📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ນິຣຸຕ຺ຕິທີປນີປາຐ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠ

໑.

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສ ¶ , ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາປຠງ຺ກຣາ;

ໂລກມ຺ຫິ ຍສ຺ສ ໂຊຕນ຺ຕິ, ນນ຺ຕວຓ຺ຓປຠສ຺ສຣາ.

໒.

ອນນ຺ຕວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ວນ຺ເທ ນິຣຸຕ຺ຕິປາຣຄຸໍ;

ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ສງ຺ຆຎ຺ຈ, ວິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓຠາຊນໍ.

໓.

ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ມຫາຎາຓີ, ນິຣຸຕ຺ຕາຣຎ຺ຎເກສຣີ;

ນທິ ພ຺ຍາກຣຓໍນາທໍ, ໂສຄຕາຣຎ຺ຎພ຺ຍາປນໍ.

໔.

ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທີປຍິສ຺ສາມິ, ນານາຣາສິໍວິຠາຊຍໍ;

ໂອຄາຍ຺ຫ ສທ຺ທສຕ຺ຖານິ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ.

໑. ສນ຺ຘິກຓ຺ຑ

ສຎ຺ຎາຣາສິ

ຄຣຸສຎ຺ຎາຣາສິ

ວຓ຺ໂຓ ¶ , ສໂຣ, ສວຓ຺ໂຓ, ທີໂຆ, ຣສ຺ໂສ, ພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ວຄ຺ໂຄ, ນິຄ຺ຄຫີຕໍ.

໑. ອອາທໂຍ ຕິຕາລີສໍ [ຕິຕາລີສ (ພຫູສຸ)] ວຓ຺ຓາ [ກ. ໒; ຣູ. ໒; ນີ. ໑, ໒].

ອອາທໂຍ ພິນ຺ທນ຺ຕາ ເຕຈຕ຺ຕາລີສກ຺ຂຣາ ວຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ອ, ອາ, ອິ, ອີ, ອຸ, ອູ, ເອຕ, ເອ, ໂອຕ, ໂອ. ກ, ຂ, ຄ, ຆ, ງ, ຈ, ຉ, ຊ, ຌ, ຎ, ຏ, ຐ, ຑ, ຒ, ຓ, ຕ, ຖ, ທ, ຘ, ນ, ປ, ຜ, ພ, ຠ, ມ, ຍ, ຣ, ລ,ວ ສ, ຫ, ຬ, ອໍ. ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ວຓ຺ຓາ, ອກ຺ຂຣາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຣູປຕ຺ຕາ ນກ຺ຂຣນ຺ຕິ ຂຍວຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອກ຺ຂຣາ. ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນ ຊີຣຕີ’’ຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໗໖] ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒. ທສາໂທ ສຣາ [ກ. ໓; ຣູ. ໓; ນີ. ໓].

ເຕສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ອາທິມ຺ຫິ ທສ ວຓ຺ຓາ ສຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສຍເມວ ລທ຺ຘສຣູປາ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊນ຺ຕິ ວິໂຣຈນ຺ຕີຕິ ສຣາ.

໓. ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສວຓ຺ຓາ.

ເຕສຸ ສເຣສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວສຣາ ສວຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ອ, ອາ ອວຓ຺ໂຓ, ອິ, ອີ ອິວຓ຺ໂຓ, ອຸ, ອູ ອຸວຓ຺ໂຓ, ເອຕ, ເອ ເອຕວຓ຺ໂຓ, ໂອຕ, ໂອ ໂອຕວຓ຺ໂຓ. ສມາໂນ ວຓ຺ໂຓ ສຸຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສວຓ຺ຓາ, ສຣູປາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສມານໍ ຣູປໍ ສຸຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຣູປາ.

໔. ປຸພ຺ໂພ ຣສ຺ໂສ [ກ. ໔; ຣູ. ໔; ນີ. ໔.໒໒].

ທ຺ວີສຸ ¶ ທ຺ວີສຸ ສວຓ຺ເຓສຸ ໂຍ ໂຍ ປຸພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ໂສ ໂສ ຣສ຺ໂສ ນາມ ໂຫຕິ. ຣສ຺ເສນ ກາເລນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ຣສ຺ສາ, ຣສ຺ສກາໂລ ນາມ ອກ຺ຂິທລານໍ ອຸມ຺ມິສນນິມ຺ມິສນສມກາໂລ.

ຕຕ຺ຖ ເອຕ, ໂອຕ ອິຕິ ທ຺ເວ ເອກປທສໍໂຍເຄ ປເຣ ກ຺ວຈິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອຏ຺ຐິ, ເສຏ຺ໂຐ, ໂອຏ຺ໂຐ, ໂສຕ຺ຖິ.

ເອກປທສໍໂຍເຄຕິ ກິໍ? ປທນ຺ຕຣສໍໂຍເຄ ປເຣ ຣສ຺ສາ ມາ ໂຫນ຺ຕູຕິ. ມໍ ເຈ ຕ຺ວໍ ນິຂຓໍ ວເນ, [ຊາ. ໒.໒໒.໕] ປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ຍາຫໍ ມຫາຣາຊ [ຊາ. ໑.໑.໗].

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ເອກປທສໍໂຍເຄປິ ວຄ຺ຄນ຺ເຕສຸ ວາ ຍ, ຣ, ລ, ເວສຸ ວາ ປເຣສຸ ຣສ຺ສາ ມາ ໂຫນ຺ຕູຕິ. ເອນ຺ຕິ, ເສນ຺ຕິ, ເອຍ຺ຍ, ຠາເສຍ຺ຍ, ເມຓ຺ໂຑ, ໂສຓ຺ໂຑ.

໕. ປໂຣ ທີໂຆ [ກ. ໕; ຣູ. ໕; ນີ. ໕].

ທ຺ວີສຸ ທ຺ວີສຸ ສວຓ຺ເຓສຸ ໂຍ ໂຍ ປໂຣ ໂຫຕິ, ໂສ ໂສ ທີໂຆ ນາມ ໂຫຕິ. ທີເຆນ ກາເລນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທີຆາ, ທີຆກາໂລ ນາມ ຣສ຺ເສຫິ ທິຄຸຓກາໂລ.

໖. ກາທໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນາ [ກ. ໖; ຣູ. ໘; ນີ. ໖].

ເຕສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ກາທໂຍ ພິນ຺ທນ຺ຕາ ວຓ຺ຓາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ເຕ ປນ ສຸທ຺ຘາ ອທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ, ຣສ຺ສຍຸຕ຺ຕາ ທິຍທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ, ທີຆຍຸຕ຺ຕາ ຕິຍທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ.

໗. ປຎ຺ຈປຎ຺ຈກາ ວຄ຺ຄາ [ກ. ໗; ຣູ ໙; ນີ. ໗].

ເຕສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ກາທິ-ມນ຺ຕາ ປຎ຺ຈພ຺ຍຎ຺ຊນປຎ຺ຈກາ ວຄ຺ຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ກາທິ ¶ ປຎ຺ຈໂກ ກວຄ຺ໂຄ, ຈາທິ ຈ ວຄ຺ໂຄ, ຏາທິ ຏວຄ຺ໂຄ, ຕາທິ ຕວຄ຺ໂຄ, ປາທິ ປວຄ຺ໂຄ. ເສສາ ອວຄ຺ຄາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ວຓ຺ຓຸທ຺ເທເສ ເອກຏ຺ຐານິການໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ວຄ຺ເຄ ສມູເຫ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຄ຺ຄາ.

໘. ພິນ຺ທຸ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ [ກ. ໘; ຣູ. ໑໐; ນີ. ໘].

ອນ຺ເຕ ພິນ຺ທຸມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ໂຓ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ ນາມ. ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ຄຍ຺ຫຕິ ອຸຈ຺ຈາຣິຍຕີຕິ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ.

ຄຣຸສຎ຺ຎາຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນວຸຕ຺ຕິຣາສິ

ຐານໍ, ກຣຓໍ, ປຍຕນໍ [ຣູ. ໒ (ປິຏ຺ເຐ); ນີ ໖ (ປິຏ຺ເຐ); ໒໓ (ສຸຕ຺ຕງ຺ເກ)].

ຉ ຐານານິ – ກຓ຺ຐຏ຺ຐານໍ, ຕາລຸຏ຺ຐານໍ, ມຸທ຺ຘຏ຺ຐານໍ, ທນ຺ຕຏ຺ຐານໍ, ໂອຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ, ນາສິກຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວທນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ກຓ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ຍຕ຺ຖ ‘‘ອິຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ຕາລຸຏ຺ຐານໍ. ຍຕ຺ຖ ‘‘ຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ມຸທ຺ຘຏ຺ຐານໍ. ຍຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ທນ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ຍຕ຺ຖ ‘‘ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ໂອຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ນາສປເທໂສ ນາສິກຏ຺ຐານໍ.

ກຕ຺ຖຈິ ປນ ອຸຣຏ຺ຐານໍ, ສິຣຏ຺ຐານໍ, ຊິວ຺ຫາມູລຏ຺ຐານນ຺ຕິປິ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສິຣຏ຺ຐານໍ ນາມ ມຸທ຺ຘຏ຺ຐານເມວ. ຊິວ຺ຫາມູລຏ຺ຐານໍ ປນ ສພ຺ພວຓ຺ຓານໍ ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກຣຓໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ – ຊິວ຺ຫາມູລໍ, ຊິວ຺ໂຫປຄ຺ຄໍ, ຊິວ຺ຫຄ຺ຄໍ, ສກຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ປຍຕນໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ – ສໍວຸຏໍ, ວິວຏໍ, ຜຸຏ຺ຐໍ, ອີສໍຜຸຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຣຓານໍ ສກສກຏ຺ຐາເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວຣຓາທິໂກ ວິເສສາກາໂຣ ສໍວຸຏາທິ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຐປເທສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອວຓ຺ຓ, ກວຄ຺ຄ, ຫກາຣາ ກຓ຺ຐຊາ ນາມ. ຕາລຸມ຺ຫິ ຊິວ຺ຫາມຊ຺ຌສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອິວຓ຺ຓ, ຈວຄ຺ຄ, ຍກາຣາ ຕາລຸຊາ ນາມ. ມຸຂພ຺ຠນ຺ຕຣມຸທ຺ຘມ຺ຫິ ¶ ຊິວ຺ໂຫປຄ຺ຄສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຏວຄ຺ຄ, ຣ, ຬກາຣາ ມຸທ຺ຘຊາ ນາມ. ອຸປຣິ ທນ຺ຕປນ຺ຕິຍໍ ຊິວ຺ຫຄ຺ຄສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕວຄ຺ຄ, ລ, ສກາຣາ ທນ຺ຕຊາ ນາມ. ໂອຏ຺ຐທ຺ວຍສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸວຓ຺ຓ, ປວຄ຺ຄາ ໂອຏ຺ຐຊາ ນາມ. ນິຄ຺ຄຫີຕໍ ນາສິກຊໍ ນາມ. ປຎ຺ຈວຄ຺ຄນ຺ຕາ ປນ ນາສິກຏ຺ຐາເນປິ ສກຏ຺ຐາເນປິ ຊາຍນ຺ຕິ. ເອກາໂຣ ກຓ຺ຐຕາລຸໂຊ. ໂອກາໂຣ ກຓ຺ໂຐຏ຺ຐໂຊ. ວກາໂຣ ທນ຺ໂຕຏ຺ຐໂຊ. ອປິຈ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓາ ກຓ຺ເຐປິ ຊາຍນ຺ຕິເຍວ. ຍທາ ຫກາໂຣ ວຄ຺ຄນ຺ເຕຫິ ວາ ຍ, ຣ, ລ, ເວຫິ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕທາ ອຸຣໂຊຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຎ຺ໂຫ, ຕຸຓ຺ຫິ, ນ຺ຫາໂຕ, ວິມ຺ຫິໂຕ, ຄຍ຺ຫເຕ, ວຸລ຺ຫເຕ, ອວ຺ຫານໍ.

ກຓ຺ຐໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣິໂຕ ອກາໂຣ ສໍວຸໂຏ ນາມ. ສກສກຏ຺ຐານ, ກຣຓານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣິຕາ ເສສສຣາ ຈ ສ, ຫກາຣາ ຈ ວິວຏາ ນາມ. ຕານິເຍວ ຄາຬ຺ຫໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣິຕາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາ ຜຸຏ຺ຐາ ນາມ. ໂຖກໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣິຕາ ຍ, ຣ, ລ, ວາ ອີສໍຜຸຏ຺ຐາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ໂອຏ຺ຐເຊສຸ ຕາວ ປວຄ຺ຄໍ ວທນ຺ຕານໍ ໂອຏ຺ຐທ຺ວຍສ຺ສ ຄາຬ຺ຫໍ ຜຸສນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຜຸຏ຺ຐປຍຕນິກຕ຺ຕາ ປວຄ຺ຄສ຺ສ. ອຸວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ຕານໍ ປນ ໂອຏ຺ຐທ຺ວຍສ຺ສ ວິວຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ວິວຏປຍຕນິກຕ຺ຕາ ອຸວຓ຺ຓສ຺ສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ ສພ຺ເພສູຕິ.

ຈູຬນິຣຸຕ຺ຕິຍໍ ປນ ສພ຺ເພ ຣສ຺ສສຣາ ສໍວຸຏາ ນາມ, ສພ຺ເພທີຆສຣາ ວິວຏາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ສທ຺ທສາຣຕ຺ຖຊາລິນິຍໍ, ກຕ຺ຖຈິ ສກ຺ກຏຄນ຺ເຖ ຈ. ອິທໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ. ອຎ຺ຎຏ຺ຐານິກພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ຍຸຕ຺ຕາ ສຣາ ອຕ຺ຕໂນ ຐານ, ກຣຓານິ ຊຫນ຺ຕາປິ ປຍຕນໍ ນ ຊຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນານາວຓ຺ຓານໍ ສໍສຄ຺ເຄ ປຍຕນານໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທປິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຍທິ ຓາ-ກາຣໍ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄນ ທນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ວາ ວເທຍ຺ຍ, ທນ຺ຕໂຊ ນາ-ກາໂຣ ເອວ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຸ-ກາຣຎ຺ຈ ຊິວ຺ໂຫປຄ຺ເຄນ ມຸທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ວາ ວເທຍ຺ຍ, ມຸທ຺ຘໂຊ ຏຸ-ກາໂຣ ເອວ ຠເວຍ຺ຍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອກ຺ຂຣວິປຕ຺ຕິ ນາມ ສິຍາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ ມຸທ຺ຘຊທນ຺ຕເຊສຸ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວນ຺ເຕຫິ ນາມ ຐານ, ກຣຓ, ປຍຕເນສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ກຸສເລຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ສິຖິລຎ຺ຈ ¶ , ຘນິຕຎ຺ຈ, ທີຆໍ, ຣສ຺ສໍ, ຄຣຸໍ, ລຫຸໍ;

ນິຄ຺ຄຫີຕໍ, ວິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສມ຺ພນ຺ຘຎ຺ຈ, ວວຕ຺ຖິຕໍ [ນີ. ໙, ໑໐, ໑໑, ໑໒, ໑໓, ໑໔, ໑໕, ໑໖-໑໙, ໒໐, ໒໑ ສຸຕ຺ເຕສຸ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ].

ມຸທຸນາ ວຈີປໂຍເຄນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ວຄ຺ຄປຐມ, ຕຕິຍ, ປຎ຺ຈມາ ສິຖິລາ ນາມ. ຖທ຺ເຘນ ວຈີປໂຍເຄນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ວຄ຺ຄທຸຕິຍ, ຈຕຸຕ຺ຖາ ຘນິຕາ ນາມ. ທີຆ, ຣສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ. ທີຆາ ເຈວ ສໍໂຍຄປຸພ຺ພາ ຈ ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕາ ຈ ຄຣຸກາ ນາມ. ເສສາ ລຫຸກາ ນາມ. ຍຖາ ສທ຺ທສຫິໂຕ ວາໂຕ ມຸຂຉິທ຺ເທນ ພຫິ ອນິກ຺ຂມ຺ມ ນາສໂສຕາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຸຂໍ ອວິວຏໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ ນາມ. ເຕນ ຍຸຕ຺ຕານິ ສພ຺ພພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕານິ ນາມ. ເສສາ ວິມຸຕ຺ຕາ ນາມ. ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ນາມ. ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ ນາມ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນວຸຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ລຫຸສຎ຺ຎາຣາສິ

ໂຌ, ໂລ, ໂປ, ໂຆ, ໂຄ.

໙. ຍຸວຓ຺ຓາ [ອິຍຸວຓ຺ຓາ (ພຫູສຸ)] ຌລາ ນາມສ຺ສນ຺ເຕ [ກ. ໕໘; ຣູ. ໒໙; ນີ. ໒໐໕].

ອນິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສ ນາມສ຺ສ ອນ຺ເຕ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓາ ກເມນ ຌລສຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໐. ປິຕ຺ຖິຍໍ [ກ. ໕໙; ຣູ. ໑໘໒; ນີ. ໒໐໖].

ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ນາມສ຺ສນ຺ເຕ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓາ ປສຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໑. ຆາ [ກ. ໖໐; ຣູ. ໑໗໗; ນີ. ໒໐໗].

ໂຆ

¶ , ອາ ອິຕິ ທ຺ວິປທໍ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ອາກາໂຣ ຆສຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ.

໑໒. ໂຄ ສ຺ຍາລປເນ [ກ. ໕໗; ຣູ. ໗໑; ນີ. ໒໑໔].

ອາລປເນ ສິ ຄສຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ.

ລຫຸສຎ຺ຎາຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສງ຺ເກຕຣາສິ

໑໓. ວິຘິ ວິເສສນໍ ຍໍ ຕສ຺ສ [ຈໍ. ໑.໑.໖; ປາ. ໑.໑.໗໒; ວິຘິພ຺ພິເສສນນ຺ຕສ຺ສ (ພຫູສຸ)].

ສຸຕ຺ເຕ ຍໍ ວິເສສນໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວິຘິ ຎາຕພ຺ໂພ.

‘ອໂຕ ໂຍນໍ ຏາເຏ’. ນຣາ, ນເຣ. ໂຍນນ຺ຕິ ວິເສສນໍ. ຏາເຏຕິ ວິຘິ.

໑໔. ສຕ຺ຕມິຍໍ ປຸພ຺ພສ຺ສ [ຣູ. ໘ (ປິຏ຺ເຐ); ຈໍ. ໑.໑.໗; ປາ. ໑.໑.໖໖].

ສຕ຺ຕມີນິທ຺ເທເສ ປຸພ຺ພວຓ຺ຓສ຺ເສວ ວິຘິ ຎາຕພ຺ໂພ.

‘ສໂຣ ໂລໂປ ສເຣ’. ໂລກຄ຺ໂຄ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໕໗].

໑໕. ປຎ຺ຈມິຍໍ ປຣສ຺ສ [ຈໍ. ໑.໑.໘; ປາ. ໑.໑.໖໗].

ປຎ຺ຈມີນິທ຺ເທເສ ປຣສ຺ເສວ ວິຘິ ຎາຕພ຺ໂພ.

‘ອໂຕ ໂຍນໍ ຏາເຏ’. ນຣາ, ນເຣ.

໑໖. ອາທິສ຺ສ [ຈໍ. ໑.໑.໙; ປາ. ໑.໑.໕໔].

ປຣສ຺ສ ສິສ຺ສມາໂນ [ທິສ຺ສມາໂນ (ມູ)] ວິຘິ ອາທິວຓ຺ຓສ຺ສ ຎາຕພ຺ໂພ.

‘ຣ ¶ ສງ຺ຂ຺ຍາໂຕ ວາ’. ເຕຣສ.

໑໗. ຉຏ຺ຐິຍນ຺ຕສ຺ສ [ຈໍ. ໑.໑.໑໐; ປາ. ໑.໑.໕໒].

ຉຏ຺ຐີນິທ຺ເທເສ ຕທນ຺ຕສ຺ສ ວິຘິ ຎາຕພ຺ໂພ.

‘ຣາຊສ຺ສິ ນາມ຺ຫິ’. ຣາຊິນາ.

໑໘. ງານຸພນ຺ໂຘ [ຈໍ. ໑.໑.໑໑; ປາ. ໑.໑.໕໓].

ງານຸພນ຺ໂຘ ອາເທໂສ ຉຏ຺ຐີນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນ຺ຕສ຺ສ ຎາຕພ຺ໂພ.

‘ໂຄສ຺ສາວງ’. ຄວສ຺ສໍ.

໑໙. ຏານຸພນ຺ໂຘເນກວຓ຺ໂຓ ສພ຺ພສ຺ສ [ຈໍ. ໑.໑.໑໒; ປາ. ໑.໑.໕໕; ຏານຸພນ຺ຘາເນກວຓ຺ຓາ ສພ຺ພສ຺ສ (ພຫູສຸ)].

ໂຍ ຈ ຏານຸພນ຺ໂຘ ອາເທໂສ, ໂຍ ຈ ອເນກວຓ຺ໂຓ ອາເທໂສ, ຕທຸຠຍໍ ຉຏ຺ຐີນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວຓ຺ຓສມຸທາຍສ຺ສ ຎາຕພ຺ພໍ.

ຏານຸພນ຺ເຘ ຕາວ –

‘ອິມສ຺ສານິຕ຺ຖິຍໍ ເຏ’. ເອສຸ.

ອເນກວຓ຺ເຓ –

‘ອນິມິ ນາມ຺ຫິ’. ອເນນ, ອິມິນາ.

໒໐. ຎການຸພນ຺ຘາ ອາທ຺ຍນ຺ຕາ [ຈໍ. ໑.໑.໑໓; ປາ. ໑.໑.໔໖].

ຎານຸພນ຺ໂຘ ອາຄໂມ ຈ ການຸພນ຺ໂຘ ອາຄໂມ ຈ ກເມນ ຉຏ຺ຐີນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ຈ ອນ຺ເຕ ຈ ຎາຕພ຺ໂພ.

ຎານຸພນ຺ເຘ –

‘ພ຺ຣູໂຕ ຕິສ຺ສິຎ’. ພ຺ຣວິຕິ.

ການຸພນ຺ເຘ ¶ –

‘ຠູສ຺ສ ວຸກ’. ພຠຸວ.

໒໑. ມານຸພນ຺ໂຘ ສຣານມນ຺ຕາ ປໂຣ [ຈໍ. ໑.໑.໑໔; ປາ. ໑.໑.໔໗].

ມານຸພນ຺ໂຘ ອາຄໂມ ສຣານໍ ອນ຺ຕສຣມ຺ຫາ ປໂຣ ໂຫຕິ.

‘ນຊ຺ຊາໂຍ ສ຺ວາມ’. ນຊ຺ຊາໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ‘ມໍ ວາ ຣຸຘາທີນໍ’. ຣຸນ຺ຘຕິ. ‘ຊຣ ສທານມີມ ວາ’. ຊີຣຕິ, ສີທຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ພ຺ຍາກຣເຓ ອເນກສຣຕາ ນາມ ນທີ, ປຸຣິສ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ລິງ຺ຄປເທສຸ ເອວ ອຕ຺ຖິ, ຄມຸ, ປຈອິຈ຺ຈາທີສຸ ຘາຕຸປເທສຸ ນຕ຺ຖິ. ສພ຺ພຘາຕຸໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຘາຕ຺ວນ຺ຕໂລປກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ນຊ຺ຊາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອີ-ກາໂຣ ອນ຺ຕສໂຣ ນາມ. ຕໂຕ ‘ນຊ຺ຊາໂຍ ສ຺ວາມ’ ອິຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອາ-ກາຣາຄໂມ. ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸ-ກາໂຣ ອນ຺ຕສໂຣ ນາມ, ຕໂຕ ‘‘ມໍ ວາ ຣຸຘາທີນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ພິນ຺ທາຄໂມ. ເອວໍ ຊີຣຕິ, ສີທຕິ ອິຈ຺ຈາທີສຸ. ມ຺ຣມ຺ມໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ມານຸພນ຺ໂຘ ປທານມນ຺ຕາ ປໂຣ’’ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ສີຫຬໂປຕ຺ຖເກຫິ ນ ສເມຕິ.

໒໒. ວິປ຺ປຏິເສເຘ [ຈໍ. ໑.໑.໑໖; ປາ. ໑.໔.໒].

ສມານວິສຍານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຘີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິເສຘຣຫິເຕ ຐາເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປໂຣ ວິຘິ ໂອກາສໍ ລຠຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ [ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ] -ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິເມຕິ ປຸພ຺ພໂລເປ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຣໂລໂປ ໂອກາສໍ ລຠຕິ.

໒໓. ສງ຺ເກໂຕ ນາວຍໂວນຸພນ຺ໂຘ [ຈໍ. ໑.໑.໕].

ໂຍ ວຓ຺ໂຓ ປໂຍຄສ຺ສ ອວຍໂວ ນ ໂຫຕິ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ເກຕມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ອນຸພນ຺ໂຘ ນາມ.

‘ໂຄສ຺ສາວ’ ¶ . ຄວສ຺ສໍ-ເອເຕນ ປທຣູປວິຘາເນ ອນຸພນ຺ໂຘ ອຸປໂຍຄໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຎາເປຕິ.

໒໔. ວຓ຺ຓປເຣນ ສວຓ຺ໂຓປິ.

ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ປໂຣ ເອຕສ຺ມາຕິ ວຓ຺ຓປໂຣ, ວຓ຺ຓປເຣນ ຣສ຺ສສເຣນ ສວຓ຺ໂຓປິ ຄຍ຺ຫຕິ ສຍຎ຺ຈ, ອວຓ຺ໂຓຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາ-ກາໂຣປິ ຄຍ຺ຫຕິ ອ-ກາໂຣ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ເຓສຸ.

໒໕. ນ຺ຕຸວນ຺ຕຸມນ຺ຕາວນ຺ຕຸຕວນ຺ຕຸສມ຺ພນ຺ຘີ [ນ຺ຕຸ ວນ຺ຕຸມນ຺ຕ຺ວາວນ຺ຕຸຕວນ຺ຕຸ ສມ຺ພນ຺ຘີ (ພຫູສຸ)].

ນ຺ຕຸອິຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວນ຺ຕຸ, ມນ຺ຕຸ, ອາວນ຺ຕຸ, ຕວນ຺ຕູນໍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູໂຕ ນ຺ຕຸກາໂຣ ຄຍ຺ຫຕິ.

‘ນ຺ຕນ຺ຕູນໍ ນ຺ໂຕ ໂຍມ຺ຫິ ປຐເມ’. ຄຸຓວນ຺ໂຕ, ສຕິມນ຺ໂຕ, ຍາວນ຺ໂຕ, ຠຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ.

ສງ຺ເກຕຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສນ຺ຘິວິຘານ

ອຖ ສນ຺ຘິວິຘານໍ ທີປິຍເຕ.

ໂລໂປ, ທີໂຆ, ຣສ຺ໂສ, ວຸທ຺ຘິ, ອາເທໂສ, ອາຄໂມ, ທ຺ວິຠາໂວ, ວິປລ຺ລາໂສ.

ໂລປຣາສິ

໒໖. ສໂຣ ໂລໂປ ສເຣ [ກ. ໑໒; ຣູ. ໑໓; ນີ. ໓໐].

ລຸປ຺ປຕີຕິ ໂລໂປ. ສເຣ ປເຣ ສຣູໂປ ວາ ອສຣູໂປ ວາ ປຸພ຺ໂພ ສໂຣ ໂລໂປ ໂຫຕິ.

ສຣູເປ ຕາວ –

ອວຓ຺ເຓ-ໂລກຄ຺ໂຄ ¶ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໕໗], ຠວາສໂວ, [ຘ. ສ. ໑໑໐໒] ອວິຊ຺ຊາສໂວ [ຘ. ສ. ໑໑໐໒], ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ [ວິຠ. ໙໔໙].

ອິວຓ຺ເຓ-ມຸນິນ຺ໂທ, ມຸນີຣິໂຕ, ວຣວາທີຣິໂຕ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ [ວິຠ. ໒໑໙].

ອຸວຓ຺ເຓ-ພຫູປກາໂຣ [ຊາ. ໑.໒໒.໕໘໘], ພຫຸກາ ອູມິ ພຫູມິ, ສຣຠຸຍາ ອູມິ ສຣຠູມິ, ສຣຠຸຍາ ອຸທກໍ ສຣຠູທກໍ.

ອສຣູເປ –

ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ [ວິຠ. ໒໑໙], ກາມຸປາທານໍ, ຠເວສນາ [ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕], ຠໂວໂຆ [ຘ. ສ. ໑໑໕໖], ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ [ປາຣາ. ໓໘໑], ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ [ວິຠ. ໙໔໙], ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ, ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐໍ, ທິຏ຺ໂຐໂຆ [ຘ. ສ. ໑໑໕໖], ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍໍ [ມຫາວ. ໙], ປຸຕ຺ຕາ ມຕ຺ຖິ [ຘ. ປ. ໖໒], ອຸຣສ຺ສ ທຸກ຺ໂຂ [ປາຈິ. ໔໐໒], ອສນ຺ເຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ [ຘ. ປ. ໓໐໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ປຸພ຺ພໂລປຣາສິ.

໒໗. ປໂຣ ກ຺ວຈິ [ກ. ໑໓; ຣູ. ໑໕; ນີ. ໓໑].

ປຸພ຺ພສຣມ຺ຫາ ສຣູໂປ ວາ ອສຣູໂປ ວາ ປໂຣ ສໂຣ ກ຺ວຈິ ໂລໂປ ໂຫຕິ.

ສຣູເປ ຕາວ –

ຕໍ ກທາສ຺ສຸ ຠວິສ຺ສຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໔ ອາທໂຍ; ຕໍ ກຸທສ຺ສຸ], ກຸທາສ຺ສຸ ນາມ ທຸມ຺ເມໂຘ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ [ຘ. ປ. ໓໗໖], ຍທາສ຺ສ ສີລໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໗໔], ຕທາສ຺ສຸ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ [ຊາ. ໑.໑.໒໙] -ກຓ຺ຫນ຺ຕິ ມຫາກຓ຺ຫໂຄຓໍ, ຕຓ຺ຫາສ຺ສ ວິປ຺ປຫີນາ, ມາສ຺ສຸ ¶ ກຸຊ຺ຌ ຣເຖສຠ, ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍ [ປາຣາ. ໑໖໗, ໑໗໑], ອາຄຕາຕ຺ຖ ຕຸມ຺ເຫ, ໂສຕຸກາມາຕ຺ຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມາຍ຺ໂຍ ເອວຣູປມກາສິ, ປປໍ ອວິນ຺ທຸໍ [ຊາ. ໑.໑.໒] -ປວຑ຺ຒໍ ອາປໍ ລຠິໍສູຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ນາລໍ ກພຬໍ ປທາຕເວ [ຊາ. ໑.໑.໒໗] -ປ+ອາທາຕເວຕິ ເຉໂທ, ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕຕ຺ໂຖ, ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປໍ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ-ທີໂຆ, ອຄ຺ຄີວ ຕປ຺ປຕິ, ອິຕ຺ຖີວ ຄຈ຺ຉຕິ, ນທີວ ສນ຺ທຕິ, ມາຕຸປຏ຺ຐານໍ, ປິຕຸປຏ຺ຐານໍ, ເຍເຕ ຘມ຺ມາ ອາທິກລ຺ຍາຓາ [ຈູຬວ. ໓໙໙] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອສຣູເປ –

ອິຕິສ຺ສ [ປາຈິ. ໔໖໕], ອິຕິປິ [ປາຣາ. ໑], ອສ຺ສມຓີສິ [ປາຣາ. ໑໓໕], ອກຕຎ຺ຎູສິ [ຘ. ປ. ໓໘໓], ວນ຺ເທຫໍ, ໂສຫໍ, ຍສ຺ສທານິ [ມຫາວ. ໒໔໒], ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ [ຘ. ປ. ໒], ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ, ກິນ຺ນຸມາວ ສມຓິໂຍ ມຘຸວາ ມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ [ຘ. ປ. ໖໙], ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ [ວິຠ. ໒໑໙], ທ຺ເວເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ [ອ. ນິ. ໒.໓], ຕໂຍເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ [ອ. ນິ. ໓.໑໗] ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ກຕມາ ຈານນ຺ທ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ [ອ. ນິ. ໑໐.໖໐].

ອິຕິ ປຣໂລປຣາສິ.

໒໘. ນ ທ຺ເວ ວາ.

ທ຺ເວ ປຸພ຺ພປຣສຣາ ກ຺ວຈິ ໂລປາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ອປ຺ປມາໂທ ອມຕໍ ປທໍ [ຘ. ປ. ໒໑], ໂກ ອິມໍ ປຖວິໍວິເຈສ຺ສຕິ [ຘ. ປ. ໔໔].

ກ຺ວຈິຕ຺ເວວ? ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ [ວິຠ. ໒໑໙], ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ [ວິຠ. ໒໑໙],

ວາຕິ ກິໍ ¶ ? ໂກມໍ ວສລິໍ ປຣາມສິສ຺ສຕິ.

ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວສນ຺ຘິກຓ຺ຑາວສານາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກ຺ວຈິສທ຺ໂທ, ວາສທ຺ໂທ ຈ ວຕ຺ຕນ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ກ຺ວຈິສທ຺ໂທ ນານາປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ວາສທ຺ໂທ ເອກປໂຍຄສ຺ສ ນານາຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂລປນິເສໂຘ.

໒໙. ປຣສຣສ຺ສ.

ນິຄ຺ຄຫີຕມ຺ຫາ ປຣສຣສ຺ສ ກ຺ວຈິ ໂລໂປ ໂຫຕິ ວາ.

ຕ຺ວໍສິ [ເປ. ວ. ໔໗; ຊາ. ໒.໒໒.໗໖໔], ຈນ຺ທໍວ ວິມລໍ ສຸທ຺ຘໍ [ຘ. ປ. ໔໑໓; ສຸ. ນິ. ໖໔໒], ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທໍ [ຘ. ປ. ໑], ຫລໍທານິ ປກາສິຕຸໍ [ມຫາວ. ໘], ກິນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ, ຈີວຣນ຺ຕິ, ປຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສຣໂລປຣາສິ.

໓໐. ສໍໂຍຄາທິ ໂລໂປ.

ສໍໂຍຄສ຺ສ ອາທິຠູໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ກ຺ວຈິ ໂລໂປ ໂຫຕິ ວາ.

ປຸປ຺ຜໍສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ [ປາຣາ. ໓໖] – ອິຘ ປຸພ຺ພສຸຕ຺ເຕນ ສຣໂລໂປ, ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ [ມ. ນິ. ໑.໒໔], ສເຈ ຠຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຫໍ, ສາຊີໂວ ຄຣຫິໂຕ ມມ [ມິ. ປ. ໖.໑.໕] - ອສ຺ສ+ອາຊີໂວຕິ ເຉໂທ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕີສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ສຣູປານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາທິພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ໂລໂປ – ອຄ຺ຍາຄາຣໍ [ປາຈິ. ໓໒໖], ອຄ຺ຍາຫິໂຕ, ວຸຕ຺ຍສ຺ສ, ວິຕ຺ຍານຸຠູຍເຕ, ເອກສຕໍ ຂຕ຺ຍາ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໙໔], ຣຕ຺ໂຍ, ຣຕ຺ຍາ, ຣຕ຺ຍໍ, ສກ຺ວາຫໍ ມາຣິສ ເທວານມິນ຺ໂທ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໖໘], ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຣູປານນ຺ຕິ ¶ ກິໍ? ຕິຕ຺ຖ຺ຍາ ປຸຖຸໂສ ວທນ຺ຕິ [ສຸ. ນິ. ໘໙໗], ຈຕຸຕ຺ຖ຺ຍນ຺ຕໍ, ຉຏ຺ຐຸນ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂ຺ວາພາຘໍ, ວຕ຺ຖ຺ເວຕ຺ຖ.

ອິຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂລປຣາສິ.

໓໑. ໂລໂປ.

ນິຄ຺ຄຫີຕສ຺ສ ກ຺ວຈິ ໂລໂປ ໂຫຕິ ວາ.

ສເຣ ປເຣ ຕາວ –

ເອວາຫໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ [ພຸ. ວໍ. ໒.໒໗], ປຸປ຺ຜທານໍ ອທາສຫໍ-ອທາສິໍ+ອຫນ຺ຕິ ເຉໂທ, ພິນ຺ທຸໂລໂປ, ປຸນ ປຸພ຺ພສຣໂລໂປ, ຕຸຍ຺ຫຕ຺ຖາຍ ມຫາມຸນິ, ຕຸຍ຺ເຫເວຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ [ທີ. ນິ. ໒.໑໗໘], ຕາສາຫໍ ສນ຺ຕິເກ [ປາຈິ. ໗໐໙], ເຕສາຫໍ ເອວໍ ວທາມິ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ຘມ຺ມານໍ ອຘິວຈນໍ, ຉນ຺ເນຕໍ ຘມ຺ມານໍ ອຘິວຈນໍ, ສມຓ ຕ຺ເວວ ປຸຈ຺ຉາມິ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໕໓ ສມຓ ເຕວ], ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຕ຺ເວວ ປຸຈ຺ຉາມິ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໕໘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເຕວ] -ຕ຺ວໍ+ເອວາຕິ ເຉໂທ, ວິທູນຄ຺ຄມິຕິ.

ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ປເຣ –

ຕໍ ຕຸຍ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມິ.

ຄາຖາຍໍ –

ອຣິຍສຈ຺ຈານທສ຺ສນໍ [ຂຸ. ປາ. ໕.໑໑], ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ [ຘ. ປ. ໑໘໓], ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ].

ມາຄເມ ປເຣ –

ຄຣຸໂຬ ອຸຣຄາມິວ [ຊາ. ໑.໔.໑໒໔ ສຸປຓ຺ໂຓ], ຘມ຺ໂມ ອຣຫຕາມິວ [ທີ. ນິ. ໒.໓໔໘], ອາໂລໂກ ປສ຺ສຕາມິວ [ສຸ. ນິ. ໗໖໙], ພໂກ ກກ຺ກຏກາມິວ [ຊາ. ໑.໑.໓໘], ນຠໍ ຕາຣກິຕາມິວ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໘໙ ຕາຣາຈິຕາມິວ], ປທຸມໍ ¶ ຫຕ຺ຖຄຕາມິວ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໓໓໖] -ເອເຕສຸ ມາຄເມ ພິນ຺ທຸໂລໂປ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ປຸພ຺ພສຣທີໂຆ ຈ.

ຕຖາ ສໍອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ພິນ຺ທຸໂລເປ ອນ຺ຕສຣທີໂຆ –

ສາຣາໂຄ, ສາຣຕ຺ໂຕ, ອວິສາຫາໂຣ, ສາຣມ຺ໂຠ, ສາຣທ຺ໂຘ, ສາເກຕໍ ນຄຣໍ, ສາຘາຣຓໍ, ສໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສາມີ.

ສມາເສ ຕຸມນ຺ຕມ຺ຫິ ນິຈ຺ຈໍ –

ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ພິນ຺ທຸໂລປຣາສິ.

໓໒. ສ຺ຍາທິໂລໂປ ປຸພ຺ພສ຺ເສກສ຺ສ.

ວິຈ຺ຉາຍໍ ເອກສ຺ສ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ເຕ ກເຕ ປຸພ຺ພປທສ຺ສ ສ຺ຍາທິໂລໂປ ໂຫຕິ.

ເອເກກໍ, ເອເກການິ, ເອເກເກນ, ເອເກກສ຺ສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ມາຄເມ –

ເອກເມກໍ, ເອກເມການິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ສ຺ຍາທິໂລປຣາສິ.

ອປ຺ປວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

໓໓. ຕທມິນາທີນິ [ຈໍ. ໕.໒.໑.໒໗; ປາ. ໖.໓.໑໐໙; ມຸ. ໒.໓໔; ກາ. ໒.໒໗].

ມຫາວຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕມິທໍ, ຕທມິນາທີນິ ປທຣູປານິ ອິມິນາ ນິປາຕເນນ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຣໂລໂປ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ –

ລາພຸ=ອລາພຸ ¶ , ປິຘານໍ=ອປິຘານໍ, ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ=ອປິທຫິຕ຺ວາ, ຄິນິ=ອຄ຺ຄິນິ, ຣຕ຺ນໍ=ຣຕນໍ, ນ຺ຫານໍ=ນຫານໍ, ອສ຺ນາຕິ=ອສນາຕິ, ຫນ຺ຕິ=ຫນຕິ, ຫນ຺ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ [ອ. ນິ. ໗.໖໔], ຜລໍ ເວ ກທລິໍ ຫນ຺ຕິ [ອ. ນິ. ໔.໖໘], ສກ຺ກາໂຣ ກາປຸຣິສໍ ຫນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ພຫຸວຈນມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ. ວິກ຺ໂກສມານາ ຕິພ຺ພາຫິ, ຫນ຺ຕິ ເນສໍ ວຣໍ ວຣໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໓໗໐].

ອິວຓ຺ຓໂລເປ –

ອາຣາມຣຸກ຺ຂເຈຕ຺ຍານິ=ເຈຕິຍານິ [ຘ. ປ. ໑໘໘], ອຖຕ຺ເຖກສຕໍ ຂຕ຺ຍາ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໙໔] =ຂຕ຺ຕິຍາ, ຕິຖ຺ຍາ ປຸຖຸໂສ ວທນ຺ຕິ [ສຸ. ນິ. ໘໙໗]. ຕິຖ຺ຍາ ປຸຖຸໂສ ນິວິຏ຺ຐາ [ສຸ. ນິ. ໘໙໘] =ຕິຕ຺ຖິຍາ. ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ=ວິທ຺ຘໍສິໂຕ, ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ=ອຸຕ຺ຣາສິໂຕ, ສ຺ເນໂຫ=ສິເນໂຫ, ກ຺ເລສວຕ຺ຖູນິ=ກິເລສວຕ຺ຖູນິ, ກ຺ຣິຍາ=ກິຣິຍາ, ປ຺ລວນ຺ຕິ=ປິລວນ຺ຕິ.

ອຸວຓ຺ຓໂລເປ –

ປທ຺ຘານິ=ປທຸມານິ, ອຸສ຺ມາ=ອຸສຸມາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສໍໂຍຄາທິພ຺ຍຎ຺ຊນໂລໂປ ຈ –

ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ວໂຘ ທຸໂຂ, ມາຕິໂຆ ລຠເຕ ທຸຂໍ, ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ ທຸຂາ, ນຕ຺ຖິ ກາມປຣໍ ທຸຂໍ [ຊາ. ໒.໑໙.໑໑໘], ເສໂຂ=ເສກ຺ໂຂ, ອເປຂາ=ອເປກ຺ຂາ, ອຸປສມ຺ປທາເປໂຂ=ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ [ມຫາວ. ໗໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສເຣນ ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂລໂປ –

ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ [ອ. ນິ. ໖.໕໘], ອກ຺ຂາຕິ=ອກ຺ຂາຍຕິ, ຄນ຺ຘໍ ຆາຕິ=ຆາຍຕິ, ອຠິຎ຺ຎາ=ອຠິຎ຺ຎາຍ, ປຣິຎ຺ຎາ=ປຣິຎ຺ຎາຍ, ອຘິຏ຺ຐາ=ອຘິຏ຺ຐາຍ, ປຕິຏ຺ຐາ=ປຕິຏ຺ຐາຍ, ອາວີກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ [ມຫາວ. ໑໓໔] ¶ , ອສ຺ສວນຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ [ມຫາວ. ໘], ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ [ປຏ຺ຐາ. ໓.໑.໙໘], ທສາຫປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ [ປາຣາ. ໔໖໒], ນາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໂຠຊນຕ຺ຖາ, ຕິໂລທໂນ ເຫຫິຕິ [ຊາ. ໑.໘.໑], ວິສເສໂນວ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ຍສ຺ສຕ຺ຖາ ຣຸກ຺ຂໂຣປກາ [ຊາ. ໑.໓.໕໔] =ວິສເສໂນວາຕິ ເອວໍນາມໂກ ຣາຊາ ເອວ, ຍສ຺ສຕ຺ຖາ ທູຣມາຍນ຺ຕິ [ຊາ. ໑.໓.໒໘] – ຍສ຺ສາຕິ ອຸທຣສ຺ສ, ປິຕຸ ອຕ຺ຖາ ຈນ຺ທວຕີ [ຊາ. ໑.໙.໖໖], ອຸປາທາຣູປໍ, ອນຸປາທາ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ, ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສໍວິຘາວຫາໂຣ, ຍາຕິ=ຍາຍຕິ, ວາຕິ=ວາຍຕິ, ນິພ຺ພາຕິ=ນິພ຺ພາຍຕິ, ນິພ຺ພນ຺ຕິ=ນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ, ປຫາຕິ=ປຫາຍຕິ, ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ=ສປ຺ປຕິສ຺ສໂຍ, ສຸຫໂທ=ສຸຫທໂຍ=ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໂລໂປ,

ມຸຂໂຣ=ມຸຂຂໂຣ, ວາຈາກຣໂຓ=ວາກ຺ກຣໂຓ, ວາຈາປໂຖ=ພ຺ຍປ຺ປໂຖ=ວາສ຺ສ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ຣສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ, ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂ=ເອວໍ ວິຍ ໂຂ=ວິສ຺ສ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ທີໂຆ ຈ ຍໂລໂປ ຈ.

ໂລລຸໂປ, ໂມມຸໂຫ, ກຸກ຺ກຸໂຈ, ສຸສຸໂຂ, ໂຣຣຸໂວອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ປທທ຺ວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພປເທສຸ ອກ຺ຂຣໂລໂປ.

ປທໂລໂປ ອາທິມຊ຺ຌນ຺ເຕສຸ –

ທຕ຺ໂຕ=ເທວທຕ຺ໂຕ, ອສ຺ເສຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ຣໂຖ=ອສ຺ສຣໂຖ, ຣູປຠໂວ=ຣູປໍ, ອຣູປຠໂວ=ອຣູປໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂລປຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທີຆ, ຣສ຺ສຣາສິ

ອຖ ¶ ທີຆ, ຣສ຺ສາ ທີປິຍນ຺ເຕ.

໓໔. ເສສາ ທີຆາ.

ປກ຺ຂິຕ຺ຕມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ລຸຕ຺ເຕຫິ ວາ ອາເທສກເຕຫິ ວາ ວຓ຺ເຓຫິ ເສສາ ຣສ຺ສສຣາ ກ຺ວຈິ ທີຆາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ປຸພ຺ພລຸຕ຺ເຕ ຕາວ –

ຕຕ຺ຣາຍມາທິ ຠວຕິໍ [ຘ. ປ. ໓໗໕], ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ [ຘ. ປ. ໘໘; ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໘], ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ສທ຺ຘີຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐໍ [ສຸ. ນິ. ໑໘໓], ອນາຄາເຣຫິ ຈູຠຍໍ [ຘ. ປ. ໔໐໔; ສຸ. ນິ. ໖໓໓], ຘມ຺ມູປສໍຫິຕາ [ທີ. ນິ. ໒.໓໔໙], ຕຖູປມໍ ຘມ຺ມວຣໍ ອເທສຍິ [ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓], ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ [ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຣລຸຕ຺ເຕ –

ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ [ສຸ. ນິ. ໑໐໓໙, ໑໐໔໑], ສຸເມໂຘ ສາຊາໂຕ ຈາຕິ, ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປໍ [ສໍ. ນິ. ໓.໗໙], ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ສາຘູຕິປຕິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ [ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔ ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ], ກິໍສູຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐໍ [ສຸ. ນິ. ໑໘໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

ພິນ຺ທຸລຸຕ຺ເຕ –

ຕາສາຫໍ [ປາຈິ. ໗໐໙], ເຕສາຫໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໑໓].

ອາເທເສສຸ –

ມ຺ຍາຍໍຘມ຺ໂມ [ມຫາວ. ໗], ສ຺ວາຫໍ [ເປ. ວ. ໔໘໕], ວິຕ຺ຍານຸຠູຍເຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍທິປິ ອິມານິ ຣູປານິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອຸປຣິສຸຕ຺ເຕນ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ລຸຕ຺ຕາເທເສສຸ ປນ ນິຈ຺ຈມິວ ທີຆສິທ຺ຘິຎາປນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໕. ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ທີຆຣສ຺ສາ [ກ. ໒໕, ໒໖; ນີ. ໓໕, ໓໖, ໖໔, ໗໑, ໑໖໕, ໑໗໙].

ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ¶ ປເຣ ຣສ຺ສທີຆານໍ ກ຺ວຈິ ທີຆ, ຣສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ. ຕຕ຺ຖ ທີຆວິຘິ ນາມ ຄາຖາວເສນ ວາ ອາຄມວເສນ ວາ ວຈນສຸຂວເສນ ວາ ພຸທ຺ຘິສຸຂວເສນ ວາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄາຖາວເສນ ຕາວ –

ມຘຸວາມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ [ຘ. ປ. ໖໙], ຂນ຺ຕີ ຈ ໂສວຈສ຺ສຕາ [ຂຸ. ປາ. ໕.໑໐], ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣ [ຘ. ປ. ໔໙], ສກ຺ໂກ ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູ ຈ [ຂຸ. ປາ. ໙.໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອາຄເມ –

ອຸຣຄາມິວ [ຊາ. ໑.໗.໓໐], ອຣຫຕາມິວ [ທີ. ນິ. ໒.໓໔໘], ປສ຺ສຕາມິວ [ສຸ. ນິ. ໗໖໙] ອິຈ຺ຈາທິ. ຄາຖາວເສນາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ວຈນສຸຂຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘິສຸຂຎ຺ຈ ປຸຣິເມ ເສສທີເຆປິ ລພ຺ຠຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຈນສຸເຂ –

ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ [ຈູຬວ. ໙໗], ປກຏ຺ຐໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ປາສາໂທ, ປາກາໂຣ, ປາວສ຺ສິ ເມໂຆ, ນຄຣໍ ປາວິສິ, ປາເວກ຺ຂິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ປາຏິປໂທ, ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໘໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

ພຸທ຺ຘິສຸຂໍ ນາມ ປທຈ຺ເຉທຎາຓສຸຂໍ. ຕຕ຺ຖ –

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ [ປາຣາ. ໑], ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ, ຈກ຺ຂຸມາສ຺ສ ຍຖາ ອນ຺ໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ.

ພິນ຺ທຸລຸຕ຺ເຕ ປນ ສາຣາໂຄ, ສາຣຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທີນິ ປຸພ຺ເພ ອຸທ຺ຘຏານິເຍວ.

ອິຕິ ທີຆຣາສິ.

ຣສ຺ສສນ຺ຘິມ຺ຫິ ¶ ຄາຖາວເສນ ຕາວ –

ຍິຏ຺ຐໍວຫຸຕໍວ ໂລເກ [ຘ. ປ. ໑໐໘], ໂຠວາທິ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ [ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕], ຍຖາຠາວິ ຄຸເຓນ ໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອາຄເມ ຍ, ຣ, ທາຄເມສຸ ປຸພ຺ພຣສ຺ໂສ –

ຍຖຍິທໍ [ອ. ນິ. ໑.໑-໔], ຕຖຍິທໍ, ຍຖຣິວ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ, ຕຖຣິວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ສມ຺ມເທວ ສມາຈເຣ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໒], ສມ຺ມທກ຺ຂາໂຕ ມຍາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ [ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສໍໂຍຄຣສ຺ໂສ ນາມ ພຫຸລໍ ລພ຺ຠຕິ –

ອກ຺ກໂມ, ປຣກ຺ກໂມ, ອກ຺ຂາໂຕ, ອຎ຺ຎາ, ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ, ອຎ຺ຎາຕໍ ສຸຄຕ, ອຕ຺ຖຣຓໍ, ອປ຺ໂຜເຏຕິ, ອລ຺ລິຍຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອສ຺ສາໂທ, ອາຠສ຺ສໂຣ, ປຠສ຺ສໂຣ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຌານສ຺ສ ລາຠິມ຺ຫິ ວສິມ຺ຫິ [ປາຣາ. ໒໐໓-໒໐໔].

ຕາ, ໂຕປຈ຺ຈເຍສຸປິ ຣສ຺ໂສ –

ກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາ, ຘມ຺ມຎ຺ຎຸຕາ, ກຎ຺ຎໂຕ, ນທິໂຕ, ວຘຸໂຕ.

ສມາເສ –

ອິຕ຺ຖິປຸມໍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ອິຕ຺ຖິຠາໂວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ຣສ຺ສຣາສິ.

ທີຆ, ຣສ຺ສຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວຸທ຺ຘິຣາສິ

ອຖ ¶ ວຸທ຺ຘິສນ຺ຘິ ທີປິຍເຕ.

໓໖. ຍຸວຓ຺ຓານເມໂອ ລຸຕ຺ຕາ [ກ. ໑໔; ຣູ. ໑໖; ນີ. ໓໔].

ລຸຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພສຣມ຺ຫາ ວາ ປຣສຣມ຺ຫາ ວາ ເສສານໍ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓານໍ ກເມນ ເອ, ໂອອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ປຣອິວຓ຺ເຓ –

ພນ຺ຘຸສ຺ເສວ ສມາຄໂມ, ອເຕວ ເມ ອຈ຺ຉຣິຍໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໘໘], ວາເຕຣິຕໍ, ຊິເນຣິຕໍ.

ປຣອຸວຓ຺ເຓ –

ຄງ຺ໂຄທກໍ, ປຕ຺ຕໍ ໂວທກໍ ກຕ຺ວາ [ຈູຬວ. ໓໗໖], ສງ຺ຂ຺ຍໍ [ສຸ. ນິ. ໗໕໔] ໂນເປຕິ ເວທຄູ [ມຫານິ. ໖], ອຸທໂກມິວ ຊາຕໍ.

ກ຺ຣິຍາປເທສຸ –

ເວຕິ, ອເປຕິ, ອຸເປຕິ, ອເປກ຺ຂາ, ອຸເປກ຺ຂາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຸພ຺ພອິວຓ຺ເຓ –

ຣເຖສໂຠ, ຊເນສໂຠ, ມຸເນລໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ- ຕຕ຺ຖ ຣຖີນໍ ອາສໂຠ ເຊຏ຺ຐໂກຕິ ຣເຖສໂຠ, ຣຖີນນ຺ຕິ ຣຖວນ຺ຕານໍ ຣຖຣຸຬ຺ຫານໍ ໂຍຘານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນີນໍ ອາສໂຠ ຊເນສໂຠ, ຊນີນນ຺ຕິ ຊນວນ຺ຕານໍ ອິສ຺ສຣານໍ. ມຸນີນໍ ອາລໂຍ ວິຫາໂຣ ມຸເນລໂຍ.

ປຸພ຺ພອຸວຓ຺ເຓ –

ສຸນ຺ທຣາ ອິຕ຺ຖີ ໂສຕ຺ຖິ, ສຸນ຺ທໂຣ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ໂສຕ຺ຖິ, ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ມງ຺ຄລໍ.

ວຸທ຺ຘິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາເທສສນ຺ຘິ

ອຖາເທສສນ຺ຘິ ¶ ທີປິຍເຕ.

໓໗. ຍວາ ສເຣ [ກ. ໑໘, ໑໙, ໒໑, ໔໕; ນີ. ໔໔, ໔໖, ໔໗, ໕໑, ໕໘].

ສເຣ ປເຣ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓານໍ ຍ, ວາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ອິວຓ຺ເຓ –

ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຍສ຺ສ [ຘ. ປ. ໓໗໖], ສພ຺ພາ ວິຕ຺ຍານຸຠູຍເຕ, ກ຺ຍາຫໍ ອປຣຊ຺ຌາມິ [ປາຣາ. ໓໘໓] – ອິຘ ປຐມໍ ພິນ຺ຘຸໂລໂປ, ສຸຕາ ຈ ປຓ຺ຑິຕາຕ຺ຍຕ຺ຖ, ສຸຕາ ຈ ປຓ຺ຑິຕາຕ຺ຍມ຺ຫາ [ຊາ. ໒.໒໑.໑໔໙], ຎາໂຕ ເສນາປຕີຕ຺ຍາຫໍ [ຊາ. ໒.໒໑.໙໔], ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ [ປາຣາ. ໔໑໑], ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍໍ [ທີຆນິກາເຍ], ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ, ປຈ຺ຈາຫຣຕິ [ປາຣາ. ໓໐໕-໓໐໗], ປຈ຺ເຈຕິ, ປຈ຺ຈໂຍ, ອຈ຺ເຈຕິ, ອຈ຺ຈໂຍ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໑], ອຈ຺ຈາຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ ຂຓ຺ໂຑ [ຊາ. ໑.໗.໓໓] – ອຕິເຣໂກ ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ ຂຓ຺ໂຑຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ອປຸຈ຺ຈຓ຺ຑຕາ – ອປຸຕິອຓ຺ຑຕາຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ, ຊຈ຺ຈຆານໂກ, ຊຈ຺ເຈຬໂກ, ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອພ຺ເຠຕິ, ອພ຺ໂຠກາໂສ [ທີ. ນິ. ໑.໑໙໑], ອຊ຺ໂຌກາໂສ ອຊ຺ຌາຄມາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວາຕ຺ເວວ? ອິຕິສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ [ປາຈິ. ໔໖໕], ອຕິສິຄໂຓ, ອຘີຣິຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອິຈ຺ເຈຕນ຺ຕິອາທີສຸ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ອິຕິ, ປຕິ, ອຕິປຸຕິ, ຊາຕິ, ອຠິ, ອຘິສທ຺ທານໍ ອິວຓ຺ຓສ຺ສ ຍຕ຺ຕໍ, ‘ຕວຄ຺ຄ, ວຣຓານ’…ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຍມ຺ຫິ ຕວຄ຺ຄສ຺ສ ຈຕ຺ຕໍ, ‘ວຄ຺ຄ, ລ, ເສຫິ ເຕ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ, ອຠິ, ອຘິສທ຺ເທສຸ ປນ ‘ຈຕຸຕ຺ຖທຸຕິເຍສ຺ເວສ’…ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວຄ຺ຄຈຕຸຕ຺ຖານໍ ຕຕິຍຕ຺ຕໍ.

ອຸວຓ຺ເຓ ¶ –

ຈກ຺ຂ຺ວາພາຘມາຄຈ຺ຉຕິ, ປາຕ຺ວາກາສິ [ມ. ນິ. ໒.໓໐໘], ວຕ຺ຖ຺ເວຕ຺ຖ ວິຫິຕໍ ນິຈ຺ຈໍ, ທ຺ວາກາໂຣ [ມຫາວ. ໙], ມຘ຺ວາສໂວ [ປາຈິ. ໓໒໘], ອນ຺ວໂຍ, ອນ຺ເວຕິ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ [ມຫາວ. ໒໖, ໖໒], ສ຺ວາກາໂຣ [ມຫາວ. ໙], ພຫ຺ວາພາໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໘. ເອໂອນໍ [ກ. ໑໗, ໑໘; ຣູ. ໑໙, ໒໐; ນີ. ໔໓, ໔໔].

ສເຣ ປເຣ ເອ, ໂອນໍ ຍ, ວາເທໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ກ຺ຍສ຺ສ ພ຺ຍປຖໂຍ ອສ຺ສຸ [ສຸ. ນິ. ໙໖໗], ກ຺ຍສ຺ສຸ ອິຘ ໂຄຈຣາ [ສຸ. ນິ. ໙໖໗] -ເກ+ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ພ຺ຍປຖໂຍຕິ ວຈນປຖາ, ຍຖາ ນາມໍ ຕຖາ ຌສ຺ສ-ເຈ+ອສ຺ສາຕິ ເຉໂທ, ຕ຺ຍາຫໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍໍ [ມ. ນິ. ໑.໓໐], ຕ຺ຍສ຺ສ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ຍາຫໍ ມຫາຣາຊ [ຊາ. ໑.໑.໗], ປພ຺ພຕ຺ຍາຫໍ ຄນ຺ຘມາທເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໙໗], ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ [ມຫາວ. ໗], ຍ຺ຍສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາຣຊາ, ຍ຺ຍສ຺ສ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖກາມາ, ຍ຺ຍສ຺ສຸ ມຎ຺ຎາມິ ສມເຓ-ເອຕ຺ຖ ຈ ອວິສິຏ຺ເຐປິ ວຈນສທ຺ເທ ເຍ+ອສ຺ສາຕິ ປທຈ຺ເຉທພຸທ຺ຘິສຸຂຕ຺ຖໍ ‘ຍ຺ຍສ຺ສາ’ຕິ ໂປຕ຺ຖກາໂຣປນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ຍຖາ ຕໍ? ‘ຍທາສ຺ສ ສີລໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ’ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໗໔] ອິຈ຺ຈາທີສຸ ວິຍ, ກ຺ວຕ຺ໂຖສິ ຊີວິເຕນ ເມ, ຍາວຕກ຺ວສ຺ສ ກາໂຍ, ຕາວຕກ຺ວສ຺ສ ພ຺ຍາໂມ [ທີ. ນິ. ໒.໓໕], ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ, ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍຕ຺ວາຘິກຣຓໍ [ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓], ຍ຺ວາຫໍ, ສ຺ວາຫໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວາຕ຺ເວວ? ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ [ສຸ. ນິ. ໑໙໔], ໂສ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ.

໓໙. ຍຸວຓ຺ຓານມິຍງອຸວງ [ໂມຄ. ໕-໑໓໖ (ຍຸວຓ຺ຓານ ມິຍງຸວງ ສເຣ)].

ສເຣ ປເຣ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓນ຺ຕານໍ ປທານໍ ອິຍງ, ອຸວງອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ. ງານຸພນ຺ໂຘ ອນ຺ຕາເທສຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອິຘ ¶ ເອເກກສ຺ສ ປທສ຺ສ ຣູປທ຺ວຍໍ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ອິວຓ຺ເຓ –

ຕິຍນ຺ຕໍ ຕ຺ຍນ຺ຕໍ – ຕຕ຺ຖ ຕິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສິທ຺ຘໍ, ຕ຺ຍນ຺ຕນ຺ຕິ ‘ຍວາ ສເຣ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ອຄ຺ຄິຍາຄາເຣ ອຄ຺ຍາຄາເຣ, ຈຕຸຕ຺ຖິຍຕ຺ເຖ [ມຫາວ. ໓໗] ຈຕຸຕ຺ຖ຺ຍຕ຺ເຖ, ປຎ຺ຈມິຍຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈມ຺ຍຕ຺ເຖ, ປຖວິຍາກາໂສ ປຖພ຺ຍາກາໂສ, ວິຍຎ຺ຊນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວິຍາກໂຕ ພ຺ຍາກໂຕ, ວິຍາກໍສຸ ພ຺ຍາກໍສຸ, ວິຍຕ຺ໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ວິຍູຬ຺ໂຫ ພ຺ຍູຬ຺ໂຫ, ຘມ຺ມໍ ອຘິເຍຕິ ອຊ຺ເຌຕິ, ປຕິເຍຕິ ປຈ຺ເຈຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ ວາ, ປຣິຍງ຺ໂກ ປລ຺ລງ຺ໂກ, ວິປຣິຍາໂສ ວິປລ຺ລາໂສ, ອິຘ ເອກຣູປໍ ໂຫຕິ – ປຣິຍຕ຺ຕິ, ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ປຣິຍາໂຍ, ປລ຺ລງ຺ໂກອິຈ຺ຈາທີສຸ ປຣິສທ຺ເທ ຣສ຺ສ ລຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອິສ຺ສ ‘ຍວາ ສເຣ’ຕິ ຍຕ຺ເຕ ກເຕ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ.

ອຸວຓ຺ເຓ –

ຠິກ຺ຂຸວາສເນ, ສຍມ຺ຠຸວາສເນ, ອິຘປິ ຣູປທ຺ວຍໍ ລພ຺ຠຕິ – ທຸວງ຺ຄິກໍ=ທ຺ວງ຺ຄິກໍ, ຠຸວາທິຄໂຓ=ຠ຺ວາທິຄໂຓ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໐. ວິຕິສ຺ເສເວ ວາ [ຣູ. ໓໓ (ປິຏ຺ເຐ)].

ເອວສທ຺ເທ ປເຣ ອິຕິສທ຺ທສ຺ສ ອິ-ກາຣສ຺ສ ໂວ ໂຫຕິ ວາ.

ອິຕ຺ເວວ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ, ສມຸທ຺ໂທຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ [ອຸທາ. ໔໕] ຄຈ຺ຉຕິ, ມຫາອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຫາສມ຺ມໂຕຕ຺ເວວ ປຐມໍ ອກ຺ຂຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ [ທີ. ນິ. ໓.໑໓໑], ອິສິຄິລິຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ [ມ. ນິ. ໓.໑໓໓].

ວາຕິ ກິໍ? ອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ, ສມຸທ຺ໂທເຕວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ¶ ເອວສທ຺ເທ ປເຣ ອຎ຺ຎຕິ-ກາຣສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ. ວິລປຕ຺ເວວ ໂສ ທິໂຊ [ຊາ. ໑.໖.໑໐໓], ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ ກາມຣາໂຄ, ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ ຣູປຣາໂຄ – ອນຸເສຕິ+ເອວ+ອສ຺ສາຕິ ເຉໂທ, ໂຫຕ຺ເວວ ກາຣິຍສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ, ໂຫເຕວ ວາ.

໔໑. ເອໂອນມ ວຓ຺ເຓ [ກ. ໒໗; ຣູ ໓໙; ນີ. ໖໖, ໑໖໓-໔].

ສຣພ຺ຍຎ຺ຊນຠູເຕ ວຓ຺ເຓ ປເຣ ເອ, ໂອນໍ ອຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວາ. ຕຕ຺ຖ ເອສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມ, ທາຄເມສ຺ເວວ ໂຫຕິ.

ອກຣມ຺ຫສ ເຕ ກິຈ຺ຈໍ [ຊາ. ໑.໔.໒໙] – ອກຣມ຺ຫເສຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ທິສ຺ວາ ຍາຈກມາຄເຕ [ຊາ. ໑.໗.໕໘; ໒.໒໒.໒໒໖໑], ທິສ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕມາຄເຕ [ຊາ. ໒.໒໒.໗໘໓], ຍມາຫຸ ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍນ຺ຕິ [ຊາ. ໒.໑໘.໑໖໒] – ເຍ+ອາຫຸຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ກທສ຺ສຸ – ເກ+ອສ຺ສຸ, ຍເທວ ເຕ ຊາຕິນິສ຺ສິຕາ, ຕເທວ ເຕ ຊຣານິສ຺ສິຕາເຍ+ເອວ, ເຕ+ເອວາຕິ ເຉໂທ, ສ຺ເວ ຠໂວ ສ຺ວາຕນໍ [ປາຣາ. ໒໒] – ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ທີໂຆ.

ໂອມ຺ຫິ –

ສ ສີລວາ [ຘ. ປ. ໘໔], ສ ປຎ຺ຎວາ, ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕິ [ຘ. ປ. ໑໐], ເອສ ອຕ຺ໂຖ, ເອສ ຘມ຺ໂມ [ຘ. ປ. ໕], ທິນ຺ນມາສິ ຊນິນ຺ເທນ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໖໑ (ທິນ຺ນມ຺ຫາຕິ ຊນິນ຺ເທນ)] – ທິນ຺ໂນ+ອາສີຕິ ເຉໂທ, ມຄ຺ຄມຕ຺ຖິ [ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙] – ມຄ຺ໂຄ+ອຕ຺ຖິ, ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ [ອ. ນິ. ໑.໔໗], ປຈ຺ຈຍາກາຣເມວ ຈ [ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໕], ສງ຺ໂຆ ປພ຺ພຕມິວ, ສທ຺ໂທ ຈິຈ຺ຈິຏມິວ, ຫິຍ຺ໂຍ ຠໂວ ຫິຍ຺ຍຕ຺ຕນໍ, ປາໂຕ ອສນໍ ປາຕຣາໂສ, ປາຕມນຸສິຏ຺ໂຐ, ກກຸສນ຺ຘ ໂກຓາຄມໂນ, ເຖຣ ວາທານມຸຕ຺ຕໂມ – ກກຸສນ຺ໂຘຕິ ຈ ເຖໂຣຕິ ຈ ເຉໂທ, ເຖຣວາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ¶ ອນິມິຕ຺ເຕປິ ໂຫຕິ. ຕຸວຎ຺ຈ ຘນຸເສຂ ຈ [ຊາ. ໑.໑໖.໒໓໙], ປຈ຺ຈຍມຫາປເທໂສ ເຫສ, ເອກໂກຏ຺ຐາໂສ ເອສ, ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໒. ໂຄສ຺ສາວງ [ກ. ໒໒, ໗໘; ຣູ. ໒໘; ນີ. ໕໒, ໒໒໙].

ສເຣ ປເຣ ໂຄສ຺ສ ອນ຺ຕສ຺ສ ອວງ ໂຫຕິ.

ໂຄ ຈ ອສ຺ໂສ ຈ ຄວາສ຺ສໍ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ພ຺ຍຎ຺ຊເນປິ. ສຄວຈຓ຺ໂຑ [ອ. ນິ. ໔.໑໐໘], ປຣຄວຈຓ຺ໂຑ.

ອປ຺ປວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອວຓ຺ຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ, ໂອຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ປຸຖຸຠູໂຕ-ປຸຖູຕິ ວາ ເອໂກ ປາຏິປທິໂກ, ປຸຖຸນາ ປຸຖຸນີຕິປິ ທິສ຺ສຕິ, ອເປກ຺ຂິຍາໂນ ອເປກ຺ຂິຍານອເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອນຸໂມທິຍາໂນ, ມຣີຈິກູປມໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາໂນ, ມາ ມໍ ປິສາຈາ ຂາທນ຺ຕຸ, ຊີວ ຕ຺ວໍ ສຣໂທສຕໍ [ຊາ. ໑.໒.໙], ຣຕ຺ຕິທິໂວວ ໂສ ທິພ຺ໂພ, ມານຸສໍ ສຣໂທສຕໍ-ວສ຺ສສຕນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ອນຸຍນ຺ຕິ ທິໂສທິສໍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑], ສມ຺ປຕນ຺ຕິ ທິໂສທິສໍ-ຕໍ ຕໍ ທິສນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປໂຣສຕໍ, ປໂຣສຫສ຺ສໍ, ອຎ຺ໂຎຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ, ໂປໂນປຸຎ຺ຎໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ, ໂປໂນພ຺ຠວິກາ ຕຓ຺ຫາ-ປຸໂນຕິ ວາ ເອໂກ ນິປາໂຕ, ປຸໂນ ຕສ຺ສ ມເຫ ສິໂນ, ປຸໂນ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ນ ຈ ທານິ ປຸໂນ ອຕ຺ຖິ, ມມ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂມ, ນ ປຸໂນ ອມຕາກາຣໍ, ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ມຸຂໍ ຕວ [ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໒໓໕].

ອິວຓ຺ຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ຕທມິນາເປຕໍ ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ-ຕໍ ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສກິໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ສີເລນາຕິ ¶ ສກທາຄາມີ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ເອວຸມໍ – ເອວໍ+ອິມນ຺ຕິ ເຉໂທ, ຕ຺ວໍ ໂນ ສຕ຺ຖາ ມຫາມຸເນ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມວິທູ ອິເສ.

ອຸວຓ຺ຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕໍ, ໂອຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ມາຕິໂຕ [ທີ. ນິ. ໑.໓໐໓], ປິຕິໂຕ, ມາຕິປກ຺ໂຂ, ປິຕິປກ຺ໂຂ, ມາຕິໂຆ [ຊາ. ໒.໑໙.໑໑໘], ປິຕິໂຆ, ມຕ຺ຕິກໍ ຘນໍ [ປາຣາ. ໓໔], ເປຕ຺ຕິກໍ ຘນໍ, ອປິ ໂນ ລຈ຺ຉສິ, ກຈ຺ຈິ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ ຍາເປຖ, ກຖໍ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ ຍາເປຖ, ໂສຕຸກາມຕ຺ຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂເວ, ນ ໂນ ສມໍ ອຕ຺ຖິ [ຂຸ. ປາ. ໖.໓], ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ກຣນ຺ເຕນ [ມ. ນິ. ໓.໒໗໒], ນຕ຺ຖິ ໂນ ໂກຈິ ປຣິຍາໂຍ [ຊາ. ໑.໕.໑໑໐ (ນ ຫິ ໂນ ໂກຈິ ປຣິຍາໂຍ)] – ອິເມສຸ ຕີສຸ ນຸສທ຺ໂທ ເອກໍສຕ຺ເຖ, ໂສສິໂຕ ໂສຕຕ຺ໂຕ ເຈວ [ຊາ. ໑.໑.໙໔ ໂສຕຕ຺ໂຕ ໂສສິນ຺ໂທ ເຈວ; ມ. ນິ. ໑.໑໕໗] – ສຸຏ຺ຐຸ ສີຕໂລ ສຸຏ຺ຐຸ ສນ຺ຕຕ຺ໂຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ຊມ຺ພຸນທິຍາ ຊາຕໍ ຊມ຺ໂພນທໍ.

ເອສ຺ສ ອິຕ຺ຕໍ –

ໂອກນ຺ທາມສິ ຠູຕານິ, ປພ຺ພຕານິ ວນານິ ຈ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໗໓] – ອວກນ຺ທາມເສຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ຍໍ ກໂຣມສິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ, ຕທຊ຺ຊ ຕຸຍ຺ຫໍ ທສ຺ສາມ [ທີ. ນິ. ໒.໓໗໐], ອິຘ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫິສຸ [ຘ. ປ. ໒໘໖], ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘິສຸ, ເຈເຕຫິ ເຈຕປຸຕ຺ຕິຫິ [ຈຣິຍາ. ໑.໑໐໖] – ເຈຕປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

ໂອສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ –

ມນຸຎ຺ຎໍ, ນ ເຕນຕ຺ຖໍ ອພນ຺ຘິສຸ [ຊາ. ໑.໖.໗] – ໂສ ເຕນ ວຈເນນ ອຕ຺ຖໍ ນ ອພນ຺ຘິ ນ ລຠີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ອວ຺ຫາຍນ຺ຕຸ ສຸ ຍຸທ຺ເຘນ [ຊາ. ໒.໒໒.໘໗໑] – ໂສ ¶ ປຫາຣວຈເນນ ມໍ ອວ຺ຫຍນ຺ໂຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ອປິ ນຸ ຫນຸກາ ສນ຺ຕາ [ຊາ. ໑.໑.໑໔໖] – ໂນ ຫນຸກາ ເອກນ຺ຕໍ ຂິນ຺ນາ ທຸກ຺ຂປຕ຺ຕາຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

ວິກາຣສນ຺ຘິປິ ອາເທສສນ຺ຘິຣູປຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

ອິຕິ ສຣາເທສຣາສິ.

ກວຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຄ຺ຄາວຄ຺ຄພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອາເທໂສ ທີປິຍເຕ.

໔໓. ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ເຄຫິ ຈ ລ, ເສຫິ ຈ ປຣສ຺ສ ຍ-ກາຣສ຺ສ ກ຺ວຈິ ເຕ ເອວ ວຄ຺ຄ ລ, ສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ, ຍ-ກາໂຣ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ນິປຈ຺ຈຕີຕິ ນິປໂກ, ນິປກສ຺ສ ຠາໂວ ເນປກ຺ກໍ, ວິປາໂກ ເອວ ເວປກ຺ກໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາກ຺ກໍ, ວາກ຺ຍໍ ວາ. ປມຸເຂ ສາຘຸ ປາໂມກ຺ຂໍ – ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ເຕ ກເຕ ອາທິທຸຕິຍສ຺ສ ປຐມຕ຺ຕໍ, ສຸຠຄສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຠຄ຺ຄໍ, ໂທຠຄ຺ຄໍ, ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຠຄ຺ຄໍ, ຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຄ຺ຄໍ, ກຸກ຺ກຸຈຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາຈ຺ຈໍ, ວຸຈ຺ຈເຕ, ປຈ຺ຈເຕ, ວຓິຊານໍ ກມ຺ມໍ ວາຓິຊ຺ຊໍ, ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຠຊ຺ຊໍ, ຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊ຺ຊໍ.

໔໔. ຕວຄ຺ຄວຣຓານໍ ເຍ ຈວຄ຺ຄພຍຎາ [ກ. ໒໖໙, ໔໑; ນີ. ໑໐໔, ໑໐໖, ໑໑໙, ໑໒໑-໕].

ອາເທສຠູເຕ ວາ ວິຠຕ຺ຕິຠູເຕ ວາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ວາ ຍ-ກາເຣ ປເຣ ຕວຄ຺ຄານໍວ, ຣ, ຓານຎ຺ຈ ຈວຄ຺ຄ, ພ, ຍ, ຎາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ.

ໂປກ຺ຂຣຎ຺ໂຎ, ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຎາ, ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຎໍ, ສມຓສ຺ສ ຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ [ປາຣາ. ໔໑໑] ອິຈ຺ຈາທີນິ ‘ຍວາ ສເຣ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອຸທາຫຏານິ.

ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ¶ ຠາໂວ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ສນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຈ຺ຈໍ, ຕຖສ຺ສ ຠາໂວຕຈ຺ຉໍ, ຍຊ຺ເຊວໍ-ຍທິ+ເອວໍ, ນຊ຺ໂຊ, ນຊ຺ຊາ, ນຊ຺ຊໍ, ສຸຫທສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຫຊ຺ຊໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຊ຺ຊໍ, ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ [ຘ. ສ. ໑໖໐], ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຊ຺ໂຌກາໂສ, ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ໂພຊ຺ຌາ, ໂພຘິຍາ ວາ, ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂພຊ຺ຌໍ, ພຸຊ຺ຌຕິ, ໂປໂນປຸຎ຺ຎໍ, ຖນໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ ຖຎ຺ຎໍ.

ປວຄ຺ເຄ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປໍ –

ວປ຺ປເຕ, ລຸປ຺ປເຕ, ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ອພ຺ໂຠກາໂສ, ອຸສຠສ຺ສ ຠາໂວ ໂອສພ຺ຠໍ, ລຠິຍເຕຕິ ລພ຺ຠໍ, ລພ຺ຠເຕ, ຄາເມ ຫິຕໍ ຄມ຺ມໍ, ໂອປມ຺ມໍ, ໂສຂຸມ຺ມໍ, ອາຄມ຺ມ, ອຸປຄມ຺ມ, ຄມິຍເຕຕິ ຄມ຺ໂມ, ເອວໍ ທມ຺ໂມ, ຣມ຺ໂມ, ຄມ຺ມເຕ, ຣມ຺ມເຕ.

‘ຕວຄ຺ຄ ວຣຓານ…’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຍມ຺ຫິ ຣສ຺ສ ຍຕ຺ຕໍ –

ກຍ຺ຍເຕ ກຣິຍເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອຣິໂຍ.

‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ຕິ ລໂຕ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປໍ –

ປລ຺ລງ຺ໂກ, ວິປລ຺ລາໂສ, ໂກສລ຺ລໍ, ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ.

‘ຕວຄ຺ຄວຣຓານ…’ນ຺ຕິ ຍມ຺ຫິ ວສ຺ສ ພຕ຺ຕໍ –

ປຸຖພ຺ຍາ, ປຸຖພ຺ຍໍ, ຠາຕຸ ອປຈ຺ຈໍ ຠາຕພ຺ໂຍ, ໂກຣພ຺ໂຍ, ທິເວ ຠວໍ ທິພ຺ພໍ ທິພ຺ຍໍ.

‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ຕິ ສໂຕ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປໍ –

ຣຫສິ ຠວໍ ຣຫສ຺ສໍ, ໂສມນສ຺ສໍ, ໂທມນສ຺ສໍ, ໂສວຈສ຺ສໍ, ໂທວຈສ຺ສໍ-ມໂນຄຓຕ຺ຕາ ມຊ຺ເຌ ສາຄໂມ, ຠາສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠສ຺ສໍ, ອາທິສ຺ສ=ອາທິສິຕ຺ວາ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ=ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ, ອຸປວສ຺ສ=ອຸປວສິຕ຺ວາ, ສມ຺ຜຸສ຺ສ=ສມ຺ຜຸສິຕ຺ວາ, ຕຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສຕິ, ນສ຺ສຕິອິຈ຺ຈາທິ.

໔໕. ຕຖນຣານໍ ¶ ຏຐຓລາ [ຣູ. ໓ (ປິຏ຺ເຐ)].

ຕາທີນໍ ຏາທິອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຕສ຺ສ ຏຕ຺ຕໍ –

ປຏິຫຎ຺ຎຕິ, ປຏຄ຺ຄິ ທາຕພ຺ໂພ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ປຏິປ຺ປນ຺ໂນ, ພ຺ຍາວໂຏ, ອຸທາຫໂຏ, ທຸກ຺ກຏໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຖສ຺ສ ຐຕ຺ຕໍ –

ປີຬນຏ຺ໂຐ [ປຏິ. ມ. ໑.໑໗], ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ [ປຏິ. ມ. ໑.໑໗], ອຏ຺ຐິໍກຕ຺ວາ ສຸເຓຍ຺ຍ [ຊາ. ໒.໑໗.໙໒], ອຏ຺ຐກຖາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ນສ຺ສ ຓຕ຺ຕໍ –

ຄາມໍ ເນຕີຕິ ຄາມຓິ, ເສນໍ ເນຕີຕິ ເສນາຓິ, ປຓິຘິ, ປຓິຘານໍ, ປຓິຫິຕໍ, ປຓາໂມ, ປຣິຓາໂມ, ໂອຓາໂມ, ອຸຓ຺ຓາໂມ, ກຣຓີຍໍ, ກຣຓໍ, ຎາຓໍ, ຕາຓໍ, ປມາຓໍ, ສຣຓໍ, ຄຫຓໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຣສ຺ສ ລຕ຺ຕໍ –

ປລິໂຆ, ປລິໂພໂຘ, ປລິປນ຺ໂນ, ປລ຺ລງ຺ໂກ, ຕລຸໂຓ ຕຣຸໂຓ, ກລຸນໍ ປຣິເທວຍິ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໕໑], ມຫາສາໂລ, ອຏ຺ຐສາລິນີ, ນຍສາລິນີ ອິຈ຺ຈາທີນິ.

ອິທານິ ມຫາວຸຕ຺ຕິວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ກສ຺ສ ຂຕ຺ຕໍ –

ນິກ຺ຂມຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເນກ຺ຂໂມ, ຣາຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕີຕິ ຂຕ຺ຕາ, ກຕ຺ຕາ ວາ.

ທຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ສທຕ຺ຖປສຸໂຕ ສິຍາ [ຘ. ປ. ໑໖໖].

ຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ –

ສຍໍ ຣຏ຺ຐໍ ຫິຕ຺ວານ, ປຸປ຺ຜທານໍ ທທາຕີຕິ ປຸປ຺ຜທານິໂຍ ປຸປ຺ຜທານິໂກ, ສິປ຺ປລິວເນ ວສຕີຕິ ສິປ຺ປລິວນິໂຍ ສິປ຺ປລິວນິໂກ, ກຸມາຣິຍາ ກຸມາຣິກາ.

ຂສ຺ສ ຄຕ຺ຕໍ –

ເອຬມູໂຄ ເອຬມູໂຂ.

ຄສ຺ສ ກຕ຺ຕໍ –

ລຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂລໂກ, ອາໂຣຄ຺ຍໍ ອຠິສຊ຺ເຊຕີຕິ ຠິສກ຺ໂກ, ກຸລູປໂກ ກຸລູປໂຄ, ຂີຣູປໂກ ຂີຣູປໂຄ, ຄີວູປກໍ ຄີວູປຄໍ.

ຆສ຺ສ ຫຕ຺ຕໍ –

ສີຆຊວຕາຍ ສີໂຫ.

ຈສ຺ສ ຉຕ຺ຕໍ –

ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຣໍສິໂຍ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ-ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉສ຺ສ ສຕ຺ຕໍ –

ອຕ຺ຖິ ສາຫສ຺ສ ຊີວິຕໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໑໔] -ຉາຫໍ+ອສ຺ສາຕິ ເຉໂທ, ສຬາຍຕນໍ.

ຊສ຺ສ ທຕ຺ຕໍ –

ປຣເສນໍ ຊິນາຕີຕິປສ຺ເສນທີ-ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສຣໂລໂປ, ຣສ຺ສ ປຣຣູປໍ.

ຍຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ນິສ຺ສາຍ ຊາຍຕີຕິ ນິໂຍ, ນິຍໂກ ວາ, ນິຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ.

ຎສ຺ສຓຕ຺ຕໍ – ¶

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ປຓ຺ຓາສໍ ປຎ຺ຎາສໍ. ປຓ຺ຓວີສຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິ.

ນຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ນາມມຕ຺ຕໍ ນ ນາຍຕິ, ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ [ວິສຸທ຺ຘິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໘] – ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕໍ –

ນິຍໂກ ນິຍໂຕ.

ຖຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ນິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ, ນິຕ຺ຖຣຓໍ, ເນຕ຺ຖາຣໍ.

ນຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ຊິໂນ, ປິໂນ, ລິໂນ, ປຏິສລ຺ລິໂນ, ປຬິໂນ, ມລິໂນ, ສຸປິໂນ, ປຫີໂນ, ຘຸໂນ, ປຸໂນ, ລຸໂນ, ອາຫຸນໍ, ປາຫຸນໍ.

ທສ຺ສ ຑຕ຺ຕໍ –

ຉວຑາໂຫ, ທິສາຑາໂຫ, ກາຍຑາໂຫ.

ຬຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ປຣິຬາໂຫ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຉວໍ ທຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຬຫນໍ, ສຸສານໍ.

ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ສຸຄໂຕ, ຕຖາຄໂຕ, ກຸສິໂຕ, ອຸທຕິ ປສວຕີຕິ ອຸຕຸ.

ຘສ຺ສ ທຕ຺ຕໍ –

ເອກມິທາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ສມຍໍ [ມ. ນິ. ໑.໕໐໑] -ອິຘາຕິ ວາ ນິປາໂຕ.

ຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ –

ສາຫຸ ທສ຺ສນມຣິຍານໍ [ຘ. ປ. ໒໐໖], ສໍຫິຕໍ, ວິຫິຕໍ, ປິຫິຕໍ, ອຠິຫິຕໍ, ສນ຺ນິຫິຕໍ, ປຓິຫິຕໍ, ສທ຺ທຫຕິ, ວິທຫຕິ, ປິທຫຕິ.

ນສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ –

ອຸປຎ຺ຎາໂສ=ອຸປນ຺ຍາໂສ, ຎາໂຍ=ນ຺ຍາໂຍ-ນິຈ຺ຈໍ ເອຕິ ຜລໍ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ເຎຍ຺ຍໍ=ເນຍ຺ຍໍ.

ຍຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ເຖນສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເຖຍ຺ຍໍ, ເຖຣາຘິນນ຺ຕິ ເຖຣາເຘຍ຺ຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຣາເຘຍ຺ຍກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ປສ຺ສ ຜຕ຺ຕໍ –

ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິປ຺ຜນ຺ນໍ.

ພຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ສມ຺ພຫຸລໍ=ສມ຺ປຫຸລໍ, ພຫຸສນ຺ໂຕ ນ ຠຣຕິ [ສຸ. ນິ. ໙໘] =ປຫຸ ສນ຺ໂຕ ນ ຠຣຕິ.

ຠສ຺ສ ຜຕ຺ຕໍ –

ອນນ຺ຕໍ ສພ຺ພໂຕປຜໍ [ທີ. ນິ. ໑.໔໙໙].

ມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ –

ຈິຣປ຺ປວາສິໍ [ຘ. ປ. ໒໑໙], ຫຕ຺ຖິປ຺ປຠິນ຺ນໍ [ຘ. ປ. ໓໒໖].

ຍສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ –

ທີຆາວຸ ກຸມາໂຣ [ມຫາວ. ໔໕໙] =ທີຆາຍຸ ກຸມາໂຣ, ອາຍຸໍ ຘາເຣຕີຕິ ອາວຸຘໍ=ອາຍຸຘໍ, ອາຍຸ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ເຖ ‘ອາວຸໂສ’ຕິ ນິປາໂຕ, ກສາໂວ=ກສາໂຍ, ກາສາວໍ=ກາສາຍໍ, ສາລິໍ ລຸນາຕີຕິ ສາລິລາຍໂກ, ຕິຓລາຍໂກ.

ລສ຺ສ ຣຕ຺ຕໍ ¶ –

ນີລໍ ຊລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ເນຣຎ຺ຊຣາ, ຊລໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອລນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຊໂຣ, ສສ຺ສຕໍ ປເຣຕິ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ປເຣຕິ-ປເລຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ –

ປິປາສຕິ ປິວາສຕິ.

ພຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ພ຺ຍາກໂຕ, ພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສີລພ຺ພຕໍ, ນິພ຺ພານໍ, ນິພ຺ພຸຕໍ, ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພຕິ, ສິພ຺ພຕິ, ກຸພ຺ພຕິ, ກຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ກ຺ຣຸພ຺ພຕິ, ກ຺ຣຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ອເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ພາໂລ, ປພ຺ພຊິໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສສ຺ສ ຉຕ຺ຕໍ –

ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ-ອວສິຏ຺ຐນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ‘‘ທິພ຺ພາ ສທ຺ທາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ຣໍສິໂຍ [ວິ. ວ. ໗໓໐] ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສສ຺ສ ຉຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມນ຺ຕິ [ມຫາວ. ໖໔], ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕິຏ຺ຐນໍ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ [ຊາ. ໑.໗.໕໙]’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຫສ຺ສ ຆຕ຺ຕໍ –

ນິຈ຺ຈໍ ທຫຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິທາໂຆ, ລຆຸ ລຫຸ.

ຬສ຺ສ ຑຕ຺ຕໍ –

ຄຣຸໂຑ ຄຣຸໂຬ.

ອິຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນາເທສຣາສິ.

ມິສ຺ສກາເທໂສ ¶ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ອວສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ –

ອຸທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຸພ຺ພິນໂຍ, ອຸປ຺ປໂຖ, ອຸມ຺ມຄ຺ໂຄ, ອຸຎ຺ຎາ ອວຎ຺ຎາ, ອຸຎ຺ຎາຕໍ ອວຎ຺ຎາຕໍ, ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີ.

ໂອຕ຺ຕຎ຺ຈ –

ໂອນທ຺ໂຘ, ໂອກາໂສ, ໂອວາໂທ, ໂອໂລກນໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວສ຺ສ ໂອຕ຺ຕໍ –

ອຸໂປສໂຖ – ອຸປວສໂຖຕິ ຐິຕິ, ໂນນີຕໍ ນວນີຕໍ, ນິວຕ຺ຖໂກໂຈ ນິວຕ຺ຖກວໂຈ, ໂກ ເຕ ພລໍ ມຫາຣາຊ, ໂກ ນຸ ເຕ ຣຖມຓ຺ຑລໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໘໘໐] – ກ຺ວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ເຕ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ສຸໂຕ ວາ, ວານໂຣ ຘມ຺ມິໂກ ອິຕິ, ໂກ ນຸເມ ໂຄຕມສາວກາ ຄຕາ-ກ຺ວ ນຸ+ອິເມຕິ ເຉໂທ, ໂສຓ຺ຓໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກຸສ຺ສ ກ຺ຣຸຕ຺ຕໍ –

ກ຺ຣຸພ຺ພຕິ ກຸພ຺ພຕິ.

ຕ຺ຕສ຺ສ ຕ຺ຣຕ຺ຕໍ –

ອຕ຺ຣໂຊ ປຸຕ຺ໂຕ, ເຂຕ຺ຣໂຊ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂຊ, ເຂຕ຺ຕໂຊ, ໂຄຕ຺ຣຠູ, ວຕ຺ຣຠູ, ຈິຕ຺ຣໍ, ວິຈິຕ຺ຣໍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ວິຈິຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ [ສໍ. ນິ. ໑.໙໘], ອຸຕ຺ຣາສີ ປລາຍີ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙], ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ [ມ. ນິ. ໑.໒໓] ອິຈ຺ຈາທິ.

ທສ຺ສ ທ຺ຣຕ຺ຕໍ –

ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຸໂຂ ອຸທໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ, ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ກມ຺ມໍ [ມ. ນິ. ໒.໑໐໙], ປຖວີ ອຸນ຺ທ຺ຣິຍ຺ຍຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໘] – ຠິຊ຺ຊຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ມິຕ຺ຕທ຺ຣຸພ຺ໂຠ ມິຕ຺ຕທ຺ທຸພ຺ໂຠ.

ທ຺ທສ຺ສ ທ຺ຣຕ຺ຕໍ ¶ –

ຠທ຺ຣໍ ຠທ຺ທໍ, ອສ຺ໂສ ຠທ຺ໂຣ [ຘ. ປ. ໑໔໓], ສທາ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໑໕໓], ສພ຺ເພ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສນ຺ຕຸ [ຊາ. ໑.໒.໑໐໕], ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ລຸທ຺ຣໍ [ທີ. ນິ. ໒.໔໓] ລຸທ຺ທໍ.

ພສ຺ສ ພ຺ຣຕ຺ຕໍ –

ພ຺ຣຫາວນໍ, ພ຺ຣຫນ຺ຕໍ ວາ ວນປ຺ປຕິໍ [ຊາ. ໑.໑.໑໔], ພ຺ຣຫ຺ມາ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ – ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ອຣຫາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວ, ວີນໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ –

ພ຺ຍໂຍ=ວໂຍ-ວິນາໂສຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ພ຺ຍາວໂຏ=ວາວໂຏ, ປງ຺ເກ ພ຺ຍສນ຺ໂນ=ວິສນ຺ໂນ, ພ຺ຍມ຺ຫິໂຕ=ວິມ຺ຫິໂຕ, ພ຺ຍມ຺ຫໍ=ວິມານໍ-ມານສ຺ສ ມ຺ຫຕ຺ຕໍ.

ກ຺ຂສ຺ສ ຈ຺ຉຕ຺ຕໍ –

ອຈ຺ຉິ=ອກ຺ຂິ, ສຈ຺ຉິ=ສກ຺ຂິ-ສຫ ອກ຺ຂິນາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ [ມິ. ປ. ໕.໓.໑໒], ມຈ຺ຉິກາ=ມກ຺ຂິກາ, ລຈ຺ຉີ=ລກ຺ຂີ-ສິຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອກ຺ຂຣສໍຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ –

ອາເຈໂຣ ອາຈຣິໂຍ, ນ ມາຕາປິຕຣສໍວຑ຺ໂຒ, ອນາເຈຣກຸເລ ວສໍ [ຊາ. ໑.໑.໙], ອາເຈຣມ຺ຫິ ສຸສິກ຺ຂິຕາ [ຊາ. ໑.໗.໘໒], ພ຺ຣຫ຺ມເຈໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ, ຕິຓ຺ຫໍ ຕິຂິຓໍ, ຕຓ຺ຫາ ຕສິຓາ, ສຸຓ຺ຫາ ສຸຓິສາ, ອຠິຓ຺ຫໍ ອຠິກ຺ຂຓໍ, ປຓ຺ໂຫ ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ, ປຓ຺ເຫ ວຊ຺ໂຌ ມໂຫສໂຘ [ຊາ. ໑.໑໕.໓໒໔], ສຸຣາເມຣໂຍ-ສຸຣາເມເຣຍ຺ໂຍ, ສຸຣາເມເຣຍ຺ຍປານານິ, ໂຍ ນໂຣ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ [ຘ. ປ. ໒໔໗]. ກມ຺ມຘາຣໂຍ= ກມ຺ມຘາເຣຍ຺ໂຍ ¶ , ປາຏິຫີຣໍ ປາຏິເຫຣໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຈ຺ເຉຣໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ເຉຣໍ ມຈ຺ຉຣໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອກ຺ຂຣວຑ຺ຒິປິ ໂຫຕິ –

ເອກຈ຺ຈິໂຍ ເອກຈ຺ເຈຍ຺ໂຍ ເອກຈ຺ໂຈ, ມາຕິໂຍ ມຈ຺ໂຈ, ກິຈ຺ຈຍໍ ກິຈ຺ຈໍ, ປຓ຺ຑິຕິຍໍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ສຸວາມິ ສາມິ, ສຸວາມິນິ ສາມິນິ, ສຸວເກຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສເກຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ, ສຕ຺ຕໂວ ສຕ຺ໂຕ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມສຕ຺ຕໂວ [ຊາ. ໒.໒໑.໗໖], ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມສຕ຺ຕໂວ [ຊາ. ໒.໒໑.໗໙] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ມິສ຺ສກາເທສຣາສິ.

ພິນ຺ທາເທໂສ ທີປິຍເຕ.

໔໖. ວຄ຺ເຄ ວຄ຺ຄນ຺ໂຕ [ກ. ໓໑; ຣູ. ໔໙; ນີ. ໑໓໘-໙].

ວຄ຺ຄພ຺ຍຎ຺ຊເນ ປເຣ ນິຄ຺ຄຫີຕສ຺ສ ສກວຄ຺ຄນ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນາເທໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ທີປງ຺ກໂຣ, ສງ຺ຂາໂຣ, ສງ຺ຄໂຫ, ສຎ຺ຈາໂຣ, ສຎ຺ຊາໂຕ, ສຓ຺ຐິຕໍ, ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ, ປຣນ຺ຕໂປ, ອມຕນ຺ທໂທ, ປຸຣິນ຺ທໂທ, ສນ຺ຘິ, ສນ຺ນິຘິ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສມ຺ຠໂວ, ສມ຺ຠາໂຣ, ສມ຺ຠິນ຺ໂນ, ສມ຺ມໂຕ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ນິຈ຺ຈໍ, ຕງ຺ກໂຣ, ຕໍກໂຣ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈໍ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ [ຂຸ. ປາ. ໑.ສຣຓຕ຺ຕຍ], ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ ອິຈ຺ຈາທີສຸ [ຘ. ປ. ໖໗] ນຕ຺ຖິ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ວຄ຺ຄາວຄ຺ເຄສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ປເຣສຸ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ ປຣຣູປໍ ຄຈ຺ຉຕິ –

ສກ຺ກໂຣຕິ, ສກ຺ກໂຕ, ສກ຺ກາໂຣ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ຕກ຺ກຕ຺ຕາ, ຕກ຺ກໂຣ, ຕກ຺ຂຓໍ ຕງ຺ຂຓໍ ຕໍ ຂຓໍ, ຕຄ຺ຄຕິກໍ ຕໍ ຄຕິກໍ, ຕນ຺ນິນ຺ໂນ, ຕປ຺ໂປໂຓ, ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ, ຕປ຺ປຘາໂນ, ເອຕປ຺ປຣໂມ, ຍຄ຺ຄຸໂຓ ຍໍຄຸໂຓ, ຕລ຺ເລຓາ, ມລ຺ເລຓາ, ສລ຺ເລໂຂ, ປຏິສລ຺ລີໂນ, ຕພ຺ພຓ຺ຓນາ ຕໍວຓ຺ຓນາ, ຕສ຺ສໂມ ຕໍສໂມ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ¶ , ຈິຣປ຺ປວາສິໍ, ຫຕ຺ຖິປ຺ປຠິນ຺ນໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖ ເອກຕ຺ຖ ສິທ຺ຘມ຺ປິ ຕໍ ຕໍ ຣູປໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນມ຺ປິ ວິຘິຍ຺ຍຕິ ຎາຓວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຖໍ.

໔໗. ມຍທາ ສເຣ [ກ. ໓໔, ໓໕; ຣູ. ໓໔, ໕໒; ນີ. ໑໔໒-໕].

ສເຣ ປເຣ ນິຄ຺ຄຫີຕສ຺ສ ກ຺ວຈິ ມ, ຍ, ທາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຕຕ຺ຖ ທາເທໂສ ຍ, ຕ, ເອຕສທ຺ເທຫິ ນປຸໍສເກ ທິສ຺ສຕິ –

ຍທພ຺ຣວິ [ຊາ. ໑.໒.໑໔໓], ຕທນິຈ຺ຈໍ [ມ. ນິ. ໒.໑໙], ເອຕທໂວຈ ສຕ຺ຖາ [ສຸ. ນິ. ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສນາສຸຕ຺ຕ].

ສມາເສ ປນ ທາເທໂສ ຕິລິງ຺ເຄ ທິສ຺ສຕິ –

ຍທນນ຺ຕຣໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ, ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ [ອ. ນິ. ໒.໖໘]. ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ [ອ. ນິ. ໒.໖໘] -ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ປທສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສາ ກຖາຍ ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ຍທນນ຺ຕຣໍ.

ກ຺ວຈິຕ຺ເວວ? ຍເມຕໍ ວາຣິຊໍ ປຸປ຺ຜໍ, ອທິນ຺ນໍ ອຸປສິງ຺ຆສິ [ຊາ. ໑.໖.໑໑໕].

ມາເທໂສ ຍ, ຕ, ເອຕສທ຺ເທຫິ ປຸມິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄສຸ ທິສ຺ສຕິ –

ຍມາຫຸ ເທເວສຸ ສຸຊມ຺ປຕີຕິ [ຊາ. ໑.໑໕.໕໔], ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໐.໓໕], ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ [ມຫາວ. ໒-໓].

ອຎ຺ຎສທ຺ເທຫິ ປນ ທ຺ເວ ອາເທສາ ຕິລິງ຺ເຄ ທິສ຺ສນ຺ຕິ –

ສກທາຄາມີ, ເອວເມຕມຠິຎ຺ຎາຍ [ສຸ. ນິ. ໑໒໒໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍາເທໂສ ອິທໍສທ຺ເທ ປເຣ ຕສທ຺ທມ຺ຫາ ເອວ ກ຺ວຈິ ທິສ຺ສຕິ –

ຕຍິທໍ ນ ສາຘຸ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໗໙], ຕຍິທໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໗໙].

໔໘. ເຍວຫິສຸ ໂຎ

ຍ ¶ , ເອວ, ຫິສທ຺ເທສຸ ປເຣສຸ ນິຄ຺ຄຫີຕສ຺ສ ໂຎ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ.

ອານນ຺ຕຣິກຎ຺ຎມາຫຸ [ຂຸ. ປາ. ໖.໕] – ອານນ຺ຕຣິກໍ + ຍໍ + ອາຫູຕິ ເຉໂທ, ຍຎ຺ຎເທວ-ຍໍ + ຍໍ + ເອວ, ຕຎ຺ເຎວ ຕໍ+ເອວ, ປຸຣິສຎ຺ເຎວ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ, ຕຎ຺ຫິ, ປຸຣິສຎ຺ຫິ, ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິໂຕ ອຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ຘມ຺ມສຎ຺ຫິໂຕ ຘມ຺ມສໍຫິໂຕ.

໔໙. ເຍ ສໍສ຺ສ [ກ. ໓໓; ຣູ. ໕໑; ນີ. ໑໔໑].

ຍມ຺ຫິ ປເຣ ສໍ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫີຕສ຺ສ ໂຎ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ.

ສຎ຺ໂຎໂຄ ສໍໂຍໂຄ, ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນໍ ສໍໂຍຊນໍ, ສຎ຺ຎໂມ ສໍຍໂມ, ສຎ຺ຎໂຕ ສໍຍໂຕ, ສຎ຺ຎມຕິ ສໍຍມຕິ, ສຎ຺ຎາຈິກາ ສໍຍາຈິກາ ກຸຏິໍ [ປາຣາ. ໓໔໘] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ພິນ຺ທາເທສຣາສິ.

ອາເທສສນ຺ຘິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາຄມສນ຺ຘິ

ອຖາຄມສນ຺ຘິ ທີປິຍເຕ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສຣາຄໂມ –

ອ –

ປຓ຺ຓສາລໍ ອມາເປຕ຺ວາ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໑໓], ປຓ຺ຓສາລໍ ອມາປິຍ [ຊາ. ໑.໑.໑໔໘] – ມາເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ, ນ ຈາປິ ອປຸນປ຺ປຸນໍ, ຫຕ຺ຖິໂພນ຺ທິໍ ປເວກ຺ຂາມິ [ຊາ. ໑.໑.໑໔໘] -ປຸນປ຺ປຸນໍ ອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ ¶ , ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ອນາມຕໍ [ຊາ. ໑.໒.໓໑] – ອມຕ ປຸພ຺ພໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ຊໍ, ອນມຕຄ຺ໂຄ, ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ, ຊຈ຺ຈພຘິໂຣ, ຊຈ຺ຈມູໂຄ, ຊຈ຺ຈປຓ຺ຑໂກ.

ອາ –

ອຑ຺ເຒ ອາຊາຍເຣ ກຸເລ [ສໍ. ນິ. ໑.໔໙], ມນຸສ຺ເສສຸ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ, ອາປູຣຕິ ຕສ຺ສ ຍໂສ [ປຣິ. ໓໘໖].

ອິ –

ຘມ຺ມິກຖໍ ກຕ຺ວາ [ປາຣາ. ໓໙], ສຣນ຺ຕາ ສປນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສຣິສປາ.

ອີ –

ກພຬີກາໂຣ, ມນສີກາໂຣ, ມນສີກໂຣຕິ, ຕປ຺ປາກຏີກໂຣຕິ, ທູຣີຠູໂຕ, ອພ຺ຍຍີຠາໂວ.

ອຸ –

ຎາຕິປຣິຊິນສ຺ສ ຠາໂວ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ເອວໍ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ- ປຣິຊິນສ຺ສາຕິ ປຣິຫານສ຺ສ, ປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ.

ໂອ –

ປໂຣສຕໍ, ສຣໂທສຕໍ, ທິໂສທິສໍ [ຘ. ປ. ໔໒] ອິຈ຺ຈາທິ.

‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ ຕາວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸ’ [ທີ. ນິ. ໓.໑] ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂຕຕ຺ໂຖ ປໂຄສທ຺ໂທ ເອວ.

ອິຕິ ສຣາຄມຣາສິ.

໕໐. ວນຕຣຄາຈາຄມາ

ສເຣ ປເຣວ ນ, ຕ, ຣ, ຄາ ຈ ມ, ຍ, ທາ ຈ ອາຄມາ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂຄ, ໂຕ, ໂທ, ໂນ, ໂມ, ໂຍ, ໂຣ, ໂວ,

ຕຕ຺ຖ ¶ ໂຄ –

ອຣິເຍຫິ ປຸຖເຄວາຍໍ ຊໂນຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ [ມຫານິທ຺ເທເສ], ອິຘ ປນ ປໂຄສທ຺ໂທ ເອວ, ປເຄວ ວຸຕ຺ຍສ຺ສ, ປເຄວ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາຕິ [ປາຣາ. ໕໕].

ໂຕ –

ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໐], ຕສ຺ມາຕິຫ [ມ. ນິ. ໑.໒໙], ກຕໂມ ນາມ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ, ຍສ຺ສ ເຕວໍ ຄຕໍ ຜລໍ [ຊາ. ໒.໑໘.໑໐] -ເຕວນ຺ຕິ ເອວໍ.

ໂທ –

ອຸທຄ຺ໂຄ, ອຸທພ຺ພຫິ, ອຸທປາທິ, ອຸທໂຍ, ອຸທາຫໂຏ, ອຸທິໂຕ, ອຸທີຣິໂຕ, ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ [ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ; ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ], ທຸຠຍານິ ວິເຈຍ຺ຍ ປຓ຺ຑຣານິ [ສຸ. ນິ. ໕໓໑], ໂຕເທຍ຺ຍ, ກປ຺ປາ ທຸຠໂຍ [ສຸ. ນິ. ໑໑໓໑] – ທ຺ເວ ອິສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈິເທວ, ໂກຈິເທວ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ, ຍາວເທວ, ຕາວເທວ, ວລຸຕ຺ເຕ-ຍາວເທ, ຕາວເທຕິ ສິທ຺ຘໍ, ປຸນເທວ, ສກິເທວ, ສມ຺ມເທວ-ທາຄເມ ຣສ຺ໂສ, ສມ຺ມທກ຺ຂາໂຕ [ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໕], ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ [ມ. ນິ. ໒.໒໓໔], ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ [ອ. ນິ. ໓.໑໐໑], ອຫຸເທວ ຠຍໍ [ທີ. ນິ. ໑.໑໕໙] ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂນ –

ອິໂຕ ນາຍຕິ, ຈິຣໍ ນາຍຕິ, ກມ຺ເມ ສາຘຸ ກມ຺ມນິຍໍ ກມ຺ມຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອິທໍ ອຕ຺ຕນິຍໍ, ອທ຺ຘານໍ ຂມຕີຕິ ອທ຺ຘນິຍໍ, ໂລຠສ຺ສ ຫິຕໍ ໂລຠນິຍໍ ໂລຠເນຍ຺ຍໍ, ໂທສນິຍໍ ໂທສເນຍ຺ຍໍ, ໂມຫນິຍໍ ໂມຫເນຍ຺ຍໍ, ໂອຆນິຍໍ, ໂຍຄນິຍໍ, ຄນ຺ຖນິຍໍ, ນິທ຺ຘຸນນໍ, ນິທ຺ຘຸນນໂກ, ສຎ຺ຊານນໍ, ສຎ຺ຊານນໂກ, ສຎ຺ຎາປນໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂມ ¶ –

ລຫຸເມສ຺ສຕິ [ຘ. ປ. ໓໖໙], ຄຣຸເມສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄມຕ຺ຖິ [ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙], ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ [ອ. ນິ. ໔.໓໔], ອຸຣຄາມິວ [ຊາ. ໑.໗.໓໐], ອຣຫຕາມິວ [ທີ. ນິ. ໒.໓໔໘] ອິຈ຺ຈາທີນິ. ຕຖາ ເກນ ເຕ ອິຘ ມິຊ຺ຌຕິ [ເປ. ວ. ໑໘໑], ຣູປານິ ມນຸປສ຺ສຕິ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໙໖], ອາກາເສ ມຠິປູຊເຍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ [ມ. ນິ. ໓.໔໐], ເອກເມກສ຺ສ [ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໓], ສມຓມຈໂລ [ອ. ນິ. ໔.໘໗], ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ [ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂຍ –

ນຍິມສ຺ສ ວິຊ຺ຊາ ມຍມຕ຺ຖິ [ຊາ. ໑.໓.໒໕], ຍຖຍິທໍ [ອ. ນິ. ໑.໒໑-໒໒], ຕຖຍິທໍ, ຉຍິເມ ຘມ຺ມາ [ອ. ນິ. ໖.໑໑], ນວຍິເມ ຘມ຺ມາ [ອ. ນິ. ໙.໙], ທສຍິເມ ຘມ຺ມາ [ອ. ນິ. ໑໐.໑໖], ມມຍິທໍ, ໂສເຍວ, ເຕເຍວ, ຕໍເຍວ ຕຎ຺ເຎວ, ເຕຫິເຍວ, ເຕສໍເຍວ ເຕສຎ຺ເຎວ, ຕສ຺ມິເຍວ, ພຸທ຺ໂຘເຍວ, ພຸທ຺ເຘສຸເຍວ, ໂພຘິຍາເຍວ ກາຣຓາ [ຈຣິຍາ. ໑.໖໕], ໂຫຕິເຍວ, ອຕ຺ຖິເຍວ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕິຍນ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄິຍາຄາເຣ, ຈຕຸຕ຺ຖີຍຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຈາທີນິ ອິວຓ຺ຓນ຺ຕຣູປານິ ຍາຄເມນາປິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ.

ໂຣ –

ນິຣນ຺ຕຣໍ, ນິຣຕ຺ຖກໍ, ນິຣາຫາໂຣ, ນິຣາພາໂຘ, ນິຣາລໂຍ, ນິຣິນ຺ຘໂນ ອຄ຺ຄິ, ນິຣີຫກໍ, ນິຣຸທກໍ, ນິຣຸຕ຺ຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕໂຣ, ນິຣູມິກາ ນທີ, ນິໂຣຊໍ, ທຸຣຕິກ຺ກໂມ, ທຸຣຠິສມ຺ຠໂວ, ທຸຣາສທາ ພຸທ຺ຘາ [ອປ. ເຖຣ ໑.໔໐.໒໗໐], ທຸຣາຂ຺ຍາໂຕ ຘມ຺ໂມ [ທີ. ນິ. ໓.໑໖໖], ທຸຣາຄຕໍ, ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ [ອ. ນິ. ໕.໑໔໐], ປາຕຸຣໂຫສິ [ມຫາວ. ໘], ປາຕຸຣຫຸ [ຊາ. ໑.໑໔.໒໐໒], ປາຕຸຣເຫສຸໍ [ອ. ນິ. ໓.໗໑], ປາຕຣາໂສ, ປຸນເຣຕິ, ຘີຣຕ຺ຖຸ [ຊາ. ໑.໑.໑໓], ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ ຌານໍ [ຘ. ສ. ໑໖໘], ຈຕຸຣາຣກ຺ຂາ, ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ຈຕຸຣິທ຺ຘິລາໂຠ, ¶ ຈຕຸໂຣຆາ, ວຸທ຺ຘິເຣສາ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໑], ປຖວີຘາຕຸເຣເວສາ [ມ. ນິ. ໓.໓໔໘-໓໔໙], ອາໂປຘາຕຸເຣເວສາ [ມ. ນິ. ໓.໓໕໐], ສພ຺ຠິເຣວ ສມາເສຖ, ນກ຺ຂຕ຺ຕຣາຊາຣິວ ຕາຣການໍ, ວິຊ຺ຊຸຣິວ ອພ຺ຠກູເຏ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ, ອຸສໂຠຣິວ [ສຸ. ນິ. ໒໙], ຍຖຣິວ, ຕຖຣິວ [ທີ. ນິ. ໑.໒໖໓] -ຣາຄເມ ຣສ຺ໂສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ອຕິຣິວ ກລ຺ລຣູປາ [ສຸ. ນິ. ໖໘໘], ອຕິວິຍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປຕ຺ໂຕ, ປຣໍວິຍ ມຕ຺ຕາຍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ອິວ, ວິຍສທ຺ທາ ເອວຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕຖາ ‘‘ຍຖຣິວ, ຕຖຣິວ, ວຣມ຺ຫາກໍ ຠຸສາມິວ [ຊາ. ໑.໓.໑໐໘], ເນຕໍ ອຊ຺ຊຕນາມິວ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ອິວສທ຺ໂທ ເອວຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ.

ໂວ –

ທຸວງ຺ຄຸລໍ, ທຸວງ຺ຄິກໍ, ຕິວງ຺ຄຸລໍ, ຕິວງ຺ຄິກໍ, ປາຄຸຎ຺ຎວຸຊຸຕາ, ວຸສິຕໍ, ວຸຕ຺ຕໍ, ວຸຈ຺ຈເຕ, ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຕິ [ປາຈິ. ໕໔໗], ວຸຏ຺ຐານໍ, ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸວາສເນ, ປຸຖຸວາສເນ, ສຍມ຺ຠຸວາສເນ ອິຈ຺ຈາທີນິ ອຸວຓ຺ຓນ຺ຕຣູປານິ ວາຄເມນາປິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ.

໕໑. ຉາ ໂຬ.

ສເຣ ປເຣ ຉມ຺ຫາ ຬາຄໂມ ໂຫຕິ.

ຉຬງ຺ຄໍ, ຉຬາຍຕນໍ, ຉຬາສີຕິສຫສ຺ສານິ [ເປ. ວ. ໓໗໔], ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣາ ປມຸຂາ ຉເຬເຕ [ຊາ. ໑.໑.໘໔], ຉເຬວານຸສຍາ ໂຫນ຺ຕິ [ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖສງ຺ຄຫ], ຉຬຠິຎ຺ຎາ ມຫິທ຺ຘິກາ [ພຸ. ວໍ. ໓.໕].

ມຫາວຸຕ຺ຕິວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ສເຣ ¶ ປເຣ ມນາທີຫິ ສາຄໂມ –

ມນສິກາໂຣ, ມານສິໂກ, ເຈຕສິໂກ, ອພ຺ຍຄ຺ຄມນໂສ ນໂຣ [ອ. ນິ. ໑.໓໐], ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ ອເຈຕໂສ, ອຸເຣ ຠໂວ ໂອຣໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສເຣ ປເຣ ພຫຸລໍ ຫາຄໂມ –

ມາເຫວໍ ອານນ຺ທ [ທີ. ນິ. ໒.໙໕], ໂນເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ [ທີ. ນິ. ໑.໑໘໕-໑໘໖], ໂນຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ [ທີ. ນິ. ໑.໒໖໓], ນເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ [ກຖາ. ໑], ເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ, ເຫວໍ ວທຕິ, ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູຈ [ຂຸ. ປາ. ໙.໑], ສຸຫຸຏ຺ຐິຕໍ ສຸຂໂຓ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນາຄມຣາສິ.

໕໒. ນິຄ຺ຄຫີຕໍ [ກ. ໓໕; ຣູ. ໒໑ (ປິຏ຺ເຐ); ນີ. ໕໖].

ນິຄ຺ຄຫີຕໍ ກ຺ວຈິ ອາຄຕໍ ໂຫຕິ ວາ.

ອຸປວສ຺ສໍ ໂຂ ປນ [ປາຣາ. ໖໕໓], ນວໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈີວຣລາເຠນ [ປາຈິ. ໓໖໘], ອປ຺ປມາໂທ ອມຕໍ ປທໍ [ຘ. ປ. ໒໑], ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ [ມຫາວ. ໑໕], ອຓຸໍຖູລານິ [ຘ. ປ. ໒໖໕], ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸໍ [ຘ. ປ. ໕໓], ອວໍສິຣາ ປຕນ຺ຕິ [ຊາ. ໑.໑໑.໓໕], ຍທຕ຺ໂຖ, ຕທຕ຺ໂຖ, ເອຕທຕ຺ໂຖ, ຕກ຺ກຕ຺ຕາ, ຕກ຺ກໂຣ ອິຈ຺ຈາທີນິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາເນວ, ຕຖາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕພ຺ໂພຫາໂຣ, ຕພ຺ພຫຸໂລ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ພິນ຺ທາຄມຣາສິ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ປທານໍ ອນ຺ເຕ ຄຕ, ຊາຕ, ອນ຺ຕ ສທ຺ທາ ອາຄມາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຣູປຄຕໍ ¶ [ມ. ນິ. ໒.໑໓໓] ເວທນາຄຕໍ [ມ. ນິ. ໒.໑໓໓], ສຎ຺ຎາຄຕໍ [ມ. ນິ. ໒.໑໓໓], ຄູຖຄຕໍ [ມ. ນິ. ໒.໑໑໙], ມຸຕ຺ຕຄຕໍ [ມ. ນິ. ໒.໑໑໙], ທິຏ຺ຐິຄຕໍ [ມຫາວ. ໖໖], ອຕ຺ຖຊາຕໍ [ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ], ຘມ຺ມຊາຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ [ກຖາ. ໒໒໖], ວນນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອາຄມສນ຺ຘິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທ຺ວິຠາວສນ຺ຘິ

ອຖ ທ຺ວິຠາວສນ຺ຘິ ທີປິຍເຕ.

ທ຺ວິຠາໂວ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກໂມ, ປຣກ຺ກໂມ ອິຈ຺ຈາທິ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຣຸກ຺ຂໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສິຎ຺ຈຕິ ອິຈ຺ຈາທິ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕປທທ຺ວິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕິຕິກ຺ຂາ, ຕິກິຈ຺ຉາ, ຊຄມາ, ຊຄມຸ ອິຈ຺ຈາທິ ຘາຕຸປທທ຺ວິຕ຺ຕໍ ນາມ.

໕໓. ສຣມ຺ຫາ ທ຺ເວ [ກ. ໒໘; ຣູ. ໔໐; ນີ. ໖໗].

ສຣມ຺ຫາ ປຣສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ກ຺ວຈິ ທ຺ເວ ຣູປານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຣມ຺ຫາ ປ, ປຕິ, ປຏີນໍ ປສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ອປ຺ປມາໂທ, ອິຘປ຺ປມາໂທ, ວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອປ຺ປຕິວຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ [ມຫາວ. ໑໗], ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ, ວິປ຺ປຏິສາໂຣ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຣມ຺ຫາຕິ ກິໍ? ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ.

ກີ, ກຸຘ, ກມຸ, ກຸສ, ຄຫ, ຊຸຕ, ຎາ, ສິ, ສຸ, ສມ຺ຠຸ, ສຣ, ສສ ອິຈ຺ຈາທີນໍ ຘາຕູນຎ຺ຈ, ອຸ, ທຸ, ນິປຸພ຺ພານໍ ປທານຎ຺ຈ ອາທິພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ.

ກີ ¶ –

ວິກ຺ກິນາຕິ, ວິກ຺ກໂຍ, ຘນກ຺ກີໂຕ.

ກຸຘ –

ອກ຺ກຸທ຺ໂຘ, ອກ຺ໂກໂຘ.

ກມຸ –

ອຠິກ຺ກມຕິ, ອຠິກ຺ກໂມ, ອຠິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອກ຺ກມຕິ, ອກ຺ກໂມ, ອກ຺ກນ຺ໂຕ, ປຣກ຺ກມຕິ, ປຣກ຺ກໂມ, ວິກ຺ກມຕິ, ວິກ຺ກໂມ, ໂອກ຺ກມຕິ, ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ.

ກຸສ –

ອກ຺ໂກສຕິ, ອກ຺ໂກໂສ.

ຄຫ –

ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຄ຺ຄໂຫ, ວິຄ຺ຄໂຫ, ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອນຸຄ຺ຄໂຫ.

ຊຸຕ –

ອຸຊ຺ໂຊຕຕິ, ວິຊ຺ໂຊຕຕິ.

ຎາ –

ອຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາ, ອຠິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາ, ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ, ຘມ຺ມຎ຺ຎູ.

ສິ –

ອຕິສ຺ສໂຍ, ຠູມສ຺ສິໂຕ, ເຄຫສ຺ສິໂຕ.

ສຸ –

ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ວິສ຺ສຸໂຕ, ອສ຺ສໂວ, ອນສ຺ສໂວ.

ສມ຺ຠຸ ¶ –

ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘິ, ປສ຺ສທ຺ໂຘ.

ສຣ –

ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອນຸສ຺ສຕິ, ອນຸສ຺ສໂຣ.

ສສ –

ອສ຺ສສຕິ, ອສ຺ສສນ຺ໂຕ, ອສ຺ສາໂສ, ປສ຺ສາໂສ.

ສຊ –

ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ວິສ຺ສຄ຺ໂຄ.

ຈຊ –

ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ, ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຸປຸພ຺ເພ –

ອຸກ຺ກໍສຕິ, ອຸກ຺ກໍໂສ, ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອຸຈ຺ຈາເຣຕິ, ອຸຈ຺ຈາໂຣ, ອຸຈ຺ຈໂຍ, ສມຸຈ຺ຈໂຍ, ອຸຊ຺ຊໂລ, ສມຸຊ຺ຊໂລ, ອຸຓ຺ຓມຕິ, ອຸຕ຺ຕຣຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ທຸປຸພ຺ເພ –

ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸກ຺ກຣໍ, ທຸຄ຺ຄຕິ, ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ທຸຕ຺ຕໂຣ, ທຸທ຺ທໂມ, ທຸນ຺ນໂຍ, ທຸປ຺ໂປໂສ, ທຸພ຺ພໂລ, ທຸມ຺ມຄ຺ໂຄ, ທຸລ຺ລໂຠ ອິຈ຺ຈາທິ.

ນິປຸພ຺ເພ –

ນິກ຺ກໂມ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ນິຄ຺ຄໂຕ, ນິຈ຺ໂຈໂຣ, ນິຊ຺ຊໂຣ, ນິທ຺ໂທໂສ, ນິປ຺ປາໂປ, ນິມ຺ມິໂຕ, ນິມ຺ມາໂນ, ນິຍ຺ຍານໍ, ນິລ຺ໂລໂລ, ນິພ຺ພານໍ, ນິສ຺ສໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕິກ, ຕຍ, ຕິໍສານໍ ຕສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ກຸສລຕ຺ຕິກໍ, ເວທນຕ຺ຕິກໍ, ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍໍ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໍ, ເຕຕ຺ຕິໍສໍ.

ຈຕຸ ¶ , ເຉຫິ ປຣພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ຈຕຸທ຺ທສ, ຈຕຸທ຺ທິສໍ, ຈຕຸປ຺ປທໍ, ຉພ຺ພິຘໍ, ຉນ຺ນວຸຕິ.

ວາ ຕ຺ເວວ? ຈຕຸສຈ຺ຈໍ, ຉສຕໍ.

ສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ເຕ ປຣພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ສຊ຺ຊໂນ, ສປ຺ປຸຣິໂສ, ສທ຺ຘມ຺ໂມ, ສນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຕ຺ຕາ, ສພ຺ຠາໂວ.

ວສ຺ສ ພຕ຺ເຕ ພສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ສີລພ຺ພຕໍ, ນິພ຺ພານໍ, ນິພ຺ພຸຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ວຕຸ, ວຏຸ ອິຈ຺ຈາທີນໍ ອນ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕຕິ, ນິວຕ຺ຕຕິ, ສໍວຕ຺ຕຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ວິວຏ຺ຏຕິ.

ສໍມ຺ຫາ ອນຸໂນ ນສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ –

ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສມນ຺ນາຫາໂຣ, ສມນ຺ເນສຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣປິ –

ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ [ມຫາວ. ໑໓໙], ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ [ມຫາວ. ໑໓໘], ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ [ມຫາວ. ໑໓໙], ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ.

ອິຕິ ສທິສທ຺ວິຕ຺ຕຣາສິ.

໕໔. ຈຕຸຕ຺ຖທຸຕິເຍສ຺ເວສໍ ຕຕິຍປຐມາ [ກ. ໔໔, ໒໙; ຣູ. ໒໔; ນີ. ໕໗, ໖໘, ໗໔, ໗໗-໘, ໘໐, ໘໒-໓, ໙໑, ໑໒໒].

ວຄ຺ເຄ ຈຕຸຕ຺ຖ, ທຸຕິເຍສຸ ປເຣສຸ ກເມນ ຕຕິຍ, ປຐມາ ເອສໍ ຈຕຸຕ຺ຖ, ທຸຕິຍານໍ ທ຺ວິຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທຸຕິຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘ສຣມ຺ຫາ ທ຺ເວ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ອິຈ຺ຈາທີຫິ ວາ ທຸຕິຍ, ຈຕຸຕ຺ຖານມ຺ປິ ສທິສຕ຺ເຕ ຊາເຕ ປຸນ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ¶ ອາທິທຸຕິຍສ຺ສ ປຐມຕ຺ຕໍ, ອາທິຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຕຕິຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ຊາຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກວຄ຺ເຄ –

ອາກ຺ຂາຕໍ, ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ປກ຺ເຂໂປ, ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຘາຕຸກ຺ໂຂໂຠ, ອາຍຸກ຺ຂໂຍ, ນກ຺ຂມຕິ.

‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ຕິ ສຸຕ຺ຕວິຘາເນ –

ປມຸເຂ ສາຘຸ ປາໂມກ຺ຂໍ, ປຄ຺ຆຣຕິ, ອຸຄ຺ໂຆສຕິ, ນິຄ຺ໂຆໂສ.

ຈວຄ຺ເຄ –

ອຈ຺ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ-ສໍໂຍເຄ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາເທຕິ, ປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ, ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາ, ຕຖສ຺ສ ຠາໂວ ຕຈ຺ຉໍ, ຣຖສ຺ສ ຫິຕາ ຣຈ຺ຉາ, ປຊ຺ຌາຍຕິ, ອຸຊ຺ຌາຍຕິ, ນິຊ຺ຌາຍຕິ, ປຐມຊ຺ຌານໍ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ, ອຊ຺ໂຌກາໂສ, ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ທຸມ຺ເມຘສ຺ສ ຠາໂວ ທຸມ຺ເມຊ຺ຌໍ, ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ໂພຊ຺ຌໍ, ປຏິວິຊ຺ຌ, ປຏິວິຊ຺ຌິຍ, ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຏວຄ຺ເຄ –

ຍຕ຺ຣຏ຺ຐິຕໍ, ຕຕ຺ຣຏ຺ຐິໂຕ, ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ນິຏ຺ຐິໂຕ, ຖລຏ຺ໂຐ, ຊລຏ຺ໂຐ, ວຸຑ຺ໂຒ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕວຄ຺ເຄ –

ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ, ຍສຕ຺ເຖໂຣ, ອວຕ຺ຖາ, ອວຕ຺ຖານໍ, ວິຕ຺ຖາໂຣ, ອຠິຕ຺ຖຸໂຕ, ວິຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ, ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ອຸທ຺ຘຏໍ, ນິທ຺ຘາເຣຕິ, ນິທ຺ຘາຣຓໍ, ນິທ຺ຘາຣິຕໍ, ນິທ຺ຘໂນ, ນິທ຺ຘຸໂຕ, ນິທ຺ໂຘໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປວຄ຺ເຄ –

ວິປ຺ຜຣຕິ, ວິປ຺ຜຣຓໍ, ວິປ຺ຜາໂຣ, ອປ຺ໂຜເຏຕິ, ມຫປ຺ຜລໍ, ນິປ຺ຜລໍ, ມຘຸປ຺ຜາຓິຕໍ, ວິພ຺ຠມຕິ, ວິພ຺ຠໂມ, ອຸພ຺ຠຕໍ, ນິພ຺ຠຍໍ, ທຸພ຺ຠໂຣ, ສພ຺ຠາໂວ ¶ , ອຸສຠສ຺ສ ຠາໂວ ໂອສພ຺ຠໍ, ລພ຺ຠຕິ, ອາຣພ຺ໂຠ, ອາຣພ຺ຠ, ອາຣພ຺ຠິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຘປິ ອຸ, ທຸ, ນິໂຕ ປຣປທານໍ ອາທິພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ວິເສສໂຕ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອິຕິ ວິສທິສທ຺ວິຕ຺ຕຣາສິ.

໕໕. ວິຈ຺ຉາຠິກ຺ຂຎ຺ເຎສຸ ທ຺ເວ [ຈໍ. ໖.໓-໑; ປາ. ໘.໑.໑, ໔].

ວິຈ຺ຉາຍໍ ອຠິກ຺ຂຎ຺ເຎ ຈ ອເນກຕ຺ຖສ຺ສ ເອກປທສ຺ສ ທ຺ເວ ຣູປານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຠິນ຺ເນ ອຕ຺ເຖ ກ຺ຣິຍາຍ ວາ ທພ຺ເພນ ວາ ຄຸເຓນ ວາ ພ຺ຍາປິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ວິຈ຺ຉາ. ປຸນປ຺ປຸນກ຺ຣິຍາ ອຠິກ຺ຂຎ຺ຎໍ.

ວິຈ຺ຉາຍໍ ຕາວ –

ຣຸກ຺ຂໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສິຎ຺ຈຕິ. ຄາເມ ຄາເມ ສຕໍກຸມ຺ຠາ, ຄາໂມ ຄາໂມ ຣມຓິໂຍ, ເຄເຫ ເຄເຫ ອິສ຺ສໂຣ, ຣສໍ ຣສໍ ຠກ຺ຂຍຕິ, ກ຺ຣິຍໍ ກ຺ຣິຍໍ ອາຣຠເຕ.

ອານຸປຸພ຺ພິເຍປິ ວິຈ຺ຉາວ ຄມ຺ຍເຕ –

ມູເລ ມູເລ ຖູລາ, ອຄ຺ເຄ ອຄ຺ເຄ ສຸຂຸມາ, ເຊຏ຺ຐໍ ເຊຏ຺ຐໍ ອນຸປເວເສຖ, ອິເມສໍ ເທວສິກໍ ມາສກໍ ມາສກໍ ເທຫິ, ມຎ຺ຊູສກຣຸກ຺ໂຂ ປຸປ຺ຜໍ ປຸປ຺ຜໍ ປຸປ຺ຜຕິ, ອິເມ ຊນາ ປຖໍ ປຖໍ ອຈ຺ເຈນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ອິເມ ອຑ຺ຒາ, ກຕຣາ ກຕຣາ ອິເມສໍ ອຑ຺ຒຕາ, ກຕມາ ກຕມາ ອິເມສໍ ອຑ຺ຒຕາ.

ອຠິກ຺ຂຎ຺ເຎ –

ຠຕ຺ຕໍ ປຈຕິ ປຈຕິ, ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ ປສວຕິ, ຠຸຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ວາ ນິປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຏໍ ປຏໍ ກໂຣຕິ, ປຏປຏາຍຕິ, ເອກເມກໍ, ເອກເມການິ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ວິຈ຺ຉາສຸ ປຸພ຺ພປເທ ສ຺ຍາທິໂລໂປ.

໕໖. ສພ຺ພາທີນໍ ວີຕິຫາເຣ.

ອຕິກ຺ກມ຺ມ ¶ ຫຣຓໍ ອຕິຫາໂຣ, ນ ອຕິຫາໂຣ ວີຕິຫາໂຣ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ຫຣຓນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ວີຕິຫາຣຕ຺ເຖ ຄມ຺ຍມາເນ ສພ຺ພາທີນໍ ສພ຺ພນາມານໍ ທ຺ເວ ຣູປານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພສ຺ເສກສ຺ສ ຈ ສ຺ຍາທິໂລໂປ.

ອິເມ ທ຺ເວ ຊນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປກາຣກາ, ອິຕຣີຕຣສ຺ສ ອຸປກາຣກາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ເທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຘນໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎ ນິສ຺ສິຕາ.

໕໗. ຍາວຕາຕາວໍ ສມ຺ຠເມ [ຈໍ. ໖.໓.໑໔; ປາ. ໘.໑.໑໒; ຍາວໂພຘໍ ສມ຺ຠເມ (ພຫູສຸ)].

ຍໍ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ຍາວໍ. ຕໍ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ຕາວໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ສມ຺ຠໂມ. ຕຸຣິເຕນ ວຈີປໂຍເຄນ ຕໍ ຕໍ ອຸປາຍທີປນໍ ສມ຺ຠໂມ, ອາເມຑິຕເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສມ຺ຠເມ ຄມ຺ຍມາເນ ຍາວຕາ ຍຕ຺ຕເກນ ປເທນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ປທໍ ປຍຸຊ຺ຊເຕ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວາ ອຸທີຣິຍເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂພຘໍ ສມ຺ຠເມຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ຠເຍ, ໂກເຘ, ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ, ໂກຕູຫເລ’ຈ຺ຉເຣ.

ຫາເສ, ໂສເກ, ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ຠເຍ –

ສປ຺ໂປ ສປ຺ໂປ, ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ –

ໂກເຘ –

ວິຊ຺ຌ ວິຊ຺ຌ, ປຫຣ ປຫຣ.

ປສໍສາຍໍ –

ສາຘຸ ສາຘຸ.

ຕຸຣິເຕ ¶ –

ຄຈ຺ຉ ຄຈ຺ຉ.

ໂກຕູຫເລ –

ອາຄຈ຺ຉ ອາຄຈ຺ຉ.

ອຈ຺ຉເຣ –

ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ.

ຫາເສ –

ອຠິກ຺ກມຖ ວາເສຏ຺ຐາ ອຠິກ຺ກມຖ ວາເສຏ຺ຐາ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໐].

ໂສເກ –

ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ [ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐].

ປສາເທ –

ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຠ ໂຄຕມ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຠ ໂຄຕມ [ມ. ນິ. ໒.໑໐໖] ອິຈ຺ຈາທິ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍອຸທານໍ ອຸທາເນສິ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ [ມ. ນິ. ໒.໓໕໗] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ປທວາກ຺ຍທ຺ວິຕ຺ຕຣາສິ.

ທ຺ວິຠາວສນ຺ຘິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິປລ຺ລາສສນ຺ຘິ

ອຖ ວິປລ຺ລາສສນ຺ຘິ ທີປິຍເຕ.

ປທກ຺ຂຣານໍ ປຸພ຺ພາປຣວິປຣິຍາໂຍ ວິປລ຺ລາໂສ.

໕໘. ຫສ຺ສ ວິປລ຺ລາໂສ.

ຍມ຺ຫິ ປເຣ ຫສ຺ສ ປຸພ຺ພາປຣວິປລ຺ລາໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ທຍ຺ຫຕິ, ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ສນ຺ນຍ຺ຫຕິ, ວຸຍ຺ຫຕິ, ທຸຍ຺ຫຕິ, ມຸຍ຺ຫຕິ.

ວາຕ຺ເວວ ¶ ? ສງ຺ຄຓ຺ຫິຍຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ, ອາຣຸຍ຺ຫ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ, ໂອຄາຍ຺ຫ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ. ປສຍ຺ຫ ປສຫິຕ຺ວາ.

໕໙. ເວ ວາ [ຣູ. ໔໐ (ປິຏ຺ເຐ)].

ວມ຺ຫິ ປເຣ ຫສ຺ສ ວິປລ຺ລາໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ພວ຺ຫາພາໂຘ ພຫ຺ວາພາໂຘ, ພວ຺ເຫຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍຕີ ຊໂນ [ອຸທາ. ໙] =ພຫ຺ເວຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍຕີ ຊໂນ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິວິຘານໍ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ຍ, ຣານໍ ວິປລ຺ລາໂສ –

ກຸຏິ ເມ ກຍິຣຕິ [ປາຣາ. ໓໕໘], ວຈນໍ ປຍິຣຸທາຫາສິ, ຄຣຸໍ ປຍິຣູປາສຕິ, ວນ຺ທາມິ ເຕ ອຍ຺ຍິເຣ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ [ຊາ. ໒.໑໗.໕໔] -ຍສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ.

ນິຄ຺ຄຫີຕສ຺ສ ວິປລ຺ລາໂສ –

ນິຣຍມ຺ຫິ ອປຈ຺ຈິສຸໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໖໐], ເຕ ເມ ອສ຺ເສ ອຍາຈິສຸໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໘໖໓]. ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິສຸໍ.

ສຣານມ຺ປິ ວິປລ຺ລາໂສ –

ຫຎ຺ຎຍ຺ເຍວາປິ ໂກຈິ ນໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໙໓] – ຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ຐິຕິ, ອມູລມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ-ມູລມູລໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຣຕ຺ຣ. ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ [ປາຣາ ໓໘໙], ອນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ສທ຺ຘໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອສທ຺ຘໂຠຊິ, ທິສ຺ວາ ປທມນຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ [ຊາ. ໑.໑.໒໐] – ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ ອທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປທານມ຺ປິ ວິປລ຺ລາໂສ –

ນວໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈີວຣລາເຠນ, ນາຄກຎ຺ຎາ ຈຣິຕໍ ຄເຓນ [ຊາ. ໑.໑໕.໒໖໘] -ນາຄກຎ຺ຎາຄເຓນ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຐິຕິ.

ອິຕິ ວິປລ຺ລາສຣາສິ.

໖໐. ພຫຸລໍ [ຈໍ. ໑.໑.໑໓໐; ປາ. ໓.໓.໑໑໓].

ສນ຺ຘິວິຘານໍ ¶ ນາມ ພຫຸລໍ ໂຫຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິກາຣສຸຕ຺ຕໍ. ຍາວຄນ຺ຖປຣິໂຍສານາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຕເຕ. ເອເຕນ ສພ຺ພສທ຺ທສຸຕ຺ເຕສຸ ອນິຏ຺ຐນິວຕ຺ຕິ ຈ ອິຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ອິຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິທີປນິຍາ ນາມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານທີປນິຍໍ

ສນ຺ຘິກຓ຺ໂຑ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ນາມກຓ຺ຑ

ວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ອຖ ¶ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ສ຺ຍາທິວິຠຕ຺ຕິວິຘານໍ ທີປິຍເຕ.

ລິງ຺ຄໍ, ນາມໍ, ປາຏິປທິກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ທພ຺ພາຠິຘານສ຺ສ ປຸຣິສາທິກສ຺ສ ປກຕິຣູປສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ວິຠາຄໍ ປຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ວິສທຣູປໍ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອວິສທຣູປໍ, ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຌິມຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິວິເຘນ ລິງ຺ຄຣູເປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕເທວ ກິຎ຺ຈິ ສທ຺ທລິງ຺ຄານຸຣູປໍ, ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖລິງ຺ຄານຸຣູປຎ຺ຈ ປຣິຓມນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ນາມນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕເທວ ຘາຕຸ, ປຈ຺ຈຍ, ວິຠຕ຺ຕິປເທຫິ ເຈວສທ຺ທປທຕ຺ຖກປເທຫິ ຈ ‘ວິສຸໍ ຠູຕໍ ປທ’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປາຏິປທິກນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘາຕຸປທໍ ນາມ ພ຺ຣູ, ຠູ, ຫູອິຈ຺ຈາທິ.

ປຈ຺ຈຍປທໍ ນາມ ຓ, ຕພ຺ພ, ອນີຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິຠຕ຺ຕິປທໍ ນາມ ສິ, ໂຍ, ອໍ, ໂຍ,ຕິ, ອນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສທ຺ທປທຕ຺ຖກປທານິ ນາມ ຣາຊສ຺ສ, ສຂສ຺ສ, ປຸມສ຺ສ ອິຈ຺ຈາທີນິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣາຊສ຺ສອິຈ຺ຈາທີນິ ສທ຺ທສຸຕ຺ເຕ ສທ຺ທປທຕ຺ຖການິ ໂຫນ຺ຕິ, ປໂຍເຄ ອຕ຺ຖປທຕ຺ຖການິ. ຘາຕຸປຈ຺ຈຍວິຠຕ຺ຕິປທານິ ປນ ນິຈ຺ຈໍ ສທ຺ທປທຕ຺ຖການິ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ສທ຺ທສຸຕ຺ເຕສ຺ເວວ ຈ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ປໂຍເຄຕິ, ອິທໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນານຕ຺ຕໍ.

ຍທິເອວໍ ຠຸສ຺ສ, ພ຺ຣຸສ຺ສ, ຠູໂຕ, ຫູໂຕ, ເຓ, ຕພ຺ເພ, ສິມ຺ຫິ, ຕິມ຺ຫິ ອິຈ຺ຈາທິນາ ເຕຫິ ກຖໍ ວິຠຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ? ອນຸກຣຓປທານິ ນາມ ຕານິ ອຕ຺ຖິສ຺ສ, ກໂຣຕິສ຺ສ ອິຈ຺ຈາທີນິ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ຈ ຣາຊສ຺ສ ອິຈ຺ຈາທີນິ ຈ ອນຸກຣຓລິງ຺ຄຠາເວນ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ເອກນ຺ຕລິງ຺ຄຠາເວນາຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ຘາຕຸ- ປຈ຺ຈຍ ¶ , ວິຠຕ຺ຕິວຊ຺ຊິຕມຕ຺ຖວໍ ລິງ຺ຄ’ນ຺ຕິ ອໂວຈຸໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວນ຺ຕິ ອຕ຺ຖປທຕ຺ຖກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຊສ຺ສອິຈ຺ຈາທິກໍ ສທ຺ທປທຕ຺ຖກໍ ວິວຊ຺ເຊຕິ, ເອເຕນ ອຕ຺ຖປທຕ຺ຖເກ ສຕິ ຕທ຺ຘິຕ, ສມາສ, ກິຕກປທານມ຺ປິ ເອກນ຺ຕລິງ຺ຄຠາວໍ ສາເຘນ຺ຕິ. ນ ຫິ ເຕສໍ ລິງ຺ຄນາມພ຺ຍປເທສກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ຍານິ ຈ ນາມສ຺ສ ວິເສສນານິ ຠວິຕຸໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອຸປສຄ຺ຄ, ນິປາຕປທານິ ຕ຺ວານ຺ຕາທິປທານິ ຈ ອິຘ ວິເສສນນາມຠາເວນ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ.

໖໑. ທ຺ເວ ທ຺ເວກາເນເກສຸ ນາມສ຺ມາ ສິ ໂຍ ອໍໂຍ ນາ ຫິ ສ ນໍ ສ຺ມາຫິ ສນໍສ຺ມິໍສຸ [ກ. ໕໕; ຣູ. ໖໓; ນີ. ໒໐໐].

ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຈ ອເນເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຈ ປວຕ຺ຕາ ນາມສ຺ມາ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສິ, ໂຍ…ເປ… ສ຺ມິໍ, ສຸວິຠຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ວິຠຊນ຺ຕີຕິ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ, ເອກເມກໍ ປກຕິນາມປທໍ ນານາຣູປວິຠາຄວເສນ ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມາທິນານາອຕ຺ຖວິຠາຄວເສນ ເອກຕ຺ຕ, ພຫຸຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍາວິຠາຄວເສນ ຈ ວິຠຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິ, ໂລ ອິຕິ ປຐມາ ນາມ…ເປ… ສ຺ມິໍ, ສຸ ອິຕິ ສຕ຺ຕມີ ນາມ. ທ຺ວີສຸ ທ຺ວີສຸ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພໍ ‘ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນ’ນ຺ຕິ ເອກວຈນໍ ນາມ. ປຣໍ ປຣໍ ‘ອເນເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນ’ນ຺ຕິ ອເນກວຈນໍ ນາມ. ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ຈ ປຸຖຸວຈນນ຺ຕິ ຈ ເອຕສ຺ສ ນາມໍ. ສພ຺ພມິທໍ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສິທ຺ຘໍ.

໖໒. ປຐມາຕ຺ຖມຕ຺ເຕ [ກ. ໒໘໔; ຣູ. ໖໕; ນີ. ໕໗໗; ຈໍ. ໒.໑.໙໓; ປາ. ໒.໓.໔໖].

ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມາທິກໍ ພາຫິຣຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕາ ນາມສ຺ມາ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ມມ ປຸຣິໂສ, ອິເມ ມມ ປຸຣິສາ.

໖໓. ອາມນ຺ຕເນ [ກ. ໒໘໕; ຣູ. ໗໐; ນີ. ໕໗໘; ຈໍ. ໒.໑.໙໔; ປາ. ໒.໓.໔໗].

ອາມນ຺ຕນໍ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາລປນໍ. ອາມນ຺ຕນວິສເຍ ລິງ຺ຄຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕາ ນາມສ຺ມາ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ໂຠ ປຸຣິສ, ໂຠນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ.

໖໔. ກມ຺ເມ ທຸຕິຍາ [ກ. ໒໙໗; ຣູ. ໗໖, ໒໘໔; ນີ. ໕໘໐; ຈໍ. ໒.໑.໔໓; ປາ. ໑.໔.໔໙-໕໑].

ນາມສ຺ມາ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ປຸຣິສໍ ປສ຺ສຕິ, ປຸຣິເສ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

໖໕. ກຕ຺ຕຸກຣເຓສຸ ຕຕິຍາ [ກ. ໒໘໖, ໒໘໘; ຣູ. ໘໓; ນີ. ໕໙໑, ໕໙໔; ຈໍ. ໒.໑.໖໒, ໖໓; ປາ. ໒.໓.໑໘].

ນາມສ຺ມາ ກຕ຺ຕຣິ ຈ ກຣເຓ ຈ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ປຸຣິເສນ ກຕໍ, ປຸຣິເສຫິ ກຕໍ, ປຸຣິເສນ ກຸລໍ ໂສຠຕິ, ປຸຣິເສຫິ ກຸລໍ ໂສຠຕິ.

໖໖. ຈຕຸຕ຺ຖີ ສມ຺ປທາເນ [ກ. ໒໙໓; ຣູ ໘໕, ໓໐໑; ນີ. ໖໐໕; ຈໍ. ໒.໑.໗໓; ປາ. ໒.໓.໑໓].

ນາມສ຺ມາ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ ຈຕຸຕ຺ຖີວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ປຸຣິສສ຺ສ ເທຕິ, ປຸຣິສານໍ ເທຕິ.

໖໗. ປຎ຺ຈມ຺ຍາວຘິສ຺ມິໍ [ກ. ໒໙໕; ຣູ. ໘໙, ໓໐໗; ນີ. ໖໐໗ ຈໍ. ໒.໑.໘໑; ປາ. ໒.໓.໒໘; ໑.໔.໒໔ ປຎ຺ຈມ຺ຍວຘິສ຺ມາ (ພຫູສຸ)].

ອວຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອປາທານໍ. ນາມສ຺ມາ ອວຘິອຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈມີວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ປຸຣິສສ຺ມາ ອເປຕິ, ປຸຣິເສຫິ ອເປຕິ.

໖໘. ຉຏ຺ຐີ ¶ ສມ຺ພນ຺ເຘ [ກ. ໓໐; ຣູ. ໙໒, ໓໑໕; ນີ. ໖໐໙; ຈໍ. ໒.໑.໙໕; ປາ. ໒.໓.໕໐].

ນາມສ຺ມາ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ປຸຣິສສ຺ສ ຘນໍ, ປຸຣິສານໍ ຘນໍ.

໖໙. ສຕ຺ຕມ຺ຍາຘາເຣ [ກ. ໓໑໒; ຣູ. ໙໔, ໓໑໙; ນີ. ໖໓໐; ຈໍ. ໒.໑.໘໘; ປາ. ໒.໓.໓໖; ໑.໓.໔໕].

ນາມສ຺ມາ ອາຘາຣຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມີວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ປຸຣິສສ຺ມິໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຸຣິເສສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຣາສິ

໗໐. ອິຕ຺ຖິຍມຕ຺ວາ [ກ. ໒໓໗; ຣູ. ໑໗໖; ນີ. ໔໖໖; ຈໍ. ໒.໓.໑໕; ປາ. ໔.໑.໔].

ອິຕ຺ຖິຍໍ+ອໂຕ+ອາຕິ ເຉໂທ. ອກາຣນ຺ຕນາມມ຺ຫາ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອາປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ອຠາສິຕປຸເມຫິ ເກຫິຈິ ສຎ຺ຎາສທ຺ເທຫິ ນິຈ຺ຈໍ –

ກຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາ, ສຎ຺ຎາ, ນາວາ, ສາລາ, ຕຓ຺ຫາ, ອິຈ຺ຉາ, ຠິກ຺ຂາ, ສິກ຺ຂາ, ຄີວາ, ຊິວ຺ຫາ, ວີສາ, ຕິໍສາ, ຈຕ຺ຕາລີສາ, ປຎ຺ຎາສາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຠາສິຕປຸເມຫິປິ ສພ຺ພນາເມຫິ ຕພ຺ພາ, ນີຍ, ຕປຈ຺ຈຍນ຺ເຕຫິ ຈ ນິຈ຺ຈໍ –

ສພ຺ພາ, ກຕຣາ, ກຕມາ, ອນຸຠວິຕພ຺ພາ, ອນຸຠວນີຍາ, ຄຕາ, ຊາຕາ, ຠູຕາ, ຫູຕາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຎ຺ເຎຫິ ¶ ປນ ອນິຈ຺ຈໍ –

ກລ຺ຍາຓາ, ກລ຺ຍາຓີ, ສຸນ຺ທຣາ, ສຸນ຺ທຣີ, ໂສຠຓາ, ໂສຠຓີ, ກຸມ຺ຠກາຣາ, ກຸມ຺ຠກາຣີ, ກຸມ຺ຠກາຣິນີ, ອຕ຺ຖກາມາ, ອຕ຺ຖກາມີ, ອຕ຺ຖກາມິນີ, ປຣິພ຺ພາຊິກາ, ປຣິພ຺ພາຊິກິນີ, ເອກາກາ, ເອກາກິນີ, ທີປນາ, ທີປນີ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ສມາເສ ມາຕຸ, ຘີຕຸ ອິຈ຺ຈາທີຫິ ອາປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ນນ຺ທມາຕາ, ອຸຕ຺ຕຣມາຕາ, ເທວຘີຕາ, ຣາຊຘີຕາ, ອສ຺ສມຓີ ໂຫຕິ ອສກ຺ຍຘີຕຣາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອິຕ຺ຖິຍ’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ສທ຺ທມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ, ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິຠາເວ ໂຊເຕຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍາປິ ສ຺ຍາທໂຍ ວິຍ ໂຊຕກມຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ວາຈກາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

໗໑. ນທາທີຫິ ງີ [ກ. ໒໓໘; ຣູ. ໑໘໗; ນີ. ໔໖໗; ນທາທິໂຕ ວີ (ພຫູສຸ)].

ນທາທີຫິ ອິຕ຺ຖິຍໍ ງີ ໂຫຕິ. ງານຸພນ຺ໂຘ ‘ນ຺ຕນ຺ຕູນໍ ງີມ຺ຫິ ໂຕ ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນຕ຺ໂຖ.

ນທີ, ມຫີ, ອິຕ຺ຖີ, ກຸມາຣີ, ຕຣຸຓີ, ວາເສຏ຺ຐີ, ໂຄຕມີ, ກຈ຺ຈານີ, ກຈ຺ຈາຍນີ, ມາຓວີ, ສາມເຓຣີ, ນາວິກີ, ປຎ຺ຈມີ, ຉຏ຺ຐີ, ຈຕຸທ຺ທສີ, ປຎ຺ຈທສີ, ສຫສ຺ສີ, ທສສຫສ຺ສີ, ສຕສຫສ຺ສີ, ກຸມ຺ຠກາຣີ, ມາລກາຣີ, ຈກ຺ຂຸກຣຓີ, ຎາຓກຣຓີ, ຘມ຺ມທີປນີ ອິຈ຺ຈາທິ.

໗໒. ນ຺ຕນ຺ຕູນໍ ງີມ຺ຫິ ໂຕ ວາ [ກ. ໒໓໙, ໒໔໑; ຣູ. ໑໙໐, ໑໙໑; ນີ. ໔໖໘, ໔໗໑].

ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ໂຕ ໂຫຕິ ວາ ງີມ຺ຫິ ປເຣ.

ຄຈ຺ຉຕີ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ, ສຕີ, ສນ຺ຕີ, ຠວິສ຺ສຕີ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ, ຄຸຓວຕີ, ຄຸຓວນ຺ຕີ, ສຕິມຕີ, ສຕິມນ຺ຕີ, ສພ຺ພາວຕີ, ສພ຺ພາວນ຺ຕີ, ຍາວຕີ, ຍາວນ຺ຕີ, ຕາວຕີ, ຕາວນ຺ຕີ, ຠຸຕ຺ຕວຕີ, ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕີ.

໗໓. ໂຄໂຕ ວາ [ກ. ໒໓໘; ຣູ. ໑໘໗; ນີ. ໔໖໗].

ໂຄສທ຺ທມ຺ຫາ ¶ ອິຕ຺ຖິຍໍ ວີ ໂຫຕິ ວາ.

ຄາວີ.

ວາຕິ ກິໍ? ໂຄກາຓາ ປຣິຍນ຺ຕຈາຣິນີຕິ ປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ກາຓາຕິ ອນ຺ຘາ.

໗໔. ຍກ຺ຂາທີຫິນີ ຈ [ກ. ໒໓໘, ໒໔໐; ຣູ. ໒໘໗, ໑໙໓; ນີ. ໔໖໗, ໔໖໙; ຍກ຺ຂາທິຕ຺ວິນີ ຈ (ພຫູສຸ)].

ຍກ຺ຂາທີຫິ ອກາຣນ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖິຍໍ ວີ ຈ ໂຫຕິ ອິນີ ຈ.

ຍກ຺ຂີ, ຍກ຺ຂິນີ, ນາຄີ, ນາຄິນີ, ມຫິໍສີ, ມຫິໍສິນີ, ມິຄີ, ມິຄິນີ, ສີຫີ, ສີຫິນີ, ທີປີ, ທີປິນີ, ພ຺ຍຄ຺ຆີ, ພ຺ຍຄ຺ຆິນີ, ກາກີ, ກາກິນີ, ກໂປຕີ, ກໂປຕິນີ, ມານຸສີ, ມານຸສິນີ ອິຈ຺ຈາທິ.

໗໕. ອາຣາມິກາທີຫິ [ກ. ໒໔໐; ຣູ. ໑໙໓; ນີ. ໔໖໙].

ອາຣາມິກາທີຫິ ອກາຣນ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອິນີ ໂຫຕິ.

ອາຣາມິກິນີ, ອນ຺ຕຣາຍິກິນີ, ນາວິກິນີ, ໂອລຸມ຺ພິກິນີ, ປໍສຸກູລິກິນີ, ປຣິພ຺ພາຊິກິນີ, ຣາຊິນີ, ເອກາກິນີ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຎ຺ຎາຍໍ –

ມານຸສິນີ ມານຸສາ ວາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມານຸສີ ສມ຺ປຕ຺ຕິ.

໗໖. ຆຣຓ຺ຍາທໂຍ [ກ. ໒໔໐; ຣູ. ໑໙໓; ນີ. ໔໖໙].

ຆຣຓີອິຈ຺ຈາທໂຍ ອິຕ຺ຖິຍໍ ນີປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ຆຣຓີ, ເວຕ຺ຣຓີ, ໂປກ຺ຂຣຓີ-ເອສຸ ນສ຺ສ ຓຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິນີຍໂລໂປ, ອາຈຣິຍາ ວາ.

໗໗. ມາຕຸລາທິຕ຺ວານີ ¶ ຠຣິຍາຍໍ [ກ. ໙໘; ຣູ. ໑໘໙; ນີ. ໒໖໑].

ມາຕຸລາທີຫິ ອກາຣນ຺ເຕຫິ ຠຣິຍາຍໍ ອານີ ໂຫຕິ.

ມາຕຸຠາຕາ ມາຕຸໂລ, ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ມາຕຸລານີ, ເອວໍ ວຣຸຓານີ, ຄຫປຕານີ, ອາຈຣິຍານີ, ຂຕ຺ຕິຍານີ.

‘ພຫຸລາ’ຘິກາຣາ ຂຕ຺ຕິຍີ ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ.

໗໘. ຍຸວຓ຺ເຓຫິ ນີ.

ອິວຓ຺ຓນ຺ເຕຫິ ອຸວຓ຺ຓນ຺ເຕຫິ ຈ ອິຕ຺ຖິຍໍ ນີ ໂຫຕິ.

ຉຕ຺ຕປາຓິນີ, ທຓ຺ຑປາຓິນີ, ທຓ຺ຑິນີ, ຉຕ຺ຕິນີ, ຫຕ຺ຖິນີ, ມາລິນີ, ມາຍາວິນີ, ເມຘາວິນີ, ປິຍປສໍສິນີ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນີ, ຠຍທສ຺ສາວິນີ, ອຕ຺ຖກາມິນີ, ຫິຕຈາຣິນີ, ຠິກ຺ຂຸນີ, ຂຕ຺ຕິຍພນ຺ຘຸນີ, ປຏຸນີ, ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນີ, ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸນີ, ອຕ຺ຖຎ຺ຎຸນີ, ຘມ຺ມຎ຺ຎຸນີ ອິຈ຺ຈາທິ.

໗໙. ຕິມ຺ຫາຎ຺ຎຕ຺ເຖ [ກ຺ຕິມ຺ຫາຎ຺ຎຕ຺ເຖ (ພຫູສຸ), ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ໓໑ ສຸຕ຺ຕງ຺ເກ].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສ ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕມ຺ຫາ ອິຕ຺ຖິຍໍ ນີ ໂຫຕິ.

ອຫິໍສາຣຕິນີ, ຘມ຺ມຣຕິນີ, ວຈ຺ຉຄິທ຺ຘິນີ, ປຸຕ຺ຕຄິທ຺ຘິນີ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນີ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນີ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິນີ, ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕິນີ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ຘມ຺ເມ ຣຕິ ຘມ຺ມຣຕິ.

໘໐. ຍຸວາຕິ.

ຍຸວໂຕ ອິຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ຍຸວຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ຕິ’ ອິຕິ ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ວີສ, ຕິໍສໂຕປິຕິ ໂຫຕິ ວາ. ວີສຕິ, ວີສໍ, ຕິໍສຕິ, ຕິໍສໍ.

໘໑. ອຸປມາ ¶ ສໍຫິຕ ສຫິຕ ສຎ຺ຎຕ ສຫ ສຜ ວາມລກ຺ຂຓາທິຕູຣຸຕ຺ວູ [ຈໍ. ໒.໓.໗໙; ປາ. ໔.໑.໖໙, ໗໐ ຕູຣຸຕູ (ພຫູສຸ)].

ລກ຺ຂຓາທິໂຕ+ອູຣຸໂຕ+ອູຕິ ເຉໂທ.

ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສ ອຸປມາທິປຸພ຺ພາ ອູຣຸສທ຺ທມ຺ຫາ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອູ ໂຫຕິ.

ນາຄສ຺ສ ນາສາ ວິຍ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ນາຄນາສູຣູ, ສໍຫິຕາ ສມ຺ພນ຺ຘາ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ສໍຫິໂຕຣູ, ສຫິຕາ ເອກພທ຺ຘາ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ສຫິໂຕຣູ, ສຎ຺ຎຕາ ອໂລລາ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎໂຕຣູ, ອູຣຸຍາ [ອູຣຸນາ?] ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສໂຫຣູ, ສໂຜ ວຸຈ຺ຈຕິ ຂຸໂຣ, ສໍສິລິຏ຺ຐຕາຍ ສຜຠູຕາ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ສໂຜຣູ, ວາມາ ສຸນ຺ທຣາ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ວາໂມຣູ, ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາ ອູຣູ ຍສ຺ສາຕິ ລກ຺ຂໂຓຣູ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູຕິ ສິຊ຺ຌຕິ.

‘‘ສເຈ ມໍ ນາຄນາສູຣູ, ໂອໂລເກຍ຺ຍ ປຠາວຕີ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໐.໑໔] ຈ ‘‘ເອກາ ຕຸວໍ ຕິຏ຺ຐສິ ສຫິຕູຣູ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໑໖.໒໙໗] ຈ ‘‘ສຎ຺ຎຕູຣູ ມຫາມາຍາ, ກຸມາຣິ ຈາຣຸທສ຺ສນາ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໑໗.໑໐໙] ຈ ‘‘ວາໂມຣູ ສຊ ມໍ ຠທ຺ເທ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໓໔໘] ຈ ‘‘ກາຣຓໍ ນປ຺ປຊານາມິ, ສມ຺ມຕ຺ໂຕ ລກ຺ຂຓູຣຸຍາ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໓໔໘] ຈ ‘‘ຄາຣຍ຺ຫສ຺ສໍ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸຍາ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໐໙] ຈ ປາຬິປທານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘ສຊາ’ຕິ ອາລິງ຺ຄາຫິ, ‘ຄາຣຍ຺ຫສ຺ສ’ນ຺ຕິ ອຫໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ ຠເວຍ຺ຍໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕາປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ສຠາວອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາ ເອວ – ລຫຸຕາ, ມຸທຸຕາ, ຄາມຕາ, ຊນຕາ, ເທວຕາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຖາ ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ – ຄຕິ, ມຕິ, ຣຕ຺ຕິ, ສຕິ, ຕຸຏ຺ຐິ, ທິຏ຺ຐິ, ອິທ຺ຘິ, ສິທ຺ຘິ ອິຈ຺ຈາທິ, ຕຖາ ຍາຄຸ, ຘາຕຸ, ເຘນຸ, ກຓ຺ຑຸ, ກຈ຺ຉຸ, ມາຕຸ, ຘີຕຸ ¶ , ທຸຫິຕຸ ອິຈ຺ຈາທິ, ຊມ຺ພູ, ວຘູ, ຈມູ, ສຸຕນູ, ສຣພູ ອິຈ຺ຈາທິ ຈ. ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ ປນ ສຸຕນູ, ສຣພູ ອິຈ຺ຈາທີສຸປິ ອູປຈ຺ຈຍໍ ວິທຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຠູຕາ ສພ຺ເພ ‘ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓາ ປິຕ຺ຖິຍ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ນິຈ຺ຈໍ ປສຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘ອາກາໂຣ ຈ ຆາ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ນິຈ຺ຈໍ ຆສຎ຺ໂຎ.

ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ

ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ຉພ຺ພິຘໍ ອາກາຣນ຺ຕໍ, ອິກາຣນ຺ຕໍ, ອີກາຣນ຺ຕໍ, ອຸກາຣນ຺ຕໍ, ອູກາຣນ຺ຕໍ, ໂອກາຣນ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຎ຺ຎາສທ຺ທມ຺ຫາ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປຐມາ.

໘໒. ຄສີນໍ [ກ. ໒໒໐; ຣູ. ໗໔; ນີ. ໔໔໗].

ເກນຈິ ສຸຕ຺ເຕນ ອລທ຺ຘວິຘີນໍ ຄສີນໍ ໂລໂປ ໂຫຕີຕິ ສິໂລໂປ.

ກຎ຺ຎາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໘໓. ຊນ຺ຕຸເຫຕ຺ວີຆເປຫິ ວາ [ກ. ໑໑໘; ຣູ. ໑໔໖; ນີ. ໒໙໓].

ຊນ຺ຕຸ, ເຫຕູຫິ ຈ ປຸນ຺ນປຸໍສເກສຸ ອີກາຣນ຺ເຕຫິ ຈ ຆໂຕ ຈ ປສຎ຺ເຎຫິ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ເຓຫິ ຈ ໂຍນໍ ໂລໂປ ໂຫຕິ ວາ.

ກຎ຺ຎາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ກຎ຺ຎາໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ອາມນ຺ຕນຕ຺ເຖ ປຐມາ, ‘ໂຄສ຺ຍາລປເນ’ຕິ ຄສຎ຺ຎາ.

໘໔. ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ [ກ. ໑໑໔, ໑໙໓; ຣູ. ໑໒໒, ໑໗໘; ນີ. ໒໘໘; ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິເຕ (ພຫສຸ)].

ຆໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາທິໂຕ ຈ ຄສ຺ສ ເອ ໂຫຕິ ວາ. ອາທິສທ຺ເທນ ອິສິ, ມຸນິ, ເຣວຕີ, ກຕ຺ຕຸ, ຂຕ຺ຕຸອິຈ຺ຈາທິໂຕປິ.

ໂຠຕິ ¶ ກຎ຺ເຎ, ໂຠຕິ ກຎ຺ຎາ, ໂຠຕິໂຍ ກຎ຺ຎາໂຍ, ໂຠຕີ ກຎ຺ຎາໂຍ, ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ປຸຕ຺ຕິກ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ທຸກ຺ກຣາ ປຸຕ຺ຕິກ’’ ອິຕິ ເຖຣີປາຬິ [ເຖຣີຄາ. ໔໖໕], ຕສ຺ມາ ເຄ ປເຣ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຣສ຺ໂສປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຸສຊາຕເກ ‘‘ນ ເມ ອກາສິ ວຈນໍ, ອຕ຺ຖກາມາຍ ປຸຕ຺ຕິເກ’’ຕິປິ [ຊາ. ໒.໒໐.໔໗] ອຕ຺ຖິ.

ກມ຺ມຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ, ‘ສໂຣ ໂລໂປ ສເຣ’ຕິ ປຸພ຺ພສຣໂລໂປ.

ກຎ຺ຎໍ ປສ຺ສຕິ, ກຎ຺ຎາ ປສ຺ສຕິ, ກຎ຺ຎາໂຍ ປສ຺ສຕິ.

ກຕ຺ຕຣິ ຕຕິຍາ.

໘໕. ຆປເຕກສ຺ມິໍ ນາທີນໍ ຍຍາ [ກ. ໑໑໑, ໑໑໒; ຣູ. ໑໗໙, ໑໘໓ ນີ. ໒໘໓, ໒໘໔].

ຆໂຕ ຈ ປສຎ຺ເຎຫິ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ເຓຫິ ຈ ເອກຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕານໍ ນາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເອກວຈນານໍ ກເມນ ຍ, ຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກຎ຺ຎາຍ ກຕໍ, ກຎ຺ຎາຫິ ກຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຆໂຕປິ ຍາອາເທໂສ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍຍາ’’ [ຊາ. ໑.໑໔.໑໘໒] ຕິ ຈ ‘‘ສມນ຺ຕາ ປຣິວາຣິໍສຸ, ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍຍາ’’ [ຊາ. ໑.໑໔.໑໘໙] ຕິ ຈ ປາຬິ, ຕຖາ ‘‘ສກ຺ຂໂຣປມຍາ ວເທ’’ [ສຈ຺ຈສງ຺ເຂປ ໑໗໖ ຄາຖາ], ‘‘ພາລທາຣກລີລຍາ’’ຕິ [ວິຠາວິນີ ໑໕໔] ຈ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຆສ຺ສ ຣສ຺ໂສ.

໘໖. ສ຺ມາຫິສ຺ມິໍນໍ ມ຺ຫາຠິມ຺ຫິ ວາ [ກ. ໙໙; ຣູ. ໘໑].

ເຕສໍ ກເມນ ມ຺ຫາ, ຠິ, ມ຺ຫິ ໂຫນ຺ຕິ ວາ. ເອເຕ ອາເທສາ ຄາຖາສຸ ພຫຸລໍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ກຎ຺ຎາຫິ ກຕໍ, ກຎ຺ຎາຠິ ກຕໍ.

ສມ຺ປທາເນ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖີ, ກຎ຺ຎາຍ ເທຕິ, ກຎ຺ຎານໍ ເທຕິ, ກຎ຺ຎາຍ ອາຠຕໍ ວຕ຺ຖໍ, ກຎ຺ຎານໍ ອາຠຕໍ ວຕ຺ຖໍ.

ອປາທາເນ ປຎ຺ຈມີ, ກຎ຺ຎາຍ ອເປຕິ, ກຎ຺ຎມ຺ຫາ ອເປຕິຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ກຎ຺ຎາຫິ ກຎ຺ຎາຠິ ອເປຕິ.

ສມ຺ພນ຺ເຘ ຉຏ຺ຐີ, ກຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕກໍ, ກຎ຺ຎານໍ ສນ຺ຕກໍ.

ໂອກາເສ ສຕ຺ຕມີ, ກຎ຺ຎາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໘໗. ຍໍ [ກ. ໑໑໖; ຣູ. ໑໘໐; ນີ. ໔໔໓].

ຆໂຕ ຈ ປສຎ຺ເຎຫິ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ເຓຫິ ຈ ສ຺ມິໍໂນ ຍໍ ໂຫຕິ ວາ.

ກຎ຺ຎາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກຎ຺ຎາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກຎ຺ຎາສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສທ຺ຘາ ເມຘາ ປຎ຺ຎາ ວິຊ຺ຊາ, ຈິນ຺ຕາ ມນ຺ຕາ ວີຓາ ຕຓ຺ຫາ.

ອິຈ຺ຉາ ມຸຈ຺ຉາ ເອຊາ ມາຍາ, ເມຕ຺ຕາ ມຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາ ຠິກ຺ຂາ.

ຊງ຺ຆາ ຄີວາ ຊິວ຺ຫາ ວາຈາ, ຉາຍາ ອາສາ ຄງ຺ຄານາວາ.

ຄາຖາ ເສນາ ເລຂາ ສາຂາ, ມາລາ ເວລາ ປູຊາ ຂິຑ຺ຑາ.

ປິປາສາ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ, ເຈຕນາ ຕສິຓາປຊາ.

ເທວຕາ ວຏ຺ຏກາ ໂຄຘາ, ພລາກາ ປຣິສາ ສຠາ.

ອູກາ ເສຜາລິກາ ລງ຺ກາ, ສລາກາ ວາລິກາ ສິຂາ.

ວິສາຂາ ວິສິຂາ ສາຂາ, ຄຈ຺ຉາ ວຎ຺ຌາ ຊຏາ ຆຏາ.

ເຊຏ຺ຐາ ໂສຓ຺ຑາ ວິຕຓ຺ຑາ ຈ, ວຣຸຓາ ວນິຕາ ລຕາ.

ກຖາ ນິທ຺ທາ ສຸຘາ ຣາຘາ, ວາສນາ ສີສປາ ປປາ.

ປຠາ ສີມາ ຂມາ ຊາຍາ, ຂຕ຺ຕິຍາ ສກ຺ຂຣາ ສຸຣາ.

ໂທລາ ຕຸລາ ສິລາ ລີລາ, ລາເລ’ລາ ເມຂລາ ກລາ.

ວຬວາ’ ¶ ລມ຺ພຸສາ ມູສາ, ມຎ຺ຊູສາ ສຸລສາ ທິສາ.

ນາສາ ຊຸຓ຺ຫາ ຄຸຫາ ອີຫາ, ລສິກາ ວສຸຘາທໂຍ.

໘໘. ນມ຺ພາທີຫິ [ນມ຺ພາທີຫິ (ພຫູສຸ)].

ຄສຎ຺ເຎຫິ ອມ຺ພ, ອນ຺ນ, ອມ຺ມອິຈ຺ເຈເຕຫິ ຄສ຺ສ ເອ ນ ໂຫຕິ.

໘໙. ຣສ຺ໂສ ວາ.

ອມ຺ພາທີນໍ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ ວາ ເຄ ປເຣ.

ໂຠຕິ ອມ຺ພ, ໂຠຕິ ອມ຺ພາ, ໂຠຕິ ອນ຺ນ, ໂຠຕິ ອນ຺ນາ, ໂຠຕິ ອມ຺ມ, ໂຠຕິ ອມ຺ມາ, ເສສໍ ກຎ຺ຎາສມໍ.

ເອຕ຺ຖ ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

໙໐. ຕິ ສຠາປຣິສາຍ.

ສຠາປຣິສາຫິ ສ຺ມິໍໂນຕິ ໂຫຕິ. ‘ໂຆ ສ຺ສໍສ຺ສາສ຺ສາຍ ຕີສູ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຕິມ຺ຫິ ຣສ຺ໂສ.

ສຠຕິ, ສຠາຍ, ສຠາຍໍ, ສຠາສຸ, ປຣິສຕິ, ປຣິສາຍ, ປຣິສາຍໍ, ປຣິສາສຸ, ຕມທ຺ທສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ນິສິນ຺ນໍ ສມ຺ຫິ ປຣິສຕິ, ອິຕິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ປຣິສຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ກາຍໍ ວິວຣິ [ມ. ນິ. ໑.໓໕໙].

ນນ຺ທມາຕາ, ຣາຊຘີຕາອິຈ຺ຈາທີສຸ ‘ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ’ຕິ ຆສ຺ສ ເອຕ຺ຕໍ.

ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນນ຺ທມາເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ ນນ຺ທມາເຕ [ອ. ນິ. ໗.໕໓], ໂຠຕິ ເທວຘີເຕ, ໂຠຕິ ສກ຺ຍຘີຕເຣ-ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສມາເສ ສ຺ຍາທີສຸ ອາຣຕ຺ຕໍ ຣສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ. ລ຺ຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕີສຸ ລິງ຺ເຄສຸ ສມານຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖຘມ຺ມໍ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕາ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕາ ¶ ຈ ຘມ຺ມານໍ ໂສຕາ ຈ ປຍິຣູປາສິຕາ ຈາ’’ຕິ ເຖຣີປາຬິ. ຕຖາ ກ຺ວຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາທິສທ຺ທາປິ. ຕໂມຂນ຺ຘໍ ປທາລຍໍ, ເອວໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ຠຓໍ ອິຈ຺ຈາທິ-ຕຕ຺ຖ ປທາລຍນ຺ຕິ ປທາລຍນ຺ຕີ, ຠຓນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວີສາ, ຕິໍສາ, ຈຕ຺ຕາລີສາ, ປຎ຺ຎາສາ ອິຈ຺ເຈເຕ ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິມ຺ຫິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອາກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ

‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ສິໂລໂປ. ຣຕ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຕ຺ຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

‘ຊນ຺ຕຸເຫຕ຺ວາ’ທິສຸຕ຺ເຕນ ໂຍໂລເປ –

໙໑. ໂຍໂລປນີສຸ ທີໂຆ [ກ. ໘໘; ຣູ. ໑໔໗; ນີ. ໒໔໕].

ຕິລິງ຺ເຄ ໂຍນໍ ໂລເປ ຈ ນິອາເທເສ ຈ ຣສ຺ສານໍ ທີໂຆ ໂຫຕິ.

ຣຕ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໙໒. ເຍ ປສ຺ສິວຓ຺ຓສ຺ສ.

ວິຠຕ຺ຕິຠູເຕ ວິຠຕ຺ຕາເທສຠູເຕ ຈ ຍກາເຣ ປເຣ ປສຎ຺ຎສ຺ສ ອິວຓ຺ຓສ຺ສ ໂລໂປ ໂຫຕິ. ຄາຖາສຸເຍວ ອິທໍ ວິຘານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຣຕ຺ໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ [ຣູ. ໘໔ ປິຏ຺ເຐ] -ສນ຺ຘິວເສນ ອາທິຕກາຣໂລໂປ.

໖໓. ອຍຸນໍ ວາ ທີໂຆ [ກ. ໘໘; ຣູ. ໑໔໗; ນີ. ໒໔໕].

ເຄ ປເຣ ຕິລິງ຺ເຄ ອອິອຸນໍ ທີໂຆ ໂຫຕິ ວາ.

ເຫ ¶ ຣຕ຺ຕີ, ເຫ ຣຕ຺ຕິ. ພຫຸວຈເນ ເຫ ຣຕ຺ຕີ, ເຫ ຣຕ຺ຕິໂຍ, ເຫ ຣຕ຺ໂຍ.

ອໍວຈເນ ‘ປໂຣ ກ຺ວຈີ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ປຣສເຣ ລຸຕ຺ເຕ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ ປຸພ຺ເພ ອິວຓ຺ຓຸວຓ຺ເຓສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຣຕ຺ຕິໍ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິໍ, ເຘນຸໍ, ວຘຸໍ, ອຄ຺ຄິໍ, ທຓ຺ຑິໍ, ຠິກ຺ຂຸໍ, ສຍມ຺ຠຸໍ ອິຕິ. ຣຕ຺ຕິຍໍ, ‘ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ຊິນໂພຘິຍ’ນ຺ຕິ ປາຬິ [ພຸ. ວໍ. ໒.໑໘໒], ຣຕ຺ຕິນໍ ວາ, ‘ຍາວນ຺ໂຕ ປຸຣິສສ຺ສຕ຺ຖໍ, ຄຸຍ຺ຫໍ ຊານນ຺ຕິ ມນ຺ຕິນ’ນ຺ຕິປາຬິ [ຊາ. ໑.໑໕.໓໓໕].

ຣຕ຺ຕີ, ຣຕ຺ຕິໂຍ, ຣຕ຺ໂຍ-‘ຆປເຕກສ຺ມິໍ ນາທີນໍ ຍຍາ’ຕິ ນາທີນໍ ຍາ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ, ຍກາເຣ ປເຣ ອິວຓ຺ຓໂລໂປ, ຣຕ຺ຍາ.

໙໔. ສຸນໍຫິສຸ [ກ. ໘໙; ຣູ. ໘໗; ນີ. ໒໔໖].

ສຸ, ນໍ, ຫິສຸ ຣສ຺ສານໍ ທີໂຆ ໂຫຕິ.

ຣຕ຺ຕີຫິ, ຣຕ຺ຕີຠິ, ຣຕ຺ຕິຍາ, ຣຕ຺ຍາ, ຣຕ຺ຕີນໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ, ຣຕ຺ຍາ, ຣຕ຺ຕີຫິ, ຣຕ຺ຕີຠິ, ຣຕ຺ຕິຍາ, ຣຕ຺ຍາ, ຣຕ຺ຕີນໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ, ຣຕ຺ຍາ, ຣຕ຺ຕິຍໍ, ຣຕ຺ຍໍ, ຣຕ຺ຕີສຸ.

ເອຕ຺ຖ ຄຣູ ສຸ, ນໍ, ຫິສຸ ທີຆຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຄາຖາສຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິ, ມຸຕ຺ຕິ ຕິຕ຺ຕິ ຂນ຺ຕິ ກນ຺ຕິ.

ສນ຺ຕິ ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘິ ສຸທ຺ຘິ, ອິທ຺ຘິ ວຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘິ ໂພຘິ.

ຠູມິ ຊາຕິ ປີຕິ ສຸຕິ, ນນ຺ທິ ສນ຺ຘິ ສາຓິ ໂກຏິ.

ທິຏ຺ຐິ ວຸຑ຺ຒິ ຕຸຏ຺ຐິ ຍຏ຺ຐິ, ປາຬິ ອາຬິ ນາຬິ ເກຬິ.

ສຕິ ມຕິ ຄຕິ ມຸຕິ, ຘີຕິ ຍຸວຕິ ວິກຕິ.

ຣຕິ ຣຸຈິ ຣສ຺ມິ ອສນິ ວສນິ ໂອສຘິ ອງ຺ຄຸລິ ຘູລິ ທຸທ຺ຣຠິ

ໂທຓິ ¶ ອຏວິ ຉວິອາທໂຍ ຣຕ຺ຕາທິ.

ເອຕ຺ຖ ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

໙໕. ຣຕ຺ຕາທີຫິ ໂຏ ສ຺ມິໍໂນ [ກ. ໖໙; ຣູ. ໑໘໖; ນີ. ໒໑໘, ໒໑໙; ຣຕ຺ຕ຺ຍາທີຫິ ໂຏ ສ຺ມິໂນ (ພຫູສຸ) ຣຕ຺ຍາທີຫິ (ກຕ຺ຖຈິ)].

ຣຕ຺ຕິສທ຺ທ, ອາທິສທ຺ເທຫິ ສ຺ມິໍໂນ ໂຏ ໂຫຕິ ວາ.

ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ [ຂຸ. ປາ. ໖.໒; ຊາ. ໑.໙.໙໒], ອາໂທ, ອາທິມ຺ຫິ, ປາທາໂທ, ປາທາທິມ຺ຫິ, ຄາຖາໂທ, ຄາຖາທິມ຺ຫິ-ອາທິສທ຺ໂທ ປນ ປຸລ຺ລິງ຺ໂຄເຍວ, ຣຕ຺ຕິໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາທິໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຘາຣຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາວ, ຣຕ຺ໂຍ ອໂມຆາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໐໕], ຕິຓລຕານິ ໂອສຘ຺ໂຍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໗໔], ຕໂຕ ຣຕ຺ຍາ ວິວສາເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໘໙], ນ ຊຈ຺ຈາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ສຸ. ນິ. ໑໔໒] -ຊຈ຺ຈາຕິ ຊາຕິຍາ, ນ ນິກຕ຺ຍາ ສຸຂເມຘຕິ [ຊາ. ໑.໑.໓໘], ຂນ຺ຕ຺ຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໐].

ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂພຊ຺ຌາ ຕປສາ [ສໍ. ນິ. ໑.໙໘], ຍເຖວ ຂລຕີ ຠູມ຺ຍາ, ຠູມ຺ຍາເຍວ ປຕິຏ຺ຐຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໕໒໒], ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ມາຕິ, ປິຕິສທ຺ທາ ນາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຕ຺ຍາ, ເປຕ຺ຍາຕິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ມຕ຺ຍາ ຈ ເປຕ຺ຍາ ຈ ເອຕໍ ຊານາມິມາຕິໂຕ ປິຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມຕ຺ຍາ ຈ ເປຕ຺ຍາ ຈ ກຕໍ ສຸສາຘຸ [ຊາ. ໒.໑໘.໖໑] -ກຕນ຺ຕິ ກຕໍ ນາມໍ, ສຸສາຘູຕິ ອຕິສຸນ຺ທຣໍ. ‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຫໍ ມຕ຺ຍາ, ສຎ຺ຈຕ຺ໂຕ ປິຕຣາ ອຫ’ນ຺ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໙] ປາຬິປທານິ. ‘ມາຕີນໍ ໂທຫໂຬ ນາມ ຊນິນ຺ທ ວຸຈ຺ຈຕີ’ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໔໗] ຕິ ຈ ປາຬິ, ວີສຕິ, ຕິໍສຕິ, ສຏ຺ຐິ, ສຕ຺ຕຕິ, ອສີຕິ, ນວຸຕິ, ໂກຏິ, ປໂກຏິ ອິຈ຺ເຈເຕ ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິມ຺ຫິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອິກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອີກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ

໙໖. ສິມ຺ຫິ ນານປຸໍສກສ຺ສ [ກ. ໘໕; ຣູ. ໑໕໐; ນີ. ໒໓໙ ໂມຄ-ທຸ. ໖໖; ສິສ຺ມິໍ (ພຫູສຸ)].

ສິມ຺ຫິ ¶ ປເຣ ອນປຸໍສກສ຺ສ ປຸມິຕ຺ຖີນໍ ທີຆສ຺ສ ຣສ຺ໂສ ນ ໂຫຕິ.

ອິຕ຺ຖີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕ຺ຖີ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໙໗. ເອກວຈນໂຍສ຺ວໂຆນໍ [ກ. ໘໔; ຣູ. ໑໔໔; ນີ. ໒໓໗, ໒໓໘].

ໂຆ ຈ ໂອ ຈ ໂຆ, ນ ໂຆ ອໂຆ. ເອກວຈເນສຸ ຈ ໂຍສຸ ຈ ປເຣສຸ ຆ, ໂອວຊ຺ຊິຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ທີຆານໍ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອິຖ຺ໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໙໘. ເຄ ວາ [ກ. ໒໔໕, ໒໔໖; ຣູ. ໑໕໒, ໗໓; ນີ. ໔໗໖-໙].

ເຄ ປເຣ ຆ, ໂອວຊ຺ຊິຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ທີຆານໍ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ໂຠຕິ ອິຕ຺ຖິ, ໂຠຕິ ອິຕ຺ຖີ, ໂຠຕິໂຍ ອິຕ຺ຖີ, ໂຠຕິໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ໂຠຕິໂຍ ອິຖ຺ໂຍ, ອິຕ຺ຖິໍ ປສ຺ສຕິ.

໙໙. ຍໍ ປີໂຕ [ກ. ໒໒໓; ຣູ. ໑໘໘; ນີ. ໔໕໐].

ໂຍ ປສຎ຺ໂຎ ອີກາໂຣ, ຕໂຕ ອໍວຈນສ຺ສ ຍໍ ໂຫຕິ ວາ.

ອິຕ຺ຖິຍໍ ປສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ຈ ຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ‘‘ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ຊິນໂພຘິຍ’’ນ຺ຕິ [ພຸ. ວໍ. ໒.໑໘໒] ສິຊ຺ຌຕິ. ອິຕ຺ຖີ ປສ຺ສຕິ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ປສ຺ສຕິ, ອິຖ຺ໂຍ ¶ ປສ຺ສຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ, ອິຖ຺ຍາ, ອິຕ຺ຖີຫິ, ອິຕ຺ຖີຠິ, ອິຕ຺ຖິຍາ, ອິຖ຺ຍາ, ອິຕ຺ຖີນໍ, ອິຕ຺ຖິຍາ, ອິຕ຺ຖິມ຺ຫາ, ອິຖ຺ຍາ, ອິຕ຺ຖີຫິ, ອິຕ຺ຖີຠິ, ອິຕ຺ຖິຍາ, ອິຖ຺ຍາ, ອິຕ຺ຖີນໍ, ອິຕ຺ຖິຍາ, ອິຖ຺ຍາ, ອິຕ຺ຖິຍໍ, ອິຖ຺ຍໍ, ອິຕ຺ຖິມ຺ຫິ, ອິຕ຺ຖີສຸ.

ນທີ ສນ຺ທຕິ, ນທີ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ນທິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ.

ອິວຓ຺ຓໂລເປ ສນ຺ຘິສຸຕ຺ເຕນ ຍກາເຣ ປເຣ ຕວຄ຺ຄສ຺ສ ຈວຄ຺ໂຄ, ຍສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພຣູປໍ [ກ. ໙໘; ຣູ. ໘໗ ປິຏ຺ເຐ; ນີ. ໑໐໔; ໒໖໒-໓-໔]. ນຊ຺ໂຊ ສນ຺ທນ຺ຕິ [ກ. ໙໘; ຣູ. ໘໗ ປິຏ຺ເຐ; ນີ. ໑໐໔; ໒໖໒-໓-໔], ນາທ຺ເຍກວຈເນສຸ ນຊ຺ຊາ ກຕໍ, ນຊ຺ຊາ ເທຕິ, ນຊ຺ຊາ ອເປຕິ, ນຊ຺ຊາ ສນ຺ຕກໍ, ນຊ຺ຊາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນຊ຺ຊໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເສສຣູປານິ ອິຕ຺ຖິສທິສານິ.

ເອວໍ ຄຈ຺ຉຕີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ, ສຕີ ສນ຺ຕີ, ອສຕີ ອສນ຺ຕີ, ມຫຕີ ມຫນ຺ຕີ, ພ຺ຣຫ຺ມຕີ ພ຺ຣນ຺ຕີ, ໂຠຕີ ໂຠນ຺ຕີ, ຠວິສ຺ສຕີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ, ຄມິສ຺ສຕີ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ, ຄຸຓວຕີ ຄຸຓວນ຺ຕີ, ສີລວຕີ ສີລວນ຺ຕີ, ສຕິມຕີ ສຕິມນ຺ຕີ, ສິຣິມຕີ ສິຣິມນ຺ຕີ, ກຕວຕີ ກຕວນ຺ຕີ, ຠຸຕ຺ຕາວຕີ ຠຸຕ຺ຕາວນ຺ຕີ, ສພ຺ພາວຕີ ສພ຺ພາວນ຺ຕີ, ຍາວຕີ ຍາວນ຺ຕີ, ຕາວຕີ ຕາວນ຺ຕີ. ກມ຺ຫິ ອາຄເມ ຣສ຺ໂສ, ຍາວຕິກາ, ຕາວຕິກາ.

ຄາວີ, ຍກ຺ຂີ, ຍກ຺ຂິນີ, ອາຣາມິກິນີ, ທຓ຺ຑປາຓິນີ, ທຓ຺ຑິນີ, ຠິກ຺ຂຸນີ, ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນີ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນີ, ຆຣຓີ, ໂປກ຺ຂຣຓີ, ອາຈຣິນີ, ມາຕຸລານີ, ຄຫປຕານີ ອິຈ຺ຈາທໂຍ. ນທາທິ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

໑໐໐. ນຊ຺ຊາ ໂຍສ຺ວາມ [ນີ. ໒໖໒].

ໂຍສຸ ປເຣສຸ ນທິຍາ ອນ຺ເຕ ອາມອາຄໂມ ໂຫຕິ ວາ.

ນຊ຺ຊາໂຍ ¶ ສນ຺ທນ຺ຕິ [ສໍ. ນິ. ໓.໒໒໔], ນຊ຺ຊາໂຍ ສຸປຕິຕ຺ຖາໂຍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໑໔] ຕິ ປາຬິ, ນິມິຊາຕເກ ປນ ນຊ຺ໂຊນຸປຣິຍາຍຕິ, ນານາປຸປ຺ຜທຸມາຍຸຕາຕິ ຈ ນຊ຺ໂຊ ຈານຸປຣິຍາຕີຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໓໗] ຈ ປາຬິ, ຕຕ຺ຖ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສິສ຺ສ ໂອຕ຺ຕໍ.

ອຸຏ຺ເຐຫິ ເຣວເຕ ສຸປາປກມ຺ເມ [ວິ. ວ. ໘໖໓], ທາສາ ຈ ທາສ຺ໂຍ ຈ, ອນຸຊີວິໂນ [ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໑], ພາຣາຓສ຺ຍໍ ມຫາຣາຊ, ກາກຣາຊາ ນິວາສໂກ [ຊາ. ໑.໓.໑໒໔], ພາຣາຓສ຺ຍໍ ອຫຸ ຣາຊາ [ຊາ. ໑.໑໖.໑໗໘], ຣຎ຺ໂຎ ມໂນ ອຸມ຺ມາທນ຺ຕ຺ຍາ ນິວິຏ຺ໂຐ, ອຸມ຺ມາທນ຺ຕ຺ຍາ ຣມິຕ຺ວານ, ສິວິຣາຊາ ຕໂຕ ສິຍໍ [ຊາ. ໒.໑໘.໗໐], ທາຣເກວ ອຫໍ ເນສ຺ສໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ຺ຍາ ປຣິຈາຣເກ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໑໑]. ຕຖາ ໂຍສຸ ໂປກ຺ຂຣຎ຺ໂຎ. ນາທີສຸ ປຖພ຺ຍາ, ປຸຖພ຺ຍາ, ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຎາ. ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ປຖພ຺ຍາ, ປຖພ຺ຍໍ, ປຸຖພ຺ຍາ, ປຸຖພ຺ຍໍ, ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຎາ, ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຎໍ, ເວຕ຺ຣຎ຺ຎາ, ເວຕ຺ຣຎ຺ຎໍ [ເວ ຕ຺ຣຣຎ຺ຎາ, (ນິສ຺ສຍ)] ອິຈ຺ຈາທີນິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອີກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ

ສິໂລໂປ, ເຘນຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຘນຸໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂຍໂລເປ ທີໂຆ, ເຘນູ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂຠຕິ ເຘນຸ, ໂຠຕິ ເຘນູ, ໂຠຕິໂຍ ເຘນຸໂຍ, ໂຠຕິໂຍ ເຘນູ, ເຘນຸໍ ປສ຺ສຕິ, ເຘນຸໂຍ ປສ຺ສຕິ, ເຘນູ ປສ຺ສຕິ, ເຘນຸຍາ, ເຘນູຫິ, ເຘນູຠິ, ເຘນຸຍາ, ເຘນູນໍ, ເຘນຸຍາ, ເຘນຸມ຺ຫາ, ເຘນູຫິ, ເຘນູຠິ, ເຘນຸຍາ, ເຘນູນໍ, ເຘນຸຍາ, ເຘນຸຍໍ, ເຘນຸມ຺ຫິ, ເຘນູສຸ.

ເອວໍ ຍາຄຸ, ກາສຸ, ທທ຺ທຸ, ກຓ຺ຑຸ, ກຈ຺ຉຸ, ຣຊ຺ຊຸ, ກເຣຓຸ, ປິຍງ຺ຄຸ, ສສ຺ສຸ ອິຈ຺ຈາທໂຍ. ເຘນ຺ວາທິ.

ຘາຕຸສທ຺ໂທ ¶ ປນ ປາຬິນເຍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄ, ສທ຺ທສຕ຺ຖນເຍ ປຸມິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄ.

ມາຕຸ, ຘີຕຸ, ທຸຫິຕຸສທ຺ທາ ອິຕ຺ຖິ ລິງ຺ຄາ, ເຕສໍ ຣູປໍ ປິຕາທິຄເຓ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ອຸກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອູກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ

ວຘູ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຘູ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂຍສຸ ຣສ຺ໂສ, ວຘຸໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂຠຕິ ວຘຸ, ໂຠຕິ ວຘູ, ໂຠຕິໂຍ ວຘູ, ວຘຸໂຍ, ວຘຸໍ, ວຘູ, ວຘຸໂຍ, ວຘຸຍາ, ວຘູຫິ, ວຘູຠິ, ວຘຸຍາ, ວຘູນໍ, ວຘຸຍາ, ວຘຸມ຺ຫາ, ວຘູຫິ, ວຘູຠິ, ວຘຸຍາ, ວຘູນໍ, ວຘຸຍາ, ວຘຸຍໍ, ວຘູສຸ. ເອວໍ ຊມ຺ພູ, ສຣຠູ, ສຸຕນູ, ນາຄນາສູຣູ, ສໍຫິໂຕຣູ, ວາໂມຣູ, ລກ຺ຂຓູຣູ, ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູ, ຠູ, ຈມູ ອິຈ຺ຈາທໂຍ. ວຘາທິ.

ສາຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ວທຎ຺ຎູ ວີຕມຈ຺ຉຣາຕິ [ວິ. ວ. ໖໓໔] ຈ ໂກຘນາ ອກຕຎ຺ຎູ ຈາຕິ [ຊາ. ໑.໑.໖໓] ຈ ປາຬິໂຍ, ຕສ຺ມາ ນີປຈ຺ຈຍໍ ວິນາປິ ກ຺ວຈິ ອູກາຣນ຺ຕກິຕກສທ຺ທາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາ ຠວນ຺ຕິ.

ອູກາຣນ຺ຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ໂອກາຣນ຺ຕຣາສິ

ໂຄສທ຺ໂທ ທ຺ວິລິງ຺ໂຄ. ຕສ຺ສ ຣູປານິ ການິຈິ ທ຺ວິຍຕ຺ຖວເສນ ອິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸເມປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິສ຺ສເກປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ການິຈິ ອິຕ຺ຖິຍໍ ການິຈິ ປຸເມ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພານິ ຍານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທີປິຍນ຺ເຕ.

ສິໂລໂປ, ໂຄຄຈ຺ຉຕິ-ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຄຕິ ອຠິນ຺ນສທ຺ທລິງ຺ຄຕ຺ຕາ ໂຄໂຓຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຄາວີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໑໐໑. ໂຄສ຺ສາຄສິຫິນໍສຸ ¶ ຄາວຄວາ [ກ. ໗໓-໕; ຣູ. ໑໖໙, ໑໗໐, ໑໗໔; ນີ. ໒໒໔].

ຄ, ສິ, ຫິ, ນໍວຊ຺ຊິຕາສຸ ວິຠຕ຺ຕີສຸ ໂຄສທ຺ທສ຺ສ ຄາວ, ຄວາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໐໒. ອຸຠໂຄຫິ ໂຏ [ກ. ໒໐໕; ຣູ. ໑໖໐; ນີ. ໔໒໑].

ອຸຠ, ໂຄຫິ ໂຍນໍ ໂຏ ໂຫຕິ.

ຄາໂວ, ຄໂວ, ເຫ ໂຄ, ເຫ ຄາໂວ, ເຫ ຄໂວ, ຄາວໍ, ຄວໍ.

໑໐໓. ຄາວຸມ຺ຫິ [ກ. ໗໖; ຣູ ໑໗໑, ໒໒໖].

ອໍມ຺ຫິ ໂຄສ຺ສ ຄາວຸ ໂຫຕິ ວາ.

ຄາວຸໍ, ຄາໂວ, ຄໂວ, ຄາເວນ, ຄເວນ.

໑໐໔. ນາສ຺ສາ.

ໂຄສ຺ສ ຄາວ, ຄວາເທສໂຕ ນາວຈນສ຺ສ ອາ ໂຫຕິ ວາ.

ຄາວາ, ຄວາ, ໂຄຫິ, ໂຄຠິ, ຄາວສ຺ສ, ຄວສ຺ສ.

໑໐໕. ຄວໍ ເສນ.

ເສນ ສຫ ໂຄສ຺ສ ຄວໍ ໂຫຕິ ວາ.

ຄວໍ, ໂຄນໍ.

໑໐໖. ຄຸນ຺ນຎ຺ຈ ນໍນາ [ກ. ໘໑; ຣູ. ໑໗໒; ນີ. ໒໓໐].

ນໍນາ ສຫ ໂຄສ຺ສ ຄຸນ຺ນຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຄວຎ຺ຈ.

ຄຸນ຺ນໍ, ຄວໍ, ຄາວສ຺ມາ, ຄວສ຺ມາ, ຄາວມ຺ຫາ, ຄວມ຺ຫາ, ຄາວາ, ຄວາ, ໂຄຫິ, ໂຄຠິ, ຄາວສ຺ສ, ຄວສ຺ສ, ຄວໍ, ໂຄນໍ, ຄຸນ຺ນໍ, ຄວໍ, ຄາວສ຺ມິໍ, ຄາວມ຺ຫິ, ຄາເວ, ຄວສ຺ມິໍ, ຄວມ຺ຫິ, ຄເວ, ໂຄສຸ, ຄາເວສຸ, ຄເວສຸ.

ໂຍສຸ ¶ ຄາວ, ຄວາເທເສ ກເຕ ອໂຕ ໂຍນໍ ຏາ, ເຏ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸສຠາ ຣຸກ຺ຂາ ຄາວິໂຍ ຄວາ ຈ [ຊາ. ໑.໑.໗໗]. ພລຄວາ ທມ຺ມຄວາ ວາ ຄງ຺ຄາຍ ປາຣໍ ອຄມິໍສຸ. ອຖາປເຣ ປຕາເຣສິ ພລຄາເວ ທມ຺ມຄາເວ [ມ. ນິ. ໑.໓໕໒ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)] ຕິ ປາຬິປທານິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາໂວ ໂນ ປຣມາ ມິຕ຺ຕາ, ຍາສຸ ຊາຍນ຺ຕິ ໂອສຘາ [ສຸ. ນິ. ໒໙໘] ຕິ ຈ, ຄວາ ຂີຣໍ, ຂີຣມ຺ຫາ ທຘິ, ທຘິມ຺ຫາ ນວນີຕໍ, ນວນີຕມ຺ຫາ ສປ຺ປິ, ສປ຺ປິມ຺ຫາ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑຕິ ຈ ອິຕ຺ຖິຍໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຄາວິໂຍ ຄວາຕິ ຈ ພລຄວາ ທມ຺ມຄວາ ພລຄເວ ທມ຺ມຄເວຕິ [ມ. ນິ. ໑.໓໕໑] ຈ ຄາວຸໍ ວາ ເຕ ທມ຺ມິ ຄາວິໍ ວາ ເຕ ທມ຺ມີຕິ ຈ ຄວໍວ ສິງ຺ຄິໂນ ສິງ຺ຄນ຺ຕິ [ຊາ. ໑.໑໒.໓໙] ຈ ປຸເມ ຠວນ຺ຕິ. ອຕິຕ຺ເຖເນວ ຄາໂວ ປຕາເຣສິ, ອຖ ໂຂ ຕາ ຄາໂວ ມຊ຺ເຌ ຄງ຺ຄາຍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊິໍສູ [ມ. ນິ. ໑.໓໕໐] ຕິ ຈ ອນ຺ນທາ ພລທາ ເຈຕາ, ວຓ຺ຓທາ ສຸຂທາ ຈ ຕາ, ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ຎຕ຺ວາ, ນາສ຺ສຸ ຄາໂວ ຫນິໍສຸ ເຕຕິ [ສຸ. ນິ. ໒໙໘] ຈ ຠທ຺ທວເສນ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອຕ຺ຖວເສນ ມິສ຺ສເກ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຄຸນ຺ນໍ ເຈ ຕຣມານານໍ, ຄວໍ ເຈ ຕຣມານານໍ, ອຸຊຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປຸງ຺ຄໂວ, ສພ຺ພາ ຕາ ອຸຊຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ [ຊາ. ໑.໔.໑໓໕; ໒.໑໘.໑໐໔] ຈ ມິສ຺ສເກ ເອວ. ພລຄວ, ທມ຺ມຄວສທ຺ທາ ຊຣຄ຺ຄວ, ປຸງ຺ຄວ, ສຄວ, ປຣຄວ, ທາຣຄວສທ຺ທາ ວິຍ ອກາຣນ຺ຕາ ສມາສສທ຺ທາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ມິສ຺ສກຏ຺ຐາເນສຸ ປນ ອິຕ຺ຖິພຫຸລຕ຺ຕາ ຕາ ຄາໂວ ເອຕາ ຄາໂວຕິອາທິນາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄເມວ ທິສ຺ສຕິ.

ອິຕິ ໂອກາຣນ຺ຕຣາສິ.

ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ

ອກາຣນ຺ຕ ປຸລ຺ລິງ຺ຄປຸຣິສາທິຣາສິ

ອຖ ປຸລ຺ລິງ຺ຄານິ ທີປິຍນ຺ເຕ.

ສຕ຺ຕວິຘໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄໍ – ອທນ຺ຕໍ, ອາທນ຺ຕໍ, ອິທນ຺ຕໍ, ອີທນ຺ຕໍ, ອຸທນ຺ຕໍ, ອູທນ຺ຕໍ, ໂອທນ຺ຕໍ.

໑໐໗. ສິສ຺ໂສ [ກ. ໑໐໔; ຣູ. ໖໖; ນີ. ໒໗໒].

ອໂຕ ສິສ຺ສ ໂອ ໂຫຕິ ປຸເມ.

ປຸຣິໂສ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໑໐໘. ອໂຕ ໂຍນໍ ຏາເຏ [ກ. ໑໐໗; ຣູ. ໖໙; ນີ. ໒໗໕, ໒໗໗].

ອໂຕ ປຐມາໂຍນໍ ທຸຕິຍາໂຍນຎ຺ຈ ກເມນ ຏາ, ເຏ ໂຫນ຺ຕິ ປຸໍ, ນປຸໍສເກສຸ. ຏານຸພນ຺ໂຘ ສພ຺ພາເທສຕ຺ໂຖ.

ປຸຣິສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ສິໂລໂປ, ໂຠ ປຸຣິສ, ‘ອຍຸນໍ ວາ ທີໂຆ’ຕິ ທີໂຆ, ໂຠ ປຸຣິສາ, ໂຠນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ, ປຸຣິສໍ, ປຸຣິເສ.

໑໐໙. ອເຕນ [ກ. ໑໐໓; ຣູ. ໗໙; ນີ. ໒໗໑].

ອໂຕ ນາວຈນສ຺ສ ເອນາເທໂສ ໂຫຕິ ປຸໍ, ນປຸໍສເກສຸ.

ປຸຣິເສນ.

໑໑໐. ສຸຫິສ຺ວສ຺ເສ [ກ. ໑໐໑; ຣູ. ໘໐; ນີ. ໖໘].

ສຸ, ຫິສຸ ປເຣສຸ ອສ຺ສ ເອ ໂຫຕິ ປຸໍ, ນປຸໍສເກສຸ.

ປຸຣິເສຫິ, ປຸຣິເສຠິ.

໑໑໑. ສຸອຸ ¶ ສສ຺ສ [ກ. ໖໑; ຣູ. ໘໖; ນີ. ໒໐໘].

ສສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ສາຄໂມ ໂຫຕິ. ອຸກາໂຣ ອຸຈ຺ຈາຣຓຕ຺ໂຖ, ຎານຸພນ຺ໂຘ ອາທິມ຺ຫີຕິ ທີປນຕ຺ໂຖ.

ປຸຣິສສ຺ສ, ‘ສຸນໍຫິສູ’ຕິ ທີໂຆ. ປຸຣິສານໍ, ປຸຣິສສ຺ມາ, ປຸຣິສມ຺ຫາ.

໑໑໒. ສ຺ມາສ຺ມິໍນໍ [ກ. ໑໐໘; ຣູ. ໙໐; ນີ. ໒໗໖].

ອໂຕ ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍນໍ ກເມນ ຏາ, ເຏ ໂຫນ຺ຕິ ປຸໍ, ນປຸໍສເກສຸ.

ປຸຣິສາ, ປຸຣິເສຫິ, ປຸຣິເສຠິ, ປຸຣິສສ຺ສ, ປຸຣິສານໍ, ປຸຣິສສ຺ມິໍ, ປຸຣິສມ຺ຫິ, ປຸຣິເສ, ປຸຣິເສສຸ.

ເອວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ, ສງ຺ໂຆ, ສກ຺ໂກ, ເທໂວ, ສຕ຺ໂຕ, ນໂຣ, ໂຄໂຓ, ປຸງ຺ຄໂວ, ຊຣຄ຺ຄໂວ, ສຄໂວ, ປຣຄໂວ, ຣາຊຄໂວ, ມາຕຸຄາໂມ, ໂອໂຣໂຘ, ທາໂຣອິຈ຺ຈາທິ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

໑໑໓. ກ຺ວເຈ ວາ [ນີ. ໒໗໗].

ອໂຕ ສິສ຺ສ ກ຺ວຈິ ເອ ໂຫຕິ ວາ ປຸໍ, ນປຸໍສເກສຸ.

ປຸເມ ຕາວ –

ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖ ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ເຄ [ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖], ‘‘ເກ ຄນ຺ຘພ຺ເພ ຣກ຺ຂເສ ຈ ນາເຄ, ເກ ກິມ຺ປຸຣິເສ ຈາປິ ມານຸເສ. ເກ ປຓ຺ຑິເຕ ສພ຺ພກາມທເທ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕາ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ’’ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໕໒]. ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕກາເຣ ນຕ຺ຖິ ປຣກາເຣ ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສກາເຣ [ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘], ເອເກ ເອກຕ຺ເຖ, ສເມ ສມຠາເຄ, ນເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ [ກຖາ. ໑], ເກ ຉເວ ສິງ຺ຄາເລ, ເກ ຉເວ ປາຖິກປຸຕ຺ເຕ [ທີ. ນິ. ໓.໒໙-໓໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ນປຸໍສເກ ¶ ປນ –

ໂຠຄວຕີ ນາມ ມນ຺ທິເຣ, ນຄເຣ ນິມ຺ມິເຕ ກຎ຺ຈນມເຍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໗໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ວາຕິ ກິໍ? ວນປ຺ປຄຸມ຺ໂພ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ປຸຣິໂສ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ປຐມາໂຍນຎ຺ຈ ກ຺ວຈິ ເຏ ໂຫຕິ. ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ [ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘], ກ຺ວຈິ ໂຍນໍ ປກຕິ ໂຫຕິ, ວເນ ວາຬມິຄາ ເຈວ, ອຈ຺ຉໂກກຕຣຈ຺ຉໂຍ, ພຫູຫິ ປຣິປນ຺ຖໂຍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໕໕], ກ຺ຍສ຺ສ ພ຺ຍປຖໂຍ ອສ຺ສຸ ອິຈ຺ຈາທິ.

໑໑໔. ທິວາທິໂຕ [ກ. ໒໐໖; ຣູ. ໑໖໕].

ທິວາທີຫິ ສ຺ມິໍໂນ ຏິ ໂຫຕິ.

ທິວິ-ເທວໂລເກຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

ອາທິສທ຺ເທນ ອສ ຠຸວິ, ນິຈ຺ຈໍ ວາຄໂມ. ອຍ຺ຍສທ຺ທມ຺ຫາ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອາລປເນ ຄ, ໂຍນໍ ໂຏ ໂຫຕິ ວາ. ໂຠ ອຍ຺ໂຍ ອຍ຺ຍ ວາ, ໂຠນ຺ໂຕ ອຍ຺ໂຍ ອຍ຺ຍາ ວາ. ເສສໍ ປຸຣິສສມໍ.

ປຸຣິສາທິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ມໂນຄຓຣາສິ

ມໂນ, ມນາ, ໂຠ ມນ, ໂຠ ມນາ, ໂຠນ຺ໂຕ ມນາ.

໑໑໕. ມນາທີຫິ ສ຺ມິໍສໍນາສ຺ມານໍ ສິໂສໂອສາສາ [ກ. ໑໘໑-໒, ໑໘໔; ຣູ. ໙໕-໙໗; ນີ. ໓໗໓-໔, ໓໗໖-໗].

ເຕຫິ ສ຺ມິໍ, ສ, ອໍ, ນາ, ສ຺ມານໍ ກເມນ ສິ, ໂສ, ໂອ, ສາ, ສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ມນໍ ¶ , ມໂນ, ມເນ, ມເນນ, ມນສາ, ມເນຫິ, ມເນຠິ, ມນສ຺ສ, ມນໂສ, ມນານໍ, ມນສ຺ມາ, ມນມ຺ຫາ, ມນສາ, ມນາ, ມເນຫິ, ມເນຠິ, ມນສ຺ສ, ມນໂສ, ມນານໍ, ມນສ຺ມິໍ, ມນມ຺ຫິ, ມນສິ, ມເນ, ມເນສຸ.

ຕໂມ, ຕໂປ, ເຕໂຊ, ສິໂຣ, ອຸໂຣ, ວໂຈ, ຣໂຊ, ໂອໂຊ, ອໂຍ, ປໂຍ, ວໂຍ, ສໂຣ, ຍໂສ, ເຈໂຕ, ຉນ຺ໂທ, ຣຘຕາ, ອໂຫ ອິຈ຺ຈາທິ ມໂນຄໂຓ.

ອິທໍ ມໂນຄຓລກ຺ຂຓໍ. ກ຺ຣິຍາກມ຺ເມ ໂອທນ຺ໂຕ, ນາທີນໍ ສາທິຕາ, ສມາສຕທ຺ຘິຕມຊ຺ເຌ ໂອທນ຺ໂຕ ຈາຕິ.

ໂຍ ເວ ທສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ວານ, ອທາເນ ກຸຣຸເຕ ມໂນ [ຊາ. ໑.໑໕.໖໑], ກສ຺ສປສ຺ສ ວໂຈ ສຸຕ຺ວາ, ຕໂປ ອິຘ ປກ຺ຣຸພ຺ພຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໐໔], ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ຊານາຕິ [ທີ. ນິ. ໑.໒໔໒], ສິໂຣ ເຕ ພາຘຍິສ຺ສາມິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ [ຘ. ປ. ໒], ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໕໑], ວຈສາ ມນສາ ເຈວ, ວນ຺ທາ ເມ ເຕ ຕຖາຄເຕ [ປຣິຕ຺ຕປາຬິ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕ]. ເອກູນຕິໍໂສ ວຍສາ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔], ເຕຊສາ ຍສສາ ຊລໍ [ວິ. ວ. ໘໕໗], ຕປສາ ອຸຕ຺ຕໂມ ສຕ຺ໂຕ, ຆເຕນ ວາ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ ປຍສາ ວາ, ວນ຺ທາມິ ສິຣສາ ປາເທ [ຊາ. ໒.໒໐.໖໘], ເຍ ເອຕາ ອຸປເສວນ຺ຕິ, ຉນ຺ທສາ ວາ ຘເນນ ວາ [ຊາ. ໒.໒໑.໓໕໐], ອຸຣສາ ປນຸທິສ຺ສາມິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໘໓໓], ອຍສາ ປຏິກຸຊ຺ຌິໂຕ [ອ. ນິ. ໓.໓໖] ອິຈ຺ຈາທິ.

ນ ມຍ຺ຫໍ ມນໂສ ປິໂຍ [ຊາ. ໑.໑໐.໑໑], ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ [ປາຣາ. ໑໘], ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫາໂຣ, ສາຘຸ ຂລຸ ປຍໂສ ປານໍ, ສາວິຕ຺ຕີ ຉນ຺ທໂສ ມຸຂໍ [ມ. ນິ. ໒.໔໐໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສາຘຸກໍ ¶ ມນສິ ກໂຣຖ [ທີ. ນິ. ໒.໓], ເອຕມຕ຺ຖໍ ເຈຕສິ ສນ຺ນິຘາຍ, ສິຣສິ ອຎ຺ຊລິໍ ກຕ຺ວາ [ອປ. ເຖຣ ໑.໔໑.໘໒], ອຸຣສິໂລໂມ, ປາປໍ ອກາສິ ຣຫສິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ມໂນຘາຕຸ, ມໂນມຍໍ, ຕໂມຂນ຺ຘໍ ປທາລຍິ, ຕໂປຘໂນ, ເຕໂຊຘາຕຸ, ສິໂຣຣຸຫາ ເກສາ, ສໂຣຣຸຫໍ ປທຸມໍ, ຣໂຊຫຣຓໍ ວຕ຺ຖໍ, ໂອໂຊຫຣຓາ ສາຂາ, ອໂຍປຕ຺ໂຕ, ວໂຍຄຸຓາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ຊຫນ຺ຕິ, ຍໂສຘຣາ ເທວີ, ເຈໂຕຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ຉນ຺ໂທວິຈິຕິປກຣຓໍ, ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ, ອໂຫຣຕ຺ຕານມຈ຺ຈເຍ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໒] ອິຈ຺ຈາທິ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອຫມ຺ຫາ ສ຺ມິໍໂນ ນິ ຈ ອຸ ຈ ໂຫຕິ, ຕທຫນິ, ຕທຫຸ. ຣຫມ຺ຫາ ສ຺ມິໍໂນ ໂອ ໂຫຕິ, ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອໂກ ເອກາຍ ຣໂຫ ນິສີທຕິ [ປາຣາ. ໔໕໒], ຣໂຫ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣໂຫ ມນ຺ເຕຕິ.

ມໂນຄຓຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ມນາທິຄຓຣາສິ

໑໑໖. ໂກຘາທີຫິ.

ເອເຕຫິ ນາວຈນສ຺ສ ສາ ໂຫຕິ ວາ.

ໂກຘສາ, ໂກເຘນ, ອຕ຺ຖສາ, ອຕ຺ເຖນ.

໑໑໗. ນາສ຺ສ ສາ [ກ. ໑໘໑; ຣູ. ໙໕; ນີ. ໓໗໓].

ປທາທີຫິ ນາວຈນສ຺ສ ສາ ໂຫຕິ ວາ.

ປທສາ, ປເທນ, ພິລສາ, ພິເລນ.

໑໑໘. ປທາທີຫິ ¶ ສິ.

ປທາທີຫິ ສ຺ມິໍໂນ ສິ ໂຫຕິ ວາ.

ປທສິ, ປເທ, ພິລສິ, ພິເລ.

ຕຕ຺ຖ ໂກຘາທິໂກ ປຸລ຺ລິງ຺ໂຄ, ປທາທິໂກ ນປຸໍສໂກ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ສທ຺ທາ ສມາສ, ຕທ຺ຘິຕມຊ຺ເຌ ໂອທນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ [ກ. ໑໘໓; ຣູ. ໔໘; ນີ. ໓໗໕], ອາໂປຘາຕຸ, ອາໂປມຍໍ, ວາໂຍຘາຕຸ, ວາໂຍມຍໍ, ຊີວ ຕ຺ວໍ ສຣໂທສຕໍ [ຊາ. ໑.໒.໙], ອນຸຍນ຺ຕິ ທິໂສທິສໍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ເກຈິ ນາສ຺ສ ສາເທສໍ ລຠນ຺ຕິ, ໂກຘສາ ອຸສຸນາ ວິຊ຺ຌິ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໕໒], ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫິ ຖາມສາ [ຊາ. ໑.໗.໓໐], ປທສາວ ອຄມາສິ, ມາກາສິ ມຸຂສາ ປາປໍ, ສຈ຺ເຈນ ທນ຺ໂຕ ທມສາ ອຸເປໂຕ-ທມສາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນນ, ສຸຈິໍ ປຓີຕໍ ຣສສາ ອຸເປຕໍ [ຊາ. ໑.໗.໑໘], ເວຄສາ ຄນ຺ຕ຺ວານ, ອາຍຸສາ ເອກປຸຕ຺ຕມນຸຣກ຺ເຂ [ຂຸ. ປາ. ໙.໗] ອິຈ຺ຈາທິ.

ເກຈິ ສ຺ມິໍໂນ ສ຺ຍາເທສໍ ລຠນ຺ຕິ, ປທສິ, ພິລສິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເກຫິຈິ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ນາ, ສ຺ມານໍ ໂສ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖໂສ, ອກ຺ຂຣໂສ, ສຸຕ຺ຕໂສ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ, ເຫຕຸໂສ, ໂຍນິໂສ, ອຸປາຍໂສ, ຐານໂສ, ທີຆໂສ, ໂອຣໂສ, ພຫຸໂສ, ປຸຖຸໂສ, ມຕ຺ຕໂສ, ຠາຄໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘‘ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຍ຺ຍ [ປາຈິ. ໔໕], ພິລໂສ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອສ຺ສ’’ [ທີ. ນິ. ໒.໓໗໘] ອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ວິຈ຺ຉາຍໍ ໂສປຈ຺ຈໂຍ.

ຍທາ ປນ ສມາສນ຺ເຕ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສ຺ຍາທີສຸ ວິຠຕ຺ຕີສຸ ສາຄໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ປຸຣິສາທິຄໂຓປິ ໂຫຕິ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນໂສ, ອພ຺ຍຄ຺ຄມນໂສ [ອ. ນິ. ໓.໒໙], ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ ອເຈຕໂສ [ຊາ. ໒.໒໒.໔], ສຸເມຘໂສ [ອ. ນິ. ໔.໖໒], ຠູຣິເມຘໂສ [ສຸ. ນິ. ໑໑໓໗] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ມນາທິຄຓຣາສິ.

ຄຸຓວາທິຄຓຣາສິ

໑໑໙. ນ຺ຕຸສ຺ສ [ກ. ໑໒໔; ຣູ. ໙໘; ນີ. ໒໙໙].

ສິມ຺ຫິ ¶ ນ຺ຕຸສ຺ສ ຏາ ໂຫຕິ.

ຄຸຓວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໑໒໐. ຍ຺ວາໂທ ນ຺ຕຸສ຺ສ [ກ. ໙໒; ຣູ. ໑໐໐; ນີ. ໒໔໙].

ໂຍອາທີສຸ ນ຺ຕຸສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຄຸຓວນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໑໒໑. ນ຺ຕນ຺ຕູນໍ ນ຺ໂຕ ໂຍມ຺ຫິ ປຐເມ [ກ. ໙໒; ຣູ. ໑໐໐; ນີ. ໒໔໙].

ປຐເມ ໂຍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ນ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ຄຸຓວນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໑໒໒. ຏຏາອໍ ເຄ [ກ. ໑໒໖; ຣູ. ໑໐໑; ນີ. ໓໐໑-໒].

ເຄ ປເຣ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ຏ, ຏາ, ອໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂຠ ຄຸຓວ, ໂຠ ຄຸຓວາ, ໂຠ ຄຸຓວໍ, ໂຠນ຺ໂຕ ຄຸຓວນ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ຄຸຓວນ຺ໂຕ, ຄຸຓວນ຺ຕໍ, ຄຸຓວນ຺ເຕ, ຄຸຓວນ຺ເຕນ.

໑໒໓. ໂຕຕາຕິຕາ ສສ຺ມາສ຺ມິໍນາສຸ [ກ. ໑໒໗, ໑໘໗; ຣູ. ໑໐໒, ໑໐໘; ນີ. ໓໐໓, ໓໘໖].

ສ, ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍ, ນາສຸ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ກເມນ ໂຕ, ຕາ,ຕິ, ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຄຸຓວຕາ, ຄຸຓວນ຺ເຕຫິ, ຄຸຓວນ຺ເຕຠິ, ຄຸຓວນ຺ຕສ຺ສ, ຄຸຓວໂຕ.

໑໒໔. ນໍມ຺ຫິ ¶ ຕໍ ວາ [ກ. ໑໒໘; ຣູ. ໑໐໔; ນີ. ໓໐໔].

ນໍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ຕໍ ໂຫຕິ ວາ.

ຄຸຓວນ຺ຕານໍ, ຄຸຓວຕໍ, ຄຸຓວນ຺ຕສ຺ມາ, ຄຸຓວນ຺ຕມ຺ຫາ, ຄຸຓວນ຺ຕາ, ຄຸຓວຕາ, ຄຸຓວນ຺ເຕຫິ, ຄຸຓວນ຺ເຕຠິ, ຄຸຓວນ຺ຕສ຺ສ, ຄຸຓວໂຕ, ຄຸຓວນ຺ຕານໍ, ຄຸຓວຕໍ, ຄຸຓວນ຺ຕສ຺ມິໍ, ຄຸຓວນ຺ຕມ຺ຫິ, ຄຸຓວຕິ, ຄຸຓວນ຺ເຕ, ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ.

ເອວໍ ຠຄວາ, ສີລວາ, ປຎ຺ຎວາ, ພລວາ, ຘນວາ, ວຓ຺ຓວາ, ໂຠຄວາ, ສຸຕວາ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາລປເນ ຠຄວາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ທີໂຆ.

ສພ຺ພາວາ, ສພ຺ພາວນ຺ໂຕ, ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ, ສພ຺ພາວນ຺ເຕ, ສພ຺ພາວນ຺ເຕນ, ສພ຺ພາວຕາ, ສພ຺ພາວນ຺ເຕຫິ…ເປ… ສພ຺ພາວນ຺ເຕສຸ.

ເອວໍ ຍາວາ, ຍາວນ຺ໂຕ, ຕາວາ, ຕາວນ຺ໂຕ, ເອຕ຺ຕາວາ, ເອຕ຺ຕາວນ຺ໂຕ, ກິໍວາ, ກິໍວນ຺ໂຕ, ກິຕ຺ຕາວາ, ກິຕ຺ຕາວນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຖາ ໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕວາ, ຠຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘວາ, ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕ, ກມ຺ມໍ ກຕວາ, ກຕວນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ ຈ.

ສຕິມາ, ສຕິມນ຺ຕາ, ສຕິມນ຺ໂຕ, ໂຠ ສຕິມ, ໂຠ ສຕິມາ, ໂຠ ສຕິມໍ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຕິມນ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຕິມນ຺ໂຕ, ສຕິມນ຺ຕໍ, ສຕິມນ຺ເຕ, ສຕິມນ຺ເຕນ, ສຕິມຕາ, ສຕິມນ຺ເຕຫິ, ສຕິມນ຺ເຕຠິ, ສຕິມນ຺ຕສ຺ສ, ສຕິມໂຕ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມຕໍ, ສຕິມນ຺ຕສ຺ມາ, ສຕິມນ຺ຕມ຺ຫາ, ສຕິມນ຺ຕາ, ສຕິມຕາ, ສຕິມນ຺ເຕຫິ, ສຕິມນ຺ເຕຠິ, ສຕິມນ຺ຕສ຺ສ, ສຕິມໂຕ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມຕໍ, ສຕິມນ຺ຕສ຺ມິໍ, ສຕິມນ຺ຕມ຺ຫິ, ສຕິມຕິ, ສຕິມນ຺ເຕ, ສຕິມນ຺ເຕສຸ.

ເອວໍ ມຕິມາ, ຄຕິມາ, ປາປິມາ, ຊາຕິມາ, ຠາຓຸມາ, ອາຍຸມາ, ອາຍສ຺ມາ, ສິຣິມາ, ຫິຣິມາ, ຘິຕິມາ, ກິຕ຺ຕິມາ, ອິທ຺ຘິມາ, ຊຸຕິມາ ¶ , ມຸຕິມາ, ຖຸຕິມາ, ພຸທ຺ຘິມາ, ຈກ຺ຂຸມາ, ພນ຺ຘຸມາ, ໂຄມາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

໑໒໕. ຫິມວໂຕ ວາ ໂອ [ກ. ໙໔; ຣູ. ໑໐໕; ນີ. ໒໕໒].

ສິມ຺ຫິ ຫິມວນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ໂອ ໂຫຕິ ວາ. ‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ໂລໂປ.

ຫິມວນ຺ໂຕ ປພ຺ພໂຕ [ຘ. ປ. ໓໐໔], ຫິມວາ ປພ຺ພໂຕ.

໑໒໖. ນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຏ ວໍເສ [ກ. ໙໓; ຣູ. ໑໐໖; ນີ. ໒໕໑].

ອໍ, ເສສຸ ນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ຺ຕຸສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສ຺ສ ຏ ໂຫຕິ ວາ.

‘‘ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ຫິມວ’’ນ຺ຕິ [ອປ. ເຖຣ ໒.໔໗.໕໙] ປາຬິ. ສຕິມໍ, ພນ຺ຘຸມໍ, ຄຸຓວສ຺ສ, ສຕິມສ຺ສ, ພນ຺ຘຸມສ຺ສ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ກ຺ວຈິ ສິມ຺ຫິ ເຄ ຈ ປເຣ ນ຺ຕຸສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອຕຸໂລ ນາມ ນາເມນ, ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ’’ຕິ [ພຸ. ວໍ. ໒໑.໑໐] ຈ ‘‘ຄຕິມນ຺ໂຕ ສຕິມນ຺ໂຕ, ຘິຕິມນ຺ໂຕ ຈ ໂຍ ອິສີ’’ຕິ [ເຖຣຄາ. ໑໐໕໒] ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ມຫາຍໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ມຫາວີຣ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕ ຊຸຕິນ຺ຘຣາ’’ຕິ [ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໓໘໙] ຈ ປາຬີ.

ປຐມາໂຍມ຺ຫິ ກ຺ວຈິ ນ຺ຕຸສ຺ສ ຏ ໂຫຕິ, ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ວຓ຺ຓວາ ໂຫນ຺ຕິ [ປາຣາ. ໑໙໔], ເອຖ ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸໂສ ສີລວາ ໂຫຖ [ອ. ນິ. ໕.໑໑໔], ຈກ຺ຂຸມາ ອນ຺ຘກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍ ອິຕ຺ຖີນໍ ວສໍ ຄຕາ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໓໖], ສໍສຸທ຺ຘປຎ຺ຎາ ກຸສລາ ມຸຕິມາ ຠວນ຺ຕິ [ສຸ. ນິ. ໘໘໗ (ສໍສຸທ຺ຘປຎ຺ຎາ ກຸສລາ ມຸຕີມາ)].

ອິຕິ ຄຸຓວາທິຄຓຣາສິ.

ຄຈ຺ຉນ຺ຕາທິຄຓຣາສິ

໑໒໗. ນ຺ຕສ຺ສໍ ສິມ຺ຫິ [ກ. ໑໘໖; ຣູ. ໑໐໗; ນີ. ໓໘໒-໔; ‘ຕສ຺ສໍ’ (ພຫູສຸ)].

ສິມ຺ຫິ ¶ ນ຺ຕສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ ວາ. ສິໂລໂປ.

ຄຈ຺ຉໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ໂຠ ຄຈ຺ຉ, ໂຠ ຄຈ຺ຉາ, ໂຠ ຄຈ຺ຉໍ, ໂຠນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ, ຄຈ຺ຉຕາ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຠິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ຄຈ຺ຉໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ, ຄຈ຺ຉຕໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ມາ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ຫາ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຄຈ຺ຉຕາ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຠິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ຄຈ຺ຉໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ, ຄຈ຺ຉຕໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ມິໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ຫິ, ຄຈ຺ຉຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ.

ເອວໍ ກຣໍ, ກຸພ຺ພໍ, ຈຣໍ, ຈວໍ, ຊຍໍ, ຊຫໍ, ຊານໍ, ຊິຣໍ, ທທໍ, ທຫໍ, ຊຸຫໍ, ສຸຓໍ, ປຈໍ, ສຣໍ, ຠຸຎ຺ຊໍ, ມຸຎ຺ຈໍ, ສຍໍ, ສຣໍ, ຫຣໍ, ຕິຏ຺ຐໍ, ຠວິສ຺ສໍ, ກຣິສ຺ສໍ, ຄມິສ຺ສໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

‘ນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຏ ວໍເສ’ຕິ ອໍ, ເສສຸ ນ຺ຕສ຺ສ ຏຕ຺ຕໍ, ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ຣາຊ ຠຊຕິ, ສນ຺ຕໍ ວາ ຍທິ ວາ ອສໍ. ສີລວນ຺ຕໍ ວິສີລໍ ວາ, ວສໍ ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉຕິ [ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໑]. ກິຈ຺ຈານຸກ຺ຣຸພ຺ພສ຺ສ ກເຣຍ຺ຍ ກິຈ຺ຈໍ [ຊາ. ໑.໒.໑໔໕] – ອນຸກ຺ຣຸພ຺ພສ຺ສາຕິ ປຸນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ປຐມາໂຍມ຺ຫິ ຈ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ນ຺ຕສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ, ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ ໂລກໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ວິຫຣຖ [ທີ. ນິ. ໑.໔໒໕], ກສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ວປໍ, ຘນໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ ມາຓວາ [ເຖຣີຄາ. ໑໑໒], ຠຣນ຺ຕິ ມາຕາປິຕໂຣ, ປຸພ຺ເພ ກຕມນຸສ຺ສຣໍ [ອ. ນິ. ໕.໓໙].

໑໒໘. ມຫນ຺ຕາຣຫນ຺ຕານໍ ຏາ ວາ [ນີ. ໓໘໗, ໗໑໒].

ສິມ຺ຫິ ເອເຕສໍ ນ຺ຕສ຺ສ ຏາ ໂຫຕິ ວາ.

ມຫາ ¶ , ມຫໍ, ມຫນ຺ໂຕ, ມຫນ຺ຕາ, ມຫນ຺ໂຕ, ໂຠ ມຫ, ໂຠ ມຫາ, ໂຠ ມຫໍ, ໂຠນ຺ໂຕ ມຫນ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ມຫນ຺ໂຕ, ມຫນ຺ຕໍ.

‘ນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຏ ວໍເສ’ຕິ ອໍມ຺ຫິ ນ຺ຕສ຺ສ ຏຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຸມຫໍ ປຸຣໍ, ປຣິກ຺ຂິປິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໗໙໒] ປາຬິ-ສຸຏ຺ຐຸ ມຫນ຺ຕໍ ພາຣາຓສິປຸຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສມໍ.

ອຣຫາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘ນ຺ຕສ຺ສໍ ສິມ຺ຫີ’ຕິ ສິມ຺ຫິ ນ຺ຕສ຺ສ ອໍ, ອຣຫໍ ສຸຄໂຕ ໂລເກ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໖໑], ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ [ປາຣາ. ໑], ອຣຫນ຺ຕາ, ອຣຫນ຺ໂຕ, ອຣຫນ຺ຕໍ, ອຣຫນ຺ເຕ, ອຣຫນ຺ເຕນ, ອຣຫຕາ, ອຣຫນ຺ເຕຫິ, ອຣຫນ຺ເຕຠິ, ອຣຫນ຺ຕສ຺ສ, ອຣຫໂຕ, ອຣຫນ຺ຕານໍ, ອຣຫຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ຺ຕສ຺ສ ຏາ ໂຫຕິ ສິມ຺ຫິ, ພ຺ຣຫາ, ພ຺ຣຫນ຺ໂຕ, ພ຺ຣຫນ຺ຕາ, ພ຺ຣຫນ຺ໂຕ, ພ຺ຣຫນ຺ຕໍ, ພ຺ຣຫນ຺ເຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘‘ສາ ປຣິສາ ມຫາ ໂຫຕິ, ສາ ເສນາ ທິສ຺ສເຕ ມຫາ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໗໗໑] ຈ ‘‘ມຫາ ຠນ຺ເຕ ຠູມິຈາໂລ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໘.໗໐] ຈ ‘‘ມຫາ ເຕ ອຸປາສກ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ’’ຕິ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໓.ອກິຕ຺ຕິຊາຕກວຓ຺ຓນາ] ຈ ‘‘ມຫາ ເມ ຠຍມາຄຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ນາມ ມຫາ’’ຕິ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.ມຫາສີລວຊາຕກວຓ຺ຓນາ] ຈ ‘‘ມຫາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິວາຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ, ມຫາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໒໐໔] ຈ ‘‘ມຫາ ວຫນ຺ຕິ ທຸທິຏ຺ຐິໍ, ສງ຺ກປ຺ປາ ຣາຄນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ຈ ປາຬີ. ອຕ຺ຣ ມຫາສທ຺ໂທ ນິປາຕປຏິຣູປໂກປິ ສິຍາ.

໑໒໙. ຠູໂຕ.

ຠູຘາຕຸສິທ຺ຘໂຕ ນ຺ຕສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ ສິມ຺ຫິ. ສຸທ຺ເຘ ນິຈ຺ຈໍ, ອຸປປເທ ອນິຈ຺ຈໍ.

ຠວໍ ¶ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວໍ, ອນຸຠວນ຺ໂຕ, ຕຓ຺ຫໍ ອຠິຠວໍ, ອຠິຠວນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຠວໍ, ປຣິຠວນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຠວນ຺ຕາ, ຠວນ຺ໂຕ, ເຫ ຠວນ຺ຕ, ເຫ ຠວນ຺ຕາ, ເຫ ຠວນ຺ໂຕ, ເຫ ຠວ, ເຫ ຠວາ, ເຫ ຠວໍ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ຠວໍ ອຠິຣມສິ ອຣຎ຺ເຎ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໑໘.໑໘] ປາຬິ.

ເຫ ຠວນ຺ຕາ, ເຫ ຠວນ຺ໂຕ, ຠວນ຺ຕໍ, ຠວນ຺ເຕ, ຠວນ຺ເຕນ, ຠວຕາ, ຠວນ຺ເຕຫິ, ຠວນ຺ເຕຠິ, ຠວນ຺ຕສ຺ສ, ຠວໂຕ, ຠວນ຺ຕານໍ, ຠວຕໍ, ຠວນ຺ຕສ຺ມາ, ຠວນ຺ຕມ຺ຫາ, ຠວນ຺ຕາ, ຠວຕາ, ຠວນ຺ເຕຫິ, ຠວນ຺ເຕຠິ, ຠວນ຺ຕສ຺ສ, ຠວໂຕ, ຠວນ຺ຕານໍ, ຠວຕໍ, ຠວນ຺ຕສ຺ມິໍ, ຠວນ຺ຕມ຺ຫິ, ຠວຕິ, ຠວນ຺ເຕ, ຠວນ຺ເຕສຸ.

໑໓໐. ຠວໂຕ ວາ ໂຠນ຺ໂຕ ຄໂຍນາເສ [ກ. ໒໔໓; ຣູ. ໘, ໑໑໐; ນີ. ໔໘໔].

ຄ, ໂຍ, ນາ, ເສສຸ ຠວນ຺ຕສ຺ສ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫຕິ ວາ. ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ອໍ, ຫິ, ນໍ, ສ຺ມາທີສຸ ຈ.

ໂຠນ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ, ເຫ ໂຠນ຺ຕ, ເຫ ໂຠນ຺ຕາ, ເຫ ໂຠນ຺ໂຕ, ໂຠນ຺ຕໍ, ໂຠນ຺ເຕ, ໂຠນ຺ເຕນ, ໂຠຕາ, ໂຠນ຺ເຕຫິ, ໂຠນ຺ເຕຠິ, ໂຠນ຺ຕສ຺ສ, ໂຠໂຕ, ໂຠນ຺ຕານໍ, ໂຠຕໍ, ໂຠນ຺ຕສ຺ມາ, ໂຠນ຺ຕມ຺ຫາ, ໂຠນ຺ຕາ, ໂຠຕາ, ໂຠນ຺ເຕຫິ, ໂຠນ຺ເຕຠິ, ໂຠນ຺ຕສ຺ສ, ໂຠໂຕ, ໂຠນ຺ຕານໍ, ໂຠຕໍ, ໂຠນ຺ຕສ຺ມິໍ, ໂຠນ຺ຕມ຺ຫິ, ໂຠຕິ, ໂຠນ຺ເຕ, ໂຠນ຺ເຕສຸ.

ໂຠ, ຠນ຺ເຕຕິ ທ຺ເວ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ເຖ ສິທ຺ຘາ ອາມນ຺ຕນຕ຺ເຖ ນິປາຕາ ເອວ, ເຕຫິ ປຣໍ ຄ, ໂຍນໍ ໂລໂປ, ອິໂຕ ໂຠ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉ [ອິຕິວຸ. ໘໓], ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊໂຠ ປຸຖຸສິເລ, ກຸໂຕ ນຸ ອາຄຈ຺ຉຖ ໂຠ ຕໂຍ ຊນາ [ຊາ. ໑.໙.໘໗], ປສ຺ສຖ ໂຠ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ເອຫິ ຠນ຺ເຕ ຂມາເປຫິ, ໂສ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຂມາເປສິ ‘‘ຂມຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕຖາ ຠທ຺ທນ຺ເຕ, ຠທ຺ທນ຺ຕາຕິ ທ຺ເວ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຠທ຺ທໍ ໂຫຕຸ ¶ , ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠທ຺ທໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ສິທ຺ຘາ ອາມນ຺ຕນນິປາຕາວ, ‘‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙], ຕໍ ໂວ ວທາມິ ຠທ຺ທນ຺ເຕ, ຍາວນ຺ເຕຕ຺ຖ ສມາຄຕາ [ຊາ. ໑.໗.໑໐໘]. ຠທ຺ທນ຺ຕ, ຠທນ຺ຕສທ຺ທາ ປນ ປຸຣິສາທິຄຓິກາ ເອວ.

ສນ຺ຕສທ຺ໂທ ປນ ສປ຺ປຸຣິເສ ວິຊ຺ຊມາເນ ສມາເນ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ອິຘ ລພ຺ຠຕິ. ສເມຕິ ອສຕາ ອສໍ [ຊາ. ໑.໒.໑໖]. ສໍ, ສນ຺ໂຕ, ສນ຺ຕາ, ສນ຺ໂຕ, ໂຠສນ຺ຕ, ໂຠສນ຺ຕາ, ໂຠສ, ໂຠ ສາ, ໂຠ ສໍ ວາ, ໂຠນ຺ໂຕ ສນ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ສນ຺ໂຕ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ຣາຊ ຠຊຕິ, ສນ຺ຕໍ ວາ ຍທິ ວາ ອສໍ [ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໐]. ສນ຺ເຕ, ສນ຺ເຕນ, ສຕາ.

໑໓໑. ສໂຕ ສພ຺ພ ເຠ [ກ. ໑໘໕; ຣູ. ໑໑໒; ນີ. ໓໗໘].

ເຠ ປເຣ ສນ຺ຕສ຺ສ ສພອາເທໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ສນ຺ເຕຫິ, ສນ຺ເຕຠິ, ສພ຺ຠິ, ສນ຺ຕສ຺ສ, ສໂຕ, ສນ຺ຕານໍ, ສຕໍ, ສນ຺ຕສ຺ມາ, ສນ຺ຕມ຺ຫາ, ສນ຺ຕາ, ສຕາ, ສນ຺ເຕຫິ, ສນ຺ເຕຠິ, ສພ຺ຠິ, ສນ຺ຕສ຺ສ, ສໂຕ, ສນ຺ຕານໍ, ສຕໍ, ສນ຺ຕສ຺ມິໍ, ສນ຺ຕມ຺ຫິ, ສຕິ, ສນ຺ເຕ, ສນ຺ເຕສຸ. ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລເກ, ທູເຣສນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ຕິ [ຘ. ປ. ໓໐໔], ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ [ອ. ນິ. ໔.໘໕], ປຫຸສນ຺ໂຕ ນ ຠຣຕິ [ສຸ. ນິ. ໙໑].

ເຂເທ ນິໂຣເຘ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ສນ຺ໂຕ ປຸຣິສາທິຄຓາທິໂກ, ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນໍ [ຘ. ປ. ໖໑], ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ ນິຣຸທ຺ຘາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາທິຄຓຣາສິ.

ຣາຊາທິຍຸວາທິຄຓຣາສິ

໑໓໒. ຣາຊາທິຍຸວາທີຫາ [ກ. ໑໘໙; ຣູ. ໑໑໓; ນີ. ໓໙໐-໑].

ຣາຊາທີຫິ ¶ ຍຸວາທີຫິ ຈ ສິສ຺ສ ອາ ໂຫຕິ.

ຣາຊາ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໓໓. ໂຍນມາໂນ [ກ. ໑໙໐; ຣູ. ໑໑໔; ນີ. ໓໙໒].

ຣາຊາທີຫິ ຍຸວາທີຫິ ຈ ໂຍນໍ ອາໂນ ໂຫຕິ ວາ.

ຣາຊາໂນ.

ວາຕິ ກິໍ? ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫາຣາຊາ.

ໂຠ ຣາຊ, ໂຠ ຣາຊາ, ໂຠນ຺ໂຕ ຣາຊາໂນ.

໑໓໔. ວໍມ຺ຫານງ຺ [ກ. ໑໘໘; ຣູ. ໑໑໕; ນີ. ໓໙໓].

ຣາຊາທີນໍ ຍຸວາທີນຎ຺ຈ ອານງ ໂຫຕິ ວາ ອໍມ຺ຫິ.

ຣາຊານໍ, ຣາຊໍ, ຣາຊາໂນ, ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫາຣາເຊ [ເປ. ວ. ໑໑].

໑໓໕. ນາສ຺ມາສຸ ຣຎ຺ຎາ [ກ. ໑໓໗, ໒໗໐; ຣູ. ໑໑໖, ໑໒໐; ນີ. ໓໑໖, ໕໔໒].

ນາ, ສ຺ມາສຸ ຣາຊສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ໂຫຕິ ວາ.

ຣຎ຺ຎາ, ຣາເຊນ.

໑໓໖. ຣາຊສ຺ສິ ນາມ຺ຫິ [ນີ. ໓໑໖].

ນາມ຺ຫິ ຣາຊສ຺ສ ອິ ໂຫຕິ.

ຣາຊິນາ.

໑໓໗. ສຸນໍຫິສ຺ວຸ [ກ. ໑໖໙; ຣູ. ໑໑໗; ນີ. ໓໕໗].

ສຸ ¶ , ນໍ, ຫິສຸ ຣາຊສ຺ສ ອຸໂຫຕິ ວາ.

ຣາຊູຫິ, ຣາຊູຠິ, ຣາເຊຫິ, ຣາເຊຠິ.

໑໓໘. ຣຎ຺ໂຎຣຎ຺ຎສ຺ສຣາຊິໂນ ເສ [ກ. ໑໓໙; ຣູ. ໑໑໘; ນີ. ໓໑໔].

ເສປເຣ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ຣາຊສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ, ຣຎ຺ຎສ຺ສ, ຣາຊິໂນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຣຎ຺ໂຎ, ຣຎ຺ຎສ຺ສ, ຣາຊິໂນ.

ວາຕິ ກິໍ? ຣາຊສ຺ສ.

ຣາຊູນໍ, ຣາຊານໍ.

໑໓໙. ຣາຊສ຺ສ ຣຎ຺ຎໍ [ກ. ໑໓໖; ຣູ. ໑໑໙; ນີ. ໓໑໕].

ນໍມ຺ຫິ ຣາຊສ຺ສ ຣຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ວາ.

ຣຎ຺ຎໍ, ຣາຊສ຺ມາ, ຣາຊມ຺ຫາ, ຣຎ຺ຎາ, ຣາຊູຫິ, ຣາຊູຠິ, ຣາເຊຫິ, ຣາເຊຠິ, ຣຎ຺ໂຎ, ຣຎ຺ຎສ຺ສ, ຣາຊິໂນ, ຣາຊສ຺ສ ວາ, ຣາຊູນໍ, ຣາຊານໍ, ຣຎ຺ຎໍ.

໑໔໐. ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ຣຎ຺ເຎຣາຊິນິ [ກ. ໑໓໘; ຣູ. ໑໒໑; ນີ. ໓໑໗].

ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ຣາຊສ຺ສ ຣຎ຺ເຎ, ຣາຊິນິ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຣຎ຺ເຎ, ຣາຊິນິ, ຣາຊສ຺ມິໍ, ຣາຊມ຺ຫິ, ຣາຊູສຸ, ຣາເຊສຸ.

໑໔໑. ສມາເສ ວາ.

ສມາສຏ຺ຐາເນ ສພ຺ເພ ເຕ ອາເທສາ ວິກປ຺ເປນ ໂຫນ຺ຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໖], ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ [ອ. ນິ. ໓.໓໗], ເທວຣາຊານໍ, ເທວຣາຊໍ, ເທວຣາຊາໂນ, ເທວຣາເຊ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ມຫາຣາເຊ ¶ , ມຓິມ຺ຫິ ປສ຺ສ ນິມ຺ມິຕໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໙໔], ກາສິຣຎ຺ຎາ, ກາສິຣາເຊນ, ເທວຣາຊູຫິ, ເທວຣາເຊຫິ, ກາສິຣຎ຺ໂຎ, ກາສິຣາຊສ຺ສ, ເທວຣາຊູນໍ, ເທວຣາຊານໍ…ເປ… ກາສິຣຎ຺ເຎ, ກາສິຣາເຊ, ເທວຣາຊູສຸ, ເທວຣາເຊສຸ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຣາຊໂຕ ໂຍນໍ ອິໂນ ໂຫຕິ, ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາ ນາມ, ໂສຬສາສິໍສຸ ຣາຊິໂນ, ເອກູນຕິໍເສ ກປ຺ປມ຺ຫິ, ອິໂຕ ໂສຬສຣາຊິໂນ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໕໔-໕໕ (ເອກູນຕິໍສກປ຺ປມ຺ຫິ, ອິໂຕ ໂສຬສຣາຊາໂນ)], ກຸສຣາຊໍ ມຫພ຺ພລໍ [ຊາ. ໒.໒໐.໖໗], ສາລຣາຊໍວ ປຸປ຺ຜິຕໍ [ອປ. ເຖຣ ໑.໔໒.໘໖], ອຸຬຸຣາຊໍວ ໂສຠິຕໍ, ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫາຣາເຊ [ເປ. ວ. ໑໑], ຍຸຘຎ຺ຈໂຍ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ສພ຺ພທຕ຺ເຕນ ຣາຊິນາ [ຊາ. ໑.໑໑.໘໑], ຕທາ ອທາສິ ມໍ ຕາໂຕ, ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ຣາຊິໂນ [ອປ. ເຖຣີ. ໒.໒.໓໒໖], ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ມຫາຣາເຊ, ປຖວີ ສມ຺ປກມ຺ປຖ’’ ອິຈ຺ຈາທີນິ ປາຬິປທານິ.

ພ຺ຣຫ຺ມາ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ໂຠ ພ຺ຣຫ຺ມ, ໂຠ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ‘ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ’ຕິ ຄສ຺ສ ເອຕ຺ຕໍ, ໂຠ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ໂຠນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ.

໑໔໒. ນາມ຺ຫິ [ກ. ໑໙໘; ຣູ. ໑໒໓; ນີ. ໔໑໐].

ນາມ຺ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ ອຸໂຫຕິ ວາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ, ພ຺ຣຫ຺ເມນ, ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ, ພ຺ຣຫ຺ເມຠິ.

໑໔໓. ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຸ ວາ [ກ. ໑໙໘; ຣູ. ໑໒໓; ນີ. ໔໑໐].

ສ, ນໍສຸ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ ອຸ ໂຫຕິ ວາ.

໑໔໔. ຌລາ ສສ຺ສ ໂນ [ກ. ໑໑໗; ຣູ. ໑໒໔; ນີ. ໒໙໒].

ຌ, ລໂຕ ສສ຺ສ ໂນ ໂຫຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ, ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ.

໑໔໕. ສ຺ມາ ¶ ນາວ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ [ກ. ໒໗໐; ຣູ. ໑໒໐; ນີ. ໕໔໒].

ອຕ຺ຕາ’ຕຸເມຫິ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂຕ ຈ ສ຺ມາສ຺ສ ນາ ວິຍ ຣູປໍ ໂຫຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ມາ, ພ຺ຣຫ຺ມມ຺ຫາ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ, ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ‘ກມ຺ມາທິໂຕ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສ຺ມິໍໂນ ນິ ໂຫຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ມິໍ, ພ຺ຣຫ຺ມມ຺ຫິ, ພ຺ຣຫ຺ມນິ, ພ຺ຣຫ຺ເມ, ພ຺ຣຫ຺ເມສຸ.

ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕາໂນ, ໂຠ ອຕ຺ຕ, ໂຠ ອຕ຺ຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາໂນ, ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕາໂນ. ‘ນາສ຺ເສໂນ’ຕິ ວິກປ຺ເປນ ນາສ຺ສ ເອນຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕນາ, ອຕ຺ເຕນ.

໑໔໖. ສຸຫິສ຺ວນກ [ກ. ໒໑໑; ຣູ. ໑໒໖; ນີ. ໔໓໙;. ສຸຫິສຸນກ (ພຫູສຸ)].

ສຸ, ຫິສຸ ອຕ຺ຕາ’ຕຸມານໍ ອນ຺ໂຕ ອນກ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຕເນຫິ, ອຕ຺ຕເນຠິ, ອຕ຺ເຕຫິ, ອຕ຺ເຕຠິ.

໑໔໗. ໂນຕ຺ຕາຕຸມາ [ກ. ໒໑໓; ຣູ. ໑໒໗; ນີ. ໔໔໐].

ອຕ຺ຕາ’ຕຸມໂຕ ສສ຺ສ ໂນ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ, ອຕ຺ຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕສ຺ມາ, ອຕ຺ຕມ຺ຫາ, ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນາ, ອຕ຺ຕເນຫິ, ອຕ຺ຕເນຠິ, ອຕ຺ເຕຫິ, ອຕ຺ເຕຠິ, ອຕ຺ຕໂນ, ອຕ຺ຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕມ຺ຫິ, ອຕ຺ຕນິ, ອຕ຺ເຕ, ອຕ຺ເຕສຸ, ອຕ຺ຕເນສຸ.

ສມາເສ ປນ ປຸຣິສາທິຣູປໍ ໂຫຕິ, ປຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ປຫິຕຕ຺ໂຕ, ປຫິຕຕ຺ຕາ, ປຫິຕຕ຺ຕໍ, ປຫິຕຕ຺ເຕ, ປຫິຕຕ຺ເຕນ, ປຫິຕຕ຺ເຕຫິ, ປຫິຕຕ຺ເຕຠິ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ປຫິຕຕ຺ຕານໍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ມາ, ປຫິຕຕ຺ຕມ຺ຫາ, ປຫິຕຕ຺ຕາ, ປຫິຕຕ຺ເຕຫິ, ປຫິຕຕ຺ເຕຠິ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ປຫິຕຕ຺ຕານໍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປຫິຕຕ຺ຕມ຺ຫິ, ປຫິຕຕ຺ເຕ, ປຫິຕຕ຺ເຕສຸ.

ອາຕຸມາ ¶ , ອາຕຸມາໂນ, ອາຕຸມານໍ, ອາຕຸມໍ, ອາຕຸມາໂນ, ອາຕຸມນາ, ອາຕຸເມນ, ອາຕຸມເນຫິ, ອາຕຸມເນຠິ, ອາຕຸມໂນ, ອາຕຸມສ຺ສ, ອາຕຸມານໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຂາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໑໔໘. ອາໂຍ ໂນ ຈ ສຂາ [ກ. ໑໙໑; ຣູ. ໑໓໐; ນີ. ໓໙໔].

ສຂໂຕ ໂຍນໍ ອາໂຍ ຈ ໂນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ວາ ອາໂນ ຈ.

ສຂາໂນ, ສຂາໂຍ.

໑໔໙. ໂນນາເສສ຺ວິ [ກ. ໑໙໔; ຣູ. ໑໓໑; ນີ. ໔໐໗].

ໂນ, ນາ, ເສສຸ ສຂນ຺ຕສ຺ສ ອິ ໂຫຕິ ວາ.

ສຂິໂນ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ຕ຺ຕປຈ຺ຈຍມ຺ຫິ ອິຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຂິຕ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ສຂິຕ຺ຕໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ [ເຖຣຄາ. ໑໐໑໗ (ສຂິຕໍ)] ປາຬີ.

໑໕໐. ໂຍສ຺ວໍຫິສ຺ມານໍສ຺ວາຣງ [ກ. ໑໙໕-໖; ຣູ. ໑໓໓-໔; ນີ. ໔໐໘-໙; ໂຍສ຺ວໍຫິສຸຈາຣງ (ພຫູສຸ)].

ໂຍສຸ ອໍ, ຫິ, ສ຺ມາ, ນໍສຸ ສຂນ຺ຕສ຺ສ ອາຣງ ໂຫຕິ. ‘ໂຏເຏ ວາ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອາຣາເທສໂຕ ໂຍນໍ ກເມນ ໂຏ, ເຏ ໂຫນ຺ຕິ.

ສຂາໂຣ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ‘ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ’ຕິ ຄສ຺ສ ວິກປ຺ເປນ ເອຕ຺ຕໍ, ໂຠ ສຂ, ໂຠ ສຂາ, ໂຠ ສເຂ, ຫເຣ ສຂາ ກິສ຺ສ ມໍ ຊຫາສິ [ຊາ. ໑.໖.໙໔].

‘‘ສຂິ, ສຂີຕິ ທ຺ວຍໍ ອິຕ຺ຖິຍໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຠນ຺ໂຕ ¶ ສຂາໂນ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຂາໂຍ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຂິໂນ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຂາໂຣ, ສຂານໍ, ສຂາຣໍ, ສຂໍ, ສຂາໂນ, ສຂາໂຍ, ສຂິໂນ, ສຂາເຣ, ສຂາໂຣ, ສຂິນາ, ສຂາເຣນ, ສເຂນ, ສຂາເຣຫິ, ສຂາເຣຠິ, ສເຂຫິ, ສເຂຠິ, ສຂິສ຺ສ, ສຂິໂນ, ສຂາຣານໍ, ສຂານໍ.

໑໕໑. ສ຺ມານໍສຸ ວາ [ກ. ໑໙໔, ໑໗໐; ຣູ. ໑໒໐, ໑໓໑; ນີ. ໔໐໗, ໕໔໒].

ສ຺ມາ, ນໍສຸ ສຂນ຺ຕສ຺ສ ອິ ໂຫຕິ ວາ.

ສຂີນໍ, ສຂິສ຺ມາ, ສຂິມ຺ຫາ, ສຂາ, ສຂິນາ, ສຂາຣສ຺ມາ, ສຂາຣມ຺ຫາ, ສຂາຣາ, ສຂາເຣຫິ, ສຂາເຣຠິ, ສເຂຫິ, ສເຂຠິ, ສຂິສ຺ສ, ສຂິໂນ, ສຂາຣານໍ, ສຂານໍ, ສຂີນໍ.

໑໕໒. ເຏ ສ຺ມິໍໂນ [ກ. ໑໙໒; ຣູ. ໑໓໕].

ສຂໂຕ ສ຺ມິໍໂນ ເຏ ໂຫຕິ. ນິຈ຺ຈຕ຺ຖມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ.

ສເຂ, ສຂາເຣສຸ, ສເຂສຸ. ‘‘ເນຕາທິສາ ສຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ລພ຺ຠາ ເມ ຊີວໂຕ ສຂາ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໗.໙] ປາຬິ. ປຸຣິສາທິນເຍນ ໂຍນໍ ວິຘິ.

ສມາເສ ປນ ສພ຺ພໍ ປຸຣິສາທິຣູປໍ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ສພ຺ພມິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສໂຂ, ປາປມິຕ຺ໂຕ ປາປສໂຂ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໒໕໓] ຈ ປາຬິ. ປາປສໂຂ, ປາປສຂາ, ປາປສຂໍ, ປາປສເຂ, ປາປສເຂນ, ປາປສເຂຫິ, ປາປສເຂຠິ…ເປ… ປາປສຂສ຺ມິໍ, ປາປສຂມ຺ຫິ, ປາປສເຂ, ປາປສເຂສຸ.

ຍຸວາ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໕໓. ໂຍນໍ ¶ ໂນເນ ວາ [ກ. ໑໕໕, ໑໕໗; ຣູ. ໑໓໗, ໑໔໐; ນີ. ໓໓໕, ໓໔໓].

ຍຸວ, ປຸມາທີຫິ ປຐມາ, ທຸຕິຍາໂຍນໍ ກເມນ ໂນ, ເນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

໑໕໔. ໂນນາເນສ຺ວາ [ກ. ໑໕໗; ຣູ. ໑໔໐; ນີ. ໓໔໓].

ໂນ, ນາ, ເນສຸ ຍຸວາທີນໍ ອນ຺ໂຕ ອາ ໂຫຕິ ວາ.

ຍຸວາໂນ, ຍຸວານາ, ຍຸວາ, ເຫ ຍຸວ, ເຫ ຍຸວາ, ເຫ ຍຸວາໂນ, ເຫ ຍຸວາ ວາ, ຍຸວານໍ, ຍຸວໍ, ຍຸວາເນ, ຍຸເວ, ຍຸເວນ, ຍຸວານາ.

໑໕໕. ຍຸວາທີນໍ ສຸຫິສ຺ວານງ [ກ. ໑໕໗; ຣູ. ໑໔໐; ນີ. ໓໓໗-໙, ໓໔໓].

ຍຸວ, ປຸມາທີນໍ ອນ຺ໂຕ ອານງ ໂຫຕິ ວາ ສຸ, ຫິສຸ.

ຍຸວາເນຫິ, ຍຸເວຫິ, ຍຸວາເນຠິ, ຍຸເວຠິ, ຍຸວສ຺ສ.

໑໕໖. ຍຸວາ ສສ຺ສິໂນ.

ຍຸວໂຕ ສສ຺ສ ອິໂນ ໂຫຕິ ວາ.

ຍຸວິໂນ, ຍຸວານໍ, ຍຸວສ຺ມາ, ຍຸວມ຺ຫາ.

໑໕໗. ສ຺ມາສ຺ມິໍນໍ ນາເນ [ກ. ໑໕໖-໗-໘; ຣູ. ໑໔໐-໒-໓].

ຍຸວ, ປຸມາທີຫິ ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍນໍ ນາ, ເນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ. ‘ໂນນາເນສ຺ວາ’ຕິ ນາມ຺ຫິ ອາຕ຺ຕໍ.

ຍຸວານາ, ຍຸວາເນຫິ, ຍຸວາເນຠິ, ຍຸເວຫິ, ຍຸເວຠິ, ຍຸວສ຺ສ, ຍຸວິໂນ, ຍຸວານໍ, ຍຸວສ຺ມິໍ, ຍຸວມ຺ຫິ, ຍຸເວ, ຍຸວາເນ, ຍຸວາເນສຸ, ຍຸເວສຸ.

ຣູປສິທ຺ຘິຍໍ ປນ ‘‘ມຆວ, ຍຸວາທີນມນ຺ຕສ຺ສ ອານາເທໂສ ໂຫຕິ ວາ ສພ຺ພາສຸ ວິຠຕ຺ຕີສູ’’ຕິ [ຣູ. ໑໔໐; ນີ. ໓໔໓] ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸມາ ¶ , ປຸມາໂນ, ເຫ ປຸມ, ເຫ ປຸມາ.

໑໕໘. ຄສ຺ສໍ [ກ. ໑໕໓; ຣູ. ໑໓໘; ນີ. ໓໓໓].

ປຸມໂຕ ຄສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ ວາ.

ເຫ ປຸມໍ, ເຫ ປຸມາໂນ, ປຸມານໍ, ປຸມໍ, ປຸມາເນ, ປຸເມ.

໑໕໙. ນາມ຺ຫິ [ກ. ໑໕໙; ຣູ. ໑໓໙; ນີ. ໓໔໐].

ນາມ຺ຫິ ປຸມນ຺ຕສ຺ສ ອາ ໂຫຕິ ວາ.

ປຸມານາ, ປຸເມນ.

໑໖໐. ປຸມກມ຺ມຖາມທ຺ຘານໍ ວາ ສສ຺ມາສຸ ຈ [ກ. ໑໕໗, ໑໕໙; ຣູ. ໑໓໙, ໑໔໐; ນີ. ໓໓໘, ໑໔໐].

ນາມ຺ຫິ ຈ ສ, ສ຺ມາສຸ ຈ ປຸມ, ກມ຺ມ, ຖາມທ຺ຘານໍ ອນ຺ໂຕ ອຸ ໂຫຕິ ວາ.

ປຸມຸນາ, ປຸມາເນຫິ, ປຸມາເນຠິ, ປຸເມຫິ, ປຸເມຠິ, ປຸມສ຺ສ, ປຸມຸໂນ, ປຸມານໍ, ປຸມສ຺ມາ, ປຸມມ຺ຫາ, ປຸມານາ, ປຸມຸນາ, ປຸມາເນຫິ, ປຸມາເນຠິ, ປຸເມຫິ, ປຸເມຠິ, ປຸມຸໂນ, ປຸມສ຺ສ, ປຸມານໍ, ປຸມສ຺ມິໍ, ປຸມມ຺ຫິ, ປຸເມ.

໑໖໑. ປຸມາ [ກ. ໑໕໖; ຣູ. ໑໔໒; ນີ. ໓໓໖].

ປຸມໂຕ ສ຺ມິໍໂນ ເນ ໂຫຕິ ວາ. ‘ໂນນາເນສ຺ວາ’ຕິ ປຸມນ຺ຕສ຺ສ ອາຕ຺ຕໍ.

ປຸມາເນ.

໑໖໒. ສຸມ຺ຫາ ຈ [ກ. ໑໕໘; ຣູ. ໑໔໓; ນີ. ໓໓໙].

ສຸມ຺ຫິ ປຸມນ຺ຕສ຺ສ ອາ ຈ ໂຫຕິ ອາເນ ຈ.

ປຸມາເນສຸ, ປຸມາສຸ, ປຸເມສຸ.

ສິ ¶ , ໂຍນໍ ປຸຣິສາທິວິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ‘‘ຍຖາ ພລາກໂຍນິມ຺ຫິ, ນ ວິຊ຺ຊຕິ ປຸໂມ ສທາ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໑໑], ໂສຬສິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ, ນ ວິຊ຺ຊຕິ ປຸໂມ ຕທາ [ຈຣິຍາ ໓.໔໙], ອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ສ຺ວຊ຺ຊ ປຸໂມມ຺ຫິ ເທໂວ [ທີ. ນິ. ໒.໓໕໔], ຖິໂຍ ຕສ຺ສ ປຊາຍນ຺ຕິ, ນ ປຸມາ ຊາຍເຣ ກຸເລ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໘.໕໔] ປາຬີ.

ມຆວສທ຺ໂທ ຍຸວສທ຺ທສທິໂສຕິ ຣູປສິທ຺ຘິຍໍ [ຣູ. ໖໖] ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຸຓວາທິຄຓິໂກຕິ ສທ຺ທນີຕິຍໍ [ນີ. ປທ. ໒໒໐] ອິຈ຺ຉິໂຕ. ອຆນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຎ຺ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຆໍ ມຆໍ, ສຸຂໍ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ, ມໂຆ ອິຕິ ປຸຣາຓໍ ນາມໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຆວາຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໙] ອຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສຕິ.

ຖາມສທ຺ໂທ ປຸຣິສາທິຄໂຓ, ຖາເມນ, ຖາມຸນາ, ຖາມສ຺ສ, ຖາມຸໂນ, ຖາມສ຺ມາ, ຖາມມ຺ຫາ, ຖາມາ, ຖາມຸນາ, ຖາມສ຺ສ, ຖາມຸໂນ. ເສສໍ ປຸຣິສສມໍ.

ອທ຺ຘາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາໂລ. ນາທ຺ເຍກວຈເນສຸ-ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ, ອທ຺ຘນາ, ອທ຺ເຘນ, ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ, ອທ຺ຘຸສ຺ສ, ອທ຺ຘສ຺ສ, ອທ຺ຘຸນາ, ອທ຺ຘຸມ຺ຫາ, ອທ຺ຘຸສ຺ມາ, ອທ຺ຘາ, ອທ຺ຘມ຺ຫາ, ອທ຺ຘສ຺ມາ, ອທ຺ຘຸໂນ, ອທ຺ຘຸສ຺ສ, ອທ຺ຘສ຺ສ, ອທ຺ຘນິ, ອທ຺ເຘ, ອທ຺ຘມ຺ຫິ, ອທ຺ຘສ຺ມິນ຺ຕິ ຈູຬໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ອາຄຕໍ. ເສສໍ ຍຸວສທິສໍ.

ອຸປທ຺ຘວາຈໂກ ອທ຺ຘສທ຺ໂທ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕິ, ເອກໍສຕ຺ຖວາຈໂກ ຈ ນິປາໂຕ ເອວ. ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ ປນ ວິສຸໍ ສິທ຺ໂຘ ນປຸໍສກລິງ຺ໂຄວ.

ມຸທ຺ຘສທ຺ເທ ‘‘ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ, ມຸທ຺ຘາ ເມ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ [ຊາ. ໑.໑໖.໒໙໕; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ] ສິໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ [ທີ. ນິ. ໒.໗໐] ມຕ຺ຖກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຸຠຍໍ ອິຘ ລພ຺ຠຕິ, ສ຺ມິໍວຈເນ ມຸທ຺ຘນີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເສສໍ ຍຸວສມໍ. ພາລວາຈໂກ ປນ ປຸຣິສນໂຍ. ຫຕ຺ຖມຸຏ຺ຐິວາຈໂກ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄ.

ອສ຺ມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາສາໂຓ, ອຸສ຺ມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຍຄ຺ຄິ, ຠິສ຺ມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຍານໂກ ມຫາກາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອສ຺ມສທ຺ເທ ‘‘ຕໍ ເຕ ປຎ຺ຎາຍ ຠິນ຺ທາມິ, ອາມໍ ປກ຺ກໍວ ອສ຺ມນາ [ສຸ. ນິ. ໔໔໕], ມາ ຕ຺ວໍ ຈນ຺ເທ ຂລິ ອສ຺ມນີ’’ຕິ ປາຬີ. ເສສໍ ຍຸວສມໍ. ອຸສ຺ມາ, ຠິສ຺ມາສທ຺ທາປິ ຍຸວສທິສາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຈູຬໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ມຸທ຺ຘ, ຄາຓ຺ຑີວຘນ຺ວ, ອຓິມ, ລຆິມາທໂຍ ຈ ອສ຺ມສທິສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕວິຘານໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ວາ ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ວາ ຣູປໍ ວິຘິຍຕິ.

ອິຕິ ຣາຊາທິຍຸວາທິຄຓຣາສິ.

ອກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອາກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ

‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ສິໂລໂປ, ສາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

‘ເອກວຈນໂຍສ຺ວໂຆນ’ນ຺ຕິ ໂຍສຸ ຈ ເອກວຈເນສຸ ຈ ຣສ຺ໂສ, ‘ອໂຕ ໂຍນ’ມິຈ຺ຈາທິນາ ວິຘານໍ, ສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໑໖໓. ສາສ຺ສໍເສ ຈານງ.

ອໍ, ເສສຸ ເຄ ຈ ສາສທ຺ທສ຺ສ ອານງ ໂຫຕິ.

ໂຠ ສານ, ໂຠນ຺ໂຕ ສາ, ສໍ, ສານໍ, ເສ, ເສນ, ສາຫິ, ສາຠິ, ສສ຺ສ, ສານສ຺ສ, ສານໍ, ສສ຺ມາ, ສມ຺ຫາ, ສາ, ສາຫິ, ສາຠິ, ສສ຺ສ, ສານສ຺ສ, ສານໍ, ສສ຺ມິໍ, ສມ຺ຫິ, ເສ, ສາສຸ.

ອຖ ວາ ‘ສາສ຺ສໍເສ ຈານງ’ອິຕິ ສຸຕ຺ເຕ ຈສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິກຕ຺ວາ ສິໂຕ ເສສາສຸ ວິຠຕ຺ຕີສຸປິ ອານງ ໂຫຕິ ວາ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຈ ອານາເທສໂຕ ໂຍນໍ ໂອ.

ສາ ¶ ຄຈ຺ຉຕິ, ສາໂນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສາ ວາ, ເຫ ສ, ເຫ ສາ, ເຫ ສານ, ເຫ ສາ, ເຫ ສາໂນ, ສໍ, ສານໍ, ເສ, ສາເນ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສທ຺ທນີຕິຣູປໍ ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສາໂນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂຠ ສາ, ໂຠນ຺ໂຕ ສາ, ສາໂນ, ສານໍ, ສາເນ, ສານາ, ສາເນຫິ, ສາເນຠິ, ສາສ຺ສ, ສານໍ, ສານາ, ສາເນຫິ, ສາເນຠິ, ສາສ຺ສ, ສານໍ, ສາເນ, ສາເນສູຕິ [ນີຕິ. ປທ. ໒໑໑].

ວຕ຺ຕຫາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຕ຺ໂຕ [ສກ຺ໂກ (ອມຣໂກສ, ໑-໑໔໕ ຄາຖາຍໍ)].

໑໖໔. ວຕ຺ຕຫາ ສນໍນໍ ໂນນານໍ.

ວຕ຺ຕຫໂຕ ສສ຺ສ ໂນ ໂຫຕິ, ນໍວຈນສ຺ສ ນານໍ ໂຫຕິ.

ວຕ຺ຕຫາໂນ ເທຕິ, ວຕ຺ຕຫານານໍ ເທຕິ. ເສສໍ ຍຸວສທ຺ທສມໍ.

ສທ຺ທນີຕິຍໍ ປນ ນາ, ເສສຸ ວຕ຺ຕຫິນາ, ວຕ຺ຕຫິໂນຕິ [ນີຕິ. ປທ. ໒໑໙; (ຕຕ຺ຖ ນາມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຫານາຕິ ທິສ຺ສຕິ)] ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມາໂນ. ‘‘ສິກ຺ຂິຕາ ທຬ຺ຫຘມ຺ມິໂນ’’ຕິປິ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໐໙] ປາຬິ. ໂຠ ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ, ໂຠນ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມາໂນ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມິໂນ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມານໍ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມາເນ, ທຬ຺ຫຘມ຺ມິນາ, ທຬ຺ຫຘມ຺ເມຫິ. ເສສໍ ປຸຣິສສມໍ. ເອວໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ມາຕິ. ວິວຏຈ຺ຉທສທ຺ເທ ປນ ນາມ຺ຫິ ອິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ເສສໍ ທຬ຺ຫຘມ຺ມສມໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ທຬ຺ຫຘມ຺ໂມຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໐໐] ຈ ‘‘ໂລເກ ວິວຏຈ຺ຉໂທ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘] ຈ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອເຕ ສທ຺ທາ ປຸຣິສຣູປາ ອກາຣນ຺ຕາປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕສິຣາ ວຸຈ຺ຈຕິ ນວໂວໂຣປິຕເກໂສ, ວຸຕ຺ຕສິຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ວຸຕ຺ຕສິຣາ, ວຸຕ຺ຕສິຣາໂນ, ວຸຕ຺ຕສິຣານໍ, ວຸຕ຺ຕສິຣາເນ, ວຸຕ຺ຕສິຣານາ, ¶ ວຸຕ຺ຕສິຣາເນຫິ. ເສສໍ ປຸຣິສສມໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ວຸຕ຺ຕສິໂຣ’’ຕິປິ [ມ. ນິ. ໒.໔໒໖] ທິສ຺ສຕິ.

ຣຫາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາປຘມ຺ໂມ. ຣຫາ, ຣຫາ, ຣຫິໂນ, ຣຫານໍ, ຣຫິເນ, ຣຫິນາ, ຣຫິເນຫິ, ຣຫິເນຠິ, ຣຫສ຺ສ, ຣຫິໂນ, ຣຫານໍ…ເປ… ຣຫາເນ, ຣຫາເນສູຕິ [ນີຕິ. ປທ. ໒໑໗] ສພ຺ພໍ ສທ຺ທນີຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສິທ຺ຘໍ.

ອິຕິ ອາກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ.

ອິກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ

‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ໂລໂປ, ມຸນິ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໖໕. ໂລໂປ [ກ. ໑໑໘; ຣູ. ໑໔໖; ນີ. ໒໙໓].

ຌ, ລໂຕ ໂຍນໍ ໂລໂປ ໂຫຕິ. ‘ໂຍໂລປນີສຸ ທີໂຆ’ຕິ ທີໂຆ.

ມຸນີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໑໖໖. ໂຍສຸ ຌິສ຺ສ ປຸເມ [ກ. ໙໖; ຣູ. ໑໔໘; ນີ. ໒໕໙].

ປຸລ຺ລິງ຺ເຄ ໂຍສຸ ຌສຎ຺ຎສ຺ສ ອິ-ກາຣສ຺ສ ຏ ໂຫຕິ ວາ.

ມຸນໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຌິສ຺ສາຕິ ກິໍ? ຣຕ຺ຕິໂຍ, ທຓ຺ຑິໂນ.

ປຸເມຕິ ກິໍ? ອຏ຺ຐີນິ.

ໂຠ ມຸນິ, ‘ອຍຸນໍ ວາ ທີໂຆ’ຕິ ທີໂຆ, ໂຠ ມຸນີ, ໂຠນ຺ໂຕ ມຸນີ, ໂຠນ຺ໂຕ ມຸນໂຍ, ມຸນິໍ, ມຸນີ, ມຸນໂຍ, ມຸນິນາ, ມຸນີຫິ, ມຸນີຠິ, ມຸນິສ຺ສ, ມຸນິໂນ, ມຸນີນໍ, ມຸນິສ຺ມາ, ມຸນິມ຺ຫາ.

໑໖໗. ນາ ¶ ສ຺ມາສ຺ສ [ກ. ໒໑໕; ຣູ. ໔໑; ນີ. ໔໔໒].

ຌ, ລໂຕ ສ຺ມາສ຺ສ ນາ ໂຫຕິ ວາ.

ມຸນິນາ, ມຸນີຫິ, ມຸນີຠິ, ມຸນິສ຺ສ, ມຸນິໂນ, ມຸນີນໍ, ມຸນິສ຺ມິໍ, ມຸນິມ຺ຫິ, ມຸນີສຸ.

ອິສິ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິສີ, ອິສໂຍ, ໂຠ ອິສິ, ໂຠ ອິສີ, ໂຠນ຺ໂຕ ອິສີ, ໂຠນ຺ໂຕ ອິສໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ, ອຄ຺ຄີ, ອຄ຺ຄໂຍ, ໂຠ ອຄ຺ຄິ, ໂຠ ອຄ຺ຄີ, ໂຠນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄີ, ໂຠນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິ, ມຸຏ຺ຐິ, ຄຓ຺ຐິ, ມຓິ, ປຕິ, ອຘິປຕິ, ຄຫປຕິ, ເສນາປຕິ, ນຣປຕິ, ຍຕິ, ຎາຕິ, ສາຕິ, ວຕ຺ຖິ, ອຕິຖິ, ສາຣຖິ, ໂພນ຺ທິ, ອາທິ, ອຸປາທິ, ນິຘິ, ວິຘິ, ໂອຘິ, ພ຺ຍາຘິ, ສມາຘິ, ອຸທຘິ, ອຸປຘິ, ນິຣຸປຘິ, ຘນິ, ເສນານິ, ກປິ, ທີປິ, ກິມິ, ຕິມິ, ອຣິ, ຫຣິ, ຄິຣິ, ກລິ, ພລິ, ສາລິ, ອຎ຺ຊລິ, ກວິ, ຣວິ, ອສິ, ມສິ, ເກສິ, ເປສິ, ຣາສິ, ອຫິ, ວີຫິອິຈ຺ຈາທໂຍ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອກຕຣສ຺ເສຫິປິ ເກຫິຈິ ຌສຎ຺ເຎຫິ ໂຍນໍ ໂນ ໂຫຕິ, ‘‘ຉ ມຸນິໂນ ອຄາຣມຸນິໂນ, ອນຄາຣມຸນິໂນ, ເສຂມຸນິໂນ, ອເສຂມຸນິໂນ, ປຈ຺ເຈກມຸນິໂນ, ມຸນິມຸນິໂນ’’ຕິ [ມຫານິ. ໑໔] ຈ ‘‘ຎາຓຸປປນ຺ນາ ມຸນິໂນ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອກເມກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ, ອຏ຺ຐຏ຺ຐ ປຕິໂນ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ຈ [ຊາ. ໒.໒໑.໓໔໔] ‘‘ປຕິໂນ ກິຣມ຺ຫາກໍ ວິສິຏ຺ຐນາຣີນ’’ [ວິ. ວ. ໓໒໓] ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຫໍສາຘິປຕິໂນ ອິເມ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໑.໓໘] ຈ ສຸຕ຺ຕປທານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຄາຖາສຸ ‘ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ’ຕິ ມຸນິໂຕ ຄສ຺ສ ເອຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ໂປໂຣຫິຈ຺ໂຈ ຕວໍ ມຸເນ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໔໐], ຘມ຺ມທສ຺ໂສ ຕວໍ ມຸເນ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໔໐], ຈິຣໍ ¶ ຊີວ ມຫາວີຣ, ກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐ ມຫາມຸເນ [ອປ. ເຖຣ ໑.໒.໑໖໘], ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫ ມຫາມຸເນ [ອປ. ເຖຣ ໑.໔໑.໘໓]. ຕຸຍ຺ຫຕ຺ຖາຍ ມຫາມຸເນຕິ [ອປ. ເຖຣ ໑.໓.໓໔໕].

ເຕຫິເຍວ ອໍວຈນສ຺ສ ນຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕມາຫຸ ເອກໍ ມຸນິນໍ ຈຣນ຺ຕໍ [ສຸ. ນິ. ໒໑໐], ມຸນິນໍ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂມານໍ [ຊາ. ໑.໘.໔໔], ປິຕຣໍ ປຸຕ຺ຕຄິທ຺ຘິນໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໓໗໗], ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິນໍ [ຊາ. ໑.໑໓.໑໐໓].

ອິສິສທ຺ເທ ປນ –

໑໖໘. ເຏ ສິສ຺ສິສິສ຺ມາ [ເຏ ສິສ຺ສສ຺ມາ (ມູລປາເຐ)].

ອິສິມ຺ຫາ ສິສ຺ສ ເຏ ໂຫຕິ ວາ.

ໂຍ ໂນ’ຊ຺ຊ ວິນເຍ ກງ຺ຂໍ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມວິທູ ອິເສ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໖໔]. ‘ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ’ຕິ ຄສ຺ສ ເອຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ນິສີທາຫິ ມຫາອິເສ [ຊາ. ໒.໒໐.໑໑໔], ຕ຺ວໍ ໂນ’ສິ ສຣຓໍ ອິເສ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໒໖], ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕໍ ອິເສ [ຊາ. ໑.໑໔.໑໐໔].

໑໖໙. ທຸຕິຍສ຺ສ ໂຍສ຺ສ.

ອິສິມ຺ຫາ ທຸຕິຍສ຺ສ ໂຍສ຺ສ ເຏ ໂຫຕິ ວາ.

ສມເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ວນ຺ເທ, ສມ຺ປນ຺ນຈຣເຓ ອິເສ [ຊາ. ໑.໑໖.໓໑໔].

ສມາເສ ປນ ມເຫສິ ຄຈ຺ຉຕິ, ມເຫສີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມເຫສໂຍ, ມເຫສິໂນ. ອໍວຈເນ ມເຫສິນນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ‘‘ສງ຺ຄາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ [ວິ. ວ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ ເປ. ວ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ], ວານມຸຕ຺ຕາ ມເຫສໂຍ’’ຕິ [ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖສງ຺ຄເຫ ໑໑໓ ປິຏ຺ເຐ] ຈ ‘‘ນ ຕໍ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ຍຎ຺ຎໍ, ອຸປຍນ຺ຕິ ມເຫສິໂນ, ເອຕໍ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ຍຎ຺ຎໍ, ອຸປຍນ຺ຕິ ມເຫສິໂນ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໐], ປຫນ຺ຕາ ມເຫສິໂນ ກາເມ, ເຍນ ຕິຓ຺ຓາ ມເຫສິໂນ’’ຕິ ຈ ‘‘ມເຫສິໍ ວິຊິຕາວິນ’’ນ຺ຕິ [ມ. ນິ. ໒.໔໕໙] ຈ ‘‘ສງ຺ຆຎ຺ຈາປິ ມເຫສິນໍ, ກຸຎ຺ຊຣໍວ ມເຫສິນໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມເຫສິນໍ ¶ [ພຸ. ວໍ. ໙.໑], ຂິປ຺ປໍ ປສ຺ສ ມເຫສິນໍ [ຊາ. ໒.໑໙.໗໐], ກຕກິຈ຺ຈໍ ມເຫສິນ’’ນ຺ຕິ [ຊາ. ໒.໑໙.໑໐໒] ຈ ສຸຕ຺ຕປທານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອຄ຺ຄິສທ຺ເທ –

໑໗໐. ສິສ຺ສຄ຺ຄິໂຕ ນິ [ກ. ໙໕; ຣູ. ໑໔໕; ນີ. ໒໕໔; ‘ສິສ຺ສາຄ຺ຄິໂຕ ນິ’ (ພຫູສຸ)].

ອຄ຺ຄິໂຕ ສິສ຺ສ ນິ ໂຫຕິ ວາ.

ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ, ອຄ຺ຄິນິ ຊລຕິ, ອຄ຺ຄີ ຊລນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອຄ຺ຄິ, ຄິນິ, ອຄ຺ຄິນີ’’ຕິ ຕໂຍ ອຄ຺ຄິປຣິຍາຍາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ – ‘‘ຣາຄຄ຺ຄິ, ໂທສຄ຺ຄິ, ໂມຫຄ຺ຄີ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໗.໔໖] ຈ ‘‘ຉນ຺ນາ ກຸຏິ ອາຫິໂຕ ຄິນິ, ວິວຏາ ກຸຏິ ນິພ຺ພຸໂຕ ຄິນິ [ສຸ. ນິ. ໑໙], ມຫາຄິນິ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ [ເຖຣຄາ. ໗໐໒ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)], ຍສ຺ມາ ໂສ ຊາຍເຕ ຄິນີ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໑໐.໕໘] ຈ ‘‘ອຄ຺ຄິນິໍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ປວິສນ຺ຕີ’’ຕິ [ສຸ. ນິ. ໖໗໕] ຈ. ເຕສໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຣູປມາລາ ລພ຺ຠຕິ.

ເສຏ຺ຐິ, ປຕິ, ອຘິປຕິ, ເສນາປຕິ, ອຕິຖິ, ສາຣຖິສທ຺ເທຫິ ຈ ໂຍນໍ ໂນ ໂຫຕິ, ອໍວຈນສ຺ສ ນໍ ໂຫຕິ ວາ, ເສຏ຺ຐິໂນ, ເສຏ຺ຐິນໍ, ປຕິໂນ, ປຕິນໍ, ອຘິປຕິໂນ, ອຘິປຕິນໍ, ເສນາປຕິໂນ, ເສນາປຕິນໍ, ອຕິຖິໂນ, ອຕິຖິນໍ, ສາຣຖິໂນ, ສາຣຖິນນ຺ຕິ. ຄຫປຕໂຍ, ຊານິປຕໂຍ ອິຈ຺ຈາທີນິ ນິຈ຺ຈຣູປານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອາທິສທ຺ເທ –

‘ຣຕ຺ຖ຺ຍາທີຫິ ໂຏ ສ຺ມິໍໂນ’ຕິ ສ຺ມິໍໂນ ໂຏ ໂຫຕິ, ອາທິສ຺ມິໍ, ອາທິມ຺ຫິ, ອາໂທ, ຄາຖາໂທ, ປາທາໂທ. ‘‘ອາທິໍ, ຄາຖາທິໍ, ປາທາທິໍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ອາຘາຣຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ ເອວ ‘‘ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ, ອິມໍ ທິວສໍ, ປຸຣິມໍ ທິສໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ທິສໍ, ຕໍ ຂຓໍ, ຕໍ ລຍໍ, ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ວິຍ.

ອິທານິ ສມາເສ ຌິສ຺ສ ຏາເທສາຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໗໑. ອິໂຕຎ຺ຎຕ຺ເຖ ¶ ປຸເມ.

ປຸເມ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສ ອິ-ກາຣມ຺ຫາ ປຐມາ, ທຸຕິຍາໂຍນໍ ກເມນ ໂນ, ເນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ. ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ຖສມາເສປິ ກ຺ວຈິ ໂຍນໍ ໂນ, ເນ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຐມາໂຍມ຺ຫິ –

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂນ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິໂນ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິໂນ, ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນ [ຘ. ປ. ໑໑], ນິມ຺ມານຣຕິໂນ ເທວາ, ເຍ ເທວາ ວສວຕ຺ຕິໂນ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໖໘], ອຏ຺ເຐເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ, ຘມ຺ເມ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ [ສໍ. ນິ. ໕.໓໔], ສຄ຺ຄໍ ສຸຄຕິໂນ ຍນ຺ຕິ [ຘ. ປ. ໑໒໖], ໂຕມຣ’ງ຺ກຸສປາຓິໂນ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໓], ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣປາຓິໂນ, ອຣິຍວຸຕ຺ຕິໂນ, ນິປກາ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂນ ອິຈ຺ຈາທິ.

ທຸຕິຍາໂຍມ຺ຫິ –

ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິເນ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິເນ, ອຣິຍວຸຕ຺ຕິເນ, ໂຕມຣ’ງ຺ກຸສປາຓິເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ວາຕ຺ເວວ? ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ ຊນາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ ຊເນ ປສ຺ສຕິ.

ຄຣູ ປນ ‘‘ໂຕມຣ’ງ຺ກຸສປາຓໂຍ, ອຕ຺ເຖ ວິສາຣທມຕໂຍ’’ຕິ [ກ. ໒໕໓] ຣູປານິ ອິຘ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ຘມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ຘມ຺ເມ.

ປຸເມຕິ ກິໍ? ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີນິ ກຸລານິ.

໑໗໒. ເນ ສ຺ມິໍໂນ ກ຺ວຈິ [ນີ. ໔໕໓].

ປຸເມ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ອິໂຕ ສ຺ມິໍໂນ ກ຺ວຈິ ເນ ໂຫຕິ.

ກຕຎ຺ຎຸມ຺ຫິ ຈ ໂປສມ຺ຫິ, ສີລວນ຺ເຕ ອຣິຍວຸຕ຺ຕິເນ [ຊາ. ໑.໑໐.໗໘]. ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິເນ ກຸເລ, ຉຕ຺ຕປາຓິເນ, ທຓ຺ຑປາຓິເນ, ໂຕມຣ’ງ຺ກຸສປາຓິເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ¶ ອີໂຕປິ ສ຺ມິໍໂນ ກ຺ວຈິ ເນ ໂຫຕິ, ມາຕງ຺ຄສ຺ມິໍ ຍສສ຺ສິເນ [ຊາ. ໒.໑໙.໙໖], ເທວວຓ຺ຓິເນ, ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓິເນ, ອຣຫນ຺ຕມ຺ຫິ ຕາທິເນ [ເຖຣຄາ. ໑໑໘໒] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອີກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ

ອີກາຣນ຺ເຕ ‘ສິມ຺ຫິ ນາ’ນປຸໍສກສ຺ສາ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສິມ຺ຫິ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ‘ເຄ ວາ’ຕິ ເຄ ປເຣ ວິກປ຺ເປນ ຣສ຺ໂສ, ໂຍສຸ ຈ ອໍ, ນາ, ສ, ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍ ສຸ ຈ ‘ເອກວຈນໂຍສ຺ວໂຆນ’ນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈໍ ຣສ຺ໂສ, ທຓ຺ຑີ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘ຊນ຺ຕຸ ເຫຕຸ’ ອິຈ຺ຈາທິສຸຕ຺ເຕນ ວິກປ຺ເປນ ໂຍນໍ ໂລໂປ, ທຓ຺ຑີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ປກ຺ເຂ –

໑໗໓. ໂຍນໍ ໂນເນ ປຸເມ [ກ. ໒໒໕; ຣູ. ໑໕໑; ນີ. ໔໕໒, ໔໕໓].

ປຸເມ ຌສຎ຺ຎມ຺ຫາ ອີ-ກາຣໂຕ ປຐມາ, ທຸຕິຍາໂຍນໍ ກເມນ ໂນ, ເນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ທຓ຺ຑິໂນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂຠທຓ຺ຑິ, ໂຠ ທຓ຺ຑີ, ໂຠນ຺ໂຕ ທຓ຺ຑິໂນ, ທຓ຺ຑິໍ.

໑໗໔. ນໍ ຌີໂຕ [ກ. ໒໒໔; ຣູ. ໑໕໓; ນີ. ໔໕໑].

ປຸເມ ຌສຎ຺ຎມ຺ຫາ ອີ-ກາຣໂຕ ອໍວຈນສ຺ສ ນໍ ໂຫຕິ ວາ.

ທຓ຺ຑິນໍ.

໑໗໕. ໂນ ວາ [’ໂນ’ (ພຫູສຸ)].

ປຸເມ ຌີໂຕ ທຸຕິຍາໂຍສ຺ສ ໂນ ໂຫຕິ ວາ.

ທຓ຺ຑີ ¶ , ທຓ຺ຑິໂນ, ທຓ຺ຑິເນ, ທຓ຺ຑິນາ, ທຓ຺ຑີຫິ, ທຓ຺ຑີຠິ, ທຓ຺ຑິສ຺ສ, ທຓ຺ຑິໂນ, ທຓ຺ຑີນໍ, ທຓ຺ຑິສ຺ມາ, ທຓ຺ຑິມ຺ຫາ, ທຓ຺ຑິນາ, ທຓ຺ຑີຫິ, ທຓ຺ຑີຠິ, ທຓ຺ຑິສ຺ສ, ທຓ຺ຑິໂນ, ທຓ຺ຑີນໍ, ທຓ຺ຑິສ຺ມິໍ, ທຓ຺ຑິມ຺ຫິ.

໑໗໖. ສ຺ມິໍໂນ ນິໍ [ກ. ໒໒໖; ຣູ. ໑໕໔; ນີ. ໔໑໖].

ຌີໂຕ ສ຺ມິໍໂນ ນິ ໂຫຕິ ວາ.

ທຓ຺ຑິນິ.

‘ເນ ສ຺ມິໍໂນ ກ຺ວຈີ’ຕິ ວິຠຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕນ ສ຺ມິໍໂນ ເນ ຈ ໂຫຕິ, ທຓ຺ຑິເນ, ທຓ຺ຑີສຸ.

ເອວໍ ຈກ຺ກີ, ປກ຺ຂີ, ສຸຂີ, ສິຂີ, ຈາຄີ, ຠາຄີ, ໂຠຄີ, ໂຍຄີ, ສງ຺ຆີ, ວາຈີ, ຘຊີ, ຠຊີ, ກຸຏ຺ຐີ, ຣຏ຺ຐີ, ທາຐີ, ຎາຓີ, ປາຓີ, ຄຓີ, ຄຸຓີ, ຈມ຺ມີ, ຘມ຺ມີ, ສີຆຍາຍີ, ປາປກາຣີ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ມາຍາວີ, ເມຘາວີ, ຠຸຕ຺ຕາວີ, ຠຍທສ຺ສາວີ, ຍສສ຺ສີ, ເຕຊສ຺ສີ, ຉຕ຺ຕີ, ປຕ຺ຕີ, ທນ຺ຕີ, ມນ຺ຕີ, ສຕ຺ຕຸຆາຕີ, ສີຫນາທີ, ສາມີ, ປິຍປ຺ປສໍສີ. ອຕ຺ຖທສ຺ສີ, ຘມ຺ມທສ຺ສີ ອິຈ຺ຈາທໂຍ. ຄາມຓີ, ເສນານີ, ສຸຘີ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ສ຺ມິໍໂນ ນິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ໂຍສຸ ຌີ-ກາຣສ຺ສປິ ກ຺ວຈິ ຏຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ,

‘‘ຫໍສາ ໂກຎ຺ຈາ ມຍູຣາ ຈ, ຫຕ຺ຖໂຍ ປສທາ ມິຄາ;

ສພ຺ເພ ສີຫສ຺ສ ຠາຍນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ກາຍສ຺ມິໍ ຕຸລ຺ຍຕາ [ຊາ. ໑.໒.໑໐໓].

ປຸຣິສາລູ ຈ ຫຕ຺ຖໂຍ, ສຎ຺ຎຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣໂຍ [ອ. ນິ. ໖.໓໗], ອປເຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣໂຍ’’ຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘ຫຕ຺ຖໂຍ’ຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ, ‘ປຸຣິສາລູ’ຕິ ປຸຣິສໂລລາ ພລວາມຸຂຍກ຺ຂິນິໂຍ, ‘ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣໂຍ’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ, ‘ອປເຈ’ຕິ ປູເຊຍ຺ຍ.

ສຸສ຺ສປິ ¶ ກ຺ວຈິ ເນສຸ ໂຫຕິ, ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມ, ເວຣິເນສຸ ອເວຣິໂນ [ຘ. ປ. ໑໙໗], ເວຣິເນສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ, ວິຫຣາມ ອເວຣິໂນ. ຕຕ຺ຖ ‘ເວຣິເນສູ’ຕິ ເວຣີຈິຕ຺ຕວນ຺ເຕສຸ.

ສມາເສປິ ປຐມາໂຍສ຺ສ ໂນຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍາໂຍສ຺ສ ໂນຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ໂນຕ຺ຕານິ ປາກຏານິ. ເນຕ຺ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈເຕ, ‘‘ອສ຺ສມເຓ ສມຓມານິເນ [ອ. ນິ. ໘.໑໐], ນເຣ ປາຓາຕິປາຕິເນ [ອິຕິວຸ. ໙໓], ມຎ຺ຊຸເກ ປິຍຠາຓິເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໗໒໑], ມາລຘາຣິເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໗໒໗], ກາສິກຸຕ຺ຕມຘາຣິເນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໕], ວຓ຺ຓວນ຺ເຕ ຍສສ຺ສິເນ [ທີ. ນິ. ໒.໒໘໒], ຈາປຫຕ຺ເຖ ກລາປິເນ, ອຸໂຠ ຠສ຺ສຣວຓ຺ຓິເນ [ຊາ. ໒.໒໑.໑໑໑], ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເທວວຓ຺ຑິເນ, ສມຸທ຺ຘຣຕິ ປາຓິເນ [ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໑໓໗], ເອວໍ ຊຣາ ຈ ມຈ຺ຈຸ ຈ, ອຘິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຓິເນ’’ຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໖] ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘ຠສ຺ສຣວຓ຺ຓິເນ’ຕິ ປຠສ຺ສຣວຓ຺ຓວນ຺ເຕ. ສ຺ມິໍໂນ ເນຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ມາຕງ຺ຄສ຺ມິໍ ຍສສ຺ສິເນ’’ ອິຈ຺ຈາທີນິ [ຊາ. ໒.໑໙.໙໖] ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາເນວ.

ອີກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ

ຠິກ຺ຂາທິຄຓຣາສິ

‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ສິໂລໂປ, ຠິກ຺ຂຸ. ໂຍນໍ ໂລເປ ທີໂຆ, ຠິກ຺ຂູ.

ປກ຺ເຂ –

໑໗໗. ລາ ໂຍນໍ ໂວ ປຸເມ [ກ. ໑໑໙; ຣູ. ໑໕໕; ນີ. ໒໙໔].

ປຸເມ ລສຎ຺ເຎຫິ ອຸວຓ຺ເຓຫິ ໂຍນໍ ໂວ ໂຫຕິ ວາຕິ ໂຍນໍ ໂວ.

໑໗໘. ເວໂວສຸ ¶ ລຸສ຺ສ [ກ. ໙໗; ຣູ. ໑໕໖; ນີ. ໒໖໐].

ປຸເມ ເວ, ໂວສຸ ປເຣສຸ ລສຎ຺ຎສ຺ສ ອຸ-ກາຣສ຺ສ ຏ ໂຫຕິ.

ຠິກ຺ຂໂວ.

ລຸສ຺ສາຕິ ກິໍ? ສຍມ຺ຠຸໂວ.

ໂຠ ຠິກ຺ຂຸ, ໂຠ ຠິກ຺ຂູ, ໂຠນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ.

໑໗໙. ປຸມາລປເນ ເວໂວ [ກ. ໑໑໖; ຣູ. ໑໕໗; ນີ. ໒໙໑].

ປຸເມ ອາລປເນ ລສຎ຺ຎມ຺ຫາ ອຸ-ກາຣໂຕ ໂຍສ຺ສ ເວ, ໂວ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ໂຠນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂເວ, ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ [ມ. ນິ. ໑.໑], ເທວກາຍາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ເຕ ວິຊານາຖ ຠິກ຺ຂໂວ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໔], ຠິກ຺ຂຸໍ, ຠິກ຺ຂູ, ຠິກ຺ຂໂວ, ຠິກ຺ຂຸນາ. ‘ສຸນໍຫິສູ’ຕິ ທີໂຆ, ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູຠິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ມາ, ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫາ, ຠິກ຺ຂຸນາ, ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູຠິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ, ຠິກ຺ຂູສຸ.

ເອວໍ ມງ຺ກຸ, ມຈ຺ຈຸ, ອຸຈ຺ຉຸ, ປຏຸ, ຠາຓຸ, ເສຕຸ, ເກຕຸ, ສຕ຺ຕຸ, ສິນ຺ຘຸ, ພນ຺ຘຸ, ກາຣຸ, ເນຣຸ, ເມຣຸ, ຣຸຣຸ, ເວຬຸ ອິຈ຺ຈາທໂຍ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ເຫຕຸ, ຊນ຺ຕຸ, ກຸຣຸສທ຺ເທສຸ ‘ຊນ຺ຕຸເຫຕຸ’ ອິຈ຺ຈາທິສຸຕ຺ເຕນ ວິກປ຺ເປນ ໂຍນໍ ໂລໂປ, ເຫຕຸ ຘມ຺ໂມ, ເຫຕູ ຘມ຺ມາ, ອຕີເຕ ເຫຕໂວ ປຎ຺ຈ.

໑໘໐. ໂຍມ຺ຫິ ວາ ກ຺ວຈິ [ກ. ໙໗; ຣູ. ໑໕໖; ນີ. ໒໖໐].

ໂຍສຸ ລສຎ຺ຎິໂນ ອຸ-ກາຣສ຺ສ ກ຺ວຈິ ຏ ໂຫຕິ ວາ.

ອຕີເຕ ເຫຕໂຍ ປຎ຺ຈ.

ວາຕິ ¶ ກິໍ? ເຫຕຸໂຍ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ຠິກ຺ຂໂວ.

ໂຠ ເຫຕຸ, ໂຠ ເຫຕູ, ໂຠນ຺ໂຕ ເຫຕູ, ເຫຕໂວ, ເຫຕໂຍ, ເຫຕຸໂຍ ວາ, ເຫຕຸໍ, ເຫຕູ, ເຫຕໂວ, ເຫຕໂຍ, ເຫຕຸໂຍ ວາ. ເສສໍ ຠິກ຺ຂຸສມໍ.

ຊນ຺ຕຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ຊນ຺ຕູ, ຊນ຺ຕໂຍ, ຊນ຺ຕຸໂຍ ວາ.

໑໘໑. ຊນ຺ຕາທິໂຕ ໂນ ຈ [ກ. ໑໑໙; ຣູ. ໑໕໕; ນີ. ໒໙໔; ‘ຊນ຺ຕ຺ວາທິໂຕ’ (ພຫູສຸ)].

ປຸເມ ຊນ຺ຕາທິໂຕ ໂຍນໍ ໂນ ຈ ໂຫຕິ ໂວ ຈ.

ຊນ຺ຕຸໂນ, ຊນ຺ຕໂວ, ໂຠຊນ຺ຕຸ, ໂຠຊນ຺ຕູ, ໂຠນ຺ໂຕ ຊນ຺ຕູ, ຊນ຺ຕໂຍ, ຊນ຺ຕຸໂຍ, ຊນ຺ຕຸໂນ, ຊນ຺ຕໂວ, ຊນ຺ຕຸໍ, ຊນ຺ຕູ, ຊນ຺ຕໂຍ, ຊນ຺ຕຸໂຍ, ຊນ຺ຕຸໂນ, ຊນ຺ຕໂວ. ເສສໍ ຠິກ຺ຂຸສມໍ.

ກຸຣຸ, ກຸຣູ, ກຸຣໂຍ, ກຸຣຸໂຍ, ກຸຣຸໂນ, ກຸຣໂວຕິ ສພ຺ພໍ ຊນ຺ຕຸສມໍ.

‘‘ອຊ຺ເຊວ ຕໍ ກຸຣໂຍ ປາປຍາຕຸ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໓໒], ນນ຺ທນ຺ຕິ ຕໍ ກຸຣໂຍ ທສ຺ສເນນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໔໑], ອຊ຺ເຊວ ຕໍ ກຸຣໂຍ ປາປຍາມີ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໓໔] ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ລໂຕປິ ອໍວຈນສ຺ສ ກ຺ວຈິ ນໍ ໂຫຕິ, ‘‘ກິມຕ຺ຖິນໍ ຠິກ຺ຂຸນໍ ອາຫຸ, ຠິກ຺ຂຸນມາຫຸ ມຄ຺ຄເທສິໍ, ຠິກ຺ຂຸນມາຫຸ ມຄ຺ຄຊີວິໍ, ພຸທ຺ຘໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນ’’ນ຺ຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ‘‘ໂຣຄນິຑ຺ຑໍ ປຠງ຺ຄຸນໍ, ໂຠຄານຎ຺ຈ ປຠງ຺ຄຸນໍ [ຘ. ປ. ໑໓໙], ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ວິຣາຄຸນ’’ນ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘ກິມຕ຺ຖິນ’ນ຺ຕິ ກິໍສຠາວໍ, ‘ມຄ຺ຄເທສິ’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄໍ ເທເສນ຺ຕໍ, ‘ມຄ຺ຄຊີວິ’ນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄ ຊີວນ຺ຕໍ, ‘ໂຣຄນິຑ຺ຑ’ນ຺ຕິ ໂຣຄານໍ ກຸລາວກຠູຕໍ, ‘ປຠງ຺ຄຸນ’ນ຺ຕິ ປຠິຊ຺ຊນສີລໍ, ‘ວິຣາຄຸນ’ນ຺ຕິ ວິຣຊ຺ຊນສີລໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປຐມນ຺ຕມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ນາຄໂມ.

ອິຕິ ຠິກ຺ຂາທິຄຓຣາສິ.

ສຕ຺ຖາທິຄຓຣາສິ

ສຕ຺ຖາທິຣາສິ

໑໘໒. ລ຺ຕຸປິຕາທີນມາ ສິມ຺ຫິ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໑໕໘; ນີ. ໔໑໑].

ສິມ຺ຫິ ¶ ປເຣ ລ຺ຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຖຸ, ກຕ຺ຕຸອິຈ຺ຈາທີນໍ ປິຕາທີນຎ຺ຈ ອຸ-ກາໂຣ ອາ ໂຫຕິ. ‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ໂລໂປ.

ສຕ຺ຖາ.

໑໘໓. ລ຺ຕຸປິຕາທີນມເສ [ກ. ໒໐໐; ຣູ. ໑໕໙; ນີ. ໔໑໒].

ສມ຺ຫາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຠຕ຺ຕິຄເຓ ປເຣ ລ຺ຕຸ, ປິຕາທີນໍ ອຸ-ກາໂຣ ອາຣງ ໂຫຕິ.

໑໘໔. ອາຣງສ຺ມາ [ກ. ໒໐໕; ຣູ. ໑໖໐; ນີ. ໔໒໑].

ອາຣງໂຕ ໂຍນໍ ໂຏ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຖາໂຣ.

໑໘໕. ເຄ ອ ຈ [ກ. ໒໔໖; ຣູ. ໗໓; ນີ. ໔໗໖, ໔໗໘-໙].

ເຄ ປເຣ ລ຺ຕຸ, ປິຕາທີນໍ ອຸ-ກາໂຣ ໂຫຕິ ອ ຈ ອາ ຈ. ໂຠສຕ຺ຖ, ໂຠ ສຕ຺ຖາ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາໂຣ, ສຕ຺ຖາຣໍ.

໑໘໖. ໂຏເຏ ວາ [ກ. ໒໐໕; ຣູ. ໒໖໐; ນີ. ໔໒໑].

ອາຣງໂຕ ໂຍນໍ ກເມນ ໂຏ, ເຏ ໂຫນ຺ຕິ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາສທ຺ໂທ ສຂສທ຺ເທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ຕຕ຺ຖ ວິຘ຺ຍນ຺ຕຣສພ຺ຠາວາ. ປຸນ ໂຏຄ຺ຄຫຓໍ ລຫຸຠາວຕ຺ຖໍ.

ສຕ຺ຖາໂຣ, ສຕ຺ຖາເຣ.

໑໘໗. ຏາ ¶ ນາສ຺ມານໍ [ກ. ໒໐໗, ໒໗໐; ຣູ. ໑໖໑, ໑໒໐; ນີ. ໔໒, ໕໔໒].

ອາຣງໂຕ ນາ, ສ຺ມານໍ ຏາ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຖາຣາ, ສຕ຺ຖາເຣຫິ, ສຕ຺ຖາເຣຠິ.

໑໘໘. ໂລໂປ [ກ. ໒໐໓; ຣູ. ໑໖໒; ນີ. ໔໑໘].

ລ຺ຕຸ, ປິຕາທີຫິ ສໂລໂປ ໂຫຕິ ວາ.

ສຕ຺ຖຸ, ສຕ຺ຖຸສ຺ສ, ສຕ຺ຖຸໂນ.

໑໘໙. ນໍມ຺ຫິ ວາ [ກ. ໒໐໑; ຣູ. ໑໖໓; ນີ. ໔໑໖].

ນໍມ຺ຫິ ປເຣ ລ຺ຕຸ, ປິຕາທີນໍ ອຸ-ກາໂຣ ອາຣງ ໂຫຕິ ວາ. ອິເມສໍ ມຫານາມ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຖາຣານໍ ເອກາ ນິຏ຺ຐາ ອຸທາຫຸ ປຸຖຸ ນິຏ຺ຐາຕິ [ອ. ນິ. ໓.໑໒໗]. ສຕ຺ຖູນໍ.

໑໙໐. ອາ [ກ. ໒໐໒; ຣູ. ໑໖໔; ນີ. ໔໑໗].

ນໍມ຺ຫິ ປເຣ ລ຺ຕຸ, ປິຕາທີນໍ ອຸ-ກາໂຣ ອາ ໂຫຕິ ວາ.

ສຕ຺ຖານໍ, ສຕ຺ຖາຣາ, ສຕ຺ຖາເຣຫິ, ສຕ຺ຖາເຣຠິ, ສຕ຺ຖຸ, ສຕ຺ຖຸສ຺ສ, ສຕ຺ຖຸໂນ, ສຕ຺ຖູນໍ, ສຕ຺ຖາຣານໍ, ສຕ຺ຖານໍ.

໑໙໑. ຏິ ສ຺ມິໍໂນ [ກ. ໒໐໖; ຣູ. ໑໖໕; ນີ. ໔໒໒].

ອາຣງໂຕ ສ຺ມິໍໂນ ຏິ ໂຫຕິ.

໑໙໒. ຣສ຺ສາຣງ [ກ. ໒໐໘; ຣູ. ໑໖໖; ນີ. ໔໒໔].

ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ປເຣ ອາຣງ຺ກໂຕ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຖຣິ, ສຕ຺ຖາເຣສຸ.

ພຫຸລາຘິກາຣາ ¶ ນາ, ສ຺ມາສຸ ສຕ຺ຖຸນາຕິ ຈ ສຸມ຺ຫິ ສຕ຺ຖູສູຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ຘມ຺ມຣາເຊນ ສຕ຺ຖຸນາ, ປູຊໍ ລພ຺ຠຕິ ຠຕ຺ຕຸສູ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໕໑໗] ປາຬິ. ‘ຠຕ຺ຕຸສູ’ຕິ ສາມີສຸ, ‘ຠຕ຺ຕາສູ’ຕິປິ ປາໂຐ.

‘ລ຺ຕຸປິຕາທີນມເສ’ຕິ ອເສຄ຺ຄຫເຓນ ໂຕມ຺ຫິ ອາຣງ ໂຫຕິ [ນີ. ໔໑໔], ‘‘ສຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ຆເຏນ຺ຕີ’’ຕິ [ມຫານິ. ໒໗] ປາຬິ.

ເອວໍ ກຕ຺ຕາ, ຠຕ຺ຕາ, ຄນ຺ຕາ, ເຊຕາ, ຊເນຕາ, ເຉຕ຺ຕາ, ເຉທິຕາ, ວິຎ຺ຎາຕາ, ວິຎ຺ຎາເປຕາ, ອຸຏ຺ຐາຕາ, ອຸຏ຺ຐາເປຕາ, ຕຣິຕາ, ຕາເຣຕາ, ທາຕາ, ທາເປຕາ, ສນ຺ຘາຕາ, ສນ຺ຘາເປຕາ, ເນຕາ, ເນຕ຺ຕາ, ໂປເສຕາ, ເຠຕ຺ຕາ, ຍາຕາ, ວຕ຺ຕາ, ເສຕາ, ຫນ຺ຕາ, ສກມນ຺ຘາຕາ, ມຫາມນ຺ຘາຕາ ອິຈ຺ຈາທໂຍ.

ວິເສສວິຘານມຸຈ຺ຈເຕ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ໂຍນໍ ອາ ໂຫຕິ, ອວິຕກ຺ກິຕາ ຄພ຺ຠມຸປວຊນ຺ຕິ [ຊາ. ໑.໑໓.໑໓໘ (ວິສທິສໍ)], ເຕ ຠິກ຺ຂູ ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານໍ.

ອມຈ຺ຈວາຈີຫິ ກຕ຺ຕຸ, ຂຕ຺ຕຸສທ຺ເທຫິ ຄສ຺ສ ເອຕ຺ຕໍ, ອຸຏ຺ເຐຫິ ກຕ຺ເຕ ຕຣມາໂນ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໙໐], ນຕ຺ຖິ ໂຠ ຂຕ຺ເຕ ປໂຣໂລໂກ [ທີ. ນິ. ໒.໔໐໘].

ເຄ ປເຣ ອາຣງ ຈ ໂຫຕິ, ປຸຈ຺ຉາມ ກຕ຺ຕາຣ ອໂນມປຎ຺ຎ, ‘‘ກຕ຺ຕາຣໍ ອໂນມປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິປິ [ຊາ. ໑.໑໐.໒໘] ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອໍມ຺ຫິ ປເຣ ປຸພ຺ພສ຺ສຣໂລໂປ ຈ ໂຫຕິ, ອນຸກມ຺ປກໍ ປາຓສມມ຺ປິ ຠຕ຺ຕຸໍ ຊຫນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ‘‘ໂສ ປຕີໂຕ ປມຸຕ຺ເຕນ, ຠຕ຺ຕຸນາ ຠຕ຺ຕຸຄາຣໂວ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໑.໔໘] ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກຕ຺ຕຸນາ, ຄນ຺ຕຸນາ ອິຈ຺ຈາທີນິປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ເນຕ຺ຕຸມ຺ຫາ ¶ ສ຺ມິໍໂນ ເອຕ຺ຕໍ [ນີ. ໔໓໐], ເນຕ຺ເຕ ອຸຊຸໍ ຄເຕ ສຕິ [ຊາ. ໑.໔.໑໓໓], ເອເຕ ສທ຺ທາ ຕີສຸ ລິງ຺ເຄສຸ ສມານຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ, ກຕ຺ຕາ ປຸຣິໂສ, ກຕ຺ຕາ ກຸລໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາທິຣາສິ.

ປິຕາທິຣາສິ

ປິຕາ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໙໓. ປິຕາທີນມນຕ຺ຕາທີນໍ [ກ. ໒໐໙; ຣູ. ໑໖໘; ນີ. ໔໒໕; ‘ປິຕາທີນມນຕ຺ວາທີນໍ’ (ພຫູສຸ)].

ນຕ຺ຕາທິວຊ຺ຊິຕານໍ ປິຕາທີນໍ ອາຣງກໂຕ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

ປິຕໂຣ, ໂຠ ປິຕ, ໂຠ ປິຕາ, ໂຠນ຺ໂຕ ປິຕໂຣ. ປິຕຣໍ, ປິຕຸໍ ວາ. ‘‘ມາຕຸໍ ປິຕຸຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໘໕໙] ທິສ຺ສຕິ.

ປິຕໂຣ, ປິຕເຣ, ປິຕຣາ, ປິຕຸນາ, ປິຕເຣຫິ, ປິຕເຣຠິ, ປິຕູຫິ, ປິຕູຠິ, ປິຕຸ, ປິຕຸສ຺ສ, ປິຕຸໂນ, ປິຕູນໍ, ປິຕຣານໍ, ປິຕຣາ, ປິຕຸນາ, ປິຕເຣຫິ, ປິຕເຣຠິ, ປິຕູຫິ, ປິຕູຠິ, ປິຕຸ, ປິຕຸສ຺ສ, ປິຕຸໂນ, ປິຕູນໍ, ປິຕຣານໍ, ປິຕານໍ, ປິຕຸສ຺ມິໍ, ປິຕຸມ຺ຫິ, ປິຕຣິ, ປິຕເຣສຸ, ປິຕູສຸ.

ອນໂຓ ຎາຕິນໍ ໂຫຕິ, ເທວານໍ ປິຕຸນຎ຺ຈ ໂສ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໖], ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ, ຘມ຺ມໍ ຈຣ ມຫາຣາຊ, ມາຕາປິຕູສຸ ຂຕ຺ຕິຍ [ຊາ. ໒.໑໗.໓໙].

ເອວໍ ຠາຕາ, ຠາຕໂຣ, ຊາມາຕາ, ຊາມາຕໂຣອິຈ຺ຈາທິ.

ອນຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ກິໍ? ນຕ຺ຕາ, ນຕ຺ຕາໂຣ, ນຕ຺ຕາຣໍ, ນຕ຺ຕາໂຣ, ນຕ຺ຕາເຣ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຖາ ປນຕ຺ຕຸສທ຺ໂທປິ.

ມາຕຸ ¶ , ຘີຕຸ, ທຸຫິຕຸສທ຺ທາ ປນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາ ເອວ, ມາຕາ, ມາຕໂຣ, ໂຠຕິ ມາຕ, ໂຠຕິ ມາຕາ, ໂຠຕິ ມາເຕ ວາ, ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນນ຺ທມາເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ ນນ຺ທມາເຕ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໗.໕໓] ທິສ຺ສຕິ. ‘ຆພ຺ຣຫ຺ມາທິຕ຺ເວ’ຕິ ຄສ຺ສ ເອຕ຺ຕໍ. ໂຠຕິໂຍ ມາຕໂຣ, ມາຕຣໍ, ມາຕຸໍ, ມາຕໂຣ, ມາຕເຣ, ມາຕຸຍາ, ມາຕຣາ, ມາຕເຣຫິ, ມາຕເຣຠິ, ມາຕູຫິ, ມາຕູຠິ, ມາຕຸ, ມາຕຸສ຺ສ, ມາຕຸຍາ. ‘‘ມາຕຸສ຺ສ ສຣຕິ, ປິຕຸສ຺ສ ສຣຕີ’’ຕິ [ຣູ. ໑໖໙; ນີ. ໑໖໐ ປິຏ຺ເຐ] ສຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ພຸທ຺ຘມາຕຸສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ, ກໂຣຕຸ ສຸຄໂຕຣໂສ’’ຕິ [ອປ. ເຖຣີ. ໒.໒.໒໕໙] ຈ ທິສ຺ສຕິ. ມາຕູນໍ, ມາຕານໍ, ມາຕຣານໍ. ປຎ຺ຈມີຣູປໍ ຕຕິຍາສມໍ. ຉຏ຺ຐີຣູປໍ ຈຕຸຕ຺ຖີສມໍ. ມາຕຸສ຺ມິໍ, ມາຕຸມ຺ຫິ, ມາຕຣິ, ມາຕຸຍາ, ມາຕຸຍໍ, ມາຕເຣສຸ, ມາຕູສຸ. ເອວໍ ຘີຕຸ, ທຸຫິຕຸສທ຺ທາ.

ວິເສສວິຘິມ຺ຫິ ຄາຖາສຸ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ມາຕຸ, ປິຕຸສທ຺ເທຫິ ນາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເອກວຈນານໍ ຍາ ໂຫຕິ, ສ຺ມິໍໂນ ປນ ຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕໂລໂປ ຈ. ມຕ຺ຍາ ກຕໍ, ມຕ຺ຍາ ເທຕິ, ມຕ຺ຍາ ອເປຕິ, ມຕ຺ຍາ ຘນໍ, ມຕ຺ຍາ ຐິຕໍ. ມຕ຺ຍໍ ຐິຕໍ. ເອວໍ ເປຕ຺ຍາ ກຕໍອິຈ຺ຈາທິ, ອິຘ ວຸທ຺ຘິ.

ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຫໍ ມຕ຺ຍາ, ສຎ຺ຈຕ຺ໂຕ ປິຕຣາ ອຫໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໙]. ມຕ຺ຍາ ຈ ເປຕ຺ຍາ ຈ ກຕໍ ສຸສາຘຸ [ຊາ. ໒.໑໘.໖໑], ອຫຎ຺ຫິ ຊານາມິ ຊນິນ຺ທ ເອຕໍ, ມຕ຺ຍາ ຈ ເປຕ຺ຍາ ຈ [ຊາ. ໒.໑໘.໕໙], ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພປິ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ສຕ຺ຖຸ, ປິຕາທີນໍ ສມາເສ ວິຘານໍ ສມາສກຓ຺ເຑ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ອິຕິ ປິຕາທິຣາສິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາທິຄຓຣາສິ.

ອຸກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອູກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ

‘ຄສີນ’ນ຺ຕິ ¶ ໂລໂປ, ສຍມ຺ຠູ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘ໂລໂປ’ຕິ ໂຍນໍ ໂລໂປ, ສຍມ຺ຠູ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ປກ຺ເຂ –

‘ຊນ຺ຕາທິໂຕ ໂນ ຈາ’ຕິ ໂຍນໍ ໂວ, ໂນ, ສຍມ຺ຠຸໂວ, ສຍມ຺ຠຸໂນ.

‘ເຄ ວາ’ຕິ ເຄ ປເຣ ວິກປ຺ເປນ ຣສ຺ໂສ, ໂຠ ສຍມ຺ຠຸ, ໂຠ ສຍມ຺ຠູ, ໂຠນ຺ໂຕ ສຍມ຺ຠູ, ສຍມ຺ຠຸໂວ, ສຍມ຺ຠຸໂນ.

‘ເອກວຈນໂຍສ຺ວໂຆນ’ນ຺ຕິ ອມາທີສຸ ເອກວຈເນສຸ ນິຈ຺ຈໍ ຣສ຺ໂສ, ສຍມ຺ຠຸໍ, ຄາຖາຍໍ ‘ສຍມ຺ຠຸນ’ນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຍມ຺ຠູ, ສຍມ຺ຠຸໂວ, ສຍມ຺ຠຸໂນ. ສຍມ຺ຠຸນາ, ສຍມ຺ຠູຫິ, ສຍມ຺ຠູຠິ, ສຍມ຺ຠຸສ຺ສ, ສຍມ຺ຠຸໂນ, ສຍມ຺ຠູນໍ. ສຍມ຺ຠຸສ຺ມາ, ສຍມ຺ຠຸມ຺ຫາ, ສຍມ຺ຠຸນາ, ສຍມ຺ຠູຫິ, ສຍມ຺ຠູຠິ, ສຍມ຺ຠຸສ຺ສ, ສຍມ຺ຠຸໂນ, ສຍມ຺ຠູນໍ. ສຍມ຺ຠຸສ຺ມິໍ, ສຍມ຺ຠຸມ຺ຫິ, ສຍມ຺ຠູສຸ.

ເອວໍ ອຠິຠູ, ປຣາຠິຠູ, ເວສ຺ສຠູ, ໂຄຕ຺ຣຠູ, ວຕ຺ຣຠູ ອິຈ຺ຈາທິ. ເສເສສຸ ປນ ໂຍນໍ ໂນ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ຈິຕ຺ຕສຫຠຸໂນ ຘມ຺ມາ [ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໖໑].

໑໙໔. ກູໂຕ [ກ. ໑໑໙; ຣູ. ໑໕໕; ນີ. ໒໙໔].

ປຸເມ ກູປຈ຺ຈຍນ຺ເຕຫິ ໂຍນໍ ໂນ ໂຫຕິ ວາ.

ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ວິຎ຺ຎູ ¶ , ວທຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ, ຘມ຺ມຎ຺ຎູ, ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ວິທູ. ອິຘ ກູສທ຺ເທນ ຣູປຈ຺ຈຍນ຺ຕາປິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວທຄູ, ປາຣຄູ. ຕຖາ ຠີຣູ, ປຠງ຺ຄູ, ວິຣາຄູອິຈ຺ຈາທິ ຈ.

ອູກາຣນ຺ຕປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ໂອກາຣນ຺ໂຕ ປນ ໂຄສທ຺ໂທ ເອວ, ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ປຸລ຺ລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນປຸໍສກລິງ຺ຄຣາສິ

ອກາຣນ຺ຕນປຸໍສກ ຈິຕ຺ຕາທິຣາສິ

ອຖ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ ທີປິຍເຕ. ຕໍ ປນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ອທນ຺ຕໍ, ອິທນ຺ຕໍ ອີທນ຺ຕໍ, ອຸທນ຺ຕໍ, ອູທນ຺ຕນ຺ຕິ.

໑໙໕. ອໍ ນປຸໍສເກ [ກ. ໑໒໕; ຣູ. ໑໙໘; ນີ. ໓໐໐].

ນປຸໍສເກ ອໂຕ ສິສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ.

ຈິຕ຺ຕໍ.

໑໙໖. ໂຍນໍ ນິ [ກ. ໒໑໘; ຣູ. ໑໙໖; ນີ. ໔໔໕].

ນປຸໍສເກ ອໂຕ ໂຍນໍ ນິ ໂຫຕິ. ‘ໂຍໂລປນີສູ’ຕິ ນິມ຺ຫິ ທີໂຆ.

ຈິຕ຺ຕານິ.

໑໙໗. ນີນໍ ວາ [ກ. ໑໐໗; ຣູ. ໖໙; ນີ. ໒໗໕; ‘ນີນ ວາ’ (ພຫູສຸ)].

ອໂຕ ນີນໍ ຏາ, ເຏ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຈິຕ຺ຕາ, ເຫ ຈິຕ຺ຕ, ເຫ ຈິຕ຺ຕາ, ເຫ ຈິຕ຺ຕານິ, ເຫ ຈິຕ຺ຕາ ວາ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕານິ, ຈິຕ຺ເຕ, ຈິຕ຺ເຕນ. ເສສໍ ປຸຣິສສມໍ.

ເອວໍ ¶ ທກໍ, ອຸທກໍ, ສຸຂໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ມຸຂໍ, ອງ຺ຄໍ, ລິງ຺ຄໍ, ສິງ຺ຄໍ, ອຆໍ, ສຈ຺ຈໍ, ນຈ຺ຈໍ, ຣຊ຺ຊໍ, ປຊ຺ຊໍ, ອມ຺ພຸຊໍ, ຘຎ຺ຎໍ, ຖຎ຺ຎໍ, ອຣຎ຺ຎໍ, ປຸຎ຺ຎໍ, ກິລິຏ຺ຐໍ, ປິຏ຺ຐໍ, ຠຓ຺ຑໍ, ຕຸຓ຺ຑໍ, ຎາຓໍ, ຕາຓໍ, ເລຓໍ, ກຣຓໍ, ຈຣຓໍ, ຉຕ຺ຕໍ, ເຂຕ຺ຕໍ, ເນຕ຺ຕໍ, ອມຕໍ, ໂສຕໍ, ປີຐໍ, ວຕ຺ຖໍ, ປທໍ, ຄທໍ, ອາວຸຘໍ, ການນໍ, ຆານໍ, ຌານໍ, ທານໍ, ຘນໍ, ວນໍ, ປາປໍ, ທຸມໍ, ຫທຍໍ, ຈີຣໍ, ຈີວຣໍ, ກຸລໍ, ມູລໍ, ພລໍ, ມງ຺ຄລໍ, ຠິສໍ, ສີສໍ, ໂລຫໍອິຈ຺ຈາທໂຍ.

ອິຕິ ຈິຕ຺ຕາທິຣາສິ.

ກມ຺ມາທິຣາສິ

ກມ຺ມສທ຺ເທ –

໑໙໘. ນາສ຺ເສໂນ [ກ. ໑໐໓; ຣູ. ໗໙; ນີ. ໒໗໑].

ກມ຺ມາທີຫິ ນາສ຺ສ ເອໂນ ໂຫຕິ ວາ.

ກມ຺ເມນ, ກມ຺ມນາ.

‘ປຸມກມ຺ມຖາມທ຺ຘານ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ນາ, ສ຺ມາສຸ ອຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມຸນາ, ກມ຺ມສ຺ສ, ກມ຺ມຸໂນ, ກມ຺ມສ຺ມາ, ກມ຺ມມ຺ຫາ, ກມ຺ມນາ, ກມ຺ມຸນາ, ກມ຺ມສ຺ສ, ກມ຺ມຸໂນ.

໑໙໙. ກມ຺ມາທິໂຕ [ກ. ໑໙໗; ຣູ. ໑໒໕; ນີ. ໔໐໔].

ກມ຺ມາທີຫິ ສ຺ມິໍໂນ ນິ ໂຫຕິ ວາ.

ກມ຺ມສ຺ມິໍ, ກມ຺ມມ຺ຫິ, ກມ຺ມນິ, ກມ຺ເມ. ເສສໍ ຈິຕ຺ຕສມໍ.

ກມ຺ມ ຈມ຺ມ ຆມ຺ມ ອສ຺ມ ເວສ຺ມ ອທ຺ຘ ມຸທ຺ຘ ອຫ ພ຺ຣຫ຺ມ ອຕ຺ຕອາຕຸມາ ກມ຺ມາທິ. ກມ຺ມນິ, ຈມ຺ມນິ. ‘‘ກິໍ ຉນ຺ໂທ ກິມຘິປ຺ປາໂຍ, ເອໂກ ສມ຺ມສິ ຆມ຺ມນີ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໑໖.໑] ຈ ‘‘ກິໍ ປຕ຺ຖຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ເມ, ເອໂກ ສມ຺ມສິ ຆມ຺ມນີ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໑໓.໘໓] ຈ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ຈນ຺ເທ ຂລິ ອສ຺ມນີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕມທ຺ທສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ນິສິນ຺ນໍ ສມ຺ຫິ ເວສ຺ມນີ’’ຕິ ຈ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ອທ຺ຘນິ ¶ , ມຸທ຺ຘນິ, ອຫນິ, ພ຺ຣຫ຺ມນິ, ອຕ຺ຕນິ, ອາຕຸມນິ, ສພ຺ພເມຕໍ ປຸພ຺ເພປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘ສມ຺ມສີ’ຕິ ອຈ຺ຉສິ, ‘ຆມ຺ມນີ’ຕິ ຄິມ຺ຫກາເລ ອາຕເປ ວາ, ‘ອສ຺ມນີ’ຕິ ປາສາເຓ, ‘ເວສ຺ມນີ’ຕິ ຆເຣ.

ອິຕິ ກມ຺ມາທິຣາສິ.

໒໐໐. ອໍ ນປຸໍສເກ [ກ. ໑໒໕; ຣູ. ໑໙໘; ນີ. ໓໐໐; ‘ອໍງໍ ນປຸໍສເກ’ (ພຫູສຸ)?].

ນປຸໍສເກ ສິມ຺ຫິ ນ຺ຕຸສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ ວາ. ສິໂລໂປ.

ຄຸຓວໍ ກຸລໍ.

ປກ຺ເຂ –

ສິມ຺ຫິ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ນ຺ຕຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ສິສ຺ສ ອໍ ໂຫຕິ, ຄຸຓວນ຺ຕໍ ກຸລໍ.

‘ຍ຺ວາໂທ ນ຺ຕຸສ຺ສາ’ຕິ ຍ຺ວາທີສຸ ນ຺ຕຸສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ, ຄຸຓວນ຺ຕານິ, ຄຸຓວນ຺ຕາ, ເຫ ຄຸຓວ, ເຫ ຄຸຓວາ, ເຫ ຄຸຓວນ຺ຕານິ, ເຫ ຄຸຓວນ຺ຕາ, ຄຸຓວໍ, ຄຸຓວນ຺ຕໍ, ຄຸຓວນ຺ຕານິ, ຄຸຓວນ຺ເຕ, ຄຸຓວນ຺ເຕນ, ຄຸຓວຕາ ກຸເລນ. ສພ຺ພໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ສຕິມໍ ກຸລໍ, ສຕິມນ຺ຕໍ ກຸລໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຄຈ຺ຉໍ ກຸລໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກຸລໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕານິ ກຸລານິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ອກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ.

ອິກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ

ອຏ຺ຐິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຏ຺ຐີ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໒໐໑. ຌລາ ວາ [ກ. ໒໑໗; ຣູ. ໑໙໙; ນີ. ໔໔໔].

ນປຸໍສເກ ຌ, ລໂຕ ໂຍນໍ ນິ ໂຫຕິ ວາ. ‘ໂຍໂລປນີສູ’ຕິ ທີໂຆ.

ອຏ຺ຐີນິ ¶ , ເຫ ອຏ຺ຐິ, ເຫ ອຏ຺ຐີ, ເຫ ອຏ຺ຐີນິ, ເຫ ອຏ຺ຐີ ວາ, ອຏ຺ຐິໍ, ອຏ຺ຐິນໍ, ອຏ຺ຐີນິ, ອຏ຺ຐີ, ອຏ຺ຐິນາ, ອຏ຺ຐີຫິ, ອຏ຺ຐີຠິ. ເສສໍ ມຸນິສມໍ.

ສມາເສປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກຸລໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນິ ກຸລານິ ອິຈ຺ຈາທິ, ໂຍນໍ ໂນ, ເນ ນຕ຺ຖິ.

ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ມິໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິມ຺ຫິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິນິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເນ ກຸເລ, ອຣິຍວຸຕ຺ຕິເນ ກຸເລ ອິຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອກ຺ຂິ, ອຈ຺ຉິ, ສຕ຺ຖິ, ທຘິ, ວາຣິ ອິຈ຺ຈາທໂຍ.

ອິຕິ ອິກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ.

ອີກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ

ອີກາຣນ຺ເຕ ‘ເອກວຈນໂຍສ຺ວໂຆນ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສິມ຺ຫິ ຣສ຺ໂສ, ທຓ຺ຑິ ກຸລໍ, ທຓ຺ຑີນິ ກຸລານິ, ໂຍນໍ ໂລເປ ທຓ຺ຑີ.

‘ເຄ ວາ’ຕິ ຣສ຺ໂສ, ເຫ ທຓ຺ຑິ, ເຫ ທຓ຺ຑີ ວາ, ເຫ ທຓ຺ຑີນິ, ເຫ ທຓ຺ຑີ, ທຓ຺ຑິໍ, ທຓ຺ຑິນໍ, ທຓ຺ຑີນິ, ທຓ຺ຑີ, ທຓ຺ຑິນາ, ທຓ຺ຑີຫິ, ທຓ຺ຑີຠິ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ສມາເສປິ ສີຆຍາຍິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສີຆຍາຍີນິ, ສີຆຍາຍີ, ເຫ ສີຆຍາຍິ, ເຫ ສີຆຍາຍີ ວາ, ເຫ ສີຆຍາຍີນິ, ເຫ ສີຆຍາຍີ, ສີຆຍາຍິໍ, ສີຆຍາຍິນໍ, ສີຆຍາຍີນິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອວໍ ສຸຂກາຣິ ທານໍ, ຈກ຺ກີ, ປກ຺ຂີ, ສຸຂີ, ສິຂີ ອິຈ຺ຈາທໂຍ ກຸລສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ອີກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ.

ອຸກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ

ອາຍຸ ¶ ຕິຏ຺ຐຕິ, ‘ຌລາ ວາ’ຕິ ໂຍນໍ ນິຕ຺ເຕ ໂລເປ ຈ ທີໂຆ, ອາຍູນິ, ອາຍູ, ເຫ ອາຍຸ, ເຫ ອາຍູ, ເຫ ອາຍູນິ, ເຫ ອາຍູ, ອາຍຸໍ, ອາຍຸນໍ, ອາຍູນິ, ອາຍູ. ເສສໍ ຠິກ຺ຂຸສມໍ.

ອາຍຸສທ຺ໂທ ປຸລ຺ລິງ຺ເຄປິ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ປຸນຣາຍຸ ຈ ເມ ລທ຺ໂຘ [ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙], ອາຍຸຎ຺ຈ ໂວ ກີວຕໂກ ນຸ ສມ຺ມ [ຊາ. ໑.໑໕.໒໐໕], ອາຍຸ ນຸ ຂີໂຓ ມຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຕິເກ, ນ ຈາຍຸ ຂີໂຓ ມຣຓຎ຺ຈ ທູເຣ’’ຕິ ປາຬິປທານິ.

ເອວໍ ຈກ຺ຂຸ, ຫິງ຺ຄຸ, ສິຄ຺ຄຸ, ຊຕຸ, ວຕ຺ຖຸ, ມຕ຺ຖຸ, ມຘຸ, ຘນຸ, ຕິປຸ, ທາຣຸ, ວສຸ, ອສ຺ສຸ ອິຈ຺ຈາທໂຍ.

໒໐໒. ອມ຺ພາທີຫິ [ກ. ໒໑໗; ຣູ. ໑໙໙; ນີ. ໔໔໔; ‘ອມ຺ພາທີຫິ’ (ພຫູສຸ)].

ອມ຺ພຸ, ປໍສຸອິຈ຺ຈາທີຫິ ສ຺ມິໍໂນ ນິ ໂຫຕິ ວາ.

ຜລໍ ປຕຕິ ອມ຺ພຸນິ, ປຸປ຺ຜໍ ຍຖາ ປໍສຸນິ ອາຕເປ ຄຕໍ. ເສສໍ ອາຍຸສມໍ. ຈິຕ຺ຣຄຸ, ວຫຄຸ, ທິຄຸ ອິຈ຺ຈາທໂຍປິ ອຸກາຣນ຺ຕປກຕິກາ ເອວາຕິ.

ອິຕິ ອຸກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ.

ອູກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ

ສິມ຺ຫິ ຣສ຺ໂສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸ ຎາຓໍ, ໂຄຕ຺ຣຠູນິ, ໂຄຕ຺ຣຠູ, ເຫ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ເຫ ໂຄຕ຺ຣຠູ, ເຫ ໂຄຕ຺ຣຠູນິ, ເຫໂຄຕ຺ຣຠູ, ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນໍ, ໂຄຕ຺ຣຠູນິ, ໂຄຕ຺ຣຠູ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ. ເອວໍ ສຍມ຺ຠຸ ຎາຓໍ, ອຠິຠຸ ຌານໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ອູກາຣນ຺ຕນປຸໍສກຣາສິ.

ນປຸໍສກລິງ຺ຄຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສພ຺ພາທິຣາສິ

ອຖ ¶ ສພ຺ພນາມານິ ທີປິຍນ຺ເຕ.

ສພ຺ພ, ກຕຣ, ກຕມ, ອຸຠຍ, ອິຕຣ, ອຎ຺ຎ, ອຎ຺ຎຕຣ, ອຎ຺ຎຕມ, ປຸພ຺ພ, ປຣ, ອປຣ, ທກ຺ຂິຓ, ອຸຕ຺ຕຣ, ອຘຣ, ຍ, ຕ, ຕ຺ຍ, ເອຕ, ອິມ, ອມຸ, ກິໍ, ເອກ, ອຸຠ, ທ຺ວິ,ຕິ, ຈຕຸ, ຕຸມ຺ຫ, ອມ຺ຫ ອິມານິ ອຏ຺ຐວີສຕິ ສພ຺ພນາມານິ ນາມ. ສພ຺ເພສໍ ລິງ຺ຄຕ຺ຖານໍ ສາຘາຣຓານິ ນາມານິ ສພ຺ພນາມານິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສທ຺ໂທ ສກລຕ຺ໂຖ.

ກຕຣ, ກຕມສທ຺ທາ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາ.

ອຸຠຍສທ຺ໂທ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອວຍວານໍ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອິຕຣສທ຺ໂທ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິໂຍຄີວຈໂນ.

ອຎ຺ຎສທ຺ໂທ ຍຖາຘິຄຕມ຺ຫາ ອປຣວຈໂນ.

ອຎ຺ຎຕຣ, ອຎ຺ຎຕມສທ຺ທາ ອນິຍມຕ຺ຖາ.

ປຸພ຺ພາທໂຍ ສທ຺ທາ ທິສາ, ກາລາທິວວຕ຺ຖານວຈນາ.

ຍສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ຖວຈໂນ.

ຕ, ຕ຺ຍສທ຺ທາ ປຣມ຺ມຸເຂ ທູຣວຈນາ.

ເອຕສທ຺ໂທ ປຣມ຺ມຸເຂ ສມີປວຈໂນ, ສມ຺ມຸເຂ ທູຣວຈໂນ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອເຕຕິ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທູຣຄເຕ ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ [ຊາ. ອຏ຺ຐ ໔.໑໕.໑໐໔] ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສທ຺ທຕ຺ເຖປິ ວຕ຺ຕຕິ.

ອິມສທ຺ໂທ ສມ຺ມຸເຂ ສມີປວຈໂນ.

ອມຸສທ຺ໂທ ທູຣວຈໂນ. ສມີປ, ທູຣຕາ ຈ ປຣິກປ຺ປພຸທ຺ຘິວເສນາປິ ໂຫຕິ.

ກິໍສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ.

ເອກສທ຺ໂທ ສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ຈ.

ອຸຠສທ຺ໂທ ¶ ທ຺ວິສທ຺ທປຣິຍາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ຕ຺ຍສທ຺ໂທປິ ພຫຸລໍ ທິສ຺ສຕິ. ຂິຑ຺ຑາ ປຓິຫິຕາ ຕ຺ຍາສຸ, ຣຕິ ຕ຺ຍາສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ພີຊານິ ຕ຺ຍາສຸ ຣຸຫນ຺ຕິ [ຊາ. ໒.໒໑.໑໒໐], ກຖໍ ນຸ ວິສ຺ສເສ ຕ຺ຍມ຺ຫິ [ຊາ. ໑.໑໖.໒໘໘], ອຖ ວິສ຺ສສເຕ ຕ຺ຍມ຺ຫິອິຈ຺ຈາທິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໗໔].

‘ອິຕ຺ຖິຍມຕ຺ວາ’ຕິ ອາປຈ຺ຈໂຍ, ຆສຎ຺ໂຎ, ສິໂລໂປ, ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖີ, ສພ຺ພາ, ສພ຺ພາໂຍ, ເຫ ສພ຺ເພ, ເຫ ສພ຺ພາ, ເຫ ສພ຺ພາໂຍ, ສພ຺ພໍ, ສພ຺ພາ, ສພ຺ພາໂຍ, ສພ຺ພາຍ, ສພ຺ພາຫິ, ສພ຺ພາຠິ, ສພ຺ພາຍ.

໒໐໓. ຆປາສສ຺ສ ສ຺ສາ ວາ [ກ. ໑໗໙, ໖໒; ຣູ. ໒໐໔, ໒໐໖; ນີ. ໓໖໕, ໒໐໙].

ຆ, ປສຎ຺ເຎຫິ ສພ຺ພນາເມຫິ ສສ຺ສ ສ຺ສາ ໂຫຕິ ວາ.

໒໐໔. ໂຆສ຺ສໍສ຺ສາສ຺ສາຍໍຕິໍສຸ [ກ. ໖໖; ຣູ. ໒໐໕; ນີ. ໒໑໓].

ສ຺ສມາທີສຸ ໂຆ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພສ຺ສາ.

໒໐໕. ສໍສານໍ [ກ. ໑໖໘; ຣູ. ໒໐໓; ນີ. ໓໕໓, ໓໖໘].

ສພ຺ພາທີຫິ ນໍວຈນສ຺ສ ສໍ, ສານໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ສພ຺ພາສໍ, ສພ຺ພາສານໍ, ສພ຺ພາຍ, ສພ຺ພາຫິ, ສພ຺ພາຠິ, ສພ຺ພາຍ, ສພ຺ພສ຺ສາ, ສພ຺ພາສໍ, ສພ຺ພາສານໍ, ສພ຺ພາຍ, ສພ຺ພາຍໍ.

໒໐໖. ສ຺ມິໍໂນ ສ຺ສໍ [ກ. ໑໗໙, ໖໒; ຣູ. ໒໐໔, ໒໐໖; ນີ. ໓໖໕, ໒໐໙].

ສພ຺ພາທີຫິ ສ຺ມິໍໂນ ສ຺ສໍ ໂຫຕິ ວາ.

ສພ຺ພສ຺ສໍ, ສພ຺ພາສຸ.

ສທ຺ທນີຕິຍໍ ¶ ນາ, ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍນມ຺ປິ ສ຺ສາເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ [ນີ. ໓໖໖]. ‘‘ຕສ຺ສາ ກຸມາຣິກາຍ ສທ຺ຘິໍ [ປາຣາ. ໔໔໓], ກສ຺ສາຫໍ ເກນ ຫາຍາມີ’’ຕິ [ປາຣາ. ໒໙໐] ປາຬິ. ອິຘ ປນ ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ສາຘິຍຕິ. ສພ຺ພສ຺ສາ ກຕໍ, ສພ຺ພສ຺ສາ ອເປຕິ, ສພ຺ພສ຺ສາ ຐິຕໍ.

ສພ຺ໂພ ປຸຣິໂສ.

໒໐໗. ໂຍນເມຏ [ກ. ໑໖໔; ຣູ. ໒໐໐; ນີ. ໓໔໗].

ອກາຣນ຺ເຕຫິ ສພ຺ພາທີຫິ ໂຍນໍ ເອຏ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພ ປຸຣິສາ.

ອໂຕຕ຺ເວວ? ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອມູ ປຸຣິສາ.

ເຫ ສພ຺ພ, ເຫ ສພ຺ພາ, ເຫ ສພ຺ເພ, ສພ຺ພໍ, ສພ຺ເພ, ສພ຺ເພນ.

໒໐໘. ສພ຺ພາທີນໍ ນໍມ຺ຫິ ຈ [ກ. ໑໐໒; ຣູ. ໒໐໒; ນີ. ໒໗໐].

ນໍມ຺ຫິ ຈ ສຸ, ຫິສຸ ຈ ສພ຺ພາທີນໍ ອສ຺ສ ເອ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພຫິ, ສພ຺ເພຠິ, ສພ຺ພສ຺ສ, ສພ຺ເພສໍ, ສພ຺ເພສານໍ, ສພ຺ພສ຺ມາ, ສພ຺ພມ຺ຫາ, ສພ຺ເພຫິ, ສພ຺ເພຠິ, ສພ຺ພສ຺ສ, ສພ຺ເພສໍ, ສພ຺ເພສານໍ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ, ສພ຺ພມ຺ຫິ, ສພ຺ເພສຸ.

ຈູຬນິຣຸຕ຺ຕິຍໍ ປນ ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍນໍ ອາ, ເອຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພາ ອເປຕິ, ສພ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ. ‘‘ສພ຺ພາ ຈ ສວຕິ, ສພ຺ພຖາ ສວຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕ຺ຍາຫໍ ມນ຺ເຕ ປຣຕ຺ຖທ຺ໂຘ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໘໓໕] ຈ ປາຬີ. ຕຕ຺ຖ ‘ຕ຺ຍາຫ’ນ຺ຕິ ເຕ+ອຫໍ, ຕສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພນາເມຫິ ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ ອາຍາເທໂສປິ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ຍາຍ ໂນ ອນຸກມ຺ປາຍ, ອມ຺ເຫ ປພ຺ພາຊຍີ ມຸນິ. ໂສ ໂນ ອຕ຺ໂຖ ¶ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ [ເຖຣຄາ. ໑໗໖] ຈ ‘‘ຍາເຍວ ໂຂ ປນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ, ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ຈ [ທີ. ນິ. ໑.໒໖໓] ‘‘ເນວ ມຍ຺ຫໍ ອຍໍ ນາໂຄ, ອລໍ ທຸກ຺ຂາຍ ກາຍຈີ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໘໗໐] ຈ ປາຬີ.

ສພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

໒໐໙. ສພ຺ພາທີຫິ.

ສພ຺ພາທີຫິ ນິສ຺ສ ຏາ ນ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພານິ, ສພ຺ພໍ, ສພ຺ພານິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ພຫຸລາຘິກາຣາ ກ຺ວຈິ ນິສ຺ສ ຏາ, ເຏປິ ໂຫນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ນິສ຺ສ ຏາ, ເຏປິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ- ‘‘ຍາ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ປລ຺ລງ຺ກວຣມາຠຸເຊ. ນິມິຕ຺ຕານິ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕານິ ອຊ຺ຊ ປທິສ຺ສເຣ [ພຸ. ວໍ. ໒.໘໒]. ກິໍ ມາຓວສ຺ສ ຣຕນານິ ອຕ຺ຖິ, ເຍ ຕໍ ຊິນນ຺ໂຕ ຫເຣ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໙໐]. ເອວໍ ກຕຣ, ກຕມສທ຺ທາປິ ເຎຍ຺ຍາ.

ອຸຠຍສທ຺ເທ ອິຕ຺ຖິ, ປຸເມສຸ ອຸຠຍາ, ອຸຠໂຍຕິ ປຐເມກວຈນຣູປໍ ອປ຺ປສິທ຺ຘໍ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ໂຍນໍ ໂຏ ວາ ໂຫຕິ, ອຸຠໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອຸຠຍໍ ອິຕ຺ຖິໍ, ອຸຠໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອຸຠຍາຍ, ອຸຠຍາຫິ, ອຸຠຍາຠິ. ເສສໍ ສພ຺ພສມໍ.

ອຸຠໂຍ ປຸຣິສາ, ອຸຠເຍ ປຸຣິສາ, ອຸຠຍໍ, ອຸຠໂຍ, ອຸຠເຍ, ອຸຠເຍນ, ອຸຠເຍຫິ, ອຸຠເຍຠິ, ອຸຠຍສ຺ສ, ອຸຠເຍສໍ, ອຸຠເຍສານໍ. ສພ຺ພສມໍ.

ອຸຠຍໍ ກຸລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຸຠຍານິ, ອຸຠຍໍ, ອຸຠຍານິ. ສພ຺ພສມໍ. ‘‘ເອກຣຕ຺ເຕນ ອຸຠໂຍ, ຕຸວຎ຺ຈ ຘນຸເສຂ ຈ [ຊາ. ໑.໑໖.໒໓໙], ໂຕເທຍ຺ຍ, ກປ຺ປາ ອຸຠໂຍ, ອິເຘກຣຕ຺ຕິໍ ອຸຠໂຍ ວເສມ, ອຸຠເຍ ເທວມນຸສ຺ສາ, ອຸຠເຍ ວສາມເສ’’ຕິ ປາຬິ.

໒໑໐. ສ຺ສໍສ຺ສາສ຺ສາເຍສິຕເຣກຎ຺ເຎຕິມານມິ [ກ. ໖໓; ຣູ. ໒໑໗; ນີ. ໒໑໐; ‘ສ຺ສໍສ຺ສາສ຺ສາເຍສ຺ວິຕເຣກຎ຺ເຎຠິມານມິ’ (ພຫູສຸ)].

ສ຺ສມາທີສຸ ¶ ອິຕຣາ, ເອກາ, ອຎ຺ຎາ, ເອຕາ, ອິມາສທ຺ທານໍ ອິ ໂຫຕິ.

ອິຕຣິສ຺ສາ ກຕໍ, ອິຕຣິສ຺ສາ ເທຕິ, ອິຕຣິສ຺ສາ ອເປຕິ, ອິຕຣິສ຺ສາ ຘນໍ, ອິຕຣິສ຺ສາ, ອິຕຣິສ຺ສໍ ຐິຕໍ. ເສສໍ ສພ຺ພສມໍ.

ອຎ຺ຎາ, ອຎ຺ຎາ, ອຎ຺ຎາໂຍ, ອຎ຺ຎໍ, ອຎ຺ຎາ, ອຎ຺ຎາໂຍ, ອຎ຺ຎາຍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ, ອຎ຺ຎາຫິ, ອຎ຺ຎາຠິ, ອຎ຺ຎາຍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ, ອຎ຺ຎາສໍ, ອຎ຺ຎາສານໍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ, ອຎ຺ຎາຫິ, ອຎ຺ຎາຠິ, ອຎ຺ຎາຍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ, ອຎ຺ຎາສໍ, ອຎ຺ຎາສານໍ, ອຎ຺ຎາຍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ, ອຎ຺ຎາຍໍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສໍ, ອຎ຺ຎາສຸ. ເສສລິງ຺ເຄສຸ ສພ຺ພສມໍ.

‘‘ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ [ປາຣາ. ໗໓] ປາຬິ, ອິຘ ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ສິຊ຺ຌຕິ. ເສສໍ ອຎ຺ຎຕຣ, ອຎ຺ຎຕເມສຸ ສພ຺ພສມໍ.

ອິຕິ ສພ຺ພາທິອຏ຺ຐກຣາສິ.

ປຸພ຺ພາ ອິຕ຺ຖີ, ປຸພ຺ພາ, ປຸພ຺ພາໂຍ, ປຸພ຺ພໍ, ປຸພ຺ພາ, ປຸພ຺ພາໂຍ, ປຸພ຺ພາຍ, ປຸພ຺ພສ຺ສາ, ປຸພ຺ພາຫິ, ປຸພ຺ພາຠິ, ປຸພ຺ພາຍ, ປຸພ຺ພສ຺ສາ, ປຸພ຺ພາສໍ, ປຸພ຺ພາສານໍ, ສຕ຺ຕມິຍໍ ປຸພ຺ພາຍ, ປຸພ຺ພສ຺ສາ, ປຸພ຺ພາຍໍ, ປຸພ຺ພສ຺ສໍ, ປຸພ຺ພາສຸ.

໒໑໑. ປຸພ຺ພາທີຫິ ຉຫິ [ກ. ໑໖໔; ຣູ. ໒໐໐; ນີ. ໓໔໗; ຈໍ. ໒.໑.໑໕; ປາ. ໑.໑.໓໔].

ເຕຫິ ຉຫິ ໂຍນໍ ເອຏ ໂຫຕິ ວາ.

ປຸພ຺ເພ, ປຸພ຺ພາ, ປເຣ, ປຣາ, ອປເຣ, ອປຣາ, ທກ຺ຂິເຓ, ທກ຺ຂິຓາ, ອຸຕ຺ຕເຣ, ອຸຕ຺ຕຣາ, ອຘເຣ, ອຘຣາ. ຕຕ຺ຖ ‘ປຸພ຺ເພ ປຸພ຺ພາ’ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຠາຄາ, ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກາ ວາ ອຕ຺ຖາ, ປຸຣາຕນາ ວາ ສຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາ ຈ. ‘‘ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ, ປຸພ຺ພເທວາ, ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ປຸພ຺ເພ ພຸທ຺ຘາ ¶ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ, ປຸພ຺ພາ ພຸທ຺ຘາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສເສສຸ.

ປຸພ຺ເພສໍ, ປຸພ຺ເພສານໍ, ປເຣສໍ, ປເຣສານໍ, ອປເຣສໍ, ອປເຣສານໍ, ທກ຺ຂິເຓສໍ, ທກ຺ຂິເຓສານໍ, ອຸຕ຺ຕເຣສໍ, ອຸຕ຺ຕເຣສານໍ, ອຘເຣສໍ, ອຘເຣສານໍ. ເສສໍ ເຎຍ຺ຍໍ.

ປຸພ຺ພາທີຫີຕິ ກິໍ? ສພ຺ເພ.

ຉຫີຕິ ກິໍ? ເຍ, ເຕ.

໒໑໒. ນາຎ຺ຎຎ຺ຈ ນາມປ຺ປຘານາ [ຈໍ. ໒.໑.໑໐; ປາ. ໑.໑.໒໗-໒໙].

ສຸທ຺ຘນາມຠູຕາ ຈ ສມາເສ ອປ຺ປຘານຠູຕາ ຈ ສພ຺ພາທິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພາທິກາຣິຍໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສພ຺ພາທິກາຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘນາມຠູຕໍ ສພ຺ພາທິນາມ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ເຖນ ພາລວາຈໂກ ອຎ຺ຎສທ຺ໂທ, ອາຊານາຕີຕິ ອຕ຺ເຖນ ມຊ຺ເຌມຄ຺ຄຜລຎາຓວາຈໂກ ອຎ຺ຎສທ຺ໂທ, ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓວາຈໂກ ອຎ຺ຎສທ຺ໂທ, ‘ປຸພ຺ໂພ ໂລຫິຕ’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ພສທ຺ໂທ, ອຕິເຣກປຣມາທິວາຈໂກ ປຣສທ຺ໂທ, ທິສາກາລາທິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ປວຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓຸ’ຕ຺ຕຣສທ຺ທາ ຈ ສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຖວາຈິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເອກສທ຺ໂທ ຈາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ສຸທ຺ຘນາມໍ ນາມ, ຕໂຕ ສພ຺ພາທິກາຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ອປ຺ປຘາເນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ, ຄຕປຸພ຺ພ, ປິຍປຸພ຺ພ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິເສນ. ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ໂຐ ເຍນາຕິ ວາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ປຸຣິໂສ ພຸທ຺ຘໍ. ເອວໍ ຄຕປຸພ຺ໂພ ມຄ຺ໂຄ ປຸຣິເສນ, ຄຕປຸພ຺ໂພ ວາ ປຸຣິໂສ ມຄ຺ຄໍ. ປິຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຣິຍາ, ປິຍາ ປຸພ຺ພາ ປຸຣາຓາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຍປຸພ຺ໂພ, ປິໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຕິ, ປິໂຍ ປຸພ຺ໂພ ຍສ຺ສາຕິ ປິຍປຸພ຺ພາ. ເອເຕຫິ ຈ ສພ຺ພາທິກາຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ.

໒໑໓. ຕຕິຍຕ຺ຖໂຍເຄ [ນີ. ໓໕໐; ຈໍ. ໒.໑.໑໑; ປາ. ໑.໑.໓໐].

ຕຕິຍຕ຺ເຖນ ¶ ປເທນ ໂຍເຄ ສພ຺ພາທິກາຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ມາເສນ ປຸພ຺ພານໍ ມາສປຸພ຺ພານໍ.

໒໑໔. ຈຕ຺ຖສມາເສ [ກ. ໑໖໖; ຣູ. ໒໐໙; ນີ. ໓໔໙; ຈໍ. ໒.໑.໑໑; ປາ. ໑.໑.໓໑].

ຈຕ຺ຖສມາໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ທ຺ວນ຺ທສມາໂສ, ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພາທິກາຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ທກ຺ຂິຓາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາ ຈ ປຸພ຺ພາ ຈ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣປຸພ຺ພາ, ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣປຸພ຺ພານໍ.

ຈຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ທກ຺ຂິຓສ຺ສາ ຈ ປຸພ຺ພສ຺ສາ ຈ ຍາ ອນ຺ຕຣທິສາຕິ ທກ຺ຂິຓປຸພ຺ພາ, ທກ຺ຂິຓາ ຈ ສາ ປຸພ຺ພາ ຈາຕິ ທກ຺ຂິຓປຸພ຺ພາ, ທກ຺ຂິຓປຸພ຺ພສ຺ສາ, ທກ຺ຂິຓປຸພ຺ພສ຺ສໍ.

໒໑໕. ເວຏ [ກ. ໑໖໕; ຣູ. ໒໐໘; ນີ. ໓໔໘; ຈໍ. ໒.໑.໑໓; ປາ. ໑.໑.໓໒].

ຈຕ຺ຖສມາເສ ໂຍນໍ ເອຏ ໂຫຕິ ວາ.

ກຕຣກຕເມ, ກຕຣກຕມາ, ອິຕຣິຕເຣ, ອິຕຣິຕຣາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ, ປຸພ຺ພປເຣ, ປຸພ຺ພປຣາ, ປຸພ຺ພາປເຣ, ປຸພ຺ພາປຣາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິເມສຸ ປຸພ຺ພາທີສຸ ສ຺ມາ, ສ຺ມິໍນໍ ອາ, ເອຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພາ, ປຸພ຺ເພ, ປຣາ, ປເຣ, ອປຣາ, ອປເຣ, ທກ຺ຂິຓາ, ທກ຺ຂິເຓ, ອຸຕ຺ຕຣາ, ອຸຕ຺ຕເຣ, ອຘຣາ, ອຘເຣ.

ອິຕິ ປຸພ຺ພາທິຉກ຺ກຣາສິ.

ຍາ ອິຕ຺ຖີ, ຍາ, ຍາໂຍ, ຍໍ, ຍາ, ຍາໂຍ, ຍາຍ, ຍສ຺ສາ, ຍາຫິ, ຍາຠິ, ຍາຍ, ຍສ຺ສາ, ຍາສໍ, ຍາສານໍ, ຍາຍ ¶ , ຍສ຺ສາ, ຍາຫິ, ຍາຠິ, ຍາຍ, ຍສ຺ສາ, ຍາສໍ, ຍາສານໍ, ຍາຍ, ຍສ຺ສາ, ຍາຍໍ, ຍສ຺ສໍ, ຍາສຸ.

ໂຍ ປຸຣິໂສ, ເຍ, ຍໍ, ເຍ, ເຍນ, ເຍຫິ, ເຍຠິ, ຍສ຺ສ, ເຍສໍ, ເຍສານໍ, ຍສ຺ມາ, ຍມ຺ຫາ, ເຍຫິ, ເຍຠິ, ຍສ຺ສ, ເຍສໍ, ເຍສານໍ, ຍສ຺ມິໍ, ຍມ຺ຫິ, ເຍສຸ.

ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍານິ ຈິຕ຺ຕານິ, ຍໍ, ຍານິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

໒໑໖. ຕ຺ຍເຕຕານໍ ຕສ຺ສ ໂສ [ກ. ໑໗໔; ຣູ. ໒໑໑; ນີ. ໓໖໐].

ອນປຸໍສການໍຕ຺ຍ, ຕ, ເອຕສທ຺ທານໍ ຕພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ສິມ຺ຫິ. ສິໂລໂປ.

ສາ ອິຕ຺ຖີ, ຕາ, ຕາໂຍ, ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໍ, ຕາ, ຕາໂຍ, ຕາຍ.

໒໑໗. ສ຺ສາ ວາ ເຕຕິມາມູຫິ [ກ. ໑໗໙, ໖໒; ຣູ. ໒໐໔, ໒໐໖; ນີ. ໓໖໕-໖, ໒໐໙].

ຆ, ປສຎ຺ເຎຫິ ຕາ, ເອຕາ, ອິມາ, ອມຸສທ຺ເທຫິ ນາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເອກວຈນານໍ ສ຺ສາ ໂຫຕິ ວາ. ຣສ຺ໂສ.

ຕສ຺ສາ ກຕໍ, ຕາຫິ, ຕາຠິ, ຕາຍ, ຕສ຺ສາ.

໒໑໘. ຕາສ຺ສິ ວາ [ກ. ໖໔; ຣູ. ໒໑໖; ນີ. ໒໑໑].

ສ຺ສໍ, ສ຺ສາ, ສ຺ສາເຍສຸ ຆສຎ຺ຎສ຺ສ ຕາສທ຺ທສ຺ສ ອິ ໂຫຕິ ວາ.

ຕິສ຺ສາ.

໒໑໙. ເຕຕິມາໂຕ ¶ ສສ຺ສ ສ຺ສາຍ [ກ. ໖໕; ຣູ. ໒໑໕; ນີ. ໒໑໒].

ຕາ, ເອຕາ, ອິມາຫິ ສສ຺ສ ສ຺ສາຍາເທໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ຕສ຺ສາຍ, ຕິສ຺ສາຍ, ຕາສໍ, ຕາສານໍ, ຕາຍ, ຕສ຺ສາ, ຕສ຺ສາຍ, ຕິສ຺ສາຍ, ຕາສໍ, ຕາສານໍ, ຕາຍ, ຕາຍໍ, ຕສ຺ສາ, ຕສ຺ສໍ, ຕິສ຺ສາ, ຕິສ຺ສໍ, ຕາສຸ.

ໂສ ປຸຣິໂສ, ເຕ ປຸຣິສາ, ຕໍ, ເຕ, ເຕນ, ເຕຫິ, ເຕຠິ, ຕສ຺ສ, ເຕສໍ, ເຕສານໍ, ຕສ຺ມິໍ, ຕມ຺ຫິ, ເຕສຸ.

ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ, ຕໍ, ຕານິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

໒໒໐. ຕສ຺ສ ໂນ ສພ຺ພາສຸ [ກ. ໑໗໕; ຣູ. ໒໑໒; ນີ. ໓໖໑].

ຍ຺ວາທີສຸ ສພ຺ພາສຸ ວິຠຕ຺ຕີສຸ ຕສ຺ສ ໂນ ໂຫຕິ.

ເນ ປຸຣິສາ, ນໍ, ເນ, ເນຫິ, ເນຠິ, ເນສໍ, ເນສານໍ, ເນຫິ, ເນຠິ, ເນສໍ, ເນສານໍ, ນມ຺ຫິ, ເນສຸ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສພ຺ພາສູ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍາ ຍາ ວິຠຕ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເນຫິ, ເນຠິ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

໒໒໑. ຏ ສສ຺ມາສ຺ມິໍສ຺ສາຍສ຺ສໍສ຺ສາສໍມ຺ຫາມ຺ຫິສ຺ວິມສ຺ສ ຈ [ກ. ໑໗໖; ຣູ. ໒໑໓; ນີ. ໓໖໒].

ສາທີສຸ ຕສ຺ສ ຈ ອິມສ຺ສ ຈ ຏ ໂຫຕິ ວາ.

ອສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຕໍ, ອສ຺ສາ, ອສ຺ສາຍ ເທຕິ. ສໍມ຺ຫິ ທີໂຆ [ນີ. ໓໖໘] – ອາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ, ນາສໍ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ [ຊາ. ໑.໑.໖໕], ອສ຺ສາ ອເປຕິ, ອສ຺ສາ, ອສ຺ສາຍ ຘນໍ, ອາສໍ ຘນໍ, ‘‘ອຠິກ຺ກໂມ ສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກໂມ’’ຕິ [ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໖] ເອຕ຺ຖ ‘ສານ’ນ຺ຕິ ເວທນານໍ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາ, ອສ຺ສໍ ຐິຕໍ.

ອສ຺ສ ¶ ປຸຣິສສ຺ສ, ອາສໍ ປຸຣິສານໍ. ເນວາສໍ ເກສາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຈ ຊາລິໂນ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໒໑]. ອສ຺ມາ, ອມ຺ຫາ, ອສ຺ສ, ອາສໍ, ອສ຺ມິໍ, ອມ຺ຫິ.

ອສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ເອສາ ອິຕ຺ຖີ, ເອຕາ, ເອຕາໂຍ, ເອຕໍ, ເອຕາ, ເອຕາໂຍ, ເອຕາຍ, ເອຕສ຺ສາ, ເອຕິສ຺ສາ ກຕໍ.

ເອໂສ ປຸຣິໂສ, ເອເຕ, ເອຕໍ, ເອເຕ, ເອເຕນ.

ເອຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອຕານິ, ເອຕໍ, ເອຕານິ, ເອເຕນ. ສພ຺ພໍ ຕສທ຺ທສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ນຕ຺ຕໍ, ຏຕ຺ຕຎ຺ຈ.

໒໒໒. ສິມ຺ຫານປຸໍສກສ຺ສາຍໍ [ກ. ໑໗໒; ຣູ. ໒໑໘; ນີ. ໓໐໖-໗; ‘ສິມ຺ຫ…’ (ພຫູສຸ)].

ສິມ຺ຫິ ນປຸໍສກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອິມສ຺ສ ອຍໍ ໂຫຕິ. ສິໂລໂປ.

ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ອິມາ, ອິມາໂຍ, ອິມໍ, ອິມາ, ອິມາໂຍ, ອິມາຍ, ອິມສ຺ສາ, ອິມິສ຺ສາ, ອິມາຫິ, ອິມາຠິ, ອິມາຍ, ອິມສ຺ສາ, ອິມສ຺ສາຍ, ອິມິສ຺ສາ, ອິມິສ຺ສາຍ, ອິມິສ຺ສໍ, ອສ຺ສາ, ອສ຺ສາຍ, ອິມາສໍ, ອິມາສານໍ, ອາສໍ. ປຎ຺ຈມີຣູປໍ ຕຕິຍາສມໍ, ຉຏ຺ຐີຣູປໍ ຈຕຸຕ຺ຖີສມໍ. ອິມາຍ, ອິມາຍໍ, ອິມສ຺ສາ, ອິມສ຺ສາຍ, ອິມສ຺ສໍ, ອິມິສ຺ສາ, ອິມິສ຺ສາຍ, ອິມິສ຺ສໍ, ອສ຺ສາ, ອສ຺ສໍ, ອິມາສຸ.

ອຍໍ ປຸຣິໂສ, ອິເມ, ອິມໍ, ອິເມ.

໒໒໓. ນາມ຺ຫິນິມິ [ກ. ໑໗໑; ຣູ. ໒໑໙; ນີ. ໓໕໗; ‘ນາມ຺ຫນິມ຺ຫິ’ (ພຫູສຸ)].

ນາມ຺ຫິ ອນິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ອິມສ຺ສ ອນ, ອິມິອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິມິນາ, ອເນນ, ອິເມຫິ, ອິເມຠິ.

໒໒໔. ອິມສ຺ສານິຕ຺ຖິຍໍ ເຏ [ກ. ໑໗໐; ຣູ. ໒໒໐; ນີ. ໓໕໖].

ອນິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ¶ ອິມສ຺ສ ເຏ ໂຫຕິ ວາ ສຸ, ນໍ, ຫິສຸ.

ເອຫິ, ເອຠິ, ອິມສ຺ສ, ອສ຺ສ, ອິເມສໍ, ອິເມສານໍ, ເອສໍ, ເອສານໍ, ອິມສ຺ມາ, ອິມມ຺ຫາ, ອສ຺ມາ, ອມ຺ຫາ, ອິເມຫິ, ອິເມຠິ, ເອຫິ, ເອຠິ, ອິມສ຺ສ, ອສ຺ສ, ອິເມສໍ, ອິເມສານໍ, ເອສໍ, ເອສານໍ, ອິມສ຺ມິໍ, ອິມມ຺ຫິ, ອສ຺ມິໍ, ອມ຺ຫິ, ອິເມສຸ, ເອສຸ.

‘‘ອນມ຺ຫິ ຠທ຺ເທ ສຸໂສເຓ, ກິນ຺ນຸ ຊຄ຺ຆສິ ໂສຠເນ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໕.໑໓໐ (ອນມ຺ຫິ ກາເລ ສຸໂສຓິ)] ປາຬິ- ‘ອນມ຺ຫີ’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ອນາເທໂສ.

ອິມໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

໒໒໕. ອິມສ຺ສິທໍ ວາ [ກ. ໑໒໙; ຣູ. ໒໒໒; ນີ. ໓໐໕].

ນປຸໍສເກ ອໍ, ສິສຸ ອິມສ຺ສ ເຕຫິ ອໍ, ສີຫິ ສຫ ອິທໍ ໂຫຕິ ວາ.

ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອິມານິ ຈິຕ຺ຕານິ, ອິມໍ, ອິທໍ, ອິມານິ, ອິມິນາ, ອເນນ. ສພ຺ພໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ອິຘ ມິສ຺ສກຣູປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

ຍາ, ສາ ອິຕ຺ຖີ, ຍາ, ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຍໍ, ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ, ຍາ, ເອສາ ອິຕ຺ຖີ, ຍາ, ເອຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຍໍ, ເອຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ, ຍາ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ຍາ, ອິມາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຍໍ, ອິມໍ ອິຕ຺ຖິໍ, ໂຍ, ໂສ ປຸຣິໂສ, ເຍ, ເຕ ປຸຣິສາອິຈ຺ຈາທໂຍ.

‘‘ສ ໂຂ ໂສ ກຸມາໂຣ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ໂສ ກຸມາໂຣຕິ, ‘ເອເສ ເສ ເອເກ ເອກຕ຺ເຖ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂສ ໂສ ເອໂກ ເອກຕ຺ໂຖຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພໍ ອຕ຺ຖປທໍ, ປຣໍ ປຣໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ ໂສ ສາຣຖິ ເອຕີ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໑] ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວປິ ວິສຸໍ ¶ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖປທານິ ເອວາຕິ. ຍໍ, ຕໍ, ອິທນ຺ຕິ ອິເມ ສທ຺ທາ ນິປາຕຣູປາປິ ຫຸຕ຺ວາ ປາຬິວາກ຺ເຍສຸ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕີສຸ ອຠິນ຺ນຣູປາຕິ.

໒໒໖. ອິເມຕານເມນານ຺ວາເທເສ ທຸຕິຍາຍໍ [ນີ. ໓໗໕-໖ ປິຏ຺ເຐ; ປາ. ໒.໔.໓໔].

ອນ຺ວາເທໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນຸກຖນໍ, ປຸນກຖນໍ, ອນ຺ວາເທສຐາເນ ອິມ, ເອຕານໍ ເອນາເທໂສ ໂຫຕິ ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕີສຸ.

ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິນຍໍ ອຊ຺ຌາເປຫິ, ອໂຖ ເອນໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາເປຫິ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ວິນຍໍ ອຊ຺ຌາເປຫິ, ອໂຖ ເອເນ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາເປຫິ, ເອຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິນຍໍ ອຊ຺ຌາເປຫິອິຈ຺ຈາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕເມນໍ ຠິກ຺ຂເວ ນິຣຍປາລາ [ອ. ນິ. ໓.໓໖], ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິຈ຺ຈາທີສຸປິ [ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓] ອນຸກຖນເມວ.

໒໒໗. ມສ຺ສາມຸສ຺ສ [ກ. ໑໗໓; ຣູ. ໒໒໓; ນີ. ໓໕໙].

ສິມ຺ຫິ ອນປຸໍສກສ຺ສ ອມຸສ຺ສ ມສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ.

ອສຸ ອິຕ຺ຖີ, ອມຸ ວາ, ອມູ, ອມຸໂຍ, ອມຸໍ, ອມູ, ອມຸໂຍ, ອມຸຍາ, ອມຸສ຺ສາ, ອມູຫິ, ອມູຠິ, ອມຸຍາ, ອມຸສ຺ສາ, ອມູສໍ, ອມູສານໍ, ອມຸຍາ, ອມຸສ຺ສາ, ອມູຫິ, ອມູຠິ, ອມຸຍາ, ອມຸສ຺ສາ, ອມູສໍ, ອມູສານໍ, ອມຸຍາ, ອມຸຍໍ, ອມຸສ຺ສາ, ອມຸສ຺ສໍ, ອມູສຸ.

ອສຸ ປຸຣິໂສ, ອມຸ ວາ.

໒໒໘. ໂລໂປມຸສ຺ມາ [ກ. ໑໑໘; ຣູ. ໑໔໖; ນີ. ໒໙໓].

ອມຸໂຕ ໂຍນໍ ໂລໂປ ໂຫຕິ. ໂວ, ໂນປວາໂທຍໍ [ກ. ໑໑໙; ຣູ. ໑໕໕; ນີ. ໒໙໔].

ອມູ ¶ , ອມຸໍ, ອມູ, ອມຸນາ, ອມູຫິ, ອມູຠິ.

໒໒໙. ນ ໂນ ສສ຺ສ.

ອມຸໂຕ ສສ຺ສ ໂນ ນ ໂຫຕິ.

ອມຸສ຺ສ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສມ຺ຫິ ມຸສ຺ສ ທຸຕ຺ຕໍ, ອທຸສ຺ສ. ປາຬິຍໍ ‘‘ທຸສ຺ສ ເມ ເຂຕ຺ຕປາລສ຺ສ, ຣຕ຺ຕິໍ ຠຕ຺ຕໍ ອປາຠຕ’’ນ຺ຕິ [ຊາ. ໑.໔.໖໒] ເອຕ຺ຖ ຄາຖາວເສນ ອ-ກາຣໂລໂປ. ອມູສໍ, ອມູສານໍ, ອມຸສ຺ມາ, ອມຸມ຺ຫາ, ອມູຫິ, ອມູຠິ, ອມຸສ຺ສ, ອທຸສ຺ສ, ອມູສໍ, ອມູສານໍ, ອມຸສ຺ມິໍ, ອມຸມ຺ຫິ, ອມູສຸ.

໒໓໐. ອມຸສ຺ສາທຸໍ [ກ. ໑໓໐; ຣູ. ໒໒໕; ນີ. ໓໐໘].

ນປຸໍສເກ ອໍ, ສິສຸ ອມຸສ຺ສ ເຕຫິ ສຫ ອທຸໍ ໂຫຕິ ວາ.

ອມຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອທຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອມູນິ, ອມຸໍ, ອທຸໍ, ອມູນິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ. ‘ສກຕ຺ເຖ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ກປຈ຺ຈເຍ ກເຕ ສພ຺ພາທິຣູປໍ ນຕ຺ຖິ. ອມຸກາ ກຎ຺ຎາ, ອມຸກາ, ອມຸກາໂຍ. ອມຸໂກ ປຸຣິໂສ, ອມຸກາ ປຸຣິສາ. ອມຸກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອມຸການິ ຈິຕ຺ຕານິ ອິຈ຺ຈາທິ.

໒໓໑. ເກ ວາ.

ເກ ປເຣ ອມຸສ຺ສ ມສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ອສຸກາ ອິຕ຺ຖີ, ອສຸກາ, ອສຸກາໂຍ. ອສຸໂກ ປຸຣິໂສ, ອສຸກາ ປຸຣິສາ. ອສຸກໍ ກຸລໍ, ອສຸການິ ກຸລານິ. ສພ຺ພໍ ກຎ຺ຎາ, ປຸຣິສ, ຈິຕ຺ຕສມໍ.

‘ອິຕ຺ຖິຍມຕ຺ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ອິຕ຺ຖິຍໍ ອາ’ຕິ ວິຠຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕນ ກິໍສທ຺ທໂຕ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອາປຈ຺ຈໂຍ.

໒໓໒. ກິໍສ຺ສ ໂກ [ກ. ໒໒໗-໙; ຣູ. ໒໗໐, ໒໒໖; ນີ. ໔໕໖-໗-໘? ‘ກິສ຺ສ ໂກ ສພ຺ພາສຸ’ (ພຫູສຸ)].

ສພ຺ເພສຸ ¶ ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍສຸ ກິໍສ຺ສ ໂກ ໂຫຕິ.

ກາ ອິຕ຺ຖີ, ກາ, ກາໂຍ, ກໍ, ກາ, ກາໂຍ, ກາຍ, ກສ຺ສາ ອິຈ຺ຈາທິ ສພ຺ພສມໍ. ໂກ ປຸຣິໂສ, ເກ ປຸຣິສາ, ກໍ, ເກ, ເກນ, ເກຫິ, ເກຠິ, ກສ຺ສ.

໒໓໓. ກິ ສສ຺ມິໍສຸ ວານິຕ຺ຖິຍໍ.

ອນິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ສ, ສ຺ມິໍສຸ ກິໍສທ຺ທສ຺ສ ກິ ໂຫຕິ ວາ.

ກິສ຺ສ, ເກສໍ, ເກສານໍ, ກສ຺ມາ, ກມ຺ຫາ, ເກຫິ, ເກຠິ, ກສ຺ສ, ກິສ຺ສ, ເກສໍ, ເກສານໍ, ກສ຺ມິໍ, ກມ຺ຫິ, ກິສ຺ມິໍ, ກິມ຺ຫິ, ເກສຸ.

໒໓໔. ກິມໍສິສຸ ນປຸໍສເກ [‘ກິມໍສິສຸ ສຫ ນປຸໍສເກ’ (ພຫູສຸ)].

ນປຸໍສເກ ອໍ, ສິສຸ ກິໍສທ຺ທສ຺ສ ເຕຫິ ອໍສີຫິ ສຫ ກິໍ ໂຫຕິ.

ກິໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ການິ, ກິໍ, ກໍ ວາ, ການິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ. ອິທໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖສ຺ສ ສຸທ຺ຘກິໍສທ຺ທສ຺ສ ຣູປໍ.

‘ຈິ’ອິຕິນິປາເຕນ ຍຸຕ຺ເຕ ປນ ເອກຈ຺ຈຕ຺ຖໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຖໍ ວາ ວທຕິ. ກາຈິ ອິຕ຺ຖີ, ກາຈິ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ກິຎ຺ຈິ ອິຕ຺ຖິໍ, ກາຈິ, ກາຍຈິ, ກາຫິຈິ, ກາຍຈິ, ກສ຺ສາຈິ, ກາສຎ຺ຈິ, ກຸໂຕຈິ, ກາຫິຈິ. ສຕ຺ຕມິຍໍ - ກາຍຈິ, ກຕ຺ຖຈິ, ກາສຸຈິ.

ໂກຈິ ປຸຣິໂສ, ເກຈິ, ກິຎ຺ຈິ, ເກຈິ, ເກນຈິ, ເກຫິຈິ, ກສ຺ສຈິ, ເກສຎ຺ຈິ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ, ກິມ຺ຫິຈິ, ກຕ຺ຖຈິ, ເກສຸຈິ.

ກິຎ຺ຈິ ກຸລໍ, ການິຈິ ກຸລານິ, ກິຎ຺ຈິ, ການິຈິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ປຸນ ¶ ຍສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ເຕ ສກລຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ຍາ ກາຈິ ອິຕ຺ຖີ, ຍາກາຈິ ອິຕ຺ຖິໂຍ.

ໂຍ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ, ເຍ ເກຈິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ເຍ ເກຈິ ເຍນ ເກນຈິ, ເຍຫິ ເກຫິຈິ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ, ເຍຫິ ເກຫິຈິ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ເຍສໍເກສຎ຺ຈິ, ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ, ຍມ຺ຫິ ກິມ຺ຫິຈິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ, ເຍສຸ ເກສຸຈິ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິຈິຕ຺ຕໍ, ຍານິ ການິຈິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ຍານິ ການິຈິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິ

ເອກສທ຺ໂທ ສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖ ປວຕ຺ໂຕ ເອກວຈນນ຺ໂຕວ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ປວຕ຺ໂຕ ເອກພຫຸວຈນນ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖ – ເອກາ ອິຕ຺ຖີ, ເອກໍ, ເອກາຍ, ເອກິສ຺ສາ ອິຈ຺ຈາທິ. ປຸນ຺ນປຸໍສເກສຸ ເອກວຈເນສຸ ປຸຣິສ, ຈິຕ຺ຕຣູປເມວ.

ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ – ເອກາ ອິຕ຺ຖີ, ເອກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ເອກໍ, ເອກາ, ເອກາຍ, ເອກິສ຺ສາ, ເອກາຫິ, ເອກາຠິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອໂກ ປຸຣິໂສ, ເອເກ, ເອກໍ, ເອເກ, ເອເກນ, ເອເກຫິ, ເອເກຠິ, ເອກສ຺ສ, ເອເກສໍ, ເອເກສານໍ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄ ສພ຺ພສມໍ.

ເອກໍ ກຸລໍ, ເອການິ ກຸລານິ, ເອກໍ ກຸລໍ, ເອການິ ກຸລານິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ກປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ສພ຺ພາທິຣູປໍ ນຕ຺ຖິ.

‘‘ເອກິກາ ສຍເນ ເສຕຸ, ຍາ ເຕ ອມ຺ເພ ອວາຫຣິ [ຊາ. ໑.໔.໑໗໕]. ເອກາກິນີ ຄຫຏ຺ຐາຫໍ, ມາຕຸຍາ ປຣິໂຈທິຕາ’’ຕິ [ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໑໘໘] ປາຬິ, ເອກໂກ ປຸຣິໂສ, ເອກກໍ, ເອກເກນ. ເອກກໍ ກຸລໍ ອິຈ຺ຈາທິ ເອກວຈນນ຺ຕເມວ, ເອກການໍ ພຫຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທ຺ເວ ເອກກາ, ທ຺ເວ ເອກເກ ¶ , ທ຺ວີຫິ ເອກເກຫີຕິ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈາໂລ ຈ ວິເທໂຫ ຈ, ອຸໂຠ ເອກາ ຠວນ຺ຕຸ ເຕ’’ຕິ ປາຬິ. ອິມິນາ ນເຍນ ພຫຸວຈນມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ‘ເອກາ’ຕິ ມິສ຺ສກາ.

ປຏິເສຘຍຸຕ຺ເຕ ປນ ອເນກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອເນກາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ. ອເນເກ ປຸຣິສາ, ອເນເກສໍ ປຸຣິສານໍ. ອເນການິ ກຸລານິ, ອເນເກສໍ ກຸລານໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ເນການິ ຘຎ຺ຎຄຓານິ, ເນການິ ເຂຕ຺ຕຄຓານິ, ເນການໍ ຘຎ຺ຎຄຓານໍ, ເນການໍ ເຂຕ຺ຕຄຓານ’’ນ຺ຕິປິ ອຕ຺ຖິ.

ເອກຈ຺ຈ, ເອກຈ຺ຈິຍ, ກຕິ, ພຫຸສທ຺ທາປິ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອກຈ຺ຈາ ອິຕ຺ຖີ, ເອກຈ຺ຈາ, ເອກຈ຺ຈາໂຍຕິ ສພ຺ພໍ ກຎ຺ຎາສມໍ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຣິໂສ.

໑໓໕. ເອກຈ຺ຈາທີຫ຺ຍໂຕ [‘ເອກຈ຺ຈາທີຫໂຕ’ (ພຫູສຸ)].

ອກາຣນ຺ເຕຫິ ເອກຈ຺ຈາທີຫິ ໂຍນໍ ເຏ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ເຈ ປຸຣິສາ, ເອກຈ຺ເຈ ປຸຣິເສ. ເສສໍ ປຸຣິສສມໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ອປ຺ເປກຈ຺ຈ, ເອກຕິຍ, ອຸຠາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຸຣິສາ, ເອກຕິເຍ ປຸຣິສາ, ອຸເຠ ປຸຣິສາ.

ເອກຈ຺ຈໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

໒໓໖. ນ ນິສ຺ສ ຏາ.

ເອກຈ຺ຈາທີຫິ ນິສ຺ສ ຏາ ນ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈານິ ຈິຕ຺ຕານິ. ເສສໍ ຈິຕ຺ຕສມໍ.

ເອກຈ຺ຈິຍ, ເອກຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ເອກຕິຍສທ຺ທາ ກຎ຺ຎາ, ປຸຣິສ, ຈິຕ຺ຕນຍາ. ‘‘ອິຕ຺ຖີປິ ຫິ ເອກຈ຺ຈິຍາ, ເສຍ຺ຍາ ໂປສ ຊນາຘິປ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໗]. ສຈ຺ຈໍ ກິເຣວມາຫໍສຸ, ນຣາ ເອກຈ຺ຈິຍາ ອິຘ. ກຏ຺ຐໍ ນິປ຺ລວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ນ ຕ຺ເວເວກຈ຺ຈິໂຍ ¶ ນໂຣ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໑.໗໓] ຈ ‘‘ປຣິວາຣິຕາ ມຸຎ຺ຈເຣ ເອກຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ນ ວິສ຺ສເສ ເອກຕິເຍສູ’’ຕິ ຈ ປາຬີ – ຕຕ຺ຖ ‘ນິປ຺ລວິຕ’ນ຺ຕິ ອຸທກໂຕ ອຸພ຺ຠຕໍ.

ກຕິສທ຺ໂທ ພຫຸວຈນນ຺ໂຕວ.

໒໓໗. ຏິກຕິມ຺ຫາ [ຣູ. ໑໒໐ ປິຏ຺ເຐ].

ກຕິມ຺ຫາ ໂຍນໍ ຏິ ໂຫຕິ.

ກຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ກຕິ ປຸຣິສາ, ກຕິ ປຸຣິເສ, ກຕິ ຈິຕ຺ຕານິ. ກຕິຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ, ກຕິຫິ ປຸຣິເສຫິ, ກຕິຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ.

໒໓໘. ພຫຸກຕີນໍ [‘ພຫຸ ກຕິນ຺ນໍ’ (ພຫູສຸ)].

ນໍມ຺ຫິ ພຫຸ, ກຕີນໍ ອນ຺ເຕ ນຸກ ໂຫຕິ.

ກຕິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ, ກຕິນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ, ກຕິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ, ອຍໍ ນາຄໂມ ພຫຸລໍ ນ ໂຫຕິ, ‘ກຕິນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓີ ກຕິມີ’ຕິ ຈ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ, ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ພຫູນໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ, ພຫູນໍ ອກຸສລຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ພຫູນໍ ວຕ ອຕ຺ຖາຍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ [ວິ. ວ. ໘໐໗] ຈ ປາຬີ.

ກຕິສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ, ກຕິສຸ ປຸຣິເສສຸ, ກຕິສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ.

ພຫຸສທ຺ເທ ທ຺ວີສຸ ນໍວຈເນສຸ ພຫຸນ຺ນໍ, ພຫຸນ຺ນນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ເຘນຸ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາຍຸສທິສໍ.

ກປຈ຺ຈເຍ ກຎ຺ຎາ, ປຸຣິສ, ຈິຕ຺ຕສທິສໍ, ພຫູ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ພຫຸກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ພຫູ ປຸຣິສາ, ພຫໂວ ປຸຣິສາ, ພຫຸກາ ປຸຣິສາ. ພຫູນິ ຈິຕ຺ຕານິ, ພຫຸການິ ຈິຕ຺ຕານິ ອິຈ຺ຈາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພຫູນໍ ¶ ສມຸທາຍາເປກ຺ຂເນ ສຕິ ເອກວຈນມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ພຫຸຊນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ພຫຸຊນສ຺ສ ຫິຕາຍ, ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍາ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໑.໑໔໑] ປາຬິ.

ອຸຠສທ຺ໂທ ພຫຸວຈນນ຺ໂຕວ, ‘ອຸຠໂຄຫິ ໂຏ’ຕິ ໂຍນໍ ໂຏ, ອຸໂຠ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ປຸຣິສາ, ກຸລານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸໂຠ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ປຸຣິສາ, ກຸລານິ ປສ຺ສຕິ.

໒໓໙. ສຸຫິສຸຠສ຺ໂສ [ນີ. ໓໑໓ (ຣູ. ໑໐໙ ປິຏ຺ເຐ)].

ສຸ, ຫິສຸ ອຸຠສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ໂອ ໂຫຕິ.

ອຸໂຠຫິ, ອຸໂຠສຸ.

໒໔໐. ອຸຠິນ຺ນໍ [ກ. ໘໖; ນີຣູ. ໒໒໗; ນີ. ໓໔໑].

ອຸຠມ຺ຫາ ນໍວຈນສ຺ສ ອິນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ອຸຠິນ຺ນໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິ, ປຸຣິສ, ກຸເລຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໔໑. ໂຍມ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸເວທ຺ເວ [ກ. ໑໓໒; ຣູ. ໒໒໘; ນິ. ໓໑໐].

ໂຍສຸ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ທ຺ວິສ຺ສ ທຸເວ, ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘ທ຺ວິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ທ຺ວິສ຺ສ ພຫຸວຈນນ຺ຕນິຍມຕ຺ຖໍ.

ທ຺ເວ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ທ຺ເວ ປຸຣິສາ, ທ຺ເວ ປຸຣິເສ, ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕານິ, ທຸເວ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ທຸເວ ປຸຣິສາ, ທຸເວ ປຸຣິເສ, ທຸເວ ຈິຕ຺ຕານິ, ທ຺ວີຫິ, ທ຺ວີຠິ.

໒໔໒. ນໍມ຺ຫິ ນຸກ ທ຺ວາທີນໍ ສຕ຺ຕຣສນ຺ນໍ [ກ. ໖໗; ນີ. ໒໒໙; ນີ. ໒໑໔].

ນໍມ຺ຫິ ¶ ປເຣ ທ຺ວາທີນໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕຣສນ຺ນໍ ສງ຺ຂ຺ຍານໍ ອນ຺ເຕ ນຸກ ໂຫຕິ. ອຸ-ກາໂຣ ອຸຈ຺ຈາຣຓຕ຺ໂຖ. ການຸພນ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ເຕຕິ ຎາຍຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ.

໒໔໓. ທຸວິນ຺ນໍ ນໍມ຺ຫິ [ກ. ໑໓໒; ຣູ. ໒໒໘; ນີ. ໒໔໔].

ນໍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ທ຺ວິສ຺ສ ທຸວິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ວາ.

ທຸວິນ຺ນໍ, ທ຺ວີຫິ, ທ຺ວີຠິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ, ທຸວິນ຺ນໍ, ທ຺ວີສຸ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສຸມ຺ຫິ ທຸເວ ໂຫຕິ, ນາຄສ຺ສ ທຸເວສຸ ທນ຺ເຕສຸ ນິມ຺ມິຕາ [ວິ. ວ. ໗໐໖], ຈກ຺ການິ ປາເທສຸ ທຸເວສຸ ວິນ຺ທຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໒໐໕]. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ທຸເວຫິ, ທຸເວຠີຕິປິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ທ຺ວິສທ຺ໂທ ອຸຠສທ຺ໂທ ວິຍ ອລິງ຺ໂຄ.

໒໔໔. ຕິສ຺ໂສ ຈຕສ຺ໂສ ໂຍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ [ກ. ໑໓໓; ຣູ. ໒໓໐; ນີ. ໓໑໑].

ອິຕ຺ຖິຍໍ ໂຍສຸ ສວິຠຕ຺ຕີນນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຕິສ຺ໂສ, ຈຕສ຺ໂສ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຫິສຸ ຈ ຕິສ຺ສ, ຈຕສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ຕິສ຺ເສຫິ ຈຕສ຺ເສຫິ ປຣິສາຫິ, ຈຕສ຺ເສຫິ ສຫິໂຕ ໂລກນາຍໂກ’’ຕິ ປາຬີ. ຕີຫິ, ຕີຠິ ອິຕ຺ຖີຫິ, ຈຕູຫິ, ຈຕູຠິ, ຈຕຸພ຺ຠິ ອິຕ຺ຖີຫິ.

໒໔໕. ນໍມ຺ຫິ ຕິຈຕຸນ຺ນມິຕ຺ຖິຍໍ ຕິສ຺ສຈຕສ຺ສາ [ທີ. ນິ. ໓.໒໐໕].

ອິຕ຺ຖິຍໍ ນໍມ຺ຫິຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຕິສ຺ສ, ຈຕສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ¶ ອິຕ຺ຖີນໍ, ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ອິຕ຺ຖີນໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປຕິ [ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔], ຕິສ຺ເສຫິ, ຈຕສ຺ເສຫິ, ຕີຫິ, ຕີຠິ, ຈຕູຫິ, ຈຕູຠິ, ຈຕຸພ຺ຠິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ, ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ, ຕີສຸ, ຈຕູສຸ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ຈຕສ຺ເສຫີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕິສ຺ເສສຸ, ຈຕສ຺ເສສູຕິປິ ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ.

໒໔໖. ປຸເມ ຕໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ [ກ. ໑໓໓; ຣູ. ໒໓໐; ນີ. ໓໑໑].

ປຸລ຺ລິງ຺ເຄ ໂຍສຸ ສວິຠຕ຺ຕີນນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຕໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕໂຍ ປຸຣິສາ, ຕໂຍ ປຸຣິເສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິເສ.

໒໔໗. ຈຕຸໂຣ ຈຕຸສ຺ສ [ກ. ໗໘, ໒໐໕, ໓໑; ຣູ. ໑໖໐; ນີ. ໒໓໔; ‘ຈຕຸໂຣ ວາ ຈຕຸສ຺ສ’ (ພຫູສຸ)].

ປຸເມ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ຈຕຸສທ຺ທສ຺ສ ຈຕຸໂຣ ໂຫຕິ.

ຈຕຸໂຣ ປຸຣິສາ, ຈຕຸໂຣ ປຸຣິເສ. ກຖໍ ຈຕຸໂຣ ນິມິຕ຺ເຕ ນາທສ຺ສິໍ, ຈຕຸໂຣ ຜລມຸຕ຺ຕເມຕິ? ‘‘ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕີຫິ, ຕີຠິ, ຈຕູຫິ, ຈຕູຠິ, ຈຕຸພ຺ຠິ.

໒໔໘. ອິຓ຺ຓໍອິຓ຺ຓນ຺ນໍ ຕິໂຕ ຌາ [ກ. ໘໗; ຣູ. ໒໓໑; ນີ. ໒໔໓; ‘ຓ຺ຓໍຓ຺ຓນ຺ນໍຕິໂກ ຌາ’ (ພຫູສຸ)].

ຌສຎ຺ຎມ຺ຫາ ຕິມ຺ຫາ ນໍວຈນສ຺ສ ອິຓ຺ຓໍ, ອິຓ຺ຓນ຺ນໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ, ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ, ຕີຫິ, ຕີຠິ, ຈຕູຫິ, ຈຕູຠິ, ຈຕຸພ຺ຠິ, ຕິຓ຺ຓໍ, ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ, ຕີສຸ, ຈຕູສຸ.

໒໔໙. ຕີຓິຈຕ຺ຕາຣິ ນປຸໍສເກ [ກ. ໑໓໓; ຣູ. ໒໓໐; ນີ. ໓໑໑].

ນປຸໍສເກ ¶ ໂຍສຸ ສວິຠຕ຺ຕີນນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຕີຓິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕີຓິ ຈິຕ຺ຕານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈິຕ຺ຕານິ. ເສສໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄສມໍ.

ວຈນສິລິຏ຺ຐຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ວິສທິສລິງ຺ຄວຈນານມ຺ປິ ປທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍໂຍໂຄ ໂຫຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ [ທີ. ນິ. ໓.໑໔໕], ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ [ທີ. ນິ. ໓.໑໔໕], ຕໂຍມຫາຠູຕາ, ຕໂຍ ມຫາຠູເຕ [ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໕໘], ສພ຺ເພ ມາລາ ອຸເປນ຺ຕິ ມໍ [ຘຸ. ໓.໖], ສພ຺ເພ ກຎ຺ຎາ ອຸເປນ຺ຕິ ມໍ [ຘຸ. ໓.໖], ສພ຺ເພ ຣຕນາ ອຸເປນ຺ຕິ ມໍ [ຘຸ. ໓.໖], ສພ຺ເພ ຍານາ ອຸເປນ຺ຕິ ມໍ [ຘຸ. ໓.໖], ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ສງ຺ຂາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ [ສໍ. ນິ. ໒.໕໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ຄາຖາສຸ ວິປລ຺ລາສາປິ ພຫຸລໍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມານິ ເທເສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມານິ ສຸຕ຺ວານ, ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມານິ ສຸກິຕ຺ຕິຕານິ ສຸຕ຺ວາ, ອຕ຺ຖານິ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖານິ ຕຍິ ລຠິມ຺ຫາ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຖານິ ຊານາສິ, ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາມິ ຠນ຺ເຕ ສຕ຺ຕປຸຕ຺ຕານິ, ສິວິປຸຕ຺ຕານິ ອວ຺ຫຍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໓໕], ປຸຕ຺ຕທາຣານິ ໂປເສນ຺ຕິ, ພລີພທ຺ທານິ ໂສຬສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຘ ເສສສງ຺ຂ຺ຍານາມານິ ທີປິຍນ຺ເຕ.

໒໕໐. ຏ ປຎ຺ຈາທີຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ [ກ. ໑໓໔; ຣູ. ໒໕໑; ນີ. ໒໔໗].

ປຎ຺ຈາທີຫິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ເຕຫິ ສງ຺ຂ຺ຍາສທ຺ເທຫິ ໂຍນໍ ຏ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ປຎ຺ຈ ປຸຣິສາ, ປຸຣິເສ, ປຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕານິ, ຉ ອິຕ຺ຖິໂຍ.

ຬາຄເມ ¶ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖິຠາວາ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສໍ, ຉຬານິ ຄຕິໂຍ ອິມາ’’ຕິ ປາຬິ.

ຉ ປຸຣິສາ, ຉ ປຸຣິເສ, ຉ ຈິຕ຺ຕານິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕ, ອຏ຺ຐ, ນວ, ທສ, ເອກາທສ…ເປ… ອຏ຺ຐາຣສ.

໒໕໑. ປຎ຺ຈາທີນໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນມ [ກ. ໙໐; ຣູ. ໒໕໒; ນີ. ໒໔໗].

ສຸ, ນໍ, ຫິສຸ ປຎ຺ຈາທີນໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ເອຕ຺ຕໍ ວາ ທີຆຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈຫິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ປຎ຺ຈສຸ, ຉຫິ, ຉນ຺ນໍ, ຉສຸ, ສຕ຺ຕຫິ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ, ສຕ຺ຕສຸ, ອຏ຺ຐຫິ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ, ອຏ຺ຐສຸ, ນວຫິ, ນວນ຺ນໍ, ນວສຸ, ທສຫິ, ທສນ຺ນໍ, ທສສຸ, ເອກາທສຫິ, ເອກາທສນ຺ນໍ, ເອກາທສສຸ…ເປ… ອຏ຺ຐາຣສຫິ, ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ, ອຏ຺ຐາຣສສຸ.

ເອເຕ ສພ຺ເພ ອລິງ຺ຄາ ພຫຸວຈນນ຺ຕາ ເອວ.

‘ອິຕ຺ຖິຍມຕ຺ວາ’ຕິ ວີສ, ຕິໍສ, ຈຕ຺ຕາລີສ, ປຎ຺ຎາເສຫິ ອາປຈ຺ຈໂຍ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສິມ຺ຫິ ຣສ຺ໂສ ສິໂລໂປ ຈ, ‘ນິຄ຺ຄຫີຕ’ນ຺ຕິ ວິກປ຺ເປນ ນິຄ຺ຄຫີຕາຄໂມ, ວິກປ຺ເປນ ອໍໂລໂປ, ນາທີນໍ ເອກວຈນານໍ ຍາເທໂສ, ວີສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ວີສໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ວີສ ປຸຣິສາ, ວີສໍ ປຸຣິສາ, ວີສ ປຸຣິເສ, ວີສໍ ປຸຣິເສ, ວີສ ຈິຕ຺ຕານິ, ວີສໍ ຈິຕ຺ຕານິ, ວີສາຍ ອິຕ຺ຖີຫິ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ວີສາຍ ປຸຣິເສຫິ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ວີສາຍ ກຸເລຫິ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ວີສາຍ ອິຕ຺ຖີນໍ, ປຸຣິສານໍ, ກຸລານໍ, ສຕ຺ຕມິຍໍ ວີສາຍ ອິຕ຺ຖີສຸ, ປຸຣິເສສຸ, ກຸເລສຸ.

ຕິປຈ຺ຈເຍ ວີສຕິ, ຕິໍສຕິສທ຺ທາປິ ສຏ຺ຐິ, ສຕ຺ຕຕິ, ອສີຕິ, ນວຸຕິສທ຺ທາ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ອິຕ຺ຖິ ລິງ຺ເຄກວຈນນ຺ຕາ ເອວ, ສິ, ອໍໂລໂປ, ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ວີສຕິ ປຸຣິສາ, ປຸຣິເສ, ວີສຕິ ກຸລານິ, ວີສຕິຍາ ອິຕ຺ຖີຫິ, ອິຕ຺ຖີນໍ, ປຸຣິເສຫິ, ປຸຣິສານໍ, ກຸເລຫິ, ກຸລານໍ ¶ , ວີສຕິຍາ, ວີສຕິຍໍ ອິຕ຺ຖິ, ປຸຣິສ, ກຸເລສຸ, ເອວໍ ຍາວນວຸຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຄ຺ຄເຠເທ ປນ ສຕິ ພຫຸວຈນມ຺ປິ ວິກປ຺ເປນ ທິສ຺ສຕິ, ທ຺ເວ ວີສຕິໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຕໍ, ສຫສ຺ສໍ, ທສສຫສ຺ສໍ, ສຕສຫສ຺ສໍ, ທສສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອິເມ ນປຸໍສກລິງ຺ຄາເຍວ. ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍປຘາເນ ປນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຫສ຺ສີ, ທສສຫສ຺ສີ, ສຕສຫສ຺ສີຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ຠວຕິ. ວຄ຺ຄເຠເທ ປນ ທ຺ເວ ສຕານິ, ຕີຓິ ສຕານິ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ອິຈ຺ຈາທີນິ ຠວນ຺ຕິ. ໂກຏິ, ປໂກຏິ, ໂກຏິປໂກຏິ, ອກ຺ໂຂຠິຓີສທ຺ທາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາ ເອວ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ຍາວອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ນປຸໍສກເມວ.

ສຫສ຺ສໍ ກາສິ ນາມ, ທສສຫສ຺ສໍ ນຫຸຕໍ ນາມ, ສຕສຫສ຺ສໍ ລກ຺ຂໍ ນາມ.

ທຸວິຘໍ ປຘານໍ ສງ຺ຂ຺ຍາປຘານໍ, ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍປຘານຎ຺ຈ. ປຸຣິສານໍ ວີສຕິ ໂຫຕິ, ປຸຣິສານໍ ນວຸຕິ ໂຫຕິ, ປຸຣິສານໍ ສຕໍ ໂຫຕິ, ສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ ອິຈ຺ຈາທິ ສງ຺ຂ຺ຍາປຘານໍ ນາມ, ວີສຕິ ປຸຣິສາ, ນວຸຕິ ປຸຣິສາ, ສຕໍ ປຸຣິສາ, ສຫສ຺ສໍ ປຸຣິສາ ອິຈ຺ຈາທິ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍປຘານໍ ນາມ.

ເອຕ຺ຖປິ ວີສຕິສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄກວຈໂນ ເອວ. ສຕ, ສຫສ຺ສສທ຺ທາ ນປຸໍສເກກວຈນາ ເອວ. ສງ຺ຂ຺ຍາສທ຺ທານໍ ປນ ປທວິຘານຎ຺ຈ ຄຸຓວິຘານຎ຺ຈ ສມາສກຓ຺ເຑ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒໕໒. ສິມ຺ຫາຫໍ [ກ. ໑໔໙; ຣູ. ໒໓໒; ນີ. ໓໑໙; ‘ສິມ຺ຫຫໍ’ (ພຫູສຸ)].

ສິມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ອມ຺ຫສ຺ສ ອຫໍ ໂຫຕິ.

ອຫໍ ຄຈ຺ຉາມິ.

໒໕໓. ມຍມສ຺ມາມ຺ຫສ຺ສ [ກ. ໑໒໑; ຣູ. ໒໓໓; ນີ. ໒໙໖].

ໂຍສຸ ¶ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ອມ຺ຫສ຺ສ ກເມນ ມຍໍ, ອສ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ມຍໍ ຄຈ຺ຉາມ, ອສ຺ເມ ປສ຺ສາມິ.

ປກ຺ເຂ –

‘ໂຍນເມຏ’ ອິຕິ ວິຘິ, ອມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉາມ.

໒໕໔. ຕຸມ຺ຫສ຺ສ ຕຸວໍຕ຺ວໍມ຺ຫິ ຈ [ກ. ໑໔໖; ຣູ. ໒໓໖; ນີ. ໓໒໔; ‘ຕຸມ຺ຫສ຺ສ ຕຸວໍຕ຺ວມມ຺ຫິຈ’ (ພຫູສຸ)].

ສິມ຺ຫິ ຈ ອໍມ຺ຫິ ຈ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ຕຸມ຺ຫສ຺ສ ຕຸວໍ, ຕ຺ວໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຕຸວໍ ສຕ຺ຖາ, ຕຸວໍ ມາຣາຠິຠູ ມຸນິ [ເຖຣຄາ. ໘໓໙], ຕ຺ວໍ ໂນ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ, ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖ, ຕຸວໍ ປສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ປສ຺ສຕິ.

໒໕໕. ອໍມ຺ຫິ ຕໍ ມໍ ຕວໍ ມມໍ [ກ. ໑໔໓-໔; ຣູ. ໒໓໔-໕; ນີ. ໓໒໒].

ອໍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ຕໍ, ມໍ, ຕວໍ, ມມໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ມໍ ປສ຺ສຕິ, ມມໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ຕວໍ ປສ຺ສຕິ, ອມ຺ເຫ ປສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປສ຺ສຕິ.

໒໕໖. ທຸຕິຍາໂຍມ຺ຫິ ວາ [ກ. ໑໖໒; ຣູ. ໒໓໗; ນີ. ໓໔໕; ‘ທຸຕິເຍ ໂຍມ຺ຫິ ວາ’ (ພຫູສຸ)].

ທຸຕິຍາໂຍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ງານຸພນ຺ຘາ ອໍ, ອາກໍອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ອມ຺ຫໍ, ອມ຺ຫາກໍ ປສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ຫໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປສ຺ສຕິ.

໒໕໗. ນາສ຺ມາສຸ ຕຍາມຍາ [ກ. ໑໔໕, ໒໗໐; ຣູ. ໒໓໘, ໑໒໐; ນີ. ໓໒໓, ໕໔໒].

ນາ ¶ , ສ຺ມາສຸ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ຕຍາ, ມຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ມຍາ ກຕໍ, ຕຍາ ກຕໍ, ມຍາ ອເປຕິ, ຕຍາ ອເປຕິ.

໒໕໘. ຕຍາຕຍີນໍ ຕ຺ວ ວາ ຕສ຺ສ [ກ. ໒໑໐; ຣູ. ໒໓໙; ນີ. ໔໓໕].

ຕຍາ, ຕຍີນໍ ຕສ຺ສ ຕ຺ວ ໂຫຕິ ວາ.

ຕ຺ວຍາ ກຕໍ, ຕ຺ວຍາ ອເປຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕໍ.

໒໕໙. ຕວມມຕຸຍ຺ຫໍມຍ຺ຫໍ ເສ [ກ. ໑໔໑-໒; ຣູ. ໒໔໑-໒; ນີ. ໓໒໑].

ສມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ຕວາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ມມ ທີຍເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຍເຕ, ຕວ ທີຍເຕ, ຕຸຍ຺ຫໍ ທີຍເຕ.

໒໖໐. ນໍເສສ຺ວສ຺ມາກໍມມໍ [ນີ. ໔໓໘].

ນໍ, ເສສຸ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ອມ຺ຫສ຺ສ ກເມນ ອສ຺ມາກໍ, ມມໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ມມໍ ທີຍເຕ, ອສ຺ມາກໍ ທີຍເຕ.

໒໖໑. ງໍງາກໍ ນໍມ຺ຫິ [ກ. ໑໖໑; ຣູ. ໒໔໔; ນີ. ໓໔໔].

ນໍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ງານຸພນ຺ຘາ ອໍ, ອາກໍອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ອມ຺ຫໍ ທີຍເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ທີຍເຕ, ຕຸມ຺ຫໍ ທີຍເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີຍເຕ. ປຎ຺ຈມິຍໍ ມຍາ, ຕຍາ, ຕ຺ວຍາ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາວ.

໒໖໒. ສ຺ມາມ຺ຫິ ຕ຺ວມ຺ຫາ.

ສ຺ມາມ຺ຫິ ¶ ສວິຠຕ຺ຕິສ຺ສ ຕຸມ຺ຫສ຺ສ ຕ຺ວມ຺ຫາ ໂຫຕິ.

ຕ຺ວມ຺ຫາ ອເປຕິ, ອມ຺ເຫຫິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ, ມມ, ມມໍ, ມຍ຺ຫໍ, ຕວ, ຕຸຍ຺ຫໍ, ອມ຺ຫໍ, ອມ຺ຫາກໍ, ອສ຺ມາກໍ, ຕຸມ຺ຫໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ.

໒໖໓. ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ຕຸມ຺ຫມ຺ຫານໍ ຕຍິມຍິ [ກ. ໑໓໙; ຣູ. ໒໔໕; ນີ. ໓໑໘].

ສ຺ມິໍມ຺ຫິ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ຕຍິ, ມຍິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຍິ, ມຍິ, ຕ຺ວຕ຺ເຕ ຕ຺ວຍິ, ອມ຺ເຫສຸ, ຕຸມ຺ເຫສຸ.

໒໖໔. ສຸມ຺ຫາມ຺ຫສ຺ສາສ຺ມາ [ນີ. ໔໓໘].

ສຸມ຺ຫິ ອມ຺ຫສ຺ສ ອສ຺ມາ ໂຫຕິ.

ອສ຺ມາສຸ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ໂຍ, ຫິສຸ ອມ຺ຫສ຺ສ ອສ຺ມາເທໂສ, ໂຍນໍ ເອຕ຺ຕຎ຺ຈ, ອສ຺ມາ ຄຈ຺ຉາມ, ອສ຺ເມ ປສ຺ສຕິ, ອສ຺ມາຫິ ກຕໍ, ອສ຺ມາກໍ ທີຍເຕ, ອສ຺ມາຫິ ອເປຕິ, ອສ຺ມາກໍ ຘນໍ, ອສ຺ມາສຸ ຐິຕໍ. ‘‘ອສ຺ມາຠິຊປ຺ປນ຺ຕິ ຊນາ ອເນກາ’’ຕິ [ຊາ. ໑.໗.໖໘] ປາຬິ-ອສ຺ເມ ອຠິຊປ຺ປນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສ຺ມາຠິ ປຣິຈິຓ຺ໂຓສິ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຫິ ນາຍກາ’’ຕິ [ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໒໓໐] ເຖຣີປາຬິ – ‘ປຣິຈິຓ຺ໂຓ’ຕິ ປຣິຈາຣິໂຕ.

ຈຕຸຕ຺ຖິຍໍ ອສ຺ມາກໍ ອຘິປນ຺ນານໍ, ຂມສ຺ສຸ ຣາຊກຸຎ຺ຊຣ [ຊາ. ໒.໒໑.໑໘໑] – ‘ອຘິປນ຺ນານ’ນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠິຠູຕານໍ.

ຉຏ຺ຐິຍໍ ເອສສ຺ມາກໍ ກຸເລ ຘມ຺ໂມ [ຊາ. ໑.໔.໑໔໗], ເອສາ ອສ຺ມາກໍ ຘມ຺ມຕາ.

ສຕ຺ຕມິຍໍ ຍໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຣເມ ມິຕ຺ເຕ, ກຕມສ຺ມາສຸ ຕໍ ຕຍາ. ປຕ຺ຕາ ນິສ຺ສໍສຍໍ ຕ຺ວມ຺ຫາ, ຠຕ຺ຕິຣສ຺ມາສຸ ຍາ ຕວ [ຊາ. ໒.໒໑.໘໑] – ຕຕ຺ຖ ‘ຍໍ ¶ ກິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕວ ອສ຺ມາສຸ ຍາ ຠຕ຺ຕິ, ຕາຍ ມຍໍ ຕ຺ວມ຺ຫາ ນິສ຺ສໍສຍຕໍ ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໕. ອປາທາໂທ ປທເຕກວາກ຺ເຍ [ຈໍ. ໖.໓.໑໕; ປາ. ໘.໑.໑໗, ໑໘].

ອປາທາທິມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕານໍ ປທໂຕ ປເຣສໍ ເອກວາກ຺ເຍ ຐິຕານໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ວິຘິ ໂຫຕິ. ອຘິກາຣສຸຕ຺ຕມິທໍ.

໒໖໖. ໂຍນໍຫິສ຺ວປຎ຺ຈມ຺ຍາ ໂວໂນ [ກ. ໑໔໗, ໑໕໑; ຣູ. ໒໔໖, ໒໕໐; ນີ. ໓໒໕, ໓໒໙, ໓໓໐].

ປຎ຺ຈມີວຊ຺ຊິເຕສຸ ໂຍ, ນໍ, ຫິສຸ ປເຣສຸ ອປາທາໂທປວຕ຺ຕານໍ ປທໂຕ ປເຣສໍ ເອກວາກ຺ເຍ ຐິຕານໍ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫສທ຺ທານໍ ໂວ, ໂນ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຄຈ຺ຉຖ ໂວ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຄຈ຺ຉາມ ໂນ, ຄຈ຺ຉາມ ອມ຺ເຫ, ປສ຺ເສຍ຺ຍ ໂວ, ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຕຸມ຺ເຫ, ປສ຺ເສຍ຺ຍ ໂນ, ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອມ຺ເຫ, ທີຍເຕ ໂວ, ທີຍເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ທີຍເຕ ໂນ, ທີຍເຕ ອມ຺ຫາກໍ, ຘນໍ ໂວ, ຘນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຘນໍ ໂນ, ຘນໍ ອມ຺ຫາກໍ, ກຕໍ ໂວ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຕໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຕໍ ໂນ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຕໍ ອມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ.

ອປຎ຺ຈມ຺ຍາຕິ ກິໍ? ນິສ຺ສຏໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ, ນິສ຺ສຏໍ ອມ຺ເຫຫິ.

ອປາທາໂທຕ຺ເວວ? ພລຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນມນຸປ຺ປທິນ຺ນໍ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກໍ [ຂຸ. ປາ. ໗.໑໒].

ປທໂຕຕ຺ເວວ? ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖ, ອມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉາມ.

ເອກວາກ຺ເຍຕ຺ເວວ? ເທວທຕ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ ຄາເມ, ຕຸມ຺ເຫ ຕິຏ຺ຐຖ ນຄເຣ.

ສວິຠຕ຺ຕີນນ຺ຕ຺ເວວ? ອຣຫຕິ ຘມ຺ໂມ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ.

໒໖໗. ເຕເມ ນາເສ [ກ. ໑໔໘, ໑໕໐; ຣູ. ໒໔໗, ໒໔໙; ນີ. ໓໒໖, ໓໒໘; ຈໍ. ໖.໓.໑໗; ປາ. ໘.໑.໒໑].

ນາ ¶ , ເສສຸ ຕາທິສານໍ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫ, ອມ຺ຫສທ຺ທານໍ ເຕ, ເມ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ກຕໍ ເຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຕໍ ຕຍາ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຕໍ ເມ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຕໍ ມຍາ ປຸຎ຺ຎໍ, ທິນ຺ນໍ ເຕ ວຕ຺ຖໍ, ທິນ຺ນໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຕ຺ຖໍ, ທິນ຺ນໍ ເມ ວຕ຺ຖໍ, ທິນ຺ນໍ ມຍ຺ຫໍ ວຕ຺ຖໍ, ອິທໍ ເຕ ຣຏ຺ຐໍ, ອິທໍ ຕວ ຣຏ຺ຐໍ, ອິທໍ ເມ ຣຏ຺ຐໍ, ອິທໍ ມມ ຣຏ຺ຐໍ.

໒໖໘. ອນ຺ວາເທເສ [ຈໍ. ໖.໓.໒໐; ປາ. ໘.໑.໒໓].

ອນ຺ວາເທສຏ຺ຐາເນ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫສທ຺ທານໍ ໂວ, ໂນ, ເຕ, ເມອາເທສາ ນິຈ຺ຈໍ ຠວນ຺ຕິ ປຸນພ຺ພິຘານາ.

ຄາໂມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອໂຖ ນຄຣມ຺ປິ ໂວ ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ເອວໍ ເສເສສຸ.

໒໖໙. ສປຸພ຺ພາ ປຐມນ຺ຕາ ວາ [‘ສໍປຸພ຺ພາ ປຐມນ຺ຖາ ວາ’ (ມູລປາເຐ) ຈໍ. ໖.໑.໒໑; ປາ. ໘.໑.໒໖].

ສໍວິຊ຺ຊຕິ ປຸພ຺ພປທໍ ອສ຺ສາຕິ ສປຸພ຺ພໍ, ສປຸພ຺ພາ ປຐມນ຺ຕປທມ຺ຫາ ປເຣສໍ ສວິຠຕ຺ຕີນໍ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫສທ຺ທານໍ ໂວ, ໂນ, ເຕ, ເມອາເທສາ ວິກປ຺ເປນ ໂຫນ຺ຕິ ອນ຺ວາເທສຏ຺ຐາເນປິ.

ຄາເມ ປໂຏ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອໂຖ ນຄເຣ ກມ຺ພລໍ ໂວ, ອໂຖ ນຄເຣ ກມ຺ພລໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ. ເອວໍ ເສເສສຸ.

໒໗໐. ນ ຈວາຫາເຫວໂຍເຄ [ຈໍ. ໖.໓.໒໒; ປາ. ໘.໑.໒໔].

ຈ, ວາ, ຫ, ອຫ, ເອວສທ຺ເທຫິ ໂຍເຄ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ໂວ, ໂນ, ເຕ, ເມອາເທສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

ຄາໂມ ¶ ຕວ ຈ ມມ ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ຄາໂມ ຕວ ວາ ມມ ວາ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຈາທິໂຍເຄຕິ ກິໍ? ຄາໂມ ຈ ເຕ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ນຄຣຎ຺ຈ ເມ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

໒໗໑. ທສ຺ສນຕ຺ເຖນາໂລຈເນ [ຈໍ. ໖.໓.໒໓; ປາ. ໘.໑.໒໕].

ອາໂລຈນໍ ໂອໂລກນໍ, ອາໂລຈນໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທສ຺ສນຕ຺ເຖ ປຍຸຊ຺ຊມາເນ ຕຸມ຺ຫາ’ມ຺ຫານໍ ໂວ, ໂນ, ເຕ, ເມອາເທສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

ຄາໂມ ຕຸມ຺ເຫ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຄໂຕ, ຄາໂມ ອມ຺ເຫ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຄໂຕ – ‘ຄາໂມ’ຕິ ຄາມວາສີ ມຫາຊໂນ.

ອນາໂລຈເນຕິ ກິໍ? ຄາໂມ ໂວ ປສ຺ສຕິ, ຄາໂມ ໂນ ປສ຺ສຕິ.

໒໗໒. ອາມນ຺ຕນປຸພ຺ພໍ ອສນ຺ຕໍວ [‘ອາມນ຺ຕຓໍ ປຸພ຺ພມສນ຺ຕໍວ’ (ພຫູສຸ) ຈໍ. ໖.໓.໒໔; ປາ. ໘.໑.໗໒].

ອາມນ຺ຕນຠູຕໍ ປຸພ຺ພປທໍ ອສນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ປທໂຕຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ເທວທຕ຺ຕ! ຕວ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

໒໗໓. ນ ສາມຎ຺ຎວຈນເມກຕ຺ເຖ [ຈໍ. ໖.໓.໒໕; ປາ. ໘.໑.໗໓].

ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຠູເຕ ປເທ ສຕິ ປຸພ຺ພໍ ສາມຎ຺ຎວຈນຠູຕໍ ອາມນ຺ຕນປທໍ ອສນ຺ຕໍ ວິຍ ນ ໂຫຕິ, ປທໂຕຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ມາຓວກ ຊຏິລ! ເຕ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ສາມຎ຺ຎວຈນນ຺ຕິ ¶ ກິໍ? ມາຓວກ ເທວທຕ຺ຕ! ຕຸຍ຺ຫໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ເອກຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ເທວທຕ຺ຕ! ຍຎ຺ຎທຕ຺ຕ! ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

໒໗໔. ພຫູສຸ ວາ [ຈໍ. ໖.໓.໒໖; ປາ. ໘.໑.໗໔].

ພຫູສຸ ຊເນສຸ ປວຕ຺ຕມານໍ ສາມຎ຺ຎວຈນຠູຕມ຺ປິ ອາມນ຺ຕນປທໍ ເອກຕ຺ເຖ ປເທ ສຕິ ອສນ຺ຕໍ ວິຍ ນ ໂຫຕິ ວາ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຸຓວນ຺ໂຕ ໂວ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຸຓວນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ສພ຺ພາທິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣາສິ

ອຖ ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທີປິຍນ຺ເຕ.

ວິຠຕ຺ຍຕ຺ຖານໍ ໂຊຕກຕ຺ຕາ ວິຠຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ ປຈ຺ຈຍາ ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ.

໒໗໕. ໂຕ ປຎ຺ຈມ຺ຍາ [ກ. ໒໔໘; ຣູ. ໒໖໐; ນີ. ໔໙໓; ຈໍ. ໔.໓.໖; ປາ. ໕.໔.໔໕].

ປຎ຺ຈມິຍາ ວິຠຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ເຖ ໂຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ໂຕມ຺ຫິ ທີຆານໍ ຣສ຺ໂສ, ກຎ຺ຎໂຕ, ຣຕ຺ຕິໂຕ, ອິຕ຺ຖິໂຕ, ເຘນຸໂຕ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ໂຕມ຺ຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອິຕ຺ຕໍ, ມາຕິໂຕ, ປິຕິໂຕ, ວຘຸໂຕ, ປຸຣິສໂຕ, ມຸນິໂຕ, ທຓ຺ຑິໂຕ ¶ , ຠິກ຺ຂຸໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໂຕ, ກຕ຺ຕຸໂຕ, ໂຄຕ຺ຣຠຸໂຕ, ສພ຺ພໂຕ, ຍໂຕ, ຕໂຕ.

ອິມ, ເອຕ, ກິໍສທ຺ເທຫິ ໂຕ.

໒໗໖. ອິໂຕເຕຕ຺ໂຕກຸໂຕ [‘ອິໂຕ ເຕຕ຺ໂຕ ກໂຕ’ (ພຫູສຸ) ຈໍ. ໔.໓.໘; ປາ. ໗.໒.໑໐໔].

ອິໂຕ, ອໂຕ, ເອຕ຺ໂຕ, ກຸໂຕຕິ ເອເຕ ສທ຺ທາ ໂຕປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ນິປຈ຺ຈນ຺ເຕ.

ອິມມ຺ຫາ ອິເມຫີຕິ ວາ ອິໂຕ, ເອຕສ຺ມາ ເອເຕຫີຕິ ວາ ອໂຕ, ເອຕ຺ໂຕ, ກສ຺ມາ ເກຫີຕິ ວາ ກຸໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອິມມ຺ຫາ, ອິເມຫີຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖວາກ຺ຍໍ ທິສ຺ວາ ປກຕິລິງ຺ຄໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ອິມສ຺ສ ອິຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຕຎ຺ຈ, ‘ສຣມ຺ຫາ ທ຺ເວ’ຕິ ເອສຣມ຺ຫາ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ກິໍສທ຺ທສ຺ສ ກຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ ນິປາຕເນສຸ.

໒໗໗. ອຠ຺ຍາທີຫິ [ປາ. ໕.໓.໙].

ອຠິອາທີຫິ ໂຕ ໂຫຕິ, ປຸນພ຺ພິຘານາ’ປຎ຺ຈມ຺ຍຕ຺ເຖປີຕິປິ ສິທ຺ຘໍ.

ອຠິໂຕ ຄາມໍ ຄາມສ຺ສ ອຠິມຸເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິໂຕ ຄາມໍ ຄາມສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຠໂຕ ຄາມໍ ຄາມສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຈ຺ຉໂຕ, ເຫຏ຺ຐໂຕ, ອຸປຣິໂຕ.

໒໗໘. ອາທ຺ຍາທີຫິ [ຈໍ. ໔.໓.໙; ປາ. ໕.໔.໔໔].

ອາທິປຠຸຕີຫິ ອປຎ຺ຈມ຺ຍຕ຺ເຖປິ ໂຕ ໂຫຕິ.

ອາທິໂຕ ¶ , ມຊ຺ຌໂຕ, ປຸຣໂຕ, ປສ຺ສໂຕ, ປິຏ຺ຐິໂຕ, ໂອຣໂຕ, ປຣໂຕ, ປຈ຺ຉໂຕ, ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ, ທກ຺ຂິຓໂຕອິຈ຺ຈາທີສຸ ພຫຸລໍ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ.

ຕຖາ ຕຕິຍຕ຺ເຖປິ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ [ສໍ. ນິ. ໓.໔໔], ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວິປສ຺ສຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍໂຕນິທານໍ [ສຸ. ນິ. ໒໗໕], ຍຕ຺ວາຘິກຣຓໍ, ຍໂຕທກໍ ຕທາທິຕ຺ຕມິຈ຺ຈາທີສຸ [ຊາ. ໑.໙.໕໘] ປຐມຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອິໂຕ ເອຫິ, ອິໂຕ ພລາເກ ອາຄຈ຺ຉ, ຈຓ຺ໂຑ ເມ ວາຍໂສ ສຂາ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ທຸຕິຍຕ຺ເຖ.

ປຣໂຕໂຆໂສ, ນາທິຏ຺ຐາ ປຣໂຕ ໂທສໍ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ຉຏ຺ຐ຺ຍຕ຺ເຖ.

໒໗໙. ສພ຺ພາທິໂຕ ສຕ຺ຕມ຺ຍາ ຕ຺ຣຕ຺ຖາ [ກ. ໒໔໙; ຣູ. ໒໖໖; ນີ. ໔໙໔; ຈໍ. ໔.໑.໑໐; ປາ. ໕.໓.໑໐].

ສພ຺ພາທິນາມເກຫິ ສພ຺ພນາເມຫິ ສຕ຺ຕມິຍາ ອຕ຺ເຖ ຕ຺ຣ, ຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ.

ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສພ຺ເພສູຕິ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຣ, ສພ຺ພຕ຺ຖ, ສພ຺ພສ຺ສໍ ສພ຺ພາສຸ ວາຕິປິ. ເອວໍ ກຕຣຕ຺ຣ, ກຕຣຕ຺ຖ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍຕ຺ຣ, ຍຕ຺ຖ, ຕຕ຺ຣ, ຕຕ຺ຖ.

໒໘໐. ກຕ຺ເຖຕ຺ຖກຸຕ຺ຣາຕ຺ຣກ຺ເວຫິຘ [ກ. ໒໕໑; ຣູ. ໒໖໙; ນີ. ໔໙໙; ຈໍ. ໔.໑.໑໑; ປາ. ໕.໓.໑໑, ໑໒].

ກຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຖ, ກຸຕ຺ຣ, ອຕ຺ຣ, ຕ຺ວ, ອິຫ, ອິຘາຕິ ເອເຕ ສທ຺ທາຕ຺ຖ, ຕ຺ຣ,ວ ຫ, ຘາປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກສ຺ມິໍ ເກສູຕິ ວາ ກຕ຺ຖ, ກຸຕ຺ຣ, ກ຺ວ. ‘ກຸວ’ນ຺ຕິປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘‘ກຸວໍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣໂກ, ກຸວໍ ສຕ຺ໂຕ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑], ກຸວໍ ອສິສ຺ສໍ, ກຸວໍ ຂາທິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປາຬິ.

ເອຕສ຺ມິໍ ¶ ເອເຕສູຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ, ອຕ຺ຣ, ອິມສ຺ມິໍ ອິເມສູຕິ ວາ ອິຫ, ອິຘ.

໒໘໑. ຘິ ສພ຺ພາ ວາ [ກ. ໒໕໐; ຣູ. ໒໖໘; ນີ. ໕໐໒].

ສພ຺ພສທ຺ທມ຺ຫາ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ຘິ ໂຫຕິ ວາ.

ນໂມ ເຕ ພຸທ຺ຘ ວີຣ’ຕ຺ຖຸ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕສິ ສພ຺ພຘິ [ສໍ. ນິ. ໑.໙໐].

໒໘໒. ຍາ ຫິໍ [ກ. ໒໕໕; ຣູ. ໒໗໕; ນີ. ໕໐໔].

ຍມ຺ຫາ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ຫິໍ ໂຫຕິ.

ຍຫິໍ.

໒໘໓. ຕາ ຫຎ຺ຈ [ກ. ໒໕໓; ຣູ. ໒໗໓; ນີ. ໕໐໑].

ຕມ຺ຫາ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ຫິໍ ໂຫຕິ ຫຎ຺ຈ.

ຕຫິໍ, ຕຫໍ. ທຸຕິຍຕ຺ເຖປິ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ຕຫໍ ຕຫໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

໒໘໔. ກິໍສ຺ສ ກຸກຎ຺ຈ [ກ. ໒໕໑, ໒໒໗-໘-໙; ຣູ. ໒໒໖, ໒໗໐-໑-໒; ນີ. ໕໐໐, ໔໕໖-໗, ໔໖໐].

ກິໍມ຺ຫາ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ຫິໍ, ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍສ຺ສ ກຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຸຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ [ສໍ. ນິ. ໒.໖໓]. ກຸຫິຎ຺ຈິ, ກຸຫິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຈິ, ຈນ-ນິປາຕນ຺ຕາ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສາມຎ຺ຎສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕຣາສິ.

ກາລສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕໍ ¶ ວຸຈ຺ຈເຕ.

໒໘໕. ສພ຺ເພກຎ຺ຎຍເຕຫິ ກາເລທາ [ກ. ໒໕໗; ຣູ. ໒໗໖; ນີ. ໕໐໕].

ສພ຺ພ, ເອກ, ອຎ຺ຎ, ຍ, ຕສທ຺ເທຫິ ກາເລ ທາ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພທາ, ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເອກທາ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ອຎ຺ຎທາ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຍທາ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຕທາ.

໒໘໖. ກທາກຸທາສທາອຘຸເນທານິ [ກ. ໒໕໗-໘-໙; ຣູ. ໒໗໖-໘-໙; ນີ. ໕໐໕-໖-໗].

ເອເຕປິ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ກາເລ ທາ, ຘຸນາ, ທານິປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກິໍສ຺ມິໍ ກາເລ ກທາ, ກຸທາ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເລ ສທາ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຘຸນາ, ອິທານິ.

໒໘໗. ອຊ຺ຊສຊ຺ຊຸປຣຊ຺ເຊຕຣຫິກຣຫາ [ກ. ໒໕໙; ຣູ. ໒໗໙, ໔໒໓; ນີ. ໕໐໗].

ເອເຕປິ ກາເລ ຊ຺ຊ, ຊ຺ຊຸ, ຣຫິ, ຣຫ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຊ຺ຊ, ອິມສ຺ມິໍ ທິວເສຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

ສມາເນ ກາເລ ສຊ຺ຊຸ-‘ສມາເນ’ຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ. ນ ຫິ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ສຊ຺ຊຸ ຂີຣໍວ ມຸຈ຺ຈຕິ [ຘ. ປ. ໗໑], ສຊ຺ຊຸກໍ ປາເຫສິ – ຕຕ຺ຖ ‘ສຊ຺ຊູ’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ.

ອປຣສ຺ມິໍ ກາເລ ອປຣຊ຺ຊຸ, ປຸນທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ເອຕຣຫິ, ກິໍສ຺ມິໍ ກາເລ ກຣຫ. ກຸໂຕຈິ, ກ຺ວຈິ, ກຕ຺ຖຈິ, ກຸຫິຎ຺ຈິ, ກທາຈິ, ກຣຫຈິສທ຺ທາ ປນ ຈິ-ນິປາຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ, ຍທາ ກທາຈີຕິ. ກິຎ຺ຈນໍ, ກຸຫິຎ຺ຈນໍ, ກຸທາຈນນ຺ຕິ ຈນ-ນິປາຕນ຺ຕາຕິ.

ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອພ຺ຍຍປທານິ

ອຸປສຄ຺ຄປທຣາສິ

ອຖ ¶ ອພ຺ຍຍປທານິ ທີປິຍນ຺ເຕ.

ຉພ຺ພິຘານິ ອພ຺ຍຍປທານິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ນິປາຕປທໍ, ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕປທໍ, ອພ຺ຍຍີຠາວສມາສປທໍ, ອພ຺ຍຍຕທ຺ຘິຕປທໍ, ຕ຺ວາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕປທນ຺ຕິ. ພ຺ຍໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິກາໂຣ, ນານາລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈເນຫິ ນຕ຺ຖິ ຣູປພ຺ຍໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອພ຺ຍຍາ, ອສງ຺ຂ຺ຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕປທໂຕ ປຸນ ວິຠຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອພ຺ຍຍີຠາວສມາສມ຺ຫິ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ວິຘິ ສມາສກຓ຺ເຑ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິຘ ວຸຈ຺ຈນ຺ເຕ.

໒໘໘. ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ສພ຺ພາສໍ [ຈໍ. ໒.໑.໓໘; ປາ. ໒.໔.໘໒].

ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ປເທຫິ ຍຖາຣຫໍ ສພ຺ພາສໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ ໂຫຕິ, ເກຫິຈິ ປເທຫິ ປຐມາຍ ໂລໂປ, ເກຫິຈິ ປເທຫິ ທຸຕິຍາຍ ໂລໂປ…ເປ… ເກຫິຈິ ສຕ຺ຕມິຍາ, ເກຫິຈິ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ເກຫິຈິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ…ເປ… ເກຫິຈິ ສຕ຺ຕນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາວຸໂສ, ໂຠ, ຠນ຺ເຕອິຈ຺ຈາທີຫິ ອາມນ຺ຕນນິປາເຕຫິ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖິ, ສກ຺ກາ, ລພ຺ຠາ, ສິຍາ, ສິຍຸໍ, ສາຘຸ, ຕຸຓ຺ຫີອິຈ຺ຈາທີຫິ ຈ ປຐມາຍ ໂລໂປ.

ຈິຣໍ, ຈິຣສ຺ສໍ, ນິຈ຺ຈໍ, ສຕຕໍ, ອຠິຓ຺ຫໍ, ອຠິກ຺ຂຓໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຈາທີຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄລກ຺ຂເຓ ທຸຕິຍາຍ.

ຍຖາ, ຕຖາ, ສພ຺ພຖາ, ສພ຺ພໂສ, ມຸສາ, ມິຈ຺ຉາອິຈ຺ຈາທີຫິ ຕຕິຍາຍ.

ກາຕຸໍ, ກາຕເວ ອິຈ຺ຈາທີຫິ ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ.

ສມນ຺ຕາ ¶ , ສມນ຺ຕໂຕ, ທີຆໂສ, ໂອຣໂສອິຈ຺ຈາທີຫິ ປຎ຺ຈມິຍາ.

ປຸເຣ, ປຸຣາ, ປຈ຺ຉາ, ອຸທ຺ຘໍ, ອຸປຣິ, ອໂຘ, ເຫຏ຺ຐາ, ອນ຺ຕຣາ, ອນ຺ໂຕ, ຣໂຫ, ອາວິ, ຫິຍ຺ໂຍ, ສຸເວອິຈ຺ຈາທີຫິ ສຕ຺ຕມິຍາ ໂລໂປ.

ນໂມສທ຺ທມ຺ຫາ ‘‘ນໂມ ເຕ ພຸທ຺ຘ ວີຣ’ຕ຺ຖູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມາຍ. ‘‘ນໂມ ກໂຣຫິ ນາຄສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິຍາຍ.

ສຍໍສທ຺ທມ຺ຫາ ‘‘ກຸສູໂລ ສຍເມວ ຠິຊ຺ຊເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມາຍ. ‘‘ສຍໍ ກຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໑໙໑, ໑໙໓] ເອຕ຺ຖ ຕຕິຍາຍ, ອິຈ຺ຈາທິນາ ຍຖາຣຫວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ, ເອວໍສທ຺ເທຫິ ປໂຍຄານຸຣູປໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລປໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອຸປສຄ຺ເຄຫິປິ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຕໍຕໍວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ.

ຣູປສິທ຺ຘິຍໍ ປນ ‘‘ເຕຫິ ປຐເມກວຈນເມວ ຠວຕີ’’ຕິ [ຣູ. ໑໓໑ (ປິຏ຺ເຐ)] ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຠິກ຺ກມຕິ, ອຠິຘມ຺ໂມ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ຘາຕຸລິງ຺ຄານິ ອຸເປຈ຺ຈ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໍ ນານາປ຺ປກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ອຸປສຄ຺ຄາ. ເຕ ຫິ ກ຺ວຈິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ ‘‘ຊານາຕິ, ປຊານາຕິ, ສຎ຺ຊານາຕິ, ອວຊານາຕິ, ອຠິຊານາຕິ, ປຣິຊານາຕິ, ສຸສີໂລ, ທຸສ຺ສີໂລ, ສຸວຓ຺ໂຓ, ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ, ສຸຣາຊາ, ທຸຣາຊາ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ.

ກ຺ວຈິ ຕທຕ຺ຖໍ ນານາປ຺ປກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິ, ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ໂອຄຈ຺ຉຕິ’’ອິຈ຺ຈາທີສຸ.

ກ຺ວຈິ ຕທຕ຺ຖໍ ພາເຘຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິວິຣຸທ຺ເຘ ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ເຖ ຕານິ ໂຍເຊນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຕປ຺ປຏິວິຣຸທ຺ເຘ –

ເຊຕິ, ປຣາເຊຕິ, ໂອມຸຎ຺ຈຕິ, ປຏິມຸຎ຺ຈຕິ, ຄິລຕິ, ອຸຄ຺ຄິລຕິ, ນິມ຺ມຸຊ຺ຊຕິ, ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊຕິ, ຘມ຺ໂມ, ອຸທ຺ຘມ຺ໂມອິຈ຺ຈາທິ.

ຕທຎ຺ຎສ຺ມິໍ –

ທທາຕິ, ອາທທາຕິ, ທຘາຕິ, ວິເຘຕິ, ປິເຘຕິ, ນິເຘຕິ, ສນ຺ຘິຍຕິ, ສທ຺ທຫຕິ, ອຠິຘາຕິອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ປນ ປທໂສຠຓໍ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ວິຊ຺ຊຕິ, ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ລຠຕິ, ປຏິລຠຕິ’’ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເຕ ວີສຕິ ໂຫນ຺ຕິ-ປ, ອາ, ອຸ, ໂອ, ທຸ, ນິ, ວິ, ສຸ, ສໍ, ອຕິ, ອຘິ, ອນຸ, ອປ, ອປິ, ອຠິ, ອວ, ອຸປ, ປຕິ, ປຣາ, ປຣິ.

ກຈ຺ຈາຍເນ ປນ ໂອສທ຺ໂທ ອວກາຣິຍມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນີສທ຺ທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຘ ປນ ນີສທ຺ໂທ ນິສ຺ສ ທີຆມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂອສທ຺ທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປ –

ປກາຣຕ຺ເຖ-ປຎ຺ຎາ. ອາທິກມ຺ເມ-ວິປ຺ປກຕໍ. ປຘາເນ-ປຓີຕໍ. ອິສ຺ສຣິເຍ-ປຠູ. ອນ຺ໂຕຠາເວ-ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ປສ຺ສາໂສ. ວິໂຍເຄ-ປວາໂສ. ຕປ຺ປເຣ-ປາຈຣິໂຍ. ຕທນຸພນ຺ເຘ-ປຸຕ຺ໂຕ, ປປຸຕ຺ໂຕ, ນຕ຺ຕາ, ປນຕ຺ຕາ. ຠຸສຕ຺ເຖ-ປວຑ຺ໂຒ. ສມ຺ຠເວ-ປຠວຕິ. ຕິຕ຺ຕິຍໍ-ປຫຸຕໍ ອນ຺ນໍ. ອນາວິເລ-ປສນ຺ໂນ. ປຕ຺ຖນາຍໍ-ປຓິຘານໍ.

ອາ –

ອຠິມຸເຂ-ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອຸທ຺ຘໍກມ຺ເມ-ອາໂຣຫຕິ. ມຣິຍາທາຍໍ-ອາປພ຺ພຕາ ເຂຕ຺ຕໍ. ອຠິວິຘິມ຺ຫິ-ອາພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ປຕ຺ຕິຍໍ-ອາປນ຺ໂນ. ອິຈ຺ຉາຍໍ-ອາກງ຺ຂາ. ປຣິສ຺ສຊເນ-ອາລິງ຺ຄຕິ. ອາທິກມ຺ເມ-ອາຣມ຺ໂຠ. ຄຫເຓ-ອາທີຍຕິ. ນິວາເສ-ອາວສໂຖ. ສມີເປ-ອາສນ຺ນໍ. ອວ຺ຫາເນ-ອາມນ຺ຕນໍ.

ອຸ –

ອຸຄ຺ຄເຕ-ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ¶ . ອຸທ຺ຘໍກມ຺ເມ-ອຸຏ຺ຐາຕິ. ປຘາເນ-ອຸຕ຺ຕໂຣ. ວິໂຍເຄ-ອຸປວາໂສ. ສມ຺ຠເວ-ອຸພ຺ຠູໂຕ. ອຕ຺ຖລາເຠ-ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ. ສຕ຺ຕິຍໍ-ອຸສ຺ສຫຕິ ຄນ຺ຕຸໍ. ສຣູປຂ຺ຍາເນ-ອຸທ຺ເທໂສ.

ໂອ –

ອນ຺ໂຕຠາເວ-ໂອຈຣໂກ, ໂອໂຣໂຘ. ອໂຘກມ຺ເມ-ໂອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ນິຄ຺ຄເຫ-ໂອວາໂທ. ອນ຺ຕເຣ, ເທເສ ຈ-ໂອກາໂສ. ປາຕຸຠາເວ-ໂອປປາຕິໂກ. ເຍສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອວສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸປິ ໂອສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ.

ທຸ –

ອໂສຠເຓ-ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ. ອຠາເວ-ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ, ທຸສ຺ສີໂລ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ. ກຸຈ຺ຉິເຕ-ທຸກ຺ກຏໍ. ອສມິທ຺ຘິຍໍ-ທຸສສ຺ສໍ. ກິຈ຺ເຉ-ທຸກ຺ກຣໍ. ວິຣູເປ-ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ, ທຸມ຺ມຸໂຂ.

ນິ –

ນິສ຺ເສເສ-ນິຣຸຕ຺ຕິ. ນິຄ຺ຄເຕ-ນິຍ຺ຍານໍ. ນີຫຣເຓ-ນິທ຺ຘາຣຓໍ. ອນ຺ໂຕປເວສເນ-ນິຂາໂຕ. ອຠາເວ-ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ. ນິເສເຘ-ນິວາເຣຕິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ-ນິພ຺ພານໍ. ປາຕຸຠາເວ-ນິມ຺ມິຕໍ. ອວຘາຣເຓ-ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ວິຠຊ຺ຊເນ-ນິທ຺ເທໂສ. ອຸປມາຍໍ-ນິທສ຺ສນໍ. ອຸປຘາຣເຓ-ນິສາເມຕິ. ອວສາເນ-ນິຏ຺ຐິຕໍ. ເຉເກ-ນິປຸໂຓ.

ວິ –

ວິເສເສ-ວິປສ຺ສຕິ. ວິວິເຘ-ວິຈິຕ຺ຕໍ. ວິຣຸທ຺ເຘ-ວິວາໂທ. ວິຄເຕ-ວິມໂລ. ວິໂຍເຄ-ວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ວິຣູເປ-ວິປ຺ປຏິສາໂຣ.

ສຸ –

ໂສຠເຓ-ສຸຄ຺ຄຕິ ¶ . ສຸນ຺ທເຣ-ສຸມໂນ. ສມ຺ມາສທ຺ທຕ຺ເຖ-ສຸຄໂຕ. ສມິທ຺ຘິຍໍ-ສຸຠິກ຺ຂໍ. ສຸຂຕ຺ເຖ-ສຸກໂຣ.

ສໍ –

ສໂມຘາເນ-ສນ຺ຘິ. ສມ຺ມາ, ສມຕ຺ເຖສຸ-ສມາຘິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ສມນ຺ຕຠາເວ-ສໍກິຓ຺ໂຓ. ສງ຺ຄເຕ-ສມາຄໂມ, ສງ຺ເຂເປ-ສມາໂສ. ຠຸສຕ຺ເຖ-ສາຣຕ຺ໂຕ. ສຫຕ຺ເຖ-ສໍວາໂສ, ສມ຺ໂຠໂຄ. ອປ຺ປຕ຺ເຖ-ສມຄ຺ໂຆ. ປຠເວ-ສມ຺ຠໂວ. ອຠິມຸເຂ-ສມ຺ມຸຂໍ. ສງ຺ຄເຫ-ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ປິທຫເນ-ສໍວຸໂຕ. ປຸນປ຺ປຸນກມ຺ເມ-ສນ຺ຘາວຕິ, ສໍສຣຕິ. ສມິທ຺ຘິຍໍ-ສມ຺ປນ຺ໂນ.

ອຕິ –

ອຕິກ຺ກເມ-ອຕິໂຣຈຕິ, ອຈ຺ຈໂຍ, ອຕີໂຕ. ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ-ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ. ອຕິສ຺ສເຍ-ອຕິກຸສໂລ. ຠຸສຕ຺ເຖ-ອຕິໂກໂຘ. ອນ຺ໂຕກມ຺ເມ-ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕິ.

ອຘິ –

ອຘິເກ-ອຘິສີລໍ. ອິສ຺ສເຣ-ອຘິປຕິ, ອຘິພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈາລາ. ອຸປຣິຠາເວ-ອຘິເສຕິ. ປຣິຠວເນ-ອຘິຠູໂຕ. ອຊ຺ຌາຍເນ-ອຊ຺ເຌຕິ, ພ຺ຍາກຣຓມຘີເຕ. ອຘິຏ຺ຐາເນ-ນວກມ຺ມໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ນິຈ຺ຉເຍ-ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ປາປຸຓເນ-ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ.

ອນຸ –

ອນຸຄເຕ-ອນ຺ເວຕິ. ອນຸປ຺ປຈ຺ຉິນ຺ເນ-ອນຸສໂຍ. ປຈ຺ຉາສທ຺ທຕ຺ເຖ-ອນຸຣຖໍ. ປຸນປ຺ປຸນຠາເວ-ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ. ໂຍຄ຺ຍຠາເວ-ອນຸຣູປໍ ¶ .ກນິຏ຺ຐຠາເວ-ອນຸພຸທ຺ໂຘ, ອນຸເຖໂຣ. ເສສໍ ກາຣກກຓ຺ເຑ ວກ຺ຂຕິ.

ອປ –

ອປຄເຕ-ອເປຕິ, ອປາໂຍ. ຄຣເຫ-ອປຄພ຺ໂຠ, ອປສທ຺ໂທ. ວຊ຺ຊເນ-ອປສາລາຍ ອາຍນ຺ຕິ. ປູຊາຍໍ-ວຸຑ຺ຒ-ມປຈາຍນ຺ຕິ. ປທຸສ຺ສເນ-ອປຣຊ຺ຌຕິ.

ອປິ –

ສມ຺ຠາວເນ-ອປິປພ຺ພຕໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເມຣຸມ຺ປິ ວິນິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ອເປກ຺ຂາຍໍ-ອຍມ຺ປິ ຘມ຺ໂມ ອນິຍໂຕ. ສມຸຈ຺ຈເຍ-ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ຉວິມ຺ປິ ທຫຕິ, ຈມ຺ມມ຺ປິ ທຫຕິ, ມໍສມ຺ປິ ທຫຕິ. ຄຣຫາຍໍ-ອປິ ອມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຑິຕກ. ປຸຈ຺ຉາຍໍ-ອປິ ຠນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ຖ, ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ໂສຕຸກາມາຕ຺ຖ.

ອຠິ –

ອຠິມຸເຂ-ອຠິກ຺ກນ຺ໂຕ. ວິສິຏ຺ເຐ-ອຠິຎ຺ຎາ. ອຘິເກ-ອຠິຘມ຺ໂມ. ອຸທ຺ຘໍກມ຺ເມ-ອຠິຣູຫຕິ. ກຸເລ-ອຠິຊາໂຕ. ສາຣຸປ຺ເປ-ອຠິຣູໂປ. ວນ຺ທເນ-ອຠິວາເທຕິ. ເສສໍ ກາຣກກຓ຺ເຑ ວກ຺ຂຕິ.

ອວ –

ອໂຘຠາເຄ-ອວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ວິໂຍເຄ-ອວໂກກິລໍ ວນໍ. ປຣິຠເວ-ອວຊານາຕິ. ຊານເນ-ອວຄຈ຺ຉຕິ. ສຸທ຺ຘິຍໍ-ໂວທາຍຕິ, ໂວທານໍ. ນິຈ຺ຉເຍ-ອວຘາຣຓໍ. ເທເສ-ອວກາໂສ. ເຖຍ຺ເຍ-ອວຫາໂຣ.

ອຸປ –

ອຸປຄເມ-ອຸປນິສີທຕິ. ສມີເປ-ອຸປຈາໂຣ, ອຸປນຄຣໍ. ອຸປປຕ຺ຕິຍໍ-ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ສທິເສ-ອຸປມາຓໍ, ອຸປເມຍ຺ຍໍ. ອຘິເກ-ອຸປຂາຣິຍໍ ໂທໂຓ. ອຸປຣິຠາເວ – ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ¶ , ອຸປຈໂຍ. ອນສເນ-ອຸປວາໂສ. ໂທສກ຺ຂາເນ-ປຣໍ ອຸປວທຕິ. ສຎ຺ຎາຍໍ-ອຸປຘາ, ອຸປສຄ຺ໂຄ. ປຸພ຺ພກມ຺ເມ-ອຸປກ຺ກໂມ, ອຸປຫາໂຣ. ປູຊາຍໍ-ພຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຄຍ຺ຫາກາເຣ-ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ຠຸສຕ຺ເຖ-ອຸປາທານໍ, ອຸປາຍາໂສ, ອຸປນິສ຺ສໂຍ.

ປຕິ –

ປຕິຄເຕ-ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ. ປຏິໂລເມ-ປຏິໂສຕໍ. ປຏິໂຍຄິມ຺ຫິ-ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. ນິເສເຘ-ປຏິເສໂຘ. ນິວຕ຺ເຕ-ປຏິກ຺ກມຕິ. ສທິເສ-ປຏິຣູປກໍ. ປຏິກມ຺ເມ-ໂຣຄສ຺ສ ປຏິກາໂຣ. ອາທາເນ-ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິໂພເຘ-ປຏິເວໂຘ. ປຏິຈ຺ເຈ-ປຈ຺ຈໂຍ. ເສສໍ ກາຣກກຓ຺ເຑ ວກ຺ຂຕິ.

ປຣາ –

ປຣິຫານິຍໍ-ປຣາຠໂວ. ປຣາຊເຍ-ປຣາຊິໂຕ. ຄຕິຍໍ-ປຣາຍນໍ. ວິກ຺ກເມ-ປຣກ຺ກໂມ. ອາມສເນ-ປຣາມສນໍ.

ປຣິ –

ສມນ຺ຕຠາເວ-ປຣິວຸໂຕ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ປຣິຈ຺ເຉເທ-ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ປຣິຊານາຕິ. ວຊ຺ຊເນ-ປຣິຫຣຕິ. ປຣິຫາໂຣ. ອາລິງ຺ຄເນ-ປຣິສ຺ສຊຕິ. ນິວາສເນ-ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫຕິ. ປູຊາຍໍ-ປາຣິຈຣິຍາ. ໂຠຊເນ-ປຣິວິສຕິ. ອຠິຠເວ-ປຣິຠວຕິ. ໂທສກ຺ຂາເນ-ປຣິຠາສຕິ. ເສສໍ ກາຣກກຓ຺ເຑ ວກ຺ຂຕິ.

ນີສທ຺ໂທ ປນ ນີຫຣຓ, ນີວຣຓາທີສຸ ວຕ຺ຕຕິ, ນີຫຣຓໍ, ນີວຣຓໍອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທຣາສິ.

ນິປາຕປທຣາສິ

ນິຈ຺ຈໍ ¶ ເອກຣູເປນ ວາກ຺ຍປເຖ ປຕນ຺ຕີຕິ ນິປາຕາ. ປທານໍ ອາທິ, ມຊ຺ຌາ’ວສາເນສຸ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ນິປາຕາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ອສຕ຺ວວາຈກາ ຈາທິສທ຺ທາ ນິປາຕາ ນາມ. ເຕ ປນ ວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ, ອຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕາ ເອວ. ຈາທໂຍ ອຍຸຕ຺ຕາ ນາມ. ເຕ ປນ ອເນກສຕປ຺ປເຠທາ ໂຫນ຺ຕິ. ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖສຸ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ.

ອພ຺ຍຍຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍປທຣາສິ

ອພ຺ຍຍຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ນາມ ຍຖາ, ຕຖາ, ເອກຘາ, ເອກຊ຺ຌໍ, ສພ຺ພໂສ, ກຖໍ, ອິຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຈາທໂຍ. ເຕຫິ ຕຕິຍາໂລໂປ.

ຕ຺ວາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕປທຣາສິ

ຕ຺ວາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕາ ນາມ ກຕ຺ວາ, ກຕ຺ວານ, ກາຕຸນ, ກາຕຸໍ, ກາຕເວ, ທກ຺ຂິຕາເຍ, ເຫຕຸເຍ, ອາທາຍ, ອຸປາທາຍ, ວິເຈຍ຺ຍ, ວິເນຍ຺ຍ, ສກ຺ກຈ຺ຈ, ອາຫຈ຺ຈ, ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ, ສເມຈ຺ຈ, ອເວຈ຺ຈ, ປຏິຈ຺ຈ, ອຕິຈ຺ຈ, ອາຄມ຺ມ, ອາຣພ຺ຠອິຈ຺ຈາທໂຍ. ເຕສຸ ຕ຺ວາ, ຕ຺ວານນ຺ເຕຫິ ປຐມາໂລໂປ. ຕຸໍ, ຕເວ, ຕາເຍ, ຕຸເຍປຈ຺ຈຍນ຺ເຕຫິ ຈຕຸຕ຺ຖີໂລໂປຕິ.

ຘາຕໂວ ປຈ຺ຈຍາ ເຈວ, ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕກາ.

ອເນກຕ຺ຖາວ ເຕ ປຏິ-ສມ຺ຠິທາ ຎາຓໂຄຈຣາ.

ອິຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິທີປນິຍາ ນາມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານທີປນິຍາ

ນາມກຓ຺ໂຑ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ກາຣກກຓ຺ຑ

ປຐມາວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ອຖ ນາມວິຠຕ຺ຕີນໍ ອຕ຺ຖເຠທາ ວຸຈ຺ຈນ຺ເຕ.

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປຐມາ?

໒໘໙. ປຐມຕ຺ຖມຕ຺ເຕ [ຈໍ. ໒.໑.໙໓; ປາ. ໒.໓.໔໖].

ນາມສ຺ສ ອຠິເຘຍ຺ຍມຕ຺ເຕ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ຣຸກ຺ໂຂ, ມາລາ, ຘນໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມາທິເກ ວິຠຕ຺ຍຕ຺ເຖ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕນ຺ຕິ ລິງ຺ຄຕ຺ໂຖເຍວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸຈ຺ຈາຣິເຕ ສຕິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອວິທິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ລີນຕ຺ໂຖ ນາມ. ຕໍ ລີນມຕ຺ຖໍ ຄເມຕິ ໂພເຘຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ, ອຸຈ຺ຈາຣິຕປທໍ.

ຕໍ ປນ ປກຕິລິງ຺ຄໍ, ນິປ຺ຜນ຺ນລິງ຺ຄນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິຣຫິຕໍ ປກຕິລິງ຺ຄໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ລິງ຺ຄ, ວິຠຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິຠາຄຏ຺ຐານຕ຺ຕາ.

ລີນໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ລິງ຺ຄໍ. ຕຕ຺ຖ ‘ລີນ’ນ຺ຕິ ອປາກຏໍ. ‘ອງ຺ຄ’ນ຺ຕິ ອວຍໂວ. ລິງ຺ຄໍ, ນາມໍ, ປາຏິປທິກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ລິງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຖາ ວິເສສນຕ຺ໂຖ, ວິເສສ຺ຍຕ຺ໂຖຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິເສສນຕ຺ໂຖ ນາມ ສກຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິນິຍໂຕ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາທິມ຺ຫິ ສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຣກາລຎ຺ຈ ສທ຺ທປວຕ຺ຕິຍາ ນິພທ຺ຘກາຣຓຕ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ . ໂສ ສຸຕິ, ຊາຕິ, ຄຸຓ, ທພ຺ພ, ກ຺ຣິຍາ, ນາມ, ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສຕ຺ຕວິໂຘ ໂຫຕິ.

ວິເສສ຺ຍຕ຺ໂຖ ນາມ ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ, ພຫຸນິມິຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສເຍວ ຕໍຕໍນິມິຕ຺ຕໂຍຄາ ເນມິຕ຺ຕກຕ຺ໂຖຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຊາຕິ, ຄຸຓ, ທພ຺ພ, ກ຺ຣິຍາ, ນາມວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ໂຄ, ສຸກ຺ໂກ, ທຓ຺ຑີ, ປາຈໂກ, ຕິສ຺ໂສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຄສທ຺ໂທ ຍທາ ຊາຕິມຕ຺ຕໍ ວທຕິ ໂຄ ຊາຕີຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ວິເສສນໍ. ຍທາ ທພ຺ພໍ ວທຕິ ໂຄ ຄຈ຺ຉຕີຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ຊາຕິ ຈ ວິເສສນໍ.

ສຸກ຺ກສທ຺ໂທ ຍທາ ຄຸຓມຕ຺ຕໍ ວທຕິ ສຸກ຺ໂກ ຄຸໂຓຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ວິເສສນໍ. ຍທາ ຄຸຓວິເສສໍ ວທຕິ ໂຄສ຺ສ ສຸກ຺ໂກຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ຄຸຓຊາຕິ ຈ ວິເສສນໍ. ຍທາ ຄຸຓວນ຺ຕໍ ທພ຺ພໍ ວທຕິ ສຸກ຺ໂກ ໂຄຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ຄຸຓຊາຕິ ຈ ຄຸຓວິເສໂສ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ວິເສສນໍ.

ທຓ຺ຑີສທ຺ໂທ ຍທາ ຊາຕິມຕ຺ຕໍ ວທຕິ ທຓ຺ຑີ ຊາຕີຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ທພ຺ພຎ຺ຈ ວິເສສນໍ. ຍທາ ທພ຺ພວນ຺ຕໍ ທພ຺ພໍ ວທຕິ ທຓ຺ຑີ ປຸຣິໂສຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ທພ຺ພຎ຺ຈ ຊາຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ວິເສສນໍ.

ປາຈກສທ຺ໂທ ຍທາ ຊາຕິມຕ຺ຕໍ ວທຕິ ປາຈໂກ ຊາຕີຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ກ຺ຣິຍາ ຈ ວິເສສນໍ. ຍທາ ກ຺ຣິຍານິປ຺ຜາທກໍ ທພ຺ພໍ ວທຕິ ປາຈໂກ ປຸຣິໂສຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ກ຺ຣິຍາ ຈ ຊາຕິ ຈ ກ຺ຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ວິເສສນໍ.

ຕິສ຺ສສທ຺ໂທ ຍທາ ນາມມຕ຺ຕໍ ວທຕິ ຕິສ຺ໂສ ນາມນ຺ຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ວິເສສນໍ. ຍທາ ນາມວນ຺ຕໍ ທພ຺ພໍ ວທຕິ, ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ, ຕທາ ສຸຕິ ຈ ນາມຊາຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ວິເສສນໍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ວທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໍ ວິເສສ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ທພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕິ ນາມ ສທ຺ທສຠາວາ ເອວ ໂຫຕິ, ສທ຺ທປກ຺ຂິກາ ¶ ເອວ. ສພ຺ໂພ ສທ຺ໂທ ປຐມໍ ສຕ຺ຕາຠິຘາຍໂກຕິ ຈ ຎາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕິຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕາ ເອວ ຍຸຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາຕິ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນປິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓໍ ຕໍຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປຐມໍ ຊານາຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຊາຕິສທ຺ເທ ຊາຕິໍ ຊານາຕິ. ຄຸຓສທ຺ເທ ຄຸຓນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ລິງ຺ຄ, ສງ຺ຂ຺ຍາ, ປຣິມາຓານິປິ ວິເສສນຕ຺ເຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ລິງ຺ຄໍ ນາມ ເຍ ອິຕ຺ຖິ, ປຸຣິສານໍ ລິງ຺ຄ, ນິມິຕ຺ຕ, ກຸຕ຺ຕາ’ກປ຺ປາ ນາມ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ນປຸໍສການໍ ລິງ຺ຄ, ນິມິຕ຺ຕ, ກຸຕ຺ຕາ’ກປ຺ປາ ນາມ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາ, ເຍ ຈ ສທ຺ເທສຸ ເຈວ ອຕ຺ເຖສຸ ຈ ວິສທາ’ວິສທາກາຣ, ມຊ຺ຌິມາກາຣາ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ລິງ຺ຄໍ ນາມ.

ເອວໍ ວິເສສນ, ວິເສສ຺ຍວເສນ ທຸວິໂຘ ອຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທລິງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນາມ, ໂສ ສລິງ຺ໂຄ, ສສງ຺ຂ຺ໂຍ, ສປຣິມາໂຓ ຈາຕິ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສລິງ຺ໂຄ ຍຖາ? ສຎ຺ຎາ, ຜສ຺ໂສ, ຈິຕ຺ຕໍ. ກຎ຺ຎາ, ປຸຣິໂສ, ກຸລໍ. ມາລາ, ຣຸກ຺ໂຂ, ຘນນ຺ຕິ.

ສສງ຺ຂ຺ໂຍ ຍຖາ? ເອໂກ, ທ຺ເວ, ຕໂຍ, ພຫູ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສປຣິມາໂຓ ຍຖາ? ວິທຕ຺ຖິ, ຫຕ຺ໂຖ, ໂທໂຓ, ອາຬ຺ຫກໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອປິ ຈ ສຸທ຺ໂຘ, ສໍສຏ຺ໂຐຕິ ທຸວິໂຘ ລິງ຺ຄຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມາທິສໍສຄ຺ຄຣຫິໂຕ ສຸທ຺ໂຘ ນາມ. ໂສ ສລິງ຺ໂຄ, ສສງ຺ຂ຺ໂຍ, ສປຣິມາໂຓ, ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ໂຖ, ນິປາຕຕ຺ໂຖ, ປາຏິ-ປທິກຕ຺ໂຖຕິ ຉພ຺ພິໂຘ. ອຕ຺ຖິ, ສກ຺ກາ, ລພ຺ຠາອິຈ຺ຈາທິ ອິຘ ປາຏິປທິກໍ ນາມ. ຕຸນ, ຕ຺ວານ, ຕ຺ວາ, ຕເວ, ຕຸໍ, ຂຕ຺ຕຸໍປຈ຺ຈຍນ຺ຕາປິ ນິປາເຕສຸ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ສໍສຏ຺ໂຐ ¶ ວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ໂຐ, ອວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ໂຐຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ໂຐ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ສມາເສນ ວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ໂຐ, ຕທ຺ຘິເຕນ, ອາຂ຺ຍາເຕນ, ກິເຕນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມາເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ຉກາຣກສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສຕ຺ຕວິໂຘ, ຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐວິໂຘ ວາ, ຕຖາ ຕທ຺ຘິເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຂ຺ຍາເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມ, ຠາວວເສນ ຕິວິໂຘ. ກິເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ ຉກາຣກ, ຠາວວເສນ ສຕ຺ຕວິໂຘ. ສພ຺ໂພ ສຸທ຺ໂຘ ເຈວ ວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ໂຐ ຈ ປຐມາຍ ວິສໂຍ.

ອວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ໂຐປິ ກຕ຺ຕຸສໍສຏ຺ໂຐ, ກມ຺ມສໍສຏ຺ໂຐຕິອາທິນາ ອເນກວິໂຘ. ໂສ ທຸຕິຍາທີນໍ ເອວ ວິສໂຍຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຠຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ເກວໂລ ສທ຺ໂທ ປໂຍຄໍ ນາຣຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ປໂຍຄາຣຫຕ຺ຖເມວ ຉພ຺ພິເຘ ສຸທ຺ເຘ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ຈ ວຸຕ຺ຕສໍສຏ຺ເຐ ປຐມາ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ.

ເກນຈິ ວາຈເກນ ອວຸຕ຺ຕານິ ປນ ກມ຺ມາທີນິ ວິຠຕ຺ຕີຫິ ວິນາ ວິທິຕານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖມ຺ປິ ກມ຺ມາທີສຸ ທຸຕິຍາທໂຍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ເທສນ຺ຕຣາວຈ຺ເຉທເກ ວິສຍມຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມໍ. ກມ຺ເມ ທຸຕິຍາອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ປໂຍຊເນ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠຸມ຺ມານໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໒໙໐. ອາມນ຺ຕເນ [ກ. ໒໘໕; ຣູ. ໗໐; ນີ. ໕໗໘; ຈໍ. ໒.໑.໙໔; ປາ. ໒.໓.໔໗; ອາມນ຺ຕເຓ (ພຫູສຸ)].

ປເຄວ ສິທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນາເມນ ວາ ນິປາເຕນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂີກຣຓໍ ອາມນ຺ຕນໍ ນາມ. ອຘິກາມນ຺ຕເນ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປຐມາ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາມນ຺ຕນປທໍ ນາມ ກ຺ຣິຍາເປກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຣກສຎ຺ຎໍ ນ ລຠຕິ.

ຕໍ ປນ ທຸວິຘໍ ສາທຣາ’ນາທຣວເສນ. ເອຫິ ສມ຺ມ, ເອຫິ ເຊຕິ.

ຕຖາ ¶ ສຊີວ, ນິຊ຺ຊີວວເສນ, ໂຠ ປຸຣິສ, ວເທຫິ ໂຠ ສງ຺ຂ, ວເທຫິ ໂຠ ສງ຺ຂ [ທີ. ນິ. ໒.໔໒໖]. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊ ໂຠ ປຸຖຸສິເລ, ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊ ໂຠ ປຸຖຸສິເລຕິ [ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໘].

ຕຖາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາ’ປຈ຺ຈກ຺ຂວເສນ, ໂຠ ປຸຣິສ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາຕິ [ສໍ. ນິ. ໒.໖໓; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒].

ຕຖາ ນິຍມາ’ນິຍມວເສນ, ໂຠ ປຸຣິສ, ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ ໂຠ [ທີ. ນິ. ໒.໑໙໒]. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ສຎ຺ຎີ ສມາໂນຕິອາທິ [ທີ. ນິ. ໒.໑໙໒]. ອິທໍ ອາມນ຺ຕນໍ ນາມ ປເຄວ ສິທ຺ເຘ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ວິຘາຕພ຺ເພ, ນ ຫິ ປເຄວ ຣາຊຠາວໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ຊນໍ ‘‘ໂຠ ຣາຊາ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຠ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວາ ອາມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ.

ປຐມາວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ?

໒໙໑. ກມ຺ເມ ທຸຕິຍາ [ກ. ໒໙໗; ຣູ. ໒໘໔; ນີ. ໕໘໐; ຈໍ. ໒.໑.໔໓; ປາ. ໑.໔.໔໙-໕໑].

ກມ຺ມຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ. ກຣິຍເຕຕິ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກມ຺ມໍ, ວິກຕິກມ຺ມໍ, ປຕ຺ຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຍຖາ? ອິທ຺ຘິມາ ຫຕ຺ຖິວຓ຺ຓໍ ມາເປຕິ, ຣາຊາ ນຄຣໍ ມາເປຕິ, ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕິ, ພີຊໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊເນຕິ, ກມ຺ມໍ ວິປາກໍ ຊເນຕິ, ອາຫາໂຣ ພລໍ ຊເນຕິ, ຊໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ປາປໍ ກໂຣຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ວິນຍໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ຠິກ຺ຂຸ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິກຕິກມ຺ມໍ ¶ ຍຖາ? ເຄຫໍ ກໂຣຕິ, ຣຖໍ ກໂຣຕິ, ຆຏໍ ກໂຣຕິ, ປຏໍ ວາຍຕິ, ໂອທນໍ ປຈຕິ, ຠຕ຺ຕໍ ປຈຕິ, ກຏ຺ຐໍ ອງ຺ຄາຣໍ ກໂຣຕິ, ສຸວຓ຺ຓໍ ກຏກໍ ກໂຣຕິ, ເຄຫໍ ຌາເປຕິ, ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາກາຣໍ ຠິນ຺ທຕິ, ວິຫໂຍ ລຸນາຕິ, ປາຓໍ ຫນຕິ, ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຍຖາ? ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຄຫໍ ປວິສຕິ, ຣຸກ຺ຂໍ ອາໂຣຫຕິ, ນທິໍ ຕຣຕິ, ອາທິຈ຺ຈໍ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປກຕິກມ຺ມໍ, ວິກຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ສຸວຓ຺ຓໍ ກຏກໍ ກໂຣຕິ, ກຏ຺ຐໍ ອງ຺ຄາຣໍ ກໂຣຕິ, ປຸຣິສໍ ຐິຕໍ ປສ຺ສຕິ, ປຸຣິສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສຕິ ສຕໍ, ສມ຺ປຊານໍ, ອຠິກ຺ກມນ຺ຕໍ, ປຏິກ຺ກມນ຺ຕໍ, ອາໂລເກນ຺ຕໍ, ວິໂລເກນ຺ຕໍ, ສມິຎ຺ເຊນ຺ຕໍ, ປສາເຣນ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ‘ປຸຣິສໍ, ຠິກ຺ຂຸ’ນ຺ຕິ ປກຕິກມ຺ມໍ, ‘ຐິຕໍ, ສຕໍ’ອິຈ຺ຈາທີນິ ວິກຕິກມ຺ມານິ.

ຘາຕຸກມ຺ມໍ, ກາຣິຕກມ຺ມນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິສໍ ຄາມໍ ຄເມຕິ.

ຘາຕຸກມ຺ມຎ຺ຈ ທ຺ວິກມ຺ມິກຘາຕູນໍ ທຸວິຘໍ ປຘານກມ຺ມໍ, ອປ຺ປຘານກມ຺ມນ຺ຕິ. ອຊປາໂລ ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕິ, ປຸຣິໂສ ຠາຣໍ ຄາມໍ ວຫຕິ, ຫຣຕິ, ຄາມໍ ສາຂໍ ກຑ຺ຒຕິ, ຄາວິໍ ຂີຣໍ ໂທຫຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ກມ຺ພລໍ ຍາຈຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຕິ, ຄາວິໂຍ ວຊໍ ອວຣຸນ຺ຘຕິ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຣຸກ຺ຂໍ ຜລານິ ໂອຈິນາຕິ, ສິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ພ຺ຣວີຕິ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ [ອຸທາ. ໒໓ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)], ສິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສາສຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອຊໍ, ຂີຣໍ’ ອິຈ຺ຈາທິ ປຘານກມ຺ມໍ ນາມ ກຕ຺ຕາຣາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອິຏ຺ຐຕຣຕ຺ຕາ. ‘ຄາມໍ, ຄາວິໍ’ອິຈ຺ຈາທິ ອປ຺ປຘານກມ຺ມໍ ນາມ ຕຖາ ອນິຏ຺ຐຕຣຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ປຘານກມ຺ມໍ ກຖິນກມ຺ມໍ ນາມ, ກມ຺ມຠາເວ ຖິຣກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຘານກມ຺ມໍ ອກຖິນກມ຺ມໍ ນາມ, ອຖິຣກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກທາຈິ ສມ຺ປທານໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອປາທານໍ, ກທາຈິ ສາມິ, ກທາຈິ ໂອກາໂສ. ຍຖາ – ໂສ ມໍ ທກາຍ ເນຕິ, ຄາວິໂຕ ຂີຣໍ ໂທຫຕິ, ຄາວິຍາ ຂີຣໍ ໂທຫຫິ, ຄາວິຍໍ ຂີຣໍ ໂທຫຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກມ຺ເມ ທຸຕິຍາຕິ ວຕ຺ຕເຕ.

໒໙໒. ຄຕິໂພຘາຫາຣສທ຺ທຕ຺ຖາ ກມ຺ມກ ຠຊ຺ຊາທີນໍ ປໂຍຊ຺ເຊ [ກ. ໓໐໐; ຣູ. ໒໘໖; ນີ. ໕໘໗; ຈໍ. ໒.໑.໔໔; ປາ. ໑.໔.໕໒].

ນິຈ຺ຈວິຘິສຸຕ຺ຕມິທໍ. ຄມນຕ຺ຖານໍ ໂພຘນຕ຺ຖານໍ ອາຫາຣຕ຺ຖານໍ ສທ຺ທຕ຺ຖານໍ ອກມ຺ມການໍ ຠຊ຺ຊາທີນຎ຺ຈ ຘາຕູນໍ ປໂຍຊ຺ເຊ ກມ຺ມນິ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປໂຍຊ຺ຊກມ຺ມໍ ນາມ ກາຣິຕກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸຣິໂສ ປຸຣິສໍ ຄາມໍ ຄມຍຕິ, ສາມິໂກ ອຊປາລໍ ອຊໍ ຄາມໍ ນຍາເປຕິ, ອາຈຣິໂຍ ສິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ໂພເຘຕິ, ປຸຣິໂສ ປຸຣິສໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຠເຊຕິ, ອາຈຣິໂຍ ສິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ປາເຐຕິ, ປຸຣິໂສ ປຸຣິສໍ ສຍາເປຕິ, ອຈ຺ຉາເປຕິ, ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ປຸຣິໂສ ປຸຣິສໍ ຘຎ຺ຎໍ ຠຊ຺ຊາເປຕິ, ໂກຏ຺ຏາເປຕິ, ອຸທ຺ຘຣາເປຕິ.

ເອເຕສມີຕິ ກິໍ? ປຸຣິໂສ ປຸຣິເສນ ໂອທນໍ ປາເຈຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຄມນຕ຺ຖາທີນໍ ປໂຍຊ຺ເຊ ຕຕິຍາປິ ຣູປສິທ຺ຘິຍໍ [໑໔໑ ປິຏ຺ເຐ] ສທ຺ທນີຕິຍຎ຺ຈ [ສຸຕ຺ຕ-໑໔໘ ປິຏ຺ເຐ] ວຸຕ຺ຕາ. ສທ຺ທນີຕິຍໍ ຕຕິຍາປໂຍເຄປິ ກມ຺ມຕ຺ຖເມວ ອິຈ຺ຉຕິ. ຎາສາທີສຸ ກຕ຺ວຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຍທາ ¶ ປນ ປຐມໍ ປໂຍຊກໍ ອຎ຺ໂຎ ທຸຕິໂຍ ປໂຍເຊຕິ, ຕທາ ປຐໂມ ປໂຍຊ຺ໂຊ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍາເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕໍ ກຸຏິໍ ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕິ [ປາຣາ. ໓໖໓].

໒໙໓. ຫຣາທີນໍ ວາ [ກ. ໓໐໐; ຣູ. ໒໘໖; ນີ. ໕໘໗; ຈໍ. ໒.໑.໔໕; ປາ. ໑.໔.໕໓].

ຫຣາທີນໍ ປໂຍຊ຺ເຊ ກມ຺ມນິ ວິກປ຺ເປນ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ສາມິໂກ ປຸຣິສໍ ຠາຣໍ ຫາເຣຕິ ປຸຣິເສນ ວາ, ປຸຣິສໍ ອາຫາຣໍ ອຊ຺ໂຌຫາເຣຕິ ປຸຣິເສນ ວາ, ປຸຣິສໍ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕິ ປຸຣິເສນ ວາ, ຣາຊາ ປຸຣິສໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ ປຸຣິເສນ ວາ, ປຸຣິສໍ ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທາເປຕິ ປຸຣິເສນ ວາ.

໑໙໔. ນ ຂາທາທີນໍ [ກ. ໓໐໐; ຣູ. ໒໘໖; ນີ. ໕໘໗; ຈໍ. ໒.໑.໔໗; ປາ. ໑.໔.໕໗].

ຂາທາທີນໍ ປໂຍຊ຺ເຊ ກມ຺ມນິ ນ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ສາມິໂກ ປຸຣິເສນ ຂຊ຺ຊໍ ຂາທາເປຕິ, ອທ-ຠກ຺ຂເນ, ຠຕ຺ຕໍ ອາເທຕິ, ສາມິໂກ ທາເສນ ປຸຣິສໍ ອວ຺ຫາເປຕິ, ສທ຺ທາຍາເປຕິ, ກນ຺ທຍຕິ, ນາທຍຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສທ຺ທາຍາເປຕີ’ຕິ ສທ຺ທໍ ກາຣາເປຕິ, ນາມຘາຕຸ ເຈສາ. ກນ຺ທ, ນທາປິ ສທ຺ທຕ຺ຖາເຍວ.

໒໙໕. ວຫິສ຺ສານິຍນ຺ຕຸເກ [ກ. ໓໐໐; ຣູ. ໒໘໖; ນີ. ໕໘໗; ຈໍ. ໒.໑.໔໘; ປາ. ໑.໔.໕໒].

ວຫິສ຺ສາຕິ ຘາຕຸນິທ຺ເທໂສ ອິ-ກາໂຣ, ນິຍາເມຕິ ປໂຍເຊຕີຕິ ນິຍນ຺ຕາ, ນຕ຺ຖິ ນິຍນ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນິຍນ຺ຕຸໂກ. ຍສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ປໂຍຊເກນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສຍເມວ ຎຕ຺ວາ ວຫຕິ, ໂສ ອນິຍນ຺ຕຸໂກ ນາມ, ວຫຘາຕຸສ຺ສ ຕາທິເສ ອນິຍນ຺ຕຸເກ ປໂຍຊ຺ເຊ ກມ຺ມນິ ທຸຕິຍາ ນ ໂຫຕິ.

ສາມິໂກ ¶ ທາເສນ ຠາຣໍ ວາເຫຕິ.

ອນິຍນ຺ຕຸເກຕິ ກິໍ? ພລີພທ຺ເທ ຠາຣໍ ວາເຫຕິ.

໒໙໖. ຠກ຺ຂິສ຺ສາຫິໍສາຍໍ [ກ. ໓໐໐; ຣູ. ໒໘໖; ນີ. ໕໘໗; ຈໍ. ໒.໑.໔໙; ປາ. ໑.໔.໕].

ຠກ຺ຂິຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຠກ຺ຂາປນໍ ຫິໍສາ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຠກ຺ຂາປນໍ ຫິໍສາ ນາມ, ຠກ຺ຂຘາຕຸສ຺ສ ປໂຍຊ຺ເຊ ກມ຺ມນິ ອຫິໍສາວິສເຍ ທຸຕິຍາ ນ ໂຫຕິ.

ສາມິໂກ ປຸຣິເສນ ໂມທເກ ຠກ຺ຂາເປຕິ.

ອຫິໍສາຍນ຺ຕິ ກິໍ? ພລີພທ຺ເທ ສສ຺ສໍ ຠກ຺ຂາເປຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘ສສ຺ສ’ນ຺ຕິ ຖູລຕຣໍ ສສ຺ສນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວານ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໔໓໘], ໂຕເສນ຺ຕິ ສພ຺ພປາຓິນໍ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໓໐໐]. ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍສ຺ສ ຄາເຫຕພ຺ໂພ’’ ອິຈ຺ຈາທິນາ [ປາຣາ. ໖໑໕] ປໂຍຊ຺ເຊ ຉຏ຺ຐີປິ ທິສ຺ສຕິ.

໒໙໗. ຌາທີຫິ ຍຸຕ຺ຕາ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໐; ປາ. ໒.໓.໒].

ຘີອິຈ຺ຈາທີຫິ ນິປາໂຕປສຄ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ຘີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫນ຺ຕາຣໍ [ຘ. ປ. ໓໘໙], ຘີຣຕ຺ຖຸ’ມໍ ປູຕິກາຍໍ [ຊາ. ໑.໓.໑໒໙], ຘີຣຕ຺ຖຸ ຕໍ ຘນລາຠໍ [ຊາ. ໑.໔.໓໖], ຘີຣຕ຺ຖຸ ພຫຸເກ ກາເມ. ຕຕິຍາປິ ທິສ຺ສຕິ, ຘີຣຕ຺ຖຸ ຊີວິເຕນ ເມ [ຊາ. ໒.໑໗.໑໓໕]. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ [ທີ. ນິ. ໑.໑], ອຠິໂຕ ຄາມໍ ວສຕິ, ປຣິໂຕຄາມໍ ວສຕິ, ນທິໍ ເນຣຎ຺ຊຣໍ ປຕິ [ສຸ. ນິ. ໔໒໗], ເອເຕສຸ ຉຏ຺ຐ຺ຍຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ.

ຕຖາ ¶ ປຏິຠາຕິ ມໍ ຠຄວາ [ອຸທາ. ໔໕; ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໗], ອປິສ຺ສຸ ມໍ ຕິສ຺ໂສ ອຸປມາໂຍ ປຏິຠໍສຸ [ມ. ນິ. ໑.໓໗໔], ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸໍ [ມຫາວ. ໒໕໘]. ປຏິຠນ຺ຕຸ ຕໍ ຈຸນ຺ທ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ [ສໍ. ນິ. ໓.໗໙] – ‘ມ’ນ຺ຕິ ມມ, ‘ຕ’ນ຺ຕິ ຕວ, ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ. ‘ມ’ນ຺ຕິ ມມຎາເຓ, ‘ຕ’ນ຺ຕິ ຕວຎາເຓຕິປິ ວຓ຺ເຓສຸໍ. ນ ອຸປາຍມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິ, ນຕ຺ຖິ ສມາທານມນ຺ຕເຣນ ສິກ຺ຂາປຏິລາໂຠ, ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ, ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສ [ມ. ນິ. ໓.໓໙໓; ອຸທາ. ໗໔]. ຕຕ຺ຖ ‘ອນ຺ຕເຣນາ’ຕິ ນິປາຕປທເມຕໍ, ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນ ຄາມໍ, ທກ຺ຂິເຓນ ຄາມໍ, ອຸຕ຺ຕເຣນ ຄາມໍ, ຄາມສ຺ສ ປຸພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປສຄ຺ຄປຸພ຺ພານໍ ອກມ຺ມກຘາຕູນໍ ປໂຍເຄ ອາຘາເຣ ທຸຕິຍາ, ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ, ຄາມໍ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຸກ຺ຂໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ອຠິນິສີເທຍ຺ຍ ວາ ອຠິນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ [ປາຈິ. ໑໓໐], ຄາມໍ ອຸປວສຕິ, ຄາມໍ ອນຸວສຕິ, ປພ຺ພຕໍ ອຘິວສຕິ, ຆຣໍ ອາວສຕິ, ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ປາຣາ. ໕໑໙], ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສຕິ, ກາມາວຈຣໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຣູປາວຈຣໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ອຣູປາວຈຣໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ສກ຺ກສ຺ສ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ນິປນ຺ນໍ ວາ ອຸປນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໒], ນິສິນ຺ນໍ ວາ ອຸປນິສີເທຍ຺ຍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໒], ຐິຕໍ ວາ ອຸປຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໒] ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕປ຺ປານ, ຈາເຣປິ ທຸຕິຍາ, ນທິໍ ປິວຕິ, ສມຸທ຺ທໍ ປິວຕິ, ຄາມໍ ຈຣຕິ, ອຣຎ຺ຎໍ ຈຣຕິ, ນທິຍໍ, ຄາເມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາລ, ທິສາສຸປິ ອາຘາເຣ ເອວ ທຸຕິຍາ, ຕໍ ຂຓໍ, ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກາລໍ, ເອກມນ຺ຕໍ [ຂຸ. ປາ. ໕.໑], ເອກໍ ສມຍໍ [ຂຸ. ປາ. ໕.໑; ທີ. ນິ. ໑.໑], ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ [ປາຣາ. ໑໖], ສາຍນ຺ຫສມຍໍ, ຕໍ ທິວສໍ, ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໕], ທຸຕິຍມ຺ປິ, ຕຕິຍມ຺ປິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວາ ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ເປຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຣໍ, ປຸຣິມໍ ທິສໍ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໖], ທກ຺ຂິຓໍ ທິສໍ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໖], ປຈ຺ຉິມໍ ທິສໍ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໖], ອຸຕ຺ຕຣໍ ທິສໍ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໖], ອິມາ ທສ ¶ ທິສາໂຍ, ກຕມໍ ທິສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຄຣາຊາ [ຊາ. ໑.໑໖.໑໐໔], ອິມາສຸ ທິສາສຸ ກຕມາຍ ທິສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕນາຄຣາຊາຕິ ອຕ຺ໂຖອິຈ຺ຈາທິ.

໒໙໘. ລກ຺ຂຓິຕ຺ຖມ຺ຠູຕວິຈ຺ຉາສ຺ວຠິນາ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໔; ປາ. ໑.໔.໙໐, ໙໑; ໒.໓.໘].

ລກ຺ຂຓາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ປວຕ຺ເຕນ ອຠິນາ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ລກ຺ຂີຍຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອເນນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ. ອຍໍ ປກາໂຣ ອິຕ຺ຖໍ, ອີທິໂສ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ. ຠິນ຺ເນ ອຕ຺ເຖ ພ຺ຍາປິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ວິຈ຺ຉາ.

ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ –

ຣຸກ຺ຂມຠິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ວິຊ຺ຊຸ, ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ວິຊ຺ໂຊຕເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຊ຺ໂຊຠາເສນ ພ຺ຍາປິໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ.

ອິຕ຺ຖມ຺ຠູເຕ –

ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ, ມາຕຣໍ ອຠິ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ສາຘູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເທວທຕ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ມາຕຸປຏ຺ຐາເນ ອຄ຺ຄປຸຣິໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ [ປາຣາ. ໑]. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’ຕິ ອຠິ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສກລໂລກຄ຺ຄຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຈ຺ຉາຍໍ –

ຣຸກ຺ຂໍ ¶ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ຈນ຺ໂທ, ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ວິຊ຺ໂຊຕເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ລກ຺ຂຓາທິອຕ຺ຖາ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຊຕນີຍາ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ເອວ, ນ ວຈນີຍຕ຺ຖາ, ພ຺ຍາປນາທິອຕ຺ຖາ ເອວ ວຈນີຍຕ຺ຖາຕິ.

໒໙໙. ປຕິປຣີຫິ ຠາເຄ ຈ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໕; ປາ. ໑.໔.໙໐].

ລກ຺ຂຓິ’ຕ຺ຖມ຺ຠູຕ, ວິຈ຺ຉາສຸ ຈ ຠາເຄ ຈ ປວຕ຺ເຕຫິ ປຕິ, ປຣີຫິ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ລກ຺ຂເຓ –

ຣຸກ຺ຂໍ ປຕິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ວິຊ຺ຊຸ, ຣຸກ຺ຂໍ ປຣິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ວິຊ຺ຊຸ. ຕຕ຺ຖ ‘ປຕີ’ຕິ ປຏິຈ຺ຈ, ‘ປຣີ’ຕິ ຜຣິຕ຺ວາ.

ອິຕ຺ຖມ຺ຠູເຕ –

ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ປຕິ, ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ປຣິ.

ວິຈ຺ຉາຍໍ –

ຣຸກ຺ຂໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປຕິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ຈນ຺ໂທ, ຣຸກ຺ຂໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປຣິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ຈນ຺ໂທ.

ຠາເຄ –

ຕໍ ທີຍຕຸ, ຍເທຕ຺ຖ ມໍ ປຕິ ສິຍາ, ຕໍ ທີຍຕຸ, ຍເທຕ຺ຖ ມໍ ປຣິ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ‘ປຕີ’ຕິ ປຏິຈ຺ຈ, ‘ປຣີ’ຕິ ປຣິຈ຺ຈ, ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘ຐປິຕ’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ເອຕ຺ຖ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍໍ ¶ ວຕ຺ຖຸ ຐປິຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ເມ ທີຍຕູຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ເອເຕສຸ ພຫູສຸ ຠາເຄສຸ ໂຍ ມມ ຠາໂຄ, ໂສ ມຍ຺ຫໍ ທີຍຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

໓໐໐. ອນຸນາ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໖; ປາ. ໑.໔.໘໔, ໙໐].

ລກ຺ຂຓິ’ຕ຺ຖມ຺ຠູຕ, ວິຈ຺ຉາສຸ ຈ ຠາເຄ ຈ ປວຕ຺ເຕນ ອນຸນາ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ລກ຺ຂເຓ –

ຣຸກ຺ຂໍ ອນຸ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ວິຊ຺ຊຸ, ຣຸກ຺ຂໍ ອນຸ ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ສມ຺ພຸທ຺ຘມນຸປພ຺ພຊຸໍ [ພຸ. ວໍ. ໒໑.໕], ‘ສມ຺ພຸທ຺ຘ’ນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ, ອນຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິປສ຺ສິໂພຘິສຕ຺ເຕ ປພ຺ພຊິເຕ ສຕິ ຕານິປິ ຈຕຸຣາສີຕິກຸລປຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈກ຺ຣິຍມນຸ ວຸຏ຺ຐິ ປາວສ຺ສິ, ‘ອນູ’ຕິ ອນ຺ວາຍ, ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຈ຺ຈກ຺ຣິຍາຍ ສຕິ ສຈ຺ຈກ຺ຣິຍເຫຕຸ ເທໂວ ປາວສ຺ສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເຫຕຸ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈ຺ຈກ຺ຣິຍາຍ ສເຫວາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສຫ ສຈ຺ເຈ ກເຕ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ [ຈຣິຍາ. ໓.໘໒] ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕ຺ຖມ຺ຠູເຕ –

ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມນຸ. ຕຕ຺ຖ ‘ອນູ’ຕິ ອນ຺ວາຍ ປຏິຈ຺ຈ.

ວິຈ຺ຉາຍໍ –

ຣຸກ຺ຂໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອນຸ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ຈນ຺ໂທ. ຕຕ຺ຖ ‘ອນູ’ຕິ ອນຸ ຜຣິຕ຺ວາ.

ຠາເຄ –

ຍເທຕ຺ຖ ¶ ມໍ ອນຸ ສິຍາ, ຕໍ ທີຍຕຸ. ຕຕ຺ຖ ‘ອນູ’ຕິ ອນ຺ວາຍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓໐໑. ສຫຕ຺ເຖ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໗; ປາ. ໑.໔.໘໕].

ສຫຕ຺ເຖ ອນຸນາ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ປພ຺ພຕໍ ອນຸ ຕິຏ຺ຐຕິ [ປພ຺ພຕມນຸເສນາ ຕິຏ຺ຐຕິ (ໂມຄ຺ຄລ຺ລານວຸຕ຺ຕິຍໍ)]. ນທິໍ ອນ຺ວາວສິຕາ ພາຣາຓສີ. ‘ອນູ’ຕິ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ, ນທິຍາ ສຫ ອາພທ຺ຘາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໐໒. ຫີເນ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໘; ປາ. ໑.໔.໘໖].

ຫີເນ ປວຕ຺ເຕນ ອນຸນາ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ອນຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ, ອນຸຄຕາ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສພ຺ເພ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂຕ ຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໐໓. ອຸເປນ [ກ. ໒໙໙; ຣູ. ໒໘໘; ນີ. ໕໘໒, ໕໘໖; ຈໍ. ໒.໑.໕໙; ປາ. ໑.໔.໘໗].

ຫີເນ ອຸເປນ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ອຸປ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ, ອຸເປຈ຺ຈ ຄຕາ ສມີເປ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຫີນາຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິອິຈ຺ຈາທໂຍ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍາຕິ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປກາເຣນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປວຈນີຍໍ, ປກາໂຣ ຈ ລກ຺ຂຓິ’ຕ຺ຖມ຺ຠູຕ, ວິຈ຺ຉາທິໂກ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກມ຺ມນ຺ຕິ ພ຺ຍາປນາທິກ຺ຣິຍາ, ກມ຺ມໍ ປວຈນີຍໍ ເຍຫິ ເຕ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍາ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ພ຺ຍາປນາທິກ຺ຣິຍາວິເສສວາຈີຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ພນ຺ເຘສຕິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ, ອສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ອາຘາຣ, ສາມ຺ຍາທິອຕ຺ເຖສຸ ໂຫຕິ, ລກ຺ຂຓາທໂຍ ປນ ສາມຕ຺ຖິຍສິທ຺ຘາ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ເອວາຕິ.

໓໐໔. ກາລທ຺ຘານມຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ [ກ. ໒໙໘; ຣູ. ໒໘໗; ນີ. ໕໘໑; ປາ. ໒.໓.໕]

ກາລສ຺ສ ວາ ອທ຺ຘຸໂນ ວາ ທພ຺ພ, ຄຸຓ, ກ຺ຣິຍາຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສໍໂຍເຄ ກາລ’ທ຺ຘານວາຈີຫິ ລິງ຺ເຄຫິ ປຣໍ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ.

ກາເລ –

ສຕ຺ຕາຫໍ ຄວປານໍ, ມາສໍ ມໍໂສທນໍ, ສຣທໍ ຣມຓີຍາ ນທີ, ສພ຺ພກາລໍ ຣມຓີຍໍ ນນ຺ທນໍ, ມາສໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ວສ຺ສສຕໍ ຊີວຕິ, ຕໂຍ ມາເສ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ອທ຺ຘາເນ –

ໂຍຊນໍ ວນຣາຊິ, ໂຍຊນໍ ທີໂຆ ປພ຺ພໂຕ, ໂກສໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄຕິ ກິໍ? ມາເສ ມາເສ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວິຫາໂຣ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກ຺ຣິຍາວິເສສນມ຺ປິ ກຕ຺ຕາຣາ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກມ຺ມຄຕິກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ‘ກມ຺ເມ ທຸຕິຍາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມສທ຺ເທນ ຄຍ຺ຫຕິ.

ສຸຂໍ ເສຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ເສຕິ, ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຂິປ຺ປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ທນ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຸທຸໍ ປຈຕິ, ຄຣຸໍ ເອສ຺ສຕິ, ລຫຸໍ ເອສ຺ສຕິ, ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ໂອຕາເປຕິ, ກາຍປ຺ປຈາລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ [ປາຈິ. ໕໙໐], ຫຕ຺ຖປ຺ປຈາລກໍ ¶ ຄຈ຺ຉຕິ, ສີສປ຺ປຈາລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ [ປາຈິ. ໕໙໔-໕໙໕], ສຸຣຸສຸຣຸກາຣກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ [ປາຈິ. ໖໒໗], ອວຄຓ຺ຑກາຣກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ [ປາຈິ. ໖໒໒], ປິຓ຺ຑຸກ຺ເຂປກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ [ປາຈິ. ໖໒໐], ຫຕ຺ຖນິທ຺ຘຸນກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ [ປາຈິ. ໖໒໓], ຫຕ຺ຖນິລ຺ເລຫກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ [ປາຈິ. ໖໒໘], ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ສມໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ, ວິສມໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ?

໓໐໕. ກຕ຺ຕຸກຣເຓສຸ ຕຕິຍາ [ກ. ໒໘໖, ໒໘໘; ຣູ. ໒໙໑, ໒໙໓; ນີ. ໕໙໑, ໕໙໔; ຈໍ. ໒.໑.໖໒-໓; ປາ. ໒.໓.໑໘].

ກຕ຺ຕຣິ ກຣເຓ ຈ ຕຕິຍາ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຕາຕິ ຈ ກາຣໂກຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ ‘‘ກໂຣຕີຕິ ກຕ຺ຕາ, ກໂຣຕີຕິ ກາຣໂກ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຕຸກາຣໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຣິຍາຍສທ຺ທານໍ ວເສນ ອຍເມວ ກ຺ຣິຍໍ ເອກນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ອຕ຺ຕປ຺ປຘາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກໂຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໂຕ ກ຺ຣິຍາ ນາມ ກຕ຺ຕຸໂນ ເອວ ພ຺ຍາປາໂຣ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ຈ, ອຎ຺ເຎ ປນ ກ຺ຣິຍາສາຘເນ ກຕ຺ຕຸໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ກາຣກາ ນາມາຕິ ຈ, ຕຖາ ອນຸປກາຣກຕ຺ຕາ ອກາຣກາ ນາມາຕິ ຈ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕາ ຕິວິໂຘ ສຍໍກຕ຺ຕາ, ປໂຍຊກກຕ຺ຕາ, ກມ຺ມກຕ຺ຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖໍ ສຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຍໍກຕ຺ຕາ ນາມ, ປຸຣິໂສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ປຣໍ ¶ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ປໂຍຊກກຕ຺ຕາ ນາມ, ປຸຣິໂສ ທາສໍ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕິ.

ກມ຺ມກຕ຺ຕາ ນາມ ປໂຍຊ຺ຊກກຕ຺ຕາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຣິໂສ ທາເສນ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕິ ທາສສ຺ສ ວາ, ໂຍ ຈ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປໂຍຄໍ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມຠູໂຕປິ ສຸກຣຕ຺ຕາ ວາ ກມ຺ມຠາເວນ ອວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ວາ ອຊານນຕາຍ ວາ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ວາ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ໂວຫຣີຍຕິ, ໂສ ກມ຺ມກຕ຺ຕາ ນາມ, ກຸສູໂລ ສຍເມວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຆໂຏ ສຍເມວ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ສຸກໂຣ ວາ ໂຫຕຸ ທຸກ຺ກໂຣ ວາ, ໂຍ ກມ຺ມຣູປກ຺ຣິຍາປເທ ປຐມນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕາ, ໂສ ກມ຺ມກຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສທ຺ທຣູເປນ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຖຣູເປນ ກຕ຺ຕາ ຈາຕິ ກມ຺ມກຕ຺ຕາ, ກຸສູໂລ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຆໂຏ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈຕິ ມຸນິໂນ ຠຕ຺ຕໍ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຆເຣ ຆເຣ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທຸວິໂຘ ປຣມຕ຺ໂຖ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ໂຖ ເອກນ຺ເຕນ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ປນ ໂກຈິ ວິຊ຺ຊມາໂນຕິ ສມ຺ມໂຕ. ຍຖາ? ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ, ໂຄວິສາຓໍ, ຈມ຺ປກປຸປ຺ຜນ຺ຕິ. ໂກຈິ ອວິຊ຺ຊມາໂນຕິ ສມ຺ມໂຕ. ຍຖາ? ວຎ຺ຌາປຸຕ຺ໂຕ, ສສວິສາຓໍ, ອຸທຸມ຺ພຣປຸປ຺ຜນ຺ຕິ. ສທ຺ໂທ ຈ ນາມ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕີ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕມາໂນ ຈ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ນ ທີເປຕີຕິ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ເກເຕ ສຕິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິສຍໍ ພຸທ຺ຘິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕິ ອວິຊ຺ຊມານສມ຺ມໂຕປິ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ວິສຍຠາເວນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ. ອິຕຣຖາ ‘ວຎ຺ຌາປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ປທໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິສຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ນ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ, ສທ຺ທພຸທ຺ຘີນຎ຺ຈ ວິສຍຠາເວນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ນາມ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທນານາຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘິນານາຕ຺ເຕ ຈ ສຕິ ນານາ ໂຫຕິ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິຊ຺ຊມາໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສທ຺ທພຸທ຺ຘິວິສຍຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານຎ຺ຈ ນານາຠູຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ປຏິຈ຺ຈ ກາຣກນານາຕ຺ຕໍ ກ຺ຣິຍາກາຣກນານາຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ¶ , ນ ປນ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານເມວ ນານາຠູຕເມວ ຈ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສໍໂຍໂຄ ຊາຍເຕ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ສທ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ນານາຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ອຕ຺ຖນານາຕ຺ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສທ຺ທານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖານຎ຺ຈ ກ຺ຣິຍາກາຣກຕາສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ກຍິຣເຕ ອເນນາຕິ ກຣຓໍ, ກ຺ຣິຍາສາຘເນ ກຕ຺ຕຸໂນ ສຫກາຣີກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ທຸວິຘໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກຣຓໍ, ພາຫິຣກຣຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸໂນ ອງ຺ຄຠູຕໍ ກຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ນາມ, ປຸຣິໂສ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປາເທນ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຸກ຺ໂຂ ຜລຠາເຣນ ໂອຓມຕິ.

ກຕ຺ຕຸໂນ ພຫິຠູຕໍ ພາຫິຣໍ ນາມ, ປຸຣິໂສ ຍາເນນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຜຣສຸນາ [ປຣສຸນາ (ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ)] ຉິນ຺ທຕິ, ຣຸກ຺ໂຂ ວາເຕນ ໂອຓມຕິ.

໓໐໖. ສຫຕ຺ເຖນ [ກ. ໒໘໗; ຣູ. ໒໙໖; ນີ. ໕໙໒; ຈໍ. ໒.໑.໖໕; ປາ. ໒.໓.໑໙].

ສຫສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ໂສຕິ ສຫຕ຺ໂຖ, ສຫຕ຺ເຖນ ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ຕຕິຍາ ໂຫຕິ. ສຫສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ສມວາຍຕ຺ໂຖ.

ໂສ ຕິວິໂຘ ທພ຺ພສມວາໂຍ, ຄຸຓສມວາໂຍ, ກ຺ຣິຍາສມວາໂຍຕິ. ປຸຕ຺ເຕນ ສຫ ຘນວາ ປິຕາ, ປຸຕ຺ເຕນ ສຫ ຖູໂລ ປິຕາ, ປຸຕ຺ເຕນ ສຫ ອາຄໂຕ ປິຕາ. ສຫ, ສທ຺ຘິໍ, ສມໍ, ນານາ, ວິນາອິຈ຺ຈາທິໂກ ສຫຕ຺ຖສທ຺ໂທ ນາມ.

ນິສີທິ ຠຄວາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ [ມຫາວ. ໕໙], ສຫສ຺ເສນ ສມໍ ມິຕາ [ສໍ. ນິ. ໑.໓໒], ປິເຍຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ [ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓, ໒໐໗], ສງ຺ໂຆ ສຫ ວາ ຄຄ຺ເຄນ ວິນາ ວາ ຄຄ຺ເຄນ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ [ມຫາວ. ໑໖໗].

໓໐໗. ລກ຺ຂເຓ [ຣູ. ໑໔໗ ປິຏ຺ເຐ; ນີ. ໕໙໘; ຈໍ. ໒.໑.໖໖; ປາ. ໒.໓.໒໑].

ລກ຺ຂຓໍ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍາ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ, ປິຕຣໍ ໂສ ອຸທິກ຺ຂຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໒໓]. ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ [ອ. ນິ. ໓.໖໗], ອສມ຺ຠິນ຺ເນນ ວິເລປເນນ ຣາຊານມທກ຺ຂິ, ຕິທຓ຺ຑເກນ ປຣິພ຺ພາຊກມທກ຺ຂິ, ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕໍ ເຈຕາເປຕິ [ປາຣາ. ໖໑໒ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)], ຠິກ຺ຂຸ ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ອາໂລກິເຕນ ວິໂລກິເຕນ ສມິຎ຺ຊິເຕນ ປສາຣິເຕນ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ, ສາ ກາຬີ ທາສີ ຠິນ຺ເນນ ສີເສນ ໂລຫິເຕນ ຄລນ຺ເຕນ ປຕິວິສ຺ສການໍ ອຸຊ຺ຌາເປສິ [ມ. ນິ. ໑.໒໒໖], ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກາຍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ [ປາຈິ. ໕໘໔], ປລ຺ລຕ຺ຖິກາຍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສີທນ຺ຕິ [ປາຈິ. ໕໙໙].

ອງ຺ຄວິກາໂຣປິ ອິຘ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ [ກ. ໒໙໑; ຣູ. ໒໙໙; ນີ. ໖໐໓], ອກ຺ຂິນາ ກາຓໍ ປສ຺ສຕິ, ‘ອກ຺ຂີ’ຕິ ອິທໍ ‘ກາຓ’ນ຺ຕິ ປເທ ວິເສສນໍ, ວິກເລນ ຈກ຺ຂຸອງ຺ເຄນ ໂສ ກາໂຓ ນາມ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ເຖນ ກຸຓິໍ ປສ຺ສຕິ, ປາເທນ ຂຎ຺ຊໍ ປສ຺ສຕິ.

໓໐໘. ເຫຕຸມ຺ຫິ [ກ. ໒໘໙; ຣູ. ໒໙໗; ນີ. ໖໐໑].

ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຜລໍ ເອເຕນາຕິ ເຫຕຸ, ຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍາ ໂຫຕິ.

ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘຸ, ກມ຺ມຸນາ ວຕ຺ຕຕິ ໂລໂກ, ກມ຺ມຸນາ ວຕ຺ຕຕິ ປຊາ [ມ. ນິ. ໒.໔໖໐; ສຸ. ນິ. ໖໕໙ (ວຕ຺ຕຕີ ປຊາ)]. ກມ຺ມຸນາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ສຸ. ນິ. ໑໓໖]. ເກນຏ຺ເຐນ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ], ເກນ ນິມິຕ຺ເຕນ, ເກນ ວຓ຺ເຓນ ¶ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔] ເກນ ປຈ຺ຈເຍນ, ເກນ ເຫຕຸນາ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໐໙໗], ເກນ ກາຣເຓນ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໕ ມາຕງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ] ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓໍ ຕິວິຘໍ ກ຺ຣິຍາສາຘກກຣຓໍ, ວິເສສນກຣຓໍ, ນານາຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກ຺ຣິຍາສາຘກໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ວິເສສນກຣຓໍ ຍຖາ? ອາທິຈ຺ໂຈ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສາກິໂຍ ນາມ ຊາຕິຍາ [ສຸ. ນິ. ໔໒໕]. ໂຄຕ຺ເຕນ ໂຄຕໂມ ນາໂຖ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໕໓ (ວິສທິສໍ)], ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ນາເມນ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໕໑], ວິສ຺ສຸໂຕ ປຎ຺ຎວາ ຈ ໂສ, ຊາຕິຍາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພຸທ຺ໂຘ [ທີ. ນິ. ໒.໙໒], ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ [ມິ. ປ. ໖.໔.໘], ສິປ຺ເປນ ນຬກາໂຣ ໂສ, ເອກູນຕິໍໂສ ວຍສາ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔], ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘຸ, ຕປສາ ອຸຕ຺ຕໂມ, ສຸວຓ຺ເຓນ ອຠິຣູໂປ, ປກຕິຍາ ອຠິຣູໂປ, ປກຕິຍາ ຠທ຺ທໂກ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຕ຺ຕິກາ [ປາຈິ. ໘໖], ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ສເມນ ຘາວຕິ, ວິສເມນ ຘາວຕິ, ສຸເຂນ ສຸຂິໂຕ ໂຫມິ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ປມຸທິໂຕ [ພຸ. ວໍ. ໒.໗໘]. ທ຺ວິໂທເຓນ ຘຎ຺ຎໍ ກິຓາຕິ, ສຫສ຺ເສນ ອສ຺ເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ, ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ [ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ (ສມ຺ມນ຺ນິ)] ອິຈ຺ຈາທິ.

ນານາຕ຺ຕກຣຓໍ ຍຖາ? ກິໍ ເມ ເອເກນ ຕິຓ຺ເຓນ, ປຸຣິເສນ ຖາມທສ຺ສິນາ [ພຸ. ວໍ. ໒.໕໖]. ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘ, ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາ [ຘ. ປ. ໓໙໔]. ອລໍ ເຕ ອິຘ ວາເສນ [ປາຣາ. ໔໓໖], ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ [ປາຣາ. ໕໒], ກິນ຺ນຸເມພຸທ຺ເຘນ [ປາຣາ. ໕໒], ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ [ປາຣາ. ໕໒], ມຓິນາ ເມ ອຕ຺ໂຖ [ປາຣາ. ໓໔໔], ວເທຍ຺ຍາຖ ຠນ຺ເຕ ເຍນຕ຺ໂຖ, ປານີເຍນ [ປາຓິເຍນ (ມູ.)] ອຕ຺ໂຖ, ມູເລຫິ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ອຕ຺ໂຖ [ມຫາວ. ໒໖໓], ເສຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິໂກ, ມຫຄ຺ເຆນ ¶ ອຕ຺ຖິໂກ, ມາເສນ ປຸພ຺ໂພ, ປິຕຣາ ສທິໂສ, ມາຕຣາ ສໂມ, ກຫາປເຓນ ອູໂນ, ຘເນນ ວິກໂລ, ອສິນາ ກລໂຫ, ວາຈາຍ ກລໂຫ, ອາຈາເຣນ ນິປຸໂຓ, ວາຈາຍ ນິປຸໂຓ, ຄຸເຬນ ມິສ຺ສໂກ, ຕິເລນ ມິສ຺ສໂກ, ວາຈາຍ ສຂິໂລ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຖາ ກມ຺ມາ’ວຘິ, ອາຘາຣ’ຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄ, ກ຺ຣິຍາປວຄ຺ຄາປິ ນານາຕ຺ຕກຣເຓ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ກມ຺ເມ ຕາວ –

ຕິເລຫິ ເຂຕ຺ເຕ ວປ຺ປຕິ, ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ຈີວຣໍ ວາຍາເປຕິ, ສຸນເຂຫິ ຂາທາເປນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອວຘິມ຺ຫິ –

ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ [ຈູຬວ. ໔໓໗], ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ກາສິຣາເຊນ, ຈກ຺ຂຸ ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ [ສໍ. ນິ. ໔.໘໕], ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ [ອ. ນິ. ໕.໒], ຫິຣີຍຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ [ອ. ນິ. ໕.໒], ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ສເກນ ກາເຍນ, ປຖພ຺ຍາ ເອກຣຊ຺ເຊນ, ສຄ຺ຄສ຺ສ ຄມເນນ ວາ. ສພ຺ພໂລກາຘິປຈ຺ເຈນ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ວຣໍ [ຘ. ປ. ໑໗໘] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອາຘາເຣ –

ເຕນ ຂເຓນ ເຕນ ລເຍນ ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ [ມຫາວ. ໑໗], ເຕນ ສມເຍນ [ປາຣາ. ໑], ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ [ຂຸ. ປາ. ໕.໙]. ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖], ຕິຓ຺ຓໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ [ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ອຸທາ. ໕໑], ປຸພ຺ເພນ ຄາມໍ, ທກ຺ຂິເຓນ ຄາມໍ, ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ຘຕຣຏ຺ໂຐ, ທກ຺ຂິເຓນ ວິຣູຬ຺ຫໂກ ປຈ຺ຉິເມນ ວິຣູປກ຺ໂຂ [ທີ. ນິ. ໒.໓໓໖], ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ [ຂຸ. ປາ. ໕.໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ –

ມາເສນ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ໂຍຊເນນ ຘາວຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ຣິຍາປວຄ຺ໂຄ ¶ ນາມ ກ຺ຣິຍາຍ ສີຆຕຣໍ ນິຏ຺ຐາປນໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຊເຕຕພ຺ເພ ຕຕິຍາ, ເອກາເຫເນວ ພາຣາຓສິໍ ປາປຸຓິ, ຕີຫິ ມາເສຫິ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ນວຫິ ມາເສຫິ ວິຫາຣໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ຄມນມຕ຺ເຕນ ລຠຕິ, ໂອຏ຺ຐປຫຏມຕ຺ເຕນ ປຄຸຓໍ ອກາສິ.

ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຈຕຸຕ຺ຖີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຈຕຸຕ຺ຖີ?

໓໐໙. ສມ຺ປທາເນ ຈຕຸຕ຺ຖີ [ກ. ໒໙໓; ຣູ. ໓໐໑; ນີ. ໖໐໕; ຈຕຸຕ຺ຖີ ສມ຺ປທາເນ (ພຫູສຸ), ຈໍ. ໒.໑.໗໓; ປາ. ໒.໓.໑໓].

ສມ຺ປທາເນ ຈຕຸຕ຺ຖີ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ປທີຍເຕ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ປທານໍ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຏິຈ຺ຉກໍ, ກ຺ຣິຍາສມ຺ປຏິຈ຺ຉກນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ເທຕິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິລາຆເຕ.

ປຸນ ອນິຣາກຣຓໍ, ອນຸມຕິ, ອາຣາຘນນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ນິຣາກໂຣຕິ ນ ນິວາເຣຕີຕິ ອນິຣາກຣຓໍ, ທິຍ຺ຍມານໍ ນ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຕິ ຫິ ປຏິກ຺ຂິປເນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ສມ຺ປທານໍ ອນຸມຕິ ນາມ. ວິວິເຘຫິ ອາຍາຈນວຈເນຫິ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອາຣາຘນໍ ນາມ. ໂພຘິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຊລໍ ເທຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນ຺ນໍ ເທຕິ, ຍາຈກສ຺ສ ອນ຺ນໍ ເທຕິ.

ກ຺ຣິຍາສມ຺ປຏິຈ຺ຉກໍ ນານາກ຺ຣິຍາວເສນ ພຫຸວິຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ໂຣຈນກ຺ຣິຍາໂຍເຄ –

ຕຎ຺ຈ ອມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ [ມ. ນິ. ໑.໑໗໙; ມ. ນິ. ໒.໔໓໕], ປພ຺ພຊ຺ຊາ ມມ ຣຸຈ຺ຈຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໔໓], ກສ຺ສ ສາທຸໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເມ ຣຸຈ຺ຈຕິ ຠທ຺ທນ຺ເຕ, ອຸລູກສ຺ສາຠິເສຈນໍ [ຊາ. ໑.໓.໖໐]. ຄມນໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ມາຍສ຺ມນ຺ຕານມ຺ປິ ສງ຺ຆເຠໂທ ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ [ປາຣາ. ໔໑໘], ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ນ ຂມຕິ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ [ປາຣາ. ໔໓໘], ຠຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ຉາເທຕິ, ຠຕ຺ຕມສ຺ສ ນຈ຺ຉາເທຕິ [ຈູຬວ. ໒໘໒], ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ລູຂານິ ໂຠຊນານິ ນຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ [ມຫາວ. ໒໖໑ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)]. ຕຕ຺ຖ ‘ຉາເທຕີ’ຕິ ອິຈ຺ຉໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘາຣຓປ຺ປໂຍເຄ –

ຉຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ຣຎ຺ໂຎ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕິ, ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເທວາ ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍິໍສຸ.

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິລາຆເຕ, ໂຖເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຸຍ຺ຫໍ ຫນຸເຕ, ຕຸຓ຺ຫິຠາເວນ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊມານສ຺ສ ປານີເຍນ ວາ ວິຘູປເນນ ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ [ປາຈິ. ໘໑໖ (ວິສທິສໍ)]. ທຸຕິຍາປິ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອຫໍ ໂຠຕິໍ ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙໓໔], ອຫໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສາມິ, ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ [ຂຸ. ປາ. ໕.໖], ຕຸຍ຺ຫໍ ສປເຕ, ສປສ຺ສຸ ເມ ເວປຈິຕ຺ຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໓], ສປຖມ຺ປິ ເຕ ສມ຺ມ ອຫໍ ກໂຣມິ [ຊາ. ໒.໒໑.໔໐໗], ຕວ ມຍິ ສທ຺ທຫນຕ຺ຖໍ ສຈ຺ຈໍ ກໂຣມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣຎ຺ໂຎ ສຕໍ ຘາເຣຕິ, ອິຘ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ຘາເຣຕິ [ອ. ນິ. ໔.໖໒], ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ມຍໍ ນາຄໍ ຘາຣຍາມ. ຕຕ຺ຖ ‘ຣຎ຺ໂຎ ສຕໍ ຘາເຣຕີ’ຕິ ສຕໍ ພລິຘນໍ ວາ ທຓ຺ຑຘນໍ ວາ ນິເທຕີຕິ [ນິເຘຕີຕິ, ນິເຘມ (ເກຈິ)] ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ‘ຘາຣຍາມາ’ຕິ ປຸນ ນິເທມ [ນິເຘຕີຕິ, ນິເຘມ (ເກຈິ)], ຕຸຍ຺ຫໍ ສທ຺ທຫຕິ, ມຍ຺ຫໍ ສທ຺ທຫຕິ, ສທ຺ທຫາສິ ສິງ຺ຄາລສ຺ສ, ສຸຣາປີຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ [ຊາ. ໑.໑.໑໑໓].

ເທວາປິ ¶ ເຕ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ [ຘ. ປ. ໙໔ (ຕສ຺ສ ປິຫຍນ຺ຕິ)], ເທວາປິ ເຕສໍ ປິຫຍນ຺ຕິ, ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສຕີມຕໍ [ຘ. ປ. ໑໘໑], ‘ປິຫຍນ຺ຕີ’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທຏ຺ຐຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍາປິ ໂຫຕິ, ສເຈ ມໍ ປິຫຍສິ, ຘນໍ ປິເຫຕິ, ຫິຣຎ຺ຎໍ ປິເຫຕິ, ສຸວຓ຺ຓໍ ປິເຫຕິ. ຕຕິຍາປິ ທິສ຺ສຕິ, ຣູເປນ ປິເຫຕິ, ສທ຺ເທນ ປິເຫຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌ ມຫາວີຣ [ຊາ. ໑.໔.໔໙], ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌ ຣເຖສຠ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໙໖ (ກຸຊ຺ຌິ)], ຍທິຫໍ ຕສ຺ສ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍໍ, ມາຕຸ ກຸປ຺ປຕິ, ປິຕຸ ກຸປ຺ປຕິ, ໂຍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ທຸສ຺ສຕິ [ຘ. ປ. ໑໒໕; ສຸ. ນິ. ໖໖໗; ຊາ. ໑.໕.໙໔], ທຸຫຍຕິ ທິສານໍ ເມໂຆ, ປູເຣຕິ ວິນາເສຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອກາເລ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ຫິ ວິນາເສຕິ ນາມ, ໂຍ ມິຕ຺ຕານໍ ນ ທຸພ຺ຠຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໙], ອທຸຏ຺ຐສ຺ສ ຕຸວໍ ທຸພ຺ຠິ [ຊາ. ໑.໑໖.໒໙໕], ມິຕ຺ຕານໍ ນ ທຸພ຺ເຠຍ຺ຍ, ຕິຕ຺ຖິຍາ ອິສ຺ສນ຺ຕິ ສມຓານໍ, ອຸສ຺ສູຍນ຺ຕິ ທຸຊ຺ຊນາ ຄຸຓວນ຺ຕານໍ, ປຕິວິສ຺ສການໍ ອຸຊ຺ຌາເປສິ [ມ. ນິ. ໑.໒໒໖ (ອຸຊ຺ຌາເປສິ)], ມາ ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ສ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ຖ [ອຸທາ. ໒໖ (ວິສທິສໍ)], ມຫາຣາຊານໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕພ຺ພໍ ວິຣວິຕພ຺ພໍ ວິກ຺ກນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ກ຺ຍາຫໍ ອຍ຺ຍານໍ ອປຣຊ຺ຌາມິ [ປາຣາ. ໓໘໓] ອຍ຺ເຍ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ອປຣຊ຺ຌຕິ ຣາຊານໍ ວາ, ອາຣາໂຘ ເມ ຣາຊາ ໂຫຕິ.

ປຕິ, ອາປຸພ຺ພສ຺ສ ສຸ-ຘາຕຸສ຺ສ ອນຸ, ປຕິປຸພ຺ພສ຺ສ ຈ ຄີ-ຘາຕຸສ຺ສ ໂຍເຄ ສມ຺ປທາເນ ຈຕຸຕ຺ຖີ. ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ, ‘‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ [ອ. ນິ. ໑.໑]. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພວາກ຺ເຍ ອາມນ຺ຕນກ຺ຣິຍາຍ ກຕ຺ຕາ ຠຄວາ, ໂສ ປຣວາກ຺ເຍ ປຈ຺ຈາສຸໂຍເຄ ສມ຺ປທານໍ ໂຫຕິ, ‘ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’ນ຺ຕິ ຠທ຺ທນ຺ເຕຕິ ປຏິວຈນໍ ອທໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂູ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາສຸຓນ຺ຕິ, ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາຣາມິກໍ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ [ມຫາວ. ໒໗໐], ອມຈ຺ໂຈ ຣຎ຺ໂຎ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ [ມຫາວ. ໒໗໐], ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຠິກ຺ຂຸ ຊນໍ ຘມ຺ມໍ ສາເວຕິ ¶ , ຊໂນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຄິຓາຕິ ປຏິຄິຓາຕິ, ສາຘຸກາຣໍ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາໂຣຈນຕ຺ຖໂຍເຄ –

ອາໂຣຈຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ [ມ. ນິ. ໑.໔໑໖], ປຏິເວທຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ [ມ. ນິ. ໑.໔໑໖], ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘ (ວິສທິສໍ)], ຘມ຺ມໍ ໂວ ເທເສສ຺ສາມິ [ມ. ນິ. ໓.໑໐໕], ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຍຖາ ໂນ ຠຄວາ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ເຕ ປວກ຺ຂາມິ, ອຫໍ ເຕ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ເຕ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂວຈ.

໓໑໐. ຕທຕ຺ເຖ [ກ. ໒໗໗; ຣູ. ໓໐໓; ນີ. ໕໕໔].

ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ກ຺ຣິຍາຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ຕທຕ຺ໂຖ, ຕທຕ຺ເຖ ສມ຺ປທາເນ ຈຕຸຕ຺ຖີ ໂຫຕິ.

໓໑໑. ສສ຺ສາຍ ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ [ກ. ໑໐໙; ຣູ. ໓໐໔; ນີ. ໒໗໙-໘໐].

ອກາຣນ຺ຕໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖີຠູຕສ຺ສ ສສ຺ສ ອາໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ, ສໍວໂຣ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ, ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາມຸຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ປາມຸຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍ, ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ສຸຂໍ ສມາຘຕ຺ຖາຍ, ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພິທຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ, ວິຣາໂຄ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ [ປຣິ. ໓໖໖], ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ [ມ. ນິ. ໑.໕໐], ອລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍ [ປາຣາ. ໓໘], ອລໍ ສມ຺ໂມຫາຍ, ປາກາຍ ວຊຕິ, ຍຸທ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍ [ປາຈິ. ໙໐໒].

ຕຸມຕ຺ໂຖປິ ¶ ຕທຕ຺ເຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ອລໍ ມິຕ຺ເຕ ສຸຂາເປຕຸໍ, ອມິຕ຺ຕານໍ ທຸຂາຍ ຈ [ຊາ. ໒.໑໗.໑໓]. ໂລການຸກມ຺ປາຍ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ [ມຫາວ. ໑໓].

ອລມຕ຺ຖໂຍເຄ –

ອລໍ ມລ຺ໂລ ມລ຺ລສ຺ສ, ອຣຫຕິ ມລ຺ໂລ ມລ຺ລສ຺ສ, ອລໍ ເຕ ອິຘ ວາເສນ [ປາຣາ. ໔໓໖], ອລໍ ເຕ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ເຓນ, ກິໍ ເມ ເອເກນ ຕິຓ຺ເຓນ [ພຸ. ວໍ. ໒.໕໖], ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘ, ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາ [ຘ. ປ. ໓໙໔].

ມຎ຺ຎນາປໂຍເຄ ອນາທເຣ ອປາຓິສ຺ມິເມວ ຈຕຸຕ຺ຖີ, ກຏ຺ຐສ຺ສ ຕຸວໍ ມຎ຺ເຎ, ກລິງ຺ຄຣສ຺ສ [ກຬິງ຺ຄຣສ຺ສ, ກຬງ຺ຄຣສ຺ສ (ກ.)] ຕຸວໍ ມຎ຺ເຎ, ຊີວິຕໍ ຕິຓາຍປິ ນ ມຎ຺ຎຕິ.

ອນາທເຣຕິ ກິໍ? ສຸວຓ຺ຓໍ ຕໍ ມຎ຺ເຎ.

ອປາຓິສ຺ມິນ຺ຕິ ກິໍ? ຄທ຺ຣຠໍ ຕຸວໍ ມຎ຺ເຎ.

ຄຕ຺ຍຕ຺ຖານໍ ນຍນຕ຺ຖານຎ຺ຈ ຘາຕູນໍ ກມ຺ມນິ ຈຕຸຕ຺ຖີ, ອປ຺ໂປ ສຄ຺ຄາຍ ຄຈ຺ຉຕິ [ຘ. ປ. ໑໗໔], ໂຍ ມໍ ທກາຍ ເນຕິ [ຊາ. ໑.໖.໙໗], ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕິ [ຘ. ປ. ໓໑໑], ມູລາຍ ປຏິກສ຺ເສຍ຺ຍ [ຈູຬວ. ໑໑໑].

ອາສີສນກ຺ຣິຍາໂຍເຄ –

ອາຍຸ ຠວໂຕ ໂຫຕຸ, ຠທ຺ທໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ຠທ຺ທມຕ຺ຖຸ ເຕ [ຊາ. ໑.໘.໑໕; ຊາ. ໒.໑໗.໑], ກຸສລໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ອນາມຍໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ສຸຂໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ອຕ຺ຖໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ຫິຕໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ກລ຺ຍາຓໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ສ຺ວາຄຕໍ ເຕ ໂຫຕຸ, ໂສຕ຺ຖິ ເຕ ໂຫຕຸ ໂສຕ຺ຖິ ຄພ຺ຠສ຺ສ [ມ. ນິ. ໒.໓໕໑], ມງ຺ຄລໍ ເຕ ໂຫຕຸ.

ສມ຺ມຸຕິໂຍເຄ ¶ ກມ຺ມຕ຺ເຖ [ຉຏ຺ຐີ], ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິ [ປາຣາ. ໕໙໐], ປຕ຺ຕຄາຫາປກສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິອິຈ຺ຈາທິ [ປາຣາ. ໖໑໔].

ອາວິກຣຓາທິໂຍເຄ –

ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈສ຺ສ ອາວິ ກໂຣມິ, ຕສ຺ສ ເມ ສກ຺ໂກ ປາຕຸຣໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຫິເຓຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ທູຕໍ ປາເຫສິ, ກປ຺ປຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຍໂຄ, ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຍໂຄ, ປຕ຺ໂຖທໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ອຸປມໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ [ມ. ນິ. ໑.໒໕໘; ຊາ. ໒.໑໙.໒໔], ອຎ຺ຊລິໍ ເຕ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໒໗], ຕຖາຄຕສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ [ມຫາວ. ໑໓໔], ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ໂລກສ຺ສ ຫິຕໍ, ມຓິນາ ເມ ອຕ຺ໂຖ [ປາຣາ. ໓໔໔], ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ [ປາຣາ. ໕໒], ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘານໍ ນມຕ຺ຖຸ ໂພຘິຍາ [ຊາ. ໑.໒.໑໗], ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຈ ນມຕ຺ຖຸ [ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗], ນໂມ ກໂຣຫິ ນາຄສ຺ສ [ມ. ນິ. ໑.໒໔໙], ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ນໂມ ເຕ ປຸຣິສຸຕ຺ຕມ [ອປ. ເຖຣ ໑.໒.໑໒໙]. ໂສຕ຺ຖິ ປຊານໍ [ທີ. ນິ. ໑.໒໗໔], ສຸວຕ຺ຖິ ປຊານໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຈຕຸຕ຺ຖີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຎ຺ຈມີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈມີ?

໓໑໒. ປຎ຺ຈມ຺ຍາວຘິສ຺ມິໍ [ກ. ໒໙໕; ຣູ. ໓໐໗; ນີ. ໖໐໗; ຈໍ. ໒.໑.໘໑; ປາ. ໒.໓.໒໘; ໑.໔.໒໔].

ອວຘິຍຕິ ວວຕ຺ຖິຍຕິ ປທຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ມາຕິ ອວຘິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ ໂຫຕິ, ອວຘີຕິ ຈ ອປາທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປເນຕ຺ວາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາທທາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອປາທານໍ. ຕໍ ຕິວິຘໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິສຍໍ, ອຸປ຺ປາຏວິສຍໍ, ອນຸເມຍ຺ຍວິສຍນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ມິໍ ອປາທານວິສຍຠູໂຕ ກ຺ຣິຍາວິເສໂສ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິສຍໍ. ຍຖາ? ຄາມາ ອເປນ຺ຕິ ມຸນໂຍ, ນຄຣາ ນິຄ຺ຄໂຕ ຣາຊາ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ໂສ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປາຏວິສຍໍ. ຍຖາ? ວລາຫກາ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ ວິຊ຺ຊຸ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ [ມຫາວ. ໓໐]. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ’ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອຊ຺ຌາຫຣິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸມານວເສນ ໂສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອນຸເມຍ຺ຍວິສຍໍ. ຍຖາ? ມາຖຸຣາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຠິຣູປຕຣາ, ສີລເມວ ສຸຕາ ເສຍ຺ໂຍ [ຊາ. ໑.໕.໖໕], ມຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ ອິຈ຺ຈາທິ [ມ. ນິ. ໓.໒໐໗]. ກ຺ຣິຍໍ ວິນາ ກາຣກໍ ນາມ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິກຕ຺ວາ ອຸກ຺ກໍສນກ຺ຣິຍາ ເອຕ຺ຖ ອນຸເມຕພ຺ພາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກ຺ຣິຍາປທຣຫິເຕສຸ ທູຣໂຍຄາທີສຸປິ ອວິນາຠາວິກ຺ຣິຍານຸມານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຸນ ຈລາ’ຈລວເສນ ທຸວິຘໍ.

ຈລໍ ຍຖາ? ປຸຣິໂສ ຘາວຕາ ອສ຺ສາ ປຕຕິ, ທ຺ເວ ເມຓ຺ຑາ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໂຕ ອປສກ຺ກນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິ ຈລໍ ສິຍາ, ກຖໍ ອວຘິ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ. ອຈ຺ຈຸຕິລກ຺ຂໂຓ ຫິ ອວຘີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ-ທ຺ເວ ເມຓ຺ຑາ ສກສກກ຺ຣິຍາຍ ຈລນ຺ຕິ, ອິຕຣີຕຣກ຺ຣິຍາຍ ອວຘີ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອວຘິລກ຺ຂຓວິໂຣໂຘຕິ.

ອຈລໍ ຍຖາ? ຄາມາ ອເປນ຺ຕິ ມຸນໂຍ, ນຄຣາ ນິຄ຺ຄໂຕ ຣາຊາ.

ປຸນ ກາຍສໍສຄ຺ຄປຸພ຺ພກໍ, ຈິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ, ຄາມາ ອເປນ຺ຕິ ມຸນໂຍ, ໂຈຣາ ຠຍໍ ຊາຍເຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກິໍວ ¶ ທູໂຣ ອິໂຕ ຄາໂມ, ອິໂຕ ສາ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ [ທີ. ນິ. ໓.໒໗໙]. ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໔] ອາທີສຸ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄປຸພ຺ພກມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໂຕ ຠາຍຕິ, ນ ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ມາຕິໂຕ ຠາຍຕິ, ຠຍາ ຠີໂຕ ນ ຠາສສີ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໑.໑໓໘] ປາຬິ. ອຕ຺ຖິ ເຕ ອິໂຕ ຠຍໍ [ມ. ນິ. ໒.໓໕໐], ນຕ຺ຖິ ເຕ ອິໂຕ ຠຍໍ, ຍໂຕ ເຂມໍ ຕໂຕ ຠຍໍ [ຊາ. ໑.໙.໕໘], ໂຈຣາ ຠາຍຕິ, ໂຈຣາ ຠີໂຕ. ຉຏ຺ຐີ ຈ, ໂຈຣສ຺ສ ຠາຍຕິ, ໂຈຣສ຺ສ ຠີໂຕ. ທຸຕິຍາ ຈ, ‘‘ກຖໍ ປຣໂລກໍ ນ ຠາເຍຍ຺ຍ, ເອວໍ ປຣໂລກໍ ນ ຠາເຍຍ຺ຍ, ຠາຍສິ ມໍ ສມຓ [ສຸ. ນິ. ສູຈິໂລມສຸຕ຺ຕ], ນາຫໍ ຕໍ ຠາຍາມິ [ສຸ. ນິ. ສູຈິໂລມສຸຕ຺ຕ], ຠາຍິຕພ຺ພໍ ນ ຠາຍຕິ, ນາຫໍ ຠາຍາມິ ໂຠຄິນໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໘໓໕], ນ ມໍ ມິຄາ ອຸຕ຺ຕສນ຺ຕີ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໐໗] ປາຬິປທານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຠຄິນ’ນ຺ຕິ ນາຄໍ, ໂຈຣາ ຕສຕິ ອຸຕ຺ຕສຕິ ໂຈຣສ຺ສ ວາ, ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສ [ຘ. ປ. ໑໒໙], ປາປໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ຫຣາຍຕິ ປາເປນ ວາ.

ຍໂຕ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ວາ ວິຊ຺ຊໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອກ຺ຂາຕຣິ ປຎ຺ຈມີ, ອຸປຊ຺ຌາຍາ ອຘີເຕ, ອຸປຊ຺ຌາຍາ ສິປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ. ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ເຍເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ [ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗].

ຍໂຕ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ, ຉຏ຺ຐີ ຈ, ອິໂຕ ສຸຕ຺ວາ, ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ວາ, ຍມ຺ຫາ ຘມ຺ມໍ ວິຊາເນຍ຺ຍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘເທສິຕໍ [ຘ. ປ. ໓໙໒].

ຍໂຕ ລຠຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ, ສງ຺ຆໂຕ ລຠຕິ, ຄຓໂຕ ລຠຕິ.

ຍໂຕ ປຣາຊຍຕິ, ຍໂຕ ປຠວຕິ, ຍໂຕ ຊາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ, ພຸທ຺ຘສ຺ມາ ປຣາຊຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ, ປາຬິຍໍ ປນ ປຣາຊິໂຍເຄ ອປາທານໍ ປາຐເສສວເສນ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ¶ ປນ ສງ຺ຄາເມ ເທວາ ຊິນິໍສຸ, ອສຸຣາ ປຣາຊິນິໍສຸ. ເອຕ຺ຖ ເທເວຫິ ປຣາຊິນິໍສູຕິ ປາຐເສໂສ. ‘‘ມຍໍ ຊິຕາມ຺ຫາ ອມ຺ພກາຍ. ຫິມວນ຺ຕາ ປຠວນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ມຫານທິໂຍ [ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘.໑໙], ອຍໍ ຠາຄີຣຖີ ຄງ຺ຄາ, ຫິມວນ຺ຕາ ປຠາວິຕາ’’ຕິ ປາຬິ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໕໕], ໂຈຣາ ຠຍໍ ຊາຍເຕ, ກາມໂຕ ຊາຍເຕ ຠຍໍ [ຘ. ປ. ໒໑໕], ຊາຕໍ ສຣຓໂຕ ຠຍໍ [ຊາ. ໑.໑.໓໖; ໑.໒.໑໓; ໑.໙.໕໖, ໕໗, ໕໙], ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຍໍ ວາ ເວຣໍ ວາ ອຸປທ຺ທໂວ ວາ ອຸປສຄ຺ໂຄ ວາ ຊາຍຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ພາລໂຕ ຊາຍຕິ, ໂນ ປຓ຺ຑິຕໂຕ, ກາມໂຕ ຊາຍຕີ ໂສໂກ [ຘ. ປ. ໒໑໔], ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ປຸຕ຺ໂຕ [ທີ. ນິ. ໑.໓໑໑], ອຸຣສ຺ມາ ຊາໂຕ, ອຸເຣ ຊາໂຕ ວາ, ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຄຓໂຕ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ຕໂຕ ວາ [ປາຣາ. ໕໐໐ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)].

ອຎ຺ຎຕ຺ຖານໍ ໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ຕໂຕ ປຣໍ [ມຫາວ. ໓໔໖], ຕໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນ [ປາຣາ. ໑໙໕].

ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຍເຄ ປນ –

໓໑໓. ອປປຣີຫິ ວຊ຺ຊເນ [ກ. ໒໗໒; ຣູ. ໓໐໙; ນີ. ໕໕໘, ໕໖໘; ຈໍ. ໒.໑.໘໒; ປາ. ໑.໔.໘໘; ໒.໓.໑໐].

ວຊ຺ຊເນ ປວຕ຺ເຕຫິ ອປ, ປຣີຫິ ໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ ໂຫຕິ.

ອປປພ຺ພຕາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ, ປຣິປພ຺ພຕາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ, ອປສາລາຍ ອາຍນ຺ຕິ ວາຓິຊາ, ປຣິສາລາຍ ອາຍນ຺ຕິ ວາຓິຊາ, ປພ຺ພຕໍ ສາລໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຈ຺ຈາຍເນ ປນ ‘‘ອຸປຣິປພ຺ພຕາ ເທໂວ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາໂຐ [ໂປຣາຓປາໂຐ], ປຣິປພ຺ພຕາຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິໂຍເຄ ປນ ສຕ຺ຕມີເຍວ ທິສ຺ສຕິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຸປຣິປພ຺ພເຕ [ມ. ນິ. ໓.໒໑໖; ຊາ. ໑.໘.໑໖], ອຸປຣິປາສາເທ [ທີ. ນິ. ໒.໔໐໘], ອຸປຣິເວຫາເສ, ອຸປຣິເວຫາສກຸຏິຍາ’’ຕິ, [ປາຈິ. ໑໓໐] ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຸປຣິປພ຺ພຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໔. ປຏິນິຘິປຏິທາເນສຸ ປຕິນາ [ກ. ໒໗໒; ຣູ. ໓໐໙; ນີ. ໕໕໘, ໕໖໘; ຈໍ. ໒.໑.໘໓; ປາ. ໒.໓.໑໑; ໑.໔.໙.໒].

ປຏິນິຘິ ¶ ນາມ ປຏິພິມ຺ພຏ຺ຐປນໍ, ປຏິທານໍ ນາມ ປຏິຠຓ຺ຑທານໍ ເຕສຸ ປວຕ຺ເຕນ ປຕິນາ ໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ ໂຫຕິ.

ພຸທ຺ຘສ຺ມາ ປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ເຕລສ຺ມາ ປຕິ ຆຕໍ ເທຕິ.

໓໑໕. ຣິເຕ ທຸຕິຍາ ຈ [ກ. ໒໗໒; ຣູ. ໓໐໙; ນີ. ໕໕໘, ໕໖໘; ຈໍ. ໒.໑.໘໔; ປາ. ໒.໓.໒໙].

ຣິເຕສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ ໂຫຕິ ທຸຕິຍາ ຈ.

ຣິເຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຣິເຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ.

໓໑໖. ວິນາຎ຺ຎຕ຺ເຣຫິ ຕຕິຍາ ຈ [ກ. ໒໗໒; ຣູ. ໓໐໙; ນີ. ໕໕໘, ໕໖໘; ຈໍ. ໒.໑.໘໕; ປາ. ໒.໓.໓໒; ‘ວິນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຕິຍາຈ’ (ພຫູສຸ)].

ວຊ຺ຊເນ ປວຕ຺ເຕຫິ ວິນາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣສທ຺ເທຫິ ໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ, ທຸຕິຍາ, ຕຕິຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ວິນາ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ວິນາ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ວິນາ ສທ຺ຘມ຺ເມນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສທ຺ຘມ຺ເມນ.

໓໑໗. ປຸຖຸນານາຫິ ຈ [ກ. ໒໗໒; ຣູ. ໓໐໙; ນີ. ໕໕໘, ໕໖໘; ຈໍ. ໒.໑.໘໖; ປາ. ໒.໓.໓໒; ‘ປຸຖນານາຫິ ຈ’ (ພຫູສຸ)].

ວຊ຺ຊເນ ປວຕ຺ເຕຫິ ປຸຖຸ, ນານາສທ຺ເທຫິ ຈ ໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ, ຕຕິຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຸຖເຄວ ຊນສ຺ມາ, ປຸຖເຄວ ຊເນນ, ນານາ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ນານາ ສທ຺ຘມ຺ເມນ, ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ [ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓; ຈູຬວ. ໔໓໗]. ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນານາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນານາປ຺ປກາຣຕ຺ໂຖ ນານາສທ຺ໂທ, ນ ວຊ຺ຊນຕ຺ໂຖ, ເອຕ຺ຖ ຈ ວຊ຺ຊນຕ຺ໂຖ ນາມ ວິໂຍຄຕ຺ໂຖ ອສມ຺ມິສ຺ສຕ຺ໂຖ.

ມຣິຍາທາ’ຠິວິຘີສຸ ¶ ປວຕ຺ເຕຫິ ອາສທ຺ທ, ຍາວສທ຺ເທຫິ ໂຍເຄປິ ປຎ຺ຈມີ, ທຸຕິຍາ ຈ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອວຘິໂນ ສມ຺ພນ຺ຘິນີ ກ຺ຣິຍາ, ຕໍ ພຫິກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ມຣິຍາໂທ. ຍຖາ? ອາປພ຺ພຕາ ເຂຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ອາປພ຺ພຕໍ ວາ, ຍາວປພ຺ພຕາ ເຂຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຍາວປພ຺ພຕໍ ວາ.

ຍສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘິນີ ກ຺ຣິຍາ, ຕໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ອຠິວິຘິ. ຍຖາ? ອາຠວຄ຺ຄາ ຠຄວໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອາຠວຄ຺ຄໍ ວາ, ຠວໂຕ ອາຠວຄ຺ຄໍ ຘມ຺ມໂຕ ອາໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ຍາວຠວຄ຺ຄາ ຍາວຠວຄ຺ຄໍ ວາ, ຕາວເທວ ຍາວພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ.

ອາຣພ຺ເຠ, ສຫຕ຺ເຖ ຈ ປຎ຺ຈມີ, ຍໂຕຫໍ ຠຄິນິ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ [ມ. ນິ. ໒.໓໕໑], ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕ ສຣາມິ ອຕ຺ຕານໍ, ຍໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ວິຎ຺ຎຸຕໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໐໗]. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຍໂຕ ປຠຸຕິ.

ສຫຕ຺ເຖ –

ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຏິລາຠາ, ສຫ ປຣິນິພ຺ພານາ [ທີ. ນິ. ໒.໒໒໐], ສຫ ທສ຺ສນຸປ຺ປາທາ.

‘‘ອຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານໍ ອນຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ [ສໍ. ນິ. ໒.໒໐], ເອຕ຺ຖ ຠາວລກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຈມີ.

‘‘ສຫຕ຺ຖາ ທານໍ ເທຕິ, ສຫຕ຺ຖາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຣເຓ.

‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໐], ຕທຄ຺ເຄ ໂຂ ວາເສຏ຺ຐ’’ອິຈ຺ຈາທີສຸ [ທີ. ນິ. ໓.໑໓໐], ອາຣພ຺ເຠ ສຕ຺ຕມີ.

‘‘ຍຕ຺ວາຘິກຣຓໍ ¶ [ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓], ຍໂຕນິທານໍ [ສຸ. ນິ. ໒໗໕], ຕໂຕນິທານໍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ [ມ. ນິ. ໑.໒໓໘] ວາກ຺ເຍ ອິຈ຺ຉິເຕ ສຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈມີ, ສມາເສ ອິຈ຺ຉິເຕ ສຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈມີ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາຣການໍ ກ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕກາລທ຺ຘານວາຈີຫິ ປຎ຺ຈມີ, ລຸທ຺ທໂກ ປກ຺ຂສ຺ມາ ມິຄໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ໂກສາ ກຸຎ຺ຊຣໍ ວິຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ລຸທ຺ທໂກ ສກິໍ ມິຄໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປກ຺ຂພ຺ຠນ຺ຕຣມ຺ຫິ ນ ວິຊ຺ຌິ, ປກ຺ເຂ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ປຸນ ວິຊ຺ຌຕິ, ປກ຺ຂສທ຺ໂທ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຌນວາຣານໍ ມຊ຺ເຌ ກາລວາຈີ ໂຫຕິ, ທ຺ເວປິ ວິຊ຺ຌນກ຺ຣິຍາ ກາຣເກຫິ ສເຫວ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ກາຣການຎ຺ຈ ມຊ຺ເຌຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕິຍໍ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຸຕ຺ວາ ເທວທຕ຺ໂຕ ທ຺ວິເຫ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ທ຺ວິຫາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຣຏ຺ໂຐ’ຍມິສ຺ສາໂສ ໂກເສ ລກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ໂກສາ ລກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ [ໂມຄ. ໗໙] ເອວໍ ສຕ຺ຕມີວເສນ ປຣິປຸຓ຺ຓວາກ຺ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຉພ຺ພສ຺ສາ ກໂຣຕິ [ປາຣາ. ໕໖໔], ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ສາ ກໂຣຕີ’’ຕິ [ປາຣາ. ໕໖໔], ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສານີ’’ຕິປິ ປາໂຐ.

ຣກ຺ຂນຕ຺ຖານໍ ໂຍເຄ –

ຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຍເຕ, ຍໂຕ ຈ ຄຸຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຍເຕ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມີ, ຍເວຫິ ຄາໂວ ຣກ຺ຂຕິ ວາເຣຕິ, ຕຓ຺ຑຸລາ ກາເກ ຣກ຺ຂຕິ ວາເຣຕິ, ຕໍ ມໍ ປຸຎ຺ຎາ ນິວາເຣສິ, ປາປາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາຣເຍ [ຘ. ປ. ໑໑໖], ນ ນໍ ຊາຕິ ນິວາເຣຕິ, ທຸຄ຺ຄຕ຺ຍາ ຄຣຫາຍ ວາ [ສຸ. ນິ. ໑໔໑ (ນ ເນ)]. ຣາຊໂຕ ວາ ໂຈຣໂຕ ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ.

ອນ຺ຕຣຘານຕ຺ຖໂຍເຄ –

ຍສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອິຈ຺ຉິຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ, ອຸປຊ຺ຌາຍາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ສິສ຺ໂສ, ນິລີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ປນ ຍສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອິຈ຺ຉິຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຉຏ຺ຐີ ເອວ- ‘‘ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສາມິ ສມຓສ຺ສ ¶ ໂຄຕມສ຺ສ, ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສາມິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ຂິ ເມ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາຬິ, ‘ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສາມີ’ຕິ ອນ຺ຕຣິເຕ ອຈກ຺ຂຸວິສເຍ ຐາເນ ອຕ຺ຕານໍ ຐເປສ຺ສາມີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ນິລີຍິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕມີ ເອວ ທິສ຺ສຕິ, ອຕິຂິປ຺ປໍ ໂລເກ ຈກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໒໒໔ (ວິສທິສໍ)], ເຊຕວເນ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ, ມທ຺ທກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ, ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍີ [ສໍ. ນິ. ໑.໑] ອິຈ຺ຈາທິ. ‘‘ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖປິ ໂຕສທ຺ໂທ ສຕ຺ຕມ຺ຍຕ຺ເຖ ເອວ. ‘‘ສກ຺ໂກ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ມຸເຂ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ’’ຕິ ປາຬິ. ‘ຘຊຕວເນ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ’ຕິ ເຊຕວເນ ອຎ຺ເຎສໍ ອທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ, ອຎ຺ເຎສໍ ອຈກ຺ຂຸວິສຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນ຺ຘກາໂຣ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອາໂລໂກ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ສທ຺ຘມ຺ໂມ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ຉຏ຺ຐີ, ສຕ຺ຕມິໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທູຣຕ຺ຖໂຍເຄ –

ກິໍວ ທູໂຣ ອິໂຕ ຄາໂມ, ກຈ຺ຈິ ອາຣາ ປມາທມ຺ຫາ [ສຸ. ນິ. ໑໕໖], ອໂຖ ອາຣາ ປມາທມ຺ຫາ [ສຸ. ນິ. ໑໕໗], ຄາມໂຕ ອວິທູເຣ, ອາຣກາ ເຕ ໂມຆປຸຣິສາ ອິມສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍາ, ອາຣກາ ເຕຫິ ຠຄວາ, ກິເລເສຫິ ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ, ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ [ຘ. ປ. ໒໕໓]. ທຸຕິຍາ ຈ ຕຕິຍາ ຈ ຉຏ຺ຐີ ຈ, ອາຣກາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອິມິນາ ຘມ຺ມວິນເຍນ ວາ, ອາຣກາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ [ວິສຸທ຺ຘິ ຏີ. ໑.໑໓໐].

ທູຣຕ຺ເຖ –

ທູຣໂຕວ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ [ທີ. ນິ. ໑.໔໐໙], ກິນ຺ນຸ ຕິຏ຺ຐຖ ອາຣກາ, ຕສ຺ມາ ຕິຏ຺ຐາມ ອາຣກາ. ທຸຕິຍາ ຈ ຕຕິຍາ ຈ, ທູຣໍ ຄາມໍ ອາຄໂຕ, ທູເຣນ ຄາເມນ ອາຄໂຕ ¶ , ທູຣາ ຄາມາ ອາຄໂຕ ອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ, ທູຣໍ ຄາເມນ ວາ.

ອນ຺ຕິກຕ຺ຖໂຍເຄ –

ອນ຺ຕິກໍ ຄາມາ, ອາສນ຺ນໍ ຄາມາ, ສມີປໍ ຄາມາ. ທຸຕິຍາ ຈ ຕຕິຍາ ຈ ຉຏ຺ຐີ ຈ, ອນ຺ຕິກໍ ຄາມໍ, ອນ຺ຕິກໍ ຄາເມນ, ອນ຺ຕິກໍ ຄາມສ຺ສ.

ກາລທ຺ຘານໍ ປຣິມາຓວຈເນ –

ອິໂຕ ມຖຸຣາຍ ຈຕູສຸ ໂຍຊເນສຸ ສງ຺ກສ຺ສໍ, ຣາຊຄຫໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊເນ ສາວຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ [ທີ. ນິ. ໒.໔], ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ [ທີ. ນິ. ໒.໔], ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ, ອິໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ [ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ອຸທາ. ໕໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ປມາຓຕ຺ເຖ –

ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນໍ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສຕປຣິມາໂຓ ມຊ຺ຌິມເທໂສ ປຣິກ຺ເຂເປນ ວາ, ທີຆໂສ ນວວິທຕ຺ຖິໂຍ [ປາຈິ. ໕໔໘], ໂຍຊນໍ ອາຍາເມນ ໂຍຊນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ ສາສປຣາສິ [ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໙] ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕ຺ວາໂລເປປິ ປຎ຺ຈມີ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕ຺ວາໂລໂປ ນາມ ປຣິປຸຓ຺ຓວາກ຺ເຍ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ຕ຺ວານ຺ຕປທສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓວາກ຺ເຍ ນຕ຺ຖິ ຠາໂວ, ຍຎ຺ຈ ປທໍ ຕ຺ວານ຺ຕປເທ ສຕິ ກມ຺ມໍ ວາ ໂຫຕິ ອຘິກຣຓໍ ວາ. ຕໍ ຕ຺ວານ຺ຕປເທ ອສຕິ ປທນ຺ຕເຣ ອວຘິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ, ປາສາທາ ວາ ປາສາທໍ ສງ຺ກເມຍ຺ຍ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໒], ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາ ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໍ ສງ຺ກເມຍ຺ຍ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໒] ອິຈ຺ຈາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມໍ ເອກໍ ປາສາທໍ ອຠິຣູຫິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ປາສາທໍ ສງ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ວາ ປຐມໍ ເອກສ຺ມິໍ ປາສາເທ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ປາສາທໍ ສງ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ວາ ເອວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວາກ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນ຺ຘກາຣາ ວາ ອນ຺ຘກາຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕມາ ວາ ¶ ຕມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໒] ປາຬິ. ຕຖາ ຣຏ຺ຐາ ຣຏ຺ຐໍ ວິຈຣຕິ, ຄາມາ ຄາມໍ ວິຈຣຕິ, ວນາ ວນໍ ວິຈຣຕິ, ວິຫາຣໂຕ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຣິເວຓໂຕ ປຣິເວຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠວໂຕ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຖາ ວິນຍາ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຠິຘມ຺ມາ ອຠິຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ວິນຍາ ວິນຍໍ ກເຖຕິ, ອຠິຘມ຺ມາ ອຠິຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ. ເອຕ຺ຖປິ ປຐມໍ ເອກໍ ວິນຍວຈນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ວິນຍວຈເນ ຐຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ວິນຍວຈນໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓວາກ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕິຍໍ ປນ ‘‘ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ເປກ຺ຂຕິ, ປາສາທາ ເປກ຺ຂຕິ, ອາສເນ ປວິສິຕ຺ວາ ເປກ຺ຂຕິ, ອາສນາ ເປກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທິສຕ຺ຖໂຍເຄ ທິສຕ຺ເຖ ຈ ປຎ຺ຈມີ, ອິໂຕ ສາ ປຸຣິມາ ທິສາ [ທີ. ນິ. ໓.໒໗໘], ອິໂຕ ສາ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ [ທີ. ນິ. ໓.໒໗໘], ອວີຈິໂຕ ອຸປຣິ, ອຸທ຺ຘໍ ປາທຕລາ, ອໂຘ ເກສມຕ຺ຖກາ [ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐].

ທິສຕ຺ເຖ –

ປຸຣິມໂຕ ຄາມສ຺ສ, ທກ຺ຂິຓໂຕ ຄາມສ຺ສ, ອຸປຣິໂຕ ປພ຺ພຕສ຺ສ, ເຫຏ຺ຐໂຕ ປາສາທສ຺ສ, ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ, ທກ຺ຂິຓໂຕ, ຍໂຕ ເຂມໍ, ຕໂຕ ຠຍໍ [ຊາ. ໑.໙.໕໘], ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ [ຘ. ປ. ໓໗໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຸພ຺ພາທິໂຍເຄປິ ປຎ຺ຈມີ, ປຸພ຺ເພວ ເມ ສມ຺ໂພຘາ [ອ. ນິ. ໓.໑໐໔], ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອິໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ [ມຫາວ. ໒໕໙], ຕໂຕ ປຸເຣ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ [ປາຣາ. ໔໙໙] ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິຠຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຈ ປຎ຺ຈມີ ຉຏ຺ຐີ ຈ. ວິຠຕ຺ຕິ ນາມ ປເຄວ ວິສຸໍຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເກນຈິ ອຘິເກນ ວາ ຫີເນນ ວາ ຠາເຄນ ຕທຎ຺ຎໂຕ ປຸຖກ຺ກຣຓໍ, ມາຖຸຣາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຠິຣູປຕຣາ, ຍໂຕ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວຣໍ [ຘ. ປ. ໓໒໒], ຉນ຺ນວຸຕີນໍ ປາສຓ຺ຑານໍ ປວຣໍ ຍທິທໍ ສຸຄຕວິນໂຍ ¶ , ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕໂຣ, ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ [ມ. ນິ. ໓.໒໐໗], ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ [ມ. ນິ. ໓.໒໐໗], ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ [ມ. ນິ. ໓.໒໐໗], ປຎ຺ຎວນ຺ຕາ ນາມ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂຕ ຫີນາ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ, ຕໂຕ ອຘິກໍ ວາ ອູນໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິຣມຓຕ຺ຖໂຍເຄ –

ອາຣຕີ ວິຣຕີ ປາປາ [ຂຸ. ປາ. ໕.໘], ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິ [ຂຸ. ປາ. ໒.໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຸທ຺ຘຕ຺ຖໂຍເຄ –

ໂລຠນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸທ຺ໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂມຈນຕ຺ຖໂຍເຄ ປຎ຺ຈມີ ຕຕິຍາ ຈ, ໂສ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ, ປຣິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ທຸກ຺ຂສ຺ມາຕິ ວທາມິ [ສໍ. ນິ. ໓.໒໙], ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາ [ຘ. ປ. ໓໗], ນ ເຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸນາ ອິຈ຺ຈາທິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວຘິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ –

ກສ຺ມາ ເຫຕຸນາ, ເກນ ເຫຕຸນາ, ກສ຺ມາ ນຸ ຕຸມ຺ຫໍ ກຸເລ ທຫຣາ ນ ມິຍ຺ຍເຣ [ຊາ. ໑.໑໐.໙໒ (ມີຍເຣ)], ຕສ຺ມາຕິຫ ຠິກ຺ຂເວ [ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໗]. ທຸຕິຍາ ຕຕິຍາ ຉຏ຺ຐີ ຈ, ກິໍກາຣຓໍ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໒໒.ອຸມງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ], ຍຕ຺ວາຘິກຣຓໍ [ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓], ຍໂຕນິທານໍ [ສຸ. ນິ. ໒໗໕], ຕໂຕນິທານໍ [ມ. ນິ. ໑.໒໓໘], ເກນ ກາຣເຓນ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໐.ມາຕງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ], ຕໍ ກິສ຺ສເຫຕຸ [ມ. ນິ. ໑.໒], ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ກິລມຖ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິເວຈນຕ຺ຖໂຍເຄ –

ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ [ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖], ວິວິຕ຺ໂຕ ປາປກາ ຘມ຺ມາ.

ພນ຺ຘນຕ຺ຖໂຍເຄ ¶ –

໓໑໘. ປຎ຺ຈມີເຓ ວາ [ກ. ໒໙໖; ຣູ. ໓໑໔; ນີ. ໖໐໘; ຈໍ. ໒.໑.໖໙; ປາ. ໒.໓.໒໔].

ອິຓຠູເຕ ເຫຕຸມ຺ຫິ ປຎ຺ຈມີ ໂຫຕິ ວາ.

ສຕສ຺ມາ ພນ຺ໂຘ ນໂຣ ສເຕນ ວາ.

໓໑໙. ຄຸເຓ [ຈໍ. ໒.໑.໗໐; ປາ. ໒.໓.໒໕].

ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູໂຕ ເຫຕຸ ຄຸໂຓ ນາມ, ອຄຸໂຓປິ ອິຘ ຄຸໂຓຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມີ ໂຫຕິ ວາ.

ຊຬຕ຺ຕາ ພນ຺ໂຘ ນໂຣ ຊຬຕ຺ເຕນ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕ຺ຕາເຍວ ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຎ຺ຎາຍ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕ, ວາຈາຍ ມຣຕິ, ວາຈາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ, ວາຈາຍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ວາຈາຍ ເທສ຺ໂສ, ອິສ຺ສຣິຍາ ຊນໍ ຣກ຺ຂຕິ ຣາຊາ ອິສ຺ສຣິເຍນ ວາ, ສີລໂຕ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ [ອ. ນິ. ໔.໖] ສີເລນ ວາ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາ, ອຸທຍພ຺ພຍປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ [ອຸທາ. ໒], ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ [ອຸທາ. ໒], ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຎ຺ຎາ ອປ຺ປຏິເວຘາ ທີຆມທ຺ຘານໍ ສໍສຣນ຺ຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໑໘໖ (ວິສທິສໍ)] ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຎ຺ຫາ, ກຖເນສຸປິ ປຎ຺ຈມີ, ກຸໂຕ ຠວໍ, ອຫໍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂຖກຕ຺ເຖປິ ອສຕ຺ວວຈເນ ປຎ຺ຈມີ, ສຕ຺ວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທພ຺ພໍ, ໂຖກາ ມຸຈ຺ຈຕິ ໂຖເກນ ວາ, ມຸຈ຺ຈນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ນທິໍ ຕຣນ຺ໂຕ ມນໍ ວຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ [ມຫາວ. ໑໔໘] ເອຕ຺ຖ ວິຍ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກາ ມຸຈ຺ຈຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວາ, ກິຈ຺ຉາ ມຸຈ຺ຈຕິ ກິຈ຺ເຉນ ວາ, ກິຈ຺ຉາ ລທ຺ໂຘ ປິໂຍ ປຸຕ຺ໂຕ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໕໓], ກິຈ຺ຉາ ມຸຕ຺ຕາ’ມ຺ຫ ທຸກ຺ຂສ຺ມາ, ຍາມ ທານິ ມໂຫສຘ [ຊາ. ໒.໒໒.໗໐໐].

ອສຕ຺ວວຈເນຕິ ¶ ກິໍ? ປຈ຺ຈຕິ ມຸນິໂນ ຠຕ຺ຕໍ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຆເຣ ຆເຣຕິ [ເຖຣຄາ. ໒໔໘ (ກຸເລ ກຸເລ)].

‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ເມຘາວີ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຂເຓ ຂເຓ [ຘ. ປ. ໒໓໙]’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ກ຺ຣິຍາວິເສສເນ ທຸຕິຍາ.

ອກຕ຺ຕຣິປິ ປຎ຺ຈມີ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ວິປຸລຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ ໂຫຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໒໐໑]. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອກຕ຺ຕຣີ’ຕິ ອກາຣເກ ຎາປກເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຎາເສ ປນ ‘‘ອກຕ຺ຕຣີຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ກຕ຺ຕຸພຸທ຺ຘິ ສຎ຺ຊາຍເຕ, ໂສວ ກຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ກຕ຺ຕຸສທິໂສ ຊນກເຫຕຸ ອກຕ຺ຕາ ນາມາຕິ ທີເປຕິ, ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາອິຈ຺ຈາທິ ຈ ຊນກເຫຕຸ ເອວາຕິ.

ຠິຍ຺ຍຕ຺ຖໂຍເຄ –

ໂຍຘ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ, ຕິຓາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ມຎ຺ຎຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໒໕໓], ສຸຂາ ຠິຍ຺ໂຍ ໂສມນສ຺ສໍ [ທີ. ນິ. ໒.໒໘໗], ຂນ຺ຕ຺ຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໐], ມຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ໂສຕຸກາມາຕ຺ຖ ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂເວ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ເພນິວາສກຖໍ, ອຕ຺ຕມໂນ ຕ຺ວໍ ໂຫຫິ ປຣໍ ວິຍ ມຕ຺ຕາຍ, ອຫມ຺ປິ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫມິ ປຣໍ ວິຍ ມຕ຺ຕາຍ.

ປຎ຺ຈມີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຉຏ຺ຐີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີ?

໓໒໐. ຉຏ຺ຐີ ສມ຺ພນ຺ເຘ [ກ. ໓໐໑; ຣູ. ໓໑໕; ນີ. ໖໐໙; ຈໍ. ໒.໑.໙໕; ປາ. ໒.໓.໕໐].

ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ພນ຺ຘີນໍ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອາຍຕ຺ຕຠາໂວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ, ສມ຺ພນ຺ເຘ ໂຊເຕຕພ຺ເພ ວິເສສນສມ຺ພນ຺ຘິມ຺ຫິ ຉຏ຺ຐີ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກ຺ຣິຍາກາຣກສຎ຺ຊາໂຕ ອສ຺ເສທມ຺ຠາວເຫຕຸໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຕໍຕໍກ຺ຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘິໂນ’’ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາຣການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ສໍໂຍຄໍ ນິສ຺ສາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກ຺ຣິຍາກາຣກສຎ຺ຊາໂຕ, ‘ອິມສ຺ສ ອຍ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕພຸທ຺ຘິຍາ ເຫຕຸຠູຕຕ຺ຕາ ອສ຺ເສທມ຺ຠາວເຫຕຸໂກ ຈ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕິວິໂຘ ສາມິສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນານາຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ໂຘ, ກ຺ຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘ສາມີ’ຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເສສນສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ວິເສສ຺ຍປທຕ຺ຖສ຺ສ ຕໍຕໍວິເສສນຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສາມິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ໂສ ວິເສສ຺ຍປທຕ຺ຖເຠເທນ ອເນກວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ມາຕາ, ຕສ຺ສ ປິຕາອິຈ຺ຈາທິ ຊນກສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສາ ຘີຕາ ອິຈ຺ຈາທິ ຊຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ຕສ຺ສ ຠາຕາ, ຕສ຺ສ ຠຄິນີ ອິຈ຺ຈາທິ ກຸລສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໘] ອິຈ຺ຈາທິ ສາມິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ປຫູຕໍ ເມ ຘນໍ ສກ຺ກ [ຊາ. ໑.໑໕.໗໒], ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອິຈ຺ຈາທິ ສໍສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ອມ຺ພວນສ຺ສ ອວິທູເຣ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ [ຘ. ປ. ໓໒] ອິຈ຺ຈາທິ ສມີປສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ຣາສິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສມູໂຫ ອິຈ຺ຈາທິ ສມູຫສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ມນຸສ຺ສສ຺ເສວ ເຕ ສີສໍ [ຊາ. ໑.໔.໘໑], ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາ ອິຈ຺ຈາທິ ອວຍວສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ¶ ຠາຊນໍ, ອລາພຸສ຺ສ ກຏາຫໍ, ຠຏ຺ຐຘຎ຺ຎານໍ ສຕ຺ຕຸ ອິຈ຺ຈາທິ ວິກາຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ຍວສ຺ສ ອງ຺ກຸໂຣ, ເມຆສ຺ສ ສທ຺ໂທ, ປຸປ຺ຜານໍ ຄນ຺ໂຘ, ຜລານໍ ຣໂສ, ອຄ຺ຄິສ຺ສ ຘູໂມ ອິຈ຺ຈາທິ ກາຣິຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ຊຣາ, ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ [ສໍ. ນິ. ໒.໑] ອິຈ຺ຈາທິ ອວຕ຺ຖາສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ, ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີຍ຺ເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ [ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔], ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ສິປ຺ປິການໍ ສຕໍ ນຕ຺ຖິ [ຊາ. ໑.໑.໑໑໓], ຕິລານໍ ມຸຏ຺ຐິ ອິຈ຺ຈາທິ ຄຸຓສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ປາທສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ສມິຎ຺ຊນໍ, ຘາຕູນໍ ຄມນໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຈາທິ ກ຺ຣິຍາສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ.

ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຈາທິ ຐານສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ. ເອວມາທິນາ ນເຍນ ສາມິສມ຺ພນ຺ໂຘ ອເນກສຫສ຺ສປ຺ປເຠໂທ, ໂສ ຈ ກ຺ຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘາຠາວາ ກາຣໂກ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປາທສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ’’ ອິຈ຺ຈາທິ ກ຺ຣິຍາສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມາຕິ ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກ຺ຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘາຠາວາຕິ ອິທໍ ສາຘກຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິທ຺ຘາຍ ປນ ກ຺ຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ກ຺ຣິຍາສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ນານາຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ນານາອຕ຺ເຖສຸ ຉຏ຺ຐີ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຓີ, ອາວີປຈ຺ຈຍານໍ ກມ຺ເມ ນິຈ຺ຈໍ ຉຏ຺ຐີ, ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ຈີວຣສ຺ສ ລາຠີ, ຘນສ຺ສ ລາຠີ, ອາທີນວສ຺ສ ທສ຺ສາວີ, ອຕ຺ຖິ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ, ອຕ຺ຖິ ສມວິສມສ຺ສ ທສ຺ສາວີ, ອຕ຺ຖິ ຕາຣກຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ, ອຕ຺ຖິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ທສ຺ສາວີ.

ຕຸ, ອກ, ອນ, ຓປຈ຺ຈຍານໍ ໂຍເຄ ກ຺ວຈິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີ.

ຕຸປຈ຺ຈເຍ ຕາວ –

ຕສ຺ສ ¶ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ [ມ. ນິ. ໒.໑໗໓], ສຫສາ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕ຺ຕາໂຣ, ອມຕສ຺ສ ທາຕາ [ມ. ນິ. ໑.໒໐໓], ຠິນ຺ນານໍ ສນ຺ຘາຕາ [ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໖໔], ສຫິຕານໍ ວາ ອນຸປ຺ປທາຕາ [ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໖໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ [ອ. ນິ. ໗.໓໗], ຄາຘໍ ກຕ຺ຕາ ໂນວສິຕາ [ອ. ນິ. ໔.໑໐໗], ກາເລນ ຘມ຺ມີກຖໍ ຠາສິຕາ, ສຣສິ ຕ຺ວໍ ເອວຣູປໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ, ປເຣສໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸໂມເທຕາ, ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານິ [ມຫານິ. ໑໙໒] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອກປຈ຺ຈເຍ –

ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ວິປາກສ຺ສ ຈ ເວທໂກ [ວິສຸທ຺ຘິ ໒.໖໘໙], ອວິສໍວາທໂກ ໂລກສ຺ສ [ທີ. ນິ. ໑.໙] ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ມຫຕິໍ ມຫິໍ ອນຸສາສໂກ, ຊນໍ ອເຫຐໂກ, ກຏໍ ກາຣໂກ, ປສໂວ ຆາຕໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອນປຈ຺ຈເຍ –

ປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ ສຸຂໍ [ຘ. ປ. ໖໑], ຠາຣສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ຄຫຓໍ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ປຣາມສນໍ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ປຣາມສນໍ [ປາຣາ. ໒໗໐] ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ [ອຸທາ. ໒໓] ອິຈ຺ຈາທິ.

ຓປຈ຺ຈເຍ –

ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອຣຊເກນ ວຕ຺ຖານໍ ຣາໂຄ, ອໂຄປາລເກນ ຄາວີນໍ ໂທໂຫ, ອປ຺ປປຸຎ຺ເຎນ ລາຠານໍ ລາໂຠ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ຄາໂຫ, ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕ຺ວາປຈ຺ຈເຍປິ ¶ ກ຺ວຈິ ກມ຺ມນິ ຉຏ຺ຐີ, ອລຊ຺ຊີນໍ ນິສ຺ສາຍ, ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ [ຘ. ສ. ໕໙໖-໕໙໙ (ອຸປາທາຍ)] ອິຈ຺ຈາທິ.

ກຕ຺ຕຣິ ຕ, ຕວນ຺ຕຸ, ຕາວີ, ມານ’ນ຺ຕານໍ ໂຍເຄ ປນ ກມ຺ມນິ ທຸຕິຍາ ເອວ, ສຸຂກາໂມ ວິຫາຣໍ ກໂຕ, ຄາມໍ ຄໂຕ, ໂອທນໍ ຠຸຕ຺ຕວາ ຠຸຕ຺ຕາວີ, ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາໂນ, ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ຉຏ຺ຐີປິ ທິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຸຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ [ຘ. ປ. ໒໕໗] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຣ, ອິສຸ, ຈິນ຺ຕ, ອິສ, ທຍຘາຕູນໍ ກມ຺ມນິ ຉຏ຺ຐີ ວາ, ມາຕຸສ຺ສ ສຣຕິ, ມາຕຣໍ ສຣຕິ, ປິຕຸສ຺ສ ສຣຕິ, ປິຕຣໍ ສຣຕິ, ນ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ສຣິສ຺ສສິ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໗໒໑], ນ ເຕສໍ ໂກຈິ ສຣຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ [ຂຸ. ປາ. ໗.໒], ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣຕິ [ຈູຬວ. ໑໕໗], ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ, ມາຕຸສ຺ສ ຈິນ຺ເຕຕິ ມາຕຣໍ ວາ, ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ເຌສຕິ ເຖຣໍ ວາ, ເຕລສ຺ສ ທຍຕິ ເຕລໍ ວາ, ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຣຘາຕຸສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖວາຈິໂນ ກມ຺ເມ ຉຏ຺ຐີ, ອຸທກສ຺ສ ປຏິກຸຣຸເຕ ອຸທກໍ ວາ, ກຓ຺ຑສ຺ສ ປຏິກຸຣຸເຕ ກຓ຺ຑໍ ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕປຈ຺ຈເຍ ປູຊນຕ຺ຖາທິຘາຕູນໍ ກຕ຺ຕຣິ ຉຏ຺ຐີ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ມໂຕ ຣຎ຺ຎາ ວາ, ຄາມສ຺ສ ປູຊິໂຕ ຄາເມນ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ສກ຺ກໂຕ ຣຎ຺ຎາ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ອປຈິໂຕ ຣຎ຺ຎາ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ມານິໂຕ [ທີ. ນິ. ໑.໓໐໓] ຣຎ຺ຎາ ວາ, ຕຖາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ອມຕໍ ເຕສໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ເຍສໍ ກາຍຄຕາສຕິ ປຣິຠຸຕ຺ຕາ [ອ. ນິ. ໑.໖໐໓], ອມຕໍ ເຕສໍ ວິຣທ຺ຘໍ, ເຍສໍ ກາຍຄຕາສຕິ ວິຣທ຺ຘາ [ອ. ນິ. ໑.໖໐໓].

ຕິປຈ຺ຈເຍປິ ¶ ກ຺ວຈິ ກຕ຺ຕຣິ ຉຏ຺ຐີ ວາ, ໂສຠຓາ ກຈ຺ຈາຍນສ຺ສ ປກຕິ ກຈ຺ຈາຍເນນ ວາ, ໂສຠຓາ ພຸທ຺ຘໂຆສສ຺ສ ປກຕິ ພຸທ຺ຘໂຆເສນ ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປູຊນຕ຺ຖານໍ ປູຣຓຕ຺ຖານຎ຺ຈ ກຣເຓ ຉຏ຺ຐີ, ປຸປ຺ຜສ຺ສ ພຸທ຺ຘໍ ປູເຊຕິ ປຸປ຺ເຜນ ວາ, ຆຕສ຺ສ ອຄ຺ຄິໍ ຊຸໂຫຕິ ຆເຕນ ວາ, ປຕ຺ຕໍ ອຸທກສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ, ປູຣໍ ນານາປ຺ປກາຣສ຺ສ ອສຸຈິໂນ [ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗], ພາໂລ ປູຣຕິ ປາປສ຺ສ [ຘ. ປ. ໑໒໑], ຘີໂຣ ປູຣຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ [ຘ. ປ. ໑໒໑] ປູຣຕິ ຘຎ຺ຎານໍ ວາ ມຸຄ຺ຄານໍ ວາ ມາສານໍ ວາ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຕິຍາ ວາ, ເຂມາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ, ປຸຓ຺ຓາ ຫໍເສຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕພ຺ພ, ຣຸຊາທິໂຍເຄ ປນ ສມ຺ປທາເນ ຈຕຸຕ຺ຖີ ເອວ, ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕພ຺ພໍ ວິກ຺ກນ຺ທິຕພ຺ພໍ ວິຣວິຕພ຺ພໍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໓ (ວິສທິສໍ)], ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຣຸຊ຺ຊຕິ, ຣຊກສ຺ສ ວຕ຺ຖໍ ທທາຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຠຍຕ຺ຖາທີນໍ ອປາທາເນ ພຫຸລໍ ຉຏ຺ຐີ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຠາຍາມິ, ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສ, ສພ຺ເພ ຠາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸໂນ [ຘ. ປ. ໑໒໙], ຠີໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສີວິສານໍ [ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘], ມາ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຎ຺ຎານໍ ຠາຍິຕ຺ຖ [ອຸທາ. ໒໒], ສງ຺ຂາຕຸໍ ໂນປິ ສກ຺ໂກມິ, ມຸສາວາທສ຺ສ ໂອຕ຺ຕປໍ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໔] ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘ໂອຕ຺ຕປ’ນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ໂຕ. ຕຖາ ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ [ມ. ນິ. ໓.໒໐໗] ອິຈ຺ຈາທິ ຈ.

ກຸສລ, ໂກວິທ, ປສາທຕ຺ຖານໍ ອາຘາເຣ ຉຏ຺ຐີ, ກຸສລາ ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສ [ຊາ. ໒.໒໒.໙໔], ກຸສໂລ ຕ຺ວໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ [ມ. ນິ. ໒.໘໗], ອມຈ຺ເຈ ຕາຕ ຊານາຫິ, ຘີເຣ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂກວິເທ [ຊາ. ໑.໑໗.໑໓], ນຣາ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ [ຊາ. ໑.໑.໓໗], ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄສ຺ສ ໂກວິທາ, ‘‘ເກຈິ ອິທ຺ຘີສຸ ໂກວິທາ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ສນ຺ຕິ ຍກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປສນ຺ນາ [ທີ. ນິ. ໓.໒໗໖ (ວິສທິສໍ)], ຘມ຺ມສ຺ສ ປສນ຺ນາ, ສງ຺ຆສ຺ສ ປສນ຺ນາ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ຘມ຺ເມ ປສນ຺ນາ, ສງ຺ເຆ ປສນ຺ນາ ວາ. ຕຖາ ¶ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ, ວສີ ໂຫມິ ມຫາມຸນິ. ຌານສ຺ສ ວສິມ຺ຫິ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໒໑. ຉຏ຺ຐີ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖຫິ [ຣູ. ໑໖໓ ປິຏ຺ເຐ; ນີ. ໖໕໐; ຈໍ. ໒.໑.໗໑; ປາ. ໒.໓.໒໖].

ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖຫິ ໂຍເຄ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຉຏ຺ຐີ ໂຫຕິ.

ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ [ມ. ນິ. ໑.໒; ຈໍ. ໒.໑.໙໖; ປາ. ໒.໓.໗໒], ອງ຺ຄວຣສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຸທຣສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຸທຣສ຺ສ ກາຣຓາ [ປາຣາ. ໒໒໘] ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໒໒. ຕຸລ຺ຍຕ຺ເຖນ ວາ ຕຕິຍາ [ນີ. ໖໓໘].

ຕຸລ຺ຍຕ຺ເຖນ ໂຍເຄ ຉຏ຺ຐີ ໂຫຕິ ຕຕິຍາ ວາ.

ຕຸລ຺ໂຍ ປິຕຸ ປິຕຣາ ວາ, ສທິໂສ ປິຕຸ ປິຕຣາ ວາ. ອິຕິ ນານາຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກ຺ຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ກາຣການໍ ກ຺ຣິຍາຍ ສຫ ສາຘກ, ສາຘ຺ຍຠາເວນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂຕາ ອວິນາຠາວິຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຫິ ກ຺ຣິຍໍ ວິນາ ກາຣກໍ ນາມ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຈ ກາຣກໍ ວິນາ ກ຺ຣິຍາ ນາມ ສິຊ຺ຌຕີຕິ, ສາ ປນ ຉຏ຺ຐີວິສໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ.

ຉຏ຺ຐີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສຕ຺ຕມີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ

ກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມີ?

໓໒໓. ສຕ຺ຕມ຺ຍາຘາເຣ [ກ. ໓໐໒; ຣູ. ໓໑໓; ນີ. ໖໓໐; ຈໍ. ໒.໑.໘໘; ປາ. ໑.໓.໔໕].

ອາຘາໂຣ, ໂອກາໂສ, ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ອາຘາຣຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມີ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຏ຺ຐໍ ກ຺ຣິຍໍ ຠຸໂສ ຘາເຣຕີຕິ ອາຘາໂຣ.

ກເຏ ¶ ນິສີທຕິ ປຸຣິໂສ, ຖາລິຍໍ ໂອທນໍ ປຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ກໂຏ ກຕ຺ຕຸຠູເຕ ປຸຣິເສ ຐິຕໍ ນິສີທນກ຺ຣິຍໍ ຘາເຣຕິ, ຖາລີ ກມ຺ມຠູເຕ ຕຓ຺ຑຸເລ ຐິຕໍ ປຈນກ຺ຣິຍໍ ຘາເຣຕິ.

ໂສ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ພ຺ຍາປິກາຘາໂຣ, ໂອປສິເລສິກາຘາໂຣ, ສາມີປິກາຘາໂຣ, ເວສຍິກາຘາໂຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ອາເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ ສກເລ ວາ ເອກເທເສ ວາ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ພ຺ຍາປິໂກ. ຍຖາ? ຕິເລສຸ ເຕລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຸຈ຺ຉູສຸ ຣໂສ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຊເລສຸ ຂີຣໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ທຘິມ຺ຫິ ສປ຺ປິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ອາເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຘິຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ໂອປສິເລສິໂກ. ຍຖາ? ອຸກ຺ຂລິຍໍ ອາຈາໂມ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຆເຏສຸ ອຸທກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອາສເນ ນິສີທຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣິຍງ຺ເກ ຣາຊາ ເສຕິ.

ໂຍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຠູໂຕປິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖໍ ອາຘາຣຠາເວນ ໂວຫຣິຍຕິ, ໂສ ສາມີປິໂກ ນາມ. ຍຖາ? ຄງ຺ຄາຍໍ ໂຆໂສ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ຠຄວາຕິ [ອ. ນິ. ໑.໑].

ໂຍ ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕນາ ວິນາ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ກ຺ຣິຍໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອາຘາຣຠາເວນ ໂວຫຣິຍຕິ, ໂຍ ຈ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນຎ຺ຎາຠິມຸຂຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ອາຘາຣຠາເວນ ໂວຫຣິຍຕິ, ໂສ ເວສຍິໂກ ນາມ. ຍຖາ? ອາກາເສ ສກຸຓາ ປກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠູມີສຸ ມນຸສ຺ສາ ຈຣນ຺ຕິ ¶ , ອຸທເກ ມຈ຺ຉາ ຈຣນ຺ຕິ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປາເທສຸ ວນ຺ທຕິ, ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ປາປສ຺ມິໍ ຣມຕີ ມໂນ [ຘ. ປ. ໑໑໖], ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ [ຘ. ປ. ໓໖໘].

໓໒໔. ນິມິຕ຺ເຕ [ກ. ໓໑໐; ຣູ. ໓໒໔; ນີ. ໖໔໑; ຈໍ. ໒.໑.໘໙; ປາ. ໒.໓.໓໖].

ນິມິນນ຺ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ເນມິຕ຺ຕກສຫຠາວິໂນ ສຎ຺ຎາຓກາຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕມີ ໂຫຕິ.

ທີປິ ຈມ຺ເມສຸ ຫຎ຺ຎເຕ, ກຸຎ຺ຊໂຣ ທນ຺ເຕສຸ ຫຎ຺ຎເຕ, ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ [ປາຈິ. ໒], ໂອມສວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ [ປາຈິ. ໑໔] ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໒໕. ຍມ຺ຠາໂວ ຠາວລກ຺ຂຓໍ [ກ. ໓໑໓; ຣູ. ໓໒໗; ນີ. ໖໔໔; ຈໍ. ໒.໑.໙໐; ປາ. ໒.໓.໓໗; ‘ຍພ຺ຠາ ໂວ’ (ພຫູສຸ)].

ຍາທິໂສ ຠາໂວ ຍມ຺ຠາໂວ, ລກ຺ຂິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ຠາວນ຺ຕຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ຠາວລກ຺ຂຓໍ, ຍມ຺ຠາໂວ ຠາວນ຺ຕຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຠາເວ ຄມ຺ຍມາເນ ສຕ຺ຕມີ ໂຫຕິ, ຉຏ຺ຐີປິ ທິສ຺ສຕິ.

ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກາລມກາສິ [ມ. ນິ. ໒.໔໕໒ (ວິສທິສໍ)], ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ວິຫຣໂຕ ອິຕ຺ຖາຄາໂຣປິ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣິສ຺ສຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙ (ວິສທິສໍ)] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ [ສໍ. ນິ. ໒.໒໑], ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກາລມກາສິ, ສພ຺ເພ ມຄ຺ຄາ ວິວຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂລກນາຍເກ [ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒]. ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ຄາວີສຸ ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ¶ ປຐມາປິ ພຫຸລໍ ທິສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສ ຠາຣທ຺ວາໂຊ, ອທ຺ທສາ ອຈ຺ຈຸຕໍ ອິສິໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໐໐໗ (ອທ຺ທສ຺ສ)]. ຍາຍມາໂນ ມຫາຣາຊາ, ອທ຺ທາ ສີທນ຺ຕເຣ ນເຄ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໖໖] ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ຄໂຕ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອາຄໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ ເວສຍິກາຘາໂຣ ເອວ.

ຕຖາ ອກາເລ ວສ຺ສຕີ ຕສ຺ສ, ກາເລ ຕສ຺ສ ນ ວສ຺ສຕິ [ຊາ. ໑.໒.໘໘; ໑.໘.໔໘]. ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ນາຍໂກ [ອປ. ເຖຣ ໒.໕໔.໒໘] ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໒໖. ຉຏ຺ຐີ ຈານາທເຣ [ກ. ໓໐໕; ຣູ. ໓໒໓; ນີ. ໖໓໓; ຈໍ. ໒.໑.໙໑; ປາ. ໒.໓.໓໘].

‘ອນາທໂຣ’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓ, ລກ຺ຂິຕພ຺ພກ຺ຣິຍານໍ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິວຈນໍ, ອນາທຣຠູເຕ ຠາວລກ຺ຂເຓ ຄມ຺ຍມາເນ ສຕ຺ຕມີ ຉຏ຺ຐີ ຈ ໂຫຕິ.

ມຈ຺ຈຸ ຄຈ຺ຉຕິ ອາທາຍ, ເປກ຺ຂມາເນ ມຫາຊເນ. ອາໂກຏຍນ຺ໂຕ ໂສ ເນຕິ, ສິວິຣາຊສ຺ສ ເປກ຺ຂໂຕ [ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໒໒ (ເຕເນຕິ)]. ອກາມການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ຣຸທນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊິ, ອນຄາຣິຍຸເປຕສ຺ສ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ສໂຕ. ສມຓສ຺ສ ນ ຕໍ ສາຘຸ, ຍທຎ຺ຎມນຸໂສຈຕິ [ຊາ. ໑.໗.໑໐໗ (ຍໍ ເປຕມນຸໂສຈສິ)].

໓໒໗. ຍໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓໍ [ກ. ໓໐໔; ຣູ. ໓໒໒; ນີ. ໖໓໒; ຈໍ. ໒.໑.໙໒; ປາ. ໒.໓.໔໑].

ຊາຕິ, ຄຸຓ, ກ຺ຣິຍາ, ນາເມຫິ ສມຸທາຍໂຕ ເອກເທສສ຺ສ ປຸຖກ຺ກຣຓໍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ, ຍໂຕ ຕໍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ຊາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມຸທາເຍ ຉຏ຺ຐີ, ສຕ຺ຕມິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ຊາຕິຍໍ ¶ ຕາວ –

ມນຸສ຺ສານໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ສູຣຕໂມ, ມນຸສ຺ເສສຸ ຂຕ຺ຕິໂຍ ສູຣຕໂມ.

ຄຸເຓ –

ກຓ຺ຫາ ຄາວີນໍ ສມ຺ປນ຺ນຂີຣຕມາ, ກຓ຺ຫາຄາວີສຸ ສມ຺ປນ຺ນຂີຣຕມາ.

ກ຺ຣິຍາຍໍ –

ອທ຺ຘິການໍ ຘາວນ຺ໂຕ ສີຆຕໂມ, ອທ຺ຘິເກສຸ ຘາວນ຺ໂຕ ສີຆຕໂມ.

ນາເມ –

ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຣຫຕໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ອຣຫນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຘ ນານາຕ຺ຕສຕ຺ຕມີ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມີ, ຠິກ຺ຂູສຸ ອຠິວາເທນ຺ຕິ [ປາຣາ. ໕໑໗], ປຸຕ຺ຕໍ ມຸທ຺ຘນິ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ, ປຸຣິສໍ ນານາພາຫາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ [ສໍ. ນິ. ໒.໖໓] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຖ ວາ ‘ມຸທ຺ຘນິ, ພາຫາສູ’ຕິ ອາຘາເຣ ເອວ ຠຸມ຺ມໍ. ຍຖາ? ຣຸກ຺ຂໍ ມູເລ ຉິນ຺ທຕິ, ຣຸກ຺ຂໍ ຂນ຺ເຘ ຉິນ຺ທຕິ, ປຸຣິສໍ ສີເສ ປຫຣຕິ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປາເທສຸ ວນ຺ທຕິ.

ກຣເຓ ຈ ສຕ຺ຕມີ, ຫຕ຺ເຖສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ [ມຫາວ. ໑໑໙], ປຕ຺ເຕສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ປເຖສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂສປິ ມໍ ອນຸສາເສຍ຺ຍ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມິ ມຕ຺ຖເກ [ມິ. ປ. ໖.໔.໘].

ສມ຺ປທາເນ ຈ ສຕ຺ຕມີ, ສງ຺ເຆ ທິນ຺ເນ ມຫປ຺ຜລໍ, ສງ຺ເຆ ໂຄຕມີ ທເທຍ຺ຍາສິ, ສງ຺ເຆ ທິນ຺ເນ ອຫຎ຺ເຈວ ປູຊິໂຕ ຠວິສ຺ສາມິ ¶ [ມ. ນິ. ໓.໓໗໖], ວິເຈຍ຺ຍ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຍຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ [ເປ. ວ. ໓໒໙]. ເອເຕສຸ ປນ ວິສຍສຕ຺ຕມີປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອປາທາເນ ຈ ສຕ຺ຕມີ, ຄທລີສຸ ຄເຊ ຣກ຺ຂນ຺ຕິອິຈ຺ຈາທິ.

ສາມິສ຺ສຣາທິໂຍເຄ ປນ ຉຏ຺ຐີ ສຕ຺ຕມີ ຈ ໂຫຕິ, ຄຸນ຺ນໍ ສາມິ, ໂຄສຸ ສາມິ, ຄຸນ຺ນໍ ອິສ຺ສໂຣ, ໂຄສຸ ອິສ຺ສໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ອຘິປຕິ, ໂຄສຸ ອຘິປຕິ, ຄຸນ຺ນໍ ທາຍາໂທ, ໂຄສຸ ທາຍາໂທ, ຄຸນ຺ນໍ ສກ຺ຂິ, ໂຄສຸ ສກ຺ຂິ, ຄຸນ຺ນໍ ປຕິຠູ, ໂຄສຸ ປຕິຠູ, ຄຸນ຺ນໍ ປສຸໂຕ, ໂຄສຸ ປສຸໂຕ, ອາຍຸຕ຺ໂຕ ກຏກຣຓສ຺ສ, ອາຍຸຕ຺ໂຕ ກຏກຣເຓຕິ, ເອເຕສຸ ປນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ຉຏ຺ຐີ, ວິສຍາຘາເຣ ສຕ຺ຕມີ. ຎາຓສ຺ມິໍ ປສນ຺ໂນ, ຎາຓສ຺ມິໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ໂກຕິ ວິສຍາຘາເຣ ສຕ຺ຕມີ. ຎາເຓນ ປສນ຺ໂນ, ຎາເຓນ ອຸສ຺ສຸກ຺ໂກຕິ ກຣເຓ ຕຕິຍາ.

໓໒໘. ສຕ຺ຕມ຺ຍາຘິກ຺ເຍ [ກ. ໓໑໔; ຣູ. ໓໒໘; ນີ. ໖໔໕; ຈໍ. ໒.໑.໖໐; ປາ. ໒.໓.໙; ໑.໔.໘໗].

ອຘິກຠາວຕ຺ເຖ ອຸເປນ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ສຕ຺ຕມີ ໂຫຕິ.

ອຸປ ຂາຣິຍໍ ໂທໂຓ, ອຸປ ນິກ຺ເຂ ກຫາປຓໍ, ອຕິເຣກໂທຓາ ຂາຣີ, ອຕິເຣກກຫາປຓໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໒໙. ສາມິຕ຺ເຕຘິນາ [ຈໍ. ໒.໑.໖໑; ປາ. ໒.໓.໙; ໑.໔.໙໗].

ສາມິຠາວຕ຺ເຖ ອຘິນາ ຍຸຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມ຺ຫາ ສຕ຺ຕມີ ໂຫຕິ.

ອຘິ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈາລາ, ອຘິ ປຎ຺ຈາເລສຸ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ, ອຘິ ເທເວສຸ ພຸທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘ອຘິ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈາລາ’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕິສ຺ສຣາ ປຎ຺ຈາລຣຏ຺ຐວາສິໂນຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘ປຎ຺ຈາລາ’ຕິ ວາ ຊນປທນາມຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ, ກທາຈິ ປຎ຺ຈາລຣາຊາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ກາສິຣຎ຺ເຎ ອິສ຺ສໂຣ, ກທາຈິ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈາລຣຎ຺ເຎ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໐. ສພ຺ພາທິໂຕ ¶ ສພ຺ພາ [ຈໍ. ໒.໑.໗໒; ປາ. ໒.໓.໒໗].

ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖຫິ ໂຍເຄ ສພ຺ພາທີຫິ ສພ຺ພນາເມຫິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ສພ຺ພາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ກິໍ ກາຣຓໍ, ເກນ ກາຣເຓນ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໕ ມາຕງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ], ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ເກນ ນິມິຕ຺ເຕນ, ກິໍ ປໂຍຊນໍ, ເກນ ປໂຍຊເນນ, ເກນຏ຺ເຐນ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ], ເກນ ວຓ຺ເຓນ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔], ກິມຕ຺ຖໍ, ກຸໂຕ ນິທານໍ [ປາຣາ. ໔໒], ກິສ຺ສ ເຫຕຸ [ປາຣາ. ໓໙], ກສ຺ມິໍ ນິທາເນ, ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ [ປາຣາ. ໔໒], ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ [ປາຣາ. ໔໒] ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຕ຺ຕມີວິຠຕ຺ຕິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິທີປນິຍາ ນາມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານທີປນິຍາ

ກາຣກກຓ຺ໂຑ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔. ສມາສກຓ຺ຑ

ອຖ ¶ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທານໍ ເອກຕ຺ຖີຠາໂວ ວຸຈ຺ຈເຕ. ເອກຕ຺ຖີຠາໂວຕິ ຈ ອິຘ ສມາໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈ ສມາໂສ ຉພ຺ພິໂຘ ອພ຺ຍຍີຠາໂວ, ຕປ຺ປຸຣິໂສ, ກມ຺ມຘາຣໂຍ, ທິຄຸ, ພຫຸພ຺ພີຫິ, ທ຺ວນ຺ໂທຕິ.

ອພ຺ຍຍີຠາວສມາສ

ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍຍີຠາໂວ ປຐມໍ ວຸຈ຺ຈເຕ. ພ຺ຍໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິກາໂຣ, ນຕ຺ຖິ ພ຺ຍໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອພ຺ຍໂຍ, ອພ຺ຍໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຠວຕີຕິ ອພ຺ຍຍີຠາໂວ, ນານາລິງ຺ຄ, ວິຠຕ຺ຕິ, ວຈເນສຸ ຣູປວິກາຣຣຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສພ຺ພລິງ຺ຄ,-ວິຠຕ຺ຕິ, ວຈເນສຸປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເອກຣູເປນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອພ຺ຍຍນ຺ຕິ ວາ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ເອວ ນາມໍ, ອຍໍ ປນ ປກຕິ ອພ຺ຍຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ສຫ ເອກຕ຺ຖຕາວເສນ ອພ຺ຍຍໍ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອນພ຺ຍຍມ຺ປິ ອພ຺ຍຍໍ ຠວຕີຕິ ອພ຺ຍຍີຠາໂວ.

໓໓໑. ສ຺ຍາທິສ຺ຍາທິເນກຕ຺ຖໍ [ກ. ໓໑໖; ຣູ. ໓໓໑; ນີ. ໖໗໕; ຈໍ. ໒.໒.໑; ປາ. ໒.໑.໔].

ອຘິກາຣສຸຕ຺ຕມິທໍ. ສ຺ຍາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທໍ, ‘ສ຺ຍາທິນາ’ຕິ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປເທນ, ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ສ຺ຍາທິປທໍ ສ຺ຍາທິປເທນ ສຫ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສ຺ຍາທີ’ຕິ ວຈເນນ ອຸປສຄ຺ຄ, ນິປາເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພານິ ນາມິກປທານິ ນາມປຏິຣູປການິ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທານິ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ນາມປຏິຣູປການິ ນາມ ‘ເຍວາວນກຘມ຺ມາ’ ອິຈ຺ຈາທີນິ. ຕຖາ ສຎ຺ຎາສທ຺ທຠາວໍ ປຕ຺ຕານິ ‘‘ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ, ນຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ, ອຕ຺ຖິຂີຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ມກ຺ຂລິໂຄສາໂລ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ‘ອຕ຺ຖິ’ ອິຈ຺ຈາທີນິ.

‘ເອກຕ຺ຖ’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ທ຺ວນ຺ທສມາເສປິ ປທານໍ ເອກກຕ຺ຕຸ, ເອກກມ຺ມາທິຠາເວນ ເອກຕ຺ຖີຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

໓໓໒. ອສງ຺ຂ຺ຍໍ ວິຠຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສມີປສາກລ຺ຍາຠາວຍຖາປຈ຺ຉາຍຸຄປທຕ຺ເຖ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໖; ຈໍ. ໒.໒.໒; ປາ. ໒.໑.໖].

‘ອສງ຺ຂ຺ຍ’ນ຺ຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ນິປາຕປທຎ຺ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ທ຺ວຍມ຺ປິ ຫິ ເອກຕ຺ຕ, ພຫຸຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຣູປວິກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘ອສງ຺ຂ຺ຍ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠຕ຺ຍຕ຺ເຖ, ສມ຺ປຕ຺ຍຕ຺ເຖ, ສມີປຕ຺ເຖ, ສາກລ຺ຍຕ຺ເຖ, ອຠາວຕ຺ເຖ, ຍຖາຕ຺ເຖ, ປຈ຺ຉາຕ຺ເຖ, ຍຸຄປທຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕໍ ອສງ຺ຂ຺ຍໍ ນາມ ສ຺ຍາທິປທໍ ອຎ຺ເຎນ ສ຺ຍາທິປເທນ ສຫ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສມາໂສ ອນ຺ວຕ຺ຖວເສນ ‘ອສງ຺ຂ຺ໂຍ’ຕິ ຈ ‘ອພ຺ຍຍີຠາໂວ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິຠຕ຺ຍຕ຺ເຖ ຕາວ –

ອຘິຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຘິໂຕ ສິ, ຕສ຺ສ ‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ສພ຺ພາສ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ໂລໂປ, ອິຕ຺ຖິໂຕ ສຸ, ‘ອຘິ ອິຕ຺ຖີສູ’ຕິ ວາກ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ ນິຈ຺ຈສມາສຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎປເທນ ວິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ ‘‘ອິຕ຺ຖີສຸ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖີສຸ ປວຕ຺ໂຕ ວຈນປໂຖ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖີສຸ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ວາ, ຕໂຕ ປຸຣິມສຸຕ຺ເຕນ ເອກຕ຺ຖສຎ຺ຎາ, ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຂ຺ເຍກຕ຺ຖສຎ຺ຎາ ຈ ກຣິຍເຕ, ເອກຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ປນ ກຕາຍ ວາກ຺ຍຕ຺ຖາຍ ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ອຕ຺ໂຖ ເອກຕ຺ຖປເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕທາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ນາມ.

ອິທານິ ¶ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ອປ຺ປໂຍຄາຣຫຕ຺ຕາ ໂລປວິຘານມາຫ.

໓໓໓. ເອກຕ຺ຖຕາຍໍ [ກ. ໓໑໖; ຣູ. ໓໓໑; ນີ. ໖໗໕; ຈໍ. ໒.໑.໓໙; ປາ. ໒.໔.໗໑; ໑.໒.໔໕, ໔໖].

ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ ເຍສໍ ຕານິ ເອກຕ຺ຖານິ, ‘ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປທນ຺ຕເຣ ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມາທິຠາເວນ ວິເຘຍ຺ໂຍ ປຘານຕ຺ໂຖ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເອວ ຕຖາວິເຘຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ນ ຣາຊສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ວຈນວາກ຺ຍໍ ນາມ ວິເຘຍ຺ຍຕ຺ເຖຫິ ເອວ ສິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ, ຍສ຺ມາ ຈ ‘ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ເອຕໍ ປຸຕ຺ຕສທ຺ທຕ຺ຖສ຺ເສວ ນາມໍ ໂຫຕິ, ນ ຣາຊສທ຺ທຕ຺ຖສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອໂກ ປຘານຠູໂຕ ປຸຕ຺ຕສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເອວ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຣາຊສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ, ເອກຕ຺ຖານໍ ຠາໂວ ເອກຕ຺ຖຕາ, ເອກຕ຺ຖີຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕິວິໂຘ ສມາໂສ, ຕທ຺ຘິໂຕ, ຘາຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ໂຕ ຈາຕິ. ຕິສ຺ສໍ ຕິວິຘາຍໍ ເອກຕ຺ຖຕາຍໍ ສພ຺ພາສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ສ຺ຍາທິວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ສຸສ຺ສ ໂລໂປ. ພຫຸລາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປນ ອລຸຕ຺ຕສມາໂສປິ ທິສ຺ສຕິ.

໓໓໔. ຕໍ ນປຸໍສກໍ [ກ. ໓໒໐; ຣູ. ໓໓໕; ນີ. ໖໙໘; ຈໍ. ໒.໒.໑໕; ປາ. ໒.໔.໑໘].

ຕໍ ອສງ຺ຂ຺ຍໍ ນາມ ເອກຕ຺ຖໍ ນປຸໍສກໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິຕ຺ຖີສທ຺ທສ຺ສ ນປຸໍສກຠາວໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ສ຺ຍາທ຺ຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

໓໓໕. ສ຺ຍາທີສຸ ຣສ຺ໂສ [ກ. ໓໔໒; ຣູ. ໓໓໗; ນີ. ໗໓໔; ຈໍ. ໒.໒.໘໔; ປາ. ໑.໒.໔໗].

ນປຸໍສກສ຺ສ ເອກຕ຺ຖສ຺ສ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ ສ຺ຍາທີສຸ ວິຠຕ຺ຕີສູຕິ ອິມິນາ ອີກາຣສ຺ສ ຣສ຺ໂສ.

໓໓໖. ປຸພ຺ພສ຺ມາມາທິໂຕ [ກ. ໓໔໓; ຣູ. ໓໓໘; ນີ. ໓໗໕; ຈໍ. ໒.໑.໔໐; ປາ. ໑.໑.໔໑].

ປຸພ຺ພອມາທິ ¶ ນາມ ປຸພ຺ພປທຕ຺ຖປຘານຠູໂຕ ອສງ຺ຂ຺ຍສມາໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ປຣາສໍ ສພ຺ພາສໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ ໂຫຕິ, ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິປິ ຄຍ຺ຫຕິ. ອຖ ວາ ອມາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຕໂຕ ປຸພ຺ພໍ ນາມ ອສງ຺ຂ຺ຍສມາໂສ, ອິຕິ ອມາທິໂຕ ປຸພ຺ພຠູຕາ ອສງ຺ຂ຺ເຍກຕ຺ຖາ ປຣາສໍ ສພ຺ພາສໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິຕ຺ຖິສທ຺ທໂຕ ສພ຺ພວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ.

ອຘິຕ຺ຖິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕ຺ຖີສຸ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຕ຺ຖິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖີສຸ ປວຕ຺ຕາ ກຖາໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສສວິຠຕ຺ຕີສຸ ເສສວຈເນສຸ ເສສລິງ຺ເຄສຸ ຈ. ເອວໍ ສພ຺ພລິງ຺ເຄສຸ ສພ຺ພວິຠຕ຺ຕີສຸ ສພ຺ພວຈເນສຸ ຈ ເອເກເນວ ຣູເປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສມາໂສ ຣູປວິກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘ອພ຺ຍຍີຠາໂວ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຠຕ຺ຍຕ຺ໂຖ ນາມ ‘‘ອຘິຕ຺ຖິ, ພຫິຄາມໍ, ອຸປຣິຄງ຺ຄ’’ ມິຈ຺ຈາທີສຸ ສມ຺ປຕ຺ຍາທີຫິ ວິເສສຕ຺ເຖຫິ ຣຫິໂຕ ເກວໂລ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຄ຺ຄເຫ ປນ ‘‘ກຖາ, ປວຕ຺ຕາ’’ ອິຈ຺ຈາທີນິ ສມາສສາມຕ຺ຖິເຍນ ວິທິຕານິ ອຕ຺ຖປທານິ ນາມ, ອຘິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖປທານີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຘິກຸມາຣິ, ອຘິວຘຸ, ອຘິຊມ຺ພຸອິຈ຺ຈາທິ.

ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ, ປວຕ຺ຕາ ວາຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ເຖ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລເປ ກເຕ ອຘິອຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ນປຸໍສກຠາວໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ສ຺ຍາທ຺ຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ‘ປຸພ຺ພສ຺ມາມາທິໂຕ’ຕິ ສ຺ຍາທີນໍ ໂລເປ ສມ຺ປຕ຺ເຕ –

໓໓໗. ນາໂຕມປຎ຺ຈມິຍາ [ກ. ໓໔໑; ຣູ. ໓໓໖; ນີ. ໗໓໓; ຈໍ. ໒.໑.໔໑; ປາ. ໒.໔.໘໓; ມຸ. ໔.໓.໓໗໔].

ອກາຣນ຺ຕມ຺ຫາ ¶ ອສງ຺ຂ຺ເຍກຕ຺ຖາ ປຣໍ ສພ຺ພາສໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ ນ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈມີວຊ຺ຊິຕານໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ອໍ ໂຫຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ໂມ ຊາຍຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມາ ຊາຍນ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

ອປຎ຺ຈມິຍາຕິ ກິໍ? ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ອເປຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ເຕຫິ ອເປຕິ.

໓໓໘. ວາ ຕຕິຍາສຕ຺ຕມີນໍ [ກ. ໓໔໑; ຣູ. ໓໓໖; ນີ. ໗໓໓; ຈໍ. ໒.໑.໔໒; ປາ. ໒.໔.໘໔; ມຸ. ໔.໓.໓໗໕].

ອກາຣນ຺ຕມ຺ຫາ ອສງ຺ຂ຺ເຍກຕ຺ຖາ ປຣໍ ຕຕິຍາ, ສຕ຺ຕມີນໍ ວິກປ຺ເປນ ອໍ ໂຫຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມນ ວຕ຺ຕຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕນ ວາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມຫິ ວຕ຺ຕຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕຫິ ວາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ເທຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອເປຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອເປຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕກໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມ ຕິຏ຺ຐຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ໂມ’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ, ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມາ’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ຈາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕາຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕສ຺ສ ອາຘາຣຠາໂວ ສິຊ຺ຌຕິເຍວ. ເອວໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕນິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕານິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໒] ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈມິຍາ ອໍຠາວວຊ຺ຊນໍ ອປ຺ປກຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ພຫິທ຺ຘາ ¶ ຘມ຺ມາ’’ຕິ [ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໐] ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຐມາທີນມ຺ປິ ວິກປ຺ໂປ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖ –

ສມ຺ປນ຺ນໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ສພ຺ຣຫ຺ມໍ, ‘ພ຺ຣຫ຺ມ’ນ຺ຕິ ເວໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອກາເລ ສກຕ຺ຖສ຺ສາ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສຫສທ຺ທສ຺ສ ສາເທໂສ, ຠິກ຺ຂານໍ ສມິທ຺ຘິ ສຸຠິກ຺ຂໍ, ‘ສ຺ຍາທີສຸ ຣສ຺ໂສ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ກຕນປຸໍສກສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ.

ສມີເປ –

ນຄຣສ຺ສ ສມີປໍ ອຸປນຄຣໍ, ກຸມ຺ຠສ຺ສ ສມີປໍ ອຸປກຸມ຺ຠໍ, ມຓິກາຍ ສມີປໍ ອຸປມຓິກໍ, ວຘຸຍາ ສມີປໍ ອຸປວຘຸ, ຄຸນ຺ນໍ ສມີປໍ ອຸປຄຸ, ‘ໂຄສ຺ສູ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ໂອສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ.

ສາກລ຺ເຍ –

ຕິເຓນ ສຫ ສກລໍ ສຕິຓໍ, ຕິເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສກລໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫສທ຺ທສ຺ສ ສາເທໂສ.

ອຠາເວ –

ມກ຺ຂິການໍ ອຠາໂວ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ, ທຣຖານໍ ອຠາໂວ ນິທ຺ທຣຖໍ, ຠິກ຺ຂານໍ ອຠາໂວ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ, ອຠາວຕ຺ໂຖປິ ທຸສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ? ທຸສ຺ສີໂລ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ພ຺ຣຫ຺ມ’ນ຺ຕິອາທິນາ ສທ຺ທພ຺ຍາກຣເຓສຸ ອຕ຺ຖວຈນໍ ສທ຺ທຕ຺ຖວິຠາວນມຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ປນ ອິເມສໍ ປທານໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ອຕ຺ຖວຈນມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຖາສທ຺ທຕ຺ເຖ –

ຣູປສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍໍ ອນຸຣູປໍ, ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ອຑ຺ຒມາສໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ອນຸຄຕໍ ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ, ຆຣໍ ຆຣໍ ອນຸຄຕໍ ອນຸຆຣໍ, ວສ຺ສໍ ວສ຺ສໍ ອນຸຄຕໍ ອນຸວສ຺ສໍ, ເຊຏ຺ຐານໍ ¶ ອນຸປຸພ຺ພໍ ອນຸເຊຏ຺ຐໍ, ສຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ, ພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍຖາພລໍ, ກມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍຖາກ຺ກມໍ. ເອວໍ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ, ຍຖາລາຠໍ. ໂສຕສ຺ສ ປຏິໂລມໍ ປຏິໂສຕໍ, ປຏິວາຕໍ, ປຏິສທ຺ທໍ.

ປຈ຺ຉາປທຕ຺ເຖ –

ຣຖສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອນຸຣຖໍ.

ຍຸຄຠູໂຕ ປທຕ຺ໂຖ ຍຸຄປທຕ຺ໂຖ, ສຫຠາວີອຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕຕ຺ຖ ອສນິຜເລນ ສຫ ປວຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກໍ ສຈກ຺ກໍ, ຄທາວຸເຘນ ຍຸຄຬປວຕ຺ຕໍ ວາສຸເທວສ຺ສ ຈກ຺ກາວຸຘນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ [ຍຸຄປທຕ຺ເຖ ສຈກ຺ກໍ ນິເຘຫິ, (ໂມຄ຺ຄລ຺ລານວຸຕ຺ຕິຍໍ). ຈກ຺ເກນ ຍຸຄປຕ ເຘຫິ ສຈກ຺ກໍ, (ມຸຄ຺ຘໂພຘວຸຕ຺ຕິຍໍ). ເຫ ພິສຓຸ! ຈກ຺ເກນ ສຫ ຍຸຄປເທກກາເລ ຄທໍ ຘາຣຍ. (ມຸຄ຺ຘໂພຘຏີກາຍໍ ໒໒໖ ປິຏ຺ເຐ)], ສຫສ຺ສ ສຕ຺ຕໍ.

໓໓໙. ຍຖາ ນຕຸລ຺ເຍ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໖; ຈໍ. ໒.໒.໓; ປາ. ໒.໑.໗].

ຕຸລ຺ຍໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ໂຕ ຍຖາສທ຺ໂທ ສ຺ຍາທິນາ ສຫ ເອກຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ [ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ອຎ຺ຎຖາວຸຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ].

ຍຖາສຕ຺ຕິ, ຍຖາພລໍ, ຍຖາກ຺ກມໍ, ເຍ ເຍ ວຸຑ຺ຒາ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ, ວຸຑ຺ຒານໍ ປຏິປາຏິ ວາ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ.

ນຕຸລ຺ເຍຕິ ກິໍ? ຍຖາ ເທວທຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ຍຎ຺ຎທຕ຺ໂຕ.

໓໔໐. ຍາວາວຘາຣເຓ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໖; ຈໍ. ໒.໒.໔; ປາ. ໒.໑.໘].

ອວຘາຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ອວຘາຣເຓ ປວຕ຺ໂຕ ຍາວສທ຺ໂທ ສ຺ຍາທິນາ ສຫ ເອກຕ຺ໂຖ ຠວຕິ.

ຍຕ຺ຕກໍ ¶ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຍາວທຕ຺ຖໍ, ທາຄໂມ. ຍຕ຺ຕກໍ ຊີໂວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຍາວຊີວໍ, ຍຕ຺ຕກໍ ອາຍຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຍາວຕາຍຸກໍ, ຕກາຣ, ກກາຣາ ອາຄມາ.

໓໔໑. ປຣາປາພຫິຕິໂຣປຸເຣປຈ຺ຉາ ວາ ປຎ຺ຈມ຺ຍາ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໖; ຈໍ. ໒.໒.໗; ປາ. ໒.໑.໑໒, ໑໓; ‘ປຍ຺ຍປາ…’ (ພຫູສຸ)].

ປຣິ, ອປ, ອາອິຈ຺ຈາທໂຍ ສທ຺ທາ ປຎ຺ຈມ຺ຍນ຺ເຕນ ສ຺ຍາທິນາ ສຫ ເອກຕ຺ຖາ ຠວນ຺ຕິ ວາ.

ປພ຺ພຕໂຕ ປຣິ ສມນ຺ຕາ ວສ຺ສີຕິ ເທໂວ ປຣິປພ຺ພຕໍ ປຣິປພ຺ພຕາ ວາ, ປພ຺ພຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປພ຺ພຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອປປພ຺ພຕໍ ອປປພ຺ພຕາ ວາ, ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວສ຺ສີຕິ ເທໂວ ອາປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ອາປາຏລິປຸຕ຺ຕາ ວາ, ອາກຸມາເຣຫິ ກຈ຺ຈາຍນສ຺ສ ຍໂສ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາກຸມາຣໍ ອາກຸມາຣາ ວາ, ອາຠວຄ຺ຄາ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຠວຄ຺ຄໍ ອາຠວຄ຺ຄາ ວາ, ອາປາຓໂກຏິຍາ ສຣຓຄມນໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາປາຓໂກຏິກໍ, ກາຄໂມ. ຄາມໂຕ ພຫິ ພຫິຄາມໍ ພຫິຄາມາ ວາ, ເອວໍ ພຫິນຄຣໍ, ພຫິເລຓໍ, ປພ຺ພຕໂຕ ຕິໂຣ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕາ ວາ, ເອວໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ຕິໂຣ’ຕິ ປຣຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຕ຺ຕມ຺ຫາ ປຸເຣ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕາ ວາ, ອຣຸຓມ຺ຫາ ປຸເຣ ປຸຣາຣຸຓໍ ປຸຣາຣຸຓາ ວາ, ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕາ ວາ.

໓໔໒. ສມີປາຍາເມສ຺ວນຸ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໖; ຈໍ. ໒.໒.໙; ປາ. ໒.໑.໑໕, ໑໖].

ສມີເປ ອາຍາເມ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ອນຸສທ຺ໂທ ສ຺ຍາທິນາ ສຫ ເອກຕ຺ໂຖ ຠວຕິ ວາ.

ວນສ຺ສ ສມີປໍ ອນຸວນໍ, ອສນິ ອນຸວນໍ ຄຕາ, ຄງ຺ຄໍ ອນຸຍາຕາ ອນຸຄງ຺ຄໍ, ພາຣາຓສີ.

໓໔໓. ໂອໂຣ ¶ ປຣິ ປຏິ ປາເຣ ມຊ຺ເຌ ເຫຏ຺ຐຸທ຺ຘາໂຘນ຺ໂຕ ວາ ຉຏ຺ຐິຍາ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໖; ຈໍ. ໒.໒.໑໑; ປາ. ໒.໑.໑໘; ‘ໂອເຣປຣິ…’ (ພຫູສຸ)].

ໂອຣາທໂຍ ສທ຺ທາ ຉຏ຺ຐີຍນ຺ເຕນ ສ຺ຍາທິນາ ສຫ ເອກຕ຺ຖາ ຠວນ຺ຕິ ວາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອເຣ, ປາເຣ, ມຊ຺ເຌສທ຺ເທສຸ ‘ຕທມິນາທີນີ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ເອກາໂຣ, ຄງ຺ຄາຍ ໂອຣໍ ໂອເຣຄງ຺ຄໍ, ສິຂຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອຸປຣິສິຂຣໍ. ເອວໍ ອຸປຣິປາສາທໍ, ອຸປຣິມຎ຺ຈໍ, ອຸປຣິປພ຺ພຕໍ, ໂສຕສ຺ສ ປຏິໂລມໍ ປຏິໂສຕໍ. ເອວໍ ປຏິວາຕໍ, ຍມຸນາຍ ປາຣໍ ປາເຣຍມຸນໍ, ຄງ຺ຄາຍ ມຊ຺ຌໍ ມຊ຺ເຌຄງ຺ຄໍ, ປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ, ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈໍ, ຄງ຺ຄາຍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍຄງ຺ຄໍ, ຄງ຺ຄາຍ ອໂຘ ອໂຘຄງ຺ຄໍ, ປາສາທສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕປາສາທໍ. ເອວໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ, ອນ຺ໂຕນຄຣໍ, ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ.

ວາຕິ ກິໍ? ຄງ຺ຄາໂອຣໍ, ມຊ຺ເຌສມຸທ຺ທສ຺ມິໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໔໔. ຕິຏ຺ຐຄ຺ວາທີນິ [ກ. ໓໑໙; ຣູ. ໓໓໐; ນີ. ໖໙໗; ຈໍ. ໒.໒.໑໐; ປາ. ໒.໑.໑໗].

ຕິຏ຺ຐຄຸອິຈ຺ຈາທີນິ ອສງ຺ຂ຺ເຍກຕ຺ເຖ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຄາໂວ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຕິຏ຺ຐຄຸ, ວຫນ຺ຕິ ຄາໂວຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຫຄຸ, ‘ໂຄສ຺ສູ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ໂອສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕິໍ ຍໂວ ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ອາຍຕິຍໂວ, ຂເລ ຍໂວ ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຂເລຍວໍ. ປຸພ຺ພປເທ ວິຠຕ຺ຕິອໂລໂປ. ລຸນາ ຍວາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ລຸນຍວໍ, ເອຕ຺ຖ ‘ລຸນາ’ຕິ ລາວິຕາ, ລຸຍມານາ ຍວາ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ລຸຍມານຍວໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຖາ ປາໂຕ ນຫານໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ປາຕນຫານໍ. ເອວໍ ສາຍນຫານໍ, ປາໂຕ ກມ຺ມກຣຓກາໂລ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ¶ ປາຕກາລໍ. ເອວໍ ສາຍກາລໍ, ປາໂຕ ວສ຺ສຕິ ເມໂຆ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ປາຕເມຆໍ. ເອວໍ ສາຍເມຆໍ, ປາໂຕ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ມຄ຺ໂຄ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ປາຕມຄ຺ຄໍ. ເອວໍ ສາຍມຄ຺ຄໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ປາໂຕສທ຺ທສ຺ສ ປາຕຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ຕິຏ຺ຐຄຸ’ ອິຈ຺ຈາທີນິ ວິຄ຺ຄຫຕ຺ຖວເສນ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ສິທ຺ຘານິ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎປທສ຺ສ ປນ ລິງ຺ຄາທີນໍ ວເສນ ເຕສໍ ຣູປວິກາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອພ຺ຍຍຣູປຕ຺ຕາ ອິຘ ຄຫິຕານິ, ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອສງ຺ຂ຺ຍສມາສປທໍ ນາມ ນປຸໍສກໍ ເອວ ໂຫຕິ, ຣສ຺ສນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ສພ຺ພວິຠຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ອກາຣນ຺ຕມ຺ຫາ ພຫຸລໍ ອໍ ໂຫຕິ, ອິກາຣຸກາຣນ຺ເຕຫິ ໂລໂປ ໂຫຕິ.

ອພ຺ຍຍີຠາວສມາໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຕປ຺ປຸຣິສສມາສ

ທຸຕິຍາຕປ຺ປຸຣິສ

ອຖ ອມາທິສມາໂສ ວຸຈ຺ຈເຕ, ໂສ ຕປ຺ປຸຣິໂສຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ປຸຣິໂສ ຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຕປ຺ປຸຣິສສທ຺ເທນ ສທິສຕ຺ຕາ ອຍໍ ສມາໂສ ຕປ຺ປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ຕປ຺ປຸຣິສສທ຺ໂທ ວິເສສນປທຕ຺ຖໍ ຊຫິຕ຺ວາ ວິເສສ຺ຍປທຕ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ອຍໍ ສມາໂສປີຕິ.

໓໔໕. ອມາທິ [ກ. ໓໒໗; ຣູ. ໓໕໑; ນີ. ໗໐໔; ຈໍ. ໒.໒.໑໖].

ອມາທິວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທໍ ປຐມນ຺ເຕນ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປເທນ ສຫ ເອກຕ຺ຖໍ ຠວຕິ, ອຍຎ຺ຈ ສມາໂສ ອນ຺ວຕ຺ຖວເສນ ‘‘ອມາທິສມາໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕປ຺ປຸຣິສສມາໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ອມາທິສຫິຕສ຺ສ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອມາເທກຕ຺ຖສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ, ຕໂຕ ເອກຕ຺ຖປທນ຺ເຕ ສ຺ຍາທ຺ຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ໂສ ¶ ປນ ສມາໂສ ທຸຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຈຕຸຕ຺ຖີຕປ຺ປຸຣິໂສ, ປຎ຺ຈມີຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິໂສ, ສຕ຺ຕມີຕປ຺ປຸຣິໂສຕິ ຉພ຺ພິໂຘ. ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ນິຈ຺ຈສມາໂສ, ອນິຈ຺ຈສມາໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ລຸຕ຺ຕສມາໂສ, ອລຸຕ຺ຕສມາໂສ’’ຕິ ຈ ທຸວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ ກຕ຺ຕຸວາຈເກສຸ ຄຕ, ນິສ຺ສິຕ,-ອຕີຕ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕ, ປຕ຺ຕ, ອາປນ຺ນອິຈ຺ຈາທີສຸ ປເຣສຸ ໂຫຕິ.

ຄາມໍ ຄໂຕຕິ ຄາມຄໂຕ ຄາມໍ ຄໂຕ ວາ. ເອວໍ ອຣຎ຺ຎຄໂຕ, ຠູມິຄໂຕ, ຣາຊານໍ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ຣາຊນິສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິໂຕ, ຘມ຺ມນິສ຺ສິໂຕ. ຠວໍ ອຕີໂຕ ຠວາຕີໂຕ. ເອວໍ ຠຍາຕີໂຕ, ກາລາຕີໂຕ, ຂຓາຕີໂຕ, ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ສຸຂໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ໂຕ, ໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ເອວໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ, ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣູຬ຺ໂຫຕິ ຣຸກ຺ຂາຣູຬ຺ໂຫ, ຣຖາຣູຬ຺ໂຫ, ໂອຆໍ ຕິຓ຺ໂຓຕິ ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ ໂອຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກມ຺ມຸປປທວິຫິເຕຫິ ກິຕນ຺ຕປເທຫິ ປນ ນິຈ຺ຈສມາໂສເຍວ, ກຸມ຺ຠໍ ກໂຣຕີຕິ ກຸມ຺ຠກາໂຣ, ຣຖກາໂຣ, ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອຕ຺ຖໍ ກາເມຕີຕິ ອຕ຺ຖກາໂມ, ຘມ຺ມກາໂມ, ວິນຍໍ ຘາເຣຕີຕິ ວິນຍຘໂຣ, ຘມ຺ມຘໂຣ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣຕິ ສີເລນາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ຠວປາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ ສີເລນາຕິ ຠວປາຣຄູ, ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ, ຘມ຺ມຎ຺ຎູອິຈ຺ຈາທິ.

ພຫຸລາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຕ, ຕວນ຺ຕຸ, ຕາວີ, ອນ຺ຕ, ມານ, ຕຸນ, ຕ຺ວານ, ຕ຺ວາ, ຕຸໍ, ຕເວປຈ຺ຈຍນ຺ເຕສຸ ປເຣສຸ ສມາໂສ ນ ໂຫຕິ, ວສ຺ສໍ ວຸຕ຺ໂຖ, ໂອທນໍ ຠຸຕ຺ໂຕ, ໂອທນໍ ຠຸຕ຺ຕວາ, ໂອທນໍ ຠຸຕ຺ຕາວີ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓມາໂນ ¶ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸນ, ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານ, ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ, ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ, ຘມ຺ມໍ ໂສຕເວ.

ອິຕິ ທຸຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິສ

ຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ ກມ຺ມວາຈເກສຸ ກິຕນ຺ເຕສຸ ຈ ສມ຺ປນ຺ນ, ສຫຄຕາທີສຸ ຈ ປຸພ຺ພ, ສທິສ, ສມ, ອູນຕ຺ຖ, ກລຫ, ນິປຸຓ,-ມິສ຺ສກ, ສຂິລາທີສຸ ຈ ປເຣສຸ ໂຫຕິ.

ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິໂຕ ພຸທ຺ຘຠາສິໂຕ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘເທສິໂຕ, ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ, ສຕ຺ຖາຣາ ວຓ຺ຓິໂຕ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ຓິໂຕ, ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິໂຕ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິໂຕ, ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ໂຖ, ອິສ຺ສເຣນ ກຕໍ ອິສ຺ສຣກຕໍ, ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ສຍໍກຕໍ, ປເຣຫິ ກຕໍ ປຣໍກຕໍ, ພິນ຺ທາຄໂມ. ສຸເກຫິ ອາຫຏໍ ສຸກາຫຏໍ, ຣຎ຺ຎາ ຫໂຕ ຣາຊຫໂຕ, ໂຣເຄນ ປີຬິໂຕ ໂຣຄປີຬິໂຕ, ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ໂຒ ອຄ຺ຄິທຑ຺ໂຒ, ສປ຺ເປນ ທຏ຺ໂຐ ສປ຺ປທຏ຺ໂຐ, ສລ຺ເລນ ວິທ຺ໂຘ ສລ຺ລວິທ຺ໂຘ, ອິຈ຺ຉາຍ ອປກໂຕ ອຠິຠູໂຕ ອິຈ຺ຉາປກໂຕ.

ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ. ເອວໍ ສຸຂສຫຄຕໍ, ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ໂຄ, ປິຍສມ຺ປໂຍໂຄ, ປິຍວິປ຺ປໂຍໂຄ, ຊາຕິຍາ ອນ຺ໂຘ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ, ຄຸຓຫີໂນ, ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒ, ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກຣຓີຍໍ ກມ຺ມໍ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍໍ, ກາເກຫິ ເປຍ຺ຍາ ກາກເປຍ຺ຍາ, ນທີ.

ເອກກ຺ຂເຣສຸ ປຣປເທສຸ ນິຈ຺ຈສມາໂສ, ອຸເຣນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸຣໂຄ, ປາເທນ ປິວຕີຕິ ປາທໂປ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ມຊ຺ເຌປທໂລໂປ, ຄຸເຬນ ສໍສຏ຺ໂຐ ໂອທໂນ ຄຸໂຬທໂນ. ເອວໍ ຂີໂຣທໂນ, ອສ຺ເສນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຣໂຖ ອສ຺ສຣໂຖ. ເອວໍ ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ, ມຄ຺ເຄນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ¶ , ຊມ຺ພຸຍາ ປຎ຺ຎາໂຕ ທີໂປ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ເອເກນ ອຘິກາ ທສ ເອກາທສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຸພ຺ພາທີສຸ – ມາເສນ ປຸພ຺ໂພ ມາສປຸພ຺ໂພ, ມາຕຣາ ສທິໂສ ມາຕຸສທິໂສ. ເອວໍ ມາຕຸສໂມ, ປິຕຸສໂມ, ເອເກນ ອູນາ ວີສຕິ ເອກູນວີສຕິ, ສີເລນ ວິກໂລ ສີລວິກໂລ, ອສິນາ ກລໂຫ ອສິກລໂຫ, ວາຈາຍ ນິປຸໂຓ ວາຈານິປຸໂຓ. ເອວໍ ຍາວກາລິກສມ຺ມິສ຺ສໍ, ວາຈາສຂິໂລ, ສຕ຺ຖາຣາ ສທິໂສ ສຕ຺ຖຸກປ຺ໂປ, ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ ປຸຎ຺ຎຕ຺ໂຖ, ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຖິໂກ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິໂກ. ເອວໍ ເສຍ຺ຍຕ຺ຖິໂກ, ມຫຄ຺ຆຕ຺ຖິໂກ, ຄຸເຓນ ອຘິໂກ ຄຸຓາຘິໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ພຫຸລາຘິກາຣາ ກ຺ວຈິ ສມາໂສ ນ ໂຫຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ນໍ, ກາເກຫິ ປາຕພ຺ພາ, ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ, ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ຈຕຸຕ຺ຖີຕປ຺ປຸຣິສ

ຈຕຸຕ຺ຖີຕປ຺ປຸຣິໂສ ຕທຕ຺ເຖ ວາ ອຕ຺ຖ, ຫິຕ, ເທຍ຺ຍາທີສຸ ວາ ປເຣສຸ ໂຫຕິ.

ກຖິນສ຺ສ ທຸສ຺ສໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ, ກຖິນຕ຺ຖາຍ ອາຠຏໍ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກຖິນຈີວຣໍ, ກຖິນາຍ ທຸສ຺ສໍ, ກຖິນາຍ ຈີວຣນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ກຖິນຕ຺ຖາຣາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈີວຣາຍ ທຸສ຺ສໍ ຈີວຣທຸສ຺ສໍ. ເອວໍ ຈີວຣມູລໍ [ຈີວຣມູລ຺ຍໍ (ຣູ. ນີ.)], ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຠຏໍ ຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຆຕ຺ຖາຍ ວາ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ, ຄມິກຠຕ຺ຕໍ, ຄິລານຠຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ¶ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຆຕ຺ໂຖ, ໂລກສ຺ສ ຫິໂຕ ໂລກຫິໂຕ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເທຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ຘເທຍ຺ຍໍ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຓາໂມ ພຸທ຺ຘປ຺ປຓາໂມ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘໂຖມນາ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ, ສຸຕ຺ຕານຸກູລໍ, ສຸຕ຺ຕານຸຄຸຓໍ, ຐານສ຺ສ ອຣຫໍ ຐານາຣຫໍ, ຣຎ຺ໂຎ ອຣຫໍ ຣາຊາຣຫໍ. ເອວໍ ຣາຊຄ຺ຆໍ, ຣາຊເທຍ຺ຍໍ, ກຕ຺ຕຸໍ ກາເມຕີຕິ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ເອວໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ກເຖຕຸກາໂມ, ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ໂສຕຸກາໂມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຸມນ຺ຕສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ ‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ສພ຺ພາສ’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິຈ຺ຈໍ ຈຕຸຕ຺ຖີໂລໂປ ໂຫຕິ, ສມາເສ ກເຕ ນິຈ຺ຈໍ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ ຈ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕຸໍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ສມາໂສ ນ ໂຫຕິ.

ອິຕິ ຈຕຸຕ຺ຖີຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ປຎ຺ຈມີຕປ຺ປຸຣິສ

ປຎ຺ຈມີຕປ຺ປຸຣິໂສ ອປຄມນ, ຠຍ, ວິຣຕິ, ໂມຈນາທິອຕ຺ເຖສຸ ປເຣສຸ ໂຫຕິ.

ເມຖຸນາ ອເປໂຕຕິ ເມຖຸນາເປໂຕ, ປລາສໂຕ ອປຄໂຕຕິ ປລາສາປຄໂຕ, ນຄຣມ຺ຫາ ນິຄ຺ຄໂຕຕິ ນຄຣນິຄ຺ຄໂຕ, ປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ. ເອວໍ ຄາມນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຣຸກ຺ຂປຕິໂຕ, ສາສນມ຺ຫາ ຈຸໂຕຕິ ສາສນຈຸໂຕ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ, ອຸທກໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຕ ອຸທກຸຄ຺ຄໂຕ, ຠວໂຕ ນິສ຺ສໂຏ ຠວນິສ຺ສໂຏ, ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໂຕ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫນິສ຺ສຏໍ, ໂຈຣມ຺ຫາ ຠີໂຕຕິ ໂຈຣຠີໂຕ, ປາປໂຕ ຠາຍຕິ ສີເລນາຕິ ປາປຠີຣຸໂກ, ປາປໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ສີເລນາຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉີ, ວຏ຺ຏໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ວຏ຺ຏນິພ຺ພິນ຺ໂນ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕິ. ເອວໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕິ, ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘນມຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ພນ຺ຘນໂມກ຺ໂຂ, ກມ຺ມໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕໍ ¶ . ເອວໍ ກມ຺ມຊາຕໍ, ກມ຺ມສມ຺ຠູຕໍ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ໂລກໂຕ ອຄ຺ໂຄ ໂລກຄ຺ໂຄ. ເອວໍ ໂລກເຊຏ຺ໂຐ, ໂລກຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ເພຫິ ເຊຏ຺ໂຐ ສພ຺ພເຊຏ຺ໂຐ, ສພ຺ເພຫິ ກນິຏ຺ໂຐ ສພ຺ພກນິຏ຺ໂຐ. ເອວໍ ສພ຺ພຫີໂນ, ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ, ໂອມກໂຕ ໂອມໂກຕິ ໂອມໂກມໂກ.

ກ຺ວຈິ ນິຈ຺ຈສມາໂສ ໂຫຕິ, ມາຕິໂຕ ຊາໂຕ ມາຕຸໂຊ. ເອວໍ ປິຕຸໂຊ, ກມ຺ມຊໍ, ຈິຕ຺ຕຊໍ, ອຸຕຸຊໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ປຎ຺ຈມີຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິສ

ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຣາຊປຸຣິໂສ, ພຸທ຺ຘສາວໂກ, ສມຸທ຺ທໂຆໂສ, ຘຎ຺ຎານໍ ຣາສິ ຘຎ຺ຎຣາສິ, ມຕ຺ຕິກາຍ ປຕ຺ໂຕຕິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ, ວິກາຣສມ຺ພນ຺ເຘ ຉຏ຺ຐີ, ມຕ຺ຕິກາມຍປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ, ສຸວຓ຺ຓຠາຊນໍ, ປານີຍສ຺ສ ຖາລກໍ ປານີຍຖາລກໍ.

ສມາສມຊ຺ເຌ ອີ, ອູນໍ ພຫຸລໍ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ທຓ຺ຑິໂນ ກຸລໍ ທຓ຺ຑິກຸລໍ, ຫຕ຺ຖິປທໍ, ອິຕ຺ຖິຣູປໍ, ນທິກູລໍ, ນທິຕີຣໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສງ຺ໂຆ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ຊມ຺ພຸຍາ ສາຂາ ຊມ຺ພຸສາຂາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອນ຺ຕ, ມານ, ນິທ຺ຘາຣຓິຍ, ປູຣຓ, ຠາວ, ສຸຫິຕຕ຺ເຖຫິ ສມາໂສ ນ ໂຫຕິ, ມມໍ ອນຸກຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ມມໍ ອນຸກຸຣຸມາໂນ, ຄຸນ຺ນໍ ກຓ຺ຫາ ສມ຺ປນ຺ນຂີຣຕມາ. ວິຠຕ຺ຕາວຘິຉຏ຺ຐິຍາ ປນ ໂຫຕິເຍວ, ນຣານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ນຣຸຕ຺ຕໂມ, ນຣເສຏ຺ໂຐ, ນຣວໂຣ, ຄຓານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ຄຓຸຕ຺ຕໂມ, ທ຺ວິປທານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ ອິຈ຺ຈາທິ. ສິສ຺ສານໍ ປຎ຺ຈໂມ ສິສ຺ໂສ, ກປ຺ປສ຺ສ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ, ປກ຺ຂສ຺ສ ອຏ຺ຐມີ, ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກຕາ, ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາ, ຣູປສ຺ສ ¶ ມຸທຸຕາ, ຣູປສ຺ສ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ກ຺ວຈິ ໂຫຕິ, ກາຍລຫຸຕາ, ຈິຕ຺ຕລຫຸຕາ, ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາ. ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາ, ຜລານໍ ສຸຫິໂຕ, ຜລານໍ ຕິຕ຺ໂຕ, ຜລານໍ ອສິໂຕ, ກຣຓຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີ.

‘‘ຠໂຏ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານເປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຫາ ທນ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ເທວທຕ຺ຕກຓ຺ຫທນ຺ຕາ’ຕິ ນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ [ນີ. ໖໙໐]. ອຎ຺ຎສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕປິ ນິຈ຺ຈໍ ສມ຺ພນ຺ຘີເປກ຺ຂສທ຺ທານໍ ສມາໂສ ໂຫຕິ ວາກ຺ເຍ ວິຍ ສມາເສປິ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສຕິປິ ສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕ ຄມກຕ຺ຕາ ສມາໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໖໙໑], ເທວທຕ຺ຕຄຸຣຸກຸລໍ, ຣາຊທາສີປຸຕ຺ໂຕ, ເທວທາສີປຸຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຣຸ ເທວທຕ຺ຕຄຸຣຸ, ຕສ຺ສ ກຸລໍ ເທວທຕ຺ຕຄຸຣຸກຸລນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຄຸຣຸໂນ ກຸລໍ ຄຸຣຸກຸລໍ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຣຸກຸລໍ ເທວທຕ຺ຕຄຸຣຸກຸລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖປິ ອຎ຺ຎສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ‘ພິມ຺ພິສາຣປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ນ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ໂຄ ຈ ອສ຺ໂສ ຈ ປຸຣິໂສ ຈາຕິ ອຕ຺ເຖ ‘ຣາຊຄວສ຺ສປຸຣິສາ’ຕິ ໂຫຕິ ທ຺ວນ຺ທໂຕ ປຸພ຺ພປທສ຺ສ ທ຺ວນ຺ທປເທຫິປິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ທ຺ວນ຺ທໂຕ ປຣປທສ຺ສປິ, ນຣານຎ຺ຈ ເທວານຎ຺ຈ ສາຣຖິ ນຣເທວສາຣຖິ.

ອິຕິ ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ສຕ຺ຕມີຕປ຺ປຸຣິສ

ສຕ຺ຕມີຕປ຺ປຸຣິເສ ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຣການໍ ກ຺ຣິຍາສາຘນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ກ຺ຣິຍາປເທເຫວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອກ຺ຣິຍວາຈເກນ ປຣປເທນ ສທ຺ຘິໍ ສມາເສ ຊາເຕ ມຊ຺ເຌ ອນຸຣູປໍ ກ຺ຣິຍາປທໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ¶ ‘ອສ຺ເສນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຣໂຖ ອສ຺ສຣໂຖ’ ອິຕິ ‘ຣູເປ ສຎ຺ຎາ’ຕິ ຣູເປ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຘມ຺ເມ ຣໂຕ ຘມ຺ມຣໂຕ. ເອວໍ ຘມ຺ມຣຸຈິ, ຘມ຺ມຄາຣໂວ, ທາເນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ທານຊ຺ຌາສໂຍ. ເອວໍ ທານາຘິມຸຕ຺ຕິ, ວຏ຺ເຏ ຠຍໍ ວຏ຺ຏຠຍໍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ, ຄາເມ ສູກໂຣ ຄາມສູກໂຣ, ວນມຫິໍໂສ, ສມຸທ຺ທມຈ຺ໂຉ, ອິຕ຺ຖີສຸ ຘຸຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖິໂສຓ຺ໂຑ.

ອຸປປທກິຕນ຺ເຕສຸ ນິຈ຺ຈສມາໂສ [ນີ. ໖໘໒], ວເນ ຈຣຕີຕິ ວນຈໂຣ, ກາມາວຈໂຣ, ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ສຍຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິສ຺ສໂຍ, ຄພ຺ເຠ ເສຕີຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ໂຍ, ຖເລ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຖລຏ຺ໂຐ, ຊລຏ຺ໂຐ, ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐ, ປງ຺ເກ ຊາຕໍ ປງ຺ກຊໍ. ເອວໍ ອຕ຺ຣໂຊ, ເຂຕ຺ຣໂຊ ອິຈ຺ຈາທິ. ອິຘ ນ ໂຫຕິ [ນີ. ໖໘໑], ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ, ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ, ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕມີຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ລຸຕ຺ຕຕປ຺ປຸຣິສ

ຕປ຺ປຸຣິສປທານໍ ມຫາວຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ເຕນ ກ຺ວຈິ ວິປລ຺ລາໂສ.

ອຸປຣິຄງ຺ຄາ, ເຫຏ຺ຐານທີ, ອນ຺ໂຕວິຫາໂຣ, ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິ, ຫໍສານໍ ຣາຊາ ຣາຊຫໍໂສ ຫໍສຣາຊາ ວາ, ມາສສ຺ສ ອຑ຺ຒໍ ອຑ຺ຒມາສໍ, ກຫາປຓສ຺ສ ອຑ຺ຒໍ ອຑ຺ຒກຫາປຓໍ, ອຑ຺ຒມາສໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອຑ຺ຒໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕໍ, ປຣຣຕ຺ຕໍ, ອິສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ. ກາຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ປຸພ຺ພກາໂຍ, ປຣກາໂຍ, ອຫສ຺ສ ປຸພ຺ໂພ ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ, ມຊ຺ຌຓ຺ໂຫ, ສາຍນ຺ໂຫ, ປຸພ຺ເພທິຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ຕຖາຄຕໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ເຖໂຣ, ຕຖາຄໂຕ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ເຖເຣນ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ລຸຕ຺ຕຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ອລຸຕ຺ຕຕປ຺ປຸຣິສ

ອິທານິ ¶ ອລຸຕ຺ຕຕປ຺ປຸຣິສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ເຕ.

ທີປງ຺ກໂຣ, ປຠງ຺ກໂຣ, ອມຕນ຺ທໂທ, ປຸຣິນ຺ທໂທ, ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ, ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ, ປຣນ຺ຕໂປ, ຣຓຎ຺ຊໂຫ, ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ, ວິຊ຺ຊນ຺ຘໂຣ, ທສ຺ສເນນປຫາຕພ຺ພຘມ຺ໂມ, ກຸໂຕໂຊ, ຕໂຕໂຊ, ອິໂຕໂຊ, ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານໍ, ກຏຕ຺ຕາກມ຺ມໍ, ກຏຕ຺ຕາຣູປໍ, ປຣສ຺ສປທໍ, ອຕ຺ຕໂນປທໍ, ເທວານມິນ຺ໂທ, ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ, ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖໂຣ, ປຸພ຺ເພນິວາໂສ, ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ, ທູເຣຣູປໍ, ສນ຺ຕິເກຣູປໍ, ທູເຣນິທານໍ, ສນ຺ຕິເກນິທານໍ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ຊເນສຸໂຕ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ອິຈ຺ຈາທິ [ກ. ໓໒໗; ຣູ. ໓໕໑; ນີ. ໖໘໖].

ອິຕິ ອລຸຕ຺ຕຕປ຺ປຸຣິໂສ.

ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ອມາທິຕປ຺ປຸຣິໂສ ອຠິເຘຍ຺ຍວຈໂນ ປຣປທລິງ຺ໂຄ ຈ.

ອມາທິຕປ຺ປຸຣິໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ກມ຺ມຘາຣຍສມາສ

ອຖ ກມ຺ມຘາຣຍສຎ຺ຎິໂຕ ປຐມາຕປ຺ປຸຣິໂສ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ກມ຺ມມິວ ທ຺ວຍໍ ຘາເຣຕີຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ຍຖາ ກມ຺ມໍ ກ຺ຣິຍຎ຺ຈ ປໂຍຊນຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ຘາເຣຕິ ກມ຺ເມ ສຕິ ຕສ຺ສ ທ຺ວຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາ ອຍໍ ສມາໂສ ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ເວ ນາມານິ ຘາເຣຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສມາເສ ສຕິ ເອກຕ຺ຖໂຊຕກສ຺ສ ນາມທ຺ວຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕຕິ [ກ. ໓໒໔; ຣູ. ໓໓໙; ນີ. ໗໐໒].

ອປິ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ, ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຘາຣິຍໍ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຘາຣິຍຎ຺ຈາຕິ ກມ຺ມຘາຣິຍໍ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ຫິຕກມ຺ມໍ, ກມ຺ມຘາຣິຍສທ຺ທສທິສຕ຺ຕາ ¶ ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ສມາໂສ ກມ຺ມຘາຣໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອິສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມຘາຣິຍສທ຺ໂທ ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ເວ ນາມານິ ຘາເຣຕິ, ຕຖາ ອຍໍ ສມາໂສປີຕິ. ໂສ ເອວ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ຖປຘານຕາສງ຺ຂາເຕນ ຕປ຺ປຸຣິສລກ຺ຂເຓນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ຕປ຺ປຸຣິໂສ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠິນ຺ນປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຠາເວນ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕາ ນາມ, ເຕນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓລກ຺ຂເຓນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓສມາໂສ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ເອວ ຈ ວິເສສນປທວເສນ ຄຸຓວິເສສທີປນຕ຺ຕາ ‘ວິເສສນສມາໂສ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ວິເສສນສມາເສ –

໓໔໖. ວິເສສນເມກຕ຺ເຖນ [ກ. ໓໒໔; ຣູ. ໓໓໙; ນີ. ໗໐໒; ຈໍ. ໒.໒.໑໘; ປາ. ໒.໑.໕໗].

ວິເສສນຠູຕໍ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທໍ ເອກຕ຺ເຖນ ວິເສສ຺ຍຠູເຕນ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປເທນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິເສສີຍຕິ ທພ຺ພໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເສສນໍ. ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ເອກຕ຺ຖໍ, ‘ເອໂກ’ຕິ ສມາໂນ, ‘ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ, ເນມິຕ຺ຕກຕ຺ໂຖ, ໂສເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ‘ອຘິກຣຓ’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ເຕ ສຕິ ປທານມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ອິຕິ ເອກຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ, ສມານາຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ເອກຕ຺ເຖນ. ‘ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕີ’ຕິ ເອກຕ຺ຖີຠູຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ຈ ສມາໂສ ນວວິໂຘ ວິເສສນປຸພ຺ພປໂທ, ວິເສສນຸຕ຺ຕຣປໂທ, ວິເສສໂນຠຍປໂທ, ອຸປມານຸຕ຺ຕຣປໂທ, ສມ຺ຠາວນາປຸພ຺ພປໂທ, ອວຘາຣຓປຸພ຺ພປໂທ, ນນິປາຕປຸພ຺ພປໂທ, ກຸນິປາຕປຸພ຺ພປໂທ, ປາທິປຸພ຺ພປໂທ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ວິເສສນປຸພ຺ພປໂທ ຍຖາ? ມຫາປຸຣິໂສ, ມຫານທີ, ມຫພ຺ຠຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສາ ເສນາ ທິສ຺ສເຕ ມຫາ [ຊາ. ໒.໒໒.໗໗໑], ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ນາມ ມຫາ’’ຕິ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.ມຫາສີລວຊາຕກວຓ຺ຓນາ] ປາຬິ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ສມາເສປິ ຕິລິງ຺ເຄ ນິປາຕຣູໂປ ມຫາສທ຺ໂທ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມຫາ ຈ ໂສ ປຸຣິໂສ ຈາຕິ ມຫາປຸຣິໂສ, ມຫາ ຈ ສາ ນທີ ຈາຕິ ມຫານທີ, ມຫາ ຈ ຕໍ ຠຍຎ຺ຈາຕິ ມຫພ຺ຠຍໍ, ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ສໍໂຍເຄ ຈ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ມຫາສທ຺ທເວວຈເນນ ມຫນ຺ຕສທ຺ເທນປິ ວາກ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ມຫນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ມຫາປຸຣິໂສ, ມຫນ຺ຕີ ນທີ ມຫານທີ, ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ມຫພ຺ຠຍນ຺ຕິ. ຈ, ຕສທ຺ເທຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ມຫນ຺ໂຕ ຈ ໂສ ປຸຣິໂສ ຈາຕິ ມຫາປຸຣິໂສ, ມຫນ຺ຕີ ຈ ສາ ນທີ ຈາຕິ ມຫານທີ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ຠຍຎ຺ຈາຕິ ມຫພ຺ຠຍນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ວາ ມຫາ ໂຫຕິ, ‘ຏ ນ຺ຕນ຺ຕູນ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ທີໂຆ ຈ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວີຫິ ຈສທ຺ເທຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ສກຕ຺ຖນານາຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ຕໍສທ຺ເທນ ສກຕ຺ຖນານາຕ຺ເຕປິ ສກຕ຺ຖານໍ ອຘິກຣຓຠູຕສ຺ສ ທພ຺ພຕ຺ຖສ຺ສ ເອກຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ພ຺ຍາກຣເຓ ວິສຸໍ ຣູປວິຘານກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕວິຘານຎ຺ຈ ຕທນຸຣູປໍ ທສ຺ສິຕວິຄ຺ຄຫວາກ຺ຍຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘປທສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ຎາເຕ ຣູປວິຘານກິຈ຺ຈໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕ ຈ ໂສ ປຸຣິໂສ ຈາຕິ ສປ຺ປຸຣິໂສ, ເສຕຫຕ຺ຖີ, ນີລຸປ຺ປລໍ, ໂລຫິຕຈນ຺ທນໍ.

ວິສທິສລິງ຺ຄ, ວຈນາປິ ສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຈາຕິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ, ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສາ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈໂຍ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສາ ນີວຣຓຎ຺ຈາຕິ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ສີລຎ຺ຈ ຕໍ ຄຸໂຓ ຈາຕິ ສີລຄຸໂຓ, ສີລຎ຺ຈ ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຈາຕິ ສີລປຕິຏ຺ຐາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຖາ ¶ ວີສຕິ ຈ ສາ ປຸຣິສາ ຈາຕິ ວີສຕິປຸຣິສາ, ສຕຎ຺ຈ ຕໍ ປຸຣິສາ ຈາຕິ ສຕປຸຣິສາ, ສງ຺ຂາຣາ ຈ ເຕ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈໂຍ, ອງ຺ຄາ ຈ ເຕ ຊນປທຎ຺ຈາຕິ ອງ຺ຄຊນປທໍ, ມຄຘາ ຈ ເຕ ຣຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ມຄຘຣຏ຺ຐໍ. ເອວໍ ກາສິຣຏ຺ຐໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຘ ນ ໂຫຕິ [ຣູ. ໓໔໑; ນີ. ໖໘໑], ປຸຓ຺ໂຓ ມນ຺ຕານີປຸຕ຺ໂຕ, ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ນິຈ຺ຈສມາໂສ, ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ, ໂລຫິຕມາລໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິເສສນຸຕ຺ຕຣປໂທ ຍຖາ? ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍ, ອາຈຣິຍຄຸຕ຺ຕິໂລ ວາ, ມໂຫສຘປຓ຺ຑິໂຕ, ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມ, ປຸຣິສວໂຣ, ປຸຣິສວິເສໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິເສສໂນຠຍປໂທ ຍຖາ? ຉິນ຺ນຎ຺ຈ ຕໍ ປຣູຬ຺ຫຎ຺ຈາຕິ ຉິນ຺ນປຣູຬ຺ຫໍ, ສີຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈາຕິ ສີຕຸຓ຺ຫໍ, ຂຎ຺ໂຊ ຈ ໂສ ຂຸຊ຺ໂຊ ຈາຕິ ຂຎ຺ຊຂຸຊ຺ໂຊ. ເອວໍ ອນ຺ຘພຘິໂຣ, ກຕຎ຺ຈ ຕໍ ອກຕຎ຺ຈາຕິ ກຕາກຕໍ, ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ, ຉິນ຺ນຠິນ຺ນໍ, ສິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ສມ຺ມຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ສິຕ຺ຕສມ຺ມຏ຺ຐໍ, ສນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຈ຺ຈໍ, ອເຂມຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຕໍ ອວິປຣີຕຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຸປມານຸຕ຺ຕຣປໂທ ຍຖາ? ສີໂຫ ວິຍາຕິ ສີໂຫ, ມຸນິ ຈ ໂສ ສີໂຫ ຈາຕິ ມຸນິສີໂຫ. ເອວໍ ມຸນິປຸງ຺ຄໂວ, ພຸທ຺ຘນາໂຄ, ພຸທ຺ຘາທິຈ຺ໂຈ, ຣໍສິ ວິຍາຕິ ຣໍສິ, ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ຣໍສິ ຈາຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຣໍສິ. ເອວໍ ວິນຍສາຄໂຣ, ສມຓປທຸໂມ, ສມຓປຸຓ຺ຑຣີໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສມ຺ຠາວນາປຸພ຺ພປໂທ ຍຖາ? ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ. ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ, ເທວຠູໂຕ, ຘມ຺ໂມ ອິຕິ ສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ, ຘມ຺ມສມ຺ມໂຕ, ຘມ຺ມສຎ຺ຎິໂຕ ¶ , ຘມ຺ມລກ຺ຂິໂຕ, ເອວ ອິຕິ ສງ຺ຂາໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຈສທ຺ໂທ, ວາສທ຺ໂທ, ອຣິຍຠູໂຕ ສງ຺ໂຆ ອຣິຍສງ຺ໂຆ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘມຸນິ, ປຈ຺ເຈກມຸນິ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມ຺ຠາວນາ ນາມ ສາມຎ຺ຎຠູຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ຖສ຺ສ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ໂຖມນາ ສຣູປວິເສສທີປນາ, ນ ຄຸຓມຕ຺ຕທີປນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຣູ ປນ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອິຕິ ພຸທ຺ຘິ ຘມ຺ມພຸທ຺ຘິ. ເອວໍ ຘມ຺ມສຎ຺ຎາ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ, ຘາຕຸສຎ຺ຎາ, ມາຕຸສຎ຺ຎາ, ປາຓສຎ຺ຎິຕາ, ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ’’ ອິຈ຺ຈາທີນິປິ ເອຕ຺ຖ ອາຫຣນ຺ຕິ, ອິມານິ ປນ ‘‘ສຣຓໍ ອິຕິ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕ ສຣຓງ຺ຄໂຕ’’ຕິ ປທໍ ວິຍ ອິຕິລຸຕ຺ຕານິ ປຐມາຕປ຺ປຸຣິສປທານິ ນາມ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ [ຣູ. ໓໔໓; ນີ. ໗໐໒].

ອວຘາຣຓປຸພ຺ພປໂທ ຍຖາ? ຄຸໂຓ ເອວ ຘນໍ ນ ມຓິສຸວຓ຺ຓາທີຕິ ຄຸຓຘນໍ. ເອວໍ ສທ຺ຘາຘນໍ, ສີລຘນໍ, ຈກ຺ຂຸ ເອວ ທ຺ວາຣໍ ນ ຄາມທ຺ວາຣາທີຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣໍ. ເອວໍ ຈກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂາຍຕນໍ, ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ, ຂນ຺ຘາ ເອວ ຠາຣາ ຂນ຺ຘຠາຣາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິ ຠຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠາຣາ ນາມ ສິຍຸໍ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ເອວ ຠາຣາ ນາມ ສິຍຸໍ, ນ ສີສຠາຣ, ອໍສຠາຣາທໂຍ. ຂນ຺ຘາ ຫິ ນິຈ຺ຈຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ຕາວກາລິກາ, ຂນ຺ຘມູລິກາ ຈາຕິ. ເອວໍ ອຕິສຍຕ຺ຖສມ຺ຠາວນຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘາ ເອວ ຠາຣາຕິ ອວຘາຣຓວາກ຺ຍໍ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ສີສຠາຣາທີນໍ ສພ຺ພໂສ ຠາຣຠາວປຏິກ຺ຂິປນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອວິຊ຺ຊາ ເອວ ມລໍ ນ ກໍສມລາທິກນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາມລໍ, ອວິຊ຺ຊາ ເອວ ອາສໂວ ນ ມຘ຺ວາສວາທິໂກຕິ ອວິຊ຺ຊາສໂວ. ເອວໍ ຕຓ຺ຫາສລ຺ລໍ, ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຎາໂລໂກ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ, ຣາຄຄ຺ຄິ, ໂທສຄ຺ຄິ, ໂມຫຄ຺ຄິ ອິຈ຺ຈາທິ. ຄຣູ ປນ ‘‘ຘນໍ ວິຍາຕິ ຘນໍ, ສທ຺ຘາ ເອວ ອຣິຍານໍ ຘນໍ ສທ຺ຘາຘນໍ, ສຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຎາ ເອວ ສຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຕິສຍສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ນ ສິຊ຺ຌຕິ [ຣູ. ໓໔໓; ນີ. ໗໐໒].

໓໔໗. ນນິປາຕປຸພ຺ພປເທ ນອຸ [ກ. ໓໒໖; ຣູ. ໓໔໑; ນີ. ໗໐໗].

ຎານຸພນ຺ໂຘ ¶ ປຏິເສຘມ຺ຫາ ອຎ຺ຎນກາຣ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ໂຖ, ນອຸອິຈ຺ເຈຕໍ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ເຕນ ສຫ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ນເຎ ກຕ຺ຖສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ –

໓໔໘. ຏ ນອຸສ຺ສ [ກ. ໓໓໓; ຣູ. ໓໔໔; ນີ. ໗໑໗; ຈໍ. ໒.໒.໒໐; ປາ. ໒.໒.໖; ‘‘ນອຸ’’ (ພຫູສຸ)].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ນອຸອິຈ຺ເຈຕສ຺ສ ຏານຸພນ຺ໂຘ ອ ໂຫຕີຕິ ນສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ.

ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ກິໍ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວາຍໍ ນິເສໂຘ, ອຸທາຫຸ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວາຕິ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ນິເສໂຘ, ເອວໍ ສຕິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານາ ສພ຺ເພ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຘ ຊໂນ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕຕ຺ຖ ຊໂນ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິນາ ເທສາທິນິຍມໍ ວິນາ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເສໂຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂລເກ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ນິເສໂຘ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກິໍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ນິເສເຘນ ນິເສຘນີຍສ຺ເສວ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕໍສທິສາທິອຕ຺ເຖສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣສ຺ເສວາຍໍ ນິເສໂຘ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສທິເສ ອພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເກສຎ຺ຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕິ, ສຎ຺ຎານຸຣູປຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໂວຫາໂຣ ຕສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໂວຫາຣສ຺ສ ອຍໍ ປຏິເສໂຘ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຕໍ? ໂລກສ຺ມິໍ ພາລຊນານໍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎາວເສນ ມິຈ຺ຉາໂວຫາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ, ເວທນາ ອຕ຺ຕາ’’ ອິຈ຺ຈາທິ, ເຕສໍ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວຂ຺ຍາປນຕ຺ຖໍ ປຏິເສໂຘ ໂຍຊິຍຕິ ‘‘ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ, ເວທນາ ອນຕ຺ຕາ’’ [ມຫາວ. ໒໐] ອິຈ຺ຈາທິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຸທ຺ຘພ຺ຣາຫ຺ມຓສທ຺ທສ຺ສປິ ມິຈ຺ຉາວເສນ ຕໍສທິເສ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນກາຣສ຺ສ ¶ ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກມຕ຺ຕຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ຖປຘານຕາສງ຺ຂາຕໍ ຕປ຺ປຸຣິສລກ຺ຂຓມ຺ປິ ອິຘ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສທິໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ຕທຎ຺ຎ, ຕພ຺ພິຣຸທ຺ຘ, ຕທຠາວຕ຺ຖາທີສຸ.

ຕຕ຺ຖ ຕທຎ຺ຎຕ຺ເຖ –

ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ [ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໘]. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ສງ຺ຂຕາ ອສງ຺ຂຕາ, ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມຫິ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕພ຺ພິຣຸທ຺ເຘ –

ອກຸສໂລ, ກຸສລປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕທຠາເວ –

ນ ກຕ຺ວາ ອກຕ຺ວາ, ກຣເຓນ ສພ຺ພໂສ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸວິໂຘ ປຏິເສໂຘ ປສຊ຺ຊປຏິເສໂຘ, ປຍິຣຸທາສປຏິເສໂຘ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ຍຸຕ຺ຕປທຕ຺ຖໍ ປສຊ຺ຊ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕີຕິ ປສຊ຺ຊປຏິເສໂຘ, ຕທຠາວມຕ຺ຕໂຊຕໂກ ນກາໂຣ, ກ຺ຣິຍາມຕ຺ຕນິເສໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກຕ຺ວາ, ອກາຕຸໍ, ອກໂຣນ຺ໂຕ, ນ ກໂຣຕິ, ນ ກາຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປສຊ຺ຊມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕໍສທິສາທິເກ ປຣິໂຕຠາເຄ ອຸຄ຺ຄຍ຺ຫ ນິເສເຘຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໍ ອສຕິ ຂິປຕິ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ປຍິຣຸທາໂສ, ຕໍສທິສາທິໂຊຕໂກ, ທພ຺ພນິເສໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອວໍ ອສມໂຓ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ, ອມິຕ຺ໂຕ, ມິຕ຺ຕຘມ຺ມວິຘຸໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໙. ອນ ສເຣ [ກ. ໓໓໔; ຣູ. ໓໔໕; ນີ. ໗໑໘; ຈໍ. ໕.໒.໑໑໙; ປາ. ໖.໓.໑໐໕].

ສເຣ ປເຣ ນອຸອິຈ຺ເຈຕສ຺ສ ອນ ໂຫຕິ.

ນ ¶ ອຣິໂຍ ອນຣິໂຍ, ອຣິຍຘມ຺ມວິມຸໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອາວາໂສ ອນາວາໂສ, ນ ອິສ຺ສໂຣ ອນິສ຺ສໂຣ. ນ ອີຕິ ອນີຕິ, ‘ອີຕີ’ຕິ ອຸປທ຺ທໂວ, ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຸປາໂຍ ອນຸປາໂຍ, ນ ອູມິ ອນູມິ, ນ ຍຸຕ຺ຕາ ເອສນາ ອເນສນາ, ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂອກາໂສ ອໂນກາໂສ, ນ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ, ອນາທາຍ, ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ພຫຸລາຘິກາຣາ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຖານມ຺ປິ ສມາໂສ ໂຫຕິ [ກ. ໓໓໖; ຣູ. ໓໔໗; ນີ. ໖໘໙], ປຸນ ນ ຄາຍິຕພ຺ພາຕິ ອປຸນເຄຍ຺ຍາ, ຄາຖາ, ຈນ຺ທໍ ນ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕີຕິ ອຈນ຺ທມຸລ຺ໂລກິການິ, ມຸຂານິ, ສູຣິຍໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອສູຣິຍປສ຺ສາ, ຣາຊກຎ຺ຎາ, ສທ຺ຘໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ ສີເລນາຕິ ອສທ຺ຘໂຠຊີ. ເອວໍ ອລວຓໂຠຊີ, ອຕ຺ຖໍ ນ ກາເມນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖກາມາ. ເອວໍ ອຫິຕກາມາ, ໂອກາສໍ ນ ກາເຣສີຕິ ອໂນກາສໍກາເຣຕ຺ວາ. ເອວໍ ອນິມິຕ຺ຕໍກຕ຺ວາ, ມູລມູລໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມູລມູລໍຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘‘ປຸນ ຄາຍິຕພ຺ພາຕິ ປຸນເຄຍ຺ຍາ, ນ ປຸນເຄຍ຺ຍາ ອປຸນເຄຍ຺ຍາ. ອຕ຺ຖໍ ກາເມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖກາມາ, ນ ອຕ຺ຖກາມາ ອນຕ຺ຖກາມາ. ອຖ ວາ ນ ອຕ຺ໂຖ ອນຕ຺ໂຖ, ອນຕ຺ຖໍ ກາເມນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖກາມາ’’ ອິຈ຺ຈາທິນາ ວາກ຺ເຍ ໂຍຊິເຕ ປນ ຍຸຕ຺ຕສມາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຄຣູ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ນ ກາເມນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖເມວ ກາເມນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖກາມາ, ຫິຕໍ ນ ກາເມນ຺ຕິ ອຫິຕເມວ ກາເມນ຺ຕີຕິ ອຫິຕກາມາ, ຜາສຸໍ ນ ກາເມນ຺ຕິ ອຜາສຸເມວ ກາເມນ຺ຕີຕິ ອຜາສຸກາມາ’’ຕິ ໂຍເຊສຸໍ, ທ຺ວາຘິປ຺ປາຍປທໍ ນາເມຕໍ.

ກຸນິປາຕປຸພ຺ພປເທ ນິຈ຺ຈສມາສຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎປເທນ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຂຸທ຺ທກາ ນທີ ກຸນ຺ນທີ, ຂຸທ຺ທໂກ ໂສມ຺ໂຠ ກຸໂສມ຺ໂຠ, ຂຸທ຺ທກໍ ວນໍ ກຸພ຺ພນໍ.

໓໕໐. ສເຣ ກທ ກຸສ຺ສຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖ [ກ. ໓໓໕; ຣູ. ໓໔໖; ນີ. ໗໑໙].

ສຣາທິເກ ¶ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ກຸນິປາຕສ຺ສ ກທິ ໂຫຕິ.

ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອນ຺ນໍ ກທນ຺ນໍ, ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອສນໍ ກທສນໍ, ກຸຈ຺ຉິໂຕ ອຣິໂຍ ກທຣິໂຍ, ມຈ຺ຉຣີ.

ສເຣຕິ ກິໍ? ກຸປຸຕ຺ຕາ, ກຸທາຣາ, ກຸທາສາ.

ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ກຸຈ຺ຉິໂຕ ໂອຏ຺ໂຐ ຍສ຺ສາຕິ ກຸໂອຏ຺ໂຐ.

໓໕໑. ກາປ຺ປຕ຺ເຖ [ກ. ໓໓໖; ຣູ. ໓໔໗; ນີ. ໗໒໐].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ເຖ ຐິຕສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ກຸນິປາຕສ຺ສ ກາ ໂຫຕິ ວາ.

ອປ຺ປກໍ ລວຓໍ ກາລວຓໍ. ເອວໍ ກາປຸປ຺ຜໍ.

ປາທິປຸພ຺ພປໂທ ຈ ນິຈ຺ຈສມາໂສວ, ປກຏ຺ຐໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ທີຆຕ຺ຕໍ, ປກຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ນີຕໍ ປຓີຕໍ, ປມຸຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ຘານໍ ປຘານໍ. ເອວໍ ປຏ຺ຐານໍ, ວິວິຘາ ມຕິ ວິມຕິ, ອຘິໂກ ເທໂວ ອຘິເທໂວ, ອຕິເຣໂກ ວິເສໂສ ວາ ຘມ຺ໂມ ອຠິຘມ຺ໂມ, ສຸນ຺ທໂຣ ຄນ຺ໂຘ ສຸຄນ຺ໂຘ, ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຄນ຺ໂຘ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ. ໂສຠຓໍ ກຕໍ ສຸກຕໍ, ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ວິປຣີໂຕ ປໂຖ ອຸປ຺ປໂຖ. ເອວໍ ອຸມ຺ມຄ຺ໂຄ, ອຸທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຸພ຺ພິນໂຍອິຈ຺ຈາທິ.

ອຍມ຺ປິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ອຠິເຘຍ຺ຍວຈໂນ ປຣປທລິງ຺ໂຄ ຈ.

ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທິຄຸສມາສ

ອຖ ¶ ທິຄຸສງ຺ຂາໂຕ ປຐມາຕປ຺ປຸຣິໂສ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ທ຺ເວ ຄາໂວ ທິຄຸ, ສງ຺ຂ຺ຍາປຸພ຺ພຕ຺ເຕນ ນປຸໍສເກກຕ຺ເຕນ ຈ ທິຄຸສທ຺ທສທິສຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ສມາໂສ ທິຄູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໕໒. ສງ຺ຂ຺ຍາທິ [ກ. ໓໒໑; ຣູ. ໓໔໙; ນີ. ໖໙໙].

ສມາຫາເຣກຕ຺ເຖ ສງ຺ຂ຺ຍາປຸພ຺ພກໍ ເອກຕ຺ຖໍ ນປຸໍສກໍ ໂຫຕິ, ສມາຫາຣວຈເນເນວ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ສິທ຺ຘໍ.

ທ຺ເວ ຄາໂວ ທິຄຸ, ‘ໂຄສ຺ສູ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ໂອສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຍ ໂລກາ ຕິໂລກໍ, ຕໂຍ ໂລກາ ຎາຓສ຺ມິໍ ສມາຫຏາ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາຕິ ຕິໂລກໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ໂລການໍ ສມາຫາໂຣຕິ ຕິໂລກໍ, ຕໂຍ ຈ ເຕ ໂລກາ ຈາຕິ ຕິໂລກໍ. ເອວໍ ຕິຠວໍ, ຕິປຸຣິສໍ, ຕີຓິ ມລານິ ຕິມລໍ, ຕິຣຕນໍ, ຕິສ຺ໂສ ສຎ຺ຎາໂຍຕິສຎ຺ຎໍ, ‘ສ຺ຍາທີສຸ ຣສ຺ໂສ’ຕິ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຖາ ຈຕຸປ຺ປຖໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ, ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທໍ, ສຬາຍຕນໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ, ອຏ຺ຐປທໍ, ນວໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ທສສິກ຺ຂາປທໍ, ສຕໂຍຊນໍ, ສຫສ຺ສໂຍຊນໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິມສ຺ມິໍ ສມາຫາຣທິຄຸມ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ນປຸໍສກເມວ ຣສ຺ສນ຺ຕເມວ ເອກວຈນນ຺ຕເມວ ຈາຕິ.

ອສມາຫາຣທິຄຸ [ຣູ. ໓໕໐ ນີ. ໗໐໓] ຍຖາ? ເອໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໂຍ ຠວາ ຕິຠວາ, ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສງ຺ຂ຺ຍາຐາເນ ປນ [ກ. ໓໙໒; ຣູ. ໔໑໘; ນີ. ໘໓໑] ທ຺ເວ ສຕານິ ທ຺ວິສຕໍ. ເອວໍ ຕິສຕໍ, ຈຕຸສຕໍ, ປຎ຺ຈສຕໍ, ຉສຕໍ, ສຕ຺ຕສຕໍ, ອຏ຺ຐສຕໍ, ນວສຕໍ, ທສສຕໍ, ທ຺ວິສຫສ຺ສໍ, ຕິສຫສ຺ສໍ, ຈຕຸສຫສ຺ສໍ, ປຎ຺ຈສຫສ຺ສໍ, ທສສຫສ຺ສໍ.

ທ຺ເວ ¶ ສຕສຫສ຺ສານິ ທ຺ວິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ‘‘ຕິສຕສຫສ຺ສໍ, ຈຕຸສຕສຫສ຺ສໍ, ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທ຺ວິສຕານິ, ທ຺ເວ ສຕານິ, ຕິສຕານິ, ຕີຓິ ສຕານິ, ຈຕຸສຕານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ, ທ຺ວິສຫສ຺ສານິ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ, ຕິສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ, ທ຺ວິສຕສຫສ຺ສານິ, ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ວຈນທ຺ວຍຎ຺ຈ ວາກ຺ຍຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສຕສຫສ຺ເສປີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ທິຄຸ ນາມ ສງ຺ຂ຺ຍາປຸພ຺ພເມວ ສິຍາ, ອິເມສຸ ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂ຺ຍາປທເມວ ໂຫຕີຕິ? ທິຄຸມ຺ຫິ ປຸພ຺ພໍ ສງ຺ຂ຺ຍາປທເມວ ສິຍາ, ປຣປທໍ ປນ ສງ຺ຂ຺ຍາປທມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ.

ທິຄຸສມາໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ພຫຸພ຺ພີຫິສມາສ

ອຖ ພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ ວຸຈ຺ຈເຕ.

ພຫໂວ ວີຫໂຍ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ໂສຍໍ ພຫຸພ຺ພີຫິ, ຕາທິໂສ ຄາໂມ ວາ ເທໂສ ວາ ຊນປໂທ ວາ, ພຫຸພ຺ພີຫິສທ຺ທສທິສຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ສມາໂສ ພຫຸພ຺ພີຫີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ພຫຸພ຺ພີຫິສທ຺ໂທ ສມາສປທຕ຺ເຖ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຄາມ, ເທສ, ຊນປທອິຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປທານໍ ອຕ຺ເຖສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ອຍໍ ສມາໂສປິ. ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖປຘາໂນ ຫິ ພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ.

ໂສ ສງ຺ເຂເປນ ທຸວິໂຘ ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ, ອຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘ຄຸໂຓ’ຕິ ອປ຺ປຘານຠູໂຕ ສມາສປທານໍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສ຺ສ ວິເສສນຠູຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສ຺ສ ຄຸໂຓຕິ ¶ ອຕ຺ເຖນ ຕຄ຺ຄຸໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພຕິ ວິຎ຺ຎາໂຓ, ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ, ຕຄ຺ຄຸຓໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຸເຓນ ສເຫວ ວິຎ຺ຎາໂຓ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ, ນ ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ ອຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ, ຍຕ຺ຖ ສມາສປທຕ຺ໂຖ ອວຍວຠາເວນ ວາ ສຫວິເຘຍ຺ຍຠາເວນ ວາ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ອນ຺ໂຕຄໂຘ ໂຫຕິ, ໂສ ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ. ຍຖາ? ຉິນ຺ນຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ອາຄໂຕ, ປາທໂຍ ອຸປສຄ຺ຄາ ນາມາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ເທຕີ’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ປມຸຂຠູຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕໍ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ອາຄໂຕ’ຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣາ ຈ ອາຄຕາ, ປຸຣິໂສ ຈ ອາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘ປາທໂຍ ອຸປສຄ຺ຄາ ນາມາ’ຕິ ປ-ກາໂຣ ຈ ອຸປສຄ຺ໂຄ ນາມ, ປຣາທໂຍ ຈ ອຸປສຄ຺ຄາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ໂຍຊນາຣຫຕາ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖນ ສຫ ສມາສປທຕ຺ຖສ຺ສ ວິເຘຍ຺ຍຕາ ນາມາຕິ.

ອຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ ຍຖາ? ທິນ຺ນສຸງ຺ໂກ ຣາຊາ ທານໍ ເທຕິ, ປພ຺ພຕາທີນິ ເຂຕ຺ຕານິ ກສ຺ສຕິ ອິຈ຺ຈາທິ. ອິເມສຸ ປນ ສມາສປທຕ຺ໂຖ ອວິເຘຍ຺ໂຍ, ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ ເອວ ວິເຘຍ຺ໂຍ.

ປຐມາພຫຸພ຺ພີຫິ

ປຐມາພຫຸພ຺ພີຫິ, ທຸຕິຍາພຫຸພ຺ພີຫິ, ຕຕິຍາພຫຸພ຺ພີຫິ, ຈຕຸຕ຺ຖີພຫຸພ຺ພີຫິ, ປຎ຺ຈມີພຫຸພ຺ພີຫິ, ຉຏ຺ຐີພຫຸພ຺ພີຫິ, ສຕ຺ຕມີພຫຸພ຺ພີຫິ ຈາຕິ ສຕ຺ຕວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມາພຫຸພ຺ພີຫິ ສຫປຸພ຺ພປທ, ອຸປມານປຸພ຺ພປທ, ສງ຺ຂ຺ໂຍຠຍປທ, ທິສນ຺ຕຣາຬຕ຺ຖ, ພ຺ຍຕິຫາຣລກ຺ຂຓວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ –

໓໕໓. ວາເນກມຎ຺ຎຕ຺ເຖ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໗໐໘].

ອເນກໍ ¶ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທໍ ອຎ຺ຎປທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ວິກປ຺ເປນ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ.

ສຫ ວິຕກ຺ເກນາຕິ ສວິຕກ຺ໂກ, ວິຕກ຺ເກນ ສຫ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ສວິຕກ຺ໂກ, ສມາຘິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສຫ ວິຕກ຺ເກນາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖຠູໂຕ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ ວາກ຺ຍສາມຕ຺ຖິເຍນ ສິຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ກ຺ຣິຍາກາຣກຣຫິຕໍ ວາກ຺ຍໍ ນາມ ສມ຺ຠວຕິ, ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຫປທ, ວິຕກ຺ກປທານໍ ສມາຘິສງ຺ຂາເຕນ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖນ ເອກຕ຺ຖີຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຖີຠາເວ ຈ ໂຫນ຺ເຕ ວາກ຺ເຍ ຐິຕານໍ ອຎ຺ຎປທານໍ ວິຠຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຖາ ເອກຕ຺ຖຠູເຕນ ສມາເສນ ວຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎປທານິ ຈ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ນາມ, ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຣຫິຕຕ຺ຕາ ປໂຍຄກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘ເອກຕ຺ຖຕາຍ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ໂລໂປ, ເອວໍ ສພ຺ພສມາເສສຸ ວາກ຺ເຍທິສ຺ສມານານໍ ຍ, ຕ, ເອຕ, ອິມ, ອິຕິ, ເອວ, ອິວ, ວິຍ, ຈ, ວາອິຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ຎປທານໍ ມຫາວຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ເຕນ ໂລໂປ, ວິຠຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ໂລເປ ສຕິ ສຣນ຺ຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕານຎ຺ຈ ສມາສປທານໍ ສຍເມວ ປກຕິຠາໂວ, ອິຘ ປນ ‘ສຫສ຺ສ ໂສຎ຺ຎຕ຺ເຖ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສຫສທ຺ທສ຺ສ ສຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ສ຺ຍາທ຺ຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສວິຕກ຺ໂກ ສມາຘິ, ສວິຕກ຺ກາ ສມາຘໂຍ, ສວິຕກ຺ກາ ປຎ຺ຎາ, ສວິຕກ຺ກາ ປຎ຺ຎາໂຍ, ສວິຕກ຺ກໍ ຌານໍ, ສວິຕກ຺ການິ ຌານານິ ອິຈ຺ຈາທິນາ ສພ຺ພລິງ຺ຄ, ວິຠຕ຺ຕິ, ວຈເນຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປໂຍຄສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸປມານປຸພ຺ພປໂທ ຍຖາ? ກາຍພ຺ຍາມານໍ ສມປມາຓຕ຺ຕາ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ອິວ ປຣິມຓ຺ຑໂລ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ, ນິຄ຺ໂຣໂຘ ອິວ ວາ ປຣິມຓ຺ຑໂລ ໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂສ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ, ຣາຊກຸມາໂຣ, ສງ຺ໂຂ ອິວ ປຓ຺ຑໂຣ ສງ຺ຂປຓ຺ຑໂຣ, ກາໂກ ¶ ອິວ ສູໂຣ ກາກສູໂຣ, ສຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸປຏິລາຠກຣເຓນ ເຕສໍ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຏິລາຠກຣເຓນ ເຕສໍ ຘມ຺ໂມ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ, ນິຈ຺ຈໂສມ຺ມຫທຍຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ, ອນ຺ໂຘ ວິຍ ຠູໂຕ ອຍນ຺ຕິ ອນ຺ຘຠູໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສງ຺ຂ຺ໂຍຠຍປໂທ ຍຖາ? ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ປຕ຺ຕາ ທ຺ວິຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອິຘ ວາສທ຺ທາເຍວ ອຎ຺ຎປທານິ ນາມ, ອນິຍມຠູໂຕ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ ນາມ. ທ຺ວີຫໍ ວາ ຕີຫໍ ວາ ທ຺ວີຫຕີຫໍ, ຉ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ວາຈາ ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາ. ເອວໍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐມາສາ, ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນານິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ທິສນ຺ຕຣາຬຕ຺ໂຖ ຍຖາ? ທກ຺ຂິຓສ຺ສາ ຈ ປຸພ຺ພສ຺ສາ ຈ ຍທນ຺ຕຣາຬໍ ໂຫຕິ ສາ ທກ຺ຂິຓປຸພ຺ພາ. ເອວໍ ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣາ, ປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣາ, ອປຣທກ຺ຂິຓາ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ປຸພ຺ພປເທ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ທກ຺ຂິຓາ ຈ ສາ ປຸພ຺ພາ ຈາຕິ ທກ຺ຂິຓປຸພ຺ພາ ອິຈ຺ຈາທິນາ ກມ຺ມຘາຣໂຍປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ພ຺ຍຕິຫາຣລກ຺ຂເຓ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໗໐໘] –

໓໕໔. ຕຕ຺ຖ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຍຸທ຺ເຘ ສຣູປໍ.

ສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕໍ ຕຕິຍນ຺ຕຎ຺ຈ ສມານຣູປໍ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທໍ ຕຕ຺ຖ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຍຸທ຺ເຘ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ ວາ.

໓໕໕. ງິ ວີຕິຫາເຣ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວິສເຍ ກ຺ຣິຍາພ຺ຍຕິຫາເຣ ຄມ຺ຍມາເນ ປທນ຺ເຕ ງານຸພນ຺ໂຘ ອິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ອິກາໂຣ ຣສ຺ໂສ ເອວ.

໓໕໖. ງິ ສ຺ມິໍຈ [ກ. ໔໐໓; ຣູ. ໓໕໔].

ວິປຈ຺ຈຍນ຺ເຕ ¶ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ປຸພ຺ພປທນ຺ຕສ຺ສ ອາຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເກເສສຸ ຈ ເກເສສຸ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທໍ ຍຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເກສາເກສິ, ທຓ຺ເຑຫິ ຈ ທຓ຺ເຑຫິ ຈ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິທໍ ຍຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທຓ຺ຑາທຓ຺ຑິ. ເອວໍ ມຸຏ຺ຐາມຸຏ຺ຐິ, ມຸສລາມຸສລິ.

ອິຕິ ປຐມາພຫຸພ຺ພີຫິ.

ທຸຕິຍາພຫຸພ຺ພີຫິ

ອາຄຕາ ສມຓາ ອິມໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ໂສຍໍ ອາຄຕສມໂຓ, ສງ຺ຆາຣາໂມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມາສປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຸວິໂຘ ວາຈ຺ຈຕ຺ໂຖ, ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຣາມສ຺ສ ສມເຓຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພຠາວສງ຺ຂາຕາ ກມ຺ມສຕ຺ຕິ ວາຈ຺ຈຕ຺ໂຖ ນາມ, ສຕ຺ຕິມນ຺ຕຠູໂຕ ສງ຺ຆາຣາໂມ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສມຓສທ຺ໂທ ວາຈ຺ຈຕ຺ຖເມວ ອຸຊຸໍ ວທຕິ, ນ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖໍ, ອາຄຕສມໂຓຕິ ສຸຕ຺ວາ ສມເຓຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພຠາວມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ສງ຺ຆາຣາມທພ຺ພໍ ນ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ອຎ຺ເຎນ ສງ຺ຆາຣາມສທ຺ເທນ ອາຈິກ຺ຂິຍຕິ, ວາຈ຺ຈຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ເຕນ ອຸຊຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິຍາ ອາຈິກ຺ຂນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆາຣາມປເທ ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ, ລິງ຺ຄຕ຺ຖມຕ຺ຕວິສຍາ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິ ເອວ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ປທນ຺ຕຣສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ‘‘ສງ຺ຆາຣາມໍ ປສ຺ສຕິ ອາຄຕສມຓໍ, ສງ຺ຆາຣາເມນ ຄາໂມ ໂສຠຕິ ອາຄຕສມເຓນ, ສງ຺ຆາຣາມສ຺ສ ປູເຊຕິ ອາຄຕສມຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຕ ສພ຺ພາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ¶ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ເພສຸ ວາຈກປເທສຸ ເນຕພ຺ໂພຕິ.

ອາຄຕສມຓາ ສາວຕ຺ຖິ, ອາຄຕສມຓໍ ເຊຕວນໍ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມຓາ ອິມນ຺ຕິ ວາ ອາຄຕສມໂຓ, ວິຫາໂຣ. ອາຣູຬ຺ຫາ ວານຣາ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຣູຬ຺ຫວານໂຣ, ຣຸກ຺ໂຂ. ສມ຺ປຕ຺ຕາ ຄາມິກາ ຍໍ ຄາມນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕຄາມິໂກ. ເອວໍ ປວິຏ຺ຐຄາມິໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ທຸຕິຍາພຫຸພ຺ພີຫິ.

ຕຕິຍາພຫຸພ຺ພີຫິ

ຊິຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເຍນາຕິ ຊິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ສມໂຓ. ທິຏ຺ໂຐ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເຍນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ, ວິທິຕຘມ຺ໂມ, ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ, ກຕານິ ຈຕຸມຄ຺ຄກິຈ຺ຈານິ ເຍນາຕິ ກຕກິຈ຺ໂຈ, ພຫຸວຈເນ ສຕິ ກຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ເຍຫິ ເຕ ກຕກິຈ຺ຈາ, ອຣຫນ຺ໂຕ. ຘມ຺ເມນ ອຘິຄຕາ ໂຠຄາ ເຍນາຕິ ຘມ຺ມາຘິຄຕໂຠໂຄ, ປຸຣິໂສ. ເອວໍ ອຘມ຺ມາຘິຄຕໂຠໂຄ. ເອວໍ ກຕ຺ຕຣິ. ກຣເຓ ປນ ຉິນ຺ໂນ ຣຸກ຺ໂຂ ເຍນາຕິ ຉິນ຺ນຣຸກ຺ໂຂ, ຜຣສຸ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ຕຕິຍາພຫຸພ຺ພີຫິ.

ຈຕຸຕ຺ຖີພຫຸພ຺ພີຫິ

ທິນ຺ໂນ ສຸງ຺ໂກ ຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ໂສຍໍ ທິນ຺ນສຸງ຺ໂກ, ອຸປນີຕໍ ໂຠຊນໍ ຍສ຺ສາຕິ ອຸປນີຕໂຠຊໂນ, ນຕ຺ຖິ ຕຸໂລ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕຸໂລ, ‘ຏ ນຎ຺ສ຺ສາ’ຕິ ນ-ກາຣສ຺ສ ຏຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ, ນຕ຺ຖິ ສີລໍ ອສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີໂລ, ນຕ຺ຖິ ປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, ‘ຆປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປ຺ປຘານສ຺ສາ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຆສຎ຺ຎສ຺ສ ອາສ຺ສ ¶ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ສີລໍ ອສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສີໂລ, ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ, ອປຎ຺ໂຎ, ວິຣູປໍ ມຸຂໍ ອສ຺ສາຕິ ທຸມ຺ມຸໂຂ. ເອວໍ ທຸມ຺ມໂນ, ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ, ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິໂກ ຍສ຺ສາຕິ ອນຸຕ຺ຕໂຣ, ‘ອນ ສເຣ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ນສ຺ສ ອນ.

ອິຘ ພາຫິຣຕ຺ຖພຫຸພ຺ພີຫິ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຈິຣໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ມາໂສ ຊາຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ມາສຊາໂຕ, ທ຺ເວມາສຊາໂຕ, ເອໂກ ມາໂສ ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎຕິ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ໂຕ, ເອກາຫໍ ມຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ເອກາຫມຕໍ. ເອວໍ ທ຺ວີຫມຕໍ, ຕີຫມຕໍ, ເອກາຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອສ຺ສາຕິ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ. ເອວໍ ທ຺ວີຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອາປຕ຺ຕິ. ໂຍຊນໍ ຄຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ໂຍຊນຄໂຕ, ທ຺ວິໂຍຊນຄໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ຈຕຸຕ຺ຖີພຫຸພ຺ພີຫິ.

ປຎ຺ຈມີພຫຸພ຺ພີຫິ

ນິຄ຺ຄຕາ ຊນາ ອສ຺ມາ ຄາມາຕິ ນິຄ຺ຄຕຊໂນ, ອປຄຕໍ ກາຬກໍ ອິໂຕຕິ ອປຄຕກາຬໂກ, ປໂຏ. ອປຄຕກາຬກໍ, ວຕ຺ຖໍ. ອເປຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຍມ຺ຫາຕິ ອເປຕວິຎ຺ຎາຓໍ, ມຕສຣີຣໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ປຎ຺ຈມີພຫຸພ຺ພີຫິ.

ຉຏ຺ຐີພຫຸພ຺ພີຫິ

ຉິນ຺ໂນ ຫຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ໂສຕິ ຉິນ຺ນຫຕ຺ໂຖ, ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຊາໂຕ ຉນ຺ໂທ ຍສ຺ສາຕິ ຊາຕຉນ຺ໂທ, ຉນ຺ທຊາໂຕ, ສຎ຺ຊາຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຍສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ, ປີຕິໂສມນສ຺ສສຎ຺ຊາໂຕ, ວິສຸທ຺ຘໍ ສີລໍ ຍສ຺ສາຕິ ວິສຸທ຺ຘສີໂລ ¶ , ສີລວິສຸທ຺ໂຘ, ມຫນ຺ໂຕ ກາໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ມຫາກາໂຍ.

ອິຘ ອຸປມານປຸພ຺ພປໂທ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ສາຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວິຍ ສໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສໂຣ, ນາຄສ຺ສ ວິຍ ຄຕິ ອສ຺ສາຕິ ນາຄຄຕິ. ເອວໍ ສີຫຄຕິ, ນາຄວິກ຺ກໂມ, ສີຫວິກ຺ກໂມ, ສີຫສ຺ສ ວິຍ ຫນຸ ອສ຺ສາຕິ ສີຫຫນຸ, ເອຓິສ຺ສ ວິຍ ຊງ຺ຆາ ຍສ຺ສາຕິ ເອຓິຊງ຺ໂຆ, ອຸສຠສ຺ສ ວິຍ ອສ຺ສ ຂນ຺ໂຘຕິ ອຸສຠກ຺ຂນ຺ໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຣູປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຠາໂວ, ຍາທິສໍ ຣູປໍ ອສ຺ສາຕິ ຍຖາຣູປໍ. ເອວໍ ຕຖາຣູປໍ, ເອວໍ ຣູປໍ ອສ຺ສາຕິ ເອວຣູປໍ, ພິນ຺ທຸໂລໂປ. ເອວໍ ອາທິ ອສ຺ສາຕິ ເອວມາທິ. ຕຖາ ອິຈ຺ຈາທິ, ອິຈ຺ເຈວມາທິ, ອີທິສໍ ນາມໍ ຍສ຺ສາຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ເອວໍນາໂມ, ກີທິສໍ ນາມໍ ຍສ຺ສາຕິ ກິນ຺ນາໂມ, ‘ໂກນາໂມ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ກິໍສທ຺ທສ຺ສ ໂກຕ຺ຕໍ.

ໂກ ສມຸທໂຍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ກິໍສມຸທໂຍ, ກາ ຊາຕິ ຍສ຺ສາຕິ ກິໍຊາຕິໂກ, ກິໍນິທານໍ ຍສ຺ສາຕິ ກິໍນິທາໂນ, ກຕິ ວສ຺ສານິ ຍສ຺ສາຕິ ກຕິວສ຺ໂສ, ໂກ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ກິມຕ຺ຖໍ, ວຈນໍ. ‘ກ຺ວຕ຺ໂຖ’ຕິ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ກິໍສທ຺ທສ຺ສ ໂກຕ຺ຕໍ, ຍາທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ຍທຕ຺ໂຖ, ຕາທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ຕທຕ຺ໂຖ, ເອທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ວິນຍສ຺ສາຕິ ເອຕທຕ຺ໂຖ, ວິນໂຍ. ເອຕທຕ຺ຖາ, ວິນຍກຖາ. ເອຕທຕ຺ຖໍ, ໂສຕາວຘານໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ຉຏ຺ຐີພຫຸພ຺ພີຫິ.

ສຕ຺ຕມີພຫຸພ຺ພີຫິ

ສມ຺ປນ຺ນານິ ສສ຺ສານິ ຍສ຺ມິໍ ຊນປເທ ໂສຍໍ ສມ຺ປນ຺ນສສ຺ໂສ, ສຸລຠາ ຠິກ຺ຂາ ຍສ຺ມິໍ ຊນປເທ ໂສຍໍ ສຸຠິກ຺ໂຂ ¶ , ທຸລ຺ລຠາ ຠິກ຺ຂາ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ, ພຫໂວ ຄາມາ ອສ຺ມິໍ ຊນປເທຕິ ພຫຸຄາໂມ. ເອວໍ ພຫຸຊໂນ, ຄາໂມ. ນຕ຺ຖິ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ຕຍິທໍ ອຄາມກໍ, ສມາສນ຺ເຕ ໂກ. ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສາ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ສມນຸສ຺ໂສ, ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສາ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ອມນຸສ຺ໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕມີພຫຸພ຺ພີຫິ.

ຠິນ຺ນາຘິກຣຓພຫຸພ຺ພີຫິ

ຠິນ຺ນາຘິກຣຓພຫຸພ຺ພີຫິ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອກຣຕ຺ຕິໍ ວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ເອກຣຕ຺ຕິວາໂສ, ສມາເນນ ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ສມານວາໂສ, ອຸຠໂຕ ກມ຺ມໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວຍໍ ອສ຺ສາຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ອລຸຕ຺ຕສມາໂສ. ເອວໍ ກຓ຺ຐສ຺ມິໍ ກາໂຬ ອສ຺ສາຕິ ກຓ຺ເຐກາໂຬ, ອຸຣສ຺ມິໍ ໂລມານິ ອສ຺ສາຕິ ອຸຣສິໂລໂມ, ຍສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອສິຫຕ຺ໂຖ, ທຓ຺ຑຫຕ຺ໂຖ, ຉຕ຺ຕໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອສ຺ສາຕິ ຉຕ຺ຕປາຓິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖປາຓິ, ທຓ຺ຑປາຓິ, ວຊິຣປາຓິ, ທາເນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອສ຺ສາຕິ ທານຊ຺ຌາສໂຍ, ທານາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ, ພຸທ຺ເຘສຸ ຠຕ຺ຕິ ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘຠຕ຺ຕິໂກ, ພຸທ຺ເຘ ຄາຣໂວ ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘຄາຣໂວ, ຘມ຺ມຄາຣໂວ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕິປທພຫຸພ຺ພີຫິ

ຕິປທພຫຸພ຺ພີຫິ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣກ຺ກເມນ ອຘິຄຕາ ສມ຺ປທາ ເຍຫິ ເຕ ປຣກ຺ກມາຘິຄຕສມ຺ປທາ, ຘມ຺ເມນ ອຘິຄຕາ ໂຠຄາ ເຍຫິ ເຕ ຘມ຺ມາຘິຄຕໂຠຄາ, ໂອຓີໂຕ ປຕ຺ຕມ຺ຫາ ປາຓິ ເຍນ ໂສ ໂອຓີຕປຕ຺ຕປາຓິ, ສີຫສ຺ສ ປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ວິຍ ກາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ, ມຕ຺ຕາ ພຫໂວ ມາຕງ຺ຄາ ຍສ຺ມິໍ ວເນຕິ ມຕ຺ຕພຫຸມາຕງ຺ຄໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທ຺ວນ຺ທສມາສ

ອຖ ¶ ທ຺ວນ຺ທສມາໂສ ທີປິຍເຕ.

ທ຺ເວ ຈ ທ຺ເວ ຈ ປທານິ ທ຺ວນ຺ທາ, ທ຺ເວ ຈ ທ຺ເວ ຈ ອຕ຺ຖາ ວາ ທ຺ວນ຺ທາ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິສທ຺ທານໍ ທ຺ວນ຺ທາເທໂສ. ທ຺ວນ຺ທສທ຺ທສທິສຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ສມາໂສ ທ຺ວນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຖ ວາ ທ຺ເວ ອວຍວາ ອນ຺ທິຍນ຺ຕິ ພນ຺ຘິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ຍຸຄຬສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ‘‘ປາທທ຺ວນ຺ທໍ ມຸນິນ຺ທສ຺ສ, ວນ຺ທາມິ ສິຣສາມຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ, ອິຘ ປນ ປທຍຸຄຬໍ ອຕ຺ຖຍຸຄຬຎ຺ຈ ຄຍ຺ຫຕິ. ອຸຠຍປທຕ຺ຖປຘາໂນ ຫິ ທ຺ວນ຺ໂທ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ອຸຠຍປທຕ຺ຖປ຺ປຘາໂນ ທ຺ວນ຺ໂທ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ທ຺ວນ຺ເທ ກຖໍ ເອກຕ຺ຖີຠາວລກ຺ຂຓໍ ສິຍາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຠິນ຺ນວິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຈນປຖຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຸຠາວກມ຺ມຠາວາທິໂກ ວິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ເອວ ປທານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຘານຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ ວຈນວາກ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຘານງ຺ຄຕ຺ຕາ, ໂສ ຈ ວິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ທ຺ວນ຺ເທປິ ອຠິນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ປສ຺ສຕິ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖາ ເອກວິຠຕ຺ຕິຍາ ວິສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກກຕ຺ຕຸ, ເອກກມ຺ມາທິຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ທ຺ວນ຺ເທປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຫຸນ຺ນໍ ວາ ປທານໍ ເອກຕ຺ຖີຠາວລກ຺ຂຓໍ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ.

໓໕໗. ຈຕ຺ເຖ [ກ. ໓໒໙; ຣູ. ໓໕໗; ນີ. ໗໐໙].

ອເນກໍ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕປທໍ ຈສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ ວາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຸຈ຺ຈໂຍ, ອນ຺ວາຈໂຍ, ອິຕຣີຕຣໂຍໂຄ, ສມາຫາໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈສທ຺ທຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ຍຖາ? ຈີວຣຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕຎ຺ຈ ເສນາສນຎ຺ຈ ເທຕີຕິ. ອນ຺ວາຈໂຍ ຍຖາ? ທານຎ຺ຈ ເທຕິ, ສີລຎ຺ຈ ຣກ຺ຂຕີຕິ. ອິເມ ¶ ທ຺ເວ ຈສທ຺ທຕ຺ຖາ ວາກ຺ຍທ຺ວນ຺ເທ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ສມາສທ຺ວນ຺ເທ ປທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອນ຺ວາຈເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ນານາກ຺ຣິຍາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ສມຸຈ຺ຈເຍ ປນ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕຎ຺ຈ ເສນາສນຎ຺ຈ ເທຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນານິ ເທຕີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ທ຺ວິຘາປິ ໂຍເຊຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ‘‘ລາຠີ ໂຫຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ [ມ. ນິ. ໑.໖໕] ປາຬິທສ຺ສນໂຕ. ອນ຺ວາຈໂຍປິ ວາ ສມາສທ຺ວນ຺ເທ ໂນ ນ ລພ຺ຠຕິ ‘‘ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຘາຣຓມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານາ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໑.໑໐] ປາຬິທສ຺ສນໂຕ. ເອວໍ ປນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ – ຈສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເອກກ຺ຣິຍ, ນານາກ຺ຣິຍາເປກ຺ຂນເຠເທນ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ ສມຸຈ຺ຈໂຍ, ອນ຺ວາຈໂຍ ຈາຕິ, ເຕສຸ ຈ ເອເກໂກ ອວຍວປ຺ປຘານ, ສມຸທາຍປ຺ປຘານເຠເທນ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ ອິຕຣີຕຣໂຍໂຄ, ສມາຫາໂຣ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕຣີຕຣໂຍເຄ ອວຍວປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ສພ຺ພວິຠຕ຺ຕີສຸ ພຫຸວຈນເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ທ຺ວນ຺ເທ ປຓີຕຕຣໍ ປຸພ຺ເພ ນິປຕຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນຫິ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອວໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ, ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເທວມນຸສ຺ສາ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ.

ອປ຺ປກ຺ຂຣ, ພຫ຺ວກ຺ຂເຣສຸ ອປ຺ປກ຺ຂຣໍ ກ຺ວຈິ ປຸພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຄາມນິຄມາ, ຄາມຊນປທາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ອິວຓ຺ຓຸ’ວຓ຺ຓນ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ໂຫນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິ ຈ ຘູໂມ ຈ ອຄ຺ຄິຘູມາ, ຣຕ຺ຕິທິວາ, ຘາຕຸລິງ຺ຄານິ.

ອວຓ຺ຓນ຺ເຕສຸ ສຣາທິປທໍ ປຸພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ ອຕ຺ຖຘມ຺ມາ, ຘມ຺ມຕ຺ຖາ ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຍຎ຺ຈ ¶ ນິຍໂມ ທ຺ວິປທທ຺ວນ຺ເທສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ລພ຺ຠຕິ, ພຫຸປທທ຺ວນ຺ເທສຸ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທ –

໓໕໘. ສມາຫາເຣ ນປຸໍສກໍ [ກ. ໓໒໒; ຣູ. ໓໕໙; ນີ. ໗໐໐].

ຈຕ຺ເຖ ສມາຫາເຣ ເອກຕ຺ຖປທໍ ນປຸໍສກໍ ໂຫຕິ, ເອກວຈນນ຺ຕຕ຺ຕໍ ປນ ສມາຫາຣວຈເນເນວ ສິທ຺ຘໍ, ອຍຎ຺ຈ ສມາຫາໂຣ ປາຓ຺ຍງ຺ຄາທີນໍ ທ຺ວນ຺ເທສຸ ນິຈ຺ຈໍ ລພ຺ຠຕິ, ຣຸກ຺ຂຕິຓາທີນໍ ທ຺ວນ຺ເທສຸ ວິກປ຺ເປນ ລພ຺ຠຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈລທ຺ເຘສຸ ຕາວ ປາຓ຺ຍງ຺ຄທ຺ວນ຺ເທ –

ຈກ຺ຂຸ ຈ ໂສຕຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸໂສຕໍ, ມຸຂຎ຺ຈ ນາສິກາ ຈ ມຸຂນາສິກໍ, ‘ສ຺ຍາທີສຸ ຣສ຺ໂສ’ຕິ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ຫນຸ ຈ ຄີວາ ຈ ຫນຸຄີວໍ. ເອວໍ ກຓ຺ຓນາສໍ, ຉວິ ຈ ມໍສຎ຺ຈ ໂລຫິຕຎ຺ຈ ຉວິມໍສໂລຫິຕໍ, ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປໍ, ຊຣາ ຈ ມຣຓຎ຺ຈ ຊຣາມຣຓໍ. ພຫຸລາຘິກາຣາ ກ຺ວຈິ ວິກປ຺ປຣູປມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ, ຫຕ຺ຖາ ຈ ປາທາ ຈ ຫຕ຺ຖປາທໍ, ຫຕ຺ຖປາທາ ວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕູຣິຍງ຺ຄທ຺ວນ຺ເທ –

ນຈ຺ຈຎ຺ຈ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕຎ຺ຈ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕໍ. ເອວໍ ສມ຺ມຕາຬໍ, ‘ສມ຺ມ’ນ຺ຕິ ກໍສຕາຬໍ, ‘ຕາຬ’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຕາຬໍ, ສງ຺ໂຂ ຈ ປຓໂວ ຈ ຑິຓ຺ຑິໂມ ຈ ສງ຺ຂປຓວຑິຓ຺ຑິມໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ໂຍຄ຺ຄງ຺ຄທ຺ວນ຺ເທ –

ຜາໂລ ຈ ປາຈນຎ຺ຈ ຜາລປາຈນໍ, ຍຸຄຎ຺ຈ ນງ຺ຄລຎ຺ຈ ຍຸຄນງ຺ຄລໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເສນງ຺ຄທ຺ວນ຺ເທ –

ຫຕ຺ຖິໂນ ¶ ຈ ອສ຺ສາ ຈ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໍ. ເອວໍ ຣຖປຕ຺ຕິກໍ, ອສິ ຈ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ອສິຈມ຺ມໍ. ‘ຈມ຺ມ’ນ຺ຕິ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓຜລກໍ, ຘນຸ ຈ ກລາໂປ ຈ ຘນຸກລາປໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຂຸທ຺ທກປາຓທ຺ວນ຺ເທ –

ຑໍສາ ຈ ມກສາ ຈ ຑໍສມກສໍ. ເອວໍ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກໍ [ສຸ. ນິ. ໖໐໗], ກີຏປຏງ຺ຄໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ນິຈ຺ຈເວຣິທ຺ວນ຺ເທ –

ອຫິ ຈ ນກຸໂລ ຈ ອຫິນກຸລໍ, ພິຬາໂຣ ຈ ມູສິກາ ຈ ພິຬາຣມູສິກໍ, ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ກາໂກລູກໍ, ສປ຺ປມຓ຺ຑູກໍ, ນາຄສຸປຓ຺ຓໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຠາຄທ຺ວນ຺ເທ –

ສີລຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສີລປຎ຺ຎາຓໍ, ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນໍ, ວິຊ຺ຊາ ຈ ຈຣຓຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ. ເອວໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຖິນມິທ຺ຘໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ວິວິຘວິຣຸທ຺ຘທ຺ວນ຺ເທ –

ກຸສລາກຸສລໍ, ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ, ກຓ຺ຫສຸກ຺ກໍ, ຫີນປຓີຕໍ, ເຉກພາລໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອກສງ຺ຄີຕິທ຺ວນ຺ເທ –

ທີໂຆ ຈ ມຊ຺ຌິໂມ ຈ ທີຆມຊ຺ຌິມໍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣສໍຍຸຕ຺ຕກໍ, ຂນ຺ຘກວິຠງ຺ຄໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສງ຺ຂ຺ຍາປຣິມາຓທ຺ວນ຺ເທ –

ເອກກທຸກໍ, ທຸກຕິກໍ, ຕິກຈຕຸກ຺ກໍ, ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຈນຈຓ຺ຑາລທ຺ວນ຺ເທ –

ໂອຣພ຺ຠິກາ ¶ ຈ ສູກຣິກາ ຈ ໂອຣພ຺ຠິກສູກຣິກໍ. ເອວໍ ສາກຸຓິກມາຄວິກໍ, ສປາກຈຓ຺ຑາລໍ, ເວນຣຖກາຣໍ, ປຸກ຺ກຸສຉວຑາຫກໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ລິງ຺ຄວິສຠາຄທ຺ວນ຺ເທ –

ອິຕ຺ຖິປຸມໍ, ທາສິທາສໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ທິສາທ຺ວນ຺ເທ –

ປຸພ຺ພາ ຈ ອປຣາ ຈ ປຸພ຺ພາປຣໍ. ເອວໍ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣໍ, ປຸພ຺ພທກ຺ຂິຓໍ, ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣໍ, ອປຣທກ຺ຂິຓໍ, ອປຣຸຕ຺ຕຣໍ.

ນທີທ຺ວນ຺ເທ –

ຄງ຺ຄາຍມຸນໍ, ມຫິສຣຠຸ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ນປຸໍສກຕ຺ຕາ ອນ຺ເຕ ທີຆານໍ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕສຸ ວິຠຕ຺ຕີສຸ ເອກວຈນນ຺ຕຎ຺ຈ.

ອິຕິ ນິຈ຺ຈສມາຫາຣຣາສິ.

ວິກປ຺ປລທ຺ເຘສຸ [ກ. ໓໒໓; ຣູ. ໓໖໐; ນີ. ໗໐໑] ຕິຓວິເສສທ຺ວນ຺ເທ –

ອຸສີຣານິ ຈ ພີຣຓານິ ຈ ອຸສີຣພີຣຓໍ, ອຸສີຣພີຣຓາ. ເອວໍ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊໍ, ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊາ, ກາສກຸສໍ, ກາສກຸສາ.

ຣຸກ຺ຂວິເສສທ຺ວນ຺ເທ –

ຂທິໂຣ ຈ ປລາໂສ ຈ ຂທິຣປລາສໍ, ຂທິຣປລາສາ, ຘໂວ ຈ ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ຈ ຘວສ຺ສກຓ຺ຓໍ, ຘວສ຺ສກຓ຺ຓາ, ປິລກ຺ຂນິຄ຺ໂຣຘໍ, ປິລກ຺ຂນິຄ຺ໂຣຘາ, ອສ຺ສຕ຺ຖກປີຕນໍ [ກປິຕ຺ຖນໍ (ກຕ຺ຖຈິ)], ອສ຺ສຕ຺ຖກປີຕນາ, ສາກສາລໍ, ສາກສາລາ.

ປສຸວິເສສທ຺ວນ຺ເທ –

ຄຊາ ¶ ຈ ຄວຊາ ຈ ຄຊຄວຊໍ, ຄຊຄວຊາ, ໂຄມຫິສໍ, ໂຄມຫິສາ, ເອເຓຍ຺ຍວຣາຫໍ, ເອເຓຍ຺ຍວຣາຫາ, ອເຊຬກໍ, ອເຊຬກາ, ກຸກ຺ກຸຏສູກຣໍ, ກຸກ຺ກຸຏສູກຣາ, ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວໍ, ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວາ.

ສກຸຓວິເສສທ຺ວນ຺ເທ –

ຫໍສພິລວໍ, ຫໍສພິລວາ, ກາຣຓ຺ຑວຈກ຺ກວາກໍ, ກາຣຓ຺ຑວຈກ຺ກວາກາ, ພກພລາກໍ, ພກພລາກາ.

ຘນທ຺ວນ຺ເທ –

ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ, ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາ, ມຓິ ຈ ສງ຺ໂຂ ຈ ມຸຕ຺ຕາ ຈ ເວຬຸຣິຍຎ຺ຈ ມຓິສງ຺ຂມຸຕ຺ຕເວຬຸຣິຍໍ, ມຓິສງ຺ຂມຸຕ຺ຕເວຬຸຣິຍາ, ຊາຕຣູປຣຊຕໍ, ຊາຕຣູປຣຊຕາ.

ຘຎ຺ຎທ຺ວນ຺ເທ –

ສາລິຍວໍ, ສາລິຍວາ, ຕິລມຸຄ຺ຄມາສໍ, ຕິລມຸຄ຺ຄມາສາ, ນິປ຺ຜາວກຸລຕ຺ຖໍ, ນິປ຺ຜາວກຸລຕ຺ຖາ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ທ຺ວນ຺ເທ –

ມຈ຺ຉມໍສໍ, ມຈ຺ຉມໍສາ, ສາກສູປໍ, ສາກສູປາ, ຄພ຺ຍມາຫິສໍ, ຄພ຺ຍມາຫິສາ, ເອເຓຍ຺ຍວາຣາຫໍ, ເອເຓຍ຺ຍວາຣາຫາ, ມິຄມາຍູຣໍ, ມິຄມາຍູຣາ.

ຊນປທທ຺ວນ຺ເທ –

ກາສິໂກສລໍ, ກາສິໂກສລາ, ວຊ຺ຊິມລ຺ລໍ, ວຊ຺ຊິມລ຺ລາ, ເຈຕວໍສໍ, ເຈຕວໍສາ, ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ສູຣເສນຎ຺ຈ ມຊ຺ຌສູຣເສນໍ, ມຊ຺ຌສູຣເສນາ, ກຸຣຸປຎ຺ຈາລໍ, ກຸຣຸປຎ຺ຈາລາ.

ອິຕິ ວິກປ຺ປສມາຫາຣຣາສິ.

ທ຺ວນ຺ທສມາໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິເສສວິຘານ

ອິທານິ ¶ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ອວຸຕ຺ຕານິ ຈ ຉສຸ ສມາເສສຸ ວິເສສວິຘານານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ເຕ.

ນປຸໍສເກກຕ຺ຕໍ, ສມາສນ຺ຕຣສ຺ໂສ, ປຸມ຺ຠາວາຕິເທໂສ, ສມາສນ຺ເຕ ກ, ສມາສນ຺ເຕ ອ, ນານາເທໂສ, ອພ຺ຍໂຍ, ສງ຺ຂ຺ຍາ.

ນປຸໍສເກກຕ຺ຕຣາສິ

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ໂພ ອພ຺ຍຍີຠາໂວ ນປຸໍສກລິງ຺ໂຄ ເອວ, ສມາຫາຣຠູຕາ ທິຄຸ, ທ຺ວນ຺ທາ ນປຸໍສກາ ຈ ເອກຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ.

໓໕໙. ກ຺ວເຈກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐິຍາ [ກ. ໓໒໗; ຣູ. ໓໕໑; ນີ. ໗໐໔; ຈໍ. ໒.໒.໖໙-໗໓; ປາ. ໒.໔.໒໒-໒໕].

ຉຏ຺ຐີສມາເສ ກ຺ວຈິ ນປຸໍສກຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ຉາຍາ, ສຠາສ຺ເວວາຍໍ ວິຘິ, ສລຠານໍ ຉາຍາ ສລຠຈ຺ຉາຍໍ […ສຠຈ຺ຉາຍໍ (ມູລປາເຐ)]. ເອວໍ ສກຏຈ຺ຉາຍໍ, ຆຣຈ຺ຉາຍໍ. ອິຘ ນ ໂຫຕິ, ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາ, ປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາ. ສຠາສທ຺ເທ ອມນຸສ຺ສສຠາສ຺ເວວາຍໍ ວິຘິ, ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ ສຠາ ພ຺ຣຫ຺ມສຠໍ. ເອວໍ ເທວສຠໍ, ອິນ຺ທສຠໍ, ຍກ຺ຂສຠໍ, ຣກ຺ຂສສຕໍ. ມນຸສ຺ສສຠາສຸ ນຕ຺ຖິ, ຂຕ຺ຕິຍສຠາ, ຣາຊສຠາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈີຕິ ກິໍ? ຣາຊປຣິສາ.

ອິຕິ ນປຸໍສເກກຕ຺ຕຣາສິ.

ສມາສນ຺ຕຣສ຺ສຣາສິ

‘ສ຺ຍາທີສຸ ຣສ຺ໂສ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອພ຺ຍຍີຠາວ, ສມາຫາຣທິຄຸ, ທ຺ວນ຺ທານໍ ກສ຺ສຈິ ຕປ຺ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ສ຺ຍາທີສຸ ຣສ຺ໂສ.

ອພ຺ຍຍີຠາເວ –

ອຸປມຓິກໍ ¶ ອຘິຕ຺ຖິ, ອຸປວຘຸ.

ສມາຫາຣທິຄຸມ຺ຫິ –

ຈຕຸທ຺ທິສໍ, ທສິຕ຺ຖິ, ທສວຘຸ.

ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທ –

ມຸຂນາສິກໍ, ຫນຸຄີວໍ.

ຕປ຺ປຸຣິເສ –

ສລຠຈ຺ຉາຍໍ, ພ຺ຣຫ຺ມສຠໍ.

໓໖໐. ຆປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປ຺ປຘານສ຺ສ [ກ. ໔໐໓; ຣູ. ໓໕໔; ນີ. ໘໕໘; ຈໍ. ໒.໒.໘໖; ປາ. ໑.໒.໔໘].

ສ຺ຍາທີສຸ ອນ຺ຕຠູຕສ຺ສ ອປ຺ປຘານຠູຕສ຺ສ ຈ ຆປສ຺ສ ຣສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

ພຫຸພ຺ພີຫິມ຺ຫິ –

ພຫຸກຎ຺ໂຎ, ໂປໂສ, ພຫຸອິຕ຺ຖິ, ກຸລໍ, ພຫຸວຘຸ, ກຸລໍ.

ອພ຺ຍຍີຠາເວ –

ອຸປມຓິກໍ, ອຘິຕ຺ຖິ, ອຸປວຘຸ.

ອນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກິໍ? ສທ຺ຘາຘໂນ, ປຸຣິໂສ.

ອປ຺ປຘານສ຺ສາຕິ ກິໍ? ຣາຊກຎ຺ຎາ, ຣາຊກຸມາຣີ, ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູ.

໓໖໑. ໂຄສ຺ສຸ [ກ. ໓໔໒; ຣູ. ໓໓໗; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໒.໒.໘໕; ປາ. ໑.໒.໔໘].

ສ຺ຍາທີສຸ ອນ຺ຕຠູຕສ຺ສ ອປ຺ປຘານຠູຕສ຺ສ ຈ ໂຄສ຺ສ ອຸ ໂຫຕິ.

ຕິຏ຺ຐຄຸ ¶ ຈິຕ຺ຕຄຸ.

ອປ຺ປຘານສ຺ສາຕິ ກິໍ? ຣາຊຄໂວ.

ອນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກິໍ? ໂຄກຸລໍ.

ອິຕິ ສມາສນ຺ຕຣສ຺ສຣາສິ.

ປຸມ຺ຠາວາຕິເທສຣາສິ

໓໖໒. ອິຕ຺ຖິຍໍ ຠາສິຕປຸມິຕ຺ຖີ ປຸມາເວກຕ຺ເຖ [ກ. ໓໓໑; ຣູ. ໓໕໓; ນີ. ໗໑໔; ຈໍ. ໕.໒.໒໙; ປາ. ໖.໓.໓໔].

‘ເອກຕ຺ເຖ’ຕິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣເຓ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ວຕ຺ຕມາເນ ເອກຕ຺ເຖ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ກທາຈິ ຠາສິຕປຸໂມ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສທ຺ໂທ ປຸມາ ອິວ ໂຫຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄມິທໍ ວິຘານໍ, ປຸພ຺ພປທໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຎ຺ຈ ຠາສິຕປຸມຎ຺ຈ ສິຍາ, ປຣປທໍ ນິຍຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຎ຺ຈ ປຸພ຺ພປເທນ ເອກຕ຺ຖຎ຺ຈ ສິຍາຕິ.

ທີຆາ ຊງ຺ຆາ ຍສ຺ສ ໂສ ທີຆຊງ຺ໂຆ, ປຸຣິໂສ, ທີຆຊງ຺ຆາ, ອິຕ຺ຖີ, ທີຆຊງ຺ຆໍ, ກຸລໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເຍ ສທ຺ທາ ກຕ຺ຖຈິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຍຸຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣູປາ, ເຕ ຠາສິຕປຸມາ ນາມ. ທີໂຆ ມຄ຺ໂຄ, ທີຆາ ຣຕ຺ຕິ, ຄໂຕ ປຸຣິໂສ, ຄຕາ ອິຕ຺ຖີ, ກຸມາໂຣ, ກຸມາຣີ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເຍ ປນ ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຍຸຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຠາສິຕປຸມາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ກຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາ, ສທ຺ຘາ, ນທີ, ອິຕ຺ຖີ, ປຖວີ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຖາ ສຠາວອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາປິ ນິຍຕປຸນ຺ນປຸໍສກລິງ຺ຄາປິ ຠາສິຕປຸມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເທວຕາ, ຣຕ຺ຕິ, ເຘນຸ, ວຘູ, ສກ຺ໂກ, ເທໂວ, ພ຺ຣຫ຺ມາ, ຣຕນໍ, ສຣຓໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຘ ປນ ທີຆສທ຺ໂທ ‘‘ທີໂຆ ພາລານ ສໍສາໂຣ’’ຕິ [ຘ. ປ. ໖໐] ອາທີສຸ ຠາສິຕປຸໂມ, ໂສ ວິເສສ຺ຍລິງ຺ຄານຸຄຕວເສນ ອິຘ ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍຍຸຕ຺ໂຕ ¶ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສທ຺ໂທ ນາມ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ປຸມ຺ຠາວາຕິເທເສ ກເຕ ຕຕ຺ຖ ອາປຈ຺ຈໂຍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ‘ຆປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປ຺ປຘານສ຺ສາ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສມາສນ຺ຕສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ກຸມາຣີ ຠຣິຍາ ຍສ຺ສ ໂສ ກຸມາຣຠຣິໂຍ, ອີປຈ຺ຈຍນິວຕ຺ຕິ. ຍຸວຕິ ຊາຍາ ຍສ຺ສ ໂສ ຍຸວຊາໂຍ, ຕິປຈ຺ຈຍນິວຕ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູ ຠຣິຍາ ຍສ຺ສ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸຠຣິໂຍ, ອູປຈ຺ຈຍນິວຕ຺ຕິ.

ອິຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ກິໍ? ກຸມາຣີ ຣຕນໍ ຍສ຺ສ ໂສ ກຸມາຣີຣຕໂນ, ປຸຣິໂສ, ອິຘ ປຣປທໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸມ຺ຠາວາຕິເທໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ຍທິ ກເຣຍ຺ຍ, ກຸມາໂຣ ຣຕນໍ ຍສ຺ສ ກຸມາຣຣຕໂນຕິ ເອວໍ ອນິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ.

ເອກຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ກຸມາຣີສຸ ຠຕ຺ຕິ ຍສ຺ສ ໂສ ກຸມາຣີຠຕ຺ຕິໂກ. ເອວໍ ສມຓີຠຕ຺ຕິໂກ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີຠຕ຺ຕິໂກ, ສມາສນ຺ເຕ ໂກ, ອິຘ ປຣປທໍ ປຸພ຺ພປເທນ ເອກຕ຺ຖໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸມ຺ຠາວາຕິເທໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ຍທິ ກເຣຍ຺ຍ, ກຸມາເຣສຸ ຠຕ຺ຕິ ຍສ຺ສ ໂສ ກຸມາຣຠຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວໍ ອນິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ.

ອິຕ຺ຖີຕິ ກິໍ? ທຏ຺ຐພ຺ພຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິ, ຄາມຓິກຸລໍ ທິຏ຺ຐິ ເຍນ ໂສ ຄາມຓິທິຏ຺ຐິ, ອິຘ ຄາມຓິສທ຺ໂທ ຠາສິຕປຸໂມ ໂຫຕິ, ອິຘ ປນ ກຸລວາຈກຕ຺ຕາ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຸມ຺ຠາວາຕິເທສກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

ຠາສິຕປຸໂມຕິ ກິໍ? ສທ຺ຘາ ປກຕິ ຍສ຺ສ ໂສ ສທ຺ຘາປກຕິໂກ. ເອວໍ ປຎ຺ຎາປກຕິໂກ, ອິຘ ປຸພ຺ພປທໍ ນິຍຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຕ຺ຕາ ຠາສິຕປຸມໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ສທ຺ຘາຘໂນ, ປຎ຺ຎາຘໂນ, ສທ຺ຘາຘຸໂຣ ປຎ຺ຎາຘຸໂຣ ອິຈ຺ຈຕ຺ຣ ທຸວງ຺ຄເວກລ຺ລໍ ໂຫຕິ.

ກມ຺ມຘາຣຍມ຺ຫິ [ກ. ໓໓໒; ຣູ. ໓໔໓; ນີ. ໗໑໖] ປນ ‘ເອກຕ຺ເຖ’ຕິ ປທໍ ວິສຸໍ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ ອເນກຕ຺ຖສ຺ສ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ. ທີຆາ ຈ ສາ ຊງ຺ຆາ ຈາຕິ ¶ ທີຆຊງ຺ຆາ, ກຸມາຣີ ຈ ສາ ຠຣິຍາ ຈາຕິ ກຸມາຣຠຣິຍາ. ເອວໍ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາ, ຍຸວຕິ ຈ ສາ ຠຣິຍາ ຈາຕິ ຍຸວຠຣິຍາ, ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູ ຈ ສາ ຠຣິຍາ ຈາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸຠຣິຍາ.

ອິຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ກິໍ? ກຸມາຣີ ຈ ສາ ຣຕນຎ຺ຈາຕິ ກຸມາຣີຣຕນໍ. ເອວໍ ສມຓີປທຸມໍ.

ອິຕ຺ຖີຕິ ກິໍ? ຄາມຓິກຸລຎ຺ຈ ຕໍ ທິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ຄາມຓິທິຏ຺ຐິ.

ຠາສິຕປຸໂມຕິ ກິໍ? ສທ຺ຘາປກຕິ, ຄງ຺ຄານທີ, ຕຓ຺ຫານທີ, ປຖວີຘາຕຸ.

ສຎ຺ຎາສທ຺ເທສຸ ປນ ຈຕຸຣງ຺ຄຍຸຕ຺ເຕປິ ວິຘານໍ ນ ໂຫຕິ, ນນ຺ທາເທວີ, ນນ຺ທາໂປກ຺ຂຣຓີ, ກາຍຄຕາສຕິ, ປຐມາວິຠຕ຺ຕິ, ທຸຕິຍາວິຠຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຈມີວິຠຕ຺ຕິ, ຉຏ຺ຐີວິຠຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໖໓. ກ຺ວຈິ ປຈ຺ຈເຍ [ກ. ໓໓໒; ຣູ. ໓໔໓; ນີ. ໗໑໖; ຈໍ. ໕.໒.໓໑; ປາ. ໖.໓.໓໕].

ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ກທາຈິ ຠາສິຕປຸໂມ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສທ຺ໂທ ກ຺ວຈິ ປຸມາວ ໂຫຕິ.

ພ຺ຍຕ຺ຕຕຣາ, ພ຺ຍຕ຺ຕຕມາ, ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຍຕ຺ຕານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຕິສເຍນ ພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕຕຣາ, ພ຺ຍຕ຺ຕຕມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕຕຣາ, ປຓ຺ຑິຕຕມາ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໖໔. ສພ຺ພາທໂຍ ວຸຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ [ກ. ໓໓໑; ຣູ. ໓໕໓; ນີ. ໗໑໔; ຈໍ. ໕.໒.໔໑; ປາ. ໖.໓.໓໕].

ວຸຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ ຐາເນ ສພ຺ພາທິນາມກາ ສພ຺ພນາມສທ຺ທາ ປຸມາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ສາ ປມຸຂາ ຍສ຺ສ ໂສ ຕປ຺ປມຸໂຂ. ເອວໍ ຕປ຺ປຘາໂນ, ຕາຍ ຕາຫິ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ສາ ເອວ ປມຸຂາ ຕປ຺ປມຸຂາ. ເອວໍ ຕປ຺ປຘານາ, ຕສ຺ສາ ມຸຂໍ ຕມ຺ມຸຂໍ, ຕສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ ¶ ຕາສຸ ຄາຖາສຸ ວາ ຕຕ຺ຣ, ຕາຍ ຄາຖໂຕ ຕາຫິ ວາ ຄາຖາຫິ ຕໂຕ, ຕສ຺ສໍ ເວລາຍໍ ຕທາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕິ ນາມ ສມາສ, ຕທ຺ຘິຕາ’ ຍາທິຘາຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕ, ວິຠຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍນ຺ຕານໍ ນາມໍ.

ອິຕິ ປຸມ຺ຠາວາຕິເທສຣາສິ.

ສມາສນ຺ຕກປຈ຺ຈຍຣາສິ

໓໖໕. ລ຺ຕິຕ຺ຖິຍູຫິ ໂກ [ກ. ໓໓໘; ຣູ. ໓໕໖; ນີ. ໗໒໕; ຈໍ. ໔.໔.໑໔໐; ປາ. ໕.໔.໑໕໒].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວິສເຍ ກຕ຺ຕຸອິຈ຺ຈາທີຫິ ລ຺ຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອີ, ອູກາຣນ຺ເຕຫິ ຈ ພຫຸລໍ ກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ພຫໂວ ກຕ຺ຕາໂຣ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ໂສ ພຫຸກຕ຺ຕຸໂກ. ເອວໍ ພຫຸວຕ຺ຕຸໂກ, ພຫຸກາ ນທິໂຍ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ໂສ ພຫຸນທິໂກ. ເອວໍ ພຫຸອິຕ຺ຖິໂກ, ຄາໂມ, ພຫຸອິຕ຺ຖິກາ, ສຠາ, ພຫຸອິຕ຺ຖິກໍ, ກຸລໍ. ເອວໍ ພຫຸກຸມາຣິກໍ, ພຫຸພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸໂກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູ’ຕິ ຣສ຺ສປທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທຕິ, ທີຆປທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ວທຕິ, ກປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ທີຆານໍ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ພຫຸລນ຺ຕິ ກິໍ? ພຫຸກຕ຺ຕາ, ຄາໂມ.

໓໖໖. ວາຎ຺ຎໂຕ [ກ. ໓໓໘; ຣູ. ໓໕໖; ນີ. ໗໒໕; ຈໍ. ໖.໒.໗໒; ປາ. ໕.໔.໑໕໒].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວິສເຍ ລ຺ຕິຕ຺ຖິຍູຫິ ອຎ຺ຎໂຕ ອວຓ຺ຓິວຓ຺ຓຸວຓ຺ຓນ຺ເຕຫິ ພຫຸລໍ ກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ອວຓ຺ຓນ຺ຕມ຺ຫາ ¶ ຕາວ –

ອຄາມກໍ, ອຣຎ຺ຎໍ, ພຫຸຄາມໂກ, ຊນປໂທ, ສໂສຕໂກ, ອໂສຕໂກ, ສໂລມໂກ, ສປກ຺ຂໂກ, ພຫຸມາລໂກ, ພຫຸມາໂລ, ພຫຸມາຍໂກ, ພຫຸມາໂຍ.

ອິວຓ຺ຓນ຺ຕມ຺ຫາ –

ສຸນ຺ທຣາ ທິຏ຺ຐິ ຍສ຺ສ ໂສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ມຕປຕິກາ, ອິຕ຺ຖີ, ສທ຺ຘາປກຕິໂກ, ປຎ຺ຎາປກຕິໂກ, ພຫຸຫຕ຺ຖິໂກ, ພຫຸທຓ຺ຑິໂກ.

ອຸວຓ຺ຓນ຺ຕມ຺ຫາ –

ສເຫຕຸໂກ, ອເຫຕຸໂກ, ສຈກ຺ຂຸໂກ, ອຈກ຺ຂຸໂກ, ສຠິກ຺ຂຸໂກ, ອຠິກ຺ຂຸໂກ, ທີຆາຍຸໂກ, ອປ຺ປາຍຸໂກ, ພຫຸເຘນຸໂກ, ວໂຊ, ພຫຸຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂກ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ.

ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ກມ຺ຫິ ປເຣ ອກາຣສ຺ສ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ວາ ‘ອຘາຕຸສ຺ສ ເກ…’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ພຫຸລໍ ອິກາຣຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ພຫຸປຸຕ຺ຕິກາ, ອິຕ຺ຖີ, ພຫຸປຸຕ຺ຕກາ ວາ, ເອກປຸຕ຺ຕິກາ, ເອກປຸຕ຺ຕກາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ສມາສນ຺ຕກປຈ຺ຈຍຣາສິ.

ສມາສນ຺ຕອປຈ຺ຈຍຣາສິ

໓໖໗. ສມາສນ຺ຕ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໕໒; ປາ. ໕.໔.໖໘; ‘ຕ຺ວ’ (ພຫູສຸ)].

‘ສມາສນ຺ໂຕ+ອ’ ອິຕິ ທ຺ວິປທມິທໍ, ສມາສນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິກາຣສຸຕ຺ຕມິທໍ.

໓໖໘. ປາປາທີຫິ ຠູມິຍາ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໗໒; …ເປ… ໕.໔.໗໕; ‘ໂຄທາວຣີນໍ’ (ພຫູສຸ)].

ປາປາທີຫິ ¶ ປຣາຍ ຠູມິຍາ ສມາສນ຺ໂຕ ອໂຫຕິ, ‘ຠູມິສທ຺ທສ຺ສາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຍຕິຕ຺ຖິລິງ຺ຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ຠູມິຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖປິ.

ປາປານໍ ຠູມິ ປາປຠູມໍ, ປາປານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠູມິຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ຊາຕິຍາ ຠູມິ ຊາຕິຠູມໍ, ສຕ຺ຖຸຊາຕຣຏ຺ຐໍ. ເອວໍ ປຈ຺ຉາຠູມໍ, ມຊ຺ຌິມເທເສ ປຈ຺ຉາຠາຄຣຏ຺ຐໍ.

໓໖໙. ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໗໓; ປາ. ໕.໔.໗໕].

ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ ປຣາຍ ຠູມິຍາ ສມາສນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ຠູມິໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວິຠູໂມ, ທ຺ວິຠູມໂກ, ປາສາໂທ, ທ຺ວິຠູມິໂກ ວາ, ຕິສ຺ໂສ ຠູມິໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ຕີສຸ ຠູມິສຸ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ວາ ເຕຠູມກາ, ຘມ຺ມາ, ຈຕຸຠູມກາ, ຘມ຺ມາ, ເຕຠູມິກາ, ຈຕຸຠູມິກາ ວາ. ທິຄຸມ຺ຫິ-ທ຺ເວ ຠູມິໂຍ ທ຺ວິຠູມໍ, ຕິສ຺ໂສ ຠູມິໂຍ ຕິຠູມໍ, ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍ ຈຕຸຠູມໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໗໐. ນທີໂຄຘາວຣີນໍ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໗໓; ປາ. ໕.໔.໗໕].

ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ ປຣາສໍ ນທີ, ໂຄຘາວຣີນໍ ສມາສນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈ ນທິໂຍ ປຎ຺ຈນທໍ, ປຎ຺ຈ ວາ ນທິໂຍ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ໂສ ປຎ຺ຈນໂທ, ສຕ຺ຕ ໂຄຘາວຣິໂຍ ສຕ຺ຕໂຄຘາວຣໍ.

໓໗໑. ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ຈງ຺ຄຸລ຺ຍານຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖສຸ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໗໔; ປາ. ໕.໔.໘໖].

ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ຈ ອສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ໂຖ ຈ ອຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຖາ. ຕຕ຺ຖ ‘ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ’ຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ ພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ, ‘ອສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ໂຖ’ຕິ ອສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຖສມາໂສ ¶ ອພ຺ຍຍີຠາວສມາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຖາ ອນຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຖາ, ອຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຖວຊ຺ຊິເຕສຸ ສມາເສສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ຈ ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ ຈ ປຣາຍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ສມາສນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ. ຈສທ຺ເທນ ‘‘ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ, ປມາຓງ຺ຄຸເລນ’’ ອິຈ຺ຈາທີນິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄຸລີຫິ ນິຄ຺ຄຕໍ ນິຣງ຺ຄຸລໍ, ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຈ຺ຈງ຺ຄຸລໍ, ອິເມ ທ຺ເວ ອມາທິສມາສາ, ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ສມາຫຏາຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ.

ອນຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖສູຕິ ກິໍ? ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິ, ຫຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄຸລິຍາ ສມີປໍ ອຸປງ຺ຄຸລິ. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ກຓ຺ຓໍ ໂອສາເຣຕ຺ວາ [ມຫາວ. ໖໖], ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ, ທ຺ວງ຺ຄຸລປຣມໍ, ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຣມໍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປຣມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ‘ອງ຺ຄຸລ’ນ຺ຕິ ອກາຣນ຺ຕໍ ປມາຓວາຈີສທ຺ທນ຺ຕຣໍ.

໓໗໒. ທາຣຸມ຺ຫງ຺ຄຸລ຺ຍາ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໙໗; ປາ. ໕.໔.໑໑໔; ‘ທາຣຸມ຺ຍງ຺ຄຸລ຺ຍາ’ (ພຫູສຸ)].

ທາຣຸສງ຺ຂາເຕ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາຍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ສມາສນ຺ໂຕ ອໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລໍ, ທາຣຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອງ຺ຄຸລິປມາຓາວຍໂວ ຘຎ຺ຎາທີນໍ ມານວິເສໂສ ‘ທາຣູ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໗໓. ທີຆາໂຫວສ຺ເສກເທເສຫິ ຈ ຣຕ຺ຍາ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໗໕; ປາ. ໕.໔.໘໗].

ທີໂຆ ຈ ອໂຫ ຈ ວສ຺ໂສ ຈ ເອກເທໂສ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ເອກເທໂສ ນາມ ປຸພ຺ພ, ປຣາທິ, ອນຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖສຸ ທີຆາທີຫິ ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຫິ ຈ ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ ຈ ປຣາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສມາສນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ. ຈສທ຺ເທນ ‘‘ຈິຣຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ.

ທີຆາ ¶ ຣຕ຺ຕິໂຍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ, ທີຆາ ຣຕ຺ຕິທິວປຣໍປຣາຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ອໂຫ ຈ ຣຕ຺ຕິ ຈ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ, ວສ຺ເສນ ເຕມິຕາ ຣຕ຺ຕິ ວສ຺ສຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຣໍ ປຣຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອຑ຺ຒໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອຕິຣຕ຺ໂຕ, ທ຺ເວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ທ຺ວິຣຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຕິຣຕ຺ຕໍ, ຈຕຸຣຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈຣຕ຺ຕໍ, ຉາຣຕ຺ຕໍ, ວາຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕໍ, ເອກຣຕ຺ຕີ’’ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ.

ອນຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖສູຕິ ກິໍ? ທີຆາ ຣຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ທີຆຣຕ຺ຕິ, ເຫມນ຺ໂຕ. ຣຕ຺ຕິຍາ ສມີປໍ ອຸປຣຕ຺ຕິ.

໓໗໔. ໂຄ ຕ຺ວຈຕ຺ເຖ ຈາໂລເປ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໗໗; ປາ. ໕.໔.໙໒].

ອຈຕ຺ເຖ ຈ ອນຎ຺ຎາ’ສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖສຸ ຈ ປວຕ຺ຕາ ໂຄສທ຺ທມ຺ຫາ ອໂລປຏ຺ຐາເນ ສມາສນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ.

ຣຎ຺ໂຎ ໂຄ ຣາຊຄໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ໂຄ ສຄໂວ, ປເຣສໍ ໂຄ ປຣຄໂວ, ປຎ຺ຈຄໂວ, ປຎ຺ຈຄວໍ. ເອວໍ ທສຄວໍ.

ອໂລເປຕິ ກິໍ? ປຎ຺ຈຫິ ໂຄຫິ ກີໂຕ ປຎ຺ຈຄຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຕນ ກີໂຕຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ ໂລໂປ, ເຕນ ອຍໍ ອປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ‘ໂຄສ຺ສູ’ຕິ ໂອສ຺ສຸຕ຺ຕໍ.

ອຈຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ຄວຊາ ຈ ຄາໂວ ຈ ຄວຊຄໂວ, ໂຍມ຺ຫິ ໂຄສ຺ສ ຄວຕ຺ຕໍ.

ອນຎ຺ຎາສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ເຖສູຕິ ກິໍ? ຈິຕ຺ຕຄຸ, ອຸປຄຸ.

໓໗໕. ຣຕ຺ຕິທິວ ທາຣຄວ ຈຕຸຣສ຺ສາ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໖໒; ປາ. ໕.໔.໗໗].

ເອເຕ ຕໂຍ ສທ຺ທາ ອອນ຺ຕາ ນິປຈ຺ຈນ຺ເຕ.

ຣຕ຺ຕິ ຈ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ຕິທິວໍ, ທາຣາ ຈ ຄາໂວ ຈ ທາຣຄວໍ, ຈຕສ຺ໂສ ອສ຺ສິໂຍ ຍສ຺ສ ໂສ ຈຕຸຣສ຺ໂສ, ອປຈ຺ຈໂຍ, ອສ຺ສິສ຺ສ ອິສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ.

໓໗໖. ອາຍາເມນຸຄວໍ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໖໙; ປາ. ໕.໔.໘໓].

ອາຍາເມ ¶ ຄມ຺ຍມາເນ ອນຸຄວນ຺ຕິ ນິປຈ຺ຈເຕ.

ໂຄຫິ ອນຸຏ຺ຐິຕໍ ສກຏໍ ອນຸຄວໍ.

ອາຍາເມຕິ ກິໍ? ຄຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຉາ ອນຸຄຸ.

໓໗໗. ອກ຺ຂິສ຺ມາຎ຺ຎຕ຺ເຖ [ກ. ໓໓໗; ຣູ. ໓໕໐; ນີ. ໗໒໒; ຈໍ. ໔.໔.໙໖; ປາ. ໕.໔.໑໑໓].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາ ອກ຺ຂິມ຺ຫາ ສມາສນ຺ໂຕ ອ ໂຫຕິ.

ວິສາລານິ ອກ຺ຂີນິ ຍສ຺ສ ໂສ ວິສາລກ຺ໂຂ, ວິຣູປານິ ອກ຺ຂີນິ ຍສ຺ສ ໂສ ວິຣູປກ຺ໂຂ, ອເນກສຫສ຺ສານິ ອກ຺ຂີນິ ຍສ຺ສ ໂສ ສຫສ຺ສກ຺ໂຂ, ໂລຫິຕານິ ອກ຺ຂີນິ ຍສ຺ສ ໂສ ໂລຫິຕກ຺ໂຂ. ເອວໍ ນີລກ຺ໂຂ, ນີລກ຺ຂິ ວາ. ພຫຸລາຘິກາຣາ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຖປິ, ອກ຺ຂີນໍ ປຏິມຸຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ອກ຺ຂີນໍ ປຣຠາໂຄ ປໂຣກ຺ຂໍ, ອກ຺ຂີນໍ ຕິໂຣຠາໂຄ ຕິໂຣກ຺ຂໍ. ອກ຺ຂິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ກ຺ວຈິ ສມາສນ຺ໂຕ ອ, ອາ, ອິປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປຈ຺ຈເຍ –

ວາຍຸໂນ ສຂາ ວາຍຸສໂຂ, ວາຍຸສງ຺ຂາໂຕ ສຂາ ອສ຺ສາຕິ ວາ ວາຍຸສໂຂ, ອຄ຺ຄິ, ສພ຺ເພສໍ ປິຍາ’ປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕານໍ ສຂາຕິ ສພ຺ພສໂຂ, ສພ຺ເພ ວາ ສຂາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສພ຺ພສໂຂ, ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ. ‘‘ສພ຺ພມິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສໂຂ’’ຕິ [ເຖຣຄາ. ໖໔໘] ປາຬິ. ປາປານໍ ສຂາຕິ ປາປສໂຂ, ປາປາ ສຂາໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ວາ ປາປສໂຂ. ‘‘ປາປມິຕ຺ໂຕ ປາປສໂຂ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໓.໒໕໓] ປາຬິ. ປຫິໂຕ ເປສິໂຕ ອຕ຺ຕາ ເຍນາຕິ ປຫິຕຕ຺ໂຕ, ມຊ຺ຌິໂມ ອຕ຺ຕາ ສຠາໂວ ຍສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ຉາຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ [ສຓ຺ຐານໍ (ມູລປາເຐ)] ຍສ຺ສາຕິ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ສຸຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ ຍສ຺ສາຕິ ສຸຫິຕຕ຺ໂຕ ¶ , ຍໂຕ ສໍຍໂຕ ອຕ຺ຕາ ຍສ຺ສາຕິ ຍຕຕ຺ໂຕ, ຐິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ຐິຕຕ຺ໂຕອິຈ຺ຈາທິ.

ອາປຈ຺ຈເຍ –

ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ ຍສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ມາ, ຉາເທຕີຕິ ຉໂທ, ໂມໂຫ, ວິວໂຏ ຉໂທ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ວິວຏຈ຺ຉທາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

ອິປຈ຺ຈເຍ –

ສຸນ຺ທໂຣ ຄນ຺ໂຘ ຍສ຺ສາຕິ ສຸຄນ຺ຘິ, ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຄນ຺ໂຘ ຍສ຺ສາຕິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘິ, ປູຕິໂນ ຄນ຺ໂຘ ຍສ຺ສາຕິ ປູຕິຄນ຺ຘິ, ສຸຣຠິໂນ ຄນ຺ໂຘ ສຸຣຠິຄນ຺ຘິ. ‘‘ສຣີຣສ຺ສ ສຸຄນ຺ຘິໂນ, ຄຸຓຄນ຺ຘິຍຸຕ຺ໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປາຬິ.

ອິຕິ ສມາສນ຺ຕອປຈ຺ຈຍຣາສິ.

ນານາເທສຣາສິ

໓໗໘. ອຸຕ຺ຕຣປເທ [ກ. ໓໓໓-໓໓໔; ຣູ. ໓໔໔-໓໔໕; ນີ. ໗໑໗-໗໑໘].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ປຸພ຺ພປເທ ວິຘິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິກາຣສຸຕ຺ຕມິທໍ.

‘‘ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອນຣິໂຍ, ອຠິກ຺ຂຸໂກ, ອນນ຺ໂຕ’’ອິຈ຺ຈາທີສຸ ສມາເສ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ນ-ກາຣສ຺ສ ອ, ອນ ໂຫນ຺ຕິ.

໓໗໙. ນຂາທໂຍ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໗໐໘; ຈໍ. ໕.໒.໙໕; ປາ. ໖.໓.໗໕].

ນຂາທໂຍ ສທ຺ທາ ນປກຕິກາ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ນາ’ສ຺ສ ຂມຕ຺ຖີຕິ ນໂຂ, ‘ຂ’ນ຺ຕິ ສຸຂໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ, ນາ’ສ຺ສ ກຸລມຕ຺ຖີຕິ ນກຸໂລ, ເອວໍນາມໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ປຸມສ຺ສ ສກໍ ປຸໍສກໍ ¶ ນຕ຺ຖິ ປຸໍສກໍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ນປຸໍສໂກ, ຂຎ຺ຊນໍ ເວກລ຺ລຄມນໍ ຂຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ຂຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂໍ, ຕພ຺ພິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ນຕ຺ຖິ ອກໍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ນາໂກ, ສຄ຺ໂຄ, ນ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ນມຸຈິ, ມາໂຣ. ນ ຄລຕິ ນ ຈວຕີຕິ ນຄຣໍ, ເຄເຫ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ອຄາຣ’ນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ.

໓໘໐. ນໂຄ ວາ ປາຓິນິ [ກ. ໓໓໓-໓໓໔; ຣູ. ໓໔໔-໓໔໕; ນີ. ໗໑໗-໗໑໘; ຈໍ. ໕.໒.໙໖; ປາ. ໖.໓.໗໗; ‘ນໂຄ ວາປ຺ປາຓິນິ’ (ພຫູສຸ)].

ອປາຓິມ຺ຫິ ນໂຄຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ວາ.

ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນຄາ, ຣຸກ຺ຂາ. ນຄາ, ປພ຺ພຕາ. ອຄາ, ຣຸກ຺ຂາ, ອຄາ, ປພ຺ພຕາ.

ອປາຓິນີຕິ ກິໍ? ອໂຄ ວສໂລ ກິໍ ເຕນ. ເອຕ຺ຖ ‘ອໂຄ’ຕິ ທຸຄ຺ຄຕຊໂນ, ‘ວສໂລ’ຕິ ລາມໂກ, ‘ກິໍ ເຕນາ’ຕິ ນິນ຺ທາວຈນໍ, ‘‘ສີເຕນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອວໍ ເນເກ, ອເນເກ, ເນການິ, ອເນການິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ນ-ຣາສິ.

໓໘໑. ສຫສ຺ສ ໂສຎ຺ຎຕ຺ເຖ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໙໗; ປາ. ໖.໓.໘໒].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ສມາເສ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ສຫສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ປຸຕ຺ເຕນ ສຫ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປຸຕ຺ໂຕ, ສຫປຸຕ຺ໂຕ.

ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ສຫ ກຕ຺ວາ, ສຫ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ.

໓໘໒. ສຎ຺ຎາຍໍ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໙໘; ປາ. ໖.໓.໗໘].

ສຎ຺ຎາຍໍ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ສຫສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ.

ສຫ ¶ ອາຍຕ຺ຕໍ ສາຍຕ຺ຕໍ, ສຫ ປລາສໍ ສປລາສໍ, ອຄຣຸກາຣສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

໓໘໓. ອປຈ຺ຈກ຺ເຂ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໐໗; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໙໙; ປາ. ໖.໓.໘໐].

ອປຈ຺ຈກ຺ເຂ ຄມ຺ຍມາເນ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ສຫສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ.

ໂອຑ຺ຑິຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ໂອຑ຺ຑິ, ປາໂສ. ໂອຑ຺ຑິຍາ ສຫ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສຑ຺ຑິ, ກໂປໂຕ. ອິຘ ‘ໂອຑ຺ຑິ’ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາ. ‘‘ສາຄ຺ຄິ ກໂປໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປິຈຸນາ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປິຈຸກາ, ວາຕມຓ຺ຑລິກາ, ສາ ຈ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາ, ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕໍ ປິຈຸສງ຺ຆາຏໍ ທິສ຺ວາ ຎາຕພ຺ພາ. ‘‘ສປິສາຈາ ວາຕມຓ຺ຑລິກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອວໍ ສຣຊາ, ວາຕາ, ສຣກ຺ຂສີ, ຣຕ຺ຕິ.

໓໘໔. ອກາເລ ສກຕ຺ຖສ຺ສ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໑໐; ປາ. ໖.໓.໘໑].

ສກຕ຺ຖປ຺ປຘານສ຺ສ ສຫສທ຺ທສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ອກາເລ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ.

ສພ຺ຣຫ຺ມໍ, ສຈກ຺ກໍ.

ອກາເລຕິ ກິໍ? ສຫ ປຸພ຺ພຓ຺ຫໍ, ສຫ ປຣຓ຺ຫໍ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ສຫ ປວຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫໍ, ປຣຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໕. ຄນ຺ຖນ຺ຕາຘິກ຺ເຍ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໐໑; ປາ. ໖.໓.໗໙].

ຄນ຺ຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຄນ຺ຖນ຺ໂຕ. ຍຖາ ຕໍ ກຈ຺ຈາຍນຄນ຺ຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸຓາທິກປ຺ໂປ, ອຘິກຠາໂວ ອາຘິກ຺ຍໍ, ຄນ຺ຖນ຺ເຕ ຈ ອາຘິກ຺ເຍ ຈ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ສຫສທ຺ທສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ.

ສຫ ¶ ອຸຓາທິນາ’ ຍໍ ອຘິຍເຕຕິ ຕໍ ໂສຓາທິ, ສກລໍ ກຈ຺ຈາຍນໍ ອຘີເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ສຫ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ສກລໍ ໂຊຕິໍ ອຘີເຕ ສມຸຫຸຕ຺ຕໍ, ໂຊຕີຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕສຕ຺ຖໍ.

ອາຘິກ຺ເຍ – ສໂທຓາ, ຂາຣີ, ສກຫາປຓໍ, ນິກ຺ຂໍ, ສມາສກໍ, ກຫາປຓໍ. ນິຈ຺ຈຕ຺ຖມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໖. ສມານສ຺ສ ປກ຺ຂາທີສຸ ວາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໐໓-໔; ປາ. ໖.໓.໘໔-໘໖].

ປກ຺ຂາທີສຸ ອຸຕ຺ຕຣປເທສຸ ສມານສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ສມາໂນ ປກ຺ໂຂ ສຫາໂຍ ສປກ຺ໂຂ, ສມາໂນ ປກ຺ໂຂ ຍສ຺ສາຕິ ວາ ສປກ຺ໂຂ, ສມານປກ຺ໂຂ ວາ. ເອວໍ ສຊາຕິ, ສມານຊາຕິ, ສຊນປໂທ, ສຣຕ຺ຕິ.

ສມາໂນ ປຕິ ຍສ຺ສາ ສາ ສປຕິ. ເອວໍ ສນາຠິ, ສພນ຺ຘຸ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ສນາໂມ. ອວ຺ຫຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມໍ, ຈນ຺ເທນ ສມານໍ ອວ຺ຫຍໍ ຍສ຺ສ ໂສ ຈນ຺ທສວ຺ຫໂຍ, ສໂຄຕ຺ໂຕ, ອິນ຺ເທນ ສມານໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ໂສ ອິນ຺ທສໂຄຕ຺ໂຕ, ສຣູປໍ, ສຏ຺ຐານໍ. ຫຣິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຫຣິນາ ສມາໂນ ວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ສ ໂສ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ, ສສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂສວຓ຺ໂຓ, ສວໂຍ, ສຘໂນ, ສຘມ຺ໂມ, ສຊາຕິໂຍ.

ປກ຺ຂາທີສູຕິ ກິໍ? ສມານສີໂລ.

໓໘໗. ອຸທເຣ ອິເຍ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໐໕; ປາ. ໖.໓.໘໘].

ອິຍຍຸຕ຺ເຕ ອຸທເຣ ປເຣ ສມານສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ສມາເນ ອຸທເຣ ຊາໂຕ ໂສທຣິໂຍ, ສມາໂນທຣິໂຍ.

ອິເຍຕິ ກິໍ? ສມາໂນທຣຕາ.

ອຎ຺ເຎສຸປິ ¶ ສມານສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ, ຈນ຺ເທນ ສມານາ ສິຣີ ຍສ຺ສ ຕໍ ຈນ຺ທສ຺ສສິຣີກໍ, ມຸຂໍ. ເອວໍ ປທຸມສ຺ສສິຣີກໍ, ວທນໍ.

ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສນ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ໂສ ໂຫຕິ, ສໍວິຊ຺ຊຕິ ໂລມໍ ອສ຺ສາຕິ ສໂລມໂກ. ເອວໍ ສປກ຺ຂໂກ, ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອາສວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສາສວາ, ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ ຘມ຺ມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສອຸຕ຺ຕຣາ, ສນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ສປ຺ປຸຣິໂສ. ຕຖາ ສຊ຺ຊໂນ, ສທ຺ຘມ຺ໂມ, ສນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສພ຺ຠາໂວ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ສ-ຣາສິ.

໓໘໘. ອິມສ຺ສິທໍ [ກ. ໑໒໙; ຣູ. ໒໒໒; ນີ. ໓໐໕].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ອິມສ຺ສ ອິທໍ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິ ອິທມຕ຺ຖີ, ສມາສນ຺ເຕ ອີ, ອິທມຕ຺ຖິໂນ ຠາໂວ ອິທມຕ຺ຖິຕາ. ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ຠາໂວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ‘‘ອິເມສໍ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ’’ຕິປິ ໂຍເຊນ຺ຕິ. ‘ອິທ’ນ຺ຕິ ນິປາຕປທມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາ, ເວທນາ ຈ ຫິທໍ. ສຎ຺ຎາ ຈ ຫິທໍ. ສງ຺ຂາຣາ ຈ ຫິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ’’ ອິຈ຺ຈາທິ [ມຫາວ. ໒໐].

໓໘໙. ປຸໍ ປຸມສ຺ສ ວາ [ກ. ໘໒; ຣູ. ໑໔໙].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ປຸມສ຺ສ ປຸໍ ໂຫຕິ ວາ.

ປຸມສ຺ສ ລິງ຺ຄໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄໍ, ປຸມສ຺ສ ຠາໂວ ປຸມ຺ຠາໂວ, ປຸມາ ຈ ໂສ ໂກກິໂລ ຈາຕິ ປຸງ຺ໂກກິໂລ, ປຸມາ ຈ ໂສ ໂຄ ຈາຕິ ປຸງ຺ຄໂວ, ‘ໂຄ ຕ຺ວຈຕ຺ເຖ…’ຕິ ອປຈ຺ຈໂຍ, ນປຸໍສໂກ.

ວາຕິ ກິໍ? ປຸມິຕ຺ຖີ.

໓໙໐. ຏ ນ຺ຕນ຺ຕູນໍ [ກ. ໑໒໖; ຣູ. ໑໐໑; ນີ. ໓໐໑].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ¶ ປເຣ ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ຏ ໂຫຕິ ວາ ກ຺ວຈິ.

ຠວໍ ປຕິຏ຺ໂຐ ເຍສໍ ເຕ ຠວໍປຕິຏ຺ຐາ, ພິນ຺ທາຄໂມ. ຠຄວາ ມູລໍ ເຍສໍ ເຕ ຠຄວໍມູລກາ, ຘມ຺ມາ. ເອວໍ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ, ຘມ຺ມາ.

ພຫຸລາຘິກາຣາ ຕຣາທີສຸ ຈ ປເຣສຸ, ມຫນ຺ຕີນໍ ອຕິສເຍນ ມຫາຕິ ມຫຕ຺ຕຣີ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຊາຕິມຫຕ຺ຕໍ, ຄຸຓມຫຕ຺ຕໍ, ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໍ, ອຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຣຫຕ຺ຕໍ.

໓໙໑. ອ [ກ. ໖໔໒; ຣູ. ໕໘໙; ນີ. ໑໒໖໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໐໖; ປາ. ໖.໓.໘໙].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ນ຺ຕ, ນ຺ຕູນໍ ອ ໂຫຕິ.

ຠວນ຺ຕປຕິຏ຺ຐາ, ມຍໍ, ຄຸຓວນ຺ຕປຕິຏ຺ຐາ, ມຍໍ.

໓໙໒. ຣີຣິກ຺ຂເກສຸ [ກ. ໖໔໒; ຣູ. ໕໘໙; ນີ. ໑໒໖໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໐໗; ປາ. ໖.໓.໘໙-໙໐].

ຣີ, ຣິກ຺ຂ, ກປຈ຺ຈຍນ຺ເຕສຸ ປເຣສຸ ສມານສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ.

ນິຈ຺ຈສມາສຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎປເທນ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສໍວິຊ຺ຊຕີຕິ ສມາໂນ, ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ວິຍ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາໂນ ວິຍ ໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ສທີ, ສທິກ຺ໂຂ, ສທິໂສ, ສມານາ ວິຍ ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສທິສາ.

໓໙໓. ນ຺ຕກິມິມານໍ ຏາກີຏີ [ກ. ໑໒໖; ຣູ. ໑໐໑; ນີ. ໓໐໑].

ເຕສຸ ປເຣສຸ ນ຺ຕປຈ຺ຈຍນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກິໍ, ອິມສທ຺ທານຎ຺ຈ ກເມນ ຏາ, ກີ, ຏີ ໂຫນ຺ຕິ.

ຠວໍ ¶ ວິຍ ໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ຠວາທີ, ຠວາທິກ຺ໂຂ, ຠວາທິໂສ, ໂກ ວິຍ ໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ກີທີ, ກີທິກ຺ໂຂ, ກີທິໂສ, ອຍໍ ວິຍ ໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ອີທີ, ອີທິກ຺ໂຂ, ອີທິໂສ.

໓໙໔. ສພ຺ພາທີນມາ [ກ. ໖໔໒; ຣູ. ໕໘໙; ນີ. ໑໒໖໙; ຈໍ. ໕.໒.໑໐໘; ປາ. ໖.໓.໙໑].

ເຕສຸ ປເຣສຸ ສພ຺ພາທິນາມການໍ ຍ, ຕ, ເອຕ, ອຎ຺ຎ, ອມ຺ຫ, ຕຸມ຺ຫສທ຺ທານໍ ອນ຺ໂຕ ອາ ໂຫຕິ.

ຍາທີ, ຍາທິກ຺ໂຂ, ຍາທິໂສ, ຕາທີ, ຕາທິກ຺ໂຂ, ຕາທິໂສ, ເອຕາທີ, ເອຕາທິກ຺ໂຂ, ເອຕາທິໂສ.

໓໙໕. ເວຕສ຺ເສຏ [ກ. ໖໔໒; ຣູ. ໕໘໙; ນີ. ໑໒໖໙].

ເຕສຸ ປເຣສຸ ເອຕສ຺ສ ເອຏ ໂຫຕິ ວາ.

ເອທີ, ເອທິກ຺ໂຂ, ເອທິໂສ, ອຎ຺ຎາທີ, ອຎ຺ຎາທິກ຺ໂຂ, ອຎ຺ຎາທິໂສ, ອມ຺ຫາທີ, ອມ຺ຫາທິກ຺ໂຂ, ອມ຺ຫາທິໂສ, ຕຸມ຺ຫາທີ, ຕຸມ຺ຫາທິກ຺ໂຂ, ຕຸມ຺ຫາທິໂສ.

໓໙໖. ຕຸມ຺ຫມ຺ຫານໍ ຕາເມກສ຺ມິໍ [ກ. ໖໔໒; ຣູ. ໕໘໙; ນີ. ໑໒໖໙].

ເຕສຸ ປເຣສຸ ເອກວຈເນ ປວຕ຺ຕານໍ ຕຸມ຺ຫ’ ມ຺ຫສທ຺ທານໍ ຕາ, ມາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ອຫໍ ວິຍ ໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ມາທີ, ມາທິກ຺ໂຂ, ມາທິໂສ, ຕ຺ວໍ ວິຍ ໂສ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕາທີ, ຕາທິກ຺ໂຂ, ຕາທິໂສ.

ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ກິໍ? ອມ຺ເຫ ວິຍ ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອມ຺ຫາທິໂນ, ອມ຺ຫາທິກ຺ຂາ, ອມ຺ຫາທິສາ, ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕຸມ຺ຫາທິໂນ, ຕຸມ຺ຫາທິກ຺ຂາ, ຕຸມ຺ຫາທິສາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປມານຕ຺ຖສ຺ເສວ ເອກຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ວິຍ ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມາທິສາ ¶ ຕ຺ວໍ ວິຍ ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕາທິໂນ, ຕາທິສາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ມາທິສາ ເວ ຊິນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍ ປຕ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ [ມຫາວ. ໑໑] ປາຬິ, ອິມານິ ປທານິ ອຸປຣິ ກິຕກຓ຺ເຑປິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ.

໓໙໗. ຕໍມມຎ຺ຎຕ຺ຣ [ກ. ໑໔໓; ຣູ. ໒໓໕; ນີ. ໓໒໒].

ຣີ, ຣິກ຺ຂ, ກປຈ຺ຈເຍຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ຕຸມ຺ຫ’ມ຺ຫານໍ ຕໍ, ມໍອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ ກ຺ວຈິ.

ຕ຺ວໍ ເລຓໍ ເຍສໍ ເຕ ຕໍເລຓາ, ອຫໍ ເລຓໍ ເຍສໍ ເຕ ມໍເລຓາ [ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໙]. ເອວໍ ຕໍທີປາ, ມໍທີປາ [ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໙], ຕໍປຏິສຣຓາ, ມໍປຏິສຣຓາ.

໓໙໘. ມນາທ຺ຍາປາທີນໂມ ມເຍ ຈ [ກ. ໑໘໓; ຣູ. ໓໘໖; ນີ. ໓໗໕].

ອຸຕ຺ຕຣປເທ ມຍປຈ຺ຈເຍ ຈ ປເຣ ມນາທີນໍ ອາປາທີນຎ຺ຈ ໂອ ໂຫຕິ.

ມໂນເສຏ຺ຐາ, ມໂນມຍາ, ຣໂຊຊລ຺ລໍ, ຣໂຊມຍໍ, ສພ຺ໂພ ມໂນຄໂຓ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອາໂປຘາຕຸ, ອາໂປມຍໍ. ອນຸຍນ຺ຕິ ທິໂສທິສໍ [ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑], ຊີວ ຕ຺ວໍ ສຣໂທສຕໍ [ຊາ. ໑.໒.໙].

໓໙໙. ປຣສ຺ສ ສງ຺ຂ຺ຍາສຸ [ກ. ໓໖; ຣູ. ໔໗; ນີ. ໑໓໐].

ສງ຺ຂ຺ຍາສຸ ປຣາສຸ ປຣສ຺ສ ໂອ ໂຫຕິ.

ປໂຣສຕໍ, ປໂຣສຫສ຺ສໍ, ປໂຣປຓ຺ຓາສ ຘມ຺ມາ, ອິຘ ປຣສທ຺ໂທ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ອຘິກຕ຺ຖວາຈິສທ຺ທນ຺ຕຣໍ, ນ ສພ຺ພນາມໍ.

໔໐໐. ຊເນ ປຸຖສ຺ສຸ [ກ. ໔໙; ຣູ. ໔໔; ນີ. ໑໒໙].

ຊເນ ¶ ປເຣ ປຸຖສ຺ສ ອຸ ໂຫຕິ.

ອຣິເຍຫິ ປຸຖເຄວາຍໍ ຊໂນຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອປິ ຈ ປາຬິນເຍ ປຸຖຸສທ຺ໂທເຍວ ພຫຸລໍ ທິສ຺ສຕິ, ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ [ມຫານິ. ໕໑, ໙໔], ສຎ຺ຎານານາຕ຺ຕປຸຖຸຕ຺ຕປເຠທໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຓ຺ຫານານາຕ຺ຕປຸຖຸຕ຺ຕປເຠໂທ ໂຫຕິ [ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑], ອິງ຺ຆ ອຎ຺ເຎປິ ປຸຈ຺ຉສ຺ສຸ, ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖]. ຄາມາ ຄາມໍ ວິຈຣິສ຺ສໍ, ສາວເກ ວິນຍໍ ປຸຖູ, ອາຍຕານິ ປຸຖູນິ ຈ, ປຸຖຸນາ ວິຊ຺ຊຸວຓ຺ຓິນາ [ຊາ. ໒.໒໒.໙໖໘], ປຸຖຸກາຍາ ປຸຖຸຠູຕາ ອິຈ຺ຈາທິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຖເຄວ, ປຸຖກ຺ກຣເຓ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ຖຸສ຺ສ ອຸກາຣສ຺ສ ອກາໂຣ [ອກາໂຣຕິ?] ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໐໑. ໂສ ຉສ຺ສາຫາຍຕເນສຸ ວາ [ກ. ໓໗໔; ຣູ. ໔໐໘; ນີ. ໘໐໔].

ອເຫ ຈ ອາຍຕເນ ຈ ປເຣ ຉສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ ວາ.

ຉ ອຫານິ ສາຫໍ. ອຕ຺ຖິ ສາຫສ຺ສ ຊີວິຕໍ [ຊາ. ໒.໒໒.໓໑໔], ‘ສາຫສ຺ສາ’ຕິ ສາຫໍ+ອສ຺ສາຕິ ເຉໂທ. ສຬາຍຕນໍ.

ວາຕິ ກິໍ? ຉາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິ [ຈູຬວ. ໑໓໔], ຉ ອາຍຕນານິ.

໔໐໒. ລ຺ຕຸປິຕາທີນມາຣງ຺ຣງ [ກ. ໒໐໐; ຣູ. ໑໕໙; ນີ. ໔໑໕; ຈໍ. ໕.໒.໒໐; ປາ. ໖.໓.໓໒].

ສມາສຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ລ຺ຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕານໍ ປິຕາທີນຎ຺ຈ ກເມນ ອາຣງ, ຣງ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ສຕ຺ຖຸໂນ ¶ ທສ຺ສນໍ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ກຕ຺ຕາຣນິທ຺ເທໂສ. ມາຕາ ຈ ປິຕາ ຈ ມາຕຣປິຕໂຣ, ມາຕາປິຕູສຸ ສໍວຑ຺ໂຒ ມາຕາປິຕຣສໍວຑ຺ໂຒ.

ວາຕິ ກິໍ? ສຕ຺ຖຸທສ຺ສນໍ, ກຕ຺ຕຸ ນິທ຺ເທໂສ, ມາຕາປິຕໂຣ.

໔໐໓. ວິຊ຺ຊາໂຍນິສມ຺ພນ຺ຘີນມາ ຕຕ຺ຣ ຈຕ຺ເຖ [ກ. ໑໙໙; ຣູ. ໑໕໘; ນີ. ໗໓໖; ຈໍ. ໕.໒.໒໑; ປາ. ໖.໓.໒໕].

ຈຕ຺ຖສມາເສ ວິຊ຺ຊາສມ຺ພນ຺ຘີນໍ ໂຍນິສມ຺ພນ຺ຘີນຎ຺ຈ ລ຺ຕຸປິຕາທີນໍ ອາ ໂຫຕິ ເຕສ຺ເວວ ປເຣສຸ.

ມາຕາປິຕາ, ມາຕາປິຕໂຣ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ກິໍ? ມາຕຸຍາ ຠາຕາ ມາຕຸຠາຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາສິປ຺ປານິ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕາ ອາຈຣິຍາ ສິສ຺ສານໍ ວິຊ຺ຊາສມ຺ພນ຺ຘີ ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ.

໔໐໔. ປຸຕ຺ເຕ [ກ. ໑໙໙; ຣູ. ໑໕໘; ນີ. ໗໓໖; ຈໍ. ໕.໒.໒໒; ປາ. ໖.໓.໒໕].

ຈຕ຺ເຕ ປຸຕ຺ເຕ ປເຣ ວິຊ຺ຊາໂຍນິສມ຺ພນ຺ຘີນໍ ລ຺ຕຸປິຕາທີນໍ ອາ ໂຫຕິ.

ມາຕາປຸຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປິຕາປຸຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ເຕສຎ຺ຈ ອິ ໂຫຕິ, ມາຕິປກ຺ໂຂ, ປິຕິປກ຺ໂຂ. ມາຕິໂຆ ລຠເຕ ທຸຂໍ [ຊາ. ໒.໑໙.໑໑໘], ປິຕິໂຆ ລຠເຕ ທຸຂໍ, ມາຕ຺ຕິກໍ ຘນໍ, ເປຕ຺ຕິກໍ ຘນໍ [ປາຣາ. ໓໔]. ເອຕ຺ຖ ຈ ມາຕຸຍາ ສນ຺ຕກໍ ມາຕ຺ຕິກໍ, ປິຕຸໂນ ສນ຺ຕກໍ ເປຕ຺ຕິກໍ, ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ວຸທ຺ຘິ ຈ. ມາຕິໂຕ, ປິຕິໂຕ, ຠາຕາ ເອວ ຠາຕິໂກ, ຠາຕິກຣາຊາ.

໔໐໕. ຊາຍາຍ ຊາຍໍ ປຕິມ຺ຫິ [ກ. ໓໓໙; ຣູ. ໓໕໘; ນີ. ໗໓໑; ‘…ຊຍໍ ປຕິມ຺ຫິ’ (ພຫູສຸ)].

ປຕິມ຺ຫິ ¶ ປເຣ ຊາຍາສທ຺ທສ຺ສ ຊາຍໍ ໂຫຕິ.

ປຸຕ຺ຕໍ ຊເນຕີຕິ ຊາຍາ, ຊາຍາ ຈ ປຕິ ຈ ຊາຍມ຺ປຕີ [ຊຍມ຺ປຕີ (ພຫູສຸ)]. ອຖ ວາ ‘‘ຊາຍມ຺ປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘິວິຘິນາວ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊມ຺ປຕີ’’ຕິປາໂຐ ສິຍາ ຍຖາ ‘‘ເທວຣາຊາ ສຸຊມ຺ປຕີ’ [ສໍ. ນິ. ໑.໒໖໔]’ຕິ, ຍຖາ ຈ ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ ‘‘ທາໂຣ ຈ ປຕິ ຈ ທມ຺ປຕີ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ປຕິມ຺ຫິ ສຸຊາຕາຍ ສຸຊໍ ໂຫຕິ, ທາຣສ຺ສ ຈ ທໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຊາຍາ ຈ ປຕິ ຈ ຊມ຺ປຕີຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ຊານິປຕີຕິ ປກຕ຺ຍນ຺ຕເຣນ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາ ທມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕໍ ຊເນຕີຕິ ຊານີ. ຊານີ ຈ ປຕິ ຈ ຊານີປຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຕຸທມ຺ປຕີ’’ຕິ ປາໂຐ. ກຈ຺ຈາຍເນ ຈ ‘ຊາຍາຍ ຕຸ ທໍຊານິ ປຕິມ຺ຫີ’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຸສທ຺ໂທ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໐໖. ສຎ຺ຎາຍມຸໂທທກສ຺ສ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໒໕໗; ຈໍ. ໕.໒.໖໕; ປາ. ໖.໓.໕໗].

ສຎ຺ຎາຍໍ ຄມ຺ຍມານາຍໍ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປເຣ ອຸທກສ຺ສ ອຸໂທ ໂຫຕິ.

ອຸທກໍ ຘາເຣຕີຕິ ອຸທຘິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ຘາເຣຕີຕິ ມໂຫທຘິ, ອຸທກໍ ປິວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸທປານໍ, ອຸທກໍ ປິວນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຸທປາຕິ.

໔໐໗. ກຸມ຺ຠາທີສຸ ວາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໒໕໗; ຈໍ. ໕.໒.໖໙; ປາ. ໖.໓.໕໙].

ກຸມ຺ຠາທີສຸ ປເຣສຸ ອຸທກສ຺ສ ອຸໂທ ໂຫຕິ ວາ.

ອຸທກສ຺ສ ¶ ກຸມ຺ໂຠ ອຸທກຸມ຺ໂຠ, ອຸທກກຸມ຺ໂຠ. ເອວໍ ອຸທປຕ຺ໂຕ, ອຸທກປຕ຺ໂຕ, ອຸທພິນ຺ທຸ, ອຸທກພິນ຺ທຸ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສ຺ຍາທີສຸປິ, ‘‘ນີໂລທາ ໂປກ຺ຂຣຓີ’’ຕິ ປາຬິ.

໔໐໘. ໂສຕາທີສຸ ໂລໂປ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໒໕໖].

ໂສຕາທີສຸ ປເຣສຸ ອຸທກສ຺ສ ອຸສ຺ສ ໂລໂປ ໂຫຕິ.

ອຸທກສ຺ສ ໂສຕໍ ທກໂສຕໍ, ອຸທເກ ຣກ຺ຂໂສ ທກຣກ຺ຂໂສ, ອຸທກໍ ອາສໂຍ ເຍສໍ ເຕ ທກາສຍາ, ປາຓາ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ສ຺ຍາທີສຸປິ, ‘‘ທເກ ທກາສຍາ ເສນ຺ຕີ’’ຕິ [ສໍ. ນິ. ໓.໗໘ (ໂຖກໍ ວິສທິສໍ)] ປາຬິ.

໔໐໙. ປຸພ຺ພາປຣຊ຺ຊສາຍມຊ຺ເຌຫາຫສ຺ສ ຓ຺ໂຫ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນ຺ໂຫ (ສີ.)].

ປຸພ຺ພາທີຫິ ປຣສ຺ສ ອຫສ຺ສ ຓ຺ໂຫ ໂຫຕິ.

ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ, ອປຣຓ຺ໂຫ, ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫ, ສາຍຓ຺ໂຫ [ສາຍນ຺ໂຫ], ມຊ຺ຌຓ຺ໂຫ.

ນານາເທສຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອພ຺ຍຍຣາສິ

໔໑໐. ກຸປາທໂຍ ນິຈ຺ຈມສ຺ຍາທິວິຘິມ຺ຫິ [ກ. ໓໒໔; ຣູ. ໓໓໙; ຈໍ. ໒.໒.໒໔; ປາ. ໒.໒.໑໘].

ສ຺ຍາທິວິຘິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຸອາທໂຍ ປາທໂຍ ຈ ສທ຺ທາ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ເຕນ ສຫ ນິຈ຺ຈໍ ເອກຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກຸຈ຺ຉິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຸພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອີສກໍ ອຸຓ຺ຫໍ ກທຸຓ຺ຫໍ, ປາກໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ຠວຕີຕິ ປາຕຸຠູໂຕ, ອາວີ [‘ອາວິ’ປິ ທິສ຺ສຕິ] ຫຸຕ຺ວາ ຠວຕີຕິ ອາວີຠູໂຕ, ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕີຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ, ປມຸໂຂ ນາຍໂກ ປນາຍໂກ, ປກາເຣນ ກຣິຕ຺ວາ ປກຣິຕ຺ວາ ¶ ປກາເຣນ ກຕໍ ປກຕໍ, ປຐມໍ ວາ ກຕໍ ປກຕໍ, ວິຣູໂປ ປຸຣິໂສ ທຸປ຺ປຸຣິໂສ. ເອວໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ໂສຠໂຓ ປຸຣິໂສ ສຸປຸຣິໂສ. ເອວໍ ສຸກຕໍ, ອຠິຘມ຺ໂມ, ອຠິຕ຺ຖຸໂຕ, ຠຸສໍ ກຬາໂຣ ອາກຬາໂຣ, ຠຸສໍ ພນ຺ໂຘ ອາພນ຺ໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປາທໂຍ ປກຕາທ຺ຍຕ຺ເຖ ປຐມາຍ ເອກຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ປກໂຕ ອາຈຣິໂຍ ປາຈຣິໂຍ. ເອວໍ ປຍ຺ຍໂກ, ປໂຣ ອນ຺ເຕວາສີ ປນ຺ເຕວາສີ, ປໂຣ ປຸຕ຺ໂຕ ປປຸຕ຺ໂຕ, ປໂຣ ນຕ຺ຕາ ປນຕ຺ຕາ.

ອຕ຺ຍາທໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາທ຺ຍຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາຍ, ມຎ຺ຈໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອຕິມຎ຺ໂຈ. ເອວໍ ອຕິພາໂລ, ອຕິເວລາ.

ອວາທໂຍ ກຸຏ຺ຐາທ຺ຍຕ຺ເຖ ຕຕິຍາຍ, ໂກກິລາຍ ອວກຸຏ຺ຐໍ ວນໍ ອວໂກກິລໍ, ‘ອວກຸຏ຺ຐ’ນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ອວມຍູຣໍ.

ປຣິຍາທໂຍ ຄິລານາທ຺ຍຕ຺ເຖ ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ, ອຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ຄິລາໂນ ປຣິຍຊ຺ເຌໂນ.

ນ຺ຍາທໂຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາທ຺ຍຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈມິຍາ, ໂກສມ຺ພິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິກ຺ໂກສມ຺ພິ, ວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ.

ອສ຺ຍາທິວິຘິມ຺ຫີຕິ ກິໍ? ຣຸກ຺ຂໍ ປຕິ ວິຊ຺ໂຊຕເຕ.

໔໑໑. ຈີ ກ຺ຣິຍຕ຺ເຖຫິ [ຈໍ. ໒.໒.໒໕; ປາ. ໑.໔.໖໐, ໖໑].

ຈີປຈ຺ຈຍນ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ກ຺ຣິຍຕ຺ເຖຫິ ສທ຺ເທຫິ ສຫ ເອກຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ.

ພລສາ ກິຣິຍ ພລີກິຣິຍ, ປາກຏີກິຣິຍ, ປາກຏີຠຸຍ຺ຍ, ປາກຏີຠວິຍ.

໔໑໒. ຠູສນາທຣານາທຣາທີສ຺ເວຫິ ສຫ [ຈໍ. ໒.໒.໒໗; ປາ. ໑.໔.໖໓, ໖໔].

ອລມາທໂຍ ¶ ສທ຺ທາ ຠູສນາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ເອເຕຫິ ກ຺ຣິຍຕ຺ເຖຫິ ສຫ ເອກຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຠູສນໍ ອກາສີຕິ ອລໍກິຣິຍ, ສມໍ ອາທຣໍ ອກາສີຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈ, ອສມໍ ອນາທຣໍ ອກາສີຕິ ອສກ຺ກຈ຺ຈ, ພິນ຺ທຸໂນ ປຣຣູປຕ຺ຕໍ.

ຠູສນາທີສູຕິ ກິໍ? ອລໍ ຠຸຕ຺ວາ ຄໂຕ, ‘ອລ’ນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄໂຕ, ໂສຠຓໍ ກຕ຺ວາຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ‘‘ກຈ຺ຈ, ກິຣິຍ’’ ອິຈ຺ຈາທິນາ ສໍຂິຕ຺ຕຣູເປຫິ ອຸປປເທນ ສຫ ສິທ຺ເຘຫິ ເອວ ເອກຕ຺ຖສຎ຺ຎາ, ນ ‘‘ກຕ຺ວາ’’ ອິຈ຺ຈາທິນາ ອສໍຂິຕ຺ຕຣູເປຫິ ວິສຸໍ ສິທ຺ເຘຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໑໓. ອຎ຺ເຎ ຈ [ກ. ໓໒໔, ໓໒໗; ຣູ. ໓໓໙, ໓໕໑; ນີ. ໖໘໒-໖໘໘, ຈໍ. ໒.໒.໓໐, ໓໓, ໓໔, ໓໗, ໔໔; ປາ ໑.໔.໖໗, ໗໑, ໗໒, ໗໕, ໗໖; ໓.໔.໖໓].

ອຎ຺ເຎ ຈ ສທ຺ທາ ກ຺ຣິຍຕ຺ເຖຫິ ສ຺ຍາທ຺ຍນ຺ເຕຫິ ສຫ ພຫຸລໍ ເອກຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຕິເຣກໍ ອຠວີຕິ ປໂຣຠຸຍ຺ຍ. ເອວໍ ຕິໂຣຠຸຍ຺ຍ, ປໂຣກິຣິຍ, ຕິໂຣກິຣິຍ, ອຸຣສິກິຣິຍ, ມນສິກິຣິຍ, ມຊ຺ເຌກິຣິຍ, ຕຸຓ຺ຫີຠຸຍ຺ຍ.

ຕ຺ຍາທິສທ຺ທາປິ ສຎ຺ຎາຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ນິປາຕຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ສ຺ຍາທິຣູປາ ຈ. ຕສ຺ມາ ເຕປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖິຂີຣາ ຄາວີ, ນສນ຺ຕິປຸຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ, ອຕ຺ຖິ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ອຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ. ເອວໍ ນຕ຺ຖິປຈ຺ຈໂຍ, ອໂຫສິ ເອວ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິກມ຺ມໍ, ເອຫິ ຈ ປສ຺ສ ຈ ເອຫິປສ຺ສ, ເອຫິປສ຺ສ ອິຕິ ວິຘານໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຫິປສ຺ສິໂກ, ອຍໍ ຕທ຺ຘິຕນ຺ຕສມາໂສ ນາມ. ເອວໍ ປຣຕ຺ຖ.

ເອຫິ ¶ ຠທ຺ທນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕປິ ນ ເອຕີຕິ ນເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ [ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔], ຕິຏ຺ຐ ຠທ຺ທນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕປິ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນຕິຏ຺ຐຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ, ເອຫິ ສ຺ວາຄຕໍ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ວທນສີໂລ ເອຫິສ຺ວາຄຕິໂກ, ເອຫິສ຺ວາຄຕວາທີ [ປາຣາ. ໔໓໒] ວາ, ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຈເນນ ສິທ຺ຘາ ອຸປສມ຺ປທາ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ເອວໍ ໂປຣາຓາ ອາຫໍສຸ ວາ, ເອວໍ ປຸເຣ ອາສິໍສຸ ວາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິຘານໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອິຕິຫາໂສ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໖], ປຸຣາຓຄນ຺ໂຖ, ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອນຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ອິທານິ ຎສ຺ສາມິ ອິຕິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອສຸໂກ ອິຕິ ອາຫ ອສຸໂກ ອິຕິ ອາຫ, ອສຸກສ຺ມິໍວາ ຄນ຺ເຖ ອິຕິ ອາຫ ອສຸກສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖ ອິຕິ ອາຫາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວຈນໍ ອິຕິຫິຕິຫໍ, ອຎ຺ຎາສິ ອິຕິ ພ຺ຍາກໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ [ມຫາວ. ໘] ອິຈ຺ຈາທິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ມນສິກໂຣຕິ, ປາກຏີກໂຣຕິ, ອາວີກໂຣຕິ, ປາຕຸກໂຣຕິ, ອລງ຺ກໂຣຕິ, ສກ຺ກໂຣຕິ, ປຠວຕິ, ປຣາຠວຕິ’’ ອິຈ຺ຈາທີນມ຺ປິ ເອກຕ຺ຖີຠາວໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຸມນ຺ຕຕ຺ວນ຺ຕາທິກາປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຄນ຺ຕຸໍ ກາເມຕີຕິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ຄນ຺ຕຸໍ ມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄນ຺ຕຸມໂນ, ສໍວິຘາຍ ອວຫາໂຣ ສໍວິຘາວຫາໂຣ, ຍໂລໂປ. ເອວໍ ອຸປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ ອຸປາທາຣູປໍ, ອນຸປາທາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ອາຫຈ຺ຈຠາສິໂຕ, ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ [ປຸ. ປ. ໓໗], ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ [ປຸ. ປ. ໓໑] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອພ຺ຍຍຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິ

ອິທານິ ¶ ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິ ວຸຈ຺ຈເຕ.

໔໑໔. ວິຘາທີສຸ ທ຺ວິສ຺ສ ທຸ [ກ. ໓໘໖; ຣູ. ໔໑໐; ນີ. ໘໑໑].

ວິຘາທີສຸ ປເຣສຸ ທ຺ວິສ຺ສ ທຸ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ວິຘາ ປກາຣາ ຍສ຺ສາຕິ ທຸວິໂຘ, ທ຺ເວ ປຏ຺ຏານິ ຍສ຺ສາຕິ ທຸປຏ຺ຏໍ, ຈີວຣໍ, ທຸວງ຺ຄິກໍ, ຌານໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໑໕. ທິ ຄຸຓາທີສຸ [ກ. ໓໘໖; ຣູ. ໔໑໐; ນີ. ໘໑໑].

ຄຸຓາທີສຸ ທ຺ວິສ຺ສ ທິ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ຄຸຓາ ປຏລາ ຍສ຺ສາຕິ ທິຄຸຓາ, ສງ຺ຆາຏິ, ທ຺ເວ ຄາໂວ ທິຄຸ, ທ຺ເວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ທິຣຕ຺ຕໍ, ທ຺ວິຣຕ຺ຕໍ ວາ.

໔໑໖. ຕີສ຺ວ [ກ. ໓໘໓; ຣູ. ໒໕໓; ນີ. ໘໑໕].

ຕີສຸ ປເຣສຸ ທ຺ວິສ຺ສ ອ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ວາຣາ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ປຕ຺ຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕາ.

໔໑໗. ອາ ສງ຺ຂ຺ຍາຍາສຕາໂທນຎ຺ຎຕ຺ເຖ [ກ. ໓໘໓; ຣູ. ໒໕໓; ນີ. ໘໑໕; ຈໍ. ໕.໒.໕໒; ປາ. ໖.໓.໔໗].

ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວຊ຺ຊິເຕ ສມາເສ ສຕາທິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສງ຺ຂ຺ຍາປເທ ປເຣ ທ຺ວິສ຺ສ ອາ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ຈ ທສ ຈ ທ຺ວາທສ, ທ຺ວີຫິ ວາ ອຘິກາ ທສ ທ຺ວາທສ, ທ຺ວາວີສຕິ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ, ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ.

ອສຕາໂທຕິ ກິໍ? ທ຺ວິສຕໍ, ທ຺ວິສຫສ຺ສໍ.

ອນຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ກິໍ? ທ຺ເວ ທສ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວິທສ.

໔໑໘. ຕິສ຺ເສ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ຈໍ. ໕.໒.໕໓; ປາ. ໖.໓.໔໘].

ອນຎ຺ຎຕ຺ເຖ ¶ ອສຕາໂທ ສງ຺ຂ຺ຍາປເທ ປເຣ ຕິສ຺ສ ເອ ໂຫຕິ.

ຕໂຍ ຈ ທສ ຈ ເຕຣສ, ຕີຫິ ວາ ອຘິກາ ທສ ເຕຣສ. ເອວໍ ເຕວີສຕິ, ເຕຕ຺ຕິໍສ.

໔໑໙. ຈຕ຺ຕາລີສາໂທ ວາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ຈໍ. ໕.໒.໕໔; ປາ. ໖.໓.໔໙].

ຈຕ຺ຕາລີສາທີສຸ ປເຣສຸ ຕິສ຺ສ ເອ ໂຫຕິ ວາ.

ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ, ຕິຈຕ຺ຕາລີສໍ, ເຕປຎ຺ຎາສໍ, ຕິປຎ຺ຎາສໍ, ເຕສຏ຺ຐິ, ຕິສຏ຺ຐິ, ເຕສຕ຺ຕຕິ, ຕິສຕ຺ຕຕິ, ເຕອສີຕິ, ຕິອສີຕິ, ເຕນວຸຕິ, ຕິນວຸຕິ.

໔໒໐. ທ຺ວິສ຺ສາ ຈ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐ ຈໍ. ໕.໒.໕໔; ປາ. ໖.໓.໖໙].

ຈຕ຺ຕາລີສາໂທ ທ຺ວິສ຺ສ ເອ ໂຫຕິ ວາ ອາ ຈ.

ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສໍ, ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສໍ, ທ຺ວິຈຕ຺ຕາລີສໍ, ທ຺ເວປຎ຺ຎາສໍ, ທ຺ວິປຎ຺ຎາສໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິ, ທ຺ເວສຏ຺ຐິ, ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ, ທ຺ເວສຕ຺ຕຕິ, ທ຺ວາສີຕິ, ທ຺ວານວຸຕິ, ທ຺ເວນວຸຕິ. ວາສທ຺ເທນ ປຎ຺ຎາສມ຺ຫິ ອາຕ຺ຕໍ, ອສີຕິມ຺ຫິ ເອຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ.

໔໒໑. ພາຈຕ຺ຕາລີສາໂທ ວາ [ກ. ໓໘໐; ຣູ. ໒໕໕; ນີ. ໘໑໐].

ອຈຕ຺ຕາລີສາໂທ ປເຣ ທ຺ວິສ຺ສ ພາ ໂຫຕິ ວາ.

ພາຣສ, ທ຺ວາທສ, ພາວີສຕິ, ທ຺ວາວີສຕິ, ພາຕ຺ຕິໍສ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ.

ອຈຕ຺ຕາລີສາໂທຕິ ກິໍ? ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສໍ.

໔໒໒. ຈຕຸສ຺ສ ຈຸໂຈ ທເສ [ກ. ໓໙໐; ຣູ. ໒໕໖; ນີ. ໘໒໖].

ທເສ ¶ ປເຣ ຈຕຸສ຺ສ ຈຸ, ໂຈ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ຈຸທ຺ທສ, ໂຈທ຺ທສ, ຈຕຸທ຺ທສ.

໔໒໓. ວີສຕິທເສສຸ ປຎ຺ຈສ຺ສ ປຓ຺ຓປນ຺ນາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໑໔].

ເອສຸ ປຎ຺ຈສ຺ສ ປຓ຺ຓ, ປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ.

ປຓ຺ຓວີສຕິ, ປຎ຺ຈວີສຕິ, ປນ຺ນຣສ, ປຎ຺ຈທສ.

໔໒໔. ຉສ຺ສ ໂສ [ກ. ໓໗໔; ຣູ. ໔໐໘; ນີ. ໘໐໖].

ທເສ ປເຣ ຉສ຺ສ ໂສ ໂຫຕິ.

ໂສຬສ.

໔໒໕. ເອກຏ຺ຐານມາ [ກ. ໓໘໓; ຣູ. ໒໕໓; ນີ. ໘໑໕].

ທເສ ປເຣ ເອກ, ອຏ຺ຐານໍ ອາ ໂຫຕິ.

ເອກາທສ, ອຏ຺ຐາຣສ.

໔໒໖. ຣ ສງ຺ຂ຺ຍາໂຕ ວາ [ກ. ໓໘໑; ຣູ. ໒໕໔; ນີ. ໘໑໒].

ເອກາທິສງ຺ຂ຺ຍມ຺ຫາ ປຣສ຺ສ ທສສ຺ສ ຣ ໂຫຕິ ວາ.

ເອກາຣສ, ເອກາທສ, ພາຣສ, ທ຺ວາທສ, ປນ຺ນຣສ, ປຎ຺ຈທສ, ສຕ຺ຕຣສ, ສຕ຺ຕທສ, ອຏ຺ຐາຣສ, ອຏ຺ຐາທສ, ພາເທເສ ປນ຺ນາເທເສ ຈ ນິຈ຺ຈໍ. ອິຘ ນ ໂຫຕິ, ຈຕຸທ຺ທສ.

໔໒໗. ຉຕີຫິ ໂຬ ຈ [ກ. ໓໗໙; ຣູ. ໒໕໘; ນີ. ໘໐໙].

ຉ, ຕີຫິ ປຣສ຺ສ ທສ຺ສ ໂຬ ໂຫຕິ ໂຣ ຈ.

ໂສຬສ, ເຕຣສ, ເຕຬສ.

໔໒໘. ຈຕຸຕ຺ຖຕຕິຍານມຑ຺ຒຸຑ຺ຒຕິຍາ [ກ. ໓໘໗; ຣູ. ໔໑໑; ນີ. ໘໑໙].

‘ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒຕິຍາ’ຕິ ¶ ອຑ຺ຒາ+ອຸຑ຺ຒຕິຍາຕິ ເຉໂທ, ອຑ຺ຒມ຺ຫາ ປເຣສໍ ຈຕຸຕ຺ຖ, ຕຕິຍານໍ ອຸຑ຺ຒ, ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ.

ອຑ຺ເຒນ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອຑ຺ຒຸຑ຺ໂຒ, ອຑ຺ເຒນ ຕຕິໂຍ ອຑ຺ຒຕິໂຍ.

ສກຕ຺ເຖ ຓ຺ຍມ຺ຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍ.

໔໒໙. ທຸຕິຍສ຺ສ ສຫ ທິຍຑ຺ຒທິວຑ຺ຒາ [ກ. ໓໘໗; ຣູ. ໔໑໑; ນີ. ໘໑໙].

ອຑ຺ຒມ຺ຫາ ປຣສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ສຫ ອຑ຺ເຒນ ທິຍຑ຺ຒ, ທິວຑ຺ຒາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິໂຍ ທິຍຑ຺ໂຒ, ທິວຑ຺ໂຒ.

ຍຖາ ຈ ເອກ, ທ຺ວິ,ຕິ, ຈຕຸ, ປຎ຺ຈ, ຉ, ສຕ຺ຕ, ອຏ຺ຐ, ນວ, ທສສທ຺ທາ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ເຖສຸ ນິປຕນ຺ຕິ, ຕຖາ ວີສຕິ, ຕິໍສຕິ, ຈຕ຺ຕາລີສ, ປຎ຺ຎາສ, ສຏ຺ຐິ, ສຕ຺ຕຕິ, ອສີຕິ, ນວຸຕິສທ຺ທາ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ເຖສຸ ນິປຕນ຺ຕິ, ທສສທ຺ທສ຺ສ ກາຣິຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕສຫສ຺ສສທ຺ທາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ທສ ສຫສ຺ສານິ ທສສຫສ຺ສໍ, ອິທໍ ‘ນຫຸຕ’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຕໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕສຫສ຺ສໍ, ອິທໍ ‘ລກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ທສສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ເອວໍ ທິຄຸສມາສວເສນ ເອຕານິ ປທານິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ທ຺ເວ ສຕານິ ທ຺ວິສຕໍ, ຕີຓິ ສຕານິ ຕິສຕໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ທ຺ວິສຫສ຺ສໍ, ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ຕິສຫສ຺ສໍ ອິຈ຺ຈາທີນິ ທິຄຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາເນວ.

ຄຓນປເຖ ປນ ເອກຏ຺ຐານໍ, ທສຏ຺ຐານໍ, ສຕຏ຺ຐານໍ, ສຫສ຺ສຏ຺ຐານໍ, ທສສຫສ຺ສຏ຺ຐານໍ, ສຕສຫສ຺ສຏ຺ຐານໍ, ທສສຕສຫສ຺ສຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ກເມນ ທສຄຸຓິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຏ຺ຐານໍ ນາມ ເອກໍ, ທ຺ເວ, ຕີຓິ ອິຈ຺ຈາທິ. ທສຏ຺ຐານໍ ນາມ ທສ, ວີສໍ, ຕິໍສໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ສຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຕໍ, ທ຺ວິສຕໍ, ຕິສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ສຫສ຺ສຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຫສ຺ສໍ, ທ຺ວິສຫສ຺ສໍ, ຕິສຫສ຺ສໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນ ນວ ປທານິ ຈ ນວ ອນ຺ຕຣນວນ຺ຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ມູລຠູມິ ນາມ.

ຕທຸຕ຺ຕຣິ ໂກຏິຠູມິ ນາມ. ຕຕ຺ຖປິ ເອກຏ຺ຐານໍ, ທສຏ຺ຐານໍ, ສຕຏ຺ຐານໍອິຈ຺ຈາທີນິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມູລຠູມິຍາ ອນ຺ຕິມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສຄຸຓິເຕ ກເຕ ໂກຏິຠູມິຍໍ ເອກຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອິຘປິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ກເມນ ທສຄຸຓິຕານິເຍວ, ອິຘ ທສໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ອນ຺ຕິມຏ຺ຐານໍ ຠວຕິ.

ຕທຸຕ຺ຕຣິ ປໂກຏິຠູມິ ນາມ. ເອຕ຺ຖປິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຏິຠູມິຍາ ອນ຺ຕິມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສຄຸຓິເຕ ກເຕ ປໂກຏິຠູມິຍໍ ເອກຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອິຘປິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ທສຄຸຓິຕານິເຍວ, ທສປໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ອນ຺ຕິມຏ຺ຐານໍ, ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຠູມີສຸ ອຸປຣູປຣິ ຠູມິສງ຺ກນ຺ຕິ ຈ ຐານເຠໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຠູມິກ຺ກໂມ-ມູລຠູມິ, ໂກຏິຠູມິ, ປໂກຏິຠູມິ, ໂກຏິປໂກຏິຠູມິ, ນຫຸຕຠູມິ, ນິນ຺ນຫຸຕຠູມິ, ອກ຺ໂຂຠິຓີຠູມິ [ຠິນີ, ຠນີຕິປິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ], ພິນ຺ທຸຠູມິ, ອພ຺ພຸທຠູມິ, ນິຣພ຺ພຸທຠູມິ, ອຫຫຠູມິ, ອພພຠູມິ, ອຏຏຠູມິ, ໂສຄນ຺ຘິກຠູມິ, ອຸປ຺ປລຠູມິ, ກຸມຸທຠູມິ, ປຸຓ຺ຑຣີກຠູມິ, ປທຸມຠູມິ, ກຖານຠູມິ, ມຫາກຖານຠູມິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠູມີຕິ ເອກວີສຕິ ຠູມິໂຍ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສສຕໍ ຐານານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ນິຣຍຠູມີນໍ ກເມນ ປນ ອພ຺ພຸທຠູມິ, ນິຣພ຺ພຸທຠູມິ, ອພພຠູມິ, ອຏຏຠູມິ, ອຫຫຠູມິ, ກຸມຸທຠູມິ, ໂສຄນ຺ຘິກຠູມິ, ອຸປ຺ປລຠູມິ ¶ , ປຸຓ຺ຑຣີກຠູມິ, ປທຸມຠູມີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປາຬິຠາສາຍໍ ທສສຕສຫສ຺ສໍ ນາມ ສຕ຺ຕມຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ຉ ຐານານິ ເອວ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຄຣູ ອຏ຺ຐກຖາສຸ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໑] ອາຄຕນເຍນ ສຕ຺ຕມຏ຺ຐານໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຆຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຣິ ຠູມິສງ຺ກນ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕາ ສຕຄຸຓິຕໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ໂກຏິ, ໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ປໂກຏິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ນາມ ທສສຕສຫສ຺ສານໍ ທສກເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ກເຖນ຺ຕາປິ ຠູມີນໍ ສພ຺ພຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ທສຄຸຓສິທ຺ຘິເມວ ກເຖນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຄຓນຠູມິສງ຺ຂາໂຕ ຄຓນປໂຖ ນາມ ນານາເທສວາສີນໍ ວເສນ ນານາວິໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທີປວໍເສ ອກ຺ໂຂຠິຓີ, ພິນ຺ທຸ, ກຖານ, ມຫາກຖານານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາຬິນເຍນ ສຕ຺ຕຣສ ຠູມິໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ກຈ຺ຈາຍເນ [ກ. ໓໙໔, ໓໙໕; ຣູ. ໔໑໖, ໔໑໗] ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕາ ເອກວີສຕິ ຠູມິໂຍ, ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ ຕໂຕ ສາຘິກຠູມິໂຍ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ມຫາພລກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍນ຺ຕາ ສຏ຺ຐິ ຠູມິໂຍຕິ ອາຄຕາ.

ຕຕ຺ຖ ສກສກຠູມິໂຕ ອຕິເຣກວຕ຺ຖູນິ ຄຓນປຖວີຕິວຕ຺ຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສໍ ປນ ມູລຠູມິມຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ໂກຏິມຕ຺ຕານິປິ ວຕ຺ຖູນິ ຄຓນປຖາຕິກ຺ກນ຺ຕານິ ເອວ.

ອປິ ຈ ‘ຄຓນປຖວີຕິວຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ຈ ‘ຄຓນປຖາຕິກ຺ກນ຺ຕ’ນ຺ຕິ ຈ ‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕສ຺ມາ ອິຘປິ ວີສຕິ ຠູມິໂຍ ເອວ ອນຸກ຺ກເມນ ທສຄຸຓິຕາ ຄຓນປຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ປນ ທສຄຸຓວິນິມຸຕ຺ຕາ ຄຓນປຖາຕິກ຺ກນ຺ຕຠູມິ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາກຖານຠູມາຕິກ຺ກນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອນນ຺ຕມຫາປຖວິຍາ ສພ຺ພປໍສຸຈຸຓ຺ຓານິປິ ອິຘ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠູມິຍໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ຄຓນປຖຠູມີຕິ ຈ ວິຣຸທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ.

ທີປວໍເສ ¶ ຈ ‘‘ຕໂຕ ອຸປຣິ ອຠູມິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘ອຠູມີ’ຕິ ວຈເນນ ຄຓນປຖຠູມິ ເອວ ປຏິສິທ຺ຘາ, ນ ຕຸ ຄຓນປຖາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ວິສຸໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠູມິ ນາມ. ຈຣິຍາປິຏກສໍວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ [ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ] ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠູມິຍມ຺ປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ຈູຬ, ມຫາທິວເສນ ອເນກປ຺ປເຠໂທ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕນ [ມ. ນິ. ໓.໓໗໐] ທີເປຕພ຺ໂພ.

ສທ຺ທນີຕິຍໍ [ນີ. ໘໓໓] ປນ ປາຬິນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວີສຕິ ອພ຺ພຸທານິ ເອກໍ ນິຣພ຺ພຸທໍ ນາມ. ວີສຕິ ນິຣພ຺ພຸທານິ ເອກໍ ອພພໍ ນາມ’’ ອິຈ຺ຈາທິນາ ນິຣພ຺ພຸທາທີນໍ ສງ຺ຂ຺ຍານມ຺ປິ ວີສຕິມຕ຺ຕຄຸຓໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິຣເຍສຸ ຫິ ວີສຕິມຕ຺ຕຄຸເຓນ ອພ຺ພຸທ, ນິຣພ຺ພຸທາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ນິຣຍານໍ ຕານິ ນາມານິ ສິທ຺ຘານິ ຠວນ຺ຕິ. ຄຣູ ປນ ຕານິ ນາມານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທສຄຸຓສິທ຺ເຘສຸ ຄຓນປເຖສຸ ປກ຺ຂິປິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ນາມມຕ຺ເຕນ ສທິສານິ ຠວນ຺ຕິ, ຄຸຓວິຘິ ປນ ວິສທິໂສເອວ.

ເອວຎ຺ຈກຕ຺ວາ ປາຬິຍມ຺ປິ ພກພ຺ຣຫ຺ມາສຸຕ຺ເຕ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໕] ‘‘ສຕໍ ສຫສ຺ສານໍ ນິຣພ຺ພຸທານໍ, ອາຍຸໍ ປຊານາມິ ຕວາຫໍ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິ ຄຓນຠູມິປເຖປິ ນິຣພ຺ພຸທານໍ ວີສຕິມຕ຺ເຕນ ອພພຠູມິ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ນິຣພ຺ພຸທານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ນາມ ນ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗.໖໙] ‘‘ນິຣພ຺ພຸທສຕສຫສ຺ສານໍ ເອກໍ ອຫຫໍ ນາມ, ເອຕ຺ຕກໍ ພກສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຕສ຺ມິໍຠເວ ອວສິຏ຺ຐໍ ອາຍູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ຄຓນຠູມິປຖໍ ປຕ຺ວາ ວີສຕິຄຸຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອກ຺ໂຂຠິຓີ, ພິນ຺ທຸ, ກຖານ, ມຫາກຖານານິປິ ອຎ຺ຎໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ສິຍຸໍ. ເອວໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ສງ຺ຂ຺ຍານໍ ກຈ຺ຈາຍເນ ກໂມກ຺ກມຕາ ປນ ປຈ຺ຉາຊາຕາ ສິຍາຕິ.

ອິຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິທີປນິຍາ ນາມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານພ຺ຍາກຣຓທີປນິຍາ

ສມາສກຓ຺ໂຑ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ຕທ຺ຘິຕ

ອຖ ¶ ຕທ຺ຘິຕວິຘານໍ ທີປິຍເຕ.

ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ ນາມ ວິຈິຕ຺ຣາ ໂຫຕິ, ສາຕິສເຍນ ວິຈິຕ຺ຣຎາຓຫິຕໍ ວຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ຫິຕນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕໍ, ອິມສ຺ມິໍ ກຓ຺ເຑ ສພ຺ພວິຘານສ຺ສ ນາມໍ. ຕໍ ປນ ອຏ຺ຐວິຘໍ ໂຫຕິ ອປຈ຺ຈໍ, ອເນກຕ຺ຖໍ, ອສ຺ສຕ຺ຖິ, ຠາວກມ຺ມໍ, ປຣິມາຓໍ, ສງ຺ຂ຺ຍາ, ຂຸທ຺ທກໍ, ນານາຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອປຈ຺ຈຣາສິ

໔໓໐. ໂຓ ວາປຈ຺ເຈ [ກ. ໓໔໔; ຣູ. ໓໖໑; ນີ. ໗໕໒; ຈໍ. ໒.໔.໑໖; ປາ. ໔.໑.໙໒; ‘ສຣານມາທິສ຺ສາ…’ (ພຫູສຸ)].

ຉຏ຺ຐ຺ຍນ຺ຕາ ນາມມ຺ຫາ ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ວິກປ຺ເປນ ຓປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວາສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍ, ສມາສານໍ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ອິໂຕ ປຣໍ ອນຸວຕ຺ຕເຕ, ເຕນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປວິຘິ ສິຊ຺ຌຕິ. ຓານຸພນ຺ໂຘ ວຸທ຺ຘ຺ຍຕ຺ໂຖ, ໂສ ປໂຍຄອປ຺ປໂຍຄີ. ວສິຏ຺ຐສ຺ສ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ວສິຏ຺ຐມ຺ຫາ ຓປຈ຺ຈໂຍ, ໂສ ສາມ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ວທຕິ, ຉຏ຺ຐີ ຈ ອປຈ຺ຈປທຎ຺ຈ ເຕນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວສິຏ຺ຐປທໍ ປຈ຺ຈເຍນ ສຫ ເອກຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ອຸຠຍໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ‘ເອກຕ຺ຖຕາຍ’ນ຺ຕິ ຉຏ຺ຐິຍາ ໂລໂປ, ອປຈ຺ຈປທໍ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖມຕ຺ເຕນ ລຸປ຺ປຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ປຘານຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຉຏ຺ຐີຕິ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ວາ ປທານໍ ໂລໂປ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໔໓໑. ປທານມາທິສ຺ສາຍຸວຓ຺ຓສ຺ສາເອໂອ ຓານຸພນ຺ເຘ [ກ. ໔໐໕; ຣູ. ໓໖໕; ນີ. ໘໖໐].

ປທານໍ ອາທິຠູຕສ຺ສ ອກາຣສ຺ສ ຈ ອິວຓ຺ຓຸ’ວຓ຺ຓສ຺ສ ຈ ອາ, ເອ, ໂອ ວຸທ຺ຘິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ຓານຸພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣຕິ ປທາທິອ-ກາຣສ຺ສ ອາວຸທ຺ຘິ, ສ຺ຍາທ຺ຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ວາສິຏ຺ໂຐ, ¶ ປຸຣິໂສ, ວາສິຏ຺ຐີ, ອິຕ຺ຖີ, ວາສິຏ຺ຐໍ, ກຸລໍ, ວສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ວາສິຏ຺ໂຐ, ວສິຏ຺ຐສ຺ສ ຘີຕາ ວາສິຏ຺ຐີ, ວສິຏ຺ຐສ຺ສ ກຸລໍ ວາສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ໂຍເຊຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘ວສິຏ຺ຐສ຺ສາ’ຕິ ເອເຕນ ໂຄຕ຺ຕສ຺ເສວ ປິຕຸຠູຕໍ ອາທິປຸຣິສໍ ວທຕິ. ກສ຺ມາ? ໂຄຕ຺ຕສທ຺ທຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂຄຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈາຊາຕາ ສພ຺ເພປິ ຊນາ ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

໔໓໒. ມຊ຺ເຌ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙].

ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕານໍ ອ, ຍຸວຓ຺ຓານໍ ອາ, ເອ, ໂອວຸທ຺ຘິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ວາ ກ຺ວຈິ.

ວາເສຏ຺ໂຐ, ວາເສຏ຺ຐີ, ວາເສຏ຺ຐໍ. ວາສທ຺ເທນ ‘‘ວສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຘີຕາ ກຸລ’’ນ຺ຕິ ວາກ຺ຍໍ ວາ ‘‘ວສິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ວສິຏ຺ຐຘີຕາ ວສິຏ຺ຐກຸລ’’ນ຺ຕິ ສມາສໍ ວາ ວິກປ຺ເປຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ຠຣທ຺ວາຊສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ຠາຣທ຺ວາໂຊ, ວິສາມິຕ຺ຕສ຺ສ [ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ… ເວສາມິຕ຺ຕສ຺ສ… (ຣູ.)] ອປຈ຺ຈໍ ເວສາມິຕ຺ໂຕ, ໂຄຕມສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ໂຄຕໂມ, ກສ຺ສປສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ກສ຺ສໂປ, ວສຸເທວສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ວາສຸເທໂວ. ເອວໍ ພາລເທໂວ.

ອຸປຄຸສ຺ສ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ອຸວຓ຺ຓສ຺ສາວງ…’ຕິ ຓານຸພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ອຸວຓ຺ຓສ຺ສ ອວງ ໂຫຕິ. ໂອປຄໂວ, ໂອປຄວີ, ໂອປຄວໍ, ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ມານໂວ, ຠຄ຺ຄຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ຠຄ຺ຄໂວ, ປຓ຺ຑຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ປຓ຺ຑໂວ, ອຸປວິນ຺ທຸສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ໂອປວິນ຺ທໂວ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໓໓. ວຈ຺ຉາທິໂຕ ຓານຓາຍນາ [ກ. ໓໔໕; ຣູ. ໓໖໖; ນີ. ໗໕໔; ປາ. ໔.໑.໙໓, ໙໔, ໑໖໒, ໑໖໓].

ຉຏ຺ຐຸນ຺ເຕຫິ ¶ ວຈ຺ຉາທີຫິ ໂຄຕ຺ຕສທ຺ທຄເຓຫິ ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຓານຸພນ຺ຘາ ອານ, ອາຍນປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ວຈ຺ຉສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ວຈ຺ຉາໂນ, ວຈ຺ຉາຍໂນ, ວຈ຺ຉານີ, ວຈ຺ຉາຍນີ, ວຈ຺ຉານໍ, ວຈ຺ຉາຍນໍ. ເອວໍ ກຈ຺ຈາໂນ, ກຈ຺ຈາຍໂນ, ກາຕິຍາໂນ, ກາຕິຍາຍໂນ, ສາກຏາໂນ, ສາກຏາຍໂນ, ກຓ຺ຫາໂນ, ກຓ຺ຫາຍໂນ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາຍໂນ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສາໂນ [ອຄ຺ຄິເວສ຺ສໂນຕິປິ ທິສ຺ສຕິ ທີ. ນິ. ໑.໑໗໖; ມ. ນິ. ໑.໓໕໓ ອາທໂຍ], ອຄ຺ຄິເວສ຺ສາຍໂນ, ມຸຎ຺ຈາໂນ, ມຸຎ຺ຈາຍໂນ, ກຸຎ຺ຈາໂນ, ກຸຎ຺ຈາຍໂນ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໓໔. ກຕ຺ຕິກາວິຘວາທີຫິ ເຓຍ຺ຍເຓຣາ [ກ. ໓໔໖; ຣູ. ໓໖໗; ນີ. ໗໕໕; ປາ. ໔.໑.໑໒໐, ໑໒໓, ໑໒໖, ໑໒໗, ໑໒໘, ໑໒໙, ໑໓໑].

ຉຏ຺ຐ຺ຍນ຺ເຕຫິ ກຕ຺ຕິກາທີຫິ ວິຘວາທີຫິ ຈ ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ກເມນ ຓານຸພນ຺ຘາ ເອຍ຺ຍ, ເອຣປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ເຓຍ຺ເຍ – ກຕ຺ຕິກາຍ ນາມ ເທວຘີຕາຍ ອປຈ຺ຈໍ ກຕ຺ຕິເກຍ຺ໂຍ, ວິນຕາຍ ນາມ ເທວິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ເວນເຕຍ຺ໂຍ, ໂຣຫິຓິຍາ ນາມ ເທວິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ໂຣຫິເຓຍ຺ໂຍ, ຠຄິນິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ, ນທິຍາ ນາມ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ນາເທຍ຺ໂຍ. ເອວໍ ອນ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ອາເຫຍ຺ໂຍ, ກາເມຍ຺ໂຍ, ສຸຈິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ໂສເຈຍ຺ໂຍ, ພາລາຍ ອປຈ຺ຈໍ ພາເລຍ຺ໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເຓເຣ – ວິຘວາຍ ອປຈ຺ຈໍ ເວຘເວໂຣ, ວິຘວາ ນາມ ມຕປຕິກາ ອິຕ຺ຖີ. ພນ຺ຘຸກິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ພນ຺ຘຸເກໂຣ, ນາຬິກິຍາ ນາມ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ນາຬິເກໂຣ, ສມຓສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສາມເຓໂຣ, ສມຓິຍາ ປວຕ຺ຕິນິຍາ ຘີຕາ ສາມເຓຣີ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໓໕. ຓ຺ຍ ທິຈ຺ຈາທີຫິ [ກ. ໓໔໗; ຣູ. ໓໖໘; ນີ. ໗໕໖; ຈໍ. ໒.໔.໒; ປາ. ໔.໑.໘໕].

ຉຏ຺ຐຸນ຺ເຕຫິ ¶ ທິຕິອິຈ຺ຈາທີຫິ ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຓານຸພນ຺ໂຘ ຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

໔໓໖. ໂລໂປວຓ຺ຓິວຓ຺ຓານໍ [ກ. ໒໖໑; ຣູ. ໓໖໙; ນີ. ໕໐໙].

ເຍ ປເຣ ອວຓ຺ຓສ຺ສ ອິວຓ຺ຓສ຺ສ ຈ ໂລໂປ ໂຫຕີຕິ ຓ຺ຍມ຺ຫິ ປເຣ ອວຓ຺ຓິ’ວຓ຺ຓານໍ ໂລໂປ.

ທິຕິຍາ ນາມ ເທວຘີຕາຍ ອປຈ຺ຈໍ ເທຈ຺ໂຈ, ອທິຕິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ອາທິຈ຺ໂຈ.

ຕຕ຺ຖ ອິວຓ຺ຓໂລເປ ‘ຕວຄ຺ຄວຣຓານໍ ເຍ ຈວຄ຺ຄພຍຎາ’ຕິ ຍມ຺ຫິ ປເຣ ຕວຄ຺ຄສ຺ສ ຈວຄ຺ຄຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ຕິ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ, ກຸຓ຺ຑນິຍາ ອປຈ຺ຈໍ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ.

໔໓໗. ອຸວຓ຺ຓສ຺ສາວງ ສເຣ [ກ. ໓໔໘; ຣູ. ໓໗໑; ນີ. ໗໕໗].

ສເຣ ປເຣ ອຸວຓ຺ຓສ຺ສ ອວງ ໂຫຕີຕິ ອຸວຓ຺ຓສ຺ສ ອວຕ຺ຕໍ. ‘ຕວຄ຺ຄວຣຓານ…’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວສ຺ສ ພຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ, ຠາຕຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ຠາຕພ຺ໂຍ.

໔໓໘. ອາ ຓິ [ກ. ໓໔໗; ຣູ. ໓໖໘; ນີ. ໗໕໖; ຈໍ. ໒.໔.໑໙; ປາ. ໔.໑.໙໕].

ຣສ຺ສາ’ກາຣນ຺ຕໂຕ ອປຈ຺ຈຕ຺ເຖ ຓານຸພນ຺ໂຘ ຣສ຺ສິ’ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ທກ຺ຂສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ທກ຺ຂິ. ເອວໍ ໂທຓິ, ວາສວິ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິ, ນາຏປຸຕ຺ຕິ, ທາສປຸຕ຺ຕິ, ທາຣຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ທາຣວິ [ວິຈາເຣຕພ຺ພມິທໍ], ວຣຸຓສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ວາຣຸຓິ ¶ . ເອວໍ ກຓ຺ຑິ, ພາລເທວິ, ປາວກິ, ຊິນທຕ຺ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ເຊນທຕ຺ຕິ, ສຸທ຺ໂຘທນິ, ອນຸຣຸທ຺ຘິ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໓໙. ຣາຊໂຕ ໂຎ ຊາຕິຍໍ [ກ. ໓໔໗; ຣູ. ໓໖໘; ນີ. ໗໕໖; ຈໍ. ໒.໔.໗໐; ປາ. ໔.໑.໑໓໗].

ຊາຕິຍໍ ຄມ຺ຍມານາຍໍ ຣາຊສທ຺ທມ຺ຫາ ອປຈ຺ຈຕ຺ເຖ ຎປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ຣຎ຺ໂຎ ອປຈ຺ຈໍ ຣາຊຎ຺ໂຎ, ຣາຊກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊາຕິຍນ຺ຕິ ກິໍ? ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ.

໔໔໐. ຂຕ຺ຕາ ຍິຍາ [ກ. ໓໔໗; ຣູ. ໓໖໘; ນີ. ໗໕໖; ຈໍ. ໒.໔.໖໙; ປາ. ໔.໑.໑໓໘].

ຊາຕິຍໍ ຄມ຺ຍມານາຍໍ ຂຕ຺ຕສທ຺ທມ຺ຫາ ອປຈ຺ຈຕ຺ເຖ ຍ, ອິຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຂຕ຺ຕກຸລສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ຂຕ຺ໂຍ, ຂຕ຺ຕິໂຍ.

ຊາຕິຍນ຺ຕ຺ເວວ? ຂຕ຺ຕິ.

໔໔໑. ມນຸໂຕ ສ຺ສສຓ [ກ. ໓໔໘; ຣູ. ໓໗໑; ນີ. ໗໕໓; ຈໍ. ໒.໔.໙໔, ໙໕; ປາ. ໔.໑.໑໖໑].

ຊາຕິຍໍ ຄມ຺ຍມານາຍໍ ມນຸສທ຺ທມ຺ຫາ ອປຈ຺ຈຕ຺ເຖ ສ຺ສ, ສຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ມນຸສ຺ໂສ, ມານຸໂສ, ມນຸ ນາມ ກປ຺ເປ ອາທິຂຕ຺ຕິໂຍ ມຫາສມ຺ມຕຣາຊາ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ມນຸສ຺ສີ, ມານຸສີ,

ຊາຕິຍນ຺ຕ຺ເວວ? ມາຓໂວ.

໔໔໒. ຊນປທນາມສ຺ມາ ຊນຂຕ຺ຕິຍາ ຣຎ຺ເຎ ຈ ໂຓ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໒.໔.໙໖; ປາ. ໔.໑.໑໖໘; ‘‘ຊນປທນາມສ຺ມາ ຂຕ຺ຕິຍາ…’’ (ພຫູສຸ)].

ຊນວາຈິນາ ¶ ຈ ຂຕ຺ຕິຍວາຈິນາ ຈ ຊນປທນາມມ຺ຫາ ຣຎ຺ເຎ ຈ ອປຈ຺ເຈ ຈ ໂຓ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈາລານໍ ຊນານໍ ຣາຊາ ປຎ຺ຈາໂລ, ປຎ຺ຈາລສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຈາໂລ. ເອວໍ ໂກສໂລ, ມາຄໂຘ, ໂອກ຺ກາໂກ [ທີ. ນິ. ໑.໒໖໗].

ຊນປທນາມສ຺ມາຕິ ກິໍ? ທສຣຖຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ທາສຣຖິ [ທາສຣຏ຺ຐິ].

ຊນຂຕ຺ຕິຍາຕິ ກິໍ? ປຎ຺ຈາລສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຈາລິ.

໔໔໓. ຓ຺ຍ ກຸຣຸສິວີຫິ [ກ. ໓໔໖; ຣູ. ໓໖໗; ນີ. ໗໕໕; ຈໍ. ໒.໔.໑໐໑ …ເປ… ໔.໑.໑໗໒].

ກຸຣຸ, ສິວິສທ຺ເທຫິ ອປຈ຺ເຈ ຣຎ຺ເຎ ຈ ຓ຺ໂຍ ໂຫຕິ.

ກຸຣຸຣຎ຺ໂຎ ອປຈ຺ຈໍ ໂກຣພ຺ໂຍ [ຊາ. ໑.໑໔.໒໒໘, ໒໓໒, ໒໓໖], ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນໍ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ, ໂກຣພ຺ໂພ, ປຸພ຺ພຣູປຕ຺ຕໍ, ສິວິຣຎ຺ໂຎ ອປຈ຺ຈໍ ເສພ຺ໂຍ, ສິວິຣຏ຺ຐວາສີນໍ ຣາຊາ ເສພ຺ໂຍ.

ອປຈ຺ຈຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອເນກຕ຺ຖຣາສິ

໔໔໔. ຓ ຣາຄາ ເຕນ ຣຕ຺ຕໍ [ກ. ໓໔໗; ຣູ. ໓໖໘; ນີ. ໗໕໖; ຈໍ. ໓.໑.໑ …ເປ… ໔.໒.໑].

ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຕ຺ຖໍ ເອເຕນາຕິ ຣາໂຄ, ຣຊນວຕ຺ຖຸ, ຣາຄວາຈິມ຺ຫາ ເຕນ ຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ໂຓ ໂຫຕິ.

ກສາເວນ ຣຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ກາສາວໍ [ຘ. ປ. ໙], ກາສາຍໍ ວາ. ເອວໍ ໂກສຸມ຺ຠໍ, ຫລິທ຺ທິຍາ ຣຕ຺ຕໍ ຫາລິທ຺ທໍ, ປາຏງ຺ເຄນ ຣຕ຺ຕໍ ປາຏງ຺ຄໍ, ມຎ຺ຊິຏ຺ຐໍ, ກຸງ຺ກຸມໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘‘ນີລໍ ¶ ວຕ຺ຖໍ, ປີຕໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ນີລ, ປີຕາທິສທ຺ທາ ຄຸຓສທ຺ທຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ຄຸຓນິສ຺ສຍໍ ທພ຺ພໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ຄຸຓສທ຺ທ, ຊາຕິສທ຺ທ, ນາມສທ຺ເທສຸ.

໔໔໕. ນກ຺ຂຕ຺ເຕນິນ຺ທຸຍຸຕ຺ເຕນ ກາເລ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໕; ປາ. ໔.໒.໓].

ອິນ຺ທຸຍຸຕ຺ເຕນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ລກ຺ຂິເຕ ກາເລ ຕນ຺ນກ຺ຂຕ຺ຕວາຈີຫິ ໂຓ ໂຫຕິ.

ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທຍຸຕ຺ເຕນ ຜຸສ຺ສນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ລກ຺ຂິຕາ ຜຸສ຺ສາ, ຣຕ຺ຕິ, ຜຸສ຺ໂສ, ອໂຫ. ເອວໍ ມາໂຆ ອິຈ຺ຈາທິ.

ນກ຺ຂຕ຺ເຕນາຕິ ກິໍ? ຄຣຸຄເຫນ ລກ຺ຂິຕາ ຣຕ຺ຕິ.

ອິນ຺ທຸຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ກິໍ? ຜຸສ຺ເສນ ລກ຺ຂິໂຕ ມຸຫຸຕ຺ໂຕ.

ກາເລຕິ ກິໍ? ຜຸສ຺ເສນ ລກ຺ຂິຕາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ.

໔໔໖. ສາສ຺ສ ເທວຕາ ປຸຓ຺ຓມາສີ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໑໘, ໑໙ …ເປ… ໔.໒.໒໑-໒໔].

ສາ ອສ຺ສ ເທວຕາ, ສາ ອສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມາສີຕິ ອຕ຺ເຖ ປຐມນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ພຸທ຺ໂຘ ອສ຺ສ ເທວຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂຍ ພຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣກ຺ຂເທວຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສຸຄໂຕ ອສ຺ສ ເທວຕາຕິ ໂສຄໂຕ, ມຫິນ຺ທເທໂວ ອສ຺ສ ເທວຕາຕິ ມາຫິນ຺ໂທ. ເອວໍ ຍາໂມ, ໂສໂມ, ວາຣຸໂຓ.

ຜຸສ຺ສີ ອສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມາສີຕິ ຜຸສ຺ໂສ, ມາໂສ. ເອວໍ ມາໂຆ, ຜຄ຺ຄຸໂນ, ຈິຕ຺ໂຕ, ເວສາໂຂ, ເຊຏ຺ຐມູໂລ, ອາສຬ຺ໂຫ, ສາວໂຓ, ໂປຏ຺ຐປາໂທ, ອສ຺ສຍຸໂຊ, ກຕ຺ຕິໂກ, ມາຄສິໂຣ.

ປຸຓ຺ຓມາສີຕິ ກິໍ? ຜຸສ຺ສີ ອສ຺ສ ປຎ຺ຈມີ ຕິຖີ.

໔໔໗. ຕມຘີເຕ ຕໍ ຊານາຕິ ກຓິກາ ຈ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໔; ຈໍ. ໓.໑.໓໗ …ເປ… ໔.໒.໕໙].

ເອເຕສຸ ¶ ອຕ຺ເຖສຸ ທຸຕິຍນ຺ຕາ ໂຓ ຈ ໂກ ຈ ຓິໂກ ຈາຕິ ເອເຕ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຓມ຺ຫິ – ພ຺ຍາກຣຓໍ ອຘີເຕ ຊານາຕິ ວາ ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໖]. ປກ຺ເຂ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣຓິໂກ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຘີເຕ ຊານາຕິ ວາ ເວຍ຺ຍຎ຺ຊນິໂກ’’ຕິ ອິມານິ ຓິເກນ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກມ຺ຫິ-ຉນ຺ທໍ ອຘີເຕ ຊານາຕິ ວາ ຉນ຺ໂທ. ເອວໍ ປທໂກ [ທີ. ນິ. ໑.໒໕໖], ນາມໂກ.

ຓິກມ຺ຫິ-ວິນຍໍ ອຘີເຕ ຊານາຕິ ວາ ເວນຍິໂກ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິໂກ, ອາຠິຘມ຺ມິໂກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ’ຕິ ປເທ ວິຍ຺ຍາກຣຓໍ ອຘີເຕຕິ ວາກ຺ຍໍ, ‘ເວຍຎ຺ຊນິໂກ’ຕິ ປເທ ວິຍຎ຺ຊນໍ ອຘີເຕຕິ. ອຸປຣິ ‘ໂທວາຣິໂກ, ໂສວຄ຺ຄິກ’ນ຺ຕິ ປເທສຸປິ ‘ທຸວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ສຸວຄ຺ຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’ຕິ ວາກ຺ຍໍ, ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປນ ທຸວາຣ, ສຸວຄ຺ຄສທ຺ທານໍ ຕທ຺ຘິຕຠາເວ ເອວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ທ຺ວາເຣຕິ ຈ ສຄ຺ຄາຍາຕິ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພ.

໔໔໘. ຕສ຺ສ ວິສເຍ ເທເສ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໓໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໖໑; ປາ. ໔.໒.໕໒, ໕໓].

ຕສ຺ສ ເທສຣູເປ ວິສເຍ ຉຏ຺ຐຸນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ຖູຍມິຄາ ວສາຕິໂນ ນາມ, ວສາຕີນໍ ວິສໂຍ ເທໂສ ວາສາໂຕ. ອິຘ ອເທສຣູປຕ຺ຕາ ໂຓ ນ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິສໂຍ ຣູປໍ.

໔໔໙. ນິວາເສ ຕນ຺ນາເມ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໓໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໖໔; ປາ. ໔.໒.໖໙].

ຕນ຺ນາມຠູເຕ ¶ ນິວາເສ ຉຏ຺ຐ຺ຍນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ສິວີນໍ ນິວາໂສ ເທໂສ ເສພ຺ໂຍ. ວສໍ ອເທນ຺ຕິ ຠກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວສາທາ, ພ຺ຍຄ຺ຆາ ສີຫາ ວາ, ວສາທານໍ ນິວາໂສ ເທໂສ ວາສາໂທ.

໔໕໐. ອນຸຠເວ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໖໕; ປາ. ໔.໒.໗໐].

ສມີເປ ຠວໍ ອນຸຠວໍ, ‘‘ອທູຣຠເວ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕນ຺ນາເມ ອນຸຠເວ ເທເສ ຉຏ຺ຐ຺ຍນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ວິທິສາຍ ອນຸຠວໍ ເວທິສໍ, ນຄຣໍ, ອຸທຸມ຺ພຣສ຺ສ ອນຸຠວໍ ໂອທຸມ຺ພຣໍ, ວິມານໍ.

໔໕໑. ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໖໖; ປາ. ໔.໒.໖໘].

ຕນ຺ນາເມ ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ເທເສ ຕຕິຍນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ກຸສມ຺ເພນ ນາມ ອິສິນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂກສມ຺ພີ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ອີ, ນຄຣີ. ເອວໍ ກາກນ຺ທີ, ມາກນ຺ທີ, ສຫສ຺ເສນ ຘເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສາຫສ຺ສີ, ປຣິຂາ, ອຍຎ຺ຈ ຕຕິຍາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຕ຺ຕຣິ ກຣເຓ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໕໒. ຕມິຘຕ຺ຖິ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໖໗; ປາ. ໔.໒.໖໗].

ຕໍ ອິຘ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ເຖ ຕນ຺ນາເມ ເທເສ ປຐມນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ອຸທຸມ຺ພຣາ ¶ ອສ຺ມິໍ ເທເສ ສນ຺ຕີຕິ ໂອທຸມ຺ພໂຣ, ພທຣາ ອສ຺ມິໍ ເທເສ ສນ຺ຕີຕິ ພາທໂຣ. ເອວໍ ປພ຺ພໂຊ.

໔໕໓. ຕຕ຺ຣ ຠເວ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໒.໔໘; ປາ. ໔.໒.໑໓໓].

ຕຕ຺ຣ ຠວຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ອຸທເກ ຠໂວ ໂອທໂກ, ມຈ຺ໂຉ, ອຸຣສິ ຠໂວ ໂອຣໂສ, ປຸຕ຺ໂຕ, ສາຄໂມ. ນຄເຣ ຠໂວ ນາຄໂຣ. ເອວໍ ຊານປໂທ, ມາຄໂຘ, ກປິລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຠໂວ ກາປິລວຕ຺ຖໂວ, ‘ອຸວຓ຺ຓສ຺ສາວງ…’ຕິ ອຸສ຺ສ ອວຕ຺ຕໍ. ໂກສມ຺ພິຍໍ ຠໂວ ໂກສມ຺ໂພ, ມິຕ຺ເຕ ຠວາ ເມຕ຺ຕາ, ປຸເຣ ຠວາ ໂປຣີ [ທີ. ນິ. ໑.໙], ວາຈາ, ມນສ຺ມິໍ ຠໂວ ມານໂສ. ເອຕ຺ຖ ປນ –

໔໕໔. ມນາທີນໍ ສກ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙].

ຓານຸພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ມນາທີນໍ ອນ຺ເຕ ສາຄໂມ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມໂນຄຓາທີນໍ ອນ຺ເຕ ສາຄໂມ.

ມານໂສ, ຣາໂຄ, ມານສາ, ຕຓ຺ຫາ, ມານສໍ, ສຸຂໍ. ເອວໍ ເຈຕໂສ, ເຈຕສາ, ເຈຕສໍ. ກ຺ວຈິ ມໂນ ເອວ ມານສໍ, ເຈໂຕ ເອວ ເຈຕໂສຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໕໕. ອຊ຺ຊາທີຫິ ຕໂນ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑໕; ປາ. ໔.໒.໑໐໕].

ຕຕ຺ຣ ຠໂວຕິ ອຕ຺ເຖ ອຊ຺ຊາທີຫິ ຕໂນ ໂຫຕິ.

ອຊ຺ຊ ຠໂວ ອຊ຺ຊຕໂນ, ອຕ຺ໂຖ, ອຊ຺ຊຕ຺ຕນີ, ວິຠຕ຺ຕິ, ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ຊຕນໍ, ຫິຕໍ, ສ຺ເວ ຠໂວ ສ຺ວາຕໂນ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ເອສ຺ສ ອາຕ຺ຕໍ. ຫິຍ຺ໂຍ ຠໂວ ຫິຍ຺ຍຕ຺ຕໂນ, ຫິຍ຺ຍຕ຺ຕໂນ, ຫິຍ຺ຍຕ຺ຕນໍ, ໂອສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ ທ຺ວິຕ຺ຕຎ຺ຈ.

໔໕໖. ປຸຣາໂຕ ໂຓ ຈ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕].

ຕຕ຺ຣ ¶ ຠໂວຕິ ອຕ຺ເຖ ປຸຣາສທ຺ທມ຺ຫາ ໂຓ ຈ ຕໂນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຸເຣ ຠໂວ ປຸຣາໂຓ, ອິຘ ໂຓ ອນຸພນ຺ໂຘ ນ ໂຫຕິ, ໂປຣາໂຓ ວາ, ປຸຣາຕໂນ.

໔໕໗. ອມາຕ຺ວຈ຺ໂຈ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໒.໑໓; ປາ. ໔.໒.໑໐໔].

ອມາສທ຺ທມ຺ຫາ ຠວຕ຺ເຖ ອຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ. ‘ອມາ’ຕິ ສຫຕ຺ຖວາຈີ.

ຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ຣຎ຺ຎາ ສຫ ຠວຕີຕິ ອມຈ຺ໂຈ [ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໓໙].

໔໕໘. ມຊ຺ຌາທີຫິໂມ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໗; ຈໍ. ໓.໒.໘໒; ປາ. ໔.໓.໘, ໒໒; ‘ມຊ຺ຌາທິຕ຺ວິໂມ’ (ພຫູສຸ)].

ມຊ຺ຌາທີຫິ ຠວຕ຺ເຖ ອິໂມ ໂຫຕິ.

ມຊ຺ເຌ ຠໂວ ມຊ຺ຌິໂມ. ເອວໍ ອນ຺ຕິໂມ, ເຫຏ຺ຐິໂມ, ອຸປຣິໂມ, ໂອຣິໂມ, ປຈ຺ຉິໂມ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣິໂມ, ປຈ຺ຈນ຺ຕິໂມ, ປຸຣຕ຺ຖິໂມ.

໔໕໙. ກຓ ເຓຍ຺ຍ ເຓຍ຺ຍກ ຍິຍາ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໒.໔, ໕, ໖ …ເປ… ໔.໒.໙໔, ໙໕, ໙໗, ໑໑໙-໑໓໐].

ຠວຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕາ ເອເຕ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກຓ-ກຸສິນາຣາຍໍ ຠໂວ ໂກສິນາຣໂກ, ມຄເຘສຸ ຠໂວ ມາຄຘໂກ, ອາຣຎ຺ຎໂກ, ວິຫາໂຣ.

ເຓຍ຺ຍ-ຄງ຺ຄາຍໍ ຠໂວ ຄງ຺ເຄຍ຺ໂຍ, ປພ຺ພເຕຍ຺ໂຍ, ວເນ ຠໂວ ວາເນຍ຺ໂຍ.

ເຓຍ຺ຍກ-ໂກສເລຍ຺ຍໂກ ¶ , ພາຣາຓເສຍ຺ຍໂກ, ຈມ຺ເປຍ຺ຍໂກ, ມິຖິເລຍ຺ຍໂກ, ອິຘ ນ ວຸທ຺ຘິ.

ຍ-ຄາເມ ຠໂວ ຄມ຺ໂມ, ທິເວ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ,

ອິຍ-ຄາມິໂຍ, ຄາມິໂກ, ຍສ຺ສ ກຕ຺ຕໍ, ອຸທເຣ ຠໂວ ໂອທຣິໂຍ, ໂອທຣິໂກ, ທິເວ ຠໂວ ທິວິໂຍ, ປຎ຺ຈາລິໂຍ, ໂພຘິປກ຺ຂິໂຍ, ໂລກິໂຍ.

໔໖໐. ຓິໂກ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໔; ຈໍ. ໓.໒.໔໐, ໔໑, ໔໒; ປາ. ໔.໒.໑໒໖, ໑໒໗, ໑໒໘].

ຠວຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ສາຣທິໂກ, ທິວໂສ, ສາຣທິກາ, ຣຕ຺ຕິ, ສາຣທິກໍ, ປຸປ຺ຜໍ. ຠວສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ເຖ ອຸປລກ຺ເຂຕິ, ປພ຺ພຕໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທາ ນທີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ, ກິມີນໍ ໂກເສ ຊາຕໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ, ວຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ສິເວຍ຺ຍໍ, ພາຣາຓເສຍ຺ຍໍ.

໔໖໑. ຕມສ຺ສ ສິປ຺ປໍ ສີລໍ ປຓ຺ຍໍ ປຫຣຓໍ ປໂຍຊນໍ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໔; ຈໍ. ໓.໔.໔໙-໖໖ …ເປ… ໔.໔.໔໗-໖໕].

ຕມສ຺ສ ສິປ຺ປໍ, ຕມສ຺ສ ສີລໍ, ຕມສ຺ສ ປຓ຺ຍໍ, ຕມສ຺ສ ປຫຣຓໍ, ຕມສ຺ສ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖສຸ ປຐມນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ສິປ຺ເປ – ວີຓາວາທນມສ຺ສ ສິປ຺ປໍ ເວຓິໂກ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວີຓາສທ຺ເທນ ວີຓາວາທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກຕ຺ຖີຠາວສາມຕ຺ຖິຍຎ຺ເຫຕໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເອວໍ ໂມທິງ຺ຄິໂກ, ປາຓວິໂກ, ວໍສິໂກ.

ສີເລ-ປໍສຸກູລຘາຣຓໍ ອສ຺ສ ສີລໍ ປໍສຸກູລິໂກ, ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣຕຸໍ ສີລມສ຺ສາຕິ ວາ ປໍສຸກູລິໂກ. ສີລສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ, ຘມ຺ມ, ສາຘຸກາຣາປິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣຕິ ສີເລນາຕິ ປໍສຸກູລິໂກຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ເຕຈີວຣິໂກ ¶ , ປິຓ຺ຑໍ ປິຓ຺ຑໍ ປຕຕີຕິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ, ປິຓ຺ຑາຈາເຣນ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ, ປິຓ຺ຑປາຕຍາປນໍ ອສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ປິຓ຺ຑປາເຕນ ຍາເປຕຸໍ ສີລຎ຺ຈ ວຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ ຄຣຸກາໂຣ ຈ ອສ຺ສາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ.

‘ປຓ຺ຍ’ນ຺ຕິ ວິກ຺ເກຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄນ຺ໂຘ ປຓ຺ຍໍ ອສ຺ສາຕິ ຄນ຺ຘິໂກ. ເອວໍ ເຕລິໂກ, ໂຄຬິໂກ.

ປຫຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຫຣຓໍ, ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ, ຈາໂປ ປຫຣຓມສ຺ສາຕິ ຈາປິໂກ. ເອວໍ ໂຕມຣິໂກ, ມຸຄ຺ຄຣິໂກ.

ປໂຍຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຜລໍ, ອຸປຘິ ປໂຍຊນມສ຺ສາຕິ ໂອປຘິກໍ [ອ. ນິ. ໘.໕໙], ປຸຎ຺ຎໍ, ສຕໍ ປໂຍຊນມສ຺ສາຕິ ສາຕິກໍ. ເອວໍ ສາຫສ຺ສິກໍ [ຊາ. ໒.໒໑.໔໑໕].

໔໖໒. ຕໍ ຫນ຺ຕາຣຫຕິ ຄຈ຺ຉຕຸຎ຺ຉຕິ ຈຣຕິ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໔; ຈໍ. ໓.໔.໒໗-໔໓; ປາ. ໔.໔.໒໘-໔໖].

ຕໍ ຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອຣຫຕິ, ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຸຎ຺ຉຕິ, ຕໍ ຈຣຕີຕິ ອຕ຺ເຖສຸ ທຸຕິຍນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ປກ຺ຂີຫິ ປກ຺ຂິໂນ ຫນ຺ຕີຕິ ປກ຺ຂິໂກ. ເອວໍ ສາກຸຓິໂກ [ອ. ນິ. ໒.໒໖໓ (ສາກຸນິໂກຕິປິ ທິສ຺ສຕິ)], ມາຍູຣິໂກ, ມຈ຺ເຉຫິ ມຈ຺ເຉ ຫນຕີຕິ ມຈ຺ຉິໂກ. ເອວໍ ເຘນຸໂກ, ມເຄຫິ ມເຄ ຫນຕີຕິ ມາຄວິໂກ, ມຊ຺ເຌ ວາຄໂມ. ເອວໍ ຫາຣິຓິໂກ, ‘ຫຣິໂຓ’ຕິ ມໂຄ ເອວ. ສູກຣິໂກ, ອິຘ ນ ວຸທ຺ຘິ.

ສຕໍ ອຣຫຕີຕິ ສາຕິກໍ. ເອວໍ ສາຫສ຺ສິກໍ.

ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປາຣທາຣິໂກ, ປຣທາຣິໂກ ວາ. ເອວໍ ປຖິໂກ, ມຄ຺ຄິໂກ.

ພທເຣ ¶ ອຸຎ຺ຉຕິ ຄເວສຕີຕິ ພາທຣິໂກ. ເອວໍ ອາມລກິໂກ.

ຘມ຺ມໍ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ເອວໍ ອຘມ຺ມິໂກ.

໔໖໓. ເຕນ ກຕໍ ກີຕໍ ພນ຺ຘໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ຫຕໍ ຫນ຺ຕິ ຊິຕໍ ຊຍຕິ ທິພ຺ພຕິ ຂຓຕິ ຕຣຕິ ຈຣຕິ ວຫຕິ ຊີວຕິ [ກ. ໓໕໐; ຣູ. ໓໗໓; ນີ. ໓໖໔; ຈໍ. ໓.໔.໑-໒໖; ປາ. ໔.໔.໑-໒໗].

ເຕນ ກຕໍ, ເຕນ ກີຕໍ…ເປ… ເຕນ ຊີວຕິ ອິຈ຺ຈຕ຺ເຖສຸ ຕຕິຍນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ກາເຍນ ກຕໍ ກາຍິກໍ. ເອວໍ ວາຈສິກໍ, ມານສິກໍ, ວາເຕນ ກໂຕ ວາຕິໂກ, ອາພາໂຘ.

ສເຕນ ມູເລນ ກີຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສາຕິກໍ. ເອວໍ ສາຫສ຺ສິກໍ.

ວຣຕ຺ຕາຍ ໂຍຕ຺ຕາຍ ພນ຺ຘິໂຕ ວາຣຕ຺ຕິໂກ, ອຍສາ ພນ຺ຘິໂຕ ອາຍສິໂກ, ສາຄໂມ. ເອວໍ ປາສິໂກ.

ຆເຕນ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ວາ ຆາຕິກໍ. ເອວໍ ໂຄຬິກໍ, ທາຘິກໍ, ມາຣິຈິກໍ.

ຊາເລນ ຫໂຕ ຊາລິໂກ, ມຈ຺ໂຉ.

ຊາເລນ ຫນ຺ຕີຕິ ຊາລິໂກ, ຊາລເກວຏ຺ໂຏ. ເອວໍ ພາຬິສິໂກ [ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໘].

ອກ຺ເຂຫິ ຊິຕໍ ຘນໍ ອກ຺ຂິກໍ. ເອວໍ ສາລາກິກໍ.

ອກ຺ເຂຫິ ຊຍຕິ ທິພ຺ພຕີຕິ ວາ ອກ຺ຂິໂກ.

ຂຓິຕ຺ຕິຍາ ຂຓຕີຕິ ຂາຓິຕ຺ຕິໂກ. ເອວໍ ກຸທ຺ທາລິໂກ, ອິຘ ນ ວຸທ຺ຘິ.

ອຸຬຸມ຺ເປນ ¶ ຕຣຕີຕິ ໂອຬຸມ຺ປິໂກ, ອຸຬຸມ຺ປິໂກ ວາ. ເອວໍ ນາວິໂກ [ຊາ. ໒.໒໐.໑໔໙], ໂຄປຸຈ຺ຉິໂກ.

ສກເຏນ ຈຣຕີຕິ ສາກຏິໂກ. ເອວໍ ຣຖິໂກ, ຍານິໂກ, ທຓ຺ຑິໂກ,

ຂນ຺ເຘນ ວຫຕີຕິ ຂນ຺ຘິໂກ. ເອວໍ ອໍສິໂກ, ສີສິໂກ, ອິຘ ນ ວຸທ຺ຘິ.

ເວຕເນນ ຊີວຕີຕິ ເວຕນິໂກ. ເອວໍ ຠຕິໂກ, ກສິໂກ, ກຍິໂກ, ວິກ຺ກຍິໂກ, ຠຕິກາທີສຸ ນ ວຸທ຺ຘິ.

໔໖໔. ຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕຕິ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໔.໖໗-໖໙; ປາ. ໔.໔.໖໖-໖໘].

ຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ຈຕຸຕ຺ຖ຺ຍນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ປຸນ ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂປໂນພ຺ຠວິໂກ, ປຸນສ຺ສ ໂອຕ຺ຕໍ, ຠສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ໂປໂນພ຺ຠວິກາ [ມຫາວ. ໑໔], ຕຓ຺ຫາ, ໂລກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກິໂກ, ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ, ສຄ຺ຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສວຄ຺ຄິກໍ [ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓], ປຸຎ຺ຎໍ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ, ສມ຺ປຣາຍິກໍ.

໔໖໕. ຕໂຕ ສມ຺ຠູຕມາຄຕໍ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໓.໔໙-໕໑; …ເປ… ໔.໓.໗໗-໗໙].

ຕໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ, ຕໂຕ ອາຄຕໍ ອິຈ຺ຈຕ຺ເຖສຸ ປຎ຺ຈມ຺ຍນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ມາຕິໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ ອາຄຕໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ [ປາຣາ. ໓໔], ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ຣສ຺ໂສ ຈ. ເອວໍ ເປຕ຺ຕິກໍ. ຓ຺ຍ, ຓິຍາປິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸຣຠິໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ ໂສຣຠ຺ຍໍ, ຖນໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ ຖຎ຺ຎໍ, ປິຕິໂຕ ສມ຺ຠູໂຕ ເປຕ຺ຕິໂຍ. ເອວໍ ມຕ຺ຕິໂຍ. ຓ຺ຍມ຺ຫິ-ມຈ຺ໂຈ.

໔໖໖. ຕຕ຺ຖ ວສຕິ ວິທິໂຕ ຠຕ຺ໂຕ ນິຍຸຕ຺ໂຕ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໔.໗໐-໗໕ …ເປ… ໔.໔.໖໙-໗໔].

ເອເຕສ຺ວຕ຺ເຖສຸ ¶ ສຕ຺ຕມ຺ຍນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ຣຸກ຺ຂມູເລ ວສຕີຕິ ຣຸກ຺ຂມູລິໂກ. ເອວໍ ອາຣຎ຺ຎິໂກ, ໂສສານິໂກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວສຕີຕິ ສາມຎ຺ຎວຈເນປິ ຕສ຺ສີລ, ຕພ຺ພຕ, ຕທ຺ຘມ຺ມ, ຕສ຺ສາຘຸກາຣິຕານໍ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍານໍ ປສິທ຺ຘຕ຺ຖທີປກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຣຸກ຺ຂມູເລ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ວສນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂມູລິໂກຕິ ໂວຫຣີຍຕິ.

ໂລເກ ວິທິໂຕ ໂລກິໂກ.

ຈຕຸມຫາຣາເຊສຸ ຠຕ຺ຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ [ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑].

ທ຺ວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ໂທວາຣິໂກ. ເອວໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ນວກມ຺ມິໂກ, ອິຘ ນ ວຸທ຺ຘິ. ‘‘ຊາຕິກິໂຍ, ອນ຺ຘກິໂຍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ກິໂຍ.

໔໖໗. ຕສ຺ສິທໍ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໔; ຈໍ. ໓.໓.໘໕-໑໐໒; ປາ. ໔.໓.໑໒໐-໑໓໓].

ຕສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐຸນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ອຍໍ ສງ຺ຆິໂກ, ວິຫາໂຣ, ສງ຺ຆິກາ, ຠູມິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອິທໍ ສງ຺ຆິກໍ, ຠຓ຺ຑໍ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ, ຄຓິກໍ, ມຫາຊນິກໍ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອໂສຕິ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂກ. ເອວໍ ນາຏປຸຕ຺ຕິໂກ, ທາສປຸຕ຺ຕິໂກ.

໔໖໘. ຓິກສ຺ສິໂຍ ວາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໗໕໖].

ຓິກປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອິໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໖໙. ໂຓ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໓.໘໕; ປາ. ໔.໓.໑໒໐].

ຕສ຺ສິທນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐຸນ຺ຕາ ໂຓ ໂຫຕິ.

ກຈ຺ຈາຍນສ຺ສ ອິທໍ ກຈ຺ຈາຍນໍ, ພ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ໂສຄຕໍ, ສາສນໍ, ມາຫິໍສໍ, ມໍສາທິ.

໔໗໐. ຄວາທີຫິ ໂຍ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໘໑].

ຕສ຺ສິທນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຄວາທີຫິ ໂຍ ໂຫຕິ.

໔໗໑. ຍມ຺ຫິ ໂຄສ຺ສ ຈ [ກ. ໗໘; ຣູ. ໓໑; ນີ. ໒໒໙].

ຍວນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ໂຄສ຺ສ ຈ ອຸວຓ຺ຓານຎ຺ຈ ອວງ ໂຫຕີຕິ ອວາເທໂສ. ‘ຕວຄ຺ຄວຣຓານ…’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ວສ຺ສ ພຕ຺ຕໍ, ຄຸນ຺ນໍ ອິທໍ ຄພ຺ຍໍ, ມໍສາທິ, ທຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ອິທໍ ທພ຺ຍໍ, ທພ຺ພໍ, ມູລາທິ.

ອເນກຕ຺ຖຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອສ຺ສຕ຺ຖິຣາສິ

໔໗໒. ຕເມຕ຺ຖສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ມນ຺ຕຸ [ກ. ໓໖໙; ຣູ. ໔໐໓; ນີ. ໗໙໓; ຈໍ. ໔.໒.໙໘; ປາ. ໕.໒.໙໔].

ຕໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ເຖສຸ ປຐມນ຺ຕາ ມນ຺ຕຸປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອິວຓ຺ຓຸ’ວຓ຺ໂຓ’ກາເຣຫິ ມນ຺ຕຸ. ຕຕ຺ຖ ອິວຓ຺ຓນ຺ເຕຫິ ນິຈ຺ຈໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖິ, ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕິມາ. ເອວໍ ຄຕິມາ, ມຕິມາ, ຘິຕິມາ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໕໒; ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໕໑], ອຕ຺ຖທສ຺ສິມາ [ຊາ. ໒.໒໒.໑໔໕໑], ສິຣີມາ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ] ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຸວຓ຺ຓນ຺ເຕຫິ ປນ ¶ –

໔໗໓. ອາຍຸສ຺ສາຍສ ມນ຺ຕຸມ຺ຫິ [ກ. ໓໗໑; ຣູ. ໔໐໔; ນີ. ໗໙໗].

ມນ຺ຕຸມ຺ຫິ ປເຣ ອາຍຸສ຺ສ ອາຍສາເທໂສ ໂຫຕິ.

ທີຆໍ ອາຍຸ ອສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຍສ຺ມາ [ມຫານິ. ໔໙]. ເອວໍ ຈກ຺ຂຸມາ, ພນ຺ຘຸມາ, ຠາຓຸມາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ພຫູ ຄາໂວ ອສ຺ມິໍ ສນ຺ຕິ, ອສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕີຕິ ໂຄມາ. ຈນ຺ທິມາ, ປາປິມາປເທສຸ ຈ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອິມນ຺ຕຸປຈ຺ຈຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທສງ຺ຂາຕໍ ວິມານໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຈນ຺ທິມາ [ຘ. ປ. ໓໘໗], ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ອຸປຈາເຣນ ປນ ວິມານມ຺ປິ ຈນ຺ທິມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ຈນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕິ ວິຍ ປາໂປ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາປິມາ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໗], ມາໂຣ. ນ ຫິ ອປ຺ປເກນ ປາເປນ ປາປິມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຫູຕາທິວເສນ ປສິທ຺ເຘ ເອວ ມນ຺ຕາທີນໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕິຍໍ –

‘‘ປຫູເຕ ຈ ປສໍສາຍໍ, ນິນ຺ທາຍຎ຺ຈາຕິສາຍເນ.

ນິຈ຺ຈໂຍເຄ ຈ ສໍສຄ຺ເຄ, ໂຫນ຺ຕິເມ ມນ຺ຕຸອາທໂຍ’’ຕິ [ໂມຄ. ໗໘].

ຕຕ຺ຖ ປຫູເຕ-ໂຄມາ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໒], ຘນວາຕິ.

ປສໍສາຍໍ-ຊາຕິມາ, ຄຸຓວາຕິ.

ນິນ຺ທາຍໍ-ວລິມາຕິ.

ອຕິສາຍເນ – ພຸທ຺ຘິມາ, ວຓ຺ຓວາຕິ.

ນິຈ຺ຈໂຍເຄ-ສຕິມາ, ສີລວາ, ທຓ຺ຑີຕິ.

ສໍສຄ຺ເຄ – ຫລິທ຺ທິມາຕິ.

ຕຖາ ວິຊ຺ຊມາເນຫິ ເອວ ສຕິອາທີຫິ ສຕິມາ ອິຈ຺ຈາທໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ອຕີເຕຫິ ອນາຄເຕຫິ ຈ ອວິຊ຺ຊມາເນຫິ, ກສ຺ມາ ¶ ? ອຕ຺ຖິສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປນ ສຕິ ກຖໍ ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ສຕິມາ ອາສິ, ອນາຄເຕປິ ສຕິມາ ຠວິສ຺ສສີຕິ ອິທໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ? ຕທປິ ຕທາ ວິຊ຺ຊມານາຍ ເອວ ສຕິຍາ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ.

ໂຄ, ອສ຺ໂສ, ມນຸສ຺ໂສ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ຊາຕິສທ຺ເທສຸ ເຕສໍ ທພ຺ພາຠິຘານສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ມນ຺ຕາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ນີໂລ ປໂຏ, ສຸກ຺ໂກ ປໂຏອິຈ຺ຈາທີສຸ ຄຸຓສທ຺ເທສຸ ຕິສ຺ໂສ, ຜຸສ຺ໂສອິຈ຺ຈາທີສຸ ນາມສທ຺ເທສຸ ຈ. ເຍສໍ ປນ ທພ຺ພາຠິຘານສາມຕ຺ຖິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕສ຺ເວວ ໂຫນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘິມາ, ປຎ຺ຎວາ, ຣູປວາ, ວຓ຺ຓວາ ອິຈ຺ຈາທິ.

໓໗໔. ອິມິຍາ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໘].

ປຐມນ຺ຕາ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ອິມ, ອິຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ພຫໂວ ປຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ອສ຺ມິໍ ວາ ສນ຺ຕີຕິ ປຸຕ຺ຕິໂມ, ປຕ຺ຖຏາ ກິຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ອສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ກິຕ຺ຕິໂມ. ເອວໍ ຜລິໂມ, ຂນ຺ຘິໂມ, ຣຸກ຺ໂຂ, ປຸຕ຺ຕິໂຍ, ກປ຺ປິໂມ, ກປ຺ປິໂຍ, ຊຏິໂມ, ຊຏິໂຍ, ຖິຣໍ ຄຸຓຊາຕໍ ອສ຺ສ ອສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ເຖຣິໂຍ, ຫານຠາໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຫານຠາຄິໂຍ. ເອວໍ ຐິຕິຠາຄິໂຍ, ວິເສສຠາຄິໂຍ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ຈນ຺ທິມາ, ປຸຕ຺ຕິມາສທ຺ທານໍ ສິມ຺ຫິ ຣາຊາທິຄຓຣູປໍ ທິສ຺ສຕິ, ຣຕ຺ຕິມາຠາຕິ ຈນ຺ທິມາ [ຘ. ປ. ໓໘໗], ປຸຕ຺ເຕຫິ ນນ຺ທຕິ ປຸຕ຺ຕິມາຕິ [ສໍ. ນິ. ໑.໑໒]. ກິຕ຺ຕິມາສທ຺ທສ຺ສ ປນ ກິຕ຺ຕິມສ຺ສ ກິຕ຺ຕິມໂຕຕິ ຣູປນ຺ຕິ.

໔໗໕. ວນ຺ຕ຺ວາວຓ຺ຓາ [ກ. ໓໖໘; ຣູ. ໔໐໒; ນີ. ໗໙໒; ຈໍ. ໖.໓.໓໕ …ເປ… ໘.໒.໙].

ອວຓ຺ຓຠູຕາ ປຐມນ຺ຕາ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ວນ຺ຕຸ ໂຫຕິ.

ນິຈ຺ຈສີລວເສນ ¶ ວິສຸທ຺ຘໍ ສີລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສີລວາ, ປສຕ຺ໂຖ ຄຸໂຓ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຄຸຓວາ.

ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖານຸຣູປໍ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ຖວິເສໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ປຏິສນ຺ຘິສຫຄຕາ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎວາ, ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ທີຆານໍ ກ຺ວຈິ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ວິທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິໂທ, ຎາຓໍ, ວິໂທ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວິທ຺ວາ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ປຸພ຺ພສ຺ສຣໂລໂປ.

ອວຓ຺ຓາຕິ ກິໍ? ສຕິມາ, ພນ຺ຘຸມາ.

ພຫຸລາຘິກາຣາ ຣສ຺ມິວາ, ລກ຺ຂິວາ, ຍສສ຺ສິວາ, ຠຍທສ຺ສິວາ, ມສ຺ສຸວາ, ຄາຓ຺ຑີວຘນ຺ວາຕິປິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຓ຺ຑີວຘນຸ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຄາຓ຺ຑີວຘນ຺ວາ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ປຸພ຺ພສ຺ສຣໂລໂປ.

໔໗໖. ທຓ຺ຑາທີຫິກອີ ວາ [ກ. ໓໖໖; ຣູ. ໔໐໐; ນີ. ໗໙໐; ຈໍ. ໔.໒.໑໑໘-໑໒໑; ປາ. ໕.໒.໑໑໕-໖].

ເຕຫິ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ອິກ, ອີ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ນິຈ຺ຈໍ ຄຫິໂຕ ທຓ຺ໂຑ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ທຓ຺ຑິໂກ, ທຓ຺ຑີ, ທຓ຺ຑວາ. ເອວໍ ຄນ຺ຘິໂກ, ຄນ຺ຘີ, ຄນ຺ຘວາ, ຣູປິໂກ, ຣູປີ, ຣູປວາ. ອິຓສາມິເກ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຘນາ ອິໂກ, ຘນິໂກ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘນີ, ຘນວາ, ອຕ຺ຖິໂກ, ອຕ຺ຖີ, ອຕ຺ຖວາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອສນ຺ນິຫິເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖິໂກ, ມຫຄ຺ເຆນ ອຕ຺ຖິໂກ ມຫຄ຺ຆຕ຺ຖິໂກ. ເອວໍ ຘນຕ຺ຖິໂກ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິໂກ, ເສຍ຺ຍຕ຺ຖິໂກ, ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິ ອິທມຕ຺ຖີ, ປາຏເວນ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ປາຏວຕ຺ຖີ. ເອວໍ ເຉກຕ຺ຖີ, ກຸສລຕ຺ຖີອິຈ຺ຈາທີນິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ວຓ຺ຓສທ຺ທນ຺ຕາ ປນ ອີເຍວ ໂຫຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວຓ຺ໂຓ ສຓ຺ຐານໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີ. ອຖ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ໂຓ ¶ , ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ໂຓ ວິຍ ວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ສ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີ. ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຉສີ, ‘ວຈ຺ຉສ’ນ຺ຕິ ສີສໍ, ຕທ຺ຘິຕນ຺ຕສມາສປທໍ ນາເມຕໍ. ເອວໍ ເທວວຓ຺ຓີ.

ຫຕ຺ຖ, ທນ຺ຕາທີຫິ ຊາຕິຍໍ ອີ, ຫຕ຺ຖີ, ທນ຺ຕີ, ຄໂຊ, ທາຐີ, ເກສຣີ, ສີໂຫ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຫຕ຺ຖວາ, ທນ຺ຕວາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຓ຺ຓໂຕ ອີເຍວ, ວຓ຺ຓີ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວຓ຺ຓວາ. ໂປກ຺ຂຣາທີຫິ ເທເສ ອີເຍວ, ໂປກ຺ຂຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມລໍ, ໂປກ຺ຂຣຓີ, ປຸນ ອິຕ຺ຖິຍໍ ນີ, ປຸພ຺ພອີ-ກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປລິນີ, ກຸມຸທິນີ, ຠິສິນີ, ມຸຬາລິນີ, ສາລຸກິນີ, ປທຸມໍ ເອຕ຺ຖ ເທເສ ອຕ຺ຖີຕິ ປທຸມີ, ຕໂຕ ອິຕ຺ຖິຍໍ ນີ, ປທຸມິນີ, ປຸພ຺ພອີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ກມລາກຣສ຺ສ ວາ ກມລຄຈ຺ຉສ຺ສ ວາ ນາມໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂປກ຺ຂຣວາ ຫຕ຺ຖີ, ອິຘ ໂສຓ຺ຑາ ໂປກ຺ຂຣໍ ນາມ.

ສິຂີ, ສິຂາວາ, ມາລີ, ມາລາວາ, ສີລີ, ສີລວາ, ພລີ, ພລວາ. ສມາສນ຺ເຕປິ ອີ, ນິທ຺ທາສີລີ, ສຠາສີລີ, ພາຫຸພລີ, ອູຣຸພລີ. ສຸຂ, ທຸກ຺ເຂຫິ ອີເຍວ, ສຸຂີ, ທຸກ຺ຂີ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໗໗. ຕປາທີຫິ ສີ [ກ. ໓໖໕; ຣູ. ໓໙໙; ນີ. ໗໘໙; ຈໍ. ໔.໒.໑໐໖; ປາ. ໕.໒.໑໐໒; ‘… ສ຺ສີ’ (ພຫູສຸ)].

ຕປາທີຫິ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ສີ ໂຫຕິ ວາ.

ຕໂປ ອສ຺ສ ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕປສ຺ສີ, ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຍສສ຺ສີ, ເຕຊສ຺ສີ, ມໂນ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມນສ຺ສີ.

ວາຕ຺ເວວ? ຍສວາ.

໔໗໘. ໂຓ ຕປາ [ກ. ໓໗໐; ຣູ. ໔໐໕; ນີ. ໗໙໕; ຈໍ. ໔.໒.໑໐໖; ປາ. ໕.໒.໑໐໓].

ຕປມ຺ຫາ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ໂຓ ໂຫຕິ.

ຕໂປ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕາປໂສ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ຕາປສີ.

໔໗໙. ມຸຂາທິໂຕ ໂຣ [ກ. ໓໖໗; ຣູ. ໔໐໑; ນີ. ໗໙໑; ຈໍ. ໔.໒.໑໑໐, ໑໑໑; ປາ. ໕.໒.໑໐໖, ໑໐໗].

ມຸຂາທີຫິ ¶ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ໂຣ ໂຫຕິ.

ອສໍຍຕໍ ມຸຂໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຸຂໂຣ, ສຸສິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸສິໂຣ, ຣຸກ຺ໂຂ, ອູໂສ ຂາໂຣ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອູສໂຣ, ຂາຣຠູມິປ຺ປເທໂສ, ມຘຸ ຣໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຘຸໂຣ, ຄຸໂຬ, ນຄາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ນຄໂຣ, ພຫຸປພ຺ພຕປ຺ປເທໂສ, ‘‘ນຄຣ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ກຸຎ຺ໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫນຸ, ກຸຎ຺ຊໂຣ, ຫຕ຺ຖີ, ອຸຓ຺ຓຕາ ທນ຺ຕາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ທນ຺ຕຸໂຣ, ຫຕ຺ຖີເຍວ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໍ.

໔໘໐. ຕຸນ຺ທ຺ຍາທີຫິ ໂຠ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໓໘໗; ຈໍ. ໔.໒.໑໔໘; ປາ. ໕.໒.໑໓໙].

ຕຸນ຺ທິອິຈ຺ຈາທີຫິ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ໂຠ ໂຫຕິ ວາ.

ຕຸນ຺ທິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຸທ຺ຘາ ນາຠິ, ຕຸນ຺ທິໂຠ, ວລິໂຍ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວລິໂຠ.

ວາຕ຺ເວວ? ຕຸນ຺ທິມາ.

໔໘໑. ສທ຺ຘາທິຕ຺ວ [ກ. ໓໗໐; ຣູ. ໔໐໕; ນີ. ໗໙໕; ຈໍ. ໔.໒.໑໐໕; ປາ. ໕.໒.໑໐໑ (ສທ຺ທາທິວ຺ຫ?)].

ສທ຺ຘາທີຫິ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ອ ໂຫຕິ.

ສທ຺ຘາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສທ຺ໂຘ. ເອວໍ ປຎ຺ໂຎ, ສໂຕ.

ວາຕ຺ເວວ? ປຎ຺ຎວາ, ສຕິມາ.

໔໘໒. ອາລ຺ວາຠິຊ຺ຌາທີຫິ [ກ. ໓໕໙; ຣູ. ໓໘໔; ນີ. ໗໗໙; ຈໍ. ໔.໒.໑໕໗; ປາ. ໓.໒.໑໕໘].

ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ອາລຸ ໂຫຕິ ວາ.

ອຠິຊ຺ຌາ ¶ ອຘິກາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຠິຊ຺ຌາລຸ, ສີຕລທຸກ຺ຂໍ ອຘິກໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີຕາລຸ, ຘຊາ ພຫຸລາ ອສ຺ມິໍ ຣເຖ ສນ຺ຕີຕິ ຘຊາລຸ, ທຍາ ພຫຸລາ ອສ຺ສາຕິ ທຍາລຸ, ປຸຣິສຈິຕ຺ຕໍ ພຫຸລໍ ອສ຺ສາຕິ ປຸຣິສາລຸ, ປຸຣິສໂລລາ ອິຕ຺ຖີ.

ວາຕ຺ເວວ? ທຍາວາ.

໔໘໓. ປິຈ຺ຉາທິຕ຺ວິໂລ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ຈໍ. ໔.໒.໑໐໒, ໑໐໓; ປາ. ໕.໒.໙໙, ໑໐໐].

ປິຈ຺ຉາທິໂຕ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ອິໂລ ໂຫຕິ ວາ.

ປິຈ຺ຉໍ ຕູລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ປິຈ຺ຉິໂລ, ປິຈ຺ຉວາ, ຕູລຣຸກ຺ໂຂ, ປິຈ຺ຉິລາ ສິປ຺ປລິ [ສິປ຺ປລີ, ສີມ຺ພລີ, ເສມ຺ມລີຕິປິ ທິສ຺ສຕິ], ເຜນິໂລ [ເຜຓິໂລຕິປິ ທິສ຺ສຕິ], ເຜນວາ, ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐໂກ, ຊຏິໂລ, ຊຏາວາ, ຕາປໂສ, ຕຸຓ຺ຑິໂລ, ຕຸຓ຺ຑວາ, ອຘິກາ ວາຈາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວາຈາໂລ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອິໂລໂປ.

໔໘໔. ສີລາທິໂຕ ໂວ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ຈໍ. ໔.໒.໑໑໓; ປາ. ໕.໒.໑໐໙].

ສີລາທີຫິ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ໂວ ໂຫຕິ.

ນິຈ຺ຈຣກ຺ຂິຕສີລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສີລໂວ, ປຸຣິໂສ, ສີລວາ, ອິຕ຺ຖີ, ເກສາ ອຕິທີຆາ ອສ຺ມິໍ ສນ຺ຕີຕິ ເກສໂວ, ເກສວາ, ອປຣິມາຓາ ອຓ຺ຓາ ອຸທກາ ອສ຺ມິໍ ສນ຺ຕີຕິ ອຓ຺ຓໂວ, ມຫນ຺ຕໍ ພລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພລໂວ, ພລວາ, ພລວໍ. ຄາຓ຺ຑີ ວຸຈ຺ຈຕິ ສນ຺ຘິ, ພຫໂວ ຄາຓ຺ຑີ ອສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຄາຓ຺ຑີວໍ, ຘນຸ [ຄຓ຺ຑສ຺ສ ຄຓ຺ຑມິຄສິງ຺ຄສ຺ສ ອຍໍ ຄາຓ຺ຑີ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຄາຓ຺ຑີຕິ ຄາຓ຺ຑີໂວ. (ປຎ຺ຈກາຏີກາ). ຄາຓ຺ຑີເມຓ຺ຑສິງ຺ຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຄາຓ຺ຑີວໍ, ຘນຸ. (ປໂຍຄສິທ຺ຘິ). ຄາຓ຺ຑີ ຄນ຺ຖິ, ໂສ ອຕ຺ຖິ ອສ຺ສ ອສ຺ມິໍ ວາ ຄາຓ຺ຑີໂວ ອຊ຺ຊຸນຘນຸ, (ມຸຄ຺ຘໂພຘຏີກາ)], ພຫຸກາ ຣາຊີ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣາຊີວໍ, ປງ຺ກຊໍ.

໔໘໕. ມາຍາເມຘາຫິ ວີ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ຈໍ. ໔.໒.໑໓໗; ປາ. ໕.໒.໑໒໑].

ເອເຕຫິ ¶ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ວີ ໂຫຕິ.

ມາຍາວີ, ເມຘາວີ.

໔໘໖. ອິສ຺ສເຣ ອາມ຺ຍຸວາມີ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ຈໍ. ໔.໒.໑໔໓; ປາ. ໕.໒.໑໒໖; ‘‘ສິສ຺ສເຣ…’’ (ພຫູສຸ)].

ອິສ຺ສຣຠູເຕ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ອາມີ, ອຸວາມີ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານຠູຕໍ ສໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສາມີ, ສຸວາມີ [ສຸ. ນິ. ໖໗໑], ອິຕ຺ຖິຍໍ ສາມິນີ, ສຸວາມິນີ, ພິນ຺ທຸໂລໂປ, ກາຄເມ ສາມິໂກ.

໔໘໗. ລກ຺ຂ຺ຍາ ໂຓ ອ ຈ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ປາ. ໕.໒.໑໐໐].

ລກ຺ຂີມ຺ຫາ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ໂຓ ໂຫຕິ, ອີກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ລກ຺ຂີ ສິຣີ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລກ຺ຂໂຓ.

໔໘໘. ອງ຺ຄາ ໂນ ກລ຺ຍາເຓ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ປາ. ໕.໒.໑໐໐].

ກລ຺ຍາເຓ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອງ຺ຄມ຺ຫາ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ໂນ ໂຫຕິ.

ກລ຺ຍາຓໍ ອງ຺ຄໍ ເອຕິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຖີຕິ ອງ຺ຄນາ.

໔໘໙. ໂສ ໂລມາ [ກ. ໓໖໔; ຣູ. ໓໙໘; ນີ. ໗໘໗; ຈໍ. ໔.໒.໑໐໔; ປາ. ໕.໒.໑໐໐].

ໂລມມ຺ຫາ ມນ຺ຕ຺ວຕ຺ເຖ ສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ພຫູນິ ໂລມານິ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ໂລມໂສ. ເອຕ຺ຖ ‘ໂສ’ຕິ ສຸຕ຺ຕວິຠາເຄນ ‘‘ສຸເມຘໂສ, ຠູຣິເມຘໂສ’’ ອິຈ຺ຈາທີນິປິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອສ຺ສຕ຺ຖິຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຠາວ, ກມ຺ມຣາສິ

໔໙໐. ຕສ຺ສ ¶ ຠາວກມ຺ເມສຸ ຕ຺ຕ ຕາ ຕ຺ຕນ ຓ຺ຍ ເຓຍ຺ຍຓິຍ ຓ ອິຍາ [ກ. ໓໖໐; ຣູ. ໓໘໗; ນີ. ໗໘໐; ຈໍ. ໔.໑.໑໓໖-໑໕໓; ປາ. ໕.໑.໑໑໙-໑໓໖].

ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐຸນ຺ຕາ ເອເຕ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ຈຍາ ພຫຸລໍ ຠວນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘິ, ສທ຺ທາ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠາໂວ, ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ເຖສຸ ອາທິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕິກາຣຓຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອາທິມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິກາຣຓໍ ພ຺ຍປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕິກາຣຓໍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຊາຕິ, ທພ຺ພ, ຄຸຓ, ກ຺ຣິຍາ, ນາມວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຄສ຺ສ ຠາໂວ ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຄຊາຕິ ຠາໂວ ນາມ.

‘‘ທຓ຺ຑິໂນ ຠາໂວ ທຓ຺ຑິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຓ຺ຑທພ຺ພໍ ຠາໂວ ນາມ.

‘‘ນີລສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຠາໂວ ນີລຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນີລຄຸໂຓ ຠາໂວ ນາມ.

‘‘ປາຈກສ຺ສ ຠາໂວ ປາຈກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈນກ຺ຣິຍາ ຠາໂວ ນາມ.

‘‘ຕິສ຺ສນາມສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຠາໂວ ຕິສ຺ສຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິສ຺ສນາມໍ ຠາໂວ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ໂຄສ຺ສ ຠາໂວຕິ ໂຄສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຄທພ຺ເພ ໂຄພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ໂຄທພ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທພ຺ເພ ໂຄໂວຫາຣສ຺ສ ວາ ປວຕ຺ຕິກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕ຺ຕມ຺ຫິ-ໂຄຕ຺ຕໍ, ທຓ຺ຑິຕ຺ຕໍ, ປາຈກຕ຺ຕໍ, ຕິສ຺ສຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕາມ຺ຫິ-ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາ ¶ , ນິທ຺ທາຣາມຕາ, ຠສ຺ສາຣາມຕາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕ຺ຕນມ຺ຫິ-ປຸຖຸຊ຺ຊນຕ຺ຕນໍ, ເວທນຕ຺ຕນໍ, ຊາຣຕ຺ຕນໍ, ຊາຍຕ຺ຕນໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຓ຺ຍມ຺ຫິ-ອລສສ຺ສ ຠາໂວ ອາລສ຺ຍໍ, ສມຓສ຺ສ ຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠາໂວ ພ຺ຣາຫ຺ມຎ຺ຎໍ, ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຄຸໂຓ ສາມຎ຺ຎຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຎ຺ຎຎ຺ຈ ນາມ. ຕາປສສ຺ສ ຠາໂວ ຕາປສ຺ຍໍ, ນິປຸຓສ຺ສ ຠາໂວ ເນປຸຎ຺ຎໍ, ວິປຸລສ຺ສ ຠາໂວ ເວປຸລ຺ລໍ, ຣຎ຺ໂຎ ຠາໂວ ຣຊ຺ຊໍ, ອາປພ຺ພຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາປພ຺ພຕ຺ຍໍ, ທາຍາທສ຺ສ ຠາໂວ ທາຍຊ຺ຊໍ, ວິສມສ຺ສ ຠາໂວ ເວສມ຺ມໍ, ສຂິໂນ ຠາໂວ ສຂ຺ຍໍ, ວາຓິຊານໍ ຠາໂວ ວາຓິຊ຺ຊໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ເຓຍ຺ຍມ຺ຫິ – ສຸຈິສ຺ສ ຠາໂວ ໂສເຈຍ຺ຍໍ. ເອວໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຓິຍມ຺ຫິ-ອາລສິຍໍ, ມທຠາໂວ ມທິຍໍ. ເອວໍ ທກ຺ຂິຍໍ, ປຸໂຣຫິຕຠາໂວ ໂປໂຣຫິຕິຍໍ, ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ພ຺ຍາວຏສ຺ສ ຠາໂວ ເວຍ຺ຍາວຏິຍໍ, ອິມານິ ທ຺ເວ ປຸພ຺ເພ ເວຍ຺ຍາກຣຓປທໍ ວິຍ ສິທ຺ຘານິ.

ຓມ຺ຫິ-ຄຣຸໂນ ຠາໂວ ຄາຣໂວ, ປຏຸຠາໂວ ປາຏວໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຍມ຺ຫິ-ອຘິປຕິຠາໂວ ອຘິປຕິຍໍ, ປຓ຺ຑິຕຠາໂວ ປຓ຺ຑິຕິຍໍ, ພຫຸສ຺ສຸຕຠາໂວ ພຫຸສ຺ສຸຕິຍໍ, ນຄ຺ຄສ຺ສ ຠາໂວ ນຄ຺ຄິຍໍ, ສູຣຠາໂວ ສູຣິຍໍ, ວີຣຠາໂວ ວີຣິຍໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກມ຺ມຕ຺ເຖ ກມ຺ມໍ ນາມ ກ຺ຣິຍາ, ອລສສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອລສຕ຺ຕໍ, ອລສຕາ, ອລສຕ຺ຕນໍ, ອາລສ຺ຍໍ, ອາລເສຍ຺ຍໍ, ອາລສິຍໍ, ອາລສໍ, ອລສິຍໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

໔໙໑. ພ຺ຍ ວທ຺ຘທາສາ ວາ [ກ. ໓໖໐; ຣູ. ໓໘໗; ນີ. ໗໘໐].

ຠາວ ¶ , ກມ຺ເມສຸ ວທ຺ຘ, ທາເສຫິ ພ຺ໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ວທ຺ຘສ຺ສ ຠາໂວ ກມ຺ມໍ ວາ ວທ຺ຘພ຺ຍໍ, ວທ຺ຘຕາ, ທາສພ຺ຍໍ, ທາສຕາ, ‘ວທ຺ຘວ’ນ຺ຕິ ອິຘ ເຓ ປເຣ ວາຄໂມ.

໔໙໒. ນຓ ຍຸວາ ໂພ ຈ ວເຍ [ກ. ໓໖໑; ຣູ. ໓໘໘; ນີ. ໗໘໑; ຈໍ. ໔.໑.໑໔໖; ປາ. ໕.໑.໑໓໐; ‘…ວສ຺ສ’ (ພຫູສຸ)].

ວເຍ ຄມ຺ຍມາເນ ຠາວ, ກມ຺ເມສຸ ຍຸວໂຕ ນຓ ໂຫຕິ ວາ ພາຄໂມ ຈ.

ຍຸວສ຺ສ ຠາໂວ ໂຍພ຺ພນໍ.

ວາຕ຺ເວວ? ຍຸວຕ຺ຕໍ, ຍຸວຕາ.

໔໙໓. ອຓ຺ວາທີຫິໂມ [ກ. ໓໖໐; ຣູ. ໓໘໗; ນີ. ໗໘໐; ຈໍ. ໔.໑.໑໓໙; ປາ. ໕.໑.໑໒໒; ‘ອຓ຺ວາທິຕ຺ວິໂມ’ (ພຫູສຸ)].

ເຕຫິ ຠາເວ ອິໂມ ໂຫຕິ ວາ.

ອຓຸໂນ ຠາໂວ ອຓິມາ, ລຆຸໂນ ຠາໂວ ລຆິມາ.

໔໙໔. ກສ຺ສມຫຕມິເມ ກສມຫາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນິ. ໘໕໙; ‘ກສ຺ສກ…’?].

ອິມປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ກສ຺ສ, ມຫນ຺ຕສທ຺ທານໍ ກເມນ ກສ, ມຫາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກສ຺ສກສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກສິມາ [(ກິສມຫຕມິເມ ກສມຫາ. ອິມປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ກິສ, ມຫນ຺ຖສທ຺ທານໍ ກເມນ ກສ, ມຫາ ໂຫນ຺ຖິ. ກິສສ຺ສ ຠາໂວ ກສິມາ, ໂມຄ. ໔-໑໓໓)], ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫິມາ. ສຸມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສໍ, ຓ຺ຍມ຺ຫິ ສາຄໂມ, ‘ວຄ຺ຄລເສຫິ ເຕ’ຕິ ຍສ຺ສ ປຣຣູປຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ໂທມນສ຺ສໍ, ສຸນ຺ທຣໍ ວໂຈ ¶ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸວໂຈ, ສຸວຈສ຺ສ ຠາໂວ ໂສວຈສ຺ສໍ. ເອວໍ ໂທວຈສ຺ສໍ.

‘‘ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກໍ, ອຸຍ຺ຍານຣາມເຓຍ຺ຍກໍ, ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກໍ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ຣມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣມຓໍ, ຣມຓໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຣາມໂຓ, ອາຣາໂມ, ອາຣາມຣາມຓສ຺ສ ຠາໂວ ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກໍ, ເຓຍ຺ໂຍ, ສກຕ຺ເຖ ຈ ໂກ [ກຖໍ ຣາມຓິຍກຕ຺ຖິ? ສກຕ຺ເຖ ກນ຺ຖາ ເຓນ ສິທ຺ຘໍ, (ໂມຄ. ໔-໕໙)], ອາຣາມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອາຣາມສິຣີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸ.

ຠາວ, ກມ຺ມຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຣິມາຓຣາສິ

໔໙໕. ຕມສ຺ສ ປຣິມາຓໍ ຓິໂກ ຈ [ກ. ໓໕໑; ຣູ. ໓໗໔; ນີ. ໗໖໔; ຈໍ. ໔.໑.໖໒; ປາ. ໕.໑.໕໗, ໕໘].

ຕໍ ອສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ປຐມນ຺ຕາ ຓິໂກ ໂຫຕິ ໂກ ຈ. ປຣິມີຍເຕ ອເນນາຕິ ປຣິມາຓໍ.

ໂທໂຓ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ໂທຓິໂກ. ເອວໍ ຂາຣິໂກ, ກຸມ຺ຠິໂກ, ອສີຕິວສ຺ສານິ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ອາສີຕິໂກ, ວໂຍ. ເອວໍ ນາວຸຕິໂກ, ອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ອຸປຑ຺ຒກາຍິກໍ, ພິມ຺ໂພຫນໍ, ທ຺ເວ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ທຸກໍ. ເອວໍ ຕິກໍ, ຈຕຸກ຺ກໍ, ປຎ຺ຈກໍ, ຉກ຺ກໍ, ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ທສກໍ, ສຕກໍ.

໔໙໖. ຍເຕເຕຫິ ຕ຺ຕໂກ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໐; ປາ. ໕.໑.໒໒, ໒໓]

ຕມສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຍ, ຕ, ເອຕສທ຺ເທຫິ ສທິສທ຺ວິຠູໂຕ ຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ.

ຍໍ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ. ເອວໍ ຕຕ຺ຕກໍ.

໔໙໗. ເອຕສ຺ເສຏ ຕ຺ຕເກ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙].

ຕ຺ຕເກ ¶ ປເຣ ເອຕສທ຺ທສ຺ສ ເອຏ ໂຫຕິ.

ເອຕໍ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ, ຍາວ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ຍາວຕ຺ຕກໍ. ເອວໍ ຕາວຕ຺ຕກໍ, ເອຕາວຕ຺ຕກໍ. ‘ຍເຕເຕຫີ’ຕິ ວຈເນນ ຍາວ, ຕາວ, ເອຕາວາປິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

໔໙໘. ສພ຺ພາ ຈ ຏາວນ຺ຕຸ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໐; ຈໍ. ໔.໒.໔໓; ປາ. ໕.໒.໓໙; ‘ສພ຺ພາ ຈຈວນ຺ຕຸ’ (ພຫູສຸ)].

ຕມສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຍ, ເຕ’ເຕຫິ ຈ ສພ຺ພໂຕ ຈ ຏາວນ຺ຕຸ ໂຫຕິ, ເອຕສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພໍ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ, ສພ຺ພາວາ, ອຕ຺ໂຖ, ສພ຺ພາວນ຺ໂຕ, ສພ຺ພາວນ຺ຕາ, ອຕ຺ຖາ, ສພ຺ພາວຕິ, ອຕ຺ເຖ, ສພ຺ພາວນ຺ເຕສຸ, ອຕ຺ເຖສຸ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ສພ຺ພາວຕີ, ສພ຺ພາວນ຺ຕີ, ປຣິສາ. ເອວໍ ຍາວາ, ຍາວນ຺ຕາ, ຍາວນ຺ໂຕ, ຕາວາ, ຕາວນ຺ຕາ, ຕາວນ຺ໂຕ, ເອຕ຺ຕາວາ, ເອຕ຺ຕາວນ຺ຕາ, ເອຕ຺ຕາວນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຈາທິ.

ກ຺ວຈິ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລໂປ, ຍາວຕໂກ ກາໂຍ, ຕາວຕໂກ ພ຺ຍາໂມ [ທີ. ນິ. ໓.໒໐໐], ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ.

໔໙໙. ກິໍມ຺ຫາ ຣຕິ ຣີວ ຣີວຕກ ຣິຕ຺ຕກາ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໐; ຈໍ. ໔.໒.໔໕; ປາ. ໕.໒.໔໑].

ຕໍ ອສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ກິໍສທ຺ທໂຕ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ຠວນ຺ຕິ.

໕໐໐. ຣານຸພນ຺ເຘນ຺ຕສຣາທິສ຺ສ [ກ. ໕໓໙; ຣູ. ໕໕໘; ນີ. ໑໑໒໔].

ຣານຸພນ຺ເຘ ¶ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ປທນ຺ຕສຣາທິສ຺ສ ໂລໂປ ໂຫຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປທນ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ຣີວນ຺ຕຸ, ຣິຕ຺ຕາວນ຺ຕຸປຈ຺ຈຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ກິໍ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ກຕິ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກຕິ ກຸສລາ, ກຕິ ອກຸສລາ [ວິຠ. ໑໕໑], ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ເອກວສ຺ໂສ ອຫໍ ຠຄວາ [ມຫາວ. ໗໘], ກິໍ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ກີວໍ, ກິໍວ ທູໂຣ ອິໂຕ ຄາໂມ. ເອວໍ ກີວຕກໍ, ກິຕ຺ຕກໍ.

ຣີວນ຺ຕຸມ຺ຫິ – ກີວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ ຍາຈກາ [ຊາ. ໒.໒໐.໑໐໓] ຕິ.

ຣິຕ຺ຕາວນ຺ຕຸມ຺ຫິ – ກິຕ຺ຕາວຕາ ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ [ສໍ. ນິ. ໓.໘໒], ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ມາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ [ສໍ. ນິ. ໓.໑໖໑].

ປຸພ຺ພສຸຕ຺ເຕນ ຏາວນ຺ຕຸມ຺ຫິ – ເອຕ຺ຕາວຕາ ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ມາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໕໐໑. ມາເນ ມຕ຺ໂຕ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໗໐໘; ຈໍ. ໔.໒.໓໘; ປາ. ໕.໒.໓໗].

ມີຍເຕ ເອເຕນາຕິ ມານໍ, ຕໍ ອຸມ຺ມານໍ, ປຣິມາຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ, ອຸທ຺ຘໍ ມານໍ ອຸມ຺ມານໍ, ຕທຎ຺ຎໍ ມານໍ ປຣິມາຓໍ, ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປນ ສາມຎ຺ຎວຈນຕ຺ຕາ ທຸວິຘມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ, ທຸວິເຘ ມາເນ ປວຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖາທິສທ຺ທມ຺ຫາ ຕມສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ມຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ຫຕ຺ໂຖ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖາ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ, ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ, ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ¶ , ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ຕິໂຍຊນມຕ຺ຕໍ, ນາຬິມຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ, ໂທຓມຕ຺ຕໍ, ປລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸມ຺ມານສງ຺ຂາໂຕ ປາຕິວິເສໂສ, ປລໍ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ປລມຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈມຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ [ປາຣາ. ໑], ຕິໍສມຕ຺ຕໍ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕໍ, ສຕມຕ຺ຕໍ, ສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ, ໂກຏິມຕ຺ຕໍ, ກຸມ຺ຠມຕ຺ຕໍ, ຈາຏິມຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ, ປພ຺ພຕມຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘ມຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ປຣິມາຓວາຈິສທ຺ທນ຺ຕຣໍ, ຫຕ຺ໂຖ ມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ທ຺ວິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ, ອິຈ຺ຈາທິນາ ສມາໂສປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອເຠທູປຈາເຣນ ປນ ຫຕ຺ຖປຣິມາຓໍ ຫຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖໍ, ໂທໂຓ ວີຫິ, ໂທໂຓ ມາໂສ’’ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ.

໕໐໒. ຕຄ຺ໂຆ ຈຸທ຺ຘໍ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໗໐໘; ຈໍ. ໔.໒.໓໙; ປາ. ໕.໒.໓໗].

ອຸທ຺ຘໍມາເນ ປວຕ຺ຕາ ສທ຺ທາ ຕມສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຕຄ຺ຆປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ມຕ຺ໂຕ ຈ.

ຊຓ຺ຓຸ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ຊຓ຺ຓຸຕຄ຺ຆໍ, ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ຕໍ.

໕໐໓. ໂຓ ຈ ປຸຣິສາ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໔.໒.໔໐ …ເປ… ໕.໒.໓໘].

ອຸທ຺ຘໍມາເນ ປວຕ຺ຕາ ປຸຣິສມ຺ຫາ ໂຓ ຈ ໂຫຕິ ຕຄ຺ໂຆ ຈ ມຕ຺ໂຕ ຈ.

ຈຕຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ໂປຣິສໍ, ຕິໂປຣິສໍ, ສຕໂປຣິສໍ, ຄມ຺ຠີຣໍ. ເອວໍ ປຸຣິສຕຄ຺ຆໍ, ປຸຣິສມຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສປມາຓໍ ໂປຣິສນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ເອກູນຕີໂສ ວຍສາ’’ຕິ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔ (ເອກູນຕິໍໂສ)] ເອຕ຺ຖ ເອກູນຕີສ ວສ຺ສານິ ອາຍຸປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ເອກູນຕີໂສ. ເອວໍ ¶ ວີໂສ, ຕີໂສ, ຈຕ຺ຕາລີໂສ, ປຎ຺ຎາໂສ, ສຫສ຺ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ທ຺ວິສຫສ຺ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ທສສຫສ຺ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອສ຺ສາຕິ ສຫສ຺ໂສ’’-ອິຈ຺ຈາທິນາ ຓປຈ຺ຈເຍນ ສິຊ຺ຌຕິ.

ປຣິມາຓຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິ

໕໐໔. ເອກາ ກາກ຺ຍສຫາເຍ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໕; ຈໍ. ໔.໒.໖໗; ປາ. ໕.໓.໕໒].

ອສຫາຍຕ຺ເຖ ເອກມ຺ຫາ ກ, ອາກີ ໂຫນ຺ຕິ ວາ.

ອສຫາໂຍ ເອໂກ, ເອກໂກ, ເອກາກີ, ເອໂກ ວາ.

ອິຕ຺ຖິຍໍ ເອກິກາ, ເອກາກິນີ, ເອກາ ວາ, ‘ອຘາຕຸສ຺ສ ເກ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອິຕ຺ຖິຍໍ ກມ຺ຫິ ປເຣ ອສ຺ສ ອິຕ຺ຕໍ.

໕໐໕. ທ຺ວິຕິ ຈຕູຫິ ຕີຍຕ຺ຖາ [ກ. ໓໘໕; ຣູ. ໔໐໙; ນີ. ໘໑໗; ຕິສຕ຺ຖາ?].

ເຕຫິ ຕສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຕີໂຍ ຈ ຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

໕໐໖. ທ຺ວິຕີນໍ ທຸຕາ ຕີເຍ [ກ. ໓໘໖, ໔໑໐; ນີ. ໘໑໘; ຕິເຍ?].

ຕີເຍ ປເຣ ທ຺ວິ, ຕິສທ຺ທານໍ ທຸ, ຕາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ທຸຕີໂຍ [ຉຏ຺ຐສໍຄີຕິ ປາເຐສຸ ທຸຕິໂຍຕ຺ຍາທິນາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ], ທ຺ວິນ຺ນໍ ປູຣຓີ ທຸຕີຍາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປູຣຓໍ ທຸຕີຍໍ. ເອວໍ ຕຕີໂຍ, ຕຕີຍາ, ຕຕີຍໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ຈຕຸຕ຺ໂຖ, ຈຕຸຕ຺ຖີ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕໐໗. ມ ປຎ຺ຈາທິກຕິຫິ [ກ. ໓໗໓; ຣູ. ໔໐໖; ນີ. ໘໐໒; ຈໍ. ໔.໒.໕໕; ປາ. ໕.໒.໔໙].

ປຎ຺ຈາທີຫິ ¶ ຈ ກຕິມ຺ຫາ ຈ ຕສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ໂມ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈໂມ, ປຎ຺ຈມີ, ປຎ຺ຈມໍ. ເອວໍ ສຕ຺ຕມ, ອຏ຺ຐມ, ນວມ, ທສມ, ເອກາທສມາທິ. ກຕິນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ກຕິໂມ, ກຕິມີ, ຕິຖີ.

໕໐໘. ຕສ຺ສ ປູຣເຓກາທສາທິໂຕ ວາ [ກ. ໓໗໔; ຣູ. ໔໑໒; ນີ. ໘໐໕; ຈໍ. ໔.໒.໕໑; ປາ. ໕.໒.໔໘].

ປູຣເຕ ອເນນາຕິ ປູຣຓໍ, ເອກາທສາທິໂຕ ຕສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຏານຸພນ຺ໂຘ ອປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ວາ.

ເອກາທສນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ເອກາທໂສ, ເອກາທສີ, ເອກາທສໍ, ເອກາທສໂມ ວາ. ເອວໍ ທ຺ວາທໂສ, ທ຺ວາທສໂມ, ເຕຣໂສ, ເຕຣສໂມ, ຈຸທ຺ທໂສ, ຈຸທ຺ທສໂມ, ປຎ຺ຈທໂສ, ປຎ຺ຈທສໂມ, ປນ຺ນຣໂສ, ປນ຺ນຣສໂມ, ໂສຬໂສ, ໂສຬສໂມ, ສຕ຺ຕຣໂສ, ສຕ຺ຕຣສໂມ, ອຏ຺ຐາຣໂສ, ອຏ຺ຐາຣສໂມ.

໕໐໙. ເຏ ສຕິສ຺ສ ຕິສ຺ສ [ກ. ໓໘໙; ຣູ. ໔໑໓; ນີ. ໘໒໔].

ເຏ ປເຣ ສຕິສ຺ສ ຕິ-ກາຣສ຺ສ ໂລໂປ ໂຫຕີຕິ ວີສຕິ, ຕີສຕີນໍ ຕິສ຺ສ ໂລໂປ.

ເອກູນວີໂສ, ເອກູນວີສຕິໂມ, ວີໂສ, ວີສຕິໂມ, ຕີໂສ, ຕີສຕິໂມ, ຈຕ຺ຕາລີໂສ, ຈຕ຺ຕາລີສໂມ, ປຎ຺ຎາໂສ, ປຎ຺ຎາສໂມ. ສຏ຺ຐ຺ຍາທິໂຕ ປຸຣິມສຸຕ຺ເຕນ ໂມ, ສຏ຺ຐິໂມ, ສຕ຺ຕຕິໂມ, ອສີຕິໂມ, ນວຸຕິໂມ.

໕໑໐. ສຕາທີນມິ ຈ [ກ. ໓໗໓; ຣູ. ໔໐໖; ນີ. ໘໐໒; ຈໍ. ໔.໒.໕໓ …ເປ… ໕.໒.໕໗].

ສຕາທິໂຕ ຕສ຺ສ ປູຣຓຕ຺ເຖ ໂມ ໂຫຕິ, ສຕາທີນໍ ອນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ສຕສ຺ສ ¶ ປູຣໂຓ ສຕິໂມ, ທ຺ວິສຕິໂມ, ຕິສຕິໂມ, ສຫສ຺ສິໂມ.

໕໑໑. ຉາ ຏ຺ຐຏ຺ຐມາ [ກ. ໓໘໔; ຣູ. ໔໐໗; ນີ. ໘໐໓].

ຉມ຺ຫາ ຕສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຏ຺ຐ, ຏ຺ຐມາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຉຏ຺ໂຐ, ຉຏ຺ຐີ, ຉຏ຺ຐໍ, ຉຏ຺ຐໂມ, ຉຏ຺ຐມີ, ຉຏ຺ຐມໍ.

໕໑໒. ສງ຺ຂ຺ຍາຍ ສຈ຺ຈຸຕີສາສທສນ຺ຕາຍາຘິກາສ຺ມິໍ ສຕສຫສ຺ເສ ຏ [ກ. ໓໒໘; ຣູ. ໓໕໒; ນີ. ໗໐໑; ຈໍ. ໔.໒.໕໐ …ເປ… ໕.໒.໔໕, ໔໖; ‘…ໂຑ’ (ພຫູສຸ)].

ສຕິ, ອຸຕິ, ອີສ, ອາສ, ທສນ຺ຕາຫິ ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ ເຕ ອຘິກາ ອສ຺ມິໍ ສຕສຫສ຺ເສຕິ ອຕ຺ເຖ ຏານຸພນ຺ໂຘ ອປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສຕສຫສ຺ເສ’ຕິ ສເຕ ວາ ສຫສ຺ເສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ສສທ຺ເທນ ສຫສ຺ສໍ ທສສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທສສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຄຍ຺ຫຕິ.

ທສນ຺ຕ, ສຕ຺ຍນ຺ຕ, ອີສນ຺ຕ, ອາສນ຺ຕ, ອຸຕ຺ຍນ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ທສ, ເອກາທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຏ຺ຐາຣສາ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ທສນ຺ຕາ ນາມ.

ວີສຕິ, ເອກວີສຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຏ຺ຐວີສຕິຍາ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ ຕີສຕິ, ເອກຕີສຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຏ຺ຐຕີສຕິຍາ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ ສຕ຺ຍນ຺ຕາ ນາມ.

ຈຕ຺ຕາລີສ, ເອກຈຕ຺ຕາລີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສາຍ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ອີສນ຺ຕາ ນາມ.

ປຎ຺ຎາສ ¶ , ເອກປຎ຺ຎາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສາຍ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ອາສນ຺ຕາ ນາມ.

ນວຸຕິ, ເອກນວຸຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຏ຺ຐນວຸຕິຍາ ນວ ສງ຺ຂ຺ຍາ ອຸຕ຺ຍນ຺ຕາ ນາມ.

ເສສາ ຏ຺ຐຸນ຺ຕ, ຕ຺ຍນ຺ຕາປິ ອິຘ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຏ຺ຐຸນ຺ຕາ ນາມ ສຏ຺ຐິ,-ເອກສຏ຺ຐ຺ຍາທິກາ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ. ຕ຺ຍນ຺ຕາ ນາມ ສຕ຺ຕຕິ, ເອກສຕ຺ຕຕ຺ຍາທິກາ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ ອສີຕິ, ເອກາສີຕ຺ຍາທິກາ ນວສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ.

ທສນ຺ຕາສຸ ຕາວ – ທສ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ທສສຕໍ. ເອວໍ ທສສຫສ຺ສໍ, ທສສຕສຫສ຺ສໍ, ເອກາທສ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ເອກາທສສຕໍ. ເອວໍ ເອກາທສສຫສ຺ສໍ, ເອກາທສສຕສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ທ຺ວາທສສຕມິຈ຺ຈາທີນິ.

ສຕ຺ຍນ຺ຕາສຸ – ຏມ຺ຫິ ຕິ-ກາຣໂລໂປ, ວີສຕິ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ວີສສຕໍ. ເອວໍ ເອກວີສສຕໍ, ທ຺ວາວີສສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ, ຕີສຕິ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ຕີສສຕໍ. ເອວໍ ເອກຕີສສຕໍ, ທ຺ວຕ຺ຕີສສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອສ ນໂຍ ສຫສ຺ເສປິ.

ອີສນ຺ຕາສຸ – ຈຕ຺ຕາລີສໍ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ຈຕ຺ຕາລີສສຕໍ. ເອວໍ ເອກຈຕ຺ຕາລີສສຕໍ, ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອສ ນໂຍ ສຫສ຺ເສປິ.

ອາສນ຺ຕາສຸ – ປຎ຺ຎາສໍ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ປຎ຺ຎາສສຕໍ. ເອວໍ ເອກປຎ຺ຎາສສຕໍ, ທ຺ເວປຎ຺ຎາສສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອສ ນໂຍ ສຫສ຺ເສປິ.

ຏ຺ຐຸນ຺ຕາສຸ – ສຏ຺ຐິ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ສຏ຺ຐິສຕໍ. ເອວໍ ເອກສຏ຺ຐິສຕໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອສ ນໂຍ ສຫສ຺ເສປິ.

ຕ຺ຍນ຺ຕາສຸ ¶ – ສຕ຺ຕຕິ ອຘິກາ, ເອກສຕ຺ຕຕິ ອຘິກາ, ອສີຕິ ອຘິກາ, ເອກາສີຕິ ອຘິກາ ອິຈ຺ຈາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ອຸຕ຺ຍນ຺ຕາສຸ – ນວຸຕິ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ນວຸຕິສຕໍ. ເອວໍ ເອກນວຸຕິສຕໍ, ທ຺ເວນວຸຕິສຕໍ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອສ ນໂຍ ສຫສ຺ເສປິ.

ອຖ ວາ ທສນ຺ຕາ ນາມ ເອກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສສງ຺ຂ຺ຍາ.

ສຕ຺ຍນ຺ຕາ ນາມ ເອກາທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວີສສງ຺ຂ຺ຍາ.

ອີສນ຺ຕາ ນາມ ເອກຕີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສສງ຺ຂ຺ຍາ.

ອາສນ຺ຕາ ນາມ ເອກຈຕ຺ຕາລີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສສງ຺ຂ຺ຍາ.

ເອວໍ ຏ຺ຐຸນ຺ຕ, ຕ຺ຍນ຺ຕ, ອຸຕ຺ຍນ຺ຕາປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອໂກ ອຘິໂກ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ເອກສຕໍ, ‘‘ອເຖຕ຺ເຖກສຕໍ ຂຕ຺ຍາ, ອນຸຍນ຺ຕາ ຍສສ຺ສິໂນ’’ຕິ [ຊາ. ໒.໒໒.໕໙໔] ປາຬິ. ‘‘ທ຺ເວ ອຘິກາ ຍສ຺ມິໍ ສເຕ ຕຍິທໍ ທ຺ວິສຕໍ’’ ອິຈ຺ຈາທິນາ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ສຸວິຈິຕ຺ຕມິທໍ ວິຘານນ຺ຕິ.

ຍຖາ ປນ ‘‘ເອໂກ ຈ ທສ ຈ ເອກາທສ, ເອກາຘິກາ ວາ ທສ ເອກາທສາ’’ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອິຘປິ ‘‘ທສ ຈ ສຕຎ຺ຈ ທສສຕໍ, ທສາຘິກໍ ວາ ສຕໍ ທສສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ວິຘານໍ ສມາສວເສນ ສິຊ຺ຌຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ສຕານິ ທ຺ວິສຕໍ, ຕີຓິ ສຕານິ ຕິສຕ’’ມິຈ຺ຈາທີນິ ຈ ‘‘ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ທ຺ວິສຫສ຺ສໍ, ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ຕິສຫສ຺ສ’’ມິຈ຺ຈາທີນິ ຈ ‘‘ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ທ຺ວິສຕສຫສ຺ສໍ, ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ຕິສຕສຫສ຺ສ’’ມິຈ຺ຈາທີນິ ຈ ທິຄຸສມາເສ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

໕໑໓. ວາຣສງ຺ຂ຺ຍາຍກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ [ກ. ໖໔໖; ຣູ. ໔໑໙; ນີ. ໑໒໘໒; ຈໍ. ໔.໔.໕; ປາ. ໕.໔.໑໗].

ວາຣສມ຺ພນ຺ຘິຠູຕາ ສງ຺ຂ຺ຍາສທ຺ທາ ກ຺ຂຕ຺ຕຸໍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ¶ ວາຣາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ.

໕໑໔. ກຕິມ຺ຫາ [ກ. ໖໔໖; ຣູ. ໔໑໙; ນີ. ໑໒໘໒; ຈໍ. ໔.໔.໖; ປາ. ໕.໔.໒໐].

ວາຣສມ຺ພນ຺ຘິຠູຕາ ກຕິສທ຺ທາ ກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຫຕິ. ກຕິ ວາຣາ ກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ.

໕໑໕. ພຫຸມ຺ຫາ ຘາ ຈ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຍາ [ກ. ໖໔໖; ຣູ. ໔໑໙; ນີ. ໑໒໘໒; ‘ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຍໍ’ (ພຫູສຸ)].

ວາຣສມ຺ພນ຺ຘິຠູຕາ ພຫຸສທ຺ທາ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຘາ ຈ ໂຫຕິ ກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ.

ພຫຸວາຣາ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ພຫຸສທ຺ເທນ ອເນກວາຣໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ, ອເນກວາຣາ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ເອວໍ ພຫຸວາຣາ ພຫຸຘາ, ອເນກວາຣາ ອເນກຘາ. ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິ ນາມ ວາຣານໍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິວສສ຺ສ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ພຫຸຘາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ວາຣານໍ ທູຣຠາເວ ສຕິ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ມາສສ຺ສ ພຫຸວາເຣ ຠຸຎ຺ຊຕິ.

໕໑໖. ສກິໍ ວາ [ກ. ໖໔໖; ຣູ. ໔໑໙; ນີ. ໑໒໘໒; ຈໍ. ໔.໔.໘; ປາ. ໕.໔.໑໙].

ເອກວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ສກິນ຺ຕິ ນິປຈ຺ຈເຕ ວາ.

ສກິໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອກວາຣໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ.

ສງ຺ຂ຺ຍາຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຂຸທ຺ທກຣາສິ

ປກາຣຣາສິ

໕໑໗. ຘາ ¶ ສງ຺ຂ຺ຍາຫິ [ກ. ໓໙໗; ຣູ. ໔໒໐; ນີ. ໘໓໖; ຈໍ. ໔.໓.໒໐; ປາ. ໕.໓.໔໒].

ສງ຺ຂ຺ຍາວາຈີຫິ ປກາເຣ ຘາ ໂຫຕິ.

ທ຺ວີຫິ ປກາເຣຫິ ທ຺ວິຘາ. ເອວໍ ຕິຘາ, ຈຕຸຘາ, ປຎ຺ຈຘາ, ທສຘາ, ສຕຘາ, ສຫສ຺ສຘາ, ພຫຸຘາ, ເອກຘາ, ອເນກຘາ.

໕໑໘. ເວກາ ຊ຺ຌໍ [ກ. ໓໙໗; ຣູ. ໔໒໐; ນີ. ໘໓໗; ຈໍ. ໔.໓.໒໔; ປາ. ໕.໓.໔໖].

ເອກມ຺ຫາ ປກາເຣ ຊ຺ຌໍ ໂຫຕິ ວາ.

ເອເກນ ປກາເຣນ ເອກຊ຺ຌໍ, ເອກຘາ ວາ.

໕໑໙. ທ຺ວິຕີເຫຘາ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໔໒໐-໓໗໐; ນີ. ໘໕໙; ຈໍ. ໔.໓.໒໔; ປາ. ໕.໓.໔໖].

ທ຺ວິຕິສທ຺ເທຫິ ປກາເຣ ເອຘາ ໂຫຕິ ວາ.

ທ຺ເວຘາ, ເຕຘາ, ທ຺ວິຘາ, ຕິຘາ ວາ.

໕໒໐. ສພ຺ພາທີຫິ ປກາເຣ ຖາ [ກ. ໓໙໘; ຣູ. ໔໒໑; ນີ. ໘໔໔; ຈໍ. ໔.໓.໒໖; ປາ. ໕.໓.໖໙].

ພຫຸເຠໂທ ວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ເຠທໂກ ວິເສໂສ ວາ ປກາໂຣ, ສພ຺ພາທີຫິ ປກາເຣ ຖາ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພນ ປກາເຣນ ສພ຺ພຖາ, ສພ຺ເພຫິ ປກາເຣຫິ ສພ຺ພຖາ, ຍາທິເສນ ປກາເຣນ ຍຖາ, ຍາທິເສຫິ ປກາເຣຫິ ຍຖາ. ເອວໍ ຕຖາ, ອຎ຺ຎຖາ, ອຸຠຍຖາ, ອິຕຣຖາ.

໕໒໑. ກຖມິຕ຺ຖໍ [ກ. ໓໙໙; ຣູ. ໔໒໒; ນີ. ໘໔໕; ປາ. ໕.໓.໒໔, ໒໕].

ເອເຕ ¶ ສທ຺ທາ ປກາເຣ ນິປຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເກນ ປກາເຣນ ກຖໍ, ອິມິນາ ປກາເຣນ ອິຕ຺ຖໍ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ກິໍ, ອິມສທ຺ເທຫິ ຖໍ, ຕ຺ຖໍປຈ຺ຈເຍ ກຕ຺ວາ ກິໍສ຺ສ ກຕ຺ຕໍ, ອິມສ຺ສ ອິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຣິຍຕິ.

໕໒໒. ຕພ຺ພຕິ ຊາຕິໂຍ [ກ. ໓໙໘; ຣູ. ໔໒໑; ນີ. ໘໔໔; ຈໍ. ໔.໓.໒໖; ປາ. ໕.໓.໖໙].

ໂສ ປກາໂຣ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມິໍ ຕພ຺ພຕິ, ປກາຣວນ຺ເຕ ທພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍສາມຎ຺ຎວາຈິມ຺ຫາ ຕພ຺ພຕິ ຊາຕິຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ວິເສເສນ ປຏຸຣູໂປ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຏຸຊາຕິໂຍ. ວິເສເສນ ມຸທຸຣູປໍ ວຕ຺ຖຸ ມຸທຸຊາຕິຍໍ.

໕໒໓. ໂສ ວີຈ຺ຉາປ຺ປກາເຣສຸ [ກ. ໓໙໗; ຣູ. ໔໒໐; ນີ. ໘໓໖; ຈໍ. ໔.໔.໒ …ເປ… ໕.໔.໔໓].

ວີຈ຺ຉາຍໍ ປກາເຣ ຈ ໂສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ວີຈ຺ຉາຍໍ –

ປທໍ ປທໍ ວາເຈຕິ ປທໂສ ວາເຈຕິ. ຂຓ຺ຑໍ ຂຓ຺ຑໍ ກໂຣຕິ ຂຓ຺ຑໂສ ກໂຣຕິ, ພິລໍ ພິລໍ ວິຠຊ຺ຊຕິ ພິລໂສ ວິຠຊ຺ຊຕິ ອິຈ຺ຈາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ປທໍ ປທໍ’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ກ຺ຣິຍາວິເສສເນ ທຸຕິຍາ.

ປກາເຣ –

ພຫູຫິ ປກາເຣຫິ ປຸຖຸໂສ, ສພ຺ເພຫິ ປກາເຣຫິ ສພ຺ພໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘‘ໂຍນິໂສ ¶ ອຸປາຍໂສ, ຐານໂສ, ເຫຕຸໂສ, ອຕ຺ຖໂສ, ຘມ຺ມໂສ, ສຸຕ຺ຕໂສ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ປນ ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຕຕິເຍກວຈນສ຺ສ ໂສຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ທີຆໂສ, ໂອຣໂສ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ປກາຣຣາສິ.

ກຸລຣາສິ

໕໒໔. ປິຕິໂຕ ຠາຕຣິ ເຣຍ຺ຍຓ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕].

ປິຕຸສທ຺ທມ຺ຫາ ຕສ຺ສ ຠາຕາຕິ ອຕ຺ເຖ ເຣຍ຺ຍຓ ໂຫຕິ.

ປິຕຸ ຠາຕາ ເປຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ [ອ. ນິ. ໖.໔໔]. ‘ຣານຸພນ຺ເຘນ຺ຕສຣາທິສ຺ສາ’ຕິ ອຸສ຺ສ ໂລໂປ, ຕສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ.

໕໒໕. ມາຕິໂຕ ຈ ຠຄິນິຍໍ ໂຉ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕].

ມາຕິໂຕ ປິຕິໂຕ ຈ ຠຄິນິຍໍ ໂຉ ໂຫຕິ.

ມາຕຸ ຠຄິນີ ມາຕຸຈ຺ຉາ [ອຸທາ. ໒໒], ປິຕຸ ຠຄິນີ ປິຕຸຈ຺ຉາ [ສໍ. ນິ. ໒.໒໔໓].

໕໒໖. ມາຕາປິຕູສ຺ວາມໂຫ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໑.໖໐; ປາ. ໔.໒.໓໖].

ມາຕາປິຕູຫິ ເຕສໍ ມາຕາປິຕູສຸ ອາມໂຫ ໂຫຕິ.

ມາຕຸ ມາຕາ ມາຕາມຫີ, ມາຕຸ ປິຕາ ມາຕາມໂຫ [ມ. ນິ. ໒.໔໑໑], ປິຕຸ ມາຕາ ປິຕາມຫີ, ປິຕຸ ປິຕາ ປິຕາມໂຫ.

ອິຕິ ກຸລຣາສິ.

ຫິຕ, ສາຘຸ, ອຣຫຣາສິ

໕໒໗. ຫິເຕ ¶ ເຣຍ຺ຍຓ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕].

ມາຕາປິຕູຫິ ເຕສໍ ຫິເຕ ເຣຍ຺ຍຓ ໂຫຕິ.

ມາຕຸ ຫິໂຕ ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ປິຕຸ ຫິໂຕ ເປຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ. ມາຕາປິຕູສຸ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ.

໕໒໘. ອິໂຍ ຫິເຕ [ກ. ໓໕໖; ຣູ. ໓໘໑; ນີ. ໗໗໓].

ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ອິໂຍ ໂຫຕິ.

ອຸປາທານານໍ ຫິຕໍ ອຸປາທານິຍໍ. ເອວໍ ໂອຆນິຍໍ, ໂຍຄນິຍໍ, ຄນ຺ຖນິຍໍ, ນີວຣຓິຍໍ, ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖສຸປິ ອິໂຍ, ສມາໂນທເຣ ສຍິໂຕ ໂສທຣິໂຍ.

໕໒໙. ຈກ຺ຂ຺ວາທິໂຕ ສ຺ໂສ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໗].

ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ຈກ຺ຂ຺ວາທີຫິ ສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຫິຕໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສໍ [ອ. ນິ. ໕.໒໐໘], ສຸຠຣູປໍ ຈກ຺ຂຸເຠສຊ຺ຊຎ຺ຈ. ອາຍຸໂນ ຫິຕໍ ອາຍຸສ຺ສໍ [ອ. ນິ. ໕.໒໓໑], ອາຍຸວຑ຺ຒນວິຘິ.

໕໓໐. ຓ຺ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສາຘຸ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໗; ຈໍ. ໓.໔.໑໐໐, ໑໐໓; ປາ. ໔.໔.໙໘, ໑໐໓, ໑໐໕].

ຕສ຺ມິໍ ສາຘູຕິ ອຕ຺ເຖ ຓ຺ໂຍ ໂຫຕິ.

ສຠາຍໍ ສາຘຸ ສພ຺ໂຠ, ‘ສາຘູ’ຕິ ກຸສໂລ ໂຍຄ຺ໂຍ ຫິໂຕ ວາ. ມິຕ຺ຕານໍ ຫິຕໍ ເມຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣປິ ຓ຺ໂຍ, ຣຖໍ ວຫຕີຕິ ຣຈ຺ຉາ, ຣຖວີຖິ.

໕໓໑. ກມ຺ມານິຍຎ຺ຎາ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໗].

ຕສ຺ມິໍ ¶ ສາຘູຕິ ອຕ຺ເຖ ກມ຺ມມ຺ຫາ ນິຍ, ຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກມ຺ເມ ສາຘຸ ກມ຺ມນິຍໍ, ກມ຺ມຎ຺ຎໍ.

໕໓໒. ກຖາທິຕິໂກ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໗; ຈໍ. ໓.໔.໑໐໔; ປາ. ໔.໔.໑໐໒].

ຕຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອຕ຺ເຖ ກຖາທີຫິ ອິໂກ ໂຫຕິ.

ກຖາຍໍ ສາຘຸ ກຖິໂກ, ຘມ຺ມກຖາຍໍ ສາຘຸ ຘມ຺ມກຖິໂກ, ສງ຺ຄາເມ ສາຘຸ ສງ຺ຄາມິໂກ, ຄາມວາເສ ສາຘຸ ຄາມວາສິໂກ, ອຸປວາເສ ສາຘຸ ອຸປວາສິໂກ.

໕໓໓. ປຖາທີຫິ ເຓຍ຺ໂຍ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໓.໔.໑໐໕; ປາ. ໔.໔.໑໐໔].

ຕຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອຕ຺ເຖ ປຖາທີຫິ ເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ.

ປເຖ ສາຘຸ ປາເຖຍ຺ຍໍ, ສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘນໍ, ຕສ຺ສ ປຕິ ສປຕິ, ສປຕິມ຺ຫິ ສາຘຸ ສາປເຕຍ຺ຍໍ.

໕໓໔. ທກ຺ຂິຓາຍາຣເຫ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ຈໍ. ໔.໑.໘໐; ປາ. ໕.໑.໖໙].

ທກ຺ຂິຓາສທ຺ທມ຺ຫາ ອຣຫຕ຺ເຖ ເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ.

ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ.

໕໓໕. ອາໂຍ ຕຸມນ຺ຕາ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕; ‘ຣາໂຍ ຕຸມນ຺ຕາ’ (ພຫູສຸ)].

ຕຸມນ຺ຕມ຺ຫາ ອຣຫຕ຺ເຖ ອາໂຍ ໂຫຕິ.

ຆາເຕຕຸໍ ¶ ອຣຫຕີຕິ ຆາເຕຕາໂຍ, ຊາເປຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ຊາເປຕາໂຍ, ‘ຊາເປຕຸ’ນ຺ຕິ ຫາເປຕຸໍ, ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ປພ຺ພາເຊຕາໂຍ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ອາຍມ຺ຫິ ສພິນ຺ທຸໂນ ອຸສ຺ສ ໂລໂປ.

ອິຕິ ຫິຕ, ສາຘຸ, ອຣຫຣາສິ.

ວິກຕິຣາສິ

໕໓໖. ຕສ຺ສ ວິກາຣາວຍເວສຸ ຓ ຓິກ ເຓຍ຺ຍມຍາ [ກ. ໓໕໒, ໓໕໑, ໓໗໒; ຣູ. ໓໗໖, ໓໗໔, ໓໘໕; ນີ. ໗໖໕, ໗໖໔, ໗໙໘; ຈໍ. ໓.໓.໑໐໓; ປາ. ໔.໓.໑໓໔].

ຕສ຺ສ ວິກາໂຣ, ຕສ຺ສ ອວຍໂວຕິ ອຕ຺ເຖສຸ ຓາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ປກຕິຍາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ວິກາໂຣ.

ອຸທຸມ຺ພຣສ຺ສ ວິກຕິ ໂອທຸມ຺ພຣໍ, ຠສ຺ມາ, ອຸທຸມ຺ພຣສ຺ສ ອວຍໂວ ໂອທຸມ຺ພຣໍ, ປຓ຺ຓາທິ. ກໂປຕາວຍໂວ ກາໂປຕໍ, ມໍສໂລຫິຕປຕ຺ຕາທິ.

ຓິກມ຺ຫິ-ກປ຺ປາສສ຺ສ ວິກຕິ ກປ຺ປາສິກໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຎ຺ຈ.

ເຓຍ຺ຍມ຺ຫິ-ເອຓິສ຺ສ ອວຍໂວ ເອເຓຍ຺ຍໍ, ມໍສໍ. ໂກສກິມີນໍ ວິກຕິ ໂກເສຍ຺ຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຎ຺ຈ.

ມຍມ຺ຫິ-ຕິຓານໍ ວິກຕິ ຕິຓມຍໍ. ເອວໍ ທາຣຸມຍໍ, ນຬມຍໍ, ມຕ຺ຕິກາມຍໍ, ຄຸນ຺ນໍ ວິກຕິ ໂຄມຍໍ, ກຣີສໍ.

໕໓໗. ຊຕຸໂຕ ມຍຓ ວາ [ກ. ໓໗໒; ຣູ. ໓໘໕; ນີ. ໗໙໘; ຈໍ. ໓.໓.໑໐໘; ປາ. ໔.໓.໑໓໘; ຊຕຸໂຕ ສຓ ວາ (ພຫູສຸ)].

ຕສ຺ສ ວິກາຣາວຍເວສຸ ຊຕຸໂຕ ມຍຓ ໂຫຕິ ວາ.

ຊຕຸໂນ ວິກາໂຣ ຊຕຸມຍໍ.

ອິຕິ ວິກຕິຣາສິ.

ວິເສສຣາສິ

໕໓໘. ຕຣຕມິສ຺ສິກິຍິຏ຺ຐາຕິສເຍ [ກ. ໓໖໓; ຣູ. ໓໙໐; ນີ. ໗໘໖; ຈໍ. ໔.໓.໔໕; ປາ. ໕.໓.໕໕, ໕໗].

ອຕິສຍຕ຺ເຖ ¶ ເອເຕ ປຈ຺ຈຍາ ຠວນ຺ຕິ.

ປາປານໍ ອຕິສເຍນ ປາໂປຕິ ປາປຕໂຣ, ປາປຕໂມ, ປາປິສ຺ສິໂກ, ປາປິໂຍ, ປາປິຏ຺ໂຐ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ປາປຕຣາ, ອຕິສຍໂຕປິ ອຕິສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຕິສເຍນ ປາປິຏ຺ໂຐ ປາປິຏ຺ຐຕໂຣ.

໕໓໙. ວຈ຺ຉາທີຫິ ຕນຸຕ຺ເຕ ຕໂຣ [ກ. ໓໖໓; ຣູ. ໓໙໐; ນີ. ໗໘໖; ຈໍ. ໔.໓.໗໔; ປາ. ໕.໓.໙໑].

ວຈ຺ຉາທີຫິ ສພ຺ພຕນຸຠາເວ ຕໂຣ ໂຫຕິ.

ອຕິຕຣຸໂຓ ວຈ຺ໂຉ ວຈ຺ຉຕໂຣ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ວຈ຺ຉຕຣີ. ໂຍພ຺ພນສ຺ສ ຕນຸຕ຺ເຕ ໂຍພ຺ພນປຕ຺ຕານໍ ສຸສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕນຸຕ຺ເຕ ອຕິຕຣຸໂຓ ອຸສໂຠ ອຸກ຺ຂຕໂຣ, ອສ຺ສຠາວສ຺ສ ຕນຸຕ຺ເຕ ຕຣຸຓອສ຺ໂສ ອສ຺ສຕໂຣ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ອສ຺ສຕຣີ. ສາມຕ຺ຖິຍສ຺ສ ຕນຸຕ຺ເຕ ຕຣຸຓອຸສໂຠ ອຸສຠຕໂຣ.

໕໔໐. ກິໍມ຺ຫາ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຕຣຕມາ [ກ. ໓໖໓; ຣູ. ໓໙໐; ນີ. ໗໘໖; ຈໍ. ໔.໓.໗໗; ປາ. ໕.໓.໙໒, ໙໓; ‘…ຣຕຣ ຣຕມາ’ (ພຫູສຸ)].

ກິໍສທ຺ທາ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຄມ຺ຍມາເນ ຕຣ, ຕມາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກຕໂຣ ຠວຕໍ ເທວທຕ຺ໂຕ, ກຕໂຣ ຠວຕໍ ຍຎ຺ຎທຕ຺ໂຕ, ກຕໂມ ຠວຕໍ ເທວທຕ຺ໂຕ, ກຕໂມ ຠວຕໍ ຍຎ຺ຎທຕ຺ໂຕ, ‘ກິສ຺ສ ໂກ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຕຣ, ຕເມສຸ ກິສ຺ສ ກຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ວິເສສຣາສິ.

ສມູຫຣາສິ

໕໔໑. ສມູເຫ ¶ ກຓຓຓິກາ [ກ. ໓໕໔; ຣູ. ໓໗໙; ນີ. ໗໗໑; ຈໍ. ໓.໑.໔໓-໔໗; ປາ. ໔.໒.໓໗-໔໒].

ຕສ຺ສ ສມູໂຫຕິ ອຕ຺ເຖ ກຓ, ຓ, ຓິກາ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂຄຕ຺ຕປຈ຺ຈຍນ຺ເຕຫິ ຕາວ – ຣາຊຎ຺ຎານໍ ສມູໂຫ ຣາຊຎ຺ຎກໍ, ມານຸສ຺ສກໍ.

ອຸກ຺ຂາທີຫິ-ອຸກ຺ຂານໍ ອຸສຠານໍ ສມູໂຫ ໂອກ຺ຂກໍ, ໂອຏ຺ຐານໍ ສມູໂຫ ໂອຏ຺ຐກໍ, ອຸຣພ຺ຠານໍ ສມູໂຫ ໂອຣພ຺ຠກໍ. ເອວໍ ຣາຊກໍ, ຣາຊປຸຕ຺ຕກໍ, ຫຕ຺ຖິກໍ, ເຘນຸກໍ, ສສໍ ອເທນ຺ຕິ ຠກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ສສາທກາ, ເຕສໍ ສມູໂຫ ສສາທກກໍ. ອິກ຺ຂຓິກໍ.

ຓມ຺ຫິ-ອມິຕ຺ຕານໍ ສມູໂຫ ອມິຕ຺ຕໍ.

ຓິກມ຺ຫິ-ອປູປານໍ ສມູໂຫ ອາປູປິກໍ, ສກຸຓານໍ ສມູໂຫ ສາກຸຓິໂກ [ສໍກຸລານໍ ສມູໂຫ ສໍກຸລິກໍ?].

໕໔໒. ຊນາທີຫິ ຕາ [ກ. ໓໕໕; ຣູ. ໓໘໐; ນີ. ໗໗໑; ຈໍ. ໓.໑.໖໙; ປາ. ໔.໒.໔໓].

ຕສ຺ສ ສມູໂຫຕິ ອຕ຺ເຖ ຕາ ໂຫຕິ.

ຊນຕາ, ຣາຊຕາ, ພນ຺ຘຸຕາ, ຄາມຕາ, ສຫາຍຕາ, ນຄຣວາສີນໍ ສມູໂຫ ນາຄຣຕາ ອິຈ຺ຈາທິ.

໕໔໓. ອຍູຠທ຺ວິຕີຫໍເສ [ກ. ໓໕໔; ຣູ. ໓໗໙; ນີ. ໗໗໑; ຈໍ. ໔.໒.໔໗, ໔໘; ປາ. ໕.໒.໔໓, ໔໔].

ອຸຠ, ທ຺ວິ, ຕີຫິ ຕສ຺ສ ອໍສຕ຺ເຖ ອໂຍ ໂຫຕິ.

ອຸໂຠ ອໍສາ ຠາຄາ ອສ຺ສາຕິ ອຸຠຍໍ, ທ຺ເວ ອໍສາ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວຍໍ, ຕໂຍ ອໍສາ ອສ຺ສາຕິ ຕຍໍ, ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍໍ, ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ອໍສາ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວຕ຺ຕຍໍ.

ອິຕິ ສມູຫຣາສິ.

ທຕ຺ຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຣາສິ

໕໔໔. ເຕນ ¶ ທຕ຺ເຕ ລິຍາ [ກ. ໓໕໘, ໓໕໖; ຣູ. ໓໘໓, ໓໘໑; ນີ. ໗໗໘, ໗໗໓].

ເຕນ ທຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ເຖ ລ, ອິຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ທິນ຺ນສທ຺ທສ຺ສ ທຕ຺ຕຕ຺ຕໍ.

ເທເວນ ທຕ຺ໂຕຕິ ເທວໂລ [ຊາ. ໑.໘.໖໕]. ‘ເທວິໂລ’ຕິປິ [ເທວີໂລ?] ປາຬິ. ເທວິໂຍ, ເທວທຕ຺ໂຕ ວາ.

ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລ, ພ຺ຣຫ຺ມິໂຍ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ, ສິເວນ ພິສ຺ສນຸເທວຣາເຊນ ທຕ຺ໂຕ ສີວໂລ, ສີວິໂຍ, ອິຕ຺ຖິຍໍ ສີວລິ, ສີວິຍິ, ສິສ຺ສ ທີໂຆ.

໕໔໕. ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ [ກ. ໓໕໓; ຣູ. ໓໗໘; ນີ. ໗໖໗; ‘ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ອິໂມ’?].

ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ອິໂມ ໂຫຕິ.

ປາເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປາກິມໍ, ເຜເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເຜຓິມໍ, ເວຐເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເວຐິມໍ. ເອວໍ ເວຘິມໍ, ໂຄປ຺ຜເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ໂຄປ຺ຜິມໍ [ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑], ປຸປ຺ຜທາມໍ, ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ຕິມໍ, ກຸຕ຺ຕິມໍ ວາ, ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ກຣຓສ຺ສ ກິຕ຺ຕໍ ກຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ສຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ເຕນ ສໍຫາຣິມໍ, ອາຫາຣິມໍ ອິຈ຺ຈາທີນິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອິຕິ ທຕ຺ຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຣາສິ.

ລ, ອິຕ, ກຣາສິ

໕໔໖. ຕນ຺ນິສ຺ສິເຕ ໂລ [ກ. ໓໕໘; ຣູ. ໓໘໓; ນີ. ໗໗໘; ‘ລ຺ໂລ’ (ພຫູສຸ)].

ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ເຖ ໂລ ໂຫຕິ.

ເວທໍ ຎາຓໍ ນິສ຺ສິຕໍ ເວທລ຺ລໍ, ລສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ທຸຏ຺ຐຸ ນິສ຺ສິຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ. ‘‘ມທນີຍໍ, ພນ຺ຘນີຍໍ, ມຸຈ຺ຉນີຍໍ, ຣຊນີຍໍ, ຄມນີຍໍ, ທສ຺ສນີຍໍ’’ ¶ ອິຈ຺ຈາທີນິ ກຣເຓ ວາ ອຘິກຣເຓ ວາ ອນີຍປຈ຺ຈເຍນ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

‘ຘູມາຍິຕຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຘູໂມ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຈຣຕີຕິ ຘູມາຍິຕໍ, ຄຄນໍ, ຘູມາຍິຕໍ ເອວ ຘູມາຍິຕຕ຺ຕໍ, ສກຕ຺ເຖ ຕ຺ຕ. ເອວໍ ຕິມິຣາຍິຕຕ຺ຕໍ, ນາມຘາຕຸໂຕ [ສໍ. ນິ. ໓.໘໗] ອາຍປຈ຺ຈເຍນ ສິທ຺ຘໍ.

໕໔໗. ສຎ຺ຊາຕາ ຕາຣກາທ຺ວິຕ຺ວິໂຕ [ກ. ໕໕໕; ຣູ. ໖໑໒; ນີ. ໑໑໔໒; ຈໍ. ໔.໒.໓໗ …ເປ… ໕.໒.໓໖; ‘ສຎ຺ຊາຕໍ…’ (ພຫູສຸ)].

ຕາຣກາທີຫິ ເຕ ອສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕາຕິ ອຕ຺ເຖ ອິໂຕ ໂຫຕິ.

ຕາຣກາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ຕາຣກິຕໍ, ຄຄນໍ. ປຸປ຺ຜານິ ສຎ຺ຊາຕານິ ອສ຺ສາຕິ ປຸປ຺ຜິໂຕ. ເອວໍ ຜລິໂຕ, ຣຸກ຺ໂຂ. ປລ຺ລວານິ ສຎ຺ຊາຕານິ ອສ຺ສາຕິ ປລ຺ລວິຕາ, ລຕາ. ທຸກ຺ຂໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ອສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ສຸຂໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ອສ຺ສາຕິ ສຸຂິໂຕ.

ປຓ຺ຑາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ປຓ຺ຑາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ, ທຓ຺ໂຑ ສຎ຺ຊາໂຕ ອສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑິໂຕ. ມຫາວຸຕ຺ຕິນາ ຕສ຺ສ ນຕ຺ເຕ ມລໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ອສ຺ສາຕິ ມລິນໍ. ຕຖາ ປິປາສາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ປິປາສິໂຕ, ຊິຆຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ຊິຆຈ຺ຉິໂຕ, ພຸຠຸກ຺ຂາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ພຸຠຸກ຺ຂິໂຕ, ມຸຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ມຸຈ຺ຉິໂຕ, ວິສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ວິສຎ຺ຎິໂຕ, ນິນ຺ທາ ສຎ຺ຊາຕາ ອສ຺ສາຕິ ນິນ຺ທິໂຕ.

ເອວໍ ຄພ຺ພ-ຖມ຺ເຠ ຄພ຺ພິໂຕ. ທພ຺ພ-ປາຏເວ ທພ຺ພິໂຕ. ອນ຺ຕຣໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ອສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕຣິໂຕ, ວຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ອສ຺ສາຕິ ວຈ຺ຈິໂຕ.

໕໔໘. ນິນ຺ທາຎ຺ຎາຕປ຺ປປຏິຠາຄຣສ຺ສທຍາສຎ຺ຎາສຸ ໂກ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໕; ຈໍ. ໔.໓.໖໒, ໖໓, ໖໔; ປາ. ໕.໓.໗໓-໗໙, ໙໖, ໙໗].

ນິນ຺ທາທີສຸ ¶ ໂຊຕນິເຍສຸ ນາມສ຺ມາ ໂກ ໂຫຕິ.

ນິນ຺ທາຍໍ – ກຸຈ຺ຉິໂຕ ສມໂຓ ສມຓໂກ. ເອວໍ ມຸຓ຺ຑໂກ, ອສ຺ສໂກ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ, ວິນີລກໍ, ວິປຸພ຺ພກໍ, ອຏ຺ຐິກໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອຎ຺ຎາເຕ – ອຎ຺ຎາໂຕ ອສ຺ໂສ ອສ຺ສໂກ, ກສ຺ສ ອຍໍ ອສ຺ໂສຕິ ວາ ອສ຺ສໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອປ຺ປຕ຺ເຖ – ອປ຺ປກໍ ເຕລໍ ເຕລກໍ. ເອວໍ ຆຕກໍ, ຂຸທ຺ທກໍ ຘນຸ ຘນຸກໍ, ຣຖກໍ, ຄາມກໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປຏິຠາຄຕ຺ເຖ – ຫຕ຺ຖິຣູປກໍ ຫຕ຺ຖິກໍ. ເອວໍ ອສ຺ສກໍ, ພລີພທ຺ທໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຣສ຺ເສ-ຣສ຺ໂສ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສໂກ. ເອວໍ ຣຸກ຺ຂໂກ, ປິລກ຺ຂໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ທຍາຍໍ-ອນຸກມ຺ປິໂຕ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕໂກ. ເອວໍ ວຈ຺ຉໂກ, ອິຕ຺ຖິກາ, ອມ຺ພກາ, ກຸມາຣິກາ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສຎ຺ຎາຍໍ-ນາມມຕ຺ເຕນ ໂມໂຣ ວິຍ ໂມຣໂກ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ລ, ອິຕ, ກ ຣາສິ.

ອຠູຕຕພ຺ຠາວຣາສິ

໕໔໙. ອຠູຕຕພ຺ຠາເວ ກຣາສຠູໂຍເຄ ວິກາຣາຈີ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໕; ຈໍ. ໔.໔.໓໕; ປາ. ໕.໔.໕໐].

ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ອຠູຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ກທາຈິ ຕຖາ ຠວນໍ ອຠູຕຕພ຺ຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ ອຠູຕຕພ຺ຠາເວ ໂຊຕນິເຍ ສຕິ ກຣາ’ສ, ຠູຘາຕູນໍ ໂຍເຄ ວິກາຣວາຈິມ຺ຫາ ນາມສ຺ມາ ຈານຸພນ຺ໂຘ ອີປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ອຘວລໍ ¶ ຘວລໍ ກໂຣຕິ ຘວລີກໂຣຕິ, ອຘວໂລ ຘວໂລ ສິຍາ ຘວລີສິຍາ, ອຘວໂລ ຘວໂລ ຠວຕິ ຘວລີຠວຕິ. ເອວໍ ຘວລີກາໂຣ, ຘວລີຠູໂຕ.

ອຠູຕຕພ຺ຠາເວຕິ ກິໍ? ຆຏໍ ກໂຣຕິ, ຆໂຏ ອຕ຺ຖິ, ຆໂຏ ຠວຕິ.

ກຣາສຠູໂຍເຄຕິ ກິໍ? ອຘວໂລ ຘວໂລ ຊາຍເຕ.

ວິກາຣາຕິ ກິໍ? ປກຕິຍາ ມາ ໂຫຕຸ, ສຸວຓ຺ຓໍ ກຸຓ຺ຑລໍ ກໂຣຕິ, ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ກຸຓ຺ຑລກຣຓໍ ນາມ ໂລເກ ປກຕິຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ກຸຓ຺ຑລໍ ສິຍາ, ສຸວຓ຺ຓໍ ກຸຓ຺ຑລໍ ຠວຕີຕິ.

ອິຕິ ອຠູຕຕພ຺ຠາວຣາສິ.

ສກຕ຺ຖຣາສິ

໕໕໐. ສກຕ຺ເຖ [ກ. ໑໗໘, ໓໖໐, ໓໗໒; ຣູ. ໒໒໔, ໓໘໗, ໓໘໕, ໓໗໘; ນີ. ໓໖໔, ໗໘໐, ໗໙໘, ໗໖໗].

ສກຕ຺ເຖປິ ປຈ຺ຈຍາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘ສກຕ຺ໂຖ’ຕິ ສກປທຕ຺ໂຖ, ປກຕິລິງ຺ຄປທຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຫີໂນ ເອວ ຫີນໂກ, ໂປໂຕ ເອວ ໂປຕໂກ, ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ, ຍຖາຠູຕເມວ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ, ກຣຸຓາ ເອວ ກາຣຸຎ຺ຎໍ, ປຕ຺ຕກາລເມວ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອາກາສານນ຺ຕເມວ ອາກາສານຎ຺ຈໍ, ປາຄຸຎ຺ຎເມວ ປາຄຸຎ຺ຎຕາ, ກມ຺ມຎ຺ຎເມວ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ, ທານໍ ເອວ ທານມຍໍ, ສີລໍ ເອວ ສີລມຍໍ. ເອວໍ ຠາວນາມຍໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍຖາ ຈ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ຕາ ເອວ ‘ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ຕິຍາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ເອວ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ, ອສມໂຓ ໂຫຕິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ ¶ [ປາຣາ. ໕໕], ເອວໍ ນາຏປຸຕ຺ຕິໂຍ, ທາສປຸຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

‘ຠຍທສ຺ສິວາ, ອຕ຺ຖທສ຺ສິມາ’ຕິ ວນ຺ຕຸ, ມນ຺ຕຸປຈ຺ຈຍາສກຕ຺ເຖປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີ, ເທວວຓ຺ຓີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ໂຓ ວິຍ ວຓ຺ໂຓ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອີປຈ຺ຈໂຍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ສກຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ໂຓ ວິຍ ວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ສ ໂສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ສກຕ຺ໂຖເຍວ. ອປິ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ສມາສ, ຕທ຺ຘິຕາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ‘ປຄຸຓສ຺ສ ຠາໂວ ປາຄຸຎ຺ຎຕາ’ຕິອາທີສຸ ທ຺ເວ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍາ ຠາວຕ຺ເຖຕິ.

ອິຕິ ສກຕ຺ຖຣາສິ.

ນິທ຺ທິຏ຺ຐປຈ຺ຈຍຣາສິ

໕໕໑. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ [ກ. ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໖; ນີ. ໗໖໕].

ປຸພ຺ເພ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຓາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ມຄເຘສຸ ຊາໂຕ ມາຄໂຘ, ມຄເຘສຸ ສໍວຑ຺ຒິໂຕ ມາຄໂຘ, ມຄເຘສຸ ນິວຸຕ຺ໂຖ ມາຄໂຘ, ມຄຘານໍ ມຄເຘສຸ ວາ ອິສ຺ສໂຣ ມາຄໂຘ ອິຈ຺ຈາທິ, ໂຓ.

ກາສິໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ກາສິໂຍ [ຈູຬວ. ໓໗໖], ‘ກາສີ’ຕິ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິໂຍ.

ເອວມຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ຈຍາ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພາ.

໕໕໒. ທິສ຺ສນ຺ຕຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ຈຍາ [ກ. ໓໕໑, ໓໕໒; ຣູ. ໓໗໔, ໓໗໖; ນີ. ໗໖໔, ໗໖໕].

ປຸພ຺ເພ ¶ ນິທ຺ທິຏ຺ຐປຈ຺ຈເຍຫິ ອຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ຈຍາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຈ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ວິສທິສາ [ວິວິຘາ (ໂມຄ.)] ມາຕໂຣ ວິມາຕໂຣ, ຕາສໍ ປຸຕ຺ຕາ ເວມາຕິກາ [ເນຕ຺ຕິ ໙໕], ອິກຓ.

ປເຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຖາວິໂນ [ມ. ນິ. ໒.໓໔໗], ອຆໍ ທຸກ຺ຂໍ ປາປໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຆາວີ, ອາວີ.

ອິສ຺ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິສ຺ສຸກີ [ຊາ. ໑.໖.໔໓], ອຸກີ.

ຘຸຣໍ ວຫນ຺ຕີຕິ ໂຘຣຍ຺ຫາ [ອ. ນິ. ໓.໕໘], ຍ຺ຫຓ.

ໂລຠສ຺ສ ຫິຕາ ໂລຠເນຍ຺ຍາ. ເອວໍ ໂທສເນຍ຺ຍາ, ໂມຫເນຍ຺ຍາ, ອເນຍ຺ໂຍ.

ທສ຺ສນໍ ອຣຫຕີຕິ ທສ຺ສເນຍ຺ໂຍ. ເອວໍ ວນ຺ທເນຍ຺ໂຍ, ປູຊເນຍ຺ໂຍ, ນມສ຺ສເນຍ຺ໂຍ, ເອຍ຺ໂຍ.

ໂອຆານໍ ຫິຕາ ໂອຆນິຍາ, ໂຍຄນິຍາ, ຄນ຺ຖນິຍາ, ກມ຺ມນິຍໍ, ອຕ຺ຕນິຍໍ, ທສ຺ສນິຍໍ, ປູຊນິໂຍ, ນມສ຺ສນິໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ, ອນິໂຍ.

ຍໍ ປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ຍາວໍ, ຍາວນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຍາວຕ຺ວໍ. ເອວໍ ຕາວຕ຺ວໍ, ຕ຺ວ.

ປຣມານໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ຠາໂວ ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມີ, ສມຄ຺ຄານໍ ຠາໂວ ກມ຺ມໍ ວາ ສາມຄ຺ຄີ, ຓີ.

‘‘ນາຄວຕາ, ສີຫວຕາ, ອາຊຎ຺ຎວຕາ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ຠາເວ ວນ຺ຕຸປຈ຺ຈຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ມາຕຸ ຠາຕາ ມາຕຸໂລ, ອຸໂລ.

ອິຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐປຈ຺ຈຍຣາສິ.

ວຸທ຺ຘິຣາສິ

‘ປທານມາທິສ຺ສາຍຸວຓ຺ຓສ຺ສາເອໂອ ¶ ຓານຸພນ຺ເຘ’ຕິ ປທາທິຠູຕານໍ ອກາຣ, ອິວຓ຺ຓຸ’ວຓ຺ຓານໍ ອາ, ເອ, ໂອວຸທ຺ຘິ.

ອາທິຈ຺ໂຈ, ວາສິຏ຺ໂຐ, ເວນເຕຍ຺ໂຍ, ເມນິໂກ, ເປຕ຺ຕິກໍ, ໂອທຸມ຺ພຣໍ, ໂອຬຸມ຺ປິໂກ, ໂອທຄ຺ຍໍ, ໂທຠຄ຺ຄໍ, ໂສຠຄ຺ຄໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຓານຸພນ຺ເຘຕິ ກິໍ? ນາມໂກ, ປທໂກ, ປຸຣາຕໂນ.

‘ມຊ຺ເຌ’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ປທມຊ຺ເຌປິ ວຸທ຺ຘິ, ວາເສຏ຺ໂຐ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍ ອິຈ຺ຈາທິ.

໕໕໓. ສໍໂຍເຄປິ ກ຺ວຈິ [ກ. ໔໐໕; ຣູ. ໓໖໕; ນີ. ໘໖໔; ‘ປິ’ (ພຫູສຸ ນຕ຺ຖິ)].

ຓານຸພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ສໍໂຍເຄປິ ກ຺ວຈິ ວຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ.

ເປຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ເປຕ຺ຕິກໍ, ເທຈ຺ໂຈ, ປມຸເຂ ສາຘຸ ປາໂມກ຺ຂໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາກ຺ຍໍ, ຠຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠາຄ຺ຍໍ, ໂຠຄ຺ຄໍ, ໂຍຄ຺ຄໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິຕິ ວຸທ຺ຘິຣາສິ.

ໂລປຣາສິ

‘ໂລໂປວຓ຺ຓິວຓ຺ຓານ’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຓ຺ຍມ຺ຫິ ປເຣ ອວຓ຺ຓິ’ວຓ຺ຓານໍ ໂລໂປ.

ຕຕ຺ຖ ອວຓ຺ເຓ-ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ຕຈ຺ຉໍ, ທາຍຊ຺ຊໍ, ທ຺ວິຘາ ຠາໂວ ທ຺ເວຊ຺ຌໍ, ກຣຸຓາເຍວ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອິຈ຺ຈາທິ.

ອິວຓ຺ເຓ-ອຘິປຕິສ຺ສ ຠາໂວ ອາຘິປຈ຺ຈໍ. ເອວໍ ອາທິຈ຺ໂຈ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອິຈ຺ຈາທິ.

‘ອຸວຓ຺ຓສ຺ສາວງ ¶ ສເຣ’ຕິ ສເຣ ປເຣ ອຸວຓ຺ຓສ຺ສ ອວງ ໂຫຕິ.

ຓມ຺ຫິ-ລຫຸໂນ ຠາໂວ ລາຆວໍ, ຣາຆວໍ, ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ເຂ ຠວໍ ຊມ຺ພວໍ. ຕຖາ ກປິລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຠວໍ ກາປິລວຕ຺ຖວໍ, ວນໍ. ຠາຕຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ຠາຕພ຺ໂຍ, ຄພ຺ຍໍ, ທພ຺ຍໍ.

‘ເຏ ສຕິສ຺ສາ…’ຕິ ຏມ຺ຫິ ປຈ຺ຈເຍ ວີສຕິ, ຕີສຕີນໍ ຕິໂລໂປ.

ວີສຕິຍາ ປູຣໂຓ ວີໂສ, ເອກູນວີໂສ. ເອວໍ ຕີໂສ, ເອກູນຕີໂສ.

‘ຣານຸພນ຺ເຘນ຺ຕສຣາທິສ຺ສາ’ຕິ ຣານຸພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປທນ຺ຕສຣາທີນໍ ໂລໂປ.

ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ເປຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ກິວໍ, ກິຕ຺ຕກໍ, ອີທີ, ອີທິກ຺ໂຂ, ອີທິໂສ, ອາຫຈ຺ຈ, ອຸປຫຈ຺ຈ, ສກ຺ກຈ຺ຈ, ອຘິກິຈ຺ຈ, ກິຣິຍາ, ເວທຄູ, ປາຣຄູ ອິຈ຺ຈາທິ.

໕໕໔. ປຈ຺ຈຍານໍ ໂລໂປ [ກ. ໓໙໑; ຣູ. ໔໒໓; ນີ. ໘໓໐; ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ‘ໂລໂປ’ ຕ຺ເວວ ທິສ຺ສຕິ].

ປຈ຺ຈຍານໍ ກ຺ວຈິ ໂລໂປ ໂຫຕິ.

ພຸທ຺ເຘ ຣຕນໍ ປຓີຕໍ, ຈກ຺ຂຸ ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ [ສໍ. ນິ. ໔.໘໕]. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣຕນສ຺ສ ຠາໂວ ຣຕນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາໂວ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ສກສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຠາວປຈ຺ຈຍໂລໂປ.

‘‘ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ’’ອາທີສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠາໂວ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຍໍ ຄຸໂຓ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຈ຺ຈຍໂລໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໕໕. ໂລໂປ ວີມນ຺ຕຸວນ຺ຕູນໍ [ກ. ໒໖໘; ຣູ. ໓໙໗; ນີ. ໕໑໘].

ອິຍິ’ຏ຺ເຐສຸ ¶ ປເຣສຸ ວີ, ມນ຺ຕຸ, ວນ຺ຕູນໍ ໂລໂປ ໂຫຕິ.

ເມຘາວີນໍ ອຕິສເຍນ ເມຘາວີຕິ ເມຘິໂຍ, ເມຘິຏ຺ໂຐ, ສຕິມນ຺ຕານໍ ອຕິສເຍນ ສຕິມາຕິ ສຕິໂຍ, ສຕິຏ຺ໂຐ, ຄຸຓວນ຺ຕານໍ ອຕິສເຍນ ຄຸຓວາຕິ ຄຸຓິໂຍ, ຄຸຓິຏ຺ໂຐ.

ອິຕິ ໂລປຣາສິ.

ຂຸທ຺ທກຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນານາຕ຺ຕຣາສິ

໕໕໖. ໂຊ ວຸທ຺ຘສ຺ສິຍິຏ຺ເຐສຸ [ກ. ໒໖໒; ຣູ. ໓໙໑; ນີ. ໕໑໓; ຈໍ. ໔.໓.໕໐; ປາ. ໕.໓.໖໑, ໖໒].

ອິຍິ’ຏ຺ຐປຈ຺ຈເຍສຸ ປເຣສຸ ວຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ໂຊ ໂຫຕິ.

ວຸທ຺ຘານໍ ອຕິສເຍນ ວຸທ຺ໂຘຕິ ເຊຍ຺ໂຍ, ເຊຏ຺ໂຐ.

໕໕໗. ພາຬ຺ຫນ຺ຕິກປສຕ຺ຖານໍ ສາຘເນທສຊາ [ກ. ໒໖໓, ໒໖໔, ໒໖໕; ຣູ. ໓໙໒, ໓໙໓, ໓໙໔; ນີ. ໕໑໒, ໕໑໔, ໕໑໕; ຈໍ. ໔.໓.໔໙, ໕໑; ປາ. ໕.໓.໖໐, ໖໓; ‘… ທສາ’ (ພຫູສຸ)].

ອິຍ, ອິຏ຺ຐປຈ຺ຈເຍສຸ ປເຣສຸ ພາຬ຺ຫ, ອນ຺ຕິກ, ປສຕ຺ຖສທ຺ທານໍ ສາຘ, ເນທ, ສ, ຊາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ.

ພາຬ຺ຫານໍ ອຕິສເຍນ ພາຬ຺ໂຫຕິ ສາຘິໂຍ, ສາຘິຏ຺ໂຐ, ອນ຺ຕິການໍ ອຕິສເຍນ ອນ຺ຕິໂກຕິ ເນທິໂຍ, ເນທິຏ຺ໂຐ, ປສຕ຺ຖານໍ ອຕິສເຍນ ປສຕ຺ໂຖຕິ ເສຍ຺ໂຍ, ເສຏ຺ໂຐ, ເຊຍ຺ໂຍ, ເຊຏ຺ໂຐ.

໕໕໘. ກຓກນ ອປ຺ປຍຸວານໍ [ກ. ໒໖໖, ໒໖໗; ຣູ. ໓໙໕, ໓໙໖; ນີ. ໕໑໖, ໕໑໗; ຈໍ. ໔.໓.໕໓; ປາ. ໕.໓.໖໔].

ອິຍ ¶ , ອິຏ຺ຐປຈ຺ຈເຍສຸ ປເຣສຸ ອປ຺ປ, ຍຸວສທ຺ທານໍ ກຓ, ກນອາເທສາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອປ຺ປານໍ ນວານໍ ອຕິສເຍນ ອປ຺ໂປ ນໂວຕິ ກຓິໂຍ, ກຓິຏ຺ໂຐ, ຍຸວານໍ ຕຣຸຓານໍ ອຕິສເຍນ ຍຸວາ ຕຣຸໂຓຕິ ກນິໂຍ, ກນິຏ຺ໂຐ, ກນິເຍ ວເຍ ຠວາ ກຎ຺ຎາ.

໕໕໙. ໂກສຊ຺ຊາຊ຺ຊວ ປາຣິສຊ຺ຊ ສຸຫຊ຺ຊ ມທ຺ທວາຣິສ຺ຍາສ ຠາຊຎ຺ຎເຖຍ຺ຍພາຫຸສຈ຺ຈາ [ກ. ໓໖໐, ໓໖໑; ຣູ. ໓໘໗, ໓໘໘; ນີ. ໗໘໐, ໗໘໑; ‘…ຣິສ຺ສາ…’’ (ພຫູສຸ)].

ຠາວ, ກມ຺ເມສຸ ຓານຸພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປເຣ ເອເຕ ສທ຺ທາ ນິປຈ຺ຈນ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊວ, ມທ຺ທວາ’ສຠສທ຺ທາ ຓມ຺ຫິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເສສາ ຓ຺ຍມ຺ຫິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຊຸໂນ ຠາໂວ ອຊ຺ຊວໍ, ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຓມ຺ຫິ ອຸສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ, ‘ອຸວຓ຺ຓສ຺ສາວງ…’ ອິຕິ ອຸສ຺ສ ອວຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ມຸທຸໂນ ຠາໂວ ມທ຺ທວໍ, ອຸສຠສ຺ສ ຠາໂວ ອາສຠໍ, ອຸສ຺ສ ອາຕ຺ຕໍ. ກຸສິຕສ຺ສ [ກຸສີຕສ຺ສ?] ຠາໂວ ໂກສຊ຺ຊໍ, ອິມິນາ ອິໂລໂປ, ຕ຺ຍສ຺ສ ຊ຺ຊຕ຺ຕໍ, ປຣິສາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປາຣິສຊ຺ໂຊ [ທີ. ນິ. ໒.໒໑໕], ທາຄໂມ, ສຸຫທໂຍວ ສຸຫໂທ, ຍໂລໂປ, ສຸຫທສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຫຊ຺ຊໍ [ຊາ. ໑.໕.໒໓], ອິສິໂນ ອິທໍ ອາຣິສ຺ຍໍ, ອິສ຺ສ ອາຣິຕ຺ຕໍ, ອາຊານິຍສ຺ສ [ອາຊານີຍສ຺ສາຕິປິ ທິສ຺ສຕິ] ຠາໂວ ອາຊຎ຺ຎໍ, ຍໂລໂປ, ປຸນ ‘ໂລໂປວຓ຺ຓິວຓ຺ຓານ’ນ຺ຕິ ອິໂລໂປ, ຕໂຕ ປຣໍ ສນ຺ຘິຣູປໍ, ອາຊານິໂຍ ເອວ ວາ ອາຊຎ຺ໂຎ [ຊາ. ໑.໑.໒໔], ສກຕ຺ເຖ ຓ຺ໂຍ, ເຖນສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ເຖຍ຺ຍໍ, ນສ຺ສ ຍຕ຺ຕໍ, ພຫຸສຸຕສ຺ສ ຠາໂວ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ, ອຸສ຺ສ ອຕ຺ຕໍ, ປຸນ ສນ຺ຘິຣູປໍ.

໕໖໐. ອຘາຕຸສ຺ສ ເກ [ປາຓິນິເຍ, ຈນ຺ເທ ຈ ‘ກາກ’ອິຕິ ປຎ຺ຈມ຺ຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ສເຕ] ສ຺ຍາທິໂຕ ເຆສ຺ສິ [ກ. ໔໐໔; ຣູ. ໓໗໐; ນີ. ໘໕໙].

‘ເຆສ຺ສີ’ຕິ ¶ ເຆ+ອສ຺ສ+ອິ, ຉປທມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ.

ອຘາຕຸສ຺ສ ອວຍວຠູເຕ ກກາເຣ ປເຣ ປຸພ຺ພສ຺ສ ອກາຣສ຺ສ ພຫຸລໍ ອິ ໂຫຕິ ກນິສ຺ສິເຕ ເຆ ອສ຺ຍາທິໂຕ ປເຣ ສຕິ.

ພາລິກາ, ເອກິກາ, ຫຕ຺ຖິໂປຕິກາ, ມຫລ຺ລິກາ, ກຸມ຺ຠກາຣິກາ, ກມ຺ມກາຣິກາ, ອນ຺ນທາຍິກາ, ອຸປາສິກາ, ສາວິກາ, ຘມ຺ມວາຈິກາ.

ອຘາຕຸສ຺ສາຕິ ກິໍ? ກຸລຸປກາ- ຠິກ຺ຂຸນີ, ເຘນຸປກາ, ຂີຣຸປກາ-ວຈ຺ຉີ, ອິຘ ຘາຕ຺ວາເທໂສປິ ກກາໂຣ ຘາຕຸສຎ຺ຎໍ ລຠຕິເຍວ.

ເກຕິ ກິໍ? ເວທນາ, ເຈຕນາ.

ອສ຺ຍາທິໂຕຕິ ກິໍ? ພຫຸປຣິພ຺ພາຊກາ-ຣາຊຘານີ.

ອສ຺ສາຕິ ກິໍ? ພຫຸກຕ຺ຕຸກາ-ສາລາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ພຫໂວ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຍສ຺ສາ ສາ ພຫຸປຣິພ຺ພາຊກາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ປຣິພ຺ພາຊກສທ຺ໂທ ປກຕິສ຺ຍາທິສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຆສຎ຺ຎສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ສ຺ຍາທິໂຕ ປຣຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພສ຺ສ ອສ຺ສ ອິຕ຺ຕໍ ນ ຠວຕິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ພຫຸກາ ປຣິພ຺ພາຊິກາໂຍ ຍສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ.

ອິຕິ ນານາຕ຺ຕຣາສິ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິທີປນິຍາ ນາມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານພ຺ຍາກຣຓ-

ທີປນິຍາ ຕທ຺ຘິຕກຓ຺ໂຑ ປຎ຺ຈໂມ.

໖. ອາຂ຺ຍາຕກຓ຺ຑ

ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸຣູປ

ອຖ ¶ ຘາຕຸປຈ຺ຈຍສໍສິທ຺ຘໍ ກາລ, ກາຣກ, ປຸຣິສ, ສງ຺ຂ຺ຍາເຠທທີປກໍ ລິງ຺ຄເຠທຣຫິຕໍ ກ຺ຣິຍາປຘານວາຈກໍ ຕ຺ຍາທ຺ຍນ຺ຕນາມກໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ ທີປິຍເຕ.

ຕຕ຺ຖ ກ຺ຣິຍໍ ຘາເຣຕີຕິ ຘາຕຸ. ສາ ປກຕິຘາຕຸ, ວິກຕິຘາຕຸ, ນາມຘາຕຸວເສນ ຕິວິຘາ.

ຕຕ຺ຖ ຠູ, ຫູ, ຄມຸ, ປຈ ອິຈ຺ຈາທິ ປກຕິຘາຕຸ ນາມ ສຠາເວນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ.

ຕິຕິກ຺ຂ, ຕິກິຈ຺ຉ, ພຸຠຸກ຺ຂ, ຊິຆຈ຺ຉອິຈ຺ຈາທິ ວິກຕິຘາຕຸ ນາມ ສງ຺ຂຕວເສນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ.

ປຸຕ຺ຕີຍ, ປພ຺ພຕາຍ ອິຈ຺ຈາທິ ນາມຘາຕຸ ນາມ ນາມຠູຕສ຺ສ ສໂຕ ກ຺ຣິຍວາຈີປຈ຺ຈຍໂຍເຄນ ຘາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ.

ປກຕິຘາຕຸ ຈ ສກມ຺ມິກາ’ກມ຺ມິກວເສນ ທຸວິຘາ.

ຕຕ຺ຖຍາ ຘາຕຸ ກມ຺ມາເປກ຺ຂໍ ກ຺ຣິຍໍ ວທຕິ, ສາ ສກມ຺ມິກາ ນາມ. ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂອທນໍ ປຈຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍາ ກມ຺ມນິຣເປກ຺ຂໍ ກ຺ຣິຍໍ ວທຕິ, ສາ ອກມ຺ມິກາ ນາມ. ຠວຕິ, ໂຫຕິ, ຕິຏ຺ຐຕິ, ເສຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ສກມ຺ມິກາ ຈ ເອກກມ຺ມິກ, ທ຺ວິກມ຺ມິກວເສນ ທຸວິຘາ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ເອກກມ຺ມາເປກ຺ຂໍ ກ຺ຣິຍໍ ວທຕິ, ສາ ເອກກມ຺ມິກາ ນາມ. ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂອທນໍ ປຈຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຍາ ປຘານາ’ປຘານວເສນ ກມ຺ມທ຺ວຍາເປກ຺ຂໍ ກ຺ຣິຍໍ ວທຕິ, ສາ ທ຺ວິກມ຺ມິກາ ນາມ.

ສາ ຈ ນ຺ຍາທິ, ທຸຫາທິວເສນ ທຸວິຘາ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍາ ຘາຕຸ ປາປນຕ຺ຖາ ໂຫຕິ, ສາ ນ຺ຍາທິ ນາມ. ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕິ, ຠາຣໍ ຄາມໍ ວຫຕິ, ສາຂໍ ຄາມໍ ອາກຑ຺ຒຕິ.

ເສສາ ທ຺ວິກມ຺ມິກາ ທຸຫາທິ ນາມ. ຄາວິໍ ຂີຣໍ ທຸຫຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ກມ຺ພລໍ ຍາຈຕິ, ທາຍກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂຕິ, ໂຄຓໍ ວຊໍ ຣຸນ຺ຘຕິ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ສິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສາສຕິ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕໍ [ວຈນໍ] ອໂວຈ, ຣາຊາ ອມຈ຺ຈໍ ວຈນໍ ພ຺ຣວີຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍທາ ກມ຺ມສ຺ມິໍ ຣູປໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕທາ ວິຠຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍາ ນ຺ຍາທິມ຺ຫິ ປຘານກມ຺ມໍ ວທນ຺ຕິ, ທຸຫາທິມ຺ຫິ ອປຘານກມ຺ມໍ, ສພ຺ພຘາຕູສຸ ກາຣິຕໂຍເຄ ກາຣິຕກມ຺ມນ຺ຕິ, ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ຘາຕູນໍ ປກຕິອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປນ ຘາຕູນໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວຈເນ ວາ ນານຸປສຄ຺ຄໂຍເຄ ວາ ອກມ຺ມິກາປິ ສກມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ສກມ຺ມິກາປິ ອກມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວຈເນ ຕາວ –

ວິທ – ສຕ຺ຕາຍໍ, ຘມ຺ໂມ ວິຊ຺ຊຕິ, ສໍວິຊ຺ຊຕິ.

ວິທ – ຎາເຓ, ຘມ຺ມໍ ວິທຕິ.

ວິທ – ລາເຠ, ຘນໍ ວິນ຺ທຕິ.

ວິທ – ອນຸຠວເນ, ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ [ມ. ນິ. ໓.໓໐໓].

ວິທ – ອາໂຣຈເນ, ເວທຍາມຫໍ ຠນ຺ເຕ ເວທຍຕີຕິ ມໍ ຘາເຣຕຸ [ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒], ກາຣຓໍ ນິເວເທຕິ, ຘມ຺ມໍ ປຏິເວເທຕິ ອິຈ຺ຈາທິ.

ນານຸປສຄ຺ຄໂຍເຄ –

ປທ-ຄຕິຍໍ, ມຄ຺ຄໍ ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິປຊ຺ຊຕິ, ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂຠໂຄ ຠວຕິ, ສມ຺ຠວຕິ, ໂຠຄໍ ອນຸຠວຕິ, ຕຓ຺ຫໍ ¶ ອຠິຠວຕິ, ປຣິຠວຕິ, ອຘິຠວຕິ, ອຣຎ຺ຎໍ ອຠິສມ຺ຠວຕິ, ອຊ຺ໂຌຄາຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມຄ຺ເຄ ອຠິສມ຺ຠວຕິ, ສມ຺ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຈາທິ.

ປທານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອຸປກາຣກາ ວິຠຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍາ ປຈ຺ຈຍາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຕ຺ຍາທິ, ຕ຺ວາທິອິຈ຺ຈາທິນາ ອຏ຺ຐວິຘາ ຠວນ຺ຕິ, ສຣູປໂຕ ຉນ຺ນວຸຕິວິຘາ.

ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຉກ຺ກຠູຕານິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສຣູປານິ ປຣສ຺ສປທານິ ນາມ. ປຣຉກ຺ກຠູຕານິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສຣູປານິ ອຕ຺ຕໂນປທານິ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ປຣຫິຕປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ປວຕ຺ຕິພຫຸລານິ ປທານິ ປຣສ຺ສປທານິ ນາມ. ອຕ຺ຕຫິຕປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕິພຫຸລານິ ອຕ຺ຕໂນປທານິ ນາມາຕິ ເອເກ.

ປໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຕ຺ຕາ ສພ຺ພກ຺ຣິຍາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມ຺ມໍ ສກສກກ຺ຣິຍາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ປຣສ຺ສ ອຠິຘາຍການິ ປທານິ ປຣສ຺ສປທານິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຘາຍການິ ປທານິ ອຕ຺ຕໂນປທານີຕິ ອຎ຺ເຎ.

ອຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປທຕ຺ຖານໍ ສຣີຣຠູຕາ ກ຺ຣິຍາ, ກຕ຺ຕຸນາ ປນ ສາຘ຺ຍຏ຺ເຐນ ກ຺ຣິຍຣູປານິ ຠາວ, ກມ຺ມານິປິ ອຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສາຘກຏ຺ເຐນ ເຕຫິ ປຣຠູໂຕ ກຕ຺ຕາ ປໂຣ ນາມາຕິ ອປເຣ.

ອຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອມ຺ຫຕ຺ໂຖ, ປໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຸມ຺ຫ, ນາມຕ຺ໂຖ, ປຸພ຺ພຉກ຺ການິ ປຣພຫຸລຕ຺ຕາ ປຣສ຺ສປທານິ ນາມ, ປຣຉກ຺ການິ ປນ ຣູຬ຺ຫີວເສນ ອຕ຺ຕໂນປທານິ ນາມາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣຉກ຺ເກສຸ ຕພ຺ພຫຸລມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ປາຬິຠາສໍ ປນ ປຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຉກ຺ການໍ ອຕ຺ຕຫິຕ, ປຣຫິເຕສຸ ວາ ຕີສຸ ກາຣເກສຸ ວາ ປວຕ຺ຕິນານາຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖ ຕໍ ນາມທ຺ວຍໍ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຈ຺ຈຍາ ¶ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ວິກຣຓ, ກິຈ຺ຈ, ກາຣິຕ, ຘາຕຸປຈ຺ຈຍວເສນ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ຘາຕຸສິທ຺ຘານິ ຕ຺ຍາທິປທານິ ຕພ຺ພາທິປທານິ ຈ ຄຓວິຠາຄວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຣູປານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ວິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ນາມ, ລ, ຍ, ໂຓອິຈ຺ຈາທໂຍ.

ຠາວ, ກມ຺ມວິສໂຍ ກ຺ໂຍ ກິຈ຺ຈປຈ຺ຈໂຍ ນາມ.

ປເຣສໍ ອາຓາປນສງ຺ຂາເຕ ປໂຍຊກພ຺ຍາປາເຣ ປວຕ຺ຕາ ຓິ, ຓາປິປຈ຺ຈຍາ ກາຣິຕປຈ຺ຈຍາ ນາມ.

ວິສຸໍ ຕໍຕໍກ຺ຣິຍວາຈີຠາເວນ ຘາຕຸຣູປາ ຂ, ຉ, ສອິຈ຺ຈາທິກາ ປຈ຺ຈຍາ ຘາຕຸປຈ຺ຈຍາ ນາມ.

‘‘ກາລ, ກາຣກ, ປຸຣິສ, ສງ຺ຂ຺ຍາເຠທທີປກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕີຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ’ນາຄຕ, ກາລວິມຸຕ຺ຕວເສນ ກາລເຠໂທ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ຫິຍ຺ຍຕ຺ຕນີ, ອຊ຺ຊຕ຺ຕນີ [ອຊ຺ຊຕນີ (ພຫູສຸ)], ປໂຣກ຺ຂາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ອຕີເຕ ກາເລ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ວຕ຺ຕມານາ, ປຎ຺ຈມີຕິ ທ຺ເວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ.

ເອກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ ອນາຄເຕ.

ສຕ຺ຕມີ, ກາລາຕິປຕ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ກາລວິມຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ກິຣ ໂປຣາຓິໂກ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ກໂມ, ໂສ ຈ ປາຬິຍາ ສເມຕິເຍວ.

‘‘ສພ຺ເພ ສທ຺ຘມ຺ມຄຣຸໂນ, ວິຫໍສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ ຈ.

ອໂຖປິ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອສາ ພຸທ຺ຘານ ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໔.໒໑] ຈ –

‘‘ອພ຺ຠຕີຕາ ຈ ເຍ ພຸທ຺ຘາ, ວຕ຺ຕມານາ ອນາຄຕາ’’ຕິ ຈ [ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໘໘] ປາຬີ. ອິມສ຺ມິໍ ກເມ ປຎ຺ຈມີ, ສຕ຺ຕມີຕິ ນາມທ຺ວຍມ຺ປິ ອນ຺ວຕ຺ຖວເສນ ສິທ຺ຘໍ ¶ ຠວຕິ. ປຈ຺ຉາ ປນ ຄຣຸໂນ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາວເສນ ວິຠຕ຺ຕີນໍ ນານາກມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມ, ຠາວາ ປນ ກາຣກເຠໂທ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຠາໂວ ທຸວິໂຘ ສາຘ຺ຍ, ສາຘນວເສນ ວິເສສນ, ວິເສສ຺ຍວເສນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖກ຺ຣິຍາ ສາຘ຺ຍຠາໂວ ນາມ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖກ຺ຣິຍາ ສາຘນຠາໂວ ນາມ.

ເຕສຸ ສາຘ຺ຍຠາໂວ ນານາຘາຕູນໍ ວເສນ ນານາວິໂຘ ໂຫຕິ. ສາຘນຠາໂວ ນານາຘາຕ຺ວຕ຺ຖານໍ ປວຕ຺ຕາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ເອກຏ຺ເຐນ ເອໂກວ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ຍຖາ ຊາຕິ ນາມ ອນຸປ຺ປນ຺ນປກ຺ເຂ ຐິເຕ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕຖາ ໂວຫາຣວິສຍມຕ຺ເຕ ຐິເຕ ສພ຺ພຘາຕ຺ວຕ຺ເຖ ປາຕຸໂຠນ຺ເຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສາຘນນ຺ຕິ ຈ ກາຣກນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຈ ຊາຕິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ ‘‘ຈິນ຺ຕນໍ ຊາຕໍ, ຜຸສນໍ ຊາຕ’’ ມິຈ຺ຈາທິນາ ເອກນ຺ຕເມວ ຊາຕິໍ ວິເສເສນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖວເສນ ປາຕຸໂຠນ຺ຕາ ນານາຘາຕ຺ວຕ຺ຖາປິ ‘‘ຠຸຍ຺ຍເຕ, ຄມ຺ຍເຕ, ປຈ຺ຈເຕ, ຠວນໍ, ຄມນໍ, ປຈນ’’ ມິຈ຺ຈາທິນາ ເອກນ຺ຕເມວ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ວິເສເສນ຺ຕິ. ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາວເສນ ປນ ຠາວສາຘນປເທສຸ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖ, ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖານໍ ອເຠໂທປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ອິຘ ປນ ທ຺ວີສຸ ຠາເວສຸ ສາຘນຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

ປຐມ, ມຊ຺ຌິມຸ’ຕ຺ຕມປຸຣິສາ ປຸຣິສເຠໂທ. ‘ປຸຣິໂສ’ຕິ ຈ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈາຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຏິສໍເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ’’ຕິ [ມ. ນິ. ໓.໑] ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຕາ ‘‘ໂສ ກໂຣຕິ, ໂສ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໖.໔໓; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໘໐] ເອຕ຺ຖ ກາຣໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕິ ‘ປຸຣິໂສ’ຕິ ກາຣໂກ ເອວ.

ໂສ ຈ ຕິວິໂຘ ນາມຕ຺ໂຖ, ຕຸມ຺ຫຕ຺ໂຖ, ອມ຺ຫຕ຺ໂຖ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານຠູຕຕ຺ຕາ ອມ຺ຫຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິໂສ ¶ ນາມ, ເສສາ ປນ ກເມນ ປຐມປຸຣິໂສ, ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ປນ ຕທ຺ທີປກຕ຺ຕາ ປຐມປຸຣິສາທິນາມໍ ລຠນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນາມໍ ກາຣກເຠເທ ອນ຺ໂຕຄຘເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂ຺ຍາເຠໂທ ທຸວິໂຘ ເອກຕ຺ຕ, ພຫຸຕ຺ຕວເສນ.

‘ລິງ຺ຄເຠທຣຫິຕ’ນ຺ຕິ ‘‘ປຸຣິໂສ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕ຺ຖີ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ’’ ອິຈ຺ຈາທີສຸ ‘ປຸຣິໂສ’ອິຈ຺ຈາທີນໍ ອຠິເຘຍ຺ຍປທານໍ ລິງ຺ຄານຸຄໂຕ ຣູປເຠໂທ ອາຂ຺ຍາຕປເທ ນຕ຺ຖິ.

‘ກ຺ຣິຍາປຘານວາຈກ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກ຺ຣິຍໍ ເອວ ປຘານໂຕ ອຠິຘາຕິ, ນ ນາມປທໍ ວິຍ ທພ຺ພໍ ປຘານໂຕ ອຠິຘາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ກ຺ຣິຍາ ນາມ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ຈ ກາລວເສນ ອຕີຕກ຺ຣິຍາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກ຺ຣິຍາ, ອນາຄຕກ຺ຣິຍາ, ກາລວິມຸຕ຺ຕກ຺ຣິຍາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ.

ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຣິຍາ, ອາສິຏ຺ຐກ຺ຣິຍາ, ອນຸມຕິກ຺ຣິຍາ, ປຣິກປ຺ປກ຺ຣິຍາ, ອຣຫ, ສກ຺ກ, ວິຘິ, ນິມນ຺ຕນາ’ມນ຺ຕນາທິກ຺ຣິຍາຕິ ພຫຸວິໂຘ ກ຺ຣິຍາເຠໂທຕິ.

ຠູ-ສຕ຺ຕາຍໍ, ສນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສໍ ສຕ຺ຕາຍໍ, ຠູຘາຕຸ ສຕ຺ຕາຍມຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕເຕ, ສພ຺ພປທຕ຺ຖານໍ ສທ຺ທ, ພຸທ຺ຘິວິສຍຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານຠາເວ ວຕ຺ຕເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

໕໖໑. ກ຺ຣິຍຕ຺ຖາ [ກ. ໔໓໒, ໔໕໕; ຣູ. ໓໖໒, ໕໓໐; ນີ. ໙໐໕, ໙໓໖; ປາ. ໓.໑.໙໑].

ອຘິກາຣສຸຕ຺ຕມິທໍ, ກ຺ຣິຍຕ຺ຖາ ປຣໍ ວິຠຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກ຺ຣິຍາ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ກ຺ຣິຍຕ຺ໂຖ. ປກຕິຘາຕຸ, ວິກຕິຘາຕຸ, ນາມຘາຕຸວເສນ ຕິວິໂຘ ຘາຕຸ, ກາຣິຕປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣູປມ຺ປິ ວິກຕິຘາຕຸມ຺ຫິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

໕໖໒. ວຕ຺ຕມາເນຕິ ¶ ອນ຺ຕິ ສິ ຖ ມິ ມ ເຕ ອນ຺ເຕ ເສ ວ຺ເຫ ເອ ມ຺ເຫ [ກ. ໔໑໔; ຣູ. ໔໒໘; ນີ. ໘໗໒; ຈໍ. ໑.໒.໘໒; ປາ. ໓.໒.໑໒໓].

ອາຣຠິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐໍ ອນຸປຄໂຕ ຠາໂວ ວຕ຺ຕມາໂນ ນາມ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘີກາໂລປິ ຕທູປຈາເຣນ ວຕ຺ຕມາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຕ຺ຕມາເນ ກາເລ ກ຺ຣິຍຕ຺ຖາ ປຣໍ ຕ຺ຍາທິວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠຕ຺ຕິ ຕ຺ຍາທີຕິ ຈ ວຕ຺ຕມານກາລວິສຍຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານາຕິ ຈ ສິຊ຺ຌຕິ.

໕໖໓. ປຸພ຺ພາປຣຉກ຺ການເມກາເນເກສຸ ຕຸມ຺ຫມ຺ຫເສເສສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມຸຕ຺ຕມປຐມາ [ກ. ໔໐໘; ຣູ. ໔໓໑; ນີ. ໘໖໗].

ຕຸມ຺ຫນາມໍ, ອມ຺ຫນາມໍ, ຕທຸຠຍໂຕ ເສສນາມນ຺ຕິ ຕີສຸ ນາເມສຸ ປຍຸຊ຺ຊມາເນສຸ ວາ ຄມ຺ຍມາເນສຸ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ວາ ອເນເກສຸ ວາ ອຕ຺ເຖສຸ ປຸພ຺ພຉກ຺ກ, ປຣຉກ຺ການໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມ, ອຸຕ຺ຕມ, ປຐມາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣໍ ອນ຺ຕິມ’’ນ຺ຕິ ຈູຬໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຠຕ຺ຕິວິຘານມຸເຂນ ຕໍຕໍສຎ຺ຎາວິຘານມ຺ປິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ກຖໍ?ຕິ, ອນ຺ຕິ, ສິ, ຖ, ມິ, ມ ອິຕິ ປຸພ຺ພຉກ຺ກໍ ນາມ.

ເຕ, ອນ຺ເຕ, ເສ, ວ຺ເຫ, ເອ, ມ຺ເຫ ອິຕິ ປຣຉກ຺ກໍ ນາມ.

ປຸພ຺ພຉກ຺ເກ ຈ-ຕິ, ອນ຺ຕິທ຺ວຍໍ ປຐມທຸກໍ ນາມ, ສິ, ຖທ຺ວຍໍ ມຊ຺ຌິມທຸກໍ ນາມ, ມິ, ມທ຺ວຍໍ ອຸຕ຺ຕມທຸກໍ ນາມ. ເອວໍ ປຣຉກ຺ເກ.

ຕຕ຺ຖ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຠູເຕ ເສສນາເມ ປຍຸຊ຺ຊມາເນ ວາ ຄມ຺ຍມາເນ ວາ ປຐມທຸກໍ ຠວຕິ. ຕຖາ ຕຸມ຺ຫນາເມ ມຊ຺ຌິມທຸກໍ, ອມ຺ຫນາເມ ອຸຕ຺ຕມທຸກໍ. ທຸເກສຸ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນໍ, ພຫຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ນາມານໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕາ ກຕ຺ວຕ຺ຖ, ກມ຺ມຕ຺ຖາ ອິຘ ນາມຕ຺ຖາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມສງ຺ຂາເຕ ຍສ຺ມິໍ ນາມຕ຺ເຖ ຕ຺ຍາທິວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ, ໂສ ນາມຕ຺ໂຖ ຕ຺ຍາທິວາຈການໍ ເອວ ວາຈ຺ຈຠູໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ສ຺ຍາທິວິຠຕ຺ຕີນໍ.

ວຸຕ຺ຕກຕ຺ຕຸ, ກມ຺ມາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ລິງ຺ຄຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກໍ ນາມປທໍ ອຠິເຘຍ຺ຍປທໍ ນາມ, ເອຕເທວ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓປທນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອມາທໂຍ ຈ ອຕ຺ຖວາຈກວິຠຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ມິໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ລິງ຺ຄຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຊຕິກາ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິ ເອວ ໂອກາສໍ ລຠຕິ. ເອວຣູປານິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຠູຕານິ ອຠິເຘຍ຺ຍປທານິ ສນ຺ຘາຍ ສຸຕ຺ເຕ ‘ຕຸມ຺ຫມ຺ຫເສເສສູ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.