ຺ຑຣາຊິ. ນທີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ທູຣງ຺ຄມາ ສີຆໂສຕາ ຫາຣຫາຣິນີ. ພລວາ ປຸຣິໂສ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ສໍຍູຫິຕ຺ວາ ອກສິເຣເນວ ວເມຍ຺ຍ. ທິວສໍ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ອໂຍກຏາເຫ ມໍສເປສິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຂິປ຺ປໍເຍວ ປຏິວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ. ຄາວີ ວຊ຺ຌາ ອາຆາຕນໍ ນີຍມານາ ຍໍ ຍເທວ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ສນ຺ຕິເກວ ໂຫຕິ ວຘສ຺ສ, ສນ຺ຕິເກວ ມຣຓສ຺ສ, ເອວເມວໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂຄວຊ຺ຌູປມໍ ຊີວິຕໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ລຫຸກໍ ພຫຸທຸກ຺ຂໍ ພຫຸປາຍາສໍ ມນ຺ຕາຍໍ ໂພທ຺ຘພ຺ພໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ, ຈຣິຕພ຺ພໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ນຕ຺ຖິ ຊາຕສ຺ສ ອມຣຓ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໗໔) –

ເອວມາຄຕາຫິ ອິມາຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອຸປມາຫິ ອລງ຺ກຕໍ.

ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວນ຺ຕິ ເອກໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ. ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວຘາວຫໍ ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທໍ. ພຫຸໍ ວຕ ເມ ກຕໍ ອສ຺ສາຕິ ພຫຸໍ ວຕ ມຍາ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ຂຓໍ ຕຕ຺ຕກໍ ເວລໍ. ເອກໍ ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ເອກໍ ທິວສໍ ຍາປນປ຺ປໂຫນກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ທນ຺ຘນ຺ຕິ ມນ຺ທໍ ຈິຣາຍ. ອວິສ຺ສາສິໂຍ ອວິສ຺ສາສນີໂຍ.

໑໗໖. ຈິຕ຺ເຕ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໂວຫາໂຣ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຂໂຓ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໘; ກຖາ. ໓໓໕). ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ລຫຸສໍ ອິຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຍາຍໍ ‘‘ໂຍ ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕານໍ (ທີ. ນິ. ໒.໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕; ອ. ນິ. ໗.໗໔) ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ປພນ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ໂວຫາຣວເສນາຕິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ອຕິປຣິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ ຘນຸຄ຺ຄຫາ ສຸສິກ຺ຂິຕາ ກຕຫຕ຺ຖາ ກຕູປາສນາ ຈຕຸທ຺ທິສາ ຐິຕາ ອສ຺ສຸ, ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ອຫໍ ອິເມສໍ…ເປ… ກຕູປາສນານໍ ຈຕຸທ຺ທິສາ ກຓ຺ເຑ ຂິຕ຺ເຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປຖວິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຍຖາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຊໂວ, ຍຖາ ຈ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຊໂວ, ຕໂຕ ສີຆຕໂຣ. ຍຖາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຊໂວ, ຍຖາ ຈ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຊໂວ, ຍຖາ ຈ ຍາ ເທວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປຸຣໂຕ ຘາວນ຺ຕິ, ຕາສໍ ເທວຕານໍ ຊໂວ, ຕໂຕ ສີຆຕຣໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ຂີຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໒໘) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ, ປາເທ ຈ ພທ຺ຘຂຸຣຘາຣາສນ຺ນິປາຕໂຕປິ ປຣິຕ຺ຕໂກ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ໂສ ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຕິວິຍ ປຣິຕ຺ຕຕໂຣ, ຍສ຺ສ ອຸປມາປິ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປມາປິ ນ ສຸກຣາ, ຍາວ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໘). ຊີວິຕກ຺ຂໂຓຕິ ຊີວນກ຺ຂໂຓ. ເອກຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕເຍວ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວນກ຺ຂຓສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕໍ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກນ຺ຕິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓມຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ນິຣຸທ຺ຘມຕ຺ເຕຕິ ເຍນ ວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓນ ‘‘ຊີວຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ນິໂຣຘໍ ຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຕໍສມງ຺ຄີ ສຕ຺ໂຕ ນິຣຸທ຺ໂຘ ມໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ສຕ຺ຕານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວນໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ. ອຸເປກ຺ຂາປິ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂາສຸ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ຊີວິຕເວທນາວິຎ຺ຎາຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເກວລາຕິ ອຕ຺ຕນາ, ນິຈ຺ຈຠາເວນ ວາ ອໂວມິສ຺ສາ. ເອກຈິຕ຺ຕສມາຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອເກເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫິຕາ. ລຫຸໂສ ວຕ຺ຕຕິ ຂໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕາຍ ລຫຸໂກ ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຊີວິຕາທີນໍ ຂໂຓ ວຕ຺ຕຕິ.

ເຍ ນິຣຸທ຺ຘາ ມຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈວນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ‘‘ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເຍ ຂນ຺ຘາ. ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ວາ ອິຘາຕິ ເຍ ວາ ອິຘ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣຸທ຺ຘາ ຂນ຺ຘາ. ສພ຺ເພປິ ສທິສາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອກສທິສາ. ກຖໍ? ຄຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘານາຠາເວນ ວິຄຕາ. ຍຖາ ຫິ ຈຸຕິຂນ຺ຘາ ນ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຂນ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ນ ຊາໂຕຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊາໂຕ ນ ໂຫຕິ ອຊາໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ວຕ຺ຕມາເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊີວຕິ ຊີວມາໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕຠງ຺ຄາ ມໂຕ ໂລໂກຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖິຍາ ຍາ ຕໍ ຕໍ ຘຣນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຊີວຕິ, ຜຸສ຺ໂສ ຊີວຕີ’’ຕິ ວຈນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສຍຠູຕາ ສນ຺ຕານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖິຍາ ປຣມຕ຺ຖຠູຕາ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນ ຊີຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໖).

໑໗໗. ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ອາກາເຣນ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອາເສວນໍ ລຠຕີຕິ ຠາວນາເສວນໍ ລຠຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ຕວເສນ ມຣຓາຣມ຺ມຓເມວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຣຓາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ສຠາວຘມ຺ມານໍ ເຠໂທ ສຠາວຘມ຺ມຄຕິໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ປນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐). ສໍເວຊນີຍຕ຺ຕາຕິ ສໍເວຄຊນນໂຕ ມຫາຠູເຕສຸ ມຫາວິກາຣຕາ ວິຍ ຄຍ຺ຫມານາ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຍມານໍ ອຸປຣູປຣິ ອຸພ຺ເພຄເມວ ອາວຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ນ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຍທິ ສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອປ຺ປນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານໍ ເອກຈ຺ຈານິ ອຣູປຊ຺ຌານານິ ຈ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ວິສຸທ຺ຘິຠາວນານຸກ຺ກມວເສນາຕິ ເຫຏ຺ຐິມວິສຸທ຺ຘິຍາ ອານຸຠາເວນ ອຘິຄຕາຕິສຍາຍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຠາວນາຍ, ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ນິພ຺ພິນ຺ທນວິຣຊ຺ຊນາທິວິສໍໂຍຄາຘິມຸຕ຺ຕິອປ຺ປນາຍ ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ວິຄໂມຕິ ເອວໍຠູຕສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນານຸກ຺ກມສ຺ສ ວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມນມຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາສມາຫິເຕນ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມນມຕ຺ຕເມວ ຠາວນາຍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ສຠາວຘມ຺ເມປິ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ ອປ຺ເປຕີຕິ.

ສຕຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສໍເວຄພຫຸລຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວສ຺ສ ສພ຺ພຠເວສຸ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎາປຏິລາໂຠ. ຊີວິຕນິກນ຺ຕິໍ ຊຫາຕິ ມຣຓສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິຕາທສ຺ສນໂຕ. ປາປຄຣຫີ ໂຫຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາປຏິລາຠໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ອສນ຺ນິຘິພຫຸລຕາ, ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາ ຈ. ຕທນຸສາເຣນາຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາປຣິຈຍານຸສາເຣນ. ອຠາວິຕມຣຓາຕິ ອຠາວິຕມຣຓານຸສ຺ສຣຓາ. ອຠໂຍ ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕິ ປເຄວ ມຣຓສຎ຺ຎາຍ ສູປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ.

ກາຍຄຕາສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໘. ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາໂລ, ຕສ຺ມາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອປວຕ຺ຕປຸພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ. ນນຸ ຈ ສຸເນຕ຺ຕສຕ຺ຖາຣາທໂຍ (ອ. ນິ. ໖.໕໔; ໗.໖໖, ໗໓), ອຎ຺ເຎ ຈ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາ ສຣີຣໍ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ຊານິໍສຸ. ຕຖາ ຫິ ສຸເມຘຕາປເສນ ສຣີຣໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍນ຺ນູນິມໍ ປູຕິກາຍໍ, ນານາກຸຓປປູຣິຕໍ;

ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອນເປກ຺ໂຂ ອນຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໘) –

ອາທິ. ກາມໍ ໂພຘິສຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຕາປສາທໂຍ ສຣີຣໍ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວນ ປນ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິ. ສໍເວຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ຍາຖາວໂຕ ກາຍສຠາວປ຺ປເວທນໂຕ. ອຕ຺ຖາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖາຍ. ໂຍຄກ຺ເຂມາຍາຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂມຠາວາຍ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕິອວິປ຺ປວາສາຍ ຈ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິຍສມ຺ປຊຎ຺ຎາຍ ຈ. ຎາຓທສ຺ສນປຏິລາຠາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓາຘິຄມາຍ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ ເອເຕສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓາຍ. ອມຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິຄມເຫຕຸຕາຍ, ອມຕສທິສາຕປ຺ປກສຸຂສຫິຕຕາຍ ຈ ກາຍຄຕາສຕິ ‘‘ອມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຌານສມາປຊ຺ຊເນນ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ. ປຣິຫີນນ຺ຕິ ຊິນໍ. ວິຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອນຘິຄເມນ ວິຣຊ຺ຌິຕໍ. ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ສາຘິຕໍ ນິປ຺ຜາທິຕໍ. ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ປສໍສິຕ຺ວາ ຍໍ ຕໍ ກາຍຄຕາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຕ຺ຖ ປນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໓ ອາທໂຍ). ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກຖໍ ຠາວິຕາ ຈ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ອຍໍ ເທສນາ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ເກນ ປກາເຣນ ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາ ຠາວິຕາ, ເກນ ຈ ປກາເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາ ອານາປານຊ຺ຌານາທີນໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມຫປ຺ຜລາ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍານໍ, ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ, ອຣຕິຣຕິສຫນຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສິທ຺ຘິຍາ ມຫານິສໍສາ ຈ ໂຫຕີຕິ? ອານາປານປພ຺ພນ຺ຕິ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານາວຘິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຘາຕຸມນສິກາຣກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ຍທິປິ ອຸປຈາຣສມາຘິ ອິຊ຺ຌຕິ, ສມ຺ມສນວາໂຣ ປນ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍຕິ ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພມ຺ປິ ‘‘ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ກາໂຍ ເອວໍຘມ຺ໂມ ເອວໍຠາວີ ເອວໍອນຕີໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໙; ມ. ນິ. ໑.໑໑໒) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອສຸຠານິຈ຺ຈຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ກາເຍ ອາທີນວສ຺ສ ວິຠາວນວເສນ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ນວສິວຖິກ…ເປ… ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສູຕິ ເອເຕສຸ ສິວຖິກປພ຺ເພສຸ ອາຄຕອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ. ອານາປານສ຺ສຕິວເສນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາວເສນ. ໂຍ ອຸປຣິ ‘‘ກຣີສໍ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໂກຏ຺ຐາໂສ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕໍ ອິຘ ປາຬິຍໍ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໔) ອຏ຺ຐິມິຎ຺ເຊເນວ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເທສນາ ອາຄຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ເຊນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອນຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ. ກາຍໍ ຄຕາ, ກາເຍ ວາ ຄຕາ ສຕິ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ສຕິສີເສນ ອິທໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໑໗໙. ຈຕຸມຫາຠູຕິກນ຺ຕິ ຈຕຸມຫາຠູຕສນ຺ນິສ຺ສຍໍ. ປູຕິກາຍນ຺ຕິ ປູຕິຠູຕໍ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘກາຍໍ. ຐານຄມນາວຕ຺ຖໍ ສຣີຣໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕສ຺ສ ວາ ອວຍເວສຸ ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິມໍ ປາທຕລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ປາທຕລາ’’ຕິ. ຕິຣິຍໍ ຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ເກສໂລມນຂານໍ, ຕຈສ຺ສ ຈ ອຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາ ອຕ຺ຖີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນພຫຸລຕາຍ ປນ ກາຍສ຺ສ ຕຈປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຈ ປຣິຍນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຕຈປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອເຕນ ປນ ວຈເນນ ກາເຍກເທສຠູໂຕ ຕໂຈ ຄຫິໂຕ ເອວ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຈ ເກສາທໂຍ ຕທນຸປວິຏ຺ຐມູລາ ຕຈປຣິຍນ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣສມູໂຫ ສພ຺ໂພປິ ກາໂຍ ຕຈປຣິຍນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖີຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິປາຕປທໍ ວາ ເອຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕີສຸປິ ສງ຺ຂາສຸ ຕເທວສ຺ສ ຣູປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕເກຫິ ສຣີເຣ ກາຍ-ສທ຺ທໍ ວຓ຺ຓນ຺ເຕຫິປິ ອສຸຈິສມຸທາຍຠາເວເນວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸຈິສຎ຺ຈຍໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຍຠູຕໂຕຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕຕ຺ຕາ. ‘‘ປູຣໍ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເກ ປນ ເຕ ປກາຣາ? ເຍຫິ ນານປ຺ປກາຣໍ ອສຸຈິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເຕ ເກສາທິເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕ ເກສາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ’’ຕິ. ອາກາຣາ ປກາຣາຕິ ຫິ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ. ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ນຂາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສສຸ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ’’ຕິ ປທຕ຺ຕເຍນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຣິໂຕຕິ ຕິຣິຍໍ, ສມນ຺ຕໂຕ ວາ ປາທຕລເກສມູເລສຸ ຈ ຕຈສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ສຸຈິຠາວນ຺ຕິ ສຸຈິໂນ ສພ຺ຠາວໍ, ສຸຈິເມວ ວາ.

໑໘໐. ເຍນ ວິຘິນາ ອຸຄ຺ຄເຫ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ສຕ຺ຕວິໂຘ ວິຘິ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວາ ຎາຓໍ. ມນສິກາຣໂກສລ຺ເລປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ວາຕິ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວ. ເຕສໍ ກິຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍມຄ຺ເຄເນວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຸປຘາເຣນ຺ຕານໍ ປຏິປາຏິຍາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ ວິຠູຕຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍິໍສຸ, ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາສິ, ເຕ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ຌານໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ຌານປາທກໍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທສ຺ສນມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ວ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຕຈປຎ຺ຈກາທິວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ປຖວີຘາຕຸພຫຸລຠາວໂຕ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄສ຺ສ ກຣີສາວສາເນ ຕນ຺ຕິອາໂຣປນມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມໍສໍ, ນ຺ຫາຣຸ, ອຏ຺ຐິ, ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ວກ຺ກໍ, ວກ຺ກໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ, ອຏ຺ຐິ, ນ຺ຫາຣຸ, ມໍສໍ, ຕໂຈ, ທນ຺ຕາ, ນຂາ, ໂລມາ, ເກສາຕິ ເອວໍ ວກ຺ກປຎ຺ຈກາທີສຸ ອນຸໂລມສຊ຺ຌາຍໍ ວຕ຺ວາ ປຏິໂລມສຊ຺ຌາໂຍ ປຸຣິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖) ວິສຸໍ ຕິປຎ຺ຈາຫໍ, ປຸຣິເມຫິ ເອກໂຕ ຕິປຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ຉປຎ຺ຈາຫໍ ສຊ຺ຌາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອາທິອນ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸໂລມປຏິໂລມສຊ຺ຌາເຍປິ ຫິ ປຏິໂລມສຊ຺ຌາໂຍ ອນ຺ຕິໂມ ໂຫຕິ, ສຊ຺ຌາຍປ຺ປກາຣນ຺ຕຣໍ ວາ ເອຕມ຺ປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຫຕ຺ຖສງ຺ຂລິກາຕິ ອງ຺ຄຸລິປນ຺ຕິມາຫ.

ມນສາ ສຊ຺ຌາໂຍຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ຕນມາຫ, ຍໍ ມານສໍ ‘‘ຊປ຺ປນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສມ຺ມເທວ ອຊ຺ຌາໂຍຕິ ວາ ສຊ຺ຌາໂຍ, ຈິນ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣຕຣໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕເນນ ປຄຸຓຠູຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕນ຺ຕິ ສມາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ກຕ຺ຖຈິ ອສຊ຺ຊມານາ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕທນຸສາເຣນ ຕທຕ຺ໂຖປິ ວິຠູຕຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຈສາ ສຊ຺ຌາໂຍ ຫິ…ເປ… ປຏິເວຘສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສາຕິ ອສຸຠລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສ.

ປຏິກ຺ກູລສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ໂກຏ຺ຐາສາ ວວຕ຺ຖານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກສ຺ສຈິ ສຓ຺ຐານຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ, ກສ຺ສຈິ ທິສາວິຠາຄຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ, ກສ຺ສຈິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ, ກສ຺ສຈິ ສພ຺ພໂສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓມຸເຂນາຕິ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລາວຫໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກສາທີນໍ ວຓ຺ໂຓ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຕ຺ຕໂນ ຠາໂຄ ສຠາໂຄ, ສຠາເຄນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຫຏ຺ຐຸປຣິຕິຣິຍປຣິຍນ຺ເຕຫິ, ສໂກຏ຺ຐາສິກເກສນ຺ຕຣາທີຫິ ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມິສ຺ສກຕາວເສນາຕິ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕເຣຫິ ອໂວມິສ຺ສກຕາວເສນ. ອສຠາໂຄ ຫິ ອິຘ ‘‘ວິສຠາໂຄ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ວິຣຸທ຺ຘສຠາໂຄ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເກສາທິສທ຺ທໂຕ ເອວ ລພ຺ຠຕິ. ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ‘‘ເກສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອເກສາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເກ ປນ ເຕ ອເກສາ? ໂລມາທໂຍ, ນ ຈ ຆຏາທີສຸ ປສງ຺ໂຄປກຣເຓເນວ ເຕສໍ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ.

ປຏິກ຺ກູລວເສເນວ ກຖິຕໍ ຘາຕຸວິຠາຄສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ ອຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ເຖວ ວິສຸໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຈ ຘາຕຸວິຠງ຺ໂຄ ປກ຺ກຸສາຕິສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒) ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ ຘາຕຸວິຠງ຺ຄປາຬິ (ວິຠ. ໑໗໒ ອາທໂຍ) ຈ. ຍສ຺ສ ວຓ຺ຓໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ເກສາທິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາຍ ຌານານິ ເກສາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິຓາຣມ຺ມຓານິ ວິຠຕ຺ຕານິ. ຎຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຘາຕຸວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣປພ຺ເພ. ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໓ ອາທໂຍ) ຫິ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣປພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາ ນິທ຺ທິສີຍຕິ.

໑໘໑. ນ ເອກນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ເອກນ຺ຕຣິກາຍປິ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ທ຺ວນ຺ຕຣິກາທິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ເອກນ຺ຕຣິກາຍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ໂອກ຺ກມນວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ເພ ມຄ຺ເຄ. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ຄເຫຕພ຺ພວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິໂຍສານໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ມນສິກາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິຠູຕໍ ປນ ໂຫຕິ ປຏິກ຺ກູລາກາຣສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ນ ວິເສສໍ ອາວຫຕິ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິໂຍສານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສ ມນສິ ກໂຣໂຕເຍວ ວິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕ ສາຕິສຍໍ ປາຏິກ຺ກູລໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິໂຍສານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອິມສ຺ສ ປນ ອຕິວິຍ ທນ຺ຘໍ ມນສິ ກໂຣໂຕ ວິຠູຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐານເມວ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປຏິກ຺ກູລຕາຍ ສຓ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓຕິ ‘‘ອສຸຈິ ປຏິກ຺ກູລ’’ນ຺ຕິ ເກສາທີສຸ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ອສຸຠານຸປສ຺ສນໍ ຫິຕ຺ວາ ສຸຠາທິວເສນ ຄຍ຺ຫມານາ ເກສາທໂຍປິ ອິຘ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓເມວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣູປາທໂຍ ຫິ ນີລາທິວເສນ ປຸຖຸສຠາວຕາຍ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ນາມ, ນານາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມາຘານໍ ເຈຕໂສ ວິຣູໂປ ເຂໂປຕິ ວິກ຺ເຂໂປ. ໂສ ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ປຏິພາຫິຕພ຺ໂພ. ປຣິຫາຍຕີຕິ ຫາຍຕິ. ປຣິຘໍສຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ.

ຍາ ອຍໍ ເກສາ ໂລມາຕິອາທິກາ ໂລກສງ຺ເກຕານຸຄຕາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ. ຕໍ ເກສາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ. ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປຏິກ຺ກູລຠາວນາຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ. ຕສ຺ສາ ອຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ‘‘ປຏິກ຺ກູລ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ – ມນຸສ຺ສາ ວິຍ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອຸທປານໍ ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສາ. ຕາລປຓ຺ຓາທິສຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ເກສາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເຕນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸທປາເນ ນ຺ຫານປິວນາທິ ວິຍ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເກສາ ໂລມາຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ມນສິກາໂຣ. ອຠິຓ຺ຫສຎ຺ຈາເຣນ ມນຸສ຺ສານໍ ສຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ອຸທປາເນ ກິຈ຺ຈກຣຓໍ ວິຍ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ມນສິກາຣພເລນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກູລຠາເວເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠາວນານຸໂຍໂຄ. ປຸພ຺ພຠາເຄ…ເປ… ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໔) ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເກສາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ໂກຏ຺ຐາສານໍ ປຏິກ຺ກູລຠາໂວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ ຠາວນາຍ ວີຖິປຏິປນ຺ນກາເລ. ປຏິກ຺ກູລຠາເວເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສານໍ ປຏິກ຺ກູລາກາເຣເຍວ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຸຎ຺ຈນໍ ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນໍ, ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ມຸຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ອນຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຣິໂຍສານໂກຏ຺ຐາສເມວ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕນ຺ຕິອນຸສາເຣນ ອາທິໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ມນສາ ສຊ຺ຌາໂຍ ວິຍ ມນສິກາໂຣ ເຕ ເຕ ໂກຏ຺ຐາເສ ອາມຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ. ຍທາ ປນ ເນ ລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕທາ ເກຈິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ມນສິກາຣກມ຺ມໍ ຕາວ ກາຕພ຺ພໍ. ກີວ ຈິຣນ຺ຕິ? ຍາວ ທ຺ວີສຸ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ, ເຕສມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອໂກ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ ຕາວ.

ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ເອກຕ຺ຖກຕາຍ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຍາ ກເມນ ສພ຺ພຕາເລສຸ ປຕິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ຕຕາລໍ, ອາທິຕາລຎ຺ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ກຕາຍ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຍາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂາຕິ ທ຺ວີສຸ ເຄເຫສຸ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂາ.

ອປ຺ປນາໂຕຕິ ອປ຺ປນາກາຣໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ອປ຺ປນາ ໂຫນ຺ຕິ. ກິໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ໂຫຕິ ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎຖາຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປນາໂກຏ຺ຐາສໂຕ’’ຕິ, ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ໂກຏ຺ຐາສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເກສາທີສູ’’ຕິອາທິ.

ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ.

ອນຸຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ, ຠາເວນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເລນກາລນ຺ຕິ ກາເລ ກາເລ. ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປລກ຺ຂິຕສມາຘານາກາໂຣ ສມາຘິ ເອວ. ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກາຕພ຺ພໍ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຘິກາຣຓໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຈນເສໂສ. ຕໍ ຠາວນາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕນສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວາ ມນສິກຣຓຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ມຸທຸຠູຕໍ, ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸຕ຺ຕາ ເອວ ກມ຺ມຎ຺ຎໍ ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ. ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄເມນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ປຠງ຺ຄູຕິ ກມ຺ມນິຍຠາວູປຄມເນນ ນ ຈ ປຠິຊ຺ຊນສຠາວໍ ສຸທ຺ຘນ຺ຕໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິນິໂຍຄກ຺ຂມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ ອາສວານໍ ຂຍາຍາ’’ຕິ.

ອຸກ຺ກໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ມູສໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ອາລິມ຺ເປຕີຕິ ອາທີເປຕິ ຊາເລຕິ. ຕຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ປິຬນ຺ຘນວິກຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ ອສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓກາຣສ຺ສ ອນຸໂຠຕິ ປໂຫຕິ ສາເຘຕິ. ອສ຺ສ ວາ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ອນຸໂຠຕິ ປາປຸຓາຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາຍ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິກສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ. ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສກ຺ຂິ. ສກ຺ຂິໂນ ຠພ຺ພຕາ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ສກ຺ຂິຠວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກ຺ຂິ ຈ ໂສ ຠພ຺ໂພ ຈາຕິ ວາ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິວິຘາທີນໍ ຠພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ຂີຕິ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ສຕິ ສຕິ ອາຍຕເນຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸອາທິເກ ກາຣເຓ ສຕິ.

ສີຕິຠາວນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ກິເລສທຣຖວູປສມໍ ວາ. ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຓວເສນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຓວເສນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສມ຺ປຫໍເສຕີຕິ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ໂຕເສຕິ, ອຸຕ຺ເຕເຊຕິ ວາ. ຍທາ ວາ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕທາ ຊາຕິອາທີນິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໗) ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ຍທາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ສມ຺ມເທວ ຠາວນາວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ກຎ຺ຈິ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ຍຸເຄສຸ ສາຣຖິ ວິຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ອຸເປກ຺ຂໂກວ ໂຫຕິ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິໂກຕິ ປຓີເຕ ອຸຕ຺ຕເມ ມຄ຺ຄຜເລ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາໂຣ.

ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລສງ຺ຂາຕໍ ວິຘິໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣິຍາປຸຓນາທິນາ ສຸປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລສງ຺ຂາຕໍ ວິຘິໍ ສມ຺ມເທວ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ວິເສສນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ຠາວນາຍ ວິເສສໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕນ຺ຕິໍ ປຄຸຓຠາວໍ ປາເປນ຺ໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ວາຈາຍ, ມນສາ ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຖາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸພ຺ພິນິເຠໂທ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຄຫນຠູໂຕ ປເທໂສ ‘‘ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖໂຕ ທຸພ຺ພິນິເຠໂທ ຄຫນຠູໂຕ ຈ ປເທໂສ ‘‘ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນາທິລທ຺ເຘນ ຎາຓຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ.

ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິມິຕ຺ຕໍ, ອສຸຠາກາໂຣ. ເອທິເສນ ປໂຍຊເນນ ລຸຎ຺ຈນມ຺ປິ ອນວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນຕິ ມຸຓ຺ຑິຕຏ຺ຐາເນ. ວຏ຺ຏຕິເຍວ ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສເຍນ ໂອໂລກນໂຕ. ອຸສ຺ສທວເສນາຕິ ອຜລິຕານໍ, ຜລິຕານໍ ວາ ພຫຸລຕາວເສນ. ທິສ຺ວາວ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ທສ຺ສນໂຍຄ຺ຍຕາຍ ຕຈປຎ຺ຈກສ຺ສ, ອິຕເຣສຸ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຎຕ຺ວາ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ໂກຏ຺ຐາສວວຕ຺ຖາປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໒. ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓາຕິ ອຠິນວາຣິຏ຺ຐຜລວຓ຺ຓາ. ກຓ຺ຓຈູຬິກາຕິ ອຸປຣິກຓ຺ຓສກ຺ຂລິກາຍ ປຣຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ກຖໍ? ທ຺ເວ ເກສາ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອາສໂຍຕິ ນິສ຺ສໂຍ, ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘໔. ອສມ຺ຠິນ຺ນກາຬກາ ອຎ຺ເຎນ ວຓ຺ເຓນ ອສມ຺ມິສ຺ສກາຬກາ.

໑໘໕. ປຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ນຂາ ເອວ ນຂປຕ຺ຕານິ. ນຂາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວິສຸໍ ວວຕ຺ຖິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ນຂາ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ.

໑໘໖. ທນ຺ຕປາຬິຍາຕິ ທນ຺ຕາວລິຍາ. ຍານກອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີຕິ ສກຏສ຺ສ ຘຸຣຏ຺ຐາເນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກທຓ຺ໂຑ. ທນ຺ຕານໍ ອາຘາຣຠູຕາ ອຏ຺ຐິ ຫນຸກຏ຺ຐິ.

໑໘໗. ສງ຺ກຑ຺ຒິຍມານາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຍມານາ. ໂກສກາຣກໂກໂສ ອຸປລ຺ລິຓ຺ຑຸໂປຏ຺ຏລກໍ, ຍໍ ‘‘ໂກເສຍ຺ຍຜລ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຏພນ຺ຘອຸປາຫໂນ ສກລປິຏ຺ຐິປາທຈ຺ຉາທນອຸປາຫໂນ. ອານິສທໍ ອາສນປເທໂສ. ຕູຓິໂຣ ສຣາວາໂສ. ຄລກຎ຺ຈຸກໍ ກຓ຺ຐຕ຺ຕາຓໍ. ກີຏກຸລາວກໍ ຂຣມຸຂກຸຏິ.

ອນຸໂລເມນ ປຏິໂລເມນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໍສປເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພາຫຸໂນ ປິຏ຺ຐິປເທເສນ ໂອຕຣຓໍ ອນຸໂລໂມ, ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພາຫຸໂນ ປຸຣິມຠາເຄນ ອາໂຣຫນໍ ປຏິໂລໂມ. ເຕເນວ ນເຍນາຕິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ອນຸໂລເມນ ປຏິໂລເມນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂຸມມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂອຬາຣິກຈມ຺ມໂຕ ສຸຂຸມໍ. ອນ຺ໂຕມຸຂຈມ຺ມາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ວາ ຕເຈນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຍໍ ທຸຣຸປລກ຺ຂຓີຍໍ, ຕໍ ‘‘ສຸຂຸມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຎາເຓນ ຕຈໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ຉວິປິ ຕຈຄຕິກາ ເອວາຕິ ‘‘ຕໂຈ ອຸປຣິ ອາກາເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໘໘. ນິສທໂປໂຕ ສິລາປຸຕ຺ຕໂກ. ອຸທ຺ຘນໂກຏີຕິ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ເຑນ ກຕອຸທ຺ຘນສ຺ສ ໂກຏິ. ຕາລຄຸຬປຏລໍ ນາມ ປກ຺ກຕາລຜລລສິກໍ ຕາລປຏ຺ຏິກາທີສຸ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຫິຕປຏລໍ. ສຸຂຸມນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມໍສໂຕ ສຸຂຸມໍ. ປຓ຺ຫິກມໍສາທິຖູລານໍ ສກລສຣີຣສ຺ສ ກິສານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມໍເສນ ປຏິຈ຺ຉາທິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

໑໘໙. ຊາລາກາໂຣ ກຎ຺ຈຸໂກ ຊາລກຎ຺ຈຸໂກ. ວິສຸໍ ວວຕ຺ຖິຕຠາເວເນວ ນ຺ຫາຣູ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ.

໑໙໐. ທນ຺ຕານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ທນ຺ຕຏ຺ຐີນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິ, ເອກໍ ອູຣຸຏ຺ຐີຕິ ເອກ-ຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ເອເກກສ຺ມິໍ ປາເທ’’ຕິ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຕິມຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ ມຕ຺ຕສທ຺ເທຫິ ອານິສທຏ຺ຐິອາທີນິ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕານິປິ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິເຣກຕິສຕອຏ຺ຐິກສມຸສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໒) ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ກີຬາໂຄຬການິ ສຸຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກີຬນໂຄຬການິ. ຘນຸກທຓ຺ໂຑ ທາຣການໍ ກີຬນກຂຸທ຺ທກຘນຸກໍ. ຕຕ຺ຖ ຊງ຺ຆຏ຺ຐິກສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິມ຺ຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ອູຣຸຏ຺ຐິນາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຐານໍ ຍໍ ກຏິຏ຺ຐິໂນ, ຕໍ ອຄ຺ຄຈ຺ຉິນ຺ນມຫາປຸນ຺ນາຄຜລສທິສໍ.

ກຸມ຺ຠກາເຣນ ນິປ຺ຜາທິຕໍ ອຸທ຺ຘນໍ ກຸມ຺ຠກາຣິກອຸທ຺ຘນໍ. ສີສກປຏ຺ຏເວຐກໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສີສມຍໍ ປຏ຺ຏກໍ. ເຍນ ສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕກ຺ກມ຺ຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐປິຕໂຄຬກາ ວຏ຺ຏນາ ນາມ, ວຏ຺ຏນານໍ ອາວຬິ ວຏ຺ຏນາວຬິ.

ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ຉິນ຺ນວໍສກຬີຣຂຓ຺ຑານິ ວໍສກຬີຣຈກ຺ກລການິ. ອວເລຂນສຕ຺ຖກໍ ອຸຈ຺ຉຸຕຈາວເລຂນສຕ຺ຖກໍ.

໑໙໒. ວກ຺ກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວກ຺ກປຣິຍນ຺ເຕນ ຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໙໓. ຍໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຍໍ ໂລຫິຕໍ ນິສ຺ສາຍ, ນິສ຺ສຍນິສ຺ສໂຍປິ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠວຕິ ຫິ ກາຣຓກາຣເຓປິ ກາຣຓໂວຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ໂຈເຣຫິ ຄາໂມ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ຣູປກລາເປ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕຄຕິກເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ຍໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໔. ປຓ຺ຑຸກຘາຕຸກນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຸສຠາວໍ.

໑໙໕. ປຣິໂຍນຫນມໍສນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທກມໍສໍ.

໑໙໖. ອຸທຣຊິວ຺ຫາມໍສນ຺ຕິ ຊິວ຺ຫາສຓ຺ຐານໍ ອຸທຣສ຺ສ ມຕ຺ຖກປສ຺ເສ ຕິຏ຺ຐນກມໍສໍ. ‘‘ນີລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນີລໍ ນາມ ພຫຸຘາຕຸກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄຸຓ຺ຑິປຸປ຺ຜວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ.

໑໙໗. ປປ຺ຜາສມໍສນ຺ຕິ ຍຖາຐາເນ ເອວ ລມ຺ພິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ປຣິວຕ຺ຕກມໍສໍ. ນິຣສນ຺ຕິ ນິຫີນຣສໍ. ນິໂຣຊນ຺ຕິ ນິປ຺ປຠໍ, ໂອຊາຣຫິຕໍ ວາ.

໑໙໘. ໂອຠຄ຺ຄາຕິ ອວຠຸຊິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ສກ຺ຂຣສຸຘາວຓ຺ຓນ຺ຕິ ມຣຸມ຺ເພຫິ ກຕສຸຘາວຓ຺ຓໍ. ‘‘ເສຕສກ຺ຂຣສຸຘາວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ເສຕສກ຺ຂຣວຓ຺ຓໍ, ສຸຘາວຓ຺ຓຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙໙. ອນ຺ຕສ຺ສ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຐິຕປ຺ປເທສາ ອນ຺ຕໂຠຄຏ຺ຐານານິ. ເຕສໍ ພນ຺ຘນຠູຕໍ ອນ຺ຕຄຸຓໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຄຸຓນ຺ຕິ ອນ຺ຕໂຠຄຏ຺ຐາເນສຸ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. ກຸທ຺ທາລຜຣສຸກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕໂຠເຄ ອຄຬນ຺ເຕ ເອກໂຕ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ກິໍ ວິຍ? ຍນ຺ຕສຸຕ຺ຕກມິວ ຍນ຺ຕຜລການີຕິ. ກິມິວ ຕຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາທປຸຎ຺ຉນ…ເປ… ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາພນ຺ຘນສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ຐານາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໐໐. ອສິຕໍ ນາມ ຠຸຕ຺ຕໍ ໂອທນາທິ. ປີຕໍ ນາມ ປິວນວເສນ ອຊ຺ໂຌຫຏປານກາທິ. ຂາຍິຕໍ ນາມ ສໍຂາທິຕໍ ປິຏ຺ຐມູລຜລຂຊ຺ຊາທິ. ສາຍິຕໍ ນາມ ອສ຺ສາທິຕໍ ອມ຺ພປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕາທິ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຸທເຣ. ຍນ຺ຕິ ຈ ອຸທຣເມວ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຍຕ຺ຖ ປານໂຠຊນາທີນິ ປຕິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸວານວມຖຸ ສາຣເມຍ຺ຍວນ຺ຕໍ. ວິເວກນ຺ຕິ ວິຠາຄໍ.

໒໐໑. ເຫຏ຺ຐານາຠິປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກມູລານໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ປຸຣິມຠາຄວເສນ ນາຠິຍາ ເຫຏ຺ຐາປເທສສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາຄວເສນ ເຫຏ຺ຐິມປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ເວມຊ຺ເຌ. ເວຬຸນາຬິກສທິໂສ ປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໐໒. ສໂມຫິຕນ຺ຕິ ນິຈິຕໍ.

໒໐໔. ປູຕິຠາວໍ ອາປນ຺ນໍ ກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑໍ ປູຕິກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑໍ. ອຸທ຺ເທໂກ ປິຕ຺ຕາທີຫິ ວິນາ ເກວໂລ ອຸທ຺ຘງ຺ຄມວາໂຕ.

໒໐໕. ອາຈາໂມ ອວສ຺ສາວນກຎ຺ຊິກໍ.

໒໐໖. ວກ຺ກຫທຍຍກນປປ຺ຜາເສ ເຕມຍມານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍກນໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄປູຣເຓເນວ ເຕເມຕິ, ອິຕຣານິ ເຕສໍ ອຸປຣິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ປຄ຺ຆຣເຓນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໐໗. ອຸຕຸວິກາໂຣ ອຸຓ຺ຫວລາຫກາທິເຫຕຸໂກ. ວິສມຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຠິສາທິກລາໂປ ວິສມໍ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວເມວໍ ສຣີຣໍ ເກສກູປາທິວິວເຣຫິ ອຸປຣິ, ເຫຏ຺ຐາ, ຕິຣິຍຎ຺ຈ ເສທໍ ວິສມໍ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

໒໐໘. ວິສມາຫາຣນ຺ຕິ ຕທາປວຕ຺ຕມານສຣີຣາວຕ຺ຖາຍ ອສປ຺ປາຍາຫາຣໍ, ອຕິກຏຸກອຈ຺ຈຸຓ຺ຫາທິວິສຠາຄາຫາຣໍ ວາ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖) ປນ ‘‘ວິສຠາຄາຫາຣ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ ຕທາ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘາຕູນໍ ວິສຠາຄຕ຺ຕາ.

໒໐໙. ‘‘ນ຺ຫານກາເລ’’ຕິ ອິທໍ ອຸທກສ຺ສ ອຸປຣິ ສິເນຫສ຺ສ ສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕສິເນຫພິນ຺ທຸວິສຏສຓ຺ຐານາຕິ ວິສຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕສິເນຫພິນ຺ທຸສຓ຺ຐານາ. ອຸຕຸວິສຠາໂຄ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐາໂນ. ຘາຕຸວິສຠາໂຄ ອນ຺ໂຕສມຸຏ຺ຐາໂນ. ເຕ ປເທສາຕິ ເຕ ຫຕ຺ຖຕລາທິປເທສາ.

໒໑໐. ກິຎ຺ຈີຕິ ອຸຓ຺ຫາທິຣສານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາຫາຣວຕ຺ຖຸ. ເນສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ. ຫທຍໍ ອາຄິລາຍຕີຕິ ວິສຠາຄາຫາຣາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫທຍປ຺ປເທໂສ ວິວຕ຺ຕຕິ.

໒໑໑. ທຘິໂນ ວິສ຺ສນ຺ທນອຈ຺ຉຣໂສ ທຘິມຸຕ຺ຕໍ. ຄຬິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ທິຕ຺ວາ. ຕາລຸມຕ຺ຖກວິວເຣນ ໂອຕຣິຕ຺ວາຕິ ມຕ຺ຖກວິວຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາລຸມຕ຺ຖເກນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ.

໒໑໒. ເຕລໍ ວິຍ ສກຏສ຺ສ ນາຠິອກ຺ຂສີສານໍ ອຏ຺ຐິສນ຺ຘີນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ. ກຏກຏາຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ກຏ ກຏາ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອນຸຣວທສ຺ສນໍ ເຫຕໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ຂິຕານິ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ຂານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໑໓. ສມູລກູລມາສໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຉາຣິກໍ ອວສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕຍູໂສ ມາສຂາໂຣ. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກຄພ຺ຠມລາທີນໍ ຉຑ຺ຑນຏ຺ຐານໍ ຈນ຺ທນິກາ. ຣວຓຆຏໍ ນາມ ປກຕິຍາ ສມ຺ມຸຂເມວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ອາຣຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກສ຺ສ ປວິສນມຸຂໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມຸເຂ ຣວຓຆເຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍູຫນນ຺ຕິ ສມີຫນໍ.

໒໑໔. ເອວຎ຺ຫີຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິຄມນໍ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລປຏິປຕ຺ຕິມ຺ປິ ນິຄມນວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມາວສາເນຕິ ເກສາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ຠາວນາຍ ອວສາເນ. ອປຸພ຺ພາປຣິຍມິວາຕິ ເອກຊ຺ຌມິວ. ເກສາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເອວມາທິນາ ອິມິນາ ປກາເຣນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຏິກ຺ກູລາກາຣໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂກຏ຺ຐາສຘມ຺ມາ.

ພຫິທ຺ຘາປີຕິ ສສນ຺ຕານໂຕ ພຫິປິ, ປຣສນ຺ຕານກາເຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນສິກາຣໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣໍ ອຸປເນຕິ. ຍຖາ ອິທໍ, ຕຖາ ເອຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປາກຏີຠູເຕສູຕິ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ, ເອວໍ ປເຣສມ຺ປິ ກາເຍ ສພ຺ເພສຸ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຏິກ຺ກູລວເສນ ວິຠູຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ກສິເຓສຸ ວຑ຺ຒນສທິໂສ ໂຍຄິໂນ ຠາວນາວິເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ.

ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວິຠາວິຕໍ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ເກສາທິເກ ‘‘ປຏິກ຺ກູລາ ປຏິກ຺ກູລາ’’ຕິ ອຠິຓ຺ຫໂສ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຍທາ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ລທ຺ຘສມຖານິ ວິສທານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ທູຣີຠາເວນ ສາຕິສຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ລທ຺ຘູປຕ຺ຖມ຺ຠານິ ວິຕກ຺ກາທີນິ ຌານງ຺ຄານິ ປຏຸຕຣານິ ຫຸຕ຺ວາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ. ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ໂສ ຕໍເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ໂຕ ຠາເວນ຺ໂຕ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸກ຺ກເມນ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ປຎ຺ຈຘາປິ. ສາຕິ ອປ຺ປນາ.

ຍທິ ປເນຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຎ຺ຎາຓກາສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ວິຍ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສິຊ຺ຌຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກາຍຄຕາສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຐມຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິອາທິ. ນານາວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີສຸ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສຕິຍາ ກິຈ຺ຈເມຕ຺ຖ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິພເລນ ອິຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິ.

ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ, ອຘິກຸສເລສຸ ຈ ອຣຕິໍ, ກາມຄຸເຓສຸ ຈ ຣຕິໍ ສຫຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ອຣຕິຣຕິສໂຫ ສຣີຣສຠາວຈິນ຺ຕເນນ ອນຠິຣຕິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ໂກຏ຺ຐາສຠາວນາຍ ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ຠຍເຠຣວໍ ສຫຕິ, ສີຕາທີນຎ຺ຈ ອຘິວາສກຊາຕິໂກ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ຫິ ປຸຣິສສ຺ສ ຠຍເຠຣວໍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຘິວາສນໍ. ອິມໍ ປນ ໂກຏ຺ຐາສຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນ ເກວລໍ ປຐມຊ຺ຌານມຕ຺ຕເມວ, ອຸຕ຺ຕຣິປິ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກສາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອານາປານສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ຍໍ ຕໍ ເອວໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ກຖໍ ຠາວິໂຕ’’ຕິອາທິກາຍ ປຸຈ຺ຉາປາຬິຍາ ອຕ຺ເຖ ວິຠາວິເຕ ໂຖມນາປາຬິຍາປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕເຍວ ໂຫຕິ ເຠທາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ຠາວິໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອາຣຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອິໂຕ ປສໍສາຠາໂວ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ’’ຕິ ວຈນຎ຺ຈ ວິເສໂສ. ເຕສຸ ປສໍສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ປສໍສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສໍສາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຸຈິຊນເນນ ອຸສ຺ສາຫນຕ຺ຖາ. ຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຠຄວາ ອິມໍ ສມາຘິໍ ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສໍສຕິ, ສນ຺ໂຕ ກິຣາຍໍ ສມາຘິ ປຓີໂຕ ຈ ອເສຈນໂກ ຈ ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣ ປາປຘມ຺ເມ ຈ ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕາຠິຣຸຈໂຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ’’ຕິ ປທສ຺ສ ເຍ ອິເມ ມຍາ ນິພ຺ພານມຫາສຣສ຺ສ ໂອຕຣຓຕິຕ຺ຖຠູຕາ ກສິຓຊ຺ຌານອສຸຠຊ຺ຌານາທໂຍ ເທສິຕາ, ນ ເກວລໍ ເຕ ເອວ, ອຍມ຺ປິ ໂຂຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ ສມາຘິໍ ເທສນານຸຠາເວນ ເຕສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາສນ຺ນໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ເອວມາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘມຸເຂນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂສຬສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ໂສຬສຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພາກາຣປຣິປູໂຣຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປາຬິຍາ ປທຕ຺ໂຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ອຸປມາ ໂຈທນາ ປຣິຫາໂຣ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ. ນິທ຺ເທໂສຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ນິສ຺ເສສໂຕ ວິຕ຺ຖາໂຣ.

໒໑໖. ກຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉນາກາຣວິຠາວນປທໍ. ປຸຈ຺ຉາ ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ອຎ຺ຎາສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສາ ຈ ອຸປຣິ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫານໍ ສພ຺ເພສໍ ປກາຣວິເສສານໍ ອາມສນວເສນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖນ຺ຕິ…ເປ… ກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ກຖໍ ພຫຸລີກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິພຫຸລີກາຣໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ພຫຸລີກໂຕ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ຕຖາປຸຏ຺ຐຘມ຺ມນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ. ຕຖາ ສນ຺ຕຠາວາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ເຍຫິ ຠາວນາພຫຸລີກາເຣຫິ ສິທ຺ຘາ, ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ພຫຸລີກໂຕ…ເປ… ວູປສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ປຸນ ຈ ປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໗) ອຸປ຺ປາທນວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠາວິໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠາວໍ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ຠາວິໂຕ, ອຸປ຺ປາທິໂຕ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປນ ລທ຺ຘາເສວໂນ, ຠາວິໂຕ ປຄຸຓຠາວໍ ອາປາທິໂຕ, ວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານາປານປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍາຕິ ທີຆຣສ຺ສາທິວິເສເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຄາຫິກາຍ, ເຕ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາຍ, ສຕິຍໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ສມາຘິສ຺ສ ສຕິຍາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວຈນໂຕ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວປິ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສຫຄຕາ ຫິ ສຕິ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ. ພຫຸລີກໂຕຕິ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ໂຍ ຫິ ວສີຠາວໍ ອາປາທິໂຕ, ໂສ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑), ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ຈ ເອວມາທີສຸ ປຐມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ ທຸຕິຍາທີສຸປິ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອວສທ຺ເທນ ນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຸຠຍປທນິຍເມນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມຓຌານມາຫ. ຕໍ ຫິ ອສຸເຠສຸ ໂຍຄກມ຺ມຠາວໂຕ, ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ຌານປຏິເວຘວເສນ. ຌານຎ຺ຫິ ຠາວນາວິເສເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາສຠາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ຈາຕິ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ພີຠຈ຺ຉາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ປຏິກ຺ກູລາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນ, ເລສນ຺ຕເຣນ ວາ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ວິເຈຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣມສຸຂຸມຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສນ຺ເຕ ຫິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຘມ຺ໂມ ສຍມ຺ປິ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕ ວູປສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ, ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ທີເປຕພ຺ພາ.

ນາສ຺ສ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວາວຫໍ ກິຎ຺ຈິ ເສຈນນ຺ຕິ ອເສຈນໂກ. ອເສຈນກຕ຺ຕາ ອນາສິຕ຺ຕໂກ. ອນາສິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ເອວ ອພ຺ໂພກິຓ຺ໂຓ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ປຣິກມ຺ມາທິນາ. ຕໂຕ ເອວ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ວິສຸໍເຍເວໂກ. ອາເວຓິໂກ ອສາຘາຣໂຓ. ສພ຺ພເມຕໍ ສຣສໂຕ ເອວ ສນ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກມ຺ມໍ ວາ ສນ຺ຕຠາວນິມິຕ຺ຕໍ, ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ກສິຓກຣຓາທີນິ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານໍ, ຕາທິສໍ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິຣສ຺ສາທຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕມປ຺ປຓີຕໍ ສິຍາ. ອຸປຈາເຣນ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ນີວຣຓວິຄເມນ, ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຈ ປເຣສໍ ສນ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ນ ເອວມິມສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອາທິສມນ຺ນາ…ເປ… ປຓີໂຕ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນາສິຕ຺ຕໂກຕິ ອຸປເສຈເນນ ນ ອາສິຕ຺ຕໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຊວນ຺ໂຕ’’ຕິ, ໂອຊວນ຺ຕສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘູໂຣຕິ ອິຏ຺ໂຐ, ເຈຕສິກສຸຂປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ວາ ສນ຺ຕຠາເວນ ສຸຂຄຕິກຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຌານສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐສຣີຣຕາວເສນ ປນ ກາຍິກສຸຂປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕກາເລ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕຕິ ຌາເນນ ສກສນ຺ຕານໂຕ ອນີຫເຏ ອປ຺ປຫີເນ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕຕິ ອໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຕໂຕ ສມ຺ຠູເຕ. ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຫິ ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ມາ. ຂເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ. ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຘາປນໍ ວິນາສນໍ, ຕໍ ປນ ຌານກຕ຺ຕຸກສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ວູປສເມຕີຕິ ວິເສເສນ ອຸປສເມຕິ. ວິເສເສນ ອຸປສມນໍ ປນ ສມ຺ມເທວ ອຸປສມນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສເມຕີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ອຎ຺ໂຎປິ ສມາຘິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຍເມວ ສມາຘິ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານາວິຕກ຺ກວູປສມສພ຺ຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑; ອຸທາ. ໓໑). ອປິຈ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ອິຕເຣຫິ ສາຕິສຍໍ, ຍຖາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ນິມິຕ຺ຕປາຕຸຠາເວ ສຕິ ຂເຓເນວ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ອຍເມວ ສມາຘິ ‘‘ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຕໍ ມຫໂຕ ອກາລເມຆສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຘາຣານິປາເຕ ຂເຓເນວ ປຖວິຍໍ ຣໂຊຊລ຺ລສ຺ສ ວູປສໂມ. ເຕນາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາອກາລເມໂຆ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໙໘໕; ປາຣາ. ໑໖໕). ສາສນິກສ຺ສ ຌານຠາວນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເອກໍເສນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາວ ໂຫຕິ. ອິມເມວ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປາທກຠູໂຕ ອຍໍ ສມາຘິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣິຍມຄ຺ຄວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ສມ຺ມເທວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປປຎ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ, ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໑໗. ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ‘‘ກຖໍ ຠາວິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໐; ມ. ນິ. ໑.໒໙໑; ອ. ນິ. ໓.໖໑) ອິຘ-ສທ຺ໂທ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙) ໂອກາສໍ, ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສໍ ປວາຣິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປນ ສາສນໍ, ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິຘາປິ ສາສນເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຄ຺ຄຫຓໍ ໂສຬສ ປກາເຣ ສນ຺ຘາຍ. ເຕ ຫິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ. ພາຫິຣກາ ຫິ ຊານນ຺ຕາ ອາທິໂຕ ຈຕຸປ຺ປກາຣເມວ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວປຏິເສຘໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕຄເຘວສທ຺ທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເອກປທານິປິ ສາວຘາຣຓານິ ຍຖາ ‘‘ວາຍຸຠກ຺ໂຂ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ’’ຕິອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓສມຓກຣຓຘມ຺ໂມ ຫິ ໂສ, ໂຍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣປ຺ປວາທາຕິ ປເຣສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນານປ຺ປກາຣາ ວາທາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານິ.

ອຣຎ຺ຎາທິກສ຺ເສວ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸທ຺ທໂມ ທມຖໍ ອນຸປຄໂຕ ໂຄໂຓ ກູຏໂຄໂຓ. ຍຖາ ຖເນຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຣໍ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວໍ ໂທຫປຏິພນ຺ຘິນີ ກູຏເຘນຸ. ຣູປສທ຺ທາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂກ ອສ຺ສາໂທ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣໂສ. ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອນາທິມຕິ ວາ ສໍສາເຣ ປຣິຈິຕາຣມ຺ມຓໍ.

ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ສຕິຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓສມ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ອາຣມ຺ມເຓຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓ. ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ຖິຣໍ, ຍຖາ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ສມາຘິ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຖາມຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ, ເອກຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ຎກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ອຘິຄຕວິເສສານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ.

ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຠຄວາ ໂຍຄີນໍ ອນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານຸປທິສນໂຕ.

ຠິກ຺ຂຸ ທີປິສທິໂສ ອຣຎ຺ເຎ ເອກິໂກ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂນິມ຺ມຖເນນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ. ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຜລມາຫ. ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິນ຺ຕິ ຠາວນຸສ຺ສາຫຊວສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄກຣຓຠູມິຠູຕໍ.

໒໑໘. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສູຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ (ວິຠ. ໕໓໐), ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສຸ. ຣຸກ຺ຂສມີປນ຺ຕິ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີປຏ຺ຐານໍ. ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ຫາທິອຸຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ, ເສມ຺ຫາທິຘາຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ, ໂມຫາທິຈຣິຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ອນຸກູລໍ. ຕຖາ ຫິ ຄິມ຺ຫກາເລ ຈ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ, ເຫມນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ວສ຺ສກາເລ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ, ເສມ຺ຫຘາຕຸກສ຺ສ ເສມ຺ຫປກຕິກສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ, ປິຕ຺ຕຘາຕຸກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ວາຕຘາຕຸກສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ, ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ. ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອສງ຺ໂກຈາວິກ຺ເຂປປກ຺ຂິກໍ. ສຍນຎ຺ຫິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິກໍ, ຐານຈງ຺ກມນານິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການິ, ນ ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາ. ຕໂຕ ເອວສ຺ສ ສນ຺ຕຕາ. ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂຕໍ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກຏ຺ຐປເນນ, ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິຍາ ຐປເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ອູຣຸພທ຺ຘາສນນ຺ຕິ ອູຣູນມໂຘພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກໍ ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາ-ວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸຊຸໍ ກາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິມສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ສຣູປໂຕ, ປໂຍຊນໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອນມນ຺ຕິ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ວິລງ຺ຆຕິ, ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອິຘ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖) ວິຍ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໙. ສໂຕວາຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ ສຣນ຺ໂຕ ເອວ ອສ຺ສສຕິ ນາສ຺ສ ກາຈິ ສຕິວິຣຫິຕາ ອສ຺ສາສປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕ ປສ຺ສສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສໂຕວ ປສ຺ສສຕີຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສໂຕກາຣີຕິ ສໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ, ສຕິຍາ ເອວ ວາ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກຕ຺ຕາ, ກຣຓສີໂລ ວາ. ຍທິ ‘‘ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ໕.໙໘໖; ປາຣາ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕິ’’ຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສໂຕກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ເອກຣສໍ ເທສນໍ ກາຕຸກາມຕາຍ. ປຐມຈຕຸກ຺ເກ ປທທ຺ວຍເມວ ຫິ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ອາຄຕໍ, ອິຕຣານິ ອນາຄຕກາລວເສນ. ຕສ຺ມາ ເອກຣສໍ ເທສນໍ ກາຕຸກາມຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໕ ອາທໂຍ) ‘‘ສໂຕກາຣິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆອສ຺ສາສວເສນ ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ທີຆນ຺ຕິ ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ‘‘ອວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ ປຊານໂຕ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ ໂຫຕິ – ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ວາ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ເອວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ, ອສມ຺ໂມຫວເສນ ວາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕທຘີນສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ຕໍສມງ຺ຄີ ໂຍຄາວຈໂຣ ສໂຕກາຣີ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີອສ຺ສາສາ, ເຕສໍ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍນເຍນ ອນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ພຫິ ອຸຏ຺ຐິຕສສນໍ ປສ຺ສາໂສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປນ ພຫິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ອນ຺ໂຕ ສສນໂຕ ອສ຺ສາໂສ, ອນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ພຫິ ສສນໂຕ ປສ຺ສາໂສ. ອຍເມວ ຈ ນໂຍ –

‘‘ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ, ‘‘ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໗) –

ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ.

ປຐມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວາໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອສ຺ສາໂສ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິພ຺ພາຍຕີຕິ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕນ ກິຣ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ພາລທາຣໂກ ຂິປິຕໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຕາວາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ເກຈິ ‘‘ເອວໍ ຕາວາຕິ ອເນນ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອສ຺ສາໂສ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ກາລທ຺ຘານວເສນ. ອຍໍ ຫິ ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ກາລສ຺ສ, ເທສສ຺ສ ຈ ວາຈໂກ. ຕຕ຺ຖ ເທສທ຺ຘານໍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກາລທ຺ຘານວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອກາສທ຺ຘານນ຺ຕິ ໂອກາສຠູຕໍ ອທ຺ຘານໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ອເນກກລາປຠາເວນ. ທີຆໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆໍ ປເທສໍ. ຕສ຺ມາຕິ ສຓິກໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ‘‘ທີຆາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫຕ຺ຖິອາທິສຣີເຣ, ສຸນຂາທິສຣີເຣ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເທສທ຺ຘານວິສິຏ຺ເຐນ ກາລທ຺ຘານວເສເນວ ທີຆຣສ຺ສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສຓິກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສຓິກເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ’’, ‘‘ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສີຆເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ. ມນຸສ຺ເສສູຕິ ສມານປ຺ປມາເຓສຸປິ ມນຸສ຺ສສຣີເຣສຸ. ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປ຺ປພນ຺ຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸນຂສສາທໂຍ ວິຍ ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ ປສ຺ສສນ຺ຕິ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ອິທໍ ປນ ທີຆໍ, ຣສ຺ສຎ຺ຈ ອສ຺ສສນໍ, ປສ຺ສສນຎ຺ຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອິຕ຺ຕຣມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ ກາລໍ.

ນວຫາກາເຣຫີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອລທ຺ຘວິເສສສ຺ສ ເກວລໍ ອທ຺ຘານວເສນ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ເຕ ຈ ໂຂ ເອກຈ຺ໂຈ ອສ຺ສາສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປສ຺ສາສໍ, ເອກຈ຺ໂຈ ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ວຈນໍ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉນ຺ທວເສນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຕໂຍ, ຕຖາ ປາໂມຊ຺ຊວເສນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫາກາເຣຫິ.

ກາມໍ ເຈຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໂຍ ເອວ ອາກາຣາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕນ຺ຕິວເສນ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນວຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຊານໂຕຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຊານໂຕ, ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາທີສຸ ຈຕູສຸ ອາກາເຣສຸ ເອເກນ ອາກາເຣນ, ນວສຸ ຕີສຸ ວາ ເອເກນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ ອສ຺ສາໂສ, ປສ຺ສາໂສປິ ຈ ຕາທິໂສ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນາສິກຄ຺ເຄ ວ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ.

ອຍໍ ຠາວນາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍານຸປສ຺ສນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິວເສເນວ ເຕ ນວ ອາກາເຣ, ຠາວນາວິຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ປຊານາຕີຕິ ປຊານນວິຘິໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ‘‘ອທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ທີເຆ ກາເລ, ທີຆໍ ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ວາ ສງ຺ຂາຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໙໑) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ອທ຺ຘານໂກຏ຺ຐາເສ, ເທສຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘສ຺ສາທຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາລກ຺ຂໂຓ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ທວເສນາຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕຉນ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສວິເສສໍ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ຄເມນ຺ຕສ຺ສ. ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຉນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິມໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ. ຠາວນາພເລນ ຫິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖປຣິຬາຫຕາຍ ກາຍສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສຸຂຸມຕຣຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ວີຖິປຏິປນ຺ນຕາຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສຫຄໂຕ ປໂມໂທ ຂຸທ຺ທິກາທິເຠທາ ຕຣຸຓປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປຏ຺ຐຫເນ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນິວຕ຺ຕຕີຕິ ເກຈິ. ຠາວນາພເລນ ປນ ສຸຂຸມຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຕຕ຺ຖ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕີຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕາ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ທີຆາກາຣາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນນິມິຕ຺ຕມ຺ເປຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມຎ຺ຎເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ກາຍໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ນາມຣູປສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສ ກາໂຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຕຣກາຍສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສາປິ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂນ ສຕີຕິ ໂສ ກາໂຍ ສຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ ສຣຓຏ຺ເຐນ, ອຸປຕິຏ຺ຐນຏ຺ເຐນ ຈ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ຎາເຓນ. ຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍຎ຺ເຈວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຣູປກາຍຎ຺ຈ. ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ເຈວ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຈ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເຍ ອຍໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ກຣຊກາເຍ ຈ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ອນຸທກຠູຕາຍ ມຣີຈິຍາ ອຸທການຸປສ຺ສນາ ວິຍ ນ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ກາເຍ ນິຈ຺ຈາທິຠາວານຸປສ຺ສນາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາຣຫໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠຠາວສ຺ເສວານຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ຕາທິສໍ ອນນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ ກາຍມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ.

ເອສ ນໂຍຕິ ‘‘ນວຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ຣສ຺ສ-ປເທ ອຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາທສ຺ສິເຕ ‘‘ກຖໍ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ໕.໙໘໖; ປາຣາ. ໑໖໕) ອາຄເຕ ປາຬິນເຍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຣສ຺ສປທວເສນ ອາຄເຕ ປາຬິນເຍ.

ອຍນ຺ຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ທີຆກາລວເສນ. ອິຕ຺ຕຣວເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕກາລວເສນ. ອິເມຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ.

ຕາທິໂສຕິ ທີໂຆ, ຣສ຺ໂສ ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາກາຣາ, ເຕ ຈ ທີຆາທໂຍ ເອວ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ’’ຕິ, ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໒໒໐. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຏິ ປຏິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ມເທວ ເວທນສີໂລ ຊານນສີໂລ, ຕສ຺ສ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວໂທ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອສ຺ສາສາທິກາຍສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທາເນ ສິທ຺ເຘປິ ອເນກກລາປສມຸທາຍຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠາຄານໍ ສໍເວທນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສໍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກລສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສມາເນປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍຄິໂນ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘາເນ ປຈ຺ເຈກໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍເຍວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸໍ ເທສນາ ກຕາ, ເອວໍ ຕເມວຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ສຕິປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມານຕາຍ ‘‘ສກລສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວິຠູຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໂສ ວິຠາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຏີກຣຓໍ ວິຠາວນໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ຎາເຓເນວ ເນສໍ ປວຕ຺ຕເນນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕເນວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປວຕ຺ເຕຕິ, ນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫີຕິ ໂຍຊນາ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓວິສເຏຕິ ອເນກກລາປຕາຍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຠາເວນ ວິສເຏ. ອາທິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ສຕິຍາ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕຖາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລສທິເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ສຕິໍ, ຎາຓຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທນວເສເນວ. ຆຏຕີຕິ ອຸສ຺ສຫຕິ. ວາຍມຕີຕິ ວາຍາມໍ ກໂຣຕິ, ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິ, ວີຣິຍມ຺ປິ ວາ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຍາ ອານາປາເນ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ສຕິ, ຕາຍ. ເຕນ ມນສິກາເຣນາຕິ ໂຍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຠາວນາມນສິກາໂຣ, ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາເສວຕີຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘິກຸສລຘມ຺ເມ ອາເສວຕິ. ຕທາເສວນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ປຸຣິມນເຍຕິ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ຠາວນານເຍ, ປຐມວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາມໍ ຎາຓຸປ຺ປາທນໍ ລພ຺ຠເຕວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຍາຖາວໂຕ ທີຆຣສ຺ສຠາວາວໂພຘສພ຺ຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ຕໍ ນ ທຸກ຺ກຣໍ ຍຖາປວຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຄຫຓມຕ຺ຕຠາວໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານກາລປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ. ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຣໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ຄມນສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ສາຕິສເຍເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາເຣນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ອນາຄຕກາລປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍສງ຺ຂາຣປສ຺ສມ຺ຠນປີຕິປຏິສໍເວທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສໍວຣສມາທານານໍ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນປິ ສມາໂນ ກຣຊກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໒) ເອວມາຄໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ເຈຕນາລກ຺ຂໂຓ ສຕິປິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິຍາ, ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ກາຍທ຺ວາເຣນ ລກ຺ຂິໂຕ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ນາມ ວູປສມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຖາປໂຍເຄ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນາຣທ຺ຘກາເລ, ຕໂຕ ເອວ ກາຍຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ. ‘‘ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກາໂຍຕິ ກຣຊກາໂຍ. ສທຣຖາຕິ ສປຣິຬາຫາ, ສາ ຈ ເນສໍ ສທຣຖຕາ ຄຣຸຠາເວນ ວິຍ ໂອຬາຣິກຕາຍ ອວິນາຠາວິນີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ. ພລວຕຣາຕິ ສພລາ ຖູລາ. ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຕາວໍ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ເອກຄ຺ຄໍ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວູປສນ຺ຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ຣູປຘມ຺ມາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕທນຸຄຸຓຕາຍ ເສສໍ ຕິສນ຺ຕຕິຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕ, ກາເຍ ຈ ວູປສນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສນ຺ຕສຠາວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸຂຸມຕຣສຸຂຸມຕມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທາ ປນສ຺ສ ກາໂຍປີ’’ຕິອາທິ.

ອາຠຸຊນໍ ອາໂຠໂຄ, ‘‘ປສ຺ສມ຺ເຠມີ’’ຕິ ປຐມາວຊ຺ຊນາ. ສມ຺ມາ ອນຸ ອນຸ ອາຫຣຓໍ ສມນ຺ນາຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕອາວຊ຺ຊນາ. ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມນສິ ກຣຓໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນໍ ມນສິກາໂຣ. ວີມໍສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ.

ສາຣທ຺ເຘຕິ ສທຣເຖ ສປຣິຬາເຫ. ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວໍ ໂອຬາຣິກໍ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິ ຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ອຘິມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ ເອຕໍ. ສຸຂຸມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ຈາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໒໒໑. ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ກຣິຍມານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ນານາວຊ຺ຊນໍ ປຣິກມ຺ມໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍສມຸຏ຺ຐາໂນ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກຕິ ສທິໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສສູປຈາຣທ຺ວເຍປິ. ອຖ ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິວເສນ ກິລມໂຕ ໂຍຄິໂນ ກາຍກິລມຖຈິຕ຺ຕູປຆາຕາທິວເສນ, ວິຕກ຺ກາທິສງ຺ໂຂເຠນ ຈ ສປຣິຜນ຺ທຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຸປຈາເຣສຸ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕິສຸຂຸໂມຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາໂນ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຸຂຸໂມ. ສຸຂຸມຠາໂວປິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ໂອຬາຣິກຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ລາຠິສ຺ສ ສໂຕ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນເວລໍ, ເອກາສເນເນວ ວາ ສພ຺ເພສໍ ຌານານໍ ປຏິລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໂຕ ອຸປຣູປຣິຌານູປຈາເຣປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສປຈາຣານໍ ຌານານໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສວນ຺ຕຕາ, ສນ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາຣໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວາເທນ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພສຎ຺ເຎວາຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ວິຘິນາ ປສ຺ສທ຺ຘິມິຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ‘‘ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສທິສສນ຺ຕານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ເອວ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສາທໂຍ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ. ປສ຺ສມ຺ຠນາກາໂຣ ປນ ເນສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມຕິ ຈຕຸຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ ຠາວນາຍ ອຸປຣູປຣິ ປຓີຕຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຕິ ກລາປສມ຺ມສນມາຫ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພລວວິປສ຺ສນາ. ຕໂຕ ໂອຣໍ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິອາທິນາ ສມຖນເຍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ‘‘ອປຣິຄ຺ຄເຫ ປວຕ຺ໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນານເຍປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ໂຈທນາໂສຘນາຫີຕິ ອນຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ.

ກຖນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ເກນ ປກາເຣນ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ, ໂຍຄິໂນ ຈ ສິກ຺ຂນໍ ໂຫຕີຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ສຣູປໂຕ, ໂອຬາຣິກສຸຂຸມໂຕ, ວູປສມໂຕ, ອນຸໂຍຄປຣິຫາຣໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕເມ ກາຍສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກາຕິ ຣູປກາເຍ ຠວາ. ກາຍປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ກາເຍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອກາຍສມຸຏ຺ຐານາປິ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ໂອຬາຣິກຎ຺ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອວູປສນ຺ຕສຠາວໍ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ປາເປນ຺ໂຕ ‘‘ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ’’ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ສນ຺ຕສຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ ‘‘ວູປສເມນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຍຖາຣູເປຫີຕິ ຍາທິເສຫິ. ກາຍສງ຺ຂາເຣຫີຕິ ໂອຬາຣິເກຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ. ອານມນາຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ກາຍສ຺ສ ນມນາ. ວິນມນາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປສ຺ສໂຕ ນມນາ. ສນ຺ນມນາຕິ ສພ຺ພໂຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ນມນາ. ປຓມນາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນາ. ອິຎ຺ຊນາທີນິ ອານມນາທີນໍ ເວວຈນານິ, ອຘິມຕ຺ຕານິ ວາ ອຠິມຸຂໍ ຈລນາທີນິ ອານມນາທໂຍ, ມນ຺ທານິ ອິຎ຺ຊນາທໂຍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຕຖາຣູປໍ ອານມນາທີນໍ ກາຣຓຠູຕໍ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຫິ ປສ຺ສມ຺ຠິເຕ ອານມນາທໂຍປິ ປສ຺ສມ຺ຠິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ.

ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕູຫິ ອານມນາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປໍ ທຣຖາຠາວໂຕ ສນ຺ຕໍ, ອໂນຬາຣິກຕາຍ ສຸຂຸມໍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ກາຍສ຺ສ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕຸຠູເຕ ສຸຂຸມສຸຂຸມຕເຣ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ປຣມສຸຂຸມຕາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕີຕິອາທິ ໂຈທກວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກິຣາຕິ ອຣຸຈິສູຈເນ, ເອວໍ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຍທິ ອຕິສຸຂຸມມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣ ລພ຺ຠມາເນ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາຕິ ວາຕສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິຍາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ອສ຺ສາສາທິວາຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ເຕນ ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ຠາວນາຕິ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຠາວນາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຸຂຸມານໍ ເຕສໍ ປຠາວນາ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອຸຠເຍສໍ ເຕສໍ ເຕນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພໂຕ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາຕິ ອານາປານາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ຈ ປວຕ຺ຕນໍ ນ ໂຫຕິ, ອານາປານານໍ ອຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຈ ນໍ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ນ ເຈວ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ຕໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ໂຈທໂກ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວູປນຍນໍ ປສ຺ສມ຺ຠນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈເທຕິ.

ປຸນ ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ‘‘ຍທີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິຕິ ກິຣ ສິກ຺ຂຕິ, ມຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ຍທິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສຕິ. ປຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ຍທິປິ ໂອຬາຣິກາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ສຸຂຸມາ ປນ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣມສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອານາປານສ຺ສຕິຍາ, ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ອິຊ຺ຌເຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ຕໍ ກຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນ ໂອປມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂອປມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກໍເສຕິ ກໍສຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ປວຕ຺ຕາກາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມິອຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມກາ ສທ຺ທາຕິ ອນຸຣເວ ອາຫ, ເຍ ອປ຺ປກາ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ກ-ສທ຺ໂທ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ສຸຂຸໂມ ສທ຺ໂທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ, ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍປິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ກາມໍ ຕທາສຸຂຸມາປິ ສທ຺ທາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມຕຣສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠາເວນາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິໂຍສາເນ ອຕິສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕເຕວ. ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ສມາຘານສພ຺ຠາວໂຕ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ໂຈທນາໂສຘນາຫິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານານິ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໒໒໒. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ອິຕຣຈຕຸກ຺ເກສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຐມຈຕຸກ຺ເກ. ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈປພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ຕທຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉນາ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຖໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ສໍສຍປຣິປຸຈ຺ຉນາ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ, ເອວໍ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວມິຘ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອຸປຘາຣຓໍ, ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປນາ ‘‘ເອວໍ ຌານມປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຄຓນານຸພນ຺ຘນາຜຸສນານໍ ວເສນ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຐປນາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ວາ ສລ຺ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວູປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕນາປິ ນ ກິລມຕິ ໂອຘິໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອາຈຣິຍມ຺ປິ ນ ວິເຫເສຕິ ຘມ຺ມາຘິກຣຓມ຺ປິ ຠາວນາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປນໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອກິລມນອາຈຣິຍາວິເຫສນເຫຕຸ. ໂຖກນ຺ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ. ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ສພ຺ໂພປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິ, ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຸຄ຺ຄຫມຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ, ຕໂຕ. ເອກປທມ຺ປີຕິ ເອກໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ.

໒໒໓. ອນຸວຫນາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນວເສນ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸປວຕ຺ຕນາ. ຜຸສນາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຄເຓນ຺ຕສ຺ສ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາສິກຄ຺ຄາທິຏ຺ຐານສ຺ສ ເນສໍ ຜຸສນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄຓນາທິວເສນ ວິຍ ຜຸສນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຄຓນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ຜຸສນາຄຫຓນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຜຸສນາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຐປນາຕິ ສມາຘານໍ. ຕໍ ຫິ ສມ຺ມເທວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຘານໍ ຐປນໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສມາຘິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ ສຓ຺ຐິຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑.໑໕) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສມາຘິປ຺ປຘານາ ປນ ອປ຺ປນາຕິ ອາຫ ‘‘ຐປນາຕິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ວິປສ຺ສນາ. ປວຕ຺ຕໂຕ, ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິນິວຏ຺ຏນໂຕ ວິວຏ຺ຏນາ ນາມ ມຄ຺ໂຄ. ສກລສໍກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວໂຕ ສພ຺ພໂສ ສຸທ຺ຘີຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ຜລໍ. ເຕສນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏນາປາຣິສຸທ຺ຘີນໍ. ປຏິປສ຺ສນາຕິ ປຏິ ປຏິ ທສ຺ສນໍ ເປກ຺ຂນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ.

ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອກໍ ຕີຓິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຄຓນາຍ ຂຓ຺ຑນໍ. ໂອກາເສຕິ ຄຓນວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຄຓນນິສ຺ສິໂຕວ ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິສ຺ສິໂຕ. ‘‘ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ຈິຣຕຣໍ ຄຓນາຍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຕຖາ ລທ຺ຘໍ ອວິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຍສ຺ສ ເອໂກວ ປຐມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ສ ປນ ອຸໂຠປິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ທ຺ວີສຸ ນາສາປຸຏວາເຕສຸ ໂຍ ປາກຏຕໂຣ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ອາເມຑິຕວຈເນນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ ຄຓນາວເສນ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ.

ປລິຆສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ໂສ ປລິຆຕ຺ຖມ຺ໂຠ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ສີຆຄຓນາຍ, ໂຄປາລກຄຓນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນາວິຘິທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐາຕິອາທີສຸປິ ເອກໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐາທີນິ ປາເປຕພ຺ພານິ. ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວ. ກສ຺ມາຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ນິທສ຺ສນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄຓນປຏິພທ຺ເຘ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອຣີຍຕິ ເຕນ ນາວາຕິ ອຣິຕ຺ຕໍ, ປາຊນທຓ຺ໂຑ. ອຣິຕ຺ເຕນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ອຣິຕ຺ຕຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ.

ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ຐປນາຍເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕໍ ວາຕໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ ນາມ. ພຫິ ຈິຕ຺ຕນີຫຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວາຕພ຺ຠາຫຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ວາຕໍ ພຫຸລໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາເຕນ ຕໍ ຐານໍ ອພ຺ຠາຫຕໍ ວິຍ, ເມເທນ ປູຣິຕໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ນີຫຣໂຕ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ, ຕຖາ ປນ ນີຫຣໂຕ ວາຕສ຺ສ ຄຕິສມນ຺ເນສນມຸເຂນ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຘາວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຊາຕໍ.

໒໒໔. ອນຸຄມນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕປວຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຕິຍາ ອນຸ ອນຸ ປວຕ຺ຕນໍ ອນຸຄຈ຺ຉນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນາ’’ຕິ. ນາຠິ ອາທິ ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຫິ ອິຘ ອາທິຈິນ຺ຕາ, ນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕວເສນ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ນາຠິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນາສິກຄ຺ຄາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕວ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ຄມນາຠາວໂຕ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປນ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຄຕິສມຎ຺ຎາ. ຫທຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຫທຍສມີປໍ ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາໂຄ ມຊ຺ຌໍ. ນາສິກຄ຺ຄໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ນາສິກຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມຎ຺ຎາຍ ຕທວຘິຠາວໂຕ. ຕຖາ ເຫເຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິສນວາຕສ຺ສ ນາສິກຄ຺ຄໍ ອາທີ’’ຕິ. ປວິສນນິກ຺ຂມນປຣິຍາໂຍ ປນ ຕໍສທິສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິກ຺ເຂປຄຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປໍ ອຸປຄຕໍ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣທ຺ຘາຍາຕິ ສທຣຖຠາວາຍ. ອິຎ຺ຊນາຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ຈລນາຍ.

ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ວາ. ສາຣທ຺ຘາຕິ ສທຣຖາ. ອິຎ຺ຊິຕາຕິ ອິຎ຺ຊນກາ ຈລນກາ. ຕຖາ ຜນ຺ທິຕາ.

ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນາຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ຜຸສນາວເສນ ຈ ຐປນາວເສນ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓນາຍ, ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ວິນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເກວລໍ ຜຸສນາວເສນ, ຐປນາວເສນ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ນນຸ ຜຸສນາຍ ວິນາ ຐປນາຍ ວິຍ, ຜຸສນາຍ ວິນາ ຄຓນາຍປິ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິເຍວ? ຍທິປິ ນຕ຺ຖິ, ຄຓນາ ປນ ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ມູລຠາວໂຕ ປຘານຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອນຸພນ຺ຘນາ ຐປນາຍ, ຕາຍ ວິນາ ຐປນາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ຜຸສນາຍ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວ ຄຓນານຸພນ຺ຘນາ ເອວ ມູລຠາວໂຕ ປຘານຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣາສໍ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍ ຫິ ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕາ ກສ຺ມາ ອຸທ຺ເທເສ ວິສຸໍ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຄເຓນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຄຓນາຍ ຜຸສນາ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຓນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ. ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ຄຓນາວີຖິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕິຍາ ນິພນ຺ຘນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ໂຐກາເສເຍວ ເຕ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປນາວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ສມາທຫນ຺ໂຕ. ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈາຕິອາທີສຸ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຄເຓນ຺ໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຍມຕ຺ໂຖ. ຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ນ ມິໂນຕິ ນ ວິນິຈ຺ຉິນາຕິ, ສາ ມານສ຺ສ ສມີເປຕິ ອຸປມາ ຍຖາ ‘‘ໂຄໂຓ ວິຍ ຄວໂຍ’’ຕິ.

໒໒໕. ປງ຺ຄຸໂຬຕິ ປີຐສປ຺ປີ. ໂທລາ ເປໂຂໂລ. ກີຬຕນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕານໍ. ມາຕາປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ. ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມໂກຏິໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໂກຏິນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ໂກຏິໂຍ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ໂທລາຜລກສ຺ເສວ ມຊ຺ຌໍ. ອຸປນິພນ຺ຘນຖມ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນຖມ຺ໂຠ, ນາສິກຄ຺ຄໍ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕສ຺ສ ມູເລ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ. ກຖໍ ຐຕ຺ວາ? ສຕິຍາ ວເສນ. ສຕິຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ອວຍວຘມ຺ເມນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ. ນິມິຕ຺ເຕຕິ ນາສິກຄ຺ຄາທິນິມິຕ຺ເຕ. ສຕິຍາ ນິສີທນ຺ໂຕຕິ ສຕິວເສນ ນິສີທນ຺ໂຕ. ‘‘ສຕິຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ຐາເນ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ.

໒໒໖. ເຕຕິ ນຄຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕພຫິຄຕາ ມນຸສ຺ສາ, ເຕສໍ ສງ຺ຄຫາ ຈ ຫຕ຺ຖຄຕາ.

໒໒໗. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖທສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຄາຖາຍໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນານິມິຕ຺ຕໍ. ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ຠາວນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ. ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍໍ ໂຈທນາຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍາ ປນ ປຣິຫາຣຄາຖາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

ກຖນ຺ຕິ ຕາສໍ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ ປທໂຍຊນາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຍມຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ – ອິເມ ນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ນ ຈິເມ ນ ຈ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອວິທິຕາ? ເຕສຎ຺ຫິ ອວິທິຕຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຖໍ ວິກ຺ເຂປໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ຠາວນາຍ ນິປ຺ຜາທກໍ ວີຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນີວຣຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ສມ຺ມເທວ ສມາຘານາວຫໍ ຠາວນານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຄຎ຺ຈ ໂຍຄີ ກຖໍ ສາເຘຕິ, ອຸປຣູປຣິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ວິເສສໍ ກຖມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ກກຈູປມາຍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູມິຠາຄສ຺ສ ວິສມຕາຍ ຈຎ຺ຈເລ ຣຸກ຺ເຂ ເຉທນກິຣິຍາ ນ ສຸກຣາ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ກກຈທນ຺ຕຄຕິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສເມ ຠູມິຠາເຄ’’ຕິ. ກກເຈນາຕິ ຂຸທ຺ທເກນ ຂຣປຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ. ຜຸຏ຺ຐກກຈທນ຺ຕານນ຺ຕິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐກກຈທນ຺ຕານໍ ວເສນ. ເຕນ ກກຈທນ຺ເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ປຸຣິສສ຺ສ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອາຄເຕ ວາ ຄເຕ ວາ ກກຈທນ຺ເຕ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ກກຈສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນກາເລ ປຸຣິສາຠິມຸຂໍ ປວຕ຺ຕາ ອາຄຕາ. ເປລ຺ລນກາເລ ຕໂຕ ວິຄຕາ ‘‘ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຈ ອາຄຕາ ວາ ຄຕາ ວາ ກກຈທນ຺ຕາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ກກຈທນ຺ຕານໍ ອຠາວໂຕ. ປຘານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉທນວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເຉທນກິຣິຍໍ. ວິເສສນ຺ຕິ ອເນກຠາວາປາທນໍ, ເຕນ ຈ ສາເຘຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນວິເສສໍ.

ຍຖາ ຣຸກ຺ໂຂຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ອຸປນິພນ຺ຘຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕາຍາຕິ ສຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນາ ນາມ, ຕສ຺ສາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນານິມິຕ຺ຕໍ, ນາສິກຄ຺ຄໍ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ເອວເມວາຕິ ຍຖາປິ ໂສ ປຸຣິໂສ ກກເຈນ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຄຕຄເຕ ກກຈທນ຺ເຕ ອມນສິກໂຣນ຺ໂຕປິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐປເນນ ອາຄຕຄເຕ ກກຈທນ຺ເຕ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕປທຎ຺ຈ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ, ເອວເມວ. ນາສິກຄ຺ເຄ ມຸຂນິມິຕ຺ເຕຕິ ທີຆນາສິໂກ ນາສິກຄ຺ເຄ ອິຕໂຣ ມຸຂໍ ທສນໍ ນິມີຍຕິ ຉາທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ.

ອິທໍ ປຘານນ຺ຕິ ເຍນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກມ຺ມນິຍໍ ຠາວນາກມ຺ມກ຺ຂມໍ ຠາວນາກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ວີຣິຍໍ ປຘານນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕານິ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ກາ ວູປສມນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ອຸປສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກວູປສມາປເທເສນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນມຘິຄມມາຫ. ອຍໍ ປໂຍໂຄຕິ ອຍໍ ຌານາຘິຄມສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍໂຄ ປໂຍໂຄ. ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທສປິ ສໍໂຍຊນານິ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ສຕ຺ຕປິ ອນຸສຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນວເສສໂຕ ວິຄຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານໍ ນາມ ອນຸສຍນິໂຣເຘເນວ ໂຫຕິ, ປຫີເນສຸ ຈ ສໍໂຍຊເນສຸ ອນຸສຍານໍ ເລໂສປິ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຈ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອິມໍ ສມາຘິໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ລພ຺ຠມາໂນ ອຍໍ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານາທິໂກ ອິມສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ສາຕິ ເຍນ. ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ. ປຣິຈິຕາຕິ ປຣິຈິຓ຺ຓາ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອານາປານສ຺ສຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ, ຕເຖວ ເຍນ ທີຆຣສ຺ສປຊານນາທິວິຘິນາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ປຣິຈິຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕາ, ຕໂຕ ເອວ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂສຬສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓາ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຎ຺ໂຎຠາເສນ ປຠາເສຕິ. ຍຖາ ກິໍ ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ ອພ຺ຠຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທິມາ ຕາຣກຣາຊາ ວິຍາຕິ.

ອິຘາຕິ ກກຈູປມາຍໍ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ອິຘາຕິ ວາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອສ຺ສາຕິ ອຸປມາຠູຕສ຺ສ ກກຈສ຺ສ. ອາຄຕຄຕວເສນ ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອມນສິກາໂຣ, ເອວໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາຄຕຄຕວເສນ ອມນສິກາຣມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນໍ.

໒໒໘. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ອປ຺ປນາວິຕກ຺ກາທິອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາຣາທີຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ. ໂສ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໗) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວາ ຍສ຺ມາ ຌານໍ ‘‘ອປ຺ປນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ, ຌານງ຺ເຄສຸ ຈ ສມາຘິ ປຘານໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອປ຺ປນາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸກ຺ກມໂຕ…ເປ… ລງ຺ຆນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ຄນ຺ໂຖ ປຣິຫີໂນ.

ສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ໂອນມຕິ ປຏ຺ຏິກາທີນໍ ປລມ຺ພເນນ. ວິກູຊຕີຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ. ຄຕ຺ຕານິສທກປ຺ປຣາທີນໍ ສນ຺ຘິຏ຺ຐາເນສຸ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວລິຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສາຣທ຺ຘກາໂຍ ຄຣຸໂກ ໂຫຕີຕິ ກາຍທຣຖວູປສເມນ ສທ຺ຘິໍ ສິຊ຺ຌມາໂນ ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣໂຘ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ຕສ຺ສ ສາຘນໍ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣຘວເສນາຕິ ອນ຺ວຍວເສນ ຕທຕ຺ຖສາຘນໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍທຣເຖ ວູປສນ຺ເຕຕິ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານໍ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ໂຍ ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປານມ຺ປິ ລຫຸອາທິຠາໂວ, ໂສ ອິຘ ກາຍສ຺ສ ລຫຸຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸອາທິຠາເວນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຫຸກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍມ຺ປິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວິຈຍນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອານີຕໍ.

໒໒໙. ອຸປຣູປຣິ ວິຠູຕານີຕິ ຠາວນາພເລນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເທສໂຕຕິ ປກຕິຍາ ຜຸສນເທສໂຕ, ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ຜຸສນວເສນ ອຸປຘາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ.

‘‘ກຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຐານວເສນ, ‘‘ກສ຺ສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ວີມໍສິຍມານມຕ຺ຖໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິຣຸທ຺ໂຘກາສຕາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ. ຍຖາ ມຕານໍ ສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອສຎ຺ຎີຠູຕານໍ ມຸຈ຺ຉາປເຣຕານໍ, ອສຎ຺ຎີສຸ ວາ ຊາຕານໍ, ຕຖາ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນານໍ ປນ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ເນສໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ຕຖາ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນສ຺ສ, ຣູປຠເວ ຣູປານໍ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ຈ ສຸຂຸມຠາວໂຕ ຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິເຍວ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປຣິເຍສໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ປກຕິຜຸຏ຺ຐວເສນາຕິ ປກຕິຍາ ຜຸສນຏ຺ຐານວເສນ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຖິຣຕຣສຎ຺ຊານນໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຖິຣສຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານາ ຫິ ສຕິ. ອິມເມວາຕິ ອິມໍ ເອວ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກຓ຺ຏກຸຏ຺ຐາປນນເຍນ ອຸປຏ຺ຐາປນວິຘິເມວ. ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ເຫຕຸໍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຫິ ຜລໍ, ໂສ ຍສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ອຕ຺ຖວໂສຕິ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສາຕິ ວິນຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ. ອສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຣຫິຕສ຺ສ, ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ເຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣຕຸໍ, ສມ຺ມເທວ ປຊານິຕຸຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖາຫິ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ວິຣຫິຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໓໐. ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຠາຣິຍໍ. ສາ ຈສ຺ສ ຄຣຸກຕາ ຠາວນາຍ ສຸທຸກ຺ກຣຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣຸກຠາວນ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຣູປຣິ ສນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ພລວຕີ ສຸວິສທາ ສູຣາ ຈ ສຕິປຎ຺ຎາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຂຸມສ຺ສ ນາມ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘເນນາປິ ສຸຂຸເມເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປຣິເຍສນຸປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາຫິ ຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຄຈຣມຸເຂຕິ ໂຄຈຣາຠິມຸເຂ. ອນຸປທນ຺ຕິ ປທານຸປທໍ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນານິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕຏ຺ຐາເນ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ມນສິກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ສຕິຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ’’ຕິ. ນ ຫິ ອຸປເມຍ຺ເຍ ພນ຺ຘນໂຍຊນຏ຺ຐານານິ ວິສຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

໒໓໑. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕູລປິຈຸອາທິອຸປມຕ຺ຕຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເສສໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ. ເອກຈ຺ເຈຕິ ເອເກ ອາຈຣິຍາ.

ຕາຣກຣູປໍ ວິຍາຕິ ຕາຣກາຍ ປຠາຣູປໍ ວິຍ. ມຓິຄຸຬິກາທິອຸປມາ ປຏິຠາເຄ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ກຖໍ ປເນຕໍ ເອກໍເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອເນກາກາຣໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ປຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ອວິຈ຺ເຉທໍ, ມຫາວິສຍຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຫຕີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ຕຠທ຺ທກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຠາຄມໂນຫຣາ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລາ ວນຆຏາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາ ວນຣາຊິ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖ ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖). ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ນານາເປຍ຺ຍາລໍ ວິວິຘນຍນິປຸຓໍ ພຫຸວິຘກມ຺ມຏ຺ຐານມຸຂສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິເກຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມຸປຊີວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີຕຈ຺ຉາໂຍ…ເປ… ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎານານຕາຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພວ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ນານາວິຘຠາວໂຕ.

ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ອສ຺ສາໂສ, ປສ຺ສາໂສ, ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ. ນຕ຺ຖີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ມນສິກາຕພ຺ພຠາເວນ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ນ ຈ ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣມ຺ປິ ນ ປາປຸຓາຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ສ ປນາຕິ ວິຊ຺ຊມານປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນຕ຺ຖໍ ກກຈູປມາຍໍ ອາຄຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ຄາຖາ ປຈ຺ຈານີຕາ.

໒໓໒. ນິມິຕ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂວສານໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ຕຍິທໍ ລທ຺ຘໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ທານິ ຍທາ ວາ ຕທາ ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວິສີເທຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຠພ຺ໂພ ມຎ຺ເຎ ວິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ວິສາທໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

‘‘ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ອຸສ຺ສາຫເມວ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ຕມິທໍ…ເປ… ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ອາຫຸ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕເຍວ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐປເນນ. ອິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອິໂຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຸພ຺ເພ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໔), ຕຕ຺ຖ ອນຸພນ຺ຘນໍ, ຜຸສນຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຐປນາວເສນ ຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ຐປນາວເສເນວ ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂປຣາເຓຫິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ເຕຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ຐປຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ, ຐປນາວເສນ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນານາກາຣໍ. ອາກາຣສາມຎ຺ຎວເສນ ເຫຕໍ ເອກວຈນໍ. ວິຠາວຍນ຺ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ເຕ ອາກາຣາ ອມນສິກໂຣໂຕ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ໂຍ ນານາກາໂຣ, ຕໍ ວິຠາວຍໍ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມ຺ຠູເຕ ວາ ນິມິຕ຺ເຕ. ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີຕິ ຕາຍ ເອວ ຐປນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ, ອປ຺ເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ປນ ‘‘ວິຠາວຍນ຺ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຘີໂຣ ໂຍຄີ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນານາກາຣໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ນານາກາຣໂຕ ເຕ ປຊານນ຺ໂຕ ວິທິເຕ ປາກເຏ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນານາກາຣໍ ວາ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິເກ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ ອປ຺ເປຕີຕິ.

ວຓ຺ຓໂຕຕິ ປິຈຸປິຓ຺ຑຕາຣກຣູປາທີສຸ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐິຕວຓ຺ຓໂຕ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ຂຣຠາວາທິສຠາວໂຕ, ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໂຕ ວາ. ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໍ ນາມ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ອຸປຈາຣຌານສ຺ສ ຣກ຺ຂເຓເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິກາຣວເສນ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ຄມຍິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໓໓. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ. ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມຕິ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ, ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຈ, ຕຕ຺ຖ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ, ສລ຺ລກ຺ຂຓາວເສນ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕີຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຫີຕິອາທິ ກາຍສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມຸທຍຠາວທສ຺ສນໍ. ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣິຍາຕິ ກມ຺ມາຣານໍ ອຸກ຺ກາຍໍ ອຄ຺ຄິຘມນຠສ຺ຕາ. ຘມມານາຍາຕິ ຘມຍນ຺ຕິຍາ, ວາຕໍ ຄາຫາເປນ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ເອວເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣີ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ວາຍາໂມ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ກຣຊກາຍໍ ປນ ວິນາ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐) ອວິຊ຺ຊາທິກໍ ປຈ຺ຈຍໍ ວີມໍສຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕີຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ປຊຫຕິ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໗; ໓໖໑; ໓.໘໖; ອ. ນິ. ໔.໑໘໑) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກລາປສມ຺ມສນໍ. ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິປຣິຍາປນ຺ນາຍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ໂອຠາສາທໂຍຕິ ໂອຠາໂສ ຎາຓໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນິກນ຺ຕີຕິ ອິເມ ໂອຠາສາທໂຍ ທສ. ອຸທຍໍ ປຫາຍາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຄຫິຕໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠງ຺ຄສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ຎາຓໍ ປຕ຺ວາ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ອຣິໂຍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາກ຺ກເມນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ປາປຸຓິຕ຺ວາ’’ຕິ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພສ຺ສ ປເຠເທນ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ. ອຣຫໂຕ ຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາຠາເວນ ເອກູນວີສຕິຕາ. ອສ຺ສາຕິ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ.

໒໓໔. ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ອຘິຄຕຌານສ຺ສ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸກ຺ການໍ.

ປີຕິປຏິສໍເວທີຕິ ປີຕິຍາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທນາສີໂລ, ຕສ຺ສາ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວໂທ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທຍມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ສໍເວທນ-ຄ຺ຄຫເຓເນວ ປີຕິຍາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວິທິຕຠາໂວ ໂພຘິໂຕ ໂຫຕິ, ເຍຫິ ປນ ປກາເຣຫິ ຕສ຺ສາ ສໍເວທນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຏິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ປຏິ ປຏິ ສໍເວທີຕິ ປຏິສໍເວທີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ປີຕິສຫຄຕານິ ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍຌານານິ ປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນ. ‘‘ປຏິສໍວິທິຕາ’’ຕິ ຫິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ. ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ. ຌານປຏິລາເຠນາຕິ ຌາເນນ ສມງ຺ຄິຠາເວນ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ, ຕທາຣມ຺ມຓຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ນາມ ສປ຺ປປຣິເຍສນໍ ຈຣນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ອາສເຍ ປຏິສໍວິທິເຕ ໂສປິ ປຏິສໍວິທິໂຕ ຄຫິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທພເລນ ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປີຕິຍາ ອາສຍຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິສໍວິທິເຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ຕສ຺ສາ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາຕິ.

ກຖໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຕິກ຺ຂວິສທປ຺ປຕ຺ຕາຍ ວິສຍໂຕ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ປີຕິຍາ ສລກ຺ຂຓສ຺ສ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ຍໍ ຫິ ຍສ຺ສ ວິເສສໂຕ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິທິເຕ ໂສ ຍາຖາວໂຕ ວິທິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ເອວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ສໂຕກາຣິຕາທສ຺ສນວເສນ ປາຬິ ອາຄຕາ, ອິຘ ປີຕິປຏິສໍເວທິຕາວເສນ, ປີຕິປຏິສໍເວທິຕາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕາ ເອວ. ອປິຈ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ວເສນ ປຊານໂຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ຌານປຣິຍາປນ຺ນໍ ‘‘ອວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຌາເນປິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ຕາຍ ສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ເຕນ ຎາເຓນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓາ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ທີຆໍ ປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ທສ຺ສິຕໍ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ວິຠາຄໂສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊໂຕຕິ ຌານໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປີຕີຕິ ສາ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ. ຊານໂຕຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຊານໂຕ. ຕສ຺ສ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສ຺ສໂຕຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຌານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເວລໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວສີຠາວານໍ ວເສນ ຌານສ຺ສ ປຊານນມຸເຂນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິຍາ ປຏິສໍເວທນາ ທສ຺ສິຕາ.

ອິທານິ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຌານໍ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ; ເຕສໍ ຌານປຣິຍາປນ຺ນານໍ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນານຎ຺ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕຕິ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ, ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອຠິຊານໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານໂຕ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຣິຊານໂຕ. ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຊຫໂຕ. ຠາວຍໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຣໂຕ ຠາເວຕພ຺ພໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ປີຕິຍາ ເອວ ວເສນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີນິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຌານາທິສມຸທາຍໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປີຕິຍາ ນິທ຺ຘາຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ອາວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ. ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຊານໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ອຸຠຍຖາປີຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສມຖວເສນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເວທນານຸປສ຺ສນາຍໍ ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ຄຫິຕາ, ນ ສຣູປໂຕ ເອວາຕິ? ຠູມິວິຠາຄາທິວເສນ ເວທນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ອປິຈ ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປີຕິຍາ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປີຕິສີເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ເອເຕເນວ ນເຍນ ອວເສສປທານີຕິ ‘‘ສຸຂປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ’’ຕິ ປທານິ ປີຕິປຏິສໍເວທິປເທ ອາຄຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສກ຺ກາ ຫິ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ສຸຂປຏິສໍເວທິຕາ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປີຕິຏ຺ຐາເນ ສຸຂາທິປທານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂສຫຄຕານິ ຕີຓິ ຌານານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຌານານໍ ວເສນາ’’ຕິອາທິ. ເວທນາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຎ຺ຎາ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣສມ຺ມສນວເສນ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຸຂນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສຸຂານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມເຖ ກາຍິກສຸຂາຠາວໂຕ. ໂສຕິ ໂສ ປສ຺ສມ຺ຠນປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ນິໂຣໂຘ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໐) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຄໂຕ, ອິຘ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.

ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ອຕິເທເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຎ຺ຎໍ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປີຕິປເທຕິ ‘‘ປີຕິປຏິສໍເວທີ’’ຕິອາທິນາ ເທສິຕໂກຏ຺ຐາເສ. ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປີຕິອປເທເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປີຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສູຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑) ວຈນໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິພທ຺ຘາຕິ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ. ຕໂຕ ເອວ ກາມໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ, ສຎ຺ຎາເວທນາທໂຍ, ອິຘ ປນ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎາ ເວທນາວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ’’ຕິ.

໒໓໕. ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ. ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ? ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຌານປຏິລາເຠນາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເທນ຺ໂຕຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ໂມທຍມາໂນ, ຕໍ ວາ ປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຕາຍ ເອວ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຍ ປີຕິຍາ ໂມທຍມາໂນ. ປໂມເທນ຺ໂຕຕິອາທີນິ ປທານິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ ປີຕິປຣິຍາຍຠາວໂຕ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕີຕິ ຌານຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠູຕາຍ ໂອທຄ຺ຍລກ຺ຂຓາຍ ຌານປີຕິຍາ ຕເມວ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ເຈວ ຌານປຈ຺ຈຍວເສນ ຈ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ປາເປນ຺ໂຕ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ ຈ. ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຸຬາຣໍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຕາຍ ເອວ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຍ ປີຕິຍາ ໂຍຄາວຈໂຣ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ປາເປນ຺ໂຕ ‘‘ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ອີສກມ຺ປິ ລີນປກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຸປຄມ຺ມ ອໂນນຕໍ ອນຸນ຺ນຕໍ ຍຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວິສມໍ, ສມາຘິສ຺ສ ວາ ອຸກ຺ກໍສຄມເນນ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປນາວເສນ ຐເປນ຺ໂຕ. ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຏິ ປຏິ ວິຊ຺ຌເນນ ຂເຓ ຂເຓ ອວໂພເຘນ. ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ຂຓມຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິໂກ ສມາຘິ. ໂສປິ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເອກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຠິຠູໂຕ ອປ຺ປິໂຕ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈລໍ ຐເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາ’’ຕິອາທິ.

ໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ວິສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນີວຣຓານິ ປຊຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ. ຠງ຺ໂຄ ຫິ ນາມ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຣມາ ໂກຏິ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ຈິຕ຺ຕມຸເຂນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ. ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຕເທວ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ສຸຂໂຕ. ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ອຕ຺ຕໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ນ ຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ນ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ຣຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຠງ຺ຄທສ຺ສນານຸສາເຣນ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ທິຏ຺ເຐ ຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ໂນ ນນ຺ທຕິ. ວິຣຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊຕິ. ໂສ ເອວໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂລກິເຍເນວ ຕາວ ຎາເຓນ ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕິ, ນາສ຺ສ ສມຸທຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂສ ເອວໍ ວິຣຕ຺ໂຕ ຍຖາ ທິຏ຺ຐໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ, ຕຖາ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕິ. ນິໂຣຘເມວສ຺ສ ມນສິກໂຣຕິ, ໂນ ສມຸທຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອາທິຍຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກິເລເສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພາເນ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ …ເປ… ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ເອຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎາຍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ສຸຂສຎ຺ຎາທີສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິໂຕຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາໂຕ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ຕຖາ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄໂຕ ໂມເຈນ຺ໂຕ’’ຕິ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ຍຖາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸທຍໂຕ ໂມເຈນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ອາທານໂຕຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໂຕ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໓໖. ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສີ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ປເນຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ກຖໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ, ກາ ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ກສ຺ສ ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິ ຈຕຸກ຺ກໍ ວິຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໍ ນາມ ຘຸວໍ ສສ຺ສຕໍ ຍຖາ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ’’ຕິ, ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕສພ຺ຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຕລາໂຠ ອຸປ຺ປາໂທ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເຕສໍ ຂຓນິໂຣໂຘ ວິນາໂສ ວໂຍ. ຊຣາຍ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາຍ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາຍໍ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຐິຕິສງ຺ຂາຕາຍ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາວຕ຺ຖາຍມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຊຣາໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ສາປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຊຣາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຍາ ຂຓິກຊຣາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກໍເສນ ຈ ອຸປ຺ປາທຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາສຸ ວຕ຺ຖຸໂນ ອເຠໂທ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ໂຎ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຍິມໍ ຂຓິກຊຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ກຖຍິສ຺ສາມ.

ຍສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຠາວາ ຂນ຺ເຘສຸ ອນິຈ຺ຈສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມິໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ອນິຈ຺ຈຕາສມຎ຺ຎາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ຘມ຺ມານໍ ຂຓິກນິໂຣເຘ ອນິຈ຺ຈຕາໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ອຠາວສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາຄຫຓໍ. ເຕນ ປາກຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕໍ ວິນາສຠາວສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາກາເຣນາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາກາເຣເນວ. ຂຓຠງ຺ເຄນາຕິ ຂຓິກນິໂຣເຘນ. ຕສ຺ສາ ອນິຈ຺ຈຕາຍາຕິ ຂຓິກຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕາຍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ. ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ.

ຂໂຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິນາໂສ, ວິຣຊ຺ຊນໍ ເຕສໍເຍວ ວິລຸຊ຺ຊນໍ ວິຣາໂຄ, ຂໂຍ ເອວ ວິຣາໂຄ ຂຍວິຣາໂຄ, ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ສງ຺ຂາຣາ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ, ນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຍວິຣາໂຄ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ໂຄ, ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ຕທຸຠຍວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ຂຍວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ວິປສ຺ສນາຍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ຂຍວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິ, ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຂຍວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມາ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ-ປເທ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ທ຺ເວ ນິໂຣຘາ ຂຍນິໂຣໂຘ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ອຕິທິສຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຣາຄຏ຺ຐາເນ ນິໂຣຘປທໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຂໂຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິນາໂສ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວາ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ຕຖາ ສພ຺ພູປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຠູເຕ ວິສງ຺ຂາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ວາ ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ.

ຕທງ຺ຄວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຕາວ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີ ຈ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ເຍ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓວເສນ ກິເລສາ, ຕມ຺ມູລກາ ອຠິສງ຺ຂາຣາ, ຕທຸຠຍມູລກາ ຈ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕຖາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາທໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ ຫິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕີ’’ຕິ.

ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນາຕິ ສງ຺ຂເຕ ເຕຠູມເກ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ອນິຈ຺ຈຕາທິໂທສທສ຺ສເນນ. ນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍາຕິ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ. ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອນຸປວິສຕິ ອນຸປວິສນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ມຄ຺ເຄນ ກິເລເສສຸ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕສຸ ອວິປາກຘມ຺ມຕາປາທເນນ ອຠິສງ຺ຂາຣາ, ຕມ຺ມູລກາ ຈ ຂນ຺ຘາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫຠາເວນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມຄ຺ໂຄ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຈ. ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ອນຸ ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ‘‘ອນຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສຬສວຕ຺ຖຸວເສນ ຈາຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ວເສນາປິ ວຸຈ຺ຈມານສນ຺ຕຠາວາທິວເສນາປີຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາວິຕາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໒໓໗. ອສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ. ກາມວິຕກ຺ກາທິວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທສມຕ຺ຖຕາຍປິ ມຫານິສໍສຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ. ອຸຈ຺ຈາວເຈສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕິເຍວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຘາວນໍ.

ວິຊ຺ຊາ ນາມ ມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ. ມູລຠາໂວ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠາໂວ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ປຣິປູເຣຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ຕສ຺ສາ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ວິນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ຕາສໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຈຣິມການນ຺ຕິ ອນ຺ຕິມການໍ.

໒໓໘. ນິໂຣຘວເສນາຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ. ຠວຈຣິມກາຕິ ຠວວເສນ ຈຣິມກາ ນິຫີນຠວປວຕ຺ຕິໂນ. ຕຖາ ຌານຈຣິມກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຸຕິຈຣິມກາຕິ ຈຸຕິຍາ ຈຣິມກາ ຈຸຕິກ຺ຂຓປວຕ຺ຕິໂນ ສພ຺ພປຣິໂຍສານກາ. ຕສ຺ມາຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິຫີເນ ກາມຠເວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ປຸຣໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ຍສ຺ມາ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ຣູປຘມ຺ມານໍ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ວິຠາວິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສຬສເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕຕິ ວາ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ອວຘິຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ໂອຣໍ ໂສຬສເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ອິເມ ກິຣ ອິມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອານາປານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອາຍຸອນ຺ຕຣໍ ນາມ ຊີວິຕນ຺ຕຣໍ ຊີວນກ຺ຂຓາວຘິ. ຘມ຺ມຕາຍ ເອວາຕິ ສຠາເວເນວ, ຣຸຈິວເສເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈນ຺ທາໂລກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປໂທສເວລາຍໍ ສມນ຺ຕໂຕ ອາສິຎ຺ຈມານຂີຣຘາຣໍ ວິຍ ຄຄນຕລໍ, ຣຊຕປຕ຺ຕສທິສວາລິກາສນ຺ຖຕຎ຺ຈ ຠູມິຠາຄໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣມຓີໂຍ ວຕາຍໍ ກາໂລ, ເທໂສ ຈ ມມ ອຊ຺ຌາສຍສທິໂສ, ກີວ ຈິຣໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ ວຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂີເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເລຂໍ ກຕ຺ວາຕິ ຈງ຺ກເມ ຕິຣິຍໍ ເລຂໍ ກຕ຺ວາ.

ອນຸຍຸຎ຺ເຊຖາຕິ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠາເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປສມານຸສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໙. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຣາຄາທິຄຸຓານຸສ຺ສຣຓປ຺ປກາເຣນ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂູປສມສງ຺ຂາຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທິເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປສມ຺ມຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພທຸກ຺ຂູປສໂມຕິ ສງ຺ຂາຕພ຺ພສ຺ສ.

‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ອສຠາໂວປິ ຎາເຓນ ຘາຣີຍຕິ ອວຘາຣີຍຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມາຕິ ສຠາວາ’’ຕິ ອາຫ. ຠວນໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາ ຠາໂວ, ສຫ ຠາເວນາຕິ ສຠາວາ, ສຈ຺ຉິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານຣູປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວສ຺ສ ຘາຣຓໂຕ ຘມ຺ມາຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ສຠາວາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສງ຺ຄມ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈຍສໂມຘານລກ຺ຂເຓນ ສງ຺ຄເມນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ. ສມາຄມ຺ມາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ອນຸຣູເປຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ. ກຕາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕາ. ອກຕາຕິ ເກຫິຈິປິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນ ກຕາ. ອສງ຺ຂຕາຕິ ພຫຸວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ ອຄ຺ໂຄ ອກ຺ຂາຍຕິ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ໂສ ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂໂຓ ສຠາວຘມ຺ໂມ ວິຣາໂຄຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ, ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍກິເລສຘມ຺ໂມຕິ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫີຍມານາ ມານມທາທໂຍ ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຫີຍນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕມາຄມ຺ມ…ເປ… ວິນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໒໑; ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໘) ມຎ຺ຎນາວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ເອວ ມານມໂທ. ປຸຣິສຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມໂທ ປຸຣິສມໂທ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຊາຕິມທາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິມ຺ມທາຕິ ວິຄຕມທຠາວາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທາ ນິມ຺ມທີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມທຠາວໍ ວິນາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມທນິມ຺ມທໂນ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ກາມປິປາສາຕິ ກາມານໍ ປາຕຸກມ຺ຍຕາ, ກາມຕຓ຺ຫາ. ກາມຄຸຓາ ເອວ ອາລິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ກາມຄຸຓາລຍາ. ເຕຠູມກໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກມ຺ມກິເລສວິປາກວຏ຺ຏໍ. ເອສ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ. ອປຣາປຣຠາວາຍາຕິ ອປຣາປຣໍ ໂຍນິອາທິໂຕ ໂຍນິອາທິຠາວາຍ. ອາພນ຺ຘນໍ ຄຓ຺ຐິກຣຓໍ. ສໍສິພ຺ພນໍ ຕຸນ຺ນກາຣຓໍ. ນິກ຺ຂມນໍ, ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ວິສໍໂຍໂຄ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເຍ ຄຸເຓ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມທນິມ຺ມທນາທິນາມານິ ນິພ຺ພາເນ ນິຣຸຬ຺ຫານິ, ເຕ ມທນິມ຺ມທນຕາທິເກ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕນິພ຺ພານຄຸເຓ ເອວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມທນິມ຺ມທນຕາທີນໍ ຄຸຓານໍ ວເສນາ’’ຕິ, ນ ປນ ມທາ ນິມ຺ມທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ເອວມາທິເກ. ເຕ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຄຸຓາ. ຠຄວຕາ ອຸປສມຄຸຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອສງ຺ຂຕສໍຍຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖ ອາທໂຍ). ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອວິຕຖໍ. ນິພ຺ພານໍ ຫິ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ອສນ຺ຕຠາວາຠາວໂຕ ເອກໍເສເນວ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິປຣີຕຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກໍ ຫິ ສຈ຺ຈໍ, ນ ທຸຕິຍມຕ຺ຖີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐). ປາຣນ຺ຕິ ສໍສາຣສ຺ສ ປຣຕີຣຠູຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຖເລ ຕິຏ຺ຐຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໖໙), ‘‘ອປ຺ປກາ ເຕ ມນຸສ຺ເສສຸ, ເຍ ຊນາ ປາຣຄາມິໂນ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໘໕) ຈ. ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕາຍ, ອຕິສຸຂຸມສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ຈ ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ທຸທ຺ທສໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ຊຣາ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຊຣາຠາໂວຕິ ອຊຣໍ. ຕໂຕ ເອວ ຊຣາທີຫິ ອປໂລກິຍຕາຍ ຖິຣຏ຺ເຐນ ຘຸວໍ. ຕຓ຺ຫາທິປປຎ຺ຈາຠາວໂຕ ນິປ຺ປປຎ຺ຈໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມຕນ຺ຕິ ອມຕໍ. ອສິວຠາວກຣານໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ອຠາເວນ ສິວໍ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ເຂມໍ. ວິສງ຺ຂາຣຠາເວນ ອຈ຺ຉຣິຍຕາຍ, ອຠູຕປຸພ຺ພຕາຍ ຈ ອພ຺ຠຸຕໍ. ສພ຺ພາສໍ ອີຕີນໍ ອນຕ຺ຖານໍ ອຠາເວນ ອນີຕິກໍ. ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ. ສພ຺ພສໍກິເລສມລໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸທ຺ຘິຍາ ວິເສສໂຕ ສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິ. ຈຕູຫິປິ ໂອເຆຫິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີຍຕາຍ ທີປໍ. ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ປຣິປາລນຏ຺ເຐນ ຕາຓໍ.

‘‘ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິກາ ປາຬິ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນນ຺ຕອນາສວນິປຸຓອຊຊ຺ຊຣອປໂລກິຕອນິທສ຺ສນປຓີຕອຈ຺ຉຣິຍອນີຕິກຘມ຺ມມຸຕ຺ຕິເລຓປຣາຍຓຄມ຺ຠີຣາທິວຈເນຫິ ຈ ໂພຘິຕາ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕາ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ ວາ ວຍນ຺ໂຕ ວາຕິ ອນນ຺ໂຕ, ອສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ. ອາສວານໍ ອນາຣມ຺ມຓຕາຍ ອນາສໂວ. ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ນິປຸໂຓ. ສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ ວິຍ ຊຣາຍ ອຊຊ຺ຊຣິຕຕາຍ ອຊຊ຺ຊໂຣ. ພ຺ຍາຘິອາທີຫິ ອປໂລກິຍຕາຍ ອປໂລກິຕໍ. ອຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ອນິທສ຺ສໂນ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ປຓີໂຕ. ອປຈຸຣຕາຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ. ອີຕີຫິ ອນຠິຠວນີຍສຠາວຕ຺ຕາ, ອນີຕິກຠາວເຫຕຸໂຕ ຈ ອນີຕິກຘມ຺ໂມ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂມຸຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ມຸຕ຺ຕິ. ສໍສາຣໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ນິລີຍນີຍໂຕ ເລຓໍ. ເຕສໍເຍວ ປຣາ ຄຕີຕິ ປຣາຍໂຓ. ປກຕິຎາເຓນ ອລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ກຕປຸຎ຺ເຎຫິປິ ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ອນຸພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ທຸຣນຸໂພໂຘ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ຕກ຺ກຎາເຓນ ອວຈຣິຕພ຺ໂພຕິ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຓ຺ຑິເຕເຫວ ເວທິຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍສາວກສ຺ເສວ ອິຊ຺ຌຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິພ຺ພານຄຸຓານໍ ປາກຏຠາວໂຕ. ອຏ຺ຐາເນ ຈາຍໍ ເອວ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຊ຺ຌຕິ ເອວາຕິ ໂຍຊນາ. ສຸຂສິທ຺ຘິວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣິຍສາວກສ຺ເສວາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ. ອຸປສມຄຣຸເກນາຕິ ນິພ຺ພານນິນ຺ເນນ. ມນສິ ກາຕພ຺ພາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອຸປສມຄຸຓາ. ສຸຂໍ ສຸປຕີຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເມຕ຺ຕາກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານາຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອນຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ອຏ຺ຐມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໙. ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ເມຕ຺ຕາຠາວນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໐. ເມຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໍ. ຠາເວຕຸກາເມນາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸຂນິສິນ຺ເນນາຕິ ວິສມໍ ອນິສີທິຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ ສຸຂນິສິນ຺ເນນ.

ກສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ອຎ຺ຎໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາເມນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກິມຕ຺ຖິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເມຕ຺ຕາ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອໂທໂສ. ຕຖາ ຫິ ອໂທສນິທ຺ເທເສ ‘‘ເມຕ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍນາ ເມຕ຺ຕາຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໒) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຂນ຺ຕີຕິ ຈ ອິຘ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອໂທສປ຺ປຘານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ສິຊ຺ຌມານາຍ ຕິຕິກ຺ຂາຂນ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນ ຂນ຺ຕິຍໍ ອານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ສຕ຺ຖິກາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ. ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສາລາເຠນ. ອາທີນໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປາຓຆາຕາທິວເສນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິອນຕ຺ຖມູລຠາວໂຕ.

ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປຕິ ປຣາປກາຣສຫນາທິກາ ຕິຕິກ຺ຂລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ ອກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓລກ຺ຂຓາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມູລຠາວໂຕ. ຂນ຺ຕິພລໍ ພລານີກນ຺ຕິ ປຣມໍ ມງ຺ຄລຠູຕາ ຂນ຺ຕິ ເອວ ພລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຕິພລໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຂນ຺ຕິພລາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ໂທສາທິປຏິປກ຺ຂວິຘມນສມຕ຺ຖຕາຍ ອນີກຠູເຕນ ເຕເນວ ຈ ຂນ຺ຕິພເລນ ພລານີກໍ. ຂນ຺ຕ຺ຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖປຏິພາຫໂນ, ອຕ຺ຖາວໂຫ ຈ ຂນ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອປສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ.

ວິເວຈນຕ຺ຖາຍາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ. ຂນ຺ຕິຍາ ສໍໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠາວນໍ ທູເສນ຺ຕີຕິ ໂທສາ, ປຸຄ຺ຄລາເຍວ ໂທສາ ປຸຄ຺ຄລໂທສາ. ເຍສຸ ຠາວນາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ວິປຊ຺ຊເຕວ, ເຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຐມນ຺ຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕຣຸປສໍຫຣຓນເຍນ ວິນາ ສພ຺ພປຐມໍ.

ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ ປິໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອປ຺ປິໂຍ. ໂສ ສງ຺ເຂປໂຕ ທຸວິໂຘ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອກາຣໂກ, ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ, ປິຍສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂກ, ໂສ ເວຣິປຸຄ຺ຄໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ, ປິຍສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອກາຣໂກ, ອປ຺ປິຍສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂກ, ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນາຈຣີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗), ‘‘ອປ຺ປິຍສ຺ສ ເມ ອມນາປສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸຠູໂຕ, ໂສ ອປ຺ປິໂຍ, ອນນຸກູລວຸຕ຺ຕິໂກ ອນິຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລິງ຺ຄວິສຠາເຄຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິນາ ລິງ຺ເຄນ ວິສທິເສ. ໂອຘິໂສຕິ ຠາຄໂສ. ‘‘ຕິສ຺ສ ທຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ໂອຘິສກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປິຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປິຍໍ ຫິ ປິຍຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ໂຕ ກິລມຕີຕິ ໂທເສນ ຠາວນາຍ ສປຣິສ຺ສຍຕມາຫ. ອປ຺ປິຍຕາ ຫິ ປິຍຠາວສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂາ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ປິຍຏ຺ຐາເນ ຐປເນນ ວິນາ ຠາວນາ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍກໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ໂຕ ກິລມຕີຕິ ຣາເຄນ ຠາວນາຍ ສປຣິສ຺ສຍຕມາຫ ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍສ຺ສ ເຄຫສ຺ສິຕເປມຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປີ’’ຕິອາທິ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາຫິ ມຊ຺ຌສຠາວໍ ເນວ ປິຍໍ ນາປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸຏ຺ຐາເນ ປິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຐເປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ສມ຺ຠາວນີຍປິຍາຍິຕພ຺ພຕານໍ ອຠາວາ. ນ ຫິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ເພ ຠາວນີຍຕາ, ມນາປຕາ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕິ, ປິຍຄຣຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນ ຈ ປຐມໍ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ. ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕຣຠາວານຸປນຍນໂຕ.

ຕເມວາຕິ ວິສຠາຄລິງ຺ຄເມວ. ລິງ຺ຄສຠາເຄຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ປິຍປຸຄ຺ຄເລ’’ຕິ ອາຫ. ຠິຕ຺ຕິຍຸທ຺ຘມກາສີຕິ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປິຫິຕທ຺ວາເຣ ຄພ຺ເຠ ສຍນປີເຐ ນິສີທິຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕາມຸເຂນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາເຄນ ອນ຺ຘີກໂຕ ຠຣິຍາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ທ຺ວາຣໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ນິກ຺ຂມິຕຸກາມຕາຍ ຠິຕ຺ຕິໍ ປຫຣິ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍນາມຸເຂນ ຣາໂຄ ວຎ຺ເຈຕີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໒໑), ‘‘ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ຣາໂຄ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ ຈ.

ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠູເຕ ຘຣມານຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ອຸປລພ຺ຠມາເນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ເຘ ອິຘ ສຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓໍ, ນ ຕິຍທ຺ຘຄເຕຕິ ອາຫ ‘‘ກາລກເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປນ ກາລກເຕ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ? ເມຕ຺ຕາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອໂຍຄ຺ຍຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ນ ຫິ ມຕປຸຄ຺ຄໂລ ຫິຕູປສໍຫາຣາຣໂຫ. ຍຕ຺ຖ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ປໂຍຄໂຕ ຫິຕູປສໍຫາໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ຕຕ຺ເຖວ ມານໂສ ຫິຕູປສໍຫາໂຣ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ທຸກ຺ຂາປນຍນໂມທປ຺ປວຕ຺ຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ກຣຸຓາຠາວນາທີນມ຺ປິ ກາລກເຕ ອນິຊ຺ຌນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຄຸຓເມຕ຺ຕາຌາໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ກາລກຕຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຕໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣິຕຸກາໂມ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ເມຕ຺ຕໍ ອາຣຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຄຸຓາວ ເມ ເມຕ຺ຕາຌານສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ. ຄເວສາຫີຕິ ‘‘ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສເມຕ຺ຕໍ ອາຣຠສິ, ໂສ ຊີວຕິ ນ ຊີວຕີ’’ຕິ ຊານາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕ຺ຕາຍນ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໑. ອຕ຺ຕນິ ຠາວນາ ນາມ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຕິ ນານາວິຘສຸຂານຸພນ຺ຘອນວຊ຺ຊສຸຂອພ຺ຍາເສກສຸຂາທິ ຍໍ ອຕ຺ຕນິ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕາຍ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ສຸຂິໂຕ ໂຫມີ’’ຕິ. ສຣີຣສຸຂໍ ນາມ ອເນກນ຺ຕິກໍ, ອີທິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອໂນກາສໍ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕທຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂຕິ ວາ’’ຕິ. ໂຫມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ອເວໂຣຕິອາທີສຸ, ວິເສສໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂາຠາເວ ສຸຂສຎ຺ຎາ. ສາ ປນາຍໍ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາ ເວຣີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ເວຣສຎ຺ຎິຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອຠາວໂຕ, ວິເສສໂຕ ພ຺ຍາປາທວິຣຫໂຕ ອີຆສຎ຺ຎິຕາຍ ອີຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ອນວຊ຺ຊກາຍິກສຸຂສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອເວໂຣ ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຊ ອນີໂຆ ສຸຂີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣາມີຕິ ເອວໍຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕມິ, ຍາເປມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍໍ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສຕິ, ຍທິ ອຕ຺ຕນິປິ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຠງ຺ຄເທສນາຍ ສມານຄຕິກໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ຕນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄາທີສຸ ວຈນໍ. ອປ຺ປນາວເສນາຕິ ອປ຺ປນາວຫຠາວນາວເສນ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ ສຸຂິໂຕ ໂຫມີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ສກ຺ຂິຠາວວເສນາຕິ ອຫໍ ວິຍ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂກາມາ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ມຍາ ອຕ຺ຕນິ ວິຍ ສຸຂູປສໍຫາໂຣ ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ສກ຺ຂິຠາເວ ຐປນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຕນິ ຠາວນາ ອປ຺ປນາວຫາ ນ ໂຫຕີຕິ? ອຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ສປຣິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕເຣ ປນ ຠາວິຕຠາວນສ຺ສ ຕຕ຺ຖາປິ ສີມສມ຺ເຠໂທ ໂຫຕິເຍວ.

ສພ຺ພາ ທິສາຕິ ອນວເສສາ ທສປິ ທິສາ. ອນຸປຣິຄມ຺ມ ເຈຕສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິເຍສນວເສນ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ. ເນວຊ຺ຌຄາ ປິຍຕຣມຕ຺ຕນາ ກ຺ວຈີຕິ ສພ຺ພຸສ຺ສາເຫນ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຕິສເຍນ ອຕ຺ຕໂຕ ປິຍຕຣໍ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ທິສາຍ ເນວ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ. ເອວໍ ປິໂຍ ປຸຖຸ ອຕ຺ຕາ ປເຣສນ຺ຕິ ເອວໍ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕໂຕ ປິຍຕຣສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນວເສນ ປຸຖຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕາ ປິໂຍ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ກາຣເຓນ, ອຕ຺ຕກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ປຣໍ ສຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກມ຺ປິ, ນ ຫິໍເສ ນ ຫເນຍ຺ຍ, ນ ວິເຫເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ນໂຍຕິ ສພ຺ເພຫິ ສຕ຺ເຕຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປິຍຕຣຠາວໍ ນິທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ກຣຸຓາຍນໍ ວທຕາ ຠຄວຕາ ສຸເຂສິຕາຍ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ສກ຺ຂິຠາເວ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ນຍທສ຺ສນໍ ກຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໒. ສຸຂປວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຸເຂນ ອກິຈ຺ເຉນ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ຍ຺ວາສ຺ສາຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ປິໂຍຕິ ອິຏ຺ໂຐ. ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ. ຄຣູຕິ ຄຸຓວິເສສວເສນ ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ. ຠາວນີໂຍຕິ ສມ຺ຠາເວຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍມຕ຺ໂຕຕິ ສີລາທິນາ ອາຈຣິຍປ຺ປມາໂຓ. ປິຍວຈນາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖຈຣິຍາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສີລສຸຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສທ຺ຘາທິເກ, ຘຸຕຘມ຺ມຊາຄຣິຍານຸໂຍຄາທິເກ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກາມນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາຣິຕາສຸຂສິທ຺ຘິທີປໂນຍໍ ນິປາໂຕ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ຕາທິສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠາວນໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ໂຍຄີ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາຣີ, ສຸເຂນ ຈສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ເຕນ ປນ ໂຍຄິນາ ຕາວຕາ ສນ຺ໂຕໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ສີມາສມ຺ເຠທນ຺ຕິ ມຣິຍາທາປນຍນໍ, ອຕ຺ຕາ ປິໂຍ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ເວຣີຕິ ວິຠາຄາກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ປິຍມນາປຄຣຸຠາວນີຍໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ເມຕ຺ຕາຘິຄມໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ. ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍເກ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຄຣຸຏ຺ຐານີເຍ ປຏິລທ຺ຘໍ ເມຕ຺ຕາມນສິກາຣໍ ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍເກ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂູປສໍຫາຣກຕສ຺ສ ຕໍ ໂຫຕິ ປເຄວ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ. ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍກໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປິຍຄຣຸຏ຺ຐາເນ ຐເປຕຸໍ ສຸກຣຠາວໂຕ. ‘‘ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍກໂຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປຸຣິມາວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຄຸຓມນສິກາຣາຘິຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິສ຺ສ ໂສປິ ປິຍຏ຺ຐາເນ ເອວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ເວຣີປຸຄ຺ຄເລຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄເລ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ປຄຸຓມນສິກາຣາຘິຄເມນ ປິຍຠາວໍ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ເວຣີປຸຄ຺ຄລໍ ຠາວນາຍ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ປິຍຠາວູປສໍຫາເຣນ ເວຣີປຸຄ຺ຄເລ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ. ‘‘ເວຣີປຸຄ຺ຄເລ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປຸຣິມາວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ມຸທຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ປິຍຄຣຸຏ຺ຐານີໂຍ, ອຕິປ຺ປິໂຍ, ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ເວຣີຕິ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄລໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຐມໍ ຕາວ ປິຍຄຣຸຏ຺ຐານີເຍ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕຣູປສໍຫາຣຕ຺ຖໍ ມຸທຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຕິປ຺ປິຍສຫາເຍ ອຕິປ຺ປິຍຠາວໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ປິຍຠາວມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ເຕນ ຠາວນາ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພາ, ຕມ຺ປິ ວສີຠາວາປາທເນນ ມຸທຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ອຸທາສິນຠາວໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ປິຍຠາວໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຠາວນາ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພາ, ປຸນ ຕມ຺ປິ ວສີຠາວາປາທເນນ ມຸທຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ເວຣິມ຺ຫິ ເວຣີສຎ຺ຎໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວູປຏ຺ຐປນມຸເຂນ ປິຍຠາວໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ເຕນ ຠາວນາ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕທນນ຺ຕເຣ ຕທນນ຺ຕເຣ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພເລນ ວາ ເອຕຣຫິ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສພ຺ພໂສ ອນຕ຺ຖກຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ມຫາປຸຣິສຊາຕິກຕ຺ຕາຕິ ມຫາປຸຣິສສຠາວຕ຺ຕາ ຈິຣກາລປຣິຈຍສມິທ຺ຘຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິໂສ ຫິ ສພ຺ພສໂຫ ປຣາປຣາຘໍ ຕິຓາຍປິ ນ ມຎ຺ຎຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ປເຣ ເວຣີສຎ຺ຎາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ເຕນ ໂຍຄິນາ. ອຕ຺ຖິ ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໔໓. ປຸຣິມປຸຄ຺ຄເລສູຕິ ປິຍາທີສຸ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ປຸຣິເມສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ. ເມຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ປຏິຆໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເມຕ຺ຕາຍນ຺ເຕນ ປຏິຆໍ ປຏິວິໂນເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອສຕິຍາ ອມນສິກາເຣນ ປຏິຆໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ, ສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປນ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສປິ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຍຖາ ປຏິຆໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ເຕນ ປຏິຆໍ ວິໂນເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕາຍນເມວ ຫິ ອິຘ ປຏິຆວິໂນທນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ນິພ຺ພາຕີຕິ ນ ວູປສມ຺ມຕິ.

ອນຸສາຣໂຕຕິ ອນຸຄມນໂຕ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຏິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາຍມິຕພ຺ພໍ.

ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຆຏນໍ ວາຍມນໍ. ອິມິນາ ອິທານິ ວກ຺ຂມາເນນ ອາກາເຣນ.

ອຸຠໂຕ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ທຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸຠໂຕທຓ຺ຑກໍ, ເຕນ. ໂອຈຣກາ ລາມກາຈາຣາ ປາປປຸຣິສາ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ເຕສຸປິ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸປິ. ເຕນາຕິ ມໂນປໂທເສນ. ນ ສາສນກໂຣ. ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ ຫິ ສາສນໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ຕໂຕປິ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ, ສມຸຈ຺ຈເຍ ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ປຐມໍ ກຸທ຺ຘປຸຣິສໂຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ກຸຊ຺ຌເນນ. ປາປິໂຍຕິ ປາປຕໂຣ. ສາຣມ຺ຠາທິກສ຺ສ ກິເລສານຸພນ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ໂກຘສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຕໍ ຎຕ຺ວາປິ ກຸຊ຺ຌນໂຕ ສເຈ ໂກເຘ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ກຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນ ປຏິກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ເກຈິ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ອຸຠເຍສໍ ໂລການໍ, ອິຘໂລກປຣໂລການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາຕິ ປຏິສຕ຺ຕູຫິ ອິຈ຺ຉິຕາ. ສປຕ຺ຕກຣຓາຕິ ເຕຫິ ກາຕພ຺ພາ. ໂກຘນນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌນສີລໍ. ໂກຘນາຍນ຺ຕິ ໂກຘໂນ ອຍໍ, ອຍນ຺ຕິ ຈ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂກຘປເຣໂຕຕິ ໂກເຘນ ອນຸຄໂຕ, ປຣາຠິຠູໂຕ ວາ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວ ໂຫຕີຕິ ປກຕິຍາ ວຓ຺ຓວາປິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕປິ ມຸຂວິກາຣາທິວເສນ ວິຣູໂປ ເອວ ໂຫຕິ ເອຕຣຫິ, ອາຍຕິໍ ຈາຕິ. ໂກຘາຠິຠວສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກມິທໍ ຜລນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ໂກຘາຠິຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຈຸຣຕ຺ໂຖຕິ ນ ປຫູຕຘໂນ. ນ ໂຠຄວາຕິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸຣຫິໂຕ. ນ ຍສວາຕິ ນ ກິຕ຺ຕິມາ.

ຉວາລາຕນ຺ຕິ ຉວທຫນາລາຕໍ, ຈິຕກາຍໍ ສນ຺ຕຊ຺ຊນຸມ຺ມຸກ຺ກນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠໂຕປທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ທຑ຺ຒໍ. ມຊ຺ເຌ ຄູຖຄຕນ຺ຕິ ເວມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ສຸນຂສ຺ສ ວາ ສິງ຺ຄາລສ຺ສ ວາ ອຸຫເທນ ຄູເຖນ ມກ຺ຂິຕໍ. ກຏ຺ຐຕ຺ຖນ຺ຕິ ທາຣຸກິຈ຺ຈໍ. ເນວ ຜຣຕິ ນ ສາເຘຕິ. ຕຖູປມາຫນ຺ຕິ ຕຖູປມໍ ຕາທິສໍ ອຫໍ. ອິມນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອຠິຊ຺ຌາລູ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໙໒) ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ກາເມສຸ ຕິພ຺ພສາຣາຄຕາທິນາ ສີລຣຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘ ປນ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ປຕາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ໂສ ທານິ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວທນາກາຣທສ຺ສນໍ.

໒໔໔. ໂຍ ໂຍ ຘມ຺ໂມຕິ ກາຍສມາຈາຣາທີສຸ ໂຍ ໂຍ ສຸຈຣິຕຘມ຺ໂມ. ວູປສນ຺ໂຕຕິ ສໍຍໂຕ. ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ກິເລສມລວິຄເມນ ວິສຸທ຺ໂຘ. ກິເລສທາຫາຠາເວນ ວາ ອຸປສນ຺ໂຕ, ອນວຊ຺ຊຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ໂຘ, ກາຍສມາຈາຣສ຺ເສວ ອຸປສໂມ ຈິຣກາລໍ ສໍຍຕກາຍກມ຺ມຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ເຕຕິ ວຈີມໂນສມາຈາເຣ.

ໂສຕິ ອຸປສນ຺ຕວຈີສມາຈາໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ. ປຏິສນ຺ຖາຣກຸສໂລຕິ ຍຖາ ປເຣຫິ ຉິທ຺ທໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິສນ຺ຖຣເຓ ກຸສໂລ. ສຂິໂລຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ສຂິລຠາເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສຸຂສມ຺ຠາໂສຕິ ປິຍກໂຖ. ສມ຺ໂມທໂກຕິ ສມ຺ໂມທນີຍກຖາຍ ສມ຺ໂມທນສີໂລ. ອຸຕ຺ຕານມຸໂຂຕິ ວິກຸຓິຕມຸໂຂ ອຫຸຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສວເສນ ວິກສິຕມຸໂຂ. ປຸພ຺ພຠາສີຕິ ເຍນ ເກນຈິ ສມາຄໂຕ ປຏິສນ຺ຖາຣວເສນ ປຐມໍເຍວ ອາຠາສນສີໂລ. ມຘຸເຣນ ສເຣນ ຘມ຺ມໍ ໂອສາເຣຕິ ສຣຠຎ຺ຎວເສນ. ສຣຠາຓໍ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິມຓ຺ຑເລຫິ ປຣິປຸຓ຺ເຓຫິ ປເທຫິ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ຈ ອພ຺ຍາກຸເລຫິ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ.

ສພ຺ພຊນສ຺ສ ປາກໂຏ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂອກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ. ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ ຫິ ສທ຺ຘາ. ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ອວຫິຕໂສໂຕ, ສຸສ຺ສຸສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐິໍກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ, ອຕ຺ຖິໂກ ວາ ຫຸຕ຺ວາ.

‘‘ເອໂກປິ ນ ວູປສນ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາໂຐ, ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍໂຕ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸກາລໍ ຕຕ຺ເຖວ ສໍສຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐມຫານິຣຍໂສຬສອຸສ຺ສທນິຣຍປຣິປູຣໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຊີວາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ. ອວີຈິມຫານິຣຍສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ທ຺ວາເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຬາທໂຍ ໂສຬສ ອຸສ຺ສທນິຣຍາ. ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ມຫາທຸກ຺ຂຠາຄິຠາວໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອວິເຫສາຠູຕາ ທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິໂຆ ອໂນກາໂສວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈ ອາຆາໂຕ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ‘‘ໂຍ ໂຍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ.

໒໔໕. ຍໍ ເວຣີ ທຸກ຺ຂາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາໂຍ. ກິນ຺ຕິ ກິໍ ກາຣຓໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເວຣິໂນ. ອວິສເຍຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອໂຄຈເຣ. ສຈິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ. ມຫານຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ອິຘໂລກຕ຺ຖປຣໂລກຕ຺ຖປຣມຕ຺ຖານໍ ວິຣາຘນວເສນ ມຫໂຕ ວິປຸລສ຺ສ, ນານາວິຘສ຺ສ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິເຠທສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓໍ. ມູລນິກນ຺ຕນນ຺ຕິ ສີລສ຺ສ ມູລານິ ນາມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາ, ເຕສໍ ຉິນ຺ທນໍ. ໂກໂຘ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີນິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ຊໂຬຕິ ອນ຺ຘພາໂລ.

ອນຣິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ເວຣິນາ ກຕມຫາປຣາຘມາຫ. ໂຍ ສຍນ຺ຕິ ໂຍ ຕ຺ວໍ ສຍມ຺ປິ. ໂທເສຕຸກາໂມຕິ ໂກຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາໂມ. ຍທິ ກຣິ ຍທິ ອກາສິ. ໂທສຸປ຺ປາເທນາຕິ ໂທສສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນນ. ທຸກ຺ຂໍ ຕສ຺ສ ຈ ນາມາຕິ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ນາມ ຕສ຺ສ ອປຣາຘກສ຺ສ. ນາມາຕິ ອສມ຺ຠາວເນ ນິປາໂຕ, ເຕນ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ອເນກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຫສິ ວາ ນ ວາ’’ຕິ, ກຣິສ຺ສສິ ນ ວາ ກຣິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫິຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕາວຫໍ ທຸຄ຺ຄຕິມຄ຺ຄໍ.

ອຏ຺ຐາເນຕິ ໂທໂສ ຕວ ອປ຺ປິຍສ຺ສ ກາຣາປໂກ, ສຕ຺ຕຸ ປນ ຕສ຺ສ ວສວຕ຺ຕິຕາຍ ທາສສທິໂສຕິ ອຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາປກິຣິຍາຍ. ຕສ຺ມາ ຕເມວ ໂທສໍ ຉິນ຺ທສ຺ສຸ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທ. ຂຓິກຕ຺ຕາຕິ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກາລສງ຺ຂາໂຕ ຂໂຓ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຓິກາ, ຕພ຺ຠາວໂຕ ຂຓປຠງ຺ຄຸຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ສ ທານີຘ ກຸຊ຺ຌສີຕິ ອປຣາຘກສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ເຍຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເຕ ອປຣາໂຘ ກໂຕ, ເຕ ຕໍຂຓໍເຍວ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸທ຺ຘາ. ອິທານິ ປນ ອຎ຺ເຎ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ກສ຺ສ ຕ຺ວໍ ອິຘ ກຸຊ຺ຌສິ. ນ ຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນປຣາເຘສຸ ກຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ວິນາ ກສ຺ສ ໂສ ກເຣຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ຂກິຣິຍາຍ ວິສຍຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິນາ ກສ຺ສ ນາມ ໂສ ທຸກ຺ຂກາຣໂກ ທຸກ຺ຂໍ ກເຣ ກເຣຍ຺ຍ. ສຍມ຺ປິ ທຸກ຺ຂເຫຕຸ ຕ຺ວມິຕີຕິ ເອວໍ ສຍມ຺ປິ ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸ, ເອວໍ ສມາເນ ຕສ຺ສ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວ ກິໍ ກາຣຓາ ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌສິ ນ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໖. ປຣໂລເກປິ ອນຸຄາມິຠາວໂຕ ກມ຺ມໍເຍວ ສກໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ເຕສໍ ຠາໂວ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ນິເສຘນຕ຺ຖາ, ນິເສຘນຎ຺ຈ ຠາວິໂນ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ປຏິຆວເສນ ປນ ປວຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປາກຏຠາວໂຕ ອາສນ຺ນໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລນິສ຺ສນ຺ເທນ ‘‘ເນວ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ວຸຈ຺ຈມານເມວຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ເນວ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິຣເຍ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ຊາຕນ຺ຕິ ວາ ເນຣຍິກໍ. ອຕ຺ຕານໍເຍວ ໂອກິຣຕິ ໂທສຣເຊນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໔໗. ສຕ຺ຖຸ ປຸພ຺ພຈຣິຍຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ສຕ຺ຖຸ ຄາຣເວນາປິ ປຏິຆໍ ວູປສເມຍ຺ຍາຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ສມາໂນ ນນຸ ເຕ ສຕ຺ຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ນປ຺ປທູເສສິ, ປເຄວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເທວິຍາ ປທຸຏ຺ເຐນາຕິ ເທວິຍາ ສທ຺ຘິໍ ປທຸພ຺ຠິນາ ມິຈ຺ຉາຈາຣວເສນ ອປຣທ຺ເຘນ. ຍຕ຺ຖ ສຸສາເນ ຉວສຣີຣໍ ຉຑ຺ຑີຍຕິ, ຕໍ ອາມກສຸສານໍ. ນິຂຎ຺ຎມາໂນຕິ ນິຂຓິຍມາໂນ. ປຸຣິສກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອາວາຏໂຕ ນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ພາຫຸພເລນ ປຸຣິສກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍກ຺ຂານຸຠາເວນາຕິ ອຑ຺ຑວິນິຈ຺ຉເຍນ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ອານຸຠາເວນ. ສິຣິຄພ຺ຠນ຺ຕິ ວາສາຄາເຣ.

ອາສີເສເຖວາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ອຕ຺ເຖ ຎາຍໂຕ ອນວຊ຺ຊໂຕ ອາສໍ ກເຣຍ຺ຍ. ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ກິຈ຺ຉາປນ຺ນສ຺ສ ເມ ກຸໂຕ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ’’ຕິ ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອາປທາສຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ອຸທາ. ໕໓). ຍຖາ ອິຈ຺ຉິນ຺ຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ກສ຺ສຈິ ປີຬໍ ອກຕ຺ວາ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉິໍ, ຕຖາ ອຫໍ ອຫຸນ຺ຕິ ປສ຺ສາມິ. ໂວຕິ ຫິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ.

ກາສິຣຎ຺ຎາຕິ ກລາພຸນາ ກາສິຣາເຊນ. ສກຓ຺ຏກາຫີຕິ ອຍກຓ຺ຏເກຫິ ສກຓ຺ຏກາຫິ.

ມຫລ຺ລໂກຕິ ວຸທ຺ໂຘ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກາໂລຕິ ວິເສວນໍ ກາຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ທມນກາໂລ.

ປຸຖຸສລ຺ເລນາຕິ ວິປຸເລນ ສລ຺ເລນ. ນາໂຄຕິ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ. ວຘີຕິ ວິຊ຺ຌິ, ມາເຣສີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອິມໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍິ ເອວໍ ກຣຓໍ ນາມ ນ ຕວ ວເສນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກສ຺ສ ວາ ຣຎ຺ໂຎ, ຣາຊມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຍໍ ປໂຍໂຄ ອຸຍ຺ໂຍຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມີຕິ ນີລປີຕໂລຫິຕາທິວເສນ ຉພ຺ພຓ຺ຓມຍູຂາ. ຉພ຺ພຓ຺ຓກິຣຓວນ຺ຕທນ຺ຕຕາຍ ຫິ ເຕ ຫຕ຺ຖີ ‘‘ຉທ຺ທນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ຉທ຺ທນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ.

ຉາໂຕຕິ ຊິຆຈ຺ຉິໂຕ. ຂາເທຍ຺ຍາຕິ ຂາເທຍ຺ຍໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອາຫິໂຕຕິ ສຸຫິໂຕ. ສມ຺ພລນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາຫາຣໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອຸປຈາເຣນ ປຖສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ວຕາຍໍ ອນ຺ຘພາໂລ’’ຕິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຸທິກ຺ຂມາໂນ.

ມາ ອຍ຺ໂຍສິ ເມ ຠທນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ມາຕິ ວາ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ເຕນ ອຸປຣິ ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຏິເສເຘຕິ. ອຍ຺ໂຍ ເມຕິ ອຍ຺ຍິຣໂກ ຕ຺ວໍ ມມ ອຕິຖິຠາວໂຕ. ຠທນ຺ເຕຕິ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ. ຕ຺ວໍ ນາເມຕາທິສໍ ກຣີຕິ ຕ຺ວມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ອກາສິ ນາມ.

ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕປິ ປນ ມຫາກປິ ຫຸຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາເປສີຕິ ໂຍຊນາ.

ເປຬາຍ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕປີຕິ ຂຸທ຺ທກາຍ ເປຬາຍ ປາເທຫິ ໂກເຏຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕປິ. ມທ຺ທນ຺ເຕປີຕິ ທຸພ຺ພລຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ມທ຺ທນ຺ເຕປິ. ອລມ຺ປາເນຕິ ເອວໍນາມເກ ອຫິຕຸຓ຺ຑິເກ.

ປີຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວິກປ຺ເປ, ເຕນ ໂອທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐາທິໍ ອວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕນ຺ໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ໂຕ. ໂຫມິ ຈິນ຺ຕິຕສນ຺ນິໂຠ ເອວມຍໍ ພຫຸລາຠໍ ລຠຕູຕິ. ອານຸຠາເວນ ປນ ຖລໍ ກເຣຍ຺ຍ ອຸທກໍ…ເປ… ຉາຣິກໍ ກເຣ. ເອວໍ ປນ ຍທິ ຈິຕ຺ຕວສີ ເຫສ຺ສໍ…ເປ… ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ຕທາ ອຕ຺ຕນາ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ ຠຄວາ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖຕິ ພຸທ຺ຘຠາວມາຫ. ໂຠຊປຸຕ຺ເຕຫີຕິ ລຸທ຺ທປຸຕ຺ເຕຫິ.

ອຬາຣາຕິ ເຍນ ສຍໍ ຕທາ ລຸທ຺ທຫຕ຺ຖໂຕ ໂມຈິໂຕ, ຕໍ ສຕ຺ຖວາຫໍ ນາເມນ ອາລປຕິ. ອຕິກສ຺ສາຕິ ນາສາຍ ອາວຸຕຣຊ຺ຊຸໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ. ສມ຺ປຣິຄຍ຺ຫາຕິ ກາຬເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ສພ຺ພໂສ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ອຈ຺ຉຣິຍານິ ທຸສ຺ສຫານໍ ສຫນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເນນ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິສມຂນ຺ຕິຄຸຓສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນາໂວກ຺ກມນປ຺ປສງ຺ຄໂຕ.

໒໔໘. ‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔; ໓.໙໙, ໑໐໐; ໓.໕.໕໒໐; ກຖາ. ໗໕) ອາຄຕານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ອນມຕຄ຺ຄສທ຺ໂທ, ຕທຕ຺ໂຖ ວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄິຍານິ.

ອເຊຫິ ຄມນມຄ຺ໂຄ ອຊປໂຖ. ສງ຺ກູ ລຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ເຕ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ຄມນມຄ຺ໂຄ ສງ຺ກຸປໂຖ. ສງ຺ກູຕິ ອງ຺ກຸສາກາເຣນ ກຕທີຆທຓ຺ໂຑ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປປາຕມຄ຺ຄທຸຄ຺ຄມຄ຺ຄາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ເຫຕິ ສມ຺ປຫາຣຕ຺ຖໍ ທ຺ວີຫິປິ ປກ຺ເຂຫິ ຄາຬ຺ຫສນ຺ນາເຫ. ອຎ຺ຎານິ ຈ ທຸກ຺ກຣານິ ກຣິຕ຺ວາ ຘນາສາຍ ປພ຺ພຕວິທຸຄ຺ຄນທີວິທຸຄ຺ຄາທິປກ຺ຂນ຺ທນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມໍ ໂປເສສິ, ອຸປກາຣໍ ອກາສິ, ຕຕ຺ຣ ນປ຺ປຕິຣູປໍ ມນໍ ປທູເສຕຸນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນຎ຺ຈ ເອຕຣຫິ ທິສ຺ສມາເນນ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ໂປສນາທິນາ ອຕີຕສ຺ສ ອນຸມານໂຕ ຄຫຓວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໔໙. ເມຕ຺ຕາຍາຕິ ເມຕ຺ຕາສງ຺ຂາຕາຍ, ເມຕ຺ຕາສຫິຕາຍ ວາ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘາເນ. ອາເສວິຕາຍາຕິ ອາທເຣນ ເສວິຕາຍ. ຠາວິຕາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຕາຍ. ພຫຸລີກຕາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຍ. ຍານີກຕາຍາຕິ ຍຸຕ຺ຕຍານໍ ວິຍ ກຕາຍ. ວຕ຺ຖຸກຕາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານວຕ຺ຖຸໍ ວິຍ ກຕາຍ. ອນຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕາຍ. ປຣິຈິຕາຍາຕິ ປຣິຈິຓ຺ຓາຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວາຍ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ປາທິຕາຍ. ປາຏິກງ຺ຂາຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ອວສ຺ສໍຠາວິໂນ. ເສສໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

໒໕໐. ຘາຕຸວິນິພ຺ໂຠໂຄຕິ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປາທິນາ ຘາຕູນໍ ວິນິພ຺ຠຸຊນໍ. ອປຣາໂຘ ນາມ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣູປຘມ຺ມມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກິໍ ເກສານໍ ກຸຊ຺ຌສີ’’ຕິອາທິ, ເກສາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມວເສເນວ ວິນິພ຺ໂຠຄວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຸປາທາຍາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຸປາທາຍ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂກຘສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຍຖາ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສປສ຺ສ, ອາກາເສ ຈ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວມສ຺ສ ‘‘ເວຣີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ໂກຘສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕິ, ເກສາທີນໍ ອກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໒໕໑. ສໍວິຠາໂຄຕິ ອາມິສສໍວິຠາໂຄ. ປຣສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສ຺ສ. ຠິນ຺ນາຊີໂວຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ. ຕສ຺ເສວໍ ກໂຣໂຕຕິ ເອວໍ ສໍວິຠາຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທາຍກສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ. ‘‘ມມ ມາຕຣາ ອຸປາສິກາຍ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຘມ຺ມິຍລາໂຠ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນ ປນ ຕສ຺ສ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ພຕ຺ຖສາຘກນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ເອວມາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖານໍ, ຫິຕານໍ, ປໂຍຊນານຎ຺ຈ ນິປ຺ຜາທກໍ. ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ ທາຍກາ. ນມນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ.

໒໕໒. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກກຈູປໂມວາທານຸສ຺ສຣຓາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວທນາກາເຣຫິ. ວູປສນ຺ຕປຏິຆສ຺ສາຕິ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ວິໂນທິຕາຆາຕສ຺ສ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ເວຣີປຸຄ຺ຄເລປິ. ເວຣີ-ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເວຣິມ຺ຫິ ເມຕ຺ຕາຍ ສິທ຺ຘາຍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ເມຕ຺ຕາສິທ຺ຘິໂຕ, ປິຍໂຕ ປນ ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍກສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສ຺ສ ທຸພ຺ພິນິໂມຈຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເມຕ຺ຕາວເສນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ. ສມຈິຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ຫິຕູປສໍຫາເຣນ ສມານຈິຕ຺ຕຕໍ. ສີມາສມ຺ເຠໂທ ສາ ເອວ ສມຈິຕ຺ຕຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານິກປຸຄ຺ຄເລ. ນິສິນ຺ເນຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ.

ຫິຕມຊ຺ຌຕ຺ເຕຕິ ປິເຍ, ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຈ. ຈຕຸພ຺ພິເຘຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ຊເນ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕາທິນານາກຣຓໍ. ຫິຕຈິຕ຺ໂຕວ ປາຓິນນ຺ຕິ ເກວລໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປນ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍ ນິກາມລາຠີ’’ຕິ ວາ ‘‘ກຸສລີ’’ຕິ ວາ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕາທີສຸ ປສ຺ສຕິ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ກຸສລີຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສາຕິສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ວເສນ ກຸສລິຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອິມສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ ນ ວິເສສວຕີ. ອຖ ວາ ນ ນິກາມລາຠີ ເມຕ຺ຕາຍ ຍໂຕ ອຕ຺ຕາທີສຸ ປສ຺ສຕິ ນານຕ຺ຕໍ. ກຸສລີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ມາ ຫິຕຈິຕ຺ໂຕວ ປາຓິນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຄາມສີມາທໂຍ ວິຍ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ເມຕ຺ຕາວິສເຍ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສໍກິຓ຺ຓມຣິຍາທາຣູເປນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາທໂຍ ອິຘ ສີມາ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ສີມາໂຍ’’ຕິ. ສມ຺ຠິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມໍ ຜຣຕິ ເມຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວິເສໂສຕິ ມຫນ຺ໂຕ ຠາວນາຍ ວິເສໂສ ອຕິສໂຍ. ປຸຣິເມນ ປຸຣິມໂຕ ອຕ຺ຕາທິນານຕ຺ຕທສ຺ສິນາ. ນ ນາຍຕີຕິ ນ ຎາຍຕິ.

໒໕໓. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ກສິຓກມ຺ມຏ຺ຐານາທີສຸ ຕໍຕໍກສິຓມຓ຺ຑລາທິປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂນ ຠາວນາວເສນ ລທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຌານສ຺ສ ໂຄຈຣຠາເວນ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ເອວມິຘ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນາຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ລທ຺ໂຘ, ສ຺ເວວ ນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຫິ ລທ຺ເຘ ຠາວນາຍ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ກິເລສາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ, ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຎ຺ຈ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕເມວ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສີມາສມ຺ເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປກສິເຣເນວ ອກິຈ຺ເຉເນວ, ປເຄວ ປຣິປນ຺ຖສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ຠາວນານຸໂຍເຄນ. ອເນນ ໂຍຄິນາ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ວກ຺ຂມານາຍ ວິກຸພ຺ພນາຍ ເຕສໍ ສາຘາຣຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ນ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕລາຠິໂນ. ປຄຸຓພລວຠາວາປາທເນນ ເວປຸລ຺ລາທິວິເສສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຘິໂສ, ອໂນຘິໂສ ຈ ທິສາຜຣຓາທິວເສນ ຌານສ຺ສ ປວິຊມ຺ຠນາ ວິກຸພ຺ພນາ ວິວິຘາ ກິຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ.

໒໕໔. ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນາຕິ ອຸປ຺ປາທໂຕ ຍາວ ຠງ຺ຄາ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫ ປວຕ຺ເຕນ ສໍສຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫຄຕໍ, ຕາຍ ເອກຸປ຺ປາທາທິວິຘິນາ ສມ຺ມເທວ ອາຄຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນາ’’ຕິ. ເຈໂຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຘິເຈຕໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໕໓; ອຸທາ. ໓໗) ສມາຘິປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ເຈຕສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ທິໂສຘິປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຕ຺ໂຕຘິປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ປຐມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ທິສາສຸ ຫິ ຐິຕສຕ຺ຕາ ທິສາຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກທິສາປຣິຍາປນ຺ນສຕ຺ຕຜຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຜຣຓຎ຺ຈ ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຜສ຺ສນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນໍ ຄຫຓໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຣິຕ຺ວາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ຕຖາຕິ ນິຍມນໍ. ຕໍ ອນິຍມາເປກ຺ຂສມ຺ພນ຺ຘີຠາວໂຕ ອຸປມາກາຣນິຍມນໍ. ທຸຕິຍນ຺ຕິ ອຸປເມຍ຺ຍທສ຺ສນໍ, ອຸປເມຍ຺ຍຎ຺ຈ ນາມ ອຸປມໍ, ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘຎ຺ຈ ວິນາ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຜຣຓາເປກ຺ຂໍ ອນນ຺ຕຣຄ຺ຄຫຓໍ, ນ ຜຣິຕພ຺ພທິສາເປກ຺ຂໍ ທິສານໍ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຣູປຕ຺ຕາ. ຜຣຓານຸກ຺ກເມນ ຫິ ຕາສໍ ທຸຕິຍາທິຕາ, ນ ສຣູປໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ທິສ’’ນ຺ຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈຕສ຺ໂສ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ນເຍນາ’’ຕິ. ອິທມ຺ປິ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ປາຬິຍໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໙; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒) ອໂຘ ຕິຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂຘທິສມ຺ປິ ຕິຣິຍໍ ທິສມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ‘‘ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ປິ-ສທ຺ທສ຺ສ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐຕາ ທີປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວເມວາຕິ ອິທມ຺ປິ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ນິຣເຍສຸ, ນາຄຠວນາທີສຸ, ຍຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຏ຺ຐິມທິສາຍ ສຕ຺ຕາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເທວໂລເກ, ຍຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິມທິສາຍໍ ສຕ຺ຕາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຊ຺ຌຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສອຣິຍານຣິຍເທວມນຸສ຺ສາທິເກ ປເຠເທ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອີສກມ຺ປິ ພຫິ ອວິກ຺ຂິປມາໂນຕິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ວິກ຺ເຂປໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຫິຕູປສໍຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ໂຖກມ຺ປິ ອວຕ຺ຕມາໂນ. ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍາຕິ ວາ ສພ຺ເພນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຍຖາ ສພ຺ພຠາເວນ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາເວ ຫິເຕສິຕາ, ເອວໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕ຺ຕາຍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ໂສ ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາຕາ ປຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພາວນ຺ໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຘີຕິ ທິໂສຘິນາ, ເທໂສຘິນາ ຈ ອໂນຘິໂສຜຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ໂຕຘິນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂນຘິໂສ ທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ເອກເມວຕ຺ຖໍ ປກາຣໂຕ ປຣິຍາເຍນ຺ຕິ ຎາເປນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາຍາ, ເວວຈນານິ. ວິປຸລາທິສທ຺ທາ ເຈຕ຺ຖ ຕາທິສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປຸເລນາຕິ ເອວມາທິປຣິຍາຍທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ປຣິຍາຍທສ຺ສເນ ຈ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕປທານິປິ ປຸນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສທ຺ຘາປທໍ ປຸນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຣິຍາຍທສ຺ສເນ ‘‘ສທ຺ຘາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາສທ຺ໂທ ວາ ອິຕິສທ຺ໂທ ວາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕໂກ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ຈ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຈ ເຕສໍ ຜຣຓານນ຺ຕຣາທິຏ຺ຐານໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເຕ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຸນ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ວຈນໍ ນິຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄມນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ສມາປນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ວຈນໍ ນິຄມນນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ໂອຘິໂສອໂນຘິໂສຜຣຓານໍ ສມາປເນ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິປຸເລນາຕິ ມຫນ຺ເຕນ, ມຫຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານາທີສຸ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເອກເທສເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຣຓວເສນ ວິປຸລຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ.

ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາທີຫິ ມຫຕ຺ຕໍ ຄຕໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທຈິຕ຺ຕວີຣິຍປຎ຺ເຎຫິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ຕຍິທໍ ຍສ຺ມາ ເອກນ຺ຕໂຕ ຣູປາວຈຣໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠູມິວເສນ ມຫຄ຺ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ຣູປາຣູປາວຈເຣສຸ ມຫຄ຺ຄຕໂວຫາໂຣ. ປຄຸຓວເສນາຕິ ປກາຣໂຕ ຄຸຓິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ປຄຸຓໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ, ສຸຠາວິຕຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຫິ ປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປ຺ປມາຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອປຣິມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ. ສຍມ຺ປິ ເວຣຣຫິຕຕ຺ຕາ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ເວຣາຠາວເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ອເວຣໍ. ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍໂຕ ລຠຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພ຺ຍາປາທປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕໂສ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິວເສນ ຫນນໂຕ ພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ, ເຈຕສິກໍ ອສາຕໍ, ຕທຠາວໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວິຍ ນ ສຠາວໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວິເວກໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂທມນສ຺ສປ຺ປຫານໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຍນ຺ຕິ ອິຘ ຍຖານີຕໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎາວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໖໔໒), ເຕສຸ ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕) ອາຄຕໍ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວິກຸພ຺ພນມາຫ.

໒໕໕. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິມິສ຺ສາ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ, ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ, ທສຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ອາກາຣວິຠາເຄນ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໒.໒໒) ວຸຕ຺ຕາຍ ຈ ວິກຸພ຺ພນາຍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ເຠທາຠາວມຸປສໍຫຣຕິ ໂອຘິໂສຜຣຓອໂນຘິໂສຜຣຓທິສາຜຣຓວເສນ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເກວລໍ ປເນຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໒.໒໒) ວິຍ ສຕ຺ໂຕຘິ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຍມ຺ປີຕິ ວິກຸພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ອິທານິ ເຠທາຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ອຸທ຺ເທສໂຕ ອານີຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ນິທ຺ເທສໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໒໕໖. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ກາມໍ ປເທສສພ຺ພວິສໂຍ, ນ ສພ຺ພສພ຺ພວິສໂຍ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙-໑໒໐), ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ປເທນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ອເສເສຕ຺ວາວ ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສປຣິຍາທານເມຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ. ສຕ຺ໂຕຕິ ສຊ຺ຊນກິຈ຺ເຈນ ຉນ຺ທາທິປຣິຍາເຍນ ໂລເຠນ ອາສຕ຺ໂຕ ລຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຣາຕິ ວາ ກຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ເຕນ ຉນ຺ທາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາ, ກຖໍ ວີຕຣາເຄສູຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນາ’’ຕິອາທິ. ອວີຕຣາເຄສຸ ຣຸຬ຺ເຫນ, ອວີຕຣາເຄສຸ ວາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຂນ຺ຘສນ຺ຕານຕາຍ ຕໍສທິເສສຸ ວີຕຣາເຄສຸ ຣຸຬ຺ເຫນ ສທ຺ເທນ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຍຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ຈິຣກາລຕາຍ ນິມິຕ຺ຕວິຣເຫປິ ປວຕ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີ ນາມ ຍຖາ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄາໂວ’’ຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສາປິ ຣຸຬ຺ຫີຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ວາ ວີຕຣາເຄສຸ ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕ຺ວໂຍຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ວໍ ນາມ ພຸທ຺ຘິ, ວີຣິຍໍ, ເຕໂຊ ວາ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ສຕ຺ຕາ, ຍຖາ ‘‘ນີລຄຸຓໂຍຄໂຕ ນີໂລ ປໂຏ’’ຕິ.

ປາຓນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓນໍ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປາຓນຕາ, ຕາຍ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມ຺ປໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕຕ຺ຕາຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ຊາຕຕ຺ຕາ. ປູຣຓໂຕ, ຄລນໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ເນຣຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕາ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕາ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາຍໍ ປູເຣນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພາວຕ຺ຖນິປາຕິຕາຍ ຈ ຄລນ຺ຕິ ຈວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຘານໍ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ສຣີຣໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ວາ. ຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ອຸປາທາຍາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປາທານໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສນ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ສມ຺ຠວໂຕ.

ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕາຕິ ວຈນນ຺ຕິ ຍຖາ ສຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປເທສວຸຕ຺ຕິປິ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ອນວເສສປຣິຍາທາຍໂກ. ເສສານິປີຕິ ປາຓາທິວຈນານິປິ. ຕານິປິ ຫິ ຣູປາຣູປຠວູປຄຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາທິສມງ຺ຄີນໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຠາວໂຕ ອວິນິປາຕຘມ຺ມານໍ ປຸຄລນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປເທສວຸຕ຺ຕີນິ. ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ປາຓປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ຍທິ ສາຘາຣຓໂຕ ສຕ຺ຕເວວຈນານີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂນຘິໂສຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຎ຺ຈເຫວ ອາກາເຣຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕານິ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ເວວຈນຕາມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ຄຫິຕານິ, ຍໂຕ ຊນ຺ຕຸອາທີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອຕ຺ຖວິເສສໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອຸປາທາຍ ຄຫິຕານີ’’ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕາ, ປາຓນຏ຺ເຐນ ປາຓາຕິ ເອວມາທິອຕ຺ຖໂຕ. ເຕສໍ ຕໍ ມຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອໂນຘິໂສຜຣຓາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ເກຈິ ສຕ຺ຕາ, ເກຈິ ປາຓາ, ເກຈິ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ. ຕຖາ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຕາທິສທ຺ທາ ສປ຺ປເທສວິສຍາຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິປ຺ປເທສວິສຍາຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມສູ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈສຸ ອາກາເຣສູຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ (ປຏິ. ມ. ໒.໒໒) ອາຄເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຠາວນາກາເຣສຸ. ອຎ຺ຎຕຣວເສນາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວເສນ.

໒໕໗. ອິທານິ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ຠາວນາກາເຣສຸ ອປ຺ປນາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍາປາທຣຫິຕາຕິ ໂທມນສ຺ສພ຺ຍາປາທຣຫິຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາກາຣວິຠາຄມຕ຺ຕໂຕ ອປ຺ປນາວິຠາໂຄ, ຕສ຺ມາ. ອິເມສຸປິ ປເທສູຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸປິ. ຍໍ ຍໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຍທິປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິເວເສ ອເນກໂກຏ຺ຐາສວເສເນວ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຠາວນາຍ ສມິຊ຺ຌນກ຺ຂເຓ ປນ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຄຸຓຕຣຕາຍ ສຸປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຕໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອິຘ ຠາວນາກາໂຣຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຈຕຸນ຺ນນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ. ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາໂລເປນ ຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ປຈຸຣໂຕ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ຕຕິຍາ ປນ ປກຕິ ຍທິປິ ປຐມທຸເກນ ນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ທຸຕິຍທຸເກນ ປນ ຕິເກນ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວ.

ອິຕິ ສພ຺ພານິປີຕິ ອໂນຘິໂສຜຣເຓ ວີສຕິ, ໂອຘິໂສຜຣເຓ ອຏ຺ຐວີສຕິ, ທິສາຜຣເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ, ອສີຕິ ຈາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ. ສຕ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ.

໒໕໘. ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ອານິສໍເສ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເສສາ ຊນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອລາຠິໂນ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາຕິ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ອສຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ປຣິວຕ຺ຕມານາ. ກາກຈ຺ຉມານາຕິ ຆຸຣຸຆຸຣຸປສ຺ສາສວເສນ ວິສ຺ສຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ. ສຸຂໍ ສຸປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘາສຸປນາ ສຍເນ ປິຏ຺ຐິປ຺ປສາຣຓລກ຺ຂຓາ, ກິຣິຍາມຍຈິຕ຺ເຕຫິ ອໂວກິຓ຺ຓຠວງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຈ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸຠຍຖາປິ ສຸຂເມວ ສຸປຕິ. ຍສ຺ມາ ສຓິກໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ສໂມຘາຍ ປາສາທິເກນ ອາກາເຣນ ສຍຕິ, ນິທ຺ໂທກ຺ກມເນປິ ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ອສຸປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ນິທ຺ທາກາເລ ສຸຂໍ ອລຠິຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ປຏິພຸຊ຺ຌນກາເລ ສຣີຣເຂເທນ ນິຕ຺ຖຸນນໍ, ວິຊມ຺ຠນໍ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ວິປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ ວິຊມ຺ຠນ຺ຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ປນ ສຸເຂນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີຣເຂທາຠາວໂຕ ນິຕ຺ຖຸນນາທິຣຫິໂຕວ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ອປ຺ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ສຸຂປຏິໂພໂຘ ຈ ສຣີຣວິກາຣາຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂໍ ນິພ຺ພິກາຣ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພວເສນ, ເທວຕູປສໍຫາຣວເສນ ຈສ຺ສ ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ໂຫຕິ, ນ ປາປກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠເຫຕຸກມ຺ປິ ຈສ຺ສ ພຫຸລໍ ຠທ຺ທກເມວ ສິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານຸຄຸຓຕາຍ ອຸຕຸອາຫາຣຊຣູປານໍ.

ອຸເຣ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍາຕິ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸເຣ ລມ຺ພິຕມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍາຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເອກາວລິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອເນກຣຕນາວລິສມູຫຠູໂຕ ປນ ມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ອໍສປ຺ປເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຏິປ຺ປເທສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄາ ປລມ຺ພນ຺ໂຕ ອຸເຣ ອາມຸກ຺ໂກເຍວ ນາມ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕເຍວ. ສກ຺ກາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ເທສສ຺ສ ເຂມຕາຍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ຣມຓີຍຕາຍ ຈ.

ທສາວ ອນ຺ໂຕ ທສນ຺ໂຕ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ໂອສານນ຺ໂຕ.

ສມປ຺ປວຕ຺ຕວາສນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ສມປ຺ປວຕ຺ຕວຕ຺ຕວາສໍ. ເຖໂຣ ກິຣ ອຕ຺ຕນາ ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ຐວິຫາເຣ ‘‘ອຫເມຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸໂກ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພວຕ຺ຕານິ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ເອວ ວິຫາສິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕເມຕ຺ຕາວິຫາຣວາສໍ. ອຍໍ ຫິ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ອໂຫສິ.

ວນນ຺ຕເຣ ຐິໂຕຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ຕຖາ ສມປ຺ປວຕ຺ຕວາສວເສນ ຈຣມາໂນ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣມຓີຍໍ ວນນ຺ຕຣໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓາວຊ຺ຊນເຫຕຸເກນ ປີຕິໂສມນສ຺ເສນ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວນນ຺ຕເຣ ຐິໂຕ’’ຕິ ປຐມຄາຖາ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຄຊ຺ຊມານໂກຕິ ສີຫຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ຄຸຓເມສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສມຸທຍໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ.

ມຓິລຣຸກ຺ເຂ ນິວາສິຕາຍ ຕໍ ເທວຕໍ ‘‘ມຓິລິຍາ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ເທວຕາປິ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຓິລິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຣຸກ຺ຂເທວຕານໍ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິວາສຣຸກ຺ຂວເສນ ໂວຫາໂຣ ຍຖາ ຜນ຺ທນເທວຕາຕິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕເຍວ.

‘‘ພລວປິຍຈິຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ພລວປິຍຈິຕ຺ຕຕາມຕ຺ເຕນປິ ສຕ຺ຖໍ ນ ກມຕິ, ປເຄວ ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຂິປ຺ປເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ ເກນຈິ ປຣິປນ຺ເຖນ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຠາວໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ສມາຘິຍຕິ. ອາສວານໍ ຂຍາຍາຕິ ເກຈິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານານມ຺ປິ ສຸຂສຸປນາທໂຍ ອານິສໍສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຍຖາຫ –

‘‘ສຸຂໍ ສຸປນ຺ຕິ ມຸນໂຍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕາ;

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ’’ຕິ. –

ຈ ອາທິ, ຕຖາປິເມ ອານິສໍສາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣລາຠິໂນ ອນວເສສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທາທີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິສ຺ສຣຓໍ ເຫຕໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ຍທິທໍ ເມຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໖; ອ. ນິ. ໖.໑໓). ພ຺ຍາປາທາທິວເສນ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂສຸປນາທໂຍຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູເຕສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ສຸຂສຸປນາທໂຍ ຫຕ຺ຖຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ກຣຸຓາຠາວນາວຓ຺ຓນາ

໒໕໙. ກຣຸຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໍ. ນິກ຺ກຣຸຓຕາຍາຕິ ວິເຫສາຍ, ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາຓິນາ ວາ ເລຑ຺ຑຸນາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາ ສຕ຺ເຖນ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ວິເຫຐນຊາຕິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວິເຫຐເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ຍຖາ ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ວິເຫຐນາຍ ປາປໂກ ວິປາໂກ ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ. ຕຖາ ຫິ ໂຍ ສຕ຺ເຕ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນນ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຈ຺ເຉທເນນ ວາ ຘນຊານິຍາ ວາ ອລາຠາຍ ວາ ອວາສາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາ ອຍສຕ຺ຖາຍ ວາ ປຣິສໍສກ຺ກເນນ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຍຖາວຊ຺ຊທສ຺ສເນນປິ ວິເຫເຐຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ປມາທວິຫາໂຣ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອລາຠາຍປິ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘສ຺ສ ປຣິຫານາຍປິ ໂຫຕິ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອວິສາຣໂທ ປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ ມງ຺ກຸຠູໂຕ, ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ, ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ທຸຊ຺ຊຈ຺ໂຈປິ ໂຫຕິ ນີຈກຸລິໂກ, ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓປິ ໂຫຕິ ທຸທ຺ທສິໂກ, ພຫ຺ວາພາໂຘປິ ໂຫຕິ ໂຣຄພຫຸໂລ, ທຸຄ຺ຄໂຕປິ ໂຫຕິ ອປ຺ປນ຺ນປາໂນ, ອປ຺ປາຍຸໂກປິ ໂຫຕິ ປຣິຕ຺ຕຊີວິໂຕຕິ ເອວມາທິອເນການຕ຺ຖານຸພນ຺ຘິຕາ ວິເຫສາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ກຣຸຓາຍ ອານິສໍສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກ຺ກຣຸຓຕາຍ ອາທີນວໍ ກຣຸຓາຍ ຈ ອານິສໍສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ປິໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມໍ ປິຍປຸຄ຺ຄລາທີສຸ ອນາຣມ຺ຠສ຺ສ ກາຣຓມາຫ. ປິຍໍ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໍ ກຣຸຓາຍິຕຸມາຣຠນ຺ຕສ຺ສ ນ ຕາວ ປິຍຠາໂວ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອວິຄເຕ ຈ ຕສ຺ມິໍ ກຸໂຕ ກຣຸຓາຍນາ. ເຕນາຫ ‘‘ປິຍຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເສສປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ລິງ຺ຄວິສຠາຄກາລກຕານໍ ອເຂຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຍຕ຺ຖ ປນ ປຐມໍ ອາຣຠິຕພ຺ພາ, ຕໍ ປາຬິນເຍເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ທລິທ຺ທໍ. ໂສ ຫິ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຕ ສຸຂສາຘນານໍ ອຠາເວນ ທຸກ຺ຂໍ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕ ທຸຄ຺ຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ເຂນ ສມງ຺ຄິຠາວໍ ຄຕໍ. ທຸຣຸເປຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ອຸເປຕໍ. ຄຕິກຸລຣູປາທິວເສນ ວາ ຕມຠາເວ ຐິໂຕ ທຸຄ຺ຄໂຕ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ອຸເປຕຕ຺ຕາ ຕມປຣາຍຓຠາເວ ຐິໂຕ ທຸຣຸເປໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣມກິຈ຺ຉປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ກິຈ຺ຉມາປນ຺ນໍ ມຫາພ຺ຍສນໍ ນິມຸຄ຺ຄໍ. ອປ຺ເປວ ນາມາຕິ ສາຘຸ ວຕ.

ວເຘຖ ນນ຺ຕິ ‘‘ຆາເຕຖ ນໍ ໂຈຣ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຫິຕາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ຂາທນີຍມ຺ປິ…ເປ… ເທນ຺ຕິ ‘‘ອິທາເນວ ມາຣິຍມາໂນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ສຸຂໍ ລຠຕູ’’ຕິ. ສຸສຊ຺ຊິໂຕຕິ ສຸຂານຸຠວເນ ສນ຺ນທ຺ໂຘ.

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາຕິ ເຍນ ເຍນ ວິຘິນາ ເອຕຣຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຣມກິຈ຺ຉາປນ຺ເນ ອາຍຕິໍ ວາ ທຸກ຺ຂຠາຄິມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ກຣຸຓາຍິຕຸໍ ກຣຸຓາ ອຸປ຺ປາທິຕາ, ເອເຕເນວ ນເຍນ. ປິຍປຸຄ຺ຄເລຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ. ເອຕຣຫິ ວາ ທິສ຺ສມານໍ ອາຍຕິໍ ວາ ຠາວິນິໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຣຸຓາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ຫິ ໂສ ກຣຸຓາຍ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ທຸວິໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຕ຺ໂຕ, ກາມໍ ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາຠາວນາ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕິ, ອິມິນາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕຕ຺ຖ ຠາວນໍ ປຄຸຓຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກາຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປິຍປຸຄ຺ຄເລ, ຕໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ, ຕໂຕ ເວຣິປຸຄ຺ຄເລ ກຣຸຓາ ຠາເວຕພ຺ພາ. ຠາເວນ຺ເຕນ ຈ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ມຸທຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕເຣ ຕທນນ຺ຕເຣ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ເວຣິປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖິ, ມຫາປຸຣິສຊາຕິກຕ຺ຕາ ວາ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ເວຣິສຎ຺ຎາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ຊາຕໍ, ອິທານິ ເວຣິມ຺ຫິ ອຸປສໍຫຣາມີຕິ ພ຺ຍາປາໂຣວ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔໐ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຕໍ ເມຕ຺ຕາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ວູປສເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອຖາເນນ ປຸຣິມປຸຄ຺ຄເລສູ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔໓), ‘‘ກກຈູປມໂອວາທາທີນໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔໓) ຈ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ຕໍ ປຏິຆໍ ວູປສເມຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອຕຣຫິ ມຫາທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ເຕ ສຸຂິເຕປິ ອກຕກຸສລຕາຍ ອາຍຕິໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ກຣຸຓາຍນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຕກລ຺ຍາເຓປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍປິ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຍສນານໍ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາປິ ອກ຺ຂາເນນ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຄຕສ຺ສ ອາປາຍິກສ຺ສ ສຸຄຕີສຸປິ ຊາຕິຊຣາທິເຠທສ຺ສາຕິ ອປຣິມິຕສ຺ສ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໂຕ. ສພ຺ພຖາປິ ກຣຸຓາຍິຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອກຕກຸສລຕາຍ ວາ ກຕາກຸສລຕາຍ ວາຕິ ສພ຺ພປກາເຣນປິ ກຣຸຓາຍ ວຕ຺ຖຸຠາວສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ກຣຸຓໍ ກຕ຺ວາ ກຣຸຓາຠາວນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອຖາເນນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔໓) ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສີມາສມ຺ເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ເມຕ຺ຕາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຍຖາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍໍ ‘‘ອປ຺ປກສິເຣເນວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕໓) ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ ອປ຺ປນາ ‘‘ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕໓-໒໕໔) ຕສ຺ສາ ວຑ຺ຒນາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘ ກຣຸຓາຠາວນາຍໍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ ອປ຺ປນາ ເວທິຕພ຺ພາ ຈ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ ຈ, ຕເຖວສ຺ສາ ວຑ຺ຒນາວິຘິປິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ‘‘ປຐມໍ ເວຣິປຸຄ຺ຄໂລ ກຣຸຓາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ປາຬິວິຣຸທ຺ຘໍ, ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕິວິຣຸທ຺ຘມ຺ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ປຐມໍ ຫິ ເວຣິໍ ສມນຸສ຺ສຣໂຕ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ກຣຸຓາ. ອຕ຺ຕາປິ ສກ຺ຂິຠາເວນ ກຣຸຓາຍນວເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ໂສ ກິມິຕິ ປຈ຺ຉາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ‘‘ອປ຺ປນາ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ‘‘ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕, ໔໕໒, ໔໗໑; ໓.໒໓໐) ວຸຕ຺ຕວິກຸພ຺ພນາ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ.

ກຣຸຓາປທມຕ຺ຕເມວ ຈສ຺ສາ ປາຬິຍາ ວິເສໂສຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ຕວິກຸພ຺ພນາ, ເມຕ຺ຕາຍ ວຸຕ຺ຕອານິສໍສາ ຈ ອິຘ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕, ໔໕໒, ໔໗໑; ໓.໒໓໐) ວຸຕ຺ຕວິກຸພ຺ພນໂຕ ອຸປຣິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ມຸທິຕາຠາວນາວຓ຺ຓນາ

໒໖໐. ປິຍປຸຄ຺ຄລາທີສູຕິ ປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີສຸ ນ ອາຣຠິຕພ຺ພາ. ມຸທິຕາຠາວນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ນ ຫີຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓວຈນໍ. ປິຍຠາວມຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ໂສມນສ຺ສປຏິສນ຺ຘິກຕາທິສິທ຺ຘາ ນິຈ຺ຈປ຺ປຫໍສິຕມຸຂຕາ, ປຸພ຺ພຠາສິຕາ, ສຸຂສມ຺ຠາສຕາ, ສຂິລຕາ, ສມ຺ໂມທກຕາຕິ ເອວມາທິເກ ມຸທິຕາຍ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ວິເສເສ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ, ອີທິເສຫິ ວິເສເສຫິ ວິຣຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວ-ກາເຣນ ປນ ປິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຸຂສມປ຺ປິຕຕາທິໍ, ມຸທິຕາຍ ຈ ເຫຕຸຠູຕໍ ປໂມທປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປິຍປຸຄ຺ຄເລປິ ຫິ ປຣມາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຸທິເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂຸໂນ ມຸທິໂຕກາສໍ ລເຠຍ຺ຍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ປິຍປຸຄ຺ຄລໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ອາທິໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸທາສິນຕາ ສຓ຺ຐາຕິ, ເວຣິໍ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປເຄວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣິໂນ’’ຕິ.

ປໂມທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂສຓ຺ຑສທິໂສ ສຫາໂຍ ໂສຓ຺ຑສຫາໂຍ. ມຸທິຕມຸທິໂຕວາຕິ ປສາທໂສມ຺ມຕາຍ ອຕິວິຍ ມຸທິໂຕ ເອວ. ປສາເທ ຫິ ອິທໍ ອາເມຑິຕໍ. ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ອາທິໂຕ ມຸທິຕາຠາວນາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປິຍປຸຄ຺ຄລໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂິຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕສຸຂໍ, ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ສຸຂານຸຠວເນ ສນ຺ນທ຺ຘໍ ປຏິຍຕ຺ຕສຸຂສາຘນໍ. ອໂຫ ສາຘູຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຸພ຺ພປໂມທນາກາຣທສ຺ສນໍ. ປຸນ ອໂຫ ສຸຏ຺ຐູຕິ ຕສ຺ສ ປໂມທນສ຺ສ ພຫຸລີກາຣທສ຺ສນໍ. ປິຍໍ ມນາປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມນາປ-ຄ຺ຄຫເຓນ ປາຬິຍມ຺ປິ ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເອເກ.

ອຕີເຕຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຕີເຕ. ອນາຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ຫິ ຠວນ຺ຕຣຄເຕ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ຣຸຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ອຕີຕານາຄເຕ ກຖນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ‘‘ໂສ ເອວາຍໍ ທຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ວິຊ຺ຊມານຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ກຖໍ ປນສ຺ສ ອນາຄເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ? ອາເທສາທິໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວາ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸມານໂຕ ລທ຺ຘາຍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ.

ປິຍປຸຄ຺ຄເລຕິ ໂສຓ຺ຑສຫາຍສຎ຺ຎິເຕ ອຕິປ຺ປິຍປຸຄ຺ຄເລ, ປິຍປຸຄ຺ຄເລ ຈ. ທຸວິໂຘປິ ເຈສ ອິຘ ປິຍຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ປິຍປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ອຕິປ຺ປິຍປຸຄ຺ຄໂລ ປິຍປຸຄ຺ຄໂລ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ເວຣີຕິ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຄຸຓໍ, ມຸທຸໍ, ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເສເສສຸ ອຸປສໍຫຣຓານຸກ຺ກເມນ. ກິຎ຺ຈາປິ ຈຕູສຸ ຊເນສຸ ສມຈິຕ຺ຕຕາວ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ສີມາ ສມ຺ຠິຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠາວນາຍ ປນ ຕຖາ ພຫຸໂສ ປວຕ຺ຕມານາຍ ປຸຣິມສິທ຺ຘໍ ເຫຕຸໍ, ອິຕຣໍ ຜລຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີມາຠາໂວ ວາ ສີມາສມ຺ເຠໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຸເປກ຺ຂາຠາວນາວຓ຺ຓນາ

໒໖໑. ອຸເປກ຺ຂາຠາວນນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນໍ. ຍສ຺ມາ ປຸຣິມພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕ຺ຕຍນິສ຺ສນ຺ໂທ ຈຕຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິລທ຺ຘຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິ. ປຄຸຓຕຕິຍຊ຺ຌານາຕິ ສຸຠາວິຕໍ ວສີຠາວໍ ປາປິຕໍ ປຄຸຓໍ, ຕຖາຣູປາ ຕຕິຍພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຊ຺ຌານໂຕ. ອປ຺ປຄຸຓໍ ຫິ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕິ. ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຕຕິຍຄ຺ຄຫຓໍ. ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູຕິອາທິວເສນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕເກລາຍນໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມມາຍນໍ ມມຕ຺ຕກຣຓໍ, ຕຖາ ມນສິກາເຣນ ໂຍໂຄ ສຕ຺ຕເກລາຍນມນສິກາຣຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ເມຕ຺ຕາທີນໍ ຣາຄເຄຫສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສໂສມນສ຺ສານໍ ອາສນ຺ນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຍຖາຣຫໍ ປຏິຆານຸນຍສມີປຈາຣິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ, ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕຸ ໂມທນ຺ຕູ’’ຕິ ຫິເຕສິຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອນຸນຍສ຺ສ ອາສນ຺ນຈາຣິຕາ. ສຕິ ຈ ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍ ໂລຫິຕປ຺ປໂກເປ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ລທ຺ໂຘກາສເມເວຕ຺ຖ ປຏິຆນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ຕາສໍ ປຏິຆານຸນຍສມີປຈາຣິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

‘‘ໂສມນສ຺ສໂຍເຄນ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອິທມາທີນວທສ຺ສນນ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ປນ ໂອຬາຣິກຠາເວ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິໂຍເຄເນວ ໂອຬາຣິກຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ຕາຫິປິ ຕາສໍ ສມາໂຍຄສມ຺ຠວໂຕ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຕຕິຍຊ຺ຌານິການໍເຍວ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຕໍຕໍຌານສມຕິກ຺ກເມເນວ ຈ ຕໍຕໍຌານິກາ ເມຕ຺ຕາທໂຍປິ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຌານສາມຎ຺ເຎນ ວິຍ ເມຕ຺ຕາທິສາມຎ຺ເຎນ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມາສູຕິ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາມຸທິຕາສຸ. ສນ຺ຕຠາວໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕເກລາຍນາທິອນຸປສນ຺ຕຠາວາຠາວໂຕ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສນ຺ຕຠາວໂຕ. ‘‘ສນ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຂຸມຕາ ປຓີຕຕາ ວິທູຣກິເລສຕາ ວິປຸລຜລຕາຕິ ເອວມາທໂຍປິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອານິສໍສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປກຕິມຊ຺ຌຕ຺ໂຕຕິ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ສຠາເວເນວ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທາສິນປກ຺ເຂ ຐິໂຕ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມວເສເນວ ອຍມາຍສ຺ມາ ອາຄໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ຈ, ຕ຺ວມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມວເສເນວ ອາຄໂຕ ຄຈ຺ຉສິ ຈ, ນ ຕສ຺ສ ຕວ ປໂຍເຄນ ກິຎ຺ຈິ ສຸຂໍ ວາ ອຸປເນຕຸໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອປເນຕຸໍ ລພ຺ຠາ, ເກວລໍ ປເນຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຊຸກມ຺ມໍ, ຍທິທໍ ເມຕ຺ຕາຍນາທິນາ ສຕ຺ເຕສຸ ເກລາຍນໍ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ຄຕມຄ຺ໂຄ ເຈສ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາຠູໂຕ, ຍທິທໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຕິ ເອວໍ ປຏິປກ຺ຂຊິຄຸຈ຺ຉາມຸເຂນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ສມຸປຊາຕຄາຣວພຫຸມານາທໂຣ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສວິເສສໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕິ, ຕສ຺ສ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ປກຕິຍາປິ ອຸທາສິນຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ສຓ຺ຐາຕິ. ຠາວນາພເລນ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ກິເລສາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປິຍປຸຄ຺ຄລາທີສຸ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ປິຍປຸຄ຺ຄລາທີສູ’’ຕິ. ເອກໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ເອກ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ວິຍ. ເອກວຈເນເນວ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ຂ຺ຍາວິເສໂສ ສິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ເນວ ມນາປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຍປຸຄ຺ຄລໍ, ອຕິປ຺ປິຍສຫາຍກຎ຺ຈ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຕນິ ອມນາປຕາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ນ ອມນາປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປິຍໍ, ເວຣິປຸຄ຺ຄລຎ຺ຈ, ປາຣິເສສໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຄຫຓໍ ອາປນ຺ນໍ. ອິຕິ ‘‘ເອກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເນວ ມນາປໍ ນາມນາປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ, ປິຍາທີນຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ອຸທາສິນປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕິ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຍ຺ວາສ຺ສ ປກຕິມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ເວຣິໂຕປິ ອຕ຺ຕນິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ທຸຣູປສໍຫາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມສຸ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຖວີກສິເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອຍໍ ສມາປຕ຺ຕິ ອາສນ຺ນປີຕິປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໘໗) ປຖວີກສິເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຍໍ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ປຄຸຓຕຕິຍຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສຸ, ຈຕຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຈ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປນ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ອາທີນວໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖາຘິຄມາຍ ໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວີສທ຺ທໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕເທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຖວີກສິຓາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເສສກສິຓານິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາມໍ ກສິຓານາປາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານາທິຕາຍ ອຕ຺ເຖວ ສຠາຄຕາ, ຕໍ ປນ ອກາຣຓໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິສທິສຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓວິສຠາຄຕາຍາ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ຎຖາວ ກສິຓາທິຠາວນາ, ອຎ຺ຎຖາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຕິ ຠາວນາວເສນາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊ຺ຌານານໍ ອຕ຺ເຖວ ວິສທິສຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຠາວນາວເສນ ປນ ວິສທິສຕາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ອຎ຺ຎຖາວ ເມຕ຺ຕາທິຠາວນາ, ອຎ຺ຎຖາ ອຸເປກ຺ຂາຠາວນາ. ຕຖາປິ ສຕ຺ເຕສຸ ຍຖາປວຕ຺ຕິຕໍ ຫິເຕສິຕາທິອາກາຣໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ອາມສນ຺ຕີ, ຕໂຕ ວິນິວຕ຺ຕມານຣູເປນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ສຸຂິຕາ ວາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖໓). ອາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາປິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອິຊ຺ຌຕິ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕາທີສູ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາທີສູຕິ ເມຕ຺ຕາທີສຸ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພສຸ, ເມຕ຺ຕາທິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໒. ພ຺ຣຫ຺ມຸຕ຺ຕເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອຸປປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣຫ຺ມາໂນຕິ ຕິວິຘາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ.

‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ສາລິເກທາຣໍ, ສຸວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂກສິຍ;

ປຏິເວເທມິ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ນ ເນ ວາເຣຕຸມຸສ຺ສເຫ. (ຊາ. ໑.໑໔.໑);

ປຣິພ຺ພຊ ມຫາພ຺ຣຫ຺ເມ, ປຈນ຺ຕຎ຺ເຎປິ ປາຓິໂນ’’ຕິ. (ປາຈິ. ໖໔໗) –

ຈ ເອວມາທີສຸ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມສທ຺ເທນ ສມ຺ມຸຕິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ອປາຣຸຕາ ເຕສໍ ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣາ,

ເຍ ໂສຕວນ຺ໂຕ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕຸ ສທ຺ຘໍ;

ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນ ຠາສິໍ,

ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’.

‘‘ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໗໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໔໐; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໙) ຈ ເອວມາທີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມສທ຺ເທນ ອຸປປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ອ. ນິ. ໔.໘; ໕.໑໑; ປຏິ. ມ. ໒.໔໔) ວຈນໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິເສເສນ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ນາມ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມຕາຍ. ວິເສສໂຕ ປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸຕ຺ຕມພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ສເທວເກ ໂລເກ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ໂສ ອຸຕ຺ຕໂມ ຈາຕິ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸຕ຺ຕໂມ, ຠຄວາ. ເຕນ ກຖິເຕ ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕, ໔໕໑, ໔໗໑) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເທສິເຕ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຠາວນາກ຺ກເມນ ເຈວ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ຈ ວິທິຕ຺ວາ ຊານິຕ຺ວາ. ປກິຓ຺ຓກກຖາປິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອສາຘາຣຓໍ ຕໍຕໍພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຏິນິຍຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິສຏໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກກຖາປິ ວິຊານິຕພ຺ພາ.

ເມຊ຺ຊຕີຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມເມວ ກຕ຺ຕາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສຕິ. ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ເຕສຸ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນວເສນ ລູຂຠາວສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຫິຕາກາຣປວຕ຺ຕິວເສນ ສິເນຫນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ. ຕໍ ຫິ ໂມຫປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ລຸພ຺ຠນສຠາວໍ, ອິທໍ ປນ ອທຸສ຺ສນສຠາວໍ ອໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ຕຓ຺ຫາສິເນໂຫປິ ພ຺ຍາປາທວິໂຣຘີ ເຕນ ສຫານວຏ຺ຐານໂຕ. ຍທິປິ ເຕນ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ວິໂຣຘີ ປນ ນ ໂຫຕິ ອປ຺ປຫາຍກໂຕ. ເມຊ຺ຊຕີຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ຫິຕຊ຺ຌາສໂຍ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ເຕ ວາ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ປິເຍ ປຸຄ຺ຄເລ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ເອສາ ປວຕ຺ຕິ ເມຊ຺ຊນວເສນ ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກໂຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ກິໍ ກໂຣຕິ, ເກສໍ, ກິໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ຫທຍກມ຺ປນ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ປນນ຺ຕິ ຈ ປເຣສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອປເນຕຸກາມສ຺ສ ອສຫນາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາຘູນ’’ນ຺ຕິ. ສປ຺ປຸຣິສາ ຫິ ສປຣຫິຕສາຘເນນ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິນາເສຕີຕິ ອທສ຺ສນໍ ຄເມຕິ, ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນຕ຺ຖ ຫິໍສນໍ ອປນຍນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຫິ ກຣຸຓາ. ຜຣຓວເສນາຕິ ຜຸສນວເສນ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ທຸກ຺ຂາປນຍນາກາເຣເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂມທນ຺ຕິ ຕາຍາຕິ ໂມທນກິຣິຍາຍ ມຸທິຕາຍ ກຣຓຠາວນິທ຺ເທໂສ, ສ຺ວາຍໍ ອຸປຈາຣສິທ຺ໂຘ, ມຸທິຕາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ກຕ຺ຕາຕິ ຕເມວ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ສຍໍ ວາ ໂມທຕີ’’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ອຸປຈາຣນິທ຺ເທໂສວ. ຘມ຺ມານໍ ອວສວຕ຺ຕນໂຕຕິ ວສວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ໂມທນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ມຸທິຕາ’’ຕິ ອາຫ.

ປິຍາທີສຸ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທນມຸເຂນ ອຸທາສິນຠາວສງ຺ຂາຕາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາ. ເຕນາຫ ‘‘ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂຕີຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທເສ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໒໖໓. ຫິໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖຈໂຣ, ຕສ຺ມາ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຈຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ, ຫິຕາກາຣສ຺ສ ວາ ປວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓາ. ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສ຺ສ ອຸປນຍນກິຈ຺ຈາ, ອຸປນຍນສມ຺ປຕ຺ຕິກາ ວາ. ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙) ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ອາຆາຕສ຺ສ ວິນຍນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ວາ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຆາຕວິນຍນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອາຆາຕວິນຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອມນາປານມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ປຏິກ຺ກູເລ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎິຕາຣູເປນ, ປເຄວ ມນາປານໍ ຍໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນໍ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ຕໍ ປທຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ພ຺ຍາປາທູປສໂມຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວູປສໂມ. ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊນໍ ສມ຺ມເທວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສິເນຫສມ຺ຠໂວຕິ ຕຓ຺ຫາສິເນຫສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ວິນາໂສ. ເມຕ຺ຕາມຸເຂນ ຫິ ຣາໂຄ ວຎ຺ເຈຕິ.

ກຣຸຓາທີນໍ ລກ຺ຂຓາທີສຸ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ສຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕທຸກ຺ຂສ຺ສ ອປນຍນາກາໂຣ. ອປນຍນໍ ປນ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ໂຍ ທຸກ຺ຂາປນຍນາກາໂຣ, ຕຖາປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ. ອປເນຕຸກາມຕາຍ ປເຣສໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອສຫນໍ ອນຘິວາສນໍ ປຣທຸກ຺ຂາສຫນໍ. ນ ວິຫິໍສາ ອວິຫິໍສາ, ສຕ຺ຕານໍ ອວິເຫຐນໍ. ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕິ, ວິຫິໍສາຍ ວາ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອວິຫິໍສາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ວິຫິໍສູປສໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫິໍສນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕ, ວິຫິໍສນໍ ວາ ເນສໍ ຕນ຺ຕິ ວິຫິໍສາ, ສຕ຺ຕານໍ ວິເຫຐນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ກຣຸຓາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ໂສໂກ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສກສມ຺ຠໂວ ວິປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ປໂມທນລກ຺ຂຓາຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປໂມທນລກ຺ຂຓາ. ອນິສ຺ສາຍນຣສາຕິ ອິສ຺ສາຍນສ຺ສ ອຸສູຍນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວກິຈ຺ຈາ. ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ, ອຘິກຸສລຘມ຺ເມສຸ ຈ ອສຫນໍ ອຣມຓໍ ອຣຕິອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາ ວິຫນນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ວິຆາຕໍ ວູປສມໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຣຕິວິຆາຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ປຫາໂສ ເຄຫສິຕປີຕິວເສນ ປຫຏ຺ຐຠາໂວ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ເຕສຸ ສມຠາວທສ຺ສນຣສາຕິ ປິຍາທິເຠເທສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອຸທາສິນວຸຕ຺ຕິຍາ ສມຠາວສ຺ເສວ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈາ, ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຓໂຕ ສມຠາເວເນວ ເຕສໍ ຄຫຓກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ເຕສຸ ປຏິກ຺ກູລາປຏິກ຺ກູລາກາຣານໍ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຏິຆານຸນຍານໍ ວູປສມນາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ວູປສມໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ປຏິຆານຸນຍວູປສມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສກຕາທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ຫິຕູປສໍຫາຣທຸກ຺ຂາປນຍນສມ຺ປຕ຺ຕິປໂມທນາກາເຣນ ປຈ຺ຈາມສນ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣປຏິເສຘນມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໖໔. ວິປສ຺ສນາສຸຂຎ຺ເຈວ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ ຈາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ເນສໍ ສາຘາຣຓປໂຍຊນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຂໍ ສຸປຕີ’’ຕິອາທໂຍ (ອ. ນິ. ໘.໑; ໑໑.໑໕) ເອກາທສານິສໍສາ. ເຕ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ.

ນິສ຺ສຣຕິ ອປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ປຫາຍກໍ. ກາມຎ຺ເຈເຕຫິ ປຎ຺ຈປິ ນີວຣຓານິ, ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ປາປຘມ຺ມາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກທສ຺ສນວເສນ ປນ ພ຺ຍາປາທາທໂຍ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໖; ອ. ນິ. ໖.໑໓) ວຸຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣາຄນິສ຺ສຣຓຕາວຈນໍ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສມຕ຺ຖິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໖໕. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສຸ. ເມຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ ທານປິຍວຈນາທິສີລສຸຕາທິຄຸຓຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ຣາໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຖາ ຄຸຓຄ຺ຄຫຓມຸເຂເນວ ປວຕ຺ຕຕິ ມນາປສຎ຺ຎາປໂລຠໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຓທສ຺ສນສຠາຄຕາຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ມິຕ຺ຕມຸຂສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ຕຸລ຺ຍາກາເຣນ ທູສນໂຕ ຣາໂຄ ເມຕ຺ຕາຍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ, ໂສ ລຫຸໍ ໂອຕາຣໍ ລຠຕິ ສຕິສມ຺ໂມສມຕ຺ເຕນາປິ ເມຕ຺ຕໍ ອປນີຍ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕ຺ຕາ. ຕໂຕຕິ ຣາຄໂຕ, ຣາຄສ຺ສ ວາ ໂອຕາຣລາຠໂຕ. ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍາຕິ ສຠາຄສ຺ສ, ສຠາເຄນ ວາ ວິສຠາຄຕາຍ. ສຕ຺ເຕສຸ ຫິ ມນາປາກາຣຄາຫິໂນ ເມຕ຺ຕາສຠາຄສ຺ສ ຕພ຺ພິປຣີຕສຠາໂວ ພ຺ຍາປາໂທ ເຕນ ວິສຠາໂຄ. ຕສ຺ມາ ໂສ ໂອຕາຣໍ ລຠມາໂນ ຈິເຣເນວ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ທູເຣ ຐິຕສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ເມຕ຺ຕາຍ ທູຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ. ຕໂຕຕິ ພ຺ຍາປາທໂຕ. ນິພ຺ຠເຍນາຕິ ອນຸສ຺ສງ຺ກນປຣິສງ຺ກເນນ, ລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ພ຺ຍາປາເທນ ທຸປ຺ປຘໍສິຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ.

ອິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປິຍານໍ. ກນ຺ຕານນ຺ຕິ ກມນີຍານໍ. ມນາປານນ຺ຕິ ມນວຑ຺ຒນການໍ. ຕໂຕ ເອວ ມໂນ ຣເມນ຺ຕີຕິ ມໂນຣມານໍ. ໂລກາມິສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ນິສ຺ສິຕານໍ. ອປ຺ປຏິລາຠໂຕ ສມນຸປສ຺ສໂຕຕິ ອປ຺ປຏິລາເຠນ ອຫມິເມ ນ ລຠາມີຕິ ປຣິຕສ຺ສໂຕ. ອຕີຕນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ນິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕໍ. ວິປຣິຓຕນ຺ຕິ ສຠາວວິຄເມນ ວິຄຕໍ. ສມນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ອນຸຕ຺ຖຸນນວເສນ ຈິນ຺ຕຍໂຕ. ເຄຫສິຕນ຺ຕິ ກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອາທິນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ສທ຺ທານ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນສຠາຄຕາຍາຕິ ເຍສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ໂຠຄາທິວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ກຣຸຓາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ອໂຍນິໂສ ອາໂຠເຄ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທມນສ຺ສມຸເຂນ ໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສ ກຣຸຓາຍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ. ໂສໂກ ຫິ ອິຘ ໂທມນສ຺ສສີເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາກາຣສ຺ສ ກຣຸຓາສຠາຄສ຺ສ ເຕສຸ ທຸກ຺ຂູປນຍນາກາໂຣ ວິເຫສາສຠາໂວ ວິສຠາໂຄຕິ ຕາຍ ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍ ສາ ໂອຕາຣໍ ລຠມານາ ຈິເຣເນວ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ທູເຣ ຐິຕສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ກຣຸຓາຍ ທູຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ວຸຕ຺ຕາ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນສຠາຄຕາຍາຕິ ເຍສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ໂຠຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ມຸທິຕາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ອໂຍນິໂສ ອາໂຠເຄ ສຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ຣູປານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໖) ວຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສມຸເຂນ ປຫາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ມຸທິຕາຍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ. ປຫາໂສ ຫິ ອິຘ ໂສມນສ຺ສສີເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍາຕິ ໂຠຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ມຸທິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ປໂມທນາກາຣສ຺ສ ມຸທິຕາສຠາຄສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣມນາກາຣາ ອຣຕິ ວິສຠາຄາຕິ ຕາຍ ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍ ສາ ໂອຕາຣໍ ລຠມານາ ຈິເຣເນວ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ທູເຣ ຐິຕສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ມຸທິຕາຍ ທູຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ປມຸທິໂຕ ຈາຕິອາທິ ມຸທິຕາຍ ສິທ຺ຘາຍ ອຍມ຺ປິ ອຣຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ລທ຺ຘພ຺ພຄຸຓທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕອຣຕິນິຄ຺ຄຫທສ຺ສນວເສນ. ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກປຏິປກ຺ຂາຍ ວາ ອຣຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາຍ ມຸທິຕາຍ ປຏິປກ຺ຂາ ອຣຕິ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກເທເສນ ອຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິກຸສລຘມ຺ເມສູຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມສຸ.

ພາລກຣຘມ຺ມໂຍຄໂຕ ພາລສ຺ສ. ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕພ຺ຍາມູຬ຺ຫຕາຍ ມູຬ຺ຫສ຺ສ. ປຸຖູນໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ກິເລໂສຘີນໍ ມຄ຺ໂຄຘີຫິ ອຊິຕຕ຺ຕາ ອໂນຘິຊິນສ຺ສ, ໂອຘິຊິນາ ວາ ເສກ຺ຂາ ໂອຘິໂສວ ກິເລສານໍ ຊິຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ອິມສ຺ສ ໂອຘິຊິຕຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນວິປາກສ຺ສ ອຊິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຊິນສ຺ສ, ວິປາກຊິນາ ວາ ອຣຫນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ເຕນສ຺ສ ອເສກ຺ຂຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອເນກາທີນເວ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາປຘມ຺ມານໍ ມູລຠູເຕ ສມ຺ໂມເຫ ອາທີນວານໍ ອທສ຺ສນສີລຕາຍ ອນາທີນວທສ຺ສາວິໂນ. ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ. ເອທິໂສ ເອກໍເສນ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນປິ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຣູປາຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ສມ຺ໂມຫປຸພ຺ພິກາ. ຣູປໍ ສາ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຣູປານໍ ສມຕິກ຺ກມນາຍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຣູປາຣມ຺ມເຓ ກິເລເສ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສຣຫິຕໍ ອຎ຺ຎາຓເມວ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ. ໂທສຄຸຓາວິຈາຣຓວເສນ ສຠາຄຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ຄຸຓໂທເສ ອວິຈາເຣນ຺ຕີ ເກວລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ ສຕ຺ເຕສຸ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໂທສໍ ອຈິນ຺ເຕນ຺ຕີ ເກວລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂທສຄຸຓາວິຈາຣຓວເສນ ສຠາຄາ. ຕສ຺ມາ ສາ ລຫຸໍ ໂອຕາຣໍ ລຠຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍາຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ອຸເປກ຺ຂາສຠາຄສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘປວຕ຺ຕິອາກາຣາ ຣາຄປຏິຆາ ວິສຠາຄາຕິ ຕາຍ ສຠາຄວິສຠາຄຕາຍ ເຕ ໂອຕາຣໍ ລຠມານາ ຈິເຣເນວ ລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ທູເຣ ຐິຕສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ທູຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໖໖. ກຕ຺ຕຸກາມຕາ ຉນ຺ໂທ ອາທິ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໘໓) ວຈນໂຕ, ອຖ ວາ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິເຕສິຕາທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາທິນາ ອນວຊ຺ຊາຠິປຕ຺ຖນາວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ກຕ຺ຕຸກາມຕາ ຉນ຺ໂທ ອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣປິ ຫິ ສຕ຺ເຕສຸ ອນິຣາກຕຫິຕຈ຺ຉນ຺ໂທເຍວ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາວຏຕາ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ’’ຕິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕິ ມາຕາ ວິຍ ສກິຈ຺ຈປສຸເຕ ປຸຕ຺ເຕ. ນີວຣຓາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຕ຺ຖຈິ ສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓເມວ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗; ຂຸ. ປາ. ໔.໑), ນ ເອວມິຘາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເອໂກ ວາ ສຕ຺ໂຕ ອເນເກ ວາ ສຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕຘມ຺ມວເສນ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໒໓) ຠາວນາຍໍ ສຸຂາທິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໕໕; ເຖຣຄາ. ໖໗໖; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ວິປສ຺ສນາຍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓຄຫຓໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຠູຕໍ, ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ປຘານຠາເວນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປຈາເຣ ວາ ປຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓວຑ຺ຒນໍ ຕຕ຺ຖາປິ ສີມາສມ຺ເຠທສິທ຺ຘິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກມາວາສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ເຕ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເອກາ ຣຈ຺ຉາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ. ຣຈ຺ຉາຄຫເຓນ ຣຈ຺ຉາວາສິໂນ ສຕ຺ຕາ ຄຫິຕາ ຍຖາ ເອກໍ ທິສນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໒໖໗. ກສິຓານໍ ນິສ຺ສນ຺ໂທຕິ ກສິຓຊ຺ຌານານໍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລສທິສາ ອາຣຸປ຺ປາ ອຣູປຊ຺ຌານານິ, ກສິຓຊ຺ຌານານໍ ປາຣິປູຣິຍາວ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ເຕຫິ ວິນາ ອສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ເກຈິ. ສມາຘິນິສ຺ສນ຺ໂທຕິ ຣູປຊ຺ຌານສມາຘີນໍ, ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຣູປຊ຺ຌານສມາຘີນຎ຺ຈ ນິສ຺ສນ຺ໂທ ປຏິປາຏິຍາ ເຕ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ. ວິປສ຺ສນານິສ຺ສນ຺ໂທ ວິປສ຺ສນານຸຠາເວນ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ, ວິປສ຺ສນາວເສເນວ ຈ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ສມຖວິປສ຺ສນານິສ຺ສນ຺ໂທ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ທ຺ວີຫິ ພເລຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໖໘). ‘‘ປຸຣິມພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕ຺ຕຍນິສ຺ສນ຺ໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ຕີຓິ ຌານານິ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສວ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໒໖໘. ສິຍາຕິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ສິຍາ ກສ຺ສຈິ ປຣິວິຕກ຺ໂກ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ເມຕ຺ຕາທີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອິຕຣກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິມຕ຺ຕານິ. ອິມານິ ປນ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໒໒) ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຠູຕານິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິຠາເວນ ເສຏ຺ຐາ ເອເຕ ວິຫາຣາ. ພ຺ຣຫ຺ມາໂນຕິ ອຸປປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ເຕ ຫິ ອິຘ ຌານຠາວນາຍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທ຺ໂທສຈິຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມາໂນຕິ ວາ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓເຫຕຸຠູຕານໍ ທານປາຣມິຕາທີນໍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມານໍ ປຣິປູຣຓວເສນ ພ຺ຣູຫິຕຄຸຓາ ມຫາສຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິເຕສເນນ, ອຫິຕາປນຍເນນ, ສມ຺ປຕ຺ຕິປໂມທເນນ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິວຊ຺ຊິຕາຄຕິຄມນມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວາຘິຏ຺ຐາເນນ ຈ ນິທ຺ໂທສຈິຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕ ອຸປປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ, ເອວໍ ເອເຕຫິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ.

໒໖໙. ຈຕສ຺ໂສວາຕິອາທິປຎ຺ຫສ຺ສາຕິ ຈຕສ຺ໂສຕິອາທິກສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທິວສາຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາທສໍກິເລສາທິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌນຸປາໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິມນສິກາຣວິເສສາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອາສໍ ເມຕ຺ຕາທີນໍ. ອປ຺ປມາເຓຕິ ປມາຓຣຫິເຕ. ເຍນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ. ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ.

ພ຺ຍາປາທພຫຸລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປກ຺ຂປາຕວເສນ ອນາຠຸຊນມນາໂຠໂຄ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍ຺ວາຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ສຕ຺ເຕສຸ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ຍຖາ ມາຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ຍຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖຸປນຍນຕ຺ໂຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ. ປຣິຍາເຍຕິ ວາເຣ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນກ຺ກເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຍາວຏາຕິ ອນຸສ຺ສຸກ຺ກາ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ມາຕາ ທຫຣາທີສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ, ຕຖາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ເມຕ຺ຕາຍນາທິວສິເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ໂທສໂມຫຣາຄປກ຺ຂິຍາ, ເຕຫິ ຈ ວິສຸຊ຺ຌນຸປາໂຍ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ, ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ມນສິກາໂຣ, ຕສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທິວສາ ຈຕສ຺ໂສວ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ. ຈຕສ຺ໂສປິ ເອຕາ ຠາເວຕຸກາເມນ ນ ເອເກກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕິ ຫິ ສພ຺ພສງ຺ຄເຫ ກເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຫິເຕສິຕາ ເມຕ຺ຕາຍນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຕ຺ຖິຕຫິຕານ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ. ທຸກ຺ຂາປນຍນາກອາຣປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິອາທິໂຕ ປຣໍ. ກຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຍໍ ກໂມຕິ ອຍໍ ອິມາສໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປວຕ຺ຕນກ຺ກໂມຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອິມິນາວ ກເມນ ເອຕາສໍ ປວຕ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. ເມຕ຺ຕາທີນໍ ຫິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຠາວນານໍ ກມນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ປຐມໍ ຠາເວຕຸໍ ລພ຺ຠາ, ເທສນາກ຺ກມວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກສຕ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ເອກສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ອປ຺ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ເຉທຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາທິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປຣາມາສສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓມຸທ຺ຘຠູຕານໍ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ເອກສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓໂຄຈຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປມາຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ອຕິເຣກຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ປເທເສ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວໍ ປມາຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ສກລຜຣຓວເສນາຕິ ນິຣວເສສຜຣຓວເສນ.

໒໗໐. ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ຍສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຠູຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກາມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ຣູປານໍ ອາຣຸປ຺ປາ, ສງ຺ຂາຣານໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອວໍ ໂທມນສ຺ສສຫິຕານໍ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາຣຕີນໍ ນິສ຺ສຣຓຠູຕາ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາມຸທິຕາ ນ ໂສມນສ຺ສຣຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານໍ ຕາສໍ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປໂຍໂຄປິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອນິສ຺ສຣຓຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐວີສຕິຍາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ກຣຸຓາມຸທິຕານໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈຣິຍາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາເວທນໍ ວິນາ ວຕ຺ຕຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາ ວິຍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາ ເວທນຸເປກ຺ຂໍ ວິນາ ວຕ຺ຕຕີຕິ.

໒໗໑. ສາຕສຫຄຕນ຺ຕິ ສຸຂສຫຄຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ຕໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິກາຍ (ອ. ນິ. ໘.໖໓) ເທສນາຍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ສວິຕກ຺ກາທິຠາໂວ ວິຍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຠາໂວປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ. ຈຕສ຺ໂສປິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານິກາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ຍທິ ມູລສມາຘິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສຸ ປກ຺ຂິປຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍປິ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານິກາ ສິຍຸໍ, ນ ປນ ໂຫນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ໂຫນ຺ຕຸ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ ອານາປານຠາວນາວເສນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານິກາຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາສງ຺ກນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເວທນາທີສູ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາ ເມ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຠາວິຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປກາສິໂຕ ເອວ ຈິຕ຺ຕສມາຘິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີຫິປິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປກາສິໂຕຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ລພ຺ຠມານສມາຘິຈ຺ຉາຍາມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ຫິ ອຎ຺ຎຖາ ວທນ຺ໂຕ ອຍຖາວາທິຕາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປວທນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ.

໒໗໒. ‘‘ຕຍິມໍ ໂທສໍ ປຣິຫຣິຕຸກາເມນ ນ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນີຕຕ຺ຖເມວ, ຕສ຺ມາ ຄຣຸກຸລໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄມ຺ຠີຣໍ ຫີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຍາຈິຕາ ຘມ຺ມເທສນາ ເອເຕນາຕິ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສໂນ, ຕໍ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສນໍ. ເອວເມວາຕິ ຄຣຫເນ ນິປາໂຕ, ມຸທາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ, ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ນາມ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ພຫິທ຺ຘາ ອວິກ຺ຂິປ຺ປມານໍ ເອກຄ຺ຄຠາເວ ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ເອວ ສຸສຓ຺ຐິຕໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ. ປາປກາຕິ ລາມກາ. ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ໂອກາສາທາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ເຂເປຕ຺ວາ ນ ຈ ຐສ຺ສນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານສ຺ສ ກາຣຓມາຫ.

ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາມຕ຺ໂຕຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ເຕນ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ນາຕິສຸຠາວິຕໍ ສມາຘານໍ. ຕໍ ປນ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ສມາຘິວິເສສານໍ ມູລກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ມູລສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາມຕ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ ສມາທຫາມີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຂຓິກສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ວີຣິຍໍ ອໂຫສິ ອສລ຺ລີນໍ…ເປ… ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໑໑) ວຕ຺ວາ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໘.໑໑) ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ‘‘ຂຓິກສມາຘີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ. ໂສ ເອວ ສມາຘີຕິ ມູລສມາຘິມາຫ.

ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ອສ຺ສ ວາ ມູລສມາຘິສ຺ສ. ຠາວນນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນໍ. ອຍໍ ສມາຘີຕິ ຈ ມູລສມາຘິເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອວໍ ຠາວິໂຕຕິ ຍຖາ ອຣຓິສຫິເຕນ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ອຄ຺ຄິ ໂຄມຍຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ວຑ຺ຒິໂຕ ໂຄມຍຄ຺ຄິອາທິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕປິ ອຣຓິສຫິເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕມູລຄ຺ຄີຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ມູລສມາຘິ ເອວ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ວຑ຺ຒິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຎ຺ເຎສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປຖວີກສິຓາທີສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຠາວນານເຍນ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ສວິຕກ຺ກາທິຠາວວເສນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານສມ຺ປາປນວິຘິນາ ມູລສມາຘິສ຺ສ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ກຣຸຓາທິຠາວນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຖວີກສິຓາທີສຸປິ ຠາວນາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠາວນາວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາສວກ຺ຂຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຣຸຓາ ເມ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາປຣິໂຍສານາຍ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ‘‘ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອິມໍ ສມາຘິໍ ສວິຕກ຺ກມ຺ປີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໘.໖໓) ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສາ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຠາເວນ ວຕ຺ຕມານາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊ຺ຌານຘມ຺ເມ ສມ຺ມສນ຺ຕີ ວິເສສໂຕ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ.

ປຸນ ຍໂຕ ໂຂ ເຕຕິອາທິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ລທ຺ຘພ຺ພຜາສຸວິຫາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຄຄ຺ຆສີຕິ ຄມິສ຺ສສິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ສວິຕກ຺ກມ຺ປີ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມາຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິອາທິນາ ຄນ຺ຖນ຺ຕເຣນປິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕເຖວາຕິ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສເນວ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໒໕໑ ອາທໂຍ), ອປ຺ປມຎ຺ຎາວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໖໘໔ ອາທໂຍ) ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມປ຺ປເທເສສຸ.

໒໗໓. ສຸຠປຣມາທິວເສນາຕິ ສຸຠ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສຸຠນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑໒; ອ. ນິ. ໘.໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສຸຠວິໂມກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ປຣມ-ສທ຺ໂທ ອຸກ຺ກໍສຕ຺ໂຖ. ສຸໂຠ ສຸຠວິໂມກ຺ໂຂ ປຣໂມ ອຸກ຺ກໍໂສ ປຣມາ ໂກຏິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຸຠປຣມາ, ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຕາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສາຘາຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາສຸຂາທໂຍ ອິຘ ອນວສຣາ. ອິຕເຣຕຣວິສິຏ຺ຐາເປເຕ ວິເສສາ, ປເຄວ ປເຣຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິໂສ ອານຸຠາວວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ວິເສເສຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາຕິ ສຸຠວິໂມກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ປຏິກ຺ກູລປຣິຈຍາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາວເສນ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລາກາເຣເນວ ຄຫຓສ຺ສ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຠູຕມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລາກາເຣເນວ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ປເຄວ ສຠາວໂຕ. ‘‘ອປ຺ປຏິກ຺ກູລ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຣຕິວເສນ ນິຣາສງ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ຈ ສຸເຂນ, ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຍຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂປຣິຍາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຏິກ຺ກູເລສູ’’ຕິອາທິ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖ ອນຕ຺ຖຈຣຓາທິອຘິປ຺ປາເຍນ ສເຈຕເນ ອາຣມ຺ມເຓ ອາຆາຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ກູລປຣິຈຍາ ອເຈຕເນປິ ວາຕາຕປາທິເກ ອາຆາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ສຸຠວິໂມກ຺ຂໂຕ ປຣໍ ກສ຺ສຈິ ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຫນນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຠິຆາໂຕ, ທຓ຺ໂຑ ອຠິຆາໂຕ ຍສ຺ສ ຕໍ ທຓ຺ຑາຠິຆາຕໍ, ຕໍ ອາທິ ຍສ຺ສ ຕໍ ທຓ຺ຑາຠິຆາຕາທິ, ທຓ຺ຑາຠິຆາຕາທິ ຣູປໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ຕໍ ທຓ຺ຑາຠິຆາຕາທິຣູປນິມິຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ, ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣາທິຊນິຕໍ ກຣຊຣູປເຫຕຸກໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູເປ ອາທີນໂວ ສຸປຣິວິທິໂຕ ໂຫຕິ ກຣຸຓາວິຫາຣິສ຺ສ ຣູປນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ກຣຸຓາຍ ຈ ປຣທຸກ຺ຂາສຫນຣສຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເສ. ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ສພ຺ພໂສ ຣູປານໍ ອຠາໂວ ວິວຣມປຄໂມຕິ.

ເຕນ ເຕນາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ເຕນ ເຕນ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິນາ ປາໂມຊ຺ຊກາຣເຓນ ປມຸທິຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປາໂມຊ຺ຊວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ‘‘ສາຘຸ ວຕາຍໍ ສຕ຺ໂຕ ປໂມທຕີ’’ຕິ ມຸທິຕາຍ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ປມຸທິຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ວິຎ຺ຎາຓຄ຺ຄຫຓປຣິຈິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ອນຸກ຺ກມາຘິຄຕນ຺ຕິ ອາກາສກສິຓວຊ຺ເຊ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກສິເຓ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານາຘິຄມານຸກ຺ກເມນ ຣູປວິຣາຄຠາວນາຍ ອຘິຄຕໍ. ອາກາສນິມິຕ຺ຕໍ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາກາສນິມິຕ຺ຕໂຄຈຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາກາສນິມິຕ຺ຕໂຄຈເຣ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາເຓ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣໂຕຕິ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປາຘິຄມາຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ເນນ຺ຕສ຺ສ, ຕຖາ ຠາວຍໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາເຓ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນຈິຕ຺ຕໍ. ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອນຸປວິສຕິ ວິໂມກ຺ຂຠາເວນ ອປ຺ເປຕິ.

ອາໂຠຄາຠາວໂຕຕິ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໒໓) ສຸຂາສີສນາທິວເສນ ອາຠຸຊນາຠາວໂຕ. ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາສີສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ເມຕ຺ຕາທິຠາວນາວ ປຣມຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ສຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ອຸເປກ຺ຂາຠາວນາ ປນ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເກວລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສເນວ ສຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣິສ຺ສ ສຸຂທຸກ຺ຂາທິປຣມຕ຺ຖຄ຺ຄາຫວິມຸຂຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຄ຺ຄຫຓທຸກ຺ຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ສຸຂິຕາ ວາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນປິ ປຣມຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓມຸເຂເນວ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣປິ ສຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ, ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປນ ເກວລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສເນວ ສຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ສວິເສສໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນ ເອວ ວິສເຍ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊມານຄ຺ຄຫຓທຸກ຺ຂຕາ ຈ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປຣາມາສສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓມຸທ຺ຘຠູຕຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໒໗໔. ສພ຺ພາເປຕາຕິ ສພ຺ພາປິ ເອຕາ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ. ທານາທີນນ຺ຕິ ປາຣມິຠາວປ຺ປຕ຺ຕານໍ ທານາທີນໍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມານໍ. ສພ຺ພກລ຺ຍາຓຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ, ສມຕິໍສາຍ ປາຣມິຕານໍ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘຍານິຍານຎ຺ຈ, ສພ຺ເພຫິ ວາ ສຸນ຺ທຣສຠາວານໍ. ນ ຫິ ໂລກິຍຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມຫິ ອານຸຠາວໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ປຣິປູຣິກາຕິ ປຣິວຸທ຺ຘິກຣາ. ອຘິຏ຺ຐານານິ ວິຍ ຫິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ ສພ຺ພາສໍ ປາຣມິຕານໍ ປາຣິປູຣິກຣາ. ‘‘ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາທີນໍ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ຈຕູຫິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປເຄວ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ທານາທິປາຣມິໂຍ ປູເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິມສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ທາຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປຣຫິຕາ ຫິ ທານປາຣມິຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍຖາປິ ກຸມ຺ໂຠ ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອໂຘກໂຕ;

ວມເຕວຸທກໍ ນິສ຺ເສສໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ປຣິຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໑໘);

‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຸຂນິທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ. ເຕນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ວິຍ ທານຘມ຺ເມນາປິ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ໂລກສ຺ສ ພຫູປກາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຣິຓາມນໂຕ. ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ຫິ ‘‘ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ. ອຸປຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ – ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປຆາຕໍ ປຣິວຊ຺ຊຍນ຺ຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສຸຂນິທານໍ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ. ສຕ຺ຕກາລວິກປ຺ປຣຫິຕາ ຫິ ສີລປາຣມິຕາ, ໂລກຕ຺ຖເມວ ຈສ຺ສ ຜລໍ ປຣິຓມີຍຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພໂສ ສີລໍ ປຣິປູຣຕິ, ນ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ. ອິຘາປິ ‘‘ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສຸຂນິທານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກາລວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສີລໍ ວາ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຌານາທິເນກ຺ຂມ຺ມຠຊນສ຺ສາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສຸຂນິທານຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາວ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຫິຕາຫິເຕສູຕິ ອຕ຺ຖານຕ຺ເຖສຸ. ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖາຍາຕິ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສນາຍ. ປຎ຺ຎໍ ປຣິໂຍທເປນ຺ຕີຕິ ໂຍຄວິຫິຕໍ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິໍ ອສ຺ສຸຕໍ ສຸຓນ຺ຕາ ສຸຕໍ ໂວທເປນ຺ຕາ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາທິໍ ວິຘຸນນ຺ຕາ ຎາຓໍ ວິໂສເຘນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ວິກປ຺ປຣຫິຕາ ຫິ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາ. ຫິຕສຸຂຕ຺ຖາຍາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາທິວຸທ຺ຘິຍຕ຺ຖເມວ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຕຕໍ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປຏິປກ຺ເຂນ ອໂວກິຓ຺ຓໍ. ວີຣິຍມາຣຠນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ຫິຕສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຠິວຑ຺ຒຕິ, ເອວໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສງ຺ໂກຈວິກ຺ເຂປຣຫິຕາ ຫິ ວີຣິຍປາຣມິຕາ. ‘‘ວີຣຠາວໍ ປຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ອິມິນາ ອປຣທ຺ຘານໍ ນິຄ຺ຄຫສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນານປ຺ປກາຣກໍ ອປຣາຘໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ມມ຺ມຈ຺ເຉທນາກາເຣນ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນານາວິຘໍ ອປຣາຘໍ ສຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕປຣວິກປ຺ປວິຣຫິຕາ ຫິ ໂທສສຫນາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຕາ.

ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ວິສໍວາເທນ຺ຕີຕິ ອວິສໍວາທນສາມຎ຺ເຎນ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອນຣິຍໂວຫາຣສ຺ສ ອກຣຓມາຫ. ປຏິຎ຺ຎາເຕ, ອປຏິຎ຺ຎາເຕ ຈ ທິຏ຺ຐາທິເກ ມິຈ຺ຉາວິກປ຺ປຣຫິຕາ ຫິ ສຈ຺ຈປາຣມິຕາ. ອວິຈລາຘິຏ຺ຐານາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ເນສຸ ທານາທິຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈລາຘິຏ຺ຐາຍິໂນ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານາ, ສມາທິນ຺ເນສຸ ຈ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມເທວ ອວຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຕາ. ເຕສູຕິ ສຕ຺ເຕສຸ. ອວິຈລາຍາຕິ ປຏິປກ຺ເຂນ ອກມ຺ປນີຍາຍ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາທິອາກາເຣນ. ຍຖາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານາ ປາຣມິໂຍ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານາປິ. ຕຖາ ຫິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ປຣານຸຄ຺ຄຫາຍ ປາຣມີນໍ ອນຸຏ຺ຐາເນນ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມີຫິ ສຈິຕ຺ຕຸປສມໂຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕາຫິ ປຣຫິຕູປາຍໂກສລ຺ລໂຕ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ປາຣມິຕາສຸ ຍຖາຣຫໍ ເນຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປາຣມິຕາສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ຕຖາ ທສພລຎາຓາທິເກຕິ. ເອຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເອວາຕິ ໂຍຊນາ.

ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ນວມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໐. ອາຣຸປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຐມາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓນາ

໒໗໕. ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐສູຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ປາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈຕູສຸ ອາຣຸປ຺ເປສູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປວິເວເກນ ອຣູປໍ, ອຣູປເມວ ອາຣຸປ຺ປໍ ຌານໍ, ອິຘ ປນ ຕທຕ຺ຖໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ຠາເວຕຸກາໂມ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຣູປເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິກຣຓ-ສທ຺ໂທ ‘‘ກາມາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໘-໑໖໙) ວິຍ. ທຓ຺ຑນຏ຺ເຐນ ທຓ຺ໂຑ, ມຸຄ຺ຄຣາທິ. ປຣປີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ. ສຕ຺ຕານໍ ສສນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຖໍ, ອາວຸຘໍ. ຠຓ຺ຑນໍ ກລໂຫ. ວິໂຣໂຘ ວິຄ຺ຄໂຫ. ນານາວາໂທ ວິວາໂທ. ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທຓ຺ຑາທານາທິກໍ. ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ. ອາຣຸປ຺ເປ ອຣູປຠາເວ, ອາຣຸປ຺ເປ ວາ ຠເວ. ຣູປານໍເຍວາຕິ ທິຏ຺ຐາທີນວານໍ ຣູປານໍເຍວ, ນ ອຣູປານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິພ຺ພິທາຍາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ສພ຺ພເມຕໍ ສມຕິກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຓ຺ຑາທານາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານາທິກໍ ສພ຺ພໍ ຣູປເຫຕຸກໍ ອນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຣຊຣູເປຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາທີນວາຘິກຣຓຠາວໂຍຄ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂອຬາຣິກຣູເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຣູປສ຺ສ. ອາໂລໂກຕິ ວຓ຺ຓວິເສໂສ ເອວາຕິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສິຍາ ອາກາສນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ, ນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຸຄ຺ຆາຏນາ ນາມ ຣູປນິມິຕ຺ເຕເນວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ ນວສູ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາໂລກກສິຓມ຺ປິ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຐປເນ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຊຣູປໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ອນາລມ຺ພນໂຕ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິປິ ຕສ຺ສ ອນາລມ຺ພນວເສເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານໂຕ ປນ ສນ຺ຕສຠາເວນ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ, ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ, ອິຕເຣສໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປານໍ ສມ຺ຠວໂຕ, ເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານານຎ຺ຈ ອກາມຘາຕຸສໍວຕ຺ຕນີຍໂຕ. ຕປ຺ປຏິຠາຄເມວາຕິ ກຣຊຣູປປຏິຠາຄເມວ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສມ຺ຠວໂຕ. ສທິສຎ຺ຈ ນາມ ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກິໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມເນນາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຖໍ? ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເລຂາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຬວຓ຺ຓາທິນາ ກຕປຣິກມ຺ມາຍ ເລຂາຍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຜລິຕນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິວຣໍ. ທິສ຺ວາຕິ ທູຣໂຕ ທິສ຺ວາ. ສມານຣູປສທ຺ທສມຸທາຈາຣນ຺ຕິ ສທິສຣູປສຓ຺ຐານສຣປ຺ປໂຍຄໍ.

ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ‘‘ມມ ຈກ຺ຂຸ ໂສຠນໍ, ມມ ກາໂຍ ຖິໂຣ, ມມ ປຣິກ຺ຂາຣາ ສຸນ຺ທຣາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ. ກຣຊຣູປສມງ຺ຄິກາໂລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວຣູເປນ ເຈວ ອາຣມ຺ມຓຣູເປນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕກາໂລ. ຕມ຺ປີຕິ ກສິຓຣູປສ຺ສປິ. ສາມິອຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຠຍສນ຺ຕາສອທສ຺ສນກາມຕາ ວິຍ ສມຕິກ຺ກມິຕຸກາມຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘານໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ເຕ ຫິ ຕໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຍສນ຺ຕາສອທສ຺ສນກາມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອໂກ ກິຣ ສຸນໂຂ ວເນ ສູກເຣນ ປຫຏມຕ຺ໂຕ ປລາໂຕ, ໂສ ອຣູປທສ຺ສນເວລາຍ ຠຕ຺ຕປຈນອຸກ຺ຂລິໍ ທູຣໂຕ ທິສ຺ວາ ສູກຣສຎ຺ຎາຍ ຠີໂຕ ອຸຕ຺ຕສນ຺ໂຕ ປລາຍິ, ປິສາຈຠີຣຸໂກ ປຸຣິໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອປຣິຈິເຕ ເທເສ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ປິສາຈສຎ຺ຎາຍ ຠີໂຕ ອຸຕ຺ຕສນ຺ໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ປປຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສູກຣາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໒໗໖. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ. ໂສຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ຌາເນ ອາທີນວໍ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປນ຺ຕິ ກສິຓຣູປໍ. ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂໂຕຕິ ອຣູປຊ຺ຌານໂຕ. ຕານິ ຫິ ‘‘ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໗໒; ໑໐.໙) ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂາຕິ ອາຄຕາ. ສນ຺ຕຕາສິທ຺ຘິ ຈສ຺ສ ອນຸສ຺ສຸຕິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍເຖວາຕິ ເອວ-ກາເຣນ ເຍນ ປກາເຣນ ເອຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ທຸວງ຺ຄິກໍ, ເອວໍ ອາຣຸປ຺ປານິປີຕິ ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວເສນ ທຸວງ຺ຄິກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ວິຍ ທຸວງ຺ຄິກຕາມຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖາປິ ທຸວງ຺ຄິກຕາມຕ຺ຕເມວ ຠູມິເຠທໂຕຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍຠາວສ຺ສ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓໂຕ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ. ນິກນ຺ຕິນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂໍ. ປຣິຍາທາຍາຕິ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຕສ຺ມິໍ ຌາເນ ເຂເປຕ຺ວາ, ອນເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກຣເຓເນວ ປຓີຕໂຕ, ສຸຂຸມໂຕ ຈ ມນສິກາໂຣ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕໂຕ ອນນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ປເຄວ ວຑ຺ຒິຕໍ, ຕທາ ວຑ຺ຒນວເສນ ວາ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ເຕນາຕິ ກສິຓຣູເປນ. ອຸຄ຺ຆາເຏຕິ ກສິຓນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ປຖວີກສິຓາທິກສິຓຣູປໍ ອປເນຕິ. ອຸຄ຺ຆາຏນວິຘິໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສໍເວລ຺ເລຕີຕິ ປຏິສໍຫຣຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍເສນ. ເນວ ອຸພ຺ພຏ຺ຏຕີຕິ ເນວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ນ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ວິນິວຏ຺ຏຕິ. ອິມສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ກສິຓຣູປສ຺ສ. ອມນສິກາຣນ຺ຕິ ມນສິ ອກຣຓໍ ອຈິນ຺ຕນໍ. ມນສິກາຣຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ‘‘ອາກາໂສ ອາກາໂສ’’ຕິ ຠາວນາມນສິກາຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ກສິຓຣູປໍ ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ມນສິ ກໂຣໂຕ, ເຕນ ຈ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ‘‘ອາກາໂສ ອາກາໂສ’’ຕິ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຍທາ ຕໍ ຠາວນານຸຠາເວນ ອາກາສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕທາ ໂສ ກສິຓໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕິ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ເຕນ ອຸຄ຺ຆາຏິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສມຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ເປຕໍ ເອກເມວ ປຣິຍາຍຠາວໂຕ.

‘‘ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ຣູປາວຈຣປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສ ນ ເນສໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ. ຍທິ ສິຍາ, ຌານໂຕ ປຣິຫາເຍຍ຺ຍ? ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ເຖວ ສຸຂຸມານິ ອຣູປຊ຺ຌານວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍານິ ນີວຣຓານິ, ຕານິ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ມຫຄ຺ຄຕກຸສເລສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສເລສຸ ວິຍ ໂອຘິໂສ ປຫານໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ຣູປາວຈເຣຫິ ອາຣຸປ຺ປານໍ ອຸຬາຣຜລຕາທິວິເສໂສ, ໂສ ຠາວນາວິເສເສນ ສນ຺ຕຕຣປຓີຕຕຣຠາເວນ ເຕສຸເຍວ ປຸຣິມປຸຣິເມຫິ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມານໍ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຈນໍ ວຓ຺ຓຠຓນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ປຫີນານໍ ອຸປຣິ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລານໍ ປຏິປກ຺ຂາຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕຫິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາຣາທີສຸ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນາວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາກາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ສມ຺ມາ ສູປຏ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສຕິສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານານຸຄຸຓານໍ ສທ຺ຘາປຎ຺ຈມານໍ ສກິຈ຺ຈໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຈາເຣນາຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ. ອິຘາປີຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຘາຍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ຕໍ ຫິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ເສສານິ ກາມາວຈຣານີ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພມວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ປຖວີກສິຓນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວີກສິເຓ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ວິສິຏ຺ຐໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍານປ຺ປຸໂຕຬິ ກຸມ຺ຠິມຸຂາທີນນ຺ຕິ ໂອຄຸຓ຺ຐນສິວິກາທິຍານານໍ ມຸຂໍ ຍານມຸຂໍ, ປຸໂຕຬິຍາ ຂຸທ຺ທກທ຺ວາຣສ຺ສ ມຸຂໍ ປຸໂຕຬິມຸຂໍ, ກຸມ຺ຠິມຸຂນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ມຸຂ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ອາກາສໍເຍວ ຍານມຸຂາທິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ປຣິກມ຺ມມນສິກາເຣນາຕິ ປຣິກມ຺ມຠູເຕນ ມນສິກາເຣນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ. ປຣິກມ຺ມໍ ອນຸໂລມໍ ອຸປຈາໂຣຕິ ຈ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຎ຺ເຫຕໍ. ເປກ຺ຂມາໂນ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານຈກ຺ຂຸນາ.

໒໗໗. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ທຓ຺ຑາທານສມ຺ຠວທສ຺ສນາທິນາ ສພ຺ເພນ ຣູປຘມ຺ເມສຸ, ປຖວີກສິຓາທິຣູປນິມິຕ຺ເຕສຸ, ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌາເນສຸ ຈ ໂທສທສ຺ສນາກາເຣນ, ເຕສຸ ເອວ ວາ ຣູປາທີສຸ ນິກນ຺ຕິປ຺ປຫານອນາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິນາ. ຣູປຊ຺ຌານມ຺ປິ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖໐; ວິຠ. ໖໒໕) ຍຖາ ຣູປຠໂວ ຣູປໍ. ຣູປີຕິ ຫິ ຣູປຊ຺ຌານລາຠີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ກສິຓຣູປໍ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຣິມປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ກສິຓຣູປານິ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ປຸຣິມປທໂລເປນ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປຊ຺ຌານກສິຓຣູເປສຸ ຣູປໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ. ຣູເປ ຣູປຊ຺ຌາເນ ຕໍສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ. ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ເຕນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິ ສຣູເປກເສເສນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິຣາຄາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນໂຕ. ນິໂຣຘາຕິ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘຉນ຺ທຣາຄວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ນິໂຣຘນໂຕ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິຣາຄາ ອນວເສສານໍ ນິໂຣຘາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ອວິຣຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກໂມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມາ ອິມານິ ຌານານິ ອາຣມ຺ມຓາຕິກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ອງ຺ຄາຕິກ຺ກເມນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກໂມ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກເມນ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາສຸ ຈ ສຎ຺ຎາສຸ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິອາທີສຸ ກຸສລສຎ຺ຎາວເສນ ສມາປນ຺ນຄ຺ຄຫຓໍ, ວິປາກສຎ຺ຎາວເສນ ອຸປປນ຺ນຄ຺ຄຫຓໍ, ກິຣິຍາສຎ຺ຎາວເສນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອຣຫໂຕ ຫິ ຌານານິ ວິເສສໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ. ຍທິ ສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກມສ຺ສ ອນຸນິປ຺ຜາທິອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກໂມ ວິຠງ຺ເຄ ຈ ອວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມວເສນາປິ ອຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ‘‘ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກມເມວ ອວຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໗໘. ປຏິຆາເຕນາຕິ ປຏິຫນເນນ ວິສຍີວິສຍສໂມຘາເນນ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິອາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ຌານສມງ຺ຄິກາເລ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອິເຘວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ອນຸໂຍຄມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຎ຺ເຈຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ປຏິປຊ຺ຊນການໍ. ເອຕາສໍ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ. ເອຕ຺ຖ ປຐມາຣຸປ຺ປກຖາຍໍ. ວຈນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມວເສນ.

ກິໍ ວາ ປສໍສາກິຕ຺ຕເນນ, ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ປນ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ອິເຘວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາໂວ ນາມ ປຏິປກ຺ເຂນ ປຫີນຕາຍ ວາ ປຈ຺ຈຍາຠາເວນ ວາ. ເຕສຸ ຣູປຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາຠາວມຕ຺ເຕນ, ນ ປຏິປກ຺ຂາຘິຄເມນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕາຕິ ປຏິຆສຎ຺ຎາ. ຣູປາວຈຣນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ. ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ສນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕີຕິ ນ ຕທາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ປຫີນຠາເວນ ນ ສນ຺ຕິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນ ຫິ ຣູປວິຣາຄາຍ ຣູປາວຈຣຠາວນາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ປຏິຆສຎ຺ຎາປິ ອຣູປຘມ຺ມາ ເອວາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຣູປາຍຕ຺ຕາ ຈ ເອຕາສໍ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ປນ ຠາວນາຕິ ອຣູປຠາວນມາຫ. ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ອວຘາເຣຕຸໍ. ອິຘາຕິ ອຣູປຊ຺ຌາເນ. ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣວຈນາທີຫິ ອາເນຎ຺ຊຕາ. ‘‘ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໗໒; ໑໐.໙) ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໗໙. ໂທສທສ຺ສນປຸພ຺ພກປຏິປກ຺ຂຠາວນາວເສນ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ມຫຕາປິ ສທ຺ເທນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຕຖາ ປນ ນ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ສິຍາ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ປນ ອປ຺ປກມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ນ ສຫຕີຕິ ຕໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຸປ຺ປຠາວນາຍ ອຠາເວ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫານໍ ຣູປສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ສມຕິກ຺ກໂມ, ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາສຸ ປນ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕຣູປນິສ຺ສິຕາ, ຕາ ອໂນກາສຕາຍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອາຣຸປ຺ປຠາວນາຍ ນິວາຣິຕຕ຺ຕາ, ອນິວາຣິຕຕ຺ຕາ ຈ ກາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ອມນສິກາໂຣ ອນາວຊ຺ຊນໍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ຊວນປຏິປາທເກນ ວາ ຠວງ຺ຄມນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອກຣຓໍ ອປ຺ປເວສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນ ຈ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາມນສິກາຣເຫຕູນໍ ຣູປານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ສມາຘິສ຺ສ ຖິຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຓ຺ໂຓ ກຖິໂຕ ໂສຕູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ, ປໂລຠນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເຍ ຫິ ອກຸສລາ ເອວໍຄາຫິໂນ ‘‘ສພ຺ພສ຺ສາທຣຫິເຕ ອາກາເສ ປວຕ຺ຕິຕສຎ຺ຎາຍ ໂກ ອານິສໍໂສ’’ຕິ, ເຕ ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາຄາຫໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ຕີຫິ ປເທຫິ ຌານສ຺ສ ອານິສໍໂສ ກຖິໂຕ. ຕໍ ຫິ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ຕາ ກິຣາຍໍ ສມາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ປຓີຕາ, ຫນ຺ທສ຺ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໒໘໐. ອສ຺ສາຕິ ອາກາສສ຺ສ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ, ຕຖາ ວຍນ຺ໂຕ. ສຠາວຘມ຺ໂມ ຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວໂຕ, ຫຸຕ຺ວາ ຈ ວິນສ຺ສນໂຕ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ອາກາໂສ ປນ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍາຠາວໂຕ ອນນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຊຏາກາສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສານໍ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາໂສຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກສິຓໍ ອຸຄ຺ຆາຏີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາໂຏ, ຕເທວ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມໍ. ມນສິກາຣວເສນາປີຕິ ຣູປວິເວກມຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ອນນ຺ຕຜຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕປຣິກມ຺ມມນສິກາຣວເສນາປິ. ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ອນນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມສມ຺ຜສ຺ສປຸພ຺ພເກນ ຌານສມ຺ຜສ຺ເສນ ຜຸສຕິ. ຍຖາ ຠິສຄ຺ຄເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ, ເອວໍ ອາກາສານນ຺ຕເມວ ອາກາສານຎ຺ຈໍ ສໍໂຍຄປຣສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຈ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຌານສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ‘‘ອາຍຕນມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐ ອາຍຕນ-ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ກາຣຓາກຣສຎ຺ຊາຕິເທສນິວາສຕ຺ເຖປິ ອາຍຕນ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ຍຸຊ຺ຊເຕວ.

ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໑. ຈິຓ຺ໂຓ ຈຣິໂຕ ປຄຸຓິກໂຕ ອາວຊ຺ຊນາທິລກ຺ຂໂຓ ວສີຠາໂວ ເອເຕນາຕິ ຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ, ເຕນ ຈິຓ຺ຓວສີຠາເວນ. ຣູປາວຈຣສຎ຺ຎໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ຕໍສຫຄຕສຎ຺ຎາມນສິກາຣສມຸທາຈາຣສ຺ສ ຫານຠາຄິຍຠາວາວຫໂຕ, ຕໍສມຕິກ຺ກເມເນວ ຕທຎ຺ເຎສໍ ສມຕິກ຺ກມິຕພ຺ພານໍ ສມຕິກ຺ກມສິທ຺ຘິໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສນ຺ນຣູປາວຈຣຊ຺ຌານປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ. ວີຖິປຏິປນ຺ນາຍ ຠາວນາຍ ອຸປຣູປຣິວິເສສາວຫຠາວໂຕ, ປຓີຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ຈ ປຐມາຣຸປ຺ປໂຕ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປໍ ສນ຺ຕຕຣສຠາວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂນ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນມິວ ສນ຺ຕາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສຸປ຺ປຓີຕຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉິມາ ປຈ຺ຉິມາ ອິຘາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໙໐). ອນນ຺ຕໍ ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ເກວລໍ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ ນ ຠາເວຕພ຺ພໍ, ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວາ.

ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕ ວິຎ຺ຎາຓນິມິຕ຺ເຕ. ຈິຕ຺ຕໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ອາກາສຜຸເຏ ວິຎ຺ຎາເຓຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາເຓ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ. ອປ຺ເປຕີຕິ ອປ຺ປນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ສຠາວຘມ຺ເມປິ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມຠາວນາຠາວໂຕ ອິທໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປໍ ວິຍ. ອປ຺ປນານໂຍ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌາເນ ປຸຣິມຠາເຄ ຕີຓິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຊວນານິ ກາມາວຈຣານິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອຣູປາວຈຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໗໖) ປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌາເນ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ, ອຖ ວາ ອປ຺ປນານໂຍຕິ ສຠາວຘມ຺ເມປິ ອາຣມ຺ມເຓ ຌານສ຺ສ ອປ຺ປນານໂຍ ອາຣມ຺ມຓາຕິກ຺ກມຠາວນາວເສນ ອາຣຸປ຺ປໍ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕິ, ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມນມຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຣຓານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໒. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຐມາຣຸປ຺ເປ ‘‘ອາສນ຺ນຣູປຊ຺ຌານປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕາ, ອສນ຺ຕສຠາວຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ສພ຺ເພນ ໂທສທສ຺ສນາກາເຣນ, ຕຕ຺ຖ ວາ ນິກນ຺ຕິປຫານອນາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິອາກາເຣນ, ສພ຺ພໍ ວາ ກຸສລວິປາກກິຣິຍາເຠທໂຕ ອນວເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໂສຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ຌານສ຺ສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຕາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາສວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຌານມ຺ປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປນ ສມານາຘິກຣຓສມາສວເສນາຕິ ສນ຺ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ນາສ຺ສ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປທສິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນປິ ອາຍຕນ-ສທ຺ເທນ ອິຘ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຊາຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ, ສຎ຺ຊາຕິ ເອວ ເທໂສ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ. ຌານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອມນສິກຣເຓນ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ອຸຠຍຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຌານສ຺ສປິ ຫິ ອນາວຊ຺ຊນໍ, ຊວນປຏິປາທເກນ ວາ ຠວງ຺ຄມນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອກຣຓໍ ອມນສິກຣຓໍ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ.

ປຸພ຺ເພ ອນນ຺ຕສ຺ສ ອາກາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜຣຓາກາເຣເນວ ‘‘ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ມນສິກາຣວເສນ ວາ ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໂສ ມນສິກຣຓວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນວເສສໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘ອນນ຺ຕ’ນ຺ຕິ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຌານວິຠງ຺ເຄປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສາ ປາຬິຍາ ເອວໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕໍເຍວ ອາກາສໍ ຜຸຏໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາເຓນ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍເຍວ ອາກາສໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຜຸຏໍ ເຕນ ຄຫິຕາກາຣໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕີຕິ. ຍໍ ຫິ ອາກາສໍ ປຐມາຣຸປ຺ປສມງ຺ຄີ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕິ, ຕໍ ຜຣຓາກາຣສຫິຕເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປສມງ຺ຄີ ອນນ຺ຕໍ ຜຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມນສິກາຣວເສນ ອນນ຺ຕຜຣຓາກາເຣນ ອິຘ ອນນ຺ຕຕາ, ນ ອາກາສສ຺ສ ວິຍ ອຸປ຺ປາທນ຺ຕາທິອຠາເວນາຕິ ‘‘ນາສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວາຫ. ‘‘ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌາເນນ ອຎ຺ຈີຍຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ອາລມ຺ພີຍຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາ’’ຕິ.

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ຕຕິຍາຣຸປ຺ປກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອປຸພ຺ພເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ເສວາຕິ ຍໍ ອາຣພ຺ຠ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາ’’ຕິ. ເອເຕນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ອນາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຠາໂວຕິ ນຕ຺ຖິຕາ. ສຸຎ຺ຎຕາຕິ ຣິຕ຺ຕຕາ. ວິວິຕ຺ຕາກາໂຣຕິ ວິເວໂກ. ຕີຫິ ປເທຫິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອປຄມເມວ ວທຕິ. ‘‘ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອມນສິກຣິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ມນສິ ອກຕ຺ວາ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຕີສຸ ປກາເຣສຸ ເອເກນປິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຠາວສງ຺ຂາເຕ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕ. ອາກາເສ ຜຸເຏຕິ ອາກາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ. ‘‘ອາກາສຜຸເຏ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ສຸຎ຺ຎວິວິຕ຺ຕນຕ຺ຖິຠາເວຕິ ສຸຎ຺ຎຠາເວ, ວິວິຕ຺ຕຠາເວ, ນຕ຺ຖິຠາເວ ຈາຕິ ເຍນ ອາກາເຣນ ຠາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ສຸຎ຺ຎວິວິຕ຺ຕນຕ຺ຖິຠາເວຕິ ສຸຎ຺ຎວິວິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕ ນຕ຺ຖິຠາເວ, ເຕນ ວິນາສາຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປຸເຣ ອຠາວາທິເກ.

ຕສ຺ມິໍ ຫິ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາວເສນ ປວຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ເຕ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ປຐມາຣຸປ຺ປສ຺ສ ອປຄມສງ຺ຂາເຕ ນຕ຺ຖິຠາເວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຠາວເມວ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຫຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິໂສ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຎ຺ຎເມວ ປສ຺ສຕິ, ນຕ຺ຖິຠາວເມວ ປສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ຕໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ. ‘‘ປຣິກມ຺ມມນສິກາເຣນ ອນ຺ຕຣຫິເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓາຠາເວນ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານໍ ນ ນຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ຍຖາ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ຄໂຕ, ຕໂຕ ສພ຺ເພສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ອປຄເຕສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຸຎ຺ຎເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕໂຕປິ ອປຄຕກາຣຓໍ, ເອວມຍໍ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຸພ຺ເພ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນຊ຺ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣິກມ຺ມມນສິກາເຣນ ຕສ຺ມິໍ ອປຄເຕ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານຈກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິຠາວເມວ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ນ ຕສ຺ສ ອປຄມນກາຣຓໍ ວີມໍສຕິ ຌານສ຺ສ ຕາທິສາໂຠຄາຠາວໂຕຕິ. ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໘໔. ນຕ຺ຖິຕາ ປຣິຍາຍາສຸຎ຺ຎວິວິຕ຺ຕຠາວາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎວິວິຕ຺ຕປທານິປິ ຄຫິຕານິ. ອາເມຑິຕວຈນໍ ປນ ຠາວນາກາຣທສ຺ສນໍ. ວິຠງ຺ເຄປິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍມ຺ປິ ວິຠງ຺ເຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຎ຺ເຎວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠາເວຕີຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕໍ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍເຍວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ປຐເມນ ວິຍ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ຕຕິເຍນາຣຸປ຺ເປນາຠາເວຕີຕິ. ຂຍໂຕ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນມາຫ. ສາ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄາຠາວເມວ ປສ຺ສນ຺ຕີ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຂຍໂຕ ສມ຺ມສນໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ປາຐສ຺ສ. ປຸນ ອສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ອຠາເວຕີຕິ ອຠາວໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຎາຓສ຺ສ ນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ ອມນສິກຣຓໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ວິຠາເວຕິ ວິຄຕຠາວໍ ກໂຣຕິ, ວິນາເສຕິ ວາ ຍຖາ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ກຣຓໂຕ. ເຕເນວ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ຕິໂຣຠາວໍ ຄເມຕິ. ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ເອວມຕ຺ໂຖ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອຍຸຊ຺ຊມານກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອສ຺ສາຕິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓາຠາວສ຺ສ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິປິ. ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປາວເສສຕາ ນາມ ຠງ຺ໂຄ ເອວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອສ຺ສ ອວສິຏ຺ຐໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສຕິ ຫິ ຠງ຺ຄມຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ສກິຎ຺ຈນຕາ ສິຍາ. ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ປກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ວິຠາວນມາຫ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໕. ໂນ ຈ ສນ຺ຕາຕິ ຍຖາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິເສສາ ສນ຺ຕາ, ເອວມຍໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ໂນ ຈ ສນ຺ຕາ ຕທຠາວໂຕ. ຍາ ອຍໍ ຂນ຺ເຘສຸ ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍ, ໂຣຄມູລຕາຍ ຈ ໂຣຄສຣິກ຺ຂຕາ, ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄາທິນາ ຄຓ຺ຑສຣິກ຺ຂຕາ, ປີຬາຊນນາທິນາ ສລ຺ລສຣິກ຺ຂຕາ ຈ, ສາ ສຎ຺ຎາຍ ສຕິ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ, ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ, ສຎ຺ຎາ ສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ສາ ເຈຕ຺ຖ ປຏຸກິຈ຺ຈາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວໂຕ ໂອຬາຣິກສຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລໍ ສຎ຺ຎາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ເວທນາເຈຕນາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ປນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອສນ຺ຕຠາວກຣໂຣຄາທິສຣິກ຺ຂສຎ຺ຎາວິຣຫໂຕ ສນ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ປຓີຕໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ’’ຕິ? ຕທປເທເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຊ຺ຌານມາຫ ‘‘ອາທີນວ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ໂຣຄາທິສຣິກ຺ຂສຎ຺ຎາທິສພ຺ຠາໂວປິ ອາທີນໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ອາສນ຺ນວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕາວ. ອຸປຣີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປ. ສາ ວາຕິ ສາ ເອວ. ວຕ຺ຕິຕາຕິ ປວຕ຺ຕິຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕາ ວຬຎ຺ຊິຕາ.

ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕ ຌານນິມິຕ຺ເຕ. ມານສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນ ເອວ ມານສ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ຠາວນາມນສິກາຣໍ ວາ. ຕໍ ຫິ ມນສິ ຠວນ຺ຕິ ມານສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ຌານານຸຄຸຓຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ຈຕູສຸ ຂນ຺ເຘສູ’’ຕິ, ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໘໖. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອາຍຕນໍ ກາຣຓມສ຺ສາຕິ ຌານໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎເມວ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຌານສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຠາວໂຕຕິ ຍາທິສາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາເວນ. ຍາ ຫິ ສາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຎ຺ຎາຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສຎ຺ຎາສຠາວານາຕິວຕ຺ຕນໂຕ ອສຎ຺ຎາຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຌານໍ. ຕໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ສສາປຏິປທໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສາ ຈ ອຘິຄມຸປາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຕິ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາວນ຺ຕມຸເຂນ ສຎ຺ຎາ ອຸທ຺ຘຏາ, ອຎ຺ຎຖາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສາ ປນ ປຏິປທາ ຍຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຂາຣາວເສສສມາປຕ຺ຕິໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາວເສສສມາປຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ຍາ ນາມ. ນຕ຺ຖິຠາວມ຺ປີຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕມ຺ປິ, ເອວໍ ສຸຂຸມມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍາຕິ ສນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓາ, ຕພ຺ຠາໂວ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ, ຕາຍ, ນ ຌານສນ຺ຕຕາຍ. ນ ຫິ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໂຕ ສນ຺ຕາ.

ໂຈທໂກ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອສຕິ ຈ ອາທີນວທສ຺ສເນ ສມຕິກ຺ກໂມ ເອວ ນ ສິຍາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ຕໂຕ ເຈ ມນສິ ກໂຣຕິ, ກຖໍ ສມຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາຍາ’’ຕິ ປຣິຫາຣມາຫ, ເຕນ ອາທີນວທສ຺ສນມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຌາເນ ອຠິຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສາ ປນສ຺ສ ຕຕິຍາຣຸປ຺ເປ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ອຎ຺ຎາຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕສໍ ສິປ຺ປີນໍ ຊີວິກໍ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ເຕ ວີຕິວຕ຺ຕຕິເຍວ. ໂສຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ຕນ຺ຕິ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ສນ຺ຕາ ວຕາຍໍ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຍາຍ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ ນາມ ໂຫຕິ, ສງ຺ຂາຣາວເສສສມາປຕ຺ຕິໍ ຠາເວຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສຎ຺ຎໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ເທສນາ. ປຣມສຸຂຸມນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂຸມຠາວໍ. ສງ຺ຂາຣາວເສສສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂຸມຕາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ເສສຕາມຕ຺ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ຕມຕິຈ຺ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ. ຍໂຕ ສຸຂຸມຕມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປຣມຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂຸມສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມຊ຺ຌານູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ວິຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ຠາວນາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ສງ຺ຂາຣາ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕິມໂກຏ຺ຐາສຕໍ ປາປິຕາ, ຕໂຕ ປຣໍ ນິໂຣໂຘ ເອວ, ນ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາວເສສສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໘໗. ຍໍ ຕໍ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘໍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ກຸສລາທິວິເສສວິສິຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖໂຕ. ວິເສສໂຕ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ໂອຬາຣິກາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕຕິ ຍທິປິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປວິປາກສຎ຺ຎາຍ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປກຸສລສຎ຺ຎາ ໂອຬາຣິກາ, ຕຖາ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສຎ຺ຎາຫິ, ຕຖາປິ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ນາມ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນາຍ ວິຍ ຈຕຸໂວກາເຣປິ ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ໂອຬາຣິກາຍ ອຠາວໂຕ. ສຸຂຸມາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເນວສຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາໂຣ ອຠາວຕ຺ໂຖ, ນາສຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາໂຣ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ, ອ-ກາໂຣ ອຠາວຕ຺ໂຖວ, ອສຎ຺ຎໍ ອນສຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອກເທສຠາເວນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເນວສຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາໂຣ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ນາສຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາໂຣ, ອ-ກາໂຣ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ເອວາຕິ ເຕນ ທ຺ວເຍນ ສຎ຺ຎາຠາໂວ ເອວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຘມ຺ມາຍຕນປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອາຍຕນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕວາຕິ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ, ເຍເນຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວ ເອທິສີ ຊາຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຎ຺ຎາສີເສນາຍໍ ເທສນາ ກຕາ ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໑, ໓໕໙; ອ. ນິ. ໙.໒໔) ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອສ ອຕ຺ໂຖຕິ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ສຠາວໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕິໂຖກມ຺ປິ ຍໍ ເຕລມຕ຺ຖິ ຠນ຺ເຕຕິ ອາຫ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ອຸປາທາຍ, ຕເທວ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ເຕລນ຺ຕິ ອາຫ ນາຬິປູຣຓໍ ອຸປາທາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຖາ’’ຕິອາທິ.

ຍທິ ອາຣມ຺ມຓສຎ຺ຊານນໍ ສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ສຎ຺ຎາ ສມານາ ກຖມຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຫນກິຈ຺ຈມິວາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ເຫສາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ຎາຓສ຺ສ ສຸຄຍ຺ຫາປິ ນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພິທາຊນນມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ອກຕາຠິນິເວໂສຕິ ອກຕວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕສມ຺ມສນຈາໂຣ. ປກຕິວິປສ຺ສໂກຕິ ປກຕິຍາ ວິປສ຺ສໂກ. ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣາລມ຺ພເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິປສ຺ສໂກ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ຕພ຺ພິສຍອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ຍຖາ ປນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກລາປສມ຺ມສນວເສເນວາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ເນ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ເມ ອວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊ ເອກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ກລາປໂຕ ສມູຫໂຕ ສມ຺ມສນວເສນ ນຍວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕກລາປສມ຺ມສນວເສນ. ຜສ຺ສາທິຘມ຺ເມ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຣູປໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມສນໍ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ເອວໍ ສຸຂຸມຕ຺ຕໍ ຄຕາ ຍຖາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາປິ ນາມ ອນຸປທໍ ນ ວິປສ຺ສເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຖຣສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ. ອຎ຺ຎາຫິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມປຣາ ອຸປມາ – ເອໂກ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ມຕ຺ຕິກຠາຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ຍາຈິ ‘‘ເທຫິ ເມ ອິມໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຸຣາສິຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາຍ຺ໂຍ ສກ຺ກາ ທາຕຸໍ, ສຸຣາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ສມີເປ ຐິຕໍ ປຸຣິສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຫ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມສ຺ສ ປາຕຸໍ ເທຫີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນຕ຺ຖຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອໂຍຄ຺ຍຠາວໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປາຕພ຺ພຕາຍ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ, ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠາວນາກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ເອວໍ ໂກຈິ ຠາວນາກາໂຣ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ – ‘‘ຠາວນາກາໂຣ ນາມ ໂສປຈາຣສ຺ສ ຌານສ຺ສ ຍຖາສກໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ອາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຘມ຺ມາ. ເຕ ປນ ຄຍ຺ຫມານາ ເອກສ຺ສ ວາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ສພ຺ເພ ເອວ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປກ຺ເຂ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຄຫຓໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ມນສິກາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ທຸຕິຍປກ຺ເຂ ປນ ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ຌານສ຺ສ ‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ມນສິກາເຣ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຕາ ວາ ສິຍາ, ອຠາວາຣມ຺ມຓຕາ ວາ. ສພ຺ພຖາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຠາໂວ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຕທິທມກາຣຓໍ ຕຖາ ຌານສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຠາວນາ ວິຎ຺ຎາຓມາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ວາ ອາມສນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ, ກິຎ຺ຈຣຫິ? ຕຕິຍາຣຸປ຺ປສ຺ສ ສນ຺ຕຕໍ.

ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ນ ຄຫິຕຕໍ ສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໙; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒), ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໖໐໖ ອາທໂຍ) ປນ ຄຫິຕເມວ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຎ຺ເຎວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຂາຣາວເສສສມາປຕ຺ຕິໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໖໑໙). ອຖ ກສ຺ມາ ວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ສຸຕ຺ເຕ ຠາວນາກາໂຣ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ, ເທສນາວິລາສໂຕ ຈ. ເຍ ຫິ ເວເນຍ຺ຍາ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ອາຣຸປ຺ເປສຸ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ, ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ຠາວນາກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ເອວໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ ເອວ ຕສ຺ມິໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ສຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ເທສນາ ກຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຄຕິກາວ ອຠິຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ (ວິຠ. ໖໐໕ ອາທໂຍ) ອຸທ຺ເທສເທສນາ. ເຍ ປນ ເວເນຍ຺ຍາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ວິຠງ຺ເຄ ຠາວນາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ປນ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມານໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ຊານນ຺ໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ຠາວນາກາຣໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ຠາວນາກາຣໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາ ຈ ເທສນາ ຍາວເທວ ເວເນຍ຺ຍວິນຍຕ຺ຖາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເທສນາວິລາໂສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ວາ ປຣິຍາຍກຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ຠາວນາກາໂຣ ນ ຄຫິໂຕ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ຠາວນາກາໂຣ ຄຫິໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ຠາວນາກາຣສ຺ສ ຄຫເຓ, ອຄ຺ຄຫເຓ ຈ ກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕ ຠາວນາກາຣສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ສ຺ວາຍໍ ວິເສໂສ ອນຸປຸພ຺ພຠາວນາຊນິໂຕ. ສາ ຈ ອນຸປຸພ຺ພຠາວນາ ປຫານກ຺ກໂມປຊນິຕາ ປຫາຕພ຺ພສມຕິກ຺ກເມນ ຌານານໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ກາມາທິວິເວກວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມປີຕິວິຣາຄໂສມນສ຺ສຕ຺ຖງ຺ຄມມຸເຂນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ເທສິຕານິ, ຣູປສຎ຺ຎາທິສມຕິກ຺ກມມຸເຂນ ອຣູປຊ຺ຌານານິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຌານານິເຍວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພມ຺ປິ ສີລໍ, ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປ຺ປຫານວເສເນວ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໂຕ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມສມຕິກ຺ກມທສ຺ສນມຸເຂເນວ ເທສນາ ອາຣຸຬ຺ຫາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໘, ໑໙໔) ສີລສໍວໂຣ, ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໔໑໑, ໔໒໑; ໓.໑໕, ໗໕) ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ‘‘ເນວ ທວາຍ ນ ມທາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓, ໔໒໒; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖; ວິຠ. ໕໑໘) ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາອາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໘) ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ, ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍ ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນ ເຈຕສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໗; ມ. ນິ. ໑.໔໑໒, ໔໒໕; ໓.໑໖, ໗໕) ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຠາເວຕພ຺ພາ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕາຍ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ, ເມຆິຍ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕິ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປ຺ປຫານວເສເນວ ເທສິຕາ. ຕສ຺ມາ ຌານານິ ເທເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມສມຕິກ຺ກມທສ຺ສນມຸເຂເນວ ເທເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາມາທິວິເວກວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມປີຕິວິຣາຄໂສມນສ຺ສຕ຺ຖງ຺ຄມມຸເຂນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ເທສິຕານິ, ຣູປສຎ຺ຎາທິສມຕິກ຺ກມມຸເຂນ ອຣູປຊ຺ຌານານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຣູປາວຈຣໍ ປຐມໍ ຌານໍ ຠາວນາວິເສສາຘິຄເຕຫິ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ວິຍ ສທ຺ຘາທີຫິປິ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣສຠາເວຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ນີວຣຓານໍ, ຕເທກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປາປຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາມາວຈຣຘມ຺ເມຫິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ, ສນ຺ຕໍ, ປຓີຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ; ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນິ ປນ ຠາວນາວິເສເສນ ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານໂຕ ຕໂຕ ສາຕິສຍໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຣູປາວຈຣໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ຣູປວິຣາຄຠາວນາຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍປິ ປາກຕິກປຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ວິຍ ສພ຺ພຣູປາວຈຣຘມ຺ເມຫິ ສນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຠາເວນາປິ ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ສນ຺ຕສຠາວາ ໂຫນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ.

ສຕິປິ ຘມ຺ມໂຕ, ມຫຄ຺ຄຕຠາເວນາປິ ຈ ອເຠເທ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖໂຕ ອາຣຸປ຺ປໍ ອງ຺ຄໂຕປິ ສນ຺ຕເມວ, ຍຕສ຺ສ ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປາທີນິ ປນ ປຐມາຣຸປ຺ປາທິໂຕ ອງ຺ຄໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ສນ຺ຕສນ຺ຕຕຣສນ຺ຕຕມຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ຕຖາ ຠາວນາວິເສສສມາໂຍຄໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ຠາວນາວິເສໂສ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍຕໍປຫາຕພ຺ພສມຕິກ຺ກມນວເສນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສນ຺ຕສຸຂຸມຠາວໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວໍ ປາເປຕິ. ຍໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປໍ ຍຖາ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາວເສນ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປກຕິວິປສ຺ສກສ຺ສາປິ ນິພ຺ພິທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຕຖາ ສຍໍ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕມານໍ ເຕ ຍາຖາວໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຍຖາ ຕທຎ຺ຎຊ຺ຌານານິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ. ເກວລໍ ປນ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ຕຍິທໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນາປິ ນາມ ວິຠູຕາກາຣຕາຍ ຐາຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓ ກິໍ ປໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທສ຺ສ ອວິຠູຕກິຈ຺ຈຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຠາວນາກາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕາທິໂສ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ທີເປຕຸໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປເທສນາຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ຠາວນາກາຣໍ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ນ ກເຖສິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອຕິສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍເຍວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໖໑໙) ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາຘມ຺ມສາສນຠາວໂຕ, ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວາ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ສນ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕທາ ໂຍຄິໂນ ຕສ຺ສ ວິຠູຕຠາວໂຕ. ອປ຺ປນາວເສນ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ຠາວນາກາໂຣ ນ ຄຫິໂຕ ອວິຠູຕຠາວໂຕ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອາທິໂຕ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຕໍ? ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ເຌ, ຍຖາ ຕໍ? ອານາປານສ຺ສຕິ. ກິຎ຺ຈິ ອຸຠຍຕ຺ຖ, ຍຖາ ຕໍ? ອຸປສມານຸສ຺ສຕິອາທິ. ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ປຣິໂຍສາເນ ອວິຠູຕໍ ຠາວນາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວິຠູຕຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຕ຺ຖາຣາ ສຸຕ຺ເຕ ຠາວນາກາໂຣ ນ ຄຫິໂຕ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໘. ອສທິສຣູໂປຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາເກຕຸມາລາທີຫິ ຣູປຄຸເຓຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຣູປກາໂຍ, ສຠາວຕ຺ໂຖ ວາ ຣູປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອສທິສຣູໂປຕິ ອສທິສສຠາໂວ, ເຕນ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິຄຸຓວິເສສສມາໂຍຄທີປນໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ອສທິສຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຣຸປ຺ເປ. ປກິຓ຺ຓກກຖາປິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອສາຘາຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຌາເນ ປຕິນິຍຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິສຏໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ປກິຓ຺ຓກກຖາປິ ວິຊານິຕພ຺ພາ.

໒໘໙. ຣູປນິມິຕ຺ຕາຕິກ຺ກມໂຕຕິ ກສິຓຣູປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນໂຕ. ອາກາສາຕິກ຺ກມໂຕຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນໂຕ. ອາກາເສ ປວຕ຺ຕິຕວິຎ຺ຎາຓາຕິກ຺ກມໂຕຕິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນໂຕ, ນ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓາຕິກ຺ກມນໂຕ. ຕທຕິກ຺ກມໂຕ ຫິ ຕສ຺ເສວ ວິຠາວນໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓວິຠາວເນ ຫິ ຕເທວ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ນ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ອນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິຠາວນາຕິກ຺ກໂມ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສໂຕ ສມາປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ສໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠາເວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຠາເວຕີ’’ຕິ, ‘‘ຕໍເຍວ ອຠາເວຕີ’’ຕິ ວາ. ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນຎ຺ຈ. ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວເຍ ເຍນ ເກນຈິ, ຍໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ, ເຕເນວ ປຘານນິທ຺ທິຏ຺ເຐນ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ເຘ ອາປນ຺ເນ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓາຕິກ຺ກມຠາວນາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ອຠາວນາຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໙໐. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ອງ຺ຄາຕິກ຺ກເມ ອສຕິປິ. ສຸປ຺ປຓີຕຕຣາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຓີຕຕຣາ, ສຸນ຺ທຣາ ປຓີຕຕຣາ ຈາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາສາທຕລານໍ, ສາຏິການຎ຺ຈ ຕພ຺ຠາວໂຕ, ປມາຓໂຕ ຈ ສມຠາເວ ອຸປຣູປຣິ ປນ ກາມຄຸຓານໍ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຈ ວິເສເສນ ປຓີຕຕຣາທິຠາໂວ ວິຍ ເອຕາສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອາຣຸປ຺ປຠາວໂຕ, ອງ຺ຄໂຕ ຈ ສຕິປິ ສມຠາເວ ຠາວນາວິເສສສິທ຺ໂຘ ປນ ສາຕິສໂຍ ອຸປຣູປຣິ ປຓີຕຕຣາທິຠາໂວຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ.

໒໙໑. ນິສ຺ສິໂຕຕິ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ. ທຸຏ຺ຐິຕາຕິ ນ ສມ຺ມາ ຐິຕາ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຐິຕາ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເຕນ ນິສ຺ສິຕໍ, ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວາ ຕໍ ມຓ຺ຑປລຄ຺ຄໍ ປຸຣິສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ປຸຣິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຓ຺ຑປລຄ຺ຄຎ຺ຫິ ອນິສ຺ສາຍ ເຕນ ວິນາຠູເຕ ວິວິຕ຺ເຕ ພຫິ ໂອກາເສ ຐານໍ ວິຍ ອາກາສລຄ຺ຄວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເວເກ ຕທປຄເມ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ.

໒໙໒. ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣເຕວ, ອຎ຺ຎາຠາເວນ ຕໍ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອາສນ຺ນວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຣູປາສນ຺ນາກາສາຣມ຺ມຓວິຎ຺ຎາຓາປຄມາຣມ຺ມຓໍ, ໂນ ຈ ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐາທີນວມ຺ປິ ຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອິທໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຊ຺ຌານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຍຄ຺ຍສ຺ສ ອຠາເວນ ອລາເຠນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ ເອວ. ‘‘ສພ຺ພທິສມ຺ປຕິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຊນສ຺ສ ອຄຕິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຊີວິກໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ຊີວຕິ.

໒໙໓. ອາຣຸຬ຺ໂຫຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ອເນກໂປຣິສໍ ທີຆນິສ຺ເສຓິໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ຕສ຺ສ ອຸປຣິມປເທ ຐິໂຕ ຕສ຺ສາ ນິສ຺ເສຓິຍາ ພາຫຸເມວ ໂອລຸພ຺ຠຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອລາຠໂຕ, ຍຖາ ຈ ປໍສຸປພ຺ພຕສ຺ສ, ມິສ຺ສກປພ຺ພຕສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄໂກຏິໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກເມວ ໂອລຸພ຺ຠຕິ, ຍຖາ ຈ ຄິຣິໍ ສິລາປພ຺ພຕໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ປຣິປ຺ຜນ຺ທມາໂນ ອຎ຺ຎາຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊຓ຺ຓຸກເມວ ໂອລຸພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ເອຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ ຕໍ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປໍ ໂອລຸພ຺ຠິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອາຣຸປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ທສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໑. ສມາຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອາຫາເຣປຏິກ຺ກູລຠາວນາວຓ຺ຓນາ

໒໙໔. ອຸທ຺ເທໂສ ນາມ ນິທ຺ເທສຕ຺ໂຖ ມຸທຸມຊ຺ຌິມປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລໂຕ, ອາຄໂຕ ຈ ຠາໂຣ ອວສ຺ສໍ ວຫິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາ ສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຍ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາຍ ຠາວນານິທ຺ເທໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສຎ຺ຎາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎາ ສທ຺ທສຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໔) ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂເຓ ຘມ຺ເມ ອາຄໂຕ, ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຍໍ ອາຄໂຕ, ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຕິ ວາ ໂສປາກຣູປສຎ຺ຎາຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອກຕ຺ຖາ ອຸທາຫຸ ນານຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີສຸ ສມເຖ ອາຄໂຕ. ອິຘ ປນ ສມຖສ຺ສ ປຣິກມ຺ເມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຫາເຣ ຫິ ປຏິກ຺ກູລາກາຣຄ຺ຄຫຓໍ, ຕປ຺ປຠາວິຕໍ ວາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອິຘ ‘‘ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາ ຠາເວຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ເພທວິຣາຄຸປ຺ປາທນາຍ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ກິຈ຺ຈປ຺ປເຠທາທີນໂວປມ຺ເມຫິ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຐິຕິຍາ ວາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອາເນຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກພຬໍ ກຣີຍຕີຕິ ກພຬີກາໂຣ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ໂອຊາລກ຺ຂໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກພຬີກາໂຣ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອາຫາໂຣ ຈາຕິ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ. ອຍໍ ຫິ ອຣູປຘມ຺ໂມປິ ສມາໂນ ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸສນາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຜຸສນລກ຺ຂໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຈຕຍຕີຕິ ເຈຕນາ, ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິສນ຺ທຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມໂນສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເຈຕນາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ. ອຸປປຕ຺ຕິປຣິກປ຺ປນວເສນ ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖໂຕ ຈ ອາຫາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ ກິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ຕຖາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ຈາຕິ ສມາເນປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອຕິເຣກປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ກຖໍ? ເອເຕສຸ ຫິ ປຐໂມ ສຍໍ ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ໂຕວ ໂອຊຏ຺ຐມກໍ ຣູປໍ ອາຫຣຕິ, ທຸຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ອາຫຣຕິ, ຕຕິໂຍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາຫຣຕິ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປໍ ອາຫຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກພຬີກາຣາຫາໂຣ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມຊາທິເຠທຠິນ຺ນາ ໂອຊາ ສຕິ ປຈ຺ຈຍລາເຠ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ປເວຓິໂຍ ຆເຏນ຺ຕີ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປໍ ອາຫຣຕິ, ສຸຂເວທນີຍາທິເຠທຠິນ຺ໂນ ຜສ຺ສາຫາໂຣ ຍຖາຣຫໍ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ອາຫຣຕິ, ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິເຠທຠິນ຺ໂນ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣ ກາມຠວາທີສຸ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຍຖາຣຫໍ ສວິຎ຺ຎາຓໍ, ອວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາຫຣຕິ, ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ນາມໍ ຣູປໍ, ນາມຣູປຎ຺ຈ ອາຫຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຏ຺ເຐນ ອິເມ ເອວ ຘມ຺ມາ ອາຫາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ຣູປກາຍສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອຣູປິໂນ ອາຫາຣາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຣູປິໂນ ອາຫາຣາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໕). ອປໂຣ ນໂຍ – ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສນ຺ຕຕິຍາ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ, ຜສ຺ສາທໂຍ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອາຫາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ກພຬີກາຣາຫາຣຠກ຺ຂານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຣູປກາຍສ຺ສ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ, ນາມກາເຍ ເວທນາຍ ຜສ຺ໂສ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ, ນາມຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ຍຖາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ກາໂຍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິໂກ, ອາຫາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນາຫາໂຣ ໂນ ຕິຏ຺ຐຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໓). ຕຖາ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໑; ມຫາວ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔).

ກພຬີກາຣາຫາເຣຕິ ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣ ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ, ຕໍ ຠຍໍ ອນຕ຺ຖາວຫໂຕ. ຄຘິຕສ຺ສ ຫິ ອາຫາຣປຣິໂຠໂຄ ອນຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ນິກນ຺ຕີຕິ ນິກາມນາ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ນິກນ຺ຕິ ເອວ ຠຍໍ ນິກນ຺ຕິຠຍໍ. ກພຬີກາຣາຫາຣເຫຕຸ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຠຍໍ ຠຍານກໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິເຠທສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ສກລສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗). ອຸປຄມນໍ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓນ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຕິ ສຸຂເວທນີຍາທິຜສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຠຍໍ ຠຍານກໍ ຕີຫິ ທຸກ຺ຂຕາຫິ ອປຣິມຸຈ຺ຈນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂເວທນີຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂາ ເວທນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໙), ຕສ຺ສ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ…ເປ… ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑). ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິ, ອຸປປຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິ, ຂິປນໍ ຠຍໍ ຠຍານກໍ ອຸປປຕ຺ຕິມູລເກຫິ ພ຺ຍສເນຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິທ຺ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ປຸຎ຺ຎຸປຄໍ ຠວຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ອປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ອປຸຎ຺ຎຸປຄໍ ຠວຕິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑). ປຏິສນ຺ຘີຕິ ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ ປຏິສນ຺ຘານໍ, ຕໍ ຠຍໍ ຠຍານກໍ ປຏິສນ຺ຘິນິມິຕ຺ເຕຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ອວິມຸຈ຺ຈນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາເຓ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔).

ປຸຕ຺ຕມໍສູປເມນ ໂອວາເທນ ທີເປຕພ຺ໂພ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄາຍ. ເອວໍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິຠຍໍ ນ ໂຫຕິ. ນິຈ຺ຈມ຺ມາ ຄາວີ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ປາຓິໂນ ຂາທນ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ຜສ຺ເສ ສຕິ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເວທນາ ຈ ທຸກ຺ຂສລ຺ລາທິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ຜສ຺ເສ ອາທີນວໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຄມນຠຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ສາຫາໂຣ ນິຈ຺ຈມ຺ມຄາວູປເມນ ທີເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ສພ຺ພໂສ ອາທິຕ຺ຕາ ຠວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸສທິສາຕິ ປສ຺ສໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣ ອງ຺ຄາຣກາສູປເມນ ທີເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂຈຣສທິສໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຕ຺ຖປາຕໂຕ, ປຫາຣສທິສີ ເວທນາ ທຸຣຘິວາສໂຕຕິ ສມ຺ມເທວ ປສ຺ສໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຠຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ສຕ຺ຕິສຕູປເມນ ທີເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ເອວໍ ກິຈ຺ຈາທິມຸເຂນ ອາຫາເຣສຸ ອາທີນວໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອາຫາຣໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກູລໂຕ ມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທາຍຣູປນິທ຺ເທເສປິ ‘‘ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໕) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິເສເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕປ຺ປເຠໂທ’’ຕິ ອາຫ, ຠູຕກຖນໍ ວາ ເອຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕປ຺ປເຠໂທຕິ ອສິຕພ຺ພປາຕພ຺ພຂາຍິຕພ຺ພສາຍິຕພ຺ພວິຠາໂຄ ກາລເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ຍຖາ ‘‘ທຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຍຖາ ຜສ຺ສາຫາຣາທິນິວຕ຺ຕນໍ, ເອວໍ ໂອຊາຫາຣນິວຕ຺ຕນມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສວຕ຺ຖຸໂກ ເອວ ຫິ ອາຫາໂຣ ອິຘ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠູໂຕ, ເຕນ ອາຫຣີຍຕີຕິ ອາຫາໂຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣຕິ ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂອຊາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຠາວນໍ ວທຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຏິກ຺ກູລາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໕).

ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ສຸມນສິກຕໍ ສູປຘາຣິຕໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫໂຕ ເອກປທມ຺ປິ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫໂຕຕິ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕ. ເອກປທມ຺ປີຕິ ເອກມ຺ປິ ປທໍ, ເອກໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ ວາ, ປເທສມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສຫາກາເຣຫີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອນ຺ຕິມຊີວິກາຠາວໂຕ, ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອລາຠລາເຠສຸ ປຣິຕສ຺ສນເຄຘາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມທຊນນໂຕ, ກິມິກຸລສໍວທ຺ຘນໂຕຕິ ເອວມາທີຫິປິ ອາກາເຣຫິ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ? ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ, ອຠິສາໂປຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລກສ຺ມິໍ ‘ປິຓ຺ໂຑໂລ ວິຈຣສິ ປຕ຺ຕປາຓີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐), ‘‘ອລທ຺ຘາ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ລທ຺ຘາ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄຘິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ອຊ຺ໂຌສນ຺ໂນ ອນາທີນວທສ຺ສາວີ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໔), ‘‘ຠຸຕ຺ໂຕ ຈ ອາຫາໂຣ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິ ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອາວຫຕິ, ອຸກ຺ໂກຈກາທໂຍ, ຕກ຺ໂກຏກາທໂຍ ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກຸລປ຺ປເຠທາ ກິມໂຍ ຈ ນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ວຸຈ຺ຈເຕ – ອນ຺ຕິມຊີວິກາຠາໂວ ຕາວ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວສໂຕ ປເຄວ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ ‘‘ມາຫໍ ຉວາລາຕສທິໂສ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອລາຠລາເຠສຸປິ ປຣິຕສ຺ສນເຄຘາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣຓໍ ປເຄວ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂານວໂຕ ຕທຠາວໂຕ. ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ ອເນກນ຺ຕິໂກ, ປຣິໂຠຄນ຺ໂຕຄໂຘ ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິມິກຸລສໍວທ຺ຘນໍ ປນ ນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຄຫິຕເມວ ວາ ‘‘ທສຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ວາ ນເຍນ ອິຕເຣສມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາສມ຺ຠວເມຕ຺ຖ ປຏິກ຺ກູລຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຆຣໂຄຬິກວຈ຺ຈມູສິກຊຕຸກວຈ຺ຈາທິກໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ຄຫິຕໍ, ນ ເອກນ຺ຕິກນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຣິເຍສນາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຄມນໂຕຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຈາຄມນມ຺ປິ ຄມນສຠາຄຕ຺ຕາ ຄມເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຏິກ຺ກມນສາລາທິອຸປສງ຺ກມນໍ ວິຍ ປຣິເຍສເນ ສມານປຏິກ຺ກູລໍ ຫິ ອສຸຈິຏ຺ຐານກ຺ກມນວິຣູປທຸຄ຺ຄນ຺ຘທສ຺ສນຆາຍນາຘິວາສເນຫິ. ຄມນໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວເສນ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄມນໂຕ. ປຣິເຍສນໂຕຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອາຫິຓ຺ຑນໂຕ. ປຣິໂຠຄໂຕຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ອຸຠຍໍ ອຸຠເຍນ ອາສຍຕິ, ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ກມ຺ມພລວວຕ຺ຖິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຣິຍາທວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ສຍຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາສໂຍ, ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຕິຏ຺ຐນໂກ ປິຕ຺ຕາທິໂກ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ, ຕໂຕ ອາສຍໂຕ. ນິທຘາຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ນິຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຘານໍ, ອາມາສໂຍ, ຕໂຕ ນິຘານໂຕ. ອປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຄຫຓີສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຊເຕເຊນ ອປຣິປກ຺ກໂຕ. ປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປກ຺ກຠາວໂຕ. ຜລໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ນິສ຺ສນ຺ທໂຕຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ ມກ຺ຂນໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍຕໍກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິປຏິປາຏິວເສນ ຈາຍໍ ຄມນໂຕຕິອາທິກາ ອນຸປຸພ຺ພີ ຐປິຕາ, ສມ຺ມກ຺ຂນໍ ປນ ປຣິໂຠຄາທີສຸ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ນິສ຺ສນ຺ທວເສນ ວິເສສໂຕ ປຏິກ຺ກູລນ຺ຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໙໕. ເອວໍ ມຫານຸຠາເວຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຫານຸຠາເວຕິ ວທນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓາທິສິທ຺ຘໍ ວາ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ໂຍຄາວຈເຣນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ມຫານຸຠາເວ ນາມ ສາສເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນາມ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປພ຺ພຊິເຕນ ຄາມາຠິມຸເຂນ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຍຎ຺ຈ ຄມນາທິໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຍຄິໂນ ນ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກາວ, ອຖ ໂຂ ອນຸທ຺ເທສິກາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກລຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘຸຣທ຺ວຍໍ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ປຣິເວຓງ຺ຄຓໍ. ວີສຕິໍສວາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວາຣປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ເກຈິ, ອປເຣ ປນ ‘‘ອຸຓ຺ຫາສເນນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນຎ຺ຫິ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ຠາວນາ ຜຣຓປີຕິຍາ ອຠາວໂຕ ນິສຊ຺ຊາວເສນ ກາຍກິລມຖໍ ນ ວິໂນທຕິເຍວາຕິ ອິຣິຍາປຖຈລນໍ ໂຫຕິເຍວ. ວີສຕິໍສຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຍຖາສລ຺ລກ຺ຂິຕຠິກ຺ຂາຈຣຓເວລາວເສນ. ອຖ ວາ ຄມນໂຕ ຍາວ ສມ຺ມກ຺ຂນມນສິກາໂຣ ເອໂກ ວາໂຣ, ເອວໍ ວີສຕິໍສວາເຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ. ນິຊນສມ຺ພາຘານີຕິ ຊນສມ຺ພາຘຣຫິຕານິ, ເຕນ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓຕໍ, ອປ຺ປສທ຺ທຕໍ, ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕ ເອວ ປວິເວກສຸຂານິ ຊນວິເວເກນ ອິຏ຺ຐານິ, ປວິເວກສ຺ສ ວາ ຌານານຸໂຍຄສ຺ສ ອຸປກາຣານິ. ຍສ຺ມາ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນານິ, ຕສ຺ມາ ສີຕລານິ. ຍສ຺ມາ ສຸຈີນິ, ຕສ຺ມາ ຣມຓີຍຠູມິຠາຄານີຕິ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາຣຓວຈນານິ. ອຣິຍນ຺ຕິ ນິທ຺ໂທສໍ. ວິເວກຣຕິນ຺ຕິ ຌານານຸໂຍຄຣຕິໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍຄາວຈຣານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຸຊຄ຺ຄິຕໍ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ປນ ຊຄ຺ຄນໂຕ ປຈ຺ຉາ ເອວມ຺ປິ ສິຍາຕິ ປຏິກ຺ກູລຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປາທຣຊຆຣໂຄລິກວຈ຺ຈາທິສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ຠູມິຍາ ຉວິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ຈິມິລິກາທິອຕ຺ຖຣຓມາຫ. ຊຕຸກາ ຂຸທ຺ທກວຄ຺ຄຸລິໂຍ. ອຸປຫຕຕ຺ຕາຕິ ທູສິຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ. ອປ຺ເປກທາ ອຸລູກປາຣາວຕາທີຫີຕິ ອິຘາປິ ‘‘ອປ຺ເປກທາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ລາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຈວຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣິເວຓໂຕ ວິຫາຣງ຺ຄຓປ຺ປເວສມຄ຺ໂຄ ວິຫາຣຣຈ຺ຉາ.

ວິຕກ຺ກມາຬເກຕິ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕກ຺ກນມາຬເກ. ຄາມມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄາມຄາມິມຄ຺ຄໍ. ຂາຓຸກຓ຺ຏກມຄ຺ໂຄຕິ ຂາຓຸກຓ຺ຏກວນ຺ໂຕ ມຄ຺ໂຄ. ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສເນນ ຄມນໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ.

ຄຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນາຕິອາທິ ເອວມຊ຺ຌາສເຍນ ນິວາສນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ຄຓ຺ຑໂຣຄິນາ ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຉາທຍມາເນນ ວິຍ. ອຖ ວາ ຄຓ຺ຑໍ ວິຍ ຄຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຉາທຍມາເນນາຕິ ເອກໍ ຄຓ຺ຑ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ຠວຕິ. ‘‘ຄຓ຺ໂຑຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໓) ວຈນໂຕ ຄຓ຺ໂຑຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ, ວິເສສໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄໂຕ, ອສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ, ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກປກ຺ກປຠິຊ຺ຊນໂຕ. ວຓໂຈຬກນ຺ຕິ ວຓປຏິຈ຺ຉາທກວຕ຺ຖຂຓ຺ຑໍ. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ຖວິກໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ກຸຓປານິປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫາຍໍ ເອວຣູປານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ ຠວນ຺ຕີຕິ, ສມ຺ຠວທສ຺ສເນ ວາ ອິທມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ອຘິວາເສຕພ຺ໂພຕິ ຂມິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຖາ ອາຫາຣສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ. ຄາມທ຺ວາເຣຕິ ຄາມທ຺ວາຣສມີເປ, ອຸມ຺ມາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ. ຄາມຣຈ຺ຉາ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສິນາປິ ສຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີຕິ ຆຣໂຄລິກວຈ຺ຈາທິສໍກິລິຏ຺ຐປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິກໍ. ອເນກກຸຓປປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖທຸປ຺ປາຣຸຕມນຸສ຺ສສມາກຸລານໍ ຄາມຣຈ຺ຉານໍ ໂອໂລກນມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຏິກ຺ກູລເມວາຕິ. ອໂຫ ວຕາຕິ ຄຣຫເນ ນິປາໂຕ. ໂຠຕິ ຘມ຺ມາລປນໍ. ຍາວຎ຺ຈິທໍ ປຏິກ຺ກູໂລ ອາຫາໂຣ ຍທຕ຺ຖໍ ຄມນມ຺ປິ ນາມ ເອວໍ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ, ທຸຣຘິວາສນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໖. ຄມນປຏິກ຺ກູລນ຺ຕິ ຄມນເມວ ປຏິກ຺ກູລໍ ຄມນປຏິກ຺ກູລໍ. ອຘິວາເສຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນາປິ ມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກູລໍ ສກລໍ ອຘິວາເສຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານໍ ປຏິກ຺ກູລໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ສງ຺ຆາຏິປາຣຸເຕນາຕິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກປ຺ປນປາຣຸປເນນ ປາຣຸຕສຣີເຣນ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍາສຸ ວີຖີສຸ. ຍາວ ປິຓ຺ຑິກມໍສາປີຕິ ຍາວ ຊງ຺ຆປິຓ຺ຑິກມໍສປ຺ປເທສາປິ. ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ເລຕິ ອຸທກມິສ຺ເສ ກທ຺ທເມ. ເອເກນ ຈີວຣນ຺ຕິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ນິວຕ຺ຖຈີວຣໍ. ມຈ຺ຉາ ໂຘວີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ມຈ຺ຉໂຘວນໍ, ອຸທກໍ. ສມ຺ມິສ຺ສ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ໂອຬິຄລ຺ລານິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກຄພ຺ຠມລາທີນໍ ສກທ຺ທມານໍ ສນ຺ທນຏ຺ຐານານິ, ຍານິ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ຕອສຸຈິຠຣິຕານິປິ ໂຫນ຺ຕິ. ຈນ຺ທນິການິ ເກວລານໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກຄພ຺ຠມລາທີນໍ ສນ຺ທນຏ຺ຐານານິ. ຍໂຕຕິ ໂອຬິຄລ຺ລາທິໂຕ. ຕາ ມກ຺ຂິກາຕິ ຕຕ຺ຖ ສຓ຺ຑສຓ຺ຑຈາຣິໂນ ນີລມກ຺ຂິກາ. ນິລີຍນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ທທມານາປີຕິອາທິ ສຕິປິ ເກສຎ຺ຈິ ສທ຺ຘານໍ ວເສນ ສກ຺ກຈ຺ຈກາເຣ ປຏິກ຺ກູລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາໂຍຄ຺ຍໍ ປນ ອສທ຺ຘານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕນກອສກ຺ກຈ຺ຈກາຣເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫນ຺ຕິ ສຍເມວ ຣິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີຕິ. ຄຈ຺ຉາຕິ ອເປຫິ. ເຣຕິ ອມ຺ໂຠ. ມຸຓ຺ຑກາຕິ ອນາທຣາລປນໍ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ກເຖນ຺ຕິ. ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍສ຺ສ ອນ຺ຕິມຊີວິກາຠາເວນາຫ ‘‘ກປຓມນຸສ຺ເສນ ວິຍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໒໙໗. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕຄເຕ ອາຫາເຣ. ລຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາສງ຺ເກຍ຺ຍາຕິ, ເສໂທ ປຄ຺ຆຣມາໂນ ອາຫາຣສ຺ສ ວາ ອຸຓ຺ຫຕາຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ວາ ສປຣິຬາຫຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸກ຺ຂຖທ຺ຘຠຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ສຸກ຺ຂຕາຍ ຖທ຺ຘມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ, ປເຄວ ຕກ຺ກກຎ຺ຊິກາທິນາ ອຸປສິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ເສເທນ ກິລິນ຺ນຕາຍ ປຏິກ຺ກູລຕໍ ວທຕິ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປາເຕ. ສມ຺ຠິນ຺ນໂສເຠຕິ ສພ຺ພໂສ ວິນຏ຺ຐໂສເຠ. ເວມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຊິວ຺ຫາຍ ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ທນ຺ຕຄູຖໂກ ທນ຺ຕມລໍ. ວິຈຸຓ຺ຓິຕມກ຺ຂິໂຕຕິ ອຸຠເຍຫິ ທນ຺ເຕຫິ ວິຈຸຓ຺ຓິໂຕ ເຂຬາທີຫິ ສມຸປລິຕ຺ໂຕ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍາຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຓ຺ຓສມ຺ປທາ, ຄນ຺ຘສມ຺ປທາ, ອຠິສງ຺ຂາຣສມ຺ປທາ ຈ, ສາ ເອກໍເສນ ວິນສ຺ສຕິ, ຣໂສ ປນ ນສ຺ເສຍ຺ຍ ວາ ນ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣຫິຕວຓ຺ຓຄນ຺ຘສງ຺ຂາຣວິເສໂສ’’ຕິ. ສຸວານໂທຓິຍນ຺ຕິ ສາຣເມຍ຺ຍານໍ ຠຸຎ຺ຊນກອມ຺ພເຓ. ສຸວານວມຖຸ ວິຍາຕິ ວນ຺ຕສຸນຂຉຑ຺ຑນໍ ວິຍ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ກູລຠາວໍ ວິຠາເວຕິ.

໒໙໘. ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ. ເອສ ອາຫາໂຣ ອນ຺ໂຕ ປວິສມາໂນ ພຫລມຘຸກເຕລມກ຺ຂິໂຕ ວິຍ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ໂຕຕິ ໂກຏ຺ຐສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ນິຘານມນຸປຄໂຕ ອາມາສຍໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕເຍວ ອາຫາໂຣ ປິຕ຺ຕາທີຫິ ວິມິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປວິສມາໂນ’’ຕິ. ອາມາສຍປກ຺ກາສຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຍມາສໂຍ ນາມາຕິ ອາສງ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ປິຕ຺ຕເມວາສໂຍ ປິຕ຺ຕາສໂຍ. ອຘິໂກ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມນ຺ທປຸຎ຺ຎພາຫຸລ຺ລໂຕ ໂລກສ຺ສ. ເອວໍ ອາສຍໂຕຕິ ເຊຄຸຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐ ເຊຄຸຈ຺ຉຕເຣຫິ ປິຕ຺ຕາທີຫິ ວິມິສ຺ສິໂຕ ອຕິວິຍ ເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອາສຍໂຕ ປຏິກ຺ກູລຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

໒໙໙. ນິຘານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂສຕິ ອາຫາໂຣ. ທສວສ຺ສິເກນາຕິ ຊາຕິຍາ ທສວສ຺ເສນ ສຕ຺ເຕນ. ໂອກາເສຕິ ອາມາສຍສງ຺ຂາເຕ ປເທເສ.

໓໐໐. ເອວຣູເປຕິ ເອທິເສ, ທສວສ຺ສານິ ຍາວ ວສ຺ສສຕໍ ອໂຘຕວຈ຺ຈກູປສທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຘານນ຺ຕິ ນິຘາຕພ຺ພຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຕິ ສເຈ ປນ ‘‘ທສວສ຺ສິເກນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໙໙) ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ, ຕສ຺ມິໍ. ປຣມນ຺ຘກາຣຕິມິເສຕິ ອຕິວິຍ ອນ຺ຘກຣຓມຫາຕມສິ. ອຕິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ເຉ ປເທເສ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຕ຺ຖ ກິໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ກາລເມເຆນ ອຠິວຸຏ຺ເຐ ອາວາເຏ ພຫຸໂສ ວສ຺ສເນນ ເອກຈ຺ຈໍ ອສຸຈິຊາຕໍ ອຸປ຺ປິລວິຕ຺ວາ ວິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອກາລເມຆ-ຄ຺ຄຫຓໍ. ຕິຓປຓ຺ຓກິລຎ຺ຊຂຓ຺ຑ-ຄ຺ຄຫຓໍ ນ ອສຸຠສ຺ສາປິ ອສຸເຠນ ສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ອສຸຠຠາວປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກາຍຄ຺ຄິສນ຺ຕາປກຸຖິຕກຸຖນສຎ຺ຊາຕເຜຓປຸພ຺ພຸຬກາຈິໂຕຕິ ຄຫຓິເຕເຊນ ປກ຺ກຸຖິຕນິປ຺ປກ຺ກຕາຍ ສມຸປ຺ປນ຺ນເຜຓປຸພ຺ພຸຬນິຈິໂຕ. ອປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ອປຣິປກ຺ກຠາວໂຕ.

໓໐໑. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຘາຕຸໂຍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຘາຕຸໂຍ ວິຘິນາ ຕາປິຍມານາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິເກ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕິໂຍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ອາຫາໂຣ ກາຍຄ຺ຄິນາ ປຣິປກ຺ໂກ ເຜຓປຸພ຺ພຸຬເກ ມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ສຓ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສຓ຺ຫກຣຓີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມເກ ນິສເທ ປິສິຕ຺ວາ ນາຬິເກ ຂຸທ຺ທກເວຬຸນາຬິກາຍໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ປກ຺ຂິປ຺ປມານປຓ຺ຑຸມຕ຺ຕິກາ ວິຍ ກຣີສຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປກ຺ກາສຍໍ ປູເຣຕິ, ມຸຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໍ ປູເຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຄຫຓິຍາ ອິນ຺ຘນຠາໂຄ ວິຍ ກິມິຠກ຺ຂຠາໂຄ ຈ ອປາກໂຏວ. ຣສຠາໂຄ ຜລໂຕ ປກາສີຍຕິ, ອປຣິປກ຺ກສຠາຄາ ຈ ເຕຕິ ເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ກຣີສມຸຕ຺ຕຠາຄາ ເອເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາ.

໓໐໒. ປຏິກ຺ກູລສ຺ສ ນາມ ຜເລນ ປຏິກ຺ກູເລເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມາ ປຣິປຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ນຂທນ຺ຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ຕຈາທີນິ ເອວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣປາຬິຍໍ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໔; ຂຸ. ປາ. ໓.ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣ) ອາຄຕານິ, ອຖ ໂຂ ອກ຺ຂິຄູຖກຓ຺ຓຄູຖທນ຺ຕມລຊລ຺ລິກາສມ຺ຠວາທີນິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂກຏ຺ຐາສວິນິມຸຕ຺ຕານິ ອສຸຠານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນານາກຸຓປານີ’’ຕິ ອາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໐໓. ນິສ຺ສນ຺ທມາໂນຕິ ວິສ຺ສວນ຺ໂຕ, ປຄ຺ຆຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິນາ ປກາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນາສິກາຍ ສິງ຺ຆາຓິກາ, ມຸເຂນ ເຂໂຬ, ກທາຈິ ປິຕ຺ຕໍ, ເສມ຺ຫໍ, ໂລຫິຕໍ ວມຕິ, ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ຈາໂຣ, ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສາໂວ, ສກລກາເຍ ໂລມກູເປຫິ ເສທຊລ຺ລິກາຕິ ເອວໍປກາຣໍ ອສຸຈິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ປຐມທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສນ຺ທທິວສາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍທິວເສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ຺ໂຕ’’ຕິ. ວິກຸຓິຕມຸໂຂຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉາວເສນ ສງ຺ກຸຈິຕມຸໂຂ. ເຕນາຫ ‘‘ເຊຄຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ມງ຺ກຸຠູໂຕຕິ ວິມນກຊາໂຕ ‘‘ອິມມ຺ປິ ນາມ ໂປເສມີ’’ຕິ. ຣຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມາກາເຣນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ. ຄິທ຺ໂຘຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຄິຊ຺ຌເນນ ຄິທ຺ໂຘ ເຄຘໍ ອາປນ຺ໂນ. ຄຘິໂຕຕິ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ຄນ຺ຖິໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ໂຘ. ມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫໍ ອາປນ຺ໂນ. ວິຣຕ຺ໂຕຕິ ວິຄຕຣາໂຄ. ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ທຸກ຺ຂິຍມາໂນ. ຫຣາຍມາໂນຕິ ລຊ຺ຊມາໂນ. ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ຫີເຬນ຺ໂຕ.

ນວທ຺ວາເຣຫີຕິ ປາກຏານໍ ມຫນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂລມກູປວິວເຣຫິປິ ສນ຺ທເຕວາຕິ. ນິລີຍຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິຄູຫຕິ, ສງ຺ກຸຈຕິ ວາ. ເອວນ຺ຕິ ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ປເວສນໍ ອເນເກຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ອເນກຘາ ນິກ຺ຂາມນໍ, ປກາສນໍ ປເວສນໍ, ນິຄູຬ຺ຫໍ ນິກ຺ຂາມນມ຺ປີຕິ ໂສມນສ຺ສຊາເຕນ ປເວສນໍ, ມງ຺ກຸຠູເຕນ ນິກ຺ຂາມນໍ, ສາຣຕ຺ເຕນ ປເວສນໍ, ວິຣຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂາມນນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປກາເຣຫິ.

໓໐໔. ປຣິໂຠຄກາເລປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕປິ ນາມ ປເວສທ຺ວາຣໍ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ ກໂຣຕິ, ປເຄວ ລທ຺ຘປຣິວາໂສ ປຣິປາກປ຺ປຕ຺ໂຕ ອິຕຣທ຺ວາຣານີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ອາຫາໂຣ. ຄນ຺ຘຫຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິສ຺ສຄນ຺ຘາປນຍນຕ຺ຖໍ. ກາຍຄ຺ຄິນາຕິ ຄຫຓິເຕຊານຸຄເຕນ ກາຍຸສ຺ມານາ. ເຜຓຸທ຺ເທຫກນ຺ຕິ ເຜຓານິ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ປຣິປາກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອຸຕ຺ຕຣມາໂນຕິ ອຸປ຺ປິລວນ຺ໂຕ. ເສມ຺ຫາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປິຕ຺ຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຣີສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເສທຊລ຺ລິກາທິເກ. ອິມານິ ທ຺ວາຣານິ ມຸຂາທີນິ. ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂຈກ຺ຂຊາຕິກາ ປນ ມຸຂາທີນິປິ ໂຘວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ປຸນ ໂຘວນ຺ຕິເຍວ. ປຸນ ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄມນປຣິເຍສນານໍ ປຏິກ຺ກູລຕາ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຣິໂຠຄສ຺ສ ຕນ຺ນິສ຺ສຍໂຕ, ອາສຍນິຘານານໍ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘໂຕ, ອິຕເຣສໍ ຕພ຺ພິກາຣໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິມິຠກ຺ຂຠາໂວປິ ຫິສ຺ສ ວິກາຣປກ຺ເຂເຍວ ຐເປຕພ຺ໂພຕິ.

໓໐໕. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ກູລາກາຣວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກພຬີກາຣາຫາຣສຎ຺ຎິຕໍ ຠາວນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ນ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕນປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ເຕນ ຌາເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຠວຕິ, ກສ຺ມາ? ຠາວນາຍ ນານາກາຣໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມຠາເວນ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍທິປິ ປຏິກ຺ກູລາກາຣວເສນ ຠາວນາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຍ ປນ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ກພຬີກາຣາຫາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຕ ເອວ ຘມ຺ມາ ປຏິກ຺ກູລາ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຏິກ຺ກູລາກາຣຄ຺ຄຫຓມຸເຂນປິ ສຠາວຘມ຺ເມເຍວ ອາຣພ຺ຠ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມານຎ຺ຈ ສຠາເວເນວ ຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ນ ຕຕ຺ຖ ຌານໍ ອປ຺ເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ຫິ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ທຸທ຺ທສໍ ຊາຕນ຺ຕິ. ຍທິ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ກຖໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິກ຺ກູລາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ຠາວນາຍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣສຕຓ຺ຫາຍາຕິ ມຘຸຣາທິຣສວິສຍາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ປຕິລີຍຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ ອເນກາກາຣໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ກູລຕາຍ ສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ປຕິກຸຏຕີຕິ ອປສກ຺ກຕິ ນ ວິສຣຕິ. ປຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ. ກນ຺ຕາຣນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິໂກຕິ ມຫໂຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣສ຺ສ ນິຕ຺ຖຣຓປ຺ປໂຍຊໂນ. ວິຄຕມໂທຕິ ມານມທາທີນໍ ອຠາເວນ ນິມ຺ມໂທ, ມທາຠາວຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈສ຺ສ ທວມຓ຺ຑນວິຠູສນາທີນມ຺ປິ ອຠາໂວ ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກພຬີກາຣາຫາຣປຣິຎ຺ຎາມຸເຂນາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິກ຺ກູລາກາຣໂຕ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນທ຺ວາເຣນ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄຕິ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ຕປ຺ປໂຍຊໂນ ວາ ຣາໂຄ. ປຣິຎ຺ຎໍ ສມຕິກ຺ກມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣສຕຓ຺ຫາຍ ຫິ ສມ຺ມເທວ ວິຄຕາຍ ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍປິ ວິຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ອຸກ຺ກໍສຄມນໂຕ. ສຕິ ຈ ວິສຍິສມຕິກ຺ກເມ ວິສໂຍ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິຎ຺ຎາມຸເຂນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິຊານາຕີ’’ຕິ. ຣູປາຍຕນາທີສຸ ຫິ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕານິ, ຕຄ຺ຄາຫກາ ປສາທາ ຈ ສຸເຂເນວ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ອປຣິປກ຺ກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາສຍນິຘານານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິປກ຺ກໍ ຕາວ ອຸທຣິຍເມວ. ອາສຍຄ຺ຄຫເຓນ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕານໍ, ປຣິປກ຺ກຄ຺ຄຫເຓນ ກຣີສມຸຕ຺ຕານໍ, ຜລຄ຺ຄຫເຓນ ເກສາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາປິ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອສຸຠສຎ຺ຎາຍາຕິ ອສຸຠຠາວນາຍ, ອວິຎ຺ຎາຓກອສຸຠຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸໂລມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຏິກ຺ກູລາກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ກາຍສ຺ສ ອສຸຈິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ. ອິມໍ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມໍ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາຠາວນໍ. ອມຕປຣິໂຍສານຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານນິຏ຺ຐິຕໍ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາຠາວນາສງ຺ຂາຕໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຘິຄມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຫາເຣປຏິກ຺ກູລຠາວນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານຠາວນາວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ‘‘ເອກໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານສ຺ສ ຠາວນານິທ຺ເທໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ນາມ ນິທ຺ເທສຕ຺ໂຖ ມຸທຸມຊ຺ຌປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລໂຕ, ອາຄໂຕ ຈ ຠາໂຣ ອວສ຺ສໍ ວຫິຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປິ ວິສຍເຠເທນ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ເຠເທ ວວຕ຺ຖານຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ຕໍ ອຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍ ວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ສຕິປິ ວິສຍເຠເທ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍໍ ຕສ຺ສ ເອກວິສຍຕາວາຕິ ‘‘ເອກໍ ວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຍທິປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ, ອປຣຠາເຄ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພສຸ, ເອວມິຘາປີຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍຖາ ປຏິກ຺ກູລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອເຠທໂຕ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອິຘ ຘາຕຸຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອເຠທໂຕ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ເອກໍ ວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິກ຺ກູລວເສເນວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ອິຘ ປນ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕ ຘາຕຸໂຍ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ, ນ ຘາຕຸຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຠາວູປລກ຺ຂຓວເສນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ວາ ເອເຕນ ປປຎ຺ເຈນ, ອຎ຺ເຎຫິ ເອກູນຈຕ຺ຕາລີສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນຫິ ອສໍສຏ຺ຐໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ນາມ ເອກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານສ຺ສ ຠາວນານິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ຠາວນາວ? ສຈ຺ຈໍ ຠາວນາວ, ສກິໍ ປວຕ຺ຕໍ ປນ ວວຕ຺ຖານໍ, ຕສ຺ສ ພຫຸລີກາໂຣ ຠາວນາຕິ ວຈນເຠເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຠາວນາ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຕສ຺ສາ ວຈີໂຄຈຣາຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໂຕຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ຠາວນຕ຺ເຖ ຠາວນາໂວຫາຣໂຕ. ຠາວນຕ຺ໂຖ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ ອິຘ ‘‘ຠາວນາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ສຠາວູປລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທິກສ຺ສ ສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸປຘາຣຓວເສນ. ອິທໍ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຖວີກສິຓາທິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຍ ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ, ນີລກສິຓາທິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຍ ນ ນີລາທິວຓ຺ຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ, ນາປິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຖ ໂຂ ປຖວີອາທີນໍ ສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຠາວູປລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ, ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທິກສ຺ສ ສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸປຘາຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຎາຓວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ເຍວາປນກວິນິຈ຺ຉໂຍ, ນາປິ ວິຕກ຺ກາທິວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຘາຕຸມນສິກາໂຣຕິ ຘາຕູສຸ ມນສິກາໂຣ, ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອາຣພ຺ຠ ຠາວນາມນສິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຕພ຺ພໂຕ ກມ຺ມໍ, ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຐານຎ຺ຈາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ໂຍຄກມ຺ມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຘາຕຸມນສິກາໂຣ, ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ. ‘‘ທ຺ວິຘາ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣວເສນ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຘາ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ຘາຕູນໍ ປເຠທໂຕ ອນວເສສປຣິຍາທານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ, ພາຫິຣານຎ຺ຈ ຘາຕູນໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ທ຺ວິຘາ ອາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາວ ອາຄຕນ຺ຕິ ນ ເອວໍ ນິຍໂມ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຖ ໂຂ ທ຺ວິຘາ ອາຄຕເມວາຕິ, ເຕນ ຕຕິຍສ຺ສາປິ ປກາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາວຸຕ຺ຕິວເສນ, ຈ-ສທ຺ເທເນວ ວາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ໂຍ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ອຕິສງ຺ເຂປປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ລພ຺ຠມາໂນ ວິຕ຺ຖາຣຠາໂຄ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣນຍນ຺ໂຕຄຘເມວ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວິຘາ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສຕິປຏ຺ຐານ(ທີ. ນິ. ໒.໓໗໘ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໓.໑໑໑ ອາທໂຍ) ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ຕາທີສຸປິ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໓ ອາທໂຍ) ຕເຖວ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ຣາຫຸໂລວາເທຕິ ມຫາຣາຫຸໂລວາເທ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໓ ອາທໂຍ). ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄຕິ ຘາຕຸວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒ ອາທໂຍ), ອຠິຘມ຺ເມ ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໗໒ ອາທໂຍ) ຈ.

ກາມໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ເທສນາ ອາຄຕາ, ອຸປມາ ຈ ນາມ ຍາວເທວ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖວິຠາວນຕ຺ຖາຕິ ອຸປມໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິ ອານີຕາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຘາຕຸວເສນ, ຕຕ຺ຖປິ ຈຕຸມຫາຠູຕວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ? ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເອຕ຺ຖ ຘາຕຸວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂອຬາຣິກຠາເວນ ສຸປາກຏຕາຍ, ເອກຈ຺ຈເວເນຍ຺ຍຊນຈຣິຕານຸກຸລຕາຍ ຈ ມຫາຠູຕວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕູຕິອາທີສຸ ຘາຕຸຕ຺ໂຖ ນາມ ສຠາວຕ຺ໂຖ, ສຠາວຕ຺ໂຖ ນາມ ສຸຎ຺ຎຕຕ຺ໂຖ, ສຸຎ຺ຎຕຕ຺ໂຖ ນາມ ນິສ຺ສຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຠາວສຸຎ຺ຎຕນິສ຺ສຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ປຖວີເຍວ ຘາຕຸ ປຖວີຘາຕຸ. ອາໂປຘາຕຸອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຖວີຘາຕູຕິ ສຫຊຣູປຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຘາຕຸ, ຕຖາ ອາໂປຘາຕູຕິ ອາພນ຺ຘນຘາຕຸ, ເຕໂຊຘາຕູຕິ ປຣິປາຈນຘາຕຸ, ວາໂຍຘາຕູຕິ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນຘາຕູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມາໂສ, ຠາວຕ຺ໂຖ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ເອວໍ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສາຕິອາທີສຸ ເອວນ຺ຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕໍ ປາຬິໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ອຣຫຕີຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄິໂກ, ເອວໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕິ, ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານປໂຍຊໂນຕິ ວາ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ຕສ຺ສ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ.

ເຉໂກຕິ ຕໍຕໍສມຎ຺ຎາຍ ກຸສໂລ, ຍຖາຊາເຕ ສູນສ຺ມິໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຂຸຣວິສາຓາທິວນ຺ເຕ ອຏ຺ຐິມໍສາທິອວຍວສມຸທາເຍ ອວິຠຕ຺ເຕ ຄາວີສມຎ຺ຎາ, ນ ວິຠຕ຺ເຕ, ວິຠຕ຺ເຕ ປນ ອຏ຺ຐິມໍສາທິອວຍວສມຎ຺ຎາຕິ ຊານນໂກ. ໂຄຆາຕໂກຕິ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ຄຸນ຺ນໍ ຆາຕໂກ. ອນ຺ເຕວາສີຕິ ກມ຺ມກຣຓວເສນ ຕສ຺ສ ສມີປວາສີ ຕສ຺ສ ຕນ຺ນິສ຺ສາຍ ຊີວນໂຕ. ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ຎໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ມຫາປຖານໍ ເວມຊ຺ຌຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາປຖານໍ ຕາຍ ເອວ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ. ຍສ຺ມາ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປຖາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສໂມຫິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ຈຕຸມຫາປຖານໍ, ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸມຫາປເຖ. ວິລີຍນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິຠຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ພີລາ, ຠາຄາ, ວ-ກາຣສ຺ສ ພ-ກາຣໍ, ອິ-ກາຣສ຺ສ ຈ ອີ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຕເມວ ຫິ ຠາຄຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຐິຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຐິໂຕ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໒໘) ວິຍ ຐານສງ຺ຂາຕອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕາຍ, ຄຕິນິວຕ຺ຕິອຕ຺ຖຕາຍ ວາ ຐາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕາຍ ໂພຘໂກ, ອິຘ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ຣູປກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂພຘໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຍຖາຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣນາຕິ ຐານາທິນາ ຣູປກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ. ຐານາທໂຍ ຫິ ອິຣິຍາສງ຺ຂາຕາຍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ອິຣິຍາປຖາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຐິຕນ຺ຕິ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານເມເວຕ຺ຖ ປຓິຘານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຐິຕຕ຺ຕາວ ຍຖາປຓິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຐິຕນ຺ຕິ ວາ ກາຍສ຺ສ ຐານສງ຺ຂາຕອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ຐິຕນ຺ຕິ ວາ ກາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກິຈ຺ຈວເສນ ອວຏ຺ຐານປຣິທີປນໍ. ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈວເສນ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປກາຣໂຕ ນິຫິຕໍ ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘາຕຸໂສຕິ ຘາຕຸໍ ຘາຕຸໍ ປຖວີອາທິຘາຕຸໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ.

ຍຖາ ເຉໂກຕິອາທິນາ ປາຬິຍາ ສທ຺ທຕ຺ຖວິວຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອິທານິ ຠາວຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ໂຄຆາຕກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂປເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມໍສູປຈຍປຣິພ຺ຣູຫນາຍ ກຸຓ຺ຑກຠຕ຺ຕກປ຺ປາສຏ຺ຐິອາທີຫິ ສໍວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ. ວຘິຕໍ ມຕນ຺ຕິ ຫິໍສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຕໍ. ມຕນ຺ຕິ ຈ ມຕມຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕາວເທວາ’’ຕິ. ຄາວີຕິ ສຎ຺ຎາ ນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ຍານິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ອຸປາທາຍ ຄາວີສມຎ຺ຎາ, ມຕມຕ຺ຕາຍປິ ຄາວິຍາ ເຕສໍ ສນ຺ນິເວສສ຺ສ ອວິນຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ພິລາໂສຕິ ພິລໍ ພິລໍ ກຕ຺ວາ. ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕໂຕ ມໍສໍ ວິເວເຈຕ຺ວາ, ຕໂຕ ວາ ວິເວຈິຕໍ ມໍສໍ ຠາຄໂສ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມໍສສຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈຆນານໍ ວິນິພ຺ຠຸຊນໍ ວິເວຈນໍ. ຘາຕຸໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ປວຕ຺ຕສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍປິ ຕທາ ອນ຺ຕຣຘານໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ ຍາຖາວໂຕ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສມ຺ປາທນໂຕ. ເອວໍ ຫິ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂອປມ຺ມຕ຺ເຖນ ໂອປເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘາຕຸວເສເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

໓໐໗. ເອວໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ສງ຺ເຂປໂຕ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາຫຕ຺ຖິປທູປເມ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຣາຫຸໂລວາທ- (ມ. ນິ. ໒.໑໑໓ ອາທໂຍ) ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒ ອາທໂຍ; ວິຠ. ໑໗໒ ອາທໂຍ) ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄມນເມວ ອຸປສໍຫຣຕິ, ນ ສພ຺ພໍ ເທສນານຍໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ຕຕ຺ຖ ເທສນານຍສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາທສ຺ສິເຕ ມຫາຫຕ຺ຖິປທູປມປາເຐ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຕໍຕໍປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ນິຍກສ຺ສ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປນ ອຕ຺ຕນິ ຄເຫຕພ຺ພຠາວູປຄມນວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ຕໍຕໍສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກກ຺ຂຬນ຺ຕິ ກຖິນໍ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ຖທ຺ຘຠາເວນ ສຫຊາຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຖທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຣິຄຕນ຺ຕິ ຂຣີສຸ ຂຣສຠາເວສຸ ຄຕໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ, ຂຣສຠາວເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຂຣສຠາວໍ ຜຣຸສາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຜຣຸສາກາຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜຣຸສ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍໍ ອາກາຣວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາທິນ຺ນໍ ນາມ ສຣີຣຏ຺ຐກໍ. ຕໍ ປນ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸປາທິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ ອນຸປາທິນ຺ນມ຺ປິ, ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອາທິນ຺ນຄຫິຕປຣາມຏ຺ຐວເສນ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອຸປາທິນ຺ນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ອາທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ປຖວີຘາຕຸໍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ຖຸວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ເຊເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໔) ປນ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຖທ຺ຘຠາວາຘິກຕາຍ ປຖວີຘາຕຸໂກຏ຺ຐາເສສຸເຍວ ‘‘ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ປຖວີຘາຕຸ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ ປາຬິຍໍ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘‘ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພາປຣາເປກ຺ຂໍ ‘‘ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ປຖວີຘາຕຸ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ປຸນ ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈີຕິ ອວເສເສສຸ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ຕິປ຺ປກາເຣສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ນ ຫິ ເຕ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ.

ວິສ຺ສນ຺ທນຠາເວນາຕິ ປຄ຺ຆຣຓສຠາເວນ. ອປ຺ໂປຕີຕິ ວິສຣຕິ. ປປ຺ໂປຕີຕິ ປາປຸຓາຕິ, ສສມ຺ຠາຣອາປວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ວິສ຺ສນ຺ທນຠາເວນ ສສມ຺ຠາຣປຖວີສງ຺ຂາຕໍ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ວິສຣຕິ, ປາປຸຓາຕິ ຈ, ລກ຺ຂຓາປວເສເນວ ວາ. ໂສປິ ຫິ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຕາຍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ທ຺ຣວຠາວສິທ຺ເຘນ ວິສ຺ສນ຺ທນຠາເວນ ອາພນ຺ຘຕ຺ຕໍ, ອາສຕ຺ຕຕ຺ຕໍ, ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ໂປຕິ ປປ຺ໂປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ.

ເຕຊນວເສນາຕິ ນິສິຕຠາເວນ ຕິກ຺ຂຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາທິວເສນ ‘‘ນານາວິເຘສູ’’ຕິ ອາໂປຘາຕຸຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ກຸປິເຕນາຕິ ຂຸຠິເຕນ. ອຸສຸມຊາໂຕຕິ ອຸສ຺ມາຠິຠູໂຕ. ຊີຣຕີຕິ ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຕໂຊຘາຕຸວເສນ ລພ຺ຠມານາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ຊຣາປວຕ຺ຕິ ປາກຏຊຣາວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣີເຣ ປກຕິອຸສຸມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ສນ຺ຕາໂປ, ສຣີຣສ຺ສ ທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມຫາທາໂຫ ປຣິທາໂຫຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຍນ ຊີຣີຍຕີຕິ ຈ ເອກາຫິກາທິຊຣໂຣເຄນ ຊຣີຍຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕາເປຕ຺ວາ ຕາເປຕ຺ວາ ສີຕຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏາ ສປ຺ປິ ‘‘ສຕໂຘຕສປ຺ປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອສິຕນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕໍ. ຂາຍິຕນ຺ຕິ ຂາທິຕໍ. ສາຍິຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາທິຕໍ. ສມ຺ມາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສມ຺ມາປຣິປາໂກປິ ປນ ວິສມເວປາກິນິຍາ ຕສ຺ສາ ເອວ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣສາທິຠາເວນາຕິ ຣສຣຸຘິຣມໍສເມທນ຺ຫາຣຸອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊສຸກ຺ກວເສນ. ວິເວກນ຺ຕິ ປຸຖຸຠາວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຠາວໍ. ອສິຕາທິເຠທສ຺ສ ຫິ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຓາເມ ຣໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຣສຘາຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ‘‘ຣສສ຺ສ ປຣິຓາເມ ຣຸຘິຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພໍ.

ວາຍນວເສນາຕິ ສມຸທີຣຓວເສນ, ສເວຄຄມນວເສນ ວາ. ອຸຄ຺ຄາຣຫິກ຺ກາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ເທກຂິປນາທິປວຕ຺ຕນກວາຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫລສິກາເກວລທຸຄ຺ຄນ຺ຘາທິນີຫຣຓການໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທິປິ ກຸຈ຺ຉິ-ສທ຺ໂທ ອຸທຣປຣິຍາໂຍ, ໂກຏ຺ຐ-ສທ຺ເທນ ປນ ອນ຺ຕນ຺ຕຣສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຕທວສິຏ຺ໂຐ ອຸທຣປ຺ປເທໂສ ອິຘ ກຸຈ຺ຉິ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ພຫິວາຕາ’’ຕິ. ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາໂລກນວິໂລກນອຸທ຺ຘຣຓາຕິຫຣຓາທິກາ ສພ຺ພາ ກາຍິກກິຣິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສຣີຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ພຫິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ‘‘ປສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສິກວາໂຕ, ທີຆນາສິກສ຺ສ ນາສິກຄ຺ຄໍ, ອິຕຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຈນໍ? ຕໍ ນິກ຺ຂມນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ, ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອາໂປຘາຕຸອາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ນິທ຺ເທສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາໂປຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ‘‘ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ຠວສ຺ສ, ເຕໂຊຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ສຣີເຣ ປາກຕິກອຸສ຺ມາຍ, ວາໂຍຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ຘມນິຊາລານຸສຏສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈມ຺ມຂີລປີຬກາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກວາຍຸໂນ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມິຎ຺ຊນາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກວາຕາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາວ. ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ‘‘ປຸຣິມາ ປຎ຺ຈ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຈນໍ? ນ ຫິ ສມິຎ຺ຊນາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ເອວ ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາ, ອຖ ໂຂ ຕທຎ຺ເຎປີຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ.

ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄເຕ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ນ ເກວລໍ ມຫາຫຕ຺ຖິປທູປມສ຺ເສວ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐ ອາທໂຍ), ອຖ ໂຂ ມຫາຣາຫຸໂລວາທ- (ມ. ນິ. ໒.໑໑໓ ອາທໂຍ) ຘາຕຸວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕານມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒ ອາທໂຍ) ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຠາວນານເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຣາຫຸໂລວາທຘາຕຸວິຠງ຺ເຄສຸປີ’’ຕິ.

໓໐໘. ຠາວນານເຍຕິ ຠາວນາຍ ນເຍ. ເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຠາວນາວິຘິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐາເນ. ຍສ຺ມາ ເຍສໍ ‘‘ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອິເມສໍ ທຸວິຘານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທ຺ວິຘາ ອາຄຕໍ ທ຺ວິຘາ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວໂສປິ ເຕສໍ ທ຺ວິຘາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ໂລມາ ປຖວີຘາຕູຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ‘‘ເກສາ ປຖວີຘາຕຸ, ໂລມາ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ເອວໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ. ປປຎ຺ຈໂຕຕິ ທນ຺ຘໂຕ ສຓິກໂຕ. ຍໍ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເກສາທີສຸ ຍໍ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓໍ ກກ຺ຂຬຠາໂວ. ຍໍ ອາພນ຺ຘນລກ຺ຂຓນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣໂຕຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເອວໍ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໂຕ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ອສ຺ສາຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ຕເທວ ລກ຺ຂຓໍ ວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານໍ ມນສິກາຣສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຠູຕໍ ວິສທໍ ໂຫຕິ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປາຏເວນ ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈິຠາວໂຕ. ສພ຺ພໂສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ ຠາວນາວ ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ. ອນ຺ຘກາຣໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕີຕິ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ຘໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອປາກຏໍ ໂຫຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ‘‘ເກສາ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ວຕ຺ຖຸອາມສເນນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ອຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິຕາຍ ວິຕ຺ຖາຣຣຸຈິຠາວໂຕ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ທ຺ວີສຸ ຠິກ຺ຂູສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເປຍ຺ຍາລມຸຂນ຺ຕິ ເປຍ຺ຍາລປາຬິຍາ ມຸຂຠູຕໍ ທ຺ວາຣຠູຕໍ ອາທິໂຕ ວາຣໍ, ວາຣທ຺ວຍໍ ວາ. ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາຕິ ອນວເສສໂຕ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ. ອຸຠໂຕໂກຏິວເສເນວາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາຣສ຺ສ ອາທິອນ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສເນວ. ໂອຏ຺ຐປຣິຍາຫຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຜຸສນມຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຄນ຺ຖປຣິວຕ຺ຕເນ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ເຂໂປ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ນ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອິຕຣສ຺ສ ຈ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສງ຺ເຂໂປ, ເອວໍ ຠາວນານເຍປີຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ເຂໂປ, ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ວິຕ຺ຖາໂຣ ສປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາ. ຍສ຺ມາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ສີລວິໂສຘນາທິປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອິຘ ນ ອາມຏ຺ຐໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິເວກຏ຺ຐກາຍສ຺ສ, ວິເວກຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣໂຫຄເຕນ ປຏິສລ຺ລີເນນາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣໂຫຄເຕນາຕິ ຣຫສິ ຄເຕນ, ເອກາກິນາ ຠາວນານຸກູລຏ຺ຐານໍ ອຸປຄເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສລ຺ລີເນນາຕິ ປຕິ ປຕິ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສລ຺ລີເນນ, ຕຕ຺ຖ ສໍສິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກລມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ປາທຕລາ, ອໂຘ ເກສມຕ຺ຖກາ, ຕິຣິຍໍ ຕຈປຣິຍນ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາຍໍ ຘາຕຸວເສນ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ອຍໍ ກາໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ປຖວີຘາຕຸ ອາໂປຘາຕຸ ເຕໂຊຘາຕຸ ວາໂຍຘາຕູ’’ຕິ ຈຕຸມຫາຠູຕວເສນ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕາສໍ ຘາຕູນໍ ລກ຺ຂຓໂຕ, ອຸປຏ຺ຐານາກາຣໂຕ ຈ ມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຖທ຺ຘຠາໂວຕິ ລກ຺ຂຓມາຫ. ຖທ຺ຘຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ຫິ ປຖວີຘາຕຸ. ຂຣຠາໂວຕິ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣໍ, ຎາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ຣວຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ປຄ຺ຆຣຓສຠາວຕ຺ຕາ. ອາພນ຺ຘນໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ. ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ມາສຠາວຕ຺ຕາ. ປຣິປາຈນໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ. ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ລກ຺ຂຓໍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນສຠາວຕ຺ຕາ. ສມຸທີຣຓໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ, ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ ຈ ນາມ ຘາຕູນໍ ສກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຎາຓສ຺ສ ວິຠູຕາກາໂຣ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸຠຍຄ຺ຄຫຓໍ? ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍໂຕ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ຘາຕຸໂຍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕາ ສຠາວໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ, ໂຍ ຣໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຄີ ຘາຕຸໂຍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາທິໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ສລກ຺ຂຓໂຕ, ສຣສໂຕປິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ຖທ຺ຘຠາໂວ ວາ ຂຣຠາໂວ ວາ…ເປ… ເອວໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຣິຄ຺ຄາຫກຠູເຕນ ຎາເຓນ ຘາຕຸໂຍ ລກ຺ຂຓໂຕ, ຣສໂຕ ວາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຍໍ ຕາວ ສໍຂິຕ຺ຕໂຕ ຠາວນານເຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວໂສ.

ເອວໍ ປນ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ປຖວີຘາຕຸ ຖທ຺ຘຠາໂວ ວາ ຂຣຠາໂວ ວາ, ອາໂປຘາຕຸ ທ຺ຣວຠາໂວ ວາ ອາພນ຺ຘນຠາໂວ ວາ, ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ວາ ປຣິປາຈນຠາໂວ ວາ, ວາໂຍຘາຕຸ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນຠາໂວ ວາ ສມຸທີຣຓຠາໂວ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ລກ຺ຂຓາທີຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຘາຕຸໂຍ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາລສຕມ຺ປິ ກາລສຫສ຺ສມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວໍ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຍໍ ລກ຺ຂຓາທີສຸ ສຸປາກຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ປຖວີຘາຕຸ ອາໂປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ຫິ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ, ນາຕິສີຆໂຕ, ນາຕິສຓິກໂຕ, ວິກ຺ເຂປປຏິພາຫນໂຕ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ອນຸປຏ຺ຐານມຸຎ຺ຈນໂຕ, ລກ຺ຂຓໂຕ, ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ອິເມຫິ ທສຫາກາເຣຫິ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ອນຸປຏິປາຏິໂຕ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິປາຏິໂຕ, ສາ ຈ ເທສນາປຏິປາຏິເຍວ. ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ນາຕິສີຆໂຕ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ອຕິສີຆໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຫິ ອປຣາປຣໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ນ ວິເສສໍ ອາວຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນາຕິສີຆໂຕ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ນາຕິສີຆໂຕ, ເອວໍ ນາຕິສຓິກໂຕປິ. ອຕິສຓິກໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິໂຍສານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ. ອຕິສີຆໍ ອຕິສຓິກຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຸຣິສາ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ວິກ຺ເຂປປຏິພາຫນໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂໂປ ປຏິພາຫິຕພ຺ໂພ. ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂເປ ຫິ ສຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາ ປຣິຫາຍຕິ ປຣິຘໍສຕິ. ເອກປທິກມຄ຺ຄຄາມີ ປຸຣິໂສ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ‘‘ຍາ ອຍໍ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິກາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ລກ຺ຂເຓສຸ ເອວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາທີສຸ ເອວ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓານິ ສຸປາກຏານິ ສຸວິຠູຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິກາຣວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວນໍ ລຠຕິ. ສພ຺ໂພ ຣູປກາໂຍ ຘາຕຸມຕ຺ຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ນິຊ຺ຊີໂວ ຍນ຺ຕໍ ວິຍ ຍນ຺ຕສຸຕ຺ເຕນ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕມາໂນ. ສເຈ ປນ ພຫິທ຺ຘາປິ ມນສິກາຣໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອຖສ຺ສ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານາທໂຍ ສຕ຺ຕາກາຣໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຘາຕຸສມູຫວເສເນວ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ກຣິຍມານາ ກິຣິຍາ ຘາຕຸມເຍນ ຍນ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕຫິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຍມານໍ ປານໂຠຊນາທິ ຘາຕຸສງ຺ຆາເຕ ປກ຺ຂິປ຺ປມາໂນ ຘາຕຸສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຖສ຺ສ ຕຖາ ລທ຺ຘາເສວນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຍທິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ວາ ອຕິລີນວີຣິຍຕາຍ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ວາ ຠາວນາວິຘິໍ ນ ໂອຕເຣຍ຺ຍ, ຕທາ ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໓), ອນຸຕ຺ຕຣສີຕິຠາວສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໖.໘໕), ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໔-໑໙໕) ອິເມສຸ ຕີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍນ ວີຣິຍສມາຘິໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ລກ຺ຂເຓ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຍທາ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ລທ຺ຘສມຕານິ ສຸວິສທານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທາ ອສທ຺ຘິຍາທີນໍ ທູຣີຠາເວນ ສາຕິສຍໍ ຖາມປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ພເລຫິ ລທ຺ຘູປຕ຺ຖມ຺ຠານິ ວິຕກ຺ກາທີນິ ຌານງ຺ຄານິ ປຏຸຕຣານິ ຫຸຕ຺ວາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈາເນນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ສມຘິຄຕໍ ໂຫຕິ ຘາຕຸລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຖວີຘາຕຸ ອາໂປຘາຕູຕິ…ເປ… ອຸປຈາຣມຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘາຕຸມຕ຺ຕໂຕຕິ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ເຕນ ຍໍ ອິໂຕ ພາຫິຣກາ, ໂລກິຍມຫາຊໂນ ຈ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊີໂວ’’ຕິອາທິກໍ ວິເສສໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອວິຊ຺ຊມານໍ ວິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕເນວ ສມາໂຣເປນ຺ຕິ, ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິສ຺ສຕ຺ຕໂຕ ນິຊ຺ຊີວໂຕ’’ຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມນ຺ນາຫຣິຕພ຺ພໍ. ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວນາວເສນ ຘາຕຸມຕ຺ຕໂຕ ຘາຕຸລກ຺ຂຓໍ ມນສິ ຐເປຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕເທວ ຘາຕຸລກ຺ຂຓໍ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຠາວນາສິທ຺ເຘນ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ອປຣາປຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ເສວໍ ວາຍມມານສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຠາວນາອນຸໂຍເຄ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ, ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາຍ, ສປ຺ປາຍເສວິຕາຍ, ສມຖນິມິຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂເຓນ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອນຸປວຕ຺ຕເນນ, ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ອນ຺ຕຣາ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິຍໍ ອວຏ຺ຐາເນນ ສມ຺ມເທວ ວາຍາມໍ ປໂຍຄໍ ປຣກ຺ກມໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ຘາຕຸປ຺ປເຠທາວຠາສນປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ປຖວີອາທີນໍ ຘາຕູນໍ ສຠາວລກ຺ຂຓາວຠາສເນນ ອວຠາສນກິຈ຺ຈາຍ ຠາວນາປຎ຺ຎາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ອວິຊຫເນນ ສພ຺ພໂຕ ຄຫິໂຕ ມຫຄ຺ຄຕຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອຸປຈາຣມຕ຺ໂຕ ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາມາວຈຣສມາຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປຈາຣສມາຘີຕິ ຈ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປນໍ ຫິ ອຸເປຈ຺ຈ ຈາຣີ ສມາຘິ ອຸປຈາຣສມາຘິ, ອປ຺ປນາ ເຈຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ຕາທິສສ຺ສ ປນ ສມາຘິສ຺ສ ສມານລກ຺ຂຓຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປນາ ນ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສຠາວຘມ຺ເມ ຫິ ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ອສຕິ ຠາວນາວິເສເສ ອປ຺ປນາຌານໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປນ ຌານໍ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນານຸກ຺ກມວເສນ, ອາຣຸປ຺ປໍ ອາຣມ຺ມຓາຕິກ຺ກມຠາວນາວເສນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ມຣຓານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໗) ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ຣູປກາເຍ ອວິເສເສນ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິອາທີນໍ ວິນິພ຺ຠຸຊນວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ຘາຕຸມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາສາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຐິຕາ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ຐາ ກຏ຺ຐວລ຺ລິຕິຓມຕ຺ຕິກາໂຍ ອຸປາທາຍ ຍຖາ ອຄາຣສມຎ຺ຎາ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ອຄາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ຐານິ ປວຕ຺ຕມານານິ ອຏ຺ຐິນ຺ຫາຣຸມໍສຈມ຺ມານິ ປຏິຈ຺ຈ ສຣີຣສມຎ຺ຎາ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ຊີໂວ. ເກວລໍ ເຕຫິ ປຣິວາຣິຕມາກາສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເທສນາ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາສນ຺ທສ຺ສນປຣາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ປຓ຺ຫິກຏ຺ຐິກາທິເຠທໍ ປຏິປາຏິຍາ ອຸສ຺ສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຕິເຣກຕິສຕເຠທໍ ອຏ຺ຐິໍ ອຸປາທາຍ. ນ຺ຫາຣຸຎ຺ຈາຕິ ຕເມວ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏໍ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ນວສຕປ຺ປເຠທໍ ນ຺ຫາຣຸໍ. ມໍສນ຺ຕິ ຕເມວ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏໍ ອນຸລິມ຺ປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ນວເປສິສຕປ຺ປເຠທໍ ມໍສໍ. ຈມ຺ມນ຺ຕິ ມຈ຺ຉິກປຕ຺ຕກຈ຺ຉາຍາຍ ຉວິຍາ ສຎ຺ຉາທິຕໍ ສກລສຣີຣໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ພຫລຈມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປາທາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ຍຖາ ຠິຕ຺ຕິປາທາທິວເສນ ຐປິຕໍ ກຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ເສວ ອາພນ຺ຘນວລ຺ລິ, ອນຸເລປນມຕ຺ຕິກາ, ຉາທນຕິຓນ຺ຕິ ເອຕານິ ກຏ຺ຐາທີນິ ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາກາໂສ ອຄາຣນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຄຫນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ລຠຕິ, ເອວເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐິອາທີນິ ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາກາໂສ ຕາເນວ ອຏ຺ຐິອາທີນິ ອຸປາທາຍ ຣູປນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຣີຣນ຺ຕິ ໂວຫາຣໍ ລຠຕິ. ຍຖາ ຈ ກຏ຺ຐາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ອຄາຣໍ ໂລເກ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍເຄຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍສຣີຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ວາ ຊີໂວ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຕຕິ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍຕໍອນ຺ຕຣານຸສາຣິນາຕິ ອຏ຺ຐິນ຺ຫາຣູນໍ ນ຺ຫາຣຸມໍສານໍ ມໍສຈມ຺ມານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ໂກຏ຺ຐາສານໍ ວິວຣານຸປາຕິນາ ຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ຫຕ຺ເຖນ. ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິນິເວເຐຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐິອາທີນໍ ອນ຺ຕຣານຸສາຣິນາ ຎາຓຫຕ຺ເຖນ ວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ. ເອເຕສູຕິ ສກລມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍໍ ຈຕຸຘາ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ຖທ຺ຘຠາໂວ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠາວນາວິຘານໍ, ຕໍ ອນນ຺ຕຣນເຍ ວຸຕ຺ຕາກາເຣເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໓໐໙. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄເຕ ປນ ‘‘ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ ຠາວນານໂຍ. ‘‘ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ ຘາຕຸໂຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອາທິໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ ຘາຕຸໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ວຕ຺ຖຸສີເສນ ຘາຕູນໍເຍວ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ນາຍໍ ໂທໂສ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຕິ ‘‘ໂຄຈຣຄາມໂຕ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນຕາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໓) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ. ກຕສພ຺ພກິຈ຺ເຈນາຕິ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທາທິກໍ ກຕໍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ເອເຕນາຕິ ກຕສພ຺ພກິຈ຺ໂຈ, ເຕນສ຺ສ ສີລວິໂສຘນາທິ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫຓໂຕ ປເຄວ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປໂຕຕິ ສມ຺ຠຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ພຸທ຺ຘິໂວຫາຣາຕິ ສມ຺ຠາໂຣ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປເນຕໍ? ປຖວີອາທິ. ເກສາທີສຸ ຫິ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣສຸ ‘‘ປຖວີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘິໂວຫາຣາ ປຖວີນິມິຕ຺ຕກາ ຖທ຺ຘຕໍ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຖວີສມ຺ຠາໂຣ ນາມ ສວິເສສາຍ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖິຕາຍ ເກສາທໂຍ ສຫ ສມ຺ຠາເຣຫີຕິ ສສມ຺ຠາຣາ. ອາໂປໂກຏ຺ຐາສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສສມ຺ຠາຣານໍ ສງ຺ເຂໂປ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂໂປ, ຕໂຕ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປໂຕ ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວີສຕິຍາ, ທ຺ວາທສສຸ, ຈຕູສຸ, ຉສຸ ຈ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຖວີອາທິກາ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປໂຕ ຠາວນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ວີສຕິຍາ ໂກຏ຺ຐາເສສູ’’ຕິອາທິ.

ສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິໂຕຕິ ສສມ຺ຠາຣານໍ ເກສາທີນໍ ວິຠາຄໂຕ ເກສາທິເກ ວີສຕິ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ເອກຊ຺ຌໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາຄໂຕ ປຖວີຘາຕຸຠາເວນ ວວຕ຺ຖາປນໍ. ອາໂປໂກຏ຺ຐາສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕຕິ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ, ອິຘ ປນ ຖທ຺ຘຕາທິ. ຕສ຺ມາ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓາທິວນ຺ຕຕາຍ ສຫ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ສລກ຺ຂຓາ, ເກສາທໂຍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ອາກາຣາ. ເຕສໍ ສງ຺ເຂປໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເກສາທິເກ ວີສຕິ ໂກຏ຺ຐາເສ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຖທ຺ຘຕາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ລກ຺ຂຓໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຠາວນາ ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕ ຠາວນາ. ເອສ ນໂຍ ອາໂປໂກຏ຺ຐາສາທີສຸປິ. ສລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິໂຕຕິ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓາທິນາ ສລກ຺ຂຓານໍ ເກສາທີນໍ ວິຠາຄໂຕ ເກສາທີສຸ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຖທ຺ຘຕາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓານໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ ຠາວນາ.

ເອວໍ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຠາວນານຍໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປໂຕ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິກ຺ຂຕາຍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍຕາວເສນ ທຸວິໂຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຐມນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ ທຸຕິໂຍ. ເອວໍ ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎປິ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ວິສທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ວເສນ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປໂຕ, ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ຠາວນານໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ໂຍ ປນ ນາຕິວິສທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິໂຕ, ສລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຠາວນານໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ວວຕ຺ຖາປຍໂຕ ເອວ ຘາຕຸໂຍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ ສວິເສສໍ ຘາຕູນໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຠາວນາວິຘານໍ ປເນຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໑໐. ຍສ຺ສາຕິ ນາຕິວິສທິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອວໍ ຠາວຍໂຕຕິ ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປໂຕ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ເຍນ ວິຘິນາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ສຕ຺ຕວິໂຘ ວິຘິ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວາ ຎາຓໍ. ເອວໍ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣຕິ ຘາຕຸມນສິກາຣວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ເກສາທິເກ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວິເຘ ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ເຕຊວາຍຸໂກຏ຺ຐາເສສຸ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ວຈສາ ມນສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລຸທ຺ເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນາທິວເສນາ’’ຕິ ປທໍ, ຕາວ ອາຄຕໍ ສພ຺ພໍ ຠາວນາວິຘານໍ ກາຕພ຺ພໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ວຓ຺ຓາທິວເສນາຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານທິໂສກາສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ. ອຍຎ຺ຈ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ມນສິກາໂຣ ຘາຕຸປຏິກ຺ກູລວຓ຺ຓມນສິກາຣານໍ ສາຘາຣໂຓ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຘາຕຸມນສິກາຣເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວສາເນ ເອວໍ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໑໑. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິຕາ ເອເຕ ຘມ຺ມາຕິ ເອເຕ ‘‘ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ມໍ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ໂວຫຣິຍມານາ ຠູຕຸປາທາຍຘມ຺ມາ ‘‘ມຍິ ເກສາ ຊາຕາ, ມຍເມຕ຺ຖ ຊາຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎາ. ອິມິນາ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ຜລສ຺ສ ຈ ອພ຺ຍາປາຣຕາຍ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານມ຺ປິ ເອວເມວ ອພ຺ຍາປາຣຕາ ທີປິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕານິ, ເຕສໍ ກາຣຓານິ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ອເຈຕໂນຕິ ນ ເຈຕໂນ, ເຈຕນາຣຫິໂຕ ວາ. ອພ຺ຍາກໂຕຕິ ອພ຺ຍາກຕຣາສິປຣິຍາປນ຺ໂນ. ສຸຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ໂຎ. ຕໂຕ ເອວ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ. ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓາຘິກຕາຍ ຖທ຺ໂຘ. ຕໂຕ ເອວ ປຖວີຘາຕູຕິ ເອວໍ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໓໑໒. ສຸຎ຺ຎຄາມຏ຺ຐາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎຄາມຄ຺ຄຫຓໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເວທກວິຣຫທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກາຍສ຺ສ.

໓໑໓. ມຘຸກຏ຺ຐິເກຕິ ມຘຸກພີຊານິ.

໓໑໔. ເຄຫຖມ຺ຠານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ຐປິຕສິລາໂຍ ປາສາຓອຸທຸກ຺ຂລການີຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ.

໓໑໕. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘາທິຠາເວ ຈສ຺ສ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອລ຺ລໂຄຈມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ.

໓໑໖. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມໍສເປສີນໍ ພຫລຕາຍ ມຫາມຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ.

໓໑໗. ກຸຏ຺ຏທາຣູສູຕິ ທາຣຸກຸຏ຺ຏິກາຍ ກຸຏິຍາ ຠິຕ຺ຕິປາທຠູເຕສຸ ກຏ຺ເຐສຸ.

໓໑໘. ປຓ຺ຫິກຏ຺ຐິອາທີນໍ ອາຘາຣຠາໂວ ວິຍ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິອາທີນໍ ອາເຘຍ຺ຍຠາໂວປິ ອສມນ຺ນາຫາຣສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຓ຺ຫິກຏ຺ຐິໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ສີສຏ຺ຐິຄີວຏ຺ຐິເກ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໑໙. ສິນ຺ນເວຕ຺ຕຄ຺ຄາທີສູຕິ ເສທິຕເວຕ຺ຕກຬີຣາທີສຸ.

໓໒໑. ອຸຣຏ຺ຐິສງ຺ຆາໂຏ ປຎ຺ຊຣສທິສຕາຍ ‘‘ອຸຣຏ຺ຐິປຎ຺ຊຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ອຖິຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຊິຓ຺ຓສນ຺ທມານິກປຎ຺ຊຣໍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຫິຕໍ.

໓໒໒. ຍມກມໍສປິຓ຺ເຑຕິ ມໍສປິຓ຺ຑຍຸຄເຬ.

໓໒໓. ກິໂລມກສ຺ສ ເສຕວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ປິໂລຕິກປລິເວຐິເຕ’’ຕິ ປິໂລຕິກໍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວ ນ ວກ຺ກຫທຍານິ ສກລສຣີເຣ ຈ ມໍສໍ ຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ວກ຺ກຫທຍານິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກິໂລມເກນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານີ’’ຕິ, ນ ສກລສຣີເຣ ຈ ມໍສໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກິໂລມເກນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໓໒໔. ໂກຏ຺ຐມຕ຺ຖກປສ຺ສນ຺ຕິ ກຸສູລສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ.

໓໒໕. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານມນ຺ຕເຣຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນປ຺ປເທສານໍ ເວມຊ຺ເຌ, ຖນປ຺ປເທໂສ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໒໗. ເອກວີສຕິອນ຺ຕໂຠເຄຕິ ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ເຄ ອນ຺ຕມຓ຺ຑເລ.

໓໒໘. ອາມາສເຍ ຐິໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ອຸທຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຣິຍໍ ອຸທເຣ ຐິຕໍ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໓໑. ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ສໍສຣຓໂລຫິຕໍ ວິຍ, ກາຍຸສ຺ມາ ວິຍ ຈ ກມ຺ມຊຣູປປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິພທ຺ຘໍ ສກລສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ປຏິພທ຺ຘຕາວຈເນນ ຈສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສຕິ ສພ຺ຠາວເມວ ທີເປຕິ, ນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວິຍ ເອກນ຺ຕກມ຺ມຊຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປິຕ຺ຕໂກສເກຕິ ມຫາໂກສາຏກີໂກສສທິເສ ປິຕ຺ຕາຘາເຣ. ຍູສຠູໂຕຕິ ຣສຠູໂຕ.

໓໓໒. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກຄພ຺ຠມລາທີນໍ ຉຑ຺ຑນຏ຺ຐານໍ ຈນ຺ທນິກາ, ຕສ຺ສໍ ຈນ຺ທນິກາຍໍ.

໓໓໓. ປຸພ຺ພາສໂຍ ມນ຺ທປຎ຺ຎານໍ ເກສຎ຺ຈິເທວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອສພ຺ພສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປຸພ຺ໂພ ອນິພທ຺ໂຘກາໂສ’’ຕິ.

໓໓໔. ປິຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ສກລສຣີຣນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິພທ຺ຘໍ ສພ຺ພໍ ສຣີຣປ຺ປເທສໍ. ວກ຺ກຫທຍຍກນປປ຺ຜາສານິ ເຕເມນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍກນໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄປູຣເຓນ, ອິຕຣານິ ເຕສໍ ອຸປຣິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ປຄ຺ຆຣເຓນ ຈ ເຕເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐາ ເລຑ຺ຑຸຂຓ຺ຑາທີນິ ເຕມຍມາເນຕິ ເຕມກເຕມິຕພ຺ພານໍ ອພ຺ຍາປາຣຕາສາມຎ຺ຎນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວ ອຸປມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ຐານສາມຎ຺ຎນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິເຕນ ຫິ ເຕເມຕພ຺ພານໍ ເກສຎ຺ຈິ ເຫຏ຺ຐາ, ກສ຺ສຈິ ອຸປຣິ ຐິຕຕາ ກາຍຄຕາສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐໖) ທສ຺ສິຕາຕິ. ຍກນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄຏ຺ຐານໍ ‘‘ມຍິ ໂລຫິຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ນ ຊານາຕິ, ວກ຺ກາທີນິ ‘‘ອມ຺ເຫ ເຕມຍມານໍ ໂລຫິຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໓໖. ປຕ຺ຖິນ຺ນສິເນໂຫຕິ ຖິນຠາວໍ ຆນຠາວໍ ຄຕສິເນໂຫ. ສກລສຣີເຣ ມໍສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ຕຎ຺ຈ ຖູລສຣີຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມທສ຺ສ ສຕິປິ ປຕ຺ຖິນ຺ນຕາຍ ຆນຠາເວ ມໍສສ຺ສ ວິຍ ນ ພທ຺ຘຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຖິນ຺ນຍູໂສ’’ຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ອາໂປໂກຏ຺ຐາສຕາ.

໓໓໗. ອຸທກປຸຓ຺ເຓສຸ ຕຣຸຓຕາລຏ຺ຐິກູປເກສູຕິ ນາຕິປຣິຓຕານໍ ສຊລການໍ ອຄ຺ຄໂຕ ຉິນ຺ນານໍ ຕາລສລາຏຸການໍ ວິວຣານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໓໘. ວສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຘາເຣ ອຠິພ຺ຍາປນມຸເຂນ ອພ຺ຍາປາຣຕາສາມຎ຺ຎໍ ວິຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈາມຄຕເຕລໍ ນິທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໓໙. ເຂຬຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍ ອມ຺ພິລຄ຺ຄມຘຸຣຄ຺ຄາທິເກ.

໓໔໓. ເກສາທີສຸ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕໂຊໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ມນສິກາໂຣຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຍນ ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ເຍນ ກາໂຍ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ອຍໍ ສນ຺ຕປ຺ປນກິຈ຺ໂຈ. ເຕໂຊຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນາກາໂຣ ເອວ ປຈ຺ຈາມຏ຺ໂຐ. ເຍນ ຊີຣີຍຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໔໔. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນພຫິນິກ຺ຂມນນາສິກາວາຕຠາເວນ. ‘‘ເອວໍ ປວຕ຺ຕມນສິກາຣສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິໂຕ ປວຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ. ຘາຕຸໂຍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ວິຠູຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ຠາວນາວິຘານໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໔໕. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເຕສຸເຍວ ວີສຕິຍາ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ປຣິປາຈນລກ຺ຂຓໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ປຸນ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເຕສຸເຍວ ທ຺ວາທສສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາສານໍ ສໍວິຄ຺ຄຫຕາຍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານາ ອາໂປຘາຕຸອາທໂຍ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓາທີສຸ ອຸທກາທໂຍ ວິຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ອາພນ຺ຘນລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຕປ຺ປນາທິເຕໂຊໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປນ ວາໂຍຘາຕຸອາທໂຍ ນ ຕຖາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ອວິນິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຕ຺ເຖວາຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ວາຍຸໂກຏ຺ຐາເສສຸ ກຖໍ ຕຕ຺ເຖວາຕິ? ວາຍຸໂກຏ຺ຐາສາປິ ຫິ ອຸທ຺ຘງ຺ຄມວາຕາທໂຍ ປິຓ຺ຑາກາເຣເນວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ປນ ສນ຺ຕປ຺ປນາທິເຕໂຊໂກຏ຺ຐາສາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ຕຕ຺ຖ ເຕນາຕິ ເຕນ ເຕເຊນ. ອວິນິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວິນາຠູຕໍ, ຕໍຕໍກລາປຄຕວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວວຕ຺ຖາປຍໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕ ຘາຕຸໂຍ ວວຕ຺ຖາເປນ຺ຕສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ວາຍມມານສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໘) ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

໓໔໖. ເອວມ຺ປິ ຠາວຍໂຕຕິ ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິໂຕ ຠາວນາຍໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ເກເສ, ເອວໍ. ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ເອກຈຕ຺ຕາລີສເຠເທສຸ ເສສສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອວເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຘາຕຸສຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຠາວນາວິຘານໍ ປເນຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິທານິ ວຈນຕ຺ຖາທິມຸເຂນປິ ຘາຕູສຸ ມນສິກາຣວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຈນຕ຺ຖໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ຖໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພປຐມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນວເສນ ໂຫຕິ ວຈນທ຺ວາເຣນ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອາທິໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຈນຕ຺ຖໂຕປິ ຘາຕູນໍ ມນສິກາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກລາປໂຕຕິ ວຈນຕ຺ຖວເສນ ວິເສສໂຕ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຕາ ປິຓ຺ຑໂສ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ເຈກໍ, ຕສ຺ມາ ກລາປໂຕປິ ມນສິກາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ປນ ກລາປາ ປຣມາຓຸປຣິມາຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ເອກສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປຣິເມຍ຺ຍປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຈຸຓ຺ຓໂຕ ມນສິກາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂສ ປນາຍໍ ຕາສໍ ຈຸຓ຺ຓໂຕ ມນສິກາໂຣ ສງ຺ຆາຏວເສນ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕສຣູປເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ສລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວເສ ຍສ຺ມາ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ໂກຏ຺ຐາສານໍ ວເສນ ຘາຕູສຸ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ເອຕ຺ຕກາ ຈິຕ຺ຕາທິສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ຎາຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານານມ຺ປິ ຕາສໍ ສທ຺ທານຸສາເຣນ ວິນາ ວິເສສສາມຎ຺ຎປຣິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ລກ຺ຂຓວິເສສໂຕ ວິນິຠຸຕ຺ຕຣູປາປິ ເອຕາ ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ປເທເສນ ອວິນິຠຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິນິພ຺ໂຠຄາວິນິພ຺ໂຠຄໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕິປິ ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕິຍໍ ກາຈິເທວ ກາສຎ຺ຈິ ສຠາຄາ, ກາຈິ ວິສຠາຄາຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຠາຄວິສຠາຄໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຠາຄວິສຠາຄາປິ ຘາຕຸໂຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອີທິສກິຈ຺ຈວິເສສຍຸຕ຺ຕາ, ພາຫິຣາ ຕພ຺ພິປຣີຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວິເສສໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຊາຕິສງ຺ຄຫາທິໂກ ຘາຕຸສງ຺ຄຫວິເສໂສປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ຄຫໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສນ຺ຘາຣຓາທີຫິ ຍຖາສກກິຈ຺ເຈຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠຠາວໂຕປິ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ອພ຺ຍາປາຣນຍໂຕ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສມນ຺ນາຫາຣໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມວິເສສໂຕ, ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສສໂຕ ຈ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ຈຍວິຠາຄໂຕ ມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມເຕສໍ ເຕຣສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫ ກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາກາເຣຫີຕິ ປກາເຣຫິ, ກາຣເຓຫິ ວາ.

໓໔໗. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏຕ຺ຕາຕິ ປຸຖຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ປຸຖຸຠາວໂຕ ປຸຖຸວີ, ປຸຖຸວີ ເອວ ປຖວີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສທ຺ທຕ຺ຖມາຫ. ປຕ຺ຖນຏ຺ເຐນ ວາ ປຖວີ, ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ປຕ຺ຖາຍຕິ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປ຺ໂປຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ອາປີຍຕີຕິ ໂສສີຍຕິ, ປິວີຍຕີຕິ ເກຈິ. ‘‘ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ສສມ຺ຠາຣາເປ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ລກ຺ຂຓາເປປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ໂສປິ ຫິ ຜຣຸສປາຈນວິໂສສນາກາເຣນ ເສສຠູຕຕ຺ຕເຍນ ປີຍມາໂນ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອປ຺ປາຍຕີຕິ ພ຺ຣູເຫຕິ. ປຣິພ຺ຣູຫນຣສາ ຫິ ອາໂປຘາຕຸ. ເຕຊຕີຕິ ນິເສຕິ, ຕິກ຺ຂຠາເວນ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ອຸສ຺ມາປຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຍຕີຕິ ສມີເຣຕິ, ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ຠູຕສງ຺ຆາຕໍ ຄເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ຕາວ ວິເສສໂຕ ວຈນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອວິເສເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສລກ຺ຂຓຘາຣຓໂຕຕິ ຍຖາ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິກປ຺ປິໂຕ ‘‘ປກຕິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິໂກ ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ, ນ ເອວເມຕາ. ເອຕາ ປນ ສລກ຺ຂຓໍ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘາຕຸໂຍ. ທຸກ຺ຂາທານໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິທຫນໂຕ. ເອຕາ ຫິ ຘາຕຸໂຍ ກາຣຓຠາເວນ ວວຕ຺ຖິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຍໂລຫາທິຘາຕຸໂຍ ວິຍ ອຍໂລຫາທິໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ວິທຫນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂາຘານໂຕຕິ ອນປ຺ປກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຘານມຕ຺ຕໂຕ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ, ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ເອຕາຫິ ກາຣຓຠູຕາຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ອນຸວິຘີຍຕິ, ຕຖາວິຫິຕຎ຺ຈ ຕໍ ເອຕາສ຺ເວວ ຘີຍຕິ ຐປີຍຕີຕິ ເອວໍ ທຸກ຺ຂາຘານໂຕ, ຘາຕຸໂຍ. ອປິຈ ‘‘ນິຊ຺ຊີວຏ຺ໂຐ ຘາຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ຉຘາຕຸໂຣຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໓-໓໔໕) ຊີວສຎ຺ຎາສມູຫນນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸເທສນໍ ອກາສີຕິ. ອິຕິ ວຈນຕ຺ຖມຸເຂນປິ ອສາຘາຣຓໂຕ, ສາຘາຣຓໂຕ ຈ ຘາຕູນໍ ສຣສລກ຺ຂຓເມວ ວິຠາວີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ວິເສສສາມຎ຺ຎວເສນ ວຈນຕ຺ຖໂຕ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ມນສິກາໂຣ ປນ ວຈນຕ຺ຖມຸເຂນ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໔໘. ອາກາເຣຫີຕິ ປກາເຣຫິ. ອຖ ວາ ອາກຣີຍນ຺ຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘາຕຸໂຍຕິ ອາກາຣາ, ໂກຏ຺ຐາສາ. ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ວິສິຏ຺ຐຣູປານໍ ວຓ຺ຓາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສມວຘານໂຕ ສນ຺ນິເວສວິເສສວເສນ ສຫາວຏ຺ຐານໂຕ ຕໍ ອຸປາທາຍ. ເກສາຕິ ສມ຺ມຸຕິ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສໍເຍວ ວິນິພ຺ໂຠຄາຕິ ເຕສໍເຍວ ວຓ຺ຓາທີນໍ ວິນິພ຺ຠຸຊນໂຕ. ຍຖາ ຫິ ວຓ຺ຓາທໂຍ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊມານາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎພ຺ຍຕິເຣເກນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ວຓ຺ຓາທິພ຺ຍຕິເຣເກນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເກສາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ສມຸທິເຕ ອຸປາທາຍ ‘‘ເກສາ’’ຕິ ສມ຺ມຸຕິ, ເຕສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກເຕສຸ ນຕ຺ຖິ ‘‘ເກສາ’’ຕິ ສມ຺ມຸຕິ, ໂວຫາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຏ຺ຐຘມ຺ມກລາປມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ເກສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຍຠູເຕ ວຓ຺ຓາທິເກ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕສໍ ອຏ຺ຐຘມ຺ມມຕ຺ຕຠາວໂຕ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ເກເສສຸ ຕາວ ເກສມູລໍ, ເອວໍ ໂລມາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສຘມ຺ມກລາໂປປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສິຕາທິປຣິປາຈໂກ ເຕໂຊໂກຏ຺ຐາໂສ ນວຘມ຺ມກລາໂປປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຍທິເມ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາສາ ຍຖາຣຫໍ ອຏ຺ຐນວທສຘມ຺ມສມູຫຠູຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຖວີອາທິຘາຕຸມຕ຺ຕໂຕ ມນສິ ກຣີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸສ຺ສທວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘາຕຸມນສິກາໂຣ ຍາວເທວ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາສມຸຄ຺ຆາຏນຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຈ ສາຕິສຍໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາສມຸຄ຺ຆາຏາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອວໍ ຘມ຺ມວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຸທຣິຍໍ ກຣີສໍ ປຸພ຺ໂພ ມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ອສິຕາທິປຣິປາຈກເຕໂຊ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາໂຕ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນຕິ ຉ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ, ເສໂທອສ຺ສຸ ເຂໂຬ ສິງ຺ຆາຓິກາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານາ, ເສສາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ.

ເຕສຸ ອສິຕາທິປຣິປາຈເກ ເຕໂຊໂກຏ຺ຐາເສ ເອໂກ ກລາໂປ ຊີວິຕນວໂກ, ອຎ຺ເຎສຸ ເອກສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ ວາ ເອເກໂກ ອຏ຺ຐໂກ, ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຏ຺ຐກາ, ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຕໂຍ ຕໂຍ ອຏ຺ຐກາ, ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ສທ຺ທນວກາ, ອຏ຺ຐສຸ ເຕໂຊວາໂຍໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຏ຺ຐ ຊີວິຕນວກາ, ເສເສສຸ ຈຕຸວີສຕິຍາ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ກາຍຠາວທສກທ຺ວຍສຫິຕາ, ຈກ຺ຂາທິສຎ຺ຎິເຕສຸ ມໍສໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາວຕ຺ຖຸທສກສຫິຕາ ຈາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນເກ ຣູປກາເຍ ເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫມານາ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສາຘິກສຕຣູປກລາປາ ຣູປວິຠາຄໂຕ ສາຘິກໍ ທິຍຑ຺ຒຣູປສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ໂກຏ຺ຐາສານໍ ປນ ອວຍວວິຠາເຄນ ຕທວຍວກລາປານໍ ເຠເທ ຄຍ຺ຫມາເນ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍເຠທຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຘມ຺ມວິຠາຄໂຕ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິ ອິເມ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ໂກຏ຺ຐາສາ ອຸສ຺ສທຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸຘາຕຸວເສເນວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສ຺ສທວເສນ ປນ…ເປ… ມນສິ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣວິຘິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໔໙. ມຊ຺ຌິເມນ ປມາເຓນາຕິ ອາໂຣຫປຣິຓາເຫຫິ ມຊ຺ຌິມສຣີເຣ ລພ຺ຠມາເນນ ມຊ຺ຌິເມນ ປຣິມາເຓນ. ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ. ປຣມາຓຸເຠທສຎ຺ຈຸຓ຺ຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ອງ຺ຄຸລສ຺ສ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ຍໂວ, ຍວສ຺ສ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ອູກາ, ອູກາຍ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ລິກ຺ຂາ, ລິກ຺ຂາຍ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ຣຖເຣຓຸ, ຣຖເຣຓຸສ຺ສ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ຕຊ຺ຊາຣີ, ຕຊ຺ຊາຣິຍາ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ອຓຸ, ເອວໍ ອຓຸໂນ ອຏ຺ຐໂມ ຠາໂຄ ປຣມາຓຸ ນາມາ’’ຕິ ເກຈິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໕) ປນ ‘‘ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎມາສປ຺ປມາຓໍ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລໍ, ສຕ຺ຕອູກາປມາໂຓ ເອໂກ ຘຎ຺ຎມາໂສ, ສຕ຺ຕລິກ຺ຂາປມາຓາ ເອກາ ອູກາ, ຉຕ຺ຕິໍສຣຖເຣຓຸປ຺ປມາຓາ ເອກາ ລິກ຺ຂາ, ຉຕ຺ຕິໍສຕຊ຺ຊາຣິປ຺ປມາໂຓ ເອໂກ ຣຖເຣຓຸ, ຉຕ຺ຕິໍສອຓຸປ຺ປມາຓາ ເອກາ ຕຊ຺ຊາຣີ, ຉຕ຺ຕິໍສປຣມາຓຸປ຺ປມາໂຓ ເອໂກ ອຓູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຓຸໂນ ຉຕ຺ຕິໍສຕິມຠາຄມຕ຺ໂຕ ປຣມາຓຸ ນາມ ອາກາສໂກຏ຺ຐາສິໂກ ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອໂຄຈໂຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ເສວ ໂຄຈຣຠູໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຣມາຓຸເຠທສຎ຺ຈຸຓ຺ຓາ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣມາຓຸປ຺ປເຠເທນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຠູຕາ. ສຸຂຸມຣຊຠູຕາຕິ ຕໂຕເຍວ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມຣຊຠາວໍ ຄຕາ.

ໂທຓມຕ຺ຕາ ສິຍາຕິ ໂສຬສ ນາຬິມຕ຺ຕາ. ອິຘາປິ ‘‘ມຊ຺ຌິເມນ ປມາເຓນາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ‘‘ປກຕິຍາ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິກໍ ກຸຑຸວໍ, ຈຕຸກຸຑຸວໍ ນາຬິ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ໂທຓໍ, ຕໍ ປນ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສ ນາຬິໂຍ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ຍຖາ ນ ວິປ຺ປກິຣຕິ, ເອວໍ ອາພນ຺ຘນວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ. ອນຸປາລິຕາຕິ ຍຖາ ປຄ຺ຆຣຓສຠາວາຍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ວເສນ ກິລິນ຺ນຠາວໍ, ປິຈ຺ຉິລຠາວໍ ວາ ນາປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອນຸຣກ຺ຂິຕາ. ວິຕ຺ຖມ຺ຠິຕາຕິ ສງ຺ຆາຕວາຍຸນາ ອຕິວິຍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ປາປິຕາ. ນ ວິກິຣຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສຕີຕິ ສຸຂຸມຣຊຠູຕາປິ ປຖວີຘາຕຸ ອາພນ຺ຘນປຣິປາຈນສມຸທີຣຓກິຈ຺ຈາຫິ ອາໂປເຕໂຊວາໂຍຘາຕູຫິ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ ສິເນເຫນ ເຕມິຕາ ເຕຊສາ ປຣິປກ຺ກາ ວາຍຸນາ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ປາປິຕາ ປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓາ ວິຍ ນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິກິຣຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສຕິ, ອຖ ໂຂ ປິຓ຺ຑິຕາ ຆນຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິກິຣິຍມານາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ວິຠາຄໍ. ຍທິປິ ເຕໂຊວາໂຍຘາຕຸໂຍປິ ສວິຄ຺ຄຫາ ຣູປຘມ຺ມຠາວໂຕ, ຍາທິໂສ ປນ ຆນຠາໂວ ປຖວີອາໂປຘາຕູສຸ ລພ຺ຠຕິ, ນ ຕາທິໂສ ເຕໂຊວາໂຍຘາຕູສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ເມຍ຺ຍຠາວາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈຸຓ຺ຓເຠໂທ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຕຖາ ຫິ ສສມ຺ຠາຣເຕໂຊວາຍູສຸປິ ເມຍ຺ຍຠາໂວ ນ ລພ຺ຠເຕວ.

ຍູສຄຕາຕິ ຍູສຠາວໍ ທ຺ຣວຠາວໍ ຄຕາ. ຕໂຕ ເອວ ອາພນ຺ຘນາກາຣຠູຕາ. ນ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ນ ໂອຄຬຕິ. ນ ປຣິສ຺ສວຕີຕິ ນ ວິສ຺ສນ຺ທຕິ. ປີຓິຕປີຓິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາໂປຘາຕຸຍາ ພ຺ຣູຫນຣສຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸສຸມາກາຣຠູຕາຕິ ເອເຕນ ກາເຍ ປາກຕິກອຸສ຺ມາປິ ຄຫຓີສງ຺ຂາຕາຍ ຕສ຺ສາເຍວ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິປາເຈຕີຕິ ສນ຺ເຕເຊຕິ. ສາ ຫິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມເນນ ຣສາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອິມໍ ກາຍໍ ປຣິປາເຈຕິ ສນ຺ເຕເຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ປູຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມູປນິສ຺ສຍາຍ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທເຫຕຸກາຍ ຈ ສຣີເຣ ວຓ຺ຓສມ຺ປທາຍ ເຕໂຊຘາຕຸ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ປເຄວ ອຸຕຸອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາຍ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຕໂຊຘາຕູຕິ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ອາວຫຕີ’’ຕິ.

ສມຸທີຣຓວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທີຣຓໍ ອນຸເປລ຺ລນໍ, ວິໂສສນນ຺ຕິ ເກຈິ. ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕາປາທນໍ, ອຸປ຺ປີລນນ຺ຕິ ເອເກ. ຕາຍາຕິ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ. ອປຣາຍາຕິ ສມຸທີຣຓລກ຺ຂຓາຍ. ສາ ຫິ ເປລ຺ລນສຠາວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສມພ຺ຠາຫໂຕ’’ຕິ. ສມພ຺ຠາຫນຎ຺ຈ ຣູປກລາປສ຺ສ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາໂວ. ອວຆຏ຺ຏນໍ ອາສນ຺ນຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ລາເຬຕີຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ຈຸຓ຺ຓໂຕ ມນສິກາໂຣ ອາຄໂຕ, ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘາຕຸຍນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວິຍ ຍນ຺ຕຣູປກໍ ອສຕິປິ ກຕ຺ຕຸຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ຈິຕ຺ຕວເສນ ຘາຕຸມຍໍ ຍນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຘາປິ ມນສິກາຣວິຘິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໕໐. ຍທິປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ລກ຺ຂຓາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ, ຕຖາປິ ເຕ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລກ຺ຂຓາທິໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓເມຕິສ຺ສາຕິ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ. ນນຸ ຈ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕເມວ ປຖວີຘາຕູຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ວິຎ຺ຎາຕາວິຎ຺ຎາຕສທ຺ທຕ຺ຖຕາວເສນ ອຠິນ຺ເນປິ ຘມ຺ເມ ກປ຺ປນາສິທ຺ເຘນ ເຠເທນ ເອວໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ເອວໍ ຫິ ອຕ຺ຖວິເສສາວໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ລກ຺ຂິຍມານາ ຘາຕຸ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຕິຏ຺ຐານຣສາຕິ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາວກິຈ຺ຈາ. ຕໂຕ ເອວ ເນສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາກາເຣນ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ປທຏ຺ຐານໍ ປເນຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຘມ຺ມຕາຍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ສາຘາຣຓຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ວາ ທູຣກາຣຓໍ ວິຍ. ຍຖາ ວາ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາທີສຸ ຣສາທິນາ ອຎ຺ເຎສໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍວນ຺ຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປທຏ຺ຐານໍ ອຸທ຺ຘຏໍ, ນ ເອວມິຘ. ອິຘ ປນ ຘາຕູນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວິເສສວິຠາວນປຣາຍ ໂຈທນາຍ ອຎ຺ຎຘມ຺ມຠູຕໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພ຺ຣູຫນຣສາຕິ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ວຑ຺ຒນກິຈ຺ຈາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ເນສໍ ປີຓິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ພາຫິຣອຸທກໍ ວິຍ ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓສ຺ສ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ມທ຺ທວານຸປ຺ປທານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ພາຫິຣຄ຺ຄິ ວິຍ ຊຕຸໂລຫາທີນໍ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ມຸທຸຠາວານຸປ຺ປທານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອຠິນີຫາໂຣ ຠູຕສງ຺ຆາຏສ຺ສ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ, ນີຫຣຓໍ ວາ ພີຊໂຕ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ວິຍ.

໓໕໑. ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາວ ກມ຺ມາທິວເສນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ກທາຈິ ອຸຕຸໂຕ, ກທາຈິ ຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອວເສສາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ເກສາທໂຍ ຈຕຸວີສຕິ, ອາທິໂຕ ຕໂຍ ເຕໂຊໂກຏ຺ຐາສາ, ປຎ຺ຈ ວາໂຍໂກຏ຺ຐາສາ ຈາຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ. ສພ຺ເພປີຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ກມ຺ມາທິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ເກສາທີນມ຺ປິ ຫິ ມໍສໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຠາໂຄ ກມ຺ມາຫາຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນວ ໂຫຕີຕິ.

໓໕໒. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໂຕຕິ ວິເສສສາມຎ຺ຎໂຕ. ຘມ຺ມານໍ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຕາ ນານຕ຺ຕໍ, ສມານຕາ ເອກຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາສມ຺ປີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ. ສລກ຺ຂຓາທິໂຕຕິ ສກໍ ລກ຺ຂຓໍ ສລກ຺ຂຓໍ, ຕໂຕ ສລກ຺ຂຓາທິໂຕ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານໍ ວິຍ ມຸທຸສຓ຺ຫຜຣຸສຠາວາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາທິວເສນ ນານຕ຺ຕຠູຕານ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ເອກຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ? ນ, ‘‘ອຎ຺ຎາ ເອວ ຘາຕຸໂຍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາ, ອຎ຺ຎາ ອຸຕຸອາທິສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິກໍ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວຈນໂຕ. ເອຕາສໍ ຘາຕູນໍ. ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ. ກິມ຺ປເນຕໍ ຣຸປ຺ປນໍ ນາມ? ຍາ ສີຕາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສຕິ ໂຍ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາໂວ, ຕໍ ຣຸປ຺ປນໍ. ອນຕີຕຕ຺ຕາຕິ ອປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ.

ມຫນ຺ຕປາຕຸຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ສສມ຺ຠາຣຘາຕຸວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ມຫາວິກາຣຕາ ມຫາຠູຕສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຘາຕຸວເສນ, ມຫາປຣິຫາຣຕາ, ມຫຕ຺ຕວິຊ຺ຊມານຕາ ຈ ອຸຠຍວເສນາຕິ. ຠູຕສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ເອຕານີ’’ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ມຫນ຺ຕານິ ປາຕຸຠູຕານິ ອເນກສຕສຫສ຺ສ ຣູປກລາປສງ຺ຆາຏຕາຍ ສມູຫວເສນ, ສນ຺ຕຕິວເສນ ຈ ອປຣິມິຕປຣິມາຓານໍ, ອເນກໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ທສສຫສ຺ສານິ. ເທວທານວາທີນໍ ຕິຄາວຸຕາທິສຣີຣວເສນ ມຫນ຺ຕານິ ປາຕຸຠູຕານິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ມຫນ຺ຕານິ ຠູຕານິ ຊາຕານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານີຕິ ມຫາຠູຕານີຕິ. ອເນກາຠູຕວິເສສທສ຺ສເນນ, ອເນກພ຺ຠຸຕທສ຺ສເນນ ຈ ອເນກຈ຺ຉຣິຍທສ຺ສນວເສນ ມຫນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຸໂຕ, ມຫນ຺ຕານິ ວາ ອຠູຕານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ມຫາຠູໂຕ, ມາຍາກາໂຣ. ຍກ຺ຂາທໂຍ ຊາຕິວເສເນວ ມຫນ຺ຕາ ຠູຕາຕິ ມຫາຠູຕາ, ນິຣຸຬ຺ໂຫ ວາ ອຍໍ ເຕສຸ ມຫາຠູຕສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຖວີອາທໂຍ ປນ ວຎ຺ຈກຕາຍ, ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ມຫາຠູຕາ ວິຍ ມຫາຠູຕາ. ຠູຕສທ຺ທສ຺ສ ອຸຠຍລິງ຺ຄຕາຍ ນປຸໍສກຕາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ວຎ຺ຈກຕາ ສຍໍ ອນີລາທິສຠາວານິ ຫຸຕ຺ວາ ນີລາທິສຠາວສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນໍ, ອນິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສຠາວາເນວ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນໍ. ຕຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ ອຏ຺ຐິຕານໍເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ອວຏ຺ຐານໂຕ ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາ. ຍທິ ຫິ ອິມາ ຘາຕຸໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາ, ນ ສກິຈ຺ຈກຣາ ສິຍຸໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸປ຺ປເວສນໂຕ, ອຖ ພຫິ ຐິຕາ ວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕາ ສິຍຸໍ. ຕຖາ ສຕິ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕວາໂທ ຫາເຍຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ຐານາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຕິຏ຺ຐານາທິນາ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈວິເສເສນ ເສສານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸປກາຣິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍນ ສຫຊາຕາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ມນາເປຫີຕິ ມໂນຫເຣຫິ ຈາຕຸຣິຍວນ຺ເຕຫິ. ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານວິກ຺ເຂເປຫີຕິ ກາຬສາມຕາທິວຓ຺ເຓຫິ, ປຸຖຸລວິວຣກິສຕາທິສຓ຺ຐາເນຫິ, ຫຕ຺ຖຠມຸກາທິວິກ຺ເຂເປຫິ ຈ. ສຣສລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຠາວຠູຕໍ ລກ຺ຂຓໍ, ສກິຈ຺ຈກໍ ວາ ສຠາວໍ.

ມຫາປຣິຫາຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕຫິ…ເປ… ຠູຕານິ, ມຫາປຣິຫາຣານິ ວາ ຠູຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມຕ຺ເຖ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທສ຺ສ ປຣິຫາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຠູຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ຫີຕິ ຕໂຕ ເອວ ວິກາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຕໍ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠູມິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈິມໂຕຕິ ອຄ຺ຄິສ຺ສ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ເອກໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ເສກໍ ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຓາເຂຕ຺ຕຠາເວນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ວິລີຍຕີຕິ ວິປຕ຺ຕິກຣເມຆາຠິວຸຏ຺ເຐນ ຂາຣຸທເກນ ລວຓໍ ວິຍ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ວິທ຺ຘໍສຕິ. ກຸປິເຕນາຕິ ຂຸຠິເຕນ. ວິກີຣຕີຕິ ວິຘມຕິ ວິທ຺ຘໍສຕິ.

ອນຸປາທິນ຺ເນສຸ ວິກາຣມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປາທິນ຺ເນສຸ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຏ຺ຐມຸເຂນ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກຏ຺ຐມຸເຂນ ສປ຺ເປນ ຑຏ຺ໂຐ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ໂສ ກາໂຍ ກຏ຺ຐມຸເຂວ ໂຫຕິ, ກຏ຺ຐມຸຂມຸຂຄໂຕ ວິຍ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ໂສ ‘‘ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ກຏ຺ຐມຸເຂນ ຑຏ຺ໂຐປິ ກາໂຍ ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປເນວ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອວິຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ກາໂຍ ສພ຺ພທາ ກຏ຺ຐມຸຂມຸຂຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວາ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ກຏ຺ຐມຸເຂນ ຑຏ຺ໂຐ ກາໂຍ ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ວາ, ນ ວາ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທວເສນ, ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ປນ ມນ຺ຕາຄທຣຫິໂຕ ໂສ ກາໂຍ ກຏ຺ຐມຸຂມຸຂຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ເອກນ຺ຕປຕ຺ຖທ຺ໂຘຕິ.

ປູຕິໂຍຕິ ກຸຖິໂຕ. ສນ຺ຕຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ ຕຕ຺ໂຕ ສມຸປ຺ປນ຺ນທາໂຫ. ສຎ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ໂນ ປຣມາຓຸເຠທສຎ຺ຈຸຓ຺ໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປເສນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຣີຣໍ ວິຍ. ມຫາວິກາຣານິ ຠູຕານີຕິ ມຫາວິກາຣວນ຺ຕານິ ຠູຕານິ ມຫາຠູຕານີຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປາກຏານິປິ ວິປລ຺ລາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ວິນາ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕານິ ຫິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ. ‘‘ອມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ເຕສໍ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ມຫນ຺ຕານິ ເອຕານີ’’ຕິ ຊານາຕີຕິ ມຫາຠູເຕກເທສຕາທີຫິ ວາ ກາຣເຓຫິ ມຫາຠູຕານິ. ເອຕາ ຫິ ຘາຕຸໂຍ ມຫາຠູເຕກເທສໂຕ, ມຫາຠູຕສາມຎ຺ຎໂຕ, ມຫາຠູຕສນ຺ນິສ຺ສຍໂຕ, ມຫາຠູຕຠາວໂຕ, ມຫາຠູຕປຣິໂຍສານໂຕ ຈາຕິ ອິເມຫິປິ ກາຣເຓຫິ ‘‘ມຫາຠູຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາຠູເຕກເທສໂຕຕິ ‘‘ຠູຕມິທນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໑) ຫິ ອວິເສເສນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ‘‘ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິທໍ ກາມຠເວ, ຣູປຠເວ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ, ເອກຈ຺ເຈ ຈ ສຎ຺ຎີຠເວ ປວຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕໍ ມຫາວິສຍຕາຍ ‘‘ມຫາຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ປຖວີອາທໂຍ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຕສ຺ສ ມຫາຠູຕສ຺ສ ເອກເທສຠູຕາ ‘‘ມຫາຠູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສມຸທາເຍສຸ ຫິ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣາ ອວຍເວສຸປິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ, ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ ຈ. ມຫາຠູຕສມຎ຺ຎໂຕຕິ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາທາຣູປານີຕິ ຠູຕານິ, ປຖວີອາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ. ສາ ປນາຍເມຕາສຸ ຠູຕສມຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປາທາຣູປານໍ ອວິປຣີຕຏ຺ຐາ, ໂລກສ຺ສ ເຈຕາ ພຫູປກາຣາ, ຈກ຺ຂຸສມຸທ຺ທາທີນໍ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ຈາຕິ ມຫນ຺ຕານິ ຠູຕານີຕິ ສມຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ມຫາຠູຕສນ຺ນິສ຺ສຍໂຕຕິ ມຫນ຺ຕານໍ ມຫານຸຠາວານໍ ມຫາສມ຺ມຕມນ຺ຘາຕຸປ຺ປຠຸຕີນໍ ຣຎ຺ຎໍ, ສກ຺ກາທີນໍ ເທວານໍ, ເວປຈິຕ຺ຕິອາທີນໍ ອສຸຣານໍ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ຄຸຓໂຕ ວາ ມຫນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ສາວການໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ວາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠູຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍຠູຕຕາຍ ມຫນ຺ຕາ ຠູຕາ ເອເຕສູຕິ ມຫາຠູຕາ. ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ຫິ ເນສໍ ກາໂຍຕິ. ມຫາຠູຕຠາວໂຕຕິ ພຫຸຠູຕຠາວໂຕ. ອຍໍ ຫິ ມຫາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ພຫຸຠາເວ ທິສ຺ສຕິ. ປຖວີອາທໂຍ ຈ ຘາຕຸໂຍ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອຕ຺ຕຠາເວ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປເຠທາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫນ຺ຕາ ພຫູ ອເນກສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທາ ຠູຕາຕິ ມຫາຠູຕາ. ມຫາຠູຕປຣິໂຍສານໂຕຕິ ມຫາຠູຕສ຺ສ ວເສນ ປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ;

ໂຍ ຈ ກາລຆໂສ ຠູໂຕ, ສ ຠູຕປຈນິໍ ປຈີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐) –

ຫິ ເອວມາທີສຸ ຂີຓາສໂວ ‘‘ຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິກຕາຍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ‘‘ຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອິຕເຣ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ໂວຫາຣໍ ອນຕີຕຕ຺ຕາ. ຠູໂຕ ເອວ ອິຘ ປູຊາວເສນ ‘‘ມຫາຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ມຫາຂີຓາສໂວ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ ຈ. ອິມາສຎ຺ຈ ຘາຕູນໍ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາຠູຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕາເນ ປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ຕິ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ. ຕສ຺ມາ ມຫາຠູເຕ ຠູຕາ ປຣິໂຍສານໍ ປຕ຺ຕາຕິ ມຫາຠູຕາ ປຸຣິມປເທ ຠູຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ. ເອວເມຕາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາຠູເຕກເທສຕາທີຫິ ມຫາຠູຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຖວີອາທີນໍ ກກ຺ຂຬປຄ຺ຆຣຓາທິວິເສສລກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຘາຕຸລກ຺ຂຓານໍເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຘາຕຸລກ຺ຂຓໍ ອນຕີຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ຫິ ສາມຎ຺ຎປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິເສໂສ, ວິເສສນິຣເປກ຺ຂໍ ວາ ສາມຎ຺ຎໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຕມຕ຺ຖາເປກ຺ຂໂຕ ເຠທໍ, ສສາມຎ຺ຎໍ ຊຫາຕິ ໂນ;

ຄຓ຺ຫາຕິ ສໍສຍຸປ຺ປາທາ, ສເມເວກຕ຺ຖກໍ ທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ.

ສລກ຺ຂຓຘາຣເຓນ ຈາຕິ ເຍນ ສລກ຺ຂຓຘາຣເຓນ ‘‘ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸຠຍຖາປິ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຕາຍ ເອວ ວິຠາວນໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຉຘາຕຸໂຣຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິໂສ, ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ອຣູປານໍ ຂຓໂຕ ຣູປານໍ ຂຓສ຺ສ ນາຕິອິຕ຺ຕຣຕາຍາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຂຓານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ. ຘຣເຓນາຕິ ຐາເນນ, ປວຕ຺ຕເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ຂຓຠງ຺ຄຸຕາຍ. ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຸທຍວຍປຏິປີຬນາທິນາ ສປ຺ປຏິຠຍຕາຍ. ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ຕສາຣວິຣເຫນ.

໓໕໓. ສຫຸປ຺ປນ຺ນາວ ເອຕາຕິ ເອຕາ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ສຫ ອຸປ຺ປນ຺ນາວ ສຫ ປວຕ຺ຕມານາວ ສມານກາເລ ລພ຺ຠມານາປິ ອວກໍສໂຕ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕິເມ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐເກ, ກມ຺ມເຊສຸ ຊີວິຕນວເກຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກາທິກລາເປປິ ປເທເສນ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ປຕິຏ຺ຐາວເສນ ປຖວີ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສາ ອາພນ຺ຘນປຣິປາຈນສມຸທີຣຓວເສນ ອິຕຣາ. ເອສ ນໂຍ ເສສາສຸປິ.

໓໕໔. ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ສຠາຄາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນນຸ ປຖວິຍາປິ ລຫຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ກກ຺ຂຬໍ ມຸທຸກໍ ສຓ຺ຫໍ ຜຣຸສໍ ຄຣຸກໍ ລຫຸກ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ອາເປປິ ລຫຸຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວາຕິ? ນ, ນິປ຺ປຣິຍາຍຄຣຸຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຄຣຸຠາໂວ ເອວ ຫິ ປຖວີຘາຕຸຍາ ຄຣຸຕຣໍ ອຸປາທາຍ ລຫຸຠາໂວຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ສີຕຠາໂວ ວິຍ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ. ຍທິ ເອວໍ ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາຕິ ກຖໍ? ອຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ ລຫຸຕາກາຣໍ ອຸປາທາຍ ລພ຺ຠນໂຕ. ນ ຫິ ປຣິຈ຺ເຉທວິກາຣລກ຺ຂຓານິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນຣູປານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສສຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖສິທ຺ຘໍ ຄຣຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ສຠາຄາ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ປເທນ ‘‘ສຠາຄາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ຍຖາ ‘‘ປຸຣິມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິສຠາຄາ ຄຣຸກລຫຸກຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຈ ຄຣຸກລຫຸກຠາເວຫິ, ເອວໍ ເປຍ຺ຍຠາວາເປຍ຺ຍຠາເວຫິ ຈ ສຠາຄວິສຠາຄຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໓໕໕. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓວຕ຺ຖຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓວຕ຺ຖູນໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ. ເຍ ປນ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓວຕ຺ຖູຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕປ຺ປກາຣາ’’ຕິ ອິທໍ ພາຫິຣານໍ ຘາຕູນໍ ຍຖາ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓວຕ຺ຖຸວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອນິສ຺ສຍຕາ ຈ ອິຣິຍາປຖວິຣໂຫ ຈ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາໂຍ, ເອວໍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານຕາປີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ລກ຺ຂຓຣູປສ຺ສ ວິຍ ກຸໂຕຈິປິ ສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ຕາສໍ. ລຫຸຕາທິນິສ຺ສຍຕາປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ຘາຕູນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ຄ຺ຄຫຓໍ ຫິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ.

໓໕໖. ອິຕຣາຫີຕິ ອາໂປເຕໂຊວາຍຸຘາຕູຫິ. ເອກສງ຺ຄຫາຕິ ສຊາຕິສງ຺ຄເຫນ ເອກສງ຺ຄຫາ. ສມານຊາຕິຍານໍ ຫິ ສງ຺ຄໂຫ ສຫຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານນານຕ຺ຕາຠາວໂຕ’’ຕິ.

໓໕໗. ຕິຓ຺ຓໍ ມຫາຠູຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເຍຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ປຣິປາຈນວເສນ ອນຸປາລິຕາ, ສມຸທີຣຓວເສນ ວິຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ຈ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຫາຠູຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອວ ສນ຺ຘາຣຓວເສນ ອວສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ປຕິຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ສຫຊາຕາທິວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສາສຸປິ.

໓໕໘. ຍທິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິຕາ ເອເຕ ຘມ຺ມາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຘາຕູນໍ ອສມນ຺ນາຫາຣຕາ ທສ຺ສິຕາ ເອວ, ອຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວີຘາຕຸ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕຸ ເຈຕ຺ຖາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຍມ຺ປິ ເອໂກ ມນສິກາຣປ຺ປກາໂຣຕິ ທີເປຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕາສຸ ຘາຕູສຸ. ອຫໍ ‘‘ປຖວີຘາຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫມີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຕນິ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ຈ ອາໂຠຄາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປກາຣກສ຺ສ ວິຍ ອຸປກຕ຺ຕພ຺ພານມ຺ປິ ອາໂຠຄາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕຣານິປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພາສຸ ຘາຕູສຸ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຕກິຈ຺ຈຸປກຕ຺ຕພ຺ພເຠເທສຸ ສພ຺ເພສຸ.

໓໕໙. ປຈ຺ຈຍວິຠາຄໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມວິຠາຄໂຕ ເຈວ ປຈ຺ຈຍຠາວວິຠາຄໂຕ ຈ. ‘‘ປຈ຺ຈຍໂຕ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ປຖວີອາທີນໍ ອຎ຺ຎາສາຘາຣໂຓ ປຕິຏ຺ຐາຠາວາທິນາ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຖວີອາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຖວີອາທີນຎ຺ຈ ອນວເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາວວິຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວິເສໂສ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລໍ ຣູປຸປ຺ປາທກໍ ກມ຺ມໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປຸປ຺ປາທກໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອາຫາໂຣຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ຣູປຸປ຺ປາທໂກ ອາຫາໂຣ. ອຸຕູຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອຸຕຸ, ອຕ຺ຖໂຕ ເຕໂຊຘາຕຸ. ກມ຺ມເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານສງ຺ກຣາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕນ ອກມ຺ມຊານມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍາຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານໍ ກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ປຈ຺ຈເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ປນ ກມ຺ມຄຕິໂກວາຕິ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈິຕ຺ຕາທໂຍ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕາທິສມຸຏ຺ຐານານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອິຕເຣຕິ ຈິຕ຺ຕາທິໂຕ ອຎ຺ເຎ. ຊນກປຈ຺ຈໂຍຕິ ສມຸຏ຺ຐາປກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈໂຍ ປນ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍວ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ກຸສລາກຸສລາ ເຈຕນາ ວິປາການໍ ຂນ຺ຘານໍ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໗).

ເສສານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕາທິສມຸຏ຺ຐານານໍ. ປຣິຍາຍໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙) ອຣູປານໍເຍວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ສຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນ ວິນາ ອຠາໂວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕໍ ຊນກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍາຫາຣາທິວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐາປກຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຊນກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາຣອຸຕູສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ກມ຺ມາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ວເສນ ຘາຕູສຸ ປຈ຺ຈຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ຘາຕູນມ຺ປິ ວເສນ ປຈ຺ຈຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຕາວ ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ມຫາຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາ ປຖວີຘາຕູຕິ ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ມຫາຠູຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ກມ຺ມຊປຖວີຘາຕຸ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານໍ ອິຕຣາສນ຺ຕິ ກມ຺ມຊານໍ ອາໂປຘາຕຸອາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣການໍ ຕາສໍ ອຸປກາຣກໂຕ, ອາຘາຣຠາວໂຕ, ອຸປ຺ປາທໂຕ ຍາວ ຠງ຺ຄາຘຣຓໂຕ, ວິຄມາຠາວໂຕ ຈ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ເຈວ ປຕິຏ຺ຐາວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ໂຫນ຺ຕີ ຈ ກມ຺ມໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ, ຕາສຎ຺ຈ ນ ຊນກວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕາ ຕາສໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍ-ຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ປຖວີຘາຕຸຍາ ປນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓກິຈ຺ຈໍ ສຫຊາຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາວເສນ ຈາ’’ຕິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາພນ຺ຘນວເສນ ຈາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕິສນ຺ຕຕິມຫາຠູຕານນ຺ຕິ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣສມຸຏ຺ຐານານໍ ຈຕຸມຫາຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອໂວກິຓ຺ຓານໍ, ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ສນ຺ຕຕີຕິ ສນ຺ຕຕິຄ຺ຄຫຓໍ. ປຖວີຘາຕຸຍາ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ ນາມ ສຫຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປຕິຏ຺ຐາວເສນາ’’ຕິ. ນ ອາພນ຺ຘນວເສນາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານມຫາຠູເຕສຸ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ປຖວີຘາຕຸ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອິຕຣາສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຸກໂຣ ຕນ຺ຕິນໂຍ ເນຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕອາຫາຣ…ເປ… ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ.

ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາສຸ ຈ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ໂຖ, ຕທຸຠເຍນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານາ ຘາຕຸໂຍ ອິມິນາ ວິເສເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ.

ອິທານິ ຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ຘາຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຈຕຸຘາ ສມ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ປຏິຈ຺ຈ ເອກາວ ຘາຕຸ ຈຕຸຘາ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ຉຘາ ສມ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ປຖວີອາທີສຸ ເອເກກິສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອິຕຣາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາຕິ ອຍເມໂກ ຈຕຸກ຺ໂກ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອິຕຣາຍ ເອເກກິສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາຕິ ອຍມປໂຣ ຈຕຸກ຺ໂກ, ປຐມທຸຕິຍາ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາ, ປຐມຕຕິຍາ, ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາ, ປຐມຈຕຸຕ຺ຖາ, ທຸຕິຍຕຕິຍາຕິ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອິຕຣາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາຕິ ອຍເມໂກ ຉກ຺ໂກ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຈຕຸຘາ, ຉຘາ ຈ ປວຕ຺ຕມານານໍ ເອກກທ຺ວິກຕິກວເສນ ຕິກທຸກເອກກວເສນ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈຍວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມຸເຂເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ‘‘ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ, ຕໂຍ ມຫາຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ, ທ຺ເວ ມຫາຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ມຫາຠູຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໕໓).

ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາທານວິສ຺ສຊ຺ຊນາທິກາຍິກກິຣິຍາກຣຓສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປ຺ປີຬນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ຆຏ຺ຏນກິຣິຍາຍ ປຖວີຘາຕຸວເສນ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ສາວາຕິ ປຖວີຘາຕຸເຍວ. ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຘານຠາວໍ, ປຖວີຘາຕຸຍາ ຈ ປຘານຠາວນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາປເນປິ ສາຕິສຍກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ ປາທຏ຺ຐປນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວກ຺ເຂປນສ຺ສາຕິ ອໂຘນິກ຺ຂິປນສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຄຣຸຕຣສຠາວາຍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ສາຕິສໂຍ ພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕູ’’ຕິ. ຕຖາ ອຸທ຺ຘງ຺ຄຕິກາ ເຕໂຊຘາຕູຕິ ອຸທ຺ຘຣເຓ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕິຣິຍໍ ຄຕິກາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ ສາຕິສໂຍ ພ຺ຍາປາໂຣຕິ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ ຄຫິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຠິມຸຂໍ ປາທສ຺ສ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ປຸຣໂຕ ຫຣຓໍ. ຕໂຕ ໂຖກໍ ວີຕິກ຺ກມ຺ມ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓໍ, ປສ຺ສໂຕ ຫຣຓໍ.

ເອເກເກນ ມຸເຂນາຕິ ‘‘ປຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ປຖວີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໔໗) ວິຠຕ຺ເຕສຸ ເຕຣສສຸ ອາກາເຣສຸ ເອເກເກນ ຘາຕູນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນມຸເຂນ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອຍໍ ອຸປຈາຣສມາຘິ. ກຖໍ ປນສ຺ສ ວວຕ຺ຖານປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໖໐. ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ຠາວນາຍ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຎ຺ຎຕໍ ອວຄາຫຕີຕິ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕາທສ຺ສເນນ ຣູປກາຍສ຺ສ ອນຕ຺ຕກຕໍ ວວຕ຺ຖາປຍໂຕ ຕທນຸສາເຣນ ນາມກາຍສ຺ສາປິ ອນຕ຺ຕກຕາ ສຸປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕໍ ປຣິໂຍຄາຫຕິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ສຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ໂປໂສ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ອຍາຖາວສຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຆາເຕຕິ ສມູຫນຕິ. ວາຬມິຄຍກ຺ຂຣກ຺ຂສາທິວິກປ຺ປໍ ອນາວຊ຺ຊມາໂນຕິ ສສນ຺ຕາເນ ວິຍ ປຣສນ຺ຕາເນປິ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕາຍ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວ ວິຍ ‘‘ອິເມ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ວາຬມິຄາ, ອິເມ ຍກ຺ຂຣກ຺ຂສາ’’ຕິ ເອວມາທິວິກປ຺ປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຠຍເຠຣວໍ ສຫຕິ ອຠິຠວຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປນາປຊ຺ຊນໍ ຫິ ຠຍເຠຣວສຫນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຆາໂຕ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ນິຄ຺ຆາໂຕ ທີນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ. ມຫາປຎ຺ໂຎ ຈ ປນ ໂຫຕິ ຘາຕຸວເສນ ກາເຍ ສມ຺ມເທວ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ກຣຓໂຕ. ຕຖາ ຫິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘິຈຣິຕສ຺ສ ອນຸກູລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຄຕິປຣາຍໂຓ ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອປຣິປກ຺ກຕາຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກູນວີສຕິຠາວນານຍປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ

ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານນິທ຺ເທສສ຺ສ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໖໑. ‘‘ໂກ ສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປາທິປຸຈ຺ຉາ ຍາວເທວ ວິຠາຄາວໂພຘນຕ຺ຖາ. ສຣູປາທິໂຕ ຫິ ຎາຕສ຺ສ ປເຠໂທ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ສງ຺ເຂປປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ, ວິຕ຺ຖາຣວິຘິນາ ຈ ສງ຺ເຂປວິຘິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ‘‘ສມາຘິສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໍ ຠາວນານຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ໂກ ສມາຘີ’’ຕິອາທິນາປິ ສມາຘິສ຺ເສວ ປກາຣເຠໂທ ທສ຺ສີຍຕິ, ຠາວນານິສໍໂສປິ ຠາວນານຍນິສ຺ສິໂຕ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໍ ຠາວນານຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕຕິ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທາທິກສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓປ຺ປກາຣໂຕ ເຈວ ສພ຺ພກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາວິຠາວນໂຕ ຈ.

‘‘ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ສມຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ທຸວິໂຘເຍວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສມາຘີຕິ ໂລກິຍສມາຘິໍ ອາຫ. ທສສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສູຕິ ຍານິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸປຈາຣາວຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ທສ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ, ເຕສຸ. ອປ຺ປນາປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ເຕສູຕິ ອປ຺ປນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຌານານໍ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ. ເອກຄ຺ຄຕາຕິ ເອກາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍ, ນານາວຊ຺ຊນວີຖິຍຎ຺ຈ ເອກຄ຺ຄຕາ. ອວເສສກມ຺ມຏ຺ຐາເນສູຕິ ‘‘ອປ຺ປນາວຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕິໍສກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ.

ສມາຘິອານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໒. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂວິຫາໂຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ. ກາມໍ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ ວິຠາວິໂຕ, ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ປເທນ ອຸປຈາຣສມາຘິໂນປິ ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ປນາສມາຘິຠາວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ໂຂ ປເນເຕຕິ ເອເຕ ພາຫິຣກຠາວິຕາ ຌານຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາມຕ຺ຕກຣາ. ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ‘‘ສລ຺ເລຂາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ສລ຺ເລຂນປຏິປທາ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ສາສເນ ປນ ອວິຫິໍສາທໂຍປິ ສລ຺ເລຂາວ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຕ຺ຕາ.

ສມ຺ພາເຘຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ປຣມສມ຺ພາເຘ ອຕິວິຍ ສງ຺ກຏຏ຺ຐານຠູເຕ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ເຕ. ໂອກາສາຘິຄມນເຍນາຕິ ອຕ຺ຖປຏິລາຠໂຍຄ຺ຄສ຺ສ ນວມຂຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂອກາສສ຺ສ ອຘິຄມນເຍນ. ຕສ຺ສ ຫິ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ອປ຺ປນາຘິຄມມ຺ປິ ອນຘິຄມຍມາໂນ ສໍເວຄພຫຸໂລ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຈາຣສມາຘິມ຺ຫິເຍວ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສີຆໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສມຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາປາທກນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຠິຎ຺ຎາຎາຓປາທກຠູຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອິມິນາ ປກາເຣນ ວຸຕ຺ຕນຍາ’’ຕິ ເສສາຠິຎ຺ຎານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຕິ ສຕິ ອາຍຕເນຕິ ປຸຣິມຠວສິທ຺ເຘ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄມສ຺ສ ກາຣເຓ ວິຊ຺ຊມາເນ. ອຠິຎ຺ຎາຘິຄມສ຺ສ ຫິ ອຘິກາໂຣ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສີຠາໂວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສຕິ ສຕິ ອາຍຕເນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໘; ອ. ນິ. ໓.໑໐໒). ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສາຕິ ວກ຺ຂມານວິຠາຄາຍ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສ຺ສ. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຠາເວຕພ຺ພສ຺ສ ເຈວ ວິຠາເວຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ. ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຘມ຺ເມ. ສກ຺ຂິຠາວາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ຠພ຺ໂພ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ຕໍ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ.

ຕໍ ຕໍ ຠວຄມິກມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍປິ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕູປຈິຕຠາເວເນວ ຠວປຕ຺ຖນາກິຈ຺ຈໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປຕ຺ຖຍມານາ ວາ’’ຕິ. ສຫ ພ຺ເຍຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫາໂຍ, ອິຘ ປນ ເອກຠວູປໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ, ຕໍ ສຫພ຺ຍຕໍ.

ກິໍ ປນ ອປ຺ປນາສມາຘິຠາວນາເຍວ ຠວວິເສສານິສໍສາ, ອຸທາຫຸ ອິຕຣາປີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຸປຈາຣສມາຘິຠາວນາປີ’’ຕິອາທິ.

ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂຕານໍ ນິພ຺ພຸຕິໍ. ຣູປຘມ຺ເມ ປຣິຍາປນ຺ນາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາເວນ ອສນ຺ຕສມາວ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຕິ ອິມາຫິ ອຏ຺ຐຫິ, ອຏ຺ຐຫິ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄຜລຎາເຓຫີຕິ ເອວໍ ໂສຬສຫິ. ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຣູປຊ຺ຌານານໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປຊ຺ຌານານຎ຺ຈ ວເສນ ເອວໍ ນວຫິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຣູປຊ຺ຌານສມາຘີ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປຊ຺ຌານສມາຘີ, ອຸຠເຍສໍ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ນວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມາຘິຠາວນາໂຍເຄຕິ ສມາຘິຠາວນາຍ ອນຸໂຍເຄ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນ, ສມາຘິຠາວນາສງ຺ຂາເຕ ວາ ໂຍເຄ. ໂຍໂຄຕິ ຠາວນາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍຕີ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒).

໓໖໓. ສມາຘິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສີລໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ສມາຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ເອກາທສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.