📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ;

ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ, ວນ຺ເທ ສຸຄຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ.

ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ, ຠາເວຕ຺ວາ ເຈວ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ;

ຍໍ ອຸປຄໂຕ ຄຕມລໍ, ວນ຺ເທ ຕມນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ.

ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ, ປຸຕ຺ຕານໍ ມາຣເສນມຖນານໍ;

ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫໍ, ສິຣສາ ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆໍ.

ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ, ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ;

ຍໍ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ, ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ.

ທີຆສ຺ສ ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສ, ນິປຸຓສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ;

ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ, ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສ.

ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ, ອຏ຺ຐກຖາ ອາທິໂຕ ວສິສເຕຫິ;

ປຎ຺ຈຫິ ຍາ ສງ຺ຄີຕາ, ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ປຈ຺ຉາປິ.

ສີຫຬທີປໍ ປນ ອາຠຕາຖ, ວສິນາ ມຫາມຫິນ຺ເທນ;

ຐປິຕາ ສີຫຬຠາສາຍ, ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ.

ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ, ສີຫຬຠາສໍ ມໂນຣມໍ ຠາສໍ;

ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກໍ, ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ວິຄຕໂທສໍ.

ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕ, ເຖຣານໍ ເຖຣວໍສປທີປານໍ;

ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍານໍ, ມຫາວິຫາເຣ ນິວາສີນໍ.

ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມິ;

ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ.

ສີລກຖາ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ເຈວ ສພ຺ພານິ;

ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕ, ຌານສມາປຕ຺ຕິວິຕ຺ຖາໂຣ.

ສພ຺ພາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ, ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ ເຈວ;

ຂນ຺ຘຘາຕາຍຕນິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ອຣິຍານິ ເຈວ ຈຕ຺ຕາຣິ.

ສຈ຺ຈານິ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ;

ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ, ວິປສ຺ສນາ ຠາວນາ ເຈວ.

ອິຕິ ປນ ສພ຺ພໍ ຍສ຺ມາ, ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ມຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ;

ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມາ ຠິຍ຺ໂຍ, ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ.

‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ເອສ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານຎ຺ຫິ;

ຐຕ຺ວາ ປກາສຍິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ອຕ຺ຖໍ’’.

ອິຈ຺ເຈວ ກໂຕ ຕສ຺ມາ, ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວານ ສທ຺ຘິເມຕາຍ;

ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊານຖ, ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ.

ນິທານກຖາ

ຕຕ຺ຖ ທີຆາຄໂມ ນາມ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ, ມຫາວຄ຺ໂຄ, ປາຖິກວຄ຺ໂຄຕິ ວຄ຺ຄໂຕ ຕິວຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ; ສຸຕ຺ຕໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ຕສ຺ສ ວຄ຺ເຄສຸ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ອາທິ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສາປິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ ກິຎ຺ຈາປິ ວິນຍປິຏເກ ຕນ຺ຕິມາຣູຬ຺ຫາ, ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປນ ອິຘາປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວິນຍນາ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ, ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ, ຠຄວໂຕ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ – ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ – ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ, ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ, ອີທິສສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕສ຺ສ ປຸນ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ມຎ຺ຎມາໂນ, ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ‘ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ອນຕີຕສຕ຺ຖຸກເມວ ປາວຈນໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖).

‘ຍໍນູນາຫໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ຍຖຍິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ’.

ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາ –

‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ວຕ຺ວາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ.

‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ; ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທວ, ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒).

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທາຍ ຈ ປສໍສິໂຕ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ຣາຊາ ວິຍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ, ມນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ອສາຘາຣເຓນ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສິ, ອິມາຍ ຈ ອຸຬາຣາຍ ປສໍສາຍ ປສໍສີຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖໍ ປນສ຺ສ ມຫາປຣິນິພ຺ພານາວສາເນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ກຖຍິສ຺ສາມ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫ –

‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ; ປຸເຣ ອວິນໂຍ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ; ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸເຣ ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ປນ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູ ອເນກສເຕ, ອເນກສຫສ຺ເສ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ມຫານຸຠາເວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວໂຕ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນານິ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ກິສ຺ສ ປນ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ? ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ. ເຕນຫາຍສ຺ມຕາ ສຫາປິ, ວິນາປິ, ນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກາຕຸໍ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ສຫາປິ ນ ສກ຺ກາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທສພລເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗);

ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ.

ຍທິ ເອວໍ ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ອຸຈ຺ຈິນິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ, ອຖ ກສ຺ມາ ນ ອຸຈ຺ຈິນິໂຕຕິ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕ. ເຖໂຣ ຫິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕຖາ ຫິ ນໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິເຕສຸ ຊາເຕສຸປິ ‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ກຸມາຣກວາເທນ ໂອວທຕິ. ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມານາ – ‘‘ພຫູ ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ອານນ຺ທໍ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖໂຣ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸໍ. ຕໍ ປຣູປວາທໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ, ‘ອານນ຺ທໍ ວິນາ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ນໍ ອນຸມຕິຍາ ຄເຫສ຺ສາມີ’ຕິ ນ ອຸຈ຺ຈິນິ.

ອຖ ສຍເມວ ຠິກ຺ຂູ ອານນ຺ທສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເຖຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ອຸຈ຺ຈິນິເຕນ ເຕນາຍສ຺ມຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈເຖຣສຕານິ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ມຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ? ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣໍ ປຫູຕເສນາສນໍ, ຍໍນູນ ມຍໍ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ນ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ກສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ? ‘‘ອິທໍ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຖາວຣກມ຺ມໍ, ໂກຈິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ ສງ຺ໂຆ, ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສມ຺ມນ຺ນ’’ຕິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ສມ຺ມຸຕິ’ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ; ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ.

‘‘ສມ຺ມຕານິ ສງ຺ເຆນ ອິມານິ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘).

ອຍໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ກຕາ. ຠຄວາ ຫິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈິຕກາຍ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຘາຄາຣສາລາຍໍ ຘາຕຸປູຊໍ ກຣິໍສູຕິ, ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ. ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍເຍວ ຘາຕຸໂຍ ຠາຊຍິໍສຸ. ເອຕສ຺ມິໍ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ກຕໍ ອນາຈາຣໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຍໍ ກມ຺ມວາຈາ ກຕາ.

ອິມຎ຺ຈ ປນ ກມ຺ມວາຈໍ ກຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທານິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈຕ຺ຕາລີສ ທິວສາ ໂອກາໂສ ກໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘ອຍໍ ນາມ ໂນ ປລິໂພໂຘ ອຕ຺ຖີ’ຕິ, ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຍສ຺ສ ໂຣຄປລິໂພໂຘ ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍປລິໂພໂຘ ວາ ມາຕາປິຕຸປລິໂພໂຘ ວາ ອຕ຺ຖິ, ປຕ຺ຕໍ ວາ ປນ ປຈິຕພ຺ພໍ, ຈີວຣໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ໂສ ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈສຕາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາມາ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ປນ ສຕ຺ຕສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ອາຄຕາຄຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສສ຺ສາມີ’ຕິ ກຸສິນາຣາຍໍເຍວ ອຏ຺ຐາສິ.

ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ອປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ, ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສາປິ ຠຄວໂຕ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ຄຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉໂຕ ປນສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ. ເຕນາຍສ຺ມຕາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ປນ ສາວຕ຺ຖິມນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ເຖເຣ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ເຖໂຣ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອານນ຺ທ, ປຸພ຺ເພ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຖ, ອຊ຺ຊ ກຸຫິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີນິ ວທມານາ ປໂຣທິໍສຸ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ວິຍ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາກຖາຍ ຕໍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທສພເລນ ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສິ. ກຸຣຸມາໂນ ຈ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກສມ຺ມຊ຺ຊນອຸທກຸປຏ຺ຐາປນາທິກາເລສຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ນນຸ ຠຄວາ, ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ຺ຫານກາໂລ, ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາກາໂລ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທທານກາໂລ, ອຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍກປ຺ປນກາໂລ, ອຍໍ ມຸຂໂຘວນກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິເທວມາໂນວ ອກາສິ, ຍຖາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ຄຸຓຄຓາມຕຣສຎ຺ຎຸຕາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕເປໂມ ເຈວ ອຂີຓາສໂວ ຈ ອເນເກສຸ ຈ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສູປກາຣສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທໂວ. ຕເມນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອານນ຺ທ, ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ປຣິເທວມານາ ກຖໍ ອຎ຺ເຎ ອສ຺ສາເສສ຺ສຖາ’’ຕິ ສໍເວເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ທຸຕິຍທິວເສ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຫິຕໍ ມາຓວກໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ອກາໂລ, ໂຂ ມາຓວກ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊ ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ ປີຕາ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗).

ທຸຕິຍທິວເສ ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ ອິມສ຺ມິໍ ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ.

ອຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອຫາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ ຕຖາ ອຎ຺ເຎປິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ຠິກ຺ຂູຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຄເຕ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ຣາຊຄຫໍ ອຄມໍສຸ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘). ເຕ ອາສຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ ອເຫສຸໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສພ຺ເພປິ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ວິຫາເຣ ຈ ປຣິເວເຓ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຸຣຸມານາ ເຖຣາ ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ – ‘ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສຕ຺ຖຣິ ຐິເຕເຍວ ວິຫາເຣ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຉຑ຺ເຑສຸໍ, ກຸລານໍ ມຫາຘນປຣິຈ຺ຈາໂຄ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຈ ປນ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຣິໍສຸ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ຠຄວຕາ, ໂຂ ອາວຸໂສ, ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມ, ມຊ຺ຌິມໍ ມາສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘).

ເຕ ທຸຕິຍທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິເວເທສຸໍ. ຣາຊາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກາຣເກ ມນຸສ຺ເສ ອທາສິ. ເຖຣາ ປຐມໍ ມາສໍ ສພ຺ພວິຫາເຣ ປຏິສງ຺ຂຣາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓໍ, ອິທານິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ວິສຏ຺ຐາ ກໂຣຖ, ມຍ຺ຫໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ, ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂຫຕຸ, ອາຓາເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ‘‘ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເວຠາຣປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕສທິສໍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠໂສປານໍ, ນານາວິຘມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕໍ, ອຠິຠວນ຺ຕມິວ ຣາຊຠວນວິຠູຕິໍ, ອວຫສນ຺ຕມິວ ເທວວິມານສິຣິໍ, ສິຣິຍາ ນິເກຕນມິວ ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫໍຄານໍ, ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວິວິຘກຸສຸມທາໂມລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕານໍ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວ ຈ, ນໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ມຫາມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຄ຺ຆານິ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສຕານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິຓຠາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ເຖຣາສນໍ, ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ, ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ທິວເສ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຓກຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອທ຺ຘາ ເອເຕ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິ. ເອກຈ຺ເຈ ນໍ ອາຫໍສຸເຍວ – ‘‘ສ຺ເວ ອາວຸໂສ, ອານນ຺ທ, ສນ຺ນິປາໂຕ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ເຕນ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘ສ຺ເວ ສນ຺ນິປາໂຕ, ນ ໂຂ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ເສກ຺ໂຂ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ອາວຊ຺ເຊສິ, ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ອປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສີສໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ຈງ຺ກເມນ ພຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗). ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມມ ປນ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ, ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມີ’’ຕິ, ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິສີທິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ມຎ຺ຈເກ ອປນາເມສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ສີສໍ ພິມ຺ໂພຫນມປ຺ປຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ເຕນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອນິປນ຺ໂນ ອນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐິໂຕ ອຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ປຎ຺ຈມິຍໍ ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຣຫາ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ອຄມາສິ. ກຖໍ ອຄມາສິ? ‘‘ອິທານິມ຺ຫິ ສນ຺ນິປາຕມຊ຺ຌໍ ປວິສນາຣໂຫ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ, ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຊາຕິມຓິ ວິຍ, ວິຄຕວລາຫເກ ນເຠ ສມຸຄ຺ຄຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ, ພາລາຕປສມ຺ຜສ຺ສວິກສິຕເຣຓຸປິຎ຺ຊຣຄພ຺ຠໍ ປທຸມໍ ວິຍ ຈ, ປຣິສຸທ຺ເຘນ ປຣິໂຍທາເຕນ ສປ຺ປເຠນ ສສ຺ສິຣີເກນ ຈ ມຸຂວເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂສຠຕິ ວຕ ໂຠ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ອານນ຺ໂທ, ສເຈ ສຕ຺ຖາ ຘເຣຍ຺ຍ, ອທ຺ຘາ ອຊ຺ຊານນ຺ທສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທເທຍ຺ຍ, ຫນ຺ທ, ທານິສ຺ສາຫໍ ສຕ຺ຖາຣາ ທາຕພ຺ພໍ ສາຘຸກາຣໍ ທທາມີ’’ຕິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາຘຸກາຣມທາສິ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທນ຺ຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອຕໍ ອາສນໍ ກສ຺ສາ’ຕິ? ‘ອານນ຺ທສ຺ສາ’ຕິ. ‘ອານນ຺ໂທ ປນ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຄມນກາໂລ’ຕິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ, ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ. ສພ຺ພຖາປິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສາຘຸກາຣທານໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

ເອວໍ ອາຄເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມ, ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກສ຺ສປ, ວິນໂຍ ນາມ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ອາຍຸ. ວິນເຍ ຐິເຕ ສາສນໍ ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ນປ຺ປໂຫຕິ’’. ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘຣມາໂນເຍວ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒໘). ‘ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’ຕິ.

ຕໂຕ ເຖໂຣ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ – ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ,

ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍສ຺ມາປິ ອຸປາລິ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ,

ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. (ຈູຬວ. ໔໓໙);

ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຕໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເຖຣາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ, ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເວສາລິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ’’ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຐມສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ’’ (ຈູຬວ. ໔໓໙). ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມປາຣາຊິເກ ກິຎ຺ຈິ ອປເນຕພ຺ພໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວາ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ? ອປເນຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ຠາສິເຕ ອປເນຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕິ. ສາວການໍ ປນ ເທວຕານໍ ວາ ຠາສິເຕ ອປເນຕພ຺ພມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖຣາ ອປນຍິໍສຸ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸເຍວ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ວາ, ‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’ຕິ ວາ, ‘ອຖ ໂຂຕິ ວາ’, ‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ’ ວາ, ‘ເອຕທໂວຈາ’ຕິ ວາ, ເອວມາທິກໍ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປນ – ‘‘ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຐມປາຣາຊິເກ ສງ຺ຄຫມາຣູຬ຺ເຫ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕນເຍເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ – ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ເຕສໍ ສຊ຺ຌາຍາຣທ຺ຘກາເລເຍວ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ເອເຕເນວ ນເຍນ ເສສານິ ຕີຓິ ປາຣາຊິການິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສານິ ‘‘ເຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ອນິຍຕານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວນວຸຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ສຕ຺ຕວີສາຘິການິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທສຕານິ ‘‘ມຫາວິຠງ຺ໂຄ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ມຫາວິຠງ຺ຄາວສາເນປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ສຕ຺ຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຉສຏ຺ຐິສຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ຕີຓິ ສິກ຺ຂາປທສຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ໂຄ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ອຸຠໂຕ ວິຠງ຺ໂຄ ນາມ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາໂຣ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາວສາເນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມຫາປຖວິກມ຺ໂປ ອໂຫສິ.

ເອເຕເນວຸປາເຍນ ອສີຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ຂນ຺ຘກໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ປຣິວາຣຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ວິນຍປິຏກາວສາເນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມຫາປຖວິກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ວິນຍປິຏກສງ຺ຄຫາວສາເນ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ.

ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕ ຫິ ກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ – ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ,

ອຫໍ ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ;

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ,

ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຘມ຺ມໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ;

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕຣໍ, ອາວຸໂສ, ປິຏກໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຈຕສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ, ຕາສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ສງ຺ຄີຕິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ທີຆສງ຺ຄີຕິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ທີຆສງ຺ຄີຕິຍໍ ຈຕຸຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ, ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ, ເຕສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ວຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ເຕຣສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເຕສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຠນ຺ເຕ, ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ, ນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວກຸຫ ລປນາທິວິທ຺ຘໍສນໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ, ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນໍ, ຕໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກໍ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ (ຈູຬວ. ໔໔໐). ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນາວສາເນ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ປຖວິກມ຺ໂປ ອໂຫສິ.

ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ, ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນານຸກ຺ກເມນ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລນ ສພ຺ເພປິ ເຕຣສ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ນາມາ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ.

ຕທນນ຺ຕຣໍ ມຫາວຄ຺ຄໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປາຖິກວຄ຺ຄນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫໍ ຈຕຸຕິໍສສຸຕ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ອສີຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິສ຺ສິຕເກ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ – ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຣິຫຣຖາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ສຕຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຖາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ວີສຕິຠາຓວາຣສຕປຣິມາຓໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ – ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຖາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫວິຠງ຺ຄຘາຕຸກຖາປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຕ຺ຖຸຍມກປຏ຺ຐານໍ ອຠິຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈຣໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ – ‘‘ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວິກມ຺ໂປ ອໂຫສີຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ຊາຕກໍ, ນິທ຺ເທໂສ, ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ, ອປທານໍ, ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕ, ຂຸທ຺ທກປາໂຐ, ຘມ຺ມປທໍ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ວິມານວຕ຺ຖຸ, ເປຕວຕ຺ຖຸ, ເຖຣຄາຖາ, ເຖຣີຄາຖາຕິ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທກຄນ຺ໂຖ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມປິຏກສ຺ມິໍເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປຍິໍສູ’’ຕິ ທີຆຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ຂຸທ຺ທກຄນ຺ຖໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວເມຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ, ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ. ຕຖາ ປິຏກວເສນ. ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ, ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ, ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ? ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍາວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ເທວມນຸສ຺ສນາຄຍກ຺ຂາທໂຍ ອນຸສາສນ຺ເຕນ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກຣສໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ວິນໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍນ຺ນູນ ມຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗). ‘‘ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ. ເອວໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ.

ກຖໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໓-໕໔);

ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ. ເກຈິ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑) ຂນ຺ຘເກ ອຸທານຄາຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເອສາ ປນ ປາຏິປທທິວເສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸທານຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍໍ ປນ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ອຠາສິ – ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ ນາມ. ເອວໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນວເສນ ຕິວິຘໍ.

ກຖໍ ປິຏກວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ອສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ, ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄາ, ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘກາ, ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ – ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ທີຆນິກາໂຍ, ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທິທິຍຑ຺ຒສຕທ຺ເວສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕາທິສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສສຕ຺ຕສຕທ຺ວາສຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕາທິນວສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສປຎ຺ຈສຕສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກປາຐ-ຘມ຺ມປທ-ອຸທານ-ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ວິມານວຕ຺ຖຸ-ເປຕວຕ຺ຖຸ-ເຖຣຄາຖາ-ເຖຣີຄາຖາ-ຊາຕກ-ນິທ຺ເທສ-ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອປທານ-ພຸທ຺ຘວໍສ-ຈຣິຍາປິຏກວເສນ ປນ຺ນຣສປ຺ປເຠໂທ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ນາມ. ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘາຕຸກຖາ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ຍມກໍ, ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ – ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’.

ວິວິຘາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິຘປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປາຣາຊິກາທິ ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘມາຕິກາ ວິຠງ຺ຄາທິປ຺ປເຠທາ ນຍາ. ວິເສສຠູຕາ ຈ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍາ. ກາຍິກວາຈສິກອຊ຺ຌາຈາຣນິເສຘນໂຕ ເຈສ ກາຍໍ ວາຈຎ຺ຈ ວິເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ເຈວ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ອິຕຣໍ ປນ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ, ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕໍ.

ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ສູເຈຕິ. ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສວຕິ ເຈຕໍ ອຕ຺ເຖ ສສ຺ສມິວ ຜລໍ, ປສວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສູທຕິ ເຈຕໍ ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣໍ, ປຄ຺ຆຣາເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕິ, ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ຕສຠາຄຎ຺ເຈຕໍ, ຍຖາ ຫິ ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອວເມຕມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ຍຖາ ຈ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣີຍນ຺ຕິ, ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕໂຣ ປນ –

‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ’’.

ອຍຎ຺ຫິ ອຠິສທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຘິເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ພາຬ຺ຫາ ເມ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໙) ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ສລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຣາຊາຠິຣາຊາ ມນຸຊິນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙) ປູຊິເຕ. ‘‘ປຏິພໂລ ວິເນຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໘໕) ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ວິນເຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໑໙) ອຘິເກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ’’ (ຘ. ສ. ໒໕໑), ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໖໔໒) ນເຍນ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑) ນເຍນ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາ ສລກ຺ຂຓາປິ. ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑, ທຸກມາຕິກາ ໑໒) ນເຍນ ປູຊິຕາປິ, ປູຊາຣຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ເວທນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑) ນເຍນ ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາປິ. ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑), ອນຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໑) ນເຍນ ອຘິກາປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ –

‘‘ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ;

ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ’’.

ປຣິຍຕ຺ຕິປິ ຫິ ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ປິຏກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸທາລປິຏກມາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໗໐) ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນມ຺ປິ. ຕສ຺ມາ ‘ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ.

ອິທານິ ‘ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ’ຕິ, ເຕນ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນ ປິຏກສທ຺ເທນ ສຫ ສມາສໍ ກຕ຺ວາ ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ຈາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ. ເອວເມເຕ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ປຸນປິ ເຕສຸເຍວ ປິຏເກສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ –

‘‘ເທສນາສາສນກຖາເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປ຺ປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ.

ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈ. ເອຕານິ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຓາໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖເທສນາ, ຍຖາປຣາຘຍຖານຸໂລມຍຖາຘມ຺ມສາສນານິ, ສໍວຣາສໍວຣທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິນຍປິຏກໍ ອາຓາຣເຫນ ຠຄວຕາ ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຓາເທສນາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ໂວຫາຣກຸສເລນ ຠຄວຕາ ໂວຫາຣພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ໂວຫາຣເທສນາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣມຕ຺ຖກຸສເລນ ຠຄວຕາ ປຣມຕ຺ຖພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ – ‘ເຍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ຍຖາປຣາຘໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາ’ຕິ ຍຖາປຣາຘສາສນໍ, ທຸຕິຍໍ – ‘ອເນກຊ຺ຌາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຍຖານຸໂລມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາ’ຕິ ຍຖານຸໂລມສາສນໍ, ຕຕິຍໍ – ‘ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາ’ຕິ ຍຖາຘມ຺ມສາສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ – ອຊ຺ຌາຈາຣປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ສໍວຣາສໍວໂຣ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ສໍວຣາສໍວຣກຖາ. ສໍວຣາສໍວໂຣຕິ ຂຸທ຺ທໂກ ເຈວ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣ, ກມ຺ມາກມ຺ມໍ ວິຍ, ຜລາຜລໍ ວິຍ ຈ, ທຸຕິຍໍ – ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາ ເອຕ຺ຖ ກຖິຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາ, ຕຕິຍໍ – ‘‘ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕ’’ຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຕີຓິ ປຫານານິ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວິນຍປິຏເກ ວິເສເສນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ.

ວິນຍປິຏເກ ຈ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ, ກິເລສານໍ ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ, ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ. ປຐເມ ຈ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ອິຕເຣສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານິ. ປຐເມ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ອິຕເຣສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາ ປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ປຏິເວໂຘຕິ ຕນ຺ຕິຍາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ. ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເອວໍ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ, ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ເຫຕຸຜລໍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໐). ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາ ຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸໂລມປຏິໂລມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ ວາ ກຖນໍ. ປຏິເວໂຘຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ, ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສຸ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘ. ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ວາ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ, ຍາ ຈາຍໍ ຍຖາ ຍຖາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ໂສຕູນໍ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາ ເທສນາ, ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອວິປຣີຕາວໂພຘສງ຺ຂາໂຕ ປຏິເວໂຘ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣໍ. ເອວມ຺ປິ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ເທສນາສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປ຺ປຫານຄມ຺ຠີຣ, ຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ –

ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ ໂຫຕິ.

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ –

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຕິວິໂຘ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ – ອລຄທ຺ທູປມາ, ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ, ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ, ອຍໍ ອລຄທ຺ທູປມາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ, ຕເມນໍ ໂຠເຄ ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ໂສ ອລຄທ຺ໂທ ປຏິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄ ຑໍເສຍ຺ຍ, ໂສ ຕໂຕ ນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ, ເຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂຕໍ ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈ, ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘).

ຍາ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິໍເຍວ ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຣິຍາປຸຏາ, ນ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ, ອຍໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຍໍ ປນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຫີນກິເລໂສ ຠາວິຕມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ ເກວລໍ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ.

ວິນເຍ ປນ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ປເຠທວຈນໂຕ, ເອວເມເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ວິນເຍ ປນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕສຸຂສມ຺ຜສ຺ສອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທິຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ອຸປາທິນ຺ນກຜສ຺ສາທີສຸ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ເຍ ເມ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔). ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕) ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂຓຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໖). ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິປິ ຈິນ຺ເຕຕິ. ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓາຕິ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ, ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ເອວເມເຕສຸ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ທຸສ຺ສີລຠາວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປເຠທໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ –

ອຍມ຺ປິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ປິຏການິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສເນຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕິວິຘນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ທີຆນິກາໂຍ? ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ.

‘‘ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ຕິວຄ຺ໂຄ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ;

ເອສ ທີຆນິກາໂຍຕິ, ປຐໂມ ອນຸໂລມິໂກ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນສ ທີຆນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ທີຆປ຺ປມາຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສມູຫໂຕ ນິວາສໂຕ ຈ. ສມູຫນິວາສາ ຫິ ນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກນິກາຍມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ’’ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໐໐). ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍຕິ ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ໂລກໂຕ ຈ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ນິກາຍຠາເວ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ? ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓານິ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນິ ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

‘‘ທິຍຑ຺ຒສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ຍຕ຺ຖ ໂສ;

ນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິໂມ ປຎ຺ຈ, ທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ກຕໂມ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ? ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ ກຖິຕານິ ໂອຆຕຣຓາທີນິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

‘‘ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເອໂສ ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ກຕໂມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ? ເອເກກອງ຺ຄາຕິເຣກວເສນ ກຖິຕານິ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານາທີນິ ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

‘‘ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ, ສງ຺ຂ຺ຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ.

ກຕໂມ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ? ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ, ຂຸທ຺ທກປາຐາທໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕາ ປຎ຺ຈທສປ຺ປເຠທາ, ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸໂຣເປເຕ, ນິກາເຍ ທີຆອາທິເກ;

ຕທຎ຺ຎໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທໂກ ມໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ.

ກຖໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ, ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຣຕນສຸຕ຺ຕນາລກສຸຕ຺ຕຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕານິ ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຈ ສຸຕ຺ຕນາມກໍ ຕຖາຄຕວຈນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສກໂລປິ ສຄາຖວຄ຺ໂຄ, ສກລມ຺ປິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປທໍ, ເຖຣຄາຖາ, ເຖຣີຄາຖາ, ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ຈ ຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສມນສ຺ສຎ຺ຎາຓມຍິກຄາຖາ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອຸທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຓ຺ຓກຊາຕກາທີນິ ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ປຎ຺ຈຊາຕກສຕານິ ‘ຊາຕກ’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໙) ສພ຺ເພປິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈູຬເວທລ຺ລ-ມຫາເວທລ຺ລ-ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ-ສກ຺ກປຎ຺ຫ-ສງ຺ຂາຣຠາຊນິຍ-ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ເວທຎ຺ຈ ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາ ປຸຈ຺ຉິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ.

ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຍໍ ອເນການຸສນ຺ຘິກໍ, ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຄຓນາ. ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອໂກ. ອຠິຘມ຺ເມ ເອກເມກໍ ຕິກທຸກຠາຊນໍ, ເອກເມກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ, ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ວິນເຍ ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ມາຕິກາ, ອຕ຺ຖິ ປທຠາຊນີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ຕິກຈ຺ເຉໂທ. ຕຕ຺ຖ ເອກເມໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ.

ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ເຠທໂຕ ຘມ຺ມວິນຍາທິວເສນ ທຸວິຘາທິເຠທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ, ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ, ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ, ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ…ເປ… ອຍໍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ, ອິມານິ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວງ຺ຄານິ, ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ, ອິມໍ ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາວ ສງ຺ຄີຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄຫ-ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫ-ເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄຫ-ເອກກນິປາຕ-ທຸກນິປາຕາທິນິປາຕສງ຺ຄຫ-ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທິ-ອເນກວິຘໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສນ຺ທິສ຺ສມານໍ ສງ຺ຄຫປ຺ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ເອວ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ສງ຺ຄີຕໍ.

ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ – ‘‘ອິທໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓກາລໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປໂມທາ ສາຘຸກາຣໍ ວິຍ ທທມານາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ກມ຺ປິ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ອເນການິ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸນ຺ຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ. ຍາ ໂລເກ –

‘‘ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕາຕິ ຈ;

ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຖຣິກາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

໑. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິມິສ຺ສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍາ ວຕ຺ຕມານາຍ ວິນຍສງ຺ຄຫາວສາເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອາທິນິກາຍສ຺ສ ອາທິສຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ, ເອວມາທິວຸຕ຺ຕວຈນປຣິໂຍສາເນ ຍຕ຺ຖ ຈ ຠາສິຕໍ, ຍຎ຺ຈາຣພ຺ຠ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສາປິ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ.

໑. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທໍ. ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏີຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ໂຫຕີຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຕາວ ນເຍນ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ອຸປມູປເທສສມ຺ປຫໍສນຄຣຫຓວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄຫາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາເຫສ – ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໕໓) ເອວມາທີສຸ ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ເຕ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໒) ອຸປເທເສ. ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ສມ຺ປຫໍສເນ. ‘‘ເອວເມວໍ ປນາຍໍ ວສລີ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຓກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗) ຄຣຫເຓ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ. ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໘) ອາກາເຣ. ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ເຍນ ສມໂຓ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ. ‘‘ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ, ສາຘຸ ກິຣ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ, ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໕) ນິທສ຺ສເນ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ກາລາມາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາຕິ? ອກຸສລາ, ຠນ຺ເຕ. ສາວຊ຺ຊາ ວາ ອນວຊ຺ຊາ ວາຕິ? ສາວຊ຺ຊາ, ຠນ຺ເຕ. ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ວາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ວາຕິ? ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ, ຠນ຺ເຕ. ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ? ສມຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ອວຘາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣເຓສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ, ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ, ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ’ ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ – ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ – ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ’, ‘ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒໓). ເອວໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຕ຺ຖກຸສໂລ, ຘມ຺ມກຸສໂລ, ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລ, ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລ, ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໙). ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕິ – ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ’, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໑) ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໘) ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ຈ, ມມ ສຸຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ – ຄມນວິສ຺ສຸຕກິລິນ຺ນ-ອຸປຈິຕານຸໂຍຄ-ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ-ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣ-ວິຎ຺ຎາຕາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ, ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໑) ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ກິລິນ຺ນາກິລິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑໒) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຌານານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘ເມ’ ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ‘ມຍາ’ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘ເອວໍ ມຍາ ສຸຕໍ’ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘ມມາ’ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ເອວໍ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ເມຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ກຕໍ, ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຘມ຺ມປ຺ປກາສນໍ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕໍ ມຍາ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ເອວນ຺ຕິ ຫິ ອຍມາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເມຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍ ສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສຍຄ຺ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖວາ ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ‘‘ມຍາ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ເອວນ຺ຕິ ວາ ເມຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ? ສຸຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘ເອວ’ນ຺ຕິ ຈ, ເມຕິ ຈ, ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘ສຸຕ’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ‘ສຸຕ’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ກາລນ຺ຕເຣນ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອສມ຺ໂມເຫນ ປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ອສມ຺ໂມເສນ ປນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາວຘາຣຓສມຕ຺ຖຕາ, ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖປຏິເວຘສມຕ຺ຖຕາ. ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໂກສສ຺ສ ອນຸປາລນສມຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕສິທ຺ຘິ.

ອປໂຣ ນໂຍ, ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ. ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຫິ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘາຠາວໂຕ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສວນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ. ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕໍ ສາເຘຕິ, ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຕທຠາວໂຕ. ອວິກ຺ເຂເປນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສາເຘຕິ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ຈ ສປ຺ປຸຣິເສ ອນຸປສ຺ສຍມານສ຺ສ ສວນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ, ຍສ຺ມາ ເອວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ຈ ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ ນ ສມ຺ມາອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠທ຺ທເກນາກາເຣນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໂຍເຄນ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຕິຣູປເທເສ ວສໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍວິຣຫິຕສ຺ສ ວາ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ອາສຍສຸທ຺ຘິສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ, ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ວິຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ວິຍ ຈ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ອຣຫຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ຐາເນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ໂຕ – ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ອປໂຣ ນໂຍ, ‘ເອວ’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນ ວຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ‘ສຸຕ’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ. ‘ເອວ’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣທີປກໍ ວຈນໍ ຠາສມາໂນ – ‘‘ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ‘ສຸຕ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສວນໂຍຄທີປກໍ ວຈນໍ ຠາສມາໂນ – ‘‘ພຫູ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ຕທຸຠເຍນາປິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໍ ອາທເຣນ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ມຫຕາ ຫິຕາ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ອາທຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ໂສຕພ຺ໂພຕິ.

‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ອຕິກ຺ກມຕິ. ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ‘‘ເກວລໍ ສຸຕເມເວຕໍ ມຍາ, ຕສ຺ເສວ ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕິ, ຊິນວຈນໍ ອປ຺ເປຕິ, ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ – ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຣິທີປນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ໂທ –

‘‘ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ’’.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ອປ຺ເປວນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໓໕໘) ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒) ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ເຕ ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໘) –

ອາທີສຸ ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໙) ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ໑໐໘) ປຏິເວໂຘ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສໍວຈ຺ຉຣອຸຕຸມາສຑ຺ຒມາສຣຕ຺ຕິທິວປຸພ຺ພຓ຺ຫມຊ຺ຌນ຺ຫິກສາຍນ຺ຫປຐມມຊ຺ຌິ-ມປຈ຺ຉິມຍາມມຸຫຸຕ຺ຕາທີສຸ ກາລປ຺ປເຠທຠູເຕສຸ ສມເຍສຸ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອເຕສຸ ສໍວຈ຺ຉຣາທີສຸ ສມເຍສຸ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ວາ ທິວສຠາເຄ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ. ຍສ຺ມາ ປນ – ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ’’ ອສຸກສໍວຈ຺ຉເຣ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸກປກ຺ເຂ ອສຸກຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອສຸກທິວສຠາເຄ ວາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ, ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຍ ວາ ອິເມ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ, ຊາຕິສມໂຍ, ສໍເວຄສມໂຍ, ອຠິນິກ຺ຂມນສມໂຍ, ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ, ມາຣວິຊຍສມໂຍ, ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ເທສນາສມໂຍ, ປຣິນິພ຺ພານສມໂຍຕິ, ເອວມາທໂຍ ຠຄວໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຕິວິຍ ປກາສາ ອເນກກາລປ຺ປເຠທາ ເອວ ສມຍາ. ເຕສຸ ສມເຍສຸ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂຍ ຈາຍໍ ຎາຓກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມເຍສຸ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ, ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສຸ ຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ເທສນາສມໂຍ, ເຕສຸປິ ສມເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑) ຈ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ – ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ວິນເຍ ຈ – ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ? ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນ ຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ວິນເຍ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຈ ເອວໍ ຊາຕິເກ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ.

ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຠຸມ຺ເມນ ກຣເຓນ ຈ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປໂຍເຄນ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ, ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ, ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ, ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ຄຣຸ. ຄຣຸຎ຺ຫິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອປິ ຈ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ວເສນສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມກາຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ‘‘ນຍິທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນໍ, ອຍໍ ໂວ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອທສ຺ສເນນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ຊນໍ ສມສ຺ສາເສຕິ.

ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາຕິ ວຈເນນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປກາຍປຣິນິພ຺ພານໍ ສາເຘຕິ. ເຕນ ‘‘ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ເທສໂກ ທສພລຘໂຣ ວຊິຣສງ຺ຆາຕ ສມານກາໂຍ ໂສປິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເກນ ອຎ຺ເຎນ ຊີວິເຕ ອາສາ ຊເນຕພ຺ພາ’’ຕິ ຊີວິຕມທມຕ຺ຕໍ ຊນໍ ສໍເວເຊຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ຈ ຠຓນ຺ໂຕ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຂຓຈິຕ຺ຕເວມຊ຺ຌວິວຣາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໔໔) ຈ, ‘‘ຊນາ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘) ຈ ອາທີສຸ ຫິ ກາຣເຓ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ອທ຺ທສ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍ ຠາຊນໍ ໂຘວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ຂເຓ. ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ຈິຕ຺ເຕ. ‘‘ອນ຺ຕຣາ ໂວສານມາປາທີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໕໐) ເວມຊ຺ເຌ. ‘‘ອປິ ຈາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໂປທາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໑) ວິວເຣ. ສ຺ວາຍມິຘ ວິວເຣ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທາຍ ຈ ວິວເຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຄາມຎ຺ຈ ນທິຎ຺ຈ ຍາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ອິຘ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາເຍວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ‘‘ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຈິ. ໒໑໘) ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ຣາຊຄຫໂຕ ປນ ນາຬນ຺ທາ ໂຍຊນເມວ.

ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ‘ມຫຕາ’ຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ, ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ. ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຄຸເຓຫິປິ ມຫາ ອໂຫສິ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂ຺ຍາຍປິ ມຫາ, ປຎ຺ຈສຕສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຕສງ຺ຂາເຕນ ສມຓຄເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ.

ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ. ມຕ຺ຕາຕິ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ປມາຓໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ – ‘‘ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈປມາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ.

ສຸປ຺ປິໂຍປິ ໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ສຸປ຺ປິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ປິ-ກາໂຣ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສຠາຄຕາຍ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ໂຂ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ສຎ຺ຊຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຍທາ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕທາ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຏິປນ຺ໂນ ອໂຫສີ’’ຕິ. ອຕີຕກາລຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ.

ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນາຕິ – ເອຕ຺ຖ ອນ຺ເຕ ວສຕີຕິ ອນ຺ເຕວາສີ. ສມີປຈາໂຣ ສນ຺ຕິກາວຈໂຣ ສິສ຺ໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ມາຓໂວຕິ ສຕ຺ໂຕປິ ໂຈໂຣປິ ຕຣຸໂຓປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ໂຈທິຕາ ເທວທູເຕຫິ, ເຍ ປມຊ຺ຊນ຺ຕິ ມາຓວາ;

ເຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂສຈນ຺ຕິ, ຫີນກາຍູປຄາ ນຣາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໗໑) –

ອາທີສຸ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ມາຓໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ມາຓເວຫິປິ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຕກມ຺ເມຫິປິ ອກຕກມ຺ເມຫິປີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ໂຈໂຣ. ‘‘ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ, ອງ຺ຄໂກ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑໖) ຕຣຸໂຓ ‘ມາຓໂວ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ນາມ ຕຣຸຓນ຺ເຕວາສິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ເຄ, ເຕສຸ ວາ ທ຺ວີສຸ ຊເນສຸ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ວາຣເທສນາກາຣເຓສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ປຣິຍາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘) ຫິ ວາເຣ ປຣິຍາຍສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕ຺ເວວ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ເທສນາຍໍ. ‘‘ອິມິນາປິ ໂຂ, ເຕ ຣາຊຎ຺ຎ, ປຣິຍາເຍນ ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໑໑) ກາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘາປິ ກາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ອເນກວິເຘນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ, ‘‘ພຫູຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ ອວຓ຺ຓວິຣຫິຕສ຺ສ ອປຣິມາຓວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ – ‘‘ຍໍ ໂລເກ ຊາຕິວຸຑ຺ເຒສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກມ຺ມໍ ‘ສາມຄ຺ຄິຣໂສ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ມາ ອຣສຣູໂປ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ນິພ຺ໂຠໂຄ, ອກິຣິຍວາໂທ, ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ, ເຊຄຸຈ຺ຉີ, ເວນຍິໂກ, ຕປສ຺ສີ, ອປຄພ຺ໂຠ. ນຕ຺ຖິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ. ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ, ສຍໍປຏິຠານໍ. ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ນ ໂລກວິທູ, ນ ອນຸຕ຺ຕໂຣ, ນ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ອກາຣຓເມວ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ອວຓ຺ຓໍ ໂທສໍ ນິນ຺ທໍ ຠາສຕິ.

ຍຖາ ຈ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ເອວໍ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ຕໍ ຕໍ ອກາຣຓເມວ ກາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ໂມ ທຸຣກ຺ຂາໂຕ, ທຸປ຺ປຏິເວທິໂຕ, ອນິຍ຺ຍານິໂກ, ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິໂກ’’ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ.

ຍຖາ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ, ເອວໍ ສງ຺ຆສ຺ສາປິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອກາຣຓເມວ ກາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ – ‘‘ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກສງ຺ໂຆ, ກຸຏິລປຏິປນ຺ໂນ, ປຈ຺ຈນີກປຏິປທໍ ອນນຸໂລມປຏິປທໍ ອຘມ຺ມານຸໂລມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ.

ອນ຺ເຕວາສີ ປນສ຺ສ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອປຣາມສິຕພ຺ພໍ ປຣາມສຕິ, ອນກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ອກ຺ກມຕິ, ສ຺ວາຍໍ ອຄ຺ຄິໍ ຄິລນ຺ໂຕ ວິຍ, ຫຕ຺ເຖນ ອສິຘາຣໍ ປຣາມສນ຺ໂຕ ວິຍ, ມຸຏ຺ຐິນາ ສິເນຣຸໍ ປທາເລຕຸກາໂມ ວິຍ, ກກຈທນ຺ຕປນ຺ຕິຍໍ ກີຬມາໂນ ວິຍ, ປຠິນ຺ນມທໍ ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ວຓ຺ຓາຣຫສ຺ເສວ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສມາໂນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ. ອາຈຣິເຍ ໂຂ ປນ ຄູຖໍ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ວາ ກຓ຺ຏກໍ ວາ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ ວາ ອກ຺ກມນ຺ເຕ, ສູລໍ ວາ ອຠິຣູຫນ຺ເຕ, ຫລາຫລໍ ວາ ວິສໍ ຂາທນ຺ເຕ, ຂາໂຣທກໍ ວາ ປກ຺ຂລນ຺ເຕ, ນຣກປປາຕໍ ວາ ປປຕນ຺ເຕ, ນ ອນ຺ເຕວາສິນາ ຕໍ ສພ຺ພມນຸກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມານຸຣູປເມວ ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເນວ ປິຕາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ເມນ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ກມ຺ເມນ, ນ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ປຸຕ຺ໂຕ ມາຕຸຍາ, ນ ຠາຕາ ຠຄິນິຍາ, ນ ຠຄິນີ ຠາຕຸ, ນ ອາຈຣິໂຍ ອນ຺ເຕວາສິໂນ, ນ ອນ຺ເຕວາສີ ອາຈຣິຍສ຺ສ ກມ຺ເມນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອາຈຣິໂຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ໂຂ ປນາຣິຍູປວາໂທຕິ. ເອວໍ ໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍວາທໍ ມທ຺ທມາໂນ ສມ຺ມາກາຣຓເມວ ກາຣຓໂຕ ອປທິສນ຺ໂຕ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕຸມາຣທ຺ໂຘ, ຍຖາ ຕໍ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປນ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ອເນກປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ໂທ ສຓ຺ຐານ-ຊາຕິ-ຣູປາຍຕນ-ກາຣຓ-ປມາຓ-ຄຸຓ-ປສໍສາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ສປ຺ປຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໒) ສຓ຺ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໐໒) ຊາຕິ. ‘‘ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໓) ຣູປາຍຕນໍ.

‘‘ນ ຫຣາມິ ນ ຠຎ຺ຊາມິ, ອາຣາ ສິງ຺ຆາມິ ວາຣິຊໍ;

ອຖ ເກນ ນຸ ວຓ຺ເຓນ, ຄນ຺ຘຕ຺ເຖໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔) –

ອາທີສຸ ກາຣຓໍ. ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໖໐໒) ປມາຓໍ. ‘‘ກທາ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາ ປນ, ເຕ ຄຫປຕິ, ອິເມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໗) ຄຸໂຓ. ‘‘ວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໒.໑໓໕) ປສໍສາ. ອິຘ ຄຸໂຓປິ ປສໍສາປິ. ອຍໍ ກິຣ ຕໍ ຕໍ ຠູຕເມວ ກາຣຓໍ ອປທິສນ຺ໂຕ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕໍ ປສໍສໍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ – ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑) ນເຍນ, ‘‘ເຍ ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ອສໂມ ອສມສໂມ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໔) ຈ ນເຍນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໙) ຈ ‘‘ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ (ອິຕິ. ໙໐, ອ. ນິ. ໔.໓໔) ຈ, ‘‘ເຍ ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິເຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກ ມຄ຺ເຄ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ນເຍຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໙) ຈ, ‘‘ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ເຆ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ຈ ເອວມາທີຫິ ປນ ນເຍຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປໂຫນ຺ເຕນ ປນ ຘມ຺ມກຖິເກນ ປຎ຺ຈນິກາເຍ ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວຓ຺ໂຓ ປກາເສຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐາເນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕິຕ຺ເຖນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ຘມ຺ມກຖິໂກຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ປນ ມາຓໂວ ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ.

ອິຕິຫ ເຕ ອຸໂຠ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສີຕິ ເອວໍ ເຕ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິກາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາຕິ ອີສກມ຺ປິ ອປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອຸຊຸເມວ ວິວິຘປຈ຺ຈນີກວາທາ, ອເນກວາຣໍ ວິຣຸທ຺ຘວາທາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິເຍນ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ເຓ ຠາສິເຕ ອນ຺ເຕວາສີ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ປຸນ ອິຕໂຣ ອວຓ຺ຓໍ, ອິຕໂຣ ວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິໂຍ ສາຣຜລເກ ວິສຣຸກ຺ຂອາຓິໍ ອາໂກຏຍມາໂນ ວິຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ. ອນ຺ເຕວາສີ ປນ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຍາຍ ອາຓິຍາ ຕໍ ອາຓິໍ ປຏິພາຫຍມາໂນ ວິຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’ຕິ.

ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ທສ຺ສນໍ ອວິຊຫນ຺ຕາ ອິຣິຍາປຖານຸພນ຺ຘເນນ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ສີສານຸໂລກິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ? ກສ຺ມາ ຈ ສຸປ຺ປິໂຍ ອນຸພນ຺ໂຘ? ກສ຺ມາ ຈ ໂສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ? ຠຄວາ ຕາວ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊຄຫປຣິວຕ຺ຕເກສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປ຺ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ໂສ ຕໍ ທິວສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸລຠປິຓ຺ຑປາຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ – ‘‘ນາຬນ຺ທໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຣາຊຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສຸປ຺ປິໂຍປິ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊຄຫປຣິວຕ຺ຕເກ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາເມ ວສິຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄເຫ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣຕິ. ໂສປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສຸລຠຠິກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ປຣິພ຺ພາຊເກ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ – ນາຬນ຺ທໍ ຄມິສ຺ສາມິຈ຺ເຈວ ຠຄວໂຕ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕວ ອນຸພນ຺ໂຘ. ສເຈ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ໂສ ອຊານິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ໂສຠມານໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມິວ ຊງ຺ຄມກນກຄິຣິສິຂຣໍ.

ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ທສພລສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອາຘາວນ຺ຕິ ວິຘາວນ຺ຕິ ຣຕນາເວຬຣຕນທາມຣຕນຈຸຓ຺ຓວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ວິຍ, ປສາຣິຕຣຕນຈິຕ຺ຕກຎ຺ຈນປຏມິວ, ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓຣສນິສິຎ຺ຈມານມິວ, ອຸກ຺ກາສຕນິປາຕສມາກຸລມິວ, ນິຣນ຺ຕຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓກຓິກາຣປຸປ຺ຜມິວ ວາຍຸເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕຈີນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓມິວ, ອິນ຺ທຘນຸວິຊ຺ຊຸລຕາຕາຣາຄຓປ຺ປຠາວິສຣວິປ຺ຜຸຣິຕວິຈ຺ຉຣິຕມິວ ຈ ຕໍ ວນນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ.

ອສີຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣຎ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປນ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ວິກສິຕກມລຸປ຺ປລມິວ, ສຣໍ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລມິວ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ, ຕາຣາມຣີຈິວິກສິຕມິວ, ຄຄນຕລໍ ສິຣິຍາ ອວຫສນ຺ຕມິວ, ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິນີ ຈສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓມາລາ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສສູຣິຍມາລາຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈກ຺ກວຕ຺ຕິທ຺ວຕ຺ຕິໍສສກ຺ກເທວຣາຊທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສິຣິໍ ສິຣິຍາ ອຠິຠວນ຺ຕິມິວ. ຕຎ຺ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ເພວ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ປວິວິຕ຺ຕາ ອສໍສຏ຺ຐາ ໂຈທກາ ປາປຄຣຫິໂນ ວຕ຺ຕາໂຣ ວຈນກ຺ຂມາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ ສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎ຺ຎາຓທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາ. ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ຠຄວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ກຎ຺ຈນຖມ຺ໂຠ, ຣຕ຺ຕປທຸມສຓ຺ຑມຊ຺ຌຄຕາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓນາວາ, ປວາຬເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕາຣາຄຓປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ມິຄປກ຺ຂີນມ຺ປິ ຈກ຺ຂູນິ ປີຓຍຕິ, ປເຄວ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ທິວເສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອສີຕິມຫາເຖຣາ ເມຆວຓ຺ຓໍ ປໍສຸກູລໍ ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ສຸວມ຺ມວມ຺ມິຕາ ວິຍ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ວິຄຕໂທສາ ວນ຺ຕໂທສາ ຠິນ຺ນກິເລສາ ວິຊຏິຕຊຏາ ຉິນ຺ນພນ຺ຘນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ໂສ ສຍໍ ວີຕຣາໂຄ ວີຕຣາເຄຫິ, ສຍໍ ວີຕໂທໂສ ວີຕໂທເສຫິ, ສຍໍ ວີຕໂມໂຫ ວີຕໂມເຫຫິ, ສຍໍ ວີຕຕຓ຺ໂຫ ວີຕຕຓ຺ເຫຫິ, ສຍໍ ນິກ຺ກິເລໂສ ນິກ຺ກິເລເສຫິ, ສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸພຸທ຺ເຘຫິ ປຣິວາຣິໂຕ; ປຕ຺ຕປຣິວາຣິຕໍ ວິຍ ເກສຣໍ, ເກສຣປຣິວາຣິຕາ ວິຍ ກຓ຺ຓິກາ, ອຏ຺ຐນາຄສຫສ຺ສປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຉທ຺ທນ຺ໂຕ ນາຄຣາຊາ, ນວຸຕິຫໍສສຫສ຺ສປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ຫໍສຣາຊາ, ເສນງ຺ຄປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ, ເທວຄຓປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ພ຺ຣຫ຺ມຄຓປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຫາຣິໂຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ອປຣິມິຕກາລສຎ຺ຈິຕປຸຎ຺ຎພລນິພ຺ພຕ຺ຕາຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາຍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຈນ຺ໂທ ວິຍ ຄຄນຕລໍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

ອເຖວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສນ຺ຕມານເສ ອຸປຣິນເຠ ຐິຕໍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ວິຍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ນມສ຺ສມາເນ ທິສ຺ວາວ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອວໂລເກສິ. ສາ ໂຫຕິ ກາຊທຓ຺ຑເກ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ຄຫິໂຕລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄປິຏ຺ຐກຕິທຓ຺ຑໂມຣປິຎ຺ຉມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕປສິພ຺ພກກຸຓ຺ຑິກາທິອເນກປຣິກ຺ຂາຣຠາຣຠຣິຕາ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຫຕ຺ຖາ ໂສຠຓາ, ອສຸກສ຺ສ ປາທາ’’ຕິ ເອວມາທິນິຣຕ຺ຖກວຈນາ ມຸຂຣາ ວິກິຓ຺ຓວາຈາ ອທສ຺ສນີຍາ ອປາສາທິກາ. ຕສ຺ສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸທປາທິ.

ອິທານິ ເຕນ ຠຄວໂຕ ວຓ຺ໂຓ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ລາຠສກ຺ກາຣຫານິຍາ ເຈວ ປກ຺ຂຫານິຍາ ຈ ນິຈ຺ຈມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸສູຍຕິ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານຎ຺ຫິ ຍາວ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວເທວ ລາຠສກ຺ກາຣາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ຂຊ຺ໂຊປນກາ ວິຍ ນິສ຺ສິຣີກຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຸປຕິສ຺ສໂກລິຕານຎ຺ຈ ສຎ຺ຊຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕກາເລເຍວ ປຣິພ຺ພາຊກາ ມຫາປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ເຕສຸ ປນ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສາປິ ເຕສໍ ປຣິສາ ຠິນ຺ນາ. ອິຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຍໍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຍສ຺ມາ ນິຈ຺ຈມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸສູຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸສູຍວິສຸຄ຺ຄາຣໍ ອຸຄ຺ຄິຣນ຺ໂຕ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓເມວ ຠາສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ຣາຊາຄາຣເກ ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາຕິ ຠຄວາ ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຄຈ຺ຉມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ – ‘‘ອກາໂລ ທານິ ຄນ຺ຕຸໍ, ອຕ຺ຖສມີປໍ ຄໂຕ ສູຣິໂຍ’’ຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ຣາຊາຄາຣເກ ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ.

ຕຕ຺ຖ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ທ຺ວາຣສມີເປ ຕຣຸຓອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານມ຺ປິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ. ຕໍ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນໍ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຸໂຍຊິຕທ຺ວາຣໍ ມຎ຺ຊຸສາ ວິຍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕໍ ອຄາຣໍ ອກໍສຸ. ຕໍ ‘‘ຣາຊາຄາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸປ຺ປິໂຍປິ ໂຂຕິ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ – ‘‘ອກາໂລ ທານິ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫູ ຂຸທ຺ທກມຫລ຺ລກາ ປຣິພ຺ພາຊກາ, ພຫຸປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ ໂຈເຣຫິປິ ວາຬຍກ຺ເຂຫິປິ ວາຬມິເຄຫິປິ. ອຍໍ ໂຂ ປນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ສມຓສ຺ສ ຈ ໂຄຕມສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ເທວຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຫນ຺ທາຫມ຺ປິ ອິຘ ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສ຺ເວວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເທວຸຍ຺ຍານໍ ປາວິສິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຠຄວໂຕ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກປິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິກ຺ຂາເຣ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ. ປາຬິຍມາຣູຬ຺ຫວເສເນວ ປນ – ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ ປນ ໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ທສພລໍ ໂອໂລເກສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສມນ຺ຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຣກາ ວິຍ ປທີປາ ຊລນ຺ຕິ, ມຊ຺ເຌ ຠຄວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ນຕ຺ຖິ. ສາ ຫິ ປຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂຕາຍ ສຕ຺ຖຣິ ຈ ຄາຣເວນາຕິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ນິວາເຕ ປທີປສິຂາ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ ອໂຫສິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຫຕ຺ຖໍ ຂິປນ຺ຕິ, ເກຈິ ປາທໍ, ເກຈິ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິ, ເກຈິ ນິລ຺ລາລິຕຊິວ຺ຫາ ປຄ຺ຆຣິຕເຂຬາ, ທນ຺ເຕ ຂາທນ຺ຕາ ກາກຈ຺ຉມານາ ຆຣຸຆຣຸປສ຺ສາສິໂນ ສຍນ຺ຕິ. ໂສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓວຓ຺ເຓ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ອິສ຺ສາວເສນ ປຸນ ອວຓ຺ຓເມວ ອາຣຠິ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຓ຺ຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ສຸທໍ ສຸປ຺ປິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣາປີຕິ ຕສ຺ມິມ຺ປິ, ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ອຸຍ຺ຍາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓. ສມ຺ພຫຸລານນ຺ຕິ ພຫຸການໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຊນາ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ໂຆ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປນ ຕໂຍ ຕໂຍວ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ພຫຸລາ. ອິຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຓ຺ຑລມາເຬຕິ ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ເວ ກຓ຺ຓິກາ ຄເຫຕ຺ວາ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນ ກຕາ ກູຏາຄາຣສາລາປິ ‘‘ມຓ຺ຑລມາໂຬ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ເອກໍ ກຓ຺ຓິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຖມ຺ຠປນ຺ຕິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ອຸປຏ຺ຐານສາລາປິ ‘‘ມຓ຺ຑລມາໂຬ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ນິສີທນສາລາ ‘‘ມຓ຺ຑລມາໂຬ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສນ຺ນິສິນ຺ນານນ຺ຕິ ນິສຊ຺ຊນວເສນ. ສນ຺ນິປຕິຕານນ຺ຕິ ສໂມຘານວເສນ. ອຍໍ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ໂມຕິ ສງ຺ຂິຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖາ, ກຖາຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທປາທີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ກຕໂມ ປນ ໂສຕິ? ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວຸໂສຕິ ເອວມາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຍໍ ຕາວ ສທ຺ທນໂຍ. ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຕໍ. ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ວິມ຺ຫຍສ຺ເສວາຘິວຈນໍ. ຍາວຎ຺ຈິທນ຺ຕິ ຍາວ ຈ ອິທໍ ເຕນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕາຍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ…ເປ… ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ເຕນ ຠຄວຕາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍໍ ຊານຕາ, ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕໍ ອາມລກໍ ວິຍ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕາ.

ອປິ ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫິ ຊານຕາ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕາ. ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ຉຫິ ວາ ປນ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ຊານຕາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕາ. ສພ຺ພຘມ຺ມຊານນສມຕ຺ຖາຍ ວາ ປຎ຺ຎາຍ ຊານຕາ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸວິສຍາຕີຕານິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕານິປິ ຣູປານິ ອຕິວິສຸທ຺ເຘນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕາ. ອຕ຺ຕຫິຕສາຘິກາຍ ວາ ສມາຘິປທຏ຺ຐານາຍ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍ ຊານຕາ, ປຣຫິຕສາຘິກາຍ ກຣຸຓາປທຏ຺ຐານາຍ ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕາ.

ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາທີນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ເມ ວາ ຊານຕາ, ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕາ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ. ເອວໍ ຈຕູເວສາຣຊ຺ຊວເສນ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ໂຖມິເຕນ ສຕ຺ຕານໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ ນານຊ຺ຌາສຍຕາ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ ຍາວ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທິຕາ.

ອິທານິສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍຎ຺ຫີຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຍາ ຈ ອຍໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຘາຕຸໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ. ອຕີຕມ຺ປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘານໍ ຘາຕຸໂສວ ສຕ຺ຕາ ສໍສນ຺ທິໍສຸ ສມິໍສຸ, ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ…ເປ… ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິໍສຸ ສມິໍສຸ, ອນາຄຕມ຺ປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘານໍ…ເປ… ສໍສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສເມສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຕຣຫິປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອທ຺ຘານໍ ຘາຕຸໂສວ ສຕ຺ຕາ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ…ເປ… ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ, ນານຊ຺ຌາສຍຕາ, ນານາທິຏ຺ຐິກຕາ, ນານາຂນ຺ຕິຕາ, ນານາຣຸຈິຕາ, ນາຬິຍາ ມິນນ຺ເຕນ ວິຍ ຕຸລາຍ ຕຸລຍນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ວິທິຕາ, ສາ ຍາວ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ. ທ຺ເວປິ ນາມ ສຕ຺ຕາ ເອກຊ຺ຌາສຍາ ທຸລ຺ລຠາ ໂລກສ຺ມິໍ. ເອກສ຺ມິໍ ຄນ຺ຕຸກາເມ ເອໂກ ຐາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ປິວິຕຸກາເມ ເອໂກ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ. ອິເມສຸ ຈາປິ ທ຺ວີສຸ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສີສຸ ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ສຸປ຺ປິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ…ເປ… ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິຫເມຕິ ອິຕິຫ ອິເມ, ເອວໍ ອິເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິມໍ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ມໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິທິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ຊານາຕິ – ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ວິຍ. ກຕ຺ຖຈິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ຊານາຕິ – ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ຕາ ເທວຕາໂຍ ສຫສ຺ສສ຺ເສວ ປາຏລິຄາເມ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒) ວິຍ. ກຕ຺ຖຈິ ປກຕິໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ – ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ສຸຠທ຺ເທນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ກຖາສລ຺ລາປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໓) ວິຍ. ກຕ຺ຖຈິ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ – ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ສນ຺ຘານສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣເຘນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ກຖາສລ຺ລາປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໕໔) ວິຍ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສິ. ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາສິ? ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ສາຕ຺ຖກໍ, ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິຣຕ຺ຖກກິຈ຺ຈໍ ຠຄວຕາ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກເຍວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ກຕໍ. ສາຕ຺ຖກໍເຍວ ປນ ຠຄວໂຕ ກິຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ – ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ມຊ຺ຌິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ –

ຠຄວາ ຫິ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ຕາວ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ກທາຈິ ເອກໂກ, ກທາຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ, ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ; ກທາຈິ ປກຕິຍາ, ກທາຈິ ອເນເກຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສໂຕ ໂລກນາຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸທຸຄຕວາຕາ ປຖວິໍ ໂສເຘນ຺ຕິ, ວລາຫກາ ອຸທກຜຸສິຕານິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາ ມຄ຺ເຄ ເຣຓຸໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອປເຣ ວາຕາ ປຸປ຺ຜານິ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ໂອກິຣນ຺ຕິ, ອຸນ຺ນຕາ ຠູມິປ຺ປເທສາ ໂອນມນ຺ຕິ, ໂອນຕາ ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ, ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມາວ ຠູມິ ໂຫຕິ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ວາ ປາເທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ ສຣີຣໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍ ຈິຕ຺ຣປຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ວິຍ ຈ ປາສາທກູຏາຄາຣາທີນິ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສວິຫງ຺ຄາທໂຍ ສກສກຏ຺ຐາເນສຸ ຐິຕາເຍວ ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຠຣິວີຓາທີນິ ຕູຣິຍານິ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ກາຍູປຄານິ ອາຠຣຓານິ. ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ມນຸສ຺ສາ ຊານນ຺ຕິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ອິຘ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ເຕ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ທສ ຠິກ຺ຂູ, ອມ຺ຫາກໍ ວີສຕິ, ປຎ຺ຎາສໍ…ເປ… ສຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິມາເນນ຺ຕິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຍຖາ ເກຈິ ສຣຓຄມເນສຸ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ, ເກຈິ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ; ເກຈິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ມຫາຊນໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑລມາເຬ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທຕິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອາຄມຍມາໂນ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສຕິ. ອິທໍ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ອຖ ຠຄວາ ເອວໍ ກຕປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ປາທປີເຐ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖ, ທຸລ຺ລໂຠ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ໂລກສ຺ມິໍ, ທຸລ຺ລໂຠ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາໂຠ, ທຸລ຺ລຠາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ທຸລ຺ລຠາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ທຸລ຺ລຠໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ເຕສໍ ຈຣິຍານຸຣູປໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເທຕິ. ຕໂຕ ສພ຺ເພປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ອຣຎ຺ຎໍ, ເກຈິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ເກຈິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນໍ…ເປ… ເກຈິ ວສວຕ຺ຕິຠວນນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ອຖ ສມສ຺ສາສິຕກາໂຍ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຠາເຄ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ຕຕິຍຠາເຄ ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ ຕຕ຺ຖ ມຫາຊໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອນຸຣູເປນ ປາຏິຫາຣິເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສຊ຺ຊ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ສມຍຍຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອິທໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ໂສ ເອວໍ ນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສເຈ ຄຕ຺ຕານິ ໂອສິຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ປຏິຍາທິຕອຸທເກນ ຄຕ຺ຕານິ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ອຸປຏ຺ຐາໂກປິ ພຸທ຺ຘາສນໍ ອາເນຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຠຄວາ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ເອກໂກວ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລີໂນ, ອຖ ຠິກ຺ຂູ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ປຸຣິມຍາມໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອິທໍ ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸເທວຕາໂຍ ໂອກາສໍ ລຠມານາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍຖາຠິສງ຺ຂຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣກ຺ຂຣມ຺ປິ. ຠຄວາ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອິທໍ ມຊ຺ຌິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ປຈ຺ຉິມຍາມໍ ປນ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ປີຬິຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖໍ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຈງ຺ກເມນ ວີຕິນາເມຕິ. ທຸຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ທານສີລາທິວເສນ ກຕາຘິກາຣປຸຄ຺ຄລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ອິທໍ ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ຠຄວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຣາຊຄເຫ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ ມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ, ປຸຣິມຍາເມ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ເທວຕານໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຈງ຺ກມໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈງ຺ກມມາໂນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອິມໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕໍ ກຖໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓເນວ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ.

ຎຕ຺ວາ ຈ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ຕິ, ເອເຕສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ນ ປາກຏໍ, ມຍ຺ຫເມວ ປາກຏໍ. ມຍິ ປນ ຄເຕ ເອເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເຈສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເນສໍ ອຫໍ ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຕິວິຘໍ ສີລໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ຐາເນສຸ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ປາກເຏ ກຕ຺ວາ, ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິເປນ຺ໂຕ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓກູເຏນ ນຠໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ເທເສສ຺ສາມິ, ສາ ເມ ເທສນາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕານໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ສມ຺ປາປິກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຍນ ມຓ຺ຑລມາໂຬ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ທິສາຠາເຄນ, ໂສ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ໂສ ມຓ຺ຑລມາໂຬ, ຕຕ຺ຖ ຄໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີຕິ ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ເອໂກປິ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຠຄວາ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ອສຸໂກ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ໂນ ວາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປສ຺ສຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອກຸສລວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ກຍມານໍ, ຕໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມາທິສສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ສໍສາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອເຖວໍ ໂອວທິຍມານາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາກໍ ມນໍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສມີເປ ຐິຕໍເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ’’. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ນິສີທຖ, ອິຘ ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາສນປຣິເຍສນໍ ນາມ ຠາໂຣຕິ. ເຕ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປີຐໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຕໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ມຎ຺ຈໍ ວາ ຜລກໍ ວາ ກຏ຺ຐໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ວາລຸກປຸຎ຺ຊໍ ວາ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕໍ ອລຠມານາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓານິປິ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປໍສຸກູລໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ນິສີທນາສນເມວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອຘິມຸຕ຺ຕິກຎາຓມາຣພ຺ຠ ຄຸຓໍ ໂຖມຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຈສ຺ສ ສພ຺ພໍ ກຖຍິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍ ນຸຕ຺ຖາຕິ ກຕມາຍ ນຸ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠວຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍ ເນຕ຺ຖາຕິປິ ປາຬິ, ຕສ຺ສາ ກຕມາຍ ນຸ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ ກາຍ ໂນຕ຺ຖາຕິປິ ປາຬິ. ຕສ຺ສາປິ ປຸຣິໂມເຍວ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ຕຣາກຖາຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ຎາ ເອກາ ກຖາ. ວິປ຺ປກຕາຕິ, ມມ ອາຄມນປຈ຺ຈຍາ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕາ ສິຂໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ເຕນ ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ‘‘ນາຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຖາຠງ຺ຄຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕ, ອຫໍ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຖໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີຕິ ອາຄໂຕ’’ຕິ ນິສຊ຺ເຊວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣຕິ. ອຍໍ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ, ອຖ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ຠນ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠ ຄຸຓກຖາ ວິປ຺ປກຕາ, ນ ຣາຊກຖາທິກາ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ, ອຖ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ; ຕໍ ໂນ ອິທານິ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເທເສຖາຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ກມລກຸວລຍຸຊ຺ຊລວິມລສາຘຸຣສສລິລາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຸຂາວຕຣຓຕ຺ຖໍ ນິມ຺ມລສິລາຕລຣຈນວິລາສໂສຠິຕຣຕນໂສປານໍ, ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມຸຕ຺ຕາຕລສທິສວາລຸກາກິຓ຺ຓປຓ຺ຑຣຠູມິຠາຄໍ ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິວິຈິຕ຺ຣເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖໍ ຜຸສິຕຸກາມຕາຍ ວິຍ, ວິຊມ຺ຠິຕສມຸສ຺ສຍສ຺ສ ປາສາທວຣສ຺ສ ສຸຂາໂຣຫຓຕ຺ຖໍ ທນ຺ຕມຍສຓ຺ຫມຸທຸຜລກກຎ຺ຈນລຕາວິນທ຺ຘມຓິຄຓປ຺ປຠາສມຸທຍຸຊ຺ຊລໂສຠໍ ໂສປານໍ ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓວລຍນູປຸຣາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ທສມ຺ມິສ຺ສິຕກຖິຕຫສິຕມຘຸຣສ຺ສຣເຄຫຊນວິຈຣິຕສ຺ສ ອຸຬາຣິສ຺ສຣິວິຠວໂສຠິຕສ຺ສ ມຫາຆຣສ຺ສ ສຸຂປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕປວາຬາທິຊຸຕິວິສ຺ສຣວິຊ຺ໂຊຕິຕສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວິສາລທ຺ວາຣພາຫໍ ມຫາທ຺ວາຣໍ ວິຍ ຈ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸຠາວສໍສູຈກສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄຫຓຕ຺ຖໍ ກາລເທສເທສກວຕ຺ຖຸປຣິສາປເທສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາຕິ.

໕. ອິທານິ – ‘‘ມມໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ ໂອກາໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາ ປເນສາ ສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ. ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ຕາວ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ – ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍານິ ສຸຕ຺ຕານິ ຠຄວາ ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕໍ, ມຫາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ມຫາສຬາຍຕນວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍວໍສສຸຕ຺ຕໍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກ, ອິທ຺ຘິປາທອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກຕິ ເອວມາທີນິ; ເຕສໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຍານິ ປນ ‘‘ປຣິປກ຺ກາ ໂຂ ຣາຫຸລສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນິຍາ ຘມ຺ມາ; ຍໍນູນາຫໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ; (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໑) ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຂນ຺ຕິໍ ມນໍ ອຠິນີຫາຣໍ ພຸຊ຺ຌນຠາວຎ຺ຈ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ກຖິຕານິ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ຈູຬຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ຘາຕຸວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ; ເຕສໍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຠຄວນ຺ຕໍ ປນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ, ນາຄາ, ສຸປຓ຺ຓາ, ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ອສຸຣາ, ຍກ຺ຂາ, ມຫາຣາຊາໂນ, ຕາວຕິໍສາທໂຍ ເທວາ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ເອວມາທໂຍ – ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນີວຣຓາ ນີວຣຓາ’’ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ‘‘ອິເມ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ’’. ‘‘ກິໍ ສູຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຍານິ ກຖິຕານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕາທີນິ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕ-ມາຣສໍຍຸຕ຺ຕ-ພ຺ຣຫ຺ມສໍຍຸຕ຺ຕ-ສກ຺ກປຎ຺ຫ-ຈູຬເວທລ຺ລ-ມຫາເວທລ຺ລ-ສາມຎ຺ຎຜລ-ອາຬວກ-ສູຈິໂລມ-ຂຣໂລມສຸຕ຺ຕາທີນິ; ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຍານິ ປນ ຕານິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຘມ຺ມທາຍາທໍ, ຈູຬສີຫນາທໍ, ຈນ຺ທູປມໍ, ປຸຕ຺ຕມໍສູປມໍ, ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘູປມໍ, ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘູປມໍ, ເຜຓປິຓ຺ຑູປມໍ, ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກູປມນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ; ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ.

ເອວເມເຕສຸ ຈຕູສຸ ນິກ຺ເຂເປສຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອິທໍ ຠຄວຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ກຕຣາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ? ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓ. ອາຈຣິໂຍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ, ອນ຺ເຕວາສີ ວຓ຺ຓໍ. ອິຕິ ອິມໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາກຸສໂລ ຠຄວາ – ‘‘ມມໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ມມນ຺ຕິ, ສາມິວຈນໍ, ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ປເຣຕິ, ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຍ ອວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ຕິ ເຕສຸ.

ນ ອາຆາໂຕຕິອາທີຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຆາໂຕເຍວ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອີທິເສສຸປິ ຐາເນສຸ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຫນຕິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘ອາຆາໂຕ’; ໂກປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອປ຺ປຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕນ ອຕຸຏ຺ຐາ ອໂສມນສ຺ສິກາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ; ໂທມນສ຺ສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເນວ ອຕ຺ຕໂນ ນ ປເຣສໍ ຫິຕໍ ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ອນຠິຣທ຺ຘິ; ໂກປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອເກນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ວເສນ ເສສານມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ກາຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ.

ເອວໍ ປຐເມນ ນເຍນ ມໂນປໂທສໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ, ທຸຕິເຍນ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖ ກຸປິຕາ ວາ ອນຕ຺ຕມນາ ວາ, ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖາ’ຕິ ເຕສຸ ອວຓ຺ຓຠາສເກສຸ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ອວຓ຺ເຓ ຕຸມ຺ເຫ ຠເວຍ຺ຍາຖ ເຈ; ຍທິ ຠເວຍ຺ຍາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘ກຸປິຕາ’ ໂກເປນ, ອນຕ຺ຕມນາ ໂທມນສ຺ເສນ. ‘ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ເຕນ ໂກເປນ, ຕາຍ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ.

ເອວໍ ທຸຕິເຍນ ນເຍນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ຕຕິເຍນ ນເຍນ ວຈນຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂຓມຕ຺ເຕປິ ອສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປເຣສນ຺ຕິ ເຍສໍ ເກສໍ ຈິ. ກຸປິໂຕ ຫິ ເນວ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຣິຍສາວການໍ, ນ ມາຕາປິຕູນໍ, ນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານາຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອນ຺ຘໍ ຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂກໂຘ ສຫເຕ ນຣໍ.

ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂກໂຘ, ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ;

ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໖໔);

ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອວຓ຺ເຓ ມໂນປໂທສໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຠູຕໍ ອຠູຕໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫີຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອວຓ຺ເຓ ຕຸມ຺ເຫຫິ. ອຠູຕໍ ອຠູຕໂຕ ນິພ຺ເພເຐຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ອຠູຕໍ, ຕໍ ອຠູຕຠາເວເນວ ອປເນຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ອິຕິເປຕໍ ອຠູຕນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ຘມ຺ໂມ ທຸຣກ຺ຂາໂຕ, ສງ຺ໂຆ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ວາ ນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ອິຕິ ເປຕໍ ອຠູຕໍ, ຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ອຠູຕໍ, ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ອຕຈ຺ຉໍ, ‘ນຕ຺ຖິ ເຈຕໍ ອມ຺ເຫສຸ’, ‘ນ ຈ ປເນຕໍ ອມ຺ເຫສຸ ສໍວິຊ຺ຊຕິ’, ສພ຺ພຎ຺ຎູເຍວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ, ຕຕ຺ຣ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸຕິຍໍ ປທໍ ປຐມສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕຕິຍສ຺ສ ເວວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ອວຓ຺ເຓເຍວ ນິພ຺ເພຐນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຍທິ ຫິ ‘‘ຕ຺ວໍ ທຸສ຺ສີໂລ, ຕວາຈຣິໂຍ ທຸສ຺ສີໂລ, ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຕຍາ ກຕໍ, ຕວາຈຣິເຍນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຘິວາເສຕິ, ອາສງ຺ກນີໂຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ມໂນປໂທສໍ ອກຕ຺ວາ ອວຓ຺ໂຓ ນິພ຺ເພເຐຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂອຏ຺ໂຐສິ, ໂຄໂຓສີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ນເຍນ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິເຍວ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພາ.

໖. ເອວໍ ອວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມມໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປເຣຕິ ເຍ ເກຈິ ປສນ຺ນາ ເທວມນຸສ຺ສາ. ອານນ຺ທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອານນ຺ໂທ, ປີຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຸມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສໍ, ເຈຕສິກສຸຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປ຺ປິລາວິໂນ ຠາໂວ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຈຕໂສຕິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວຫາຍ ອຸປ຺ປິລາປນປີຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘາປິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອເກນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ປຐມນເຍນ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ, ທຸຕິເຍນ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຘາປິ ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ເຕນ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ເຕນ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ຠຄວຕາ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນາປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.

ຘມ຺ໂມຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນາປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.

ສງ຺ໂຆຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນາປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາ’’ຕິ ຈ.

‘‘ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອເນກສເຕຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສເມວ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ. ສຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ. ອິຘ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ຉນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສໍ ເຄຫສ຺ສິຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຌານາທິປຏິລາຠາຍ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຍສ຺ມາ ຉນ຺ໂນປິ ຍາວ ພຸທ຺ໂຘ ນ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ຕາວ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑນ ຕຊ຺ຊິໂຕ ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຫາຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ໂລຠສຫຄຕາ ປີຕິ. ໂລໂຠ ຈ ໂກຘສທິໂສວ. ຍຖາຫ –

‘‘ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອນ຺ຘໍ ຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂລໂຠ ສຫເຕ ນຣໍ.

ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂລໂຠ, ໂລໂຠ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ;

ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໘໘);

ຕຕິຍວາໂຣ ປນ ອິຘ ອນາຄໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄໂຕ ເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍເຖວ ຫິ ກຸທ຺ໂຘ, ເອວໍ ລຸທ຺ໂຘປິ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີຕິ.

ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນວາເຣ ປນາຍໍ ໂຍຊນາ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ, ສງ຺ໂຆ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ວາ ນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປນ ປຏິຊານິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ, ຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຠູຕໍ, ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຕຈ຺ຉໍ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ; ຘມ຺ໂມ ອິຕິປິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ, ອິຕິປິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ; ສງ຺ໂຆ ອິຕິປິ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ອິຕິປິ ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ສີລວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕນາປິ ສເຈ ສີລວາ, ‘‘ສີລວາຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປຏິຊານິຕພ຺ພເມວ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ…ເປ… ອຣຫາ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນາປິ ສຠາຄານໍ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ປຏິຊານິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ປາປິຈ຺ຉຕາ ເຈວ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ ໂຫຕິ, ສາສນສ຺ສ ຈ ອໂມຆຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ

໗. ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ອາພທ຺ຘໍ ວຓ຺ເຓນ ຈ ອວຓ຺ເຓນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອວຓ຺ໂຓ – ‘‘ອິຕິ ເປຕໍ ອຠູຕໍ ອິຕິ ເປຕໍ ອຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ເຖວ ອຸທກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິວິຍ ນິວຕ຺ໂຕ. ວຓ຺ໂຓ ປນ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ປຏິຊານິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອິຕິ ເປຕໍ ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸວຕ຺ຕຕິເຍວ. ໂສ ປນ ທຸວິໂຘ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິຕວຓ຺ໂຓ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຣທ຺ຘວຓ຺ໂຓ ຈ. ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອຸປຣິ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ອິຘ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ນາມໍ. ໂອຣມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ມຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓໍ. ອປ຺ປໍ ມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ. ໂອຣໍ ມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂອຣມຕ຺ຕກໍ. ສີລເມວ ສີລມຕ຺ຕກໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ, ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ’ ນາມ ເຍນ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາປິ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວເທຍ຺ຍາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ນນຸ ອິທໍ ສີລໍ ນາມ ໂຍຄິໂນ ອຄ຺ຄວິຠູສນໍ? ຍຖາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສີລໍ ໂຍຄິສ຺ສ’ລງ຺ກາໂຣ, ສີລໍ ໂຍຄິສ຺ສ ມຓ຺ຑນໍ;

ສີເລຫິ’ລງ຺ກໂຕ ໂຍຄີ, ມຓ຺ຑເນ ອຄ຺ຄຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຠຄວຕາປິ ຈ ອເນເກສຸ ສຸຕ຺ຕສເຕສຸ ສີລໍ ມຫນ຺ຕເມວ ກຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ ມນາໂປ ຈ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ຈາ’ຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ຈ.

‘‘ກິກີວ ອຓ຺ຑໍ, ຈມຣີວ ວາລຘິໍ;

ປິຍໍວ ປຸຕ຺ຕໍ, ນຍນໍວ ເອກກໍ.

ຕເຖວ ສີລໍ, ອນຸຣກ຺ຂມານາ;

ສຸເປສລາ ໂຫຖ, ສທາ ສຄາຣວາ’’ຕິ ຈ.

‘‘ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ;

ນ ຈນ຺ທນໍ ຕຄ຺ຄຣມລ຺ລິກາ ວາ.

ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ;

ສພ຺ພາ ທິສາ ສປ຺ປຸຣິໂສ ປວາຍຕິ.

ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປິ, ອຸປ຺ປລໍ ອຖ ວສ຺ສິກີ;

ເອເຕສໍ ຄນ຺ຘຊາຕານໍ, ສີລຄນ຺ໂຘ ອນຸຕ຺ຕໂຣ.

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຄນ຺ໂຘ, ຍ຺ວາຍໍ ຕຄຣຈນ຺ທນໍ;

ໂຍ ຈ ສີລວຕໍ ຄນ຺ໂຘ, ວາຕິ ເທເວສຸ ອຸຕ຺ຕໂມ.

ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນໍ;

ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ, ມາໂຣ ມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ຈ. (ຘ. ປ. ໕໗);

‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍໍ;

ອາຕາປີ ນິປໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ອິມໍ ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ພີຊຄາມຠູຕຄາມາ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ປຖວິໍ ນິສ຺ສາຍ, ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ; ເອວເມເຕ ພີຊຄາມຠູຕຄາມາ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓາຕິ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໕໐) ຈ. ເອວໍ ອຎ຺ຎານິປິ ອເນການິ ສຸຕ຺ຕານິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ເອວມເນເກສຸ ສຸຕ຺ຕສເຕສຸ ສີລໍ ມຫນ຺ຕເມວ ກຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ຕໍ ‘‘ກສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຕິ? ອຸປຣິ ຄຸເຓ ອຸປນິຘາຍ. ສີລຎ຺ຫິ ສມາຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ສມາຘິ ປຎ຺ຎໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິມໍ ອຸປນິຘາຍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກຖໍ ສີລໍ ສມາຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ? ຠຄວາ ຫິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສາວຕ຺ຖິນຄຣ – ທ຺ວາເຣ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ທ຺ວາທສໂຍຊເນ ຣຕນມຓ຺ຑເປ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນິເກ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ ຘາຣິຍມາເນ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ອຕ຺ຕາທານປຣິທີປນໍ ຕິຕ຺ຖິຍມທ຺ທນໍ – ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ…ເປ… ເອເກກໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓສຣີຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ອລງ຺ກຣຓກາໂລ ວິຍ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍາ ທຸຕິຍາ ຣສ຺ມິໂຍ ປຸຣິມາຍ ປຸຣິມາຍ ຍມກຍມກາ ວິຍ ເອກກ຺ຂເຓ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຠວງ຺ຄປຣິວາສສ຺ສ ລຫຸກຕາຍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອາຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ຈ, ຕາ ເອກກ຺ຂເຓ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ປນ ຣສ຺ມິຍາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມາຘິຏ຺ຐານານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍເຍວ.

ນີລຣສ຺ມິອຕ຺ຖາຍ ຫິ ຠຄວາ ນີລກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ປີຕຣສ຺ມິອຕ຺ຖາຍ ປີຕກສິຓໍ, ໂລຫິຕໂອທາຕຣສ຺ມິອຕ຺ຖາຍ ໂລຫິຕໂອທາຕກສິຓໍ, ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຖາຍ ເຕໂຊກສິຓໍ, ອຸທກຘາຣຕ຺ຖາຍ ອາໂປກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ສຕ຺ຖາ ຈງ຺ກມຕິ, ນິມ຺ມິໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ນິສີທຕິ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ວາ ກປ຺ເປຕີຕິ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ສີລສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ສມາຘິກິຈ຺ຈເມວ. ເອວໍ ສີລໍ ສມາຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ.

ຍໍ ປນ ຠຄວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ເອກູນຕິໍສວສ຺ສກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣີນິວາສຠູຕາ ຠວນາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຘານໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ, ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸຣຸເວລຄາເມ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕທິພ຺ໂພຊໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕເຣນ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອສ຺ສຕ຺ຖທຸມຣາຊານໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ, ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣຠາເຄ ຐິໂຕ ຕິຓສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ຕິສນ຺ຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ, ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ, ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖປລ຺ລງ຺ກວຣຄໂຕ ສຸວຓ຺ຓປີເຐ ຐປິຕໍ ຣຊຕກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາສຫຕ຺ຖໍ ໂພຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ກຕ຺ວາ, ອຸປຣິ ມຓິຉຕ຺ເຕນ ວິຍ ໂພຘິສາຂາຍ ຘາຣິຍມາໂນ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓ ຈີວເຣ ປວາຬສທິເສສຸ ໂພຘິອງ຺ກຸເຣສຸ ປຕມາເນສຸ, ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ, ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ, ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານມາຈິຓ຺ເຓ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ, ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຘິຄເຕນ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸເຓ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ອິທມສ຺ສ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ. ເອວໍ ສມາຘິ ປຎ຺ຎໍ ນ ປາປຸຓາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາຕິຍໍ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ປາຕິຍໍ ອຸທກໍ ຆເຏ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຆເຏ ອຸທກໍ ໂກລມ຺ເພ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ໂກລມ຺ເພ ອຸທກໍ ຈາຏິຍໍ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຈາຏິຍໍ ອຸທກໍ ມຫາກຸມ຺ຠິຍໍ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ມຫາກຸມ຺ຠິຍໍ ອຸທກໍ ກຸໂສພ຺ເຠ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ກຸໂສພ຺ເຠ ອຸທກໍ ກນ຺ທເຣ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ກນ຺ທເຣ ອຸທກໍ ກຸນ຺ນທິຍໍ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ກຸນ຺ນທິຍໍ ອຸທກໍ ປຎ຺ຈມຫານທິຍໍ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ປຎ຺ຈມຫານທິຍໍ ອຸທກໍ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ສິເນຣຸປາທເກ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ປາຕິຍໍ ອຸທກໍ ອຸປນິຘາຍ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປຣິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສິເນຣຸປາທກມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ອຸປນິຘາຍ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ປຣິຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ອຸປຣູປຣິ ອຸທກໍ ພຫຸກໍ ອຸປາທາຍ ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວເມວ ອຸປຣິ ອຸປຣິ ຄຸເຓ ອຸປາທາຍ ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐາ ສີລໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂອຣມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.

ເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ, ເອຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນຘາຣຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍສ຺ສ ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ທຸວິໂຘປິ ປເນສ –

‘‘ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ’’.

ໂສ ຫິ ປຸຖູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ປຸຖຸ ສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ, ປຸຖຸ ປຣິຬາເຫຫິ ປຣິຑຍ຺ຫນ຺ຕິ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຖິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອາວຸຕາ ນິວຸຕາ ໂອວຸຕາ ປິຫິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ. ປຸຖູນໍ ຄຓນປຖມຕີຕານໍ ອຣິຍຘມ຺ມປຣມ຺ມຸຂານໍ ນີຈຘມ຺ມສມາຈາຣານໍ ຊນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ປຸຖຸວາຍໍ ວິສຸໍເຍວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສີລສຸຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ຊເນຫີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ.

ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠຄວາ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ, ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ອາຄໂຕ, ຍຖາ ສິຂີ ຠຄວາ, ຍຖາ ເວສ຺ສຠູ ຠຄວາ, ຍຖາ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຍຖາ ໂກຓາຄມໂນ ຠຄວາ, ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນ ເອເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ເຕເນວ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍຘມ຺ມກ຺ຂານຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຍ ໂກຏິໍ ປຕ຺ວາ ອາຄໂຕ; ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາເທ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ, ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

‘‘ຍເຖວ ໂລກມ຺ຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ,

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ມຸນໂຍ ອິຘາຄຕາ;

ຕຖາ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນີປິ ອາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ຄໂຕ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ຄໂຕ.

ກຖຎ຺ຈ ໂສ ຠຄວາ ຄໂຕ? ໂສ ຫິ ສມ຺ປຕິ ຊາໂຕວ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕ ອນຸຘາຣິຍມາເນ ສພ຺ພາ ຈ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕິ, ອາສຠິໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ – ‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’ຕິ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑).

ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ຕຖໍ ອໂຫສິ? ອວິຕຖໍ ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ຍຎ຺ຫິ ໂສ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂຠາໂວ ປນ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາໂຣ, ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄຣຕນປຏິລາຠສ຺ສ.

‘‘ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຈາມຣຸກ຺ເຂໂປ ປນ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍນິມ຺ມທ຺ທນສ຺ສ.

ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ, ອຣຫຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິວຣວິມລເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ.

ສຕ຺ຕມປທູປຣິ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ.

ອາສຠິວາຈາຠາສນໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຣຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ຕຖໍ ອໂຫສິ, ອວິຕຖໍ, ເຕສໍເຍວ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ.

ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕວ ຄວມ຺ປຕີ ຍຖາ,

ສເມຫິ ປາເທຫິ ຜຸສີ ວສຸນ຺ຘຣໍ;

ໂສ ວິກ຺ກມີ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ເສຕຎ຺ຈ ຉຕ຺ຕໍ ອນຸຘາຣຍຸໍ ມຣູ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ໂສ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ທິສາ ວິໂລເກສິ ສມາ ສມນ຺ຕໂຕ;

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ຄິຣມພ຺ຠຸທີຣຍິ,

ສີໂຫ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕເຖວ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຫາຍ ຄໂຕ, ອພ຺ຍາປາເທນ ພ຺ຍາປາທໍ, ອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ຖິນມິທ຺ຘໍ, ອວິກ຺ເຂເປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊໍ ປທາເລຕ຺ວາ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ອຣຕິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ, ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣໍ ວູປສເມຕ຺ວາ, ຕຕິຍຊ຺ຌາເນນ ປີຕິໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎານານຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນນ຺ທິໍ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ຣາຄໍ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ສມຸທຍໍ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໍ, ຂຍານຸປສ຺ສນາຍ ຆນສຎ຺ຎໍ, ວຍານຸປສ຺ສນາຍ ອາຍູຫນໍ, ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາຍ ຘຸວສຎ຺ຎໍ, ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຓິຘິໍ, ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຠິນິເວສໍ, ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ສາຣາທານາຠິນິເວສໍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສເນນ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສໍ, ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຍ ອາລຍາຠິນິເວສໍ, ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂໍ, ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຍ ສໍໂຍຄາຠິນິເວສໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐ ກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ໂອຬາຣິເກ ກິເລເສ ປຫາຍ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອຓຸສຫຄເຕ ກິເລເສ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ?ປຖວີຘາຕຸຍາ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ອາໂປຘາຕຸຍາ ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓໍ. ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ. ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓໍ. ອາກາສຘາຕຸຍາ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ. ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ. ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓໍ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓໍ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ. ວິຈາຣສ຺ສ ອນຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ ປີຕິຍາ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ. ສຸຂສ຺ສ ສາຕລກ຺ຂຓໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ. ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ. ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ. ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ. ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘາພລສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ. ວີຣິຍພລສ຺ສ ໂກສຊ຺ເຊ, ສຕິພລສ຺ສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ. ສມາຘິພລສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ, ປຎ຺ຎາພລສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ.

ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ. ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປວິຈຍລກ຺ຂຓໍ. ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ. ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ວູປສມລກ຺ຂຓໍ. ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ. ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາວາຈາຍ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ໂວທານລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂຓໍ. ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓໍ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ. ນາມສ຺ສ ນມນລກ຺ຂຓໍ. ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ. ສຬາຍຕນສ຺ສ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ. ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ. ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ. ອຸປາທານສ຺ສ ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ. ຠວສ຺ສ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓໍ. ຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ. ຊຣາຍ ຊີຣຓລກ຺ຂຓໍ. ມຣຓສ຺ສ ຈຸຕິລກ຺ຂຓໍ.

ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓໍ. ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ. ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ປທຫນລກ຺ຂຓໍ. ອິທ຺ຘິປາທານໍ ອິຊ຺ຌນລກ຺ຂຓໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິລກ຺ຂຓໍ. ພລານໍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ.

ສຈ຺ຈານໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ. ສມຖສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ. ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປສ຺ສນາລກ຺ຂຓໍ. ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ເອກຣສລກ຺ຂຓໍ. ຍຸຄນທ຺ຘານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓໍ.

ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຣລກ຺ຂຓໍ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ.

ຂເຍ ຎາຓສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທນລກ຺ຂຓໍ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິລກ຺ຂຓໍ.

ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓໍ. ມນສິກາຣສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂຓໍ. ຜສ຺ສສ຺ສ ສໂມຘານລກ຺ຂຓໍ. ເວທນາຍ ສໂມສຣຓລກ຺ຂຓໍ. ສມາຘິສ຺ສ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ສຕິຍາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂຓໍ. ປຎ຺ຎາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂຓໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສາຣລກ຺ຂຓໍ… ອມໂຕຄຘສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຎາຓຄຕິຍາ ອາຄໂຕ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຕຖານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ.

ອປິ ຈ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ…ເປ…, ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ…ເປ…, ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ…ເປ…, ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຕຖານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວາ ຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ…, ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈ, ເຕນ ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານກປທວເສນ ວາ. ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ? ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ. ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔). ເອວໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຖທສ຺ສີ ອຕ຺ເຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາເຓ ກາເລ ປຐມໂພຘິຍາປິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍາປິ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍາປິ ຍໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ – ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອນຸປວຊ຺ຊໍ, ອນູນມນຘິກໍ, ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຣາຄມທນິມ຺ມທນໍ, ໂທສໂມຫມທນິມ຺ມທນໍ. ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕໍ ວິຍ, ເອກນາຬິຍາ ມິຕໍ ວິຍ, ເອກຕຸລາຍ ຕຸລິຕໍ ວິຍ ຈ, ຕຖເມວ ໂຫຕິ ອວິຕຖໍ ອນຎ຺ຎຖໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍຎ຺ຈ, ຈຸນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຠາສຕິ ລປຕິ ນິທ຺ທິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓). ຄທຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິ ຈ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວເມຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ, ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍຖາວາທີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ອິຕິ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓). ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ? ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນປິ ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ; ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຣາຊາຕິຣາຊາ ເທວເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸທໂສ ວສວຕ຺ຕີ, ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ. ໂກ ປເນສ? ເທສນາວິລາສມໂຍ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕນ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ ວິຍ ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພາໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ເທສນາວິລາສມໂຍ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ ອຄໂທ ອສ຺ສາຕິ. ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິ ຈ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ. ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ, ອຕີໂຕ ປຕ຺ໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖໍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂລໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ໂລກສມຸທໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສມຸທໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກນິໂຣໂຘ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາວິຕາ. ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ, ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕສ຺ສປິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທມ຺ປິ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວທີປເນ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ.

ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວຕິ ເຍນ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ໂອຣມຕ຺ຕເກນ ສີລມຕ຺ຕເກນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ? ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາ ນາມ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ, ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ຕຸລນາຍ ຕີຣຓາຍ ວິຠາວນາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ຎາຕໍ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐໍ ຕຸລິຕໍ ຕີຣິຕໍ ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ວິມຕິປກ຺ຂນ຺ໂທ, ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ, ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິນ຺ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ໂສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ. ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຕໍ ສຸຂໍ ວາຕິ? ທຸກ຺ຂໍ ຠນ຺ເຕຕິ (ມຫາວ. ໒໑) ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ?…ເປ… ອຏ຺ຐິເມ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ຄງ຺ຄາ. ກຕເມ ອຏ຺ຐາຕິ, ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາ.

ອິຕິ ອິມາສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຸຈ຺ຉາສຸ ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ຕາວ ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອິທໍ ນາມ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມນ຺ນາຫາຣສ຺ເສວ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາປິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ເອກຘມ຺ເມປິ ອາສປ຺ປນາ ປຣິສປ຺ປນາ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ສພ຺ພາ ກງ຺ຂາ ຉິນ຺ນາ; ຕສ຺ມາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາປິ ນຕ຺ຖິເຍວ. ອວເສສາ ປນ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາ ນາມ.

໘. ອິທານິ ຕໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓວໂຘ, ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ໂສ ຄຸຓວິຣຫິເຕສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸ ປາເຓສຸ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາສຣີເຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ. ປໂຍຄສມຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ. ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ອປ຺ປຄຸເຓ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ສຣີຣຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ – ປາໂຓ, ປາຓສຎ຺ຎິຕາ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ມຣຓນ຺ຕິ. ຉ ປໂຍຄາ – ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ຖາວໂຣ, ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ອິທ຺ຘິມໂຍຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ອຕິວິຍ ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍາມ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ເອວຣູປໍ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກໍ ວິນຍຏ຺ຐກຖໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຫາຍາຕິ ອິມໍ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາສງ຺ຂາຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຊຫິຕ຺ວາ. ປຏິວິຣໂຕຕິ ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ໂອຣໂຕ ວິຣໂຕວ. ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ປເຄວ ກາຍິກາຕິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມໂຓຕິ ຠຄວາ ສມິຕປາປຕາຍ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣ. ໂຄຕໂມຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຠຄວາເຍວ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ປຏິວິຣໂຕ, ເທສນາ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ອາຄຕາ, ອຕ຺ຖໍ ປນ ທີເປນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນາປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖຕິ ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍ ທຓ຺ຑໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາທາຍ ອວຕ຺ຕນໂຕ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ເຈວ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອວເສສໍ ອຸປກຣຓໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິເຫຐນຠາວໂຕ ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂູ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໍ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ວາສິໍ ປິປ຺ຜລິກໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ນ ຕໍ ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍ. ຕສ຺ມາ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ລຊ຺ຊີຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາຍ ລຊ຺ຊາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ທຍາປນ຺ໂນຕິ ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນ. ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ; ສພ຺ເພ ປາຓຠູເຕ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປໂກ. ຕາຍ ທຍາປນ຺ນຕາຍ ສພ຺ເພສໍ ປາຓຠູຕານໍ ຫິຕຈິຕ຺ຕໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ປາເລຕິ. ອິຕິ ວາ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອວໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ. ວາ ສທ຺ໂທ ອຸປຣິ ‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທີນິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປາຓໍ ນ ຫນຕິ, ນ ຆາເຕຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ສມນຸຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ວິຣໂຕ ອິມສ຺ມາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາ; ອໂຫ, ວຕ ເຣ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ມຫນ຺ຕາ’’ຕິ, ອິຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕກເມວ ວກ຺ຂຕິ. ອຸປຣິ ອສາຘາຣຓຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນວ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິເຍວ; ຕຖາຄໂຕເຍວ ປນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ໂວ ອຸປຣິ ວກ຺ຂາມີຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ສາຘິປ຺ປາຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ອປຸພ຺ພປທເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ປຣສໍຫຣຓໍ, ເຖຍ຺ຍໍ, ໂຈຣິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍຕ຺ຖ ປໂຣ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ, ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ຕໍ ຫີເນ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ປຓີເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸປຓີຕຕາຍ. ວຕ຺ຖຸສມຕ຺ເຕ ສຕິ ຄຸຓາຘິການໍ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ຕໍ ຕໍ ຄຸຓາຘິກໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຫີນຄຸຓສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ – ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ຫຣຓນ຺ຕິ. ຉ ປໂຍຄາ – ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍວ. ເຕ ຈ ໂຂ ຍຖານຸຣູປໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ, ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ, ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ກຸສາວຫາໂຣຕິ ອິເມສໍ ອວຫາຣານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ທິນ຺ນເມວ ອາທິຍຕີຕິ ທິນ຺ນາທາຍີ. ຈິຕ຺ເຕນປິ ທິນ຺ນເມວ ປຏິກງ຺ຂຕີຕິ ທິນ຺ນປາຏິກງ຺ຂີ. ເຖເນຕີຕິ ເຖໂນ. ນ ເຖເນນ ອເຖເນນ. ອເຖນຕ຺ຕາເຍວ ສຸຈິຠູເຕນ. ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕຠາເວນ. ອເຖນໍ ສຸຈິຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອາຈາຣໍ ຈຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ອາຣາຈາຣີຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕ ທູຣຈາຣີ. ເມຖຸນາຕິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ສທິສຕ຺ຕາ ເມຖຸນກາຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣຫິ ປຏິເສວິຕພ຺ພໂຕ ເມຖຸນາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ. ຄາມຘມ຺ມາຕິ ຄາມວາສີນໍ ຘມ຺ມາ.

໙. ມຸສາວາທໍ ປຫາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸສາຕິ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂກ ວຈີປໂຍໂຄ ກາຍປໂຍໂຄ, ວາ ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນສ຺ສ ປຣວິສໍວາທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ.

ອປໂຣ ນໂຍ, ‘ມຸສາ’ຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖຸ. ‘ວາໂທ’ຕິ ຕສ຺ສ ຠູຕໂຕ ຕຈ຺ຉໂຕ ວິຎ຺ຎາປນໍ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖໂຕ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາມສ຺ສ ຕຖາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ໂສ ຍມຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ.

ອປິ ຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສກ຺ຂິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ອປ຺ປກມ຺ປິ ເຕລໍ ວາ ສປ຺ປິໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ – ‘‘ອຊ຺ຊ ຄາເມ ເຕລໍ ນທີ ມຎ຺ເຎ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ ປູຣຓກຖານເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອທິຏ຺ຐໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວທນ຺ຕານໍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ.

ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ – ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວ. ໂສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຣວິສໍວາທນກິຣິຍາກຣເຓນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕາຍ ເຈ ກິຣິຍາຍ ປໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ອຍໍ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐາປິກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ມຸສາວາທກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ກາຍກາຍປຏິພທ຺ຘວາຈາຫິ ປຣໍ ວິສໍວາເທຕິ, ຕຖາ ‘‘ອິທມສ຺ສ ຠຓາຫີ’’ຕິ ອາຓາເປນ຺ໂຕປິ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕປິ, ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ກຸຑ຺ຑາທີສຸ ລິຂິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ໂຕປິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣາປິ ປໂຍຄາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ສຈ຺ຈໍ ວທຕີຕິ ສຈ຺ຈວາທີ. ສຈ຺ເຈນ ສຈ຺ຈໍ ສນ຺ທຫຕິ ຆເຏຕີຕິ ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ. ນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ມຸສາ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ປຸຣິໂສ ກທາຈິ ມຸສາ ວທຕິ, ກທາຈິ ສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ມຸສາວາເທນ ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ເຈນ ນ ຆຏີຍຕິ; ຕສ຺ມາ ໂສ ນ ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ. ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສ, ຊີວິຕເຫຕຸປິ ມຸສາ ອວຕ຺ວາ ສຈ຺ເຈນ ສຈ຺ຈໍ ສນ຺ທຫຕິ ເຍວາຕິ ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ.

ເຖໂຕຕິ ຖິໂຣ ຖິຣກໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຫລິທ຺ທິຣາໂຄ ວິຍ, ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ນິຂາຕຂາຓຸ ວິຍ, ອສ຺ສປິຏ຺ເຐ ຐປິຕກຸມ຺ຠຓ຺ຑມິວ ຈ ນ ຖິຣກໂຖ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາສາຓເລຂາ ວິຍ, ອິນ຺ທຂີໂລ ວິຍ ຈ ຖິຣກໂຖ ໂຫຕິ, ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕປິ ທ຺ເວ ກຖາ ນ ກເຖຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຖໂຕ.

ປຈ຺ຈຍິໂກຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍິຕພ຺ພໂກ, ສທ຺ຘາຍິຕພ຺ພໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ປຈ຺ຈຍິໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ອິທໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສຸເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສທ຺ທຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອໂກ ປຈ຺ຈຍິໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ອິທໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສຸເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍທິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມວ ປມາຓໍ, ອິທານິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວເມວ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈຍິໂກ. ອວິສໍວາທໂກ ໂລກສ຺ສາຕິ ຕາຍ ສຈ຺ຈວາທິຕາຍ ໂລກໍ ນ ວິສໍວາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປິສຸຓໍ ວາຈໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸ ຍາຍ ວາຈາຍ ຍສ຺ສ ຕໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ສ ຫທເຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຠາວໍ, ປຣສ຺ສ ຈ ສຸຎ຺ຎຠາວໍ ກໂຣຕິ, ສາ ປິສຸຓາ ວາຈາ.

ຍາຍ ປນ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປຣມ຺ປິ ຜຣຸສໍ ກໂຣຕິ, ຍາ ວາຈາ ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາ, ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ ນ ຫທຍງ຺ຄມາ, ອຍໍ ຜຣຸສາ ວາຈາ.

ເຍນ ສມ຺ຜໍ ປລປຕິ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ໂສ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ.

ເຕສໍ ມູລຠູຕາ ເຈຕນາປິ ປິສຸຓວາຈາທິນາເມວ ລຠຕິ, ສາ ເອວ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ວາ ເຠທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປິສຸຓວາຈາ. ສາ ຍສ຺ສ ເຠທໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາ.

ຕສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ‘‘ອິຕິ ອິເມ ນານາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ວາ, ‘‘ອິຕິ ອຫໍ ປິໂຍ ຠວິສ຺ສາມິ ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ປິຍກມ຺ຍຕາ ວາ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ. ອິເມສໍ ເຠທາຍາຕິ, ເຍສໍ ອິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕໍ ເຕສໍ ເຠທາຍ.

ຠິນ຺ນານໍ ວາ ສນ຺ຘາຕາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມິຕ຺ຕານໍ ວາ ສມານຸປຊ຺ຌາຍກາທີນໍ ວາ ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ຠິນ຺ນານໍ ເອກເມກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອີທິເສ ກຸເລ ຊາຕານໍ ເອວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອິທໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ສນ຺ຘານໍ ກຕ຺ຕາ ອນຸກຕ຺ຕາ. ອນຸປ຺ປທາຕາຕິ ສນ຺ຘານານຸປ຺ປທາຕາ. ທ຺ເວ ຊເນ ສມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວຣູເປ ກຸເລ ຊາຕານໍ ເອວຣູເປຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຄ຺ໂຄ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ສມຄ຺ຄາຣາໂມ. ຍຕ຺ຖ ສມຄ຺ຄາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຄ຺ຄຣາໂມຕິປິ ປາຬິ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ສມຄ຺ຄຣໂຕຕິ ສມຄ຺ເຄສຸ ຣໂຕ, ເຕ ປຫາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາປິ ສຸຕ຺ວາປິ ນນ຺ທຕີຕິ ສມຄ຺ຄນນ຺ທີ, ສມຄ຺ຄກຣຓິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາຕິ ຍາ ວາຈາ ສຕ຺ເຕ ສມຄ຺ເຄເຍວ ກໂຣຕິ, ຕໍ ສາມຄ຺ຄິຄຸຓປຣິທີປິກເມວ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ.

ປຣສ຺ສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາ ຜຣຸສາວາຈາ. ຕສ຺ສາ ອາວິຠາວຕ຺ຖມິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ທາຣໂກ ມາຕຸວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ມາຕາ ນິວຕ຺ເຕຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕີ – ‘‘ຈຓ຺ຑາ ຕໍ ມຫິໍສີ ອນຸພນ຺ຘຕູ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິ. ອຖສ຺ສ ຕເຖວ ອຣຎ຺ເຎ ມຫິໍສີ ອຸຏ຺ຐາສິ. ທາຣໂກ ‘‘ຍໍ ມມ ມາຕາ ມຸເຂນ ກເຖສິ, ຕໍ ມາ ໂຫຕຸ, ຍໍ ຈິຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕສິ ຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ, ສຈ຺ຈກິຣິຍມກາສິ. ມຫິໍສີ ຕຕ຺ເຖວ ພທ຺ຘາ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອວໍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກປິ ປໂຍໂຄ ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ນ ຜຣຸສາ ວາຈາ ໂຫຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ກທາຈິ ປຸຕ຺ຕເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ໂຈຣາ ໂວ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ, ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ເນສໍ ອຸປຣິ ປຕນ຺ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຈ ກທາຈິ ນິສ຺ສິຕເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ກິໍ ອິເມ ອຫິຣີກາ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປິໂນ ຈຣນ຺ຕິ, ນິທ຺ຘມຖ ເນ’’ຕິ, ອຖ ຈ ເນສໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສາ ວາຈາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວຈນສຓ຺ຫຕາຍ ອຜຣຸສາ ວາຈາ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ມາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ – ‘‘ອິມໍ ສຸຂໍ ສຍາເປຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຜຣຸສາ ວາຈາ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕຜຣຸສຕາຍ ປເນສາ ຜຣຸສາ ວາຈາວ. ສາ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສາ ຕໂຍ ສມ຺ຠາຣາ – ອກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ກຸປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ອກ຺ໂກສນາຕິ.

ເນລາຕິ ເອລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂທໂສ, ນາສ຺ສາ ເອລນ຺ຕິ ເນລາ, ນິທ຺ໂທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ’’ຕິ, (ອຸທາ. ໖໕) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເນລໍ ວິຍ. ກຓ຺ຓສຸຂາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ ກຓ຺ຓານໍ ສຸຂາ, ສູຈິວິຊ຺ຌນໍ ວິຍ ກຓ຺ຓສູລໍ ນ ຊເນຕິ. ອຕ຺ຖມຘຸຣຕາຍ ສກລສຣີເຣ ໂກປໍ ອຊເນຕ຺ວາ ເປມໍ ຊເນຕີຕິ ເປມນີຍາ. ຫທຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອປ຺ປຏິຫຎ຺ຎມານາ ສຸເຂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປວິສຕີຕິ ຫທຍງ຺ຄມາ. ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຸເຣ ຠວາຕິ ໂປຣີ ປຸເຣ ສໍວຑ຺ຒນາຣີ ວິຍ ສຸກຸມາຣາຕິປິ ໂປຣີ. ປຸຣສ຺ສ ເອສາຕິປິ ໂປຣີ. ນຄຣວາສີນໍ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄຣວາສິໂນ ຫິ ຍຸຕ຺ຕກຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ປິຕິມຕ຺ຕໍ ປິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠາຕິມຕ຺ຕໍ ຠາຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ມາຕິມຕ຺ຕໍ ມາຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວຣູປີ ກຖາ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ກນ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ພຫຸຊນກນ຺ຕາ. ກນ຺ຕຠາເວເນວ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ມນາປາ ຈິຕ຺ຕວຸຑ຺ຒິກຣາຕິ ພຫຸຊນມນາປາ.

ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປິກາ ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ອກຸສລເຈຕນາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ. ໂສ ອາເສວນມນ຺ທຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອາເສວນມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ຠາຣຕຍຸທ຺ຘສີຕາຫຣຓາທິນິຣຕ຺ຖກກຖາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ, ຕຖາຣູປີ ກຖາ ກຖນຎ຺ຈ.

ກາເລນ ວທຕີຕິ ກາລວາທີ ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕໍ ຕຖໍ ຕຈ຺ຉໍ ສຠາວເມວ ວທຕີຕິ ຠູຕວາທີ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ອຕ຺ຖວາທີ. ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ຘມ຺ມວາທີ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ວິນຍວາທີ.

ນິຘານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຐປໂນກາໂສ, ນິຘານມສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຘານວຕີ. ຫທເຍ ນິຘາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເລນາຕິ ເອວຣູປິໍ ຠາສມາໂນປິ ຈ – ‘‘ອຫໍ ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອກາເລນ ຠາສຕິ, ຍຸຕ຺ຕກາລໍ ປນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາວ ຠາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາປເທສນ຺ຕິ ສອຸປມໍ, ສກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍນ຺ຕວຕິນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາສ຺ສາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ຠາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ອເນເກຫິປິ ນເຍຫິ ວິຠຊນ຺ເຕນ ປຣິຍາທາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນໍ ຠາສຕິ. ຍໍ ວາ ໂສ ອຕ຺ຖວາທີ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ສຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠາສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐. ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາຕິ ມູລພີຊໍ ຂນ຺ຘພີຊໍ ຜຬຸພີຊໍ ອຄ຺ຄພີຊໍ ພີຊພີຊນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ພີຊຄາມສ຺ສ ເຈວ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນີລຕິຓຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຠູຕຄາມສ຺ສ ຈ ສມາຣມ຺ຠາ, ເຉທນເຠທນປຈນາທິຠາເວນ ວິໂກປນາ ປຏິວິຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກຠຕ຺ຕິໂກຕິ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໍ ສາຍມາສຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຠຕ຺ຕານິ, ເຕສຸ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕມຊ຺ຌນ຺ຫິເກນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອິຕຣໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອນ຺ໂຕ ອຣຸເຓນ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກວ ໂຫຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຠຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ.

ຣຕ຺ຕິຍາ ໂຠຊນໍ ຣຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຸປຣໂຕຕິ ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ. ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ໂຠຊນໍ ວິກາລໂຠຊນໍ ນາມ. ຕໂຕ ວິຣຕຕ຺ຕາ ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ. ກທາ ວິຣໂຕ? ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ ວິສູກໍ ປຏາຓີຠູຕໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວິສູກທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຕນາ ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນ ນຈ຺ຈາ ຈ ຄີຕາ ຈ ວາທິຕາ ຈ ອນ຺ຕມໂສ ມຍູຣນຈ຺ຈາທິວເສນປິ ປວຕ຺ຕານໍ ນຈ຺ຈາທີນໍ ວິສູກຠູຕາ ທສ຺ສນາ ຈາຕິ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ. ນຈ຺ຈາທີນິ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ປໂຍເຊຕຸໍ ວາ ປເຣຫິ ປໂຍຊາເປຕຸໍ ວາ ປຍຸຕ຺ຕານິ ປສ຺ສິຕຸໍ ວາ ເນວ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ມາລາທີສຸ ມາລາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ. ວິເລປນນ຺ຕິ ຉວິຣາຄກຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປິຬນ຺ຘນ຺ໂຕ ຘາເຣຕິ ນາມ, ອູນຏ຺ຐານໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ມຓ຺ເຑຕິ ນາມ, ຄນ຺ຘວເສນ ຉວິຣາຄວເສນ ຈ ສາທິຍນ຺ໂຕ ວິຠູເສຕິ ນາມ. ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ຍາຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາຍ ຕານິ ມາລາຘາຣຓາທີນິ ມຫາຊໂນ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ປຏິວິຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ມຫາສຍນນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ຕໂຕ ວິຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ, ໂລຫມາສໂກ, ຊຕຸມາສໂກ, ທາຣຸມາສໂກຕິ ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຸຠຍສ຺ສາປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ, ເນວ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ, ສາລິວີຫິຍວໂຄຘູມກງ຺ຄຸວຣກກຸທ຺ຣູສກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສາປິ ອາມກຘຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ, ອາມສນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອາມກມໍສມຈ຺ຉານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ອາມສນໍ.

ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິກປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖີຕິ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາ, ອິຕຣາ ກຸມາຣິກາ ນາມ, ຕາສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ອາມສນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍເມວ.

ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ທາສິທາສວເສເນວ ເຕສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ທມ຺ມິ, ອາຣາມິກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.

ອເຊຬກາທີສຸ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສາເນສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນໂຍ ວິນຍວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ຣຸຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ຣຸຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖາຍ ອກຕຠູມິຠາໂຄ ວຕ຺ຖຸ. ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ວາປິຕຬາກາທີນິປິ ສງ຺ຄຫິຕາເນວ.

ທູເຕຍ຺ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທູຕກມ຺ມໍ, ຄິຫີນໍ ປຫິຕໍ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ. ປຫິຓຄມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຆຣາ ຆຣໍ ເປສິຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທກຄມນໍ. ອນຸໂຍໂຄ ນາມ ຕທຸຠຍກຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ທູເຕຍ຺ຍປຫິຓຄມນານໍ ອນຸໂຍຄາຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຍວິກ຺ກຍາຕິ ກຍາ ຈ ວິກ຺ກຍາ ຈ. ຕຸລາກູຏາທີສຸ ກູຏນ຺ຕິ ວຎ຺ຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຸລາກູຏໍ ນາມ ຣູປກູຏໍ ອງ຺ຄກູຏໍ, ຄຫຓກູຏໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປກູຏໍ ນາມ ທ຺ເວ ຕຸລາ ສມຣູປາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທິກາຍ ເທຕິ. ອງ຺ຄກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລໍ ອກ຺ກມຕິ, ທທນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ຄຫຓກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມູເລ ຣຊ຺ຊຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ເຄ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏໍ ນາມ ຕຸລໍ ສຸສິຣໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຍຈຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ກໂຣຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຠາເຄ.

ກໍໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິ, ຕາຍ ວຎ຺ຈນໍ ກໍສກູຏໍ. ກຖໍ? ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ໂລຫປາຕິໂຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ອຑ຺ຒໍ ກຸລໍ ປວິສິຕ຺ວາ – ‘‘ສຸວຓ຺ຓຠາຊນານິ ກິຓຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ເຆ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສມຄ຺ຆຕຣໍ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕຫິ – ‘‘ກຖໍ ອິເມສໍ ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປາສາເຓ ຆໍສິຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ປາຕິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ.

ມານກູຏໍ ນາມ ຫທຍເຠທສິຂາເຠທຣຊ຺ຊຸເຠທວເສນ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫທຍເຠໂທ ສປ຺ປິເຕລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຉິທ຺ເທນ ມາເນນ – ‘‘ສຓິກໍ ອາສິຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຠາຊເນ ພຫຸໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຉິທ຺ທໍ ປິຘາຍ ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ.

ສິຂາເຠໂທ ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຓິກໍ ສິຂໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ເວເຄນ ປູເຣຕ຺ວາ ສິຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເທຕິ.

ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ລຎ຺ຊໍ ອລຠນ຺ຕາ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ ອມຫນ຺ຕມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມິນນ຺ຕິ.

ອຸກ຺ໂກຏນາທີສຸ ອຸກ຺ໂກຏນນ຺ຕິ ອສ຺ສາມິເກ ສາມິເກ ກາຕຸໍ ລຎ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ. ວຎ຺ຈນນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ປເຣສໍ ວຎ຺ຈນໍ. ຕຕ຺ຣິທເມກໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ລຸທ຺ທໂກ ມິຄຎ຺ຈ ມິຄໂປຕກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕເມໂກ ຘຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ກິໍ ໂຠ, ມິໂຄ ອຄ຺ຆຕິ, ກິໍ ມິຄໂປຕໂກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມິໂຄ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ, ມິຄໂປຕໂກ ເອກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເອກໍ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ – ‘‘ນ ເມ ໂຠ, ມິຄໂປຕເກນ ອຕ຺ໂຖ, ມິຄໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ – ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ເທຫີຕິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ນນຸ ເຕ ໂຠ, ມຍາ ປຐມໍ ເອໂກ ກຫາປໂຓ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ມິຄໂປຕກໍ ຄຓ຺ຫ, ເອວໍ ໂສ ຈ ກຫາປໂຓ, ອຍຎ຺ຈ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ມິຄໂປຕໂກຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກາຣຓໍ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມິຄໍ ອທາສີຕິ. ນິກຕີຕິ ໂຍຄວເສນ ວາ ມາຍາວເສນ ວາ ອປາມງ຺ຄໍ ປາມງ຺ຄນ຺ຕິ, ອມຓິໍ ມຓິນ຺ຕິ, ອສຸວຓ຺ຓໍ ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຕິຣູປເກນ ວຎ຺ຈນໍ. ສາຈິໂຍໂຄຕິ ກຸຏິລໂຍໂຄ, ເອເຕສໍເຍວ ອຸກ຺ໂກຏນາທີນເມຕໍ ນາມໍ. ຕສ຺ມາ – ອຸກ຺ໂກຏນສາຈິໂຍໂຄ, ວຎ຺ຈນສາຈິໂຍໂຄ, ນິກຕິສາຈິໂຍໂຄຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ອຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສາຈິໂຍໂຄຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ວຎ຺ຈເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

ເຉທນາທີສຸ ເຉທນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທນາທິ. ວໂຘຕິ ມາຣຓໍ. ພນ຺ໂຘຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທີຫິ ພນ຺ຘນໍ. ວິປຣາໂມໂສຕິ ຫິມວິປຣາໂມໂສ, ຄຸມ຺ພວິປຣາໂມໂສຕິ ທຸວິໂຘ. ຍໍ ຫິມປາຕສມເຍ ຫິເມນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ຊນໍ ມຸສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຫິມວິປຣາໂມໂສ. ຍໍ ຄຸມ຺ພາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ມຸສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຄຸມ຺ພວິປຣາໂມໂສ. ອາໂລໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄາມນິຄມາທີນໍ ວິໂລປກຣຓໍ. ສຫສາກາໂຣຕິ ສາຫສິກກິຣິຍາ. ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸເຣ ສຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຠຓ຺ຑານໍ ຄຫຓໍ. ເອວເມຕສ຺ມາ ເຉທນ…ເປ… ສຫສາກາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມຕິ. ອິຕິ ວາ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈູຬສີລໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ

໑໑. ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວາ ປເນເກ ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍານີຕິ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຜລຎ຺ຈ ອິຘໂລກຎ຺ຈ ປຣໂລກຎ຺ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ. ‘ອຍໍ ເມ ຎາຕີ’ຕິ ວາ, ‘ມິຕ຺ໂຕ’ຕິ ວາ, ອິທໍ ປຏິກຣິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ວາ ເຕນ ກຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ວາ, ເອວໍ ນ ທິນ຺ນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ທິນ຺ນານິ ຫິ ນ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຠຊນານີຕິ ເທສນາສີສມຕ຺ຕເມຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເສນາສນານິ ເສວມານາ ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊມານາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ກຕໂມ ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ, ຍສ຺ສ ສມາຣມ຺ຠໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມູລພີຊນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິ, ສິງ຺ຄິເວຣໍ, ວຈາ, ວຈຕ຺ຕໍ, ອຕິວິສາ, ກຏຸກໂຣຫິຓີ, ອຸສີຣໍ, ຠທ຺ທມຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ, ນິຄ຺ໂຣໂຘ, ປິລກ຺ໂຂ, ອຸທຸມ຺ພໂຣ, ກຈ຺ຉໂກ, ກປິຕ຺ຖໂນຕິ ເອວມາທິ. ຜຬຸພີຊໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸ, ນໂຬ, ເວຬູຕິ ເອວມາທິ. ອຄ຺ຄພີຊໍ ນາມ ອຊ຺ຊກໍ, ຜຓິຊ຺ຊກໍ, ຫິຣິເວຣນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ພີຊພີຊໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ອປຣຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ສພ຺ພຎ຺ເຫຕໍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ ວິຣຸຫນສມຕ຺ຖເມວ ‘‘ພີຊຄາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣຸກ຺ຂໂຕ ປນ ອວິໂຍຊິຕໍ ອສຸກ຺ຂໍ ‘‘ຠູຕຄາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠູຕຄາມສມາຣມ຺ໂຠ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ, ພີຊຄາມສມາຣມ຺ໂຠ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໒. ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ສນ຺ນິຘິກຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘາ ກຖາ, ວິນຍວເສນ ຈ ສລ຺ເລຂວເສນ ຈ. ວິນຍວເສນ ຕາວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ນໍ ອຊ຺ຊ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອປຣຊ຺ຊຸ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ປນ ສາມເຓຣານໍ ທຕ຺ວາ, ເຕຫິ ລທ຺ຘໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສລ຺ເລໂຂ ປນ ນ ໂຫຕິ.

ປານສນ຺ນິຘິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປານໍ ນາມ ອມ຺ພປານາທີນິ ອຏ຺ຐ ປານານິ, ຍານິ ຈ ເຕສໍ ອນຸໂລມານິ. ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ວຕ຺ຖສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ, ອຍໍ ປຣິຍາຍກຖາ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຕິຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂສ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖາຍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕ຺ຖາຍ ວາ ຄໂຕ, ອາຄຕມຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ, ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຈີວເຣ ປນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕກາລໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສູຈິສຸຕ຺ຕຈີວຣກາຣການໍ ອລາເຠນ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຊິຓ຺ເຓ ປຸນ ອີທິສໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ.

ຍານສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ຍານໍ ນາມ ວຍ຺ຫໍ, ຣໂຖ, ສກຏໍ, ສນ຺ທມານິກາ, ສິວິກາ, ປາຏງ຺ກີຕິ; ເນຕໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຍານໍ. ອຸປາຫນາ ປນ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຍານໍເຍວ. ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫິ ເອໂກ ອຣຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອໂກ ໂຘຕປາທກຕ຺ຖາຍາຕິ, ອຸກ຺ກໍສໂຕ ທ຺ເວ ອຸປາຫນສງ຺ຆາຏາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕຕິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຊິຓ຺ເຓ ອຎ຺ຎໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ.

ສຍນສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ສຍນນ຺ຕິ ມຎ຺ໂຈ. ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອໂກ ຄພ຺ເຠ, ເອໂກ ທິວາຐາເນຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ທ຺ເວ ມຎ຺ຈາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ທາຕພ຺ໂພ; ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ.

ຄນ຺ຘສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຓ຺ຑຸກຈ຺ຉຸຉວິໂທສາທິອາພາເຘ ສຕິ ຄນ຺ຘາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕ ຄນ຺ເຘ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ອາພາຘິການໍ ທາຕພ຺ພາ, ທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິຆຣຘູປນາທີສຸ ວາ ອຸປເນຕພ຺ພາ. ‘‘ປຸນ ໂຣເຄ ສຕິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ.

ອາມິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ – ‘‘ຕຖາຣູເປ ກາເລ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລມຸຄ຺ຄມາສນາຬິເກຣໂລຓມຈ຺ຉມໍສວລ຺ລູຣສປ຺ປິເຕລຄຸຬຠາຊນາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ໂສ ວສ຺ສກາເລ ກາລສ຺ເສວ ສາມເຓເຣຫິ ຍາຄຸໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສາມເຓຣ, ອຸທກກທ຺ທເມ ທຸກ຺ຂໍ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ, ຄຈ຺ຉ ອສຸກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ອາໂຣເຈຫິ; ອສຸກກຸລໂຕ ທຘິອາທີນິ ອາຫຣາ’’ຕິ ເປເສຕິ. ຠິກ຺ຂູຫິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄາມໍ ປວິສິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ, ‘‘ທຸປ຺ປເວໂສ, ອາວຸໂສ, ອິທານິ ຄາໂມ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕ – ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ສາມເຓໂຣປິ ທຘິອາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸປເນຕິ, ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຠຕ຺ຕໍ ປຫິຓນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ມນາປໍ ມນາປໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ມນາປໍ ມນາປໍ ຄີວາຍາມກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິເຍວ. ເອວໍ ຈຕຸມາສມ຺ປິ ວີຕິນາເມຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ມຸຓ຺ຑກຸຏຸມ຺ພິກຊີວິກໍ ຊີວຕິ, ນ ສມຓຊີວິກ’’ນ຺ຕິ. ເອວຣູໂປ ອາມິສສນ຺ນິຘິ ນາມ ໂຫຕິ.

ຠິກ຺ຂຸໂນ ປນ ວສນຏ຺ຐາເນ ເອກາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ, ເອໂກ ຄຸຬປິຓ຺ໂຑ, ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອກາເລ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຈຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ. ເຕ ຫິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອລຠນ຺ຕາ ຊີວິຕາປິ ໂວໂຣເປຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ເອຕ຺ຕກໍ ນຕ຺ຖິ, ອາຫຣາເປຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຜາສຸກກາເລ ຈ ຍເທຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕນາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ປນ ພຫຸໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ສນ຺ນິຘິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິອາທີສຸ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈຕຸຣຕນມຕ຺ຕໍ ວາ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ‘‘ອິທໍ ເມ ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຐປິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໑໓. ວິສູກທສ຺ສເນສຸ ນຈ຺ຈໍ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນຈ຺ຈໍ, ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາປິ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ ປເນຕ຺ຖ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ສິກ຺ຂາປທປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ. ອິໂຕ ປຣຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ.

ເປກ຺ຂນ຺ຕິ ນຏສມຊ຺ຊໍ. ອກ຺ຂານນ຺ຕິ ຠາຣຕຍຸຊ຺ຌນາທິກໍ. ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຖີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຓິສ຺ສຣນ຺ຕິ ກໍສຕາຬໍ, ປາຓິຕາຬນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເວຕາຬນ຺ຕິ ຆນຕາຬໍ, ມນ຺ເຕນ ມຕສຣີຣຸຏ຺ຐາປນນ຺ຕິປິ ເອເກ. ກຸມ຺ຠຖູຓນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬໍ, ກຸມ຺ຠສທ຺ທນ຺ຕິປິ ເອເກ. ໂສຠນກນ຺ຕິ ນຏານໍ ອພ຺ໂຠກ຺ກິຣຓໍ, ໂສຠນກຣໍ ວາ, ປຏິຠານຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈຓ຺ຑາລນ຺ຕິ ອໂຍຄຸຬກີຬາ, ຈຓ຺ຑາລານໍ ສາຓໂຘວນກີຬາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວໍສນ຺ຕິ ເວຬຸໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ກີຬນໍ.

ໂຘວນນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິໂຘວນໍ, ເອກຈ຺ເຈສຸ ກິຣ ຊນປເທສຸ ກາລງ຺ກເຕ ຎາຕເກ ນ ຌາເປນ຺ຕິ, ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ປູຕິຠູຕໍ ກາຍໍ ຎຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐີນິ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ເຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕກາເລ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຏ຺ຐີນິ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຸຣາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ຕາ ປຣິເທວນ຺ຕາ ສຸຣໍ ປິວນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທກ຺ຂິເຓສຸ ຊນປເທສຸ ອຏ຺ຐິໂຘວນໍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ອນ຺ນມ຺ປິ ປານມ຺ປິ ຂຊ຺ຊມ຺ປິ ໂຠຊ຺ຊມ຺ປິ ເລຍ຺ຍມ຺ປິ ເປຍ຺ຍມ຺ປິ ນຈ຺ຈມ຺ປິ ຄີຕມ຺ປິ ວາທິຕມ຺ປິ. ອຕ຺ເຖຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຘວນໍ, ເນຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໐໗). ເອກຈ຺ເຈ ປນ ອິນ຺ທຊາເລນ ອຏ຺ຐິໂຘວນໍ ໂຘວນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຫຕ຺ຖິຍຸທ຺ຘາທີສຸ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເນວ ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ, ນ ເຕ ຍຸຊ຺ຌາເປຕຸໍ, ນ ຍຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິພ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ມລ຺ລຍຸທ຺ຘໍ. ອຸຍ຺ໂຍຘິກນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ສມ຺ປຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ພລຄ຺ຄນ຺ຕິ ພລຄຓນຏ຺ຐານໍ. ເສນາພ຺ຍູຫນ຺ຕິ ເສນານິເວໂສ, ສກຏພ຺ຍູຫາທິວເສນ ເສນາຍ ນິເວສນໍ. ອນີກທສ຺ສນນ຺ຕິ – ‘‘ຕໂຍ ຫຕ຺ຖີ ປຈ຺ຉິມໍ ຫຕ຺ຖານີກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໓໒໔) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນີກສ຺ສ ທສ຺ສນໍ.

໑໔. ປມາໂທ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປມາທຏ຺ຐານໍ. ຊູຕຎ຺ຈ ຕໍ ປມາທຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ຊູຕປ຺ປມາທຏ຺ຐານໍ. ເອເກກາຍ ປນ຺ຕິຍາ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ປທານິ ອສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐປທໍ ທສປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາກາສນ຺ຕິ ອຏ຺ຐປທທສປເທສຸ ວິຍ ອາກາເສເຍວ ກີຬນໍ. ປຣິຫາຣປຖນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ນານາປຖມຓ຺ຑລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫຣິຕພ຺ພໍ, ປຖໍ ປຣິຫຣນ຺ຕານໍ ກີຬນໍ. ສນ຺ຕິກນ຺ຕິ ສນ຺ຕິກກີຬນໍ. ເອກຊ຺ຌໍ ຐປິຕາ ສາຣິໂຍ ວາ ສກ຺ຂຣາໂຍ ວາ ອຈາເລນ຺ຕາ ນເຂເນວ ອປເນນ຺ຕິ ຈ ອຸປເນນ຺ຕິ ຈ, ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກາຈິ ຈລຕິ, ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ, ເອວຣູປາຍ ກີຬາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຂລິກນ຺ຕິ ຊູຕຜລເກ ປາສກກີຬນໍ. ຆຏິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ທີຆທຓ຺ຑເກນ ຣສ຺ສທຓ຺ຑກໍ ປຫຣຓກີຬນໍ. ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ລາຂາຍ ວາ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐິກາຍ ວາ ປິຏ຺ໂຐທເກນ ວາ ສລາກຫຕ຺ຖໍ ເຕເມຕ຺ວາ – ‘‘ກິໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຠູມິຍໍ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິຣູປທສ຺ສນກີຬນໍ. ອກ຺ຂນ຺ຕິ ຄຸຬກີຬາ. ປງ຺ຄຈີຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຓ຺ຓນາຬິກໍ, ຕໍ ຘມນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ວງ຺ກກນ຺ຕິ ຄາມທາຣການໍ ກີຬນກໍ ຂຸທ຺ທກນງ຺ຄລໍ. ໂມກ຺ຂຈິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນກີຬາ, ອາກາເສ ວາ ທຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍຠາເວນ ປຣິວຕ຺ຕນກີຬາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິງ຺ຄຸລິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕໍ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ປຣິພ຺ຠມນຈກ຺ກໍ. ປຕ຺ຕາຬ຺ຫກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຓ຺ຓນາຬິກາ. ຕາຍ ວາລຸກາທີນິ ມິນນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ຣຖກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຣຖໍ. ຘນຸກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຘນຸເມວ. ອກ຺ຂຣິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາກາເສ ວາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ອກ຺ຂຣຊານນກີຬາ. ມເນສິກາ ນາມ ມນສາ ຈິນ຺ຕິຕຊານນກີຬາ. ຍຖາວຊ຺ຊໍ ນາມ ກາຓກຸຓິຂຸຊ຺ຊາທີນໍ ຍໍ ຍໍ ວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ຕໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສນກີຬາ.

໑໕. ອາສນ຺ທິນ຺ຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາສນໍ. ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ປາເທສຸ ວາຬຣູປານິ ຐເປຕ຺ວາ ກໂຕ. ໂຄນໂກຕິ ທີຆໂລມໂກ ມຫາໂກຊໂວ, ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການິ ກິຣ ຕສ຺ສ ໂລມານິ. ຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວານວິຈິຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ປຏິກາຕິ ອຸຓ຺ຓາມໂຍ ເສຕຕ຺ຖຣໂຓ. ປຏລິກາຕິ ຆນປຸປ຺ຜໂກ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓ. ໂຍ ອາມລກປຕ຺ໂຕຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕູລິກາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ ອຎ຺ຎຕຣປຸຓ຺ຓາ ຕູລິກາ. ວິກຕິກາຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຣູປວິຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓ. ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ອຸຠຍໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ, ເກຈິ ‘‘ເອກໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ເອກໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ເກຈິ ‘‘ອຸຠໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຏ຺ຏິສ຺ສນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕເມວ ໂກສິຍສຸຕ຺ຕມຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນໂຍຄ຺ຄໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ຫຕ຺ຖຕ຺ຖຣໍ ອສ຺ສຕ຺ຖຣນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສປິຏ຺ຐີສຸ ອຕ຺ຖຣຓອຕ຺ຖຣກາເຍວ. ຣຖຕ຺ຖເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຊິນປ຺ປເວຓີຕິ ອຊິນຈມ຺ເມຫິ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓນ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ ປເວຓີ. ກທລີມິຄປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ກທລີມິຄຈມ຺ມໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ກຕໍ ປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ; ອຸຕ຺ຕມປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິຣ ເສຕວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ກທລີມິຄຈມ຺ມໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ສອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉທນ຺ຕິ ສຫ ອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉເທນ, ອຸປຣິພທ຺ເຘນ ຣຕ຺ຕວິຕາເນນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຕວິຕານມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ອກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອສຕິ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຠໂຕໂລຫິຕກູປຘານນ຺ຕິ ສີສູປຘານຎ຺ຈ ປາທູປຘານຎ຺ຈາຕິ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸຠໂຕໂລຫິຕກໍ ອຸປຘານໍ, ເອຕໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ ປນ ເອກເມວ ອຸປຘານໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ ປທຸມວຓ຺ຓໍ ວາ ວິຈິຕ຺ຣໍ ວາ, ສເຈ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາອຸປຘານໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອໂລຫິຕການິ ທ຺ເວປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕພ຺ພານິ. ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຈ ຕິຣິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ລຠຕິ. ອາສນ຺ທີອາທີສຸ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສນ຺ທິຍາ ປາເທ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ວາເຬ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ຕູລິກໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ພິມ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸໍ, ອວເສສໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗).

໑໖. ອຸຈ຺ຉາທນາທີສຸ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕທາຣການໍ ສຣີຣຄນ຺ໂຘ ທ຺ວາທສວສ຺ສປຕ຺ຕກາເລ ນສ຺ສຕິ, ເຕສໍ ສຣີຣທຸຄ຺ຄນ຺ຘຫຣຓຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ອຸຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ອຸຈ຺ຉາທນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ເຕ ປນ ທາຣເກ ອູຣູສຸ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທອູຣຸນາຠິອາທີນໍ ສຓ຺ຐານສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປຣິມທ຺ທນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ປຣິມທ຺ທນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ນ຺ຫາປນນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ທາຣການໍ ຄນ຺ຘາທີຫິ ນ຺ຫາປນໍ. ສມ຺ພາຫນນ຺ຕິ ມຫາມລ຺ລານໍ ວິຍ ຫຕ຺ຖປາເທ ມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ພາຫຸວຑ຺ຒນໍ. ອາທາສນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາທາສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣຎ຺ຊນເມວ. ມາລາຕິ ພທ຺ຘມາລາ ວາ ອພທ຺ຘມາລາ ວາ. ວິເລປນນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉວິຣາຄກຣຓໍ. ມຸຂຈຸຓ຺ຓໍ ມຸຂເລປນນ຺ຕິ ມຸເຂ ກາຬປີຬກາທີນໍ ຫຣຓຕ຺ຖາຍ ມຕ຺ຕິກກກ຺ກໍ ເທນ຺ຕິ, ເຕນ ໂລຫິເຕ ຈລິເຕ ສາສປກກ຺ກໍ ເທນ຺ຕິ, ເຕນ ໂທເສ ຂາທິເຕ ຕິລກກ຺ກໍ ເທນ຺ຕິ, ເຕນ ໂລຫິເຕ ສນ຺ນິສິນ຺ເນ ຫລິທ຺ທິກກ຺ກໍ ເທນ຺ຕິ, ເຕນ ຉວິວຓ຺ເຓ ອາຣູຬ຺ເຫ ມຸຂຈຸຓ຺ຓເກນ ມຸຂໍ ຈຸຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຫຕ຺ຖພນ຺ຘາທີສຸ ຫຕ຺ເຖ ວິຈິຕ຺ຣສງ຺ຂກປາລາທີນິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຫຕ຺ຖາຠຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອປເຣ ສິຂໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສຸວຓ຺ຓຈີຣກມຸຕ຺ຕລຕາທີຫິ ຈ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕິ; ຕໍ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອປເຣ ຈຕຸຫຕ຺ຖທຓ຺ຑໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ອລງ຺ກຕທຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊນາຬິກໍ ສຸປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາມປສ຺ເສ ໂອລຄ຺ຄິຕໍ; ອປເຣ ກຓ຺ຓິກຣຕນປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໂກສໍ ອຕິຕິຂິຓໍ ອສິໍ, ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕສິພ຺ພິຕໍ ມກຣທນ຺ຕກາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ຉຕ຺ຕໍ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣາ ໂມຣປິຎ຺ຉາທິປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຸປາຫນາ, ເກຈິ ຣຕນມຕ຺ຕາຍາມໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ເກສນ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເມຆມຸເຂ ວິຊ຺ຊຸລຕໍ ວິຍ ນລາເຏ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຈູຬາມຓິໍ ຘາເຣນ຺ຕິ, ຈາມຣວາລພີຊນິໍ ຘາເຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໗. ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາ ກຖາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ມຫາສມ຺ມໂຕ ມນ຺ຘາຕາ ຘມ຺ມາໂສໂກ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຣາຊກຖາ. ເອສ ນໂຍ ໂຈຣກຖາທີສຸ. ເຕສຸ ອສຸໂກ ຣາຊາ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຄຫສ຺ສິຕກຖາວ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ໂຫຕິ. ໂສປິ ນາມ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ຂຍໍ ຄໂຕຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຈເຣສຸ ມູລເທໂວ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ, ເມຆມາໂລ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວຕິ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອໂຫ ສູຣາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕກຖາວ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ຍຸທ຺ເຘປິ ຠາຣຕຍຸທ຺ຘາທີສຸ ອສຸເກນ ອສຸໂກ ເອວໍ ມາຣິໂຕ, ເອວໍ ວິທ຺ໂຘຕິ ກາມສ຺ສາທວເສເນວ ກຖາ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ເຕປິ ນາມ ຂຍໍ ຄຕາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ໂຫຕິ. ອປິ ຈ ອນ຺ນາທີສຸ ເອວໍ ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘວນ຺ຕໍ ຣສວນ຺ຕໍ ຜສ຺ສສມ຺ປນ຺ນໍ ຂາທິມ຺ຫ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາຕິ ກາມສ຺ສາທວເສນ ກເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ເອວໍ ວຓ຺ຓາທິສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ນໍ ປານໍ ວຕ຺ຖໍ ສຍນໍ ມາລໍ ຄນ຺ຘໍ ສີລວນ຺ຕານໍ ອທມ຺ຫ, ເຈຕິເຍ ປູຊໍ ກຣິມ຺ຫາຕິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຎາຕິກຖາທີສຸ ປນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ວິຈຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ວາ ອສ຺ສາທວເສນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕປິ ໂນ ຎາຕກາ ຂຍໍ ຄຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ເອວຣູປາ ອຸປາຫນາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄາມກຖາປິ ສຸນິວິຏ຺ຐທຸນ຺ນິວິຏ຺ຐສຸຠິກ຺ຂທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທິວເສນ ວາ ‘‘ອສຸກຄາມວາສິໂນ ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຂຍວຍໍ ຄຕາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິຄມນຄຣຊນປທກຖາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິຕ຺ຖິກຖາປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ຂຍວຍໍ ຄຕາຕິ ເອວເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ສູຣກຖາປິ ‘ນນ຺ທິມິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຍໂຘ ສູໂຣ ອໂຫສີ’ຕິ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ ຂຍໍ ຄໂຕຕິ ເອວເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ວິສິຂາກຖາປິ ‘‘ອສຸກາ ວິສິຂາ ສຸນິວິຏ຺ຐາ ທຸນ຺ນິວິຏ຺ຐາ ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ຂຍວຍໍ ຄຕາຕິ ເອວເມວ ວຏ຺ຏຕິ.

ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖາຕິ ອຸທກຏ຺ຐານກຖາ, ອຸທກຕິຕ຺ຖກຖາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຸມ຺ຠທາສິກຖາ ວາ, ສາປິ ‘‘ປາສາທິກາ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ຄາຍິຕຸໍ ເຉກາ’’ຕິ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ; ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາຕິອາທິນາ ນເຍເນວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸພ຺ພເປຕກຖາຕິ ອຕີຕຎາຕິກຖາ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານຎາຕິກຖາສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນານຕ຺ຕກຖາຕິ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກຖາຫິ ວິມຸຕ຺ຕາ ອວເສສາ ນານາສຠາວາ ນິຣຕ຺ຖກກຖາ. ໂລກກ຺ຂາຍິກາຕິ ອຍໍ ໂລໂກ ເກນ ນິມ຺ມິໂຕ, ອສຸເກນ ນາມ ນິມ຺ມິໂຕ. ກາໂກ ເສໂຕ, ອຏ຺ຐີນໍ ເສຕຕ຺ຕາ; ພລາກາ ຣຕ຺ຕາ. ໂລຫິຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອວມາທິກາ ໂລກາຍຕວິຕຓ຺ຑສລ຺ລາປກຖາ.

ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກາ ນາມ ກສ຺ມາ ສມຸທ຺ໂທ ສາຄໂຣ? ສາຄຣເທເວນ ຂໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາຄໂຣ. ຂໂຕ ເມຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ສຍໍ ນິເວທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ’’ຕິ ເອວມາທິກາ ນິຣຕ຺ຖກາ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍນກຖາ. ຠໂວຕິ ວຸຑ຺ຒິ. ອຠໂວຕິ ຫານິ. ອິຕິ ຠໂວ, ອິຕິ ອຠໂວຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ນິຣຕ຺ຖກກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕກຖາ ອິຕິຠວາຠວກຖາ.

໑໘. ວິຄ຺ຄາຫິກກຖາຕິ ວິຄ຺ຄຫກຖາ, ສາຣມ຺ຠກຖາ. ຕຕ຺ຖ ສຫິຕໍ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ສຫິຕໍ ສິລິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຫິຕໍ ເຕຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ອສຫິຕໍ ອສິລິຏ຺ຐໍ. ອຘິຈິຓ຺ຓໍ ເຕ ວິປຣາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕາຈິຓ຺ຓວເສນ ສຸປ຺ປຄຸຓໍ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເອກວຈເນເນວ ວິປຣາວຕ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ຊານາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາໂຣປິໂຕ ເຕ ວາໂທຕິ ມຍາ ຕວ ໂທໂສ ອາໂຣປິໂຕ. ຈຣ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາຍາຕິ ໂທສໂມຈນຕ຺ຖໍ ຈຣ, ວິຈຣ; ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ເພເຐຫິ ວາ ສເຈ ປໂຫສີຕິ ອຖ ສຍໍ ປໂຫສິ, ອິທານິເມວ ນິພ຺ເພເຐຫີຕິ.

໑໙. ທູເຕຍ຺ຍກຖາຍໍ ອິຘ ຄຈ຺ຉາຕິ ອິໂຕ ອສຸກໍ ນາມ ຐານໍ ຄຈ຺ຉ. ອມຸຕ຺ຣາຄຈ຺ຉາຕິ ຕໂຕ ອສຸກໍ ນາມ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉ. ອິທໍ ຫຣາຕິ ອິໂຕ ອິທໍ ນາມ ຫຣ. ອມຸຕ຺ຣ ອິທໍ ອາຫຣາຕິ ອສຸກຏ຺ຐານໂຕ ອິທໍ ນາມ ອິຘ ອາຫຣ. ສງ຺ເຂປໂຕ ປນ ອິທໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຸປກາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄິຫີສາສນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໐. ກຸຫກາຕິອາທີສຸ ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ໂລກໍ ກຸຫຍນ຺ຕິ, ວິມ຺ຫາປຍນ຺ຕີຕິ ກຸຫກາ. ລາຠສກ຺ກາຣຕ຺ຖິກາ ຫຸຕ຺ວາ ລປນ຺ຕີຕິ ລປກາ. ນິມິຕ຺ຕໍ ສີລເມເຕສນ຺ຕິ ເນມິຕ຺ຕິກາ. ນິປ຺ເປໂສ ສີລເມເຕສນ຺ຕິ ນິປ຺ເປສິກາ. ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປຣິເຍສນ຺ຕີຕິ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສິຕາໂຣ. ກຸຫນາ, ລປນາ, ເນມິຕ຺ຕິກຕາ, ນິປ຺ເປສິກຕາ, ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນຕາຕິ ເອຕາຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເນຕາ ກຸຫນາທິກາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ສີລນິທ຺ເທເສເຍວ ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກາສິຕາຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໒໑. ອິໂຕ ປຣໍ ມຫາສີລໍ ໂຫຕິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ເອວຣູເປນ ອງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ທີຆາຍຸ ຍສວາ ໂຫຕີຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄສຕ຺ຖໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສຕ຺ຖໍ. ປຓ຺ຑຸຣາຊາ ກິຣ ຕິສ຺ໂສ ມຸຕ຺ຕາໂຍ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາ ເນມິຕ຺ຕິກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ເມ ຫຕ຺ເຖ’’ຕິ? ໂສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກສິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ຆຣໂຄລິກາຍ ມກ຺ຂິກາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີ ມຸຕ຺ຕາ, ໂສ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ‘‘ກຕີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣວນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ອາທິສິຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

ອຸປ຺ປາຕນ຺ຕິ ອສນິປາຕາທີນໍ ມຫນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ, ຕຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາທິສນ຺ຕິ. ສຸປິນນ຺ຕິ ໂຍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ວິປາໂກ ໂຫຕິ; ໂຍ ອິທໍ ນາມ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຸປິນກໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ, ອິມິນາ ອຸປຣາຊາຕິອາທິກໍ. ມູສິກຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຸນ຺ທູຣຂາຍິຕໍ. ເຕນາປິ ຫິ ອຫເຕ ວາ ວຕ຺ເຖ ອນຫເຕ ວາ ວຕ຺ເຖ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ຉິນ຺ເນ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາທິສນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄິໂຫມນ຺ຕິ ເອວຣູເປນ ທາຣຸນາ ເອວໍ ຫຸເຕ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ຄິຊຸຫນໍ. ທພ຺ພິໂຫມາທີນິປິ ອຄ຺ຄິໂຫມາເນວ, ເອວຣູປາຍ ທພ຺ພິຍາ ອີທິເສຫິ ກຓາທີຫິ ຫຸເຕ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ປນ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຕຕ຺ຖ ກໂຓຕິ ກຸຓ຺ຑໂກ. ຕຓ຺ຑຸລາຕິ ສາລິອາທີນຎ຺ເຈວ ຕິຓຊາຕີນຎ຺ຈ ຕຓ຺ຑຸລາ. ສປ຺ປີຕິ ໂຄສປ຺ປິອາທິກໍ. ເຕລນ຺ຕິ ຕິລເຕລາທິກໍ. ສາສປາທີນິ ປນ ມຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນໍ, ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຊຸຫນໍ ວາ ມຸຂໂຫມໍ. ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຊຓ຺ຓຸໂລຫິຕາທີຫິ ຊຸຫນໍ ໂລຫິຕໂຫມໍ. ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພ ອງ຺ຄເມວ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຣຓວເສນ ອງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ອງ຺ຄຸລຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ວາ ໂນ ວາ, ສິຣີສມ຺ປນ຺ໂນ ວາ ໂນ ວາຕິອາທິພ຺ຍາກຣຓວເສນ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຕິ ຆຣວຕ຺ຖຸອາຣາມວຕ຺ຖາທີນໍ ຄຸຓໂທສສລ຺ລກ຺ຂຓວິຊ຺ຊາ. ມຕ຺ຕິກາທິວິເສສໍ ທິສ຺ວາປິ ຫິ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຍໍ ຕິໍສຣຕນມຕ຺ເຕ, ອາກາເສ ຈ ອສີຕິຣຕນມຕ຺ເຕ ປເທເສ ຄຸຓໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາຕິ ອພ຺ເຠຍ຺ຍມາສຸຣກ຺ຂຣາຊສຕ຺ຖາທິສຕ຺ຖໍ. ສິວວິຊ຺ຊາຕິ ສຸສາເນ ປວິສິຕ຺ວາ ສນ຺ຕິກຣຓວິຊ຺ຊາ, ສິງ຺ຄາລຣຸຕວິຊ຺ຊາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠູຕວິຊ຺ຊາຕິ ຠູຕເວຊ຺ຊມນ຺ໂຕ. ຠູຣິວິຊ຺ຊາຕິ ຠູຣິຆເຣ ວສນ຺ເຕນ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພມນ຺ໂຕ. ອຫິວິຊ຺ຊາຕິ ສປ຺ປທຏ຺ຐຕິກິຈ຺ຉນວິຊ຺ຊາ ເຈວ ສປ຺ປາວ຺ຫາຍນວິຊ຺ຊາ ຈ. ວິສວິຊ຺ຊາຕິ ຍາຍ, ປຸຣາຓວິສໍ ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ນວວິສໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ ວິສວນ຺ຕເມວ ວາ. ວິຈ຺ຉິກວິຊ຺ຊາຕິ ວິຈ຺ຉິກທຏ຺ຐຕິກິຈ຺ຉນວິຊ຺ຊາ. ມູສິກວິຊ຺ຊາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສກຸຓວິຊ຺ຊາຕິ ສປກ຺ຂກອປກ຺ຂກທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣຸຕຄຕາທິວເສນ ສກຸຓຎາຓໍ. ວາຍສວິຊ຺ຊາຕິ ກາກຣຸຕຎາຓໍ, ຕໍ ວິສຸຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປກ຺ກຊ຺ຌານນ຺ຕິ ປຣິປາກຄຕຈິນ຺ຕາ. ອິທານິ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຊີວິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ອາທິຏ຺ຐຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣປຣິຕ຺ຕາຓນ຺ຕິ ສຣຣກ຺ຂຓໍ, ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ກຣຓວິຊ຺ຊາ. ມິຄຈກ຺ກນ຺ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ ສພ຺ພສກຸຓຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣຸຕຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒. ມຓິລກ຺ຂຓາທີສຸ ເອວຣູໂປ ມຓິ ປສຕ຺ໂຖ, ເອວຣູໂປ ອປສຕ຺ໂຖ, ສາມິໂນ ອາໂຣຄ຺ຍອິສ຺ສຣິຍາທີນໍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ, ເອວໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ມຓິອາທີນໍ ລກ຺ຂຓໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອາວຸຘນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອສິອາທີນິ ອວເສສໍ ອາວຸຘໍ. ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂຓາທີນິປິ ຍມ຺ຫິ ກຸເລ ເຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທໂຍ ວສນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວຸຑ຺ຒິຫານິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຊລກ຺ຂຓາທີສຸ ປນ ເອວຣູປານໍ ອຊາທີນໍ ມໍສໍ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ເອວຣູປານໍ ນ ຂາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ໂຄຘາຍ ລກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມປິຬນ຺ຘນາທີສຸປິ ເອວຣູປາຍ ໂຄຘາຍ ສຕິ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ – ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ວິຫາເຣ ຈິຕ຺ຕກມ຺ເມ ໂຄຘໍ ອຄ຺ຄິໍ ຘມມານໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາວິວາໂທ ຊາໂຕ. ເອໂກ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມກ຺ເຂສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິວາໂທ ມນ຺ທີຠູໂຕ ໂຫຕິ. ກຓ຺ຓິກລກ຺ຂຓໍ ປິຬນ຺ຘນກຓ຺ຓິກາຍປິ ເຄຫກຓ຺ຓິກາຍປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຈ຺ຉປລກ຺ຂຓໍ ໂຄຘາລກ຺ຂຓສທິສເມວ. ມິຄລກ຺ຂຓໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານໍ ລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໓. ຣຎ຺ຎໍ ນິຍ຺ຍານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອສຸກທິວເສ ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ນິຄ຺ຄມນໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຣາຊູນໍ ປວາສຄມນໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເກວລໍ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖານໍ ປຸນ ອາຄມນໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣານໍ ຣຎ຺ຎໍ ອຸປຍານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ພາຫິຣານໍ ຣຎ຺ຎໍ ອປຍານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ປຏິວິຣຸທ຺ຘໍ ພຫິຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ກມນໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ຎໍ ອຸປຍານາປຍານໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊຍປຣາຊຍາ ປາກຏາເຍວ.

໒໔. ຈນ຺ທຄ຺ຄາຫາທໂຍ ອສຸກທິວເສ ຣາຫຸ ຈນ຺ທໍ ຄເຫສ຺ສຕີຕິ ພ຺ຍາກຣຓວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິ ຈ ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄາຣກາທິຄາຫສມາໂຍໂຄປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕຄາໂຫເຍວ. ອຸກ຺ກາປາໂຕຕິ ອາກາສໂຕ ອຸກ຺ການໍ ປຕນໍ. ທິສາຑາໂຫຕິ ທິສາກາລຸສິຍໍ ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາທີຫິ ອາກຸລຠາໂວ ວິຍ. ເທວທຸທ຺ຣຠີຕິ ສຸກ຺ຂວລາຫກຄຊ຺ຊນໍ. ອຸຄ຺ຄມນນ຺ຕິ ອຸທຍນໍ. ໂອກ຺ກມນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ອວິສຸທ຺ຘຕາ. ໂວທານນ຺ຕິ ວິສຸທ຺ຘຕາ. ເອວໍ ວິປາໂກຕິ ໂລກສ຺ສ ເອວໍ ວິວິຘສຸຂທຸກ຺ຂາວໂຫ.

໒໕. ສຸວຸຏ຺ຐິກາຕິ ເທວສ຺ສ ສມ຺ມາຘາຣານຸປ຺ປເວຈ຺ຉນໍ. ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາຕິ ອວຄ຺ຄາໂຫ, ວສ຺ສວິພນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທ຺ທາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ. ຄຓນາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທກຄຓນາ. ສງ຺ຂານນ຺ຕິ ສງ຺ກລນສຏຸປ຺ປາທນາທິວເສນ ປິຓ຺ຑຄຓນາ. ຍສ຺ສ ສາ ປຄຸຓາ ໂຫຕິ, ໂສ ຣຸກ຺ຂມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຕການິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຓານີຕິ ຊານາຕິ. ກາເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ກວີ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ຈິນ຺ຕາກວິ, ສຸຕກວິ, ອຕ຺ຖກວິ, ປຏິຠານກວີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓໑). ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກວີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິນ຺ຕາວເສນ ວາ; ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສີ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ວາ ສຸຕວເສນ ວາ; ອິມສ຺ສ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ຕໍ ໂຍເຊສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ; ກິຎ຺ຈິເທວ ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠານວເສນ ວາ; ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ກພ຺ຍກຣຓໍ. ໂລກາຍຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໒໖. ອາວາຫນໍ ນາມ ອິມສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ອສຸກກຸລໂຕ ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ທາຣິກໍ ອາເນຖາຕິ ອາວາຫກຣຓໍ. ວິວາຫນນ຺ຕິ ອິມໍ ທາຣິກໍ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ທາຣກສ຺ສ ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ເທຖ, ເອວມສ຺ສາ ວຸຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວິວາຫກຣຓໍ. ສໍວຣຓນ຺ຕິ ສໍວຣຓໍ ນາມ ‘ອຊ຺ຊ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ, ອຊ຺ເຊວ ສມຄ຺ຄາ ໂຫຖ, ອິຕິ ໂວ ວິໂຍໂຄ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ເອວໍ ສມຄ຺ຄກຣຓໍ. ວິວຣຓໍ ນາມ ‘ສເຈ ວິຍຸຊ຺ຊິຕຸກາມຕ຺ຖ, ອຊ຺ເຊວ ວິຍຸຊ຺ຊຖ, ອິຕິ ໂວ ປຸນ ສໍໂຍໂຄ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ເອວໍ ວິສໍໂຍຄກຣຓໍ. ສງ຺ກິຣຓນ຺ຕິ ‘ອຸຏ຺ຐານໍ ວາ ອິຓໍ ວາ ທິນ຺ນໍ ຘນໍ ອຊ຺ຊ ສງ຺ກຑ຺ຒຖ, ອຊ຺ຊ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕຎ຺ຫິ ຕໍ ຖາວຣໍ ໂຫຕີ’ຕິ ເອວໍ ຘນປິຓ຺ຑາປນໍ. ວິກິຣຓນ຺ຕິ ‘ສເຈ ປໂຍຄອຸທ຺ຘາຣາທິວເສນ ຘນໍ ປໂຍຊິຕຸກາມຕ຺ຖ, ອຊ຺ຊ ປໂຍຊິຕໍ ທິຄຸຓຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ໂຫຕີ’ຕິ ເອວໍ ຘນປໂຍຊາປນໍ. ສຸຠຄກຣຓນ຺ຕິ ປິຍມນາປກຣຓໍ ວາ ສສ຺ສິຣີກກຣຓໍ ວາ. ທຸພ຺ຠຄກຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິປຣີຕໍ. ວິຣຸທ຺ຘຄພ຺ຠກຣຓນ຺ຕິ ວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ວິລີນສ຺ສ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ມຕສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ກຣຓໍ. ປຸນ ອວິນາສາຍ ເຠສຊ຺ຊທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄພ຺ໂຠ ຫິ ວາເຕນ, ປາຓເກຫິ, ກມ຺ມຸນາ ຈາຕິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ວິນສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ວາເຕນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ນິພ຺ພາປນີຍໍ ສີຕລໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ເທຕິ, ປາຓເກຫິ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ປາຓການໍ ປຏິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ກມ຺ມຸນາ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ປນ ພຸທ຺ຘາປິ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ.

ຊິວ຺ຫານິພນ຺ຘນນ຺ຕິ ມນ຺ເຕນ ຊິວ຺ຫາຍ ພນ຺ຘກຣຓໍ. ຫນຸສໍຫນນນ຺ຕິ ມຸຂພນ຺ຘມນ຺ເຕນ ຍຖາ ຫນຸກໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ພນ຺ຘກຣຓໍ. ຫຕ຺ຖາຠິຊປ຺ປນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖານໍ ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ມນ຺ຕຊປ຺ປນໍ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ມນ຺ເຕ ສຕ຺ຕປທນ຺ຕເຣ ຐຕ຺ວາ ຊປ຺ປິເຕ ອິຕໂຣ ຫຕ຺ເຖ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຂິປຕິ. ກຓ຺ຓຊປ຺ປນນ຺ຕິ ກຓ຺ເຓຫິ ສທ຺ທໍ ອສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຊ຺ຊາຍ ຊປ຺ປນໍ. ຕໍ ກິຣ ຊປ຺ປິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຠຓຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ຕໍ ນ ສຸຓາຕິ, ຕໂຕ ປຏິວຈນໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອາທາສປຎ຺ຫນ຺ຕິ ອາທາເສ ເທວຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ. ກຸມາຣິກປຎ຺ຫນ຺ຕິ ກຸມາຣິກາຍ ສຣີເຣ ເທວຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ. ເທວປຎ຺ຫນ຺ຕິ ທາສິຍາ ສຣີເຣ ເທວຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ. ອາທິຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ອາທິຈ຺ຈປາຣິຈຣິຍາ. ມຫຕຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕເຖວ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມປາຣິຈຣິຍາ. ອພ຺ຠຸຊ຺ຊລນນ຺ຕິ ມນ຺ເຕນ ມຸຂໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລານີຫຣຓໍ. ສິຣິວ຺ຫາຍນນ຺ຕິ ‘‘ເອຫິ ສິຣິ, ມຍ຺ຫໍ ສິເຣ ປຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ເອວໍ ສິເຣນ ສິຣິຍາ ອວ຺ຫາຍນໍ.

໒໗. ສນ຺ຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ເທວຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ເມ ອິທໍ ນາມ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອຸປຫາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສມິທ຺ຘິກາເລ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຕິປຏິສ຺ສວກມ຺ມໍ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມິທ຺ເຘ ຕສ຺ສ ກຣຓໍ ປຓິຘິກມ຺ມໍ ນາມ. ຠູຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ຠູຣິຆເຣ ວສິຕ຺ວາ ຄຫິຕມນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄກຣຓໍ. ວສ຺ສກມ຺ມໍ ໂວສ຺ສກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວສ຺ໂສຕິ ປຸຣິໂສ, ໂວສ຺ໂສຕິ ປຓ຺ຑໂກ. ອິຕິ ໂວສ຺ສສ຺ສ ວສ຺ສກຣຓໍ ວສ຺ສກມ຺ມໍ, ວສ຺ສສ຺ສ ໂວສ຺ສກຣຓໍ ໂວສ຺ສກມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຠາວມຕ຺ຕໍ ປາເປຕິ, ນ ລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ວຕ຺ຖຸກມ຺ມນ຺ຕິ ອກຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເຄຫປຕິຏ຺ຐາປນໍ. ວຕ຺ຖຸປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈາຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸພລິກມ຺ມກຣຓໍ. ອາຈມນນ຺ຕິ ອຸທເກນ ມຸຂສຸທ຺ຘິກຣຓໍ. ນ຺ຫາປນນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ນ຺ຫາປນໍ. ຊຸຫນນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຄ຺ຄິຊຸຫນໍ. ວມນນ຺ຕິ ໂຍຄໍ ທຕ຺ວາ ວມນກຣຓໍ. ວິເຣຈເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ໂທສານໍ ນີຫຣຓໍ. ອໂຘວິເຣຈນນ຺ຕິ ອໂຘ ໂທສານໍ ນີຫຣຓໍ. ສີສວິເຣຈນນ຺ຕິ ສິໂຣວິເຣຈນໍ. ກຓ຺ຓເຕລນ຺ຕິ ກຓ຺ຓານໍ ພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ວາ ວຓຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ເຠສຊ຺ຊເຕລປຈນໍ. ເນຕ຺ຕຕປ຺ປນນ຺ຕິ ອກ຺ຂິຕປ຺ປນເຕລໍ. ນຕ຺ຖຸກມ຺ມນ຺ຕິ ເຕເລນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນຕ຺ຖຸກຣຓໍ. ອຎ຺ຊນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ປຏລານິ ນີຫຣຓສມຕ຺ຖໍ ຂາຣຎ຺ຊນໍ. ປຈ຺ຈຎ຺ຊນນ຺ຕິ ນິພ຺ພາປນີຍໍ ສີຕລເຠສຊ຺ຊຎ຺ຊນໍ. ສາລາກິຍນ຺ຕິ ສລາກເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ. ສລ຺ລກຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສລ຺ລກຕ຺ຕເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ. ທາຣກຕິກິຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂກມາຣຠຈ຺ຈເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ. ມູລເຠສຊ຺ຊານໍ ອນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອິມິນາ ກາຍຕິກິຈ຺ຉນໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂອສຘີນໍ ປຏິໂມກ຺ໂຂຕິ ຂາຣາທີນິ ທຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປ ວເຓ ຄເຕ ເຕສໍ ອປນຍນໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ມຫາສີລໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໒໘. ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ຕິວິຘໍ ສີລໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ຄຸເຓ, ເທສນາຍໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ, ນິສ຺ສຕ຺ເຕຕິ ເອວມາທີສຸ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ.

‘‘ນ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ອຸໂຠ ສມວິປາກິໂນ;

ອຘມ຺ໂມ ນິຣຍໍ ເນຕິ, ຘມ຺ໂມ ປາເປຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໔);

ອາທີສຸ ຫິ ຄຸເຓ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ. ‘‘ຘມ຺ມໍ, ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ເທສນາຍໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ນິສ຺ສຕ຺ເຕ. ອິຘ ປນ ຄຸເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຄມ຺ຠີຣາຕິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາເຍວ ທຸທ຺ທສາ. ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາເຍວ ທຸຣນຸໂພຘາ. ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາ, ສນ຺ຕາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕປິ ສນ຺ຕາ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ປຓີຕາ, ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ວິຍ. ອຸຕ຺ຕມຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ນ ຕກ຺ເກນ ອວຈຣິຕພ຺ພາຕິ ອຕກ຺ກາວຈຣາ. ນິປຸຓາຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ. ພາລານໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ປຓ຺ຑິເຕຫິເຍວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ.

ເຍ ຕຖາຄໂຕ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເຍ ຘມ຺ເມ ຕຖາຄໂຕ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ, ທີເປຕິ, ກເຖຕິ, ປກາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ຄຸຓຘມ຺ເມຫິ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ. ວຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາ ວທມານາ ວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ ສມ຺ມາ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ອຫາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມ ຈ ປນ ເຕ ຘມ຺ມາ ຠຄວຕາ ເອວໍ ໂຖມິຕາຕິ? ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ? ປຸຖຸຈິຕ຺ຕສມາໂຍຄໂຕ ເຈວ, ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ. ຕຎ຺ຫິ ຈຕູສຸ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠຕິ, ນ ຈສ຺ສ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອຕີຕໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໐). ອິຕິ ປຸຖຸຈິຕ຺ຕສມາໂຍຄໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ.

‘‘ອຎ຺ເຎວາ’’ຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປນວຈນໍ, ‘‘ອຎ຺ເຎວ, ນ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທໂຍ. ຄມ຺ຠີຣາວ ນ ອຸຕ຺ຕານາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສາວກປາຣມີຎາຓຎ຺ຫິ ຄມ຺ຠີຣໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ປນ ຕໂຕ ຄມ຺ຠີຣຕຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ຕໂຕປິ ຄມ຺ຠີຣຕຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ວວຕ຺ຖານໍ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປນຎ຺ຎໍ ຄມ຺ຠີຣຕຣໍ ນຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ວາຕິ ວວຕ຺ຖານໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ທຸທ຺ທສາວ ທຸຣນຸໂພຘາ ວາຕິ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຕເມ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອຍໍ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາ. ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ເອວໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ ປຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕິ, ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເທສນາ ຄມ຺ຠີຣາ ໂຫຕິ, ຕິລກ຺ຂຓາຫຕາ, ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ, ຠູມນ຺ຕຣໍ, ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ, ສມຍນ຺ຕຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ – ‘‘ອິທໍ ລຫຸກໍ, ອິທໍ ຄຣຸກໍ, ອິທໍ ສເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ, ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ເຉຊ຺ຊຄາມິນີ, ອຍໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ, ອຍໍ ເທສນາຄາມິນີ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ, ອຍໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ, ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິທໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສໍ ຖາໂມ ວາ ພລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ; ອວິສໂຍ ເອສ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ວິສໂຍ. ອິຕິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕິ…ເປ… ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ.

ຕຖາ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ນາມ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ນາມ, ປຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາ ນາມ, ທ຺ວາທສ ອາຍຕນານິ ນາມ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ນາມ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ນາມ, ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນາມ, ນວ ເຫຕູ ນາມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ນາມ, ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ ນາມ, ສຕ຺ຕ ເວທນາ ນາມ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ ນາມ, ສຕ຺ຕ ເຈຕນາ ນາມ, ສຕ຺ຕ ຈິຕ຺ຕານິ ນາມ. ເອເຕສຸ ເອຕ຺ຕກາ ກາມາວຈຣາ ຘມ຺ມາ ນາມ, ເອຕ຺ຕກາ ຣູປາວຈຣອຣູປາວຈຣປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ນາມ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກິຍາ ຘມ຺ມາ ນາມ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ ອນນ຺ຕນຍໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຖາໂມ ວາ ພລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອວິສໂຍ ເອສ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ວິສໂຍ. ອິຕິ ຠູມນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕິ…ເປ… ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ.

ຕຖາ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ນວຫາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປວຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ, ນິມິຕ຺ຕໍ, ອາຍູຫນໍ, ສໍໂຍໂຄ, ປລິໂພໂຘ, ສມຸທໂຍ, ເຫຕຸ, ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຖໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ? ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ຈ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈ, ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈ, ອາຍູຫນຏ຺ຐິຕິ ຈ, ສໍໂຍຄຏ຺ຐິຕິ ຈ, ປລິໂພຘຏ຺ຐິຕິ ຈ, ສມຸທຍຏ຺ຐິຕິ ຈ, ເຫຕຸຏ຺ຐິຕິ ຈ, ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ ຈ, ອິເມຫິ ນວຫາກາເຣຫິ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ, ສງ຺ຂາຣາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ຈ…ເປ… ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ຈ…ເປ… ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ ຈ, ອິເມຫິ ນວຫາກາເຣຫິ ຊາຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຊຣາມຣຓໍ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕). ເອວມິມໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕຖາ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຕິວຏ຺ຏໍ ຕິຍທ຺ຘໍ ຕິສນ຺ຘິໍ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ ວີສຕາກາຣໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຖາໂມ ວາ ພລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອວິສໂຍ ເອສ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ອິຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕິ…ເປ… ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ.

ຕຖາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ສສ຺ສຕວາທາ ນາມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ, ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ, ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ, ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ ນາມ. ເຕ ອິທໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຖາໂມ ວາ ພລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອວິສໂຍ ເອສ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ວິສໂຍ. ອິຕິ ສມຍນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕິ, ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເທສນາ ຄມ຺ຠີຣາ ໂຫຕິ, ຕິລກ຺ຂຓາຫຕາ, ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ສມຍນ຺ຕຣໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເທສນາຍ ຈ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນວິຠາວນຕ຺ຖໍ ສມຍນ຺ຕຣໍ ອນຸປວິສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຣາຊາ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອາຣຠິ.

໒໙. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປນວຈນໍ. ເອເກຕິ ເອກຈ຺ເຈ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕຠາເວນ ສມຓາ, ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ໂລເກນ ວາ ສມຓາຕິ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ຈ ເອວໍ ສມ຺ມຕາ. ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ໂປ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອນ຺ຕອພ຺ຠນ຺ຕຣມຣິຍາທລາມກປຣຠາຄໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອນ຺ຕປູໂຣ ອຸທຣປູໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ອນ຺ເຕ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ. ‘‘ຈຣນ຺ຕິ ໂລເກ ປຣິວາຣຉນ຺ນາ ອນ຺ໂຕ ອສຸທ຺ຘາ ພຫິ ໂສຠມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒) ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘). ‘‘ສາ ຫຣິຕນ຺ຕໍ ວາ ປນ຺ຖນ຺ຕໍ ວາ ເສລນ຺ຕໍ ວາ ອຸທກນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ມຣິຍາທາຍໍ. ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐) ລາມເກ. ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ປຣຠາເຄ. ສພ຺ພປຈ຺ຈຍສງ຺ຂໂຍ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣຠາໂຄ ໂກຏີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສກ຺ກາໂຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເອໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໖.໖໑) ໂກຏ຺ຐາເສ. ສ຺ວາຍໍ ອິຘາປິ ໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕຕິ.

ກປ຺ປສທ຺ໂທປິ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ກປ຺ປໍ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໗), ‘‘ອຕ຺ຖິ ກປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ’’ (ອ. ນິ. ໘.໘໐), ‘‘ກປ຺ປກເຕນ ອກປ຺ປກຕໍ ສໍສິພ຺ພິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ປາຈິ. ໓໗໑) ເອວໍ ອາຍຸກປ຺ປເລສກປ຺ປວິນຍກປ຺ປາທີສຸ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີສຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ກປ຺ປາຕິ ທ຺ເວ ກປ຺ປາ, ຕຓ຺ຫາກປ຺ໂປ ຈ ທິຏ຺ຐິກປ຺ໂປ ຈາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໒໘). ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຕີຕໍ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕສໍ ເອວໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ປຸພ຺ພນ຺ຕເມວ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ. ເຕ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ ຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຊນໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິມຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ.

ຕຕ຺ຖ ອເນກວິຫິຕານີຕິ ອເນກວິຘານິ. ອຘິມຸຕ຺ຕິປທານີຕິ ອຘິວຈນປທານິ. ອຖ ວາ ຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຘິມຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕີນໍ ປທານິ ອຘິມຸຕ຺ຕິປທານິ, ທິຏ຺ຐິທີປການິ ວຈນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ກາຣເຓຫິ.

໓໐. ອິທານິ ເຍຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ອຠິວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ເຕ ຈ ໂຂ ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທາ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອິໂຕ ປເຣສມ຺ປິ ເອວຣູປານໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈາຕິ ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ສສ຺ສຕໍ ອມຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຕຖາ ເວທນໍ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໑. ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍາຕິອາທີສຸ ວີຣິຍໍ ກິເລສານໍ ອາຕາປນຠາເວນ ອາຕປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ປທຫນວເສນ ປຘານໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຸຕ຺ຕວເສນ ອນຸໂຍໂຄຕິ. ເອວໍ ຕິປ຺ປເຠທໍ ວີຣິຍໍ ອນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມາໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ. ສມ຺ມາ ມນສິກາໂຣຕິ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ, ປຖມນສິກາໂຣ, ອຕ຺ຖໂຕ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ມນສິກາເຣ ຐິຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ຎາຓໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ມນສິກາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ມາ ວີຣິຍຎ຺ຈ ສຕິຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ຕຖາຣູປນ຺ຕິ ຕຖາຊາຕິກໍ. ເຈໂຕສມາຘິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘິໍ. ຜຸສຕີຕິ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕິ. ຍຖາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ເຍນ ສມາຘິນາ ສມ຺ມາ ອາຫິເຕ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິເຕ ຈິຕ຺ຕມ຺ຫິ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂສ ເອວມາຫາຕິ ໂສ ເອວໍ ຌານານຸຠາວສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ເອວໍ ວທຕິ. ວຎ຺ໂຌຕິ ວຎ຺ຌປສຸວຎ຺ຌຕາລາທໂຍ ວິຍ ອຜໂລ ກສ຺ສຈິ ອຊນໂກຕິ. ເອເຕນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ຄຫິຕານໍ ຌານາທີນໍ ຣູປາທິຊນກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປພ຺ພຕກູຏໍ ວິຍ ຐິໂຕຕິ ກູຏຏ຺ໂຐ. ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອສິກຏ຺ຐາຍີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິໂຕ. ຍຖາ ສຸນິຂາໂຕ ເອສິກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ນິຈ຺ຈໂລ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນປິ ໂລກສ຺ສ ວິນາສາຠາວໍ ທີເປຕິ. ເກຈິ ປນ ອີສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິໂຕຕິ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ມຸຎ຺ເຊ ອີສິກາ ວິຍ ຐິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິທໍ ຊາຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ມຸຎ຺ຊໂຕ ອີສິກາ ວິຍ ວິຊ຺ຊມານເມວ ນິກ຺ຂມຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອີສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕວ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາວນ຺ຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ຈວນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາວນ຺ຕີຕິອາທິນາ ວຈເນນ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຕ຺ຕນາເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ນາມ ນ ນິພທ຺ຘໍ, ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ນິຂາຕຂາຓຸ ວິຍ ຈຎ຺ຈລໍ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກປຈ຺ຉິຍໍ ປູວຂຓ຺ຑຄູຖໂຄມຍາທີນິ ວິຍ ເຈຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣມ຺ປິ ອສຸນ຺ທຣມ຺ປິ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິຕ຺ເວວ ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສສ຺ສຕີຕິ ນິຈ຺ຈໍ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ມຫາປຖວິໍວ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຖາ ສິເນຣຸປພ຺ພຕຈນ຺ທິມສູຣິເຍ. ຕໂຕ ເຕຫິ ສມໍ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎມານາ ອຕ຺ຖິ ຕ຺ເວວ ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິອາທິກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ສາຘນຕ຺ຖໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຫຎ຺ຫິ ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາມຫໍ ເອຕໍ ຊານາມີຕິ ອິມິນາ ວິເສສາຘິຄເມນ ອຫໍ ເອຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມິ, ນ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກເນວ ວທາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ມກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ຐານນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ວຕ຺ຖຸສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອິທໍ ປຐມໍ ຐານໍ, ອິທໍ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓໍ ປຐມໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒-໓໓. ອຸປຣິ ວາຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກວລຎ຺ຫິ ອຍໍ ວາໂຣ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສານຸສ຺ສຣຓວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣ ທສຈຕ຺ຕາລີສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປານຸສ຺ສຣຓວເສນ. ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຫິ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ທສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປານິ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຈຕ຺ຕາລີສໍ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ.

໓໔. ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ຕກ຺ກຍຕີຕິ ຕກ຺ກີ, ຕກ຺ໂກ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕກ຺ກີ. ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຄາຫິໂນ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວີມໍສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ວີມໍສີ. ວີມໍສາ ນາມ ຕຸລນາ ຣຸຈ຺ຈນາ ຂມນາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ຍຏ຺ຐິຍາ ອຸທກໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ‘‘ວີມໍສີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕນ຺ຕິ ຕກ຺ເກນ ປຣິຍາຫຕໍ, ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຕກ຺ເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສານຸຈຣິຕນ຺ຕິ ຕາຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ວີມໍສາຍ ອນຸຈຣິຕໍ. ສຍໍປຏິຠານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານມຕ຺ຕສຎ຺ຊາຕໍ. ເອວມາຫາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ວທຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຕກ຺ກີ – ອນຸສ຺ສຸຕິໂກ, ຊາຕິສ຺ສໂຣ, ລາຠີ, ສຸທ຺ຘຕກ຺ກິໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສີ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຍທິ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣວ ຠຄວາ, ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕກ຺ກຍນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ອນຸສ຺ສຸຕິໂກ ນາມ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຊາຕິໂຍ ສຣິຕ຺ວາ – ‘‘ອຫເມວ ປຸພ຺ເພ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ອໂຫສິໍ, ຕສ຺ມາ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕກ຺ກຍນ຺ໂຕ ຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກິໂກ ນາມ. ໂຍ ປນ ລາຠິຕາຍ ‘‘ຍຖາ ເມ ອິທານິ ອຕ຺ຕາ ສຸຂີ ໂຫຕິ, ອຕີເຕປິ ເອວໍ ອໂຫສິ, ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕກ຺ກຍິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ລາຠີຕກ຺ກິໂກ ນາມ. ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປນ ສຸທ຺ຘຕກ຺ກິໂກ ນາມ.

໓໕. ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ເອເຕສໍເຍວ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ. ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິເມຫິ ປນ ວຕ຺ຖູຫິ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ກາຣຓມ຺ປິ ສສ຺ສຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ.

໓໖. ຕຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍ ອິທໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານາຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ປຊານນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິໂຍວ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ນາມ. ອປິ ຈ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານເມວ. ຍຖາຫ ‘‘ກຕມານິ ອຏ຺ຐ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ? ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາປິ, ຜສ຺ໂສປິ, ສຎ຺ຎາປິ, ວິຕກ຺ໂກປິ, ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ, ປາປມິຕ຺ໂຕປິ, ປຣໂຕໂຆໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ເຫຕຸ, ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປາທາຍ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ…ເປ… ປາປມິຕ຺ໂຕ ເຫຕຸ. ປຣໂຕໂຆໂສ ເຫຕຸ, ປຣໂຕໂຆໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປາທາຍ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ປຣໂຕໂຆໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔). ເອວໍຄຫິຕາຕິ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ຕາວ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ເອວໍຄຫິຕາ ອາທິນ຺ນາ, ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍປຣາມຏ຺ຐາຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາມຏ຺ຐາ ປຣາມຏ຺ຐາ, ‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕາ. ກາຣຓສງ຺ຂາຕາ ປນ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ຍຖາ ຄຍ຺ຫມານາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນວເສນ ຈ ອາເສວນວເສນ ຈ ຄຫິຕາ. ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄຫຓວເສນ ປຣາມຏ຺ຐາ. ເອວໍຄຕິກາຕິ ເອວໍ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານເປຕ຺ຕິວິສຍຄຕິການໍ ອຎ຺ຎຕຣຄຕິກາ. ເອວໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ເອວໍວິຘປຣໂລກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີຕິ ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕ ສກາຣຓໍ ສຄຕິກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕເມວ ປຊານາຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຊານາຕິ, ຕໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສີລຎ຺ເຈວ ສມາຘິຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ນ ປຣາມສຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ເອວໍວິຘໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເສສໍ ປຊານນ຺ໂຕປິ ອຫໍ ປຊານາມີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານປຣາມາສວເສນ ຕຎ຺ຈ ນ ປຣາມສຕິ. ອປຣາມສໂຕ ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາຕິ ເອວໍ ອປຣາມສໂຕ ຈສ຺ສ ອປຣາມາສປຈ຺ຈຍາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕນາເຍວ ເຕສໍ ປຣາມາສກິເລສານໍ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາ. ປາກຏໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຍຖາປຏິປນ຺ເນນ ຕຖາຄເຕນ ສາ ນິພ຺ພຸຕິ ອຘິຄຕາ, ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍາສຸ ເວທນາສຸ ຣຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘‘ອິຘ ສຸຂິໂນ ຠວິສ຺ສາມ, ເອຕ຺ຖ ສຸຂິໂນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ປວິສນ຺ຕິ, ຕາສໍເຍວ ເວທນານໍ ວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເວທນານໍ ສມຸທຍຎ຺ຈາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ກມ຺ມສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐). ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓານໍ ວເສນ ເວທນານໍ ສມຸທຍໍ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ; ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ກມ຺ມນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐) ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓານໍ ວເສນ ເວທນານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໍ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ຍໍ ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ເວທນາຍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໖) ເອວໍ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ຍໍ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ, ອຍໍ ເວທນາຍ ອາທີນໂວ’’ຕິ ເອວໍ ອາທີນວຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຍ ເວທນາຍ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ, ອິທໍ ເວທນາຍ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ອນຸປາທາໂນ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ; ຍສ຺ມິໍ ອຸປາທາເນ ສຕິ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິເຍຍ຺ຍ, ອຸປາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຂນ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ອຠາວາ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາວ ວິມຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕຕິ.

໓໗. ອິເມ ໂຂ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເຍ ເຕ ອຫໍ – ‘‘ກຕເມ, ຈ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ອປຸຈ຺ຉິໍ, ‘‘ອິເມ ໂຂ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕິ ຕໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ…ເປ… ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເນວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ນ ໂສຕາປນ຺ນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວຓ຺ຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຖາຄໂຕວ ຍຖາຠູຕໍ ວຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉມາເນນາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ປຸຏ຺ຐໍ, ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ເຕນາປິ ຕເທວ ນິຍ຺ຍາຕິຕໍ, ອນ຺ຕຣາ ປນ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວິຠຕ຺ຕາຕິ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໓໘. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ. ເຕ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ – ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ, ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ. ທຸວິຘາປິ ອິຘ ຄຫິຕາເຍວ.

໓໙. ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ກທາຈີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ. ກຣຫຈີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນຕິ ທີຆສ຺ສ ກາລສ຺ສ. ອຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຕິກ຺ກເມນ. ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ເຍ ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ວາ ອຣູເປສຸ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທວເສເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ. ປີຕິ ເຕສໍ ຠກ຺ໂຂ ອາຫາໂຣຕິ ປີຕິຠກ຺ຂາ. ອຕ຺ຕໂນວ ເຕສໍ ປຠາຕິ ສຍໍປຠາ. ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣາ. ສຸເຠສຸ ອຸຍ຺ຍານວິມານກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ, ສຸຠຏ຺ຐາຍິໂນ ສຸຠາ ວາ ມໂນຣມ຺ມວຕ຺ຖາຠຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສຸຠຏ຺ຐາຍິໂນ. ຈິຣໍ ທີຆມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍເສນ ອຏ຺ຐ ກປ຺ເປ.

໔໐. ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ສຓ຺ຐາຕິ. ສຸຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານນ຺ຕິ ປກຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ສຸຎ຺ຎໍ, ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກຠູມິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕາ ວາ ກາເຣຕາ ວາ ນຕ຺ຖິ, ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ຣຕນຠູມິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ປກຕິນິພ຺ພຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ເຈຕ຺ຖ ອຸຍ຺ຍານກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຕານໍ ປກຕິຍາ ວສິຕຏ຺ຐາເນ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕ ປຐມຊ຺ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ອາຍຸກ຺ຂຍາ ວາ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ວາຕິ ເຍ ອຸຬາຣໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອປ຺ປາຍຸເກ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ເທວໂລກສ຺ສ ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ ຈວນ຺ຕີຕິ ອາຍຸກ຺ຂຍາ ຈວນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ປຣິຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທີຆາຍຸກເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາວ ຈວນ຺ຕີຕິ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ຈວນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທີຆມທ຺ຘານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ປໍ ວາ.

໔໑. ອນຠິຣຕີຕິ ອປຣສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນປຕ຺ຖນາ. ຍາ ປນ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ, ສາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຕສ຺ສນາຕິ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນາ ຜນ຺ທນາ, ສາ ປເນສາ ຕາສຕສ຺ສນາ, ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາ, ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາ, ຎາຓຕສ຺ສນາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠຍໍ ຠຍານກໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ໂລມຫໍໂສ ເຈຕໂສ ອຸຕ຺ຣາໂສ. ຊຣໍ… ພ຺ຍາຘິໍ… ມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ…ເປ… ອຸຕ຺ຣາໂສ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໒໑) ອຍໍ ຕາສຕສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໘) ອຍໍ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ເຕປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໍ ສໍເວຄໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ອຍໍ ຎາຓຕສ຺ສນາ ນາມ. ອິຘ ປນ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາປິ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມວິມານນ຺ຕິ ອິຘ ປນ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຫພ຺ຍຕນ຺ຕິ ສຫຠາວໍ.

໔໒. ອຠິຠູຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເຊຏ຺ຐໂກຫມສ຺ມີຕິ. ອນຠິຠູໂຕຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອນຠິຠູໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ. ທສ຺ສນວເສນ ທໂສ, ສພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສວຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໍ ຊນໍ ວເສ ວຕ຺ເຕມິ. ອິສ຺ສໂຣ ກຕ຺ຕາ ນິມ຺ມາຕາຕິ ອຫໍ ໂລເກ ອິສ຺ສໂຣ, ອຫໍ ໂລກສ຺ສ ກຕ຺ຕາ ຈ ນິມ຺ມາຕາ ຈ, ປຖວີ – ຫິມວນ຺ຕ-ສິເນຣຸ-ຈກ຺ກວາຬ-ມຫາສມຸທ຺ທ-ຈນ຺ທິມ-ສູຣິຍາ ມຍາ ນິມ຺ມິຕາຕິ. ເສຏ຺ໂຐ ສຊິຕາຕິ ອຫໍ ໂລກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂມ ຈ ສຊິຕາ ຈ, ‘‘ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ໂຫຫິ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເວສ຺ໂສ, ສຸທ຺ໂທ, ຄຫຏ຺ໂຐ, ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ. ອນ຺ຕມໂສ ຕ຺ວໍ ໂອຏ຺ໂຐ ໂຫຫິ, ໂຄໂຓ ໂຫຫີ’’ຕິ ‘‘ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍວິສເຊຕາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ວສີ ປິຕາ ຠູຕຠພ຺ຍານນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗) ອຫມສ຺ມິ ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ວສີ, ອຫໍ ປິຕາ ຠູຕານຎ຺ຈ ຠພ຺ຍານຎ຺ຈາຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊາ ສຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕອຓ຺ຑໂກເສ ເຈວ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຈ ຠພ຺ຍາ ນາມ, ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຕາ ນາມ. ສໍເສທຊາ ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຠພ຺ຍາ, ທຸຕິຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຕາ. ໂອປປາຕິກາ ປຐມອິຣິຍາປເຖ ຠພ຺ຍາ, ທຸຕິຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ອຫໍ ປິຕາ ຠູຕຠພ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ.

ອິທານິ ກາຣຓໂຕ ສາເຘຕຸກາໂມ – ‘‘ມຍາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ນິມ຺ມິຕາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖຠາວໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວເສນ ຈຸຕາປິ ອຸປປນ຺ນາປິ ຈ ເກວລໍ ມຎ຺ຎນາມຕ຺ເຕເນວ ‘‘ອິມິນາ ມຍໍ ນິມ຺ມິຕາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວງ຺ກຈ຺ຉິທ຺ເທ ວງ຺ກອາຓີ ວິຍ ໂອນມິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປາທມູລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

໔໓. ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕໂຣ ຈາຕິ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕໂຣ, ອຠິຣູໂປ ປາສາທິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມເຫສກ຺ຂຕໂຣຕິ ອິສ຺ສຣິຍປຣິວາຣວເສນ ມຫາຍສຕໂຣ.

໔໔. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິເຘວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄາຣສ຺ມາຕິ ເຄຫາ. ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຫິ ຍສ຺ມາ ອຄາຣສ຺ສ ຫິ ຕໍ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມໍ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປພ຺ພຊຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ນານຸສ຺ສຣຕີຕິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສາ ປຣໍ ນ ສຣຕິ, ສຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິຈ຺ໂຈຕິອາທີສຸ ຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ໂຈຕິ ວທຕິ, ມຣຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຘຸໂວຕິ, ສທາຠາວໂຕ ສສ຺ສໂຕຕິ, ຊຣາວເສນາປິ ວິປຣິຓາມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຐມວາເຣ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

໔໕-໔໖. ທຸຕິຍວາເຣ ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ, ປທູສິກາຕິປິ ປາຬິໍ ລິຂນ຺ຕິ, ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕິເວລນ຺ຕິ ອຕິກາລໍ, ອຕິຈິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫສ຺ສຂິຑ຺ຑາຣຕິຘມ຺ມສມາປນ຺ນາຕິ ຫສ຺ສຣຕິ ຘມ຺ມຎ຺ເຈວ ຂິຑ຺ຑາຣຕິຘມ຺ມຎ຺ຈ ສມາປນ຺ນາ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ, ເກຬິຫສ຺ສສຸຂຎ຺ເຈວ ກາຍິກວາຈສິກກີຬາສຸຂຎ຺ຈ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຣຕິຘມ຺ມສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕິ ສມ຺ມຸສ຺ສຕີຕິ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍສຸ ສຕິ ສມ຺ມຸສ຺ສຕິ. ເຕ ກິຣ ປຸຎ຺ຎວິເສສາຘິຄເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິວິຠເວນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ຕາ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫນ຺ຕຕາຍ – ‘‘ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ອຖ ເອກາຫາຣາຕິກ຺ກມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປິ ຈວນ຺ຕິເຍວ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຕາຍ, ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ, ມນຸສ຺ສານຎ຺ຫິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ມນ຺ໂທ, ກຣຊກາໂຍ ພລວາ. ເຕສໍ ເຕຊສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ພລວຕາຍ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກອຈ຺ຉຍາຄຸອາທີຫິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕຸໍ. ເທວານໍ ປນ ເຕໂຊ ພລວາ ໂຫຕິ, ກຣຊໍ ມນ຺ທໍ. ເຕ ເອກໍ ອາຫາຣເວລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາມ ຄິມ຺ຫານໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ຐປິຕໍ ປທຸມໍ ວາ ອຸປ຺ປລໍ ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຆຏສເຕນາປິ ສິຎ຺ຈິຍມານໍ ປາກຕິກໍ ນ ໂຫຕິ, ວິນສ຺ສຕິເຍວ. ເອວເມວ ປຈ຺ຉາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປິ ຈວນ຺ຕິເຍວ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິຍາ ສມ຺ໂມສາ ເຕ ເທວາ ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ກຕເມ ປນ ເຕ ເທວາຕິ? ອິເມ ເທວາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ເທວານໍ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ພລວາ ໂຫຕິ, ກຣຊໍ ມນ຺ທ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ເຍ ເກຈິ ກພຬີກາຣາຫາຣູປຊີວິໂນ ເທວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ຈວນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ປນາຫຸ – ‘‘ນິມ຺ມານຣຕິປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ເຕ ເທວາ’’ຕິ. ຂິຑ຺ຑາປທຸສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ເຫເຕ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໗-໔໘. ຕຕິຍວາເຣ ມເນນ ປທຸສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມໂນປໂທສິກາ, ເອເຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ. ເຕສຸ ກິຣ ເອໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ – ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີຕິ ສປຣິວາໂຣ ຣເຖນ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ອຖຎ຺ໂຎ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘ໂຠ ອຍໍ ກປໂຓ’, ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວິຍ ເອຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ປີຕິຍາ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ວິຍ ຠິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍ ຈ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌຕິ. ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ກຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ – ກຸທ຺ຘາ ນາມ ສຸວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຸທ຺ຘຠາວມສ຺ສ ຎຕ຺ວາ – ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸທ຺ໂຘ, ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມຍາ ທານສີລາທີນໍ ວເສນ ລທ຺ຘາ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ວເສນາ’’ຕິ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຸທ຺ເຘ ອິຕໂຣ ອກຸທ຺ໂຘ ຣກ຺ຂຕິ, ອຸໂຠສຸ ປນ ກຸທ຺ເຘສຸ ເອກສ຺ສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສປິ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸໂຠ ກນ຺ທນ຺ຕານໍເຍວ ໂອໂຣຘານໍ ຈວນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໙-໕໒. ຕກ຺ກີວາເທ ອຍໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເຠທໍ ປສ຺ສຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເຠທໂຕ ພລວຕຣມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຠທໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຍຖາ ນາມ ສກຸໂຓ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ນິລີຍຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠິນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ, ອນ຺ຕໍ ວາ ອນນ຺ຕໍ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ວາ ເນວນ຺ຕານານນ຺ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໔-໖໐. ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂລກສ຺ມິໍ ວິຫຣຕີຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕໍ – ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂລກສ຺ມິໍ ວິຫຣຕິ, ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕກສິໂຓ ປນ ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປນ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ, ຕິຣິຍໍ ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີ. ຕກ຺ກີວາໂທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານຸສາເຣເນວ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ປວິຏ຺ຐາ.

ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທວຓ຺ຓນາ

໖໑. ນ ມຣຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ. ວິວິໂຘ ເຂໂປຕິ ວິກ຺ເຂໂປ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ຈ ວິກ຺ເຂໂປຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ, ອປໂຣ ນໂຍ – ອມຣາ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ, ເອວເມວ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອິໂຕຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ.

໖໒. ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ທສ ກຸສລກມ຺ມປເຖ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸສເລປິ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ໂສ ມມສ຺ສ ວິຆາໂຕຕິ ‘‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມມ ວິຆາໂຕ ອສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ມມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ໂສ ມມ ສຄ຺ຄສ຺ສ ເຈວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອສ຺ສ. ມຸສາວາທຠຍາ ມຸສາວາທປຣິເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ມຸສາວາເທ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ເຈວ ຫິຣິຍາ ຈ. ວາຈາວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວາຈາຍ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກີທິສໍ? ອມຣາວິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນຕິອາທີສຸ ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນຕິ ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປ. ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສສ຺ສຕວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນຕິ ສສ຺ສຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ໂນຕິປິ ເມ ໂນຕິ – ‘‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນຕິ ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕກ຺ກີວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຍໍ ປນ ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ກິຎ຺ຈິ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸຠຍໂຕ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຕິວິເຘນາປິ ນ ໂຫຕິ, ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ໂນ ໂນຕິ ເຕ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ວິກ຺ເຂປເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໖໓. ຉນ຺ໂທ ວາ ຣາໂຄ ວາຕິ ອຊານນ຺ໂຕປິ ສຫສາ ກຸສລເມວ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອກຸສລເມວ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມຍາ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ເອວໍ ພ຺ຍາກຕໍ, ກິໍ ຕໍ ສຸພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ ປຓ຺ຑິເຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ – ‘‘ສຸພ຺ຍາກຕໍ, ຠທ຺ຣມຸຂ, ກຸສລເມວ ຕຍາ ກຸສລໍ, ອກຸສລເມວ ອກຸສລນ຺ຕິ ພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖິ ມຍາ ສທິໂສ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ເອວໍ ເມ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ໂທ ວາ ຣາໂຄ ວາ ອສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉນ຺ໂທ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ, ຣາໂຄ ພລວຣາໂຄ. ໂທໂສ ວາ ປຏິໂຆ ວາຕິ ກຸສລໍ ປນ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ, ອກຸສລໍ ວາ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ປຓ຺ຑິເຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ – ‘‘ທຸພ຺ຍາກຕໍ ຕຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ນາມ ນ ຊານາມີຕິ ຕຕ຺ຖ ເມ ອສ຺ສ ໂທໂສ ວາ ປຏິໂຆ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປິ ໂທໂສ ທຸພ຺ພລໂກໂຘ, ປຏິໂຆ ພລວໂກໂຘ.

ຕໍ ມມສ຺ສ ອຸປາທານໍ, ໂສ ມມສ຺ສ ວິຆາໂຕຕິ ຕໍ ຉນ຺ທຣາຄທ຺ວຍໍ ມມ ອຸປາທານໍ ອສ຺ສ, ໂທສປຏິຆທ຺ວຍໍ ວິຆາໂຕ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປາທານໍ, ວິຫນນວເສນ ວິຆາໂຕ. ຣາໂຄ ຫິ ອມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຊລູກາ ວິຍ. ໂທໂສ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ອາສີວິໂສ ວິຍ. ອຸໂຠປິ ເຈເຕ ສນ຺ຕາປກຏ຺ເຐນ ວິຫນນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ວິຆາໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສໍ ປຐມວາຣສທິສເມວ.

໖໔. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ນິປຸຓາຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມພຸທ຺ຘິໂນ ສຸຂຸມອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ. ກຕປຣປ຺ປວາທາຕິ ວິຎ຺ຎາຕປຣປ຺ປວາທາ ເຈວ ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕວາທປຣິຈຍາ ຈ. ວາລເວຘິຣູປາຕິ ວາລເວຘິຘນຸຄ຺ຄຫສທິສາ. ເຕ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ມຎ຺ເຎຕິ ວາລເວຘິ ວິຍ ວາລໍ ສຸຂຸມານິປິ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຄເຕນ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ມໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມໍ ເຕສຸ ກຸສລາກຸສເລສຸ. ສມນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ກຸສລໍ, ກິໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ວທາ’’ຕິ ລທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ. ສມນຸຄາເຫຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຄາເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ. ສມນຸຠາເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ‘‘ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກາຣເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອິທໍ ຊານາສິ, ອິທໍ ປນ ຄຓ຺ຫ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ເອວໍ ສມນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ນ ສມ຺ປາເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ນ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍໍ, ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ມມສ຺ສ ວິຆາໂຕຕິ ຍໍ ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ວາປິ ອສມ຺ປາຍນໍ ນາມ, ໂສ ມມ ວິຆາໂຕ ອສ຺ສ, ໂອຏ຺ຐຕາລຸຊິວ຺ຫາຄລໂສສນທຸກ຺ຂເມວ ອສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖາປິ ປຐມວາຣສທິສເມວ.

໖໕-໖໖. ມນ຺ໂທຕິ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ອປຎ຺ຎສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ໂມມູໂຫຕິ ອຕິສມ຺ມູຬ຺ໂຫ. ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕຕິອາທີສຸ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອິເມປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມານຸສາເຣເນວ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ປວິຏ຺ຐາ.

ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາທວຓ຺ຓນາ

໖໗. ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອກາຣຓສມຸປ຺ປນ຺ນໍ.

໖໘-໗໓. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຣູປມຕ຺ຕກອຕ຺ຕຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ – ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ – ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ໂທສໍ ປສ຺ສຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ສພ຺ພຠຍານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ອລໍ ອິມິນາ ຈິຕ຺ເຕນ, ອຈິຕ຺ຕກຠາໂວວ ສນ຺ໂຕ’’ຕິ, ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕ ໂທສໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຈິຕ຺ຕມສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ອິເຘວ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ຕຕ຺ຖ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນາມ ຊິຍາເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ຍຕ຺ຕໂກ ຊິຍາເວໂຄ, ຕຕ຺ຕກເມວ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມວ ຌານເວຄກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕໂກ ຌານເວໂຄ, ຕຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຌານເວເຄ ປນ ປຣິຫີເນ ຕຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຘ ປນ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕາຍ ອິຘ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຈຸຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທາ ຈ ປນ ເຕ ເທວາ ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຕາຍາຕິ ສນ຺ຕຠາວາຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕກ຺ກີວາໂທປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກວຓ຺ຓນາ

໗໔. ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສໍ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕໍ ອປຣນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ, ອປຣນ຺ຕກປ຺ໂປ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ເອວໍ ເສສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາຕິ ອາຆາຕນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຣຓໍ, ອຸທ຺ຘມາຆາຕນາ ອຕ຺ຕານໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາ. ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ, ສຎ຺ຎີວາໂທ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ.

໗໖-໗໗. ຣູປີ ອຕ຺ຕາຕິອາທີສຸ ກສິຓຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອາຊີວກາທໂຍ ວິຍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ ສຎ຺ຎີ’’ຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂຣໂຄຕິ ນິຈ຺ໂຈ. ອຣູປສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ວິຍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ‘‘ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ ສຎ຺ຎີ’’ຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕິຍາ ປນ ມິສ຺ສກຄາຫວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ຈຕຸຕ຺ຖາ ຕກ຺ກຄາເຫເນວ. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ສມາປນ຺ນກວເສນ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ອສມາປນ຺ນກວເສນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ປຣິຕ຺ຕກສິຓວເສນ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ວິປຸລກສິຓວເສນ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ປນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂີ’’ຕິ. ເວຫປ຺ຜລເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິເສສໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓລາຠິໂນ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາຕິ.

ອສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໘-໘໓. ອສຎ຺ຎີວາໂທ ສຎ຺ຎີວາເທ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາໂທ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ອິຘ ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ນ ເອກນ຺ເຕນ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ຫິ ຄາໂຫ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກປຈ຺ຉິສທິໂສຕິ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ.

ອຸຈ຺ເຉທວາທວຓ຺ຓນາ

໘໔. ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ສໂຕຕິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ. ອຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອຸປຈ຺ເຉທໍ. ວິນາສນ຺ຕິ ອທສ຺ສນໍ. ວິຠວນ຺ຕິ ຠາວວິຄມໍ. ສພ຺ພາເນຕານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນາເນວ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຊນາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ລາຠີ ຈ ອລາຠີ ຈ. ລາຠີ ອຣຫໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ, ໂຍ ວາ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອຸປປາຕໍ; ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອລາຠີ ຈ ‘‘ໂກ ປຣໂລກໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ກາມສຸຂຄິທ຺ຘຕາຍ ວາ. ‘‘ຍຖາ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕິຕານິ ນ ປຸນ ວິຣຸຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ຕກ຺ເກນ ວາ ອຸຈ຺ເຉທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິຘ ປນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ຕຖາ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາວ ອິມາ ສຕ຺ຕ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໕. ຕຕ຺ຖ ຣູປີຕິ ຣູປວາ. ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກຕິ ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍ. ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕນ຺ຕິ ມາຕາເປຕ຺ຕິກໍ. ກິໍ ຕໍ? ສຸກ຺ກໂສຓິຕໍ. ມາຕາເປຕ຺ຕິເກ ສມ຺ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ. ອິຕິ ຣູປກາຍສີເສນ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທຕິ. ອິຕ຺ເຖເກຕິ ອິຕ຺ຖໍ ເອເກ ເອວເມເກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໖. ທຸຕິໂຍ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ວທຕິ. ທິພ຺ໂພຕິ ເທວໂລເກ ສມ຺ຠູໂຕ. ກາມາວຈໂຣຕິ ຉ ກາມາວຈຣເທວປຣິຍາປນ຺ໂນ. ກພຬີກາຣໍ ອາຫາຣໍ ຠກ຺ຂຕີຕິ ກພຬີກາຣາຫາຣຠກ຺ໂຂ.

໘໗. ມໂນມໂຍຕິ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄີຕິ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ. ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ຍານິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ວເສນ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ສຓ຺ຐານວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໘-໙໒. ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປໂຄຕິອາທີສຸ ປນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຠວໍ ອຸປຄໂຕຕິ, ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວຓ຺ຓນາ

໙໓. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາເທ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຣມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໔. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິ ມນາປິຍຣູປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ວາ. ສມປ຺ປິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິໂຕ ອລ຺ລີໂນ ຫຸຕ຺ວາ. ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຣິຈາເຣຕີຕິ ເຕສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຍຖາສຸຂໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຕິ ສຎ຺ຈາເຣຕິ ອິໂຕຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຕິ. ອຖ ວາ ລຬຕິ ຣມຕິ ກີຬຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸວິຘາ ກາມຄຸຓາ – ມານຸສກາ ເຈວ ທິພ຺ພາ ຈ. ມານຸສກາ ມນ຺ຘາຕຸກາມຄຸຓສທິສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ທິພ຺ພາ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ສ ກາມຄຸຓສທິສາຕິ. ເອວຣູເປ ກາເມ ອຸປຄຕານຎ຺ຫິ ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ.

໙໕. ທຸຕິຍວາເຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈາ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂາ, ປກຕິຊຫນຏ຺ເຐນ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາຕິ ເຕສໍ ກາມານໍ ວິປຣິຓາມສງ຺ຂາຕາ ອຎ຺ຎຖາຠາວາ, ຍມ຺ປິ ເມ ອໂຫສິ, ຕມ຺ປິ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂໂຓ ໂສໂກ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນລກ຺ຂໂຓ ປຣິເທໂວ, ກາຍປ຺ປຏິປີຬນລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂໍ, ມໂນວິຆາຕລກ຺ຂຓໍ ໂທມນສ຺ສໍ, ວິສາທລກ຺ຂໂຓ ອຸປາຍາໂສ, ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິອາທີນມຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ.

໙໖. ວິຕກ຺ກິຕນ຺ຕິ ອຠິນິໂຣປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ອນຸມຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຈາໂຣ. ເອເຕເນຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິຕກ຺ກິເຕນ ຈ ວິຈາຣິເຕນ ຈ ເອຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ໂອຬາຣິກໍ ສກຓ຺ຑກໍ ວິຍ ຂາຍຕິ.

໙໗-໙໘. ປີຕິຄຕນ຺ຕິ ປີຕິເຍວ. ເຈຕໂສ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປິລຠາວກຣຓໍ. ເຈຕໂສ ອາໂຠໂຄຕິ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ມິໍ ສຸເຂ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ມນສິກາໂຣ ສມນ຺ນາຫາໂຣຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາເທ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາປິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິໂຍ ກຖິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ.

໑໐໐-໑໐໔. ອິທານິ – ‘‘ອິເມຫິ ໂຂ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິມິນາ ວາເຣນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ ເອກຊ຺ຌໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ປຸນ – ‘‘ອິເມຫິ, ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ວາເຣນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ ເອກຊ຺ຌໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ຎາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອິຕິ ‘‘ກຕເມ ຈ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປຸຈ຺ຉມາໂນປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊມາໂນປິ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຕຸລາຍ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ວິຍ ສິເນຣຸປາທໂຕ ວາລຸກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ເອວມຍໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ເທສນາ ອາຄຕາ.

ຕໂຍ ຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘີ – ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ, ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ, ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ, ກິໍ ປາຣິມໍ ຕີຣໍ, ໂກ ມຊ຺ເຌ ສໍສີໂທ, ໂກ ຖເລ ອຸສ຺ສາໂທ, ໂກ ມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອາວຏ຺ຏຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອນ຺ໂຕປູຕິຠາໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຠຄວຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຸຕ຺ຕວເສນ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ອິຕິ ກິຣ ໂຠ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ…, ເວທນາ…, ສຎ຺ຎາ…, ສງ຺ຂາຣາ …, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຕ຺ຕາ, ອນຕ຺ຕກຕານິ ກິຣ ກມ຺ມານິ ກມຕ຺ຕານໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ໂມຆປຸຣິໂສ ອວິທ຺ວາ ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ເຈຕສາ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຕິຘາວິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ – ‘‘ອິຕິ ກິຣ ໂຠ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ…ເປ… ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໐). ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວເສນ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຍນ ປນ ຘມ຺ເມນ ອາທິມ຺ຫິ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວາ ເຍສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ເທສນາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ສີເລນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ. ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ກິເລເສນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ອາຄຕາ. ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠຓ຺ຑເນນ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມາ ອາຄຕາ. ກກຈູປເມ ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ກກຈູປມາ ອາຄຕາ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ເຫຏ຺ຐາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ອາຄຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວມຍໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ເທສນາ ອາຄຕາ’’ຕິ.

ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໕-໑໑໗. ອິທານິ ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ – ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕໍ ເວທຍິຕໍ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາຕິ ເຍນ ທິຏ຺ຐິອສ຺ສາເທນ ທິຏ຺ຐິສຸເຂນ ທິຏ຺ຐິເວທຍິເຕນ ເຕ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ວຕ຺ຖູຫິ, ຕທປິ ເຕສໍ ຠວນ຺ຕານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຖາຠູຕໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ເວທຍິຕໍ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ເກວລໍ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍເຍວ ຕໍ ເວທຍິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປເນຕໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ. ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ເຈວ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ຈ ປຣິຕສ຺ສິເຕນ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ ຈລິຕເມວ ກມ຺ປິຕເມວ ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ນິຂາຕຂາຓຸສທິສໍ, ນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສນມິວ ນິຈ຺ຈລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທີສຸປິ.

ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໑໘-໑໓໐. ປຸນ – ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ເຍນ ທິຏ຺ຐິອສ຺ສາເທນ ທິຏ຺ຐິສຸເຂນ ທິຏ຺ຐິເວທຍິເຕນ ເຕ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ວຕ຺ຖູຫິ, ຕທປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣິຜນ຺ທິຕໍ ເວທຍິຕໍ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໑໓໑-໑໔໓. ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐິເວທຍິເຕ ພລວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ – ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕ ວຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຜສ຺ສາຕິ ເຕ ວຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕໍ ເວທຍິຕໍ ວິນາ ຜສ຺ເສນ ປຏິສໍເວທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກາຣຓເມຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຕໂຕ ເຄຫສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ຖູຓາ ນາມ ພລວປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ຖູຓາຍ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ ຐາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວ ຜສ຺ໂສປິ ເວທນາຍ ພລວປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍ ວິນາ ອິທໍ ທິຏ຺ຐິເວທຍິຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຘິຏ຺ຐານວຏ຺ຏກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ອິທານິ ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສສ຺ສຕວາທາ ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ວຕ຺ຖູຫິ, ເຍປິ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິອາທິນາ ນເຍນ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິເວທຍິຕານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ກສ຺ມາ? ອຸປຣິ ຜສ຺ເສ ປກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍ. ກຖໍ? ສພ຺ເພ ເຕ ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉ ຜສ຺ສາຍຕນານິ ນາມ – ຈກ຺ຂຸຜສ຺ສາຍຕນໍ, ໂສຕຜສ຺ສາຍຕນໍ, ຆານຜສ຺ສາຍຕນໍ, ຊິວ຺ຫາຜສ຺ສາຍຕນໍ, ກາຍຜສ຺ສາຍຕນໍ, ມໂນຜສ຺ສາຍຕນນ຺ຕິ ອິມານິ ຉ. ສຎ຺ຊາຕິ-ສໂມສຣຓ-ກາຣຓ-ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕ຺ເຖສຸ ຫິ ອຍໍ ອາຍຕນສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ – ‘‘ກມ຺ໂພໂຊ ອສ຺ສານໍ ອາຍຕນໍ, ຄຸນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາປໂຖ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕິຍໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ສຎ຺ຊາຕິຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມໂນຣເມ ອາຍຕເນ, ເສວນ຺ຕິ ນໍ ວິຫງ຺ຄມາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໓໘) ສໂມສຣເຓ. ‘‘ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໒) ກາຣເຓ. ‘‘ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ສມ຺ມນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໕) ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ. ສ຺ວາຍມິຘ ສຎ຺ຊາຕິອາທິອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຫິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ສໂມສຣນ຺ຕິ, ຕານິ ຈ ເຕສໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຍຕນານິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ອິມິນາ ນເຍນ ຜສ຺ສສີເສເນວ ເທສນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອາຍຕນານໍ ຜຸສນກິຈ຺ຈໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ນ ເຕສໍ ຜຸສນກິຈ຺ຈຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ອາຍຕນານິ ຜຸສນ຺ຕິ, ຜສ຺ໂສວ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສຕິ, ອາຍຕນານິ ປນ ຜສ຺ເສ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ; ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພ ເຕ ຉ ຜສ຺ສາຍຕນສມ຺ຠເວນ ຜສ຺ເສນ ຣູປາທີນິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕໍ ທິຏ຺ຐິເວທນໍ ປຏິສໍເວທຍນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຕສໍ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາຕິອາທີສຸ ເວທນາຕິ ຉ ຜສ຺ສາຍຕນສມ຺ຠວາ ເວທນາ. ສາ ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕສໍ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ສາ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເຈວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອຸປາທານໍ ຠວສ຺ສ. ຠໂວ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ຊາຕີຕິ ປເນຕ຺ຖ ສວິກາຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ເຈວ ໂສກາທີນຎ຺ຈ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນສ຺ສ ປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຄວາ ຫິ ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ – ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ, ‘ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສິ, ອຖ ປຈ຺ຉາ ສມຠວີ’ຕິ ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຖ ຈ ປນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑) ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາສີເສນ ວາ, ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍ…ເປ… ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໒) ເອວໍ ຕຓ຺ຫາສີເສນ ວາ, ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວທິຏ຺ຐິຍາ…ເປ… ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຠວທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສີເສນ ວາ ກເຖສິ’’. ອິຘ ປນ ທິຏ຺ຐິສີເສນ ກເຖນ຺ໂຕ ເວທນາຣາເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ກເຖຕ຺ວາ ເວທນາມູລກໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ກເຖສິ. ເຕນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ເອວເມເຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ, ອິທໍ ທສ຺ສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຈຕູສຸ ໂຍນີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ອິໂຕ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ໂຕ ອິຘາຕິ ສນ຺ຘາວນ຺ຕາ ສໍສຣນ຺ຕາ ຍນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍ, ຖມ຺ເຠ ອຸປນິພທ຺ຘກຸກ຺ກຸໂຣ ວິຍ, ວາເຕນ ວິປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐນາວາ ວິຍ ຈ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂເມວ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ.

ວິວຏ຺ຏກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຘິຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄຠິກ຺ຂຸອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານນ຺ຕິ ເຍຫິ ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຏິສໍເວທຍມານານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວຏ຺ຏໍ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍເຍວ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ. ສມຸທຍນ຺ຕິອາທີສຸ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຈກ຺ຂຸສມຸທໂຍຕິອາທິນາ ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ປນ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ຜສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘ, ຕໍ ຈກ຺ຂາທີສຸ – ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ອາຫາຣນິໂຣຘາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມນາຍຕເນ ‘‘ນາມຣູປສມຸທຍາ ນາມຣູປນິໂຣຘາ’’ຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປຊານາຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ທິຏ຺ຐິເມວ ຊານາຕິ. ອຍໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ຊານາຕິ. ໂກ ເອວໍ ຊານາຕີຕິ? ຂີຓາສໂວ ຊານາຕິ, ອນາຄາມີ, ສກທາຄາມີ, ໂສຕາປນ຺ໂນ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ຄນ຺ຖຘໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຊານາຕິ, ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຊານາຕິ. ເທສນາ ປນ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ.

໑໔໖. ເອວໍ ວິວຏ຺ຏໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ເທສນາຊາລວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ – ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາຕິ ອິມສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເທສນາຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ກຕາ. ເອຕ຺ຖ ສິຕາ ວາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ມມ ເທສນາຊາເລ ສິຕາ ນິສ຺ສິຕາ ອວສິຕາວ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຕ ອໂຘ ໂອສີທນ຺ຕາປິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ມມ ເທສນາຊາເລ ສິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ໂອສີທນ຺ຕິ ຈ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຈ. ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ເທສນາຊາເລ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອເຕນ ອາພທ຺ຘາ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຫຕ຺ຖ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ.

ສຸຂຸມຈ຺ຉິເກນາຕິ ສຓ຺ຫອຈ຺ຉິເກນ ສຸຂຸມຈ຺ຉິທ຺ເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວຏ຺ໂຏ ວິຍ ຫິ ຠຄວາ, ຊາລໍ ວິຍ ເທສນາ, ປຣິຕ຺ຕອຸທກໍ ວິຍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ, ໂອຬາຣິກາ ປາຓາ ວິຍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕິກາ. ຕສ຺ສ ຕີເຣ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິການໍ ປາຓານໍ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕຠາວທສ຺ສນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ເທສນາຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຕຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໗. ເອວໍ ອິມາຫິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີຫິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ເອຕສ຺ມິໍ ເທສນາຊາເລ ປຣິຍາປນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິຍາປນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນຍນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ເນຕ຺ຕິ. ນຍນ຺ຕີຕິ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ອິຘ ປນ ເນຕ຺ຕິສທິສຕາຍ ຠວຕຓ຺ຫາ ເນຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຫິ ມຫາຊນໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຠວໍ ເນຕິ ອຸປເນຕີຕິ ຠວເນຕ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ຠວເນຕ຺ຕິ ອສ຺ສາຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ.

ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ ເຠທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ຊີວິຕປຣິຍາທານາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ, ປຸນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕໍ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຕໍ ຕຖາຄຕໍ. ເທວາ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ ນ ທກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວຕິ, ອຸປມາຍໍ ປນ ອິທໍ ສໍສນ຺ທນໍ. ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ, ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕມຫາວຓ຺ໂຏ ວິຍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາ. ຕສ຺ມິໍ ວຓ຺ເຏ ອຸປນິພທ຺ຘາ ປຎ຺ຈປກ຺ກທ຺ວາທສປກ຺ກອຏ຺ຐາຣສປກ຺ກປຣິມາຓາ ອມ຺ພປິຓ຺ຑີ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ຕຓ຺ຫູປນິພນ຺ຘນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ. ຍຖາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວຓ຺ເຏ ຉິນ຺ເນ ສພ຺ພານິ ຕານິ ອມ຺ພານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍເຍວ ວຓ຺ຏໍ ອນຸຄຕານິ, ວຓ຺ຏຈ຺ເຉທາ ຉິນ຺ນານິ ເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເອວເມວ ເຍ ຠວເນຕ຺ຕິວຓ຺ຏສ຺ສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸໂຍ, ສພ຺ເພ ເຕ ຘມ຺ມາ ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕິ ຠວເນຕ຺ຕິໍ ອນຸຄຕາ, ຕາຍ ຉິນ຺ນາຍ ຉິນ຺ນາ ເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ປນ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຣຸກ຺ເຂ ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກວິສສມ຺ຜສ຺ສໍ ອາຄມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມເຕ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອວຣູໂປ ນາມ ຣຸກ຺ໂຂ ອໂຫສີ’’ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ໂກຈິ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຜສ຺ສໍ ອາຄມ຺ມ ຕຓ຺ຫາສິເນຫສ຺ສ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວິຍ ຠິນ຺ເນ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາ ນ ຕໍ ທກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕຖາຄຕມ຺ປິ ເທວມນຸສ຺ສາ ນ ທກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ກິຣ ສຕ຺ຖຸໂນ ອິທໍ ສາສນນ຺ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ປາເປຕ຺ວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ.

໑໔໘. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ເອວໍ ພຸທ຺ຘພລໍ ທີເປຕ຺ວາ ກຖິຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຠຄວຕາ ນາມໍ ຄຫິຕໍ, ຫນ຺ທສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ.

ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ – ອານນ຺ທ, ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປຣິຍາເຍ ອິຘຕ຺ໂຖປິ ປຣຕ຺ໂຖປິ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖຊາລ’’ນ຺ຕິປິ ນໍ ຘາເຣຫິ; ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພຫູ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມາ ກຖິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມຊາລ’’ນ຺ຕິປິ ນໍ ຘາເຣຫິ; ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລ’’ນ຺ຕິປິ ນໍ ຘາເຣຫິ; ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິຏ຺ຐິຊາລ’’ນ຺ຕິປິ ນໍ ຘາເຣຫິ; ຍສ຺ມາ ປນ ອິມໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣມ຺ປິ ຂນ຺ຘມາຣມ຺ປິ ມຈ຺ຈຸມາຣມ຺ປິ ກິເລສມາຣມ຺ປິ ສກ຺ກາ ມທ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍຕິປິ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາຕິ ອິທໍ ນິທານາວສານໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍຕິປິ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຠຄວາ ປເຣສໍ ປຎ຺ຎາຍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສູຣິໂຍ ວິຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ທິຏ຺ຐິຄຕມຫນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ອໂວຈ.

໑໔໙. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕມນາ ສກມນາ, ພຸທ຺ຘຄຕາຍ ປີຕິຍາ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຣນຍເທສນາວິລາສຍຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ກຓ຺ຓສຸເຂນ ປຓ຺ຑິຕຊນຫທຍານໍ ອມຕາຠິເສກສທິເສນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຠາສມານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ. ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ ອນຸໂມທິໍສຸ ເຈວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ອຠິນນ຺ທສທ຺ໂທ – ‘‘ອຠິນນ຺ທຕິ ອຠິວທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕) ຕຓ຺ຫາຍມ຺ປິ ອາຄໂຕ. ‘‘ອນ຺ນເມວາຠິນນ຺ທນ຺ຕິ, ອຸຠເຍ ເທວມານຸສາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໓) ອຸປຄມເນປິ.

‘‘ຈິຣປ຺ປວາສິໍ ປຸຣິສໍ, ທູຣໂຕ ໂສຕ຺ຖິມາຄຕໍ;

ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ສຸຫຊ຺ຊາ ຈ, ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໑໙);

ອາທີສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນປິ. ‘‘ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ອນຸໂມທເນປິ. ສ຺ວາຍມິຘ ອນຸໂມທນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນສຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ ອນຸໂມທິໍສຸ ເຈວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ຈາ’’ຕິ.

ສຸຠາສິຕໍ ສຸລປິຕໍ, ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ຕາທິໂນ;

ອນຸໂມທມານາ ສິຣສາ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ຠິກ຺ຂໂວຕິ.

ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ນິຄ຺ຄາຖກສຸຕ຺ເຕ. ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕາ ຫິ ອິທໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕູຕິ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິມາຓາ ໂລກຘາຕຸ. ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ນ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນເຍວ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕສຸ ວິນິເວເຐຕ຺ວາ ເທສິຍມາເນສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ປຣິໂຍສາເນຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ຐາເນສຸ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ປຖວີກມ຺ໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຘາຕຸກ຺ໂຂເຠນ, ອິທ຺ຘິມໂຕ ອານຸຠາເວນ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍາ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ, ສມ຺ໂພຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນນ, ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ. ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ – ‘‘ອຏ຺ຐ ໂຂ ອິເມ, ອານນ຺ທ, ເຫຕູ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ຈຍາ ມຫໂຕ ຠູມິຈາລສ຺ສ ປາຕຸຠາວາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ ອາຄຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ວຓ຺ຓນາກາເລ ວກ຺ຂາມ. ອຍໍ ປນ ມຫາປຖວີ ອປເຣສຸປິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ – ມຫາຠິນິກ຺ຂມເນ, ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນ, ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫເຓ, ປໍສຸກູລໂຘວເນ, ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ເຕ, ໂຄຕມກສຸຕ຺ເຕ, ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກ, ອິມສ຺ມິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນສຸ ວີຣິຍພເລນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫເຓ ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາທີເປ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປໍສຸກູລໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຣໍ ຠຄວຕາ ກຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ປໍສຸກູລໂຘວນເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກສຸ ອກາລກມ຺ປເນນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ກາຬກາຣາມໂຄຕມກສຸຕ຺ເຕສຸ – ‘‘ອຫໍ ສກ຺ຂີ ຠຄວາ’’ຕິ ສກ຺ຂິຠາເວນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕສຸ ວິຊເຏຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຍມາເນສຸ ສາຘຸກາຣທານວເສນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕສຸ ຐາເນສຸເຍວ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອຖ ໂຂ ຕີສຸ ສງ຺ຄເຫສຸປິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອິມໍ ທີປໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຊຕິວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕທິວເສປິ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ກລ຺ຍາຓິຍວິຫາເຣ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ໂລຫປາສາທສ຺ສ ປາຈີນອມ຺ພລຏ຺ຐິກຏ຺ຐານໍ ນາມ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ທີຆຠາຓກຕ຺ເຖຣາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິໍສຸ, ເຕສໍ ສຊ຺ຌາຍປຣິໂຍສາເນປິ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕເມວ ກຕ຺ວາ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ.

ເອວໍ ຍສ຺ສານຸຠາເວນ, ອກມ຺ປິຕ຺ຖ ອເນກໂສ;

ເມທນີ ສຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐສ຺ສ, ເທສິຕສ຺ສ ສຍມ຺ຠຸນາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ຕສ຺ສີຘ, ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຓ຺ຑິຕາ;

ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕຸ ໂຍນິໂສຕິ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ຣາຊາມຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ຣາຊຄເຫຕິ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ – ຣາຊຄເຫຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ເຎປິ ເອຕ຺ຖ ປກາເຣ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ກິໍ ເຕຫິ? ນາມມຕ຺ຕເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ. ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕິ, ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ວສນວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄິປຣິທີປນເມຕໍ. ອິຘ ປນ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນຕິ ອິທມສ຺ສ ຍໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ສມີປນິວາສນຏ຺ຐານປຣິທີປນໍ. ຕສ຺ມາ – ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນຕິ ຣາຊຄຫສມີເປ ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຊີວຕີຕິ ຊີວໂກ, ກຸມາເຣນ ຠໂຕຕິ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ. ຍຖາຫ – ‘‘ກິໍ ຠເຓ, ເອຕໍ ກາເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓນ຺ຕິ? ທາຣໂກ ເທວາຕິ. ຊີວຕິ ຠເຓຕິ? ຊີວຕິ, ເທວາຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠເຓ ຕໍ ທາຣກໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ເນຕ຺ວາ ຘາຕີນໍ ເທຖ ໂປເສຕຸນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຊີວຕີຕິ ຊີວໂກຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ກຸມາເຣນ ໂປສາປິໂຕຕິ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈຕິ ນາມໍ ອກໍສູ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໒໘) ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາເຣນ ປນ ຊີວກວຕ຺ຖຸຂນ຺ຘເກ ອາຄຕເມວ. ວິນິຈ຺ຉຍກຖາປິສ຺ສ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຍໍ ປນ ຊີວໂກ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ໂທສາຠິສນ຺ນໍ ກາຍໍ ວິເຣເຈຕ຺ວາ ສິເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ທຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານຸໂມທນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ທິວສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທຎ຺ຈ ເວຬຸວນໍ ອຕິທູເຣ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອມ຺ພວນໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ, ຍໍນູນາຫໍ ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣໍ ກາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຐານເລຓກຸຏິມຓ຺ຑປາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອມ຺ພວນໍ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ຕມ຺ພປຏ຺ຏວຓ຺ເຓນ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສຈີວຣຠຕ຺ເຕນ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ນິຍ຺ຍາເຕສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນ’’ຕິ.

ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີຕິ ອຑ຺ຒສເຕນ ອູເນຫິ ເຕຣສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ຣາຊາຕິອາທີສຸ ຣາຊຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ມຫາຊນໍ ຣຎ຺ເຊຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຣາຊາ. ມຄຘານໍ ອິສ຺ສໂຣຕິ ມາຄໂຘ. ອຊາໂຕເຍວ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕເກຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ.

ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເທວິຍາ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ – ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ທກ຺ຂິຓພາຫຸໂລຫິຕໍ ປິເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ສາ ‘‘ຠາຣິເຍ ຐາເນ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນ ສກ຺ກາ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ກິສາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ອໂຫສິ. ຕໍ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນ ປກຕິວຓ຺ໂຓ, ກິໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມາ ປຸຈ຺ຉ, ມຫາຣາຊາຕິ’’. ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອກເຖນ຺ຕີ ກສ຺ສ ກເຖສ຺ສສີ’’ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຖາເປສິ. ສຸຕ຺ວາ ຈ – ‘‘ພາເລ, ກິໍ ເອຕ຺ຖ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາຣິຍສຎ຺ຎາ ອໂຫສີ’’ຕິ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນ ພາຫຸໍ ຜາລາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣເກນ ໂລຫິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຍສິ. ເນມິຕ຺ຕກາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ – ‘‘ເອສ ຄພ຺ໂຠ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ຣາຊາ ຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ເທວີ ສຸຕ຺ວາ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປາເຕຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ມທ຺ທາເປສິ, ຄພ຺ໂຠ ນ ປຕຕິ. ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ກາເຣສິ. ຣາຊາ ກິມຕ຺ຖໍ ອຍໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິວີມໍສນ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕວ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ຘີຕາຕິ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕທາຣກໍ ເອວມກາສີຕິ ມຫາ ອຄຸຓຣາສິປິ ໂນ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ, ມາ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ອທາສິ. ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານກາເລ ‘‘ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕທາປິ ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ສາ ທາຣກໍ ອປນຍິໍສຸ. ອຖາປເຣນ ສມເຍນ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ເທວິຍາ ທສ຺ເສສຸໍ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ເຕນ ນໍ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຣາຊາປິ ອນຸກ຺ກເມນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອປຣຊ຺ຊມທາສິ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິສາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ປຣິສາ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປຣິສາຕິ, ເອວມິເມ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຘຸຣາ, ອຫມ຺ປິ ເອກໍ ຘຸຣໍ ນີຫຣາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວິນາ ລາເຠນ ປຣິສໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ລາຠໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ກຸມາຣໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນ ປສາເທຕ຺ວາ ສາຍໍ ປາຕໍ ປຎ຺ຈຫິ ຣຖສເຕຫິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຕິວິສ຺ສຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ກຸມາຣ, ມນຸສ຺ສາ ທີຆາຍຸກາ, ເອຕຣຫິ ອປ຺ປາຍຸກາ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ກຸມາຣ, ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸມາຣໍ ປິຕຸວເຘ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ.

ໂສ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ມຫານຸຠາໂວ, ເອຕສ຺ສ ອວິທິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອູຣຸຍາ ໂປຕ຺ຖນິຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທິວາ ທິວສ຺ສ ຠີໂຕ ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ ອຸສ຺ສງ຺ກີ ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ອມຈ຺ຈາ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ – ‘‘ກຸມາໂຣ ຈ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຈ, ສພ຺ເພ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຫນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາວເສນ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ຣາຊາ ເຍ ອມຈ຺ຈາ ມາເຣຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ, ເຕສໍ ຐານນ຺ຕຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ເຍ ນ ມາເຣຕຸກາມາ, ເຕ ອຸຈ຺ເຈສຸ ຐາເນສຸ ຐເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ມໍ ມາເຣຕຸກາໂມສີ’’ຕິ? ‘‘ຣຊ຺ເຊນມ຺ຫິ, ເທວ, ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ.

ໂສ ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣໂຖ ນິປ຺ຜນ຺ໂນຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ຕໂຕ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ສິງ຺ຄາລໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເຠຣິປຣິໂຍນທ຺ຘປຸຣິໂສ ວິຍ ສຸກິຈ຺ຈກາຣິມ຺ຫີຕິ ມຎ຺ຎສິ, ກຕິປາເຫເນວ ເຕ ປິຕາ ຕຍາ ກຕໍ ອວມານໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຍເມວ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມີຕິ? ມູລຆຈ຺ຈໍ ຆາເຕຫີຕິ. ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນ ສຕ຺ຖວຊ຺ໂຌຕິ? ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉເທນ ນໍ ມາເຣຫີຕິ. ໂສ ປິຕຣໍ ຕາປນເຄເຫ ປກ຺ຂິປາເປສິ, ຕາປນເຄຫໍ ນາມ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ຘູມຆຣໍ. ‘‘ມມ ມາຕຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທຏ຺ຐຸໍ ມາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວີ ສຸວຓ຺ຓສຣເກ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄນາທາຍ ປວິສຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາເປຕິ. ໂສ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ກຖໍ ຍາເປຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ມາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວີ ໂມຬິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປວິສຕິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂມຬິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ມາ ເທຖາ’’ຕິ. ຕໂຕ ສຸວຓ຺ຓປາທຸກາສຸ ຠຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປິທຫິຕ຺ວາ ປາທຸກາ ອາຣຸຍ຺ຫ ປວິສຕິ. ຣາຊາ ເຕນ ຍາເປຕິ. ປຸນ ‘‘ກຖໍ ຍາເປຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປາທຸກາ ອາຣຸຍ຺ຫ ປວິສິຕຸມ຺ປິ ມາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວີ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ຈຕຸມຘຸເຣນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປວິສຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ເລຫິຕ຺ວາ ຍາເປຕິ. ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ປເວສນໍ ນິວາເຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວີ ທ຺ວາຣມູເລ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ພິມ຺ພິສາຣ, ເອຕໍ ທຫຣກາເລ ມາເຣຕຸໍ ນ ອທາສິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຕຸໍ ອຕ຺ຕນາວ ໂປເສສິ, ອິທໍ ປນ ທານິ ເຕ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ, ນາຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ເຫ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠາມິ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຂມຖ ເທວາ’’ຕິ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊາ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ຈງ຺ກເມນ ຍາເປຕິ. ອຕິວິຍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ວິໂຣຈຕິ. ໂສ – ‘‘ກຖໍ, ເມ ຠເຓ, ປິຕາ ຍາເປຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຈງ຺ກເມນ, ເທວ, ຍາເປຕິ; ອຕິວິຍ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ວິໂຣຈຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘ຈງ຺ກມໍ ທານິສ຺ສ ຫາເຣສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ປາເທ ຂຸເຣນ ຜາເລຕ຺ວາ ໂລຓເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຂທິຣງ຺ຄາເຣຫິ ວີຕຈ຺ຈິເຕຫິ ປຈຖາ’’ຕິ ນ຺ຫາປິເຕ ເປເສສິ. ຣາຊາ ເຕ ທິສ຺ວາ – ‘‘ນູນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ເກນຈິ ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິເມ ມມ ມສ຺ສຸກຣຓຕ຺ຖາຍາຄຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘ກສ຺ມາ ອາຄຕຕ຺ຖາ’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ຕໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ມນໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ‘ນິສີທ, ເທວາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ເທວ, ມຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓໍ ກໂຣມ, ມາ ອມ຺ຫາກໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ຖ, ນຍິທໍ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ຘມ຺ມຣາຊູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວາມຫຕ຺ເຖນ ໂຄປ຺ຜເກ ຄເຫຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຂຸຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທຕລານິ ຜາເລຕ຺ວາ ໂລຓເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຂທິຣງ຺ຄາເຣຫິ ວີຕຈ຺ຈິເຕຫິ ປຈິໍສຸ. ຣາຊາ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ສອຸປາຫໂນ ອຄມາສິ, ນິສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕກຏສາຣກຎ຺ຈ ອໂຘເຕຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກມິ, ຕສ຺ສາຍໍ ນິສ຺ສນ຺ໂທຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ພລວເວທນາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂສ – ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ, ອໂຫ ຘມ຺ໂມ, ອໂຫ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕເຍວ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ຂິຕ຺ຕມາລາ ວິຍ ມິລາຍິຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລເກ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ປຣິຈາຣໂກ ຊນວສໂຠ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕໍ ທິວສເມວ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕຠາວຎ຺ຈ ປິຕຸມຕຠາວຎ຺ຈ ນິເວເທຕຸໍ ທ຺ເວ ເລຂາ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ອາຄຕາ. ອມຈ຺ຈາ – ‘‘ປຐມໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ເລຂໍ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສຸໍ. ຣຎ຺ໂຎ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປິຕຸຄຸຓມຎ຺ຎາສິ – ‘‘ມຍິ ຊາເຕປິ ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ເອວເມວ ສິເນໂຫ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂສ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຖ, ເທວາ’’ຕິ ອິຕຣໍ ເລຂໍ ຫຕ຺ເຖ ຐປຍິໍສຸ.

ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຣທມາໂນ ມາຕຸສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ອໂຫສິ ນຸ, ໂຂ, ອມ຺ມ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ມຍິ ຊາເຕ ສິເນໂຫ’’ຕິ? ສາ ອາຫ – ‘‘ພາລປຸຕ຺ຕ, ກິໍ ວເທສິ, ຕວ ທຫຣກາເລ ອງ຺ຄຸລິຍາ ປີຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອຖ ຕໍ ໂຣທມານໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຕວ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ປິຕາ ເຕ ອງ຺ຄຸລິໍ ມຸເຂ ຐເປສິ. ປີຬກາ ມຸເຂເຍວ ຠິຊ຺ຊິ. ອຖ ໂຂ ປິຕາ ຕວ ສິເນເຫນ ຕໍ ໂລຫິຕມິສ຺ສກໍ ປຸພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາວ ອຊ຺ໂຌຫຣິ. ເອວຣູໂປ ເຕ ປິຕຸ ສິເນໂຫ’’ຕິ. ໂສ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ປິຕຸ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ອກາສິ.

ເທວທຕ຺ໂຕປິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ – ‘‘ປຸຣິເສ, ມຫາຣາຊ, ອາຓາເປຫິ, ເຍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ປຸຣິເສ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຍນ຺ເຕນ ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນາຬາຄິຣິຫຕ຺ຖິໍ ມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາປິ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາໂຣ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຕານິ ອລຠມາໂນ ເຕຫິ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີຕິ ສງ຺ຆເຠທໍ ກຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນສຸ ປຣິສໍ ອາທາຍ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ອຸຓ຺ຫໂລຫິຕໍ ມຸເຂນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນວມາເສ ຄິລານມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣຊາໂຕ – ‘‘ກຸຫິໍ ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຎ຺ຈເກນ ມໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທສ຺ເສຖາຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫຣິຍມາໂນ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນາຣຫສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ເຊຕວເນ ໂປກ຺ຂຣຓີສມີເປເຍວ ທ຺ເວຘາ ຠິນ຺ນໍ ປຖວິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຫານິຣເຍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາຣກຖານໂຍ ຂນ຺ຘເກ ອາຄໂຕ. ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຊາໂຕເຍວ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕເກຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ.

ເວເທຫິປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ. ເວເທຫີຕິ ປນ ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນເມຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ເວເທຫິກາ ຄຫປຕານີ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໖), ອຍ຺ໂຍ ອານນ຺ໂທ ເວເທຫມຸນີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔). ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ວິທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ເວໂທ, ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເວເທນ ອີຫຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕີຕິ ເວເທຫີ. ເວເທຫິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ເວເທຫິປຸຕ຺ໂຕ.

ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫຸ, ຕສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ສີເລນ ວາ ອນສເນນ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ – ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ, ກປ຺ປິນ, ອຸໂປສຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອຸໂປສໂຖ. ‘‘ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ, ວິສາເຂ, ອຸໂປສໂຖ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ສີລໍ. ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ຜຄ຺ຄຸ, ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໙) ອຸປວາໂສ. ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໘໑) ອຸປວສິຕພ຺ພທິວໂສ. ອິຘາປິ ໂສເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ປເນສ ອຏ຺ຐມີ ຈາຕຸທ຺ທສີ ປນ຺ນຣສີເຠເທນ ຕິວິໂຘ. ຕສ຺ມາ ເສສທ຺ວຍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ປນ຺ນຣເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ.

ໂກມຸທິຍາຕິ ກຸມຸທວຕິຍາ. ຕທາ ກິຣ ກຸມຸທານິ ສຸປຸປ຺ຜິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ໂກມຸທີ. ຈາຕຸມາສິນິຍາຕິ ຈາຕຸມາສິຍາ, ສາ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປຣິໂຍສານຠູຕາຕິ ຈາຕຸມາສີ. ອິຘ ປນ ຈາຕຸມາສິນີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມາສປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕຸປຸຓ຺ຓຕາຍ ສໍວຈ຺ຉຣປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຸຓ຺ຓາ ສມ຺ປຸຓ຺ຓາຕິ ປຸຓ຺ຓາ. ມາ ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ປຸຓ຺ຓມາ. ເອວໍ ປຸຓ຺ຓາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຣາຊາມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕຕິ ເອວຣູປາຍ ຣຊຕຆຏວິນິຄ຺ຄຕາຫິ ຂີຣຘາຣາຫິ ໂຘວິຍມານທິສາຠາຄາຍ ວິຍ, ຣຊຕວິມານວິຈ຺ຈຸເຕຫິ ມຸຕ຺ຕາວຬິສຸມນກຸສຸມທາມເສຕທຸກູລກຸມຸທວິສເຣຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາຍ ວິຍ ຈ, ຈຕຸຣຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ທປ຺ປຠາສມຸທໂຍຠາສິຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຣາຊາມຈ຺ເຈຫິ ປຣິວຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕຕິ ປາສາທວຣສ຺ສ ອຸປຣິຄໂຕ. ມຫາຣເຫ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ ກຎ຺ຈນາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ນິສິນ຺ໂນ? ນິທ຺ທາວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຣາຊາ ປິຕຣິ ອຸປກ຺ກນ຺ຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ – ‘‘ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິມີລິຕມຕ຺ເຕສຸເຍວ ອກ຺ຂີສຸ ສຕ຺ຕິສຕອພ຺ຠາຫໂຕ ວິຍ ກນ຺ທມາໂນເຍວ ປພຸຊ຺ຌິ. ກິເມຕນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ນ ກິຎ຺ຈີຕິ ວທຕິ. ເຕນສ຺ສ ອມນາປາ ນິທ຺ທາ, ອິຕິ ນິທ຺ທາວິໂນທນຕ຺ຖໍ ນິສິນ຺ໂນ. ອປິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໍ ນຄຣໍ ສິຕ຺ຕສມ຺ມຏ຺ຐໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓວາລຸກໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມລາຊປຸຓ຺ຓຆຏປຏິມຓ຺ຑິຕຆຣທ຺ວາຣໍ ສມຸສ຺ສິຕຘຊປຏາກວິຈິຕ຺ຣສມຸຊ຺ຊລິຕທີປມາລາລງ຺ກຕສພ຺ພທິສາຠາຄໍ ວີຖິສຠາເຄນ ຣຈ຺ຉາສຠາເຄນ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ອນຸຠວມາເນນ ມຫາຊເນນ ສມາກິຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວສຕາຍປິ ນິສິນ຺ໂນຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ວາປິ – ‘‘ຣາຊກຸລສ຺ສ ນາມ ສທາປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕເມວ, ນິທ຺ທາວິໂນທນຕ຺ຖໍເຍວ ປເນສ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ.

ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ອຸທາຫາຣໍ ອຸທາຫຣິ, ຍຖາ ຫິ ຍໍ ເຕລໍ ມານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອວເສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ຈ ຊລໍ ຕຬາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ໂອໂຆຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ; ເອວເມວ ຍໍ ປີຕິວຈນໍ ຫທຍໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຘິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິນິກ຺ຂມຕິ, ຕໍ ອຸທານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວຣູປໍ ປີຕິມຍໍ ວຈນໍ ນິຈ຺ຉາເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂທສິນາຕິ ໂທສາປຄຕາ, ອພ຺ຠາ, ມຫິກາ, ຘູໂມ, ຣໂຊ, ຣາຫູຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິຣຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຣມຓີຍາຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ໂຖມນວຈນານິ. ສາ ຫິ ມຫາຊນສ຺ສ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ ຣມຓີຍາ. ວຸຕ຺ຕໂທສວິມຸຕ຺ຕາຍ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ ໂອຠາສິຕຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ສຸຣູປາຕິ ອຠິຣູປາ. ທສ຺ສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສນີຍາ. ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕີຕິ ປາສາທິກາ. ທິວສມາສາທີນໍ ລກ຺ຂຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ລກ຺ຂຎ຺ຎາ.

ກໍ ນຸ ຂ຺ວຊ຺ຊາຕິ ກໍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ. ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາຕິ ສມິຕປາປຕາຍ ສມຓໍ. ພາຫິຕປາປຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ. ຍໍ ໂນ ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ເອສ, ຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນວເສນ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕານໍ ມຘຸຣໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ຣາຊາ ອິມິນາ ສພ຺ເພນປິ ວຈເນນ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ອກາສິ. ກສ຺ສ ອກາສີຕິ? ຊີວກສ຺ສ. ກິມຕ຺ຖໍ? ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຍໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ອາມ, ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກສ຺ມາ? ມຫາປຣາຘຕາຍ.

ເຕນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕາ ມາຣິໂຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຈ ຕເມວ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວໂຕ ພຫຸໍ ອນຕ຺ຖມກາສິ, ອິຕິ ມຫາປຣາໂຘ ເອສ, ຕາຍ ມຫາປຣາຘຕາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຊີວໂກ ປນ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຉາຍາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ອກາສິ. ກິໍ ຊີວໂກ ປນ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕີຕິ? ອາມ ຊານາຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ? ວິກ຺ເຂປປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ.

ຕສ຺ສຎ຺ຫິ ປຣິສຕິ ຉນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາຣານໍ ອຸປຏ຺ຐາກາ ພຫູ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ເຕ ອສິກ຺ຂິຕານໍ ປຍິຣຸປາສເນນ ສຍມ຺ປິ ອສິກ຺ຂິຕາວ. ເຕ ມຍິ ຠຄວໂຕ ຄຸຓກຖໍ ອາຣທ຺ເຘ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖາຣານໍ ຄຸຓໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເມ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖາ ປຣິໂຍສານໍ ນ ຄມິສ຺ສຕິ. ຣາຊາ ປນ ອິເມສໍ ກຸລູປເກ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຫິຕາສາຣຕາຍ ເຕສໍ ຄຸຓກຖາຍ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອຖາຫໍ ນິພ຺ພິກ຺ເຂປໍ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ຊານນ຺ໂຕວ ວິກ຺ເຂປປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ.

ເຕປິ ອມຈ຺ຈາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອຊ຺ຊ ຣາຊາ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ໂຖເມຕິ, ອທ຺ຘາ ກິຎ຺ຈິ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາໂມ, ຍສ຺ສ ເຈສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ກຸລູປໂກ ສມໂຓ ຣາຊກຸລູປໂກ ໂຫຕິ, ຠທ຺ທໍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

໑໕໑-໑໕໒. ເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກສມຓສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປການໍ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາມຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປູຣໂຓຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ນາມໍ. ກສ຺ສໂປຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂສ ກິຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ເອກູນທາສສຕໍ ປູຣຍມາໂນ ຊາໂຕ, ເຕນສ຺ສ ປູຣໂຓຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມງ຺ຄລທາສຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ອກຕໍ ວາ ນ ກຕນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ກິມຫໍ ເອຕ຺ຖ ວສາມີ’’ຕິ ປລາຍິ. ອຖສ຺ສ ໂຈຣາ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິໍສຸ, ໂສ ປຓ຺ເຓນ ວາ ຕິເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ຊາຕຣູເປເນວ ເອກໍ ຄາມໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ອຣຫາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ສທິໂສ’’ຕິ ປູວຠຕ຺ຕາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ໂສ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສາຏກໍ ອນິວຕ຺ຖຠາເວນ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຏກໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ນ ນິວາເສສິ, ຕເທວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ເຎປິ ອຎ຺ເຎປີຕິ ປຎ຺ຈສຕມນຸສ຺ສາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ.

ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ສງ຺ໂຆ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສງ຺ຆີ. ສ຺ເວວ ຄໂຓ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຓີ. ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນ ຕສ຺ສ ຄຓສ຺ສ ອາຈຣິໂຍຕິ ຄຓາຈຣິໂຍ. ຎາໂຕຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ປາກໂຏ. ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ນິວາເສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສມຸຄ຺ຄໂຕ ຍໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍສສ຺ສີ. ຕິຕ຺ຖກໂຣຕິ ລທ຺ຘິກໂຣ. ສາຘຸສມ຺ມໂຕຕິ ອຍໍ ສາຘຸ, ສຸນ຺ທໂຣ, ສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ເອວໍ ສມ຺ມໂຕ. ພຫຸຊນສ຺ສາຕິ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ຈິຣໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ, ອຈິຣປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫິ ກຖາ ໂອກປ຺ປນີຍາ ນ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ອທ຺ຘຄໂຕຕິ ອທ຺ຘານໍ ຄໂຕ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ອຕີໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ – ‘‘ທຫຣສ຺ສ ກຖາ ໂອກປ຺ປນີຍາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ມຘຸຣຣສໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ຂາທິຕຸກາໂມ ປຸຣິໂສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ ກາຊຣປກ຺ກໍ ທິສ຺ວາ ວິຍ ຌານາຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕໍ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕໍ ມຘຸຣໍ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸກາໂມ ປຸພ຺ເພ ປູຣຓສ຺ສ ທສ຺ສເນນາປິ ອນຕ຺ຕມໂນ ອິທານິ ຄຸຓກຖາຍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອນຕ຺ຕມໂນ ສມາໂນປິ ປນ ‘‘ສຈາຫໍ ເອຕໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຫຣາເປສ຺ສາມິ, ‘ໂຍ ໂຍ ກເຖສິ, ຕໍ ຕໍ ຣາຊາ ເອວໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ຠີໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມນາປມ຺ປິ ຕໍ ກຖໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ເອວ ອໂຫສິ. ອຖຎ຺ໂຎ – ‘‘ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ອາຣຠິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຎ຺ຎຕໂຣປິ ໂຂຕິອາທິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ມກ຺ຂລີຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ໂຄສາລາຍ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂຄສາໂລຕິ ທຸຕິຍໍ ນາມໍ. ຕໍ ກິຣ ສກທ຺ທມາຍ ຠູມິຍາ ເຕລຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ – ‘‘ຕາຕ, ມາ ຂລີ’’ຕິ ສາມິໂກ ອາຫ. ໂສ ປມາເທນ ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຠເຍນ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ສາມິໂກ ອຸປຘາວິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສກຓ຺ເຓ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂສ ສາຏກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອເຈລໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປລາຍິ. ເສສໍ ປູຣຓສທິສເມວ.

໑໕໓. ອຊິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ເກສກມ຺ພລໍ ຘາເຣຕີຕິ ເກສກມ຺ພໂລ. ອິຕິ ນາມທ຺ວຍໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຊິໂຕ ເກສກມ຺ພໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກສກມ຺ພໂລ ນາມ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ ກຕກມ຺ພໂລ. ຕໂຕ ປຏິກິຏ຺ຐຕຣໍ ວຕ຺ຖໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຕນ຺ຕາວຸຕານໍ ວຕ຺ຖານໍ, ເກສກມ຺ພໂລ ເຕສໍ ປຏິກິຏ຺ໂຐ ອກ຺ຂາຍຕິ. ເກສກມ຺ພໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີເຕ ສີໂຕ, ອຸຓ຺ເຫ ອຸຓ຺ໂຫ, ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໘).

໑໕໔. ປກຸໂຘຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ກຈ຺ຈາຍໂນຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປກຸໂຘ ກຈ຺ຈາຍໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສີຕຸທກປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ເອສ, ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາປິ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ວາ ກຎ຺ຊິຍໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ນທິໍ ວາ ມຄ຺ໂຄທກໍ ວາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ – ‘‘ສີລໍ ເມ ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວາລິກຖູປໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວຣູໂປ ນິສ຺ສິຣີກລທ຺ຘິໂກ ເອສ.

໑໕໕. ສຎ຺ຈໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ເພລຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ.

໑໕໖. ອມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຐນກິເລໂສ ປລິພນ຺ຘນກິເລໂສ ນຕ຺ຖິ, ກິເລສຄຓ຺ຐຣຫິຕາ ມຍນ຺ຕິ ເອວໍວາທິຕາຍ ລທ຺ຘນາມວເສນ ນິຄຓ຺ໂຐ. ນາຏສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ.

ໂກມາຣຠຈ຺ຈຊີວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໗. ອຖ ໂຂ ຣາຊາຕິ ຣາຊາ ກິຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ວຈນໍ ນ ໂສຕຸກາໂມ, ໂສ ໂສ ເອວ ກເຖສິ. ຍສ຺ສ ປນມ຺ຫິ ວຈນໍ ໂສຕຸກາໂມ, ເອສ ນາຄວສໍ ປິວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ສຸປຓ຺ໂຓ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ, ອນຕ຺ໂຖ ວຕ ເມ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຊີວໂກ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຍມ຺ປິ ອຸປສນ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ນິສິນ຺ໂນ, ນ ເອສ ມຍິ ອກເຖນ຺ເຕ ກເຖສ຺ສຕິ, ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ໂຂ ປນ ມທ຺ທນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖິສ຺ເສວ ປາໂທ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຍໍ ມນ຺ເຕຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ຣາຊາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ຕຸຓ຺ຫີຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ຕຸຓ຺ຫີ. ອິເມສໍ ອມຈ຺ຈານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກສມຓສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ກິໍ ຍຖາ ເອເຕສໍ, ເອວໍ ຕວ ກຸລູປກສມໂຓ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ທລິທ຺ໂທ, ນ ເຕ ມມ ປິຕຣາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ທິນ຺ນໍ, ອຸທາຫຸ ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ຕໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມໍ ກຸລູປກສມຓສ຺ສ ຄຸຓໍ ກຖາເປຕິ, ນ ທານິ ເມ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ສ ກາໂລ, ຍຖາ ໂຂ ປນິເມ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາວ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກສມຓານໍ ຄຸຓໍ ກຖຍິໍສຸ, ນ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ສຕ຺ຖຸຄຸເຓ ກເຖຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ສິຣສິ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມາ ມໍ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ‘ອຍໍ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ສມຓໍ ອຸປສງ຺ກມຕີ’ຕິ, ມມ ສຕ຺ຖຸໂນ ຫິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂອກ຺ກມເນ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມເນ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມເນ, ສມ຺ໂພຘິຍໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ຈ, ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ເອວໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ, ເອວໍ ເທໂວໂຣຫຓໍ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸໂນ ຄຸເຓ ກຖຍິສ຺ສາມິ, ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສຸຓ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ເທວ, ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ຠຄວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ຍາໂຓຕິ ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ, ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິເຍວ. ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ຠຄວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ – ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ. ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣີນໍ, ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ, ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິອາທິນາ ນເຍນ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພາເນວ ເຈຕານິ ປທານິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວິຕ຺ຖາຣິຕານີຕິ ຕໂຕ ເນສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຊີວໂກ ປນ ເອກເມກສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ – ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊ, ອຣຫໍ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຖາ, ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ເອວໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ – ‘‘ຕໍ, ເທໂວ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສຕຸ, ອປ຺ເປວ ນາມ ເທວສ຺ສ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍ ເທໂວ ປຍິຣຸປາສຕູຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ຫາທິສານຎ຺ຫິ ສເຕນປິ ສຫສ຺ເສນປິ ສຕສຫສ຺ເສນປິ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຖຸໂນ ສພ຺ເພສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ຖາໂມ ຈ ພລຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ, ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ.

ຣຎ຺ໂຎປິ ຠຄວໂຕ ຄຸຓກຖໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ – ‘‘ອິມາຍ ໂຂ ປນ ເວລາຍ ມຍ຺ຫໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຂິປ຺ປໍ ຍານານິ ໂຍເຊຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຊີວກາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ຊີວກ, ຫຕ຺ຖິຍານານິ ກປ຺ປາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ.

໑໕໘. ຕຕ຺ຖ ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຄຈ຺ຉ, ສມ຺ມ ຊີວກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖິຍານານີຕິ ອເນເກສຸ ອສ຺ສຣຖາທີສຸ ຍາເນສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຫຕ຺ຖິຍານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ; ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸຕ຺ຕມຍາເນເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ, ອສ຺ສຍານຣຖຍານານິ ສສທ຺ທານິ, ທູຣໂຕວ ເຕສໍ ສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍຕິ, ຫຕ຺ຖິຍານສ຺ສ ປທານຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ສທ຺ທໍ ນ ສຸຓນ຺ຕິ. ນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ປນ ໂຂ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຸເຕເຫວ ຍາເນຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິຍານານີຕິ ອາຫ.

ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຫຕ຺ຖິນິກາສຕານີຕິ ປຎ຺ຈ ກເຣຓຸສຕານິ. ກປ຺ປາເປຕ຺ວາຕິ ອາໂຣຫຓສຊ຺ຊານິ ກາເຣຕ຺ວາ. ອາໂຣຫຓີຍນ຺ຕິ ອາໂຣຫຓໂຍຄ຺ຄໍ, ໂອປຄຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປເນສ ຣຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕໍ ອກາສິ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ປຓ຺ຑິຕຕາຍ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ຣາຊາ ອິມາຍ ເວລາຍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ວທຕິ, ຣາຊາໂນ ຈ ນາມ ພຫຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ສເຈ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ, ມມ຺ປິ ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕິ – ‘‘ຊີວໂກ ຣາຊາ ເມ ກຖໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອກາເລປິ ຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ຠຄວນ຺ຕມ຺ປິ ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ‘ມຍ຺ຫໍ ກຖາ ວຕ຺ຕຕີ’ຕິ ກາລໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ເນວ ມຍ຺ຫໍ, ນ ຠຄວໂຕ, ຄຣຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ຣຎ຺ໂຎ ຈ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິສານໍ ຠຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ‘ສຸຂໍ ອິຕ຺ຖິປຣິວຸໂຕ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖິນິກາສຕານິ ກປ຺ປາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ປຸຣິສເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ – ‘‘ອສິໂຕມຣຫຕ຺ຖາ ຣາຊານໍ ປຣິວາເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາວ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕິ. ຫນ຺ທາຫໍ, ມຫາຊນໍ ສນ຺ນິປາຕາເປມິ, ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ສຕ຺ຖາ ກສ຺ສຈິເທວ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສຕິ, ສາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ເປເສສິ, ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ຣາຊາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ວິຠວານຸຣູເປນ ຣຎ຺ໂຎ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ.

ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ກິຣ ສຕ຺ຖຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກີທິສີ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ມເທສນາ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ໂນ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາຍ, ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສພ຺ເພ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຄມນໍ ອາກງ຺ຂມານາ ມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຊີວໂກປິ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິເວເທສິ – ‘‘ກປ຺ປິຕານິ ໂຂ ເຕ, ເທວ, ຫຕ຺ຖິຍານານິ, ຍສ຺ສ ທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີຕິ ອຸປຈາຣວຈນເມຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຍໍ ຕຍາ ອາຓຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມຍາ ກຕໍ, ອິທານິ ຕ຺ວໍ ຍສ຺ສ ຄມນສ຺ສ ວາ ອຄມນສ຺ສ ວາ ກາລໍ ມຎ຺ຎສິ, ຕເທວ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

໑໕໙. ປຈ຺ເຈກາ ອິຕ຺ຖິໂຍຕິ ປາຏິເຍກ຺ກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ເອເກກິສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິນິຍາ ເອເກກໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ກາສຸ ຘາຣິຍມານາສູຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາສຸ ຘາຣິຍມານາສຸ. ມຫຈ຺ຈ ຣາຊານຸຠາເວນາຕິ ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນ. ມຫຈ຺ຈາຕິປິ ປາຬິ, ມຫຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍ ເອສ. ຣາຊານຸຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣາຊິທ຺ຘິ. ກາ ປນສ຺ສ ຣາຊິທ຺ຘິ? ຕິໂຍຊນສຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາຣຏ຺ຐານໍ ອິສ຺ສຣິຍສິຣີ. ຕສ຺ສ ຫິ ອສຸກທິວສໍ ຣາຊາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ປຐມຕຣໍ ສໍວິທຫເນ ອສຕິປິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ປຸຣິສເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິມຸກ຺ກເວຐນານິ ອໍເສ ອາສຕ຺ຕຂຄ຺ຄານິ ມຓິທຓ຺ຑໂຕມເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຈ຺ເຈກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອປຣາປິ ໂສຬສສຫສ຺ສຂຕ຺ຕິຍນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ຣາຊານໍ ປຣິວາເຣສຸໍ. ຕາສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ຂຸຊ຺ຊວາມນກກິຣາຕາທໂຍ. ຕາສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ອນ຺ເຕປຸຣປາລກາ ວິສ຺ສາສິກປຸຣິສາ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ວິຈິຕ຺ຣເວສວິລາສິໂນ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ມຫາມຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ວິວິຘາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ນານປ຺ປກາຣອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ວິຊ຺ຊາຘຣຕຣຸຓາ ວິຍ ນວຸຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຣຏ຺ຐິຍປຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ສຕຄ຺ຆນິການິ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນິການິ ເອກໍສໍ ກຕ຺ວາ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກຎ຺ຈນມາລາທິນານາຠຣຓໂສຠິຕາ ທສສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຊຍສທ຺ທໍ ໂຆສນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ປຎ຺ຈງ຺ຄິການິ ຕູຣິຍານິ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ຘນຸປນ຺ຕິປຣິກ຺ເຂໂປ. ຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖິຆຏາ. ຫຕ຺ຖີນໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ຄີວາຍ ຄີວໍ ປຫຣມານາ ອສ຺ສປນ຺ຕິ. ອສ຺ສປຣິຍນ຺ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣຖາ. ຣຖປຣິຍນ຺ເຕ ພາຫາຍ ພາຫໍ ປຫຣຍມານາ ໂຍຘາ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປາຍ ອາຠຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິໂຣຈມານາ ອຏ຺ຐາຣສ ເສນິໂຍ. ອິຕິ ຍຖາ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ຣາຊານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣຎ຺ໂຎ ອວິທູເຣເນວ ຄຈ຺ຉຕິ – ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ ໂຫຕິ, ປຐມຕຣ ຣຎ຺ໂຎ ຊີວິຕທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຸກ຺ການໍ ປນ ເອຕ຺ຕການິ ສຕານິ ວາ ສຫສ຺ສານິ ວາຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວຣູປິໍ ຣາຊິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຫຈ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ ເຍນ ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວນໍ, ເຕນ ປາຍາສີ’’ຕິ.

ອຫຸເທວ ຠຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ, ຎາຓຠຍໍ, ອາຣມ຺ມຓຠຍໍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປຠຍນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຠຍໍ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠຍໍ ຠຍານກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ ນາມ. ‘‘ເຕປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໍ ສໍເວຄໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ເອວມາຄຕໍ ຎາຓຠຍໍ ນາມ. ‘‘ເອຕໍ ນູນ ຕໍ ຠຍເຠຣວໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຠຍໍ ນາມ.

‘‘ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສູຣໍ;

ຠຍາ ຫິ ສນ຺ໂຕ, ນ ກໂຣນ຺ຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ . (ສໍ. ນິ. ໑.໓໓);

ອິທໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຠຍໍ ນາມ. ເຕສຸ ອິຘ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ, ອຫຸ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉມ຺ຠິຕສ຺ສ ຠາໂວ. ສກລສຣີຣຈລນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລມຫໍໂສຕິ ໂລມຫໍສນໍ, ອຸທ຺ຘໍ ຐິຕໂລມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນາຍໍ ໂລມຫໍໂສ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີສຸ ປີຕິອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ປີຕິຍາປິ ໂຫຕິ. ຠີຣຸກຊາຕິການໍ ສມ຺ປຫາຣປິສາຈາທິທສ຺ສເນສຸ ຠເຍນາປິ. ອິຘ ຠຍໂລມຫໍໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກສ຺ມາ ປເນສ ຠີໂຕຕິ? ອນ຺ຘກາເຣນາຕິ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ຣາຊຄເຫ ກິຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ມຫາທ຺ວາຣານິ, ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຂຸທ຺ທກທ຺ວາຣານິ. ຊີວກສ຺ສ ອມ຺ພວນໍ ປາກາຣສ຺ສ ຈ ຄິຊ຺ຌກູຏສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາ ໂຫຕິ. ໂສ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາຍ ປາວິສິ, ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຕກູເຏນ ຈນ຺ໂທ ຉາທິໂຕ, ປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາຍ ຈ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາຍ ຈ ອນ຺ຘກາຣໍ ອໂຫສີຕິ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ. ຕທາ ຫິ ອຸກ຺ການໍ ສຕສຫສ຺ສານມ຺ປິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ.

ອຍໍ ປນ ອປ຺ປສທ຺ທຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວເກ ອາສງ຺ກາຍ ຠີໂຕ. ຊີວໂກ ກິຣສ຺ສ ອຸປຣິປາສາເທເຍວ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ມຫາຣາຊ ອປ຺ປສທ຺ທກາໂມ ຠຄວາ, ອປ຺ປສທ຺ເທເນວ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຣາຊາ ຕູຣິຍສທ຺ທໍ ນິວາເຣສິ. ຕູຣິຍານິ ເກວລໍ ຄຫິຕມຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ວາຈມ຺ປິ ອຸຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຉາຣຍມານາ ອຈ຺ຉຣາສຎ຺ຎາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອມ຺ພວເນປິ ກສ຺ສຈິ ຂິປິຕສທ຺ໂທປິ ນ ສຸຍ຺ຍຕິ. ຣາຊາໂນ ຈ ນາມ ສທ຺ທາຠິຣຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ອປ຺ປສທ຺ທຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຊີວເກປິ ອາສງ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ‘‘ອຍໍ ຊີວໂກ ມຍ຺ຫໍ ອມ຺ພວເນ ອຑ຺ຒເຕຬສານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານີ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂິປິຕສທ຺ທມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສຸຍ຺ຍຕິ, ອຠູຕໍ ມຎ຺ເຎ, ເອສ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ມໍ ນຄຣໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ພລກາຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕຸກາໂມ. ອຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ. ມມ ຈ ອວິທູເຣເນວ ຄຈ຺ຉຕິ, ສນ຺ຕິເກ ຈ ເມ ອາວຸຘຫຕ຺ໂຖ ເອກປຸຣິໂສປິ ນຕ຺ຖິ. ອໂຫ ວຕ ເມ ອນຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວໍ ຠາຍິຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຠີໂຕ ວິຍ ສນ຺ຘາເຣຕຸມ຺ປິ ນາສກ຺ຂິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠີຕຠາວໍ ຕສ຺ສ ອາວິ ອກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຖ ໂຂ ຣາຊາ…ເປ… ນ ນິຄ຺ໂຆໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາຕິ ວຍສ຺ສາຠິລາໂປ ເອສ, ກຈ຺ຈິ ມໍ ວຍສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ປລມ຺ເຠສີຕິ ຍໍ ນຕ຺ຖິ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ວາ ກຈ຺ຈິ ມໍ ນ ວິປ຺ປລມ຺ຠຍສິ. ນິຄ຺ໂຆໂສຕິ ກຖາສລ຺ລາປນິຄ຺ໂຆໂສ.

ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊາຕິ ຊີວໂກ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມໍ ນ ຊານາຕິ ‘ນາຍໍ ປຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕີ’ຕິ; ສເຈ ໂຂ ປນ ນໍ ນ ອສ຺ສາເສສ຺ສາມິ, ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ຠາຍິ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕໍ ເທວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຠິກ຺ກມາຕິ ອຠິມຸໂຂ ກມ ຄຈ຺ຉ, ປວິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກິໍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ທຬ຺ຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕຣມາໂນວ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຫ. ເອເຕ ມຓ຺ຑລມາເຬ ທີປາ ຌາຍນ຺ຕີຕິ ມຫາຣາຊ, ໂຈຣພລໍ ນາມ ນ ທີເປ ຊາເລຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອເຕ ຈ ມຓ຺ຑລມາເຬ ທີປາ ຊລນ຺ຕິ. ເອຕາຍ ທີປສຎ຺ຎາຍ ຍາຫິ ມຫາຣາຊາຕິ ວທຕິ.

ສາມຎ຺ຎຜລປຸຈ຺ຉາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ນາຄສ຺ສ ຠູມີຕິ ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣູຬ຺ເຫນ ຄນ຺ຕຸໍ, ອຍໍ ນາຄສ຺ສ ຠູມິ ນາມ. ນາຄາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຫຕ຺ຖິໂຕ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ. ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕສມກາລເມວ ປນ ຠຄວໂຕ ເຕໂຊ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ຜຣິ. ອຖສ຺ສ ຕາວເທວ ສກລສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ສາຏກາ ປີເຬຕ຺ວາ ອປເນຕພ຺ພາ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘໍ ສຣິຕ຺ວາ ມຫາຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ອຸຊຸກໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຊີວກໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣາມຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ວິຍ ‘‘ອິທໍ ເຕ ສມ຺ມ ຊີວກ ສຸຏ຺ຐຸ ກາຣິຕໍ ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸ ກາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠຓມາໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ເຍນ ມຓ຺ຑລມາຬສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຫໍ ປນ ສມ຺ມາຕິ ກສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉີຕິ. ເອເກ ຕາວ ‘‘ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິມິນາ ກິຣ ທຫຣກາເລ ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ຠຄວາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ປຈ຺ຉາ ປນ ປາປມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄນ ປິຕຸຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ອຠິມາເຣ ເປເສຕ຺ວາ ຘນປາລໍ ມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາ ມຫາປຣາໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນ ອຸປຄຕປຸພ຺ໂພຕິ ອສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ. ຕໍ ອກາຣຓໍ, ຠຄວາ ຫິ ອາກິຓ຺ຓວຣລກ຺ຂໂຓ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓາຫິ ຣສ຺ມີຫິ ສກລໍ ອາຣາມໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ຕາຣາຄຓປຣິວຸໂຕ ວິຍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ຠິກ຺ຂຸຄຓປຣິວຸໂຕ ມຓ຺ຑລມາຬມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ, ຕໍ ໂກ ນ ຊາເນຍ຺ຍ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍລີລາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປກຕິ ເຫສາ ຣາຊກຸລານໍ, ຍໍ ຊານນ຺ຕາປິ ອຊານນ຺ຕາ ວິຍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຊີວໂກ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ – ‘ອຍໍ ຣາຊາ ປຖວິຍໍ ຐຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ປຖວີຕິ, ນຠໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາຕິ, ສິເນຣຸມູເລ ຐຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ສິເນຣູຕິ ວທມາໂນ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ຠຄວາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຫນ຺ທສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ.

໑໖໑. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸສໍຆໍ ວາ ອສງ຺ຆຏ຺ຏຍມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຐາຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອໂກວ ອຏ຺ຐາສິ. ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕນ຺ຕິ ຍໂຕ ຍໂຕ ອນຸວິໂລເກຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນາຏກປຣິວາຣໍ ຠຄວໂຕ ອຠິມຸເຂ ຐິຕໍ ຣາຊານໍ ວາ ຣາຊປຣິສໍ ວາ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ນ ໂອໂລເກສິ. ສພ຺ເພ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ໂອໂລກຍມານາ ນິສີທິໍສຸ.

ຣາຊາ ເຕສໍ ອຸປສເມ ປສີທິຕ຺ວາ ວິຄຕປງ຺ກຕາຍ ວິປ຺ປສນ຺ນຣຫທມິວ ອຸປສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາຕິ ເຍນ ກາຍິເກນ ຈ ວາຈສິເກນ ຈ ມານສິເກນ ຈ ສີລູປສເມນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸປສນ຺ໂຕ, ອິມິນາ ອຸປສເມນາຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ອຸປສນ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ນຍິທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອສ ເອວມາຫ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ. ທຸລ຺ລຠຎ຺ຫິ ລທ຺ຘາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວາ ທິສ຺ວາ ປິຍານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທີນໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ນາມ ໂລກສ຺ສ ປກຕິເຍວ. ອິຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ເອສ ເອວມາຫ.

ອປິ ຈ ປຸຕ຺ເຕ ອາສງ຺ກາຍ ຕສ຺ສ ອຸປສມໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ ເປສ ເອວມາຫ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ, ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ທຫໂຣ. ອຍ຺ຍໂກ ເມ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ປິຕຣາ ເຕ ຆາຕິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ປິຕຣໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ. ອິຕິ ປຸຕ຺ເຕ ອາສງ຺ກາຍ ຕສ຺ສ ອຸປສມໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ ເປສ ເອວມາຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ເອສ ເອວມາຫ. ອຖ ໂຂ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຆາເຕສ຺ສຕິເຍວ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວໍເສ ປິຕຸວໂຘ ປຎ຺ຈປຣິວຏ຺ເຏ ຄໂຕ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ພິມ຺ພິສາຣໍ ຆາເຕສິ, ອຸທໂຍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາມຸຓ຺ຑິໂກ ນາມ ອຸທຍໍ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ນາມ ມຫາມຸຓ຺ຑິກໍ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ນາຄທາໂສ ນາມ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ. ນາຄທາສໍ ປນ – ‘‘ວໍສຈ຺ເຉທກຣາຊາໂນ ອິເມ, ກິໍ ອິເມຫີ’’ຕິ ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ກຸປິຕາ ຆາເຕສຸໍ.

ອຄມາ ໂຂ ຕ຺ວນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ຠຄວາ ກິຣ ຣຎ຺ໂຎ ວຈີເຠເທ ອກເຕເຍວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ນິຣໂວ ຐິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ນ ໂຂ ປນາຍໍ ມຍິ ອນາລປນ຺ເຕ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ກໂຣມິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາປ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນານນ຺ຕຣໍ ‘‘ອຄມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ຍຖາເປມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ມຫາຣາຊ, ຍຖາ ນາມ ອຸນ຺ນເມ ວຸຏ຺ຐໍ ອຸທກໍ ເຍນ ນິນ຺ນໍ ເຕນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ເຍນ ເປມໍ ເຕນ ຄໂຕຕິ.

ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ມຍາ ສທິໂສ ຠຄວໂຕ ອປຣາຘກາຣໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ຫິສ຺ສ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ ຆາຕິໂຕ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິມາຣາ ເປສິຕາ, ນາຬາຄິຣິ ມຸຕ຺ໂຕ, ມໍ ນິສ຺ສາຍ ເທວທຕ຺ເຕນ ສິລາ ປວິທ຺ຘາ, ເອວໍ ມຫາປຣາຘໍ ນາມ ມໍ ອາລປໂຕ ທສພລສ຺ສ ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕິ; ອໂຫ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທິລກ຺ຂເຓ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ເອວຣູປໍ ນາມ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຫາຍ ພຫິທ຺ຘາ ນ ປຣິເຍສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂສ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ‘‘ປິໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑໖໒. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອິໂຕຈິໂຕ ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ຈ ຠຄວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ກາຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຄຣຸກາໂຣປິ ເຈສ ນ ໂຫຕິ. ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຣາຊານໍ ວນ຺ທນ຺ເຕນປິ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ອຄາຣໂວ ກໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ກຎ຺ຈິເທວ ເທສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ໂອກາສໍ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມຫາຣາຊ, ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ປຸຈ຺ຉ ຍທິ ອາກງ຺ຂສິ, ນ ເມ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ ອຕ຺ຖິ’’. ອຖ ວາ ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ຍໍ ອາກງ຺ຂສິ, ສພ຺ພໍ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສິ, ອສາຘາຣຓໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວເກຫິ. ເຕ ຫິ ຍທາກງ຺ຂສີຕິ ນ ວທນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ວາ ເວທິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘາ ປນ – ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ອາວຸໂສ, ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໗), ວາ ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມຫາຣາຊ, ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ວາ,

‘‘ປຸຈ຺ຉ, ວາສວ, ມໍ ປຎ຺ຫໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉສິ;

ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ອຫໍ ອນ຺ຕໍ ກໂຣມິ ເຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໖) ວາ;

ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ສເກ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉ, ຍທາກງ຺ຂສີຕິ ວາ,

‘‘ພາວຣິສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາ, ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພສໍສຍໍ;

ກຕາວກາສາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໖) ວາ;

‘‘ປຸຈ຺ຉ ມໍ, ສຠິຍ, ປຎ຺ຫໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉສິ;

ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ອຫໍ ອນ຺ຕໍ ກໂຣມິ ເຕ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໕໑໗) ວາ;

ເຕສໍ ເຕສໍ ຍກ຺ຂນຣິນ຺ທເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊການໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣນ຺ຕິ. ອນຈ຺ຉຣິຍຎ຺ເຈຕໍ, ຍໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຠູມິໍ ປຕ຺ວາ ເອຕໍ ປວາຣຓໍ ປວາເຣຍ຺ຍ. ໂຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕ –

‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎ, ປຎ຺ຫານິ ວິຍາກໂຣຫິ;

ຍາຈນ຺ຕິ ຕໍ ອິສໂຍ ສາຘຸຣູປາ.

ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎ, ເອໂສ ມນຸເຊສຸ ຘມ຺ໂມ;

ຍໍ ວຸທ຺ຘມາຄຈ຺ຉຕິ ເອສ ຠາໂຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໖໐);

ເອວໍ ສກ຺ກາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິສີຫິ ຍາຈິໂຕ –

‘‘ກຕາວກາສາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ,

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຎ຺ຫໍ ມນສາຠິປຕ຺ຖິຕໍ;

ອຫຎ຺ຫິ ຕໍ ຕໍ ໂວ ວິຍາກຣິສ຺ສໍ,

ຎຕ຺ວາ ສຍໍ ໂລກມິມໍ ປຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໖໑);

ເອວໍ ສຣຠງ຺ຄກາເລ. ສມ຺ຠວຊາຕເກ ຈ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫານໍ ອນ຺ຕກຣໍ ອທິສ຺ວາ ສຸຈິຣເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ຐຸໍ ໂອກາເສ ກາຣິເຕ ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຣຖິກາຍ ປໍສຸໍ ກີຬນ຺ໂຕ ປລ຺ລງ຺ກມາຠຸຊິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ –

‘‘ຕຄ຺ຆ ເຕ ອຫມກ຺ຂິສ຺ສໍ, ຍຖາປິ ກຸສໂລ ຕຖາ;

ຣາຊາ ຈ ໂຂ ຕໍ ຊານາຕິ, ຍທິ ກາຫຕິ ວາ ນ ວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໖.໑໗໒);

ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສິ.

໑໖໓. ເອວໍ ຠຄວຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາຍ ອຕ຺ຕມໂນ ຣາຊາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ – ‘‘ຍຖາ ນຸ ໂຂ ອິມານິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປາຍຕນໍ. ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີຕິ ພຫູນິ ສິປ຺ປານິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ກຕເມ ປນ ເຕ. ຫຕ຺ຖາໂຣຫາຕິອາທີຫິ ເຍ ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ຍຖາ ອິເມສໍ ສິປ຺ປູປຊີວີນໍ ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສິປ຺ປຜລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສິປ຺ປາຍຕນານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສິປ຺ປູປຊີວິໂນ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາຕິ ສພ຺ເພປິ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາທໂຍ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສາໂຣຫາຕິ ສພ຺ເພປິ ອສ຺ສາຈຣິຍອສ຺ສເວຊ຺ຊອສ຺ສເມຓ຺ຑາທໂຍ. ຣຖິກາຕິ ສພ຺ເພປິ ຣຖາຈຣິຍຣຖໂຍຘຣຖຣກ຺ຂາທໂຍ. ຘນຸຄ຺ຄຫາຕິ ຘນຸອາຈຣິຍາ ອິສ຺ສາສາ. ເຈລກາຕິ ເຍ ຍຸທ຺ເຘ ຊຍຘຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈລກາຕິ ອິຘ ຣຎ຺ໂຎ ຐານໍ ໂຫຕຸ, ອິຘ ອສຸກມຫາມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ເສນາພ຺ຍູຫກາຣກາ. ປິຓ຺ຑທາຍກາຕິ ສາຫສິກມຫາໂຍຘາ. ເຕ ກິຣ ປຣເສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຣສີສໍ ປິຓ຺ຑມິວ ເຉຕ຺ວາ ເຉຕ຺ວາ ທຍນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ວາ ສງ຺ຄາມມຊ຺ເຌ ໂຍຘານໍ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວິສນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ເປຕໍ ນາມໍ. ອຸຄ຺ຄາ ຣາຊປຸຕ຺ຕາຕິ ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄຕາ ສງ຺ຄາມາວຈຣາ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ. ປກ຺ຂນ຺ທິໂນຕິ ເຍ ‘‘ກສ຺ສ ສີສໍ ວາ ອາວຸຘໍ ວາ ອາຫຣາມາ’’ຕິ ‘‘ວຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາມໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຕເທວ ອາຫຣນ຺ຕິ, ອິເມ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ປກ຺ຂນ຺ທິໂນ. ມຫານາຄາຕິ ມຫານາຄາ ວິຍ ມຫານາຄາ, ຫຕ຺ຖິອາທີສຸປິ ອຠິມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ອນິວຕ຺ຕິຕໂຍຘານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສູຣາຕິ ເອກນ຺ຕສູຣາ, ເຍ ສຊາລິກາປິ ສຈມ຺ມິກາປິ ສມຸທ຺ທໍ ຕຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຈມ຺ມໂຍຘິໂນຕິ ເຍ ຈມ຺ມກຎ຺ຈຸກໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓຈມ຺ມໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ທາສິກປຸຕ຺ຕາຕິ ພລວສິເນຫາ ຆຣທາສໂຍຘາ. ອາຬາຣິກາຕິ ປູວິກາ. ກປ຺ປກາຕິ ນ຺ຫາປິກາ. ນ຺ຫາປກາຕິ ເຍ ນ຺ຫາເປນ຺ຕິ. ສູທາຕິ ຠຕ຺ຕກາຣກາ. ມາລາກາຣາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ຄຓກາຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທກປາຐກາ. ມຸທ຺ທິກາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ຄຓນໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິໂນ. ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປີຕິ ອຍກາຣທນ຺ຕກາຣຈິຕ຺ຕກາຣາທີນິ. ເອວໍຄຕານີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕານິ. ເຕ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາທໂຍ ຕານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠມານາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກເມວ ສິປ຺ປຜລໍ ອຸປຊີວນ຺ຕິ. ສຸເຂນ຺ຕີຕິ ສຸຂິຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ປີເຓນ຺ຕີຕິ ປີຓິຕໍ ຖາມພລູເປຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘຄ຺ຄິກາທີສຸ ອຸປຣິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄມສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄິກາ. ສຄ຺ຄໍ ອຣຫຕີຕິ ໂສວຄ຺ຄິກາ. ສຸໂຂ ວິປາໂກ ອສ຺ສາຕິ ສຸຂວິປາກາ. ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ເຄ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂຍສອາຘິປເຕຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕ ທສ ຘມ຺ເມ ສໍວຕ຺ເຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິກາ. ຕໍ ເອວຣູປໍ ທກ຺ຂິຓໍ ທານໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມຄ຺ໂຄ ສາມຎ຺ຎໍ. ອຣິຍຜລໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມຎ຺ຎໍ? ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມຎ຺ຎໍ. ກຕມານິ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມຎ຺ຎຜລານິ? ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕຜລ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໕). ຕໍ ເອສ ຣາຊາ ນ ຊານາຕິ. ອຸປຣິ ອາຄຕໍ ປນ ທາສກສ຺ສໂກປມໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ປຎ຺ຫໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ພຫູ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ ຣາຊາມຈ຺ຈາ ອິຘາຄຕາ, ເຕ ກຓ຺ຫປກ຺ຂຎ຺ຈ ສຸກ຺ກປກ຺ຂຎ຺ຈ ທີເປຕ຺ວາ ກຖີຍມາເນ ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ສາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສມຓໂກລາຫລໍ ສມຓຠຓ຺ຑນເມວ ກເຖຕີຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສນ຺ຕິ, ຣຎ຺ຎາ ປນ ກຖີຍມາເນ ອຸຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ຣາຊານເມວ ອນຸວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ອິສ຺ສຣານຸວຕ຺ຕໂກ ຫິ ໂລໂກ. ‘ຫນ຺ທາຫໍ ຣຎ຺ໂຎວ ຠາຣໍ ກໂຣມີ’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຊານາສິ ໂນ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໑໖໔. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊານາສິ ໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຠິຊານາສິ ນຸ ຕ຺ວໍ. ອຍຎ຺ຈ ໂນ-ສທ຺ໂທ ປຣໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຸຈ຺ຉິຕາ ນຸ, ອຠິຊານາສິ ຈ ນໍ ປຸຏ຺ຐຠາວໍ, ນ ເຕ ສມ຺ມຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ເຕ ອຄຣູຕິ ສເຈ ຕຸຍ຺ຫໍ ຍຖາ ເຕ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ຕຖາ ອິຘ ຠາສິຕຸໍ ຠາຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຍທິ ນ ໂກຈິ ອຜາສຸກຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຠາສສ຺ສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ໂຂ ເມ ຠນ຺ເຕຕິ ກິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ? ປຓ຺ຑິຕປຕິຣູປການຎ຺ຫິ ສນ຺ຕິເກ ກເຖຕຸໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ເຕ ປເທ ປເທ ອກ຺ຂເຣ ອກ຺ຂເຣ ໂທສເມວ ວທນ຺ຕິ. ເອກນ຺ຕປຓ຺ຑິຕາ ປນ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸກຖິຕໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຖິເຕສຸ ປາຬິປທອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ຍໍ ຍໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ຕໍ ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ຈ ສທິໂສ ເອກນ຺ຕປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຄຣຸ; ຍຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວາ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວນ຺ຕຣູໂປ ວາ’’ຕິ.

ປູຣຓກສ຺ສປວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອກໍ ອິຘ ອຫໍ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາຕິ ສມ຺ໂມທຊນກໍ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກຖໍ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ.

໑໖໖. ‘‘ກໂຣໂຕ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຣຍໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ກໂຣໂຕຕິ ສຫຕ຺ຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ກາຣຍໂຕຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ຉິນ຺ທໂຕຕິ ປເຣສໍ ຫຕ຺ຖາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ປຈໂຕຕິ ປເຣ ທຓ຺ເຑນ ປີເຬນ຺ຕສ຺ສ. ໂສຈຍໂຕຕິ ປຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑຫຣຓາທີຫິ ໂສຈຍໂຕ. ໂສຈາປຍໂຕຕິ ໂສກໍ ສຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ປເຣຫິ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສປິ. ກິລມໂຕຕິ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທພນ຺ຘນາຄາຣປ຺ປເວສນາທີຫິ ສຍໍ ກິລມນ຺ຕສ຺ສປິ ປເຣຫິ ກິລມາເປນ຺ຕສ຺ສປິ. ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕຕິ ປຣໍ ຜນ຺ທນ຺ຕໍ ຜນ຺ທນກາເລ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕ ປຣມ຺ປິ ຜນ຺ທາປຍໂຕ. ປາຓມຕິປາຕາປຍໂຕຕິ ປາຓໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສປິ ຫນາເປນ຺ຕສ຺ສປິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຣຓກາຣຓວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສນ຺ຘິນ຺ຕິ ຆຣສນ຺ຘິໍ. ນິລ຺ໂລປນ຺ຕິ ມຫາວິໂລປໍ. ເອກາຄາຣິກນ຺ຕິ ເອກເມວ ຆຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິລຸປ຺ປນໍ. ປຣິປນ຺ເຖຕິ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ມຄ຺ເຄ ຕິຏ຺ຐໂຕ. ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ກໂຣມີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກໂຣໂຕປິ ປາປໍ ນ ກຣີຍຕິ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ. ສຕ຺ຕາ ປນ ປາປໍ ກໂຣມາຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນາຕິ ຂຸຣເນມິນາ, ຂຸຣຘາຣສທິສປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ. ເອກໍ ມໍສຂລນ຺ຕິ ເອກໍ ມໍສຣາສິໍ. ປຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ເອກມໍສຂລກຣຓນິທານໍ.

ທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓຕີເຣ ມນຸສ຺ສາ ກກ຺ຂຬາ ທາຣຸຓາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫນນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຕ຺ຕຣຕີເຣ ສຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ປສນ຺ນາ ພຸທ຺ຘມາມກາ ຘມ຺ມມາມກາ ສງ຺ຆມາມກາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ທທນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຊນ຺ໂຕຕິ ມຫາຍາຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ທເມນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນ ວາ. ສໍຍເມນາຕິ ສີລສໍຍເມນ. ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນາຕິ ສຈ຺ຈວຈເນນ. ອາຄໂມຕິ ອາຄມນໍ, ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຖາປິ ປາປປຸຎ຺ຎານໍ ກິຣິຍເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ອມ຺ພໍ ປຸຏ຺ໂຐ ລພຸຊໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ນາມ, ໂຍ ກີທິໂສ ອມ຺ໂພ ກີທິສານິ ວາ ອມ຺ພສ຺ສ ຂນ຺ຘປຓ຺ຓປຸປ຺ຜຜລານີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອທິໂສ ລພຸໂຊ ເອທິສານິ ວາ ລພຸຊສ຺ສ ຂນ຺ຘປຓ຺ຓປຸປ຺ຜຜລານີຕິ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ວິຊິເຕຕິ ອາຓາປວຕ຺ຕິເທເສ. ອປສາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິເຫເຐຕພ຺ພໍ. ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ປສໍສໍ ອກຕ຺ວາ. ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕ຺ວາຕິ ພາລທຸພ຺ຠາສິຕໍ ຕຍາ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອປ຺ປຏິພາຫິຕ຺ວາ. ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ສາຣໂຕ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ອນິກ຺ກຸຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ສາຣວເສເນວ ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ອຍໍ ປຣມຕ຺ໂຖຕິ ຫທເຍ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ເຕນ ອຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ເຈວ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ.

ມກ຺ຂລິໂຄສາລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໗-໑໖໙. ມກ຺ຂລິວາເທ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເຫຕຸເວວຈນເມວ, ອຸຠເຍນາປິ ວິຊ຺ຊມານເມວ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍກິເລສປຈ຺ຈຍໍ, ກາຍສຸຈຣິຕາທີນຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຕ຺ຕກາເຣຕິ ອຕ຺ຕກາໂຣ. ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ເມນ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເທວຕ຺ຕມ຺ປິ ມາຣຕ຺ຕມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາວກໂພຘິມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ທຸຕິຍປເທນ ຍໍ ປຣກາຣໍ ປຣສ຺ສ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອວເສໂສ ຊໂນ ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕໍ ປຣກາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອວມຍໍ ພາໂລ ຊິນຈກ຺ເກ ປຫາຣໍ ເທຕິ ນາມ. ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສກາເຣຕິ ເຍນ ປຸຣິສກາເຣນ ສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ພລນ຺ຕິ ຍມ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ພເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ສຕ຺ຕາ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕໍ ພລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍນ຺ຕິອາທີນິ ສພ຺ພານິ ປຸຣິສກາຣເວວຈນາເນວ. ‘‘ອິທໍ ໂນ ວີຣິເຍນ ອິທໍ ປຸຣິສຖາເມນ, ອິທໍ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວຈນປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນ ປເນຕານິ ວິສຸໍ ອາທິຍນ຺ຕິ.

ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ໂອຏ຺ຐໂຄຓຄທ຺ຣຠາທໂຍ ອນວເສເສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ເພ ປາຓາຕິ ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປາໂຓ, ທ຺ວິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປາໂຓຕິອາທິວເສນ ວທຕິ. ສພ຺ເພ ຠູຕາຕິ ອຓ຺ຑໂກສວຕ຺ຖິໂກເສສຸ ຠູເຕ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສພ຺ເພ ຊີວາຕິ ສາລິຍວໂຄຘຸມາທໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕສຸ ຫິ ໂສ ວິຣູຫນຠາເວນ ຊີວສຎ຺ຎີ. ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວໂສ ວາ ພລໍ ວາ ວີຣິຍໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍຕີຕິ ນິຍຕາ. ສງ຺ຄຕີຕິ ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ. ຠາໂວຕິ ສຠາໂວເຍວ. ເອວໍ ນິຍຕິຍາ ຈ ສງ຺ຄຕິຍາ ຈ ຠາເວນ ຈ ປຣິຓຕາ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ປຕ຺ຕາ. ເຍນ ຫິ ຍຖາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ຕເຖວ ຠວຕິ. ເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ນ ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສູຕິ ຉສຸ ເອວ ອຠິຊາຕີສຸ ຐຕ຺ວາ ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎາ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂຍນິປມຸຂສຕສຫສ຺ສານີຕິ ປມຸຂໂຍນີນໍ ອຸຕ຺ຕມໂຍນີນໍ ຈຸທ຺ທສສຕສຫສ຺ສານິ ອຎ຺ຎານິ ຈ ສຏ຺ຐິສຕານິ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຉສຕານິ. ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມຸໂນ ສຕານີຕິ ປຎ຺ຈກມ຺ມສຕານິ ຈ. ເກວລໍ ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນ ນິຣຕ຺ຖກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ທີເປຕິ. ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມານິ ຕີຓິ ຈ ກມ຺ມານີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກຈິ ປນາຫຸ – ‘‘ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມານີຕິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ຠຓຕິ. ຕີຓີຕິ ກາຍກມ຺ມາທິວເສນາ’’ຕິ. ກມ຺ເມ ຈ ອຸປຑ຺ຒກມ຺ເມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ວຈີກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘິ, ມໂນກມ຺ມໍ ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມນ຺ຕິ. ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາຕິ ວທຕິ. ທ຺ວຏ຺ຐນ຺ຕຣກປ຺ປາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ອນ຺ຕຣກປ຺ປາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ອຎ຺ເຎ ທ຺ເວ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ຉຬາຠິຊາຕິໂຍຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິ, ນີລາຠິຊາຕິ, ໂລຫິຕາຠິຊາຕິ, ຫລິທ຺ທາຠິຊາຕິ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິ, ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ ອິມາ ຉ ອຠິຊາຕິໂຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂອຣພ຺ຠິກາ, ສາກຸຓິກາ, ມາຄວິກາ, ສູກຣິກາ, ລຸທ຺ທາ, ມຈ຺ຉຆາຕກາ ໂຈຣາ, ໂຈຣຆາຕກາ, ພນ຺ຘນາຄາຣິກາ, ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ເກຈິ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ, ອຍໍ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ (ອ. ນິ. ໖.໕໗) ວທຕິ. ຠິກ຺ຂູ ນີລາຠິຊາຕີຕິ ວທຕິ, ເຕ ກິຣ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂູ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໕໗) ອຍຎ຺ຫິສ຺ສ ປາຬິເຍວ. ອຖ ວາ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ ເອວ ນາມ ເອເກ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ວທຕິ. ໂລຫິຕາຠິຊາຕິ ນາມ ນິຄຓ຺ຐາ ເອກສາຏກາຕິ ວທຕິ. ອິເມ ກິຣ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ອເຈລກສາວກາ ຫລິທ຺ທາຠິຊາຕີຕິ ວທຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍທາຍເກ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ເຊຏ຺ຐກຕເຣ ກໂຣຕິ. ອາຊີວກາ ອາຊີວກິນິໂຍ ສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ ວທຕິ. ເຕ ກິຣ ປຸຣິເມຫິ ຈຕູຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ນນ຺ໂທ, ວຈ຺ໂຉ, ກິໂສ, ສງ຺ກິຈ຺ໂຉ, ມກ຺ຂລິໂຄສາໂລ, ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ (ອ. ນິ. ໖.໕໗) ວທຕິ. ເຕ ກິຣ ສພ຺ເພຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ.

ອຏ຺ຐ ປຸຣິສຠູມິໂຍຕິ ມນ຺ທຠູມິ, ຂິຑ຺ຑາຠູມິ, ປທວີມໍສຠູມິ, ອຸຊຸຄຕຠູມິ, ເສກ຺ຂຠູມິ, ສມຓຠູມິ, ຊິນຠູມິ, ປນ຺ນຠູມີຕິ ອິມາ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສຠູມິໂຍຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕທິວເສ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ມນ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ ໂມມູຫາ, ອຍໍ ມນ຺ທຠູມີຕິ ວທຕິ. ເຍ ປນ ທຸຄ຺ຄຕິໂຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ໂຣທນ຺ຕິ ເຈວ ວິຣວນ຺ຕິ ຈ, ສຸຄຕິໂຕ ອາຄຕາ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຫສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຂິຑ຺ຑາຠູມິ ນາມ. ມາຕາປິຕູນໍ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປທນິກ຺ຂິປນໍ ປທວີມໍສຠູມິ ນາມ. ປທສາ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ອຸຊຸຄຕຠູມິ ນາມ. ສິປ຺ປານິ ສິກ຺ຂິຕກາເລ ເສກ຺ຂຠູມິ ນາມ. ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕກາເລ ສມຓຠູມິ ນາມ. ອາຈຣິຍໍ ເສວິຕ຺ວາ ຊານນກາເລ ຊິນຠູມິ ນາມ. ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປນ຺ນໂກ ຊິໂນ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຕິ ເອວໍ ອລາຠິໍ ສມຓໍ ປນ຺ນຠູມີຕິ ວທຕິ.

ເອກູນປຎ຺ຎາສ ອາຊີວກສເຕຕິ ເອກູນປຎ຺ຎາສອາຊີວກວຸຕ຺ຕິສຕານິ. ປຣິພ຺ພາຊກສເຕຕິ ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊາສຕານິ. ນາຄາວາສສເຕຕິ ນາຄມຓ຺ຑລສຕານິ. ວີເສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສເຕຕິ ວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສຕານິ. ຕິໍເສ ນິຣຍສເຕຕິ ຕິໍສ ນິຣຍສຕານິ. ຣໂຊຘາຕຸໂຍຕິ ຣຊໂອກິຣຓຏ຺ຐານານິ, ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິປາທປິຏ຺ຐາທີນິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎີຄພ຺ຠາຕິ ໂອຏ຺ຐໂຄຓຄທ຺ຣຠອຊປສຸມິຄມຫິໍເສ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສຕ຺ຕ ອສຎ຺ຎີຄພ຺ຠາຕິ ສາລິວີຫິຍວໂຄຘູມກງ຺ຄຸວຣກກຸທ຺ຣູສເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນິຄຓ຺ຐິຄພ຺ຠາຕິ ຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ຊາຕຄພ຺ຠາ, ອຸຈ຺ຉຸເວຬຸນຬາທໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສຕ຺ຕ ເທວາຕິ ພຫູ ເທວາ. ໂສ ປນ ສຕ຺ຕາຕິ ວທຕິ. ມນຸສ຺ສາປິ ອນນ຺ຕາ, ໂສ ສຕ຺ຕາຕິ ວທຕິ. ສຕ຺ຕ ປິສາຈາຕິ ປິສາຈາ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຕິ ວທຕິ. ສຣາຕິ ມຫາສຣາ, ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑຣຖກາຣອໂນຕຕ຺ຕສີຫປ຺ປປາຕຉທ຺ທນ຺ຕມນ຺ທາກິນີກຸຓາລທເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ.

ປວຸຏາຕິ ຄຓ຺ຐິກາ. ປປາຕາຕິ ມຫາປປາຕາ. ປປາຕສຕານີຕິ ຂຸທ຺ທກປປາຕສຕານິ. ສຸປິນາຕິ ມຫາສຸປິນາ. ສຸປິນສຕານີຕິ ຂຸທ຺ທກສຸປິນສຕານິ. ມຫາກປ຺ປິໂນຕິ ມຫາກປ຺ປານໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ຫາ ມຫາສຣາ ວສ຺ສສເຕ ວສ຺ສສເຕ ກຸສຄ຺ເຄນ ເອກໍ ອຸທກພິນ຺ທຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕມ຺ຫິ ສເຣ ນິຣຸທເກ ກເຕ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປຕິ ວທຕິ. ເອວຣູປານໍ ມຫາກປ຺ປານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຕສຫສ຺ສານິ ເຂເປຕ຺ວາ ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຍມສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ປຓ຺ຑິໂຕປິ ກິຣ ອນ຺ຕຣາ ວິສຸຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ພາໂລປິ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ສີເລນາຕິ ອເຈລກສີເລນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ. ວເຕນາຕິ ຕາທິເສເນວ ວເຕນ. ຕເປນາຕິ ຕໂປກມ຺ເມນ. ອປຣິປກ຺ກໍ ປຣິປາເຈຕິ ນາມ, ໂຍ ‘‘ອຫໍ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ປຣິປກ຺ກໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ ນາມ ໂຍ ‘‘ອຫໍ ພາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓໍ ກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ເຫວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ນຕ຺ຖິ. ຕຎ຺ຫິ ອຸຠຍມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂທຓມິເຕຕິ ໂທເຓນ ມິຕໍ ວິຍ. ສຸຂທຸກ຺ເຂຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ. ປຣິຍນ຺ຕກເຕຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິມາເຓນ ກາເລນ ກຕປຣິຍນ຺ເຕ. ນຕ຺ຖິ ຫາຍນວຑ຺ຒເນຕິ ນຕ຺ຖິ ຫາຍນວຑ຺ຒນານິ. ນ ສໍສາໂຣ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຫາຍຕິ, ນ ພາລສ຺ສ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸກ຺ກໍສາວກໍເສຕິ ອຸກ຺ກໍສາວກໍສາ. ຫາຍນວຑ຺ຒນານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕຄຸເຬຕິ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕສຸຕ຺ຕຄຸເຬ. ນິພ຺ເພຐິຍມານເມວ ປເລຕີຕິ ປພ຺ພເຕ ວາ ຣຸກ຺ຂຄ຺ເຄ ວາ ຐຕ຺ວາ ຂິຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕປ຺ປມາເຓນ ນິພ຺ເພຐິຍມານເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຸຕ຺ເຕ ຂີເຓ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕກາລໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຊິຕເກສກມ຺ພລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໐-໑໗໒. ອຊິຕວາເທ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທິນ຺ນຜລາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍິຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາຍາໂຄ. ຫຸຕນ຺ຕິ ປເຫຓກສກ຺ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕມ຺ປິ ອຸຠຍໍ ຜລາຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຸກຕທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ, ກຸສລາກຸສລານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລໍ ວິປາໂກຕິ ຍໍ ຜລນ຺ຕິ ວາ ວິປາໂກຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທຕິ. ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ອຍໍ ໂລໂກ ນຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ອິຘ ໂລເກ ຐິຕສ຺ສາປິ ປໂຣ ໂລໂກ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນຕ຺ຖິ ມາຕາ ນຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕີນໍ ຜລາຠາວວເສນ ວທຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາຕິ ຈວິຕ຺ວາ ອຸປປຊ຺ຊນກາ ສຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວທຕິ.

ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກຕິ ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍ. ປຖວີ ປຖວິກາຍນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກປຖວີຘາຕຸ ພາຫິຣປຖວີຘາຕຸໍ. ອນຸເປຕີຕິ ອນຸຍາຍຕິ. ອນຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນາປິ ອຸເປຕິ, ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາປາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ. ອາສນ຺ທິປຎ຺ຈມາຕິ ນິປນ຺ນມຎ຺ເຈນ ປຎ຺ຈມາ, ມຎ຺ໂຈ ເຈວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຎ຺ຈປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິສາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວາຬາຫນາຕິ ຍາວ ສຸສານາ. ປທານີຕິ ‘ອຍໍ ເອວໍ ສີລວາ ອໂຫສິ, ເອວໍ ທຸສ຺ສີໂລ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕານິ ຄຸຓາຄຸຓປທານິ, ສຣີຣເມວ ວາ ເອຕ຺ຖ ປທານີຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກາໂປຕການີຕິ ກໂປຕວຓ຺ຓານິ, ປາຣາວຕປກ຺ຂວຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠສ຺ສນ຺ຕາຕິ ຠສ຺ມນ຺ຕາ, ອຍເມວ ວາ ປາຬິ. ອາຫຸຕິໂຍຕິ ຍໍ ປເຫຓກສກ຺ກາຣາທິເຠທໍ ທິນ຺ນທານໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຉາຣິກາວສານເມວ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ຜລທາຍກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຕ຺ຕຸປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຕ຺ຕູຫິ ພາລມນຸສ຺ເສຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘ພາເລຫິ ອພຸທ຺ຘີຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມິທໍ ທານໍ, ນ ປຓ຺ຑິເຕຫິ. ພາລາ ເທນ຺ຕິ, ປຓ຺ຑິຕາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປູຣໂຓ ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫຕິ. ອຊິໂຕ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິປາກໍ ປຏິພາຫຕິ. ມກ຺ຂລິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນາປິ ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ, ວິປາກໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນາປິ ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ສພ຺ເພເປເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາ ອເຫຕຸກວາທາ ເຈວ ອກິຣິຍວາທາ ຈ ນຕ຺ຖິກວາທາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຍ ວາ ປນ ເຕສໍ ລທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ທິວາຐາເນ ນິສິນ຺ນາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ, ມໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ, ປຐມຊວເນ ສເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສຸ, ສຕ຺ຕເມ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ ອນິວຕ຺ຕິໂນ ອຣິຏ຺ຐກຓ຺ຏກສທິສາ. ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ໂກຈິ ທ຺ເວ, ໂກຈິ ຕີຓິປິ, ເອກສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕປິ, ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸປິ, ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກວ ໂຫຕິ; ປຕ຺ໂຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ເຈວ ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ, ອຠພ຺ໂພ ຕສ຺ສຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ, ປເຄວ ໂມກ຺ຂໍ. ວຏ຺ຏຂາຓຸ ນາເມສ ສຕ຺ໂຕ ປຖວິໂຄປໂກ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເອວຣູປສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ.

‘‘ຕສ຺ມາ ອກລ຺ຍາຓຊນໍ, ອາສີວິສມິໂວຣຄໍ;

ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠູຕິກາໂມ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ.

ປກຸຘກຈ຺ຈາຍນວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໓-໑໗໕. ປກຸຘວາເທ ອກຏາຕິ ອກຕາ. ອກຏວິຘາຕິ ອກຕວິຘານາ. ເອວໍ ກໂຣຫີຕິ ເກນຈິ ກາຣາປິຕາປິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິມ຺ມິຕາຕິ ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາ. ອນິມ຺ມາຕາຕິ ອນິມ຺ມາປິຕາ, ເກຈິ ອນິມ຺ມາເປຕພ຺ພາຕິ ປທໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ວຎ຺ຌາທິປທຕ຺ຕຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ນ ອິຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອສິກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວິຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ຈລນ຺ຕິ. ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕີຕິ ປກຕິໍ ນ ຊຫນ຺ຕິ. ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕີຕິ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຫນນ຺ຕິ. ນາລນ຺ຕິ ນ ສມຕ຺ຖາ. ປຖວິກາໂຍຕິອາທີສຸ ປຖວີເຍວ ປຖວິກາໂຍ, ປຖວິສມູໂຫ ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຊີວສຕ຺ຕເມສຸ ກາເຍສຸ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕ຺ເວວ ກາຍານນ຺ຕິ ຍຖາ ມຸຄ຺ຄຣາສິອາທີສຸ ປຫຕໍ ສຕ຺ຖໍ ມຸຄ຺ຄາທີນໍ ອນ຺ຕເຣນ ປວິສຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກາຍານໍ ອນ຺ຕເຣນ ຉິທ຺ເທນ ວິວເຣນ ສຕ຺ຖໍ ປວິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຫໍ ອິມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີຕິ ເກວລໍ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນິຄຓ຺ຐນາຏປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໖-໑໗໘. ນາຏປຸຕ຺ຕວາເທ ຈາຕຸຍາມສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ. ສພ຺ພວາຣິວາຣິໂຕ ຈາຕິ ວາຣິຕສພ຺ພອຸທໂກ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສພ຺ພສີໂຕທໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ກິຣ ສີໂຕທເກ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕໍ ວຬຎ຺ເຊຕິ. ສພ຺ພວາຣິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພວາຣິຘຸໂຕຕິ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຘຸຕປາໂປ. ສພ຺ພວາຣິຜຸໂຏຕິ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ. ຄຕຕ຺ໂຕຕິ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ຍຕຕ຺ໂຕຕິ ສໍຍຕຈິຕ຺ໂຕ. ຐິຕຕ຺ໂຕຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ເອຕສ຺ສ ວາເທ ກິຎ຺ຈິ ສາສນານຸໂລມມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິຕາຍ ປນ ສພ຺ພາ ທິຏ຺ຐິເຍວ ຊາຕາ.

ສຎ຺ຈຍເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໙-໑໘໑. ສຎ຺ຈຍວາໂທ ອມຣາວິກ຺ເຂເປ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ.

ປຐມສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໒. ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂສ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ວາລຸກໍ ປີເຬຕ຺ວາ ເຕລໍ ອລຠມາໂນ ວິຍ ຕິຕ຺ຖິຍວາເທສຸ ສາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘໓. ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ທາໂສຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕຘນກ຺ກີຕກຣມຣານີຕສາມໍທາສພ຺ໂຍປຄຕານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ກມ຺ມກາໂຣຕິ ອນລໂສ ກມ຺ມກຣຓສີໂລເຍວ. ທູຣໂຕ ທິສ຺ວາ ປຐມເມວ ອຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ. ເອວໍ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ສາມິໂນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປາທໂຘວນາທິກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິປຕຕິ ນິສີທຕີຕິ ປຈ຺ຉານິປາຕີ. ສາມິກມ຺ຫິ ວາ ສຍນໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ. ປຈ຺ຈູສກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສາມິໂນ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ, ຕາວ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິປຕຕິ, ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕີຕິ ປຈ຺ຉານິປາຕີ. ກິໍ ກໂຣມິ, ກິໍ ກໂຣມີຕິ ເອວໍ ກິໍກາຣເມວ ປຏິສຸຓນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ກິໍ ກາຣປຏິສ຺ສາວີ. ມນາປເມວ ກິຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ມນາປຈາຣີ. ປິຍເມວ ວທຕີຕິ ປິຍວາທີ. ສາມິໂນ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐໍ ມຸຂໍ ອຸລ຺ໂລກຍມາໂນ ວິຈຣຕີຕິ ມຸຂຸລ຺ໂລກໂກ.

ເທໂວ ມຎ຺ເຎຕິ ເທໂວ ວິຍ. ໂສ ວຕສ຺ສາຫໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂສ ວຕ ອຫໍ ເອວຣູໂປ ອສ຺ສໍ, ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສ ວຕສ຺ສ’ສ຺ສ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ຍໍນູນາຫນ຺ຕິ ສເຈ ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ຍໍ ຣາຊາ ເອກທິວສໍ ເທຕິ, ຕໂຕ ສຕຠາຄມ຺ປິ ຍາວຊີວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ທາຕຸນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ກາເຍນ ສໍວຸໂຕຕິ ກາເຍນ ປິຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອກຸສລສ຺ສ ປເວສນທ຺ວາຣໍ ຖເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທເນນ ປຣມຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຕາຍ, ເອຕທຕ຺ຖມ຺ປິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ອຄ຺ຄສລ຺ເລເຂນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣໂຕ ປວິເວເກຕິ ‘‘ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ, ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຕິວິເຘປິ ວິເວເກ ຣໂຕ; ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ກາເຍນ ເອໂກ ວິຫຣຕິ, ຈິຕ຺ຕກິເລສສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ເອໂກ ວິຫຣຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຄ຺ເຆຕິ ໂຈທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ.

໑໘໔. ອາສເນນປິ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມາຕິ ນິສິນ຺ນາສນໍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ອິຘ ນິສີທຖາຕິ ວເທຍ຺ຍາມ. ອຠິນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມປິ ນນ຺ຕິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາປິ ນໍ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິໂຘ ອຠິຫາໂຣ – ວາຈາຍ ເຈວ ກາເຍນ ຈ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ອມ຺ຫາກໍ ຈີວຣາທີຫິ ວເທຍ຺ຍາຖ ເຍນຕ຺ໂຖຕິ ວທນ຺ໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕິ ນາມ. ຈີວຣາທິເວກລ຺ລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາຖາຕິ ຕານິ ເທນ຺ໂຕ ປນ ກາເຍນ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕິ ນາມ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ອຠິນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມປິ ນນ຺ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄິລານສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ ໂອສຘໍ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣກ຺ຂາສງ຺ຂາຕຎ຺ເຈວ ອາວຣຓສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຄຸຕ຺ຕິໍ. ສາ ປເນສາ ນ ອາວຸຘຫຕ຺ເຖ ປຸຣິເສ ຐເປນ຺ເຕນ ຘມ຺ມິກາ ນາມ ສໍວິທຫິຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ອເວລາຍ ກຏ຺ຐຫາຣິກປຓ຺ຓຫາຣິກາທໂຍ ວິຫາຣໍ ນ ປວິສນ຺ຕິ, ມິຄລຸທ຺ທກາທໂຍ ວິຫາຣສີມາຍ ມິເຄ ວາ ມຈ຺ເຉ ວາ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສໍວິທຫນ຺ເຕນ ຘມ຺ມິກາ ນາມ ຣກ຺ຂາ ສໍວິຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ຘມ຺ມິກ’’ນ຺ຕິ.

໑໘໕. ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຍທິ ຕວ ທາໂສ ຕຸຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິກາ ອຠິວາທນາທີນິ ລເຠຍ຺ຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ. ອທ຺ຘາຕິ ເອກໍສວຈນເມຕໍ. ປຐມນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕໍ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ຈ ຣາຊາ ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິອາທິມາຫ.

ທຸຕິຍສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໖-໑໘໘. ກສຕີຕິ ກສ຺ສໂກ. ເຄຫສ຺ສ ປຕິ, ເອກເຄຫມຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐໂກຕິ ຄຫປຕິໂກ. ພລິສງ຺ຂາຕໍ ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣກາຣໂກ. ຘຎ຺ຎຣາສິໍ ຘນຣາສິຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຣາສິວຑ຺ຒໂກ.

ອປ຺ປໍ ວາຕິ ປຣິຕ຺ຕກໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິມຕ຺ຕກມ຺ປິ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຄຣາສິໍ. ມຫນ຺ຕໍ ວາຕິ ວິປຸລໍ ວາ. ຍຖາ ຫິ ມຫນ຺ຕໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ເອວໍ ອປ຺ປມ຺ປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸຠຍມາຫ. ທາສວາເຣ ປນ ຍສ຺ມາ ທາໂສ ອຕ຺ຕໂນປິ ອນິສ຺ສໂຣ, ປເຄວ ໂຠຄານໍ. ຍຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຘນໍ, ຕໍ ສາມິການຎ຺ເຎວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຠຄຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ. ຎາຕິເຍວ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ.

ປຓີຕຕຣສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິຘ ເອວເມວາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ, ເອວເມວາຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປໂຫຕິ ຠຄວາ ສກລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຕໂຕ ວາ ຠິຍ຺ໂຍປິ ເອວຣູປາຫິ ອຸປມາຫິ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ທີເປຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນສວເນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ຕາທິໂສເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິເສສໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວເມວາຕິ ອວຕ຺ວາ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ອຠິມນາປຕຣໍ ອຕິເສຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມຕຣໍ. ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສວເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ໂຕ ຫິ ນໍ ເອວມາຫ. ສຸໂຓຫີຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສຸຓາຕິ.

ສາຘຸກໍ ມນສິກໂຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສາຘຸກໍ ສາຘູຕິ ເອກຕ຺ຖເມຕໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສາຘຸ-ສທ຺ໂທ ອາຍາຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມ຺ປຫໍສນສຸນ຺ທຣ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໕) ຫິ ອາຍາຈເນ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໙) ສມ຺ປຫໍສເນ.

‘‘ສາຘຸ ຘມ຺ມຣຸຈິ ຣາຊາ, ສາຘຸ ປຎ຺ຎາຓວາ ນໂຣ;

ສາຘຸ ມິຕ຺ຕານມທ຺ທຸພ຺ໂຠ, ປາປສ຺ສາກຣຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໑໐໑);

ອາທີສຸ ສຸນ຺ທເຣ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໒) ສາຘຸກສທ຺ໂທເຍວ ທຬ຺ຫີກມ຺ເມ, ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘາປິ ອສ຺ສ ເອຕ຺ເຖວ ທຬ຺ຫີກມ຺ເມ ຈ ອາຓຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸນ຺ທເຣປິ ວຏ຺ຏຕິ. ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ເຖນ ຫິ ທຬ຺ຫມິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ອາຓຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ມມ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ສຸຓາຫິ, ສຸນ຺ທຣຕ຺ເຖນ ສຸນ຺ທຣມິມໍ ຠທ຺ທກໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫີຕິ ເອວໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ອາວຊ຺ຊ, ສມນ຺ນາຫຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິສາເມຫິ, ຈິຕ຺ເຕ ກໂຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ສຸໂຓຫີຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປນິວາຣຓເມຕໍ. ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ມນສິກາເຣ ທຬ຺ຫີກມ຺ມນິໂຍຊເນນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປນິວາຣຓໍ. ປຸຣິມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ສຸຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຘາຣຓູປປຣິກ຺ຂາທີສຸ. ປຸຣິເມນ ຈ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມາ ສວນີໂຍຕິ ທີເປຕິ. ປຈ຺ຉິເມນ ສຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ສາຘຸກປທໍ ວາ ອຸຠຍປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີໂຣ ເຈວ ເທສນາຄມ຺ຠີໂຣ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຓາຫິ ສາຘຸກໍ, ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີໂຣ ຈ ປຏິເວຘຄມ຺ຠີໂຣ ຈ, ຕສ຺ມາ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ສກ຺ກາ ມຫາຣາຊາຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສາມຎ຺ຎຜລເທສນໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຠາສິສ຺ສາມິ. ‘‘ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ສງ຺ຂິຕ຺ຕທີປນໍ ໂຫຕິ. ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ວິຕ຺ຖາຣທີປນໍ. ເຕນາຫ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣ –

‘‘ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນປິ ເທເສຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ຠາສຕິ;

ສາຬິກາຍິວ ນິຄ຺ໂຆໂສ, ປຏິຠານໍ ອຸທີຣຍີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໔);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ – ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ເວເທຫິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ, ປຏິຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໙໐. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ, ເອຕໍ ອໂວຈ, ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອິຘ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອໂວຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ເທສາປເທເສ ນິປາໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ກຕ຺ຖຈິ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ສາສນໍ ຍຖາຫ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ກຕ຺ຖຈິ ໂອກາສໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ, ເທວຠູຕສ຺ສ ເມ ສໂຕ;

ປຸນຣາຍຸ ຈ ເມ ລທ຺ໂຘ, ເອວໍ ຊານາຫິ ມາຣິສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙);

ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວ. ຍຖາຫ ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສໍ ປວາຣິໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐). ອິຘ ປນ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາຣາຊາຕິ ຍຖາ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ເທສນໍ ເທເສຕຸໍ ປຸນ ມຫາຣາຊາຕິ ອາລປຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ມຫາຣາຊ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຖາຄໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ…ເປ… ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຄຕສທ຺ໂທ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຣຫນ຺ຕິອາທໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ. ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂລໂກຕິ – ໂອກາສໂລໂກ ສຕ຺ຕໂລໂກ ສງ຺ຂາຣໂລໂກຕິ ຕິວິໂຘ. ອິຘ ປນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຈ ຕຖາຄໂຕ ນ ເທວໂລເກ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ມນຸສ຺ສໂລເກວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມນຸສ຺ສໂລເກປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ. ຕຕ຺ຣາປິ ນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ, ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ ຕສ຺ສາປເຣນ ມຫາສາໂລ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ, ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ສລຬວຕີ ນາມ ນທີ. ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ, ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ, ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ, ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສິຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອາຍາມໂຕ ຕິໂຍຊນສເຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂຍຊນສເຕ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສເຕ ມຊ຺ຌິມປເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ອຄ຺ຄສາວກາ, ອສີຕິມຫາເຖຣາ, ພຸທ຺ຘມາຕາ, ພຸທ຺ຘປິຕາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເອຕ຺ເຖວຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຖາຄໂຕ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນມຘຸປາຍາສໂຠຊນໂຕ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ. ຕຸສິຕຠວນໂຕ ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ. ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ອິຘ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ອິມໍ ໂລກໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ສເທວກນ຺ຕິ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກໍ. ເອວໍ ສຫ ມາເຣນ ສມາຣກໍ, ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ, ສຫ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ. ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາ, ຕໍ ປຊໍ. ສຫ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສເທວມນຸສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈ ກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມາຣກ – ວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ. ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ, ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ. ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ. ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກວ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ, ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ. ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉ ກາມາວຈຣເທວໂລໂກ. ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ. ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສວເສນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວມາຫ. ຕໂຕ ເຍສໍ ອໂຫສິ – ‘‘ມາໂຣ ມຫານຸຠາໂວ ຉ ກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ, ກິໍ ໂສປິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສມາຣກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຍສໍ ປນ ອໂຫສິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ ເອກງ຺ຄຸລິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ທ຺ວີຫິ …ເປ… ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ. ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ກິໍ ໂສປິ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມກນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ເຍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ກິໍ ເຕປິ ສຈ຺ຉິກຕາ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຖ ສມ຺ມຸຕິເທເວ ອວເສສມນຸສ຺ເສ ຈ ອຸປາທາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອາຫ. ອຍເມຕ຺ຖ ຠາວານຸກ຺ກໂມ.

ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ ສເທວກນ຺ຕິ ເທເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກໍ. ສມາຣກນ຺ຕິ ມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກໍ. ສພ຺ຣຫ຺ມກນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກໍ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຕີສຸ ປເທສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຣິຍາທິຍນ຺ໂຕ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ປຎ຺ຈຫິປິ ປເທຫິ ເຕນ ເຕນາກາເຣນ ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ.

ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຍນ຺ຕິ ສາມໍ ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ເອເຕນ ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ. ປເວເທຕີຕິ ໂພເຘຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ປກາເສຕິ.

ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫິຕ຺ວາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕິ. ອາທິມ຺ຫິປິ, ກລ຺ຍາຓໍ ຠທ຺ທກໍ ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ມຊ຺ເຌປິ, ປຣິໂຍສາເນປິ, ກລ຺ຍາຓໍ ຠທ຺ທກໍ ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ, ອຕ຺ຖິ ສາສນສ຺ສ. ເທສນາຍ ຕາວ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປິ ຄາຖາຍ ປຐມປາໂທ ອາທິ ນາມ, ຕໂຕ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌໍ ນາມ, ອນ຺ເຕ ເອໂກ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ. ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ອາທິ, ອິທມໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານໍ, ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ມຊ຺ຌໍ. ອເນການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມານຸສນ຺ຘິ ອາທິ, ອນ຺ເຕ ອນຸສນ຺ຘິ ປຣິໂຍສານໍ, ມຊ຺ເຌ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ພຫູ ວາ ມຊ຺ຌເມວ.

ສາສນສ຺ສ ປນ ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ ອາທິ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙). ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌໍ ນາມ. ຜລຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ. ‘‘ເອຕທຕ຺ຖມິທໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເອຕໍ ສາຣໍ, ເອຕໍ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໔) ຫິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘໍ ຫິ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ, ນິພ຺ພານປຣາຍນໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໖) ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິມ຺ຫິ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ມຄ຺ຄໍ ປຣິໂຍສາເນ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ໂຎປິ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ –

‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສີລໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ມຊ຺ເຌ ມຄ຺ຄໍ ວິຠາວເຍ;

ປຣິໂຍສານມ຺ຫິ ນິພ຺ພານໍ, ເອສາ ກຖິກສຓ຺ຐິຕີ’’ຕິ.

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິວຓ຺ຓນານິສ຺ສິຕາ ເທສນາ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ. ຠຄວາ ປນ ຕຖາຣູປໍ ເທສນໍ ປຫາຍ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິນິສ຺ສິຕໍ ເທສນໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ເທສນາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາ ວາ ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐສພ຺ພນິຄ຺ຄຫີຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ, ຕສ຺ສ ທມິຬກິຣາຕສວຣາທິມິລກ຺ຂູນໍ ຠາສາ ວິຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ ນາມ ເທສນາ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ –

‘‘ສິຖິລໍ ຘນິຕຎ຺ຈ ທີຆຣສ຺ສໍ, ຄຣຸກໍ ລຫຸກຎ຺ຈ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ;

ສມ຺ພນ຺ຘວວຕ຺ຖິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລນ຺ຕິ ສກລາຘິວຈນໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນູນາຘິກວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ເທເສຕິ, ເອກເທສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຸປເນຕພ຺ພອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ໂຍ ຫິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ນິສ຺ສາຍ ລາຠໍ ວາ ສກ຺ກາຣໍ ວາ ລຠິສ຺ສາມີຕິ ເທເສຕິ, ຕສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ ຫິຕຜຣເຓນ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ມຸທຸຫທໂຍ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ-ສທ຺ໂທ ທາເນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ເຈ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີເລ ອປ຺ປມຎ຺ຎາສຸ ເມຖຸນວິຣຕິຍໍ ສທາຣສນ຺ໂຕເສ ວີຣິເຍ ອຸໂປສຖງ຺ເຄສຸ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສາສເນຕິ ອິເມສ຺ວຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ກິໍ ເຕ ວຕໍ ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

ກິສ຺ສ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ;

ອິທ຺ຘີ ຊຸຕີ ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕິ,

ອິທຎ຺ຈ ເຕ ນາຄ, ມຫາວິມານໍ.

ອຫຎ຺ຈ ຠຣິຍາ ຈ ມນຸສ຺ສໂລເກ,

ສທ຺ຘາ ອຸໂຠ ທານປຕີ ອຫຸມ຺ຫາ;

ໂອປານຠູຕໍ ເມ ຆຣໍ ຕທາສິ,

ສນ຺ຕປ຺ປິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ.

ຕໍ ເມ ວຕໍ ຕໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

ຕສ຺ສ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ;

ອິທ຺ຘີ ຊຸຕີ ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕິ,

ອິທຎ຺ຈ ເມ ຘີຣ ມຫາວິມານ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໑໕໙໕);

ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຸຓ຺ຓກຊາຕເກ ທານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເກນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເກນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເກນ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ.

ເຕນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເຕນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເຕນ ເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໒໗໕,໒໗໗);

ອິມສ຺ມິໍ ອງ຺ກຸຣເປຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ, ໂຂ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຕ຺ຕິຣິຍໍ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອໂຫສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ເມ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເນວ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ…ເປ… ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ອິມສ຺ມິໍ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ປເຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ອິມສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ເຕ ເມຖຸນວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ມຍຎ຺ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມາມ,

ອມ຺ເຫ ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມ,

ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໙໗);

ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕເກ ສທາຣສນ຺ໂຕໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕາ, ຕປສ຺ສີ ສຸທໍ ໂຫມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ໂລມຫໍສນສຸຕ຺ເຕ ວີຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໘.໗໕);

ເອວໍ ນິມິຊາຕເກ ອຕ຺ຕທມນວເສນ ກໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ອຸໂປສໂຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ ເມ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ…ເປ… ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໔) ປາສາທິກສຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສກລສາສນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ອິທເມວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສກລສາສນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕໍ ຈຣິຍໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ວາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໙໑. ຕໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມໍ. ສຸຓາຕິ ຄຫປຕິ ວາຕິ ກສ຺ມາ ປຐມໍ ຄຫປຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ? ນິຫຕມານຕ຺ຕາ, ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລໂຕ ປພ຺ພຊິຕາ ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາ ມນ຺ເຕ ນິສ຺ສາຍ ມານໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຫີນຊຈ຺ຈກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊາຕິຕາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຄຫປຕິທາຣກາ ປນ ກຈ຺ເຉຫິ ເສທໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ເຕຫິ ປິຏ຺ຐິຍາ ໂລຓໍ ປຸປ຺ຜມານາຍ ຠູມິໍ ກສິຕ຺ວາ ຕາທິສສ຺ສ ມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຫຕມານທປ຺ປາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມານໍ ວາ ທປ຺ປໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ຍຖາພລໍ ສກລພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ອິຕເຣຫິ ຈ ກຸເລຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ນ ພຫຸກາ, ຄຫປຕິກາວ ພຫຸກາ. ອິຕິ ນິຫຕມານຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ປຐມໍ ຄຫປຕິໍ ນິທ຺ທິສຕີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາຕິ ອິຕເຣສໍ ວາ ກຸລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ. ປຈ຺ຈາຊາໂຕຕິ ປຕິຊາໂຕ. ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມິມ຺ຫິ ຕຖາຄເຕ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສຕິ ສເຈປິ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖ ຆເຣ ໂຍຊນສຕນ຺ຕເຣປິ ວາ ທ຺ເວ ຊາຍມ຺ປຕິກາ ວສນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເນສໍ ສກິຎ຺ຈນສປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ຆຣາວາໂສ ສມ຺ພາໂຘເຍວ. ຣໂຊປໂຖຕິ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄມນປໂຖຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນ ອພ຺ໂຠກາໂສ ວິຍາຕິ ອພ຺ໂຠກາໂສ. ປພ຺ພຊິໂຕ ຫິ ກູຏາຄາຣຣຕນປາສາທເທວວິມານາທີສຸ ປິຫິຕທ຺ວາຣວາຕປາເນສຸ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນສຸ ວສນ຺ໂຕປິ ເນວ ລຄ຺ຄຕິ, ນ ສຊ຺ຊຕິ, ນ ພຊ຺ຌຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ. ອປິ ຈ ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ກຸສລກິຣິຍາຍ ໂອກາສາຠາວໂຕ. ຣໂຊປໂຖ ອສໍວຸຕສງ຺ກາຣຏ຺ຐານໍ ວິຍ ຣຊານໍ ກິເລສຣຊານໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໂຕ. ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ກຸສລກິຣິຍາຍ ຍຖາສຸຂໍ ໂອກາສສພ຺ຠາວໂຕ.

ນຍິທໍ ສຸກຣໍ…ເປ… ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ, ຍເທຕໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຈຣິຕພ຺ພໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ຈ ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສໍ ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ນ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ…ເປ… ຈຣິຕຸໍ, ຍໍນູນາຫໍ ເກເສ ຈ ມສ຺ສຸຎ຺ຈ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກສາຍຣສປີຕຕາຍ ກາສາຍານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພາ, ຕໍ ອນຄາຣິຍໍ. ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ.

໑໙໒-໑໙໓. ອປ຺ປໍ ວາຕິ ສຫສ຺ສໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘ ອປ຺ໂປ ນາມ ໂຫຕິ, ສຫສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາ. ອາພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຎາຕິເຍວ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ. ໂສປິ ວີສຕິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ອປ຺ໂປ ນາມ ໂຫຕິ, ວີສຕິຍາ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອາຈາເຣນ ເຈວ ໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຓຸມຕ຺ເຕສູຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສຸ. ວຊ຺ເຊສູຕິ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸ. ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ຠຍທສ຺ສີ. ສມາທາຍາຕິ ສມ຺ມາ ອາທິຍິຕ຺ວາ. ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ.

ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸສເລນ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈາຣໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ກຸສເລ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມ ຄຫິເຕປິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ນາມ ນ ອາກາເສ ວາ ຣຸກ຺ຂຄ຺ຄາທີສຸ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸເຍວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸສເລນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ. ສມຓມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສີລາ? ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ປຣິສຸທ຺ຘໍ ອາຊີວມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ ຖປຕິ ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ເຕນ ຕິວິເຘນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ປິຫິຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສຕິຍາ ເຈວ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຕິວິເຘນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ

໑໙໔-໒໑໑. ເອວໍ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຠາເຊນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ສີລສ຺ມິນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິ ສີລສ຺ມິໍ ເອກໍ ສີລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທມສ຺ສ ໂຫຕິ ສີລສ຺ມິນ຺ຕິ ອິທໍ ອສ຺ສ ສີລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໒. ນ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຍທິທໍ ສີລສໍວຣໂຕຕິ ຍານິ ອສໍວຣມູລການິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຍໍ ອິທໍ ຠຍໍ ສີລສໍວຣໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ກຸໂຕຈິ ເອກສໍວຣໂຕປິ ນ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ສໍວຣໂຕ ອສໍວຣມູລກສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ອຠາວາ. ມຸທ຺ຘາຠິສິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາວິຘານວິຫິເຕນ ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນ ມຸທ຺ຘນິ ອວສິຕ຺ໂຕ. ຍທິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕຕິ ຍໍ ກຸໂຕຈິ ເອກປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕປິ ຠຍໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ນ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ນິຫຕປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວຊ຺ຊສຸຂນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊໍ ອນິນ຺ທິຕໍ ກຸສລໍ ສີລປທຏ຺ຐາເນຫິ ອວິປ຺ປຏິສາຣປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິຘມ຺ເມຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິເຕນ ຕິວິເຘນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ສີລກຖໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣກຖາ

໒໑໓. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຠາຊນີເຍ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປນ຺ຕິ ອຍໍ ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໙). ກຕ຺ຖຈິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ, ຍຖາຫ – ‘‘ຕຖູປມໍ ຘມ຺ມມຍໍ, ສຸເມຘ, ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘). ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ‘‘ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖) ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕຍປຎ຺ຎາ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕) ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພນິວາສາທິຎາຓໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໔) ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປສາທຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ປນາຍໍ ປສາທຈກ຺ຂຸໂວຫາເຣນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພ຺ຍາເສກສຸຂນ຺ຕິ ກິເລສພ຺ຍາເສກວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາເສກໍ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ.

ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກຖາ

໒໑໔. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍມ຺ຫິ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄມນໍ, ປຏິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕນໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ລພ຺ຠຕິ. ຄມເນ ຕາວ ປຸຣໂຕ ກາຍໍ ອຠິຫຣນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາມ. ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ ນາມ. ຐາເນປິ ຐິຕໂກວ ກາຍໍ ປຸຣໂຕ ໂອນາເມນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາມ, ປຈ຺ຉໂຕ ອປນາເມນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ ນາມ. ນິສຊ຺ຊາຍ ນິສິນ຺ນໂກວ ອາສນສ຺ສ ປຸຣິມອງ຺ຄາຠິມຸໂຂ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາມ, ປຈ຺ຉິມອງ຺ຄປເທສໍ ປຈ຺ຈາສໍສຣນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ ນາມ. ນິປຊ຺ຊເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣີ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎເມວ ວາ ກາຣີ. ໂສ ຫິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ກໂຣເຕວ. ນ ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວິຣຫິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກມນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ອຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ເມ ເອຕ຺ຖ ຄເຕນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ເຈຕິຍທສ຺ສນໂພຘິສງ຺ຆເຖຣອສຸຠທສ຺ສນາທິວເສນ ຘມ຺ມໂຕ ວຸຑ຺ຒິ. ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ທິສ຺ວາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ, ສງ຺ຆທສ຺ສເນນ ສງ຺ຆາຣມ຺ມຓໍ, ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕເທວ ຂຍວຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຖເຣ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ, ອສຸຠໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕເທວ ຂຍວຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນໍ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ອາມິສໂຕປິ ວຸຑ຺ຒິ ອຕ຺ໂຖເຍວ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄມເນ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເຈຕິຍທສ຺ສນໍ ຕາວ ສາຕ຺ຖກໍ, ສເຈ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ມຫາປູຊາຍ ທສທ຺ວາທສໂຍຊນນ຺ຕເຣ ປຣິສາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຠວານຸຣູປາ ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ປຸຣິສາປິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປການິ ວິຍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈສ຺ສ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ ໂລໂຠ ໂຫຕິ, ອນິຏ຺ເຐ ປຏິໂຆ, ອສມເປກ຺ຂເນ ໂມໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ວາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ຐານໍ ອສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອນ຺ຕຣາຍາຠາເວ ສປ຺ປາຍໍ. ໂພຘິທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສງ຺ຆທສ຺ສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖໍ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕຄາເມ ມຫາມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ ຊນສນ຺ນິປາໂຕ ເຈວ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ຐານໍ ອສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາຍາຠາເວ ສປ຺ປາຍໍ. ມຫາປຣິສປຣິວາຣານໍ ເຖຣານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອສຸຠທສ຺ສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖໍ, ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ສາມເຓຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ ຄໂຕ. ສາມເຓໂຣ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອສຸຠໍ ທິສ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຕີຓິ ຜລານິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ທຫໂຣ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ສາມເຓຣາຕິ ປກ຺ໂກສິ. ໂສ ‘ມຍາ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ. ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ອຸປຣິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກິໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ປຏິວຈນມທາສິ. ‘ເອຫີ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເອກວຈເນເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ຕາວ ມຄ຺ເຄເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍາ ຐິໂຕກາເສ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກຖາ’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເຕນ ປຕ຺ຕວິເສສເມວ ປາປຸຓິ. ເອວໍ ເອກໍ ອສຸຠໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຊນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຊາຕໍ. ເອວໍ ສາຕ຺ຖມ຺ປິ ປເນຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸຄາມາສຸຠໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ປຸຣິສາສຸຠໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ສຠາຄເມວ ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ເອວໍ ສປ຺ປາຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມ.

ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສາຕ຺ຖກສປ຺ປາຍສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄມນໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມ. ຕສ຺ສາວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ –

ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ຫຣຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ; ເອກຈ຺ໂຈ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ນ ຫຣຕິ; ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ເນວ ຫຣຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ; ເອກຈ຺ໂຈ ຫຣຕິ ຈ, ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມຍາເມ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ນິສຊ຺ຊຈງ຺ກເມຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປເຄວ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ, ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ໂສ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປລ຺ລງ຺ເກ ອຸສຸມໍ ຄາຫາເປນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເສນາສນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕວ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສເຈ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປວິສຕິ. ອຎ຺ຎໍ ເຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂສປານມູເລ ຐຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ວິຍ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ອາຣຸຍ຺ຫ, ມຫນ຺ຕໍ ເຈຕິຍໍ ເຈ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ເຈຕິຍໍ ເຈ, ຕເຖວ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ປຕ຺ເຕນາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ນິປຈ຺ຈາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂພຘິ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ. ໂສ ເອວໍ ເຈຕິຍຎ຺ຈ ໂພຘິຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສາມິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສາມິຕຠຓ຺ຑກໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາມສມີເປ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ. ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ອຍ຺ໂຍ ໂນ ອາຄໂຕຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນສາລາຍ ວາ ເຄເຫ ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ທຕ຺ວາ ຍາວ ຠຕ຺ຕໍ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ສເຈປິ ນ ກຖາເປນ຺ຕິ, ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມກຖາ ນາມ ກາຕພ຺ພາ ເຍວາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມກຖາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຍມາເນຫິປິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອນຸຄໂຕວ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ນໍ ປຸເຣຕຣໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິຄາເມ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ສາມເຓຣທຫຣຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມສ຺ສ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ໂປຣາຓກຠິກ຺ຂູ ກິຣ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາຈຣິໂຍຕິ ນ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອເຕ ມນຸສ຺ສາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິໍ ໂຫນ຺ຕິ, ມາຕິປກ຺ຂໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘາ ປິຕິປກ຺ຂໂຕ’’ຕິ? ກິໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຖາຕິ? ຕຸມ຺ເຫສຸ ເອເຕສໍ ເປມໍ ພຫຸມານນ຺ຕິ. ອາວຸໂສ, ຍໍ ມາຕາປິຕູຫິປິ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕໍ ເອເຕ ອມ຺ຫາກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຕ຺ຕຈີວຣມ຺ປິ ໂນ ເອເຕສໍ ສນ຺ຕກເມວ, ເອເຕສໍ ອານຸຠາເວນ ເນວ ຠເຍ ຠຍໍ, ນ ຉາຕເກ ຉາຕກໍ ຊານາມ. ອີທິສາ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣິໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສໍ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫຣຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ.

ຍສ຺ສ ປນ ປເຄວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ ປຊ຺ຊລຕິ, ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວີຖິໍ ນາໂຣຫຕິ, ໂສ ປເຄວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເວຄສາ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຄຣູປານໍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍເມວ ຄາມໍ ຍາຄຸຠິກ຺ຂາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິວຕິ, ອຖສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓມຕ຺ເຕເນວ ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຆຏສເຕນ ນ຺ຫາໂຕ ວິຍ ເຕໂຊຘາຕຸ ປຣິຬາຫນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຍາຄຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຸຂຎ຺ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກຕ຺ວາ ອວເສສຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ອາຫາຣຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂໍ ອຸປຏ຺ຐຫມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ນ ຫຣຕີຕິ. ເອທິສາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ. ສີຫຬທີເປເຍວ ເຕສຸ ເຕສຸ ຄາເມສຸ ອາສນສາລາຍໍ ວາ ນ ຕໍ ອາສນມຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີຕິ.

ໂຍ ປນ ປມາທວິຫາຣີ ໂຫຕິ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕຂີລວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ – ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນນຸໂລມິເກນ ຄິຫິສໍສຄ຺ເຄນ ສໍສຏ຺ໂຐ ຈຣິຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຈ ຕຸຈ຺ໂຉ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນວ ຫຣຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ.

ໂຍ ປນາຍໍ – ‘‘ຫຣຕິ ຈ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕກາມາ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຕມ຺ປິ ເອກໂຕ ວສນ຺ຕາ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ນ ອິຓຏ຺ຏາ, ນ ຠຍຏ຺ຏາ, ນ ຊີວິກາປກຕາ ປພ຺ພຊິຕາ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມາ ປເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ, ຕສ຺ມາ ຄມເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ຄມເນເຍວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຕຖາ ຐາເນ, ນິສຊ຺ຊາຍ, ສຍເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ສຍເນວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ.

ເຕ ເອວໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຑ຺ຒອຸສຠອຸສຠອຑ຺ຒຄາວຸຕຄາວຸຕນ຺ຕເຣສຸ ປາສາຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ກສ຺ສຈິ ຄມເນ ກິເລໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກໍ ຊານາຕິ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຕ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິໂຈເທຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ; ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສີທຕີຕິ ໂສເຍວ ນໂຍ. ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ຕໍ ກິເລສໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຣຕິ ເຈ, ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸຣິມປເທສໍເຍວ ເອຕິ. ອາລິນ຺ທກວາສີ ມຫາຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

ໂສ ກິຣ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ເອວ ວິຫາສິ, ມນຸສ຺ສາປິ ອທ຺ທສໍສຸ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກສນ຺ຕາ ຈ ວປນ຺ຕາ ຈ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຈ ກມ຺ມານິ ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ເຖຣໍ ຕຖາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິນ຺ນຸ ໂຂ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ, ອຸທາຫຸ ກິຎ຺ຈິ ປມຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສມຸລ຺ລປນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕເນວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວີສຕິວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວເສ ຈສ຺ສ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທີປໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຫາຣາຊາໂນ ສກ຺ໂກ ຈ ເທວານມິນ຺ໂທ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ສຫມ຺ປຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສຸ. ຕຎ຺ຈ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ວນວາສີ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ທຸຕິຍທິວເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ໂອຠາໂສ ອໂຫສິ, ກິໍ ໂສ ໂອຠາໂສ’’ຕິ? ເຖໂຣ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂອຠາໂສ ນາມ ທີໂປຠາໂສປິ ໂຫຕິ, ມຓິໂອຠາໂສປີຕິ ເອວມາທິມາຫ. ຕໂຕ ‘ປຏິຈ຺ຉາເທຖ ຕຸມ຺ເຫ’ຕິ ນິພທ຺ໂຘ ‘ອາມາ’ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ກາຬວລ຺ລິມຓ຺ຑປວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຈ.

ໂສປິ ກິຣ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ – ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ມຫາປຘານໍ ປູເຊສ຺ສາມີຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ປຸນ ໂສຬສວສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານຍຸຕ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ, ວິຍຸຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘເຏ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄາມສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄາວີ ນຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ນູ’’ຕິ ອາສງ຺ກນີຍປເທເສ ຐຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ກຈ຺ຉກນ຺ຕຣໂຕ ອຸທເກນ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸທກຄຓ຺ຑູສໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ມາ ເມ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ວາ ວນ຺ທິຕຸໍ ວາ ອາຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ‘ທີຆາຍຸກາ ໂຫຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິກ຺ເຂໂປ ອໂຫສີຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ກຕິມີ’’ຕິ ທິວສໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸຄຓນໍ ວາ ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ປນ ອຸທກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ. ສເຈ ທິວສາທີນິ ປຸຈ຺ຉກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ຄາມທ຺ວາເຣ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາວ ຍາຕິ.

ກລມ຺ພຕິຕ຺ຖວິຫາເຣ ວສ຺ສູປຄຕາ ປຎ຺ຎາສຠິກ຺ຂູ ວິຍ ຈ. ເຕ ກິຣ ອາສຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ອກໍສຸ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາລປິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ຄາມຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕາ ອຸທກຄຓ຺ຑູສໍ ກຕ຺ວາ ປວິສິໍສຸ. ທິວສາທີສຸ ປຸຈ຺ຉິເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ນິຏ຺ຐຸຠນໍ ທິສ຺ວາ ຊານິໍສຸ – ‘‘ອຊ຺ເຊໂກ ອາຄໂຕ, ອຊ຺ຊ ທ຺ເວ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ເອເຕ ອມ຺ເຫຫິເຍວ ສທ຺ຘິໍ ນ ສລ຺ລປນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ. ສເຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ສລ຺ລປນ຺ຕິ, ອທ຺ຘາ ວິວາທຊາຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອຖ ເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຂມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ, ສພ຺ເພ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສາຍ ຠິກ຺ຂູສຸ ທ຺ເວປິ ຠິກ຺ຂູ ເອໂກກາເສ ນາທ຺ທສໍສຸ. ຕໂຕ ໂຍ ເຕສຸ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ, ໂສ ອາຫ – ‘‘ນ ໂຠ ກລຫກາຣການໍ ວສໂນກາໂສ ອີທິໂສ ໂຫຕິ, ສຸສມ຺ມຏ຺ຐໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ, ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໂຍ, ສູປຏ຺ຐປິຕໍ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕາ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕ ເຕມາເສເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ ປວາເຣສຸໍ.

ເອວໍ ກາຬວລ຺ລິມຓ຺ຑປວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ກລມ຺ພຕິຕ຺ຖວິຫາເຣ ວສ຺ສູປຄຕຠິກ຺ຂູ ວິຍ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຍຸຕ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ຄາມສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກຄຓ຺ຑູສໍ ກຕ຺ວາ ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ຍຕ຺ຖ ສຸຣາໂສຓ຺ຑຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ກລຫກາຣກາ ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ນ ຕຸຣິຕຕຸຣິໂຕ ວິຍ ຊເວນ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ຫິ ຊເວນ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຘຸຕງ຺ຄໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ. ວິສມຠູມິຠາຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ປນ ອຸທກສກຏໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນຸຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຈ ທາຕຸກາມໍ ວາ ອທາຕຸກາມໍ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ກາລໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວາ ພຫິຄາເມ ວາ ວິຫາຣເມວ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາ ຜາສຸເກ ປຕິຣູເປ ໂອກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອກ຺ຂພ຺ຠຎ຺ຊນ – ວຓເລປນປຸຕ຺ຕມໍສູປມວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ເນວ ທວາຍ ນ ມທາຍ ນ ມຓ຺ຑນາຍ ນ ວິຠູສນາຍ…ເປ… ຠຸຕ຺ຕາວີ ຈ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕກິລມຖໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຍຖາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຸຣິມຍາມໍ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫຣຕິ ຈ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈາຕິ.

ອິທໍ ປນ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕໍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຍທິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປຐມວເຍ ເອວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ປຐມວເຍ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ມຊ຺ຌິມວເຍ; ໂນ ເຈ ມຊ຺ຌິມວເຍ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ມຣຓສມເຍ; ໂນ ເຈ ມຣຓສມເຍ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ; ໂນ ເຈ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຸຓາຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ໂນ ເຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ອຖ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ມຫາປຎ຺ໂຎ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫິທ຺ຘິໂກ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຘຸຕວາໂທ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ມຫາກສ຺ສໂປ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ວິນຍຘໂຣ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ອຸປາລິ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ປຸຓ຺ໂຓ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ເຣວໂຕ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ອານນ຺ໂທ ຠິກ຺ຂາກາໂມ ວາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ຣາຫຸໂລ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕຕິ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ຍ຺ວາຍໍ ຫຣຕິ ຈ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສິຂາປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ປນ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ປຏິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ຍຖາ ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ – ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຠິກ຺ກໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມິ, ມຍາ ອຠິກ຺ກໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວາໂຍຘາຕຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊນຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ອຍໍ ກາຍສມ຺ມໂຕ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ອຠິກ຺ກມໂຕ ເອເກກປາທຸທ຺ຘຣເຓ ປຖວີຘາຕຸ ອາໂປຘາຕູຕິ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ໂອມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ມນ຺ທາ, ອິຕຣາ ທ຺ເວ ອຘິມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ພລວຕິໂຍ; ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ເຕໂຊຘາຕຸ ວາໂຍຘາຕູຕິ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ໂອມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ມນ຺ທາ, ອິຕຣາ ທ຺ເວ ອຘິມຕ຺ຕາ ພລວຕິໂຍ, ຕຖາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣເຓ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ອຕິຫຣຓໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຕິຫຣເຓ ປວຕ຺ຕາ ວີຕິຫຣຓໍ, ວີຕິຫຣເຓ ປວຕ຺ຕາ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປວຕ຺ຕາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນໍ, ສນ຺ນິກ຺ເຂປເນ ປວຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປພ຺ພໍ ປພ຺ພໍ ສນ຺ຘິ ສນ຺ຘິ ໂອຘິ ໂອຘິ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕກປາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕິລານິ ວິຍ ປຏປຏາຍນ຺ຕາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອຠິກ຺ກມຕິ, ກສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ອຠິກ຺ກມນໍ? ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ຘາຕູນໍເຍວ ຄມນໍ, ຘາຕູນໍ ຐານໍ, ຘາຕູນໍ ນິສຊ຺ຊນໍ, ຘາຕູນໍ ສຍນໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ສທ຺ຘິໍ ຣູເປນ.

ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ;

ອວີຈິມນຸສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນທີໂສໂຕວ ວຕ຺ຕຕີຕິ.

ເອວໍ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ.

ອາໂລກິເຕ ວິໂລກິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາໂລກິຕໍ ນາມ ປຸຣໂຕ ເປກ຺ຂຓໍ. ວິໂລກິຕໍ ນາມ ອນຸທິສາເປກ຺ຂຓໍ. ອຎ຺ຎານິປິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຉໂຕ ເປກ຺ຂຓວເສນ ໂອໂລກິຕອຸລ຺ໂລກິຕາປໂລກິຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອິຘ ນ ຄຫິຕານິ. ສາຣຸປ຺ປວເສນ ປນ ອິມາເນວ ທ຺ເວ ຄຫິຕານິ, ອິມິນາ ວາ ມຸເຂນ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ຄຫິຕາເນວາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ນນ຺ທສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ອາໂລເກຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ນນ຺ໂທ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ອາໂລເກຕິ – ‘ເອວໍ ເມ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ອາໂລກຍໂຕ ນ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສວິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ (ອ. ນິ. ໘.໙). ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ນນ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ…ເປ… ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ…ເປ… ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ…ເປ… ອຸທ຺ຘໍ…ເປ… ອໂຘ…ເປ… ອນຸທິສາ ອນຸວິໂລເກຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ນນ຺ໂທ ອນຸທິສໍ ອນຸວິໂລເກຕິ – ‘ເອວໍ ເມ ອນຸທິສໍ ອນຸວິໂລກຍໂຕ ນ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສວິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອປິ ຈ ອິຘາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເຈຕິຍທສ຺ສນາທິວເສເນວ ສາຕ຺ຖກຕາ ຈ ສປ຺ປາຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປນ ອວິຊຫນເມວ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນກມ຺ມຏ຺ຐານິເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວ, ກສິຓາທິກມ຺ມຏ຺ຐານິເກຫິ ວາ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ອາໂລກນໍ ວິໂລກນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ອາໂລເກຕາ ວາ ວິໂລເກຕາ ວາ ນຕ຺ຖິ, ‘ອາໂລເກສ຺ສາມີ’ຕິ ປນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວາໂຍຘາຕຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊນຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ເຫຏ຺ຐິມໍ ອກ຺ຂິທລໍ ອໂຘ ສີທຕິ, ອຸປຣິມໍ ອຸທ຺ຘໍ ລງ຺ເຆຕິ. ໂກຈິ ຍນ຺ຕເກນ ວິວຣນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ປຊານນໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມ. ອປິ ຈ ມູລປຣິຎ຺ຎາ ອາຄນ຺ຕຸກຕາວ ກາລິກຠາວວເສນ ເປຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມູລປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຕາວ –

ຠວງ຺ຄາວຊ຺ຊນຎ຺ເຈວ, ທສ຺ສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ;

ສນ຺ຕີຣຓໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ, ຊວນໍ ຠວຕິ ສຕ຺ຕມໍ.

ຕຕ຺ຖ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸ ອາວຊ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ, ຕໍນິໂຣຘາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານໍ, ຕໍນິໂຣຘາ ວິປາກມໂນຘາຕຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ, ຕໍນິໂຣຘາ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ສນ຺ຕີຣຓກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ, ຕໍນິໂຣຘາ ກິຣິຍມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ, ຕໍນິໂຣຘາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊວນໍ ຊວຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຊວເນປິ – ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນວເສນ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍຊວເນປິ…ເປ… ສຕ຺ຕມຊວເນປິ. ເອເຕສຸ ປນ ຍຸທ຺ຘມຓ຺ຑເລ ໂຍເຘສຸ ວິຍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕິເຕສຸ – ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ມູລປຣິຎ຺ຎາວເສນ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ປນ ຣູເປ ອາປາຖມາຄເຕ ຠວງ຺ຄຈລນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສກກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນ ອາວຊ຺ຊນາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ອວສາເນ ຊວນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ເຄຫຠູເຕ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາຄນ຺ຕຸກປຸຣິໂສ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຍຖາ ປຣເຄເຫ ກິຎ຺ຈິ ຍາຈິຕຸໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກປຸຣິສສ຺ສ ເຄຫສ຺ສາມິເກສຸ ຕຸຓ຺ຫີມາສິເນສຸ ອາຓາກຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ເຄຫຠູເຕ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາວຊ຺ຊນາທີສຸປິ ອຣຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ອທຸສ຺ສນ຺ເຕສຸ ອມຸຍ຺ຫນ຺ເຕສຸ ຈ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວວເສນ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍານິ ປເນຕານິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນປຣິໂຍສານານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕານິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ, ອິຕ຺ຕຣານິ ຕາວກາລິການິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເອກສ຺ມິໍ ຆເຣ ສພ຺ເພສຸ ມານຸສເກສຸ ມເຕສຸ ອວເສສສ຺ສ ເອກສ຺ສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມຣຓຘມ຺ມສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ນຈ຺ຈຄີຕາທີສຸ ອຠິຣຕິ ນາມ. ເອວເມວ ເອກທ຺ວາເຣ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ມເຕສຸ ອວເສສສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ມຣຓຘມ຺ມສ຺ສ ຊວນສ຺ສາປິ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນວເສນ ອຠິຣຕິ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ຕາວກາລິກຠາວວເສນ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິ ຈ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ເຈວ ຣູປາ ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ທສ຺ສນໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຜສ຺ສາທິກາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວເມເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມວາເຍ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ, ໂກ ວິໂລເກຕິ?

ຕຖາ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ, ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ, ທສ຺ສນໍ ມນາຍຕນໍ, ເວທນາທໂຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຘມ຺ມາຍຕນໍ. ເອວເມເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ສມວາເຍ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ, ໂກ ວິໂລເກຕິ?

ຕຖາ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ, ຣູປໍ ຣູປຘາຕຸ, ທສ຺ສນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ມຘາຕຸ. ເອວເມຕາສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສມວາເຍ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ, ໂກ ວິໂລເກຕິ?

ຕຖາ ຈກ຺ຂຸ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ຣູປາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ອາວຊ຺ຊນໍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ, ອາໂລໂກ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ເວທນາທໂຍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ. ເອວເມເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມວາເຍ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ, ໂກ ວິໂລເກຕີຕິ? ເອວເມຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນປິ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມິຎ຺ຊິເຕ ປສາຣິເຕຕິ ປພ຺ພານໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓປຈ຺ຈຍາ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາເທ ອຕິຈິຣໍ ສມິຎ຺ເຊຕ຺ວາ ວາ ປສາເຣຕ຺ວາ ວາ ຐິຕສ຺ສ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຕໍ ນ ລຠຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິປຕຕິ, ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ກາເລ ສມິຎ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ກາເລ ປສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕາ ເວທນາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຜາຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ເຖ ປນ ສຕິປິ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ –

ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ກິຣ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ສຊ຺ຌາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສສຸ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຣໂກ ທຫໂຣ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣນ຺ໂຕ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຄິຫີ ຊາໂຕ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປາທໍ ປສາເຣນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປສາເຣສິ, ອຏ຺ຐິມາຫຈ຺ຈ ປາໂທ ຌາຍິ. ອປໂຣ ວມ຺ມິເກ ປສາເຣສິ, ໂສ ອາສີວິເສນ ຑຏ຺ໂຐ. ອປໂຣ ຈີວຣກຸຏິທຓ຺ຑເກ ປສາເຣສິ, ຕໍ ມຓິສປ຺ໂປ ຑໍສິ. ຕສ຺ມາ ເອວຣູເປ ອສປ຺ປາເຍ ອປສາເຣຕ຺ວາ ສປ຺ປາເຍ ປສາເຣຕພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ.

ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປນ ມຫາເຖຣວຕ຺ຖຸນາ ທີເປຕພ຺ພໍ – ມຫາເຖໂຣ ກິຣ ທິວາຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖຍມາໂນ ສຫສາ ຫຕ຺ຖໍ ສມິຎ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຓິກໍ ສມິຎ຺ເຊສິ. ຕໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ສຫສາ ຫຕ຺ຖໍ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຓິກໍ ສມິຎ຺ຊິຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຫໍ, ອາວຸໂສ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກາຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ, ນ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຫຕ຺ໂຖ ສມິຎ຺ຊິຕປຸພ຺ໂພ, ອິທານິ ປນ ເມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖຍມາເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສມິຎ຺ຊິໂຕ. ຕສ຺ມາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສມິຎ຺ເຊສິນ຺ຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ເອວຣູເປນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນເມວ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ສມິຎ຺ເຊນ຺ໂຕ ວາ ປສາເຣນ຺ໂຕ ວາ ນຕ຺ຖິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣນ ປນ ສຸຕ຺ຕາກຑ຺ຒນວເສນ ທາຣຸຍນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທລຈລນໍ ວິຍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ປຣິຊານນໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘາຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣານໍ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂາປຏິຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ຘາຣຓໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣຘາຣເຓ ຕາວ ນິວາເສຕ຺ວາ ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣໂຕ ອາມິສລາໂຠ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣເຍວ ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ຕສ຺ສ ວເສນ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸຓ຺ຫປກຕິກສ຺ສ ປນ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ຈ ຈີວຣໍ ສຸຂຸມໍ ສປ຺ປາຍໍ, ສີຕາລຸກສ຺ສ ຆນໍ ທຸປຏ຺ຏໍ. ວິປຣີຕໍ ອສປ຺ປາຍໍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊິຓ຺ຓໍ ອສປ຺ປາຍເມວ, ອຄ຺ຄຬາທິທາເນນ ຫິສ຺ສ ຕໍ ປລິໂພຘກຣໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓທຸກູລາທິເຠທໍ ໂລຠນີຍຈີວຣໍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ອຣຎ຺ເຎ ເອກກສ຺ສ ນິວາສນ຺ຕຣາຍກຣໍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍກຣຎ຺ຈາປິ ໂຫຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທິມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຍຎ຺ຈສ຺ສ ເສວມານສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ຕໍ ອສປ຺ປາຍໍ. ວິປຣີຕໍ ສປ຺ປາຍໍ. ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສເນວ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ຈີວຣໍ ປາຣຸເປນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ປນ ຈີວຣປາຣຸປນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈີວຣມ຺ປິ ອເຈຕນໍ, ກາໂຍປິ ອເຈຕໂນ. ຈີວຣໍ ນ ຊານາຕິ – ‘‘ມຍາ ກາໂຍ ປາຣຸປິໂຕ’’ຕິ. ກາໂຍປິ ນ ຊານາຕິ – ‘‘ອຫໍ ຈີວເຣນ ປາຣຸປິໂຕ’’ຕິ. ຘາຕຸໂຍວ ຘາຕຸສມູຫໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ປຏປິໂລຕິກາຍໂປຕ຺ຖກຣູປປຏິຈ຺ຉາທເນ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ເນວ ສຸນ຺ທຣໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂສມນສ຺ສໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອສຸນ຺ທຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂທມນສ຺ສໍ.

ນາຄວມ຺ມິກເຈຕິຍຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຫິ ເກຈິ ມາລາຄນ຺ຘຘູມວຕ຺ຖາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກຈິ ຄູຖມຸຕ຺ຕກທ຺ທມທຓ຺ຑສຕ຺ຖປ຺ປຫາຣາທີຫິ ອສກ຺ກາຣໍ. ນ ເຕຫິ ນາຄວມ຺ມິກຣຸກ຺ຂາທໂຍ ໂສມນສ຺ສໍ ວາ ໂທມນສ຺ສໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວເມວ ເນວ ສຸນ຺ທຣໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂສມນສ຺ສໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອສຸນ຺ທຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຏິສງ຺ຂານວເສເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຕ຺ຕຘາຣເຓປິ ປຕ຺ຕໍ ສຫສາວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ຠິກ຺ຂໍ ລຠິສ຺ສາມີຕິ, ເອວໍ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖວເສນ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິສທຸພ຺ພລສຣີຣສ຺ສ ປນ ຄຣຸປຕ຺ໂຕ ອສປ຺ປາໂຍ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ທຸພ຺ພິໂສຘນີໂຍ ອສປ຺ປາໂຍວ. ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ໂຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ໂຘວນ຺ຕສ຺ເສວ ຈສ຺ສ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ. ມຓິວຓ຺ຓປຕ຺ໂຕ ປນ ໂລຠນີໂຍ, ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອສປ຺ປາໂຍ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ລທ຺ໂຘ ປນ ຍຎ຺ຈສ຺ສ ເສວມານສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ອຍໍ ເອກນ຺ຕອສປ຺ປາໂຍວ. ວິປຣີໂຕ ສປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສເນວ ຈ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສເນວ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ໂຕປິ ອເຈຕໂນ, ຫຕ຺ຖາປິ ອເຈຕນາ. ປຕ຺ໂຕ ນ ຊານາຕິ – ‘‘ອຫໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖາປິ ນ ຊານນ຺ຕິ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ປຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຘາຕຸໂຍວ ຘາຕຸສມູຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສຓ຺ຑາເສນ ອຄ຺ຄິວຓ຺ຓປຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ວິຍາຕິ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຏິສງ຺ຂານວເສເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິ ຈ ຍຖາ ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖປາເທ ວຓມຸເຂຫິ ປຄ຺ຆຣິຕປຸພ຺ພໂລຫິຕກິມິກຸເລ ນີລມກ຺ຂິກສມ຺ປຣິກິຓ຺ເຓ ອນາຖສາລາຍໍ ນິປນ຺ເນ ອນາຖມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ, ເຍ ທຍາລຸກາ ປຸຣິສາ, ເຕ ເຕສໍ ວຓມຕ຺ຕໂຈຬການິ ເຈວ ກປາລາທີຫິ ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຸປນາເມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຈຬການິປິ ເກສຎ຺ຈິ ສຓ຺ຫານິ, ເກສຎ຺ຈິ ຖູລານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊກປາລການິປິ ເກສຎ຺ຈິ ສຸສຓ຺ຐານານິ, ເກສຎ຺ຈິ ທຸສ຺ສຓ຺ຐານານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ນ ເຕ ຕຕ຺ຖ ສຸມນາ ວາ ທຸມ຺ມນາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຓປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ເຕເນວ ຫິ ໂຈຬເກນ, ເຠສຊ຺ຊປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕເນວ ຈ ກປາລເກນ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມວ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວຓໂຈຬກໍ ວິຍ ຈີວຣໍ, ເຠສຊ຺ຊກປາລກໍ ວິຍ ຈ ປຕ຺ຕໍ, ກປາເລ ເຠສຊ຺ຊມິວ ຈ ປຕ຺ເຕ ລທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘາຣເຓ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ອຸຕ຺ຕມສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອສິຕາທີສຸ ອສິເຕຕິ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊເນ. ປີເຕຕິ ຍາຄຸອາທິປາເນ. ຂາຍິເຕຕິ ປິຏ຺ຐຂຊ຺ຊາທິຂາທເນ. ສາຍິເຕຕິ ມຘຸຜາຓິຕາທິສາຍເນ. ຕຕ຺ຖ ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ຕສ຺ເສວ ວເສນ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ລູຂປຓີຕຕິຕ຺ຕມຘຸຣຣສາທີສຸ ປນ ເຍນ ໂຠຊເນນ ຍສ຺ສ ຜາສຸ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອສປ຺ປາຍໍ. ຍໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ປຏິລທ຺ຘໍ, ຍຎ຺ຈສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ຕໍ ເອກນ຺ຕອສປ຺ປາຍເມວ, ວິປຣີຕໍ ສປ຺ປາຍໍ. ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສເນວ ຈ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ຠຸຎ຺ຊໂກ ນຕ຺ຖິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ປຕ຺ຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ໂອຕາຣຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ອາໂລປກຣຓໍ ອາໂລປອຸທ຺ຘາຣຓໍ ມຸຂວິວຣຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ນ ໂກຈິ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ຍນ຺ຕເກນ ວາ ຫນຸກຏ຺ຐີນິ ວິວຣຕິ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ອາໂລປສ຺ສ ມຸເຂ ຐປນໍ, ອຸປຣິທນ຺ຕານໍ ມຸສລກິຈ຺ຈສາຘນໍ, ເຫຏ຺ຐິມທນ຺ຕານໍ ອຸທຸກ຺ຂລກິຈ຺ຈສາຘນໍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຫຕ຺ຖກິຈ຺ຈສາຘນຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຊິວ຺ຫາຍ ຕນຸກເຂໂຬ ມູລຊິວ຺ຫາຍ ພຫລເຂໂຬ ມກ຺ເຂຕິ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາທນ຺ຕອຸທຸກ຺ຂເລ ຊິວ຺ຫາຫຕ຺ຖປຣິວຕ຺ຕກໍ ເຂໂຬທເກນ ເຕມິຕໍ ອຸປຣິທນ຺ຕມຸສລສຎ຺ຈຸຓ຺ຓິຕໍ ໂກຈິ ກຏຈ຺ຉຸນາ ວາ ທພ຺ພິຍາ ວາ ອນ຺ໂຕປເວເສນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວາໂຍຘາຕຸຍາວ ປວິສຕິ. ປວິຏ຺ຐໍ ປວິຏ຺ຐໍ ໂກຈິ ປລາລສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຐິຕໍ ຐິຕໍ ໂກຈິ ອຸທ຺ຘນໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ປຈນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາວ ປຈ຺ຈຕິ. ປກ຺ກໍ ປກ຺ກໍ ໂກຈິ ທຓ຺ຑເກນ ວາ ຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ພຫິ ນີຫາຣໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວາໂຍຘາຕຸເຍວ ນີຫຣຕິ. ອິຕິ ວາໂຍຘາຕຸ ປຏິຫຣຕິ ຈ, ວີຕິຫຣຕິ ຈ, ຘາເຣຕິ ຈ, ປຣິວຕ຺ເຕຕິ ຈ, ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓຕິ ຈ, ວິໂສເສຕິ ຈ, ນີຫຣຕິ ຈ. ປຖວີຘາຕຸ ຘາເຣຕິ ຈ, ປຣິວຕ຺ເຕຕິ ຈ, ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓຕິ ຈ, ວິໂສເສຕິ ຈ. ອາໂປຘາຕຸ ສິເນເຫຕິ ຈ, ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕິ. ເຕໂຊຘາຕຸ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐໍ ປຣິປາເຈຕິ. ອາກາສຘາຕຸ ອຎ຺ຊໂສ ໂຫຕິ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄມນ຺ວາຍ ອາຠຸຊຕີຕິ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຏິສງ຺ຂານວເສເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິ ຈ ຄມນໂຕ ປຣິເຍສນໂຕ ປຣິໂຠຄໂຕ ອາສຍໂຕ ນິຘານໂຕ ອປຣິປກ຺ກໂຕ ປຣິປກ຺ກໂຕ ຜລໂຕ ນິສ຺ສນ຺ທໂຕ ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ, ເອວໍ ທສວິຘປຏິກູລຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໂຕ ເປຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອາຫາຣປຏິກູລສຎ຺ຎານິທ຺ເທສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວກມ຺ເມຕິ ອຸຈ຺ຈາຣສ຺ສ ຈ ປສ຺ສາວສ຺ສ ຈ ກຣເຓ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕກາເລ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສກລສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອກ຺ຂີນິ ຠມນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ຈ ໂຣຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພໍ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ວເສນ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐາເນ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ອຍໂສ ວຑ຺ຒຕິ, ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ, ປຕິຣູເປ ຐາເນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍໍ ຕສ຺ສ ວເສນ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສເນວ ຈ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ປນ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ວາ ປນ ປກ຺ເກ ຄຓ຺ເຑ ຄຓ຺ຑເຠເທນ ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ອກາມຕາຍ ນິກ຺ຂມຕິ. ຍຖາ ຈ ອຕິຠຣິຕາ ອຸທກຠາຊນາ ອຸທກໍ ອກາມຕາຍ ນິກ຺ຂມຕິ. ເອວໍ ປກ຺ກາສຍມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖີສຸ ສນ຺ນິຈິຕາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາ ວາຍຸເວຄສມຸປ຺ປີຬິຕາ ອກາມຕາຍປິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ໂສ ປນາຍໍ ເອວໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາໂວ ເນວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຕໂນ ໂຫຕິ, ນ ປຣສ຺ສ, ເກວລໍ ສຣີຣນິສ຺ສນ຺ໂທວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ອຸທກຕຸມ຺ພໂຕ ປຸຣາຓຸທກໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ເນວ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຫຕິ, ນ ປເຣສໍ; ເກວລໍ ປຏິຊຄ຺ຄນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ; ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຏິສງ຺ຂານວເສເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄຕາທີສຸ ຄເຕຕິ ຄມເນ. ຐິເຕຕິ ຐາເນ. ນິສິນ຺ເນຕິ ນິສຊ຺ຊາຍ. ສຸຕ຺ເຕຕິ ສຍເນ. ຊາຄຣິເຕຕິ ຊາຄຣເຓ. ຠາສິເຕຕິ ກຖເນ. ຕຸຓ຺ຫີຠາເວຕິ ອກຖເນ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ປຊານາຕິ, ຐິໂຕ ວາ ຐິໂຕມ຺ຫີຕິ ປຊານາຕິ, ນິສິນ຺ໂນ ວາ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີຕິ ປຊານາຕິ, ສຍາໂນ ວາ ສຍາໂນມ຺ຫີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອທ຺ຘານອິຣິຍາປຖາ ກຖິຕາ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ອາໂລກິເຕ ວິໂລກິເຕ ສມິຎ຺ຊິເຕ ປສາຣິເຕ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌິມາ. ‘‘ຄເຕ ຐິເຕ ນິສິນ຺ເນ ສຸຕ຺ເຕ ຊາຄຣິເຕ’’ຕິ ອິຘ ປນ ຂຸທ຺ທກຈຸຓ຺ຓິຍອິຣິຍາປຖາ ກຖິຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕິປິຏກມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ໂຍ ຈິຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ອປຣຠາເຄ ຐິໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ຈງ຺ກມນກາເລ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອຍໍ ຄເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ.

ໂຍ ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ, ປຎ຺ຫໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຣໍ ຐຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ນິສິນ຺ໂນ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ຐິຕກາເລ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອຍໍ ຐິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ.

ໂຍ ສຊ຺ຌາຍາທິກຣຓວເສເນວ ຈິຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອຸຏ຺ຐາຍ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ນິສິນ຺ນກາເລ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອຍໍ ນິສິນ຺ເນ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ.

ໂຍ ປນ ນິປນ຺ນໂກ ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອຸຏ຺ຐາຍ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ສຍນກາເລ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ຊາຄຣິເຕ ຈ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ໂສປ຺ປໍ ນາມ, ປວຕ຺ຕນໍ ຊາຄຣິຕໍ ນາມ.

ໂຍ ປນ ຠາສມາໂນ – ‘‘ອຍໍ ສທ຺ໂທ ນາມ ໂອຏ຺ເຐ ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ທນ຺ເຕ ຈ ຊິວ຺ຫຎ຺ຈ ຕາລຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທນຸຣູປໍ ປໂຍຄໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຍຕີ’’ຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນວ ຠາສຕິ. ຈິຣໍ ວາ ປນ ກາລໍ ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ກຕ຺ວາ, ຘມ຺ມໍ ວາ ກເຖຕ຺ວາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ປຎ຺ຫໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ອປຣຠາເຄ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ຠາສິຕກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອຍໍ ຠາສິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ.

ໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ຈິຣໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູຕກາເລ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອຸປາທາຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ສຕິ ຠາສຕິ ນາມ, ອສຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ ນາມາຕິ. ອຍໍ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມາຕິ.

ຕຍິທໍ ມຫາສິວຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ອສມ຺ໂມຫຘຸຣໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາມຎ຺ຎຜເລ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ວເສນ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ຈ ສພ຺ພປເທສຸ ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ປທສ຺ສ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ ປນ – ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອຠິກ຺ກມຕິ, ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ປຏິກ຺ກມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອຕານິ ປທານິ ວິຠຕ຺ຕາເນວ. ເອວໍ, ໂຂ ມຫາຣາຊາຕິ ເອວໍ ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອຠິກ຺ກມາທີນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ໂຕສກຖາ

໒໑໕. ອິຘ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສ ປເນສ ສນ຺ໂຕໂສ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ. ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທວຓ຺ຓນາ –

ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ, ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ. ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ປກຕິທຸພ຺ພໂລ ວາ ໂຫຕິ, ອາພາຘຊຣາຠິຠູໂຕ ວາ, ຄຣຸຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ. ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ. ໂສ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆປຕ຺ຕຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ປນ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ, ອິທໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອນຸຣູປໍ, ອິທໍ ຄິລານານໍ, ອິທໍ ອປ຺ປລາຠີນໍ ໂຫຕູຕິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ເຍນສ຺ສ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນ ອຜາສຸ ໂຫຕິ. ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ພຫຸໍ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠີຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ເສສກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ວາ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ມນາປໍ ວາ ອມນາປໍ ວາ, ໂສ ເຕນ ເນວ ໂສມນສ຺ສໍ, ນ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ; ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກນປິ ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ຕຸສ຺ສຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ວສໂຕ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ສປ຺ປາຍເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເລຓມຓ຺ຑປກູຏາຄາຣາທີນິ ພຫູນິ ປຓີຕເສນາສນານິ ລຠຕິ. ໂສ ຕານິ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠີຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍປິ – ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ກາມວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ຍໍ ລຠຕິ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທວ ວາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ພຫຸໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິປຓີຕເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠີຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຠເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຏກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ – ‘‘ຄຓ຺ຫາຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຈສ຺ສ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ມຸຕ຺ຕຫຣີຏກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຏເກເນວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິມິນາ ປນ ທ຺ວາທສວິເຘນ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາຣາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕີຓິ ຈີວຣານິ, ປຕ຺ໂຕ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິ, ເອກາ ສູຈິ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ປຣິສ຺ສາວນນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສິ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ.

ເຕ ສພ຺ເພ ກາຍປຣິຫາຣິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກາປິ. ກຖໍ? ຕິຈີວຣໍ ຕາວ ນິວາເສຕ຺ວາ ຈ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ວິຈຣຓກາເລ ກາຍໍ ປຣິຫຣຕິ, ໂປເສຕີຕິ ກາຍປຣິຫາຣິກໍ ໂຫຕິ. ຈີວຣກຓ຺ເຓນ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປິວນກາເລ ຂາທິຕພ຺ພຜລາຜລຄຫຓກາເລ ຈ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິຫຣຕິ; ໂປເສຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກໍ ໂຫຕິ.

ປຕ຺ໂຕປິ ເຕນ ອຸທກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫານກາເລ ກຸຏິປຣິຠຓ຺ຑກຣຓກາເລ ຈ ກາຍປຣິຫາຣິໂກ ໂຫຕິ. ອາຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນກາເລ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິໂກ.

ວາສິປິ ຕາຍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນກາເລ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ອງ຺ຄປາທຈີວຣກຸຏິທຓ຺ຑກສຊ຺ຊນກາເລ ຈ ກາຍປຣິຫາຣິກາ ໂຫຕິ. ອຸຈ຺ຉຸເຉທນນາຬິເກຣາທິຕຈ຺ຉນກາເລ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກາ.

ສູຈິປິ ຈີວຣສິພ຺ພນກາເລ ກາຍປຣິຫາຣິກາ ໂຫຕິ. ປູວໍ ວາ ຜລໍ ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຂາທນກາເລ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກາ.

ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາເລ ກາຍປຣິຫາຣິກໍ. ອຸຈ຺ຉຸອາທີນິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫຓກາເລ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກໍ.

ປຣິສ຺ສາວນໍ ເຕນ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ນ຺ຫານກາເລ, ເສນາສນປຣິຠຓ຺ຑກຣຓກາເລ ຈ ກາຍປຣິຫາຣິກໍ. ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາວນກາເລ, ເຕເນວ ຕິລຕຓ຺ຑຸລປຸຖຸກາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທນກາເລ ຈ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍໍ. ອຍໍ ຕາວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕາ. ນວປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ປນ ເສຍ຺ຍໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວາ ກຸຎ຺ຈິກາ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ທສປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ນິສີທນໍ ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກາທສປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ປນ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິ ວາ ເຕລນາຬິກາ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວາທສປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ຉຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປາຫນໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິໂກວ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ, ອິຕເຣ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ມຫິຈ຺ຉາ ມຫາຠາຣາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອເຕປິ ຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉາວ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາວ ສຸຠຣາວ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິໂນວ. ຠຄວາ ປນ ນ ຍິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ວເສນ ກເຖສິ, ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ວເສນ ກເຖສິ. ໂສ ຫິ ຂຸທ຺ທກວາສິຎ຺ຈ ສູຈິຎ຺ຈ ປຣິສ຺ສາວເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຕິຈີວຣໍ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ເຍນິຈ຺ຉກໍ ສຸຂໍ ປກ຺ກມຕິ. ປຏິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນາມສ຺ສ ນ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ – ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາຍປຣິຫາຣິເກນາຕິ ກາຍປຣິຫຣຓມຕ຺ຕເກນ. ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນາຕິ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫຣຓມຕ຺ຕເກນ. ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕີຕິ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕກໍ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ມມ ວິຫາໂຣ ປຣິເວຓໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ’’ຕິ ອາສງ຺ໂຄ ວາ ພນ຺ໂຘ ວາ ນ ໂຫຕິ. ໂສ ຊິຍາ ມຸຕ຺ໂຕ ສໂຣ ວິຍ, ຍູຖາ ອປກ຺ກນ຺ໂຕ ມທຫຕ຺ຖີ ວິຍ ຈ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕໍ ເສນາສນໍ ວນສຓ຺ຑໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ວນປພ຺ຠາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເອໂກວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກວ ນິສີທຕິ. ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ເອໂກວ ອທຸຕິໂຍ.

‘‘ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ,

ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນ;

ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ ອຉມ຺ຠີ,

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໒);

ເອວໍ ວຓ຺ຓິຕໍ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ປຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ສາເຘນ຺ໂຕ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓຕິ ປກ຺ຂຍຸຕ຺ໂຕ ສກຸໂຓ. ເຑຕີຕິ ອຸປ຺ປຕຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ສກຸຓາ ນາມ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຣຸກ຺ໂຂ ປຣິປກ຺ກຜໂລ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ນານາທິສາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຂປຕ຺ຕຕຸຓ຺ຑາທີຫິ ຕສ຺ສ ຜລານິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ວິຘຸນນ຺ຕາ ຂາທນ຺ຕິ. ‘ອິທໍ ອຊ຺ຊຕນາຍ, ອິທໍ ສ຺ວາຕນາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ເຕສໍ ນ ໂຫຕິ. ຜເລ ປນ ຂີເຓ ເນວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕໍ ວາ ນຂໍ ວາ ຕຸຓ຺ຑໍ ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອນເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ, ໂຍ ຍໍ ທິສາຠາຄໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ເຕນ ສປຕ຺ຕຠາໂຣວ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມວ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນິສ຺ສງ຺ໂຄ ນິຣເປກ຺ໂຂ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານກຖາ

໒໑໖. ໂສ ອິມິນາ ຈາຕິອາທິນາ ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ອຣຎ຺ຎວາສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ນ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ ວາ ວນຈຣເກຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຣຎ຺ເຎ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ – ‘‘ກິໍ ເອວຣູປສ຺ສ ປາປຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຎ຺ຎວາເສນາ’’ຕິ ເຠຣວສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ, ຫຕ຺ເຖຫິ ສີສໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລາຍນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ປາປກມ຺ມໍ ອກາສີ’’ຕິ ອຍໂສ ປຕ຺ຖຣຕິ. ຍສ຺ສ ປເນເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ອິຊ຺ຌຕິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກາຬກໍ ວາ ຕິລກໍ ວາ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຂຍວຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ອຣຎ຺ເຎ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ອຕ຺ຕມນາ ວຓ຺ຓໍ ຠຓນ຺ຕິ. ອິຕິສ຺ສ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລພິນ຺ທຸ ວິຍ ຍໂສ ວິຕ຺ຖາຣິໂກ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎໍ, ອປ຺ປສທ຺ທໍ, ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕເທວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ວິຠງ຺ເຄ – ‘‘ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕິເກ ເຈປິ ເສນາສນໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ອນາກິຓ຺ຓໍ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ. ເຕນ ຕໍ ວິວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສຕິ ເຈວ ອາສຕິ ຈ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສນາສນໍ ມຎ຺ຈປີຐາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ເສນາສນນ຺ຕິ ມຎ຺ໂຈປິ ເສນາສນໍ, ປີຐມ຺ປິ, ຠິສິປິ, ພິມ຺ໂພຫນມ຺ປິ, ວິຫາໂຣປິ, ອຑ຺ຒໂຍໂຄປິ, ປາສາໂທປິ, ຫມ຺ມິຍມ຺ປິ, ຄຸຫາປິ, ອຏ຺ໂຏປິ, ມາໂຬປິ ເລຓມ຺ປິ, ເວຬຸຄຸມ຺ໂພປິ, ຣຸກ຺ຂມູລມ຺ປິ, ມຓ຺ຑໂປປິ, ເສນາສນໍ, ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໗).

ອປິ ຈ – ‘‘ວິຫາໂຣ ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ປາສາໂທ ຫມ຺ມິຍໍ ຄຸຫາ’’ຕິ ອິທໍ ວິຫາຣເສນາສນໍ ນາມ. ‘‘ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິມ຺ໂພຫນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ ນາມ. ‘‘ຈິມິລິກາ ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ ນາມ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ໂອກາສເສນາສນໍ ນາມາຕິ. ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເສນາສນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເສນາສນຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຄຫິຕເມວ.

ອິຘ ປນສ຺ສ ສກຸຓສທິສສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກເສນາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ອາຄຕໍ. ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ອິທໍ ປນ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູປໍ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍໍ ວິວິຕ຺ຕຣຸກ຺ຂມູລໍ. ປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເສລໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸທກໂສຓ຺ຑີສຸ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ສີຕາຍ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ນານາທິສາສຸ ຂາຍມານາສຸ ສີເຕນ ວາເຕນ ພີຊິຍມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸທກໍ, ເຕນ ທາຣິຕໍ, ອຸທເກນ ຠິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕປເທສໍ. ຍໍ ນທີຕຸມ຺ພນ຺ຕິປິ, ນທີກຸຎ຺ຊນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣຊຕປຏ຺ຏສທິສາ ວາລິກາ ໂຫຕິ, ມຕ຺ຖເກ ມຓິວິຕານໍ ວິຍ ວນຄຫຓໍ, ມຓິຂນ຺ຘສທິສໍ ອຸທກໍ ສນ຺ທຕິ. ເອວຣູປໍ ກນ຺ທຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄຕ຺ຕານິ ສີຕານິ ກຕ຺ວາ ວາລິກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ຄິຣິຄຸຫນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕານໍ ອນ຺ຕເຣ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອຸມຄ຺ຄສທິສໍ ມຫາວິວຣໍ ສຸສານລກ຺ຂຓໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄາມນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ນ ກສນ຺ຕິ ນ ວປນ຺ຕິ, ເຕເນວາຫ – ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ທູຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອພ຺ໂຠກາສນ຺ຕິ ອຈ຺ຉນ຺ນໍ. ອາກງ຺ຂມາໂນ ປເນຕ຺ຖ ຈີວຣກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ວສຕິ. ປລາລປຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ປລາລຣາສິ. ມຫາປລາລປຸຎ຺ຊໂຕ ຫິ ປລາລໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປພ຺ຠາຣເລຓສທິເສ ອາລເຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຄຸມ຺ຠາທີນມ຺ປິ ອຸປຣິ ປລາລໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ນາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ. ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐິເກ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຫາຣູນິ ນ ປຓມນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ປຓມນປຈ຺ຈຍາ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິປຕຕິ, ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ສຕິໍ ຐປຍິຕ຺ວາ. ມຸຂສມີເປ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຍໍ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ເຕ ວາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໓໗). ອຖວາ ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ມຸຂນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ. ສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໑໗. ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກຕິ ເອຕ຺ຖ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຣາຄໍ ປຫາຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖຕ຺ໂຖ. ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີນຕ຺ຕາ ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນ, ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທິເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຊ຺ຌາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີຕິ ອຠິຊ຺ຌາໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂມເຈຕິ. ຍຖາ ຕໍ ສາ ມຸຎ຺ຈຕິ ເຈວ, ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈ ນ ປຸນ ຄຓ຺ຫຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປາທປໂທສໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິກຸມ຺ມາສາທໂຍ ວິຍ ປຸຣິມປກຕິໍ ວິຊຫຕີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ. ວິກາຣາປຕ຺ຕິຍາ ປທຸສ຺ສຕິ, ປຣໍ ວາ ປທູເສຕິ ວິນາເສຕີຕິ ປໂທໂສ. ອຸຠຍເມຕໍ ໂກຘສ຺ເສວາຘິວຈນໍ. ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ. ມິທ຺ຘໍ ເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎໍ, ຖິນຎ຺ຈ ມິທ຺ຘຎ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘໍ. ອາໂລກສຎ຺ຎີຕິ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວາທິຏ຺ຐາໂລກສຎ຺ຊານນສມຕ຺ຖາຍ ວິຄຕນີວຣຓາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສຕິຍາ ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິທໍ ອຸຠຍໍ ອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ອຸປກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ‘‘ກຖມິທໍ ກຖມິທ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອກຖໍກຖີ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ອນວຊ຺ເຊສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ‘‘ອິເມ ນຸ ໂຂ ກຸສລາ ກຖມິເມ ກຸສລາ’’ຕິ ເອວໍ ນ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ. ນ ກງ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ອິເມສຸ ປນ ນີວຣເຓສຸ ວຈນຕ຺ຖລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໑໘. ຍາ ປນາຍໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາຣາຊາຕິ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ອິຓໍ ອາທາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຍຖາ ເຕສໍ ກາກຓິກມຕ຺ໂຕປິ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນາມ ນາວສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍ; ສພ຺ພໂສ ປຏິນິຍ຺ຍາເຕຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ນິທານນ຺ຕິ ອາຓຓ຺ຍນິທານໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ອຓໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພລວປາໂມຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ໂສມນສ຺ສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ.

໒໑໙. ວິສຠາຄເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກກເຈເນວ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາພາຘຕີຕິ ອາພາໂຘ, ສ຺ວາສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາພາຘິໂກ. ຕໍ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕຄິລາໂນຕິ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ນຈ຺ຉາເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິມຕ຺ຕພ຺ຍາຘິປເຣຕຕາຍ ນ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ພລມຕ຺ຕາຕິ ພລເມວ, ພລຎ຺ຈສ຺ສ ກາເຍ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ອາໂຣຄ຺ຍນິທານໍ. ຕສ຺ສ ຫິ – ‘‘ອໂຣໂຄມ຺ຫີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຕທຸຠຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໐. ນ ຈສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ໂຠຄານໍ ວໂຍຕິ ກາກຓິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຠຄານໍ ວໂຍ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ພນ຺ຘນາໂມກ຺ຂນິທານໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໒໑-໒໒໒. ອນຕ຺ຕາຘີໂນຕິ ນ ອຕ຺ຕນິ ອຘີໂນ, ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ປຣາຘີໂນຕິ ປເຣສຸ ອຘີໂນ ປຣສ຺ເສວ ຣຸຈິຍາ ວຕ຺ຕຕິ. ນ ເຍນ ກາມໍ ຄໂມຕິ ເຍນ ທິສາຠາເຄນສ຺ສ ຄນ຺ຕຸກາມຕາ ໂຫຕິ, ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຄມນາຍ, ເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ທາສພ຺ຍາຕິ ທາສຠາວາ. ຠຸຊິສ຺ໂສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຠຸຊິສ຺ສນິທານໍ. ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ຄນ຺ຕິ ກນ຺ຕາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ, ນິຣຸທກໍ ທີຆມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິນິທານໍ.

໒໒໓. ອິເມ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ອປ຺ປຫີເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວາ ອປ຺ປຫີນກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ອິຓສທິສໍ, ເສສານິ ໂຣຄາທິສທິສານິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທິສຕາ. ໂຍ ຫິ ປເຣສໍ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນາເສຕິ, ໂສ ເຕຫິ ອິຓໍ ເທຫີຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ຜຣຸສໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ພຊ຺ຌມາໂນປິ ວຘີຍມາໂນປິ ກິຎ຺ຈິ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສພ຺ພໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ. ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓໍ ຫິສ຺ສ ຕໍ ອິຓໍ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ໂຍ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕິ, ຕຓ຺ຫາສຫຄເຕນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫຕິ, ໂສ ເຕນ ຜຣຸສໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ພຊ຺ຌມາໂນປິ ວຘີຍມາໂນປິ ສພ຺ພໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ, ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓໍ ຫິສ຺ສ ໂສ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ຆຣສາມິເກຫິ ວຘີຍມານານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ວິຍາຕິ, ເອວໍ ອິຓໍ ວິຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍຖາ ປນ ປິຕ຺ຕໂຣຄາຕຸໂຣ ມຘຸສກ຺ກຣາທີສຸປິ ທິນ຺ເນສຸ ປິຕ຺ຕໂຣຄາຕຸຣຕາຍ ເຕສໍ ຣສໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ‘‘ຕິຕ຺ຕກໍ ຕິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄິຣຕິເຍວ. ເອວເມວ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕກາເມຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ໂອວທິຍມາໂນ ໂອວາທໍ ນ ຄຓ຺ຫຕິ. ‘‘ອຕິ ວິຍ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ອຸປທ຺ທເວຖາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມຕິ. ປິຕ຺ຕໂຣຄາຕຸຣຕາຍ ໂສ ປຸຣິໂສ ມຘຸສກ຺ກຣາທີນໍ ວິຍ ໂກຘາຕຸຣຕາຍ ຌານສຸຂາທິເຠທໍ ສາສນຣສໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ. ເອວໍ ໂຣໂຄ ວິຍ ພ຺ຍາປາໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍຖາ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ພທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ເນວ ອາທິໍ ນ ມຊ຺ຌໍ ນ ປຣິໂຍສານໍ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ທຸຕິຍທິວເສ ມຸຕ຺ໂຕ ອໂຫ ຫິຍ຺ໂຍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ມນາປໍ, ອໂຫ ນຈ຺ຈໍ, ອໂຫ ຄີຕນ຺ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ວາປິ ປຏິວຈນໍ ນ ເທຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອນນຸຠູຕຕ຺ຕາ. ເອວເມວ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວິຈິຕ຺ຕນເຍປິ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ປວຕ຺ຕມາເນ ເນວ ຕສ຺ສ ອາທິໍ ນ ມຊ຺ຌໍ ນ ປຣິໂຍສານໍ ຊານາຕິ. ໂສປິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອໂຫ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ອໂຫ ກາຣຓໍ, ອໂຫ ອຸປມາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠຓມານານໍ ສຸຕ຺ວາປິ ປຏິວຈນໍ ນ ເທຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຖິນມິທ຺ຘວເສນ ຘມ຺ມກຖາຍ ອນນຸຠູຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ວິຍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍຖາ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ໂຕປິ ທາໂສ – ‘‘ອິທໍ ນາມ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ, ສີຆໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາຫິ. ໂນ ເຈ ຄຈ຺ຉສິ, ຫຕ຺ຖປາທໍ ວາ ເຕ ຉິນ຺ທາມິ ກຓ຺ຓນາສໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິເຍວ. ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ກສ຺ມາ? ປຣາຘີນຕາຍ, ເອວເມວ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸນາ ວິເວກຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ເຐນາປິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ອນ຺ຕມໂສ ກປ຺ປິຍມໍເສປິ ອກປ຺ປິຍມໍສສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວິເວກໍ ປຫາຍ ສີລວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ວິນຍຘຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ວິເວກສຸຂໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ກສ຺ມາ? ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຠິຠູຕຕາຍາຕິ. ເອວໍ ທາສພ຺ຍໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍຖາ ປນ ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ໂຈເຣຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ວິລຸຕ຺ໂຕກາສໍ ປຫໂຕກາສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑກສທ຺ເທນປິ ສກຸຓສທ຺ເທນປິ ‘‘ໂຈຣາ ອາຄຕາ’’ຕິ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕວ ໂຫຕິ, ຄຈ຺ຉຕິປິ ຕິຏ຺ຐຕິປິ ນິວຕ຺ຕຕິປິ, ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອຄຕຏ຺ຐານເມວ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕິ. ໂສ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ ວາ ນ ວາ ປາປຸຓາຕິ. ເອວເມວ ຍສ຺ສ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ໂສ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ໂນ ນຸ ໂຂ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຈິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ສທ຺ຘາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ. ຍຖາ ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ເຄ – ‘‘ໂຈຣາ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນໍ ອປຣິໂຍຄາຫນໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ເຂມນ຺ຕປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາປິ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນໍ ອປຣິໂຍຄາຫນໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຍມານາ ອຣິຍຠູມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ວິຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໒໒໔. ອິທານິ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມຫາຣາຊ, ອາຓຓ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວາ ປຫີນກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ອາຓຓ຺ຍສທິສໍ, ເສສານິ ອາໂຣຄ຺ຍາທິສທິສານິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທິສຕາ, ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ອິຓໍ ອາທາຍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ສມິທ຺ຘຕໍ ປຕ຺ໂຕ – ‘‘ອິທໍ ອິຓໍ ນາມ ປລິໂພຘມູລ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສວຑ຺ຒິກໍ ອິຓໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຜາລາເປຍ຺ຍ. ອຖສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ໂກຈິ ທູຕໍ ເປເສຕິ, ນ ປຓ຺ຓໍ. ໂສ ອິຓສາມິເກ ທິສ຺ວາປິ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ອາສນາ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂນ ເຈ ນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ກສ຺ມາ? ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິລ຺ເລປຕາຍ ອລຄ຺ຄຕາຍ. ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ – ‘‘ອຍໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນາມ ປລິໂພຘມູລ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຊຫຕິ. ເຕ ປນ ຉ ຘມ຺ເມ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ເສວໍ ປຫີນກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຍຖາ ອິຓມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອິຓສ຺ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ເນວ ຠຍໍ ນ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ປຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເນວ ສງ຺ໂຄ ນ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ທິພ຺ພານິປິ ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອາຓຓ຺ຍມິວ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫານໍ ອາຫ.

ຍຖາ ປນ ໂສ ປິຕ຺ຕໂຣຄາຕຸໂຣ ປຸຣິໂສ ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍ ຕໍ ໂຣຄໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຘຸສກ຺ກຣາທີນໍ ຣສໍ ວິນ຺ທຕິ. ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຍາປາໂທ ນາມ ມຫາ ອນຕ຺ຖກໂຣ’’ຕິ ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓໍ ປຊຫຕິ. ສພ຺ພນີວຣເຓສຸ ຉ ຘມ຺ເມ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເຕເຍວ, ເຍປິ ຖິນມິທ຺ຘາທີນໍ ປຫານາຍ ຠາເວຕພ຺ພາ, ເຕປິ ສພ຺ເພ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ໂສ ເອວໍ ປຫີນພ຺ຍາປາໂທ ຍຖາ ປິຕ຺ຕໂຣຄວິມຸຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ມຘຸສກ຺ກຣາທີນໍ ຣສໍ ສມ຺ປິຍາຍມາໂນ ປຏິເສວຕິ, ເອວເມວ ອາຈາຣປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາທີນິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມາໂນ ສິກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອາໂຣຄ຺ຍມິວ ພ຺ຍາປາທປ຺ປຫານໍ ອາຫ.

ຍຖາ ໂສ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສິໂຕ ປຸຣິໂສ ອປຣສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ – ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ອຫໍ ປມາທໂທເສນ ພທ຺ໂຘ, ເຕນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນານຸຠວິໍ. ອິທານິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍຖາສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ – ‘ອໂຫ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ອໂຫ ນກ຺ຂຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ, ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ – ‘‘ອິທໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ນາມ ມຫາອນຕ຺ຖກຣ’’ນ຺ຕິ ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ປຊຫຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຫີນຖິນມິທ຺ໂຘ ຍຖາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອນຸຠວຕິ, ເອວເມວ ຘມ຺ມນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ພນ຺ຘນາ ໂມກ຺ຂມິວ ຖິນມິທ຺ຘປ຺ປຫານໍ ອາຫ.

ຍຖາ ປນ ທາໂສ ກິຎ຺ຈິເທວ ມິຕ຺ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສາມິການໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕິ. ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ – ‘‘ອິທໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ມຫາ ອນຕ຺ຖກຣ’’ນ຺ຕິ ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຊຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ປຫີນອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ໂຈ ຍຖາ ຠຸຊິສ຺ໂສ ປຸຣິໂສ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕໍ ໂກຈິ ພລກ຺ກາເຣນ ຕໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວເມວ ຍຖາ ສຸຂໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຕໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຠຸຊິສ຺ສໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປຫານໍ ອາຫ.

ຍຖາ ພລວາ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຊາວຸໂຘ ສປຣິວາໂຣ ກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໍ ໂຈຣາ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປລາເຍຍ຺ຍຸໍ. ໂສ ໂສຕ຺ຖິນາ ຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ອສ຺ສ. ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຍໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ນາມ ມຫາ ອນຕ຺ຖກາຣິກາ’’ຕິ ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຊຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ປຫີນວິຈິກິຈ຺ໂຉ ຍຖາ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສຊ຺ຊາວຸໂຘ ສປຣິວາໂຣ ນິພ຺ຠໂຍ ໂຈເຣ ຕິຓໍ ວິຍ ອຄເຓຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ທຸຈ຺ຈຣິຕກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣມໍ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ອມຕໍ ມຫານິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ວິຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາປຫານໍ ອາຫ.

໒໒໕. ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐາກາໂຣ ຊາຍຕິ. ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນາມກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ວິຄຕທຣໂຖ ໂຫຕິ. ສຸຂໍ ເວເທຕີຕິ ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ເວທຍຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີຕິ ອິມິນາ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸເຂນ ສຸຂິຕສ຺ສ ອຸປຈາຣວເສນປິ ອປ຺ປນາວເສນປິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ

໒໒໖. ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິອາທິ ປນ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປຣິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມເມວ ກາຍນ຺ຕິ ອິມໍ ກຣຊກາຍໍ. ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ເຕເມຕິ ສ຺ເນເຫຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິສຸຂໍ ກໂຣຕິ. ປຣິສນ຺ເທຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ເທຕິ. ປຣິປູເຣຕີຕິ ວາຍຸນາ ຠສ຺ຕໍ ວິຍ ປູເຣຕິ. ປຣິປ຺ຜຣຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸສຕິ. ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສວໂຕ ກາຍສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກສນ຺ຕຕິປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ຉວິມໍສໂລຫິຕານຸຄຕໍ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ ປຐມຊ຺ຌານສຸເຂນ ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ.

໒໒໗. ທກ຺ໂຂຕິ ເຉໂກ ປຏິພໂລ ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານິ ກາຕຸຎ຺ເຈວ ປໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ສນ຺ເນຕຸຎ຺ຈ. ກໍສຖາເລຕິ ເຍນ ເກນຈິ ໂລເຫນ ກຕຠາຊເນ. ມຕ຺ຕິກຠາຊນໍ ປນ ຖິຣໍ ນ ໂຫຕິ. ສນ຺ເນນ຺ຕສ຺ສ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ປຣິປ຺ໂຜສກນ຺ຕິ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ສນ຺ເນຍ຺ຍາຕິ ວາມຫຕ຺ເຖນ ກໍສຖາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິມທ຺ທນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑໍ ກເຣຍ຺ຍ. ສ຺ເນຫານຸຄຕາຕິ ອຸທກສິເນເຫນ ອນຸຄຕາ. ສ຺ເນຫປເຣຕາຕິ ອຸທກສິເນເຫນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ. ສນ຺ຕຣພາຫິຣາຕິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ໂຕປເທເສນ ເຈວ ພຫິປເທເສນ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ອຸທກສິເນເຫນ ຜຸຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ປຄ຺ຆຣຓີຕິ ນ ຈ ພິນ຺ທຸ ພິນ຺ທຸ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຫຕ຺ເຖນປິ ທ຺ວີຫິປິ ຕີຫິປິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ຄເຫຕຸໍ ໂອວຏ຺ຏິກາຍປິ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

໒໒໘-໒໒໙. ທຸຕິຍຊ຺ຌານສຸຂູປມາຍໍ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກຕິ ອຸພ຺ຠິນ຺ນອຸທໂກ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນກອຸທໂກ. ອນ຺ໂຕເຍວ ປນ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍມຸຂນ຺ຕິ ອາຄມນມຄ຺ໂຄ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ກາເລນ ກາລນ຺ຕິ ກາເລ ກາເລ, ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ວາ ອນຸທສາຫໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘາຣນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐິໍ. ນ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນ ຈ ປເວເສຍ຺ຍ, ນ ວສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຕາ ວາຣິຘາຣາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ສີຕໍ ຘາຣໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຫທໍ ປູຣຍມານໍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເຫຏ຺ຐາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທກຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ໂຂເຠຕິ, ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ປວິສນອຸທກໍ ປຸຣາຓປຓ຺ຓຕິຓກຏ຺ຐທຓ຺ຑກາທີຫິ ອຸທກໍ ໂຂເຠຕິ, ວຸຏ຺ຐິອຸທກໍ ຘາຣານິປາຕປຸພ຺ພຸຬເກຫິ ອຸທກໍ ໂຂເຠຕິ. ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມິຕມິວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຸທກໍ ອິມໍ ປເທສໍ ຜຣຕິ, ອິມໍ ປເທສໍ ນ ຜຣຕີຕິ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ອຜຸໂຏກາໂສ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣຫໂທ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ. ອຸທກໍ ວິຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

໒໓໐-໒໓໑. ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂູປມາຍໍ ອຸປ຺ປລານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສຕຣຕ຺ຕນີເລສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປລໍ ອຸປ຺ປລເມວ. ອູນກສຕປຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ, ສຕປຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ. ປຕ຺ຕນິຍມໍ ວາ ວິນາປິ ເສຕໍ ປທຸມໍ, ຣຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຸທການຸຄ຺ຄຕານີຕິ ອຸທກໂຕ ນ ອຸຄ຺ຄຕານິ. ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄໂປສີນີຕິ ອຸທກຕລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄານິເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ໂປສີນິ, ວຑ຺ຒີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ

໒໓໒-໒໓໓. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂູປມາຍໍ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ປຣິໂຍທາເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ປຠສ຺ສຣຏ຺ເຐນ ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນາຕິ ອິທໍ ອຸຕຸຜຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິລິຏ຺ຐວຕ຺ເຖນ ຫິ ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຕງ຺ຂຓໂຘຕປຣິສຸທ຺ເຘນ ອຸຕຸຜຣຓໍ ພລວໍ ໂຫຕິ. ອິມິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸປມາຍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສຸນ຺ຫາຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ອຸຕຸ ສພ຺ພເມວ ວຕ຺ຖໍ ຜຣຕິ. ນ ໂກຈິ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຜຸໂຏກາໂສ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ນ ໂກຈິ ໂອກາໂສ ອຜຸໂຏ ໂຫຕີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມສໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອນຸປທວຓ຺ຓນາ ຈ ຠາວນານໂຍ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຘ ນ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈສ ຣູປຊ຺ຌານລາຠີເຍວ, ນ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີຕິ ນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວໍ ວິນາ ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄໂມ ໂຫຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ຣູປຊ຺ຌານານິເຍວ ອາຄຕານິ. ອຣູປຊ຺ຌານານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານິ.

ວິປສ຺ສນາຎາຓກຖາ

໒໓໔. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ໂສ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ ຠິກ຺ຂູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ຜລຎາຓມ຺ປິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປິ, ວິປສ຺ສນາຎາຓມ຺ປິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑.໒໕໗) ເອຕ຺ຖ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍມຎ຺ໂຎ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ເອຕ຺ຖ ຜລຎາຓໍ. ‘‘ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ ສຕ຺ຕາຫກາລງ຺ກໂຕ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐) ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕິ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖) ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ອິຘ ປນ ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ຕນ຺ນິນ຺ນໍ ຕປ຺ໂປຓໍ ຕປ຺ປພ຺ຠາຣໍ ກໂຣຕິ. ຣູປີຕິ ອາທີນມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍຕິ ໂອທເນນ ເຈວ ກຸມ຺ມາເສນ ຈ ອຸປຈິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕ. ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈຘມ຺ໂມ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວິຆາຕຕ຺ຖາຍ ຕນຸວິເລປເນນ ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາພາຘວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ຂຸທ຺ທກສມ຺ພາຫເນນ ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ. ທຫຣກາເລ ວາ ອູຣູສຸ ສຍາເປຕ຺ວາ ຄພ຺ຠາວາເສນ ທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ອງ຺ຄານໍ ສຓ຺ຐານສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຉນປີຬນາທິວເສນ ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ປຣິຫຣິໂຕປິ ເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ ຠິຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິກິຣຕິ ຈ, ເອວໍ ສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກຕິອາທີສຸ ຉຫິ ປເທຫິ ສມຸທໂຍ ກຖິໂຕ. ອນິຈ຺ຈປເທນ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຉິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຠູຕິເກ ກາເຍ ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ.

໒໓໕. ສຸໂຠຕິ ສຸນ຺ທໂຣ. ຊາຕິມາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາກຣສມຸຏ຺ຐິໂຕ. ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຕປຣິກມ຺ໂມ ອປນີຕປາສາຓສກ຺ຂໂຣ. ອຈ຺ໂຉຕິ ຕນຸຈ຺ຉວິ. ວິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ. ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ໂຘວນເວຘນາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ນີລນ຺ຕິອາທີຫິ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ອາວຸຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຓິ ວິຍ ຫິ ກຣຊກາໂຍ. ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິປສ຺ສນາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ, ຫຕ຺ເຖ ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອຍໍ ໂຂ ມຓີຕິ ມຓິໂນ ອາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກກາຍສ຺ສ ອາວິຠູຕກາໂລ, ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາວຸຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມການໍ ວາ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ວາ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ເສວ ວາ ອາວິຠູຕກາໂລຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາວາເຣ ອາຣທ຺ເຘ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາວາໂຣ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ມາ ອິເຘວ ທສ຺ສິຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອກຕສມ຺ມສນສ຺ສ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ເຠຣວໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕ, ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍາ ເຠຣເວ ຂນ຺ເຘ ອນຸສ຺ສຣໂຕ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຠຣວມ຺ປິ ຣູປໍ ປສ຺ສໂຕ ຠຍສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ກຕສມ຺ມສນສ຺ສ ຕສ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠຍວິໂນທນເຫຕຸສມ຺ປາທນຕ຺ຖມ຺ປິ ອິທໍ ອິເຘວ ທສ຺ສິຕໍ. ອປິ ຈ ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ ນາເມຕໍ ມຄ຺ຄຜລສຸຂສມ຺ປາທກໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ຕສ຺ມາປິ ອາທິໂຕວ ອິທໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມໂນມຍິທ຺ຘິຎາຓກຖາ

໒໓໖-໒໓໗. ມໂນມຍນ຺ຕິ ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄິນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຈ ປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ສຓ຺ຐານວເສນ ອວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິມຕາ ນິມ຺ມິຕຣູປຎ຺ຫິ ສເຈ ອິທ຺ຘິມາ ໂອທາໂຕ ຕມ຺ປິ ໂອທາຕໍ. ສເຈ ອວິທ຺ຘກຓ຺ໂຓ ຕມ຺ປິ ອວິທ຺ຘກຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາກາເຣຫິ ເຕນ ສທິສເມວ ໂຫຕິ. ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກນ຺ຕິອາທິ ອຸປມາຕ຺ຕຍມ຺ປິ ຫິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຎ຺ຊສທິສາ ເອວ ຫິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອີສິກາ ໂຫຕິ. ໂກສິສທິໂສເຍວ ອສິ, ວຏ຺ຏາຍ ໂກສິຍາ ວຏ຺ຏໍ ອສິເມວ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ປຕ຺ຖຏາຍ ປຕ຺ຖຏໍ. ກຣຓ຺ຑາຕິ ອິທມ຺ປິ ອຫິກຎ຺ຈຸກສ຺ສ ນາມໍ, ນ ວິລີວກຣຓ຺ຑກສ຺ສ. ອຫິກຎ຺ຈຸໂກ ຫິ ອຫິນາ ສທິໂສວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ປຸຣິໂສ ອຫິໍ ກຣຓ຺ຑາ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ອຸທ຺ຘຣມາໂນ ວິຍ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ຈິຕ຺ເຕເນວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ອຫິ ນາມ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ກຏ຺ຐນ຺ຕຣໍ ວາ ຣຸກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ, ຕຈໂຕ ສຣີຣໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒນປ຺ປໂຍຄສງ຺ຂາເຕນ ຖາເມນ, ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍ ປຸຣາຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສຍເມວ ກຎ຺ຈຸກໍ ປຊຫຕິ, ນ ສກ຺ກາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ມຸຎ຺ຊາທິສທິສໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີຣໍ, ອີສິກາທິສທິສໍ ນິມ຺ມິຕຣູປນ຺ຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ. ນິມ຺ມານວິຘານໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣໂຕ ຈ ອິທ຺ຘິວິຘາທິປຎ຺ຈອຠິຎ຺ຎາກຖາ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປມາມຕ຺ຕເມວ ຫິ ອິຘ ອຘິກໍ.

ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທິກຖາ

໒໓໘-໒໓໙. ຕຕ຺ຖ ເຉກກຸມ຺ຠກາຣາທໂຍ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸປຣິກມ຺ມກຕມຕ຺ຕິກາທໂຍ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຠາຊນວິກຕິອາທິກຣຓໍ ວິຍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິກຸພ຺ພນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໔໐-໒໔໑. ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸອຸປມາຍໍ ຍສ຺ມາ ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ສາສງ຺ໂກ ໂຫຕິ ສປ຺ປຏິຠໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິເຕນ ‘ອຍໍ ເຠຣິສທ຺ໂທ’, ‘ອຍໍ ມຸທິງ຺ຄສທ຺ໂທ’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ກນ຺ຕາຣຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ເຂມມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອາຫ. ອປ຺ປຏິຠຍຎ຺ຫິ ເຂມມຄ຺ຄໍ ສີເສ ສາຏກໍ ກຕ຺ວາ ສຓິກໍ ປຏິປນ຺ໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ສທ຺ເທ ສຸຂໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕສ຺ສ ສວເນນ ເຕສໍ ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ອາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ໂຍຄິໂນ ທູຣສນ຺ຕິກເຠທານໍ ທິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ມານຸສ຺ສການຎ຺ຈ ສທ຺ທານໍ ອາວິຠູຕກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໔໒-໒໔໓. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓູປມາຍໍ ທຫໂຣຕິ ຕຣຸໂຓ. ຍຸວາຕິ ໂຍພ຺ພນ຺ເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກຕິ ຍຸວາປິ ສມາໂນ ນ ອາລສິໂຍ ນ ກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຖສຣີໂຣ, ອຖ ໂຂ ມຓ຺ຑນປກຕິໂກ, ທິວສສ຺ສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖປຣິທຫນອລງ຺ກາຣກຣຓສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກຓິກນ຺ຕິ ກາຬຕິລກວງ຺ຄມຸຂທູສິປີຬກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສໂທສໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕສ຺ສ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຸເຂ ໂທໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເຣສໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໔໔-໒໔໕. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓູປມາຍໍ ຕໍ ທິວສໍ ກຕກິຣິຍາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທິວສໍ ຄຕຄາມຕ຺ຕຍເມວ ຄຫິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄາມຕ຺ຕຍຄຕປຸຣິໂສ ວິຍ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕໂຍ ຄາມາ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕີສຸ ຄາເມສຸ ຕໍ ທິວສໍ ກຕກິຣິຍາຍ ອາວິຠາໂວ ວິຍ ປຸພ຺ເພນິວາສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ກຕກິຣິຍາຍ ປາກຏຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໔໖-໒໔໗. ທິພ຺ພຈກ຺ຂູປມາຍໍ ວີຖິໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕ. ວີຖິໍ ຈຣນ຺ເຕຕິປິ ປາໂຐ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ນຄຣມຊ຺ເຌ ສິງ຺ຆາຏກມ຺ຫິ ປາສາໂທ ວິຍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຣຊກາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ປາສາເທ ຐິໂຕ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອຍເມວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕາ ວິຍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປວິສນ຺ຕາ, ເຄຫາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ວິຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ, ຣຖິກາຍ ວີຖິໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕາ ວິຍ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກສຕ຺ຕາ, ປຸຣໂຕ ອພ຺ໂຠກາສຏ຺ຐາເນ ມຊ຺ເຌ ສິງ຺ຆາຏເກ ນິສິນ຺ນາ ວິຍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ, ປາສາທຕເລ ຐິຕປຸຣິສສ຺ສ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ອາວິຠູຕກາໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຈ ເທສນາສຸຂຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຸປ຺ເປ ປນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ

໒໔໘. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາຕິ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາສວານໍ ຂໂຍ ນາມ ມຄ຺ໂຄປິ ຜລມ຺ປິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຠງ຺ໂຄປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຂເຍ ຎາຓໍ, ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘) ເອຕ຺ຖ ຜລໍ.

‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນ;

ອາສວາ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໕໓);

ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ. ‘‘ອາສວານໍ ຂໂຍ ວໂຍ ເຠໂທ ອນິຈ຺ຈຕາ ອນ຺ຕຣຘານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠງ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ນິພ຺ພານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ ຈິຕ຺ຕໍ ຕນ຺ນິນ຺ນໍ ຕປ຺ໂປຓໍ ຕປ຺ປພ຺ຠາຣໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ; ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາປກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ກິເລສວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ອາສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ, ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖສິ. ກາມາສວາຕິ ກາມາສວໂຕ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓໍ. ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິໍ. ເຕນ ຫິ ຎາເຓນ ຂີຓາສໂວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີນິ ປຊານາຕິ.

ກຕມາ ປນສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ? ກຖຎ຺ຈ ນໍ ປຊານາຕີຕິ? ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ, ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ. ນ ອນາຄຕາ, ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ. ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ. ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ປຊານາຕິ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສນ຺ຕິ ນາມ, ຂີຓາສໂວ ວຸຕ຺ຖວາໂສ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາວເສນ ໂສຬສວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕໍ. ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພກິເລສາ ປຫີນາ, ທຸກ຺ຂມູລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ຫິ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສໂວ ກຕກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓີຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ ກິເລສກ຺ຂຍຠາວາຍ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຊານາຕິ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ ອິມສ຺ມາ ເອວໍ ປກາຣາ. ອິທານິ ວຕ຺ຕມານຂນ຺ຘສນ຺ຕານາ ອປຣໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ. ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍ, ເຕ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວຎ຺ຈ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຊານາຕິ.

໒໔໙. ປພ຺ພຕສງ຺ເຂເປຕິ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ. ອນາວິໂລຕິ ນິກ຺ກທ຺ທໂມ. ສິປ຺ປິໂຍ ຈ ສມ຺ພຸກາ ຈ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກໍ. ສກ຺ຂຣາ ຈ ກຖລານິ ຈ ສກ຺ຂຣກຖລໍ. ມຈ຺ຉານໍ ຄຸມ຺ພາ ຆຏາຕິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພໍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ອິຕຣານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປິ. ຍຖາ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຐິຕາສຸປິ ນິສິນ຺ນາສຸປິ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ‘‘ເອຕາ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈຣນ຺ຕິໂຍ ອຸປາທາຍ ອິຕຣາປິ ຈຣນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ ສກ຺ຂຣກຖລໍ ອຸປາທາຍ ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ສກ຺ຂຣກຖລມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຕີເຣ ຐຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ສິປ຺ປິກສມ຺ພຸກາທີນໍ ວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ອາສວານໍ ຂຍາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ວິຠູຕກາໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ມໂນມຍຎາຓໍ, ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ, ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ, ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ອນາຄຕໍສຎາຓຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓທ຺ວຍໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ທສ ຎາຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາໂຄ ຊານິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວເສນ ສຕ຺ຕວິຘາຣມ຺ມຓໍ. ມໂນມຍຎາຓໍ ນິມ຺ມິຕພ຺ພຣູປາຍຕນມຕ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ອປ຺ປມາຓພຫິທ຺ຘານວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ. ອວເສສານໍ ອາຣມ຺ມຓເຠໂທ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ວາ ປຓີຕຕຣໍ ວາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ອິໂຕ ເສຏ຺ຐຕຣໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ

໒໕໐. ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣໍ ວຕມ຺ຫິ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ຖຸເສ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ສາຣໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອໂຫ ວຕ ຠຄວໂຕ ຄຸຓສມ຺ປທາ, ໂຍ ເມ ທີປສຫສ຺ສໍ ຊາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫນ຺ຕໍ ອາໂລກໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສຸຈິຣໍ ວຕມ຺ຫິ ທສພລສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ວຎ຺ຈິໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸສ຺ສຣຓສມ຺ຠູຕາຍ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏສຣີໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຏິເວເທສິ. ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ອຍໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ຂຍສຸນ຺ທຣາຠິຣູປອພ຺ຠນຸໂມທເນສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໐) ຫິ ຂເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຂມຕິ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໐) ສຸນ຺ທເຣ.

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໗);

ອາທີສຸ ອຠິຣູເປ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຠ, ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໕) ອພ຺ຠນຸໂມທເນ. ອິຘາປິ ອພ຺ຠນຸໂມທເນເຍວ. ຍສ຺ມາ ຈ ອພ຺ຠນຸໂມທເນ, ຕສ຺ມາ ‘ສາຘຸ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠເຍ ໂກເຘ ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣ;

ຫາເສ ໂສເກ ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘຕິ.

ອິມິນາ ຈ ລກ຺ຂເຓນ ອິຘ ປສາທວເສນ, ປສໍສາວເສນ ຈາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖວາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິກນ຺ຕໍ ອຕິອິຏ຺ຐໍ ອຕິມນາປໍ ອຕິສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ເອເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທນ ເທສນໍ ໂຖເມຕິ, ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ, ‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ’ ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຄມ຺ມ ມມ ປສາໂທຕິ. ຠຄວໂຕເຍວ ວາ ວຈນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ໂຖເມຕິ. ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂທສນາສນໂຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ. ຕຖາ ສທ຺ຘາຊນນໂຕ, ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ, ສາຕ຺ຖໂຕ, ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ, ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ, ອປຣວມ຺ຠນໂຕ, ກຣຸຓາສີຕລໂຕ, ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ, ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ, ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ, ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວມາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ເທສນໍເຍວ ໂຖເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ. ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຣິ ມຸຂໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິຉາທິຕໍ. ວິວເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍ. ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາຕິ ທິສາມູຬ຺ຫສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣຕິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕຆນວນສຓ຺ຑເມຆປຏເລຫິ ຈຕຸຣງ຺ເຄ ຕເມ. ອຍໍ ຕາວ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ສາຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ. ຍຖາ ໂກຈິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕໍ ມໍ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕນ. ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ປຠຸຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນ, ຍຖາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຸມ຺ມຄ຺ຄມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເມ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນ, ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂມຫນ຺ຘກາຣນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເມ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຣູປານິ ອປສ຺ສໂຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕຘາຣເກນ ມຍ຺ຫໍ ຠຄວຕາ ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕຕິ.

ເອວໍ ເທສນໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອສາຫນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອສາຫນ຺ຕິ ເອໂສ ອຫໍ. ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ຠຄວາ ເມ ສຣຓໍ, ປຣາຍນໍ, ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາຕິ. ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຠຊາມິ ເສວາມິ ປຍິຣຸປາສາມິ, ເອວໍ ວາ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຘາຕູນໍ ຄຕິອຕ຺ໂຖ, ພຸທ຺ຘິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ອິມສ຺ສ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອປິ ຈ ໂຂ ອຣິຍຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນ –

‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ, ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕມປ຺ປຏິກູລໍ;

ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໗);

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ. ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອປ຺ປຏິກູລໍ ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຏກຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສໍຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ວິມາເນ –

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຈຕູສຸ ສຸຈີສຸ ປຸຣີສຍຸເຄສຸ;

ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕ, ສງ຺ຆມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໘);

ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣາຊາ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ ປຏິເວເທສິ.

ສຣຓຄມນກຖາ

ອິທານິ ເຕສຸ ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ສຣຓຄມນຜລໍ, ສງ຺ກິເລໂສ, ເຠໂທຕິ, ອຍໍ ວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສຣຓຕ຺ຖໂຕ ຕາວ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ. ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສໍ ຫນຕິ ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອຖ ວາ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ອສ຺ສາສທາເນນ ຈ ຘມ຺ໂມ; ອປ຺ປການມ຺ປິ ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສງ຺ໂຆ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ. ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ ວິຫຕກິເລໂສ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ. ຕໍ ສມງ຺ຄີສຕ຺ໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ເອຕານິ ເມ ຕີຓິ ຣຕນານິ ສຣຓໍ, ເອຕານິ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາວ ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທໍ ຕຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຣຓຄມນປ຺ປເຠເທ ປນ ທຸວິຘໍ ສຣຓຄມນໍ – ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ໂລກິຍຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕິ. ໂລກິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຍິທໍ ຈຕຸຘາ ວຕ຺ຕຕິ – ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ, ຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ, ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ, ປຓິປາເຕນາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ນາມ – ‘‘ອຊ຺ຊາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊາທິໍ ກຕ຺ວາ ‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘປຣາຍໂຓ, ຘມ຺ມປຣາຍໂຓ, ສງ຺ຆປຣາຍໂຓ’ຕິ. ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຠາໂວ. ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ນາມ – ‘‘ອຊ຺ຊາທິໍ ກຕ຺ວາ – ‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສິສ຺ສຠາວູປຄໂມ. ປຓິປາໂຕ ນາມ – ‘‘ອຊ຺ຊາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖູນໍ ກໂຣມີ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປຣມນິປຈ຺ຈາກາໂຣ. ອິເມສຎ຺ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕນ ຄຫິຕໍເຍວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ.

ອປິ ຈ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕເຍວ ເມ ອຕ຺ຕາ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ຊີວິຕໍ, ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ພຸທ຺ໂຘ ເມ ສຣຓໍ ເລຓໍ ຕາຓນ຺ຕິ; ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ສຸຄຕຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔). ເອວມ຺ປິ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ, ຄາມາ ຄາມໍ ປຸຣາ ປຸຣໍ;

ນມສ຺ສມາໂນ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໙໔);

ເອວມ຺ປິ ອາຬວກາທີນໍ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທານິ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພຕິ, ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫຕິ, ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໔) ເອວມ຺ປິ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂສ ປເນສ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣຫິ. ເສຏ຺ຐວເສເນວ ຫິ ສຣຓໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເສຏ຺ຐວເສນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ສາກິໂຍ ວາ ໂກລິໂຍ ວາ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂກ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ. ໂຍ ວາ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຣາຊປູຊິໂຕ ມຫານຸຠາໂວ ອວນ຺ທີຍມາໂນ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ວນ຺ທຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ. ໂຍ ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ສຣມາໂນ ພຸທ຺ຘກາເລ ວາ –

‘‘ຈຕຸຘາ ວິຠເຊ ໂຠເຄ, ປຓ຺ຑິໂຕ ຆຣມາວສໍ;

ເອເກນ ໂຠຄໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມໍ ປໂຍຊເຍ;

ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິຘາເປຍ຺ຍ, ອາປທາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕);

ເອວຣູປໍ ອນຸສາສນິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ – ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ. ໂຍ ປນ – ‘‘ອຍໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ເຕເນວ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ສຣຓໍ.

ເອວໍ ຄຫິຕສຣຓສ຺ສ ຈ ອຸປາສກສ຺ສ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປພ຺ພຊິຕມ຺ປິ ຎາຕິໍ – ‘‘ຎາຕໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓຄມນໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປພ຺ພຊິຕໍ. ຕຖາ ຣາຊານໍ ຠຍວເສນ ວນ຺ທໂຕ. ໂສ ຫິ ຣຏ຺ຐປູຊິຕຕ຺ຕາ ອວນ຺ທີຍມາໂນ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ. ຕຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາປກໍ ຕິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ – ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕປິ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລໍ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ອານິສໍສຜລໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.

ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;

ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.

ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໒);

ອປິ ຈ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນ ເປຕສ຺ສ ອານິສໍສຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ…ເປ… ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ…ເປ… ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ…ເປ… ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ…ເປ… ປິຕຣໍ…ເປ… ອຣຫນ຺ຕໍ…ເປ… ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ…ເປ…. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ…ເປ… ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໙໐). ໂລກິຍສ຺ສ ປນ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຠວສມ຺ປທາປິ ໂຠຄສມ຺ປທາປິ ຜລເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອສີຕິຍາ ເທວຕາສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສາຘຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ…ເປ… ເຕ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕິ – ທິພ຺ເພນ ອາຍຸນາ, ທິພ຺ເພນ ວຓ຺ເຓນ, ທິພ຺ເພນ ສຸເຂນ, ທິພ຺ເພນ ຍເສນ, ທິພ຺ເພນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ, ທິພ຺ເພຫິ ຣູເປຫິ ສທ຺ເທຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ຣເສຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑). ເອສ ນໂຍ ຘມ຺ເມ ຈ ສງ຺ເຆ ຈ. ອປິ ຈ ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນາປິ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທີຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຊຸຕິກໍ ໂຫຕິ, ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສໍກິເລໂສ. ໂລກິຍສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ທຸວິໂຘ ເຠໂທ – ສາວຊ຺ໂຊ ຈ ອນວຊ຺ໂຊ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ໂຊ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣາທີສຸ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ອນິຏ຺ຐຜໂລ ໂຫຕິ. ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕິ, ໂສ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ເນວຕ຺ຖິ ເຠໂທ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ສໍກິເລໂສ ຈ ເຠໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸປາສກໍ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຘາເຣຕູຕິ ມໍ ຠຄວາ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕຸ, ຊານາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາສກວິຘິໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ – ໂກ ອຸປາສໂກ? ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ກິມສ຺ສ ສີລໍ? ໂກ ອາຊີໂວ? ກາ ວິປຕ຺ຕິ? ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ? ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ໂຍ ໂກຈິ ສຣຓຄໂຕ ຄຫຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຸປາສໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓).

ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສນໂຕ. ໂສ ຫິ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສໂກ, ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ສໍຆໍ.

ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຸປາສໂກ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ… ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ… ມຸສາວາທາ… ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຸປາສໂກ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓).

ໂກ ອາຊີໂວຕິ ປຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຊີວິຕກປ຺ປນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຓິຊ຺ຊາ ອຸປາສເກນ ອກຣຓີຍາ. ກຕມາ ປຎ຺ຈ? ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ, ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ, ມໍສວຓິຊ຺ຊາ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ, ວິສວຓິຊ຺ຊາ. ອິມາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ວຓິຊ຺ຊາ ອຸປາສເກນ ອກຣຓີຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໗໗).

ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ຍາ ຕສ຺ເສວ ສີລສ຺ສ ຈ ອາຊີວສ຺ສ ຈ ວິປຕ຺ຕິ, ອຍມສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ. ອປິ ຈ ຍາຍ ເອສ ຈຓ຺ຑາໂລ ເຈວ ໂຫຕິ, ມລຎ຺ຈ ປຕິກຸຏ຺ໂຐ ຈ, ສາປິສ຺ສ ວິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸປາສໂກ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ ຈ ໂຫຕິ, ອຸປາສກມລຎ຺ຈ, ອຸປາສກປຕິກຸຏ຺ໂຐ ຈ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ອສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ທຸສ຺ສີໂລ ໂຫຕິ, ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ໂຫຕິ, ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ໂນ ກມ຺ມໍ, ອິໂຕ ຈ ພຫິທ຺ຘາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໗໕).

ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຍາ ຈສ຺ສ ສີລສມ຺ປທາ ເຈວ ອາຊີວສມ຺ປທາ ຈ, ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ; ເຍ ຈສ຺ສ ຣຕນຠາວາທິກຣາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸປາສໂກ ອຸປາສກຣຕນຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ອຸປາສກປທຸມຎ຺ຈ, ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີກຎ຺ຈ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ສີລວາ ໂຫຕິ, ນ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ໂນ ມງ຺ຄລໍ, ນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ຄເວສຕິ, ອິຘ ຈ ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໗໕).

ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໐) ຫິ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ. ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ກຖາ. ໒໘໑) ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໑໗) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ເສຏ຺ເຐ. ອິຘ ປນາຍໍ ອາທິມ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊຠາວໍ. ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄຕິ ວາ ປາໂຐ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ປາເຓຫິ ອຸເປຕໍ. ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕໍ ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສຣຓໍ ຄຕໍ ອຸປາສກໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ຊານາຕຸ. ອຫຎ຺ຫິ ສເຈປິ ເມ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເນວ ພຸທ຺ຘໍ ‘‘ນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ, ສງ຺ຆໍ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອປຣາຘໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈໂຍຕິ ອປຣາໂຘ. ມໍ ອຈ຺ຈຄມາຕິ ມໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມິກໍ ຘມ຺ມຣາຊານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ຘມ຺ເມເນວ ຣາຊາ ຊາໂຕ, ນ ປິຕຸຆາຕນາທິນາ ອຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິນ຺ຕິ ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊສິໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ຂມຕຸ. ອາຍຕິໍ ສໍວຣາຍາຕິ ອນາຄເຕ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ. ປຸນ ເອວຣູປສ຺ສ ອປຣາຘສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ຂລິຕສ຺ສ ອກຣຓຕ຺ຖາຍ.

໒໕໑. ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍເສ ນິປາໂຕ. ຍຖາ ຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣສີຕິ ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຐິໂຕ ຕເຖວ ກໂຣສິ, ຂມາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ເຕ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາຕິ ຕໍ ຕວ ອປຣາຘໍ ມຍໍ ຂມາມ. ວຸຑ຺ຒິເຫສາ, ມຫາຣາຊ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍຕິ ເອສາ, ມຫາຣາຊ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ວຸຑ຺ຒິ ນາມ. ກຕມາ? ຍາຍໍ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ, ເທສນໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ – ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕິ, ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ.

໒໕໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕ. ຫນ຺ທ ຈ ທານິ ມຍໍ ຠນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຫນ຺ທາຕິ ວຈສາຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂສ ຫິ ຄມນວຈສາຍໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ພຫຸກິຈ຺ຈາຕິ ພລວກິຈ຺ຈາ. ພຫຸກຣຓີຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ອິທານິ ຕ຺ວໍ ມຫາຣາຊ ຄມນສ຺ສ ກາລໍ ມຎ຺ຎສິ ຊານາສິ, ຕສ຺ສ ກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຊານາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສຍໍ ຠຄວໂຕ ອຠິມຸໂຂວ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວິຊຫນຏ຺ຐານຠູມິຍໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

໒໕໓. ຂຕາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາຕິ ຂໂຕ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ. ອຸປຫຕາຍນ຺ຕິ ອຸປຫໂຕ ອຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ຂໂຕ ອຸປຫໂຕ ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ຕຖາເນນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ຂໂຕ, ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐາ ນ ຊາຕາຕິ. ວິຣຊນ຺ຕິ ຣາຄຣຊາທິວິຣຫິຕໍ. ຣາຄມລາທີນໍເຍວ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວີຕມລໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ຘມ຺ເມສຸ ວາ ຈກ຺ຂຸໍ, ຘມ຺ມມຍໍ ວາ ຈກ຺ຂຸໍ, ອຎ຺ເຎສຸ ຐາເນສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ເສວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ອິມິນາ ປິຕາ ຆາຕິໂຕ ນາຠວິສ຺ສ, ອິທານິ ອິເຘວາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ປາປມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄນ ປນສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ມມ ສາສນມຫນ຺ຕຕາຍ ຍຖາ ນາມ ໂກຈິ ປຸຣິສສ຺ສ ວຘໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ທຓ຺ເຑນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕິໍສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອໂຘ ປຕນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ ຕິໍສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸນປິ ອຸປຣິມຕລໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ກິຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕເມວ, ປາຬິຍໍ ປນ ນ ອາຣູຬ຺ຫໍ.

ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ໂກຈິ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘຕິ? ມຫາອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຫິ ປິຕຸ ມາຣິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ຣຕ຺ຕິໍ ນ ທິວາ ນິທ຺ທໍ ລຠຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອິມາຍ ມຘຸຣາຍ ໂອຊວນ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິທ຺ທໍ ລຠິ. ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ອກາສິ. ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອິມິນາ ຣຎ຺ຎາ ສທິໂສ ນາໂຫສິ. ອນາຄເຕ ປນ ວິຊິຕາວີ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີຕິ. ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ

ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອທ຺ຘານຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ໂກສເລສູຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ. ໂກສເລສູຕິ ໂກສລາ ນາມ ຊານປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ. ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣູຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂກສເລສຸ ຊນປເທ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ – ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ມຫາປນາທໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ນານານາຏກາທີນິ ທິສ຺ວາ ສິຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ໂຍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ຫສາເປຕິ, ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣນ ນໍ ອລງ຺ກໂຣມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນງ຺ຄລານິປິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຫາຊນກາເຍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ມນຸສ຺ສາ ສາຕິເຣການິ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ນານາກີຬາໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາປິ ຕໍ ຫສາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ຕໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ນາຏກໍ ເປເສສິ, ໂສ ທິພ຺ພນາຏກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຫສາເປສິ. ອຖ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສໂນກາສາຠິມຸຂາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕ ປຏິປເຖ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ຊາທໂຍ ທິສ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠ ກຸສລໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ໂສ ປເທໂສ ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນຕິ ອທ຺ຘານຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຈາຣິກາ ຈ ນາເມສາ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ – ຕຸຣິຕຈາຣິກາ ຈ, ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປິ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂພຘນຕ຺ຖາຍ ສຫສາ ຄມນໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ, ສາ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠຄວາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິ. ອາຬວກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕິໍສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ. ປກ຺ກຸສາຕິສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນໍ. ມຫາກປ຺ປິນສ຺ສ ວີສໂຍຊນສຕໍ. ຘນິຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕານິ ອຄມາສິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ຕິຄາວຸຕາຘິກໍ ວີສໂຍຊນສຕໍ.

ເອກທິວສໍ ກິຣ ເຖໂຣ – ‘‘ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ວີສຕິສຫສ຺ສານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ອາໂຣເຈຫິ, ຠຄວາ ກິຣ ວນວາສິສ຺ສ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວາໂຣ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ວີສຕິໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ຕສ຺ສ ໂຄຈຣຄາມທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉມານາ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ໂນ ອາຄໂຕ, ມາ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ທຕ຺ວາ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ – ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອຸປາສກາ ນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິເຘວ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍາຄໂຕຕິ. ເຕ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກຸລູປກສ຺ສ ກິຣ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ, ໂນ ວຕ ໂນ ເຖໂຣ ໂອຣມຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສາມເຓໂຣ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ – ‘‘ອຸປາສກາ, ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ – ‘‘ອລໍ, ຕິສ຺ສ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ອຖສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ – ‘‘ກຕໂຣ ເຕ, ຕິສ຺ສ, ວສນຏ຺ຐານໍ ຄຕມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ອຍໍ ຠຄວາຕິ. ມຄ຺ຄໍ ເທສຍມາໂນ ປຸຣໂຕ ຍາຫິ ຕິສ຺ສາຕິ. ຠຄວາ ກິຣ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄເທສໂກປິ ສມາໂນ ສກເລ ຕິຄາວຸເຕ ມຄ຺ເຄ ‘ສາມເຓຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຈ຺ຉາມີ’ຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄເທສກໍ ອກາສິ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ວຕ຺ຕມກາສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ – ‘‘ກຕໂຣ ເຕ, ຕິສ຺ສ, ຈງ຺ກໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ນິສີທນປາສາເຓ ນິສີທິຕ຺ວາ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຸຂໍ ວສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຫຕ຺ຖິມິຄໂມຣາທີນໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາຍ ສຸຂໍ ວສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຫິ, ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສີຕິ. ອຍໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ. ຍໍ ປນ ຄາມນິຄມປຏິປາຏິຍາ ເທວສິກໍ ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນວເສນ ປິຓ຺ຑປາຕຈຣິຍາທີຫິ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄມນໍ, ອຍໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ.

ອິມໍ ປນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠຄວາ ມຫາມຓ຺ຑລໍ, ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ, ອນ຺ໂຕມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຓ຺ຑລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຈຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ນວໂຍຊນສຕິກໍ, ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ຉໂຍຊນສຕິກໍ, ອນ຺ໂຕມຓ຺ຑລໍ ຕິໂຍຊນສຕິກໍ. ຍທາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມຕິ. ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ ເອກໂກລາຫລໍ ໂຫຕິ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອາຄຕາ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ສກ຺ກາໂຣ ມຫາມຓ຺ຑເລ ໂອສຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຄາມນິຄເມສຸ ເອກາຫໍ ທ຺ວີຫໍ ວສນ຺ໂຕ ມຫາຊນໍ ອາມິສປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຘມ຺ມທາເນນ ຈສ຺ສ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຸສລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ນວຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປຕິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາປວາຣຓາຍ ອປວາເຣຕ຺ວາ ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ມິຄສິຣສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ໂອສຣຕິ. ອຎ຺ເຎນປິ ກາຣເຓນ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ຈຕຸມາສໍ ວສິຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ສກ຺ກາໂຣ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ໂອສຣຕິ. ຠຄວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປຕິ. ສເຈ ປນ ຈຕຸມາສໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ສາປິ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ ອປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ເອກມາສໍ ວາ ທ຺ວິຕິຈຕຸມາສໍ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ສກ຺ກາໂຣ ອນ຺ໂຕມຓ຺ຑເລ ໂອສຣຕິ. ຠຄວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕຫິ ວາ ຉຫິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຈຕູຫິ ວາ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປຕິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ນ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ຈຣຕິ. ອຖ ໂຂ ເຍ ທຸຄ຺ຄຕພາລຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິຕາ, ເຕ ກທາ ຕຖາຄຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຍິ ປນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ລຠິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຈິຕ຺ຕານິ ປສາເທສ຺ສນ຺ຕິ, ເກຈິ ມາລາທີຫິ ປູເຊສ຺ສນ຺ຕິ, ເກຈິ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ເກຈິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາຕິ. ເອວໍ ໂລການຸກມ຺ປກາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ.

ອປິ ຈ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ, ຊງ຺ຆວິຫາຣວເສນ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖາຍ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາຠິກງ຺ຂນຕ຺ຖາຍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິປາກຄຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ໂພຘນຕ຺ຖາຍາຕິ. ອປເຣຫິປິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ມຫຕາ ຘມ຺ມວສ຺ເສນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສນ຺ຕປ຺ເປສ຺ສາມີຕິ ວາ. ອປເຣຫິປິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ອທິນ຺ນາທານາ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ, ມຸສາວາທາ, ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ວິຣມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ. ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ – ປຐມໍ ຌານໍ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ທຸຕິຍໍ ຌານໍ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ. ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ – ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ອຘິຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາຕິ. ອຍໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ, ອິຘ ຈາຣິກາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ປເນສາ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ – ອນິພທ຺ຘຈາຣິກາ ຈ ນິພທ຺ຘຈາຣິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຄາມນິຄມນຄຣປຏິປາຏິວເສນ ຈຣຕິ, ອຍໍ ອນິພທ຺ຘຈາຣິກາ ນາມ. ຍໍ ປເນກສ຺ເສວ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ນິພທ຺ຘຈາຣ