📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄ-ມຫາຏີກາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໑໒. ອິທ຺ຘິວິຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອຠິຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ອນນ຺ຕຣສມາຘິກຖາຍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິຠາວນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນວິເສເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຖິຣຕຣຠາໂວ, ວິປສ຺ສນາຠາວນາສຸຂຕາ ຈ ສມາຘິຠາວນາຍ ອານິສໍໂສ ເອວ, ຕຖາປິ ປຎ຺ຈ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິຠາວນາຍ ອານິສໍສຠາເວນ ປາກຏາ ປຎ຺ຎາຕາຕິ ຕາສໍເຍວ ວເສນ ໂຍຄິໂນ ອຘິຄຕານິສໍສຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈຸທ຺ທສຘາ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນນ ຖິຣຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ວສີຠາໂວປິ ສມາຘິສ຺ເສວ ວສີຠາໂວ, ຕຖາ ຈ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔) ວຈນໂຕ ‘‘ສຸເຂເນວ ປຎ຺ຎາຠາວນໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສມາຘິຠາວນາຍ ອານິສໍສລາໂຠ ຖິຣຕຣຕາ, ສຸເຂເນວ ຈ ປຎ຺ຎາຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາກຖໍ ຕາວ ອາຣຠິສ຺ສາມ, ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ໂອກາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຠຄວຕາ ປຎ຺ຈ ໂລກິກາຠິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານມຕ຺ຕເມວ ອິຘ ສາສເນ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ນປິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິປຓີຕປຓີຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖຎ຺ຈ.

ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປກຕິວຓ຺ຓຊຫນກິຣິຍໍ, ອິທໍ ອິທ຺ຘີສຸ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ປຘານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທ຺ຘິໍ ວິກຸພ຺ພນຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິກຸພ຺ພນສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາກາສກສິຓວເສນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອາໂລກກສິຓຎ຺ຈ ໂອທາຕກສິຓນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂອທາຕກສິຓປຣິຍນ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກສິຓານຸໂລມາທິຈິຕ຺ຕປຣິທມນວິຘິໂນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອາກາສນິມ຺ມານາທິອຕ຺ຖໍ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ. ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ກສິເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ກສິຓານຸໂລມໂຕຕິ ກສິຓປຏິປາຏິໂຕ, ປຏິປາຏິ ຈ ເທສນາວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຌານານຸໂລໂມ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິວເສນປິ. ອຸກ຺ກມນໍ ອຸກ຺ກນ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກນ຺ຕເມວ ອຸກ຺ກນ຺ຕິກໍ, ຌານສ຺ສ ອຸກ຺ກນ຺ຕິກໍ ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໍ, ຕໂຕ, ຌານລງ຺ຆນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ອງ຺ຄາຕິກ຺ກມໂຕ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິທເມຕພ຺ພໍ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍຕ຺ຖິຈ຺ຉກໍ ຌານານໍ ສມາປຊ຺ຊນາທິສຸຂຕ຺ຖໍ, ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວິສວິຕາ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ.

໓໖໖. ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ກິໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອຸທາຫຸ ເອເກກນ຺ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ວິເສໂສ ນ ສິຍາ, ອຖ ເອເກກໍ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ. ນາຍໍ ໂທໂສ ອາໂຠຄວເສນ ເຕສໍ ວິເສສສິທ຺ຘິໂຕ. ຍທາ ຫິ ກສິຓານຸໂລມເມວ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກສິເຓ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໍ, ຕທາ ກສິຓານຸໂລໂມ. ຍທາ ປນ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິນາ ນເຍນ ກສິຓານຸໂລມອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິອາທີນມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ກສິຓານຸໂລມໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕປຣິທມນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕເຖວາຕິ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐສຸ ກສິເຓສຸ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸປສໍຫາຣຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ປຏິໂລມໂຕ ເຈຕ຺ຖ ປຏິປາຏິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິໂລມກ຺ກເມນາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປຐມໍ ໂອທາຕກສິເຓ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕກສິເຓຕິ ຍາວ ປຖວີກສິຓາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ພຫຸລາກາຣມາຫ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຖວີກສິເຓເຍວ. ຕໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ ຕຕິຍຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາລໍ. ຕເທວາຕິ ປຖວີກສິຓເມວ. ຕໂຕ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຖວີກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕິຕອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ຕໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຠາເວ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ປຖວີກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສກສິຓໍ ປຖວີກສິຓປກ຺ຂິກເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກສິຓໍ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐສຸ ກສິເຓສຸ ກສ຺ສຈິ ອຸກ຺ກມນໍ ອິຘ ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ກສິຓໍ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕໍ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ອຸກ຺ກມນສ຺ສ ຈ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ກສິຓ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປກາຣໍ ສຫ ນິສ຺ສເຍນ ເສສກສິເຓສຸ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ອາໂປກສິຓາທິ…ເປ… ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ປຐມຊ຺ຌານມູລກໍ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິມູລກມ຺ປິ ຕໍ ຍຖາຣຫໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ.

ຕເທວາຕິ ປຐມຊ຺ຌານເມວ. ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິເກປິ ອາໂປກສິຓາທິມູລິກາ ໂຍຊນາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຍຖາຣຫໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິມູລິກາ.

ໂລຫິຕກສິຓໂຕ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ໂລຫິຕກສິຓໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຆາຏເນນ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ອມນສິກາເຣນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອປຄມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ.

ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ. ນ ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ຕານິ ປຖວີກສິເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິວຈເນ ‘‘ນີລກສິຓໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາເຍນ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຍຖາ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິ ຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ເອວ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຫິ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພກສິເຓສຸ ເອກສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນໍ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິກໍ ນາມາ’’ຕິ.

ຍຖາ ປນ ‘‘ສພ຺ພກສິເຓສູ’’ຕິ ອິມິນາ ອາກາສວິຎ຺ຎາຓກສິຓານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຘ ອຏ຺ຐນ຺ນໍເຍວ ກສິຓານໍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ‘‘ເອກໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິທມນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານານໍ ວເສນ ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປີຕກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ຍໍ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປີຕກສິຓໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສທ຺ວເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກນ຺ຕຣິກວເສນາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ. ອນ຺ຕຣເມວ ອນ຺ຕຣິກໍ, ເອກຊ຺ຌໍ ອນ຺ຕຣິກໍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕຣິກໍ, ຌານສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ຍຖາ ອງ຺ຄານໍ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຎ຺ຎຖາ ວິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສມາປຊ຺ຊນວເສນາຕິ. ໂສ ປນ ວິເສໂສ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ເຕສໍ ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓານໍ ສມຕິກ຺ກມນວເສນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກນ຺ຕຣິກວເສນ ອງ຺ຄານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ຌານໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອງ຺ເຄສຸ, ‘‘ອິທໍ ປຖວີກສິຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ເອກຊ຺ຌໍ ເຕສໍ ວວຕ຺ຖາປເນ ນ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍໍ ວິຘິ ນາຠໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກາທີສຸ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ, ອນຸໂລມປຏິໂລມກ຺ກເມນ ຈ ເອກນ຺ຕຣິກຠາເວນ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ຌານາທີນໍ ອຸກ຺ກມນໍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ເຕຫິ ນເຍຫິ ວິນາປິ ຈິຕ຺ຕປຣິທມນໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ປປຎ຺ຈປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວາ ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໖໗. ອຠາວິຕຠາວໂນ ຌານາຠິຎ຺ຎາສຸ ອກຕາຘິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍຣຫິໂຕປີຕິ ເກຈິ. ອາທິຠູຕໍ ໂຍຄກມ຺ມໍ ອາທິກມ຺ມໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ປຸພ຺ເພ ອກຕປຣິຈໂຍ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍຄາວຈໂຣ’’ຕິ. ກສິຓປຣິກມ຺ມມ຺ປິ ຠາໂຣຕິ ໂທສວິວຊ຺ຊນາທິວິຘິນາ ກສິຓມຓ຺ຑເລ ປຏິປຕ຺ຕິ ຍາວ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ, ຕມ຺ປິ ນາມ ຠາໂຣ, ປເຄວ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນໍ. ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຠາວນຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ນ ຫິ ຠາວນາຍ ວິນາວ ນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ ລພ຺ຠຕິ. ເກຈິ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕາທິສາປິ ພຫູ ໂຫນ຺ເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປນາຘິຄໂມ ຠາໂຣ’’ຕິ. ອປ຺ປນາຘິຄໂມຕິ ວາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຄມມາຫ. ອຎ຺ໂຎວ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ອຎ຺ໂຎ ອຠິຎ຺ຎານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິທມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ນາມ ຠາໂຣ’’ຕິ. ຂິປ຺ປໍ ນິສນ຺ຕິ ນິສາມນໍ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປຖວີກສິຓາທິຌານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິ, ສີຆຕຣໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິຠາໂວ. ອມ຺ພຕຣຸນິຈິຕໍ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີຫິ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐານໍ ເຖຣມ຺ພຕ຺ຖລໍ. ຍຖາ ປຏິປກ຺ຂວິຊຍາຍ ໂຍຘາຊີວາ ນິມ຺ມລເມວ ອສິໂຕມຣາທິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນາປິ ກິເລສວິຊຍາຍ ນິມ຺ມລາວ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວຕິ ອິຘ ປຣສ຺ສ ອຸປທ຺ທວູປສມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ຫິ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິຠາວໂຕປິ ຄຣຸຕຣໍ ອຈ຺ຈາຍິກກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ວິຘາຕພ຺ພໂຕ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣນິທສ຺ສເນເນວ ສິທ຺ຘມ຺ປິ ຕໂຕ ຄຣຸຕເຣນ ອງ຺ຄາຣວສ຺ສປຣິຕ຺ຕາເຓນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຄິຣິຠຓ຺ຑວາຫນປູຊາຍ…ເປ… ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຄິຣິຠຓ຺ຑວາຫນປູຊາ ນາມ ເຈຕິຍຄິຣິມາທິໍ ກຕ຺ວາ ສກລທີເປ, ສມຸທ຺ເທ ຈ ຍາວ ໂຍຊນາ ມຫຕີ ທີປປູຊາ. ປຖວິໍ ມາເປຕ຺ວາຕິ ມາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອງ຺ຄາຣວສ຺ສໍ ຜຸລິງ຺ຄມຕ຺ເຕນປິ ຍາວ ມນຸສ຺ເສ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວເທວ ອາກາເສ ປຖວິໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ.

ພລວປຸພ຺ພໂຍຄານນ຺ຕິ ຄຣຸຕຣູປນິສ຺ສຍານໍ, ອິທ຺ຘິວິຘາທີນໍ ເຫຕຸຠູຕມຫາຠິນີຫາຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄສາວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເອກຈ຺ເຈ ມຫາສາວເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠາວນານຸກ຺ກໂມ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕປຣິທມນໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຐານາຐານຎາຓາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ເສສາຠິຎ຺ຎານເມວ. ສາວການມ຺ປິ ຫິ ຐານາຐານຎາຓາທີນິ ປເທສວເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຠາວນານຸກ຺ກມໍ ວິນາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ. ອຄ຺ຄິຘມນາທີຫີຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາປນໂກຏ຺ຏນາທີຫິ. ຍຖາ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ລາຂາກາຣາທີນໍ ລາຂາໂກຏ຺ຏນາທິໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຉນ຺ທ…ເປ… ວເສນາຕິ ‘‘ຉນ຺ທວໂຕ ເຈ ອຠິຎ຺ຎາ ສິຊ຺ຌຕິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ສິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທໍ ສີສໍ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ, ຉນ຺ທໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຠາວນາຍ ມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ຌານສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐສຸປິ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ສາຕິສຍໍ ວສີຠາວາປາທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາທິກມ຺ມິກວເສນ, ນ ກຕາຘິກາຣວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕຸ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຍໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ເຖວ ສາຕິສຍໍ ຈິຓ຺ຓວສິຕາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຕ຺ເຕ ຈິຓ຺ຓວສິນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິນາປິ ອຠິຎ຺ຎາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ຍທິ ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຸຕ຺ຕເມວ. ອເຖຕຣສ຺ສ, ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ຍຖາຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ເຍນ ວິຘິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອິທ຺ຘິວິຘນິປ຺ຜາທເນ.

໓໖໘. ຕຕ຺ຣາຕິ ຈ ຕເທວ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ປາຬິນຍານຸສາເຣເນວາຕິ ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸສຣເຓເນວ, ປາຐສໍວຓ຺ຓນານຸກ຺ກເມເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຘິຄຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາໂນ ໂຍຄີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສມາຫິເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ເຫຏ຺ຐາຌານຕ຺ຕຍາຘິຄມປຏິປາຏິສິທ຺ຘສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘານສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕ’’ນ຺ຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຈ ອຘິຄມກ຺ກມສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ. ເຍນ ສມາຘານານຸກ຺ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ລທ຺ໂຘ, ຕທຸຠຍນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍທິປິ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຄມນສມາຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘານໍ ທີເປຕິ. ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສມາຘິ ເອວ ປນ ອິທ຺ຘິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນາຕິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສພ຺ຠາເວນ. ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມູປກ຺ກິເລສປຣິສຸທ຺ຘາຍ ຫິ ປຈ຺ຈນີກສມເນປິ ອພ຺ຍາວຏາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ, ສຸວິສທາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິສີເສນ ປນ ຕຕ຺ຖ ເທສນາ ກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ’’ຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຣິໂຍທາຕຕາ ສຸຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິຆໍສເນນ ປຠສ຺ສຣຕາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ປຣິໂຍທາເຕ, ປຠສ຺ສເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຆາເຕນາຕິ ສຸຂໂສມນສ຺ສານໍ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານຎ຺ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣາຄໂທສປຈ຺ຈຍານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ. ‘‘ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຣາຄາທໂຍ ເຈຕໂສ ມລາສຸຈິຠາເວນ ‘‘ອງ຺ຄຓານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ກິເລສນຏ຺ເຐນ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ອາຫ ‘‘ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາເຍວ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ວິພາຘີຍຕິ ອຸປຕາປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ ປຄຸຓຠາວາປາທເນນ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ, ອາວຊ຺ຊນາທິນາ ປຎ຺ຈຘາ, ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ວາ ປຣິທມເນນ ວສວຕ຺ຕິຕໍ ອຸປຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເສ ວຕ຺ຕມານໍ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄຸຓຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ສຸປຣິມທ຺ທິຕໍ ວິຍ ຈມ຺ມໍ, ສຸປຣິກມ຺ມກຕາ ວິຍ ຈ ລາຂາ ມຸທຸນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂເມຕິ ວິກຸພ຺ພນາທິອິທ຺ຘິກມ຺ມກ຺ຂເມ. ຕຎ຺ຈ ອຸຠຍນ຺ຕິ ມຸທຸຕາກມ຺ມນິຍທ຺ວຍໍ.

ນາຫນ຺ຕິອາທີສຸ ນ-ກາໂຣ ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານຈິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອກມ຺ປິ ສຠາວຘມ຺ມໍ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ. ຍໍ ວສີຠາວາປາທເນນ ຠາວິຕໍ, ຕຖາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣເຓນ ພຫຸລີກຕໍ, ເອວໍ ສວິເສສມຸທຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸໍ, ກມ຺ມກ຺ຂມຕາຍ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ເຕສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ເອວມາຫາຕິ. ຍຖາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕາທໂຍ ນ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອວຏ຺ຐິຕໍ ອິຘ ‘‘ຐິຕໍ, ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຕາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ, ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ. ຍຖາ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລກ຺ຂີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິປິ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຕາຫິ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ, ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຐິເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ກາຣເຓນ ຜລໍ ນິທ຺ຘຣີຍຕິ, ເອວໍ ຜເລນາປິ ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘຣີຍຕີຕິ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ອວຏ຺ຐານໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິ. ສາ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາເວນ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ມນິຍຕາຍ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ ສທ຺ຘາທິພລານໍ ອານຸຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກໍເສນ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາພເລນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນາຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ເຫຕຸນາ ນ ອິຎ຺ຊຕິ ນ ຈລຕິ ນ ກມ຺ປຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຸປຣິ ວິເສສາວຫຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວສີຠາວາປາທນປຣິທມນສາຘເນນ ວີຣິເຍນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຠາວນາພຫຸລີກາເຣ ອສມ຺ໂມສສາຘິກາຍ, ກຸສລານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເນສມານາຍ ສຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອວິກ຺ເຂປສາຘເນນ ສມາຘາເນນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ຠາວນາຍ ອຸປກາຣານຸປກາຣຘມ຺ມານໍ ປຊານນລກ຺ຂຓາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ໂອຠາສຄຕນ຺ຕິ ຎາໂຓຠາສສຫຄຕໍ. ໂອຠາສຠູເຕນ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘານສໍວທ຺ຘິເຕນ ຎາເຓນ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຣສນ຺ໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ຕໍ ອຘິຠວຕິ, ນ ເຕນ ອຠິຠູຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປພລໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິຕຕາ, ປຣິສຸທ຺ຘຕາ, ປຣິໂຍທາຕຕາ, ອນງ຺ຄຓຕາ, ວິຄຕູປກ຺ກິເລສຕາ, ມຸທຸຠາໂວ, ກມ຺ມນິຍຕາ, ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕຕາ, ສມາຫິຕສ຺ສ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອິມານິ ອງ຺ຄານີຕິ ‘‘ສມາຫິເຕ’’ຕິ ອິມໍ ອງ຺ຄຠາເວນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕິອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຕ຺ຖໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ຕທຠິມຸຂໍ ກຣຓໂຍຄ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ.

ກາມໍ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ເອວ ປຐມຊ຺ຌານສມຘິຄໂມ, ວິຕກ຺ກາທິເກ ວູປສເມ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິສມຘິຄໂມ, ຕຖາປິ ນ ຕຖາ ເຕຫິ ທູຣີຠູຕາ ອເປຕາ ວາ ຍຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ, ເຈຕໂສ ມລີນຠາວສງ຺ຂາຕອຸປ຺ປິລາໂຠຄກເຣຫິ ນີວຣຓາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘິ, ປຣິໂຍທາຕຕາ ຈ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓ…ເປ… ປຣິໂຍທາເຕ’’ຕິ. ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຌານປຏິລາຠເຫຕຸການໍ ຌານປຏິລາຠໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມເມວ ສຕ຺ຖາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ມານມາຍາສາເຐຍ຺ຍາທີນໍ. ອຠິຊ຺ຌາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນາປິ ເຕສໍເຍວ ສງ຺ຄໂຫ. ອຠິຊ຺ຌາ ເຈຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ, ມານາທໂຍ ຈ ຕເທກຏ຺ຐາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປນ ນີວຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ, ກຖໍ ປນ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ ອິຘ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ? ‘‘ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກຸສລານໍ ປຏິປກ຺ຂາ’’ຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອປຣາມຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນໂຕ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠິຊ຺ຌາທີນ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ໂກປອປຈ຺ຈຍກອາມຣາຄພ຺ຍາປາທາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຕຖາ ປາຐສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີກາ ຈ ນີວຣຓາ ເຈວ ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ເຕສໍ ທູຣີຠາວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຠາວວິຄມໂຈທນາຍ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕ- (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໐ ອາທໂຍ) ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ລພ຺ຠຕິ, ໂອຬາຣິການໍເຍວ ປາປຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ອຘິຄຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາເຍວ ເຕ ຄຫິຕາ, ອງ຺ຄຓູປກ຺ກິເລສຕາສາມຎ຺ເຎນ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານໍ ອປທິສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕ຺ຕວເສນາຕິ. ອວສ຺ສໍ ເຈ ຕເມວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອຘິຄຕຊ຺ຌານານມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ.

ອິທ຺ຘິປາທຠາວູປຄເມນາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ປາທກຠາວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວສ຺ສ ອຸປຄມເນນ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວວເສນ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມຠາວນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ປຓີຕຠາວູປຄເມນາຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ, ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕຠາວສ຺ສ ອຸປຄມເນນ. ອຸຠຍຎ຺ເຈຕໍ ຐິຕິຍາ ກາຣຓວຈນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ຠາວນາຍ ປຓີຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຐິເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິທໍ ຐິຕິຍາ ວິເສສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐິເຕ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ອຸຠຍເມກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ສມາຫິເຕ’’ຕິ ປນ ອິທມ຺ປິ ເອກມງ຺ຄໍ. ເຕເນວສ຺ສ ປຐມວິກປ຺ປໂຕ ວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ທສອິທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໙. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນາຕິ ສິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ປຏິລາຠຏ຺ເຐນາຕິ ປາປຸຓນຏ຺ເຐນ. ຕນ຺ຕິ ກາມິຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຌານມຄ຺ຄາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ. ອິຊ຺ຌຕີຕິ ປາປຸຓີຍຕິ. ປຏິຫຣຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ປຏິປກ຺ຂໍ ຫຣຕິ ອປເນຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂໍ ຫຣຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ຍຖາ ‘‘ເວກຕໍ, ເວສມ’’ນ຺ຕິ ຈ.

ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນາຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ອຸປາຍສມ຺ປທາຍາຕິ ສມ຺ປນ຺ນອຸປາຍສ຺ສ, ຎາຍາຣມ຺ຠສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌຕີຕິ ປສເວຕິ. ສີລວາຕິ ອາຈາຣສີເລນ ສີລວາ. ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ສຸນ຺ທຣຘມ຺ໂມ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສີລວາ. ທານາທິເສສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸວເສນ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ. ປຓິທຫິສ຺ສຕີຕິ ປຕ຺ເຖສ຺ສຕິ.

ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກໍສໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຕິສຍນິປ຺ຜຊ຺ຊນປຏິລາຠສິຊ຺ຌນພຸທ຺ຘິອຕ຺ເຖ ຫິ ອິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ທສວິຘາຕິ ສພ຺ພາ ອິທ຺ຘິໂຍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸຠາວາທິກສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐຫນໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິຏ຺ຐານາ. ວິວິຘໍ ຣູປນິມ຺ມານສງ຺ຂາຕໍ ກຸພ຺ພນໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ວິກຸພ຺ພນາ. ມໂນມຍາຕິ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາວໂຕ ມໂນມຍາ. ຎາຓສ຺ສ ວິປ຺ຜາໂຣ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ. ອຣິຍານໍ ອຍນ຺ຕິ ອຣິຍາ. ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ກມ຺ມວິປາກໂຕ ຊາຕາ ອິທ຺ຘິ ກມ຺ມວິປາກຊາ. ສາຕິສຍປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຫຕິ, ອິຕຣາ ຍທາ ຕທາ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປຈ຺ຈນກາເລຕິ ເອວໍ ວາ ອິມາສໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຖພ຺ພນວິຊ຺ຊາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາມຍາ. ສມ຺ມາປໂຍໂຄ ອຸປາຍປໂຍໂຄ ຎາຍາຣມ຺ໂຠ.

໓໗໐. ປກຕິຍາ ເອໂກຕິ ສຠາເວນ ເອໂກ. ພຫຸກນ຺ຕິ ພຫຸໍ. ເຕນ ອຄ຺ຄຫິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພສ຺ສ ອເນກຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິກມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ອາໂຠເຄນ ອາຠຸຊຕິ ຠາວິຣູເປ ເຕນ ປຣິກມ຺ມມນສິກາເຣນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຕຖາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ພຫຸເກ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສເຫວ ພຫຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ພຫຸຠາວາປາທກໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວນ຺ຕິ ປກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ, ເຕນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຘິຏ຺ຐານວເສນາຕິ ‘‘ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ.

໓໗໑. ປກຕິວຓ຺ຓນ຺ຕິ ປກຕິສຓ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຕິກຣູປໍ. ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນປຸພ຺ພກສ຺ສ ກຸມາຣກວຓ຺ຓາທິວຓ຺ຓວິກາຣສ຺ສ ວເສນ.

໓໗໒. ອິມມ຺ຫາ ກາຍາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ‘‘ອິມມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກຣຊກາຍາ. ອຎ຺ຎໍ ກາຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອິທ຺ຘິມຍໍ ກາຍໍ. ຕໂຕ ເອວ ອິທ຺ຘິມຍຣູປວນ຺ຕຕາຍ ຣູປິໍ. ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍໍ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນວເສນ. ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ຫິ ຍຖາ ມໂນມໂຍ ກາໂຍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ ມໂນມຍິທ຺ຘິ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖມຍເມວ ມໂນມຍິທ຺ຘີຕິ? ຣຸຬ຺ຫີເວສາ ເວທິຕພ຺ພາ ຍຖາ ‘‘ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ, ຍຖາ ວາ ‘‘ໂຄສມຎ຺ຎາ ວິສາຓາທິມຕິ ປິຓ຺ເຑ’’. ອຖ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ, ອິທ຺ຘິມຕາ ຈ ເອກນ຺ຕສທິເສ ອິມສ຺ມິໍ ນິມ຺ມາເນ ສຸປາກໂຏ ມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຠາໂວຕິ ຍຖາ ສາຕິສໂຍ ມໂນມຍໂວຫາໂຣ, ນ ຕຖາ ອຎ຺ຎາສຸ ອຘິຏ຺ຐານວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘີສຸ ສມຎ຺ຎນ຺ຕຣວນ຺ຕາສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໗໓. ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ຕໂຕປິ ວາ ປຸພ຺ເພ ອນ຺ຕິມຠວິກສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຈ຺ຉາ ວາ ຍາວ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານາ. ຕງ຺ຂເຓ ວາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິສມເຍ. ຎາຓານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິເສໂສຕິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ, ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ອາໂລກກຣຓສມຕ຺ຖຕາ ວິຍ ຕສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຫາຕພ຺ພປຫານຠາເວຕພ຺ພຠາວນາປາຣິປູຣິສງ຺ຂາໂຕ ວິເສໂສ. ວຕ຺ຖູນິ ປນ ອນນ຺ຕຣາຍຕາວເສນ ອາຄຕານິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ພລວວິປສ຺ສນາຍ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນສ຺ສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ຈ ປກິຓ຺ຓກສມ຺ມສນວາເຣ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ປຫານຏ຺ໂຐ ອິຊ຺ຌຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ກາມໍ ເອຕ຺ຕກາຍ ສງ຺ເຂປກຖາຍປິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕວ, ວິຕ຺ຖາຣກຖາຍ ປນ ວິຠູຕຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຄພ຺ຠຄຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ພາກຸລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ທາຣຸຠາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ທາຣຸຠາຣໍ ສກເຏ ກຕ຺ວາ, ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ສກຏມູເລຕິ ສກຏສມີເປ. ວາຬຍກ຺ຂານຸຈຣິເຕຕິ ກຸຣຸເຣຫິ ຍກ຺ເຂຫິ ອນຸວິຈຣິຕພ຺ເພ. ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ.

໓໗໔. ສມາຘິໂຕຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິໂຕ. ປຸພ຺ເພຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ. ປຈ຺ຉາຕິ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ. ຕງ຺ຂເຓຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ. ສມຖານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິເສໂສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຌາເນ ສມາຘິເຕເຊນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘປຣິສ຺ສຍສຫນາທິໂກ ວິເສໂສ.

ກໂປຕກນ຺ທຣາຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ອຣຎ຺ຎວິຫາເຣ. ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ຈນ຺ທາໂລກວຕິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ. ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫີຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ສາຕິ ປຫາຣສ຺ສ. ຕສ຺ສາຕິ ຍກ຺ຂສ຺ສ. ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິຠາວສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ປຫຣນ຺ເຕ ເອວ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊີຕິ ອາຫ ‘‘ປຫຣຓສມເຍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປສີ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ປນ ເຖຣາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານສມກາລໍ ເຕນ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຊີວຕ຺ເຖຣນ຺ຕິ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸຕິຍໍ ອຄ຺ຄສາວກໍ ມຫາເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິສິນ຺ໂນ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິໂຣຘສມາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈີວເຣ ອໍສຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຌາຍິຕ຺ຖ, ສຣີເຣ ກາ ກຖາ. ເຕເນວ ຫິ ເຖໂຣ ‘‘ສຎ຺ຊີໂວ’’ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຍມສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊີວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອຄ຺ຄິປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ, ອຍໍ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິ ໂຍຊນາ. ກຖໍ ປນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍໍ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ປຐມໍ ຐປິຕຠຓ຺ຑກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ຐປິຕຠຓ຺ຑກສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ຄຫຓກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ ຄຍ຺ຫຕິ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຕກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ. ຠີຕາ ວິຣວິໍສູຕິ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ຣູປທສ຺ສເນນ ‘‘ປິສາໂຈ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ. ເອຕ຺ຕເກຫິ ນາມ ຠຓ຺ຑເກຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ນິພ຺ພິກາໂຣ ‘‘ອໂຫ ມຫານຸຠາໂວ, ອໂຫ ວິເວກວາສີ’’ຕິ ຈ ເຖຣຄເຕນ ປສາເທນ.

ຕຕ຺ຕເຕລກຏາຫນ຺ຕິ ອາຘາຣສີເສນ ອາເຘຍ຺ຍມາຫ, ກຏາເຫ ຕຕ຺ຕເຕລໍ ກຏາເຫນ ອາສິຎ຺ຈີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິວຏ຺ຏມານນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິປິ ອລຄ຺ຄນວເສນ ຠສ຺ສນ຺ຕໍ.

ສປຣິວາຣາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອິຕ຺ຖິສເຕຫິ ສປຣິວາຣາ. ຣາຊານໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣີຕິ ໂອທິສ຺ສກເມຕ຺ຕາສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣາຊານໍ ຜຸສິ. ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ. ໂອໂຣເປຕຸນ຺ຕິ ສຣສນ຺ນາຫໍ ປຏິສໍຫຣິຕຸໍ.

໓໗໕. ປຏິກ຺ກູລາທີສູຕິ ອນິຏ຺ຐາທີສຸ. ອນິຏ຺ຐໍ ຫິ ປຏິກ຺ກູລໍ, ອມນຸຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ປຏິກ຺ກູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຏິກ຺ກູລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຏິກ຺ກູລາຣມ຺ມເຓ. ອຸເປກ຺ຂໂກຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຏິກ຺ກູລາປຏິກ຺ກູລເຠເທ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ສໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິມາ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຊານກາຣີ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ປຏິກ຺ກູລາທິວຕ຺ຖູສຸ ອປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎີວິຫາຣາທິກາ ຂີຓາສວານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມສິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕານໍ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອນິຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ເມຕ຺ຕາຜຣຓໍ ວາ ຘາຕຸໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຘາຕຸມນສິກາຣໍ ວາ ຄູຖາທິເກ ຘາຕຸມນສິກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎີ ວິຫຣຕີຕິ ຫິເຕສິຕາຍ, ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕນາຍ ຈ ນ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ. ອິຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທິເກ. ເກສາທິອສຸຈິໂກຏ຺ຐາສມຕ຺ຕເມວາຕິ ອສຸຠຜຣຓໍ ວາ ອສຸຠມນສິກາຣໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຣູປຘມ຺ມຊາຕໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາທິອຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ມນສິກາຣໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ປຏິກ຺ກູລາປຏິກ຺ກູເລສູຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐານິ ວຕ຺ຖູນິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣຕ຺ຖ. ຍໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ປຐມໍ ປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕເມວ ປຈ຺ຉາ ອປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຍຎ຺ຈ ອປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕເມວ ປຈ຺ຉາ ປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕທຸຠເຍປິ ຂີຓາສໂວ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎີ ວາ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎີ ວາຕິ ອຍມຣິຍິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ກາຣຓວເສນ ‘‘ຈກ຺ຂູ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣນ ຣູປທສ຺ສນສມຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ, ຈກ຺ຂຸນາ ວາ ກາຣຓຠູເຕນ, ທ຺ວາຣຠູເຕນ ວາ ຣູປໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕີຕິ ເຄຫສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສສ຺ສາຍໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ເນກ຺ຂມ຺ມປກ຺ຂິກາຍ ກິຣິຍາໂສມນສ຺ສເວທນາຍ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນລກ຺ຂຓໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໗໖. ປກ຺ຂີອາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເວຫາສຄມນາທິກາຕິ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈກ຺ຂຸວິສຸທ຺ຘິອາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຸສລກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ອກຸສລວິປາການຸຠາເວນ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາຕິການໍ. ຌານນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຕ຺ຕໍ ຌານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິປສ຺ສນາປິ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ອຸພ຺ເພຄປີຕິສຫິຕາ ອາກາເສ ລງ຺ຆາປນມຕ຺ຕາປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນໍ ວາ’’ຕິ. ‘‘ປຐມກປ຺ປິການ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈານໍ ມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຸນພ຺ພສຸມາຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໗໗. ເວຫາສນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຫິ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໂຕ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສເນວ ສິເນຣຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ອນຸສໍຍາຍຕີຕິ. ອສ຺ສພນ຺ຘາຕິ ອສ຺ສປາລາ, ເຍ ອສ຺ສານໍ ຍວທາຍກາ. ຕຖາ ໂຄພນ຺ຘາ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທີນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ວິຕ຺ຖາຣິຍມານາຍ ອຕິປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ປຣິປາກໍ ຄເຕ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາເຣ ອິຊ຺ຌນກວິເສໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ໂຊຕິກາທີນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕຕິ ສພ຺ພສຸວຓ຺ຓມໂຍ ປພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ໂອຘິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອກສີຕາມຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສີຕາ ນາມ ກສນວເສນ ນງ຺ຄລສ຺ສ ຄຕມຄ຺ໂຄ. ຕຸມ຺ພໍ ນາມ ອາຬ຺ຫກໍ. ຈຸທ຺ທສ ມຄ຺ຄາຕິ ຈຕຸທ຺ທສ ກສນມຄ຺ຄາ.

໓໗໘. ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປິຕ຺ວາຕິ ຄນ຺ຘາຣີວິຊ຺ຊາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊໍ ກຕູປຈາຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມນ຺ຕປຐນກ຺ກເມນ ປຐິຕ຺ວາ.

໓໗໙. ສມ຺ມາປໂຍເຄນາຕິ ອຸປາຍປໂຍເຄນ, ຍຖາ ຍຖິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິຕຎາຍາຣມ຺ເຠນ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພກມ຺ມສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໘) ອິມິສ຺ສາ ທສມາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ນິທ຺ເທເສປິ. ປຸຣິມປາຬິສທິສາວາ’’ຕິ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣອິທ຺ຘິອາທີນໍ ນິທ຺ເທສສທິສາວ. ສກຏພ຺ຍູຫາທິກຣຓວເສນາຕິ ສກຏພ຺ຍູຫຈກ຺ກພ຺ຍູຫປທຸມພ຺ຍູຫາທີນໍ ສໍວິຘານວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕວິເສໂສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຓິຕຄນ຺ຘພ຺ພາທິ ສິປ຺ປກມ຺ມໍ. ສລ຺ລກຕ຺ຕກາທິ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ. ອິຣຸພ຺ເພທາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ.

‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໕.໘໓໔; ປຏິ. ມ. ໑.໑໐໒; ໓.໑໐) ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ເອວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘິເຍວ ອາຄຕາ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຠິຎ຺ຎານິສໍສສງ຺ຂາເຕ, ອິທ຺ຘິວິຘສງ຺ຂາເຕ ວາ ອຕ຺ເຖ.

໓໘໐. ‘‘ເອກວິເຘນ ຎາຓວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ ວິຘສທ຺ໂທ, ‘‘ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ຕທຸຠຍມ຺ເປຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິວິຘາຍາຕິ ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາສາຍ, ອິທ຺ຘິວິກປ຺ປາຍ ວາ’’ຕິ. ອິທ຺ຘິ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ວກ຺ຂມາເນຫິ ເຠເທຫິ ອເນກປ຺ປເຠທາ ຈ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສປ຺ປກາຣສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕປຣິທມນສ຺ສ ສມາຫິຕຕາທິປ຺ປກາຣສ຺ສ ຈ ວເສນ. ‘‘ອິທ຺ຘິວິຘາຍາ’’ຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິວິຘາຘິຄມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ‘‘ກສິຓາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານໍ ສມານສນ຺ຕານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກສິຓາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິວິຘາຠິມຸຂໍ ເປເສຕີຕິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ ອຠິມຸຂຠາເວນ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຍໍ ຫິ ‘‘ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິອາທິນາ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ, ຕເທວສ຺ສ ອຠິນີຫຣຓໍ, ອິທ຺ຘິວິຘາຠິມຸຂເປສນຎ຺ຈ ຕເຖວ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຠິນິນ຺ນາມນໍ ອິຘ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິເຘ ອຘິມຸຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພອິທ຺ຘິໂປຓໍ ອິທ຺ຘິປພ຺ຠາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ອິຘ ປຈ຺ຈນຸຠວນຜຸສນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຕ຺ຕິປຣິຍາຍາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ອສ຺ສາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ.

ເອໂກປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານໍ ພຫຸຠາວໍ ອຸປາທາຍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິສ຺ສ ປຏິໂຍຄີ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕິ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈ ໂຂ ພຫຸຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາວ ເອກຠາວູປຄໂມ. ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ປນ ສຣເສເນວ ເອກຠາວູປຄໂມ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ ອນິທ຺ຘິນິມ຺ມານຠາວໂຕ. ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ກຕກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວເຍວາຕິ ເກຈິ. ອຏ຺ຐາເນ ວາຍໍ ປິ-ສທ຺ໂທ, ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາປິ ໂຫຕິ, ພຫຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກປິ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ປິ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານໍ ເອກຠາວໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພຫຸຠາວນິມ຺ມາເນ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຫູນໍ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພຫູນໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິມ຺ມິຕານໍ ພຫູນໍ ສມີເປ, ເຕຫິ ປຣິວາຣິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ຘມ຺ມໍ ວາ ກເຖຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວມາທິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ‘‘ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໓໘໑. ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທ຺ຘີຕິ ຠູມິໂຍ, ຌານານິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິເວກໂຕ ຊາຕາ ຠູມິ ວິເວກຊຠູມິ. ວິເວກຊໍ ຫິ ປຐມໍ ຌານໍ ນີວຣຓວິເວກສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ. ປີຕິສຸຂຠູຕາ ຠູມິ ປີຕິສຸຂຠູມິ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ປີຕິສຸຂຠູມິຠູຕຎ຺ເຈວ ປີຕິສຸຂສຎ຺ຊາຕຎ຺ຈ ສມາຘິວເສນ. ອຸປຣິ ທ຺ວີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທ຺ຘິລາຠາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມາຍ. ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລຠມານາຍ, ພຫຸລີກຣຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘຣູປກາຣຓາຍ, ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິວິສວິຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘານິສໍສປສວນາຍ. ອິທ຺ຘິວສິຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິອາທິຠາວາວຫວສີຠາວຕ຺ຖາຍ. ອິທ຺ຘິເວສາຣຊ຺ຊາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ວິຄຕສໍກິເລສຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິສາຣທຠາວາຍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຕາວ ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິ ໂຫຕຸ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພໂຕ, ອິຕຣານິ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕີຓິ ຌານານິ ສມ຺ຠາຣຠູມິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຜຣເຓນ, ປຐມທຸຕິເຍສຸ ປີຕິຜຣເຓນ ສຸຂຜຣເຓນ ຈ ເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ຍຖາຣຫວເສນ ໂຍຊນາ. ຜຣຓໍ ເຈຕ຺ຖ ຌານສ຺ສ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ສາຕິສຍານໍ ປີຕິສຸຂານໍ ວເສນ ຌານປ຺ປຈ຺ຈຍາທິນາ ສຫຊາຕນາມກາຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນໍ, ຣູປກາຍສ຺ສ ຈ ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ປຣິປ຺ຜຸຏຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໔໒໗). ສຸຂສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຌານສຸເຂນ ສຫຄຕໍ ສຎ຺ຎໍ. ລຫຸສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕລຫຸຕາສຫຄຕໍ ສຎ຺ຎໍ. ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ເຕສຸ ຫິ ຌາເນສຸ ສາຕິສຍາຍ ລຫຸຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຍຄີ ຕໍ ສໂມກ຺ກນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ເທໂສ. ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ລຫຸຕາ ວິນາປິ ອິທ຺ຘິຍາ ອາກາສໍ ລງ຺ຆາປນປ຺ປມາຓປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫຕິ. ລຫຸຠາວຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາວາປິ ຄຫິຕາ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຌານານໍ ສມາປຊ຺ຊເນນ ສຸຂລຫຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕນາມຣູປກາຍສ຺ສ ສຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ສຸເຂເນວ ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ. ປກຕິຠູມິຍາ ຫິ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ສມ຺ຠາຣຠູມິໂຍ ປາກາຣສ຺ສ ເນມິປ຺ປເທໂສ ວິຍາຕິ.

໓໘໒. ອິທ຺ຘິປາທນິທ຺ເທເສ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິທ຺ຘິປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ. ປຐເມນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ປາໂທຕິ ປຕິຏ຺ຐາ, ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ອຸປຣູປຣິວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຐໂມ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິໂຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາທ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອໂກ ກຣຓຕ຺ໂຖວ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາວ ອິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ, ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ຈ ອິທ຺ຘິ ປຊ຺ຊນກຣເຓນ ປາເທນ ສມານາຘິກຣຓາ ໂຫຕີຕິ ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ອິທ຺ຘິກິຣິຍາກຣເຓນ ສາເຘຕພ຺ພາວ ວຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕາ ອິທ຺ຘິ ປຊ຺ຊນກິຣິຍາກຣເຓນ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຣຓານໍ ນ ອສມານາຘິກຣຓຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທຸຕິເຍນຕ຺ເຖນ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ປຐເມນຕ຺ເຖນ ສມານາຘິກຣຓສມາໂສ, ທຸຕິເຍນ ສາມິວຈນສມາໂສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ປຐເມນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ທຸຕິເຍນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທຕິ ສມາໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕປິ ວາ, ປາທສ຺ສ ອິຊ຺ຌມານໂກຏ຺ຐາສອິຊ຺ຌນກຣຓູປາຍຠາວໂຕ.

ປຸພ຺ພຠາຄຉນ຺ທວເສນ ຉນ຺ທເຫຕຸໂກ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຉນ຺ທວເສນ ຉນ຺ທາຘິໂກ. ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ເອວ ປນ ສຫຊາຕຉນ຺ທສ຺ສາປິ ອຘິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ‘‘ຉນ຺ທຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ລຠຕິ ສມາຘິໍ, ລຠຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ຉນ຺ທາຘິປຕິສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີຕິ ອຘິປຕິ-ສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ສມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຘິປຕິສທ຺ທຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຉນ຺ທເຫຕຸໂກ ຉນ຺ທາຘິໂກ ວາ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຉນ຺ທໍ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປຘານຠູຕາຕິ ວີຣິຍຠູຕາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປນ ປຘານຄ຺ຄຫຓໍ. ອຖ ວາ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວີຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຘານຄ຺ຄຫຓໍ. ປຘານຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ປນ ວີຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ. ໂຍ ປນ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ເອວໍ ສມາສໂຍຊນາວເສນ ປາທສ຺ສ ອຸປາຍຕ຺ຖຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິປາທຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ປຏິລາຠປຸພ຺ພຠາຄານໍ ກຕ຺ຕຸກຣຓິທ຺ຘິຠາວໍ ‘‘ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໕໗) ວາ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາທີຫິ ອິທ຺ຘິປາເທຫິ ສາເຘຕພ຺ພາຍ ວຸທ຺ຘິຍາ ກຕ຺ຕິທ຺ຘິຠາວໍ, ຉນ຺ທາທີນໍ ກຣຓິທ຺ຘິຠາວຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວີຣິຍິທ຺ຘິປາເທ ‘‘ວີຣິຍສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີຣິຍໍ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ສມາຘິວິເສສນໍ ວີຣິຍາຘິປຕິ ສມາຘິ ວີຣິຍສມາຘີຕິ. ທຸຕິຍໍ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄທສ຺ສນໍ. ທ຺ເວ ເອວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄານິ ສມາຘິ, ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ຈ. ຉນ຺ທາທໂຍ ສມາຘິວິເສສນານິ, ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ປນ ປຘານວຈເນເນວ ວິເສສິໂຕ, ນ ຉນ຺ທາທີຫີຕິ ນ ອິຘ ວີຣິຍາຘິປຕິຕາ ປຘານສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ຐິຕເມວ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄວເສນ ປຘານສງ຺ຂາຣວຈເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາປິ ທ຺ວີຫິ ວີຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຉນ຺ທາທີຫິ ວິສິຏ຺ໂຐ ສມາຘິ, ຕຖາ ວິສິຏ຺ເຐເນວ ຈ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປຘານສງ຺ຂາໂຣ, ເສສຘມ຺ມາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິວິເສສນານໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສນຠາໂວ ຈ ຉນ຺ທາທີນໍ ຕໍຕໍອວສ຺ສຍວເສນ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາຕິອາທິນາ ນິສ຺ສຍຏ຺ເຐປິ ປາທ-ສທ຺ເທ ອຸປາຍຏ຺ເຐນ ຉນ຺ທາທີນໍ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມ ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໕໗) ຉນ຺ທາທີນເມວ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉເກ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິອາທິນາວ (ວິຠ. ໔໖໒) ອຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຸນ ຉນ຺ທາທີນໍເຍວ ກຸສລາທິຠາໂວ ວິຠຕ຺ໂຕ. ອຸປາຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ນິສ຺ສຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນໍ ກຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ ນ ໂຫຕີຕິ.

໓໘໓. ຉນ຺ທາທີນິ ອຏ຺ຐາຕິ ຉນ຺ທສມາຘິ ວີຣິຍສມາຘິ ຈິຕ຺ຕສມາຘິ ວີມໍສາສມາຘີຕິ ເອວໍ ຉນ຺ທາທີນິ ອຏ຺ຐ. ກາມໍ ເຈຕ຺ຖ ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ສມາຘິ ສມາຘິ ເອວ, ຕຖາປິ ອິທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາມຕາຉນ຺ທສຫິໂຕວ ສມາຘິ ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ເກວໂລ. ເອວໍ ວີຣິຍສມາຘິອາທໂຍປິ. ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທາທິສຫິຕາ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ສມາຘີ, ຉນ຺ທາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຏ຺ຐ ປຊ຺ຊຕິ ອິທ຺ຘິ ເອເຕຫິ ປາປຸຓີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປທານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຉນ຺ໂທ ນ ສມາຘີ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ຍທິປິ ຉນ຺ທາທໂຍ ສມາຘິສຫິຕາວ ອິທ຺ຘິໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ວິສຸໍ ເນສໍ ປທຠາວທສ຺ສນໍ. ເອກໂຕ ນິຍຸຕ຺ໂຕວ, ນ ເອເກໂກ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິຍຸຕ຺ໂຕວາຕິ ສຫິໂຕ ເອວ, ນ ວິຍຸຕ຺ໂຕ.

໓໘໔. ອໂນນຕນ຺ຕິ ນ ໂອນຕໍ, ວີຣິເຍນ ປຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກສຊ຺ເຊ ນ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ, ໂກສຊ຺ຊນິມິຕ຺ຕໍ ນ ຈລຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘໍ ນຕໍ ອຸນ຺ນຕໍ, ອຸທ຺ຘຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ນ ອຸນ຺ນຕໍ ອນຸນ຺ນຕໍ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ນ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອຠິສງ຺ຄວເສນ ນຕໍ ອຠິນຕໍ, ນ ອຠິນຕໍ ອນຠິນຕໍ, ອຣຕ຺ຕໍ. ອປຄມນວເສນ ນຕໍ ອປນຕໍ, ໂກຘວເສນ ວິມຸຂໍ. ນ ອປນຕໍ ອນປນຕໍ, ອທຸຏ຺ຐໍ. ທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ອຫໍ, ມມ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍວເສນ ນ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອນິສ຺ສິຕໍ. ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ນ ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ. ຣາໂຄ ເກວລໍ ອາສຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ຉນ຺ທຣາໂຄ ປນ ພຫລກິເລໂສ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິພທ຺ຘເມວ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ປມຸຕ຺ຕໍ. ຌານານໍ ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂຕາຍ ອາຫ ‘‘ກາມຣາເຄ’’ຕິ. ວິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິວິຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສໂຕ, ນ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຈຕູຫິປິ ໂຍເຄຫິ. ວິມຣິຍາທິກຕໍ ກິເລສມຣິຍາທາຍ, ຍຖາ ອີສກມ຺ປິ ກິເລສມຣິຍາທາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ນໍ. ເອກຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອຸປຄຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສມາຫິຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ນານາສຠາເວຫິ ກິເລເສຫິ ນ ອິຎ຺ຊຕິ.

ເອສ ອຕ຺ໂຖຕິ ໂກສຊ຺ຊາທິນິມິຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາເນຎ຺ຊນຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ເອວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນວເສນ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ປຸນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິປາທປທທສ຺ສນປ຺ປສງ຺ເຄນ ‘‘ອິມານິ ມູລານິ ນາມາ’’ຕິ ມູລຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຣິໂມຕິ ‘‘ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ຉຘາ ທສ຺ສິຕນໂຍ. ອຍນ຺ຕິ ອຘຸນາ ໂສຬສຘາ ທສ຺ສິຕນໂຍ. ສຸຕ຺ຕນເຍ, ປຏິສມ຺ຠິທານເຍ ຈ ທສ຺ສິເຕ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ນ ອທສ຺ສິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

໓໘໕. ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ກຖໍ ປນາຍໍ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕປທໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາຕິ ເກຈິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ຍຖິຈ຺ຉິຕຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕປຣິທມນໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ຈ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ, ນ ອິຕຣານິ. ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິອາທິນາ ຈິນ຺ຕນເມເວຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ, ຕຖາວຊ຺ຊນເມວ ຈ ອາວຊ຺ຊນໍ. ທຸຕິຍມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຕຕິຍມ຺ປິ, ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ຍຖາ ຫິ ຌານຠາວນາ, ເອວມຠິຎ຺ຎາຠາວນາປິ. ‘‘ເອກວາຣໍ ທ຺ເວວາຣ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ. ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕາຣມ຺ມຓຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ‘‘ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຓ຺ຓວເສນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕວຓ຺ຓວເສນ. ໂນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ. ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕມິວາຕິ ອິວຄ຺ຄຫຓໍ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິສທິສຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ. ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຌານວນ຺ຕໍ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໖. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາວຈນໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍມ຺ປິ. ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປາຐປທໍ ປຣິກມ຺ມວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາວຊ຺ຊນວເສນ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກາມາວຈຣສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຕາທິໂສ ອານຸຠາໂວ ອຕ຺ຖີຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ເສວ ວເສນ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ. ອຍມຘິຏ຺ຐານກ຺ກໂມຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນວເສນາຕິ ນິປ຺ຜາທນວເສນ.

ກາຍສກ຺ຂິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ, ອຖ ໂຂ ອຍເມຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ກາຍສກ຺ຂີຕິ ສກ຺ຂິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ໂກກນທນ຺ຕິ ປທຸມວິເສສນໍ ຍຖາ ‘‘ໂກກາສກ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ກິຣ ພຫຸປຕ຺ຕໍ, ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ, ອຕິວິຍ ສຸຄນ຺ຘຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ປາໂຕຕິ ປເຄວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂກກນທສງ຺ຂາຕໍ ປທຸມໍ ປາໂຕ ສູຣິຍສ຺ສຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ຜຸລ຺ລໍ ວິກສິຕໍ ອວີຕຄນ຺ຘໍ ສິຍາ ວິໂຣຈມານໍ, ເອວໍ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ, ຄຸຓຄນ຺ເຘນ ຈ ສຸຄນ຺ຘໍ ສຣທກາເລ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາທິຈ຺ຈມິວ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊສາ ຕປນ຺ຕໍ ອງ຺ເຄຫິ ນິຈ຺ຉຣຓກຊຸຕິຕາຍ ອງ຺ຄີຣສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສາຕິ.

ອຠພ຺ໂພຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ສາສນໍ, ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິມູລິກາ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອຠພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠພ຺ໂພ ນາມ ນ ໂຫຕິ ວາສຘຸຣສ຺ເສວ ປຘານຠາວໂຕ.

ຠິກ຺ຂູຕິ ປພ຺ພຊິຕໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠາວິນໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຸປາທາຍ ຍຖາ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໑໐). ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ. ຣໂຊ ຫຣຕີຕິ ຣໂຊຫຣຓໍ. ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ອທາສິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປນາຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິນາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິປຏິປາຏິຍາ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸສມີປໍ ປາເປສິ. ໂອຠາສວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພິກາ ຠາສິຕຄາຖາ ໂອຠາສຄາຖາ.

ຣາໂຄ ຣໂຊ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ, ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣໂຊ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມລີນຠາວກຣຓໂຕ. ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ‘‘ຣໂຊ’’ຕິ. ເອຕໍ ຣຊນ຺ຕິ ເອຕໍ ຣາຄສງ຺ຂາຕໍ ຣຊໍ. ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ວິເສສໂຕ ປຊຫນເຫຕຸ. ປຓ຺ຑິຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕຕິ ເຕ ປຊຫນກາ ປຓ຺ຑິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ວີຕຣຊສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຣາຄາທິຣຊສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຈິຕ຺ຕມ຺ຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ມາຓວາ;

ຈິຕ຺ເຕ ສຸທ຺ເຘ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໑໐໐; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໘໘);

ຉຬຠິຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຄຫິຕາຍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຍ ວິຠາວິເຕປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ’’ຕິ.

ປຕ຺ຕສ຺ສ ປິທຫນາກາເຣນ ຫຕ຺ຖໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖໍ ປິທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວາ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ສຫສ຺ສຘາ. ສຫສ຺ສຘາ ຫິ ອຕ຺ຕານໍ ເອກຈິຕ຺ເຕເນວ ນິມ຺ມິນນ຺ໂຕປິ ສຫສ຺ສວາຣໍ ນິມ຺ມິນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ອສຕິປິ ກິຣິຍາພ຺ຍາວຸຕ຺ຕິຍໍ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມ຺ພວເນຕິ ອມ຺ພວເນ ກຕວິຫາເຣ. ຣມ຺ເມຕິ ຣມຓີເຍ. ຍາວ ກາລປ຺ປເວທນາ, ຕາວ ນິສີທີຕິ ໂຍຊນາ.

ອນິຍເມຕ຺ວາຕິ ວຓ຺ຓາວຍວສຣີຣາວຍວປຣິກ຺ຂາຣກິຣິຍາວິເສສາທີຫິ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ. ນານາວຓ຺ເຓຕິ ນານາກາເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓາທິວເສນ ນານາວິເຘ. ມິສ຺ສກເກເສຕິ ປລິເຕຫິ ມິສ຺ສິຕເກເສ. ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕວຓ຺ຓອຸປຑ຺ຒປຓ຺ຑຸວຓ຺ຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕຈີວເຣ. ປທວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ຄມນວເສນ ປາຬິຍາ ຠຓນໍ ປທຠາຓໍ. ປຣິກຖາທິວເສນ ຘມ຺ມສ຺ສ ກຖນໍ ຘມ຺ມກຖາ. ສເຣນ ຠຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອຸຈ຺ຈາຣຓໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ. ອປເຣປີຕິ ວຸຕ຺ຕາກາຣໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ທີຆຣສ຺ສກິສຖູລາທິເກ ນານປ຺ປກາຣເກ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ຍຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕໍຕໍປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຕກາ ຫິ ວິເສສາ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ເຕສຸ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕຕ຺ຕກວິເສສວນ຺ໂຕວ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ຕຖາ ພຫຸຘາ ຠິນ຺ນາກາເຣປິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກເມວ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຍໍ ຫິສ຺ສ ອານຸຠາໂວ – ຍຖາ ເອກາວ ເຈຕນາ ນານາວິເສສວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ຠວປຕ຺ຖນາ ກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຈ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ເຈ, ອິຘາປິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຈ ອິທ຺ຘິວິສໂຍຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍ຺ວາຍໍ ພຫຸຠາວນິມ຺ມາເນ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຘິຏ຺ຐານນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ ອຘິຏ຺ຐາເນສຸ.

ອິຕິ ອວິເສສໍ ອຕິເທເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິເສສໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ’’ຕິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣາວາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ. ປາທກຊ຺ຌານນ຺ຕິອາທິ ປຣິກມ຺ມກຣຓາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ປນ ອຕິເທເສເນວ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຍເມວ ເອໂກ ໂຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິກມ຺ມາຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕານໍ ອິທ຺ຘິມາ ວຓ຺ຓວເສນ ສຍເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານິ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓານິ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕິວຕ຺ຕມານາຣມ຺ມຓໍ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໘໗. ‘‘ອາວິຠາວ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ວກ຺ຂມາເນນ ຈ ຄຈ຺ຉຕິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ອາວິຠາວສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ນາມປທຎ຺ຈ ກິຣິຍາປທາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວາຈິນາ ກໂຣຕິ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອາວິຠາວໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕິໂຣຠາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິທເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກາມໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ‘‘ອາວິຠາວນ຺ຕິ ເກນຈິ ອນາວຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໑) ອາຄຕໍ, ຕມ຺ປິ ອິທເມວ ອາວິຠາວກຣຓໍ, ຕິໂຣຠາວກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສປທານິ ເຕສໍເຍວ ເວວຈນານິ. ອນ຺ຘກາຣນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣໍ, ທິວາປິ ວາ ພິລຄຸຫາທິຄຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ກຸຏ຺ຏກວາຏາທິນາ ປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ. ອນາປາຖນ຺ຕິ ທູຣຕາສຸຂຸມຕຣຕາທິນາ ນ ອາປາຖຄຕໍ. ອຍນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິມາ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ທູເຣ ຐິໂຕປິ ອຕ຺ຕາ ວາ ປໂຣ ວາ ຍຖາ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາໂລກຊາຕນ຺ຕິ ອາໂລກຠູຕໍ, ຊາຕາໂລກໍ ວາ.

໓໘໘. ເອຕໍ ປນ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອາວິຠາວປາຏິຫາຣິຍມາຫ. ເກນ ກຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຍສກ຺ຂິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕາວ ກາຍສກ຺ຂີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາວຕ຺ຖິວາສິເກ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ຍາວ ອວີຈິໍ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ. ອາກາສຄເຕສຸ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມວິມາເນສຸ ອຸປຣູປຣິວິມານໍ ພ຺ຍວຘາຍເກສຸ ພ຺ຍູຫິຍມາເນສຸ ຕຄ຺ຄຕໍ ອາກາສໍ ພ຺ຍູຬ຺ຫໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສຎ຺ຈ ທ຺ວິຘາ ວິຍູຫິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາວິຠາວປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕຠາໂວ. ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ປຏິປຕ຺ຕິອາວຊ຺ຊນໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປເວຓິຍາ ອນຸປາລນຕ຺ຖໍ. ‘‘ເອເກນ ປາເທນາ’’ຕິອາທິ ຕິວິກ຺ກມທສ຺ສນໍ. ນຍໍ ເທຕິ ຍສ຺ສ ນຍສ຺ສ ອນຸສາເຣນ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ຐເປສິ.

ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ນາມ ອນາຖປິຓ຺ຑິກມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ.

ສິເນຣຸປພ຺ພຕໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປຣິສາຍ ທິສ຺ສມານຣູປໍເຍວ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ນນ຺ຕິ ສິເນຣຸປພ຺ພຕໍ.

ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂສ຺ສ ໂອກາສໂລກສ຺ສ, ຕໍນິວາສິສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຈ ວິວຏຠາວກຣຓປາຏິຫາຣິຍໍ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ສຫມ຺ປຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ.

ປສ຺ສຖ ຕາວ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາຍ ຜລນ຺ຕິ ນິຣຍຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸປຸພ຺ພິກຖານເຍນ ສຄ຺ຄສຸເຂນ ປໂລເຠຕ຺ວາ, ນ ປນ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ນິນ຺ນຠາວາປາທເນນ.

໓໘໙. ຍຖາ ອາວິຠາວກຣເຓ ອາໂລກກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອາໂລກນິມ຺ມານາຍ, ເອວໍ ຕິໂຣຠາວກຣເຓ ອນ຺ຘກາຣນິມ຺ມານາຍ ນີລກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກາມຎ຺ເຈຕໍ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ນາຄຕໍ, ‘‘ວິວຏໍ ອາວຏ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໑) ປນ ວຈນໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕເມວ. ໂອທາຕກສິຓນ຺ໂຕຄຘໍ ວາ ອາໂລກກສິຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຘກາຣນ຺ຕິ ອນ຺ຘກາຣວນ຺ຕໍ.

໓໙໐. ອວເສເສ ອິຏ຺ຏິຍຕ຺ເຖຣາທິເກ.

໓໙໑. ປາກໂຏ ອິທ຺ຘິມາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາກຏໍ, ປາກຏຎ຺ຈ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຈາຕິ ປາກຏປາຏິຫາຣິຍໍ. ນ ເອຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິມາ ປາກໂຏຕິ ອປາກຏໍ, ອປາກຏຎ຺ຈ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຈາຕິ ອປາກຏປາຏິຫາຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິມໂຕ ເອວ ຫິ ປາກຏາປາກຏຠາເວນາຍໍ ເຠໂທ, ນ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ. ນ ຫິ ຕໍ ອປາກຏໍ ອຕ຺ຖິ.

ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມາ, ຕໂຕ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ. ອິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ. ອາຬິນ຺ເທຕິ ປມຸເຂ. ໂອກາເສຫີຕິ ປກິຣ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິປໂຍຄໍ. ອຠິສງ຺ຂາສີຕິ ອຠິສງ຺ຂຣິ, ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາລຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນາຕິ ກຸຎ຺ຈິກຈ຺ຉິທ຺ເທນ. ອຄ຺ຄຬນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຕານໍ ອນ຺ຕເຣນ.

ອນ຺ຕຣຫິໂຕຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕຸກາໂມ. ພໂກ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຍຖາ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ສຍໍ ຕສ຺ສ, ພ຺ຣຫ຺ມຄຓສ຺ສ ຈ ອນາປາຖຠາວຄມເນນ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ວາ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວາ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຄຓສ຺ສ ວຈໂນກາໂສ ມາ ໂຫຕູຕິ ‘‘ຠເວວາຫ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຠເວວາຫໍ ຠຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຫໍ ຠເວ ສໍສາເຣ ຊາຕິຊຣາທິເຠທໍ ຠຍໍ ທິສ຺ວາ ເອວ. ຠວຎ຺ຈ ວິຠເວສິນນ຺ຕິ ອິມຎ຺ຈ ກາມຠວາທິໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສຕ຺ຕຠວໍ, ວິຠເວສິນໍ ວິຠວໍ ຄເວສມານມ຺ປິ ປຣິເຍສມານມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠເວ ເອວ ທິສ຺ວາ. ຠວໍ ນາຠິວທິນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກິຎ຺ຈິ ຠວໍ ນ ອຠິວທິໍ ນ ຄເຫສິໍ. ນນ຺ທິຎ຺ຈ ນ ອຸປາທິຍິນ຺ຕິ ຠວຕຓ຺ຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉິໍ, ນ ອຄ຺ຄເຫສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໒. ອລຄ຺ຄມາໂນຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄມເນນ ກຸຏ຺ຏາທີສຸ ກຕ຺ຖຈິ ນ ລຄ຺ຄມາໂນ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕປຣິກມ຺ເມນາຕິ ຍສ຺ສ ປຣໂຕ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕຸ, ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ກຕປຣິກມ຺ເມນ ອິທ຺ຘິມຕາ. ປາກາຣປພ຺ພຕາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ສຸສິໂຣ, ຉິທ຺ໂທ’’ຕິ ຈ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸພ຺ເພຘວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວິວຣໍ ສຸສິຣໍ. ຕິຣິຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ຉິທ຺ທໍ.

ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກສິເຓ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວສີຠາໂວເຍວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕເທວ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປຖວິຍາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊເນ ອາໂປກສິຓສມາປຊ຺ຊນໍ, ອຸທກາທີສຸ ປຖວີນິມ຺ມາເນ ປຖວີກສິຓສມາປຊ຺ຊນໍ ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄມນປາຏິຫາຣິຍກຣເຓ ອາກາສກສິຓສມາປຊ຺ຊນໍ ອວສ຺ສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນຸຈ຺ຉວິກຠາວໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາກາສກສິຓວເສນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ວິວຏກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ວິຍ ປຖວີກສິຓວເສນ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິຠາໂວ ‘‘ອາກາເສ ວາ ອຸທເກ ວາ ປຖວິໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປທສາ ຄມນໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ປກິຓ຺ຓກນເຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພທ຺ຘໍ ສຸພທ຺ຘໍ ວິຍ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປໂຍຊນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອາກາໂສ ໂຫຕິເຍວາຕິ ສເຈປິ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕຣາ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ປພ຺ພຕາທິ ສິຍາ, ຕມ຺ປິ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອາກາໂສ ໂຫຕິເຍວ. ອິທມ຺ປິ ອຏ຺ຐານປຣິກປ຺ປນມຕ຺ຕໍ, ຕາທິສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໓. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຖວິຍາ ອຸທກຠາວາຘິຏ຺ຐາເນ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິວິຠາວິນີ ປາຬິ. ປຣໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬີ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂສຕິ ອິທ຺ຘິມາ. ອຘິຏ຺ຐານກາເລ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ປນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກຕິຍາ ອຸທກໍ ອນິມ຺ມານອຸທກໍ.

໓໙໔. ວິປຣີຕນ຺ຕິ ຍໍ ອຸທກໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ນ ສໍສີທຕິ, ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິຍາ ປຖວີນິມ຺ມານວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ປຖວີກສິຓຊ຺ຌານໍ.

໓໙໕. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນໍ. ຉິນ຺ນປກ຺ໂຂ, ອສຎ຺ຊາຕປກ຺ໂຂ ວາ ສກຸໂຓ ເຑຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໑) ປກ຺ຂີ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ສກຸໂຓ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ປກ຺ເຂຫິ ຍຸຕ຺ຕສກຸໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຖວີ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ.

ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂສຎ຺ຎິເຕ ອາກາເສ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕໍ ‘‘ອາກາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິມາ ນ ປຖວິຍາ ອາສນ຺ເນ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ປກ຺ຂີນໍ ອໂຄຈໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາທິສຎ຺ຈ ໂລເກ ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂສຎ຺ຎິເຕ ອາກາເສ’’ຕິ.

ເຖໂຣຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ. ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຸນ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ. ນນຸ ສມາຫິຕເມວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ປາຏິຫາຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສມາຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎທາ ວິຍ ອສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ຫິ ປຖວີກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທານິ ປນ ອາກາໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ອາກາສກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏປາຏິຫາຣິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ກຸຏ຺ຏາທິ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ອາກາໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂາທິໍ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ອາກາສໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏປາຏິຫາຣິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສເຈ ປນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໒) ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ເອເຕນ ‘‘ປຸຣິມາຘິຏ຺ຐານພເລເນວ ຈສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ໂຎ ປພ຺ພໂຕ ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ອຸຕຸມໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ນາຄາທີຫິ ກຍິຣມາໂນ ວິພນ຺ໂຘ ຄມນນ຺ຕຣາຍໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂອກາເສຕິ ຊນວິວິຕ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ປາກໂຏ ໂຫຕິ ອາກາສຈາຣີ ອຍໍ ສມໂຓຕິ.

໓໙໖. ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນສຫສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ປຐມກປ຺ປວເສນ ກຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອນຸກ຺ກເມນ ປຖວິຍາ ອຸສ຺ສິຕຠາເວນ ຕໂຕ ກຕິປຍໂຍຊນູນຕາ ສິຍາ, ອປ຺ປກໍ ອຘິກໍ ວາ ອູນໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີສຸ ທີເປສຸ ເອກກ຺ຂເຓ ອາໂລກກຣເຓນາຕິ ຍທາ ຍສ຺ມິໍ ທີເປ ມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕທາ ຕໂຕ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຈ຺ຉິເມ ອຸເທນ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອາໂລກກຣເຓນ. ອຎ຺ຎໂຊຕີນໍ ວາ ອຠິຠວເນນ, ທຸທ຺ທສຕາຍ ຈ ມຫິທ຺ຘິເກ. ສຕ຺ຕານໍ ສີຕປຣິຬາຫວູປສມເນນ, ໂອສຘິຕິຓວນປ຺ປຕີນໍ ປຣິພ຺ຣູຫເນນ ຈ ມຫານຸຠາເວ. ຉຸປຕີຕິ ຜຸສຕິ. ປຣິມຊ຺ຊຕີຕິ ຫຕ຺ຖໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣນ຺ໂຕ ຆໍເສຕິ. ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານວເສເນວາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານວເສນ. ເອວ-ກາເຣນ ປາທກຊ຺ຌານວິເສສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ນ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ກສິຓສມາປຕ຺ຕິນິຍໂມ’’ຕິ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏປາຏິຫາຣິຍາທີສຸ ວິຍ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ກສິເຓ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໐-໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕິ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ. ຣູປຄຕໍ ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕໍ ຣູປຄຕໍ, ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ຣູປຄຕໍ. ຫຕ຺ຖໍ ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຣາມສຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ອຸປາທິນ຺ນກໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປາທິນ຺ນກສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຕ຺ຕິຍາ ປເນຕ຺ຖ ອຸປາທິນ຺ນກສ຺ສປິ ວຑ຺ຒນຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຓຸມຫນ຺ຕຠາວາປາທເນ ອຸປາທິນ຺ນກສ຺ສ ຫາປນໍ ວິຍ ວຑ຺ຒນມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວ. ຍຖາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ນນ຺ໂທປນນ຺ທທມເນຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ສຫວຕ຺ຖຸນາ ເຖຣວາທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖໂຣ ອາຫາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກິໍ ປນ ນ ໂຫຕິ, ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ເວ ຫິ ປຏິເສຘາ ປກຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ. ‘‘ຕທາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາຘິກຕຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຂຸທ຺ທກຠາວາປາທນມ຺ເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠເຕວ.

ນນ຺ໂທປນນ຺ທນາຄທມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂອໂລເກສິ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ. ໂລກິຍໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາທລກ຺ຂຓໍ ສາສນາວຕາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ ປສາເທຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ…ເປ… ວິເວເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍທາ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕາວຕິໍສຠວນາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິວສຠາຄໍ. ອາປານຠູມິໍ ສຊ຺ຊຍິໍສູຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຠຊນກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ປຣິເວສນຏ຺ຐານໍ ສິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມຏ຺ຐໍ ໂຠຊນູປກຣຓູປນຍນາທິນາ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ ປຏິຍາເທສຸໍ. ຕິວິຘນາຏເກຫີຕິ ວຘູກຸມາຣິກຎ຺ຎາວຕ຺ຖາຫິ ຕິວິຘາຫິ ນາຏກິຕ຺ຖີຫິ. ໂອໂລກຍມາໂນຕິ ເປກ຺ຂນ຺ໂຕ, ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ວາ.

ອຸປຣູປຣີຕິ ມຕ຺ຖກມຕ຺ຖເກ. ຠວເນນາຕິ ຠວນປເທເສນ. ໂຠເຄຫີຕິ ສຣີຣໂຠເຄຫິ. ອວກຸຊ຺ເຊນາຕິ ນິກຸຊ຺ຊິເຕນ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ຕາວຕິໍສຠວນສ຺ສ ປເທໂສປິ ນາວສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ປຣິຍາທາຍ.

ສິເນຣຸປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສິເນຣຸເມຂລໍ. ສິເນຣຸສ຺ສ ກິຣ ສມນ຺ຕໂຕ ພຫລໂຕ, ປຸຖຸລໂຕ ຈ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມາຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຣິຠຓ຺ຑານິ ຕາວຕິໍສຠວນສ຺ສ ອາຣກ຺ຂາຍ ນາເຄຫິ, ຄຣຸເຬຫິ, ກຸມ຺ຠຓ຺ເຑຫິ, ຍກ຺ເຂຫິ ຈ ອຘິຏ຺ຐິຕານິ, ຕານິ ປຣິຠຓ຺ຑຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຫິ ກິຣ ສິເນຣຸສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ປຣິຍາທິນ຺ນໍ.

ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ມນຸສ຺ສຣູປໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ. ພາຘຕີຕິ ເຂທມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາວນິມ຺ມາເນນ ນາຄຣູປໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ. ມຸຂໍ ວິວຣິ ‘‘ມຸຂຄຕໍ ສມຓໍ ສໍຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປາຈີເນນ ຈ ປຈ຺ຉິເມນ ຈາຕິ ນາຄສ຺ສ ຕຖານິປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາປນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພປາຏິຫາຣິຍານີຕິ ຕທາ ເຖເຣນ ກຕປາຏິຫາຣິຍານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມໍ ປນ ຐານນ຺ຕິ ອິມໍ ນາສາວາຕວິສ຺ສຊ຺ຊນກາຣຓໍ.

ອນຸພນ຺ຘີຕິ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເອວໍມຫິທ຺ຘິກສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ປຏິປຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠເຍນ ປລາຍນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ.

ເອກປຏິປາຏິຍາຕິ ເອກາຍ ປຏິປາຏິຍາ, ນິຣນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວາຕິ ຍາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປາທິນ຺ນກສ຺ສ ວຑ຺ຒິ, ອຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ເອທິເສ ຫຕ຺ຖວຑ຺ຒນາທິປາຏິຫາຣິເຍ ຍຸຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ ຈິຕ຺ຕໂຕ, ອຸຕຸໂຕ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກຣູປານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອຖ ວາ ອຸປາທິນ຺ນນ຺ຕິ ສກລເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເອວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕຖາ ວຑ຺ຒິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຑ຺ຒິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກສນ຺ຕາເນ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ອນຸປາທິນ຺ນຎ຺ຈ ສມ຺ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອສມ຺ຠິນ຺ນເມວ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອາຬ຺ຫກມຕ຺ເຕ ຂີເຣ ອເນກາຬ຺ຫເກ ອຸທເກ ອາສິຕ຺ເຕ ຍທິປິ ຂີຣໍ ສພ຺ເພນ ສມ຺ຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ລມ຺ພມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາປິ ນ ຕຕ຺ຖ ຂີຣໍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຸທກເມວ ວຑ຺ຒຕິ, ເອວເມວໍ ຍທິປິ ອຸປາທິນ຺ນໍ ອນຸປາທິນ຺ນຎ຺ຈ ສມ຺ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ຈິຕ຺ຕຊໍ, ຕທນຸສາເຣນ ອຸຕຸຊຎ຺ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂສຕິ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ. ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເຕ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕ ກຕ຺ວາ. ປາທຏ຺ຐປນາທິປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປໂຣປິ ອິທ຺ຘິມາ. ຕເຖວາຕິ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິຍ. ຕຖູປມເມຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຸທກປຸຓ຺ຓາສຸ ນານາປາຕີສຸ ພຫູຫິ ນານາຈນ຺ທມຓ຺ຑເລສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ນ ເຕນ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ຄມນາທິອຸປໂຣໂຘ, ພຫູນຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ທສ຺ສນໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖູປມເມຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຄມນາທິອຸປໂຣຘາຠາວໂຕ, ພຫູນຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິປໂຍຄສ຺ສ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ສມິຊ຺ຌນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໙໗. ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຠິວິຘິວເສນ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ, ນ ມຣິຍາທວເສນ. ຕຖາ ເຫສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ. ປາຬີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິ.

ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ເສວ ຄມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນາປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ຄມນເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ປນ ທູຣາວຘິນິທສ຺ສນເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສເຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອິຕຣມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ຕິເກປິ ທູເຣ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ, ນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍມກປາຏິຫາຣິຍາວສາເນຕິອາທິນາ ຕິວິກ຺ກມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ລກ຺ຂຓານິສໍສຕາ. ຕທຸຠຍໍ ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນີລມາຕິກນ຺ຕິ ນີລວຓ຺ໂຓທກມາຕິກໍ.

ມຫາໂພຘິນ຺ຕິ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ກໍ ມຫາໂພຘິໍ. ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສນ຺ຕິເກ ອກາສີຕິ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ປຖວິໍ, ສມຸທ຺ທຎ຺ຈ ສໍຂິປິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິສນ຺ຕິເກ ອກາສິ.

ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສຕິ ມຫທິວເສ. ຈນ຺ທປູເວຕິ ຈນ຺ທສທິເສ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລາກາເຣ ປູເວ. ເອກປຕ຺ຕປູຣມຕ຺ຕມກາສີຕິ ຍຖາ ເຕ ປມາຓໂຕ ສຣູເປເນວ ອນ຺ໂຕປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອກາສິ.

ກາກວລິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິຎ຺ຈ ‘‘ຠຄວາ ໂຖກໍ ພຫຸໍ ອກາສີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ເຂປໂຕວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ.

ຄງ຺ຄາຕີເຣຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຄງ຺ຄານທິຍາ ຕີເຣ. ສຎ຺ຎໍ ອທາສີຕິ ຍຖາ ເຕ ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕໍ ສປ຺ປິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ.

ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ. ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕີຕິ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ. ກຣຊກາຍສ຺ສ ວເສນາຕິ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກຣູປກາຍສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ວາ ປຣິຓາມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຍ ອາໂຣເປຕີ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ກາເຍ ອາໂຣເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ສທ຺ທທນ຺ຘໂຣວາຍນ຺ຕິ ວຈນປຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທນ຺ຘຄມນ’’ນ຺ຕິ. ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຍຄມນໍ ຫິ ທນ຺ຘໍ, ທນ຺ຘມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ໂຍຄີ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາໂຍ ວິຍ ທນ຺ຘຄມນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕຖາ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກມ຺ມໍ ປນ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາເຍ ອາໂຣເປຕິ, ກາຍານຸຄຕິກໍ ທນ຺ຘຄມນໍ ກໂຣຕິ.

ສຸຂສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຸຂສຫຄຕໍ ສຎ຺ຎໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ເທໂສ. ລຫຸຠາເວນ ສຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ລຫຸສຎ຺ຎໍ. ກຖໍ ປນ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂສຎ຺ຎາ ນາມ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວາ ສຸຂສຎ຺ຎໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ຫິ ສນ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອກນ຺ຕຄຣຸເກຫິ ນີວຣເຓຫິ, ໂອຬາຣິເກຫິ ອນຸປສນ຺ຕສຠາເວຫິ ຈ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ວິປ຺ປໂຍໂຄ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ລຫຸຠາວສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສາເຍວ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໍ ສຸຂລຫຸສຎ຺ຎໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ຄນ຺ຕຸກາມຕາ ເອວ ເອຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄມເນ ຍໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄນ຺ຕຸກາມຕາວເສນ ປວຕ຺ຕປຣິກມ຺ມາຘິຏ຺ຐານານິ ເອວ ປມາຓໍ, ຕາວຕາ ຄມນໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄນິມ຺ມານວາຍຸອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ວິນາປິ ອິຈ຺ຉິຕເທສປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ສຕິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ກຣຊກາຍໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ. ຈິຕ຺ເຕ ອາໂຣເປຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ອາໂຣເປຕິ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ ສີຆຄມນ’’ນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕຄມນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິມາຫ. ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍປຣິຓາມນປາຏິຫາຣິຍໍ. ຈິຕ຺ຕຄມນເມວາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມານຄມນເມວ. ກຖໍ ປນ ກາໂຍ ທນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໂກ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ສມານຄຕິໂກ ໂຫຕີຕິ? ນ ສພ຺ພຖາ ສມານຄຕິໂກ. ຍເຖວ ຫິ ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິຓາມເນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາ ກາເຍນ ສມານຄຕິກໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຕທາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຠາວສິທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ຂເຓນ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຣຸວຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ຂເຓນ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຍໍ ກາໂຍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ທນ຺ຘຄຕິກສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ຍາວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ກາຍຄຕິອນຸໂລເມເນວ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາຍຄຕິຍາ ປຣິຓາມິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ປເຄວ ສຸຂລຫຸສຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຠາວິຕິທ຺ຘິປາທານໍ ວິຍ ທນ຺ຘໍ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ລຫຸກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາເຣເຫວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ກາໂຍ ຈິຕ຺ຕຄຕິຍາ ປຣິຓາມິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ.

ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປມາວຈນໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອວສ຺ສໍ ເຈຕໍ ເອວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາເຐຫິ, ວິນຍອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ, ຘມ຺ມຕາ ຈ ວິໂລມິຕາ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໑ ອາທໂຍ) ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຄຫເຓນ ຣູປຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ ອລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ. ອຠິຘມ຺ເມ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໐-໑໑) ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປເມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຕສ຺ເສວ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຈ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເທສນ຺ຕຣສງ຺ກມນໍ, ນ ຈ ສຠາໂວ ອຎ຺ຎຖາ ໂຫຕີຕິ. ນ ຫິ ອິທ຺ຘິພເລນ ຘມ຺ມານໍ ເກນຈິ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕເມວ ປນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ‘‘ຕີສຸປິ ຂເຓສູ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ຄມນາຣມ຺ຠໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຄມນນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ເຖໂຣ. ອິຘາຕິ ອິທໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປາເຐ. ສຍໍ ຄມນເມວ ອາຄຕໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ, ສພ຺ພອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາວ ຠາວຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານມ຺ປິ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣຸຈິວເສນາຕິ ອິຈ຺ຉາວເສນ. ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ຠຄວຕາ ກຣິຍມານໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ຍທິ ສາວກນິມ຺ມິເຕສຸ ນານປ຺ປກາຣຕາ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ສເຈ ປນ ນານາວຓ຺ເຓ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕໍ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເຕ ເຕ ວຓ຺ຓວຍາທິວິເສສາ ປຣິກມ຺ມານຸຣູປໍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຍຖາຘິຏ຺ຐິເຕ ນິມ຺ມິຕຣູເປ ສເຈ ສາວໂກ ‘‘ອິເມ ວິເສສາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ນ ອິຊ຺ຌຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ.

ອິທານິ ຍານິ ຕານິ ‘‘ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໐) ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວິຠຕ຺ຕານິ ‘‘ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທີນິ ຈຸທ຺ທສ ປາຏິຫາຣິຍານິ, ຕຕ຺ຖ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາເຍນ ວສວຕ຺ຕນປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຕນ ‘‘ຣູປໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ຣູປທສ຺ສນໍ, ‘‘ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສທ຺ທສວນໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ຈິຕ຺ຕຊານນນ຺ຕິ ເອວໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂສຕເຈໂຕປຣິຍຎາຓກຕ຺ຕຸກໍ ທສ຺ສນສວນຊານນກິຣິຍໍ ປຣາມສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິໂຕ ປເຣສຸ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍມ຺ປິສ຺ສາຕິ ຍມ຺ປິ ອສ຺ສ. ໂຍຄິໂນ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຎ຺ຈ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ, ວິເສສຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ອຍເມເວຕ຺ຖ ກາເຍນ ວສວຕ຺ຕນປາຏິຫາຣິເຍສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຍໍ ນຸ ໂຂ ອິທ຺ຘິມາ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ ນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອາສງ຺ກຸປ຺ປາທນໂຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ເຈຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ວິເສສໂຕ ມໂນມຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອິຘ ເສສານິ ຄຫິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ເສສໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໙໘. ອິທໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ກາມມິມາປິ ທ຺ເວ ອິທ຺ຘິໂຍ ອຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອິທໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອິມາສໍ ນານາກຣຓໍ ວິເສໂສ. ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຣູປໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ, ປເຣສໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸມາຣກວຓ຺ຓນ຺ຕິ ກຸມາຣກສຓ຺ຐານໍ. ທສ຺ເສຕີຕິ ຕຖາ ວິກຸພ຺ພນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນິ ທສ຺ເສຕິ. ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ພຫິທ຺ຘາປິ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ອິຘ ‘‘ຫຕ຺ຖິວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເກຈິ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນວຈນໍ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຠາເວນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຣູປສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ອທສ຺ສນໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ນິໂຣຘນໍ. ເອວໍ ສຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິໂຣໂຘ, ອຕ຺ຕນາ ປນ ຫຕ຺ຖິວຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາປິ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ສນ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຫິທ຺ຘາປິ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຠາເວນ ຈ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ.

ປາຬິຍຎ຺ຈ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາຕິອາທີສຸ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ເສວ ກຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຫຕ຺ຖິມ຺ປີຕິອາທີສຸ ປນ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ພຫູນໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກາຕພ຺ພາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອິທ຺ຘິມໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມາຣກາກາເຣນ ປເຣສໍ ທສ຺ສນໍ ກຸມາຣກວຓ຺ຓນິມ຺ມານໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອປຸພ຺ພໍ ປຖວີອາທິວຕ຺ຖຸ ນິປ຺ຜາທີຍຕີຕິ ກສິຓນິຍເມນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ‘‘ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ວາ ວຕ຺ຖຸນິປ຺ຜາທເນ ຍຖາຣຫໍ ຕໍ ປຖວີກສິຓາທິວເສເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ກສິຓນິຍເມນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ເຖວ. ກຸມາຣກວຓ຺ຓຎ຺ຫິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ນີລວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ປີຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວຓ຺ຓໍ ວາ. ຕຖາ ສຕິ ນີລາທິກສິຓານິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ອາປນ຺ໂນວ ກສິຓນິຍໂມ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອວມຘິຏ຺ຐິເຕ ຍເທເກ ປຖວີກສິຓວເສນ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໕.໘໔໒; ປຏິ. ມ. ໓.໑໐) ຠາໂວຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕນ ກສິຓນິທ຺ເທເສນ ອິຘ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ‘‘ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ວິໂຣຘໍ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ, ໂສ ອໂນກາໂສວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິມ຺ມິນິຕພ຺ພຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມາຣກວຓ຺ໂຓ, ນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຣກາເລ ກຸມາຣກວຓ຺ໂຓຕິ. ນາຄາທິວຓ຺ເຓສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ພ຺ຍາປີ ເອວາຕິ ຍເທເກ ‘‘ນາຄາທິນິມ຺ມາເນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທໂປຫຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ພຫິທ຺ຘາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິອາທິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາປິ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ກຸມາຣກວຓ຺ຓາທີນໍ ທສ຺ສນວເສນາຕິ. ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຘານໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໓໙໙. ກາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາຍໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ສຸສິໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິມໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາຣມາຫ. ອຎ຺ຎໍ ກາຍນ຺ຕິ ຍໍ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ນິມ຺ມິນິຕຸກາໂມ, ຕໍ. ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາຕິ ມຸຎ຺ຊຕິຓໂຕ. ອີສິກນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກຓ຺ຑໍ. ໂກສິຍາຕິ ອສິໂກສໂຕ. ກຣຓ຺ຑາຍາຕິ ເປຬາຍ, ນິມ຺ໂມກໂຕຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອພ຺ພາຫຕີຕິ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ປວາເຫຍ຺ຍາຕິ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍ.

ອິທ຺ຘິວິຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ທ຺ວາທສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໓. ອຠິຎ຺ຎານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໐. ຕຕ຺ຖາຕິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸຍາ ນິທ຺ເທເສ. ອຠິຎ຺ຎາປາຬິຍາ ຫິ ນິທ຺ເທສມຸເຂນ ອຠິຎ຺ຎານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວິຘິ ວິຘີຍຕິ. ອຠິຎ຺ຎາສີເສເນຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ຎາປາຬິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣາສຸ ຈ ຕີສຸ ອຠິຎ຺ຎາສູ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣາສູຕິ ຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ເທສນາກ຺ກມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຸທ຺ເທສກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໍ. ນ ຫິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ອິມິນາວ ກເມນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸປາຬິຍໍ, ເສສາຠິຎ຺ຎາປາຬິຍຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຣາຕິ ວາກ຺ໂຍປຎ຺ຎາເສ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຣ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາເຐ. ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາຕິ ທິພ຺ເພ ຠວາຕິ ທິພ຺ພາ, ເທວານໍ ໂສຕຘາຕຸ, ຕາຍ ທິພ຺ພາຍ ສທິສຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕໍ ທິພ຺ພສທິສຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເທວານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ສທ຺ຘາພຫຸລຕາວິສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕານິສໍສທສ຺ສາວິຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕຕ຺ຕາ ສຸຈຣິເຕນ ເທວູປປຕ຺ຕິຊນເກນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາຕໂຣຄາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອປລິພຸທ຺ຘາຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕາ. ປິຕ຺ຕາທີຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ, ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຕາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປກ຺ກິເລສໂທສຣຫິຕໍ ຫິ ກມ຺ມໍ ຕິຓາທິໂທສຣຫິຕໍ ວິຍ ສສ຺ສໍ ອຸຬາຣຜລໍ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ກາຣຓູປຈາເຣນ ຈສ຺ສ ຜລໍ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕິ, ຍຖາ ‘‘ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໒; ມ. ນິ. ໒.໘໑; ອ. ນິ. ໔.໒໓໓). ທູເຣປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຂຸມສ຺ສາປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປສາທໂສຕຘາຕູຕິ ຈຕຸມຫາຠູຕານໍ ປສາທລກ຺ຂຓາ ໂສຕຘາຕຸ.

ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສເນວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ສພ຺ພາປິ ກຸສລຠາວນາ ວີຣິຍຠາວນາ, ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕາ ວາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາປິ ວິເສສໂຕ ວີຣິຍຠາວນາ, ຕສ຺ສາ ອານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຎາຓມຍາ ໂສຕຘາຕຸ ຎາຓໂສຕຘາຕຸ. ຕາທິສາເຍວາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ, ທູເຣປິ ສຸຂຸມສ຺ສປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ຕໍສທິສາ ເອວ. ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣສງ຺ຂາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠູມີນໍ ວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອິມິນາ ກາຣຓວເສນສ຺ສາ ທິພ຺ພຠາວມາຫ. ຍໍ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປາທກຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ທິພ຺ພວິຫາຣໍ ສນ຺ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ທິພ຺ພວິຫາຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສວນຏ຺ເຐນາຕິ ສທ຺ທຄຫຓຏ຺ເຐນ. ຍາຖາວໂຕ ຫິ ສທ຺ທູປລທ຺ຘິ ສທ຺ທສຠາວາວໂພໂຘ ສວນໍ. ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຠາວຘາຣຓາທີສຸ ຘາຕຸອຕ຺ເຖສຸ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖຸ ຘາຕຸເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຈາ’’ຕິ. ໂສຕຘາຕຸກິຈ຺ຈໍ ສທ຺ທສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ, ສທ຺ທສນ຺ນິຏ຺ຐານປຈ຺ຈຍຕາ ຈ.

ຎາຓສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘິ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄເມເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລສາຍາ’’ຕິ. ມານຸສິກາ ມນຸສ຺ສ ສນ຺ຕກາ, ມໍສໂສຕຘາຕຸ, ທິພ຺ພວິທູຣາທິວິສຍຄ຺ຄຫຓສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວິເສເສນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ມານຸສິກໍ ເອຕາຍາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສທ຺ທສວເນນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສູປຈາຣນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ປກຕິຍາ ໂສຕທ຺ວາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວິສຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ທສວເນນາ’’ຕິ. ທິພ຺ເພຕິ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ເນ. ເຕ ປນ ວິເສສໂຕ ເທວານໍ ກຖາ ສທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທວານໍ ສທ຺ເທ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ເອເຕຕິ ມານຸສາ, ເຕ ມານຸເສ. ເອວໍ ເທວມນຸສ຺ສສທ຺ທານໍເຍວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເທສປຣິຍາທານ’’ນ຺ຕິ, ເອກເທສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເທຫສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ນິປ຺ປເທສປຣິຍາທານໍ ຐານເຠທຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ສວິຎ຺ຎາຓກາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອນວເສເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ.

ອຍໍ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸ. ປຣິກມ຺ມສມາຘິຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິກມ຺ມຠູຕາເວຓິກສມາຘິຈິຕ຺ເຕນ, ທິພ຺ພໂສຕຎາຓສ຺ສ ປຣິກມ຺ມວເສນ ປວຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສມາຘິນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກມ຺ມສມາຘິ ນາມ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸຍາ ອຸປຈາຣາວຕ຺ຖາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສາ ປນ ນານາວຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສພ຺ໂພຬາຣິກສທ຺ທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສີຫາທີນໍ ສທ຺ໂທ ປຐມໍ ຄຫິໂຕ. ຕິໂຍຊນມຕ຺ຖເກປິ ກິຣ ເກສຣສີຫສ຺ສ ສີຫນາທສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເມຆສທ຺ທພ຺ຍຄ຺ຆສທ຺ທາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ໂອຬາຣິກສທ຺ທາວຊ຺ຊນໍ ຍາວເທວ ສຸຂຸມສທ຺ທາວຊ຺ຊນູປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕຖາ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓຠາວນາພເລນ ສຸຂຸມຕຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓສໍສິທ຺ຘິໂຕ.

ເອວໍ ອາສນ຺ນສທ຺ທຄ຺ຄຫຓານຸສາເຣນ ທູຣທູຣຕຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍາ’’ຕິອາທິນາ ທິສາສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສທ຺ທານໍ ມນສິກາຣວິຘິ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ, ໂຍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ລພ຺ຠມາໂນ ສທ຺ທານໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມາກາໂຣ, ຕໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສທ຺ທານໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຬາຣິການມ຺ປິ ສຸຂຸມານມ຺ປິ ສທ຺ທານໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມສມ຺ມເຕສຸປິ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມສພ຺ຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສຸຂຸເມ ຎາຓປຣິຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ສທ຺ໂທວ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຍເມວ ປກ຺ໂຂ ຎາຍາຄໂຕຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມານໍ ສທ຺ທານໍ ວຓ຺ຓາຣມ຺ມເຓນ ຎາເຓນ ນີລປີຕາທິວຓ຺ຓານໍ ວິຍ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ເຕ ສທ຺ທາຕິ ເຍ ສພ຺ໂພຬາຣິກໂຕ ປຠຸຕິ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸຂຸມສຸຂຸມາ ສທ຺ທາ ອາວຊ຺ຊິຕາ, ເຕ. ປາກຕິກຈິຕ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ. ປຣິກມ຺ມສມາຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ອາຣພ຺ຠ ປຣິກມ຺ມກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສມາຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ປຸພ຺ເພປິ ຎາເຓນ ປຣິມທ຺ທິຕຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເຕສຸ ສທ຺ເທສູຕິ ເຍ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຫູ ສທ຺ທາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ສທ຺ເທສຸ. ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິກມ຺ມກຣຓວເສນ ອຠິຓ຺ຫໍ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໍ ເອກໍ ສທ຺ທໍ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ອປ຺ປນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂສເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຎາຓໂສເຕ. ປຕິໂຕ ໂຫຕີຕິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸ ອນ຺ໂຕຄຘາ ໂຫຕິ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓລາຠີ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ທານິສ຺ສ ຕທຕ຺ຖໍ ຠາວນາຠິໂຍໂຄ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸໍ. ຖາມຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕຖາມໍ ທຬ຺ຫຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ ປາທກຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓໍ. ກິນ຺ຕິ ກິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສທ຺ທໍ ສຸຓາມີຕິ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປາທກຊ຺ຌານສ຺ສ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຜຣຕູ’’ຕິ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຄເຕ ສທ຺ເທ ອາວຊ຺ຊຕິ, ສຸຠາວິຕຠາວນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສທ຺ທໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ຈຕ຺ຕາຣິ, ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມໍ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປຸນປິ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ປາທກຊ຺ຌານາຣມ຺ມເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕປິ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕິເຍວາຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຂຸມສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ກຕໍ.

ເອວໍ ສຸຓນ຺ໂຕວາຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສວເນນ ວສີກຕາຠິຎ຺ໂຎ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖາວຊ຺ຊິເຕ ສທ຺ເທ ສຸຓນ຺ໂຕ ເອວ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາເນປິ ເຕ ສທ຺ເທ ປຈ຺ເຈກໍ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕຸກາມຕາຍ ສຕິ.

ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຈໂຕປຣິຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໑. ປຣິຍາຕີຕິ ສຣາຄາທິວິຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຘາຕູນໍ ຄຕິ ອຕ຺ໂຖ, ພຸທ຺ຘິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຣສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາ ຫິ ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ. ໂຍ ອຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ປໂຣຕິ. ສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສວິຎ຺ຎາຓກສນ຺ຕາເນ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄາປິ ສຕ຺ຕາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ວາ. ‘‘ປຸ’’ນ຺ຕິ ນຣກໍ, ຕຕ຺ຖ ຄລນ຺ຕິ ປປຕນ຺ຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາ, ປາປກາຣິໂນ. ອິຕເຣປິ ສໍສາເຣ ສໍສາຣິໂນ ຕໍສຠາວານາຕິວຕ຺ຕນໂຕ ປຸຄ຺ຄລາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປູຣຓໂຕ, ອນິຈ຺ຈຕາວເສນ ຄລນໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ເນຣຸຕ຺ຕາ.

ເອຕຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອຕໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວເສນ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ເອຕສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນ ປຣິກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ອຘິຄຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຫທຍຣູປນ຺ຕິ ນ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ອຖ ໂຂ ຫທຍມໍສເປສິ. ຍໍ ພຫິ ກມລມກຸຬສຓ຺ຐານໍ, ອນ຺ໂຕ ໂກສາຕກີຜລສທິສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ໂລຫິຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຫທຍວຕ຺ຖຸ ປນ ອິມໍ ໂລຫິຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ກຖໍ ປນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂລຫິຕສ຺ສ ວຓ຺ຓທສ຺ສເນນ ອຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍທາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກຖໍ ປນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາທິຈິຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມຊສ຺ສ ໂລຫິຕສ຺ສ ວິວິຘວຓ຺ຓຠາວາປຕ຺ຕີຕິ? ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ກມ຺ມຊເມວ ຕໍ ໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວມ຺ປິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕຊໍ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓເຠເທນ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຠວິຕພ຺ພໍ, ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປານໍ ຕທນຸວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຄມນາທີສຸ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານິ ອຸຕຸກມ຺ມາຫາຣສມຸຏ຺ຐານຣູເປຫິ ອນຸວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກາຍສ຺ສ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາ, ເອວມິຘາປິ ຈິຕ຺ຕຊຣູປໍ ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປານິ ອນຸວຕ຺ຕມານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປສາທໂກຘເວລາສຸ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວຓ຺ຓເຠທາປຕ຺ຕິເຍວ ຈ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິເຍສນ຺ເຕນາຕິ ປຐມໍ ຕາວ ອນຸມານໂຕ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ຄເວສນ຺ເຕນ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ໂຍຄິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ລາຠີ ສມາໂນ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ປຣສ຺ສ ຫທຍມໍສເປສິໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ໂລຫິຕສ຺ສ ວຓ຺ຓທສ຺ສເນນ ‘‘ອິທານິ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ໂທມນສ຺ສສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ນຍຄ຺ຄາຫວເສນປິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ກາລສຕມ຺ປິ ກາລສຫສ຺ສມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຫທຍໂລຫິຕວຓ຺ຓທສ຺ສນາທິວິຘິນາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອິທານິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ຕທາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວວຕ຺ຖາປິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈຕ຺ຕາຣິ, ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຣິກມ຺ມາທິສມຎ຺ຎານິ ກາມາວຈຣານິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອນ຺ເຕນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎາຓໍ, ອິທໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍຕ຺ຖາເນນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ວິຠາເວນ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຣູປໍ ວິຍ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ສທ຺ທໍ ວິຍ ຈ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ ສຣາຄາທິວວຕ຺ຖາປນໍ ໂຫຕິ ນີລາທິວວຕ຺ຖາປນໍ ວິຍ. ເອວມຘິຄຕສ຺ສ ປນ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ຖາມຄມນວິຘານມ຺ປິ ອຘິຄມນວິຘານສທິສເມວາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ ເຕນ…ເປ… ຖາມຄຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຖາມຄເຕ ຫີຕິອາທິ ຖາມຄຕານິສໍສທສ຺ສນໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸປຓ຺ຓາສວິຘມ຺ປິ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ປຎ຺ຈທສວິຘມ຺ປິ ຣູປາວຈຣຈິຕ຺ຕໍ, ທ຺ວາທສວິຘມ຺ປິ ອຣູປາວຈຣຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຊານາຕີຕິ ສຣາຄາທິປກາເຣຫິ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນວເສນາຍໍ ອຠິຎ຺ຎາກຖາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ອນຸທ຺ຘຏໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ອຸປຣິໂມ, ສທິໂສ ວາ ອຣິໂຍ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ, ສທິສສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຊານາຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ຎາເຓນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ. ເອກຈ຺ຈຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ເມນ ວິນາ ຕທຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນາປິ ຫທຍຣູປທສ຺ສເນນາ’’ຕິ. ຫທຍຣູປທສ຺ສນາທິວິຘານໍ ຫິ ອາທິກມ຺ມິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ, ຈຕຸໂວກາຣຠເວປິ ວາ. ນ ກໂຕ ອຠິຎ຺ຎານຸໂຍຄສງ຺ຂາໂຕ ອຠິນິເວໂສ ເອເຕນາຕິ ອກຕາຠິນິເວໂສ, ຕສ຺ສ, ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ກຖາຕິ ‘‘ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຣິກມ຺ມກຖາ.

ອວເສສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ. ເອວໍ ອວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຠູມກໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວີຕຣາຄ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປ຺ປຈ຺ຈຍຕໍເຫຕຸກຕາຫິ ຣາເຄນ ສມ຺ປໂຍຄາສງ຺ກາຠາວໂຕ ‘‘ວີຕຣາຄ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເສສາກຸສລຈິຕ຺ຕານໍ ຣາເຄນ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ນຕ຺ເຖວ ສຣາຄຕາ, ຕໍນິມິຕ຺ຕກຕາຍ ປນ ສິຍາ ຕໍສຫິຕຕາເລໂສຕິ ນຕ຺ເຖວ ວີຕຣາຄຕາປີຕິ ທຸກວິນິມຸຕ຺ຕຕາວ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທຸເກ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປເທສິກໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ທຸກນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ເຍ ປນ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຠາເວ ອສຕິປິ ສມ຺ປໂຍຄາຠາໂວ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ ເອກຈ຺ຈອພ຺ຍາກຕານໍ ວິຍາ’’ຕິ ເສສາກຸສລຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ວີຕຣາຄຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເກຈິ ປນ ເຖຣາ ຕານິປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ສໂທສທຸເກປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກນເຍນາຕິ ອາເວຓິກນເຍນ, ຕທຎ຺ຎາກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ໂລຠໂທເສຫິ ອມິສ຺ສິຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ເສວ ສພ຺ຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸສລມູລສງ຺ຂາເຕສຸ ສຫ ໂມເຫເນວາຕິ ສໂມຫໍ ປຐມນເຍ, ທຸຕິຍນເຍ ປນ ສເຫວ ໂມເຫນາຕິ ສໂມຫນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣປຸຣິມປທາວຘາຣຓໂຕ ທ຺ວີສຸ ນເຍສຸ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ຖິນມິທ຺ຘານຸຄຕໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ສສງ຺ຂາຣິກາກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸຄຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ຖາມຊາຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍ, ວິປຸລຜລຕາຍ, ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຄຕໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕປຎ຺ເຎຫິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ອວເສສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕອປ຺ປມາຓໍ. ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖຫິ ສຫ ອຸຕ຺ຕເຣຫີຕິ ສອຸຕ຺ຕຣໍ. ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣໍ, ໂລເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຕໂຕ ເອວ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອຸປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ເຕນ ສມາຘິນາ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕນ຺ຕິ ສມາຫິຕໍ. ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕໍ. ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ຜລຈິຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທຸຠຍເມວ. ກາມໍ ການິຈິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຈິຕ຺ຕາທີນິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕານິ ປນ ນ ໂຫນ຺ຕິ ຕາທິສກິຈ຺ຈາໂຍຄໂຕ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕສຣາຄາທິເຠທວເສນ ເຈວ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ຈ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ.

ເຈໂຕປຣິຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫິ ຍໍ ຎາຓໍ, ຕທຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຕິຎາຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຕີຕຠວວິສຍໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕຊາຕີສູ’’ຕິ ນິວາສ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ, ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ນິວສິຕຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ນິວຸຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ສສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕຕາ, ຕຖາຠູຕາ ຈ ເຕ ອນຸ ອນຸ ຠູຕາ ຊາຕາ ປວຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຄຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ເອວໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມວເສນ ນິວາສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິເສເສນ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ໂຄຈຣນິວາເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣຠູຕາປິ ຫິ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ອາເສວິຕາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອນຸຠູຕາ ນິວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເຕ ປນ ທຸວິຘາ ສປຣວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຕາຍາຕິ ອຸຠເຍປິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ວຈນໍ ເຍ ເຕ ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ, ເຕ ນ ເກວລໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຓມຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕວຓ຺ຓລິງ຺ຄາຫາຣາທິວິເສເສຫິ ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕາ, ຕເຖເວຕໍ ຎາຓໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນວ ວິຎ຺ຎາເຓນ, ອຖ ໂຂ ປເຣສໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປິ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ປເຣສມ຺ປິ ວາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕ ຈ ໂຂ ຍສ຺ມາ ອຠີຕາສຸ ເອວ ຊາຕີສຸ ອຎ຺ເຎຫິ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເຕ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ຫິ ເຕ ວິຎ຺ຎາຕາ, ເຕສໍ ຕທາ ວຕ຺ຕມານສນ຺ຕານານຸສາເຣນ ເຕສມ຺ປິ ອຕີເຕ ປວຕ຺ຕິ ຎາຍຕີຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓາ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການຸສ຺ສຣຓານິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ປນ ສພ຺ເພວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ. ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ນາມ ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓໍ, ສາ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉຬາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາຕິ ຕານິ ອິຘ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕານິ, ເຕ ປເນເຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ວິສຍາ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອຕີເຕ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ເອວໍ ວິປສ຺ສິໍສຸ, ເອວໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສຸໍ, ເອວໍ ຜລນິພ຺ພານານິ ສຈ຺ຉາກໍສຸ, ເອວໍ ເວເນຍ຺ເຍ ວິເນສຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາຓສ຺ສ ຄຕິ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ອເນກວິຘນ຺ຕິ ນານາຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສາທິວເສນ ພຫຸວິຘໍ. ປກາເຣຫີຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິອາກາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ, ສຫໂຍເຄ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ປວຕ຺ຕິຕໍ ເທສນາວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ, ວິຕ຺ຖາຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນິວາສ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕຄຘເຠທສາມຎ຺ຎວຈນເມຕນ຺ຕິ ເຕ ເຠເທ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາວກສ຺ເສເວຕໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ, ນ ສຕ຺ຖຸໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂນ຺ຘປຏິປາຏິວເສນ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວາ’’ຕິ. ຂນ຺ຘປຏິປາຏິ ຂນ຺ຘານໍ ອນຸກ຺ກໂມ. ສາ ຈ ໂຂ ຈຸຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວເສນ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອິຣິຍາປຖປຏິປາຏິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຎາຓຄຕິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕ ປນ ກມ຺ມວາທິໂນ ກິຣິຍວາທິໂນ ຕາປສາທໂຍ. ຐເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວເກ ອິຕເຣ ສຕ຺ຖຸ ສາວກາ ປກຕິສາວກາ.

ຍສ຺ມາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ເອວ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏານໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ວິປສ຺ສນາຠິໂຍໂຄ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພລວປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທິເຍວ ປຎ຺ຎາຍ ພລວກາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເນສໍ ສາຘາຣຓກາຣຓໍ. ເອຕ຺ຕໂກຕິ ກປ຺ປານໍ ລກ຺ຂໍ, ຕທຘິກໍ ເອກໍ, ທ຺ເວ ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີຕິ ກາລວເສນ ເອວໍປຣິມາໂຓ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຕສໍ ມຫາສາວກອຄ຺ຄສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓາຠິນີຫາໂຣ ສາວກປຈ຺ເຈກໂພຘິປາຣມິຕາ ສມິຕາ. ຍທິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓກາລປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວິຠາໂຄ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ວິສຍປຣິຈ຺ເຉທຕາ ອາປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານມ຺ປິ ວິສເຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານນ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ກາລປຣິຈ຺ເຉເທ ກາຣຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫາທິນາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາຍ ປວຕ຺ຕິອານຸຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຕີເຕ ເອຕ຺ຕການິ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີຕິ ເອວໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອນາຄເຕ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ວິຍ.

ເອວໍ ຉນ຺ນໍ ຊນານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ກາລວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໂຕ ອານຸຠາວວິເສສໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເອວ ຄຫຓວເສນ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິສາວກາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ພລວປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຫຕຸນາ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສງ຺ກມນໍ ເວມຊ຺ຌທສ຺ສເນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຎາຓພລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໍ ຕໍ ປາກຏເມວາຕິ ຍຖາ ນາມ ສຣທສມເຍ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ຈຕຸຣຕນິເກ ເຄເຫ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຣູປຄຕໍ ສຸປາກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ໂລກສິທ຺ຘເມຕໍ, ສິຍາ ປນ ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕຣຕິໂຣຫິຕາທິເຠທສ຺ສ ຣູປຄຕສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ. ນຕ຺ເຖວ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຎາຓາໂລເກນ ໂອຠາສິຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸປາກຏໍ ສຸວິຠູຕເມວ ໂຫຕິ ຕຖາ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ສຸປຫີນຕ຺ຕາ. ເປຍ຺ຍາລປາຬິໍ ວິຍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ເປຍ຺ຍາລປາຬິໍ ປຐນ຺ຕາ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ…ເປ… ປຎ຺ຈມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ອາທິປຣິໂຍສານເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ນ ອນຸປທໍ, ເອວໍ ອເນກາປິ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ, ຍສ຺ມິໍ ຠເວ ຍໍ ຍໍ ຊານິຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິເຕ ເອວ ຎາເຓນ ໂອກ຺ກມນ຺ຕາ. ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ສີຫຄຕິປຕນວເສນ ຎາຓຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາຬສ຺ສ ໂກຏິຍາ ໂກຏິປຏິປາທນວເສນ ກຕວາລເວຘປຣິຈຍສ຺ສ. ສຣຠງ຺ຄສທິສສ຺ສາຕິ ສຣຠງ຺ຄໂພຘິສຕ຺ຕສທິສສ຺ສ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໐ ອາທໂຍ). ລກ຺ຂຏ຺ຐານສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕວເສນ ນ ສຊ຺ຊຕິ. ອຕິກ຺ກມນປສ຺ສຄມນວເສນ ນ ວິຣຊ຺ຌຕິ.

ຂຊ຺ຊຸປນກປ຺ປຠາສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ຎາຓສ຺ສ ອຕິວິຍ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ຂຊ຺ໂຊໂຕຠາສສມໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ທີປປ຺ປຠາສທິສນ຺ຕິ ປາກຕິກທີປາໂລກສທິສໍ. ອຸກ຺ກາປຠາ ມຫາອຸມ຺ມຸກາໂລໂກ. ໂອສຘິຕາຣກປ຺ປຠາຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ປຠາ ເອຕາຍ ຘີຍຕີຕິ ໂອສຘິ, ໂອສຘີນໍ ວາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກຕ຺ຕາ ໂອສຘີຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕາຣກາຍ ປຠາ. ສຣທສູຣິຍມຓ຺ຑລສທິສໍ ສວິສເຍ ສພ຺ພໂສ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ.

ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄມນໍ ວິຍ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາ ອມຸຎ຺ຈນໂຕ. ກຸນ຺ນທີນໍ ອຕິກ຺ກມນາຍ ເອເກເນວ ຣຸກ຺ຂທຓ຺ເຑນ ກຕສງ຺ກໂມ ທຓ຺ຑກເສຕຸ. ຈຕູຫິ, ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຊເນຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ຜລເກ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕສງ຺ກໂມ ຊງ຺ຆເສຕຸ. ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສ຺ສ ຄມນໂຍຄ຺ໂຄ ສງ຺ກໂມ ຊງ຺ຆເສຕຸ ຊງ຺ຆມຄ຺ໂຄ ວິຍ. ສກຏສ຺ສ ຄມນໂຍຄ຺ໂຄ ສງ຺ກໂມ ສກຏເສຕຸ ສກຏມຄ຺ໂຄ ວິຍ. ມຫຕາ ຊງ຺ຆສຕ຺ເຖນ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ມຫາຊງ຺ຆມຄ຺ໂຄ. ພຫູຫິ ວີສາຍ ວາ ຕິໍສາຍ ວາ ສກເຏຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ມຫາສກຏມຄ຺ໂຄ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຘິກາເຣຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຈິຕ຺ຕສີເສນ ສາວກສ຺ສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສມາຘິຠາວນາຘິກາເຣ.

໔໐໓. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສາວການໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸກາເມນ. ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ຍຖາຣຫໍ ປີຕິສຸເຂຫິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປີນນາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ປາທກຊ຺ຌານເມວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓາຣມ຺ໂຠ, ສາ ອິຘ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມາ ນິສຊ຺ຊາ. ຕໂຕ ອາສນປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິສຊ຺ຊາຍ ປຸຣິມກໍ ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ໂຠຊນກາໂລຕິອາທີສຸ ກາລສີເສນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ກຕກິຈ຺ຈມາຫ. ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓວນ຺ທນກາໂລຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄເຓສຸ ເຈຕິຍໂພຘີນໍ ວນ຺ທນກາໂລ. ສກລໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ກິຎ຺ຈິ ກິຈ຺ຈໍ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊເນນ. ປາທກຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖກສ຺ສ ວິຍ ນິສານສິລາ ສຕິປຎ຺ຎານມ຺ປິ ນິສິຕຠາວາວຫໍ. ຍໍ ຕສ຺ສ, ຕາ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊເນນ ປຣມເນປກ຺ກປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທີເປ ຊລິເຕ ວິຍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐາເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຣິມຠເວຕິ ອິມສ຺ສ ຠວສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ຠເວ. ປວຕ຺ຕິຕນາມຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕິຕນາມຣູປໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຐມໍ ຣູປໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນາມໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ປຐມໍ ນາມໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຣູປນ຺ຕິ ອປເຣ. ປໂຫຕີຕິ ສກ຺ໂກຕິ. ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ອິມິສ຺ສາ ອຠິຎ຺ຎາຠາວນາຍ ກຕາຘິກາໂຣ.

‘‘ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ກມ຺ມຠວາ ອຎ຺ໂຎ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕຣຠາວໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ເອກຠເວປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເມວ ນາມຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິຣຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍ ນິຣຸທ຺ຘາ ມຣນ຺ຕສ຺ສ, ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ວາ ອິຘ;

ສພ຺ເພປິ ສທິສາ ຂນ຺ຘາ, ຄຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໓໙);

ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ຕໍ ນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານໍ. ອາຫຸນ຺ທຣິກນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣິ ຈ ຆນສຎ຺ຉນ຺ນໍ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໍ. ອນ຺ຘຕມມິວາຕິ ອນ຺ຘກາຣຕິມິສາ ວິຍ.

ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກຕ຺ຖາຍາຕິ ກູຏາຄາຣສ຺ສ ກູຏຕ຺ຖາຍ. ກູຏາຄາຣສ຺ສ ກຓ຺ຓິກາ ວິຍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ, ມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ປຸຣິມຠເວ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນາມຣູປໍ, ສາຂາປລາສາ ວິຍ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຜຣສຸຘາຣາ ວິຍ ປຣິກມ຺ມຠາວນາ, ກມ຺ມາຣສາລາ ວິຍ ປາທກຊ຺ຌານນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຏ຺ຐຜາລໂກປມາປິ ‘‘ຍຖາ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ໂອທນປຈນາທິອຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸໍ ຜາເລນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຕຈເຜຄ຺ຄຸມຕ຺ຕຜາລເນ ຜຣສຸຘາຣາຍ ວິປນ຺ນາຍ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸໍ ຜາເລຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ເກໂສຫາຣກູປມາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຠາວາ. ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມນິສຊ຺ຊໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ປຏິສນ຺ຘິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຠາເວນ ປວຕ຺ຕສມາຘິນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓໍ ປຣິກມ຺ມສມາຘິຎາຓໍ. ຕໍ ຣູປາວຈຣໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ອຕີຕໍສຎາຓໍ ເຈ, ຣູປາວຈຣໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິກມ຺ມສມາຘິຎາຓສ຺ສ ກາມາວຈຣຠາວໂຕ. ນ ຫິ ອນນ຺ຕຣຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຣໂຕ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ຣູປາວຈຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຖິ. ເຍສໍ ຊວນານໍ ປຸຣິມານີຕິ ໂຍຊນາ. ຍທາ ປນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ນາມາຕິ ກາມໍ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຠວສ຺ສ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຕນາມຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຎາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ຕໂຕ ນາມຣູປໂຕ ປຠຸຕິ ສພ຺ເພ ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາ, ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ໂພ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ.

໔໐໔. ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ຠວໍ. ໂສ ຫິ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອນ຺ໂຕຄຘຘມ຺ມປ຺ປເຠໂທ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ ອິຘ ຊາຕີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກມ຺ປິ…ເປ… ຂນ຺ຘສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຫາຍມາໂນຕິ ຂີຍມາໂນ ວິນສ຺ສມາໂນ. ກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ, ຕທາ ປວຕ຺ຕມານສງ຺ຂາຣວເສນສ຺ສ ປຣິຫານິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ປນ ‘‘ກາລໍ ເຂເປຕີ’’ຕິ, ‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐) ຈ ອາທີສຸ ກາລສ຺ສາປິ ຂໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນສ຺ສນໍ ສໍວຏ຺ໂຏ, ສໍວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕຖາ ຐາຍີ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ຕໍມູລກຕ຺ຕາຕິ ຕໍປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ຏນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ວຑ຺ຒນໍ ວາ ວິວຏ຺ໂຏ.

ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ ເອວໍ ສໍວຏ຺ຏສີມານຸກ຺ກເມນ ສໍວຏ຺ເຏສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏ’’ຕິ ວຈນໍ ສໍວຏ຺ຏກມຫາຠູຕເທສນານຸປຸພ຺ພິຍາຕິ ເກຈິ. ສໍວຏ຺ຏານຸປຸພ຺ພິຍາຕິ ອປເຣ. ອາເປນ ສໍວຏ຺ໂຏ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ. ສໍວຏ຺ຏສີມາຕິ ສໍວຏ຺ຏມຣິຍາທາ.

ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ, ຕີສຸປິ ສໍວຏ຺ຏກາເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ເອກໍ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຎາຓານຸຠາໂວ ປຸຎ຺ຎຜລສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສຣເສເນວ ປຖວີ ວິຊມ຺ຠຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເຂຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອານຸຠາໂວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາຓາເຂຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ເນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈກ຺ກວາເຬ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ຄໂຕປິ ກຕປຣິຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ເຕ ກເຕ ອາຓາເຂຕ຺ເຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕ຺ເວວ ປຣິຕ຺ຕານຸຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ເທວຕາຫິ ປຣິຕ຺ຕາຓາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ວິສຍເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ສເຣນ ອຠິວິຎ຺ຎາປນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຣູປທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕາປຣິມາເຓ ວິສຍເຂຕ຺ເຕ. ຍໍ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານາຕິ ອາກງ຺ຂາມຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ. ສຓ຺ຐຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏມານໍ ຊາຍມານໍ.

໔໐໕. ໂຄຂາຍິຕກມຕ຺ເຕສູຕິ ໂຄຫິ ຂາທິຕພ຺ພປ຺ປມາເຓສຸ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ. ປຸປ຺ຜຜລູປຊີວິນິໂຍ ຈ ເທວຕາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອເຕສນ຺ຕິ ‘‘ວສ຺ສູປຊີວິໂນ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ. ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິຕ຺ຕາຠາທິພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຌານປ຺ປຏິລາຠສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກໍ ພ຺ຍູເຫນ຺ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ໂລກພ຺ຍູຫາ. ເຕ ກິຣ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາປິ ນິສິນ຺ນາປິ ສໍເວຄຊາຕາ, ສມ຺ຠມປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາສນ຺ເນ ຐາເນ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ສິຂາພນ຺ຘສ຺ສ ມຸຕ຺ຕຕາຍ ມຸຕ຺ຕສິຣາ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຘູຍມານເກສຕາຍ ວິກິຓ຺ຓເກສາ. ໂລກວິນາສຠເຍນ ໂສກວນ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ອຕິວິຍ ວິຣູປເວສຘາຣິໂນ. ມາຣິສາຕິ ເທວານໍ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ. ກຖໍ ປເນເຕ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ຘມ຺ມຕາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕາຕິ ອາຈຣິຍາ. ຕາທິສນິມິຕ຺ຕທສ຺ສເນນາຕິ ເອເກ. ພ຺ຣຫ຺ມເທວຕາຫິ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາຕິ ອປເຣ.

ເມຕ຺ຕາທີນີຕິ ເມຕ຺ຕາມນສິກາຣາທີນິ ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎານິ. ເທວໂລເກຕິ ກາມເທວໂລເກ. ເທວານໍ ກິຣ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສວາຕຄ຺ຄຫຓປຣິຈເຍນ ວາໂຍກສິເຓ ຌານານິ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ປຏິລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕທຎ຺ເຎ ປນາຕິ ອາປາຍິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເທວໂລເກ.

ທຸຕິໂຍ ສູຣິໂຍຕິ ທຸຕິຍໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ. ສຕ຺ຕສູຣິຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສູຣິຍປາຕຸຠາວສຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິສູຣິເຍຕິ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນສູຣິຍວິມາເນ. ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາເລ ປນ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ກາມາວຈຣເທວາ, ເອວໍ ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປນ ປຠສ຺ສຣຕຣຎ຺ເຈວ ເຕຊວນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອປເຣ. ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາ ສຣຠູ ອຈິຣວຕີ ມຫີຕິ ອິມາ ປຎ຺ຈ ມຫານທິໂຍ.

ປຠວາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕາ. ຫໍສປາຕໂນຕິ ມນ຺ທາກິນິມາຫ.

ນ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ປຣິຍາທິນ຺ນສິເນຫນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂີຓສິເນຫໍ. ຍາຍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕຸ ອາພນ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ປິຓ຺ຑຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາ ຉສູຣິຍປາຕຸຠາເວນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ຈິທນ຺ຕິ ຍຖາ ຈ ອິທໍ ຈກ຺ກວາຬໍ. ເອວໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິປີຕິ ວິປຕ຺ຕິມຫາເມຆຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຕິທິສຕິ.

ປລຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ສງ຺ຂາຣຄຕນ຺ຕິ ຠູຕຸປາທາຍປ຺ປເຠທໍ ສງ຺ຂາຣຊາຕໍ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂຍາຕິ ຌາເປຕພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂຍາ. ສຍມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ສມານໍ ອິນ຺ຘນາຠາວໂຕ ຉາຣິກມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຑ຺ຑຫິຕ຺ວາ ວູປສມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປິ…ເປ… ນິພ຺ພາຍຕີ’’ຕິ.

໔໐໖. ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນຕິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີຆສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ. ຕາລກ຺ຂນ຺ຘາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາກສາລາທິຣຸກ຺ເຂ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຆນໍ ກໂຣຕີຕິ ວິສຣິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑິຕໍ ກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິວຏຸມ’’ນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕນ຺ຕິ ອຸທກໍ. ອສ຺ສາຕິ ວາຕສ຺ສ. ວິວຣໍ ເທຕີຕິ ຍຖາ ຆນໍ ກໂຣຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣໍ ເທຕິ. ປຣິກ຺ຂຍມານນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອໂກຆຠູເຕນ ວາເຕນ ປຣິໂສສິຍມານຕາຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ປາຕຸຠວຕີຕິ ໂຍຊນາ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກຕິ ຈ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິມາຫ. ອຸປຣິ ຈຕຸກາມາວຈຣເທວໂລກຏ຺ຐາເນຕິ ຍາມເທວໂລກາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສຠວນານໍ ປນ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານານິ ປຖວີສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ນ ຕາວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ.

ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ນ ຠສ຺ສຕິ, ເອວໍ ນິໂຣເຘນ຺ຕິ.

‘‘ປຐມຕຣາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອາຍຸກ຺ຂຍສ຺ສ ສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ, ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວາ ກປ຺ປານໍ ອາທິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕຕິ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ. ປຣິຕ຺ຕາຠອປ຺ປມາຓາຠາປິ ຫິ ອາຠສ຺ສຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ສຍໍປຠາ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານປຸຎ຺ຎສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາລຸປ຺ປກາຣກນ຺ຕິ ອາໂລປໍ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອາລຸປ຺ປນໍ ວິໂລປໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາຕິ ອຕິວິຍ ຫຏ຺ຐາ ອຸປ຺ປິລາວິຕຈິຕ຺ຕາ. ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ໂວຫຣນ຺ຕິ.

ສິເນຣຸຈກ຺ກວາຬຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ທີປສມຸທ຺ທາປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິນ຺ນນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ສມຸທ຺ທາ, ສມສມຏ຺ຐາເນ ທີປາ’’ຕິ. ຖູປຖູປາຕິ ອຸນ຺ນຕຸນ຺ນຕາ.

ອຕິມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຫີເຬນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ນເຍນາຕິ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໒໓) ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍເນວ. ປທາລຕາຕິ ເອວໍນາມິກາ ລຕາຊາຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ປາຣາສວຊາຕິ ຄໂຬຈີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອກຏ຺ເຐ ເອວ ຠູມິປ຺ປເທເສ ປຈ຺ຈນໂກ ອກຏ຺ຐປາໂກ. ອກໂຓຕິ ກຸຓ຺ຑກຣຫິໂຕ.

ສຸມນສງ຺ຂາຕຊາຕິປຸປ຺ຜສທິໂສ ສຸມນຊາຕິປຸປ຺ຜສທິໂສ. ໂຍ ໂຍ ຣໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ຍໍຍໍຣໂສ, ໂອທໂນ, ຕໍ ຍໍຍໍຣສໍ, ຍາທິສຣສວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣສປຖວີ, ຠູມິປປ຺ປຏໂກ, ປທາລຕາ ຈ ປຣິຠຸຕ຺ຕາ ສຸຘາຫາໂຣ ວິຍ ຂຸທ຺ທໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຣສຫຣຓີຫິ ຣສເມວ ພ຺ຣູເຫນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ວຕ຺ຖຸໂນ ສຸຂຸມຠາເວນ ນິສ຺ສນ຺ທາ, ສຸຂຸມຠາເວເນວ ຄຫຓິນ຺ຘນເມວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ໂອທໂນ ປນ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ຣສໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕປິ ວຕ຺ຖຸໂນ ໂອຬາຣິກຠາເວນ ນິສ຺ສນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປສ຺ສາວໍ, ກສຏຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ມຸຕ຺ຕກຣີສໍ ສຎ຺ຊາຍຕີ’’ຕິ. ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວສຸ ປວຕ຺ຕອຸປຈາຣຊ຺ຌານານຸຠາເວນ ຍາວ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກາມຣາຄວິກ຺ຂມ຺ຠນເວໂຄ ນ ສມິໂຕ, ນ ຕາວ ພລວກາມຣາຄູປນິສ຺ສຍານິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ຍທາ ປນສ຺ສ ວິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ພລວກາມຣາໂຄ ລທ຺ຘາວສໂຣ ອໂຫສິ, ຕທາ ຕທຸປນິສ຺ສຍານິ ຕານິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສຎ຺ຊາຍິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ…ເປ… ປາຕຸຠວຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສຸທ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອລສຊາຕິກສ຺ສາຕິ ສຊ຺ຊຸກເມວ ຕຓ຺ຑຸລໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣທິວສສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຄຫເຓນ ອລສປກຕິກສ຺ສ.

ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕີຕິ ອນຸໂສຈນ຺ຕິ. ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາມາຕິ ສມນຸຊາເນຍ຺ຍາມ. ໂນຕິ ອມ຺ເຫສຸ. ສມ຺ມາຕິ ສມ຺ມເທວ ຍຖາຣຫໍ. ຂີຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຂີຍນາຣຫໍ ນິນ຺ທນີຍໍ. ຄຣຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫີເຬຕພ຺ພໍ.

ອຍເມວ ຠຄວາ ປຏິພໂລ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສມ຺ມເທວ ຣເມຕິ ປີເຓຕິ.

ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຄຫໍ. ວີສຕິອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ເກຈິ. ເສສາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກາລໂຕ ເຕນ ສມປ຺ປມາຓາເນວ.

໔໐໗. ມຫາຘາຣາຫີຕິ ຕາລສາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາຫິ ມຫຕີຫິ ຂາຣຸທກຘາຣາຫິ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ. ປຖວິໂຕຕິ ປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ປຠຸຕິ. ເຕນ ຫິ ຂາຣຸທເກນ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐາ ປຖວີປພ຺ພຕາທໂຍ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ວິລີຍນ຺ເຕວ, ຕສ຺ມາ ປຖວີສນ຺ຘາຣຸທເກນ ສທ຺ຘິໍ ເອກູທກເມວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ‘‘ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຸທກກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ອຸທກສນ຺ຘາຣກໍ ວາຍຸກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ອນວເສສໂຕ ວິນາເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຍເມວ ເອໂກຆຠູຕໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ປຣິຕ຺ຕາຠອປ຺ປມາຓາຠອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ຕຍິທໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຉປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສຸຠກິຓ຺ເຫຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ປຣິຕ຺ຕາສຸຠອປ຺ປມາຓາສຸເຠປິ ຫິ ອາຫຈ຺ຈ ອຸທກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອາຠສ຺ສເຣ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກປ຺ປວິນາສກອຸທກໍ. ອຸທການຸຄຕນ຺ຕິ ອຸທເກນ ອນຸຄຕໍ ຜຸຏ຺ຐໍ. ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ.

ອິທເມກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິທໍ ສໍວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕໍ ກປ຺ປສ຺ສ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ.

໔໐໘. ຖູລຣເຊ ອປຄເຕ ເອວ ປຖວີນິສ຺ສິຕໍ ສຓ຺ຫຣຊໍ ອປຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ສຓ຺ຫຣຊ’’ນ຺ຕິ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ວິສມຏ຺ຐາເນ ຐິຕມຫາຣຸກ຺ເຂ’’ຕິ ອິທໍ ປຐມໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມ຺ປິ ສິເນຣຸປພ຺ພຕມ຺ປີຕິ ມຫາປຖວິຍາ ວິປຣິວຕ຺ຕເນເນວ ວິປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມ຺ປິ ສິເນຣຸປພ຺ພຕມ຺ປິ ວາໂຕ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປຕິ. ເຕ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາທໂຍ. ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາຕິ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ຈກ຺ກວາຬຫິມວນ຺ຕສິເນຣຸໍ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ຈກ຺ກວາຬາທີຫີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມາຄມວເສນ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕນ຺ຕິ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກໍ, ຕໍສນ຺ຘາຣກວາຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ ອວຏ຺ຐານສ຺ສ ກາຣຓາຠາວໂຕ.

໔໐໙. ຍທິປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອເຫຕຸໂກ ສຣສນິໂຣໂຘ ວິນາສກາຠາວໂຕ, ສນ຺ຕານນິໂຣໂຘ ປນ ເຫຕຸວິຣຫິໂຕ ນຕ຺ຖິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຕກາເຍສູຕິ. ຠາຊນໂລກສ຺ສາປິ ສເຫຕຸເກນ ວິນາເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຫຕຸໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ເອວໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎພເລນ ປຐມໍ ໂລໂກ ວິວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ປາປພເລນ ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລມູລກາຣຓາ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຫິ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ອຘິກຠາເວນ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຣຄນ຺ຕຣກປ຺ໂປ, ສຕ຺ຖນ຺ຕຣກປ຺ໂປ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ອິເມ ຕິວິຘາ ອນ຺ຕຣກປ຺ປາ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິມ຺ຫິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປ ຊາຍນ຺ຕິ, ເອວເມເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ ຣາຄາທີນໍ ອຘິກຠາເວເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລມູເລສຸ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣຕິ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສນ຺ເນ. ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຘິກຕຣໂທເສນ ວິຍ ຕິກ຺ຂຕເຣນ ຂາຣຸທເກນ ວິນາໂສ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຸທເກນ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ. ປາກຏສຕ຺ຕຸສທິສສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ອຄ຺ຄິສທິສຕາ, ອປາກຏສຕ຺ຕຸສທິສສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ຂາຣຸທກສທິສຕາ ຈ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ, ຣາເຄ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຸທເກນາ’’ຕິ ເກຈິວາທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣາໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຣາຄວເສນ ພຫຸໂສ ໂລກວິນາໂສ.

໔໑໐. ເອວໍ ປສງ຺ເຄນ ສໍວຏ຺ຏາທິເກ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖາຘິກຕໍ ເນສໍ ອນຸສ຺ສຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

‘‘ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ’’ຕິ ອິທໍ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ປສ຺ສ ອາທິໂຕ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔) ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ອິມສ຺ສ ກຕິປຍໍ ກາລໍ ຠວາທີສຸ ສໍສຣຓໍ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ. ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ວາ ວຏ຺ຏມາເນສຸ ຠວາທີສຸ ອິມສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ, ຕໍທສ຺ສນເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ຈ ອນິຍມຕ຺ເຖນ ອິຕຣາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຠເວ ວາຕິອາທີສຸ ກາມາທິຠເວ ວາ ອຓ຺ຑຊາທິໂຍນິຍາ ວາ ເທວາທິ ຄຕິຍາ ວາ ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີອາທິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ຂຕ຺ຕິຍາທິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ. ອາສິນ຺ຕິ ອໂຫສິໍ. ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ວຓ຺ຓວິປຕ຺ຕິໍ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ຄິຫິກາເລ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ ຕາປສາທິກາເລ. ສາມິສາ ເຄຫສ຺ສິຕາ ໂສມນສ຺ສາທໂຍ. ນິຣາມິສາ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິເວກຊສມາຘິຊສຸຂາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

‘‘ອມຸຕ຺ຣາສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສຍໍ, ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາໂລໂປ ວາ, ອມຸຕ຺ຣ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ອນຸສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຏິໂລມໂຕ ຎາເຓນ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖນິທສ຺ສນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຍຖາຣຫໂຕ, ນ ຍຖານຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຓ຺ຓາທີຫີຕິ ວຓ຺ຓາຫາຣເວທຍິຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉເທຫິ. ໂອທາໂຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ເອວມາທິ ເອວໍປກາຣນານຕ຺ຕໂຕຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຸຕູປປາຕຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໑. ຈຸຕິຍາຕິ ຈວເນ. ອຸປປາເຕຕິ ອຸປປຊ຺ຊເນ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຈຸຕິກ຺ຂຓສາມນ຺ຕາ, ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂຓສາມນ຺ຕາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ’’ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑). ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓເນວ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສຕຘາຕູ’’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິຘ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ກສິຓາໂລການຸຄ຺ຄເຫນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສຍໍ ຎາຓາໂລກຜຣຓຠາເວນ ຈ ມຫາຊຸຕິກຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຊຸຕິກມ຺ປິ ຫິ ‘‘ທິພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ທິພ຺ພມິທໍ ພ຺ຍມ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ມຫນີຍຄມນຕ຺ຕາ, ວິມ຺ຫຍນີຍປວຕ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມ຺ຫຍນີຍາ ຫິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ຫີນູປມາທສ຺ສນໍ ເທວຕານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂຕປິ ອິມສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ. ເຕນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠາຍ ໂຍຄິໂນ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ວິຊຍິຈ຺ຉາ ນາມ ໂຫຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠີ ຈ ອິທ຺ຘິມາ ເທວຕານໍ ວຈນຄ຺ຄຫຓກ຺ຂມນຘມ຺ມທານວເສນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣາທໂຍ ວິຍ ທານຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂເຓ, ໂວຫາເຣ ຈ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ວິຫາຣວິຊຍິຈ຺ຉາໂວຫາຣຊຸຕິຄຕິສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ວເສນ ອິມສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ສທ຺ທວິທູ ຈ ເຕສຸ ເອວ ອຕ຺ເຖສຸ ທິວຸ-ສທ຺ທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຣູປທສ຺ສນຠາເວນ. ຈກ຺ຂຸນາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຍຖາ ມໍສຈກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ອິທໍ ປນ ສຍເມວ ຕໂຕ ສາຕິສຍໍ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ປຣໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສນໂຕ ເອຕ຺ເຖວາຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ເອວມິຕເຣປີຕິ. ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ລາຠີ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ວິຍ. ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາ ປສ຺ສນ຺ຕິເຍວາຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ, ນ ປຸຣິມປທາວຘາຣຓໍ. ເອວໍ ຫິ ຊຍທ຺ທິສຊາຕກາທີຫິ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ມນຸສ຺ສານໍ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສກໍ, ມນຸສ຺ສານໍ ໂຄຈຣຠູຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ທິພ຺ພຕິໂຣຫິຕາຕິສຸຂຸມາທິເຠທສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ. ເອວຣູປຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນາ’’ຕິ. ເອວໍ ວິສຍມຸເຂນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິສຍີມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມານຸສກໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ມໍສຈກ຺ຂາຕິກ຺ກໂມ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈາຕິກ຺ກເມເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນປິ. ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຂຓສ຺ສ ອຕິອິຕ຺ຕຣຕາຍ ອຕິສຸຂຸມຕາຍ ເກສຎ຺ຈິ ຣູປສ຺ສ. ອປິຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ, ຕຎ຺ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ນ ຈ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ວິນາ ມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວ ຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຠິຊ຺ຊມານໍ ວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຸຕູປປາຕກ຺ຂເຓ ຣູປໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ຍທິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມຓເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕຣູປທສ຺ສນໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕຄຫຓສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠາວໂຕ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ເຕ ຈວມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວຣູເປຕິ ນ ຈຸຕູປປາຕກ຺ຂຓສມງ຺ຄິໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂມຫູປນິສ຺ສຍໍ ນາມ ກມ຺ມໍ ນິຫີນໍ ນິຫີນຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕພ຺ພິປຣີເຕຕິ ຕສ຺ສ ຫີຬິຕາທິຠາວສ຺ສ ວິປຣີເຕ, ອຫີຬິເຕ ອໂນຫີຬິເຕ ອໂນຎ຺ຎາເຕ ອນວຎ຺ຎາເຕ ຈິຕ຺ຕີກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ສຸນ຺ທຣວຓ຺ເຓ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ອສຸນ຺ທຣວຓ຺ເຓ. ສາ ປນາຍໍ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ກມ຺ມສ຺ສ ອໂທສໂທສູປນິສ຺ສຍຕາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ສຸຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຄເຕ’’ຕິ, ສຸຄຕິໍ ອຸປປນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາ ສຕ຺ຕາ ວທຎ຺ຎູ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣາ ອໂລຠູປນິສ຺ສເຍນ ກມ຺ມຸນາ ສຸຠຄາ ສມິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ’’ຕິ. ໂລຠຊ຺ຌາສຍາ ສຕ຺ຕາ ລຸທ຺ຘາ ມຈ຺ຉຣິໂນ ໂລຠູປນິສ຺ສເຍນ ກມ຺ມຸນາ ທຸຄ຺ຄຕາ ທຸຣຸເປຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ’’ຕິ.

ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ຜລາວຫຠາເວນ ກຕໍ. ຍຖາ ກຕໍ ຫິ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ. ຈວມາເນຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຍມຸເຂນ ວິສຍີພ຺ຍາປາຣມາຫ. ປຸຣິເມຫີຕິ ວາ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທິພ຺ເພນ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິເມຫິ, ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມິນາ ປນ ປເທນາຕິ ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວາກ຺ເຍນ. ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີ ເນຣຍິເກ ຈ ສຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ວາ ຐິໂຕ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ເຕສໍ ເນຣຍິການໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຸກາມຕາວເສນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂຕິອາທິ ມນສິກາຣວິຘິທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈຕ຺ຕາຣິ, ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ‘‘ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ ວິນາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ມຫຄ຺ຄຕຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາ. ເທວານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເນຣຍິກເທວຄ຺ຄຫຓໍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາກງ຺ຂມາໂນ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠີ ອຎ຺ຎຄຕິເກສຸປິ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑), ‘‘ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑) ຈ. ຕໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ຜາຣຸສກວນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕລຕາວນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ຍຖາ ຈິມສ຺ສາຕິ ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປີຕິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມາຠາວໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠີ ນິຣຍາທິອຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ, ເນຣຍິກາທິເກ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ປຸພ຺ເພ ອາຍູຫິຕໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍາທິກໍ ກມ຺ມໍ ຕາທິເສນ ສມາທາເນນ, ຕຊ຺ເຊນ ຈ ມນສິກາເຣນ ປຣິກ຺ຂເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ, ເອວໍ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສມນນ຺ຕຣາ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຎາຕຸກາໂມ ຕໍ ຕໍ ໂອທິສ຺ສ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ອຕີເຕ, ເອຕຣຫິ ວາ ອາຍູຫິຕໍ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ທິສ຺ວາ ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຎາຕຸກາໂມ ຕາທິເສນ ສມາທາເນນ, ຕຊ຺ເຊນ ຈ ມນສິກາເຣນ ປຣິກ຺ຂເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ຕໂຕ ປເຣສຸປິ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ. ເອຕໍ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ນາມ. ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓ ສຕິເຍວ ສິຊ຺ຌຕິ, ນາສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐໍ ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂຈປນກາໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ. ອິຕເຣສູຕິ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕສຸ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ກຕູປຈິຕໍ, ອສຕິສ຺ສ ອນ຺ຕຣຸປຈ຺ເຉເທ ວິປາກາຣຫຠາວສ຺ສ ອວິຄຈ຺ຉນໂຕ ໂສ ເຕນ ສຫິໂຕເຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ’’ຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ ປຸຕ຺ຕານໍ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ວິຍ ຈ ນິສ຺ສິຕການໍ ອຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຫກາ ອຸປວາທກາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຸຓປຣິຘໍສເນນາຕິ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຄຸຓານໍ ວິທ຺ຘໍສເນນ, ວິນາສເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາປິ ອຸປວາໂທ ຄຸຓປຣິຘໍສນເມວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ຄຸຓາຕິ ປເນຕ຺ຖ ຌານາທິວິເສສາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສີລປຣິຘໍສນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສມຓຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິ. ສມຓຘມ຺ໂມຕິ ຈ ສີລສໍຍມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຊານໍ ວາຕິ ຍໍ ອຸປວທຕິ, ຕສ຺ສ ອຣິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ວາ. ອຊານໍ ວາຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ວາ. ຊານນໍ ອຊານນໍ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ, ອຣິຍຠາໂວ ເອວ ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍຖາປິ ອຣິຍູປວາໂທວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຣິໂຍ’’ຕິ ປນ ອຊານໂຕ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ຕຕ຺ຖ ອຣິຍຄຸຓາຠາວໍ ປເວເທນ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓປຣິຘໍສນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຣິຍູປວາໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຕກິຈ຺ຉໍ ປນ ໂຫຕິ ຂມາປເນນ, ນ ອນນ຺ຕຣິຍໍ ວິຍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ.

ຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕຸທຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເຖຣໍ, ຕໍ ວາ ກິຣິຍໍ. ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ອາວຸໂສ, ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣປິ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ກຣຸຓາຍມາໂນ ‘‘ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກາສິ.

ສເຈ ນວກຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ. ສມ຺ມຸຂາ ອຂມາເປນ຺ເຕປີຕິ ປຸຣໂຕ ຂມາປເນ ອສມ຺ຠວນ຺ເຕປິ. ‘‘ອຂມນ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕໍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິນິພ຺ພຸຕມຎ຺ຈຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປູຊາກຣຓຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ສມາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສມາທານານິ, ກມ຺ມານິ ສມາທານານິ ເຍສໍ, ເຕ ກມ຺ມສມາທານາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ກມ຺ມສມາທານາ, ເຫຕຸອຕ຺ຖໍ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ປເຣ ກມ຺ເມສຸ ສມາທາປກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ. ຕຍິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິອາທິ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ເຐ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ເອວໍສມ຺ປທນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ອວສ຺ສມ຺ຠາວີ, ເອວມິທມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍາຕິອາທີສຸ ອຣິຍູປວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸນ ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວາຈໍ ປຊຫຕິ ນາມ, ‘‘ປຸນ ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊຫຕິ ນາມ, ‘‘ປຸນ ເອວຣູປິໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຊຫນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ນາມ, ຕຖາ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເນວ ປຊຫຕິ, ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ນິຣຍປາເລຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ ຐປິໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ປາປໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໂຕ ສໍສາຣຂາຓຸຠາໂວປິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໗) ເອວມາທີສຸ ວິຍ ອິຘ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິ. ອວີຕຣາຄສ຺ສ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນາມ ຠວນ຺ຕຣູປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ. ເຍນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉເທເນວ ກາໂຍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ’’ຕິ.

ເອຕິ ອິມສ຺ມາ ສຸຂນ຺ຕິ ອໂຍ, ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ’’ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາ ສຸຂານີຕິ ອາໂຍ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມາທິສຸຂສາຘນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ’’ຕິ. ອິຍຕິ ອສ຺ສາທິຍຕີຕິ ອໂຍ, ອສ຺ສາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍ’’ຕິ.

ນາຄຣາຊາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອສຸຣສທິສນ຺ຕິ ເປຕາສຸຣສທິສໍ. ໂສຕິ ອສຸຣກາໂຍ. ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸສ຺ສເຍຫິ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ໂສຠນໍ ວາ ຈຣິຕໍ ອນວຊ຺ຊຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປຣິຍາເຍນ.

ນິຄມນວຈນໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ວຈນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

໔໑໒. ກສິຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ກສິຓານໍ ວເສນ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ‘‘ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ຠູມິປາທປທມູລສມ຺ປາທເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຠິມຸຂໍ ເປສນາຣຫໍ ເປສນໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ. ອາສນ຺ນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມີປຠູຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ປຄຸຓຕຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໂຄຈຣໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຑ຺ຒິເຕ ກສິຓາຣມ຺ມເຓ. ອປ຺ປນາຕິ ຌານວເສນ ອປ຺ປນາ. ນ ຫິ ອກຕປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາວເສນ ອປ຺ປນາ ອິຊ຺ຌຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານນິສ຺ສຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ປາທກຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຣິກມ຺ມນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ຕໍ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອປສ຺ສໂຍ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ສຕິ ຣູປທສ຺ສນໍ ນ ສິຍາ. ອິເມສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເຕໂຊກສິຓາທີສຸ ຕີສຸ ກສິເຓສຸ. ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຸປ຺ປາທເນນ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກສິຓນິທ຺ເທເສ.

ອນ຺ໂຕເຍວ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ນ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ວາໂຣ ອຕິກ຺ກມຕີຕິ ອິຘ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ, ຕໍ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ນ ປວຕ຺ຕຕິ. ກສິຓາໂລກວເສນ ຈ ຣູປຄຕທສ຺ສນໍ, ກສິຓາໂລໂກ ຈ ປຣິກມ຺ມວເສນາຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ອາໂລໂກ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣຫິເຕ ຣູປຄຕມ຺ປິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ວາໂຣ ອຕິກ຺ກມຕິ, ປຣິກມ຺ມມຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຣູປຄຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກຖໍ ປນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຖາເນນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ອາໂລກສ຺ສ ຜຣຓວເສນ ອາໂລໂກ ຖາມຄໂຕ ໂຫຕິ ຈິຣຏ຺ຐາຍີ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸຈິຣມ຺ປິ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສເຕວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອາໂລໂກ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຕິຓຸກ຺ກູປມາຍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ຕິຓຸກ຺ກາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປເວສນນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນໍ. ຖາມຄຕາໂລກສ຺ສ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ຐານນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກສິຓໍ ວຑ຺ຒິຕໍ, ຖາມຄຕສ຺ສ ອາໂລກສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ.

ອນາປາຖຄຕນ຺ຕິ ອາປາຖຄມນໂຍຄ຺ຍສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຄຕາທິ ປນ ຕທຠາວໂຕ ເຕນ ວິເສສິຕພ຺ພເມວ. ຕເທວາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເມວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຣູປມາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕສຸ. ຣູປທສ຺ສນສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຣູປໍ ສຠາວໂຕ ວິຠາວນສມຕ຺ຖໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ. ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານີຕິ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມສງ຺ຂາຕານິ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານິ. ຕານິ ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕານິປິ ນ ຍາຖາວໂຕ ຕໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຈິຕ຺ຕານິ ວິຍ.

ຕໍ ປເນຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ. ປຣິປນ຺ໂຖຕິ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ. ຌານວິພ຺ຠນ຺ຕໂກຕິ ຌານຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ຌານຠາວນາມຸເຂນ ອຸມ຺ມາທປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ມຍາ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕສໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນານຸໂຍຄວເສນ ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ເອວໍ ປສ຺ສິຕຸກາເມນາ’’ຕິອາທິນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນານາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈຸຕູປປາຕຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໓. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔-໒໔໕; ມ. ນິ. ໑.໓໘໔, ໔໓໑-໔໓໓; ປາຣາ. ໑໒-໑໔) ຍຖາທສ຺ສິຕປາຬິຄຕິໍ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວິວຣຓນຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ສຈ຺ເຈສຸ ວິຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ຕທຸຠເຍ ຈ ສຠາວໂຕ, ສມຸທຍໂຕ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ, ອສ຺ສາທໂຕ, ອາທີນວໂຕ, ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ ປເວເທສິ ວາຕິ ສາຕິສເຍນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາວໂພເຘນ ຠຄວາວ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວິທູ’’ຕິ. ຎຕ຺ວາ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕາສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕາສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓານີຕິ ປຣິວາຣຎາຓານິ. ຍຖາ ຫິ ສິເນຣຸສ຺ສ ປຣິວາຣຏ຺ຐານານິ ຍານິ ຕໍສິທ຺ຘິຍາ ສິທ຺ຘານິ ເມຂລຏ຺ຐານານິ ປຣິຠຓ຺ຑານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິມານິປິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສິທ຺ຘິຍາ ສິທ຺ຘານິ ຕສ຺ສ ປຣິຠຓ຺ຑານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘາຄຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ຍຖາທສ຺ສິຕານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ ມໂນມຍຎາຓມ຺ປິ ວິສຸໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓຠາເວນ ອາຄຕໍ.

‘‘ເຕສູ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈາມສນໍ ກິໍ ຕິການໍ, ອຸທາຫຸ ອາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຕິການໍ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕິເກສຸ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຖ ອາຣມ຺ມຓານໍ, ຕມ຺ປິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຠວຕຸ ຕາວ ຕິການໍ, ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ຕິເກສຸ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ຕິກໂວຫາເຣນ ອາຣມ຺ມຓານໍເຍວ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອາຣມ຺ມຓານໍ, ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ນ ໂທໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓເນວາຕິ.

໔໑໔. ອສຕິປິ ວຕ຺ຖຸເຠເທ ຠູມິກາລສນ຺ຕານເຠທວເສນ ຠິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ. ຕິກວເສນ ເຫສ ເຠໂທ ຄຫິໂຕ. ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕາຍ ອຠາວໂຕ ອິຘ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕິໂກ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ. ກາຍໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຸປໂຍຄລທ຺ຘນ຺ຕິ ລທ຺ຘອຸປໂຍຄວຈນໍ. ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍໍ ປຣິຓາເມຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປກາຍາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ, ຣູປກາຍສ຺ສ ວຓ຺ຓາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕເທວ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍເທວ ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິຓາມເນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ, ຕເທວ. ຣາມຄາເມ ເຈຕິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ເຈຕິເຍສຸ ຘາຕຸໂຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ຠູມິຆຣມຓ຺ຑເປ ກຕໍ ມຫາຘາຕຸນິຘານໍ. ‘‘ອິເມ ຄນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຄນ຺ຘາທິເກ ຄເຫຕ຺ວາປິ ອສຸສ຺ສນາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ອນາຄຕເມວ ເນສໍ ຣູປໍ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ ອນາຄຕາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕນິຍເສນາສນໍ ນາມ ວິຎ຺ຌາຏວິຍໍ ວິຫາໂຣ. ທຘິຣສນ຺ຕິ ທຘິມຓ຺ໂຑ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາຄຕໍ ທຘິວຓ຺ຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຣູປກາຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ.

ສກາຍຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ.

໔໑໕. ສທ຺ໂທ ຈ ປຣິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ກາມາວຈຣຠາວໂຕ. ວິຊ຺ຊມານເມວາຕິ ວຕ຺ຕມານໍເຍວ.

໔໑໖. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອາເວຓິກໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ສກທາຄາມິສ຺ສາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍາວ ອຣຫໂຕ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ສກທາຄາມີ ອນາຄາມິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ອນາຄາມີ ອຣຫໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ເນຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍານໍ ຊານາຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ອນຣິຍານໍ. ອຎ຺ໂຎປິ ຈ ອຸປຣິໂມ ອນາຄາມິອາທິ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ສກທາຄາມິອາທິກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຕີຕສ຺ສ, ອນາຄຕສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຊານນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກຖໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຍຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕາວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທໍ, ຐິຕິໍ, ຠງ຺ຄຎ຺ຈ ປຕ຺ຕໍ, ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕາ ຣູປສນ຺ຕຕິວາຣາ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກຏ຺ຐານໂຕ ໂອວຣກໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ປເຄວ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວິຍ ຍາວ ຣູປຄຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒເວລາ ອວິຠູຕວາຣາ, ອຸປຑ຺ຒເວລາ ວິຠູຕວາຣາ, ຕທຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ສນ຺ຕຕິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ນ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສີຆມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ’’ຕິ ເອກຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ກຕໍ, ອຕິປຣິຕ຺ຕສຠາວອຸຕຸອາທິສມຸຏ຺ຐານາ ວາ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕີເຣ ອກ຺ກນ຺ຕອຸທກເລຂາ ນາມ ກາລຸສ຺ສິຍໍ ຄຕາ ຕີຣສມີເປ ອຸທກຣາຊິ. ຍາວ ນ ວິປ຺ປສີທຕີຕິ ກາລຸສ຺ສິຍວິຄເມນ ຍາວ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ນ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຕິນ຺ເຕ ຕີເຣ ອລ຺ລປາເທນ ອກ຺ກນ຺ເຕ ຍາວ ປາເທ ອຸທກເລຂາ ນ ວິປ຺ປສີທຕິ, ນ ສໍສີທຕິ, ນ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ປເນເຕ ກິຣິຍາເຠເທນ ວຸຕ຺ຕາ ກາລວິເສສາ, ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມສມາ, ອູນາຘິກຠາຄວນ຺ໂຕວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ກາມາວຈຣຊວນວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣຊວນວເສນ. ນ ຫິ ເຕ ປຣິມິຕກາລາ, ອນນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄາທໂຍປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘາວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຣູປາຣູປສນ຺ຕຕິທ຺ວຍໍ.

ເອກຠວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈຸຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ເອຕຣຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ມໂນຕິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓມາຫ. ຘມ຺ມາຕິ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ. ມໂນຕິ ວາ ມນາຍຕນໍ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາທໂຍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ. ອຸຠຍເມຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫນ຺ຕໍ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ນິກນ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ປຏິພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຫິ ອຠິນນ຺ທຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ວຕ຺ຖຸປຣິຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ເຕສຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວາທສາຍຕນານໍ ‘‘ເອຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໔) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ໂຕ ຉນ຺ທຣາໂຄ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ, ນ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕ…ເປ… ສໍຫີຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ໂຍ ຘມ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒, ໒໘໕) ເອຕ຺ຖາປິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ວິປສ຺ສິຕພ຺ພຘມ຺ມາ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ວິປສ຺ສນາວ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ວເສນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ.

ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ເອກກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມກາລເມວ ປຣຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ອາກາເສຕິອາທິ ສທິສູທາຫຣຓໍ. ຕໍ ປນ ເຕສໍ ວຈນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ມຄ຺ຄຜລວີຖິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນິຏ຺ເຐ ຐາເນ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ນານາຣມ຺ມຓຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂທສໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິວຈນໍ.

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ຊວນວາເຣນ ທີເປຕພ຺ພໍ, ນ ສກເລນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘຸນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ທີປນາຕິອາທິ ຊວນວາຣສ຺ສ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາວທີປນມຸເຂນ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທີປນໍ. ອິຕຣານີຕິ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເກຈີ’’ຕິ ຍທິປິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເຕ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂຓໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຖາ ເຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ຐິຕິກ຺ຂເຓ ວາ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຂຓທ຺ວເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປຣຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາຕິ. ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ, ເອກເທສໍ ອຕີຕາຣມ຺ມຓໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ຣາສິວເສນ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອາວຊ຺ຊິເຕ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫາຊໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ປເຣ ອເນກປຸຄ຺ຄລາຕິ ‘‘ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊນປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ອຖາປິ ປຣສ຺ສາຕິ ມຫາຊນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ຕສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ວາ ຈິຕ຺ຕຣາສິໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຣາສິອາວຊ຺ຊນໍ ເອກເທສາວຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ‘‘ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອາວຊ຺ຊິເຕ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປນ ເຕ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎາຕຸກາໂມ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມິ, ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສາມຎ຺ເຎເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ປຣິກມ຺ມານໍ ອນນ຺ຕຣາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ປຣຈິຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ວິຠາເວຕິ ຣູປໍ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ ສຣາຄາທິວວຕ຺ຖານໍ ໂຫຕິ ນີລາທິວວຕ຺ຖານໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຫທຍວຕ຺ຖຸຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິມຸຂີຠູຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊຍມານໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ອຠິມຸຂີຠູຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ. ປຣິກມ຺ມານິ ຈ ຕໍ ຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎເນວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຊານນປຣິກມ຺ມານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປນ ວິຊ຺ຊມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ເຕນ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ສນ຺ຕານຄ຺ຄຫຓໂຕ ເອກຕ຺ຕວເສນ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ປວຕ຺ຕານິ. ຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕເມວ, ຍໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ວິຠາວິຕໍ. ຕສ຺ມາ ສມານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນ ອນິຏ຺ເຐ ມຄ຺ຄຜລວີຖິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ນານາຣມ຺ມຓຕາ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ປຣິກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຕີຕຕ຺ຕິໂກ ຈ ເອວໍ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຈ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕີຕານາຄຕານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣ …ເປ… ອນຸໂລມໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໕) ນ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສ຺ເວວ ຈ ອນນ຺ຕຣາຕີຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອຕີຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ນ ຈ ອຠິຘມ຺ມມາຕິກາຍໍ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໘-໑໙) ອາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປທສ຺ສ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປທຕ຺ຖຕາ ກຕ຺ຖຈິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ‘‘ຍໍ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຊານາມິ. ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ວາ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕທາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມານິ, ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຎ຺ຈ ອຕີຕານາຄຕາຣມ຺ມຓາເນວ ໂຫນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊເນເນວ ວິຠາຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ.

ເຍ ປນ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ອາວຊ຺ຊນໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວ ສຫ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ, ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ, ເຍສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ເສສານິ ກາມາວຈຣານິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕເທວ ນິຣຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕານິ ນານາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ ອທ຺ຘານວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕາຣມ຺ມຓຠາເວປິ ນານາຣມ຺ມຓຕາຠາໂວ ວິຍ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓານາຄເຕສຸປິ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອາວຊ຺ຊິເຕສຸ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕາຣມ຺ມຓຠາເວປິ ນານາຣມ຺ມຓຕາ ນ ສິຍາ. ເຕນ ຈຕຸປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓານາຄເຕ ອາວຊ຺ຊິເຕ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓປຣິກມ຺ມານນ຺ຕຣໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວາໂທ ‘‘ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ, ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ອາເສວເນ ຕີຓີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ກຸສລກິຣິຍາມຫຄ຺ຄຕໍ ອນາເສວນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ເອຕສ຺ສ ຈ ວາທສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນິຣຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາວຈນສ຺ສ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຍໍ ປວຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ຈາ’’ຕິ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ຄຫເຓ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອນາຄຕຄ຺ຄຫຓາຠາວໍ, ຕທຠາວາ ຊວນານມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານຄ຺ຄຫຓາຠາວຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍວ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕທາ ຫິ ຠວງ຺ຄຈລນານນ຺ຕຣໍ ອຠິມຸຂີຠູຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອາວຊ຺ຊນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຊານນຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ວຕ຺ຕມານາຣມ຺ມຓຠາເວ ອາວຊ຺ຊນຊານນຈິຕ຺ຕານໍ ສຫຏ຺ຐານໂທສາປຕ຺ຕິຍາ, ຣາສິເອກເທສາວຊ຺ຊນປຏິເວເຘ ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕາວຊ຺ຊນຊານເນ ຈ ອນິຏ຺ເຐ ຐາເນ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ນານາຣມ຺ມຓຠາວໂທສາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາປຕ຺ຕິໍ, ກາລວເສນ ຈ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ນານາຣມ຺ມຓຕາຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນຊວນານໍ ວຕ຺ຕມານຕໍ ນິຣຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ປຸຣິມວາທິໂນ ນານຸຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຫິ ສຕິ ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ ກຸສລານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏ຺ຐາ ໑.໑.໔໑໗) ວິຍ ອຎ຺ຎປທສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍວິຘານໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓອາວຊ຺ຊນາ ອຕີຕາຣມ຺ມຓານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນວໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ ວິຈາຣິຕາ, ນນຸ ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ, ອນາຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໒) ເອເຕສໍ ວິຠງ຺ເຄສຸ ‘‘ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອນາຄຕາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ຈ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ອຸປ຺ປາທິໂນ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໗.໓) ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໓) ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໓), ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໗.໒) ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ເຕ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຸຣິເມສຸ ວິຍ ອິຕເຣສຸ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນຍທສ຺ສນວເສນ ປນ ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຍ ປາຬິຍາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ອຕີຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໐-໒໒) ເອເຕສໍ ຫິ ວິຠງ຺ເຄສຸ ‘‘ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໙.໒໐-໒໒) ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເຕເນວາຍໍ ວິຈາຣຓາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໑໗. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຎາເຓສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຂນ຺ຘໍ ວາ ຂນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ວາ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປນ ປຣິຍາຍໂຕ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຈຕນາມຕ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຂນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ເຘສູຕິ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຂນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘເມວ. ຂນ຺ເຘຫິ ວິສຍີກຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ‘‘ອຕີເຕ ພຸທ຺ຘາ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍິໍສຸ, ຜລໍ ສຈ຺ຉາກໍສຸ, ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓວເສນ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໂຕປິ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໒໑). ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ຕາວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓສຸ ອປ຺ປມາຓຘມ຺ເມສຸ ຎາເຓສູຕິ ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕໍ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ‘‘ອປ຺ປມາຓາ ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ອິຈ຺ເຈວ (ປຏ຺ຐາ. ໙.໑໒.໕໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ເອວ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກິຈ຺ເຈ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາ ນິທສ຺ສິຕາ.

ກຸສລາ ຂນ຺ຘາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘປຸພ຺ເພນິວາສານາຄຕໍສຎາຓາເປກ຺ໂຂ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ, ນ ເຈໂຕປຣິຍຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓາເປກ຺ຂາຕິ ເຕສໍ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຠາວສ຺ສ ອສາຘໂກຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຈາໂຣ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໖.໗໒), ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຕກ຺ໂກ ຈ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໖.໗໓) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓາເປກ຺ຂາປິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖ ອວຈນສ຺ສ ອຎ຺ຎກາຣຓຕ຺ຕາ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ຫິ ກມ຺ມສໍສຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຍຖາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປຸຣິມປຣິກມ຺ມວເສນ ອວິຕກ຺ກາທິວິຠາຄໍ, ສຣາຄາທິວິຠາຄຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕິ, ນ ເອວໍ ວິຠາຄໍ ວິຠາເວຕິ. ກມ຺ມວເສເນວ ປນ ສມຸທາຍໍ ວິຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຈ ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິເກ ວິຠາຄກຣເຓ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘານາຣມ຺ມຓໂຕຕິ. ອິທໍ ປນສ຺ສ ອກາຣຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ເອວ. ນ ຫິ ຕໍ ກຸສລາກຸສລວິຠາຄໍ ວິຍ ສວິຕກ຺ກາທິວິຠາຄໍ ກມ຺ມໍ ວິຠາເວຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕວິຠາວນມ຺ປິ ຫິ ໂລຠາທິອໂລຠາທິສມ຺ປໂຍຄວິຠາຄວິເສສວິຠາວນໍ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ນາມໂຄຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓກາເລ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ປນ ຂນ຺ຘູປນິພນ຺ໂຘ ສມ຺ມຸຕິສິທ຺ໂຘ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

໔໑໙. ກາມາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘຊານນມາຫ.

໔໒໐. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິກວເສນ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານໍ, ອາຣມ຺ມຓວິຈາເຣ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈວ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕໍ ‘‘ກາເລນ…ເປ… ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ນາມ ວິສຸໍ ເອກໍ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ຕໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣີຍຕີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕິໂກ ເອວ ນ ປູຣຕິ ປທທ຺ວຍາສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຕຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ນ, ປກາຣເຠທວິສຍຕ຺ຕາ ຕິກນິທ຺ເທສສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕ ເອວ ຕິປ຺ປກາເຣປິ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິວເສນ ຕິວິເຘປິ ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເຕ ເອວ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕິປ຺ປກາເຣ’’ຕິ ວຈນໍ ປກາຣເຠທນິພນ຺ຘນາ ອຍໍ ຕິກເທສນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ກຸສລຕ຺ຕິກາທີນໍ ເທສນາ ຍຖາຣຫໍ ຘມ຺ມານໍ ຊາຕິສມ຺ປໂຍຄປ຺ປຫານສິກ຺ຂາຠູມິອາຣມ຺ມຓປ຺ປເຠທນິຍມກາລາທິເຠທນິພນ຺ຘນາ, ນ ເອວມຍໍ ຊາຕິອາທິເຠທນິພນ຺ຘນາ, ນາປິ ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕິກເຫຕຸທຸກາທິເທສນາ ວິຍ ສຠາວາທິເຠທນິພນ຺ຘນາ, ອຖ ໂຂ ປກາຣເຠທນິພນ຺ຘນາ. ປຎ຺ເຈວ ຫິ ຂນ຺ຘາ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ, ຕທຸຠຍໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ, ສິຍາ ພຫິທ຺ຘາ, ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໓໕). ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວໂຕ, ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕຕິໂຍ ຣາສິ ນຕ຺ຖີຕິ? ນຍິທເມວໍ. ຍທິປິ ຫິ ປຐມປເທນ ອສງ຺ຄຫິຕສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ສຠາວຘມ຺ມາ ປທທ຺ວເຍເນວ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ເຕຫິ ປນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຘມ຺ເມ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓວເສນ ຕຕິຍປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖວ ຕຕິໂຍ ຣາສິ. ນ ຫິ ສມຸທາໂຍ ອວຍໂວ ໂຫຕິ, ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸເກ ປນ ຘມ຺ເມ ອຘິຏ຺ຐານເຠທໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກາເລນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ກາເລນ ພຫິທ຺ຘາ ຊານນກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຠິຎ຺ຎານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ເຕຣສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໒໑. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ອຸປຈາຣາກາໂຣ, ອປ຺ປນາກາໂຣ, ວສີຠາວາກາໂຣ, ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກມາກາໂຣ, ຣູປາທີຫິ ວິຣຊ຺ຊນາກາໂຣ, ຈຸທ຺ທສຘາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິທມນາກາໂຣ, ປຎ຺ຈວິຘອານິສໍສາຘິຄມາກາໂຣຕິ ເອວມາທິນາ ສພ຺ເພນ ຠາວນາກາເຣນ.

ຕທນນ຺ຕຣາຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເທສນາກ຺ກເມນ, ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ຈ ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ. ປຎ຺ຎາ ຠາເວຕພ຺ພາ ສມາຘິຠາວນາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕິສງ຺ເຂປເທສິຕຕ຺ຕາ, ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ວາ ‘‘ສມາຘິສິລາຍໍ ສຸນິສິຕໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕິວິຍ ສງ຺ເຂເປນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ສາ ປຎ຺ຎາຕິ ສຠາວໂຕ ວິຎ຺ຎາຕຸມ຺ປິ ຕາວ ນ ສຸກຣາ. ຠາວນາວິຘານສ຺ສ ປນ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປເຄວ ຠາເວຕຸໍ ນ ສຸກຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຫາ, ກມ຺ມໍ ກິຣິຍາ ກຣຓໍ, ປຎ຺ຫາວ ກມ຺ມໍ ປຎ຺ຫາກມ຺ມໍ, ປຸຈ຺ຉນປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາ ປຎ຺ຎາຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ. ເກນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຕິ ເກນ ອຕ຺ເຖນ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ປທໍ ກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນາຍໍ ປຎ຺ຎາ ສຠາວໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ, ອຸປຏ຺ຐານາກາຣໂຕ, ອາສນ຺ນກາຣຓໂຕ ຈ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ການສ຺ສາ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານີ’’ຕິ. ກຕິວິຘາຕິ ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສໍກິເລສໂວທານປຸຈ຺ຉາ ນ ຄຫິຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ຕາວ ປຎ຺ຎາຍ ນຕ຺ເຖວ ສໍກິເລໂສ. ອສຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ກຸໂຕ ໂວທານປຸຈ຺ຉາຕິ ຕທຸຠຍໍ ນ ຄຫິຕໍ. ໂລກິຍາຍ ປນ ຕານິ ຠາວນາວິຘາເນ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘານີຕິ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ຄຫິຕານິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ສມາຘິຠາວນາຍໍ ວາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ນ ຄຫິຕານິ. ປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ທິຏ຺ຐານິສໍເສ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ໂກ ອານິສໍໂສ’’ຕິ.

໔໒໒. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ, ຕສ຺ສ ວາ ປຎ຺ຫາກມ຺ມສ຺ສ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ວິວຣຓໍ. ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ນິຄູຬ຺ໂຫ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກໂຕ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິຠູຕຠາວກຣຓໂຕ. ກາ ປຎ຺ຎາຕິ ກາມຎ຺ຈາຍໍ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ປນ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ວິຠາໂຄ ຕາວ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ຕໍທສ຺ສເນນ ຈ ອຍມາທີນໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎາ ພຫຸວິຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸວິຘາຕິ ກຸສລາທິວເສນ ອເນກວິຘາ. ນານປ຺ປກາຣາຕິ ອຕ຺ຖຊາປິກາທິເຠເທນ, ສຸຕມຍຎາຓາທິເຠເທນ ຈ ນານາວິຘາ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ອນວເສສໍ ປຎ຺ຎາວິຠາຄໍ. ນ ສາເຘຍ຺ຍາຕິ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄຠາວນາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ຫິ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏນໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ສາເຘຍ຺ຍ. ອນວເສສໂຕ ຫິ ປຎ຺ຎາປເຠເທ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍມາເນ ‘‘ເອກວິເຘນ ຎາຓວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິໂກ (ວິຠ. ໗໕໑) ສພ຺ໂພ ຎາຓວຕ຺ຖຸ ວິຠງ຺ເຄ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄໂຕ ປຎ຺ຎາປເຠໂທ. ສກໂລປິ ວາ ອຠິຘມ຺ມນໂຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາຠາວນາວິຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ໂອກາໂສວ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈ ຍ຺ວາຍໍ ຐານາຐານກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣາທິວິສເຍ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ, ໂສປິ ຍຖາຣຫໍ ສທ຺ຘິໍ ຜລາຜລເຠເທນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ໂສ ຈ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍມາໂນ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ວິກ຺ເຂປາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຍຖາ ຕໍ ອວິສເຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ຈ ວິກ຺ເຂປາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລ-ຄ຺ຄຫເຓນ ທຸວິຘມ຺ປິ ອພ຺ຍາກຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ສໍກິລິຏ຺ຐປຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາວາທໍ ປຏິເສເຘຕິ. ວິປສ຺ສນາຎາຓ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເສສກຸສລປຎ຺ຎາ.

໔໒໓. ສຎ຺ຊານນວິຊານນາກາຣວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຎ຺ຊານນາກາຣວິຊານນາກາເຣຫິ ສາຕິສຍໍ. ຍໂຕ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານນໍ ຊານນຠາໂວ ວິສຍຄ຺ຄຫຓາກາໂຣ. ໂສ ຫິ ເນສໍ ສມາໂນ, ນ ສຎ຺ຊານນາທິອາກາໂຣ. ປີຕກນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ ທີຆໍ ຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕພ຺ພາກາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຊານນໍ ນາມ ‘‘ນີລໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວິຊ຺ຊມານໍ ວາ ອວິຊ຺ຊມານໍ ວາ ສຎ຺ຎານິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຊານນໍ. ຕຖາ ເຫສາ ປຸນ ສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕກຣຓຣສາ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ວິຊານນປຊານນາກາເຣ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ກທາຈິປິ ອິມິສ຺ສາ ເຕ ວິເສສາ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາເຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈມ຺ປິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ສຎ຺ຎາ ກຸໂຕ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໍ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວ’’ນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ວິຍ ນີລປີຕາທິກສ຺ສ ສຎ຺ຊານນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຖໍ ປນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໍ ປາເປຕີຕິ? ປຎ຺ຎາຍ ທສ຺ສິຕມຄ຺ເຄນ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ອເນກວາຣໍ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ປຄຸຓຠາວໂຕ ປຣິຈຍວເສນ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນປິ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ຠວຕິ, ຍຖາ ຕໍ ປຄຸຓສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍເນ ຎາຍາຄຕາປິ ວາຣາ ນ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓປຏິເວຘນ຺ຕິ ຈ ລກ຺ຂຓານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ. ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓປຏິປາຏິຍາ ອາຍູຫິຕ຺ວາ. ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອສມ຺ໂພຘສຠາວຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕນຍວເສນາຕິ ວິຎ຺ຎາເຓ ວຸຕ຺ຕນຍວເສນ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ລກ຺ຂຓປຏິເວຘຎ຺ຈ ປາເປຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ອານຸຠາເວນ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວຎ຺ຈ ປາເປຕິ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊາຕພຸທ຺ຘີຕິ ອສຎ຺ຊາຕພ຺ຍວຫາຣພຸທ຺ຘິ. ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາຣຫໍ, ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖູນໍ ປຏິລາຠໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຉໂກຕິ ມຫາສາໂຣ. ກູໂຏຕິ ກຫາປຓປຕິຣູປໂກ ຕມ຺ພກໍສາທິມໂຍ. ອທ຺ຘສາໂຣຕິ ອຸປຑ຺ຒຄ຺ຆນໂກ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປາທສາຣ ສມສາຣປໂຣປາທສາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເຕ ປກາເຣຕິ ອິນ຺ທຊາລາຊາຕິປຸປ຺ຜາທິປ຺ປກາເຣ ເຈວ ເຉກາທິປ຺ປກາເຣ ຈ.

ສຎ຺ຎາ ຫີຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ສຎ຺ຎາ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑວເສເນວ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ທາຣກສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນສທິສີ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວິສຍປທຏ຺ຐານາ’’ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກຈ຺ຈວິເສສຄຫຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຄາມິກປຸຣິສສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນສທິສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາ ອາຣມ຺ມເຓ ອນວເສສວິເສສາວໂພຘໂຕ ເຫຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນສທິສີ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມາ ປຈ຺ເຈກໍ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ເຕສໍ ຍາຖາວໂຕ ອວໂພໂຘ ປຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕).

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ. ນ ຕຕ຺ຖ ເອກໍເສນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ປຎ຺ຎາ ເອກນ຺ເຕນ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ທຸເຫຕຸກອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ປຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕາຕິ ອວິຍຸຕ຺ຕາ. ເຕຫີຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາເຓຫິ. ຍຖາ ຫິ ສຸຂໍ ປີຕິຍາ ນ ນິຍມໂຕ ອວິຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓານິ ປຎ຺ຎາຍ ນ ນິຍມໂຕ ອວິຍຸຕ຺ຕາຕິ. ຍຖາ ປນ ປີຕິ ສຸເຂນ ນິຍມໂຕ ອວິຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນິຍມໂຕ ອວິຍຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ເຕສຸ ອິເມສຸ ຕີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເຕສໍ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ ທຸກ຺ກໂຣຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ນິທສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ເຕສໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕໍເຍວ ວຈນນ຺ຕເຣນປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປຘມ຺ເມສຸປິ ຕາວ ນານານທີນໍ ອຸທກສ຺ສ, ນານາເຕລສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຖິຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ອສຸກາຍ ນທິຍາ ອຸທກໍ, ອິທໍ ອສຸກເຕລ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຣູປຘມ຺ເມສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ອຣູປີນໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໔໒໔. ຘມ຺ມານໍ ສໂກ ຠາໂວ, ສມາໂນ ຈ ຠາໂວ ຘມ຺ມສຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສລກ຺ຂຓໍ ຄຫິຕໍ, ທຸຕິເຍນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂຕາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ. ຕທຸຠຍສ຺ສ ຈ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຆຏປຏາທິປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຘກາຣສ຺ສ ທີປາໂລກາທິ ວິຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສຠາວປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນຣສາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ຫິ ປຎ຺ຎາໂລໂກ ຫທຍນ຺ຘກາຣໍ ວິຘເມນ຺ໂຕ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຘມ຺ມສຠາເວສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ກາຣຓຠູຕາ ວາ ສຍໍ ຜລຠູຕໍ ອສມ຺ໂມຫໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມາຘິ ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ ນິພນ຺ຘນຠາເວນ ອາຄຕໍ (ສໍ. ນິ. ໓.໕, ໙໙; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔).

ປຎ຺ຎາປເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໒໕. ຘມ຺ມສຠາວປຏິເວໂຘ ນາມ ປຎ຺ຎາຍ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວ, ນ ເຕນສ຺ສາ ໂກຈິ ວິຠາໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂເຓນ ຕາວ ເອກວິຘາ’’ຕິ. ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຏ຺ຏໍ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວິທິຕາຕິ ໂລກິຍາ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ຫິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ. ວິປສ຺ສນາປຣິຍາໂຍປິ ຕສ຺ສາ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣ-ຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຫິ ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສວາ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນປິ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອາສວາຕິ ອນາສວາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສາສວທຸກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນາມຣູປວວຕ຺ຖານວເສນາຕິ ນາມວວຕ຺ຖານວເສນ, ຣູປວວຕ຺ຖານວເສນ ຈ. ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ທສ຺ສນຎ຺ຈ, ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ສຍມ຺ປິ ວາ ຠວຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ອປາຕຸຠາວນ຺ຕິ ຠູມິ ຈາຕິ ທສ຺ສນຠູມິ, ປຐມມຄ຺ໂຄ. ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ເມ ຠາວນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຠາວນາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ຠູມິ ຈາຕິ ຠາວນາຠູມິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ທສ຺ສນຠູມິຠາວນາຠູມິວເສນ ທຸວິຘາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕາທິນິຣເປກ຺ຂາຍ ຈິນ຺ຕາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈິນ຺ຕາມຍາ. ເອວໍ ສຸຕມຍາ, ຠາວນາມຍາ ຈ. ມຍສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ອາເຍ ວຑ຺ຒິຍໍ ໂກສລ຺ລໍ ອາຍໂກສລ຺ລໍ, ອປາເຍ ອວຑ຺ຒິຍໍ ໂກສລ຺ລໍ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ, ອຸປາເຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣເຓ ໂກສລ຺ລໍ ອຸປາຍໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂກສລ຺ລປທໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຠິນິເວໂສ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຠິນິເວສາ. ເອວໍ ພຫິທ຺ຘາຠິນິເວສາ, ອຸຠຍາຠິນິເວສາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໒໖. ໂລກິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂລກິຍກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ວິເສສໂຕ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິອາທິວິສຸທ຺ຘິຈຕຸກ຺ກສງ຺ຄຫິຕມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ສມຸທາເຍສຸ ປວຕ຺ຕາ ສມຎ຺ຎາ ຕເທກເທເສສຸປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ມຄ຺ຄສມຎ຺ຎາຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ມນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ປທຕ຺ຖນານຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຣວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປເນສາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາວາ’’ຕິ. ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສາສວທຸກາທີສຸປິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາທິຄ຺ຄຫຓເມວ ວິເສໂສ, ອຕ຺ຖໂຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ປຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອຆນີຍໂອຆວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂອຆນີຍາທິທຸການໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຐມຊ຺ຌານິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທິຊ຺ຌານິການິ ຈາຕິ ເອວໍ ໂສຬສສຸ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕສຸ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ມຫຄ຺ຄຕປຎ຺ຎາ ນ ຄຫິຕາ.

໔໒໗. ອຕ຺ຕໂນ ຈິນ຺ຕາວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນວຊ຺ຊສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘເນ ປໂຣປເທເສນ ວິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາວເສເນວ. ສຸຕວເສນາຕິ ຍຖາສຸຕສ຺ສ ປໂຣປເທສສ຺ສ ວເສນ. ຍຖາ ຕຖາ ວາຕິ ປຣໂຕ ອຸປເທສໍ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອສຸຕ຺ວາ ວາ ສຍເມວ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຠາວນາມຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ ຠາວນາມຍາ’’ຕິ.

ໂຍຄວິຫິເຕສູຕິ ປຎ຺ຎາວິຫິເຕສຸ ປຎ຺ຎາປຣິຓາມິເຕສຸ ອຸປາຍສມ຺ປາທິເຕສຸ. ກມ຺ມາຍຕເນສູຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມາຍຕນໍ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ອາຊີວານນ຺ຕິ ວາ ກມ຺ມາຍຕນໍ. ເອສ ນໂຍ ສິປ຺ປາຍຕເນສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ກມ຺ມໍ ຫີນຎ຺ຈ ວຑ຺ຒກີກມ຺ມາທິ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ກສິວາຓິຊາທິ. ສິປ຺ປມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ຫີນຎ຺ຈ ນຬກາຣສິປ຺ປາທິ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຸທ຺ທາຄຓນາທິ. ວິຊ຺ຊາວ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ຘມ຺ມິກເມວ ນາຄມຓ຺ຑລປຣິຕ຺ຕຜຸຘມນກມນ຺ຕສທິສໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕານິ ປເນຕານິ ເອກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສທິສາ ມນຸສ຺ສານໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ເນວ ອຎ຺ເຎຫິ ກຣິຍມານານິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ວາ ກຕານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ກເຖນ຺ຕານໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຈິນ຺ຕາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎວນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຈິນ຺ຕາຍ ກຕານິປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ກຕສທິສາເນວ ໂຫນ຺ຕິ.

ກມ຺ມສ຺ສກຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕານໍ ສກໍ, ອິທໍ ໂນ ສກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານນຎາຓໍ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕໍ ຫິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈານຸໂລມິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມຕ຺ເຖນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓານິປິ ຄຫິຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນານນ຺ຕຣິຍກຠາວໂຕ. ຍໍ ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາຕິ. ຍໍ ເອວຣູປິນ຺ຕິ ຍໍ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຠາວໍ. ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຎາເວວຈນານິ. ສາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມາຍຕນາທີນໍ ອປຈ຺ຈນີກທສ຺ສເນນ ອນຸໂລມນໂຕ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຈຣິຍາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ, ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສ຺ສ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ອວິໂລມນໂຕ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນຸໂລມິກາ. ສພ຺ພານິປິ ເອຕານິ ກາຣຓານິ ຂມຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ທິຏ຺ຐິ. ໂຣເຈຕີຕິ ຣຸຈິ. ມຸນາຕີຕິ ມຸຕິ. ເປກ຺ຂຕີຕິ ເປກ຺ຂາ. ເຕ ຈ ກມ຺ມາຍຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ເອຕາຍ ນິຊ຺ຌາຍມານາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານຂນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ອສຸຕ຺ວາ ປຏິລຠຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປເທສວຈນໍ ອສຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ປຏິລຠຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ຈິນ຺ຕາມຍາ ປຎ຺ຎາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ປເນສາ ອຠິຎ຺ຎາຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓໍ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕິມຠວິການໍ, ເສສປຎ຺ຎາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລຠຕີຕິ ກມ຺ມາຍຕນາທີນິ ປເຣນ ກຣິຍມານານິ ວາ ກຕານິ ວາ ທິສ຺ວາປິ ປຣສ຺ສ ກຖຍມານສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຏິລທ຺ຘາ ສພ຺ພາ ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາວ ປຏິລທ຺ຘາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສມາປຕ຺ຕິສມງ຺ຄິສ຺ສ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອິຘ ‘‘ຠາວນາມຍາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ສາຕິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ມຫຄ຺ຄຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໕໓) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຎາ. ໂລກິຍວິປສ຺ສນາຕິ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ. ສາ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປສ຺ສນາຕິ ຍາ ນິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປສ຺ສນາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕີປິ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈປາຣິປູຣິຍາ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ວາ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ວິເສສໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ນ ວິປສ຺ສນາໂວຫາຣໍ ລຠຕິ.

ອຍນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາໂຍ, ວຸທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຕ຺ຖຫານິອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓ ອາເຍ ໂກສລ຺ລໍ ກຸສລຕາ ນິປຸຓຕາ.

ຕໍ ປນ ເອກນ຺ຕິກໍ ອາຍໂກສລ຺ລໍ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ອິເມສໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິປຫາເນສຸ, ກຸສລຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕີສຸ ປຎ຺ຎາ, ອິທໍ ອາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວຸທ຺ຘິລກ຺ຂຓາ ອາຍໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ອປາໂຍ, ອວຸທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖຫານິອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓ ອປາເຍ ໂກສລ຺ລໍ ກຸສລຕາ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ. ຕມ຺ປິ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ອິເມສໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌເນສຸ, ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕີສຸ ປຎ຺ຎາ, ອິທໍ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຍໂກສລ຺ລໍ ຕາວ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕຸ, ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ກຖໍ ປຎ຺ຎາ ນາມ ຊາຕາຕິ? ເອວໍ ມຎ຺ຎຕິ ‘‘ອປາຍຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຫິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ປຊານາຕິ, ໂສ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອກຸສເລ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຊຫຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກຸສເລ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ປາເປຕິ. ເອວໍ ອປາຍໂກສລ຺ລມ຺ປິ ປຎ຺ຎາ ເອວາຕິ.

ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຕໍຕໍຫິຕສຸຂຘມ຺ມານໍ. ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາຍິເກ ກິຈ຺ເຈ ວາ ຠເຍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ. ຐາເນນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ, ຐານໂສ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກຣຓີເຍ ອຸປາຍຠູຕາ.

ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ອຸຠຍໍ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອວິຠາເຄນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອຍໍ ປນ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ມຫາປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ.

໔໒໘. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສມ຺ໂມຫວິຘໍສນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ນາມ, ຕຕິຍໍ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອິຕຣສຈ຺ຈານິ ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ປາກຏເມວ.

‘‘ອຕ຺ຖາທີສຸ ປເຠທຄຕານິ ຎາຓານີ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິວເສເນວ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຍໍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ, ອຍໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ນາມ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ມປ຺ປເຠທສ຺ສ ຫິ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ປຏິຠານປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠານປ຺ປເຠທາ ຕພ຺ພິສຍານໍ ອຕ຺ຖາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິພ຺ພານມ຺ປິ ສມ຺ປາປກເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣີຍຕິ, ອຘິຄມ຺ມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຈເຫຕຸຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາກາຣວາເຣສຸ ອາຄຕານິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ຄຫິຕານິ. ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣວາເຣສຸ ນິພ຺ພານໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິວາເຣ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ວິປາໂກ, ກິຣິຍາ ຈາຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ເອວ ວເສນ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຫຕີຕິ ວິທຫຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕກເຫຕຸອາທີນໍ ສາຘາຣຓເມຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ. ຕທຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປວຕ຺ເຕຕິ ວາ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ປຸຣິໂມ ອຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄວຊ຺ເຊສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠາສິຕມ຺ປິ ຫິ ອວໂພຘນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ນິພ຺ພານໍ ປາເປຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉິໂມ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍ ຫິ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ, ຠາສິຕຕ຺ໂຖ ຎາເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອວໍ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ.

‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕູ’’ຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຈເຫຕຸຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາກາຣວາເຣສຸ ອາຄຕານິ ສມຸທຍາທີນິ ຄຫິຕານິ, ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣວາເຣສຸ ມຄ຺ໂຄ, ປຣິຍຕ຺ຕິວາເຣ ຠາສິຕໍ, ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ກຸສລາກຸສລນ຺ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ເອວ ວເສນ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ ສມ຺ປາປໂກ, ຠາສິຕໍ ຎາປໂກ, ອິຕຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂກຕິ ເອວໍ ຕິວິໂຘ ເຫຕຸ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍານໍ ອວິປາກຕາຍ ຘມ຺ມຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ວິປາກາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖຠາໂວປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ? ນ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ. ເອວໍ ສຕິ ກຸສລາກຸສລານມ຺ປິ ອຕ຺ຖຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ວິປາກສ຺ສ ປນ ປຘານເຫຕຸຕາຍ ປາກຏຠາວໂຕ ຘມ຺ມຠາໂວ ເອວ ເຕສໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຣິຍານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຘມ຺ມຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ປນ ເຫຕຸຠາວສ຺ສາຠາວໂຕ ຘມ຺ມຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຍໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕໍ ເຠທມກຕ຺ວາ ເກວລໍ ກຸສລາກຸສເລ, ວິປາກກິຣິຍາຘມ຺ເມ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠຊນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍເມວ ອຠິຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈໂກຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ, ອວິປຣີຕນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອພ຺ຍຠິຈາຣີ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘເນ ປຏິນິຍຕສມ຺ພນ຺ໂຘ ສທ຺ທໂວຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຠິລາເປຕິ ຕສ຺ສ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ອພ຺ຍຠິຈາຣິໂວຫາຣສ຺ສ ອຠິລາປເນ. ສາ ປນາຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ມາຄຘຠາສາ. ອຕ຺ຖໂຕ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍາ. ອປເຣ ປນ ຍທິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ, ເອວໍ ສຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຠິລປິຕພ຺ພາ, ນ ວຈນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຈ ວຈນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຠິລປິຕພ຺ພໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ອຖ ຜສ຺ສາທິວຈເນຫິ ໂພເຘຕພ຺ພໍ ອຠິລປິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານມ຺ປິ ໂພເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ນິຣຸຕ຺ຕິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຜສ຺ໂສຕິ ຈ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ຜສ຺ສໍ ຜສ຺ສາຕິ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ອວຈນໍ ເອວໍປກາຣໍ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ວຈນຠູຕາຍ ເອວ ຕສ຺ສາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອຠິລາເປ ອຸຈ຺ຈາຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ‘‘ເອວມຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາ ນາມ ຊາຕາ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໘) ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທາຣມ຺ມຓາຍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣໂຕ ມໂນທ຺ວາເຣ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໔໙) ຈ ວຈນສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມເຓ ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ປນ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ມນຸສ຺ສາທິສທ຺ທເຠທນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຕໍຕໍສທ຺ທວິຠາວກໍ, ເອວໍ ສຠາວາສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ຕໍວິຠາວກໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ປາຬິວິໂຣໂຘ. ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນ ນສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ວິຠາເວນ຺ຕເມວ ຕໍຕໍສທ຺ທປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານນ຺ຕຣໍ ຕໍຕໍປເຠທນິຈ຺ຉຍເຫຕຸຠາວໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປເຠທຄຕມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຓາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ວາ ສພ຺ເພສຸ ອຕ຺ຖາທີສຸ, ຕີສຸ, ຈຕູສຸປິ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກຸສລກິຣິຍາຠູຕາຍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ຘມ຺ມຕ຺ຖຠາວໂຕ ຕີສຸ ເອວ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສໂຄຈຣກິຈ຺ຈາທິວເສນາຕິ ສໂຄຈຣສ຺ສ, ກິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ຈ ວເສນ ‘‘ອິທໍ ຎາຓໍ ອິທໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອິມິນາ ນາມ ກິຈ຺ເຈນາ’’ຕິ ຊານນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານຠູມິອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມານິ ຎາຓານິ ອິທມຕ຺ຖໂຊຕການີ’’ຕິອາທິ.

໔໒໙. ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເຕສໍ ຍາຖາວໂຕ ຕໍຕໍປເຠທາວໂພຘນສມຕ຺ຖຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ມຫາສາວການຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ປເຠທໍ ຄຕາຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິນາ ທສ຺ສິຕມຕ຺ຖໍ ອປວາເທນ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ເອຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ. ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ປເຠທຄມນໍ ອປ຺ປວິສຍໍ, ອເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ພຫຸວິສຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຄໂມ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ, ສາຕິສຍໍ ວາ ອຘິຄມໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ເຂນ ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ຫິ ອິມາສໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສທຠາວາຘິຄໂມຕິ. ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ວິຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ອຣຫໂຕປິ ປຏິສມ຺ຠິທາວິສທຕາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຍຖາໂຍຄໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາວິສທຕາຍ ກາຣຓຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມາທີນໍ ອນວເສສສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ພຸທ຺ຘວຈນວິສຍາ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິອາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ. ປາຬິຍາ ສຊ຺ຌາໂຍ ປຣິຍາປຸຓນໍ, ຕທຕ຺ຖສວນໍ ສວນໍ, ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຄຓ຺ຐິປທອຕ຺ຖປທວິນິຈ຺ຉຍກຖາ’’ຕິ, ປທຕ຺ຖໂຕ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐານໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຫິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ຕໍ ຄຓ຺ຐິປທໍ, ຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ຕໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂນ຺ຘາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ກຖາມຄ຺ເຄ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠາວນານຸໂຍຄສຫິຕໍ ຄຕໍ, ປຈ຺ຈາຄຕຎ຺ຈ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ເຕນ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກຠາເວນ. ວສນຏ຺ຐານໂຕ ຍາວ ໂຄຈຣຄາໂມ, ຕໂຕ ຈ ຍາວ ວສນຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸສມີປນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ສມີປປ຺ປວຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ເຖສູຕິ ອນວຊ຺ເຊສຸ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວເຫສຸ ຄນ຺ເຖສຸ. ຕຖາ ສິປ຺ປາຍຕເນສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ປຸພ຺ພກາເລ ເອກສຕຣາຊູນໍ ເທສຠາສາ ເອກສຕໂວຫາຣາ. ຘມ຺ມປເທ (ຘ. ປ. ໑ ອາທໂຍ) ຍມກວຄ຺ໂຄ ໂອປມ຺ມວຄ຺ໂຄຕິ ວທນ຺ຕິ, ມູລປຓ຺ຓາເສ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໕ ອາທໂຍ; ໔໓໙ ອາທໂຍ) ຍມກວຄ຺ໂຄ ໂອປມ຺ມວຄ຺ໂຄ ເອວາຕິ ອປເຣ. ສຸຕປຏິຠານພຫຸລານນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ.

ສພ຺ພານີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ, ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐປິ ວາ. ເສກ຺ຂຜລວິໂມກ຺ຂປຣິໂຍສາເນ ຠວາ ເສກ຺ຂຜລວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກາ. ຐານາຐານຎາຓພລາທີນິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ສກິຈ຺ຈໂຕ ປາກຏຕຣານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສ ພລານິ ວິຍາ’’ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທໂຍປິ ສພ຺ເພ ຠຄວໂຕ ຄຸຓວິເສສາ ອເສກ຺ຂຜລວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກາ ເອວ.

ປຎ຺ຎາຠູມິ-ມູລ-ສຣີຣວວຕ຺ຖານວຓ຺ຓນາ

໔໓໐. ອິມາຍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ. ຠູມິ ສລ຺ລກ຺ຂຓາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຫາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ເອວໍ ພຫຸຘມ຺ມາ ຠູມິຠາເວນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນນຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ເອເກນາປິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ? ນ, ຕິວິຘສຕ຺ຕານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘາທິຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພສາຘາຣໂຓ ອນຸຄ຺ຄໂຫ ນ ກໂຕ ສິຍາ. ຕິວິຘາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫາ ອຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫາ ອຸຠຍສມ຺ມູຬ຺ຫາຕິ. ເຕສຸ ເຍ ອຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫາ, ຕທຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘານໍ ຄຫຓໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຍ ຣູປສມ຺ມູຬ຺ຫາ, ຕທຕ຺ຖໍ ອາຍຕນານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອທ຺ເຘກາທສຘາ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ອຸຠຍສມ຺ມູຬ຺ຫາ, ຕທຕ຺ຖໍ ຘາຕູນໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍເຠເທນ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຊ຺ຌິມິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈີ ມຊ຺ຌິມຣຸຈີ ວິຕ຺ຖາຣຣຸຈີຕິ ຈ ຕິວິຘາ ສຕ຺ຕາ, ເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຂນ຺ຘາທິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ກາມໍ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ອິສ຺ສຣາ ວິຍ ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ເນສໍ ຘມ຺ມສຠາວສິທ຺ຘໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ວສີຠາໂວ ‘‘ສຸຎ຺ຎາ ເອເຕ ອວສວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸວເສນ ທິຏ຺ຐເມວ ອຸປກາຣາວຫໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ສຈ຺ຈາທິທ຺ວຍໍ ຄຫິຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕຘມ຺ເມສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ມູລໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ. ສຕິ ຫິ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ອຍໍ ປຎ຺ຎາ ມູລຊາຕາ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ. ສຣີຣໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕພ຺ພໂຕ. ອິມິສ຺ສາ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ປາທປາຓິສີສຏ຺ຐານິຍາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິອາທິກາ ອິມາ ປຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ອວຍເວນ ສມຸທາຍູປລກ຺ຂຓນເຍນ ‘‘ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໓໑. ປຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕນ ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ, ນ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂນ຺ຘາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ຣາສຏ຺ໂຐ ‘‘ມຫາອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕໑; ໖.໓໗) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອຕີຕາທິວິຠາຄຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ຣາສິວເສນ ພຸທ຺ຘິຍາ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຣູປເມວ ຂນ຺ໂຘ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ສມານາຘິກຣຓສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ອິຓໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐ ປນ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ເທ ນິພ຺ພານສ຺ສາປິ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ອຕີຕາທິວິຠາຄາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເອກສ຺ສ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ສໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕີຕາທິວິຠາໂຄ ອຕ຺ຖີຕິ. ປຐເມນຕ຺ເຖນ ຣູປຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິເຍນ ຣູປໂກຏ຺ຐາໂສຕິ. ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕາ ອິມິນາ ເອວ ຈ ກເມນາຕິ? ຠາຊນໂຠຊນພ຺ຍຎ຺ຊນຠຕ຺ຕກາຣກຠຸຎ຺ຊກວິກປ຺ປທສ຺ສນໂຕ, ຍໂຖຬາຣິກຍຖາສໍກິເລສູປເທສໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິວາທມູລເຫຕຸຠາວໍ ສໍສາຣເຫຕຸຕໍ, ກມ຺ມເຫຕຸຕຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເວທນາສຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘຠາເວນ ເທສິຕາ.

ຣູປກ຺ຂນ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓໒. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມນໍ. ຍໍ-ສທ຺ເທນ ຫິ ສນິປາເຕນ ກິໍ-ສທ຺ເທນ ຈ ຄຫິເຕນ ອນິຍມຕ຺ຖຕາຍ ອຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ອາປນ຺ເນ ຕໍ ຣຸປ຺ປນສທ຺ໂທ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເຕນ ຣູປສ຺ສ ອນວເສສປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ສີຕາທີຫີຕິ ສີຕຸຓ຺ຫຊິຆຈ຺ຉາປິປາສາທີຫິ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ຣຸປ຺ປນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ. ຘມ຺ໂມ ເອວ ຘມ຺ມຊາຕໍ. ຣຸປ຺ປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສີຕາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມາຄເມ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ລພ຺ຠຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປນ ວິຠູຕຕຣໍ. ວິຠູຕຕຣໍ ເຫຕ຺ຖ ຣຸປ຺ປນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສີຕາທິຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຣູປສມຎ຺ຎາ? ຕຕ຺ຖາປິ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ໂຫຕິເຍວ ຣູປສມຎ຺ຎາ, ອນຸຄ຺ຄາຫກປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ. ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຠິນ຺ເນ ຠິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ, ຕໍ ຣຸປ຺ປນນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຣູປຍຕິ ວິກາຣໍ ອາປາເທຕີຕິ ຣູປໍ, ປຸຣິມປກ຺ເຂ ປນ ຣຸປ຺ປຕີຕິ. ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ວິກາຣາປຕ຺ຕິຍໍ ຣຸປ຺ປນສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ເກຈິ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣູປສມຎ຺ຎາຍ ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນາຠາວໂຕ. ປຏິຆາໂຕ ຣຸປ຺ປນນ຺ຕິ ອປເຣ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ຣາສຏ຺ຐໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ວທຕິ.

ຠູໂຕປາທາຍເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາທາຍຣູປນ຺ຕິ ຠູຕໍ. ຠູຕານິ ອຸປາທິຍເຕວ, ນ ປນ ສຍໍ ເຕຫິ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ອຸປາທີຍຕີຕິ ອຸປາທາຍໍ.

ກາມໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຈນຕ຺ຖາທິໂຕປິ ຠູຕານິ ວິຠາວິຕາເນວ, ສຠາວຘມ຺ມານໍ ປນ ລກ຺ຂຓາທິວິຠາວນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປທຏ຺ຐານສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ປທຏ຺ຐານໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອວຈນຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພາປີຕິ ຈຕສ຺ໂສປິ ຘາຕຸໂຍ. ອາໂປສງ຺ຄຫິຕາຍ ເຕໂຊນຸປາລິຕາຍ ວາໂຍວິຕ຺ຖມ຺ຠິຕາຍ ເອວ ປຖວີຘາຕຸຍາ ປວຕ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ສາ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍປທຏ຺ຐານາ, ເອວມິຕຣາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອວເສສຘາຕຸຕ຺ຕຍປທຏ຺ຐານາ’’ຕິ.

ຈຕຸວີສຕິວິຘນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ພລຣູປາທີນໍ ປຏິເສຘນຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ, ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ຣູປໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຫິ ອຍໍ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຘຸໍ ຈກ຺ຂຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອສ຺ສາທນຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣູປາຣາມໍ ຣູປຣຕໍ ຣູປສມຸທິຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໙). ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣູເປສຸ ອາວິຎ຺ຉນຣສ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໓໓; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໐໐). ສຕິປິ ໂສຕາທີນໍ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາທິຠາເວ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ທສ຺ສເນ ເອວ ຈກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ ປທຸມາທີສຸ ປງ຺ກຊາທິສທ຺ທາ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວທນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວິຠາເວຕິ ຈາ’’ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ວິຠາວນຕ຺ຖຕາປິ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຓາຕິ ເອເຕນ, ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ສຍໍ ວາ ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕໍ. ຆາຍຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ຆາຍຕີຕິ ຆານໍ. ຣສຄ຺ຄຫຓມູລກຕ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓສ຺ສ ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕໍ ອາຫາຣຣໂສ ຊີວິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ນິນ຺ນຕາຍ ຕໍ ອວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາໂຍ ອນຸຕ຺ຕຣິຍເຫຕຸຠາວໍ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ກາມຣາຄນິທານກມ຺ມຊນິເຕສຸ, ກາມຣາຄສ຺ສ ຈ ວິເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ຆານຊິວ຺ຫາກາເຍສຸ ກາຍສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສາສວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເຕນ ຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສຸຂໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ເມຖຸນມ຺ປິ ເສວນ຺ຕິ. ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸກາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ພລວກາມາສວາທິເຫຕຸຠາວໂຕ ວິເສເສນ ສາສວາຕິ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ຣູປຍຕີຕິ ຣູປໍ, ຣູປມິວ ປກາສໍ ກໂຣຕິ ສວິຄ຺ຄຫມິວ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວາ ຘາຕູນໍ ປກາສນຕ຺ໂຖ ເອວ ຣູປສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສປ຺ປຕີຕິ ສທ຺ໂທ, ອຸທາຫຣີຍຕິ, ສເກຫິ ວາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສປ຺ປີຍຕິ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ ອຸປນີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄນ຺ຘຍຕີຕິ ຄນ຺ໂຘ, ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໍ ສູຈຍຕິ ອປາກຏໍ ‘‘ອິທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ, ທຸຄ຺ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປກາເສຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ປຸປ຺ຜຜລາທິໍ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເປສຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣສນ຺ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຕາຕິ ຣໂສ, ອສາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕ຺ຖິຍາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕຖາ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຊີວນ຺ຕິ ເຕນ ສຫຊາຕຘມ຺ມາຕິ ຊີວິຕໍ, ຕເທວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຫທຍຎ຺ຈ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ຈ, ຫທຍສ຺ສ ວາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ໂຈປນກາຍຠາວໂຕ ກາໂຍ ຈ ໂສ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ໂຈປນວາຈາຠາວໂຕ, ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໂຕ ຈ ວຈີ ຈ ສາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ວິຄ຺ຄຫາຠາວໂຕ ນ ກສ຺ສຕິ, ກສິຕຸໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ນ ວາ ກາສຕິ ທິພ຺ພຕີຕິ ອກາສໍ, ອກາສເມວ ອາກາສໍ, ຕເທວ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ອາກາສຘາຕຸ. ຣູປສ຺ສາຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນຣູປສ຺ສ. ລຫຸຠາໂວ ລຫຸຕາ. ສຍໍ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕາຍ ‘‘ຣູປສ຺ສາ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ກມ຺ມນິ ສາຘຸ ກມ຺ມຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ປຐມໍ, ອຸປຣິ ຈ ຈໂຍ ປວຕ຺ຕິ ອຸປຈໂຍ. ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຕຕິ ປວຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິ. ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ວິນາສິໂນ ຠາໂວ ອນິຈ຺ຈຕາ. ກພລໍ ກຣີຍຕີຕິ ກພຬີກາໂຣ. ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ເອວໍ ຕາວ ອຸປາທາຍຣູປໍ ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກມໂຕ ປນ ສພ຺ເພສໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ຠູຕຣູປານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອິຕເຣສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາເວນ ອຕ຺ຕຠາວສມຎ຺ຎາຍ ມູລຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຎ຺ຈ ອາທິໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເຕສໍ ວິສຍີນໍ ອິເມ ວິສຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຣູປາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ປນ ອນຸປາທາຣູປຕ຺ຕາ, ຠູຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ອິຘ ນ ຄຫິຕໍ. ສ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອິເມຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ‘‘ອິມິນາ ຊີວຕີ’’ຕິ ໂວຫາຣໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕາທິສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ຕສ຺ສ ອິມາສໍ ວເສນ ສພ຺ເພ ກາຍວຈີປໂຍຄາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ. ອິມາຍ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ອຎ຺ຊໂສ ຈາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາກາສຘາຕຸ. ອິເມຫິສ຺ສ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທໂຍ ຈາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ລຫຸຕາທໂຍ. ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສນ຺ຕາໂນ ອິມິນາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠີຍຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນ຺ເຕ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໓໓. ອິທານິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ອຸປາທາຣູປານິ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອຸປາທາຣູເປສຸ. ຣູເປ, ຣູປສ຺ສ ວາ ອຠິຆາໂຕ ຣູປາຠິຆາໂຕ, ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ຣູປາຠິຆາຕາຣໂຫ, ຣູປາຠິຆາໂຕ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ເອວໍສຠາໂວ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠູຕານໍ ປສາໂທ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາໂທ, ເອວໍລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິໂຕ ເອວ ຈກ຺ຂຸປສາໂທ ຣູປາຠິຫນນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເກວໂລ. ຕສ຺ມາ ຕໍສຠາວຕາວ ປມາຓໍ, ນ ຣູປາຠິຆາໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ວິປາກາຣຫໍ ກຸສລາກຸສລນ຺ຕິ. ອຠິຆາໂຕ ຈ ວິສຍວິສຍີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຠິມຸຂີຠາໂວ ໂຍຄ຺ຍເທສາວຏ຺ຐານໍ ອຠິຆາໂຕ ວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ໂສ ຣູເປ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ ວາ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຈກ຺ຂຸ ອນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ຣູປມ຺ຫິ ສນິທສ຺ສນມ຺ຫິ ສປ຺ປຏິຆມ຺ຫິ ປຏິຫຎ຺ຎິ ວາ’’ຕິ, ‘‘ຍມ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອນິທສ຺ສນມ຺ຫິ ສປ຺ປຏິຆມ຺ຫິ ຣູປໍ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ປຏິຫຎ຺ຎິ ວາ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ວາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໗) ຈ ອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນຕ຺ຕຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິທານຠູຕາ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຣູປຕຓ຺ຫາ ຈ ຕທາຍຕນິກຠວປຕ຺ຖນາຠາວໂຕ ທຏ຺ຐຸກາມຕາທິໂວຫາຣໍ ອຣຫຕີຕິ ທຸຕິຍນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານກມ຺ມໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານິ. ເອວໍວິຘານໍ ຠູຕານໍ ປສາໂທ ທຏ຺ຐຸກາມຕາ…ເປ… ປສາໂທ, ເອວໍລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຫິ ຠວສ຺ສ ມູລກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາຍຕນວິສຍາປິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກາມຕຓ຺ຫາທີນໍ ທຏ຺ຐຸກາມຕາທິໂວຫາຣາຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ທຏ຺ຐຸກາມຕາຕິ ຫິ ທຏ຺ຐຸມິຈ຺ຉາ, ຣູປຕຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ, ເສສານຎ຺ຈ ຕໍຕໍອຕ຺ຕຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂຓໂຕ ສຕິ ປຸຣິມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຕິ ປນ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຠາໂວເຍວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໂຕ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວູປຄມນໂຕ ວິຊ຺ຊມານເມວາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາ ອຕ຺ຖິຕາ ປຣິຍາເຍຫິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣາເຍວ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໕໖), ‘‘ສນ຺ຕໍ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’ຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໒; ມ. ນິ. ໑.໑໑໕) ຈ ເອວມາທີສຸ.

ຣູເປສຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວາ ອາວິຎ຺ຉນຣສໍ. ອາຘາຣຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານກມ຺ມຊຠູຕປທຏ຺ຐານໍ ເຍສໍ ຠູຕານໍ ປສາໂທ, ເຕວສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍອຕ຺ຕຠາວນິປ຺ຜາທກສາຘາຣຓກມ຺ມວເສນ ປຸຣິມໍ ຈກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓວິເສສສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ເມ ຈກ຺ຂຸ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອາເວຓິກກມ຺ມວເສນ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຕິປິ ປນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປສາທຠາວສາມຎ຺ເຎ ສວິສຍາວຠາສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປສາທພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສາທກາຣຓສ຺ສ ສຕິປິ ກມ຺ມຠາວສາມຎ຺ເຎ, ເອກຕ຺ເຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓເຠເທນ ເຠທທສ຺ສນວເສນ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສຕາທີນໍ ລກ຺ຂຓາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຈກ຺ຂາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກິໍ ເອກກມ຺ມຸນາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ນານາກມ຺ມຸນາຕິ? ອຸຠຍຖາປີຕິ ໂປຣາຓາ. ຕຕ຺ຖ ນານາກມ຺ມຸນາ ຕາວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິເສເສ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ກາຣຓສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອກກມ຺ມຸນາ ປນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ກຖໍ ເນສໍ ວິເສໂສຕິ? ກາຣຓສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ. ຕໍຕໍຠວປຕ຺ຖນາຠູຕາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ຕໍຕໍຠວປຣິຍາປນ຺ນາຍຕນາຠິລາສຕາຍ ສຍໍ ວິຈິຕ຺ຕຣູປາ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ຕໍຕໍຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕເຠທຕໍ ວິທຫຕິ. ຍໂຕ ຕທາຫິຕວິເສສໍ ຕໍ ຕຖາຣູປສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນາເນກຣູປາປນ຺ນໍ ວິຍ ອເນກໍ ວິສິຏ຺ຐສຠາວໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕາ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ອຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ ກາຣຓວິເສເສນ ອາຫິຕວິເສສສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຜລນິປ຺ຜາທນໂຍຄ຺ຍຕາມຕ຺ຕໂຕ. ອຍຎ຺ຈ ເອກສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍເຫຕຸຕາວິເສສໂຍໂຄ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ, ອາຄມນໂຕ ຈ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອປິຈ ເອກສ຺ເສວ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຬສາທິວິປາກຈິຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລເກປິ ເອກສ຺ເສວ ສາລິພີຊສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓຕຓ຺ຑຸລອາຕຓ຺ຑຸລຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ ທິສ຺ສເຕວ, ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ. ຍໂຕ ກມ຺ມຜລໍ ຈກ຺ຂາທີນິ, ກມ຺ມວິປາໂກ ຈ ສພ຺ພໂສ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ຎາຓສ຺ສ ວິສໂຍຕິ.

໔໓໔. ເກຈີຕິ ມຫາສງ຺ຆິເກສຸ ເອກຈ຺ເຈ. ເຕສຸ ຫິ ວສຸຘມ຺ໂມ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ເຕໂຊ ອຘິກໍ, ໂສເຕ ວາຍຸ, ຆາເນ ປຖວີ, ຊິວ຺ຫາຍ ອາໂປ, ກາເຍ ສພ຺ເພປິ ສມາ’’ຕິ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ເຕຊາທິອຘິກຕາ ນາມ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ຕທຘິກຕາຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕຊາຘິການໍ ຠູຕານໍ ປສາໂທ ຈກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາໂຍ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ, ນນຸ ເຕຊາທິອຘິການຎ຺ຈ ຠູຕານໍ ປສາທາ ສພ຺ເພສໍເຍວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ສມານານນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານສ຺ສ ເອກເທສາຘິກຠາວສ຺ສ ນິວາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕຊາທີນໍ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຘິກຠາເວ ວິຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ອຘິກຠາເວປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຘິກຠາເວເນວ ເອກກາທິວເສນ ລພ຺ຠມານາຍ ໂອມຕ຺ຕຕາຍປິ ກາຍປ຺ປສາໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠູຕານໍ ສມຠາເວນ ກາຍປ຺ປສາໂທ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພສທ຺ໂທ ອິຘ ສມຠາວທີປໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕຊາທີນນ຺ຕິ ປທີປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຕຊສ຺ສ ໂອຠາສຣູເປນ, ວາຍຸສ຺ສ ສທ຺ເທນ, ປຖວິຍາ ຄນ຺ເຘນ, ເຂຬສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຣເສນາຕິ ປຸຣິມວາເທ, ປຈ຺ຉິມວາເທ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ຕໍຕໍຠູຕຄຸເຓຫິ ອນຸຄ຺ຄຍ຺ຫຠາວໂຕ, ຣູປາທີນໍ ຄຫເຓ ອຸປກາຣິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກາທິສຫກາຣີກາຣຓສຫິຕານໍເຍວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຣູປາທິອວຠາສນສມຕ຺ຖຕາ, ວິວຣສ຺ສ ຈ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓູປນິສ຺ສຍຠາໂວ ຄຸໂຓຕິ ເຕສໍ ລທ຺ຘິ. ເຕຊາທີນໍ ວິຍ ປນ ວິວຣສ຺ສ ຠູຕຠາວາຠາວໂຕ ຍຖາໂຍຄ-ຄ຺ຄຫຓໍ. ອຖ ວາ ຣູປາທໂຍ ວິຍ ວິວຣມ຺ປິ ຠູຕຄຸໂຓຕິ ປຣາຘິປ຺ປາເຍ ເຕຊສ຺ສ ອາໂລກຣູເປນ, ອາກາສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ສທ຺ເທນ, ວາຍຸສ຺ສ ຄນ຺ເຘນ, ອຸທກສ຺ສ ຣເສນ, ປຖວິຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພນາຕິ ເອວໍ ຍຖາໂຍຄໍ ຕໍຕໍຠູຕຄຸເຓຫີຕິ ໂຍຊນາ.

ຣູປາທີນໍ ອຘິກຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຣູປສ຺ສ ປຠສ຺ສຣສ຺ສ, ວາຍຸມ຺ຫິ ສທ຺ທສ຺ສ ສຠາເວນ ສຸຍ຺ຍມານສ຺ສ, ປຖວິຍາ ສຸຣຠິອາທິໂນ ຄນ຺ຘສ຺ສ, ອາເປ ຈ ຣສສ຺ສ ມຘຸຣສ຺ສາຕິ ອິເມສໍ ວິເສສຍຸຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນໂຕ ‘‘ຣູປາທໂຍ ເຕສໍ ຄຸຓາ’’ຕິ ປຐມວາທີ ອາຫາຕິ. ຕສ຺ເສວ ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຕ຺ຕຣມາຫ. ອິມິນາວ ອຸປາເຍນ ທຸຕິຍວາທິໂນປິ ນິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ຣູປາທິວິເສສຄຸເຓຫິ ເຕຊອາກາສປຖວີອາປວາຍູຫິ ຈກ຺ຂາທີນິ ກຕານີຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ກຓາທສ຺ສ ວາທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ‘‘ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາສເວ ອຸປລພ຺ຠມາໂນປິ ຄນ຺ໂຘ ປຖວິຍາ ອາໂປສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກປ຺ປາສໂຕ ວິສທິສາຍາຕິ ນ ກປ຺ປາສຄນ຺ຘສ຺ສ ອຘິກຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອາສເວ ຫິ ອຸທກສໍຍຸຕ຺ຕາ ປຖວີ ອຸທເກນ ອຠິຠູຕາ, ນ ກປ຺ປາສປຖວີຕິ ຕສ຺ສ ເອວ ຄນ຺ເຘນ ອຘິເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຸຓ຺ໂຫທກສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຄ຺ຄິ ອຸປລພ຺ຠນີໂຍ ມຫນ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ວິຍ ວຓ຺ໂຓປິ ປຠສ຺ສໂຣ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ອຸຓ຺ໂຫທເກ ວຓ຺ຓໂຕ ອຄ຺ຄິນາ ອນຠິສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ສີໂຕທກສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ປຣິຫາເຍຖ. ຕສ຺ມາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸຠຍສ຺ສ ອຠາວາ. ຕທຠາເວນ ຫິ ຣູປາທີນໍ ເຕຊາທິວິເສສຄຸຓຕາ ນິວຕ຺ຕິຕາ. ຕນ຺ນິວຕ຺ຕເນນ ‘‘ເຕຊາທີນໍ ຄຸເຓຫິ ຣູປາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຍ຺ຫຠາວໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ ນິວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ອຸຠຍາຠາໂວ ວິເສສປຣິກປ຺ປນປຫານສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ປຫາເຍຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກກລາເປປິ ຣູປຣສາທໂຍ ວິສທິສາ, ໂກ ປນ ວາໂທ ນານາກລາເປ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຠູຕວິເສສາຠາເວປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຣູປຣສາທິນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ຠູຕວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ປນ ຈກ຺ຂາທິວິເສສສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ປຎ຺ຈາຍຕນິກຕ຺ຕຠາວຠວປ຺ປຕ຺ຖນານິປ຺ຜນ຺ນໍ ຈກ຺ຂາທິວິເສສເຫຕຸຕາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ຈ ກມ຺ມວິເສໂສຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍ ເຍນ ວິເສເສນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕເນວ ໂສຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕຣາຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ມຫຄ຺ຄຕາ ເຈຕນາ ກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໒.໗໘) ວຈເນນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານານໍ ສພ຺ເພສໍ ກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ເອກາ ເຈຕນາ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນານາເຈຕນາຍ ຫິ ຕທາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສຕິ ປຣິຕ຺ເຕນ ຈ ມຫຄ຺ຄເຕນ ຈ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກຏຕ຺ຕາຣູປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ນ ເຈກາ ປຏິສນ຺ຘິ ອເນກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘເມເກນ ກມ຺ເມນ ອເນກິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ.

໔໓໕. ອນລ຺ລີໂນ ນິສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນລ຺ລີນນິສ຺ສໂຍ, ຣູປສທ຺ທສງ຺ຂາໂຕ ວິສໂຍ. ຄນ຺ຘຣສານໍ ນິສ຺ສຍາ ຆານຊິວ຺ຫານໍ ນິສ຺ສເຍ ອລ຺ລີຍນ຺ຕີຕິ ເຕ ນິສ຺ສຍວເສນ ອລ຺ລີນາ. ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຍໍ ກາຍນິສ຺ສຍອລ຺ລີນໍ ຠູຕຕ຺ຕາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຈກ຺ຂຸໂສຕານິ ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄາຫການິ ສານ຺ຕເຣ, ອຘິເກ ຈ ວິສເຍ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ໂສຕມ຺ປິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄາຫີຕິ ເກຈິ. ຍທິ ໂສຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫິ, ຈິຕ຺ຕໂຊ ສທ຺ໂທ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ພຫິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ປາຬິຍຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈ ທິສາເທສວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສທ຺ທສ຺ສ ນ ສິຍາ, ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍິປເທສສ຺ສ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄນ຺ໂຘ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ສທ຺ໂທ, ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕ. ສເຈ ໂສຕປເຖ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ນນຸ ທູເຣ ຐິເຕຫິ ຣຊກາທິສທ຺ທາ ຈິເຣນ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ? ນ ທູຣາສນ຺ນານໍ ຍຖາປາກເຏ ສທ຺ເທ ຄຫຓວິເສສໂຕ. ຍຖາ ຫິ ທູຣາສນ຺ນານໍ ວຈນສທ຺ເທ ຍຖາປາກເຏ ຄຫຓວິເສສໂຕ ອາກາຣວິເສສານໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຄຫຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຣຊກາທິສທ຺ເທປິ ອາສນ຺ນສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອວສານາ ກເມນ ປາກຏີຠູເຕ, ທູຣສ຺ສ ຈ ອວສາເນ, ມຊ຺ເຌ ວາ ປິຓ຺ຑວເສນ ປວຕ຺ຕິປາກຏີຠູເຕ ນິຈ຺ຉຍຄ຺ຄຫຓານໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕານໍ ວິເສສໂຕ ລຫຸກໍ ສຸໂຕ ‘‘ຈິເຣນ ສຸໂຕ’’ຕິ ອຘິມາໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ສທ຺ໂທ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕວ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ໂສຕສ຺ສ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ. ຍທິ ສທ຺ທສ຺ສ ຠູຕປຣມ຺ປຣາຍ ສມນ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ປຏິໂຆສຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ? ທູເຣ ຐິໂຕປິ ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຏິໂຆສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຠາຊນາທິຈລນສ຺ສ ຈ ອໂຍກນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຍຈລນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໓໖. ປຸພ຺ເພ ລກ຺ຂຓາທິນາ ວິຠາວິຕມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸໍ ຐິຕຏ຺ຐານາທິໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸ ສາຘຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈ-ກາໂຣ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານເມວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທາຣູເປສຸ. ‘‘ສຣີຣສຓ຺ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິເທເສ’’ຕິ ເອເຕນ ອວເສສໍ ກຓ຺ຫມຓ຺ຑລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສ຺ເນຫມິວ ສຕ຺ຕ ອກ຺ຂິປຏລານິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕາເຫວ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕາຫິ ຈຕູຫິ ຘາຕູຫິ ກຕູປກາຣໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິເຕເຫວ ອາຍຸວຓ຺ຓາທີຫິ ອນຸປາລິຕໍ ປຣິວາຣິຕໍ ຕິສນ຺ຕຕິຣູປສມຸຏ຺ຐາປເກຫິ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາເຣຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສຕ຺ຕອກ຺ຂິປຏລພ຺ຍາປນວຈເນເນວ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອເນກກລາປຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປມາຓໂຕ ອູກາສິຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອູກາສິຣມຕ຺ເຕ ປເທເສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ອາວຊ຺ຊນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ຕທາຣມ຺ມຓາວສານານໍ ທ຺ວາຣຠາວໍ ສມວສຣຏ຺ຐານໂຕ. ຕໍ ປເນຕໍ ຈກ຺ຂຸ ອຘິຏ຺ຐານເຠທໂຕ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ອເນກກລາປຄຕຠາວໂຕ ອເນກມ຺ປິ ສມານໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ອາວຊ຺ຊນາຍ ເອກຕ຺ຕາ, ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກສ຺ເສວ ຈ ກິຈ຺ຈກຣຕ຺ຕາ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ພຫູສຸ ກຖເມກສ຺ເສວ ກິຈ຺ຈກຣຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ວິສທໍ ຫຸຕ຺ວາ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫໍ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວິເສໂສ ວິຍ ກາຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາເວ.

ມນຸປສ຺ສຕີຕິ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຖ ວາ ມນູຕິ ມຈ຺ໂຈ.

ອງ຺ຄຸລິເວຘກໍ ອງ຺ຄຸລີຍກໍ.

ວິສມຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຈກ຺ຂຸ ວມ຺ມິກຉິທ຺ທາຠິຣຕສປ຺ໂປ ວິຍ, ພິລຊ຺ຌາສຍຕາຍ ໂສຕໍ ອຸທກພິລາຠິຣຕກຸມ຺ຠີໂລ ວິຍ, ອາກາສຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຆານໍ ອຊຏາກາສາຠິຣຕປກ຺ຂີ ວິຍ, ຄາມຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຊິວ຺ຫາ ຄາມາຠິຣຕກຸກ຺ກຸໂຣ ວິຍ, ອຸປາທິນ຺ນກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ກາໂຍ ອາມກສຸສານາຠິຣຕສິງ຺ຄາໂລ ວິຍ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວມ຺ມິ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ວິສມຊ຺ຌາສຍຕາ ຈ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິສມຊ຺ຌາສຍໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈກ຺ຂຸມໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຈກ຺ຂຸ ວິສມຊ຺ຌາສຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ໂພປິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປປຎ຺ໂຈ ໂສຕາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໓໗. ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ປຏິຫນນໍ ຈກ຺ຂຸປຏິຫນນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂຸປຏິຫນນລກ຺ຂຓໍ. ປຏິຫນນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຠິຆາໂຕວ. ວິສຍຠາໂວ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຕາ. ກາມໍ ສາ ເອວ ໂຄຈຣຕາ, ຕຖາປິ ວິສຍໂຄຈຣານໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາໂວ, ຕພ຺ພຫຸລຈາຣິຕາ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ວິສຍຠາເວ ຈສ຺ສ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເກ.

໔໓໘. ອິຕ຺ຖິຍາ ຠາໂວ, ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ຠວຕິ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຠິຘານຎ຺ຈາຕິ ອິຕ຺ຖິຠາໂວ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອິຕ຺ຖິຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ ເອວ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕໍສຫິຕໍ ສນ຺ຕານໍ ປກາເສນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີຕິ ປກາສນຣສ’’ນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏໍສຕາ ອວິສທຫຕ຺ຖປາທາທິຕາ ຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ. ຖນມໍສາວິສທຕາ, ນິມ຺ມສ຺ສຸທາຐິຕາ, ເກສພນ຺ຘນໍ, ວຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ. ທຫຣກາເລປິ ສຸປ຺ປກມຸສລກາທີຫິ ກີຬາ, ມຕ຺ຕິກຕກ຺ເກນ ສຸຕ຺ຕກນ຺ຕນາທິ ຈ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕໍ, ອິຕ຺ຖິກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິສທຏ຺ຐານຄມນາທິໂກ ອາກາໂຣ ອິຕ຺ຖາກປ຺ໂປ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຕ຺ຖີນໍ ມຸຕ຺ຕກຣຓໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ. ສຣາຘິປ຺ປາຍາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ. ອວິສທຏ຺ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາຂາທນໂຠຊນາທິກາ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອິຕ຺ຖາກປ຺ໂປ. ອິມານິ ຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ ເອວ ສນ຺ຕາເນ ຕໍຕທາກາຣານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຕສໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິມິຕ຺ຕກຸຕ຺ຕາກປ຺ປານໍ ກາຣຓຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີສຸ ເອວ ຈ ກາຣຓຠາວສງ຺ຂາເຕນ ອຘິປຕິຠາເວນ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຫິເຕ ສນ຺ຕາເນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິອາກາຣຣູປປຈ຺ຈຍານໍ ອຎ຺ຎຖາ ອນຸປ຺ປາທນໂຕ, ອິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈ ເຕສໍ ຣູປານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຠາວທສເກປິ ຣູປານໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນ ຊນກໍ, ນາປິ ອນຸປາລກໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ວາ, ນ ຈ ອຎ຺ເຎສໍ ກລາປຣູປານໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຍ ສກລາປຣູປານໍ, ອາຫາໂຣ ວິຍ ວາ ກລາປນ຺ຕຣຣູປານຎ຺ຈ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣາຘີນານິ ລິງ຺ຄາທີນິ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ, ຕໍສທິເສສຸ ມຕຈິຕ຺ຕກຕຣູເປສຸປິ ຕໍສຓ຺ຐານຕາ ທິສ຺ສຕິ. ເອສ ນໂຍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍປິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິສທິສໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຫ ນ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ’’ຕິອາທິ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສາປິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍ ປນ ‘‘ສຣີເຣກເທສວຸຕ຺ຕິ ຠາວຣູປ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທຸຠຍມ຺ປິ…ເປ… ພ຺ຍາປກເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍທິ ເອວໍ ກາຍປ຺ປສາເທນ ສງ຺ກໂຣ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ ກາຍປ຺ປສາເທນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍທິປິ ສກລສຣີຣພ຺ຍາປິຕາຍ ກາຍປ຺ປສາເທນ ອຏ຺ຐິໂຕກາເສ ຐິຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ປນ ຠິນ຺ນນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ຐິໂຕກາເສ ຐິຕນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ. ‘‘ຣູປຣສາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມານນິສ຺ສເຍສຸປິ ນາມ ສງ຺ກໂຣ ນຕ຺ຖິ ລກ຺ຂຓເຠທໂຕ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຠິນ຺ນນິສ຺ສຍສຠາເວສູຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໔໓໙. ສຫຊຣູປານຸປາລນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕຣູປານໍ ອນຸປາລນລກ຺ຂຓໍ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ເອກນ຺ຕກມ຺ມຊຕ຺ຕາ ສຫຊ-ຄ຺ຄຫເຓເນວ ອນຸປາເລຕພ຺ພານມ຺ປິ ກມ຺ມຊຠາໂວ ສິທ຺ໂຘຕິ ກມ຺ມຊ-ຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ. ຍຖາສກໍ ຂຓມຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນປິ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ຕໍ ອນຸປາລກໍ, ຕສ຺ມາ ສຫຊຣູປານຸປາລນລກ຺ຂຓໍ. ນ ຫິ ກມ຺ມຊານໍ ກມ຺ມໍເຍວ ຐິຕິເຫຕຸ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ ອາຫາຣຊາທີນໍ ອາຫາຣາທິ ວິຍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຕງ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ສຫຊຣູປານໍ. ປວຕ຺ຕນໍ ຍາປນໍ. ຐປນໍ ຐິຕິເຫຕຸຕາ. ອຕ຺ຕນາ ອນຸປາລນວເສນ ຍາເປຕພ຺ພານິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ ຠູຕານິ ເອຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍາປຍິຕພ຺ພຠູຕປທຏ຺ຐານໍ. ອນຸປາລນລກ຺ຂຓາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປວຕ຺ຕນຣສາທິເມວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖິກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອນຸປາເລຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖິກ຺ຂເຓເຍວ. ອສຕິ ອນຸປາເລຕພ຺ເພ ອຸປ຺ປລາທິມ຺ຫິ ກິໍ ອຸທກໍ ອນຸປາເລຍ຺ຍ. ຍທິ ກມ຺ມຊານໍ ຐິຕິເຫຕຸມນ຺ຕເຣນ ຐິຕິ ນ ໂຫຕິ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ໂກ ຐິຕິເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ສຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍທິ ກມ຺ມຊານໍ ຐານໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິພທ຺ຘໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ສພ຺ພກາລໍ ນ ຐເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຠງ຺ຄໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຸປາລນາທິກສ຺ສ ສາຘນໂຕ. ຕໍ ສາຘນຎ຺ຈ ຊີວມານຕາວິເສສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປສ຺ສ ຫິ ມຕຣູປໂຕ ກມ຺ມຊສ຺ສ, ຕທນຸພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ຈ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາທິໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍກໂຕ ວິເສໂສ, ນ ເກວລໍ ຂຓຏ຺ຐິຕິຍາ ເອວ, ປພນ຺ຘານຸປຈ຺ເຉທສ຺ສາປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ອາຍຸກ຺ຂຍໂຕ ມຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

໔໔໐. ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ນິສ຺ສຍລກ຺ຂຓໍ ຫທຍວຕ຺ຖູຕິ ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອາຄມໂຕ, ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ‘‘ຍໍ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ມໂນຘາຕຸ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ຣູປໍ ມໂນຘາຕຸຍາ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໘) ເອວມາທິ ອາຄໂມ. ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ຣູປກຓ຺ເຑ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ອວຈນໍ ອຎ຺ຎກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ເທສນາເຠໂທ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍານິ, ນ ເອວໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ເຕນ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ. ນິສ຺ສິຕວເສນ ຈ ວຕ຺ຖຸທຸກາທິເທສນາ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໕໘໔). ຍມ຺ປິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸກາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸປິ ນ ຕທນຸຄຸຓາ ອາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓທຸກາ ຠິນ຺ນຄຕິກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ເອກຣສາ ເທສນາ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ເອກຣສຎ຺ຈ ເທສນໍ ເທເສຕຸໍ ອິຘ ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍຸຕ຺ຕິ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ນິປ຺ຜນ຺ນອຸປາທາຍຣູປນິສ຺ສຍໍ ຘາຕຸທ຺ວຍໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ. ຕຕ຺ຖ ຣູປາຍຕນາທີນໍ, ໂອຊາຍ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໂຕ ພຫິປິ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ ນ ຕໍນິສ຺ສຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານມ຺ປິ ຕທຸຠຍຣຫິເຕປິ ສນ຺ຕາເນ ຘາຕຸທ຺ວຍທສ຺ສນໂຕ ນ ຕໍນິສ຺ສຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາປິ ອຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ຕໍນິສ຺ສຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ປາຣິເສສໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ເຕສໍ ນິສ຺ສໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ນິປ຺ຜນ຺ນອຸປາທາຍຣູປນິສ຺ສຍໍ ຘາຕຸທ຺ວຍໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ຣູປປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ນິປ຺ຜນ຺ນອຸປາທາຍຣູປນິສ຺ສຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ’’ຕິ ຈ ວິເສສນໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວເສນ ກຕໍ. ມໂນຘາຕຸ ປນ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ນຕ຺ເຖວ. ນນຸ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິສ຺ສຍຕາຍປິ ສາຘນໂຕ ວິຣຸທ຺ໂຘ ເຫຕຸ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ທິຏ຺ຐພາຘນໂຕ. ທິຏ຺ຐໍ ເຫຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ຘາຕຸທ຺ວຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ມນ຺ທຕິກ຺ຂາທິອນນຸວິຘານໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ຕທນຸວິຘານສງ຺ຂາຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິສ຺ສຍຕາ ພາຘີຍຕິ. ໂຫຕຸ ຘາຕຸທ຺ວຍນິສ຺ສໂຍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ອຸປາທາຍຣູປຎ຺ຈ, ເອຕໍ ປນ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ, ປຏິນິຍຕກິຈ຺ຈໍ, ຫທຍປເທເສ ຐິຕເມວາຕິ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ວຕ຺ຖຸຣູປຠາວໂຕ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ, ຕໂຕ ເອວ ປຏິນິຍຕກິຈ຺ຈໍ, ວຕ຺ຖຸຣູປຠາວໂຕຕິ ຈ ວິຎ຺ຎາຓນິສ຺ສຍຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຫທຍສ຺ສ ຂິຊ຺ຊນໂຕ ຕຕ຺ເຖຕມວຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕາສຎ຺ເຎວ ຘາຕູນນ຺ຕິ ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍເຍວ. ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຫນ຺ຕໍ ວິຍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸພ຺ພຫນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໔໑. ອຠິກ຺ກໂມ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ອຠິກ຺ກມາທີ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏິກ຺ກມສມິຎ຺ຊນປສາຣຓອຸກ຺ເຂປນອເວກ຺ເຂປນາທິກາ ສພ຺ພາ ກິຣິຍາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເຕສໍ ອຠິກ຺ກມາທີນໍ ປວຕ຺ຕກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຍສ຺ສາ ສາ ອຠິກ຺ກມາທິປ຺ປວຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ວາໂຍຘາຕຸ. ຕສ຺ສາ ຍໍ ສຫຊຣູປກາຍສ຺ສ ຖມ຺ຠນສນ຺ຘາຣຓຈລນສງ຺ຂາຕໍ ກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣຓຠູໂຕ ອາກາຣວິເສໂສ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກມາທິ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ກສ຺ສ ປນ ອາກາຣວິກາໂຣຕິ? ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວາໂຍຘາຕຸອຘິການໍ ຈິຕ຺ຕຊມຫາຠູຕານໍ. ກິໍ ຕໍ ສາມຕ຺ຖິຍໍ? ຈິຕ຺ຕຊຕາ, ອຸປາທາຍຣູປຕາ ຈ. ອຖ ວາ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອາກາຣວິກາໂຣ ສຫຊ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຍຣູປຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ອຸປາທາຍຣູປໍ ເອກຠູຕສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍຣູປ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຍໍ ໂທໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິກາໂຣ ຈຕູສຸ ເອກສ຺ສາປິ ໂຫຕິ ຈຕຸສາຘາຣຓຘນໍ ວິຍ. ວາໂຍຘາຕຸອຘິກຕາຍ ຈ ກລາປສ຺ສ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸຍາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອວໍ ອຘິກຕາ ຈ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ, ນ ປມາຓໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວາໂຍຘາຕຸຍາ ເອວາຕິ ເກຈິ. ເຕສໍ ມເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຍຣູປຕາ ທຸຣຸປປາທາ. ນ ຫິ ເອກສ຺ສ ວິກາໂຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສາ ປນາຍໍ ຫຕ຺ຖຈລນາທີສຸ ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣມວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕເຣນ ມໂນທ຺ວາຣຊວເນນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ວິກາໂຣ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ຈ ຕຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣໍ ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓໂຕ. ນ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣຣຫິເຕສຸ ຣຸກ຺ຂຈລນາທີສຸ ‘‘ອິທເມສ ກາເຣຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຫຕ຺ຖຈລນາທີສຸ ປນ ທິຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມາ ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ວິກາໂຣ ອຕ຺ຖິ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຎາປໂກຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຎາປໂກ ຈ ເຫຕຸ ຎາເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ສຍໍ ຄຫິໂຕ ເອວ ຎາເປຕິ, ນ ວິຊ຺ຊມານຕາມຕ຺ເຕນາຕິ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣໍ ວິກາຣຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ອນຸມານໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ວິສຍຕ຺ຕມນາປນ຺ນາ, ສທ຺ທາ ເນວຕ຺ຖໂພຘກາ;

ນ ສຕ຺ຕາມຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ເຖ, ເຕ ອຎ຺ຎາຕາ ປກາສກາ’’ຕິ.

ຍທິ ວິກາຣຄ຺ຄຫຓເມວ ກາຣຓໍ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ກສ຺ມາ ອຄ຺ຄຫິຕສງ຺ເກຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ເກວລໍ ວິກາຣຄ຺ຄຫຓເມວ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ປຸຣິມສິທ຺ຘສມ຺ພນ຺ຘຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ອິມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຖມ຺ຠນສນ຺ຘາຣຓຈລນານິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ສພ຺ພາວ ວາໂຍຘາຕູ ສພ຺ພານິ ຕານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ນຍິທເມວໍ. ສຕ຺ຕມຊວນສມ຺ຠູຕາ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸ ປຸຣິມຊວນສມ຺ຠູຕາ ວາໂຍຘາຕຸໂຍ ອຸປຖມ຺ຠກປຈ຺ຈເຍ ລຠິຕ຺ວາ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ຈລຍຕິ ຈິຕ຺ຕຊຣູປໍ, ນ ອິຕຣາ. ອິຕຣາ ປນ ສນ຺ຖມ຺ຠນສນ຺ຘາຣຓມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ຕສ຺ສາ ອຸປກາຣາຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ຈລນນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຈ ກຕ຺ຕຸຠາໂວ ສມາໂຣປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຍາປາຣຕາ, ຂຓິກຕາ ຈ ນ ສິຍາ. ສຕ຺ຕຫິ ຍຸເຄຫິ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພສກຏເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິທສ຺ສິຕໍ. ຈິຕ຺ຕຊຣູເປ ປນ ຈລນ຺ເຕ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ອຸຕຸກມ຺ມາຫາຣຊຣູປມ຺ປິ ຈລຕິ ນທີໂສເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສຸກ຺ຂໂຄມຍປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ຈລນກຣາ ເອວ ວາໂຍຘາຕຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕາຕິ? ນຍິທເມວໍ, ຕຖາ ຈລຍິຕຸມສກ຺ກຸຓນ຺ຕິໂຍປິ ຖມ຺ຠນສນ຺ຘາຣຓມຕ຺ຕກຣາ ປຐມຊວນາທິສມ຺ຠູຕາປິ ວາໂຍຘາຕຸໂຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິຕາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຍນ ທິສາຠາເຄນາຍໍ ອຠິກ຺ກມາທິໍ ປວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ, ຕທຠິມຸຂວິກາຣສພ຺ຠາວໂຕ. ອຘິປ຺ປາຍສຫຠາວີ ຫິ ວິກາໂຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກາຣຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນຣສາ’’ຕິ.

ກາຍວິປ຺ຜນ຺ທນສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິກາຣຠາວໂຕ ປຣິຍາເຍນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກາຍວິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕຸຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານວາໂຍຘາຕຸປທຏ຺ຐານາຕິ ຈ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ກິຈ຺ຈາຘິກຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວິປ຺ຜນ຺ທເນນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນເຫຕຸຕ຺ຕາຕິ ກາຍວິປ຺ຜນ຺ທເນນ ກຣຓຠູເຕນ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນເຫຕຸຠາວໂຕ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກິໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ? ອຘິປ຺ປາຍໍ. ເກນ? ກາເຍນ. ກີທິເສນ? ວິປ຺ຜນ຺ທມາເນນາຕິ. ທຸຕິຍນເຍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຕ຺ຖາວໂພຘນສມຕ຺ໂຖ ວຈີວິເສໂສ ວຈີເຠໂທ. ເຕນ ວາຍຸວນປ຺ປຕິນທີໂຆສາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຍສ຺ສາ ສາ ວຈີເຠທປ຺ປວຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ປຖວີຘາຕຸ. ຕສ຺ສາ ຍໍ ອຸປາທິນ຺ນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ຆຏ຺ຏນສຎ຺ຎິຕໍ ກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣຓຠູໂຕ ອາກາຣວິເສໂສ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຈີເຠ…ເປ… ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ‘‘ກສ຺ສ ປນ ອາກາຣວິກາໂຣ’’ຕິອາທິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜນ຺ທມານວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘ ‘‘ສຸຍ຺ຍມານສທ຺ທສວນານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິຘ ຈ ຖມ຺ຠນາທີນໍ ອຠາວໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕມຊວນສມ຺ຠູຕາ’’ຕິອາທິນໂຍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຆຏ຺ຏເນນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຆຏ຺ຏນຎ຺ຈ ປຐມຊວນາທີສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ. ຆຏ຺ຏນໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຠູຕກລາປານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາສນ຺ນຕຣຸປ຺ປາໂທ. ຈລນໍ ເອກສ຺ສາປິ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປາທປຣມ຺ປຣຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຍຖາ ຈ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຈລນໍ ກິຈ຺ຈໍ, ເອວໍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ຆຏ຺ຏນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຖວີຘາຕຸຍາ ອຸປາທິນ຺ນຆຏ຺ຏນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍຖາ ຫີຕິອາທິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ອນຸມານວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຠາວວິຠາວນໍ. ຍຖາ ຫິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ພທ຺ຘໂຄສີສາທິຣູປານິ ທິສ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ອວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕຣາຍ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິຍາ ໂຄສີສາທີນໍ ອຸທກສຫຈາຣິປ຺ປກາຣສຎ຺ຎາຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິປ຺ຜນ຺ທມານສມຸຈ຺ຈາຣິຍມານວຓ຺ຓສທ຺ເທ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣປວຕ຺ຕາຍ ອວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕຣາຍ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິຍາ ປຸຣິມສິທ຺ຘສມ຺ພນ຺ຘຄຫຓູປນິສ຺ສຍສຫິຕາຍ ສາຘິປ຺ປາຍວິກາຣຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

໔໔໒. ຣູປານິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ສຍໍ ວາ ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຣູປານໍ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທມຕ຺ຕໍ ຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຣູປປຣິຈ຺ເຉທລກ຺ຂຓາ. ອຍໍ ຫິ ອາກາສຘາຕຸ ຕໍ ຕໍ ຣູປກລາປໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປປຣິຍນ຺ຕປ຺ປກາສນຣສາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຣູປານໍ ປຣິຈ຺ເຉທມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປມຣິຍາທປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕເຫວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ຫິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາເວ ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ. ອຎ຺ຎຖາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາ ນ ສິຍາ ເຕສໍ ຠູຕານໍ ພ຺ຍາປິຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອພ຺ຍາປິຕາ ຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໗, ໗໒໔). ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທມຸຂວິວຣາທິວເສນ ຈ ຉິທ຺ທວິວຣຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ. ເຍສໍ ຣູປານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕສໍ ປຣິຈ຺ເຉທຠາເວນ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປປທຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ‘‘ຍາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສູ’’ຕິອາທິນາ ອາກາສຘາຕຸຍາ ຕໍຕໍກລາປານໍ ກລາປນ຺ຕເຣຫິ ອສງ຺ກຣກາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໔໓. ອທນ຺ຘຕາຕິ ອຄຣຸຕາ. ວິໂນທນໍ ວິກ຺ຂິປນໍ, ອປນຍນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖທ຺ຘຕາຕິ ອກຖິນຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ມຸທຸຠາເວເນວ ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ອວິໂຣຘິຕາ. ມຸທຸ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ປຏິປກ຺ເຂ ອ-ກາໂຣ ທນ຺ຘຕາທິເຫຕູນໍ ປຏິປກ຺ຂສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ລຫຸຕາທີນນ຺ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕາປຏິເສເຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຣີເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍານໍ ອນຸກູລຕາສງ຺ຂາຕກມ຺ມຎ຺ຎຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຣີຣກິຣິຍານຸກູລກມ຺ມຎ຺ຎຠາວລກ຺ຂຓາ. ອກມ຺ມຎ຺ຎໍ ທຸພ຺ພລໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ອທຸພ຺ພລຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ.

ລຫຸຕາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຊຫເນນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕໍຕໍວິກາຣາຘິກຣູເປຫິ ຕໍນານຕ຺ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕຸກ຺ໂຂໂຠ ວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປໂກໂປ, ຣສາທິຘາຕູນໍ ວາ ວິກາຣາວຕ຺ຖາ. ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ຘາຕູນໍເຍວ ວິກາໂຣຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຏິປກ຺ຂປຈ຺ຈຍາ ສປ຺ປາຍອຸຕຸອາຫາຣາວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ. ເຕ ຈ ຕໍຕໍວິກາຣສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ອວິເສເສນ ປນ ສພ຺ເພ ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຈຍາ. ຍໂຕ ເນສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຊຫນໍ, ອິທ຺ຘິວຬຎ຺ຊນາທີສຸ ວິຍ ວສວຕ຺ຕນໍ ມທ຺ທວປ຺ປກາໂຣ. ສຸປຣິມທ຺ທິຕຈມ຺ມສຸຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎສທິສຣູປນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ ມຸທຸຕາກມ຺ມຎ຺ຎຕາສພ຺ຠາວໂຕ. ນ ຫິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປສນ຺ຕາເນ ລຫຸຕາທີນິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘປິ ຣູປຠເວ ນ ສນ຺ຕິ ທນ຺ຘຕ຺ຕກຣາທິຘາຕຸກ຺ໂຂຠາຠາວໂຕ. ສຕິ ຫິ ຕາທິເສ ຘາຕຸກ຺ໂຂເຠ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປຈ຺ຈຍສມຸຏ຺ຐານາຫິ ລຫຸຕາທີຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ວູປສເມຕພ຺ພປຈ຺ຈນີກາເປກ຺ໂຂ ຕພ຺ພິໂຣຘິຘມ຺ມສມຸປ຺ປາໂທ, ຕຖາ ສຕິ ສເຫຕຸກກິຣິຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ກາຍລຫຸຕາທີນໍ ອຠາໂວວ ສິຍາ. ກສ຺ມາ ປນ ກມ຺ມຊຣູເປສຸ ລຫຸຕາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພທາຠາວີຫິ ລຫຸຕາທີຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ.

໔໔໔. ອາທິ ຈໂຍ, ອີສໍ ວາ ຈໂຍຕິ ອາຈໂຍ, ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ວິຍ ຈໂຍຕິ ວາ ອາຈໂຍ, ຕທຸຠຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈໂຍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຈຍລກ຺ຂໂຓ. ຣູປສ຺ສ ອຸປຈໂຍ ປຐມຸປ຺ປາໂທ, ວຑ຺ຒິ ຈ ‘‘ອຸປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸປສິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຐມູປຣິອຕ຺ຖສ຺ສ ນິທສ຺ສນໂຕ. ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕຕິ ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐາສໂຕ, ອນາຄຕຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຣູປຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາໂທ ອນາຄຕກ຺ຂຓໂຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊາປນຣໂສ’’ຕິ. ຕຖາ ໂສ ‘‘ອິເມ ຣູປຘມ຺ມາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍາຕນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາ ‘‘ອຸປຣິຈໂຍ ອຸປຈໂຍ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາຕິ ຣູປານໍ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນຣສາຕິ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ອນຸ ອນຸ ປພນ຺ຘນກິຈ຺ຈາ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸປຈ຺ເຉທວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ອນຸປຈ຺ເຉທປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ. ຊາຕິຣູປສ຺ເສວາຕິ ຣູປຸປ຺ປາທສ຺ເສວ ອຘິວຈນໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ, ຊາຕິຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວເນຍ຺ຍວເສນ ວິຠຊ຺ຊກຖເນ ກາຣຓໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ກຖໍ ປເນຕໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ຊາຕິຣູປສ຺ສ ເຠໂທ, ນ ສຠາວໂຕຕິ? ນິທ຺ເທສໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ໂຍ ອຑ຺ເຒກາທສນ຺ນໍ ຣູປາຍຕນານໍ ອາທິຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ເອວ ອຸປຈໂຍ ປຐມຸປ຺ປາທຠາວໂຕ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ປຐມຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ວາ. ໂຍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຸປຣິ ຈຍຕ຺ຕາ ອຸປຈໂຍ, ສາ ເອວ ສນ຺ຕຕິ ອນຸປພນ຺ຘວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ໂຍ ອາຍຕນານໍ ອາຈໂຍ ປຐມຠາເວນ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ອຸປ຺ປາໂທ, ໂສ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຸປຣິ ຈຍຕ຺ຕາ ອຸປຈໂຍ, ວຑ຺ຒີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຈໂຍ ວຑ຺ຒິຠາເວນ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ອຸປ຺ປາໂທ, ສາ ເອວ ສນ຺ຕຕິ ປພນ຺ຘາກາເຣນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ກິໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ອາຍຕນານໍ ອາຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໔໑) ນິທ຺ເທເສນ ກິໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ? ອາຍຕເນນ ອາຈໂຍ ກຖິໂຕ. ອາຈຍຸປຈຍສນ຺ຕຕິໂຍ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາເວນ ອາຈໂຍ ເອວາຕິ ອາຍຕເນຫິ ອາຈຍາທີນໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ເຕຫິ ອາຈໂຍ ກຖິໂຕ. ອາຍຕນານໍ ອາຈຍາທິວຈເນເນວ ອາຈຍສຠາວານິ ອຸປ຺ປາທຘມ຺ມານິ ອາຍຕນານີຕິ ອາຈເຍນ ຕໍປກຕິກໍ ອາຍຕນໍ ກຖິຕໍ. ລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ຣູປຣູປນ຺ຕິ.

ຣູປປຣິປາໂກ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຊິຓ຺ຓຕາ. ອຸປນຍນຣສາຕິ ຠງ຺ຄຸປນຍນກິຈ຺ຈາ. ສຠາວານປຄເມປີຕິ ກກ຺ຂຬຕາທິສຠາວສ຺ສ ອວິຄເມປິ. ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຫິ ຊຣາ, ນ ຈ ຕທາ ຘມ຺ໂມ ສຠາວໍ ວິຊຫຕິ ນາມ. ນວຠາໂວ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາ, ຕສ຺ສ ອປຄມຠາເວນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວຠາວາປຄມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ‘‘ອຣູປຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ຊຣາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ຫິ ຂຓິກຊຣາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ເອວ, ຍາ ອວີຈິຊຣາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສ ວິກາໂຣຕິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິວິກາຣມາຫ. ໂສ ຫິ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຍາ ອວີຈິຊຣາ ນາມ, ຕສ຺ສາປິ ເອສ ວິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ຊຣາຍ ວີຈີຕິ ອວີຈິຊຣາ, ນວຠາວໂຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕຣຊຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ‘‘ຠິຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ປຣິເຠທລກ຺ຂຓາ. ນິຈ຺ຈໍ ນາມ ຘຸວໍ, ຣູປໍ ປນ ຂຓຠງ຺ຄິຕາຍ ເຍນ ຠງ຺ເຄນ ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ໂສ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ຠາໂວຕິ ອນິຈ຺ຈຕາ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ວິນາສຠາເວນ ສໍສີທນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍສີທນຣສາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ສາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄຠາວໂຕ ຂຍວຍາກາເຣເນວ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຍວຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ.

໔໔໕. ໂອຊາລກ຺ຂໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ຣສສ຺ສ ສາໂຣ ອຸປຖມ຺ຠພລກໂຣ ຠູຕນິສ຺ສິໂຕ ເອໂກ ວິເສໂສ ໂອຊາ. ກພຬໍ ກຣີຍຕີຕິ ກພຬີກາໂຣ. ອາຫຣີຍຕີຕິ ອາຫາໂຣ, ກພຬໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ປນ ສວຕ຺ຖຸກໍ ໂອຊໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຣໍ ອາຫາຣໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຫາໂຣ ຣູປໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ປນ ຣູປໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປາຫຣຓຣໂສ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປຸປ຺ປາທເນນ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອຸປຖມ຺ຠນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ໂອຊາຍ ຣູປາຫຣຓກິຈ຺ຈໍ ພາຫິຣາຘີນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫຣິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ.

໔໔໖. ພລຣູປນ຺ຕິອາທີສຸ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ພລໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສມ຺ຠໂວ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ໂຣໂຄ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ຊາຕິ ສຎ຺ຊາຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໙໑) ວຈນໂຕ ຊາຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິປິ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ວິນາ ອຠາວໂຕ ອຸປາທາຍຣູເປຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ ອຠຍຄິຣິວາສີນໍ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ – ມິທ຺ຘໍ ຣູປເມວ ນ ໂຫຕິ ນີວຣເຓສຸ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ສ ຫິ ນີວຣເຓສຸ ເທສນາ, ຕໍ ນ ຣູປໍ ຍຖາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ. ສິຍາ ປເນຕໍ ທຸວິຘໍ ມິທ຺ຘໍ ຣູປໍ, ອຣູປຎ຺ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຣູປໍ, ຕໍ ນີວຣເຓສຸ ເທສິຕໍ ‘‘ນ ຣູປ’’ນ຺ຕິ? ຕໍ ນ, ວິເສສວຈນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ມິທ຺ຘໍ ນີວຣເຓສຸ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ມິທ຺ຘສ຺ສ ທຸວິຘຕໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາປິ ນ ສກ຺ກາ ນີວຣຓຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຕໍ ອຣູປໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມິທ຺ຘໍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ຕມ຺ປິ ນີວຣຓໍ ມິທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ອິຕຣໍ ມິທ຺ຘໍ ວິຍາ’’ຕິ.

ຠວຕຸ ນີວຣຓໍ, ໂກ ວິໂຣໂຘຕິ ເຈ? ນີວຣຓຎ຺ຈ ປຫາຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ‘‘ອທ຺ຘາ ມຸນີສິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ນຕ຺ຖິ ນີວຣຓາ ຕວາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໔໖) ວຈນໂຕ. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຎ຺ຈ ຣູປໍ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ, ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ, ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ, ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ເນວ ທສ຺ສເນນ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໐໗) ວຈນໂຕ. ນ ເຈຕ຺ຖ ຕທາຣມ຺ມຓກິເລສປ຺ປຫານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ‘‘ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຕໍ ປຊຫຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໔) ວິຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ຕຖາ ປຫານສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ນ ມິທ຺ຘໍ ຣູປໍ. ຍທິ ມິທ຺ຘສ຺ສ ຣູປຠາວໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ກຖໍ ຠຄວໂຕ ນິທ຺ທາ. ມິທ຺ຘຎ຺ຫິ ‘‘ນິທ຺ທາປຈລາຍິກາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ທາຕິ? ນ ມິທ຺ຘໍ ນິທ຺ທາ, ນິທ຺ທາເຫຕຸຠາວໂຕ ປນ ຕໍ ‘‘ນິທ຺ທາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິ. ເອວມ຺ປິ ນິທ຺ທາເຫຕຸໂນ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠາວໂຕ ກຖໍ ຠຄວໂຕ ນິທ຺ທາຕິ? ນິທ຺ທາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣຄິລານິຍາ, ນ ມິທ຺ເຘນ. ສາ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປິຏ຺ຐິ ເມ ອາຄິລາຍຕິ, ຕມຫໍ ອາຍມິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໒) ວຈນໂຕ. ນ ເຈຕ຺ຖ ເອວມວຘາຣຓໍ ມິທ຺ຘເມວ ນິທ຺ທາເຫຕູຕິ, ນິທ຺ທາເຫຕຸ ເອວ ມິທ຺ຘນ຺ຕິ ເອວມວຘາຣຓາ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ຖິ ນິທ຺ທາເຫຕຸ, ໂກ ປນ ໂສຕິ? ສຣີຣຄິລານິຍາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິທ຺ທາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣຄິລານິຍາ, ນ ມິທ຺ເຘນາ’’ຕິ.

ນິທ຺ທາ ຈ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ…ເປ… ທິວາ ສຸປິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ວຈນໂຕ. ອິໂຕປິ ນ ມິທ຺ຘໍ ຣູປໍ ສມ຺ປໂຍຄວຈນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣເຓນ ນີວຣຓຎ຺ເຈວ ນີວຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໑໗໖). ນ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາລາຠຠວນໍ? ສກ຺ກາ ປຈ຺ເຈຕຸໍ ‘‘ສກ຺ຂຣກຖລິກມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໙) ວິຍ ອປ຺ປສິທ຺ຘຕາຍ ຣູປຠາວສ຺ສ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ຕສ຺ສ ຣູປຠາເວ ສມ຺ຠວໂຕ ຍຖາລາຠປຈ຺ຈໂຍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ອິໂຕປິ ນ ຣູປໍ ມິທ຺ຘໍ ອາຣຸປ຺ເປສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ນີວຣຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ນີວຣໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໘.໘) ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ມິທ຺ຘໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ.

ອິຕເຣສູຕິ ພລຣູປາທີສຸ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ໂຣຄສ຺ສ ວິສຠາຄປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘາຕຸກ຺ໂຂໂຠ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ປເຄວ ອິຕຣສ຺ສ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິກາຣາວຕ຺ຖາຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ເອວ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຣຄຣູປໍ ຊຣຕາອນິຈ຺ຈຕາຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ອຸປຈຍສນ຺ຕຕິຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວາຕິ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຸປາທາວຕ຺ຖາຍ ຈ ອຎ຺ຎາ ຊາຕິ ນາມ ນຕ຺ເຖວ. ສມ຺ຠໂວ ກາມຘາຕຸຍໍ ເອກຈ຺ຈິຍສຕ຺ຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກປຈ຺ຈໂຍ ອາໂປຘາຕຸຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠວຣູປໍ ອາໂປຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ກາຍພລໍ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ ຕສ຺ສາ ວິປ຺ຜາຣຠາວໂຕ. ຍໂຕ ນໍ ‘‘ປາຓພລ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ພລຣູປໍ ວາໂຍຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ອຍຖາກ຺ກມໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕຕິ? ວິສຸໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອນາທຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ມິທ຺ຘປຏິກ຺ເຂໂປ ວາ ມຫາປຎ຺ໂຫຕິ ປຐມໍ ກໂຕ. ຕທນຸສາເຣນ ປຏິໂລມນເຍນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘໍ ໂຫຕີຕິ. ໂສ ຈ ໂຂ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍເນວາຕິ ອນູນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຘິກຠາໂວ ປນ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ.

໔໔໗. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຣາສິ ຫິໂນຕິ ເອເຕນ ປຕິຏ຺ຐຫຕີຫິ ເຫຕຸ, ມູລຏ຺ເຐນ ໂລຠາທິໂກ, ອໂລຠາທິໂກ ຈ, ຕາທິໂສ ເຫຕຸ ນ ໂຫຕີຕິ ນເຫຕຸ. ນາສ຺ສ ເຫຕຸ ອຕ຺ຖີຕິ ອເຫຕຸກໍ, ສເຫຕຸກປຏິໂຍຄິຠາວໂຕ ເຫຕຸນາ ສຫ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເຫຕຸກເມວ ເຫຕຸນາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ເຫຕຸວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມນານຕ຺ຕາຠາເວປິ ຫິ ສທ຺ທຕ຺ຖນານຕ຺ເຕນ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ທຸກນ຺ຕຣເທສນາ ໂຫຕີຕິ ທຸກປທວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສຫ ປຈ຺ຈເຍນາຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ວິທິຕນ຺ຕິ ວາ ໂລກິຍໍ. ອາ ຠວຄ຺ຄໍ, ອາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ວາ ສວນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສວໍ, ອາສເວຫິ ອາລມ຺ພິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິສທ຺ເທນ ສໍໂຍຊນີຍໍ ໂອຆນີຍໍ ໂຍຄນີຍໍ ນີວຣຓີຍໍ ສໍກິເລສິກໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ອເຈຕສິກໍ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ນຣູປາວຈຣໍ ນອຣູປາວຈຣໍ ນອປຣິຍາປນ຺ນໍ ອນິຍຕໍ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອາຫິໂຕ ອຫໍ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ຠວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ, ຈກ຺ຂາທິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຍຖາ ເວນຍິໂກຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘) ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ເຕວີສຕິວິຘໍ. ‘‘ຕໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏ຺ຏນວເສນາຕິ ວິສຍີ, ວິສໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຆຏ຺ຏນວເສນ. ເສສໍ ໂສຬສວິຘໍ. ວິປຣີຕຕ຺ຕາຕິ ຆຏ຺ຏນວເສນ ອຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌສຠາວຕ຺ຕາຕິ ສຸຂຸມຠາເວນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ. ຎາຓສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ນ ໂຫຕີຕິ ທູເຣ. ເຕຣສ ຫທຍວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານານິ. ສຠາເວເນວາຕິ ‘‘ຣູປສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຣູປສ຺ສ ວິກາໂຣ, ຣູປສ຺ສ ອຸປຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທິນາ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເສສໍ ທສວິຘໍ. ຕພ຺ພິປຣີຕຕາຍາຕິ ສຠາເວນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພໂຕ. ໂສຕາທີນມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸໂນ ວິຍ ປສນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ເອວ ຍຖາສກໍ ວິສຍຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທິ…ເປ… ປສາທຣູປ’’ນ຺ຕິ. ວິປຣີຕຕ຺ຕາຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວຕ຺ຕາ. ອຘິປຕິຍຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຕາວ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ເຕສໍ ປຏຸມນ຺ທຠາວານຸວຕ຺ຕນໂຕ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍທ຺ວຍສ຺ສ ສກິຈ຺ເຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຫຊຣູປານຸປາລເນ. ຕທຸຠຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຸປາທິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ມເມຕໍ ຜລໍ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມຸນາ ຄຫິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ ອປຏິກ຺ເຂປໂຕ.

໔໔໘. ສນິທສ຺ສນກມ຺ມຊາທີນໍ ຕິການນ຺ຕິ ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕິກສ຺ສ, ກມ຺ມຊາທິຕ຺ຕິການຎ຺ຈ. ໂອຬາຣິເກຕິ ທ຺ວາທສວິເຘ ໂອຬາຣິກຣູເປ. ຣູປນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ທຏ຺ຐພ຺ພຠາວສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ນິທສ຺ສເນນາຕິ ສນິທສ຺ສນໍ, ປຏິຫນນຠາວສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ປຏິເຆນາຕິ ສປ຺ປຏິຆໍ, ສນິທສ຺ສນຎ຺ຈ ຕໍ ສປ຺ປຏິຆຎ຺ຈາຕິ ສນິທສ຺ສນສປ຺ປຏິຆໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນິທສ຺ສນໍ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຠາໂວວ ທຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວ. ຕສ຺ສ ຣູປາຍຕນໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຣູປາຍຕນໍ ວິເສເສຕຸໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫ ນິທສ຺ສເນນ ສນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ເອກີຠູເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ນານຕ຺ຕກໂຣ ວິເສໂສ, ໂສ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸປຈຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຫິ ອຕ຺ຖວິເສສາວໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ. ໂຍ ສຍໍ, ນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອສມ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຏິມຸຂຠາໂວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຕນໍ, ໂສ ປຏິຫນນຠາໂວ, ເຍນ ພ຺ຍາປາຣາທິວິກາຣປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິເຕສຸ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສເຍສຸ ວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເສສໍ ເອກາທສວິຘໍ ໂອຬາຣິກຣູປໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນິທສ຺ສນໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສປ຺ປຏິຆໍ. ອຸຠຍປຏິກ຺ເຂເປນ ອນິທສ຺ສນອປ຺ປຏິຆໍ. ກມ຺ມໂຕ ຊາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ເອກນ຺ຕກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ຫທຍຎ຺ຈາຕິ ນວວິຘໍ ຣູປໍ, ຍຎ຺ຈ ນວວິເຘ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ນວວິຘເມວ ຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສວິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ກມ຺ມຊໍ. ຍຎ຺ຫິ ຊາຕຎ຺ຈ ຍຎ຺ຈ ຊາຍຕິ ຍຎ຺ຈ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ‘‘ກມ຺ມຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ຕທຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຊາຕນ຺ຕິ ກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍໂຕ ຊາຕໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣຊໍ. ນກຸໂຕຈິຊາຕນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓຣູປມາຫ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ, ສທ຺ໂທ, ອາກາສຘາຕຸ, ລຫຸຕາທິຕ຺ຕຍໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປານີຕິ ເອຕໍ ປຎ຺ຈທສວິຘໍ ຣູປໍ ຈິຕ຺ຕຊໍ. ອາກາສຘາຕຸ, ລຫຸຕາທິຕ຺ຕຍໍ, ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານານິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປານີຕິ ເອຕໍ ທ຺ວາທສວິຘໍ ຣູປໍ ອາຫາຣຊໍ. ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕຣສວິຘໍ ຣູປໍ ອຸຕຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອຸຕຸຊໍ. ເສສໍ ກມ຺ມຊຕິເກ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໔໙. ທິຏ຺ຐາທິຈຕຸກ຺ກວເສນ, ຣູປຣູປາທິຈຕຸກ຺ກວເສນ, ວຕ຺ຖາທິຈຕຸກ຺ກວເສນາຕິ ປາເຏກ຺ກໍ ຈຕຸກ຺ກສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍໍ ຣູປາຍຕນໍ ອທກ຺ຂິ ຍໍ ປສ຺ສຕິ ຍໍ ທກ຺ຂິສ຺ສຕິ ຍໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ທິຏ຺ຐສຠາວານາຕິວຕ຺ຕນໂຕ ຍຖາ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ທສ຺ສນວິສຍຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ສວນວິສຍຕ຺ຕາຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ຄນ຺ໂຘ ຣໂສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ຕຍໍ. ມຸຕໍ ນາມ ມຸຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫກອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ກິມິທໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ນາມາຕິ? ປຖວີເຕໂຊວາໂຍຘາຕຸຕ຺ຕຍໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອາໂປຘາຕຸ ອຄ຺ຄຫິຕາ, ນນຸ ສີຕຕາ ຜຸສິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕິ, ສາ ຈ ອາໂປຘາຕູຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາ ອາໂປຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈຣຫີຕິ? ເຕໂຊຘາຕຸ ເອວ. ມນ຺ເທ ຫິ ອຸຓ຺ຫຠາເວ ສີຕພຸທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສີຕໍ ນາມ ໂກຈິ ຄຸໂຓ ອຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ປນ ອຸຓ຺ຫຠາວສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ສີຕຕາຠິມາໂນ. ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ອນວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສີຕພຸທ຺ຘິຍາ ຍຖາ ປາຣາປາເຣ. ຕຖາ ຫິ ຆມ຺ມກາເລ ອາຕເປ ຐິຕານໍ ຉາຍໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ສີຕພຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ປນ ປຖວີຄພ຺ຠໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ ອຸຓ຺ຫພຸທ຺ຘິ. ຍທິ ຫິ ສີຕຕາ ອາໂປຘາຕຸ ສິຍາ, ເອກສ຺ມິໍ ກລາເປ ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ນ ອາໂປຘາຕຸ ສີຕຕາຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຠູຕານໍ ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕິຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣໍ, ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠູຕານໍ ເອກສ຺ມິໍ ກລາເປ ກິຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສາຘິຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣເມວ. ເຍ ປນ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸຍາ ລກ຺ຂຓໍ ສີຕຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ອິທເມວ ອຸຕ຺ຕຣໍ. ຍທິ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸ ສີຕຕາ ສິຍາ, ເອກສ຺ມິໍ ກລາເປ ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ສີຕຕາ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ນ ວາໂຍຘາຕຸ ສີຕຕາຕິ. ເຍສໍ ປນ ທ຺ຣວຕາ ອາໂປຘາຕຸ, ສາ ຈ ຜຸສິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທສ຺ສນໍ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ທ຺ຣວຠາໂວປິ ຜຸສີຍຕີຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ອຘິມານມຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐານໍ ວິຍາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຸຣາຕເນຫິ –

‘‘ທ຺ຣວຕາ ສຫວຸຕ຺ຕີນິ, ຕີຓິ ຠູຕານິ ສມ຺ຜຸສໍ;

‘ທ຺ຣວຕໍ ສມ຺ຜຸສາມີ’ຕິ, ໂລໂກຍມຠິມຎ຺ຎຕິ.

‘‘ຜຸສໍ ຠູຕານິ ສຓ຺ຐານໍ, ມນສາ ຄຓ຺ຫເຕ ຍຖາ;

‘ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຜຸສາມີ’ຕິ, ຎາຕພ຺ພາ ທ຺ຣວຕາ ຕຖາ’’ຕິ.

ເສສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຣູປາທິສຕ຺ຕວິຘໍ ຣູປໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐໍ ເອກວີສຕິວິຘໍ ຣູປໍ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ. ອວຘາຣເຓນ ຣູປາຍຕນາທີນມ຺ປິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ເຕ ນິຍມາຠາວໂຕ ນ ວິຎ຺ຎາຕຣູປຕາຕິ ສງ຺ກຣາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ນິປ຺ຜນ຺ນຣູປໍ ປເນຕ຺ຖ ຣູປຣູປໍ ນາມາຕິ ຍເທຕ຺ຖ ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘ ຣູເປ ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປໍ, ຕເທວ ຣູປລກ຺ຂຓໂຍຄໂຕ ຣູປໍ. ຣຸປ຺ປນໍ ຣູປໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍຖາ ອຣິສໂສຕິ, ຣູປຄຸຓໂຍຄໂຕ ວາ ຍຖາ ນີລຄຸຓໂຍຄໂຕ ນີລໍ ວຕ຺ຖນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຣູປສທ຺ໂທ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ອຕໍສຠາເວປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອປເຣນ ຣູປສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ຕິລເຕລໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໓໙) ຈ, ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ ຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ, ອາກາສຘາຕຸອາທີນໍ ກຖໍ ຣູປຠາໂວຕິ? ນິປ຺ຜນ຺ນຣູປສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທວິກາຣລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ຕຄ຺ຄຕິກເມວາຕິ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຖຸ, ຈິຕ຺ຕຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຘາຣຠູຕໍ ຣູປໍ. ຕໍ ປນ ຉພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຫທຍຣູປໍ ວຕ຺ຖຸ ເອວ ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ນ ທ຺ວາຣໍ ອຎ຺ຎນິສ຺ສຍານໍ ຈກ຺ຂາທິ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂາທີນິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຫທຍຣູປໍ ນາມ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ນ ທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ທ຺ວາຣໍ ກມ຺ມທ຺ວາຣຠາວໂຕ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນ ວຕ຺ຖຸ. ປສາທຣູປໍ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ອຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິກສ຺ສ, ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ອຎ຺ຎນິສ຺ສິຕສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທິກສ຺ສ. ເສສໍ ເອກວີສຕິວິຘໍ ຣູປໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ເນວ ວຕ຺ຖຸ ນ ຈ ທ຺ວາຣໍ.

໔໕໐. ເອກໂຕ ເອວ ຊາຕໍ ເອກຊໍ. ນນຸ ຈ ເອກໂຕ ເອວ ປຈ຺ຈຍໂຕ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຣູປຊນກປຈ຺ຈເຍສຸ ເອກໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣູປຊນກໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຍໍ ອເປກ຺ຂຕິ. ທ຺ວິຊນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມສນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປເຠທານໍ ວເສນ. ກມ຺ມຊເມວາຕິ ກມ຺ມໂຕ ເອວ ຊາຕໍ. ຈິຕ຺ຕຊເມວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸຕຸໂຕ ຈ ຊາຕນ຺ຕິ ກາເລນ ຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາເລນ ອຸຕຸໂຕຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸຕຸໂຕ ຈ ຊາຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ທ຺ວິຊໍ ທ຺ວີຫິ ຊາຕນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ທ຺ວີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສທ຺ທາຍຕນເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ຈິຕ຺ຕຊໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ, ຕໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເມວາຕິ ເອເກ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກປິ ອຕ຺ຖິ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ໂທຕິ ໂປຣາຓາ.

ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ໂທ ນ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ຫິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິນາປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ‘‘ກາຍວາຈາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍນ ສທ຺ເທນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕເຊນາປິ ສທ຺ທນວເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຈ ວາໂທ ‘‘ສທ຺ໂທ ຈ ໂຫຕິ, ນ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຈາ’’ຕິ ວິຣຸທ຺ຘເມເວຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາເນຫິ ສງ຺ຄຫກາເຣຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ອປເຣ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຊິວ຺ຫາຕາລຸຈລນາທິກໍ ວິຕກ຺ກສມຸຏ຺ຐິຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫຊເມວ ສຸຂຸມສທ຺ທໍ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ອາທິສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ, ປຏ຺ຐາເນ ຈ ໂອຬາຣິກໍ ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ທສ຺ສ ອໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ຕໍ ຈຕຸຊໍ. ອວເສສນ຺ຕິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູເປນ ສທ຺ຘິໍ ອາກາສຘາຕຸມາຫ.

ລກ຺ຂຓຣູປໍ ປນ ນກຸໂຕຈິຊາຕນ຺ຕິ ກຸໂຕຈິປິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ນ ຊາຕໍ, ນາປິ ສຍເມວ ຊາຕໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ ສຍເມວ ຊາຕສ຺ສ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕ. ກຖໍ ປເນຕໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ລກ຺ຂຓຣູປໍ ນ ຊາຍຕີຕິ? ລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມນ຺ຕານໍ ຫິ ຣູປາຍຕນາທີນໍ ຊາຕິອາທີນິ ລກ຺ຂຓານິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຊາຕິອາທີນໍ. ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພເມຕໍ ຊາຕິອາທີນິ ນ ຊາຍນ຺ຕີຕິ. ສິຍາ ປເນຕໍ ‘‘ຊາຕິອາທີນໍ ຊາຕິອາທີນິ ລກ຺ຂຓານິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ? ຕໍ ນ, ກສ຺ມາ? ຕຖາ ສຕິ ອນວຏ຺ຐານາປຕ຺ຕິໂຕ. ຍທິ ຫິ ຊາຕິອາທີນິ ຊາຕິອາທິມນ຺ຕານິ ສິຍຸໍ, ຕານິປິ ຊາຕິອາທິມນ຺ຕານິ, ຕານິປິ ຊາຕິອາທິມນ຺ຕານີຕິ ອນວຏ຺ຐານເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊາຕິອາທີນິ ນ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ອຕ຺ຖິ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ປຣິປາກເຠທມຕ຺ຕໍ ອິຕຣທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ, ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອເຕນ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ຊຣາມຣຓາຠາວມາຫ. ອສຕິ ອຸປ຺ປາເທ ກຸໂຕ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ມຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຠາວມ຺ປິ. ຍທິ ເອວໍ ຊາຕິຍາ ກຸໂຕຈິ ຊາຕຕາວຈນໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈານຸຠາວກ຺ຂເຓ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເຍ ເຕ ຈິຕ຺ຕາທໂຍ ຣູປາຍຕນາທີນໍ ຣູປານໍ ຊນກປຈ຺ຈຍາ, ເຕສໍ ຕທຸປ຺ປາທນໍ ປຕິ ອນຸປຣຕພ຺ຍາປາຣານໍ ໂຍ ໂສ ປຈ຺ຈຍຠາວູປລກ຺ຂຓີໂຍ ກິຈ຺ຈານຸຠາວກ຺ຂໂຓ, ຕທາ ຊາຍມານານໍ ຣູປາຍຕນາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ວິກາຣຠາເວນ ອຸປລພ຺ຠມານຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວເສນ ຊາຕິຍາ ກຸໂຕຈິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊາຕຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຍຖາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕາທິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຍຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມຫິ ຣູປາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາວູປຄມນກ຺ຂເຓ ອຸປລພ຺ຠມານາ ຣູປາທໂຍ ຕໂຕ ປຸເຣ, ປຈ຺ຉາ ຈ ອນຸປລພ຺ຠມານາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ຊາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຊາຕິຍາ ກຸໂຕຈິ ຊາຕຕາ ສິທ຺ຘາ, ອຖ ກສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ຊາຍມານຘມ຺ມວິກາຣຠາເວນ ອຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຘມ຺ໂມ ວິຍ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ ຊາຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາໂຍວ ຕສ຺ສາ ກຸໂຕຈິ ຊາຕຠາໂວ, ນ ເອວມຸປລພ຺ຠຕິ, ອຖ ໂຂ ວິກາຣຠາເວນ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວເສນາ’’ຕິ.

ຕທາ ກິຣ ໂສຕູນໍ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ‘‘ອຍໍ ຊາຕິ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຠໂວ, ສຍຎ຺ຈ ນ ກຸໂຕຈິ ຊາຍຕິ ຍຖາ ຕໍ ປກຕິວາທີນໍ ປກຕີ’’ຕິ, ຕໍ ເນສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ວິຘເມນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸໂຕຈິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊາຕຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເທເສສິ, ນ ປນ ຊຣາມຣຓໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ກິຈ຺ຈານຸຠາວກ຺ຂເຓ ອທສ຺ສນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ວຸຕ຺ຕໍ? ຍສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຣິປາກຠງ຺ຄຕາຍ ເຕສຸ ສນ຺ເຕສຸ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອສນ຺ເຕສຸ. ນ ຫິ ອຊາຕໍ ປຣິປຈ຺ຈຕິ, ຠິຊ຺ຊຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ປຣິຍາເຍນ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ກາມຠວາທີສຸ ກມ຺ມາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ໂຍນິວິຠາຄໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ປຣໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອິຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໑. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານທີປເກນ ປທທ຺ວເຍນ ເວທຍິຕສ຺ສ ພຫຸເຠທຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຣາສຏ຺ຐໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ເວທຍິຕໍ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ປຸພ຺ເພ ວາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຘິກາຣໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອກໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ພຸທ຺ຘິຍາ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ຣາສຏ຺ຐສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ. ນີລາທິເຠທສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຎ຺ຊານນໍ, ‘‘ນີລໍ ປີຕໍ ທີຆໍ ຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໖໑໕) ຈ ອາທິນາ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທວເສນ ຊານນໍ ຄຫຓໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓໍ. ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ອາຍູຫນໍ ພ຺ຍາປາຣາປຕ຺ຕິ, ອຠິສນ຺ທຫນໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ເຈຕນາປຘານຕາຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒໑) ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ ເຍນ ສຎ຺ຊານນາກາຣວິສິຏ຺ເຐນ ອາກາເຣນ ວິສຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ວິຊານນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ. ອິຕເຣ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ເອກຸປ຺ປາທາທິຠາວໂຕ, ສມານຊາຕິອາທິວິຠາຄໂຕ ຈ.

ອຕ຺ຕນາ ‘‘ວິຊານນລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມຕໍ, ຍທິທໍ ສຠາວຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຊານນລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ຠາວສາຘນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສຠາວາ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ກຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ເສວ ກຕ຺ຕຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕເທວ ຈິນ຺ຕນາທິອຕ຺ເຖນ ຈິຕ຺ຕໍ, ມນນຏ຺ເຐນ ມໂນຕິ ປຣິຍາຍໂຕປິ ນໍ ໂພເຘຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຂນ຺ຘໂຕ, ເຠທໂຕ, ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕິ.

ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສທິສາປິ ສທິສາກາຣາຕິ ຊາຕິ, ສມານາກາໂຣ. ສາ ປນາຍໍ ຊາຕິ ກາມໍ ອເນກວິຘາ ນານປ຺ປກາຣາ, ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຸສລໍ, ອກຸສລໍ, ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ. ໂກຍໍ ກຸສລຏ຺ໂຐ ນາມ? ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ໂຐ ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐ ສຸຂວິປາກຏ຺ໂຐ. ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນາປິ ຫິ ກຸສລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໖; ໒.໒໐.໑໒໙). ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນາປິ ‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສໂລ ກາຍສມາຈາໂຣ? ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອນວຊ຺ໂຊ ກາຍສມາຈາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໑). ສຸຂວິປາກຏ຺ເຐນາປິ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐). ກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຣາຄາທີນໍ ເຈຕສິກໂຣຄານໍ ອວຊ຺ຊສຠາວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ, ສຸຂວິປາກວິປຈ຺ຈນໂຕ ຈ ອໂຣຄໍ, ອນວຊ຺ຊໍ, ສຸຂວິປາກຎ຺ຈາຕິ.

ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ກຸຈ຺ຉິເຕ ປາປຘມ຺ເມ ສລຍຕິ ຈລຍຕິ ກມ຺ເມຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິເຕນ ວາ ອາກາເຣນ ສຍນ຺ຕີຕິ ກຸສາ, ປາປຘມ຺ມາ, ເຕ ກຸເສ ລຸນາຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສານໂຕ ຕນຸກຣຓໂຕ ຎາຓໍ ກຸສໍ ນາມ, ເຕນ ລາຕພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸສລໍ. ຍຖາ ວາ ກຸໂສ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ຫຕ຺ຖປເທສໍ ລຸນາຕິ, ເອວມິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ລຸນາຕິ ຉິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸໂສ ວິຍ ລຸນາຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ສລນໂຕ ສໍວຣຓໂຕ ກຸສລໍ. ກຸສລຘມ຺ມວເສນ ຫິ ອກຸສລາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວາປາທເນນ ຈ ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສໍວຸຕາ ປິຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ປາປຘມ຺ເມ ສລຍຕິ ກມ຺ເປຕິ ອປເນຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ສານໂຕ ນິສານໂຕ ເຕຊນໂຕ ກຸສາ, ໂທສໂລຠາທໂຍ. ໂທສາທີນຎ຺ຫິ ວເສນ ເຈຕນາຍ ຕິກ຺ຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ, ເຕ ກຸເສ ລຸນາຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສານໂຕ ອນ຺ຕກຣຓໂຕ ວິນາສນໂຕ ກຸສານິ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ເຕຫິ ລາຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸສລໍ. ‘‘ກຸ’’ ອິຕິ ວາ ຠູມິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ຕໍສທິສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ຣູປາຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນຸທຫເນນ ວິນາສນໂຕ ກຸໍ ສິຍນ຺ຕີຕິ ກຸສາ, ຣາຄາທໂຍ, ເຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ລວນໂຕ ຉິນ຺ທນໂຕ ກຸສລໍ. ປໂຍຄສມ຺ປາທິຕາ ຫິ ກຸສລຘມ຺ມາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ.

ນ ກຸສລນ຺ຕິ ອກຸສລໍ, ກຸສລປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ກຸສລນ຺ຕິ ຫິ ກຸສລປຏິກ຺ເຂເປນ ອກຸສລປທສ຺ສ ອວຍວເຠເທນ ອຕ຺ເຖ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຍຖາ ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນ ອໂຣຄໍ, ນ ອນວຊ຺ຊໍ, ນ ສຸຂວິປາກໍ, ນ ຈ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕໍ, ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍໍ ນ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສລນສຠາວໍ, ນ ກຸສານໍ ລວນສຠາວໍ, ນ ກຸເສນ ກຸເສຫິ ວາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ກຸໂສ ວິຍ ລວນກໍ, ຕໍ ອກຸສລໍ ນາມາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ກຸສລໍ ອກຸສລສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕໍ, ຍໂຕ ເຈຕສິກໂຣຄປຏິປກ຺ຂາທິຠາວໂຕ ອໂຣຄາທິປຣິຍາເຍນປິ ໂພຘິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອກຸສລໍ ປນ ກຸສລສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຫາຍກປຫາຕພ຺ພຠາເວເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນ ພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ອພ຺ຍາກຕໍ, ກຸສລາກຸສລຠາເວນ ອກຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລຠາໂວ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກຏ຺ໂຐ. ອກຸສລຠາໂວ ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກຏ຺ໂຐ, ຕທຸຠຍຠາເວນ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ອໂຣຄສໂຣຄາທິຠາເວນ ຈ ອວຸຕ຺ຕຕາ ວຓ຺ຓິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກຸສລໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸສລາກຸສລຠາເວເນວ ອວຸຕ຺ຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ປກາຣນ຺ຕເຣນ. ອວຸຕ຺ຕຕາ ເຈຕ຺ຖ ນ ຕຖາ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວຕາຍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ເຫຕໍ ‘‘ອວິປາກລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໕໒. ຠູມິເຠທໂຕຕິ ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ຠູມິ, ຐານໍ, ອວຕ຺ຖາ ຈ. ອວຕ຺ຖາປິ ຫິ ອວຕ຺ຖາວນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວໍ ເນສໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍາ ຠູມິ ຐານວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອວຕ຺ຖາວເສນ. ໂລກິຍາ ວາ ຐານາວຕ຺ຖາວເສນ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອວຕ຺ຖາວເສເນວ. ກາມາວຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ກິເລສກາໂມຕິ ທ຺ເວ ກາມາ. ເຕສຸ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ກາມີຍນ຺ຕີຕິ, ກິເລສກາໂມ ຕຓ຺ຫາ ກາເມຕີຕິ. ເຕ ທ຺ເວປິ ສຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ອວຈຣນ຺ຕິ, ຕໍ ກາມາວຈຣໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ເອກາທສວິໂຘ ກາມຠໂວ. ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕຕ຺ຖ ອວຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກາມາວຈຣໍ ເອກສ຺ສ ອວຈຣສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ. ເອວໍ ຣູປາຣູປາວຈຣານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ ຣູປຕຓ຺ຫາ ຣູປໍ, ອຣູປຕຓ຺ຫາ ອຣູປນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ກາມຕຓ຺ຫາ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ອວຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອວຈຣໍ, ກາມສ຺ສ ອວຈຣໍ ກາມາວຈຣໍ. ເອວໍ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ກຸສລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອິຕຣໍ ປນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ.

ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາຎາຓສງ຺ຂາຣເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາເຠໂທ ຕາວ ຍຸຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ, ຎາຓສງ຺ຂາຣເຠໂທ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ຎາຓສງ຺ຂາຣກໂຕ ເຠໂທຎາຓສງ຺ຂາຣເຠໂທ, ໂສ ຈ ເຕສໍ ຠາວາຠາວກໂຕຕິ ກຕ຺ວາ. ໂສຠນໍ ມໂນ, ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ສຸມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສໍ, ມານສິກສຸຂາ ເວທນາ ຣຸຬ຺ຫິຍາ, ໂສມນສ຺ເສນ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຠງ຺ຄາ ສຫຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ສໍສຏ຺ຐໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕາ ຈສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ໂລຠສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ກຸສລໍ ໂຫຕີຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕິກໍ ອິຏ຺ເຐປິ ອາໂຠຄາທິວເສນ ກຸສລສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ຈຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກສມາໂຍຄາທິວເສນ ໂຍນິໂສວ ອາໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ກຸສລເມວ ຈ ມຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸສລກຣເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຍມິຕໍ, ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸສລກຣເຓ ເອວ ປຣິຓາມິຕໍ, ອຠິຓ຺ຫກຣຓວເສນ ຈ ສມຸທາຈຣິຕໍ, ຕສ຺ສ ອິຏ຺ເຐປິ ອາຣມ຺ມເຓ ອໂລຠາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂລຠາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ.

ຎາເຓນ ສມໍ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ເອກຸປ຺ປາທາທໂຍ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ປກາຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມູປປຕ຺ຕິອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກກິເລສທູຣີຠາວາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓໍ. ໂຍ ຫິ ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອນວຊ຺ຊານິ ສິປ຺ປາຍຕນກມ຺ມາຍຕນວິຊ຺ຊຏ຺ຐານານິ ສິກ຺ຂາເປຕີຕິ ເອວມາທິກໍ ປຎ຺ຎາສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມູປນິສ຺ສຍວເສນ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສຸຂິໂນ ຘມ຺ມປທາ ປ຺ລວນ຺ຕິ, ທນ຺ໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕຸປ຺ປາໂທ, ອຖ ໂຂ ໂສ ສຕ຺ໂຕ ຂິປ຺ປໍເຍວ ວິເສສຠາຄີ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໑) ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາທສກປຕ຺ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ປນ ກິເລສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ຕສ຺ສ ກິເລສທູຣີຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍເຕ ຠູຣິ, ອໂຍຄາ ຠູຣິສງ຺ຂໂຍ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒). ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ສມຸສ຺ສາຫຊນິຕໍ ຈິຕ຺ຕປໂຍຄສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂຣຓໍ ສງ຺ຂາໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອສງ຺ຂາຣໍ. ເຕນ ປນ ສຫ ສງ຺ຂາເຣນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສສງ຺ຂາຣໍ. ຎາເຓນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຣຫິຕນ຺ຕິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປໂຍໂຄຕິ ເຈຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ ອຠາໂວ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸເປກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ເວທຍມານາປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາກາຣສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຸເປຕາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອວິຣຸທ຺ຘາ ອິກ຺ຂາ ອນຸຠວນນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ. ອຖ ວາ ອິຏ຺ເຐ ຈ ອນິຏ຺ເຐ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ປກ຺ຂປາຕາຠາເວນ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕິ ອນຸຠວຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ຕາຍ ສຫຄຕນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕໍ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທາ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄາຫກາທິສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທສກາລກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຎ຺ຎໍ ວາ ໂສມນສ຺ສເຫຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຄ຺ຄຫເຓນ ສທ຺ຘາພຫຸລຕາ, ວິສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕາ, ກຸສລກິຣິຍາຍ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາ, ໂສມນສ຺ສປຏິສນ຺ຘິກຕາ, ເອກາທສ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ ຘມ຺ມາຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໑; ໒.໙໕) ນວນ຺ນໍເຍວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖູນໍ ຄຫຓໍ, ອຖ ໂຂ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຫຊາຕປຸພ຺ພງ຺ຄມວເສນ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑-໒) ວິຍ ສມ຺ປໂຍຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອສໍສີທນ຺ໂຕຕິ ສິໂລກມຈ຺ຉຣິຍາທິວເສນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍໍ ສໍສີທໍ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ເຕນ ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາທິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸສ຺ສາຫິໂຕຕິ ເກນຈິປິ ນ ອຸສ຺ສາຫິໂຕ. ສຣສໂຕ ຫິ ປຸຎ຺ຎປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມິທໍ. ປເຣຫີຕິ ປນ ປາກຏຸສ຺ສາຫນທສ຺ສນໍ.

ທານາທີນີຕິ ທານໍ ສີລໍ ຍາວ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ອິມານິ ທານາທີນິ ທສ ປຸຎ຺ຎານິ, ທານາທີນີຕິ ວາ ທານສີລຠາວນາມຍານິ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເອຕ຺ເຖວນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຖ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ປຸນນ຺ຕິ, ປຸຊ຺ຊໍ ຠວຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ. ອສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຈຕນາສມງ຺ຄິໂນ. ອມຸຕ຺ຕຈາຄຕາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສາເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສີລສມາທານາທີສຸ ອນຘິມຸຕ຺ຕຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕເທວາຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາທິນາ ສທິສຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທິສມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຕເທວາ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣີ, ຕານິເຍວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖຕິ ລີນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫນປໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ປຸພ຺ພປໂຍຄສ຺ສາຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍໍ ສງ຺ໂກເຈ ຊາຍມາເນ ຕໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ ສມຸສ຺ສາຫນວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປໂຍຄສ຺ສ, ປຸພ຺ພຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຖາປວຕ຺ຕປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ໂສ ສງ຺ຂາໂຣ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຸພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໑; ໒.໙໕) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພາລ-ຄ຺ຄຫຓໍ. ສໍສີທນຸສ຺ສາຫນາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຫສາ-ຄຫຓໍ. ໂສມນສ຺ສຣຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສມນສ຺ສເຫຕູນໍ ອຠາວໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕຖາຣູປເຈໂຕສງ຺ຂາຣາທໂຍປິ ຫິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຕາຍ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕິເຍວາຕິ.

ເອວນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ. ຕຍິທໍ ອຏ຺ຐວິຘມ຺ປິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຍາວ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເຫຕຸກກິຣິຍາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ກາຍທ຺ວາຣາທີຫິ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ກາຍກມ຺ມາທິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍທາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕທາ ໂສຬສ ວິປາກຈິຕ຺ຕານິ ຜລນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ທຸເຫຕຸກໍ, ຕທາ ທ຺ວາທສ ຕິເຫຕຸກວຊ຺ຊານິ. ອເຫຕຸກໍ ປນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຕິເຫຕຸການິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ເຕວ, ທຸເຫຕຸການິ ປນ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິທານກາເລ ທ຺ວາທສ, ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິໍ ທານກາເລ ອຏ຺ຐ ຜລນ຺ຕິ. ຕິເຫຕຸກາ ປນ ປຏິສນ຺ຘິ ທຸເຫຕຸເກຫິ ນ ໂຫຕິເຍວ. ‘‘ອຏ຺ຐ ຜລນ຺ຕີ’’ຕິ ເຈຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຊນກກມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ກມ຺ມຸນາ ‘‘ສເຫຕຸກໍ ຠວງ຺ຄໍ ອເຫຕຸກສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໑໐໒) ວຈນໂຕ ສເຫຕຸກມ຺ປິ ວິປາກຈິຕ຺ຕໍ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ໂຫຕິເຍວ. ອິມສ຺ມິໍ ຈ ປກ຺ເຂ ພລວຕາ ປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສງ຺ຂາຣໍ, ທຸພ຺ພເລນ ສສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍ ປນ ອາຄມນໂຕ ຈ ວິປາກສ຺ສ ອສງ຺ຂາຣສສງ຺ຂາຣຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ທ຺ວາທສ, ອຏ຺ຐ ຈ ຜລນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕິຘາ ຜລໍ ທທນ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ກາມາວຈຣສຸຄຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ, ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ ໂຠຄສມ຺ປທຎ຺ຈ ກໂຣຕິ. ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນມ຺ປິ ຫິ ຍໍ ເທວໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສໍ ໂຠຄຊາຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣກຸສລສ຺ເສວ ຜລໍ. ນ ຫິ ອກຸສລສ຺ສ ອິຏ຺ຐໍ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ຣູປາວຈຣໍ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ. ເຕນ ຍຖາ ກາມາວຈຣໍ ກິເລສານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານມຕ຺ຕກຣໍ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານກຣໍ. ຍຖາ ວາ ຕໍ ເວທນາຎາຓສງ຺ຂາຣເຠທໂຕ ອຏ຺ຐຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວາຕິ ວກ຺ຂມານໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ສວຕ຺ຖຸກໍ, ສາສວໍ, ວິນີວຣຓຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສວຕ຺ຖຸກໍ ເອວາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ອຣູປາວຈຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ສາສວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຐມມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິຆສຫິຕທ຺ວຍໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປຎ຺ຈ ຌານງ຺ຄານິ, ກຕ຺ຖຈິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ກຕ຺ຖຈິ ຕີຓິ, ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ເວ, ກຕ຺ຖຈິ ອປຣານິ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ຌານງ຺ຄໂຍຄເຠທໂຕ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ຌານກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໗໙ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຍິທໍ ຠາວນາມຍເມວ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຖວີກສິຓາທິກໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຸສລານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ປເນຕໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີສຸ ໂສຬສສຸປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ອຸປປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຣູປສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກມາທິນາ ສມຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອຣູປາວຈຣໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາສມາຘິສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນຫິ. ກຣເຓ ຫິ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອຣູປານໍ ວາ ໂຍ ອາຣມ຺ມຓາທິກໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ໂຍໂຄ ໂຍຄເຠໂທ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອາຣຸປ຺ປກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໗໕ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ປຐມນ຺ຕິ ປຐມໍ ອຣູປາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕານິມານິ ຠາວນາມຍາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສໍ, ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ, ນຕ຺ຖິຠາວໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອິມານິ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຸສລານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍີນິ. ເສສໍ ປເນຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຉວິສຸທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ສມຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ປໂຍຄໂຕຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠາວນາມຍເມວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຕ຺ຕຠວາທິຠວູປປຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກວີສຕິວິຘໍ ໂຫຕິ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໕໓. ກາມາວຈຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິກາຍນ຺ຕຣິຍາ ຣູປາຣູປາວຈຣມ຺ປິ ອກຸສລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ມຕິນິເສຘນຕ຺ຖໍ ກາມາວຈຣຄ຺ຄຫຓໍ. ມຫຄ຺ຄຕຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຣູປຘາຕຸຍໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ເທນ຺ຕມ຺ປິ ເອກນ຺ເຕນ ກາມາວຈຣເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓໍ. ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ກາມາວຈຣເມວາຕິ? ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ກຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ? ‘‘ກາມຕຓ຺ຫາ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໂຕ, ອວຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອວຈຣໍ, ກາມສ຺ສ ອວຈຣໍ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກາມຕຓ຺ຫາວິສຍຕາ ‘‘ກາມາວຈຣຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ’’ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ຣູປາຣູປຕຓ຺ຫາວິສຍຕາ ‘‘ຣູປາຣູປາວຈຣຠາວສ຺ສ’’. ເອກໍເສນ ເຈຕໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ພ຺ຍາປິລກ຺ຂຓໍ ນ ສິຍາ. ຍທິ ຫິ ອາລມ຺ພິຕພ຺ພຘມ຺ມວເສນ ຠູມິວວຕ຺ຖານໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ອນາຣມ຺ມຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ. ອຖ ວິປາກທານວເສນ, ເອວມ຺ປິ ອວິປາການໍ ສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອາລມ຺ພຓຘມ຺ມວເສນ ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສາ ກາຕພ຺ພາ, ອປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕາ, ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອາປນ຺ນາ, ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ກາມຕຓ຺ຫາ ກຕມາ? ກາມາວຈຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ຕຓ຺ຫາ, ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ກຕເມ? ກາມຕຓ຺ຫາວິສຍາຕິ ອິຕເຣຕຣສນ຺ນິສ຺ສຍຕາໂທໂສຕິ? ນຍິທເມວໍ ອວີຈິອາທິເອກອາທໂສກາສນິນ຺ນຕາຍ ກຎ຺ຈິ ຕຓ຺ຫໍ ກາມຕຓ຺ຫາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍສຠາວາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠາເວນ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານໍ ອຸປລກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑປິ (ຘ. ສ. ໙໘໕ ອາທໂຍ) ‘‘ເອຕ຺ຖາວຈຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ອວີຈິປຣນິມ຺ມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນກາສາຍ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໂທກາສຕາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມູລໂຕ ຕິວິຘນ຺ຕິ ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ ໂລຠາທີນິ, ເຕສໍ ວເສນ ຕໍສຫິຕມ຺ປິ ຕິວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ຫິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວກາຣຓຕ຺ຕາ ມູລມິວາຕິ ມູລານິ, ໂລໂຠ ມູລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂລຠມູລໍ. ອສາຘາຣເຓນ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ເຠຣິສທ຺ໂທ, ຍວງ຺ກຸໂຣຕິ. ຕຖາ ໂທສມູລໍ. ໂມໂຫ ເອວ ມູລໍ ອິມສ຺ສ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂມຫມູລໍ.

ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາຣເຠທໂຕຕິ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາເຠທໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕເຠທໂຕ ສງ຺ຂາຣເຠທໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ເຠທສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ, ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຍຖາ. ອຖ ວາ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕເມວ, ນ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ຕຖາ ສຠາວນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ຕຍິທໍ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒, ໒໐໓, ໔໒໗; ໓.໒໗-໒໙) ອຠິນິເວສຠາວໂຕ ໂລເຠເນວ ສທ຺ຘິໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ໂທເສນ.

ຍທາຫີຕິອາທິ ໂລຠມູລຈິຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິອາທິມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ. ຕາຍ ຫິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖຈິຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕາວໂກ ຊີວວິສໂຍ ຍາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣ’’ຕິ ປຣໂລກໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ອາທີນໂວ’’ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເອສ ປນ຺ໂຖ ປເຄວ ວິຫິໂຕ ເທວຍາເນ, ເຍນ ຍນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ ວິໂສກາ. ຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປສໂວ, ປກ຺ຂິໂນ ຈ, ເຕນ ເຕ ມາຕຣິປິ ມິຖຸນໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນໍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄຕິ ເອວມາທິກໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກາເມ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຸວຓ຺ຓຫຣຓເມວ ອທິນ຺ນາທາເນ ສາວຊ຺ຊໍ, ອິຕຣໍ ອນວຊ຺ຊໍ. ຄຣູນໍ, ຄຸນ຺ນໍ, ອຕ຺ຕໂນ, ຊີວິຕສ຺ສ, ວິວາຫສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖາຍ ມຸສາວາໂທ ອນວຊ຺ໂຊ, ອິຕໂຣ ສາວຊ຺ໂຊ. ຄຣຸອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ເປສຸຎ຺ຎຫຣຓໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ອິຕຣໍ ສາວຊ຺ຊໍ. ຠາຣຕຍຸທ຺ຘສີຕາຫຣຓາທິກຖາ ປາປວູປສມາຍ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິເກ ມິຈ຺ຉາຄາເຫ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທີນີຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄລານິ. ສຠາວຕິກ຺ເຂນາຕິ ໂລຠສ຺ສ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ວາ ວເສນ ສຣເສເນວ ຕິຂິເຓນ ກຸຣູເຣນ. ມນ຺ເທນາຕິ ທນ຺ເຘນ ອຕິຂິເຓນ. ຕາທິສໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ວາ ສມຸສ຺ສາຫເນນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸສ຺ສາຫິເຕນາ’’ຕິ. ປຣຠຓ຺ຑໍ ວາ ຫຣຕີຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ຕຖາປວຕ຺ຕນກມຸສາວາທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາມານໍ ວາ ອນຸຠຸຍ຺ຍມານານໍ. ວາ-ສທ຺ເທນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ວາ ອຍຖາຘິປ຺ເປຕຕາຍ ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄຫຓາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ທຸວິຘເມວ ໂຫຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ເຠທາຠາວໂຕ. ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ‘‘ໂທມນສ຺ສສຫຄຕໍ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອສາຘາຣຓຘມ຺ເມຫິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ປາຓາຕິປາຕາທີສູຕິ ປາຓາຕິປາຕນາທີສຸ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທເປສຸຎ຺ຎຜຣຸສສມ຺ຜປ຺ປລາປພ຺ຍາປາເທ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວຕິກ຺ຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສງ຺ຂາຣເມວ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ສສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂມນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິກາເລ’’ຕິ. ມນ຺ທໍ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ເອກໍເສນ ສສງ຺ຂາຣເມວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຍໍ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ມນ຺ທເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂມເຫກເຫຕຸກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມູລນ຺ຕຣວິຣຫໂຕ ອຕິມູຬ຺ຫໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈໂຍຄໂຕ ຈຎ຺ຈລຎ຺ຈາຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສ ກທາຈິປິ ສຠາວຕິກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ. ອາຣມ຺ມເຓ ຫິ ສໍສປ຺ປນວເສນ, ວິກ຺ຂິປນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ກີທິເສ ກິຈ຺ເຈ ສຠາວຕິກ຺ຂຕາຍ, ອຸສ຺ສາເຫຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣເຠໂທ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ເຎສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວິເສສໂຕ ເອຕ຺ເຖວ ພລວໍ, ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ປຘານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມວ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ (ຘ. ສ. ໔໒໗) ອິຘ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອາຄຕໍ, ເອວໍ ອສາຘາຣຓປຘານຘມ຺ມວເສນ ໂມຫມູລໍ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສໍສໂຍ. ວິກ຺ເຂໂປ ອວູປສໂມ, ຠນ຺ຕຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຍິທໍ ທ຺ວາທສວິຘມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເຫຕຸກກິຣິຍາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ກາຍທ຺ວາຣາທີຫິ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ກາຍກມ຺ມາທິວເສນ ຍຖາຣຫໍ ປາຓາຕິປາຕາທິກມ຺ມປຖວເສນ ເຈວ ກມ຺ມວເສນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ເສສໍ ເອກາທສວິຘມ຺ປິ ຈຕູສຸປິ ອປາເຍສຸ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ປນ ປວຕ຺ຕິວິປາກເມວາຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ສພ຺ພທຸພ຺ພລໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ອຘິໂມກ຺ຂສພ຺ຠາວໂຕ ຕໂຕ ພລວນ຺ຕມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ນ ເທຕີຕິ? ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທນ຺ຕໍ ອປາເຍສຸ ທເທຍ຺ຍ, ອປາຍຄມນີຍຎ຺ຈ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ນ ເທຕິ, ປວຕ຺ຕິວິປາກທານໍ ປນສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄເຕ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕສ຺ສ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໓໐ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຈນໂຕ.

ອປເຣ ປນາຫຸ – ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ທສ຺ສນປ຺ປຫາຕພ຺ພສຫາຍສພ຺ຠາວໂຕ ອຸຠຍວິປາກມ຺ປິ ເທຕິ, ນ ເສກ຺ຂສ຺ສ ຕທຠາວໂຕຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ, ຍສ຺ສ ວິປາກທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຕໍ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພໍ, ອຸທາຫຸ ໂນຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພໍ, ປຏ຺ຐາເນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ອຖ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພໍ, ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕິເກ ‘‘ເນວທສ຺ສເນນນຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພ’’ມິຈ຺ຈສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍທິ ຕພ຺ພິຣຸທ຺ຘສຠາວຕາຍ ຕຕ຺ຖ ນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍ ຕິເກ ຕສ຺ສ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ກາຣຓໍ? ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໓໖໕ ອາທໂຍ) ອາຄຕານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິໂຍຄໂຕ ກສ຺ສຈິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວາ, ຍຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ອຕີຕາທີນໍ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວເມຕສ຺ສາປິ. ອຖ ວາ ຠາວນາຍ ປຫາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ, ສາວຊ຺ຊໂຕ ຈ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນຕ຺ຖິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂທໂສ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຈ ນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວປິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ສຫາຍເວກລ຺ລມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ສເນນ ກຕໍ, ນ ໂກຈິປິ ຠາໂວ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ຕສ຺ສ ອາປາທິໂຕຕິ ເອກນ຺ເຕນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ອປາຍຄມນີຍຠາວາເປກ຺ຂໍ ທສ຺ສນປ຺ປຫາຕພ຺ພວຈນນ຺ຕິ ຕທຠາວໂຕ ຕໍ ວິຠຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໔໕໔. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍາກຕໍ ວິປາກ’’ນ຺ຕິ ອາທິໂກ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ຕໂຕ ເອວ ອຘິກຕາພ຺ຍາກຕາເປກ຺ຂາຍ ທຸວິຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຣູປນິພ຺ພານານມ຺ປິ ອພ຺ຍາກຕຠາວໂຕ ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ວິປາກສ຺ສ ກາມາວຈຣາທິຠາໂວ ກຸສເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອເຫຕຸກຕາ ສເຫຕຸກຕາ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຫຕຸວເສນ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕກເຫຕຸວເສນ. ວິປາກສ຺ສ ຫິ ສເຫຕຸກຕາ ສເຫຕຸກກມ຺ມວເສນ ສິຊ຺ຌມານາປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຫຕຸວເສເນວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອເຫຕຸການມ຺ປິ ສເຫຕຸກຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ສເຫຕຸກສ຺ສ ອເຫຕຸໂກ ວິປາໂກ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ກິຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິປາຕມຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວິຎ຺ຎາເຓສຸ ຍຖາ ອໂລຠາທິສມ຺ປໂຍໂຄ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ມນ຺ທຕຣມນ຺ທກິຈ຺ເຈສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣເຓສູຕິ ເຫຕູນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕປິ ເນສໍ ອເຫຕຸກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ມໂນວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວິສິຏ຺ຐມນນກິຈ຺ຈານໍ ອຠາວໂຕ ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕຸ.

ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຣູປສ຺ສ ວິຊານນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຣູປວິຊານນລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕວຈເນນ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ວິຊານນຄ຺ຄຫເຓນ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິເຕ ຜສ຺ສາທິເກ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຈກ຺ຂຸຣູປຄ຺ຄຫເຓນ ນິສ຺ສຍໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຠາເວຕິ ອຸຠຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ນາມ ນ ສິຍາ, ອນ຺ຘາປິ ຣູປໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຍທິ ຈ ນີລາທິຣູປໍ ນາມ ນ ສິຍາ, ເທສາທິນິຍເມນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ເຖວ ຈ ນິຍໂມ, ເອກນ຺ຕສາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ນີລາທິອາຠາສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ມິຈ຺ຉາວາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕; ສໍ. ນິ. ໒.໔໔; ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕).

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວຈນເຠໂທ ກໂຕຕິ? ເອກມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປໍ ປນ ອເນກເມວ ສໍຫຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ເອກມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປໍ ປນ ອເນກເມວາຕິ? ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສສໂຕ. ຈກ຺ຂຸ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິຠາເວເນວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕສ຺ສ ຠາວໂຕ, ອສຕິ ອຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍນິສ຺ສຍຕາ ຈສ຺ສ ນ ເອກເທເສນ ອລ຺ລີຍນວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ອຣູປຠາວໂຕ, ອຖ ໂຂ ຄຣຸຣາຊາທີສຸ ສິສ຺ສຣາຊປຸຣິສາທີນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ. ອິຕເຣ ປນ ປຈ຺ຈຍາ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສ຺ວາຍໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ເອກສ຺ມິໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອກວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ຣູປໍ ປນ ຍທິປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ປຸເຣຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓເຍວ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອເນກເມວ ສໍຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມໍ ສຠາວຠູຕໍ, ປຣິກປ຺ປິຕາກາຣມຕ຺ຕໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ໂສ ຕສ຺ສ ສາຣມ຺ມຓສຠາວຕາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອລຸພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິກາຣຓຕາຍ ອາລມ຺ພນີຍໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຍຖາ ຕຖາ ສຠາວູປລທ຺ຘິວເສນ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍລາໂຠ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕສ຺ສ ສຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ສາ ຈສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສຠາວູປລທ຺ຘິ, ນ ເອກທ຺ວິກລາປຄຕວຓ຺ຓວເສນ ໂຫຕິ, ນາປິ ກຕິປຍກລາປຄຕວຓ຺ຓວເສນ, ອຖ ໂຂ ອາໂຠຄານຸຣູປໍ ອາປາຖຄຕວຓ຺ຓວເສນາຕິ ອເນກເມວ ຣູປໍ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ຣູເປ ຈາ’’ຕິ ພຫຸວຈເນນ ນິທ຺ທິສິ.

ຍໍ ປນ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ຍາທິສໍ ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕາທິສເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກີທິສໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ສມຸທິຕນ຺ຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາຍຕນສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ສລ຺ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓາ, ນ ທພ຺ພສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຍາຣມ຺ມຓຕາ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພາ ສມຸທາຍາໂຠຄສ຺ເສວາຠາວໂຕ. ສມຸທິຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ປຈ຺ເຈກໍ ອສມຕ຺ຖາ ສມຸທິຕາ ອາຣມ຺ມຓາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນ຺ຘາ ສມຸທິຕາ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕິກໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ສິວິກາວຫນາທີສຸ ສມຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສນໂຕ. ເກສາທີນຎ຺ຈ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ສມຸທິຕານໍ ວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ເຕສໍ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຣມາຓຸຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຸທາຫຸ ຕໍສມຸທາໂຍຕິອາທິກາ ໂຈທນາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ໂສຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ສທ຺ເທ ຈາ’’ຕິອາທີສຸປິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖) ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ອຸຠຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກຕາຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ວິຠາວນໍ ກຕໍ, ເອວໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຣູປມຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຣສນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓກຣຓຣສໍ. ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ຍຖາ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ຣູປາຍຕເນປິ ລພ຺ຠມາເນ ເອກຈ຺ເຈ ວິເສເສ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຕທຠິມຸຂຠາເວນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສມນນ຺ຕຣວິຄຕາ ອຣູປຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂອກາສທາເນນ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປກາຣກາ ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ວິຍ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓາຍ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸຍາ ອປຄມປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິຄຫິຕໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຕທນນ຺ຕຣເມວ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປາທິສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຣສາ’’ຕິ. ຕຖາຠາເວນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕຖາຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ກທາຈິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຕໂຕ ວາ ກຕິປຍານໍ ວິຊານນສຠາວາປິ ຉຬາຣມ຺ມຓວິຊານນລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ, ຉສ຺ເວວ ວາ ອິຕເຣສໍ ອາຣມ຺ມຓານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ສນ຺ຕີຣຓາທິກິຈ຺ຈາຕິ ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈາ ວາ, ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄຈຸຕິກິຈ຺ຈາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານາ’’ຕິ ອິທໍ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ເອກນ຺ເຕເນວ ຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ຕໍຕໍອນນ຺ຕຣາຕີຕວິຎ຺ຎາຓາປຄມປທຏ຺ຐານາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕສ຺ສາ ເຠໂທຕິ ຕສ຺ສາ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ‘‘ທຸວິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ທຸວິຘຕາສງ຺ຂາໂຕ ເຠໂທ. ເອກນ຺ຕມິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ, ອຕິວິຍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ເຈວ ຊວນາວສາເນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ ອນ຺ຕຣາຬໍ ຐານໍ, ອິຕຣຕ຺ຣ ຊວນຠວງ຺ຄານນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິຐານາ ໂຫຕິ. ອິຕຣາຍປິ ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓກາເລ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ຐານໍ, ປຏິສນ຺ຘິອາທິກາເລ ປນ ຈຸຕິຠວງ຺ຄານໍ ອນ຺ຕຣາຬໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ, ປຏິສນ຺ຘິອາວຊ຺ຊນານໍ ຕທາຣມ຺ມຓາວຊ຺ຊນານໍ ຊວນາວຊ຺ຊນານໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນາວຊ຺ຊນານຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣາຬໍ ຠວງ຺ຄສ຺ສ, ຕທາຣມ຺ມຓປຏິສນ຺ຘີນໍ ຊວນປຏິສນ຺ຘີນໍ ວາ ອນ຺ຕຣາຬໍ ຈຸຕິຍາ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຉສູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ນາຕິອິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠູຕານໍ ປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທາຣູປານໍເຍວ ຆຏ຺ຏນາ ທຸພ຺ພລາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສໍ ອຸເປກ຺ຂາຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ຉພ຺ພິຘມ຺ປິ.

ອໂລຠາໂທສາໂມຫາ ເຈວ ອໂລຠາໂທສາ ຈ ອໂລຠາທໂຍ, ເຕຫິ ອໂລຠາທີຫິ ວິປາກເຫຕູຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອໂລຠາທິວິປາກເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ກາມາວຈຣກຸສລໍ ວິຍ ໂສມນສ຺ສາທິເຠທໂຕຕິ ຍຖາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາຎາຓສງ຺ຂາຣເຠທໂຕ ອຏ຺ຐວິຘໍ, ເອວມິທມ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐວິຘຕາຍ ສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກາມາວຈຣຠາວໂຕ ຫີນາທິໂຕ, ໂຍນີສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ສທິສເມວ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂຕ ປນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິສທິສໍ. ຕຖາ ຫິ ກຸສລໍ ກມ຺ມທ຺ວາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອິທໍ, ວິປາການໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣວເສນ ປນ ອິມສ຺ສາປິ ອຕ຺ເຖວ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣມໂນທ຺ວາເຣສຸ ມຫາວິປາການໍ ຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ຍຖາ ປນ ກຸສລໍ ຄຕິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ, ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິວເສນ ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຈ, ນ ເອວມິທໍ ຕເທກເທເສ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ເອກຈ຺ຈປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ປຣິຕ຺ຕາທິອຕີຕາທິອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິປ຺ປເຠເທສຸ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ.

ອາຄມນາທິວເສນາຕິ ອາຄມນປຈ຺ຈຍວເສນ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາຈຣິຍານໍ ມເຕນ ມຸເຂ ຈລິເຕ ອາທາສຕເລ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ຈລນໍ ວິຍ ອສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ວິປາໂກ ອສງ຺ຂາໂຣ, ສສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ວິປາໂກ ສສງ຺ຂາໂຣຕິ ເອວໍ ອາຄມນວເສນ. ເອກຈ຺ຈານໍ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ມເຕນ ພລວນ຺ເຕຫິ ວິຠູເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກມ຺ມາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສງ຺ຂາໂຣ, ທຸພ຺ພເລຫິ ສສງ຺ຂາໂຣຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ. ເຕສໍ ຫິ ວເສນ ກຸສລໂຕ ວິປາກສ຺ສ ວິເສສາຠາໂວ. ນິຣຸສ຺ສາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາໂຫ ນາມ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມານສນ຺ຕາເນ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາສງ຺ຂາໂຕ ພ຺ຍາປາໂຣ, ໂສ ວິປາເກສຸ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ນິຣຸສ຺ສາຫໍ. ກຸສເລສຸ ປນ ອຠິຎ຺ຎາວສປວຕ຺ເຕສຸປິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຕໍ ສອຸສ຺ສາຫໍ.

ໂລຠາທີນໍ ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ຊຕາຍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣເຫຕຸການໍ ນຕ຺ຖິ ວິປາກຠາໂວ, ອໂລຠາທີນມ຺ປິ ເອກນ຺ຕອນວຊ຺ຊສຠາວານໍ ກາຣຓສ຺ສ ຕພ຺ພິຘຸຣຕາຍ ນຕ຺ເຖວ ອກຸສລວິປາກຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລວິປາກໍ ອເຫຕຸກເມວາ’’ຕິ. ຍຖາ ອຕິອິຏ຺ເຐ, ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ເວທນາເຠທສພ຺ຠາວໂຕ ກຸສລວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາຕິ, ນ ເອວໍ ອຕິອນິຏ຺ເຐ, ອນິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ເວທນາເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ອກຸສລວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ເອກເມວາຕິ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ເວທນາເຠເທ ອຕິອນິຏ຺ເຐ ໂທມນສ຺ເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ປຏິເຆນ ວິນາ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ກາຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຫຄຕຕາ ກຸສລວິປາເກ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸເປກ຺ຂາ ຫີນາຕິ ເອກນ຺ຕນິຫີນສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ວິປາກຠາວໂຕ ອຸເປກ຺ຂາປິ ສມານາ ຫີນາ ເອວ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ ນາຕິຕິຂິຓາ’’ຕິ. ຍຖາ ທຸກ຺ຂໍ ອຕິວິຍ ຕິຂິຓໍ ກຏຸກໍ, ນ ເອວມຍໍ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ຂສຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ອກຸສລສ຺ສ ວິປາໂກ ອທຸກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຠາໂວ ຈສ຺ສ ພລວຕາ ພາຘິຍມານສ຺ສ ປຏິປ຺ປຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເຕນ ກຣິຍມານພາຘາຍ ອຸເປກ຺ຂນາ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕເຣສູຕິ ກຸສລວິປາເກສຸ.

ຣູປາວຈຣນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ. ວິປາກກຖາ ເຫສາຕິ. ກຸສລໍ ວິຍາຕິ ຣູປາວຈຣກຸສລໍ ວິຍ. ນ ຫິ ຣູປາວຈຣວິປາໂກ ຕທຎ຺ຎກຸສລສທິໂສ. ອປິຈ ສມ຺ພນ຺ຘິສທ຺ທາ ເອເຕ, ຍທິທໍ ‘‘ກຸສລໍ, ວິປາໂກ’’ຕິ ຈ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ມາຕຣໍ ປຍິຣຸປາສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຣນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມເວຕໍ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລສທິສຕາ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ເຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ກຸສເລ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕ ວິປາເກປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ກຸສລໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ອຍໍ ວິປາໂກປິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວິປາໂກ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ? ອສມ຺ຠວໂຕ, ອານິສໍສຠູຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຎ຺ຫິ ວິປາກໍ ເທນ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣເມວ ທເທຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ວິປາກໍ ເທຕິ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ຣູປາວຈຣວິປາກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນ ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມສມ຺ຠໂວ. ຌານສ຺ສ ອານິສໍສຠູຕຎ຺ຈ ທານາທີນໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຈ຺ຈຍລາໂຠ ວິຍາຕິ.

ປວຕ຺ຕິໂຕ ປນ ວິປາກສ຺ສ, ກຸສລສ຺ສ ຈ ອຕ຺ເຖວ ເຠໂທຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສລໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລໍ ວິຍ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສາທິອາຣມ຺ມຓເຠທໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ ຊວນວເສນ, ປຏິສນ຺ຘິອາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ຈຕຸມຄ຺ຄຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຜລຕ຺ຕາຕິ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຜລຕ຺ຕາ, ຈຕຸພ຺ພິຘສາມຎ຺ຎຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປຣິມາຓໍ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ເຕວີສຕິວິຘໍ ກາມາວຈຣວິປາກໍ, ປຎ຺ຈວິຘໍ ຣູປາວຈຣວິປາກໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຣູປາວຈຣວິປາກໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ຉຕ຺ຕິໍສວິຘໍ ໂຫຕິ.

ຠູມິເຠທໂຕ ຕິວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຫິ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອກນ຺ເຕນ ອນນ຺ຕຣວິປາກທາຍິຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສມາຘິມານນ຺ຕຣິກຎ຺ຎມາຫູ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໕; ສຸ. ນິ. ໒໒໘). ໂຫຕຸ ຕາວ ເສກ຺ຂານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ກຸສລໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປນຍນໂຕ ສຜລໍ, ອຣຫໂຕ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປນຍນໂຕ ນິປ຺ຜລໍ, ຕສ຺ສ ກິຣິຍຠາໂວ ກສ຺ມາ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ? ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຍທິ ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ສກິໍເຍວ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍທິ ຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫໂຕປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກິຣິຍຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖິ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກິຣິຍວິຎ຺ຎາຓໍ. ກິຣິຍວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຈ ກິຣິຍາມຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ກຸສລາກຸສລໍ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ວິປາກໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກິຣິຍາມຕ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນກວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ວິປາກໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍເທຕໍ ອາວຊ຺ຊນທ຺ວຍໍ, ຕໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູເລປິ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕໍ ອນາເສວນຕາຍ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ອພີຊສາມຕ຺ຖິຍໍ ວິຍ ປຸປ຺ຜໍ ອຜລເມວ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລາຍໍ ສນ຺ຕຕິຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາຣສວິຘໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາຍ ລຕາຍ ປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຜລທາຍິ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ກິຣິຍເຫຕຸນາ ນາມ ອໂລຠາທິນາວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອໂລຠາທິກິຣິຍເຫຕຸວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປຸເຣຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານໍ ວິຊານນລກ຺ຂຓາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິປຸເຣຈຣຣູປາທິວິຊານນລກ຺ຂຓາ. ອຍໍ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ວິສິຏ຺ຐມນນກິຈ຺ຈາຠາເວນ ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕູຕິ ມໂນຘາຕຸ. ຕຖາ ເຫສາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ຘາຕຸນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໑໗) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອາວຊ຺ຊນຣສາຕິ ອາໂຠຄຣສາ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ວາ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ໂອໂຓຊນຣສາ. ຠວງ຺ຄວິຈ຺ເຉທປທຏ຺ຐານາຕິ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕານວິຈ຺ເຉທປທຏ຺ຐານາ. ອປຸພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ສກິເທວ ປວຕ຺ຕມານາ ສພ຺ພຖາ ວິສຍຣສໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາຍຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ.

ສາຘາຣຓາຕິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສາຘາຣຓາ. ອສາຘາຣຓາຕິ ອເສກ຺ຂານໍເຍວ ອາເວຓິກາ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນາວຊ຺ຊນຣສາຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ສນ຺ຕີຣເຓນ ຄຫິຕາຣມ຺ມຓໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ຕີ ວິຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນຣສາ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາວຊ຺ຊນຣສາ. ຕຖາຠາເວນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣມໂນທ຺ວາເຣສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນາວຊ຺ຊນຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕຖາຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນກາເລ ສນ຺ຕີຣຓກິຈ຺ຈານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອເຫຕຸກວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ອາວຊ຺ຊນກາເລ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠວງ຺ຄສ຺ສາຕິ ອິເມສໍ ອຎ຺ຎຕຣາປຄໂມ ເອຕິສ຺ສາ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເຫຕຸກ…ເປ… ປທຏ຺ຐານາ’’ຕິ.

ອຣຫຕນ຺ຕິ ອຣຫຕໍເຍວ ອສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ອນຸຬາເຣສູຕິ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກເປຕຣູປາທີສຸ, ອຎ຺ເຎສຸ ວາ ອປ຺ປຓີເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ. ຫສິຕຸປ຺ປາທນຣສາຕິ ຫສິຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປາທນຣສາ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ຫສິຕຸປ຺ປາທນ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ຫສິຕຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕານໍ ອຠາວໂຕ. ອຎ຺ຎານິປິ ຫິ ທ຺ວາທສ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕານິ ປຣິຕ຺ຕກຸສລາກຸສລກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ຍຖາຣຫໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ຫສິຕຸປ຺ປາທການິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາວິຣຫິຕໍ ປຣິຕ຺ເຕສຸ ອປ຺ປຓີເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຣຫນ຺ຕານໍ ໂສມນສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຠຄວໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕີຕໍສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ ວິຈາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ຖ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຍມານມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສິຕກຣຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານາຄຕໍສສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານໍ ອນຸວຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອວໍ ປນ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວ ສຕິ ນ ໂກຈິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານໍ ວິໂຣໂຘ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕສໍ ຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ເອຕໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກສ຺ສ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກສ຺ສ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນຠາໂວ ວິພນ຺ຘຕີຕິ. ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ ອຍໍ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ, ອຣຫຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາໂວຕິ ອຸຠເຍສໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມຸປລກ຺ຂິໂຕ ເອຕ຺ຖ ກຸສລກິຣິຍວິຎ຺ຎາເຓສຸ ວິເສໂສ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອວິປາກສ຺ສາປິ ກຸສລາກຸສລສ຺ສ ກິຣິຍຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ນິວຕ຺ຕິໂຕ ໂຫຕິ. ປຣໂຕ ກຸສລໂຕ ວິເສໂສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໔໕໕. ສພ຺ພານິປິ ກຸສລາກຸສລພ຺ຍາກຕານິ ເອກູນນວຸຕິ ວິຎ຺ຎາຓານິ ໂຫນ຺ຕິ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘາທິນາ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ເອວ. ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຸທ຺ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອານຸຠາເວນາຕິ ສາມຕ຺ຖິເຍນ. ກຕູປຈິຕໍ ຫິ ກມ຺ມໍ ອວເສສປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວິປາກໍ ເທນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເທວມນຸສ຺ເສສູຕິ ຉສຸ ກາມາວຈຣເທເວສຸ ເຈວ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ. ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ນາມ ກຕູປຈິຕໍ ກາມາວຈຣກຸສລກມ຺ມໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິປາກທານາຍ ລທ຺ໂຘກາສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເຈຕນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມາທິ. ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຍໍ ຄຕິໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ຣູປາຍຕນໍ. ປຓ຺ຑກາທິຠາວນ຺ຕິ ປຓ຺ຑກມູຄມມ຺ມນາທິຠາວໍ. ທຸພ຺ພລສ຺ສ ທ຺ວິເຫຕຸກກຸສລສ຺ສ ວິປາກຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເຫຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ທຸພ຺ພລ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ. ເນສນ຺ຕິ ຠາວິຕຣູປາຣູປາວຈຣກຸສລານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕເມວາຕິ ປຖວີກສິຓາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ.

ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ສຣູປທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ເອກູນວີສຕິຍາ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓານໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠວາລມ຺ພນາທິວິຠາເຄນ ປນ ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ.

ຕໍ ຕນ຺ຕິ ເອກູນວີສຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓສຸ ຍໍ ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ, ຕໍ ຕໍ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘມານໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວາຕິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກຠູຕໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ. ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວາຕິ ກມ຺ມາທິເກ ເອວ. ກມ຺ມຎ຺ເຈ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ, ອຖ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ, ຄຕິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕ ຄຕິນິມິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິສເມວາຕິ ຍາທິສໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ເຫຕຸໂຕ, ເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂຕ ຈ ຕາທິສເມວ. ສນ຺ຕານວິນິວຕ຺ຕເກຕິ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕານສ຺ສ ວິນິວຕ຺ຕນເກ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາວຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ. ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸປິນທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປິນໍ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ. ອປຣິມາຓສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ, ຕຖາ ຫິທໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອງ຺ຄຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຠວງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສຎ຺ເຎວາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຠູຕານໍເຍວ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ຈກ຺ຂາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອາຣມ຺ມຓຄຫຓກ຺ຂມານີຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄຕກາເລ ວິຍ ຫິ ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລປິ ນ ຕາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສກິຈ຺ຈການິ ໂຫນ຺ຕິ, ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ວິສທຠາວໍ ປຕ຺ຕກາເລ ເອວ ສກິຈ຺ຈການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານ’’ນ຺ຕິ. ອາປາຖຄເຕຕິ ໂຍຄ຺ຍເທສາວຏ຺ຐິເຕ. ຕເມວ ໂຍຄ຺ຍເທສາວຏ຺ຐິຕໍ ຣູປໍ ປຏິຈ຺ຈ ຆຏ຺ຏນາ ປຈ຺ຈຍໍ ລທ຺ຘາ. ຆຏ຺ຏນາຕິ ປຏິຆາໂຕ, ເຍນ ພ຺ຍາປາຣາທິວິເສສປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິເຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິສເຍ ວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິວິສຍສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາເວນ ອນຸຄ຺ຄໂຫ, ອຸປຆາໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ຆຏ຺ຏນານນ຺ຕຣໍ. ຆຏ຺ຏນານຸຠາເວນາຕິ ຆຏ຺ຏນາພເລນ. ຠວງ຺ຄຈລນນ຺ຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປກມ຺ປນໍ, ຕຖາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສທິສສ຺ສ ກາຣຓຠາວູປຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາວຕ຺ຖາເຫຕຸຕາຍ ຈລນໍ ວິຍາຕິ ‘‘ຈລນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຍວິສຍີຠາວສິທ຺ຘາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິມຸຂີຠາເວນ ປສາທສ຺ສ ຕາວ ຆຏ຺ຏນາ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ປນ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ຈລນໍ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ? ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ. ເຠຣິຕເລ ຐປິຕາສຸ ສກ຺ຂຣາສຸ ເອກິສ຺ສາ ສກ຺ຂຣາຍ ຆຏິຕາຍ ຕທຎ຺ຎສກ຺ຂຣາຍໍ ຐິຕມກ຺ຂິກາ ຈລນໍ ເຈຕ຺ຖ ອຸທາຫຣຓນ຺ຕິ. ຕເທວ ຣູປນ຺ຕິ ຕເທວ ຠວງ຺ຄຈລນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອາປາຖຄຕໍ ຣູປາຍຕນໍ. ຠວງ຺ຄໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ວິຍາຕິ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕານໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ. ຕທາຣມ຺ມຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣໂຕ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສນາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຕານິ ອວຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສ ຄຫຓໍ ອຸທ຺ເທເສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາວຊ຺ຊນານໍ ອາວຊ຺ຊນສາມຎ຺ເຎນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ. ເຍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ວິຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທິວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ ນານຸຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຬິ ອາຄຕາ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ປາຬິໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ.

‘‘ສເຈ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຊວນປຣິໂຍສານາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸທ຺ທສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓມິຘ ‘‘ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວິຕິຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຕີຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອາປາຖຄມນວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຖາວວຕ຺ຖາປິເຕຕິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພເນນ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ກຕວວຕ຺ຖາປເນ. ອາວຊ຺ຊນາຍ, ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວເສສກາມາວຈຣກິຣິຍານ’’ນ຺ຕິ ອວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຉ ສຕ຺ຕ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕມຸຈ຺ຉິຕາທິກາເລ ຫິ ປຎ຺ຈປິ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິ.

ຕານິເຍວາຕິ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໕໕) ວຸຕ຺ຕານິ ເອກູນຕິໍສ ກາມາວຈຣຊວນານິເຍວ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວກາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠູໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຏ຺ຐານິຍານໍ ປຣິກມ຺ມໂວທານານມ຺ປິ ຄຫຓໍ, ນ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ເອວ. ຜລຈິຕ຺ຕານີຕິ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕນກຜລຈິຕ຺ຕານິ. ຍໍ ຍໍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ຊວນໍ ຣູປາວຈຣຊວນາທິວເສນ ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ.

ອຕິມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ວິຠູຕນ຺ຕິ ສຸປາກຏໍ, ຕຎ຺ຈ ກາມາວຈຣເມວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ກາມາວຈຣຊວນາວສາເນຕິ ກາມາວຈຣຊວນສ຺ເສວ ອວສາເນ. ນ ຫິ ຕໍ ກາມຕຓ຺ຫາເຫຕຸກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣຊວນໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ ອຊນກຕ຺ຕາ, ຊນກາສທິສຕ຺ຕາ ຈ. ຍຖາ ເຄຫໂຕ ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຕຣຸຓທາຣໂກ ຊນກໍ, ຊນກສທິສໍ ວາ ອນຸພນ຺ຘຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ, ເອວມິທມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖາປິ ນ ສພ຺ພສ຺ມາ ຊວນາ ສພ຺ພໍ ຊວເນນ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ນິຍເມຕພ຺ພໂຕ, ອາຣມ຺ມເຓນ ຈ ເວທນາຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ນິຍໂມ – ປຣິຕ຺ຕກຸສລໂລຠໂມຫມູລໂສມນສ຺ສສຫຄຕກິຣິຍຊວນານໍ ອຎ຺ຎຕຣານນ຺ຕຣໍ ອຕິມຫຕິ ວິສເຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ປຣິຕ຺ຕກຸສລາກຸສລອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕກິຣິຍຊວນານໍ ອຎ຺ຎຕຣານນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕານໍ ຉນ຺ນໍ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີນນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຍິທໍ ອາຣມ຺ມເຓນ ເວທນາປຣິວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ຕທາຣມ຺ມຓວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຊນກເມວ ກມ຺ມໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຊເນຕິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎກມ຺ມມ຺ປິ. ຕໍ ປນ ປຏິສນ຺ຘິທາຍິນາ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕທາຣມ຺ມຓໂຕ ວິສທິສມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ. ‘‘ຊວນຈິຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ຕທາຣມ຺ມຓນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ຊວເນນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ນິຍເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີສຸ ໂຍ ໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ສມເວໂຕ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ຂຓນ຺ຕຣໍ. ອຸທກມິວາຕິ ປຏິໂສຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຸທກມິວ.

ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກິໍ ວາຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໑໑) ວິຍ. ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍເຍວ ປນ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ວິປາກຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ຈ ວິທູຣຕ຺ຕາ, ມູລຠວງ຺ຄາທິຠວງ຺ຄສາມຎ຺ຎສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນາຣຫໍ ສມານໍ ຕສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາມາວຈຣໍ, ໂອຏ຺ຐມຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ປຏ຺ຐາເນ ‘ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໖) ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມານໍ ເອວ ອນນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິຣິຍາຊວນານນ຺ຕຣໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິປ຺ຜາຣວນ຺ຕໍ ຫິ ຊວນໍ ນາວໍ ວິຍ ນທີໂສໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ, ນ ປນ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວໂຕ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິກິຣິຍຊວນໍ ປຓ຺ຓປຸຏໍ ວິຍ ນທີໂສໂຕຕິ. ຕຍິທໍ ລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກຕ຺ຖຈິ ອວຈນໍ ທິສ຺ສຕິ, ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ອກຸສລນິທ຺ເທເສ ລພ຺ຠມາໂນປິ ອຘິປຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຎ຺ຈ ປຓ຺ຓປຸຏໍ ນິທສ຺ສິຕໍ, ຕມ຺ປິ ນິທສ຺ສິຕພ຺ເພນ ນ ສມານໍ. ນາວາປຓ຺ຓປຸຏານຎ຺ຫິ ນທີໂສຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນໍ, ຄຕິ ຈ ວິສທິສີຕິ ນາວາຍ ນທີໂສຕສ຺ສ ອນຸພນ຺ຘນໍ, ປຓ຺ຓປຸຏສ຺ສ ອນນຸພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິຘ ປນ ກິຣິຍຊວເນຕຣຊວນານໍ ຠວງ຺ຄໂສຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນໍ, ຄຕິ ຈ ສທິສີຕິ ເອຕສ຺ສ ອນນຸພນ຺ຘນໍ, ອິຕຣສ຺ສ ອນຸພນ຺ຘນຎ຺ຈ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ຠວງ຺ຄເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຠວປຣິໂຍສານສ຺ສ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ຕທາຣມ຺ມຓາວສາເນ ຈຸຕິປິ ນ ໂຫຕິເຍວ. ທສ຺ສນາທີນີຕິ ທສ຺ສນສວນຆາຍນສາຍນຜຸສນານິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ຠວງ຺ຄເມວ, ຠວງ຺ຄໂຕ ອາວຊ຺ຊນເມວາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນິຍມວເສເນວ. ຕມ຺ປີຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ. ປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ວິຍ ເອກູນວີສຕິວິຘເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠທາຠາວໂຕ.

ຠວຄຕິຐິຕິນິວາເສສູຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ, ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ, ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຈ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕໂກ, ໂສ ອິຘ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎາຓກຖາຠາວໂຕ. ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສໍສຣມານານໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍສຣມາເນສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ໂຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມນ຺ວາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ນິຣຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວໂຕ.

ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໖. ເວເທນ ອນຸຠວນາກາເຣນ ອຍິຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ເວທຍິຕໍ, ເວທຍິຕນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຘມ຺ມຊາຕໍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທນາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ ນາມ ເວທນາວາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ເວທຍິຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກປ຺ປນາສິທ຺ຘໍ ເຠທໍ ນິສ຺ສາຍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສວເສນາປິ ເວທນາວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ ນາມ ເວທນາວາ’’ຕິ. ເວທຍຕິ ເວທຍຕີຕິ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ວຈນໍ ເວທນາຍ ສວິສເຍ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສຠາວຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ໂຎ ກຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ອິຕີຕິ ອນິຍມໂຕ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ໂຂຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຕສ຺ສ ນິຍມນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ເວທນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

‘‘ກຸສລວິຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຸສລາຍ ເວທນາຍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍາ ກາຈິ ກຸສລາ ເວທນາ, ສພ຺ພາ ສາ ກຸສເລນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ, ນ ປນ ຕສ຺ສາ ກຸສລຠາວສໍສິທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ກຸສເລນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ກຸສລາຍ ເວທນາຍ ກຸສລຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິກໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິວເສນາ’’ຕິ. ອກຸສລາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ປນ ຊາຕິວເສນ ກຸສລາທິວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຕິວິຘາ, ເອວໍ ຍາວ ເອກູນນວຸຕິວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອກູນນວຸຕິວິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຠາວເຠທໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠູມິອາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ລພ຺ຠມານໍ ເຠທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເກວລໍ ສຠາວກຕເຠທໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ປຎ຺ຈວິຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ກາຍໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ລທ຺ຘສ຺ສາເທ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ, ຂຓຕິ ວາ ກາຍິກໍ ອາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂໍ. ສຸກຣໍ ໂອກາສທານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຂນ຺ຕິ ອປເຣ. ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ກາຍໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ, ຂຓຕິ ວາ ກາຍິກໍ ອສ຺ສາທນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ກຣໍ ໂອກາສທານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອປເຣ. ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂານໍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ໂສມນສ຺ເສ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ມານເສຕຣສາຕາສາຕວເສນ ສຸຂໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ມານສີ, ອິຕຣາ ຈ ເອກຘາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ເຠທາຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອນຸຄ຺ຄຫູປຆາຕກຕາຍ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ອຎ຺ຎຖາ ກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫມຸປຆາຕຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ມນໂສ, ນ ເອວມຸເປກ຺ຂາ. ຕສ຺ມາ ເຠທາຠາວໂຕ ເອກຘາວ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍນ ສຠາວເຠເທນ ເວທນາ ປຎ຺ຈວິຘາ, ສາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ທສ຺ສິເຕ ສຸປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອກຸສລວິປາເກນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກາຍວິຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ອຘິກຣຓີມຕ຺ຖເກ ກປ຺ປາສປິຈຸປິຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ອໂຍກູເຏນ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປິຈຸປິຓ຺ຑໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກູຏໍ ອຘິກຣຓິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນິຆໍໂສ ພລວາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອິຏ຺ເຐ, ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ສຸຂສຫຄຕໍ ໂຫຕິ. ອນິຏ຺ເຐ, ອນິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຈ ທຸກ຺ຂສຫຄຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສລ…ເປ… ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ກາມາວຈຣວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ ປຎ຺ຈ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓວເສນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຣູປາວຈຣວິປາການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມວເສນ, ເສສານິ ເຕຣສ ກາມາວຈຣານິ, ອຏ຺ຐ ຣູປາວຈຣານິ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ, ຍຖາຣຫໍ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓປາທກາທິວເສນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂທມນສ຺ສໍ ທ຺ວີຫິ ອກຸສລວິຎ຺ຎາເຓຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາທິວເສນ.

ອວເສສປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຉສຏ຺ຐິ ວິຎ຺ຎາຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາຍ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສລວິປາການິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ນິພ຺ພິກປ຺ປການິ ສຸຂທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປິຈຸປິຓ຺ຑານໍ ວິຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸປາທາຣູປານໍ ຆຏ຺ຏນານິຆໍສສ຺ສ ມນ຺ທຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕານິ ອຏ຺ຐປິ ວິຎ຺ຎາຓານິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ພລວປຈ຺ຈຍຕາຍ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ເຕສຎ຺ຈ ຕທຠາວໂຕ. ອປຸພ຺ພາຣມ຺ມຓນິສ຺ສຍປ຺ປວຕ຺ຕີນິ ອາວຊ຺ຊນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວິຎ຺ຎາຓານິ, ອສທິສານນ຺ຕຣປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ກິຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ, ກາຍທຸກ຺ຂປຘານຕາຍ ອກຸສລຜລສ຺ສ ຕທຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ອກຸສລວິປາກປຏິສນ຺ຘິອາທິ, ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕີນິ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ ຈ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມວເສນ ວາ ວິປາການຸຠວນສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓສຸ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສຕິ ຈ ວິປາກຠູຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສຸຂທຸກ຺ຂມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາເວ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓວເສນ ກຸສລວິປາກາຍ ອິຏ຺ຐຠາໂວ, ອກຸສລວິປາກາຍ ອນິຏ຺ຐຠາໂວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວສິຏ຺ຐານິ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ວິຎ຺ຎາຓານິ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓປາທກາທິວເສນ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສລກ຺ຂຓໍ ນາມ ຘມ຺ມານໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຠາໂວ, ອນຸຠວນຎ຺ຈ ສພ຺ພເວທນານໍ ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິນິຍເຕນ ອາຣມ຺ມເຓນ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພານຸຠວນລກ຺ຂຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວໂຕ. ຠຸສໍ ພ຺ຣູຫນໍ ວຑ຺ຒນໍ ອຸປພ຺ຣູຫນໍ. ຕຍິທໍ ກາມຎ຺ຈ ເຈຕສິກສຸເຂປິ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ປນ ສວິກປ຺ປກໍ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣວເສນາປິ ໂຫຕິ. ອິທນ຺ຕຸ ນິພ຺ພິກປ຺ປກໍ ສຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໂຕ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອຸປພ຺ຣູຫນຣສ’’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສາທິຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂາເວທນາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໖). ກາຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກາເຍ ຠໂວ ກາຍິໂກ, ໂສ ເອວ ອສ຺ສາໂທ ຕຖາ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກາຍິກອສ຺ສາທປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍປທຏ຺ຐານໍ ອນຎ຺ຎວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ.

ທຸກ຺ຂສ຺ສ ລກ຺ຂຓາທີນິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຠາວໂຕ, ປຣິກປ຺ປໂຕ ວາ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຕຖາ ວາ ອິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄຣສ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາຠູເຕນ ວາ ອຍຖາຠູເຕນ ວາ ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສໍຠຸຎ຺ຊນຣສໍ, ປຈ຺ຈນຸຠວນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘິປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ອ. ນິ. ໑໑.໑໒) ສຸຕ຺ຕປທໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ນິຣາມິສໂສມນສ຺ສວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສມນສ຺ເສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ລກ຺ຂຓາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ກາມຘາຕຸຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ຫທຍວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານຕາ ຕໂຕ ວິເສໂສ.

ມຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ເວທຍິຕໍ ອນຸຠວນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທຍິຕລກ຺ຂຓາ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕານຸຠວນໂຕ ເອວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ນາຕິອຸປພ຺ຣູຫນມິລາປນຣສາ. ‘‘ສນ຺ຕຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ອິທໍ ອນວຊ຺ຊາຍ ນິຣາມິສາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພາຍ.

ອິຕິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໗. ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓໍ ນາມ ສຎ຺ຎາວາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກາມໍ ເວທນາຍປິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ປນ ສຠາວໂຕ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍຈິ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຍຈິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຎາຍ ປນ ອີທິສໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ສພ຺ພາວາຕິ ຈຕຸຠູມິກາປິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ເວທນາ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ເຠທນລກ຺ຂຓາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວມຍໍ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພາວ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓາ. ນີລາທິເຠທສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຎ຺ຊານນໍ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ຊານນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ອຠິຎ຺ຎາເຓນ ສຎ຺ຊານນໂຕ ປຈ຺ຈາຠິຎ຺ຎາຓຣສາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິມິຕ຺ເຕນ ຫິ ປຸນ ສຎ຺ຊານນກິຈ຺ຈາ ປຈ຺ຈາຠິຎ຺ຎາຓຣສາ. ຕສ຺ສາ ວຑ຺ຒກິສ຺ສ ທາຣຸມ຺ຫິ ອຠິຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ອຠິຎ຺ຎາເຓນ ປຈ຺ຈາຠິຊານນກາເລ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເທເວຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຸນ ສຎ຺ຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ປຸນສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈໂຍ, ຕເທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸນ…ເປ… ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ກຣຓໍ, ປຸນ…ເປ… ກຣຓໍ, ປຸນສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ປຸນ…ເປ… ກຣຓໍ, ຕທສ຺ສາ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸນສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕກຣຓຣສາ. ປຸນສຎ຺ຊານນນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກາຣິກາຍ, ນິມິຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຊານນນ຺ຕິຍາ ຈ ສພ຺ພາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສມານໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠິນິເວສກຣຓໍ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒, ໒໐໓, ໔໒໗; ມ. ນິ. ໓.໒໗-໒໙) ສຎ຺ຎາຠິນິເວສມຕ຺ເຕເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວິສຍປທຏ຺ຐານາ ອວິກປ຺ປສຠາວຕ຺ຕາ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ສຎ຺ຎາ ຎາຓເມວ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠິນິເວສກາຣິກາ, ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫິກາ ຈ ນ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ອຈິຣຏ຺ຐານຕາ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຣາຄທິຏ຺ຐິມານາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຣາຄາທິອນຸວຕ຺ຕິກຠາໂວຕິ.

ອິຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໘. ຣາສິກຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນລກ຺ຂຓໍ, ຕໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ອາຍູຫນຣສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຈຕນາປຘານຕາຍ ຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣາເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕມຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ສງ຺ຂຕໍ ສມ຺ມເທວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ຜາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປ຺ຜາໂຣ ນາມ ວິປ຺ຜາຣວນ຺ຕຕາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ຍາປາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ນິຍເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນິຍຕາ. ສຣູເປນ ອາຄຕາຕິ ເອວໍ ປິຏ຺ຐິວຕ຺ຕເກ ອກຕ຺ວາ ປາຬິຍາ ສຣູເປເນວ ອາຄຕາ. ກທາຈິເທວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນ ນິຍຕາຕິ ອນິຍຕາ. ຍທິປິ ອນິຍຕາ ເອກຊ຺ຌໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ‘‘ຉຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ຈ ນ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໕໙. ຜຸສຕີຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຜຸສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຜສ຺ໂສ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມານາ ຕໍ ຜຸສນລກ຺ຂເຓນ ຜສ຺ເສນ ຜຸສນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓຜຸສນມຕ຺ຕໍ ວາ ຜສ຺ໂສຕິ ສາຘນຕ຺ຕຍມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ກຕ຺ຕຸກຣຓສາຘນວຈນໍ ຕທາກາຣສມາໂຣປນໂຕ ປຣິຍາຍກຖາ, ຠາວສາຘນວຈນເມວ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫີຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາທິສມຕ຺ຖນໍ. ຍທິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ເຈຕສິໂກ, ສ຺ວາຍໍ ອຣູປຘມ຺ໂມ ສມາໂນ ກຖໍ ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣສາທິໂກ ຈ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ໂຕລີນໍ ໂຈທນໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຣູປຘມ຺ໂມປິ ສມາໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜຸສນາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣູປສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ຈ ຕສ຺ສ ຜຸສນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ອມ຺ພິລອມ຺ພປກ຺ກາທິໍ ຂາທນ຺ຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປຣສ຺ສ ເຂຬຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣໍ ວິພາຘິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ທຍາລຸກສ຺ສ ສຣີຣກມ຺ປນໍ, ຣຸກ຺ຂສາຂຄ຺ເຄ ທຸຏ຺ຐິຕໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຠີຣຸກປຸຣິສສ຺ສ ຊງ຺ຆຈລນໍ, ປິສາຈາທິຠາຍິຕພ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ອູຣຸຂມ຺ໂຠຕິ ເອວມາທີສຸ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ເອກເທເສນາຕິ ກຏ຺ຐທ຺ວຍາທິ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ເອກປສ຺ເສນ. ອນລ຺ລີຍມາໂນປີຕິ ອສໍສິລິຍມາໂນປິ. ຣູປສທ຺ເທຫິ ສຫ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໍ ອນລ຺ລີຍມານສງ຺ຆຏ຺ຏນເມວ, ນ ວິສຍຠາໂວ. ຍຖາ ຣູປສທ຺ທາ ຈກ຺ຂຸໂສຕານິ ອນລ຺ລີຍມານາ ເອວ ‘‘ຜຸສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ຜສ຺ສສ຺ສາປິ ອາຣມ຺ມຓຜຸສນສງ຺ຆຏ຺ຏນານີຕິ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານໍ ສນ຺ນິປຕນຠາໂວ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕມາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ສງ຺ຆຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຣເສນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣສຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສນ຺ນິປາເຕນ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນສມ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຜສ຺ໂສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ‘‘ທ຺ເວ ປາຓີ ວຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມິ. ປ. ໒.໓.໘) ປາຓິສ຺ສ ປາຓິມ຺ຫິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຕພ຺ພິເສສຠູຕາ ຣູປຘມ຺ມາ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຕພ຺ພິເສສຠູໂຕ ເອໂກ ເຈຕສິກຘມ຺ໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໔; ໔.໖໐) ວຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸຣູປວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ສງ຺ຄຕິວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕິກສນ຺ນິປາຕສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠູໂຕ ຕທນຸຣູໂປ ສມນ຺ນາຫາໂຣ ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາໂຣ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຕທຠິມຸຂຠາໂວ, ອາວຊ຺ຊນາຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ວິສຍສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຕຕາ ອຠິສງ຺ຂຕຕາ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ນິຈ຺ຈມ຺ມາ ຄາວີ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂເມວ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ຜສ຺ເສ ສຕິ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ເວທນາ ຈ ທຸກ຺ຂສລ຺ລາທິສຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວທນາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປນ ນິຈ຺ຈມ຺ມຄາວີ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ.

໔໖໐. ອຠິສນ຺ທຫຕິ ປພນ຺ຘຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຈຕນາຠາໂວ ພ຺ຍາປາຣຠາໂວ. ອາຍູຫນໍ ເຈຕຍນໍ ອີຣິຍນໍ. ສໍວິທຫນໍ ວິຈາຣຓໍ. ອາຍູຫນຣສາຍ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສາ ສກິຈ຺ຈປຣກິຈ຺ຈສາຘິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຊຏ຺ຐສິສ຺ໂສ ປເຣ ສຊ຺ຌາຍເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ໂຕ ສຍມ຺ປິ ສຊ຺ຌາຍຕິ. ມຫາວຑ຺ຒກິມ຺ຫິ ວຑ຺ຒກິກມ຺ມໍ ກາຕຸມາຣທ຺ເຘ ອິຕເຣປິ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ອຸສ຺ສາຫນຠາເວນາຕິ ອາທຣກຣຓຠາເວນ. ສາ ຫິ ສຍໍ ອາທຣຠູຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາທຣຍຕີຕິ. ອາຍູຫນວເສນ ອຸສ຺ສາຫນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ວີຣິຍຸສ຺ສາຫວເສນ.

໔໖໑. ວີຣຠາໂວຕິ ເຍນ ວີໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຘິນາ ອີເຣຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ວີຣິຍໍ, ອຸສ຺ສາໂຫ, ຕໍຕໍກິຈ຺ຈສມາຣມ຺ໂຠ, ປຣກ຺ກໂມ ວາ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຘາຣຓໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ, ສມ຺ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ວາ. ສໍສີທນປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ ອສໍສີທນໍ, ນ ສໍສີທນາຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອສໍສີທນຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສໍສີທນຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ສໍເວຄປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສໍເວຄປຸພ຺ພິກາຍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໑໘) ກຸສລກິຣິຍາຍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ມຄ຺ໂຄ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຄໂຕ, ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາ, ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ນ ລຠຕິ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ລຠຕິ…ເປ… ປາຣິປູຣິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ເອຕານິ ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ອຏ຺ຐ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ຕໍມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ.

໔໖໒. ອຕ຺ຕນາ ອນຸປາເລຕພ຺ພານໍ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອນຸປາລນໍ ຊີວິຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາໂຣ, ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຊີວນນ຺ຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາວໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊີວນ຺ຕິ ເຕນາ’’ຕິ. ຕມ຺ປິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ຊີວນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຊີວນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕ’’ນ຺ຕິ.

໔໖໓. ອາຘິຍຕີຕິ ຐເປຕິ. ອວິສາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ອວິສຣຓສຠາໂວ. ອວິກ຺ເຂໂປ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ. ເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ. ອວູປສມລກ຺ຂຓສ຺ສ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປສມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວິເສສໂຕຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ. ສຸຂວິຣຫິໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ຖິ ສມາຘີຕິ. ທີປຈ຺ຈິນິທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕານຐິຕິຠາວໍ ສມາຘິສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ.

໔໖໔. ສທ຺ທຫນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສທ຺ທຫນກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຘິປຈ຺ຈຠາເວນ ສທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ຕຖາປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ທຫຕີຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ສທ຺ທຫນໍ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສທ຺ທຫນລກ຺ຂຓາ. ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ເອວເມຕນ຺ຕິ ກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ. ກາລຸສ຺ສິຍມລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ວາ ປສາທນໍ ອນາວິລຠາວກຣຓໍ ຣໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປສາທນຣສາ. ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນຸປວິສນໍ. ອກາລຸສຠາໂວ ອກາລຸສ຺ສິຍໍ, ອນາວິລຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສາທນີຍຏ຺ຐາເນສຸ ປສາທວິປຣີຕໍ ອກຸສລໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ, ມິຈ຺ຉາຘິມຸຕ຺ຕິ ຈ, ຕປ຺ປຈ຺ຈນີໂກວ ປສາທຠູໂຕ ວຕ຺ຖຸຄໂຕ ນິຈ຺ຉໂຍ ອຘິມຸຕ຺ຕິ, ນ ເຍວາປນກາຘິໂມກ຺ໂຂ. ຣຕນຕ຺ຕຍໍ, ກມ຺ມໍ, ກມ຺ມຜລຎ຺ຈ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ. ສປ຺ປຸຣິສສໍເສວນສທ຺ຘມ຺ມສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄານິ. ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອາທາເນ ຫຕ຺ຖໍ ວິຍ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປທາເນ ວິຕ຺ຕໍ ວິຍ, ອມຕກສິຜລຜລເນ ພີຊໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໔໖໕. ສຣນ຺ຕິ ຕາຍາຕິ ສຣຓກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຘິປຈ຺ຈຠາເວນ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ຕຖາປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ສຣຕີຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ອຸທເກ ອລາພຸ ວິຍ ປິລວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາສາຓສ຺ສ ວິຍ ນິຈ຺ຈລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຐປນໍ ສຣຓໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐຕາກຣຓໍ ອປິລາປນໍ. ສມ຺ໂມສປຈ຺ຈນີກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອສມ຺ໂມໂສ, ນ ສມ຺ໂມສາຠາວມຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໐) ວຈນໂຕ ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕວິສເຍ ອຠິມຸໂຂ ຠວຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິສຍາຠິມຸຂຠາໂວ, ສຕິ. ສຕິຍາ ວຕ຺ຖຸຠູຕາ ກາຍາທໂຍວ ກາຍາທິສຕິປຏ຺ຐານານິ, ສຕິ ເອວ ວາ ປຸຣິມາ ປຈ຺ຉິມາຍ ປທຏ຺ຐານໍ.

໔໖໖. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫີຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ. ຫິຣິຍຕີຕິ ລຊ຺ຊາກາເຣນ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ. ເຕຫິເຍວາຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິເຍວ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊຕິ. ຫິຣີ ປາປຘມ຺ເມ ຄູຖໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາປໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ’’ຕິ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ເຕ ອຸຓ຺ຫໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕາສລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນາຕິ ລຊ຺ຊາກາເຣນ, ອຸຕ຺ຕາສາກາເຣນ ຈ. ອຕ຺ຕຄາຣວປທຏ຺ຐານາ ຫິຣີ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕາຍ, ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາຍ ຈ. ປຣຄາຣວປທຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານຕາຍ, ໂລກາຘິປຕິຕາຍ ຈ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຈ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປເນເຕສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍຄາ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ໂລກປາລກາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໙; ອິຕິວຸ. ໔໒) ສຸຕ຺ຕປທໍ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ, ໂລກາຘິປຕິຠາເວ ຈ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ, ໂສ ໂລກໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐) ຈ ສຸຕ຺ຕປທານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ.

໔໖໗. ຍສ຺ມາ ໂລຠປຏິປກ຺ໂຂ ອໂລໂຠຕິ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ວາ ສຕ຺ຕາ ເຕນ ນ ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ, ສຍໍ ກທາຈິປິ ນ ລຸພ຺ຠເຕວ, ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ອລຸພ຺ຠນາກາໂຣ ເອວ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ລຸພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ນ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ກາຣກຕ຺ຕຍໂຍຊນໍ ອຕິທິສຕິ. ອເຄໂຘ ອຄິຊ຺ຌນໍ ອນຠິກງ຺ຂນໍ. ອລຄ຺ຄຠາໂວ ອນາສຕ຺ຕຕາ. ອປຣິຄ຺ຄໂຫ ກສ຺ສຈິ ວຕ຺ຖຸໂນ ມມຕ຺ຕວເສນ ອສງ຺ຄໂຫ. ອນລ຺ລີໂນ ຠາໂວ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນລ຺ລີນຠາໂວ. ເອວຎ຺ຫິ ອຸປມາຍ ສເມຕິ.

໔໖໘. ຈຓ຺ຑິກສ຺ສ ຠາໂວ ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ, ໂກໂປ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ, ອພ຺ຍາປາໂທ. ອວິໂຣໂຘ ອວິຄ຺ຄໂຫ. ອນຸກູລມິຕ຺ໂຕ ອນຸວຕ຺ຕໂກ. ວິນຍຣໂສຕິ ວິນຍນຣໂສ. ໂສມ຺ມຠາໂວ ເມຊ຺ຊນວເສນ ຫິລາທນີຍຕາ.

໔໖໙. ຘມ຺ມານໍ ໂຍ ໂຍ ສຠາໂວ ຍຖາສຠາໂວ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ຍຖາສຠາວປຏິເວໂຘ. ອກ຺ຂລິຕໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຏິເວໂຘ ອກ຺ຂລິຕປຏິເວໂຘ. ວິສຍສ຺ສ ໂອຠາສນໍ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສມ຺ໂມຫນ຺ຘກາຣວິຘມນໍ ວິສໂຍຠາສນໍ. ກຕ຺ຖຈິປິ ວິສເຍ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນາກາເຣເນວ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ສມ຺ໂມຫປຏິປກ຺ຂຕາຍ ວາ ຕທຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສພ຺ພກຸສລານໍ ມູລຠູຕາຕິ ສພ຺ເພສໍ ຈຕຸຠູມກກຸສລຘມ຺ມານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນນ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕາ, ນ ເຕສໍ ກຸສລຠາວສາຘເນນ. ຍທິ ຫິ ເຕສໍ ກຸສລຠາໂວ ກຸສລມູລປຏິພທ຺ໂຘ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູເປສຸ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕາ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ເຕ ເຕສໍ ກຸສລາທິຠາວໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ນ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑). ຍຖາ ຈ ກຸສລຠາໂວ, ເອວໍ ອພ຺ຍາກຕຠາໂວປິ ອພ຺ຍາກຕມູລປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ສິຍາ. ຕຖາ ສຕິ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຍາກຕຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາ, ອກຸສເລສຸ ຈ ຍຕ຺ຖ ເອກໍເຍວ ມູລໍ, ຕສ຺ສ ອກຸສລຠາໂວ ນ ສິຍາ, ອຸຠຍມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ນ ມູລປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ກຸສລາທິຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິປຏິພທ຺ໂຘ. ເຕສໍ ປນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນານິ ມູລານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔໗໐. ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ທຣຖວູປສໂມ. ກາຍສທ຺ໂທ ສມູຫວາຈີ, ໂສ ຈ ໂຂ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຫຕິ? ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໔໐). ທຣໂຖ ສາຣມ຺ໂຠ, ໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈຍານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຘິການໍ ກິເລສານໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕານໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທຣຖນິມ຺ມທ຺ທເນນ ປຣິຬາຫປຣິປ຺ຜນ຺ທວິຣຫິໂຕ ສີຕິຠາໂວ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທສີຕິຠາໂວ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປຘານາ ກິເລສາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຄຣຸຠາໂວ ທນ຺ຘຕາ, ຖິນມິທ຺ຘາຘິການໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕານໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທນ຺ຘຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ ອທນ຺ຘຕາ, ນ ທນ຺ຘຕາຍ ອຠາວມຕ຺ຕໍ.

ຖທ຺ຘຠາໂວ ຖມ຺ໂຠ, ທິຏ຺ຐິມານາຘິການໍ, ຕປ຺ປຘານານໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມຕໍ ນາມໍ. ຖທ຺ຘຠາວນິມ຺ມທ຺ທນໂຕ ເອວ ກຕ຺ຖຈິ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປຏິຫຕາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຆາຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປຏິຆາຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ກມ຺ມນິ ສາຘຸ ກມ຺ມຎ຺ຎໍ, ນ ກມ຺ມຎ຺ຎໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອກມ຺ມຎ຺ຎຠາໂວ, ທານສີລາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍໍ ອໂຍຄ຺ຍຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ຕປ຺ປຘານາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ. ກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວເນວ ສມ຺ປນ຺ນາກາເຣນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ, ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ອວເສສນີວຣຓາທໂຍ. ວິນິພນ຺ຘນິມ຺ມທ຺ທເນນ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ປສາທນີຍວຕ຺ຖູສຸ ປສາທາວຫາ. ສຸວຓ຺ຓວິສຸທ຺ຘິ ວິຍາຕິ ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓວິສຸທ຺ຘິ ອປຄຕກາຬກາ ອລງ຺ກາຣວິກຕິວິນິໂຍຄກ຺ຂມາ, ເອວມຍມ຺ປິ ສໍກິເລສວິຄເມນ ຫິຕກິຣິຍາວິນິໂຍຄກ຺ຂມາ.

ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເຄລຎ຺ຎໍ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິ, ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ປາປຘມ຺ມາ. ເຄລຎ຺ຎປຏິປກ຺ໂຂ ອເຄລຎ຺ຎໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ອເຄລຎ຺ຎຠາວລກ຺ຂຓາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎນິມ຺ມທ຺ທເນເນວ ນຕ຺ຖິ ເອຕາສໍ ອາທີນໂວ ໂທໂສ, ນ ວາ ເອຕາ ອາທີນໍ ກປຓໍ ວນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນິຣາທີນວາ, ເຕນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕີຕິ ນິຣາທີນວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ກາຍສມ຺ພນ຺ຘີ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘີ ຈ ອຸຊຸຠາໂວຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕອຊ຺ຊວລກ຺ຂຓາ. ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ນງ຺ຄລສີສຈນ຺ທໂກຏິໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາສງ຺ຂາຕານໍ ກຸຏິລຠາວານໍ ນິມ຺ມທ຺ທນໂຕ ກາຍຈິຕ຺ຕກຸຏິລຠາວນິມ຺ມທ຺ທນຣສາ. ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພຖາປິ ອຊິມ຺ຫຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວາ ອຊິມ຺ຫຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕີຕິ ອຊິມ຺ຫຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ‘‘ສນ຺ຕໂທສປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ, ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ຂນ຺ຘາ, ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ມາຍາສາເຐຍ຺ຍາທິກາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິອາທີຫິ ຈິຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສທ຺ຘໍ, ລຫຸ, ມຸທຸ, ກມ຺ມຎ຺ຎໍ, ປຄຸຓໍ, ອຸຊຸ ຈ ໂຫຕິ. ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິອາທີຫິ ປນ ຣູປກາໂຍປິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມານໍ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໔໗໑. ຉນ຺ທນໍ ຉນ຺ໂທ, ອາຣມ຺ມເຓນ ອຕ຺ຖິກຕາ. ‘‘ຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໕໖໔) ປນ ຕຓ຺ຫາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໔໓໒) ວີຣິຍມ຺ປີຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຕ຺ຕຸກາມຕາເຍຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຕຸກາມຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຣຓິຈ຺ຉາ. ເຈຕສິກສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ກຣຓິຈ຺ຉາ ນາມ ອາລມ຺ພນສ຺ສ ອາລມ຺ພິຕຸກາມຕາມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓິຈ຺ຉາລກ຺ຂໂຓ ຉນ຺ໂທ ກຕ຺ຕຸກາມຕາລກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນຣໂສ, ອາຣມ຺ມເຓນ ອຕ຺ຖິກຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ຈ. ຍທຄ຺ເຄນ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນຣໂສ, ຕທຄ຺ເຄນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ ເອກາຣມ຺ມຓຕາຍ ເຕນ ເຕສໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓ ຈາຍໍ ເຈຕໂສ ຫຕ຺ຖປ຺ປສາຣຓໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ກຸສເລສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ.

໔໗໒. ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ປສາທນວເສນ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຈ຺ຉຍນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ອນຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ, ທານາທີສຸ ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວາ, ສທ຺ຘາ ປນ ປສາທນີເຍສຸ ປສາທາຘິໂມກ຺ຂາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປນ ຍຖາ ສນ຺ຕີຣິເຕ ອຕ຺ເຖ ນິຈ຺ຉຍນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຕ຺ຕມານານໍ ຕຖາ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ກຖນ຺ຕິ? ເຕສມ຺ປິ ເອກໍເສເນວ ສໍສປ຺ປນາກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທາຣກສ຺ສ ວິຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສປ຺ປນສ຺ສ ‘‘ກຣິສ຺ສາມິ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂກິຣິຍາ ອສໍສປ຺ປນໍ, ເຍສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຍໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ ອຘິໂມກ຺ໂຂ, ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ໂມ ເອວ ສນ຺ນິຏ຺ເຐຍ຺ຍຘມ຺ໂມ.

໔໗໓. ກິຣິຍາ ກາໂຣຕິ ກາຣສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນຕມາຫ. ມນມ຺ຫິ ກາໂຣຕິ ມນສິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ກຣຓໍ. ເຍນ ຫິ ມໂນ ອາຣມ຺ມເຓ ກຣີຍຕິ ອາຣມ຺ມເຓນສ຺ສ ສໍໂຍຊນໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ເຕນ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ມນສິ ກຣີຍຕີຕິ. ປຸຣິມມນໂຕຕິ ຠວງ຺ຄມນໂຕ. ວິສທິສມນນ຺ຕິ ວີຖິຊວນໍ ມນໍ ກໂຣຕີຕິ ມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ ວີຖິຊວນປຏິປາທເກ ທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ມນສິກາໂຣ ສາຣຓລກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕິຍາ ອສມ຺ມຸສ຺ສນວເສນ ວິສຍາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາ, ມນສິກາຣສ຺ສ ປນ ສໍໂຍຊນວເສນ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທກສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕາວຈນໍ ອິຕຣມນສິກາຣານໍ ຕທຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕາມຕ຺ຕໍ ໂຊເຕຕີຕິ ຕຖາໂຊຕິຕໍ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວີຖິປຏິປາທໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໗໔. ເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕສຸ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ເມສຸ. ອນາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕປິ ຫິ ເຕສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ອຸທາສິນຠາວໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມວາຫິຕລກ຺ຂຓາຕິ ສມໍ ອວິສມໍ ຍຖາສກກິຈ຺ເຈສຸ ປວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓາ. ອຸທາສິນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາປິ ເຫສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຍຖາສກກິຈ຺ເຈສຸ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຍຖາ ຣາຊາ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສິນ຺ໂນປິ ອຕ຺ຖກຣເຓ ຘມ຺ມຏ຺ເຐ ຍຖາສກກິຈ຺ເຈສຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອລີນານຸທ຺ຘຕປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາ ອູນາຘິກຕານິວາຣຓຣສາ, ກິຈ຺ຈວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ, ສຫຊາຕາຘິປຕິໂນ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ກິຈ຺ຈເມວ. ຍໍ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອຘິປຕິຠາໂວຕິ, ຕສ຺ສາປິ ຕຖາປວຕ຺ຕນເມວາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ‘‘ອິທໍ ນິຫີນກິຈ຺ຈໍ ໂຫຕຸ, ອິທໍ ອຕິເຣກຕຣກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປກ຺ຂປາຕວເສນ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ ປກ຺ຂປາໂຕ, ຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ອນິຍເຕສຸ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຈຕສິກນ຺ຕຣຠາເວນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອໂທໂສເຍວ ເມຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂສເຍວ ‘‘ເມຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາຍນາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໖໒) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອຸເປກ຺ຂາຕິ ຍໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ເມຕ຺ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ, ສາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາເຍວ.

໔໗໕. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ປຣປາຓປຣຘນປຣອິຕ຺ຖິອາທີນໍ. ອມທ຺ທນໍ ມທ຺ທນປຏິປກ຺ຂຠາໂວ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວຕ຺ຖຸໂຕ ສງ຺ໂກຈນກິຣິຍາປເທເສນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໂຕ ເອວ ສງ຺ໂກຈນກິຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ວິຣຕິໂຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕວຕ຺ຖຸໂນ ອກິຣິຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ, ວິຣຕີນຎ຺ຈ ໂສຣຈ຺ຈວເສນ ສງ຺ໂກຈນໍ, ອກິຣິຍານຎ຺ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນາທິວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໔໗໖. ສງ຺ຂາຣາຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ອຏ຺ຐຕິໍສາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ທຸຕິເຍ ສສງ຺ຂາຣາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສສງ຺ຂາຣຠາວມຕ຺ຕເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິ. ອວເສສາ ປຐເມ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ.

ອວເສສາ ປຎ຺ຈເມນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ກຣຸຓາມຸທິຕາອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ? ປຸພ຺ພຠາຄຠາວໂຕ. ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ກຣຸຓາມຸທິຕາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍາ.

ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ກາຍກມ຺ມາທິກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມາຘານວເສນ ຣູປາຣູປາວຈຣກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ໂສຘນວເສນ, ນາປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕທຸຣາຊີວານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນາຕິ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ວິຣຕີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ວິຣຕິຕ຺ຕຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຣູປາວຈຣປຐເມ ວຸຕ຺ຕເຈຕສິກໂຕ. ເຕເຍວາຕິ ຣູປາວຈຣປຎ຺ຈເມ ວຸຕ຺ຕເຈຕສິກາ ເອວ. ຍທິ ເອວ ຣູປາວຈຣໂຕ ໂກ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຣູປາວຈຣຠາໂວເຍວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານິເກຕິ ປຐມຊ຺ຌານວຕິ. ມຄ຺ຄວິຎ຺ຎາເຓຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘປິ ມຄ຺ຄວິຎ຺ຎາເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາທິເຠເທ ມຄ຺ຄວິຎ຺ຎາເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິການິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິໍ ອວິເສເສນາຕິ ໂຈທນາຍເນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຣຸຓາມຸທິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄວິຎ຺ຎາຓານໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ, ກຣຸຓາມຸທິຕານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ນ ຕາສໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ. ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ ຈ ປາທກາທິນິຍເມນ ກທາຈິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວິຣໂຫ ສິຍາ, ນ ປນ ວິຣຕິວິຣໂຫ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສເນວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ນິຍຕວິຣຕິຕາ.

໔໗໘. ນ ຫິຣິຍຕິ ນ ລຊ຺ຊຕີຕິ ອຫິຣິໂກ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວາ. ‘‘ອຫິຣິກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ກກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫິຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຘມ຺ມມາຫ. ອຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ອຫີຬນໍ. ອລຊ຺ຊາ ອວິຣິຬາ. ເຕເຫວາຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ເອວ. ອສາຣຊ຺ຊໍ ນິພ຺ຠຍຕາ. ອນຸຕ຺ຕາໂສ ອສມ຺ຠໂມ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນາຕິ ອລຊ຺ຊນາກາເຣນ ປາປານໍ ກຣຓຣສໍ ອຫິຣິກໍ, ອນຸຕ຺ຕາສາກາເຣນ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ ປາປໂຕ ອສງ຺ໂກຈນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ ອຕ຺ຕນິ, ປເຣສຸ ຈ ອຄາຣວປທຏ຺ຐານານິ. ຄາມສູກຣສ຺ສ ວິຍ ອສຸຈິໂຕ ກິເລສາສຸຈິໂຕ ອຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ອຫິຣິເກນ ໂຫຕິ, ສລຠສ຺ສ ວິຍ ອຄ຺ຄິໂຕ ປາປໂຕ ອນຸຕ຺ຕາໂສ ອໂນຕ຺ຕປ຺ເປນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໗໙. ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລຸພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອຠິຄິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ນ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ຕໍ. ອຠິສງ຺ໂຄ ອຠິມຸຂຠາເວນ ອາສຕ຺ຕິ. ອປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອວິຊຫນໍ, ທຸມ຺ໂມຈນີຍຕາ ວາ. ອສ຺ສາທທສ຺ສນໍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ. ‘‘ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຈ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໒, ໕໔, ໕໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໘໐. ຘມ຺ມສຠາວສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອທສ຺ສນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຠາໂວ. ອຎ຺ຎາຓໍ ຎາຓປຏິປກ຺ໂຂ. ສມ຺ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ ອສມ຺ປຏິເວໂຘ. ຍຖາ ຎາຓໍ ອາຣມ຺ມຓສຠາວໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ໂມຫສ຺ສ ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສຠາວຈ຺ຉາທນໍ. ອສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕິ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວາ ອສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ຘກຣຓໍ ອນ຺ຘກາໂຣ, ຕຖາ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອນ຺ຘກາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ.

໔໘໑. ມິຈ຺ຉາຕິ ຘມ຺ມສຠາວສ຺ສ ວິປຣີຕໍ, ນິຈ຺ຈາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຍນິໂສ ອຠິນິເວໂສ ອນຸປາຍາຠິນິເວໂສ ອຸປ຺ປຖາຠິນິເວໂສ. ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສນໍ ປຣາມາໂສ. ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫວເສນ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒, ໒໐໓; ໓.໒໗-໒໙) ອຠິນິວິສນໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ.

໔໘໒. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອຸທ຺ຘຕໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວາ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ອວູປສໂມຕິ ອສນ຺ນິສິນ຺ນອປ຺ປສນ຺ນຠາວມາຫ. ອນວຏ຺ຐານຣສນ຺ຕິ ຈລນກິຈ຺ຈໍ. ຠນ຺ຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິພ຺ຠມນາກາຣໍ. ເຈຕໂສ ອວູປສເມຕິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ປໂຍຊເນ ຠຸມ຺ມໍ, ອວູປສມປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ‘‘ອວູປສໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ເອກນ຺ຕນິຫີນຕາຍ ‘‘ອກຸສລຠາເວນ ຈ ລາມກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໘໓. ຖິນມິທ຺ຘເມຕ຺ຖ ອນິຍຕໍ, ນ ມານາທີຕິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອນິຍຕຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິຍຈິຕ຺ເຕ ປຐມາກຸສລໂຕ ວິເສໂສ.

ອນຸສ຺ສາຫນາວສີທນຠາເວນ ສໍຫຕຠາໂວ ຖິນໍ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຖິນໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ຖິນຕາ. ອສມຕ຺ຖຕາວິຆາຕວເສນ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ມິທ຺ຘໍ. ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ເອວ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເມຘິຕາ ວິຫຕສາມຕ຺ຖິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມິທ຺ຘນຕາ ມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສ຺ສາຫລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາຫປຏິປກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ. ວີຣິຍສ຺ສ ອວໂນທນໍ ຂິປນໍ ວີຣິຍາວໂນທນໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສໍສີທນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕສໍ ວາ ສໍສີທນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ສໍສີທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ຖິນມ຺ປິ ອກມ຺ມຎ຺ຎສຠາວເມວ, ຕໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ມິທ຺ຘໍ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຖິນໍ? ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ມິທ຺ຘໍ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒-໑໑໖໓) ຈ ອາທິນາ ອິເມສໍ ນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ໂຕ. ໂອນຫນໍ ວິຎ຺ຎາຓທ຺ວາຣານໍ ປິທຫນໍ. ລີນຕາ ລີນາກາໂຣ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓ ສງ຺ໂກໂຈ. ຍສ຺ມາ ຖິເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໍຫນນໍ ໂຫຕິ, ມິທ຺ເຘນ ປນ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ ວິຍ ຣູປກາຍສ຺ສາປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຈລາຍິການິທ຺ທໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ປຈລາຍິການິທ຺ທາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຕິ ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ, ອຘິກຸສລຘມ຺ເມສຸ ຈ ອໂຣຈນາ. ວິຊມ຺ຠິກາ ວິຊມ຺ຠນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ສໍກິເລສປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອຣຕິວິຊມ຺ຠິກາທີສູຕິ ຈ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕນ຺ທິອາທີນໍ ຄຫຓໍ. ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ປໂຍຊເນ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ອວເສສາ ໂສຬສ. ມາໂນ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຣເສວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏ຺ຐາເນ ຫິ ‘‘ສໍໂຍຊນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ສໍໂຍຊໂນ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາມຣາເຄນ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິເຆນ ຈ ມາໂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຠວຣາໂຄຕິ ຕໂຍເປເຕ ສກທາຄາມິໂນ ສໍໂຍຊນານໍ ສໍໂຍຊເນຫິ ທສວິຘາ ໂຍຊນາຕິ ທສ຺ສິຕາຍ ທສວິຘາຍ ໂຍຊນາຍ ‘‘ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ມານສໍໂຍຊນໍ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໔.໑) ວຕ຺ວາ ‘‘ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໔.໑) ຕຖາ ‘‘ມານສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ ໓.໔.໑) ວຕ຺ວາ ‘‘ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໔.໑) ຈ ເອວມາຄຕາຫິ ໂຍຊນາຫິ ມານສ຺ສ ອນິຍຕຠາໂວ ປກາສິໂຕ. ຍທິ ຫິ ມາໂນ ນິຍໂຕ ສິຍາ, ກາມຣາຄສ຺ສ ມານຣຫິຕາ ປວຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຠວຣາຄສ຺ສ. ເອວໍ ສຕິ ປຏ຺ຐາເນ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາມຣາເຄນ ໂຍຊນາ ນ ສິຍາ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍເຍວ ສິຍາ. ຠວຣາຄມູລິກາ ຈ ນ ສິຍາ. ເອວຎ຺ຈ ສໍໂຍຊນານໍ ສໍໂຍຊເນຫິ ອຏ຺ຐວິເຘນ ໂຍຊນາ ສິຍາ, ນ ທສວິເຘນ. ທສວິຘາວ ຈ ທສ຺ສິຕາຕິ. ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອຸຈ຺ຈໂຕ ນມນໍ ອຸນ຺ນຕິ. ອຸນ຺ນມນວເສເນວ ສໍປຄ຺ຄຫຣໂສ. ນ ວີຣິຍໍ ວິຍ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈສາຘເນ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນວເສນ. ໂອມານສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອວໍ ກຕ຺ວາ ຄຫຓມ຺ປິ ສມ຺ປຄ຺ຄຫຓວເສເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຘໂຊ, ອິຘ ປນ ເກຕຸ ວິຍາຕິ ເກຕຸ, ອຸຬາຣຕມາທິຠາໂວ. ຕໍ ເກຕຸຠາວສງ຺ຂາຕໍ ເກຕຸໍ ກາເມຕີຕິ ເກຕຸກມ຺ຍໍ, ຈິຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ເກຕຸກມ຺ຍໍ, ສາ ເກຕຸກມ຺ຍຕາ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສທິສີ ປວຕ຺ຕີຕິ ໂສ ທິຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕ຺ຕສິເນຫສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠປທຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາປິ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອາກຑ຺ຒຕິ.

໔໘໕. ທຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ ກຸຊ຺ຌນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ, ວິຣູປສໍສປ຺ປນກອນິຏ຺ຐຣູປສມຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຈ ວິສປ຺ປນຣໂສ. ກາຍສ຺ສ ວິຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວາປາທນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ. ທຸສ຺ສນໍ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ຈ ອຸປໂຠຄຜລກາເລສຸ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວິສສໍສຏ຺ຐປູຕິມຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໘໖. ຍໍ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ອິສ຺ສາກຣຓໍ, ສາ ອິສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິສ຺ສາຍນາ ອິສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸສູຍນໍ ອສຫນໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ເອວ. ອຠິຣຕິປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ອິສ຺ສາຍ ກິຈ຺ຈໍ, ນ ອຠິຣຕິຍາ ອຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຠິຣຕິຣສາ’’ຕິ.

໔໘໗. ມຈ຺ຉຣໂຍເຄນ ‘‘ມຈ຺ຉຣີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ມຈ຺ຉຣິສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມຈ຺ຉຣຠາໂວ ມຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປນ ມາ ອິທໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອຎ຺ເຎສໍ ໂຫຕຸ, ມຍ຺ຫເມວ ໂຫຕູຕິ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ຕໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈມານານິ ລກ຺ຂຓາທີນິ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສງ຺ໂກຈນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປເຣຫິ ອສາຘາຣຓຠາວກຣເຓນ ສງ຺ໂກຈນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ກຏຸກາກາຣຄຕິ ກຏຸກຎ຺ຈຸກຕາ. ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອາວາສາທິ.

໔໘໘. ກຸກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຕມ຺ປິ ກຸກຕເມວ. ເອວຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ມຍາ ນ ກຕໍ, ຕໍ ກຸກຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກຕາກຕານຸໂສຈນຣສ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ກຕາກຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ສຸຈຣິຕຎ຺ຈ ກຸກຕໍ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍສຫຈຣິຕຕາຍ ອິຘ ‘‘ກຸກຕ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຉາ ອນຸຕາປນໍ ວິພາຘນໍ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ. ຍຖາປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຕາກຕາກາຣວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕສ຺ສ ອນຸໂສຈນວເສນ ວິຣູປໍ ປຏິສຣຓໍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ. ປຣາຍຕ຺ຕຕາເຫຕຸຕາຍ ທາສພ຺ຍມິວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ທາສພ຺ເຍ ສຕິ ທາໂສ ປຣາຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ສຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ. ນ ຫິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ກຸສເລ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຖ ວາ ກຕາກຕາກຸສລກຸສລານຸໂສຈເນ ອາຍຕ຺ຕຕາຍ ຕທຸຠຍວເສນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ຕໍສມງ຺ຄີ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທາສພ຺ຍໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ.

ອນິຍເຕສຸ ອິສ຺ສາທີສຸ ຖິນມິທ຺ຘສມ຺ຠໂວວ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໔໙໐. ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕິມຕ຺ໂຕຕິ ຂຓຏ຺ຐິຕິມຕ຺ໂຕ. ‘‘ນິວາເຕ ທີປຈ຺ຈີນໍ ຐິຕິ ວິຍາ’’ຕິ ຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ວິຍ ສນ຺ຕານຏ຺ຐິຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ ນິຈ຺ຉຍາຠາເວນ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ເຈຕໂສ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕຕາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕິມຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸພ຺ພໂລ ສມາຘີ’’ຕິ. ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາຕິ ຈິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພຖາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຈິກິຈ຺ຉາຠາວໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ສໍສປ຺ປນວເສນ ເສຕີຕິ ສໍສໂຍ. ກມ຺ປນຣສາຕິ ນານາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ປນກິຈ຺ຈາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕາກາເຣ ເອວ ຐຕ຺ວາ ຠມຕີຕິ ເອກາຣມ຺ມຓສ຺ມິໍເຍວ ວິປ຺ຜນ຺ທນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປນ ຍທິປິ ຣູປາທີສຸ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນນຸ ໂຂ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ, ອຎ຺ຎໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ນານາຣມ຺ມເຓ ກມ຺ປນໍ ໂຫຕີຕິ. ອນິຈ຺ຉຍໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອນິຈ຺ຉຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອເນກໍສສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ນານາສຠາວສ຺ສ ຄຫຓາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອເນກໍສຄາຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

໔໙໑. ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓາປິ ວິປາກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ຫິ ກາມາວຈຣວິປາກາ’’ຕິ. ວິຣຕິໂຍປິ ວິປາເກສຸ ນ ສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນນຸ ເກສຸຈິ ວິປາເກສຸ ວິຣຕິໂຍປິ ສນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທາ ກຸສລາເຍວາຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ໂລກິຍວິປາເກສຸ ວິຣຕິໂຍ ນ ສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເຕສນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣາທິວິປາກວິຎ຺ຎາຓານໍ. ຊເນຕພ຺ພຊນກສມ຺ພນ຺ເຘ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ.

໔໙໒. ເຕຕິ ເຕ ອເຫຕຸກກິຣິຍສງ຺ຂາຣາ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລວິປາກມໂນຘາຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ສມານາ ອເຫຕຸກກິຣິຍມໂນຘາຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ໂສມນສ຺ສສຫຄຕສນ຺ຕີຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ສມານາ ຫສິຕຸປ຺ປາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕສນ຺ຕີຣຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ສມານາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ກຸສລ…ເປ… ສມານາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸທ຺ວເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຣິຍສພ຺ຠາວໂຕ ພລປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ໂຫຕິ ‘‘ວີຣິຍນ຺ຕໍ ພລ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຫິ ເອວ ອຣຫນ຺ຕານໍ ວິຣມນກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສຸ ວິຣຕິໂຍ ນ ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ວິຣຕິໂຍ’’ຕິ. ກາມາວຈຣສເຫຕຸກກິຣິຍສງ຺ຂາຣານໍ ກາມາວຈຣກຸສເລຫິ ວິຣຕິກໂຕ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ມຫຄ຺ຄເຕສຸ ປນ ຕາທິໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນປີ’’ຕິ, ຘມ຺ມໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕຕິ ສພ຺ພປກາເຣນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ອຕີຕາທິວິຠາຄກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຠິຘມ຺ມນ຺ໂຕຄຘມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ ເອວ, ເອກນ຺ຕອຠິຘມ຺ມນໂຍ ປນ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ປທຠາຊນີຍນເຍນາ’’ຕິ.

໔໙໓. ຠຄວຕາ ປນ ເອວໍ ຂນ຺ຘາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ອິມາຍປິ ປາຬິຍາ ວເສນ ຂນ຺ຘານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ອນິຍມທສ຺ສນໍ. ກິຎ຺ຈີຕິ ປກາຣເຠທໍ ອາມສິຕ຺ວາ ອນິຍມທສ຺ສນໍ. ອຸຠເຍນາປິ ອຕີຕໍ ວາ…ເປ… ສນ຺ຕິເກ ວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຍາທິສໍ ວາ ຕາທິສໍ ວາ ນປຸໍສກນິທ຺ເທສາຣຫໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສປຣິຍາທານ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທສາຣເຫສຸ ປສງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ອຕິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິຍມນຕ຺ຖໍ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປນ຺ຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ຈ ຍໍ-ສທ຺ທໍ ເອກໍ ປທໍ, ສນິປາຕໍ ກິໍ-ສທ຺ທຎ຺ຈ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຍເມກຕ຺ຖທີປນໂຕ ‘‘ປທທ຺ວເຍນາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ຣູປສ຺ສ. ອຕີຕາທິນາ ວິຠາຄໍ ອາຣຠຕິ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ.

໔໙໔. ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິສມຍຂຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ ອທ຺ຘາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕວເສນ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຕີຕໍ ນານ຺ວາຄເມຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒, ໒໗໕, ໒໗໖, ໒໗໗) ອທ຺ຘາວເສເນວ ອຕີຕາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘາ, ກຕເມ ຕໂຍ? ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໓) ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ອທ຺ຘາ ນິຣຸຕ຺ຕິປຖສຸຕ຺ຕວເສນ ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ຊາຕໍ…ເປ… ປາຕຸຠູຕໍ. ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໒) ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ຈ ອຕີຕານາຄຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕທຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຕີຕາທິໂກ ອທ຺ຘາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂສ ເອວ ອິຘາປິ ‘‘ອທ຺ຘາວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສີຕໍ ສີຕສ຺ສ ສຠາໂຄ, ຕຖາ ອຸຓ຺ຫໍ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍໍ ປນ ສີຕໍ, ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ສຣີເຣ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ເອກາກາຣໍ, ຕໍ ເອໂກ ອຸຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສຠາຄອຸຕຸໂນ ອເນກຕ຺ຕາ ເອກ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ເອວໍ ອາຫາເຣປິ. ເອກວີຖິເອກຊວນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຉຏ຺ຐທ຺ວາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຕິສມຍກຖາ ວິປສ຺ສການໍ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຖິຕາ. ຊນໂກ ເຫຕຸ, ອຸປຖມ຺ຠໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈໍ. ຍຖາ ພີຊສ຺ສ ອງ຺ກຸຣຸປ຺ປາທນໍ, ປຖວີອາທີນຎ຺ຈ ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ກມ຺ມສ຺ສ ກຏຕ຺ຕາຣູປວິປາກຸປ຺ປາທນໍ, ອາຫາຣາທີນໍ ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ກລາປສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຈ ຊນການໍ ກມ຺ມານນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠການຎ຺ຈ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕານໍ ກິຈ຺ຈໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຸຕຸອາທີນໍ ສຠາຄວິສຠາຄຕາສມ຺ຠວໂຕ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ກມ຺ມສ຺ສ ປນ ເອກຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ສຠາຄວິສຠາຄຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອວຕ຺ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທາ ປນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ພລວຕາ ອກຸສເລນ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ທຸພ຺ພເລນ ກຸສເລນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕິ. ທຸພ຺ພເລນ ຈ ອກຸສເລນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ພລວຕາ ກຸສເລນ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕີຕິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຣູປານມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ ວິສຠາຄຕາຕິ ເຕສມ຺ປິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິວິຠາໂຄ ສມ຺ຠວຕິ, ໂສ ປນ ນ ສພ຺ພກາລິໂກຕິ ນ ຄຫິໂຕ.

ຕໍຕໍສມຍນ຺ຕິ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕາທິໂກ ໂສ ໂສ ສມໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໍຕໍສມຍໍ, ຣູປໍ, ຕໍຕໍສມຍວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ຕໂຕ ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຣິຍາປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາຄຕໍ. ປຈ຺ຉາຕິ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ. ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕີຕໍ. ຍສ຺ສ ເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕີຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນຜລຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕີສຸປິ ຂເຓສຸ ປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ. ປຖວີອາທີນໍ ສນ຺ຘາຣຓາທິກໍ, ຜສ຺ສາທີນໍ ຜຸສນາທິກຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ສກິຈ຺ຈໍ, ສກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓກ຺ຂໂຓ ສກິຈ຺ຈກ຺ຂໂຓ, ສຫ ວາ ກິຈ຺ເຈນ ສກິຈ຺ຈໍ, ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກິຈ຺ຈໍ ຣູປໍ ວາ ອຣູປໍ ວາ ໂຫຕິ, ໂສ ສກິຈ຺ຈກ຺ຂໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂຓາທິກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນາຄຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອຕີຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອທ຺ຘາທີສຸ ວິຍ ເຠທາຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໍ. ອທ຺ຘາທິວເສນ ຫິ ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ອຕີຕາ ອຎ຺ເຎ ອນາຄຕາ ອຎ຺ເຎ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຂຓາທິວເສນ ປນ ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມໂຕ ເຠໂທ, ກາລໂຕ ເອວ ເຠໂທ. ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນາຄໂຕ, ຂຓຕ຺ຕເຍ ວຕ຺ຕມາໂນ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຕີໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາທິ ວິຍ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ອຕີຕມນາຄຕນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ.

໔໙໕. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ອປຣິຕຸສ຺ສມາເນນ ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ເຖວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສທ຺ທານໍ, ພຫິທ຺ຘາພາຫິຣສທ຺ທານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖເຠໂທ. ຕຖາ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສທ຺ໂທ ສປຣສນ຺ຕານິເກສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ພາຫິຣສທ຺ໂທ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສສນ຺ຕານິເກສ຺ເວວ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ພຫິທ຺ຘາສທ຺ໂທ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕິກເມວ, ປຣປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕພາຫິຣເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໙໖. ຫີນປຓີຕເຠໂທ ປຣິຍາຍໂຕ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕເທວ ສຸທສ຺ສີນໍ ຣູປໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ. ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຫີນໍ ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຍໍ ກຸສລວິປາກໍ, ຕໍ ປຓີຕໍ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອກຸສລວິປາໂກ ສຍໍ ອນິຏ຺ໂຐ ອນິຏ຺ເຐ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອິຏ຺ເຐ, ເອວໍ ກຸສລວິປາໂກປິ ສຍໍ ອິຏ຺ໂຐ ອິຏ຺ເຐ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອນິຏ຺ເຐ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອກຸສລກມ຺ມຊວເສນ ອນິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ວິຠຕ຺ຕາ, ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ອິຏ຺ຐເມວ. ກຸສລກມ຺ມຊວເສນ ອິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກຸສລກມ຺ມຊຎ຺ຫິ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ອິຏ຺ຐເມວາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໖) ຈ.

ຕຕ຺ຖ ມນາປານິປິ ການິຈິ ຫຕ຺ຖິຣູປາທີນິ ອກຸສລກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ສນ຺ຕິ, ນ ປນ ຕານິ ເຕສໍເຍວ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສຸຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຫິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກເຕນ ກຸສເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອກຸສເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຊານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ກມ຺ມກາຣກສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ໂຍຊນາຣຫາ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊໍ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ອິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ເຕນ ອກຸສລກມ຺ມຊມ຺ປິ ໂສຠນໍ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ອິຏ຺ຐເມວາຕິ.

ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສຣູປໍ ອມນາປໍ, ຍໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາວ ປລາຍນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຈ ເທວຕາຣູປໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຠາຍນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ຕໍ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ກຸສລວິປາກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ປນ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ ນ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິ ໂຫຕິ. ກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ປນ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາໂວ ວິຍ ອກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ຈ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຫຕ຺ຖິອາທີນມ຺ປິ ຫິ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓໍ, ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ປວຕ຺ເຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກຸສລວິປາກສ຺ສ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓນ ປນ ໂວມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ອປ຺ປກໍ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ພຫຸລໍ ອກຸສລວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ວິປາກໍ ປນ ນ ສກ຺ກາ ວຎ຺ເຈຕຸນ຺ຕິ ວິປາກວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິ, ຕໍ ຣູປາທິຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ກາມຄຸຓສທິສຕາຍ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຏ຺ຐາເນວ ຫິ ຣູປາທີນິ ‘‘ກາມຄຸຓາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໔-໑໖໕, ໑໗໗-໑໗໘, ໒໘໗; ໒.໑໕໕, ໒໘໐; ໓.໕໗, ໑໙໐; ສໍ. ນິ. ໕.໓໐) ວຸຕ຺ຕານິ. ກາມຄຸຓວິສຠາຄາ ວາ ຣູປາທໂຍ ‘‘ກາມຄຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອສິເວ ສິໂວຕິ ໂວຫາໂຣ ວິຍ, ສພ຺ພານິ ວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐານິ ຣູປາທີນິ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ກາມຄຸຓາ ເອວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຣູປາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓). ອຕິສເຍນ ປນ ກມນີຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕສຸ ກາມຄຸຓາຕິ ອິຏ຺ຐຣູປາທີນິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຠິເທເສນ ລກ຺ຂຓໂຕ ທູຣສນ຺ຕິກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກາສໂຕເປຕ຺ຖ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣສນ຺ຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣູປໍ ໂອກາສວເສນ ສນ຺ຕິເກ ນາມ, ກິຕ຺ຕກໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ທູເຣ ນາມ? ປກຕິກຖາຍ ກເຖນ຺ຕານໍ ທ຺ວາທສ ຫຕ຺ຖາ ສວນູປຈາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ສ ໂອຣໂຕ ສນ຺ຕິເກ, ປຣໂຕ ທູເຣ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມຣູປໍ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ທູເຣ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕິເກ ໂຫນ຺ຕໍ ປນ ໂອກາສໂຕວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕິ, ນ ລກ຺ຂຓໂຕ. ໂອຬາຣິກຣູປໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫນ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕິ, ທູເຣ ໂຫນ຺ຕໍ ໂອກາສໂຕວ ໂຫຕິ, ນ ລກ຺ຂຓໂຕ. ‘‘ອຸປາທາຍຸປາທາຍາ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປໍ ສນ຺ຕິເກ ນາມ, ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສາປິ ປຣສ຺ສ ທູເຣ. ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ, ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ທູເຣຕິ ເອວໍ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠປມຸຂປຣິເວຓສງ຺ຆາຣາມສີມາຄາມເຂຕ຺ຕຊນປທຣຊ຺ຊສມຸທ຺ທຈກ຺ກວາເຬສຸ ຕທນ຺ໂຕຄຕພຫິຄຕານໍ ວເສນ ທູຣສນ຺ຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໙໗. ຕເທກຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕໍ ເອກຊ຺ຌໍ ເອກໂຕ. ອຠິສໍຍູຫິຕ຺ວາຕິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ, ສມູຫໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ອຠິສງ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສງ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຣູປໍ…ເປ… ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຣູປຂນ຺ຘສທ຺ທານໍ ສມານາຘິກຣຓສມາສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ຣູປໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

໔໙໘. ຣາສິຠາວູປຄມເນນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ສນ຺ຕຕິວເສນ, ຂຓາທິວເສນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘາສມຍວເສນ ອຕີຕາທິວິຠາຄສ຺ສ ອວຈນໍ ສຸຂາທິວເສນ ຠິນ຺ນາຍ ອຕີຕາທິຠາວວຈນໂຕ. ນ ຫິ ສຸຂາ ເອວ ອທ຺ຘາວເສນ, ສມຍວເສນ ຈ ອຕີຕາທິກາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທຸກ຺ຂາ ເອວ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເອວ ຈ ກາຍິກເຈຕສິກາທິຠາເວນ ຠິນ຺ນາ, ເຕນ ເວທນາສມຸທາໂຍ ອທ຺ຘາສມຍວເສນ ອຕີຕາທິຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເວທເນກເທສາ ປນ ຄຍ຺ຫມານາ ສນ຺ຕຕິຂເຓຫິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຣຫນ຺ຕິ ຕຖາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເອກສນ຺ຕຕິຍໍ ປນ ສຸຂາທີສຸ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນສຸ ໂຍ ເຠໂທ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ເອກປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາກຏສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທິກາ ຕໍສຫິຕທ຺ວາຣາລມ຺ພນປ຺ປວຕ຺ຕາ, ອວິຈ຺ເຉເທນ ຕທຸປ຺ປາທເກກວິຘວິສຍສມາໂຍຄປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈ ສນ຺ຕຕິ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ຕສ຺ສາ ເຠທນ຺ຕຣໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ເຉທກຠາເວນ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ວາ ອຣູປຘມ຺ມາ ປຣິວຕ຺ຕເນເນວ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຕຕິຂຓວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກວິຘວິສຍສມາໂຍຄປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິວສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕສທ຺ຘາທິສຫິຕເວທນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຄຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໙໙. ສພ຺ຍາປາຣສອຸສ຺ສາຫສວິປາກຕາ ກຸສລາທີຫິ ຕີຫິປິ ສາຘາຣຓາຕິ ອສາຘາຣຓເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາວຊ຺ຊກິຣິຍເຫຕຸໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ຊກິຣິຍເຫຕຸໂຕຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິຄາຣຍ຺ຫກິຣິຍານິມິຕ຺ຕໂຕ. ກິເລສສນ຺ຕາປຠາວໂຕຕິ ກິເລສປຣິຬາເຫນ ສທຣຖຠາວໂຕ. ວູປສນ຺ຕສຠາວາຍ ກຸສລາຍ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກາ. ສພ຺ຍາປາຣໂຕຕິ ສອີຫໂຕ. ເຕນ ຍຖາ ປວຕ຺ຕມານາຍສ຺ສາ ວິປາເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ໂຕ ວິປາກຸປ຺ປາທນໂຍຄ຺ຍຕມາຫ. ສອຸສ຺ສາຫໂຕຕິ ສສຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕໍ. ສວິປາກໂຕຕິ ວິປາກສພ຺ຠາວໂຕ, ເຕນ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍນສ຺ສາ ວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ຕີຫິປິ ປເທຫິ ວິປາກຘມ຺ມຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ກາຍກມ຺ມາທິພ຺ຍາປາຣສພ຺ຠາວໂຕ ວາ ສພ຺ຍາປາຣໂຕ, ຊວນຸສ຺ສາຫວເສນ ສອຸສ຺ສາຫໂຕ, ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາວເສນ ສວິປາກໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິປາກໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ຕີປິ ກິຣິຍາ ກຸສລາ ວິຍ ສພ຺ຍາປາຣາ, ສອຸສ຺ສາຫາ ເອວ ຈ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕວາເຣ ‘‘ສວິປາກໂຕ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໂຕຕິ ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ສທຸກ຺ຂໂຕ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕຕິ ອນວຊ຺ຊກິຣິຍເຫຕຸໂຕ, ກິເລສສນ຺ຕາປາຠາວໂຕ, ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໂຕ ຈ ວູປສນ຺ຕວຸຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອກຸສລາຍ ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາສໂຕ. ຍຖາໂຍຄນ຺ຕິ ໂຍຄານຸຣູປໍ. ຕີສຸ ກາຣເຓສຸ ຍໍ ຍໍ ຍສ຺ສາ ຍສ຺ສາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕທນຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລາກຸສລເວທນາຫິ ວິປາກພ຺ຍາກຕາຍ ຕີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ໂອຬາຣິກາ. ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາຍ ສວິປາກໂຕ ສວິປາກຕາວິສິຏ຺ຐສພ຺ຍາປາຣສອຸສ຺ສາຫໂຕ ວາຕິ. ວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນາຕິ ວິປາກພ຺ຍາກຕາ ອພ຺ຍາປາຣໂຕ, ອນຸສ຺ສາຫໂຕ, ອວິປາກໂຕ ຈ ຕາຫິ ກຸສລາກຸສລເວທນາຫິ ສຸຂຸມາ. ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາ ອວິປາກໂຕ, ອວິປາກຕາວິສິຏ຺ຐສພ຺ຍາປາຣສອຸສ຺ສາຫໂຕ ວາຕິ ເອວໍ ກຸສລາກຸສລາຍ ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາເສນ. ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຫິ ກມ຺ມປຏິພິມ຺ພຠູຕາ ຈ ກາຍກມ຺ມາທິພ຺ຍາປາຣວິຣຫໂຕ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ວິປາກາ. ສອຸສ຺ສາຫາ ຈ ກິຣິຍາ ອວິປາກຘມ຺ມາ. ສວິປາກຘມ຺ມາ ຫິ ສຄພ຺ຠາ ວິຍ ໂອຬາຣິກາຕິ.

໕໐໐. ນິຣສ຺ສາທໂຕຕິ ອສ຺ສາທາຠາວໂຕ ສຸຂປຏິກ຺ເຂປໂຕ. ສວິປ຺ຜາຣໂຕຕິ ສປຣິປ຺ຜນ຺ທໂຕ, ອນຸປສນ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຠວນໂຕຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໂຕ. ສຸຂາຍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ນຕ຺ຖິ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ສາຕຕາ. ສນ຺ຕຕາທໂຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂຸເປກ຺ຂາສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ຍຖາໂຍຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກຏໂຕຕິ ສຸຂິໂຕ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ທິສ຺ວາປິ ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວິຠູຕຠາວໂຕ. ສາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ.

໕໐໑. ອສມາປນ຺ນສມາປນ຺ນ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຠູມິວເສນາປິ ເວທນານໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕຣາ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາ.

ໂອຆນິຍໂຕຕິ ໂອເຆຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ໂຍຄນິຍໂຕ, ຄນ຺ຖນິຍໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຄນ຺ໂຖວ ຄນ຺ຖນໍ, ຕສ຺ສ ຫິຕໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘນໂຕຕິ ຄນ຺ຖນິຍໍ. ເອວໍ ນີວຣຓິຍໍ, ອຸປາທານິຍຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສໍກິເລເສ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ສໍກິເລສໍ ວາ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ສໍກິເລສິກາ. ສາ ອນາສວາ.

໕໐໒. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາຍ. ສມ຺ເຠໂທຕິ ສງ຺ກໂຣ. ‘‘ໂອຬາຣິກາ, ສຸຂຸມາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ຊາຕິອາທິວເສນ ປຸນ ສຸຂຸໂມຬາຣິກຠາວາປຕ຺ຕິໂທໂສ ຍຖາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຣິຫຣິຕພ຺ໂພ. ຊາຕິວເສນ ສຸຂຸມາຍ ເວທນາຍ ສຠາວປຸຄ຺ຄລໂລກິຍວເສນ ໂອຬາຣິກຕໍ ປາຬິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຸຂາທໂຍປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຸສລາ ເວທນາ ຊາຕິວເສນ ໂອຬາຣິກາ, ສຠາວວເສນ ສຸຂຸມາ. ກຸສລຊ຺ຌານສຫຄຕາ ສຸຂາ ເວທນາ ຊາຕິວເສນ ໂອຬາຣິກາ, ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາຕິ ກຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ສຸຂຸມາຕິ ເອວມາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ‘‘ນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອເຕນ ຊາຕິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອໂວມິສ຺ສກາ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສມ຺ເຠທສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ອພ຺ຍາກຕມຸເຂນ, ເອວໍ ກຸສລາກຸສລມຸເຂນປິ, ຍຖາ ຈ ຊາຕິມຸເຂນ, ເອວໍ ສຠາວາທິມຸເຂນປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ.

ອິທານິ ຊາຕິອາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸປິ ມິໂຖ ອກຸສລາທີນໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ນິສ຺ສຍທຫນໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ໂທສສຫຄຕາຍ ປາກຏໍ ກຸຣູຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິຍຕາຕິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາເມນ ນິຍຕາ, ອານນ຺ຕຣິຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ກປ຺ປຕິຏ຺ຐນກວິປາກຕາຍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາ ເທວທຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ. ອສງ຺ຂາຣິກາ ສຠາວຕິຂິຓຕາຍ ໂອຬາຣິກາ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ໂອຬາຣິກາ. ສາປິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນິຍຕາ ໂອຬາຣິກາ, ຕໂຕ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາ, ຕໂຕ ອສງ຺ຂາຣິກາຕິ ຕິວິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍເຍວ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ’’ຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ໂທສສຫຄຕາ, ໂລຠສຫຄຕາຕິ ອເຠເທນ. ອກຸສລາ ພຫຸວິປາກາ ໂທສຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ໂອຬາຣິກາ. ຕຖາ ກຸສລາ ອປ຺ປວິປາກາ. ມນ຺ທໂທສຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ອປ຺ປວິປາກາ ສຸຂຸມາ. ຕຖາ ກຸສລາ ພຫຸວິປາກາ.

ໂອຬາຣິກສຸຂຸມນິກນ຺ຕິວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ກາມາວຈຣາທີນໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປນ ເອກນ຺ຕສຸຂຸມາວ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ວິຠາຄໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ. ຠາວນາມຍາປີຕິ ຠາວນາມຍາຍ ເຠທເນນ ທານສີລມຍານມ຺ປິ ເຠທນໍ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠາວນາຍ ປຄຸຓພລວກາລາທີສຸ ກທາຈິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນປິ ມນສິກາໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາວນາມຍາປິ ທຸເຫຕຸກາ’’ຕິ. ຕໍຕໍຠູມິວິປາກກິຣິຍາເວທນາສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກາມາວຈຣວິປາກາ ໂອຬາຣິກາ, ຣູປາວຈຣາ ສຸຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕຜລາ ເນຕພ຺ພໍ. ‘‘ກາມາວຈຣກິຣິຍາ ໂອຬາຣິກາ, ຣູປາວຈຣກິຣິຍາ ສຸຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ ກາມາວຈຣາ ຈ ‘‘ທານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ, ສີລາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນາ ເນຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ຊາຕິໂກຏ຺ຐາເສ ອຍໍ ວິຠາໂຄ, ເອວໍ ສຠາວໂກຏ຺ຐາສາທີສຸປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ຂາທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ວິຠາໂຄ ລກ຺ຂຓສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ໂອກາສວເສນ ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ສຸຂາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພາສຸ ຠູມີສຸ. ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ຍາ ຍາ ເວທນາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕທນຸຣູປໍ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ເວທນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນາປິ. ຫີນວຕ຺ຖຸກາຕິ ຫີນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກງ຺ຄຸຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເວທນາ ຫີນວຕ຺ຖຸກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ. ສາລິມໍໂສທນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຓີຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ ສຸຂຸມາຕິ.

໕໐໓. ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ສພ຺ພໍ ປາຬິຄຕິໍ ອາມສຕິ. ຊາຕິອາທິວເສນ ອສມານໂກຏ຺ຐາສຕາ ວິສຠາຄຕາ. ທຸກ຺ຂວິປາກຕາທິວເສນ ອສທິສກິຈ຺ຈຕາ ອສໍສຏ຺ຐຕາ, ນ ອສມ຺ປໂຍໂຄ. ຍທິ ສິຍາ, ທູຣວິປຣິຍາເຍນ ສນ຺ຕິກໍ ໂຫຕີຕິ ສໍສຏ຺ຐຕາ ສນ຺ຕິກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ເວທນາຍ ເວທນາສມ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖິ. ສນ຺ຕິກປທວຓ຺ຓນາຍ ຈ ‘‘ສຠາຄໂຕ ຈ ສຣິກ຺ຂໂຕ ຈາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສທິສສຠາວຕາ ອສຣິກ຺ຂຕາ. ສພ຺ພວາເຣສູຕິ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມເຠເທ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ສພ຺ເພສຸ ວາເຣສຸ. ຊາຕິອາທິວເສນ ສມານໂກຏ຺ຐາສຕາ ສຠາຄຕາ, ທຸກ຺ຂວິປາກຕາທິວເສນ ປນ ສທິສສຠາວຕາ ສຣິກ຺ຂຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອກຸສລາ ປນ…ເປ… ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ອິຕິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຕີຕາທິວິຠາເຄ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ກມາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໐໔. ເອຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕີຕາທິວິຠາເຄ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂໍ. ຎາຓເຠທຕ຺ຖນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາຣໍ ຎາຓປ຺ປເຠທຕ຺ຖໍ. ກມໂຕຕິ ເທສນາກ຺ກມໂຕ, ເຍນ ກາຣເຓນາຍໍ ເທສນາກ຺ກໂມ ກໂຕ, ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສໂຕຕິ ເຠທໂຕ, ຂນ຺ຘຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘວິຠາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນູນາຘິກໂຕຕິ ປຎ຺ຈຠາວໂຕ. ອຸປມາໂຕຕິ ອຸປມາຫິ ອຸປເມຕພ຺ພໂຕ. ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ ທ຺ວິຘາຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຎາເຓນ ປສ຺ສິຕພ຺ພໂຕ. ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕຕິ ຍຖາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ວິຠາວິນາຕິ ປຎ຺ຎວຕາ.

ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປຏິປາຏິ. ‘‘ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໘, ໙) ປຐມໍ ປຫາຕພ຺ພາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍໍ ປຫາຕພ຺ພາ ທຸຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປຫານກ຺ກໂມ. ສີລວິສຸທ຺ຘິໍ ປຏິປຊ຺ຊ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຕໂຕ ປຣາປີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລວິສຸທ຺ຘິ…ເປ… ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ, ອນຸປຸພ຺ພປຓີຕາ ຠູມິໂຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ອຍໍ ຠູມິກ຺ກໂມ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິໂກ (ວິຠ. ໓໕໕) ເອກກ຺ຂເຓປິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິສມ຺ຠວໂຕ ເທສນາກ຺ກໂມ ຈ. ທານກຖາທໂຍ ອນຸປຸພ຺ພຸກ຺ກໍສໂຕ ກຖິຕາ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ ປນ ທານາທີນໍ ອິຘ ເທສນາກ຺ກມວຈນໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິວວຕ຺ຖານເຫຕຸກຕາຍ ຫິ ‘‘ປຐມໍ ກລລໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໕; ກຖາ. ໖໙໒) ເທສນາປິ ສມານາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິກມຠາເວເນວ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານາຠາເວນ ປນ ອເນເກສໍ ວຈນານໍ ສຫປວຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ເຍນ ເກນຈິ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ ເທເສຕພ຺ພຕາຍ ເຕນ ເຕນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເທສນາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກໂມ ເທສນາກ຺ກໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຸພ຺ພາປຣິຍວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ປຐມໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໂຕ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍວວຕ຺ຖາເນນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພໂຕຕິ ຂນ຺ເຘສຸ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຫາຕພ຺ພຕາວ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປຫານກ຺ກໂມ. ສຕິ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ປຫາຕພ຺ພຕາຍ ປຫານກ຺ກເມນ ເນສໍ ເທສນາ ສິຍາ. ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນີຍໂຕຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ຈຕຸຠູມິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເວທນາທີນໍ ອນິຍຕຠູມິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິຍຕຠູມິການຎ຺ຫິ ຠູມິກ຺ກໂມ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ.

ອເຠເທນາຕິ ຣູປາທີນໍ ເຠທໍ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓນ. ອຕ຺ຕຄາຫປຕິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຄາຫສງ຺ຂາເຕ ທິຏ຺ໂຐເຆ ນິປຕິຕໍ. ສມູຫຆນວິນິພ຺ໂຠຄທສ຺ສເນນາຕິ ຣູປໂຕ ອຣູປໍ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ຣູປາຣູປສມູເຫ ຆນວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊນທສ຺ສເນນ. ຈກ຺ຂຸອາທີນມ຺ປິ ວິສຍຠູຕນ຺ຕິ ເອກເທເສນ ສມຸທາຍຠູຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ວທຕິ. ຍາ ເອຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐໍ, ອນິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຣູປໍ ສໍເວເທຕິ, ອຍໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຣູປສໍເວທນິກໍ ເວທນໍ ເທເສສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕອນິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕານມ຺ປິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕາກາເຣ ວິສເຍ ອຠິສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາວເສນ ອຠິສງ຺ຂາຣເກ’’ຕິ. ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ປາກໂຏ, ນ ຕຖາ ເວທນາທີນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນາທີນໍ ນິສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ປ. ໑-໒), ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໖໒), ຉທ຺ວາຣາຘິປຕິ ຣາຊາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໑ ເອຣກປຕ຺ຖນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຘິປຕິ.

໕໐໕. ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ສາສວໍ ອຸປາທານິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອນາສວານໍ ຘມ຺ມານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຕໍສຠາວຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ນ ອນາສວຣູປນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ.

ອນາສວາວ ຂນ຺ເຘສຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ອນາສວາ ຂນ຺ເຘສ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ສພ຺ເພເປເຕ ຂນ຺ຘາປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາປິ.

໕໐໖. ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ສຠາເຄນ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄໂຫ ສພ຺ພສງ຺ຂຕສຠາເຄກສງ຺ຄໂຫ. ສຠາຄສຠາເວນ ຫິ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣຸປ຺ປນາທິສາມຎ຺ເຎນ ສມານໂກຏ຺ຐາສາ ສຠາຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສຸ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ຈໍ ອາຍູຫນຣສາຍ ເຈຕນາຍ ພລວນ຺ຕິ ສາ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎ ຈ ຣຸປ຺ປນາທິວິເສສລກ຺ຂຓຣຫິຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓສາມຎ຺ເຎນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຜຸສນາທໂຍ ປນ ສຠາວາ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘສທ຺ທວຈນີຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມສຠາວຎ຺ຎຸນາ ຕຖາຄເຕນ ຜສ຺ສກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ສສ຺ສຕວາທາ ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມ ເອວ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສ຺ສາຍ ປຏິຈ຺ຈ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫສ຺ສ ເອຕປ຺ປຣມຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອເຕນ ຈ ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ຂນ຺ເຘ ເອວ ນິສ຺ສາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຂນ຺ຘນິພ຺ພານວຊ຺ຊສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ ຘມ຺ມຊາຕມາຫ. ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘສທ຺ທວຈນີຍານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ນ ປຎ຺ເຈວາຕິ ໂຈທນໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸມາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ຕທວໂຣຘໂຕ’’ຕິ.

໕໐໗. ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິວາສຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ເວທນາຍ ອາພາຘກຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣຄາຫິກາ ຕໍຕໍສງ຺ກປ຺ປມູລຠູຕາ ສຎ຺ຎາ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ປິຕ຺ຕາທິ ວິຍ ໂຣຄສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຸຕຸໂຠຊນວິສມຕາວິສມປຣິຫາຣາທິ ວິຍ ມູລກາຣຓໍ ນິທານໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕາ ເຈຕສິກາຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຄິລານູປມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຏ຺ຐໂຣຄວໂຕ ສິນິຍ຺ຫນໍ ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ວິຍ ພາລສ຺ສ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທນາທຸກ຺ຂາວຫາ ອສປ຺ປາຍເສວນສທິສີ. ເວທນຕ຺ຕາຍາຕິ ເວທນາສຠາວຕ຺ຖໍ, ເວທນຕ຺ຕລາຠາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓຏ຺ຐານຕາຍ, ໂຠຊນາຘາຣຕາຍ ຈ ຈາຣກູປມໍ, ຠາຊນູປມຎ຺ຈ ຣູປໍ. ສຸຠສຎ຺ຎາທິວເສນ ເວທນາກາຣຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ, ເວທນາໂຠຊນສ຺ສ ຉາທາປນໂຕ ຈ ອປຣາຘູປມາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນູປມາ ຈ ສຎ຺ຎາ. ເວທນາເຫຕຸໂຕ ກາຣຓກາຣກູປໂມ, ປຣິເວສກູປໂມ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຠຕ຺ຕກາໂຣ ເອວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຣິວິສຕີຕິ ປຣິເວສກຄ຺ຄຫຓໍ. ເວທນາຍ ວິພາຘິຕພ຺ພໂຕ, ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຈ ອປຣາຘິກູປມໍ, ຠຸຎ຺ຊກູປມຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐໘. ‘‘ປຎ຺ຈ ວຘກາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກາຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາສີວິສູປເມ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ວຘກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ຠາໂຣຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ຠາຣສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ຠາຣາຕິ, ‘‘ອຕີຕມ຺ປາຫໍ ອທ຺ຘານໍ ເອວເມວ ຣູເປນ ຂຊ຺ຊິໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູເປນ ຂຊ຺ຊາມິ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ອຠິນນ຺ເທຍ຺ຍໍ, ອນາຄຕມ຺ປາຫໍ ອທ຺ຘານໍ ເອວເມວ ຣູເປນ ຂຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ…ເປ… ຂຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ຂຊ຺ຊນີຍປຣິຍາເຍ ຂາທກາຕິ, ‘‘ໂສ ອນິຈ຺ຈໍ ຣູປໍ ‘ອນິຈ຺ຈໍ ຣູປ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໕) ຍມກສຸຕ຺ເຕ ອນິຈ຺ຈາທິກາຕິ. ຍທິປິ ‘‘ອິຘ ປນ ສພ຺ເພເປເຕ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຂນ຺ຘາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ພາຫຸລ຺ເລນ ປນ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິວິຈາໂຣ ເຫໂສຕິ.

ເຜຓປິຓ຺ໂຑ ວິຍາຕິອາທີສຸ ຣູປາທີນໍ ເອວໍ ເຜຓປິຓ຺ຑາທິສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຍຖາ ເຜຓປິຓ຺ໂຑ ນິສ຺ສາໂຣ ປຣິທຸພ຺ພໂລ ອຄຍ຺ຫຸປໂຄ; ຄຫິໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ, ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ໂທ ອເນກສນ຺ຘິສງ຺ຆຏິໂຕ ພຫູນໍ ປາຓການໍ ອາວາໂສ ອນຸປຸພ຺ພູປຈິໂຕ ສພ຺ພາວຕ຺ຖນິປາຕີ ອວສ຺ສໍເຠທີ, ເອວໍ ຣູປມ຺ປິ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ນິສ຺ສາຣໍ ເຜຄ຺ຄຸ ວິຍ, ສຸຂຠຎ຺ຊນີຍໂຕ ທຸພ຺ພລໍ, ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ຘຸວນ຺ຕິ ວາ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຄຫິຕມ຺ປິ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ພຫຸຉິທ຺ທໍ ອສີຕິສຕສນ຺ຘິສງ຺ຆຏິຕໍ ອເນກກິມິກຸລາວາສໍ ກລລາທິວເສນ ອນຸປຸພ຺ພູປຈິຕໍ ກລລກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພາສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ວິນສ຺ສຕິ, ອວສ຺ສເມວ ຈ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໙໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ກມາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ) ປນ ປຣິມທ຺ທນາສຫນເມວ ອຸປມູປເມຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຍຖາ ປຸພ຺ພຸໂຬ ນິສ຺ສາໂຣ ປຣິທຸພ຺ພໂລ ອຄຍ຺ຫຸປໂຄ, ຄຫິໂຕປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ, ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ, ຕຖາ ເວທນາປິ. ຍຖາ ຈ ປຸພ຺ພຸໂຬ, ອຸທກຕລໍ, ອຸທກພິນ຺ທຸໍ, ອຸທກຊລ຺ລິກໍ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຸຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຫຓວາຕຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາຣຓານິ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຍຕິ, ເອວໍ ເວທນາປິ ວຕ຺ຖຸໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ, ກິເລສຊລ຺ລໍ, ຜສ຺ສສງ຺ຆຏ຺ຏນຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາຣຓານິ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຸທກຕເລ ພິນ຺ທຸນິປາຕຊນິໂຕ ວາໂຕ ອຸທກຊລ຺ລິກສງ຺ຂາຕໍ ອຸທກລສິກໍ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຸຏໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຸຬໍ ນາມ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓາປາຖຄມນຊນິໂຕ ຜສ຺ໂສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກິເລສຊລ຺ລໍ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເວທນໍ ນາມ ກໂຣຕິ. ອິທຎ຺ຈ ກິເລເສຫິ ມູລກາຣຓຠູເຕຫິ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສາທນຠູເຕຫິ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຄຕໍ ເວທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ອູເນຫິປິ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ອິຘ ມຸຫຸຕ຺ຕຣມຓີຍຕາ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຍຖາ ປນ ມຣີຈິກາ ອສາຣາ ອຄຍ຺ຫຸປຄາ. ນ ຫິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຕຸໍ ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ວາ ຠາຊນໍ ວາ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ສຎ຺ຎາປິ ອສາຣາ ອຄຍ຺ຫຸປຄາ. ຍຖາ ຈ ມຣີຈິກາ ວິປ຺ຜນ຺ທມານາ ສຎ຺ຊາຕູມິເວຄາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕີ ມຫາຊນໍ ວິປ຺ປລມ຺ເພຕິ, ເອວໍ ສຎ຺ຎາປິ ‘‘ນີລໍ ປີຕໍ ທີຆໍ ຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມານາ ສຠາວມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠໍ ສຸຂໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ໂລກໍ ວິປ຺ປລມ຺ເພຕິ.

ຍຖາ ກທລິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອສາໂຣ ອຄຍ຺ຫຸປໂຄ. ນ ຫິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຄປານສີອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປເນຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອຸປນີຕມ຺ປິ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ພຫຸວຏ຺ຏິສໂມຘາໂນ ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ອສາໂຣ ອຄຍ຺ຫຸປໂຄ. ນ ຫິ ຕໍ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຄຫິຕມ຺ປິ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ພຫຸຘມ຺ມສໂມຘາໂນ ຈ. ອຎ຺ຎເທວ ຫິ ຜສ຺ສສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ເຈຕນາທີນໍ, ເຕ ປນ ສພ຺ເພ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍຖາ ຈ ມາຍາ ອສາຣາ ອຄຍ຺ຫຸປຄາ. ນ ຫິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອິຕ຺ຕຣາ ລຫຸປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ອມຓິອາທິເມວ ມຓິອາທິຣູເປນ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ມຫາຊນໍ ວຎ຺ເຈຕິ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອສາຣໍ ອິຕ຺ຕຣໍ ລຫຸປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວິຍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວິຍ, ຐິຕໍ ວິຍ, ນິສິນ຺ນໍ ວິຍ ຈ ກຕ຺ວາ ຄາຫາເປຕິ, ອຎ຺ຎເທວ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຄມເນ, ອຎ຺ຎໍ ຄມນາທີສູຕິ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມາຍາສທິສໍ.

ປຎ຺ຈປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອສຸຠາທິສຠາວາ ເອວ ສໍກິເລສາສຸຈິວຕ຺ຖຸຠາວາທິໂຕຕິ ອສຸຠາທິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ເອວ, ຕຖາປິ ກຕ຺ຖຈິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓີໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕຸວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານກຣາຕິ ເຕສໍ ໂຄຈຣຠາເວນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອສຸຠາທິຠາເວນ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໕໐໙. ຂນ຺ເຘຫິ ນ ວິຫຎ຺ຎຕິ ປຣິວິທິຕສຠາວຕ຺ຕາ. ວິປສ຺ສໂກປິ ເຕສໍ ວິປຕ຺ຕິຍໍ ນ ທຸກ຺ຂມາປຊ຺ຊຕິ, ຂີຓາສເວສຸ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ອາຍຕິມ຺ປິ ຂນ຺ເຘຫິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕີຕິ.

ກພຬີກາຣາຫາຣໍ ປຣິຊານາຕີຕິ ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໖,໕໗) ວຈນໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຣູເປ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສມຸທຍຠູເຕ ກພຬີກາຣາຫາເຣປິ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຣູປໍ ປນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກພຬີກາຣາຫາຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ຕສ຺ສ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສີ ໂຫຕີຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຕເຍ ສິຊ຺ຌນ຺ເຕ ອິເມ ວິປລ຺ລາສາທໂຍ ວິຘມີຍນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາມຣາຄຠູຕໍ ອຠິຊ຺ຌໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອສຸຠານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ກາມຣາຄປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ກາມຣາຄມຸເຂນ ວາ ສພ຺ພໂລຠປ຺ປຫານໍ ວທຕິ. ນ ອຸປາທິຍຕິ ນ ຄຓ຺ຫຕິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໓໙; ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວທນາຍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຜສ຺ສາຫາເຣປິ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຫາຣປຣິຊານເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜສ຺ສປຣິຊານນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເວທນາຍ ທຸກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສເນນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສໍ ປຊຫຕິ. ສຸຂຕ຺ຖເມວ ຠວປຕ຺ຖນາ ໂຫຕີຕິ ເວທນາຍ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຠໂວຆໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຠວໂຍເຄນ ວິສໍຍຸຊ຺ຊຕິ. ຠວາສເວນ ຈ ອນາສໂວ ໂຫຕິ, ສພ຺ພເວທນໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣນ ອປຸພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ, ສຸຂໍ ວາ ວິນາສິຕໍ ນ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙) ອາຆາຕວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໂຕ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖໍ ຠິນ຺ທຕິ. ‘‘ສຸຂພຫຸເລ ສຸຄຕິຠເວ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຄສີລໂຄວຕາທີຫິ ສຸທ຺ຘິໍ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສຸຂປຕ຺ຖນາວເສເນວ ປຣາມສຕີຕິ ເວທນາຍ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫນ຺ໂຕປິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ນ ອຸປາທິຍຕິ.

ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎາ ປນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຣ ອນຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕີເຣຕິ ຈາຕິ ‘‘ສຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາເຣ…ເປ… ປຣິຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຣ ອນຕ຺ຕາຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິມູລກຕ຺ຕາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ ວິຍ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິໂຍປິ ວິຘມຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ໂຐຆໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ…ເປ… ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ ນ ອຸປາທິຍຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ຕິສ຺ໂສປິ ອນຸປສ຺ສນາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກນ຺ໂຕ ຕີຫິປິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ວິຎ຺ຎາຓາຫາຣໍ ປຣິຊານາຕິ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສໍ ປຊຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫພາຫຸລ຺ລໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິຎ຺ຎາເຓ ຆນຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ໂຊຆໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອວິຊ຺ຊາໂຍເຄນ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາສເວນ ອນາສໂວ ຈ ໂຫຕິ. ໂມຫພເລເນວ ສີລພ຺ພຕປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ‘‘ສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ຖໍ ຠິນ຺ທຕິ.

‘‘ຍຎ຺ຈ ໂຂ ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຈ຺ຈຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຕິປິ, ມໂນ ອິຕິປິ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອິຕິປິ, ຕຕ຺ຣາສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນາລໍ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ, ນາລໍ ວິຣຊ຺ຊິຕຸໍ, ນາລໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕຸໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) –

ວຈນໂຕ ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ອຸປາທິຍຕິ, ເອວໍ ຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ນ ອຸປາທິຍຕີຕິ.

ເອວໍ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວິປລ຺ລາສາທິສກລສໍກິເລສວິຘມນຸປາຍຠາວໂຕ ເອວໍ ວິປຸລຸທຍໍ. ວຘກາທິວເສນາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກວຘກາທິວເສນ. ປສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຎາຓທສ຺ສເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍ.

ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ຈຸທ຺ທສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໕. ອາຍຕນຘາຕຸນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອາຍຕນວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໑໐. ‘‘ຂນ຺ຘາຍຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ‘‘ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉເທນາຫ ‘‘ທ຺ວາທສາຍຕນານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣໂຕ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ຈກ຺ຂາຍຕນນ຺ຕິອາທິ ເນສໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ.

ອຕ຺ໂຖ ນາມ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ຠາວຕ຺ໂຖ ປນ ລກ຺ຂຓເມວ. ໂສ ປນ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທຸວິໂຘ – ອສາຘາຣໂຓ ສາຘາຣໂຓຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສາຘາຣໂຓ ຈກ຺ຂາທິສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ສາຘາຣໂຓ ອາຍຕນສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທ຺ວາທສນ຺ນມ຺ປິ ສມານຕ຺ຕາ.

ເຕສຸ ອສາຘາຣຓໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິເສສໂຕ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິເສສໂຕຕິ ວິເສສຕ຺ຖໂຕ, ຈກ຺ຂາທິສທ຺ທຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາເທຕີຕິ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຘຸໍ ຈກ຺ຂຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຣສສາຍນຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂຂ ປນ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣູປາຣາມໍ ຣູປຣຕໍ ຣູປສມ຺ມຸທິຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໙) ວຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ. ສຕິປິ ໂສຕາທີນໍ ສທ຺ທາຣາມຕາທິຠາເວ ໂຍ ‘‘ຍໍ ຈກ຺ຂຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໕໙໗) ປາຬິຍໍ, ‘‘ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໐໐; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໓໓) ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖວິເສໂສ, ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ເອວ ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ ຄວາທີສຸ ໂຄສທ຺ທາທິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓສິທ຺ຘສ຺ສ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຫິ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສມວິສມວິຠາວນເມວ ອາຈິກ຺ຂນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວາ ຘາຕູນໍ ວິຠາວນຕ຺ຖຕາ ຈ ຈກ຺ຂຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຣຕ຺ຕທຸຏ຺ຐາທິກາເລສຸ ກກຓ຺ຏກຣູປໍ ວິຍ, ອຸທ຺ທຣູປໍ ວິຍ ຈ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຣູປໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ຣູປຍຕິ ຣູປມິວ ປກາສໍ ກໂຣຕິ, ສວິຄ຺ຄຫມິວ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕ຺ຖາຣຓໍ ວາ ຣູປສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາຣຓຎ຺ຈ ປກາສນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປກາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວາ ຘາຕູນໍ ປກາສນຕ຺ໂຖ ເອວ ຣູປສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຓ຺ຓວາຈກສ຺ສ ຣູປສທ຺ທສ຺ສ ຣູປຍຕີຕິ ນິພ຺ພຈນໍ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘວາຈກສ຺ສ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ອຸທາຫຣີຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ວຈນສທ຺ໂທ ເອວ ຄຫິໂຕ ສິຍາ, ນ ຈ ວຈນສທ຺ໂທ ເອເວຕ຺ຖ ສທ຺ໂທ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພປິ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ. ສປ຺ປຕີຕິ ສເກຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສປ຺ປີຍຕິ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ ຄມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສູຈຍຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໍ ອປາກຏໍ ຄນ຺ຘວເສນ ‘‘ອິທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ, ທຸຄ຺ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປກາເສຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ປຸປ຺ຜາທິວຕ຺ຖຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຖິ, ຈມ຺ປກາທິຜລມຕ຺ຖິ, ອມ຺ພາທີ’’ຕິ ເປສຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣສຄ຺ຄຫຓມູລກຕ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓສ຺ສ ຊີວິຕເຫຕຸມ຺ຫິ ອາຫາຣຣເສ ນິນ຺ນຕາຍ ຊີວິຕໍ ອວ຺ຫຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍຕິ ວິເສເສນ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣິຍເຫຕຸຠາວໍ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ກາມຣາຄນິທານກມ຺ມຊນິເຕສຸ, ກາມຣາຄສ຺ສ ຈ ວິເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ຆານຊິວ຺ຫາກາເຍສຸ ກາຍສ຺ສ ວິເສສຕຣສາສວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເຕນ ຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສຸຂໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ເມຖຸນມ຺ປິ ເສວນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸກາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ພລວກາມາສວາທິເຫຕຸຠາວໂຕ ວິເສເສນ ສາສວາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຸນາຕີຕິ ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ວິຍ, ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນເຕ ອິຕິ ວາ ມໂນ, ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ເຍ ວິເສສລກ຺ຂເຓນ ອາຍຕນສທ຺ທປຣາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຕ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ມໂນໂຄຈຣຠູຕາ ຘມ຺ມາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂເຓເນວ ເອກາຍຕນຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ໂອຬາຣິກວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓມນນສງ຺ຂາເຕຫິ ວິສຍວິສຍີຠາເວຫິ ປຸຣິມານິ ປາກຏານິ, ຕຖາ ອປາກຏາ ຈ ອຎ຺ເຎ ມໂນໂຄຈຣາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ນ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ. ຘາຣີຍນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຣູເປນ ອວຘາຣີຍນ຺ຕີຕິ ວາ ຘມ຺ມາ. ຍຖາ ຫິ ຣູປາທໂຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ອສາຘາຣຓໂຕ ເອວ ຍຖາສກໍ ສຠາວໂຕ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ນ ເອວເມເຕ, ເອເຕ ປນ ອເນກຘມ຺ມຠາວໂຕ, ສາຘາຣຓໂຕ, ສຠາວສາມຎ຺ຎໂຕປິ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ.

໕໑໑. ເສນ ເສນາຕິ ສເກນ ສເກນ. ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຸຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວາຍມນ຺ຕີຕິ ອຸສ຺ສຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ຈ ອຕ຺ເຖ ອາຍຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຍຕນານີຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ອາຍຕນສທ຺ໂທ, ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກ ຘມ຺ເມ. ເຕ ຫິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓສຸ ອຍນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຍາ. ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ລີນານິ ອປາກຏານິ ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຕ຺ຖເຣນ຺ຕິ ປາກຏານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ. ນ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອາຍຕນໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ ອສ຺ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ຈກ຺ຂາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

໕໑໒. ເອວໍ ອວຍວເຠທວເສນ ອາຍຕນສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໂຕປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສາຘຸຜລຠຣິຕຕາຍ, ອປຣິສ຺ສຍຕາຍ ຈ ມໂນຣມ຺ເມ.

ຕຕ຺ຖ ນິວສນ຺ຕີຕິ ນິວສນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓຣຕນາທີນິ ນິວຸຕ຺ຖານິ ວິຍ ອາກິຓ຺ຓານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂສ ປເທໂສ ເຕສໍ ອາກໂຣ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຈກ຺ຂາທີສູຕິ ເຕ ເຕສໍ ອາກໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ…ເປ… ອາກໂຣ’’ຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ມໂນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ເຕສໍ ທ຺ວາຣຠາໂວ ນິສ຺ສຍຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຫຸຕ຺ວາ ເອວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ອເນເກ ເອກຊ຺ຌໍ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານາ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວເສນ ສໂມສຣຓໂຕ’’ຕິ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ອນາຄຕທ຺ເຘ ວິຊ຺ຊມານຕາເລໂສປິ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຎ຺ໂຊ ນຕ຺ຖິ ອນາຄເຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໐). ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ເຕສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ເອວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຈກ຺ຂາທິເກ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸປຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຍທຄ຺ເຄນ ວາ ເຕ ເຕສໍ ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠູຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຍຠາວມນ຺ຕເຣນ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ອາຘາຣາເຘຍ຺ຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠາເວນາ’’ຕິ. ພ຺ຍຕິເຣກປຘານຕາຍ ກາຣຓລກ຺ຂຓສ຺ສ ‘‘ເຕສໍ ອຠາເວ ອຠາວໂຕ’’ ອິຈ຺ເຈວາຫ, ນ ‘‘ຠາເວ ຠາວໂຕ’’ຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອາຍຕນໂຕ ອາຍານໍ ຕນນໂຕ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ນິວາສຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອຕ຺ເຖນ. ຘມ຺ມາຍຕນປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ເຕ ພຫູ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈກຣາຕິ ‘‘ຘມ຺ມາ ຈ ເຕ ອາຍຕນຎ຺ຈາ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ.

໕໑໓. ຕຖາ ຕຖາ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ລກ຺ຂຓໍ, ສຠາໂວ.

ຕາວຠາວໂຕຕິ ຕຕ຺ຕກໂຕ, ເຕນ ອນູນາຘິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາທສາຍຕນວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວາ ອຘິກຠາວໂຕ ໂຈທນາ ນຕ຺ຖິ, ສລກ຺ຂຓຘາຣຓໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອູນໂຈທນາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທໂຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຠວງ຺ຄມນສງ຺ຂາໂຕຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈລິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄມນສງ຺ຂາໂຕ. ຈລນວເສນ ຠວງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ເອວ ອາວຊ຺ຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ກາຣຓຠູຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວງ຺ຄມນສງ຺ຂາໂຕ…ເປ… ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອສາຘາຣຓໍ. ສຕິປິ ອສາຘາຣຓຠາເວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ທ຺ວາຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາຍຕເນນ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວຫິ ວາ ອສາຘາຣຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໑໔. ເຍຠຸຍ຺ຍສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທີຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມາທີສຸ ອຍຸຕ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນິ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກສ຺ສຈິ ເອກາທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ຍມ. ອຏ຺ຐ. ອາຍຕນຍມກ ໑໘-໒໑). ຕສ຺ມາ ອາຍຕນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ຕາວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ປຫານກ຺ກໂມ ກຸສລາພ຺ຍາກຕານໍ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອກຸສລານໍ ເອກຈ຺ຈອພ຺ຍາກຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນີຍໂຕ, ນ ຠູມິກ຺ກໂມ ອຑ຺ເຒກາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ເອກນ຺ຕກາມາວຈຣຕ຺ຕາ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ຈຕຸຠູມິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ຈາຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຫີ’’ຕິ ເອເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາເວນ, ວິສຍີຠາເວນ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕສຸປິ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ເພສຸ ປາກຏຕ຺ຕາ ປຐມຕຣໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ເທສິຕນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ຆານາຍຕນາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫຸປກາຣຕ຺ຕາຠາເວນ ຈກ຺ຂຸໂສເຕຫິ ປຸຣິມຕຣໍ ອເທເສຕພ຺ພານິ, ສຫ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອເກນ ກເມນ ເທເສຕພ຺ພານີຕິ ຆານາທິກ຺ກເມນ ເທສິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎຖາປິ ຫິ ເທສິເຕສຸ ນ ນ ສກ຺ກາ ໂຈເທຕຸໍ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ໂພເຘຕພ຺ພານິ ນ ເທເສຕຸນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ວາ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຸປາກຏານີຕິ, ມນາຍຕນໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຸນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ…ເປ… ກິຎ຺ຈິ ຍາວ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມເຓສຸປິ ອຸປາທາຣູປາຣມ຺ມຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕໂຕ ຠູຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ອຸປາທາຣູປາຣມ຺ມເຓສຸປິ ທູຣຕເຣ ທູເຣ, ສີຆຕຣໍ ສີຆຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນທີປນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ຈກ຺ຂຸໂສຕທ຺ວຍຎ຺ຫິ ທູຣໂຄຈຣນ຺ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ຈກ຺ຂຸ ທູຣຕຣໂຄຈຣນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຫິ ທູຣຕເຣ ນທີໂສຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ໂສຕປຏິຆາຕສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ຆານຊິວ຺ຫາສຸປິ ຆານໍ ສີຆຕຣວຸຕ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣໂຕ ຐປິຕມຕ຺ຕສ຺ສປິ ໂຠຊນສ຺ສ ຄນ຺ໂຘ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ຍຖາຐານໍ ວາ ເຕສໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຣີເຣ ສພ຺ພຸປຣິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ອໂຘ ໂສຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ອໂຘ ຆານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ອໂຘ ຊິວ຺ຫາຍ, ຕຖາ ກາຍສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ, ມໂນ ປນ ອຣູປິຠາວໂຕ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍຕໍໂຄຈຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ພາຫິຣາຍຕນານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ເອວມ຺ປິ ອິເມສໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຄຈໂຣ ວິສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຄຈຣວິສໂຍ, ມໂນ. ກສ຺ສ ປນ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສ ວິສໂຍ? ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ. ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓສ຺ສ ວວຕ຺ຖິຕຠາວໂຕ ສວິຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເອເຕນ ຈກ຺ຂາທິອນນ຺ຕຣໍ ຣູປາທິວຈນສ຺ສ ຈ ກາຣຓມາຫ.

໕໑໕. ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຄຓນສງ຺ຄຫວເສນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຊາຕິວເສນາຕິ ຈກ຺ຂຸຠາວສມານຕາວເສນ. ປຈ຺ຈຍເຠໂທ ກມ຺ມາທິເຠໂທ. ທານາທິປາຓາຕິປາຕາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຈ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣານໍ, ພາຫິຣານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍານໍ ເຠເທນ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຠິນ຺ນໍ ວິສທິສໍ ໂຫຕີຕິ. ນິຣຍາທິໂກ, ອປທາທິຄຕິນານາກຣຓຎ຺ຈ ຄຕິເຠໂທ ຄຕີນໍ, ຄຕີສຸ ວາ ເຠໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິໂກ, ຂຕ຺ຕິຍາທິໂກ ຈ ນິກາຍເຠໂທ. ຕໍຕໍສຕ຺ຕສນ຺ຕານເຠໂທ ປຸຄ຺ຄລເຠໂທ. ຍາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ໂສ ເອວ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ເຠໂທ ຕາທິສເຠທານາຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ຕໂຕ ມນາຍຕນສ຺ສ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ຌານວິຣຫິຕໍ ນາມ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ເອກາສີຕິຍາ ໂລກິຍຈິຕ຺ເຕສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອກວີສຸຕ຺ຕຣສຕປ຺ປເຠທຎ຺ຈາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖູຕິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸ. ຕປ຺ປເຠເທນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທໍ. ປຏິປທາ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຌານາຘິປຕິຠູມິອາຣມ຺ມຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນີລໍ ນີລສ຺ສ ສຠາຄໍ, ອຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄໍ. ປຈ຺ຈໂຍ ກມ຺ມາທິ. ຕຕ຺ຖາປິ ກຸສລສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ, ສີຕອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຈ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທິສທ຺ເທນ ຄຕິນິກາຍເຠໂທ. ສຠາວນານຕ຺ຕເຠທໂຕຕິ ສຸຂາ ທຸກ຺ຂາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ເອວມາທິໂກ ສຠາວເຠໂທ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສຊາຕິ ເອວມາທິກໍ ນານຕ຺ຕໍ.

໕໑໖. ‘‘ອນາຄມນໂຕ ອນິຄ຺ຄມນໂຕ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸ ອວິຊ຺ຊມານສຣູປຕ຺ຕາ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຸໂຕຈິ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຍໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘໍ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓປິ ອິຕ຺ຕຣກາລຕາຍ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ສປຣິປ຺ຜນ຺ທກິຣິຍາວເສນ ອີຫນໍ ອີຫາ, ຈິນ຺ຕນວເສນ ພ຺ຍາປາຣນໍ ພ຺ຍາປາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນໍ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອີຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ ຕານີ’’ຕິອາທິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ອີຫາ ຈ ໂຫຕິ ພ຺ຍາປາໂຣ ຈາຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ. ຘມ຺ມຕາວາຕິ ສຠາໂວ ເອວ, ກາຣຓສມຕ຺ຖຕາ ວາ ອີຫາພ຺ຍາປາຣຣຫິຕານໍ ທ຺ວາຣາທິຠາໂວ ຘມ຺ມຕາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມ຺ຠວນວິເສສນໍ ຍໍ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ສຸຎ຺ໂຎ ຄາໂມຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ເນຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ວຈນໂຕ ສຸຎ຺ຎຄາໂມ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອນ຺ນປານສຫິຕນ຺ຕິ ຄຫິເຕ ສຸຎ຺ຎຄາເມ ຍໍ ຍເທວ ຠາຊນໍ ປຣາມສີຍຕິ, ຕໍ ຕໍ ຣິຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣາມສີຍຕິ, ເອວໍ ຘຸວາທິຠາເວນ ຄຫິຕານິ ໂຍນິໂສ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານານິ ຣິຕ຺ຕກາເນວ ເອຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາວວິຣຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຈກ຺ຂາທິທ຺ວາເຣສຸ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສຸປ຺ປາທກຠາເວນ ຣູປາທີນິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຠິຆາຕການີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຫິສຸສຸມາຣປກ຺ຂີກຸກ຺ກຸຣສິງ຺ຄາລມກ຺ກຏາ ຉ ປາຓກາ. ວິສມພິລາກາສຄາມສຸສານວນານິ ເຕສໍ ໂຄຈຣາ. ຕຕ຺ຖ ວິສມາທິອຊ຺ຌາສເຍຫິ ຈກ຺ຂາທີຫິ ວິສມຠາວພິລາກາສຄາມສຸສານສນ຺ນິສ຺ສິຕສທິສູປາທິນ຺ນຘມ຺ມວນຠາເວຫິ ອຠິຣມິຕຕ຺ຕາ ຣູປາທີນໍ ວິສມາທິສທິສຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ອາຍຕນານໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂວຓ຺ຓນາ.

ຘາຕຸວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໑໗. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ກາມໍ ຣູປາໂລກມນສິກາຣາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓາ, ເຕ ປນ ສາຘາຣຓກາຣຓໍ, ຈກ຺ຂຸ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ເຠຣິສທ຺ໂທ, ຍວງ຺ກຸໂຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣາສາຘາຣຓໍ, ນີລາທິສພ຺ພຣູປສາຘາຣຓຎ຺ຈາຕິ ສາມິຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ວິທຫຕີຕິ ເອວໍ ເອວຎ຺ຈ ຕຍາ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິນິຍຸຎ຺ຊມານໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິທຫຕີຕິ ຈ ຘາຕ຺ວຕ຺ໂຖ ເອວ ວິສິຏ຺ໂຐ ອຸປສຄ຺ເຄນ ທີປີຍຕີຕິ ວິນາປິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ຘາຕູຕິ ເອສ ສທ຺ໂທ ຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຠາວກຣຓາຘິກຣເຓສຸ ຈ ຘາຕຸສທ຺ທສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຈາປິ ເຕ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘາຕຸໂຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ນ ວິທຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ວິຘໍເສນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂລກິຍາ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ອວຕ຺ຖິຕາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ ອສໍກິຓ຺ຓາ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຘາຕຸໂຍ ສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ພີຊຠູຕາ ເສລາທໂຍ. ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາສຸ ຘາຕູສຸ ໂຍ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕທນຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລກິຍາ ຫິ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວເສນ ເຈຕໍ ຍຖາສມ຺ຠວຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ຘາຕຸວເສນ. ກາມໍ ປຎ຺ຈປິ ອຕ຺ຖາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕຖາປິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍທາ ກຕ຺ຕຸວຈນິຈ຺ຉາ, ນ ຕທາ ກມ຺ມຠາໂວ. ຍທາ ປນ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາ, ນ ຕທາ ກຕ຺ຕຸຠາໂວ. ເອວໍ ເສເສສຸປີຕິ ຍຖາສມ຺ຠວຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ຈກ຺ຂາທີສູ’’ຕິອາທິ.

໕໑໘. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘາຕຸໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຘາຕີຕິ ຘາຕູຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ຘາຣຓຕ຺ໂຖ ຘາ-ສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖປິ ຈາຍໍ ປຸຣິເມນ ອສທິໂສ ວິຘານຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ. ນິສ຺ສຕ຺ຕສຠາວມຕ຺ຕຘາຣຓຎ຺ຈ ຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘາຕຸໂຍ ວິຍ ຘາຕຸໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສີຫສທ຺ໂທ ວິຍ ເກສຣິມ຺ຫິ ນິຣຸຬ຺ຫາ ປຸຣິເສ ເສລາວຍເວສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຎາຓຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ ຎາຓເຎຍ຺ຍານິ, ເຕສໍ ອວຍວາ ຕປ຺ປເຠທຠູຕາ ຘາຕຸໂຍ ຎາຓເຎຍ຺ຍາວຍວາ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓປ຺ປເຠໂທ ຘມ຺ມຘາຕຸເອກເທໂສ, ເຎຍ຺ຍປ຺ປເຠໂທ ອຏ຺ຐາຣສາປີຕິ ຎາຓເຎຍ຺ຍາວຍວມຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ຎາເຓນ ຎາຕພ຺ໂພ ສຠາໂວ ອວິປຣີໂຕ ຘາຕຸສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຎາຓເຎຍ຺ໂຍ, ນ ທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫເກຫິ ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ຎາຓເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອວຍວາ ຈກ຺ຂາທໂຍ, ວິສຠາຄລກ຺ຂຓາວຍເວສຸ ຣສາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ຕາທິເສສຸ ອຎ຺ຎາວຍເວສຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣສາທີສຸ ວິຍ ວາ ຈກ຺ຂາທີສຸປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ເອວ. ‘‘ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕປທຕ຺ເຖ ຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຉ ຘາຕຸໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉຘາຕຸໂຣ. ໂຍ ໂລເກ ປຸຣິໂສຕິ ຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຉຘາຕຸໂຣ ຉນ຺ນໍ ປຖວີອາທີນໍ ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕານໍ ສຠາວານໍ ສມຸທາຍມຕ຺ໂຕ, ນ ເອຕ຺ຖ ຊີໂວ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໙. ຈກ຺ຂາທີນໍ ກໂມ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເຘເກກສ຺ມິໍ ຕິເກ ຕິຓ຺ຓໍ ຘາຕູນໍ ກມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸຜລານຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖານວເສນາ’’ຕິ. ເຫຕຸຜລານໍ ອນຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖານໍ ເຫຕຸຜລຠາໂວ ເອວ, ມໂນຘມ຺ມຘາຕູນຎ຺ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກິຣິຍມໂນຘາຕຸ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ວິປາກມໂນຘາຕຸ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິນາປິ, ອິຕຣສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ຈ, ຘມ຺ມຘາຕຸ ປນ ເວທນາທິກາ ສຫຊາຕາ ສຫຊາຕາທິນາ, ອສຫຊາຕາ ອນນ຺ຕຣາທິນາ, ອຸປນິສ຺ສເຍນ, ອາຣມ຺ມຓາທິນາ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທ຺ວາຣຠູຕມໂນວເສນ ວາ. ທ຺ວາຣຠູຕມໂນປິ ຫິ ສຸຕ຺ເຕສຸ ມໂນຘາຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວາ ມໂນຘາຕຸຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຜລນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕູ’’ຕິອາທິ.

໕໒໐. ສພ຺ພາສໍ ວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອາຠາຘາຕຸອາທີນໍ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ຘາຕູນໍ ວເສນ. ອປຣມຕ຺ຖສຠາວສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສຠາເວສຸ ນ ກທາຈິ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານານ’’ນ຺ຕິ.

ຈນ຺ທາຠາສູຣິຍາຠາທິກາ ວຓ຺ຓນິຠາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປຘາຕຸເຍວ ຫິ ອາຠາຘາຕູ’’ຕິ. ຣູປາທິປຏິພທ຺ຘາຕິ ຣາຄວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣູປາທໂຍ ເອວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕິປິ ຣາຄວຕ຺ຖຸຠາເວ ກຸສລວິປາກາຣມ຺ມຓໍ ສຸຠຘາຕູຕິ ທຸຕິໂຍ ວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສສາຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ຘາຕຸທ຺ວຍນິໂຣຘມຕ຺ຕນ຺ຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ນິໂຣຘມຕ຺ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນິໂຣຘຠາວໂຕ. ຕທຎ຺ຎວິຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ ວິຍ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸມໂນຘາຕູນໍ ນິໂຣໂຘ ສມາປຕ຺ຕິພລສິທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ.

‘‘ຘມ຺ມຘາຕຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກາມຘາຕຸຍາ ຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກາມຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ວາ ກາມຄຸໂຓປສໍຫິໂຕ. ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເຍ ເອຕສ຺ມິໍ ອວີຈິປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ໂອກາເສ. ໂອຄາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ອໂຘຠາເຄ ຈ ໂອກາເສ ຈຣນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈຣນ຺ຕາປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ເອວ ຐາເນ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ.

ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸ ຘມ຺ມຘາຕຸ ເອວ ວິຕກ຺ກປກ຺ເຂ. ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ທານມຍປຸຎ຺ຎກິຣິຍໂຕ, ສີລມຍປຸຎ຺ຎກິຣິຍໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມາ ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ. ວິຫິໍສາຘາຕຸ ເຈຕນາ, ປຣວິເຫຐນຈ຺ຉນ຺ໂທ ວາ. ອວິຫິໍສາ ກຣຸຓາ.

ຫີນາຕິ ຫີຬິຕາ. ປຓີຕາຕິ ສມ຺ຠາວິຕາ. ‘‘ນາຕິຫີຬິຕາ ນາຕິສມ຺ຠາວິຕາ ມຊ຺ຌິມາ’’ຕິ ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ ຫີນທຸກໂຕ ເອວ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມາ ຘາຕຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸໂຠປີຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ.

ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຍທິປິ ຉວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຕສ຺ສ ປຸເຣຈາຣິກປຈ຺ຉາຈາຣິກຕ຺ຕາ ມໂນຘາຕຸ ຄຫິຕາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ສງ຺ເຂໂປເຍວາ’’ຕິ. ອເນເກສໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີນໍ, ຕາສຸ ຈ ເອເກກິສ຺ສາ ນານປ຺ປກາຣຕາຍ ນານາຘາຕູນໍ ວເສນ ອເນກຘາຕຸ ນານາຘາຕຸ ໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸປ຺ປເຠທມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ.

໕໒໑. ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຠເທນາຕິ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕໍ, ເກສຸຈິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມໂນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຠເທນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເກວເລນ ຘາຕຸສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ວິຊານນສຠາວສ຺ສ ປເຠທວຈນໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສທ຺ເທນ ຈ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກຣິຍມາເນ ທ຺ເວ ມໂນຄຫຓານິ ນ ກາຕພ຺ພານິ. ນ ຫິ ທ຺ເວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ ສນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣາ ວາ ມໂນຘາຕຸຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ…ເປ… ກາຍມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸມໂນຘາຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄ ທ຺ວນ຺ທສມາສາຠາວໂຕ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ສິຍາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ຎາຓມໂນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸເຠເທນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕວາທິໂນ ຕສ຺ສ ເອກເມກສ຺ສ ອຕ຺ຕສ຺ສ ອທ຺ວຍຕໍ, ນິຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ຈ ປເວເທນ຺ຕີຕິ ອເນກຕານິຈ຺ຈຕາປກາສນໍ ເຕສໍ ຊີວສຎ຺ຎາສມູຫນນາຍ ໂຫຕິ. ຂນ຺ຘາຍຕນເທສນາ ສງ຺ເຂປເທສນາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາ, ຕທຸຠຍໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຍໍ ອນຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາ ຘາຕຸເທສນາ. ອຠິຘມ຺ເມ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ (ວິຠ. ໑໗໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ ຘາຕຸເທສນາ ອຕິສງ຺ເຂປເທສນາ, ອາຠາຘາຕຸອາທີນໍ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸອນ຺ຕານໍ ວເສນ ເທເສຕພ຺ພາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣເທສນາ, ຕທຸຠຍໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຍໍ ອນຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາ.

ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ສທ຺ຘມ຺ມເຕຊສາ ວິຫຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມເຕຊວິຫຕໍ.

໕໒໒. ສງ຺ຂໂຕຕິ ຄຓນໂຕ. ຊາຕິໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ອຖ ວາ ຊາຕິໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາໂທ’’ຕິ. ວີສຕິ ຘມ຺ມາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເວທນາທີນໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ. ເສສກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕວິຎ຺ຎາຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຍາກຕາເປກ຺ຂາຍ ເສສຄ຺ຄຫຓໍ, ກຸສລາກຸສລໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ອຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ.

໕໒໓. ຕາ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸອາທໂຍ ປຎ຺ຈປິ.

ປຸຣິເມເຫວາຕິ ອນນ຺ຕຣາທີຫິ ເອວ. ຊວນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ປນ ຊວນມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ປນ ສຫຊາໂຕ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫຊາຕ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອວິຄຕາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຍຖາຣຫໍ ເຫຕຸອຘິປຕິກມ຺ມວິປາກາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍຌານມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອກຈ຺ຈາ ຈ ຘມ຺ມຘາຕຸ ສຸຂຸມຣູປນິພ຺ພານປ຺ປກາຣາ, ຍາ ຈ ສມ຺ປໂຍຄານນ຺ຕຣຠາວາທີນໍ ອຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓ ໂຍຄ຺ຍາ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິປາກວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມໂນທ຺ວາຣິກາ ປນ ວິປາກາປິ ຕທາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເອກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມຘາຕຸໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ເອກຈ຺ຈາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ກາມາວຈຣກຸສລໍ ກາມາວຈຣກິຣິຍໍ ອຠິຎ຺ຎາທ຺ວຍໍ ອາຣຸປ຺ປທ຺ວຍນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ປນ ເອກຈ຺ຈາ ຘມ຺ມຘາຕຸ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸອາທີນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຘມ຺ມໂຕ ອຕິເຣເກປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອາໂລກາທໂຍຕິ ອາໂລໂກ ນາມ ສູຣິຍາໂລກາທິ. ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ເສສານິປິ.

ວິວຣໍ ນາມ ວິເສສໂຕ ໂສຕພິລໍ. ວາຍຸ ຄນ຺ຘູປສໍຫຣຓກວາໂຕ. ອາໂປ ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕອາຫາຣສ຺ສ ເຕມນກອຸທກໍ. ປຖວີ ກາຍປ຺ປສາທສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ປຖວີຘາຕຸ. ຠວງ຺ຄມນໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈລິຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ມນສິກາໂຣ ອາວຊ຺ຊນມນສິກາໂຣ.

໕໒໔. ອວິເສສໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາກາຣສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາ ເອວາ’’ຕິ. ວິເສສໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິວິຈາໂຣ ເອໂສຕິ ‘‘ສງ຺ຂຕາ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວິວິຕ຺ຕໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ໂຕນາມ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ອປຣນ຺ໂຕ ນາມ ອນາຄໂຕ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸໂຍ ສຠາວວິວິຕ຺ຕາ ອນຸປລພ຺ຠມານສຠາວຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ ວາ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທໂຍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ອປຣນ຺ໂຕ ວໂຍ ຕໂຕ ປຣໍ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວິວິຕ຺ຕໂຕຕິ ປາກາຠາວໂຕ ວິທ຺ຘໍສາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເຠຣິຕລໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸທາຕຸ ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ອາທາສຕລາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍນ຺ຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ຕໍ. ຈກ຺ກຍຏ຺ຐີຕິ ຕິລມນ຺ຖໍ ອາຫ. ໂສ ຫິ ອຈກ຺ກພນ຺ໂຘປິ ຕໍສທິສຕາຍ ຈກ຺ກຍຏ຺ຐີຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຈກ຺ກພນ຺ຘເມວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາຫິ ຈ ອຸປມາຫິ ນິຊ຺ຊີວານ. ເຠຣິຕລທຓ຺ຑາທີນໍ ສມາໂຍເຄ, ນິຊ຺ຊີວານໍ ສທ຺ທາທີນໍ ວິຍ ນິຊ຺ຊີວານໍ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນໍ ສມາໂຍເຄ ນິຊ຺ຊີວານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ກາຣຓຜລານໍ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕໍ, ກາຣກເວທກວິຣຫຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍາຕິ ນິຊ຺ຊີວສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເກຈິ ນິຊ຺ຊີວາ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໂນຘາຕຸເຍວ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຂຓໍ ອນຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ຂຓ ອນຕິວຕ຺ຕນ຺ຕານໍເຍວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອວິຊ຺ຊມານາຍປິ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາຠິສນ຺ຘິຍໍ ອນນ຺ຕຣປຸພ຺ພກາລາປຣກາລຕາຍ ປຸເຣຈຣານຸຈຣາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຉນ຺ນຎ຺ຫິ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອເນການນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາໂວ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕາຠາວໂຕ ອນນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິປິ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍາ, ຉຬາຣມ຺ມຓສນ຺ນິຘາເນ ມນສິກາຣມນ຺ຕເຣນາປິ ຉຬາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ ສິຍາ, ນ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທສ຺ສນາທິອນນ຺ຕຣໍ ສວນາທີນໍ ອຠາໂວ ວິຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ນ ທສ຺ສນາທີນິ, ນ ຈ ທສ຺ສນາທິອນນ຺ຕຣໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠວງ຺ຄສ຺ສ, ທສ຺ສນາທີນຎ຺ຈ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສນາທີນິ, ທສ຺ສນາທີນໍ ອນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ສວນາທີນິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ທສ຺ສນາທີນໍ, ປນ ສນ຺ຕີຣມຓສ຺ສ ຈ ອຠິນ຺ນວິສຍຕາຍ ທສ຺ສນາທິອນນ຺ຕຣໍ ນ ມນາວິຎ຺ຎາຓທາຕຸ ໂຫຕີຕິ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ນິຍຕານິຍຕວິສຍານໍ ຠິນ຺ນວິສຍຠາວຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ຍທິ ຈ ທສ຺ສນາທິອນນ຺ຕຣໍ ກາຈິ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ສາປິ ທສ຺ສນາທິທ຺ວາຣຕາຍ ທສ຺ສນາທິວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ເອວ ສິຍາ, ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ, ຕໂຕ ຈ ທສ຺ສນາທິກິຈ຺ຈວິຘຸຣໍ ຈິນ຺ຕນໍ ມນນນ຺ຕິ ມໂນທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ມນນກິຈ຺ຈາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ວິຍ ທສ຺ສນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຕທນນ຺ຕຣສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາຍປິ ທສ຺ສນວິຎ຺ຎາຓຠາວໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ.

ຍຖາ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ມໂນຘາຕຸ, ຕໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເອວໍ ທສ຺ສນວິຎ຺ຎາຓຘາຕານນ຺ຕຣໍ ມໂນຘາຕຸ, ຕໂຕ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ມໂນຘາຕຸຍາ ທສ຺ສນຘາຕຸຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍຖາ ຫິ ມນໂສ ນິພ຺ພິເສສາວຕ຺ຖາ ມນນມຕ຺ຕຕາຍ ມໂນຘາຕຸ, ເອວໍ ທສ຺ສນສ຺ສ ນິພ຺ພິເສສາວຕ຺ຖາ ທສ຺ສນມຕ຺ຕຕາຍ ທສ຺ສນຘາຕຸ ສິຍາ. ຕຎ຺ຈ ຈກ຺ຂູວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປວິສຍນ຺ຕິ ສທ຺ທາທິວິສຍາໂຠຄາຠາວໂຕ ສວນວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວ. ຕໂຕ ຈ ຣູປາຣມ຺ມຓປສຸຕເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສິຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິຍ ທສ຺ສນວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ສມານວຕ຺ຖຸຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ວິຍ ອຸເປກ຺ຂາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ, ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈ ພ຺ຍວຘາຍິກາ ມໂນຘາຕຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ຈສ຺ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິຍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຕາ ອທສ຺ສນາທິອມນນຕາ, ອຕ ໂຂ ມນນກິຈ຺ຈາວິເສສໂຕ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສຠາຄຕາ. ມໂນ ຫິ ຫທຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕມາໂນ ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕານໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມາໂນ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອຸສຸມມຕ຺ເຕ ມນນມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ, ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘ ຈ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອຸສຸມມຕ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ປຈ຺ຈຍານຸຣູປປວຕ຺ຕິການິ ຈ ມນນມຕ຺ຕານິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏິຆສຎ຺ຎາສຫຄຕານຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມນປຏິຆາຕຊຕາຍ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ມນນລກ຺ຂຓິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິຈິນ຺ຕນາສມ຺ຠູຕຕາຍ ຕທນຸຣູປາຈິນ຺ຕນາ. ຕສ຺ມາ ອຠິນິປາຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍສພເລນ ຠວງ຺ຄລກ຺ຂຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈລນາວຕ຺ຖໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມານໍ ຈິນ຺ຕນາວິເສສວິຣຫໂຕ ອຠິນິປາຕານຸຄຸຓໍ ຈິນ຺ຕນາວສານໍ ມນນມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ທສ຺ສນາທິປິ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍໍ ຂຓໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານໍ ອຕ຺ຕານຸຄຸຓໍ ຈິນ຺ຕນາມນນສມຎ຺ຎາວິຣຫໂຕ ທສ຺ສນາທິອຠິນິປາຕວິເສສວິຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕຠາວາທິນາ ສມານໍ ຈິນ຺ຕນາທິມນນມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸກິຈ຺ເຈຫິ ຕໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓກາຍສງ຺ຄຫິຕາປິ ມໂນຘາຕຸ ມໂນທ຺ວາຣນິກ຺ຂມປເວສຠູຕາ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣມນສິກາຣຕພ຺ພິສຍສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາເວນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸເຣຈຣາ, ອນຸຈຣາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ປນາຍໍ ສຕິປິ ວິຎ຺ຎາຓຠາເວ ມນໂສ ສມ຺ຠູຍ ວິສິຏ຺ຐມນນກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ຘາຕຸຠາວສາມຎ຺ເຎນ ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ຈ ເຫຕຸນາ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐໂຍຄໂຕ ມໂນມຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓກາຍສງ຺ຄໂຫປິ ຈສ຺ສາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ. ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎາເຓຫິ ປນ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ຈ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມໂນຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ປນ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວິເສສນໍ ມໂນຄຫຓໍ. ຘາຕຸວິເສສນຕ຺ເຖ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຄ຺ຄຫເຓ ວິຎ຺ຎາຓວິເສສນໍ ທ຺ວາຣຠູຕມໂນທສ຺ສນເມວາຕິ ທ຺ວາຣສມຎ຺ຎາຣຫຕ຺ຕາ ນ ມໂນຘາຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ມໂນທ຺ວາຣນ຺ໂຕຄຘໍ, ນ ຈ ທສ຺ສນາທິປຸເຣຈຣານຸຈຣນ຺ຕິ ມນໂສ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ, ມນໂສ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຈ ມໂນທ຺ວາຣສມຎ຺ຎາຣຫໍ, ສວິເສສຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ມນນກິຈ຺ຈໍ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິ ມຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ໂລປມນ຺ຕເຣນ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຊີວຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສລ຺ລມິວ ສູລມິວ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາສມາໂຍຄໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເວທນາສລ຺ລສູລໂຍຄາຕິ ເວທນາສງ຺ຂາຕສລ຺ລສູລໂຍຄໂຕ. ອາຕຸຣາ ວິຍາຕິ ເຕນ ອາຕຸຣິຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ວິຍ. ອາສາເຍວ ທຸກ຺ຂໍ ອາສາທຸກ຺ຂໍ, ອາສາວິຆາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ວາ. ສຎ຺ຎາ ຫິ ອສຸຠາທິກມ຺ປິ ສຸຠາທິໂຕ ສຊ຺ຊານນ຺ຕີ ອາສໍ, ຕສ຺ສາ ຈ ວິຆາຕໍ ອາສີສິຕສຸຠາທິອສິທ຺ຘິຍາ ຊເນຕີຕິ. ວນມິໂຄ ຕິຓປຸຣິສໍ ປຸຣິໂສຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຍຖາຠູຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໂກ, ຕຖາ ສຎ຺ຎາປີຕິ ອາຫ ‘‘ວນມິໂຄ ວິຍາ’’ຕິ. ກມ຺ມປຘານາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປກ຺ຂິປນໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕິທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘໂຕຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມາເນນ ຊາຕິທຸກ຺ເຂນ ອນຸພນ຺ຘຕາ. ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ ຫິ ຊາຕິທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ປທຸມໍ ວິຍ ທິສ຺ສມານໍ ຂຸຣຈກ຺ກໍ ວິຍ ຣູປມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິອາທິຠາເວນ ທິສ຺ສມານໍ ນານາວິຘຸປທ຺ທວໍ ຊເນຕິ. ສພ຺ເພ ອນຕ຺ຖາ ຣາຄາທໂຍ, ຊາຕິອາທໂຍ ຈ ວິສຍຠູຕາ, ອນຸປສນ຺ຕາ, ສປ຺ປຏິຠຍາ ຈາຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອມຕາທິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວວຕ຺ຖານາຠາໂວ ‘‘ອິທເມວ ອິມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ນິຍມາຠາໂວ, ເຕນ ຍຖາ ອຣຎ຺ຎມກ຺ກໂຏ ເກນຈິ ອນິວາຣິໂຕ ຄຫິຕໍ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂສາຂໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕມ຺ປິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອນວຏ຺ຐິໂຕ ປຣິພ຺ຠມຕິ, ເອວໍ ຄຫິຕໍ ເອກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ, ຕມ຺ປິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຕາ, ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ ຈ ມກ຺ກຏສມານຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐິເວຘວິທ຺ໂຘປິ ອຸປ຺ປຖໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທຸຏ຺ຐສ຺ໂສ ອສ຺ສຂຬຸງ຺ໂກ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂຕຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອິຈ຺ຉິຕາຣມ຺ມເຓ ນິປາຕິຠາວໂຕ. ນານາເວສຘາຣີ ຣງ຺ຄນໂຏ.

ອາຍຕນທາຕຸນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ປນ຺ນຣສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໖. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໒໕. ພາວີສຕີຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິອາທິ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣຠາເວ ຕໍທ຺ວາຣິເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອິນ຺ທຠາວໍ ປຣມິສ຺ສຣຠາວໍ ກາຣຍຕີຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຕ ຣູປຄ຺ຄຫເຓ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວຕ຺ເຕຕິ, ເຕ ຈ ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍທ຺ວາເຣ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ. ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ວິຊານນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອິຕ຺ຖິຠາວລກ຺ຂເຓ, ປຣິສຠາວລກ຺ຂເຓ, ອນຸປາລນລກ຺ຂເຓ, ສຸຂລກ຺ຂເຓ, ທຸກ຺ຂລກ຺ຂເຓ, ໂສມນສ຺ສລກ຺ຂເຓ, ໂທມນສ຺ສລກ຺ຂເຓ, ອຸເປກ຺ຂາລກ຺ຂເຓ, ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ, ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂເຓ, ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂເຓ, ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓ, ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ, ອນຎ຺ຎາຕໍ ຎສ຺ສາມີຕິ ປວຕ຺ເຕ ຊານນລກ຺ຂເຓ, ຎາຕານໍ ເອວ ຘມ຺ມານໍ ປຸນ ອາຊານເນ ອຎ຺ຎາຕາວິຠາເວ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ວິຊານິຍາຕິ ວິຊາເນຍ຺ຍ. ຠູມິໂຕ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິປຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຕາວຕ຺ວໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປນ ຕາວຕ຺ວໍ ປຣໂຕ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອສມ຺ມສນຸປຄານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ.

ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ອນຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎາຕໍ ນ ອຘິຄຕໍ. ນິຈ຺ຈຕາຍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ມຕໍ ຠງ຺ໂຄ, ນ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ມຣຓນ຺ຕິ ອມຕໍ, ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທຎ຺ຈາຕິ ອມຕປທໍ ນິພ຺ພານໍ. ‘‘ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄວເສເນຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເອວໍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຊານນໂຕຕິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຊານນໂຕ. ເຍນ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວາ ອຎ຺ຎາຕາວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອຎ຺ຎາຕາວິຠາໂວ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຊານນຂີຓາສວສ຺ສ ຠາວຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລິງ຺ເຄຕິ ຄເມຕິ ຎາເປຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ, ລິງ຺ຄີຍຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ລິງ຺ຄໍ. ກິໍ ລິງ຺ເຄຕິ, ກິໍ ວາ ລິງ຺ຄີຍຕີຕິ? ອິນ຺ທໍ, ອິນ຺ໂທ ວາ. ອິນ຺ທສ຺ສ ລິງ຺ຄ ອິນ຺ທລິງ຺ຄໍ, ອິນ຺ທລິງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຕໍສຠາໂວ ອິນ຺ທລິງ຺ຄຏ຺ໂຐ, ອິນ຺ທລິງ຺ຄເມວ ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ອິນ຺ທລິງ຺ຄຏ຺ໂຐ. ສຊ຺ຊິຕໍ ອຸປ຺ປາທິຕນ຺ຕິ ສິຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ເທນ ສິຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທສິຏ຺ຐໍ. ຊຸຏ຺ຐໍ ເສວິຕໍ. ກມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອິນ຺ທສ຺ສ ລິງ຺ຄານິ, ເຕນ ຈ ສິຏ຺ຐານີຕິ ກມ຺ມຊາເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ, ນ ອຎ຺ຎານິ, ເຕ ຈ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖາ ກມ຺ເມ ເອວ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອິຕເຣ ຈ ຠຄວຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາໂຍຄ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ຠຄວໂຕ, ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອິນ຺ທຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ຕິ ຎາເປນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕີຫິ ກາຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິອວໂພຘໂຕ. ‘‘ໂສ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໓໕) ໂຄຈຣກຣຓມ຺ປິ ອາເສວນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ການິຈິ ໂຄຈຣາເສວນາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສໍ ໂຄຈຣິກາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ‘‘ການິຈີ’’ຕິ ວຈນໍ ອວິປສ຺ສິຕພ຺ພານໍ ພຫຸລໍ ມນສິກຣເຓນ ອນາເສວນີຍຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນາມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສຸ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອາເສວໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐) ຠາວນາ ອາເສວນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຠາເວຕພ຺ພານິ ສທ຺ຘາທີນິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ການິຈິ ຠາວນາເສວນາຍາ’’ຕິ.

ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ອສຕິປິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນ ຕໍສຫິຕສນ຺ຕາເນ ອຎ຺ຎາກາເຣນ ອປ຺ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ລິງ຺ຄາທີຫິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຠາເວ ອາຘິປຈ຺ຈໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຈ ອຕ຺ເຖ ອິນ຺ທນ຺ຕິ ປຣິມິສ຺ສຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິຈ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ທສ຺ສິເຕນ ນເຍນ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຊີວິຕາທີນໍ ຕທນຸວຕ຺ຕີສຸ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອໂມໂຫເຍວ ນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘກຖາຍໍ ວິຠາວິຕານິ ລກ຺ຂຓາທີນິ ເຕສຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສານິ ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ ລກ຺ຂຓາທີຫິ ອຣູເປເນວ ອາຄຕານິ.

໕໒໖. ສຕ຺ຕານໍ ອຣິຍຠູມິປຏິລາໂຠ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສາຘາຣຓໍ, ປທານຎ຺ຈ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ສຕິປິ ອຕ຺ຕຠາວປຎ຺ຎາປນາຍ ມູລຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສາຕິສຍາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນານິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທິຍາທີນີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໙). ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍເທສນາກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຘາປິ ‘‘ຕໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກເທສນາຍ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑ ອາທໂຍ) ສເມຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໑໙ ອາທໂຍ) ປນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ອຊ຺ຌາຕ຺ຕິກພາຫິຣານໍ ອນຸປາລກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ເຕສ ມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍາວ ຈ ທຸວິຘຕ຺ຕຠາວານຸປາລກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ຂຠູຕານໍ ເອເຕສໍ ເວທຍິຕານໍ ອນິວຕ຺ຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ, ເຕນ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຕາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ຎາເປຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ. ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຠາວນາມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນານ຺ຕຣາ ຫິ ຠາວນາຕິ.

ເຠໂທຕິ ອິຘ ສຠາວໂຕ ເຠໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ເສສານໍ ອເຠໂທ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນຸປາລນລກ຺ຂຓໍ ສຠາໂວ, ເຕນສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອເຠໂທຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ຣູປາຣູປສຠາວກໂຕ ເຠໂທ ຄຫິໂຕ, ນ ເອວໍ ເສສານໍ ໂກຈິ ເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕສໍ ອເຠໂທຕິ ເຠທາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາ, ປຎ຺ຎາ ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ນ, ຍຖາ ເທສິເຕສຸ ພາວີສຕິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ເຠທາເຠທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

໕໒໗. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ສຕິປິ ປຸເຣຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສາເຘຕພ຺ພເມວ ກິຈ຺ຈໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ຈ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຕິກ຺ຂມນ຺ທາທິອາກາໂຣ ອຕ຺ຕາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕາປນໍ ອຕ຺ຕາກາຣານຸວຕ຺ຕາປນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂມນ຺ທາທິສງ຺ຂາຕອຕ຺ຕາກາຣານຸວຕ຺ຕາປນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຕິກ຺ຂມນ຺ທາທິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ຈ ອນຸວຕ຺ຕາປນໍ ຕິກ຺ຂ…ເປ… ວຕ຺ຕາປນໍ. ວິສຸໍ ອຕ຺ຕາກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຣູປາວຠາສນາທິກສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຫິ ຣູປາຠິຫນນໂຍຄ຺ຍຕາສງ຺ຂາເຕ ຣູປາວຠາສນສາມຕ຺ຖິເຍ ອສຕິ ນ ກທາຈິປິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີສຸປິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາເວນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວສາວຕ຺ຕາປນໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕພ຺ພເສເນວ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ ເຈຕສິກຠາວໂຕ, ນ ເຕສໍ ວເສນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຍຎ຺ຫິສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສາເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິກາໂຣ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕິປິ ອນຸປ຺ປາທເນ, ອນຸປຕ຺ຖມ຺ຠເນ ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ຕປ຺ປວຕ຺ຕເນ ນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ອນຸວິຘານໍ.

ຉາເທຕ຺ວາ ຜຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ສຫຊາຕຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຊຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຍເມວ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ສຫຊາຕຘມ຺ມາ ຈ ຕສ຺ສາ ວເສນ ສຸຂທຸກ຺ຂພາວປ຺ປຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາສກໍ ໂອຬາຣິກາກາຣານຸປາປນ’’ນ຺ຕິ. ອສນ຺ຕສ຺ສ, ອປຓີຕສ຺ສປິ ອກຸສລຕພ຺ພິປາກາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣານຸປາປນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມານຊາຕິເຍຫິ ວາ ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ສນ຺ຕປຓີຕາກາຣານຸປາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວນນ຺ຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິປຏິປກ຺ຂາຠິຠວນໍ. ປສນ຺ນາກາຣາທາຕິ ປສນ຺ນປຄ຺ຄຫິຕອຸປຏ຺ຐິຕສມາຫິຕທສ຺ສນາກາຣານຸປາປນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສທ຺ຘາທີນໍ. ພ຺ຍາປາທາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຄຫິຕານິ. ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕເນວ ຈ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍສໍໂຍຊນປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຫານກິຈ຺ຈຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ. ກຕສພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອມຕາຠິມຸຂເມວ ຕພ຺ຠາວປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ ວິຍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣປສຸຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອມຕາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຍຕາ ຈາ’’ຕິ.

໕໒໘. ຠູມິໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖ ເອວ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອຕານິ ເອວ ຈ ວຸຕ຺ຕານີຕິ? ອາຘິປຈ຺ຈຏ຺ຐວເສນ, ອາຘິປຈ຺ຈໍ ນາມ ອິສ຺ສຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມເວຕໍ. ຕຍິທໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ, ຜເລ ຈາຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ກສ຺ມາ ນ ລພ຺ຠຕິ? ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກາ ຫິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ສິຍາ ຜລເຫຕຸຘມ຺ເມສຸ ອນຸວຕ຺ຕນານຸວຕ຺ຕນີຍຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖິ ເຕສໍ ວິເສໂສ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສິທ຺ຘມາຘິປຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໙) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິໂຕເຍວ. ອປິຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ຍາຍໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ວິເສສນິສ຺ສໂຍ ‘‘ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ຕານິ ຕາວ ອາຘິປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ…ມນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂຕ (ວິຠ. ໒໑໙) ວຸຕ຺ຕານິ. ສ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອິເມສໍ ວເສນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠາວທ຺ວຍໍ. ຕຍິເມ ອຸປາທິນ຺ນຘມ຺ມາ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ໂສ ຘມ຺ໂມ ເຕສໍ ຐິຕິເຫຕູຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສ຺ວາຍໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂຕ ຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອິມາຫິ ເວທນາຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເວທນາປຎ຺ຈກໍ. ຕໂຕ ວິສຸທ຺ຘິກາມານໍ ໂວທານສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘາທິປຎ຺ຈກໍ. ສມ຺ຠວໂວທານສມ຺ຠາຣາ ອິເມຫິ ວິສຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ຕີຓິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອາຘິປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ.

ອຖ ວາ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີນໍ ນິສ຺ສຣາທິທສ຺ສນຕ຺ຕມ຺ປິ ເອຕານິເຍວ ວຸຕ຺ຕານິ. ປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິເສສໂຕ ມູລນິສ຺ສຍຠູຕານິ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ. ຍຖາຫ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸສຣາຄນິມິຕ຺ເຕຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສນ຺ນິປາຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕິ ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘; ມິ. ປ. ໔.໑.໖). ອວຏ຺ຐານໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ເຕນ ອນຸປາເລຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຍຸ ຐິຕິ ຍປນາ ຍາປນາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໙). ອຸປໂຠໂຄ ເວທນາຫິ. ເວທນາວເສນ ຫິ ອິຏ຺ຐາທິສພ຺ພວິສຍູປໂຠໂຄ. ຍຖາຫ ‘‘ເວທຍຕິ ເວທຍຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ເວທນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໐). ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສຍສມຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິສມ຺ໂຠຄທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຍາວ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເທສິຕານິ. ຍຖາ ເຈຕານິ ປວຕ຺ຕິຍາ, ເອວໍ ອິຕຣານິ ນິວຕ຺ຕິຍາ. ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານິ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິວຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສໂຍ. ອຸປ຺ປາໂທ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິວເສນ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອວຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນ, ອຸປໂຠໂຄ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ອຄ຺ຄຜລສມຸປໂຠຄໂຕ. ຂີຓາສວາຫິ ວິສວິຕາຍ ນິພ຺ພຸຕິສຸຂໍ ປຣິຠຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ເອຕານິ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເທສິຕານິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ອິມິນາວ ເນສໍ ເທສນາກ຺ກໂມປິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈ຺ຈວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໒໙. ອຣິຍສທ຺ເທນ ວິເສສນໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ສຈ຺ຈສທ຺ເທນ ອຸທ຺ຘິຏ຺ຐານິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ອາທ. ສມາຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສໂສ ອນຸປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ. ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ວາ ວິຈາຣິເຕສຸ ອິຕຣານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈາຣິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ຠູມິຠູຕານິ, ອຣິຍສຈ຺ຈາເນວາຕິ ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາສນກ຺ກໂມຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາ ວາ. ສກລຎ຺ຫິ ສາສນໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຈ຺ເຈສຸ ກມຕິ, ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ສາສນໍ ເອເຕສຸ ກມຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ກມຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກໂມ, ກິໍ ກມຕິ? ສາສນໍ. ສາສນສ຺ສ ກໂມ ‘‘ສາສນກ຺ກໂມ’’ຕິ ສຈ຺ຈານິ ສາສນປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍເທສນາ ຈ ຕພ຺ໂພຫາເຣນາຕິ.

ຕຖາຕິ ຕໍສຠາວາ ທຸກ຺ຂາທິສຠາວາ. ອວິຕຖາຕິ ອມຸສາສຠາວາ ພາຘນາທິຠາເວນ ຠູຕສຠາວາ. ອນຎ຺ຎຖາຕິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕາ ອພາຘນາທິອາກາຣວິວິຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຕາຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປີຬນຏ຺ໂຐ. ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຕາຫິ ປຣິທຫນໍ, ກິເລສທາຫສມາໂຍໂຄ ວາ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ. ຊຣາຍ, ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວທາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປີຬນຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣເສເນວ ອາວິຠວນາກາໂຣ, ອິຕເຣ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘທສ຺ສເນຫິ ອາວິຠວນາກາຣາຕິ ອຍໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຣຕ຺ຣາຠິນນ຺ທນວເສນ ພ຺ຍາປິຕ຺ວາ ອູຫນໍ ຣາສິກຣຓໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ອາຍູຫນໍ ອາກາຣສ຺ສ ພ຺ຍາປນຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ອາຄຈ຺ຉຕິ ສມຸທຍໂຕຕິ ວາ ອາຍໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ອູຫນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອາຍູຫນໍ, ອຍໍ ສຣເສເນວ ອາວິຠວນາກາໂຣ. ນິທທາຕິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ນິທານໍ, ‘‘ອິທໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ຕໍ ວິຍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ນິທານຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອາວິຠວນາກາໂຣ. ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ສໍໂຍຊນໍ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄາຘິຄມນນິວາຣຓໍ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ. ອິເມ ຈ ສໍໂຍຄປລິໂພຘຏ຺ຐາ ນິໂຣຘມຄ຺ຄທສ຺ສເນຫິ ອາວິຠວນາກາຣາ. ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ, ສຍເມວ ວາ ນິສ຺ສຏໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕຫິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຠາວໂຕຕິ ນິສ຺ສຣນໍ. ອຍມສ຺ສ ສຠາເວນ ອາວິຠວນາກາໂຣ, ອິຕເຣ ວິເວກາສງ຺ຂາຕາມຕຏ຺ຏາ, ສມຸທຍກ຺ຂຣອປຈ຺ຈຍອວິນາສິຕາ ວາ ສມຸທຍມຄ຺ຄທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອາວິຠວນາກາຣາ.

ສໍສາຣໂຕ ນິຄ຺ຄມນໍ ນິຍ຺ຍານໍ. ອຍມສ຺ສ ສຣເສນ ອາວິຠວນາກາໂຣ. ປຣິໂພຘູປຈ຺ເຉທເນນ ນິພ຺ພານາຘິຄໂມວ ນິພ຺ພານນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຎາປຘານຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນໍ ວາ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນ, ກິເລສທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປວູປສມເນ ຈ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສູຕິ ໂສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ວິເສສໂຕ ວາ ອາລມ຺ພນາຘິປຕິຠູຕາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໖) ວຈນໂຕຕິ ໂສ ເຕສໍ ອາກາໂຣ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ເອເຕ ເຫຕຸທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐາ ສມຸທຍນິໂຣຘທຸກ຺ຂທສ຺ສເນຫິ ອາວິຠວນາກາຣາ. ເອວມາທິ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ອຠິສເມຕພ຺ພຏ຺ໂຐ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ. ອຖ ວາ ອຠິສມຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ. ໂສ ເຈຕ຺ຖ ອຠິສເມຕພ຺ເພນ ປີຬນາທິນາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໕໓໐. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຄາຣຍ຺ຫໍ ຫຸຕ຺ວາ ອສາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສມາຄໂມ ສເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເກວລສ຺ສ ອາຄມສທ຺ທສ຺ສ, ເອຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ສໍໂຍຄຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ, ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ສໍໂຍເຄ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ອາຫ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກຕາສິທ຺ຘິໂຕ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍ-ສທ຺ໂທ ຄຕິອຕ຺ເຖ ສິທ຺ໂຘ ເຫຕຸສທ຺ໂທວິຍ ກາຣຓໍ ທີເປຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລນິປ຺ຜາທເນນ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອຕິ ວາ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອໂຍຕິ, ສໍໂຍເຄ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ສມຸທໂຍຕິ. ເອຕ຺ຖ ວິສຸໍ ປຍຸຊ຺ຊມານາປິ ອຸປສຄ຺ຄສທ຺ທາ ສຘາຕຸກໍ ສໍໂຍຄຕ຺ຖໍ, ອຸປ຺ປາທຕ຺ຖຎ຺ຈ ທີເປນ຺ຕິ, ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ອຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຣຘສ຺ສາຕິ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທຸກ຺ຂວິວິຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມຘິຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ຕທຘິຄມໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂຣຘາຠາໂວ ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຣຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ນິວຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ອຠາໂວ ເອຕສ຺ມິໍ ໂຣຘສ຺ສາຕິ ນິໂຣໂຘ ອິຈ຺ເຈວ ປທສມາໂສ. ທຸກ຺ຂາຠາໂວ ປເນຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ນ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ. ອນຸປ຺ປາໂທ ເອວ ນິໂຣໂຘ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ອາຍຕິໍ ຠວາທີສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນ ປນ ຠງ຺ໂຄຕິ ຠງ຺ຄວາຈກໍ ນິໂຣຘສທ຺ທໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປາທວາຈກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກາຣເຓ ຜລູປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິໂຣຘປຈ຺ຈໂຍ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຏິປທາ ຈ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣທປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ນນຸ ຈ ສາ ເອວ ທຸກ຺ຂນິໂຣທປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ສາ ປຏິປທາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຄມສ຺ສ ປຕ຺ຕິຠາເວນ, ເຍຫິ ໂສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ກາຣຓຠູຕານໍ ປຏິປທາຠາເວນ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິ ກິຣິຍາສຈ຺ຉິກຣຓຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຠາເວປິ ປຸຄ຺ຄລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຘມ຺ມຠາເວຫິ ນານຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐານໍ ຜລໍ, ສຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຠູຕໍ, ຕສ຺ສ ອຠິສມຍຠູຕາຍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປທຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໕໓໑. ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິວິທ຺ຘກາເລ ປວຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘາທິໂວຫາຣໍ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໔໑໐) ວິຍ ຠາວິນິ ຠູເຕ ວິຍ ອຸປຈາໂຣຕິ ປຸຣິມກາເລປິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘາທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຄເຕນ ຫິ ສຍໍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປເວທິຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຘິຄມນີຣຕ຺ຕາ ຕານິ ຕສ຺ສ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຣິຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍສາຘການິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຣິຍານິ ສຈ຺ຈານີຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຕຖຠາເວນ ອຣຓີຍຕ຺ຕາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣິຍານິ, ອຣິຍສມຎ຺ຎາ ວາ ອວິສໍວາທເກ ອວິຕເຖ ນິຣຸຬ຺ຫາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໕໓໒. ພາຘນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຠາໂວ, ອຸທຍວຍປຏິປີຬິຕຠາໂວ ວາ ພາຘນໍ. ຠວາທີສຸ ຊາຕິອາທິວເສນ, ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທິວເສນ ຈ ອເນກທາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕນເມວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕາປນໍ, ຕທສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ຣໂສຕິ ສນ຺ຕາປນຣສໍ. ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສຸ ສໍສາຣວິໂມກ຺ເຂສຸ ປວຕ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ປຸຣິມຠເວນ ປຈ຺ຉິມຠໂວ ຆຏິໂຕ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຠາໂວ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ຕຓ຺ຫານຸສເຍ ອນູຫເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໓໘; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐) ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທກຣຓໍ. ຠວນິສ຺ສຣຓນິວາຣຓໍ ປລິໂພໂຘ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍາທິຠາເວນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂສນ຺ຕຕາ ສນ຺ຕິ. ອຈ຺ຈຸຕິຣສນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຸຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ອຈວນກິຈ຺ຈໍ ວາ. ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ ຈວນາຠາວໍ ກິຈ຺ຈມິວ ກຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຈວນຎ຺ຈສ຺ສ ສຠາວາປຣິຈ຺ຈຊນໍ ອວິກາຣິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິມິຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ອວິຄ຺ຄຫໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອນິມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ອນຸສຍສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ສໍສາຣຈາຣກໂຕ ນິຄ຺ຄມນູປາຍຠາໂວ ນິຍ຺ຍານໍ. ສພ຺ພກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘນໍ ກິເລສປ຺ປຫານກຣຓໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ, ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ.

໕໓໓. ອສຸວຓ຺ຓາທິ ສຸວຓ຺ຓາທິ ວິຍ ທິສ຺ສມານໍ ມາຍາຕິ ວຕ຺ຖຸສພ຺ຠາວາ ຕສ຺ສາ ວິປຣີຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທກໍ ວິຍ ທິສ຺ສມານາ ປນ ມຣີຈິ ອຸປຄຕານໍ ຕຸຈ຺ຉາ. ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິສໍວາທິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ມຣີຈິມາຍາອຕ຺ຕວິຘຸໂຣ ຠາໂວ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາໂວ. ອຣິຍຎາຓສ຺ສາຕິ ອຣິຍສ຺ສ ອວິຕຖຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ, ເຕນ ປຏິເວຘຎາຓໍ ວິຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ໂຄຈຣຠາໂວ ປຏິວິຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາ, ອາຣມ຺ມຓຠາໂວ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຄ຺ຄິລກ຺ຂຓໍ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ກຏ຺ຐາທິອຸປາທານເຠເທ ວິສໍວາທກໍ, ວິປຣີຕໍ, ອຠູຕໍ ວາກທາຈິປິ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມາ ຊຣາຘມ຺ມາ, ອໂຖ ມຣຓຘມ຺ມິໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓໙; ໕.໕໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທິກາ ໂລກປກຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຕິຣິຍໍ ທີຆຕາ, ມນຸສ຺ສາທີນໍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆຕາ, ວຸທ຺ຘິນິຏ຺ຐໍ ປຕ຺ຕານໍ ປຸນ ອວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ເອວມາທິກາ ຈ ໂລກປກຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາເວສຸ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຖຕາ. ປຐໂມ ອວິຕຖຕາ, ມຊ຺ຌິໂມ ອນຎ຺ຎຕຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ,

ທຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎໍ ນ ພາຘກ ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕຓ຺ຫາປິ ຊາຕິ ວິຍ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕຕາຍ ພາຘິກາຕິ? ນ, ພາຘກປ຺ປຠວຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິເຫຕຸ ຈ ອສງ຺ກຣໂຕ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຊາຕິອາທີນໍ ວິຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາໂວ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ ຈ ພາຘກຕາ, ນ ທຸກ຺ຂປ຺ປຠວຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາຍ ປຠວຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕາຍ ພາຘກຠາວປສງ຺ໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎໍ ນ ພາຘກ’’ນ຺ຕິ. ພາຘກຕ຺ຕນິຍາເມນາຕິ ທຸກ຺ຂໍ ພາຘກເມວ, ທຸກ຺ຂເມວ ພາຘກນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິຘາປິ ພາຘກຕ຺ຕາວຘາຣເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຘກຕ຺ຕນິຍາເມນາຕິ ຫິ ພາຘກສ຺ສ, ພາຘກຕ຺ເຕ ຈ ນິຍາເມນ. ຍຕາ ພາຘກຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ເຂ ນິຍຕຕາ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ພາຘກຕ຺ເຕ ນິຍຕຕາຕິ.

ຕໍ ວິນາ ນາຎ຺ຎໂຕຕິ ສຕິປິ ອວເສສກິເລສອວເສສາກຸສລສາສວກຸສລມູລາວເສສສາສວກຸສລຘມ຺ມານໍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠາເວ ນ ຕຓ຺ຫາຍ ວິນາ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ປນ ວິນາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ກຸສເລຫິ ວິນາ ອກຸສເລຫິ ຣູປາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ວິນາ ກາມາວຈຣາທີຫິ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກຕ຺ຕາ. ສນ຺ຕຠາວສ຺ສ, ສນ຺ຕຠາເວ ວາ ນິຍາໂມ ສນ຺ຕຠາວນິຍາໂມ, ເຕນ ສນ຺ຕຠາວນິຍາເມນ. ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວິຘາປິ ນິຍາເມນ ຕຈ຺ໂຉ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ເອຕສ຺ສ, ນ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ວິປຣີຕຕາຍ, ນ ໂລກິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ວາ ອເນກນ຺ຕິກຕາຍ ອຕຈ຺ໂຉຕິ ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາໂວ, ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາປິ ນິຍາເມນ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສາ’’ຕິອາທິ.

໕໓໔. ສຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ສມ຺ຠວນ຺ເຕ ວາ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ວາໂຣ. ວິຣຕິສຈ຺ເຈຕິ ມຸສາວາທວິຣຕິຍໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎວິຣຕີສຸ ສຈ຺ຈສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ເຍ ປນ ‘‘ວິຣຕິສຈ຺ຈໍ ສມາທານວິຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ສມາທານມຕ຺ຕໍ ວິຣຕິສຈ຺ຈໍ, ອຖ ໂຂ ສມາທານາວິສໍວາທນໍ. ຕໍ ປນ ປຏິຎ຺ຎາສຈ຺ຈໍ ມຸສາວາທວິຣຕິເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒-໒໐໓, ໔໒໗; ໓.໒໗-໒໙) ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນວຸຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈໍ. ອໂມສຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ. ‘‘ອໂມສຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕທຣິຍາ ສຈ຺ຈໂຕ ວິທູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໖໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ຕໍສມ຺ປາປກສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຊານນາ ປຏິເວໂຘ ອວິວາທກາຣຓນ຺ຕິ ທ຺ວຍມ຺ປິ ‘‘ເອກໍ ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕິຍມຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມິໍ ປຊາ ໂນ ວິວເທ ປຊານ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐; ມຫານິ. ໑໑໙) ຄາຖາຍ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໓໕. ‘‘ເນຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຊາຕິອາທີນໍ ທຸກ຺ຂອຣິຍສຈ຺ຈຠາເວ ອວິປຣີຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ພາຘກຠາວໂຕ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂອຣິຍສຈ຺ຈຠາວສ຺ສ ຊາຕິອາທີສຸ ນິຍຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາວໂຕ. ສເຈປິ ກຖຎ຺ຈິ ໂກຈິ ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປຎ຺ຎາປເນ ປນ ສຫຘມ຺ເມນ ຎາປເນ ອຕ຺ຕໂນ ວາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປເນ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫເມຕໍ…ເປ… ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕິອາທີນໍ ອນຎ຺ຎຖຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຕຕາຠູຕສ຺ສ ອຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ຐານາຠາໂວ. ສເຈປິ ໂກຈິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ຐານໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕປິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຕຠາວປຏິລາເຠເນວ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕິອາທີນໍ ປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ຈ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ ຈ ປຐມຕາ, ຍໂຕ ຕໍ ຠຄວຕາ ປຐມໍ ເທສິຕໍ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຕາ ທຸຕິຍຕາ, ຕທຸປສມຕາ ຕຕິຍຕາ, ຕໍສມ຺ປາປກຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

‘‘ເອຕປຣມໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຈຕູຫິ ອຣິຍສຈ຺ເຈຫິ ປວຕ຺ຕິອາທີນໍ ອນວເສສປຣິຍາທານມາຫ. ນິພ຺ພຸຕິກາເມນ ປຣິຊານນາທີຫິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ມຎາຓກິຈ຺ຈໍ ວາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີນິ ຈ ເອຕປຣມາເນວາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິເຍວ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຓ຺ຫາຍ ອາທີນວທສ຺ສາວີນໍ ວເສນ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ເອຕປຣມຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອາລເຍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕ, ສກລວຕ຺ຖຸກາມສງ຺ຂາເຕ, ຠວຕ຺ຕຍສງ຺ຂາເຕ ວາ ທຸກ຺ເຂ ໂທສທສ຺ສາວີນໍ ວເສນ ອາລຍາທີນໍ ເອເຕປຣມຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໓໖. ‘‘ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ຊາຕິອາທີນໍ ທຸກ຺ຂຠາວສ຺ສ ປຈຸຣຊນປາກຏຕາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຣິເຍນ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພາກາຣໍ. ຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ. ອກຕນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ອນິປ຺ຜາທິຕກາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາຣເຓ ຫິ ສິທ຺ເຘ ຜລໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ເນວ ອກຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ອເຫຕຸວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ນ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປຊາປຕິປຸຣິສປກຕິກາລາທິວາເທ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ສເຫຕຸເກນ ທຸກ຺ເຂນາ’’ຕິ ເອເຕນ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ຊນິຕສ຺ສ ສໍເວຄສ຺ສ ສໍວຑ຺ຒນມາຫ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ສເຫຕຸກຠາວສວເສນ ພລວສໍເວໂຄ ຊາຍຕິ ຍາວາຍໍ ເຫຕຸ, ຕາວ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖໍ ນິໂຣຘນ຺ຕິ ສໍເວຄຊາຕສ຺ສ ອສ຺ສາສໍ ຊເນຕຸໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈມາຫ. ນິພ຺ພິນ຺ນສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ນິໂຣຘກຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອຕິວິຍ ອຕິວິຍ ອສ຺ສາສໍ ສຎ຺ຊເນຕິ.

໕໓໗. ເຍ ເຕ ຊາຕິອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຍາຘິ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ອເນກນ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ກທາຈິ, ເກສຎ຺ຈິ ຈ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ ‘‘ຕໂຍ ໂຣຄາ ປຸເຣ ອາສຸໍ, ອິຈ຺ຉາ ອນສນໍ ຊຣາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໓໑໓). ພາກຸລຕ຺ເຕຣາທີນໍ ໂສ ນາໂຫສິເຍວ, ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ພ຺ຍາຘິ ເອຕ຺ຖ ຫິໂຕວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠປຈ຺ຈຍໍ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ພ຺ຍາຘີຕິ. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຕຓ຺ຫາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ ອນ຺ໂຕຄຘເຠເທ ອນາມສິຕ຺ວາ ເອກຣູເປນ ຄຫິຕາປິ ຕຓ຺ຫາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕາ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄຕາ, ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕາ ເກວລໍ ກາມສ຺ສາທຠູຕາ ຈາຕິ ຕິຘາວ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈຠາເວນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາປິ ສຠາວໂຕ ຠິນ຺ນາ ເອວ ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ’’ຕິ.

ສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກ຺ຂນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

ຊາຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ຠເວຕິ ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ ຠໂວ, ຕສ຺ມິໍ ຠເວ. ໂສ ຫິ ຊາຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍນິຄຕິອາທິວິຠາໂຄຕິ ຊາຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ສມານນ຺ວຍາຕິ ຊາຕິ, ນິກາໂຍ. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂເຓຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປ຺ປາເທ. ໂສ ຫິ ຊນນຏ຺ເຐນ ຊາຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຍນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ. ສມ຺ປາຕິຊາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິສທ຺ເທນ ລພ຺ຠມານໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນສງ຺ຂາຕໍ ຊາຍນຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປສູຕິຍ’’ນ຺ຕິ, ອຠິຊາຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຍຕິ ເອຕາຍ ຂຕ຺ຕິຍາທິສມຎ຺ຎາຕິ ຊາຕິ, ກຸລໍ.

໕໓໘. ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສງ຺ຂາໂຕ ຄພ຺ໂຠ ເສຍ຺ຍາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາ, ອຓ຺ຑຊາ, ຊລາພຸຊາ ຈ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ສໍເສທຊານໍ, ໂອປປາຕິການຎ຺ຈ. ອຍມ຺ປິ ຈາຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຂນ຺ເຘສ຺ເວວາ’’ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕກຖາປິ, ປເຄວ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກຖາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ປຐມປາຕຸຠາໂວ ຊາຕີ’’ຕິ.

ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ວກ຺ຂມານວິຠາຄໍ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

໕໓໙. ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິ ວທໂຕ ໂຈທກສ຺ສາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ເອກນ຺ຕທຸກ຺ເຂ ນິຣເຍ ຕາວ ຊາຕິທຸກ຺ຂາ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎາສຸປິ ວາ ທຸຄ຺ຄຕີສຸ ປາປກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໂຕ ສຸຂສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາສຸ ປນ ສຸຄຕີສຸ ກຖນ຺ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນາຍໍ ຊາຕິ ສຠາວທຸກ຺ຂວເສນ ທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຫິ ກາຈິ ປຏິສນ຺ຘິ ທຸກ຺ຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອເນເກສໍ ທຸກ຺ຂານໍ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອທຸກ຺ຂສຠາວມ຺ປິ ປຣິຍາຍໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໍ ທຸກ຺ຂສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ຣູປຣູປນ຺ຕິ.

ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕຕິ ‘‘ອຫຸ ວຕ ເມ, ຕໍ ວຕ ນາໂຫສີ’’ຕິ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ.

‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕, ໔໕, ໗໖, ໗໗, ໘໕; ໒.໔.໑, ໔) ວຈນໂຕ ເຕຠູມກາ ສງ຺ຂາຣາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປາຬິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຏິປີຬິຕໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຕາຍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຕຠູມກຄ຺ຄຫຓໍ.

ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໂທມສ຺ສຸປາຍາເສ ວທຕິ. ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໙໐) ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕໍ.

ຠຄວຕາປີຕິ ອນາວຣຓຎາຓວຕາ ອຈ຺ຈຣິຍາປຣິເມຍ຺ຍເທສນາໂກສລ຺ລວຕາ ຠຄວຕາປິ. ອຸປມາວເສນຕິ ອງ຺ຄາຣກາສູປມາທິອຸປມາວເສນ.

໕໔໐. ປຸຓ຺ຑຣີກາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ມຓິກນກຣຊຕປວາຬາທິຣຕນສນ຺ນິຈ຺ຈເຍ, ນາປິ ອຓ຺ຑຊເມຓ຺ຑຊວາຍຊາຕິເກ ສຸຠມນຸຎ຺ຎສຍນຕເລ, ນາປິ ຣຕນມຍກຸຏ຺ຏິມມໂນຫເຣ ປາສາທຕເລ, ນາປິ ສິຕ຺ຕສມ຺ມຏ຺ຐກຸສຸໂມປຫາຣວຕິ ປາສາທູປຈາເຣ, ນາປິ ມຸຕ຺ຕາຊາລສທິສວາລິກາວິກິຓ຺ເຓ ວິວິຏງ຺ຄເຓ, ນາປິ ຫຣິຕກມ຺ພລສທິສມຸທຸສທ຺ທລສໂມຕເລ ຠູມິຠາເຄຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຣມສມ຺ພາເຘຕິ ອຕິວິຍ ສມ຺ພາເຘ. ຕິພ຺ພນ຺ຘກາເຣຕິ ພຫລນ຺ຘກາເຣ. ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພຣຸຫິຣຄູໂຖທຣິຍາທິ ນານາກຸຓປສມ຺ພາເຘ. ມາຕາ ຍທິ ວີສຕິວສ຺ສາ, ອຖ ຕິໍສ, ຈຕ຺ຕາລີສາທິວສ຺ສາ, ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອໂຘຕວຈ຺ຈກູປສທິສຕາຍ ອຘິມຕ຺ຕເຊຄຸຈ຺ເຉ. ປູຕິມຈ຺ຉາ ທິ ສພ຺ພໍ ນ ສທິສູປມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ວາຕາທິວເສນ ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄນ຺ຘາປຄມສພ຺ຠາວໂຕ. ທສ ມາເສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖາວຏ຺ຐານສມ຺ຠວໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕສງ຺ກຸຈິຕຫຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ ອຸກ຺ກຸຏິກສ຺ເສວ ນິສີທໂຕ ສມິຊ຺ຊນປ຺ປສາຣຓາທິຣຫິໂຕ.

ອຠິມຸຂໍ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ. ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ກຑ຺ຒນໍ ປຣິກຑ຺ຒນໍ. ເຫຏ຺ຐາ ຘຸນນໍ ໂອຘູນນໍ. ນິຘາຍ ນິຘາຍ ຘູນນໍ ນິທ຺ຘູນນໍ. ອາກຑ຺ຒນາທິສທິສຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອາກຑ຺ຒນາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຣຸຓວຓສທິສໍ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມາລໍ ຄພ຺ຠຄຕໍ ສຣີຣໍ ສີຕາທິອປ຺ປກມ຺ປິ ນ ສຫຕີຕິ ສີຕນຣກູປປນ຺ນຕາທິ ນິທສ຺ສິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອຕິວິຍ ສີຕໍ, ອຕິວິຍ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ. ສຣີຣໍ ວາສິຍາທີຫິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຂາຣາວເສຈນກຣຓໍ ຂາຣາປຏິຈ຺ຉກໍ. ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນຕິ ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິຕໍ ຕຕິຍໍ ອາວຏ຺ຏໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍປາທອໂຘສີສຠາເວນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ອິທໍ ວິຊາຍນມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເຍນ ມຣຓທຸກ຺ເຂນ ຈ ອຏ຺ຏິຕາ ເວທນາປ຺ປຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ກຕິປຍມາສມຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຣນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຘກາຣໍ ມຫາວິທຸຄ຺ຄໍ ປກ຺ຂນ຺ຘາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ວເຘນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂສຈນປຣິເທວນສີສປຏິຫນນາທິນາ ພາເຘນ຺ຕສ຺ສ. ຂຸປ຺ປິປາສາ ຫິ ອາຕປາວຏ຺ຐານາທິນາ ຈ ອາຕາປນໍ. ປຎ຺ຈຄ຺ຄິຕາປນາທິນາ ປຣິຕາປນໍ.

ອິມສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສ. ສພ຺ພສ຺ສາປີຕິ ຄພ຺ຠກາລາທີສຸ ຕາປນມທ຺ທນາທິນິຣຍຄ຺ຄິທາຫາທິສຎ຺ຊນິຕສ຺ສ ສກລສ຺ສາປິ. ວຕ຺ຖຸເມວ ໂຫຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຊາເຍຖ ໂນ ເຈ’’ຕິອາທິ.

໕໔໑. ວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິວິຘໍ, ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວາ.

ອິຕິ ຊາຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ຊຣານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ສງ຺ຂາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ‘‘ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໘; ອ. ນິ. ໓.໔໗; ກຖາ. ໒໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ ຂຓິກຊຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສມ຺ມໂຕຕິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈວລິຕ຺ຕຈຕາທິນາ ສມຎ຺ຎໂຕ. ສາຕິ ຂນ຺ຘປຸຣາຓຠາວສຎ຺ຎິຕາ ປາກຏຊຣາ. ຂນ຺ຘປຣິປາໂກ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຸຣາຓຠາໂວ.

ອິຕິ ຊຣານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ມຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໓. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ວຍສຎ຺ຎິຕໍ ຂຓິກມຣຓມາຫ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ຂຓິກມຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑) ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຈທສຎ຺ຎິຕໍ ປາກຏມຣຓໍ. ‘‘ຈວນ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ຈຸຕິລກ຺ຂຓໍ. ວິໂຍຄຣສນ຺ຕິ ຍຖາຘິຄເຕຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ວິໂຍຊນຣສໍ. ຍຖູປປນ຺ນາຍ ຄຕິຍາ ວິປ຺ປວາສວເສນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຄຕິວິປ຺ປວາສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ.

ປາປສ຺ສາຕິ ປາປໂຍເຄນ ປາປສ຺ສ, ອຸປຈິຕປາປກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປກມ຺ມາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ມຣຓກາເລ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ອກຸສລວິປາກາຣມ຺ມຓໍ. ຕມ຺ຫິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ກສ຺ສຈິ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ຠທ຺ທສ຺ສາຕິ ຠທ຺ທກມ຺ມສ຺ສ, ກຕກຸສລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ປນ ກາມໍ ອິຏ຺ຐເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປິຍວິປ຺ປໂຍຄວຕ຺ຖຸກໍ ປນ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປິຍວິປ຺ປໂຍຄວຕ຺ຖຸກໍ ປນ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສຫນ຺ຕສ຺ສ ວິໂຍຄໍ ປິຍວຕ຺ຖຸກ’’ນ຺ຕິ. ອວິເສສໂຕຕິ ປາປສ຺ສ, ຠທ຺ທສ຺ສ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ‘‘ອວິເສສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕໍ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວິຕຸຊ຺ຊມານມມ຺ມານນ຺ຕິ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນາວຈ຺ເຉທກວາຍຸນາ ວິຊ຺ຌິຍມານມມ຺ມຏ຺ຐານານໍ.

ອິຕິ ມຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ໂສກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໔. ໂສຕິ ໂສໂກ. ອຕ຺ຖໂຕ ໂທມນສ຺ສເມວ ໂຫຕິ ເຈຕສິກນ຺ຕຣາຠາວໂຕ. ໂທມນສ຺ສວິເສໂສ ປນ ໂຫຕິ ວິສຍວິເສເສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສສພ຺ຠາວໂຕຕິ ຕໍ ວິເສສໍ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕ ນິຊ຺ຌານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ປຣິຊ຺ຌາປນໍ ຣາຄໂທສປຣິຬາຫວິສິຏ຺ຐໍ ທຫນໍ. ກຕາກຕກຸສລາກຸສລວິສຍໍ ວິປ຺ປຏິສາຣາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ອນຸໂສຈນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຎາຕິພ຺ຍສນາທິວິສຍໍ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຖາປຠູຕໍ ອນຸໂສຈນໍ ໂສໂກຕິ ອນຸໂສຈນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕ຺ເຕປິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ວິສປີຕໍ ສລ຺ລໍ ວິສສລ຺ລໍ. ໂສກວເສນ ອຕິສາຣາທິ ພ຺ຍາຘິປິ ໂຫຕິ, ໂສກພຫຸລສ຺ສ ສຣີຣໍ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຊີຣຕິ, ພລວໂສກາຠິຠູໂຕ ມຣຓມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາວຫຕິ ຈ ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣຓເຠທນ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ໂສກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ປຣິເທວນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໕. ວຈີປລາໂປຕິ ວາຈາວິປ຺ປລາໂປ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ໂສກທຸກ຺ຂໂຕ ອຸປຣິ. ໂສກສມຸຏ຺ຐາໂນ ຫິ ປຣິເທໂວ.

ອິຕິ ປຣິເທວນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ທຸກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໖. ຊາຕິອາທີນມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຫິ ສຕິປິ ທຸກ຺ຂຠາເວ ກາຍສ຺ສ ປີຬນວເສນ ອິທໍ ສວິເສສໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ທຸກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ໂທມນສ຺ສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໗. ມໂນວິຆາຕຣສນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທສມ຺ປໂຍຄວເສນ ມນໂສ ວິຫຎ຺ຎນກິຈ຺ຈໍ. ເຈໂຕທຸກ຺ຂສມປ຺ປິຕາຕິ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສມງ຺ຄິໂນ. ອາວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາມຸຂໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຍໍທິສາຠິມຸຂໍ ປຕິຕາ, ຕໍທິສາຠິມຸຂາ ເອວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ວິປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘໍປາທໍ ປປຕນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘໍມຸຂປາທາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣສ຺ສ ວິຊ຺ຌນເຠທນວເສນ ສຕ຺ຖໍ ອຸປເນນ຺ຕິ.

ອິຕິ ໂທມນສ຺ສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ອຸປາຍາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໘. ໂທໂສເຍວາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອາຍາສນວເສນ ໂທສສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍໂຕ ຠຸໂສ ອາຍາໂສຕິ ອຸປາຍາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ຠຸສມາທານໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ. ເອໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ຈຸທ຺ທສຫິ ອກຸສລເຈຕສິເກຫິ ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ເຈຕສິກຘມ຺ໂມ, ຍໍ ‘‘ວິສາໂທ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ນິຕ຺ຖຸນນວເສນ ສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນິຕ຺ຖຸນນຣໂສ, ກາເຍ ວາ ນິຕ຺ຖຸນນກຣຓກິຈ຺ໂຈ. ‘‘ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂສ ປເນຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕປຣິທຫນໂຕ, ກາຍວິສາທນໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ.

ເອເຕ ຈ ໂສກປຣິເທວຸປາຍາສາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິນາ, ສຫ ຈ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາໂກ ວິຍາຕິ ຣຊນາທິໂນ ປຈິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂນ ປາໂກ ວິຍ.

ອິຕິ ອຸປາຍາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔໙. ສໂມຘານໍ ສມາຄໂມ. ກາຍິກທຸກ຺ຂຈິຕ຺ຕວິຆາຕາທິອນຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ອນຕ຺ຖຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ.

ເຕສໍ ອປ຺ປິຍານໍ ກາຍິກວາຈສິກປໂຍຄສງ຺ຂາໂຕ ອຸປກ຺ກໂມ ຕທຸປກ຺ກໂມ, ຕໂຕ ສມ຺ຠູໂຕ ຕທຸປກ຺ກມສມ຺ຠູໂຕ.

ອິຕິ ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ປິຍວິປ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໕໐. ອຸປທ຺ທວຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ພ຺ຍສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ.

ອິຕິ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ອິຈ຺ຉິຕາລາຠນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໕໑. ອິຈ຺ຉິຕາລາໂຠ ນາມ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ອລາໂຠ. ‘‘ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ປນ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂຫ ວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຈ຺ຉາວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉາສຫິໂຕ ອລາໂຠວາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຕປ຺ປຣິເຍສນຣສາຕິ ເຕສໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖູນໍ ປຣິເຍສນຣສາ. ອປ຺ປຕ຺ຕິ ອລາໂຠ.

ອິຕິ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໕໒. ຍໍ ວຸຕ຺ຕມິຘາຕິ ອິຘ ສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ຍໍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘພາລປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ອິເມ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ວິນາ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘສນ຺ນິສ຺ສຍເມວ ທຸກ຺ຂໍ ຂນ຺ເຘ ວິພາຘຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິນ຺ທນມິວ ປາວໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ວາ ລກ຺ຂໍ ປຫຣຓປຫາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ເອວໍ ຂນ຺ຘາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ. ຍຖາ ຈ ໂຄຣູປໍ ຑໍສມກສາທິວິພາຘາຍ, ຍຖາ ຈ ເຂຕ຺ຕໍ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສລາຍນສ຺ສ, ຄາໂມ ຈ ຄາມຆາຕກວິພາຘາຍ, ເອວໍ ຂນ຺ຘາ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລກ຺ຂມິວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລເກ ວິພາຘກາ ວິພາເຘຕພ຺ພາຘີນາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ວິພາເຘຕພ຺ພາຘີນາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຓລຕາທີນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອາທິ ນາມ ກສ຺ສຈິ ນຕ຺ຖິ, ເອກຠວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ປນ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາທິທຸກ຺ຂໍ ຊາຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິໂຍສານທຸກ຺ຂໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ມຣຓສ຺ສ ອນ຺ຕິເກ ອາສນ຺ເນ ຊາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ມາຣຓນ຺ຕິກທຸກ຺ຂໍ. ປຣິທຍ຺ຫນໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ລາລປ຺ປນໍ ອຕິວິຍ ວິປ຺ປລາໂປ. ອນຸຕ຺ຖຸນນໍ ອນ຺ໂຕ ນິຊ຺ຌາຍນໍ. ເອກເມກນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນໍ ອນ຺ຕຣເຠທຠິນ຺ນານໍ, ຊາຕິອາທີນເມວ ວາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈການໍ ວາ ເອກເມກໍ. ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ສມາເສຕ຺ວາ, ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ວາ ສງ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ.

ອິຕິ ທຸກ຺ຂນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ.

ສມຸທຍນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕໓. ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຍຖາ ວາ ອປູປຠກ຺ຂນສີໂລ ອາປູປິໂກ, ເອວໍ ປຸນພ຺ຠວກຣຓສີລາ, ປຸນພ຺ຠວໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫຕິ, ໂສ ວາ ເອຕິສ຺ສາ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂປໂນຠວິກາ. ນນ຺ທນໂຕ, ຣຎ຺ຊນໂຕ ຈ ນນ຺ທີຣາຄຠາວໍ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ. ຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠວາທິເກ ກິມິກີຏປຏງ຺ຄາທິອຕ຺ຕຠາເວປິ ນນ຺ທນ຺ຕິ, ຣູປາຠິນນ຺ທນາທິຠູຕາຍ ຣຎ຺ຊນ຺ຕິ ຈາຕິ ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີ. ເຕນາຫ ‘‘ນນ຺ທີຣາເຄນ ສຫຄຕາ’’ຕິອາທິ. ຕພ຺ຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ເອສ ສຫຄຕສທ຺ໂທ. ກາມຠວວິຠວເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາມຕຓ຺ຫາທິເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເກວລໍ ຕຓ຺ຫາຠາເວເນວ ເອກຠາວຄ຺ຄຫເຓນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ເກນຈິ ສທິສຕາຠາວໂຕ ຕໍຕໍວິຈິຕ຺ຕຠາວຊນກກມ຺ມນິປ຺ຜາທເນນ ອຕິວິຈິຕ຺ຕສຠາວາ ສກລສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ. ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ຠເວສຸ ອາທີນວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີ, ທິຏ຺ຐິອາທິອຸປາທານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິວິສມານໍ ຕຓ຺ຫໍ ອຠິວຑ຺ເຒນ຺ຕີ ໂທສາທໂຍປິ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ ປນ ຕໍຕໍຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາຍກຸລໂຠຄິສ຺ສຣິຍາທິວິຈິຕ຺ຕຕໍ ອຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕີ, ກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຕໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຫາຍຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຠວາທິວິຈິຕ຺ຕຕໍ ນິຍເມຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອວິຊ຺ຊາອຸປາທານກມ຺ມາທີສຸ ສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ໓.໓໗໔) ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໒໐໓) ຈ ອວເສສກິເລສາກຸສລມູລາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ຂເຫຕູສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຕຓ຺ຫາວ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສມຸທຍນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ.

ນິໂຣຘນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕໔. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ຍທຄ຺ເຄນ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ. ສຕິ ຫິ ປຘານເຫຕຸນິໂຣເຘ ຕທຎ຺ຎເຫຕູ ນິຣຸທ຺ຘາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍາຘິນິມິຕ຺ຕວູປສມເນນ ພ຺ຍາຘິວູປສໂມ ວິຍ ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ຜລນິໂຣໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸທຍນິໂຣເຘນ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ. ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອນຸປທ຺ທເວຕິ ປາຓກວິຊ຺ຌນສຕ຺ຖປ຺ປຫາຣາທິອຸປທ຺ທວຣຫິເຕ. ຕໂຕ ເອວ ທຬ຺ເຫ ຖິເຣ. ສາຂາທິເຉທເນນ ຉິນ຺ໂນປິ. ຕຓ຺ຫານຸສເຍຕິ ກາມຣາຄຠວຣາຄານຸສເຍ. ອນູຫເຕຕິ ອສມຸປຆາຏິເຕ.

ຍຖາ ສີໂຫ ເຍນຕ຺ຕນິ ສໂຣ ຂິຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ສເຣ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຣເຓ ປຏິປຕ຺ຕິ, ນ ຜເລ. ຍຖາ ປນ ສາຣເມຍ຺ຍາ ເກນຈິ ເລຑ຺ຑຸປ຺ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ຠຸສ຺ສນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂາທນ຺ຕິ, ນ ປຫາຣທາຍເກ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣເຘຕຸກາມາ ກາຍຈ຺ເຉທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ກິເລສນິໂຣຘນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໕໕. ວິຣຊ຺ຊຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ສມຸທໂຍ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ. ວິຣຊ຺ຊນໍ ປລຸຊ຺ຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວິຣາໂຄຕິ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຫານປຣິຍາໂຍ ວິຣາຄສທ຺ໂທ, ນິໂຣຘສທ຺ໂທ ຈ, ຕສ຺ມາ. ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕໂຕ ອເສໂສ ວິຣາໂຄ ອເສໂສ ນິໂຣໂຘຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຈາຄາທິປທານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ ສພ຺ພາເນວ ເອຕານີຕິ. ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາຍ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາທິປທານິປິ ນິພ຺ພານເວວຈນານີຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ວິຣາຄາທິປທານິ ນິພ຺ພາເນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຕ຺ວາ. ຕຓ຺ຫາ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄວເສນ ຕຓ຺ຫາ ວິຣຊ຺ຊີຍຕິ. ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘີຍຕິ, ເຕນ ວິຣາຄນິໂຣຘສທ຺ທານໍ ອຘິກຣຓສາຘນຕມາຫ. ຕເທວາຕິ ນິພ຺ພານເມວ. ຈາຄາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈາຄາທິເຫຕຸໍ ຜລໂວຫາເຣນ ວທຕິ. ‘‘ກາມຄຸຓາລເຍສູ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂນ຺ຕິ, ‘‘ກາມຄຸຓາລຍາທີສູ’’ຕິ ປນ ປາໂຐ.

໕໕໖. ຕຍິທນ຺ຕິອາທິ ນ ໂປຣາຓປາໂຐ, ສຈ຺ຈຕ຺ຖທີປເນ ປນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ຕໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິປິ ລກ຺ຂຓາທີນິ ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ນມານສສ຺ສ ອສ຺ສາສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອສ຺ສາສກຣຓຣສໍ. ຣາຄາທິສພ຺ພປປຎ຺ຈວູປສມນິມິຕ຺ຕຕາຍ ນິປ຺ປປຎ຺ຈຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ນິປ຺ປປຎ຺ຈປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ.

໕໕໗. ນຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ຍທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິຎ຺ຎາ, ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ສຕິ ປຏິຎ຺ຎາວິໂຣໂຘ. ອຖ ປຣາຠິມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຘມ຺ມິອສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ຈ ນິສ຺ສຍາສິທ຺ໂຘ ເຫຕຸ. ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕຕິ ກິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕ? ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຈກ຺ຂາທີຫິ ອເນກນ຺ຕິກຕາ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປຣໍ ປຕິ ອສິທ຺ໂຘ ເຫຕຸ. ເຕນາຫ ‘‘ນ, ອຸປາເຍນ ອຸປລພ຺ຠນີຍໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠິໂນ ເອວ ອຣິຍາ ປເຣສໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ອຣຫາ ເອວ ສພ຺ເພສໍ, ນ ສພ຺ເພ, ເອວໍ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຠູເຕນ ອຸປາເຍນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ ເຈຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ປໂຍຄວຈນໍ. ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໕໕໘. ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຣິເຍຫິ ອຸປລພ຺ຠນີຍໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສໍສາຣໂຕ ສໍວິຄ຺ຄມານສາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສມຍສິທ຺ໂຘຍໍ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາສນິກເມວ ນິສ຺ສາຍ ວທຕິ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຎ຺ຈຸຠາວາປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຕິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸເຣຊວາຍາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ຈສ຺ສາ ປຘານຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສາ ປຐມໍ ເທສນາຣຸຬ຺ຫາ, ນ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນ ຈາຍໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ວຎ຺ຌາ, ນິພ຺ພານປາປນໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກໂຕ. ຕວ ມເຕນ ປນ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ວຎ຺ຌຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຠາວປາປກຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກິເລສສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນມຸເຂນ ຂນ຺ຘານໍ ອຠາວສມ຺ປາປກຠາວໂຕ, ນ ວຎ຺ຌຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອິຕິ ປຏິກ຺ເຂເປ. ຍໍ ຕຍາ ‘‘ອຠາວປາປກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຂນ຺ຘາຠາໂວ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ນ. ກສ຺ມາ? ອຕີຕານາຄຕາຠາເວປິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ອຕີຕານາຄຕາ ຫິ ຂນ຺ຘາ ນ ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຠາເວ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຕໍ ນາມ ສິຍາ, ໂສ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ. ນ ເກວລໍ ອຕີຕານາຄຕານເມວ, ອຖ ໂຂ ວຕ຺ຕມານານມ຺ປີຕິ ຕິຍທ຺ຘຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຠາໂວ ນິພ຺ພານໍ. ນ ຫິ ຕໍ ເອກເທສາຠາໂວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານາ ເຈ, ນ ນ ສນ຺ຕິ, ນ ສນ຺ຕິ ເຈ, ນ ວຕ຺ຕມານາຕິ ‘‘ວຕ຺ຕມານາ, ນ ສນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສິທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ, ເຕສໍ…ເປ… ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ຍທິ ວຕ຺ຕມານາຠາໂວ ນິພ຺ພານໍ, ຍທາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຕ຺ຕຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ວຕ຺ຕມານາຕິ ກຕ຺ວາ ຕທາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຠາໂວ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ອຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຕມານ…ເປ… ໂທສໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ນ ມຍໍ ສພ຺ເພສໍເຍວ ອວຕ຺ຕມານຕາຍ ນິພ຺ພານໍ ວທາມ. ກິຎ຺ຈຣຫີຕິ, ຕທາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກິເລສານໍ ອວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ນ ໂທໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາຠາໂວຕິ? ຍທິ ກິເລສານໍ ອວຕ຺ຕມານຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຠາໂວ ນິພ຺ພານໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຕທຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ອກາຣຓເມຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນີຍຕາ, ອຠາວມຕ຺ຕຕາ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຎ຺ຌຠາໂວ, ອຕີຕານາຄຕາຠາເວ ນິພ຺ພານາຘິຄໂມ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວຕ຺ຕມານານໍ ອຠາໂວປິ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ປເຄວ ກິເລສານໍ ອວຕ຺ຕມານຕາ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ນິຣຕ຺ຖກຠາວາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ຍທິທໍ ‘‘ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕ, ອຠາວປາປກຕ຺ຕາ, ຕທາ ກິເລສານໍ ອວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກາຣຓເມຕໍ, ອຍຸຕ຺ຕິເຣສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໕໙. ອາທິວຈນໂຕຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວສິຏ຺ຐໍ ຊມ຺ພຸຂາທກສຸຕ຺ຕປເທສໍ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໑໔ ອາທໂຍ), ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ນິທ຺ເທສປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ? ໂຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸຂາທກສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໑໔ ອາທໂຍ), ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ? ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໘໔) ອາຍຕນວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອສງ຺ຂຕສຠາໂວ ຘມ຺ໂມ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຄາທໂຍ ຂີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຄກ຺ຂໂຍ, ໂທສກ຺ຂໂຍ, ໂມຫກ຺ຂໂຍຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອາຄມ຺ມາຕິ ຈ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ນິພ຺ພິນ຺ນສ຺ສ ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນສ຺ສ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ວິວຏ຺ຏິຕມານສສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ສຈ຺ຉິກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍມານຎ຺ຫິ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຣມສ຺ສາສຠາເວນ ວິນິມຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣມຄຕິຠາເວນ ຈ ປຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຂຍສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຣາຄາທໂຍ ເຂເປຕີຕິ ຕໍສຈ຺ຉິກຣຓາຠາເວ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘຄມນາຠາວາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຄາທໂຍ ຂີຍນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອກໍເສນ ເຈຕໍ ເອວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ຍຖາຣຸຕວເສນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ພຫູ ໂທສາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຄ຺ຄຜລປມຸຂາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາຕິ ນ ຕສ຺ສ ຣາຄາທິຂຍມຕ຺ຕຕາ ຍຸຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ຫິ…ເປ… ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຣາຄາທີນໍ ຂີຓນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ເອວໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຄາທໂຍ ຂີຍນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິມສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຣາຄາທິກ຺ຂຍມຕ຺ຕຕາຍ ພຫູໂທສາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຕຣກາລາທິປ຺ປຕ຺ຕິໂທສໂຕຕິ ຣາຄາທີນໍ ຂຍມຕ຺ຕຕາຍ ປຣິຕ຺ຕກາລຕາ, ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຕາ, ປໂຍເຄນ ວິນາ ສຣເສເນວ ອຘິຄນ຺ຘພ຺ພຕາ, ຣາຄາທີຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາ, ອາທິຕ຺ຕຕາ, ທຸກ຺ຂຕາ, ອນຸປສນ຺ຕຕາ, ພຫຸຠາໂວ, ໂອຬາຣິກຕາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸມຄ຺ຄານໍ ອນາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທິໂທສາປຊ຺ຊນໂຕ. ຣາຄສ຺ເສວ ຂໂຍ ຣາຄກ຺ຂໂຍ, ນ ໂທສາທີນໍ. ຕຖາ ໂທສກ຺ຂຍາທໂຍປີຕິ ອຎ຺ໂຎ ຣາຄກ຺ຂໂຍ, ອຎ຺ໂຎ ໂທສກ຺ຂໂຍ, ອຎ຺ໂຎ ໂມຫກ຺ຂໂຍຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອກຸສລມູລານໍ ຂຍຠູຕານິ ຕີຓິ ນິພ຺ພານານິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸປາທານານໍ ຂເຍ ຈຕ຺ຕາຣິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນີວຣຓານໍ ຂເຍ ປຎ຺ຈ, ຉນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາກາຍານໍ ຂເຍ ຉ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸສຍານໍ ຂເຍ ສຕ຺ຕ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານໍ ຂເຍ ອຏ຺ຐ, ນວນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາມູລການໍ ຂເຍ ນວ, ທສນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານໍ ຂເຍ ທສ, ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສສ຺ສ ຂເຍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ພຫູນິ ນິພ຺ພານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຄາທິກ຺ຂໂຍ ນາມ ອນ຺ຘພາລານມ຺ປິ ປາກໂຏ, ອນ຺ຕມໂສ ທີປິມິຄມກ຺ກຏາທີນມ຺ປິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ໂອຬາຣິກໍ ນິພ຺ພານໍ ໂຫຕິ. ໂຄຕ຺ຣຠຸກ຺ຂເຓ ກິເລສກ຺ຂຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ອຂີຓຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓສ຺ສ ຈ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາວໂຕຕິ ສພ຺ພປຣິໂຍສານສ຺ສ ຣາຄາທິກ຺ຂຍສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຂຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຄາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ‘‘ອຍໍ ນາມາ’’ຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພ ມຄ຺ຄຜລຎາຓານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຕາທິສສ຺ສ ຂຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ໂຍ ປຈ຺ຉິມຠວໂຕ ຕຕິຍຕ຺ຕຠາເວເຍວ ຣາຄາທີສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຌານຠາວນາຍ ເຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອິຘາຄໂຕປິ ກາເມສຸ ວີຕຣາໂຄວ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ປຐມວເຍ ເອວ ຣາຄາທິໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ເຕ ຈ ຌາເນນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມວເຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ເຕສໍ ຣາຄາທີນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນິໂຣຘສທິສຕາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ນິໂຣໂຘ. ເຕ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕາທິສສ຺ສ ຂຍສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາໂວ. ຕສ຺ສາປິ ອິຕ຺ຕຣກາລຕາທິໂທສສມາໂຍໂຄ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠາເວປິ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ຍທິ ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍໂຕ ຂຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຄາທີນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕໍ ຂຍມຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ມຎ຺ຎສິ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔໒; ໑໓໘໒) ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສາປິ ນິພ຺ພານຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍຖາ ນິຣຸທ຺ຘາ ນ ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາປີຕິ ອຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ນິໂຣຘສທິສຕາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ນິໂຣໂຘ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘ. ອຍຎ຺ຫິ ມຄ຺ເຄນ ເຂເປຕພ຺ພາກາໂຣ, ຍທິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນນ຺ຕິ ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຕໍ ອິຕຣຂຍໂຕ ວິເສເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປນ ຂຍສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ປນ ຕສ຺ສ ຂຍສ຺ສ ປຣິຍາເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘກ຺ຂຍກຣສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ຕທຸປຈາເຣນາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຜລຠູຕຂຍໂວຫາເຣນ. ຜລູປຈາເຣນ ຫິ ກາຣຓໍ ໂວຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ອາຍຸ ຆຕໍ, ເສມ຺ໂຫ ຄຸໂຬ’’ຕິ ຈ.

ອສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ. ‘‘ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຐານໍ ສຸທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໖-໖໗; ມ. ນິ. ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ຠຄວໂຕ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຠາວາວຫນໂຕ. ‘‘ຕຎ຺ຫິ ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຣິຍໍ ຈກ຺ຂຸໍ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ຕ຺ວໍ ອຣິເຍນ ຈກ຺ຂຸນາ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໘) ວຈນໂຕ ອຣິເຍນ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ.

໕໖໐. ຍທິ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ສຠາວຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ໂນ ຈ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈຕຸມຫາປເຖ ສຠາ ວິຍ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິນາ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຠວໍ. ມຄ຺ຄຠາເວຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາເວ. ຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ.

ອຓຸອາທີນນ຺ຕິ ອຓຸປກຕິກາລປຸຣິສາທີນໍ. ນິຈ຺ຈຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕຠາວສິທ຺ຘິ. ກູຏຏ຺ຐນິຈ຺ຈຕາ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ເຫຕຸໂນ ອຠາວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ສາຘນເຫຕຸໂນ ອຠາວາ. ນິຈ຺ຈາ ເຕ ອຓຸອາທໂຍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕ຺ຕາຕິ ອເປກ຺ຂຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ເຫຕຸລກ຺ຂຓານຸປປຕ຺ຕິ. ‘‘ອຓຸອາທີນໍ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ອຓຸອາທໂຍ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມິອສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ຈ ນິສ຺ສຍາສິທ຺ໂຘ ເຫຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕໖໑. ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕຕິ ‘‘ອປ຺ປຠວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອປ຺ປຠວຕາ ຈສ຺ສ ອປຈ຺ຈຍຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕາຍ ຕສ຺ສ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາໂວ. ‘‘ຣູປສຠາວາຕິກ຺ກມໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຣຸປ຺ປນສຠາໂວ, ປຏິຆາຕວນ຺ຕຕາຍ ກລາປໂສ ວຸຕ຺ຕິຍາ ປເທສສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ສຠາໂວ, ເອວໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາໂຕ, ສປ຺ປເທສຕາ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອສຸກທິສາຍ, ອສຸກເທເສ’’ຕິ ວາ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ຍໂຕ ຕໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐເມວາຕິ.

‘‘ອສິຖິລ …ເປ… ຄມນີຍໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຣິຍານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸວຈນໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຕທຎ຺ເຎສໍ ອນຸມານສິທ຺ຘຕໍ, ຕທຸຠເຍນ ‘‘ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕ’’ຕິ ປນສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ອສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣມຕ຺ເຖນ ນາວິຊ຺ຊມານໍ ວິຊ຺ຊມານເມວາຕິ ຍຖາຣທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖສາຘນໍ ອາຄມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິ-. ອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໔໑) ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປທານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ. ອຖ ວາ ເວທນາທໂຍ ວິຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາຍສງ຺ຂາຕາຍ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ ນ ຊາຕໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊາຕໍ. ກາຣເຓນ ວິນາ, ສຍເມວ ຈ ນ ຠູຕໍ ນ ປາຕຸຠູຕໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຠູຕໍ. ເອວໍ ອຊາຕຕ຺ຕາ, ອຠູຕຕ຺ຕາ ຈ ເຍນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ນ ກຕນ຺ຕິ ອກຕໍ. ຊາຕຠູຕກຕຠາໂວ ຈ ນາມ ຣູປາທີນໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ໂຫຕິ, ນ ອສງ຺ຂຕຠາວສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ, ຕຖາ ນ ສງ຺ຂຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຣຫິຕນ຺ຕິ ຈ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຠາເວ ປຏິສິທ຺ເຘ ‘‘ປກຕິວາທີນໍ ປກຕິ ວິຍ ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອເກເນວ ກາຣເຓນ ເອຕໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ເກນຈິ ນ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອປຈ຺ຈຍມ຺ປິ ສມານໍ ‘‘ສຍເມວ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ຠູຕໍ ປາຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຈຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕາກຕາຠູຕຠາໂວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຊາຕິຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວເມຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ປເວເທສິ. ປເວເທນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ອຫໍ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາມຕ຺ເຕນ ປເວເທສິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ປທປຣເມ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ປເວເທສິ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂນ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠວິສ຺ສ ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕໍ, ນຍິຘ ຊາຕສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ກຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາເຍຖ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິ ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ກຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໔໑).

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິ ອຊາຕາທິສຠາວາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ນ ອຠວິສ຺ສ ນ ສິຍາ, ອິຘ ໂລເກ ຊາຕາທິສຠາວສ຺ສ ຣູປາທິກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ອນວເສສວູປສໂມ ນ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ນ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອນວເສສໍ ສໍກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເຕເນຕ຺ຖ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອປຄໂມ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນຸຄມນວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິຄເມຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗-໘). ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ (ອຸທາ. ໗໑). ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຐານໍ ສຸທຸທ຺ທສໍ, ຍທິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໗; ມ. ນິ. ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘). ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ອສງ຺ຂຕຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖) ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໔໑) ອິມິນາ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທນ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ສພ຺ພໂລກໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປກາສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍທິປິ ກຕ຺ຖ ອປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣີນມ຺ປິ ສາສເນ ອຠິປ຺ປສນ຺ນານໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ສໍສໂຍ ນຕ຺ຖິເຍວ. ເຍ ປນ ປຣເນຍ຺ຍພຸທ຺ຘິໂນ ປຸຄ຺ຄລາ, ເຕສໍ ວິມຕິວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ.

ຍຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ສອຸຕ຺ຕຣານໍ ກາມານໍ, ຣູປານຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສຠາວານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕນ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວນ ນິສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ອປິຈ ອນຸໂລມຎາຓໍ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຊຫຕິ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຖາ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຎາຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ. ອິຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕສໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານກຣສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຕທຸຠຍວິປຣີຕສຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໔໑) ເອວມາທິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕກວຈນໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓, ໓໕໖; ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙; ເຖຣຄາ. ໖໗໖-໖໗໘; ເນຕ຺ຕິ. ໕), ຕຖາ ນິພ຺ພານສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ຍຖາຠູຕປຣມຕ຺ຖວິສໂຍ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ສີຫສທ຺ໂທຕິ ເອວມາທີຫິ ນເຍຫິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍທິ ປນ ນິພ຺ພານໍ ອຠາວມຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ‘‘ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໗; ມ. ນິ. ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) ຄມ຺ຠີຣາທິຕາ, ‘‘ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖) ອສງ຺ຂຕາທິຕາ, ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ ອປຈ຺ຈຍາຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມາທິຕາ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ນ ຫິ ອຠາວສ຺ສ ໂກຈິ ສຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂສ ຄມ຺ຠີຣາສງ຺ຂຕາທິອາກາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ. ອຠາໂວ ຫິ ອຠາໂວ ເອວ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາສງ຺ຂາຕາທິຠາວສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິຎ຺ຈາຍມຠາໂວ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕານໍ ເອໂກ ວາ ຠເວຍ຺ຍ ອເນໂກ ວາ. ຍທິ ເອໂກ, ເອເກເນວ ມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສາຠາໂວ ກໂຕ, ສຈ຺ຉິກໂຕ ຈາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ມຄ຺ຄານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕາຕິ ນ ສິຍາ ມຄ຺ຄພຫຸຕາ, ເອກຊ຺ຌຎ຺ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ນິພ຺ພານາຘິຄໂມ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສິຍາ ປເນວໍ ເອໂກ ເອວ ໂສ ນິພ຺ພານສຎ຺ຎິໂຕ ກິເລສາຠາໂວ, ໂສ ປນ ນ ມຄ຺ເຄຫິ ກາຕພ຺ໂພ, ອຖ ໂຂ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ສຕິ ວິເສສໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກິເລສານໍ ອປ຺ປຫານໂຕຕິ ເອໂກປິ ມຄ຺ໂຄ ນ ສິຍາ. ອສຕິ ຈ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉທນໂຕ ກິເລສາຠາວສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ກິມຕ຺ຖິຍາ ສິຍາ, ອຖ ປນ ມຄ຺ຄານໍ ສນ຺ຕານຄຕສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍປ຺ປຫານາທິປຏິນິຍຕກິຈ຺ຈຕາຍ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ກິເລສາຠາໂວ. ເອວໍ ສຕິ ສຠາວປເຠເທນ ວິນາ ນ ພຫຸຠາໂວຕິ ໂສ ກິເລສກ຺ຂຍປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ສຠາວຘມ຺ໂມ ເອວ ສິຍາ.

ເຍສໍ ອຠາໂວ, ຕປ຺ປເຠເທນ ອຠາເວ ເຠໂທປຈາໂຣຕິ ເຈ? ເຍສໍ ອຠາໂວ, ເຕສໍ ສສຠາວຕາຍ ຕສ຺ສ ສຠາໂວປຈາໂຣປິ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ເຕ ສໍກິເລສສງ຺ຂຕຕາທິໂຕ ກິເລສສງ຺ຂຕຕາທິອຸປຈາຣາປິ ສິຍຸໍ. ໂນ ເຈ ເຕ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕປ຺ປເຠເທນ ເຠໂທປຈາໂຣປິ ນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ນ ຈ ປໂຫຕິ ອຸປຈຣິໂຕ ພຫຸຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ພຫຸຠາວາຍ. ນ ຫິ ຊລໍ ອນລນ຺ຕິ ອຸປຈຣິຕໍ ທຫຕິ, ປຈຕິ ວາ. ເອກຕ຺ຕປຎ຺ຫມ຺ປິ ຈາຍມຠາໂວ ອສຠາວຕາຍ ນ ສຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ນຕ຺ຖິຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ອເຠທໂວຫາໂຣ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປຕິ. ເອກຕ຺ເຕ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂທສາ, ພຫຸຠາເວ ປນ ສຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສິທ຺ຘາ ສຠາວຘມ຺ມຕາ. ສຠາວຘມ຺ມຕ຺ເຕປິ ຈ ພຫຸຠາໂວ ວິຍ ຠາວໍ ຠາໂວປິ ພຫຸຠາວໍ ນ ພ຺ຍຠິຈເຣຍ຺ຍາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ພຫຸຠາວປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ ພຫຸຠາວສ຺ເສວ ອຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທິ ຫິ ຍຖາ ກກ຺ຂຬຕາ ຠາວໍ, ເອວໍ ຠາໂວປິ ກກ຺ຂຬຕໍ ນ ພ຺ຍຠິຈເຣຍ຺ຍ. ເອວໍ ສຕິ ສພ຺ເພສໍ ຠາວານໍ ປຖວີຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ກຸໂຕ ຠາວສ຺ສ ພຫຸຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ໂລກໂວຫາຣານໍ ວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ຍທິປິ ພຫຸຕາ ຠາວາເປກ຺ຂາ, ຠາວຕາ ປນ ນ ພຫຸຕາເປກ຺ຂາຕິ ນ ຠາວສ຺ສ ສໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ພຫຸຠາໂວ ‘‘ເອກາ ນິຏ຺ຐາ ນ ປຸຖຸ ນິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທສ຺ສນຠາວນາທ຺ວຍໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ນິພ຺ພານຠາເວ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານນິຍຕໍ ນາມ ນິພ຺ພານໍ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ສງ຺ຂຕຕາທິໂທສານຕິວຕ຺ຕິເຍວ, ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວາ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ກິເລສານໍ ອຠາໂວ. ຕສ຺ສ ຈ ເອກຕ຺ເຕ ນ ມຄ຺ຄພຫຸຕາ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ມຄ຺ຄພຫຸຠາໂວ ຈ ມຄ຺ເຄຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ເອກສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອປາຏວປາຏວປາຏວຕຣປາຏວຕມຠາເວນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວິເສເສນ ກິເລສານໍ ປຫານເຠເທນ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມຕ຺ເຕ ເອວ ສິຍາ. ອຠາໂວປິ ຈ ກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ສກິຈ຺ຈກຕາຍ ກາຕພ຺ໂພ ເອວ ສິຍາ, ນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ. ໂກ ຫິ ສຠາໂວ ອຠາວສ຺ສ? ໂຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ໂສ ເຈ ນິພ຺ພານໍ ເອເກເນວ ມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ອຠາໂວ ເອໂກ ອຠິນ຺ໂນ ກາຕພ຺ໂພ ອາປນ຺ໂນ. ອຎ຺ຎຖາ ມຄ຺ຄວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາເວ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ, ນິພ຺ພານວິເສສປ຺ປສງ຺ໂຄ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ເອກຕ຺ເຕນ ມຄ຺ຄພຫຸຕາ ສິຍາ. ພຫຸຠາເວ ປນ ເຕສໍ ໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວິເສສໂຕຕິ ສິທ຺ຘາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມຕາ. ຂຍາຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ປເນຕໍ ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔໒; ໑໓໘໒) ຫິ ວຈນໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຂໂຍ ນາມ. ເຕນ ເຈຕໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອິຕິ ນິໂຣຘນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ.

ມຄ຺ຄນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໖໒. ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ກຕມໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໒໐໕) ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທານິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ, ຕເມວ ຈ ປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສວເສນ ອິຘ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ປກາສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ອຕ຺ຖໂຕ ປກາສິຕາ, ກິມຕ຺ຖິຍໍ ປນ ອິຘ ກຖນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕມານານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລກິຍກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ວິຣຕິໂຍ ນານາກ຺ຂຓິກາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວ. ວິເສສາວໂພຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂສມຸຄ຺ຆາຕາທິປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສສ຺ສ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ມຄ຺ຄກຖາ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ຍຖາ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພໂສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປູຣຓວເສນ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຍຄສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ໂຍຄິໂນ. ກາມໍ ອວິຊ຺ຊານຸສຍສມຸຄ຺ຆາເຕ ຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ເລໂສປິ ນາວສິສ຺ສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ປນ ອວິຊ຺ຊາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທິຄ຺ຄຫເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘາຕຸປ຺ປກາສນຣສາຕິ ປຣມຕ຺ຖປກາສນຣສາ, ຈຕຸສຈ຺ຈວິຠາວນກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນາກາໂຣ ສາຕິສຍໍ ປາກໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອວິຊ຺ຊານຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕກຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ວາປິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຖາ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂນຕິ ຍຖາ ອວິຊ຺ຊານຸສຍສມຸຄ຺ຆາໂຕ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂນ. ເອວຎ຺ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຍຄິໂນຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ອຸປສໍຫຣຕິ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາ ປນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວຈເນເນວ ໂພຘິຕາ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປນິຆາຕກນ຺ຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປສມຸຈ຺ເຉທກໍ. ອປ຺ປນາຣໂສຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸປ຺ປາທວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອປ຺ປນາກິຈ຺ໂຈ.

ຕຖາ ປສ຺ສໂຕ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປສ຺ສໂຕ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ເປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣປຍໂຕ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສມຸຄ຺ຆາຕິກາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທິກາ. ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສິນິທ຺ຘຠາເວນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິປິ ສມຸຏ຺ຐານສຠາວາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ.

ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ ວິສຸທ຺ຘິຠູຕາ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຸຕ຺ຕິຍາ. ຎາຍາຊີວສ຺ສ ອພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ຐາຍ ສມ຺ມາຊີວິກາຍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ຎາຍາຊີວປວຕ຺ຕິຣໂສ. ອິມສ຺ສ ຫິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ສພ຺ພາກຸສລວິທ຺ຘໍສໂກປິ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂທສ຺ສນວເສນ ໂກສຊ຺ຊສມຸຈ຺ເຉທໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ສໍກິເລສປກ຺ຂໂຕປິ ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ. ກາຍາທີສຸ ສຸຠາທິອາກາຣຸປຘາຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຸຠສຎ຺ຎາທິປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ ມິຈ຺ຉາສຕິ, ຕສ຺ສາ ວິທ຺ຘໍສໂນ ມິຈ຺ຉາສຕິວິນິທ຺ຘຸນໂນ. ອສມ຺ໂມໂສຕິ ສມ຺ໂມສວິທ຺ຘໍສນໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຍຖາສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ, ‘‘ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘) ຈ ວຈນໂຕ ວິເສສໂຕ ສຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິຍາ ສໍຣກ຺ຂິຍມານຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

໕໖໓. ສຈ຺ຈຎາຓສ຺ສາຕິ ສຈ຺ຈານິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນກຎາຓສ຺ສ, ນ ປຏິເວຘຎາຓໍ ວິຍ ສກິເທວ ພຸຊ຺ຌຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອນຸ ອນຸ ໂພໂຘ ອນຸໂພໂຘ, ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິອນຸຄໂຕ ວາ ໂພໂຘ ອນຸໂພໂຘ, ຕເທວ ຎາຓນ຺ຕິ ອນຸໂພຘຎາຓໍ. ນ ຫິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພຸຊ຺ຌຕິ, ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ປນ ກປ຺ປນມຸເຂນ ພຸຊ຺ຌຕິ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຣິຊານນາທິໂຕ. ຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓເນວ ຫິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີນິ ວິຍ ຕານິປິ ຕສ຺ສ ປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ປຕິລີຍມານມານສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ວິສງ຺ຂາຣໍ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ຂຄຕຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣຘຎ຺ຈ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ຜຸສຕິ. ອາທິຈ຺ໂຈ ວິຍ ປຠາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີຫິ ສຫ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ນ ຈ ສງ຺ຂາເຣ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຎາເຓນ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ເຕຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕໍ ຕໍ ຎາຓໍ ທຸກ຺ຂາທີນິ ວິຠາເວຕິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກປຏິເວເຘນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີຕິ ກາລນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ເອກທສ຺ສິໂນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕຍທສ຺ສິຕາວິຈາຣຓາຍໍ ຕໍສາຘນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖເຣນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານີຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຕຍທສ຺ສນສ຺ສ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ອນຸປຸພ຺ພາຠິສມເຍ ປຸຣິມທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອທສ຺ສນໂຕ ສມຸທຍາທິທສ຺ສິໂນ ທຸກ຺ຂາທິທສ຺ສິຕາ ນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ສິຍາ. ໂຍຊິຕາ ຈ ສາ ‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐). ໂລກິຍໍ ສຈ຺ຈຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍຎາເຓ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາໂຕ ອຠິຠໂວ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠິຠໂວ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ໂລກສມຸທຍໍ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສໂຕ ຍາ ໂລເກ ນຕ຺ຖິຕາ, ສາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ວຈນໂຕ ສມຸທຍທສ຺ສນໍ ເຫຕຸຜລປພນ຺ຘາວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໂຕ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠິຠວວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ໂລກນິໂຣຘໍ ໂຂ…ເປ… ປສ຺ສໂຕ ຍາ ໂລເກ ອຕ຺ຖິຕາ, ສາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ວຈນໂຕ ນິໂຣຘທສ຺ສນໍ ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຜລນິໂຣຘທສ຺ສນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຕ຺ຕກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສນໂຕ ມຄ຺ຄທສ຺ສນໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕກາເຣ, ນຕ຺ຖິ ປຣກາເຣ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສກາເຣ’’ຕິອາທິກໍ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ, ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ…ເປ… ວິສຸທ຺ຘິຍາ, ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໑໐໑, ໒໒໗; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໒) ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ ຈ ອິຘ ອກິຣິຍາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສາປິ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ປຫີຍຕີຕິ. ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ ສມຸທຍຜລສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອທ຺ຘຸວາທິຠາວໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຜເລ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ອິສ຺ສໂຣ ໂລກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ສຊ຺ເຊຕິ ນິວຕ຺ເຕຕິ ສໍຫຣຕີຕິ ອິສ຺ສຣກາຣຓິໂນ ວທນ຺ຕິ. ປຘານໂຕ ໂລໂກ ອາວິ ຠວຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຈ ປຕິລີຍຕີຕິ ປຘານກາຣຓິໂນ.

‘‘ກາໂລ ກໂຣຕິ ຠູຕານິ, ກາໂລ ສໍຫຣຕີ ປຊາ;

ກາໂລ ສຸຕ຺ເຕ ຊາຄຣຕິ, ກາໂລ ຫິ ທຸຣຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ. –

ກາລວາທິໂນ. ກຓ຺ຏກສ຺ສ ຕິຂິຓຠາໂວ ວິຍ, ກປິຏ຺ຐຜລາທີນໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ ວິຍ, ມິຄປກ຺ຂິສຣີສປາທີນໍ ວິຈິຕ຺ຕຕາ ວິຍ ຈ ສຠາເວເນວ ໂລໂກ ສມ຺ໂຠຕິ, ວິໂຠຕິ ຈາຕິ ສຠາວວາທິໂນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຓູຫິ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕິ, ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ, ໂລໂກ ນິຍໂຕ ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓິສທິໂສ, ນ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ປຸຣິສກາໂຣຕິ ນິຍຕິວາທິໂນ.

‘‘ຍທິຈ຺ຉາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍທິຈ຺ຉາຍ ນິວຕ຺ຕເຣ;

ຍທິຈ຺ຉາຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ຍາທິຈ຺ຉກີ ປຊາ’’ຕິ. –

ຍທິຈ຺ຉາວາທິໂນ, ເຍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວາທິໂນຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວມາທິອກາຣຓວາທສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣາມຸທກອາຬາຣາທີນໍ ວິຍ, ອຣູປໂລເກ ນິຄຓ຺ຐານໍ ວິຍ ຈ ໂລກຖູປິກາຍໍ ອປວຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ໂຂຕິ ຄຫຓໍ ອປວຄ຺ຄຄາໂຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຘານສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຄຸຓວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຕ຺ຕນິ ອວຏ຺ຐານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໂລກຕາ, ສມີປຕາ, ສໍໂຍໂຄ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອວມາທີນໍ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຘານສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ມຫຕາທິຠາເວນ ອປຣິຓາໂມ, ອນຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ວາ. ‘‘ອຫມຎ຺ໂຎ, ປກຕິ ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣຊານເນນ ອຕ຺ຕສຸຂທຸກ຺ຂໂມເຫສຸ ອວິຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ກິຣ ນິວຕ຺ຕິເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຘານໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ກາປິລາ. ຄຸຓວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘິສຸຂທຸກ຺ຂອິຈ຺ຉາໂທສປ຺ປຍຕ຺ຕຘມ຺ມາຘມ຺ມສງ຺ຂາເຣຫິ ນວຫິ ອຕ຺ຕຄຸເຓຫິ ວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຓາທມຕານຸສາຣິໂນ. ສໂລກຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສມານໂລກຕາ. ສມີປຕາ ຕສ຺ສ ສມີປປ຺ປວຕ຺ຕິຕາ. ສໍໂຍໂຄ ເຕນ ເອກີຠາວູປຄມນໍ. ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕປ຺ປນປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນາທີຫິ ວິນາ ອປວຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕນໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ. ອນສນເກສລຸຎ຺ຈນາທິຕປຈຣິຍາຍ ນຄ຺ຄສີລໂຄສີລກຸກ຺ກຸຣສີລາທີຫິ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປເນນ ໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ.

ສ຺ວາຍໍ ສພ຺ໂພ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ສຈ຺ຈຎາເຓ ສຕິ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ໂລເກ ໂລກປ຺ປຠເວ’’ຕິ ຄາຖມາຫາຕິ.

ຎາຓກິຈ຺ຈໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖໔. ເສສາ ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ເສສາ ເອກາສີຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ທ຺ວາທສສຸ ອາຍຕເນສຸ ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫາວເສນ ທ຺ວາທສຕິກາ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ວາ ອາຄຕນເຍນ ກາລວິຠາຄໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕທາມສເນ ຫິ ອຏ຺ຐສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອກກຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ, ກຸໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘປ຺ປເຠໂທຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວີມໍສິທ຺ຘິປາທາທີນໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ສຕິປິ ກິຈ຺ຈນານຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິມຸເຂນ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍຕິ ໂລກິຍກ຺ຂເຓ ອໂລຠເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຠິນ຺ນາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ໂລຠພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສມຸຈ຺ເຉທນວເສນ ຕໂຍຕິ ເອໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ສມ຺ມາວາຈາທີສຸ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕານໍ ປນ ຠາເວ ສມ຺ມາອາຊີວສມ຺ຠວໂຕ ເຕນ ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ອຣິເຍຫິ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ອຣິຍກນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາວາຈາທິສີລານໍ ຄຫເຓນ ເຍນ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ຕານິ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ໂສ ສທ຺ຘາຫຕ຺ໂຖ ຄຫິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ອນຎ຺ຎານິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພລານິ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຉນ຺ໂທ ປນ ສທ຺ຘານຸຄຸໂຓຕິ ກຕ຺ວາ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທສ຺ສາປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພລຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ຕິວິເຘນາປິ ສີເລນ ເຕ ຕໂຍປິ ຄຫິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ຈິຕ຺ຕສມາຘີຕິ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທໍ ວທຕິ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຫິ ຈິຕ຺ຕມຸເຂນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມາຘິມຸເຂນ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທຠາວນາຍ ປນ ສມາຘິປິ ອຘິມຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິທ຺ຘິປາທາທິວຈນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາໂທຕິ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໑໑.໑໒) ວຈນໂຕ ສມາຘິອຸປກາຣາ ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສມາຘິອຸປກາຣກໂຕ, ຕໍສທິສກິຈ຺ຈໂຕ ຈ. ຕສ຺ມາ ສມາຘິສີເສນ ເອເຕສໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອນ຺ໂຕຄຘານໍ ປເຠທວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖໕. ຠາໂຣ ວິຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວິຆາຕກຕ຺ຕາ, ສໍຫຣຓີຍວເສນ ວິຫນ຺ຕຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຣາທານມິວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິຆາຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຠາຣນິກ຺ເຂປນມິວ ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂວູປສມຠາວໂຕ. ໂຣໂຄ ວິຍ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂມິວ ຈ ພາຘກຕ຺ຕາ. ໂຣຄນິທານໍ ວິຍ, ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຈ ປຠວລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐີຕິ ຈ ອວສ຺ສນໍ ວາ ອຕິວສ຺ສນໍ ວາ. ໂຣຄວູປສໂມ ວິຍ, ສຸຠິກ຺ຂມິວ ຈ ສນ຺ຕິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ, ສຸຂຠາວໂຕ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊມິວ, ສຸວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ອປຄມູປາຍຠາວໂຕ. ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ, ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ເວຣິວິສຣຸກ຺ຂຠຍໂອຣິມຕີຣູປມໍ. ເວຣໍ ພ຺ຍາປາໂທ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠາໂວ ວາ. ເວຣສມຸຄ຺ຆາໂຕ ເວຣວູປສໂມ ເມຕ຺ຕາ. ເວຣສມຸຄ຺ຆາຕຸປາໂຍ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ.

ອຸປມາໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖໖. ເອສ ນໂຍ ສມຸທຍາທີສູຕິ ອຕ຺ຖິ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ຖິ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ສມຸທໂຍ, ອຕ຺ຖິ ສມຸທໂຍ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ, ອຕ຺ຖິ ເນວ ສມຸທໂຍ ນ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເສສສຈ຺ຈທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພາສງ຺ຂຕນິຍ຺ຍານຠາວາຠາວໂຕ. ອິຕຣໍ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍນ຺ຕິ ສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈທ຺ວຍມາຫ. ສິຍາ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. ຕຖຕ຺ເຕນາຕິ ຕຖສຠາເວນ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ‘‘ສິຍາ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ສິຍາ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍສຈ຺ຈສທ຺ທປຣາ ຫິ ທຸກ຺ຂາທິສທ຺ທາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາວໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອຣິຍສຈ຺ຈສທ຺ທານເປກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສາມຎ຺ຎຜລຘມ຺ມານໍ ອາທິປທສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຣິຍສຈ຺ຈສທ຺ທາເປກ຺ຂໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປທສງ຺ຄໂຫ.

ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ຍຖາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາທໂຍ ເອກງ຺ຄວິກລາ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພງ຺ຄໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂຕາຍ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຕາຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິຍາຕິ ຕໍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ວິສຸໍ ອຣິຍສຈ຺ຈຠາວໂຕ. ສມຸທຍາທີສຸ ອວເສສກິເລສາທໂຍ ປຠວຏ຺ເຐນ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ອຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ສມຸທໂຍ. ອິຕຣໍ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ສິຍາ ສມຸທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ, ນ ປນ ຍສ຺ສ ປຫານາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຕນ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຓ຺ຫາສມຸທໂຍ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ. ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຈ ຍສ຺ສ ປຫານາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຕນ ເນວ ສມຸທໂຍ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ຈ ນິໂຣໂຘ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ນິໂຣໂຘ. ອິຕຣໍ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ສິຍາ ນິໂຣໂຘ ຂຓນິໂຣຘສພ຺ຠາວໂຕ, ນ ປນ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຕນ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ນິໂຣໂຘ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ຎານິ ມຄ຺ຄານິ ມຄ຺ໂຄ, ນ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ນ ມຄ຺ໂຄ. ອິຕຣໍ ປນ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ສິຍາ ມຄ຺ໂຄ ຠວຄາມິນິປຏິປທາຠາວໂຕ, ນ ປນ ຍສ຺ສ ຠາວນາຍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຕຖຕ຺ເຕນ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຈຕຸກ຺ກໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖໗. ສຸຎ຺ຎານີຕິ ເວທກາທີຫິ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິເຕຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ເວທນີຍມ຺ປິ ສນ຺ຕໍ ເວທກຣຫິຕໍ, ເກວລໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕມາເນ ທຸກ຺ຂໍ ເວເທຕີຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ.

‘‘ທຸກ຺ຂເມວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ໂກຈິ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຣິຍາວ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍສ຺ສ ວິປາກວຏ຺ຏກມ຺ມວຏ຺ຏສງ຺ຄຫໂຕ ກາຣກສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສຠາວມາຫ. ກາຕພ຺ພາປິ ຫິ ກິຣິຍາ ກາຣກຣຫິຕາ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຕາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ກິຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຸຕຄມເກສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມຄ຺ຄມຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂອກາຣສ຺ສ ອຠາໂວ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄມໂກຕິ ນິພ຺ພຸຕິໍ ຄນ຺ຕາ.

ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓຏ຺ເຐນ ສາສວຕາ ອສຸຠຕາຕິ ກຕ຺ວາ ອນາສວຕ຺ຕາ ນິໂຣຘມຄ຺ຄາ ສຸຠາ ເອວ. ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຍາເຍນ ສມຸທຍາທິຠາໂວ ຈ ອຕ຺ຖິ, ນ ປນ ນິໂຣຘຠາໂວ, ນິໂຣຘສ຺ສ ວາ ນ ທຸກ຺ຂາທິຠາໂວຕິ ນິໂຣຘາວເສສຕ຺ຕຍານໍ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມງ຺ຄິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣຘສຸຎ຺ຎານິ ວາ’’ຕິອາທິ.

ສມຸທເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຠາວໂຕຕິ ໂປໂນຠວິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍຖາ ວາ ປກຕິວາທີນໍ ວິກາຣາ ອວິກາຣິຠາວໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປຕິປລີນາ ຈ ປກຕິຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ສມຸທຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸທເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຠາວໂຕ’’ຕິ. ມຄ຺ເຄ ຈ ນິໂຣຘສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ອວິຠຕ຺ເຕຫິ ວິກາເຣຫິ ມຫາຫງ຺ກາຣຕມ຺ມຕ຺ຕວິເສສິນ຺ທ຺ຣິຍຠູຕວິເສເສຫິ ປກຕິຠາເວເນວ ຐິເຕຫິ ປກຕິ ສຄພ຺ຠາ ອິຈ຺ຉິຕາ ປກຕິວາທີຫິ, ເອວໍ ນ ຜເລນ ສຄພ຺ໂຠ ເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ນິໂຣຘມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ອສມວາຍາ’’ຕິ ເອຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ເຫຕຸສມເວຕໍ ເຫຕຸຜລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຕນ຺ຕູສຸ ປໂຏ, ກປາເລສຸ ຆໂຏ, ພີຣເຓສຸ ກໂຏ ທ຺ວີສຸ ອຓູສຸ ທ຺ວິອຓຸກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸທ຺ຘິໂວຫາຣຊນໂກ ອວິສຸໍ ສິທ຺ຘານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສມວາໂຍ, ເຕນ ສມວາເຍນ ກາຣເຓສຸ ທ຺ວີສຸ ອຓູສຸ ທ຺ວິອຓຸກໍ ຜລໍ ສມເວຕໍ ເອກີຠູຕມິວ ສມ຺ພທ຺ຘໍ, ຕີສຸ ອຓູສຸ ຕິອຓຸກນ຺ຕິ ເອວໍ ມຫາປຖວີມຫາອຸທກມຫາອຄ຺ຄິມຫາວາຕກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍນ຺ຕໍ ຜລໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣເຓສຸ ສມເວຕນ຺ຕິ ສມວາຍວາທິໂນ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ວທນ຺ເຕຫິ ອປຣິມາເຓສຸ ກາຣເຓສຸ ມຫາປຣິມາຓໍ ເອກໍ ຜລໍ ສມເວຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ໂຕຄເຘຫິ ກາຣເຓຫິ ສຄພ຺ຠໍ ອສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມິຘ ສມວາຍາຠາວາ ຜເລ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖີຕິ ເຫຕຸສຸຎ຺ຎໍ ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ມຄ຺ຄນິທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ.

ເອກວິຘາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໖໘. ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ສໍສາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຈຕຸອາຫາຣເຠທໂຕຕິ ຈຕຸອາຫາຣປ຺ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ. ເອເຕນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກພຬີກາຣາທິອາຫາຣວິເສເສ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍວຕ຺ຖຸ, ສຬາຍຕນ, ອວິຊ຺ຊາ, ອຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠູຕຘມ຺ມວິເສເສ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປ, ເວທນາ, ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓ, ນາມຣູປສງ຺ຂາເຕ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕຘມ຺ມວິເສເສ ຈ.

ປວຕ຺ຕກຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂສ຺ສ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທິເຠໂທ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິອຠິນນ຺ທນເຠໂທ, ຣູປາຣມ຺ມຓາທິວເສນາປີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ, ເຕສໍ ເຠທໂຕ.

ອຸປາທາເນຫິ ອຸປາທີຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ວູປສໂມ ຕໍສນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຍາວ ປຈ຺ຉິມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕາວ ເສສຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ອນວເສສຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ, ນິຣຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ທ຺ວິຘາ ໂວຫຣີຍຕິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ເຠໂທ ໂວຫາຣໂຕ, ເອວມິຕເຣປີຕິ ເຕ ກຕິປເຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ເອກສ຺ສ ສໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ກຸໂຕ ເຠໂທຕິ.

ສມຖວິປສ຺ສນາເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາ ວິປສ຺ສນາ, ອິຕເຣ ສມຖາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສີລມ຺ປິ ຫິ ສມຖສ຺ສ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ສມຖຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຍານທ຺ວຍສ຺ສ ວເສນ ລທ຺ໂຘ ມຄ຺ໂຄ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາຕິ ອາຄມນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອກເທສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເທໂສ ຫິ ປທິສ຺ສຕິ ອວຍວຠາເວນ ອປທິສີຍຕີຕິ ປເທໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ສມຸທາຍໍ ປຕິ ສຫ ປເທເສນາຕິ ສປ຺ປເທໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ສນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙), ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຈ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີລາທິສງ຺ຄາຫກາ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ເອວາຕິ ຕເທກເທໂສ ໂຫຕິ.

ສຊາຕິໂຕຕິ ສມານຊາຕິໂຕ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕິອາທິເຠເທສຸ ສມານາຍ ສີລຊາຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອນຕສຫາໂຍ ວິຍ ວາຍາໂມ ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈສາມຎ຺ຎໂຕ. ອໍສກູຏໍ ທຕ຺ວາ ຐິຕສຫາໂຍ ວິຍ ສຕິ ອປິລາປນວເສນ ນິຈ຺ຈລຠາວກຣຓສາມຎ຺ຎໂຕ. ສຊາຕິໂຕຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທິເຠເທສຸ ສມານາຍ ສມາຘິຊາຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣິຍໂຕຕິ ສມາຘິອນຸຣູປກິຣິຍໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖) ສຕິວາຍາມານໍ ສມາຘິສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອາໂກເຏນ຺ເຕນ ວິຍາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສທິເສນ ກິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂກເຏນ຺ເຕນ ວິຍ, ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ທຸກ຺ຂໍ ຠຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ອາທາຍ ອູຫິຕ຺ວາ ທິນ຺ນເມວ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມານກາລຕ຺ເຕປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ປຸຣິມກາລສ຺ສ ວິຍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ສຊາຕິໂຕຕິ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໘) ສມານາຍ ປຎ຺ຎາຊາຕິຍາ. ກິຣິຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາສທິສໍ ກິຈ຺ຈໍ ‘‘ກິຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ປນ ສມາຘິອຸປກາຣກໍ ຕທນຸຣູປກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ.

‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ວຈນໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ອຠິມຸຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຕພ຺ພານິ, ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ວາ ຎາເຓນ ຎາຕພ຺ພານີຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

໕໖໙. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຠາຄານີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມານຠາຄານິ, ສທິສຣູປານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ຠວິຕຸໍ ສາເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕຣໍ, ສຕ຺ຕິວິຆາເຕນ ທຸຣຘິຄມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນນ຺ຕິ ກຓ຺ຑໍ. ອຕິປາເຕຍ຺ຍາຕິ ຂິເປຍ຺ຍ. ໂກຏິຍາຕິ ກຓ຺ຑສ຺ສ ໂກຏິຍາ ວາລຄ຺ເຄນ. ໂກຏິນ຺ຕິ ວາລສ຺ເສວ ໂກຏິໍ. ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ປຏິມຸຂຠາເວນ ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ.

ພາຘກປຠວສນ຺ຕິນິຍ຺ຍານລກ຺ຂເຓຫິ ວວຕ຺ຖານໍ ສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖານໍ. ທຸຣວຄາຫຕ຺ເຖນ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາຕິ ໂອຬາຣິກາ ທຸກ຺ຂສມຸທຍາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ, ອາຫາຣາທີສຸ ຈ ອຠິລາໂສ ປາກໂຏ. ປີຬນາທິອາຍູຫນາທິວເສນ ປນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອິທມສ຺ສ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ. ສຓ຺ຫສຸຂຸມຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນິໂຣຘມຄ຺ຄາ ສຠາວໂຕ ເອວ ຄມ຺ຠີຣຏ຺ເຐນ ທຸຣວຄາຫາ. ເຕເນວ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຄ຺ເຄ ນຕ຺ຖິ ນິໂຣຘມຄ຺ຄານໍ ອນວຄາໂຫຕິ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ມຄ຺ເຄນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ອປທິສີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລາປເທສໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙). ມຄ຺ໂຄປິ ນິໂຣຘສ຺ສ ສມ຺ປາປກຠາວໂຕ ‘‘ເຫຕູ’’ຕິ ອປທິສີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸອປເທສໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙).

ອິຕິ ເອວໍ ປກາເຣຫີຕິ ອິຕິ ວິຊຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ເທນ ວິຊານນກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ປກາເຣຫີຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຊານນກາຣຓຠູເຕນ ເອວ.

ສຠາຄວິສຠາຄໂຕວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ໂສຬສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໗. ປຎ຺ຎາຠູມິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗໐. ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຍຖາຘິຄຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ. ຠູມິຠູເຕສູຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນສມຎ຺ຎາ ປິຕາປຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ ວິຍ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘາ, ເຫຕຸຜລຘມ຺ເມສຸ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ວວຕ຺ຖິຕາວາຕິ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເຈວາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນາຕິ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິເຠທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາທິສທ຺ເທນ. ອວເສສາ ໂຫນ຺ຕິ, ສໍວຓ຺ຓນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ນ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອິມິນາ ສຸຕ຺ຕປເທນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊຣາມຣຓາທໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນຸໂລມໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ, ປຏິໂລມໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາຕິ? ຍໂຕ ເຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ສມນນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ນ ນິຈ຺ຈໍ ນ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ. ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ. ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ຈຍາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍໍ ນິສ຺ສາຍ ສຫິຕເມວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຂຍນສຠາວໍ ຂຍຘມ຺ມໍ. ວຍນສຠາວໍ ວຍຘມ຺ມໍ. ວິຣຊ຺ຊນສຠາວໍ ປລຸຊ຺ຊນສຠາວໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ. ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມໍ. ເສສໍ ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໕໗໑. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ຖສງ຺ເຂໂປ.

ຊາຕິປຈ຺ຈຍາຕິ ຊາຕິສງ຺ຂາຕາ ປຈ຺ຈຍາ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູຕິ ຍາຍໍ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ, ເອສາ ຘາຕຸ ເອສ ສຠາໂວ. ສາ ຕຖາຄຕານໍ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອວິຎ຺ຎາຍມາໂນ, ມຊ຺ເຌ ຈ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ, ນ ຕຖາຄເຕຫິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ, ອຖ ໂຂ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສພ຺ພກາລໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍໂຕ ສມ຺ຠໂວຕິ ຐິຕາ ເອວ. ເກວລໍ ປນ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນໂຕ, ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຕຖາຄເຕນ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ປເວທນໂຕ ຈ ຕຖາຄໂຕ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູ’’ຕິ. ສາ ເອວ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາສາຠາວໂຕ ເອວໍ ອວພຸຊ຺ຌມານສ຺ສ ເອຕສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ, ເຫຕຸໂນ ວາ ຕເຖວ ຠາວໂຕ ຐິຕຕາຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ. ຊາຕິ ວາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ປວຕ຺ຕອາຍູຫນສໍໂຍຄປລິໂພຘສມຸທຍເຫຕຸປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕີຕິ ຕທຸປ຺ປາທາທິຠາເວນສ຺ສາ ຐິຕຕາ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ’’ຕິ ຜລໍ ປຕິສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ເຫຕຸເມວ ວທຕິ.

ອຖ ວາ ຘາຣີຍຕິ ປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ຘມ຺ໂມ, ຕິຏ຺ຐຕິ ຕຕ຺ຖ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຜລນ຺ຕິ ຐິຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ກາຣຓໍ, ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິສຠາໂວ, ຘມ຺ມໂຕ ຈ ອຎ຺ໂຎ ສຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ປຈ຺ຈໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕). ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ ເອວ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ. ສາ ເອວ ຘາຕຸ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ, ເຫຕຸໂນ ວາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາວໂຕ ‘‘ນ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ຕພ຺ຠາວາຠາວໂຕ ນິຍາມຕາ ວວຕ຺ຖິຕຠາໂວຕິ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ. ຜລສ຺ສ ວາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິຍາ ສຕິ ສມ຺ຠໂວ ຘມ຺ເມ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຐິຕຕາຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ. ອສຕິ ອສມ຺ຠໂວ ຘມ຺ເມ ນິຍຕຕາຕິ ຘມ຺ມນິຍາມຕາຕິ ເອວໍ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ວິຠາເວຕິ. ຕໍ ‘‘ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ວຸຕ຺ຕໍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ອຠິມຸຂໍ ພຸຊ຺ຌຕິ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ອຠິສເມຕີຕິ ຕສ຺ສ ເວວຈນໍ. ອາທິໂຕ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ໂຕ ເທເສຕິ. ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສນວເສນ ປກາເຣຫິ ຎາເປນ຺ຕາ ປຎ຺ຎເປຕິ. ປກາເຣຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐເປຕິ. ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ປຏິນິທ຺ທິສນວເສນ ວິວຣຕິ ວິຠຊຕິ, ວິວຏຎ຺ຫິ ວິຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຘາຣຓທສ຺ສເນຫິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ. ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ປສ຺ສຖາຕິ ຈາຫ.

໕໗໒. ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓຕິ ປຈ຺ຈຍຠາວລກ຺ຂໂຓ, ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວາ ລກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸພນ຺ຘາປນກິຈ຺ຈຕາຍ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘນຣໂສ. ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປຖຠາວໂຕ ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ.

ໂສ ປນາຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ຍາວຕ຺ຕເກຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຍໍ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ, ອວິກເລເຫວ ເຕຫິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕທຎ຺ເຎນ ຈ ຕສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນາຘິເກເຫວາ’’ຕິ. ຍຖາ ຕໍ ຈກ຺ຂຸຣູປາໂລກມນສິກາເຣຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ເອເຕນ ຕໍຕໍຜລນິປ຺ຜາທເນນ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ຕປ຺ປຣຕາ ຕຖຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາມຄ຺ຄິນ຺ຕິ ສໂມຘານໍ, ສມວາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມ຺ຠວາຠາວໂຕຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍຎ຺ຫິ ສຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊເນ ຕສ຺ສາ ວິຕຖຕາ ສິຍາ. ອຎ຺ຎຘມ຺ມປ຺ປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຜລຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຫິ. ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຜລຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນ ຫິ ກທາຈິ ຈກ຺ຂຸຣູປາໂລກມນສິກາເຣຫິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖິ, ຍທິ ສິຍາ, ຕສ຺ສາ ສາມຄ຺ຄິຍາ ອຎ຺ຎຖຕາ ນາມ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອນຎ຺ຎຖຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຍສມູຫໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໕໗໓. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ຕາ-ສທ຺ເທນ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາຕິ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ສມູໂຫ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສມູຫຕ຺ຖໍ ຕາ-ສທ຺ທມາຫ ຍຖາ ‘‘ຊນານໍ ສມູໂຫ ຊນຕາ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ຊາຕິສທ຺ທປຈ຺ຈຍສທ຺ທສມານາຘິກຣເຓນ ກິໍ-ສທ຺ເທນ ອິທໍສທ຺ທສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຕາທສ຺ສນໂຕ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ທິສ຺ສຕິ, ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊຣາມຣຓສມ຺ຠວປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ ວິທິຕຠາວໂຕ, ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ, ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ. ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ເທນ ຈ ສມານາຘິກຣຓຕາຍ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອິມສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍາຕິ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສາ ຈ ສມານາຘິກຣຓຕາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາເສປິ ລພ຺ຠຕິ. ຕໂຕ ຈ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວຈນິຈ຺ຉາຠາເວ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ລພ຺ຠຕິ.

ສາມິວຈນສມາເສ ປນ ສມານາຘິກຣຓຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ກຖຎ຺ຈິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສສມ຺ຠໂວຕິ? ນຍິທເມວໍ ວຈນິຈ຺ຉນ຺ຕຣຠາວໂຕ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຈນິຈ຺ຉາ ເຫສາ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕປຣິປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິເສສນຕາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍວິເສສນຕາ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສມາສວິກປ຺ໂປ ເອຕ຺ຖ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກາຕພ຺ໂພຕິ ນ ສມາສນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ສາມິວຈນສມາສພາຘກໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ? ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ກມ຺ມຘາຣຍສມາເສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ‘‘ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອນຸຣູໂປ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອິທໍ-ສທ຺ເທນ ຄຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕຕິ ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ອຠສ຺ສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສມ຺ຠວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມິວຈນສມາໂສ ເອວ. ເອວມ຺ປິ ນ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຕານຸປປຕ຺ຕີຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ. ຠາໂວຕິ ເຈຕ຺ຖ ອວິນາຠາວິຜລໍ ປຕິ ເຫຕຸໂນ ສຕ຺ວໍ. ຕຖາ ຫິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ໂທ ຊາຕິອາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ຕຎ຺ຈ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍສຕ຺ວໍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ອຎ຺ຎໍ ສິຍາ, ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ສຕາ ອຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ໂຫຕິ. ອຖ ສຕ຺ວໍ ສໍ ນາມ, ຍສ຺ສ ສໂຕ ຠາໂວ, ຕໍ ອສໍ ນາມ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕໍ ສຕ຺ວໍ ສຠາວໍ ສຕ຺ວໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສໂຕ ຠາໂວ ສຕ຺ວນ຺ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຈ ສໍ-ສມ຺ພນ຺ເຘນ ອສໍ ສໍ ນາມ ໂຫຕິ, ປເຄວ ສໍ-ສມ຺ພນ຺ເຘນ. ອສຕິ ຈ ສທິຕິຄ຺ຄຫຓໍ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ນ ຄຫຓໂຕ ສໍສິທ຺ຘິ. ສທິສກປ຺ປນາຍຎ຺ຈ ມາຓວກສ຺ສ ສີຫຠາໂວ ວິຍ ນ ອສໂຕ ສໍ-ສຠາວຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ວໍ, ນ ອສຕ຺ວໍ. ນາປິ ຍສ຺ສ ຕໍ ສຕ຺ວໍ, ຕທສໍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍສຣູປໍ ສຠາວນ຺ຕເຣຫິ ວິນິວຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິມສ຺ສາຍນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວາສມ຺ຠໂວ.

ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ຕສ຺ສາປິ ເຫຕຸອຕ຺ຖຠາວໂຕ ຊາຕິອາທິປທານໍ ເອວເມວ ເຫຕຸຠາວວາຈກຕາຍ ເຫຕຸປຘານຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ, ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ ຍາວ ‘ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑-໒໒) ອເນນ ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ ປກາສິໂຕ ເອວມຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິໍ ວາທີ ປນາຍສ຺ມໂຕ ສຕ຺ຖາ ກິມກ຺ຂາຍີ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ອາຍສ຺ມຕາ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ, ເຕສໍ ເຫຕຸໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຫ;

ເຕສຎ຺ຈ ໂຍ ນິໂຣໂຘ, ເອວໍວາທີ ມຫາສມໂຓ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໖໐; ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໘໖) –

ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໕໗໔. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສາຍ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ນິຈ຺ຈໂຕ ຫິ ກາຣຓໂຕ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ວິປຣີໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍ…ເປ… ນິຣເປກ຺ໂຂ’’ຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໘; ອ. ນິ. ໓.໔໗; ກຖາ. ໒໑໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ໂຎ ‘‘ປຈ຺ຈຍໂຕ ຂຓໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ເອໂກ ອາກາໂຣ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ເຕ ‘‘ຊາຕິອາທີນໍ ເຫຕໂວ ຊາຕິອາທໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ຄມ຺ຠີຣນຍາສມ຺ຠວໂຕຕິ ຄມ຺ຠີຣານໍ ນຍານຎ຺ຈ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສທ຺ທເຠທໂຕຕິ ສທ຺ທວິນາສໂຕ ສທ຺ທາໂຍຄໂຕ. ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕປເທຫິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑, ໒໐) ອຸປ຺ປາທມຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕ ອິທານິປິ ທສ຺ສີຍຕິ. ຕໍ ອຸປ຺ປາທມຕ຺ຕໍ. ວິຫຣາມິ ຕສ຺ມິໍ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຫຣາມີຕິ ວາ ກາລວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຫາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທສວິຫາເຣ. ປຈ຺ຈຍາກາຣທສ຺ສເນນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ໂສ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສເນນ. ອິຘ ປນ ເວທນານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເວທນານໍເຍວ ຫິ ປຈ຺ຈຍໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວິຫາໂຣ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກເທສເມວ ປສ຺ສໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ປເທສວິຫາໂຣ ຊາໂຕ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ຘວິຫາໂຣ. ຕຎ຺ຫິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອເກ. ປເທສວິຫາຣສຸຕ຺ຕວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສ ເວທນານໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມມນສິກາຣວິຠາວນໂຕ.

ໂລໂກ ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ໂລກສມຸທໂຍ, ອວິຊ຺ຊາທິໂກ ປຈ຺ຈຍຄໂຓ, ນ ໂລກສມຸທຍມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິຕາຕິ ສພ຺ພໂສ ອຠາໂວ, ນຣນ຺ວຍວິນາໂສ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖິຕາສຫຈຣຓໂຕ ປນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປຈ຺ຈຍານຸປຣໂມ ປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຈ຺ເຉໂທ. ຍຖາ ຫິ ອຕີຕເຫຕຸປຎ຺ຈກສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ເອຕຣຫິຜລປຎ຺ຈກໍ ວິຍ ເຫຕຸປຎ຺ຈກມ຺ປິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອຕຣຫິເຫຕຸປຎ຺ຈກສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອາຍຕິໍຜລປຎ຺ຈກມ຺ປິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍານຸປຣເມ ຜລານຸປຣມໂຕ’’ຕິ.

ຕໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖິ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ເອກຕ຺ຕນຍາທໂຍ ນຍາ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ລພ຺ຠມານໂຕ ອຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ກຖຎ຺ຈິປິ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນຍຈຕຸກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

໕໗໕. ສມາເນ ກຕ຺ຕຣີຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກຕ຺ຕຣິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ໂຍ ກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຈ຺ຈຍນກິຣິຍາຍ ຈ ກຕ຺ຕຸຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຠຸຕ຺ວາ ສຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ພກາເລ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ຕ຺ວາສທ຺ທນ຺ຕານໍ ປທານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຣິມກາລກິຣິຍາຍ ທີປນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິຘ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ປຸຣິມກາລຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ນິທສ຺ສນວຈນໍ ນິທສ຺ສິຕພ຺ເພນ ສໍສນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຖ ວາ ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸຠິນ຺ນໍ ກິຣິຍານໍ ສມກາລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຈຍນກິຣິຍາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາປິ ຜລກິຣິຍາຍ ເຫຕຸກິຣິຍາ ປຸຣິມກາໂລ ວິຍ ໂວຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ. ເອວເມຕ຺ຖ ເຫຕຸຜລວວຕ຺ຖານໍ ສຸປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຸປຈາຣສິທ຺ຘໍ ປຸຣິມກາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພກາເລ’’ຕິ. ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິກໂຣຕິ ວາກ຺ຍຕ຺ຖປຏິວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໂຣ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວາກ຺ຍຕ຺ຖາວໂພໂຘ ອິຘ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປາທສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ສມານສ຺ສ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕-໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໔; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕) ປຈ຺ຈຍນກິຣິຍາຍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ຈ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ກຕ຺ຕາຕິ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປາທສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນຕາຍ ກິຣິຍາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມານກຕ຺ຕຸລກ຺ຂໂຓ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ທເຠທໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ອປສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຣາວຣໂຍໂຄ (ປາຓິນີ ໓.໔.໒໐) ‘‘ອປ຺ປຕ຺ວາ ນທິໍ ປພ຺ພໂຕ, ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປພ຺ພຕໍ ນທີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນາປິ ລກ຺ຂຓເຫຕຸອາທິປໂຍໂຄ ‘‘ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕິ, ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ຊາຍເຕ, ‘ຘ’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທຓ຺ໂຑ ປຕິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເນເວຕ຺ຖ ສທ຺ທເຠໂທ. ນ ຫິ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສພ຺ພຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ມເຫສີນໍ ວຈເນ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕການໍ ວິປ຺ປລາໂປ ອວສຣໍ ລຠຕິ. ລຠຕຸ, ວາກ຺ຍຕ຺ເຖນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ຄມນໍ, ຠຸຕ຺ວາ ສຍນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ. ເອວມ຺ປິ ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ຍທິປິ ປຈ຺ເຈກໍ ປທຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ວາກ຺ຍຕ຺ໂຖ ປນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ທສທາຬິມາທິວາກ຺ຍານິ ວິຍ ອສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຖຕາຍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນາມປເທ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ໂຫຕິ, ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວຣູປານິ ກິຣິຍາປທານິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພານີຕິ ຎາຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂຫຕິສທ຺ເທນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອິເມສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເທສນາປຏິຎ຺ຎາປຸຈ຺ຉານິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປເທສຸ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ອຎ຺ເຎສຸປິ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເມວ ສາຘຸກໍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກາໂຣຕິ. ຍທິທໍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໒.໓໓໗; ສ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗). ຄມ຺ຠີໂຣ ຈາຍໍ, ອານນ຺ທ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໕; ສໍ. ນິ. ໒.໖໐) ເອວມາທີສຸປິ ເອເກນປິ ສທ຺ຘິໍ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍຄໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຖາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ຈ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ວິນາສສ຺ສ ວິນາໂສ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິນາໂສ ວິຍ ອຸປ຺ປາໂທປິ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍາ, ເຍນ ອຸປ຺ປາເທນ ອຸປ຺ປາໂທ ອຸປ຺ປາທວາ, ໂສປິ ອຸປ຺ປາທວາຕິ ອນວຏ຺ຐານເມວ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປາຕຸຠາໂວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ອິຘ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໂຈທນາຕິ ກຕ຺ວາ ໂຫຕິ, ຊາຍຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຈທນາ ກຕາ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໕໗໖. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕສໍ ຠາໂວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ໂກ ປນ ໂສ ຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຠາໂວ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍນາກາເຣນ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ສງ຺ຂາຣາທິປາຕຸຠາວເຫຕູ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສເສ ວິກາເຣ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາຕິ. ເຕສໍ ວາທີນໍ ຕໍ ມຎ຺ຎນໍ. ເຫຕຸວຈນໂຕຕິ ເຫຕຸຠາວວຈນໂຕ.

໕໗໗. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປເທ. ສມຸປ຺ປາທປຘານວຈນວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ສສຕ຺ຕິໂກ ເຫຕຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສມຸປ຺ປາທສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ຕຖາ ອິຘາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຸປ຺ປາໂທເຍວາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເຫຕູຕິ ຍາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສາ ອິມສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປທສ຺ສ ເອວໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວູປສເມຕພ຺ພາ ວິໂນເທຕພ຺ພາ.

ທ຺ເວຘາຕິ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສມູໂຫ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໂຕ ປຏິຈ຺ໂຈ ຈ ໂສ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສມຸປ຺ປາໂທ ຈ, ປຏິຈ຺ຈ ວາ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເອວາຕິ ຈ ເອວໍ ທ຺ເວຘາ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມປິ ຜລູປຈາເຣນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ປຈ຺ຈຍຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍສມູຫໂຕ. ປວຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມສມູໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ. ປຕີຍມາໂນຕິ ຎາຓຄຕິຍາ ອຠິມຸຂໍ ອຸເປຍມາໂນ, ອຠິສມິຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຈາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຫິຕາຍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຍ ຈ. ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອເກກສ຺ສ ກທາຈິປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ສມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອເຫຕຸໂຕ, ວິສມເຫຕຸໂຕ ຈ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນ຺ຕມໂສ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາຕິ ອປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູຕຘມ຺ມສມຸທາເຍນ ເກນຈິ ນ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສມູໂຫ, ຕສ຺ສ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາທິໂກ ເຫຕຸສມູໂຫ. ‘‘ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປາທສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ໂລເກ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ປິຕ຺ຕໍ ມຖິຕໍ, ສູຣາ ທຘິ, ຕິປຸສໍ ຊໂຣ, ເສມ຺ໂຫ ຄຸໂຬ, ອາຍຸ ຆຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ຜລໂວຫາເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຜລູປຈາເຣນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໗໘. ປຏິຈ຺ຈ-ສທ຺ເທ ປຏິ-ສທ຺ໂທ ອຠິມຸຂຕ຺ໂຖ, ອິຈ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ຄມ຺ມຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຏິມຸຂມິໂຕ’’ຕິ. ກສ຺ສ ປນ ປຏິມຸຂໍ, ເກນ ວາ ອິໂຕ, ໂກ ວາ ອິໂຕຕິ ໂຈທນຕ຺ຕເຍ ປຈ຺ຉິມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ເຫຕຸສມູໂຫ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິສ຺ສຏ຺ເຐ ເຫຕຸສມູໂຫ ນາມ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີຕິ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິມຸຂໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎເນວ ຈ ອິໂຕຕິ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐວາຍມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ. ສຫິເຕຕິ ສມຸທິເຕ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ເຕ. ໂສຕິ ເຫຕຸສມູໂຫ. ສມຸປ຺ປາໂທ ອິຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

ປາຕຸຠາວາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທາຍ. ກາມໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑; ມຫາວ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔; ວິຠ. ໒໒໕) ອວິຊ຺ຊາວ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ນ ອວິຊ຺ຊາ ເອກາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ສຫຊາຕຘມ຺ມວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓາທໂຍ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທໂຍ, ຕຓ຺ຫຸປາທານາທໂຍ ຈ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ສງ຺ຂາຣຸປ຺ປາທເນ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຣາທໂຍປິ ວິຎ຺ຎາຓາທີນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິເອເກກເຫຕຸສີເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ເຫຕຸສມູໂຫ’’ຕິ. ສາຘາຣຓຜລນິປ຺ຜາທກຏ຺ເຐນາຕິ ຕໍສມູຫປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ສາຘາຣຓສ຺ສ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກຠາເວນ. ອເວກລ຺ລຏ຺ເຐນາຕິ ອນູນຠາເວນ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ເຫຕຸສມູເຫ ເອກຈ຺ຈາສາຘາຣຓຎ຺ເຈຕໍ ຜລໍ, ເອກຈ຺ເຈເຫວ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ສພ຺ເພສໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິມຸຂຄມນາຠາວໂຕ ປຏິຈ຺ຈຕ຺ໂຖ ນ ປຣິປູເຣຍ຺ຍາຕິ. ສາມຄ຺ຄິອງ຺ຄານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ອງ຺ຄຠູຕານໍ, ສມູຫີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ຜລຘມ຺ມານໍ ສຫິຕຕາ ນາມ ວິສຸໍ ອຠາໂວ, ນ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕິຘມ຺ເມ’’ຕິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ.

໕໗໙. ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາທິໂກ ປຈ຺ຈຍສມູໂຫ. ອຎ຺ໂຎຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ນິສ຺ສາຍ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ລທ຺ຘາ. ສມນ຺ຕິ ອວິສມໍ ອເວກລ຺ເລນ. ສຫາຕິ ເອກຊ຺ຌໍ. ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມ. ຍສ຺ມາ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕໂຕປິ ຕສ຺ມາປິ. ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ມຸນິນາ ຠຄວຕາ ຠາສິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ອປຏິຈ຺ຈ ປຏິຈ຺ເຈວາຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຄາຖາຍໍ ເອວ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອເກກເທສນ຺ຕິ ຜລສມຸທາຍສ຺ສ ເອກເທເສກເທສໍ, ຠາຄໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພາປຣຠາເວນາຕິ ປຏິປາຏິຍາ. ສພ຺ພເມຕໍ ຣູປາຣູປກລາປຸປ຺ປາທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖານຸສາຣໂວຫາຣກຸສເລນາຕິ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານຸຄຕໂວຫາຣນິປຸເຓນ.

໕໘໐. ປຸຣິເມນ ປເທນາຕິ ໂຍຊນາ. ສສ຺ສຕາທີນນ຺ຕິ ສສ຺ສຕຠາວາທີນໍ, ສສ຺ສຕວາທາທີນໍ ວາ. ສສ຺ສຕສຫຈຣິຕາ ຫິ ວາທາປິ ສສ຺ສຕາທໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂເທສນາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທາທີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຆາໂຕ ວິນາໂສ, ປຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາໂຍຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຣຫິຕາ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປຕ຺ຕິ.

ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມານນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ, ກິເລສວຏ຺ຏາທີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑) ສສ຺ສຕວາໂທ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໑໐໑, ໒໒໗; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໒) ອເຫຕຸວາໂທ. ປກຕິ ອຓຸກາລາທິວເສນ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິສມເຫຕຸວາໂທ. ອິສ຺ສຣປຸຣິສປຊາປຕິວາທາ ວສວຕ຺ຕິວາທາ. ອເຫຕຸວາທຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ສຠາວນິຍຕິ ຍທິຈ຺ຉາວາທານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ເອວ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິໂກ ວິສມເຫຕຸວາໂທ. ອິສ຺ສຣາທິວາໂທ ອເຫຕຸວາທນ຺ໂຕຄໂຘ. ສຠາເວເນວ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວາໂທ ‘‘ວສວຕ຺ຕິວາໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ຫິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມຸປ຺ປາທປເທນ ປຣິທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຣິທີປນສ຺ສ ປນ ອວິປຣີຕກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫຕາຕິ ອພ຺ຠາຫຕາ. ‘‘ປຸຣິມປຸຣິມປຈ຺ຈຍວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິນິວຕ຺ຕກໍ ເຫຕຸຜລປພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸໂຕ ອຸຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທາຠາວກຖເນເນວ ເຈຕ຺ຖ ອຸຈ຺ເຉທວາທສ຺ສາປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາເຍ. ສນ຺ຕຕິໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເຫຕຸຜລປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທເນນ. ເຕສໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ສມ຺ຠວໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຘ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ, ຠິນ຺ນກາລຕ຺ຕາ ຈ ໂສ ກໂຣຕິ ໂສ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວາທປ຺ປຫານໍ. ກຸສລາກຸສລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ກາຣກໂວຫາໂຣ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘປວຕ຺ຕິຍໍ ເວທກໂວຫາໂຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ກໂຣຕິ ອຎ຺ໂຎ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວາທປ຺ປຫານໍ. ນ ຫິ ກຕສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ວາ ອພ຺ຠາຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິສາ’’ຕິ ໂວຫາເຣນ ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຓ຺ຑິຕາປິ ໂລເກ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອາເນຕຸ, ນາມຣູປໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສຕ຺ເວວ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ເອວາຍໍ, ປຸຣິໂສ ເອວາຍນ຺ຕິ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການໍ ໂຫຕິ ອຠິນິເວໂສ. ວິທ຺ທສຸໂນ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕມາເນ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຠິນິເວໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອນຠິນິເວໂສ’’ຕິ. ສມຎ຺ຎາຍາຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາຍ. ອນຕິຘາວນນ຺ຕິ ອນຕິກ຺ກມນໍ. ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ໂຕ, ກິໍ ຣູປໍ, ອຸທາຫຸ ເວທນາທໂຍ’’ຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສເນວ ໂລກິເຍຫິ ວິຍ ໂລກິໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສມຎ຺ຎໍ ອວິລງ຺ຆນ຺ເຕນ ໂວຫຣິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ປຈ຺ເຈຕຸມຣຫຕີຕິ ປຏິຈ຺ໂຈ. ໂຍ ຫິ ນໍ ປຈ຺ເຈຕິ ອຠິສເມຕິ, ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ທຸກ຺ຂວູປສມາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ມາ, ສຫ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ສມຸປ຺ປາໂທ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ປຸຓ຺ຓເມວ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນ ວິກລໍ. ເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ສເຫວ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນ ເອເກກໍ. ອິຕິ ປຏິຈ຺ໂຈ ຈ ໂສ ສມຸປ຺ປາໂທ ຈາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ວາ ປຏິຈ຺ຈ ປຏິມຸຂໍ ອິຕ຺ວາ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຫິເຕ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ປຏິມຸຂຄມນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ ອງ຺ຄຠາເວນ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວ. ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຈ ນ ວິນາ ຕາຍ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ, ອງ຺ຄຠາວໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ກາຣຓພຫຸຕາ ທສ຺ສິຕາ, ‘‘ສຫິເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມພຫຸຕາ. ອຸຠເຍນາປິ ‘‘ເອກໍ ນ ເອກໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໗) ປຣໂຕ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສາສນນໂຍ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ວິນາ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑). ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ສມຸປ຺ປາທປ຺ປຘານວຈນວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ສສຕ຺ຕິໂກ ເຫຕູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຈ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຏິຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ກາຣຓສ຺ສ ສຠາເວນ ຕປ຺ປຏິລາຠຄຕິຍາ ປຕ຺ວາ. ກຖໍ ນ ວິນາ ເຕນ? ສຕິ ເອວ ຕສ຺ມິໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໂຕ ເອວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ອສຕິ, ນິໂຣຘໂຕ ຈາຕິ ອຍໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຍໍ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິມສ຺ສຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອເຕ ສທ຺ທາ ຠຸມ຺ມນິສ຺ສກ຺ກວຈນໂຊຕນີເຍນ ອິທໍ-ສທ຺ທວຈນີຍສ຺ສ ເຫຕຸມໂຕ ເຫຕຸອາຍຕ຺ຕຠາເວນ ຠາວຸປ຺ປາທຸຕ຺ຕຣກິຣິຍາເປກ຺ເຂນ ຍາຍສ຺ສ ຕທາຍຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ເຫຕຸໍ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ-ສທ຺ທນ຺ຕຣວຈນີເຍນ ຕໍວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸເຫຕຸມໂຕ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍເນນ ເຫຕຸອາຍຕ຺ຕຠາເວນ ສມຸປ຺ປາທຸຕ຺ຕຣກິຣິຍາເປກ຺ເຂນ ຍາຍສ຺ສ ຕທາຍຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ເຫຕຸມາຫ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ປຏິຈ຺ຈ, ສງ຺ຂາຣາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໖) ສງ຺ຂາຣປິຏເກ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ນິທານາທິຠາໂວ. ໂສ ຈ ຕທວິນາຠາວິຜລໍ ປຕິ ສຕ຺ວເມວ. ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສາຕິ ຈ ສໍໂຍຊນານຸຣູປຕາວເສນ ຊາຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ຊຣາມຣຓາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ, ນນຸ ສມານກຕ຺ຕຸການໍ ປຸພ຺ພກາເລ ອີທິໂສ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄຕິ? ‘‘ຠຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກສິຕ຺ວາ ວປຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສມານາປຣກາເລ, ອສມານກຕ຺ຕຸເກ ຈ ທສ຺ສນໂຕ. ສມານກາເລ ຕາວ –

‘‘ອນ຺ຘກາຣໍ ນິຫນ຺ຕ຺ວານ, ອຸທິຕາຍໍ ທິວາກໂຣ;

ວຓ຺ຓປຎ຺ຎາວຠາເສຫິ, ໂອຠາເສຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ. –

ອຸທາຫຣຓໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຂໍ ພ຺ຍາທາຍ ສຍຕິ, ອກ຺ຂີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ນິສຊ຺ຊ ອຘີເຕ, ຐຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາທານປຣິວຕ຺ຕນຸຕ຺ຕຣກາລຠາວິສຍນທສ຺ສນກິຣິຍາເປກ຺ຂາ ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣກາລຕາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ຈ ເຠທານຸປລກ຺ຂຓາ ເກຫິຈິ ນ ລກ຺ຂີຍຕິ. ‘‘ນິສຊ຺ຊ ອຘີເຕ, ຐຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິ ຈ ສມານກາລຕາຍປິ ອຊ຺ເຌນກຖເນຫິ ປຸພ຺ເພປິ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣກາລຕາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມານິເຍວ ອຸທາຫຣຓານິ ຍຸຕ຺ຕານິ. ອຸທຍສມກາລເມວ ຫິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນິຍນິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ. ອປຣກາເລ ‘‘ທ຺ວາຣມາວຣິຕ຺ວາ ປວິສຕິ, ອາວຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຑກ຺ກຈ຺ຈ ປຕິໂຕ ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ. ອຠິຆາຕຠູຕສຫຊາຕາຍ ປນ ອຠິຆາຕຊສທ຺ທສ຺ສ ສມານກາລຕາ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ປຸຣິມານິເຍວ ອຸທາຫຣຓານິ ຍຸຕ຺ຕານິ. ປຸຣິມຕາວຈນິຈ຺ຉາວເສເນວ ປນ ລກ຺ຂຓເຫຕຸກິຣິຍານໍ ລກ຺ຂຓເຫຕຸຠາວວຈນິຈ຺ຉາຕິ ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ປຸຣິມກາໂລ ອິຈ຺ເຈວ ‘‘ນິຫນ຺ຕ຺ວານາ’’ຕິ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ອິຈ຺ຉິຕາ, ເອວຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍນກິຣິຍາ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ປຸຣິມິກາວາຕິ ປຏິຈ຺ຈ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ກຕ຺ຕຸທສ຺ສນໂຕ. ອິຘ ປນ ຕທຠາວໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອິຘາປິ ອນຸມານໂຕ ສິທ຺ໂຘ. ຊຣາມຣຓາທິໂກ ກຕ຺ຕາ ອຕ຺ເຖວ ‘‘ຎຕ຺ວາ ກິຣິຍໂຕ ວຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິປໂຍຄທສ຺ສນໂຕ ອວສ຺ສໍ ອນຸມິຍມາເນນ ກຕ຺ຕຸນາ ອີທິໂສ ສທ຺ທປໂຍໂຄ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ອສມາເນ ປນ ກຕ຺ຕຣິ ‘‘ປິສາຈໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑; ໒.໑໘໒; ປຸ. ປ. ໒໐໔) ເອວມາທິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ປິສາຈທສ຺ສນາທິປຸຣິສພ຺ຍາປາໂຣ, ເອວມິຘາປິ ປຈ຺ຈຍນໍ ປຈ຺ຈຍພ຺ຍາປາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຜລຸປ຺ປາທນໍ, ຕຎ຺ຈ ສຕ຺ວໍ ສມຸປ຺ປາໂທວາຕິ ‘‘ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ, ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍນສ຺ສ ສມຸປ຺ປາທເຫຕຸຕາຍ ຄມໂກ ສມານສ຺ສ ກຕ຺ຕຸ ອຠາເວປິ ປຏິຈ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປຏິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ກຖໍ ປຈ຺ຈໂຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ? ເຫຏ຺ຐາ ວິຈາຣິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ໂຍຍໍ ສມຸປ຺ປາທ-ສທ຺ທວິຠາວິຕານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຏິຈ຺ຈສທ຺ທວິຠາວິໂຕ ສສຕ຺ຕິໂກ ເຫຕຸ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ສມຸປ຺ປາທາຠິມຸຂຕາຍ ປຘານວຈນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ສມຸປ຺ປາທປຘາເນນ ວຈເນນ ສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຫຕຸ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ສເຫຕຸໂກ ສມຸປ຺ປາໂທ ເອວາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ທິຏ຺ຐສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສນ ຕສ຺ສ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ຍຖາຫ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຣິວີມໍສມາໂນ ປຣິວີມໍສຕິ ‘ຍໍ ໂຂ ອິທໍ ອເນກວິຘໍ ນານປ຺ປກາຣກໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຊຣາມຣຓໍ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ ທຸກ຺ຂໍ ກິໍ ນິທານໍ ກິໍ ສມຸທຍໍ ກິໍ ຊາຕິກໍ ກິໍ ປຠວໍ, ກິສ຺ມິໍ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ກິສ຺ມິໍ ອສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕີ’ຕິ. ໂສ ປຣິວີມໍສມາໂນ ເອວໍ ປຊານາຕິ ‘ຍໍ ໂຂ ອິທໍ…ເປ… ອິທໍ ໂຂ ທຸກ຺ຂໍ ຊາຕິນິທານ’’’ມິຈ຺ຈາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) –

ທິຏ຺ຐສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິທານໍ ປຣິວີມໍສສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປຊານນຎ຺ຈ ນິທານມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈາຫ –

‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ໂພຘາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ເອຕທໂຫສິ ‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ ຊາຍຕິ ຈ ຊີຍຕິ ຈ ມີຍຕິ ຈ ຈວຕິ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ, ອຖ ຈ ປນິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ນປ຺ປຊານາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ. ກຸທາສ຺ສຸ ນາມ ອິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສາ’ຕິ…ເປ… ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣາ ອຫຸ ປຎ຺ຎາຍ ອຠິສມໂຍ ‘ຊາຕິຍາ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໐) –

ອາທິນາ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍວີມໍສາຠິສມຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ຎາຕພ຺ໂພ. ຕທຠິສມຍາຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓປຊານນນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ຎາຕພ຺ໂພ, ໂສ ປເວເທຕພ຺ໂພຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສທ຺ໂທ ຍໍ ຍທິທໍ ສມຸປ຺ປາທສທ຺ທວິຠາວິຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ເຈວ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍວິຠາວນຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠວຕິ ຫິ ຎາຕຸໍ, ປເວເທຕຸຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉິຕຠາເວນ ປຘານສ຺ສາປິ ເກນຈິ ວິເສເສນ ຎາຕພ຺ພຕາຍ ອປ຺ປຘານຠາເວນ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ຍສ຺ສ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ປຫີນານິ. ໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ສ ອຸຈ຺ຈຕຣານິ ເຄຫານີ’’ຕິ, ເອວມິຘາປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍນປເວທນຏ຺ເຐນ ນິທ຺ເທເສ ສຕ຺ຕິວິເສເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ປຈ຺ຈນີຍຕາຍ ຎາຕພ຺ພຠາເວນ ‘‘ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂຍ ຈາຍໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິໂກ ນິທ຺ເທໂສ, ໂສ ຈ ສກລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຍານໍ ປເວທນາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ປຣິໂຍສາເນປິ ‘‘ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ຕໍສມຸທຍາຠິມຸເຂ ກຕ຺ວາ ນິຄມິຕາ ປຈ຺ຈຍາ. ປຏິປທາສຸຕ຺ເຕປິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓) ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫິຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປທໍ, ອຖ ໂຂ ທຸກ຺ຂສມຸທຍຠູຕາ ປຈ຺ຈຍາຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໕), ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕) ອງ຺ຄຎາຓປຏິເວທນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ສມ຺ມາສມາຘິປຘາເນຫິ ສທ຺ເທຫິ ອງ຺ຄຎາຓປຏິເວທນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ສມຸປ຺ປາທປຘາເນນ ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຏິເວທນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໘໑. ຍາ ປນາຍໍ ຕນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ຐປິຕາ, ເທສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຕນນໂຕ ຕນ຺ຕິ, ຄນ຺ໂຖ. ‘‘ກິໍ ວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວກາ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ. ເຕ ຫິ ສຕ຺ຖາຣາ ເວນຍິກາທິຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຸວທນ຺ຕິ, ໂສມນສ຺ສາທີນໍ, ຈີວຣາທີນຎ຺ຈ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພຠາວໍ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວາເທ ວາ ວິຠຊ຺ຊ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທີນໍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑) ຐປນີຍານໍ ຐປນໂຕ, ຣາຄາທິກ຺ຂຍສ຺ສ ສສ຺ສຕສ຺ສ, ຣາຄາທິກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ຈ ວຈນໂຕ, ນ ປນ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາທິເກ ຕໂຍ ປຎ຺ເຫ ອປເນຕ຺ວາ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍເມວ ວທນ຺ຕິ. ວິຠຊ຺ຊວາທີນໍ ມຓ຺ຑລໍ ສມູໂຫ ວິຠຊ຺ຊວາທິມຓ຺ຑລໍ. ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ ວາ ຠຄວໂຕ ປຣິສາ ວິຠຊ຺ຊວາທິມຓ຺ຑລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວິຠຊ຺ຊ ວາ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉເທ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠູຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນໂຕ ຠຄວາ, ຕທນຸວາທໂຕ ຕສ຺ສ ສາວກາ ຈ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສໍ.

ໂອຕຣິຕ຺ວາຕິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ, ວິຠຊ຺ຊວາທີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ສຍໍ ອວິຠຊ຺ຊວາທີ ສມາໂນ ວິຠຊ຺ຊວາທີນໍ ອນ຺ຕເຣ ຐານມຕ຺ເຕນ ວິຠຊ຺ຊວາທິມຓ຺ຑລໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ນາມ ໂຫຕິ. ອາຈຣິເຍຫິ ອວຸຕ຺ຕວິປຣີຕຕ຺ຖທີປເນນ ເຕ ນອພ຺ຠຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ. ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານມ຺ປິ ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ໂຕ, ກຖາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລວາທາທິເກ ຈ ວທນ຺ໂຕ ສກສມຍໍ ໂວກ຺ກມຕິ ນາມ, ຕຖາ ອໂວກ຺ກມນ຺ເຕນ. ປຣສມຍໍ ໂທສາໂຣປນພ຺ຍາປາຣວິຣເຫນ ອນາຍູຫນ຺ເຕນ. ‘‘ອິທມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣສມຍໍ ອສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ເຕນາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖) ວທນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ປຏິພາຫຕິ ນາມ, ຕຖາ ອປຏິພາຫນ຺ເຕນ. ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ເຍເມ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗, ໔໑໘), ສຸປິນນ຺ເຕ ກໂຕ ວີຕິກ຺ກໂມ ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິໍ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍໍ ປຏິໂລເມຕິ ນາມ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ຕໍ ອນຸໂລເມນ຺ເຕນ. ປຏິໂລເມນ຺ໂຕ ຫິ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ວິໂລເມນ຺ໂຕ ກຸໂຕ ກິເລສວິນຍໍ ອນຸໂລເມຕິ. ສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໗ ອາທໂຍ; ອ. ນິ. ໔.໑໘໐) ວຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕິມຫາປເທເສ ໂອໂລເກນ຺ເຕນ. ຕໂທໂລກເນນ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ, ວິນເຍ ຈ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຕິຘາວຕິ.

ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ. ເຫຕຸ, ເຫຕຸຜລານິ ວາ ອຍເມຕ຺ຖ ເຫຕຸ ຘມ຺ໂມ, ອິທເມຕ຺ຖ ເຫຕຸຜລໍ ອຕ຺ໂຖຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ຘມ຺ມຕໍ. ຍຖາ ເອເກ ‘‘ອຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານໍ ອນຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານໍ ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ມິຈ຺ຉາ ຄາເຫນ຺ຕາ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣຘມ຺ມໍ ມິຈ຺ຉາ ທີເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອທີເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຕິ ກາຣຓສ຺ສ ວວຕ຺ຖິຕສຠາວໍ ທີເປນ຺ເຕນ. ຍຖາ ຈ ເອເກ ‘‘ອນິໂຣຘໍ ອນຸປ຺ປາທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ມິຈ຺ຉາ ຄາເຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄາເຫ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄາເຫນ຺ເຕນ. ‘‘ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໗) ອປເຣຫິປິ ປຣິຍາເຍຫິ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ. ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ປກຕິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເກວລເມວ.

ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ. ສຕ຺ໂຕຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ເຎສຸ ປນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣ, ສຕ຺ຕຕ຺ຖກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຈ. ປຈ຺ຈຍາກາຣເມວ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ເອວ ຈ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຈ ປຕິຏ຺ຐໍ ນາຘິຄຈ຺ຉາມີຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ສຸກຣາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ຕໍ ນຍໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຎາຓພເລນ ນາຘິຄຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຍໍ ປນ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ສາສນໍ ປນິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິຘ ສາສນນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມມາຫ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເມວ ວາ. ໂສ ຫິ ອນຸໂລມປຏິໂລມາທິນານາເທສນານຍປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຊ຺ຊາປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ຕທຏ຺ຐກຖາສງ຺ຂາໂຕ ຈ ປຸພ຺ພາຈຣິຍມຄ຺ໂຄ. ‘‘ຕໍ ສຸຓາຖ ສມາຫິຕາ’’ຕິ ອາທຣຊນເນ, ອຸສ຺ສາຫເນ ຈ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐິ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ຍຖາ ວາ ນ ນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐິຄຕໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພກາລໂຕ ອປຣກາເລ ຠວໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍໍ. ວິເສສນ຺ຕິ ປຐມາຣມ຺ຠໂຕ ປຠຸຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຎາຓວິເສສໍ, ກິເລສກ຺ຂຍວິເສສຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໘໒. ເທສນາເຠທໂຕຕິ ເທສນາວິເສສໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕ, ລກ຺ຂຓາທິໂຕ, ເອກວິຘາທິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖລກ຺ຂເຓກວິຘາທິໂຕ. ອງ຺ຄານຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖານາຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ວວຕ຺ຖານທສ຺ສນໂຕ.

ກມ຺ມວິປາກກິເລສວຏ຺ຏານໍ ມູລກາຣຓຕ຺ຕາ, ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ມູລໍ. ຕຕ຺ຖ ວລ຺ລິຍາ ມູເລ ທິຏ຺ເຐ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ວລ຺ລິຫຣຓໍ ວິຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ມູເລ ທິຏ຺ເຐ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນາ ນ ກາຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອິທເມວ ທິຏ຺ຐໍ, ອິທໍ ອທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວິຠຊນີຍໍ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ປນ ວລ຺ລິຫຣຓໍ ວິຍ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ ກຕາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ໂພຘເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ໂພເຘຕພ຺ພຠາເວນ ມູລາທິທສ຺ສນສາມຎ຺ຎໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສາຕິ –

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸມາໂຣ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາກມນ຺ວາຍ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ…ເປ… ຣຊນີເຍຫິ. ໂສ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ປິຍຣູເປ ຣູເປ ສາຣຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ປິຍຣູເປ ຣູເປ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ, ອນຸປຏ຺ຐິຕກາຍສຕິ ຈ ວິຫຣຕິ ປຣິຕ຺ຕເຈຕໂສ, ຕຎ຺ຈ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ເຕ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ໂສ ຕໍ ເວທນໍ ອຠິນນ຺ທຕິ ອຠິວທຕິ, ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ. ຕສ຺ສ ອຠິນນ຺ທໂຕຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາຍ ອຠິມຸຂຠາເວນ ນນ຺ທໂຕ. ອຠິວທໂຕຕິ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຈີເຠທກຣຓປວຕ຺ຕາຍ ພລວຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ອຫໍ, ມມາ’’ຕິ ອຠິວທໂຕ. ຕໂຕ ພລວຕິຍາ ໂມເຈຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐໂຕ. ຕໂຕປິ ພລວຕີ ປນ ອຸປາທານຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ນນ຺ທີ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິນນ຺ທນາທິນາ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ, ນນ຺ທິວຈເນນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປາທານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ນນ຺ທິຕາຕທວິປ຺ປໂຍຄຕາຫິ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນຠາເວຫິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິອາທິກຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປາກວຏ຺ຏຠູເຕ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິຜສ຺ສາທິເກ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ໂອຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຕຓ຺ຫານິທານາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຏ຺ຏູປຖມ຺ຠກາ ປນ ອິຕເຣປິ ອາຫາຣາ ຕຓ຺ຫາປຠເວ ຕສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊມາເນ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫານິທານາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

໕໘໓. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາສຸ ເທສນາສຸ ຕໂຕ ຕໂຕ ເທສນໂຕ. ຎາຍປ຺ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຎາໂຍຕິ ມຄ຺ໂຄ, ໂສ ເອວ ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ‘‘ອຣິໂຍ ຈສ຺ສ ຎາໂຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໑໐໒໔) ວຈນໂຕ. ສຍເມວ ຫິ ໂສ ສມນ຺ຕຠທ຺ທກຕ຺ຕາ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕາຍ ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘຄມ຺ຠີຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐາຘິຄມເນນ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມນ຺ຕຠທ຺ທກຕາ, ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເທສນານໍ ສມານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວິເສສກາຣຓໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາ, ອສ຺ສ ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕິກາຣຓວິຠາໂຄ ອວິຠຕ຺ຕສຠາວາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ, ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຄຫິຕານໍ ປກຕິອາທີນໍ, ອວິຊ຺ຊາທີນຎ຺ຈ ອກາຣຓຕາ, ກາຣຓຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ເກຈິ ອກາຣຓໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຍຖາສເກຫິ ອນຸຣູເປຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຂາຣາທິປວຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ ອາທິ, ຕໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາທິວເສນ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນານຸປຸພ຺ພິສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອນຸໂລມເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ. ອິຕຣາສໍ ຕທຕ຺ຖຕາສມ຺ຠເວປິ ນ ຕາສໍ ຕທຕ຺ຖເມວ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສພ຺ຠາວໂຕ. ອຍໍ ປນ ຕທຕ຺ຖາ ເອວາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຕທຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອນຸວິໂລກຍໂຕ ໂຍ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາວໂພຘສງ຺ຂາໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິເວໂຘ ປວຕ຺ໂຕ, ຕທນຸສາເຣນ ຕທນຸຄເມນ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ຊາຕິອາທິກາຣຓໍ ຍໍ ອຘິຄຕໍ, ຕສ຺ສ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ປຏິໂລມເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ອນຸວິໂລກຍໂຕ ປຏິໂລມເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທເສນ຺ໂຕປິ ຫິ ຠຄວາ ກິຈ຺ຉາປນ຺ນໍ ໂລກໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາຄ…ເປ… ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເທເສສີຕິ. ອາຫາຣຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘາ, ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ອຕີຕທ຺ຘາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຍາວ ອຕີຕໍ ອທ຺ຘານໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາຫາຣາ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຠາເວຕພ຺ພາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ, ຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ອຕີໂຕຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ປນ ຜລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕນ຺ນິທານທສ຺ສນວເສນ ຜລກາຣຓປຣມ຺ປຣທສ຺ສນໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫາຣາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປາທິຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ, ຕຓ຺ຫາທໂຍ ອຕີໂຕ, ສງ຺ຂາຣາວິຊ຺ຊາ ຕໂຕປິ ອຕີຕຕໂຣ ສໍສາຣສ຺ສ ອນາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຍາວ ອຕີຕທ຺ຘານນ຺ຕິ ຍາວ ອຕີຕຕຣໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ. ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາຫາຣກາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ‘‘ອາຫາເຣຕີຕາຫໍ ນ ວທາມິ…ເປ… ເອວໍ ປນ ມໍ ອວທນ຺ຕໍ ໂຍ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ’ຕິ, ເອສ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ, ຕຕ຺ຣ ກລ຺ລໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒) ວຈນໂຕ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜສ຺ສເຈຕນານໍ, ຕປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ. ເຕນ ຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຣູປກາຍສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກາມວິຎ຺ຎາຓາຍູຫນໍ ໂຫຕິ. ໂຠຊນຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາທີນໍ, ຣາຄາທີນຎ຺ຈ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏສງ຺ຄຫິຕາ ອາຫາຣາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍ ປຸຣິໂມເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ອຕີຕທ຺ຘໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒) ອຕີເຕ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ເຫຕຸຜລປຏິປາຏິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕານໍ ອາຫາຣານໍ ນິທານທສ຺ສນວເສນ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕເນນ ວິນາ ອພຸຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ຕໍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສາ ອຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄຕທ຺ຘເຫຕຸສມຸຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອນາຄຕສ຺ສ ຠວສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອນາຄຕທ຺ຘສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນາຄຕທ຺ຘຸໂນ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຕຸຜລປຣມ຺ປຣາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ, ປຣິໂຍສານໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາທິ ປວຕ຺ຕາ ເທສນາ ທ຺ວາທສງ຺ຄາ, ຕໂຕ ເອວ ຕິສນ຺ຘິ ຈຕຸສງ຺ເຂປາ. ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາທິ ປວຕ຺ຕາ ເທສນາ ອຏ຺ຐງ຺ຄາ ທ຺ວິສນ຺ຘິ ຕິສງ຺ເຂປາ. ມຊ຺ຌໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ປວຕ຺ຕາ ເທສນາ ຉຬງ຺ຄາ ທ຺ວິສນ຺ຘິ ຕິສງ຺ເຂປາ. ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗) ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ປວຕ຺ຕາ ເທສນາ ເອກສນ຺ຘິ ທ຺ວິສງ຺ເຂປາ. ເອວໍ ອຍໍ ອເນກງ຺ຄາ ເອວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ ອາຄຕາ. ເອກງ຺ຄວເສນາປິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ ລພ຺ຠເຕວ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍເຍວ ສາຘຸກໍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’ຕິ. ສຸຂເວທນິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂເວທນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) –

ອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ເອວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ເອກງ຺ຄປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອິທໍ ສງ຺ຂາຣາທິກໍ ຜລໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ສງ຺ຂາຣາທິກໍ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຠາເວ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອຠາວສ຺ສ, ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ນິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ວຈເນນ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂເຓ ນິຍໂມ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ເອວ, ນ ອສຕິ, ອິມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາ ເອວ, ນ ນິໂຣຘາ’’ຕິ. ເຕເນຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ອນ຺ໂຕຄຘນິຍມໍ ອິຘ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນິໂຣໂຘຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ວິຣາຄາຘິຄເມນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໓). ນິໂຣຘວິໂຣຘີ ຈ ອຸປ຺ປາໂທ, ເຍນ ໂສ ອຸປ຺ປາທວິໂຣຘິຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອນິໂຣໂຘ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາໂວຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທເມວ ຫິ ລກ຺ຂຓໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ‘‘ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ປເຣນ ປຸຣິມໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຘຣມານຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຄ຺ເຄນ ອນິຣຸທ຺ຘຠາວຎ຺ຈາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໒) ທ຺ວິຘາປິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ນິທ຺ເທສໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໓) ນິໂຣໂຘ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິຠາໂວປິ ນິໂຣໂຘ ເອວາຕິ ນຕ຺ຖິຠາວວິຣຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ອນິໂຣໂຘຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ອນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ອຸປ຺ປາທໍ ວິເສເສຕິ. ຕໂຕ ນ ອິຘ ອຕ຺ຕລາຠມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ອນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ເອວເມຕໍ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍວຈນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາເວນ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ປນາຍໍ ອນິໂຣໂຘ ນາມ, ໂຍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ອຸປ຺ປາໂທຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ອປ຺ປຫີນຠາໂວ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຜລຕາປ຺ປຫີນາຣຫຕາຫິ ຜລຸປ຺ປາທນາຣຫຕາ ຈ. ເຍ ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ພາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຠາໂວ, ເຍ ປນ ນ ປຫາຕພ຺ພາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ, ຍານິ ເຕສຸ ສໍໂຍຊນານິ ອຂີຓາສວານໍ, ເຕສໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕາ ຈ. ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕານຸສຍຕາຍ ຫິ ສສໍໂຍຊນາຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍາຍ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ, ຍາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ກາໂຍ ສມຸທາຄໂຕ, ສາ ເຈວ ອວິຊ຺ຊາ ພາລສ຺ສ ອປ຺ປຫີນາ, ສາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ອຈຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕສ຺ມາ ພາໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ກາຍູປໂຄ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍູປໂຄ ສມາໂນ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣເຓນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙) –

ອາທິ. ຂີຓສໍໂຍຊນານໍ ປນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຠາວໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ, ຕຓ຺ຫຸປາທານານໍ ອຠາວໂຕ ອຸປາທານຠວານໍ ນ ສມ຺ຠໂວຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຉນ຺ນນ຺ຕ຺ເວວ, ຜຄ຺ຄຸນ, ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ ຜສ຺ສນິໂຣໂຘ, ຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒) –

ອາທິ. ນ ຫິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ສຬາຍຕນາທີນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ນຕ຺ຖິຕາ, ນິໂຣຘສທ຺ທວຈນີຍຕາ, ຂີຓສໍໂຍຊນຕາຕິ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ຈິຣກຕມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຜລຕາຍ, ອປ຺ປຫີນາຣຫຕາຍ ຈ ຜລາຣຫໍ ສນ຺ຕໍ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຜລໍ, ນາປິ ປຫີນາຣຫນ຺ຕິ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລາຣຫຠາໂວ ອນິໂຣໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອນິຣຸທ຺ຘຠາເວເນວ ຫິ ເຍນ ວິນາ ຜລໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ອຕີຕາທິປິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອນາປນ຺ໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາໂທ ກາລເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິຕາຍ ເອວ ‘‘ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອວເສສປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິຍ ປເຄວ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຍາ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠິມຸຂຕາ, ສາ ‘‘ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕທາ ຫິ ຕໂຕ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທວຕ຺ຖໍ ກາຣຓໍ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອຕທວຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕທວຕ຺ຖຕາ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຊ຺ຊມານຕາມຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ວທນ຺ໂຕ ອພ຺ຍາປາຣຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປາທາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ, ອສພ຺ພກາລຠາວິຕໍ, ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠິມຸຂຕຎ຺ຈ ທີເປນ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສຕິ, ນ ອສຕິ, ອຸປ຺ປາທາ, ນ ນິໂຣຘາ’’ຕິ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ເຖຫິ ຠຸມ຺ມນິສ຺ສກ຺ກວຈເນຫິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ນິທານສມຸທຍຊາຕິປຠວຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈເນ ຍສ຺ສ ຠາເວນ ຕທວິນາຠາວິຜລສ຺ສ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍຖາ ອຘນານໍ ຘເນ ອນນຸປ຺ປທີຍມາເນ ທາລິທ຺ທິຍໍ ເວປຸລ຺ລມຄມາສິ (ທີ. ນິ. ໓.໙໑), ນິປ຺ຜນ຺ເນ ສສ຺ເສ ສຸຠິກ຺ຂໍ ຊາຍຕີຕິ ຈ. ນິສ຺ສກ຺ກວຈນສ຺ສາປິ ເຫຕຸອຕ຺ຖຕາ ຜລສ຺ສ ປຠເວ ປກຕິຍຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ, ຍຖາ ‘‘ກລລາ ໂຫຕິ ອພ຺ພຸທໍ, ອພ຺ພຸທາ ຊາຍເຕ ເປສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໕; ກຖາ. ໖໙໒), ‘‘ຫິມວຕາ ຄງ຺ຄາ ປຠວຕິ, ສິງ຺ຄໂຕ ສໂຣ ຊາຍຕີ’’ຕິ ຈ. ອວິຊ຺ຊາທິຠາເວນ ຈ ຕທວິນາຠາວິສງ຺ຂາຣາທິຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ, ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ຈ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ປຠວນ຺ຕິ, ປກຣີຍນ຺ຕິ ຈາຕິ ເຕສໍ ປຠໂວ, ປກຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ຖາ ຠຸມ຺ມນິສ຺ສກ຺ກນິທ຺ເທສາ ກຕາ.

ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິໂກ ນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ອຸປ຺ປາໂທ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ອນິຣຸທ຺ຘຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ, ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ອນິວຕ຺ຕສຠາວຕາສງ຺ຂາຕໍ, ອຸທຍາວຕ຺ຖຕາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ‘‘ສຕິເຍວ, ນ ອສຕິ, ອຸປ຺ປາທາ ເອວ, ນ ນິໂຣຘາ’’ຕິ ອນ຺ໂຕຄຘນິຍເມຫິ ວຈເນຫິ ປກາສິຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ອຸປ຺ປາໂທ ຈ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍປິ ຫິ ປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕາ ເຫຕຸອາທໂຍ ຈຕຸວີສຕິ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕປິ ເອຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ວິເສສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຍ຺ວາຍໍ ມູລເຫຕຸນິທານສມ຺ຠວປຠວາທິປຣິຍາເຍຫິ, ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ອາຍູຫນຏ຺ຐິຕິ ສໍໂຍຄຏ຺ຐິຕິ ປລິໂພຘຏ຺ຐິຕີຕິອາທິປຣິຍາເຍຫິ ຈ ປກາສິໂຕ ກາຣຓຕ຺ໂຖ, ໂສປິ ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໕໘໔. ມູລກາຣຓສທ຺ທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນ ອກາຣຓນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາຣຓໍ ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ປຏິພາຫິຕໍ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຕິ. ປຣິຍາໂຍ ກາຣຓໍ. ວຏ຺ຏກຖາຍ ສີສຠາໂວ ວຏ຺ຏເຫຕຸໂນ ກມ຺ມສ຺ສາປິ ເຫຕຸຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ຠວຕຓ຺ຫາຍປິ ເຫຕຸຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ຠເວ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ວິເສເສນ ສີສຠູຕາຕິ ‘‘ມູລກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍມານາຍ ອຸປ຺ປາທວິຣຫໂຕ ນິຈ຺ຈຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອປຎ຺ຎາຍນໂຕ ປຸຣິມໂກຏິອປຎ຺ຎາຍນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໘໕. ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາເຫຕຸກ຺ກເມນ ຜເລສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ‘‘ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຄາມິໂນ’’ຕິ ວຈນໍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓາວິໂຣຘນຕ຺ຖໍ. ປູຊິຕສ຺ສ ຫິ ທ຺ວນ຺ເທ ປຸພ຺ພນິປາໂຕ. ສວຣາ ກິຣ ມໍສສ຺ສ ອຏ຺ຐິນາ ອລຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປາເຍຕ຺ວາ ວິຣິຕ຺ຕໍ ສູນໍ ອຏ຺ຐິໂຕ ມຸຕ຺ຕມໍສໍ ຄາວິໍ ມາເຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວຊ຺ຌຄາວີ ຈ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ໂຫທກປານໍ ອາຣຠຕິ, ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ມໍ. ຍຖາ ປນ ສາ ອຸຓ຺ໂຫທກປາເນ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສີຕຸທກປານໍ ອາຣຠຕິ, ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອວິຊ຺ຊາຍ ນາຕິພລວຠາວໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ເມ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສຸຄຕິຄາມິກມ຺ມໍ ອາຣຠຕິ. ທຸກ຺ເຂ ຫິ ອວິຊ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫາ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສຸເຂ ຕຓ຺ຫໍ ອວິຊ຺ຊາຕິ.

໕໘໖. ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ. ເອກຘມ຺ມມູລິກໍ ເທສນນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາສຸ ເອໂກເຍວ ຘມ຺ໂມ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກຘມ຺ມມູລິກາ, ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ເອວ ຘມ຺ມໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນໍ ເທເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສີທຕິ ຜລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປນິສາ, ກາຣຓໍ, ອວິຊ຺ຊາ ອຸປນິສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊູປນິສາ. ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນຕິ ອຸປາທານິເຍສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິຕໍ ສຸຂໂສມນສ຺ສໍ ອນຸປສ຺ສນສີລສ຺ສ. ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ຊຕາຍ ພາລລກ຺ຂຓໂຍເຄນ ພາລສ຺ສ. ເອວນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊານິວຸຕຕ຺ຕາ, ຕຓ຺ຫາສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ອຍໍ ກາໂຍຕິ ອຍໍ ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ສວິຎ຺ຎາຓກກາໂຍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ວຈນໂຕ ຜສ຺ສກາຣຓຎ຺ເຈຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຍຕນຈ຺ຉກ຺ກໍ ວາ. ສມຸທາຄໂຕຕິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ສວິຎ຺ຎາຓກກາໂຍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ສຬາຍຕນານິ ວາ. ອິຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ເອຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ທ຺ວາຣາລມ຺ພນຠາເວນ ວວຕ຺ຖິຕານິ ທ຺ວຍໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜສ຺ໂສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນິ ທ຺ວຍານິ ປຏິຈ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ, ມຫາທ຺ວຍໍ ນາມ ກິເຣຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໔; ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕) ຈກ຺ຂຸ ເຈວ ຣູປາ ຈ…ເປ… ມໂນ ເຈວ ຘມ຺ມາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ທ຺ວຍານິ ປຏິຈ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ’’ຕິ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສເຍ ເສສຘມ຺ເມ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິເຕ ເອວ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂາທິກາຍໍ ເອກຕ຺ເຕນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ເອກຕ຺ເຕເນວ ‘‘ພາຫິຣາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ ປຏິຈ຺ຈ ຜສ຺ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຫາທ຺ວຍເມຕນ຺ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ, ຉຫິ ອາຍຕເນຫິ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ສນິສ຺ສຍານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຣູປາທີນິ ປເຣສໍ. ຕຖາ ອຍໍ ກາໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ພຫິທ຺ຘາ ນາມຣູປໍ ປເຣສໍ ພາຫິຣານີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນມຕ຺ເຕ ເອວ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ທີປນາ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ສເຬວາຍຕນານີຕິ ສເຬວ ຜສ຺ສກາຣຓານິ, ເຍຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ອາຍຕເນຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐ ພາໂລ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ. ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙) ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານິສ຺ສິເຕ ເອວ ກຕ຺ວາ ກາຍຄ຺ຄຫເຓນ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ສຬາຍຕນານໍ ຜສ຺ສໍ ຕໍນິສ຺ສິຕເມວ ກຕ຺ວາ ເວທນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ພາລປຓ຺ຑິຕານໍ ອຕີຕທ຺ຘາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມູລໂກ ເວທນານ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ. ປຸນ ຈ ພາລປຓ຺ຑິຕານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ –

‘‘ຍາຍ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ, ຍາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ກາໂຍ ສມຸທາຄໂຕ, ສາ ເຈວ ອວິຊ຺ຊາ ພາລສ຺ສ ອປ຺ປຫີນາ, ສາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ອຈຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ. ຕສ຺ມາ ພາໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ກາຍູປໂຄ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍູປໂຄ ສມາໂນ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕິຍາ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ມາຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙) –

ເວທນາປຠວໍ ສາວິຊ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ອຸປາທານຠເວ ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສິເຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາຍູປໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຊາຕິອາທິເກ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸສມຸຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຠຍມູລວເສນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ຈ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸປຣິກ຺ຂຍໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຠຍມູລໂກ ປຏິໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ.

໕໘໗. ປູເຣຕຸນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒຕຸໍ, ອຸປຈິນິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາ ‘‘ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ວິນ຺ທິຍສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ຈ. ອຕ຺ຕນິສ຺ສິຕານິ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອາຍຕນໍ. ສມ຺ໂມຫຠາເວເນວ ອນຠິສມຍຠູຕຕ຺ຕາ ອວິທິຕໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ກໂຣຕິ. ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ຊວາເປຕີຕິ ວຓ຺ຓາຄມວິປຣິຍາຍວິກາຣວິນາສຘາຕຸອຕ຺ຖວິເສສໂຍເຄຫິ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓສ຺ສ ວເສນ ອ-ກາຣ ວິ-ກາຣ ຊ-ກາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວຓ຺ຓານໍ ໂລປໍ, ຊ-ກາຣສ຺ສ ຈ ທຸຕິຍສ຺ສາຄມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ສຠາວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານິ ‘‘ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ, ອິທໍ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວິຊ຺ຊາ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສຠາວຉາທນໂຕ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວສ຺ສ, ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຠາວສ຺ສ ຈ ຉາທນໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຈ຺ຉາທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຈ຺ຈກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອກຕ຺ວາ ອປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອຸປກາຣກຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຍຖາ ປິຓ຺ຑປາຕາທິ ສຣີຣສ຺ສ.

ສງ຺ຂຕມຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ສງ຺ຂຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄຕາ ສງ຺ຂາຣາ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣາ. ຍທິປິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາປິ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕາ, ເຕ ປນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປຘານາຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸວິຘາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິສງ຺ຂຣຓກສງ຺ຂາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ສງ຺ຂາຣສທ຺ເທນ ອາຄຕສງ຺ຂາຣາຕິ ວາ ສມຸທາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕເທກເທສາ ຈ ອິຘ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິຕາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຐມໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໔) ວິຕກ຺ກວິຈາຣອສ຺ສາສປສ຺ສາສສຎ຺ຎາເວທນາວຈີສງ຺ຂາຣາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕາ ກາຍສຎ຺ເຈຕນາທໂຍ.

ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາ ນາມ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສງ຺ຂຕຠາເວ ‘‘ມເມຕໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ວິຍ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເຕຠູມກວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູເປສຸ ສາຕິສໂຍ ສງ຺ຂຕຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໘໗) ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ປນ ຕຖາ ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ເຕປິ …ເປ… ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອຸຠຸອາທິສມຸຏ຺ຐານາປິ ສພ຺ພຘມ຺ມາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓກສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ. ກາຍປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປນວີຣິຍໍ ກາຍິກວີຣິຍໍ. ອຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສາຕິ ປໂຍຄເວຄສ຺ສ.

ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ. ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ. ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ. ສງ຺ເຂປໂຕ ປນ ສພ຺ເພປິ ຍຖາຣຫໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ, ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣຏ຺ຐປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາທິມາຫ.

ນມຕີຕິ ເອກນ຺ຕສາຣມ຺ມຓຕາຍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມຕິ. ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ປິປາສຕິ, ຕຓ຺ຫາປຣິຕາປຕາຍ ວາ ວິຈລຕິ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ທຬ຺ຫໍ ອາທິຍຕິ. ຠວຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠາວຍຕີຕິ ກມ຺ມຠວໍ. ຈຸຕິ ຂນ຺ຘານໍ ມຣຓນ຺ຕິ ‘‘ມຣນ຺ຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປາທທຸກ຺ຂາ, ຐິຕິທຸກ຺ຂາຕິ ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວຘາ ຂຓຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍາໂສ ປຣິສ຺ສໂມ ວິສາໂທ.

ນິທ຺ທິຏ຺ຐນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐວິຘິສນ຺ທສ຺ສນໍ. ເກວລ-ສທ຺ໂທ ອສມ຺ມິສ຺ສວາຈໂກ ຈ ໂຫຕິ ‘‘ເກວລາ ສາລໂຍ’’ຕິອາທີສຸ, ນິຣວເສສວາຈໂກ ຈ ‘‘ເກວລາ ອງ຺ຄມຄຘາ’’ຕິອາທີສຸ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິຘາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມິສ຺ສສ຺ສາຕິ ສຸຂຣຫິຕສ຺ສ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປາທວຍຣຫິຕໍ ອຕ຺ຖິ. ສກລສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຠວາທິຄຕສ຺ສ, ສພ຺ພກາລິກສ຺ສ ຈ.

໕໘໘. ‘‘ລກ຺ຂເຓກວິຘາທິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ປຣິສມາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓາທິໂຕ’’ຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ, ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄເລ ວາ ສມ຺ໂມຫຍຕີຕິ ສມ຺ໂມຫນຣສາ. ອາຣມ຺ມຓສຠາວສ຺ສ ຉາທນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຉາທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ອາສວປທຏ຺ຐານາ. ປຏິສນ຺ຘິຊນນຕ຺ຖໍ ອາຍູຫນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຍູຫນຣສາ. ຣາສິກຣຓໍ ວາ ອາຍູຫນໍ. ເຈຕນາສຠາວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເຈຕນາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ນາມຣູປສ຺ສ ປຸເຣຈາຣິກຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຣສໍ. ປຸຣິມຠເວນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ວິຎ຺ຎາເຓນ ສຫ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ສມ຺ປຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ປໂຍຄຣສໍ. ສມໍ ປກາເຣຫິ ໂຍໂຄ ສມ຺ປໂຍໂຄ. ວິສຸໍ ອຠາໂວ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ. ຣູປໍ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ວິກິຣຕີຕິ ວິກິຣຓຣສໍ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ປິສິຍມານາ ຕຓ຺ຑຸລາທໂຍ ວິກິຣນ຺ຕິ, ຈຸຓ຺ຓີຠູຕາ ວິທ຺ຘໍສນ຺ຕິ, ນາມສ຺ສ ກທາຈິ ກຸສລາທິຠາໂວປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໓) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ອນາຣມ຺ມຓຕາ ວາ ອພ຺ຍາກຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອາຍຕນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຆຏ຺ຏນລກ຺ຂຓໍ, ອາຍານໍ ຕນນລກ຺ຂຓໍ ວາ. ທສ຺ສນສ຺ສ ຍຖາສກໍ ວິສຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກຣຓໂຕ ທສ຺ສນຣສໍ. ‘‘ທສ຺ສນາທິຣສ’’ນ຺ຕິ ປນ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ຍຖາຣຫໍ ວິຎ຺ຎາຓມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈກາເປກ຺ຂໍ. ອກຸສລວິປາກຸເປກ຺ຂາຍ ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ ທຸກ຺ເຂນ, ອິຕຣາຍ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ ສຸເຂນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ເຫຕຸລກ຺ຂຓາ ຕຓ຺ຫາ. ‘‘ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໙໑, ໔໖໐; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ວິຠ. ໒໐໓; ມຫາວ. ໑໔) ວຈນໂຕ ອຠິນນ຺ທນຣສາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ຣູປາທີສຸ ອຕິຕ຺ຕຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອຕິຕ຺ຕຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອມຸຎ຺ຈນຣສໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນິເວສວເສນ. ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ກາມຸປາທານໍ, ເສສານິ ທິຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິຠວວເສນ ຠວສ຺ສ ລກ຺ຂຓາທໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໕໘໙. ໂມຫາທິຠາວໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນນຸໂພຘາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓວເສນ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ອສຸຠາທີສຸ ສຸຠາທິວິປລ຺ລາສວເສນ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕວເສນ ວາ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວເສນ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ. ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ທ຺ວາຣໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ, ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຍໍ ປນ ວິຠາໂຄ ນ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ, ອຎ຺ເຎສຸປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພສຸປີ’’ຕິ.

ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາທິຠາວໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເນວເສກ຺ຂານາເສກ຺ຂສໍໂຍຊນິຍາທິຠາເວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈຕຸໂຍນິສໍວຕ຺ຕນໂຕຕິ ຈຕຸໂຍນິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ.

ໂລກິຍວິຠາຄາທິຠາວໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອພ຺ຍາກຕສປ຺ປຈ຺ຈຍສງ຺ຂຕາທິຠາເວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສເຫຕຸກາເຫຕຸກາທິໂຕຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສສງ຺ຂາຣາສງ຺ຂາຣາທິເຠເທ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກາມໍ ນາມຣູປໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເອວໍ ອຕີຕານາຄຕມ຺ປີຕິ ອທ຺ຘທ຺ວຍປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສາປິ ນຍໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕີຕາທິໂຕ ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຊາຕິສໂມສຣຓຏ຺ຐານໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຓຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເທສຠາວໂຕ. ‘‘ຠູຕປ຺ປສາທວິຎ຺ຎາຓໂຕ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓາທິໂຕ’’ຕິ ປນ ປຐນ຺ຕິ. ເອກເສສນເຍນ ພາຫິຣາຍຕນສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂນຠຍໂຄຈຣນ຺ຕິ ມນາຍຕນມາຫ. ນ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ເທສວເສນ ອາສນ຺ນຕາ, ທູຣຕາ ວາ ອຕ຺ຖິ ອວິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມນາຍຕນສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ມນາຍຕນໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ອສມ຺ປຕ຺ໂຕ ວາຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜສ຺ສາທີນມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ໂສ ຕາວ ຜຸສນສຠາວໂຕ, ໂລກິຍສາສວາທິຠາວໂຕ ຈ ເອກວິໂຘ. ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສເຠທໂຕ, ສເຫຕຸກາທິຠາວໂຕ ຈ ທຸວິໂຘ. ຠວຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນໂຕ, ເວທນາຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄໂຕ, ອເຫຕຸກທຸເຫຕຸກຕິເຫຕຸກໂຕ ຈ ຕິວິໂຘ. ໂຍນິຄຕິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ, ປຎ຺ຈວິໂຘ ຈ.

ເວທນາ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓໂຕ, ໂລກິຍສາສວາທິຠາວໂຕ ຈ ເອກວິຘາ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກມໂນທ຺ວາຣິກເຠທໂຕ ທຸວິຘາ. ສຸຂາທິເຠທໂຕ ຕິວິຘາ. ໂຍນິຄຕິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ, ປຎ຺ຈວິຘາ ຈ. ຉຬາຣມ຺ມຓເຠທໂຕ ຉພ຺ພິຘາ.

ຕຓ຺ຫາ ໂລກສ຺ສ ສມຸທຍຠາວໂຕ ເອກວິຘາ. ທຸວິຘາ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕິວິຘາ ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫາເຠທໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຈຕຸມຄ຺ຄປເຫຍ຺ຍໂຕ. ປຎ຺ຈວິຘາ ຣູປາຠິນນ຺ທນາທິຠາວໂຕ. ຉພ຺ພິຘາ ຉຕຓ຺ຫາກາຍເຠທໂຕ.

ອຸປາທານໍ ເອກວິຘໍ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ. ທຸວິຘໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເຠທໂຕ. ຕິວິຘໍ ຠວຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກາມຸປາທານາທິເຠທໂຕ. ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຎ຺ຈຄຕິສໍວຕ຺ຕນໂຕ.

ຠໂວ ເອກວິໂຘ ໂລກິຍສາສວາທິຠາວໂຕ. ທຸວິໂຘ ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິເຠທໂຕ. ຕິວິໂຘ ກາມຠວາທິເຠທໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈຕຸຣຸປາທານປຈ຺ຈຍໂຕ. ປຎ຺ຈວິໂຘ ປຎ຺ຈຄຕິສໍວຕ຺ຕນໂຕ. ຉພ຺ພິໂຘ ກາມກມ຺ມຠວາທິເຠທໂຕ. ສຕ຺ຕວິໂຘ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສງ຺ຄຫໂຕ. ອຏ຺ຐວິໂຘ ຈຕຸຣຸປາທານປຈ຺ຈຍກມ຺ມຠວາທິເຠທໂຕ. ນວວິໂຘ ກາມຠວາທິເຠທໂຕ.

ຊາຕິ ເອກວິຘາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ທຸວິຘາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໂຕ. ຕິວິຘາ ຠວຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນໂຕ. ໂຍນິຄຕິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ, ປຎ຺ຈວິຘາ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ຊຣາມຣຓາທີນມ຺ປິ ເອກວິຘາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໙໐. ໂສກາທີນມ຺ປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອງ຺ຄພຫຸຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ເຄ ‘‘ທ຺ວາທເສວາ’’ຕິ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂສກາທໂຍ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຜເລນ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊໍ ມູລງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຕ ວຸຕ຺ຕາ. ຊຣາມຣຓພ຺ຠາຫຕສ຺ສ ຫິ ພາລສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ໂສກາທີນໍ ຊຣາມຣຓກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ‘‘ກາຍິກາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ຜຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານໍ ຊຣາມຣຓພ຺ຠາຫຕສ຺ສ ສມ຺ຠເວ ສາຘກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຊຣາມຣເຓເນວ ໂສກາທີນໍ ເອກສງ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຊຣາມຣຓປຈ຺ຈຍຠາເວ ຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອກສງ຺ເຂໂປ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ຊຣາມຣຓໍ, ໂສກາທໂຍ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຊຣາມຣຓໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ອງ຺ຄຠາເວນ ຄຫິຕໍ. ໂສກາທໂຍ ປນ ຣູປຠວາທີສຸ ອຠາວໂຕ ອເນກນ຺ຕິກາ ເກວລໍ ປາກເຏນ ຜເລນ ອວິຊ຺ຊານິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄຫິຕາ. ເຕນ ອນາຄເຕ ຊາຕິຍາ ສຕິ ຕໂຕ ປຣາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເຫຕຸເຫຕຸຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ທສ຺ສິຕາຕິ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂສກາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາ ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ໂສກາທີນໍ ພາລສ຺ສ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕຕາມຕ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ຫິ ວຈເນນ ອວິຊ຺ຊາ ໂສກາທີນໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ນ ຈ ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕເມວ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວາທສງ຺ຄານິ ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ກສ຺ສ ປນ ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ? ໂສກາທີນໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ຊຣາມຣຓປຈ຺ຈຍາ ໂສກາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ, ໂສກາທໂຍ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍສ຺ມາ ຕທຎ຺ເຎນປິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຫີນສໍໂຍຊນສ຺ສາປິ ເຕສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ນ ເອກໍສິກາຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍຕາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິປາໂກ ຫິ ອາຍຸໂນ ສໍຫານິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາໂກ ຈ ຊຣາ, ເຕສຎ຺ຈ ເຠໂທ ມຣຓນ຺ຕິ. ສຕິ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຕຕ຺ຖ ກຕຸປຈິຕໍ, ໂປຣາຓໍ ວາ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມາທິອຸປຏ຺ຐາເນ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຊເນຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາຍສງ຺ຄຫໂຕ ຈ ‘‘ຊຣາມຣຓປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຊຣາມຣຓສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຕາຕິ ທ຺ວາທສງ຺ຄຕາ ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວາທເສວາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ຕາວາຕິ ‘‘ເທສນາເຠທໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາສງ຺ຂາຣປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙໑. ອຍໍ ປນາຕິ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຈຕຸຏ຺ຐານິກາ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໑໑໐໖) ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກຖິຕາຍ ເອວ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ກິຈ຺ຈຊາຕິໂຕ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖວຓ຺ຓນາວເສນ ວິຠາວນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫາເປຕ຺ວາ ວິຠຊິຕພ຺ພໍ. ວິຠຊນຎ຺ຫິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ. ‘‘ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເສສຏ຺ຐາເນສູຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທເຍສຸ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີສຸ ຈ. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາປິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ປາເຐ. ສາຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນາ, ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣສິຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສຠາໂວ ຣໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ຣໂສ ສຣໂສ, ຍາຖາໂວ ຍຖາຠູໂຕ ສຣໂສ ຍາຖາວສຣໂສ, ໂຍ ‘‘ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ວຸຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປເຠທາ ເອວ ຈ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທໂຍ, ໂສ ເອວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ. ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານິຕຸໍ ນ ເທຕິ.

ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕຎ຺ເຈວ ອປຣນ຺ຕຎ຺ຈ ອຕີຕໍ, ອນາຄຕຎ຺ຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕຠາຄວນ຺ຕຕາຍ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘຠູໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ. ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ອິເມ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານນາກາຣທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ທຸກ຺ຂາທີສຸ. ຍທິປິ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນປິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາ ປນ ນິໂຣຘມຄ຺ເຄ ອາຣມ຺ມຓໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ເຕ ຊານິຕຸກາມສ຺ສ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ, ອນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ນິໂຣຘມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓກາຣຓຠາເວນ ຈ ປວຕ຺ຕມານາ ເຕ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂາທີສຸປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາທນວເສເນວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂາທິວິສໂຍ ອນ຺ຘຕມກໂຣ, ໂລຠາທີນຎ຺ຈ ອນ຺ຘຕມກຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ອທສ຺ສນາກາໂຣ ອຎ຺ຎາຓໍ.

໕໙໒. ປຸຎ຺ຎາທໂຍຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປຸນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ອປຸຎ຺ຎຜລໂຕ, ທຸກ຺ຂສໍກິເລສໂຕ ຈ ໂສເຘຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ. ຫິຕສຸຂຊ຺ຌາສເຍນ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ຕນ຺ນິປ຺ຜາທເນນ ກາຣກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ປູເຣຕິ, ປຸຊ຺ຊຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎໍ. ອິຕິ ປູຣໂກ, ປຸຊ຺ຊນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣຓຏ຺ເຐນ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປຸຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາຘິປຈ຺ຈນີການໍ ອຕິທູຣຕາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ອນິຎ຺ຊຎ຺ຈ ຠວໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ກາເຍນ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ໂຕ, ກາຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຂາໂຣຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ. ວຈີຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຕ຺ຕິໂກ ປຣິວີມໍສນສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຄຫິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ເຈ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ປຸຎ຺ຎູປຄໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ອາຄຕໍ. ທຸຕິຍຕ຺ຕິໂກ ວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ. ກຕເມ ຕໂຍ? ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນາຕິອາທິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ສຣູປໂຕ, ປເຠທໂຕ ຈ ວິຠາວນໍ. ຠາວນາວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ, ນ ທານສີລວເສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣູປາວຈຣເຈຕນາປິ ‘‘ຠາວນາວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ‘‘ຠາວນາວເສເນວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນໍ ນິວຕ຺ເຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຕາສມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍຕາຍ ວິຍ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣຠາວສ຺ສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ອສງ຺ຄໂຫ ເອວ ສິຍາ, ນ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ຕທວສິຏ຺ຐອກຸສລກມ຺ມປຖານໍເຍວ ຄຫຓໍ, ອຖ ໂຂ ອນວເສສອກຸສລກມ຺ມສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕເຣສຸ ປນາຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາທີສຸ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ ປວຕ຺ຕມານາ ອິເມຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ສມວີສຕິ ເຈຕນາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍທິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິໂຍ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ວຈີສງ຺ຂາໂຣຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍປິ ກຸສລາຍ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາຍ ວຈີສງ຺ຂາຣຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກາຍວຈີສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓ, ກາຍວຈີສຎ຺ເຈຕນາຄ຺ຄຫເຓ ວາ. ນ ຄຫິຕາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ຄຫິຕາ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ນ ໂຫຕິ, ນນຸ ສາປິ ກຸສລາ, ວິປາກຘມ຺ມາ ຈາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊມາເນ ປນ ສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຍາປາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສາ ກຸສລຕາ, ວິປາກຘມ຺ມຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ວິປາກຸປ຺ປາທເນນ. ສາ ປນ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີ ຣູປາວຈຣເມວ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎຠູມິກໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ອຕ຺ຕນາ ສທິສາຣມ຺ມຓໍ ຕິຏ຺ຐານິກເມວ ຈ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ຣູປາວຈຣວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສທິສາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຈ ຣູປາວຈຣວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມໂຓ ອຕ຺ຖິ, ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ຈ ປຣິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓາວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ວິປາກໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກສິເຓສຸ ຈ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິສ຺ສ ອານິສໍສຠູຕາ ອຠິຎ຺ຎາ. ຍຖາຫ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔-໒໔໕; ມ. ນິ. ໑.໓໘໔-໓໘໖, ໔໓໑-໔໓໓; ປາຣາ. ໑໒). ຕສ຺ມາ ສມາຘິຜລສທິສາ ສາ, ນ ຈ ຜລໍ ເທຕິ. ທານສີລານິສໍສຠູໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ປຈ຺ຈຍລາໂຠ ວິຍາຕິ ສາປິ ວິປາກໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ.

‘‘ຍຖາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາປິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຘມ຺ເມ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ສາ ປນ ວິຈາຣຓາ ເຫຏ຺ຐາ ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ອກຸສລກຖາຍໍ ວິຈາຣິຕາ ເອວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ຍເທເກ ວິຠຊ຺ຊ ວທນ຺ຕິ, ທສ຺ສນຠາວນານໍ ອຠາເວປິ ເຍສໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ, ເສກ຺ຂານຎ຺ຈ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ເຕຫິ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ອກຸສລາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ, ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປນ ຠາວນາຍ ອຠາວາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຈິນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕມານາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາປິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພານໍ ເກສຎ຺ຈິ ເກນຈິ ກທາຈິ ອາຣມ຺ມຓອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸໍ? ນ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພານໍ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເສກ຺ຂານໍ ປນ ວິຊ຺ຊມານາ ຠາວນາຍ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ເສກ຺ຂານໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ, ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸກ຺ເຂຏິຕຕ຺ຕາ ສມຸກ຺ເຂຏິຕຕ຺ຕາ ອສ຺ສາທິຕພ຺ພາ, ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ປຫີນຕາຍ ເອວ ໂສມນສ຺ສເຫຕຸຠູຕາ, ອວິກ຺ເຂປເຫຕຸຠູຕາ ຈ ນ ໂທມນສ຺ສໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ນ ເຕ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາວໍ, ປກຕູປນິສ຺ສຍຠາວຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຫີເນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຣິໂຍ ຣາຄາທິກິເລເສ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ…ເປ… ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໐; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗). ນ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ, ອິຕເຣສໍ ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທິຏ຺ຐິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອາຣພ຺ຠ ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໗) ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ‘‘ທິຏ຺ຐິໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໕) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ພານໍ ອຕີຕາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຍາທິສານໍ ຕາຫິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາ ອາປາເທຕພ຺ພາ, ເຕສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ວຕ຺ຕມານາ ທສ຺ສນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕນ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ, ເສກ຺ເຂສຸ ວຕ຺ຕມານາ ຠາວນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາຍ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ.

ເຕສຸ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ສຫາຍວິຣຫາ ວິປາກໍ ນ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພເຈຕນາຍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພທສ຺ສນຠາວນາຣຫິຕານໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຈ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອປຣິກ຺ຂີຓສຫາຍານໍ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ນ ສກ຺ກາ ປຏິເສຘິຕຸນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຘມ຺ມານໍ ວິປາໂກ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທິ ເອວໍ, ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພທສ຺ສນຠາວນາຣຫິຕານໍ ອກຸສລານໍ ເນວທສ຺ສເນນ-ນຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພຕາຍ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ປຫາຕພ຺ພານໍ ‘‘ເນວທສ຺ສເນນ-ນຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຫາຕພ຺ພວິຣຸທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ອກຸສລານໍ.

ເອວມ຺ປິ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຕິເກ ‘‘ນວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ທສ຺ສິຕານໍ ທ຺ວາທສອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ຘມ຺ມວເສນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ ກາລວເສນ ອສງ຺ຄຫິຕາປິ ອຕີຕາ ‘‘ນວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຣູປຠາເວນ ຄຫິເຕສຸ ນວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ, ເອວມິຘາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຠາເວນ ຄຫິເຕສຸ ນວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອຠາວາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ນວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂກຈິ ນິໂຍຄໂຕ ນວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປເທສຸ ວິຍ ຕຕ຺ຖາປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຊາເປຕພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຊາເປຕິ ‘‘ສິຍາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໔໒໒). ຕທຠາວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕິເກ, ອິຘ ຈ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ສປ຺ປຏິເຆຫິ ສມານສຠາວຕ຺ຕາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ ສປ຺ປຏິຆາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ອນິທສ຺ສນສປ຺ປຏິຆໍ ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ມຫາຠູຕາ, ທ຺ເວ ມຫາຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເອກໍ ມຫາຠູຕ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປວຕ຺ຕມານາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສມານສຠາວາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸນ຺ຕິ? ນຕ຺ຖິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ໂຄ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປວຕ຺ຕມານາປິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທໂຍ ປຣຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ຣາໂຄ ຈ ຣາຄທິຏ຺ຐີນໍ ອຘິປຕິປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ອໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຕາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ຕໂຍ ມຫາຠູຕາ ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປຏິຆາ, ເອວໍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວນາຣຫິຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ວຕ຺ຕມານາ ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາຄາທໂຍ ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຈ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພາ ຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພານໍ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍ ຫິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ກິເລສາ, ນ ເຕ ທສ຺ສນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍສ຺ສປິ ປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ສຫາຍເວກລ຺ລມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ສເນນ ກຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ໂກຈິ ຠາໂວ ທສ຺ສເນນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາທິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ເສວ ສຕິ ສຫາເຍ ວິປາກຸປ຺ປາທນວຈນໍ, ອສຕິ ຈ ວິປາການຸປ຺ປາທນວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ.

ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ອໂຫປຸຣິສິກາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປເຣ. ກສ຺ມາ? ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ? ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໐໖). ຍທິ ຫິ ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສິຍາ, ຍຖາ ອຕີຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ‘‘ນິໂຍຄາ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໓໓) ວຕ຺ວາ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ນິໂຍຄາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ສິຍາ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ໂພ, ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຍາ ຈ ຕໍ ສມຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ‘‘ຍທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ອຍຸຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາຣມ຺ມຓານໍ ຣາຄທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ເອວ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ. ຍໍ ປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓນ ປາຬິຍໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສາເຘຕຸໍ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອນຸທ຺ຘຣຓໍ ນິພນ຺ຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອນິພນ຺ຘນໍ ປຏ຺ຐາເນ ສາວເສສປາຐທສ຺ສນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ, ອນາຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໒) ເອເຕສໍ ວິຠງ຺ເຄ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ.

ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ວິປາກທານໍ ປຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ສຫາຍຠາວູປຄມນໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ກິໍ ອວິຊ຺ຊາທິ ວິຍ ທານສີລາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາເຍວ ວິປາກທານສາມຕ຺ຖິຍາ ຐານວເສນ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພໍ ຠາວນາຍປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ສຫາຍຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທາຫຸ ກິເລສາ ວິຍ ກມ຺ມສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ ປຕີຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ປຸຣິໂມ ປກ຺ໂຂ ປຫີນທສ຺ສນປ຺ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕິໂນ ຠາວນາປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ກິຣິຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຫີນາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມາເນ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕທານາທິ ວິຍ. ອຖ ທຸຕິໂຍ, ຕສ຺ສາປິ ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ ອປາຍຄມນີຍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວິຈາຣິຕນເຍເນວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕສ຺ສ ວິປາກທານໍ ປຕິ ປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອວິຣຸຊ຺ຌນວເສເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາປີຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຈຕນາປິ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວຕິ ສມ຺ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ. ຍທິ ອປເນຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ‘‘ສມວີສຕິ ເຈຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ປນ ສພ຺ພາເປຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍປິ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍ ສຫ ເອກວີສຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ, ຕຖາ ອວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ອິຕຣາວຈນສ຺ສາປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ສມານຣູປາຍ ເອກິສ຺ສາ ອວຈເນ ຍໍ ກາຣຓໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ກາຣເຓນ ວຸຕ຺ຕາຍປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ຕິໂກຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິໂກ. ປຸຣິມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິກໍ. ປວິສຕີຕິ ກຖໍ ປວິສຕິ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ອຏ຺ຐກາມາວຈຣເຈຕນາປເຠໂທ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ສິຍາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ສິຍາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເຕຣສປິ ເຈຕນາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ຈ. ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣປິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ, ທ຺ເວ ທ຺ວາຣານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ, ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ເອວໍ ທຸຕິຍຕ຺ຕິໂກ ປຸຣິມຕ຺ຕິກເມວ ປວິສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍເຍວ ວເສນ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

໕໙໓. ອວິຊ຺ຊາຠາເວ ຠາວໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຕ຺ຖິຠາເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠາວໂຕ. ນ ຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອສຕິ ກທາຈິ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາຓໍ ອປ຺ປຫີນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອນິໂຣໂຘ ອິຘ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ນ ຘຣມານຕາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວິຠາວິໂຕເຍວ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ຎາຓາຠາວາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອ-ກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໒) ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໗໖) ຕໍໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ອຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ທີປິໂຕ. ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗) ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຕານິວຕ຺ຕິຍໍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕີຍຕິ. ‘‘ອນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙) ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ. ອຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນິທສ຺ສນໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຕຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕານິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕຖາ ‘‘ອນາສວາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໕). ‘‘ອປ຺ປຏິຆາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໐), ອນາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໕໕) ຕໍກິຈ຺ຈນິວຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑), ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໕໗) ຕພ຺ຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕທຎ຺ຎຖາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປກາສີຍຕິ. ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໑) ຕພ຺ຠາວມຕ຺ຕນິວຕ຺ຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ສມານນ຺ຕິ ສທິສຕາ ເຫຕ຺ຖ ສູຈີຍຕິ. ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ (ອ. ນິ. ໓.໑໓, ໒໗; ປຸ. ປ. ໙໑, ໑໒໔), ອປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕຖາ ສມ຺ຠາວນີຍຄຸຓນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຄຣຫາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຎາຍຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍໍ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໖; ໒.໒໐.໑໒໙), ອນຸທຣາ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ ຕທນປ຺ປຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໗) ຕໍສທິສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ອຕີຕານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຸປ຺ປາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍກເທສນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘຸປ຺ປາທຠາວາ, ກາລວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸກູລຕາ, ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑) ຕທປຣິໂຍສານນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕນ຺ນິຏ຺ຐານຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປກາສີຍຕິ. ອິເມສໍ ປນ ອຕ຺ຖານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ປາຣິເສເສນ ຍຖາ ກຸສລປຏິປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ, ເອວໍ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາຕິ ກຕ຺ວາ ຎາຓປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕ຺ເວວ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ, ເອເຕນ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣຠຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາເຣຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ສຸຂໍ ສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂເຕ ປຣິກ຺ຂເຕ, ອລງ຺ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ພາໂລ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໒) ປຣິຕສ຺ສນ຺ໂຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປຣິກ຺ຂໂຣຕິ. ຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາເຣຕິ ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິວາຣຠູເຕ. ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸໍ ຫິ ຈກ຺ຂາທິໍ, ຣູປາທິຎ຺ຈ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຕໍສມງ຺ຄີນໍ ເທນ຺ຕາ ສງ຺ຂຣາ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປເນນ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ປຣິວາຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຄຕິວິເສເສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາທິເກ. ອເນກສຕປສຸພທ຺ຘຠິໍສໂນ ວາຊເປຍ຺ຍາທິໂກ ຍຎ຺ໂຎ. ອມຣຓຕ຺ຖາຕິ ຄຫິຕາ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາ ອມຣຕໂປ. ອມໂຣ ວາ ເທໂວ ວາ ຠເວຍ຺ຍໍ, ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາຕິ ປວຕ຺ຕິຕາ ວຕຈຣິຍາ ອມຣຕໂປ. ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ວາ ມໂຣ ມາຣໂກ ຕໂປ ອມຣຕໂປ. ທິຏ຺ເຐ ອທິຏ຺ຐສທ຺ໂທ ວິຍ ມເຣ ອມຣສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຊາຕິອາທິປປາຕທຸກ຺ຂຊນນໂຕ ມຣຸປ຺ປປາຕສທິສຕາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ມຫາປຣິຬາຫຊນິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ຕິຓຸກ຺ກາສທິສຕໍ ປຸຎ຺ຎຜລສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປສ຺ສາທຕຎ຺ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ອຘິກຸຏ຺ຏນວິນິວິຊ຺ຌນອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປລິຠຎ຺ຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສຠາວສ຺ສ ສຸຄຕິຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ. ຣມຓີຍຠາເວນ ຈ ອສ຺ສາທຠາເວນ ຈ ຄຍ຺ຫມານໍ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ທີປສິຂາມຘຸລິຕ຺ຕສຕ຺ຖຘາຣາສທິສໍ. ຕທຕ຺ໂຖ ຈ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຕໍນິປາຕເລຫນສທິໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຸໂຂ ອິມິສ຺ສາ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ຕຣຸຓາຍ ມຸທຸກາຍ ໂລມສາຍ ພາຫາຍ ສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໙) ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ອສຸຠຠາວສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂເຓເນວ ເອກຈ຺ຈກາມປຣິໂຠໂຄຕິ ພາໂລ ວິຍ ຄູຖກີຬນໍ, ກິເລສາຠິຠູຕຕາຍ ໂກຘາຣຕິອຠິຠູໂຕ ອສວໂສ ມຣິຕຸກາໂມ ວິຍ ວິສຂາທນໍ ສມ຺ປຕິ ກິຣິຍາຂເຓ, ອາຍຕິໍ ຜລກ຺ຂເຓ ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອາຣຠຕິ. ໂລຠສຫຄຕສ຺ສ ວາ ຄູຖກີຬນສທິສຕາ, ໂທສສຫຄຕສ຺ສ ວິສຂາທນສທິສຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ສຠຍສ຺ສາປິ ປິສາຈນຄຣສ຺ສ ກາມຄຸຓສມິທ຺ຘິຍາ ສຸຂວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາໂວ ວິຍ ອາຣຸປ຺ປວິປາການໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ, ອນຸປລກ຺ຂິຍມານອຸປ຺ປາທວຍານໍ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ອຄຍ຺ຫມານວິປຣິຓາມານໍ ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຠູຕານມ຺ປິ ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາໂວຕິ, ເຕສໍ ປິສາຈນຄຣສທິສຕາ, ຕທຠິມຸຂຄມນສທິສຕາ ຈ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອວິຊ຺ຊາຠາວໂຕວ ສງ຺ຂາຣຠາໂວ, ນ ອຠາວໂຕຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍຠາເວ ສງ຺ເຂເປນ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕປທໍ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິທ຺ວາຕິ ອວິທ຺ທສຸ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ໂຊຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຏ຺ຐານປຈ຺ຈຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙໔. ຕາວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣາເປກ຺ໂຂ ນິປາໂຕ, ເຕນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ຕາວ ສິທ຺ຘໍ, ອິທໍ ປນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິທໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ນາມ ເຍສໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ວາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທຸຠເຍສໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອເນກຘາວ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ຕໍ ອາສງ຺ກນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຕເມສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກຖໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ ພຫູ ສງ຺ຂາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ອວິຊ຺ຊາ ຈ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພສໍ ເອກຘາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ເອວໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ. ຍທິປິ ‘‘ກຕເມສໍ ສງ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສາຘາຣຓໂຕ ປຸຈ຺ຉາ ອາຣທ຺ຘາ, ເອກເທເສນ ປນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓເມຕນ຺ຕິ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ວາ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ວິສຊ຺ເຊຕຸກາໂມ ປຈ຺ຈເຍ ຕາວ ປາຬິນເຍເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຠຄວຕາ ຈຕຸວີສຕິ ປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສໍ ວເສນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ເຫຕຸ ຈ ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ເຫຕຸໂນ, ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍາທິຠູຕສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ສິຍາຕິ ຕໍ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂສ ເອວ ໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຸນ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນ ນ ອິຘ ເຫຕຸສທ຺ເທນ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ອຖ ໂຂ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຕິວິເສໂສ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຈ຺ຈຍສທ຺ທສ຺ສ ຈ ສມານາຘິກຣຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຫຕຸ ຈ ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ, ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຣໂຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸ…ເປ… ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑) ເຕນ ເຕນ ເຫຕຸຠາວາທິອຸປກາເຣນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປກາຣກຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍ ຫິ ຘມ຺ໂມ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວາ, ໂສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຈຍຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ), ‘‘ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຈຍຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ) ຈ ເອວມາທິນາ ຘມ຺ມປຏ຺ຐານນິທ຺ເທເສນ ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎາ ຘມ຺ມສຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ເມເຫວ ຘມ຺ມສຕ຺ຕິວິຠາວນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຘາປິ ວາ ‘‘ເຫຕຸ ຈ ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາ’’ຕິ ຘມ຺ເມເນວ ຘມ຺ມສຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ‘‘ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິໂກ ອຸທ຺ເທໂສ ກຸສລາທິອຸທ຺ເທໂສ ວິຍ ຘມ຺ມປ຺ປຘາໂນ, ອຖ ໂຂ ຘມ຺ມານໍ ອຸປກາຣກຠາວປ຺ປຘາໂນຕິ.

‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຕພ຺ຠາເວນ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ອາຣມ຺ມຓາທີສຸ ອຕິທິສຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ, ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ນ ກມ຺ມຘາຣຍມຕ຺ຕໍ.

໕໙໕. ວຈນາວຍໂວຕິ ສາຘນາວຍວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວຈນສຠາວຎ຺ຫິ ສາຘນໍ ປເຣສໍ ອວິທິຕຕ຺ຖຎາປນໂຕ ໂລເກ ສາຘນນ຺ຕິ ປາກຏໍ ປຎ຺ຎາຕໍ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ອວຍວລກ຺ຂຓໍ, ວຈນສຠາວຎ຺ຈ ສາຘນໍ, ອວຍວປກ຺ຂາທີນິ ວຈນານິ ສາຘນນ຺ຕິ ຈ ຎາຍວາທິໂນ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎາ, ເຫຕູຕິອາທີສູຕິ ປຏິຎ຺ຎາ, ເຫຕຸ, ອຸທາຫຣຓ, ອຸປນຍ, ນິຄມນານິ. ອຸທາຫຣຓສາຘມ຺ມິຍາ ສາຘ຺ຍສາຘນໍ ເຫຕຸ. ວິຣູໂປ ເຫຕູຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ກາຣຓໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ປາປກລກ຺ຂຓມ຺ປິ ວາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ, ຎາປກລກ຺ຂຓໍ ປນ ວຈນາວຍວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕໍ. ກາມໍ ມູລມ຺ປິ ກາຣຓລກ຺ຂຓໍ ກາຣຓເມວ, ກາຣຓນ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ຄຫິໂຕ. ມູລນ຺ຕິ ເຫຕຸເຫຕູຕິ ກາຣຓວິເສສວິສຍຕ຺ຕາ ມູລສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ເອຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕີນໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວາ’’ຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ຐິຕິຍາ ເອວ ອຸປກາຣໂກ ໂຫຕິ ຍຖາ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຍຖາ ອນນ຺ຕຣາທິໂກ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸຠຍສ຺ສ ຍຖາ ເຫຕຸອາທໂຍ.

ອຸປກາຣກລກ຺ຂໂຓຕິ ຈ ຘມ຺ເມນ ຘມ຺ມສຕ຺ຕິໍ ອຸປກາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຫິໂນຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸ, ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ຫິ-ສທ຺ໂທ ມູລສທ຺ໂທ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫິໂນຕິ ວາ ເອເຕນ ກມ຺ມນິທານຠູເຕນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອຊໍ ອຕິຫຣນ຺ເຕນ ມູເລນ ວິຍ ປາທໂປ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ຜລໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຫຕຸ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກາຣຓໍ. ນິທທາຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ນິທານໍ. ສມ຺ຠວຕິ ຕໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວ. ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຠໂວຕິ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸສທ຺ເທຫິ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສມານຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ກາຣຓວິເສສວິສໂຍ ເຫຕຸສທ຺ໂທ, ກາຣຓສາມຎ຺ຎວິສໂຍ ປຈ຺ຈຍສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມູລຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ປປຎ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໍ ສງ຺ຂິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ…ເປ… ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ຍຖາ ສາລິວີຫິພີຊາທີນິ ຕໍຕໍໂອສຘີນໍ ສາລິວີຫິອາທິຠາວສ຺ສ ສາຘການິ, ມຓິອາທິປ຺ປຠາວຕ຺ຖູນິ ຈ ນີລາທິວຓ຺ຓານິ ນີລາທິປ຺ປຠາສາຘການິ, ເອວໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ກຸສລາທິຠາວສ຺ສ ສາຘໂກຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂສ ສາລິອາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອາຈຣິຍານນ຺ຕິ ຈ ເຣວຕາຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ ຍທິ ກຸສລາທິຠາວສາຘໂກ, ເອວໍ ສຕິ. ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ຍຖາ ກຸສລາກຸສລເຫຕຸ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ກຸສລາກຸສລຠາວາຍ ນ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອພ຺ຍາກໂຕປິ ເຫຕຸ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ອພ຺ຍາກຕຠາວາຍ. ສຠາເວເນວ ຫິ ຕໍ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ໂສ ເຕສໍ ກຸສລາທິຠາວໍ ສາເຘຕີ’’ຕິ. ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ ຈ ເຕສໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນາ ເອເຕນາຕິ ເອເຕນ ເຫຕຸນາ ອພ຺ຍາກຕຠາວສາຘເກນ ວິນາ ອເຫຕຸກຕ຺ຕາ, ອພ຺ຍາກຕຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ສຠາເວເນວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິ ກໂຣໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑.໖໗) ວຈເນຫິ ກຸສລຠາວສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຕາ ສິທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາຣປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ກຸສລຠາໂວ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ອກຸສລອພ຺ຍາກຕຠາວາປິ ກຸສລຠາໂວ ວິຍ ນ ເຫຕຸປຏິພທ຺ຘາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນເກ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ ‘‘ອເຫຕຸກເຫຕຸສ຺ສ ອກຸສລຠາໂວ ວິຍ ສເຫຕຸກເຫຕູນມ຺ປິ ສຠາວໂຕວ ກຸສລາທິຠາໂວ, ອຎ຺ເຎສໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເຫຕຸປຏິພທ຺ໂຘ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອໂລໂຠ ກຸສໂລ ວາ ສິຍາ ອພ຺ຍາກໂຕ ວາຕິ ຍທິ ອໂລໂຠ ສຠາວໂຕ ກຸສໂລ, ໂສ ກຸສລສຠາວຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກໂຕ ນ ສິຍາ. ອຖ ອພ຺ຍາກໂຕ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ກຸສໂລ ນ ສິຍາ ອໂລຠສຠາວສ຺ສ ອໂທສຕ຺ຕາຠາໂວ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸຠຍຖາປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອຸຠຍຖາ ໂຫນ຺ເຕສຸ ສທ຺ຘາທີສຸ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ເຫຕຸປຏິພທ຺ຘໍ ກຸສລາທິຠາວໍ ປຣິເຍເສຖ, ນ ສຠາວໂຕ, ເອວໍ ເຫຕູສຸປິ ກຸສລາທິຕາ ອຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ, ນ ສຠາວໂຕຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຫຕູສຸ ສຠາວໂຕວ ກຸສລາທິຠາໂວ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສາ ປນ ປຣິເຍສິຍມານາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິປຏິພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ເຫຕູສຸ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິປຏິພທ຺ໂຘ ກຸສລາທິຠາໂວ, ນ ເຫຕຸປຏິພທ຺ໂຘຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວິຣຸຬ຺ຫມູລາ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ມູລານິ ວິຍ ມູລານີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນນາ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລາພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຘາ ປຎ຺ຫາວາເຣ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕຸກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑), ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ເຫຕຸສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມນິທ຺ເທໂສ, ເຕນສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ອຸປກາຣກຕາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທຸຕິໂຍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິເສສນໍ, ເຕນ ນ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ເຫຕູ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຖ ໂຂ ເຫຕຸນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸຕິເຍ ເຫຕຸສທ຺ເທ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພສ຺ສ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຫຕູ ອຕ຺ຕນາວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນາຍເມກນ຺ໂຕ. ເຫຕຸສທ຺ໂທ ຫິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ‘‘ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ພ຺ຍາວໂຏ ຍທາ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ຕທາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິເສສນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອວິສິຏ຺ຐາ ເຍ ເກຈິ ຄຫິຕາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ຍຖາ ‘‘ອຣູປິໂນ ອາຫາຣາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ, ອຣູປິໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິເຍນ ອາຫາຣຄ຺ຄຫເຓນ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ວິນາປິ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາວ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ສິຍາຕິ? ນ, ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາຠາວໂຕ ຫິ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິເຍ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫເຓ ອສຕິປິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາວ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ນ ກຕໍ, ອິຘ ປນ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທຸຕິຍໍ ເຫຕຸຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ໂສ ເອວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກເຫຕູຕິ ວິເສສນສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ໂຍ ໂກຈິ ເຫຕຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ເສວ ເຫຕຸໂນ ປຸນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ວິນາປິ ທຸຕິເຍນ ເຫຕຸສທ຺ເທນ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວ ສິທ຺ເຘປິ ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ອຖ ວາ ອສຕິ ທຸຕິເຍ ເຫຕຸສທ຺ເທ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ປນ ເຫຕູນນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ຄຫຓໍ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ເຍ ລຠນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ເຫຕູນໍ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເຫຕູ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຫຕຸຌານມຄ຺ຄາ ປຕິຏ຺ຐາມຕ຺ຕາທິຠາເວນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມນິຣເປກ຺ຂາ, ນ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍາ ວິຍ ສາເປກ຺ຂາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ເອເຕສ຺ເວວ ທຸຕິຍໍ ເຫຕາທິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍາ ປນ ອາຫຣິຕພ຺ພອີສິຕພ຺ພາເປກ຺ຂາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ເຕ ວິນາປິ ທຸຕິເຍນ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອາຫຣິຕພ຺ເພ, ອີສິຕພ຺ເພ ຈ ອາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍຠູເຕ, ອຎ຺ເຎ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເກ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນ ກຕໍ. ອິຘ ຈ ທຸຕິເຍນ ເຫຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເຫຕຸນາ, ປຈ຺ຈຍຠູເຕເນວ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເຫຕູນໍ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຸນ ວິເສເສນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຫາວາເຣ ‘‘ກຸສລາ ເຫຕູ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ທຸຕິຍໍ ເຫຕຸຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໕໙໖. ອາຣມ຺ມຓຠາເວນາຕິ ວິສຍຠາເວນ, ອາລມ຺ພິຕພ຺ພຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣຠິຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ຣູປາຍຕນາທິມຕ຺ເຕ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ ໑.໑.໒) ອນິຍເມນ ສພ຺ພຣູປາຍຕນານໍ…ເປ… ສພ຺ພຘມ຺ມາຍຕນານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປາທິເຠເທນ ຉພ຺ພິເຘສຸ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ເມສຸ ນ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວິຠາວິໂຕ ເອວ. ອາລມ຺ພິຕ຺ວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ເອກນ຺ຕສາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ອນາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣພ຺ເຠວາ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ກຸສລສ຺ສ, ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ກຸສລສ຺ສ, ອກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ນວປ຺ປກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໙໗. ເຊຏ຺ຐກຏ຺ເຐນາຕິ ປມຸຂຠາເວນ. ອຕ຺ຕາຘີນານຎ຺ຫິ ປຕິຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຘິປຕິ. ໂສ ເຕສໍ ປມຸຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຉນ຺ທວໂຕ ກິໍ ນາມ ນ ສິຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທິກໍ ປຸຣິມາຠິສງ຺ຂາຣູປນິສ຺ສຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ຉນ຺ທາທໂຍ ຘຸຣຠູຕາ ເຊຏ຺ຐກຠູຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສາຘຍມານາ ວເສ ວຕ຺ຕຍມານາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ເຕສໍ ວເສນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫີນາທິຠາເວນ ຕທນຸວຕ຺ຕນໂຕ, ເຕນ ເຕ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຄຣຸກາຕພ຺ພມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕນ຺ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣານໍ ອສ຺ສາທນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຄ຺ຄຜລານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕຍມານໍ ວິຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອຕ຺ຕາຘີນານໍ ປຕິຠາເວນ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ອຘິປຕິປຈ຺ຈໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉນ຺ທາຘິປຕີຕິ ຉນ຺ທສງ຺ຂາໂຕ ອຘິປຕິ, ຉນ຺ທໍ ຘຸຣໍ ຉນ຺ທໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘ ‘‘ອຘິປຕີ ອຘິປຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ທາຘິປຕິ ຉນ຺ທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໓) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອກກ຺ຂເຓ ອຠາວໂຕ. ເຫຕໂວ ຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍປິ ເອກກ຺ຂເຓ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣກຠາວສ຺ສ ອວິຊຫນໂຕ. ອຘິປຕິ ປນ ເຊຏ຺ຐກຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣໂກ, ນ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ພຫູ ເຊຏ຺ຐກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ເຕສໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຘິປຕີ ອຘິປຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ທາຘິປຕິ ຉນ຺ທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມໍ. ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ຄຣຸກາຣຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ວາ ອສ຺ສາທນວເສນ ວາ ຄຣຸກາຣິກໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ອວິຊຫິຕພ຺ພໍ ອນວຎ຺ຎາຕໍ ກຕ຺ວາ. ເຕ ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ເຕ ເຕ ຄຣຸກາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ເຕສນ຺ຕິ ຕໍຕໍຄຣຸກາຣກຘມ຺ມານໍ. ອຘິປຕິປຈ຺ຈເຍນາຕິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈເຍນ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ ສຫຊາຕາຣມ຺ມເຓຫິ, ອກຸສລສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓເນວ, ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ສຫຊາຕາຣມ຺ມເຓຫິ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕສ຺ສ ສຫຊາເຕເນວາຕິ ກຸສລມູລາ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ ສຫຊາຕາຣມ຺ມເຓຫິ, ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ສຫຊາເຕເນວ, ຕຖາ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕສ຺ສາຕິ ອກຸສລມູລາ ຕໂຍ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ສຫຊາຕາຣມ຺ມເຓຫິ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓເນວ, ຕຖາ ອກຸສລສ຺ສາຕິ ອພ຺ຍາກຕມູລາ ຕໂຍ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສປ຺ປກາໂຣ ອຘິປຕິປຈ຺ຈໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຕຘາ ສຫຊາຕາຘິປຕິ, ສຕ຺ຕຘາ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໙໘. ອນ຺ຕຣາຍຕີຕິ ອນ຺ຕຣໍ, ພ຺ຍວຘາຍກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາສ຺ສ ອນ຺ຕຣໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອນນ຺ຕໂຣ, ອນນ຺ຕໂຣ ຈ ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຖານນ຺ຕຣຕາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ກາລານນ຺ຕຣຕາ ສມນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ຈຍນ຺ຕິ, ອສາຣໍ ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍຖາ ປວຕ຺ຕິໂອກາສທານວິເສສຠາເວນ ນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາ, ເອເຕ ປນ ຈິຕ຺ຕນິຍມເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕນິຍມເຫຕຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫິ ເອສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິອາທິ ຈິຕ຺ຕນິຍໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສນ຺ຕີຣຓານນ຺ຕຣາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ, ຈຸຕິອນນ຺ຕຣາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ຍໍ ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕທນນ຺ຕຣຸປ຺ປາທນິຍໂມ ຕໍຕໍສຫກາຣິປຈ຺ຈຍວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຣິມປຸຣິມຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ວເສນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຕ຺ຖານນ຺ຕຣຕາຍາຕິ ອຕ຺ເຖນ ເກນຈິ ຘມ຺ເມນ ອນນ຺ຕຣຕາຍ. ກາລານນ຺ຕຣຕາຍາຕິ ກາລເຠເທນ ອນນ຺ຕຣຕາຍ. ອາຈຣິຍານນ຺ຕິ ອິຘາປິ ເຣວຕາຈຣິຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາລານນ຺ຕຣຕາຍ ສມນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິໂຣເຘ. ຠາວນາພເລນ ປນ ວາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເວເຘ ທິນ຺ເນ ປຸປ຺ຜິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ປຸປ຺ຜນໍ ນ ໂຫຕິ, ເວເຘ ປນ ອປນີເຕ ຕາຍ ເອວ ສມຕ຺ຖຕາຍ ປຸປ຺ຜນໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ຠາວນາພເລນ ວາຣິຕຕ຺ຕາ ສມຸຏ຺ຐາປນສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ອສມຸຏ຺ຐາປນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອປຄເຕ ຕາຍ ເອວ ສມຕ຺ຖຕາຍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ກາລານນ຺ຕຣຕາ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາຫາທິນາ ກາເລນ ອນ຺ຕຣິຕຠາວໂຕ. ເອຕເທວ ‘‘ກາລນ຺ຕຣິຕຕາ ອຕ຺ຖິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວທາມ. ນນຸ ຈ ກາໂລ ນາມ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາສງ຺ກນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກາລານນ຺ຕຣ…ເປ… ລທ຺ຘີ’’ຕິ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໂຕເວຕ຺ຖ ນານາກຣຓໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຸປຈຍສນ຺ຕຕິອຘິວຈນນິຣຸຕ຺ຕິປທານໍ ວິຍ ສທ຺ທຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ນານາກຣຓໍ, ນ ວຈນີຍຕ຺ຖໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ສທ຺ທຕ຺ຖວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ນິໂຣຘຸປ຺ປາທນ຺ຕຣາຠາວໂຕ ນິຣນ຺ຕຣຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ຣູປກລາປານໍ ວິຍ ສຓ຺ຐານາຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຫາວຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອິທມິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸທ຺ຘໍ, ຕິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວິຠາຄາຠາວາ ອຕ຺ຕນາ ເອກຕ຺ຕມິວ ອຸປເນຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອນນ຺ຕຣຠາເວນ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ສມນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕາ. ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາຕິ ຈ ອພ຺ຍາປາຣຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານໍ ຍສ຺ມິໍ ຍທາກາເຣ ນິຣຸທ຺ເຘ, ວຕ຺ຕມາເນ ວາ ສຕິ ຕໍຕໍວິເສສວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ໂສວ ອາກາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ຈ ອຸປາທາຍ ກາລໂວຫາໂຣຕິ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ອສຎ຺ຎຠວາ ຈວນ຺ຕສ຺ສ, ປຸຣິມຈຸຕິປຈ຺ຉິມປຏິສນ຺ຘີນຎ຺ຈ ນິໂຣຘຸປ຺ປາທນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ກາລນ຺ຕຣຕາ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ອຣູປຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອຸປາທາຍ ກາລນ຺ຕຣຕາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ຣູປຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຣູປຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣໍ ກໂຣຕິ ອຎ຺ຎສນ຺ຕານຕ຺ຕາ. ຣູປາຣູປສນ຺ຕຕິໂຍ ຫິ ທ຺ເວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສສຠາວຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາປິ ວິສຸໍເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕໍສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອນ຺ຕຣກາຣກໍ ໂຫຕິ. ຕາທິສຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ມຊ຺ເຌ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ອຠາໂວ ອນ຺ຕຣກາຣໂກ ໂຫຕິ ອຠາວຕ຺ຕາ ເອວ. ຕສ຺ມາ ຊວນານນ຺ຕຣສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ວິຍ, ຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ຈ ນິຣນ຺ຕຣຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ອນນ຺ຕຣຕາ ໂຫຕີຕິ ຕຖາ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຈຸຕີນມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທີນໍ ປາກໂຏຕິ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ຄຫິຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຈນໍ ອລຠນ຺ຕານໍ ‘‘ອຕີໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໔) ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ນ ໂສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ກຸສລາທິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຄ຺ຄຫຓໍ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ. ຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ເອວ ຄຫຓໍ ສິຍາ. ເຕເນວ ຈ ອຕີຕຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາຣາທໂຍ ນ ສນ຺ຕີຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕຘາ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໙໙. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ສຫ ອຸປ຺ປາທນຠາເວນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປາກເຏນ ຐິຕິຍາປິ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ປທີປນິທສ຺ສນໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປທີໂປ ຫິ ປຠາສສ຺ສ ຐິຕິຍາປິ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຫຊາຕຠາເວນ ອຸປກາຣກຕາ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຕາ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຕສ຺ມິໍ ຫິ ຂເຓ ນາມຣູປໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕໍ ວິຍ ປຣໂລກໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຘ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິອາທິໍ ປວິສນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຂໂຓ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກ຺ຂໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣູປນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸເຍວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ນາມສ຺ສ, ນາມຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາຕິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຠາວໂຕ. ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເຕນ ຂຓນ຺ຕເຣ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຣູປຘມ຺ມານໍ ນ ນິວາຣິໂຕຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈິ ກາເລຕິ ເກຈິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ເກຈິ ວຕ຺ຖຸຠູຕາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຏິສນ຺ຘິກາເລຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ, ວຕ຺ຖຸໂນ ຈ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຠາວໍ ປຸພ຺ເພ ອນິວາຣິຕໍ ນິວາເຣຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກາລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຸປໂຍເຄກວຈນໍ. ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ ຊາຍຕິ. ‘‘ກາເລ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ຠຸມ຺ເມກວຈນນ຺ຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ‘‘ເອໂກ ຂນ຺ໂຘ, ວຕ຺ຖຸ ຈ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໙) ອາທິວຈເນນ ນາມສຫິຕໍ ເອວ ວຕ຺ຖຸ ນາມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາປນ຺ເນ ອິຕເຣນ ເກວລສ຺ສ ຈ ຕຖາວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສ຺ວາຍໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສລາພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ກຸສລາພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ອກຸສລາພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໙) ນວວິໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໐໐. ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກສ຺ສ ອຸປກາຣກຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຕາ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ຕິທຓ຺ຑໍ ນິທສ຺ສິຕໍ. ອຸປກາຣກຕາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຕາວເສເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ສຫຊາຕຕາທິວເສນ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ໂກຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມຫິ ວິນາ ອິມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ໂກຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຍທິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກສ຺ສ ອຸປກາຣກຕາມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ, ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕຠາເວນ ອຸປກາຣສ຺ສ ອຸປກາຣກາ ວຕ຺ຖຸຂນ຺ຘາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປກາຣກຕາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວເສເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຐິຕິຍາ ຈ ອຸປກາຣໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສາ’’ຕິ ຕິວິໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໐໑. ຕຣຸອາທີນໍ ປຖວີ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນ ປຖວີຘາຕຸ ເສສຘາຕູນໍ, ຈກ຺ຂາທໂຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອຸປກາຣກາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ປຏາທໂຍ ວິຍ ນິສ຺ສຍາກາເຣນ ຂນ຺ຘາທໂຍ ຕໍຕໍນິສ຺ສຍານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ. ປຖວີຘາຕຸຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອວ ຫິ ເສສຘາຕຸໂຍ ອຸປາທາຣູປານິ ວິຍ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນາຕິ ອາຘາຣາກາເຣນ. ອາຘາຣາກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ສາຕິສຍໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໂຕ ຠູຕານິ ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ຐານານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ຂາທີນມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນ ອຸປກາຣກຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາວິເສສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອເທສການໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອຘິຏ຺ຐານາກາໂຣ ສມ຺ຠວຕິ. ຍທິປິ ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຠາໂວ. ເຍນ ປນ ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສເສນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຏຸມນ຺ທຠາເວສຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຕທນຸວິຘານາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍມິຘ ເຕສໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາສິທ຺ໂຘ ວິເສໂສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍໂຕ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ນໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ປກາສິໂຕວ. ຉຏ຺ໂຐ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອຣູປີນໍ ຘມ຺ມານໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ’’ຕິ ອິທໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ເກຈີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ເອວ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຍໍ ຣູປນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ເຕຣສວິໂຘ. ກຖໍ? ສຫຊາຕໂຕ ກຸສລມູລາ ຕໂຍ, ຕຖາ ອກຸສລມູລາ, ອພ຺ຍາກຕມູເລສຸ ປນ ປຸເຣຊາຕໍ ລພ຺ຠຕິ. ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຫິ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ສຫຊາຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປຸເຣຊາຕມ຺ປິ ກຸສລສ຺ສ ປຸເຣຊາຕເມວ, ຕຖາ ອກຸສລສ຺ສ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕໂຕ ກຸສລສ຺ສ, ສຫຊາຕໂຕ ເອວ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ຕຖາ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕຣສ.

໖໐໒. ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສໂຍຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠຸໂສ ນິສ຺ສໂຍ, ຕໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ພລວກາຣຓຠາເວນ ອຸປກາຣໂກຕິ ອາຣມ຺ມຓຠາວວເສນ ອນນ຺ຕຣໍ ອນຸຣູປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາວເສນ, ເກວລຎ຺ຈ ພລວນ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປກາຣໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ທານໍ ທຕ຺ວາຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຈຊິຕ຺ວາ. ຍາຍ ວາ ເຈຕນາຍ ໂສ ທິຍ຺ຍຕິ, ສາ ເຈຕນາ ທານໍ. ທຕ຺ວາຕິ ຕໍ ເຈຕນໍ ປຣິໂຍທເປຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ສີລໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄາທິວເສນ ນິຈ຺ຈສີລໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ອິມິນາ ສມາທານວິຣຕິເຍວ ທສ຺ສິຕາ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິໂຍ ປນ ໂລເກ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ອປາກຏຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ປນ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ ເສກ຺ຂານໍເຍວ ກຸສລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣສໍ. ອຸໂປສຖກມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ປາຓໍ ນ ຫເນ, ນ ຈາທິນ຺ນມາທິເຍ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໐໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖສີລໍ. ຕໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກຸສລໍ ເສກ຺ໂຂປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ອຣຫາປິ ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຕວ. ອຣຫໂຕປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ກຸສລໍ ກຸສລເມວ. ເຍນ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສໂລ ກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ນ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ເພ ສຸຈິຓ຺ຓານີຕິ ‘‘ທຕ຺ວາ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຫິ ອາສນ຺ນກຕານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ອິມິນາ ນ ອາສນ຺ນກຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ທານາທີຫິ ວາ ເສສານິ ກາມາວຈຣກຸສລານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ‘‘ຌານໍ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາຬິ. ເສກ຺ຂາ ໂຄຕ຺ຣຠຸນ຺ຕິ ໂສຕາປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ‘‘ໂວທານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສກທາຄາມິອນາຄາມິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂວທານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເສກ຺ຂາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິໂນ. ມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ມຄ຺ຄຜລຠວງ຺ຄາຕິກ຺ກມວເສນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ, ສຸທ຺ຘມຄ຺ຄໂຕເຍວ ປນ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ກຸສລໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໔) ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍທິປິ ນານຕ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາວ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ອິທມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍານໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເນສໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍານໍ ນິກ຺ເຂປວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປຸຣິໂມ ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ອິຕໂຣ ກຸສລາທິວເສນປີຕິ ໂສປິ ນິກ຺ເຂປວິເສໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ຕທຸຠຍສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິອາທິ ອນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍານໍ ວິເສສທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ຫີຕິອາທິ ອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ.

ປກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ກາໂຣ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸກຕຕໍ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຈ ກຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ’’ຕິອາທິ. ກຣຓຎ຺ຈ ທຸວິຘໍ ນິປ຺ຜາທນໍ, ອຸປເສວນຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິປ຺ຜາທິໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜາທນໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສໂມຘາເນນ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ອຸປເສວນໍ ປນ ກາເຍ ອລ຺ລີຍາປນວເສນ ອຸປໂຍຄູປເສວນໍ, ວິຊານນສຎ຺ຊານນາທີນໍ ວເສນ ອາຣມ຺ມຓູປເສວນຎ຺ຈ. ເຕເນວ ອນາຄຕານມ຺ປິ ອຸຕຸສມ຺ປທາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓູປເສວເນນ ອຸປເສວິຕານໍ ປກຕູປນິສ຺ສຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ປເຄວ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ຫິ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸຕຸໂຠຊນໍ ເສນາສນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໘.໘) ປກຕູປນິສ຺ສຍຠາໂວ ລພ຺ຠຕີຕິ. ປກຕິຍາ ເອວາຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສງ຺ກຣຣຫິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ. ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ພລວກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຎ຺ຫາວາເຣ ອາຄຕນເຍນ. ປຈ຺ຈຍວາເຣ ປນ –

‘‘ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເກສຎ຺ຈິ, ກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕານໍ, ອກຸສລາ ອກຸສລານໍ, ກຸສລານໍ ເກສຎ຺ຈິ, ອກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕານໍ, ອພ຺ຍາກຕາ ອພ຺ຍາກຕານໍ, ອພ຺ຍາກຕາ ກຸສລານໍ, ອພ຺ຍາກຕາ ອກຸສລານໍ, ປຸຄ຺ຄໂລປິ, ເສນາສນມ຺ປິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙).

ຕຕ຺ຖ ເຍ ປຸຣິມາ ເຍສໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເອກນ຺ເຕເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເກສຎ຺ຈິ ກທາຈິ. ຕສ຺ມາ ເຍສຸ ປເທສຸ ອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ເຕສຸ ‘‘ເກສຎ຺ຈີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ປຸຣິມາ ເຍສໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສໂຍ ວາ ປກຕູປນິສ຺ສໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ເຕສໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ເອກນ຺ເຕນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວິພນ຺ຘກາ ປຈ຺ຈຍາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ຠວນ຺ຕິ, ອິຕເຣສໍ ຠວນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຍສຸ ປເທສຸ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ເຕສຸ ‘‘ເກສຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິທ຺ຘານໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຍຫິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ‘‘ເກສຎ຺ຈີ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ກສິຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍຕາຠາວໂຕ ເອກຈ຺ຈາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສໂຍ, ອນນ຺ຕຣາຕີໂຕ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ ອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສໂຍ, ກຸສລາກຸສລວິປາກກິຣິຍາຣູປວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ປກຕູປນິສ຺ສໂຍຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຏ຺ຐານຏ຺ຐກຖາຍໍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໐໓. ປຐມຕຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ. ອຍຎ຺ຫິ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປຘມ຺ມວເສເນວ ລພ຺ຠຕິ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອຣູປຘມ຺ມາເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຕມານຠາເວນ ອຸປກາຣໂກ’’ຕິ. ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓາກາຣາທີຫິ ວິສິຏ຺ຐາ ປຸເຣຊາຕຠາເວນ ວິນາ ອຸປກາຣກຠາວໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປຸເຣຊາຕາກາເຣນ ອຸປກາຣກຕາ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍຕາ. ເອວໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓວເສນ ທຸວິເຘ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍ ‘‘ຈກ຺ຂາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ.

ຍໍ ຣູປນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກາເລ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິກາລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກາເລນ’’ ອິຕິ ປຏິສນ຺ຘິກາລວເສນ. ຍານິ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາເຕນ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕທສ຺ສເນນ ມໂນທ຺ວາເຣປິ ຍໍ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາເຕນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສພ຺ພໍ ຣູປຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫາວາເຣ ‘‘ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ ເສກ຺ຂາ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວາ ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໔). ‘‘ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໔) ອພ຺ຍາກຕມູລກາ ຕໂຍວ ວາຣາ. ເຕ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ວຕ຺ຖຸປຸເຣຊາຕໍ, ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ.

໖໐໔. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຕຣໍ ສິທ຺ຘຠາເວ ສຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຉາຊາຕຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸເຣຊາຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຣູປຘມ຺ເມສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາ ປຸເຣຕຣເມວ ຊາຕາ, ກຖໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ປຈ຺ຉາຊາເຕນ ຫິ ວິນາ ສນ຺ຕານາວິຈ຺ເຉທເຫຕຸຠາວໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ເຍ ປຈ຺ຉາຊາຕາກາເຣນ ອຸປກາຣກາ, ເຕສໍ ສາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາກາຣາທີຫິ ວິສິຏ຺ຐາ ອຸປກາຣກຕາ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍຕາ. ເອວໍ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣາກາຣວິສິຏ຺ຐາ ອຸປກາຣກຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ‘‘ຄິຊ຺ຌໂປຕກສຣີຣານໍ ອາຫາຣາສາເຈຕນາ ວິຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ອຣູປຘມ຺ເມຫິ ຣູປກາຍສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອາຫາຣາສາ ວິຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເຈຕນາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ກາຍສ຺ສາຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຠູຕຸປາທາຍຣູປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຣູປກາຍສ຺ສ. ສງ຺ເຂປໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ຣູປຘມ຺ເມ ອວິສິຏ຺ໂຐ ອຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຊາຕິວເສນ ກຸສໂລ, ອກຸສໂລ, ວິປາໂກ, ກິຣິຍາຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໐໕. ກຸສລາທິຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ ສທິສສ຺ສ ປໂຍເຄນ ກຣຓີຍສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອາເສວນຏ຺ໂຐ, ອຕ຺ຕສທິສສຠາວຕາປາທນໍ ວາສນໍ ວາ. ປຸຣິມປຸຣິມາຠິໂຍໂຄ ວິຍາຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓສວນຘາຣຓາທິປຸຣິມາປຸຣິມາເສວນາ ວິຍ. ຕີສຸ ປນ ເອເຕສຸ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍ ວິຍ ‘‘ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ອພ຺ຍາກຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠິນ຺ນຊາຕິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກໂຕຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິໍ ຄາເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ຠິນ຺ນຊາຕິກາ ຫິ ຠິນ຺ນຊາຕິການໍ ອາເສວນຄຸເຓນ ປຄຸຓພລວຠາວໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນວ ກຸສລາທິຠາວສງ຺ຂາຕໍ ຄຕິໍ ຄາເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ເຍ ເຍສໍ ວາສນາສງ຺ຂາເຕນ ອາເສວນຄຸເຓນ ປຄຸຓພລວຠາວວິສິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລາທິຠາວສງ຺ຂາຕໍ ຄຕິໍ ຄາເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ເຕຫິ ສມານຊາຕິເກເຫວ ສທ຺ຘິໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວິປາກາພ຺ຍາກຕໍ ກສ຺ມາ ນ ຄຫິຕໍ? ອາເສວນາຠາວໂຕ. ວິປາກາພ຺ຍາກຕຎ຺ຫິ ກມ຺ມວເສນ ວິປາກຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ກມ຺ມປຣິຓາມິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ນິຣຸສ຺ສາຫໍ ທຸພ຺ພລໍ ສນ຺ຕໍ ອາເສວນຄຸເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ເນວ ອຎ຺ຎໍ ວິປາກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ນ ຈ ປຸຣິມວິປາການຸຠາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຕິຕໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຖາປິ ວິປາເກ ອາເສວນາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ກຸສລາກຸສລກິຣິຍານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ສກມ຺ມປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອາເສວນຄຸຓໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ກຸສລາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ນານາຊາຕິກຕ຺ຕາປິ ເຈເຕ ຕສ຺ສ ອາເສວນາຘານໍ ນ ກໂຣນ຺ເຕວ. ຠູມິໂຕ, ປນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ ນານາຊາຕິກຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣິຕ຺ຕກຸສລກິຣິຍາ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລກິຣິຍານໍ, ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ກຸສລໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ກຸສລສ຺ສ, ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອກຸສລສ຺ສ, ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໖) ຕິຘາວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອພ຺ຍາກຕຄ຺ຄຫເຓນ ອາວຊ຺ຊນວຊ຺ຊິຕາ ກິຣິຍຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ.

໖໐໖. ຈິຕ຺ຕປໂຍໂຄ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາ, ອາຍູຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕປໂຍໂຄ ເຈຕນາ. ເຕນ ຫິ ສາ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຣິຍຕາວິສິຏ຺ເຐ ສນ຺ຕາເນ ເສສປຈ຺ຈຍສມາຄເມ ປວຕ຺ຕມານານໍ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານມ຺ປິ ເຕເນວ ສນ຺ຕານວິເສເສນ ກິຣິຍາຠາເວນ ອຸປກາຣິກາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ກິຣິຍາຠາວສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ສຫຊາຕານໍ ປນ ອາຍູຫນກິຣິຍາຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ອຸປກາຣິກາຕິ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ເຈຕນາກມ຺ມເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຠິຊ຺ຌາທິ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສຕິປິ ວິປາກຘມ຺ມຠາເວ ເຈຕນາວຊ຺ຊານໍ ອຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ວິປາກາປິ ເຈຕນາ ສຫຊາຕກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ, ສ຺ວາຍໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ຊາຕິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໖໐໗. ‘‘ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສອຸສ຺ສາເຫຫິ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ເມຫິ ກຸສລາກຸສເລຫິ ສາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ສທິສານມ຺ປິ ອສທິສໍ ວິປາກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ວິປາການໍ ປໂຍເຄນ ອສາເຘຕພ຺ພຕາຍ ປໂຍເຄນ, ອຎ຺ຎຖາ ວາ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ກມ຺ມສ຺ສ ກຏຕ຺ຕາ ເອວ ສິຊ຺ຌນໂຕ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ສນ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ນ ກິເລສວູປສນ຺ຕຠາໂວ. ຕຖາສນ຺ຕຠາວໂຕ ເອວ ຫິ ຠວງ຺ຄາທໂຍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣປິ ຫິ ຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຣູປາທີນໍ ຄຫິຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຠິນິປາຕສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓມຕ຺ຕາ ປນ ວິປາກາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເອວ. ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວາຍາຕິ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວຕ຺ຖາຍ. ເອເຕນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍວນ຺ຕານໍ ອວິປາການມ຺ປິ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິປາການຸກູລໍ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປວຕ຺ເຕຕິອາທິ ປຎ຺ຫາວາຣນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ປນ ‘‘ວິປາກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອຣູປິໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປາກປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໔) ອາຄຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຍສໍ ເອກນ຺ເຕນ ວິປາໂກ ວິປາກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ນຍທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຣູປຠູມີສຸ ວິຍ ວິປາໂກ ຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

໖໐໘. ສຕິປິ ຊນກຠາເວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕໍ ອາຫາຣານໍ ປຘານກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປາຣູປານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຕິປິ ຊນກຕ຺ເຕ ອຣູປີນໍ ອາຫາຣານໍ, ອາຫາຣຊຣູປສມຸຏ຺ຐາປກຣູປາຫາຣສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ. ອສຕິປິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປູປຕ຺ຖມ຺ຠກຣູປາຫາຣສ຺ສ, ອສຕິ ປນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕ ອາຫາຣານໍ ຊນກຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕໍ ປຘານໍ. ອຖ ວາ ຊນຍມາໂນປິ ອາຫາໂຣ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຊເນຕີຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາໂວ ເອວ ອາຫາຣຠາໂວຕິ ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣູປາຫາໂຣ ອຕ຺ຕນາ ຊນິຕສ຺ສ ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎນ ຊນິຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ‘‘ອາຫາໂຣ ຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ໂຕ ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ວິຣຸທ຺ຘເມຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ ນານຸຊານນ຺ຕິ. ຣູປາຫາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ຣູປຘມ຺ມານໍ ເອວ ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປາຫາຣາ ປນ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານເມວ, ອຖ ໂຂ ກທາຈິ ກຏຕ຺ຕາຣູປານມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຫາວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໐໙. ອຘິປຕິຍຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເກ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕເນນ ຄຣຸຠາໂວ ອຘິປຕິຍຏ຺ໂຐ, ອຖ ໂຂ ທສ຺ສນາທິກິຈ຺ເຈສຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ, ຊີວເນ ກມ຺ມຊຣູເປຫິ ອຣູປຘມ຺ເມຫິ ຈ ຊີວນ຺ເຕຫິ, ມນເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ, ສຸຂິຕາທິຠາເວ ສຸຂິຕາທີຫິ, ອຘິໂມກ຺ຂປຄ຺ຄຫູປຏ຺ຐານາວິກ຺ເຂປປຊານເນສຸ, ‘‘ອນຎ຺ຎາຕໍ ຎສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອາຊານເນ, ອຎ຺ຎາຕາວິຠາເວ ຈ ສທ຺ຘາທິສຫຊາເຕຫີຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍກິຈ຺ເຈສຸ ຈກ຺ຂາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຕາ. ເຕສຸ ຫິ ກິຈ຺ເຈສຸ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ຕທນຸວຕ຺ຕເນນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍທ຺ວຍໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ເຈຕມ຺ປິ ລິງ຺ຄາທີຫິ ອນຸວຕ຺ຕີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອນຸວຕ຺ຕີຍຕິ, ນ ປນ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຊີວິຕາຫາຣາ ເຍສໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອນຸປາລກອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາ, ອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຠາວາ ລິງ຺ຄາທີນໍ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ສິຍຸໍ, ເກວລໍ ປນ ຍຖາສເກຫິ ເອວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານານໍ ລິງ຺ຄາທີນໍ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິອາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ຕໍສຫິຕສນ຺ຕາເນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ລິງ຺ຄາທີຫິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ຈ ເຕສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈກ຺ຂາທໂຍ ອຣູປຘມ຺ມານໍເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍານິປິ ຈກ຺ຂາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ.

໖໑໐. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຠູຕານໍ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິຕກ຺ກນາທິວເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຊ຺ຌານໍ ເປກ຺ຂນໍ, ຈິນ຺ຕນໍ ວາ ວິຕກ຺ກາທີນໍເຍວ ອາເວຓິໂກ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນຏ຺ໂຐ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ສຕ຺ຕ ຌານງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຈເນນ ອຌານງ຺ຄານໍ ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕານໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສຕ຺ຕ ຌານງ຺ຄານີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ເຘ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ເວທນາເຠເທສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ອຌານງ຺ຄຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຌານງ຺ຄຏ຺ຐາເນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ສຕິປິ ວາ ຌານງ຺ຄໂວຫາເຣ ເວທນາເຠທທ຺ວຍສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ຌານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕານໍ ປນ ຍທິປິ ຌານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ນຌານປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພານິປິ ສຕ຺ຕ ຌານງ຺ຄານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພານິປີ’’ຕິ ວຈນໍ ສພ຺ພກຸສລາທິເຠທສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ, ນ ປນ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຄຕສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຍສໍ ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓ ເວທນາຕ຺ຕຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ວິຈາໂຣ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໑໑. ຍໂຕ ຕໂຕ ວາຕິ ສມ຺ມາ ວາ ມິຈ຺ຉາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຫາວາເຣ ປນາຕິອາທິ ຍທິປິ ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທເສ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຎາປິໂຕ ເອວ, ປຎ຺ຫາວາເຣ ປນ ສຣູເປເນວ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ປນ ທ຺ເວປິ…ເປ… ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏ຺ຐານຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ທ຺ເວປິ ຌານມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສ ກຖມວິໂຣໂຘຕິ? ອຘິປ຺ປາຍວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ເອວ ຌານມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ສເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສູຕິ ສເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ອລາຠາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ລາຠາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ກຕ຺ຖຈິ ກສ຺ສຈິ ລາໂຠ ນ ນິວາຣິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ສວິຕກ຺ກາເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ຌານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເຍນ ອລາເຠນ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ມໂນຘາຕຸອາທີນໍ ສງ຺ຄຫສຸຎ຺ຎຕວາເຣສຸ ຌານໍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕໍ ອລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ຌານປຈ຺ຈຍສ຺ສປິ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ອລາໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ສເຫຕຸກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ສຫຊາເຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕຄຕຠາວກຣຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນພ຺ຍາປາໂຣ ພລວາ, ນ ຕຖາ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສູຕິ. ອິຘ ປນ ທຸພ຺ພລມ຺ປິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໍ ຍທິ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ນ ເຕນ ອຸປກາຣກຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ສວິຕກ຺ກາເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸປິ ຌານປຈ຺ຈຍໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ‘‘ເອເຕ ປນ ທ຺ເວປິ ຌານມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓາເຫຕຸກຈິຕ຺ເຕສຸ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຈຍຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຍກຖາ ນາມ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານນິສ຺ສິຕາ, ນ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີນິສ຺ສິຕາຕິ.

໖໑໒. ສມໍ ອວິສມໍ, ສມ຺ມາ, ສຫ ວາ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ເອກີຠາວູປຄເມນ ວິຍ ອຸປກາຣກຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ. ກາ ປນ ສາ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກວຕ຺ຖຸກເອກາຣມ຺ມຓເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເອກວຕ຺ຖຸກາ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູເປສຸ ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ເສສມຫາຠູຕຸປາທາຣູປານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕານິ ເອກວຕ຺ຖຸການິ, ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍຠູຕານິ ວາ ຠູຕານິ ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສຸ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອກວຕ຺ຖຸການີຕິ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ເຕສໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ເອກາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ. ເຍ ເອກວຕ຺ຖຸກາ, ເອກາຣມ຺ມຓາ ຈ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ຈຸຕິອາສນ຺ນານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓາທີນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເອກຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫຓໍ. ເຍ ເອກວຕ຺ຖຸເກກາຣມ຺ມເຓກຸປ຺ປາທາ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ກິໍ ປນ ນານານິໂຣຘາປິ ເອວໍຕິວິຘລກ຺ຂຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ເອກນິໂຣຘາ ເອວາຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ເອກນິໂຣຘາ ເອວ ເອວໍລກ຺ຂຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິໂລມໂຕ ວາ ເອກນິໂຣຘາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌມານານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປານໍ ອຕ຺ຖິ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘຕາຕິ ເຕສມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ເອກາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ. ເຍ ເອກາຣມ຺ມຓາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘາ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເອກວຕ຺ຖຸເກສຸ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ນານາວຕ຺ຖຸເກສູຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກວຕ຺ຖຸກຄ຺ຄຫຓໍ. ເຍ ເອກວຕ຺ຖຸເກກາຣມ຺ມເຓກຸປ຺ປາເທກນິໂຣຘາ, ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕໍ ເອກວຕ຺ຖຸກຄ຺ຄຫຓໍ. ອາຣຸປ຺ເປ ປນ ວຕ຺ຖຸເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ກຸໂຕ ເອກວຕ຺ຖຸກຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອວສໂຣ.

໖໑໓. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ຍຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ສມານານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ວິສໍສຏ຺ຐຕາຍ ນານຕ຺ຕູປຄເມນ ອຸປກາຣກຕາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ. ອຍຎ຺ຈ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ວິສຸໍເຍວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສມານຊາຕິຍຕາຍ ສມຘຸຣໍ, ອິຘ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຊາຕິຍຕາຍ ວິຘຸຣໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຸຕ຺ຕານມ຺ປິ…ເປ… ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ’’ຕິ. ນ ຫິ ວຕ຺ຖຸສຫຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕວເສນ ອຍຸຕ຺ຕານໍ ຣູປາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາທິຠາເວນ ອຸປກາຣການໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ຂນ຺ຘານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ສຫຊາຕາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ, ປຈ຺ຉາຊາຕາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໓໔) ວຕ຺ຖຸນາ, ສຫຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕວເສນ ຈ ຍຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ນ ເອວໍ ອຍຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຣູປານໍ ຣູເປຫິ ກສ຺ມາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ຣູປານໍ ຣູເປຫິ ສຕິປິ ອວິນິພ຺ໂຠເຄ ສມ຺ປໂຍໂຄ ວິຍ ວິປ຺ປໂຍໂຄ (ຘາຕຸ. ໓) ນຕ຺ຖີຕິ ນ ເຕສໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈຕູຫິ ສມ຺ປໂຍໂຄ, ຈຕູຫິ ວິປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ. ສມ຺ປຍຸຊ຺ຊມານານຎ຺ຫິ ອຣູປານໍ ຣູເປຫິ, ຣູປານຎ຺ຈ ເຕຫິ ສິຍາ ສມ຺ປໂຍຄາສງ຺ກາຕິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຣູປານໍ ປນ ຣູເປຫິ ສມ຺ປໂຍໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ເຕສໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອຣູປີນໍ ຘມ຺ມານໍ, ອຣູປິໂນປິ ຣູປີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣູປຄ຺ຄຫຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອວ ຂນ຺ຘາ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານໍ ປນ ຍຖາ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ຈຕູຫິ ສມ຺ປໂຍໂຄ, ຈຕູຫິ ວິປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມວ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຫາວາເຣ ‘‘ສຫຊາຕາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໓໔). ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາຕິ ເຈຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸໂນ ເຈວ ຈກ຺ຂາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຉ ວຕ຺ຖູນິເຍວ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ. ຣູປາຍຕນາທໂຍ ປນ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ປນ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສມ຺ປໂຍຄາສງ຺ກາຠາວໂຕ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ອາສງ຺ກາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ອິເມຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ອຸທາຫຸ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ປນ ວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນຕ຺ຖິ ເຕສຸ ສມ຺ປໂຍຄາສງ຺ກາຕິ ນ ເຕ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ປໂຍຄາສງ຺ກາສພ຺ຠາວໂຕ ວຕ຺ຖູນິເຍວ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຎ຺ຫາວາເຣ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ວຕ຺ຖຸ ອກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ, ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ວາຍໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ‘‘ສຫຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕໂຕ ກຸສເລນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕຖາ ອກຸສເລນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕໂຕ ອພ຺ຍາກເຕນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ວຕ຺ຖຸປຸເຣຊາຕໂຕ ອພ຺ຍາກເຕນ ກຸສລໍ, ຕຖາ ອກຸສລນ຺ຕິ ກຸສລມູລເມກໍ, ອກຸສລມູລເມກໍ, ອພ຺ຍາກຕມູລານິ ຕີຓີ’’ຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໑໔. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນລກ຺ຂເຓນາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຠາເວນ. ເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ຈຕຸກ຺ກອຸທ຺ເທສ ໒໔) ຈ ເອວມາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕູປລພ຺ຠມານຕາລກ຺ຂຓໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ນິວາເຣຕິ. ສຕິປິ ຊນກຕ຺ເຕ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕປ຺ປຘານາ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ອຸປກາຣກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສຫຊາຕາທີນໍ ສາຘາຣຓໍ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ອຸປກາຣກຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຕຘາ ມາຕິກາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ເອວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອຣູປິໂນ’’ຕິອາທິນາ ສຫຊາຕວເສນ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ຈກ຺ຂາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸເຣຊາຕວເສນ, ‘‘ຍໍ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕວເສນ. ເອວມຍໍ ປາໂຐ ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍວເສເນວ ອາຄໂຕ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາປິ ອາຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຫາວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ເຕນ ປຈ຺ຉາຊາຕາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາປິ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕິ. ປຸຣິມປາເຐ ປນ ສາວເສສາ ເທສນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕິ ຈ ເຍສໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ເອກໂຕ, ປຸເຣຕຣໍ, ປຈ຺ຉາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອາຫາໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ສຫຊາຕາທິເຠທໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຕທຠາໂວ ຈ ເຕສໍ ຘມ຺ມສຠາວວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ ‘‘ສຫຊາຕໂຕ ກຸສເລນ ກຸສລໍ, ສຫຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕໂຕ ກຸສເລນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ສຫຊາຕໂຕ ເອວ ກຸສເລນ ກຸສລາພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ກຸສລມູລາ ຕໂຍ, ຕຖາ ອກຸສລມູລາ. ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ປນ ອພ຺ຍາກເຕນ ອພ຺ຍາກຕໍ, ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໂຕ ອພ຺ຍາກເຕນ ກຸສລໍ, ຕຖາ ອກຸສລໍ. ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕໂຕ ກຸສລຎ຺ຈ ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ກຸສລສ຺ສ, ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ກຸສລຎ຺ຈ ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ, ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕໂຕ ອກຸສລຎ຺ຈ ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ອກຸສລສ຺ສ, ສຫຊາຕປຸເຣຊາຕປຈ຺ຉາຊາຕາຫາຣິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ອກຸສລຎ຺ຈ ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ເຕຣສວິໂຘ. ສງ຺ເຂເປນ ກຸສລາກຸສລວິປາກກິຣິຍຣູປວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ, ນ ນິພ຺ພານໍ. ໂຍ ຫິ ອຕ຺ຖິຠາວາຠາເວນ ອນຸປກາຣໂກ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປກາຣໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານໍ ນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິຠາວາຠາເວນ ອນຸປກາຣກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິຠາວລາເຠນ ອຸປກາຣກໍ ໂຫຕີຕິ, ອຸປ຺ປາທາທິຍຸຕ຺ຕານໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາໂວປກາຣກຕາວິຣຸທ຺ໂຘ ອຸປກາຣກຠາໂວ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຕາຕິ, ນ ນິພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

໖໑໕. ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ອເນເກສໍ ສຫຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຜສ຺ສາທິສມຸທາເຍ ສຕິ ທຸຕິໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອສຕິ ປນ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ນຕ຺ຖິຠາເວນ ອຸປກາຣກຕາ ນຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຕາ. ສຕິປິ ປຸຣິມຕຣຈິຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຠາເວ ນ ເຕນ ຕານິ ນຕ຺ຖິຠາເວນ ອຸປກາຣການິ, ອນນ຺ຕຣເມວ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ປວຕ຺ຕິໂອກາສໍ ອລຠມານໍ ນຕ຺ຖິຠາເວນ ໂອກາສໍ ທທມານໍ ວິຍ ອຸປກາຣກໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປວຕ຺ຕິໂອກາສທາເນນ ອຸປກາຣກາ’’ຕິ ອາຫ. ປຏຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ.

‘‘ເຕ ເອວາ’’ຕິ ເອເຕນ ນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍານໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິເສສາຠາວມາຫ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຠາວມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣກຕາ ໂອກາສທານໍ ນຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຕາ, ສຠາວາວິຄເມນ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວວິຄເມນ ອຸປກາຣກຕາ ວິຄຕປຈ຺ຈຍຕາ. ນຕ຺ຖິຕາ ຈ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣາ ສຸຎ຺ຎຕາ, ວິຄຕຕາ ນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ເອວ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຘມ຺ມໂຕ ອວິສິຏ຺ຐາ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈຍາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ຍທິປິເມ ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມໂຕ ອວິສິຏ຺ຐາ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສສຠາວຕາຍ ອຸປກາຣກຕາ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຕາ, ສຠາວາວິຄເມນ ນິໂຣຘສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກາຣກຕາ ອວິຄຕປຈ຺ຈຍຕາຕິ ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສໂສ ຘມ຺ມາວິເສເສປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ສມຕ຺ຖຕາວິເສສໍ ສພ຺ພໍ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ຈຕຸວີສຕິປຈ຺ຈຍວິເສສາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມິມ຺ຫິ ສທ຺ຘາຍ ‘‘ເອວໍ ວິເສສາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສຸຕມຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕາຠາວນາມເຍຫິ ຕທຠິສມຍາຍ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຣມ຺ມຓອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອຸປນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອາເສວນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍາ ອຣູປຘມ຺ມານໍເຍວ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປຘມ຺ມານໍເຍວ, ອິຕເຣ ຈຸທ຺ທສ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ.

ເຫຕຸອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣາເສວນປຈ຺ຉາຊາຕກມ຺ມວິປາກຌານມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍາ ອຣູປຘມ຺ມາ ເອວ, ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປເມວ, ອຸຠຍໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ, ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາປິ ໂຫນ຺ຕິ.

ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣາເສວນນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍາ ອຕີຕາ ເອວ. ອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍາ ຕິກາລິກາ, ກາລວິນິມຸຕ຺ຕາ ຈ. ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ທ຺ວິກາລິໂກ. ເສສາ ປຎ຺ຈທສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາວ.

ຕຖາ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສຍາເສວນປຈ຺ຈຍາ, ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ, ນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈຍາ ຈາຕິ ອິເມ ປຈ຺ຈຍາ ຊນກາ ເອວ, ນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາ. ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ເອວ, ນ ຊນໂກ. ເສສາ ຊນກາ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາ ຈາຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາສງ຺ຂາຣປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑໖. ປຈ຺ຈເຍສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ທຸວິຘາ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣນ. ອເນກຘາຕິ ສຕ຺ຕຣສຘາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາທິວເສນ.

ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເຈໂຕປຣິຍປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສຎາຓສງ຺ຂາຕາຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ສຫຄຕຈິຕ຺ເຕນ. ສໂມຫຈິຕ຺ຕຊານນກາເລຕິ ປເຣສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສໂມຫສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຊານນກາເລ. ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໂຍ ຍາ ກາຈິ ວິປຕ຺ຕິໂຍ, ສພ຺ພາ ຕາ ໂມຫມູລິກາຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອວິຊ຺ຊາສມຕິກ຺ກມຕ຺ຖາຍ ວິວຏ຺ຏາຠິປຕ຺ຖນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເຕສໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣານໍ. ອວິຊ຺ຊາສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາຕິ ຠວາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ຕາເນວ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ຕາເນວ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣປຸຎ຺ຎານິ. ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຣາຄາທີນນ຺ຕິ ຣາຄທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທມນສ຺ສານໍ. ອວິຊ຺ຊາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣາຄາທີນໍ ຣາຄາທິອສ຺ສາທນກາເລສຸ ອວິຊ຺ຊໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາທນໍ ຣາຄທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ອວິຊ຺ຊາຍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາທນຎ຺ຈ ຣາໂຄ, ຕທວິຍຸຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐີຕິ ອສ຺ສາທນວຈເນເນວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣາຄາທີຫິ ຈ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຣມ຺ມຓາທິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາທີນວທສ຺ສາວິໂນຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ນ ອາທີນວທສ຺ສິໂນ. ອວິຊ຺ຊາຍ ອນາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ປຐມຊວນສ຺ສ ຈ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍວຈເນສຸ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ, ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອາຫ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສມຕິກ຺ກມຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

໖໑໗. ກິໍ ປນາຍນ຺ຕິອາທິນາ ໂຈທກສ຺ສ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອວເສສປຈ຺ຈຍສມວາຍາຠາເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ຠວາຠາວໂຕ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣາ ເອວາຕິ ອວຘາຣຓມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ສມ຺ຠວສ຺ສ ຕໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ວາກ຺ຍສ຺ສ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ເອວ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອວຘາຣເຓ ຄຍ຺ຫມາເນປິ ອຍໍ ໂທໂສ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ໂລຠາທິກມ຺ມນິທານອຸປາທານວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓມນສິກາຣາທໂຍ ອຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ຈຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກາຕິ ອສຫາຍາ, ກາຣຓນ຺ຕຣນິຣເປກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ຈຍາ ສຫກາຣິກາຣຓຠູຕາ. ໂທສເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຈທໂກ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣນ ຣຫິຕຠາເວ ຈ ສຫິຕຠາເວ ຈ ກິໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອສມຕ຺ຕາ ເຕ ໂຈທນາ, ອວສິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຕາວ ກເຖຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກກາຣຓວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນິຏ຺ໂຐ ຫິ ເອກກາຣຓວາໂທ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພກາລໍ ສມ຺ຠວາປຕ຺ຕິໂຕ, ເອກສທິສາສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ຈ.

ຍສ຺ມາ ເອກໍ ນ ເອກໂຕຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປກາເຣສຸ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ປາຣິເສເສນ ອເນກໂຕ ອເນກເມວາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອວ ປກາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນ ເອກເຫຕຸຜລທີປເນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ນຸປປຊ຺ຊຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເອກໍ ຜລໍ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ອເນກມ຺ປິ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖິ. ອເນກໂຕປິ ເອກໍ ຜລໍ ໂນ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອເກກເຫຕຸຜລທີປນນ຺ຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອກເຫຕຸທີປນໍ, ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອກຜລທີປນນ຺ຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອເກກເຫຕຸຜລທີປນໍ ກຕໍ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ. ເອກສ຺ເສວ ເຫຕຸໂນ, ຜລສ຺ສ ຈ ທີປນາ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາວິລາສໂຕ ວາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ວາ. ຕທຸຠຍສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຘານຕາ, ປາກຏຕາ, ອສາຘາຣຓຕາ ຈ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ເຕ ເທເສຕພ຺ເພ ອຕ຺ເຖ ພຫູສຸປິ ປຣິຍາເຍສຸ ລພ຺ຠມາເນສຸ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ສາ ເທສນາວິລາສານຸຣູປຕາ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ເຍ ເວເນຍ຺ຍາ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕເນວ ເຕສໍ ໂພຘນໍ, ສາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປຕາ.

ຍຖາຜສ຺ສໍ ເວທນາວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ‘‘ສຸຂເວທນີຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໙), ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໔; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ຈ ສຸຂເວທນີຍຜສ຺ສາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິອນຸຣູເປນ ສຸຂເວທນາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາເວທນາທີນໍ ວວຕ຺ຖານໂຕ. ສມາເນສຸປິ ຫິ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ຜສ຺ສວເສນ ສຸຂາທິວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕ, ສມາເນສຸ ຣູປມນສິກາຣາທີສຸ ຈກ຺ຂາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນວເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍສາມຎ຺ເຎປິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສວເສນ ສຸຂາທິຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທີນໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມາທິສງ຺ກຣາຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຜສ຺ສສ຺ສ ສຸຂາທີນໍ ອວິປຣີໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເອວ ຍຖາເວທນໍ ຜສ຺ສວວຕ຺ຖານໍ. ກາຣຓຜລວິເສເສນ ວາ ຜລກາຣຓວິເສສນິຈ຺ຉໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ນິຈ຺ຉໂຍ ປວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ກມ຺ມາທໂຍຕິ ກມ຺ມອາຫາຣອຸຕຸອາທໂຍ ອປາກຏາ ເສມ຺ຫປຏິກາເຣນ ໂຣຄວູປສມນໂຕ. ເສມ຺ຫສ຺ສ ມນ຺ທຠາວາທິນາ ຈ ເສມ຺ຫໍເຍວ ປາກຏໍ ກາຣຓໍ. ອຍມິຘ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸຠາເວນ ທີປິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ວຈນໂຕຕິ ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ, ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຕຓ຺ຫາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ຕສ຺ສາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ອາສວສມຸທໂຍຕິ ຈ ວຈນໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຓ຺ຫາ ວາ ຈຕຸຣຸປາທານຠູຕາ ກາມາສວທິຏ຺ຐາສວາ ຈ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ປາກຏາ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸກາຕິ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍນາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປາກຏໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓) ຫິ ວຈເນນ ຠວາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນກິຈ຺ຈາ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ອວິທ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິເກ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາວສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ອວິທ຺ທສຸຠາໂວວ ສງ຺ຂາຣກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຂີຓາສວສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາຠາວໂຕ, ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ສາຘາຣຓກາຣຓານິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີນີຕິ ປຸຎ຺ຎຠວາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອສາຘາຣຓໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອເຕເນວ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑; ມຫາວ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ເອຕ຺ຖ ປນ ປຘານຕ຺ຕາ, ປາກຏຕ຺ຕາ, ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ເອເກກເຫຕຸຜລທີປນປຣິຫາຣວຈເນນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທີສຸ ໂພຘເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂພຘນສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໑໘. ‘‘ເອກນ຺ຕານິຏ຺ຐຜລາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຣຸທ຺ຘຠາວໍ, ‘‘ສາວຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊາຕິຍຠາວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ໂຊເຕຕິ. ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣາ ຫິ ອິຏ຺ຐວິປາກຕາຍ, ອນວຊ຺ຊສຠາວຕາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ວິຣຸທ຺ຘາ, ວິຊາຕິຍາ ຈາຕິ. ກຖໍ ນ ຍຸຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິອາທິ ສມາຘານໍ, ເຕນ ຍ຺ວາຍໍ ເອກນ຺ຕານິຏ຺ຐຜລຕາທິເຫຕຸປເທໂສ, ຕສ຺ສ ອເນກນ຺ຕິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍາຍໍ ຕຍາ ໂຈທນາ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ກຕາ, ສາ ຍຸຕ຺ຕາ ວິປາກໍ ປຕິ. ນ ຫິ ອນິຏ຺ຐເວປກ຺ກໍ ກາຣຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ຜລຕິ, ອິຏ຺ຐເວປກ຺ກໍ ວາ ອນິຏ຺ຐໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວລກ຺ຂຓຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕຕ຺ຣ ຈາຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ ວິຈິຕ຺ຕຣູປຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຣຸທ຺ໂຘ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ. ຐານນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຐານວິຣຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ຖິຕາວິຣຸທ຺ໂຘ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອາທີນິຐານານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ປຸຣິມຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐານວິຣຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ນຍິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ສິຍາ. ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ຊວນໍ ຊວນສ຺ສ, ນ ຈ ສິປ຺ປາທີນໍ ປຏິສນ຺ຘິອາທິຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກມ຺ມໍ ຣູປສ຺ສ ນມນຣຸປ຺ປນວິໂຣຘາ, ສາຣມ຺ມຓານາຣມ຺ມຓາທິວິໂຣຘາ ຈ ສຠາວວິຣຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈໂຍ. ຂີຣາທີນິ ທຘິອາທີນໍ ມຘຸຣມ຺ພິລຣສາທິສຠາວວິໂຣຘາ. ອວິຊານນກິຈ຺ໂຈ ອາໂລໂກ ວິຊານນກິຈ຺ຈສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ອມທນກິຈ຺ຈາ ຈ ຄຸຬາທໂຍ ມທນກິຈ຺ຈສ຺ສ ອາສວສ຺ສ.

ໂຄໂລມາວິໂລມາທີຕິອາທີສຸ ໂຄໂລມາວິໂລມານິ ທຸພ຺ພາຍ, ອວີຕິ ຈ ຣຕ຺ຕາ ເອຬກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິສາຓໍ ສຣສ຺ສ. ທຘິຕິລປິຏ຺ຐຄຸຬານິ ຠູຕິຓກສ຺ສ. ເສວາລໍ ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍກສ຺ສ, ຂຣວຬວາ ອສ຺ສຕຣສ຺ສາຕິ ເອວມາທິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຍສ຺ມາ ວິປາກາ ເອວ ນ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂວິປາກາຍປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອທຸກ຺ຂວິປາການໍ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕທວິປາກຕ຺ເຕປິ ສາວຊ຺ຊຕາຍ ຕທວິຣຸທ຺ຘານໍ, ຕໍສທິສານຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣານເມວ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣຸທ຺ໂຘ ຈາວິຣຸທ຺ໂຘ ຈ, ສທິສາສທິໂສ ຕຖາ. ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໖໑໙. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ ມຣຓນ຺ຕິ ຈຸຕິໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອິຘ ຈຸຕິ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠວາທີສຸ ຣູປາທີນໍ ຂນ຺ຘານໍ ມຣຓສຎ຺ຎິໂຕ ຈຣິໂມ ເຠໂທຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຊານນ຺ໂຕ. ສຕ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ. ເທຫນ຺ຕຣສງ຺ກມນໍ ອຎ຺ເຎນ ກາເຍນ ສມາຄໂມ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂນ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠວາທີສຸ ຂນ຺ຘານໍ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນວສຣີຣປາຕຸຠາໂວຕິ ອິຘ ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂເປ ປຣໂລກປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ນວກາຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ. ຍເຖເກ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ວຕ຺ຖານິ ຊິຓ຺ຓານິ ຍຖາ ປຫາຍ,

ນວານິ ຄຓ຺ຫາຕິ ນໂຣ ປຣານິ;

ນິກ຺ຂິປ຺ປ ເທຫໍ ອິຘ ຊິຓ຺ຓເມວໍ,

ຄຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ຕາຠິນວໍ ສຸເຂສີ’’ຕິ.

ອຍໍ ສຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ຕາ, ໂຍ ສາມີ, ນິວາສີ, ກາຣໂກ, ເວທໂກ ຈາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຕ຺ໂຕ ມຣຕິ, ສຕ຺ໂຕ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກຸຕ຺ຕາທິວິກປ຺ປນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສຠາວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ’ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິໍ, ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວເມວ ວາ. ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິໍ. ສງ຺ຂາເຣ ອຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຕນິຍໂຕຕິ ຣູປາທີສຸ ເອກຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂຕ, ຕທຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕນິຍໂຕ.

ອຕ຺ຕາ ຊານາຕິ ວາຕິ ວິກປ຺ເປຕິ ກາປິລາທໂຍ ວິຍ. ນ ຊານາຕິ ວາຕິ ກາຓາທາຊີວິກາທໂຍ ວິຍ. ກາຓາໂທປິ ຫິ ອຕ຺ຕາ ສຠາເວນ ນ ຊານາຕິ. ຍທາ ພຸທ຺ຘິຄຸເຓນ ສໍຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ຊານາຕີຕິ ອິຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເອວ ກໂຣຕິ ຈ ກາເຣຕິ ຈາຕິ ໂຍ ປຣຕ຺ຖ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວຕິ, ໂສ ເອວ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎໍ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ກາເຣຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຓ຺ຐເປນ຺ຕາຕິ ທ຺ວິອຓຸກາທິອຸປ຺ປາທນວເສນ, ອິຈ຺ຉາວເສນ ຈ ສມ຺ປາເທນ຺ຕາ. ໂສຕິ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂຕ ສຕ຺ໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈກ຺ຂາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ສຬາຍຕນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຎ຺ເຫຕໍ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕມານານໍ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍາປາຣໍ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ວິມຸຍ຺ຫຕີຕິ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓີນໍ ວິຍ ປຸພ຺ພາປຣິຍວວຕ຺ຖານໍ ນິຍຕິ, ນິຍຕິຍາ, ນິຍຕິ ເອວ ວາ ສງ຺ຄຕິ ສມາຄໂມ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິ, ຕາຍ ຠາເວສຸ ປຣິຓຕາ ມນຸສ຺ສເທວວິຫງ຺ຄາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາ. ນິຍຕິຍາ, ສງ຺ຄຕິຍາ, ຠາວສງ຺ຂາເຕນ ສຠາເວນ ຈ ປຣິຓຕາ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ປຕ຺ຕາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ເອເຕຫິ ຈ ວິກປ຺ປເນຫິ ອວິຊ຺ຊາ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕ ປຸຎ຺ຎາທີສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຘີກໂຕ’’ຕິອາທິ. ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມຕິ.

ອປຣິຓາຍໂກຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ປຏິປາທກກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຣຫິໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓາວສານໍ ວາ ຎາຓໍ ສມວິສມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕ ນິພ຺ພານໍ ນຍຕີຕິ ປຣິຓາຍກໍ, ເຕນ ຣຫິໂຕ ອປຣິຓາຍໂກ. ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສເຍນ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສກໍ ສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄຎາເຓເນວ ວາ ສພ຺ພຘມ຺ມປວຣໍ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ. ຕໍຊານນາຍຕ຺ຕໍ ປນ ເສສສຈ຺ຈຕ຺ຕຍາຠິສມຍໍ ສມານກາລມ຺ປິ ຕໍ ປຸຣິມກາລໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ສພ຺ພໂສ ອວິຊ຺ຊູປສມາ ອຸປສນ຺ໂຕ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍໍ ຐິໂຕ ຍາວ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປຕ຺ຕິ, ຕາວ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຈຣິຍາຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາເຣຫິ ວິຫຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາວິຎ຺ຎາຓປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໒໐. ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕເມວ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ‘‘ພາຕ຺ຕິໍສ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ ສງ຺ຄຫິຕານີ’’ຕິ ອາຫ. ຘາຕຸກຖາຍໍ ປນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາສງ຺ຄຫິຕປທນິທ຺ເທເສ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ເຍ ຘມ຺ມາ, ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ເສນ ເຍ ຘມ຺ມາ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຘມ຺ມາ ກຕິຫິ ຂນ຺ເຘຫິ…ເປ… ສງ຺ຄຫິຕາ? ເຕ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕໍ ຂນ຺ຘໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນ ຂນ຺ເຘນ, ເອກາທສຫິ ອາຍຕເນຫິ, ເອກາທສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກຕິຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ? ຈຕູຫິ ຂນ຺ເຘຫິ, ເອເກນາຍຕເນນ, ສຕ຺ຕຫິ ຘາຕູຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໔໖໖) ວຈນໂຕ ສພ຺ພວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ຍທິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາ ສປ຺ປເທສາ ສິຍຸໍ, ‘‘ວິປາກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໓) ອິມສ຺ສ ວິຍ ວິສຊ຺ຊນໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາໂຣ ຈ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ (ວິຠ. ໒໔໓) ຈຕຸຠູມກກຸສລສງ຺ຂາໂຣ, ອກຸສລສງ຺ຂາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອໂສ ເອວ ຘາຕຸກຖາຍໍ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠໂວ ປນ ຘາຕຸກຖາຍໍ ກມ຺ມູປປຕ຺ຕິຠວວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍວເສນ ຄຫິໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ’’ຕິ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ກມ຺ມຠໂວ’’ຕິອາທິນາ (ຘາຕຸ. ໖໖) ນເຍນ ຠໂວ ອຸທ຺ຘໂຏ.

ໂລກິຍວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພາວີສຕິວິຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫີຕິ ຍຖາອຘິກເຕຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ຉຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ປນ ວຏ຺ຏກຖາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຘາຕຸກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ເຍ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘາຕຸ. ໓໖໒) ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາການມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ? ຕໍ ຍຖາຘມ຺ມສາສນຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ວິປາກຕ຺ຕິເກ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໓) ວິຍ ອນວເສສວິປາກຘມ຺ມສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ປນ ຍຖານຸໂລມເທສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຕິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິກຖາຍໍ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິເຍວ ຄຫິຕານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວຏ຺ຏກຖາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ຄຫິຕານີ’’ຕິ.

ຍຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທາເນ ສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ‘‘ອຸປຈິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິປາກທານໂຍຄ຺ຍເມວ ສງ຺ຂາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຈິຕກມ຺ມາຠາເວ’’ຕິ ອາຫ. ເຫຕຸ ນາມ ພ຺ຍຕິເຣກປ຺ປຘານນ຺ຕິ ອຠາວ-ຄ຺ຄຫຓໍ, ເຕນ ກມ຺ເມ ສຕິ ຠາວໂຕ, ອສຕິ ອຠາວໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ປນສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍຕາ ນ ສິທ຺ຘາ, ນ ເອວໍ ວິປາກຠາໂວ. ໂສ ປນ ສິທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວິປາກໍເຫຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິປາກຠາເວນ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ສາເຘຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຈິຕກມ຺ມາຠາເວ ວິປາກາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ວິປາກຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍທິ ກມ຺ມນິຣເປກ຺ໂຂ ວິປາໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ອຸປຄຕານໍ ຆານາທິວິຎ຺ຎາຓານິ ມຫາວິປາກວິຎ຺ຎາຓານີຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ອໂນກາເສ ຐິຕານມ຺ປິ. ວິປາການີຕິ ວິຎ຺ຎາຓາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ພວິປາກວິຎ຺ຎາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຂາຣາ ພຫູ ເອກູນຕິໍສເຈຕນາເຠທໂຕ, ວິຎ຺ຎາຓານິ ຈ ພຫູນິ ພາຕ຺ຕິໍສວິຘຕ຺ຕາ, ນ ຈ ສພ຺ພໂຕ ສພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ກຕຣສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ກຕຣວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເຈ’’ຕິ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ວິຎ຺ຎາຓສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໕໑ ອາທໂຍ) ອິມານິ ວິຎ຺ຎາຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ຕໍ ປນ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍຕາ ວິຠາວິຕາຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ, ປຏິສນ຺ຘິຍຎ຺ຈ ຠວາທີສຸ ປວຕ຺ຕນາກາຣວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ມໂນວິຎ຺ຎາເຓຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠູມ຺ມໍ. ມຫາວິປາການີຕິ ວິຎ຺ຎາຓາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ມຫາວິປາກາຕິ ປນ ປາເຐ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໖໒໑. ຍໍສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ຍໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອາເມຑິຕໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣຓຠາເວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕໍ ປເວທິຕໍ, ນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ອນິຏ຺ຐຣູປາທິອາປາຖຄມເນ ອກຸສລວິປາກຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິມານິ ເຕຣສ…ເປ… ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ໂວກາໂຣ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາໂຣ, ໂສ ເອວ ຠໂວ, ເອຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ. ໂຫຕິ ຫິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓານມ຺ປິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ໂວກຣີຍຕີຕິ ປຎ຺ຈໂວກາໂຣ, ໂສ ເອວ ຠໂວຕິ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ.

‘‘ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ເຎວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຊວນາວສາເນ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິຆວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອິຏ຺ຐໍ ເຈ ອາຣມ຺ມຓໍ, ໂສມນສ຺ສຕທາຣມ຺ມຓໍ ນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ຊວເນນ ຕທາຣມ຺ມຓນິຍເມ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕານນ຺ຕຣໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາເນວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປເຣ, ຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕກຸສລາກຸສລຊວນານນ຺ຕຣມ຺ປິ ໂສມນສ຺ສຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕກິຣິຍາຊວນານນ຺ຕຣເມວ ຫິ ໂສມນສ຺ສຕທາຣມ຺ມຓໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕິເຫຕຸກຊວນາວສາເນ ຈ ກທາຈິ ອເຫຕຸກໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ ຊວນາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕຕ຺ຖ ເອກເມວ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສກິໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ຊວນາຣມ຺ມຓານຸຠວນກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິເກ ຕຖາ ອາສນ຺ນເຠເທ ອາຣມ຺ມເຓ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສກິໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕາທິ ວິຍ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໐) ເອຕ຺ຖ ຫິ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຠາວາ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕນ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິຣຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ ອິຘ ປນ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສກິໍ ເອວ ຈ ກທາຈິ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສກິໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຫິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ສກິໍ ຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິຈາເຣຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຄຓນາຍໍ ປນ ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ຕທາຣມ຺ມເຓ ທ຺ເວ ເອວ ຈິຕ຺ຕວາຣາ ອາຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຄຓນາຍນ຺ຕິ ວິປາກກຖາຍໍ ພລວຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຄຓນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ເວວ ຕທາຣມ຺ມຓຸປ຺ປຕ຺ຕິວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕເທວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕທາຣມ຺ມເຓ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາຣາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນິຍຕາຣມ຺ມຓຏ຺ຐານກິຈ຺ຈາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗) ທ຺ວາຣໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕສເຫຕຸກວິປາກວິຎ຺ຎາຓານໍ ສທິສສໍວຓ຺ຓນໍ ກາຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເຫຕຸກທ຺ວຍາທີນຎ຺ຫິ ຠວງ຺ຄຠູຕານໍ ສຍເມວ ທ຺ວາຣຕ຺ຕາ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຠູຕານຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄສງ຺ຂາເຕນ, ອຎ຺ເຎນ ຈ ທ຺ວາເຣນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນິຍຕໍ, ອນິຍຕໍ ວາ ທ຺ວາຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ.

ອເຫຕຸກທ຺ວຍສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຎ຺ຈ ອນິຍຕນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຍຕທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຏ຺ຐານກິຈ຺ຈາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ມຫາວິປາການມ຺ປິ ຕທາຣມ຺ມຓຠູຕານໍ ທ຺ວາຣໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ທ຺ວາຣຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ໂຕ ຣູປາວຈຣວິປາໂກ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຣູປາວຈຣານໍ ນິຍຕາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕຣານິ ອາຣຸປ຺ປວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ. ນິຍຕໍ ອວຕ຺ຖຸການີຕິ ນິຍຕາວຕ຺ຖຸການິ. ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສາທີສຸເຍວ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ນິຍຕາຣມ຺ມຓານິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ປວຕ຺ຕິຍໍ. ອສ຺ສາຕິ ພາຕ຺ຕິໍສວິຘສ຺ສ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ເຕ ເຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິສງ຺ຂາຣາ. ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນາຕິ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ. ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນາຕິ ປກຕູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ.

໖໒໒. ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຣູປາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາຕິ ອນຸຣູເປນ ປຏິສນ຺ຘິກິຈ຺ເຈນ. ຕໍ ປນ ອນຸຣູປຕໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ຠວນ຺ຕເຣນ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ສນ຺ຘານໍ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຕິ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາປິ ‘‘ກຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ. ‘‘ເກນ ກຕ຺ຖາ’’ຕິ ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ກສ຺ມິໍ ຠເວ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕສຸ. ກຸສລວິປາກາຍ ອເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນຕ຺ຖິ ເທເວສຸ ອເຫຕຸກາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິ ວິເສສນໍ. ນປຸໍສກາທີນນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ມມ຺ມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເກຈິ ປນ ເອກຈ຺ເຈ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ ອວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຖກໍ ວິຈາຣຓປກຕິກາປິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສານມ຺ປິ ອິຘ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ສມາສໂຕ, ອສຸກາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອສຸກໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສສານນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣາ ປຎ຺ຈ, ປຐມຕຕິຍາຣຸປ຺ປາ ທ຺ເວຕິ ອິມາສໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘີນໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຏິສນ຺ຘິອາຣມ຺ມເຓ ເອວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ທ຺ວີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ອຕີຕນວຕ຺ຕພ຺ພວເສນ ທ຺ວີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ.

໖໒໓. ຕານີຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕານິ ກມ຺ມານິ. ອສ຺ສາຕິ ອາສນ຺ນມຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ໂອລມ຺ພນ຺ຕີຕິ ສາຍນ຺ເຫ ມຫນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຕກູຏານໍ ຉາຍາ ວິຍ ຠູມິຍໍ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອວລມ຺ພນ຺ຕິ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕ ນິຣຸທ຺ຘມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ນິໂຣຘສມນນ຺ຕຣເມວ. ຕເທວາຕິ ຕໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊວນວີຖິຍາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທີສຸ ກິເລເສສຸ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ເນສ຺ເວວ ກມ຺ມາທິໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຠວນ຺ຕຣນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສພລວິນາມິຕ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕາເນ ຫິ ວິນາມິເຕ ຕເທກເທສຠູຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິນາມິຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເອກເທສວິນາມິຕຠາເວນ ວິນາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິນາມິຕຕາ ອຕ຺ຖີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິນິນ຺ນາຍ ຈຸຕິຍາ ປຸຣິມຊວນານິ ອກຸສລານິ, ອິຕຣາຍ ຈ ກຸສລານີຕິ ນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາທຄຘິຕໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສາທຄຘິຕໍ ວາ, ຕສ຺ມິໍ ເຈ ສມເຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄຕິໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອກຸສລໍ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ສຸຄຕິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຣຫໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພຠວຸສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ກມ຺ມາທິນິມິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ຕໂຕ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອລທ຺ຘສຫາຍຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ນ ຊເນຕິ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣກມ຺ມວເສນາຕິ ປາປກມ຺ມວເສນ, ຕທຸປຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນຣກາທີສຸ ອຄ຺ຄິຊາລວຓ຺ຓາທິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຕໍສທິສຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ໂສ ເອວ ນິຣຍຄ຺ຄິວຓ຺ຓາທິ ຕທາ ຕສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິຊາລວຓ຺ຓາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຕ຺ຕຣຓີສິມ຺ພລິອສິປຕ຺ຕວນາທິວຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຣກາທີສູຕິ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານານໍ ນິພທ຺ຘສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານປຣິຍາປນ຺ນວຓ຺ຓໍ. ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ກມ຺ມພເລນ ອຸປຏ຺ຐາປິຕວຓ຺ຓາຍຕນໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິຍ ຈ ມໂນທ຺ວາເຣ ເອວ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກໍ ອາວຊ຺ຊນໍ, ປຎ຺ຈ ຊວນານິ, ທ຺ເວ ຕທາຣມ຺ມຓານີຕິ ຕີຓິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິ.

ຣາຄາທິເຫຕຸຠູຕໍ ຫີນມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐມາຣມ຺ມຓມາຫ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສງ຺ກປ຺ປນວເສນ ຣາຄສ຺ສາປິ ເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ. ອກຸສລວິປາກຊນກກມ຺ມສຫຊາຕານໍ ວາ ຕໍສທິສາສນ຺ນຈຸຕິຊວນເຈຕນາສຫຊາຕານຎ຺ຈ ຣາຄາທີນໍ ເຫຕຸຠາໂວ ເອວ ຫີນຕາ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉານຸຕາປຊນກກມ຺ມານມາຣມ຺ມຓໍ ກມ຺ມວເສນ ອນິຏ຺ຐໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ວິປາໂກ ອກຸສລກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກຸສລວິປາໂກ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມໂຓ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ.

ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ອາສນ຺ນກຕກມ຺ມາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍສທິສຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຕເທວ ປຏິສນ຺ຘິອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐາປກໍ, ຕເທວ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ຠເວຍ຺ຍ. ນ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຈາຣຠູຕານິ ວິຍ, ເອຕສ຺ມິໍ ຕຍາ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ຕານິ ວິຍ ຈ ປວຕ຺ຕານິ ຈຸຕິອາສນ຺ນານິ ຊວນານິ ປຏິສນ຺ຘິຊນການິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ‘‘ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໔໓໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຈ ຕໍສມານວີຖິຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕມານານິ ກຖໍ ກຕູປຈິຕານິ ສິຍຸໍ? ຕທາ ນ ອສ຺ສາທິຕານິ. ນ ຈ ໂລກິຍານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ວິຍ ສມານວີຖິຜລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສມາທິນ຺ນາ. ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໓) ສຸຕ຺ເຕ ມຣຓກາເລ ສມຕ຺ຕາຍ ສມາທິນ຺ນາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສຫຊາຕເຈຕນາຍ ປຏິສນ຺ຘິທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ທຸພ຺ພເລຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວເນຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວາ ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສມາທິນ຺ນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມປຏິວິຊານນາທິຈວນປຣິໂຍສານໍ ກິຈ຺ຈໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ເຕເນວ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນາຕິ ສພ຺ພສ຺ສເປຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣເຓ ສຫຊວນການິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໖).

ຕຕ຺ຖ ຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑-໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກມ຺ປິ ກຸສລໍ ວາ ອກຸສລໍ ວາ ນ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍສໍ ປຏິວິຠາວນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອນ຺ເວຕິ, ເຕສໍ ສາ ປວຕ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສມາທານຎ຺ຈ ຕາທິສເມວາຕິ. ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕຣໍ ປນ ຈວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣາ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກາ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ສຫຊວນກວີຖິຈິຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອິຘ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕຣາ ຈຸຕິ, ຕທນນ຺ຕຣາ ປຏິສນ຺ຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອວເສສປຎ຺ຈຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ ຣູປາທິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ອຸປປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ອວເສສເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸເກ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓໍ ອຸປປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໒໔. ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ສຸກ຺ກປກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ‘‘ອນວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ນຣກາທີສຸ ອຄ຺ຄິຊາລວຓ຺ຓາທິກໍ ທຸຄ຺ຄຕິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ‘‘ສຸຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສມາຕຸກຸຈ຺ຉິວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕໍ, ເທວໂລເກ ວາ ອຸຍ຺ຍານວິມານກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທິວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕໍ ສຸຄຕິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸກ຺ກປກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາຍາຕິ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕວເສນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓາຍ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິວຓ຺ຓາທິສຸຄຕິນິມິຕ຺ຕວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາຍ.

໖໒໕. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ຍເທຕໍ ‘‘ອນວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ອນິຍມນໍ ກຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕເມວ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ມຫຄ຺ຄຕວິປາກສ຺ສ. ສຸທ຺ຘາຍ ວາຕິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ຊວນວີຖິຍາ, ຕທາຣມ຺ມຓຣຫິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາ ປນ ຊວນວີຖິ ມຫຄ຺ຄຕວິປາກສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ຕຎ຺ຈ ວີຖິໍ ມຫຄ຺ຄຕາວສານໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຣູປາວຈຣປຏິສນ຺ຘິໍ, ອາຣຸປ຺ເປສຸ ຈ ປຐມໍ, ຕຕິຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາ ປນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓວຈເນເນວ ຄຫິຕາ.

ມາຕຸກຸຈ຺ຉິວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕນ຺ຕິອາທິນາ ວຓ຺ໂຓ ເອວ ຄຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ໂທ ຕາວ ອນຸປາທິນ຺ນຠາເວນ ສຸຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຄຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ນາຄໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ, ຄນ຺ຘາທີນໍ ປນ ອນາຄມເນ ກາຣຓໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ຕາຕ ຕວຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘປູຊາ ກຣີຍຕີຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ພເຈຕນາວເສນ ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິມຊວເນ ວຕ຺ຕມານສ຺ສາປີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໖໒໖. ‘‘ເອເຕນານຸສາເຣນ ອາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາປິ ອນນ຺ຕຣາ ປຏິສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ‘‘ປຖວີກສິຓຊ຺ຌານາທິວເສນ ປຏິລທ຺ຘມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ສຸຄຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິເກ ເອວ ນເຍ ອຍມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິ ອວຣຸທ຺ຘາຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖ ຣູປາວຈຣຈຸຕິອນນ຺ຕຣາຍ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຖວີກສິຓາທິກໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕໍ ວາ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຈກ຺ຂຸໂສຕານໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ເຕນ ວຈເນນ ຣູປາວຈຣຈຸຕິຍາ ເອວ ອນນ຺ຕຣາ ປຏິສນ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໂຍຊນາຍ ອຍມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິ ຕຕ຺ເຖວ ອວຣຸທ຺ຘາ, ອຣູປາວຈຣຈຸຕິອນນ຺ຕຣາ ປນ ຣູປາວຈຣປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ. ອຣູປາວຈເຣ ຈ ອຸປຣູປຣິ ຈຸຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ຕໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ, ກາມາວຈເຣ ຈ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘິ. ອິຕຣາຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕີຕນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ອາຣຸປ຺ປປຏິສນ຺ຘິ, ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ຈ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ກຕໍ.

໖໒໗. ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເອກວິຘາຍ ກາມາວຈຣສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ທຸວິຘາ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິ, ທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ທຸວິຘາ ສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິ, ກາມາວຈຣສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ທ຺ວິເອກທ຺ວິປ຺ປກາຣານໍ ກາມຣູປາຣູປານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິ, ຣູປາວຈຣຈຸຕິຍາ ຕເຖວ ປຎ຺ຈວິຘາ, ທຸວິຘາຍ ອາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາມາຣຸປ຺ປານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐວິຘາ ຈ ປຏິສນ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ປນ ເອກວິຘາຍ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິ ທຸວິຘາ ນ ທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ວຸຕ຺ຕາ ປນ –

ທ຺ເວ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈາຖ ປຎ຺ຈຏ຺ຐ, ທ຺ເວ ຠວາລມ຺ພເຠທໂຕ;

ຈຸຕິຍາ ຕາທິສາເຍຕາ, ຈຕຸວີສຕິ ສນ຺ຘິໂຍ. (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໒໗);

໖໒໘. ‘‘ກາມາວຈຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໔໓໑) ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາໂຣຕິ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ຣູເປນ ສຫປວຕ຺ຕິເຍເວຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເຕນ ມິສ຺ສິຕາ, ຕທຠາໂວ ອມິສ຺ສິຕາ. ຍວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ເອກຊາຕິສມນ຺ວເຍນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິໂຍ. ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ປາປຸຓິຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐິຕິ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຐິຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ. ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິອາທິອາວາໂສ ເອວ ສຕ຺ເຕຫິ ອາວສິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາວາສສ຺ສ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕາວາສວເສນ ອຏ຺ຐວິຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໒໙. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຊາຕິປຓ຺ຑກປຏິສນ຺ຘິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມກປ຺ປິກປຏິສນ຺ຘິຍາປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສາປິ ຫິ ຠາເວນ ວິນາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ໂອມໂຕຕິ ອວມໂຕ, ອວກໍສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິນາຕິ ‘‘ມິສ຺ສໍ ອມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທຸເກ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕນ ມິສ຺ສວິຎ຺ຎາເຓນ. ໂອມໂຕ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ທສກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອເນເກ ກລາປາ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫິ ອເນກຄາວຸຕປ຺ປມາເຓນ ອເນເກ ກລາປາ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຕິໍສໂຕ ອຘິກາເນວ ຣູປານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕທຫຸຊາຕເອຬກສ຺ສ ໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາຕິ ເກຈິ. ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຊາຕິມນ຺ຕເອຬກໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາຕິ ອປເຣ. ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕເອຬກໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາຕິ ອຎ຺ເຎ. ອິມາສຸ ຄຕີສຸ ອິມາ ໂຍນິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອິມາສຸ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ໂຍນີນໍ ຄຕິວເສນ ສມ຺ຠວເຠໂທ.

໖໓໐. ຠຸມ຺ມວຊ຺ເຊສູຕິ ຠຸມ຺ມເທວານໍ ວຊ຺ຊນໍ ໂຍນິວິຠາຄໍ ປຕິ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສສທິສຕ຺ຕາ. ໂຍນິໂຍ ຕິສ຺ໂສ ປຸຣິມິກາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂເປນ ປຈ຺ຉິມາ ໂຍນິ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຄຕິຕ຺ຕເຍຕິ ມນຸສ຺ສເປຕຕິຣຈ຺ຉານສຎ຺ຎິເຕ ຄຕິຕ຺ຕເຍ. ຕຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອນາມຏ຺ຐໍ.

ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈ-ສທ຺ເທນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປນ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປເຕສຸ ປຸຣິມິກາ ຕິສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ ນ ສນ຺ຕີຕິ? ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕາສຎ຺ຫິ ນິຈ຺ຈາຕຸຣຠາວໂຕ ກາມເສວາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ຕາ ອຓ຺ຑຊາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຕາສໍ ຄພ຺ໂຠ ນາວຕິຏ຺ຐຕິ ຊາລສພ຺ຠາວໂຕຕິ ເກຈິ. ອຄ຺ຄິຊາລາຍ ສນ຺ຕປ຺ປມານສຣີຣາ ເອຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອລ຺ລຏ຺ຐາເນສຸ, ປຸປ຺ຜາທີສຸ ຈ ສມ຺ຠວາຠາວໂຕ ສໍເສທຊຕາປິ ຕາສໍ ນຕ຺ເຖວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອປປາຕິກາ ເອວ ຫິ ເຕ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມສຸ ຕາວ ໂອປປາຕິກໂຍນິເກສູຕິ ໂອປປາຕິກໂຍນິເກຫິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມສູຕິ ຫິ ອຘິກຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ໂອປປາຕິເກສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ. ເຕນ ‘‘ໂອປປາຕິກໂຍນິເກສູ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຣາສິໂຕ ‘‘ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມສູ’’ຕິ ວິເສເສນ ຕເທກເທສໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ຈກ຺ຂຸໂສຕວຕ຺ຖຸທສການໍ, ຊີວິຕນວກສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕວຕ຺ຖຸສຕ຺ຕການໍ, ຊີວິຕຉກ຺ກສ຺ສ ຈາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ກລາປານໍ ວເສນ ຣູປຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ສຫ ສຕ຺ຕວີສຕິ ຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘຣສາຫາຣານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສມຕ຺ເຖນ຺ຕາ ‘‘ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘ຣູປຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ເທວານໍ ປຎ຺ຈາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈ ຘາຕຸໂຍ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’ຕິ (ວິຠ. ໑໐໑໕-໑໐໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘ຣູປຘາຕຸຍາ ຉ ອາຍຕນານິ, ນວ ຘາຕຸໂຍ’ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄຫກວເສນ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານາຍຕນຘາຕຸໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈ ຆານາຍຕນາທີນໍ ວິຍ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຠາໂວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ຆານາຍຕນນ຺ຕິ? ອາມນ຺ຕາ. ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຍຕນນ຺ຕິ? ນ ເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’ຕິອາທິນາ (ກຖາ. ໕໒໐). ນ ຈ ອໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນານໍ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ວິຍ ອຄນ຺ຘຣສາຍຕນານໍ ຄນ຺ຘຣສານໍ ຕຕ຺ຖ ຠາໂວ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຜຸສິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຖວີອາທິສຠາວສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ຘຣສາຍຕນຠາວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘຣສສຠາວສ຺ສ ອຠາວາ. ຍທິ ຈ ຆານສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ກາຣຓຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘ອາຍຕນານີ’ຕິ ເຕ ນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ຘາຕຸສທ຺ໂທ ປນ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວວາຈໂກຕິ ‘ຄນ຺ຘຘາຕຸ ຣສຘາຕູ’ຕິ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຘມ຺ມຠາໂວ ຈ ເຕສໍ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສຠາວຘາຣຓາທິລກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອາຍຕນຠາໂວ ເອກນ຺ຕິໂກ ຍມເກ ວຸຕ຺ໂຕ ‘ຘມ຺ໂມ ອາຍຕນນ຺ຕິ? ອາມນ຺ຕາ’ຕິ (ຍມ. ໑.ອາຍຕນຍມກ.໑໓). ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຄນ຺ຘຣສາຍຕນຠາວາຠາເວປິ ໂກຈິ ອາຍຕນຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຈ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາວໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປຖວີອາທິຠາໂວ ວິຍ ຄນ຺ຘຣສຠາວໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເຕສໍ ໂກຈິ ສຠາໂວ ສິຍາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຍຕນສງ຺ຄໂຫ. ຄນ຺ຘຣສຠາເວ ປນ ອາຍຕນຠາເວ ຈ ສຕິ ‘ຄນ຺ໂຘ ຈ ໂສ ອາຍຕນຎ຺ຈ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ, ຣໂສ ຈ ໂສ ອາຍຕນຎ຺ຈ ຣສາຍຕນ’ນ຺ຕິ ອິທມາປນ຺ນເມວາຕິ ຄນ຺ຘຣສາຍຕນຠາໂວ ຈ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ‘ຕໂຍ ອາຫາຣາ’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປາຬິຍາ ອວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຣູປຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຕາ ນ ວິໂລມິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ຆານຊິວ຺ຫາຍຕນາຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານາປິ ຄນ຺ຘຣສາ ອາຍຕນກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຎ຺ຈາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໐໑໕), ‘‘ຉ ອາຍຕນານີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໙໒) ຈ ອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໂຍ ອາຫາຣາ’’ຕິ ຈ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ອຠາເວນ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປສມຸຏ຺ຐາປນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຫາຣກິຈ຺ຈສ຺ສ ອກຣຓໂຕ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຘຣສານໍ, ໂອຊາຍ ຈ ອຠາວໂຕ. ອິຕິ ວິສຍິໂນ, ກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອຠາເວນ ວິສໂຍ, ກິຈ຺ຈວາ ຈ ຘມ຺ໂມ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຠເວ ວິສຍີ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ຕໍເຫຕຸໂກ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິສຍສ຺ສ ອາຍຕນຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ອວຈນໍ ຍຖາ ຕຕ຺ເຖວ ຣູປຠເວ ປຖວີເຕໂຊວາໂຍຘາຕູນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນຠາເວນ. ຍສ຺ສ ປນ ຍຕ຺ຖ ວຈນໍ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວິສຍີສພ຺ຠາວເຫຕຸໂກ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຍຕນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ຕຕ຺ເຖວ ຣູປາຍຕນສ຺ສ.

ຍທິ ວິສຍີສພ຺ຠາວເຫຕຸໂກ ວິສຍສ຺ສ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຍຕນຠາໂວ, ກຖມສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ທ຺ເວ ອາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ, ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນຕ຺ຖິ, ອຈກ຺ຂາຍຕນຠາເວນ ຈ ເນສໍ ຣູປາຍຕນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສໂຍຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຣູປຘາຕຸຍໍ ສຎ຺ຎີນໍ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ອວຈນໍ, ເຕນ ຣູປາຍຕນສ຺ສາປິ ອວຈນນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎີນໍ ເອກໍ ອາຍຕນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາສກຎ຺ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣຠາວາເປກ຺ຂາຍ ເຍສໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຍຕນຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ເຕສຸ ນິທ຺ທິສິຍມາເນສຸ ຕທຠາວໂຕ ຣູປຘາຕຸຍໍ ສຎ຺ຎີນໍ ຄນ຺ຘາທິເກ ວິສຸໍ ອາຍຕນຠາເວນ ອວຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ, ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈ ວິສຍຠາວູປຄມນໂຕ ຘມ຺ມາຍຕນນ຺ໂຕຄເຘ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈາຍຕນານີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໑໐໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ‘‘ຘມ຺ມາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນາມກຣຓໍ, ປິຏ຺ຐິວຏ຺ຏການິ ວາ ຕານິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍນ ຈ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອສຎ຺ຎີນໍ ຣູປາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສຎ຺ຎີນມ຺ປິ ຄນ຺ຘາທີນໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ເທວານໍ ທ຺ເວ ອາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໐໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕິປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຣູປສ຺ສ ວຓ຺ຓາຍຕນສຠາວາຕິກ຺ກໂມ ນຕ຺ເຖວາຕິ ຕໍ ຣູປາຍຕນນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ຈ ນຍທສ຺ສເນນ ຄນ຺ຘາທີນິ ຕີຓິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎີນໍ ອຏ຺ຐ ອາຍຕນານິ, ອສຎ຺ຎີນໍ ປຎ຺ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຣູປໂລເກ ຜຸສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປຖວີອາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວຈີໂຆໂສ ເອວ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ປຏິຆຏ຺ຏນານິຆໍສມນ຺ຕເຣນ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຜຸສນສຠາວານໍ ກຕ຺ຖຈິ ອຜຸສນຠາວຕາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ຠູຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຠາເວ ຣູປຠເວ ຣູປາຍຕນາທີນມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ຜຸສິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍປິ ປຖວີອາທີນໍ ຕຕ຺ຖ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍາຠາເວນ ເຕສໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ເຕສໍ ສປ຺ປຏິຆວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ອນິທສ຺ສນສປ຺ປຏິຆໍ ເອກໍ ມຫາຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ມຫາຠູຕາ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໒໒.໒໐).

ປຏິໂຆ ຈ ນາມ ຠູຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ກາຍປ຺ປສາທໍ ປຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕຆຏ຺ຏນາທ຺ວາເຣນ ອຠິມຸຂຠາໂວ, ອິຘ ປນ ຕໍສຠາວຕາ. ໂສ ຈ ຜຸສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສຠາວສ຺ສ ຆຏ຺ຏນາຍ ອຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຕຕ຺ຖ ອສຕິປິ ວິສຍິນິ ຣູປາຍຕນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈາຍຕນານີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍທສ຺ສນວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ຣູປາຍຕນສ຺ເສວ ວຈນໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎຠູມິການໍ ປສາທສ຺ສ ວິສຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ, ນ ປນ ອິຕເຣສໍ ອຠາວໂຕ, ນາປິ ປຣິຍາເຍນປິ ອາຍຕນຠາວາຠາວໂຕ. ອສຎ຺ຎີນຎ຺ຫິ ຣູປາຍຕນໍ ສມານຕລວາສີນໍ ເວຫປ຺ຜລານໍ, ອຸປຣິຠູມິການຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘາວາສານໍ ປສາທສ຺ສ ວິສຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ປນ ຄນ຺ຘຣສາຕິ ເຕສໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ອວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກຖາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິເສໂຘ ກໂຕ.

ຍທິປິ ເຈຕໍ ວຈນໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ອຠາວວິຠາວນໍ ນ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖິຠາວທີປນມ຺ປິ ປນ ອຎ຺ຎວຈນໍ ນຕ຺ເຖວາຕິ? ນຍິທເມວໍ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ປາຬິຍາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ປາຬິ ວິຍ ປມາຓຠູຕໍ ອຄຣຫິຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍໍ ປາຬິຍາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ຕໍ ປມາຓໍ, ອິທໍ ປນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນຍິທເມວໍ, ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ປຏິປາທິຕຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂາທີນໍ ອາຍຕນານໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍານຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸເທສນາຕິ ອາຍຕນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ຘາຕຸຠາວທີປນໂຕ ຘາຕຸຠາວສ຺ສາປິ ເຕສໍ ອວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປາຬິຍາ ອວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈກ຺ຂຸທສກາທິວເສນ ອິຘ ຣູປຄຓນາ ກຕາຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາວິໂລມນາສງ຺ກາຍ ໂອກາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ເຎສຸ ສໍເສທຊໂອປປາຕິກໂຍນິເກສູຕິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ເມ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສຸ ໂອປປາຕິເກສຸ, ສໍເສທເຊສຸ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອປປາຕິກວິເສສນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ, ນ ສໍເສທຊວິເສສນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຕິ ຫິ ສມ຺ຠເວ, ພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຕາ ໂຫຕິ. ກາມາວຈຣເທເວສຸ ສພ຺ພກາລໍ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ຣູປານໍ ລພ຺ຠນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕານິ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ເທເວສູ’’ຕິ. ນ ຫິ ເຕ ກທາຈິປິ ວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ອຠາວກາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຈກ຺ຂຸ ເນສໍ ທສນ຺ນໍ ປູຣໂຓຕິ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸທສໂກ ນາມ, ອສາຘາຣເຓນ ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ລກ຺ຂິໂຕ ທສໂກ ຈກ຺ຂຸທສໂກ. ເອວໍ ເສສາຕິ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸທສໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ເສສາປິ ທສກາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສໍເສທຊູປປາຕໂຍນີສຸ, ອວກໍສໂຕ ຕິໍສາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ອວກໍສໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ປເນຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ປາຬິຍໍ ກາມາວຈຣານໍ ສໍເສທໂຊປປາຕິການໍ ອຆານການໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ຫິ ‘‘ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກສ຺ສຈິ ເອກາທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທສາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ອປຣານິ ທສາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ນວາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໐໐໗). ຍທິ ຫິ ອຆານກສ຺ສາປິ ອຸປປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ‘‘ນວາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ, ນ ຈ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ເອກາທສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນສ຺ສ ສທ຺ທາຍຕນວຊ຺ຊານິ ເອກາທສ ອາຍຕນານິ. ກສ຺ສຈິ ທສາຍຕນານີຕິ ອນ຺ຘສ຺ສ ຈກ຺ຂາຍຕນວຊ຺ຊານິ. ອປຣານິ ທສາຍຕນານີຕິ ພຘິຣສ຺ສ ໂສຕາຍຕນວຊ຺ຊານິ. ນວາຍຕນານີຕິ ອນ຺ຘພຘິຣສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂສຕາຍຕນວຊ຺ຊານິ. ສຕ຺ຕາຍຕນານີຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກສ຺ສ ຣູປຄນ຺ຘຣສກາຍໂຜຏ຺ຐພ຺ພມໂນຘມ຺ມາຍຕນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານວິກໂລປິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ອຏ຺ເຐວາຍຕນານິ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ນຕ຺ເຖວ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານວິກໂລ. ສຕິ ຈ ອຆານກູປປຕ຺ຕິຍໍ ປຸນປິ ‘‘ກສ຺ສຈິ ອປຣານິປິ ທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ຍຖາ ອນ຺ຘພຘິຣສ຺ສ ວເສນ ‘‘ກສ຺ສຈິ ນວາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ເອກວາຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອນ຺ຘາຆານກສ຺ສ, ພຘິຣາຆານກສ຺ສ ຈ ວເສນ ‘‘ກສ຺ສຈິ ອປຣານິ ນວາຍຕນານິ, ກສ຺ສຈິ ອປຣານິປິ ນວາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຘາຕຸປາຕຸຠາວາທິປຎ຺ຫານິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຕຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕຖ ຣູປານີ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ສໍເສທຊູປປາຕໂຍນີສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍນິທ຺ວຍວເສນ ໂຍຊີຍຕິ, ນ ເອວໍ ‘‘ອວກໍສໂຕ ຕິໍສາ’’ຕິ ອິທໍ. ອິທໍ ປນ ສໍເສທຊໂຍນິວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກໂຍຄນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ເອກເທໂສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ລຠຕີຕິ ສໍເສທຊສ຺ສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘພຘິຣອຆານກນປຸໍສກສ຺ສ ຊິວ຺ຫາກາຍວຕ຺ຖຸທສການໍ ວເສນ ຕິໍສ ຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂອປປາຕິກສ຺ສາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຍ ປນ ‘‘ໂອປປາຕິກສ຺ສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘພຘິຣອຆານກນປຸໍສກສ຺ສ ຊິວ຺ຫາກາຍວຕ຺ຖຸທສການໍ ວເສນ ຕິໍສ ຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ປມາທປາໂຐ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອາຍຕນຍມກວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ກາມຘາຕຸຍໍ ປນ ອຆານໂກ ໂອປປາຕິໂກ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ‘ກສ຺ສຈິ ອຏ຺ຐາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’ຕິ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຍມ. ອຏ຺ຐ. ອາຍຕນຍມກ ໑໘-໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ກສ຺ສຈິ ເອກາທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ຍາວ ‘ກສ຺ສຈິ ນວາຍຕນານີ’ຕິ ປາຬິ ໂອປປາຕິເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ. ຕຖາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ອຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິເຍວາ’’ຕິ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂອປປາຕິກຄ຺ຄຫເຓນ ສໍເສທຊາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມຫທຍວິຠງ຺ເຄ ‘ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກສ຺ສຈິ ເອກາທສາຍຕນານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’ຕິອາທີນໍ (ວິຠ. ໑໐໐໗) ນິທ຺ເທເສ ‘ໂອປປາຕິການໍ ເປຕານ’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໐໐໙) ໂອປປາຕິກຄ຺ຄຫຓເມວ ກຕໍ, ນ ສໍເສທຊຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍເຍວ ສໍເສທຊານໍ ໂອປປາຕິເກສຸ ສງ຺ຄຫຓວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສໍເສທຊໂຍນິກາ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນາປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນຠາເວນ ໂອປປາຕິກສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ປຘານາຍ ວາ ໂຍນິຍາ ສພ຺ພໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນໂຍນິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອປປາຕິການນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ອິຘ ປນ ໂຍນິທ຺ວຍໍ ສຣູເປເນວ ປກາເສຕຸໍ, ສໍເສທຊໂຍນິວເສເນວ ຈ ອວກໍສໂຕ ຣູປປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອປປາຕິກໂຍນິຍາ ອິຕຣໍ ອສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສໍເສທຊູປປາຕໂຍນີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຸກ຺ກໍສາວກໍສານໍ ປນ ອນ຺ຕເຣຕິ ‘‘ສຕ຺ຕຕິ, ຕິໍສາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຣູປສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສາວກໍສປຣິຈ຺ເຉທານໍ ມຊ຺ເຌ. ອນຸຣູປໂຕ ວິກປ຺ໂປ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອປາເຍສຸ ອນ຺ຘສ຺ສ ຉ ຈກ຺ຂຸທສກາຠາວໂຕ, ຕຖາ ພຘິຣສ຺ສ ໂສຕທສກາຠາວໂຕ, ອນ຺ຘພຘິຣສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸໂສຕທສກາຠາວໂຕຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

໖໓໑. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີນໍ ຂນ຺ຘາທີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມານຕາ ອເຠໂທ. ອສມານຕາ ເຠໂທ.

ອາຣມ຺ມຓໂຕປິ ອຠິນ຺ນາຕິ ຈຕູສຸ ອາຣຸປ຺ເປສຸ ຕໂຕ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເຖວ ປນ ເຫຏ຺ຐາ, ຣູປຠເວ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ອຣູປຠູມິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປປຕ຺ຕິ ນາມ ກາມຠເວ ເອວ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິ ເອວ. ຣູປຠວໂຕ ປນ ຈຸໂຕ ທຸເຫຕຸໂກປິ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອມຫຄ຺ຄຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຍ ຈຸຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ມຫຄ຺ຄຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປປຏິສນ຺ຘິ. ເອວໍ ນຍມຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ອຣູປຠູມີສຸເຍວ ນໂຍ’’ຕິ. ຣູປາຣູປາວຈຣານໍ ອຸປຈາຣສ຺ສ ພລວຕາຍ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີສຸ ວຸຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາ ຕິເຫຕຸກາທິປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ວິນິປາຕິກຠາເວນ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ຈ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ, ນ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ເອວາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອປາຍປຏິສນ຺ຘິ ເອວ ຫິ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ພສຸຄຕິຈຸຕິຍາຕິ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘິ ທຸວິຘາ ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາ, ທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣິມໍເຍວ ຄເຫຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ. ອເຫຕຸກຈຸຕິຍາ ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘີຕິ ທຸເຫຕຸກາ ຈ ຕິເຫຕຸກາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ມຓ຺ຑູກເທວປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ ຫິ ອເຫຕຸກຈຸຕິຍາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປິ ໂຫຕີຕິ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິປຣີຕໂຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສຸຄຕິຈຸຕິຍາ ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິອາທີສຸ ເຠທວິເສເສສຸ ‘‘ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິຈຸຕິຍາ ເອກຈ຺ຈທຸຄ຺ຄຕິປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຊ຺ຊມານມຕ຺ຕາເປກ຺ຂນວເສນ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຠາວຕ຺ຖຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ອມຫຄ຺ຄຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຍ ມຫຄ຺ຄຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ວິປຣີຕໂຍຊນາ ນ ກາຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ມຫຄ຺ຄຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ຈຸຕິຍາ ອຣູປຠູມີສຸ ອມຫຄ຺ຄຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘິ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຍ ອາຣຸປ຺ປຈຸຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິປຣິຍາໂຍ ສຍເມວ ໂຍຊິໂຕ. ‘‘ອຕີຕາຣມ຺ມຓາຍ ຈຸຕິຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ວິປຣິຍາໂຍ ນຕ຺ຖິ ເອວ. ເຠທວິເສໂສ ເອວ ຈ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ສິໂຕ, ອເຠທວິເສໂສ ປນ ເອເກກສ຺ມິໍ ເຠເທ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍຊນາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຍ ກາມາວຈຣຈຸຕິຍາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກາມາວຈຣາ…ເປ… ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາຍ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣາ’’ຕິ. ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາຍ ປນ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘາ ສຍເມວ ໂຍຊິຕາ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອເຠທວິເສໂສ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

໖໓໒. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ເອຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາທິສຫກາຣິກາຣຓສຫິຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວເສນ ລທ຺ຘປ຺ປຈ຺ຈຍໍ. ພາຫິຣກກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຘິປຕິຏ຺ຐນກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສຕ຺ໂຕ ນ ຊີໂວ’’ຕິ. ອຸເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຖາໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ຠວນ຺ຕຣຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕ ເຫຕຸໍ ວິນາຕິ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸໍ ວິນາ. ມນຸສ຺ສຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິກ຺ກເມນາຕິ ມນຸສ຺ສຈຸຕິໂຕ ມນຸສ຺ສປຏິສນ຺ຘິກ຺ກເມນ. ເອວຎ຺ຫິ ປາກຏຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຠຍວິເສສນໍ ໂຫຕິ. ປາກຏຕາ ເຈຕ຺ຖ ຕທາສນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ ‘‘ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໗) ວິຍ. ມນຸສ຺ສຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິກ຺ກເມນາຕິ ວາ ມນຸສ຺ສຈຸຕິໂຕ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ກເມນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິສ຺ສຍໍ ອສ຺ສາທຍມານໍ ວາ ອນາສ຺ສາທຍມານໍ ວາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໓໒).

ສຣເສນາຕິ ສຠາເວນ, ປຣິກ຺ຂີຓາຍຸສງ຺ຂາຣຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ຕນາ, ປເຣນ ວາ ກເຕນ ສີສຈ຺ເຉທນາທິອຸປກ຺ກເມນ. ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສນ຺ຘີນໍ ພນ຺ຘນານິ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສນ຺ຘິພນ຺ຘນານິ, ເຕສໍ ເຉທການໍ. ສນ຺ນິປາຕນ຺ຕິ ປຕນໍ ປວຕ຺ຕິ. ຫທຍປ຺ປເທໂສປິ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອປ຺ປາວເສໂສ ໂຫຕິ, ປເຄວ ກາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກເມນ ອຸປສຸສ຺ສມາເນ ສຣີເຣ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕງ຺ຂຓາວເສສຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ຈກ຺ຂາທີສູ’’ຕິ ອິທໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ອາຍຕນານໍ ອນຸປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ນິໂຣໂຘປິ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕິມນ຺ທຠາວູປຄມນຕໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນິຣຸທ຺ເຘສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນວເສສນິໂຣຘໍ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕຣມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ຈຸຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຍມເກ ຈ ‘‘ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ມນາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ອາມນ຺ຕາ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ມນາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ສຈິຕ຺ຕການໍ ອຈກ຺ຂຸການໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມນາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ຈ ເຕສໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສຈກ຺ຂຸການໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຈກ຺ຂາຍຕນຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຍມ. ໑.ອາຍຕນຍມກ.໑໒໐) ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຫທຍວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸປເທສມຕ຺ເຕ. ນ ຫິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຫທຍວຕ຺ຖຸປິ ຕທາ ອາຕເປ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຫຣິຕຕາລປຓ຺ຓໍ ວິຍ ອປ຺ປາວເສສໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕງ຺ຂຓາວເສສຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕຣວຕ຺ຖູນໍ ປນ ສກິຈ຺ຈາສມຕ຺ຖຕາຍ ເກວລໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ, ຕທາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕງ຺ຂຓາວເສສຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ມາຕຸຆາຕາທິ, ມຫຄ຺ຄຕມຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ຄຣຸກໍ ນາມ. ສມາເສວິຕໍ ອຠິຓ຺ຫໂສ ກຕໍ. ອາສນ຺ນໍ ມຣຓກາເລ ກຕໍ, ຍທາ ຕທາ ວາ ກຕມ຺ປິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຣິຕໍ. ປຸພ຺ພກຕໍ ອປຣາປຣິຍາຍເວທນີຍໍ. ລທ຺ໂຘ ອວເສໂສ ອວິຊ຺ຊາທິໂກ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ເອເຕນາຕິ ລທ຺ຘາວເສສປຈ຺ຈໂຍ, ສງ຺ຂາໂຣ. ເອເຕນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ກໂຕກາສໍ ຍຖູປຈິຕໍ ກຸສລາກຸສລເຈຕນມາຫ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຍູຫນກາເລ ກມ຺ມໍ ອາຍູຫຕິ, ຕໍ. ອຕີເຕ ກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກປິ ຫິ ກມ຺ເມ ກເຕ ວິປຈ຺ຈນກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ. ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກໂອກາເສ ເອໂກ ວຓ຺ໂຓ. ໂສ ຈ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫສ຺ສ ‘‘ອຄ຺ຄິຊາລວຓ຺ຓາທິໂກ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອວິຊ຺ຊາປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ມາທິວິສເຍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕ.

ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ, ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສນ຺ຕຕິຍາ ຕຖາປຣິຓຕຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ນາເມຕີ’’ຕິ. ສຫຊາຕສງ຺ຂາຣາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວນວິຎ຺ຎາຓສຫຊາຕາ ເຈຕນາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມາທິວິສເຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຂິປນ຺ຕິ. ຂິປນ຺ຕາ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິຎ຺ຎາຓປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຕທາສນ຺ນວິຎ຺ຎາຓານໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຸປນີເຕກຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ນາມິຍມານໍ…ເປ… ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນມນຂິປນປຸຣິມນິສ຺ສຍຊຫນອປຣນິສ຺ສຍສ຺ສາທນນິສ຺ສຍຣຫິຕປວຕ຺ຕນານິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຕສ຺ເສເວກສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕຕິວເສນາຕິ ຈ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖) ອິມຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຕິ ຫິ ນານຕ຺ຕນເຍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກຕ຺ຕນໂຍ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຣິມຕີຣຣຸກ຺ຂວິນິພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸ ວິຍ ປຸຣິມຠວຕ຺ຕຠາວວິນິພທ຺ຘໍ ກມ຺ມາທິອາຣມ຺ມຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ມາຕິກາຕິກ຺ກມນິຈ຺ຉາ ວິຍ ຕຓ຺ຫາ, ອຕິກ຺ກມນປໂຍໂຄ ວິຍ ຂິປນກສງ຺ຂາຣາ, ຍຖາ ຈ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐຫມາໂນ ປຣຕີຣຣຸກ຺ຂວິນິພທ຺ຘໍ ກິຎ຺ຈິ ອສ຺ສາທຍມາໂນ ວາ ອນສ຺ສາທຍມາໂນ ວາ ເກວລໍ ປຖວິຍໍ ສກພລປໂຍເຄເຫວ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ຠວນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວວິນິພທ຺ຘໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສຍໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອສ຺ສາທຍມານໍ, ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ອນສ຺ສາທຍມານໍ ວາ ເກວລໍ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ເມເຫວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາທຍມານນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕໍ, ປຏິລຠມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠວນ຺ຕຣາທິປຏິສນ຺ຘານໂຕຕິ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ອຎ຺ຎຠວສ຺ສ ອາທິປຏິສນ຺ຘານຠາວໂຕ. ຠວນ຺ຕຣາທໂຍ ວາ ຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສນ຺ຕຣານິ, ເຕສໍ ປຏິສນ຺ຘານໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາປິ ອິຘາຄຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຠເວ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ກມ຺ມໍ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວນວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕາ ຂິປນກສງ຺ຂາຣາ. ນຕີຕິ ນມນວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາ. ວິສໂຍ ກມ຺ມາທິ.

໖໓໓. ສທ຺ທປຏິໂຆສາທີນໍ ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ສນ຺ຕານພນ຺ໂຘ ນ ປາກໂຏຕິ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕຠາວໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອນາຄມນາຕີຕເຫຕຸສມຸປ຺ປາທເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສທ຺ທາທິເຫຕຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິໂຆໂສ ສທ຺ທເຫຕຸໂກ. ປທີໂປ ປທີປນ຺ຕຣາທິເຫຕຸໂກ. ມຸທ຺ທາ ລຎ຺ຉນເຫຕຸກາ. ຉາຍາ ອາທາສາທິອຠິມຸຂມຸຂາທິເຫຕຸກາ. ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ສທ຺ທາທິປຈ຺ຈຍເທສໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທາທິເຫຕຸກາ ໂຫນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຠາວາ. ເອວໍ ອິທມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ເຫຕຸເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍເຫຕຸກໍ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຠາວາ. ຕສ຺ມາ ນ ອິທໍ ເຫຕຸເທສໂຕ ປຸຣິມຠວໂຕ ອິຘາຄຕໍ ປຏິໂຆສາທໂຍ ວິຍ ສທ຺ທາທິເທສໂຕ, ນາປິ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸນາ ວິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສທ຺ທາທີຫິ ວິນາ ປຏິໂຆສາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຈຍເທເສ ສນ຺ນິຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຠາວາ, ນາປິ ສທ຺ທາທິປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິທມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ນຕ຺ຖິ ເອກຕາ ເອກສນ຺ຕາເນກຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ຎສ຺ເສວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປາຕຸຠວນໂຕ. ນາປິ ນານຕາ ສນ຺ຕານພນ຺ຘໂຕ ປທີໂປ ວິຍ. ຂຓິກາຍ ຫິ ປທີປຊາລາຍ ສນ຺ຕາເນກຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ໂສ ເອວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ຕານພນ຺ເຘ ເອກນ຺ຕໍ ເອກຕາຍ, ນານຕາຍ ຈ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕໍ, ຄຫເຓ ຈ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍຕິ ອຕິເທເສນ ພີຊງ຺ກຸຣາທີສຸ ສພ຺ພເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘາປິ ຫິ ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນວິຎ຺ຎາຓານໍ ເອກນ຺ຕເມກຕ຺ເຕ ສຕິ ນ ມນຸສ຺ສຄຕິໂຕ ເທວຄຕິ ສມ຺ຠູຕາ ສິຍາ. ເອກນ຺ຕນານຕ຺ເຕ ນ ກມ຺ມວໂຕ ຜລໍ ສິຍາ, ຕໂຕ ‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ພີຊໍ ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິອາທິກສ຺ສ ວິຍ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂຣຫິຕສ຺ໂສ ນາມ ອິສິ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິອາທິກສ຺ສ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗) ໂວຫາຣສ຺ສ ໂລໂປ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕານພນ຺ເຘສຸ ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ນ ເອກນ຺ຕເມກຕາ ວາ ນານຕາ ວາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກນ຺ຕເອກຕາປຏິເສເຘນ ‘‘ສຍໍກຕໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໒໗) ອິມໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິວາເຣຕິ, ເອກນ຺ຕນານຕາປຏິເສເຘນ ‘‘ປຣໍກຕໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໒໗), ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນຕາວຈເນນ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໒໗) ອິມໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິວາເຣຕິ.

໖໓໔. ຕຕ຺ຖາຕິ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເຍນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ອຎ຺ຎໂຕຕິ ຍໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຠວນ຺ຕຣມຸເປຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໓໒; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໗; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໐໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜລສ຺ສ ອຸປຠຸຎ຺ຊເກ ຈ ອສຕິ ກສ຺ສ ຕໍ ຜລໍ ສິຍາຕິ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອນຸໂຍເຄ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເອກສນ຺ຕາເນ. ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ກມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເຫຕຸຜລານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ເຕເນວ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ຜລໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ, ອຎ຺ຎໂຕ’’ຕິ ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ຈຕຸມຘຸຣອລຕ຺ຕກຣສາທິຠາວນາ ອມ຺ພມາຕຸລຸງ຺ຄາທິພີຊານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ພີຊໍ ວິຍ ກມ຺ມວາ ສຕ຺ໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ວິຍ ກມ຺ມໍ, ພີຊສ຺ສ ອງ຺ກຸຣາທິປ຺ປພນ຺ໂຘ ວິຍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓາທິປ຺ປພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຘຸຣສ຺ສ ຣຕ຺ຕເກສຣສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວາ ຕສ຺ເສວ ພີຊສ຺ສ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣໂຕ ຠາໂວ ວິຍ ກມ຺ມກາຣກສ຺ເສວ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ຕໍກມ຺ມໂຕ ເອວ ຈ ຜລສ຺ສ ຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພາລສຣີເຣ ກຕໍ ວິຊ຺ຊາປຣິຍາປຸຓນໍ, ສິປ຺ປສິກ຺ຂນໍ, ໂອສຘປ຺ປໂຍໂຄ ຈ ນ ວຸຑ຺ຒສຣີຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊາປາຏວໍ ສິປ຺ປຊານນໍ, ອນາມຍຕາ ຈ ວຸຑ຺ຒສຣີເຣ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຕານິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ຕໍສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ເອວ ວຸຑ຺ຒສຣີເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ນ ຈ ຍຖາປຍຸຕ຺ເຕນ ວິຊ຺ຊາປຣິຍາປຸຓນາທິນາ ວິນາ ຕານິ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ, ເອວໍ ອິຘາປິ ສນ຺ຕາເນ ຍໍ ຜລໍ, ເອຕໍ ນາຎ຺ຎສ຺ສ. ນ ຈ ອຎ຺ຎໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ຈ ສງ຺ຂາຣາຠາເວ ຜລາຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍນິວາຣຓໍ ກໂຣຕິ.

ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວທາມາຕິ ວຈນເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ວາ ອຸປຠຸຎ຺ຊເກ ອສຕິ ສິທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊກສມ຺ມຸຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຜລຕີຕິ ສມ຺ມຸຕິ ຜລຕິສມ຺ມຸຕິ.

ຣຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕານໍ ຠູຕຸປາທາຍຘມ຺ມານໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ກຸສລາກຸສລເຈຕນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ປາປໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ສຸຂໍ ອນຸຠວຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວຕີ’’ຕິ ອຸປຠຸຎ຺ຊກໂວຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ເຕນ ອຎ຺ເຎນ ອຸປຠຸຎ຺ຊເກນ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ.

໖໓໕. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ອສງ຺ກນ຺ຕິປາຕຸຠາເວ ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສປຣິຫຣເຓ ສຕິ, ສິທ຺ເຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕມານກ຺ຂເຓ ເອວ. ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂຓໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອວິຊ຺ຊມານຕາຍ ສມານຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉາ ຈາຕິ ວິປຈ຺ຈນປ຺ປປຕ຺ຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈ.

ອວິປກ຺ກວິປາກາ ກຕຕ຺ຕາ ເຈ ປຈ຺ຈຍາ, ວິປກ຺ກວິປາການມ຺ປິ ກຕຕ຺ຕໍ ສມານນ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ຜລາວຫຕາ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ຜລາວຫາ’’ຕິ.

‘‘ນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ, ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໂທເສ ປຣິຫຣຕິ. ຕສ຺ສາ ປາຏິໂຠຄກິຣິຍາຍ, ຠຓ຺ຑກີຓນກິຣິຍາຍ, ອິຓຄ຺ຄຫຓກິຣິຍາຍ ວາ ກຣຓມຕ຺ຕໍ ຕໍກິຣິຍາກຣຓມຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຕທຕ຺ຖນິຍ຺ຍາຕເນ ປຏິຠຓ຺ຑທາເນ, ອິຓທາເນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຜລິຕນິຍ຺ຍາຕນາທິຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໖. ສມ຺ໂມຫວິຆາຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ວິຎ຺ຎາເຓສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ວິຠຊ຺ຊ ອວິຠາວິເຕ ປວຕ຺ຕນກສມ຺ໂມຫສ຺ສ ອປນຍນຕ຺ຖໍ.

ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ຕິເຫຕຸໂກ ຕິເຫຕຸກສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ ເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ, ປິຓ຺ຑວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ພລວກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ທຸພ຺ພລຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏ຺ຐານສໍວຓ຺ຓນາຍ ທສ຺ສິຕເມຕໍ. ຣູປາວຈຣປຎ຺ຈກຸສລເຈຕນາເຠໂທຕິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິປາກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວກຖາຍ ອວິປາກາຣຫສ຺ສ ປສງ຺ຄາຠາວໂຕ. ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາຍ ຫິ ອວິປາກຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວິຠາວິຕາ ເອວ. ອວິເສເສນ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ຎາຓານໍ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນມໂນຘາຕຸຍາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕີຣຓມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນຎ຺ຈາຕິ ເອເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ. ຕເຖວາຕິ ທ຺ເວຘາ ເອວ. ກຖໍ ປນ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓເຍວ ປວຕ຺ຕນການິ ກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣເຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເຖໂຣ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິຍາ ວສ຺ສໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ກຕິປຍໍ ເວລໍ ນິຣຍຄ຺ຄິໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ສ຺ເວວ ກາມາວຈໂຣ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ອວິເສເສນ ປນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ກາມາວຈຣໍ, ຣູປາວຈຣຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ທ຺ວາທສາກຸສລເຈຕນາເຠໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕເຈຕນາຍ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ. ເອກສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕເຖວ ປຈ຺ຈໂຍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ໂນ ປວຕ຺ເຕຕິ ເອກສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍຠາວນິຍໂມ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ໂນ ປວຕ຺ເຕ. ປວຕ຺ເຕ ຫິ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຣູປຠເວ ຈຕຸນ຺ນນ຺ຕິ ອກຸສລວິປາການໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓານໍ. ຕານິ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານິ, ຣູປຠເວ ຈ ກຖໍ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສມາໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຕຖາ ກາມາວຈຣເທວໂລເກປິ ອນິຏ຺ຐຣູປາທໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸລຎ຺ຫິ ເຕສໍ ອິຏ຺ຐາ ເອວ ຣູປາທໂຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ກທາຈິ ອນິຏ຺ຐໍ. ເທວານຎ຺ຫິ ເກສຎ຺ຈິເທວ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕປາຕຸຠາວກາລາທີສຸ ມິລາຕມາລາທິອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສມາໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ.

໖໓໗. ຍຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປກາສນໍ ກຕໍ, ຕໂຕ ຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຸຂມຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ ກາຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຠເວສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາປິ ເກຈິ ອຓ຺ຑຊາ, ສໍເສທຊາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂາຍ ‘‘ຈຕູສຸ ໂຍນີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາສາມຎ຺ເຎນ ຈຕຸຕ຺ຖຌານຠູມິກາປິ ອສຎ຺ຎາຣຸປ຺ປວຊ຺ຊາ ຈຕຸຕ຺ຖິໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ຠຊນ຺ຕິ. ເອສ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ຍຖາສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອກວີສຕິກາມາວຈຣຣູປາວຈຣກຸສລວິປາເກສຸ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ປວຕ຺ເຕ ຈ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປວຕ຺ເຕ ເອວາຕິ ອຍໍ ຍຖາສມ຺ຠໂວ.

ຕາທິເສເຍວາຕິ ນານຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີສງ຺ຂາເຕເຍວ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານນ຺ຕິ ຠວາທໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອວິຎ຺ຎາຓເກ ສຕ຺ຕາວາເສ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາເຓ ອລພ຺ຠມາເນປິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣເຫຕຸກຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠເຕວ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ມຸຂມຕ຺ຕປ຺ປກາສເນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທຸຄ຺ຄຕິອາທີສຸ ປວຕ຺ຕິຍໍ ກຸສລວິປາກາທິວິຎ຺ຎາຓານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຠເວສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍານາມຣູປປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໓໘. ວິຠາຄາ ນາມຣູປານນ຺ຕິ ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ ຈ ປເຠທໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ນາມສ຺ສ ຕາວ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກາມໍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນາມເມວ, ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິກຖາຍໍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ, ນມນຏ຺ຐາຠາວໂຕ ຈ ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ນາມນຏ຺ເຐນ ຫິ ຕໍ ນາມໍ, ນ ນມນຏ຺ເຐນ. ເຕສໍ ນາມຣູປານໍ ສຸຂາທິວເສນ, ປຖວີອາທິວເສນ ຈ ວິຠາໂຄ.

ເອກໍ ສຕ຺ຕາວາສນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາວາສໍ. ປຸຣິເມສຸ ຈຕູສຸ, ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາວາເສ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຸ.

ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ຊລາພຸຊາ ຄຫິຕາຕິ ‘‘ອຓ຺ຑຊານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຓ຺ຑຊານຎ຺ຈ ອຠາວການນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕຕິສີສານີຕິ ກລາປສນ຺ຕານມູລານິ. ຍທິປິ ວິກາຣຣູປານິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ນ ສນ຺ຕິ, ລກ຺ຂຓປຣິຈ຺ເຉທຣູປານິ ປນ ສນ຺ຕີຕິ ຕານິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ນານີຕິ ວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣູປຣູປໂຕ’’ຕິ. ຜສ຺ສາທິເກ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ເຕວີສຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ກລາປນ຺ຕຣຄເຕ ປຖວີອາທິເກ ສມານລກ຺ຂຓຕາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທີນໍ. ວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ຈຕູສຸປິ ສນ຺ຕຕິສີເສສຸ ຣູປານໍ ອສງ຺ຂິປເນນ.

ກາມຠເວ ປນ ຍສ຺ມາ ເສສໂອປປາຕິການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ກາມຠເວ ໂອປປາຕິກາ ວຸຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍນ ເສສຄ຺ຄຫຓໍ ສາຕ຺ຖກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຓ຺ຑຊຄພ຺ຠເສຍ຺ຍເກຫິ ປນ ໂອປປາຕິກສໍເສທຊາ ເສສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິເກຫິ ໂອປປາຕິເກຫິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ເສເສ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສໂອປປາຕິການ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ປນ ອຣູປິໂນປິ ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ກາມຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ປນ ນາມຣູປໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຣູປມິສ຺ສກວິຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມຄຓນໂຕ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ປວຕ຺ຕອຸຕຸໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູເປສຸ ເຕໂຊຘາຕຸໂຕ. ຫທຍວຕ຺ຖຸໂນ ຕງ຺ຂຓຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸທຸພ຺ພລຕາ. ເຕສໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕາຫາເຣນ ອນຸຄເຕ ສຣີເຣ ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານໍ ສຸຏ຺ຐທ຺ຘກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນໂຣຕິ ເຕເນວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄຕຠາເວນ ຕິໂຣກ຺ໂຂ. ອວກໍສໂຕ ທ຺ເວ ອຏ຺ຐກາເນວ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສສທ຺ທກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸກ຺ກໍສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນວການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ສນ຺ຕຕິທ຺ວຍາທິກໍ ສຕ຺ຕກປຣິໂຍສານໍ ຣູປໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເກກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕີສຸ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ…ເປ… ສຕ຺ຕຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ. ທຸວິຘມ຺ປິ ຕນ຺ຕິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ສທ຺ທໍ.

ສຓ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ອທ຺ຘນິຍຠາເວນ ຐາຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຂຓມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐເຕວ. ຈຕຸທ຺ທິສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐສີສາ ມູເລນ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ວວຕ຺ຖາປິຕາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠິນ຺ນວາຫນິກາ ວິຍ ຈ.

໖໓໙. ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຈ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຣູປາຊນກກມ຺ມຊປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິກາລໍ, ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕທາ ຫິ ຕໂຕ ນາມເມວ ໂຫຕີຕິ. ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ປນ ຕທາປິ ອຸຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ປຈ຺ຉາຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ຈ ຣູປໍ ອຸປຕ຺ຖທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ. ອສຎ຺ເຎສູຕິອາທິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຈ ປວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຠວງ຺ຄາທິຊນກກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ເຎນ ຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໍ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິກາລໍ, ຠວງ຺ຄາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໂຕ ອຎ຺ຎກາລຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ຄາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຫິ ຕໍຊນເກນ ກມ຺ມຸນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຣູປໍ, ໂສ ຈ ວິປາໂກ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍານເປກ຺ຂມ຺ປິ ຫິ ປວຕ຺ຕິຍໍ ກມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຣູປໍ, ນາມຎ຺ຈ ນ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓານເປກ຺ຂໍ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ປວຕ຺ເຕ ຈ. ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປຎ຺ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມຣູປສທ຺ໂທ ອຕ຺ຕໂນ ເອກເທເສນ ນາມສທ຺ເທນ ນາມສທ຺ທສ຺ສ ສຣູໂປ, ຣູປສທ຺ເທນ ຈ ຣູປສທ຺ທສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ສຣູປານໍ ເອກເສໂສຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ, ນາມຣູປສທ຺ທສ຺ສ ຐານໍ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ນາມຣູປສທ຺ທານໍ ອທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິປາກໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອວິປາກໍ. ຍໂຕ ທ຺ວິຘາ ມຕໍ, ຕໂຕ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອິທນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກຸສລກິຣິຍຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວິຍ ວິປາກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓປິ ວິປາກາຊນກກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປາກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປນ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຠຍຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕາທິສວິປາກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໔໐. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາຍໂຕຕິ ປຏ຺ຐາເນ ຣູປານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນ ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຍໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນິທານໍ ເຫຕຸ ປຠໂວຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓູປນິສໍ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ຈ ວິຎ຺ຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ວນປຕ຺ຖປຣິຍາເຍ ຈ ວນປຕ຺ຖຄາມນິຄມນຄຣຊນປທປຸຄ຺ຄລູປນິສ຺ສໂຍ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ, ຕໂຕ ຈ ຈີວຣາທີນໍ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານໍ ກສິເຣນ, ອປ຺ປກສິເຣນ ຈ ສມຸທາຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ວນປຕ຺ຖາທໂຍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍາທິຠາວໍ ອິຣິຍາປຖານໍ, ຈີວຣາທິສມຸທາຄມນສ຺ສ ຈ ຠຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວິນາ ອຠາໂວ ເອວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາຍໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນາມສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓປຏິສນ຺ຘິອາທິກາເລ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍວ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ຣູປສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາຍໂຕ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສສໍສຍສ຺ສ ຫິ ຣູປສ຺ເສຕໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນາມສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ.

ປວຕ຺ຕສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ອປາກຏໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກຖໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ນາມໍ, ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ.

ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ສາເຘຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ເສວາຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑, ໓໙; ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ຠາສມາເນນ ຠຄວຕາ ຍສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂມານານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ສຕ຺ໂຕ, ນ ຊີໂວ, ຕສ຺ມາ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຎ຺ຎຕປ຺ປກາສນຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ນາມຣູປມຕ຺ຕຕາວຈເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈມຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປກາສເນນ ຈ ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຕສ຺ສ ຈ ນິໂຣໂຘ, ນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ ຈ ປກາສິຕາ ເອວ ໂຫຕິ. ອເຫຕຸກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ເຫຕຸນິໂຣຘາ ອນິຣຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ຈ ອຠາວາ, ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ອຸປາເຍນ ວິນາ ອນຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ.

ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາສຬາຍຕນປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໑. ຕນ຺ຕິ ນາມຣູປໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສຬາຍຕນສ຺ສ. ຕາທິສສ຺ເສວາຕິ ກເຕກເສສສ຺ເສວ.

ອິຘາປິ ນາມນ຺ຕິ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ເສວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ນິຍມໂຕຕິ ອິທຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠູຕານໍ, ຉນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິນາ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຍຕນາທີນໍ ປນ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍານຸປາລນຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕາທິຠາໂວ ຈ ເຕສໍ ນ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານເມວ, ນ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິຍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ອນິຍມໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ນິຍມໂຕ…ເປ… ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວາ ຣູປາຍຕນາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ຉຏ຺ຐາຍຕນສຬາຍຕນສທ຺ທານໍ ສທ຺ທໂຕ ສຣູປຕາ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຬາຍຕເນກເທໂສວ ຉຏ຺ຐາຍຕນນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູປຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕປິ ຫິ ສຣູປານໍ ເອກເທສສຣູເປກເສສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ວງ຺ໂກ ຈ ກຸຏິໂລ ຈ ກຸຏິລາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເທສສຣູປານຎ຺ຈ ເອກເສເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນນ຺ຕິ ວາ ມນາຍຕນນ຺ຕິ ວາ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐາຍຕນນ຺ຕິ ວາ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ມນາຍຕນຎ຺ຈ ມນາຍຕນນ຺ຕິ ວາ ເອກເສສໍ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ຂາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕເມວ ເອກເສສໍ ນາມມຕ຺ຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ມນາຍຕນສ຺ສ ວເສນ ກຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ກເຕກເສສສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ເອກເສໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ເອກເສເສ ກເຕ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກເຕກເສສານໍ ສຬາຍຕນາທິສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎວເສນ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ ຈ ອຠາເວ ຕໍ ຕໍ ອາຍຕນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໍ ວິຠາເວຕິ.

ຍນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ນາມໍ, ຣູປຎ຺ຈ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ອາຍຕນສ຺ສ. ຍຖາຕິ ສຫຊາຕາທິນາ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ. ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍໍ.

ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ເຫຕຸອາທິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວເສນ. ອຸກ຺ກໍສາວກໍໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອຸກ຺ກໍໂສ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ຕໂຕ ນວຘາ, ຕໂຕ ທສຘາຕິ ອຍໍ ອຸກ຺ກໍໂສ. ອວກໍໂສ ປນ ທສຘາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ນວຘາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ຕໂຕ ອຏ຺ຐຘາ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕຘາຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ເອວ ທ຺ເວປິ ອຸກ຺ກໍສາວກໍສາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ອວກໍສາຠາວໂຕຕິ.

ວິປາກໍ ນາມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ສຫຊາຕາທິວເສນ, ສຕ຺ຕຘາ, ເຫຕຸອາທິວເສນ ຈ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອວິປາກໍ ນາມໍ.

‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸໂນ ສຫາຍໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຣູເປ ວິຍ ອສຫາຍໍ ນາມໍ ນ ໂຫຕິ, ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຈ ນາເມນ ສຫ ຉຏ຺ຐາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ຍຖາ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນາມມ຺ປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຕ຺ຖຸ ຫິ ນາມສ຺ສ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ນາມໍ. ນາມຎ຺ຈ ວິປາກເຫຕາທິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຖູຕິ. ປວຕ຺ເຕ ອຣູປຘມ຺ມາ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສາຕິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາ ຈ ປຈ຺ຉາຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາທໂຍ ເອວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

‘‘ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ປວຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ຫິ ປວຕ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ທີປິຕເມວາຕິ. ປວຕ຺ຕິຍໍ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິກສ຺ສ ນາມໍ ວິປາກປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕນາ ຊນິຕຣູປສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປນ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸໂນປິ ວິປາກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ.

ຣູປໂຕຕິ ຣູເປສຸ. ຍໍ ຍໍ ອາຍຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊານໍ ປຎ຺ຈສຸ ອາຍຕເນສຸ ກາຍາຍຕນເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕເຣສໍ ຍຖາຣຫໍ ອິຕຣານິປິ.

ອວເສສມນາຍຕນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຠເວ ປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ເອວ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາເຓຫິ ອວເສສໍ ມນາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນາມຣູປສ຺ສ ສຫຊາຕາທິສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິອສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ຣູປປຈ຺ຈຍາ ປຎ຺ຈາຍຕນານີ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານໍ ວເສນ, ໂສ ປນ ອປຈຸຣຠາວໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ເສວ ນາມຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວິຠາວິໂຕຕິ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາຜສ຺ສປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໒. ພາວີສຕິຍາ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາເຓຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ພາວີສຕິໂລກິຍວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ພາວີສຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຬາຍຕເນ, ເຕສຸ ຉສຸ ອາຍຕເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຕາທິສສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປາທີນິ, ປນ ພຫິທ຺ຘາ ອນຸປາທິນ຺ນານິ ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ວິຍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນກມ຺ມກິເລສນິມິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຐມາຈຣິຍວາເທ ນ ຄຫິຕານິ, ທຸຕິຍາຈຣິຍວາເທ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ສຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຊ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ຄຫິຕານິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ສປເທ. ເຍ ຕາວ ອາຈຣິຍາ ມຫາວິຫາຣວາສິໂນວ ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ເອວໍ ນາມຣູປໍ, ສຬາຍຕນໍ, ຜສ຺ສໍ, ເວທນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍໍ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ທີເປນ຺ຕາ ວິປາກເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີຍປາຬິ (ວິຠ. ໒໔໓) ອາຣຸປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສຕິ ປາຬິອນຸສາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ ນ ສມ຺ໂຠນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍທິ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ເອໂກ ຜສ຺ໂສ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອຖາປິ ເອກມ຺ຫາ ອາຍຕນາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ສພ຺ພຜສ຺ສສມ຺ຠວໂຕ ອາຍຕນເຠເທນ ຜສ຺ສເຠໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທເຠທວເສນ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຖາ ປນ ອສມ຺ຠວໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈເທຕິ ‘‘ນ ສພ຺ພາຍຕເນຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ວາ ອສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ວິຘານສ຺ສ ໂພຘນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາປິ ເອກມ຺ຫາ ອາຍຕນາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ເອໂກ ຜສ຺ໂສ ສມ຺ໂຠຕີ’’ຕິ ອິທເມວ ປນ ເອກຜສ຺ສວຈນສ຺ສາຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕທີປກໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິທສ຺ສນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາປິ ເອກມ຺ຫາ ອາຍຕນາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ນ ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ເອໂກ ຜສ຺ໂສ ສມ຺ໂຠຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຣິຫາຣໍ ປນ ອເນກາຍຕເນຫິ ເອກຜສ຺ສສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອວເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຍຕນາ ຜສ຺ສວຊ຺ຊິຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ.

ເອໂກປິ ອເນກາຍຕນປ຺ປຠໂວ ເອໂກປເນກາຍຕນປ຺ປຠໂວ.

ຉຘາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈ ວິຠາວເຍ, ເອກໍ ນວຘາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ, ພາຫິຣານິ ຉ ອາຍຕນານິ ອາຣມ຺ມຓາທິນາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອເນກເຠທສ຺ສາຕິ ກຸສລວິປາກາທິປຎ຺ຈທ຺ວາຣາທິວເສນ ອເນກວິຘສ຺ສ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວຊ຺ຊສ຺ສ ວິປາກຜສ຺ສສ຺ສ. ຕານິ ຈາຕິ ຣູປາຍຕນາທີນິ. ‘‘ມໂນ ຈ ເນສໍ ໂຄຈຣວິສຍໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິ ຣູປາທີນິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຍຕນປຣິຍາປນ຺ນໍ ຣູປຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍມຕ຺ເຕນາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາເວທນາປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໓. ທ຺ວາຣໂຕ ສເຬວາຕິ ປຠວສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກວິຘາປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣໂຕ ຉ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຉເຬວ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຈິຕ຺ຕເຠເທນ ເອກູນນວຸຕິວິຘາປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ເອວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເວທນາສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເສສານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຍທິປິ ອນນ຺ຕຣາທີຫິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນນ຺ຕຣາທີນໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສເຍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ເອກຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຫິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ສຫຊາຕາ ຜສ຺ສາ ສກສກວີຖີສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນານໍ, ມໂນທ຺ວາເຣ ຕທາຣມ຺ມຓວເສເນວ ປວຕ຺ຕານໍ ເຕຠູມກວິປາກເວທນານມ຺ປິ ສຫຊາຕມໂນສມ຺ຜສ຺ສສງ຺ຂາໂຕ ໂສ ຜສ຺ໂສ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຣູປາຣູປາວຈຣວິປາກເວທນາ ປຏິສນ຺ຘິອາທິວເສເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກາມາວຈຣາປິ ເອກຈ຺ຈາຕິ ‘‘ເຕຠູມກວິປາກເວທນານມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສມ຺ປິ ຫິ ສຫຊາຕມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຏ຺ຐຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຍໍ ອນຸປາທິນ຺ນມ຺ປິ ເກຈິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ຍາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຎ຺ຈ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ, ອນານນ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ວິປາກເວທນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ.

ເວທນາປຈ຺ຈຍາຕຓ຺ຫາປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໔. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ສາສເນ ຉ ຕຓ຺ຫາ ທີປິຕາ. ອິຘາຕິ ວາ ອິມສ຺ມິໍ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາປເທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ຉສຸ ຕຓ຺ຫາສຸ.

ເອເກກາຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕາຍ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄຕາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕທຠິນນ຺ທນານຸຄຸໂຓ ຣູປາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ເກວລໍ ກາມສ຺ສາທວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສິຏ຺ຐາກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ຕິວິຘຕາ.

ມມຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ປິຍາຍເນນ, ອສ຺ສາທນຕຓ຺ຫາຍ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ເວທນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຂີຣາທໂຍ ວິຍ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຣູປາທໂຍ, ຂີຣາທິທາຍິກາ ຘາຕິ ວິຍ ຣູປາທິຉຬາຣມ຺ມຓທາຍກາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ຉ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສວຕ຺ຖທາຍໂກ ຕນ຺ຕວາໂຍ, ເວຊ຺ໂຊ ຣສາຍຕໂນຊາວເສນ, ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຊີວິຕວເສນ ຈ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທາຍໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ພາເປສາ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາປິ.

ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທໂກຕິ ອຸປ຺ປາທກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ວເສນ ‘‘ເອກຘາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປນິສ຺ສເຍນ ວາ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເຕນ ຈ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຕໍສຠາໂຄ ອຎ຺ໂຎປິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນ ເກວລໍ ວິປາກສຸຂເວທນາ ເອວ, ຕິສ຺ໂສປິ ປນ ເວທນາ ວິປາກາ ວິເສເສນ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ອວິເສເສນ ອິຕຣາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາຕິ ຕສ຺ມາ ສາປິ ຠິຍ຺ໂຍ ອິຈ຺ຉນວເສນ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ອກຸສລວິປາກຠູຕາ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂ ອວໂຣເຘຕພ຺ພາ, ອິຕຣາ ອິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຸເຂຕິ ສາ ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ, ສຸຂໍ ວິຍ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຈເນນ ສພ຺ພສ຺ສ ເວທນາວໂຕ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖມາຫ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຈາປີ’’ຕິອາທິ.

ນນຸ ‘‘ອນຸສຍສຫາຍາ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຠາວາ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິວຕ຺ຕິໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ? ນ, ວຏ຺ຏກຖາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ອນຸສຍວິຣເຫ ອຠາວໂຕ ອນຸສຍສຫິຕາວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມເວຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ອນຸສຍສຫິຕາວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຕຓ຺ຫາ, ນ ເວທນາຍ ວິນາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ ໂຫຕິເຍວາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ.

ວຸສີມໂຕຕິ ວຸສິຕວໂຕ, ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸສ຺ສຕີຕິ ວາ ວຸສີຕິ ມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ວຸຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸສີມາ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຣຫາ. ອຄ຺ຄຜລໍ ວາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕວາສຕ຺ຕາ ‘‘ວຸສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸສີມາ.

ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາອຸປາທານປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໕. ອຕ຺ຖວິຠາໂຄ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠຊນາ. ວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ກາມນ຺ຕິ ກາມຄຸຓສຎ຺ຎິຕໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓມາຫ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ກາມວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທຬ຺ຫໍ ອສ຺ສາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມສາຘໂນ ກາມສທ຺ໂທ, ກາໂມ ຈ ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ກິເລສກາມສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຸປາທານສທ຺ໂທ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນວ. ທຬ຺ຫຕ຺ໂຖ ຠຸສຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ, ຠຸສໍ ກຸຏ຺ຐໍ ອຸປກຸຏ຺ຐໍ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາຍາສອຸປກຸຏ຺ຐາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ. ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ອຸປາທິຍຕີຕິ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ສສ຺ສຕຠາເວນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຸປາທິຍຕິ, ປຸຣິມທິຏ຺ຐິອາກາເຣນ ວາ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເຕເນວ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຕໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ອຸປາທິຍຕີຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑) ອິທໍ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍມານໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິໍ ນິທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ເອສາ ທຬ຺ຫີກຣຓວເສນ ປຸຣິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຸປາທິຍຕິ, ເອວໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກາປີຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔; ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໓໘). ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ນ ອິທໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລໂກ ຈາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຄຫຓໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານຠູຕໍ ອິຘ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິວຈເນຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສີລພ຺ພຕໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຄສີລາທິສມາທານວເສນ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກມນວເສນ ວຕໍ. ອຸຠຍຖາປິ ວາ ສີລໍ, ຕໂປກມ຺ມຠາເວນ ຄຫິຕຕາຍ ວຕໍ, ຄວາທິປກຕິຠາວນາ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຄວາທິຠາວາຘິຏ຺ຐານໍ ສີລໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠກ຺ເຂຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ມຸຕ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ຄວາທິກິຣິຍາກຣຓໍ ວຕໍ. ຕໍຕໍອກິຈ຺ຈສມ຺ມຕໂຕ ວາ ນິວຕ຺ຕິ ສີລໍ, ຕໍສມາທານວໂຕເວສ ໂຠຊນກິຈ຺ຈກຣຓາທິວິເສສປຏິປຕ຺ຕິ ວຕໍ, ຕໍ ສີລພ຺ພຕໍ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ຕຖາ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ອຸປາທິຍຕິ, ຕໍ ຄາຫໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລພ຺ພຕສຫຈຣິຕໍ ປຣາມາສໍ ສີລພ຺ພຕນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສີລພ຺ພຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປາທານຎ຺ຈາ’’ຕິ. ໂຄສີລໂຄວຕາທີນີຕິ ຈ ຕຖາຠູຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຍເມວ ອຸປາທານານີ’’ຕິ. ອຠິນິເວສໂຕຕິ ອຠິນິເວສຠາວໂຕ, ອຠິນິວິສນໂຕ ວາ. ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາທສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ, ຄຫຓສ຺ສ ຈ ກາຣຓຠູຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ. ອຸປາທິຍນ຺ຕີຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ອຠິນິວິສນ຺ຕາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວ ອຸປາທິຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວາຫ. ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ.

‘‘ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາເຣ ປນ ກາມຸປາທານໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ, ເສສຸປາທານຕ຺ຕຍໍ ທິຏ຺ຐິມຕ຺ຕເມວ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນາ’’ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣສມຸທາຍໂຕ ຕທວຍວຠູຕໍ ສງ຺ເຂປໍ, ວິຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕີຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາເຣຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາເມສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ກາມສງ຺ຂາໂຕ ຉນ຺ໂທ, ນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ, ນ ຈ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ. ກາມນວເສນ, ຣຎ຺ຊນວເສນ ຈ ກາໂມເຍວ ຣາໂຄ ກາມຣາໂຄ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ກາໂມ ເອວ ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ກາມນນ຺ທີ, ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ກາໂມເຍວ ກາມຕຓ຺ຫາ, ສິເນຫນຏ຺ເຐນ ກາໂມ ເອວ ກາມສ຺ເນໂຫ, ປຣິທຍ຺ຫນຏ຺ເຐນ ກາມປຣິຬາໂຫ, ມຸຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ກາມມຸຈ຺ຉາ, ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາ ອາຣມ຺ມເຓ ປຣິຕສ຺ສນຠາວໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປາທານໍ ອາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປຏິປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ ວິສຍາຠິມຸຂຠາວໂຕ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂາ ອຸປາທານໍ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຠາວໂຕ. ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂມູລາ ຕຓ຺ຫາ ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາຠາວໂຕ, ອາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປາທານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ.

ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທີສຸ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທານມາຫ, ຕໍ ອຜລຕ຺ຕາ ຣູປໍ ວິຍ ທານໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍິຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາວິຊິຕຍຎ຺ຎສທິໂສ ມຫາຍາໂຄ. ຫຸຕນ຺ຕິ ອາຫຸນປາຫຸນມງ຺ຄລກິຣິຍາ. ຕຕ຺ຖ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫວນໍ ທານໍ ອາຫຸນໍ, ປາຫຸນານໍ ອຕິຖີນໍ ອຕິຖິກິຣິຍາ ປາຫຸນໍ, ອາວາຫາທີສຸ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ທານໍ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ສຸກຕກມ຺ມານິ ນາມ, ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມານິ ນາມ, ຜລໍ ວິປາໂກຕິ ນິສ຺ສນ຺ທາທິຜລຎ຺ເຈວ ນິປ຺ປຣິຍາຍວິປາໂກ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ຜລວິປາກປຏິກ຺ເຂໂປວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ປຣໂລເກ ຐິໂຕ ອິມໍ ໂລກໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິມໍ ຫິ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣໂລໂກ, ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຍໍ ໂລໂກ ໂຫຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ປຣໂລກໂຕ ອິຘາຄມນສ຺ສ ອຠາວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣໂລເກ ຐິໂຕ ອິມໍ ໂລກໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ. ນຕ຺ຖິ ປຣໂລໂກຕິ ອິຘໂລເກ ຐິໂຕ ປຣໂລກໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ສໍສຣຓປ຺ປເທໂສ ອິຘໂລໂກ, ປຣໂລໂກ ຈ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ ສໍສຣຓສ຺ສ ອຠາວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕຕິ.

ປຸຣິມຠວໂຕ ປຈ຺ຉິມຠເວ ອຸປປຕນໍ ອຸປປາໂຕ, ໂສ ເຍສໍ ສີລໍ, ເຕ ໂອປປາຕິກາ. ເຕ ປນ ຈວນກອຸປປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ຘມ຺ມິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂລກສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ, ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ, ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎຕ຺ວາ ປເວທນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ປກຕິອຓຸອາທີນໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ສຣີຣສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຈ ເຕສໍ ຄາຫານໍ ສາມິຠູໂຕ ໂກຈິ ສສ຺ສໂຕ, ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ວາ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ກທາຈິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອຕ຺ຖໂຕ ຂນ຺ຘາຣມ຺ມໂຓ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຐມໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິອາທິນາວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍທິປິ ຠວຣາຄຊວນວີຖິ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕຕິ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ຠວນິກນ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ໂສ ປນ ຠວຣາໂຄ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ນ ກາມຸປາທານສ຺ສ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ.

ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ປນ ວິຠາຄສ຺ສ ອກຣເຓ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານໍ, ກຣເຓປິ ວາ ກາມຣາຄໂຕ ອຎ຺ຎາປິ ຕຓ຺ຫາ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວິສໂຍ. ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອາລໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຣມຕີຕິ ອາລຍຣາມາ, ປຊາ. ເຕເນວ ສາ ອາລຍຣາມຕາ ສສນ຺ຕາເນ, ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ກາມານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມານໍ. ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລາທິພຫຸໂລ ໂຫຕິ. ສາ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລາທິພຫຸລຕາ. ອສ຺ສ ກາມຸປາທານວໂຕ. ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ, ອນຕ຺ຕນິ ຘມ຺ມມຕ຺ເຕ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ສຸຂຸມຕຣຘມ຺ມຸປາທານຕາຍ ສຸຂຸມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປນິສ຺ສຍວຈເນນ ອາຣມ຺ມຓານນ຺ຕຣປກຕູປນິສ຺ສຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາຠວປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ວຈນຕ຺ຖໂຕ. ຘມ຺ມໂຕຕິ ສຠາວຘມ຺ມໂຕ. ສາຕ຺ຖໂຕຕິ ສາຕ຺ຖກໂຕ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ປຸນ ວຈນສ຺ສ ສປ຺ປໂຍຊນໂຕ. ເຠທສງ຺ຄຫາຕິ ເຠທໂຕ ສງ຺ຄຫໂຕ, ວິຠາຄໂຕ ເຈວ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິປນໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຍໍ ຍໍ ອຸປາທານໍ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠວຕີຕິ ຠໂວຕິ ຜລໂວຫາເຣນ ກມ຺ມຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປປຕ຺ຕິຠວນິພ຺ພຈນເມວ ຫິ ທ຺ວຍສ຺ສປິ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວຕິ ວາ. ທຸຕິໂຍ ປນ ກມ຺ມຠໂວ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນພ຺ຠວຠາເວນ ສວິເສສໍ ຠວຕີຕິ ຠໂວ. ຕໂຕ ເອວ ນ ສພ຺ພສ຺ສ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ, ຕໍເຫຕຸໂນ ວາ ຠວຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ. ທຸວິເຘນາຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸວິເຘນາຕິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ທຸວິໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ.

໖໔໗. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຣີຍຕີຕິ ກມ຺ມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກມ຺ມນ຺ຕິ ເກຈິ, ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ. ປຣິຕ຺ຕຠູມໂກຕິ ກາມຠູມໂກ. ມຫາຠູມໂກຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠູມໂກ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ອນວເສສໍ. ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄເມຕິ ຈາຕິ ຠວຄາມິ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຈ ນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຕາວເສນ, ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກາເລ ຠວາຠິມຸຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວ ວາ ຄມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ຠວຄາມີ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ກມ຺ມໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ວຏ຺ຏກຖາ, ຕຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ທ຺ວາທສ ເຈຕນາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕເຈຕນາຍປິ ຄຫຓໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ມຫາວ. ໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສາປິ ອປເນຕພ຺ພາ. ມນ຺ທພຫຸວິປາກຕາຕິ ອປ຺ປມຫາວິປາກຕາ.

‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວຄາມິກມ຺ມນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ອາຈຍຄາມິຕາຍ ເຕສໍ ກມ຺ມສງ຺ຂາຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ກມ຺ມຠວປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ເຈຕນາວ ກມ຺ມຠໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກມ຺ມຠໂວ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເອເກນ ຂນ຺ເຘນ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ເກຫິຈິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໒໔໔). ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຕີຫິປິ ຕິເກຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ໂຘວ. ຍຖາຫ ‘‘ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ… ກາມຠໂວ… ສຎ຺ຎາຠໂວ… ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອກາທສຫາຍຕເນຫິ ສຕ຺ຕຣສຫິ ຘາຕູຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິອາທິ (ຘາຕຸ. ໖໗). ຍທິ ຫິ ອນຸປາທິນ຺ນການມ຺ປິ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ‘‘ທ຺ວາທສຫິ ອາຍຕເນຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຘາຕູຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ກາມຕຓ຺ຫາຍ ກາເມຕພ຺ພໂຕ ກາມນິສ຺ສຍຕາຍ ໂຠຄາ ວິຍ, ກາມສຫຈຣິຕຕາຍ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຍ, ກາມາຣມ຺ມຓຕາຍ ‘‘ສຸຂໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວິຍ, ກາມປຈ຺ຈຍຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ສຸໂຂ ສຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວິຍ ກາມາຕິ ອວີຈິປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຣູປາວິຣາຄໂຕ ຍໍ ນິສ຺ສິຕາ, ຕທຸປຈາເຣນ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຍ, ‘‘ຜນ຺ທນເທວຕາ’’ຕິ ວິຍ ຈ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາກນິຏ຺ຐປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘາ.

ຣູປເມວ ຠໂວ ຣູປຠໂວ, ຕຖາ ອຣູປນ຺ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຠວຄ຺ຄປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຣູປເມວ ຠໂວ ອຣູປຠໂວ. ກາໂມ ເອວ ຠໂວຕິ ກາມຠໂວ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ‘‘ກາໂມ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາມສງ຺ຂາໂຕ ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມາວຈຣສຎ຺ຎິໂຕ ວາ ຠໂວ ‘‘ກາມສງ຺ຂາໂຕ ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຣູປາຣູປຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປຠເວສູ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາວຕໍ ຠໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ວນ຺ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ເຖ ອກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ຎຠໂວ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາວາ’’ຕິອາທິ. ໂວກິຓ຺ໂຓຕິ ເອເຕນ ໂວກາຣສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕມາຫ. ໂວກິຣີຍຕິ ປສາຣີຍຕິ ວິຕ຺ຖາຣີຍຕີຕິ ໂວກາໂຣ, ໂວກິຣຓໍ ວາ ໂວກາໂຣ, ໂສ ເອກສ຺ເສວ ຂນ຺ຘສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອໂກ ໂວກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປສຏຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໘. ກິຎ຺ຈາປິ ຠວນິທ຺ເທເສ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໓໔) ອິມິນາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍວາຕິ ປນ ອວຘາຣຓໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມວິເສເສປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠເທນ ສງ຺ຂາຣຠວຄ຺ຄຫເຓສຸ ອຕ຺ເຖວ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາຣຠວານໍ ຘມ຺ມເຠທໂຕ ນ ສງ຺ຂາຣາ ເອວ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສາຕ຺ຖກເມວິທໍ ປຸນວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຠເວກເທສຠາເວນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠໂວຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປເຣນ ວາ ຘມ຺ມວິເສສໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນວຈນໍ ໂຈທິຕນ຺ຕິ ໂຈທກາຠິລາສວເສນ ‘‘ສາຕ຺ຖກເມວິທໍ ປຸນວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໔໙. ກາມຠວາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກາມຠວາທິຠາໂວ ຜລໂວຫາເຣນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຫຊາຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສປິ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸກໍ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວຄາມິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໓໔) ວຈນໂຕ ຠວສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ອຸປາທານເຫຕຸກໍ ວິປຈ຺ຈນາຍ ກໂຕກາສເມວ ຠໂວຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍໍ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຣູປຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ອຣູປຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ໂສ ກມ຺ມຠໂວ, ຕທຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປຠເວສູ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ. ທ຺ເວ ກາມຠວາຕິ ກາມກມ຺ມຠໂວ, ກາມູປປຕ຺ຕິຠໂວຕິ ທ຺ເວ ກາມຠວາ. ເອວໍ ‘‘ທ຺ເວ ຣູປຠວາ, ທ຺ເວ ອຣູປຠວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອນ຺ໂຕຄເຘ ຫິ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕ ເອວ ກຕ຺ວາ ກາມຠວາທິເກ ກມ຺ມູປປຕ຺ຕິຠວວເສນ ທຸຄຸເຓ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຉ ຠວາ’’ຕິ.

ອວິເສເສນາຕິ ອຸປາທານວເສນ ເຠທໍ ອກຕ຺ວາ. ອຸປາທານເຠທາກຣເຓເນວ ຈ ທ຺ວາທສປ຺ປເຠທສ຺ສ ສງ຺ຄຫວເສນ ສງ຺ຄຫໂຕ ‘‘ຉ ຠວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ອນິສ຺ສາຍ, ອນາມສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໐. ໂຄສີເລນ, ກຸກ຺ກຸຣສີເລນ ຈ ສມຕ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ເນນ ຄຸນ຺ນໍ, ກຸກ຺ກຸຣານຎ຺ຈ ສຫພ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສີລພ຺ພຕຸປາທານວໂຕ ຌານຠາວນາ ນ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເຕນ ຣູປາຣູປຠວາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ວກ຺ຂມາເນນ ປນ ປກາເຣນ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ‘‘ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຈ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສນໍ ສີລພ຺ພຕຸປາທານນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສເນນ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ.

ອນຸສ຺ສວວເສນາຕິ ‘‘ເສຕວຘຍຊ຺ຊໍ ອາລຠເຕ ຠູຕິກາໂມ’’ຕິ ອາທິນ຺ນອນຸສ຺ສວວເສນ, ຍຖາ ອິເມ ມນຸສ຺ສໂລເກ ກາມາ ສມິທ຺ຘາ, ເອວໍ ເທວໂລເກ ອິໂຕ ສມິທ຺ຘຕຣາຕິ ທິຏ຺ຐານຸສາເຣນ ວາ. ປຸຣາຓຠາຣຕສີຕາຫຣຓປສຸພນ຺ຘວິຘິອາທິສວນໍ ອສ຺ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ອກຕປຸຎ຺ຎຕໍ, ອຕ຺ຕມິຈ຺ຉາປຓິຘິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕານໍ ກາມານໍ ອນຸປາຍຠູຕານິປິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ກໂຣຕິ, ຈິຣສຄ຺ຄາທິອຕ຺ຖໍ ຍຸທ຺ຘາທິວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິເກ ວາ ປນ ຣຊ຺ຊເສນາປຕິຏ຺ຐານາທິສງ຺ຄເຫ ກາເມ. ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ເອວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນິພ຺ພຕ຺ເຕ, ສຸຈຣິຕນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຈ ກາມຠເວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ຈ ສຎ຺ຎາຠວປຎ຺ຈໂວກາຣຠວານໍ ເອກເທເສນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ນິຣວເສສາ ກາມຠເວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ.

ສປ຺ປເຠທສ຺ສາຕິ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິມນຸສ຺ສາທິປ຺ປເຠທວໂຕ.

ກາມາວຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ປຐມທຸຕິຍອຸຈ຺ເຉທວາທວເສນ, ຣູປຠເວ ຕຕິຍອຸຈ຺ເຉທວາທວເສນ, ອຣູປຠເວ ເສສອຸຈ຺ເຉທວາທວເສນ ອຍມຕ຺ຕາ ສຸອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ຕທຸປຄໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉເທນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ອປຸນພ຺ຠວຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ກາມາວຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ’’ຕິ ອິທໍ ປຐມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສສໍ ອິຕຣທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວເສນ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໑.໙໓ ອາທໂຍ) ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານວເສເນວ ອຸປຣິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ ອາຄຕາ, ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຖາ ອຠິນິວິສຕີຕິ ອຣູປຠວຄ຺ຄຫຓໍ, ອຣູປຊ຺ຌານານມ຺ປິ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຌານສງ຺ຄຫໂຕ ອຣູປຠວຄ຺ຄຫຓໍ, ສນ຺ຕສຸຂຕາຍ ວາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຸຂິຕຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ວິຄຕປຣິຬາໂຫຕິ ຍຖາຠິລາສິຕວິສຍູປຫາເຣນ, ປຫາເນນ ຈ ວູປສນ຺ຕກາມຣາຄປຣິຬາໂຫ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂລກິຍໍ ສີລໍ, ຌານຎ຺ຈ ສີລພ຺ພຕມິຈ຺ເຈວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ສີລພ຺ພຕໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ກເມນ ອວຕ຺ວາ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຠວປຈ຺ຈຍຕາວຈນໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ ວິຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ອສມຸທາຈາຣໂຕ, ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ.

ກມ຺ມຠເວຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປ຺ປເຠເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈໂຍ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນິ ຫິ ສຫຊາຕກມ຺ມຠວສ຺ສ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສຫຊາຕາທີສຸ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍໍ ອປນີຍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພານິ ປນ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ນານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ກທາຈິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາທິນາປິ, ຕໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍເນວາ’’ຕິ.

ຠວປຈ຺ຈຍາຊາຕິອາທິປທວິຕ຺ຖາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕໑. ຊາຕີຕິອາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິອາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸປປຕ຺ຕິຠວຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຊາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ’’ຕິ. ຊາຍມານສ຺ສ ປນ ຊາຕິ ຊາຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວປິ ອສຕິ ອຠາວາ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຊາຍມານຣູປປທຏ຺ຐານຕາປິ ຫິ ຣູປຊາຕິຍາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຈິຕຣູປປທຏ຺ຐາໂນ ອຸປຈໂຍ, ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຣູປປທຏ຺ຐານາ ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໔໑).

ຊາຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸຎ຺ຎາຕຕາ, ອຠິມຕຕາ ຈ ຫີນປຓີຕຕາ. ອນິຏ຺ຐຎ຺ຫິ ຫີນໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓຫີນຸຕ຺ຕມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍມການມ຺ປິ ສຕນ຺ຕິ ຍມກຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານມ຺ປິ ສມານານໍ. ໂສ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ວິເສໂສ. ຠິນ຺ນສນ຺ຕານິກສ຺ສ ວິເສສກາຣຓສ຺ສ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສກາຣຓສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ, ສຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພທາ ສພ຺ເພສໍ ອຠາວໂຕຕິ ປສງ຺ຄສ຺ສ ທຸນ຺ນິວາຣຓໂຕ ກາຣເຓ ອວິສິຏ຺ເຐ ຜລວິເສສສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານກຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຠວເຫຕຸໂກວາ’’ຕິ.

ເຕນ ເຕນາຕິ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນາ ຊຣາມຣຓໂຕ ອຎ຺ເຎນ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມນ. ຊຣາມຣຓນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂສກາທໂຍ ຊຣາມຣຓາຠິສມ຺ພນ຺ຘາ, ຕທຎ຺ເຎ ອນຠິສມ຺ພນ຺ຘາ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໍເສນ, ອຸປນິສ຺ສຍເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ປຏ຺ຐາເນ ອນາຄໂຕ ສຕິ ຠາວາ, ອສຕິ ຈ ອຠາວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ໂສ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈຍມຫາປເທໂສ ກິເຣໂສ, ຍທິທໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ.

ຠວຈກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕໒. ນ ເກວລໍ ໂສກາທີນໍເຍວ ຊາຕິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ໂສກາທີນໍ ປນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາຍໍ. ອວິທິຕາທິ ມິທນ຺ຕິ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ສຕຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມາ. ສມິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄຕໍ, ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕສູຕິ ໂສກາທີສຸ. ສິທ຺ເຘສູຕິ ລພ຺ຠມາເນສຸ. ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ອວິຊ຺ຊາ ອວິນາຠາວໂຕ.

ກາມຍານສ຺ສາຕິ ກາມຍມານສ຺ສ, ກາໂມ ວາ ຍານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາມຍາໂນ, ຕສ຺ສ ກາມວເສນ ຍາຍມານສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທຊາຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຕຓ຺ຫາຉນ຺ທສ຺ສ. ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂສກາທິນາ ກຸປ຺ປຕິ.

ປຣິຍຸຏ຺ຐານຕາຍ ຕິຏ຺ຐນສີໂລ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍີ. ‘‘ປຣິຍຸຏ຺ຐຏ຺ຐາຍິໂນ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐໍ, ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐຏ຺ຐາຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ມາລາ ມິລາຍນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖານິ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກາເຍ ເວວຓ຺ຓິຍໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ເທໂວ ເທວາສເນ ນາຠິຣມຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໓) ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ມຣຓປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ຫິ ທິສ຺ວາ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາເຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຠວຈ຺ຉນ຺ທພເລນ ເທວານໍ ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ພາໂລຕິ ອວິທ຺ວາ. ເຕນ ອວິຊ຺ຊາຍ ກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕິວິຘໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ປກຖາສວນ, ກມ຺ມກາຣຓາທສ຺ສນ, ມຣຓກາລກມ຺ໂມປຏ຺ຐານນິທານໍ ໂສກາທິທຸກ຺ຂໍ.

ອາສເວ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ອາສເວ ຄເມນ຺ຕິ ໂພເຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສຕີຕິ ເອວໍ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ອວິທິຕາທິຕາຍ ອນາທິຠາເວ ສຕິ. ອາທິມຕ຺ຕກຖນນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາວເສນ ອາທິສພ຺ຠາວກຖນໍ. ອາທິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິ ອາທິມໍ, ຠວຈກ຺ກໍ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາທິມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ກຖນໍ ອາທິມຕ຺ຕກຖນໍ. ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ວາ ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ, ສຕິ ອນາທິຠາເວ ອວິຊ຺ຊາ ອາທິມ຺ຫິ, ມຊ຺ເຌ, ປຣິໂຍສາເນ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ອາທິມຕ຺ຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ກຖນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ປຘານາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປຘານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປາທເນນ, ອປ຺ປຫາເນນ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສນ຺ນິຫິຕຠາວກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມາທີນີຕິ ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານິ. ປລິໂພເຘນ຺ຕີຕິ ນານາທຸກ຺ຂປຣິພ຺ຍູຬ຺ເຫ ສໍສາຣຈາຣເກ ນິໂຣເຘນ຺ຕິ. ເຕຫີຕິ ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ເຏຫິ. ວຏ຺ຏສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປຘານຕ຺ຕາ ‘‘ປຘານຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊາ ກຖິຕາ.

ຕໂຕ ອວິຊ຺ຊາທິໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຊາປຕິສ຺ສຣປຸຣິສາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວທຕີຕິ ວໂທ, ຕໍ ຕໍ ຫິຕາຫິຕໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວເທຕິ, ເວທິຍຕີຕິ ວາ ເວເທຍ຺ໂຍ, ສຸຂາທິໍ ອນຸຠວຕິ, ສພ຺ພວິສເຍ ວາ ຊານາຕິ, ‘‘ສຸຂິໂຕ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ, ປເຣຫິ ຈ ຊານາຕິ, ຎາຍຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມາທິນາ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣກເວທກຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ-ສທ຺ທຕ຺ຖສມາສໍ.

ທ຺ວາທສວິຘສຸຎ຺ຎຕາສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ສຸຎ຺ຎສຠາວານໍ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ສຸຎ຺ຎໍ ທ຺ວາທສວິຘສຸຎ຺ຎຕາສຸຎ຺ຎໍ, ຘຸວຠາວາທິສຸຎ຺ຎຕາຍ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສຸຎ຺ຎຕໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສງ຺ຄຄຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສວິຘາຕິ ຕາຍ ທ຺ວາທສສຸຎ຺ຎຕາຍ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໓. ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣຓໂຕຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິປາກສ຺ສ ອາຫຣຓໂຕ. ເວທນາວສານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເອກໍ ຠວຈກ຺ກໍ ໂຫຕິ. ຠວຈກ຺ເກກເທໂສປິ ຫິ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວທນາ ວາ ຕຓ຺ຫາສຫາຍາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທນາໂຕ ອວິຊ຺ຊາ, ອວິຊ຺ຊາໂຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ ເວທນາວສານໍ ຠວຈກ຺ກໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ຕຓ຺ຫຸປາທານານິ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຠໂວ, ວິຎ຺ຎາຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ, ໂສກາທໂຍ ຈ ຄຫິຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ເວທນາວສານໍ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕເມເວຕໍ. ເອວໍ ຕຓ຺ຫາມູລເກ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸປ຺ປເວໂສ ໂຫຕີຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ຘມ຺ມສຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິປຣີຕາຠິນິເວສໍ ກາເຣນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິຈຣິເຕ ສໍສາເຣ ນຍຕິ, ເຕສໍ ວາ ສໍສາຣໍ ສງ຺ຂາຣາທິປວຕ຺ຕິໍ ນຍຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ສໍສາຣນາຍິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕານໍ ສໍສາຣນາຍິກາຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ປຐມໍ ຠວຈກ຺ກໍ. ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ກຣຓຕ຺ເຖ ເອວ ວາ. ວິຎ຺ຎາຓາທິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ທິຏ຺ຐາ, ອທິຏ຺ຐານໍ ປຸຣິມຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕູນໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣານໍ ຜລໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອນຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນໍ ປກາເສຕິ, ປກາສນສ຺ສ ວາ ກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ປຸຣິມຠວຈກ຺ກໍ ທຸຕິເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ເຫຕູນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທໍ ປກາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ປຐມສ຺ສ ຠວຈກ຺ກສ຺ສ ເຫຕູນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຣາທີນເມວ ວາ ຜລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ເຫຕູນໍ ຜລໍ ອຊເນຕ຺ວາ ອນຸປຈ຺ເຉທເມວ, ວິຎ຺ຎາຓາທິເຫຕູນໍ ວາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘເມວ ປກາເສຕິ ປຐມໍ ຠວຈກ຺ກໍ, ນ ທຸຕິຍໍ ວິຍ ປຣິໂຍສານມ຺ປີຕິ ‘‘ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕູນໍ ອນຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາສນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປຸພ຺ພປວຕ຺ຕິທີປນໂຕຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ຘມ຺ມານໍ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ຕິຍາ ທີປນໂຕ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນໍ ກລລຣູປໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ສຬາຍຕນປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕຕິ ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທີປນໂຕ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຐເມ ວິຍ ຠວຈກ຺ເກ ອາຍຕນານໍ ກເມນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໖໕໔. ເຫຕຸອາທິປຸພ຺ພກາ ຕໂຍ ສນ຺ຘີ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຫຕຸຜລເຫຕຸປຸພ຺ພກຕິສນ຺ຘິ, ຠວຈກ຺ກໍ. ເຫຕຸຜລເຫຕຸຜລວເສນ ຈຕຸປ຺ປເຠໂທ ອງ຺ຄານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸເຠທສງ຺ຄຫໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຄເຫ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ. ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ. ກິເລສກມ຺ມວິປາກາ ວິປາກກິເລສກມ຺ເມຫິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕສຸ ວຏ຺ຏນາມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ຕິວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ເຏກເທສຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ວຏ຺ຏານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສນ຺ຘີນໍ ອາທິປຣິໂຍສານວວຕ຺ຖິຕາຕິ ສນ຺ຘີນໍ ປຸພ຺ພາປຣວວຕ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓວເສນ ຕສ຺ສຕິ, ຕຓ຺ຫາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ທຬ຺ຫຄາຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິມກມ຺ມຠເວ ສຕິ.

ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ຠາໂວ ກຣິຍມານຕາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຠເວ ກຣິຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂມໂຫຕິ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທໂກ ອປ຺ປຫີໂນ ໂມໂຫ. ອາຍູຫນາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນກາ ທານາທິກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕນກາ. ເອກໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກາວຊ຺ຊນາ, ເຕສຸ ເອກາວຊ຺ຊເນສຸ. ສຕ຺ຕເມ ເຈຕນາ ຠໂວ. ‘‘ຍາ ກາຈິ ວາ ປນ ເຈຕນາ ຠໂວ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາທສ຺ສິຕາຍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເຈຕນາ ຠໂວ’’ຕິ ອາຄຕາ. ຠວນິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ສາຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຈຕນາວ ສງ຺ຂາຣາ, ຠໂວ ປນ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ວິຠງ຺ຄປາຬິວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ? ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາຠາໂວ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໒໒໖) ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍໍ ‘‘ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕ຺ຕາ ສວິປາເກນ ອາຍູຫນສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຂຕາຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ເຈນ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໓໔) ຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຠວຄາມິຠາວໂຕ, ກມ຺ມສໍສຏ຺ຐສຫາຍຕາຍ ກມ຺ມຠາວໂຕ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ ຠາເວນ຺ຕີຕິ ‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ປນ ເຈຕນາຍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ ເຈຕນາ ‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຠວາຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ຈໍ ເຈຕນາຍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ‘‘ກຸສລາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒໒໖) ເຈຕນາ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຸຠຍໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ວິໂຣໂຘ. ຕສ຺ສ ຜເລ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ນິກາມນາຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວາ ທີຆາຍຸກາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ’ຕິ’’ອາທິສຸຕານຸສາເຣນ ຠາວິນິ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ອຠິກງ຺ຂນາ. ຄຫຓນ຺ຕິ ກາມຸປາທານໍ ກິຈ຺ເຈນາຫ. ປຣາມສນນ຺ຕິ ອິຕຣານິ. ອາຍູຫນາວສາເນຕິ ຕີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍູຫນສ຺ສ ອວສາເນ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ. ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ອຕີຕຠວສ຺ສ ອິມິນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວນ ປຏິສນ຺ຘານໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘານໍ, ຠວນ຺ຕຣຠາເວນ ວາ ປຏິສນ຺ຘານໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘານໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ຍໍ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄພ຺ເຠຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ, ຄພ຺ຠາວຕ຺ຖາຍໍ ວາ.

ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍູຫນສງ຺ຂາເຣ ‘‘ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄາ’’ຕິ ອາຫ, ຕຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາວ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຫຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ຠວງ຺ຄພຫຸລາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວນ຺ຕຣຊນກກມ຺ມາຍູຫນສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອິຘ ປຏິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກມ຺ມກຣຓກາເລ ສມ຺ໂມໂຫ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສມ຺ໂມຫໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມຠວສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ, ເອຕຣຫິ ປຎ຺ຈ ວິປາກຘມ຺ມາ, ເອຕຣຫິ ປຎ຺ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ, ອນາຄເຕ ປຎ຺ຈ ວິປາກຘມ຺ມາຕິ ທສ ຘມ຺ມາ ກມ຺ມໍ, ທສ ຘມ຺ມາ ວິປາໂກ, ອິຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ກມ຺ມໍ, ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ, ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ວິປາໂກ, ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ກມ຺ມສງ຺ເຂໂປ ຈ ວິປາກສງ຺ເຂໂປ ຈ, ກມ຺ມຠໂວ ຈ ວິປາກຠໂວ ຈ ກມ຺ມວຏ຺ຏຎ຺ຈ ວິປາກວຏ຺ຏຎ຺ຈ, ກມ຺ມປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິປາກປວຕ຺ຕຎ຺ຈ, ກມ຺ມສນ຺ຕຕິ ຈ ວິປາກສນ຺ຕຕິ ຈ, ກິຣິຍາ ເຈວ ກິຣິຍາຜລຎ຺ຈາຕິ –

‘‘ເອວໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນມິທໍ ສເຫຕຸກໍ,

ທຸກ຺ຂໍ ອນິຈ຺ຈໍ ຈລມິຕ຺ຕຣທ຺ຘຸວໍ;

ຘມ຺ເມຫິ ຘມ຺ມາ ປຠວນ຺ຕິ ເຫຕຸໂສ,

ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາວ ປໂຣວ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຘມ຺ມາ ຘມ຺ເມ ສຎ຺ຊເນນ຺ຕິ, ເຫຕຸສມ຺ຠາຣປຈ຺ຈຍາ;

ເຫຕູນຎ຺ຈ ນິໂຣຘາຍ, ຘມ຺ໂມ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິໂຕ.

‘‘ເຫຕູສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ, ຉິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ເອວໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕກິຣິຍາຍ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິຘ ວິຊ຺ຊຕິ;

ສຕ຺ເຕ ຈ ນຸປລພ຺ຠນ຺ເຕ, ເນວຸຈ຺ເຉໂທ ນ ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໒);

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມາເນວ ວິປາກໍ ສມ຺ຠຣນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ, ກມ຺ມໍ ວາ ສງ຺ຂາຣຠວາ, ຕທຸປກາຣການິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປາທານານິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ. ປຏິສນ຺ຘິທາຍໂກ ວາ ຠໂວ ກມ຺ມໍ, ຕທູປກາຣກາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນສງ຺ຂາຣາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາຕິ ກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາ ຈ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣາຕິ ເອກເສສວເສນ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ ຘມ຺ມາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ ກມ຺ມສຫາຍຕາຍ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກາ, ຕທູປກາຣາ ຈາຕິ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ກມ຺ມໍ, ວິປາໂກ ຈ. ‘‘ກມ຺ມໍ ວິປາໂກ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂິປີຍຕີຕິ ວາ ສງ຺ເຂໂປ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສງ຺ເຂປສທ຺ໂທ ວາ ຠາຄາຘິວຈນນ຺ຕິ ກມ຺ມຠາໂຄ ກມ຺ມສງ຺ເຂໂປ.

ເອວໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກມ຺ມໂຕປິ ວິປາໂກ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາໂຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອວໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕິສນ຺ຘິອາທິວເສນ ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິທໍ ຠວຈກ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຄມນຘມ຺ມໍ, ວິນສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອຸປ຺ປາທວຍວນ຺ຕຕາທີປເກນ ອນິຈ຺ຈສທ຺ເທນ, ວິກາຣາປຕ຺ຕິທີປເກນ ຈລສທ຺ເທນ ຈ ອທີປິຕໍ ກາລນ຺ຕຣຏ຺ຐາຍິຕາຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ອທ຺ຘຸວນ຺ຕິ ເອເຕນ ຖິຣຠາວາຠາວນິສ຺ສາຣຕໍ. ເຫຕຸ ເອວ ສມ຺ຠາຣາ ເຫຕຸສມ຺ຠາຣາ. ‘‘ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ’’ຕິ (ກຖາ. ໓໕໕; ປຏິ. ມ. ໑.໔໔) ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວາ ຐານໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສາຘາຣຓໍ ກາຣຓໍ ສມ຺ຠາໂຣ, ອສາຘາຣຓໍ ເຫຕຸ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ເຫຕຸໂຕ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສມ຺ຠເວ, ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຈ ວຏ຺ຏຈ຺ເຉເທ ຘມ຺ເມ ຈ ຕໍນິໂຣຘາຍ ເທສິເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິຘ ສຕ຺ເຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊຕິ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ເຫຕຸອາຍຕ຺ເຕ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສມ຺ຠເວ ສຕ຺ໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປລພ຺ຠນ຺ເຕ ສສ຺ສໂຕ, ອຸຈ຺ເຉໂທ ວາ ສິຍາຕິ ນຸປລພ຺ຠນ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ເນວ ອຸຈ຺ເຉໂທ ນ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໕໕. ສຈ຺ຈປ຺ປຠວໂຕຕິ ສຈ຺ຈໂຕ, ສຈ຺ຈານໍ ວາ ປຠວໂຕ ຈ.

ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຏ຺ຏກຖາຍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ສາສວນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ເຈຕນາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຈ…ເປ… ອວເສສາ ຈ ສາສວາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໐໘-໒໑໐) ຫິ ເຈຕນາເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຣິຍສຈ຺ຈວິເສສໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ຫິ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ‘‘ສມຸທຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍສຈ຺ຈໍ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸຕິຍສຈ຺ຈປຠວໍ. ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ, ກມ຺ມຠວສ຺ສ ຈ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມທຸຕິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ.

໖໕໖. ວຕ຺ຖູສູຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ, ທຸກ຺ຂາທີສຸ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ເພສຸ ວຕ຺ຖູສຸ. ສມ຺ໂມເຫຕີຕິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອເທນ຺ຕີ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ສມ຺ໂມເຫຕິ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອິຘ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ທ຺ເວ ນຬກລາປາ ວິຍ. ສວິສເຍຕິ ຍຖາສກໍ ວິສເຍ ຣູປາຍຕນາທິເກ. ຊາຍມານານໍ ຂນ຺ຘານໍ ວິກາຣຠາເວນ ລພ຺ຠມານາ ຊາຕິ ເຕ ຊເນນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂນ຺ເຘ ຈ ຊເນຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປາກເຠທຠາວຎ຺ຈ ອຘິຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຂນ຺ເຘ ຊເນຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປາກເຠທວເສນ ວຕ຺ຕຕິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕີຕິ ປາໂກ, ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເຠໂທ, ປາໂກ ຈ ເຠໂທ ຈ ປາກເຠທໍ, ຕສ຺ສ ຠາວໍ ປຈ຺ຈນໍ, ຠິຊ຺ຊນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສກາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ສິທ຺ຘາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຫິເຕຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ ຠວນ຺ຕຣປາຕຸຠາວາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ວາ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ ຠວນ຺ຕຣປາຕຸຠາວາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣຣຫິຕໍ ຠວນ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ສສຫາຍຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ໂສກາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທ຺ເວຘາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຣເສນ, ຘມ຺ມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ທ຺ເວຘາ. ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາໂລເປນ ຫິ ນິທ຺ເທໂສ.

໖໕໗. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທສ຺ສເນນ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ເອສ ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນຕໍ ກາຣກທສ຺ສນນິວາຣຓໍ. ອຕ຺ຕາ ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕຣໍ ສງ຺ກມຕີຕິ ທສ຺ສນໍ ອຕ຺ຕສງ຺ກນ຺ຕິທສ຺ສນໍ, ຕໍ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈເນນ ນິວາຣິຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອເຠທໂຕ ເອໂກ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ, ຕໍ ຍມກຕາລກນ຺ທໍ ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ວິຍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ນິວາຣິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອວມາທິທສ຺ສນນິວາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ໂສຈຕິ ປຣິເທວຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິອາທິທສ຺ສນນິວາຣຓມາຫ. ໂສກາທໂຍປິ ຫິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕາ ອວສວຕ຺ຕິໂນຕິ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກ…ເປ… ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ເອເຕນ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນິວາຣຓໂຕປີຕິ ກາຣກທສ຺ສນາທິນານາວິຘມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນິວາຣຓໂຕປິ.

໖໕໘. ‘‘ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວໂຕ ອທສ຺ສນມາຫ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຸປກ຺ຂລນໍ ວິຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ. ປຕນໍ ວິຍ ຠວນ຺ຕຣປປາຕໂຕ. ຄຓ຺ຑປາຕຸຠາໂວ ວິຍ ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄໂຕ, ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ຈ. ຄຓ຺ຑເຠທປີຬກາ ວິຍາຕິ ເຠທນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈມາເນ ຄຓ຺ເຑ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຊາຍມານາ ຂຸທ຺ທກປີຬກາ ວິຍ, ຄຓ຺ຑສ຺ສ ວາ ອເນກຘາເຠເທ ປີຬກາ ວິຍ. ຆຏ຺ຏນໍ ວິຍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣສຕາຍ ຜສ຺ໂສ. ຆຏ຺ຏນທຸກ຺ຂໍ ວິຍາຕິ ຆຏ຺ຏນໂຕ ຊາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາວເສນ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຠາວໂຕ. ປຏິກາຣາຠິລາໂສ ວິຍາຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ເອກເທສນິທສ຺ສນຠາເວນາຫ. ອສປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ພຫຸວິຘານຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໂຕ. ອສປ຺ປາຍເລປນໍ ວິຍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸໂນ ສສນ຺ຕາເນ ສນ຺ນິຘາປນໂຕ. ຄຓ຺ຑວິກາຣປາຕຸຠາໂວ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວຄຓ຺ຑສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິກາຣຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສູນຠາວາທິສມ຺ຠວໂຕ. ສູນຕາສຣາຄປຸພ຺ພຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ຫິ ຄຓ຺ຑວິກາຣາ. ສຣສໂຕ ຄຓ຺ຑສ຺ສ ຠິຊ຺ຊນໍ ປາເກນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ເຠທຄ຺ຄຫເຓເນວສ຺ສ ປາໂກປິ ຄຫິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຄຓ຺ຑເຠໂທ ວິຍ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຑສ຺ສ ວາ ວິສທິສາປຕ຺ຕິ, ຠິຊ຺ຊນຎ຺ຈ ຄຓ຺ຑເຠໂທ, ຕຕ຺ຖ ວິສທິສາປຕ຺ຕິ ປາໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປມາຫິ ຠວຈກ຺ກໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ເອກາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ອຸປມາວິເສເສຫິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ນານາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏລາຠິຠູຕຈກ຺ຂຸໂກ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ວິປຣີຕໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູໂຕ ທຸກ຺ຂາທີນິ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ປຏລໍ ວິຍ ອວິຊ຺ຊາ. ໂກສກາຣກິມິ ວິຍ ອຕ຺ຕນາວ ກຕຕ຺ຕາ, ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ປຣິພ຺ຠມນກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ໂກສປ຺ປເທສາ ວິຍ ສງ຺ຂາຣາ. ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫໍ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຣິຓາຍກປຣິຄ຺ຄຫໍ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມາໂນ ຣາຊກຸມາໂຣ ວິຍາຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫນ ວິນາ ປຕິຏ຺ຐາລາໂຠ ເອຕ຺ຖ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສາມຎ຺ຎໍ. ອຸປປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມາທິອາຣມ຺ມຓມາຫ. ປຣິກປ຺ປນໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ກນໂຕ. ເທວມນຸສ຺ສມິຄວິຫງ຺ຄາທິວິວິຘປ຺ປກາຣຕາຍ ມາຍາ ວິຍ ນາມຣູປໍ. ປຕິຏ຺ຐາວິເສເສນ ວຸທ຺ຘິວິເສສາປຕ຺ຕິໂຕ ວນປ຺ປຄຸມ຺ໂພ ວິຍ ສຬາຍຕນໍ. ອາຍຕນານໍ ວິສຍິວິສຍຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາຠິມຸຂຠາໂວ ອາຍຕນຆຏ຺ຏນໍ. ຕໂຕ ອາຍຕນຆຏ຺ຏນໂຕ ທ຺ວຍສງ຺ຆຏ຺ຏນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ເວທນາທຸກ຺ຂເຫຕຸໂຕ ຈ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຜສ຺ໂສ. ສປຣິຬາຫໂຕ ທາໂຫ ວິຍ ເວທນາ. ອຸປຣູປຣິ ຕຓ຺ຫາປວຑ຺ຒນໂຕ ໂລຓູທກປານໍ ວິຍ ວິສຍານຸຠວນໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ປາຕຸກມ຺ຍຕາຠາວໂຕ ປິປາສາ ວິຍ ຕຓ຺ຫາ. ຕທສ຺ສຸປາທານນ຺ຕິ ຕໍ ອຠິລາສກຣຓໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນໍ ອສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຕທສ຺ສ ວາ ຠເວຍ຺ຍ ອຸປາທານໍ. ພ຺ຍສນາວຫຕາຍ ອຊານນໂຕ ຠວຸປາທານໍ ມຈ຺ຉສ຺ສ ພຬິສຸປາທານໍ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ໂກສປ຺ປເທສປຣິຓາຍກາທີຫິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສທິສຕາຍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖໕໙. ໂກຈິ ອຄມ຺ຠີໂຣ ເອວ ຄມ຺ຠີໂຣ ວິຍ ຂາຍຕິ ປຸຣາຓຕິຓປຓ຺ຓາທິຠຣິໂຕ ປພ຺ພຕສງ຺ເຂເປ ຊລາສໂຍ ວິຍ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ຄມ຺ຠີໂຣວ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສຕິ ປກາສຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ຄມ຺ຠີຣາວຠາໂສ. ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາທິວເສນ ຍຖານຸຣູປໍ.

ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ນ ໂຫຕິ, ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອວຘາຣເຓ ສິທ຺ເຘ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ຊຣາມຣຓໍ ຊາຕິໂຕ, ອຎ຺ຎໂຕປີ’’ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕິຍາ ປຏິໂຍຄີວິສຍໍ, ນ ອຎ຺ຎມຕ຺ຕວິສຍໍ ‘‘ຊາຕິໍ ວິນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເຕນສ຺ສ ນາຎ຺ຎໍ ຊາຕິຍາ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕໍ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປກາຣໍ, ອິມິນາ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ‘‘ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິປຈ຺ຈຍຕາຍ ອວິຕຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ນ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຖຕໍ. ເຕນ ຈ ຍຖາ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ, ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ, ເອວໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາປິ ຕພ຺ຠາເວຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຕ຺ເຖ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຕ຺ເຖ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸຜເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຜລອຕ຺ຖສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ, ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວ.

ເຍນາກາເຣນາຕິ ເຍນ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ. ສຠາວຘມ຺ມາ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສສສິທ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ວິສິຏ຺ຐາກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕). ຍທວຕ຺ຖາຕິ ຍາຍ ອວຕ຺ຖາຍ ອວຕ຺ຖິຕາ. ອວຕ຺ຖາວິເສສວນ຺ໂຕ ຫິ ຘມ຺ມາ ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາວິເສເສນ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸຣວໂພຘໂຕ ເອວ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ…ເປ… ຄມ຺ຠີໂຣ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ, ອວຕ຺ຖາຍ ຈ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸໂນ ຘມ຺ມປຣິຍາຍຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ. ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ເຕນ ເຕນ ເວເນຍ຺ຍານໍ ພຸຊ຺ຌນານຸຄຸຓຕາສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເທສນປ຺ປກາເຣ. ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕຕິ ນຍິຘ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕໍ ອນຸໂລມໍ, ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນິໂຣຘສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ປຏິໂລມມາຫ. ອາທິໂຕ ປນ ອນ຺ຕຄມນມນຸໂລມໍ, ອນ຺ຕໂຕ ຈ ອາທິຄມນໍ ປຏິໂລມມາຫ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມເທສນາຍ, ອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ ຈ ຕິສນ຺ຘິຈຕຸສງ຺ເຂປໍ. ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ກິໍນິທານາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ເວມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ, ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິກາຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕-໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ອນຸໂລມເທສນາຍ ຈ ທ຺ວິສນ຺ຘິຕິສງ຺ເຂປໍ. ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗) ເອກສນ຺ຘິທ຺ວິສງ຺ເຂປໍ. ກຕ຺ຖຈິ ເອກງ຺ໂຄປິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕ, ໂສ ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) ທສ຺ສິໂຕ ເອວ.

ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາໂວ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ປຏິເວໂຘ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ). ຊານນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓຏ຺ໂຐ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ທສ຺ສນຠູຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ເຍນ ປເນສາ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຍາຖາວສຣສໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ສຈ຺ຈາສມ຺ປຏິເວຘຏ຺ໂຐ. ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣກເທໂສ ສຣາໂຄ, ອຎ຺ໂຎ ວິຣາໂຄ. ຣາຄສ຺ສ ວາ ອປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຣາຄປວຑ຺ຒໂກ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ສພ຺ໂພປິ ສຣາໂຄ, ອິຕໂຣ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ວິຣາໂຄ. ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) ອຕ຺ຕປຣາມາສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສສໂຕ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ ຄມ຺ຠີໂຣ. ອຕ຺ຕາ ວິຊານາຕິ ສໍສຣຕີຕິ ສພ຺ຍາປາຣຕາສງ຺ກນ຺ຕິ ອຠິນິເວສພລວຕາຍ ອພ຺ຍາປາຣຏ຺ຐອສງ຺ກນ຺ຕິປຏິສນ຺ຘິປາຕຸຠາວຏ຺ຐາ ຈ ຄມ຺ຠີຣາ. ນາມຣູປສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອກຸປ຺ປາໂທ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຍຖາຣຫໍ ເອກຸປ຺ປາໂທ, ນາມສ຺ສ ຣູເປນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ນາເມນ ອສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ນາມສ຺ສ ນາເມນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ຣູເປນ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈນ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣເຘ ຫິ ອວິນິພ຺ໂຠເຄ ອຘິປ຺ເປເຕ ໂສ ຣູປສ຺ສ ຈ ເອກກລາປວຸຕ຺ຕິໂນ ລພ຺ຠຕິ. ອຖ ວາ ເອກຈຕຸໂວກາຣຠເວສຸ ນາມຣູປານໍ ອສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຘິປຕິຍຏ຺ໂຐ ນາມ ອິຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ‘‘ໂລໂກເປໂສ ທ຺ວາຣາເປສາ ເຂຕ຺ຕມ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໘-໕໙໙) ວຸຕ຺ຕາ ໂລກາທິອຕ຺ຖາ ຈກ຺ຂາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ມນາຍຕນສ຺ສາປິ ລຸຊ຺ຊນໂຕ, ມໂນສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ທ຺ວາຣເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອວ. ອາປາຖຄຕານໍ ຣູປາທີນໍ ປກາສນໂຍຄ຺ຍຕາລກ຺ຂຓໍ ໂອຠາສນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສຍິຠາໂວ, ມນາຍຕນສ຺ສ ວິຊານນໍ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນຏ຺ໂຐ ວິເສສໂຕ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ອິຕເຣ ຉນ຺ນມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຜຸສນຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຠາໂວ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຣໂສ, ອິຕເຣ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣາ. ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຏ຺ໂຐ ຣສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເວທຍິຕຏ຺ໂຐ ລກ຺ຂຓວເສນ. ສຸຂທຸກ຺ຂມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ສຠາວວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕາ ເວທຍຕີຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຕາຍ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ໂຐ ເວທນາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນິຊ຺ຊີວາຍ ວາ ເວທນາຍ ເວທຍິຕໍ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕໍ, ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕເມວ ອຕ຺ໂຖ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕຏ຺ໂຐ. ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາຍ ອຠິນນ຺ທິຕຏ຺ໂຐ, ພລວຕຣຕຓ຺ຫາຍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນໍ ອຊ຺ໂຌສານຏ຺ໂຐ. ອິຕໂຣ ສາຘາຣຓວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທານຄ຺ຄຫຓາຠິນິເວສຏ຺ຐາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຸປາທານານໍ ສມານາ, ປຣາມາສຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນເມວ, ຕຖາ ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ໂຐ. ‘‘ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໙໒) ຫິ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐີນໍ ທຸຣຕິກ຺ກມຕາ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຕາ ວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ໂຐ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທຸຣຕິກ຺ກມຕາຍປິ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ສມຸທ຺ທຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາເສສຸຂິປນນ຺ຕິ ສມາເສ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ອໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕນ ອາຍູຫນາຠິສງ຺ຂຣຓປທານໍ ສມາໂສ ໂຫຕິ. ຊຣາມຣຓງ຺ຄໍ ມຣຓປ຺ປຘານນ຺ຕິ ມຣຓຏ຺ຐາ ເອວ ຂຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ນວນວານຎ຺ຫິ ຂເຍນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິປຣິປກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິ ຊຣາຕິ, ຂຍຏ຺ໂຐ ວາ ຊຣາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນວຠາວາປຄໂມ ຫິ ຂໂຍຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ. ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ວາ ຊຣາຍ ຂຍວຍຠາໂວ, ສມ຺ມຸຕິຂຓິກວເສນ ມຣຓສ຺ສ ເຠທວິປຣິຓາມຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໖໖໐. ອຕ຺ຖນຍາຕິ ອຕ຺ຖານໍ ນຍາ, ອວິຊ຺ຊາທິອຕ຺ເຖຫິ ເອກຕ຺ຕາທີ ສເກນ ຠາເວນ ນຍນ຺ຕິ ຄເມນ຺ຕີຕິ ເອກຕ຺ຕາທໂຍ, ເຕສໍ ນຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນີຍນ຺ຕີຕິ ຫິ ນຍາຕິ. ອຕ຺ຖາ ເອວ ວາ ເອກຕ຺ຕາທິຠາເວນ ນີຍມານາ ຎາຍມານາ ອຕ຺ຖນຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ນຍາ, ເອກຕ຺ຕາທີຫິ ຈ ອຕ຺ຖາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຕາທໂຍ ອຕ຺ຖານໍ ນຍາຕິ ອຕ຺ຖນຍາ.

ອງ຺ກຸຣາທິຠາເວນາຕິ ອງ຺ກຸຣປຕ຺ຕນາຬຂນ຺ຘສາຂາປລ຺ລວປລາສາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕມາເນ ອວຍເວ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉເທນ ພີຊໍ ຣຸກ຺ຂຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຕຎ຺ຈ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉໂທ ຍຖາ ເອກຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອິຘາປິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉໂທ ເອກສນ຺ຕຕິປຕິຕຕາ ເອກຕ຺ຕນໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ເຘນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉທໍ ວິຠາເວຕິ. ສຕິປິ ຫິ ເຫຕຸຜລານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ເຫຕຸຠາເວນ, ຜລຠາເວນ ຈ ເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ສນ຺ຕານານຸປຈ຺ເຉໂທ, ຍໂຕ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ກຕສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ອພ຺ຠາຄໂມ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ. ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕຕິ ເຫຕຸຜລານໍ ເຠທໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເຫຕຸໍ, ຜລຎ຺ຈ ອຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກຠາວສ຺ສ ອເຠທສ຺ສ ຄຫເຓນ. ‘‘ຕເທວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍຕິ.

ລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ສຠາວວວຕ຺ຖານໍ ເຫຕຸໂນ, ຜລສ຺ສ ຈ ຠິນ຺ນສຠາວຕາວໂພໂຘ. ຠິນ຺ນສນ຺ຕານສ຺ເສວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘຣຫິຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ອຎ຺ໂຎ ມໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ຕໂຣ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ສຕ຺ຕນ຺ຕໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍຕິ.

ອມ຺ເຫຫິ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພ຺ຍາປາຣາຠາໂວ ອນຠິສນ຺ຘິຕາຍ ອພ຺ຍາວຏຕາ. ສມ຺ມາ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ‘‘ນິຣີຫາ ນິຊ຺ຊີວາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ’’ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ສຠາໂວ ເອວ ນິຍໂມ ສຠາວນິຍໂມ ‘‘ສສມ຺ຠາຣຄ຺ຄິໂນ ອຸທ຺ຘມຸຂຕາ, ສສມ຺ຠາຣວາຍຸໂນ ຕິຣິຍຄມນ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ ວິຍ. ເຕນ ສິທ຺ໂຘ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ. ‘‘ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸໂນ ອຠາວາ ນ ກາຈິ ກິຣິຍາ ຜລປພນ຺ຘິນີ’’ຕິ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍຕິ.

‘‘ຂີຣໂຕ ທຘິ, ນ ອຸທກໂຕ, ຕິລໂຕ ເຕລໍ, ນ ວາລິກໂຕ’’ຕິ ສພ຺ພໂຕ ສພ຺ພສມ຺ຠວາຠາວທສ຺ສເນນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໍ ເຫຕຸອນຸຣູປເມວ ຜລໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ຍໂຕ ກຸໂຕຈີຕິ ຍທິ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ວາລິກໂຕ ເຕລສ຺ສ, ອຸຈ຺ຉຸໂຕ ຂີຣສ຺ສ ກສ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ເຫຕຸ ອຕ຺ຖີຕິ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໍ, ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິຍຕຕາຍ ຕິລຄາວີສຸກ຺ກໂສຓິຕາທີຫິ ເຕລຂີຣສຣີຣາທີນິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນິຍຕິວາທຎ຺ຈ ອຸປາທິຍຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ຍຖາຣຫໍ.

໖໖໑. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິທຎ຺ຫິ ຠວຈກ຺ກໍ ອປທາເລຕ຺ວາ ສໍສາຣຠຍມຕີໂຕ ນ ໂກຈິ ສຸປິນນ຺ຕເຣປິ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄາຘໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ທຸຣຕິຍານໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ. ອສນິວິຈກ຺ກມິວາຕິ ອສນິມຓ຺ຑລມິວ. ຕຎ຺ຫິ ນິມ຺ມຖນເມວ, ນານິມ຺ມຖນໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຠວຈກ຺ກມ຺ປິ ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນໂຕວ ‘‘ນິຈ຺ຈນິມ຺ມຖນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຎາຓາສິນາ ອປທາເລຕ຺ວາ ສໍສາຣຠຍມຕີໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕສ຺ສ ສາຘກສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕນ຺ຕູນໍ ອາກຸລກໍ ຕນ຺ຕາກຸລກໍ, ຕນ຺ຕາກຸລກມິວ ຊາຕາ ຕນ຺ຕາກຸລກຊາຕາ, ກິເລສກມ຺ມວິປາເກຫິ ອຕິວິຍ ຊຏິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລິຍາ ສກຸຓິຍາ ນີຑໍ ກຸລິກໍ, ຕໍ ວິຍ ຊາຕາ ກຸລິກຸຓ຺ຑິກຊາຕາ. ມຸຎ຺ຈາ ວິຍ, ປພ຺ພຊາ ວິຍ ຈ ຠູຕາ ຊາຕາ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຠູຕາ. ຕທຸຠຍໍ ກິຣ ຕິຓໍ ອາກຸລໍ ຊຏິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຑ຺ຒຕິ. ວຑ຺ຒິຍາ ອຠາວໂຕ ອປາຍໍ, ທຸກ຺ຂຄຕິຠາວໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິໍ, ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາຕຎ຺ຈ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍໍ ‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອາປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔, ໕໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໗, ໙໙; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໗; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຎ຺ຈ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ສໍສາໂຣ ເອວ ວາ ສພ຺ໂພ ອິຘ ວຑ຺ຒິອປຄມາທິອຕ຺ເຖຫິ ອປາຍາທິນາມໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ເກວລໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘຠາວໂຕ.

ປຎ຺ຎາຠູມິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕຣສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໘. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໖໒. ຍາ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມສຸ ຍຖາວິຈາຣິເຕສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິຠູເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ປຣິໂຕ ສພ຺ພຖາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາຕຸມິຈ຺ຉາ ປຣິປຸຈ຺ຉາ, ສວນຸປປຣິກ຺ຂາທິວເສນ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ມນສິກາຣວິຘິ, ຕທຸຠຍວເສນ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖປິ ຎາຓໍ ສ຺ວາເສວິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ຎາຓປຣິຈຍໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຂນ຺ຘາທີສຸ ສຸຕມຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຕນຍານຸສາເຣນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຈາຣສມາຘິປິ ອປ຺ປນາສມາຘິ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸປຈາຣາ’’ຕິ. ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິທິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວາ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂາຘິຄມວເສນ ອນຸຠວິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ເກວເລນ ຊານນມຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ອປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິວິສຸທ຺ຘິໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ.

ນາມຣູປານໍ ຍາຖາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ ຈ ວິຠຊ຺ຊ ຍຖາຠູຕສຠາວທສ຺ສນໍ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຕຠູມການໍ ຂນ຺ຘານໍ ຄຫຓໍ, ນ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິນາ, ນາປິ ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໔, ໓໕໒; ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໐໙) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສນິພ຺ພາເນຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໖໓. ຍາຕິ ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ຍານໍ, ສມໂຖວ ຍານໍ ສມຖຍານໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມຖຍານິໂກ. ຌາເນ, ຌານູປຈາເຣ ວາ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ເຕນ ສມຖຍານິເກນ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຠວຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓຣສາທິວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕພ຺ພາ, ປຣິຄ຺ຄຫວິຘິ ປນ ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໒໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂນມນໍ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເຕນ ນມນຏ຺ເຐນ, ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ວາ. ເວທນາທໂຍ ຫິ ອຣູປຘມ຺ມາ ສພ຺ພທາປິ ຈ ຜສ຺ສາທິນາມກຕ຺ຕາ ປຖວີອາທໂຍ ວິຍ ເກສກຸມ຺ຠາທິນາມນ຺ຕຣານາປຊ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ກຕນາມຕາຍ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ອຘິວຈນໍ ນາມໍ ອນ຺ຕເຣນ ອນຸປຈິຕສມ຺ຠາຣານໍ ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນາມາຍຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕາຍ ເວທນາທໂຍ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຣູປໍ ປນ ວິນາປິ ນາມສວນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸປ຺ປນສຠາເວເນວ ຄຫຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວວຕ຺ຖາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐເປຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ, ຣູເປນ ຈ ອມິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ນາມ ຍາວເທວ ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປເມວ ນິທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣຸປ຺ປນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຸປ຺ປນຏ຺ໂຐ ‘‘ສີຕາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໔໓໒) ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ເອວໍ ວິສຸໍ ນາມປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຣູປປຣິຄ຺ຄຫຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອກຊ຺ຌໍ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ນມນລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໖໔. ອິຕິ ອຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຣູປມຸເຂນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາຍານິໂກ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຖຍານິກສ຺ສ ສມຖມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ, ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ ປນ ສມຖໍ ອນິສ຺ສາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາຍານິໂກ’’ຕິ, ສມຖຠາວນາຍ ອມິສ຺ສິຕວິປສ຺ສນາຍານວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວ ວາ ສມຖຍານິໂກຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສມຖຍານິໂກ ເອວ ວາ. ເຕນ ສມຖຍານິກສ຺ສາປິ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຣູປມຸເຂເນວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓໍ, ອຍໍ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໘) ສງ຺ເຂປມນສິກາຣາທິວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເຕຣສສຸ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂສຸ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນ ນາມ ເກໂສ ຈມ຺ມພ຺ຠນ຺ຕຣຄໂຕ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາເນ ເກເສ. ກາຍປ຺ປສາທສ຺ສ ວິຍ ຠາວສ຺ສາປິ ສກລສຣີຣພ຺ຍາປິຕາຍ ‘‘ຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເກສສຎ຺ຎິເຕ ຣູປສມຸທາເຍ. ອປຣານິປີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານິ ວີສຕິ, ອິມານິ ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ຈຕຸວີສຕິ ຣູປານີຕິ ສພ຺ພານິປິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານສນ຺ຕຕິສີສສາມຎ຺ເຎນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ສທ຺ທສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສພ຺ພກາລໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕໂຕ ຣູປໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ສສທ຺ທເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ເກເສ, ເອວໍ ໂລມາທີສຸ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິເກສຸ. ຈຕຸວີສຕິໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ວກ຺ຂມາເນ ອຏ຺ຐ ໂກຏ຺ຐາເສ ອປເນຕ຺ວາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ເສທາທີນໍ ອາຕປູປຕາປາທິນາ, ຈິຕ຺ຕວິກາເຣນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເຕ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຄເຕສຸ ຣູເປສຸ ປາກເຏສຸ ຊາເຕສຸ ຕທຎ຺ຎານິປິ ປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປເຣ ທສ ອາກາຣາຕິ ເຕໂຊວາໂຍໂກຏ຺ຐາສວເສນ ອປເຣ ທສ ອາກາຣາ. ກມ຺ມເຊຕິ ຠູຕກຖນໍ, ນ ວິເສສນໍ ອສິຕາທິປຣິປາຈກສ຺ສ ເຕຊສ຺ສ ອກມ຺ມຊສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຖາ ຈິຕ຺ຕເຊຕິ ຈ ເອກນ຺ຕຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ, ອຈິຕ຺ຕຊສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕານໍ ອຸຕຸຊຠາວໂຕ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ຐາ ເອວ ຫິ ເຕ ຈິຕ຺ຕຊາ, ນ ພຫິທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈິຕ຺ຕເຊ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນເມວ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ອານາປານກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ເສເສສູຕິ ສນ຺ຕປ຺ປນາທິວເສນ ເຈວ ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ເຕສຸ ເຕໂຊວາໂຍໂກຏ຺ຐາເສສຸ.

ຈກ຺ຂຸທສກາທີສຸ ປຘານຣູປໍ ຈກ຺ຂາທໂຍຕິ ເຕສຸ ລພ຺ຠມານໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວໍ ອວຍວກິຈ຺ຈໍ ສມຸທາເຍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣວເສນ ປຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸທສກາທໂຍ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ຫທຍວຕ຺ຖຸທສກຎ຺ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ເອກໂຍຄນິທ຺ທິຏ຺ຐານມ຺ປິ ເອກເທໂສ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ. ສພ຺ພານິປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຓນາຍໍ ຈຕຸນ຺ນວຸຕິຈຕຸສຕາຘິການິ ສຫສ຺ສຣູປຣູປານິ. ໂກຏ຺ຐາສາວຍວານໍ ປນ ຕທວຍວກລາປານຎ຺ຈ ເຠເທ ຄຍ຺ຫມາເນ ອຕິວິຍ ຕໂຕ ພຫຸຕໂຣ ຣູປເຠໂທ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ເຠໂທ ອິຘ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ກາມໍ ວຕ຺ຖຸວເສນາປິ ອຣູປຘມ຺ມາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣວເສນ ປນ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ອນາກຸໂລຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວາຣວເສນ ອຣູປຘມ຺ມາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ‘‘ເອກາສີຕິ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ລາຠິໂນ ເອວ ປນ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕານິ ສຸປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ສາຘາຣຓໂຕ. ຜສ຺ສາທໂຍ ຫິ ສຕ຺ຕ ເຈຕສິກາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓາ. ສພ຺ເພປິ ເຕຕິ ເອກາສີຕິ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕານິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາທໂຍຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣູປຘມ຺ເມ. ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາເຄນ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເຠເທ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕໂຕ ພຫຸຕໂຣ ເອວ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ.

໖໖໕. ອສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປສາທສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຫຊາຕຣູປານິ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປສາທສ຺ສ ອິຈ຺ເຈວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸປເທເສ. ອນຸປາທິນ຺ນຣູປານີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຣູປານໍ ອຸປາທິນ຺ນຣູປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກມ຺ມຊຣູປານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສານີຕິ ປຐມໍ ຈກ຺ຂຸໂນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ເສສານິ, ເຕນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸປຎ຺ຎາສ ຣູປານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸທສກາທີສຸ ເອກສ຺ສປິ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອວເສສານິ ເຕຈຕ຺ຕາລີສ ຣູປານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕຈຕ຺ຕາລີສ ຣູປານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາເນ ທ຺ເວ ສທ຺ເທ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາ’’ຕິ ເກຈິວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ.

ອວເສສຣູປານີຕິ ‘‘ທສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ວາທສ ຣູປຘມ຺ເມ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສານິ ຉ ນິປ຺ຜນ຺ນຣູປານິ. ຣູປຣູປາເນວ ຫິ ອິຘ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ຣູປປຣິຈ຺ເຉທວິກາຣລກ຺ຂຓານິ. ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສຍຣູປາຣມ຺ມຓຠາວສາມຎ຺ເຎນ, ຈິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຈ ກຸສລາກຸສລວິປາກຕາຍ ທຸວິຘມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ໂສຕໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ເອຕ຺ຖປິ ‘‘ເອກາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ເອກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ. ອຑ຺ເຒນ ເອກາທສ ອຑ຺ເຒກາທສ, ອຑ຺ຒໍ ວາ ເອກາທສມໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒກາທສ. ອຑ຺ຒຏ຺ຐມາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໖໖໖. ຈກ຺ຂຸຘາຕຸຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຍໍ ໂລໂກ ເສຕກຓ຺ຫມຓ຺ຑລວິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໖໕) ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

໖໖໗. ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ຠາວສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕຣສ ຣູປານິ ສມ຺ມສນຸປຄານີ’’ຕິ ອາຫ. ສມ຺ມສິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ ສມ຺ມສນໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມສນຸປຄານິ, ສມ຺ມສນີຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາຣ-ຄ຺ຄຫເຓນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິກາຣ-ຄ຺ຄຫເຓນ ລຫຸຕາທິຕ຺ຕຍໍ, ອິຕເຣນ ອາກາສຘາຕູຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາກາຣ-ຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທ຺ວເຍນ ສທ຺ຘິໍ ລກ຺ຂຓຣູປມາຫ. ຕມ຺ປິ ຫິ ຣູປານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາທິອາກາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຕໍຕໍກລາປານໍ ອສງ຺ກຣກາຣຓຕາຍ ອນ຺ຕຣຠູໂຕ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍທິ ນ ສມ຺ມສນຸປຄານິ, ອາກາຣາທິມຕ຺ຕານິ ຈ, ກຖໍ ຣູປານີຕິ ອາຫ ‘‘ອປິຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

໖໖໘. ເອວໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ໂກຏ຺ຐາສານໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ຕທນຸສາເຣນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເອວ ນາມປຣິຄ຺ຄຫໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ຕໂຕ ສໍຂິຕ຺ຕສໍຂິຕ຺ຕຕຣສໍຂິຕ຺ຕຕມວເສນ, ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸວເສນ, ທ຺ວາທສາຍຕນວເສນ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕນເຍນາປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາ ຈ ຘາຕຸອາທິວເສນ, ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນປິ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ຕາວ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຎ຺ຈ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາຕິ ສຕ຺ຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຣູປໍ, ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຈ ເວທນິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈ ຈາຕິ ເອກາທສ ນາມໍ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ປຈ຺ຉິມານິ ຕີຓິ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນາມໍ, ອິຕຣານິ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ອາທິໂຕ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ນາມໍ, ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມນວມານິ ນາມໍ, ທສມໍ ນາມຎ຺ເຈວ ນາມຣູປຎ຺ຈ, ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ປຈ຺ເຈກໍ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣວເສນປິ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ວິຠາເຄນ ກຖເນ ປໂຍຊນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໖໖໙. ກາມໍ ເວທນາທີສຸ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ນ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣາ ວິຍ ປຸຣິມປຸຣິມາ ສຸຂຸມາ, ຕຖາປິ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ວິກາຣອາປຊ຺ຊນເກ ຣູປຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ສຸຂຸມາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອຣູປໍ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ສມ຺ມສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ມນສິກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຖາ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕພ຺ພໍ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ສຸວິກ຺ຂາລິຕນ຺ຕິ ສຸວິໂສຘິຕໍ. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ຘມ຺ມາ ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ນ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສມ຺ໂມຫພເລນ ອຠິຠູຕາ ອວິສຸທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ອຸປຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຊຏິຕາ. ຍທາ ປນ ສມ຺ມສນາທິວິຘິນາ ຕໍ ວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ເຕ ສຸວິກ຺ຂາລິຕາ, ນິຊ຺ຊຏາ ຈ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຣູປຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນາກາເຣນ ຄຫຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕທາຣມ຺ມຓາ ອຣູປຘມ຺ມາ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປສ຺ສ ທ຺ວາຣວເສນ ອຣູປຘມ຺ມາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ.

ອິທານິ ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຸປາໂຍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຫິ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຂສ຺ສ ປຏິພິມ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ – ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ໂຍຄາວຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ໂຍຄິໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄາຫກຎາຓໍ, ອາທາສໍ ວິຍ ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອາທາສສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘກາໂລ ວິຍ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອວິກ຺ຂາລິຕກາໂລ, ຕທາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍນໍ ວິຍ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອວິສຸທ຺ຘຕາຍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອນຸປຏ຺ຐານໍ, ອາທາສສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິມຊ຺ຊນໍ ວິຍ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິໂສຘນໍ, ສຸປຣິມຊ຺ຊິເຕ ອາທາເສ ສຸພ຺ຍຕ຺ຕໍ ມຸຂນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນໍ ວິຍ ສຸວິກ຺ຂາລິເຕ ນິຊ຺ຊເຏ ຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເຕລຕ຺ຖິໂກປມາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິລປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕິລຈຸຓ຺ຓໍ. ກຕກຏ຺ຐິນ຺ຕິ ກຕກພີຊໍ. ກລລກທ຺ທມນ຺ຕິ ຕນຸກທ຺ທມໍ.

ຕປ຺ປຈ຺ຈນີກກິເລສາຕິ ຕສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄາຫກຎາຓສ຺ສ ວິພນ຺ຘຠາເວນ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສມ຺ໂມຫາທິກິເລສາ. ອຸຈ຺ຉຸອາທິອຸປມາສຸ ອິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ – ຍຖາ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ຄເຫຕຸກາໂມ ອຸຈ຺ຉູນິ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກວາຣໍ ທ຺ວິວາຣໍ ຍນ຺ຕກ຺ກມນມຕ຺ເຕນ ອຸຈ຺ຉຸຣເສ ອນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ນ ອຸຈ຺ຉູນິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຖາ ວາ ໂຈເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕຫິ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິຕຸກາໂມ ທ຺ວຕ຺ຕິປ຺ປຫາຣມຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ຕມຕ຺ຖໍ ອກເຖນ຺ເຕສຸ ນ ເຕ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຍຖາ ວາ ປນ ໂຄທມ຺ມໂກ ໂຄຓໍ ທເມຕຸກາໂມ ຘຸເຣ ຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກວາຣໍ ທ຺ວິວາຣໍ ຕສ຺ມິໍ ປເຖນ ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ຍຖາ ຈ ທຘິໍ ມນ຺ເຖຕ຺ວາ ນວນີຕໍ ຄເຫຕຸກາໂມ ທຘິກລສິຍໍ ມນ຺ຖໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສກິໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ມນ຺ຖສ຺ສ ຠມນມຕ຺ເຕນ ນວນີເຕ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ນ ທຘິໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຍຖາ ວາ ປນ ມຈ຺ເຉ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາໂມ ເອກວາຣໍ ທ຺ວິວາຣໍ ອຄ຺ຄິທານມຕ຺ເຕນ ມຈ຺ເຉສຸ ອປຈ຺ຈນ຺ເຕສຸ ນ ເຕ ຉຑ຺ເຑຕິ. ‘‘ອຖ ໂຂ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິມຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ອຖ ໂຂ ນໍ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປີເຬຕີ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປມຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໗໐. ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອຠິມຸຂາ ໂຫນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອາກາຣາ, ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ມຸຂຠູຕາ ຜຸສນານຸຠວນວິຊານນປ຺ປກາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣູປຘມ຺ມາ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ອສຕິປິ ປຸພ຺ພາປຣິເຍ ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ ຜສ຺ໂສ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປຐມໍ ອຠິນິປຕນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມາຠິນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ. ເຕນສ຺ສ ຜຸສນາກາເຣນ ສຸປາກຏຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຜສ຺ເສ ປນ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ໂສ ຜສ຺ໂສ, ຕສ຺ສ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ ເວທນາ, ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓາ ສຎ຺ຎາ, ອາຍູຫນລກ຺ຂຓາ ເຈຕນາ, ປຏິວິຊານນລກ຺ຂຓໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອິເມປິ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ຜສ຺ສມຸເຂນ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເກເສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເກເສ ປຖວີຘາຕູຕິ ເກສສງ຺ຂາເຕ ປຖວີໂກຏ຺ຐາເສ ປຖວີຘາຕຸ. ລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຘາຕຸວວຕ຺ຖານທສ຺ສນເມຕໍ.

ປຸນປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘາຕຸວວຕ຺ຖານານໍ ວເສນ ເວທນາມຸເຂນ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຣສານຸຠວນກເວທນາຕິ ຖທ຺ຘຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສຠາວສ຺ສ ອນຸຠວນວເສນ ປວຕ຺ຕເວທນາ.

ອປຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓປຏິວິຊານນນ຺ຕິ ຖທ຺ຘຕາສງ຺ຂາຕໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓປຏິວິຊານນໍ. ກາຍທ຺ວາຣາຠິນິຫຕໍ, ເກວລໍ ວາ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນວິຎ຺ຎາຓມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ປຏິວິຊານາຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓປຏິວິຊານນມຕ຺ຕເມວາຕິ.

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປໂຕ, ສລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຜສ຺ສາທິມຸເຂນ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຸປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານເກເສຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານເກສໂຕ ນິທ຺ຘາຣິເຕ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານເກເສ. ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາຕິອາທິນາ ນເຍນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ‘‘ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓາ ອາໂປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ລກ຺ຂຓວິເສເສນ ສທ຺ຘິໍ ຘາຕ຺ວນ຺ຕຣານິເຍວ, ອຖ ໂຂ ເອກສມຸຏ຺ຐານາທິເຠທານິ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕຣານິປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຘາຕຸໂກຏ຺ຐາເສສູ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ນຍເຠທໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຘາຕຸໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ ນານາວິໂຘ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ນຍເຠທໍ ນຍວິເສສໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ, ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີສຸ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂສຸ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫທສ຺ສນວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ໂຍຊນາມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ – ເອກສ຺ສ ຕາວ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທລກ຺ຂຓາ, ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຠູຕປ຺ປສາທລກ຺ຂຓາ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໐໐) ນເຍນ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປຐມາຠິນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາຍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸຍາ ຣສານຸຠວນກເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ຈກ຺ຂຸຘາຕູ’’ຕິ, ‘‘ອາຣມ຺ມຓປຏິວິຊານນໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາຍຕນາທິວເສນ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໖໗໑. ຍຖາ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມຌານໍ ສຸຠາວິຕໍ ວສີຠາວໍ ປາປິຕເມວ ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຸວິສຸທ຺ໂຘ ນິຊ຺ຊໂຏ ນິຄ຺ຄຸມ຺ໂພ ເອວ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນ ອວິສຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຣູປາຣູປສ຺ສ ເອກເທເສປິ ອນຸປຏ຺ຐິເຕ ໂສ ອວິສຸທ຺ໂຘ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ປເຄວ ພຫູສຸ ອນຸປຏ຺ຐິເຕສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ຄາວີ ວິຍ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູ.

ຂຄ຺ເຄນາຕິ ຂຄ຺ຄຄ຺ເຄນ. ສມຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ມຎ຺ຊູສາສທິສໍ ມຫາສມຸຄ຺ຄໍ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ນາມຣູປໍ ວິຠຕ຺ຕສຠາວເມວ, ຕສ຺ສ ຈ ວິຠາໂຄ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ຈ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສມຸຄ຺ຄວິວຣຓໍ, ຍມກຕາລກນ຺ທຜາລນຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມກຕາລກນ຺ທຎ຺ຫິ ຠິນ຺ນສນ຺ຕານມ຺ປິ ອຠິນ຺ນໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາຕິ. ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອນວເສສປຣິຍາທາຍໂກ, ນາມຣູປຠາໂວ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຘຸໂຣຕິ ນ ຕທຸຠຍໍ ສມຸທາຍວເສນ ປຣິສມາປເຍຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍເທຕ຺ຖ ນມນລກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ນາມໍ. ຍໍ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ເວຘາ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕເຍວ ຈ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວວຕ຺ຖເປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອເຕເນວ ຕສ຺ສ ທຸວິຘຠາເວ ສິທ຺ເຘ ‘‘ທ຺ເວຘາ ວວຕ຺ຖເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນາມຣູປວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ປນ ສພ຺ພຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມສມນຸປຄສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນວເສເສຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອນວເສສໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ເອກໍສໂຕ ວິຣຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາຊຍໍ ປໂມເຈຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຠິຊານໍ ອປຣິຊານໍ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິຣາຊຍໍ ອປ຺ປຊຫໍ ອຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຊານໍ ປຣິຊານໍ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາຊຍໍ ປຊຫໍ ຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໖-໒໗).

ຍທິ ເຕຠູມກໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ອນວເສສໂຕ ຄຫິຕໍ ‘‘ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ, ຍໍ ອິໂຕ ພາຫິຣເກຫິ ປທຕ຺ຖຠາເວນ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປກຕິອາທິ ທ຺ຣພ຺ຍາທິ ຊີວາທິ ກາຍາທິ. ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຸມ຺ມຕ຺ຕກວິປລ຺ລາສສທິເສ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປເວທິເຕ ກາ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕ. ອຖ ວາ ເຕປິ ນາມຣູປນ຺ໂຕຄຘຠາວາຠາວວເສນ ນິຈ຺ຉິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ປກຕິ, ມຫາ, ອຫໍກາໂຣ, ຕມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ຠູຕານິ, ປຸຣິໂສຕິ ເອເຕ ປກຕິອາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສມຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຕ຺ຕຣຊຕມສງ຺ຂາຕານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໂມຫານໍ ສມຸທາໂຍ ປກຕິ, ປຘານນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕ຺ຕມຕ຺ຕສມ຺ປເວທນີໂຍ ມຫາ, ພຸທ຺ຘີຕິ ເກຈິ. ສຕ຺ຕຣຊາທີສຸ ອຠິມາໂນ ອຫໍກາໂຣ, ອສ຺ມິມຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ. ສທ຺ທຜສ຺ສຣູປຣສຄນ຺ຘາ ຕມ຺ມຕ຺ຕານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ຐານໍ ປຖວີອາທີນໍ ເອກຸຕ຺ຕຣຕາທສ຺ສນໂຕ ເອກຸຕ຺ຕຣານິ ຕມ຺ມຕ຺ຕານີຕິ ວິຊ຺ຌວາສິເອກລກ຺ຂເຓຫິ ຕມ຺ມຕ຺ເຕຫິ ເອກລກ຺ຂຓາ ວິເສສາ ສຊິຍນ຺ຕິ, ສຸຂຸມຠາເວນ ປນ ເນສໍ ສມ຺ປເວສນໂຕ ເອກຸຕ຺ຕຣຕາຕິ ເກຈິ. ໂສຕາທີນິ ປຎ຺ຈ ສວນາທິວຸຕ຺ຕິການິ ພຸທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ວຈນາທານວິຈຣຓຸສ຺ສຄ຺ຄານນ຺ທກິຈ຺ຈານິ ວາຈາທີນິ ປຎ຺ຈ ກມ຺ມິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ມໂນ ອນ຺ໂຕກຣຓໍ, ອິຕຣໍ ພາຫິຣກຣຓໍ. ຄນ຺ຘາທີຫິ ອາຣທ຺ຘານິ ປຖວີອຸທກອຄ຺ຄິວາຍຸອາກາສານິ ຠູຕານິ, ເຈຕນາສຠາໂວ ປຸຣິໂສຕິ ເອວໍ ປກຕິອາທີນິ ສຣູປໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ຫິ ປກຕິ ຕາວ ສຸຂທຸກ຺ຂໂມຫມຕ຺ຕຕາຍ ນາມໍ, ສມວິສມຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ອນິຈ຺ຈາ, ທຸກ຺ຂາ, ສງ຺ຂຕາ ຈ ອາປນ຺ນາ. ມຫາປິ ‘‘ຕສ຺ມາ ອລິງ຺ຄໂຕ ລິງ຺ຄວິເສສາມຕ຺ໂຕ ມຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ພຸທ຺ຘິຠາວານຸຊານນໂຕ ຈ ນາມໍ, ອນິຈ຺ຈໍ, ສງ຺ຂຕເມວ ຈ ອາປນ຺ນໍ. ‘‘ຕສ຺ມາ ມຫໂຕ ຉ ວິເສສາ ສຊິຍນ຺ຕີ’’ຕິ ສກ຺ກເຕ ວຈນໂຕ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ຄຫຓນິມິຕ຺ຕຠາວານຸຊານເນນ ອຫໍກາໂຣ ອຠິມາໂນຕິ ກຕ຺ວາ ນາມໍ, ຕໂຕ ເອວ ອນິຈ຺ຈສງ຺ຂຕຠາວາປຕ຺ຕິ ຈສ຺ສ ສິທ຺ຘາ. ອິຕຣໍ ຕມ຺ມຕ຺ຕປຎ຺ຈກໍ ຄນ຺ຘຣສຣູປຜສ຺ສສທ຺ທຠາວານຸຊານນໂຕ ຣູປໍ, ອຣູປນ຺ຕິ ປນ ກາປິລານໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສມຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ໂສຬສ ວິເສສາ ປຎ຺ຈ ຠູຕານິ, ເອກາທສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠູເຕຫິ ຠູຕວິເສສານີຕິ ຄນ຺ຘາທິຕມ຺ມຕ຺ເຕຫິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍານິ ປຖວີອາໂປເຕໂຊວາໂຍອາກາສສງ຺ຂາຕານິ ຠູຕານິ ອິຈ຺ຉິຕານິ. ‘‘ຕພ຺ພິເສສາ ຈ ນານາຊາຕິກາ ອຫໍກາຣໂຕ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂສຕກາຍຈກ຺ຂຸຊິວ຺ຫາຆານວາຈາປາຓິປາທປາຍູປຕ຺ຖານິ ເຈວ ມໂນ ຈາຕິ ເອກາທສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ.

ຕຕ຺ຖ ມໂນ ນາມໍ, ອິຕຣານິ ສພ຺ພານິ ຣູປໍ. ວາຈາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວໂຊຕກສ຺ສ ອກ຺ຂຣສມຸທາຍສ຺ສ ຄຫຓໍ. ອິເມສໍ ປນ ຘມ຺ມິໂນ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘາວ ອນິຈ຺ຈຕາ ປຣິຓາມປກ຺ເຂ, ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິປກ຺ເຂປິ ຍທິ ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປາເທນ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສິທ຺ຘາວ ອນິຈ຺ຈຕາ, ອຖ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຎາຓໍ ອຕ຺ເຖວ. ອກ຺ຂພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ປນ ສິຍາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ທິສາມຕ຺ຕໍ. ທ຺ຣພ຺ຍຄຸຓກມ຺ມສາມຎ຺ຎວິເສສສມວາຍາ ທ຺ຣພ຺ຍາທິກາ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີ ອາໂປ ເຕໂຊ ວາຍຸ ອາກາໂສ ກາໂລ ທິສາ ອຕ຺ຕາ ມໂນຕິ ນວ ທ຺ຣພ຺ຍານິ. ສທ຺ທ ຣູປ ຣສ ຄນ຺ຘ ຜສ຺ສ ສງ຺ຂາ ປຣິມາຓານິ ປຸຖູຕ຺ວ ສໍໂຍຄ ວິໂຍຄ ປຣຕ຺ວາ ປຣຕ຺ວ ພຸທ຺ຘິ ສຸຂ ທຸກ຺ຂ ອິຈ຺ຉາ ໂທສ ປຍຕ຺ຕ ຄຸຣຸຕ຺ວ ທ຺ຣວຕ຺ວ ສ຺ເນຫ ເວຄາ ສງ຺ຂາຣາ ທິຏ຺ຐາ ເຈຕິ ເອວເມເຕ ເຕວີສຕິ ຄຸຓາ. ອຸກ຺ເຂປນໍ ອວກ຺ເຂປນມາກຸຈນໍ ປສາຣຓໍ ຄມນມິຕິ ປຎ຺ຈ ກມ຺ມານິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ອວິສິຏ຺ຐມຠິຘານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສໍ-ອິຕິ ຍໂຕ ທ຺ຣພ຺ຍຄຸຓກມ຺ເມສຸ ສາ ອຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ເອຕໍ ມຫາສາມຎ຺ຎໍ. ປຖວີອາທີສຸ ອນຸວຕ຺ຕິພ຺ຍາວຸຕ຺ຕິພຸທ຺ຘິນິມິຕ຺ຕໍ ທ຺ຣພ຺ຍຕ຺ວາທິ, ຕໍ ຍຖາ ທ຺ຣພ຺ຍຕ຺ວ ຄຸຓຕ຺ວ ກມ຺ມຕ຺ວ ຆຏຕ຺ວາທິ, ເອໂສ ສາມຎ຺ຎວິເສໂສ. ອິຫ ຕນ຺ເຕສຸ ປໂຏ, ກປາເລສຸ ຆໂຏຕິ ອິເຫຕິ ຍໂຕ ເຫຕຸເຫຕຸຜລານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສມວາໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມວາໂຍຕິ ເອວເມເຕ ທ຺ຣພ຺ຍາທິກາ.

ຕຕ຺ຖ ປຖວີ ອາປ ເຕຊ ວາຍູ ຠູຕຣູປໍ, ອາກາສໍ ເຕສໍ ອຠາວມຕ຺ຕໍ, ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວາ, ຈນ຺ທສູຣິຍາທິປຣິວຕ຺ຕນໍ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ກາໂລ. ຕຖາ ທິສາ, ອຕ຺ຕາ ຈ. ມໂນ ນາມໍ. ສທ຺ທຣູປຣສຄນ຺ຘາ ຣູປເມວ. ຕຖາ ຜສ຺ໂສ ຠູຕຕ຺ຕຍສຠາວໂຕ. ສງ຺ຂາ ເອກາທິກາ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອວຍວສມຸທາເຍ ຄຸຓວິເສສວເສນ, ສຓ຺ຐານວິເສສວເສນ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ອຓຸ ຣສ຺ສນ຺ຕິ ຠິນ຺ນລກ຺ຂຓເທເສສຸ ປຸຖຸຕ຺ວນ຺ຕິ. ຠິນ຺ນເທສຊານໍ ສຫຠາເວ ສໍໂຍໂຄຕິ. ຕທປາເຍ ວິໂຍໂຄຕິ. ສມານທິສາເທສຄຕານໍ ຣູປານໍ ມຫທພ຺ພນ຺ຕຣານໍ ວເສນ ປຣມປຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘິສຸຂທຸກ຺ຂອິຈ຺ຉາໂທສປຍຕ຺ຕາ ນາມເມວ. ຄຸຣຸຕ຺ວ ທ຺ຣວຕ຺ວ ສ຺ເນຫເວຄາ ຣູປຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິວິເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣາ. ອິຕໂຣ ສງ຺ຂາໂຣ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ. ອທິຏ຺ໂຐປິ ຘມ຺ມາຘມ຺ມຠາວໂຕ ນາມເມວ. ອຸກ຺ເຂປນໍ ອວກ຺ເຂປນໍ ອາກຸຈນໍ ປສາຣຓໍ ຄມນນ຺ຕິ ຣູປຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ສທິສາສທິສຕາຍໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສສຎ຺ຎາ, ອຍຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘ ສມວາຍສມຎ຺ຎາຕິ ທ຺ຣພ຺ຍາທີນມ຺ປິ ນາມຣູປນ຺ໂຕຄຘຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຊີວາຊີວພນ຺ຘ ປຸຎ຺ຎ ປາປາສວ ສໍວຣນິຊ຺ຊຣວິໂມກ຺ຂາ ຊີວາທິກາ. ຕຕ຺ຖ ຊີໂວຕິ ອຕ຺ຕາ. ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມາຘມ຺ມາກາສກາເລສຸ ອຊີວສຎ຺ຎາ. ເຕສຸ ສທ຺ທຜສ຺ສຣູປຣສຄນ຺ຘສຓ຺ຐານພນ຺ຘເຠທສຸຂຸມປຣອປຣາຆາຕປ຺ປຠາຈ຺ຉາໂຍຊ຺ຊາກຕມານິ ປຸຄ຺ຄລລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣູປໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຕ຺ຕໂຕ. ຘມ຺ມາຘມ຺ມາ ຊີວປຸຄ຺ຄລານໍ ຄຕິຏ຺ຐິຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຕທວິສິຏ຺ຐາ. ອາກາສກາລາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ພນ຺ໂຘ ‘‘ກມ຺ມປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣສໍໂຍໂຄ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຕຫິ ອນຎ຺ໂຎ. ປຸຎ຺ຎປາປານິ ນາມນ຺ຕິ ປາກຏເມວ. ‘‘ກມ຺ມປຸຄ຺ຄລານມາສໂວ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎສມ຺ຠເວ ອາສວສມຎ຺ຎາຕິ ຕໂຕ ອວິສິຏ຺ໂຐ ອາສໂວ. ‘‘ອາສວນິໂຣໂຘ ສໍວໂຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຏິປກ຺ເຂນ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎນິໂຣໂຘ ສໍວໂຣ. ‘‘ກມ຺ມຜລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປກຕິຍາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິຊ຺ຊໂຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິປາກນິໂຣຘນິມິຕ຺ຕໍ ນິຊ຺ຊໂຣ. ໂມກ຺ໂຂປິ ‘‘ສພ຺ພກມ຺ມວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກມ຺ມປຸຄ຺ຄລຊີວວິໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ທາທິລກ຺ຂຓຕາຍ ຣູປມຕ຺ຕຕາ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎມຕ຺ຕຕາຍ ອຣູປຕາ. ຊີໂວ ຈ ອຣູປມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຍໍ ທ຺ຣພ຺ຍໂມກ຺ໂຂ. ຠາວໂມກ຺ໂຂ ປນ ຊີວສ຺ສ ຣາຄາທິຠາວາປຣິຓາໂມ ຣາຄາທໂຍ ນາມເມວາຕິ ຊີວາທໂຍປິ ນາມຣູປນ຺ໂຕຄຘາ ເອວ.

ກາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຄຕິຊາຕິພນ຺ຘາປວຄ຺ຄາ ກາຍາທິກາ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີອາປເຕຊວາຍຸອຕ຺ຕສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ກາຍສມຎ຺ຎາ. ຕທວິສິຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຄຕິຊາຕິພນ຺ຘາປວຄ຺ຄາ, ‘‘ຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາໂຍຕິ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ກາຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ປວຕ຺ຕິສຎ຺ຎາ ກິຣິຍາສໍໂຍຄວິຠາເຄສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຄຕິອາທິປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ປຖວີອາທໂຍ ເອວ ປວຕ຺ຕິ ອຸປຈາໂຣ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ກາຍໂຕ ອນຎ຺ຎາ ສຸຣມນຸຊເປຕຕິຣຈ຺ຉານນຣກູປປຕ຺ຕິໂຍ ຄຕິໂຍ. ຕາສຸ ປຸຣິມາປຸຣິມາວິສິຏ຺ໂຐ ຄຕີສຸ ຊາຕສ຺ສ ນິຈ຺ຉໂຍປິ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອນຎ຺ຎາ ກຓ຺ຫນີລຣຕ຺ຕປີຕສຸກ຺ກອຕິສຸກ຺ກສງ຺ຂາຕາ ຊາຕິໂຍ. ຕາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣວິສິຏ຺ຐາ ອຎ຺ຎາຓໂມຫຣາຄໂທສຕຕ຺ວາສນ຺ທສ຺ສນປ຺ປາຍາ ສຸກ຺ກຊາຕິ, ອນ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕາ ອວຄາຫິຕຕ຺ວາ ຈາຕິ ສຸກ຺ກຊາຕິ. ‘‘ໂທເສສຸ ພນ຺ຘສມຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ຎາຓາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ພນ຺ຘສ຺ສ ຊີວໂຕ ອນຎ຺ຎຕາ. ອຎ຺ຎາຓາທິໂທສາຠາວໂຕ ອປວຄ຺ຄສິທ຺ຘີຕິ ກາຍາທໂຍປິ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ.

ໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕາ ຊີໂວ’’ຕິອາທິປຣິຍາເຍຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕປທຕ຺ໂຖ, ໂສປິ ຍຖາຣຫໍ ນາມຣູປມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕປິ ນາມຣູປນ຺ໂຕຄຘຠາວາຠາວວເສນ ນິຈ຺ຉິຕາ ເອວາ’’ຕິ.

ສມ຺ພຫຸລສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍສນ຺ທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໗໒. ໂສຕິ ໂສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ຍາຖາວສຣສໂຕຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວໂຕ. ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກສມຎ຺ຎາຍປິ ປຫານຕ຺ຖາຍ, ປເຄວ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊີໂວ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນກມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນາມຣູປມຕ຺ຕຕາຍ ອວິນິຈ຺ຉຕຕ຺ຕາ, ສນ຺ຕານາທິຆນເຠທສ຺ສ ຈ ອກຕຕ຺ຕາ ອຠິນິເວເສນ ວິນາ ສມູເຫກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ສມ຺ໂມໂຫ ສຕ຺ຕສມ຺ໂມໂຫ. ຕສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ອສມ຺ໂມຫຠູມິ. ສມ຺ພຫຸລສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນາຕິ ‘‘ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານໍ, ອວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ, ມຫາລິ, ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສ, ນຍິທໍ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໒໐) ເອວມາທິນາ ສມ຺ພຫຸລານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ວເສນ. ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣາຕິ ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣເຫຕຸ. ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ຕໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຕິ ເອວ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ.

ອຄາຣນ຺ຕ຺ເວວາຕິ ຍຖາ ກຏ຺ຐາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ນາມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຄາຣມິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ສມຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐິອາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ນາມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຣູປໍ ສຣີຣມິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ທຸກ຺ຂເມວ ສມ຺ໂຠຕີຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິເຠທໍ ຕິວິຘໍ ທຸກ຺ຂເມວ ສມ຺ຠວຕິ, ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕເທວ ທຸກ຺ຂໍ ຂຓຏ຺ຐິຕິປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕິວເສນ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈວ ຂຓນິໂຣຘອາຍຸກ຺ຂຍນິໂຣຘາທິວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ທຸກ຺ຂເມວາຕິ ເອວກາເຣນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ໂຍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊີໂວ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວາ ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘຕິ.

ອຸປມາຫິນາມຣູປວິຠາວນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໗໓. ເອເກນາກາເຣນ ສຓ຺ຐິເຕສູຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ອກ຺ຂາທີສຸ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐສຸ ຣຖສມຎ຺ຎາ, ເຕນ ເອເກນ ອາກາເຣນ ສມວຏ຺ຐິເຕສຸ ເອກຊ຺ຌໍ ຣາສິກເຕສຸ. ເອວເມວນ຺ຕິ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ເຐ ອວຍວສມຸທາເຍ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນ ຍຖາ ‘‘ຣໂຖ ເຄຫໍ ມຸຏ຺ຐິ ວີຓາ ເສນາ ນຄຣໍ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ຣຖາທິ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ, ເອວເມວໍ. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສູຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສຎ຺ຎິເຕສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ສມຸທິເຕສຸ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊີໂວ’’ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຕ຺ໂຕ ວາ ຊີໂວ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ. ອິທໍ ຍຖາຠູຕທສ຺ສນໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໖໗໔. ຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ໂຕຕິ ຄຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ. ວິນາສນ຺ຕິ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ວິນາສໍ. ອວິນາສນ຺ຕິ ອວິນສ຺ສນໍ, ນິຈ຺ຈຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວຍວເສເນວ ຫິ ອຕ຺ຕວາທິໂນ ຐິຕາ, ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ, ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ວາ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທປິ ເອຕ຺ເຖວ ສມວຣຸທ຺ໂຘຕິ. ອວິນາສໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘິອາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ວິນາສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ‘‘ຘມ຺ມີ ນິຈ຺ໂຈ ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິນາສາຠາວໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ. ສສ຺ສເຕຕິ ສສ຺ສຕຄາເຫ. ປຕຕິ ກຕວິນາສອກຕພ຺ຠາຄມາທິໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຂີຣນ຺ວຍສ຺ສາຕິ ຂີຣສ຺ສ ອນ຺ວຍຠູຕສ຺ສ, ຜລຠູຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນ຺ວຍສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ວຍຠູຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ. ໂອລີຍຕິ ນາມາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວເສນ ຠວາຠິຣໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຠວນິໂຣຘໂຕ ສງ຺ໂກຈນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຠເວເຍວ ນິລີຍຕິ ນາມ. ອຕິຘາວຕິ ນາມາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຫິ ຠເວ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ ສນ຺ຕໍ ຠວໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕິຘາວຕິ ນາມາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິເລສນິໂຣເຘ ປນ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈນໂຕ ຠວນິໂຣເຘ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ເພ ຕຖາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ຕໍ ຠວວິເສສໍ ອາຄມ຺ມ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ຠວນິໂຣໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ອຕິຘາວຕິ ນາມ.

ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາຕິ ອຠິຠູຕາ. ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕຕິ ຍຖາຠູຕທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕນ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ.

ກາມຠວາທິເຠໂທ ຠໂວ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠວາຣາມາ. ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຣຕາ ອຠິຣຕາຕິ ຠວຣຕາ. ຠເວ ສມ຺ໂມທໍ ອາປນ຺ນາຕິ ຠວສມ຺ມຸທິຕາ. ຕີຫິປິ ປເທຫິ ຠວສ຺ສາທຄຘິຕຕາວ ວຸຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຠວສ຺ສາທຄຘິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຠວນິໂຣຘາວເຫ ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອນຸປ຺ປວິສຕິ. ນປ຺ປສີທຕີຕິ ນ ໂອກປ຺ປຕິ. ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ.

ອຏ຺ຏີຍມານາຕິ ທຸກ຺ຂາປິຍມານາ. ຫຣາຍມານາຕິ ລຊ຺ຊມານາ. ຊິຄຸຈ຺ຉມານາຕິ ຫີເຬນ຺ຕາ. ວິຠວນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕອຠິນນ຺ທນາກາຣທສ຺ສນໍ ‘‘ຍໂຕ ກິຣ ໂຠ’’ຕິອາທິ.

ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຊາຕຕ຺ຕາ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຈ ຠູຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠູຕໂຕຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວໂຕ, ສລກ຺ຂຓໂຕ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ.

໖໗໕. ເອວໍ ສຕ຺ຕຄາຫໂຕ ອວລີຍນາຕິຘາວນໂທເສ, ຍຖາຠູຕທສ຺ສນໂຕ ນິພ຺ພິທາທິຄຸເຓ ຈ ສຸຕ຺ຕວເສເນວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນາມຣູປມຕ຺ເຕປິ ຄມນາທິອຕ຺ຕກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄາຫສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ. ສເຈ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຖມິຘ ນາມຣູປມຕ຺ເຕ ຄມນາທິອຕ຺ຕກິຈ຺ຈສິທ຺ຘີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ທາຣຸຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ຂາຍຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ນິຊ຺ຊີເວ ທາຣຸມຍຍນ຺ເຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວສ຺ສ ວເສນ ສອີຫສ຺ສ ສພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ, ເອວໍ ນິຊ຺ຊີເວ ນາມຣູປມຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ ຄມນາທິອຕ຺ຕກິຈ຺ຈສິທ຺ຘີຕິ ສອີຫສ຺ສ ສພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສຈ຺ຈໂຕຕິ ຠູຕໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎໍ ຊີເວນ ຍນ຺ຕມິວ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸຎ຺ໂຊ ນິຈ຺ຈາຕຸຣຕາຍ ຕິຓກຏ຺ຐສທິໂສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ນາມຣູປໍ.

ຍມກນ຺ຕິ ຍຸຄຬກໍ. ໂສ ຈ ໂຂ ຍມກຠາໂວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສິຕຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂຠ ອຎ຺ໂຎຎ຺ຎນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ຠິຊ຺ຊມານສ຺ມິໍ ອຸໂຠ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູເປ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ອຣູປໍ ອນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ, ອຣູເປ ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ຣູປໍ ອນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ. ສ຺ວາຍໍ ຠງ຺ໂຄ ປຈ຺ຈຍາ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘເນວ, ນາມຣູປນິໂຣໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາຕິ ວາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕາປິ ອຸໂຠ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໗໖. ທຓ຺ຑາຠິຫຕນ຺ຕິ ວິເສສເນນ ທຓ຺ຑໍ, ທຓ຺ຑາຠິຆາຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຸຣິສວາຍາມຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຠຣິຍາ ປນ ວິເສສິຕພ຺ພຕາ ສທ຺ທສ຺ສ ອສາຘາຣຓກາຣຓຕາຍ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອຎ຺ຎາ ເຠຣີ’’ຕິ ເຠຣີເຍວ ຄຫິຕາ, ນ ທຓ຺ຑາທໂຍ. ອທິສ຺ສມານຣູປຕາຍ ສທ຺ທໍ ນາມຏ຺ຐານິຍໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວເມວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ.

ນ ຈກ຺ຂຸໂຕ ຊາຍເຣຕິ ນ ຈກ຺ຂາຍຕນໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນວເສນ ຊາຍນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວູປຄມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ຈ ປເທສວນ຺ໂຕ, ເຍນ ເຕ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸຎ຺ໂຊ ນຕ຺ຖິ ອນາຄເຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໐). ນ ຣູປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ໂນ ຈ ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເຕສໍ ອຣູປຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອປ຺ປເທສຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຈ຺ຈຍສມວາໂຍ, ຕທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຠວນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕາ’’ຕິ, ຈກ຺ຂຸຣູປາໂລກມນສິກາຣາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປາກຏໍ ຣູປຘມ຺ມປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາປິ ສທ຺ໂທ ປຫຏາຍ ເຠຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປາກຏອຣູປຘມ຺ມານໍ ທສ຺ສນໍ. ເສສຄາຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວຕ຺ຖຸຣູປາຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໂຕ. ຕນ຺ນິສ຺ສຍານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ພຫຸເຠທຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໂວຫາເຣນ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໗໗. ນິຕ຺ເຕຊນ຺ຕິ ເຕຊຫີນໍ ອານຸຠາວຣຫິຕໍ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ນິຕ຺ເຕຊໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຂາທຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຖາ ສທ຺ທຫນຸສ຺ສຫນາທີສຸ ນາມໍ ‘‘ນິຕ຺ເຕຊ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນາປິ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຣຓາພນ຺ຘນາທີສຸ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຣູປໍ ນິຕ຺ເຕຊ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຂາທິຕຸກາມຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນາປິ ນາມຣູປານໍ ນິຕ຺ເຕຊຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຫິ ນາມຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິປິ ປຈ຺ເຈກໍ ອສມຕ຺ຖຕາວິຠາວນເມວ. ຕຖາ ຫິ ນາມຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ, ນິຣີຫຕາ, ພ຺ຍາປາຣວິຣຫຕາ ຈ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກຖໍ ປນ ປຈ຺ເຈກໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ສມຸທິຕຠາເວ ສມຕ຺ຖຕາ ໂຫຕິ? ອສາມຄ຺ຄິຍໍ ອເຫຕູນໍ ສາມຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ອເຫຕຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ນ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ອນ຺ຘານໍ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ສມຸທິຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອິມໍ ອຸປມໍ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ອຸປມາຍປິ ອສິທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸປມໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ອຸປມາຍປິເຘກຈ຺ເຈ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິສາ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໗). ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐຕິ ຍທິປາຫໍ ຈກ຺ຂຸກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ປາທກຣຓີຍໍ ປນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸກຣຓີຍໍ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສຫິຕານຎ຺ຈ ວເສນ ອິຈ຺ຉິຕເທສສມ຺ປຕ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘຕິອາທິ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສໍສນ຺ທນໍ. ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕລາໂຠ ປຣປຏິພທ຺ໂຘຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕລາຠສ຺ສາປິ ປຣປຏິພທ຺ຘເມວ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ສເກນ ເຕເຊນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕາສຸ ຕາສຸ ກິຣິຍາສຸ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ນາມຣູປານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ປວຕ຺ຕິ ວາ ນ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ຊຈ຺ຈນ຺ຘປີຐສປ຺ປິອຸປມາຍ ສາຘິຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ອສາມຄ຺ຄິຍໍ ອເຫຕູນໍ ສາມຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ອເຫຕຸກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ອເນກນ຺ຕິກຠາວໍ ວິຠາເວຕິ.

ປຣຘມ຺ມວສານຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ປເຣສໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນ ອນຸວຕ຺ຕນສີລາ. ອຕ຺ຕທຸພ຺ພລາຕິ ອຕ຺ຕນາ ທຸພ຺ພລາ ອສມຕ຺ຖາ. ປຣປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ປເຣສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເອເຕນ ຊນກປຈ຺ຈຍໍ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຊາຍເຣ’’ຕິ. ປຣອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ປເຣສໍ ຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ເອເຕນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍໍ ວທຕິ. ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ຣູປາເປກ຺ຂໍ, ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ນາມາເປກ຺ຂໍ. ‘‘ປຣຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສສນໍ. ປຸຣິມຕ຺ເຖນ ຫິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຉິມຕ຺ເຖນ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ປຠາວິຕາຕິ ອຸປ຺ປາທິຕາ.

ນາວາຍນ຺ຕິກູປມາຍປິ ນາມຣູປານໍ ອວສວຕ຺ຕິຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ຍນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ເສ ນິສ຺ສາຍາຕິ ເນຕຸຠູເຕ ນິຍາມກກມ຺ມກາຣກາທິມນຸສ຺ເສ ອປສ຺ສາຍ. ນ ຫິ ເຕສໍ ອຣຓຄ຺ຄຫຓລງ຺ກາຣສຓ຺ຐາປນອຸທກຸສ຺ສິຎ຺ຈນາທິກິຣິຍາຍ ວິນາ ນາວາ ອິຈ຺ຉິຕເທສໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຸໂຠຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາວໍ ນິສ຺ສາຍ ມນຸສ຺ສາ, ມນຸສ຺ເສ ນິສ຺ສາຍ ນາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ນານານເຍຫີຕິ ປຐມາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຌານານໍ, ເຕສໍ ອຸປຈາຣານຎ຺ຈ ວເສນ ຈຸທ຺ທສ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານິ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕຣສນ຺ນໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານໍ ຘາຕາຍຕນຂນ຺ຘມຫາຠູຕວເສນ, ອິຘ ວຸຕ຺ຕານໍ ອວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວເສນ ສມວີສຕິ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານິ, ຕານິ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ຜສ຺ໂສ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ສມ຺ມຸຂຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວເສນ ຕິຄຸຓິຕານິ ສມສຏ຺ຐິ, ຈຸທ຺ທສ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານິ, ຕານິ ຈາຕິ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິຍາ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫນເຍຫິ ເຈວ ສມ຺ພຫຸລສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣຖເຄຫມຸຏ຺ຐິວີຓາເສນາຣຸກ຺ຂທາຣຸຍນ຺ຕນຬກລາປິເຠຣິຊຈ຺ຈນ຺ຘປງ຺ຄຸຬນາວາມນຸສ຺ສູປມາຫິ ຈ ນາມຣູປປມຕ຺ຕຕາວວຕ຺ຖາປນນເຍຫິ ຈ. ສຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ອນາທິກາລຠາວິຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອຕ຺ຕຄາຫໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ. ນາມຣູປານໍ ຍາຖາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈ ເຕສໍ ລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓມຸເຂນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິມລວິໂສຘນໂຕ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕສ຺ເສວາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ຍາຖາວທສ຺ສນສ຺ເສວ.

ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ອຏ຺ຐາຣສມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໑໙. ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໗໘. ອນນ຺ຕຣນິທ຺ທິຏ຺ຐາຍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຍຠາເວນ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕທຎ຺ຎໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ຕທຎ຺ຎສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ຫິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ໂຫຕຸ ພຫິທ຺ຘາ ວາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕສິທ຺ຘິຍໍ ປນ ລກ຺ຂຓໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາມຣູປໍ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫເຫຕຸ ຫິສ຺ສ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍກງ຺ຂາວິຕຣຓໍ ໂຫຕີຕິ, ກຣເຓ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ສາຘກຕມຠາວໂຕ ກງ຺ຂາວິຕຣຓກິຣິຍາຍ. ຍທາ ຫິສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ນິຊ຺ຊໂຏ ນິຄ຺ຄຸມ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕທາເນນ ກງ຺ຂາ ວິຕຣີຍຕີຕິ. ວິຕຣິຕ຺ວາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ຎາຓໍ ຕຖາຘິຄຕໍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ຌານໍ ວິຍ ໂຍຄິໂນ ສນ຺ຕາເນ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕນ຺ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໍ. ຕໍ ສມ຺ປາເທຕຸກາໂມ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາຖາວໂຕ ທິຏ຺ຐໍ ນາມຣູປໍ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາໂຍຄໂຕ ໂຣໂຄ ວິຍ. ປຈ຺ຈຍາ ຈສ຺ສ ໂຣຄສມຸຏ຺ຐານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມ…ເປ… ປຣິເຍສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຕໂຕ ວິໂມເຈຕຸກາມຕາວເສນ ອນຸກມ຺ປິຕພ຺ພຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວ ຐິເຕ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນຸກມ຺ເປຕພ຺ພກຸມາຣກທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕຸອາວຊ຺ຊນໍ ອິຘ ອນຸທາຫຣຓໍ ນິໂຣເຘຕພ຺ພຕາຍ ນາມຣູປສ຺ສ ອນຸກມ຺ປິຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ’’ຕິ, ຕທປາຫຕໍ ໂຫຕິ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລສນ຺ຕາເນ ສຕ຺ຖຸ ມຫາກຣຸຓາປວຕ຺ຕິ ເອວ ວິຈາເຣຕພ຺ພາ ສິຍາ. ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ມນ຺ທໍ. ວຸຑ຺ຒຕໂຣປິ ໂກຈິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸມາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ໂກຈິ ປຐມວເຍ ວຕ຺ຕມາໂນ ‘‘ກຸມາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທຫຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ໂຍ ອາຘາວິຕ຺ວາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ວິຈາຣຓໂກ ຕຣຸຓທາຣໂກ, ໂສປິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ກຣຸຓາຍິຕພ຺ພຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກໂຣຕິ.

ຍຖາ ປນສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ສມ຺ມເທວ ສາຘິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອເຫຕຸກຠາວໍ ຕາວ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຕາວິທໍ ນາມຣູປໍ ອເຫຕຸກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ເຫຕຸມນ຺ຕເຣນ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸອຠາໂວ ສມາໂນຕິ ສພ຺ພສມານຕາ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ໂສຕປເທສາທີສຸ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິເຫຕຸອຠາໂວຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຣິເຠທໂຕ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ເຫຕຸອຠາໂວຕິ ສພ຺ພທາ ຈ ອນ຺ຘາທີນໍ ອຣູປີນໍ, ອສຎ຺ຎີນຎ຺ຈ ເຫຕຸອຠາໂວຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຫຕຸອຠາວາ ວິເສສໂຕ ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເອກສທິສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຍທິທໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ຫີ’’ຕິ. ຍຕ຺ຕກາ ໂລເກ ວິເສສາ, ເຕຫິ ສພ຺ເພສໍ, ສພ຺ພກາລຎ຺ຈ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອເຫຕຸກຠາເວ ວິສິຏ຺ຐຕາຍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກສທິສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ສພ຺ພທາ ເອກສທິສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອເຫຕຸຠາເວ ປຏິສິທ຺ເຘ ວິສມເຫຕຸວາທີ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນ ອິທໍ ອເຫຕຸກໍ ກິຎ຺ຈຣຫິ ສເຫຕຸກໍ, ເກນ ປນ ເຫຕຸນາ ສເຫຕຸກນ຺ຕິ? ອິສ຺ສຣາທິນາ’’ຕິ.

ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປກຕິປຸຣິສປຊາປຕິກາລາທີນໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ອິສ຺ສຣາທິເຫຕຸກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ນາມຣູປໍ ອິສ຺ສຣາທິເຫຕຸກໍ ນາມຣູປໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອິສ຺ສຣປກຕິອາທິນເມວ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ປນ ອສໂຕ ອິສ຺ສຣາທິໂຕ ນາມຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສາ ເອວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ ອິສ຺ສຣາທິເຫຕຸກໍ, ນາມຣູປຎ຺ຈ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ, ຫຸຕ຺ວາ ຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ອິສ຺ສຣາທີຫິປິ ຕາທິເສຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ຕທປິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ສງ຺ຂຕເມວາຕິ ຕສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ. ອຖ ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອເຫຕຸກຕາ ຕສ຺ສ ອາປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອເຫຕຸກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ.

ອປິຈ ນ ອິສ຺ສຣາທິເຫຕຸກໍ ນາມຣູປໍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ກເມນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍທິ ຫິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈໍ ອິສ຺ສຣາທິສຎ຺ຎິຕໍ ກມ຺ມກິເລສິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາທິນິຣເປກ຺ຂກາຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ຍຕ຺ຕເກຫິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ກາຣຓສ຺ສ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ. ຍທິ ປນ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉາວເສນ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິກປ຺ເປຍ຺ຍຸໍ, ຕາສຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ໂກ ວິພນ຺ໂຘ. ອຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມກິເລສິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາທິອເປກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ຕເທວ ເຫຕຸ ກາຣຓໍ, ກິມຎ຺ເຎນ ອທິຏ຺ຐສາມຕ຺ຖິເຍນ ປຣິກປ຺ປິເຕນ ປໂຍຊນໍ? ທິຏ຺ຐຎ຺ຫິ ກມ຺ມາທີນໍ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ຕທຎ຺ຎປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຘາເນປິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຣູປາໂລກມນສິກາຣສນ຺ນິຘາເນປິ ຈກ຺ຂຸໂນ ອຠາເວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຠາວໍ, ຠາເວ ຈ ຠາວໍ ທິສ຺ວາ ຈກ຺ຂຸໂນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ຈ ຍ຺ວາຍໍ ຍມການມ຺ປິ ສມານານໍ ຊນກຊນນີສຸກ຺ກໂສຓິຕາທິພາຫິຣປຈ຺ຈຍສມຠາເວປິ ສຕ຺ຕານໍ ຫີນປຓີຕຕາທິວິເສໂສ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ສສນ຺ຕາເນ ຕາທິສສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ອຠາວາ ກມ຺ມກິເລສເຫຕຸໂກຕິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ເອວມິສ຺ສຣາທິກສ຺ສ. ກາຣຓສ຺ສ ຫິ ຠາວາຠາເວ ຜລສ຺ສ ຠາວາຠາເວຫິ ກາຣຓສ຺ສ ສມຕ຺ຖຕາ ວິຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ. ນ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕ ຕທກາຣຓສ຺ສ ນາມຣູປສ຺ສ ອິສ຺ສຣາທິເວກລ຺ເລນ ກຕ຺ຖຈິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ອກາຣຓມິສ຺ສໂຣ.

ອຖາປິ ສຄ຺ໂຄ ເອວໍ ອິສ຺ສຣາທິເຫຕຸໂກ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ໂສປິ ສຄ຺ຄປ຺ປກາໂຣ ສພ຺ພກາລໍ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ນ ຫິ ສນ຺ນິຫິຕກາຣຓສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ. ນິຈ຺ເຈ ຈ ສຕິ ອຎ຺ຎນິຣເປກ຺ຂກາຣເຓ ສຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິເຍວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຍາວ ອິສ຺ສຣາທິກໍ ກາຣຓໍ, ຕາວ ສພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ອິສ຺ສຣາທິກມ຺ປິ ເຕສໍ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍທິ ປໂຣ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອິຘ ພຸທ຺ຘິປຸພ຺ໂພ ຠາວານໍ ຣຈນາວິເສໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ຍຖາ ຕໍ ຆຏເຄຫາທີນໍ. ອຕ຺ຖິ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານໍ ສຣີຣປທຸມາທີນໍ ຣຈນາວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ເຕນາປິ ພຸທ຺ຘິປຸພ຺ເພນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ຈ ໂສ ພຸທ຺ຘິປຸພ຺ໂພ, ໂສ ອິສ຺ສຣາທິໂກ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ນາມຣູປສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ກາຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ອສິທ຺ຘໍ, ຣຈິຕາ ສຣີຣປທຸມາທໂຍຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສນ຺ນິເວສວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ປຏ຺ຐປນໍ ‘‘ຣຈນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເນກນ຺ຕິໂກ ຈາຍໍ ອພຸທ຺ຘິປຸພ຺ພສ຺ສາປິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ໂຐ ຫິ ນ຺ຫາຣຸອາທີນໍ ອຄ຺ຄິສໍໂຍເຄນ ຣຈນາວິເສໂສ, ຕຖາ ວິສຸສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພຈມ຺ມາທີນໍ. ຍທິ ປນາຍມິສ຺ສຣາທິໂກ ຄວສ຺ສຊຄທ຺ຣຠາທີນໍ ກຣີສາວຕ຺ເຕ ປຏິມຫຸຕໍ ຣເຈຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມຕ຺ໂຕ ວິຍ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ກິຎ຺ຈາຍໍ ໂລກໍ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວາ ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ໂລກຕ຺ຖໍ ວາ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ຍທິ ປຸຣິໂມ ມກ຺ໂຂ ກຕກິຈ຺ໂຈ ນ ສິຍາ ໂລເກນ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ. ອຖ ທຸຕິໂຍ, ກສ຺ມາ ໂລກສ຺ສ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫໍ ປາປໍ ນິຣຍາທິໍ, ຊຣາມຣຓາທິຎ຺ຈ ສຊຕິ? ອຖ ຕທຸຠຍໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ກີຬຕ຺ຖໍ ສຊຕິ. ກີຬາ ຈ ນາມ ຣຕິອຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ວິນາ ກີຬາຍ ຣຕິໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ຣຕິອຕ຺ຖຎ຺ຈ ກີຬມາຣຠນ຺ໂຕ ຣຕິຍໍ ອິສ຺ສໂຣ ອນິສ຺ສໂຣ ສິຍາ. ອຖ ປໂຍຊນນິຣເປກ຺ໂຂ, ສພ຺ພກາລໍ ສເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຈາຍໍ ສຊນສມຕ຺ຖຕາ ອເຫຕຸກາ ວາ ສິຍາ ສເຫຕຸກາ ວາ. ອເຫຕຸກາ ເຈ, ສພ຺ເພສໍ ສິຍາ ສເຫຕຸກາ ວາ. ອເຫຕຸກາ ເຈ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສິຍາ. ອຖ ສເຫຕຸກາ, ໂສ ຈສ຺ສ ເຫຕຸ ປຣໂຕ ວາ ສມ຺ຠູໂຕ ສິຍາ ອຕ຺ຕໂຕ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຣໂຕ ເຈ ສມ຺ຠູໂຕ, ຍທສ຺ສ ໂສ ລທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສາຍໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສທິໂສ ສິຍາ. ອຖ ອຕ຺ຕໂຕ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຍໍ ກີທິໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສພ຺ພມິທໍ ອາລຸນວິສິຓໍ ອາກຸລພ຺ຍາກຸລໍ ໂຄຍູເຖນ ຄຕມຄ຺ຄສທິສເຜຓປິຓ຺ຑສມໍ ອວິມທ຺ທກ຺ຂມໍ ອສາຣໍ. ຕິຏ຺ຐຕຸ ປສງ຺ໂຄ, ຍຖາຘິກຕເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ນາມຣູປໍ ນ ອເຫຕຸກໍ, ນາປິ ອິສ຺ສຣາທິວິສມເຫຕຸກໍ, ຕສ຺ມາ. ເຕຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ.

໖໗໙. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ, ສຸປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຸກໂຣຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ຕາວ ຣູປກາຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວິຘິໍ ອາຣຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸວາທນິວຕ຺ຕິຍາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄາວຫຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິນິວຕ຺ຕິຍາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານສ຺ສ ສຸຈິຠາວປຏິເສຘນມຸເຂນ ອສຸຈິຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປລາທີນິ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິປິ ສຍໍ ສຸຈິສມ຺ມຕາເນວາຕິ ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຍຖາ ສງ຺ກາຣຘານສ຺ມິໍ, ອຸຊ຺ຌິຕສ຺ມິໍ ມຫາປເຖ;

ປທຸມໍ ຕຕ຺ຖ ຊາເຍຖ, ສຸຈິຄນ຺ຘໍ ມໂນຣມ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໕໘);

‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕີສຸ ຣູປກາຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສາມຎ຺ຎໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອາຫາຣສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍຕາວຈນໍ, ອຸທຣປຏລສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ກຣຓາທິວຈນໍ, ທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກ຺ກູລຕາວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມວຏ຺ຐິເຕ ຍເທກຈ຺ເຈຫິ ປິຏ຺ຐິໂຕ, ປຸຣໂຕ ຈ ກຣຓໍ ກິໍ ສິຍາ ປຏິສນ຺ຘິກາເລຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອປາຫຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ພີຊໍ ວິຍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຣູປກາຍສ຺ສ ອສາຘາຣຓກາຣຓຕາຍ ເຫຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ປຖວີສລິລປາຣິສິອາທໂຍ ວິຍ ອາຫາໂຣ ສາຘາຣຓກາຣຓຕາຍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ເຫຕຸ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠເວສຸ ວິຊ຺ຊມານໂທສປຏິຈ຺ຉາທນປຕ຺ຖນາ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫຠາເວນ ສງ຺ຂາຣຠວານໍ ເຫຕຸຠູຕາ ຊນກສຫາຍຕາຍ ຠວນິກນ຺ຕິ ຕໍສຫຊາຕອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ອຠິສງ຺ຂາຣິກາ, ອປສ຺ສຍຠູຕາ ຈາຕິ ‘‘ມາຕາ ວິຍ ທາຣກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປິຕຸ ຊນິຕສຸກ຺ເກ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ປິຕາ ຊນໂກ, ເອວໍ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກຕ຺ຕາ ຊນກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຘາຕິ ຊາຕສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ໂປສນວເສນ ສນ຺ຘາຣິກາ, ເອວໍ ອາຫາໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາຍສ຺ສາຕິ ສນ຺ຘາຣໂກ ວຸຕ຺ໂຕ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ນາມກາຍສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈໂຍ, ປກາຣນ຺ຕເຣນ ປນ ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາທິອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຣູເປ ຈາຕິ ປນ ຈ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ພຫຸລໍ ພາຫິຣຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ພາຫິຣໍ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ລທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ, ຣູປສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ອນນ຺ຕຣາທິສຫຊາຕາທິວເສນ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນເຠເທ ປນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈ ຜສ຺ສາທີນໍ ວິຍ ສຫປຈ຺ຈເຍຫິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑, ໔໒໕-໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ວິຍ ‘‘ໂສຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສມ຺ມສນຸປຄໍ ສພ຺ພໍ ນາມໍ ສຫປຈ຺ຈເຍນ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ປວຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາຕິ ເອຕຣຫິ ປວຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາມຕ຺ຕເມວ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐໍ, ອຖ ໂຂ ຍາທິເສຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ເອຕຣຫິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາທິເສຫິ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈເຍເຫວ ອຕີເຕປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖາຕິ ປຈ຺ຈຍສທິສຕາປິ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໘໐. ປຸພ຺ພນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕີຕໍ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສໍ. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິນ຺ຕິ ສສ຺ສຕາກາຣໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຊາຕິລິງ຺ຄູປປຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີສຸ ຄຫຏ຺ຐາທີສຸ ເທວາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ກງ຺ຂຕິ. ກຖໍ ນຸ ໂຂຕິ ສຓ຺ຐານາກາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ທີໂຆ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ຣສ຺ສໂອທາຕກາຬປມາຓິກອປ຺ປມາຓິກາທີນມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ກງ຺ຂຕິ. ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ປກາເຣນ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາກາຣໂຕ ກງ຺ຂຕີຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນຸ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິໍ…ເປ… ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ນຸ ໂຂ ມນຸສ຺ໂສ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກງ຺ຂຕິ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຈ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ກາລາຘິວຈນໍ. ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂຕິ ສສ຺ສຕາກາຣໍ, ອຸຈ຺ເຉທາກາຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕຣຫິ ວາ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອິທານິ ວາ ປຏິສນ຺ຘິມາທິໍ ກຕ຺ວາ ຈຸຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານກາລໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກຖໍກຖີ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ເຘສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ໂຫຕິ. ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ. ອຍຸຕ຺ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາ ເອຕ຺ຖ ຈິນ຺ຕາ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຫິ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍວ ສມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຊີໂວ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທີຆາທິຠາວໍ ກງ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ກງ຺ຂຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ອຊານນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ໂສ ກຸຫິໍ ຄາມີ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອາຄຕິຄຕິຏ຺ຐານໍ ກງ຺ຂຕິ. ສາ ສພ຺ພາປິ ປຫີຍຕີຕິ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ໂສຬສວິຘາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີຍຕິ.

໖໘໑. ກຸສລາທິເຠທໂຕ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສ຺ສາປິ ນາມສ຺ສ ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍຕິ, ຕໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕ ມນສິກາຣາທິໂກ ກຸສລາທິເຠທໂຕ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສ຺ສາປິ ນາມສ຺ສ ອສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຸສລາທິເຠທໂຕຕິ ກຸສລາກຸສລວິປາກກິຣິຍເຠທໂຕ. ຕສ຺ສາປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາທິອຎ຺ຎຕຣເຠທວເສນ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສ຺ສາປິ. ຍໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຉທ຺ວາຣິກໍ, ຕມ຺ປິ ຉທ຺ວາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ ຍຖາ ຉຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ຉຬາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓນາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາຣສ຺ສາປີ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປາທິໂຕ. ມນສິກາຣາທິໂກຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິໂກ, ກມ຺ມຠວງ຺ຄາທິໂກ ຈ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຈ຺ຉກ຺ກໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິວເສນ ນາມສ຺ເສວ ສາຘາຣໂຓ, ອສາຘາຣໂຓ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປນ ອວິເສສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສໂຕ ປນ ກມ຺ມໍ ວິປາກນາມສ຺ສ, ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຣູປານຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈຕສິກນາມສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປານຎ຺ຈ ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ ຈ ຕທຎ຺ຎນາມຣູປາເປກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ສຠາໂຄ, ອຸຕຸສຠາໂຄ ຈ ອາຫາໂຣ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປານໍ ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕທຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓຕິ ຣູປສ຺ສາປິ ສາຘາຣໂຓ, ອສາຘາຣໂຓ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ອນຘິຄຕາຣຫຕ຺ເຕນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ຕທເປກ຺ຂາຍ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາຣສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິໂກ ກຸສລສ຺ເສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສ຺ສ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິປຣີໂຕ ອກຸສລສ຺ສາຕິ ວຈນໂຕ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິວິປຣີໂຕ ອກຸສລສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ກຸສລສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ວາ ກຸສລໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອກຸສລໍ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸສລາກຸສລານິ ວາ, ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘເມຕໍ. ກມ຺ມາທິໂກຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍ ຄຕິກາລາທໂຍປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠວງ຺ຄາທິໂກຕິ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕີຣຓປຣິຕ຺ຕກິຣິຍາຣຫຕ຺ຕາທິໂກ. ຕຕ຺ຖ ຠວງ຺ຄໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນກິຣິຍານໍ, ສນ຺ຕີຣຓໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ, ປຣິຕ຺ຕກິຣິຍາ ຍຖາຣຫໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕກິຣິຍານໍ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊນວຊ຺ຊານໍ ສພ຺ພກິຣິຍານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມນ຺ຕິ ເຈຕນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ຈ ໂຂ ກຸສລາກຸສລາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກຸສລາກຸສລເຈຕນາ ວິປາການໍ ຂນ຺ຘານໍ, ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໗). ນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑). ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ຣູປຊນກປຈ຺ຈເຍສຸ. ອຕີຕໂຕ ເອວ ກມ຺ມໂຕ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວຕ຺ຕມານໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມໍ ອຕີຕເມວ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ກມ຺ມໂຕ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ຜເລນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ຕໍ ທິຏ຺ຐມິຈ຺ຉິຕໍ ວາ. ນ ຫິ ໂລເກ ກຸທາຈນໍ ກຣິຍມານເມວ ກມ຺ມໍ ຜລໍ ເທນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕຖາຣູໂປ ວາ ອາຄໂມ ອຕ຺ຖີຕິ. ນນຸ ຈ ອິທມປິ ນ ທິຏ຺ຐໍ, ຍໍ ວິນຏ຺ຐໂຕ ເຫຕຸໂຕ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ມໂຕ ວາ ກຸກ຺ກຸໂຏ ວສ຺ສນ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈມທິຏ຺ຐໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉເທ, ອິທໍ ປນ ອຣູປໍ ປພນ຺ໂຘປິ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປມາ ນ ສໍສນ຺ທຕິ. ກມ຺ມໂຕ ຫິ ອຕີຕໂຕ ເອວ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ, ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ຈ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກາມາວຈຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ວິປາກໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໔໓໑). ຍສ຺ມາ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍລາຠໂຕ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພລວຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວ ຣູປໍ ຊເນຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ. ຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປນ ຣູປສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ພລວຕາ ປຈ຺ຉາຊາຕາທິປຈ຺ຈຍລາຠໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕຸອາຫາຣາ…ເປ… ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ, ພາຫິຣໍ ອຸຕຸໍ, ອາຫາຣຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ອຸຕຸອາຫາຣາ ຣູປໍ ຊເນນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

໖໘໒. ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣານໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ມຣຓໍ. ຊຣາມຣຓໍ ນາມ ຊາຕິຍາ ສຕີຕິອາທິ ຜລທສ຺ສນານຸປຸພ຺ພິຍາ ເຫຕຸທສ຺ສນກ຺ກເມນ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຸກໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຠເວ ສຕີຕິ ກມ຺ມຠເວ ສຕິ.

໖໘໓. ປຸພ຺ເພ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕອນຸໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນາຕິ ປຣິໂຍສານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມນເຍນ ອາທິປາປນວເສນ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕອນຸໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນ. ‘‘ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໔) ຫິ ປຏິໂລມວເສນ ທສ຺ສິເຕ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ‘‘ຍສ຺ສ ອຠາວາ ຍສ຺ສ ອຠາໂວ, ໂສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຸກໂຣຕິ.

໖໘໔. ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ໂມໂຫຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກມ຺ມສຫາຍຕ຺ຕາ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ກມ຺ມວຏ຺ເຏ ປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏວເສນາ’’ຕິ.

໖໘໕. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ. ອປຣາປຣິຍາເຍຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານນ຺ຕຣານາຄຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິວຕ຺ເຕ. ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ ອໂຫສິ ເອວ ກມ຺ມໍ, ນ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ ອໂຫສິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠວິສ຺ສຕິ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕາຍ, ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສຕາຍ ຈ ພລວຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ຕາທິສສ຺ສ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວເສນ ສາຕິສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ປຐມຊວນເຈຕນາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜລທາຍິນີ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ນາມ. ສາ ຫິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ພລວຕິ ຊວນສນ຺ຕາເນ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປກາຣາປກາຣວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ອາເສວນາລາເຠນ ອປ຺ປວິປາກຕາຍ ຈ ປຐມຊວນເຈຕນາ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕານຸປຣມາເປກ຺ຂໍ, ໂອກາສລາຠາເປກ຺ຂຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອິເຘວ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕໍ ຜລໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກທານໍ ນາມ ອຸປຘິປໂຍຄາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍເນວ ໂຫຕີຕິ ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖສາຘິກາຕິ ທານາທິປາຓາຕິປາຕາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິກາ. ກາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສາ, ປຸຣິມຊວນເຈຕນາຫິ ລທ຺ຘາເສວນາ ຈ ສມານາ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກທາຍິນີ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອໂຫສິກມ຺ມປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິປຈ຺ຈໂນກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ທີເປຕິ.

໖໘໖. ຍໍ ຄຣຸກນ຺ຕິ ຍໍ ອກຸສລໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລໍ ມຫານຸຠາວໍ ກມ຺ມໍ. ຍໍ ພຫຸລນ຺ຕິ ຍໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໂສ ກຕໍ ສມາເສວິຕໍ. ມຣຓກາເລ ອນຸສ຺ສຣິຕນ຺ຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາເວນ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນກາເລ ອນຸສ຺ສຣິຕໍ. ອາສນ຺ນກາເລ ກເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ລທ຺ຘາເສວນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ພຫຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ວິເສເສຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນານຸຊານນໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິຊນກວເສນ ຫິ ຄຣຸກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຄຣຸກໍ ສພ຺ພປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຄຣຸກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣຸເກ ອສຕິ ພຫຸລີກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອາສນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ‘‘ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ກຕກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ພຫຸລາສນ຺ນປຸພ຺ພກເຕສຸ ຈ ພລາພລໍ ວາ ຊານິຕພ຺ພໍ, ປາປໂຕ ປາປນ຺ຕຣໍ, ກລ຺ຍາຓຎ຺ຈ, ກລ຺ຍາຓໂຕ ຈ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕຣໍ, ປາປຎ຺ຈ, ພຫຸລີກຕໂຕ ຈ ມຫໂຕ ຈ ປຸພ຺ພກຕາທິ, ອປ຺ປຎ຺ຈ. ພຫຸລານຸສ຺ສຣເຓນ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິຊນນໂຕ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ອາຣທ຺ຘວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ, ກມ຺ມເສສສ຺ສ ວາ ອປຣາປຣິຍາເຍ ເວທນີຍສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂີຓຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓາມວິເສສໂຕຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອາຫິຕພລໍ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕເກ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ເສນາປຕິ ອລາໂຕ, ພີຊໂກ ທາໂສ, ຣາຊກຎ຺ຎາ ຣຸຈາ ຈ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕີ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ໂສ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ ອຸປປຊ຺ຊ ວາ ອປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ.

‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕີ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ສຸຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ສຸຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ໂສ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ ອຸປປຊ຺ຊ ວາ ອປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ.

‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ສຸຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ສຸຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ໂສ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ ອຸປປຊ຺ຊ ວາ ອປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ.

‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ…ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ …ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ໂສ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ ອຸປປຊ຺ຊ ວາ ອປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໓).

ກິໍ ພຫຸນາ ຍໍ ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓໍ, ຕສ຺ເສວາຍໍ ວິສໂຍ, ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ປຸພ຺ພາປຣວິປາກຕາ ສາມຕ຺ຖິຍໍ.

໖໘໗. ປຏິສນ຺ຘິທານາທິວເສນ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຊນກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຍມ຺ປິ ປວຕ຺ເຕປິ ຣູປາຣູປວິປາກກ຺ຂນ຺ເຘ ຊເນຕີ’’ຕິ. ສຸຂທຸກ຺ຂສນ຺ຕານສ຺ສ, ນາມຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ວາ ຈິຣຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ອຸປປີຬກໍ ສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປພນ຺ເຘ ປວຕ຺ຕມາເນ ສຓິກໍ ສຓິກໍ ຕໍ ຫາເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີເຬຕິ ພາຘຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ. ຆາເຕຕ຺ວາຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນາມ ຕສ຺ສ ວິປາກປຏິພາຫນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ວິປຈ຺ຈນາຍ ກໂຕກາສໍ ກມ຺ມໍ ວິປກ຺ກເມວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ກມ຺ເມນ ກເຕ ໂອກາເສ ຕໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຸປປີຬກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ເທຕິ. ອຸປຆາຕກໍ ປນ ທຸພ຺ພລໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ພວ຺ຫາພາຘຕາທິປຈ຺ຈຍູປນິປາເຕນ ວິປາກສ຺ສ ວິພາຘກໍ ອຸປປີຬກໍ, ຕຖາ ວິປາກສ຺ເສວ ອຸປຈ຺ເຉທກໍ ອຸປຆາຕກໍ. ກມ຺ມໍ ອຸປຆາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສກຣເຓນ ວິປຈ຺ຈເນ ສຕິ ຊນກເມວ ສິຍາ, ຊນກາທິຠາໂວ ນາມ ວິປາກໍ ປຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ກມ຺ມໍ ປຕີຕິ ວິປາກສ຺ເສວ ອຸປຆາຕກຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກມ຺ມວິເສໂສ ກມ຺ມານໍ ພລາພລເຠໂທ. ວິປາກນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິປາກວິເສໂສ, ຕສ຺ສ ຫີນປຓີຕຕາທິເຠໂທ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ກເຕ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ, ປວຕ຺ເຕ ຈ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊນກໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກເຕ ອຎ຺ເຎນ ຊນິຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວິພາຘກວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຸປພ຺ຣູຫນປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຊນການຸຠາວານຸຣູປໍ ປຣິໂປສຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ຊນເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກຸສລຜລໍ ວາ ອກຸສລຜລໍ ວາ ເຍນ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕນ ໂຣຄຘາຕຸສມຕາທິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ພາຘີຍຕິ, ຕໍ ອຸປປີຬກໍ. ເຍນ ປນ ກມ຺ມຸນາ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍວເສນ ຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘາຣຫມ຺ປິ ສມານໍ ຜລໍ ວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຫຎ຺ຎຕິ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປຆາຕກໍ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທຸຕິຍສ຺ສ ກຸສລຠາວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມຄຕສ຺ສ ອປ຺ປາພາຘທີຆາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນວເສນ, ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອກຸສລຠາວໍ ພວ຺ຫາພາຘອປ຺ປາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນວເສນ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເທວທຕ຺ຕາທີນໍ, ປນ ນາຄາທີນໍ, ອິໂຕ ອນຸປທິນ຺ເນນ ຍາປນກເປຕານຎ຺ຈ ນຣກາທີສຸ ອກຸສລວິປາກຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຸປປີຬນຸປຆາຕການິ ນ ນ ສນ຺ຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອກຸສລາກຸສລຠາໂວ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ພຸທ຺ຘາເວຓິກຕາຍ ອສາຘາຣຓສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕຣາທິ ‘‘ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກເທສໂຕ ຊານິຕພ຺ພໍ ອນວເສສໂຕ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອວິສຍຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຊານເນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ປຣິປູຣຕີຕິ.

໖໘໘. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕມານວິປາກປ຺ປພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ກມ຺ເມກເທສຕາຍ ‘‘ທ຺ວາທສວິຘໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມວຏ຺ເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິເລສວຏ຺ຏມ຺ປິ ກມ຺ມສຫາຍຕາຍ ກມ຺ມວຏ຺ຏປກ຺ຂິກເມວ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏວເສນາ’’ຕິ. ຍາທິສໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອທ຺ຘາເນ ນາມຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ຕາທິສໂຕ ເອວ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ອທ຺ຘທ຺ວເຍຕິ ຍຖາ ອຕີຕານາຄເຕ ນຍໍ ເນຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນາຄເຕປິ ກມ຺ມວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວ-ສທ຺ທໍ ‘‘ເອຕຣຫິ ອຕີເຕປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອທ຺ຘຕ຺ຕເຍປິ ກິຣິຍາກິຣິຍຜລມຕ຺ຕຕາທສ຺ສນປຣຕ຺ຕາ ໂຈທນາຍ. ອິຕິ ກມ຺ມຎ຺ເຈວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣາປຣໍ ວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ. ຕຖາ ປວຕ຺ຕນໍ ປວຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຕີຕິ ສນ຺ຕຕິ, ປພນ຺ໂຘ. ກຣຓຏ຺ເຐນ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຣີຍຕີຕິ ວາ ກິຣິຍາ.

ກມ຺ມາຕິ ກມ຺ມໂຕ. ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ກມ຺ມໍ ສມ຺ຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມສມ຺ຠໂວ, ວິປາໂກ.

ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍໍ ທານາທີຫິ ສາຘິຕກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ກາຣຓມຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕຸໂວຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ກາຣຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ກາຣກໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກໂຣຕີຕິ ຫິ ກາຣກໍ. ວິປາກປຏິສໍເວທກໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາມໍ ພາລາປິ ‘‘ກາຣໂກ ປຏິສໍເວທໂກ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ວິປຣີຕາຠິນິເວສວເສນາປິ ວທນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ ປຓ຺ຑິຕາ ໂວຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໖໘໙. ເອເວຕນ຺ຕິ ເອວໍວິຘໍ ເອຕໍ ທສ຺ສນໍ, ສມ຺ມທສ຺ສນໍ, ອວິປຣີຕທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພີຊຣຸກ຺ຂາທິການໍວາຕິ ຍຖາ ພີຊໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຸນ ພີຊນ຺ຕິ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ ພີຊຣຸກ຺ຂສນ຺ຕານສ຺ສ ປຸພ຺ພໂກຏິ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ວິປາໂກ, ວິປາກປຈ຺ຈຍາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ປຸພ຺ພໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑໍ, ອຓ຺ຑໂຕ ກຸກ຺ກຸຏີ, ປຸນປິ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາຄເຕປິ ສໍສາເຣຕິ ຍຖາ ອຕີເຕ, ເອວໍ ອນາຄເຕປິ ອທ຺ຘາເນ ‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔, ໕໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໗, ໙໙; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໗; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘) ວຸຕ຺ເຕ ສໍສາເຣ ສຕິ ກມ຺ມວິປາການໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກມ຺ມວິປາການໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ປວຕ຺ຕຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໘໙) ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ອສຍໍວສີຕິ ນ ສຍໍວສິໂນ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສປຣວສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘິຕາຕິ ອິຕຣີຕຣວິໂຣຘິຕາ, ທິຏ຺ຐິໂຍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ວິໂຣຘິຕາ ວິຣຸທ຺ຘາ.

ຄມ຺ຠີຣຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ຄມ຺ຠີຣໍ. ຕຖາ ນິປຸຓໍ. ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຠາວສຸຎ຺ຎຕາຍ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິເວເຘເນວ ຈ ສພ຺ພໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ. ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ວິປາກມ຺ຫີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ປຈ຺ຈຍສຸຎ຺ຎໍ ຜລນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນ ສູຣິເຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ສູຣິຍາທີນໍ. ໂສຕິ ອຄ຺ຄິ. ສມ຺ຠາເຣຫີຕິ ອາຕປາທີຫິ ກາຣເຓຫິ.

ຍທິ ຈ ເຫຕຸ ຈ ຜລຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຣຫິຕໍ, ກຖໍ ເຫຕຸໂຕ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຎ຺ຈ ໂຂ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ນ ເກວລໍ ກມ຺ມຜລເມວ ສຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ຕຸຣຫິຕໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ກາຣກຣຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເຫຕ຺ຖ ເທໂວ’’ຕິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຫຕຸສມ຺ຠາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ເຫຕຸສມູຫນິມິຕ຺ຕໍ, ເຫຕຸປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕໍ ວາ.

໖໙໐. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏວເສນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ປຫີນວິຈິກິຈ຺ຉສ຺ສ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕຠເວສຸ ຈ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອນຸປທຘມ຺ມວເສນ ຕຖາປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຕິ ຍາຍ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ‘‘ອິທໍ ນາມໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ‘‘ຕສ຺ສ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເອຕ຺ຕໂກ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຎາຕວຕີ ປຎ຺ຎາຕິ ກຕ຺ວາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ.

ອິທານິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຘມ຺ມານໍ ຠວນ຺ຕຣສງ຺ກໂມ ນາມ ນ ກທາຈິປິ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຊ຺ຌາຍ ມນ຺ໂຕທກປານ ມຸຂມຓ຺ຑນ ປທີປສີຂູປມາຫິ ຕເມວ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ກມາຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອປິຈ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມໂນຘາຕຸອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ລພ຺ຠມານໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ. ນ ເຈວ ອາຄຕນ຺ຕິ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸໂຕ ນ ເຈວ ອາຄຕໍ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸຍໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ນາປິ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸໂຕ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິລາເຠນ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ນາປິ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຍໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕເຖວ ປຏິສນ຺ຘິມ຺ຫິ ວຕ຺ຕເຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ, ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ນາປິ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕຕິຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ກຸໂຕຈິ ອາຄມາຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ. ເຫຕຸຜລຠາເວນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຕາຕິ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມໍ ຠິຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຸຣິມນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ຠິຊ຺ຊເຕຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣເມວ ຊາຍຕິ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ທູເຣປິ ກາລນ຺ຕເຣປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕຣເມວ ຊາຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣິກາ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕານໍ ພ຺ຍວຘາຍກໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ. ວີຈິ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອິໂຕຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ນ ຈ ຄຈ຺ຉຕິ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ຕເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ປຏິສນ຺ຘິ ຈາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ອຎ຺ຎເມວ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຊາຍຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ປຸນປິ ສງ຺ກມາຠາວເມວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນໍ ນິຄເມຕິ.

໖໙໑. ນາມຣູປຄ຺ຄຫເຓນ, ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ອຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ວິທິຕສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ອຘິຄຕາ. ຖາມຄຕໍ ໂຫຕິ ອເນກາກາຣໂວກາຣປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວິຘິໂນ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປຫີຍຕິ ຕິຍທ຺ຘຄຕຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິຄຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ. ສາ ເອວາຕິ ໂສຬສວິຘາ ກງ຺ຂາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ, ສງ຺ໂຆ, ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ ກງ຺ຂາຍ ໂຄຈຣຠູຕາ ໂລກິຍາ ຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ກິເລສາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ໂຕຕິ ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ. ອປຣນ຺ໂຕຕິ ອນາຄຕາ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕຕິ ຕທຸຠຍໍ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ຕທຸຠຍຠາຄຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓນ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຄຫິໂຕ ອຏ຺ຐໂມ ກງ຺ຂາວິສໂຍ ນາມຣູປມຕ຺ຕໍ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາຍ ກງ຺ຂາຍ ປຫີນາຍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ກງ຺ຂາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ…ເປ… ປຫີຍຕິເຍວາ’’ຕິ.

ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມານາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຍມານາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິກ຺ຂມ຺ຠີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕາຠິນິເວສູປນິສ຺ສຍາ ຫິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ກງ຺ຂາ, ສາ ເອວ ຈ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທິວຕ຺ຖຸກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕາຠິນິເວສວຕ຺ຖຸການິ ຈ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ, ພຸທ຺ຘາທິວຕ຺ຖຸກາ ຈ ກງ຺ຂາ ຕເທກຏ຺ຐາຕິ. ຘຣີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫີຕິ ຘມ຺ມາ, ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຜລນ຺ຕິ ຐິຕິ, ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ. ອຖ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ກາຣຓໍ ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ວິຍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິ ສຠາໂວ, ຘມ຺ມໂຕ ຈ ອຎ຺ໂຎ ສຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ. ສງ຺ຂາຣານໍ ຍໍ ຍໍ ຠູຕໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິ ຍຖາຠູຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ. ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ.

ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸອາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕໂຕ ເອວ ສງ຺ຂາຣາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຸໂຠເປເຕຕິ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປິ ອາສວາທິວເສນ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕາວ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອຸຠເຍປິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາຕິ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ.

ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ເຕ ຫິ ຆນສຎ຺ຎາປວຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ນິມິຕ຺ຕໍ, ສວິຄ຺ຄຫຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ວາ. ຍສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈຕາ ນາມ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິປຣີຕາກາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເລສສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ອວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ. ຕໍສມງ຺ຄິນາ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວິຍ ອຕີຕານາຄເຕສຸປິ ນຍໍ ເນນ຺ເຕນ ເຕ ສຸປຣິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອນິຈ຺ຈຕາ ຈ ນາມ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມໂຕ, ອຸປ຺ປາໂທ ຈ ປຈ຺ຈຍວເສນາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາ ສິຊ຺ຌມານາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕໍ ສາເຘນ຺ຕີ ຍຖາວຸຕ຺ຕກງ຺ຂປ຺ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ…ເປ… ປຫີຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕທນ຺ວເຍນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຄມເນນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຍຖາທິຏ຺ເຐສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ທຸກ຺ຂຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາທິວເສນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ຈ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາສນ຺ຕານສຎ຺ຎິເຕ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສປ຺ປຈ຺ຈເຍ ນາມຣູເປ ຍາຖາວໂຕ ປວຕ຺ຕາ ເອກາວ ປຎ຺ຎາ ປຣິຍາຍວເສນ ‘‘ຍຖາຠູຕຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ຕຕ຺ຖ ກງ຺ຂາວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ‘‘ກງ຺ຂາວິຕຣຓາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ປາທໂປ ຕຣູ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສາສເນ ອສ຺ສາໂສ ນາມ ອຣິຍຜລໍ, ປຕິຏ຺ຐາ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ປນ ອນຘິຄຕມຄ຺ຄຜໂລປິ ຕທຘິຄມຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ວິຍ, ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອປຣິຫີນກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂກ ວິປສ຺ສໂກ ໂລກິຍາຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ສຸຄຕິປຣາຍໂຓ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍຕຄຕິໂກ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈູຬໂສຕາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫິ ຂີຓາປາຍທຸຄ຺ຄຕິວິນິປາໂຕຕິ.

ອຖ ວາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິສມຘິຄເມນ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ຫິ ຂນ຺ຘາທິເກ ສຠາວສຣສໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສາສເນ ຘມ຺ມຸປສໍຫິຕປາໂມຊ຺ຊປ຺ປຏິລາເຠນ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິສມຘິຄເມນ. ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສເນນ ຫິ ປຣິມທ຺ທິຕທິຏ຺ຐິກຓ຺ຏໂກ ວິນິທ຺ຘຕອເຫຕຸວິສມເຫຕຸວາໂທ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍເຫວ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐິຕສທ຺ໂຘ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂຫຕິ. ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄນ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກາຣາທິວິຘິນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ເຕ ນິໂຣເຘ ເອກໍເສເນວ ນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ໂລກິເຍເນວ ຎາເຓນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອປາເຍສຸ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ, ໂສຕາປນ຺ນຠູມິຍໍ ຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍຕຄຕິໂກ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈູຬໂສຕາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ມຫານິສໍສເມຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ. ສພ຺ພໂສຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກເຫຕຸອາທິປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ.

ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ເອກູນວີສຕິມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໒໐. ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ສມ຺ມສນຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໙໒. ເອວໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຍໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕາ ວີຖິປຏິປນ຺ນາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ໂອຠາສາທິເຠໂທ ທສວິໂຘ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ນ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓໍ.

ອຕີຕາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ກລາປໂຕ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມ຺ມສນໍ ກລາປສມ຺ມສນໍ, ອຍໍ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ອຠິລາໂປ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໒.໑໑໓; ໓.໘໖; ອ. ນິ. ໔.໑໘໑) ນເຍນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ວິປສ຺ສນາ ນຍວິປສ຺ສນາ, ອຍໍ ກິຣ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນໍ ອຠິລາໂປ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກລາປສມ຺ມສນສງ຺ຂາຕາຍ ນຍວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ກມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສມ຺ມສນປ຺ປກາຣານໍ ພຫຸເຠທຕໍ ທີເປຕິ. ພຫຸຠາວໂຕ ຫິ ເຕສໍ ປຐມໍ ນຍວິປສ຺ສນາຍ ໂຍຄາຣມ຺ຠໍ ອນຸສາສຕິ ‘‘ນຍວິປສ຺ສນາຍ ຕາວ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ໂຈທກວຈນໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ນຍວິປສ຺ສນາຍ ອາທິໂຕ ໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຕໂຣ ຕສ຺ສາຍໍ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ສຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປາໂທ, ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓ ສຕິ ໂອຠາສາທິອຸປກ຺ກິເລສສມ຺ຠໂວ, ຕໂຕ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖານໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອາທິໂຕວ ອາຣມ຺ຠສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ວິປສ຺ສນາ ປຐມໍ ອາຣທ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ປຐມໍ ນຍວິປສ຺ສນາວ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ກລາປສມ຺ມສນໍ ອາທີ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖານວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ສຸກຣໍ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ອາທິຠູຕໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ອາທິຠູຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ…ເປ… ກລາປສມ຺ມສນໍ ອາທິ, ຕສ຺ມາ. ເອຕນ຺ຕິ ກລາປສມ຺ມສນໍ. ອປິຈາຕິອາທິ ກລາປສມ຺ມສນສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນາຍ ອາທິຠາເວ ອຸປຈຍເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓປຣິໂຍສານາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ເອວ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຕມານາຍາ’’ຕິ. ກລາປສມ຺ມສເນ ຕາວ ໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ເສວ ປຐມາຣມ຺ເຠ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ກລາປສມ຺ມສນໍ ນາມ ເອກວິສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ນ ອນ຺ໂຕຄຘໍ, ເອກຈ຺ເຈ ຈ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາວ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເອກເທເສນ, ອນວເສສໂຕ ຈ ທສ຺ສິຕໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ອາທິກມ຺ມິການໍ ມນສິກາຣສຸກຣຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາທິຠາເວນ ຐປິຕໍ. ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂອຠາສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓສມ຺ຠໂວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ສມ຺ປາເທຕຸກາເມນາ’’ຕິອາທິນາ ອຍໍ ວິຈາໂຣ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໙໓. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎານນ຺ຕຣຠາເວ, ຕາສຸ ວາ ປຣິຎ຺ຎາສຸ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ສຣູປໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ, ຠູມິໂຕ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຈ຺ຈທ຺ວເຍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ກິຈ຺ຈວເສນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາວຘມ຺ມານໍ ລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ເຎຍ຺ຍອຠິມຸຂາ ປຎ຺ຎາ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ. ຎາຕຏ຺ເຐຕິ ຎາຕຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ຊານນເຫຕຸ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓານິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນປຎ຺ຎາ. ຕີຣຓຏ຺ເຐຕິ ສມ຺ມສນຠາວເຫຕຸ. ປຫານປຎ຺ຎາຕິ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຊຫນປຎ຺ຎາ. ເວທຍິຕາທິລກ຺ຂຓວິຘຸຣຕາຍ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍເຍວ ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຄຫິຕຘມ຺ມານໍເຍວ. ຍຖາ ປຖວີຜສ຺ສາທີນໍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິລກ຺ຂຓານິ ຕີສຸປິ ຂເຓສຸ ສລ຺ລກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ປຏິນິຍຕຣູປຕາຍ ສຠາວສິທ຺ຘາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ເອວມນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓານິ. ຕານິ ປນ ຠງ຺ຄຸທຍພ຺ພຍປີຬາວສວຕ຺ຕນາກາຣມຸເຂນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ສມາໂຣປິຕຣູປານິ ວິຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎານໍເຍວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາວ ‘‘ປຫານປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ສງ຺ຂາຣປຏິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານໂຕ, ຍາ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຂນ຺ຘາທີນໍ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິຠາວໂຕ ສພ຺ໂພປິ ຂນ຺ຘາທິວິຈາໂຣ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ເສວ ອາຘິປຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫປຎ຺ຎານໍ ຕີຣຓປຫານາສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕາສມ຺ປິ ປນ ‘‘ນມນລກ຺ຂຓໍ ນາມໍ, ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ອຣູປຣູປານໍ ສາຘາຣຓາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອເກນາກາເຣນ ຕີຣຓປຣິຍາໂຍ, ທິຏ຺ຐິກງ຺ຂາວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ປຫານປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິຍາ ຕີຣຓປຫາເນສຸປິ ອາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ປນ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍາວ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉທຕາ, ເອວໍ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ເອວ ຕີຣຓປຫານກິຈ຺ຈຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຫິ ຕິສ຺ໂສປິ ປຣິຎ຺ຎາ ວວຕ຺ຖິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ສງ຺ກາໂຣ ສິຍາ. ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓສນ຺ຕີຣຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ…ເປ… ອາຘິປຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ກາມໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓມ຺ປິ ກຎ຺ຈິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ປຊຫຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ອຖາມຄຕຕ຺ຕາ ນ ສາຕິສຍໍ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມີ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈາກາຣໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ເຕ ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິສມ຺ຠູຕາຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ສງ຺ຂາເຣ ນິພ຺ພິຊ຺ຊນວເສນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ວິຣຊ຺ຊນວເສນ ຍຖາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣາໂຄ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ. ຕຖາຠູໂຕ ຫິ ຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິໂຣເຘນ຺ໂຕຕິ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ຍຖາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ນ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ. ຕຖາຠູໂຕ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມຸທຍໍ ປຊຫຕິ ນາມ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໂຕ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ຍຖາ ສງ຺ຂາຣາ ນ ປຸນ ອາທິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທານໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ, ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວາ ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຘິຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ. ອິຕຣາຕິ ຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາກ຺ກມວເສນປິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓານນ຺ຕຣໍ ‘‘ກລາປສມ຺ມສເນ ໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຍ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ນິຄມວເສນ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

໖໙໔. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກລາປສມ຺ມສເນ ວິຠາເວຕພ຺ເພ, ຕສ຺ສ ວາ ກລາປສມ຺ມສນສ຺ສ ອາທິຠາເວ. ອຍໍ ປາຬີຕິ ທສ຺ສິຍມານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ເອກໂຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິນິຈ຺ຉເຍ ສາເຘຕພ຺ເພ ຕໍສາຘນີຍາ ປຎ຺ຎາ. ສມ຺ມສເນ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ຕີຣເຓ ຎາຓນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວວຕ຺ຖາເນ ສມ຺ມສເນຕິ ຈ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິອາທີນິ ປນ ຍສ຺ມາ ປຣໂຕ ວຓ຺ຓິຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວ ເນສໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາວຍິສ຺ສາມ.

ປາຬິວວຕ຺ຖານໍ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາທິກມ຺ມິການໍ ວິປສ຺ສນາມນສິກາຣສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຐມໍ ຕາວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອຕີຕາທິວິຠາຄມຸເຂນ ຄຫິຕາ, ເຕ ປນ ຂນ຺ຘາ ຍສ຺ມາ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ວິຠາຄໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ທ຺ວາຣຉກ຺ກາທິວເສນ ທສ ຉກ຺ກາ ຄຫິຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ລກ຺ຂເຓສຸ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂວິຠາຄໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິຠາວນາຍ ຉ ຘາຕຸໂຍ ຄຫິຕາ. ຕໂຕ ເຍສຸ ກສິເຓສຸ ອິໂຕ ພາຫິຣການໍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ, ຕານິ ອິເມສໍ ຌານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທສ ກສິຓານິ ຄຫິຕານິ. ຕໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ປຣິວາຣຠາເວນ ປຏິກ຺ກູລາກາຣວເສນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂກຏ຺ຐາສາ ຄຫິຕາ. ປຸພ຺ເພ ຂນ຺ຘວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຄຫິຕາ ຘມ຺ມາ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ, ວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຈ ຄຫິຕາ. ເຕສຸ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສຕິປິ ສຸຎ຺ຎນິຣີຫອພ຺ຍາປາຣຠາເວ ຘມ຺ມສຠາວໂຕ ອາຘິປຈ຺ຈວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຄຫິຕານິ. ເອວໍ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິເມ ຘມ຺ມາ ຠູມິຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຕິວິຘາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຄຫິຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກາມຠວາທໂຍ ນວ ຠວາ ຄຫິຕາ. ເອຕ຺ຕເກ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ປວຕ຺ຕມນສິກາຣໂກສລ຺ເລນ ສຓ຺ຫສຸຂຸເມສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຌານປ຺ປມຎ຺ຎາຣຸປ຺ປານິ ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຌານານິ ນາມ ວຸຕ຺ຕາວເສສາຣມ຺ມຓານິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ. ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິຠາຄໂຕ ອິເມ ຘມ຺ມາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມນສິ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ຄຫິຕານິ. ປຈ຺ຈຍາກາຣມນສິກາໂຣ ຫິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ສຸເຂນ, ສຸຏ຺ຐຸຕຣຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຫິໂຕ. ເອວເມເຕ ສມ຺ມສນີຍຠາເວນ ຄຫິຕາ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘາ. ປເຠທໂຕ ປນ ອຕີຕາທິເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາວ ຄຍ຺ຫມານາ ທ຺ວີຫິ ອູນານິ ທ຺ເວສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິອາທິໂກ ປຐໂມ ລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖາປນວາໂຣ. ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິອາທິໂກ ທຸຕິໂຍ ເຫຕຸວາໂຣ ລກ຺ຂຓານໍ ເຫຕຸກິຕ຺ຕນໂຕ. ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິອາທິໂກ ປນ ເຫຕຸປຕິຏ຺ຐາປນວາໂຣ ປາກຏຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ. ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ຫິ ຂຍສຠາວໂຕ ຍສ຺ມາ ຣູປໍ ຂຍສຠາວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຂຍໍ ວຍໍ ເຠທໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ຠາຍິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຍສ຺ມາ ຣູປໍ ປຠງ຺ຄຸຣຕາຍ ຠຍານກໍ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓໐.໑໕, ໔໕, ໔໖, ໗໖, ໘໕; ໒.໔.໑໔; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐). ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ອສາຣກຠາວໂຕ, ອຕ຺ຕສາຣວິຣຫໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍວາເຣ ປນ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຫຕຸໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕໍ, ອນຸຣູເປ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ, ນ ວິນາ ເຕຫິ ສມໍ, ສມ຺ມາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ຂຍວຍວິຣາຄນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອນິຣຸຊ຺ຌນກໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຣູປໍ ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ປໂລກຘມ຺ມໍ, ຕໍ ວຕ ມາ ປລຸຊ຺ຊີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙). ເອເຕນ ອນິຈ຺ຈາ ປຖວີຘາຕຸ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສຘມ຺ເມສຸປິ.

ອິທານິ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ເຈຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາປິເຕ ເສສລກ຺ຂຓທ຺ວຍສ຺ສປິ ປຕິຏ຺ຐາປນສິທ຺ຘິໂຕ.

ອິມິນາ ເປຍ຺ຍາເລນ ອິເມ ຘມ຺ມຣາສໂຍ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ອິທໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໓; ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ປນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຐມໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາທສ຺ສເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິເມ ຘມ຺ມຣາສໂຍ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ປາຬິຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ຕຕ຺ຖ…ເປ… ສໍຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາເສ ເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ອາຄຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖາຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສມ຺ມສນຸປຄາ ເອວ ຫິ ຘມ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ຄຫິຕາ ສມ຺ມສນວາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໓; ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ວິຍ ສພ຺ເພວ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ. ເຍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ. ຍສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ເຕສຸ ເຕນ ສມ຺ມສນໍ ອາຣຠິຕພ຺ພໍ ຍຖາປາກຏໍ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສຕິ ກຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉາ ປນ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕປິ ອຸປາເຍນ ອຸປຏ຺ຐຫາເປຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕວ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາ.

໖໙໕. ‘‘ອຕີຕໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມສນສ຺ສ ອຕີຕາທິວິຠາຄາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາທສຫິ ໂອກາເສຫີ’’ຕິ. ວວຕ຺ຖາປນໍ ນາມ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມ຺ມສຕີ’’ຕິ.

ກຖນ຺ຕິ ສມ຺ມສນາກາໂຣ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ຕໍ ປຣໂຕ ອິເຘວ ປາຬິຍໍ ທຸຕິຍວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫີ-ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມ຺ມສຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ເອວມ຺ປິ ສງ຺ເຂໂປເຍວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີເຕຕິ ອຕີເຕ ຠເວ. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ຫິ ອິທໍ ສມ຺ມສນວິຘານໍ, ຕສ຺ມາ ຠວວເສນ ອທ຺ຘາເຠໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນຍິມໍ ຠວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ອຕີຕຠເວ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ຣູປໍ, ຕໍ ອຕີເຕເຍວ ຠເວ ຂີຓໍ, ຕໂຕ ນ ອິມໍ ຠວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ ຂຍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມສຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ຍໍ ອນາຄຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ.

ຍໍ ພຫິທ຺ຘາ, ຕມ຺ປິ ພຫິທ຺ຘາ ເອວ ຂີຍຕິ, ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ, ຍໍ ໂອຬາຣິກໍ, ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຂີຍຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອິທໍ ອຕີຕາທິເຠທສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ສມ຺ມສນໂຕ ສພ຺ພໍ ເອກາທສວິຘມ຺ປິ ສມ຺ມສນໍ ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເອກາທສວິຘມ຺ປິ ຣູປໍ. ສປ຺ປຏິຠຍຕາຍາຕິ ຠຍານກຕາຍ. ຠຍາວຫໍ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສສ຺ສ ‘‘ອຫໍ ວິນສ຺ສາມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຠຍຊນກໍ ໂຫຕິ. ສີໂຫປມສຸຕ຺ເຕ ເທວານໍ ວິຍາຕິ ສີໂຫປມສຸຕ຺ເຕ ເທສິຍມາເນ ເທວານໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ຍທາ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ‘ອິຕິ ຣູປໍ, ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ອິຕິ ເວທນາ… ອິຕິ ສຎ຺ຎາ… ອິຕິ ສງ຺ຂາຣາ… ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ’ຕິ. ເຍປິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ທີຆາຍຸກາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ ອຸຈ຺ເຈສຸ ວິມາເນສຸ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ, ເຕປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໍ ສໍເວຄໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘ອນິຈ຺ຈາວ ກິຣ ໂຠ ມຍໍ ສມານາ ນິຈ຺ຈມ຺ຫາຕິ ອມຎ຺ຎິມ຺ຫ, ອທ຺ຘຸວາວ…ເປ… ອສສ຺ສຕາວ ກິຣ ໂຠ ມຍໍ ສມານາ ສສ຺ສຕມ຺ຫາຕິ ອມຎ຺ຎິມ຺ຫ, ມຍມ຺ປິ ກິຣ ໂຠ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ອສສ຺ສຕາ ສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ນາ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘; ອ. ນິ. ໔.໓໓) –

ເອວໍ ເທວານໍ ຠຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອາຄຕາ.

ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕເທກເທໂສ ວາ ອຕ຺ຕວາທີຫິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປີຍຕິ, ຕຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕີສຸ ທຸກ຺ຂຕາສຸ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວ ພ຺ຍາປິນີ, ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕໍ ວາ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນໍ ວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາຕິ ‘‘ກາຣໂກ ເວທໂກ ສຍໍວສີ’’ຕິ ເອວໍຠູໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຣູປສ຺ສ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ອຍຸຊ຺ຊມານກໍ ສິຍາ. ຍຖາ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອເຠທໂຕ ຕິວິຘໍ ສມ຺ມສນໍ, ເຠທໂຕ ເຕຕ຺ຕິໍສວິຘໍ, ເອວໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ. ເຕນ ຂນ຺ຘວເສນ ຕາວ ເຠທໂຕ ປຎ຺ຈສຏ຺ຐິອຘິກາ ສຕໍ ສມ຺ມສນວາຣາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ທ຺ວາຣຉກ຺ກາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ມສນເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໙໖. ນິຍມໂຕ ສງ຺ຂຕາທິເຠທໍ ໂຫຕີຕິ ເອກໍເສນ ສງ຺ຂຕຕາທິວິເສສວນ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອສງ຺ຂຕາທິສຠາເວ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ. ປຣິຍາຍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ‘‘ຂຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ. ນ ຫິ ຕເທວ ຕສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ໂຫຕິ, ນາປິ ສງ຺ຂຕປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນປທານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວທີປນໂຕ ປາກຠາວທີປນໂຕ. ປາກຠາວທີປເນນ ປນ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ສາຘນປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ປທານໍ ປຣິຍາຍຕາຠາວໂຕ ‘‘ນານາກາເຣຫິ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣໍ ຄຫິຕໍ. ມນສິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕີທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ອຸປພ຺ຣູຫນມນສິກາຣປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ຈຕ຺ຕາຣີສາກາຣອນຸປສ຺ສນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໙໗. ໂສຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາທິສມ຺ມສນສ຺ສ. ຖິຣຠາວຕ຺ຖາຍາຕິ ທຬ຺ຫຠາວຕ຺ຖາຍ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາຣສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິກາໂຣ ວິຍ ພຫຸລີກາຣຠາວໂຕ. ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ອນິຈ຺ຈາທິສມ຺ມສນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຸໂລມິກນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອນຸກູລໍ. ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ຎາຓຂນ຺ຕິໍ. ຎາຓຎ຺ຫິ ວິສຍສຠາວໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາເນ ຂມຕິ ສຫຕີຕິ ຂນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ໂສ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິສມ຺ມຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາຍ ນິຍາໂມ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ປຏິລຠຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ນິໂຣໂຘ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໘) ເອວມາທິໂກ ປາຐເສໂສ ໂຣຄາທິປຏິປກ຺ຂໂຍຊນາວເສນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ. ‘‘ຂນ຺ຘານໍ ນິໂຣໂຘ ນິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂໂຣຄຕາທິປຏິປກ຺ໂຂ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຸຂາໂຣຄ຺ຍາທິຠາໂວ ‘‘ອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນຍຄ຺ຄຫເຓນ ທີປິໂຕຕິ. ອວເສໂສ ສພ຺ໂພ ປາໂຐ ປກາສິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ.

ກາມຎ຺ເຈຕໍ ຈຕ຺ຕາຣີສາຍ ອາກາເຣຫິ ສມ຺ມສນໍ ອນຸໂລມຎາເຓ ຠາເວຕພ຺ພວິຘານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸໂລມຎາຓໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ກຕປຣິຈຍສ຺ເສວ ກິຈ຺ຈາວຫໍ ໂຫຕີຕິ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາປີຕິ ນ ເກວລໍ ກລາປສມ຺ມສນສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ຍຖາທສ຺ສິຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາລີສປ຺ປເຠທສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາທິສມ຺ມສນສ຺ສປິ. ຕຎ຺ຫິ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິປຏິລາຠາຍ, ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ເອກໍສໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ໂສ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸໂລມິກາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ອນຸໂລມິກາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ອສມນ຺ນາຄໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ອໂນກ຺ກມມາໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ວາ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ໂສ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໙໘; ປຏິ. ມ. ໓.໓໖) –

ອາທິ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ‘‘ໂສ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ, ທຸກ຺ຂໂຕ, ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໖) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

໖໙໘. ເອເກກໍ ຂນ຺ຘໍ ອນິຈ຺ຈາທິສມ຺ມສນສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ມສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ປນ ສມ຺ມສນສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ສາຘາຣຓຕາຍ ‘‘ເອເກກໍ ຂນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຠາວໂຕ, ອສສ຺ສຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສ຺ສຕຎ຺ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ ປຣາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາວໂຕ. ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍາຕິ ປຸພ຺ພາປຣໂກຏິວນ຺ຕຕາຍ, ອຸທຍພ຺ພຍຘມ຺ມໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຈ ອທ຺ຘຸວໂຕ. ເອຕຎ຺ຫິ ນ ນິຈ຺ຈໍ, ຂຓິກຕາຍ ອສທາຠາວິຕາຍ ວາ ນ ອິຈ຺ຈໍ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ. ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຕາຍາຕິ ອຸປ຺ປາເທນ, ວເຍນ ຈ ປຕິ ປຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ວິພາຘນສຠາວຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ວາ ສຍເມວ ວິພາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ໂຕ ຫິ ຘມ຺ມາ ອຠິຓ຺ຫໍ ເຕຫິ ປຏິປີຬິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຍາ ປີຬນາ ‘‘ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາຍາຕິ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍາຕິ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຍາເປຕພ຺ພຕາຍ. ໂຣຄມູລຕາຍາຕິ ມູລພ຺ຍາຘິ ວິຍ ອນຸພນ຺ຘພ຺ຍາຘີນໍ ມູລຠາວໂຕ, ປທທ຺ວເຍນາປິ ຍາປ຺ຍໂຣຄສທິສໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາປ຺ຍພ຺ຍາຘິ ຫິ ໂຣໂຄ ອິຕໂຣ ອາພາໂຘຕິ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄິຕາຍາຕິ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາສງ຺ຂາເຕນ ຣຸຊ຺ຊເນນ ຍຸຊ຺ຊຕາຍ. ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓຕາຍາຕິ ຍຖາຣຫມາຣມ຺ມຓວເສນ, ສມນ຺ນາຄມວເສນ ຈ ຣາຄາທິກິເລສາສຸຈິວິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸທ຺ຘຸມາຕຕາ.

ອນ຺ໂຕຕຸທນຕາຍາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕຸທນໂຕ. ທຸກ຺ຂເວທນາທໂຍ ວິຍ ຫິ ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕາ ເອວ ອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ຕຸທນ຺ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສຓ຺ຑາເສນ ວິນາ ນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຕາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນິເວສທຬ຺ຫຠາວໂຕ. ອຆນ຺ຕິ ປາປໍ ວິຍ ອຣິຍຊເນຫິ ວິຄຣຫິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ອວຑ຺ຒິອາວຫໍ, ປາປສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຣຫ…ເປ… ອຆໂຕ’’ຕິ. ອເສຣິຠາວຊນກຕາຍາຕິ ປຣວສຕາຊນນໂຕ. ຍຖາ ຄິລາໂນ ອຎ຺ເຎຫິ ສໍເວສນວຸຏ຺ຐາປນາທິນາ ປຣປຏິພທ຺ຘສຣີຣວຸຕ຺ຕິໂກ ອເສຣີ, ເອວເມເຕປິ ອເສຣິຠາວຊນກາ. ອວສຕາຍາຕິ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາ ປໂຣສຕນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ປຣສ຺ສ ວສໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ສຸຠສຸຂາທິຠາເວນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ. ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍາຕິ ‘‘ມາ ຊີຣຖ, ມາ ມີຍຖາ’’ຕິອາທິນາ ວິຘາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ. ປລຸຊ຺ຊນຕາຍາຕິ ພ຺ຍາຘິອາທີຫິ ປກາເຣຫິ ຉິຊ຺ຊນໂຕ ວິນສ຺ສນໂຕ. ເຕຫິ ເອວ ວາ ອາພ຺ຍສນໂຕ. ພ຺ຍສນຕ຺ໂຖ ຫິ ໂລກສທ຺ໂທ, ປສທ຺ໂທ ຠຸສຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ພ຺ຍາຘິອາທີຫິ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ພ຺ຍສນນ຺ຕິ. ພ຺ຍສນາວຫຠາເວນ ເອຕີຕິ ອີຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອກຸສລປກ຺ຂິຍານໍ ພ຺ຍສນເຫຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຂນ຺ຘາ ຈ ເອທິສາຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກພ຺ຍສນາວຫຕາຍ ອີຕິໂຕ’’ຕິ.

ອຸປທ຺ທວຕີຕິ ອຸປທ຺ທໂວ, ອນຕ຺ຖໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອຠິຠວຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣາຊທຓ຺ຑາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຂນ຺ຘາ ຈ ເອທິສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິທິຕານໍ…ເປ… ອຸປທ຺ທວໂຕ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຠຍາວຫໂຕ, ອຠຍປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ຂນ຺ຘາ ຠຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຠຍານໍ…ເປ… ຠຍໂຕ’’ຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣາຄາທີຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ອຸປສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ອຸປສຄ຺ຄສທິສຕາຍ ຈ ອຸປສຄ຺ໂຄ. ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ຈ ເທວຕູປສໍຫາຣວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ພ຺ຍາຘິອາທິອນຕ຺ໂຖ. ໂສ ອຕ຺ຖກາເມນ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນເກຫິ…ເປ… ອຸປສຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ. ໂທສູປສຏ຺ຐຕາຍາຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ຣາຄາທິໂທເສຫິ ອຸເປຕຕາຍ. ໂລກຘມ຺ມາ ລາຠາທິເຫຕຸກາ ອນຸນຍປຏິຆາ, ເຕຫິ, ພ຺ຍາຘິອາທີຫິ ຈ ອນວຏ຺ຐິຕຕາ ປຈລິຕຕາ.

ອຸປກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ວາ ປໂຍເຄນ. ສຣເສນາຕິ ສຠາເວນ. ປຠງ຺ຄຸປຄມນສີລຕາ ຠິທຸຣຕາ. ສພ຺ພາວຕ຺ຖນິປາຕິຕາຍາຕິ ຣຸກ຺ຂຜລໍ ວິຍ ອຕິຕຣຸຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ນິປຕນສີລຕາຍ. ອນິປຕສ຺ສປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອສາຣຕາຍ ຖິຣຠາວສ຺ສ ອຠາວຕາຍ. ຖິຣຎ຺ຫິ ຘຸວໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍິຕຸໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ນ ຕາຍໂນຕິ ອຕາຍໂນ, ຕພ຺ຠາໂວ ອຕາຍນຕາ. ຕາຓາສີສາຍ ອຸປຄຕສ຺ສ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍເຂມຕາ. ທຸກ຺ຂຠີຕິຍາ ອຸປລີຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ອລ຺ລີຍິຕຸໍ. ທຸກ຺ຂນິວຕ຺ຕນໍ ເລຓກິຈ຺ຈໍ. ຊາຕິອາທິຠຍານໍ ຫິໍສນໍ ວິຘມນໍ ຠຍສາຣກຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຣິກປ຺ປິເຕຫີຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນຫິ ພາເລຫິ ປຣິກປ຺ປິຕປ຺ປກາເຣຫິ. ຣິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ວິວິຕ຺ຕຕາຍ, ວິຣຫິຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕສາຣາຠາໂວ ຣິຕ຺ຕຕາ. ສາ ເອວ ຈ ຕຸຈ຺ຉຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຣິຕ຺ຕຕາເຍວ ຕຸຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ. ອປ຺ປກຕ຺ຕາຕິ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ລາມກຕ຺ຕາ ວາ. ຘຸວສາຣາຠາວາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕສາຣາຠາວໍ ຣິຕ຺ຕປເທນ ວຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຕ຺ຕສາຣາຠາວເມວ ສຸຎ຺ຎປເທນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາມິ…ເປ… ສຸຎ຺ຎໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເກນຈິ ສາມິອາທິລກ຺ຂເຓນ ອຕ຺ຕນາ ສຸຎ຺ຎາ ເອເຕ, ເອວໍ ສຍມ຺ປິ ອຕໍສຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຍຎ຺ຈ…ເປ… ອນຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ. ນ ອຕ຺ຕາຕິ ຫິ ອນຕ຺ຕາຕິ.

ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຕາຍາຕິ ຠວປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຠາວໂຕ. ຠວປວຕ຺ຕິ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນເມວ, ໂສ ຈ ອາທີນໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອາທີນໂວ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອາທີນວຕາຍາ’’ຕິ. ອາທີນນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ເອກມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໕), ອຕິວິຍ ກປຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຸສຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອາ-ກາໂຣ. ຍຖາ ‘‘ທ຺ວິຘາ ຉິທ຺ທກໍ ວິຈ຺ຉິທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ວິ-ສທ຺ໂທ, ເອວມິຘາປີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວຘາ ປຣິຓາມປກຕິຕາຍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ. ວິປຣິຓາໂມ ຈ ວິປຣີຕສຠາວາປຕ຺ຕິ. ທຸພ຺ພລຕາຍາຕິ ສຣສຠິທຸຣຕາຍ ພລາຠາວໂຕ. ທຸພ຺ພລມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎາຠາເວນ ທຸປ຺ປຘໍສິຍາ. ອິເມ ປນ ສຸປຘໍສິຍາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຜຄ຺ຄຸ ວິຍ ສຸຂຠຎ຺ຊນີຍຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສ ປາປສ຺ສ ເຫຕຸຕາ ອຆເຫຕຸຕາ. ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘເມວ ຫິ ສພ຺ພໍ ກິພ຺ພິສນ຺ຕິ. ອິເມ ຣູປາທໂຍ ສຸຂເຫຕຸ, ນ ທຸກ຺ຂເຫຕູຕິ ຊນິຕວິສ຺ສາສານໍ ຫນນສີລຕາຍ, ຂນ຺ເຘສຸ ຫິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫວເສນ ສຕ຺ຕາ ພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ວາ ຫນນ຺ຕີຕິ ວິສ຺ສາສຆາຕິໂນ, ຕພ຺ຠາວໂຕ.

ວິຄຕຠວຕາຍາຕິ ອປຄຕວຑ຺ຒິຕາຍ. ວິຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໂຕ ວິຠວໂຕ, ປິຕຸສທິສສ຺ສ ວາ ສຠາວເຫຕຸໂນ ວິຠວໂຕ ວິນາສໂຕ ສມ຺ຠູຕຕາຍ. ອາສວານໍ ອາຣມ຺ມຓາທິນາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອາສວປທຏ຺ຐານຕາ. ພີຊາທິໂກ ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ຠູຕສລິລາທິໂກ ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ. ເອສ ນໂຍ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕປິ. ເຕຫິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ກໂຕ ສງ຺ຂໂຕ. ມຈ຺ຈຸມາຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ, ກິເລສມາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສໍວຑ຺ຒນໂຕ ອາມິສຠູຕຕາ, ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘານໍ ອາມິສຠູຕາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສໍວຑ຺ຒນໂຕ, ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ອຠິສງ຺ຂາຣາ. ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສ ປນ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານວເສນ ອາມິສຠາໂວຕິ ຂນ຺ຘາທິມາຣານມ຺ປິ ອິເມສໍ ຍຖາຣຫໍ ອາມິສຠູຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍ ປກຕິອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓປກຕິຕາຍ, ໂສກປຣິເທວອຸປາຍາສເຫຕຸຕາຍາ’’ຕິ. ສໍກິເລສຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕເທກຏ຺ຐານໍ ທສນ຺ນໍ ກິເລສວຕ຺ຖູນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕທາຣມ຺ມຓາປິ ຫິ ຘມ຺ມາ ຕທນຕິວຕ຺ຕນໂຕ ສໍກິເລສິກາ ເອວ. ຕຖາ ຂຸທ຺ທາ, ຕຓ຺ຫາ, ຊຏາທີສຸ ສຣີຣສ຺ສ, ສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຈຕ຺ຕາຣີສາປິ ສມ຺ມສນານິ ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນານິ ສຣູປໂຕ, ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ອນິຈ຺ຈຠາວວິຠາວນໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ‘‘ອສາຣກໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ນິຈ຺ຈສາຣາຠາວວິຠາວນໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ກລາປໂຕ ຘມ຺ເມ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນຍໂຕ ສມ຺ມສນມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ຕາວ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ວິຫິຕາຕິ ‘‘ສມ຺ມສນາຣມ຺ຠວິຘານ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕິກ຺ຂກາຣຓນວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໙໙. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ມຫາປຎ຺ຎສ຺ສ ນຍວິປສ຺ສນາວເສເນວ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍສ຺ສ ປນ…ເປ… ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ນຍວິປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນ ‘‘ນວຫາກາເຣຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕິກ຺ຂານິ ຠວນ຺ຕິ…ເປ… ອນ຺ຕຣາ ຈ ອພ຺ໂພສາເນນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ນວນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕິກ຺ຂານິ ກຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍານິ ເສວມາເນນ ສມ຺ມສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເຕນາຕິ ໂຍຄິນາ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ວກ຺ຂມາເນຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຕິກ຺ຂານີຕິ ຕິຂິຓານິ ວິສທານິ ສູຣານິ. ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ. ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສິຍມານານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ. ຂຍເມວາຕິ ປຐມໍ ອຸປ຺ປາທໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຂຍເມວ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ຕຖາຂຍທສ຺ສນປສຸຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ ວຫຕິ, ອິຕຣານິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຂຍທສ຺ສເນ. ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍາຕິ ອາທຣກາຣິຕາຍ, ຍຖາ ຂຍທສ຺ສນປຣເມເນວ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຕໍ ອາທຣຊາໂຕ ສມ຺ປາເທຕິ. ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຍາຕິ ອວິຈ຺ເຉທກິຣິຍາຍ, ຍຖາ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຂຍທສ຺ສນວເສນ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ສປ຺ປາຍກິຣິຍາຍາຕິ ອນຸຣູປກິຣິຍາຍ ອາວາສາທິສຕ຺ຕວິຘສປ຺ປາຍາເສວນກິຣິຍາຍ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫນາຕິ ຍຖາ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາສມາຘິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສມຖນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຸປວຕ຺ຕນຕາຍາຕິ ອນຸຣູປໂຕ ປວຕ຺ຕເນນ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລີນຠາເວ ປີຕິວີຣິຍຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຸທ຺ຘຕຠາເວ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ພ຺ຣູຫເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ອສຸຈິຠາເວນ ພາຫິຣກອວິຎ຺ຎາຓກກຸຓເປ ວິຍ ຊີວິເຕ ອຫິຕາວຫປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ວິຍ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາຍຈິຕ຺ເຕ ອນເປກ຺ຂຠາເວນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂຠາວາປາທເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ວີຣິເຍນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ອນ຺ຕຣາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຍ ຠາວນາສິທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຕຣາວ. ອພ຺ໂພສາເນນາຕິ ອສງ຺ໂກຈເນນ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອວໍ ‘‘ນວຫາກາເຣຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕິກ຺ຂານິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ນາມ ສຸຂຸມານໍ ມຸຕ຺ຕາປວາຬາທີນໍ ວິຊ຺ຌເນ ສຸຂຸມຕເຣນ ເວຘເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວເມວ ສຓ຺ຫສຸຂຸມານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ, ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ຕິກ຺ເຂນ ຎາເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ປນ ຂຍວຍທສ຺ສເນ ຕິກ຺ຂຕເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕິກ຺ຂຕຣຕາ ຈສ຺ສ ນິສານສິລາຍໍ ສຓ຺ຫມຏ຺ຐຕາຍ ກຣເຓນ ວິຍ ຜຣສຸຘາຣາຍ ນິສິຕຠາວາປາທເນນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂຠາວາປາທເນນ ສາເຘຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ຈ ເຍຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຍເມວ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອສຕິ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕຣຠາເວ ຕທຠາວໂຕ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍຕິກ຺ຂຕາ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ອວິນາຠາວໂຕ ວາ. ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປາຍທສ຺ສນໍ. ອສປ຺ປາຍານິ ໂຠຊນາທີນິ ອນຸປຍຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍານິ ມຕ຺ຕໂສ ເສວມາເນນ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຘຸຣຕາຍ ເອກຊ຺ຌໍ ອສມ຺ມສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສມ຺ມສນສ຺ສ ຈ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ກາເລນ ຣູປໍ ສມ຺ມສິຕພ຺ພໍ, ກາເລນ ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ຣູປສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປຐມໍ ສມ຺ມສິຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ປຐມໍ ຕາວ ອາຄມານຸສາຣໂຕ ອນຸມານວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕໂຕ ປຣໍ ອນຸກ຺ກເມນ ພລປ຺ປຕ຺ເຕ ຠາວນາຎາເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕປິ ທິສ຺ສຕີຕິ.

ຣູປນິພ຺ພຕ຺ຕິປສ຺ສນາກາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໐໐. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ກາມາວຈຣາທິອຓ຺ຑຊາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ. ປຐມໍ ກມ຺ມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ອຸຕຸຊາທິຣູປານໍ. ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕນກກາຍທສກາທິວເສນ ລພ຺ຠມານໍ ປພນ຺ຘຕ຺ຕຍໍ, ສນ຺ຕຕິສີສໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕິສນ຺ຕຕິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທນ຺ຘໍ ມນ຺ທໍ ຈິເຣນ ນິໂຣໂຘ ເອຕສ຺ສາຕິ ທນ຺ຘນິໂຣຘໍ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຣຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ, ຍສ຺ມາ ‘‘ຕໂຕ ສີຆຕຣໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ຂີຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໒໘) ວຈນໂຕ ຣູປຘມ຺ມາປິ ອິຕ຺ຕຣກາລາ ເອວ, ອຣູປຘມ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ສາຕິສຍໍ ອິຕ຺ຕຣກາລາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິຈາຣິຕເມວ. ເຕຫິ ສທິສາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຠງ຺ຄກ຺ຂເຓຫິ ສທິສາ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ວິສທິສຕາ ນຕ຺ຖິ, ສມານກາລາວ ເຕ. ຐານປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐິຕິກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ທຸຕິຍຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ. ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ຐເປຕ຺ວາ ມຣຓາສນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເອວໍ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຐານກ຺ຂເຓຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ. ຍາວ ປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ຍາວ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຍາວ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອສຎ຺ຎູປປຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ. ຣູປູປປຕ຺ຕິຍໍ ສໍເສທຊາ ໂອປປາຕິກສທິສາຕິ ໂອປປາຕິການໍເຍວ ຄຫຓໍ. ໂອປປາຕິການມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ວາ ສໍເສທເຊ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ສຕ຺ຕສນ຺ຕຕິວເສນາຕິ ຈກ຺ຂຸທສກາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສນ຺ຕຕິສີສານໍ ວເສນ.

໗໐໑. ຕຕ຺ຖາຕິ ກມ຺ມໂຕ ຣູປປວຕ຺ຕິຍໍ. ນານາກ຺ຂຓິກກມ຺ມປຈ຺ຈຍຠູຕໍເຍວ ອິຘ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມໍ ນາມ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາ’’ຕິ. ຊີວິຕນວກໍ ຈກ຺ຂຸທສກາທິອນ຺ໂຕຄຘເມວ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມສຕ຺ຕຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວາ ຈກ຺ຂຸທສກາທິ ວິຍ ສຸຂປຣິຄ຺ຄຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕເທວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘກຏຕ຺ຕາຣູປມາຫ. ກມ຺ມຎ຺ຫິ ກມ຺ມຊສ຺ສ ຊນກໍ, ປຣິປາຈກມ຺ປິ ໂຫຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ກມ຺ມຊຄ຺ຄິໂນ ຈ ວເສນ ອນຸຣກ຺ຂຓສພ຺ຠາວໂຕ, ອາຫາຣາທິປຏິລາຠເຫຕຸຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍປິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍຕາ ຈສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍໍ, ຕເທວ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ວິປາກເຈຕສິການມ຺ປິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານກມ຺ມປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຐານປ຺ປຕ຺ຕາ ໂອຊາ ອຎ຺ຎໍ ໂອຊຏ຺ຐມກໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອາຫາຣານຸຄເຕ ສຣີເຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາປີຕິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາຫາຣສມຸຏ຺ຐາເນປິ ໂອຊຏ຺ຐມເກ. ຈຕສ຺ໂສ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ປວຕ຺ຕິໂຍ ຆເຏຕີຕິ ສທິສສນ຺ຕຕິວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ຣູປກລາປປ຺ປວຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຕາເນຕິ. ພາຫິຣປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປນ ວິສທິສາ ພຫູປິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ຆເຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາຫາຣສມຸຏ຺ຐາເນ ປເວຓິຆຏນາ, ເອວໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາເນປີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຣມ຺ປຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອກມ຺ມຊາ ທຸຕິຍາທິປວຕ຺ຕິໂຍ ອສມ຺ເຠເທນ ທສ຺ສິຕາ, ເອວໍ ກມ຺ມຊາຫາຣສມຸຏ຺ຐານອຸຕຸວເສນ, ກມ຺ມຊອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາຫາຣວເສນ, ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຈິຕ຺ຕຊາຫາຣອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານອຸຕຸອາຫາຣວເສນ ຈ ສມ຺ເຠທວເສນາປິ ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຊໂຕ ປວຕ຺ຕອາຫາຣາ ວິເສສປຈ຺ຈຍລາເຠ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິມາຓາຫິ ປວຕ຺ຕີຫິ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ນ ຆເຏນ຺ຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທສ ທ຺ວາທສ ວາເຣ ປວຕ຺ຕິໍ ຆເຏຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໐໓), ‘‘ເອວໍ ທີຆມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາປິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ຕຕິ ເອວາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໐໔) ຈ ວກ຺ຂຕິ.

໗໐໒. ຊນກາຊນກາ ມຕາຕິ ປຸຣິມກາ ຕິໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຄຫິຕາ ຊນກາ, ປຈ຺ຉິມໂກຏ຺ຐາສິກາ ‘‘ໂສຬສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອຊນກາຕິ ມຕາ ຎາຕາ. ກຸສລກິຣິຍໂຕຕິ ກຸສລໂຕ ຈ ກິຣິຍໂຕ ຈ. ອິຣິຍາຍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ປຖຠາວໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ, ຄມນາທິ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕທວຕ຺ຖາ ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ນ ສພ຺ພໍ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕໍ ອິຣິຍາປຖູປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣຸປ຺ປາທກຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກໍ, ຕໍ ເອກໍສໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ຊນກໍ ອວິນາຠາວໂຕ, ຕຖາ ອິຣິຍາປຖູປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ຣູປສ຺ສ. ເອຕສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູປໍ, ອິຣິຍາປຖໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຎ຺ຈາ’’ຕິ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ກໂຕ. ວິປາກວຊ຺ຊານີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປາກາຠິຎ຺ຎາທ຺ວຍວຊ຺ຊານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕທຎ຺ເຎສໍເຍວ ເສສຄ຺ຄຫເຓນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເສສຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ. ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊນຍນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລາທີນໍ ສນ຺ຕຠາເວນ ອວິປ຺ຜາຣິກຠາວໂຕ. ວິປ຺ຜາຣິກເມວ ຫິ ກາມາວຈຣກຸສລາທິວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອິຣິຍາປຖູປຕ຺ຖມ຺ຠການິ ປນ ໂຫນ຺ຕິ ສຕິປິ ສນ຺ຕຠາເວ ຌານເວເຄນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ, ຍໂຕ ເຕສໍ ຊວນກິຈ຺ຈຕາ. ປຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປເມວ ຊນຍນ຺ຕິ, ນ ອິຣິຍາປຖໍ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາເວນ ປຣິທຸພ຺ພລຠາວໂຕ. ກິຣິຍາມຍຈິຕ຺ເຕຫິ ອວິມິສ຺ສຠວງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິກາເລ ຂນ຺ຘາທິສຣີຣາວຍວານໍ ນິຈ຺ຈລຠາເວນາວຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ເຓ ຠວງ຺ເຄ ປວຕ຺ຕມາເນ ອງ຺ຄານິ ໂອສີທນ຺ຕິ ປວິຏ຺ຐານິ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິ ປນ ອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຊາຄຣຓຈິຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອງ຺ຄານິ ອຸປຕ຺ຖທ຺ຘານິ ຍຖາປວຕ຺ຕອິຣິຍາປຖຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ທ຺ເວປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານິ ສພ຺ພທຸພ຺ພລຕາຍ ຣູປໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸທຸພ຺ພລຕາຍ. ຂີຓາສວານໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ກາມາວຈຣານໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ກາມາວຈຣານໍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຣູປາວຈເຣ ອຣູປາວຈເຣ ປຈ຺ຉິມຠວິການໍ, ເຍ ຈ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈວນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ໂນ ຈ ເຕສໍ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ສງ຺ຂາຣຍມກ.໘໘) –

ປນ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠຄຕຕາທິວິພນ຺ຘາຠາເວ ກາຍສງ຺ຂາຣາສມຸຏ຺ຐາປເນ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ຈຸໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປຎ຺ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕິ, ນາປິ ‘‘ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ປາຬິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ຂີຓາສວານ’’ນ຺ຕິ, ປນ ວິເສສນໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ເຕສໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປສມຸຏ຺ຐາປນໍ ປາກຏນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສຬສ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫຓໍ ເຕສໍ ຣູປຊນເນ ເອກໍສໂຕ ນິຍເມຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎານິ ປນ ພຫູນິ ອຣູເປ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ອໂນກາສຄຕຕ຺ຕາ ຣູປໍ ນ ຊເນນ຺ຕິເຍວ. ນ ຐິຕິກ຺ຂເຓ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ຣູປໍ ຊເນນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ປນ ພລວໍ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍລາຠໂຕ.

ຍຖາ ປຖວີອາທໂຍ ຣູປຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕເຫຕຸກາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ເອວໍ ເວທນາທໂຍປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ, ສທ຺ທນວກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ? ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໐໑, ໑໕໓໕). ຕຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີນໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕາ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ເຕສໍ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕໍສມຸຏ຺ຐານສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາ ປນ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ, ສຫຊາຕເວທນາທີນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາ ສິຍາ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍ ປນ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍວເສເນວ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍໍ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານອຸຕຸອາຫາເຣຫິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານອຸຕຸອາຫາຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ວເສນ ຈຕຸປຎ຺ຈປວຕ຺ຕິຆຏນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ປນ ວເສນ ທ຺ວຕ຺ຕິປ຺ປວຕ຺ຕິຆຏນໍ ຕໍປາກຕິກຈິຕ຺ຕວເສນ, ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕວເສນ ປນ ພຫຸຕຣາປິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານໍ ອຸຬາຣປຓີຕຠາວໂຕ.

໗໐໓. ‘‘ອຸປາທິນ຺ນໍ ກມ຺ມຊຣູປໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ພຫິທ຺ຘາ ອນຸປາທິນ຺ນໂອຊາ ຣູປາຫຣຓກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຍລາໂຠ ຈສ຺ສ ກມ຺ມຊຠູຕສນ຺ນິສ຺ສຍຕາວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຣູປສ຺ສປິ ກມ຺ມມູລກຕ຺ຕາ ສິຍາ ກມ຺ມຊປຣິຍາໂຍຕິ ຕໍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາຣປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອາຫາໂຣ ນ ເກວລໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກວ, ອຖ ໂຂ ຊນໂກປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທສ ທ຺ວາທສ ວາເຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຖໍ ອິມສ຺ເສວ ທສ ທ຺ວາທສ ວາເຣ ປວຕ຺ຕິຆຏນາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອກທິວສໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕາຫາໂຣ’’ຕິອາທິ. ທາຣກສ຺ສ ສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາຕິ ນາຠິມູລານຸຄຕາຫິ ຣສຫຣຓີຫິ ຜຣິຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎຖາ ຊລາພຸອນ຺ຕຣິເກ ກາເຍ ມກ຺ຂນາວເສນ ນ ສມ຺ມາວິນິໂຍໂຄ ອາຫາຣສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ.

ອຸປາທິນ຺ນໂກ ອນຸປາທິນ຺ນໂກຕິ ທຸວິເຘ ອາຫາເຣ ປຸພ຺ເພ ອນຸປາທິນ຺ນໂກ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍອາຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມຊາຫາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາຫາຣສມຸຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ປວຕ຺ຕິໂຍ ຆເຏຕີ’’ຕິ. ອາຫາຣປຈ຺ຈຍອຸຕຸໂນປິ ອຸຕຸປຈ຺ຈຍາຫາຣສ຺ສ ວິຍ ທສ ທ຺ວາທສ ວາເຣ ປວຕ຺ຕິຆຏນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ນ ອຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສານນ຺ຕິ ກມ຺ມຈິຕ຺ຕອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານານໍ ຕິສນ຺ຕຕິຣູປານໍ. ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ຫິ ອຎ຺ຎາຫາຣສມຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ, ຕິສນ຺ຕຕິຣູປານຎ຺ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກວເສນ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ຊນໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຍຠາໂວ ປນ ປຏ຺ຐານນເຍນ ນຕ຺ຖິ. ອາຫາຣປຈ຺ຈຍາ ປວຕ຺ຕມານານິ ຣູປານິ ອາຫາຣນິສ຺ສຍານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຣໂຕ ອຸຕຸໂນ ນິສ຺ສຍໂຊຕນາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໗໐໔. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍປິ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ຣູປຸປ຺ປາທເນ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ‘‘ອຸຕຸ ນາມ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ເຕໂຊຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ທຸວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ເອສ ອຸຕຸ ເຕໂຊຘາຕຸຠາວາວິເສເສປິ ຕິກ຺ຂມນ຺ທຕາວິເສເສນ ອຸຓ຺ໂຫ, ສີໂຕຕິ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິຈາຣິຕເມວ. ຍທິປິ ອຸຕຸ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວິນາປິ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘ ປນ ເຕນ ວິນາ ຕສ຺ສ ຣູປຸປ຺ປາທນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ອຸຕູ’’ຕິ. ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນເຍວ ຫິ ອຸຕຸ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວິນາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ອຸຕຸປຈ຺ຈຍໍ ນາມ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ຣູປໍ. ຍຎ຺ຫິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ປນ຺ນຣສວິຘໍ ຣູປໍ, ຍຎ຺ຈ ຕທຎ຺ຎຕິສນ຺ຕຕິຣູປໍ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສຠາໂຄ ອຸຕຸອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ວິສຠາໂຄ ອຸຕຸ ຫິມາທິ ວິຍ ປທຸມາທີນໍ ວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ປຸຣິມຣູປໍ ວິນາເສນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຠາຄໍ, ວິສຠາຄຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕຸ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປານໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິນາສສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ທີຆມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ‘‘ທສ ທ຺ວາທສ ວາເຣ’’ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ທີຆມ຺ປິ ກາລໍ. ອຸຕຸ ຫິ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ ຈິຣຕຣມ຺ປິ ກາລໍ ສທິສາກາຣໍ ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຕາເນຕິ ອຸປາທິນ຺ນກສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ, ປເຄວ ອິຕຣຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາປີ’’ຕິ, ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕເກສໂລມນຂຈມ຺ມຂິລຕິລກາທິວເສນ ຊີວມານສຣີເຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຕກເຬວຣາທິວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣູປສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ຠງ຺ໂຄປິ ທິຏ຺ໂຐເຍວ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຕຣກາລຕ຺ຕາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກາເລນ ຣູປໍ ສມ຺ມສຕິ ນາມາ’’ຕິ. ນ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ສມ຺ມສນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນຎ຺ຈ ອຘິກຕນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓສຸ.

ອຣູປນິພ຺ພຕ຺ຕິປສ຺ສນາກາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໐໕. ໂລກິຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສເນວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອິຕຣສ຺ສ ອວິສຍຕ຺ຕາ.

ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ຕໍຕໍຠວວເສນ. ຕເທວ ເອກູນວີສຕິປ຺ປເຠທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ຈຸຕິວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ເອກູນວີສຕິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ. ອນນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິອາທິນາປິ ປວຕ຺ຕິເຍວ ວຸຕ຺ຕາ.

ໂສ ປນ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕານໍເຍວ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕນາກາໂຣຕິ ສຸທ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປວຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສມ຺ຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອວິນຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ອສມ຺ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາທສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ ຣູປໍ ກສ຺ສຈິ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ກາມາວຈຣກຸສລາກຸສລກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ວາ ປຎ຺ຈ, ສຕ຺ຕ ວາ ຊວນານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເຫຕຸກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ທຸຕິຍໂມຆວາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈ ຊວນານິ ສຸຕ຺ຕມຸຈ຺ຉິຕາທິກາເລ, ສຕ຺ຕ ປາກຕິກກາເລ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຊວນາຣມ຺ມຓານຸຣູປນ຺ຕິ ‘‘ຕິເຫຕຸກໍ ເຈ ຊວນໍ, ຕິເຫຕຸກໍ, ທ຺ວິເຫຕຸກໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອິຏ຺ຐໍ ເຈ ອາຣມ຺ມຓໍ, ໂສມນສ຺ສສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ຊວນສ຺ສ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປໍ. ເສສທ຺ວາເຣສູຕິ ໂສຕທ຺ວາຣາທິເສສທ຺ວາເຣສຸ.

ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາຘິຄມານຸກ຺ກເມນ ປຎ຺ຎາຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ.

ຣູປສຕ຺ຕກສມ຺ມສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໐໖. ຣູເປສຸ ມນສິກາຣສຕ຺ຕກໍ ຣູປສຕ຺ຕກໍ, ຣູປຘມ຺ເມສຸ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ມນສິ ກາໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອຣູປສຕ຺ຕກມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິເມຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ອາທານນິກ຺ເຂປນມນສິກາຣາທິປ຺ປກາເຣຫິ, ອິເມຫິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ.

ອາທານນິກ຺ເຂປນໂຕຕິ ຠວສ຺ສ ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ, ຊາຕິໂຕ, ມຣຓໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວໂຍວຸຑ຺ຒຕ຺ຖຄາມິໂຕຕິ ວຍສາ ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ອຕ຺ຖຄາມິຠາວໂຕ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫາຣໂຕຕິ ອາຫາຣເຫຕຸ, ຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕອາຫາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໂລຫາທິຠູມິປາສາຓາທິເຠທໍ ວິວິຘວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ ກມ຺ມານເປກ຺ຂໍ ສຠາວສິທ຺ຘໍ ຣູປໍ ຘມ຺ມຕາຣູປໍ. ສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕຘາ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ. ວິປສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສຕິ ສມ຺ມສຕິ.

‘‘ຠາຣາທານໍ ທຸຂໍ ໂລເກ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຂນ຺ຘຠາຣສ຺ສ ອາທິໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາທານນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສພ຺ເພວ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠູຕາ ໂລເກ ສມຸສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໐; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ປນ ວຈນໂຕ ຂນ຺ຘຠາຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິກ຺ເຂປນນ຺ຕິ ຈຸຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕-໑໔໖; ອ. ນິ. ໗.໗໔) ວຈນໂຕ ຕໂຕ ອູນາຘິກຠາໂວ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍ ວສ຺ສສຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອາທານນິກ຺ເຂປນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ຠູຕຸປາທາຍຣູປປ຺ປເຠທາ ສງ຺ຂາຣາ. ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຫິ ອິທໍ ສມ຺ມສນວິຘານນ຺ຕິ. ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ຄຫິຕມຕ຺ຕໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທວຍວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ, ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວຍູປຄມນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຣິຓາມໂຕຕິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຸຣິມຸຕ຺ຕຣວິສທິສຠາວໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ວສ຺ສສຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຣູເປ ອິທໍ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຊຣາມຣເຓນ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຕິປິ ຘມ຺ມເຠເທ ອວຕ຺ຖາເຠໂທ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາ ເອວ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາຕິ ຍຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊຣາຍ ເຈວ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ປຣິຓາມປກຕິຕາຍາ’’ຕິ. ສຠາວວິຄໂມ ເອວ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິປຣິຓາໂມ. ຂຓິກຕາ ຕາວກາລິກຕາ. ນິຈ຺ຈສຠາວາຠາໂວ ເອວ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນິຈ຺ຈຘມ຺ມາ ຫິ ເຕເນວ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຊານນ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ນາມ. ຍໂຕ ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຍທວຕ຺ຖາ ສງ຺ຂາຣາ, ນ ຕທວຕ຺ຖາ ຐິຕິກ຺ຂເຓຕິ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຍຕິ ເຕສໍ ກິລມນາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕິຍໍ ຊຣາຍ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາກຏຊຣາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຐິຕິໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ ນາມ ທຸຣຕິກ຺ກໂມ ຊຣານນ຺ຕຣໍ ຠງ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຊຣໍ ປຕ຺ວາ ອວສ຺ສໍ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິຣນ຺ຕຣພາຘຕາ, ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ທຸສ຺ສຫຕາຍ ທຸກ຺ຂມຕາ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂຕານໍ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຕາຍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາ, ຕສ຺ມາ. ອຠິຓ຺ຫ…ເປ… ທຸກ຺ຂາຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ສຸຂປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຐິຕິໍ ມາ ປາປຸຓນ຺ຕຸ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຐານປ຺ປຕ຺ຕາ ມາ ຊີຣນ຺ຕູຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຕ຺ຖໂຕ ຐິຕິ ເອວ ຊຣາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຊຣາວເສນ ປນ ໂຍ ກິລມໂຖ, ໂສ ອິຘ ຊຣາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕູຕິ ນິຈ຺ຈຕໍ ອາສີສຕິ. ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສາປິ ຠຄວໂຕ ວສວຕ຺ຕິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ລກ຺ຂຓຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ເກນຈິ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕເມວ ຫິ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ. ສຸຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣາ ເຕນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວສວຕ຺ຕນາກາເຣນ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕກາຣຓປຣາມສນໍ. ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ນິວາສີກາຣກເວທກອຘິຏ຺ຐາຍກວິຣເຫນ ຕໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ນ ນິສ຺ສຠາວໂຕຕິ ເອກຈ຺ຈປຣິກປ຺ປິຕສຠາວສຸຎ຺ຎໂຕ. ອສ຺ສາມິກໂຕຕິ ສາມິຠູຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ. ເອເຕນ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອວສວຕ຺ຕິໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວສວຕ຺ຕິຠາວາຠາວໂຕ. ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປໂຕຕິ ປຣປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິຕອຕ຺ຕວິຣໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ອຕໍສຠາວໂຕ ອຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີຕິ.

໗໐໗. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ອນິຈ຺ຈາ, ‘‘ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ທຸກ຺ຂາ, ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ອນຕ຺ຕາຕິ ຣູປຘມ຺ເມ ນິຣຸຬ຺ຫໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ປນາເນນ ອາທານນິກ຺ເຂປນວເສນ ສມ຺ມສິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຣູເປ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓຄ຺ຄຫຓປຸພ຺ພກໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓຄ຺ຄຫຓໍ, ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓຄ຺ຄຫຓປຸພ຺ພກໍ ວາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓຄ຺ຄຫຓໍ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປເຠເທນ ທສ຺ສິຍມານໍ ຍໂຖຬາຣິກໂຕ ທີເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ວສ຺ສສຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຐມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວສ຺ສສຕໍ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ທສ ວາ ວີສຕິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວອຸທ຺ຘຣຓາທິໂກຏ຺ຐາສວເສນ ຣູປສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕິລກ຺ຂຓາໂຣປນໍ ວໂຍວຸຑ຺ຒຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕເມວ ວສ຺ສສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຍວເສນ ຣູປສ຺ສ ສມ຺ມສນວິຘິ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ໂອຬາຣິກວເສເນວາຍໍ ອາທິໂຕ ຣູປເຠໂທ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວສ຺ສສຕໍ ສມໂກຏ຺ຐາສວເສນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຌິມາວຕ຺ຖາຍ ວາ ຕຖາຣູປຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມວເຍ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ວຑ຺ຒິຕໍ.

໗໐໘. ມນ຺ທຕາພາຫຸລ຺ເລນ ປວຕ຺ຕໍ ວສ຺ສານໍ ທສກໍ ມນ຺ທທສກໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕທາຕິ ປຐເມ ວສ຺ສທສເກ. ໂສຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ຈປໂລຕິ ອນວຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາຍ ຕຣໂລ. ເຕນ ໂມມູຫຠາວໂຕ ວິເສເສຕິ. ນ ເຫສ ນວມທສເກ ວິຍ ໂມມູຫຠາເວນ ມນ຺ໂທ, ອຖ ໂຂ ຈປລຕາຍາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸມາຣໂກ’’ຕິ. ຕຕິເຍ ທສເກ ມໍສປາຣິປູຣິຍາ ຍຖາຣຫໍ ຉວິວຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປສີທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ຓາຍຕນໍ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທສເກ ອຏ຺ຐີນໍ, ນ຺ຫາຣູນຎ຺ຈ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພລຎ຺ຈ ຖາໂມ ຈ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓາຕິ. ປຎ຺ຈເມ ທສເກ ໂຍພ຺ພນມທສ຺ສ ທູຣີຠາເວນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິເລສຕນຸຕາຍ ປຎ຺ຎາ ຍຖາຣຫໍ ສຸວິສທາ ໂຫຕິ. ຂິຑ຺ຑາຍ ຣຕິ ຂິຑ຺ຑາຣຕິ. ກປລ຺ລິກາທິນິສ຺ສຍວິເສເສນ ປທີປສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕາທິ ວິຍ ນິສ຺ສຍວິເສເສນ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐທສເກສຸ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘິຫານິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຣໂຕ ປພ຺ຠາໂຣ ໂຫຕິ ກຏິສນ຺ຘິຄີວາສນ຺ຘີນໍ ວເສນ ຣສ຺ສສ຺ສາປິ, ປເຄວ ທີຆສ຺ສ. ປພ຺ຠາໂຣຕິ ຈ ຄຣຸຠາເວນ ປລມ຺ພໂກ. ໂມມູໂຫ ໂຫຕິ ສຕິປຎ຺ຎາວິປ຺ປວາສໂຕ. ສຍນພຫຸໂລວ ໂຫຕິ ຐານາທິວເສນ ສຣີຣຠາຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

໗໐໙. ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸວສ຺ສິໂກປິ ຫິ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຫຕີຕິ. ທ຺ວິສຕໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອເກກອຍນວເສນາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວສ຺ສາເນ ປວຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕໍ ປນ ວສ຺ສານໍ ທ຺ວິຘາ ສມຕ຺ຕໍ, ນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຈຕຸມາສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວມາສ’’ນ຺ຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ໂສ ປນ ວສ຺ສາໂນ ອຸຕຸ ສາວຓໂປຏ຺ຐປາທມາສາ, ອສ຺ສຍຸຊກຕ຺ຕິກມາສາ ສຣໂທ, ມິຄສິຣຜຸສ຺ສມາສາ ເຫມນ຺ໂຕ, ມາຆຜຄ຺ຄຸນມາສາ ສິສິໂຣ, ຈິຕ຺ຕເວສາຂມາສາ ວສນ຺ໂຕ, ເຊຏ຺ຐາສຬ຺ຫມາສາ ຄິມ຺ໂຫ ອຸຕູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາຕິ ທສທສນາຏິກາວເສນ ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ.

໗໑໐. ອຠິມຸຂໍ ປຸຣໂຕ ກມນໍ ອຠິກ຺ກໂມ. ປຏິນິວຕ຺ຕນວເສນ ກມນໍ ປຏິກ຺ກໂມ. ອາມຸຂໍ ໂລກນໍ ອາໂລກນໍ. ວິວິຘໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂລກນໍ ວິໂລກນໍ. ຫຕ຺ຖປາທານໍ ສງ຺ກຸຈນໍ ສມິຎ຺ຊນໍ. ອາຍມນໍ ປສາຣຓໍ.

ປາທຸທ຺ຘຣຓກາເລຕິ ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘຣຓກາເລ. ປາທສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ຘຏປາທສ຺ສ. ໂອມຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕິໂຕ ຫີນປ຺ປມາຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ມນ຺ທາ’’ຕິ. ອິຕຣາຕິ ເຕໂຊວາໂຍຘາຕຸໂຍ. ຍຖາ ປາທສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູເປສຸ ເອກໍສໂຕ ເຕໂຊວາໂຍຘາຕູນໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ສລ຺ລຫຸກສຠາວຕາຍ ຕາສໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອິຕຣາສໍ ໂອມຕ຺ຕຕາ ຄຣຸສຠາວຕ຺ຕາ. ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ເສສໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ຕຄ຺ຄຕິກເມວ ໂຫຕິ. ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິຍໍ ວາໂຍປຖວີອຘິມຕ຺ຕຕາ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣໂຕ ຫຣເຓ, ປຈ຺ຉໂຕ ຫຣເຓ ຈ ອຸທ຺ຘຣເຓ ວິຍ ສລ຺ລຫຸກສຠາວຣູປປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ຕາສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສູ’’ຕິ. ຍຖາ ອຸທ຺ຘຣຓາທີສຸ ສລ຺ລຫຸກສຠາວຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຘິກໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣາສໍ ຫີນໍ, ເອວໍ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ ຕີສຸ ຄຣຸສຠາວຕ຺ຕາ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຘິກໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣາສໍ ຫີນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ’’ຕິອາທິ.

ຕທຸປາທາຍຣູປານີຕິ ຕາ ຘາຕຸໂຍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕອຸປາທາຣູປານິ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ອຸທ຺ຘຣເຓເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິຫຣຓໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘຣຓາທິໂກຏ຺ຐາເສ. ປພ຺ພໍ ປພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕຣສງ຺ກຣາຠາວທສ຺ສນໍ. ຕຏຕຏາຍນ຺ຕາຕິ ຕຏຕຏາຍນ຺ຕິ ວິຍ, ເຕນ ເນສໍ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໗໑໑. ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ມສນສ຺ສ. ທາຣຸຕິຓຸກ຺ກາທີສູຕິ ທາຣຸອຸກ຺ກາຕິຓຸກ຺ກາທີສຸ. ‘‘ກິໍ ອນ຺ຘພາລ ເອກຆນໍ ສຕຕໍ ສພ຺ພທາຠາວິໍ ເອກນ຺ຕິ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ມນາປ’’ນ຺ຕິ. ອິທມ຺ປີຕິ ຍທິທໍ ເຕລວຏ຺ຏິກ຺ຂເຍນ ປທີປສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທມ຺ປິ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣຕິ ອງ຺ຄຸລິຍາ ມິຕໍ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລປ຺ປມາເຓ ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕຸໂນ ອວຍວເລສຠູຕໍ ປຣມສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອໍສຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອໍສຸໍ ປນ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ອຸປເມຍ຺ເຍ ວິຍ ອຸປມາຍໍ ປາກໂຏ ກາລເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເອກໂກຏ຺ຐາສຄຕໍ ປນ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕຣໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸປມາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປມາຍມ຺ປິ ວາ ຕາວ ຍາວາຕິ ກາລສ຺ສ ເຠທມຕ຺ຕາ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ຕສ຺ສາ ຄຫເຓ ກາລເຠທວເສນາປິ ອຸປມາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໗໑໒. ປຸພ຺ເພ ອາທານນິກ຺ເຂປາທິວເສນ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ, ອິທານິ ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາທິວເສນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທວ ຣູປໍ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ‘‘ວິສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ອາຫາຣມຍນ຺ຕິ ອາຫາເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິລາຕໍ. ກິລນ຺ຕນ຺ຕິ ຂິນ຺ນໍ. ຘາຕນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຕໍ. ປີຓິຕນ຺ຕິ ມໍສູປຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປີຓິຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ມຸທຸ. ສິນິທ຺ຘນ຺ຕິ ສິນິທ຺ຘຈ຺ຉວິຕາຍ ສຓ຺ຫໍ. ຕໂຕ ເອວ ຜສ຺ສວນ຺ຕໍ.

໗໑໓. ອຸຓ຺ຫກາເລ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ຣູປນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສີຕອຸຕຸນາຕິ ສປ຺ປາເຍນ ສີຕອຸຕຸນາ.

໗໑໔. ອາຍຕນທ຺ວາຣວເສນາຕິ ອາຍຕນສງ຺ຂາຕທ຺ວາຣວເສນ. ກມ຺ມທ຺ວາຣນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຍຕນຄ຺ຄຫຓໍ. ກາຍທ຺ວາເຣຕິ ປສາທກາຍທ຺ວາເຣ. ມໂນທ຺ວາຣໍ ນາມ ສາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ມໂນທ຺ວາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

໗໑໕. ໂສມນສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສິຕວເສນາຕິ ໂສມນສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສິຕປຸຄ຺ຄລວເສນ, ໂສມນສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສິຕກາລວເສນ ວາ.

ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຕິອິຕ຺ຕຣຂຓຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ.

ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ. ອຸເປກ຺ຂາປິ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂາສຸ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ຊີວິຕເວທນາວິຎ຺ຎາຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຎ຺ຎາຕິ ເກຈິ. ເກວລາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິຈ຺ຈຠາເວນ ວາ ອໂວມິສ຺ສາ. ເອກຈິຕ຺ຕສມາຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອເກເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫິຕາ. ລຫຸໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕາຍ ລຫຸໂກ ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຊີວິຕາທີນໍ ຂໂຓ ວຕ຺ຕຕິ.

ຈຸລ຺ລາສີຕິສຫສ຺ສານິ ກປ຺ປນ຺ຕິ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກປ຺ປໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ຈ ສາມຎ຺ຎວເສນ ເອກວຈນໍ. ມຣູຕິ ເທວາ. ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສໂມຫິຕາຕິ ເອວໍ ຈິຣຊີວິໂນປິ ເຕ ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຕສມ຺ປິ ສນ຺ຕາເນ ຊີວິຕາທີນິ ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສຫ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ເຕເນວ ສຫ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ຍາວ ທຸຕິຍາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ.

ເຍ ນິຣຸທ຺ຘາ ມຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈວນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເຍ ຂນ຺ຘາ. ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ວາ ອິຘາຕິ ເຍ ວາ ອິຘ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣຸທ຺ຘກ຺ຂນ຺ຘາ. ສພ຺ເພປິ ສທິສາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອກສທິສາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘານາຠາເວນ ວິຄຕາ. ຍຖາ ຫິ ຈຸຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຂນ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອນນ຺ຕຣາ ຈ ເຍ ຠຄ຺ຄາຕິ ເຍ ສງ຺ຂາຣາ ອນນ຺ຕຣເມວ ຠຄ຺ຄາ ນິຣຸທ຺ຘາ. ເຍ ຈ ຠຄ຺ຄາ ອນາຄເຕຕິ ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ອນາຄເຕ ຠຄ຺ຄາ ຠຎ຺ຊນສີລາ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕທນ຺ຕຣາ ນິຣຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຕີຕານາຄຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ເຌ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘານໍ ຠຄ຺ຄານໍ. ເວສມໍ ນຕ຺ຖິ ລກ຺ຂເຓຕິ ເຕສໍ ຕິວິຘານມ຺ປິ ຠງ຺ຄລກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ ວິສມຕາ ວິສທິສຕາ ນຕ຺ຖິ.

ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ນ ຊາໂຕຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອຊາໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ວຕ຺ຕມາເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊີວຕິ ຊີວມາໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕຠງ຺ຄາ ມໂຕ ໂລໂກຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖິຍາ ຍາຍໍ ຕໍ ຕໍ ສນ຺ຕໍ ສນິສ຺ສຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຊີວຕິ, ຜຸສ຺ໂສ ຊີວຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຈນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສຍຠູຕາ ສນ຺ຕານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖິຍາ ປຣມຕ຺ຖຠູຕາ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນ ຊີຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໖).

ອນິຘານຄຕາ ຠຄ຺ຄາຕິ ເຍ ຠຄ຺ຄາ, ນ ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ນິຘານໍ ຄຕາ, ອຖ ໂຂ ອຠາວເມວ ຄຕາ. ປຸຎ຺ໂຊ ນຕ຺ຖິ ອນາຄເຕ ຍໂຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ວຕ຺ຕມານຠາວໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຍປີຕິ ເຍ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕປິ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສປູປມາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາມ ສູຈິຍໍ ຐິຕາຍໍ ສາສໂປ ຂິຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສິຂໍ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ໂຕ ວິຄຈ຺ຉຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ອວຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ຠງ຺ໂຄ ເນສໍ ປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ໂຄ ນາມ ປຸຣໂຕ ເອວ ກໂຕ, ເອກໍສຠາວີ ນ ອປສກ຺ກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາເຓຫີຕິ ປຸຣິມເກຫິ ອຕີເຕຫິ.

ອທສ຺ສນໂຕຕິ ອປສ຺ສິຕພ຺ພໂຕ. ອາຍນ຺ຕີຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາປິ ກຸໂຕຈິ ຣາສິໂຕ ອາຄມນາຠາວເມວາຫ. ຠຄ຺ຄາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸທສ຺ສນນ຺ຕິ ຠຄ຺ຄາປິ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປຄມນາຠາວໂຕ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອທສ຺ສນໍ ອຠາວເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາໂທ…ເປ… ວຍນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ.

໗໑໖. ‘‘ວິວຏ຺ຏກປ຺ປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຍເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຘມ຺ມຕາຍ ‘‘ຘມ຺ມຕາຣູປ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ວຕ຺ຖນາມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໂລຫາທີສຸ ອໂຍ ນາມ ກາຬໂລຫໍ. ໂລຫໍ ນາມ ຊາຕິໂລຫໍ ວິຊາຕິໂລຫໍ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ ປິສາຈໂລຫນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍ ຣຊຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕິປຸ ສີສໍ ຕມ຺ພໂລຫໍ ເວກນ຺ຕກໂລຫນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຊາຕິໂລຫານິ. ນາຄນາສິກໂລຫໍ ວິຊາຕິໂລຫໍ. ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ຫາຣກູຏນ຺ຕິ ຕີຓິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫານິ. ໂມຣກ຺ຂກາທິ ປິສາຈໂລຫໍ. ຕຕ຺ຖ ຕມ຺ພໂລຫໍ ເວກນ຺ຕກນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ຊາຕິໂລເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິຘ ‘‘ໂລຫ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ຕິປູຕິ ເສຕຕິປຸ. ສີສນ຺ຕິ ກາຬຕິປຸ. ສຸວຓ຺ຓໍ ອາກຣຸປ຺ປນ຺ນຣສວິທ຺ຘາທິເຠທໍ. ມຸຕ຺ຕາ ສາມຸທ຺ທິກມຸຕ຺ຕາທິ. ມຓີຕິ ເວຬຸຣິຍໂລຫິຕງ຺ຄມສາຣຄລ຺ລານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ ສພ຺ໂພ ມຓິວິເສໂສ. ເວຬຸຣິໂຍ ວໍສວຓ຺ຓມຓິ. ສງ຺ໂຂ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ກາຬສິລາປຓ຺ຑຸສິລາທິເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຣຕນສມ຺ມຕສິລາ. ປວາຬໍ ນາມ ວຏ຺ຏຸມໍ ວິທ຺ຘມໍ. ໂລຫິຕງ຺ຄໍ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລໍ ກພຣມຓິ. ຠູມິອາທໂຍ ປາກຏາວ. ຕທສ຺ສາຕິ ຕໍ ຘມ຺ມຕາຣູປໍ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ.

ຕຣຸຓປລ຺ລວວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອມ຺ພາທີນໍ ຕຣຸຓປລ຺ລເວນ ສມານວຓ຺ຓໍ. ສຠາຄຣູປສນ຺ຕຕິນ຺ຕິ ວຓ຺ຓາທິນາ ສມານຠາຄໍ ຣູປສນ຺ຕານໍ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘາປຍມານນ຺ຕິ ເຫຕຸຜລປຣມ຺ປຣາຍ ສມ຺ພນ຺ຘນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ໂສຕິ ໂຍຄີ. ຕນ຺ຕິ ອໂສກຣຸກ຺ຂປຓ຺ຓໍ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕ຺ວາ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ອໂສກປຓ຺ເຓ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ສພ຺ພມ຺ປິ ອຍໂລຫາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຕາຣູປໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສີຕກາເລ ສີຕລໍ, ອຸຓ຺ຫກາເລ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປນ ອຸຓ຺ຫຕຣໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີຕຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ອຸຓ຺ຫໍ ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສີຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຕຏຕຏາຍນ຺ຕໍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຣູປສຕ຺ຕກສມ຺ມສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໑໗. ກລາປໂຕຕິ ອຣູປຘມ຺ມກລາປໂຕ.

ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓາ ສຸປາກຏາ, ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກລາປໂຕຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ເຍ ອິເມ ສມ຺ມສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພ ເຕ ວິນຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມສນ຺ໂຕຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ. ຕໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ອຣິຍວໍສກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ອາສນ຺ນຠາເວນ ວິຠູຕຕຣໍ ຣູປສຕ຺ຕເກ ສມ຺ມສນໍ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມສນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປິຈ ຣູປສຕ຺ຕເກ ສມ຺ມສນສ຺ສ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ສາຕິສຍໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍໍ ອຣູປສມ຺ມສນໍ ສາຕິສຍໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘາຍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ, ນ ປນ ອປຸພ຺ພເກສາທິສມ຺ມສນໍ ກຕ຺ວາ ຕພ຺ພິສຍໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ. ຕຖາ ສຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນວໍ ນວໍ ເອວ ສິຍາ, ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕໍ ສມ຺ມສນວິສຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສມ຺ມສນວິສຍສ຺ສ ຄຓ຺ຫນໂຕ. ເສສານິປີຕິ ຍມກໂຕ ສມ຺ມສນາທີນິປິ. ເຕເນວາຕິ ອຣິຍວໍສກຖານເຍເນວ.

໗໑໘. ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາທານນິກ຺ເຂປໂຕ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມ຺ປິ. ຈິຕ຺ຕສີເສນ ຫິ ນິທ຺ເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຍມກໂຕ ສມ຺ມສຕິ ນາມ ນາມຣູປຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ຍຸຄຬວເສນ ສມ຺ມສນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຣູປສຕ຺ຕກວເສນ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ອິທານິ ອາທານນິກ຺ເຂປາທິວເສນ ສມ຺ມສິຕ຺ວາວ ຕໍ ສມ຺ມສຕິ. ຂຓິກໂຕ ສມ຺ມສນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໗໑໙. ເອຕມ຺ປີຕິ ເອຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖສມ຺ມສນຈິຕ຺ຕມ຺ປິ. ປຐມຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາທານນິກ຺ເຂປາທິວເສນ ຣູປໍ ສມ຺ມສິຕຈິຕ຺ຕໍ, ຍໍ ຣູປປຣິຄ຺ຄາຫກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສມ຺ມສິຕສມ຺ມສິຕຈິຕ຺ຕສມ຺ມສເນນ ເຕສໍ ຂຓິກຠາວສ຺ສ ວິຠາວນໂຕ ອິທໍ ສມ຺ມສນໍ ‘‘ຂຓິກໂຕ ສມ຺ມສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໒໐. ອິທເມວ ຈ ສມ຺ມສນໍ ທິຄຸຓິຕໍ ອເນກສມ຺ມສນປຏິປາຏິສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ປຏິປາຏິໂຕ ສມ຺ມສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ຕຖາ ສຕິ ປຏິປາຏິສມ຺ມສນປສຸຕາ ເອວ ຠາວນາ ສິຍາ, ນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານຸປກາຣີ, ນ ຈາຍໍ ສມາປຕ຺ຕິຈາໂຣ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕຕ຺ຕເກນ ຣູປຘມ຺ເມສຸ, ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓານິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠູຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ທສມຈິຕ຺ຕສມ຺ມສນາ…ເປ… ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ນ ເອກາທສມໍ ທ຺ວາທສເມນ ສມ຺ມສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິປາຏິໂຕ ສມ຺ມສນສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນປຣໍ, ນ ຕໂຕ ສມ຺ມສນໂຕ ໂອຣມນທສ຺ສນປຣໍ, ຕສ຺ມາ ປຸນປິ ຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ທສມຈິຕ຺ຕສມ຺ມສນາ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊເຕວ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍວໍສກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໒໑. ວິສຸໍ ສມ຺ມສນນໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາຣວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎ ວິປສ຺ສນາມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິອາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ອິຘ ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນາທໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ວິປສ຺ສນາຍ ເອວ ຫິ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນາທໂຍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎາ. ທຸພ຺ພລາຍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຄຕສຎ຺ຎາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຆາຏິຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສເຫຕຸອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາສາ ຕທຠາເວນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ມາໂນ ນາມ ໂຍ ທິຏ຺ຐູປນິສ຺ສໂຍ ອປາຍຄມນີໂຍ, ໂສ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏິຕ…ເປ… ມາໂນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ມາໂນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຍມາໂນ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕິ, ອຠິມຕວິສເຍສຸ ເອວ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມານສມຸຄ຺ຆາຏິຕ…ເປ… ຕຓ຺ຫາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາຕິ ອິຘ ສຸຂຸມາ ນິກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ…ເປ… ປຣິຍາທິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຍໍ ນໂຍຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສມ຺ມສນວິຘິ.

ມມ ວິປສ຺ສນາຕິ ອິມສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕນິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ສາມິຠູໂຕ ອຕ຺ຕາ ປຣາມສີຍຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຄາຫຕາຕິ ຕຖາ ‘‘ຄຓ຺ຫໂຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາຏນໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິສມຘິຄເມນ ວິສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິໂກ, ມຄ຺ເຄນ ປນ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ ອໂນຬາຣິກາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຏ຺ຐູຕິ ສມ຺ມາ. ມນາປນ຺ຕິ ຈ ກິຣິຍາວິເສສນໍ, ມນວຑ຺ຒນາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນາປິ ວິປສ຺ສນາວິສຍໍ ອຘິມານມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມານສມຸຄ຺ຆາໂຏ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ວິປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ໂກມີຕິ ຕຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕາປເທເສນ ຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕາ ທສ຺ສີຍຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ. ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສ຺ສາມີຕິ ວິປສ຺ສນໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ.

ຍສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາຏນໍ ນາເມຕ຺ຖ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ສເຈ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວິຘິໍ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ປນ ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ເຕນ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈໂຕປິ ທຸກ຺ຂໂຕປິ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ ເອວ ຕທຸປພ຺ຣູຫນໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ມານສມຸຄ຺ຆາຏນໍ ນາມ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ໂຫຕິ. ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນເກ ສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ມານສ຺ສ ອວສໂຣ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຠາເວຕພ຺ພາ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຏາຍາຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານໍ ນາມ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສຠາວໂຕ, ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂຠູເຕ ສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອີສກມ຺ປິ ອຠິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເສສໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປາຏິໂຕ ສມ຺ມສນໍ ປສຸຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຍທາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ ວິສທາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕຣາ ທ຺ເວປິ ຕທນຸຄຕິກາ, ຕທາເນນ ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິມູລິກາ ຫິ ສພ຺ພາ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂາ.

ຍທາ ປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ ວິສທາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕຣາ ທ຺ເວປິ ຕທນຸຄຕິກາ, ຕທາເນນ ມານສມຸຄ຺ຆາຏນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ສຕິ ຫິ ນິຈ຺ຈຄາເຫ ມານຊປ຺ປນາ ‘‘ອິທໍ ນິຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ຘຸວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑) ພກພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວິຍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຈ ນິຈ຺ຈຄາຫສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂາ.

ຍທາ ປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ ວິສທາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕຣາ ທ຺ເວປິ ຕທນຸຄຕິກາ, ຕທາເນນ ນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ສຕິ ຫິ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫວ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ນິກນ຺ຕິຍາ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂາ. ເອວໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ກິຈ຺ຈວິເສສວເສນ ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອນຸປສ຺ສນານໍ ຍຖາຣຫໍ ສກກິຈ຺ຈກຣຓຎ຺ຫິ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ສມ຺ມສນນໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໗໒໒. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ອິຘ ວິຍ ເອກເທເສນ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ສຣູປໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ອນວເສສໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອິເຘວາຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍເມວ. ເອກຈ຺ຈານໍເຍເວຕ຺ຖ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຏິລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ເອກເທສໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕາ ປນ ສຍເມວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ຘມ຺ເມຕິ ຍາ ອນຸປສ຺ສນາ ອິຘ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຏິປກ຺ເຂ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິເກ ປຊຫຕິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ.

ຂຍານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ. ຠາເວນ຺ໂຕຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ. ຆນສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ. ຂຍານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ປສ຺ສຕິ, ສາ ຂຍານຸປສ຺ສນາ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສາ ປາຣິປູຣີຕິ ຆນສຎ຺ຎາຍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຣິປຸຓ຺ຓຕາ ປຫານຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາສຸ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຠງ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ນິໂຣເຘ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາ ວຍານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ອາຍູຫນໍ ປຊຫຕິ. ຍທຕ຺ຖໍ, ຍາຍ ຈ ອາຍູຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປວຕ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍ ຈສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຍານຸປສ຺ສນໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອາຍູຫນໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ. ຊາຕສ຺ສ ຊຣາມຣເຓຫິ ທ຺ວິຘາ ປຣິຓາມທສ຺ສນໍ, ຣູປສຕ຺ຕກາທິວເສນ ວາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຕໍຕໍປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎຠາວທສ຺ສນໍ ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ຘຸວສຎ຺ຎໍ ຖິຣຠາວຄຫຓໍ ປຊຫຕິ.

ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາທໂຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ເອວ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິຍໍ, ສມູເຫ ຈ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຄຍ຺ຫມານໍ ກາລນ຺ຕຣາວຏ຺ຐາຍິຠາເວນ, ນິຈ຺ຈຠາເວນ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ສວິຄ຺ຄຫໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ສຸຂປຕ຺ຖນໍ, ຣາຄາທິປຓິຘິໍ ວາ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕໍ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ອນິມິຕ຺ຕາທິນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ປຫາຕພ຺ພາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາທໂຍວ ປຏິປກ຺ຂາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຎຕ຺ວາ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຂາຣາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສງ຺ຂາຣານໍ ມຣຓໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ຠງ຺ຄວເສນ ສຸຎ຺ຎຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ອຘິປຎ຺ຎາ ຈ ສາ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ວິປສ຺ສນາຕິ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ, ຕາຍ ນິຈ຺ຈສາຣາທິອາທານວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິນິເວສໍ ສຕຓ຺ຫໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນໍ. ເຕນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ເອວມາທິກໍ, ‘‘ອິສ຺ສຣໂຕ ໂລໂກ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກຎ຺ຈ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສໍ ປຊຫຕິ. ຠຍຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພຠວາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສນຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ກສ຺ສຈິປິ ອາລຍນິສ຺ສຍອທສ຺ສນໂຕ ອາລຍາຠິນິເວສໍ ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ປຊຫຕິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕໍ ປຏິສງ຺ຂາຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ປຏິສງ຺ຂານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ອນຸໂລມຎາຓຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ວເສນ ຕສ຺ສ ປທຸມປລາເສ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິລີຍຕິ ປຕິກຸຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ສໍໂຍຄາຠິນິເວສໍ ກາມສໍໂຍຄາທິກິເລສປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຊຫຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ເຫຏ຺ຐາ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕາຕິ, ປຣໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓີຍນ຺ຕີຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕາສູຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ. ອິມິນາຕິ ໂຍຄິນາ. ຕສ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຕໍທສ຺ສນຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາຕິ. ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ປຏິລທ຺ຘາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຎາເຓນ ສວິສໂຍ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕໍ ປຏິລທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ປາທໂປ ຕຣູ’’ຕິ. ຕາປິ ອນິມິຕ຺ຕາປຓິຫິຕສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ.

ສພ຺ພາປິ ວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ມາ ເອກເທເສນ ປຏິວິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິຍາ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປເຄວ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ປຏິວິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເສເສສຸ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາທີສຸ ທສສຸ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ປຏິວິທ຺ຘໍ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ເອກເທສປຏິເວຘມາຫ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ສິທ຺ຘາຍ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ, ຂຍານຸປສ຺ສນາ, ວຍານຸປສ຺ສນາ, ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາ ຈ ເອກເທເສນ ສິທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສິທ຺ຘາຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ, ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ຈ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ສິທ຺ຘາຍ ອິຕຣາຕິ.

ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໒໓. ປຣໂຕ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນກຖາຍໍ ອພ຺ຠາທິວິຄເມນ ອາກາສສ຺ສ ວິຍ, ປງ຺ກມລວິຄເມນ ອຸທກສ຺ສ ວິຍ, ກາຬກາປຄເມນ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ສໍກິເລສວິຄເມນ ຎາຓສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ປຫາເນນ ວິສຸທ຺ຘຎາໂຓ’’ຕິ. ອເນກາກາຣໂວກາຣສງ຺ຂາເຣສຸ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສລ຺ລກ຺ຂຓສມ຺ມສນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສາຕິ ນຍວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກລາປສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ຖິຣຠາວາຍ ອິຕເຣ ສມ຺ມສນວິເສສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສາຕິ ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ. ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ສທິສາ ຫິ ສາ. ຕາຍ ຫິ ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນາທິ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຠາວນາວິຘານໍ ປຣໂຕ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຕາວ ອາຣຠຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສງ຺ເຂປໂຕ ຫິ ອາຣມ຺ໂຠ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ສຸກໂຣ. ຕຕ຺ຣາຕິ ສງ຺ເຂເປນ ອາຣມ຺ເຠ.

ກຖນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ຍໍ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ…ເປ… ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ, ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວາ ຘມ຺ເມ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ອຕີຕານາຄເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທຍທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍາວເທວ ວຍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຍທສ຺ສນສ຺ສ ປຘານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ວຍທສ຺ສນໍ ອຸທຍທສ຺ສນປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

ຊາຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວໍ. ອຍໍ ຫິ ຊາຕສທ຺ໂທ ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໐໔໖) ວິຍ, ນ ອຕີຕໍ

‘‘ເຍ ເຕ ຊາຕາ ນ ເຕ ສນ຺ຕິ, ເຍ ນ ຊາຕາ ຕຕ຺ເຖວ ເຕ;

ລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວາ ໂນ ຠຄ຺ຄາ, ເຕວ ສນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ ວິຍ, ນາປິ ຊາຕຕາມຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙), ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປໍ ນາມ ຊາຕໍ ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອາທິໂຕ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ກາຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສາຕິ ຣູປສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓປປຎ຺ຈໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ອຸທໂຍຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສຎ຺ຎິຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ ອຸທໂຍ ອຸປ຺ປາໂທ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ວໂຍຕິ ວິປຣິຓາມສຎ຺ຎິຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ ວໂຍ ວິນາໂສ. ອນຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ຍາ ອຸທຍສ຺ສ, ວຍສ຺ສ ຈ ອນຸເປກ຺ຂນາ, ຕໍ ຎາຓໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກລາປສມ຺ມສນາທີສຸ ຊາຕິຊຣາມຣຓສີເສນ ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ‘‘ຊາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ອຸທໂຍ, ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ວໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໙) ວຸຈ຺ຈມາເນ ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ຕຕາ, ນິປ຺ຜນ຺ນຕາ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ຠວປຣິໂຍສານາວ ເທສນາ ກຕາ.

ໂສຕິ ໂຍຄີ. ອິມິນາ ປາຬິນເຍນາຕິ ອິມາຍ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕາຍ ປາຬິຄຕິຍາ. ຊາຕິນ຺ຕິ ນ ປສູຕິໍ, ນ ຈ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາທໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິກາຣໍ. ສ຺ວາຍໍ ວິກາໂຣ ຍສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິນວາວຏ຺ຐານຊຣາ ວິຍ ນວຠາວາປຄໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນວາກາຣ’’ນ຺ຕິ. ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຣາສິ ວາ ນິຈໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ ຍໂຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍຖາ ອນາຄເຕ ອທ຺ຘນິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອຕີເຕປິ ອທ຺ຘນີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌມານສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊມານານໍເຍວ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອຠາວູປຄໂມຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມຸທາຍຄຕໍ ຕເທກເທສຠູຕາຍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣາສິໂຕຕິ ຣາສິຠາເວນ ສມຸສ຺ສິໂຕ ປຸຎ຺ໂຊ ຣາສິ. ຍຖາ ຕຖາ ປິຓ຺ຑິຠູໂຕ ນິຈໂຍ. ຠູມິຍໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ນິຘານໍ. ອຸປວີເຓຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປວີຓໍ, ວີຓາວາທນໍ.

໗໒໔. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນ ຍານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປາທາ, ອຕ຺ຖິຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘວິໂຣຘີຫິ ອຸປ຺ປາໂທ ອຕ຺ຖິຠາວວາຈໂກປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ, ອຕ຺ຖິຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ຈ ຕີຫິ ອຕີຕກາລິການິ ເຕສໍ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕານິ ອຸປາທານາທີນິປິ ຄຫິຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍສຸ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ພລວຕາຍ ໂສ ເອວ ຄຫິໂຕ ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄຫິເຕ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາສາມຎ຺ເຎນ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສນໍ ວິຠາວິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປນິສ຺ສຍສຫິເຕເນວ ກມ຺ມຸນາ ຣູປກາຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊຸປນິສ຺ສຍາຍ ຠວນິກນ຺ຕິຍາ ຊາຕິຍາ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ. ຍຖາ ຈ ຣູປສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປນິສ຺ສຍຕາ, ເອວໍ ເວທນາທີນມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອາຫາໂຣ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ໂປສໂກ, ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ກາມຘາຕາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ ເທສນາຍ. ອຸກ຺ກໍສນິທ຺ເທເສນ ວາ ອາຫາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາລວເສນ ອຸທຍທສ຺ສນມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ຘານວເສນ ປເຄວ ອຸທຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອິຘ ສນ຺ຕຕິວເສນ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຂຓວເສນ ປສ຺ສຕິ. ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ກມ຺ມໍ ອາຫາໂຣຕິ ອິເມສໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຕ຺ຖິຕາສງ຺ຂາຕລກ຺ຂຓານິ ເຈວ ຣູປສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາ ຫິ ຣູປສ຺ສ ອຸທໂຍ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປນ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓເມວາຕິ.

ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໂຕ ອນາຄຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍາຠາເວ ອຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນາຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣູປປຈ຺ຈຍສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘຠາເວນ. ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ ກມ຺ມນິໂຣຘາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຫາຣນິໂຣຘາຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຠາເວ. ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຠງ຺ຄກາລວເສນ ເຕສໍ ວຍທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອທ຺ຘາວເສນ ປເຄວ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອິຘ ສນ຺ຕຕິວເສນ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຂຓວເສນ ປສ຺ສຕິ. ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອິຘ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ, ຣູປສ຺ສ ຂຓນິໂຣໂຘ ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ, ຣູປສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ວິປຣິຓາໂມ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓເມວ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓), ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາ, ສຎ຺ຎາ, ເຈຕນາ’’ຕິ, ຈ ວຈນໂຕ ຜສ຺ໂສ ເວທນາ (ວິຠ. ໒໓໑) ສຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍນິໂຣຘາ ຈ ເຕສໍ ນິໂຣໂຘ, ມຫາປທານ (ທີ. ນິ. ໒.໖໐) ມຫານິທານສຸຕ຺ເຕສຸ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວາເຣ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ກຖາ. ໗໑໙) ວຈນໂຕ ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍນິໂຣຘາ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ ‘‘ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິວເສເນວ, ນ ຂຓວເສນາ’’ຕິ. ເຕສໍ ມເຕນ ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນເມວ ນ ສິຍາ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນ ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຘາຣຓໂຕ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍາ ເວທນາສມ຺ຠວໍ ລພ຺ຠມານຕໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ອຸປ຺ປາທໍ. ອວິຊ຺ຊາທິອຠາເວ ຈ ຕສ຺ສາ ອສມ຺ຠວໍ ອລພ຺ຠມານຕໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຠງ຺ຄໍ. ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປາທໍ, ຠງ຺ຄຎ຺ຈ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ຫິ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ອຸທຍໂຕ, ວຍໂຕ ຈ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ຠາວນາຍ ພລປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປຐມໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ເຕ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນມຸເຂນ ຂຓໂຕປິ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ຕສ຺ສ ຍທາ ຎາຓໍ ຕິກ຺ຂໍ ວິສທໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາ, ຠິຊ຺ຊນ຺ຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວມ຺ປິ ຣູປສ຺ສ ອຸທໂຍ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວມ຺ປິ ຣູປສ຺ສ ອຸທໂຍຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາປິ. ຕຓ຺ຫາ…ເປ… ກມ຺ມ…ເປ… ອາຫາຣສມຸທຍາປິ ຣູປສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ. ເອວມ຺ປິ ຣູປສ຺ສ ວໂຍຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາປິ ຕຓ຺ຫາ…ເປ… ອາຫາຣນິໂຣຘາປິ ຣູປສ຺ສ ວໂຍ ອນຸປ຺ປາໂທຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ ມນສິກາຣໍ ກໂຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ຣູປໍ ອຸເທຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຣູປມ຺ປິ ອາຫາຣອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປມ຺ປິ ອຸເທຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຣູປມ຺ປິ ອາຫາຣອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປມ຺ປິ ເວຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຂຓໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ ມນສິກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໗໒໕. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣໂຕ ນ ຍາວ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອຸທຍພ຺ພຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ກິຣິເມ ຘມ຺ມາ…ເປ… ປຏິເວນ຺ຕີ’’ຕິ, ນຍທສ຺ສນວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ທິສ຺ວາ ອຖ ອຕີຕານາຄເຕ ນຍໍ ເນຕິ. ທຸກ຺ຂາທິສຈ຺ຈປ຺ປເຠທາ, ອນຸໂລມາທິປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປ຺ປເຠທາ, ເອກຕ຺ຕາທິນຍປ຺ປເຠທາ, ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປເຠທາ ຈ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍລກ຺ຂຓປ຺ປເຠທາ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ, ເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຕິ ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປາທຠາວໂຕ.

໗໒໖. ຍນ຺ຕິ ກຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເຍນ ຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ. ຂນ຺ຘານໍ ສມຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ນິໂຣຘໍ ປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອວິຊ຺ຊາທິສມຸທຍນິໂຣຘໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ສມຸທຍນິໂຣຘສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິວຈນເຠໂທ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐) ກໂຕ, ນ ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິປຣິຓາມລກ຺ຂເຓຫິ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍສ຺ສ ເຠໂທ ອຕ຺ຖິ ອຠິນ຺ນາຘິກຣຓຕ຺ຕາຕິ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ຈ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຂຓໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພເຍ ປສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ.

໗໒໗. ອິຈ຺ຈສ຺ເສວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ສມຸທຍາ’’ຕິອາທິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ, ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ຂຓໂຕ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ເຍ ປນ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໂຕ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ຊນກາວໂພຘໂຕຕິ ຂນ຺ຘານໍ ຊນກສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອວພຸຊ຺ຌນໂຕ. ຊາຕິທຸກ຺ຂາວໂພຘໂຕຕິ ຊາຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອວພຸຊ຺ຌນໂຕ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ເອກເທສທສ຺ສເນນ ປພ຺ພຕສມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນການໍ ວິຍ. ມຣຓທຸກ຺ຂາວໂພຘໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປາເທນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຈ຺ຈຍານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ອິຘ ປຈ຺ຈຍນິໂຣໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຍວຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ. ຍຎ຺ຈສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍໍ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ປຈ຺ຈຍໂຕ, ຂຓໂຕ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍານໍ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມໂຫ, ຕປ຺ປຘາໂນ ວາ ວິຕກ຺ກາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ ມຄ຺ໂຄ ວາຍໍ ໂລກິໂກຕິ ນິຍ຺ຍານານຸໂລມໂຕ ໂລກິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເອວາຍໍ. ອິຕິ ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ສຠາວາວໂພຘໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສມ຺ໂມຫວິຆາຕໂຕ’’ຕິ, ຕທງ຺ຄວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປາຍຠູໂຕ ອສມ຺ໂມຫສຠາໂວ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປກາເສຕິ ປທີໂປ ວິຍາຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ປາກຏຠາໂວ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິຘມເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສມ຺ໂມຫວິຆາຕໂຕ’’ຕິ.

໗໒໘. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິໂກ ອນຸໂລໂມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ປວຕ຺ຕິຍາ ອນຸໂລມນໂຕ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ສນ຺ເຕສູຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ອວໂພຘໂຕ’’ຕິ. ປວຕ຺ຕິຍາ ວິໂລມນໂຕ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິອາທິໂກ ປຏິໂລໂມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ເຕ ຈ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐). ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ປາກຏຕາ ປຈ຺ຈຍາກາຣປາກຏຕາຍ ເອວ ‘‘ອິມສ຺ເສຕໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ອວໂພຘໂຕ.

໗໒໙. ປຸຣິມປຸຣິມານໍ ນິໂຣໂຘ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣານໍ ອຸປ຺ປາທານຸພນ຺ໂຘຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ເອກຕ຺ຕນຍາຘິຄມາຍ ໂຫຕິ. ຍໂຕ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິສໍເວທຍຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໗) ໂວຫາຣສິທ຺ຘິຍາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອໂນກາສຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາຣາ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຂຓໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ນານຕ຺ຕນຍາຘິຄມາຍ ໂຫຕິ. ຍໂຕ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຠາວເຠທາວໂພຘໂຕ ‘‘ໂສ ກໂຣຕິ, ໂສ ປຏິສໍເວທຍຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ອໂນກາສຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຓໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນາ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ຜລສ຺ສ ຠາໂວ, ອສຕິ ອຠາໂວຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ເຕເນວ ເຕ ຘມ຺ມາ ກາຣຓນ຺ຕິ ອພ຺ຍາປາຣນໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ຍໂຕ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ອໂນກາສຕາ ວສວຕ຺ຕິຕາຍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອວສວຕ຺ຕິຠາໂວ ປຣາຍຕ຺ຕຕາ, ສາ ຈ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຫຕຸຜລສ຺ສ ເຫຕຸອນຸຣູປໂຕ ສິທ຺ຘິຍາ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິຍາ ອໂນກາສຕາວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສຕິ ກາຣເຓ ກຸໂຕ ອກິຣິຍວາໂທ. ກໂຣຕີຕິ ຫິ ກາຣຓໍ.

໗໓໐. ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍໍ ປສ຺ສໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ສຠາເວ ສຕິ ຜລສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣກຕາຕິ ສງ຺ຂຕານໍ ນິຣີຫຕາ, ອສຕິ ຈ ອຠາໂວຕິ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍມານາ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕໍ ວິຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈສ຺ສ…ເປ… ຕາວໂພຘໂຕ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາວໂພຘໂຕ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ຫິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວິເວໂກ ອຕີຕານາຄຕຠາວສຸຎ຺ຎຕາ. ນ ຫິ ສງ຺ຂາຣາ ຂຓຕ຺ຕຍໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ຈ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວິເວກາວໂພຘໂຕຕິ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາປຏິເວຘໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປາທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຊຣາຠງ຺ຄາວຕ຺ຖນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິພາຘີຍນ຺ເຕວ. ສາ ຈ ເນສໍ ວິພາຘິຍມານຕາ ສມ຺ມາ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ວິຠູຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂ…ເປ… ໂພຘໂຕ’’ຕິ.

ສຠາວລກ຺ຂຓມ຺ປີຕິ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ນ ເກວລໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓເມວ, ອຖ ໂຂ ປຖວີຜສ຺ສາທີນໍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຎ຺ຎິຕໍ ສຠາວສງ຺ຂາຕໍ ລກ຺ຂຓມ຺ປິ ປາກຠາວວິທ຺ຘໍ ສຠາວາວຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາວໂພຘໂຕ’’ຕິ. ສຠາວລກ຺ຂເຓຕິ ສຠາວສຎ຺ຎິເຕ ລກ຺ຂເຓ, ຕໍຕໍຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂເຓ. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕາວກາລິກຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອຸປ຺ປາທາທິສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓາທິປຣິຕ຺ຕກາລິກຕາປິ ຂຓນ຺ຕຣານວຏ຺ຐານໂຕ ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຍກ຺ຂເຓ’’ຕິອາທິ. ອຸທຍວຍມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນວເສເນວ ອິມສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ນ ຐິຕິກ຺ຂຓສ຺ສ ອຠາວາ.

໗໓໑. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈນວາ, ອຖ ໂຂ ປຣິຕ຺ຕກາລຏ຺ຐາຍິໂນ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທເກ ທຓ຺ເຑນ ກຕເລຂາ ອຸທເກ ທຓ຺ຑຣາຊິ. ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸອາທໂຍ ປຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈາປິ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ອຕິປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສິຕາ, ຕຖາປິ ເຕ ທນ຺ຘນິໂຣຘາ ເອວ ນິທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕປິ ລຫຸຕຣນິໂຣຘຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣານໍ. ຕຖາ ຫິ ຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍາເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ ປາເທ ຈ ພນ຺ຘຂຸຣຘາຣາ ສນ຺ນິປາຕໂຕປິ ສີຆຕໂຣ ຣູປຘມ຺ມານໍ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ປເຄວ ອຣູປຘມ຺ມານໍ. ນ ເກວລໍ ນິຈ຺ຈນວາ, ນາປິ ປຣິຕ຺ຕກາລຏ຺ຐາຍິໂນວ, ອຖ ໂຂ ອສາຣາ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມາຍາ’’ຕິອາທິ. ມາຍາທໂຍ ຫິ ມຓິອາທິວເສນ ທິສ຺ສມານາ ອຕໍສຠາວຕາຍ ອສາຣາ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ໂຕສຘຠາວິຕາ ອິນ຺ທຊາລາທິກາ ມາຍາ. ມິຄຕຓ຺ຫິກາ ມຣີຈິ. ສຸປິນເມວ ສຸປິນນ຺ຕໍ. ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ອາວິຊ຺ຌິຍມານໍ ອລາຕເມວ ອລາຕຈກ຺ກໍ. ຄນ຺ຘພ຺ພເທວປຸຕ຺ຕານໍ ກີຬນິຈ຺ຉາວເສນ ນຄຣໍ ວິຍ ອາກາເສ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘພ຺ພນຄຣໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິນຍານຸສາເຣນ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໙), ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິນຍານຸສາເຣນ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໗, ໓໖໑; ໒.໑໑໓; ໓.໘໖, ໘໙; ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ວາ ຍາວ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິເວຘາ ຠາວນາວິຘິ ອາຣທ຺ໂຘ, ເອຕ຺ຕາວຕາ. ກລາປສມ຺ມສນາທິໂກປິ ຫິ ສພ຺ໂພ ຠາວນາວິຘິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປາທນສ຺ເສວ, ນ ປຣິສປຣິສຣີຣກຣພນ຺ໂຘຕິ. ວຍຘມ຺ມເມວາຕິ ຠິຊ຺ຊນສຠາວເມວ. ວຍໍ ອຸເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ. ຍຎ຺ຫິ ອຸປກ຺ກເມນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ເອວ ວິນສ຺ສຕິ ອເຫຕຸກຕ຺ຕາ ວິນາສສ຺ສ. ອຸປກ຺ກມເຫຕຸ ປນ ວິສທິສຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ອາກາເຣນາຕິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຍໍ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາປິ ‘‘ວຍຘມ຺ມເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸທຍສ຺ສ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອິທໍ ວຍໍ ອຸເປຕີ’’ຕິ ວຍສ຺ສ ຈ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓາກາເຣນ. ອຘຸນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ຕາວ ພລປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມສນໍ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິປສ຺ສນາສມຎ຺ຎໍ ລຠຕິ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕເມວ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສາຘິຄມາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໓໒. ອິມາຍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ, ນ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນານໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາທິສງ຺ຂາຕາຍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຍ, ນາປິ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາທິສງ຺ຂາຕາຍ ພລວວິປສ຺ສນາຍ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສາຕິ ຈ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ເສວາຕິ ເອວ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐິຄາຫາທິວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປກ຺ກິເລສນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ. ‘‘ອຣິຍສາວກສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ພລວວິປສ຺ສນາປຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ວິປ຺ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິອາທິວເສນ ຍຖາ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນກສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຄຣຫິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິປ຺ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິປທທ຺ວເຍປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ. ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ໂກສຊ຺ເຊນ ຠາວນໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ວິປສ຺ສນາຠາວນາສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ວິຄຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິກສ຺ສ. ວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ສສມ຺ຠາຣາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ, ຕທຎ຺ຎາ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣສ຺ສ ໂຫຕິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ ຈ ໂກສຊ຺ເຊນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍເຄນ ຎາເຓນ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ສມຖວເສນາປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວ ນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ໂອຠາສາທີສຸ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວິກ຺ເຂໂປ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຕນ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂຕ ອຸກ຺ກມເນນ ວິຣູປໍ ຄຫິຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ມານສໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານສໍ. ໂອຠາໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ກາຣຓູປຈາເຣນາຫ, ອີທິສໍ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມມ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຠາສໍ ອາວຊ຺ຊຕິ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວາ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ວາ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຘມ຺ເມ ມຄ຺ຄຜລຠາເວນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຎາຓາທິເກ ປນ ມຄ຺ຄຜລຠາເວເນວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕໂຕ ໂອຠາສເຫຕຸ ໂຍ ວິກ຺ເຂໂປ, ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈ…ເປ… ນປ຺ປຊານາຕິ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ມນສິກາຣສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ –

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ມມ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ສພ຺ໂພ ໂສ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ. ກຕເມຫິ ຈຕູຫິ? ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕິ, ຕສ຺ສ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍໂຕ ມຄ຺ໂຄ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ໂສ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອາເສວໂຕ…ເປ… ກໂຣໂຕ ສໍໂຍຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ສມຖໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕິ…ເປ….

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕິ, ໂຫຕິ ໂສ, ອາວຸໂສ, ສມໂຍ ຍໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ສນ຺ນິສີທຕິ ເອໂກທິ ໂຫຕິ ສມາຘິຍຕິ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ສຎ຺ຊາຍຕິ…ເປ… ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐) –

ອິມິນາ ສຸຕ຺ຕປເທເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ‘‘ອຘິຄຕມຄ຺ຄາທິໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄາທີສຸ ວິກ຺ເຂໂປ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຕນ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວິຄ຺ຄຫິຕມານສໍ ໂຫຕິ. ນິກນ຺ຕິ ໂອຠາສາທີສຸ ອເປກ຺ຂາ ສຸຂຸມຣູປາ ຕຓ຺ຫາ, ສາ ວິປສ຺ສນາຠິຣຕິອາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ ອຘິມານິເກນ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກນ຺ຕິ ‘ຘມ຺ໂມ’ຕິ ນິກນ຺ຕິໍ ອາວຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

໗໓໓. ວິປສ຺ສໂນຠາໂສຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ສສນ຺ຕຕິປຕິຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠາສຸຣໍ ຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂຍຄິໂນ ສຣີຣຏ຺ຐເມວ ປຠສ຺ສຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕຣໍ ສຣີຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຎາຓານຸຠາວານຸຣູປໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຕ຺ຖຣຕິ, ຕໍ ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຣູປຄຕມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ປສ຺ສຕິ, ອຸທາຫຸ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠິໂນ ວິຍ ຕໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ. ວິປສ຺ສນາວີຖິ ນາມ ປຏິປາຏິຍາ ປວຕ຺ຕມານາ ວິປສ຺ສນາວ. ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ ໂຍຄິນາ ‘‘ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອຘິມາເນນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ວາ ໂຍຄິໂນ ວິປສ຺ສນາ ຕໂຕ ເອວ ວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນເມວາຫ.

ເວມຕ຺ຕຕາຍາຕິ ອປ຺ປວິປຸລຕາວເສນ ວິສທິສຕາຍ. ອສ຺ສາຕິ ໂອຠາສສ຺ສ. ທ຺ວີຫິ ກຸຏ຺ເຏຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເຄຫໍ ທ຺ວິກຸຏ຺ຏເຄຫໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ເອກາ ຠິຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ພຫິປິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປຣິຍາຍປຖໍ ໂຫຕິ, ສາຍນ຺ເຫ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຣິຕານິ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ກຸສຸມານິ, ວິສທຎາຓສ຺ສ ໂອຠາເສນ ຜຣິຕຏ຺ຐາເນ ຣູປຄຕຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠນ຺ເຕ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເອວໍ ໂອຠາສສ຺ສ ເວມຕ຺ຕຕາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຣກາລວິປ຺ປລມ຺ພເນ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຍໍ ປນ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລໂສຕິ ວກ຺ຂມານປ຺ປກາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ນ ສພ຺ພໍ. ໂສຕິ ໂສ ສມຖວິປສ຺ສນາລາຠີ ອຘິມານິໂກ.

ທິວາສເນຕິ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພອາສເນ. ປຐມໍ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ.

ປຈ຺ຉາ ອຸປາເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍເຊສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວສ຺ສໂຍ ຠວິສ຺ສາມິຈ຺ເຈວາຫໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ປຘານຕ຺ຕາ ສາວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ຘມ຺ໂມຕິ ອຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານຸຄໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາຘມ຺ໂມຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວທຕິ. ສມາຘິນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາສມາຘິໍ. ອຎ຺ຈິຕກຓ຺ໂຓຕິ ນິຈ຺ຈລຏ຺ຐປິຕກຓ຺ຓປຸໂຏ. ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ຠເຍນ. ເຕນາຫ ‘‘ເຖໂຣ ກິຣ ໂທສຈຣິໂຕ’’ຕິ. ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຫິ ສູຣສ຺ສາປິ ສຫສາ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນສ຺ສ ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິນິມ຺ມາປນາທິມກາສິ. ໂທສຈຣິຕຕ຺ຕາ ຫິ ເຖໂຣ ຂິປ຺ປໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຂິປ຺ປວິຣາຄີ ຫິ ໂທສຈຣິໂຕ.

໗໓໔. ຕສ຺ສາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ຣູປໍ ອຸເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ຣູປໍ ເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນເມເວຕ຺ຖ ຕຸລນໍ, ຕີຣຓຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເທວານມິນ຺ເທນ ຂິຕ຺ຕໍ ວຊິຣໍ ອໂມຆໍ, ອປ຺ປຏິຫຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ຎາຓໍ ນິປຸຓໍ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຂິຓນ຺ຕິ ອກຸຓ຺ຐໍ. ສູຣນ຺ຕິ ເຕຊວນ຺ຕໍ. ອຕິວິສທນ຺ຕິ ນິສິຕຠາເວນ ອຕິວິຍ ປຏຸຕຣໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິເນນ ໂຍຄີ ‘‘ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ.

ວິປສ຺ສນາປີຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິ. ຂຸທ຺ທກາທໂຍ ປີຕິໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຓ຺ຓິຕາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ວີຖິປຏິປນ຺ນາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ປຎ຺ຈ ປີຕິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ປຎ຺ຈ…ເປ… ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ເຕນ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຜຣຓາປີຕິເຍວ ໂຫຕິ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ຎທາປິ ຫິ ຜຣຓາປີຕິ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ສກລສຣີຣໍ ປູຣຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນິ ຉ ຍຸຄຬການິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິໂຍຄິນີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອິຕຣາປິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກິຈ຺ຈທສ຺ສນມຸເຂນ ຕາ ສພ຺ພາປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເນວ ທຣໂຖ, ນ ຄາຣວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປກາຍສ຺ສປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ເສວ. ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິອາທໂຍ ຫິ ຣູປກາຍສ຺ສາປິ ທຣຖາທິນິມ຺ມທ຺ທິກາຕິ. ກາຍຈິຕ຺ຕານິ ປສ຺ສທ຺ຘານິ…ເປ… ອຸຊຸການິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສໍ ອປສ຺ສທ຺ຘາທິຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິຖິນມິທ຺ຘາທິທິຏ຺ຐິມານາທິເສສນີວຣຓາທິອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິມາຍາສາເຖຍ຺ຍາທິສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ວິຘມນວເສນ ຕທາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສມເຍ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຍນ຺ຕິ ມານຸສີ, ມນຸສ຺ສໂຍຄ຺ຄາ ກາມສຸຂຣຕິ, ຕາທິເສຫິ ມນຸສ຺ສວິເສເສຫິ ອນຸຠວິຕພ຺ພຕານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ທິພ຺ພາ ຣຕິປິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ມານຸສີສທິສຕາຍ ກາມສຸຂຠາເວນ ທິພ຺ພາ ຣຕິປິ ວາ, ຕສ຺ສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕາຍ ນ ມານຸສີຕິ ອມານຸສີ.

ສຸຎ຺ຎາຄາຣນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ, ວິປສ຺ສນໍ ເອວ ວາ. ສາປິ ຫິ ນິຈ຺ຈຠາວາທິສຸຎ຺ຎຕາຍ, ໂຍຄິໂນ ສຸຂສນ຺ນິສ຺ສຍຕາຍ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນກຣານໍ ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສໍສາເຣ ຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂເນນ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ວິປສ຺ສໂຕ. ສມ຺ມສໂຕ ອນາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອວິສຍຕາຍ ອມານຸສີ. ວິປສ຺ສນາປີຕິສຸຂສຎ຺ຎິຕາ ຣຕິ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍຄາຖາ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕ ຍໂຕຕິ ຣູປໂຕ ວາ ອຣູປໂຕ ວາ.

ວິປສ຺ສນາສຸຂນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເຈຕສິກສຸຂໍ. ຍສ຺ມາ ຕໍສມຸຏ຺ຐິເຕຫິ ອຕິປຓີຕຣູເປຫິ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ປຣິຜຸໂຏ, ປຣິພ຺ຣູຫິໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກລສຣີຣໍ ອຠິສນ຺ທຍມານ’’ນ຺ຕິ.

ອຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ສທ຺ຘາ, ນ ເຍວາປນກາຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາ ເຈຕ຺ຖ ນ ກມ຺ມຜລໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວາ ສທ຺ທຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍາປຄເມນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຠາວເຫຕຸຠູຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ…ເປ… ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນຠາວນາພລສໍສິທ຺ຘໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໂຕ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ປຄ຺ຄໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ປຄ຺ຄໂຫຕິ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ສຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ສຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕາ. ສຸປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ເຕນ ອຈລນີຍຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕໂຕ ເອວ ນິຂາຕາ ວິຍ ອຈລາ. ອຈລຠາເວເນວ ປພ຺ພຕຣາຊສທິສາຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ຍໍ ຍໍ ຐານນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ຣູປໍ ວາ ອຣູປໍ ວາ. ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ປກ຺ຂິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣິຠຓ຺ຑຠູຕສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ປຣໂລກສຎ຺ຎິເຕ ສຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣໂລໂກ ວິຍາ’’ຕິ ນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣໂລກວິສຍຕ຺ຕາ. ວຓ຺ຓາຍຕນວິສຍຎ຺ຫິ ຕນ຺ຕິ. ອສ຺ສ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ຂາຍຕິ, ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ສຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິສ຺ສ ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິຈິນິຕວິສຍຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາເວນ ຐິຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ. ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ອາວຊ຺ຊເນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທຍພ຺ພຍານໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຕທນຸປສ຺ສນາຍໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອິຘ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ເຕ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍາ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ’’ຕິ. ອາວຊ຺ຊນາຍ ອິນ຺ທວຊິຣຕຕ຺ຕນາຣາຈສທິສຕາ, ສູຣຕິກ຺ຂຠາໂວ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຸເຣຈຣາ ວິຍ ຕທນຸຈຣຎາຓສ຺ສ ຕຖາຠາເວນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ນິກາມນາ ອເປກ຺ຂາ. ໂອຠາສາທໂຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ຕສ຺ສາ ອລງ຺ກາໂຣ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຠາສາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາຍາ’’ຕິ. ອາລຍນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂໍ. ສຸຂຸມາ, ສນ຺ຕາກາຣາຕິ ສຸຂຸມາກາຣາ, ສນ຺ຕາກາຣາ ຈ, ສາ ຈສ຺ສາ ສຸຂຸມສນ຺ຕາກາຣຕາ ຠາວນາຍ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຍໂຕ ກິເລສຠາໂວປິສ຺ສາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ນິກນ຺ຕິ ກິເລໂສຕິ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເອເຕສຸປີຕິ ຍຖາທສ຺ສິເຕສຸ ຎາຓາທີສຸປິ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ‘‘ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິອາທິຄ຺ຄຫຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕຣສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນ ວາປິ ຫິ ອຸປກ຺ກິເລສາ ເອກກ຺ຂເຓປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕທາ ໂຍຄິໂນ ຕຖາຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ. ນ ຫິ ໂສ ຕທາ ຕໍ ‘‘ນິກນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕຖາ ສຕິ ຕພ຺ພິສຍສ຺ສ ‘‘ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິອາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ຕສ຺ມາ ເອວມສ຺ສ ສິຍາ ‘‘ນ ວຕ ເມ ເອວຣູປາ ຠາວນາຠິຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ.

໗໓໕. ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາ ອິຘ ອຸປກ຺ກິເລສາ ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ. ນ ສຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອກຸສລຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ໂອຠາສາທໂຍ, ເອວໍ ນິກນ຺ຕິປິ ທິຏ຺ຐິຄາຫາທີນໍ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸ ຈາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸວເສເນວາຕິ ຄາເຫ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄາຫານໍ ວຕ຺ຖຸຕາວເສເນວ. ອຕ຺ຕວາທີ ຫິ ‘‘ອຫໍພຸທ຺ຘິນິພນ຺ຘໂນ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ ໂອຠາສສ຺ສ ສາມິຠູໂຕ ‘‘ມມາ’’ຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄາໂຫ’’ຕິ. ໂອຠາສສ຺ສ ມນາປຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນາໂປ ວຕ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ມານຄາໂຫ’’ຕິ. ອສ຺ສາທຍໂຕຕິ ສມ຺ປິຍາຍໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄາຫາທິສຎ຺ຎິຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ວເສນ. ໂອຠາສາທີສູຕິ ໂອຠາສາທິນິມິຕ຺ຕໍ. ກມ຺ປນໍ ຍຖາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນາຍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ໂອຠາສາທີສຸ ຕຓ຺ຫາທິຄາໂຫຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຠາສາທີສຸ ກມ຺ປຕິ…ເປ… ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຠາເສ ວາ ວິສຍຠູເຕ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວຘຕີ’’ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຏ຺ຐາເນຕິ ສຕິຍໍ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈາຕິ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍ ຈ.

ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖານກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໓໖. ກຸສໂລ ປນາຕິອາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂກສລ຺ລໂຍເຄນ ກຸສໂລ. ປຣິປກ຺ກຎາຓຕາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ. ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ອຸປກ຺ກິເລສຕພ຺ພິໂສຘເນສຸ ອາທີນວານິສໍສາວໂພຘໂຍຄໂຕ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍໍ ໂຂ ໂສຕິ ໂຍ ໂສ ອາຈຣິເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານທານກາເລ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສມເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ໂຂ ໂສ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຠາວວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ວິສຍຠາວູປນຍນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມນເຍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠາວນເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ອິຕຣມ຺ປິ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍນເຍ ປນ ໂອຠາສາທິເກ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກທິຏ຺ຐິຄາຫາທີນໍ ອຸຄ຺ຆາຏນສມຸຄ຺ຆາຏນປຣິຍາທານວເສນ ມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ໂອຠາໂສ ອຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣູປສຕ຺ຕເກ ‘‘ສເຈ ສງ຺ຂາຣາ ອຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໒໑) ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ໂອຠາສາທິວເສນ ສງ຺ຂາເຣ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສໂສ ມນສິກາຣວິຘິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນໂຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ອຣູປສຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ໂອຠາສໍ ‘‘ເນຕໍ ມມາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາຄາຫໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິໂສເຘຕິ, ‘‘ເນໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ມານຄາຫໂຕ, ‘‘ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິຄາຫໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຠາສໍ ເນຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ຎາຓາທີສຸປິ.

ອິມານິ ທສ ຐານານີຕິ ອິມານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ໂອຠາສາທີນິ ທສ ອຸປກ຺ກິເລສກາຣຓານິ. ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈິຕາຕິ ຍສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ປຎ຺ຎາ ໂອຠາສາທີສຸ ອນິຈ຺ຈຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປຣິຈິຕວຕີ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ສມຄ຺ຄຠາວຊານເນນ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸສໂລ ໂຫຕິ.

ວີຖິປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວິປສ຺ສນາວີຖິປຏິປນ຺ນໍ.

ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍໍ ອຘິຄຕາຍໍ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຎາເຓນ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂສຘເນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ນາມຣູປສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໂຕ. ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປສມຸທຍປກ຺ຂິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກງ຺ຂາ…ເປ… ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ຫິ ສພ຺ພກິເລສາ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອິມິສ຺ສນ຺ຕິ ອິມາຍໍ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕມຄ຺ຄສ຺ສ.

ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ວີສຕິມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໒໑. ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕອຸທຍພ຺ພຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໓໗. ວິປສ຺ສນາຈາຣສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິ ປນສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນໍ ອຕ຺ຕຏ຺ຐມານໍວເສນ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປນ ຎາຓານໍ ວເສນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ. ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫຕມສ຺ສ ວິຄມເນນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘານຸກູລຕ຺ຕາ ‘‘ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອນຸໂລມຎາຓມາຫ. ຕານິ ປນ ຎາຓານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ຕທນຸສາເຣນ ອິຕຣລກ຺ຂຓານິ ຈ ວິຠາເວນ຺ຕີເຍວ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວີຖິປຏິປນ຺ນວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕຍິທໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຠາວເມວ ມຎ຺ຎມາເນຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘເມວ, ອຸທຍພ຺ພຍາທີນໍ ປນ ຊານນຏ຺ເຐນ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈ ຎາຓທສ຺ສນານິ, ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນິ. ຕານິເຍວ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ສາ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ ຈາຕິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຄຸຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຄຸຓຎ຺ຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຫານສິທ຺ຘິຍາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ຍໂຕ ຕທວິຄເມນ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ເອກຈ຺ຈາ ອຘິຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອຸທຍພ຺ພຍານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິເວເຘນ ວິນາ ສາມຎ຺ຎາກາຣານໍ ຕີຣຓມຕ຺ເຕນ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ອສຕິ ຈ ປຏິປກ຺ຂປຫາເນ ກຸໂຕ ຎາຓາທີນໍ ວຊິຣມິວ ອວິຫຕເວຄຕາ, ຕິຂິຓວິສທາທິຕາ ວາ. ຕສ຺ມາ ປຄຸຓຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາປກ຺ຂິຍເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ຠງ຺ຄສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ຕເທວ ຎາຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຍຖາຠູຕທສ຺ສາວີ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ເຕຠູມກຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ຠາຍິຕພ຺ພາກາຣຄາຫິຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ. ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍໍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ, ຕເທວ ຎາຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ. ປຸນ ປຏິສງ຺ຂານາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ. ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸເປກ຺ຂນວເສນ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິນວວິຘຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ.

໗໓໘. ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິເສສເນນ ວິຠາວິຕມຕ຺ຖໍ ອນວພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ໂຈທໂກ ‘‘ປຸນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓ ໂຍໂຄ ກິມຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິມຕ຺ຖິໂຍຕິ ກິໍ ປໂຍຊໂນ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ປເຄວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ປກ຺ກສ຺ສ ປຈນໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓາທິເຫຕຸປຏິປາຏິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ອາຈຣິໂຍວ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ‘‘ກິມຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓານໍ ສມ຺ມເທວ ອຸປຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ນາມ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ, ເຕນ ກຖໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິສຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຸທຍພ຺ພເຍ ປນ ປຏິວິທ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປາກຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕; ໔໕, ໗໗; ໔.໑, ໔; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐) ອິຕຣລກ຺ຂຓມ຺ປິ. ອຖ ວາ ອຸທຍພ຺ພຍຄ຺ຄຫເຓນ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາໂຣ, ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນາກາໂຣ, ອວສວຕ຺ຕນາກາໂຣ ຈ ວິຠູຕຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ກາຣຓຠາເວນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓ ໂຍຄສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສລ຺ລກ຺ຂຓຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ສມ຺ມຸເຂເນວ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ. ຕຎ຺ຫິ ໂອຠາສາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ຕິກ຺ຂໍ ວິສທໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກຸຓ຺ຐໍ ອວິສທເມວ ຊາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທສຫິ…ເປ… ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ.

໗໓໙. ອມນສິກາຣາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ‘‘ກິສ຺ສ ອມນສິກາຣາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ‘‘ເກນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ. ສນ຺ຕຕິຍາ ຫິສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ສາ ຈ ສນ຺ຕຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາມນສິກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ຊາຕາ. ອິຣິຍາປເຖຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕ ຈ ອິຣິຍາປຖາ ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນາມນສິກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ຊາຕາ. ຆເນນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕ ຈ ຆນາ ນານາຘາຕຸວິນິພ຺ໂຠຄາມນສິກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ຊາຕາຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສໂຕ ນ ອຸທຍາວຕ຺ຖາ ວຍາວຕ຺ຖໍ ປາປຸຓາຕິ, ວຍາວຕ຺ຖາ ວາ ອຸທຍາວຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ໂຎວ ອຸທຍກ຺ຂໂຓ, ອຎ຺ໂຎວ ວຍກ຺ຂໂຓຕິ ເອໂກປິ ຘມ຺ໂມ ຂຓວເສນ ເຠທໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປເຄວ ອຕີຕາທິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປນ…ເປ… ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິຍາ ວິໂກປິຕາຍາຕິ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ໂຎຎ຺ຎຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ສນ຺ຕຕິຍາ ອຸຄ຺ຆາຏິຕາຍ. ນ ຫິ ສມ຺ມເທວ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາ ສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອໂຍສລາກາ ວິຍ ອສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນາຕິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ.

ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຏິປີຬິຍມານຕໍ ວິພາຘິຍມານຕໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ. ອິຣິຍາປເຖ ອຸຄ຺ຆາຏິເຕຕິ ອິຣິຍາປເຖ ລພ຺ຠມານທຸກ຺ຂປຏິຈ຺ຉາທກຠາເວ ອຸຄ຺ຆາຏິເຕ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ອິຣິຍາປເຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິໂນທກໍ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທກໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເສສາປີຕິ ອິຣິຍາປຖານໍ ຕໍຕໍທຸກ຺ຂປຏິຈ຺ຉາທກຠາເວ ຍາຖາວໂຕ ຎາເຕ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂປຏິຈ຺ຉາທກຠາໂວ ອຸຄ຺ຆາຏິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ນຕາຍ ປາກຏຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ຍາຖາວສຣສໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ນານາຘາຕຸໂຍຕິ ນານາວິຘາ ປຖວີອາທິຘາຕຸໂຍ ນານາວິເຘ ສຠາວຘມ຺ເມ. ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາ ປຖວີຘາຕຸ, ອຎ຺ຎາ ອາໂປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຜສ຺ໂສ, ອຎ຺ຎາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ. ຆນວິນິພ຺ໂຠເຄ ກເຕຕິ ສມູຫຆເນ, ກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆເນ ຈ ປເຠທິເຕ. ຍາ ເຫສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖທ຺ເຘສຸ ສມຸທິເຕສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອກຕ຺ຕາຠິນິເວສວເສນ ອປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາເຣຫິ ຄຍ຺ຫມານາ ສມູຫຆນຕາ, ຕຖາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ກິຈ຺ຈເຠທສ຺ສ ສຕິປິ ປຏິນິຍຕຠາເວ ເອກໂຕ ຄຍ຺ຫມານາ ກິຈ຺ຈຆນຕາ, ຕຖາ ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ສຕິປິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓເຠເທ ເອກໂຕ ຄຍ຺ຫມານາ ອາຣມ຺ມຓຆນຕາ ຈ, ຕາ ຘາຕູສຸ ຎາເຓນ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານາ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊິຍມາໂນ ເຜຓປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕມານາ ສຸຎ຺ຎາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ປາກຏຕຣໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາຘາຕຸໂຍ…ເປ… ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ.

໗໔໐. ຘຸວຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຣູປໍ ໂຂ, ຣາຘ, ອນິຈ຺ຈໍ, ເວທນາ… ສຎ຺ຎາ… ສງ຺ຂາຣາ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໗໒). ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປ຺ປາໂທ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ, ວໂຍ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ, ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຊຣາ, ເຕສໍ ສພ຺ຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນສ຺ສນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິເມນ ຊາຕິຊຣາມຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ປາກຠາວວິທ຺ຘໍສາຠາວໂຕ. ຍສ຺ສ ຠາເວນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂີຍຕິ. ອາກາຣວິກາໂຣຕິ ອາກາຣວິກຕິ. ອຠາວາກາໂຣ ຫິ ວິກຕິຣູເປນ ລພ຺ຠຕິ, ວິຣູປຕ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປາທາກາໂຣ. ອາກາຣວິກາໂຣຕິ ວາ ອາກາຣວິເສໂສ. ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ຫິ ປາກຠາວໂຕ ຠິນ຺ໂນ ວິທ຺ຘໍສາຠາວຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ນິຣຸຬ຺ຫໍ. ອນິຈ຺ຈາກາໂຣ ຫິ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາກາເຣຫິ ວິຍ ອຸປ຺ປາທາກາຣໂຕ ຈ ວິສິຏ຺ໂຐ. ຕຖາ ຫິ ສທ຺ທສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສາຠາໂວ ສງ຺ຂຕຠາເວນປິ ສາຘີຍຕິ.

ສງ຺ຂຕຠາໂວ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕຕາ. ອຸປ຺ປາໂທ ຈ ປາກຠາວສາຘິຕາ ຘຣມານາວຕ຺ຖາ. ອິມິນາ ນເຍນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາລກ຺ຂຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອປິຈ ຍຖາ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາກາຣປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຠາວາກາຣສງ຺ຂາໂຕ ອນິຈ຺ຈາກາໂຣ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ເອວໍ ສຸຂປຏິກ຺ເຂປໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສຸຂາກາຣປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອຠິຓ຺ຫປຏິປີຬນາກາຣສງ຺ຂາໂຕ ທຸກ຺ຂາກາໂຣ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ຕຖາ ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕາກາຣປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອວສວຕ຺ຕນາກາຣສງ຺ຂາໂຕ ອນຕ຺ຕາກາໂຣ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕ ຍິເມ ຕໂຍປິ ອາກາຣາ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຂນ຺ເຘຫິ ວິນາ ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕາປິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຂນ຺ເຘ ປນ ອຸປາທາຍ ໂວຫາຣວເສນ ລພ຺ຠມານາ ຕທາທີນວວິຠາວນາຍ ວິເສສກາຣຓຠູຕາ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິເສສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຍິທໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຎ຺ເຈວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ຍາຖາວສຣສໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຕທຕ຺ເຖ ຕພ຺ໂພຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຕ຺ຖຎ຺ຫິ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓ’’ນ຺ຕິ ກຖິຕາ. ນ ຫິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓາທິວິສຍໍ. ຕພ຺ພິສຍຕ຺ເຕ ວາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓເມວ ນ ສິຍາ, ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ປນ ຕິກ຺ຂໍ, ວິສທຎ຺ຈ ກາຕຸກາເມນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ປຣິກມ຺ມສທິສຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສ. ເອສ ນໂຍ ເສສຎາເຓສຸປີຕິ.

ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໔໑. ວຫຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາໂວ ຠາວນາຍ ປຄຸຓຠາເວນ. ປຄຸຓາ ຈ ຠາວນາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປິຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາເວນ ສງ຺ຂາຣານໍ ລຫຸອຸປຏ຺ຐານຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ອຸທຍທສ຺ສນຎ຺ຈ ‘‘ອຸປ຺ປາທວໂຕ ວິນາໂສ’’ຕິ ຍາວເທວ ວຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພິທາວຫຕ຺ຕາຕິ ວເຍ ເອວສ຺ສ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາໂຣ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ອຸປ຺ປາທາທິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຍເມວາຣພ຺ຠ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປາທໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິກາຣໍ. ຐິຕິນ຺ຕິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຊຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນກປ຺ປວຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມຸທຍາທິຆນວເສນ, ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສວິຄ຺ຄຫານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປວຕ຺ຕໍ ນາມ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາໂທວ, ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວິຊ຺ຊມານຕາ ຐານປຣມ຺ປຣາ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈ, ປວຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມ. ຐິຕິໍເຍວ ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈ, ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປາທໍ ວາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ອສຕິ ເຠເທ ວິກປ຺ໂປ ຍຸຕ຺ໂຕ. ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ກິໍ ປນ ສມ຺ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂຍ…ເປ… ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິໂຣຘສທ຺ໂທ ອນຸປ຺ປາເທປິ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຠທສທ຺ເທນ ວິເສສິຕໍ, ເຠທສທ຺ໂທ ວິເສສວາຈໂກປິ ໂຫຕີຕິ ວຍສທ຺ເທນ ວິເສສິຕໍ, ໂສປິ ອນິໂຣຘວາຈໂກປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຍສທ຺ເທນ ວິເສສິຕໍ, ຂຍວຍເຠທສງ຺ຂາເຕ ຂຓິກນິໂຣເຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕິສີເສນ ຎາຓມາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາວາປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸທຍມ຺ປິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຍສ຺ເສວ ມນສິກາຣກາເລ.

ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາຕິ ຣູປເວທນາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຂຍວຍວເສເນວ ປຏິສງ຺ຂາຍ. ຍກາຣໂລເປນ ຫິ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘, ໔໐໕) ວິຍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຂຍວຍເຠທວເສນ ປຏິສງ຺ຂາ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສເນຕິ ໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສເນ. ປຎ຺ຎາຕິ ປກາຣໂຕ ຊານນາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິທາເນວ ສໍວຓ຺ຓີຍຕິ.

໗໔໒. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຣູປໍ ຍາວ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສິຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຄຕມາຫ. ປຏິສງ຺ຂານໍ ນາມ ຊານນໍ, ຕຎ຺ຈ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຠງ຺ຄໂຕ ທສ຺ສນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຣູປາຣມ຺ມຓເມວ ຣູປາຣມ຺ມຓຕາ ຍຖາ ‘‘ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣມ຺ມຓຕາຕິ ວາ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ ຣູປາຣມ຺ມຓຠາເວ’’ຕິ ອາຫ. ອປເຣນ ຈິຕ຺ເຕນ ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວິສຍໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນມາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ປຄຸຓາ ໂຫຕິ, ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈສ຺ສ ວິຠູຕຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຎາຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓມາຫ ອນຸປສ຺ສນາວເສນ ຎາຕຕ຺ຕາ. ຎາຓນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓໍ. ອຸໂຠປິ ວິປສ຺ສຕີຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ວິປສ຺ສຕີຕິ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຣູປສ຺ສ ຍາວ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ທສ຺ສນໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາຕໍ, ທສ຺ສນກຎາຓສ຺ສ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ທສ຺ສນໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາຍ ຠງ຺ຄສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ. ປຸຣິມໍ ວາ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ ປຈ຺ຉິມາຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມາ ເອວ ປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສເນ ຎາຓນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນາທີຫິ ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອິຘ ສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ ນາມ ຊາຕິຊຣາມຣຓປກຕິໂກ, ຕສ຺ສ ຊາຕິ ອາທິໂກຏິ, ຊຣາ ມຊ຺ຌິມໂກຏິ, ມຣຓໍ ໂອສານໂກຏິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປ຺ປາທາທິຕິວິຘມ຺ປິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຕາຍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ຕຖາປິ ຊາຕິຊຣາສຸ ທິຏ຺ຐາສຸ ນ ຕຖາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປາກຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ຍຖາ ວຍກ຺ຂເຓຕິ ອາຫ ‘‘ຠງ຺ໂຄ ນາມ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຣມາ ໂກຏີ’’ຕິ, ອຸຕ຺ຕມາ ໂກຏິ ປຣິໂຍສານໂກຏີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ຊຣາຘມ຺ມໍ, ມຣຓຘມ຺ມເມວ ຈ ຊາຍຕີຕິ ຊາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ອາທິ ໂກຏິ, ຕຖາ ຊາຕິຘມ຺ມໍ, ມຣຓຘມ຺ມເມວ ຈ ຊີຣຕີຕິ ຊຣາ ມຊ຺ຌິມາ ໂກຏິ, ຊາຕິຘມ຺ມໍ, ຊຣາຘມ຺ມເມວ ຈ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ຠງ຺ໂຄ ປຣມາ ໂກຏີຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ນ ກລາປໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ອນຸມານວເສນ, ນາປິ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ວິຍ ອຸທຍຄ຺ຄຫຓປຸພ຺ພກວຍທສ຺ສນວເສນ, ອຖ ໂຂ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານຸຠາເວນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ອຸທຍວເຍສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸທຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠງ຺ຄທສ຺ສນວເສເນວ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອນຸປສ຺ສໂຕ ປນສ຺ສ ນິຈ຺ຈຄາຫສ຺ສ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ເຫສ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ເອວ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສນາທິນິວຕ຺ຕນມາສງ຺ກິຕພ຺ພໍ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນປຣຕ຺ຕາ, ເອວ-ກາຣສ຺ສ ອຸປຣິ ເທສນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຈ ຕາສໍ. ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອນິຈ຺ຈໂຕ ຕາວ ອນຸປສ຺ສນາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສກສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕາ ‘‘ຠງ຺ໂຄ ນາມ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຣມາ ໂກຏີ’’ຕິ, ທຸກ຺ຂາທິໂຕ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຈ ນ ອຠິນນ຺ທນິຍາທິຣູປໍ. ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ຎາຓປຣິກມ຺ມຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິຕຣາສມ຺ປິ ຉນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທິນາ ວິສຸໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຠງ຺ຄທສ຺ສເນເນວ ສພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອເນກາກາຣໂວກາຣາ ອນຸປສ຺ສນາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາວ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໑) ປາຬິ, ‘‘ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄຕາ ຕສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ວິໂຣຘິຕາ ສິຍາ. ຕເທວ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ຐເມວ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ.

ນ ຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ນ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ນ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ຣຎ຺ຊນວເສນ ນ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ກາມຣາໂຄ, ຠວຣາໂຄ ວາ ນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕີຕິ ຣາຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນນິໂຣຘໍ ປາເປຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກິເກເນວ ຕາວ ຎາເຓນາ’’ຕິ. ສຕິ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ກຖໍ ສມຸທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ໂນ ສມຸເທຕິ, ສມຸທຍໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວິຣຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນານຸສາເຣນ ວິຣຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ທິຏ຺ຐໍ ສມ຺ປຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ນິໂຣເຘຕິ ນິໂຣຘໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອທິຏ຺ຐມ຺ປິ ອຕີຕານາຄຕໍ ອນ຺ວຍຎາຓວເສນ ຍຖາ ອິທໍ ເອຕຣຫິ, ເອວໍ ອິຕເຣປີຕິ ອນຸມິນນ຺ໂຕ ນິໂຣເຘຕິ ມນສິກຕສ຺ສາປິ ນິໂຣຘໍ ກໂຣຕິ. ໂນ ສມຸເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ໂນ ສມຸທຍໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ປຏິປນ຺ໂນ. ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕຕິ ຂນ຺ເຘຫິ, ອຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ສຫ ກິເລສານໍ ປຊຫນໂຕ. ກິເລເສ ຫິ ປຊຫນ຺ໂຕ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກກມ຺ມໍ, ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເກ ຂນ຺ເຘ ຈ ປຊຫຕິ ນາມ. ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນາຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂຕາທິອາທີນວທສ຺ສເນນ. ຕພ຺ພິປຣີເຕຕິ ນິຈ຺ຈສຸຂາທິສຠາເວ. ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍາຕິ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ, ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານປ຺ປກາເຣນ, ຕນ຺ນິນ຺ນປ຺ປກາເຣນ ຈ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອຸປ຺ປາທນວເສນ. ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຫິ ກິເລເສ ອາທິຍຕີຕິ ເຕ ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ກິເລເສ ນ ອາທິຍຕິ ນາມ. ອໂທສທສ຺ສິຕາວເສນາຕິ ໂທສານໍ ອທສ຺ສາວິຠາເວນ. ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓໍ ອາທິຍຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ຫິ ສງ຺ຂາເຣ ອາທິຍຕີຕິ ອາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ເຕ ນ ອາທິຍຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ.

໗໔໓. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ເຕຫິ ຎາເຓຫີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິຎາເຓຫິ. ຕນ຺ຕິ ປຫານໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຄາຫໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ເທໂສ. ສຸຂສຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສປ຺ປີຕິກໍ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ສອຸປ຺ປິລາວິຕໍ ອຠິປຕ຺ຖນໍ.

໗໔໔. ‘‘ວຕ຺ຖຸສງ຺ກມນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກມນາຕິ ວິປສ຺ສນາຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎເທວ ຣູປຠງ຺ຄວິສຍໍ ຎາຓໍ, ອຎ຺ຎເທວ ຕທາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕຠງ຺ຄວິສຍນ຺ຕິ ກຸໂຕ ສງ຺ກມນາ. ປຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏນາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ. ວຍສ຺ເສວ ຄຫຓວເສນ ອຸທຍໂຕ ວິນິວຏ຺ຏນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຍໍ ປຫາຍ ວເຍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິ. ‘‘ອນນ຺ຕຣເມວ ອາວຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ປຄຸຓພລວຠາວມາຫ.

໗໔໕. ອຸໂຠຕິ ທິຏ຺ຐາທິຏ຺ຐຠາເວນ ທ຺ເວປິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ເອກວວຕ຺ຖນາຕິ ຂຓຠງ຺ຄຸຣຕາຍ ສມານາຕິ ວວຕ຺ຖາປນາ.

ສໍວິຊ຺ຊມານມ຺ຫີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປລພ຺ຠມາເນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ. ວິສຸທ຺ຘທສ຺ສໂນຕິ ຠງ຺ຄທສ຺ສນສ຺ສ ປຣິພນ຺ຘວິຘມເນນ ວິສຸທ຺ຘຎາໂຓ, ສຸວິສຸທ຺ຘຠງ຺ຄທສ຺ສໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນ຺ວຍໍ ເນຕີຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາຣຠງ຺ຄທສ຺ສິໂນ ຎາຓສ຺ສ ອນ຺ວຍໍ ອນຸຄຕຠູຕໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ກຕ຺ຖ ປນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕນາຄເຕ’’ຕິ, ອຕີເຕ, ອນາຄເຕ ຈ ສງ຺ຂາຣຄເຕ. ສພ຺ເພປີຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ.

ຠງ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ນິໂຣເຘ, ນ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສາຕິ ຍາ ອາຣມ຺ມຓນ຺ວເຍນ ອຸໂຠ ທິຏ຺ຐາທິຏ຺ເຐ ຂຓຠງ຺ຄຸຣຕາຍ ເອກຠາເວນ ວວຕ຺ຖາປນາ, ເອສາ ວຍລກ຺ຂເຓ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໔໖. ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ປຏິສງ຺ຂາຕິອາທິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ. ຕຍິທໍ ຠງ຺ຄທສ຺ສນໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວສວຕ຺ຕນາວໂພຘເນນ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຏິເວຘາຍາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຫິ ຠງ຺ຄາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠງ຺ຄມນຸປສ຺ສໂຕ ວິເສສໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ສຸຎ຺ຎາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ນ ຈຕ຺ຖິ ອຎ຺ໂຎຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຎ຺ໂຎ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ. ເຕສໍ ຂຍໍ ປສ຺ສຕີຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ຠງ຺ຄໍ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ກິໍ? ມຓິໍວ ວິຊ຺ຌໍ ວຊິເຣນ ໂຍນິໂສ ຍຖາ ນາມ ກຸສໂລ ປຸຣິໂສ ອຸປາເຍນ ມຓິໍ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ມຓິສ຺ສ ຉິທ຺ທເມວ ປສ຺ສຕິ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ມຓິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິໍ, ເອວເມວ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠງ຺ຄເມວ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ຂາເຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ວາ ວຊິເຣນ ມຓິໍ ວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ວິທ຺ຘຏ຺ຐານໍ ນ ປຸນ ຣຸຫຕິ, ເອວໍ ວຊິຣສທິເສນ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ຠງ຺ເຄ ທິຏ຺ເຐ ນ ປຸນ ນິຈ຺ຈຄາໂຫ ຣຸຫຕິ, ເອວໍ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍາ ຈ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາຕິ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິສງ຺ຂາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໑) ເອວມາຄຕາ ຍາ ຈ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາ, ‘‘ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຍາ ຈ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ‘‘ສງ຺ຂາຣາວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຠໂທ ມຣຓໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຈ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ອຍໍ ເອວໍ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕາປິ ອຘິປຎ຺ຎາວິປສ຺ສນາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໔໗. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສູຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຸ. ນິພ຺ພິທາທີສູຕິ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາສຸ. ຕໂຍ ອຸປຏ຺ຐາເນຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຕິວິເຘ ອຸປຏ຺ຐາເນ. ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ທຸກ຺ຂໂຕ, ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອນຕ຺ຕໂຕຕິ. ທິຏ຺ຐີສູຕິ ທິຏ຺ຐິນິມິຕ຺ຕໍ ນ ເວຘຕິ. ຕາ ຫິ ອສໍຫີຣຕາຍ ນ ຈລຕິ.

໗໔໘. ທຸພ຺ພລຠາຊນສ຺ສ ວິຍາຕິ ຕິນ຺ຕອາມມຕ຺ຕິກາຠາຊນສ຺ສ ວິຍ ເຠທເມວ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸພ຺ພລຠາຊນູປມາ ສຣສຠິທຸຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ວິປ຺ປກິຣິຍມານສຸຂຸມຣຊູປມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສມ຺ພນ຺ຘຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຠິຊ຺ຊິຍມານຕິລູປມາ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຠທເມວາຕິ ວິນາສເມວ ປສ຺ສຕິ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ເອວເມວາຕິ ຍຖາ ອຸທກພຸພ຺ພຸຬການິ ອຸທກຕລາທິປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ ສີຆໍ ສີຆໍ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ເພ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ກມ຺ມາທິປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຓຏ຺ຐິຕິກາ ສີຆໍ ສີຆໍ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຠທເມວ ປສ຺ສຕິ. ຕຸຣິຕຕຸຣິຕຎ຺ຫິ ເນສໍ ເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ.

ມຣີຈິປິ ອິຕ຺ຕຣກາລິກາວ, ນິສ຺ສຍປພນ຺ຘວເສນ ປນ ຈິຣຕຣຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ປສ຺ເສ ມຣີຈິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຍາຖາວຸປຏ຺ຐານໂຕວ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘໂລກໍ. ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕິ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄເມນ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ.

໗໔໙. ຠວທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ. ນ ຫິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ອວສໂຣ ອຕ຺ຖິ. ຕໂຕ ເອວ ຊີວິເຕ ນິຣາລຍຕ຺ຕາ ຊີວິຕນິກນ຺ຕິປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ. ຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ. ອິຈ຺ຉາຈາຣານໍ ທູຣີຠາວໂຕ ວິສຸທ຺ຘາຊີວິຕາ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກປ຺ປຫານໍ ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາ ຕິພ຺ພສໍເວຄຕ຺ຕາ. ວິຄຕຠຍຕາ ກຸໂຕຈິປິ ນິພ຺ຠຍຕາ ອຕ຺ຕສິເນຫາຠາວໂຕ. ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈປຏິລາໂຠ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ ອຘິກຸສເລສຸ ຈ ອຣຕິຍາ, ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕິຍາ ຈ ສຫນໂຕ ອຠິຠວນໂຕ ອຣຕິຣຕິສຫນຕາ.

ອິມານິ ອຏ຺ຐຄ຺ຄຸຓມຸຕ຺ຕມານີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມ-ກາໂຣ ຈ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ຠວທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານາທິເກ ອິເມ ອຏ຺ຐ ອຸຕ຺ຕມານິສໍເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຫິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕໐. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ເຕຠູມການໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ. ອຘິກາຣວເສນ ຫິ ປເທສສພ຺ພວິສໂຍ ອິຘ ສພ຺ພສທ຺ໂທ. ອາເສວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາທຣວເສນ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣູເຫນ຺ຕສ຺ສ. ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ປເຠທກາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນວເສນ ປເຠທກາ. ອາຊີວິກາ ພ຺ຍາຘິອາທິນິມິຕ຺ຕໍ ມຣິຕຸກາມສ຺ສ, ອມຣິຕຸກາມສ຺ສາປິ ສູຣສ຺ສ ຠາຍິຕພ຺ພມ຺ປິ ນ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ‘‘ສຸເຂນ ຊີວິຕຸກາມສ຺ສ ຠີຣຸກປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຠີຣຸກຊາຕິກສ຺ສ ສີຫາທໂຍ ສນ຺ຕາສນິມິຕ຺ຕໍ ຠຍານກຠາວໂຕ, ຕຖາ ໂຍຄິໂນ ຠງ຺ຄໂຕ ທິສ຺ສມານາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ສີຫ…ເປ… ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ໂອຬາຣິກາ ທີຆຕຣປພນ຺ຘາ, ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ສຸຂຸມຕຣາ ອິຕ຺ຕຣກາລາ, ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ມຊ຺ຌິມາ ອິຘ ອາທິໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ຠຍໂຕ ຠາຍິຕພ຺ພໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐນເກສຸ ຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ.

ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຕ຺ຕານໍ ສີສສ຺ສ ຉິນ຺ນຕາ ຉິຊ຺ຊມານຕາ ຄຍ຺ຫມານາ ຠຍາວຫາ, ເອວໍ ໂຍຄິໂນ ຕິຍທ຺ຘຄຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘາ ຄຍ຺ຫມານາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ກິຣ ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາ ປູຕິຠູຕໍ ໂອທນາທິ ນ ສຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຍສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວິຊາຕວິຊາຕາ ປຸຕ຺ຕາ ນ ຊີວນ຺ຕິ ມຣນ຺ຕິ ເອວ, ສາ ‘‘ປູຕິປຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປູຕິປຊາຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິເສສໂຕ ຄພ຺ຠຄຕມຣຓຈິນ຺ຕາທສ຺ສເນນ ໂຍຄິໂນ ອນາຄຕສງ຺ຂາຣນິໂຣຘສນ຺ນິຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ ຫິສ຺ສ ສຸປາກໂຏ ເອວາຕິ ນ ໂສ ອຸປມາຍ ສາເຘຕພ຺ໂພ. ອນ຺ຕິມຠວິກສ຺ສ ຈ ໂຍຄິໂນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມາທິຠາວິໂນ ອຕີເຕ ທຸກ຺ຂພຫຸຕາຍ, ອນາຄຕທຸກ຺ຂປຣິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຫຸປຊາວ ອິຕ຺ຖີ ນິທສ຺ສິຕາ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕສ຺ສາ ນວ ປຸຕ຺ຕາ ມຕາ, ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິປ຺ປເຠທາ ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ວຸສິຕປຸພ຺ພາ ວາ ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ມີຍມານປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ສງ຺ຂາຣາ, ປວຕ຺ຕມາໂນ ວາ ສຕ຺ຕາວາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຊາຕປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ອນາຄຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ຠາວີ ວາ ສຕ຺ຕາວາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວມວຏ຺ຐິເຕ ຍເທເກ ທສປຸຕ຺ຕມາຕຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນວປຸຕ຺ຕມາຕຸຄ຺ຄຫຓໍ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທປາຫຕໍ ໂຫຕິ. ທາຣການໍ ມຣຓສ຺ສ ຈິຣກາລິກຕ຺ຕາ ມຣຓານຸສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠຄໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ຠາວີປກ຺ເຂເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກຸຈ຺ຉິຄໂຕ ອນາຄຕສງ຺ຂາຣຏ຺ຐານິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ຠງ຺ຄທສ຺ສນມຸເຂນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠຍານກຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານກ຺ຂເຓ.

໗໕໑. ນ ຠາຍຕິ ຎາຓສ຺ສ ຠາຍນາກາເຣນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຫິ ຠາຍນໍ, ຎາຓໍ ປນ ຠາຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ຠາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕີຕາ…ເປ… ຕີຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ, ຕິສ຺ໂສ ອງ຺ຄາຣກາສຸໂຍ ອຕິຕາເປນ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌມຸທຸເຠທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມຠວາທີນຎ຺ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຠວານໍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ຕາສໍ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຂທິຣາທິສູລຕ຺ຕຍສ຺ສ ອປ຺ປຓີຕາທິຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເກວລໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ຎາຓສ຺ສ. ພ຺ຍສນາປນ຺ນາຕິ ນານາວິຘວິປຸລານຕ຺ຖປຕິຕາ. ຠຍໂຕຕິ ຠາຍິຕພ຺ພໂຕ.

ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ສມູຫາທິຆນວເສນ, ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສວິຄ຺ຄຫານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຣານໍ ປນ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຂາຣວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕາ…ເປ… ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ມຣຓເມວາຕິ ຠງ຺ຄເມວ. ເຕນາຕິ ຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ. ຂເຓ ຂເຓ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສໂຕ ຫິ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ປວຕ຺ຕໍ ນາມ ກາມໍ ສພ຺ພາ ຠວປວຕ຺ຕິ, ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປນ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ສພ຺ພຠເວສຸ ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ສນ຺ຕສຸຂາຠິມຕາປິ ຠວາ ທຸກ຺ຂສຠາວຕາຍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຠວປວຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕຎ຺ຈ. ທ຺ວຍມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕີຕິ.

ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕໒. ຕາຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣເຫຕຸກາ ອນຕ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂຓໍ. ເນວ ປຎ຺ຎາຍຕິ ສພ຺ພຠວາທີນໍ ສາທີນວຕາຍ ເອກສທິສຕ຺ຕາ. ເລຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຫຣຓຕາຓາຍ ອຸປລີຍນໍ. ຄຕີຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປຏິສຣຓຏ຺ຐານໍ. ປຕ຺ຖນາຕິ ອາສີສນາ ນ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ‘‘ເນຕໍ ມມາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຄາຫາຠາວມາຫ. ປຣາມາໂສຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສ. ເຕນ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຄາຫາຠາວມາຫ. ຕຓ຺ຫາຄາຫາຠາເວເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານຄາຫາຠາໂວປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ວາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ວາ.

ອິທານິ ປຕ຺ຖນາທີນມຠາເວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຍ ຠວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ຠວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸໂຍ ວິຍ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ມຫາຠິຕາປຕາຍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ກຏ຺ຐມຸຂປູຕິມຸຂອຄ຺ຄິມຸຂສຕ຺ຖມຸຂສງ຺ຂາຕາ ໂຆຣວິສອາສີວິສາ ວິຍ ກາຍສ຺ສ ຖທ຺ຘຕາວິສ຺ສນ຺ທນທາຫຈ຺ເຉທທຸກ຺ຂວິຘານໂຕ ວິເສສໂຕ, ອວິເສສໂຕ ປນ ອາສຍໂຕ, ວິສວິກາຣໂຕ, ອນຕ຺ຖທານໂຕ, ທຸຣຸປຈາຣໂຕ, ທຸຣາສທໂຕ, ອກຕຎ຺ຎຸໂຕ, ອວິເສສກາຣິໂຕ, ອເນກາທີນວູປທ຺ທວໂຕ ຈ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສີວິສາ ອຸຄ຺ຄເຕຊາ ໂຆຣວິສາຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ເນຕໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ເອກກ຺ຂນ຺ຘເຠເທ ອຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘານວຏ຺ຐານໂຕ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາຆາຕນໂຕ, ມຣຓທຸກ຺ຂາວຫນໂຕ ຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກວຘກາ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິໂກ ວຘໂກຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຠາເວນ ຄຫິຕານິປິ ຕໂຕ ຣິຕ຺ຕຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎຄາໂມ ວິຍ ໂຠຊນາທິຄຍ຺ຫຸປຄເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ປວິຏ຺ຐສຸຎ຺ຎຄາໂມ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຸຎ຺ຎຄາໂມຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ເນຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານໍ ອຘິວຈນໍ. ຈກ຺ຂຸໂຕ ເຈປິ ນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ຣິຕ຺ຕກຎ຺ເຎວ ຂາຍຕິ, ຕຸຈ຺ຉກຎ຺ເຎວ ຂາຍຕິ, ສຸຎ຺ຎກຎ຺ເຎວ ຂາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) –

ອາທິ. ຉ ພາຫິຣາຍຕນານິ ຄາມຆາຕກໂຈຣາ ວິຍ ສພ຺ພຖາປິ ຆາຕກຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂຈຣາ ຄາມຆາຕກາຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ເນຕໍ ພາຫິຣານໍ ອາຍຕນານໍ ອຘິວຈນໍ. ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຎ຺ຎຕິ ມນາປາມນາເປສຸ ຣູເປສູ’’ຕິອາທິ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທີຫິ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕໍ. ເກນ ອາທິຕ຺ຕໍ? ຣາຄຄ຺ຄິນາ ໂທສຄ຺ຄິນາ ໂມຫຄ຺ຄິນາ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘) –

ອາທິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ຄຓ຺ຑາທິສທິສຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ນິຣສ຺ສາທາຕິ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຣຫິຕາ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ. ນິຣສາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຣຫິຕາ ວິປຕ຺ຕິປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ນິຣສ຺ສາທາ ນິຣສາ ມຫາອາທີນວຣາສິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ‘‘ສວາຬກມິວ ວນຄຫນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ສສທ຺ທູລາຕິ ສພ຺ຍຄ຺ຆາ. ຄາຫາ ກຸມ຺ຠິລາທໂຍ. ຣກ຺ຂໂສ ທກຣກ຺ຂໂສ. ‘‘ນິຣສໍ ນິຣສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາທີນວສ຺ສ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ສພ຺ເພສຸ ຠວາທີສຸ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂາຣາ ນິສ຺ສຄ຺ຄໂຕ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສປ຺ປຏິຠຍາວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ສປ຺ປຏິຠຍໍ, ຕໍ ສາທີນວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຍນ຺ຕິ ອາທີນວຎາຓໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ທສວຕ຺ຖຸກໍ ທ຺ວາທສວາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອນ຺ວຍພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ຕສ຺ເສວ ປທຠາຊນໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ອເຂມຏ຺ເຐນ ຠຍວຕ຺ຖຸຕາຍ ຠຍໍ. ອຸປ຺ປາທມູລກຎ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ສພ຺ພວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສພ຺ຍສນໍ. ປວຕ຺ຕໍ ຠຍນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອນຸປ຺ປາໂທ, ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໂສ ຠຍາຠາວໂຕ ປຣມສ຺ສາສຠູຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ຠຍຏ຺ເຐນ ເຂມນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິປເທຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມຠູເຕ ອມຕປເທ. ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີຫິປິ ປວຕ຺ຕາທິປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ນິພ຺ພານເມວ ວທຕິ. ປວຕ຺ຕິຍໍ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣເມວ ນິວຕ຺ຕິຍໍ ອານິສໍສທສ຺ສນວເສນ ສີຆໍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ຕານໍ ວເສນ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມ’’ນ຺ຕິ ຕຕິຍວາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເສວ ນໂຍ ຉຏ຺ຐວາຣາທີສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາໂທ ວິເສໂສ, ຠຍໍ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ສາມຎ຺ຎຠາວໂຕຕິ ສຕິປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາເວ ລິງ຺ຄເຠໂທ ຄຫິໂຕ. ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໔; ມ. ນິ. ໓.໓໗໔). ເອສ ນໂຍ ‘‘ຄຕິ ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ.

ອຸປ຺ປາໂທ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທໍ ສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣາ ເຠທໂຕ ວິຫິຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ເຕສໍ ວິຠາຄໂຕ ວິປສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາຕິ ວຈນເຠໂທ ກໂຕ.

ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຎາຓໍ ອາທີນເວ ອິທນ຺ຕິ ອາທີນເວ ວິສຍຠູເຕ ອິທໍ ປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸກໍ ຎາຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຎາຓໍ ສນ຺ຕິປເທຕິ ສນ຺ຕິປເທ ນິນ຺ນາທິຠາເວນ ຐິຕໍ ອິທໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໕໓. ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ປາກຏຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ອິຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປວຕ຺ຕໍ ນາມ ອິຘ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕິຍທ຺ຘຄຕໍ ຣູປາຣູປໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິວິຠາຄໍ ສພ຺ພມ຺ປິ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕຣຫິ ປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາທປວຕ຺ຕອາຍູຫນຄ຺ຄຫເຓນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓນ ອນາຄຕທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ອຸປາທິຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອຕີຕທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ກມ຺ມສງ຺ຂາຣາ ອຸລ຺ລິງ຺ຄຕ຺ຕາ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ສພ຺ເພປິ ຄຫິຕາ. ຍາຍ ຄຕິຍາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ ສາ ນິຣຍາທິເຠທາ ຄຕິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕໍຕໍກມ຺ມນິຍມິຕາ ຠວສມຎ຺ຎາຣຫາ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ, ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ປາກຏາ ເອວ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ. ຍທິ ເຕ ປຎ຺ເຈວ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ເສສາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເສສາ ເຕສໍ ເວວຈນວເສນາ’’ຕິ. ເຕນ ວິປສ຺ສການໍ ຎາຓວິປ຺ຜາຣສ຺ສ ວິສຍສໍວຑ຺ຒນຕ຺ຖໍ ເທສນາ ວຑ຺ຒິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອນ຺ວຍໂຕ ທສ຺ສິຕສ຺ສ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິປກ຺ຂຎາຓທສ຺ສນໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຠຍມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນນ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ພຸທ຺ຘານໍ, ອນຸພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ອາຈິຓ຺ຓເມຕໍ ຍຖາ ປຸຣິມໍ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈເທສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ໂລເກ ກສ຺ສຈິ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ນິຣຕ຺ຖກມ຺ປິ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ, ອິທໍ ປນ ສາຕ຺ຖກເມວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ທາຫາຠິຠູຕສ຺ສ ສີຕນິນ຺ນຕາ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸ ທິຏ຺ຐາທີນວໂຕ ເອກໍເສນ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຠາວໂຕ.

ຠຍນ຺ຕິ ຠາຍິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນິຍມໂຕ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາເວນ ຠາຍິຕພ຺ພຕາຕິ ຠາຍິຕພ຺ພຕາ ທຸກ຺ຂຠາວໍ ນ ພ຺ຍຠິຈຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຏ຺ຏາມິສໍ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິວິຘມ຺ປິ ວຏ຺ຏໍ, ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ວຏ຺ຏາມິສໍ. ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ໂລກາມິສໍ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ກິເລສາ ເອວ ກິເລສາມິສໍ. ສງ຺ຂາຣມຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ເທນ ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສາມິສຕາເລໂສປິ ອຕ຺ຖີຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ປນ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ ວິຠາເວຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ສາມິສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ນິຍຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຍໍ ຠຍໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂາທິສຠາວເມວ, ຕຖາ ສຕິ ຠຍາທີສຸ ເອເກເນວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ. ກສ຺ມາ ສພ຺ພານິ ຄຫິຕານີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ເຕສຸ ເອວ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕິວເສນ ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສນານານຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຠຍາກາຣາທິອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕິວເສເນເວຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ ນານຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠຍາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ, ອິຕຣາກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອາທີນວຎາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ ປນ຺ນຣສາປິ ອຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປາທາທີສຸ ປຎ຺ຈສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຎາຓໍ ອນ຺ວຍພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ທສວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ທສ ຎາເຓ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ປຊານນຎ຺ຈ ສາຕິສຍໍ ວິສຍຄຕສມ຺ໂມຫວິຄເມນ ອສມ຺ມູຬ຺ຫໍ, ອຕ຺ຕນິປິ ອສມ຺ມູຬ຺ຫເມວາຕິ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປຊານນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີ’’ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ກຸສລສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ກຸສລາ ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໒.໙໔). ກຸສລຕາຕິ ກຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸສລຕາຍາ’’ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິຍາ ຍາຖາວໂຕ ທິຏ຺ຐຕາຍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສນ຺ຕິປທໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຕນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານາທິມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ນ ວິຈລຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປຣິທິຏ຺ຐາທີນວຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາທິຏ຺ຐີສຸ ນ ກມ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕໔. ສງ຺ຂາຣຄເຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ເຕຠູມເກ ສງ຺ຂາເຣ. ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ຎາຓນິພ຺ພິເທນ ນິພ຺ເພທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ໂຕ, ອນຠິຣມນ຺ໂຕ ຈ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ ນາຠິຣມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣມຓສ຺ສ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ທ຺ວິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພເຘສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ສານຸອຎ຺ຊນຣຊຕສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຕຣຕນມເຍສຸຄນ຺ຘມາທນກາຬເກລາສສຸທສ຺ສນຈິຕ຺ຕກູຏເຠເທສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຫິມວໂຕ ມຫາສິຂເຣສຸ ປຈ຺ຉິໂມ ຈິຕ຺ຕກູຏປພ຺ພໂຕ ນາມ. ສີຫປປາຕາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ມຫາສເຣສຸ.

ສຸວຓ຺ຓປຎ຺ຊເຣຕິ ສຸວຓ຺ຓມເຍ ສີຫປຎ຺ຊເຣ. ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ນິຣຸທ຺ໂຘ. ຕິວິເຘ ສຸຄຕິຠເວຕິ ກາມສຸຄຕິອາທິເກ ຕິວິເຘ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ.

ຫຕ຺ຖປາທວາລວຕ຺ຖິໂກເສຫິ ຠູມິຜຸສເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສຕ຺ຕປຕິຏ຺ໂຐ. ນຄຣມຊ຺ເຌ ນາຠິຣມຕິ ທ຺ວາຣປຎ຺ຊຣນາຬນາທິອວພາຘນຠເຍນ. ທິຏ຺ເຐຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິປຸພ຺ພເກນ ອນ຺ວຍທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ເຐ. ເຕນາຫ ‘‘ຕນ຺ນິນ຺ນຕປ຺ໂປຓຕປ຺ປພ຺ຠາຣມານໂສ’’ຕິ.

ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໗໕໕. ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພິທາຎາຓມາຫ. ຎາຓທ຺ວເຍນາຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓທ຺ວເຍນ. ຍສ຺ມາ ຠຍໂຕ ທິສ຺ສມານາ ເອວ ສງ຺ຂາຣາ ມຫາທີນວາ, ນິພ຺ພິນ຺ທິຕພ຺ພາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກມ຺ປິ ຕໍ ຎາຓໍ ຕຖາຠາວນາພລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວຕ຺ຖາວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຕິວິຘກິຈ຺ຈສາມຕ຺ຖິຍວນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ’’ຕິອາທິ.

ຕຍິທໍ ຕາສໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາທິມ຺ຫິ ປນ ຠິນ຺ນສຠາວາ ເອວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາເທສີຕິ ປາຕ຺ວາກາສິ, ວິຠາເວສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕໖. ນ ສຊ຺ຊຕິ ພຫ຺ວາທີນວຕາຍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມໍ ນິສ຺ສຣິຕຸກາມໍ ໂຫຕິ ອນາທິກາລິກສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາ ຕໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ນິພ຺ເພເຘຕຸກາມຕາ ນິສ຺ສຣິຕຸກາມຕາ ອປຄນ຺ຕຸກາມຕາ. ປຎ຺ຊຣປກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຊເຣນ ສໂມຣຸທ຺ໂຘ. ເອວມາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາທິຕ຺ຕອງ຺ຄາຣອຸປສຏ຺ຐເທສພ຺ຍາຬສາປທາກຸລວນຄຫນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕໗. ‘‘ສພ຺ພຠວ …ເປ… ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສພ຺ພສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣຄຕາຕິ ສພ຺ພຄ຺ຄຫຓໍ ສາຕິສຍມຸຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຘິກວຈນໍ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ອນນຸພນ຺ຘສ຺ສ ມຸຎ຺ຈນໍ, ຕໍ ສາຕິສຍໍ ມຸຎ຺ຈນໍ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນ ເຕ ເອວໍ ສງ຺ຂາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຸພ຺ເພປິ ກຕນ຺ຕິ ປຸນຄ຺ຄຫຓໍ. ຠວາທິຄຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອປຣິຕຸລິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປສ຺ສນາກາຣສ຺ສ ອປຸພ຺ພສ຺ສປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ນາມ ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກໂຕຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕໂຕ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ທຸຕິເຍນ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນໂຕ ສຸຂປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ອຊຎ຺ຎໂຕຕິ ອມນຸຎ຺ຎໂຕ, ອໂສຠນໂຕ ວາ. ເຊຄຸຈ຺ຉໂຕຕິ ‘‘ຘີ’’ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ. ປຏິກ຺ກູລໂຕຕິ ອຠິຣຸຈິຍາ ປຏິໂລມເນນ ປຏິກ຺ກູລຠາວໂຕ. ນ ມຓ຺ຑເນນ ຫຕາ ອມຓ຺ຑນຫຕາ, ອມຓ຺ຑເນນ ສກ຺ກາ ເອເຕສໍ ສຸຠຠາວໍ ຫນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມຓ຺ຑເນນ ວາ ເຕສໍ ອສຸຠຕາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ອມຓ຺ຑນຫຕາ. ມຓ຺ຑເນນ ວາ ນ ຫນ຺ຕພ຺ພສຠາວາ ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສາ’’ຕິ ວິຍ ອມຓ຺ຑນຫຕາ. ຕໂຕ ອມຓ຺ຑນຫຕຠາວໂຕຕິ ຣູປສງ຺ຂາເຣ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິຣູປໂຕຕິ ອສຸນ຺ທຣໂຕ. ປຏິຆສໍໂຍຊນວຕ຺ຖຸຕາຍ ປສ຺ສນ຺ເຕ ອຕ຺ຕນິ ພນ຺ຘຕີຕິ ພີຠຈ຺ຉໍ ອຕິວິຍ ວິຣູປໍ. ຍໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕເມວ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊຎ຺ຎຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາ ຫິ ຄູຖໍ ວິຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ ວາ ພີຠຈ຺ຉໍ. ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອສຸຈິໂຕ ອມນາປໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອປຣິຓາຍກໂຕ ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

໗໕໘. ອຍນ຺ຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ມຸຎ຺ຈນສ຺ສາຕິ ປຸນ ອນນຸພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ສຸມຸຕ຺ຕມຸຎ຺ຈນສ຺ສ. ອຸປາຍສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຣິມທ຺ທນາ ອຸປາໂຍ, ຕສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ.

ມຈ຺ຉຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸທເກ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂິປນ຺ຕິ ເອຕນ຺ຕິ ຂິປ຺ປໍ, ມຈ຺ຉານໍ ຄຫຓກູຏປໍ. ໂອຑ຺ຑາເປສີຕິ ໂອສາເຣສິ, ຂິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປ຺ປນ຺ຕິ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ. ຄຫເຓຕິ ຍຖາຄຫິຕໍ ສປ຺ປໍ ອຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຫເຓ. ຫຕ຺ຖໍ ນິພ຺ເພເຐຕ຺ວາຕິ ສປ຺ເປນ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠເຄນ ເວຐິຕໍ ຫຕ຺ຖປເທສໍ ນິພ຺ເພເຐຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ. ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາເວຐິກປ຺ປຫາປເນນ ຠເມຕ຺ວາ. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ.

ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕວາຕິ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມູຫາທິຆນຄ຺ຄຫຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ສຸມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ສງ຺ຂາຣານໍ ນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິເຠທາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ສາຕິສຍໍ ພລວຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສາ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາຣສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂເຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິລກ຺ຂຓາໂຣປເນນ…ເປ… ປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ນິພ຺ພຸທ຺ຘກຣເຓ ພລວຕເຣນ ປຏິມລ຺ເລນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປຫາຣາທິນາ ວິມຖິໂຕ ອິຕໂຣ ເຕນ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕໍ ປາປິໂຕ ໂຫຕິ. ນ ເກວລໍ ອສມຕ຺ຖຕໍ ປາປິໂຕວ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ມຣຓໍ ວາ ປາປຸຓາຕິ, ເອວເມເຕປິ ສງ຺ຂາຣາ ເອວໍ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ປາປິຕາ ອຸປຣິຎາຓານຸຠາເວນ ນິພ຺ພິເສວນຕໍ, ສພ຺ພໂສ ຠງ຺ຄຎ຺ຈ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ.

໗໕໙. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອວໍ ‘‘ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປໂຣຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈາທິຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓວສປ຺ປວຕ຺ເຕນ ປຏິສງ຺ຂາເນນ.

ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໕໐) ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍານໍ ສມານຂຓຕ຺ຕາ ອສຕິປິ ປຸພ຺ພາປຣກາລຕ຺ເຕ ສທ຺ທໂວຫາຣມຕ຺ເຕນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ‘‘ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໕໓), ນິຫນ຺ຕ຺ວາ ຕິມິຣໍ ສພ຺ພໍ, ອຸຄ຺ຄໂຕຍໍ ທິວາກໂຣ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ວິຍ ສມານກາລວເສນາຍໍ ສທ຺ທປໂຍໂຄຕິ. ຕຖາ ມນຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ປຐມໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ຉາ ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອທິໂສ ສທ຺ທປໂຍໂຄ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລເກ ປຸພ຺ພກາລວເສເນວ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຸພ຺ພກາລວເສເນວ ອິຘາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກຕ຺ຕນເຍນ ວາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຎາເຓສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ປຏິສງ຺ຂານກິຣິຍາ, ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ນ ຈ ຕານິ ເຠທໂຕ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ເອກສນ຺ຕານປຕິຕຕາຍ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ. ອິຕຣສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍຕິ ‘‘ປວຕ຺ຕໍ ປຏິສງ຺ຂາ, ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິສງ຺ຂາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ.

ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໖໐. ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາກາຣາທິປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕາກາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຘານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສຸຎ຺ຎາຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອສຕິ. ຕທຠາວໂຕ ຫິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓປຎ຺ຎາປກມ຺ປິ ສຣຠງ຺ຄສຕ຺ຖາຣາທີນໍ ສາສນໍ ອນິຍ຺ຍານິກເມວ ຊາຕໍ. ອຖ ວາ ເຕສໍ ນິຈ຺ຈສາຣາທີຫິ ຣິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສຸຎ຺ຎາຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ຍໂຕ ຣິຕ຺ຕກໍ, ຕໍ ເຕນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ອເນກວາຣໍ ປຏິວິທ຺ຘາຍປິ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ທຬ຺ຫີຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸນ ສຸຎ຺ຎມິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທຄ຺ເຄນ ສງ຺ຂາຣາ ອນຕ຺ຕຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ອນຕ຺ຕນິຍາ. ສຕິ ຫິ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຎ຺ຎມິທໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ’’ຕິ. ທ຺ວິໂກຏິກນ຺ຕິ ທ຺ວິອໍສິກໍ, ອຕ຺ຕານໍ ເນວ ທິສ຺ວາ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ອນຸມານໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣໍ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂທຸກ຺ຂສາຘນຠາເວ ຐິຕໍ ນ ທິສ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ປຸນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຘິກາເຣ.

ກ຺ວຈີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ຐາເນ, ກາເລ, ຘມ຺ເມ ວາ. ອຖ ວາ ກ຺ວຈີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາ ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສກຕ຺ຕານໍ. ‘‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ…ເປ… ເສຏ຺ໂຐ ສຊິຕາ ວສີ ປິຕາ ຠູຕຠພ຺ຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒) ປເຣຫິ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຠູຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣສ຺ສາຕິ ‘‘ປຣຊາຕິ, ປໂຣ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ຄຫິຕສ຺ສ. ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມມ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐາເນ ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມມ-ສທ຺ທໍ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ‘‘ປໂຣ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ເອວໍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ມມຕ຺ຖາຍ ຐິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ພໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເອວໍ ເອກຈ຺ຈທິຏ຺ຐິຄຕິກປຣິກປ຺ປິຕວເສນ ປຣໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນຠູຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ ກ຺ວຈນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຫໍ ກ຺ວຈນີຕິ ສກອຕ຺ຕໂນ ອຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສກອຕ຺ຕໂນ ເອວ ກສ຺ສຈິ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ ປສ຺ສຕິ. ນ ຈ ມມາຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ. ນ ຈ ກ຺ວຈນິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ມມ ກິຎ຺ຈນຕາ ນ ຈຕ຺ຖີຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາ ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊຕາ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ທິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໗໖໑. ‘‘ຉຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄເຕ ປກາເຣ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຣິພ຺ຣູຫນໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫີຕິ ຉຫິ ຄຫຓາກາເຣຫິ, ຄເຫຕພ຺ພາກາເຣຫິ ວາ. ນິຈ຺ເຈນາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ. ນິຈ຺ເຈນາຕິ ວາ ນິຈ຺ຈຠາເວນ. ຘຸວາທໂຍ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຫິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣາ. ຕພ຺ພິຠາເຄນ ຫິ ອິມສ຺ສ ຉກ຺ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈຕາ ນາມ ກູຏຏ຺ຐຕາ. ຘຸວຠາໂວ ຖິຣຕາ. ສທາ ຠາວິຕາ ສສ຺ສຕຕາ. ນິພ຺ພິກາຣຕາ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕາ. ຍາວ ຊຣາມຣຓາຕິ ເປຍ຺ຍາລໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິໂຍສານປທເມວ ທສ຺ເສຕິ.

໗໖໒. ນ ສາຣນ຺ຕິ ອສາຣໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສາຣນ຺ຕິ ນິສ຺ສາຣໍ. ສາຣໂຕ ອປຄຕໍ, ສາຣໍ ວາ ຕໂຕ ອປຄຕນ຺ຕິ ສາຣາປຄຕໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ນິຈ຺ຈສາຣສາເຣນ ວາ ສຸຂສາຣສາເຣນ ວາ ອຕ຺ຕສາຣສາເຣນ ວາ’’ຕິ ປາຬີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອສາຣໍ ນິສ຺ສາຣໍ ສາຣາປຄຕ’’ນ຺ຕິ ປທຕ຺ຕຍໍ ເອໂກ ສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຫາກາໂຣ, ອຎ຺ຎຖາ ສຕ຺ເຕວ ອາກາຣາ ສິຍຸໍ, ນ ອຏ຺ຐາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຸຠສາຣສາເຣນາຕິປິ ປາຬິຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘ອສາຣໍ ນິສ຺ສາຣໍ ສາຣາປຄຕ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທຕ຺ຕຍໍ ‘ນິຈ຺ຈສາຣສາເຣນາ’ຕິອາທີສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສຕວຈ຺ໂຉຕິ ເສຕວຣຸຓໂກ. ‘‘ມິນຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິຠທ຺ທໂກຕິ ກິໍສຸໂກ.

໗໖໓. ນິຈ຺ຈສາຣາທີນໍ ອຠາວໂຕ ຣິຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ. ປຣິຕ຺ຕໂຕ, ລາມກຕ຺ຕາ ວາ ຕຸຈ຺ຉໂຕ. ອຕ຺ຕສາຣາຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ສຍໍ ອນຕ຺ຕຕາຍ ອນຕ຺ຕໂຕ. ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ເກນຈິ ອິສ຺ສຣິຍໍ ກາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ຈ ອນິສ຺ສຣິຍໂຕ. ເຜຓປິຓ຺ເຑນ ຠາຊນາທິໍ ກາຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ຣູປສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕາທິໍ ກາຕຸກາມສ຺ສ ຕໍ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ສກອິຈ຺ຉາວເສນ ວາ ກາຈິ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖີຕິ ອກາມກາຣິຍໂຕ. ‘‘ເອວໍ ຣູປໍ ໂຫຕຸ, ມາ ເອວ’’ນ຺ຕິ ອລພ຺ຠນີຍໂຕ. ສຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວເສ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ນາປິ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອວສວຕ຺ຕກໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍໍ ຕສ຺ສ ປໂຣ ວິຍ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ປຣໂຕ. ກາຣກາທິ ວິຍ ກາຣເຓຫິ, ຜເລນ ຈ ວິວິຕ຺ຕໂຕ. ນ ຫິ ກາຣເຓນ ຜລໍ, ຜເລນ ວາ ກາຣຓໍ ສຄພ຺ຠໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸປິ.

໗໖໔. ຣູປໍ ນ ສຕ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ໂຍ ໂລກໂວຫາເຣນ ສຕ຺ໂຕ, ຣູປໍ ໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ ຕສ຺ສາວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂລໂກ ຣູປມຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ໂວຫຣຕິ, ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິໂຕ ປນ ອຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ເຕຫິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ປເຣສໍ ສຎ຺ຊາປນຏ຺ເຐນ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣູປໍ ໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎ຺ເຫຕນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ນ ຊີໂວຕິອາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຊີວນຏ຺ເຐນ ຊີໂວ. ນຣນຏ຺ເຐນ ເນຕຸຠາເວນ ນໂຣ. ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ມາໂນ ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມານໂວ. ຖິຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠຕິ ອິຕ຺ຖີ. ປຘານຠາເວນ ປຸຣິ ເສຕີຕິ ປຸຣິໂສ. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຫໍກາຣວຕ຺ຖຸຕາຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ອຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣູປໍ ປນ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ນ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐຫິປິ ປເທຫິ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວ ທສ຺ສິຕາ. ອິຕເຣຫິ ຈຕູຫິ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຕາຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ນ ມມາຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອຠາວໂຕ. ‘‘ນ ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ປກາສິໂຕ ເອວຕ຺ໂຖ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ປກາສິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸປິ.

໗໖໕. ເຫຏ຺ຐາ ກລາປສມ຺ມສນສ຺ສ ທຬ຺ຫຠາວາຍ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມສນນຍາປິ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ທຬ຺ຫຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຍສ຺ສ ອຫິໍສເນນ ອສຣຓໂຕ. ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ອສຣຓີຠູຕໂຕ. ‘‘ອນສ຺ສາທໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ. ສຕິ ຈ ເຕຈຕ຺ຕາລີສ ອາກາຣາ ສິຍຸໍ. ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພາທີນວູປລທ຺ຘິຍາ ອາທີນວໂຕ. ‘‘ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທສ຺ສນໍ ປນາຬິກາຍ, ນິຈ຺ຈສາຣວິຣຫທີປເນນ ວາ ສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ຍໍ ໂຂ ຣູປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໖) ທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາວິຠາວເນນ ສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນໍ. ‘‘ຍໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ, ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອາທີນໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໖) ຈ ທສ຺ສນໍ ນິຈ຺ຈຕາທິສຸຎ຺ຎຕາຠາວນໂຕ. ຕຖາ ‘‘ໂຍ ຣູເປ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ, ອິທໍ ຣູປສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມຸທຍາທິທສ຺ສນານໍ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນານຸພ຺ຣູຫນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍໍ ປນ ອາທີນວໂຕ ທສ຺ສນໍ, ປຸພ຺ເພ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວຈນໍ ອສ຺ສາທປຏິກ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເວທນາທີສຸປິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ອາກາຣາ ເນຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນໍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ…ເປ… ນິສ຺ສຣຓໂຕ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ນິທ຺ເທເສ ເອຕໍ ສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກຖາສນ຺ທສ຺ສນໍ ‘‘ອສຸກາຍ ປາຬິຍາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ຜລສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ.

໗໖໖. ເອວໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ຂນ຺ເຘສຸ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ ສຸຎ຺ຎຕໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາວເສເນວ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ສຸຎ຺ຎໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ. ຠຍຎ຺ຈ ນນ຺ທິຎ຺ຈ ວິປ຺ປຫາຍາຕິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍຎ຺ເຈວ ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປີຕິຎ຺ຈ ປຊຫິຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎາຓຠຍຎ຺ຈ ສມ຺ມສນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປີຕິສງ຺ຂາຕໍ ນນ຺ທິຎ຺ຈ ປຫາຍ. ນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ທິຏ຺ຐາຍ ຠຍນນ຺ທີນໍ ອວສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຸເປກ຺ຂາວ ສຓ຺ຐາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສີໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ອນຸທາສີນຕາ ສິຍາ, ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິສ຺ສ ອຸທາສີນຕາຍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐຠຣິໂຍ ວິຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸທາສີນຕາປຸພ຺ພິກາ ອຸທາສີນຕາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອິຘ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ນໍ ມມາເຍຍ຺ຍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສາເຐຍ຺ຍກູເຏຍ຺ຍວງ຺ເກຍ຺ຍາທີນໍ ອຊານນໂຕ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມວ ຫຸຕ຺ວາ, ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ວເສເນວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ໂຍຄາວຈໂຣ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘໍ ຍາວ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປຕິລີຍຕີຕິ ເອກປສ຺ເສນ ນິລີຍຕິ ນິລີນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ປຕິກຸຏຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ. ປຏິວຏ຺ຏຕີຕິ ວິວຏ຺ຏຕິ. ນ ສມ຺ປສາຣິຍຕີຕິ ນ ວິສຣຕິ, ອຠິຣຕິວເສນ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອິຕິ ເອວໍ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ.

໗໖໗. ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາເວນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນ ສິຊ຺ຌມາເນ ຕໍ ປເນຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຣິປາກຄມເນນ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ ນາມ. ຕຖາຠູຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິພ຺ພານເມວ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ຕຍິທໍ ອິຘ ຎາຓໍ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ. ໂນ ເຈ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ຕາວ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ອປຣິປກ຺ກຕເມວາຫ. ສມຸທ຺ທໍ ຕຣນ຺ຕີຕິ ສາມຸທ຺ທິກາ, ສໍຍຕ຺ຕິກາ. ທິສາຊານນໂກ ກາໂກ ທິສາກາໂກ, ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ໂຍ ໂກຈິ ຕາທິໂສ ສກຸນ຺ໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິເທສນ຺ຕິ ອເທສໍ ສມຸທ຺ເທ ອປຣິຈິຕຏ຺ຐານໍ. ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອນຸ ອນຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ.

ຕຍິທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ປິຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຍມານໍ ວິຍາຕິ ຖູລຖູລໂຕ ວິເວຈນວເສນ ນິປ຺ໂຜຏິຍມານໍ ສຓ຺ຫໍ ສຓ຺ຫໍ ປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓໍ ວິຍ. ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕກປ຺ປາສນ຺ຕິ ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕພີຊໍ ກປ຺ປາສໍ. ວິຫນມານໍ ວິຍາຕິ ຘນຸເກນ ວິຫຎ຺ຎມານໍ ວິຍ. ອຸປມາທ຺ວເຍນປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມ຺ມສເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ສຸຂຸມຕຣຠາວາປຕ຺ຕິມາຫ. ຍຖາ ຍຖາ ຫິ ວິປສ຺ສນາຠາວນາພເລນ ຕິກ຺ຂາ, ວິສທາ, ສູຣາ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ສຸຂຸມຕຣາປິ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ຂາຣວິຈິນເນຕິ ປວິຈຍສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຍ ເຕສໍ ວິຈິນເນປິ ອຸທາສີນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາວເສນ ຕິຏ຺ຐຕິ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສຕ຺ຕຘາ ອຏ຺ຐາຣສຘາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຕ຺ຕາປິ ຫິ ອນຸປສ຺ສນາປກາຣາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສ຺ເວວ ຕີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ຕາສໍ ເອວ ວເສນ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໗໖໘. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວາປຊ຺ຊເນ, ອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄປຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ ຈ. ອິທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍວເສນາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຘິປຕິຠາວວເສນ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາພຫຸລສ຺ສ ຫິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາພຫຸລສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາພຫຸລສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ພລວຕຣຠາວໍ ປຕ຺ຕານິ ອິມານິ ຕີຓິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວໍ ອາປາເທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຕິວິຘວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກ ປນ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ, ການິ ວາ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ອນ຺ໂຕລີເນ ອນຸໂຍເຄ ວິໂມກ຺ຂມຸຂາຘີນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາຘິຄມສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຫິ…ເປ… ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ໂລກນິຍ຺ຍານາຍາຕິ ໂລກໂຕ ນິກ຺ຂມນາຍ, ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມນາຍ. ປຣິຈ຺ເຉທປຣິວຏຸມໂຕຕິ ອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຈວ ປຣິວຏຸມໂຕ ຈ. ສມນຸປສ຺ສນຕາຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສນາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຫິ ສງ຺ຂາເຣ ອາທິໂຕ ອຸທເຍນ, ອນ຺ຕໂຕ ວເຍນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປສ຺ສຕິ. ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ຫິ ເຕ ອນິຈ຺ຈາຕິ. ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕວິຣຫໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ. ຈິຕ຺ຕສມ຺ປກ຺ຂນ຺ທນຕາຍາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂລມຎາຓາທິຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ອຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປວິສນຕ຺ຖາຍ. ອປ຺ປຓິຫິຕາຍາຕິ ຣາຄປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາເວນ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ. ສຸຎ຺ຎຕາຍາຕິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ.

ຄຕິນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ. ສງ຺ຂາຣານໍ ສຠາວວິຠາວເນນ ສໍເວຊິຍມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມໂນສມຸຕ຺ເຕຊນຕາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສໍເວຊນຕາຍາ’’ຕິ. ມມໍກາເຣນ ອຕ຺ຕນິຍສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ສາມິຠູໂຕ ອຕ຺ຕາ ປຐມໍ ປຣາມສີຍຕິ, ຕໂຕ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາຫໍ, ນ ມມາຕິ ເອວໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍາ’’ຕິ. ຕີຓິ ປທານີຕິ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິວຏຸມ, ມໂນສມຸຕ຺ເຕຊນ, ສມນຸປສ຺ສນປທານີຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ’’ຕິອາທີນິ ປນ ຕີຓິ ວາກ຺ຍານິ ຕີຓິ ປທານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕເນວາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນໍ ວເສນ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປທານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ກຖໍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ.

໗໖໙. ເອວໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິໂມກ຺ເຂ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕເມ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍພຫຸໂລ. ຍສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຫິ ອາທິໂຕ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ຕຣຸປລ຺ລວາທີສຸ ວິຍ ມຓິກນກາທີສຸປິ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ສາຕິສຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ສທ຺ຘາ ພລວຕີ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ, ອຘິມຕ຺ຕສທ຺ໂຘ ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາພຫຸລຕາຍ ອນິຈ຺ຈາກາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ໂສ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸໂຂ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຈ ມນສິກາຣວເສນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສນ຺ຕປຓີຕສຸຂຠາວໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສມາໂຍຄໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈ ອຘິມຕ຺ຕສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິລາເຠນ ຣາຄປຓິຘິຍາ ທູຣີຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂສມຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂໂຕ…ເປ… ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ເວທພຫຸໂລຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ນິປຸຓຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ຎາຓພຫຸໂລ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈ ອຘິມຕ຺ຕປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິລາເຠນ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂສມຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຕໂຕ…ເປ… ປຏິລຠຕີ’’ຕິ.

ໂຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕວເສນ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຍຕ຺ຖ ອິທໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕິ. ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕາກາໂຣ ເນວ ມຄ຺ເຄນ ກໂຕ, ນ ວິປສ຺ສນາຍ, ອຖ ໂຂ ສຠາວສິທ຺ໂຘ. ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂຍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວເສນ ປຓິຘິຍາ ທູຣີຠາວກຣເຓນ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ, ໂຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ອຕ຺ຕູປລທ຺ຘິຍາ ທູຣີຠາວກຣເຓນ ສຸຎ຺ຎຕໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ຈ ອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ.

໗໗໐. ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິໂມກ຺ຂນາມໍ ລຠຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຠິຘມ຺ເມ ວິໂມກ຺ຂທ຺ວຍເມວ ອາຄຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ວິໂມກ຺ຂທ຺ວຍວຈນໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຸຊຸກເມວ ວິປສ຺ສນໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມາຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກາມໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາເວຫິ, ມານານຸສຍມຸຊ຺ຊຫາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໓໔໔) ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ, ສາ ປນ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕຘຸວນິມິຕ຺ຕອຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕານິ ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ຕີປິ ສຍໍ ນິມິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ເອວ ຈຣຕີຕິ ສນິມິຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ. ອປິຈ ອຠິຘມ຺ໂມ ນາມ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ, ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຫຕຸເວກລ຺ລເມວ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວເສນ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ ກຖິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ເອກງ຺ຄມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອິຕເຣສຸ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວເສນ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂ.

ເຕສຸ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕານິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອງ຺ຄຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຕທຠາວໂຕຕິ ເກຈິ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ ອລຠນ຺ໂຕປິ ສຄຸຓໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ນາມໍ ລຠຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ອປ຺ປຓິຫິຕສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ຄາປິ ສຄຸຓໂຕ ເອວ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ເອວ ຈ ນາມໍ ລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ? ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ມຄ຺ໂຄ ຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ນາມໍ ລຠຕິ ສຣສໂຕ ຈ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ຈາຕິ, ສຠາວໂຕ ຈ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ຣາຄປຓິຘິອາທີຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ສຸຎ຺ໂຎ ເອວາຕິ ເຕ ສຣສໂຕ ນາມໍ ລຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ໂຄ ປຓິຘິສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສສ຺ສ ເອວາຕິ ເຕ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ລຠນ຺ຕິ, ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ປນ ຣາຄາທິນິມິຕ຺ຕານໍ, ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ວາ ອຠາເວນ ສຣສໂຕ ເອວ ນາມໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຈ຺ຈນີກໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ສາ ປນສ຺ສ ອນຸໂລມຠາເວ ຐິຕາຕິ ສພ຺ພຖາປິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ນ ລພ຺ຠຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕິ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ຍໍ ຍໍ ສມ຺ມສນ຺ຕີ ວຸຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ເອສາຕິ ກຕ຺ວາ ອິຘ ຕໂຍປິ ວິໂມກ຺ຂາ ອຸທ຺ຘຏາ. ຍໍ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ຕປຓິຘິມຸຎ຺ຈນໍ ອຸປາທາຍ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອນຸປສ຺ສນານໍ ຕທາຄມນວເສນ ຕທນ຺ວຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທິຠາໂວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິເວສໍ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ‘‘ເຕ ນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ນິຈ຺ຈາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວິທ຺ຘໍສນວເສນ, ຕທນ຺ວຍໍ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ. ອນິຈ຺ຈາຠິນິເວສໂຕ ຣິຕ຺ຕຕາຍ, ວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ຈ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ປຣິຍາຍໂຕ, ຍສ຺ສ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນາມລາໂຠ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ, ອຖ ໂຂ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາຠາວໂຕ. ວິໂມກ຺ຂທ຺ວຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຘມ຺ເມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິປສ຺ສນາຘິກາເຣ. ‘‘ຕິວິຘວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຸທ຺ເທສວຈເນ.

໗໗໑. ເຕສໍ ວິຠາຄາຍາຕິ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘານຸສາຣິອາທິຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕສຠາວຕາຍ.

໗໗໒. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣິຠາວິຕາກາຣຓຠູຕໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕິ. ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາຍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອປິຈ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອນິຈ຺ຈາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ສທ຺ຘາຠິພຸທ຺ຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ຕທນ຺ວເຍ ມຄ຺ເຄ ສທ຺ຘາ ຕິກ຺ຂຕຣາ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຏ຺ຐມໂກ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ນາມ ໂຫຕິ. ເສເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສູຕິ ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄຜລາ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ. ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສູ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເສເສສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜເລ ປນ ສຈາຍໍ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີ, ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂນ ເຈ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ, ນ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ຍຖາທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໒໐໘) –

ເອກຈ຺ຈາສວປຣິກ຺ຂຍວຈນໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ອເສກ຺ຂຠາໂວ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ທ຺ເວ ຘຸຣານິ, ທ຺ເວ ອຠິນິເວສາ, ທ຺ເວ ສີສານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນຕ຺ຖິ ອຣຫໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ. ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ໂມ, ອິຘ ປນ ປຣິຍາເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປຣິຍາຍໂຕ ອຣຫໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕຕາ, ໂກ ປນ ໂສ ປຣິຍາໂຍ? ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕນ຺ວຍຕາ. ໂຍ ຫິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓປິ ຕທນ຺ວຍຕາຍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຘາປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕສທິສຕາຍ ອຣຫາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ກາ ປເນຕ຺ຖ ສທິສຕາ? ຍຖາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂສ຺ສ ກິເລສກ຺ຂໂຍ ກຸຓ຺ເຐນ ອສິນາ ກທລິຈ຺ເຉທສທິໂສ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍຖາທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ເອວໍ ຕທນ຺ວຍສ຺ສາປິ ອຣຫໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສທິສຕາ. ກິໍ ປນ ເນສໍ ກິເລສປຫາເນ ນານຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ອຖ ກສ຺ມາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ? ອາຄມນີຍນານຕ຺ເຕນ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ອາຄມນມ຺ຫິ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອປ຺ປກສິເຣນ ອກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອປິຈ ປຎ຺ຎາຍປິ ເນສໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ສາ ຈ ຍາວຕິກາ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຐມມຄ຺ຄາທີສຸ ສຕິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ເຕ ສທ຺ຘາທີນໍ ຕິກ຺ຂຕາວຈນມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

໗໗໓. ໂສຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຏ຺ຐສຸປິ ຐາເນສຸ. ນນຸ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ທ຺ເວ ຘຸຣານີ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ວາ ສິຍາ, ຘມ຺ມານຸສາຣີ ວາ? ອິຘ ນ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກາຍສກ຺ຂິຕາປິ ອຣຫໂຕ ນຕ຺ຖິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສກ຺ຂີ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສກ຺ຂີ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໒໐໘) –

ເອກຈ຺ຈາສວປຣິກ຺ຂຍວຈນໂຕ ກາຍສກ຺ຂິໂນ ເສກ຺ຂຠາໂວວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ, ອິຘ ປນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ປນ ໂສ ປຣິຍາໂຍຕິ? ກາຍສກ຺ຂິສທິສຕາ. ອຸປຈາຣຣູປຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ ຫິ ສາຕິສຍໍ ອຣູປສມາຘິສມ຺ຜສ຺ສໍ ລທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ເອກຈ຺ຈາສວປຣິກ຺ຂຍໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ກາຍສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພປຸຄ຺ຄເລນ ສາຕິສຍສມາຘິສມ຺ຜສ຺ສຕທຘິຏ຺ຐານາສວປຣິກ຺ຂຍສາມຎ຺ຎໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຍສກ຺ຂີ ວິຍ ກາຍສກ຺ຂີຕິ ອຣຫາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຘາປິ ຕເມວ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຫໂຕປິ ກາຍສກ຺ຂິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ເຫສາຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉສຸ ຐາເນສຸ ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ, ນ ວິປສ຺ສນາຍານິໂກ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ, ອຸປຈາຣມຕ຺ຕລາຠີ, ຣູປຊ຺ຌານມຕ຺ຕລາຠີ ວາ. ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລຕິ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘິສີເສນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສາຕິສຍສມາຘິລາຠີ ສມຖຍານິໂກວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ສມຖຍານິກສ຺ເສວ ຈ ກາຍສກ຺ຂິຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຣູປຊ຺ຌານນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຣູປຊ຺ຌານໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເອກມ຺ປິ ລທ຺ຘາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣູປຊ຺ຌານານີ’’ຕິ. ເຕນາຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ກາຍສກ຺ຂິມ຺ຫິປິ. ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ.

໗໗໔. ປຎ຺ຎວໂຕ ນິປຸຓຕຣາ, ຄມ຺ຠີຣາ ຈ ອຕ຺ຖາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ເວທພຫຸລຕາ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິລາໂຠ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມານຸສາຣີ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາ ຫິ ອິຘ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ (ຊາ. ໑.໑.໕໗).

໗໗໕. ຍສ຺ສາ ປາຬິຍາ ວເສນ ອິຘ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປາຬິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໗໗໖. ‘‘ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສເນນ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຜຸຏ຺ຐນ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ຜຸຏ຺ຐານໍ ອນນ຺ຕຣໍ ຜຸຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ຐານໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຜຸຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາລເມວ ສຈ຺ຉິກຣຓູປາເຍນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉາກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ເອກມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒). ໂຍ ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ຣູປກາຍໂຕ, ນາມກາເຍກເທສໂຕ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອາໂລຈິໂຕ ປກາສິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຕ, ນິໂຣຘໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈສຸ ອາສເວສຸ ເຂປິເຕສຸ ເຕນ ໂສ ສຈ຺ຉິກໂຕວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຍຖາອາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉາກາສີຕິ ກາຍສກ຺ຂີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຸ ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາສວານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐິຍາ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິໂຣຘໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ຈ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອປຣິໂຍສິຕຎາຓກິຈ຺ຈາຕິ ຕໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານຜສ຺ສນ຺ຕິ ສາຕິສຍໍ ຌານຜສ຺ສໍ. ເຕນ ອຣູປຊ຺ຌານຜສ຺ໂສ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຏິເວຘມາຫ, ‘‘ສຸໂຂ ນິໂຣໂຘຕິ ຎາຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ. ຕທຸຠເຍນ ຈ ສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ນານນ຺ຕຣິຍກຠາວໂຕ. ‘‘ຎາຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸຕິຍມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ, ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຕິຍມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ, ‘‘ວິທິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຐມຜລກິຈ຺ຈໍ, ‘‘ຜຸສິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເສສຜລທ຺ວຍກິຈ຺ຈໍ. ອິຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລຎາຓພ຺ຍາປາຣທສ຺ສນານິ ອິມານິ ປທານີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໗໗໗. ອິຕເຣສູຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣິອາທິປເທສຸ. ສທ຺ຘໍ ອນຸສຣຕີຕິ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ສທ຺ຘໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ສາ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ ອໂຫສິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ຕທນຸຣູປເມວ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ອນຸສຣຕີຕິ ສທ຺ຘາຍ ກາຣຓຠູຕາຍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສຣຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວີຫິປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຕ຺ຕຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ຘມ຺ມານຸສາຣີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຣູປກາຍໂຕ ຈ ນາມກາຍໂຕ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ຣູປກາຍໂຕ ຈ ນາມກາເຍກເທສໂຕ ຈ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ນາມກາຍໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ປຊານນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຐມຊ຺ຌານຜສ຺ເສນ ວິນາ ປຣິຊານນາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຊານນ຺ໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ວິເສເສນ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ໂຕ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສງ຺ເຂປກຖາ – ຍສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາກາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂສ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາເວນ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ນາມ ໂຫຕິ, ມຊ຺ເຌ ຉສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂາກາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລຕາຍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂຸປນິສາຍ ສທ຺ຘາຍປິ ຕິພ຺ພຕຣຕ຺ຕາ, ຘຸຣນິຍມໂຕ ຈ. ໂສປິ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ເອວ ໂຫຕິ, ມຊ຺ເຌ ຉສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ, ອນ຺ເຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ອນຕ຺ຕາກາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເວທພຫຸໂລ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາເວນ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ເອວ ໂຫຕິ, ມຊ຺ເຌ ຉສຸ ຐາເນສຸ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ອນ຺ເຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ອິເມ ປນ ນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠິໂນ, ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠີ ປນ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ວາ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ວາ ສິຍາ. ມຊ຺ເຌ ຉສຸ ຐາເນສຸ ກາຍສກ຺ຂີ, ປຣິໂຍສາເນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕຕິ.

ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ.

໗໗໘. ຍໍ ຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄາຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປເນຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ. ປຸຣິເມນ ຎາຓທ຺ວເຍນາຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓທ຺ວເຍນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠທໂຕ ນານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ, ປາຬິຍາ ຈ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາມຸຎ຺ຈນຸປາຍກຣຓຎາຓານິປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສີນຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສມຎ຺ຎາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ເອກເມວ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕີ’’ຕິ. ເຕນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາໂວຫາໂຣ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທິຎາຓສມຸທາຍວິສໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໗໘໐. ອຸປ຺ປາທາທີນີຕິ ອຸປ຺ປາທປວຕ຺ຕາທິອປເທເສນ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຂາເຣ. ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸກາມຕາຕິ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸກາມຕາ. ປຏິສງ຺ຂານນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕີຣຓໍ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ນິຣາລຍຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ອເປກ຺ຂາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອວສາເນຕິ ຕຖາກຣຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣກາລໍ. ຍາວ ນິພ຺ພານສມ຺ປກ຺ຂນ຺ທນາ ນ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕາວ ວິຈິນເນປິ ອຸທາສີນຕາຍ ຎາຓສ຺ສ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາຣສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຈ ສາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ.

໗໘໑. ອິເມ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ຎາຓສງ຺ຂາຕາ ຘມ຺ມາ, ຎາຓປຣິຍາໂຍ ວາ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ຎາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຕາຕິ ເອກສຠາວາ.

໗໘໒. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ໂຫຕິ ວຸຏ຺ຐານຄມນໂຕ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາທິຎາຓຕ຺ຕຍສ຺ສາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ຎາຓຕ຺ຕຍສ຺ສ. ກິຈ຺ຈວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນປິ ໂລກິຍຎາຓານໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຠາວໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕຠູຕໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໂຕ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸໂຕ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ໂຄຈຣກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອຠິນິເວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປິ ປຣໂຕ ທິຏ຺ຐິຕາຍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ຫິ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕປວຕ຺ຕໂຕຕິ ສສນ຺ຕາເນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປວຕ຺ຕນອາທິໂຕ, ຕທນຸວຕ຺ຕກກິເລສກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ຈ. ຕຎ຺ຫິ ສສນ຺ຕຕິຍໍ ກິເລສປ຺ປວຕ຺ຕຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ອສຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປວຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເນສໍ ອາຣມ຺ມຓາກຣຓໍ, ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນຎ຺ຈ. ຆຏິຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣເມວ ມຄ຺ຄສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

໗໘໓. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນໂຕ’’ຕິ ສງ຺ເຂປວຈເນ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ຣູປາຣູປປປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວເສນ ອຍໍ ມາຕິກາ ອຸທ຺ເທໂສ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາຕິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ມຄ຺ໂຄ ສພ຺ພໂຕປິ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກປ຺ປຫາເຣນາຕິ ເອກຊ຺ຌໍ, ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ອວິຠາເຄນ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ປວຕ຺ຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໗໘໔. ສຸທ຺ຘອຊ຺ຌຕ຺ຕທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕິ ມມໍກາຣວຕ຺ຖຸໂນປິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ວຸຏ຺ຐານໍ, ມຄ຺ເຄນ ວາ ວຸຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ.

໗໘໕. ຣາສິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠູຕຸປາທາຍວເສນ ທຸວິຘໍ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ອເນກເຠທມ຺ປິ ‘‘ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ຍຖາ ຣູເປ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ, ເອວໍ ອຣູເປ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມຖຍານິກສ຺ສ ໂຫຕິ. ອຠິນິເວໂສຕິ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກຕ຺ຕພ຺ພນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ຣູປປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ຣູເປ ອຠິນິເວໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

໗໘໖. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ກາມໍ ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອຠິນິເວໂສຕິ ທສ຺ສິຕໍ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ປນ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ, ເຕສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຈາເຣນ຺ໂຕ ຎາຓຸຕ຺ຕໂຣ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ຎາຓປຏິປາຏິຍາ ຂິປ຺ປເມວ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ອຎ຺ຎຖາ ເອເກເນວ ໂລກິຍຈິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຊານນາທີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ສນິທສ຺ສນສປ຺ປຏິຆາທິໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຍສ຺ສ ປນ ເອກວາຣໍ ຎາເຓນ ຜສ຺ສິຕໍ, ປຸນ ຕໍ ຜສ຺ສິຕພ຺ພເມວ, ຕາທິສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໗໘໘. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິນິເວໂສ ອກາຣຓໍ ວຸຏ຺ຐານເມວ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄາປິ ວຸຏ຺ຐານວເສນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍປີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍປິ ຊນາຕິ ວຸຏ຺ຐານວເສນ ເຠເທ ອສຕິປິ ອຠິນິເວສວເສເນວ ລທ຺ຘໍ ເຠທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໘໙. ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຎາເຓຫີຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານາທິປຸຣິມຎາເຓຫິ ເຈວ ໂຄຕ຺ຣຠຸອາທິປຈ຺ຉິມຎາເຓຫິ ຈ ສຫ. ອຸທ຺ທານນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ.

ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ…ເປ… ວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ ຕໍຕໍຎາຓຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ອຸປມາວຕ຺ຖຸໂນ ລພ຺ຠນໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາປເທເສ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຎາຓໍ, ສພ຺ພໍ ວາ ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ເວມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ວິຠາວິຍມານຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິກຖາຍໍ.

໗໙໐. ນິລີຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປວິສິຕ຺ວາ. ປຣາມສິຕ຺ວາຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ.

ຄຍ຺ຫຸປຄໍ ອທິສ຺ວາຕິ ຄຫຓໂຍຄ຺ຄໍ ນິຈ຺ຈສາຣາທິໍ ອທິສ຺ວາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວງ຺ກຠາວກຣານໍ ມາຍາທີນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອນຸໂລມສ຺ສ ອຸຊຸກສາຂາສທິສຕາ. ນິພ຺ພານາໂລຈນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລກນສທິສຕາ. ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕນສທິສຕາ.

໗໙໑. ສປ຺ປວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອາລມ຺ພນໂຕ. ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຐານໍ ວິຍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ອຕ຺ຕໂນປິ ທສ຺ສນໂຕ. ອຠຍຏ຺ຐາເນ ຐານນ຺ຕິ ອຠຍຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕມາຫ, ນ ຕສ຺ສ ປາປຸຓປຏິປຕ຺ຕິໍ.

໗໙໒. ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທີນໍ ອນວພຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ອຫໍ, ມມາ’’ຕິ ຄຫຓສ຺ສ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນສທິສຕາ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາປິ ຄຫິຕາ. ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ຕາສໍ ສໍສາຣໂຕ ນິກ຺ຂມນາຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ນິກ຺ຂມນມຄ຺ໂຄໂລກນສທິສຕາ. ມຄ຺ເຄ ທິຏ຺ເຐ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິ ວິຍ ອນຸໂລເມ ສິທ຺ເຘ ມຄ຺ໂຄ ສິທ຺ໂຘ ເອວາຕິ ອນຸໂລມສ຺ສ ມຄ຺ຄທສ຺ສນສທິສຕາ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ອາທິຕ຺ຕຆຣໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ ວິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ. ເວເຄນ ຄມນໍ ວິຍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພປເທເສສຸ ສາຘນກິຈ຺ຈວິເສສໂຍຄໂຕ.

໗໙໓. ປຣໂຕ ນ ມມາຍິຕພ຺ພໂຕ ຈ ປສ຺ສິຕພ຺ພານໍ ຂນ຺ຘານໍ ‘‘ອຫໍ, ມມາ’’ຕິ ຄຫຓສ຺ສ ຣາຊໂຄຓານໍ ສກຄຫຓສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໗໙໔. ສຠເຍ ອຠຍທສ຺ສນເຫຕຸຕາຍ ຂນ຺ຘານໍ ‘‘ອຫໍ, ມມາ’’ຕິ ຄຫຓສ຺ສ ຍກ຺ຂິນິຍາ ສໍວາສສທິສຕາ. ສຸສານວິຊຫນໍ ວິຍ ສງ຺ຂາຣສຸສານໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ.

໗໙໕. ປຸຕ຺ຕຄິທ຺ຘິນີຕິ ປຸຕ຺ຕວຈ຺ຉລາ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປມານາຕິ ສາຣຊ຺ຊຍມານາ. ໂອຬາຣິກໂອຬາຣິກໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ ອນຸໂລມສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ທາຣໂກໂຣປນສທິສຕາ.

໗໙໖. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ…ເປ… ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປຸຣິມາສຸ ວິຍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານາທີສຸ ຐິຕສ຺ສ ຠາຍນາທິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຈິຣານຸພນ຺ຘໂຕ, ທຸສ຺ສຫໂຕ ຈ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສທິສໍ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສໍສາຣວຏ຺ຏຊິຆຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ. ກາຍຄຕາສຕິ ເອວ ໂຠຊນໍ ກາຍຄຕາສຕິໂຠຊນໍ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອມຕຣສປຣິໂຠຄຕາຍ ຈ ‘‘ອມຕຣສໍ ກາຍຄຕາສຕິໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອມຕໍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ກາຍຄຕາສຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑.໖໐໐).

ຜລຣສາມລກສິງ຺ຄີເວຣມຸຄ຺ຄມາສາທິ ອເນກງ຺ຄສມ຺ຠາຣໍ.

ກປຓາເສຣິຠາວາທິກຣເຓນ ຕຓ຺ຫາສິເນຫສ຺ສ ສີຕສທິສຕາ. ມຄ຺ຄເຕຊນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ອິນ຺ທຄ຺ຄິໍ.

ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ເອກາທສຄ຺ຄີ ວູປສມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກາທສຄ຺ຄິວູປສມໍ, ນິພ຺ພານໍ.

ອນ຺ຘກາຣປເຣໂຕຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ອນ຺ຘກາເຣນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວາ ປຣຕ຺ຖໍ ວາ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອຠິຠູໂຕ. ຎາຓມໂຍ ອາໂລໂກ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຎາຓາໂລກາ, ມຄ຺ຄຠາວນາ.

ອມຕຠູຕໍ, ອມຕຠາວສາຘກໍ ວາ ໂອສຘໍ ອມໂຕສຘໍ, ນິພ຺ພານໍ. ເຫຏ຺ຐາ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາພ຺ຍາປາຣໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໗໙໗. ນິຣາລຍຕາຍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ຠວາທີສຸ ອວິສຏຊ຺ຌາສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ສງ຺ກຸຈິຕຈິຕ຺ໂຕ ປຕິລີນຠາເວນ ຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຕິລີນຈໂຣ, ຕສ຺ສ ປຕິລີນຈຣສ຺ສ. ສໍສາເຣ ຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂນຕາຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກສິທ຺ຘິຍາ ວິວິຕ຺ຕມາສນໍ ຠຊມານສ຺ສ. ສາມຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປຕິຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວເນຕິ ກາມຠວາທິເກ ຕິວິເຘປິ ຠເວ. ໂສ ຫິ ອິຘ ຠວນຏ຺ເຐນ ຠວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ທສ຺ສເຍຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ນ ທສ຺ເສຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ຕໍ ອທສ຺ສນໍ ສາມຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ນິຍຕໍ ເອກໍສິກໍ ກຕ຺ວາ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິເສສໍ, ມຄ຺ຄງ຺ຄວິເສສໍ, ຌານງ຺ຄວິເສສໍ, ປຏິປທາວິເສສໍ, ວິໂມກ຺ຂວິເສສນ຺ຕິ ວິເສສສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ວິເສສນ຺ຕິ ຉສຕ຺ຕຠາໂວ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຠາໂວ ປຎ຺ຈາທິຠາໂວຕິ ອິມໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ລພ຺ຠມານເຠທໍ. ປາທກຊ຺ຌານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ຌານໍ. ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ມຄ຺ຄາສນ຺ນາຍ ເອວ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ໂຄຈຣຠູຕາ ວິປສ຺ສິຕາ. ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ເຠເທ ສຕິ ວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມໍ ເກຈີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖໂຣ. ທຸຕິຍໍ ເກຈີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂມຣວາປີວາສິມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ. ຕຕິຍໍ ເກຈີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ.

ເຕສມ຺ປິ ວາເທສຸ ອຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ວິປສ຺ສນານິຍເມເນວ ຫິ ປຐມຕ຺ເຖຣວາເທປິ ອປາທກປຐມຊ຺ຌານປາທກມຄ຺ຄາ ປຐມຊ຺ຌານິກາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາທິມຄ຺ຄາ ປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນານິຍເມຫິ ຕໍຕໍຌານິກາວ ຕໂຕ ຕໂຕ ທຸຕິຍາທິປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ປາທກຊ຺ຌານາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄານໍ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາວິຣາຄຠາວນາຠາວໂຕ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອຕພ຺ຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ມຄ຺ຄາສນ຺ນາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕ຺ເຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມາທິຌານິກຕາ ຈ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກຕາ ເອວ ຈ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ວິເສໂສຕິ ເຕສໍ ນິຍມເນ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ປຘານກາຣຓຎ຺ຈ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ, ນ ເອວໍ ປາທກຊ຺ຌານາທໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປາທກຊ຺ຌາເນນ ວິນາ ວິປສ຺ສນາວ ອິມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິເສສໍ ນິຍເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ປຘານກາຣຓໍ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສສວາເທສຸປິ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ປາທກຊ຺ຌານາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄານໍ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາວິຣາຄຠາວນາຠູຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ປາທກຊ຺ຌາເນນ ອາຫິຕວິເສສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສນິຍາມິກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄານໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນາກາຣວິຣາຄຠາວນາຠູຕາ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌາເນນ ອາຫິຕວິເສສາ, ອຸຠຍສພ຺ຠາເວ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອາຫິຕວິເສສາ ຈ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສໍ ນິຍເມຕີຕິ.

໗໙໘. ຕຕ຺ຣ ຕສ຺ມິໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສນິຍມເນ. ອຌານລາຠີ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາຍານິໂກວ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ. ໂສ ຫິ ຌານສິເນເຫນ ວິປສ຺ສນາຍ ອສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ວິປສ຺ສນາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາເຣຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຎ຺ເຎ ສງ຺ຂາເຣ. ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານສງ຺ຂາເຣສຸ ສມ຺ມສິເຕສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາທິຄ຺ຄຫຓໍ ວິປສ຺ສນານິຍມສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໍ ວິນາ ເກວລໍ ປາທກຊ຺ຌານາທໂຍ ນິຍມເຫຕູ ທິຏ຺ຐາ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ປນ ປາທກຊ຺ຌານາທີນໍ ອຠາເວປິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາທີນໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານິກຠາວເຫຕຸ, ຕສ຺ມາ ສາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສນິຍມເນ ເອກນ຺ຕິກເຫຕູຕິ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອຍໍ ຌານາທີນໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກາທິວິເສໂສ, ນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວິປສ຺ສນານິຍເມເນວ, ອຖ ໂຂ ປາທກຊ຺ຌານນິຍເມນ ເຈວ ວິປສ຺ສນານິຍເມນ ຈ. ເຕສມ຺ປີຕິ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ປາທການິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ຄານມ຺ປິ. ‘‘ອາສນ຺ນປເທເສ’’ຕິ ອິມິນາ ວິປສ຺ສເກນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວິຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ອຍໍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໗໙໙. ຕຕ຺ຣາປິ ຈາຕິ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທປິ. ຕໍຕໍສມາປຕ຺ຕິສທິສຕາ ຕໍຕໍສມ຺ມສິຕສງ຺ຂາຣວິປສ຺ສນານິຍເມຫິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ຕໍຕໍວິຣາຄາວິຣາຄຠາວນາຠາເວນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄາທິນິຍມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໐໐. ຕນ຺ຕິ ຕໍຕໍຌານສທິສຠວໍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາທກຊ຺ຌານສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານຸປນິສ຺ສເຍຫິ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍມຕ຺ເຕນ ອສິຊ຺ຌນໍ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ສງ຺ກປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສກທາຄາມິຜລາທີນໍ ອສິຊ຺ຌນທີປເກນ ນນ຺ທໂກວາເທນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາ ໂສຕາປນ຺ນາຍປິ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຕໍ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍາມໂກ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ເຕນ ເຕນ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຕາ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ, ສງ຺ກປ຺ປສພ຺ຠາເວ ສຕິປິ ອສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ, ເອວມິຘາປິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ທຸຕິຍາທິຌານິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍາມໂກ, ນາຎ຺ຎສ຺ສ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວາເທ ປາທກສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານຸປນິສ຺ສຍສພ຺ຠາເວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອກນ຺ເຕນ ໂຫຕິ ຕໍຕໍຜລູປນິສ຺ສຍສພ຺ຠາເວ ຕໍຕໍສງ຺ກປ຺ໂປ ວິຍາຕິ ຕທຠາວາຠາວໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປີຕິ ຕຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທປິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໐໑. ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິນິຍາມິກຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິປທາທິນິຍາມິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ປນາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາປິ ຫິ ກາມໍ ‘‘ອິມໍ ວາຣໍ ໂຣເຈສຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກລາປສມ຺ມສນາວສາເນ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ກິຈ຺ຉຕາວາຣໍ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາຕິ ໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ປສນ຺ເນ ວຫນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິໍ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຍາທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ເຂ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ຕີ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາປກ຺ເຂເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທິໂຕ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ຠຍມານາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຍນ ຎາເຓນ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິທໍ ຎາຓໍ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ‘ອາທິໂຕ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ຠຍມານາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄສງ຺ຂາເຕນ ສອຸສ຺ສາຫເນນ. ສສງ຺ຂາເຣນາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸຠເຍນາປິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິເມວ ວທຕິ. ວິປຣິຍາເຍນາຕິ ອທຸກ຺ເຂນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອສງ຺ຂາເຣນ. ມຄ຺ຄສຎ຺ຎິຕໍ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິວສຕິ ວິປ຺ປວສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິວາໂສ, ວິປສ຺ສນາ ປຣິວາໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວິປສ຺ສນາປຣິວາໂສ, ມຄ຺ຄປາຕຸຠາໂວ, ຕໍ ປນ ສີຆໍ ກຸຣຸມານາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຓິກ’’ນ຺ຕິ. ກຸຣຸມານາ ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຕິ ໂຍຊນາ. ຍໂຕ ມຄ຺ໂຄ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອາຄມນີຍຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຠວຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ນາມໍ ເທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາທິວິປສ຺ສນານໂຍ ອຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ໂຎ ເອວ ມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕນ ອາຄມນໂຕ ລທ຺ຘນາເມນ ‘‘ທຸກ຺ຂາປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຣສໂຕ ເອທິສໍ ນາມໍ ອຕ຺ຖິ.

ສາ ປນາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ປຏິປທາ. ນານາ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຕູສຸປິ ມຄ຺ເຄສຸ ເອກາວ ໂຫຕີຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ ຈລນໂຕ. ອເຫສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສຸຂາປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຏິປທາປສງ຺ເຄນ ອຘິປຕິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິປຕໂຍຕິ ຉນ຺ທາທິອຘິປຕໂຍ. ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣານຸຣູປຎ຺ຫິ ມຄ຺ໂຄ ປຈ຺ເຈກໍ ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ວາ ໂຫຕິ ວີຣິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ວາ, ນ ກສ຺ສຈິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິ.

໘໐໒. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ສາຕິສຍໍ ກຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມລາເຠ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຣເສນາຕິ ສຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ. ປຈ຺ຈນີເກນາຕິ ປຏິປກ຺ຂວເສນ. ສຄຸເຓນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓວເສນ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ອາຄມເນນ ວິນາ ສຄຸເຓນ, ອາຣມ຺ມເຓນ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມລາໂຠ ອວວຕ຺ຖິໂຕ, ເອວໍ ປຈ຺ຈນີເກນ ວິນາ ສຣເສເນວ ນາມລາໂຠ, ຕຖາປິ ສຣສາທໂຍ ປຈ຺ເຈກໍ ນາມລາຠສ຺ສ ກາຣຓເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຣເສນ ວາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕ ຈ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມສນເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕິ, ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ມຄ຺ຄກຕ຺ຕຸກາຍ ວຸຏ຺ຐານກິຣິຍາຍ ເອກນ຺ຕິກເຫຕຸຠູຕາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ຜລູປຈາເຣນ ‘‘ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ວາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ເອຕໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕນ ວິມຸຈ຺ຈເນນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວາ ຕໍສມງ຺ຄີ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ສຣສໂຕ ນາມໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ນິມິຕ຺ຕາທິວິຣຫໂຕ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຠາວໂຕ ສິທ຺ຘນາມໍ ນາມ.

ເອສາຕິ ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕນເຍນ. ອິທໍ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ປຓິຘິຍາ, ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຈ ປຫານວເສນ ລທ຺ຘໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕາທິນາມຕ຺ຕຍໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສິທ຺ຘນາມໍ ນາມ.

ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ມຄ຺ເຄ ຣາຄາທໂຍ ສນ຺ຕິ. ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕເວທນານິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຄເຫຕພ຺ພານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສວິຄ຺ຄຫານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຫຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິທມສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ນາມນ຺ຕິ ອິທໍ ຣາຄາທິວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິປຓິຘິອາທິອຠາວວເສນ ອສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ສິທ຺ຘໍ ນາມໍ.

ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ. ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໂຕ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ສຸຎ຺ຎຕໍ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາເວນ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ. ອິທມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຂາຣມ຺ມຓໍ ຣູປໍ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ອິທໍ ອສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສິທ຺ຘໍ ນາມໍ.

໘໐໓. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຣສໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ. ຕສ຺ສາ ສຸຎ຺ຎຕາວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາຄມເນນ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ອນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ອຸຄ຺ຆາຏນໂຕ. ອິທໍ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕນາມໍ ນ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ລພ຺ຠຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ອຠິຘມ຺ເມ ສຣສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມລາຠໂຕ. ໂຍ ຫິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ນາມລາໂຠ, ໂສ ສຣສປ຺ປຘາໂນ ໂຫຕິ, ສຣເສເນວ ຈ ນາມລາເຠ ສພ຺ພມຄ຺ຄານໍ ສຸຎ຺ຎຕາທິຠາໂວຕິ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອຠິຘມ຺ເມ ສຕິປິ ທ຺ວີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ອນິມິຕ຺ຕນາມລາເຠ ປຈ຺ຈນີກໂຕວ ນາມວວຕ຺ຖານກຣຓໍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຕທຠາວາ ນ ລພ຺ຠຕິ. ອຖ ວາ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຎ຺ຎນິຣເປກ຺ເຂຫິ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ນ ລພ຺ຠຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ອຠິຘມ຺ເມ ສຣສປຈ຺ຈນີເກຫິ ສຫິເຕຫິ ນາມລາຠໂຕ. ປຈ຺ຈນີກຎ຺ຫິ ວວຕ຺ຖານກຣຓໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເກວລສ຺ສ ສຣສສ຺ສ ນາມເຫຕຸຠາໂວ ອຠິຘມ຺ເມ ນຕ຺ຖິ, ອວວຕ຺ຖານາປຕ຺ຕິໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສປຓິຘິປຏິປກ຺ຂວິປສ຺ສນານຸໂລມາ ມຄ຺ຄາ ສຕິປິ ສຣສນ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈນີກສຫິເຕນ ສຣເສນ ນາມໍ ລຠນ຺ຕິ. ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ວິປສ຺ສນາ ນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂາ ນ ໂຫຕິ, ສຍໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓານິວາຣຓາຕິ ຕທນຸໂລໂມ ມຄ຺ໂຄປິ ນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ. ຍທິ ສິຍາ, ນິມິຕ຺ຕຄຕວິປສ຺ສນາຍປິ ປຏິປກ຺ໂຂ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມາໂນປິ ສຣໂສ ວວຕ຺ຖານກຣປຈ຺ຈນີກາຠາວາ ອຠິຘມ຺ເມ ອນິມິຕ຺ຕນາມທາຍໂກ ນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນານຸໂລໂມ ມຄ຺ໂຄ ອຠິຘມ຺ເມ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ສິຍາຕິ? ນ, ສຸທ຺ຘິກປຏິປທານເຍ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ສຄຸຓາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕນປິ ນາມໍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອາຄມນວເສນປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕນາມໍ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນຕິ ອາຄມນປຏິປທາຐາເນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອນຸໂລມຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໐໔. ອຘິໂມກ຺ຂສທ຺ຘາຕິ ປສາທຠູໂຕ ວຕ຺ຖຸຄໂຕ ນິຈ຺ຉໂຍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຠູຕາ ຠາວນາວິເສເສນ ກິຈ຺ຈໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ພລວຕຣາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ສຸປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຄ຺ຄຫິຕໍ. ອສລ຺ລີນໍ ປຏຸຕຣຠາເວນ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນສມຕ຺ຖໍ ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ. ສູປຏ຺ຐິຕາຕິ ຕິກ຺ຂຕຣຕາຍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ໂຫຕິ. ສຸສມາຫິຕນ຺ຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິສຸຂານໍ ສາຕິສຍຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມ຺ມເທວ ຐປິຕໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕິກ຺ຂຕຣາຕິ ອນຸໂລມຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນ ສາຕິສຍໍ ຕິກ຺ຂາ ສູຣາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຈິນເນປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ປຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອນິຈ຺ຈາຕິ ວາ…ເປ… ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ເອເກນາກາເຣນ ສມ຺ມສນ຺ຕີ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ວາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ກຕນເຍເນວາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິນາ ອາລມ຺ພນກຣຓນເຍເນວ, ນ ສມ຺ມສິຕນເຍນ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໍ ກຸຣຸມານ’’ນ຺ຕິ. ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠວງ຺ຄວເສນ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ. ວິສທິສຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ວີຈິຍາ ອຠາເວນ ອວີຈິກາ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ. ກິຣິຍມໂນຘາຕຸຍາ ຫິ ຠວງ຺ເຄ ອາວຏ຺ຏິເຕ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິວິປາກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວີຈິກາ ສນ຺ຕຣາ, ນ ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວີຈິກໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘມານ’’ນ຺ຕິ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ອຕີຕາສຸ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຊວນວີຖີສຸ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣມ຺ມຓມກາສິ, ຕເຖວ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຕ຺ຕາ ປຏິສງ຺ຂາຣກຕ຺ຕາ. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ, ສມີປຈາຣິກຕ຺ຕາ ວາ. ອນຸໂລມຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ວທຕິ.

ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ກາມໍ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ປຐມຊວນສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂຣຓຏ຺ໂຐ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຏ຺ໂຐ, ຕຕິຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຸປຣິມານໍ ອນຸໂລມຏ຺ໂຐ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອິມາ ສມຎ຺ຎາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິເສເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາເສວນນ຺ຕິ ອາທເຣນ ເສວນໍ. ປຸຣິມຠາຄປຈ຺ຉິມຠາຄານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມານໍ, ອຸປຣິມານຎ຺ຈ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສານໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ. ສພ຺ພາປິ ວິປສ຺ສນາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສມ຺ມສນກິຈ຺ຈາວ, ອິທມ຺ປິ ຕເຖວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖກິຈ຺ຈຕາຍາ’’ຕິ. ອຸປຣີຕິ ມຄ຺ເຄ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຕຖກິຈ຺ຈຕາຍ ອນຸໂລເມຕິ ສມ຺ໂມສາທິປຏິປກ຺ຂວິຘມນໂຕ. ອິທານິ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ຕທຸຠຍກິຈ຺ຈານຸໂລມໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຸໂລມຎາຓໍ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສາຕິສຍໍ ວິຘມເນນ ໂລກິຍຎາເຓສຸ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ເຫຏ຺ຐາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ອຕ຺ຖໂຕ ສາເຘນ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາປວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕານໍ…ເປ… ຕຖກິຈ຺ຈຕາຍ ອນຸໂລເມຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ອາຣມ຺ມຓສີເສນ ຎາຓພ຺ຍາປາຣເມວ ວທຕິ ສປ຺ປຏິຠຍານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາສຠາວທສ຺ສນທີປນໂຕ. ເສເສສຸ ປນ ສຕ຺ຕສຸປິ ຐາເນສຸ ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ອນຸໂລມຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣລກ຺ຂຓວເສເນວ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທິວເສນ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ຍາ ສາ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ຖູລຖູລສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກສໍກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປຏິປຕ຺ຕິ, ຕາຍ. ນ ຫິ ອນຸໂລມຎາເຓ ຕຖາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ນິພ຺ພານໍ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ໂອປມ຺ເມນ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ໂວຫາຣິກມຫາມຕ຺ຕານໍ ອຄຕິຄມນໍ ປຫາຍ ຕໍຕໍວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ວິຍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ຍຖາສກໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ປຫາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທຍພ຺ພຍາທິປຏິປຕ຺ຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ວິຍ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ອນຸກູລຕາ. ເຕເນວາຕິ ເຫຏ຺ຐິມຎາຓານໍ ອນຸໂລມນມຸເຂນ ອຸປຣິໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ອນຸໂລມນໂຕເຍວ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ ອນຸໂລມິກຕ຺ຕາ.

ອນຸໂລມຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໐໕. ກິຎ຺ຈິ ອສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຎາຓໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ເອກສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາຍາ’’ຕິ ວິເສສນໍ ກຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິເສສໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸເປຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິ ອາຄຕາຍ ສມ຺ໂມຫາຠາວຕ຺ຖໍ. ສຸຕ຺ຕສໍສນ຺ທນາຕິ ສຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ອນຸສນ຺ທານໍ.

ເຍ ໂລກິເຍ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ອນຸໂລມປຣິໂຍສານາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ ເຕຫິ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕມ຺ມຍາ ນາມ, ຕມ຺ມຍາວ ຕມ຺ມຍຕາ, ຕມ຺ມຍາ ວາ ຕຓ຺ຫາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ, ເຕສໍ ຠາໂວ ຕມ຺ມຍຕາ, ສາ ເອວ ຕຓ຺ຫາ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ອຕມ຺ມຍຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕມ຺ມຍຕາ ນາມ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ສາ ປຣິຍາທິຍນໂຕ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ອຕມ຺ມຍຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໑໐). ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ອຕມ຺ມຍຕໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ, ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ປາຬິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸເປກ຺ຂາ ຣູເປສຸ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພສຸ, ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸເປກ຺ຂາ ນານຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕສິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໐), ສຍມ຺ປິ ນານາສຠາວາ, ນານາຣມ຺ມຓນິສ຺ສິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸເປກ຺ຂາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນນິສ຺ສິຕາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນິສ຺ສິຕາ, ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸເປກ຺ຂາ ເອກຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕສິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໐). ຍາ ຫິ ຕໍຕໍອຣູປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາ ອຸເປກ຺ຂາ, ສາ ເອກສຠາວຕ຺ຕາ, ເອກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈ ເອກຕ຺ຕາ, ເອກຕ຺ຕສິຕາ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ປນ ຕໍຕໍຌານສຫຄຕເວທນຸເປກ຺ຂາ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປຊຫຖາຕິ ຕທາຣມ຺ມຓກິເລສປຫາເນນ ປຊຫຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ສມຕິກ຺ກມຖາ’’ຕິ.

ນິພ຺ພິທາຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈມາຫ, ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຜລກິຈ຺ຈໍ.

ສຸສິມສຸຕ຺ຕໍ ນິທານວຄ຺ເຄ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນິພ຺ພາເນ ຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓມາຫ.

ສຎ຺ຎາ ໂຂ, ໂປຏ຺ຐປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸພ຺ເພ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ ຜຸສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎຄ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ຕເທກເທສຠູຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວຸຕ຺ຕາ. ສມຸທາເຍສຸ ຫິ ປວຕ຺ຕາ ໂວຫາຣາ ອວຍເວສຸປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄນ຺ຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ປຘານກາຣຓໍ.

ຕີຫິ ນາເມຫີຕິ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ນາເມຫິ.

ກິຕ຺ຕິຕາຕິ ໂຖມິຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຏ຺ຐານຕາຍ. ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອສນຏ຺ເຐນ ມເຫສິນາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ສນ຺ຕກິເລສຕາຍ ສນ຺ຕາ. ໂຍຄນ຺ຕິ ຠາວນໍ, ຠາວນາຠິໂຍຄໍ ວາ.

ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ເອກວີສຕິມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໒໒. ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຐມມຄ຺ຄຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໐໖. ອິທານິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ນິທ຺ເທເສ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ສາ ຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອິໂຕ ອນຸໂລມຎາຓໂຕ ອຸປຣິ. ຕນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ. ເນວ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ຠຊຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ນ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ຠຊຕິ ສຕິປິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕ ກິເລສານໍ ອເຂປນໂຕ. ຕໂຕ ເອເວຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ວິສຍໍ ອຸທ຺ເທສນ຺ຕໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸ ວິຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນ຺ຕຣາຕິ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມວິສຸທ຺ຘີນໍ ເວມຊ຺ເຌ. ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ ໂຫຕິ ອຸຠຍວິສຸທ຺ຘິລກ຺ຂຓຕາຠາວໂຕ. ຕຖາປິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ປຣິໂຍສານຕາຍ ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິກໍ. ເຕເນວສ຺ສ ຕໍໂສຕປຕິຕຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາໂສເຕ…ເປ… ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ເອເຕນສ຺ສ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຠຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສອາທິໂຕ ປຊ຺ຊນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິ, ໂສ ເອວ ມຄ຺ໂຄ, ໂສຕໍ ວາ ອຣິຍໍ ອາທິໂຕ ປຊ຺ຊຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິ, ປຐມໂກ. ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສກິເທວ ອິມໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກທາຄາມີ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ກາມຠວໍ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນາຄາມີ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ. ກິເລສາທີນໍ ຫນນາທິນາ ອຣຫໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ໂສ ເອວ ມຄ຺ໂຄຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ. ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ.

ເຕຫິ ຕີຫິປີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຕິຓ຺ຓໍ ອນຸໂລມຎາຓານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕີສຸ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ຕີຫິປີຕິ ວາ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ເຕນ ຕີຫິປິ ທ຺ວີຫິປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູເປນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວານຸກູລໍ. ປຐມຎ຺ຫິ ອນຸໂລມຎາຓໍ ສພ຺ໂພຬາຣິກໍ, ທຸຕິຍໍ ຕໂຕ ນາຕິໂອຬາຣິກໍ, ຕຕິຍໍ ຕໂຕ ນາຕິໂອຬາຣິກໍ ຕມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ. ອຖ ວາ ພລານຸຣູເປນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອາຫິຕພລານຸຣູເປນ. ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຫິ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ວິຍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສິທ຺ໂຘ ອຕ຺ເຖວ ມຸທຸຕິກ຺ຂຕາວິເສໂສ. ປລິໂພຘໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ປລິໂພຘຠາວປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ຕມສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘາປິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອາເສວນນ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸຕິຍສ຺ສ ວາ ຕຕິຍສ຺ສ ວາ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ປຐມສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ອນາເສວນຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອລທ຺ຘາເສວນໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ນິມິຕ຺ຕາທິວິຣຫໂຕ, ຕພ຺ພິຘຸຣໂຕ ຈ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິພ຺ພານໍ ວິເສສິຕໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິເຍຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສມຎ຺ຎໍ. ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ເອກວໍສຊານໍ ສມານາ ສມຎ຺ຎາ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສງ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນວຕ຺ຖຸໍ. ເອກນ຺ຕິກຕາຍ ເອກວາຣເມວ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອປຸນຣາວຏ຺ຏກໍ.

ພຫິທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນຕິ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸຍາ ພຫິຠາວໂຕ ພຫິທ຺ຘາສຎ຺ຎິຕາ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ວຸຏ຺ຐານຠູເຕ ວິວຏ຺ຏເນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມາເນ ປຎ຺ຎາ. ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ອຠິຠວຕິ. ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອນຸປວິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປາທໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໍ ຕທຕິກ຺ກມນມາຫ. ‘‘ອນຸປ຺ປາທໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຣິຍໂຄຕ຺ຕຠາວນໍ ຕທຸຠຍຠາວໂຕ.

໘໐໗. ເອກາວຊ຺ຊນານໍ ນານາວີຖິຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ຕໍນິເສຘນາຍ ເອກວີຖິຄ຺ຄຫຓໍ, ອຖ ໂຂ ນານາຣມ຺ມຓານມ຺ປິ ເອກາວຊ຺ຊນານໍ ນານາວີຖິຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫາມາຕິກນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອຸທກວາຫກໍ. ລງ຺ຆິຕ຺ວາຕິ ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ເອວ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິຠາເຄເນວ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ. ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣວິສິຏ຺ຐາ ນິນ຺ນຕາວ.

ອຏ຺ຐຫິ ຎາເຓຫິ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຫິຕວິເສສໍ ອນຸໂລມຎາຓໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທິນາ ເວເຄນ ຘາວິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຣູປໍ ອເນກສນ຺ຕຕິສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ອເນກວຏ຺ຏຣຈິຕາ ຣຊ຺ຊຸ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປຣຊ຺ຊຸໍ ວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐານິຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘທຓ຺ຑຏ຺ຐານິຍຕາ ເວທນາທີສຸ ເອກສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕາ, ນ ເວທນາທິສມຸທາຍສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວທນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣທຓ຺ຑໍ ວາ’’ຕິ. ອນຸໂລມາວຊ຺ຊເນນາຕິ ອນຸໂລມສ຺ສ ອາວຊ຺ຊເນນ. ເຍນ ອາວຊ຺ຊເນນ ອນຸໂລມຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ‘‘ປຐເມນ ອນຸໂລມຈິຕ຺ເຕນ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ສກ຺ກາຍຕີຣສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນາຣມ຺ຠຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸຕິເຍນ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣມານໂສ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ສາຕິສຍໍ ອລຄ຺ຄໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິສງ຺ຂາເຣ ອລ຺ລີນຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພາເນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຕຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ເອກາຣມ຺ມເຓຕິ ເອກວາຣໍເຍວ ອາລມ຺ພິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ເຕນາຫ ‘‘ອລທ຺ຘາເສວນຕາຍາ’’ຕິ. ເຕນ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອາເສວນາ ອຸປກາຣວຕີ, ນ ຕຖາ ນານາຣມ຺ມເຓຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໘໐໘. ຕຕ຺ຣາຕິ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠູນໍ ອິຕຣີຕຣກິຈ຺ຈາກຣເຓ. ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄນ຺ຕິ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຈນ຺ທສ຺ສ ໂຍຄໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄວິຠາວນິຍໍ ວາ ກາລໍ, ທິວສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ.

ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫີຕິ ອນຸໂລມຎາຓານິ ວິຍ ສງ຺ຂາເຣ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຫໍ ວິຍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ວຕ຺ຕາຫີຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາມຸຎ຺ຈນໍ, ອນຸພນ຺ຘນຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກຣຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໐໙. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ທິນ຺ນສຎ຺ຎໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິຍ ເຕນ ຄຫິຕາຣມ຺ມເຓເຍວ ວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິນິພ຺ພິຊ຺ຌເນ. ອຸສຸໍ ອສຕິ ຂິປ຺ປຕີຕິ ອິສ຺ສາໂສ, ຘນຸຄ຺ຄໂຫ. ສຣໂຄຈຣຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຏ຺ຐອຸສຠມຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ທູເຣ ປາຕິໂນ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ຈຕຸຫຕ຺ຖາຍ ຍຏ຺ຐິຍາ ວີສຕິຍຏ຺ຐິ ອຸສຠໍ, ເຕນ ອຏ຺ຐອຸສຠມຕ຺ເຕ ປເທເສ ຫຕ຺ຖວເສນ ຈຕ຺ຕາຣີສາຘິກຉສຕຫຕ຺ເຖ ປເທເສ. ຜລກສຕນ຺ຕິ ອສນສາຣມຍໍ ຜລກສຕໍ. ກຸມ຺ຠກາຣຈກ຺ກສທິເສ ຈກ຺ກຍນ຺ເຕ. ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຠເມຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑກຆຏ຺ຏນາຍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພສທ຺ໂທ ທຓ຺ຑກສຎ຺ຎາ. ຜລກສຕວິນິວິຊ຺ຌນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ທຓ຺ຑກສຎ຺ຎາ ວິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິນິພ຺ພິຊ຺ຌນສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ອິສ຺ສາໂສ ວິຍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕພ຺ພນິວິຊ຺ຌນໂຕ.

໘໑໐. ອຏ຺ຐມຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກໍ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸທ຺ທໍ ໂສເສຕິ. ສທ຺ຘາຘນໍ ສີລຘນໍ ຫິຣິຘນໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຘນໍ ສຸຕຘນໍ ຈາຄຘນໍ ປຎ຺ຎາຘນນ຺ຕິ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອຣິຍຘນານໍ. ສມ຺ມຸຂີຠາວນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘິໍ. ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈເວຣານິ ເຈວ ປຎ຺ຈວີສຕິມຫາຠຍານິ ຈາຕິ ສພ຺ພເວຣຠຍານິ. ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ຘາທີນໍ. ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສທ຺ໂທ ຕເທກເທເສປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

ປຐມມຄ຺ຄຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ໂສຕາປນ຺ນປຸຄ຺ຄລກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑໑. ຕສ຺ເສວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ທ຺ເວ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຕີຓິ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິເສສໂຕ ປນ ຄຫິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວເສນ ‘‘ທ຺ເວ, ຕີຓິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິມານນ຺ຕຣິກຎ຺ຎມາຫູຕິ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣໍ ນິຍເມເນວ ຜລປ຺ປທານໂຕ ອານນ຺ຕຣິກສມາຘີຕິ ອາຫູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕຣເມວ ປວຕ຺ຕນກໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ວາ ປໂຍຊນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອານນ຺ຕຣິໂກ, ມຄ຺ໂຄ.

ອາເສວນນ຺ເຕຕິ ອາເສວນໂຕ ອນ຺ເຕ, ອາເສວນລາຠິໂນ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ຘາເສວນເມວ ອນຸໂລມໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຸປຣິ ປນ ຉ, ສຕ຺ຕ ວາ ຊວນານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕປຣມາ ຈ ເອກາວຊ຺ຊນວີຖີ’’ຕິ.

ຕໍ ປນ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໘໑໒. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຐມມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມກ຺ເກນ. ຠຸສໍ ປມຕ຺ໂຕປີຕິ ເທວຣຊ຺ຊຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊາທິປມາທຏ຺ຐານໍ ອາຄມ຺ມ ຠຸສໍ ປມຕ຺ໂຕປິ. ເຍສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາວຊ຺ຊນຊວນຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ເສສານໍ ອຣິຍານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທເຍວ ເຈໂສ, ຍທິທໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຠາເວເນວາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສມຕ຺ຖຕາ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂລໂຠ ເອວ ໂລຠຘມ຺ໂມ.

ທຸຕິຍມຄ຺ຄຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑໓. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ຕນຸຠາວາຍາຕິ ເອເຕສໍ ກິເລສານໍ ຕນຸຠາວຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕນຸຠາໂວ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຫິ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ສ ວິຍ ກິເລສາ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກທາຈິ ກທາຈິ ວິຣຬາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຉາເທນ຺ຕາ ອນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນຕ຺ຕາ ມນ຺ທມນ຺ທາ ຕນຸກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສກທາຄາມິສ຺ສາປິ ກິເລສາ ຈິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ພຫລາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ ວຕ຺ຖຸປຏິເສວເນນ ວິນາປິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓສພ຺ຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ເຕສໍ ຕນຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍາຍາຕິ ຄຓນວເສນປິ ທຸຕິຍາຍ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນປິ ທຸຕິຍາຍ ຠູມິຍາ. ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ປຏິລາຠາຍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠູມິ. ຍສ຺ມາ ວາ ສມາເນປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາເວ ສຍມ຺ປິ ຠວຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ອປາຕຸຠູຕໍ, ຕສ຺ມາປິ ‘‘ຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍຄໍ ກໂຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຠິໂຍຄໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ນວຫາກາເຣຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕິກ຺ຂານິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໙໙) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍທຄ຺ເຄນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂຕໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ພລານິ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ ຈ ປຏຸຕຣຠາວໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຎາເຓນ ປຣິມທ຺ທຕິ. ຕຕ຺ຖ ອປຣາປຣໍ ຎາຓໍ ຈາເຣນ຺ໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອຄາຫຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນໍ ອຸປ຺ປາທເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ວິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກຎາຓຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ, ອຣິຍໂຄຕ຺ຕຠວນໂຕ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ປນ ຕໍສທິສຕາຍ ປຣິຍາຍໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ເອກຈ຺ຈສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘິຍາ, ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ຈ ໂວທານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ອນຸໂລມໍ ໂວທານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ ໑.໑.໔໑໗). ຍສ຺ມາ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາທາທິອຠິຠວນຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຏ຺ຐ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ສມາຘິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໖໐) ໂຄຕ຺ຣຠຸນາເມເນເວຕໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ຕຕິຍມຄ຺ຄຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑໔. ສກິເທວາຕິ ເອກວາຣໍເຍວ. ‘‘ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກວ ຄຫິໂຕ. ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິເຘວ ໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ໂຍ ປນ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ຍາວຕາຍຸກໍ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ເອໂກວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານາຍາຕິ ເຕສໍເຍວ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ຕນຸກຕານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ນິຣວເສສປ຺ປຫານາຍ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ກາມຠວສ຺ສ ອນາຄມນໂຕ ອນາຄາມີ.

ຕຕິຍຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑໕. ໂອປປາຕິໂກຕິ ອຸປປາຕໂຍນິໂກ. ອິມິນາສ຺ສ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘາວາເສ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕາ. ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຕສ຺ມາ ໂລກາ ອິຘ ອນາວຕ຺ຕນສຠາໂວ, ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຘມ຺ມສ຺ສວນານໍ ປນຕ຺ຖາຍ ອາຄມນໍ ໂຫຕິເຍວ.

ຣູປຣາຄອຣູປຣາຄມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈອວິຊ຺ຊານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານາຍາຕິ ເອເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານໍ ນິສ຺ເສສປ຺ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປຠເວ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຣູປຣາໂຄ. ອຣູປຠເວ ຉນ຺ທຣາໂຄ ອຣູປຣາໂຄ. ມາໂນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌມາໂນ. ຕຖາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊາ.

ຈຕຸຕ຺ຖຎາຓໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອຣຫນ຺ຕປຸຄ຺ຄລກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑໖. ມຫາຂີຓາສໂວຕິ ມຫານຸຠາວຕານິພນ຺ຘນໍ ປູຊາວຈນເມຕໍ, ນ ອຸປາທາຍວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ. ນ ຫິ ຈູຬຂີຓາສໂວ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອນ຺ຕິມເທຫໍ ຘາເຣຕີຕິ ອນ຺ຕິມເທຫຘາຣີ. ຂນ຺ຘກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣຠາຣານໍ ໂອຫິຕຕ຺ຕາ ໂອໂຣປິຕຕ຺ຕາ ໂອຫິຕຠາໂຣ. ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທຕ຺ຖໍ ສກຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ. ສທຕ຺ໂຖຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຸປນິພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ, ອຕ຺ຕານໍ ອວິຊຫນຏ຺ເຐນ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຕ຺ຖຏ຺ເຐນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສກຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິກ຺ຂີຓານິ ທສປິ ຠວສໍໂຍຊນານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ. ຂນ຺ຘາທິອຕ຺ຖໍ ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມທຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ໂຄ ຈ ໂສ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ຈ, ອຄ຺ຄທກ຺ຂິຓໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ.

ໂພຘິປກ຺ຂິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑໗. ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ວເສນ ຈຕຸຎາຓາຍ. ອານຸຠາວວິຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານປາຣິປູຣິອາທິກສ຺ສ ອານຸຠາວສ຺ສ ໂພຘນຕ຺ຖໍ.

ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໂພຘິປກ຺ຂິໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຣິປຸຓ຺ຓໂພຘິປກ຺ຂິຍຠາໂວ. ວຸຏ຺ຐານພເລຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາວ ວຸຏ຺ຐານພລສມາໂຍໂຄ, ເຍ ສໍໂຍຊນາທໂຍ ເຍນ ປຐມມຄ຺ຄາທິນາ ປຫາຕພ຺ພາ.

໘໑໘. ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວາ ໂພໂຘ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ຕສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນກິຣິຍາຍ ອນຸຄຸຓຠາວໂຕ ປກ຺ເຂ ຠວາຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ.

໘໑໙. ເຕສຸ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ. ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ກາຍາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ. ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸປຏ຺ຐານໂຕຕິ ອສຸຠາກາຣາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ກາຍາທີສຸ ອສຸຠາກາຣາທິຄ຺ຄຫຓໍ ປຸພ຺ພຠາຄສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ສຸຠສຎ຺ຎາທິປຫານກິຈ຺ຈສາຘນໍ ມຄ຺ຄສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອກາວ ສຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ.

໘໒໐. ປທຫນ຺ຕີຕິ ວາຍມນ຺ຕິ, ກາຍຈິຕ຺ຕານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ວາ. ອໂສຠາເຫຕູນໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປຊຫເນນ, ໂສຠາເຫຕູນຎ຺ຈ ໂວທານຘມ຺ມານໍ ຠາວເນນ ໂສຠນໍ, ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐຠາວາວຫນໂຕຕິ ປາສໍສຕມຠາວສາຘນໂຕ. ປຘານຠາວກາຣຓໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕມຠາວເຫຕຸໂຕ.

໘໒໑. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໙) ວຸຕ຺ເຕນ. ອິຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຏ຺ໂຐ, ປຏິລາຠສມ຺ປທາ ວາ, ເຍນ ວາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອິຊ຺ຌນໍ. ສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣປມຸຂາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອິທ຺ຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ໂຐ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ຕສ຺ມາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາທໂຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ປາໂທ. ຕສ຺ສາ ເອວ ຜລຠູຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ຉນ຺ທາທໂຍ ປຸພ຺ພຠາຄກາຣຓຏ຺ເຐນ ປາໂທ. ໂສຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ອິເມ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວາຕິ ອິເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາທໂຍ ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ ອາຄຕນເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉນ຺ທາທິອຘິປຕິວເສນ ປຏິລທ຺ຘຘມ຺ມາປິ ຜສ຺ສາທໂຍ ອິທ຺ຘິປາທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິປາໂທ ໂນ ອຘິປຕິ, ອຘິປຕິ ວາ ໂນ ອິທ຺ຘິປາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຣຊ຺ເຊ ຣຊ຺ຊາຣເຫສຸ ຈຕູສຸ ຣາຊກຸມາເຣສຸ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເອໂກວ ຣຊ຺ຊມນຸສາສຕິ, ນ ສພ຺ເພ, ເອວໍ ເອກເມກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ເອໂກວ ອຘິປຕິ, ອິທ຺ຘິປາໂທ ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໒໒. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ສທ຺ຘາປຏິປກ຺ຂາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອວຕ຺ຖຸຄໂຕ ປສາທປຕິຣູປໂກ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ ວາ. ໂກສຊ຺ຊໍ ຖິນມິທ຺ຘປຘາໂນ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປມາໂທ ສຕິສມ຺ໂມໂສ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ຂນ຺ຘາ. ອຠິຠວນສງ຺ຂາເຕນ ອຘິປຕິຍຏ຺ເຐນາຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ອຠິຠວນໂຕ ອຠິຠວນນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພນ ອຘິໂມກ຺ຂປຄ຺ຄຫອຸປຏ຺ຐານອວິກ຺ເຂປປຊານນສ຺ສ ເອກລກ຺ຂເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ອຘິປຕິຍຏ຺ເຐນ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາເວນ ຈ ພລນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໒໓. ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ. ໂຍ ເຫໂສ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ສຕິອາທິຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ພຸຊ຺ຌຕິ ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍສາວໂກ, ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ນິຍ຺ຍານິກຏ຺ເຐນາຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ.

໘໒໔. ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຸທ຺ທສວິເຘນາຕິ ອານາປານອິຣິຍາປຖຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພານິ, ນວ ສິວຖິກປພ຺ພານິ ຈາຕິ ເອວໍ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ. ກາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ເວທນາທໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ສຸຂໍ ເວທນ’’ນ຺ຕິອາທິນາຕິ ວາ ‘‘ສາມິສ’’ນ຺ຕິອາທິນາຕິ ວາ ‘‘ນິຣາມິສ’’ນ຺ຕິອາທິນາຕິ ວາ ເອວໍ ນວວິເຘນ. ສຣາຄໂທສໂມຫສໍຂິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕສມາຫິຕສອຸຕ຺ຕຣວິມຸຕ຺ຕປທານໍ ສປຏິປກ຺ຂານໍ ວເສນ ໂສຬສວິເຘນ. ນີວຣຓຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາຍຕນໂພຊ຺ຌງ຺ຄສຈ຺ຈປພ຺ພານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິເຘນ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຠູຕປຸພ຺ພໍ. ປຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກຸສລໍ ທິສ຺ວາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຘພນ຺ຘາຣຫາທີນີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕາທິສສ຺ສ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສປິ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ຕານິເຍວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປຫານາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຌານວິປສ຺ສນາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາປິ ສິຍຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທສມ຺ມາວາຈານໍເຍວ ຄຫຓໍ. ເຕສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເສສິທ຺ຘິປາທເສສວິຣຕິໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ລກ຺ຂຓຫາຣວເສນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອເຕ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທາ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓານໍ. ກາມໍ ສພ຺ເພປິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາວ, ຕຖາປິ ສາຕິສໂຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານພ຺ຍາປາໂຣ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜລກ຺ຂເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ’’ຕິ. ອວເສສາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ໂຂ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໒໕. ເສເສສຸ ປນາຕິ ອິທ຺ຘິປາທາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ຍຖາ ສຕິວີຣິເຍສຸ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂິປນວເສນ ຫາປນໍ, ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ວຑ຺ຒນໍ ອຕ຺ຖິ, ອີທິສໍ ຫາປນວຑ຺ຒນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໒໖. ອິທານິ ສພ຺ເພສຸ ເອວ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠມານວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕສູຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສາຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ. ຉທ຺ຘາຕິ ເອກຘາ ທ຺ເວຘາ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຈຘາ ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາຕິ ເອວໍ ຉປ຺ປກາເຣນ ເຕ ຠວນ຺ຕິ.

ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທາທິວເສນາຕິ ຉນ຺ໂທ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທວເສເນວ, ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທວເສເນວ, ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວເສເນວ, ສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ມຄ຺ຄວເສເນວາຕິ ເອວໍ ນວ ເອກວິຘາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ຈຸທ຺ທເສວ ອສມ຺ຠິນ຺ນາຕິ ສຕິ ວີຣິຍໍ ຉນ຺ໂທ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາ ສທ຺ຘາ ສມາຘິ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸເປກ຺ຂາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາວາຈາ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ສມ຺ມາອາຊີໂວຕິ ອິເມ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ ປທນ຺ຕຣສມ຺ເຠເທນ ວິນາ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫມານາ ຈຸທ຺ທເສວ ຈ ສຠາວຘມ຺ມາ. ຈຸທ຺ທສາຕິ ຈ ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຐມຊ຺ຌານິກມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານິເກ ປນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາຠາວໂຕ ເຕຣສ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິເກສຸ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຠາວໂຕ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕຕິໍສປ຺ປເຠທໂຕ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸກ຺ກໍສວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວກໍສໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຎ຺ຈຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິປຕີນໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກສ຺ເສວ ອິທ຺ຘິປາທສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕຕິໍສປເຠທໂຕ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕ’’ຕິອາທິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສຠາວໂຕ ເອກສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວານຸຣູປກາຍານຸປສ຺ສນາທິຕໍຕໍກິຈ຺ຈສາຘນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣູເປນ ຈ ວຸຕ຺ຕິໂຕຕິ ອເຠທສ຺ສ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທາທິກສ຺ສ ສຣູເປເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຈ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍໍ. ກສ຺ມາ ປນ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ຌານໂກຏ຺ຐາໂສ ນ ຄຫິໂຕ, ນນຸ ຌານຣຫິໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ຌານໍ ນ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໒໗໗, ໓໔໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ກສ຺ມາ ປນ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ຌານໂກຏ຺ຐາໂສ ນ ຄຫິໂຕ, ນນຸ ຌານຣຫິໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຕໍ ປຏິປທາ ວິຍ ເອກນ຺ຕປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ, ນາປິ ເອກຈ຺ຈປຏິສມ຺ຠິທາ ວິຍ ມຄ຺ຄນິສ຺ສນ຺ໂທ, ອຖ ໂຂ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ໂນ, ຍໂຕ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗, ໓໔໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ຄມຄ຺ຄປຣິວາຣຘມ຺ມາ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານຣຫິໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ນ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປໂຍຄມຕ຺ເຕນ ຌານສ຺ສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຕາ ລພ຺ຠຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອາຫາຣາທີນມ຺ປິ ຫິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ເອເຕນ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຠາວສ຺ສ ອກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄມຄ຺ຄປຣິວາຣຘມ຺ມາ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິວາຣຏ຺ໂຐ ກິໍ ສຫປວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ອຸທາຫຸ ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ໂຐຕິ? ຍທິ ປຸຣິໂມ ປກ຺ໂຂ, ໂສ ປເຄວ ນິລ຺ໂລຈິໂຕ. ອຖ ທຸຕິໂຍ, ອິທໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຌານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ? ຍທິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ, ເອວໍ ສຕິ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ມຄ຺ຄປຣິກ຺ຂາຣຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ປຏິປກ຺ຂວິຘໍສເນນ, ນ ສພ຺ເພ ຌານຘມ຺ມາ ປຏິປກ຺ຂວິຘໍສນສມຕ຺ຖາ. ນ ຫິ ວິຈາໂຣ, ເວທນາ ຈ ກສ຺ສຈິ ສໍກິເລສຘມ຺ມສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ເປຏເກ ‘‘ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ, ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສຸຂໍ ສຍໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປນ ສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ. ນ ຈ ວິຈາໂຣ ປຎ຺ຎາ ວິຍ, ອຘິໂມກ຺ໂຂ ວິຍ ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຏິຣູປຕາຍ ປນ ປຏິປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ປີຕິປິ ນ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ອໂທໂສ ວິຍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂ, ອໂທສສມ຺ປໂຍຄໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ກສມາຘໂຍ ເອວ ປນ ຌານຘມ຺ເມສຸ ອຸຊຸກໍ ປຏິປກ຺ຂວິຘໍສນສມຕ຺ຖາຕິ ປຏິປກ຺ຂວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ຌານໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນ ຈສ຺ສ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ສມ຺ມາສມາຘິ ຈ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ຌານຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວາ ອິຕເຣປິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ ນິຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໒໗໗).

ວຸຏ຺ຐານພລສມາໂຍຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໒໗. ວຸຏ຺ຐານໍ ນິມິຕ຺ຕໂຕ, ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐານໍ. ພລສມາໂຍໂຄ ສມຖວິປສ຺ສນາພເລຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ. ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ວິເສສທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາປິ ວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ໂລກິຍວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໕). ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເນວນິມິຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ປວຕ຺ຕິ…ເປ… ຉິນ຺ທນໂຕ ນ ປວຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກຣຓໍ. ປວຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ອາຍຕິໍ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸທຍສ຺ສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ປວຕ຺ຕາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ.

ທຸຠໂຕຕິ ອຸຠໂຕ, ທ-ກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຠາຕິ ວາ ປທນ຺ຕຣເມເວຕໍ ອຸຠຍສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິລກ຺ຂເຓນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິປ຺ປເຠທາຍປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ຕທນຸວຕ຺ຕກກິເລເສຫີຕິ ອປາຍຄມນີຍຕາຍ ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸວຕ຺ຕເກຫິ ວິຈິກິຈ຺ຉາທິກິເລເສຫິ. ຂນ຺ເຘຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕທນຸວຕ຺ຕກສທ຺ໂທ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ເຕ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທິປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາຕິອາທີສຸປິ ຕທນຸວຕ຺ຕກກິເລເສຫິ ຈ ຂນ຺ເຘຫິ ຈ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພນິມິຕ຺ເຕຫິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປາຬິ ສໍຂິຕ຺ຕາ. ຍຖາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ, ເອວໍ ມິຈ຺ຉາວາຈາທໂຍປິ ອປາຍຄມນີຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ. ມິຈ຺ຉາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ເຈຕນາສຠາວາ. ມິຈ຺ຉາສຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ມານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານິໂຍ, ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄໂຕ ປເນຕ຺ຖ ວຸຏ຺ຐານໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌສໍໂຍຊນານຸສເຍເຫວ ວຸຏ຺ຐານໍ ອຸທ຺ຘຏໍ.

ອຓຸສຫຄຕາຕິ ອຓຸຠາວໍ ຄຕາ ປຕ຺ຕາ, ຕນຸຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໒໘. ເອວໍ ວຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ພລສມາໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກິຍານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖພລໍ ອຘິກໍ ໂຫຕິ ສມາຘິຠາວນາຠາວໂຕ. ວິປສ຺ສນາພລໍ ອຘິກໍ ໂຫຕິ ຎາຓຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ. ສມານຠາເວນ ຍຸເຄ ນທ຺ຘາ ພທ຺ຘາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຸຄນທ຺ຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ, ກິຈ຺ຈໂຕ ອນູນາຘິກຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ສມາໂຍໂຄຕິ ສມປຣິຈ຺ເຉທໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມາຘິປຏິປກ຺ຂທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປຘາເນຫິ ກິເລເສຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກ຺ເຂໂປ ສມາຘີຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ສມາຘິ. ນິໂຣຘໂຄຈໂຣຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ. ວຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຏ຺ຐານກຠາເວນ ນິມິຕ຺ຕໂຕ, ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐຫມານວເສນ. ເອກຣສາຕິ ສມານກິຈ຺ຈາ.

ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມປຫານກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໒໙. ເຍ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ. ສໍໂຍຊນາທີສຸ ສໍໂຍຊນຏ຺ເຐນ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນານິ, ວິພາຘນຏ຺ເຐນ, ອຸປຕາປນຏ຺ເຐນ ວາ ກິເລສາ, ມິຈ຺ຉາສຠາວາຕິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ, ໂລເກ ຘມ຺ມາ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາຕິ ໂລກຘມ຺ມາ, ມຈ຺ເຉຣສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາຕິ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ວິປຣີຕຏ຺ເຐນ ວິປລ຺ລາສາ, ຄນ຺ຖນຏ຺ເຐນ ຄນ຺ຖາ, ອຍຸຕ຺ຕາ ຄຕີຕິ ອຄຕິ, ອາສວນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ໂອຫນນ຺ຕີຕິ ໂອຆາ, ໂຍຊນຏ຺ເຐນ ໂຍຄາ, ນີວຣນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓານິ, ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຣໂຕ ອາມສນ຺ຕີຕິ ປຣາມາສາ, ຠຸສໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ອຸປາທານານິ, ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ເສນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ, ມລີນຠາວກຣຓຏ຺ເຐນ ມລາ, ອກຸສລກມ຺ມານິ ຈ ຕານິ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີນໍ, ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຸຂທຸກ຺ຂານຎ຺ຈ ປຖາ ຈາຕິ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ, ອກຸສໂລ ຈ ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຈາຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ອກຸສລສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ຂນ຺ເຘຫິ ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ອິຘໂລກກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ປຣໂລກກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ຍາວຎ຺ຫິ ເຕຕິ ເຕ ຣູປຣາຄາທໂຍ ຍາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ເອເຕສໍ ຂນ຺ຘຜລທຸກ຺ຂານໍ ອນຸປຣໂມ ອວິຈ຺ເຉໂທຕິ. ເອເຕນ ເຕສໍ ສໍໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຠເວສຸ, ຕຕິຍມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອຸທ຺ຘໍ. ອຸທ຺ຘໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘໍຠາຄາ, ຣູປາຣູປຠວາ, ເຕສໍ ອວິຈ຺ເຉທເຫຕຸຕາຍ ຫິຕານິ ອຸທ຺ຘໍຠາຄິຍານິ.

ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິເລເສນ຺ຕິ ຈາຕິ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຍໍ ສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ‘‘ໂລກຖູປິກາທີສຸ ໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ. ອຠິນິວິສນາທິວເສນ ມິຈ຺ຉາ ວິປຣີຕໍ ນ ສມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ໂມໂຫວ.

ໂລກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ສຕິ. ອນຸປຣມຘມ຺ມກຕ຺ຕາຕິ ປຸຎ຺ຎປາປວເສນ ອປຣາປຣໍ ອວິຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ. ‘‘ລາຠເຫຕຸໂກ ລາໂຠ’’ຕິອາທິນາ ກາຣໂຓປຈາເຣນ.

ອາວາເສ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວາສເຫຕຸກໍ ວາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍໍ.

ຕໂຍຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ.

ຄນ຺ຖກຣຓໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ຄນ຺ຖນນ຺ຕິ ຕໍ ຣູປກາເຍປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນາມກາຍສ຺ສ ເຈວ ຣູປກາຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາທສ຺ສາປິ ອຠິສຊ຺ຊນຸປນຍ຺ຫວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄນ຺ຖນຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍໂຕ ຕສ຺ສ ປຏິຆສໍໂຍຊນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຉນ຺ທໂທສໂມຫຠເຍຫີຕິ ຉນ຺ທໂທສໂມຫຠຍເຫຕຸ. ຕຎ຺ຫີຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓຎ຺ຈ.

ສວນາຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສວນໂຕຕິ ກິເລສາສຸຈິຠາເວນ ວິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ປຸນ ສວນໂຕຕິ ປສວນໂຕ.

ອາກຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ, ທຸຣຸຕ຺ຕຣຓຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ເອເຕນ ໂອຆາ ວິຍ ໂອຆາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣມ຺ມເຓນ, ທຸກ຺ເຂນ ຈ ວິໂຍຄສ຺ສ ອປ຺ປທານສງ຺ຂາເຕນ ໂຍຊນຏ຺ເຐນ ໂຍຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສໍກິເລສກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສຎ຺ເຎວາຕິ ກາມຣາຄາທີນໍເຍວ. ເຕ ຫິ ໂສຕວເສນ ວຕ຺ຕມານາ ໂສໂຕ ວິຍ ໂສຕປຕິເຕ ສຕ຺ເຕ ອປາຍສມຸທ຺ທໍ ປາເປນ຺ຕິ, ສໍສາຣສມຸທ຺ທໂຕ ຈ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ຍຖາຄຫິຕຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ຍາທິສຎ຺ຈ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸນປິ ຕາທິເສນ ໂຍເຊນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ວິເສສໂຕ ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອາທິໂຕ ວຣຓໍ ອາວຣຓໍ. ກິເລສວາສນໍ ເນຕ຺ວາ ວຣຓໍ ນີວຣຓໍ. ກຸຏ຺ຏກວາຏາທີຫິ ວິຍ ປິທຫນໍ ປຏິຈ຺ຉາທນໍ, ຕໍ ປນ ກຸສລາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ປຣິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຎາຕຸຎ຺ຈ ອປ຺ປທານວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຠາວນ຺ຕິ ກາຍາທິກສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອສຸຠາທິສຠາວໍ. ອຠູຕໍ ສຠາວນ຺ຕິ ສຸຠາທິສຠາວໍ.

ຖາມຄຕຏ຺ເຐນາຕິ ຖາມຄຕຠາເວນ. ຖາມຄຕນ຺ຕິ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ກາມຣາຄາທີນໍ ສຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ເຕ ເອວ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສຍນຎ຺ຈ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ກາມຣາຄາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ອນຸເສນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ.

ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເຕລຎ຺ຊນກລລໍ ວິຍາ’’ຕິ.

໘໓໐. ເສສາຕິ ອນປາຍຄມນີຍາ. ສຸຂຸມາ ກາມຣາຄປຏິຆາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕຸຕ຺ຖຎາຓວຊ຺ຌາ ເອວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ປຐມຎາຓາທິວຊ຺ຌຕາ ນິວຕ຺ຕີຍຕິ. ຕຍິທໍ ນິຍມທສ຺ສນໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິຍມໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອເຕນ ນິຍເມ ອກເຕ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາປິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ.

ໂລຠ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຎາຓວຊ຺ຌານີຕິອາທີສຸ ປຐມຎາຓາທີຫິ ຫຕາປາຍຄມນີຍາທິຠາວານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຄຫິຕາ.

ຍເສຕິ ປຣິວາເຣ.

ອຄຕີສຸ ຉນ຺ທາທໂຍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ຕຖາປິ ຕໍມູລກສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓສ຺ສ, ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓສ຺ສ ຈ ອປາຍຄມນີຍຕາຍ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ.

ກຕາກຕາກຸສລາກຸສລວິສຍໍ ຍໍ ວິປ຺ປຏິສາຣຠູຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອິຘ ຕຕິຍຎາຓວຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາຍ ອາປຕ຺ຕິມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໓໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໗໖) ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວຈນານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອທິເສສຸ ຐາເນສຸ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ, ນ ວິໂຣຘໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ. ໂອຬາຣິການວເສສປ຺ປຫານໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຐມຕຕິຍຎາຓວຊ຺ຌຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອນຸວສິຕ຺ວາ ອນຸວສິຕ຺ວາ ອາວສຖປິຓ຺ຑໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໐໔) ປນ ອາຄຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ນ ນີວຣຓໍ ອຣຫໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ນີວຣຓປຏິຣູປກໍ ປນ ‘‘ກປ຺ປຕິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວີມໍສນຠູຕໍ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ, ຕໍ ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທວ.

ກາມຣາຄປຏິຆານຸສຍາ ອຓຸສຫຄຕາ ຕຕິຍຎາຓວຊ຺ຌາ. ໂອຬາຣິການໍ ປນ ທຸຕິຍຎາຓວຊ຺ຌຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາວ.

ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມກ຺ຂປຬາສມາຍາສາເຐຍ຺ຍປມາທຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໓໑. ອຜໂລ ວາຍາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕີຕານໍ ຕາວ ປຊຫເນ ອຜໂລ ໂຫຕຸ ວາຍາໂມ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອນາຄຕານໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ອຜໂລ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ປຫາຕພ຺ພານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ໂຈທນາ ກຕາ, ອິທານິ ປຫານສ຺ສ. ຍທິ ຫິ ປຫານໍ ອຕ຺ຖິ, ກຖໍ ປຫາຕພ຺ພາ ສນ຺ຕິ? ອຖ ປຫາຕພ຺ພາ ສນ຺ຕິ, ກຖໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ? ປຫາຕພ຺ພາ ຈ ສນ຺ຕິ, ປຫານຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສິທ຺ຘເມຕໍ. ກສ຺ມາ? ປຫາຕພ຺ເພສຸ ສນ຺ເຕສຸ ປຫານສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕທຸປໂຄ ວາຍາໂມ ອຜໂລ ອາໂລກຕມານໍ ສຫາວຏ຺ຐາເນ ສຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອຜລຕາ ວິຍ. ອຖາປິ ກຖຎ຺ຈິ ປຫານໍ ສິຍາ? ສໍກິເລສິກາ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຫາຕພ຺ພປຫາຍການໍ ສຫາວຏ຺ຐານໂຕ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວາ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວາທີນໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ປນ ເນສໍ ວາທີນໍ ຍຖາ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກິເລໂສ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຣູປຘມ຺ມາ ຫິ ເອກວຕ຺ຖຸກາທິຠາເວນ ວຕ຺ຕມານາ ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ກຖໍ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ສິຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ເຖວ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ກິເລສານໍ. ອາເວຓິກາຕິ ອສາຘາຣຓາ, ສຍເມວ ອຸປ຺ປາທິຕາ ປາຬິ ອນາຣຸຬ຺ຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິຍໍເຍວ ຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ. ຫຎ຺ຈີຕິ ຍທິ.

ວິນິພທ຺ໂຘຕິ ມາເນນ ປຕ຺ຖທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ປຣາມຏ຺ໂຐຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐ. ຖາມຄໂຕຕິ ຖາມຄຕກິເລໂສ ຖິຣຠາວຄຕານຸສໂຍ. ເຕນ ຫິ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາຕິ ຍສ຺ມາ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕິກາລິກາ ຈ ກິເລສາ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາ, ຕາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຫິ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຬິຍໍເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ເອວເມວາຕິ ຍຖາ ອຊາຕຜເລ ຕຣຸຓຣຸກ຺ເຂ ມູເລ ຉິນ຺ເນ ອສຕິ ເຉທເນ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານິ ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ວິນຏ຺ຐານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ກິເລສາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ‘‘ປຫີນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຸປ຺ປາທສີເສນ ອຸປ຺ປາທວນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸປ຺ປາເທຕິ ນິພ຺ພາເນ. ອຊາຕາເຍວ ນ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຫີນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິເລສປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ກໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ເຕ ປນ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຄຕາ, ນາປິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ‘‘ອຕີເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຫຕຸນິໂຣຘາຕິ ທຸກ຺ຂເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ນິໂຣຘາ. ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິໂຣໂຘ. ອຸປ຺ປາທປວຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕາຍູຫນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວວເສນ ຄຫິຕາ.

໘໓໒. ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຊາຕາເຍວ ນ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ຠູມິປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘວນ຺ໂຕ ຠູມິລທ຺ຘາ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຄິອາຫິໂຕ’’ຕິ, ລທ຺ຘຠູມິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕມານາທິອຸປ຺ປນ຺ນວິຘຸຣຕາຍ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ນາມ ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໓໓. ອນຸຠວິຕ຺ວາ, ຠວິຕ຺ວາ ຈ ອປຄຕໍ ຠູຕາປຄຕໍ. ອນຸຠູຕຠູຕາ ຫິ ຠູຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ຠູຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ສາມຎ຺ຎເມວ ຫິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສີຍຕີຕິ. ອນຸຠູຕສທ຺ໂທ ຈ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ອນຸຠາວກວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິກປ຺ປຄາຫວເສນ ຣາຄາທີຫິ, ຕພ຺ພິປກ຺ເຂຫິ ຈ ອກຸສລໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວຕິ, ນ ວິປາໂກ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນາປິ ກິຣິຍາ ອເຫຕຸການໍ ອຕິທຸພ຺ພລຕາຍ, ສເຫຕຸການຎ຺ຈ ຂີຓກິເລສສ຺ສ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຕິສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມນເຍ ກຸສລາກຸສລເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ‘‘ຠູຕາປຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໖໕໑-໖໖໒; ວິຠ. ໓໙໐-໓໙໑) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍສທິສານໍ ປຫານໍ, ວຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມນເຍ ຈ-ສທ຺ເທນ ກຸສລາກຸສລຎ຺ຈ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ວາປຄຕຠາວາຠິຘານາຘິປ຺ປາເຍນ. ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາສກຣຓວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຕໍ ອຕີຕໍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ວິປາໂກ ຈ ອນາຄໂຕ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂອກາໂສ ກໂຕ ເອເຕນ, ໂອກາໂສ ກໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນ, ຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ເທນ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຎ຺ເຈຕນິການໍ ກມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑໗, ໒໑໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສູຕິ ມນຸສ຺ສເທວາທິອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາເຕສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອນາປາທິຕຕາຍ ອສມູຫຕໍ. ອສມູຫຕຕ຺ຕາເຍວ ຫິສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂວຫາໂຣ.

໘໓໔. ‘‘ກາ ຠູມິ, ໂກ ວາ ຠູມິລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ຂນ຺ຘານໍ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ອາຣມ຺ມຓຠາວມຕ຺ຕໍ ເຕຠູມກຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອປຣິຎ຺ຎາຕາ ຫິ ຂນ຺ຘາ ກິເລສານໍ ຠູມີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຂນ຺ເຘສຸ ວຕ຺ຖຸຠູເຕສຸ. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ. ອຕີຕານາຄເຕ, ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຎ຺ຎສນ຺ຕານຄຕໍ ກິເລສຊາຕໍ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ເຕນ ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ຍທິ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ກິເລສຊາຕສ຺ສ. ອປ຺ປເຫຍ຺ຍໂຕ ປຣສນ຺ຕຕິປຕິຕຕ຺ຕາ ນ ໂກຈິ ຠວມູລໍ ປຊເຫຍ຺ຍ. ຠູມິລທ຺ຘຎ຺ຫິ ອນຸສຍິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠເວ, ສນ຺ຕາເນ ວາ. ປຣິຎ຺ຎາຕານໍ ອຠູມິຠາວໂຕ ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕີຕິ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ກິເລສານໍ ອປ຺ປຫີນຠາວໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ກິເລສຊາຕໍ ອນຸເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນຸສຍິຕໍ ກິເລສຊາຕໍ, ເຕເນວ ອນຸສຍນສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘໓໕. ຕຕ຺ຖ ຈ ຠູມິຠູເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ນ ສພ຺ເພ ສພ຺ເພສໍ ວຕ຺ຖູ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ເຍສູ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ເຍສູຕິ ສຕິປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎ ເຍສຸ ອຕີຕາທິກາມາວຈຣາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ເຕ ເອວ ຍຖານຸສຍິຕາ ຂນ຺ຘາ. ກິໍ ປເນເຕ ກິເລສາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ? ຍໂຕ ເຕ ເອວ ຂນ຺ຘາ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເຫວ ໂຂ ອນຸສຍານໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອຕີຕາທິກາມາວຈຣາທິວເສນ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຍ ກິເລສານໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ໂຐ, ໂສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປວຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຕີຕກ຺ຂນ຺ເຘສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຠູມິລທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ເຠໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາວວຕ຺ຖິຕຠາວໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂລລຊາຕິໂກ ຕໍ ຣສປຖວິໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ສາຍີ’’ຕິອາທິວຈນໍ (ທີ. ນິ. ໓.໑໒໐) ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕານໍ ຣສຕຓ຺ຫາທີນໍ ຣູປາຣູປາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກຕໍ ວິຠາເວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘສູ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ຣູປາຣູປາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ, ເອວໍ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປາວຈເຣສູ’’ຕິ.

ປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠິຠວນວເສນ ຈ ກິເລສານໍ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ອນຸມີຍຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕ. ຍສ຺ສ ເຍ ອນຸສຍາ ປຫີນາ, ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸ ເຕນ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ກຸໂຕ ເນສໍ ຠູມິສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນາທີສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ວຏ຺ຏມູລກິເລສາຕິ ອນຸສຍາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອວິຊ຺ຊາ, ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຈຕນາເຈຕສິກເຠທໍ, ກາຍິກາທິເຠທໍ ວາ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ອປ຺ປຫີນານຸສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ເຕ ປເນເຕ ອນຸສຍາ ອຕີຕາທິກາມາວຈຣາທິວເສນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນຸສຍນ຺ຕາປິ ເຕ ເຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອວິຠາເຄເນວ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ເສຕໍ ວຏ຺ຏມູລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໘໓໖. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອນ຺ວຍພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປຖວີຣສາທິ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉລຕາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ສສມ຺ຠາຣປຖວິຍາ ຣໂສ ປຖວີຣໂສ. ອາໂປຣເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາຂາ ນາມ ຂຸທ຺ທກສາຂາ. ປສາໂຂ ວິຏໂປ. ຣຸກ຺ຂປເວຓິນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂປຣາປຣໍ. ສນ຺ຕານຍມາເນຕິ ອປຣາປຣໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນ຺ເຕ.

ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏໂກຕິ ເອໂກ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏໂກຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຸປາທາໂນຕິ ປຫີນຈຕຸຣຸປາທາໂນ, ຣູປາທີສຸ ວາ ກິຎ຺ຈິປິ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ.

໘໓໗. ອິຘ ສມຸທາຈາໂຣ ນາມ ລທ຺ຘຕ຺ຕລາຠຕາຕິ ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນເມວ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາປາຖຄເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕຊວນວາເຣສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ. ອຘິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ທຬ຺ຫໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣຠາເຄຕິ ອປຣສ຺ມິໍ ກາລຠາເຄ, ກາລນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ສຕິ ຕຖາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິຍເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ກລ຺ຍາຓິຄາເມຕິ ເອວໍນາມເກ ຄາເມ. ໂຣຫເຓ ກິຣ ອຠິຣູປານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ໂສ ຄາໂມ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິມນາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣກສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ອຠາວາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕາຍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫເມວ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປຫານວິເສສຠາວກໂຕ ປນ ເນສໍ ເຠໂທ. ຍຖາ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປີຕິ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ຠູມິລທ຺ເຘນ ເອກສງ຺ຄຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໘໓໘. ອກຸສລມ຺ປິ ຠູຕາປຄຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ນ ປຫາຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ເອກຈ຺ຈໍ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິຕຣໍ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ເສສທ຺ວຍໍ ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເກນຈີຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄຎາເຓສຸ ເກນຈິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ວິນາສຍມານນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕໍ ວິນາເສນ຺ຕໍ. ປຐມໍ ໂລກິຍຎາເຓນ ຍຖາພລໍ ປຫີນເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ ປຊຫຕີຕິ ໂລກິຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໓໙. ສຈ຺ຈາຠິສມຍກາລສ຺ມິນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນກ຺ຂເຓ. ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໙), ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ຍຖາສຠາເວນາຕິ ອວິປຣີຕສຠາເວນ. ‘‘ຊານິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຊານນວິຘິໍ ອຸປມາວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປທີໂປຕິອາທິ ເອກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ເອກກ຺ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ກຖໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຕາທິສໍ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ວຈນໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນາ’’ຕິ. ອນວເສສໂຕ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນສງ຺ຂາເຕນ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ ອຠິສເມຕິ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ປຫານາຠິສມເຍນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານສງ຺ຂາເຕນ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຠິສເມຕິ. ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາຠິສມເຍນາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທິເສສມຄ຺ຄໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຕາວເສນ ຠາວນາຠິສມເຍນ. ອຠິສເມຕິ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາສມ຺ຠູເຕນ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາສງ຺ຂາເຕນ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ ອຠິສເມຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິປິ ສມ຺ໂມຫໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິເຍວ. ນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສນປຏິເວໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ປສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

‘‘ນິໂຣຘໍ…ເປ… ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈເມກໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວເຘນ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ວິຠາວິຕໍ ເອກປຏິເວຘໍ ອາຄເມນປິ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ທຸກ຺ຂມ຺ປິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ອາຄຕໍ ສມຸທຍໍ ສຈ຺ຈາທິມູລກໍ ໂຍຊນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນ ເຈຕໍ ກາລນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ເອກປຏິເວຘເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ເຂເປຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໙໔; ປຏິ. ມ. ໑.໑໐໙) ອປຣໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ອານີຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕິ…ເປ… ປຏິປທມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ເອກສຈ຺ຈທສ຺ສນສມງ຺ຄິໂນ ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນສມງ຺ຄິຠາວວິຈາຣຓາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສຈ຺ຈຕ຺ຕຍທສ຺ສນໂຍຊນາ ກຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ກມາຠິສມເຍ ປຸຣິມທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸນ ອທສ຺ສນໂຕ ສມຸທຍາທິໍ ປສ຺ສໂຕ ທຸກ຺ຂາທິທສ຺ສນໍ ປຸນ ອວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຈ຺ຈມາເນ ຈ ສພ຺ພທສ຺ສນໍ ທສ຺ສນນ຺ຕຣປຣມນ຺ຕິ ທສ຺ສນານຸປຣໂມ ເອວ ສິຍາຕິ.

ນິສ຺ສຍຠາວເຫຕຸຕາຍ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາຍ ວຏ຺ຏິຌາປນສທິສຕາ, ປຏິປກ຺ຂວິທ຺ຘໍສນຕາຍ ສມຸທຍປ຺ປຫານສ຺ສ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນສທິສຕາ, ຎາຓາໂລກປຣິພ຺ຣູຫນຕາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອາໂລກວິທ຺ຘໍສນສທິສຕາ, ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຍຖາ ຍຖາ ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ຕຖາ ຕຖາ ກິເລສສ຺ເນຫປຣິຍາທານໍ ໂຫຕີຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສ຺ເນຫປຣິຍາທານສທິສຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕາ.

໘໔໐. ໂອຠາເສຕີຕິ ປກາເສຕິ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ສພ຺ພກິເລສທຣຖປຣິຬາຫວູປສມຠາວໂຕ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠູຕໍ.

໘໔໑. ອປ຺ເປຕີຕິ ປປ຺ໂປຕິ. ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາຍ ສກ຺ກາຍຕີຣສມຕິກ຺ກມຠາວໂຕ ໂອຣິມຕີຣປ຺ປຫານສທິສຕາ, ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາວຫນຕາຍ ຠຓ຺ຑວຫນສທິສຕາ.

໘໔໒. ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ປວຕ຺ຕຎາໂຓ, ມຄ຺ໂຄ. ອສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ.

ຕຖຏ຺ເຐນາຕິ ຕຖສຠາເວນ, ປີຬນາທິອວິປຣີຕສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກປຏິເວຘານີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພາກາຣານິ.

ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔) ວຸຕ຺ຕເມວ. ເອກສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເອເກເນວ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ເກນ? ຕຖຏ຺ເຐນ, ສຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ເອກສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິອາທິ ຎາຓສ຺ສ ເອກປຏິເວຘທສ຺ສນໍ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ນິໂຣຘເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕມ຺ປິ ໂຍ ໂສ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສຠູຕຠາວສງ຺ຂາໂຕ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສເນນ ຕໍ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍໂຕ ອປຣຠາເຄ ປີຬນາທໂຍ ໂສຬສປິ ສຈ຺ຈຏ຺ຐາ ອຣິຍສ຺ສ ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ.

໘໔໓. ອຕ຺ຖາຕິ ຎາເຓນ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ຖາຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎາ ອາກາຣາ. ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນາຕິ ສມຸທຍາທິສຈ຺ຈນ຺ຕຣທສ຺ສນວເສນ. ອາວິຠາວໂຕຕິ ປກາສຠາວໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍ ອາກາຣາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ສຠາວວເສນ, ສຈ຺ຈນ຺ຕຣທສ຺ສນວເສນ ຈ ອາວິຠວນ຺ຕິ, ເຕ ປີຬນາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣເຍວາຕິ ໂສຬເສວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຎ຺ເຎຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ກຖມິທໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນປິ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຈ຺ຈນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນປິ, ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ສຠາວໂຕ, ສຈ຺ຈນ຺ຕຣທສ຺ສນໂຕ ຈ ສຈ຺ຈານໍ ອາກາຣາ ອາວິຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ກິຈ຺ຈນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ທສ຺ສນໍ ອາວິຠາວໂຕ ທສ຺ສນສທິສນ຺ຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອິຕຣເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ທສ຺ສເນສຸ. ອາຍູຫິຕນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ສມຸທິຕເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣຫິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ກຕໍ. ຣາສິກຕນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຊກຕໍ. ອເນກເມວ ຫິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອກຊ຺ຌໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຣາສິກຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ສມຸທເຍນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ກິເລສສນ຺ຕາປຫໂຣ. ສຍມ຺ປິ ກິເລສປຣິຬາຫາຠາວໂຕ ສຸສີຕໂລ. ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ອາວິຠວຕິ ອຸຬາຣທສ຺ສເນນ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸຬາຣຠາໂວ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມສ຺ສ ນິຈ຺ຈສຠາວສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາວິຠວນາກາຣສ຺ສ ສຸຂສິທ຺ຘິໂຕ.

ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິຠວຕິ ອິທມສ຺ສ ນິທທາຕີຕິ. ສໍໂຍຄປລິໂພຘຏ຺ຐາ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອາວິຠວນາກາຣາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິສໍໂຍຄຠູຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ກິເລສທຸກ຺ເຂຫິ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ສໍສາຣຈາຣເກ ປລິພຸທ຺ຘນຏ຺ໂຐ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ.

ກິເລສສງ຺ຄຓິກາທິວເສນ ອວິເວກຠູຕສ຺ສ. ວິເວກຏ຺ໂຐ ອຸປຘິວິເວກຕາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິວິຕ຺ຕຕາ ອສງ຺ຂຕຠາໂວຕິ ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕສຠາໂວປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຂໂຕ ເອວ, ອຍເມວ ຈ ເອໂກ ອສງ຺ຂໂຕຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ ອສງ຺ຂຕຠາໂວ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ວິສໍ ມຣຓຘມ຺ມໂຕ ຕສ຺ສ ອຄທຠູຕໍ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ.

‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສມ຺ຠາເວຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສຸຂຸມສນ຺ຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ນິກນ຺ຕິຠູໂຕປິ ນາຍໍ ສມຸທໂຍ ເຫຕຸ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ. ອຍໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຫຕູຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ ອາວິຠວຕິ. ນິໂຣຘທສ຺ສເນນາຕິ ອຕິວິຍ ນິປຸຓສ຺ສ ປຣມຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ສເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣມສຸຂຸມານີ’’ຕິອາທິ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນາຕິ ອຕິວິຍ ອາທີນວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຸລຕຣາທີນວສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ສເນນ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກໂຣຄາຕຸຣ…ເປ… ອຸຬາຣຠາໂວ ວິຍາ’’ຕິ. ເອວເມເຕ ຍຖາຣຫໍ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ອາວິຠວນາກາຣາ ວິຠາວິຕາ.

ເອເກກສ຺ສາຕິ ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ປີຬນາຍູຫນນິສ຺ສຣຓນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕາທິອຕ຺ເຖ. ເຍ ປນ ວາທິໂນ. ນານາຠິສມຍນ຺ຕິ ນານາຎາເຓນ ອຠິສມຍໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ນານາກ຺ຂເຓ ນານາຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນານາຠິສມໂຍ ສິຍາ, ທຸກ຺ຂທສ຺ສນາທີຫິ ປຐມມຄ຺ຄາທີຫິ ປຫາຕພ຺ພານໍ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍາທີນໍ ເອກເທສປ຺ປຫານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ເອກເທສໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາທິປ຺ປສງ຺ໂຄ. ຕໍຕໍທສ຺ສນານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຕໍຕໍຜເລນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍຕໍປເຫຍ຺ຍກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠູຕານໍ ຜລານໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິຍ ຈຕຸກ຺ກຕາ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ເອກເທສໂສຕາປນ຺ນຕາທິປ຺ປສງ຺ໂຄ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ຍທິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ນານາຠິສມໂຍ ສິຍາ, ອຎ຺ເຎນ ຎາເຓນ ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ. ອຎ຺ເຎນ ສມຸທຍໍ, ອຎ຺ເຎນ ນິໂຣຘໍ, ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ຄໍ, ເອວໍ ສຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ອປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ສິຍາ. ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ຫິ ທ຺ວຍຄຕິ, ເຕເນວ ວາ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ, ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ຕາວ ປກ຺ໂຂ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕເມວ ປຣາມສິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ອຖ ອຎ຺ເຎນ ອນວຏ຺ຐານປ຺ປສງ຺ໂຄ ‘‘ເຍນ ມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສປິ ມຄ຺ໂຄ. ຕມ຺ປິ ເຍນ ປສ຺ສຕິ, ໂສປິ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກາຠິສມຍໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຎ຺ຈ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນານິ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຕໂຕ ອນິສ຺ສຣຓໂຕ. ນ ຫິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາສມຸທຍປ຺ປຫານານິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈາຣມ຺ມເຓນ ຎາເຓນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓນ ປນ ຕຕ຺ຖ, ອິຕຣທ຺ວເຍ ຈ ສມ຺ໂມຫໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ເອກາຠິສມໂຍ ເອວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕ ເອວາຕິ ‘‘ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຠິຘມ຺ເມ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ.

ປຣິຎ຺ຎາທິປ຺ປເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໔໕. ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອປິຈ ສຸຕມຍາຍ, ຈິນ຺ຕາມຍາຍ, ເອກຈ຺ຈຠາວນາມຍາຍ ຈ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ. ອາເວຓິກາ ຠູມິ ປຣິຎ຺ຎນ຺ຕຣານໍ ອວິສຍຠາວໂຕ. ນ ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ.

໘໔໖. ອນຸໂລມຎາຓມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສເນວ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ປເຄວ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ອນຸໂລມາ ອາເວຓິກາ ຠູມີ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຠູມິຍໍ ຎາຕປ຺ປຫານປຣິຎ຺ຎາໂຍປິ ລທ຺ຘາວສຣາ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ສາຕິສຍໍ ກິຈ຺ຈກາຣີ, ນ ຕຖາ ອິຕຣາຕິ ອາເວຓິກຄ຺ຄຫຓໍ.

໘໔໗. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ ມຄ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ຍາວ ມຄ຺ຄຎາຓາ ຠູມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອິຘ ອຠິສມຍກາເລ ກິຈ຺ຈວິຈາເຣ ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເສສປຣິຎ຺ຎານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ.

ຕທຕ຺ຖາເຍວາຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖາ ເອວ. ອຖ ວາ ຕທຕ຺ຖາເຍວາຕິ ປຫານຕ຺ຖາ ເອວ. ອຖ ວາ ຕທຕ຺ຖາເຍວາຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາ ເອວ. ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ຫິ ຍາວເທວ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕາ. ນິຍມໂຕ ຎາຕາ ເຈວ ຕີຣິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ຎາຕຕີຣິຕຠາເວຫິ ວິນາ ປຫານາຠາວໂຕ, ປຫານສິທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ຎາຕຕີຣິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ທຸກ຺ເຂ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕສ຺ສ ສຠາວລກ຺ຂຓໍ ວິຍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓມ຺ປິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຕຍມ຺ປິ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໘໔໘. ປຣິຎ຺ຎາ ວິຍາຕິ ຕິວິຘຕາສາມຎ຺ຎໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ປຣິຎ຺ຎາປຫາຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ຎໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານສ຺ສ ອຣິປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈຠາວໂຕ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ຍຖາ ນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ນິເສຘນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ປາກຏຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຍໍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໘) ປເຣສມ຺ປິ ປາກຏຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ສຫສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຠາວິເຕ ປນ ປຄຸຓຊ຺ຌາເນ ຍາວ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕວ. ອຖ ວາ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄປີຕິ ຌານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ປຈ຺ຉາຠາເຄປີຕິ ຌານໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕສ຺ສປິ. ວິຕກ຺ກາທໂຍຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂຣູປສຎ຺ຎາທໂຍ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂາ ທຸຕິຍາທີສຸ ອປ຺ປິເຕສຸເຍວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວເສເນວ ວຸຏ຺ຐຫນໂຕ.

໘໔໙. ‘‘ປທີເປນ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ປຫີນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປກ຺ໂຂ ຫິ ປທີໂປ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ, ຆຏປ຺ປຫາໂຣ ປນ ເສວາລສ຺ສ ນ ປຏິປກ຺ໂຂ, ເກວລໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓມຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕີຕິ. ເຕນ ອສຕິປິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ອວຍວຠູເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘາຘິກຕຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລວິໂສຘນາທິນາປິ ຫິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ. ຎາຓງ຺ເຄນາຕິ ຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ. ຕທງ຺ເຄນ ຕທງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ, ສຍໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ສຕິ ທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ, ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑; ໔.໓໔໕) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ກງ຺ຂາວ ມລໍ ກງ຺ຂາມລໍ. ສມູຫຄາຫສ຺ສາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສມູຫຄຫຓສ຺ສ ປຫານໍ ກລາປສມ຺ມສເນນ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິກິຣຓວເສນ ຂນ຺ຘານໍ ທສ຺ສນໂຕ. ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອສ຺ສາທນວເສນ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎາຍ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານສ຺ສາຕິ ປຏິສງ຺ຂານປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ. ອນຸເປກ຺ຂນສ຺ສາຕິ ອເປກ຺ຂາຍ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິຈ຺ຈາທິຄາໂຫ ສຈ຺ຈປຏິໂລມຄາໂຫ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈາຘິຄມສ຺ສ ວິໂລມນໂຕ. ສາທີນເວສຸ ອນາທີນວສຎ຺ຎິຕາ, ອນາທີນເວ ຈ ສາທີນວສຎ຺ຎິຕາ ສຈ຺ຈປຏິໂລມຄາໂຫຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘິກ຺ກເມນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຏ຺ຐາຣສມຫາວິປສ຺ສນາວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວາ ປນ ປຫານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໕໐. ວຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໔໒).

ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ຆນຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ຆນສຎ຺ຎາຍ.

ນິໂຣເຘ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ຕາຍາຕິ ຕິຍທ຺ຘຄຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘເມວ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ປວຕ຺ຕປຎ຺ຎາ, ຕາຍ. ອາຍູຫນສ຺ສາຕິ ອຠິສງ຺ຂຣຓສ຺ສ.

ຕໍ ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອາທານນິກ຺ເຂປາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ. ອຎ຺ຎຖາປວຕ຺ຕິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ຈ ອຎ຺ຎາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນໍ, ອວຕ຺ຖາວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ວາ. ຘຸວສຎ຺ຎາຍາຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓສ຺ສ.

ສາຣາທານາຠິນິເວສສ຺ສາຕິ ອສາເຣສຸ ສາຣຄຫຓາຠິນິເວສສ຺ສ.

ສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓານໍ ວເສນ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ສມ຺ໂມໂຫ, ໂສ ເອວ ອຠິນິເວໂສຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ, ອຕ຺ຖໂຕ ຠວນິກນ຺ຕິ.

ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂາເຣ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ຈ ອນຸໂລມຎ຺ຈ ‘‘ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວິຏ຺ຐຠາເວນ ໂອຄາຬ຺ຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕສໍໂຍຊນາທິກິເລສາ ເອວ ກິເລສາຠິນິເວໂສ. ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມາຘິມາຫ.

໘໕໑. ອສນິວິຈກ຺ກໍ ອສນິມຓ຺ຑລໍ. ເອວໍ ປຫານນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນມາຫ. ກມ຺ມກິເລສານໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຍໍ ນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຂຍຄາມີ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສິທ຺ເຘປິ ຂຍຄາມິຄ຺ຄຫຓໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ. ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍຕໍ ອຸປາທາຍ. ຕທຕ຺ຖາເນວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານຕ຺ຖາເນວ. ເຕນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄປ຺ປຫານານໍ ມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣຕມາຫ ເຕຫິ ວິນາ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ອຖ ວາ ຕທຕ຺ຖາເນວາຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາເນວ. ເຕນ ຕທຕ຺ຖຕາຍ ເຕສໍ ຕໍກິຈ຺ຈຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຣາຊານໍ ວຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ປິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕໂຕຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕສາຘນທຸຄ຺ຄວິທ຺ຘໍສນາທິ. ຍຖາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຣຎ຺ຎາ ກຕນ຺ຕິເຍວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂລກິຍຎາເຓນ ສາຘິຕານິປິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄປ຺ປຫານານິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິຈ຺ຈຠາເວນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕທຕ຺ຖຕາຍ, ເຕສໍ ຕໍສນ຺ຕຕິປຕິຕຕາຍ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໕໒. ໂລກິຍສ຺ສ, ໂລກິຍາ ວາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ໂລກິຍສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ລາຠີມ຺ຫີຕິ ລາຠີ ອມ຺ຫິ. ຕຖາ ວສີມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓຜສ຺ເສນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ຎາຓຜສ຺ສເນນ. ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ອນຸມານໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ອີທິສມິທ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານນໍ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ຎາຓຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຜສ຺ສິຕາຕິ ຎາເຓນ ຜຸຏ຺ຐາ.

ຌານມຄ຺ຄຜລານິ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາປິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສນວເສນ ຕຖາວິທ຺ຘໍສນປວຕ຺ຕຎາຓໍ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍຎາຓໍ.

ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານນ຺ໂຕ. ອມໂຕຄຘນ຺ຕິ ອມຕປຣິຍາປນ຺ນໍ, ອມຕສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ທສ຺ສນໍ, ເຕນ ທສ຺ສເນນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ທສ຺ສນສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ຕໂຕ ປຐມຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ສຕິ, ອາລມ຺ພນກຣຓໂຕ ທິສ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ ປນ ນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ທຸວິຘາປີຕິ ສາ ທສ຺ສນຠາວນາວເສນ ທຸວິຘາປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ທສ຺ສນຠາວນາວເສນາຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາມຄ຺ຄວເສນ. ເຕນ ອມຄ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ຕນິພ຺ພານສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ປນ ອິມິນາ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ. ອິມສ຺ສ ຎາຓສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓສ຺ສ.

໘໕໓. ອຠິມຕາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຠາວນາ ນາມ ອຸປ຺ປາທນາ, ສນ຺ຕານປຣິຠາວນາ ຈາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກິຍານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ໂລກິຍາ ກຸສລາທໂຍ ອຸປ຺ປາທິຕາ, ວຑ຺ຒິຕາ ຈ, ຕທຄ຺ເຄນສ຺ສ ສີລຠາວນາ, ກາຍຠາວນາ, ຈິຕ຺ຕຠາວນາ, ປຎ຺ຎາຠາວນາ ຈ ໂລກິຍາ ນິປ຺ຜາທິຕາ ໂຫຕິ, ຕາຍ ຈ ສນ຺ຕາໂນປິ ປຣິຠາວິໂຕຕິ. ຕາສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວນາສຸ ອິຘ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິກຖາຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອິຕຣາ ຕສ຺ສາ ສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ເປຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ສມ຺ມາວາຈາທິເຠທານິ ສີລາທີນິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ກຖໍ? ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຕາຍ. ສີລາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິສ຺ສ ຄຫຓໍ, ນ ປຎ຺ຎາຍ. ນ ຫິ ຕເທວ ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາວາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ໂສ ຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ສີລາທີນີຕິ ວາ ຜລສີລາທີນມ຺ປິ ຄຫຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍປິ ຄຫຓໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາທິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິຕາຍປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕຫິ ຈ ສນ຺ຕານໍ ວາເສຕີຕິ ເຕຫິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນປຏິປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ສີລາທີຫິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຣິຠາເວຕິ. ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣາວຸຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຕຍມ຺ປິ ປຫານຕ຺ຕຍມ຺ປິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍາເຍນ, ນ ເອວມິຘ. ອິຘ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວນາວ ອສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຠາວນາຍ ປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອວຘາຣຓໍ. ເຕນ ໂລກິຍຠາວນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ເອວໍ ສຣູເປເນວ ອາຄຕາຍາຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ສມາຘິ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎໍ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຣູເປເນວ ອາຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສວເສນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ພາວີສຕິມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

໒໓. ປຎ຺ຎາຠາວນານິສໍສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ອານິສໍສປກາສນາວຓ຺ຓນາ

໘໕໔. ອເນກສຕານິສໍສາ ສາວກໂພຘິອາທິວິປຸໂລທາຕຄຸຓວິເສສາວຫຕ຺ຕາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕຕິ ນຍທສ຺ສນໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ອານິສໍໂສ, ອຍມ຺ປີ’’ຕິ ອນຸປທທສ຺ສນວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປກາເສຕຸໍ ນ ສຸກຣໍ ອຕິພຫຸຠາວໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ. ນານາກິເລສວິທ຺ຘໍສນນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິວເສນ ນານາວິຘານໍ ກິເລສຘມ຺ມານໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຊຫນໍ. ອຣິຍຜລຣສານຸຠວນນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິຜລສຸຂປຏິສໍເວທນໍ.

ນານາກິເລສວິທ຺ຘໍສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໕໕. ‘‘ອຣິຍຜລຣສານຸຠວນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ທີປີຍຕີຕິ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ’’ຕິ ວິເສສວຈນໍ, ຕພ຺ຠາວຠາວໂຕ ວາ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ.

ຠີມເວຄານຸປຕິຕາຕິ ສກລໍ ໂລກໍ ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ວິຍ ຠີເມນ ຠຍານເກນ ເວເຄນ ສຫສາ ປຕິຕາ. ສິລຸຈ຺ຈເຍຕິ ປພ຺ພເຕ ເສລປຸຖຸເລ. ສເຕຊຸຊ຺ຊລມຓ຺ຑໂລຕິ ສຣທກາລສມິທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊສາ ສມຸຊ຺ຊລທຸທ຺ທິກ຺ຂມຓ຺ຑໂລ. ວຘພນ຺ຘນາທິທຸຄ຺ຄຕິປຣິປກ຺ກິເລສາທິຊາຕິອາທິສພ຺ພານຕ຺ຖວິຘາຍກໍ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ. ຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍໍ.

ຜລສມາປຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໕໖. ອຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ອຣິຍຜລໍ, ອຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຜລຎ຺ຈາຕິປິ ອຣິຍຜລໍ, ຕສ຺ສ ຣໂສ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ, ອນຸຠວນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິເສວນໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອາກາເຣສຸ. ອສ຺ສາຕິ ອຣິຍຜລສ຺ສ.

໘໕໗. ສໍໂຍຊເນສຸ ປຫີເນສຸ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ປຫີນາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານໍເຍວ ຄຫຓໍ. ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານມຕ຺ຕເມວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ນາມ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວິປາກຠູຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຜລໍ ນາມ ນ ໂກຈິ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເກ ປເນຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ? ອນ຺ຘກາທໂຍ. ເຕ ຫິ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ວຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ໂມຫກ຺ຂໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໑໕) ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ, ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ເສສຜເລປິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິມາຫ. ປກຏ຺ໂຐ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ໂຍໂຄຕິ ປໂຍໂຄ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ຊາຕກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ຍາ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ລພ຺ຠມານາປິ ຍສ຺ສາ ວິປາກປຎ຺ຎາຍ ນິປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພາຍໍ ປຎ຺ຎາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກທສ຺ສນວເສນ ວຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎໂຕປິ ວຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທນຸວຕ຺ຕກກິເລເສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ, ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ ຈ ອນຸວຕ຺ຕກກິເລເສຫິ. ເຕນ ຕເທກຏ຺ຐປ຺ປຫານມາຫ. ຂນ຺ເຘຫີຕິ ຕທນຸວຕ຺ຕກກ຺ຂນ຺ເຘຫິ, ຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພນິມິຕ຺ເຕຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ພຫິທ຺ຘາຠູເຕຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ໂຄຈຣຠູເຕຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ເຕຫິ.

ເອວໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ວເສນ ຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕມ຺ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕມ຺ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐານາທິປໂຍຄສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິມິຕ຺ຕໂຕ, ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຂເຓ ຕໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ປນສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ວູປສນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕມ຺ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ປນ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ຕມ຺ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ຜລນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ວິປາກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ, ເອຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຠິນິໂຣປນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໖໓) ສງ຺ກປ຺ປາທິວເສນ, ເສສມຄ຺ຄວເສນ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓາຕິ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ມຄ຺ເຄຫິ ນິພ຺ພິເສສຕາຍ. ຕຖາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສງ຺ຂາໂຕ ມຫຄ຺ຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານເວລາຍໍ ອປ຺ປມາຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຣິຍຜລສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຕາຍ ຈ ທີປນາຕິ ເອວມາທີນິປິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍຜລສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມຠາເວນ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສາຘການິ, ນ ຍຖາທສ຺ສິຕປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໕໘. ຜລສມາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຜລປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ. ອສ຺ສາຕິ ອຣິຍຜລສ຺ສ. ສຣູປກຕ຺ຕຸກາຣຓາກາຣຏ຺ຐິຕິວຸຏ຺ຐານານນ຺ຕຣວເສນ ອິທໍ ປຎ຺ຫາກມ຺ມໍ.

໘໕໙. ອຣິຍຜລສ຺ສ ນິໂຣເຘ ອປ຺ປນາຕິ ອຣິຍສ຺ສ ຜລຌານສ຺ສ ນິພ຺ພາເນ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ອປ຺ປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ.

໘໖໐. ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ຌານສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປເຄວ ອິຕເຣ. ອຣິຍາ ສພ຺ເພປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກາມໍ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ, ສາ ປນ ວິເສສນິວິຏ຺ຐາເຍວ ໂຫຕິ. ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ປນ ເຫຕຸກິຕ຺ຕນໍ. ອຸປຣິມານມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐິມາຍ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ວິຍ ຐິຕນ຺ຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຣິມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິມາຕິ ສກທາຄາມິອາທໂຍ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິໍ. ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຕິປິ ອຘິຄຕຕ຺ເຕ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມເນນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຸປຣິໂມ ອຣິໂຍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຕໍ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ເຫຕຸໍ ພ຺ຍຠິຈາເຣຕິ. ນ ຫິ ໂລກິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ວິເສສາຠາວໂຕ. ອິຘ ປນ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕກມ຺ມກິເລສນິໂຣຘເນນ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ວິຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ, ໂສຕາປນ຺ນາທີຫິ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລຘມ຺ມາ ອຸປຣູປຣິ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມຫິ ນິວຕ຺ຕິຕາ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ວິຍ ອຠິຠູຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍເຍວ ອາປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອປິຈ ກຸສລກິຣິຍປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຎ຺ຎາທິສີ, ວິປາກປວຕ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎາທິສີ, ອນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານໍ ເຫຏ຺ຐິມໂຕ ອຸປຣິໂມ ຠວນ຺ຕຣຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕໍຕໍຜລວເສເນວ ຫິ ອຣິຍານໍ ໂສຕາປນ຺ນາທິນາມລາໂຠ. ເຕ ສເຈ ອຎ຺ຎຜລສມງ຺ຄິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສຕາປນ຺ນາທິນາມມ຺ປິ ເຕສໍ ອວຏ຺ຐິຕໍ ສິຍາ, ເຕນ ເຕນ ຌາເນນ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິໂກ ວິຍາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ຠວງ຺ຄສທິສນ຺ຕິ ນ ອຸປຣິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຜລສມງ຺ຄິຕາຍ ເລໂສປິ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ອຸປຣິມນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອຣິຍາ ອຸປຣິມໍ ສກທາຄາມິຜລາທິໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ຫິ ອນຘິຄຕສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ.

‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປນ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ອາປນ຺ເນ ຕຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈິ ມຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິໂນຕິ ຍສ຺ມາ ຫິ ເຕ ‘‘ອຸປຣິມາ ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອນາຄາມິໂນ, ອຣຫນ຺ໂຕ ຈ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິໂນ, ອິຕເຣ ປນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ເອວ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ນ ຫິ ສມາຘິປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ສມາປຕ຺ຕິວຬຎ຺ຊນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິໂນ’’ຕິ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ. ອກາຣຓເມວາຕິ ອຍຸຕ຺ຕິເຍວ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສພ຺ພໂສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ລພ຺ຠຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນກຈ຺ຈກິເລສານໍ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ອຣິຍານໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ສມາຘິສ຺ມິໍ ອປຣິປູຣກາຣິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ອກາຣຓນ຺ຕິ. ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາ ນາມ ປາຬິອນາຣຸຬ຺ເຫ ອຕ຺ເຖ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ປາຬິອາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ກາຣຓາປເທເສ ອນາທຣກຣຓມຸເຂນ ປາຬິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ສມຘິຄມາຍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອາຄຕາ ມຄ຺ຄຜລວາຣາ ອປ຺ປຓິຫິຕວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ຈ ປວຕ຺ຕານໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸເຣຈຣາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ນວທສຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຈຕູສຸປິ ຜເລສຸ ເອກສທິສໍ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລວເສນ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ທສນ຺ນໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມານໍ ທສ຺ສນວເສນ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ, ມຄ຺ຄວາເຣເນວ ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ນ ຈ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຜລສມາປຕ຺ຕິວຈເນເນວ ໂສຕາປນ຺ນາທີນມ຺ປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ສິທ຺ຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

໘໖໑. ປໂຍຊນມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປໂຍຊນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ວາ ສມ຺ປທາເນ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ກິສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ກິເລສທຣຖປຣິຬາຫວູປສເມນ ສນ຺ເຕນ ສຸຂວິຫາເຣນ ວິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ສຕິປິ ວິປາກຠາເວ ປຣິກມ຺ເມນ ວິນາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຣຸຈິວເສເນວ ປວຕ຺ຕິ, ຍໂຕ ເນສໍ ສາຘິປຕິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘານ…ເປ… ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ.

໘໖໒. ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍຊ຺ຌານານໍ ສມຘິຄໂມ ສມ຺ປໂຍຄສມງ຺ຄິຠາເວນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ປຫານງ຺ຄສມຕິກ຺ກມມຸເຂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຖາ ສມຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິປິ ນິພ຺ພານມນສິກາເຣນ ສິຊ຺ຌມານາ ຕທຎ຺ຎາຣມ຺ມຓາມນສິກາຣມຸເຂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ວິນິວຏ຺ຏິຕມານສຕາວເສນ ສມິຊ຺ຌນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານໂຕ’’ຕິອາທິ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິຎາຓປຣມ຺ປຣວເສນ ຫິ ສພ຺ພຜລຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂາຣໂຕ ສພ຺ພໂສ ນິພ຺ພິນ຺ນວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ວິນິສ຺ສຏນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ຕໍ ນິພ຺ພານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອມນສິກາຣາ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ມນສິກາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອນິມິຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂທ຺ວຍາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ວາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ. ສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມາປຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຣູປາທິສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕານໍ. ອມນສິກາໂຣຕິ ອາທີນວໂຕ ທິສ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕາຍ ອນາວຊ຺ຊນໍ ອສມນ຺ນາຫາໂຣ. ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ມນສິກາໂຣຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນິມິຕ຺ຕາຍ. ເກຫິຈິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ຈ ອສງ຺ຂຕາຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຫຊາເຕນ ມນສິກາເຣນ ມນສິກຣຓໍ, ຕສ຺ສາ ວາ ຘາຕຸຍາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ມນສິກຣຓໍ.

໘໖໓. ອຸທຍພ຺ພຍາທິວເສນາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຠງ຺ຄຠຍຕຸປຏ຺ຐານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນການໍ ນວນ຺ນມ຺ປິ ຎາຓານໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕານຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນສ຺ສາ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓສ຺ສ ‘‘ໂວທານ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓປຸເຣຈາຣິກໍ ວິຍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ຜລຘມ຺ມານໍ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວໂຕ. ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ເອວ ຫິ ນິຍ຺ຍານິກາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ນິຍ຺ຍານິກາ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໙໕, ໑໖໐໙). ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ເຕນ ນິຍ຺ຍານິກສຠາວສ຺ສ ອຸຠໂຕວຸຏ຺ຐານຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ຎາເຓນ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາ ຍຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວິປາກຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ກິເລສານໍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ອວຸຏ຺ຐານສຠາວານໍ ຜລຎາຓານໍ ປຸເຣຈາຣິກຎາຓສ຺ສ ກທາຈິປິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອນຸໂລມຎາຓານໍ ອຕຸລ຺ຍາກາຣໂຕ. ອຣິຍມຄ຺ຄວີຖິຍຎ຺ຫິ ອນຸໂລມຎາຓານິ ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພານໍ ຖູລຖູລໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສາຕິສຍໍ ປທາລເນນ ໂລກິຍຎາເຓສຸ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕານິ ມຄ຺ຄຎາຓານຸຄຸຓານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວີຖິຍໍ ປນ ຕານິ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ການິ ເກວລໍ ອຣິຍານໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂສມງ຺ຄິຠາວສ຺ສ ປຣິກມ຺ມມຕ຺ຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ເຕສໍ ກຸໂຕຈິ ວຸຏ຺ຐານສມ຺ຠໂວ, ຍໂຕ ເນສໍ ປຣິໂຍສານຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ສິຍາ.

ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສມາປຕ຺ຕິວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອຸທຍພ຺ພຍາທິວເສນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓານຸປຸພ຺ພິຍາ ຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສກ຺ຂສ຺ສາປິ ຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປນຊ຺ຌານວເສນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜລຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕນໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິໂຣເຘ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ຍທິ ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນານໍ ວເສນ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ, ເຕນ ນີຫາເຣນ ເສກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຣິມຄ຺ເຄນາປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິນິນ຺ນຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ອຎ຺ໂຎເຍວ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາວໂຫ, ອຎ຺ໂຎ ຜລສມາປຕ຺ຕິອາວໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສ຺ວາຍໍ ວິປສ຺ສນາຍ ວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ເຍ ປນາຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄຜລວິປສ຺ສນາຍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ເອວໍ ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ ຍທິ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ ວິປສ຺ສນາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິວເສເນວ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາ ຜລຕ຺ຖາ ວິປສ຺ສນາ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕປາຬິວເສເນວ ເຕສໍ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ທສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ. ອິທເມວ ປນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ຜລຎ຺ຈສ຺ສາຕິອາທິ ມຫຄ຺ຄຕວິປາການໍ ວິຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາການຎ຺ຈ ກຸສລສຣິກ຺ຂຕາທສ຺ສນໍ. ຌານໂຕ ສຣິກ຺ຂຕາທສ຺ສເນເນວ ເຈຕ຺ຖ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນາປິ ສຣິກ຺ຂຕາ ທສ຺ສິຕາເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘໖໔. ຐິຕິຍາຕິ ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕິຍາ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລຎ຺ຫິ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ປພນ຺ຘວເສນາວຏ຺ຐານໍ ອິຘ ຐິຕີຕິ. ‘‘ຈນ຺ເທ ວາ ສູຣິເຍ ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາລາວຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ສມາປຊ຺ຊນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ.

໘໖໕. ສພ຺ພາເນເວຕານີຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິສພ຺ພາເນວ ເອຕານິ ເອກໂຕ ກາມໍ ນ ມນສິ ກໂຣຕິ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ. ສມຸທາຍສທ຺ທາ ຫິ ອວຍເວສຸປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອວຍວຄຕມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ສມຸທາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕານໍ ເອກໂຕ ມນສິກາຣາຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຠວງ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ກມ຺ມາທິ. ມນສິ ກໂຣໂຕຕິ ຠວງ຺ຄສຫຄເຕນ ມນສິກາເຣນ ມນສິ ກໂຣໂຕ, ຕໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠວງ຺ຄມນສິ ກໂຣໂຕ.

໘໖໖. ຜລສ຺ສ ຜລເມວ ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ. ຠວງ຺ຄໍ ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ. ຜລານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ. ‘‘ເຍນ ຜເລນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ນິໂຣຘາວຸຏ຺ຐານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາຄາມິຜລໍ ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ວາ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ, ກິຣິຍສ຺ສ ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ສຕິປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ວິຊາຕິເຍນ ອນ຺ຕຣິກຕ຺ຕາ.

ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສທຣຖໍ. ອມຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ. ສຸຠນ຺ຕິ ອໂສຠນຕາຍ ກິເລສສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕ ໂສຠນໍ. ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ໂລກາມິສໍ ວນ຺ຕໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ເອເຕນາຕິ ວນ຺ຕໂລກາມິສໍ. ວູປສນ຺ຕກິເລສຕາຍ, ສຸສນ຺ຕຕາຍ ຈ ສນ຺ຕໍ. ເຍນ ຘມ຺ເມນ ໂຍຄໂຕ ສມໂຓ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຜລໍ.

ໂອຊວນ຺ເຕນາຕິ ສຠາວສມ຺ປນ຺ເນນ. ສຸຈິນາຕິ ກິເລສາສຸຈິວິຣຫໂຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ. ສຸເຂນາຕິ ອນຸຕ຺ຕຣສຸເຂນ. ອຠິສນ຺ທິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ລູຂຠາວາປຄມເນນ ສິເນຫິຕໍ. ສາຕາຕິສາເຕນາຕິ ມຫຄ຺ຄຕສາຕໂຕ, ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສາຕໂຕ ຈ ອຕິວິຍ ສາເຕນ ມຘຸເຣນ. ມຄ຺ຄສຸຂໂຕປິ ຫິ ຜລສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣໍ. ອມເຕນ ສມ຺ໂມທິຕໍ. ‘‘ມຘຸໍ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຕາຕິສາຕຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

ຕສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຜລສ຺ສ ຣສຠູຕໍ ສາຣຠູຕໍ ຕໍ ສຸຂໍ ປຎ຺ຎໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ປຓ຺ຑິໂຕ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໖໗. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ’’ຕິ ສໍຂິຕ຺ຕວຈເນ. ອິທໍ ສຣູປາທິວເສນ ປຎ຺ຫາກມ຺ມໍ. ກຕ຺ຖາຕິ ກສ຺ມິໍ ຠເວ.

໘໖໘. ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘວເສນາຕິ ວິປສ຺ສນານຸຄຕາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາໂຣຫນ຺ເຕນ ຕໍຕໍປຏິປກ຺ຂນິໂຣຘມຸເຂນ ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ນິໂຣຘວເສນ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ຍາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກາມໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາ ປຘານຕາຍ ປຐມໍ ປຸຈ຺ຉິຕາ, ຕພ຺ພິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປນ ຄຣຸຠາວໂຕ ປຈ຺ຉາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ອສມາປຊ຺ຊນເກ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພປິ…ເປ… ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ວາມໍ ມຸຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພປີ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເສສນໍ. ເຕ ຫິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ລາຠິໂນປິ ອລາຠິໂນ ວິຍ ສມາຘິສ຺ມິໍ ອປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ຫິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິຕາ, ນ ຌານາຘິຄມມຕ຺ເຕນ. ອນາຄາມິໂນ, ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ຈ ອນາຄາມິໂນ, ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ຈ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຸຠເຍປິ ເຈເຕ ສຕິປິ ວິປສ຺ສນາພເລ ສມາຘິພລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິໂຣຘໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມ຺ຠວຕຎ຺ເຎເວຕ຺ຖ ສມາຘິພລໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມກາ ປນ ຕໂຍ ສຕິປິ ສມາຘິພເລ ວິປສ຺ສນາພລສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຈ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາ ຈສ຺ສ ສງ຺ຂາຣານໍ ນ ສມ຺ມາ ປຣິມທ຺ທິຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິ…ເປ… ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ວີຫິ ພເລຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຍຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓຈຣິຍາຫີຕິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕີຫິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນາຍ ຎາຓໍ. ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ປທາຕິ ອຍໍ ພລທ຺ວຍສມນ຺ນາຄມາທິກາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອາວຫາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ. ອນາຄາມິຂີຓາສເວຕິ ອນາຄາມິໂນ ເຈວ ຂີຓາສເວ ຈ.

໘໖໙. ສມຖພລນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິເກ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສເມຕີຕິ ສມໂຖ, ໂສ ເອວ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລໍ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພລນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາພລໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາຕິອາທີສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ, ອໂລຠປຘານສ຺ສ ວາ ຕຖາປວຕ຺ຕກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາໂຕ ໂຍ ອວິກ຺ເຂໂປ, ຕໍ ສມຖພລໍ. ພ຺ຍາປາທວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສ, ອໂທສປຘານສ຺ສ ວາ ຕຖາປວຕ຺ຕກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວເສເນວ. ຖິນມິທ຺ຘວິກ຺ຂມ຺ຠິກາຍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ວເສນ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ສມາຘານສ຺ສ ວເສນ. ສກລມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ສິຂາປຕ຺ຕອານາປານສ຺ສຕິສິທ຺ຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາໂຕ ໂຍ ອວິກ຺ເຂໂປ, ຕໍ ສມຖພລນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ.

ເອວໍ ອຸປຈາຣສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວເສນ ສມຖພລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠວນີຍຕາຍ ຈ ພລປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນີວຣເຓຕິ ນີວຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓປຈ຺ຈຍາ. ນ ກມ຺ປຕິ ຌານສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ, ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິ ວາ. ໂສ ຫິ ວິເສສໂຕ ອິຘ ‘‘ສມຖພລ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເກນຏ຺ເຐນ ສມຖພລນ຺ຕິ ພລຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂມຫອຫິຣິກາທິກິເລສເຫຕຸ. ຂນ຺ເຘຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘນິມິຕ຺ຕໍ. ນ ກມ຺ປຕີຕິອາທີນິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ. ກມ຺ປນໍ ວາ ຐານາປຄໂມ. ຈລນໍ ປຣິພ຺ຠມນໍ. ເວຘນໍ ສນ຺ຘາວນໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ນ ກມ຺ປຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສ ນ ຈລຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກ຺ຂນ຺ເຘ ນ ເວຘຕີຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມຖສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຕທຠິຠເວນ ພລປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ສາຘາຣຓໂຕ ກິຈ຺ຈາຕິສຍທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທໍ ສມຖພລນ຺ຕິ ຍາຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ລທ຺ຘາຍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ນີວຣຓາທີຫິ ອກມ຺ປນີຍຕາ, ຕານິ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ, ອິທໍ ສມຖພລໍ.

ອິທານິ ວິປສ຺ສນາພລໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສຕ຺ຕຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ຕໂຕ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕາສໍ ວເສນ ອນຸປສ຺ສນາ ກາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຕເກເນວ ເຈຕ຺ຖ ອນຸປສ຺ສນາກິຈ຺ຈໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາພລໍ…ເປ… ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາພລ’’ນ຺ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິສຍວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູເປ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠວນີຍຕາວ ພລຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນຏ຺ເຐນ ວິປສ຺ສນາພລ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຍາຕິ ທ຺ວາທສສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາສຫຄຕກິເລເສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠໂທສາທິກິເລສວຕ຺ຖຸນິມິຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອວິຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຕທຠິຠເວນ ພລປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ອນຸປສ຺ສນານໍ ສາຘາຣຓໂຕ ກິຈ຺ຈາຕິສຍທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທໍ ວິປສ຺ສນາພລນ຺ຕິ ຍາຍໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ລທ຺ຘສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິນິມິຕ຺ຕໍ ອກມ຺ປນີຍຕາ, ຕາ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ, ອິທໍ ວິປສ຺ສນາພລໍ.

ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ວຈີສງ຺ຂາຣາ ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓; ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໘). ເຕ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ວູປສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓; ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໘). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ວູປສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ, ສຎ຺ຎາ ເວທນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ເຈຕສິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໖໓; ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໘). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວູປສມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຎາຓຈຣິຍາສຸ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕສ຺ສ ອາທິຠູຕາ ເສສານຸປສ຺ສນາປິ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ມຄ຺ໂຄ ຎາຓຈຣິຍາ, ຜລສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓຈຣິຍາຕິ ມຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ຎາຓຈຣິຍາຠາວວຈນໍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ຎາຓປຘານຕ຺ຕາ, ຎາເຓນ ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິປຕິເຫຕຸມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ສາຕິສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ເສສາ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ຈຣິຕາ ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິຈຣິຍາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມາຫິ ໂສຬສຫີຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ, ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຜລຎາຓານໍ ວເສນ ອິມາຫິ ໂສຬສຫິ ຎາຓປວຕ຺ຕີຫິ.

ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫີຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຏ຺ຐ ສມາຘິຈຣິຍາ, ຕາສໍ ອຸປຈາຣສມາຘິ ອຸປຈາຣສມາຘິຠາວນາສາມຎ຺ເຎນ ເອກາ ສມາຘິຈຣິຍາຕິ ເອວໍ ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາຘິຈຣິຍາ’’ຕິອາທິ. ປຐມຊ຺ຌານປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິອາທິ ນານາວຊ຺ຊນຸປຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຸປຣິສມາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ອຸປຈາຣສ຺ສ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກາວຊ຺ຊເນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາທິອຸປຈາເຣ ປີຕິອາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ອຸປຈາຣສມາຘິສ຺ສາປິ ປາຣິປູຣີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ສມຖພລສມາຘິຈຣິຍານໍ ນານຕ຺ຕໍ, ກິໍ ວາ ວິປສ຺ສນາພລໂລກິຍຎາຓຈຣິຍານໍ? ຍຖາ ສມຖພເລປິ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ສມາຘິຈຣິຍາສຸ, ວິປສ຺ສນາພລໂລກິຍຎາຓຈຣິຍາສຸ ຈ ວິປສ຺ສນາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕາ, ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ ປນ ປຸເຣຈຣຎາຓາທິວິປສ຺ສນາພເລ ອວຸຕ຺ຕາ ເອວ ຎາຓຈຣິຍາສຸ ວຸຕ຺ຕາ. ອປິຈ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ໂຐ ພລຏ຺ໂຐ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວສີຠາວານໍ ວເສນ ສຸຈິຓ຺ຓຕາ ຈຣິຍຏ຺ໂຐ, ເອເຕເນວ ສມຖພລສມາຘິຈຣິຍານມ຺ປິ ນານຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວສີຠາວຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ວໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວສີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວສີຠາໂວ, ສາ ເອວ ວສີຠາວຕາ. ‘‘ວສິໂຍ’’ຕິ ປນ ປາຬິຍໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວສີຕິ ປຎ຺ຈ ວສິໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຌານໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຌານງ຺ເຄສຸ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາ ອາວຊ຺ຊນວສີ. ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ສີຆໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ. ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ກຕິປຍຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ. ຕເຖວ ລຫຸໍ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ສິຊ຺ຌຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຊວນາເນວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣານີຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄໂຕ ເອວ. ອຍຎ຺ຈ ວສີຠາໂວ ສມາຘິຈຣິຍານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຎາຓຈຣິຍາສຸ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ຎາຓຈຣິຍານໍ ວສີຠາວາປາທນກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ສຸວິຫຕຕ຺ຕາ ສຠາວສິທ຺ໂຘ ຕຕ຺ຖ ວສີຠາໂວ, ໂລກິຍານໍ ປນ ປຄຸຓພລວຠາວາປາທເນນ ວສີຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວ.

໘໗໐. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສຕິ ອນວເສສນິທ຺ເທໂສ. ຈຸທ຺ທສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫິ ໂຫຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລານໍ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ‘‘ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອວກໍສວເສນປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ນ ໂຫຕິ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ວຕ຺ຖຸຠູຕາ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ, ກາມຣາໂຄ. ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ກາມຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານມຕ຺ຕໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ສມາຘິປາຣິປນ຺ຖິກສ຺ສ ກາມຣາຄສ຺ສ ສຸປຫີນຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ກາມໍ ມຄ຺ຄຜລຎາຓຈຣິຍາ ໂລກິຍຎາຓສມາຘິຈຣິຍາ ວິຍ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊເນ ສຣູເປນ ນ ວິນິຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ພລຈຣິຍານໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສາຕິ ອນາຄາມີ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອນາຄາມິໂນວ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນກຸສລ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ວຈນໂຕ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນກິຣິຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ.

໘໗໑. ‘‘ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈຕຸໂວກາຣຠເວປິ ອຣູປຊ຺ຌານວເສນ ຍຖາຣຫໍ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິ ລພ຺ຠຕີຕິ? ກາມໍ ລພ຺ຠຕິ, ສາ ປນ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອກເທສຠາວໂຕ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສເນວ ຈ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອຠາວາຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ກຣຊກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ອາຣຸປ຺ເປ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກວ ຠເວຍ຺ຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສທິໂສ. ກິຎ຺ຈາຍໍ ອຸປາທາຍ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ວຕ຺ຖຸຈິນ຺ຕາຍ. ອງ຺ຄເວກລ຺ລໂຕວ ນຕ຺ຖິ ອາຣຸປ຺ເປ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ.

໘໗໒. ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕິເຠເທຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນ, ຠິຊ຺ຊເນ ຈ, ເຕສໍ ວາ ກຸສລາທິເຠທຠິນ຺ເນ ຍຖາຣຫໍ ຕີຫິ ທຸກ຺ຂຕາຫິ ອຸປທ຺ທຸເຕ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກວິຄເມຫິ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ລພ຺ຠມານາປິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ວິຍ. ສຸຂນ຺ຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂໍ.

໘໗໓. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ຍຸຄນທ຺ຘານໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣິຕາຍ ສຫິຕານໍ ວເສນ. ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ກໍສໍ ປຕ຺ວາ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນາ, ຍາວ ຈ ອນຸໂລມຎາຓາ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ. ນິໂຣຘຍໂຕຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ນິໂຣເຘນ຺ຕສ຺ສ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ ເອວມສ຺ສາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິວຣຕິ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕທຸທ຺ຘໍ ສຸທ຺ຘສມຖວິປສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕ. ໂຍ ວິປສ຺ສນາວເສເນວ ອຸສ຺ສກ຺ກຕິ ສເຈ ອຣິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖິໂກ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ເສໂຂ ວາ ມຄ຺ຄຕ຺ຖິໂກ ຕາຍ ເຈ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ຜເລ ຐິໂຕ, ໂສປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສຕິ ອຸຠຍວເສນ ປຏິປນ຺ໂນ. ຕນ຺ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ.

໘໗໔. ເຍນ ຜລທ຺ວຍສມນ຺ນາຄມາທິນາ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ໂສ ວິຘິ ປເຄວ ວິຠາວິໂຕຕິ ສມາປຊ຺ຊນາກາຣເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ຠາວນານໍ ສາຘາຣຓໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຐມຊ຺ຌາເນ, ປຐມຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ວາ ສງ຺ຂາເຣ.

‘‘ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກີທິສີ ປເນຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ຕໍ ນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາ ປເນສາ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວ ວິປສ຺ສນໍ ຕິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ມນ຺ທາ ເຈ ວິປສ຺ສນາ, ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ສາເຘຕິ. ຕິກ຺ຂາ ເຈ, ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຍໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂຕາຍ ວິເສໂສ. ລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣ…ເປ… ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕິກ຺ຂາວ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມເຓປິ ສຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ວິວຏ຺ຏນາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ວິຍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄຠາວນາສທິສາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອຕິມນ຺ທາ ສມຖາທິກາ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘເນ ອສມຕ຺ຖາ ສມຖນິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ອຕິຕິກ຺ຂາ ຎາຓາທິກາ ສາຕິສຍໍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂທສທສ຺ສເນ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາຕິມນ຺ທນາຕິຕິກ຺ຂາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອສ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນໂກ. ເຕ ສງ຺ຂາເຣຕິ ເຕ ປຐມຊ຺ຌານສງ຺ຂາເຣ.

‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ນາຕິມນ຺ທາຍ ນາຕິຕິກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ຕເຖວ ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ປນ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຈາຣໂຕ ຫິ ສມາຘິຈາໂຣ, ຕສ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣໂຕປິ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອິມໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໗໙) ວກ຺ຂຕິ, ນ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ຕເຖວ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອສມ຺ພທ຺ຘສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິນາສນໍ. ຍຖາ ຕໍ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆປຏິມານນນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິມານນາວຊ຺ຊນໍ. ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປກ຺ໂກສນາວຊ຺ຊນໍ. ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ຊີວິຕທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໗໕. ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນເມວ ເຫຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐານໍ.

ຈິຕ຺ຕຊຣູປາທີນໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍາທິອຸປຕ຺ຖມ຺ຠາຠາວໂຕ ຈ ສຕ຺ຕາຫເມວ ຕຖາ ສຣີຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ກິລມຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫເມວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມາປຕ຺ຕິວເສເນວາຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວເສເນວ. ນໍ ອຄ຺ຄິອາທິອນ຺ຕຣາຍໍ ຣກ຺ຂຕິ ສມາປນ຺ນໂກ ອຘິຏ຺ຐານວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊີວສ຺ສາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ອິທ຺ຘິກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໔) ວຸຕ຺ຕເມວ.

໘໗໖. ເອຕສ຺ສາຕິ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ວາ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປສງ຺ກມນສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຕິເຍວ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທສທິສຎ຺ເຫຕໍ.

ເອວໍ ຄຣຸກາຕິ ອຄ຺ຄິອາທີຫິປິ ອນຠິຠວນີຍໍ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາປນໂຕ ເອວໍ ຄຣຸກາ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາ ນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໗໗. ນ ປກ຺ໂກສຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ, ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ‘‘ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໗໘. ຊີວິຕທ຺ຘານສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕກາລສ຺ສ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ອາຍຸ ເອວ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ. ‘‘ອາຍຸອຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓານີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ປກຕິຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕນິໂຣເຘ ມຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ຈຣິມຠວງ຺ເຄນ ມີຍນໂຕ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ‘‘ສຫສາ ມຣຓໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ. ສຫສາ ຫິ ມຣເຓ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓຠິກ຺ຂຸໂອວາທທານສາສນານຸຠາວທີປນານໍ ອນິສ຺ສໂຣ ສິຍາ, ອນາຄາມິໂນ ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄານຘິຄໂມ ສິຍາ. ອວເສສນ຺ຕິ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນາທິຕິວິຘມ຺ປິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ.

໘໗໙. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ວາເຣ ເອວ ປນ ນິຍມໂຕ ວທນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕວາເຣຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຈິຕ຺ຕວາເຣ. ນິໂຣຘໍ ຜຸສຕີຕິ ອຈິຕ຺ຕກຠາວເມວາຫ. ນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕນິໂຣຘາຍ ປໂຍຄຠາວໂຕ, ພລທ຺ວຍສມ຺ຠຣຓາທິປໂຍຄສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນິໂຣຘຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຖວິປສ຺ສນາພລສມນ຺ນາຄໂມ, ຎາຓສມາຘິຈຣິຍາວສີຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຍຸຄນທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍໂຄຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ, ຕທນຸປສ຺ສນານຎ຺ຈ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ນິໂຣຘນສ຺ສາຍໍ ປໂຍໂຄ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາໂຣຫນໍ ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ຈິຕ຺ຕານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ປຣໂຕ ອຈິຕ຺ຕໂກ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສກລໍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ອຈິຕ຺ຕໂກ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສງ຺ຆປຏິມານນສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທາວຊ຺ຊນານໍ ອກຣເຓນ, ນ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ອກຣເຓນ ກທາຈິ ເກວລໍ ຕາທິສສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິນາໂສ ນ ສິຍາ, ນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວິພນ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫານາຄຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸນາ ວິຠາວິໂຕ ເອວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນເຍວ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ເຘ ຊາເຕ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອວິພນ຺ເຘເນວ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວີຕິກ຺ກມເນ ຜລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຄມ຺ຠີຣກນ຺ທໂຣຣຸຬ຺ຫຕຕ຺ຕປາສາຓກ຺ກນ຺ຕປຸຣິສນິທສ຺ສນມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ‘ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆປຏິມານນາທິເອກຈ຺ຈປຸພ຺ພກິຈ຺ຈາກຣເຓ ອງ຺ຄເວກລ຺ລໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ນ ອິຊ຺ຌເຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຕ຺ຕສທິສຎ຺ເຫຕໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ, ຍທິທໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຄຣຸຕຣໍ, ຕສ຺ສ ອກຣຓໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ອປເຣ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປຸນ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ຍຖາ ປນາຕິອາທິ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຕາສາມຎ຺ເຎນ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ.

໘໘໐. ອສ຺ສາຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ.

໘໘໒. ວິເວກນິນ຺ນນ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິນ຺ນໍ, ປເຄວ ສງ຺ຂາຣວິມຸຂຕາຍ, ຜລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘໘໓. ອູສງ຺ຂາຣຕ຺ຕຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ, ອວເສສເຈຕສິກວິຎ຺ຎາຓາຠາເວນ ຣູປຘມ຺ມມຕ຺ຕາວເສສຕາຍ ຈ ມຕນິໂຣຘສມາປນ຺ນານໍ ອວິເສສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ ‘‘ມຕສ຺ສ ຈ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ. ກາມໍ ເນສໍ ສງ຺ຂາຣຕ຺ຕຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິອາທີຫິ ອວິເສໂສ, ຣູປຘມ຺ມມຕ຺ຕາວເສສຕາຍ ປນ ອາຍຸອຸສ຺ມາອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອປຄມານປຄມນໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໘໔. ສຠາວໂຕຕິ ສຠາວຘມ຺ມໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ວິຊ຺ຊມານານໍ ສງ຺ຂຕາທິຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຍສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຍຸຄນທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນປໂຍຄນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປໂຍຄນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ສງ຺ຂາຣວູປສມໂຕ, ສນ຺ຕຘມ຺ມສມນ຺ວຍໂຕ ຈ ສນ຺ຕໍ. ອຣິເຍຫິ ເອວ ນິເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣິຍນິເສວິຕໍ. ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂຕານໍ ນິພ຺ພຸຕຠາວໂຕ ນິພ຺ພານມິຕິ ສງ຺ຂໍ ອຸປາຄຕໍ. ອຣິຍໍ ປຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎໍ. ອິມິສ຺ສາປີຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ. ສມາປຕ຺ຕິສມຕ຺ຖຕາຕິ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ.

ອາຫຸເນຍ຺ຍຠາວາທິສິທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໘໕. ອາຫຸເນຍ຺ຍຠາວາທິສິທ຺ຘີຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍປາຫຸເນຍ຺ຍທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍອຎ຺ຊລິກຣຓີຍອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວສິທ຺ຘິ. ອວິເສເສນາຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ຄປຎ຺ຎາທິວິເສເສນ ວິນາ, ເອຕິສ຺ສາ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ. ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ທູຣໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພທານໍ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ປາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ອຎ຺ຊລິກຣຓໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ, ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎວິຣຸຫນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

໘໘໖. ມນ຺ທາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄໂຕຕິ ອຕິກ຺ຂາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎໍ ຠາເວຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນຠາວໍ ອາຄໂຕ. ສທ຺ຘາທີນໍ ມຸທູນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍປິ ສມາໂນ. ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມາ ຠວູປປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ນາທິຍຕີຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ. ສໍສຣິຕ຺ວາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອປຣາປຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຣິໂຍສານໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ກາເລນ ເທວໂລກສ຺ສ, ກາເລນ ມນຸສ຺ສໂລກສ຺ສາຕິ ມິສ຺ສກສ຺ສ ຠວສ຺ສ ວເສນ ‘‘ສຕ຺ຕສຸຄຕິຠເວ ສໍສຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂກລໍໂກໂລ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນີຈກຸເລ ອຸປປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາໂຠຄກຸເລສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ກຸລານີຕິ ເທວມນຸສ຺ສວເສນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຠເວ. ອິຕິ ອຍມ຺ປິ ມິສ຺ສກຠເວເນວ ກຖິໂຕ. ເທສນາມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ’’ຕິ. ຍາວ ຉຏ຺ຐຠວາ ສໍສຣນ຺ໂຕປິ ໂກລໍໂກໂລວ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍເຍວ ຂນ຺ຘພີຊໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກພີຊີ. ‘‘ມານຸສກໍ ຠວ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເທສນາມຕ຺ຕໍ. ‘‘ເທວຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ໂກ ປເນເຕສໍ ອິມໍ ປເຠທໍ ນິຍເມຕີຕິ? ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ. ສເຈ ຫິ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ເອກພີຊີ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ມນ຺ທາຍ ໂກລໍໂກໂລ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາຍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ.

໘໘໗. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສກິໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກທາຄາມີ. ສກິເທວາຕິ ເອກວາຣໍເຍວ. ‘‘ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກວ ຄຫິໂຕ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອິຘ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິເຘວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ໂຍ ປນ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ຍາວຕາຍຸກໍ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ອິຘ ຄຫິໂຕ.

໘໘໘. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອິຘ ອນາຄມນໂຕ ອນາຄາມີ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕາວເສນາຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ເຕນ. ປຎ຺ຈຘາ ອິຘ ວິຫາຍ ນິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ໂສ ອນາຄາມີ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິອາທິຠາເວນ ປຎ຺ຈປກາເຣນ ອິມໍ ໂລກໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂກ ໂຫຕິ. ອາຍຸເວມຊ຺ຌສ຺ສ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂຕ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ. ອຸປຫຈ຺ຈາຕິ ວາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ກາລກິຣິຍໍ. ອປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ອຘິມຕ຺ຕປໂຍເຄນ ວິນາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ສຸເຂເນວ. ສປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຫິ ຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ, ວຏ຺ຏໂສຕໍ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອກນິຏ຺ຐຠວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ.

ຍຕ຺ຖຸປປນ຺ໂນຕິ ອວິຫາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ໂນ. ອິເມສໍ ປນ ອນາຄາມີນໍ ປເຠທຊານນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘໍໂສຕອກນິຏ຺ຐຄາມິຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ໂຍ ຫິ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສີເທວໂລເກ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ອິໂຕ ອກນິຏ຺ຐເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ນອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸ ເທວໂລເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ນອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ເອເຕ ປນ ອວິເຫສຸ ອຸປປນ຺ນສມນນ຺ຕຣາ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ, ປຕ຺ວາ ຈ ປຣິນິພ຺ພາຍນວເສນ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ, ເອໂກ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕຕິ ປຎ຺ຈ. ເຕ ອສງ຺ຂາຣສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິວິຠາເຄນ ທສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕປ຺ປສຸທສ຺ສສຸທສ຺ສີສູຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທສກາ ຈຕ຺ຕາລີສໍ. ອກນິຏ຺ເຐ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນຕ຺ຖິ. ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕ ອສງ຺ຂາຣສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິວິຠາເຄນ ອຏ຺ຐາຕິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສໍ ອນາຄາມິໂນ.

ໂສຕາປນ຺ນາ ປນ ປຏິປທາເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກລໍໂກລາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກພີຊິໂນຕິ ສທ຺ຘາຘຸເຣນ ປຏິປນ຺ນາ ທ຺ວາທສ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາຘຸເຣນາຕິ ຈຕຸວີສຕິ.

ສກທາຄາມິໂນ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕາ ປຏິປທາວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕຖາ ອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂຫີຕິ ທ຺ວາທສ.

໘໘໙. ຕຖາ ອຣຫນ຺ໂຕ. ເຕ ປນ ທ຺ວາທສ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາ, ທ຺ວາທສ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາ, ທ຺ວາທສ ເຕວິຊ຺ຊາ, ທ຺ວາທສ ຉຬຠິຎ຺ຎາ, ທ຺ວາທສ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ສມສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມເຕ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຉຈຕ຺ຕາລີສາຘິກສຕໍ ອຣິຍາ. ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ອຣິຍຠາວສິທ຺ຘິ ອຣິຍາຍ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ຍຠາວາທິສິທ຺ຘິປິ ອິມິສ຺ສາ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ອານິສໍໂສ’’ຕິ. ໂລກິຍວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎາຫິ ວິນາປິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕຕາ ໂຫຕີຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍ ຄຫິໂຕ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຠາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ເຫຏ຺ຐາ ສງ຺ເຂປໂຕ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ວຸຕ຺ຕາກາຣໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ຈຕູສຸປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ຕໍ ຊຏໍ ວິຊເຏຕິ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວິຊຏິຕຊໂຏ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓເຍວ ປນ ສພ຺ພໂສ ວິຊຏິຕຊໂຏ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິຊເຏຕພ຺ພາຍ ຊຏາຍ ອຠາວໂຕ. ເຕເນຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຠາວນານິສໍສສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາວ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຠາວນາວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຣຕິນ຺ຕິ ອຠິຣຕິໍ, ອຠິຣຸຈິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຣິຍາຍ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ.

໘໙໐. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍາຕິ ອິມິສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ. ຄາຖາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠູຕສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ສາມິວຈນໍ ວາ ເອຕໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຠາວໂຕ.

ປຎ຺ຎາຠາວນານິສໍສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ເຕວີສຕິມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໙໑. ອິມິສ຺ສາ ທານິ ຄາຖາຍາຕິອາທີນໍ ຄາຖານໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ຠາສິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໙໒. ຕຕ຺ຖາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ປທສມ຺ພນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຕສໍ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລາທິປ຺ປເຠທານໍ ອຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ມຫານິກາຍານໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ສມາເນຕ຺ວາ ນິກາຍນ຺ຕຣສ຺ສ ນິກາຍຄຕວາທໂທສສງ຺ກເຣຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ນິຈ຺ຉໂຍ ຍສ຺ມາ ປກາສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິກາເມຫິ ໂຍຄີຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອາທໂຣ ກຣຓີໂຍເຍວາຕິ.

ນິຄມນຄາຖາໂຍ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

ສຸວິສຸທ຺ຘສມາຈາໂຣ, ວິສຸທ຺ຘນຍມຓ຺ຑິຕໍ;

ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ໂລກສ຺ສ, ຍທຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ.

ອຠາສິ ກຣຸຓາເວຄ-ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ;

ມເຫສິ ວິປຸໂລທາຕ-ວິສຸທ຺ຘິມຕິປາຏໂວ.

ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ, ກຖາມຄ຺ຄໍ ປຸຣາຕນໍ;

ນິສ຺ສາຍ ຍາ ສມາຣທ຺ຘາ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ມຍາ.

ອາຍາຈິໂຕ ສິທ຺ຘຄາມ-ປຣິເວຓນິວາສິນາ;

ເຖເຣນ ທາຐນາເຄນ, ສຸທ຺ຘາຈາເຣນ ຘີມຕາ.

ສາ ເອສາ ປຣມຕ຺ຖານໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ;

ນິຘານໂຕ ປຣມຕ຺ຖ-ມຎ຺ຊູສາ ນາມ ນາມໂຕ.

ສມ຺ປຕ຺ຕາ ປຣິນິຏ຺ຐານໍ, ອນາກຸລວິນິຈ຺ຉຍາ;

ອຏ຺ຐາສີຕິປ຺ປມາຓາຍ, ປາຬິຍາ ຠາຓວາຣໂຕ.

ອິຕິ ຕໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ເຕນ, ຍໍ ຕໍ ອຘິຄຕໍ ມຍາ;

ປຸຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສາສເນ.

ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘາຍ, ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ;

ສພ຺ເພປິ ເທຫິໂນ ໂຫນ຺ຕຸ, ວິມຸຕ຺ຕິຣສຠາຄິໂນ.

ຈິຣໍ ຕິຏ຺ຐຕຸ ໂລກສ຺ມິໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສນໍ;

ຕສ຺ມິໍ ສຄາຣວາ ນິຈ຺ຈໍ, ໂຫນ຺ຕຸ ສພ຺ເພປິ ປາຓິໂນ.

ສມ຺ມາ ວສ຺ສຕຸ ກາເລນ, ເທໂວ ຣາຊາ ມຫີປຕິ;

ສທ຺ຘມ຺ມນິຣໂຕ ໂລກໍ, ຘມ຺ເມເນວ ປສາສຕູຕິ.

ພທຣຕິຕ຺ຖວິຫາຣວາສິນາ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາເລນ ກຕາ

ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາ ນາມ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມຫາຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.

ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄ-ມຫາຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.