📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມ຺ມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ປູຊນີຍປູຊາປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອນ຺ຕຣາ ຈ ຕສ຺ສ ອສງ຺ໂກຈນຕ຺ຖໍ, ຕທຸຠຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ…ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ວ ສາວເກ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑.໑໙໕; ອປ. ໑.໑໐.໑), ຕຖາ –

‘‘ເຍ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ. ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.

ຘມ຺ໂມຕິ…ເປ… ສງ຺ໂຆຕິ…ເປ… ທີປສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖);

ຕຖາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑),

‘‘ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ…ເປ…

ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ,

ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຈ

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄາຖຕ຺ຕຍມາຫ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ, ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ, ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ, ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ກຣຸຓາສີຕລໍ, ກຣຸຓາສີຕລໍ ຫທຍໍ ອສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຈ຺ຉນສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາຣຕີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕີຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວໍ ອຸປຄຕາ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ອຕິສເຍນ ຫທຍສີຕລຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕີຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຍຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕີຠາວສ຺ສຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ, ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ວິເສເສນ ຫຕໍ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕໍ ວິຫຕໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ວິຫຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໍ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ໂມຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ, ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ຕໂມ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊານ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕຠາເວ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວເກຫິ, ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສາຕິສເຍນ ອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ອນ຺ຕເຣນ ປໂຣປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊານ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສສໂຕ ໂມຫຕມວິຄເມນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ ປເທນ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວິຍ ເທສນາປຎ຺ຎາປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ໂມຫຕມວິນາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສກສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ‘‘ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ໂມຫຕມວິຘມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາວິຄ຺ຆາໂຕ ເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນານິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາຕໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ຕາທິໂສ ກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ. ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ, ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຄ຺ຆາຕວຈເນນ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ນຣາ ຈ ອມຣາ ຈ ນຣາມຣາ, ສຫ ນຣາມເຣຫີຕິ ສນຣາມໂຣ, ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຕິ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫໂຕ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານາປຘານຠາໂວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ – ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໒). ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອຖ ວາ ສມູຫຕ຺ໂຖ ໂລກ-ສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ສນຣາ ຈ ເຕ ອມຣາ ເຈຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກຕິ ສນຣາມຣໂລໂກຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມຣຓາຠາວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອມຣາ. ນຣາມຣານໍເຍວ ຈ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ, ຍຖາ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫຣຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ, ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໘-໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕, ໓໘໖) ປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍທຸຕວິລມ຺ພິຕ- ຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກກຸຏິລາກຸລຕາທິໂທສຣຫິຕໍ ວິລາສິຕຣາຊຫໍສວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ.

ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ, ນ ປຈ຺ເຈຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ຈ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ຄທຕີຕິ ສຸຄໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕາທີຫິ ສຸຄໂຕ, ຕໍ ສຸຄຕໍ.

ປຸຎ຺ຎປາປກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ຕາຫິ ສກລສ຺ສາປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຄຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ສຸປຣິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ໂຖເມມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ, ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໂຕ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາໂຕ, ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍໂຕ, ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ທຸວິຘາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ເຐນ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ເຫຕຸໂຕ, ຜລໂຕ, ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປຐມປເທນ ນິທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ – ຎາຓສມ຺ປທາ, ປຫານສມ຺ປທາ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍຄມນໂສຠນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ, ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໘-໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸປກາໂຣ ອນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ, ໂສ ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄ- ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ ສຸຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ. ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຘານໍ ປໂຍຊນໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ປຘາເນນ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ (ປຸ. ປ. ໒໔, ໑໗໓) ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທນີຍຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍານວິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ, ຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຈຕຸເວສ຺ສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑) ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ວິຠ. ມູລ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠວຓ຺ຓນາຍ) ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສຍໍ ຕາຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ, ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ, ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານມາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ. ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔໒໕, ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາຍໍ, ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖.໒໐);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໕) ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ ຈ ເມ ຠນ຺ເຕ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຸປຄໂຕຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ວນ຺ເທຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ, ຕນ຺ຕິ ນິຍມນໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຄຕມລໍ, ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຕພ຺ພິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໕-໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍ ຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໕-໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒).

ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຄຸເຓ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕມລໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ເທຕິ ປຓມາມິ, ໂຖເມມິ ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ ຈ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາຣຍຕີຕິ ຘມ຺ໂມ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຠຄວາ ຍໍ ອຣິຍສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ປນ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ສພ຺ພໂທສມລຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມໍ ນມາມີຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສາປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາປິ ຫິ ວິຄຕປຏິປກ຺ຂຕາຍ ວິຄຕມລາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຍທາຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສຎ຺ຎມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສໍ ຠາວນາປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ, ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ, ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາທຎາຓຠາເວນ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ.

‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ວິປຸລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ປຠາວສມ຺ປທໍ. ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕມລຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ໂທສານໍ ສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ໂຫຕີຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ, ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຣສານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວິເສສນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວກາຣຓໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ຈ ສຕິປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕວິເສສຠາເວນ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍຠາເວ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສມູຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍນິທ຺ເທໂສ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສງ຺ຆາຕຠາວນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ອສຕິປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອຣິຍສງ຺ຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸຣສິ ຠວາ ຊາຕາ, ສໍວທ຺ຘາ ຈ ໂອຣສາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສເສນ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ, ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕຠາຄິໂນຕິ ໂອຣສາ ວິຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ, ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸໂຣວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສາວເກຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ຠຄວໂຕ ‘‘ຘມ຺ມເທສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍມູລກຕ຺ຕາ, ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ.

ຍທິປິ ອຣິຍສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ, ມາຣວາຫິນີ ວາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອປສາເທຕິ, ເຕຫິ ປນ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສາປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘, ໖໘; ຈູຬນິ. ໔໗). ສາ ຈ ເຕຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ, ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣເຓຫິ ໂອຘິໂສ ວິມຖິຕາ, ວິຫຕາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຈາຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ອຣິຍສາວກາ. ເອເຕນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ, ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອສ຺ສ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ, ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ, ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ, ມາຣປຣິສໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານມາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສງ຺ກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ, ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ວນ຺ທນາວ ວນ຺ທນາມຍໍ, ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ, ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໔). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸຓາຕີຕິ ວາ. ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ, ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕ຺ຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ຕາວ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ອຸປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ທີຆປ຺ປມາຓສຸຕ຺ຕລກ຺ຂິຕສ຺ສ, ເອເຕນ ‘‘ທີໂຆ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕາ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ອາຄໂມ, ກສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອງ຺ກນນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ສຸຕ຺ຕານິ ປນ ອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ອາຄໂມ. ຍຖາ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ‘‘ອາຄໂມ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິນິປຸຓຕ຺ຖສພ຺ຠາວໂຕ ນິປຸຓສ຺ສ. ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍຕິ ອາຄໂມ, ອາຄໂມ ຈ ໂສ ວໂຣ ຈາຕິ ອາຄມວໂຣ, ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ວາ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ. ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ, ຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ຠາສິໂຕ, ຍາ ‘‘ປກິຓ຺ຓກເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ສງ຺ຄາຍນາທິວເສນ ສາວເກຫີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ.

ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທາວຫສມ຺ປຕ຺ຕິກສ຺ສ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕-໗, ໒໖-໒໘) ສີລທິຏ຺ຐາທີນໍ ອນວເສສນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ມຫາປທານາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓-໕) ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຄຸຓນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ປາຖິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓,໔) ຕິຕ຺ຖິເຍ ນິມທ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍສີຫນາທ ນທນາທິວເສນ, ອນຸຕ຺ຕຣິຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ອ. ນິ. ໖.໘) ຈ ວິເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວເນນ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສາຕິສຍປ຺ປສາທໍ ອາວຫຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍາ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ປປຎ຺ຈສູທນີສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສິນີມໂນຣຖປູຣຓີສຸ ອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ປຣວາທມຖນສ຺ສ ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິຠານຊນນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຖມນາ ກຕາ.

ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໘). ອາທິໂຕ ຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕວສີຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວິຘວສິຕາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຈ຺ຉາປິ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ, ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ຈ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ອສງ຺ກຣຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາຕິ. ເຕນສ຺ສ ມູລຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ເອກນ຺ເຕນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທີປວາສີນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ. ທີປວາສີນນ຺ຕິ ວາ ສີຫຬທີປວາສີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ອປເນຕ຺ວານາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ມໂນຣມໍ ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ສາ ຫິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ, ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸໂລມິກໍ ປາຬິຠາສາຍານຸວິຘາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໂທສນ຺ຕິ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣຣຫິຕໍ.

ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ, ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສິຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຖຣວໍສປທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ເຖຣວໍສປທີປາ, ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ ເຖຣາ, ເຕສໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທກຖາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍໍ ຎາຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ, ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຠໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີໂຕ ສຓ຺ຫສຸຂຸໂມ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫຸປກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິອຕ຺ຖໍ, ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ອວິປຣີຕພ຺ຍຎ຺ຊນສຸນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕ຺ຖສຸນຍສ຺ສ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນິກ຺ຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໑).

ຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສີລກຖາ’’ ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໘໔໕, ໘໔໙) ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພານີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ ນິຣວເສສານິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫິໂຕ. ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕານິ ຌານານິ, ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຌານານິ ວາ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ.

ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ກເລຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉໂຍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕາ, ເອກຕ຺ຕນຍາທິສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາ.

ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ນ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ, ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ເຌຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຈ຺ເຈວາຕິ ອິຕິ ເອວ. ຕມ຺ປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ. ເອຕາຍາຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫຬທີປໍ ອາຠຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ, ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ປໂຍຊນໍ, ອວສິຏ຺ເຐນ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ. ສີລກຖາທີນໍ ອວິຈາຣຓມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອວາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທີຆາຄໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ໂສ ທີຆາຄໂມ ນາມ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ເອວໍ ວິຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ໂຍ ທີຆາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ວຄ຺ຄາທິວເສນ ເອທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕສ຺ສ ວຄ຺ເຄສຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນ ຈຕູສຸ ອາຄເມສຸ ທີຆາຄໂມ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ອາທິໂຕ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລນ຺ຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິປິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອປິ ຈ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓໂຕ ທີຆນິກາໂຍ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ສທ຺ຘາ ຫິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ພີຊໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໗; ສຸ. ນິ. ໗໗) ສທ຺ຘາວຫຄຸຓຕາ ຈສ຺ສ ທສ຺ສິຕາເຍວ. ກິຎ຺ຈ ກຕິປຍສຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫໂຕ, ອປ຺ປປຣິມາຓໂຕ ຈ ຄຫຓຘາຣຓາທິສຸຂໂຕ. ຕຖາເຫສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາໂຓ ຈ. ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ປນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສີລຎ຺ຫິ ສາສນສ຺ສ ອາທິ, ສີລປຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓານໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ, ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໙໕). ເອເຕນ ຈສ຺ສ ວຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາຠາວໂຕ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກສ຺ສ ນິຣວເສສທິຏ຺ຐິວິຠຊນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕປິຏເກ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈເນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສທິສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ຍສ຺ສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕໍ, ຕສ຺ສາ ຈ ຕນ຺ຕິອາຣຸຬ຺ຫາຍ ອິຘ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ເອເຕນ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິກາໂລ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ. ນິທານນ຺ຕິ ຈ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ. ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສຣຓາທິປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ອຎ຺ຎາສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣິຍາສຸ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ຣຕນຈງ຺ກມນກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ຈຣິຍາ. ອຸທ຺ຘານຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ປຏິຎ຺ຎາຍ ອນຸໂລມໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸຠູຕາ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຘມ຺ໂມເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒, ໓໙, ໔໑).

‘‘ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ’’ຕິ ເອເຕນ ພຸທ຺ຘກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອເສສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສາວເກຫິ ວິນີຕາປິ ວິເນຍ຺ຍາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍໂຕ ສາວກຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາວກວິເນຍ຺ຍາ ຈ ນ ຕາວ ວິນີຕາຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ເຕສໍ ວິນຍນຸປາຍສ຺ສ ສາວເກສຸ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ສາວກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ອຸທາ. ໕໑).

‘‘ກຸສິນາຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕເທສກາລວິເສສທສ຺ສນໍ ‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ໂລເກ ຊາຕສໍວທ຺ຘຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ສຸປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ອຸປາທີຍເຕ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ໂສ ປນ ອຸປາທິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣນິມ຺ມຖເນນ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອໂນສ຺ສຏ຺ໂຐ, ອິຘ ຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸມາຣນິມ຺ມຖເນນ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐ ນິສ຺ເສສິໂຕຕິ ອຍໍ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ນ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ, ອຸສ຺ສາຫຊນນສ຺ສ ປນ ວິເສສນໍ, ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ. ຘາຕຸຠາຊນທິວສໂຕ ຫິ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣທິວເສສຸ ຠິກ຺ຂູ ສມາຄຕາຕິ. ອຖ ວາ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄີວເສນ ສຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ, ໂສ ປນ ສງ຺ໂຆ ກິໍ ປຣິມາຓານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ຫິ ເອທິເສສຸ ສມາໂສ ໂຫຕິເຍວ, ຍຖາ – ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຸນ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ…ເປ… ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ‘‘ອິຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄາມິ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປສໍສນຎ຺ຈ ປຣາມສຕິ. ‘‘ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ອິຘ ອຕ຺ຕນາ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຈີວເຣ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິ ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ, ເອຕສ຺ສາປິ ຫິ ກຣຓນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຫໂຍຄກຕ຺ຕຸຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ. ຍາວເທຕິ ຍາວເທວ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ, ຍຕ຺ຕເກ ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ, ອຠິຎ຺ຎາວິຫາເຣ ວາ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ ເຈວ ໂວຫຣາມິ ຈ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຖຸຕິມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ວິຍ ເທວສິກໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍາທິວເສນ ວາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວຬຎ຺ເຊຕີຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ວິຠາເວຕິ.

ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣໂຕ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິນາມ ທິພ຺ພຕິ, ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ເນ ອນິຈ຺ຉິເຕ ຫິ ອຍໍ ປຸເຣ-ສທ຺ໂທ. ທິປ຺ປຕີຕິ ຈ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣສທ຺ທສນ຺ນິໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ຍຖາ – ‘‘ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ’’ຕິ.

‘‘ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ…ເປ… ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວປຣິຍນ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສຕິປິ ອາຄມາຘິຄມສພ຺ຠາເວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ປນ ເຕວິຊ຺ຊາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ, (ປາຣາ. ໔໓໗) ອປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ປນ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປວຕ຺ຕິໂນຕິ ປຄຸຓານິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນວປ຺ປາຍາຍ ປຣິສາຍ ວິພ຺ຠມເນນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປມາຓໍ. ຉນ຺ທາ ອາຄມນໍ ວິຍາຕິ ປທວິຠາໂຄ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານເມວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ…ເປ… ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຕສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍຠາວທສ຺ສເນນ ວິຊ຺ຊມານຄຸຓກຖນໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ.

ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ໂຄຈໂຣ ວິຍ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕິຂຄ຺ຄາທິຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຣິເສຫິ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸອາຣກ຺ຂກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູຕິ ສງ຺ຄາຫເກນ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຊນນ຺ຕິ ພຫຸຊນໍ. ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາໂວ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍເວເຊສີຕິ ‘‘ນນຸ ຠຄວຕາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອກ຺ຂາຕໍ – ‘ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ’’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙; ອ. ນິ. ໑໐.໔໘; ຈູຬວ. ໔໓໗) ສໍເວຄໍ ຊເນສິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕໂທສໍ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ, ‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເທວຕາຍ ສໍເວຊິຕທິວສໂຕ, ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ. ອາຓາວ ຈກ຺ກໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍທິທນ຺ຕິ ຈ ໂຍ ອຍໍ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລິ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸຣິມກາເລ ປຐມຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຈ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຐິຕານຸກ຺ກເມເນວ ສງ຺ຄີຕານິ, ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທິ ‘ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕນ ສຫ ຕທວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມປາຣາຊິເກຕິ ປຐມປາຣາຊິກປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໒໔), ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຊາຕກາທິເກ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຕາທິເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທີຆນິກາຍາທິປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ວິນຍປິຏເກຕິ ທີຆຠາຓກາ ‘‘ຊາຕກາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍສານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຊາຕກຄຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕານໍ ຊາຕກາທີນໍ ຍຖານຸໂລມເທສນາຠາວໂຕ ຕາທິເສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ’’ຕິ ຊາຕກາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ກຖຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິຕສິທ຺ເຘສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ, ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ, ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິອສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກິເລສວິນຍເນນ ວິນໂຍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ໂມ, ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ປນ ຘມ຺ມວິນເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ, ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສຠາວຘມ຺ມເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມເຍວ ວິນໂຍປິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິຘຸຣໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ, ໂຄພລິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈ.

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາສິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕໍ ອຸທານໍ. ອຍມສ຺ສ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາວ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ. ນ ກາຫສິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສາກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກູຏໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ. ອຍໍ ມນສາ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານມາທິ. ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑, ໒, ໓) ອຍໍ ປນ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານໍ ອາທີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນວເສນ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ (ຘ. ປ. ໑໕໓). ‘‘ປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ຫິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ.

ວຍຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓມຸເຂນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐) ວຈນໂຕ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນນເຍເນວ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ອວິປຣີຕໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິປ຺ປຏິປທໍ ປກາເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕິ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປມາທປທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສາສນໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອສງ຺ຄີຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຠສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອສງ຺ຄີຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຐມສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ຠາສິຕນ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫິກມ຺ມສິຖິລີກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປກຕິສາວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິສາວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິນາ. ເອຕນ຺ຕິ ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິ ຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ.

ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ສຸຓາຕິ, ວາເຈຕິ, ຈິນ຺ເຕຕິ, ເທເສຕິ ຈ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສາປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສາປິ ໂຫຕີຕິ, ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາຍວຈນໍ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈນໍ, ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ປຣສ຺ສາປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂສ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ, ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຖຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມ຺ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິປສໍສລາຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໓; ຈູຬນິ. ໘໕) ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ, ຄູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ, ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ, ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມກາ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ປນ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາວເນ ອລທ຺ຘຄາໂຘ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນ ວິວໂຏ ຄູຬ຺ໂຫ. ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍາຘມ຺ມວເສນ ວາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ. ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉາກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙, ໒໖໕) ສຸຕ຺ຕານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕຕາທີນິ ສາຕິສຍໍ ປກາສິຕານິ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຣຠາວໂຕ, ນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ເຕ ຈ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວາ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ. ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສວຕີຕິ ຜລຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິວິຘາເນສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓຠາໂວ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ວິເສສນຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ.

ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸທ຺ຘິຠາວໍ ອຕິເຣກຕໍ ທີເປຕິ, ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍານໍ ສຸປາກຏຕາວິເສສໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ. ອຠິຣາຊາ ອຠິວິນເຍຕິ ປນ ປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣາຊວິນເຍສຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ປູຊນປຣິຈ຺ເຉທນກິຣິຍາທີປນໂຕ, ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຣາຊວິນຍານໍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ, ອຠິ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ສຫ ສາຘເນນ ກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຠິຣາຊອຠິວິນຍ-ສທ຺ທາ ສິທ຺ຘາ, ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ເທ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ວຸຑ຺ຒິຍາທິກິຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຠາວນາຜຣຓວຸຑ຺ຒີຫິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ວິນຍສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ. ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ກຖາ. ກຖີຍຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຖາ. ສໍວຣາສໍວຣສ຺ສ ກຖາ ສໍວຣາສໍວຣກຖາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ເຠທ-ສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປ຺ປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວໍ, ຕຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສຣກ຺ຂຓເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕຫິ ປກາເຣຫິ. ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ ອາຫ ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກາທໂຍ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ອາສໂຍວ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ, ຎາຓຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິເກ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໓໖);

ອນຸສຍາ ກາມຣາຄຠວຣາຄທິຏ຺ຐິປຏິຆວິຈິກິຈ຺ຉາມານາວິຊ຺ຊາວເສນ ສຕ຺ຕ ອນາຄຕາ ກິເລສາ, ອຕີຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕເຖວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກາລເຠເທນ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ. ຈຣິຍາຕິ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘາ, ສໍສຄ຺ຄວເສນ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອມ຺ເຫຫິ ອສມ຺ໂມຫນ຺ຕຣຘານສຸຕ຺ຕຏີກາຍໍ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ສິຕາ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພປຣິຈຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ. ມຫນ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ອສໍວໂຣ. ພຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍ’ມກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑).

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາ ປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຕນ຺ຕິເທສນາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈ ຕນ຺ຕິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ຕນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ຕນ຺ຕິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຕນ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ອວຍວສ຺ສ ຫິ ສມຸທາໂຍ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ – ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ຘມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມຸເຂນ, ວິສຍວິສຍີມຸເຂນ ຈ ວິນຍາທີນໍເຍວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ, ເຕສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍາ ຈ ເທສນາປຏິເວໂຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມ-ສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ, ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາ-ສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວ ຈ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕສວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍໂຕ ‘ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ, ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສຠາວຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໗໔໙) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໖໔໒) ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກ’’ຕິ ວຈນວຈນີເຍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍຕໍວຈນີຍ ວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ. ‘‘ອນຸໂລມາທິວເສນ ວາ ກຖນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອຠິລາປໍ ກຖນໍ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ມສ຺ສ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ? ນ, ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ, ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ. ‘‘ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫິ ວຈນໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕຎ຺ຈ ເຕນ ປວຕ຺ຕີຍຕິ ເທສີຍຕິ. ‘‘ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິສມຍໍ ເຍນ ປກາເຣນ ອຠິສເມຕິ, ຍໍ ອຠິສເມຕິ, ໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ສຠາໂວ, ເຕຫິ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ໂລກິໂຍ ອຠິສມໂຍ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍຕິ. ອຠິສມຍໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຏິເວຘຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘ປຏິເວຘນໍ ປຏິເວໂຘ’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ວຈນຕ຺ເຖນ ອຠິສມໂຍ, ‘ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘ’ຕິ ອິມິນາ ຕໍຕໍຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ຈ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕໍຕໍປິຏກຄເຕສຸ ຘມ຺ມາທີສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘ, ເອເຕສຸ ຈ ປິຏເກສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ໂຍ ອວິປຣີຕສຠາໂວຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ, ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຕໍເທສນາຍ, ປຏິເວຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວິສຍິກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອວິປຣີຕສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ, ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎໍ ນກ຺ຂມນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ. ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປໂມກ຺ຂປ຺ປໂຍຊນາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາ ວາ ນິນ຺ທາປໂມກ຺ຂາ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣຓສ຺ສ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ຎາເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທພ຺ພມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາທີນໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ປນ ‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາ ເຍວາຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖). ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຈາຣຓໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕເນວ ທານໍ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ອຕ຺ຖານຸໂລມໂຕ ອນຸໂລມິໂກ. ອນຸໂລມິກຕໍເຍວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ໂປຓິກາ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ ຈ.

ນວປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ນວປ຺ປເຠທໍ? ສຄາຖກຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ໕.໒; ສຸ. ນິ. ໒໒໕) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ, ຄາຖາຠາວໂຕ, ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ, ສຄາຖກຕ຺ຕາ, ສຄາຖວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ’’. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ);

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ເຕເນວາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ – ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ). ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໒໕໕, ໑໒໔໒), ສກວາເທ ປຎ຺ຈສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ເອວມາທິ ຈ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ ສນິມິຕ຺ຕາ ຕເທກເທເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໑໓) ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘ເຄຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘ພ຺ຍາກຣຓ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ, ‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ, ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ, ‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ, ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ, ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑, ໒, ໓) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍຎ຺ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຫິ ສຄາຖກໍ. ສຫຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ກຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘ສຫ ຄາຖາຫີ’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ, ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ ຕທປິ ນ, ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ອຍໍ ວິນໂຍ, ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍາທິເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສິຄເຓນ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອິມສ຺ສ ທີຆາຄມສ຺ສ ປຐມມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນາທິຠາໂວ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ອິທານິ ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ພາຫິຣນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ປທໂຕ ປທວິຠາຄໂຕ ປທຕ຺ຖໂຕ ອນຸໂຍຄໂຕ ປຣິຫາຣໂຕ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ເທສນາສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ໂລກິຍາ ‘‘ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ປາຬິຍາ ນິທານປາຬິວເສນ, ນິທານປາຬິຍາ ປນ ສງ຺ຄີຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ນິທານປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປທາທິວເສນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເມຕິອາທີນີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທ-ຈ-ສທ຺ທານໍ ນິປາຕປທຠາໂວ, ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເຕສໍ ນຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕທວສິຏ຺ຐານໍ ອາປຏິ-ສທ຺ທານໍ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ‘‘ປທວິຠາໂຄ’’ຕິ ປທານໍ ວິເສໂສ, ນ ປນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ອຖ ວາ ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ, ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ວາ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາປິ ປທວິຠາຄ ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິເຠເທສຸ ປເທສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ. ຕໍ ປນ ປທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປຐມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍສທ຺ໂທ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຘາຣຓາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ, ເອວໍວິໂຘ, ເອວມາກາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ຄຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປກາຣປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ວິຘາກາຣ-ສທ຺ທາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕ-ສທ຺ເທ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ, ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສຸ, ອາມຸຕ຺ຕມາລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ? ໂນ ຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ເອວໍ ສຸ ເຕ, ເອວໍ ອາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣປຣິມາຓາກາຣານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກ ເຫຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຍຖາ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂຕິອາທີສຸ ປນ ນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທີນິ ອຸປມາທີສຸ ອຸທາຫຣຓານິ ອຸປປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ພຫຸ’’ນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຏ຺ຐານິຍໂຕ ມນຸສ຺ສຸປປຕ຺ຕິສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສທ຺ຘມ຺ມສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ປຫູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຊທິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ‘‘ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປທິສນາກາໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເຕ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ຕຖາ ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວເມວໍ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂສ ຈ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິ ຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ‘‘ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫີ’’ຕິ ວທນາກາໂຣ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂນ ວາ, ກຖໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ອາທີສຸ ອວຘາຣເຓ’’ຕິ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ເອວໍ ຠນ຺ເຕ, ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ນານານຍນິປຸຓນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏ ຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ, ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສຕາທິວເສນ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຫາທິວເສນ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐປນາທິວເສນ ກຸສລມູລາທິວເສນ ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ, ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິວເສນ ອເນກາ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ, ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ຈ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ, ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາທິເຠເທນ ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສສນ຺ຕຕິຍໍ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ປນ ວິຊ຺ຊມານເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອນຸວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ອິຘ ສຸຕ-ສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ເມສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕທາ.

ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕທຠິນິຫຏານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາກ຺ຍານໍ ເອວກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕໍ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ, ເອເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸຕໍ ສຸຕໍ ເອວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີ’’ຕິ ສຸຕນ຺ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ, ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິວິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ອິທໍ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວ ອາຫ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ.

ເອວໍ ສວນເຫຕຸສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມານານໍ ອເນກວິຫິຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓານານາກາເຣນ, ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ ‘‘ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ມຍາຕິ ກຕ຺ຖຸອຕ຺ເຖ.

‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ, ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສທ຺ທຕ຺ຕາ, ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາ’’ຕິອາທິປິ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ, ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣຸປາທານວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວາ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສເຍ’’ຕິ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມານິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ເອເຕນ ວາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາ ປນ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເມຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຕ ຕຖາຣູປປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປາທານພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓກິຣິຍາກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສສປ຺ປກາສນວເສນ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາວິສຍປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣນິທສ຺ສນວເສນ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທ຺ເທສວເສນ ກຕ຺ຕຸກຣຓ ພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສວເສນ ຈ ທຸຕິຍາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິໂນ, ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ, ປຣມຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ເອວໍ ເມຕິ ປທານມຕ຺ໂຖຕິ, ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຕເມຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສພ຺ພໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ໂສຕປຖໍ ອາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທິໂນ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ‘‘ເມ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ປກາສິໂຕ ຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ເອວໍ ອສມ຺ໂມເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຠາໂວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ‘‘ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕີຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປໂຍຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສເຍຫິ ວິຍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວິຍ ຈ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ກາຣຓຠູຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ.

‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສມຕ຺ຖນວຈເນນ ປນ ອວິກ຺ເຂເປນ ກາຣຓຠູເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣງ຺ຄຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອວິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສິທ຺ຘິໂຊຕນາ ນ ສມຕ຺ຖິຕາວ, ໂນ ນ ສມຕ຺ຖິຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກນ຺ເຕນ ວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕໍ ຄຸຓທ຺ວຍໍ. ອປຣາປຣໍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ກຠາໂວ, ຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ ຕທສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ, ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວຕິ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເຖຣສ຺ສ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໂນທິຏ຺ຐິກຣຓາປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປເກນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘານປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຠູຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອກຕຎ຺ຎຸຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖໍ. ສາ ເອວ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ຕິ? ນຍິທໍ ເອວໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຂເຓ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຍສ຺ມາ ເທສນາກຸສໂລ, ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕທາສງ຺ກິຕປ຺ປກາຣໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສໂມກ຺ກມາທິໂຕ ອຕິກ຺ກມາທິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫຕຣນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນໍ ມຕິເຠທມຕ຺ຕໍ ວິມຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ ຠຄວໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂາ ຈສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຂລິຕທຸຣຸຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓໂທສາຠາວໂຕ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຕິສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ. ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐາສຫາຍສງ຺ຂ຺ຍທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເສຏ຺ຐຕ຺ເຖ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂ຺ຍຍໍ, ອິຘາປິ ສງ຺ຂ຺ຍຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກ ວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນ ອາທີນິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູຕຠາໂວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ສມງ຺ຄີໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສນ຺ຕາໂປທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫຓໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ສນ຺ນິຊ຺ຌ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນວ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ, ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ, ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຠິສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ. ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ເທສເທສກປຣິສານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍາມິຕວເສເນວ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທວສິກໍ ຌານສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ, ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ. ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ປກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸເຍວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ. ອຣິຍຕຸຓ຺ຫິຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ. ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມເຍວ.

ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມກຣເຓຫິ. ອຘິກຣຓຕ຺ຖ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຈ ອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ, ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍສ຺ມິໍ ນວເມ ຂເຓ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຈ ສຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍ-ສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓ…ເປ… ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍາຕິ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕໂຍ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ຕຖາ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ວາ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ.

ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ນ ປນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປິຈ ຠເຄ ວນິ, ວມີຕິ ວາ ຠຄວາ, ຠເຄ ສີລາທິຄຸເຓ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ເຕ ວາ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວນິ ຍາຈິ ປຕ຺ຖຍີຕິ ຠຄວາ, ຠຄໍ ວາ ສິຣິໍ, ອິສ຺ສຣິຍໍ, ຍສຎ຺ຈ ວມິ ເຂລປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ຑຍີຕິ ຠຄວາ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ສິຣິໍ, ຈຕຸທ຺ທີປິສ຺ສຣິຍໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສໍ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊີຕິ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທິຄຕາ ຠາຊນໂລກໂສຠາ. ເຕ ຠຄວາ ວມິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ‘‘ໂຍ ໂວ ອານນ຺ທ ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ປເຣຫິ ອເຠຊ຺ຊສຣີຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຍາວ ສຸຕໍ, ນ ອນຸສ຺ສວິຕໍ, ນ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາລສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຠາວທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາເຍ ກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕາວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ.

ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄາຣວາຘິວຈນໂຕ.

ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ວິຊ຺ຊຸນິຈ຺ຉຣຓກ຺ຂເຓ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ຫທເຍ. ອນ຺ຕຣາຕິ ອາຣພ຺ຠ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ເຌ. ອນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ, ເອເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ວິຍ ກາຣຓເວມຊ຺ເຌສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທາ ເອວ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕຂຓວິວເຣສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣິກາ-ສທ຺ທາ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຍໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ເຍສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ອຸທາຫໂຏ, ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ເອວ ວາ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ເອວ ປນ ອິກ-ສທ຺ເທນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຸທາຫຣໂຓທາຫຣິຕພ຺ພານໍ ວິໂຣຘາຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ, ອຏ຺ຐານເມຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ‘‘ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ ຕິອາທິວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລານໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ. ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ສຸປ຺ປິໂຍປິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ອໂຫສິເຍວ, ນາສ຺ສ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ວາ ກາລສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ. ໂສປິ ຫິ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິກໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອນ຺ຕຣາ ຣາຊຄຫຎ຺ຈ ນາຬນ຺ທຎ຺ຈ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຈ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຏິປາເທຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາຣາທີສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາຣເຓນາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປເກນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອກາຣຓເມວ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ, ‘‘ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ໂສ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓານໍ ຠາສິຕກາໂລ ອຕີໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຕີຕກາລຕ຺ໂຖ ຠາສຕິ-ສທ຺ໂທ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕຫິ ອວຓ຺ໂຓ ວຓ຺ໂຓ ຈ ຠາສີຍຕິ, ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣາຕິ ກາລສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ອກາຣຓນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕິໍ, ອນຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຣສຣູປຕາທໂຍ ໂທສາ ຠຄວຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ຆານຎ຺ຈ ທຸຣກ຺ຂາຕທຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທໂຍຕິ. ອກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຍຸຕ຺ຕກາຣຓຣຫິຕໍ, ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ກາຣຓໍ ວາຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣສຣູປາທີນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິວຸຑ຺ເຒສຸ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກມ຺ມາກຣຓໍ ກາຣຓໍ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນາຠາວສ຺ສ ສຸນ຺ທຣິກາມຄຸຓາທິນວໂພໂຘ, ສໍສາຣສ຺ສ ອາທິໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍນປຏິຎ຺ຎາ, ອພ຺ຍາກຕວຕ຺ຖຸພ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ, ຕຖາ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທີນໍ ກມາວໂພຘາທໂຍ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒານໍ ອນຠິວາທນາທິອາກາເຣນ.

ອວຓ຺ຓໍ ຠາສມາໂນຕິ ອວຓ຺ຓໍຠາສນເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ເອກນ຺ຕມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຣຕນຕ຺ຕໂຍປວາທສ຺ສ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສຕິ,

ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍ;

ວິຈິນາຕິ ມຸເຂນ ໂສ ກລິໍ,

ກລິນາ ເຕນ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ.

‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ສໍເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍ ກາຣຸຎ຺ຎປ຺ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ເຕວາສິນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນຸກູເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປນ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິກຕ຺ຕາ ນ ເອທິເສສຸ ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ, ອິທານິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິເຍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ‘‘ອປິນາມາຍໍ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍາວຓ຺ຓໂຕ ໂອຣເມຍ຺ຍາ’’ຕິ. ວຓ຺ຓີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຄຸໂຓ. ວຓ຺ຓນໍ ຄຸຓສງ຺ກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ວຓ຺ໂຓ, ປສໍສາ. ສໍຎ຺ຎູຬ຺ຫາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ, ນິພນ຺ຘິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິຕ຺ເຖນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ຘມ຺ມກຖິໂກຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອປຣິມາຓຄຸຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ, ນິຣວເສສານຎ຺ຈ ເຕສໍ ອິຘ ປກາສນໍ ປາຬິສໍວຓ຺ຓນາເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອນຸສ຺ສວາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ, ນ ປນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓານຸຣູປນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສງ຺ຂ຺ຍຍ຺ຍາປຣິມິຕປ຺ປເຠທາ ຫິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ອິຘາປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອິຕິ ຫ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເຕ’’ຕິ.

ອິຣິຍາປຖານຸພນ຺ຘເນນ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອນຸພນ຺ຘເນນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ວາ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ເຕເນວ ຫິ ກິຣິຍາວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ໂສຕິ ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວສມາໂນ ຠຄວາ. ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍໍ ທິວສໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ຕໍ ທິວສໍ. ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາຬນ຺ທາຍໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິວິຘ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂມາໂນ ອິມິສ຺ສາ ຈ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂຈທນາ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ສຸປ຺ປິໂຍ ອນຸພນ຺ໂຘ’’ຕິ ອຍໍ ປນ ໂຈທນາ ‘‘ຠຄວໂຕ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸເມວ ອິຈ຺ຉຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ, ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣວເສນ ‘‘ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ. ‘‘ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ’’ຕິ ຕາສໍ ຣສ຺ມີນໍ ປກຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອທ຺ຘານຄມນສມເຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ອນິຄູຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕທາ ຕສ຺ສາ ນິຄູຫເນ ປກ຺ກຸສາຕິອຠິຄມນາທີສຸ ວິຍ ກິຎ຺ຈິປິ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຣຕນາເວຬໍ ຣຕນວຏໍສກໍ. ຈີນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓໍ ສິນ຺ຘນຈຸຓ຺ຓໍ.

ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິນີ ຈ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ລກ຺ຂຓມາລາຕິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລານໍ ມາລາ ເກນຈິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຍທິ ສິຍາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນາຫ ‘‘ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍາ’’ຕິ. ສິຣິໍ ອຠິຠວນ຺ຕີ ອິວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ສູຣິຍມາລາຍາຕິອາທີສຸປິ. ມຫາເຖຣາຕິ ມຫາສາວເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ທິສ຺ວາ ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອວໂລເກສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປເນສາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ໂສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫີຕິ ລາຠປຣິວາຣຫານິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ຠຄວໂຕ ວິໂຣຘານຸນຍາຠາວວີມໍສນຕ຺ຖໍ ເອເຕ ອວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠາສນ຺ຕີຕິ ອປເຣ. ‘‘ມາເຣນ ອນ຺ວາວິຏ຺ຐາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໒. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານໍ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓານຄຣໍ, ໂຄທາຄາໂມ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເອກຄາໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຣາຊາຄາຣກໍ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊເທວາຍຕນນ຺ຕິ ເອເກ. ພຫຸປຣິສ຺ສໂຍຕິ ພຫຸປທ຺ທໂວ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປາຬິ ອາຣຸຬ຺ຫວເສເນວ, ນ ປນ ຕທາ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຍ ອຠາວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕເຍວ ປາຬິ ອາຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຕິ? ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອທິສໍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫວເສນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓. ກຖາຘມ຺ໂມຕິ ກຖາສຠາໂວ, ກຖາຘມ຺ໂມ ອຸປປຣິກ຺ຂາວິຘີຕິ ເກຈິ. ນີຍຕີຕິ ນໂຍ, ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ ອນຸຄໂຕ ນໂຍ ສທ຺ທນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອນຠິຓ຺ຫວຸຕ຺ຕິເກ ອຈ຺ຉຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນໂຍ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖານໂຍຕິ. ຍາວຎ຺ຈິທໍ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທິຕາ, ຕໍ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ອກ຺ຂາຕຸໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕາຍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

ປກຕຕ຺ຖປຏິນິທ຺ເທໂສ ຕໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ສຸປາກໂຏ ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນ-ສທ຺ທານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເນສໍ ສວິສຍວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສວເສນ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍວເສນ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎານາວຣຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍໍ ຊານຕາອາສຍານຸສຍຎາເຓນ. ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມາຣານໍ ວາ, ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ເຕສໍ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ, ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຎ຺ຈ. ເກສິວິນຍສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ຕຖາ ຐານາຐານາທີນິ ຊານຕາ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນານໍ ອາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂຕ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ອຖ ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ທວາທີນມ຺ປິ ອຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ອຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອປຣິກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ເອວໍ ທສພລຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ເມຫິປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍທິປິ ຫີນກລ຺ຍາຓເຠເທນ ທຸວິຘາວ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ. ສາ ປນ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ, ຕທປິ ຕຖາ ຕຖາ ທສ຺ສນໍ ຂມນໍ ໂຣຈນຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາຊ຺ຌາສຍຕາ…ເປ… ຣຸຈິຕາ’’ຕິ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕຎາເຓນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາເຓນາ’’ຕິ. ອິຕິ ຫ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ, ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ສຣໂລໂປ ຈ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ອິເມ’’ຕິ.

໔. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ກຕໍ, ຍໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ. ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສນ. ‘‘ກທາຈິ ເອກໂກ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນານຸກູລໍ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມທສ຺ສນໍ. ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ຠູມິຍາ ສມຠາວາປຕ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ນ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານໍ. ‘‘ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພທກ຺ຂິຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທຸລ຺ລຠາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສຕິປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາເຠ ປຕິຣູປເທສວາສອິນ຺ທ຺ຣິຍາເວກລ຺ລສທ຺ຘາປຏິລາຠາທໂຍ ຄຸຓາ ທຸລ຺ລຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລເກ ສຸຎ຺ຎວິມານານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ຕາວຕິໍສຠວນາທີສຸປິ. ກາລຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ເວລາຍ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ. ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ວາ. ອຖ ວາ ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຕູທາຫຣຓສຫິຕໍ. ກາເລນ ສາປເທສຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫເປຕິ, ນ ປນ ມລໍ ປກ຺ຂາເລຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ອຸປລິມ຺ປຕີຕິ.

ກິລາສຸຠາໂວ ກິລມໂຖ. ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຠຄວໂຕ ພຫຸລອາຈິຓ຺ຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ເປກທາ ອວສິຏ຺ຐພລຎາເຓຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາເຓນ ຈ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ. ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິເທສນາ ສີຫນາໂທ. ເຕສໍ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ. ‘‘ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ນຠໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລເທສນາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຸທຸກ຺ກຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເຍນ, ເຕນາ’’ຕິ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ. ເຍນາຕິ ວາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ເຍນ ກາຣເຓນ ໂສ ມຓ຺ຑລມາໂຬ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຣຓໍ ປນ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍເອວ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ນິສີທນໂຍຄ຺ຍໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ.

ປຸຣິໂມຕິ ‘‘ກຕມາຍ ນຸ ຠວຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ກາ ຈ ປນ ໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ເຕນ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕາຍ ກຖາຍ ວກ຺ຂມານໍ ວິປ຺ປກຕຠາວໍ ໂຊເຕຕິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາໂຣ. ຍາຍ ຫິ ກຖາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ສາ ເອວ ອນ຺ຕຣາກຖາຠູຕາ ວິປ຺ປກຕາ ວິເສເສນ ປຸນ ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ. ອຎ຺ຎາຕິ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ຫິ ອຍໍ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຠູມນ຺ຕຣໍ ສມຍນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນ຺ຕຣາຕິ ວາ ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາ ກຖາ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ອິຕິ ຫ ເມ’’ຕິອາທິນາ ນິຏ຺ຐປິຕາ ເຍວາຕິ? ນ ນິຏ຺ຐາປິຕາ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມເນນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາເຍວ ກຖາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມເນນ ປນ ນ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ເຕເນວາຫ ອຍໍ ໂຂ…ເປ… ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ, ນນຸ ຠຄວໂຕ ວຈນເມວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກວຕ຺ຖຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ, ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ. ເທສກາລກຕ຺ຕຸໂສຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພນ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕເນວ ຈາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ຕຍິທມາຫ ‘‘ກາລ…ເປ… ນິທານໍ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຣຈນານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຫິສ຺ສ ປຸພ຺ພຣຈນາທີນໍ ອຠາໂວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ, ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສຕ຺ຖຸສາວການຸໂຣຘາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ຂີຓາ ສວຕາຍ ຫິສ຺ສ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຠາໂວ, ວິສຸທ຺ຘາ ຈ ປຣານຸຄ຺ຄຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອິຕິ ເທສກໂທສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິຈາຣິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຠາວສູຈເກຫິ, ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາຠິ ພ຺ຍຎ຺ຊນເກຫິ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ນິທານວຈເນນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ, ‘‘ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ປວຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖຸຠູຕໍ, ນ ກພ຺ຍຣຈນາທິສາສນຠູຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠູຕຕາວິຠາວເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນໍ. ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມາທິຠາວທີປເນນ, ‘‘ຊານຕາ’’ຕິອາທິນາ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທິປໂຍຄທີປເນນ ຈ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ໂກ ຫິ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ຠາສິຕສ຺ສ ນິທານສ຺ສ ປໂຍຊນານິ ນິຣວເສສໂຕ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສິຕສ຺ສ. ເທສນາປິ ຫິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ນິກ຺ຂິປນໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິສາສນປ຺ປຏ຺ຐານນເຍນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສພ຺ຠາວໂຕ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນຍິຘ ນິຣວເສໂສ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ສິຍາ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປນ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ ສາມຎ຺ຎຠາວໂຕ ປຐມໍ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ວິຈາຣິເຕ ຍສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາ ວິຠາຄວເສນ ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕, ໖), ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໗), ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘) ຈ ປວຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕປເທສານໍ ວຓ຺ຓນາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນສຸຂຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິອາທີສຸ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຖນໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ວາ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍເຍວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສ ປຸຈ຺ຉາວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉວສິໂກ. ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ວຕ຺ຖຸ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕພ຺ພວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກາ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ’’ຕິ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖຕີ’’ຕິ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນານິມິຕ຺ຕຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏ ຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອາວຬິ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິປາທຫາຣກາທິ. ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ. ອຠິນີຫາຣນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ.

ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ໂຕ ວຓ຺ໂຓປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ຕໍ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ເທສນໍ ອາຣຠິສ຺ສຕີຕິ. ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ເຕວາສີ ວຓ຺ຓໍ. ອິຕິ ອິມໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວວສ຺ສຄ຺ຄປທປູຣຓວິກປ຺ປາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໐໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ, ‘‘ເກ ວາ ອິເມ, ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ, ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ ວວສ຺ສຄ຺ເຄ, ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣເຓ, ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວິກປ຺ເປ, ອິຘາຍໍ ວິກປ຺ເປເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ‘‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ, ປເຣ ຈ ເມ ນ ອາຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໕; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ມ. ນິ. ໒.໒໒໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໔, ໘) ອຕ຺ຖິ ອຘິເກ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໖໘, ໑.໑໑໑) ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ‘‘ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈນີກຠາເວ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘). ອິຘາປິ ປຈ຺ຈນີກຠາເວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປເຣຕິ ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ.

ອີທິເສສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ຣຕນຕ຺ຕຍນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ກາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາວຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸອຠາວໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອາຫນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ອາຆາຕສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຫນຕີຕິ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫນຕິ ເອເຕນ, ອາຫນນມຕ຺ຕໍ ວາ ອາຆາໂຕຕິ ກຣຓຠາວຕ຺ຖາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ອວຍວເຠທເນນ ອາຆາຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂກປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ອນຠິຣທ຺ຘີ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ປາກຏປຣິຍາເຍນ ອປ຺ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ, ຕໍມຸເຂນ ປນ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ເຕນາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ສາຘຍຕິ. ທ຺ວີຫີຕິ ອາຆາຕອນຠິຣທ຺ຘິປເທຫິ. ເອເກນາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍປເທນ. ເສສານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘານໍ, ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓອວສິຏ຺ຐສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕານໍ ວາ. ກຣຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ. ອາຆາຕາທີນຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍສມວາຍນໍ ອິຘ ‘‘ກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປ຺ປາທນເມວ. ອນຸປ຺ປາທນຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ເອກຸປ຺ປາເທກວຕ຺ຖຸເກກາຣມ຺ມເຓກນິໂຣຘຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ມໂນປໂທເສ. ຕຸມ຺ຫນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ເອໂກ ສທ຺ໂທ ‘‘ຍຖາ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ‘‘ອມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ. ຍຖາຫ, ‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມິຍ຺ຍເຣ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໙.໙໓, ໙໙). ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນປໂທສສ຺ສ ອກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ຈ ຠເວຍ຺ຍ ເຕນ ໂກປາທິນາ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ໂກປາທິປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອາຆາຕາທໂຍ ນ ກຣຓີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນາຫໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິ ອິສ຺ສຣຠາເວນ ຕຸມ຺ເຫ ຕໂຕ ນິວາເຣມິ, ອຖ ໂຂ ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປນ ກາຣຓວຈນໍ ຍສ຺ມາ ອາທີນວວິຠາວນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິນາ ມໂນປໂທໂສ ນ ກາລນ຺ຕຣຠາວິໂນເຍວ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ, ອຖ ໂຂ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕິຣຫສ຺ສປິ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣຕິ ມໂນປໂທເສ ອາທີນວໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ‘‘ປເຣ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ປຏິວິຣຸທ຺ຘານໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກຸປິໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຘຕມນ຺ຕິ ອນ຺ຘຠາວກຣຕມໍ. ຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ໂກໂຘ ສຫເຕ ນຣໍ, ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນຣໍ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍທາ ໂກໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘິຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາຍ ປຣາມສນໍ. ໂກໂຘ ສຫເຕຕິ ຍເທຕໍ ໂກຘສ຺ສ ສຫນໍ ອຠິຠວນໍ, ເອຕໍ ອນ຺ຘກາຣຕມຠວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ນຣໍ ໂກໂຘ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຈ ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ວາ.

‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ສໍກິເລສຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈ ‘‘ນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິພ຺ເພຐິຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍໍ ປທນ຺ຕິ ‘‘ອຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ປທໍ. ປຐມສ຺ສາຕິ ‘‘ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ‘‘ນ ຈ ປເນຕໍ ອມ຺ເຫສຸ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປທໍ. ຕຕິຍສ຺ສາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈຕໍ ອມ຺ເຫສູ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ອວຓ຺ເຓເຍວາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ ໂທສປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ນິນ຺ທເນ ເອວ. ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເກວລໍ ອກ຺ໂກສນຂຸໍສນວມ຺ຠນາທີສຸ ນ ເອກນ຺ເຕນ ນິພ຺ເພຐນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

໖. ອານນ຺ທນ຺ຕິ ປໂມທນ຺ຕິ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຕ຺ຕາຕິ ອານນ຺ທ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຠນໍ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ໂສຠນໍ ວາ ມໂນ ສຸມໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມານມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ໂສມນສ຺ສຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ປງ຺ກຊ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕສິກສຸຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຸພ຺ພິລຍຕີຕິ ອຸພ຺ພິລໍ, ຠິນ຺ທຕິ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ວິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ພິລເມວ ອຸພ຺ພິລາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຕປູຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາຍນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ເຄຫສ຺ສິຕາຍ ໂອທຄ຺ຄິຍປີຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວຫາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາປິ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸພ຺ພິລາວິຕເມວ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ເອທິເສສຸປິ ຐາເນສຸ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ຐເປຕີ’’ຕິ, ‘‘ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອເກນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕສໍ ວເສນ ເສສານມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ‘‘ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕຸມ຺ຫໍເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ອວຓ຺ຓປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກສ຺ມາ ປເນຕນ຺ຕິ ຈ ວກ຺ຂມານໍເຍວ ອຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ອານນ຺ທາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈນໍ. ນນຸ ຠຄວຕາ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສິເຓນາຕິ ກສິຓຕາຍ ສກລຠາເວນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາຕິ ກຣເຓ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ກສິຓຊມ຺ພຸທີປ-ສທ຺ທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຄຫສ຺ສິຕປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ, ຕສ຺ມາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ປາຫໍ ເທວານໍ ອິນ຺ທ ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໙). ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິ ອນ຺ຕຣາຍກຣີ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ໂລຠສຫຄຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ປີຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ໂສມນສ຺ສມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສຣຫິຕາຍ ປີຕິຍາ ອຠາວໂຕຕິ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພວິຠາຄວຈນໂຕ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປາກໂຏ ອນ຺ຕຣາຍກຣຠາໂວ, ນ ຕຖາ ປີຕິຍາຕິ ປີຕິເຍວ ໂລຠສຫຄຕຕ຺ເຕນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖານໍ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ຄາຖາສຸ ວິຍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖ ອານນ຺ທິໂນ ສຸມນາ ອຸພ຺ພິລາວິຕາ, ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາຕິ. ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຍໍ ຕຕິຍວາໂຣ, ໂສ ເທສນາກາເລ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາຠາວໂຕ ເທສນາຍ ອນາຄໂຕປິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາ ຕໍ ກຖາວຕ຺ຖຸປກຣຓໍ ວິຕ຺ຖາຣວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄໂຕ ເຍວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສໍວຓ຺ຓນາກາເລ ຕຖາ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ໂສ ວາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍເຖວ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຓ຺ເຓ ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ທຸຕິຍໍ ປທໍ ປຐມສ຺ສ ປທສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕຕິຍສ຺ສ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ

໗. ນິວຕ຺ໂຕ ອມູລກຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ. ອນຸວຕ຺ຕຕິເຍວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕາຍ ອຘິກຕຠາວໂຕ. ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ. ໂອຣນ຺ຕິ ວາ ອປຣຠາໂຄ ‘‘ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ, ໂອຣໍ ປາຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຖ ວາ ເຫຏ຺ຐາອຕ຺ໂຖ ໂອຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂອຣໍ ອາຄມນາຍ ເຍ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສີລຎ຺ຫິ ສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອປຣຠາໂຄ, ເຫຏ຺ຐາຠູຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ. ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປກຕ຺ໂຖ ວາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ວິຍ. ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ວາ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໖), ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ, ໂອຣມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວິເສສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ສີເລນປິ ຕເທກເທສສ຺ເສວ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອປ຺ປກຕ຺ຖວາຈໂກ, ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ‘‘ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລານິ ອິຘ ເທສນໍ ອນາຣຸຬ຺ຫານິ. ນ ຫິ ຕານິ ປາຕິໂມກ຺ຂອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລານິ ວິຍ ສພ຺ພປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ປາກຏານີຕິ. ‘‘ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ວທມາໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ມານ-ສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອລງ຺ກຣຓໍ ວິຠູສນໍ ອລງ຺ກາໂຣ, ກຸຓ຺ຑລາທິປສາຘນໍ ວາ. ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ ມຓ຺ຑນໍ. ມຓ຺ຑເນຕິ ມຓ຺ຑນເຫຕຸ. ອຖ ວາ ມຓ຺ຑຕີຕິ ມຓ຺ຑໂນ, ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ ປຸຣິໂສ. ພຫຸວຈນຕ຺ເຖ ຈ ອິທໍ ເອກວຈນໍ, ມຓ຺ຑນສີເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປູຣກາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ສກລມ຺ປິ ສີລໂຖມນ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈນ຺ທນນ຺ຕິ ຈນ຺ທນສຫຈຣຓໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ, ຕຖາ ຕຄຣາທີສຸປິ. ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ໂຘ ວິຍາຕິ ຄນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສີລນິພນ຺ຘໂນ ຖຸຕິໂຆໂສ. ສີລຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕). ປວາຍຕີຕິ ປກາສຕິ. ຄນ຺ຘາວ ຄນ຺ຘຊາຕາ.

‘‘ອປ຺ປກໍ ພຫຸກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປາຣາປາຣໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປນິຘາຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິຄຸເຓ ອຸປນິຘາຍາ’’ຕິ. ສີລຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ສີລໍ ກິຎ຺ຈາປິ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ສມາຘິສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ, ປຠາວາທິຄຸຓວິເສເສ ປນສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ຕຖາ ສມາຘິ ຈ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມາຘິສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ອຠິ…ເປ… ມູເລ’’ຕິ ອິທໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສຸປາກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ໂພຘິມູລຎາຕິສມາຄມາທີສຸ ກຕປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວິເສສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍກຣຓຕ຺ຖາຍ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຕນມຓ຺ຑປາທິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠຄວຕາວ ນິມ຺ມິຕນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ເຈ, ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ໂຈທນາສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕາທານປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາທານໍ ອນຸໂຍໂຄ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຕຖາ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ‘‘ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິມທ຺ທນໍ.

ອຸປຣິມກາຍໂຕຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖).

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປາຬິເສໂສ –

‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິ, ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຸທກໍ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິ, ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມອກ຺ຂິໂຕ ອຸທກໍ. ວາມອກ຺ຂິໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມອໍສກູຏໂຕ ອຸທກໍ. ວາມອໍສກູຏໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກໍ. ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມປສ຺ສໂຕ ອຸທກໍ. ວາມປສ຺ສໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມປາທໂຕ ອຸທກໍ. ວາມປາທໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ ອຸທກໍ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ ອຄ຺ຄິ, ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ ອຸທກໍ. ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ ອຄ຺ຄິ, ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ ອຸທກໍ. ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກໍ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖).

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອເກກໂລມກູປໂຕ’’ຕິ ອາຄຕໍ.

‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນີລານໍ ປີຕການໍ ໂລຫິຕການໍ ໂອທາຕານໍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐານໍ ປຠສ຺ສຣານນ຺ຕິ ອຍໍ ປາຬິເສໂສ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ຕາສໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິມ຺ມິໂຕ ຈງ຺ກມຕິ ວາ ນິສີທຕິ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ວາ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອເກກມູລກາ ສຕ຺ຖຸວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ນິມ຺ມິຕວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສພ຺ເພວ ອຏ຺ຐ ວາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ມຘຸປາຍາສນ຺ຕິ ມຘຸສິຕ຺ຕໍ ປາຍາສໍ. ອຕ຺ຕາ ມິຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ເວຣີຕິ ຈຕູສຸ ສີມສມ຺ເຠທວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈາ’’ຕິອາທິປາຬິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ອ. ນິ. ໒.໕; ອ. ນິ. ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໙໖) ວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔) ຊຣາມຣຓມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ. ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂທຓຄຓ຺ຫນປ຺ປມາຓໍ ກຸຓ຺ຑໍ ໂກລມ຺ໂພ. ທຣິຠາໂຄ ກນ຺ທໂຣ. ຈກ຺ກວາຬປາເທສຸ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ໂທ.

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິອາທິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ລພ຺ຠມານວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມູລປຣິຍາຍວຓ຺ຓນາທີສຸ ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິເສສນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຠຄວໂຕ ອຸປຣິ ຄຸເຓ ວິຠາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອວິສຍາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘). ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສວນໍ ສວນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ສຸນິກ຺ເຂປສຸທສ຺ສເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຫຣຓໍ ຘາຣຓໍ. ເອວໍ ສຸຕຘາຕປຣິຈິຕານໍ ມນສານຸເປກ຺ຂນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ. ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອວິຆາຕເມວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ວທຕິ. ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖູ ຊນາ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸ…ເປ… ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນາ, ຄຕິໂຍ. ປຸຖູ ຊນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິໂຕ ປເຣ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ອຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ. ເຕ ເອເຕສໍ ປຸຖູ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາທິ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາມຣາຄຠວຣາຄທິຏ຺ຐິອວິຊ຺ຊາ ໂອຆາ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ສນ຺ຕາປາ. ເຕເຍວ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ຣາໂຄ ເຄໂຘຕິ ເອວໍ ອາທິໂກ. ປຸຖຸ ຊໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖູສຸ ວາ ຊນາ ຊາຕາ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ. ‘‘ປຸຖູນໍ ຄຓນປຖມຕີຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຖູ ຊນາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເຍຫິ ຄຸຓວິເສເສຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ຠຄວຕິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກາເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພານິ ນາມານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖);

ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສສາວຏ຺ຐານໂຕ ປຏິປທາຄມນຕ຺ໂຖ ອາຄຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໗; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔) ວິຍ, ນາປິ ກາຍຄມນາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຄໂຕ ໂຂ ມຫາສມໂຓ, ມາຄຘານໍ ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໖໒) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕໍ ກຣຸຓາປຘານຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາມຸເຂນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໂລກ…ເປ… ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປນ ປຏິປທໍ ມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ສມ຺ພຫຸລນິທ຺ເທເສນ ສຸປາກຏານໍ ອາສນ຺ນານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນປພ຺ພຊ຺ຊາອຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິກາຣຉນ຺ທານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ກາຍປ຺ປຓິຘານມຫາປຓິຘາເນນ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປ຺ປຓິຘານໍ ອິມິນາວ ອຠິນີຫາເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ. ເອວໍ ມຫາຠິນີຫາຣວເສນ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຣມີປູຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປທາຍ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ປາຣມີສຸ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ – ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍ? ເກນຏ຺ເຐນ ປາຣມິໂຍ? ກຕິວິຘາ ເຈຕາ? ໂກ ຕາສໍ ກໂມ? ການິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານິ? ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ? ໂກ ສໍກິເລໂສ? ກິໍ ໂວທານໍ? ໂກ ປຏິປກ຺ໂຂ? ກາ ປຏິປຕ຺ຕິ? ໂກ ວິຠາໂຄ? ໂກ ສງ຺ຄໂຫ? ໂກ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ? ກິຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສມ຺ປາທນໍ? ໂກ ອານິສໍໂສ? ກິໍ ເຈຕາສໍ ຜລນ຺ຕິ?

ຕຕ຺ຣິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ – ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍຕິ. ຕຓ຺ຫາມານາທີຫິ ອນຸປຫຕາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ທານາທໂຍ ຄຸຓາ ປາຣມິໂຍ.

ເກນຏ຺ເຐນ ປາຣມິໂຍຕິ ທານສີລາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຕາຍ ປຣມາ ມຫາສຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມີ, ທານາທິກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ປຣຕີຕິ ປຣໂມ, ທານາທິຄຸຓານໍ ປູຣໂກ ປາລໂກ ຈ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ປຣມສ຺ສ ອຍໍ, ປຣມສ຺ສ ວາ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມີ, ທານາທິກິຣິຍາວ. ອຖ ວາ ປຣໍ ສຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ມວຕິ ພນ຺ຘຕິ ຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ, ປຣໍ ວາ ອຘິກຕຣໍ ມຊ຺ຊຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ສໍກິເລສມລໂຕ, ປຣໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ນິພ຺ພານໍ ວິເສເສນ ມຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຣໍ ວາ ໂລກໍ ປມາຓຠູເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ອິຘໂລກໍ ວິຍ ມຸນາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ປຣໍ ວາ ອຕິວິຍ ສີລາທິຄຸຓຄຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ມິໂນຕິ ປກ຺ຂິປຕິ, ປຣໍ ວາ ອຕ຺ຕຠູຕໂຕ ຘມ຺ມກາຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ປຏິປກ຺ຂໍ ວາ ຕທນຕ຺ຖກຣໍ ກິເລສໂຈຣຄຓໍ ມິນາຕິ ຫິໍສຕີຕິ ປຣໂມ, ມຫາສຕ຺ໂຕ. ‘‘ປຣມສ຺ສ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປາເຣ ວາ ນິພ຺ພາເນ ມຊ຺ຊຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ສຕ຺ເຕ ຈ ໂສເຘຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ເຕ ມວຕິ ພນ຺ຘຕິ ໂຍເຊຕິ, ຕໍ ວາ ມຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຄເມຕິ ຈ, ມຸນາຕິ ວາ ຕໍ ຍາຖາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ເຕ ມິໂນຕິ ປກ຺ຂິປຕິ, ກິເລສາຣິໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຕຕ຺ຖ ມິນາຕິ ຫິໍສຕີຕິ ປາຣມີ, ມຫາປຸຣິໂສ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມິຕາ, ທານາທິກິຣິຍາວ. ອິມິນາ ນເຍນ ປາຣມີນໍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕິວິຘາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສວິຘາ, ຕາ ປນ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາເຍວ. ຍຖາຫ –

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາ ທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໑໑໖).

ຍຖາ ຈາຫ –

‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ? ທສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ທສ? ທານໍ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ, ສີລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍໍ ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈມຘິຏ຺ຐານໍ ເມຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ, ອິເມ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ທສ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາຕິ. ອິທມໂວຈ ຠຄວາ, ອິທໍ ວຕ຺ວານ ສຸຄໂຕ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ ສຕ຺ຖາ –

‘ທານໍ ສີລຎ຺ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ປຎ຺ຎາ ວີຣິເຍນ ປຎ຺ຈມໍ;

ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເມຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເຕ ທສາ’ຕິ’’.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຉພ຺ພິຘາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເອຕາສໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ສງ຺ຄໂຫ ປຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ໂກ ຕາສໍ ກໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ກໂມ ນາມ ເທສນາກ຺ກໂມ, ໂສ ຈ ປຐມສມາທານເຫຕຸໂກ, ສມາທານໍ ປວິຈຍເຫຕຸກໍ, ອິຕິ ຍຖາ ອາທິມ຺ຫິ ປວິຈິຕາ ສມາທິນ຺ນາ ຈ, ຕຖາ ເທສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ທານໍ ສີລສ຺ສ ພຫູປກາຣໍ ສຸກຣຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານໍ ສີລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ວີຣິຍໍ ຂນ຺ຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ເມຕ຺ຕາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເມຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາຕິ ເມຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ກຣຸຓາ ຈ ອຸເປກ຺ຂາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕສຸ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ສພ຺ພທາ ຈາຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ນ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ, ສຕ຺ຕກເຕສຸ ປນ ວິປ຺ປກາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຜລຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ ຈ ອາທິມ຺ຫິ ທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີເລນທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກສຸທ຺ຘິໂຕ, ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ, ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ວຕ຺ວາ ມໂນສຸຈຣິຕວຈນໂຕ, ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ສຸເຂເນວ ຌານສມິຊ຺ຌນໂຕ, ກມ຺ມາປຣາຘປ຺ປຫາເນນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິໍ ວຕ຺ວາ ກິເລສາປຣາຘປ຺ປຫາເນນ ອາສຍສຸທ຺ຘິວຈນໂຕ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫາເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານວຈນໂຕ ຈ ສີລສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ສິທ຺ຘິປຣິສຸທ຺ຘິໂຕ, ຌານາຠາເວ ປຎ຺ຎາຠາວວຈນໂຕ. ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ ຫິ ປຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຈ ສມາຘິ. ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ປຣຫິຕຊ຺ຌາເນນ ປຣຫິຕກຣຓູປາຍໂກສລ຺ລວຈນໂຕ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິຕາຍ ອາຣມ຺ຠສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຕາວຈນໂຕ, ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານວຈນໂຕ ຈ. ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ຫິ ອຸຏ຺ຐານໍ ຜລວິເສສມາວຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວີຣິເຍນ ຕິຕິກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ. ວີຣິຍວາ ຫິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ອຸປນີຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາລງ຺ກາຣຠາວໂຕ. ວີຣິຍວໂຕ ຫິ ຕິຕິກ຺ຂາ ໂສຠຕິ. ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ສມຖນິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ອຈ຺ຈາຣມ຺ເຠນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທສປ຺ປຫານວຈນໂຕ. ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທໂສ ປຫີຍຕິ. ວີຣິຍວໂຕ ສາຕຈ຺ຈກຣຓວຈນໂຕ. ຂນ຺ຕິພຫຸໂລ ຫິ ອນຸທ຺ຘໂຕ ສາຕຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມາທວໂຕ ປຣຫິຕກິຣິຍາຣມ຺ເຠ ປຈ຺ຈຸປກາຣຕຓ຺ຫາຠາວວຈນໂຕ. ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຕິ ຕຓ຺ຫາ ນ ໂຫຕິ. ປຣຫິຕາຣມ຺ເຠ ປຣເມປິ ປຣກຕທຸກ຺ຂສຫນຠາວວຈນໂຕ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຈ຺ເຈນ ຂນ຺ຕິຍາ ຈິຣາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ອປກາຣິໂນ ອປກາຣຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸປກາຣກຣເຓ ອວິສໍວາທວຈນໂຕ, ຂນ຺ຕິຍາ ອປວາທວາຈາວິກມ຺ປເນນ ຠູຕວາທິຕາຍ ອວິຊຫນວຈນໂຕ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸປພ຺ຣູຫິຕຎາຓສຈ຺ຈວຈນໂຕ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ. ອຈລາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຫິ ວິຣຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອວິສໍວາທິຕໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຈລຠາວວຈນໂຕ. ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ ຫິ ທານາທີສຸ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ນິຈ຺ຈໂລວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຎາຓສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ສມ຺ຠາເຣສຸ ປວຕ຺ຕິນິຏ຺ຐາປນວຈນໂຕ. ຍຖາຠູຕຎາຓວາ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕ ຈ ນິຏ຺ຐາເປຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຠາວໂຕຕິ ສຈ຺ຈສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຕ຺ຕາຍ ປຣຫິຕກຣຓສມາທານາຘິຏ຺ຐານສິທ຺ຘິໂຕ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ວາ ຫິຕູປສໍຫາຣວຈນໂຕ. ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ຫິ ອຘິຕິຏ຺ຐມາໂນ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ໂຫຕິ. ອຈລາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ສມາທານາວິໂກປນໂຕ, ສມາທານສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ເມຕ຺ຕາວິສຸທ຺ຘິໂຕ, ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕູປສໍຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕທປຣາເຘສຸ ອຸທາສີນຕາວຈນໂຕ, ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ວຕ຺ວາ ຕນ຺ນິສ຺ສນ຺ທຠາວນາວຈນໂຕ, ‘‘ຫິຕກາມສຕ຺ເຕປິ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸຓຠາວວຈນໂຕ ຈ ເມຕ຺ຕາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕາສໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ການິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານີຕິ? ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສນ ຕາວ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ປຣານຸຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ, ປເຣສໍ ອຸປກາຣກຣຓຣສາ, ອວິກມ຺ປນຣສາ ວາ, ຫິເຕສິຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ມຫາກຣຸຓາປທຏ຺ຐານາ, ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປທຏ຺ຐານາ ວາ.

ວິເສເສນ ປນ ຍສ຺ມາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຕຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ທານປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອກຕ຺ຕພ຺ພວິຣຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓເຈຕນາທໂຍ ຈ ສີລປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ກາມຠເວຫິ ນິກ຺ຂມນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ຘມ຺ມານໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ປຣຫິຕາຣມ຺ໂຠ ວີຣິຍປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາປຣາຘສຫນໍ ອໂທສປ຺ປຘາໂນ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຂນ຺ຕິປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິຣຕິເຈຕນາທິເຠທໍ ອວິສໍວາທນໍ ສຈ຺ຈປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານໍ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ໂລກສ຺ສ ຫິຕູປສໍຫາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ອພ຺ຍາປາໂທ ເມຕ຺ຕາປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອນຸນຍປຏິຆວິທ຺ຘໍສິນີ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຕາ.

ຕສ຺ມາ ປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓໍ ທານໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ໂລຠວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ອນາສຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຠວວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ວາ, ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານໍ. ສີລນລກ຺ຂຓໍ ສີລໍ, ສມາຘານລກ຺ຂຓໍ, ປຕິຏ຺ຐານລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ອນວຊ຺ຊຣສໍ ວາ, ໂສເຈຍ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປປທຏ຺ຐານໍ. ກາມໂຕ ຠວໂຕ ຈ ນິກ຺ຂມນລກ຺ຂຓໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ຕທາທີນວວິຠາວນຣສໍ, ຕໂຕ ເອວ ວິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ. ຍຖາສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ, ອກ຺ຂລິຕປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ວາ ກຸສລິສ຺ສາສຂິຕ຺ຕອຸສຸປຏິເວໂຘ ວິຍ, ວິສໂຍຠາສນຣສາ ປທີໂປ ວິຍ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ອຣຎ຺ຎຄຕສຸເທສໂກ ວິຍ, ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປທຏ຺ຐານາ ວາ. ອຸສ຺ສາຫລກ຺ຂຓໍ ວີຣິຍໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຣສໍ, ອສໍສີທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸ (ອ. ນິ. ໘.໘໐) ປທຏ຺ຐານໍ, ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ ວາ. ຂມນລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຫນຣສາ, ອຘິວາສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ອວິໂຣຘປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ຍຖາຠູຕທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ອວິສໍວາທນລກ຺ຂຓໍ ສຈ຺ຈໍ, ຍາຖາວວິຠາວນຣສໍ [ຍຖາສຠາວວິຠາວນຣສໍ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ)], ສາຘຸຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ໂສຣຈ຺ຈປທຏ຺ຐານໍ. ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຘິຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວນຣສໍ, ຕຕ຺ຖ ອຈລຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣປທຏ຺ຐານໍ. ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ເມຕ຺ຕາ, ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາ, ອາຆາຕວິນຍນຣສາ ວາ, ໂສມ຺ມຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມຠາວທສ຺ສນຣສາ, ປຏິຆານຸນຍວູປສມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປທຏ຺ຐານາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ທານາທີນໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຍໂຕ ຕານິ ປາຣມີສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຠິນີຫາໂຣ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍ ຫິ ອຍໍ ‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານສມ຺ປາທິໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຍ຺ຍໍ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍໍ, ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍໍ, ສຸທ຺ໂຘ ໂສເຘຍ຺ຍໍ, ທນ຺ໂຕ ທເມຍ຺ຍໍ, ສນ຺ໂຕ ສເມຍ຺ຍໍ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສຍ຺ຍໍ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ) ປວຕ຺ໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ, ໂສ ອວິເສເສນ ສພ຺ພປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ປາຣມີນໍ ປວິຈຍຸປຏ຺ຐານສມາທານາຘິຏ຺ຐານນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ມຫາປຸຣິສານໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.

ຍຖາ ຈ ອຠິນີຫາໂຣ, ເອວໍ ມຫາກຣຸຓາ, ອຸປາຍໂກສລ຺ລຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມ ທານາທີນໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠາວສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ປຎ຺ຎາ, ຍາຫິ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລຕາຫິ ມຫາປຸຣິສານໍ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣຫິຕກຣຓປສຸຕຕາ, ສຸທຸກ຺ກເຣຫິປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕຈຣິເຕຫິ ວິສາທາຠາໂວ, ປສາທສມ຺ພຸທ຺ຘິທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓາວຕ຺ຖາສຸປິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂປຏິລາຠເຫຕຸຠາໂວ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກມ຺ມສິທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຕິ, ກຣຸຓາຍ ປເຣ ຕາເຣຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຏິກາຣໍ ອາຣຠຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ກຣຸຓາຍ ທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິນິພ຺ພານາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ກຣຸຓາຍ ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຣ ນາຠິຣມຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ເພສໍ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ, ກຣຸຓາຍ ສພ຺ເພປິ ອນຸກມ຺ປຕິ, ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາຠາໂວ, ກຣຸຓາຍ ອາລສິຍທີນຕາຠາໂວ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຕປຣນາຖຕາ, ຘີຣວີຣຠາໂວ, ອນຕ຺ຕນ຺ຕປອປຣນ຺ຕປຕາ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິພ຺ຠຍາຠິໍສນກຠາໂວ, ຘມ຺ມາຘິປຕິໂລກາຘິປຕິຕາ, ກຕຎ຺ຎຸປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ໂມຫຕຓ຺ຫາວິຄໂມ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓສິທ຺ຘິ, ພລເວສາຣຊ຺ຊນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປາຣມິຕາຜລສ຺ສ ວິເສເສນ ອຸປາຍຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ປາຣມີນໍ ວິຍ ປຓິຘານສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈໂຍ.

ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫອຸມ຺ມງ຺ຄອວຕ຺ຖານຫິຕຈຣິຍາ ຈ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍາ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ’’ຕິ ປວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕິ ປນ ຠນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ? ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ. ກຕມາ ຈຕສ຺ໂສ? ອຸສ຺ສາໂຫ ຈ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ, ອຸມງ຺ໂຄ ຈ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາ, ອວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ໂຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາ ຈ ໂຫຕິ ຫິຕຈຣິຍາ. ອິມາ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ).

ຕຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມປວິເວກອໂລຠາໂທສາໂມຫນິສ຺ສຣຓປ຺ປເຠທາ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກາເມ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ປວິເວກ…ເປ… ສງ຺ຄຓິກາຍ, ອໂລຠ…ເປ… ໂລເຠ, ອໂທສ…ເປ… ໂທເສ, ອໂມຫ…ເປ… ໂມເຫ, ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠເວສຸ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໙ ວາກ຺ຍຂນ຺ເຘປິ).

ຕສ຺ມາ ເອເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາ ທານາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ໂລຠາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ອໂລຠາທິອຘິກຠາເວນ ຈ ວິນາ ທານາທິປາຣມິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ອໂລຠາທີນຎ຺ຫິ ອຘິກຠາເວນ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາທິຕາຕິ. ຍຖາ ເຈເຕ, ເອວໍ ທານຊ຺ຌາສຍຕາທໂຍປິ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕິ ປນ ຠນ຺ເຕ ໂພຘາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາ? ທສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາ. ກຕເມ ທສ? ທານຊ຺ຌາສຍາ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉເຣ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ສີລ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂຊ຺ຌາສຍາ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ’’ຕິ.

ເອເຕສຸ ຫິ ມຈ຺ເຉຣອສໍວຣກາມວິຈິກິຈ຺ຉາໂກສຊ຺ຊອກ຺ຂນ຺ຕິວິສໍວາທອນຘິຏ຺ຐານພ຺ຍາປາທ- ສຸຂທຸກ຺ຂສງ຺ຂາເຕສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ທານາທິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາ ທານຊ຺ຌາສຍຕາທໂຍ ທານາທິປາຣມີນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓນ຺ຕິ. ຕຖາ ອປຣິຈ຺ຈາຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ທານາທິປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວິຘິ – ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂຄມຫິໍສທາສິທາສປຸຕ຺ຕທາຣາທິປຣິຄ຺ຄຫພ຺ຍາສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸກາມຠາເວນ ພຫຸປຕ຺ຖນີຍຠາວໂຕ, ຣາຊໂຈຣາທິສາຘາຣຓຠາວໂຕ, ວິວາທາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ສປຕ຺ຕກຣຓໂຕ, ນິສ຺ສາຣໂຕ, ປຏິລາຠປຣິປາລເນສຸ ປຣວິເຫຐນເຫຕຸໂຕ, ວິນາສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂສກາທິອເນກວິຫິຕພ຺ຍສນາວຫໂຕ, ຕທາສຕ຺ຕິນິທານຎ຺ຈ ມຈ຺ເຉຣມລປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕານໍ ອປາຍູປປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕຕິ ເອວໍ ວິວິຘວິປຸລານຕ຺ຖາວຫາ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ນາມ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາໂຄເຍເວໂກ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວຕິ ປຣິຈ຺ຈາເຄ ອປ຺ປມາໂທ ກຣຓີໂຍ.

ອປິຈ ‘‘ຍາຈໂກ ຍາຈມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຍ຺ຫສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນໂຕ ມຍ຺ຫໍ ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຫາຍ ຄມນີຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂລກໍ ຍາຫີຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປເທສໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ອຄາເຣ ມຣຓຄ຺ຄິນາ ອາທິຕ຺ເຕ ໂລເກ ຕໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກສ຺ສ ອປວາຫກສຫາໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປວາຫິຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຌາຍນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ທານສງ຺ຂາເຕ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ມິໍ ສຫາຍຠາວໂຕ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຠູຕາຍ ປຣມທຸລ຺ລຠາຍ ພຸທ຺ຘຠູມິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ປຣໂມ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ອຸຬາເຣ ກມ຺ມນິ ອເນນາຫໍ ສມ຺ຠາວິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາ ສມ຺ຠາວນາ ອວິຕຖາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອກນ຺ຕເຠທິຕາຍ ຊີວິຕສ຺ສ ອຍາຈິເຕນປິ ມຍາ ທາຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ຍາຈິເຕນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸຬາຣຊ຺ຌາສເຍຫິ ຄເວສິຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ໂພ, ສຍເມວາຄໂຕ ມມ ປຸຎ຺ເຎນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍາຈກສ຺ສ ທານາປເທເສນ ມຍ຺ຫເມວາຍມນຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຫໍ ວິຍ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ໂລໂກ ມຍາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອສຕິ ຍາຈເກ ກຖໍ ມຍ຺ຫໍ ທານປາຣມີ ປູເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍາຈການເມວຕ຺ຖາຍ ມຍາ ສພ຺ໂພ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຍາຈິຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈກາ ສຍເມວ ກທາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກຖມຫໍ ຍາຈການໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ ມນາໂປ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ປິຍາ ຈສ຺ສຸ ມນາປາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫໍ ທທມາໂນ, ທຕ຺ວາປິ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ ອສ຺ສໍ ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາ ເມ ຍາຈກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ອຸຬາໂຣ ຈ ທານຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫມຍາຈິໂຕເຍວ ຍາຈການໍ ຫທຍມຎ຺ຎາຍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຘເນ ຍາຈເກ ຈ ອປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫຕີ ມຍ຺ຫໍ ວຎ຺ຈນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄານິ ຊີວິຕໍ ວາປິ ຍາຈການໍ ປຣິຈ຺ຈເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ນາມາຍໍ ນິຣເປກ຺ຂໍ ທາຍກໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາ ຕໍ ນິຣເປກ຺ຂໍ ເຂປກໍ ກິຏໂກ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ຍາຈມາໂນ ປນ ຍທິ ປິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ, ‘‘ປິໂຍ ມໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ອຖ ອຸທາສີນປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ, ‘‘ອຍໍ ມໍ ຍາຈມາໂນ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ທທນ຺ໂຕປິ ຫິ ຍາຈການໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ປນ ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລ ຍາຈຕິ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ມໍ ຍາຈຕິ, ອຍໍ ມໍ ຍາຈມາໂນ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ເວຣີປິ ປິໂຍ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປິຍປຸຄ຺ຄເລ ວິຍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຣຸຓໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ຈິຣກາລປຣິຠາວິຕຕ຺ຕາ ໂລຠສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມວິສຍາ ໂລຠຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕນ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິຎ຺ເຎນ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສປ຺ປຸຣິສ ສມ຺ໂພຘາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ອຍໍ ກາໂຍ ນິສ຺ສຏ຺ໂຐ, ຕປ຺ປຣິຈ຺ຈາຄມຍຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕຕ຺ຖ ນາມ ເຕ ພາຫິເຣປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຕິສງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສິນານສທິສີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຍາ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ມຫໂຕ ເຠສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ມູລໍ ມູລຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕິ, ປປຏິກໍ, ຕຈໍ, ຂນ຺ຘໍ, ວິຏປໍ, ສາຣໍ, ສາຂໍ, ປລາສໍ, ປຸປ຺ຜໍ, ຜລໍ ຜລຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເຕ ຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກສມຸທາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ມຍາ ມຫາທຸກ຺ເຂ ອກຕຎ຺ຎຸເກ ນິຈ຺ຈາສຸຈິມ຺ຫິ ກາເຍ ປເຣສໍ ອຸປກາຣາຍ ວິນິຍຸຊ຺ຊມາເນ ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂກ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ເອກນ຺ຕເຠທນວິກິຣຓວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ເມສຸ, ເກວລໍ ປນ ສມ຺ໂມຫວິຊມ຺ຠິຕເມຕໍ, ຍທິທໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ອຠິນິເວໂສ. ຕສ຺ມາ ພາຫິເຣສຸ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸປິ ກຣຈຣຓນຍນາທີສຸ, ມໍສາທີສຸ ຈ ອນເປກ຺ເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘ຕໍຕທຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕູ’ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ຈສ຺ສ ໂພຘາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍຊີວິເຕສຸ ນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ສຸວິສຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ວິສຸທ຺ຘກາຍວຈີມໂນກມ຺ມນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ຎາຍປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ, ອາຍາປາຍຸປາຍໂກສລ຺ລສມນ຺ນາຄເມນ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາເຄນ, ອຠຍທານສທ຺ຘມ຺ມທາເນຫິ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ຕາວ ທານປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານໂຍ.

ສີລປາຣມິຍໍ ປນ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ນາມ ຄງ຺ໂຄທກາທີຫິ ວິໂສເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂທສມລສ຺ສ ວິກ຺ຂາລນຊລໍ, ຫຣິຈນ຺ທນາທີຫິ ວິເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣາຄາທິປຣິຬາຫວິນຍນໍ, ຫາຣມກຸຏກຸຓ຺ຑລາທີຫິ ປຈຸຣຊນາລງ຺ກາເຣຫິ ອສາຘາຣໂຓ ສາຘູນໍ ອລງ຺ກາຣວິເສໂສ, ສພ຺ພທິສາວາຍນໂຕ ອກິຕ຺ຕິໂມ, ສພ຺ພກາລານຸຣູໂປ ຈ ສຸຣຠິຄນ຺ໂຘ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີຫິ ເທວຕາຫິ ຈ ວນ຺ທນີຍາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຣໂມ ວສີກຣຓມນ຺ໂຕ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິ ເທວໂລກາໂຣຫນໂສປານປນ຺ຕິ, ຌານາຠິຎ຺ຎານໍ ອຘິຄມຸປາໂຍ, ນິພ຺ພານມຫານຄຣສ຺ສ ສມ຺ປາປກມຄ຺ໂຄ, ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູມິ, ຍໍ ຍໍ ວາ ປນິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສມິຊ຺ຌນູປາຍຠາວໂຕ ຈິນ຺ຕາມຓິກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທິເກ ຈ ອຕິເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອິຊ຺ຌຕິ ຠິກ຺ຂເວ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໓໕). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈ ອສ຺ສໍ ມນາໂປ ຈ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ຈາຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໖໑), ຕຖາ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ໂຂ ອານນ຺ທ ກຸສລານິ ສີລານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑; ໑໑.໑), ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຄຫປຕໂຍ ອານິສໍສາ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໑໘໕) ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວເສນ ສີລສ຺ສ ຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວເສນ ສີລວິຣເຫ ອາທີນວາ.

ປີຕິໂສມນສ຺ສນິມິຕ຺ຕໂຕ, ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍາຠາວໂຕ, ວິຎ຺ຎູຫິ ປາສໍສຠາວໂຕ, ອວິປ຺ປຏິສາຣເຫຕຸໂຕ, ໂສຕ຺ຖິຏ຺ຐານໂຕ, ອຠິຊນສາປເຕຍ຺ຍາຘິປເຕຍ຺ຍາຍຸຣູປຏ຺ຐານພນ຺ຘຸມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຕິສຍນໂຕ ຈ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສີລວໂຕ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມ຺ປທາເຫຕຸ ມຫນ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ກຕໍ ວຕ ມຍາ ກຸສລໍ, ກຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ, ກຕໍ ຠີຣຸຕ຺ຕາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ສີລວໂຕ ອຕ຺ຕາ ນ ອຸປວທຕິ, ນ ປເຣ ວິຎ຺ຎູ, ທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍານໍ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ສີລວາ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ ໂຫຕິ. ຕຖາ ສີລວໂຕ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ກຕໍ ວຕ ມຍາ ປາປໍ, ກຕໍ ລຸທ຺ທໍ, ກຕໍ ກິພ຺ພິສ’’ນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ນ ໂຫຕິ. ສີລຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ອປ຺ປມາທາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ໂຠຄພ຺ຍສນາທິປຣິຫາຣມຸເຂນ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ, ມງ຺ຄລຠາວໂຕ ຈ ປຣມໍ ໂສຕ຺ຖິຏ຺ຐານໍ, ນິຫີນຊຈ຺ໂຈປິ ສີລວາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ປູຊນີໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຸລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕິເສຕິ ສີລສມ຺ປທາ, ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ ມຫາຣາຊ, ອິຘ ເຕ ອສ຺ສ ປຸຣິໂສ ທາໂສ ກມ຺ມກໂຣ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໓) ວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຈຣາທີຫິ ອສາຘາຣຓໂຕ, ປຣໂລການຸຄມນໂຕ, ມຫປ຺ຜລຠາວໂຕ, ສມຖາທິຄຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຈ ພາຫິຣຘນໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ, ປຣມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ສີລນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ ສຕ຺ຕານໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວສ຺ສສຕທີຆປ຺ປມາຓໂຕ ຊີວິຕໂຕ ເອກາຫມ຺ປິ ສີລວໂຕ ຊີວິຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕາວຈນໂຕ, ສຕິ ຈ ຊີວິເຕ ສິກ຺ຂານິກ຺ເຂປສ຺ສ ມຣຓຕາວຈນໂຕ ສີລໍ ຊີວິຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕຣໍ. ເວຣີນມ຺ປິ ມນຸຎ຺ຎຠາວາວຫນໂຕ, ຊຣາໂຣຄວິປຕ຺ຕີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ປາສາທຫມ຺ມິຍາທິຏ຺ຐານວິເສເສ, ຣາຊຍຸວຣາຊເສນາປຕິອາທິຏ຺ຐານວິເສເສ ຈ ອຕິເສຕິ ສີລໍ ສຸຂວິເສສາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ສຠາວສິນິທ຺ເຘ ສນ຺ຕິກາວຈເຣປິ ພນ຺ຘຸຊເນ ມິຕ຺ຕຊເນ ຈ ອຕິເສຕິ ເອກນ຺ຕຫິຕສມ຺ປາທນໂຕ, ປຣໂລການຸຄມນໂຕ ຈ. ‘‘ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໔໓) ວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ຕຖາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖາທິເຠເທຫິ, ມນ຺ຕາຄທໂສຕ຺ຖານປ຺ປໂຍເຄຫິ ຈ ທຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣກ຺ຂຠາເວນ ສີລເມວ ວິສິຏ຺ຐຕຣໍ ອຕ຺ຕາຘີນໂຕ, ອປຣາຘີນໂຕ, ມຫາວິສຍໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຊາ. ໑.໙.໑໐໒). ເອວມເນກຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ສີລນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ເຈວ ສີລສມ຺ປທາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈເຍນ ສີລປຏິປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ໂທສາທໂຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕນ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິຎ຺ເຎນ ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສມ຺ໂພຘາຍ ປຓິຘານໍ ກຕໍ, ສີລວິກເລນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ໂລກິຍາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ປເຄວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຄ຺ຄຠູຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ສີເລນ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘ກິກີວ ອຓ຺ຑ’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມາ ສີລໍ ປຣິຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ສຸຏ຺ຐຸ ຕຍາ ເປສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ຕຍາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ຕານໍ ອວຕາຣຓປຣິປາຈນານິ ກາຕພ຺ພານິ, ສີລວິກລສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ນ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ອສປ຺ປາຍາຫາຣວິຈາຣສ຺ສ ວິຍ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນໍ, ຕສ຺ມາ ກຖາຫໍ ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ອວຕາຣຓປຣິປາຈນານິ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສຠາວປຣິສຸທ຺ຘສີເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ‘‘ຌານາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ເມ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣກຣຓສມຕ຺ຖຕາ, ປຎ຺ຎາປາຣມີອາທິປຣິປູຣຓຎ຺ຈ, ຌານາທໂຍ ຈ ຄຸຓາ ສີລປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ວິນາ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ສມ຺ມເທວ ສີລໍ ປຣິໂສເຘຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔; ມ. ນິ. ໒.໑໐) ຆຣາວາເສ ‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗; ມຫານິ. ໓, ໖;), ‘‘ມາຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໘, ໑໗໘) ຈ ກາເມສຸ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຣິໂສ ອິຓໍ ອາທາຍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໘) ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑.໙໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໔) ປພ຺ພຊ຺ຊາທີສຸ ອານິສໍສປຏິສງ຺ຂາວເສນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓) ວີມໍສສຸຕ຺ຕາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໘໗) ວເສນ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘອາສິວິໂສປມສຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ) ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ທານາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຍຖາສກໍ ພ຺ຍາປາຣສມຕ຺ຖາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຄຸຓາ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ. ຍເຖວ ຫິ ຊີວິເຕນ ວິນາ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ນ ໂສຠຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ຍຖາສກໍ ວິສເຍສຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ສກິຈ຺ຈປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອສມຕ຺ຖານີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎາ ປຘານກາຣຓໍ. ອຸມ຺ມີລິຕປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸກາ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິປິ ທຕ຺ວາ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກາ, ອປຣວມ຺ຠກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂາ ວິຍ ວິກປ຺ປຣຫິຕາ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ. ປຎ຺ຎາວເສນ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປຣຫິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທານປາຣມິຠາວໍ ອຸເປຕິ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທານໍ ວຸຑ຺ຒິສທິສໍ ໂຫຕິ.

ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສາວິໂຍຄໂຕ ສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິເຍວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຠາໂວ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຈ ຆຣາວາເສ ກາມຄຸເຓສຸ ສໍສາເຣ ຈ ອາທີນວໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຌານສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອານິສໍສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິພ຺ພານນິນ຺ໂນ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ.

ວີຣິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ຍທິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ ທຸຣາຣມ຺ຠຠາວໂຕ. ວຣເມວ ຫິ ອນາຣມ຺ໂຠ ທຸຣາຣມ຺ຠໂຕ, ປຎ຺ຎາສຫິເຕນ ປນ ວີຣິເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸຣຘິຄມໍ ອຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ປຎ຺ຎວາ ເອວ ປຣາປກາຣາທິອຘິວາສກຊາຕິໂຍ ໂຫຕິ, ນ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ. ປຎ຺ຎາວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ປເຣຫິ ອຸປນີຕາ ອປກາຣາ ຂນ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂເມວ ອນຸພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎວໂຕ ປນ ເຕ ຂນ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິພ຺ຣູຫນວເສນ ອສ຺ສາ ຖິຣຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ເຕສໍ ກາຣຓານິ ປຏິປກ຺ເຂ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອວິສໍວາທໂກ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາພເລນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘິຕິສມ຺ປທາຍ ສພ຺ພປາຣມີສຸ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐາໂນ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຈ ປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິຕູປສໍຫາຣກຸສໂລ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາວເສນ ລາຠາທິໂລກຘມ຺ມສນ຺ນິປາເຕ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພາສໍ ປາຣມີນໍ ປຎ຺ຎາວ ປາຣິສຸທ຺ຘິເຫຕູຕິ ປຎ຺ຎາຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ນ ທສ຺ສນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕເຣນ ຈ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທໍ ນ ສີລສມ຺ປທາ, ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຣຫິຕສ຺ສ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ, ອສມາຫິເຕນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາເຘຕຸໍ, ປເຄວ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປຣຫິຕນ຺ຕິ ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາປາຣິສຸທ຺ຘິຍໍ ອາໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕາ ໂອວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຫິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐິໂຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐, ໓໑໓; ອ. ນິ. ໑໐.໓໒) ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ນິຍ຺ຍານິກມຄ຺ເຄ ອວຕາເຣຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈ ເນສໍ ປຣິປາເຈຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາພເລນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ປວິຈຍພຫຸໂລ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ທານາທໂຍ ຄຸເຓ ວິເສສນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ ອເນກາກາຣໂວກາເຣ ປຎ຺ຎາຄຸເຓ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປາຣມີ ອນຸພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ທິສ຺ສມານປາຣານິປິ ໂລກິຍານິ ກມ຺ມານິ ນິຫີນວີຣິເຍນ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ອຄຓິຕເຂເທນ ປນ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ທຸຣຘິຄມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນິຫີນວີຣິໂຍ ຫິ ‘‘ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສນ຺ຕາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕຸເມວ ນ ສກ຺ກຸໂຓຕິ. ມຊ຺ຌິໂມ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາໂວສານມາປຊ຺ຊຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐວີຣິໂຍ ປນ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ໂຂ ອາຣມ຺ຠປາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖມາຣມ຺ໂຠ, ຕສ຺ສາປິ ວີຣິຍສ຺ສ ສິຖິລຠາເວນ ມໂນຣຖານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ປເຄວ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຣາຄາທີນໍ ໂທສຄຓານໍ ມຕ຺ຕມຫາຄຊານໍ ວິຍ ທຸນ຺ນິວາຣຍຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິທານານຎ຺ຈ ກມ຺ມສມາທານານໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກວຘກສທິສຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕີນໍ ສພ຺ພທາ ວິວຏມຸຂຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊການຎ຺ຈ ປາປມິຕ຺ຕານໍ ສທາ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ, ຕໂທວາທກາຣິຕາຍ ຈ ພາລສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ຍຸຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ວີຣິຍານຸຠາເວນ ທູຣີ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິ ປນ ສມ຺ໂພຘິ ອຕ຺ຕາຘີເນນ ວີຣິເຍນ ສກ຺ກາ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ, ກິເມຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ວີຣິຍສ຺ສ ຄຸຓາປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ຂນ຺ຕິ ນາມາຍໍ ນິຣວເສສຄຸຓປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ໂກຘສ຺ສ ວິຘມນໂຕ ຄຸຓສມ຺ປາທເນ ສາຘູນມປ຺ປຏິຫຕມາຍຸຘໍ, ປຣາຠິຠວເນ ສມຕ຺ຖານໍ ອລງ຺ກາໂຣ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ພລສມ຺ປທາ, ໂກຘຄ຺ຄິວິນຍນີ ອຸທກຘາຣາ, ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ, ປາປປຸຄ຺ຄລານໍ ວຈີວິສວູປສມກໂຣ ມນ຺ຕາຄໂທ, ສໍວເຣ ຐິຕານໍ ປຣມາ ຘີຣປກຕິ, ຄມ຺ຠີຣາສຍຕາຍ ສາຄໂຣ, ໂທສມຫາສາຄຣສ຺ສ ເວລາ, ອປາຍທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານກວາຏໍ, ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລການໍ ອາໂຣຫຓໂສປານໍ, ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອຘິວາສນຠູມິ, ອຸຕ຺ຕມາ ກາຍວຈີມໂນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ‘‘ເອເຕ ສຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຘ ເຈວ ຕປນ຺ຕິ, ປຣໂລເກ ຈ ຕປນີຍຘມ຺ມານຸໂຍຄໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິປິ ປຣາປກາຣນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຂຕ຺ຕຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ພີຊຠູຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ມຍາວ ອຠິສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຓຓ຺ຍກາຣຓເມຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປກາຣເກ ອສຕິ ກຖໍ ມຍ຺ຫໍ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິປາຍໍ ເອຕຣຫິ ອປກາຣໂກ, ອຍໍ ນາມ ປຸພ຺ເພ ອເນນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປກາໂຣ ເອວ ວາ ຂນ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຸປກາໂຣ’’ຕິ ຈ ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ສຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສທິສາ, ປຸຕ຺ຕກຕາປຣາເຘສຸ ຈ ໂກ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍນ ໂກຘຠູຕາເວເສນ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອປຣຊ຺ຌຕິ, ໂສ ໂກຘຠູຕາເວໂສ ມຍາ ວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍນ ອປກາເຣນ ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ອຫມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອປຣາໂຘ ກໂຕ, ຍຕ຺ຖ ຈ ກໂຕ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ນິຣຸທ຺ຘາ, ກສ຺ສິທານິ ເກນ ໂກໂຘ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ໂກ ກສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ.

ຍທິ ປນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈເຍນ ປຣາປກາຣນິມິຕ຺ຕໂກ ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ຂນ຺ຕິ ນາເມສາ ປຣາປກາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຏິປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈຸປກາຣກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປກາໂຣ ຈ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເນນ ທຸກ຺ຂຸປນິສາຍ ສທ຺ຘາຍ, ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປກຕິເຣສາ, ຍທິທໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິສຍສມາໂຍໂຄ, ຕຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐວິສຍສມາໂຍໂຄ ມຍ຺ຫໍ ນ ສິຍາຕິ ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກຘວສິໂກ ສຕ຺ໂຕ ໂກເຘນ ອຸມ຺ມຕ຺ໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ປຈ຺ຈປກາເຣນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ປິເມ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ວິຍ ປຣິປາລິຕາ, ຕສ຺ມາ ນ ຕຕ຺ຖ ມຍາ ຈິຕ຺ຕໂກໂປປິ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣາຘເກ ຈ ສຕິ ຄຸເຓ ຄຸຓວຕິ ມຍາ ນ ໂກໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອສຕິ ຄຸເຓ ວິເສເສນ ກຣຸຓາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກເປນ ຈ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓຍສາ ນິຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຸຊ຺ຌເນນ ມຍ຺ຫໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍາທໂຍ ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກໂຘ ຈ ນາມາຍໍ ສພ຺ພາຫິຕກາຣໂກ ສພ຺ພຫິຕວິນາສໂກ ພລວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ນ ໂກຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣາຘເກນ ອປຣາຘນິມິຕ຺ຕໍ ຍໍ ອາຍຕິໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ, ສຕິ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ມຍ຺ຫໍ ຕທຠາໂວ’’ຕິ ຈ ‘‘ຈິນ຺ຕເນນ ກຸຊ຺ຌນ຺ເຕນ ຈ ມຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກເຍວ ອນຸວຕ຺ຕິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກເຘ ຈ ມຍາ ຂນ຺ຕິຍາ ອຠິຠູເຕ ຕສ຺ສ ທາສຠູໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ສມ຺ມເທວ ອຠິຠູໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກຘນິມິຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຕິຄຸຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຍ຺ຫໍ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຈ ໂກເຘ ຄຸຓວິໂຣຘິນິ (ຄຸຓວິໂຣຘປຈ຺ຈນີຘມ຺ເມ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ) ກິໍ ເມ ສີລາທິຘມ຺ມາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອສຕິ ຈ ເຕສຸ ກຖາຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣພຫຸໂລ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຂນ຺ຕິຍາ ຈ ສຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ສມາຫິຕສ຺ສ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອສງ຺ຂຕາມຕສນ຺ຕປຓີຕາທິຠາວໂຕ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ ‘ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຈ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍປຠາວາ’ຕິ’’, ຕໂຕ ຈ ‘‘ອນຸໂລມິຍໍ ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ‘ເກວລາ ອິເມ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຠາວຣຫິຕາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຍນ຺ຕິ, ນ ກຸໂຕຈິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ພ຺ຍາປາໂຣ’ຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣານຘິຏ຺ຐານຕາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມຕິ, ເຍນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂພຘິຍາ ນິຍໂຕ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ສຈ຺ເຈນ ວິນາ ສີລາທີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ຈ ສຈ຺ຈຘມ຺ມາຕິກ຺ກເມ ຈ ສພ຺ພປາປຘມ຺ມານໍ ສໂມສຣຓໂຕ, ອສຈ຺ຈສນ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈຍິກຠາວໂຕ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນາເທຍ຺ຍວຈນຕາວຫນໂຕ, ສມ຺ປນ຺ນສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ສພ຺ພຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິປາຣິປູຣິສມນ຺ວາຍໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມາວິສໍວາທເນນ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈປາຣມິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ທານາທີສຸ ທຬ຺ຫສມາທານໍ, ຕມ຺ປຏິປກ຺ຂສນ຺ນິປາເຕ ຈ ເນສໍ ອຈລາວຕ຺ຖານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຖິຣຠາວໍ ວິນາ ນ ທານາທິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ໂພຘິນິມິຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິຏ຺ຐາເນ ຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ເຕ ອວຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນາປິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຈິຕ຺ຕຕໍ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ອິຘໂລກປຣໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ປເຄວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາເມນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຈ຺ຉາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ອິທານິ ໂລກິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂາ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິທານິ ອາສຍມຕ຺ເຕນ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາຣໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກທາ ປໂຍເຄນ ຕໍ ສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາເຣນ ສໍວທ຺ຘິຕາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄສຫາຍາ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອເຕຫິ ວິນາ ນ ມຍ຺ຫໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠູຕິນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕ ປຣມໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ກຸສລາຍຕນໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສວິເສສໍ ສຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ, ກິຎ຺ຈ ກຣຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕປິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາ ອນຸພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ. ວິມຣິຍາທີກເຕນ ຫິ ເຈຕສາ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາຣນິຣຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາ ພລວຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຬ຺ຫມູລາ, ກຣຸຓາ ຈ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານມາທິ ຈຣຓໍ ປຕິຏ຺ຐາ ມູລໍ ມຸຂໍ ປມຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ເມຕ຺ຕາຍ ຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວ ສຕ຺ເຕຫິ ກຕາ ວິປ຺ປກາຣາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍຸໍ, ສຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕວິກາເຣ ທານາທິສມ຺ຠາຣານໍ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເມຕ຺ຕາສິເນເຫນ ສິເນຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິນາ ສມ຺ຠາຣານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຸເປກ຺ຂໂກ ສມ຺ຠາເຣສຸ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ ຕພ຺ພິປາກຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຣຫິເຕນ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ສໍວຣວິໂສຘນໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ອຣຕິຣຕິສຫສ຺ເສວ ເນກ຺ຂມ຺ມພລສິທ຺ຘິໂຕ, ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂນວເສເນວ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ອນຸເປກ຺ຂເນ ປຘານກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ, ອຸເປກ຺ຂໂຕເຍວ ຕິຕິກ຺ຂານິຊ຺ຌານສມ຺ຠວໂຕ, ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ອວິສໍວາທນໂຕ, ໂລກຘມ຺ມານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນນ ສມາທິນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ອຈລາຘິຏ຺ຐານສິທ຺ຘິໂຕ, ປຣາປກາຣາທີສຸ ອນາໂຠຄວເສເນວ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕຕິ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ສມາທານາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ອຸເປກ຺ຂານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ນເຍນ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຈາຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ທານາທິປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ສປຣິກ຺ຂາຣາ ປຎ຺ຈທສ ຈຣຓຘມ຺ມາ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈຣຓຘມ຺ມາ ນາມ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ຈ. ເຕສຸ ສີລາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຕຣສປິ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ສທ຺ຘມ຺ເມສຸ ສທ຺ຘາຍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສີລຈາຄເທວຕູປສມານຸສ຺ສຕິ- ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນປສາທນີຍ- ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ອກຸສລາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓອປາຍາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກຸສລຘມ຺ມຸປຕ຺ຖມ຺ຠນ- ຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປ ຣຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນປຸຄ຺ຄລເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພໂຍຄປຣິປຸຈ຺ຉກຠາວສທ຺ຘມ຺ມາຠິໂຍຄອນວຊ຺ຊວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິ- ປຣິຈຍປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍຕາກິເລສທູຣີຠາວອປ຺ປສ຺ສຸຕປຣິວຊ຺ຊນພຫຸສ຺ສຸຕເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ວີຣິຍສ຺ສ ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຘມ຺ມມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ- ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລ- ເສວນສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ສຕິຍາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປຸຈ຺ຉກຠາວວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນທຸປ຺ປຎ຺ຎ- ປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈ- ເວກ຺ຂຓຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສີລາທິຈຕຸກ຺ກໍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ, ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວກຣຓຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທີຫິ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທາເນ, ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອາມິສທາເນ, ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ຘມ຺ມທາເນ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ຈຣຓາທີນໍ ທານາທິສມ຺ຠາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ນິທ຺ຘາຣຍິມ຺ຫ. ເອວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກາທໂຍປິ ທານາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂກ ສໍກິເລໂສຕິ ອວິເສເສນ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ປຣາມຏ຺ຐຠາໂວ ປາຣມີນໍ ສໍກິເລໂສ, ວິເສເສນ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປາ ທານປາຣມິຍາ ສໍກິເລໂສ, ສຕ຺ຕກາລວິກປ຺ປາ ສີລປາຣມິຍາ, ກາມຠວຕທຸປສເມສຸ ອຠິຣຕິອນຠິຣຕິວິກປ຺ປາ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍາ, ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ວິກປ຺ປາ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິກປ຺ປາ ວີຣິຍປາຣມິຍາ, ອຕ຺ຕປຣວິກປ຺ປາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຍາ, ອທິຏ຺ຐາທີສຸ ທິຏ຺ຐາທິວິກປ຺ປາ ສຈ຺ຈປາຣມິຍາ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣຕພ຺ພິປກ຺ເຂສຸ ໂທສຄຸຓວິກປ຺ປາ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຍາ, ຫິຕາຫິຕວິກປ຺ປາ ເມຕ຺ຕາປາຣມິຍາ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິກປ຺ປາ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຍາ ສໍກິເລໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກິໍ ໂວທານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອນຸປຆາໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປວິຣໂຫ ຈ ເອຕາສໍ ໂວທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸປຫຕາ ຫິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠ- ມທປມາທາທີຫິ ກິເລເສຫິ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປາທິຣຫິຕາ ຈ ທານາທິປາຣມິໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຠສ຺ສຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອວິເສເສນ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເອຕາສໍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ວິເສເສນ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉຣາທໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານຜເລສຸ ອໂລຠາໂທສາໂມຫຄຸຓໂຍຄໂຕ ໂລຠໂທສໂມຫປຏິປກ຺ຂໍ ທານໍ, ກາຍາທິໂທສວງ຺ກາປຄມນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ສີລໍ, ກາມສຸຂປຣູປຆາຕອຕ຺ຕກິລມຖປຣິວຊ຺ຊນໂຕ ໂທສຕ຺ຕຍປຏິປກ຺ຂໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ໂລຠາທີນໍ ອນ຺ຘີກຣຓໂຕ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ອນນ຺ຘີກຣຓໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ປຎ຺ຎາ, ອລີນານຸທ຺ຘຕຎາຍາຣມ຺ຠວເສນ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ວີຣິຍໍ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຸຎ຺ຎຕານໍ ຂມນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ຂນ຺ຕິ, ສຕິປິ ປເຣສໍ ອຸປກາເຣ ອປກາເຣ ຈ ຍຖາຠູຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກຘມ຺ເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຍຖາສມາທິນ຺ເນສຸ ສມ຺ຠາເຣສຸ ອຈລນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ນີວຣຓວິເວກໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ເມຕ຺ຕາ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອນຸນຍປຏິຆວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ສມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ສຸຂູປກຣຓສຣີຣຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຠຍາປນູທເນນ ຘມ຺ໂມປເທເສນ ຈ ພຫຸຘາ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທາເນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ – ‘‘ອິມິນາຫໍ ທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລປຏິຠານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຣມຓີຍໍ ອຄ຺ຄຜລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ນທານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມກິເລສປິປາສວູປສມາຍ ປານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາລງ຺ກາຣສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖານິ ເທຕິ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ ເຈວ ນິພ຺ພານສຸຂສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຍານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສີລຄນ຺ຘນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຄນ຺ຘໍ, ພຸທ຺ຘຄຸຓໂສຠານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມາລາວິເລປນໍ, ໂພຘິມຓ຺ຑາສນນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາສນໍ, ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ເສຍ຺ຍໍ, ສຣຓຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາວສຖໍ, ປຎ຺ຈຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ປທີເປຍ຺ຍໍ ເທຕິ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຣູປທານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທທານໍ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປິຍຠາວາຍ ຣສທານໍ, ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາລຠາວາຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ, ອຊຣາມຣຓຠາວາຍ ເຠສຊ຺ຊທານໍ, ກິເລສທາສພ຺ຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ທາສານໍ ຠຸຊິສ຺ສຕາທານໍ, ສທ຺ຘມ຺ມາຠິຣຕິຍາ ອນວຊ຺ຊຂິຑ຺ຑາຣຕິເຫຕຸທານໍ, ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຠາວູປນຍນາຍ ປຸຕ຺ຕທານໍ, ສກລສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປຕິຠາວູປຄມນາຍ ທາຣທານໍ, ສຸຠລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸວຓ຺ຓມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິທານໍ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນານາວິຘວິຠູສນທານໍ, ສທ຺ຘມ຺ມໂກສາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຕໂກສທານໍ, ຘມ຺ມຣາຊຠາວາຍ ຣຊ຺ຊທານໍ, ຌານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາມຸຍ຺ຍານາທິວນທານໍ, ຈກ຺ກງ຺ກິເຕຫິ ປາເທຫິ ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມນາຍ ຈຣຓທານໍ, ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມຫຕ຺ຖທານຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖທານໍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຏິລາຠາຍ ກຓ຺ຓນາສາທິທານໍ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ຈກ຺ຂຸທານໍ, ‘‘ທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓປາຣິຈຣິຍາທີສຸ ສພ຺ພກາລໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂຫ, ສພ຺ພໂລເກນ ຈ ອຸປຊີວິຕພ຺ໂພ ເມ ກາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ມໍສໂລຫິຕາທິທານໍ, ‘‘ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕໂມ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄທານໍ ເທຕິ.

ເອວໍ ທທນ຺ໂຕ ຈ ນ ອເນສນາຍ ເທຕິ, ນ ປໂຣປຆາເຕນ, ນ ຠເຍນ, ນ ລຊ຺ຊາຍ, ນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໂຣສເນນ, ນ ປຓີເຕ ສຕິ ລູຂໍ, ນ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສເນນ, ນ ປຣວມ຺ຠເນນ, ນ ຜລາຠິກງ຺ຂາຍ, ນ ຍາຈກຊິຄຸຈ຺ຉາຍ, ນ ອຈິຕ຺ຕີກາເຣນ ເທຕິ, ອຖ ໂຂ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທຕິ, ສຫຕ຺ເຖນ ເທຕິ, ກາເລນ ເທຕິ, ຈິຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ອວິຠາເຄນ ເທຕິ, ຕີສຸ ກາເລສຸ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ເທຕິ. ຕໂຕເຍວ ທຕ຺ວາ ນ ປຈ຺ຉານຸຕາປີ ໂຫຕິ, ນ ປຏິຄ຺ຄາຫກວເສນ ມານາວມານໍ ກໂຣຕິ, ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ ໂຫຕິ ວທຎ຺ຎູ ຍາຈໂຍໂຄ ສປຣິວາຣທາຍີ. ຕຎ຺ຈ ທານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສກລໂລກຫິຕສຸຂາຍ ປຣິຓາເມຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອກຸປ຺ປາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ຉນ຺ທສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ສມາຘານສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຣິຓາເມຕິ. ອິມຎ຺ຈ ທານປາຣມິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ຊີວິເຕ, ໂຠເຄສຸ ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາ. ເອວຎ຺ຫິ ໂຠເຄ ຄເຫຕພ຺ພສາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາທິຕ຺ຕສ຺ມາ ວິຍ ອຄາຣສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ພຫິ ນີຫຣນ຺ໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ເສເສຕິ, ນິຣວເສສໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຍໍ ຕາວ ທານປາຣມິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ.

ສີລປາຣມິຍາ ປນ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸສີລາລງ຺ກາເຣຫິ ສຕ຺ເຕ ອລງ຺ກຣິຕຸກາເມນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຕາວ ສີລໍ ວິໂສເຘຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ຕຖາ ທຍາປນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ນ ອາຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຣູປກາຣນິຣຕຕາຍ ປຣສນ຺ຕໂກ ອລຄທ຺ໂທ ວິຍ ນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕປິ ອາຣາຈາຣີ, ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນ ສໍໂຍຄວິຣໂຕ, ປເຄວ ປຣທາຣຄມນໂຕ. ສຈ຺ຈໍ ຫິຕໍ ປິຍໍ ປຣິມິຕເມວ ຈ ກາເລນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ໂນ ອວິປຣີຕທສ຺ສໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ. ອິຕິ ຈຕຸຣາປາຍວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປເຖຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ, ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຈ ໂອຣມິຕ຺ວາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂປເຖສຸ ກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘາສຍປໂຍຄຕາຍ ຍຖາຠິປຕ຺ຖິຕາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂູປສຎ຺ຫິຕາ ມໂນຣຖາ ສີຆໍ ອຠິນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫິໍສານິວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທານໍ ເທຕິ, ອປ຺ປກສິເຣເນວ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ ທີຆາຍຸໂກ ສຸຂພຫຸໂລ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ປາປຸຓາຕິ, ໂທສວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານນິວຕ຺ຕິຍາ ໂຈຣາທິອສາຘາຣເຓ ອຸຬາເຣ ໂຠເຄ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອນາສງ຺ກນີໂຍ ປິໂຍ ມນາໂປ ວິສ຺ສສນີໂຍ, ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ, ໂລຠວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນິວຕ຺ຕິຍາ ອໂລໂຠ ໂຫຕິ ສນ຺ຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ອປຣິສງ຺ກນີໂຍ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາເມສຸ ອລຸທ຺ຘາສໂຍ, ເນກ຺ຂມ຺ມພຫຸໂລ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂລຠວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ.

ມຸສາວາທນິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປມາຓຠູໂຕ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍິໂກ ເຖໂຕ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ເທວຕານໍ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸຣຠິຄນ຺ຘມຸໂຂ ອາຣກ຺ຂິຍກາຍວຈີສມາຈາໂຣ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ຈ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເປສຸຎ຺ຎນິວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປກ຺ກເມຫິ ອເຠຊ຺ຊກາໂຍ ໂຫຕິ ອເຠຊ຺ຊປຣິວາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ ອຠິຊ຺ຊນກສທ຺ໂຘ, ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕຣປຣິຈິຕານມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕປິໂຍ, ອສໍກິເລສພຫຸໂລ. ຜຣຸສວາຈານິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ສຸຂສີໂລ ມຘຸຣວຈໂນ ສມ຺ຠາວນີໂຍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຈສ຺ສ ສໂຣ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໗) ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ຜປ຺ປລາປນິວຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ຄຣຸຠາວນີໂຍ ຈ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ຈ ປຣິມິຕາລາໂປ, ມເຫສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ ມຫານຸຠາໂວ, ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິເກນ ປຏິຠາເນນ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓກຸສໂລ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍຎ຺ຈ ເອກາຍ ເອວ ວາຈາຍ ອເນກຠາສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ.

ອນຠິຊ຺ຌາລຸຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕລາຠີ ໂຫຕິ, ອຸຬາເຣສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ຣຸຈິໍ ປຏິລຠຕິ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ສມ຺ມໂຕ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ອນຠິຠວນີໂຍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ໂຫຕິ. ອພ຺ຍາປາເທນ ປິຍທສ຺ສໂນ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ຠາວນີໂຍ, ປຣຫິຕາຠິນນ຺ທິຕາຍ ຈ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປສາເທຕິ, ອລູຂສຠາໂວ ຈ ໂຫຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ, ມເຫສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ ມຫານຸຠາໂວ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນາຠາເວນ ກລ຺ຍາເຓ ສຫາເຍ ປຏິລຠຕິ, ສີສຈ຺ເຉທມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທສ຺ສນໂຕ ອໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ຈ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ ມູລຊາຕາ, ສທ຺ທຫຕິ ຈ ຕຖາຄຕານໍ ໂພຘິໍ, ສມຍນ຺ຕເຣສຸ ນາຠິຣມຕິ ອຸກ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຣາຊຫໍໂສ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຊານນກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອນ຺ເຕ ຈ ອນາວຣຓຎາຓລາຠີ, ຍາວ ໂພຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ອຸຬາຣຸຬາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓາຕິ.

‘‘ອິຕິ ຫິທໍ ສີລໍ ນາມ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ປຠວຠູມິ, ສພ຺ພພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມານມາທິ ຈຣຓໍ ມຸຂໍ ປມຸຂ’’ນ຺ຕິ ພຫຸມານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາຍວຈີສໍຍເມ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນ, ອາຊີວສມ຺ປທາຍ, ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ຈ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກໍ ມິຕ຺ຕມຸຂປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ວິຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກິກີວ ອຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສີລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ສີລໍ ນ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ສຸຄຕິຍມ຺ປິ, ນ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນຈກ຺ກວຕ຺ຕິ-ນເທວ-ນສກ຺ກ-ນມາຣ-ນພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕວິຊ຺ຊຕາທິເຫຕຸ, ນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອນຸຕ຺ຕຣສີລາລງ຺ກາຣສມ຺ປາທນຕ຺ຖເມວາຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສກລສໍກິເລສນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ, ປຸຕ຺ຕທາຣາທີຫິ ມຫາສມ຺ພາຘຕາຍ, ກສິວຓິຊ຺ຊາທິນານາວິຘກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐານພ຺ຍາກຸລຕາຍ ຈ ຆຣາວາສສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂາທີນໍ ອໂນກາສຕໍ, ກາມານຎ຺ຈ ‘‘ສຕ຺ຖຘາຣາລຄ຺ຄມຘຸພິນ຺ທຸ ວິຍ ຈ ອວເລຍ຺ຫມານາ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສາທາ ວິປຸລານຕ຺ຖານຸພນ຺ຘາ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິຊ຺ຊຸລໂຕຠາເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນຈ຺ຈໍ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕກາໂລປລພ຺ຠາ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາລງ຺ກາໂຣ ວິຍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ອນຸຠວິຕພ຺ພາ, ກຣີສາວຈ຺ຉາທນສຸຂໍ ວິຍ ປຏິກາຣຠູຕາ, ອຸທກເຕມິຕງ຺ຄຸລິຍາ ອຸສ຺ສາວໂກທກປານໍ ວິຍ ອຕິຕ຺ຕິກຣາ, ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໂຠຊນໍ ວິຍ ສາພາຘາ, ພລິສາມິສໍ ວິຍ ພ຺ຍສນສນ຺ນິປາຕກາຣຓາ, ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປ ວິຍ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ, ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕາ ຆາຕກາວຈ຺ຉາທນກິມິລໂຍ ວິຍ ອນຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາ, ສປຕ຺ຕຄາມວາໂສ ວິຍ ຠຍຏ຺ຐານຠູຕາ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂປສໂກ ວິຍ ກິເລສມາຣາທີນໍ ອາມິສຠູຕາ, ຉຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ໂກຏຣຄ຺ຄິ ວິຍ ອນ຺ໂຕທາຫກາ, ປຸຣາຓກູປາວລມ຺ພພີຣຓມຘຸປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອເນກາທີນວາ, ໂລຓູທກປານໍ ວິຍ ປິປາສເຫຕຸຠູຕາ, ສຸຣາເມຣຍໍ ວິຍ ນີຈຊນເສວິຕາ, ອປ຺ປສ຺ສາທຕາຍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອາທີນວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມປວິເວກອຸປສມສຸຂາທີສຸ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ປູເຣຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາ ອາໂລໂກ ວິຍ ອນ຺ຘກາເຣນ, ໂມເຫນ ສຫ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ໂມຫກາຣຓານິ ຕາວ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ປຣິວຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖິມານິ ໂມຫກາຣຓານິ – ອຣຕິ ຕນ຺ທີ ວິຊມ຺ຠິຕາ ອາລສິຍໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາ ນິທ຺ທາສີລຕາ ອນິຈ຺ຉຍສີລຕາ ຎາຓສ຺ມິໍ ອກຸຕູຫລຕາ ມິຈ຺ຉາຘິມາໂນ ອປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ ກາຍສ຺ສ ນ ສມ຺ມາປຣິຫາໂຣ ອສມາຫິຕຈິຕ຺ຕຕາ ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ເສວນາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອປຍິຣຸປາສນາ ອຕ຺ຕປຣິຠໂວ ມິຈ຺ຉາວິກປ຺ໂປ ວິປຣີຕາຠິນິເວໂສ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລຕາ ອສໍເວຄສີລຕາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ເຍ ວາ ປນ ຘມ຺ເມ ອາເສວໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຎາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິຫາຍຕິ, ອິຕິ ອິມານິ ສມ຺ໂມຫກາຣຓານິ ປຣິວຊ຺ຊນ຺ເຕນ ພາຫຸສຈ຺ເຈ ຌານາທີສຸ ຈ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ວິສຍວິຠາໂຄ – ປຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ຕຖາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ກຸສລາທິຘມ຺ມປ຺ປກາຣເຠທາ ຈ. ຍານິ ຈ ໂລເກ ອນວຊ຺ຊານິ ວິຊ຺ຊຏ຺ຐານານິ, ເຍ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານໂຍຄ຺ຍາ ພ຺ຍາກຣຓວິເສສາ. ອິຕິ ເອວໍ ປກາຣໍ ສກລເມວ ສຸຕວິສຍໍ ອຸປາຍໂກສລ຺ລປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຕິວີຣິຍຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາຣຓາຍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫຓສວນຘາຣຓປຣິຈຍປຣິປຸຈ຺ຉາຫິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐປເນນ ສຸຕມຍາ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຂນ຺ຘາທີນໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກນມຸເຂນ ເຕ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມາເປນ຺ເຕນ ຈິນ຺ຕາມຍາ, ຂນ຺ຘາທີນໍເຍວ ປນ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ໂລກິຍໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາປຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ກຕ຺ຕາ ວາ ກາເຣຕາ ວາ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພິເສສໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອາສງ຺ຄໍ ປຊຫິຕ຺ວາ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ ເກວລໍ ກຣຸຓາວເສເນວ ຍາວ ນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຫຕ຺ຖຕລໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ເຕ ອວຕາຣຓປຣິປາຈເນຫິ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ວສີຠາວໍ ປາເປນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອຕິວິຍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ຕຖາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕາຠິນີຫາເຣນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ‘‘ໂກ ນຸ ອຊ຺ຊ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ອຸປຈິໂຕ, ກິຎ຺ຈ ມຍາ ກຕໍ ປຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ຊີວິຕຎ຺ຈ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ອໂນຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ຜຣິຕພ຺ພາ, ຍາ ກາຈິ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສພ຺ພາ ສາ ອຕ຺ຕນິ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ, ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອພ຺ຠນຸໂມທິຕພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘມຫນ຺ຕຕາ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂພຘິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຫິ ອຸປາເຍນ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອປຣິເມຍ຺ໂຍ ປຸຎ຺ຎຠາໂຄ ອຸປຈີຍຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ປຣິປາລນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຊີວິຕຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຂຸປ຺ປິປາສາສີຕຸຓ຺ຫວາຕາຕປາທິທຸກ຺ຂປຏິກາໂຣ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ຍຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຏິກາຣຊໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລຠຕິ, ຕຖາ ຣມຓີເຍສຸ ອາຣາມຸຍ຺ຍານປາສາທຕລາທີສຸ, ອຣຎ຺ຎາຍຕເນສຸ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປາຠາເວນ ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ວິນ຺ທຕິ, ຍຎ຺ຈ ສຸຓາຕິ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຠູຕໍ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອໂນຘິໂສ ອຸປສໍຫຣຕິ. ອຍໍ ຕາວ ອສມາຫິຕຠູມິຍໍ ນໂຍ.

ສມາຫິໂຕ ປນ ອຕ຺ຕນາ ຍຖານຸຠູຕໍ ວິເສສາຘິຄມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສຸຂໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ມຫຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ຈ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣທຸກ຺ເຂ ນິມຸຄ຺ຄໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖປິ ເຉທນເຠທນຜາລນປິສນຄ຺ຄິສນ຺ຕາປາທິຊນິຕາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຣກາລໍ ເວທິຍນ຺ເຕ ນາຣເກ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຸຊ຺ຌນສນ຺ຕາປນວິເຫຐນຫິໍສນປຣາຘີນຕາທີຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ ຕິຣຈ຺ຉາເນ, ໂຊຕິມາລາ’ກຸລສຣີເຣ ອຸທ຺ຘພາຫຸວິຣວນ຺ເຕ ອຸກ຺ກາມຸເຂ ຂຸປ຺ປິປາສາທີຫິ ຑຍ຺ຫມາເນ ຈ ວນ຺ຕເຂຬາທິອາຫາເຣ ຈ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ເວທຍມາເນ ເປເຕ ຈ ປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ມຫນ຺ຕໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິກາຣຓໂຍເຄນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓທຸທ຺ທສິກທລິທ຺ທຕາທິຠາເວນ ຂຸປ຺ປິປາສາທິໂຍເຄນ ພລວນ຺ເຕຫິ ອຠິຠວນີຍໂຕ, ປເຣສໍ ວຫນໂຕ, ປຣາຘີນໂຕ ຈ ນາຣເກ ເປເຕ ຕິຣຈ຺ຉາເນ ຈ ອຕິສຍນ຺ເຕ ອປາຍທຸກ຺ຂນິພ຺ພິເສສໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຈ ຕຖາ ວິສຍວິສປຣິໂຠຄວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຣາຄາທິປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ຑຍ຺ຫມາເນ ວາຍຸເວຄສມຸຏ຺ຐິຕຊາລາສມິທ຺ຘສຸກ຺ຂກຏ຺ຐສນ຺ນິປາເຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຍ ອນຸປສນ຺ຕປຣິຬາຫວຸຕ຺ຕິເກ ອນິຫຕປຣາຘີເນ ກາມາວຈຣເທເວ ຈ ມຫຕາ ວາຍາເມນ ວິທູຣມາກາສໍ ວິຄາຫິຕສກຸນ຺ຕາ ວິຍ, ພລວນ຺ເຕຫິ ຂິຕ຺ຕສຣາ ວິຍ ຈ ‘‘ສຕິປິ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ປາຕປຣິໂຍສານາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຊາຕິຊຣາມຣຓາ ເອວາ’’ຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣເທເວ ຈ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ອໂນຘິໂສ ສຕ຺ຕາ ຜຣິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປຈິນນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາໂຫ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິມິຕວິປຸໂລຬາຣວິມລນິຣຸປມນິຣຸປກ຺ກິເລສຄຸຓນິຈຍນິທານຠູຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍສນໂຍຄ຺ຍໍ ວີຣິຍໍ ນາມ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວເມວ. ຍໍ ນ ປຈຸຣຊນາ ໂສຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ, ປເຄວ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ຕິວິຘາ ອຠິນີຫາຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐, ໓໑໓; ອ. ນິ. ໔.໓໒), ກຣຸໂຓກາສຕາ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ, ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ນິຣຸປເລໂປ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ສໍສາຣທຸກ຺ເຂຫິ ອປຣິເຂໂທ, ສພ຺ພເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ເຕນ ຈ ນິຣຕິມານຕາ, ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຈລຕາ, ກຸສລກິຣິຍາສຸ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ວິເວກນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ, ຌານານຸໂຍໂຄ, ອນວຊ຺ຊສຸເຕນ ອຕິຕ຺ຕິ, ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາ, ສຕ຺ຕານໍ ຎາເຍ ນິເວສນໍ, ອາຣມ຺ຠທຬ຺ຫຕາ, ຘີຣວີຣຠາໂວ, ປຣາປວາທປຣາປກາເຣສຸ ວິກາຣາຠາໂວ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສີຠາໂວ, ອຠິຎ຺ຎາສຸ ພລປ຺ປຕ຺ຕິ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາວໂພໂຘ, ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຠິໂຍເຄນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ, ນວໂລກຸຕ຺ຕຣາວກ຺ກນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກາ ສພ຺ພາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປຕ຺ຕິ ວີຣິຍານຸຠາເວເນວ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອໂນສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຈ ວີຣິເຍ ຂນ຺ຕິອາທໂຍ ທານາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຂນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ປຏິປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂູປກຣຓປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຫຸຘາ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທາເນນ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສີເລນ ເຕສໍ ຊີວິຕສາປເຕຍ຺ຍທາຣຣກ຺ຂອເຠທປິຍຫິຕວຈນາວິຫິໍສາທິກຣຓານິ, ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເນສໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓຘມ຺ມທານາທິນາ ອເນກຘາ ຫິຕຈຣິຍາ, ປຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຫິຕກຣຓູປາຍໂກສລ຺ລໍ, ວີຣິເຍນ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫາຣມ຺ຠອສໍຫີຣານິ, ຂນ຺ຕິຍາ ຕທປຣາຘສຫນໍ, ສຈ຺ເຈນ ເຕສໍ ອວຎ຺ຈນຕທຸປກາຣກິຣິຍາສມາທານາວິສໍວາທນາທິ, ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕທຸປກາຣກຣເຓ ອນຕ຺ຖສມ຺ປາເຕປິ ອຈລນໍ, ເມຕ຺ຕາຍ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂານຸຈິນ຺ຕນໍ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ເຕສໍ ອຸປກາຣາປກາເຣສຸ ວິກາຣານາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອປຣິມາເຓ ສຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ອນຸກມ຺ປິຕສພ຺ພສຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ອສາຘາຣໂຓ ອປຣິມາໂຓ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣູປຈໂຍ ເອຕ຺ຖ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ເຈຕາສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມ຺ປາທນໍ.

ໂກ ວິຠາໂຄຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຫິຕກຣຓາຠິນິນ຺ນອາສຍປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ກຓ຺ຫຘມ຺ມໂວກິຓ຺ຓາ ສຸກ຺ກຘມ຺ມາ ປາຣມິໂຍ, ເຕຫິ ອໂວກິຓ຺ຓາ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ອກຓ຺ຫາ ອສຸກ຺ກາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ເກຈິ. ສມຸທາຄມນກາເລສຸ ປູຣິຍມານາ ປາຣມິໂຍ, ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ປຸຓ຺ຓາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ. ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ວາ ປຣຫິຕກຣຓໂຕ ປາຣມິໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕກຣຓໂຕ ອຸປປາຣມິໂຍ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ພລເວສາຣຊ຺ຊສມຘິຄເມນ ອຸຠຍຫິຕປຣິປູຣຓໂຕ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ເອວໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຓິຘານາຣມ຺ຠປຣິນິຏ຺ຐາເນສຸ ເຕສໍ ວິຠາໂຄຕິ ອປເຣ. ໂທສຸປສມກຣຸຓາປກຕິການໍ ຠວສຸຂວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຣມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎູປຈຍເຠທໂຕ ຕພ຺ພິຠາໂຄຕິ ອຎ຺ເຎ.

ລຊ຺ຊາສຕິມານາປສ຺ສຍານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຘິປຕີນໍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຄຣຸການໍ ຕາຣິຕຕຣິຕຕາຣຍິຕູນໍ ອນຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປາຣມີ, ອຸປປາຣມີ, ປຣມຕ຺ຖປາຣມີຕິ ໂພຘິຕ຺ຕຍປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາໂຄຕິ ເກຈິ. ຈິຕ຺ຕປຓິຘິໂຕ ຍາວ ວຈີປຓິຘິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣາ ປາຣມິໂຍ, ວຈີປຓິຘິໂຕ ຍາວ ກາຍປຓິຘິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ກາຍປຓິຘິໂຕ ປຠຸຕິ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ອປເຣ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຣປຸຎ຺ຎານຸໂມທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣາ ປາຣມິໂຍ, ປເຣສໍ ກາຣາປນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ສຍໍ ກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຠວສຸຂາວໂຫ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານສຸຂາວໂຫ ອຸປປາຣມີ, ປເຣສໍ ຕທຸຠຍສຸຂາວໂຫ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີຕິ ເອເກ.

ປຸຕ຺ຕທາຣຘນາທິອຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປນ ທານປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານອຸປປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປຣມຕ຺ຖປາຣມີ. ຕຖາ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິກສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສປິ ເຫຕຸ ອວີຕິກ຺ກມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສີລປາຣມິໂຍ, ເຕສຸ ເອວ ຕິວິເຘສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອາລຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓງ຺ຄຊີວິຕຕຓ຺ຫໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕວິນິຈ຺ຉຍກຣຓວເສນ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາປາຣມິໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທານໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາທີນໍ ວາຍມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ວີຣິຍປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓງ຺ຄຊີວິຕນ຺ຕຣາຍກຣານໍ ຂມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ຂນ຺ຕິປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓງ຺ຄຊີວິຕເຫຕຸ ສຈ຺ຈາປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສຈ຺ຈປາຣມິໂຍ, ທານາທິປາຣມິໂຍ ອກຸປ຺ປາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຸປກຣຓາທິວິນາເສປິ ອຈລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓາທິອຸປຆາຕເກສຸປິ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ອວິຊຫນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຸປກາຣາປກາເຣສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາປຏິລາຠວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໂຍຕິ ເອວມາທິນາ ເອຕາສໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກ ສງ຺ຄໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ເອຕາ ວິຠາຄໂຕ ຕິໍສວິຘາປິ ທານປາຣມີອາທິຠາວໂຕ ທສວິຘາ, ເອວໍ ທານສີລຂນ຺ຕິວີຣິຍຌານປຎ຺ຎາສຠາເວນ ຉພ຺ພິຘາ. ເອຕາສຸ ຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ສີລປາຣມິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ ຕສ຺ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາເວ, ນີວຣຓວິເວກຠາເວ ປນ ຌານປາຣມິຍາ, ກຸສລຘມ຺ມຠາເວ ຉຫິປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສຈ຺ຈປາຣມີ ສີລປາຣມິຍາ ເອກເທໂສເຍວ ວຈີສຈ຺ຈວິຣຕິສຈ຺ຈປກ຺ເຂ, ຎາຓສຈ຺ຈປກ຺ເຂ ປນ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເມຕ຺ຕາປາຣມີ ຌານປາຣມິຍາ ເອວ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ ຌານປຎ຺ຎາປາຣມີຫິ, ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ ສພ຺ພາຫິປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເອເຕສຎ຺ຈ ທານາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ຄຸຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ປຎ຺ຈທສຍຸຄຬາທີນິ ປຎ຺ຈທສຍຸຄຬາທິສາຘການິ ໂຫນ຺ຕິ – ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ທານສີລຍຸຄເຬນ ປຣຫິຕາຫິຕານໍ ກຣຓາກຣຓຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານຂນ຺ຕິຍຸຄເຬນ ອໂລຠາໂທສຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານວີຣິຍຍຸຄເຬນ ຈາຄສຸຕຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານຌານຍຸຄເຬນ ກາມໂທສປ຺ປຫານຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານປຎ຺ຎາຍຸຄເຬນ ອຣິຍຍານຘຸຣຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ສີລຂນ຺ຕິທ຺ວເຍນ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘິທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລວີຣິຍທ຺ວເຍນ ຠາວນາທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລຌານທ຺ວເຍນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລປຎ຺ຎາທ຺ວເຍນ ທານທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິວີຣິຍຍຸຄເຬນ ຂມາເຕຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິຌານຍຸຄເຬນ ວິໂຣຘານຸໂຣຘປ຺ປຫານຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິປຎ຺ຎາຍຸຄເຬນ ສຸຎ຺ຎຕາຂນ຺ຕິປຏິເວຘທຸກສິທ຺ຘິ, ວີຣິຍຌານທຸເກນ ປຄ຺ຄາຫາວິກ຺ເຂປທຸກສິທ຺ຘິ, ວີຣິຍປຎ຺ຎາທຸເກນ ສຣຓທຸກສິທ຺ຘິ, ຌານປຎ຺ຎາທຸເກນ ຍານທຸກສິທ຺ຘິ. ທານສີລຂນ຺ຕິຕ຺ຕິເກນ ໂລຠໂທສໂມຫປ຺ປຫານຕ຺ຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລວີຣິຍຕ຺ຕິເກນ ໂຠຄຊີວິຕກາຍສາຣາທານຕ຺ຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລຌານຕ຺ຕິເກນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລປຎ຺ຎາຕິເກນ ອາມິສາຠຍຘມ຺ມທານຕ຺ຕິກສິທ຺ຘີຕິ ເອວໍ ອິຕເຣຫິປິ ຕິເກຫິ ຈຕຸກ຺ກາທີຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິການິ ຈຕຸກ຺ກາທີນິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ຉພ຺ພິຘານມ຺ປິ ປນ ອິມາສໍ ປາຣມີນໍ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພປາຣມີນໍ ສມູຫສງ຺ຄຫໂຕ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ສຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອວິເສສໂຕ ຕາວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ອນຸກມ຺ປິຕສພ຺ພສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ສພ຺ພປາຣມິປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພປາຣມິຕາຄຸເຓຫິ ອຸປສມໂຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕຫິເຍວ ປຣຫິໂຕປາຍໂກສລ຺ລໂຕ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ວິເສສໂຕ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິກຊນໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານໂຕ, ປຏິຎ຺ຎໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທານໂຕ, ທານໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໂຕ, ມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານເທຍ຺ຍຘມ຺ມກ຺ຂເຍສຸ ໂລຠໂທສໂມຫຠຍວູປສມໂຕ, ຍຖາຣຫໍ ຍຖາກາລໍ ຍຖາວິຘານຎ຺ຈ ທານໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ທານໍ. ຕຖາ ສໍວຣສມາທານສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມໂຕ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ທຸຈ຺ຈຣິຕວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ສີລໍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ຂມນໂຕ, ປຣາປຣາຘວິກປ຺ປປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ໂກຘປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານາ ຂນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຣຫິຕກຣຓໂຕ, ວິສາທປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ວີຣິຍໍ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ໂລກຫິຕານຸຈິນ຺ຕນໂຕ, ນີວຣຓປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ຈິຕ຺ຕວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ຌານໍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ປຣຫິຕູປາຍໂກສລ຺ລໂຕ, ອນຸປາຍກິຣິຍາປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ໂມຫຊປຣິຬາຫວູປສມໂຕ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິລາຠໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານາ ປຎ຺ຎາ.

ຕຕ຺ຖ ເຎຍ຺ຍປຏິຎ຺ຎານຸວິຘາເນຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມປຣິຈ຺ຈາເຄຫິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ໂທສທຸກ຺ຂວູປສເມຫິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ອນຸໂພຘປຏິເວເຘຫິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ຕິວິຘສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘຈາຄປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘວູປສມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ຈາຄູປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ປຏິຎ຺ຎານຸວິຘານໂຕ ຈ. ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈູປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ສພ຺ພປຣິຈ຺ຈາຄຜລຕ຺ຕາ ຈ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈຈາຄປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ກິເລສປຣິຬາຫູປສມໂຕ, ກາມູປສມໂຕ, ກາມປຣິຬາຫູປສມໂຕ ຈ. ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈຈາຄູປສມາຘິຏ຺ຐານານິ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໂຕ, ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕນໂຕ ຈາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ສຈ຺ຈປ຺ປຠາວິຕາ ຈາຄປຣິພ຺ຍຎ຺ຊິຕາ ອຸປສໂມປພ຺ຣູຫິຕາ ປຎ຺ຎາປຣິສຸທ຺ຘາ. ສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ເອຕາສໍ ຊນກເຫຕຸ, ຈາໂຄ ປຣິຄ຺ຄາຫກເຫຕຸ, ອຸປສໂມ ປຣິວຸຑ຺ຒິເຫຕຸ, ປຎ຺ຎາ ປາຣິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ. ຕຖາ ອາທິມ຺ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈປຏິຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ມຊ຺ເຌ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕປຓິຘານສ຺ສ ປຣຫິຕາຍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ອນ຺ເຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພູປສມປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສມ຺ຠວໂຕ, ອສຕິ ອຠາວໂຕ, ຍຖາປຏິຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິສາ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕກເຣຫິ ຄຣຸປິຍຠາວກເຣຫິ ສຈ຺ຈຈາຄາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ຄິຫິຠູຕາ ອາມິສທາເນນ ປເຣ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕກເຣຫິ ຄຣຸປິຍຠາວກເຣຫິ ອຸປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ປພ຺ພຊິຕຠູຕາ ຘມ຺ມທາເນນ ປເຣ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຫິ ຈຣິມກຠວູປປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຐິຕິອຠິນິກ຺ຂມເນສຸ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ທິສາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸປຣິວຕ຺ຕິນາ ວຈສາ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐ…ເປ… ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑; ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທໍ ນທິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມຕປພ຺ພຊິຕທສ຺ສາວິໂນ ຈຕຸຘມ຺ມປເທສໂກວິທສ຺ສ ໂຍພ຺ພນາໂຣຄ຺ຍຊີວິຕສມ຺ປຕ຺ຕິມທານໍ ອຸປສໂມ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ມຫໂຕ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄຕສ຺ສ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສ຺ສ ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ.

ທຸຕິເຍ ຐາເນ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມໂຍ, ຕໂຕ ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສພ຺ພກິເລໂສປກ຺ກິເລສປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຕໂຕ ຫິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປຣມູປສມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຫິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາໂຠ, ຕໂຕ ຫິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຕໍ ອສິທ຺ຘໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາປິ ປຣມຕ຺ຖຠາວໂຕ.

ຕຕິເຍ ຐາເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມມຫາຍາຄກຣເຓນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສຍໍ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ອຸປສມເນນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍາທິປຣິຊານເນນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຕທປິ ອສິທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພາເນ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ປຎ຺ຎາປໂຍຊນປຣິນິຏ຺ຐາເນນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ວິເສເສນ ເມຕ຺ຕາເຂຕ຺ເຕ ອຠິຊາຕິຍໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ກຣຸຓາເຂຕ຺ເຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ມຸທິຕາເຂຕ຺ເຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ອຸເປກ຺ຂາເຂຕ຺ເຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣປິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສໍວາເສນ ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສໍໂວຫາເຣນ ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ອາປທາສຸ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສາກຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສີລາຊີວຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂທສາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂລຠາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອນຠິສງ຺ຄໂຕ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຠຍາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອນປຣາຘໂຕ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂມຫາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຠູຕາວໂພຘໂຕ.

ຕຖາ ປຐເມນ ອທຸຏ຺ໂຐ ອຘິວາເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ອລຸທ຺ໂຘ ປຏິເສວຕິ, ຕຕິເຍນ ອຠີໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ວິໂນເທຕິ. ປຐເມນ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ອິຕເຣຫິ ປວິເວກອຸປສມສມ຺ໂພຘິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ວິເວກຊປີຕິສຸຂສມາຘິຊປີຕິສຸຂອປ຺ປີຕິຊກາຍສຸຂສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊອຸເປກ຺ຂາສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ເອເຕຫິ ຈຕູຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວມເນກຄຸຓານຸພນ຺ເຘຫິ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສພ຺ພປາຣມິສມູຫສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສພ຺ພປາຣມິສງ຺ຄໂຫ, ເອວໍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາຫິປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາໂຣ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຫິ ທານາທິຄຸຓາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິປຣິໂຍສານາຕິ ເອວເມຕາສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກ ສມ຺ປາທນູປາໂຍຕິ ສກລສ຺ສາປິ ປຸຎ຺ຎາທິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນວເສສສມ຺ຠຣຓໍ ອເວກລ຺ລກາຣິຕາໂຍເຄນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອາທຣພຫຸມານໂຍເຄນ, ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາ ນິຣນ຺ຕຣປໂຍເຄນ, ຈິຣກາລາທິໂຍໂຄ ຈ ອນ຺ຕຣາ ອໂວສານາປຊ຺ຊເນນາຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄໂຍໂຄ ເອຕາສໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ. ອປິຈ ສມາສໂຕ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫສ຺ສ ປຣິຍາທານໍ, ປເຣສຸ ຈ ສິເນຫສ຺ສ ປຣິວຑ຺ຒນໍ ເອຕາສໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມາຍ ຫິ ກຕມຫາປຓິຘານສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານເນນ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປລິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສິເນໂຫ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍຄວເສນ ປນ ປິເຍ ປຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສມ຺ປສ຺ສມານສ຺ສ ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາສິເນໂຫ ປຣິວຑ຺ຒຕິ. ຕໂຕ ຈ ຕໍຕທາວຕ຺ຖານຸຣູປມຕ຺ຕປຣສນ຺ຕາເນສຸ ໂລຠໂທສໂມຫວິຄເມນ ວິທູຣີກຕມຈ຺ຉຣິຍາທິໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປກ຺ໂຂ ມຫາປຸຣິໂສ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐; ອ. ນິ. ໔.໓໒) ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານານຸຄເຕຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫກຣຓວເສນ ອຸປຣິ ຍານຕ຺ຕເຍ ອວຕາຣຓໍ ປຣິປາຈນຎ຺ຈ ກໂຣຕິ. ມຫາສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ມຫາປຎ຺ຎາ ມຫາກຣຸຓາ ຈ ທາເນນ ອລງ຺ກຕາ; ທານໍ ປິຍວຈເນນ; ປິຍວຈນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາຍ; ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສມານຕ຺ຕຕາຍ ອລງ຺ກຕາ ສງ຺ຄຫິຕາ ຈ. ສພ຺ພຠູຕຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຕາຍ ສມານຕ຺ຕຕາສິທ຺ຘິ. ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕເຫວ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ເຘຫິ ຊນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກສງ຺ຄຫກຣເຓນ ອຠິວິນຍນໍ ກໂຣຕິ. ທານຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຄາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ຘໍ; ປິຍວຈນໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ; ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນນ; ສມານຕ຺ຕຕາ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ຘາ. ຕຖາຄຕານຎ຺ຫິ ສພ຺ພສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ສມານຕ຺ຕຕາ ປຣິນິພ຺ພາເນ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ເຕສໍ ອວິເສສໂຕ ເອກີຠາໂວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສຈ຺ໂຈ ຈາຄີ ອຸປສນ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎວາ ອນຸກມ຺ປໂກ,

ສມ຺ຠຕສພ຺ພສມ຺ຠາໂຣ, ກໍ ນາມຕ຺ຖໍ ນ ສາຘເຍ.

ມຫາກາຣຸຓິໂກ ສຕ຺ຖາ, ຫິເຕສີ ຈ ອຸເປກ຺ຂໂກ,

ນິຣເປກ຺ໂຂ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ.

ວິຣຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ອຸເປກ຺ຂໂກ,

ສທາ ສຕ຺ຕຫິເຕ ຍຸຕ຺ໂຕ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ.

ສພ຺ພທາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຈ ສຸຂາຍ ຈ,

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ອກິລາສູ ຈ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐ ປກິຓ຺ຓກກຖາ);

ກິຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິເມນ ຕາວ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຊ຺ຌິເມນ ອຏ຺ຐາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ອຸປຣິເມນ ໂສຬສາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ເອເຕ ຈ ເຠທາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຎ຺ຎາຘິກສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກວເສນ ຎາຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາຘິການຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ. ສທ຺ຘາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມຊ຺ຌິມາ ໂຫຕິ, ວີຣິຍາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມນ຺ທາ. ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ຕໂຍເປເຕ ເຠທາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິວິຘາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂເຓ ຠວນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູເນຍ຺ຍເຠເທນ. ເຕສຸ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຕຕິຍປເທ ອປຣິໂຍສິເຕເຍວ ຉອຠິຎ຺ຎາຫິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ທຸຕິໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອປຣິໂຍສິເຕເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖປເທ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ອິຕໂຣ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິໂຍສິຕາຍ ຄາຖາຍ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ຠວຕິ. ຕໂຍເປເຕ ວິນາ ກາລເຠເທນ ກຕາຠິນີຫາຣລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທນ ກາເລນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ປນ ກາລເຠເທສຸ ອປຣິປຸຓ຺ເຓສຸ ເຕ ເຕ ມຫາສຕ຺ຕາ ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ທານໍ ເທນ຺ຕາປິ ຕທນຸຣູເປ ສີລາທິສພ຺ພປາຣມິຘມ຺ເມ ອາຈິນນ຺ຕາປິ ອນ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອກາຣຓເມຕໍ. ກສ຺ມາ? ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປຈ຺ຈນໂຕ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລນິປ຺ຜາທິຕໍ ວິຍ ຫິ ສສ຺ສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ປຣິນິປ຺ຜາທິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ. ຕທນ຺ຕຣາ ປນ ສພ຺ພຸສ຺ສາເຫນ ວາຍມນ຺ເຕນາປິ ນ ສກ຺ກາ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ປາຣມິປາຣິປູຣີ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສສໍ ວິນາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ອານິສໍໂສຕິ ເຍ ເຕ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ –

‘‘ເອວໍ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ, ໂພຘິຍາ ນິຍຕາ ນຣາ;

ສໍສຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ກປ຺ປໂກຏິສເຕຫິປິ;

ອວີຈິມ຺ຫິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ໂລກນ຺ຕເຣສຸ ຈາ’’ຕິ. ອາທິນາ (ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ນິທານກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ທູເຣນິທານກຖາ; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) –

ອຏ຺ຐາຣສ ອຠພ຺ພຏ຺ຐານານຸປຄມນປ຺ປກາຣາ ອານິສໍສາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ. ເຍ ຈ ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອານນ຺ທ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕາກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໙໙) ໂສຬສ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປ຺ປກາຣາ, ເຍ ຈ ‘‘ສີຕໍ ພ຺ຍປຄຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ພຸ. ວໍ. ໘໓), ‘‘ຊາຍມາເນ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຍໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ, ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນໍ ກມ຺ມາທີສຸ ວສີຠາໂວ’’ຕິ ເອວມາທໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກພຸທ຺ຘວໍສາທີສຸ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາຣາ ອານິສໍສາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອຕາສໍ ອານິສໍສາ, ຕຖາ ຍຖານິທສ຺ສິຕເຠທາ ອໂລຠາໂທສາທິຄຸຓຍຸຄຬາທໂຍ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກິໍ ຜລນ຺ຕິ ສມາສໂຕ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາໂວ ເອຕາສໍ ຜລໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ- (ທີ. ນິ. ໒.໒໔ ອາທໂຍ; ໓.໑໖໘ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕) ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິອເນກຄຸຓຄຓສມຸຊ຺ຊລຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານາ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມ- (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ມູລຏີ. ໒.ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ) -ປຠຸຕິອເນກສຕສຫສ຺ສຄຸຓສມຸທໂຍປໂສຠິນີ ຘມ຺ມກາຍສິຣີ, ຍາວຕາ ປນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ເຍ ອເນເກຫິປິ ກປ຺ເປຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາປິ ວາຈາຍ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທໍ ເອຕາສໍ ຜລນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏກຊາຕກມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄານໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕິປິ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ, ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຍາ ຈຣິຍາປິຏກສງ຺ຄຫິຕາ. ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທິປຏິປຕ຺ຕິ, ກາຍວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສາທີນຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ. ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາປິ ກຣຸຓາຍນວເສເນວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ, ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ, ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ໂກຏິນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄມນປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ວິປສ຺ສນາສຫຄຕາ ເອວ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທານປາຣມີ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ຍຖາຫ ຠຄວາ ມຫາປທານເທສນາຍໍ. ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ. ອນຸຫີຣມາເນຕິ ຘາຣິຍມາເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຂຄ຺ຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ກກຸຘຠຓ຺ຑານິປິ (ຊາ. ໒.໑໙.໗໒) ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂຄ຺ຄຕາລວຓ຺ຏໂມຣຫຕ຺ຖກວາຬພີຊນີອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏາປິ ຫິ ຉຕ຺ເຕນ ສຫ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອເຫສຸໍ. ຉຕ຺ຕາທີນິເຍວ ຈ ຕທາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນ ຉຕ຺ຕາທິຄາຫກາ. ສພ຺ພາ ຈ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ. ນຍິທໍ ສພ຺ພທິສາວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸຕ຺ຕຣກາລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ໂອໂລເກສິ, ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ, ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພປຐໂມ. ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

‘‘ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ອເນກສາຂຎ຺ຈ ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລໍ,

ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ ຘາຣຍຸມນ຺ຕລິກ຺ເຂ;

ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ,

ນ ທິສ຺ສເຣ ຈາມຣຉຕ຺ຕຄາຫກາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໙໓);

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຠິຊາຕິຍໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວິເສສາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຣມິຕານິສ຺ສນ຺ທາ ຫິ ເຕຕິ.

ວິກ຺ກມີຕິ ອຄມາສິ. ມຣູຕິ ເທວາ. ສມາຕິ ວິໂລກນສມຕາຍ ສມາ ສທິສິໂຍ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ຍຖາ ເອກໍ ທິສໍ ວິໂລເກສິ, ເອວໍ ເສສາ ທິສາປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິໂລກເນ ວິພນ຺ໂຘ ຕສ຺ສ ອໂຫສີຕິ. ສມາຕິ ວາ ວິໂລເກຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣູປພີຠຈ຺ຉວິສມຣູປານິ ວິໂລເກຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕານິ ທິສາສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ.

‘‘ເອວໍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ກາຍຄມນຏ຺ເຐນ ຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຎາຓຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປ຺ປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທໂຍ, ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ປຫາຍາຕິ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ປຏິປນ຺ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ວາ ປຫານເຫຕຸ, ປຫານລກ຺ຂຓໍ ວາ. ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປຫາຍ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານເຫຕຸກໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເຫຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມນໍ ອວໂພໂຘ, ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ຕໍ ລກ຺ຂີຍຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຊານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວວິນິຈ຺ຉເຍນ, ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠຄວໂຕ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐຫິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ, ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ, ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທິ ສມຘິຄໂມຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນາທິ ອຸປາໂຍ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐາ ນີວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປ຺ປເວສວິພນ຺ຘເນນ ນີວຣຓານິ ກວາຏສທິສານີຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ທິວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ຘູມາຍນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຘູມ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ຈ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ‘‘ນິຈ຺ຈາ, ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ຕຖາ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ‘‘ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ສມຸທຍວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ, ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຄ຺ຄຫຓໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫານໍ ວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາ.

ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອສາເຣ ສາຣຄ຺ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ‘‘ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມຸທິຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິວິສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອວໍວິຘາ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິນິວິສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ, ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ‘‘ໂອຬາຣິເກ’’ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ໂອຬາຣິກາຕິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ, ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ກຐິນຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓໍ ທ຺ຣວຠາໂວ. ໂລກິຍວາຍຸນາ ຠສ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ເຍນ ຕໍຕໍກລາປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍນໍ, ຖມ຺ຠຠາໂວ ວາ, ຕໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາເວ, ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉທສຠາໂວ ນ ສິຍາ ພ຺ຍາປີຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອພ຺ຍາປິຕາ ຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອາກາສຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໗).

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໙໒) ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ, ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓາ ຈ ເຈຕນາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ? ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໒໒໖). ຜຣຓໍ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍເຫຕຸ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ໂກສຊ຺ເຊ’’ຕິອາທີສຸ. ວູປສມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫູປສມລກ຺ຂຓໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສມ຺ມາວາຈາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕານໍ ໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສາ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາວາຈາ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຸຕ຺ຕິຍາ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ. ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ.

‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິຘ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ນມນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາໂວ. ອາຍຕນໍປວຕ຺ຕນໍ. ອາຍຕນານໍ ວເສນ ຫິ ອາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຊນກເຫຕຸຠາໂວ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເອກຣໂສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ອນູນາຘິກຠາໂວ. ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມຖວິປສ຺ສນາວ, ‘‘ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຂິໂຓຕິ ກິເລເສຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານຕາຍ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຜລໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ກິເລສວູປສໂມ.

ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທສ຺ສ. ມູລລກ຺ຂຓໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂຓໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທກຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ. ສໂມຘານໍ ວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ, ຍາ ‘‘ສງ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ ສຫ ໂອທຫນ຺ຕິ ອເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ວາ ສໂມຘານໍ, ຜສ຺ໂສ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທນານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປານສີນໍ ກູຏໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປາໂມກ຺ຂຠາໂວ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຘານນ຺ຕິ ຕທຸຕ຺ຕຣິ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸຓສາຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາເວນ ສາຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວິຠາໂຄ ຉຘາຕຸປຎ຺ຈຌານງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕນເຍນ ຈ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ, ຜສ຺ສສໂມຘານາ, ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ ອາວຸໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖານິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ. ອວິຕຖານິ ອມຸສາສຠາວຕ຺ຕາ. ອນຎ຺ຎຖານິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ.

ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ. ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ວິນາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍາ ຍາ ອວິຊ຺ຊາ ເຍສໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວາ ຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕທຸຠຍາທິເຠທໍ. ລພ຺ຠມານກປທວເສນາຕິ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ທິຏ຺ຐໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສຸຕໍ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ມຸຕໍ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐປທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຕປທຎ຺ຈ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປຘາຕຸ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ. ‘‘ເຕຣສຫິ ວາເຣຫີ’’ຕິ ຣູປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໖໑໔ ອາທໂຍ) ອາຄເຕ ເຕຣສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ວາເຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວວຕ຺ຖາປນນຍານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວິປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖເມວ ອວິປຣີຕທສ຺ສິຕາຍ, ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍເທສນຕາຍ ຈ. ຊານາມິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານາຕີຕກາເລສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນາຄເຕປິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິທິຕ-ສທ຺ໂທ ອນາມຏ຺ຐກາລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວິຍ. ນ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວເສນ ນ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ຍຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຍໍສຠາວາ ຍໍປກາຣາ ຈ, ຕຖາ ເນ ປສ຺ສຕິ ຊານາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂເປນ ວາ ທສ຺ສີ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ, ອາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈາຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ.

ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອນຸປວຊ຺ຊໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອນູນໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາເວນ ອນຘິກໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕນ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ຠຄວຕາ, ຕເຖວາຕິ ອວິປຣີຕເທສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຄທຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອເຕນ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາໂຣ ກໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຖາ ຄຕມສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຄຕນ຺ຕິ ຈ ກາຍສ຺ສ ວາຈາຍ ວາ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິສມ຺ພນ຺ຘິຕາຍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ກາຍວຈີກິຣິຍານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸໂລເມນ ວຈນິຈ຺ຉາຍໍ, ກາຍສ຺ສ ວາຈາ, ວາຈາຍ ຈ ກາໂຍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປຸພ຺ເພ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ.

‘‘ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສູ’’ຕິ ເອເຕນ ຍເທເກ ‘‘ຕິຣິຍໍ ວິຍ ອຸປຣິ ອໂຘ ຈ ສນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ເທສນາວິລາໂສເຍວ ເທສນາວິລາສມໂຍ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຍໍ, ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ.

ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ອວຄຕຕ຺ຖໍ ອຕີຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສມ຺ໂພຘິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຫານຐານສໍກິເລສນິວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ຍຖາ ປຓິຘານໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ, ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອຸກ຺ກໍສາຘິຄເມນ ອນາວຣຓຕາຍ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາ ຣຸຈິ, ຕຖາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ຄຕານິ ຄມນານິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣ-ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວິຘາ ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈໍ ຕຈ຺ຉໍ ຕຖນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖນ ຎາເຓນ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ –

‘‘ປຫາຍ ກາມາທິມເລ ຍຖາ ຄຕາ,

ສມາຘິຎາເຓຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ;

ມເຫສິໂນ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ຕຖາຄໂຕ ມໂຕ.

ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,

ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;

ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນ ສມາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.

ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,

ຍາຖາວໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕຸສຸ,

ຊິນສ຺ສ ຣູປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;

ວິຈິຕ຺ຕເຠທໍ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.

ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,

ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸໂລມ ມຕ຺ຕໂນ;

ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ອິຣິຍຕິ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.

ຍຖາຠິນີຫາຣມໂຕ ຍຖາຣຸຈິ,

ປວຕ຺ຕວາຈາຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ;

ຍຖາວິຘາ ເຍນ ປຸຣາ ມເຫສິໂນ,

ຕຖາວິໂຘ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘);

ສງ຺ຄຫຄາຖາ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ. ກສ຺ມາ? ອປ຺ປມາທປທໍ ວິຍ ສກລຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ອວິເສສໂຕ ຫິ ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ມຫານິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ ສພ຺ພາວ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ.

ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ສຠາໂວ. ‘‘ອຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ຎາເຓນ ອຎ຺ຎາຕຠາວມາຫ, ‘‘ອທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ອທິຏ຺ຐຕໍ. ‘‘ອຕຸລິຕ’’ນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມຕ’’ນ຺ຕິ ຕຸລນຠູເຕນ ອຕູລິຕຕໍ, ‘‘ອຕີຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຕີຣຓຠູເຕນ ອກຕຎາຓກິຣິຍາສມາປນຕໍ, ‘‘ອວິຠູຕ’’ນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອປາກຏຠາວໍ, ‘‘ອວິຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏີກຕຠາວໍ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ. ທິຏ຺ຐໍ ສໍສນ຺ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ, ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ. ວິມຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາຍ ຫິ ‘‘ກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີ’’ຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ.

໘. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕີວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ. ສຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ, ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ນິຣວເສສານໍ ປາຓານໍ ອຕິປາຕໂຕ ວິຣຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ສພ຺ເພ ປາຓຠູເຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ) ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປາຓຠາວສາມຎ຺ຎວເສນ ປເນຕ຺ຖ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ສພ຺ພສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຍມານເມວາຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ເຠທວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍວຣສມາທານໍ, ຕພ຺ພິເສສໂຕ ສໍວຣເຠໂທຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ວຈນເຠໂທ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸ ຕໍ ມຫາຠູຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ລທ຺ຘຸປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ອິຕຣຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິຍານໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາຣານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ປາຓາຕິປາຕຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຫິ ປໂຍຄສ຺ສ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ ກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ວເສນ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ອິຕິ ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາເວເນວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ມຫາຄຸຓຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕອຸປກາຣເຈຕນາ ວິຍ ເຂຕ຺ຕວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອປກາຣເຈຕນາປິ ພລວຕີ, ຕິພ຺ພຕຣາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸອາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອມຫຕ຺ເຕປິ ມຫາຄຸຓຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວາທິວເສເນວ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມ຺ຠຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ສມ຺ຠາຣາ, ອງ຺ຄານິ. ເຕສຸ ປາຓສຎ຺ຎິຕາວຘກຈິຕ຺ຕານິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸປກ຺ກໂມ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ. ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວຕີ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຕິ ສາ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວິນິມຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິຊ຺ຊາມໂຍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນປໂຍໂຄ ອາຖພ຺ພຓິກາທີນໍ ວິຍ. ອິທ຺ຘິມໂຍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ ທາຐາໂກຏກາທີນໍ ວິຍ. ອຕິວິຍ ປປຎ຺ໂຈຕິ ອຕິມຫາວິຕ຺ຖາໂຣ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂກ ຫນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ, ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປຕາຍ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນາປິ ວິໂກປນີໂຍ, ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ ຍຖາ ມຕສຣີເຣ, ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫຣຓປ຺ປກາຣາທິ ອຕີເຕສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ ອນາຄເຕສຸ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປກາຣາທິປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫກຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຕ຺ຕາ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກາລານວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ.

ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘກເຈຕນາສຫິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕາ, ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘກປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມຕໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິນິພນ຺ໂຘ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄາກຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ ຫຎ຺ຎຕິ, ເກວໂລ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ. ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຣູປສນ຺ຕາເນ ປເຣນ ປໂຍຊິຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄວເສນ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິພນ຺ຘກວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຫເຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນາປິ ອເຫຕຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນ ຈ ກຕ຺ຕຸຣຫິໂຕ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສນ຺ນິຫິຕຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທນນິຍເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ກຕ຺ຕຸໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ຍຖາ ‘‘ປທີໂປ ປກາເສຕິ ນິສາກໂຣ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ ຈ, ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສນ຺ຕານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ປຏິຊານນໂຕ, ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

‘‘ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຣໂຕວາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫານເຫຕຸກາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂຍຎາເຓນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ຠຄວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໂຕ ປຏິວິຣໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານວິຣຕີນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຫານວິຣມຓານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກາລຕາ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ສມ຺ມາວາຈາທີນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ອເປກ຺ຂິເຕ ສຫຊາຕານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫຓໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ ຄຫຓປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ປຫາຍກຘມ຺ເມສຸ ປຫານກິຣິຍາຍ ປຸຣິມກາລໂວຫາໂຣ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈ ວິຣຕີສຸ ວິຣມຓກິຣິຍາຍ ອປຣກາລໂວຫາໂຣ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຫານໍ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ, ວິຣຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓຆາຕເຫຕຸຠູໂຕ ຘມ຺ມສມູໂຫ. ໂກ ປເນໂສ? ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂທສໂມຫວິຫິໍສາທໂຍ ກິເລສາ. ເຕ ຫິ ຠຄວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຏິວິຣໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິເລເສສຸ ປຫີເນສຸ ກິເລສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຣໂຕວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ກາລາທິວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ເຎ ສມາທິນ຺ນວິຣຕິກາປິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ລາຠຊີວິຕາທິເຫຕຸ ສມາທານໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນປາຓາຕິປາຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣໂຕ ເອວາຕິ. ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມຫິ ໂວກິຓ຺ຓາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ທຸພ຺ພລາກຸສລາ. ຍສ຺ມາ ປນ ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ອຸປລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ກິເລສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກາຍິກາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິນິປ຺ຜາທເກ ພລວາກຸສເລ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ໂຄຕ຺ຕວເສນ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ທີປນາ – ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກສງ຺ໂຆ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ວຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິໂຕ? ສຈ຺ຈໍ ຠາສິໂຕ, ໂສ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຠວຕ຺ຕາ, ອຣິຍສງ຺ຆາຘາຣຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຕສໍ ຕທຸຠຍທີປເນເນວ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ສທ຺ຘມ຺ມານຸຠາເວເນວ ຫິ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທິປ຺ປຫານສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ເທສນາ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ອາຄຕາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຣິ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕຸກາໂມ ຠຄວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸຓວເສເນວ ເທສນໍ ອາຣຠິ, ນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນາຕິ. ເອສາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປກຕິ, ຍໍ ເອກຣເສເນວ ເທສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ກສ຺ສຈິ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ຣູປກຓ຺ເຑ ທຸກາທີສຸ ຕນ຺ນິທ຺ເທເສສຸ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ຄຫິຕໍ. ອິຕຣວຕ຺ຖູຫິ ອສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ເທສນາເຠໂທ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍານິ, ນ ເອວໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ເຕນ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ນິສ຺ສິຕວເສນ ຈ ວຕ຺ຖຸທຸກາທິເທສນາ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ. ຍມ຺ປິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸກາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸປິ ນ ຕທນຸຣູປາ ອາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓທຸກາ ຠິນ຺ນຄຕິກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ນ ເອກຣສາ ເທສນາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຕຖາ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວິຠາເຄນ ອວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ວິຕກ຺ໂກ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ທຓ຺ຑນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ປຣວິເຫຐນສ຺ສ ວິວຊ຺ຊິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ນິກ຺ເຂປວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ວິເຫຐນຠາວໂຕຕິ ວິຫິໍສນຠາວໂຕ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນາປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ເອກເທເສນ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ.

ລຊ຺ຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລຊ຺ຊາຍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ປາປຸຕ຺ຕາສນຣຫິຕໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ວາ ພຸທ຺ຘານໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາຘີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຠູຕາ ລຊ຺ຊາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ‘‘ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓມຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມິທຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ເມຕ຺ຕາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ’’ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ສຕ຺ຕວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປາຓຠູເຕຕິ ປາຓຊາເຕ. ອນຸກມ຺ປໂກຕິ ກຣຸຓາຍນໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາຍ ເອວ ທຍາປນ຺ນຕາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊາເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຫິ ສມງ຺ຄີຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ວິຫຣຕີຕິ ເອວໍຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ຍາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຣິຍຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ປາເລຕີ’’ຕິ.

ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສາຘຸຊນາຈາຣສີລມຕ຺ຕກໍ, ເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິຄຸເຓຫິປິ ໂລກິຍປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສີລານິ ອິຘ ສີລກຖາຍໍ ນ ວິຠຕ຺ຕານິ.

ປຣສໍຫຣຓນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກຫຣຓໍ. ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ. ອິຘາປິ ຂຸທ຺ທເກ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ມຫນ຺ເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ, ວຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປເນນ ປຣສນ຺ຕກຫຣຓໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ວິນາ ມນ຺ເຕນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ຕາທິສອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄ.

ເສສນ຺ຕິ ‘‘ປຫາຍ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຍິຘ ສິກ຺ຂາປທໂວຫາເຣນ ວິຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ຈ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ວິຣຕິໂຍ ເຈຕນາ ຈ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສຠາວໂຕ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ລຊ຺ຊາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານປ຺ປຫານສ຺ສາປີຕິ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ປາຬິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຈິຠູເຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ອຫິຣິກາທີນຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐານໍ ຫີນານໍ, ອເສຏ຺ຐໍ ວາ ລາມກໍ ນິຫີນໍ ວຸຕ຺ຕິໍ, ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອາຈາຣ’’ນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິມາຫ. ‘‘ອາຣາຈາຣີ ເມຖຸນາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອກຈ຺ໂຈ…ເປ… ນ ເຫວ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ໂສ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄາປິ ປຏິວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອິຘາປິ ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ມິຈ຺ຉາຈາເຣ ປນ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິສານໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ, ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສາຕິ ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ອິຕ຺ຖີສຸ ປນ ທສນ຺ນໍ ຘນກ຺ກິຕາທີນໍ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານຎ຺ຈ ວເສນ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຣິສາ. ຄຸຓວິຣຫິເຕ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຄຸຓຣຫິເຕປິ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຠາເວປິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕີຕິ. ມິຈ຺ຉາຈາເຣ ປນ ອຄມນີຍຏ຺ຐານຕາ, ເສວນາຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິ, ສາທິຍນຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສເນ ສຕິປິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສວນາຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປໂຍຄາຠາໂວ ນ ປມາຓໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເສວນາປໂຍຄສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠາວໂຕ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐາປິຕເສວນາຈິຕ຺ຕາຍປິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ປໂຍຄາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສກິຈ຺ຈກຣຓກາເລ ປຸຣິສສ຺ສປິ ເສວນາປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ເອເກ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໂຍ, ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໂຍ, ອນວເສສຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວ.

໙. ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈີປໂຍໂຄ ກາຍປໂຍໂຄ ວາຕິ ມຸສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາປຘານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາໂຍ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ ຕງ຺ຂເຓ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓາມີ’ຕິ’’ (ປາຣາ. ໒໐໕). ເອຕຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄຠູຕໍ, ອິຕຣໍ ປນ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ວິສໍວາທກສ຺ສ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຄຠູຕໍ ມຸສາ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວາ ເອຕາຍາຕິ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ.

ປຸຣິມນເຍ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອພ຺ຍາປິຕຕາຍ, ມຸສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ວິສໍວທິຕພ຺ພຕ຺ຖວາຈກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍນໂຍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ມຸສາ ວທີຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍາຕິ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ‘‘ຍມຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ມຸສາວາທສ຺ສ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕມາຫ. ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ຄຸຓວເສນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍ, ປູຣຓກຖານເຍນ ຈ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ເສວ ມຸສາວາໂທ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຈຕນາ ພລວຕີ ນ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ປຕາຍ ອູນສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປູຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ປູຣຓກຖາ.

ຕຊ຺ໂຊຕິ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ໂປ, ວິສໍວາທນານຸຣູໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວາຍາໂມ’’ຕິ ວາຍາມສີເສນ ປໂຍຄມາຫ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປໂຍເຄ ກເຕປິ ປເຣນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອວິຎ຺ຎາເຕ ວິສໍວາທນສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນໍ ເອໂກ ສມ຺ຠາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠູຕວຈນໍ ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ ຕໂຍ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ມຸສາວາທກກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສເຈປິ ທນ຺ຘຕາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວິຍ ເຖຕ-ສທ຺ໂທ ຖິຣປຣິຍາໂຍ, ຖິຣຠາໂວ ຈ ສຈ຺ຈວາທິຕາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ກຖາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຖິຣກໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນຖິຣກໂຖຕິ ຍຖາ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ນ ຖິຣາ, ເອວໍ ນ ຖິຣາ ກຖາ ຍສ຺ສ ໂສ ນ ຖິຣກໂຖຕິ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ຍຖາ ກຖາຍ ອຸປມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປາສາຓເລຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ສທ຺ຘາ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ຘາໂຍ, ສທ຺ຘາໂຍ ເອວ ສທ຺ຘາຍິໂກ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ສທ຺ຘາຍ ວາ ອຍິຕພ຺ໂພ ສທ຺ຘາຍິໂກ, ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸຎ຺ຎຠາວນ຺ຕິ ປີຕິວິຣຫິຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕຕໍ. ສາ ປິສຸຓວາຈາຕິ ຍາຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສທ຺ທສຠາວາ ວາຈາ, ສາ ປິຍສຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປິສຸຓວາຈາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖມາຫ. ປິສຕີຕິ ວາ ປິສຸຓາ, ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຜຣຸສນ຺ຕິ ສິເນຫາຠາເວນ ລູຂໍ. ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາຕິ ໂທມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຠາເວນປິ ກກ຺ກສາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຜຣຸສໍ ກໂຣຕີຕິ ຜລູປຈາເຣນ, ຜຣຸສຍຕີຕິ ວາ ວາຈາຍ ຜຣຸສ-ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາຕິ ປເຣສໍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕນິຏ຺ຐຸຣຕາຍ ສຠາເວນ, ກາຣຓໂວຫາເຣນ ຈ ວາຈາຍ ຜຣຸສ-ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕໂຕເຍວ ຈ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ. ອຕ຺ຖວິປນ຺ນຕາຍ ນ ຫທຍງ຺ຄມາ.

ເຍນ ສມ຺ຜໍ ປລປຕີຕິ ເຍນ ປລາປສງ຺ຂາເຕນ ນິຣຕ຺ຖກວຈເນນ ສຸຂໍ ຫິຕຎ຺ຈ ຜລຕິ ວິທຣຕິ ວິນາເສຕີຕິ ‘‘ສມ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຸປກາຣກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປລປຕິ.

ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂລເຠນ ໂທເສນ ວາ ວິພາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸປຕາປິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ, ທູສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາ ປິສຸຓວາຈາ ປິສຸຓໍ ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ. ຍສ຺ສ ຍໂຕ ເຠທໍ ກໂຣຕິ, ເຕສຸ ອຠິນ຺ເນສຸ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຠິນ຺ເນສຸ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວິເສເສສຸ.

ຍສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ໂສ ຠິຊ຺ຊຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຕ຺ຖວິຊານນ’’ນ຺ຕິ, ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ຠິນ຺ເນ ເອວ.

ອນຸປ຺ປທາຕາຕິ ອນຸພລປ຺ປທາຕາ, ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປທາຕາ. ກສ຺ສ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປທານຎ຺ຈ? ‘‘ສຫິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ຘານສ຺ສາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສນ຺ຘານານຸປ຺ປທາຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ສນ຺ຘານສ຺ສ ປທານໍ ອາຘານໍ, ຣກ຺ຂຓໍ ວາ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ, ຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາກາເຣນ ວິນາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຄ຺ຄຣາໂມຕິປິ ປາຬິ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ມມ຺ມານິ ວິຍ ມມ຺ມານິ, ເຍສຸ ຜຣຸສວາຈາຍ ຉຸປິຕມຕ຺ເຕສຸ ທຸຏ຺ຐາຣູສຸ ວິຍ ຆຏ຺ຏິເຕສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ການິ ປນ ຕານິ? ຊາຕິອາທີນິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນິ. ຕານິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວາ ເຍນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ, ໂສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກ. ເອກນ຺ເຕນ ຜຣຸສເຈຕນາ ຜຣຸສວາຈາ ຜຣຸສໍ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ. ກຖໍ ປນ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາ ໂຫຕິ? ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕາຍ. ຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາຍ ເອວ ຜຣຸສວາຈາຠາວສ຺ສ. ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກ ສວນຜຣຸສຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫຕິ ກມ຺ມປຖ’ປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກມ຺ມຠາວໍ ປນ ນ ສກ຺ກາ ວາເຣຕຸນ຺ຕິ. ເອວໍ ອນ຺ວຍວເສນ ເຈຕນາຜຣຸສຕາຍ ຜຣຸສວາຈໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ປຏິປກ຺ຂນເຍນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຈນສຓ຺ຫຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຜຣຸສວາຈາ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ອິຕຣາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາຠາເວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຜຣຸສວາຈາ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ສີສໍ ເອຕີ’’ຕິ, ເອເກ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ສມ຺ມຸຂາ ປໂຍເຄ ອຄາຣວາທີນໍ ພລວຠາວໂຕ ສິຍາ ເຈຕນາ ພລວຕີ, ປຣສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖຊານນໍ, ນ ຕຖາ ອສມ຺ມຸຂາຕິ. ຍຖາ ປນ ອກ຺ໂກສິເຕ ມເຕ ອາຬຫເນ ກຕາ ຂມນາ ອຸປວາທນ຺ຕຣາຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ ປຍຸຕ຺ຕາປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ກຸປິຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍເນວ ກຸປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໂກເປ ສຕິ ພ຺ຍາປາໂທເຍວ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ;

ອນີຆໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຉິນ຺ນໂສຕໍ ອພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗; ອຸທາ. ໖໕);

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສີລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ‘‘ເນລງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ‘‘ເນລງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗). ສຸກຸມາຣາຕິ ອຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກາ. ປຸຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສີວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ມນໍ ອປ຺ປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸຑ຺ຒິກຣາ’’ຕິ. ອາເສວນໍ ຠາວນໍ ພຫຸລີກຣຓໍ. ຍໍ ຄາຫຍິຕຸໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ ຄຫິເຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ, ອິຘາປິ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

‘‘ກາລວາທີ’’ຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ? ອເປກ຺ຂາສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ປນ ວິຣຕິ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖນິຘານໍ ກຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຸປາຍສນ຺ທສ຺ສນໍ, ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາປິ ຫິ ວາຈາ ອຍຸຕ຺ຕກາລປ຺ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາວຫາ ນ ສິຍາຕິ ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນວາຈໍ ອນຸໂລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຊຫນ຺ເຕນ ອກາລວາທິຕາ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີ’’ຕິ. ກາເລນ ວທນ຺ເຕນາປິ ອຸຠຍານຕ຺ຖສາຘນໂຕ ອຠູຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາທີ’’ຕິ. ຠູຕຎ຺ຈ ວທນ຺ເຕນ ຍໍ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕສມ຺ປາທກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນາປິ ນ ໂລກິຍຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິນຍວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສໍວຣານໍ, ຕທງ຺ຄວິນໂຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນໂຍ ສມຸຈ຺ເຉທວິນໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິນໂຍ ນິສ຺ສຣຓວິນໂຍຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິນຍານຎ຺ຈ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານາຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລ ສຕິ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກໂຣ ຈ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເທສນາໂກສລ຺ລໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຊ຺ຌາສຍຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ຈ ວເສນ ໂອຕິຓ຺ເຓ ເທສນາວິສເຍ ເອກໍສາທິພ຺ຍາກຣຓວິຠາຄໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐປນາເຫຕຸທາຫຣຓສໍສນ຺ທນານິ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ ວິຠາເວນ຺ຕິຍາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາຍ ວິປຸລຕຣຄມ຺ຠີຣຸທາຣປຫູຕຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣສງ຺ຄາຫກາຍ ເທສນາຍ ປເຣ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ປຣມຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ເທສນາກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໐. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ມູລສິກ຺ຂາປທານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ສໍວຣສີລສິກ຺ຂາສງ຺ຄເຫ ອຸປຣິຄຸຓສງ຺ຄຫໂຕ, ໂລກິຍປຸຖຸຊ຺ຊນາວິສຍໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣເທສນາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຕໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຈຸຣຊນປາກຏໍ ອາຈາຣສີລເມວ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄາໂມຕິ ສມູໂຫ. ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິປ຺ຜນ຺ທາຠາວໂຕ, ຉິນ຺ເນ ວິຣຸຫນໂຕ, ວິສທິສຊາຕິກຠາວໂຕ, ຈຕຸໂຍນິອປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ວຸຑ຺ຒິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຠາເວ ກາຣຓໍ, ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາທີນໍ, ຕຖາ ໂທຫຬາທໂຍ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣຕິ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ? ສມຓສາຣຸປ຺ປໂຕ, ສນ຺ນິສ຺ສິຕສຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສາ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໘໙). ນີລຕິຓຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສາຕິ ອລ຺ລຕິຓສ຺ສ ເຈວ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຈ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣເມວ ຠຸຎ຺ຊນໂກ. ຕຍິທໍ ຣຕ຺ຕິໂຠຊໂນປິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອປຣຓ຺ຫໂຠຊີປິ ສິຍາ ເອກຠຕ຺ຕິໂກຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ, ອຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຣຓ຺ໂຫ ‘‘ວິກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຉນ຺ທຣາຄປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນຈ຺ຈາທີນໍ ທສ຺ສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ, ປເຣຫິ ປໂຍຊາປິຍມານຎ຺ຈ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ຄີຕວາທິຕ-ສທ຺ເທນ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ທສ຺ສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິສູກຠູຕສ຺ສ ຄີຕສ຺ສ ສວນໍ ກທາຈິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສູກຠູຕາ ທສ຺ສນາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ຄີຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ, ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ມຫາສຍນຎ຺ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ປຣຫິຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ. ອາສນ຺ທາທິອາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຍເນນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣກິຣິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕ ນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຸຈ຺ຈາສຍນສຍນມຫາສຍນສຍນາຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກເສສນເຍນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑). ອາສນກິຣິຍາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ອາສນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ເຎຫິ ຄາຫາປເນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທີຍຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຕິວິຘໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ວາຈາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ, ມນສາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິຍນນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ນີວາຣາທິອຸປຘຎ຺ຎສ຺ສ ສາລິຍາທິມູລຘຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປຎ຺ຈ ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ.

ອກ຺ກມຕີຕິ ນິປ຺ປີເຬຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ຕິລາທີນໍ ນາຬິອາທີຫິ ມິນນກາເລ ອຸສ຺ສາປິຕສິຂາເຍວ ສິຂາ, ຕສ຺ສາ ເຠໂທ ຫາປນໍ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ.

ວໂຘຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປຫາຣກສາຕາຬນາທີຫິ ຫິໍສນໍ, ວິເຫຐນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫຐນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ວຘສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໘໐). ຍຖາ ຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິທາສິທາສາທໂຍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປຣສ຺ສຫຣຓຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ຕຸລາກູຏາທໂຍ ອທິນ຺ນາທານວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕປຣິຍາຍສ຺ສ ວຘສ຺ສ ປຸນຄ຺ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ສຍງ຺ກາໂຣ, ອິຘ ປຣໍກາໂຣ’’ຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ຉປ຺ປໂຍຄາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວໂຘຕິ ມາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂປຖນເມວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ມາຣຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຫິໍສເນປິ ທິສ຺ສນໂຕ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ເຉທນ…ເປ… ສຫສາກາຣາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ເອຕປຣິມາເຓນ ປາເຐນ. ອນ຺ຕຣາເຠທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຉພ຺ພີສຕິສິກ຺ຂາປທສງ຺ຄຫໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈູຬສີລໍ ນາມ. ເທສນາວເສນ ຫິ ອິຘ ຈູຬມຊ຺ຌິມາທິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ຘມ຺ມວເສນ. ຕຖາ ຫິ ອິຘ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອວິຠຕ຺ຕານໍ ວິຠຊນວເສນ ມຊ຺ຌິມສີລເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຊ຺ຌິມສີລໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ

໑໑. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາເຣ. ເອເກຕິ ອຎ຺ເຎ. ໂຠນ຺ໂຕຕິ ສາຘູນໍ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ. ສາຘໂວ ຫິ ປເຣ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ສມາລປນ຺ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາ ສມຓາ. ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຣານຸທ຺ເທສິກນເຍນ ວາ ຍຖາ ປເນເກ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ປຏິຊານມານາ, ປເຣຫິ ຈ ຕຖາສມ຺ຠາວິຍມານາ ຕທນຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນໂຕ, ອສມຕ຺ຖໂຕ ຈ ນ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ, ອຍໍ ປນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພຖາປິ ສມຓສາຣຸປ຺ປປຏິປທໍ ປູເຣສິເຍວາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຸທ຺ເທສິກນເຍນ ວາ ສພ຺ພຖາປິ ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕເມວ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ.

ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠປເທ ສທ຺ທກ຺ກເມນ ອປ຺ປຘານຠູໂຕປິ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕາຍ ປຘານຠາວໍ ປຏິລຠຕິ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ກຕໂມ ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິຠຕ຺ເຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍ ສມາຣມ຺ໂຠປິ ວິຠຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ມູລພີຊ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫຓສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຣູປຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗) ຈ ຍຖາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພີຊຄາມຠູຕຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພີຊຄາໂມ ເອວ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊນ຺ຕິ’’. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ພີຊຄາໂມ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທຸຕິເຍນ ຠູຕຄາໂມ, ທຸວິໂຘເປສ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊນ຺ຕິ ເອກເສສນເຍນ ວາ ປາຬິຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໒. ‘‘ສນ຺ນິຘິກຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ວາ ‘‘ອາຈຍໍຄມິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ອາຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐) ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ເອວໍ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣໍ ປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ມາ ກິເລເສ ລິຂຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ກປ຺ປີຍຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກປ຺ປິຍວາຈານຸສາເຣນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປໂຠຄາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາມິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສ’’ນ຺ຕິ. ນຍທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ ສນ຺ນິຘິວຕ຺ຖູນໍ. ອຸທກກທ຺ທເມຕິ ອຸທເກ ຈ ກທ຺ທເມ ຈ. ອຈ຺ຉຖາຕິ ນິສີທຖ. ຄີວາຍາມກນ຺ຕິ ຄີວໍ ອາຍມິຕ຺ວາ, ຍຖາ ຈ ຠຸຕ຺ເຕ ອຕິຠຸຕ຺ຕຕາຍ ຄີວາ ອາຍມິຕພ຺ພາວ ໂຫຕິ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸຑຸພມຕ຺ຕໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓. ເອຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍວິຈາຣຓາວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນມ຺ປິ. ປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປທຕ຺ຖໂຍຊນມຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣກຖາປິ ປທຕ຺ຖສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຸຕູຫລວເສນ ເປກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ເປກ຺ຂາ, ນຏສຕ຺ຖວິຘິນາ ນຏານຎ຺ຈ ປໂຍໂຄ. ນຏສມູເຫນ ປນ ຊນສມູເຫ ກຣຓວເສນ ‘‘ນຏສມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣສມາເສ ‘‘ເປກ຺ຂາ ມຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆນຕາຬໍ ນາມ ທຓ຺ຑມຍຕາຬໍ, ສິລາສລາກຕາຬໍ ວາ. ເອເກຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ. ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬໍ ນາມ ຣຸກ຺ຂສາຣທຓ຺ຑາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈມ຺ເມນ ໂອນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕວາທິຕໍ. ອພ຺ໂຠກ຺ກິຣຓໍ ຣງ຺ຄພລີກຣຓໍ, ຍາ ‘‘ນນ຺ທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສຠນກຣນ຺ຕິ ໂສຠນກຣຓໍ, ‘‘ໂສຠນຆຣກ’’ນ຺ຕິ ສາຣສມາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຓ຺ຑາລານມິທນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑາລໍ. ສາເຓ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂກຏນກີຬາ ສາຓໂຘວນໍ. ອິນ຺ທຊາເລນາຕິ ອຏ຺ຐິໂຘວນມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຍຖາ ປເຣ ອຏ຺ຐີນິເຍວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຈາທີນໍ ອນ຺ຕຣຘາປນມາຍາຍ. ສກຏພ຺ຍູຫາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈກ຺ກປທຸມກຬີຣພ຺ຍູຫາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໔. ປທານີຕິ ສາຣີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານານິ. ທສປທໍ ນາມ ທ຺ວີຫິ ປນ຺ຕີຫິ ວີສຕິຍາ ປເທຫິ ກີຬນຊູຕໍ. ປາສກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ ຍາວ ຉກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕກີຬນກໍ, ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ເອກກາທິວເສນ ສາຣິໂຍ ອປເນນ຺ຕາ ອຸປເນນ຺ຕາ ຈ ກີຬນ຺ຕິ. ຆເຏນ ກີຬາ ຆຏິກາຕິ ເອເກ. ພຫູສຸ ສລາກາສຸ ວິເສສຣຫິຕໍ ເອກໍ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ເສວ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອເກ. ປຓ຺ເຓນ ວໍສາກາເຣນ ກຕາ ນາຬິກາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ຘມນ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຸຂາຄຕໍ ອກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຏ຺ຐມຸຕ຺ຕິ ລາຠາລາຠາທິຊານນກີຬາ ອກ຺ຂຣິກາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ວາທິຕານຸຣູປໍ ນຈ຺ຈນໍ ຄາຍນໍ ວາ ຍຖາວຊ຺ຊໍ’’ ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກເຕ ຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ຊຍປຣາຊເຍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປໂຍຄກຣຓວເສນ ປຣິຫາຣປຖາທີນມ຺ປິ ຊູຕປມາທຏ຺ຐານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປງ຺ຄຈີຣາທີຫິປິ ວໍສາທີຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິອສິທ຺ຘິຊຍປຣາຊຍາວໂຫ ປໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍຖາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຈ ກາຓາທີຫິ ສທິສຕາກາຣທສ຺ສເນຫິ ຊຍປຣາຊຍວເສນ ຊູຕກີຬິຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕. ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈວ ປລ຺ລງ຺ໂກ’’ຕິ ສາຣສມາເສ. ວານວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທາທິວເສນ ວາເນນ ວິຈິຕ຺ຣໍ. ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກີຕູລານໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ. ອຸທ຺ທໂລມິຍໍ ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ. ຕຖາ ເອກນ຺ຕໂລມິຍໍ. ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກເສຍ຺ຍກສ຺ສຏມຍໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕາປິ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍານິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ, ຕານິ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ, ຍຖານຸຣູປໍ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຈ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ. ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມານິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

໑໖. ອລງ຺ກາຣຎ຺ຊນເມວ ນ ເຠສຊ຺ຊໍ ມຓ຺ຑນານຸໂຍຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ມາລາ-ສທ຺ໂທ ສາສເນ ສຸທ຺ຘປຸປ຺ເຜສຸປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ພທ຺ຘມາລາ ວາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕິກກກ຺ກນ຺ຕິ ໂອສເຘຫິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ໂຍຄມຕ຺ຕິກກກ຺ກໍ. ຈລິເຕຕິ ກຸປິເຕ. ໂລຫິເຕ ສນ຺ນິສິນ຺ເນຕິ ທຸຏ຺ຐໂລຫິເຕ ຂີເຓ.

໑໗. ທຸຄ຺ຄຕິໂຕ ສໍສາຣໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍາຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕໍ ນິຍ຺ຍານໍ ອຣຫຕິ, ນິຍ຺ຍາເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ນິຍ຺ຍານໍ ວາ ຜລຠູຕໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວາ ອີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍານິກາ, ເຈຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ເວຣມຓິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວຕິ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ. ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ຫິຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສິຂາຕິ ຆຣສນ຺ນິເວໂສ, ວິສິຂາຄຫເຓນ ຈ ຕນ຺ນິວາສິໂນ ຄຫິຕາ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ຈ. ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານາປເທເສນ ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠທາສີກຖາ ວາ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຐິຕິສມ຺ຠາຣາທິວເສນ ໂລກໍ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ໂລກກ຺ຂາຍິກາ.

໑໘. ສຫິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘໍ.

໑໙. ທູຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ກຖາ ທູເຕຍ຺ຍກຖາ.

໒໐. ຕິວິເຘນາຕິ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວນເຠທໂຕ ຕິປ຺ປກາເຣນ. ວິມ຺ຫາປຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫຍໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ລປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ທາຍກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ກິຎ຺ຈິ ທທາຕິ, ເອວໍ ອຸກ຺ກາເຈຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ເຕນ ຈຣນ຺ຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕິກາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈຍ ທານສຎ຺ຎຸປ຺ປາທກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິປ຺ປິໍສນ຺ຕີຕິ ນິປ຺ເປສາ, ນິປ຺ເປສາເຍວ ນິປ຺ເປສິກາ, ນິປ຺ເປໂສຕິ ຈ ສຐປຸຣິໂສ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ອກ຺ໂກສຂຸໍສນຸປ຺ປຓ຺ຑນປຣປິຏ຺ຐິມໍສິກຕາທິ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໒໑. ອງ຺ຄານິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອງ຺ຄສຫຈຣິຕໍ ສຕ຺ຖໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອງ຺ຄວິກາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປເຣສໍ ອງ຺ຄວິກາຣທສ຺ສເນນາປິ ລາຠາລາຠາທິວິຊ຺ຊາຕິ. ປຓ຺ຑຸຣາຊາຕິ ທກ຺ຂິຓາມຘຸຣາຘິປຕິ. ‘‘ມຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ມຫນ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ນາມ ປສ຺ສຕີຕິ ໂຍ ວສຠໍ ກຸຎ຺ຊຣໍ ປາສາທໍ ປພ຺ພຕໍ ວາ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ສຸປິເນ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ໂຫຕີຕິ. ສຸປິນກນ຺ຕິ ສຸປິນສຕ຺ຖໍ. ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ອາທິສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ‘‘ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ມຫານຸຠາວຕານິປ຺ຜາທກອງ຺ຄລກ຺ຂຓວິເສສທສ຺ສເນນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ. ອຫເຕຕິ ນເວ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເທວຣກ຺ຂສມນຸສ຺ສາທິເຠເທນ ວິວິຘວຕ຺ຖຠາເຄ ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ສຎ຺ຉິນ຺ເນ ອິທໍ ນາມ ໂຠຄາທິ ໂຫຕີຕິ. ທພ຺ພິໂຫມທີນິ ໂຫມສ຺ສຸປກຣຓາທິວິເສເສຫິ ຜລວິເສສທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ. ອຄ຺ຄິໂຫມໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ໂຫມໍ. ອງ຺ຄລຏ຺ຐິນ຺ຕິ ສຣີຣໍ. ອພ຺ຠິໂນ ສຕ຺ຖໍ ອພ຺ເຠຍ຺ຍໍ, ມາສຸຣກ຺ເຂນ ກໂຕ ຄນ຺ໂຖ ມາສຸຣກ຺ໂຂ. ຠູຣິວິຊ຺ຊາ ສສ຺ສພຸທ຺ຘິກຣຓວິຊ຺ຊາຕິ ສາຣສມາເສ. ສປກ຺ຂກ…ເປ… ຈຕຸປ຺ປທານນ຺ຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາທິສປກ຺ຂກ ຆຣໂຄລິກາທິອປກ຺ຂກເທວມນຸສ຺ສໂກຎ຺ຈາທິທ຺ວິປທກກຓ຺ຏກຊມ຺ພຸກາທິຈຕຸປ຺ປທານໍ.

໒໓. ‘‘ອສຸກທິວເສ’’ຕິ ‘‘ປກ຺ຂສ຺ສ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ’’ຕິອາທິ ຕິຖິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ເຕນາຕິ ໂຣຫິຓີອາທິນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄວເສນ.

໒໔. ອຸກ຺ການໍ ປຕນນ຺ຕິ ອຸກ຺ໂກຠາສານໍ ປຕນໍ. ວາຕສງ຺ຆາເຕສຸ ຫິ ເວເຄນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ເຕສຸ ທີປໂກຠາໂສ ວິຍ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ປຕຕິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸກ຺ກາປາຕໂວຫາໂຣ. ອວິສຸທ຺ຘຕາ ອພ຺ຠມຫິກາທີຫິ.

໒໕. ຘາຣານຸປເວຈ຺ຉນໍ ວສ຺ສນໍ. ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ເປຕວິຎ຺ຎາປນໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ, ຕໍ ປນ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈເນນ ຄຓນາເຍວ. ປາຣສິກ ມິລກ຺ຂກາທໂຍ ວິຍ ນວນ຺ຕວເສນ ຄຓນາ ອຈ຺ຉິທ຺ທກຄຓນາ. ສຏຸປ຺ປາທນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂວກລນຠາຄຫາຣາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈິນ຺ຕາວເສນາຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນຸສນ຺ຘິຎ຺ຈ ສຍເມວ ຈິເຣນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ຈິນ຺ຕາກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ວາ ສຸເຕນ ອສ຺ສຸຕໍ ອນຸສນ຺ເຘຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ສຸຕກວິ, ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິປນວິຕ຺ຖາຣຓາທິວເສນ ອຕ຺ຖກວິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປເຣນ ກຕໍ ກພ຺ພໍ ນາຏກໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຕໍ ສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ກຣຓວເສນ ປຏິຠານກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໖. ປຣິຄ຺ຄຫຠາເວນ ທາຣິກາຍ ຄຓ຺ຫາປນໍ ອາວາຫນໍ. ຕຖາ ທາປນໍ ວິວາຫນໍ. ເທສນ຺ຕເຣ ທິຄຸຓຕິຄຸຓາທິຄຫຓວເສນ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ ປໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ວຑ຺ຒິຄຫຓວເສນ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ. ‘‘ຠຓ຺ຑມູລຣຫິຕານໍ ວາຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກນຸທເຍນ ສຫ ມູລໍ ເທຖາຕິ ຘນທານໍ ປໂຍໂຄ, ຕາວກາລິກທານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຕີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວາເຕນ, ປາຓເກຫິ ວາ ຄພ຺ເຠ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ນ ປຸຣິມກມ຺ມຸນາ ໂອກາໂສ ກໂຕ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ສຍເມວ ປນ ກມ຺ມຸນາ ໂອກາເສ ກເຕ ນ ເອກນ຺ເຕນ ວາໂຕ ປາຓກາ ວາ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິສຸໍ ກາຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພາປນີຍນ຺ຕິ ອຸປສມກຣໍ. ປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕ ນ ຂາທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິກຣຓໍ. ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາວຸຘາທິນາ ສຫ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຫຕ຺ຖສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສ຺ສ ເທວຕາຍ ກຓ຺ເຓ ກຖນວເສນ ຊປ຺ປນໍ ກຓ຺ຓຊປ຺ປນນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈປາຣິຈຣິຍາຕິ ກຣວີຣມາລາຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສກລທິວສໍ ອາທິຈ຺ຈາຠິມຸຂາວຏ຺ຐາເນນ ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຈຣຓໍ. ‘‘ສິຣວ຺ຫາຍນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ສິຣສາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວ຺ຫາຍນນ຺ຕິ.

໒໗. ສມິທ຺ຘິກາເລຕິ ອາຍາຈິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິກາເລ. ສນ຺ຕິປຏິສ຺ສວກມ຺ມນ຺ຕິ ເທວຕາຍາຈນາຍ ຍາ ສນ຺ຕິ ປຏິກຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາ ປຏິຎ຺ຎາປຏິສ຺ສວກມ຺ມກຣຓໍ, ສນ຺ຕິຍາ ອາຍາຈນປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຏິສ຺ສວຜລຠູເຕ ຍຖາຠິປຕ຺ຖິຕກມ຺ມສ຺ມິໍ, ຍໍ ‘‘ສເຈ ເມ ອິທໍ ນາມ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕິປຏິສ຺ສວສ຺ສ, ໂຍ ‘‘ປຓິຘີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາປຏິສ຺ສວຎ຺ຫິ ອຸປຫາເຣ ກເຕ ປຓິຘິ ອາຍາຈນາ ກຕາ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ ໂຫຕີຕິ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອກາມກຠາວມຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ. ພລິກມ຺ມກຣຓໍ ອຸປທ຺ທວປຏິພາຫນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ວຑ຺ຒິອາວຫນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ໂທສານນ຺ຕິ ປິຕ຺ຕາທິໂທສານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວມນນ຺ຕິ ປຈ຺ຉຏ຺ຏນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນນ຺ຕິ ວມນໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ໂທສານໍ ນີຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ວິເຣຈນເມວ. ອໂຘວິເຣຈນນ຺ຕິ ປນ ສຸທ຺ຘິວຕ຺ຖິກສາວຕ຺ຖິອາທິ ວຕ຺ຖິກິຣິຍາປິ ອຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ອໂຘ ໂທສານໍ ນີຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສີສວິເຣຈນໍ ເສມ຺ຫນີຫຣຓາທິ. ປຏລານີຕິ ອກ຺ຂິປຏລານິ. ສລາກເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ອກ຺ຂິເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ, ອິທໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສສາລາກິຍສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ຕປ຺ປນາທໂຍປິ ຫິ ສາລາກິຍາເນວາຕິ. ມູລານິ ປຘານານິ ໂຣຄູປສເມ ສມຕ຺ຖານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ, ມູລານໍ ວາ ພ຺ຍາຘີນໍ ເຠສຊ຺ຊານິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ. ມູລານຸພນ຺ຘວເສນ ຫິ ທຸວິໂຘ ພ຺ຍາຘິ. ມູລໂຣເຄ ຈ ຕິກິຈ຺ຉິເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕຣໍ ວູປສມຕີຕິ. ‘‘ກາຍຕິກິຈ຺ຉນໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສລ຺ລກຕ຺ຕສາລາກິຍາທິກຣຓວິເສສຠູຕຕນ຺ຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທວເສສາຍ ຕນ຺ຕິຍາປິ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ພານິ ເຈຕານິ ອາຊີວເຫຕຸການິເຍວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ ‘‘ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ວາ-ອິຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎ ນ ວາຕິ. ເຕນ ຍານິ ອິໂຕ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິຕາ ສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທີນິ ຊີວິໂກປາຍຠູຕານິ ອາຊີວປກຕາ ອຸປຊີວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໒໘. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ນາມ ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ນ ຠິກ຺ຂເວ ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາກຏາ, ອປາກຏາ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ເອວໍ ຄຫິຕາ’’ຕິອາທິນາ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານໍ ຍຖາຄຫິຕາກາຣສຸຎ຺ຎຕຠາວປ຺ປກາສນໂຕ, ‘‘ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ສີລາທີນຎ຺ຈ ອປຣາມາສນິຍ຺ຍານິກຠາວທີປເນນ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫປ຺ປກາສນໂຕ, ຍາສຸ ເວທນາສຸ ອວີຕຣາຄຕາຍ ພາຫິຣການໍ ເອຕານິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕານຎ຺ຈ ສມ຺ໂມຫາທີນໍ ເວທກກາຣກສຠາວາຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາວິຣຫທີປນໂຕ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນໂຕ ຈ ອຍໍ ເທສນາ ສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ວິນຍາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ມນສາວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ວິຠາວນາ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາປຠູຕາ ວາ ປຎ຺ຎາປນາ, ອນຸໂລມາທິວເສນ ວາ ກຖນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິເທສນານໍ ວິເສໂສ ປຸພ຺ເພເຍວ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຈ຺ຈສຠາວສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎອາປຕ຺ຕິເຎຍ຺ຍາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມານໍ ອນນຸໂພຘາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໖; ອ. ນິ. ໔.໑) ສຈ຺ເຈ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑) ສຠາເວ, ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ສມາຘິມ຺ຫິ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສ ເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໙໐) ປຎ຺ຎາຍ, ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ປກຕິຍໍ, ‘‘ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໘໔; ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) ປຸຎ຺ເຎ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໓) ອາປຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໖) ເຎຍ຺ເຍ ວຕ຺ຕຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ; ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕິກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ຣຕນຈງ຺ກມນກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ). ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸຎ຺ຎາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ທຸທ຺ທສາ’’ຕິ ເອເຕເນວ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐເມວ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ເທຕິ ອາຫ ‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາຕິ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐານໍ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອເຕ ອີທິສາ ຈາ’’ຕິ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ເອວ ທຸທ຺ທສາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ເຕສໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ອນຸພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ເອວ ທຸຣນຸໂພຘາ’’ຕິ. ສພ຺ພປຣິຬາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິມຕ຺ຖເກ ສມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫສມາປຕ຺ຕິສໂມກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຈ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫາ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓານິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ສມູຫຕວິກ຺ເຂປຕາຍ ນິຈ຺ຈສມາຫິຕສ຺ສ ມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສຕພ຺ພິສຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນນ຺ຕຠາໂວ ວິຍ. ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕປຏິເວໂຘ ວິຍ ອິສ຺ສາສານໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວໂພໂຘ ສາທຸຣໂສ ມຫາຣໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ອຕິຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ. ປຏິເວຘປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ເຕສຸ ຈ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຍຠາວູປຄມນໂຕ ນ ຕກ຺ກພຸທ຺ຘິຍາ ໂຄຈຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິປຸຓາ’’ຕິ ເຎຍ຺ເຍສຸ ຕິກ຺ຂວິສທວຸຕ຺ຕິຍາ ເຉກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ເຉກຠາໂວ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສຸຂຸມເຎຍ຺ຍຄຫຓສມຕ຺ຖຕາຍ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາທິຄມ຺ຠີຣເນຍ຺ຍວິຠາວນໂຕ ຄມ຺ຠີຣາ. ກທາຈິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍມຫາກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຕາຍ ທຸທ຺ທສາ. ທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນຸໂພຘສ຺ສ ກສ຺ສຈິເທວ ສມ຺ຠວໂຕ ທຸຣນຸໂພຘາ. ສນ຺ຕສຠາວໂຕ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ຄຸຓສມ຺ປທານໍ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ປຓີຕາ. ສມຘິຄຕສຈ຺ຈລກ຺ຂຓຕາຍ ອຕກ຺ເກຫິ, ອຕກ຺ເກນ ວາ ຎາເຓນ ອວຈຣິຕພ຺ພຕາຍ ອຕກ຺ກາວຈຣາ. ນິປຸຓໍ, ນິປຸເຓ ວາ ອຕ຺ເຖ ສຈ຺ຈປ຺ປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວເສນ ວິຠາວນໂຕ ນິປຸຓາ. ໂລເກ ອຄ຺ຄປຓ຺ຑິເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເວທີຍນ຺ຕິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ. ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາຠໂຕ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສພ຺ພວິທູ ຫໍ ອສ຺ມິ, (ຘ. ປ. ໓໕໓; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑) ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິຄຸເຓ ປກາເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຜລນິພ຺ພານານິ ວິຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສຠາວໍ ນ ໂຫຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓ ປນ ອຘິຄເຕ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນາຕິ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອຠິວິສິຏ຺ຐຎາຓາຘິຄມເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິວິສິຏ຺ຐຎາຓນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອຘິປ຺ເປເຕ ກຣຓວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ປເວທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາວິສຍານໍ ສຈ຺ຈາທີນໍ ເທສນາກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ, ‘‘ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ປຏິຊານນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວທມານາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ມານ-ສທ຺ໂທ, ວຕ຺ຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ວຕ຺ຕຸກາມາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ. ສາວເສສໍ ວທນ຺ໂຕປິ ວິປຣີຕໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ສມ຺ມາ ວທຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ, ເຕນ ອນວເສສຕ຺ໂຖ ອິຘ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ສກຕ຺ຖທີປນຠາວມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວໂຕ ທສພລາທິຎາຓານິປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານິ, ສປ຺ປເທສວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຎາຓານໍ ນ ເຕຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອຫາເປຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນິປ຺ປເທສວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍຫິ…ເປ… ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ປຸຖູນິ ອາຣມ຺ມຓານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໍ, ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ອາທີສຸ ວິຍ, ເຕນສ຺ສ ປຸຖຸຎາຓກິຈ຺ຈສາຘກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ເຫຕໍ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາວກຎາຓໍ, ອຏ຺ຐສຸປິ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓໍ, ນວສຕ຺ຕາວາສປຣິຊານນຎາຓໍ, ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສເຠທານໍ ຎາຓານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ. ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກມວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກເມນາປິ ຫິ ຕໍ ວິສເຍສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສກິໍເຍວ ຍຖາ ພາຫິຣກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ນ ກເມນາ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍເຠທສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທວຕາ ເອເກນ ຎາເຓນ ນິຣວເສສໂຕ ກຖໍ ປຏິເວໂຘຕິ, ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທວນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍໍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ເອວມ຺ປິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ນ ສມ຺ຠວຕິ ເຍວາຕິ, ນຍິທເມວໍ. ກສ຺ມາ? ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລໍ ເອກເທໂສ ວາ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພກາລໍ ສມາຫິໂຕວ ຎາຕຸໍ, ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ, ນ ເຈຕ຺ຖ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິຍ, ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິຍ ຈ ອເນກຘມ຺ມາວໂພຘກາເລ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວຕາຍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ຠຄວາ ສນ຺ຕາເນນ ສພ຺ພຘມ຺ມປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ ສພ຺ພເນຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ປຫານໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ, ຍຖາ ສນ຺ຕາເນນ ສພ຺ພອິນ຺ຘນສ຺ສ ທຫນສມຕ຺ຖຕາຍ ປາວໂກ ‘‘ສພ຺ພຠູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ວວຕ຺ຖາປນວຈນນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນວຈນໍ, ອວຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທໂຍ’’ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອນິຍຕເທສຕາຍ ຈ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ ວາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພປເທຫີຕິ ຍາວ ‘‘ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ, ຕາວ ສພ຺ພປເທຫິ. ສາວກປາຣມິຎາຓນ຺ຕິ ສາວການໍ ທານາທິປາຣິປູຣິຍາ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາທິເຠທໍ ຎາຓໍ. ຕໂຕຕິ ສາວກປາຣມິຎາຓໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສາວກປາຣມິຎາເຓ. ຕໂຕປີຕິ ອນນ຺ຕຣນິທ຺ທິຏ຺ຐໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓໂຕປິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ສາວກປາຣມິຎາຓໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ກິຎ຺ຈາປິ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ເຫຏ຺ຐິມເສກ຺ຂຎາຓໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຎາຓຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ຄມ຺ຠີຣໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓໍ ອຸປາທາຍ ນ ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ‘‘ຄມ຺ຠີຣເມວາ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸປາທາຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ມາ ປນ ສາວກປາຣມິຎາຓາທີນໍ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທາຍ ອຄມ຺ຠີຣຠາວາຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣາ ວາຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓໍ ປນ ຕໂຕ ທຸທ຺ທສຕຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນຕ຺ຖີຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖານສພ຺ຠາໂວ ເນຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຖາ ທຸທ຺ທສາວ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ເອວໍ ອາຣທ຺ຘໍຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຠວຕຸ ຕາວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວນູປາຍຠາວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ເອກມ຺ປິ ປຸຖຸນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວິເສສວເສນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ວິຠຊນນເຍນ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສນິສ຺ສຍານໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ວິຠຊນວເສນ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທີນໍ ວິຠຊນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ເອວໍ ນິຣວເສເສນ ທິຏ຺ຐິຄຕວິຠຊນມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ. ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກວິຘຕາຍ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ຈ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ເທສນາຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ, ພຫຸເຠທຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ຈ ເທສນາຎາຓໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠາຄໂສ ກຸຣຸມານໍ ອນຸປວິສຕິ, ເຕ ອນຸປວິສ຺ສ ຐິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກໍ ປຏິເວຘກຎ຺ຈາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໔) ວຈນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຎາຓຣຫິຕາ ນຕ຺ຖິ, ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານຸສ຺ສາຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວເສນ ປນ ເທສນາ ວິເສສໂຕ ຎາເຓນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ ຄມ຺ຠີຣຕຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ເທສນາ ຕິລກ຺ຂຓາຫຕາ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ສນ຺ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕມານາ ເທສນາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິວິຠາວນີ, ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາຠາວປ຺ປກາສນີ ຈ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຠູມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສຎ຺ຈ ຐານວິເສສຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສສຕິອາທິຘມ຺ມານໍ ສຕິປຏ຺ຐານິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠໂທ. ຐານວິເສໂສ ກາມາວຈຣາທິເຠໂທ. ປຈ຺ຈຍາກາຣປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສມຍນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິເສສາ, ນານາວິຫິຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎສມຍໍ ວາ. ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ເອວໍ ລຫຸກຄຣຸກາທິວເສນ ຕທນຸຣູເປ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ.

ຍທິປິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກປິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໗) ວິຠຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍາທິວເສນ ປນ ອຠິຘມ຺ເມເຍວ ເຕ ສວິເສສໍ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕໍ ຘມ຺ມານໍ ວິຠຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈຕຸວີສຕິ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ. ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍນຍໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມວເສເນວ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕິກຎ຺ຈ ປຏ຺ຐານວຣໍ ທຸກຸຕ຺ຕມໍ,

ທຸກຕິກຎ຺ເຈວ ຕິກທຸກຎ຺ຈ;

ຕິກຕິກຎ຺ເຈວ ທຸກທຸກຎ຺ຈ,

ຉ ອນຸໂລມມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ. (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໔໑, ໔໔, ໔໘, ໕໒);

ຕຖາ –

ຕິກຎ຺ຈ…ເປ… ຉ ປຈ຺ຈນີຍມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ;

ຕິກຎ຺ຈ…ເປ… ຉ ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ;

ຕິກຎ຺ຈ…ເປ… ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ. (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໔໔, ໕໒);

ເອວໍ ຘມ຺ມວເສນ ຈຕຸວີສຕິເຠເທສຸ ຕິກປຏ຺ຐານາທີສຸ ເອເກກໍ ປຈ຺ຈຍນເຍນ ອນຸໂລມາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ນວຸຕິ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມານຸໂລເມ ຕິກປຏ຺ຐາເນ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ປຈ຺ຈຍານຸໂລເມ ເຫຕຸມູລເກ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວເສນ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປຸຈ຺ຉານຍາ ສຕ຺ຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນຍາຕິ ອາທິນາ ທສ຺ສິຍມານາ ອນນ຺ຕເຠທາ ນຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ຕນຍ’’ນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ປຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລມາທິມ຺ຫິ ຕິກທຸກາທີສຸ ຍາ ປຈ຺ຈຍມູລວິສິຏ຺ຐາ ຈຕຸນຍໂຕ ສຕ຺ຕຘາ ຄຕີ’’ຕິ.

ນວຫາກາເຣຫີຕິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ນວຫິ ປຈ຺ຈຍາກາເຣຫິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາໂວ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອສຕິ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘຣນ຺ຕິ, ນິວິສນ຺ຕິ ຈ, ເຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ຜລໍ ຠວາທີສຸ ຂິປນ຺ຕິ, ອາຍູຫນ຺ຕິ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆຏນ຺ຕິ, ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ, ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ປລິພຸນ຺ຘນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ອຸທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຫິໂນຕິ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ສງ຺ຂາຣາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວູປຄມນວິເສສາ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ.

ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕີຕິອາທີສຸ ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ຐິຕິ, ກາຣຓໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ຐິຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍສ຺ມາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ອາສວາ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ອຸປ຺ປາທາທິເກ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິສງ຺ຂາເຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ‘‘ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍາ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຕີຕານາຄຕກາເລປິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ສງ຺ຂາເຣສຸ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ຂາຣາທີນມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ປາຬິໍ ອາຣຠິ. ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໑) ທສ຺ສິຕາ ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍາ ເອເວຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທາທິປຈ຺ຈຍາກາເຣຫິ ຄຫິຕາຕິ ເຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ນ ໂຍຊຍິມ຺ຫ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຖາ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ອຸປ຺ປາທາທິເຫຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວເສນ ຕໂຍ ອທ຺ຘາ ກາລາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຍທ຺ຘໍ. ເຫຕຸຜລຜລເຫຕຸເຫຕຸຜລວເສນ ຕໂຍ ສນ຺ຘີ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິໍ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ກມ຺ມໍ ວິປາໂກ ຈ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ສງ຺ເຂໂປ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ວາ ສງ຺ເຂປ-ສທ຺ໂທ. ອຕີເຕ ກມ຺ມສງ຺ເຂປາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ເຂປາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຂເປ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີເຕ ເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ, ເຕ ສງ຺ເຂເປ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວີສຕິອາກາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ວີສຕາກາຣໍ.

ຂຕ຺ຕິຍາທິເຠເທນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສານຸສ຺ສຣຓາທິໂນ ອຠິນິເວສເຫຕຸໂນ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘຕິ ສສ຺ສຕວາທາທີນໍ ປຣິມາຓປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຎ຺ຎວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນສມູຫາ. ອິທໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອິທໍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ສມ຺ມາ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ສນ຺ຕຕິຆນສ຺ສ ອເຠທິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເຠທນິພນ຺ຘນໍ ນານຕ຺ຕນຍໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນິສ຺ສາຍ. ອິທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄຫຓໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທໂຍເປຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິມທ຺ທິຕ຺ວາ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຊຏາວິຊຏເນນ ທິຏ຺ຐິຄຸມ຺ພວິວຣເຓນ ຈ.

‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທສນາກຸສໂລ ຠຄວາ ສມຍນ຺ຕຣວິຄ຺ຄາຫຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ, ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໂຕ ສິຖິລກຣຓວິເວຈເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ກິຈ຺ຈກາຣິຕໍ, ອວິຕຖຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ.

໒໙. ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ປຸຖຸວຈນວິສໂຍ ເອໂກ ນິປາໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ມ. ນິ. ໓.໑໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗; ຂຸ. ປາ. ໓.໑) ວິຍ. ສສ຺ສຕາທິວເສນ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ປຸຣິມສິທ຺ເຘຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ, ອາເສວນພລວຕາຍ ວິຈິຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຣຠາຄສິທ຺ເຘຫິ ອຠິນິເວສຠູເຕຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາເຫຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານວເສນ ວາ ກປ຺ປນຄ຺ຄຫຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ. ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທປູຣຓສມີປອຸມ຺ມຄ຺ຄາທີສຸປິ ຫິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິງ຺ຆ ຕ຺ວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວາ ຄາຖາໂຍ ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ວາ ປຣິຍາປຸຓສ຺ສຸ (ປາຈິ. ໔໔໒), ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໒໒໑) ຈ ອາທີສຸ ປທປູຣເຓ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ຄາມນ຺ຕໍ ໂອສເຣຍ຺ຍ, (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຄາມນ຺ຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມີເປ, ‘‘ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ ກຈ຺ຈານ ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ອຸມ຺ມຄ຺ເຄຕິ.

ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ມຫາກປ຺ປສມນ຺ຕຠາວກິເລສກາມວິຕກ຺ກກາລປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສຠາວາທີສຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ພຫຸເລສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ມຫາກປ຺ເປ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ເກວລກປ຺ປໍ ເວຬຸວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໔) ສມນ຺ຕຠາເວ, ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑; ຈູຬນິ. ໘) ກິເລສກາເມ, ‘‘ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໗) ວິຕກ຺ເກ, ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ກາເລ, ‘‘ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໐໙໐; ຈູຬນິ. ໑໑໓) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ ກິຣ ໂຠ ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ສທິສຠາເວ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕນ຺ຕິ ມຫານິທ຺ເທສໍ (ມຫານິ. ໒໘) ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ສຫຊາຕາຍ ອຠິນນ຺ທນຠູຕາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ, ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ຈ ວເສນ. ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມວິສຍາຍ ກປ຺ປນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຕີຕກາລວາຈໂກ ອິຘ ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຣູປາທິຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປນາວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ຠາຄວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕໍ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍນາຠິນິເວສານໍ ສມຕ຺ຖນໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນມາຫ. ຐິຕາຕິ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ອວິຊຫນໍ. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ. ວິສໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ. ວິສຍຠາວໂຕ ເອວ ຫິ ໂສ ຕສ຺ສາ ອາຄມນຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ.

ອຘິວຈນປທານີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານິ. ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິ-ສທ຺ທາ ວິຍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິວຈນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເວ, ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ, ອຸປາທາຠູຕຣູປາທີນໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາປິຍມານາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິທີປກປທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິທໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ, ນ ຣູປເວທນາທໂຍ ວິຍ ປຣມຕ຺ໂຖ. ອຘິກວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວາ ອຘິວຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຘິກຎ຺ຫິ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ສສ຺ສຕາທິໍ ປກຕິອາທິທພ຺ພາທິໍ ຊີວາທິໍ ກາຍາທິຎ຺ຈ ອຠູຕມຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

໓໐. ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໓, ໔໒໗; ມ. ນິ. ໓.໒໗, ໒໙) ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິວທນ຺ຕິ. ອຠິວທນກິຣິຍາຍ ອຊ຺ຊາປິ ອວິຈ຺ເຉທຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ. ທິຏ຺ຐິ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕຄຕໍ, (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໔໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາໂຣ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ໂລກິຍາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣ-ສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ຄຫຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອມຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວນ຺ຕິ ສສ຺ສຕເວວຈນານິ. ມຣຓາຠາເວນ ວາ ອມຣໍ, ອຸປ຺ປາທາຠາເວນ ສພ຺ພຖາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ນິຈ຺ຈໍ, ຖິຣຏ຺ເຐນ ວິກາຣາຠາເວນ ຘຸວໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາປາຬີຫິ ວິຠາເວຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປນ ປຎ຺ຈທສວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ’’ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູໂຕ ໂລໂກຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຕິເຕ ວາ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຕສໍ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ວາໂທ ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສສ຺ສຕສຫຈຣິຕຕາຍ ປນ ‘‘ວາໂທ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສສ຺ສໂຕ ອິຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສສ຺ສຕໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕວາທາ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໑. ອາຕາປນໍ ກິເລສານໍ ວິພາຘນໍ ປຫານໍ. ປທຫນໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສຫນໍ. ອນຸໂຍໂຄ ຍຖາ ສມາຘິ ວິເສສຠາຄິຍຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍສ຺ສ ພຫຸລີກຣຓໍ. ອິຘ ອຸປຈາຣປ຺ປນາຈິຕ຺ຕປຣິທມນວີຣິຍານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕິປ຺ປເຠທໍ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປມາໂທ, ອສມ຺ໂມໂສ. ສມ຺ມາ ອຸປາເຍນ ມນສິ ກໂຣຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣ ຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍຎ຺ຈ ສຕິຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປ…ເປ… ມນສິກາຣໍ ອນ຺ວາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ. ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອຘິຄມນປຏິປທາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສວິເຘຫິ ຈິຕ຺ຕທມເນຫິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ທມິຕຕໍ ວທຕິ.

ສມາຘານາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາ ຌານານຸຠາໂວ. ‘‘ຌານາທີນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຌານລາຠິສ຺ສ ວິເສເສນ ຌານຘມ຺ມາ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍມຸເຂນ ເສສຘມ຺ມາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຕິ ຫິ ຊນກຠາເວ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ວິຍ ສຸຂາທິຘມ຺ມານໍ ວິຍ, ຈ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຸປ຺ປາເທ ຈ ສຕິ ອວສ຺ສມ຺ຠາວີ ນິໂຣໂຘຕິ ອນວກາສາວ ນິຈ຺ຈຕາ ສິຍາຕິ. ກູຏຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທ ວາ ໂລເກ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຈ຺ເຈ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ເອສິກາ ວາຕປ຺ປຫາຣາທີຫິ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ນ ເກນຈິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວິກາຣາຠາວມາຫ, ‘‘ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອນິຈ຺ຈຕາຠາວໍ. ວິກາໂຣປິ ວິນາໂສເຍວາຕິ ອາຫ, ‘‘ອຸຠເຍນປິ ໂລກສ຺ສ ວິນາສາຠາວໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ວິຊ຺ຊມານເມວາ’’ຕິ ເອເຕນ ກາຣເຓ ຜລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວທສ຺ສເນນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາທໍ ທີເປຕິ. ນິກ຺ຂມຕີຕິ ຈ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຠິພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ? ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຆໂຏ ອາໂລເກນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາໂລໂກ ຆຏໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິ ຆຏວິສຍໍ ພຸທ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ. ອຖ ຆຏພຸທ຺ຘິຍາ ອາວຣຓຠູຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ, ເອວມ຺ປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິເຍວ. ສຕິ ຫິ ຆຏພຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຘກາໂຣ ກຖໍ ຕສ຺ສາ ອາວຣຓໍ ໂຫຕີຕິ, ຍຖາ ຆຏສ຺ສ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນປິ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ຍທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈເນເນວ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ, ຕຖາ ສສ຺ສຕວາໂທ. ອຖ ພຸທ຺ຘິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາວຣຓຠູຕສ຺ສ ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ວິຘມເນນ. ສຕິ ພຸທ຺ຘິຍາ ກຖໍ ໂມໂຫ ອາວຣຓນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈິ ເຠທສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ຈນ຺ທສູຣິຍມຓິປທີປາທີນໍ ເຠເທນ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ຆຏາທີນໍ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ໂຫຕິ ຈ ວິສຍເຠເທນ ພຸທ຺ຘິເຠໂທຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ນ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕິກປ຺ປນາ ຍຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕິມໂຕ ຈ ອນຎ຺ຎຖານຸຊານນໂຕຕິ. ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາວນ຺ຕີຕິ ເຍ ອິຘ ມນຸສ຺ສຠາເວນ ອວຏ຺ຐິຕາ, ເຕເຍວ ເທວຠາວາທິອຸປຄມເນນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠາຄໂມ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປຣາປຣນ຺ຕິ ອປຣສ຺ມາ ຠວາ ອປຣໍ ຠວໍ. ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ນ ຈຸຕູປປຕ຺ຕິໂຍ, ສພ຺ພພ຺ຍາປິຕາຍ ນາປິ ສນ຺ຘາວນສໍສຣຓານິ, ຘມ຺ມານໍເຍວ ປນ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ອວຏ຺ຐິຕສຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ຘມ຺ມິໂນ ຈ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈາຕິ ອິມໍ ວິປຣິຓາມວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂາມ. ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ສນ຺ຘາວນາທິວຈນສິທ຺ຘາຍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສສ຺ສຕວາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ສສ຺ສຕໍ ຖາວຣໍ ນິຈ຺ຈກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ເຍສໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຕິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ, ເຕສໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສາເຘຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ອຕ຺ຕນາ ຫິ ຍຖານິຈ຺ຉິຕໍ ປເຣຫິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ອນິຈ຺ຉິຕໍ. ‘‘ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ – ເອເຕສຸ ອເນເກສຸ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ເອໂກວາຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ ຈ ອນຸສ຺ສຣຓສພ຺ຠາວໂຕ. ໂຍ ຫິ ຍມຕ຺ຖໍ ອນຸຠວຕິ, ໂສ ເອວ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎນ ອນຸຠູຕມຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຍຖາ ຕໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິເຕນ ອນຸຠູຕໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ. ຍຖາ ເຈຕາສຸ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຸຣິມຕຣາສຸປິ ຊາຕີສູຕິ. ກສ຺ມາ ສສ຺ສໂຕ ເມ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ. ຍຖາ ຈ ເມ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ? ສສ຺ສຕວເສນ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປເຣປິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິວຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອາຫາ’’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ປຣານຸມານວເສນ ອິຘ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກາຣຓນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ກາຣຓໍ ສມ຺ປາປກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຎາປກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກໍ ກາຣຓໍ, ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກາຣຓໍ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທໂຍ ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ຎາປກໍ ກາຣຓໍ, ອິຘາປິ ຎາປກກາຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຎາປໂກ ຫິ ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຖວິສຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ກາຣຓນ຺ຕິ. ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕໍ ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ, ວສຕິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ວຕ຺ຖຸ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ຐານສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໓໒-໓໓. ທຸຕິຍຕຕິຍວາທານໍ ປຐມວາທໂຕ ນຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ຐເປຕ຺ວາ ກາລວິເສສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິ ວາທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາໂທ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ໂຕ, ນນຸ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ວິຍ ທຸວິເຘເນວ ວິຠຊິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຫິ ຕິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິ.

໓໔. ຕກ຺ກຍຕີຕິ ອູຫຍຕິ, ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕກ຺ໂກຕິ ອາໂກຏນລກ຺ຂໂຓ ວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂໂຓ ວາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ວີມໍສາ ນາມ ວິຈາຣຓາ, ສາ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປຕິຣູປໂກ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຸລນາ ຣຸຈ຺ຈນາ ຂມນາ’’ຕິ. ປຣິຍາຫນນໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓອູຫນໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸວິຈຣິຕນ຺ຕິ ວີມໍສາຍ ອນຸປວຕ຺ຕິຕໍ, ວີມໍສານຸຄເຕນ ວາ ວິຈາເຣນ ອນຸມຊ຺ຊິຕໍ. ປຏິ ປຏິ ຠາຕີຕິ ປຏິຠານໍ, ຍຖາສມິຫິຕາກາຣວິເສສວິຠາວໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປຏິຠານໂຕ ຊາຕໍ ປຏິຠານໍ, ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານໍ ສຍໍ ປຏິຠານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານມຕ຺ຕສຎ຺ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວິເສສາຘິຄມາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

‘‘ອນາຄເຕປິ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕກ຺ກີວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ລາຠີຕກ຺ກິໂນ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໍ ຣູປາທິ ສຸຂາທິ ຈ ອິຘ ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ, ນ ຌານາທິວິເສໂສ. ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນິຈ຺ເຈສຸ ຠາເວສຸ ອຎ຺ໂຎ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ກຕສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠາຄໂມ ສິຍາ. ນິຈ຺ເຈສຸ ປນ ຠາເວສຸ ໂຍ ກໂຣຕິ, ໂສ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ນ ໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕກ຺ກິກສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອາຄມາຘິຄມາທີນໍ ອນຸສ຺ສວາທີນຎ຺ຈ ອຠາວາ ສຸທ຺ຘຕກ຺ເກເນວ. ນນຸ ຈ ວິເສສລາຠິໂນປິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສາຘິຄມເຫຕຸ ອເນເກສຸ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ທສສຸ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ຍຖານຸຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣາສຸປິ ຊາຕີສຸ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕານຸວິຕກ຺ກນມຸເຂນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ຕຖາຠາວານຸວິຕກ຺ກນວເສເນວ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສິໂນ ຊາຕາ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສພ຺ໂພປິ ສສ຺ສຕວາທີ ອນຸສ຺ສຸຕິຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກິກາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປລທ຺ຘວຕ຺ຖຸນິພນ຺ຘເນນ ຕກ຺ກເນນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ຕກ຺ກີປກ຺ເຂເຍວ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອວສ຺ສຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຕກ຺ກນມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ວິເສສລາຠີ ສສ຺ສຕວາທີ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກປກ຺ຂໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກປກ຺ຂໍ ວາ ຠເຊຍ຺ຍາຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ວິເສສລາຠີນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ທີຆທີຆຕຣທີຆຕມກາລານຸສ຺ສຣຓໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ອິມິນາມຫເມຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣຓເມວ ປຘານກາຣຓຠາເວນ ທສ຺ສິຕໍ. ຍໍ ປນ ຕສ຺ສ ‘‘ອິມິນາມຫເມຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຕກ຺ກນໍ, ນ ຕໍ ອິຘ ປຘານໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຕິ ຕສ຺ສ ອປ຺ປຘານຠູຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສວາທີນມ຺ປິ ປຘານຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ອຠາເວນ ຕກ຺ກປຘານຕ຺ຕາ, ປຘານກາຣເຓນ ຈ ນິທ຺ເທໂສ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ສາສເນ ໂລເກ ຈ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຍວງ຺ກຸໂຣ’’ຕິ ຈ.

ອຖ ວາ ວິເສສາຘິຄມນິພນ຺ຘນຣຫິຕສ຺ສ ຕກ຺ກນສ຺ສ ວິສຸໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສາຘິຄໂມ ວິສຸໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ມນ຺ທມຊ຺ຌຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາວເສນ ຕິວິໂຘຕິ ຠຄວຕາ ສພ຺ພຕກ຺ກິໂນ ຕກ຺ກີຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສສ຺ສຕວາໂທ. ຍທິປິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ຕກ຺ກິການໍ ວິຍ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ຫີນາທິວເສນ ອເນກເຠທສພ຺ຠາວໂຕ ວິເສສລາຠີນມ຺ປິ ພຫຸຘາ ເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ສພ຺ເພ ປນ ວິເສສລາຠິໂນ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທິວເສນ ຕໂຍ ຣາສີ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສທສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຈຕ຺ຕາຣີສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏານຸສ຺ສຣເຓນ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕີສຸປິ ຣາສີສຸ ເຍ ຫີນມຊ຺ຌປຎ຺ຎາ, ເຕ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອູນກເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຎ຺ຎາ, ເຕ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນານຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປນາຍໍ ເທສນາ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕຣເຠທສງ຺ຄຫວເສເນວ ຠຄວຕາ ຈຕ຺ຕາຣິຏ຺ຐານານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ວວຕ຺ຖິຕາ ສສ຺ສຕວາທີນໍ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ. ນ ຫິ ອິຘ ສາວເສສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ.

໓໕. ‘‘ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປນ ອນິຍມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ຍຖາຣຫໍ ເອກຈ຺ຈໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສຫກາຣີກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ປເນຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຸທາຫຸ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຕາວ ອຠິນິເວສສ຺ສ, ກສ຺ມາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສາທໂຍ. ຕຖາຫິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານານິ. ອຖ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ ອຘິຄມຍຸຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ອາຄໂມປິ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ນ. ກສ຺ມາ? ອຠິນິເວສປກ຺ເຂ ຕາວ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນຫິ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສສຎ຺ໂຎ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວສ຺ສ ອນວໂພຘໂຕ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕິໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓຕກ຺ເກຫິ ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑) ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ. ອິຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ, ປຘານກາຣຓຕ຺ຕາ, ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ອິຘ ຄຫິຕານິ. ປຕິຏ຺ຐາປນປກ຺ເຂ ປນ ອາຄໂມປິ ຍຸຕ຺ຕິປກ຺ເຂເຍວ ຐິໂຕ ວິເສສໂຕ ພາຫິຣການໍ ຕກ຺ກຄາຫິຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຄຫິຕານິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ທຸວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ສຠາວລກ຺ຂຓໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ອນຸມານຎາຓໍ, ອາຄໂມ ຈ ສຸຕມຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສາຘນໂຕ ອນຸມານຎາຓເມວ ອາວຫຕິ, ສຸຕານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຈິນ຺ຕາມຍໍ ປຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠາວນາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ອາຄໂມປິ ຕກ຺ກວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກຄ຺ຄຫເຓນ ວິຠາວິໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອວິທໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິວຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ, ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐) ຈ ວຈນໂຕ ປຕິຏ຺ຐາປນວຕ຺ຖູນິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໖. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຣມວຊ຺ຊຕາຍ ອເນກວິຫິຕານໍ ອນຕ຺ຖານໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐) ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔) ທິຏ຺ຐິຍາ ຐານວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑, ໓໔໕) ວຈນໂຕ. ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປນິສ຺ສຍາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒; ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐). ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ, (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໘ ອາທໂຍ) ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໔) ຈ. ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ, (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫານິ. ໑໐໙) ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ຈ ອາທິ. ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໒) ‘‘ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໔) ຈ ອາທິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙). ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ປຣສນ຺ຕາເນສຸ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐສຸ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອາເສວນວເສນາຕິ ປາປມິຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາທີນມ຺ປິ ເສວນໍ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ອຖ ວາ ເອວໍຄຕິກາຕິ ເອວໍຄມນາ, ເອວໍນິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິເມ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ເອວໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສສ຺ສຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຫິຕາ, ປຣາມຏ຺ຐາ ຈ ພາລລປນາ ຍາວ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາ ປນ ອນວຏ຺ຐິຕວຕ຺ຖຸກາ ອວິມທ຺ທກ຺ຂມາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ວິຍ ຂຊ຺ໂຊປນກາ ວິຍ ຈ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນ ສງ຺ເຂປກຖາ – ຍທິ ຫິ ປເຣນ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ວາ ສສ຺ສໂຕ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫນໂຕ ກສ຺ສຈິ ວິເສສາຘານສ຺ສ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຫິຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຫິເຕ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ອຸປເທໂສ ເອວ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ສິຍາ ສສ຺ສຕວາທິໂນ, ກຖໍ ວາ ໂສ ອຸປເທໂສ ປວຕ຺ຕີຍຕິ ວິກາຣາຠາວໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຊຏາກາສສ຺ສ ວິຍ ທານາທິກິຣິຍາ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ສຸຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸຠວນນິພນ຺ໂຘ ເອວ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມພທ຺ຘາຠາວໂຕ, ຊາຕິອາທີນຎ຺ຈ ອສມ຺ຠວໂຕ ກຸໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຖ ປນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈ, ຍສ຺ສ ວເສນາຍໍ ກິຣິຍາທິໂວຫາໂຣຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫເນນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ເຕ ວາ ປນສ຺ສ ຘມ຺ມາ ອວຕ຺ຖາຠູຕາ ອຎ຺ເຎ ວາ ສິຍຸໍ ອນຎ຺ເຎ ວາ. ຍທິ ອຎ຺ເຎ, ນ ຕາຫິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຫິປິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ຍາຫິ ກໂຣຕິ ປຏິສໍເວເທຕິ ຈວຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈາຕິ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທວຕ຺ໂຖ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທໂສ. ກິຎ຺ຈ ຘມ຺ມກປ຺ປນາປິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ສິຍາ, ອຖານຎ຺ເຎ ອຸປ຺ປາທວິນາສວນ຺ຕີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຕາສໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທວິນາສສພ຺ຠາວໂຕ ກຸໂຕ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສ, ຕາສມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ນິຈ຺ຈຕາຕິ ພນ຺ຘວິໂມກ຺ຂານໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ສສ຺ສຕວາໂທ. ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ວາທີ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາເວ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຍຸຕ຺ຕິຣຫິຕຎ຺ຈ ວຈນໍ ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມວເສນ ອຠິມຸໂຂ ສມ຺ປເຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ, ປໂຣໂລໂກ.

‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຠຊິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຘິຏ຺ຐານໂຕ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ຕທວິນາຠາວໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຠຄວໂຕ ທສພລາທິຎາຓໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ປຊານນ຺ໂຕປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ‘‘ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຈ-ສທ຺ທຕ຺ຖມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສາຣຠູຕໍ ສີລາທິຄຸຓວິເສສມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ນາຠິນິວິສຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ວຏ຺ຏາມິເສຕິ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ຕໍ ປຣາມສນາກາຣມາຫ. ປຊານາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຣາມສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສນໍ ປຣາມາໂສ. ນ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຂນ຺ເຘສຸ ຍໍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ໂຍ ປນ ປຣາມາໂສ ຕຓ຺ຫາທໂຍວ, ເຕ ຈ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ປຫີນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣາມາສກິເລສານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອປຣາມາສໂຕຕິ ວາ ນິພ຺ພຸຕິເວທນສ຺ສ ເຫຕຸວຈນໍ, ‘‘ວິທິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ, ອປຣາມສນເຫຕຸ ປຣາມາສຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕຖາຄເຕນ ສຍເມວ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ອຘິຄຕາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ຍາສຸ ເວທນາສູ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິລາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິວເສນ ອເນກວິຘາສຸ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕີສຸປິ ອຍໍ ຕຖາຄຕານໍ ເທສນາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ປກ຺ຂນ຺ທາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເວທນາເຍວ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຏາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ເວທນາຍ ສມຸທຍາທີນິ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວຘວເສນ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ຊານິຕ຺ວາ, ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ອຸທາ. ໑) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປາເທນ ເຈວ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຈ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓໍ, ຊາຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ຍໍ ວາ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາທິຠູຕໍ ເວທນໍ ລຠິຕ຺ວາ. ອຍນ຺ຕິ ສຸຂໂສມນສ຺ສານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ສຸຂໂສມນສ຺ສເມວ ວາ, ‘‘ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ປທໍ ປນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ໂຍ ປຸຣິມເວທນາຍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພາກາໂຣ ໂສມນສ຺ສສ຺ສາທນາກາໂຣ, ອຍໍ ອສ຺ສາໂທຕິ. ກຖໍ ປນ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ນາຍໍ ໂທໂສ. ວິເສສນໍ ເຫຕ຺ຖ ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ສິໍສປາ’’ຕິ ຍຖາ.

‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍ, ສພ຺ພເວທນາສຸເຍວ ວາ ອາທີນວມາຫ, ອິຕເຣຫິ ອິຕຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂສຸຂເວທນານໍ, ອວິເສເສນ ວາ ຕີຓິປິ ປທານິ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ເວທນານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອຍນ຺ຕິ ໂຍ ເວທນາຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈຠາໂວ, ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ, ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຠາໂວ ຈ, ອຍໍ ເວທນາຍ ອາທີນໂວ, ຍໂຕ ວາ ອາທີນໍ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ເວທນາຍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຍາວ ເວທນາປຏິພທ຺ຘໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ນ ປຊຫຕິ, ຕາວາຍໍ ປຸຣິໂສ ເວທນໍ ອລ຺ລີໂນເຍວ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ຕໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ຕທາຍໍ ປຸຣິໂສ ເວທນາຍ ນິສ຺ສໂຏ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ເວທນາຍ ນິສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ເວທນາຍ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຈ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທນາສີເສນ ປນ ເທສນາ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເວທນານໍ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມນິສ຺ສຣຓປຣິຍາເຍຫິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາມຸປາທານມູລກຕ຺ຕາ ເສສຸປາທານານໍ, ປຫີເນ ຈ ກາມຸປາທາເນ ອຸປາທານເສສາຠາວໂຕ ‘‘ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ອນຸປາທາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ສກາຣຓໍ ສຄຕິກໍ ປເຠທໂຕ ວິຠຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠູມິໍ ທສ຺ເສຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໓໘. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເອກຈ຺ຈອສສ຺ສຕິກາ ທິປທສ຺ສປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອສສ຺ສຕຕາສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖໂຕ, ນ ປນ ສທ຺ທໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຸປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈອສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອິຘ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ອິຘາຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ. ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ອິຘາຕິ ວາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ປຸຣິມກາ ຕໂຍ ວາທາ ສຕ຺ຕວເສນ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສງ຺ຂາຣວເສນ ວິຠຕ຺ໂຕ. ‘‘ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕຫິ ສສ຺ສຕຠາເວນ ຄຍ຺ຫມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປເນກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກມຕທສ຺ສນວເສນ. ຕສ຺ສ ຫິ ສສ຺ສຕາຠິມຕໍ ອສງ຺ຂຕເມວາຕິ ລທ຺ຘິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ…ເປ… ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈຘຸວາທິຠາໂວ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ສກ຺ກາ ປຏິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເອເຕນ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຘຸວຕາຍຸຕ຺ຕຠາວາ ສິຍາ ນິຈ຺ຈາ, ສິຍາ ອນິຈ຺ຈາ ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຍຸຕ຺ຕຕາວິຠາວນາ – ຍທິ ‘‘ເຍນ ສຠາເວນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວ ສຠາເວນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ສິຍາ ອເນກນ຺ຕວາໂທ. ອຖ ອຎ຺ເຎນ, ສິຍາ ນ ອເນກນ຺ຕວາໂທ. ນ ເຈຕ຺ຖ ເທສນ຺ຕຣາທິສມ຺ພນ຺ຘຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ວິວາທາຠາວໂຕ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓຆເຏນ ມກຸເຏ ກເຕ ຆຏຠາໂວ ນສ຺ສຕິ, ມກຸຏຠາໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ເອວໍ ສພ຺ພຠາວານໍ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນສ຺ສຕິ, ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຠາໂວ ປນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ກິໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຍໍ ຆເຏ ມກຸເຏ ຈ ອວຏ຺ຐິຕໍ, ຍທິ ຣູປາທິ, ໂສ ສທ຺ໂທ ວິຍ ອນິຈ຺ໂຈ. ອຖ ຣູປາທິ ສມູໂຫ, ສມູໂຫ ນາມ ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາ ນຕ຺ຖິຕາ ນິຈ຺ຈຕາ ວາ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອເນກນ຺ຕວາໂທ ນ ສິຍາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ຘມ຺ມິໂນ ອຎ຺ຎຖານຎ຺ຎຖາສຸ ໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ສສ຺ສຕວາທວິຈາຣຓາຍໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພຣູໂປ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາປຏິຊານນໂຕ ຍຖາ ນິຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ, ຍຖາ ວາ ທີປາທໂຍ. ນ ຫິ ທີປາທີນໍ ອຸທຍພ຺ພຍສຠາວານໍ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພສຠາວຕາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຊີວສ຺ສ ນິຈ຺ຈາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ ວິຍາຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ເສສຠງ຺ຄານມ຺ປິ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ນິຈ຺ໂຈ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິສ຺ສຣວາທາ. ‘‘ປຣມາຓໂວ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ, ອຓຸກາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ກາຓາທາ. ນນຸ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຕາສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພໂຘ ເອວ, ຕຍິທໍ ກຖໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ? ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາວາຠິນິເວໂສ ອິຘ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ. ເຕນ ປນ ເອກວາເຣ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວາວໂພໂຘ ວິທູສິໂຕ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ ວິສສໍສຏ຺ໂຐ ວິຍ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ສກິຈ຺ຈກຣຓາສມຕ຺ຖຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນປກ຺ເຂ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ນາຣຫຕີຕິ. ອສສ຺ສຕຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາປິ ວາ ຈກ຺ຂຸອາທໂຍ ສມາໂຣປິຕຊີວສຠາວາ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທວໂພຘສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອິຕິປິ…ເປ… ກາໂຍ ອິຕິປິ ອຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາໂທປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍປກາຣາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ໂຫຕິ ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມວາເທປິ ອສສ຺ສຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ‘‘ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄຫຓໍ ວິເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສສ຺ສຕານໍ ປນ ‘‘ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄາໂຫ ນ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ. ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ‘‘ເກຈິເທວ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເກຈິ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ວາທນ຺ຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສມຸທາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເອກເທສສ຺ສ ສປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ນິປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາທີ ຕພ຺ພິສຍວິເສສວເສນ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎ ເອວ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ເຎ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕາ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ເອກເທສປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕເຍວ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອເນກວິຘສມຸສ຺ສເຍ ເອກວິຘສມຸສ຺ສເຍ ຈ ຂນ຺ຘປພນ຺ເຘ ອຠິນິເວສຠາວໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຫິ ສສ຺ສຕວາທີ ຊາຕິວິເສສວເສນ ນານາວິຘຣູປກາຍສນ຺ນິສ຺ສເຍ ເອວ ອຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສີ ຊາໂຕ ອຠິຎ຺ຎາເຓນ ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຈ ຣູປກາຍເຠທຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໒) ‘‘ຈວນ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ວິເສສລາຠີ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິໂກ ອນຸປຘາຣິຕເຠທສມຸສ຺ສເຍວ ຘມ຺ມປພນ຺ເຘ ສສ຺ສຕາກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ອຠິນິວິສນໍ ຊເນສິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘສນ຺ຕານວິສຍຕ຺ຕາ ຕທຠິນິເວສສ຺ສ. ຕຖາ ຈ ຕີສຸປິ ວາເທສຸ ‘‘ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕກ຺ກີນໍ ປນ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທີນໍ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສວິເສໂສ ຣູປາຣູປຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສຸປາກໂຏເຍວາຕິ.

໓໙. ທີຆສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອຕິກ຺ກເມນາຕິ ວິວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີນໍ ອປຄເມນ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ສໍ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຏ຺ຏ-ສທ຺ໂທ ວິນາສວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ, ສງ຺ຂຍວເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຓຸສຫຄໂຕປິ ສງ຺ຂາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ໂລໂກ ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລໂກຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຖວີອາທິຠາຊນໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສູຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີສຸ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ. ອຄ຺ຄິນາ ຫິ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາຠສ຺ສຣສໍວຕ຺ຕນິກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຣູເປສຸ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ສໍວຏ຺ຏມານໂລກຘາຕູຫິ ອຎ຺ຎໂລກຘາຕູສຸ ວາຕິ ວິກປ຺ປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ອປາຍສຕ຺ຕາ ຕທາ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ອປາເຍສຸ ທີຆຕມາຍຸການໍ ມນຸສ຺ສໂລກູປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຕິປິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາຣມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກາມຠເວ ໂອປປາຕິກສຕ຺ຕານມ຺ປິ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕຠູເຕນ ອຕິສຍມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ເຕສຸ ມໂນມຍໂວຫາຣໂຕຕິ ທສ຺ສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານມ຺ປິ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາສງ຺ກາຍ ເອວ ອຠາວໂຕ, ‘‘ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວຘາຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ວາຍໍ ໂລເກ ມໂນມຍໂວຫາໂຣ ຣູປາວຈຣສຕ຺ເຕສຸ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ນມໂຍ ປານມໂຍ ມໂນມໂຍ ອານນ຺ທມໂຍ ວິຎ຺ຎາຓມໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຈຘາ ອຕ຺ຕານໍ ເວທວາທິໂນ ວທນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທວາເທປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທິພ຺ໂພ ຣູປີ ມໂນມໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໖). ໂສຠນາ ປຠາ ເອເຕສຸ ສນ຺ຕີຕິ ສຸຠາ. ‘‘ອຸກ຺ກໍເສນາ’’ຕິ ອາຠສ຺ສຣເທເວ ສນ຺ຘາຍາຫ, ປຣິຕ຺ຕາຠາ ອປ຺ປມາຓາຠາ ປນ ທ຺ເວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ກປ຺ເປ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກປ຺ເປຕິ ອຏ຺ຐ ມຫາກປ຺ເປ.

໔໐. ສຓ຺ຐາຕີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກຸທກຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸມຫາປຖວີອາທີນໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຐາຕິ, ‘‘ສມ຺ຠວຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ປກຕິຍາຕິ ສຠາເວນ, ຕສ຺ສ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຍຖາ ເອກຈ຺ຈານິ ວິມານານິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ຠູມິປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ວິປຈ຺ຈນກກມ຺ມສ຺ສ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ, ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ອຸຕຸ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ກມ຺ມສຫາໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ສຫາຍຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ, ໂສວ ອຸຕຸ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸ, ໂສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກຠູມິຍາ. ກຖໍ ປຓີຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ຐິຕານໍ ຫີນາຍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ເຫຏ຺ຐາຠູມິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອປ຺ປາຍຸເກຕິ ຍໍ ອຸຬາຣໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫວິປາກປພນ຺ຘໂຕ ອປ຺ປປຣິມາຓາຍຸເກ. ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວາຕິ ປຣມາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ. ກິໍ ປເນຕໍ ປຣມາຍຸ ນາມ, ກຖໍ ວາ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປມາຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວວິເສເສ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນູປນິສ຺ສຍວເສນ ສຣີຣາວຍວວຓ຺ຓສຓ຺ຐານປມາຓາທິວິເສສາ ວິຍ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກກາມາວຈຣເທວຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ສຸກ຺ກໂສຓິຕອຸຕຸໂຠຊນາທິ ອຸຕຸອາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ວິປາກປພນ຺ຘສ຺ສ ຐິຕິກາລນິຍໂມ, ໂສ ຍຖາສກໍ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐາຍີນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຫຊາຕານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຐປນາກາຣວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປວຕ຺ຕການິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ເນສໍ ຂຓຐິຕິຍາ ເອວ ກາຣຓຠາເວນ ອນຸປາລການິ, ອຖ ໂຂ ຍາວ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທາ ອນຸປພນ຺ຘສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທເຫຕຸຠາເວນາປິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸເຫຕຸກຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ອາຍຸ, ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ປຣມາຍູຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ເທວານໍ ເນຣຍິການໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການຎ຺ຈ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປນ ເອກນ຺ຕນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສເປຕຕິຣຈ຺ຉານານໍ ປນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມພຫຸເລ ກາເລ ຕໍກມ຺ມສຫິຕສນ຺ຕານຊນິຕສຸກ຺ກໂສຓິຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ຕໍມູລການຎ຺ຈ ຈນ຺ທສູຣິຍສມວິສມປຣິວຕ຺ຕນາທິຊນິຕອຸຕຸອາຫາຣາທິສມວິສມ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ຈິຣາຈິຣກາລໂຕ ອນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສນິຍໂມ ສິທ຺ໂຘ ທສ຺ສນານຸສ຺ສວາທີຫິ, ຕຖາ ອາທິໂຕ ຄຫຓສິທ຺ຘິຍາ. ເອວໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມປ຺ປມາຓຏ຺ຐິຕິກາລໍ ທສ຺ສນານຸສ຺ສເວຫິ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣມຕໍ ອຊ຺ໂຌສາຍ ປວຕ຺ຕິຕຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ອາທິໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ກມ຺ມໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ຍຖາ ຕໍຕໍອຸປປຕ຺ຕິນິຍຕວຓ຺ຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ, ເອວໍ ນິຍຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉທາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມນ ວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກສຫາເຍຫິ ອນຸປາລກປ຺ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາກາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣມາຍຸ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທານຕິກ຺ກມນໂຕ ສຕິປິ ກມ຺ມາວເສເສ ຐານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລເນວ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ກປ຺ປໍ ວາຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປໍ ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ປໂຕ ອູນມຘິກໍ ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ.

໔໑. ອນຠິຣຕີຕິ ເອກວິຫາເຣນ ອນຠິຣຕິ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎຫິ ສມາຄມິຈ຺ຉາ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນປຕ຺ຖນາ’’ຕິ. ປິຍວຕ຺ຖຸວິຣເຫນ ປິຍວຕ຺ຖຸອລາເຠນ ວາ ຈິຕ຺ຕວິຆາໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຌານຣຕິຍາ ຣມມານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອນຠິຣຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ອິຘ ປຣິຕສ຺ສນາ. ຕາ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ຈລນໍ ກມ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນາ ຜນ຺ທນາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາປິ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາຍ ວິສຸໍ ອຸທາຫຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນໍເຍວ ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕາສຕສ຺ສນາ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ. ຠຍານກນ຺ຕິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓນິມິຕ຺ຕໍ ພລວຠຍໍ. ເຕນ ສຣີຣສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຠຍໍ ສໍເວຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ຈິຓ຺ຓນ຺ເຕ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ຠາຍນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠຍຎາຓໍ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເມວ ວາ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ອາທີນວນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ສນ຺ຕສ຺ສນຎາຓໍ. ສຫ ພ຺ຍາຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂທສໍ ວາ ຉາເທຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫາໂຍ, ຕສ຺ສ ຠາວໍ ສຫພ຺ຍຕໍ.

໔໒. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອິເມ ສຕ຺ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ປາສໍສຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມຠາເວນ ຈ ‘‘ເຕ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສຕິ ທສ຺ສເນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວວຈເນນ, ເຎຍ຺ຍວິເສສປຣິຄ຺ຄາຫິກຠາເວນ ຈ ອນາວຣຓທສ຺ສາວິຕໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຠູຕຠພ຺ຍານນ຺ຕິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ຠູຕາ, ຠວນ຺ຕິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຠພ຺ຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຕ຺ຕມານກາລວເສເນວ ຠພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອນວຏ຺ຐິຕທສ຺ສນຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຸຣິມຕຣຊາຕິປຣິຈິຕມ຺ປິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິວເສນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕປຏິພທ຺ເຘນ ສຕ຺ຕນິມ຺ມາເນນ ວິປລ຺ລຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ ອິສ຺ສໂຣ ກຕ຺ຕາ ນິມ຺ມາຕາ’’ຕິອາທິນາ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ປກ຺ຂນ຺ທມາໂນ ອຠິນິວິສນວເສເນວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຕິຏ຺ຐາປນກ຺ກເມເນວ ປນ ຕສ຺ສ ໂສ ອຠິນິເວໂສ ຊາໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາຣຓໂຕ ສາເຘຕຸກາໂມ’’ຕິ, ‘‘ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມໂນປຓິຘີຕິ ມນສາ ເອວ ປຕ຺ຖນາ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕ຺ຖຠາວນ຺ຕິ ອິທປ຺ປກາຣຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາໂວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ເທວານໍ ອຸປປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ນາມ ຄຕິຍາ ຈວິຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມ ກມ຺ມຸນາ ອິຘູປປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ສມ຺ມເທວ ນິວິຏ຺ຐຊ຺ຌາສຍານໍ. ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕາ ປຸຣິມາສຸປິ ຊາຕີສຸ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ວິນິພນ຺ຘາຠິນິເວສາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໔໓. ອີສຕີຕິ ອີໂສ, ອຠິຠູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາ ອີໂສ ມເຫໂສ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐມເຫສຕາຍ ປນ ປເຣຫິ ‘‘ມເຫໂສ’’ຕິ ອກ຺ຂາຕພ຺ພຕາຍ ມເຫສກ຺ໂຂ, ອຕິສເຍນ ມເຫສກ຺ໂຂ ມເຫສກ຺ຂຕໂຣຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ມເຫສກ຺ຂຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິສ຺ສຣິຍປຣິວາຣວເສນ ມຫາຍສຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໔. ອິເຘວ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກຣເຓ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ, ເຍນ ຐາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ, ເອຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປພ຺ພຊຕິ, ເຈໂຕສມາຘິໍ ຜຸສຕິ, ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ເອເຕສຸປິ ປເທສຸ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມຎ຺ຫິ ປທໍ ‘‘ປພ຺ພຊຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໔໕. ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນ, ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນ ເອວ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ, ຂິຑ຺ຑາປໂທໂສ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕເວລໍ ອຕິເວລໍ, ອາຫາຣູປໂຠຄກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນສມ຺ປໂຍເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ ເກຬິຫສ຺ສສຸຂໍ ຣຕິຘມ຺ໂມ ຣຕິສຠາໂວ. ອາຫາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ເທວານໍ ອາຫາໂຣ, ກາ ອາຫາຣເວລາຕິ? ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ສຸຘາ ອາຫາໂຣ, ສາ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ອຸປຣິມານໍ ປຓີຕຕມາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍຖາສກໍ ທິວສວເສນ ທິວເສ ທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພິຬາຣປທປ຺ປມາຓໍ ສຸຘາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ຊິວ຺ຫາຍ ຐປິຕມຕ຺ໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄນຂຄ຺ຄາ ກາຍໍ ຜຣຕິ, ເຕສໍເຍວ ທິວສວເສນ ສຕ຺ຕທິວເສ ຍາປນສມຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາ ປິວນ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຠາໂວ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຸຬາຣຄຣຸສິນິທ຺ຘສຸຘາຫາຣຊີຣຓໂຕ ຈ. ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຠາໂວ ມຸທຸສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຠຄວາ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ປກຕິປຖວິຍໍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ກາຍໍ ອຘິຏ຺ເຐຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ກຣຊກາຍໍ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ.

໔໗. ມເນນາຕິ ອິສ຺ສາປກຕຕ຺ຕາ ປທຸຏ຺ເຐນ ມນສາ. ອຸສູຍາວເສນ ມນໂສວ ປໂທໂສ ມໂນປໂທໂສ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ ວິນາສເຫຕຸຠູໂຕຕິ ມໂນປໂທສິກາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອກຸທ຺ໂຘ ຣກ຺ຂຕີຕິ ກຸທ຺ຘສ຺ສ ໂສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ມິໍ ອກຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ອນຸປາທາໂນ ເອກວາຣເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາເສວໂນ ຈາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຸທກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸທ຺ໂຘ ຕໍ ຈວນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອຸໂຠສຸ ປນ ກຸທ຺ເຘສຸ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປຣິວຑ຺ຒນວເສນ ຕິຂິຓສມຸທາຈາໂຣ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິທຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລກຣຊກາຍໍ ວິນາເສຕິ, ຕໂຕ ສກໂລປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸໂຠສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ຠຄວາ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ກິລນ຺ຕກາຍາ…ເປ… ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຘມ຺ມນິຍາໂມ. ໂສ ຈ ເຕສໍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ, ຕຖາອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂກຘສ຺ສ ຈ ພລວຕາຍ ຐານໂສ ຈວນໍ, ເຕສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໙. ຈກ຺ຂາທີນໍ ເຠທໍ ປສ຺ສຕີຕິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິກາຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ອນ຺ເຕ ຈ ອທສ຺ສນູປຄມນໂຕ ວິນາສໍ ປສ຺ສຕິ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມເຠທສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ‘‘ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸຕຣໍ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຣູເປ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ໂສຬສ ຈິຕ຺ຕານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຠທໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຠາວປກ຺ໂຂ ພລວຕໂຣ ປາກໂຏ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອຠາວປກ຺ໂຂຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນາສໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອລາຕຈກ຺ກທສ຺ສເນນ ສຸປາກໂຏ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕກ຺ກີວາທີ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ທູຣຕຣຕາຍ ເອກຕ຺ຕນຍສ຺ສປິ ມິຈ຺ຉາຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສພ຺ພທາປິ ເອກຣູເປນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍເມວ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິນາ ອຠິນິເວສໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາໂວ ໂອສານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາທາ. ຕປ຺ປຏິເສເຘນ ອນນ຺ໂຕ, ອນ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຈ ເນວນ຺ຕານານນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໗໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ວິຍ. ກສ຺ສ ປນ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕຕິ? ໂລກີຍຕິ ສໍສາຣນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ, ໂລກີຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎໍ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກ ປນ ເອໂສ ອຕ຺ຕາຕິ? ຌານວິສຍຠູຕກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ໂລກສຎ຺ຎີ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ໂລໂກຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຌານໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ອິຘ ‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’ຕິ ຈ ຄຫິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິຕວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ວາໂທ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທີນໍ ອນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕານນ຺ຕປຏິເສຘວາໂທປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍ ເອວ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖໍເຍວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍຖາ ຕຕິຍວາເທ ເທສເຠທວເສນ ເອກສ຺ເສວ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາ ອນນ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ຕກ຺ກີວາເທປິ ກາລເຠທວເສນ ອຸຠຍສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິເສເຘນ ອຸຠຍຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ? ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາປຏິເສເຘນ ຫິ ອນນ຺ຕຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນນ຺ຕຕາປຏິເສເຘນ ຈ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາ, ອນ຺ຕານນ຺ຕານຎ຺ຈ ນ ຕຕິຍວາທຠາໂວ ກາລເຠທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຍໍ ໂລກສຎ຺ຎິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຘິຄຕວິເສເສຫິ ມເຫສີຫິ ອນນ຺ໂຕ ກທາຈິ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐຕິ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວນ຺ຕວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິເຍວ ກທາຈິ ອນ຺ຕວາ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐຕິ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປນ ອນນ຺ໂຕຕິ. ຍຖາ ຈ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກີວເສນ, ເອວໍ ຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກີ ອາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຕກ຺ກິໂກ ອວຑ຺ຒິຕຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒິຕຠາວສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເນວນ຺ຕວາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ປນ ‘‘ນ ປນານນ຺ໂຕ’’ຕິ, ນ ປນ ອນ຺ຕຕານນ຺ຕຕານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຠາເວນ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ. ປຸຣິມວາທຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂໂປ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາຣວິລກ຺ຂຓຕາຍ ເຕສໍ, ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂໍເຍວ ຠເຊຍ຺ຍ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ. ນ ຫິ ອນ຺ຕຕາອນນ຺ຕຕາຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕກ຺ກີວາທີ ຈ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂກ, ກາລເຠທວເສນ ຈ ຕທຸຠຍໍ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ.

ເກຈິ ປນ ຍທິ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວາ ສິຍາ, ທູຣເທເສ ອຸປປຊ຺ຊນານຸສ຺ສຣຓາທິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ. ອຖ ອນນ຺ໂຕ, ອິຘ ຐິຕສ຺ສ ເທວໂລກນິຣຍາທີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ສິຍາ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ, ຕທຸຠຍໂທສສມາໂຍໂຄ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ອພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຕກ຺ກນວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖວາທປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຈ຺ຉິມວາທີທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸຠຍວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທສ຺ສ. ປຸຣິມວາທີທ຺ວຍສ຺ສ ປນ ກຖໍ ວິສຸໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິຍາ. ສມຸທິເຕສຸ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກ-ສທ຺ໂທ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຣິຍາໂຍ, ຍຖາ ຈ ໂລເກ ສຕ຺ຕາສໂຍຕິ. ອຖ ວາ ອຠິນິເວສໂຕ ປຸຣິມກາລປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ. ເຕສຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ຕຖາຣູປເຈໂຕສມາຘິສມຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ພກາລໍ ‘‘ອນ຺ຕວາ ນຸ ອຍໍ ໂລໂກ, ອນນ຺ໂຕ ນູ’’ຕິ ອຸຠຍາກາຣາວລມ຺ພິໂນ ປຣິວິຕກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຠາໂວ ວິເສສລາເຠນ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ເອກໍສຄ຺ຄາເຫ ປຸຣິມສິທ຺ຘຣຸຬ຺ຫິຍາ ໂວຫຣີຍຕີຕິ.

໕໔-໖໐. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕກ຺ກຍຕີຕິ ຕກ຺ກີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ສທ຺ທໂຕ, ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຕກ຺ກີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສສ຺ສຕວາເທ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ. ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານຸສາເຣນາຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘປຸພ຺ພສ຺ສ ອນ຺ຕວນ຺ຕາທິໂນ ອນຸສ຺ສຣເຓນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກີສຸທ຺ຘຕກ຺ກີນມ຺ປິ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓເນວ ‘‘ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑໐, ໑໙໔) ວິຍ ສຸຕາທີນມ຺ປິ ຄຫິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອນ຺ຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພທາ ຠາວປຣາມສນວເສເນວ ອິເມສໍ ວາທານໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໙໗-໙໘).

ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທວຓ຺ຓນາ

໖໑. ນ ມຣຕີຕິ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິວິໂຘ ນານປ຺ປກາໂຣ ເຂໂປ ປເຣນ ປຣວາທີນໍ ຂິປນໍ ວິກ຺ເຂໂປ. ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ຈ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ວາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ. ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ ເອວ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອນວຏ຺ຐານໂຕ. ອມຣາ ວິຍ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໖໒. ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ, ອກຸສລຘມ຺ເມປິ ສຠາວເຠທວເສເນວ ຎາຕຸໍ ຎາຓພລໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຸສລາກຸສລປທານໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປຖວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມນຍວເສເນວ ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປຕາຍ ອມຣາວິກ຺ເຂປໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນຕິ ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປຕິ ສສ຺ສຕາທີສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍ, ປຣວາທິນາ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປກາເຣ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍນຍວເສນ ອມຣາສທິສາຍ ອມຣາຍ ວິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ອນິຍມໂຕວ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຕກ຺ກີວາທານໍ ປຏິເສຘເນນ ຕໍ ຕໍ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປເຕວ ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປວາທຕ຺ຕາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ. ອຕ຺ຕນາ ປນ ອນວຏ຺ຐິຕວາທຕ຺ຕາ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປກ຺ເຂ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍໍ ປນ…ເປ… ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ກຸສລາທີນໍ ອພ຺ຍາກຣເຓນ ຕເມວ ອນວຏ຺ຐານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

໖໓. ກຸສລາກຸສລໍ ຍຖາຠູຕໍ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕປິ ເຍສມຫໍ ສມເຍນ ກຸສລເມວ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ, ອກຸສລເມວ ຈ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ເຕສຸ ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓເຫຕຸ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເຣ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມມ ຉນ຺ໂທ ວາ ຣາໂຄ ວາ ອສ຺ສາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ໂທໂສ ວາ ປຏິໂຆ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາວວິສຍານໍ ຣາຄາທີນໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ‘‘ຉນ຺ທຣາຄທ຺ວຍໍ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍວ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນ ໂທໂສປິ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກຘຸປາທານວິນິພນ຺ຘາ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ. ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓໍ ອມຸຎ຺ຈນໍ. ປຏິໂຆປິ ຫິ ອຸປນາຫາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ວິຫນນໍ ຫິໍສນໍ ວິພາຘນໍ. ຣາໂຄປິ ຫິ ປຣິຬາຫວເສນ ສາຣທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ນິສ຺ສຍໍ ວິພາຘຕີຕິ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໖໔. ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາຕິ ປຎ຺ຎາຍ. ເຍນ ຫິ ຘມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ເຕນ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍໍ ປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປາກຕິກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສາຠາວິກປຎ຺ຎໍ. ກຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວາຈກຕ຺ຕາ ‘‘ກຕວິຊ຺ໂຊ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຕ-ສທ຺ໂທ ຎາຓານຸຍຸຕ຺ຕຕໍ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຕປຣປ຺ປວາທາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລຄ຺ຄສ຺ສ ອໍສຸໂກຏິເວຘໂກ ‘‘ວາລເວຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

໖໕-໖. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸຣິມານມ຺ປິ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມສຠາວານວໂພຘໂຕ ອຕ຺ເຖວ ມນ຺ທຠາໂວ, ເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລາທິຘມ຺ມານວໂພຘສ຺ສ ອວໂພຘວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕທຠາວາ ປຈ຺ຉິໂມເຍວ ມນ຺ທໂມມູຫຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈ ປຈ຺ຉິມສ຺ສາປິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຈ ເມ ອສ຺ສ, ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຕ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໕) ວຈນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມານວໂພຘສ຺ສ ອວໂພໂຘ ອຕ຺ຖິເຍວາຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸຣິມານໍ ວິຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມພ຺ຍາກຣຓນິພນ຺ຘນມຸສາວາທາທິຠຍປຣິຊິຄຸຈ຺ຉນກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ມຫາມູຬ຺ໂຫເຍວ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຈ ມໍ ປຸຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຐປນເມວ ເຕນ ທສ຺ສີຍຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມານວໂພໂຘຕິ ອຍເມວ ວິເສເສນ ‘‘ມນ຺ໂທ ເຈວ ໂມມູໂຫ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຕຖາວາທິນໍ ສຎ຺ຊຍໍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພມນ຺ໂທ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ສສ຺ສຕທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ມາທສ຺ສນວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ນຕ຺ຖິ ຈ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ເອວ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ເນວ ອຕ຺ຖິ ນ ນຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂເປ ສຕິ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຕານຕ຺ຖິຕາຫິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາກາໂຣ ປໂຣໂລໂກຕິ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ປຸເຣກ຺ຂາເຣນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິໂກ ວິຍ ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິເກນ ປຸຣິມຈຕຸກ຺ກສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍນ ອຕ຺ຕປຣາມາສປຸຎ຺ຎາທິ ຜລຕາໂຈທນານເຍນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ.

ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ສສ຺ສຕາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕາກາຣປຏິເສຘນວເສນ ວິກ຺ຂິປນາກາຣທສ຺ສນໍ. ນນຸ ຈ ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂສ຺ສ ອນຸຊານນໍ ວິກ຺ເຂປປກ຺ເຂ ອວຏ຺ຐານໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ ຈ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຎ຺ຈໂຍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ຎາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນໍ ປຏິເສຘນມຸເຂນ ວິກ຺ເຂປໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທໂຍ ຘມ຺ເມ, ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາໂວ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖມຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ເຫວ ໂຂ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ. ສສ຺ສຕາຠິນິເວເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ມຸສາວາທາທິຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗-໙໘) ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ ອສທ຺ທຫເນນ ຈ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍເຍວ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍເວສາ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑). ກຖໍ ປນສ຺ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ? ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອນຠິນິເວສໂຕ. ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕເວທີ ວິວາທພຫຸລຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ, ‘‘ເອວເມວ’’ນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ‘‘ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານນາ ອນາທິກາລິກາ ໂລເກ’’ຕິ ຄາຫວເສນ ສສ຺ສຕເລໂສເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາທວຓ຺ຓນາ

໖໗. ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ, ກສ຺ສຈິ ວຸທ຺ຘິປຸພ຺ພໍ ວາ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ຕໂລກສຎ຺ຎິຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ສນໍ ຕທາກາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕທາກາຣສຫຈຣິຕຕາຍ ຈ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕິ, ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

໖໘-໗໓. ເທສນາສີສນ຺ຕິ ເທສນາຍ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ຄຫຓໍ, ເຕນ ສຎ຺ຎໍເຍວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ອຍໍ ເທສນາ ກຕາ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາ ຫິ ຍຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສມາຘິໍ ປຎ຺ຎໍ ວາ ຘຸຣໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ໂລກິຍຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎໍ ວາ ຘຸຣໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ [ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕ (ຂ)] ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, [ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕ (ຊ); ວິຠ. ໒.໘໐໔] ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑) ຕຖາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, (ຘ. ສ. ໑) ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ (ປາຣາ. ໑໔໖, ໑໘໐) ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, (ຘ. ປ. ໑, ໒; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐; ເປຏໂກ. ໘໓) ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒, ໓໔໒, ໓໕໗; ອ. ນິ. ໙.໒໔; ຈູຬນິ. ໘໓) ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘) ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘການິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຕິຕ຺ຖາຍຕເນຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ອຸປປຕ຺ຕິວິເສເສ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ, ສຎ຺ຎາວິຣາຄາວິຣາເຄສຸ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສິໂນ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂຓຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສາສນິກາ. ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ວາໂຍກສິເຓ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍເຖວ ຫິ ຣູປປຏິຠາຄຠູເຕສຸ ກສິຓວິເສເສສຸ ຣູປວິຠາວເນນ ຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕິ, ເອວໍ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຄ຺ຄຫຕາຍ ອຣູປປຏິຠາຄຠູເຕ ກສິຓວິເສເສ ອຣູປວິຠາວເນນ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ອຘິຄມີຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔) ‘‘ຘິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘິພ຺ພເຕ ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ຕທຠາເວ ຈ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ, ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາເຣນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສເສນ ປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິເຓປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາປິ ຫິ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ? ອິຈ຺ຉິຕເມເວຕໍ ເກສຎ຺ຈິ ອວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ອຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມຠາວມຕ຺ເຕນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ, ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມປຏິຠາຄຠູເຕ ຈ ວິສຍວິເສເສ ປາຕຸຠວຕິ, ເອວໍ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປີຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ, ຕິຕ຺ຖິເຍເຫວ ປນ ຕສ຺ສາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ, ເຕສຎ຺ຈ ວິສຍປເຖສຸປນິພນ຺ຘນສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ທິຏ຺ຐິວນ຺ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ຈຕຸຕ຺ເຖເຍວ ຠູຕກສິເຓ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ວິຍ ປຸຣິມຠູຕກສິຓຕ຺ຕເຍປິ ວຓ຺ຓປຏິຈ຺ຉາຍາວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຌານສ຺ສ ໂລກໂວຫາຣານຸໂຣເຘເນວ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໗) ປຖວີກສິຓສ຺ສ ອາທາສຈນ຺ທມຓ຺ຑລູປມາວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ ຠູຕກສິຓໍ ຠູຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາຍເມວ ຌານສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິເຘວາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວເຍວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອສຎ຺ຎຠເວ. ຍທິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ອສຎ຺ຎຠເວ ປາຕຸຠວຕິ, ກຖມຣູປສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ກຖໍ ປນ ຣູປສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອຣູປຘາຕຸຍໍ ອຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິທມ຺ປິ ເຕນ ສມານຊາຕິຍເມວ. ກສ຺ມາ? ອິເຘວ ອທສ຺ສນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກພຬີກາຣາຫາເຣນ ວິນາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ຣູເປນ ນ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກາຣຓໍ? ອິເຘວ ອທສ຺ສນໂຕ. ອປິ ຈ ຍຖາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຣູເປ ອວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ສຫ ຣູເປນ ສມ຺ຠວໂຕ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຣູເປ ວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ວິນາ ຣູເປນ ຣູປນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ, ເອວໍ ຍສ຺ສ ຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ວິຄຕຕຓ຺ຫໍ ອຣູເປ, ຕສ຺ສ ວິນາ ອຣູເປນ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອສຎ຺ຎຠເວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ກຖໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ເກວໂລ ຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍຣຫິໂຕ ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ກິຕ຺ຕກໍ ວາ ກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ນາມ ຊິຍາເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ນ ເກວລມາຄໂມເຍວ ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຕກເມວ ກາລນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາກປ຺ປສຕານິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ. ຌານເວເຄຕິ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິປຣິກ຺ຂເຕ ກມ຺ມເວເຄ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ.

ອິຘາຕິ ກາມຠເວ. ກຖໍ ປນ ອເນກກປ຺ປສຕສມຕິກ຺ກເມນ ຈິຣນິຣຸທ຺ຘໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຣນິຣຸທ຺ຘມ຺ປິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມານຊາຕິກສ຺ສ ອນ຺ຕຣານຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິເຍວ, ນ ພີຊໍ, ພີຊໍ ປນ ກມ຺ມໍ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມໂຕ ພີຊຠູຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອສຎ຺ຎຠວໂຕ ຈຸຕານໍ ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ນາມ ອຸຕຸນິຍາເມນ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫເຓ ນິຍຕກາລານໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ເວເຂ ທິນ຺ເນ ເວຂພເລນ ນ ຍຖາ ນິຍາມຕາ ໂຫຕິ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ເອວເມວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອວິປ຺ປໂຍເຄນ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣູປາຣູປວິຣາຄຠາວນາເວເຂ ທິນ຺ເນ ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິເວຂພລສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ອຣູປຠເວ ອສຎ຺ຎາຠເວ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປຣຫິຕາ ອຣູປຣຫິຕາ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສທສສໍວຏ຺ຏາທີນໍ ມຕ຺ຖເກ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ອສຎ຺ຎູປວຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ລາຠີສສ຺ສຕວາໂທ ວິຍ ອເນກເຠໂທ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ປນ ອາປນ຺ນາຍ ອສຎ຺ຎູປປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ນຍທສ຺ສນວເສນ ເອໂກວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫໂຕ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕວາເທ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພ ເທສນານໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທປິ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ເທສິໂຕ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ທຸວິຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗-໙໘).

ນນຸ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ນາໂຫສິ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອປຸພ຺ພສຕ຺ຕປາຕຸຠາວຄ຺ຄາຫຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ໂລກສ຺ສ ຈ ສທາຠາວຄາຫິນີ ຈ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ‘‘ອຕ຺ຖິຕ຺ເວວ ສສ຺ສຕິສມ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນາຄເຕ ໂກຏິອທສ຺ສນໂຕ. ຍທິປິ ຫິ ອຍໍ ວາໂທ ‘‘ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕາຍ ປຣິຓໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໘) ອຕ຺ຕໂນ ໂລກສ຺ສ ຈ ອຕີຕໂກຏິປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວຕ຺ຕມານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອນາຄເຕ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ວິເສເສນ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕກາເລສຸ ປຣິຍນ຺ຕາທສ຺ສນປຠາວິໂຕ ສສ຺ສຕວາໂທ. ຍຖາຫ ‘‘ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ, ສສ຺ສຕວາທາທີນຎ຺ຈ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນາຄຕກາລປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ? ນ, ສມຸທາຄມສ຺ສ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕີຕໍສປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓຫິ, ຕປ຺ປຏິຣູປການຸສ຺ສວາທິປ຺ປຠາວິຕຕກ຺ກເນຫິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ, ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາເຓນ ວາທິວເຣນ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາ ນິຣວເສສໂຕ ອຄຕິຎ຺ຈ ຄຕິຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິຕາ ເອຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຍາວຕິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ, ຍຖາ ຈ ເທສິຕາ, ຕຖາ ຕຖາວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ ພຸທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວິສໂຍຕິ.

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກວາທວຓ຺ຓນາ

໗໔. ‘‘ອປຣນ຺ເຕ ຎາຓໍ, ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອປຣ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອນາຄຕກາລວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄຕໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. ອປຣນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມ.

ສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອຸທ຺ຘມາຆາຕນາຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ອຸທ຺ຘມາຆາຕໂນ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ມຣຓາ ອຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິກາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸທ຺ຘມາຆາຕນາ ອຕ຺ຕານໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎີວາໂທ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍຖາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີ ສຫຈຣຓນເຍນ, ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ.

໗໖-໗໗. ຣູປີ ອຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ຣູປວິນິມຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຠວິຕພ຺ພໍ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ຣູປສ຺ສປິ ອຕ຺ຕນິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ສຎ຺ຎາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ກສ຺ມາ ກສິຓຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຣຸປ຺ປນສີໂລ ຣູປີ’’ຕິ. ຣຸປ຺ປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປສຣິກ຺ຂຕາຍ ກສິຓຣູປສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕາວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ວິເສສາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ປຣິຕ຺ຕວິປຸລຕາທິວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຍເຠທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ນ ໂທໂສ. ກປ຺ປນາສິທ຺ເຘນປິ ຫິ ເຠເທນ ອເຠທສ຺ສາປິ ນິທ຺ເທສທສ຺ສນໂຕ, ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ຣຸປ຺ປນໍ ວາ ຣູປສຠາໂວ ຣູປໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ, ອຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໑) ວິຍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ຎາຍາຄຕເມວາຕິ ‘‘ກສິຓຣູປໍ ‘ອຕ຺ຕາ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍຕວາທິຕາຍ ກມ຺ມຜລປຏິກ຺ເຂປໂຕ ນຕ຺ຖິ ອາຊີວເກສຸ ຌານສມາປຕ຺ຕິລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ອາຊີວກາທໂຍ ວິຍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິອາທີສຸ ຉຬາຠິຊາຕີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ເຈ ອາຊີວກາ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ໂຣໂຄ ຠງ຺ໂຄຕິ ອໂຣໂຄຕິ ອໂຣຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຈ຺ຈປຣິຍາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ໂຣຄຣຫິຕຕາສີເສນ ວາ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິຊານາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຣໂຄຕິ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ.

ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓນຕ຺ຖິຠາວອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນານິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ນິມ຺ພປຓ຺ເຓ ຕິຕ຺ຕກຣໂສ ວິຍ ສຣີຣປຣິມາໂຓ ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນິຄຓ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ. ມິສ຺ສກຄາຫວເສນາຕິ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄຫຓວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕາຍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປຠາເວນ ອຣູປຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈາ’’ຕິ ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວາທິໂນ ວິຍ, ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ມິສ຺ສກຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ຣູປີ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕກ຺ກຄາເຫເນວາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສກິຈ຺ຈສາຘນາສມຕ຺ຖຕາຍ ຖມ຺ຠກຸຏ຺ຏຫຕ຺ຖປາທາທິສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ເນວ ຣູປີ, ຣູປສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ນ ອຣູປີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕກ຺ກຄາເຫນ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຈຕຸກ຺ກວາເທ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ເທສກາລເຠທວເສນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາທາ ທສ຺ສິຕາ, ອິຘ ກາລວຕ຺ຖຸເຠທວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສຕິ. ກາລເຠທວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຕຕິຍວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປນິມິຕ຺ຕານໍ ສຫ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖວາທສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມູຫໂຕ ‘‘ເອໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕກ຺ກນວເສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ‘‘ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາໂວ ໂອສານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິປິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ວເສນ ສມາປຕ຺ຕິເຠເທນ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ສມາປນ຺ນກວເສນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາປິ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ເອກຣູເປເນວ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ສມາປນ຺ນກວເສນ ‘‘ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ສມາປນ຺ນກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອກສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ເອວ ວາ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາປຕ຺ຕິເຠເທນ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠເວປິ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສຎ຺ຎານານຕ຺ເຕນ ໂອຬາຣິເກນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສມາປນ຺ນກວເສນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕກສິຓວເສນ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕິປິ ສຎ຺ຎາວິນິມຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ສຎ຺ຎາເຍວ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ກສິຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຍ ວິສຍທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ວິປຸລກສິຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ, ອິຘ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຈຕຸກ຺ເກ ປຐມທຸຕິຍວາເທຫິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາທານໍ ວິເສໂສ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ວາເທສຸ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປນເຠເທນ ສຕິປິ ເກຫິຈິ ວິເສເສ ເກຫິຈິ ນຕ຺ຖິ ເຍວາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອງ຺ຄຸຏ຺ຐປ຺ປມາໂຓ ອຕ຺ຕາ, ຍວປ຺ປມາໂຓ, ອຓຸມຕ຺ໂຕ ວາ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາທິທສ຺ສນວເສນ ປຣິຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ກປິລກຓາທາທໂຍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຄຕຠາວປຏິຊານນວເສນ ອປ຺ປມາໂຓ ສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ຑຕາຍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຠາວຊນິເຕນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ທິສ຺ສມານາປິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາທິສມງ຺ຄິຕາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ທິຏ຺ຐາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວາທານໍ ອປຣນ຺ຕທິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ອນຸປນ຺ນນ຺ຕິ? ນານຸປປນ຺ນໍ, ອນາຄຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕສຸຂິຠາວາທິກສ຺ສ ປກປ຺ປນໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສເນນ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ຠູມິຍໍ ພຫຸລໍ ສຸຂາທິສຫິຕຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ເຕສໍ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’’ຕິ ຄາໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຫຕ຺ຖິທສ຺ສກອນ຺ຘາ ວິຍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຍໍ ຍເທວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພາ.

ອສຎ຺ຎີ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໘-໘໓. ອສຎ຺ຎີວາເທ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕວເສນ ປຐມວາໂທ, ‘‘ສຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຎ຺ຎໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ຐິຕາຍ ອຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍວາໂທ, ຕຖາ ສຎ຺ຎາຍ ສຫ ຣູປຘມ຺ເມ, ສພ຺ເພ ເອວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕິຍວາໂທ, ຕກ຺ກຄາຫວເສເນວ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກປິ ກສິຓຣູປສ຺ສ ອສຎ຺ຊານນສຠາວຕາຍ ອສຎ຺ຎີຕິ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາເທປິ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີສຸ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິຊານນວເສນ ປຐມວາໂທ, ອສຎ຺ຎີວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ວເສນ, ສຎ຺ຊານນສຠາວຕາປຏິຊາເນນ ຈ ທຸຕິຍວາທາທໂຍ ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ເອເກນ ປກາເຣນ ສຕິປິ ກາຣຓປຣິເຍສນສ຺ສ ສມ຺ຠເວ ທິຏ຺ຐິຄຕິກວາທານໍ ອນາທຣຓີຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນ ເອກນ຺ເຕນ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕສຎ຺ຈ ສຎ຺ຎີອສຎ຺ຎີເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທານໍ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ປາກໂຏເຍວ.

ອຸຈ຺ເຉທວາທວຓ຺ຓນາ

໘໔. ອສໂຕ ວິນາສາສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວນິພນ຺ຘໂນ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ສຕິປິ ເອກສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຠິນ຺ນສນ຺ຕຕິປຕິເຕຫິ ວິເສເສ ເຫຕຸຜລານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນສນ຺ຕານປຕິຕານໍ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເຠທສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ ອຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສສ຺ສ ກາຣຓໍ, ເອວໍ ເຫຕຸຜລຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ສຠາວເຠເທ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ອຈ຺ຈນ຺ຕມເຠທຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ກາຣຓໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ. ສນ຺ຕານວເສນ ຫິ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາເວນ ສຕ຺ຕຄາໂຫ, ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖິຠາວຄາຫນິພນ຺ຘໂນ ອຸຈ຺ເຉທຄາໂຫ ຍາວາຍໍ ອຕ຺ຕາ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວາຍໍ ວິຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ຄຫຓໂຕ, ນິຣຸທຍວິນາໂສ ວາ ອິຘ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ. ວິເສເສນ ນາໂສ ວິນາໂສ, ອຠາໂວ. ໂສ ປນ ມໍສຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສນປຖາຕິກ຺ກໂມເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອທສ຺ສເນ ຫິ ນາສ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ. ຠາວວິຄມນ຺ຕິ ສຠາວາປຄມໍ. ໂຍ ຫິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ລາຠີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີ. ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ. ນ ອຸປປາຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພໂຍຄາຠາເວນ, ປຣິກມ຺ມາກຣເຓນ ວາ ອຸປປາຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ອລາຠີ ຈ ໂກ ປຣໂລກໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກວາທວເສນ, ມຫາມູຬ຺ຫຠາເວເນວ ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປຣໂລໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອນວໂພຘມາຫ. ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ວິສໂຍ, ໂຍ ຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ຫຕ຺ຖຄຓ຺ຫນກຣາຊາທິ ວິຍ ກາມສຸຂຄິທ຺ຘຕາຍ ວາ. ‘‘ນ ປຸນ ວິຣຸຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຕິຕປຓ຺ຓານໍ ວຓ຺ເຏນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວມາຫ. ເອວເມວ ສຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິສນ຺ຘິຍຕິ, ເອວໍ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກມຣຓເມວ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ຊລປຸພ຺ພູຬກູປມາ ຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ຕຖາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ລາຠິໂນປິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອທສ຺ສເນເນວ ອິມາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກວາທາ ເອກນ຺ຕອລາຠີວເສເນວ ທສ຺ສິຕາ, ຍຖາ ຈ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກສຎ຺ຎີວາທຈຕຸກ຺ໂກ ເອກນ຺ຕລາຠີວເສເນວ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທໂຍ ວິຍ ລາຠີອລາຠີວເສນ ປວຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຊນາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາທາທິເທສນາຫິ ອິຘ ອຎ຺ຎຖາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິວິເຘນາກາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຘາປິ ຈ ເອວໍ ຠຄວາ ເທເສຍ຺ຍ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ເອກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍ…ເປ… ຍຖາສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ, ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ປຸຖູນໍ ວາ ປຣສຕ຺ຕານໍ, ນ ເຫວ ໂຂ ຕທຸທ຺ຘໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ, ໂສ ເອວມາຫ ‘ຍຖາ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ’’’ ຕິອາທິນາ ວິເສສລາຠິໂນ, ຕກ຺ກິໂນ ຈ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ເທສນາວິລາເສນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ສສ຺ສຕວາທາທິເທສນາຫິ ອຎ຺ຎຖາຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທີສຸ ວິຍ ນ ອິຘ ຕກ຺ກີວາທິໂຕ ວິເສສລາຠີວາໂທ ຠິນ຺ນາກາໂຣ, ອຖ ໂຂ ສມານເຠທຕາຍ ສມານາກາໂຣເຍວາຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ອຍມຸຈ຺ເຉທວາໂທ ປຸຣິມວາເທຫິ ວິສິຏ຺ຐາກາໂຣ ເທສິໂຕ. ສມ຺ຠວຕິ ຫິ ຕກ຺ກິໂນປິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ອຘິຄມວໂຕ ວິຍ ອິຘ ອຠິນິເວໂສ. ອຖ ວາ ນ ອິມາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຄວຕາ ອນາຄເຕ ເອວໍ ຠາວີວເສນ ເທສິຕາ, ນາປິ ປຣິກປ຺ປວເສນ, ອຖ ໂຂ ຍຖາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຕຖາ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປກາສິຕາ. ເຍຫິ ຄມ຺ຠີຣາທິປ຺ປກາຣາ ອປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຈຣາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ປກາສນ຺ຕິ, ເຍສຎ຺ຈ ປຣິກິຕ຺ຕເນນ ຕຖາຄຕາ ສມ຺ມເທວ ໂຖມິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທວາທີຫິ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຍຖາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣຠວທສ຺ສີຫິ ອປຣຠວທສ຺ສີນໍ ເຕສໍ ວາທປຏິເສຘວເສນ ສກສກວາທາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ, ຕຖາຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ປຸຣິມເທສນາຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣູປຠວເຠທວເສນ ວິຍ ກາມຣູປຠວເຠທວເສນາປິ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຣູປຠວເຠທວເສນ ວິຍ ອຣູປຠວວເສນາປິ ນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕກໂຕ ພຫຸຕຣເຠໂທ, ອປ຺ປຕຣເຠໂທ ວາ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ປກາຣາປິ ໂຈທນາ ອນວກາສາວາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ວາເທສຸ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ຈຕຸໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖາທີສຸ ຈຕູສຸ ວາເທສຸ ກສ຺ມາ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣູປີນໍ ກາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຣູປຕ຺ຕຠາເວ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣເນວ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວປິ ກາຍໂວຫາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ຕຖາ ຈ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕີຕິ, ອຣູປກາຍຠາວໂຕ ວາ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມູຫຠູເຕ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວ ກາຍນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມເທວຕ຺ຕຠາວາທິນິຣວເສສວິຠວປຕິຏ຺ຐາປການໍ ທຸຕິຍວາທາທີນໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຠາໂວ ອນາຄຕທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ນ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວສມຸຈ຺ເຉທປຕິຏ຺ຐາປກສ຺ສ ປຐມວາທສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍວາທາທີນຎ຺ຫິ ປຸຣິມປຸຣິມວາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ຕທຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິຠໂວປປນ຺ນສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາ, ຕຖາ ຈ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ໂຠ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕໍ ມນຸສ຺ສກາຍວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພຖາ ອຎ຺ຎຠາວໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ອິຘໂລກປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ເຕປິ ຈ ປຐມວາທວິສຍສ຺ສ ອນາຄຕກາລສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຐມວາທິໂນປິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາຍ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘຕິ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວຓ຺ຓນາ

໙໓. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘຘມ຺ໂມ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ, ໂສປິ ສຸປາກຏຠາເວນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໕. ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂໂຓຕິ ຎາຕິໂຠຄໂຣຄສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສເນຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ເຈຕໂສ ອນ຺ໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນິຊ຺ຌາຍນໍ ໂສຈນໍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂໂຓ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນລກ຺ຂໂຓຕິ ຕໍ ໂສກໍ ສມຸຏ຺ຐານເຫຕຸໍ ນິສ຺ສິຕໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ, ຠຸສໍ ວິລາປນໍ ລາລປ຺ປນໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ລາລປ຺ປນຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນລກ຺ຂໂຓ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຣິເທເວນາປິ ອສກ຺ກຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຕໂສກສມຸຏ຺ຐິໂຕ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ເຈຕໂສ ອປ຺ປສນ຺ນາກາໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສາທລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໙໖. ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ກິຕໍ, ຕໍ ປນ ອຠິນິໂຣປນສຠາໂວ ວິຕກ຺ໂກເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິ…ເປ… ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ໂຂຠກຣສຠາວຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ຕໍສຫິຕໍ ຌານໍ ສອຸພ຺ພິລນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກຓ຺ຑກໍ ວິຍ ຂາຍຕີ’’ຕິ.

໙໗. ຍາຍ ອຸພ຺ພິລາປນປີຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸພ຺ພິລາວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ປີຕິ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸພ຺ພິລຠາໂວ ຕສ຺ສາ ປີຕິຍາ ສຕິ ໂຫຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ‘‘ອຸພ຺ພິລຠາວກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໙໘. ອາໂຠໂຄຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຠຸຄ຺ຄຠາໂວ, ອາຣມ຺ມເຓ ໂອຓຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນຕໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ເຂນ ວິຍ ອປນຕໍ, ນາປິ ອທຸກ຺ຂມສຸເຂນ ວິຍ ອນຠິນຕໍ ອນປນຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຂຸປ຺ປິປາສາທິອຠິຠູຕສ຺ສ ວິຍ ມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທີສຸ ກາເມຫິ ວິເວຈິຍມານສ຺ສຸປາທາຣມ຺ມຓປຕ຺ຖນາ ວິເສສໂຕ ອຠິວຑ຺ຒຕິ, ອຸຬາຣສ຺ສ ປນ ກາມຣສສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຕສ຺ສ ມນຸຎ຺ຎຣສໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໂນ ວິຍ ສຸຫິຕສ຺ສ ໂຠຕ຺ຕຸກາມຕາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາ ນ ໂຫຕິ, ວິສຍສ຺ສາຄິທ຺ຘຕາຍ ວິສເຍຫິ ທຸມ຺ໂມຈິເຍຫິປິ ຊລູກາ ວິຍ ສຍເມວ ມຸຎ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາມຄຸຓສນ຺ຕປ຺ປິຕຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂວູປສມໍ ພ຺ຍາກາສິ ປຐມວາທີ. ກາມາທີນໍ ອາທີນວທສ຺ສິຕາຍ, ປຐມາທິຊ຺ຌານສຸຂສ຺ສ ສນ຺ຕຠາວທສ຺ສິຕາຍ ຈ ປຐມາທິຊ຺ຌານສຸຂຕິຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທໍ ພ຺ຍາກໍສຸ ທຸຕິຍາທິວາທິໂນ, ອິຘາປິ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ວິຈາໂຣ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຎ຺ຈ ວາທາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິພ຺ພານປຎ຺ຎາປກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫ, ນ ປນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາຕິ? ຕໍຕໍສຸຂວິເສສສມງ຺ຄິຕາປຏິລທ຺ເຘນ ພນ຺ຘວິໂມກ຺ເຂນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຣູເປ ອວຏ຺ຐານທີປນໂຕ.

ເສສາຕິ ເສສາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕາສຸ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທາທີນໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສິໂຕເຍວ.

໑໐໑-໓. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕາ ເອວ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ທສ຺ສິຕາ, ນ ປນ ຕທຸຠຍເມກຊ຺ຌນ຺ຕິ? ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸ ວິຍ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາ ສມ຺ຠວຕິ ອິຕ຺ຕຣກາລຕ຺ຕາ, ອຖ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠໂວ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌໍ, ເອວໍ ສຕິ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປນກ຺ຂໂມ ຕສ຺ສ ອຸຠຍສຠາໂວ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ກຖມທສ຺ສິຕໍ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ມຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕຫິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ’’ຕິ ເອເຕນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ເກ ປນ ເຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ? ເຍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ, ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາທິຕ຺ຕຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຍານິ ຕານິ ສາມຎ຺ຎຜລາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິ ອກິຣິຍາເຫຕຸກນຕ຺ຖິກວາທາທີນິ, ຍານິ ຈ ອິສ຺ສຣປຊາປຕິປຸຣິສກາລສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາວາທາທິປ຺ປເຠທານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໕໖໓; ວິຠ. ອນຸຏີ. ໑໘໙ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ພຫິທ຺ຘາປິ ທິສ຺ສມານານິ, ເຕສໍ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ, ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ອກິຣິຍວາໂທ ຕາວ ‘‘ວຎ຺ໂຌ ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ກິຣິຍາຠາວທີປນໂຕ ສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ, ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິເມ ກາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປກຸຘວາໂທ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ວຈນໂຕ ອເຫຕຸກວາໂທ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ວຈນໂຕ ນຕ຺ຖິກວາໂທ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຄຓ຺ຐວາທາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ຍທິປິ ປາຬິຍໍ ນາຏປຸຕ຺ຕວາທ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໘) ຠາເວນ ຈາຕຸຍາມສໍວໂຣ ອາຄໂຕ, ຕຖາປິ ສຕ຺ຕວຕາຕິກ຺ກເມນ ວິກ຺ເຂປວາທິຕາຍ ນາຏປຸຕ຺ຕວາໂທປິ ສຎ຺ຈຍວາໂທ ວິຍ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາເທສຸ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໗໗; ມ. ນິ. ໒.໑໒໒; ສໍ. ນິ. ໒.໓໕) ເອວໍ ປກາຣາ ວາທາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທິວາເທສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ສສ຺ສຕວາເທ. ‘‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ອຸຈ຺ເຉທວາເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອຕ຺ຖິ ຈ ນຕ຺ຖິ ຈ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ເນວຕ຺ຖິ ນ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ປກາຣາ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ອິສ຺ສຣປຊາປຕິປຸຣິສກາລວາທາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘາ, ຕຖາ ກຓາທວາໂທ. ສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາວາທາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ທິສ຺ສມານານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອິມາສຸ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຊ຺ຌາສຍໍ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປຣິມາເຓ ເອວ ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນານມ຺ປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ປເຠເທຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປມາຓຠູຕາຍ ຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸລາຍ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕ ຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໖). ‘‘ສິເນຣຸປາທໂຕ ວາລຸກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອນຸສນ຺ຘານໍ ອນຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉາຍ ກໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ. ອຖ ວາ ອນຸສນ຺ຘຍຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉາ ອນຸສນ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ. ປຸຈ຺ຉາຍ ອນຸສນ຺ຘິຍຕີຕິ ວາ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ. ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອນຸສນ຺ຘີຍຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ຍາ ຍາ ອນຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘິ, ອນຸສນ຺ຘິອນຸຣູປໍ ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ‘‘ເຍນ ປນ ຘມ຺ເມນ ອາທິມ຺ຫິ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວາ ເຍສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ເທສນາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໖໔-໖໙) ເຫຏ຺ຐາ ສີເລນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ…ເປ… ກກຈູປເມ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒) ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ກກຈູປມາ ອາຄຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐-໑໐໔) ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິຕິ ກິຣາຕິ ຠຄວໂຕ ຍຖາເທສິຕາຍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຠາວທີປນໍ. ໂຠຕິ ຘມ຺ມາລປນໍ. ອນຕ຺ຕກຕານີຕິ ອຕ຺ຕນາ ນ ກຕານິ, ອນຕ຺ຕເກຫິ ວາ ຂນ຺ເຘຫິ ກຕານິ. ກມຕ຺ຕານໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ຂຓິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມານິ ກໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂກ ກມ຺ມຜລໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິທ຺ວາຕິ ສຸຕາທິວິຣເຫນ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ນ ວິທ຺ວາ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປຄໂຕ, ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ເຈຕສາຕິ ‘‘ຍທິ ອຫໍ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ໂກ ຜລໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ສຕິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສິຍາ ຜລູປໂຠໂຄ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຘິປຕິໂຕ ອາຄໂຕ ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ໂຍ, ເຕນ. ອຕ຺ຕວາທຸປາທານສຫຄຕ ເຈຕສາ. ອຕິຘາວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຂຓິກຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ສິທ຺ເຘ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ເຘ ເອກຕ຺ຕນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ກາຣກເວທກຠູເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ກມ຺ມຜລານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ສິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຸປຣິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ’’ຕິ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣຫິ ປຏິປກ຺ຂວເສນ. ກິເລເສນາຕິ ‘‘ໂລໂຠ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ກິເລສວເສນ. ອິມສ຺ມິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິຈ຺ຈສາຣາທິປຎ຺ຎາປການໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວເສນ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຍໍ ເທສນາ ນິຈ຺ຈສາຣາທິສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ.

ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໕-໑໑໗. ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ສມ຺ມາທສ຺ສເນນ ສງ຺ກຣາຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ. ຕທປິ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ‘‘ອິທໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ເອວໍຄຫິກໍ ເອວໍປຣາມຏ຺ຐໍ ເອວໍຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ເອວໍອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ. ຕຖາ ຍສ຺ມິໍ ເວທຍິເຕ ອວີຕຕຓ຺ຫຕາຍ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ, ຕໍ ເວທຍິຕໍ ສມຸທຍາທິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ເອເຕນ ອນາວຣຓຎາຓສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຫິ ຍຖາ ຕຖາຄຕານໍ ຍຖາຠູຕເມຕ຺ຖ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ນ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ, ອຖ ໂຂ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຈາຍໍ ເທສນາ ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖາ ຊາຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສຠາວໍ ອຊານນມຕ຺ເຕນ ມິຈ຺ຉາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຍໍ ວິເສສໂຍຊນາ ກຕາ. ເວທຍິຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎາປນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຠູຕໍ ອນຸຠວນໍ. ຕຓ຺ຫາຄຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຄຕານໍ ອຸປຄຕານໍ, ປວຕ຺ຕານໍ ວາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເວທຍິຕໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ວຏ຺ຏາມິສຠູຕໍ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາສລ຺ລານຸວິທ຺ຘຕາຍ ສອຸພ຺ພິລຕ຺ຕາ ຈຎ຺ຈລໍ, ນ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ວິຍ ເອກຣູເປນ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິຕສ຺ສິເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ອຖ ວາ ເອວໍ ວິເສສກາຣຓໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິເສສກາຣຓໂຕ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ເວທນາ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິສິຏ຺ຐກາຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕທປີຕິ ‘‘ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕທປິ. ສຸຂາທິເຠທໍ ຕິວິຘເວທຍິຕໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂສລ຺ລານິຈ຺ຈໂຕ, ອວິເສເສນ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓໂຕ ວາ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ສຸຂາທິປຕ຺ຖນາສມ຺ຠວໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕນ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ ທິຏ຺ຐິຈລນເມວ, ‘‘ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ໂກ ເວທນໍ ອນຸຠວຕີ’’ຕິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ທິຏ຺ຐິຍາ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວາ, ນ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ ສສ຺ສໂຕ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ເຍນ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕນ ເອຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເວທຍິຕໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເວທຍິຕສ຺ສາປິ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເທສນາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣນິທ຺ຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ຍຖາ ປຎ຺ຎາປນຘມ຺ໂມ ທິຏ຺ຐິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ຈ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາປິ ຣູປເວທນາທໂຍ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ວາ ໂລໂກ ວາ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເນຕໍຐານໍວິຊ຺ຊຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐິເວທຍິເຕຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ເວທຍິເຕ, ຜສ຺ສປຘາເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນາປິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖູຫິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ຈ ເກຫິຈິ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ກທາຈິ ຜສ຺ເສນ ວິນາຕິ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ພລວກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພລວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ນິຫິໂຕປິ ຫິ ວິສໂຍ ສເຈ ຜຸສນາກາຣຣຫິໂຕ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ນ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ຜສ຺ໂສວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ຜສ຺ໂສເຍວ ປຐມໍ ອຸທ຺ຘໂຏ, ເວທນາຍ ປນ ອຘິຏ຺ຐານເມວ.

ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຘິຏ຺ຐານວຏ຺ຏກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸປິ ວາເຣສຸ ອຘິກຕຕ຺ຕາ, ອຸປຣິ ຈ ‘‘ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ເວທຍິຕເມຕ຺ຖ ປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພທິຏ຺ຐິເວທຍິຕານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີ’’ຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ຈ ‘‘ເຍປິ ເຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສ຺ສ ປິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເວທຍິຕສ຺ສ ຜສ຺ເສ ປກ຺ຂິປນໍ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຕາທສ຺ສນເມວ ‘‘ຉຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕເນຫິ ຉຬາຣມ຺ມຓປຏິສໍເວທນໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຉຜສ຺ສເຫຕຸກເມວາ’’ຕິ. ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ສຎ຺ຊາຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕິຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ເອວໍ ສໂມສຣຓສທ຺ໂທປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຍຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ອາຍຠູຕໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຕໂນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຍຕນໍ, ກາຣຓໍ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉສມູເຫ ອຣຎ຺ຎໂວຫາໂຣ ອຣຎ຺ຎເມວ ອຣຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນ ອາກາຣນິວາສາຘິຏ຺ຐານຕ຺ເຖ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຫິຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ສຸວຓ຺ຓາຍຕນໍ, ວາສຸເທວາຍຕນໍ ກມ຺ມາຍຕນນ຺ຕິ ອາທີສຸ ອາກຣນິວາສາຘິຏ຺ຐາເນສຸ ອາຍຕນສທ຺ໂທ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍ ອາກິຓ຺ຓາ, ຕານິ ຈ ເນສໍ ນິວາໂສ, ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕຕິ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄຕິຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຜສ຺ໂສຕິ ‘‘ສງ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ສນ຺ນິປາຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ…ເປ… ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕) ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເວທນາຍ ປຘານກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຜສ຺ສສີເສນ ເທສນາ ກຕາ, ເອວມິຘາປິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ຜສ຺ສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣນ຺ຕປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທີປເນນ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ຜສ຺ສມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜສ຺ໂສ ອຣູປຘມ຺ໂມປິ ສມາໂນ ເອກເທເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ອນລ຺ລີຍມາໂນປິ ຜຸສນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕິ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສວ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສຕີ’’ຕິ, ເຍນ ໂສ ‘‘ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ອຜຸສນກິຈ຺ຈານິປິ ອາຍຕນານິ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ຜຸສນກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ເສ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ, ຜສ຺ສຄຕິການິ ກຕ຺ວາ ຜສ຺ສູປຈາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຈາໂຣ ຫິ ນາມ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ເຕນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສານໍ ວເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ຍາວ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉພ຺ພິຘາ ເວທນາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອຏ຺ຐສຕປຣິຍາເຍນ ອຏ຺ຐສຕເຠທາ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາຍາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາ ຍາວ ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉປ຺ປເຠທາຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐສຕເຠທາຍ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍສີເສນ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍວ ອຸທ຺ຘໂຏ, ນນຸ ສຸຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ຈຕຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ທ຺ວິຘາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຸປນິສ຺ສເຍ ເອວ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ສງ຺ຄໂຫ, ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕີນໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ເຕສມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍນ ສງ຺ຄໂຫວ ກໂຕ, ນ ປກຕູປນິສ຺ສເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕທຕ຺ຖເມເວຕ຺ຖ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຸປນິສ຺ສເຍນາ’’ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາຕິ ກາມຸປາທານໍ ຍາວ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ. ນນຸ ຈ ຕຓ຺ຫາວ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລາ ຕຓ຺ຫາ ຕຓ຺ຫາວ, ພລວຕີ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານໍ. ອຖ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາ ຕມສິ ໂຈຣານໍ ກຣປສາຣຓໍ ວິຍ. ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປາທານໍ, ໂຈຣານໍ ກຣປ຺ປຕ຺ຕຘນຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປຏິປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ, ສນ຺ໂຕສປຏິປກ຺ຂາ ອຸປາທານໍ. ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂມູລໍ ຕຓ຺ຫາ, ອາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ອຸປາທານສ຺ສາຕິ ອສຫຊາຕສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ອິຕຣສ຺ສ ສຫຊາຕໂກຏິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ, ອນານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍນ, ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປນ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍຫິ, ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕເນວ ວາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸປນິສ຺ສເຍເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທີນິ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ຕຖາ ຣູປາທິເຠເທວ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ມ. ນິ. ໒.໙໔, ໙໕, ໒໒໕; ມ. ນິ. ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໓໘) ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສນໍ, ຂນ຺ເຘສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫຠູຕໍ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຫຊາຕສ຺ສ ປນ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕເຫຕຸວເສນ ຕຓ຺ຫາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຫຊາຕໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເຈວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວສ຺ສາຕິ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ເຈວ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາທິສງ຺ຂາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກາມຠວາທິໂກ ນວວິໂຘ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ເຕສໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວກາຣຓກມ຺ມຠວກາຣຓຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມາຣມ຺ມຓກຣຓກາເລ ປນ ກມ຺ມສຫຊາຕກາມຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປນ ສຫຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕໍ ອຸປາທານໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ເຈວ ເຫຕຸມຄ຺ຄວເສນ ຈ ອເນກຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອສຫຊາຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ, ສມ຺ມສນາທິກາເລສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣາທິເກ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍ, ສຫຊາຕາທິເກ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເຈວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈາ’’ຕິ.

ຠໂວ ຊາຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠໂວຕິ ກມ຺ມຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ. ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຫິ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຊາຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊາຕີຕິ ປເນຕ຺ຖ ສວິກາຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ. ສວິກາຣາຕິ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິກາເຣນ ສວິກາຣາ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວເຍວ. ນ ຫິ ຕເທວ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກມ຺ມຠໂວ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠໂວ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ສຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓໍ, ຊຣາມຣຓາທິນາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ພາລສ຺ສ ໂສກາທໂຍ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕິ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຊາຕູປນິສ຺ສຍສີເສນ ປຈ຺ຈຍວິຈາຣຓາຍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄວິຈາຣຓາຍ ຈ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ’’ຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຈາຣຓາຍ ສາ ນິຣວເສສາ ກຸໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອກເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ກຖິຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕຖາ ກຖເນ ສທ຺ຘິໍ ອຸທາຫຣເຓນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ວາ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາທິມຣິຍາທາ ອປ຺ປຏິຫຕສ຺ສ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິມສ຺ມາ ກາຣຓາ ອາສວປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ຠວທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ອິໂຕ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ໂຕ ອິຘາ’’ຕິ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ວິວຏ຺ຏກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິ ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ຜສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຜສ຺ສຏ຺ຐານໍ. ອາຫາໂຣຕິ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ‘‘ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໔໒໙) ວຈນໂຕ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ຍທິປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານນວເສນ ປນ ເທສນາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິຏ຺ຐາປິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມຕ຺ຖ ‘‘ໂກ ເອວໍ ຊານາຕີຕິ? ຂີຓາສໂວ ຊານາຕິ, ຍາວ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘) ຕໍ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໖. ອນ຺ໂຕ ຊາລສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລໍ, ອນ຺ໂຕຊາເລ ກຕາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ. ອປາຍູປປຕ຺ຕິວເສນ ອໂຘ ໂອສີທນໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ. ຕຖາ ປຣິຕ຺ຕຠູມິມຫຄ຺ຄຕຠູມິວເສນ, ໂອລີນຕາ’ຕິຘາວນວເສນ, ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ອໂຘ ໂອສີທນໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູ’’ຕິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

໑໔໗. ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວນ຺ຕິ ຘຣມານກປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ. ອຕີຕຠາເວນ ປນ ຕຖາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອຎ຺ຎພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ວຕ຺ຕຕິ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໗). ກາໂຍຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ໂຍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂສທິສຕາ, ຕທວຍວານຎ຺ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຈກ຺ຂາທີນໍ ອມ຺ພປກ຺ກສທິສຕາ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຏຈ຺ເຉເທ ວຓ຺ຏູປນິພນ຺ຘານໍ ອມ຺ພປກ຺ການໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໂຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ຠວເນຕ຺ຕິເຉເທ ຕທຸປນິພນ຺ຘານໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສນ຺ຕານໂຕ ວິຈ຺ເຉໂທຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂອປມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໘. ຘມ຺ມປຣິຍາເຍຕິ ປາຬິຍໍ. ອິຘຕ຺ໂຖຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຫິຕໍ. ປຣຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ປຣາຍຫິຕໍ. ສງ຺ຄາມໍ ວິຊິນາຕິ ເອເຕນາຕິ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖຊາລໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສີລາທິອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິທ຺ເທສໂຕ ຈ ຘມ຺ມຊາລໍ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານໍ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ. ທິຏ຺ຐິວິເວຈນມຸເຂນ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ. ຕິຕ຺ຖິຍວາທນິມ຺ມທ຺ທນູປາຍຕ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໔໙. ອຕ຺ຕມນາຕິ ປີຕິຍາ ຄຫິຕຈິຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ປນ ອນຕ຺ຕມນາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖຈຣຕາຍ ປຣມນາ ເວຣິມນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ທິໂສ ທິສ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໔໒; ອຸທາ. ໓໓) ຄາຖາ, ນ ເອວໍ ອຕ຺ຕມນາ. ອິເມ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຈຣຕາຍ ສກມນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕມນາຕິ ສກມນາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕມນາຕິ ສມຕ຺ຕມນາ, ອິມາຍ ເທສນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓມນສງ຺ກປ຺ປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍມ຺ປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເສວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຄມເນປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປກາສີຍຕີຕິ ອຠິນນ຺ທນສທ຺ໂທ ອິຘ ອນຸໂມທນສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸໂມທເນປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໗) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕາຍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕເມວ ປນ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຄາຖາຣຫິຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕາ ຫິ ອິທໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປເຣສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິສທ຺ເທນ ປາຣມິປຣິຈຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວໍເສ –

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໖໖);

ວີຣິຍພເລນາຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມເນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິປຣິຈ຺ຈາຄເຫຕຸຠູຕວີຣິຍປ຺ປຠາເວນ, ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕູ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ມຫານິ. ໑໙໖) ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕວີຣິຍານຸຠາເວນ. ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາຕິ ວິມ຺ຫຍາວຫກິຣິຍານຸຠາວຆຏ຺ຏິຕາ. ປໍສຸກູລໂຘວເນ ເກຈິ ‘‘ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກ ປາຣມິປຣິປູຣຓປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກມ຺ປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອກາລກມ຺ປເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘຸກາຣທານວເສນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐). ສງ຺ຄີຕິກາລາທີສຸປິ ສາຘຸກາຣທານວເສນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ປກຣຓນຍວຓ຺ຓນາ

ອຍໍ ປນ ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປ຺ປໂຍຊນຠາຊເນສຸ ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸກຣາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓຠຓນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ວິເນຍ຺ຍາຆາຕານນ຺ທາທິຠາວານາປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ປຏິປຊ຺ຊນກ຺ກມສ຺ສ, ປສໍສາວິສຍສ຺ສ ຂຸທ຺ທກາທິວເສນ ອເນກວິຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ຈ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອນວໂພໂຘ ສມຸຏ຺ຐານໍ.

ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ປໂຍຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເນຍ຺ຍາຆາຕານນ຺ທາທິຠາວາປຕ຺ຕິ ອາທິກຎ຺ຫິ ອິມໍ ເທສນໍ ປໂຍເຊຕີຕິ. ຕຖາ ກຸຫນລປນາທິນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ, ທິຏ຺ຐິສີເສນ ປຈ຺ຈຍາກາຣວິຠາວນໍ, ຉຜສ຺ສາຍຕນວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນຎ຺ຈ ປໂຍຊນານິ.

ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓນິມິຕ຺ຕໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ກຸຫນາທິວິວິຘມິຈ຺ຉາຊີວນິຣຕາ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິປງ຺ກໍ ນິມຸຄ຺ຄາ, ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ອນວພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສຎາຓາ ວິເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ.

ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ປນ ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈເນນ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ສມຓສຎ຺ຎາຍ ນິໂຍຊນໍ, ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານຸຏ຺ຐານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນານຸໂຍໂຄ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສມາໂຍໂຄ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ, ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລສິທ຺ຘິ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍປ຺ປຫານໍ, ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອນຸປເລໂປ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ, ຕາຍ ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມງ຺ຄິຕາ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ, ຕທງ຺ຄປຫານໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ວິຣຕິຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິ, ປິຍມນາປຄຣຸຠາວນີຍຕານິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສມຸທາຄໂມ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາໂວ, ອກຸສລມູລຕນຸກຣຓໍ, ກຸສລມູລໂຣປນໍ, ອຸຠຍານຕ຺ຖທູຣີກຣຓໍ, ປຣິສາສຸ ວິສາຣທຕາ, ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣ,ປເຣຫິ ທຸປ຺ປຘໍສິຍຕາ, ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິສມງ຺ຄິຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ຄມ຺ຠີຣຘມ຺ມວິຠາວນໍ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕາ, ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍນາປິ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຕາ, ສຸຂຸເມນປິ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາ, ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາເຕນ ອນຸມານຎາເຓນາປິ ທຸຣຘິຄມນີຍຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພທຣຖຕາ, ສນ຺ຕຘມ຺ມວິຠາວນໍ, ໂສຠນປຣິໂຍສານຕາ, ອຕິຕ຺ຕິກຣຠາໂວ, ປຘານຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓໂຄຈຣຕາ, ສຸຂຸມສຠາວຕາ, ມຫາປຎ຺ຎາວິຠາວນາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິທີປກປເທຫິ ສມາສໂຕ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ປກາສິຕາຕິ ໂອລີນຕາຕິຘາວນວິຠາວນໍ, ອຸປາຍວິນິພທ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສກິຕ຺ຕນໍ, ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນາ, ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫປຎ຺ຎາປນໍ, ປຣາມາສປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິວິຠາໂຄ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາປວຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕວານນ຺ຕວາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທໂສ, ອນ຺ຕທ຺ວຍາວຕາຣຓໍ, ອາສໂວຆໂຍຄກິເລສຄນ຺ຖສໍໂຍຊນູປາທານວິເສສວິຠຊ຺ຊນຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວຘສິທ຺ຘິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາວິຄໂມ, ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິນິມິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄໂຫ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຏ຺ຐານໍ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສມາໂຍໂຄ, ສມ຺ມາວີຣິຍສມຖານຸໂຍຊນໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສິທ຺ຘິ, ຕທຸຠເຍນ ຈ ນີວຣຓສໍໂຍຊນທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏານຸຈ຺ເຉໂທ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣຓອປຣນ຺ຕປຏິສນ຺ຘານານິ, ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລວເສນ ເຫຕຸວິຠາໂຄ, ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣິຕາ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີນໍ ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທໂສ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາກຖເນນ ຘມ຺ມານໍ ນິຈ຺ຈຕາປຏິເສໂຘ, ອນິຈ຺ຈຕາປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກາຣກາທິປຏິກ຺ເຂໂປ, ເອວໍຘມ຺ມຕາທິນິທ຺ເທໂສ, ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ, ສມຕ຺ຕນິຍາມປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓວິຠາວນຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊາຘິມຸຕ຺ຕິ, ວສີຠາໂວ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຘາຕຸທ຺ວຍວິຠາໂຄ, ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ຠວໂຍນິອາທີສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສກເລນ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ຠຄວໂຕ ຕາທິຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອາທິຠູຕຘມ຺ມທ຺ວຍສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍູປເທໂສ, ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທິປຸຄ຺ຄລຈຕຸກ຺ກສິທ຺ຘິ, ກຓ຺ຫາກຓ຺ຫວິປາກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກວິຠາໂຄ, ຈຕຸຣປ຺ປມຎ຺ຎາວິສຍນິທ຺ເທໂສ, ສມຸທຍາທິປຎ຺ຈກສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ, ຉສາຣຓີຍຘມ຺ມວິຠາວນາ, ທສນາຖກຣຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ

ເທສນາຫາຣວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ, ເວທນາຜສ຺ສາຍຕນາທິມຸເຂນ ຈ ຄຫິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ສາ ປນ ປຣິຕສ຺ສນາຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຈ ສຣູເປເນວ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ, ຠວເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕາວ. ອຍໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ. ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ປນ ອາຆາຕານນ຺ທາທິວຈເນຫິ, ອາຕປ຺ປາທິປເທຫິ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂທສວຈເນນ, ສພ຺ພທິຏ຺ຐິທີປກປເທຫິ, ກຸສລາກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ, ໂສກາທິຄ຺ຄຫເຓນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາກຸສລຘມ຺ມວິຠາວນປເທຫິ ຄຫິຕາ ກມ຺ມກິເລສາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວທນານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນິສ຺ສຣຓປຣິຍາເຍຫິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕິວຈເນນ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິວຈເນນ ຈ ປາຬິຍໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນາປເທເສນ, ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕປຊານນປຣິຍາເຍນ, ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທປຣິຍາເຍນ ຈ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ, ຍານິ ປາຬິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໙) ສຣູເປເນວ ອາຄຕານິ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ, ເຕສຎ຺ຈ ວເສນ ອິຘ ອສ຺ສາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິເນຍ຺ຍານນ຺ຕາທິຠາວາປຕ຺ຕິອາທິກໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄໍ ປໂຍຊນເມວ ຜລໍ. ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາ, ອາຆາຕາທິຜລສ຺ສ ຈ ອນຎ຺ຎສນ຺ຕານຠາວິຕາ, ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ຍຖາສຠາວປຏິຊານນນິພ຺ເພຐນາຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍປໂຍຊນາຘິຄມເຫຕຸ ອຸປາໂຍ. ອາຆາຕາທີນໍ ກຣຓປຏິເສຘນາທິອປເທເສນ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ.

ວິຈຍຫາຣວຓ຺ຓນາ

ກປ຺ປນາຠາເວປິ ໂວຫາຣວເສນ, ອນຸວາທວເສນ ຈ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຍມາຠາວໂຕ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖໍ ວາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຠິມຸຂີກຣຓາຍ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາມນ຺ຕນໍ. ອຎ຺ຎຠາວໂຕ, ປຏິວິຣຸທ຺ຘຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຓ຺ຓປຏິປກ຺ຂໂຕ, ອວຓ຺ຓນີຍໂຕ ຈ ‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຕ຺ຕິວເສນ, ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ຈ ‘‘ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຘາຣຓຠາວໂຕ, ອຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທິຏ຺ຐິສີເລຫິ ສໍຫຕຠາວໂຕ, ກິເລສານໍ ສງ຺ຆາຕກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕປຏິນິທ຺ເທສໂຕ, ວຈນຸປນ຺ຍາສນໂຕ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕ, ປຸຖຸຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫນນໂຕ, ອາຣມ຺ມຓາຠິຆາຕໂຕ ຈ ‘‘ອາຆາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈວຸຕ຺ຕິຍາ, ອຕຸຏ຺ຐາກາຣຕາຍ ຈ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມຓຈິນ຺ຕນໂຕ, ນິສ຺ສຍໂຕ ຈ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖາສາຘນໂຕ, ອນຸ ອນຸ ‘‘ອນຕ຺ຖສາຘນໂຕ’’ ຈ ‘‘ອນຠິຣທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຓານຣຫຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຖຸສາສເນ ຐິເຕຫິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ນ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ, ສກ຺ກາ ຈ ອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນຎ຺ຈ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎຸນາ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓໍ ຕາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອາຆາຕາທໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໂກ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິພນ຺ຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ສນ຺ຕານນ຺ຕເຣສຸ ອສງ຺ກມນໂຕ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອາຆາຕາທໂຍ ສຸຠາສິຕາທິສລ຺ລກ຺ຂເຓປິ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສໂກຘໂລຠານໍ ອນ຺ຘຕມສພ຺ຠາວໂຕ. ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ເວຣມຓິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປາໂມຊ຺ຊປາສໍສຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂມ ໂຫຕີຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ເຕນ ຄຸເຓນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ເອກເທສຠູຕາປິ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓຄ຺ຄຫຓາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຕຊ຺ຊາອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິກ຺ຂຕານິ ອຘິຄມຕກ຺ກນານິ ສສ຺ສຕວາທາທິອຠິນິເວສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກປ຺ປນາຊາລສ຺ສ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ເວທນາທີນວານວໂພເຘນ ເວທນາຍ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາສພ຺ຠາວໂຕ. ສຕິ ຈ ເວທຍິຕຣາເຄ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາໂຫ, ສສ຺ສຕາທິຄາໂຫ ຈ ວິປຣິຜນ຺ທຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຣຓສ຺ສ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ ສສ຺ສຕາທິວາເທ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕານໍ, ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ວາ ເວທນໍ ເວທຍນ຺ຕານໍ ຜສ຺ໂສ ເຫຕູຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄຕິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ຉຜສ຺ສາຍຕນນິມິຕ຺ຕວຏ຺ຏສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທິປຊານນາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕິກສຎ຺ຎໍ ອຕິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຠາວໂຕ. ອິມາເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີຫິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕຠາໂວຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອກິຣິຍວາທາທີນໍ ອິສ຺ສຣວາທາທີນຎ຺ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄເຍວ ຍຖາຠູຕໍ ຠາເວສິ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຣູປາທີສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອນວເສສໂຕຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ປທຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອວຓ຺ຓາຣຫອວຓ຺ຓານຸຣູປສມ຺ປຕ຺ຕານາເທຍ຺ຍວຈນຕາທິວິປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓາຣຫວຓ຺ຓານຸຣູສມ຺ປຕ຺ຕສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທໂຍ ນິຣຍາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ອຣິຍສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອຣິໂຍ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອຣິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປ຺ປກາຣຎາຓໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ເທສນາຎາຓໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐຸປາທານ຺ຕິ ສາ ຍຖາຣຫໍ ນວວິຘສ຺ສາປິ ຠວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຠໂວ ຊາຕິຍາ, ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ, ໂສກາທີນຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອນຸໂພໂຘ ປຏິເວຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ປຏິເວໂຘ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປທຏ຺ຐານ຺ຕິ ຍາວ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານ຺ຕິ ເນຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນໍ ປເຣສໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍໂຍນິໂສມນສິກາຣຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຂຕາຍ, ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຜສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຉ ຜສ຺ສາຍຕນານິ ຜສ຺ສສ຺ສ, ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕປ຺ປຊານນໍ ນິພ຺ພິທາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄສ຺ສາຕິ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ເນຕພ຺ພໍ. ຠຄວໂຕ ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ອຍໍ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ.

ລກ຺ຂຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ໂກຘຸປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສາຣມ຺ຠປຣວມ຺ຠນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອານນ຺ທາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠມານາຕິມານມທປ຺ປມາທາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ໂລຠຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ສມານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອາຆາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐຄນ຺ຖນີວຣຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ກາຍຄນ຺ຖນີວຣຓລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອານນ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຜສ຺ສາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິກ຺ຂາລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ສີລສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິກສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐອຸປາທານານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ອຸປາທານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເວທນາຍ ຘມ຺ມາຍຕນຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສມ຺ມສນູປຄານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາຍຕນານໍ ຘາຕູນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ອາຍຕນລກ຺ຂເຓນ, ຘາຕຸລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕຸອາສໂວຆໂຍຄນີວຣຓາທິສງ຺ຄໂຫ ເຫຕາທິລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຍ, ຕຖາ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນາປິ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ, ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຉຜສ຺ສາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຘາຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ຜສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ, ສມ຺ມສນສຠາເວນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຠວເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນມ຺ປິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ວຏ຺ຏເຫຕຸຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ລກ຺ຂຓຫາໂຣ.

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວຓ຺ຓນາ

ນິນ຺ທາປສໍສາຫິ ສມ຺ມາກມ຺ປິຕເຈຕສາ ມິຈ຺ຉາຊີວໂຕ ອໂນຣຕາ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສິໂນ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຄຸຓຣສສ຺ສາທວິມຸຂາ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ. ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສວິນິມຸຕ຺ຕາ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຣາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ, ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ປທປທຕ຺ຖນິທ຺ເທສນິກ຺ເຂປສຸຕ຺ຕເທສນາສນ຺ຘິວເສນ ຉພ຺ພິຘາ ສນ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ. ຕຖາ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ. ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ, ຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ຕິວິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕາ ປເນຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ສນ຺ຘິໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຈາຣິຕາ ເອວ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ຈ ປຐມໍ ນິກ຺ເຂປວເສນ ອມ຺ເຫຫິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕາເຍວ. ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນານ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໍ ເທສນາສນ຺ຘິ, ສາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ ຠິກ຺ຂເວ ກກເຈນ ໂຈຣາ ໂອຈຣກາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກ຺ກນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣປິ ໂຍ ມໂນ ປທູເສຍ຺ຍ, ນ ເມ ໂສ ເຕນ ສາສນກໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ມາຓວ ສຕ຺ຕາ…ເປ… ທາຍາທາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑໖) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ອປິ ຕຸມ຺ເຫ…ເປ… ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ…ເປ… ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໔; ມຫານິ. ໕, ໑໕໖, ໑໙໕) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອຸພ຺ພິລ຺ລາວິຕຕ຺ຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ…ເປ… ອຸພ຺ພິລາວິຕາ, ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ‘‘ລຸທ຺ໂຘອຕ຺ຖໍ…ເປ… ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໘; ມຫານິ. ໕.໑໕໖, ໑໙໕; ຈູຬນິ. ໑໒໘) ‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໖໔; ເນຕ຺ຕິ. ໒໗, ໙໐; ເປຏໂກ. ໑໔) ອິມາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ…ເປ… ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍຎ຺ໂຎ ປຸຣິເມຫິ ຍຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຏ຺ຐຕໂຣ ຈ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕໂຣ ຈ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ ຈ ມຫານິສໍສຕໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິກາຍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໕໓) ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ, ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ສີລໂຕ ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕຣຠາວວຈເນນ ຌານໂຕ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປຠາວທີປນໂຕ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ ສີລວາ…ເປ… ກຸສລສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິກາຫິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິ ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄມ຺ຠີໂຣ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘) ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຏິເວເຘນ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາທິຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ, ອສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈ, ເນວ ສສ຺ສໂຕ ຈ ນາສສ຺ສໂຕ ຈ, ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ຕວາ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ. ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎີ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ. ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ສໂຕ ວາ ປນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ວາ ປເນເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໑) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ‘‘ຕຍິທໍ ສງ຺ຂຕໍ ໂອຬາຣິກໍ, ອຕ຺ຖິ ໂຂ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣໂຘ, ອຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓທສ຺ສາວີ ຕຖາຄໂຕ ຕທຸປາຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ຕທປິ ເຕສໍ…ເປ… ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕສໍ ຠວຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຉນ຺ທາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຣຸຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸສ຺ສວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ຎາຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂເວ ຎາເຓ ອສຕິ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ຍທປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕຕ຺ຖ ຎາຓຠາຄມຕ຺ຕເມວ ປຣິໂຍທາເປນ຺ຕິ, ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຸປາທານມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໙) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໔໔) ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ອິເມ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໘໓) ຈ ອາທິກາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ອານນ຺ທ ຠິກ຺ຂຸ ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ນ ສຎ຺ຎໍ, ນ ສງ຺ຂາເຣ, ນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂສ ເອວໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ອຸປາທິຍຕິ, ອນຸປາທິຍໍ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ອປຣິຕສ຺ສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ກາຍານິ ອຠິວທນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໖) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ…ເປ… ເທວມນຸສ຺ສາ’’ຕິ –

‘‘ອຈ຺ຈີ ຍຖາ ວາຕເວເຄນ ຂິຕ຺ຕາ, (ອຸປສິວາຕິ ຠຄວາ)

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ;

ເອວໍ ມຸນີ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໘໐; ຈູຬນິ. ໔໓);

ອາທິກາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ອຍໍ ຈາຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ.

ອາວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈເນນ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານຸຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາປຣາປກາຣທຸກ຺ຂສຫຄຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ, ໂສຣຈ຺ເຈນ ສີລສ຺ສ. ສທ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສກລໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ສີລານິສໍສຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣ, ເຕນ ສກລໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາໂພຘິປກິຕ຺ຕນໍ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ມຫາໂພຘິ, ເຕນ ທສພລາທໂຍ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕາຫິ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທເນນ ຠຄວໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍວິສຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິມຸເຂນ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ, ເຕນ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ, ເຕນ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານເນນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທານິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ສຕ຺ຕປິ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາປຫານໍ, ເຕນ ຠຄວໂຕ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ ອາວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕານນ຺ທາທໂຍ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຍຫິ ປນ ຘມ຺ເມຫິ ອາຆາຕານນ຺ທາທີນໍ ອກຣຓໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເຕ ອພ຺ຍາປາທາທໂຍ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ອາຆາຕາທໂຍ ກາມາວຈຣາວ, ອພ຺ຍາປາທາທໂຍ ຈຕຸຠູມກາ. ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ກຸສລາ ວາ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ, ຕສ຺ສາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ອພ຺ຍາກຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສິຍາ ກຸສລາ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕາ, ຕຕ຺ຖ ກຸສລານໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ປທຏ຺ຐານໍ. ອພ຺ຍາກຕານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ, ວິປສ຺ສນາ, ອາວຊ຺ຊນາ ວາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ກຸສລາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ອພ຺ຍາກຕາ ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອກຸສລາວ ກາມາວຈຣາວ, ຕາສໍ ອວິເສເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ປທຏ຺ຐານໍ. ວິເສສໂຕ ປນ ສນ຺ຕຕິຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ອຕີຕຊາຕິອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກສຫິໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາຣສຫິໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສສທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາ ສິຍາ ກຸສລາ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕາ, ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ຣູປາວຈຣາ, ສິຍາ ອຣູປາວຈຣາ, ຜສ຺ໂສ ຕາສໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ, ເຕສໍ ‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເນຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ອກຸສລາ ກາມາວຈຣາ, ຕາສຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາສວາ, ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເອວ ວາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ສສ຺ສ ເວທນາຍ ວິຍ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ປຣິວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓໍ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານິ ອນຸພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລສິທ຺ຘິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາວຫຕິ. ອາຆາຕາທໂຍ ປນ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕໍ ທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍໍ ໂຠຄຫານິໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ປເຣຫິ ທຸຣຸປສງ຺ກມນຕຎ຺ຈ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕາ ນິຣຍາທີສຸ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອາວຫນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິກລ຺ຍາຓໍ ປຣມ຺ປຣໍ ອາວຫຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທິ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິອກລ຺ຍາຓໍ ປຣມ຺ປຣໍ, ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓວິເສສໍ ອາວຫຕິ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍໍ ຍຖາສຠາວາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຣຫິຕໍ ປນ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ເຍສຸ ສາວຣຓໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິເສສໍ ນາວຫຕິ. ສພ຺ພາປິ ເຈຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຍຖາຣຫໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວໂຕ ອນ຺ຕທ຺ວຍຠູຕາ ສກ຺ກາຍຕີຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານິກສຠາວຕ຺ຕາ. ນິຍ຺ຍານິກສຠາວຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສປຣິກ຺ຂາຣາ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠູຕາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ສກ຺ກາຍຕີຣໍ ປາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນໍ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິໍ ອາວຫຕິ ມຄ຺ຄຠາວໂຕ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິອສມ຺ປຏິເວໂຘ ສໍສາຣຈາຣກາວໂຣຘໍ ອາວຫຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເວທຍິຕສຠາວປຏິຈ຺ຉາທໂກ ສມ຺ໂມໂຫ ຕທຠິນນ຺ທນໍ ອາວຫຕິ. ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ເພທໍ ວິຣາຄຎ຺ຈ ອາວຫຕິ. ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຫິຕາ ຕຓ຺ຫາ ອເນກວິຫິຕໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ປສາເຣຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາສມຸຈ຺ເຉໂທ ປຐມມຄ຺ໂຄ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ສງ຺ໂກເຈຕິ. ສສ຺ສຕວາທາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອສຕິ ຜສ຺ເສ ຕທຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພນ຺ຘານໍ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນໍ ອນິໂຣເຘນ ຜສ຺ສາທິອນິໂຣໂຘ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕິເຍວ, ຍາຖາວໂຕ ຜສ຺ສາຍຕນາທິປຣິຎ຺ຎາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິທສ຺ສນານິ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຜສ຺ສາຍຕນາທິອປຣິຎ຺ຎາ ຕໍທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉໂທ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ອນາຄເຕ ຠວປ຺ປພນ຺ໂຘ ປຣິວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ເວວຈນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ມມ ມຍ຺ຫໍ ເມ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ປເຣ ອຎ຺ເຎ ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ນິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຠເຓຍ຺ຍຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ສມູຫສ຺ສ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຖ ເຕສູ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂວ ຠວນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ອາຆາໂຕ ໂທໂສ ພ຺ຍາປາໂທ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ໂທມນສ຺ສໍ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ມໂນປໂທໂສ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ນ ກຣຓີຍາ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ ນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາໂຕ ວຕ຺ຖຸວເສນ ທສວິເຘນ ເອກູນວີສຕິວິເຘນ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ອຸປວິຈາຣວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອານນ຺ໂທປີຕິອາທິວເສນ ນວຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ປີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປວິຈາຣວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ສີລໍ ວາຣິຕ຺ຕຈາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ອເນກຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຈຕຸຘາ, ທ຺ວາທສວິເຘນ ວາ, ວິສຍເຠທໂຕ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິສສ຺ສຕາທິວເສນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເຠເທຫິ, ຕທນ຺ໂຕຄຘວິຠາເຄນ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເວທນາ ຉຘາ ອຏ຺ຐສຕຘາ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ສມຸທໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ອສ຺ສາໂທ ທຸວິເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອາທີນໂວ ຕິວິເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ນິສ຺ສຣຓໍ ເອກຘາ ຈຕຸຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ…ເປ… ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິ ທຸວິເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ.

‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາ ວິສຍເຠເທນ ຈຕຸຘາ ອຏ຺ຐຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ຉຘາ ອຏ຺ຐສຕຘາ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຜສ຺ໂສ ນິສ຺ສຍວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອຸປາທານໍ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຠໂວ ທ຺ວິຘາ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ຊາຕິ ເວວຈນວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຊຣາ ສຕ຺ຕຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ມຣຓໍ ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ໂສໂກ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ປຣິເທໂວ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ທຸກ຺ຂໍ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ໂທມນສ຺ສໍ. ອຸປາຍາໂສ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ‘‘ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຄຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິ ທຸວິເຘນ ປຣິນິພ຺ພານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເອວໍ ອາຆາຕາທີນໍ ອກຸສລກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍຖາປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ, ຕຖາ ‘‘ອາຆາໂຕ’’ຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠໂທ ວິຠຊິຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ໂອຕຣຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫ, ຕຖາ ອນຠິຣທ຺ຘິຄຫເຓນ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ອິທໍ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຍຕນມຸເຂນ ຘາຕຸມຸເຂນ ສຈ຺ຈມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທີນໍ ສຫຊາຕາ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອສຫຊາຕາ ປນ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕຣາ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາອຸປາທານາທີນໍ, ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ເຕສໍ ສຫຊາຕານໍ ອສຫຊາຕານຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂກຈິ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປຕິວເສນ, ໂກຈິ ກມ຺ມວເສນ, ໂກຈິ ອາຫາຣວເສນ, ໂກຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ, ໂກຈິ ຌານວເສນ, ໂກຈິ ມຄ຺ຄວເສນປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ອານນ຺ທາທີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສີລໍ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣຕິເຈຕນາ, ອພ຺ຍາປາທາທິເຈຕສິກຘມ຺ມາ ຈ, ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ເຈຕນາວ, ເຕສໍ ຕທຸປກາຣກຘມ຺ມານຎ຺ຈ ລຊ຺ຊາທຍາທີນໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາຍຕນາທິສງ຺ຄໂຫ, ປຸຣິມນເຍເນວ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ຎາຓທິຏ຺ຐິເວທນາອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄຫເຓສຸ. ນິສ຺ສຣຓອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິຄຫເຓສຸ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸວເສນປິ ຘາຕຸມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ສີລາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ, ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ມຸເຂນປິ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາທີປເນນ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ຕຖາ ເອວໍຘມ຺ມຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕມຸເຂນ ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ.

ໂສຘນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ມມໍ ວາ…ເປ… ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ…ເປ… ສງ຺ຆສ຺ສ…ເປ… ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫິ…ເປ… ກຣຓີຍາ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ທຸຕິຍນຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກຕມ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ, ໂນ ຈ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປທສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກຕເມ ຈ ເຕ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣມ຺ຠ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຍຖາສມາຫິເຕ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ໂນ ຈ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ. ‘‘ອິເມ ໂຂ ເຕ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ.

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕໍ, ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ມມໍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ’’ຕິ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຖາ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ.

ຕຖາ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎວິເສໂສ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທີນິ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙) ຈ ເອກູນວີສຕິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ ເຫຕຸ. ອານນ຺ທາທີນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິສິເນໂຫ ເຫຕຸ. ສີລສ຺ສ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈ ເຫຕຸ. ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ເຫຕຸ, ວິເສເສນ ປຎ຺ຎາປາຣ