📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມ຺ມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ປູຊນີຍປູຊາປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອນ຺ຕຣາ ຈ ຕສ຺ສ ອສງ຺ໂກຈນຕ຺ຖໍ, ຕທຸຠຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ…ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ວ ສາວເກ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑.໑໙໕; ອປ. ໑.໑໐.໑), ຕຖາ –

‘‘ເຍ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ. ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.

ຘມ຺ໂມຕິ…ເປ… ສງ຺ໂຆຕິ…ເປ… ທີປສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖);

ຕຖາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑),

‘‘ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ…ເປ…

ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ,

ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຈ

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄາຖຕ຺ຕຍມາຫ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ, ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ, ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ, ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ກຣຸຓາສີຕລໍ, ກຣຸຓາສີຕລໍ ຫທຍໍ ອສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຈ຺ຉນສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາຣຕີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕີຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວໍ ອຸປຄຕາ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ອຕິສເຍນ ຫທຍສີຕລຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕີຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຍຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕີຠາວສ຺ສຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ, ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ວິເສເສນ ຫຕໍ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕໍ ວິຫຕໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ວິຫຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໍ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ໂມຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ, ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ຕໂມ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊານ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕຠາເວ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວເກຫິ, ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສາຕິສເຍນ ອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ອນ຺ຕເຣນ ປໂຣປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊານ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສສໂຕ ໂມຫຕມວິຄເມນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ ປເທນ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວິຍ ເທສນາປຎ຺ຎາປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ໂມຫຕມວິນາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສກສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ‘‘ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ໂມຫຕມວິຘມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາວິຄ຺ຆາໂຕ ເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນານິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາຕໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ຕາທິໂສ ກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ. ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ, ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຄ຺ຆາຕວຈເນນ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ນຣາ ຈ ອມຣາ ຈ ນຣາມຣາ, ສຫ ນຣາມເຣຫີຕິ ສນຣາມໂຣ, ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຕິ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫໂຕ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານາປຘານຠາໂວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ – ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໒). ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອຖ ວາ ສມູຫຕ຺ໂຖ ໂລກ-ສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ສນຣາ ຈ ເຕ ອມຣາ ເຈຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກຕິ ສນຣາມຣໂລໂກຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມຣຓາຠາວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອມຣາ. ນຣາມຣານໍເຍວ ຈ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ, ຍຖາ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫຣຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ, ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໘-໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕, ໓໘໖) ປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍທຸຕວິລມ຺ພິຕ- ຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກກຸຏິລາກຸລຕາທິໂທສຣຫິຕໍ ວິລາສິຕຣາຊຫໍສວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ.

ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ, ນ ປຈ຺ເຈຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ຈ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ຄທຕີຕິ ສຸຄໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕາທີຫິ ສຸຄໂຕ, ຕໍ ສຸຄຕໍ.

ປຸຎ຺ຎປາປກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ຕາຫິ ສກລສ຺ສາປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຄຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ສຸປຣິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ໂຖເມມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ, ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໂຕ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາໂຕ, ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍໂຕ, ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ທຸວິຘາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ເຐນ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ເຫຕຸໂຕ, ຜລໂຕ, ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປຐມປເທນ ນິທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ – ຎາຓສມ຺ປທາ, ປຫານສມ຺ປທາ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍຄມນໂສຠນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ, ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໘-໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸປກາໂຣ ອນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ, ໂສ ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄ- ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ ສຸຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ. ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຘານໍ ປໂຍຊນໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ປຘາເນນ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ (ປຸ. ປ. ໒໔, ໑໗໓) ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທນີຍຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍານວິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ, ຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຈຕຸເວສ຺ສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑) ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ວິຠ. ມູລ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠວຓ຺ຓນາຍ) ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສຍໍ ຕາຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ, ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ, ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານມາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ. ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔໒໕, ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາຍໍ, ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖.໒໐);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໕) ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ ຈ ເມ ຠນ຺ເຕ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຸປຄໂຕຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ວນ຺ເທຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ, ຕນ຺ຕິ ນິຍມນໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຄຕມລໍ, ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຕພ຺ພິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໕-໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍ ຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໕-໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒).

ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຄຸເຓ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕມລໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ເທຕິ ປຓມາມິ, ໂຖເມມິ ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ ຈ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາຣຍຕີຕິ ຘມ຺ໂມ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຠຄວາ ຍໍ ອຣິຍສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ປນ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ສພ຺ພໂທສມລຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມໍ ນມາມີຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສາປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາປິ ຫິ ວິຄຕປຏິປກ຺ຂຕາຍ ວິຄຕມລາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຍທາຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສຎ຺ຎມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສໍ ຠາວນາປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ, ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ, ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາທຎາຓຠາເວນ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ.

‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ວິປຸລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ປຠາວສມ຺ປທໍ. ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕມລຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ໂທສານໍ ສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ໂຫຕີຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ, ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຣສານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວິເສສນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວກາຣຓໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ຈ ສຕິປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕວິເສສຠາເວນ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍຠາເວ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສມູຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍນິທ຺ເທໂສ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສງ຺ຆາຕຠາວນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ອສຕິປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອຣິຍສງ຺ຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸຣສິ ຠວາ ຊາຕາ, ສໍວທ຺ຘາ ຈ ໂອຣສາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສເສນ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ, ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕຠາຄິໂນຕິ ໂອຣສາ ວິຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ, ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸໂຣວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສາວເກຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ຠຄວໂຕ ‘‘ຘມ຺ມເທສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍມູລກຕ຺ຕາ, ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ.

ຍທິປິ ອຣິຍສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ, ມາຣວາຫິນີ ວາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອປສາເທຕິ, ເຕຫິ ປນ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສາປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘, ໖໘; ຈູຬນິ. ໔໗). ສາ ຈ ເຕຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ, ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣເຓຫິ ໂອຘິໂສ ວິມຖິຕາ, ວິຫຕາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຈາຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ອຣິຍສາວກາ. ເອເຕນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ, ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອສ຺ສ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ, ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ, ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ, ມາຣປຣິສໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານມາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສງ຺ກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ, ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ວນ຺ທນາວ ວນ຺ທນາມຍໍ, ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ, ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໔). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸຓາຕີຕິ ວາ. ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ, ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕ຺ຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ຕາວ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ອຸປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ທີຆປ຺ປມາຓສຸຕ຺ຕລກ຺ຂິຕສ຺ສ, ເອເຕນ ‘‘ທີໂຆ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕາ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ອາຄໂມ, ກສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອງ຺ກນນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ສຸຕ຺ຕານິ ປນ ອຸປາທາຍປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ອາຄໂມ. ຍຖາ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ‘‘ອາຄໂມ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິນິປຸຓຕ຺ຖສພ຺ຠາວໂຕ ນິປຸຓສ຺ສ. ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍຕິ ອາຄໂມ, ອາຄໂມ ຈ ໂສ ວໂຣ ຈາຕິ ອາຄມວໂຣ, ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ວາ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ. ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ, ຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ຠາສິໂຕ, ຍາ ‘‘ປກິຓ຺ຓກເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ສງ຺ຄາຍນາທິວເສນ ສາວເກຫີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ.

ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທາວຫສມ຺ປຕ຺ຕິກສ຺ສ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕-໗, ໒໖-໒໘) ສີລທິຏ຺ຐາທີນໍ ອນວເສສນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ມຫາປທານາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓-໕) ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຄຸຓນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ປາຖິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓,໔) ຕິຕ຺ຖິເຍ ນິມທ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍສີຫນາທ ນທນາທິວເສນ, ອນຸຕ຺ຕຣິຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ອ. ນິ. ໖.໘) ຈ ວິເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວເນນ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສາຕິສຍປ຺ປສາທໍ ອາວຫຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍາ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ປປຎ຺ຈສູທນີສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສິນີມໂນຣຖປູຣຓີສຸ ອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ປຣວາທມຖນສ຺ສ ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິຠານຊນນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຖມນາ ກຕາ.

ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໘). ອາທິໂຕ ຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕວສີຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວິຘວສິຕາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຈ຺ຉາປິ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ, ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ຈ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ອສງ຺ກຣຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາຕິ. ເຕນສ຺ສ ມູລຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ເອກນ຺ເຕນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທີປວາສີນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ. ທີປວາສີນນ຺ຕິ ວາ ສີຫຬທີປວາສີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ອປເນຕ຺ວານາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ມໂນຣມໍ ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ສາ ຫິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ, ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸໂລມິກໍ ປາຬິຠາສາຍານຸວິຘາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໂທສນ຺ຕິ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣຣຫິຕໍ.

ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ, ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສິຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຖຣວໍສປທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ເຖຣວໍສປທີປາ, ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ ເຖຣາ, ເຕສໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທກຖາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍໍ ຎາຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ, ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຠໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີໂຕ ສຓ຺ຫສຸຂຸໂມ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫຸປກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິອຕ຺ຖໍ, ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ອວິປຣີຕພ຺ຍຎ຺ຊນສຸນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕ຺ຖສຸນຍສ຺ສ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນິກ຺ຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໑).

ຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສີລກຖາ’’ ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໘໔໕, ໘໔໙) ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພານີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ ນິຣວເສສານິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫິໂຕ. ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕານິ ຌານານິ, ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຌານານິ ວາ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ.

ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ກເລຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉໂຍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕາ, ເອກຕ຺ຕນຍາທິສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາ.

ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ນ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ, ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ເຌຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຈ຺ເຈວາຕິ ອິຕິ ເອວ. ຕມ຺ປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ. ເອຕາຍາຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫຬທີປໍ ອາຠຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ, ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ປໂຍຊນໍ, ອວສິຏ຺ເຐນ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ. ສີລກຖາທີນໍ ອວິຈາຣຓມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອວາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທີຆາຄໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ໂສ ທີຆາຄໂມ ນາມ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ເອວໍ ວິຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ໂຍ ທີຆາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ວຄ຺ຄາທິວເສນ ເອທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕສ຺ສ ວຄ຺ເຄສຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນ ຈຕູສຸ ອາຄເມສຸ ທີຆາຄໂມ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ອາທິໂຕ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລນ຺ຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິປິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອປິ ຈ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓໂຕ ທີຆນິກາໂຍ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ສທ຺ຘາ ຫິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ພີຊໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໗; ສຸ. ນິ. ໗໗) ສທ຺ຘາວຫຄຸຓຕາ ຈສ຺ສ ທສ຺ສິຕາເຍວ. ກິຎ຺ຈ ກຕິປຍສຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫໂຕ, ອປ຺ປປຣິມາຓໂຕ ຈ ຄຫຓຘາຣຓາທິສຸຂໂຕ. ຕຖາເຫສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາໂຓ ຈ. ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ປນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສີລຎ຺ຫິ ສາສນສ຺ສ ອາທິ, ສີລປຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓານໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ, ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໙໕). ເອເຕນ ຈສ຺ສ ວຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາຠາວໂຕ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກສ຺ສ ນິຣວເສສທິຏ຺ຐິວິຠຊນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕປິຏເກ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈເນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສທິສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ຍສ຺ສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕໍ, ຕສ຺ສາ ຈ ຕນ຺ຕິອາຣຸຬ຺ຫາຍ ອິຘ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ເອເຕນ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິກາໂລ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ. ນິທານນ຺ຕິ ຈ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ. ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສຣຓາທິປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ອຎ຺ຎາສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣິຍາສຸ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ຣຕນຈງ຺ກມນກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ຈຣິຍາ. ອຸທ຺ຘານຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ປຏິຎ຺ຎາຍ ອນຸໂລມໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸຠູຕາ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຘມ຺ໂມເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒, ໓໙, ໔໑).

‘‘ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ’’ຕິ ເອເຕນ ພຸທ຺ຘກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອເສສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສາວເກຫິ ວິນີຕາປິ ວິເນຍ຺ຍາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍໂຕ ສາວກຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາວກວິເນຍ຺ຍາ ຈ ນ ຕາວ ວິນີຕາຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ເຕສໍ ວິນຍນຸປາຍສ຺ສ ສາວເກສຸ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ສາວກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ອຸທາ. ໕໑).

‘‘ກຸສິນາຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕເທສກາລວິເສສທສ຺ສນໍ ‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ໂລເກ ຊາຕສໍວທ຺ຘຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ສຸປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ອຸປາທີຍເຕ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ໂສ ປນ ອຸປາທິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣນິມ຺ມຖເນນ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອໂນສ຺ສຏ຺ໂຐ, ອິຘ ຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸມາຣນິມ຺ມຖເນນ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐ ນິສ຺ເສສິໂຕຕິ ອຍໍ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ນ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ, ອຸສ຺ສາຫຊນນສ຺ສ ປນ ວິເສສນໍ, ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ. ຘາຕຸຠາຊນທິວສໂຕ ຫິ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣທິວເສສຸ ຠິກ຺ຂູ ສມາຄຕາຕິ. ອຖ ວາ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄີວເສນ ສຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ, ໂສ ປນ ສງ຺ໂຆ ກິໍ ປຣິມາຓານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ຫິ ເອທິເສສຸ ສມາໂສ ໂຫຕິເຍວ, ຍຖາ – ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຸນ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ…ເປ… ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ‘‘ອິຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄາມິ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປສໍສນຎ຺ຈ ປຣາມສຕິ. ‘‘ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ອິຘ ອຕ຺ຕນາ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຈີວເຣ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິ ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ, ເອຕສ຺ສາປິ ຫິ ກຣຓນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຫໂຍຄກຕ຺ຕຸຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ. ຍາວເທຕິ ຍາວເທວ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ, ຍຕ຺ຕເກ ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ, ອຠິຎ຺ຎາວິຫາເຣ ວາ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ ເຈວ ໂວຫຣາມິ ຈ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຖຸຕິມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ວິຍ ເທວສິກໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍາທິວເສນ ວາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວຬຎ຺ເຊຕີຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ວິຠາເວຕິ.

ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣໂຕ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິນາມ ທິພ຺ພຕິ, ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ເນ ອນິຈ຺ຉິເຕ ຫິ ອຍໍ ປຸເຣ-ສທ຺ໂທ. ທິປ຺ປຕີຕິ ຈ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣສທ຺ທສນ຺ນິໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ຍຖາ – ‘‘ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ’’ຕິ.

‘‘ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ…ເປ… ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວປຣິຍນ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສຕິປິ ອາຄມາຘິຄມສພ຺ຠາເວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ປນ ເຕວິຊ຺ຊາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ, (ປາຣາ. ໔໓໗) ອປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ປນ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປວຕ຺ຕິໂນຕິ ປຄຸຓານິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນວປ຺ປາຍາຍ ປຣິສາຍ ວິພ຺ຠມເນນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປມາຓໍ. ຉນ຺ທາ ອາຄມນໍ ວິຍາຕິ ປທວິຠາໂຄ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານເມວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ…ເປ… ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຕສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍຠາວທສ຺ສເນນ ວິຊ຺ຊມານຄຸຓກຖນໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ.

ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ໂຄຈໂຣ ວິຍ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕິຂຄ຺ຄາທິຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຣິເສຫິ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸອາຣກ຺ຂກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູຕິ ສງ຺ຄາຫເກນ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຊນນ຺ຕິ ພຫຸຊນໍ. ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາໂວ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍເວເຊສີຕິ ‘‘ນນຸ ຠຄວຕາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອກ຺ຂາຕໍ – ‘ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ’’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙; ອ. ນິ. ໑໐.໔໘; ຈູຬວ. ໔໓໗) ສໍເວຄໍ ຊເນສິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕໂທສໍ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ, ‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເທວຕາຍ ສໍເວຊິຕທິວສໂຕ, ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ. ອາຓາວ ຈກ຺ກໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍທິທນ຺ຕິ ຈ ໂຍ ອຍໍ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລິ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸຣິມກາເລ ປຐມຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຈ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຐິຕານຸກ຺ກເມເນວ ສງ຺ຄີຕານິ, ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທິ ‘ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕນ ສຫ ຕທວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມປາຣາຊິເກຕິ ປຐມປາຣາຊິກປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໒໔), ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຊາຕກາທິເກ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຕາທິເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທີຆນິກາຍາທິປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ວິນຍປິຏເກຕິ ທີຆຠາຓກາ ‘‘ຊາຕກາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍສານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຊາຕກຄຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕານໍ ຊາຕກາທີນໍ ຍຖານຸໂລມເທສນາຠາວໂຕ ຕາທິເສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ’’ຕິ ຊາຕກາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ກຖຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິຕສິທ຺ເຘສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ, ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ, ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິອສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກິເລສວິນຍເນນ ວິນໂຍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ໂມ, ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ປນ ຘມ຺ມວິນເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ, ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສຠາວຘມ຺ມເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມເຍວ ວິນໂຍປິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິຘຸຣໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ, ໂຄພລິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈ.

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາສິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕໍ ອຸທານໍ. ອຍມສ຺ສ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາວ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ. ນ ກາຫສິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສາກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກູຏໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ. ອຍໍ ມນສາ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານມາທິ. ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑, ໒, ໓) ອຍໍ ປນ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານໍ ອາທີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນວເສນ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ (ຘ. ປ. ໑໕໓). ‘‘ປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ຫິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ.

ວຍຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓມຸເຂນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐) ວຈນໂຕ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນນເຍເນວ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ອວິປຣີຕໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິປ຺ປຏິປທໍ ປກາເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕິ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປມາທປທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສາສນໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອສງ຺ຄີຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຠສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອສງ຺ຄີຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຐມສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ຠາສິຕນ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫິກມ຺ມສິຖິລີກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປກຕິສາວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິສາວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິນາ. ເອຕນ຺ຕິ ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິ ຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ.

ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ສຸຓາຕິ, ວາເຈຕິ, ຈິນ຺ເຕຕິ, ເທເສຕິ ຈ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສາປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສາປິ ໂຫຕີຕິ, ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາຍວຈນໍ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈນໍ, ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ປຣສ຺ສາປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂສ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ, ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຖຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມ຺ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິປສໍສລາຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໓; ຈູຬນິ. ໘໕) ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ, ຄູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ, ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ, ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມກາ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ປນ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາວເນ ອລທ຺ຘຄາໂຘ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນ ວິວໂຏ ຄູຬ຺ໂຫ. ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍາຘມ຺ມວເສນ ວາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ. ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉາກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙, ໒໖໕) ສຸຕ຺ຕານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕຕາທີນິ ສາຕິສຍໍ ປກາສິຕານິ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຣຠາວໂຕ, ນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ເຕ ຈ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວາ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ. ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສວຕີຕິ ຜລຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິວິຘາເນສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓຠາໂວ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ວິເສສນຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ.

ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸທ຺ຘິຠາວໍ ອຕິເຣກຕໍ ທີເປຕິ, ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍານໍ ສຸປາກຏຕາວິເສສໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ. ອຠິຣາຊາ ອຠິວິນເຍຕິ ປນ ປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣາຊວິນເຍສຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ປູຊນປຣິຈ຺ເຉທນກິຣິຍາທີປນໂຕ, ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຣາຊວິນຍານໍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ, ອຠິ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ສຫ ສາຘເນນ ກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຠິຣາຊອຠິວິນຍ-ສທ຺ທາ ສິທ຺ຘາ, ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ເທ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ວຸຑ຺ຒິຍາທິກິຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຠາວນາຜຣຓວຸຑ຺ຒີຫິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ວິນຍສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ. ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ກຖາ. ກຖີຍຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຖາ. ສໍວຣາສໍວຣສ຺ສ ກຖາ ສໍວຣາສໍວຣກຖາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ເຠທ-ສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປ຺ປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວໍ, ຕຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສຣກ຺ຂຓເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕຫິ ປກາເຣຫິ. ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ ອາຫ ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກາທໂຍ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ອາສໂຍວ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ, ຎາຓຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິເກ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໓໖);

ອນຸສຍາ ກາມຣາຄຠວຣາຄທິຏ຺ຐິປຏິຆວິຈິກິຈ຺ຉາມານາວິຊ຺ຊາວເສນ ສຕ຺ຕ ອນາຄຕາ ກິເລສາ, ອຕີຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕເຖວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກາລເຠເທນ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ. ຈຣິຍາຕິ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘາ, ສໍສຄ຺ຄວເສນ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອມ຺ເຫຫິ ອສມ຺ໂມຫນ຺ຕຣຘານສຸຕ຺ຕຏີກາຍໍ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ສິຕາ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພປຣິຈຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ. ມຫນ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ອສໍວໂຣ. ພຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍ’ມກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑).

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາ ປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຕນ຺ຕິເທສນາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈ ຕນ຺ຕິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ຕນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ຕນ຺ຕິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຕນ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ອວຍວສ຺ສ ຫິ ສມຸທາໂຍ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ – ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ຘມ຺ມາທີນຎ຺ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມຸເຂນ, ວິສຍວິສຍີມຸເຂນ ຈ ວິນຍາທີນໍເຍວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ, ເຕສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍາ ຈ ເທສນາປຏິເວໂຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມ-ສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ, ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາ-ສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວ ຈ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕສວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍໂຕ ‘ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ, ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສຠາວຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໗໔໙) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໖໔໒) ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກ’’ຕິ ວຈນວຈນີເຍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍຕໍວຈນີຍ ວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ. ‘‘ອນຸໂລມາທິວເສນ ວາ ກຖນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ອຠິລາປໍ ກຖນໍ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ມສ຺ສ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ? ນ, ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ, ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ. ‘‘ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫິ ວຈນໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕຎ຺ຈ ເຕນ ປວຕ຺ຕີຍຕິ ເທສີຍຕິ. ‘‘ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິສມຍໍ ເຍນ ປກາເຣນ ອຠິສເມຕິ, ຍໍ ອຠິສເມຕິ, ໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ສຠາໂວ, ເຕຫິ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ໂລກິໂຍ ອຠິສມໂຍ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍຕິ. ອຠິສມຍໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຏິເວຘຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘ປຏິເວຘນໍ ປຏິເວໂຘ’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ວຈນຕ຺ເຖນ ອຠິສມໂຍ, ‘ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘ’ຕິ ອິມິນາ ຕໍຕໍຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ຈ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕໍຕໍປິຏກຄເຕສຸ ຘມ຺ມາທີສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘ, ເອເຕສຸ ຈ ປິຏເກສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ໂຍ ອວິປຣີຕສຠາໂວຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ, ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຕໍເທສນາຍ, ປຏິເວຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວິສຍິກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອວິປຣີຕສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ, ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎໍ ນກ຺ຂມນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ. ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປໂມກ຺ຂປ຺ປໂຍຊນາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາ ວາ ນິນ຺ທາປໂມກ຺ຂາ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣຓສ຺ສ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ຎາເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທພ຺ພມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາທີນໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ປນ ‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາ ເຍວາຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໖). ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຈາຣຓໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕເນວ ທານໍ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ອຕ຺ຖານຸໂລມໂຕ ອນຸໂລມິໂກ. ອນຸໂລມິກຕໍເຍວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ໂປຓິກາ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ ຈ.

ນວປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ນວປ຺ປເຠທໍ? ສຄາຖກຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ໕.໒; ສຸ. ນິ. ໒໒໕) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ, ຄາຖາຠາວໂຕ, ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ, ສຄາຖກຕ຺ຕາ, ສຄາຖວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ’’. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ);

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ເຕເນວາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ – ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ). ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໒໕໕, ໑໒໔໒), ສກວາເທ ປຎ຺ຈສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ເອວມາທິ ຈ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ ສນິມິຕ຺ຕາ ຕເທກເທເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໑໓) ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘ເຄຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘ພ຺ຍາກຣຓ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ, ‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ, ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ, ‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ, ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ, ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑, ໒, ໓) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍຎ຺ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຫິ ສຄາຖກໍ. ສຫຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ກຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘ສຫ ຄາຖາຫີ’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ, ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ ຕທປິ ນ, ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ອຍໍ ວິນໂຍ, ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍາທິເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສິຄເຓນ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອິມສ຺ສ ທີຆາຄມສ຺ສ ປຐມມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນາທິຠາໂວ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ອິທານິ ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ພາຫິຣນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ປທໂຕ ປທວິຠາຄໂຕ ປທຕ຺ຖໂຕ ອນຸໂຍຄໂຕ ປຣິຫາຣໂຕ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ເທສນາສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ໂລກິຍາ ‘‘ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ປາຬິຍາ ນິທານປາຬິວເສນ, ນິທານປາຬິຍາ ປນ ສງ຺ຄີຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ນິທານປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປທາທິວເສນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເມຕິອາທີນີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທ-ຈ-ສທ຺ທານໍ ນິປາຕປທຠາໂວ, ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເຕສໍ ນຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕທວສິຏ຺ຐານໍ ອາປຏິ-ສທ຺ທານໍ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ‘‘ປທວິຠາໂຄ’’ຕິ ປທານໍ ວິເສໂສ, ນ ປນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ອຖ ວາ ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ, ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ວາ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາປິ ປທວິຠາຄ ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິເຠເທສຸ ປເທສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ. ຕໍ ປນ ປທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປຐມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍສທ຺ໂທ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຘາຣຓາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ, ເອວໍວິໂຘ, ເອວມາກາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ຄຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປກາຣປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ວິຘາກາຣ-ສທ຺ທາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕ-ສທ຺ເທ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ, ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສຸ, ອາມຸຕ຺ຕມາລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ? ໂນ ຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ເອວໍ ສຸ ເຕ, ເອວໍ ອາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣປຣິມາຓາກາຣານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກ ເຫຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຍຖາ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂຕິອາທີສຸ ປນ ນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທີນິ ອຸປມາທີສຸ ອຸທາຫຣຓານິ ອຸປປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ພຫຸ’’ນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຏ຺ຐານິຍໂຕ ມນຸສ຺ສຸປປຕ຺ຕິສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສທ຺ຘມ຺ມສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ປຫູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຊທິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ‘‘ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປທິສນາກາໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເຕ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ຕຖາ ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວເມວໍ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂສ ຈ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິ ຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ‘‘ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫີ’’ຕິ ວທນາກາໂຣ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂນ ວາ, ກຖໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ອາທີສຸ ອວຘາຣເຓ’’ຕິ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ເອວໍ ຠນ຺ເຕ, ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ນານານຍນິປຸຓນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏ ຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ, ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສຕາທິວເສນ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຫາທິວເສນ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐປນາທິວເສນ ກຸສລມູລາທິວເສນ ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ, ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິວເສນ ອເນກາ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ, ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ຈ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ, ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາທິເຠເທນ ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສສນ຺ຕຕິຍໍ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ປນ ວິຊ຺ຊມານເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອນຸວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ອິຘ ສຸຕ-ສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ເມສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕທາ.

ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕທຠິນິຫຏານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາກ຺ຍານໍ ເອວກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕໍ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ, ເອເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸຕໍ ສຸຕໍ ເອວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີ’’ຕິ ສຸຕນ຺ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ, ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິວິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ອິທໍ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວ ອາຫ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ.

ເອວໍ ສວນເຫຕຸສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມານານໍ ອເນກວິຫິຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓານານາກາເຣນ, ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ ‘‘ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ມຍາຕິ ກຕ຺ຖຸອຕ຺ເຖ.

‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ, ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສທ຺ທຕ຺ຕາ, ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາ’’ຕິອາທິປິ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ, ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣຸປາທານວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວາ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສເຍ’’ຕິ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມານິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ເອເຕນ ວາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາ ປນ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເມຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຕ ຕຖາຣູປປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປາທານພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓກິຣິຍາກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສສປ຺ປກາສນວເສນ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາວິສຍປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣນິທສ຺ສນວເສນ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທ຺ເທສວເສນ ກຕ຺ຕຸກຣຓ ພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສວເສນ ຈ ທຸຕິຍາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິໂນ, ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ, ປຣມຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ເອວໍ ເມຕິ ປທານມຕ຺ໂຖຕິ, ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຕເມຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສພ຺ພໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ໂສຕປຖໍ ອາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທິໂນ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ‘‘ເມ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ປກາສິໂຕ ຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ເອວໍ ອສມ຺ໂມເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຠາໂວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ‘‘ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕີຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປໂຍຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສເຍຫິ ວິຍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວິຍ ຈ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ກາຣຓຠູຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ.

‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສມຕ຺ຖນວຈເນນ ປນ ອວິກ຺ເຂເປນ ກາຣຓຠູເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣງ຺ຄຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອວິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສິທ຺ຘິໂຊຕນາ ນ ສມຕ຺ຖິຕາວ, ໂນ ນ ສມຕ຺ຖິຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກນ຺ເຕນ ວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕໍ ຄຸຓທ຺ວຍໍ. ອປຣາປຣໍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ກຠາໂວ, ຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ ຕທສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ, ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວຕິ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເຖຣສ຺ສ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໂນທິຏ຺ຐິກຣຓາປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປເກນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘານປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຠູຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອກຕຎ຺ຎຸຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖໍ. ສາ ເອວ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ຕິ? ນຍິທໍ ເອວໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຂເຓ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຍສ຺ມາ ເທສນາກຸສໂລ, ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕທາສງ຺ກິຕປ຺ປກາຣໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສໂມກ຺ກມາທິໂຕ ອຕິກ຺ກມາທິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫຕຣນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນໍ ມຕິເຠທມຕ຺ຕໍ ວິມຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ ຠຄວໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂາ ຈສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຂລິຕທຸຣຸຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓໂທສາຠາວໂຕ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຕິສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ. ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐາສຫາຍສງ຺ຂ຺ຍທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເສຏ຺ຐຕ຺ເຖ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂ຺ຍຍໍ, ອິຘາປິ ສງ຺ຂ຺ຍຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກ ວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນ ອາທີນິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູຕຠາໂວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ສມງ຺ຄີໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສນ຺ຕາໂປທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫຓໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ສນ຺ນິຊ຺ຌ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນວ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ, ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ, ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຠິສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ. ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ເທສເທສກປຣິສານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍາມິຕວເສເນວ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທວສິກໍ ຌານສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ, ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ. ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ປກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸເຍວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ. ອຣິຍຕຸຓ຺ຫິຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ. ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມເຍວ.

ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມກຣເຓຫິ. ອຘິກຣຓຕ຺ຖ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຈ ອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ, ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍສ຺ມິໍ ນວເມ ຂເຓ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຈ ສຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍ-ສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓ…ເປ… ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍາຕິ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕໂຍ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ຕຖາ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ວາ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ.

ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ນ ປນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປິຈ ຠເຄ ວນິ, ວມີຕິ ວາ ຠຄວາ, ຠເຄ ສີລາທິຄຸເຓ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ເຕ ວາ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວນິ ຍາຈິ ປຕ຺ຖຍີຕິ ຠຄວາ, ຠຄໍ ວາ ສິຣິໍ, ອິສ຺ສຣິຍໍ, ຍສຎ຺ຈ ວມິ ເຂລປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ຑຍີຕິ ຠຄວາ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ສິຣິໍ, ຈຕຸທ຺ທີປິສ຺ສຣິຍໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສໍ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊີຕິ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທິຄຕາ ຠາຊນໂລກໂສຠາ. ເຕ ຠຄວາ ວມິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ‘‘ໂຍ ໂວ ອານນ຺ທ ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ປເຣຫິ ອເຠຊ຺ຊສຣີຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຍາວ ສຸຕໍ, ນ ອນຸສ຺ສວິຕໍ, ນ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາລສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຠາວທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາເຍ ກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕາວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ.

ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄາຣວາຘິວຈນໂຕ.

ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ວິຊ຺ຊຸນິຈ຺ຉຣຓກ຺ຂເຓ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ຫທເຍ. ອນ຺ຕຣາຕິ ອາຣພ຺ຠ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ເຌ. ອນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ, ເອເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ວິຍ ກາຣຓເວມຊ຺ເຌສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທາ ເອວ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕຂຓວິວເຣສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣິກາ-ສທ຺ທາ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຍໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ເຍສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ອຸທາຫໂຏ, ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ເອວ ວາ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ເອວ ປນ ອິກ-ສທ຺ເທນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຸທາຫຣໂຓທາຫຣິຕພ຺ພານໍ ວິໂຣຘາຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ, ອຏ຺ຐານເມຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ‘‘ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ ຕິອາທິວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລານໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ. ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ສຸປ຺ປິໂຍປິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ອໂຫສິເຍວ, ນາສ຺ສ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ວາ ກາລສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ. ໂສປິ ຫິ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິກໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອນ຺ຕຣາ ຣາຊຄຫຎ຺ຈ ນາຬນ຺ທຎ຺ຈ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຈ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຏິປາເທຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາຣາທີສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາຣເຓນາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປເກນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອກາຣຓເມວ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ, ‘‘ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ໂສ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓານໍ ຠາສິຕກາໂລ ອຕີໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຕີຕກາລຕ຺ໂຖ ຠາສຕິ-ສທ຺ໂທ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕຫິ ອວຓ຺ໂຓ ວຓ຺ໂຓ ຈ ຠາສີຍຕິ, ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣາຕິ ກາລສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ອກາຣຓນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕິໍ, ອນຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຣສຣູປຕາທໂຍ ໂທສາ ຠຄວຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ຆານຎ຺ຈ ທຸຣກ຺ຂາຕທຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທໂຍຕິ. ອກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຍຸຕ຺ຕກາຣຓຣຫິຕໍ, ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ກາຣຓໍ ວາຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣສຣູປາທີນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິວຸຑ຺ເຒສຸ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກມ຺ມາກຣຓໍ ກາຣຓໍ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນາຠາວສ຺ສ ສຸນ຺ທຣິກາມຄຸຓາທິນວໂພໂຘ, ສໍສາຣສ຺ສ ອາທິໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍນປຏິຎ຺ຎາ, ອພ຺ຍາກຕວຕ຺ຖຸພ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ, ຕຖາ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທີນໍ ກມາວໂພຘາທໂຍ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒານໍ ອນຠິວາທນາທິອາກາເຣນ.

ອວຓ຺ຓໍ ຠາສມາໂນຕິ ອວຓ຺ຓໍຠາສນເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ເອກນ຺ຕມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຣຕນຕ຺ຕໂຍປວາທສ຺ສ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສຕິ,

ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍ;

ວິຈິນາຕິ ມຸເຂນ ໂສ ກລິໍ,

ກລິນາ ເຕນ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ.

‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ສໍເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍ ກາຣຸຎ຺ຎປ຺ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ເຕວາສິນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນຸກູເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປນ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິກຕ຺ຕາ ນ ເອທິເສສຸ ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕຕີຕິ, ອິທານິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິເຍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ‘‘ອປິນາມາຍໍ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍາວຓ຺ຓໂຕ ໂອຣເມຍ຺ຍາ’’ຕິ. ວຓ຺ຓີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຄຸໂຓ. ວຓ຺ຓນໍ ຄຸຓສງ຺ກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ວຓ຺ໂຓ, ປສໍສາ. ສໍຎ຺ຎູຬ຺ຫາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ, ນິພນ຺ຘິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິຕ຺ເຖນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ຘມ຺ມກຖິໂກຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອປຣິມາຓຄຸຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ, ນິຣວເສສານຎ຺ຈ ເຕສໍ ອິຘ ປກາສນໍ ປາຬິສໍວຓ຺ຓນາເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອນຸສ຺ສວາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ, ນ ປນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓານຸຣູປນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສງ຺ຂ຺ຍຍ຺ຍາປຣິມິຕປ຺ປເຠທາ ຫິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ອິຘາປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອິຕິ ຫ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເຕ’’ຕິ.

ອິຣິຍາປຖານຸພນ຺ຘເນນ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອນຸພນ຺ຘເນນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ວາ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ເຕເນວ ຫິ ກິຣິຍາວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ໂສຕິ ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວສມາໂນ ຠຄວາ. ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍໍ ທິວສໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ຕໍ ທິວສໍ. ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາຬນ຺ທາຍໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິວິຘ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂມາໂນ ອິມິສ຺ສາ ຈ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂຈທນາ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ສຸປ຺ປິໂຍ ອນຸພນ຺ໂຘ’’ຕິ ອຍໍ ປນ ໂຈທນາ ‘‘ຠຄວໂຕ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸເມວ ອິຈ຺ຉຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ, ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣວເສນ ‘‘ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ. ‘‘ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ’’ຕິ ຕາສໍ ຣສ຺ມີນໍ ປກຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອທ຺ຘານຄມນສມເຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ອນິຄູຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕທາ ຕສ຺ສາ ນິຄູຫເນ ປກ຺ກຸສາຕິອຠິຄມນາທີສຸ ວິຍ ກິຎ຺ຈິປິ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຣຕນາເວຬໍ ຣຕນວຏໍສກໍ. ຈີນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓໍ ສິນ຺ຘນຈຸຓ຺ຓໍ.

ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິນີ ຈ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ລກ຺ຂຓມາລາຕິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລານໍ ມາລາ ເກນຈິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຍທິ ສິຍາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນາຫ ‘‘ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍາ’’ຕິ. ສິຣິໍ ອຠິຠວນ຺ຕີ ອິວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ສູຣິຍມາລາຍາຕິອາທີສຸປິ. ມຫາເຖຣາຕິ ມຫາສາວເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ທິສ຺ວາ ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອວໂລເກສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປເນສາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ໂສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫີຕິ ລາຠປຣິວາຣຫານິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ຠຄວໂຕ ວິໂຣຘານຸນຍາຠາວວີມໍສນຕ຺ຖໍ ເອເຕ ອວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠາສນ຺ຕີຕິ ອປເຣ. ‘‘ມາເຣນ ອນ຺ວາວິຏ຺ຐາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໒. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານໍ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓານຄຣໍ, ໂຄທາຄາໂມ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເອກຄາໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຣາຊາຄາຣກໍ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊເທວາຍຕນນ຺ຕິ ເອເກ. ພຫຸປຣິສ຺ສໂຍຕິ ພຫຸປທ຺ທໂວ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປາຬິ ອາຣຸຬ຺ຫວເສເນວ, ນ ປນ ຕທາ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຍ ອຠາວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕເຍວ ປາຬິ ອາຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຕິ? ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອທິສໍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫວເສນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓. ກຖາຘມ຺ໂມຕິ ກຖາສຠາໂວ, ກຖາຘມ຺ໂມ ອຸປປຣິກ຺ຂາວິຘີຕິ ເກຈິ. ນີຍຕີຕິ ນໂຍ, ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ ອນຸຄໂຕ ນໂຍ ສທ຺ທນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອນຠິຓ຺ຫວຸຕ຺ຕິເກ ອຈ຺ຉຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນໂຍ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖານໂຍຕິ. ຍາວຎ຺ຈິທໍ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທິຕາ, ຕໍ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ອກ຺ຂາຕຸໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕາຍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

ປກຕຕ຺ຖປຏິນິທ຺ເທໂສ ຕໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ສຸປາກໂຏ ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນ-ສທ຺ທານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເນສໍ ສວິສຍວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສວເສນ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍວເສນ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎານາວຣຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍໍ ຊານຕາອາສຍານຸສຍຎາເຓນ. ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມາຣານໍ ວາ, ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ເຕສໍ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ, ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຎ຺ຈ. ເກສິວິນຍສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ຕຖາ ຐານາຐານາທີນິ ຊານຕາ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນານໍ ອາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂຕ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ອຖ ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ທວາທີນມ຺ປິ ອຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ອຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອປຣິກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ເອວໍ ທສພລຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ເມຫິປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍທິປິ ຫີນກລ຺ຍາຓເຠເທນ ທຸວິຘາວ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ. ສາ ປນ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ, ຕທປິ ຕຖາ ຕຖາ ທສ຺ສນໍ ຂມນໍ ໂຣຈນຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາຊ຺ຌາສຍຕາ…ເປ… ຣຸຈິຕາ’’ຕິ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕຎາເຓນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາເຓນາ’’ຕິ. ອິຕິ ຫ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ, ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ສຣໂລໂປ ຈ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ອິເມ’’ຕິ.

໔. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ກຕໍ, ຍໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ. ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສນ. ‘‘ກທາຈິ ເອກໂກ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນານຸກູລໍ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມທສ຺ສນໍ. ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ຠູມິຍາ ສມຠາວາປຕ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ນ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານໍ. ‘‘ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພທກ຺ຂິຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທຸລ຺ລຠາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສຕິປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາເຠ ປຕິຣູປເທສວາສອິນ຺ທ຺ຣິຍາເວກລ຺ລສທ຺ຘາປຏິລາຠາທໂຍ ຄຸຓາ ທຸລ຺ລຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລເກ ສຸຎ຺ຎວິມານານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ຕາວຕິໍສຠວນາທີສຸປິ. ກາລຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ເວລາຍ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ. ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ວາ. ອຖ ວາ ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຕູທາຫຣຓສຫິຕໍ. ກາເລນ ສາປເທສຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫເປຕິ, ນ ປນ ມລໍ ປກ຺ຂາເລຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ອຸປລິມ຺ປຕີຕິ.

ກິລາສຸຠາໂວ ກິລມໂຖ. ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຠຄວໂຕ ພຫຸລອາຈິຓ຺ຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ເປກທາ ອວສິຏ຺ຐພລຎາເຓຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາເຓນ ຈ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ. ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິເທສນາ ສີຫນາໂທ. ເຕສໍ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ. ‘‘ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ນຠໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລເທສນາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຸທຸກ຺ກຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເຍນ, ເຕນາ’’ຕິ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ. ເຍນາຕິ ວາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ເຍນ ກາຣເຓນ ໂສ ມຓ຺ຑລມາໂຬ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຣຓໍ ປນ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍເອວ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ນິສີທນໂຍຄ຺ຍໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ.

ປຸຣິໂມຕິ ‘‘ກຕມາຍ ນຸ ຠວຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ກາ ຈ ປນ ໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ເຕນ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕາຍ ກຖາຍ ວກ຺ຂມານໍ ວິປ຺ປກຕຠາວໍ ໂຊເຕຕິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາໂຣ. ຍາຍ ຫິ ກຖາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ສາ ເອວ ອນ຺ຕຣາກຖາຠູຕາ ວິປ຺ປກຕາ ວິເສເສນ ປຸນ ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ. ອຎ຺ຎາຕິ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ຫິ ອຍໍ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຠູມນ຺ຕຣໍ ສມຍນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນ຺ຕຣາຕິ ວາ ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາ ກຖາ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ອິຕິ ຫ ເມ’’ຕິອາທິນາ ນິຏ຺ຐປິຕາ ເຍວາຕິ? ນ ນິຏ຺ຐາປິຕາ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມເນນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາເຍວ ກຖາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມເນນ ປນ ນ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ເຕເນວາຫ ອຍໍ ໂຂ…ເປ… ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ, ນນຸ ຠຄວໂຕ ວຈນເມວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກວຕ຺ຖຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ, ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ. ເທສກາລກຕ຺ຕຸໂສຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພນ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕເນວ ຈາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ຕຍິທມາຫ ‘‘ກາລ…ເປ… ນິທານໍ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຣຈນານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຫິສ຺ສ ປຸພ຺ພຣຈນາທີນໍ ອຠາໂວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ, ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສຕ຺ຖຸສາວການຸໂຣຘາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ຂີຓາ ສວຕາຍ ຫິສ຺ສ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຠາໂວ, ວິສຸທ຺ຘາ ຈ ປຣານຸຄ຺ຄຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອິຕິ ເທສກໂທສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິຈາຣິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຠາວສູຈເກຫິ, ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາຠິ ພ຺ຍຎ຺ຊນເກຫິ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ນິທານວຈເນນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ, ‘‘ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ປວຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖຸຠູຕໍ, ນ ກພ຺ຍຣຈນາທິສາສນຠູຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠູຕຕາວິຠາວເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວສິທ຺ຘິຍາ ນິທານວຈນໍ. ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມາທິຠາວທີປເນນ, ‘‘ຊານຕາ’’ຕິອາທິນາ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທິປໂຍຄທີປເນນ ຈ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ໂກ ຫິ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ຠາສິຕສ຺ສ ນິທານສ຺ສ ປໂຍຊນານິ ນິຣວເສສໂຕ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສິຕສ຺ສ. ເທສນາປິ ຫິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ນິກ຺ຂິປນໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິສາສນປ຺ປຏ຺ຐານນເຍນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສພ຺ຠາວໂຕ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນຍິຘ ນິຣວເສໂສ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ສິຍາ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປນ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ ສາມຎ຺ຎຠາວໂຕ ປຐມໍ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ວິຈາຣິເຕ ຍສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາ ວິຠາຄວເສນ ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕, ໖), ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໗), ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘) ຈ ປວຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕປເທສານໍ ວຓ຺ຓນາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນສຸຂຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິອາທີສຸ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຖນໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ວາ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍເຍວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສ ປຸຈ຺ຉາວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉວສິໂກ. ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ວຕ຺ຖຸ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕພ຺ພວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກາ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ’’ຕິ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖຕີ’’ຕິ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນານິມິຕ຺ຕຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏ ຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອາວຬິ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິປາທຫາຣກາທິ. ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ. ອຠິນີຫາຣນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ.

ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ໂຕ ວຓ຺ໂຓປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ຕໍ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ເທສນໍ ອາຣຠິສ຺ສຕີຕິ. ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ເຕວາສີ ວຓ຺ຓໍ. ອິຕິ ອິມໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວວສ຺ສຄ຺ຄປທປູຣຓວິກປ຺ປາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໐໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ, ‘‘ເກ ວາ ອິເມ, ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ, ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ ວວສ຺ສຄ຺ເຄ, ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣເຓ, ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວິກປ຺ເປ, ອິຘາຍໍ ວິກປ຺ເປເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ‘‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ, ປເຣ ຈ ເມ ນ ອາຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໕; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ມ. ນິ. ໒.໒໒໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໔, ໘) ອຕ຺ຖິ ອຘິເກ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໖໘, ໑.໑໑໑) ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ‘‘ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈນີກຠາເວ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘). ອິຘາປິ ປຈ຺ຈນີກຠາເວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປເຣຕິ ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ.

ອີທິເສສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ຣຕນຕ຺ຕຍນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ກາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາວຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸອຠາວໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອາຫນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ອາຆາຕສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຫນຕີຕິ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫນຕິ ເອເຕນ, ອາຫນນມຕ຺ຕໍ ວາ ອາຆາໂຕຕິ ກຣຓຠາວຕ຺ຖາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ອວຍວເຠທເນນ ອາຆາຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂກປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ອນຠິຣທ຺ຘີ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ປາກຏປຣິຍາເຍນ ອປ຺ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ, ຕໍມຸເຂນ ປນ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ເຕນາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ສາຘຍຕິ. ທ຺ວີຫີຕິ ອາຆາຕອນຠິຣທ຺ຘິປເທຫິ. ເອເກນາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍປເທນ. ເສສານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘານໍ, ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓອວສິຏ຺ຐສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕານໍ ວາ. ກຣຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ. ອາຆາຕາທີນຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍສມວາຍນໍ ອິຘ ‘‘ກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປ຺ປາທນເມວ. ອນຸປ຺ປາທນຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ເອກຸປ຺ປາເທກວຕ຺ຖຸເກກາຣມ຺ມເຓກນິໂຣຘຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ມໂນປໂທເສ. ຕຸມ຺ຫນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ເອໂກ ສທ຺ໂທ ‘‘ຍຖາ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ‘‘ອມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ. ຍຖາຫ, ‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມິຍ຺ຍເຣ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໙.໙໓, ໙໙). ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນປໂທສສ຺ສ ອກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ຈ ຠເວຍ຺ຍ ເຕນ ໂກປາທິນາ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ໂກປາທິປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອາຆາຕາທໂຍ ນ ກຣຓີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນາຫໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິ ອິສ຺ສຣຠາເວນ ຕຸມ຺ເຫ ຕໂຕ ນິວາເຣມິ, ອຖ ໂຂ ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປນ ກາຣຓວຈນໍ ຍສ຺ມາ ອາທີນວວິຠາວນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິນາ ມໂນປໂທໂສ ນ ກາລນ຺ຕຣຠາວິໂນເຍວ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ, ອຖ ໂຂ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕິຣຫສ຺ສປິ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣຕິ ມໂນປໂທເສ ອາທີນວໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ‘‘ປເຣ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ປຏິວິຣຸທ຺ຘານໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກຸປິໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຘຕມນ຺ຕິ ອນ຺ຘຠາວກຣຕມໍ. ຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ໂກໂຘ ສຫເຕ ນຣໍ, ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນຣໍ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍທາ ໂກໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘິຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາຍ ປຣາມສນໍ. ໂກໂຘ ສຫເຕຕິ ຍເທຕໍ ໂກຘສ຺ສ ສຫນໍ ອຠິຠວນໍ, ເອຕໍ ອນ຺ຘກາຣຕມຠວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ນຣໍ ໂກໂຘ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຈ ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ວາ.

‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ສໍກິເລສຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈ ‘‘ນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິພ຺ເພຐິຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍໍ ປທນ຺ຕິ ‘‘ອຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ປທໍ. ປຐມສ຺ສາຕິ ‘‘ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ‘‘ນ ຈ ປເນຕໍ ອມ຺ເຫສຸ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປທໍ. ຕຕິຍສ຺ສາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈຕໍ ອມ຺ເຫສູ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ອວຓ຺ເຓເຍວາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ ໂທສປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ນິນ຺ທເນ ເອວ. ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເກວລໍ ອກ຺ໂກສນຂຸໍສນວມ຺ຠນາທີສຸ ນ ເອກນ຺ເຕນ ນິພ຺ເພຐນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

໖. ອານນ຺ທນ຺ຕິ ປໂມທນ຺ຕິ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຕ຺ຕາຕິ ອານນ຺ທ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຠນໍ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ໂສຠນໍ ວາ ມໂນ ສຸມໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມານມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ໂສມນສ຺ສຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ປງ຺ກຊ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕສິກສຸຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຸພ຺ພິລຍຕີຕິ ອຸພ຺ພິລໍ, ຠິນ຺ທຕິ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ວິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ພິລເມວ ອຸພ຺ພິລາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຕປູຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາຍນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ເຄຫສ຺ສິຕາຍ ໂອທຄ຺ຄິຍປີຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວຫາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາປິ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸພ຺ພິລາວິຕເມວ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ເອທິເສສຸປິ ຐາເນສຸ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ຐເປຕີ’’ຕິ, ‘‘ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອເກນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕສໍ ວເສນ ເສສານມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ‘‘ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕຸມ຺ຫໍເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ອວຓ຺ຓປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກສ຺ມາ ປເນຕນ຺ຕິ ຈ ວກ຺ຂມານໍເຍວ ອຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ອານນ຺ທາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈນໍ. ນນຸ ຠຄວຕາ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສິເຓນາຕິ ກສິຓຕາຍ ສກລຠາເວນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາຕິ ກຣເຓ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ກສິຓຊມ຺ພຸທີປ-ສທ຺ທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຄຫສ຺ສິຕປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ, ຕສ຺ມາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ປາຫໍ ເທວານໍ ອິນ຺ທ ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໙). ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິ ອນ຺ຕຣາຍກຣີ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ໂລຠສຫຄຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ປີຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ໂສມນສ຺ສມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສຣຫິຕາຍ ປີຕິຍາ ອຠາວໂຕຕິ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພວິຠາຄວຈນໂຕ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປາກໂຏ ອນ຺ຕຣາຍກຣຠາໂວ, ນ ຕຖາ ປີຕິຍາຕິ ປີຕິເຍວ ໂລຠສຫຄຕຕ຺ເຕນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖານໍ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ຄາຖາສຸ ວິຍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖ ອານນ຺ທິໂນ ສຸມນາ ອຸພ຺ພິລາວິຕາ, ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາຕິ. ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຍໍ ຕຕິຍວາໂຣ, ໂສ ເທສນາກາເລ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາຠາວໂຕ ເທສນາຍ ອນາຄໂຕປິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາ ຕໍ ກຖາວຕ຺ຖຸປກຣຓໍ ວິຕ຺ຖາຣວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄໂຕ ເຍວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສໍວຓ຺ຓນາກາເລ ຕຖາ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ໂສ ວາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍເຖວ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຓ຺ເຓ ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ທຸຕິຍໍ ປທໍ ປຐມສ຺ສ ປທສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕຕິຍສ຺ສ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ

໗. ນິວຕ຺ໂຕ ອມູລກຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ. ອນຸວຕ຺ຕຕິເຍວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕາຍ ອຘິກຕຠາວໂຕ. ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ. ໂອຣນ຺ຕິ ວາ ອປຣຠາໂຄ ‘‘ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ, ໂອຣໍ ປາຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຖ ວາ ເຫຏ຺ຐາອຕ຺ໂຖ ໂອຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂອຣໍ ອາຄມນາຍ ເຍ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສີລຎ຺ຫິ ສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອປຣຠາໂຄ, ເຫຏ຺ຐາຠູຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ. ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປກຕ຺ໂຖ ວາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ວິຍ. ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ວາ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໖), ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ, ໂອຣມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວິເສສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ສີເລນປິ ຕເທກເທສສ຺ເສວ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອປ຺ປກຕ຺ຖວາຈໂກ, ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ‘‘ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລານິ ອິຘ ເທສນໍ ອນາຣຸຬ຺ຫານິ. ນ ຫິ ຕານິ ປາຕິໂມກ຺ຂອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລານິ ວິຍ ສພ຺ພປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ປາກຏານີຕິ. ‘‘ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ວທມາໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ມານ-ສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອລງ຺ກຣຓໍ ວິຠູສນໍ ອລງ຺ກາໂຣ, ກຸຓ຺ຑລາທິປສາຘນໍ ວາ. ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ ມຓ຺ຑນໍ. ມຓ຺ຑເນຕິ ມຓ຺ຑນເຫຕຸ. ອຖ ວາ ມຓ຺ຑຕີຕິ ມຓ຺ຑໂນ, ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ ປຸຣິໂສ. ພຫຸວຈນຕ຺ເຖ ຈ ອິທໍ ເອກວຈນໍ, ມຓ຺ຑນສີເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປູຣກາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ສກລມ຺ປິ ສີລໂຖມນ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈນ຺ທນນ຺ຕິ ຈນ຺ທນສຫຈຣຓໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ, ຕຖາ ຕຄຣາທີສຸປິ. ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ໂຘ ວິຍາຕິ ຄນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສີລນິພນ຺ຘໂນ ຖຸຕິໂຆໂສ. ສີລຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕). ປວາຍຕີຕິ ປກາສຕິ. ຄນ຺ຘາວ ຄນ຺ຘຊາຕາ.

‘‘ອປ຺ປກໍ ພຫຸກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປາຣາປາຣໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປນິຘາຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິຄຸເຓ ອຸປນິຘາຍາ’’ຕິ. ສີລຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ສີລໍ ກິຎ຺ຈາປິ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ສມາຘິສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ, ປຠາວາທິຄຸຓວິເສເສ ປນສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ຕຖາ ສມາຘິ ຈ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມາຘິສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ອຠິ…ເປ… ມູເລ’’ຕິ ອິທໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສຸປາກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ໂພຘິມູລຎາຕິສມາຄມາທີສຸ ກຕປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວິເສສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍກຣຓຕ຺ຖາຍ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຕນມຓ຺ຑປາທິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠຄວຕາວ ນິມ຺ມິຕນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ເຈ, ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ໂຈທນາສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕາທານປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາທານໍ ອນຸໂຍໂຄ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຕຖາ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ‘‘ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິມທ຺ທນໍ.

ອຸປຣິມກາຍໂຕຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖).

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປາຬິເສໂສ –

‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິ, ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຸທກໍ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິ, ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມອກ຺ຂິໂຕ ອຸທກໍ. ວາມອກ຺ຂິໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມອໍສກູຏໂຕ ອຸທກໍ. ວາມອໍສກູຏໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກໍ. ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມປສ຺ສໂຕ ອຸທກໍ. ວາມປສ຺ສໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມປາທໂຕ ອຸທກໍ. ວາມປາທໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ ອຸທກໍ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ ອຄ຺ຄິ, ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ ອຸທກໍ. ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ ອຄ຺ຄິ, ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ ອຸທກໍ. ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກໍ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖).

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອເກກໂລມກູປໂຕ’’ຕິ ອາຄຕໍ.

‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນີລານໍ ປີຕການໍ ໂລຫິຕການໍ ໂອທາຕານໍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐານໍ ປຠສ຺ສຣານນ຺ຕິ ອຍໍ ປາຬິເສໂສ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ຕາສໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິມ຺ມິໂຕ ຈງ຺ກມຕິ ວາ ນິສີທຕິ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ວາ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອເກກມູລກາ ສຕ຺ຖຸວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ນິມ຺ມິຕວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສພ຺ເພວ ອຏ຺ຐ ວາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ມຘຸປາຍາສນ຺ຕິ ມຘຸສິຕ຺ຕໍ ປາຍາສໍ. ອຕ຺ຕາ ມິຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ເວຣີຕິ ຈຕູສຸ ສີມສມ຺ເຠທວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈາ’’ຕິອາທິປາຬິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ອ. ນິ. ໒.໕; ອ. ນິ. ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໙໖) ວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔) ຊຣາມຣຓມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ. ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂທຓຄຓ຺ຫນປ຺ປມາຓໍ ກຸຓ຺ຑໍ ໂກລມ຺ໂພ. ທຣິຠາໂຄ ກນ຺ທໂຣ. ຈກ຺ກວາຬປາເທສຸ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ໂທ.

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິອາທິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ລພ຺ຠມານວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມູລປຣິຍາຍວຓ຺ຓນາທີສຸ ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິເສສນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຠຄວໂຕ ອຸປຣິ ຄຸເຓ ວິຠາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອວິສຍາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘). ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສວນໍ ສວນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ສຸນິກ຺ເຂປສຸທສ຺ສເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຫຣຓໍ ຘາຣຓໍ. ເອວໍ ສຸຕຘາຕປຣິຈິຕານໍ ມນສານຸເປກ຺ຂນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ. ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອວິຆາຕເມວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ວທຕິ. ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖູ ຊນາ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸ…ເປ… ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນາ, ຄຕິໂຍ. ປຸຖູ ຊນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິໂຕ ປເຣ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ອຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ. ເຕ ເອເຕສໍ ປຸຖູ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາທິ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາມຣາຄຠວຣາຄທິຏ຺ຐິອວິຊ຺ຊາ ໂອຆາ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ສນ຺ຕາປາ. ເຕເຍວ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ຣາໂຄ ເຄໂຘຕິ ເອວໍ ອາທິໂກ. ປຸຖຸ ຊໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖູສຸ ວາ ຊນາ ຊາຕາ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ. ‘‘ປຸຖູນໍ ຄຓນປຖມຕີຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຖູ ຊນາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເຍຫິ ຄຸຓວິເສເສຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ຠຄວຕິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກາເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພານິ ນາມານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖);

ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສສາວຏ຺ຐານໂຕ ປຏິປທາຄມນຕ຺ໂຖ ອາຄຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໗; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔) ວິຍ, ນາປິ ກາຍຄມນາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຄໂຕ ໂຂ ມຫາສມໂຓ, ມາຄຘານໍ ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໖໒) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕໍ ກຣຸຓາປຘານຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາມຸເຂນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໂລກ…ເປ… ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປນ ປຏິປທໍ ມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ສມ຺ພຫຸລນິທ຺ເທເສນ ສຸປາກຏານໍ ອາສນ຺ນານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນປພ຺ພຊ຺ຊາອຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິກາຣຉນ຺ທານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ກາຍປ຺ປຓິຘານມຫາປຓິຘາເນນ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປ຺ປຓິຘານໍ ອິມິນາວ ອຠິນີຫາເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ. ເອວໍ ມຫາຠິນີຫາຣວເສນ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຣມີປູຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປທາຍ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ປາຣມີສຸ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ – ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍ? ເກນຏ຺ເຐນ ປາຣມິໂຍ? ກຕິວິຘາ ເຈຕາ? ໂກ ຕາສໍ ກໂມ? ການິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານິ? ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ? ໂກ ສໍກິເລໂສ? ກິໍ ໂວທານໍ? ໂກ ປຏິປກ຺ໂຂ? ກາ ປຏິປຕ຺ຕິ? ໂກ ວິຠາໂຄ? ໂກ ສງ຺ຄໂຫ? ໂກ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ? ກິຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສມ຺ປາທນໍ? ໂກ ອານິສໍໂສ? ກິໍ ເຈຕາສໍ ຜລນ຺ຕິ?

ຕຕ຺ຣິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ – ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍຕິ. ຕຓ຺ຫາມານາທີຫິ ອນຸປຫຕາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ທານາທໂຍ ຄຸຓາ ປາຣມິໂຍ.

ເກນຏ຺ເຐນ ປາຣມິໂຍຕິ ທານສີລາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຕາຍ ປຣມາ ມຫາສຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມີ, ທານາທິກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ປຣຕີຕິ ປຣໂມ, ທານາທິຄຸຓານໍ ປູຣໂກ ປາລໂກ ຈ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ປຣມສ຺ສ ອຍໍ, ປຣມສ຺ສ ວາ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມີ, ທານາທິກິຣິຍາວ. ອຖ ວາ ປຣໍ ສຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ມວຕິ ພນ຺ຘຕິ ຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ, ປຣໍ ວາ ອຘິກຕຣໍ ມຊ຺ຊຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ສໍກິເລສມລໂຕ, ປຣໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ນິພ຺ພານໍ ວິເສເສນ ມຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຣໍ ວາ ໂລກໍ ປມາຓຠູເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ອິຘໂລກໍ ວິຍ ມຸນາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ປຣໍ ວາ ອຕິວິຍ ສີລາທິຄຸຓຄຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ມິໂນຕິ ປກ຺ຂິປຕິ, ປຣໍ ວາ ອຕ຺ຕຠູຕໂຕ ຘມ຺ມກາຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ປຏິປກ຺ຂໍ ວາ ຕທນຕ຺ຖກຣໍ ກິເລສໂຈຣຄຓໍ ມິນາຕິ ຫິໍສຕີຕິ ປຣໂມ, ມຫາສຕ຺ໂຕ. ‘‘ປຣມສ຺ສ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປາເຣ ວາ ນິພ຺ພາເນ ມຊ຺ຊຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ສຕ຺ເຕ ຈ ໂສເຘຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ເຕ ມວຕິ ພນ຺ຘຕິ ໂຍເຊຕິ, ຕໍ ວາ ມຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຄເມຕິ ຈ, ມຸນາຕິ ວາ ຕໍ ຍາຖາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ເຕ ມິໂນຕິ ປກ຺ຂິປຕິ, ກິເລສາຣິໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຕຕ຺ຖ ມິນາຕິ ຫິໍສຕີຕິ ປາຣມີ, ມຫາປຸຣິໂສ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມິຕາ, ທານາທິກິຣິຍາວ. ອິມິນາ ນເຍນ ປາຣມີນໍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕິວິຘາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສວິຘາ, ຕາ ປນ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາເຍວ. ຍຖາຫ –

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາ ທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໑໑໖).

ຍຖາ ຈາຫ –

‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ? ທສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ທສ? ທານໍ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ, ສີລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍໍ ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈມຘິຏ຺ຐານໍ ເມຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ, ອິເມ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ທສ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາຕິ. ອິທມໂວຈ ຠຄວາ, ອິທໍ ວຕ຺ວານ ສຸຄໂຕ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ ສຕ຺ຖາ –

‘ທານໍ ສີລຎ຺ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ປຎ຺ຎາ ວີຣິເຍນ ປຎ຺ຈມໍ;

ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເມຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເຕ ທສາ’ຕິ’’.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຉພ຺ພິຘາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເອຕາສໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ສງ຺ຄໂຫ ປຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ໂກ ຕາສໍ ກໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ກໂມ ນາມ ເທສນາກ຺ກໂມ, ໂສ ຈ ປຐມສມາທານເຫຕຸໂກ, ສມາທານໍ ປວິຈຍເຫຕຸກໍ, ອິຕິ ຍຖາ ອາທິມ຺ຫິ ປວິຈິຕາ ສມາທິນ຺ນາ ຈ, ຕຖາ ເທສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ທານໍ ສີລສ຺ສ ພຫູປກາຣໍ ສຸກຣຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານໍ ສີລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ວີຣິຍໍ ຂນ຺ຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ເມຕ຺ຕາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເມຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາຕິ ເມຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ກຣຸຓາ ຈ ອຸເປກ຺ຂາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕສຸ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ສພ຺ພທາ ຈາຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ນ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ, ສຕ຺ຕກເຕສຸ ປນ ວິປ຺ປກາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຜລຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ ຈ ອາທິມ຺ຫິ ທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີເລນທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກສຸທ຺ຘິໂຕ, ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ, ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ວຕ຺ວາ ມໂນສຸຈຣິຕວຈນໂຕ, ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ສຸເຂເນວ ຌານສມິຊ຺ຌນໂຕ, ກມ຺ມາປຣາຘປ຺ປຫາເນນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິໍ ວຕ຺ວາ ກິເລສາປຣາຘປ຺ປຫາເນນ ອາສຍສຸທ຺ຘິວຈນໂຕ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫາເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານວຈນໂຕ ຈ ສີລສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ສິທ຺ຘິປຣິສຸທ຺ຘິໂຕ, ຌານາຠາເວ ປຎ຺ຎາຠາວວຈນໂຕ. ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ ຫິ ປຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຈ ສມາຘິ. ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ປຣຫິຕຊ຺ຌາເນນ ປຣຫິຕກຣຓູປາຍໂກສລ຺ລວຈນໂຕ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິຕາຍ ອາຣມ຺ຠສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຕາວຈນໂຕ, ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານວຈນໂຕ ຈ. ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ຫິ ອຸຏ຺ຐານໍ ຜລວິເສສມາວຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວີຣິເຍນ ຕິຕິກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ. ວີຣິຍວາ ຫິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ອຸປນີຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາລງ຺ກາຣຠາວໂຕ. ວີຣິຍວໂຕ ຫິ ຕິຕິກ຺ຂາ ໂສຠຕິ. ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ສມຖນິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ອຈ຺ຈາຣມ຺ເຠນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທສປ຺ປຫານວຈນໂຕ. ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທໂສ ປຫີຍຕິ. ວີຣິຍວໂຕ ສາຕຈ຺ຈກຣຓວຈນໂຕ. ຂນ຺ຕິພຫຸໂລ ຫິ ອນຸທ຺ຘໂຕ ສາຕຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມາທວໂຕ ປຣຫິຕກິຣິຍາຣມ຺ເຠ ປຈ຺ຈຸປກາຣຕຓ຺ຫາຠາວວຈນໂຕ. ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຕິ ຕຓ຺ຫາ ນ ໂຫຕິ. ປຣຫິຕາຣມ຺ເຠ ປຣເມປິ ປຣກຕທຸກ຺ຂສຫນຠາວວຈນໂຕ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຈ຺ເຈນ ຂນ຺ຕິຍາ ຈິຣາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ອປກາຣິໂນ ອປກາຣຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸປກາຣກຣເຓ ອວິສໍວາທວຈນໂຕ, ຂນ຺ຕິຍາ ອປວາທວາຈາວິກມ຺ປເນນ ຠູຕວາທິຕາຍ ອວິຊຫນວຈນໂຕ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸປພ຺ຣູຫິຕຎາຓສຈ຺ຈວຈນໂຕ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ. ອຈລາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຫິ ວິຣຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອວິສໍວາທິຕໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຈລຠາວວຈນໂຕ. ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ ຫິ ທານາທີສຸ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ນິຈ຺ຈໂລວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຎາຓສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ສມ຺ຠາເຣສຸ ປວຕ຺ຕິນິຏ຺ຐາປນວຈນໂຕ. ຍຖາຠູຕຎາຓວາ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕ ຈ ນິຏ຺ຐາເປຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຠາວໂຕຕິ ສຈ຺ຈສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຕ຺ຕາຍ ປຣຫິຕກຣຓສມາທານາຘິຏ຺ຐານສິທ຺ຘິໂຕ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ວາ ຫິຕູປສໍຫາຣວຈນໂຕ. ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ຫິ ອຘິຕິຏ຺ຐມາໂນ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ໂຫຕິ. ອຈລາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ສມາທານາວິໂກປນໂຕ, ສມາທານສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ເມຕ຺ຕາວິສຸທ຺ຘິໂຕ, ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕູປສໍຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕທປຣາເຘສຸ ອຸທາສີນຕາວຈນໂຕ, ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ວຕ຺ວາ ຕນ຺ນິສ຺ສນ຺ທຠາວນາວຈນໂຕ, ‘‘ຫິຕກາມສຕ຺ເຕປິ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸຓຠາວວຈນໂຕ ຈ ເມຕ຺ຕາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕາສໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ການິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານີຕິ? ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສນ ຕາວ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ປຣານຸຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ, ປເຣສໍ ອຸປກາຣກຣຓຣສາ, ອວິກມ຺ປນຣສາ ວາ, ຫິເຕສິຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ມຫາກຣຸຓາປທຏ຺ຐານາ, ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປທຏ຺ຐານາ ວາ.

ວິເສເສນ ປນ ຍສ຺ມາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຕຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ທານປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອກຕ຺ຕພ຺ພວິຣຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓເຈຕນາທໂຍ ຈ ສີລປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ກາມຠເວຫິ ນິກ຺ຂມນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ຘມ຺ມານໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ປຣຫິຕາຣມ຺ໂຠ ວີຣິຍປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາປຣາຘສຫນໍ ອໂທສປ຺ປຘາໂນ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຂນ຺ຕິປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິຣຕິເຈຕນາທິເຠທໍ ອວິສໍວາທນໍ ສຈ຺ຈປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານໍ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ໂລກສ຺ສ ຫິຕູປສໍຫາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ອພ຺ຍາປາໂທ ເມຕ຺ຕາປາຣມິຕາ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອນຸນຍປຏິຆວິທ຺ຘໍສິນີ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຕາ.

ຕສ຺ມາ ປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓໍ ທານໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ໂລຠວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ອນາສຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຠວວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ວາ, ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານໍ. ສີລນລກ຺ຂຓໍ ສີລໍ, ສມາຘານລກ຺ຂຓໍ, ປຕິຏ຺ຐານລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ອນວຊ຺ຊຣສໍ ວາ, ໂສເຈຍ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປປທຏ຺ຐານໍ. ກາມໂຕ ຠວໂຕ ຈ ນິກ຺ຂມນລກ຺ຂຓໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ຕທາທີນວວິຠາວນຣສໍ, ຕໂຕ ເອວ ວິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ. ຍຖາສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ, ອກ຺ຂລິຕປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ວາ ກຸສລິສ຺ສາສຂິຕ຺ຕອຸສຸປຏິເວໂຘ ວິຍ, ວິສໂຍຠາສນຣສາ ປທີໂປ ວິຍ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ອຣຎ຺ຎຄຕສຸເທສໂກ ວິຍ, ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປທຏ຺ຐານາ ວາ. ອຸສ຺ສາຫລກ຺ຂຓໍ ວີຣິຍໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຣສໍ, ອສໍສີທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸ (ອ. ນິ. ໘.໘໐) ປທຏ຺ຐານໍ, ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ ວາ. ຂມນລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຫນຣສາ, ອຘິວາສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ອວິໂຣຘປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ຍຖາຠູຕທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ອວິສໍວາທນລກ຺ຂຓໍ ສຈ຺ຈໍ, ຍາຖາວວິຠາວນຣສໍ [ຍຖາສຠາວວິຠາວນຣສໍ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ)], ສາຘຸຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ໂສຣຈ຺ຈປທຏ຺ຐານໍ. ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຘິຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວນຣສໍ, ຕຕ຺ຖ ອຈລຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣປທຏ຺ຐານໍ. ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ເມຕ຺ຕາ, ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາ, ອາຆາຕວິນຍນຣສາ ວາ, ໂສມ຺ມຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມຠາວທສ຺ສນຣສາ, ປຏິຆານຸນຍວູປສມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປທຏ຺ຐານາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ທານາທີນໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຍໂຕ ຕານິ ປາຣມີສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຠິນີຫາໂຣ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍ ຫິ ອຍໍ ‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານສມ຺ປາທິໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຍ຺ຍໍ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍໍ, ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍໍ, ສຸທ຺ໂຘ ໂສເຘຍ຺ຍໍ, ທນ຺ໂຕ ທເມຍ຺ຍໍ, ສນ຺ໂຕ ສເມຍ຺ຍໍ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສຍ຺ຍໍ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ) ປວຕ຺ໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ, ໂສ ອວິເສເສນ ສພ຺ພປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ປາຣມີນໍ ປວິຈຍຸປຏ຺ຐານສມາທານາຘິຏ຺ຐານນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ມຫາປຸຣິສານໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.

ຍຖາ ຈ ອຠິນີຫາໂຣ, ເອວໍ ມຫາກຣຸຓາ, ອຸປາຍໂກສລ຺ລຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມ ທານາທີນໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠາວສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ປຎ຺ຎາ, ຍາຫິ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລຕາຫິ ມຫາປຸຣິສານໍ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣຫິຕກຣຓປສຸຕຕາ, ສຸທຸກ຺ກເຣຫິປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕຈຣິເຕຫິ ວິສາທາຠາໂວ, ປສາທສມ຺ພຸທ຺ຘິທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓາວຕ຺ຖາສຸປິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂປຏິລາຠເຫຕຸຠາໂວ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກມ຺ມສິທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຕິ, ກຣຸຓາຍ ປເຣ ຕາເຣຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຏິກາຣໍ ອາຣຠຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ກຣຸຓາຍ ທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິນິພ຺ພານາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ກຣຸຓາຍ ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຣ ນາຠິຣມຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ເພສໍ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ, ກຣຸຓາຍ ສພ຺ເພປິ ອນຸກມ຺ປຕິ, ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາຠາໂວ, ກຣຸຓາຍ ອາລສິຍທີນຕາຠາໂວ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຕປຣນາຖຕາ, ຘີຣວີຣຠາໂວ, ອນຕ຺ຕນ຺ຕປອປຣນ຺ຕປຕາ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິພ຺ຠຍາຠິໍສນກຠາໂວ, ຘມ຺ມາຘິປຕິໂລກາຘິປຕິຕາ, ກຕຎ຺ຎຸປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ໂມຫຕຓ຺ຫາວິຄໂມ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓສິທ຺ຘິ, ພລເວສາຣຊ຺ຊນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປາຣມິຕາຜລສ຺ສ ວິເສເສນ ອຸປາຍຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ປາຣມີນໍ ວິຍ ປຓິຘານສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈໂຍ.

ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫອຸມ຺ມງ຺ຄອວຕ຺ຖານຫິຕຈຣິຍາ ຈ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍາ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ’’ຕິ ປວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕິ ປນ ຠນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ? ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ. ກຕມາ ຈຕສ຺ໂສ? ອຸສ຺ສາໂຫ ຈ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ, ອຸມງ຺ໂຄ ຈ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາ, ອວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ໂຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາ ຈ ໂຫຕິ ຫິຕຈຣິຍາ. ອິມາ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ).

ຕຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມປວິເວກອໂລຠາໂທສາໂມຫນິສ຺ສຣຓປ຺ປເຠທາ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກາເມ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ປວິເວກ…ເປ… ສງ຺ຄຓິກາຍ, ອໂລຠ…ເປ… ໂລເຠ, ອໂທສ…ເປ… ໂທເສ, ອໂມຫ…ເປ… ໂມເຫ, ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠເວສຸ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໙ ວາກ຺ຍຂນ຺ເຘປິ).

ຕສ຺ມາ ເອເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາ ທານາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ໂລຠາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ອໂລຠາທິອຘິກຠາເວນ ຈ ວິນາ ທານາທິປາຣມິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ອໂລຠາທີນຎ຺ຫິ ອຘິກຠາເວນ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາທິຕາຕິ. ຍຖາ ເຈເຕ, ເອວໍ ທານຊ຺ຌາສຍຕາທໂຍປິ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕິ ປນ ຠນ຺ເຕ ໂພຘາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາ? ທສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາ. ກຕເມ ທສ? ທານຊ຺ຌາສຍາ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉເຣ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ສີລ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂຊ຺ຌາສຍາ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ’’ຕິ.

ເອເຕສຸ ຫິ ມຈ຺ເຉຣອສໍວຣກາມວິຈິກິຈ຺ຉາໂກສຊ຺ຊອກ຺ຂນ຺ຕິວິສໍວາທອນຘິຏ຺ຐານພ຺ຍາປາທ- ສຸຂທຸກ຺ຂສງ຺ຂາເຕສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ທານາທິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາ ທານຊ຺ຌາສຍຕາທໂຍ ທານາທິປາຣມີນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓນ຺ຕິ. ຕຖາ ອປຣິຈ຺ຈາຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ທານາທິປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວິຘິ – ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂຄມຫິໍສທາສິທາສປຸຕ຺ຕທາຣາທິປຣິຄ຺ຄຫພ຺ຍາສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸກາມຠາເວນ ພຫຸປຕ຺ຖນີຍຠາວໂຕ, ຣາຊໂຈຣາທິສາຘາຣຓຠາວໂຕ, ວິວາທາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ສປຕ຺ຕກຣຓໂຕ, ນິສ຺ສາຣໂຕ, ປຏິລາຠປຣິປາລເນສຸ ປຣວິເຫຐນເຫຕຸໂຕ, ວິນາສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂສກາທິອເນກວິຫິຕພ຺ຍສນາວຫໂຕ, ຕທາສຕ຺ຕິນິທານຎ຺ຈ ມຈ຺ເຉຣມລປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕານໍ ອປາຍູປປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕຕິ ເອວໍ ວິວິຘວິປຸລານຕ຺ຖາວຫາ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ນາມ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາໂຄເຍເວໂກ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວຕິ ປຣິຈ຺ຈາເຄ ອປ຺ປມາໂທ ກຣຓີໂຍ.

ອປິຈ ‘‘ຍາຈໂກ ຍາຈມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຍ຺ຫສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນໂຕ ມຍ຺ຫໍ ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຫາຍ ຄມນີຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂລກໍ ຍາຫີຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປເທສໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ອຄາເຣ ມຣຓຄ຺ຄິນາ ອາທິຕ຺ເຕ ໂລເກ ຕໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກສ຺ສ ອປວາຫກສຫາໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປວາຫິຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຌາຍນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ທານສງ຺ຂາເຕ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ມິໍ ສຫາຍຠາວໂຕ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຠູຕາຍ ປຣມທຸລ຺ລຠາຍ ພຸທ຺ຘຠູມິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ປຣໂມ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ອຸຬາເຣ ກມ຺ມນິ ອເນນາຫໍ ສມ຺ຠາວິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາ ສມ຺ຠາວນາ ອວິຕຖາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອກນ຺ຕເຠທິຕາຍ ຊີວິຕສ຺ສ ອຍາຈິເຕນປິ ມຍາ ທາຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ຍາຈິເຕນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸຬາຣຊ຺ຌາສເຍຫິ ຄເວສິຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ໂພ, ສຍເມວາຄໂຕ ມມ ປຸຎ຺ເຎນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍາຈກສ຺ສ ທານາປເທເສນ ມຍ຺ຫເມວາຍມນຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຫໍ ວິຍ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ໂລໂກ ມຍາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອສຕິ ຍາຈເກ ກຖໍ ມຍ຺ຫໍ ທານປາຣມີ ປູເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍາຈການເມວຕ຺ຖາຍ ມຍາ ສພ຺ໂພ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຍາຈິຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈກາ ສຍເມວ ກທາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກຖມຫໍ ຍາຈການໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ ມນາໂປ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ປິຍາ ຈສ຺ສຸ ມນາປາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫໍ ທທມາໂນ, ທຕ຺ວາປິ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ ອສ຺ສໍ ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາ ເມ ຍາຈກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ອຸຬາໂຣ ຈ ທານຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫມຍາຈິໂຕເຍວ ຍາຈການໍ ຫທຍມຎ຺ຎາຍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຘເນ ຍາຈເກ ຈ ອປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫຕີ ມຍ຺ຫໍ ວຎ຺ຈນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄານິ ຊີວິຕໍ ວາປິ ຍາຈການໍ ປຣິຈ຺ຈເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ນາມາຍໍ ນິຣເປກ຺ຂໍ ທາຍກໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາ ຕໍ ນິຣເປກ຺ຂໍ ເຂປກໍ ກິຏໂກ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ຍາຈມາໂນ ປນ ຍທິ ປິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ, ‘‘ປິໂຍ ມໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ອຖ ອຸທາສີນປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ, ‘‘ອຍໍ ມໍ ຍາຈມາໂນ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ທທນ຺ໂຕປິ ຫິ ຍາຈການໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ປນ ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລ ຍາຈຕິ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ມໍ ຍາຈຕິ, ອຍໍ ມໍ ຍາຈມາໂນ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ເວຣີປິ ປິໂຍ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປິຍປຸຄ຺ຄເລ ວິຍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຣຸຓໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ຈິຣກາລປຣິຠາວິຕຕ຺ຕາ ໂລຠສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມວິສຍາ ໂລຠຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕນ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິຎ຺ເຎນ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສປ຺ປຸຣິສ ສມ຺ໂພຘາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ອຍໍ ກາໂຍ ນິສ຺ສຏ຺ໂຐ, ຕປ຺ປຣິຈ຺ຈາຄມຍຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕຕ຺ຖ ນາມ ເຕ ພາຫິເຣປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຕິສງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສິນານສທິສີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຍາ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ມຫໂຕ ເຠສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ມູລໍ ມູລຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕິ, ປປຏິກໍ, ຕຈໍ, ຂນ຺ຘໍ, ວິຏປໍ, ສາຣໍ, ສາຂໍ, ປລາສໍ, ປຸປ຺ຜໍ, ຜລໍ ຜລຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເຕ ຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກສມຸທາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ມຍາ ມຫາທຸກ຺ເຂ ອກຕຎ຺ຎຸເກ ນິຈ຺ຈາສຸຈິມ຺ຫິ ກາເຍ ປເຣສໍ ອຸປກາຣາຍ ວິນິຍຸຊ຺ຊມາເນ ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂກ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ເອກນ຺ຕເຠທນວິກິຣຓວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ເມສຸ, ເກວລໍ ປນ ສມ຺ໂມຫວິຊມ຺ຠິຕເມຕໍ, ຍທິທໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ອຠິນິເວໂສ. ຕສ຺ມາ ພາຫິເຣສຸ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸປິ ກຣຈຣຓນຍນາທີສຸ, ມໍສາທີສຸ ຈ ອນເປກ຺ເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘ຕໍຕທຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕູ’ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ຈສ຺ສ ໂພຘາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍຊີວິເຕສຸ ນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ສຸວິສຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ວິສຸທ຺ຘກາຍວຈີມໂນກມ຺ມນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ຎາຍປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ, ອາຍາປາຍຸປາຍໂກສລ຺ລສມນ຺ນາຄເມນ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາເຄນ, ອຠຍທານສທ຺ຘມ຺ມທາເນຫິ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ຕາວ ທານປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານໂຍ.

ສີລປາຣມິຍໍ ປນ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ນາມ ຄງ຺ໂຄທກາທີຫິ ວິໂສເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂທສມລສ຺ສ ວິກ຺ຂາລນຊລໍ, ຫຣິຈນ຺ທນາທີຫິ ວິເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣາຄາທິປຣິຬາຫວິນຍນໍ, ຫາຣມກຸຏກຸຓ຺ຑລາທີຫິ ປຈຸຣຊນາລງ຺ກາເຣຫິ ອສາຘາຣໂຓ ສາຘູນໍ ອລງ຺ກາຣວິເສໂສ, ສພ຺ພທິສາວາຍນໂຕ ອກິຕ຺ຕິໂມ, ສພ຺ພກາລານຸຣູໂປ ຈ ສຸຣຠິຄນ຺ໂຘ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີຫິ ເທວຕາຫິ ຈ ວນ຺ທນີຍາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຣໂມ ວສີກຣຓມນ຺ໂຕ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິ ເທວໂລກາໂຣຫນໂສປານປນ຺ຕິ, ຌານາຠິຎ຺ຎານໍ ອຘິຄມຸປາໂຍ, ນິພ຺ພານມຫານຄຣສ຺ສ ສມ຺ປາປກມຄ຺ໂຄ, ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູມິ, ຍໍ ຍໍ ວາ ປນິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສມິຊ຺ຌນູປາຍຠາວໂຕ ຈິນ຺ຕາມຓິກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທິເກ ຈ ອຕິເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອິຊ຺ຌຕິ ຠິກ຺ຂເວ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໓໕). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈ ອສ຺ສໍ ມນາໂປ ຈ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ຈາຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໖໑), ຕຖາ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ໂຂ ອານນ຺ທ ກຸສລານິ ສີລານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑; ໑໑.໑), ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຄຫປຕໂຍ ອານິສໍສາ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໑໘໕) ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວເສນ ສີລສ຺ສ ຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວເສນ ສີລວິຣເຫ ອາທີນວາ.

ປີຕິໂສມນສ຺ສນິມິຕ຺ຕໂຕ, ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍາຠາວໂຕ, ວິຎ຺ຎູຫິ ປາສໍສຠາວໂຕ, ອວິປ຺ປຏິສາຣເຫຕຸໂຕ, ໂສຕ຺ຖິຏ຺ຐານໂຕ, ອຠິຊນສາປເຕຍ຺ຍາຘິປເຕຍ຺ຍາຍຸຣູປຏ຺ຐານພນ຺ຘຸມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຕິສຍນໂຕ ຈ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສີລວໂຕ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມ຺ປທາເຫຕຸ ມຫນ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ກຕໍ ວຕ ມຍາ ກຸສລໍ, ກຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ, ກຕໍ ຠີຣຸຕ຺ຕາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ສີລວໂຕ ອຕ຺ຕາ ນ ອຸປວທຕິ, ນ ປເຣ ວິຎ຺ຎູ, ທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍານໍ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ສີລວາ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ ໂຫຕິ. ຕຖາ ສີລວໂຕ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ກຕໍ ວຕ ມຍາ ປາປໍ, ກຕໍ ລຸທ຺ທໍ, ກຕໍ ກິພ຺ພິສ’’ນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ນ ໂຫຕິ. ສີລຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ອປ຺ປມາທາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ໂຠຄພ຺ຍສນາທິປຣິຫາຣມຸເຂນ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ, ມງ຺ຄລຠາວໂຕ ຈ ປຣມໍ ໂສຕ຺ຖິຏ຺ຐານໍ, ນິຫີນຊຈ຺ໂຈປິ ສີລວາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ປູຊນີໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຸລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕິເສຕິ ສີລສມ຺ປທາ, ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ ມຫາຣາຊ, ອິຘ ເຕ ອສ຺ສ ປຸຣິໂສ ທາໂສ ກມ຺ມກໂຣ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໓) ວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຈຣາທີຫິ ອສາຘາຣຓໂຕ, ປຣໂລການຸຄມນໂຕ, ມຫປ຺ຜລຠາວໂຕ, ສມຖາທິຄຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຈ ພາຫິຣຘນໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ, ປຣມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ສີລນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ ສຕ຺ຕານໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວສ຺ສສຕທີຆປ຺ປມາຓໂຕ ຊີວິຕໂຕ ເອກາຫມ຺ປິ ສີລວໂຕ ຊີວິຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕາວຈນໂຕ, ສຕິ ຈ ຊີວິເຕ ສິກ຺ຂານິກ຺ເຂປສ຺ສ ມຣຓຕາວຈນໂຕ ສີລໍ ຊີວິຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕຣໍ. ເວຣີນມ຺ປິ ມນຸຎ຺ຎຠາວາວຫນໂຕ, ຊຣາໂຣຄວິປຕ຺ຕີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ປາສາທຫມ຺ມິຍາທິຏ຺ຐານວິເສເສ, ຣາຊຍຸວຣາຊເສນາປຕິອາທິຏ຺ຐານວິເສເສ ຈ ອຕິເສຕິ ສີລໍ ສຸຂວິເສສາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ສຠາວສິນິທ຺ເຘ ສນ຺ຕິກາວຈເຣປິ ພນ຺ຘຸຊເນ ມິຕ຺ຕຊເນ ຈ ອຕິເສຕິ ເອກນ຺ຕຫິຕສມ຺ປາທນໂຕ, ປຣໂລການຸຄມນໂຕ ຈ. ‘‘ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໔໓) ວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ຕຖາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖາທິເຠເທຫິ, ມນ຺ຕາຄທໂສຕ຺ຖານປ຺ປໂຍເຄຫິ ຈ ທຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣກ຺ຂຠາເວນ ສີລເມວ ວິສິຏ຺ຐຕຣໍ ອຕ຺ຕາຘີນໂຕ, ອປຣາຘີນໂຕ, ມຫາວິສຍໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຊາ. ໑.໙.໑໐໒). ເອວມເນກຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ສີລນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ເຈວ ສີລສມ຺ປທາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈເຍນ ສີລປຏິປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ໂທສາທໂຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕນ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິຎ຺ເຎນ ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສມ຺ໂພຘາຍ ປຓິຘານໍ ກຕໍ, ສີລວິກເລນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ໂລກິຍາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ປເຄວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຄ຺ຄຠູຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ສີເລນ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘ກິກີວ ອຓ຺ຑ’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມາ ສີລໍ ປຣິຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ສຸຏ຺ຐຸ ຕຍາ ເປສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ຕຍາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ຕານໍ ອວຕາຣຓປຣິປາຈນານິ ກາຕພ຺ພານິ, ສີລວິກລສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ນ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ອສປ຺ປາຍາຫາຣວິຈາຣສ຺ສ ວິຍ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນໍ, ຕສ຺ມາ ກຖາຫໍ ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ອວຕາຣຓປຣິປາຈນານິ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສຠາວປຣິສຸທ຺ຘສີເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ‘‘ຌານາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ເມ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣກຣຓສມຕ຺ຖຕາ, ປຎ຺ຎາປາຣມີອາທິປຣິປູຣຓຎ຺ຈ, ຌານາທໂຍ ຈ ຄຸຓາ ສີລປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ວິນາ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ສມ຺ມເທວ ສີລໍ ປຣິໂສເຘຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔; ມ. ນິ. ໒.໑໐) ຆຣາວາເສ ‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗; ມຫານິ. ໓, ໖;), ‘‘ມາຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໘, ໑໗໘) ຈ ກາເມສຸ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຣິໂສ ອິຓໍ ອາທາຍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໘) ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑.໙໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໔) ປພ຺ພຊ຺ຊາທີສຸ ອານິສໍສປຏິສງ຺ຂາວເສນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓) ວີມໍສສຸຕ຺ຕາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໘໗) ວເສນ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘອາສິວິໂສປມສຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ) ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ທານາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຍຖາສກໍ ພ຺ຍາປາຣສມຕ຺ຖາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຄຸຓາ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ. ຍເຖວ ຫິ ຊີວິເຕນ ວິນາ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ນ ໂສຠຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ຍຖາສກໍ ວິສເຍສຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ສກິຈ຺ຈປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອສມຕ຺ຖານີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎາ ປຘານກາຣຓໍ. ອຸມ຺ມີລິຕປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸກາ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິປິ ທຕ຺ວາ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກາ, ອປຣວມ຺ຠກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂາ ວິຍ ວິກປ຺ປຣຫິຕາ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ. ປຎ຺ຎາວເສນ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປຣຫິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທານປາຣມິຠາວໍ ອຸເປຕິ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທານໍ ວຸຑ຺ຒິສທິສໍ ໂຫຕິ.

ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສາວິໂຍຄໂຕ ສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິເຍວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຠາໂວ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຈ ຆຣາວາເສ ກາມຄຸເຓສຸ ສໍສາເຣ ຈ ອາທີນວໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຌານສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອານິສໍສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິພ຺ພານນິນ຺ໂນ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ.

ວີຣິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ຍທິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ ທຸຣາຣມ຺ຠຠາວໂຕ. ວຣເມວ ຫິ ອນາຣມ຺ໂຠ ທຸຣາຣມ຺ຠໂຕ, ປຎ຺ຎາສຫິເຕນ ປນ ວີຣິເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸຣຘິຄມໍ ອຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ປຎ຺ຎວາ ເອວ ປຣາປກາຣາທິອຘິວາສກຊາຕິໂຍ ໂຫຕິ, ນ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ. ປຎ຺ຎາວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ປເຣຫິ ອຸປນີຕາ ອປກາຣາ ຂນ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂເມວ ອນຸພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎວໂຕ ປນ ເຕ ຂນ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິພ຺ຣູຫນວເສນ ອສ຺ສາ ຖິຣຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ເຕສໍ ກາຣຓານິ ປຏິປກ຺ເຂ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອວິສໍວາທໂກ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາພເລນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘິຕິສມ຺ປທາຍ ສພ຺ພປາຣມີສຸ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐາໂນ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຈ ປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິຕູປສໍຫາຣກຸສໂລ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາວເສນ ລາຠາທິໂລກຘມ຺ມສນ຺ນິປາເຕ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພາສໍ ປາຣມີນໍ ປຎ຺ຎາວ ປາຣິສຸທ຺ຘິເຫຕູຕິ ປຎ຺ຎາຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ນ ທສ຺ສນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕເຣນ ຈ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທໍ ນ ສີລສມ຺ປທາ, ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຣຫິຕສ຺ສ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ, ອສມາຫິເຕນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາເຘຕຸໍ, ປເຄວ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປຣຫິຕນ຺ຕິ ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາປາຣິສຸທ຺ຘິຍໍ ອາໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕາ ໂອວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຫິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐິໂຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐, ໓໑໓; ອ. ນິ. ໑໐.໓໒) ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ນິຍ຺ຍານິກມຄ຺ເຄ ອວຕາເຣຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈ ເນສໍ ປຣິປາເຈຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາພເລນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ປວິຈຍພຫຸໂລ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ທານາທໂຍ ຄຸເຓ ວິເສສນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ ອເນກາກາຣໂວກາເຣ ປຎ຺ຎາຄຸເຓ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປາຣມີ ອນຸພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ທິສ຺ສມານປາຣານິປິ ໂລກິຍານິ ກມ຺ມານິ ນິຫີນວີຣິເຍນ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ອຄຓິຕເຂເທນ ປນ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ທຸຣຘິຄມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນິຫີນວີຣິໂຍ ຫິ ‘‘ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສນ຺ຕາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕຸເມວ ນ ສກ຺ກຸໂຓຕິ. ມຊ຺ຌິໂມ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາໂວສານມາປຊ຺ຊຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐວີຣິໂຍ ປນ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ໂຂ ອາຣມ຺ຠປາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖມາຣມ຺ໂຠ, ຕສ຺ສາປິ ວີຣິຍສ຺ສ ສິຖິລຠາເວນ ມໂນຣຖານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ປເຄວ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຣາຄາທີນໍ ໂທສຄຓານໍ ມຕ຺ຕມຫາຄຊານໍ ວິຍ ທຸນ຺ນິວາຣຍຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິທານານຎ຺ຈ ກມ຺ມສມາທານານໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກວຘກສທິສຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕີນໍ ສພ຺ພທາ ວິວຏມຸຂຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊການຎ຺ຈ ປາປມິຕ຺ຕານໍ ສທາ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ, ຕໂທວາທກາຣິຕາຍ ຈ ພາລສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ຍຸຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ວີຣິຍານຸຠາເວນ ທູຣີ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິ ປນ ສມ຺ໂພຘິ ອຕ຺ຕາຘີເນນ ວີຣິເຍນ ສກ຺ກາ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ, ກິເມຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ວີຣິຍສ຺ສ ຄຸຓາປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ຂນ຺ຕິ ນາມາຍໍ ນິຣວເສສຄຸຓປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ໂກຘສ຺ສ ວິຘມນໂຕ ຄຸຓສມ຺ປາທເນ ສາຘູນມປ຺ປຏິຫຕມາຍຸຘໍ, ປຣາຠິຠວເນ ສມຕ຺ຖານໍ ອລງ຺ກາໂຣ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ພລສມ຺ປທາ, ໂກຘຄ຺ຄິວິນຍນີ ອຸທກຘາຣາ, ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ, ປາປປຸຄ຺ຄລານໍ ວຈີວິສວູປສມກໂຣ ມນ຺ຕາຄໂທ, ສໍວເຣ ຐິຕານໍ ປຣມາ ຘີຣປກຕິ, ຄມ຺ຠີຣາສຍຕາຍ ສາຄໂຣ, ໂທສມຫາສາຄຣສ຺ສ ເວລາ, ອປາຍທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານກວາຏໍ, ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລການໍ ອາໂຣຫຓໂສປານໍ, ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອຘິວາສນຠູມິ, ອຸຕ຺ຕມາ ກາຍວຈີມໂນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ‘‘ເອເຕ ສຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຘ ເຈວ ຕປນ຺ຕິ, ປຣໂລເກ ຈ ຕປນີຍຘມ຺ມານຸໂຍຄໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິປິ ປຣາປກາຣນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຂຕ຺ຕຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ພີຊຠູຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ມຍາວ ອຠິສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຓຓ຺ຍກາຣຓເມຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປກາຣເກ ອສຕິ ກຖໍ ມຍ຺ຫໍ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິປາຍໍ ເອຕຣຫິ ອປກາຣໂກ, ອຍໍ ນາມ ປຸພ຺ເພ ອເນນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປກາໂຣ ເອວ ວາ ຂນ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຸປກາໂຣ’’ຕິ ຈ ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ສຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສທິສາ, ປຸຕ຺ຕກຕາປຣາເຘສຸ ຈ ໂກ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍນ ໂກຘຠູຕາເວເສນ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອປຣຊ຺ຌຕິ, ໂສ ໂກຘຠູຕາເວໂສ ມຍາ ວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍນ ອປກາເຣນ ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ອຫມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອປຣາໂຘ ກໂຕ, ຍຕ຺ຖ ຈ ກໂຕ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ນິຣຸທ຺ຘາ, ກສ຺ສິທານິ ເກນ ໂກໂຘ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ໂກ ກສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ.

ຍທິ ປນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈເຍນ ປຣາປກາຣນິມິຕ຺ຕໂກ ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ຂນ຺ຕິ ນາເມສາ ປຣາປກາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຏິປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈຸປກາຣກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປກາໂຣ ຈ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເນນ ທຸກ຺ຂຸປນິສາຍ ສທ຺ຘາຍ, ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປກຕິເຣສາ, ຍທິທໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິສຍສມາໂຍໂຄ, ຕຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐວິສຍສມາໂຍໂຄ ມຍ຺ຫໍ ນ ສິຍາຕິ ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກຘວສິໂກ ສຕ຺ໂຕ ໂກເຘນ ອຸມ຺ມຕ຺ໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ປຈ຺ຈປກາເຣນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ປິເມ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ວິຍ ປຣິປາລິຕາ, ຕສ຺ມາ ນ ຕຕ຺ຖ ມຍາ ຈິຕ຺ຕໂກໂປປິ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣາຘເກ ຈ ສຕິ ຄຸເຓ ຄຸຓວຕິ ມຍາ ນ ໂກໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອສຕິ ຄຸເຓ ວິເສເສນ ກຣຸຓາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກເປນ ຈ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓຍສາ ນິຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຸຊ຺ຌເນນ ມຍ຺ຫໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍາທໂຍ ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກໂຘ ຈ ນາມາຍໍ ສພ຺ພາຫິຕກາຣໂກ ສພ຺ພຫິຕວິນາສໂກ ພລວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ນ ໂກຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣາຘເກນ ອປຣາຘນິມິຕ຺ຕໍ ຍໍ ອາຍຕິໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ, ສຕິ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ມຍ຺ຫໍ ຕທຠາໂວ’’ຕິ ຈ ‘‘ຈິນ຺ຕເນນ ກຸຊ຺ຌນ຺ເຕນ ຈ ມຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກເຍວ ອນຸວຕ຺ຕິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກເຘ ຈ ມຍາ ຂນ຺ຕິຍາ ອຠິຠູເຕ ຕສ຺ສ ທາສຠູໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ສມ຺ມເທວ ອຠິຠູໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກຘນິມິຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຕິຄຸຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຍ຺ຫໍ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຈ ໂກເຘ ຄຸຓວິໂຣຘິນິ (ຄຸຓວິໂຣຘປຈ຺ຈນີຘມ຺ເມ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ) ກິໍ ເມ ສີລາທິຘມ຺ມາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອສຕິ ຈ ເຕສຸ ກຖາຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣພຫຸໂລ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຂນ຺ຕິຍາ ຈ ສຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ສມາຫິຕສ຺ສ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອສງ຺ຂຕາມຕສນ຺ຕປຓີຕາທິຠາວໂຕ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ ‘ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຈ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍປຠາວາ’ຕິ’’, ຕໂຕ ຈ ‘‘ອນຸໂລມິຍໍ ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ‘ເກວລາ ອິເມ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຠາວຣຫິຕາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຍນ຺ຕິ, ນ ກຸໂຕຈິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ພ຺ຍາປາໂຣ’ຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣານຘິຏ຺ຐານຕາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມຕິ, ເຍນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂພຘິຍາ ນິຍໂຕ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ສຈ຺ເຈນ ວິນາ ສີລາທີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ຈ ສຈ຺ຈຘມ຺ມາຕິກ຺ກເມ ຈ ສພ຺ພປາປຘມ຺ມານໍ ສໂມສຣຓໂຕ, ອສຈ຺ຈສນ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈຍິກຠາວໂຕ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນາເທຍ຺ຍວຈນຕາວຫນໂຕ, ສມ຺ປນ຺ນສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ສພ຺ພຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິປາຣິປູຣິສມນ຺ວາຍໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມາວິສໍວາທເນນ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈປາຣມິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ທານາທີສຸ ທຬ຺ຫສມາທານໍ, ຕມ຺ປຏິປກ຺ຂສນ຺ນິປາເຕ ຈ ເນສໍ ອຈລາວຕ຺ຖານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຖິຣຠາວໍ ວິນາ ນ ທານາທິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ໂພຘິນິມິຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິຏ຺ຐາເນ ຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ເຕ ອວຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນາປິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຈິຕ຺ຕຕໍ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ອິຘໂລກປຣໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ປເຄວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາເມນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຈ຺ຉາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ອິທານິ ໂລກິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂາ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິທານິ ອາສຍມຕ຺ເຕນ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາຣໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກທາ ປໂຍເຄນ ຕໍ ສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາເຣນ ສໍວທ຺ຘິຕາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄສຫາຍາ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອເຕຫິ ວິນາ ນ ມຍ຺ຫໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠູຕິນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕ ປຣມໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ກຸສລາຍຕນໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສວິເສສໍ ສຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ, ກິຎ຺ຈ ກຣຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕປິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາ ອນຸພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ. ວິມຣິຍາທີກເຕນ ຫິ ເຈຕສາ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາຣນິຣຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາ ພລວຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຬ຺ຫມູລາ, ກຣຸຓາ ຈ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານມາທິ ຈຣຓໍ ປຕິຏ຺ຐາ ມູລໍ ມຸຂໍ ປມຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ເມຕ຺ຕາຍ ຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວ ສຕ຺ເຕຫິ ກຕາ ວິປ຺ປກາຣາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍຸໍ, ສຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕວິກາເຣ ທານາທິສມ຺ຠາຣານໍ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເມຕ຺ຕາສິເນເຫນ ສິເນຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິນາ ສມ຺ຠາຣານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຸເປກ຺ຂໂກ ສມ຺ຠາເຣສຸ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ ຕພ຺ພິປາກຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຣຫິເຕນ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ສໍວຣວິໂສຘນໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ອຣຕິຣຕິສຫສ຺ເສວ ເນກ຺ຂມ຺ມພລສິທ຺ຘິໂຕ, ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂນວເສເນວ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ອນຸເປກ຺ຂເນ ປຘານກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ, ອຸເປກ຺ຂໂຕເຍວ ຕິຕິກ຺ຂານິຊ຺ຌານສມ຺ຠວໂຕ, ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ອວິສໍວາທນໂຕ, ໂລກຘມ຺ມານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນນ ສມາທິນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ອຈລາຘິຏ຺ຐານສິທ຺ຘິໂຕ, ປຣາປກາຣາທີສຸ ອນາໂຠຄວເສເນວ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕຕິ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ສມາທານາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ອຸເປກ຺ຂານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ນເຍນ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຈາຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ທານາທິປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ສປຣິກ຺ຂາຣາ ປຎ຺ຈທສ ຈຣຓຘມ຺ມາ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈຣຓຘມ຺ມາ ນາມ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ຈ. ເຕສຸ ສີລາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຕຣສປິ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ສທ຺ຘມ຺ເມສຸ ສທ຺ຘາຍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສີລຈາຄເທວຕູປສມານຸສ຺ສຕິ- ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນປສາທນີຍ- ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ອກຸສລາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓອປາຍາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກຸສລຘມ຺ມຸປຕ຺ຖມ຺ຠນ- ຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປ ຣຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນປຸຄ຺ຄລເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພໂຍຄປຣິປຸຈ຺ຉກຠາວສທ຺ຘມ຺ມາຠິໂຍຄອນວຊ຺ຊວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິ- ປຣິຈຍປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍຕາກິເລສທູຣີຠາວອປ຺ປສ຺ສຸຕປຣິວຊ຺ຊນພຫຸສ຺ສຸຕເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ວີຣິຍສ຺ສ ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຘມ຺ມມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ- ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລ- ເສວນສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ສຕິຍາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລເສວນຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປຸຈ຺ຉກຠາວວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນທຸປ຺ປຎ຺ຎ- ປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈ- ເວກ຺ຂຓຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສີລາທິຈຕຸກ຺ກໍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ, ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວກຣຓຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທີຫິ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທາເນ, ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອາມິສທາເນ, ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ຘມ຺ມທາເນ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ຈຣຓາທີນໍ ທານາທິສມ຺ຠາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ນິທ຺ຘາຣຍິມ຺ຫ. ເອວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກາທໂຍປິ ທານາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂກ ສໍກິເລໂສຕິ ອວິເສເສນ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ປຣາມຏ຺ຐຠາໂວ ປາຣມີນໍ ສໍກິເລໂສ, ວິເສເສນ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປາ ທານປາຣມິຍາ ສໍກິເລໂສ, ສຕ຺ຕກາລວິກປ຺ປາ ສີລປາຣມິຍາ, ກາມຠວຕທຸປສເມສຸ ອຠິຣຕິອນຠິຣຕິວິກປ຺ປາ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍາ, ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ວິກປ຺ປາ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິກປ຺ປາ ວີຣິຍປາຣມິຍາ, ອຕ຺ຕປຣວິກປ຺ປາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຍາ, ອທິຏ຺ຐາທີສຸ ທິຏ຺ຐາທິວິກປ຺ປາ ສຈ຺ຈປາຣມິຍາ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣຕພ຺ພິປກ຺ເຂສຸ ໂທສຄຸຓວິກປ຺ປາ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຍາ, ຫິຕາຫິຕວິກປ຺ປາ ເມຕ຺ຕາປາຣມິຍາ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິກປ຺ປາ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຍາ ສໍກິເລໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກິໍ ໂວທານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອນຸປຆາໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປວິຣໂຫ ຈ ເອຕາສໍ ໂວທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸປຫຕາ ຫິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠ- ມທປມາທາທີຫິ ກິເລເສຫິ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປາທິຣຫິຕາ ຈ ທານາທິປາຣມິໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຠສ຺ສຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອວິເສເສນ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເອຕາສໍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ວິເສເສນ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉຣາທໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານຜເລສຸ ອໂລຠາໂທສາໂມຫຄຸຓໂຍຄໂຕ ໂລຠໂທສໂມຫປຏິປກ຺ຂໍ ທານໍ, ກາຍາທິໂທສວງ຺ກາປຄມນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ສີລໍ, ກາມສຸຂປຣູປຆາຕອຕ຺ຕກິລມຖປຣິວຊ຺ຊນໂຕ ໂທສຕ຺ຕຍປຏິປກ຺ຂໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ໂລຠາທີນໍ ອນ຺ຘີກຣຓໂຕ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ອນນ຺ຘີກຣຓໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ປຎ຺ຎາ, ອລີນານຸທ຺ຘຕຎາຍາຣມ຺ຠວເສນ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ວີຣິຍໍ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຸຎ຺ຎຕານໍ ຂມນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ຂນ຺ຕິ, ສຕິປິ ປເຣສໍ ອຸປກາເຣ ອປກາເຣ ຈ ຍຖາຠູຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກຘມ຺ເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຍຖາສມາທິນ຺ເນສຸ ສມ຺ຠາເຣສຸ ອຈລນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ນີວຣຓວິເວກໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ເມຕ຺ຕາ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອນຸນຍປຏິຆວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ສມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ສຸຂູປກຣຓສຣີຣຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຠຍາປນູທເນນ ຘມ຺ໂມປເທເສນ ຈ ພຫຸຘາ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທາເນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ – ‘‘ອິມິນາຫໍ ທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລປຏິຠານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຣມຓີຍໍ ອຄ຺ຄຜລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ນທານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມກິເລສປິປາສວູປສມາຍ ປານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາລງ຺ກາຣສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖານິ ເທຕິ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ ເຈວ ນິພ຺ພານສຸຂສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຍານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສີລຄນ຺ຘນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຄນ຺ຘໍ, ພຸທ຺ຘຄຸຓໂສຠານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມາລາວິເລປນໍ, ໂພຘິມຓ຺ຑາສນນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາສນໍ, ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ເສຍ຺ຍໍ, ສຣຓຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາວສຖໍ, ປຎ຺ຈຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ປທີເປຍ຺ຍໍ ເທຕິ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຣູປທານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທທານໍ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປິຍຠາວາຍ ຣສທານໍ, ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາລຠາວາຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ, ອຊຣາມຣຓຠາວາຍ ເຠສຊ຺ຊທານໍ, ກິເລສທາສພ຺ຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ທາສານໍ ຠຸຊິສ຺ສຕາທານໍ, ສທ຺ຘມ຺ມາຠິຣຕິຍາ ອນວຊ຺ຊຂິຑ຺ຑາຣຕິເຫຕຸທານໍ, ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຠາວູປນຍນາຍ ປຸຕ຺ຕທານໍ, ສກລສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປຕິຠາວູປຄມນາຍ ທາຣທານໍ, ສຸຠລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸວຓ຺ຓມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິທານໍ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນານາວິຘວິຠູສນທານໍ, ສທ຺ຘມ຺ມໂກສາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຕໂກສທານໍ, ຘມ຺ມຣາຊຠາວາຍ ຣຊ຺ຊທານໍ, ຌານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາມຸຍ຺ຍານາທິວນທານໍ, ຈກ຺ກງ຺ກິເຕຫິ ປາເທຫິ ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມນາຍ ຈຣຓທານໍ, ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມຫຕ຺ຖທານຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖທານໍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຏິລາຠາຍ ກຓ຺ຓນາສາທິທານໍ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ຈກ຺ຂຸທານໍ, ‘‘ທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓປາຣິຈຣິຍາທີສຸ ສພ຺ພກາລໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂຫ, ສພ຺ພໂລເກນ ຈ ອຸປຊີວິຕພ຺ໂພ ເມ ກາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ມໍສໂລຫິຕາທິທານໍ, ‘‘ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕໂມ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄທານໍ ເທຕິ.

ເອວໍ ທທນ຺ໂຕ ຈ ນ ອເນສນາຍ ເທຕິ, ນ ປໂຣປຆາເຕນ, ນ ຠເຍນ, ນ ລຊ຺ຊາຍ, ນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໂຣສເນນ, ນ ປຓີເຕ ສຕິ ລູຂໍ, ນ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສເນນ, ນ ປຣວມ຺ຠເນນ, ນ ຜລາຠິກງ຺ຂາຍ, ນ ຍາຈກຊິຄຸຈ຺ຉາຍ, ນ ອຈິຕ຺ຕີກາເຣນ ເທຕິ, ອຖ ໂຂ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທຕິ, ສຫຕ຺ເຖນ ເທຕິ, ກາເລນ ເທຕິ, ຈິຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ອວິຠາເຄນ ເທຕິ, ຕີສຸ ກາເລສຸ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ເທຕິ. ຕໂຕເຍວ ທຕ຺ວາ ນ ປຈ຺ຉານຸຕາປີ ໂຫຕິ, ນ ປຏິຄ຺ຄາຫກວເສນ ມານາວມານໍ ກໂຣຕິ, ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ ໂຫຕິ ວທຎ຺ຎູ ຍາຈໂຍໂຄ ສປຣິວາຣທາຍີ. ຕຎ຺ຈ ທານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສກລໂລກຫິຕສຸຂາຍ ປຣິຓາເມຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອກຸປ຺ປາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ຉນ຺ທສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ສມາຘານສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂຍາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຣິຓາເມຕິ. ອິມຎ຺ຈ ທານປາຣມິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ຊີວິເຕ, ໂຠເຄສຸ ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາ. ເອວຎ຺ຫິ ໂຠເຄ ຄເຫຕພ຺ພສາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາທິຕ຺ຕສ຺ມາ ວິຍ ອຄາຣສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ພຫິ ນີຫຣນ຺ໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ເສເສຕິ, ນິຣວເສສໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຍໍ ຕາວ ທານປາຣມິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ.

ສີລປາຣມິຍາ ປນ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸສີລາລງ຺ກາເຣຫິ ສຕ຺ເຕ ອລງ຺ກຣິຕຸກາເມນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຕາວ ສີລໍ ວິໂສເຘຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ຕຖາ ທຍາປນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ນ ອາຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຣູປກາຣນິຣຕຕາຍ ປຣສນ຺ຕໂກ ອລຄທ຺ໂທ ວິຍ ນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕປິ ອາຣາຈາຣີ, ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນ ສໍໂຍຄວິຣໂຕ, ປເຄວ ປຣທາຣຄມນໂຕ. ສຈ຺ຈໍ ຫິຕໍ ປິຍໍ ປຣິມິຕເມວ ຈ ກາເລນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ໂນ ອວິປຣີຕທສ຺ສໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ. ອິຕິ ຈຕຸຣາປາຍວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປເຖຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ, ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຈ ໂອຣມິຕ຺ວາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂປເຖສຸ ກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘາສຍປໂຍຄຕາຍ ຍຖາຠິປຕ຺ຖິຕາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂູປສຎ຺ຫິຕາ ມໂນຣຖາ ສີຆໍ ອຠິນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫິໍສານິວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທານໍ ເທຕິ, ອປ຺ປກສິເຣເນວ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ ທີຆາຍຸໂກ ສຸຂພຫຸໂລ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ປາປຸຓາຕິ, ໂທສວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານນິວຕ຺ຕິຍາ ໂຈຣາທິອສາຘາຣເຓ ອຸຬາເຣ ໂຠເຄ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອນາສງ຺ກນີໂຍ ປິໂຍ ມນາໂປ ວິສ຺ສສນີໂຍ, ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ, ໂລຠວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນິວຕ຺ຕິຍາ ອໂລໂຠ ໂຫຕິ ສນ຺ຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ອປຣິສງ຺ກນີໂຍ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາເມສຸ ອລຸທ຺ຘາສໂຍ, ເນກ຺ຂມ຺ມພຫຸໂລ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂລຠວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ.

ມຸສາວາທນິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປມາຓຠູໂຕ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍິໂກ ເຖໂຕ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ເທວຕານໍ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸຣຠິຄນ຺ຘມຸໂຂ ອາຣກ຺ຂິຍກາຍວຈີສມາຈາໂຣ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ຈ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເປສຸຎ຺ຎນິວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປກ຺ກເມຫິ ອເຠຊ຺ຊກາໂຍ ໂຫຕິ ອເຠຊ຺ຊປຣິວາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ ອຠິຊ຺ຊນກສທ຺ໂຘ, ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕຣປຣິຈິຕານມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕປິໂຍ, ອສໍກິເລສພຫຸໂລ. ຜຣຸສວາຈານິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ສຸຂສີໂລ ມຘຸຣວຈໂນ ສມ຺ຠາວນີໂຍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຈສ຺ສ ສໂຣ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໗) ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ຜປ຺ປລາປນິວຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ຄຣຸຠາວນີໂຍ ຈ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ຈ ປຣິມິຕາລາໂປ, ມເຫສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ ມຫານຸຠາໂວ, ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິເກນ ປຏິຠາເນນ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓກຸສໂລ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍຎ຺ຈ ເອກາຍ ເອວ ວາຈາຍ ອເນກຠາສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ.

ອນຠິຊ຺ຌາລຸຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕລາຠີ ໂຫຕິ, ອຸຬາເຣສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ຣຸຈິໍ ປຏິລຠຕິ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ສມ຺ມໂຕ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ອນຠິຠວນີໂຍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ໂຫຕິ. ອພ຺ຍາປາເທນ ປິຍທສ຺ສໂນ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ຠາວນີໂຍ, ປຣຫິຕາຠິນນ຺ທິຕາຍ ຈ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປສາເທຕິ, ອລູຂສຠາໂວ ຈ ໂຫຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ, ມເຫສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ ມຫານຸຠາໂວ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນາຠາເວນ ກລ຺ຍາເຓ ສຫາເຍ ປຏິລຠຕິ, ສີສຈ຺ເຉທມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທສ຺ສນໂຕ ອໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ຈ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ ມູລຊາຕາ, ສທ຺ທຫຕິ ຈ ຕຖາຄຕານໍ ໂພຘິໍ, ສມຍນ຺ຕເຣສຸ ນາຠິຣມຕິ ອຸກ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຣາຊຫໍໂສ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຊານນກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອນ຺ເຕ ຈ ອນາວຣຓຎາຓລາຠີ, ຍາວ ໂພຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ອຸຬາຣຸຬາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓາຕິ.

‘‘ອິຕິ ຫິທໍ ສີລໍ ນາມ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ປຠວຠູມິ, ສພ຺ພພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມານມາທິ ຈຣຓໍ ມຸຂໍ ປມຸຂ’’ນ຺ຕິ ພຫຸມານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາຍວຈີສໍຍເມ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນ, ອາຊີວສມ຺ປທາຍ, ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ຈ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກໍ ມິຕ຺ຕມຸຂປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ວິຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກິກີວ ອຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສີລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ສີລໍ ນ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ສຸຄຕິຍມ຺ປິ, ນ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນຈກ຺ກວຕ຺ຕິ-ນເທວ-ນສກ຺ກ-ນມາຣ-ນພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕວິຊ຺ຊຕາທິເຫຕຸ, ນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອນຸຕ຺ຕຣສີລາລງ຺ກາຣສມ຺ປາທນຕ຺ຖເມວາຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສກລສໍກິເລສນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ, ປຸຕ຺ຕທາຣາທີຫິ ມຫາສມ຺ພາຘຕາຍ, ກສິວຓິຊ຺ຊາທິນານາວິຘກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐານພ຺ຍາກຸລຕາຍ ຈ ຆຣາວາສສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂາທີນໍ ອໂນກາສຕໍ, ກາມານຎ຺ຈ ‘‘ສຕ຺ຖຘາຣາລຄ຺ຄມຘຸພິນ຺ທຸ ວິຍ ຈ ອວເລຍ຺ຫມານາ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສາທາ ວິປຸລານຕ຺ຖານຸພນ຺ຘາ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິຊ຺ຊຸລໂຕຠາເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນຈ຺ຈໍ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕກາໂລປລພ຺ຠາ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາລງ຺ກາໂຣ ວິຍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ອນຸຠວິຕພ຺ພາ, ກຣີສາວຈ຺ຉາທນສຸຂໍ ວິຍ ປຏິກາຣຠູຕາ, ອຸທກເຕມິຕງ຺ຄຸລິຍາ ອຸສ຺ສາວໂກທກປານໍ ວິຍ ອຕິຕ຺ຕິກຣາ, ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໂຠຊນໍ ວິຍ ສາພາຘາ, ພລິສາມິສໍ ວິຍ ພ຺ຍສນສນ຺ນິປາຕກາຣຓາ, ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປ ວິຍ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ, ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕາ ຆາຕກາວຈ຺ຉາທນກິມິລໂຍ ວິຍ ອນຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາ, ສປຕ຺ຕຄາມວາໂສ ວິຍ ຠຍຏ຺ຐານຠູຕາ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂປສໂກ ວິຍ ກິເລສມາຣາທີນໍ ອາມິສຠູຕາ, ຉຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ໂກຏຣຄ຺ຄິ ວິຍ ອນ຺ໂຕທາຫກາ, ປຸຣາຓກູປາວລມ຺ພພີຣຓມຘຸປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອເນກາທີນວາ, ໂລຓູທກປານໍ ວິຍ ປິປາສເຫຕຸຠູຕາ, ສຸຣາເມຣຍໍ ວິຍ ນີຈຊນເສວິຕາ, ອປ຺ປສ຺ສາທຕາຍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອາທີນວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມປວິເວກອຸປສມສຸຂາທີສຸ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ປູເຣຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາ ອາໂລໂກ ວິຍ ອນ຺ຘກາເຣນ, ໂມເຫນ ສຫ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ໂມຫກາຣຓານິ ຕາວ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ປຣິວຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖິມານິ ໂມຫກາຣຓານິ – ອຣຕິ ຕນ຺ທີ ວິຊມ຺ຠິຕາ ອາລສິຍໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາ ນິທ຺ທາສີລຕາ ອນິຈ຺ຉຍສີລຕາ ຎາຓສ຺ມິໍ ອກຸຕູຫລຕາ ມິຈ຺ຉາຘິມາໂນ ອປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ ກາຍສ຺ສ ນ ສມ຺ມາປຣິຫາໂຣ ອສມາຫິຕຈິຕ຺ຕຕາ ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ເສວນາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອປຍິຣຸປາສນາ ອຕ຺ຕປຣິຠໂວ ມິຈ຺ຉາວິກປ຺ໂປ ວິປຣີຕາຠິນິເວໂສ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລຕາ ອສໍເວຄສີລຕາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ເຍ ວາ ປນ ຘມ຺ເມ ອາເສວໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຎາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິຫາຍຕິ, ອິຕິ ອິມານິ ສມ຺ໂມຫກາຣຓານິ ປຣິວຊ຺ຊນ຺ເຕນ ພາຫຸສຈ຺ເຈ ຌານາທີສຸ ຈ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ວິສຍວິຠາໂຄ – ປຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ຕຖາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ກຸສລາທິຘມ຺ມປ຺ປກາຣເຠທາ ຈ. ຍານິ ຈ ໂລເກ ອນວຊ຺ຊານິ ວິຊ຺ຊຏ຺ຐານານິ, ເຍ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານໂຍຄ຺ຍາ ພ຺ຍາກຣຓວິເສສາ. ອິຕິ ເອວໍ ປກາຣໍ ສກລເມວ ສຸຕວິສຍໍ ອຸປາຍໂກສລ຺ລປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຕິວີຣິຍຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາຣຓາຍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫຓສວນຘາຣຓປຣິຈຍປຣິປຸຈ຺ຉາຫິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐປເນນ ສຸຕມຍາ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຂນ຺ຘາທີນໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກນມຸເຂນ ເຕ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມາເປນ຺ເຕນ ຈິນ຺ຕາມຍາ, ຂນ຺ຘາທີນໍເຍວ ປນ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ໂລກິຍໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາປຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ກຕ຺ຕາ ວາ ກາເຣຕາ ວາ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພິເສສໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອາສງ຺ຄໍ ປຊຫິຕ຺ວາ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ ເກວລໍ ກຣຸຓາວເສເນວ ຍາວ ນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຫຕ຺ຖຕລໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ເຕ ອວຕາຣຓປຣິປາຈເນຫິ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ວສີຠາວໍ ປາເປນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອຕິວິຍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ຕຖາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕາຠິນີຫາເຣນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ‘‘ໂກ ນຸ ອຊ຺ຊ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ອຸປຈິໂຕ, ກິຎ຺ຈ ມຍາ ກຕໍ ປຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ຊີວິຕຎ຺ຈ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ອໂນຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ຜຣິຕພ຺ພາ, ຍາ ກາຈິ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສພ຺ພາ ສາ ອຕ຺ຕນິ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ, ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອພ຺ຠນຸໂມທິຕພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘມຫນ຺ຕຕາ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂພຘິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຫິ ອຸປາເຍນ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອປຣິເມຍ຺ໂຍ ປຸຎ຺ຎຠາໂຄ ອຸປຈີຍຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ປຣິປາລນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຊີວິຕຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຂຸປ຺ປິປາສາສີຕຸຓ຺ຫວາຕາຕປາທິທຸກ຺ຂປຏິກາໂຣ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ຍຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຏິກາຣຊໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລຠຕິ, ຕຖາ ຣມຓີເຍສຸ ອາຣາມຸຍ຺ຍານປາສາທຕລາທີສຸ, ອຣຎ຺ຎາຍຕເນສຸ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປາຠາເວນ ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ວິນ຺ທຕິ, ຍຎ຺ຈ ສຸຓາຕິ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຠູຕໍ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອໂນຘິໂສ ອຸປສໍຫຣຕິ. ອຍໍ ຕາວ ອສມາຫິຕຠູມິຍໍ ນໂຍ.

ສມາຫິໂຕ ປນ ອຕ຺ຕນາ ຍຖານຸຠູຕໍ ວິເສສາຘິຄມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສຸຂໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ມຫຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ຈ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣທຸກ຺ເຂ ນິມຸຄ຺ຄໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖປິ ເຉທນເຠທນຜາລນປິສນຄ຺ຄິສນ຺ຕາປາທິຊນິຕາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຣກາລໍ ເວທິຍນ຺ເຕ ນາຣເກ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຸຊ຺ຌນສນ຺ຕາປນວິເຫຐນຫິໍສນປຣາຘີນຕາທີຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ ຕິຣຈ຺ຉາເນ, ໂຊຕິມາລາ’ກຸລສຣີເຣ ອຸທ຺ຘພາຫຸວິຣວນ຺ເຕ ອຸກ຺ກາມຸເຂ ຂຸປ຺ປິປາສາທີຫິ ຑຍ຺ຫມາເນ ຈ ວນ຺ຕເຂຬາທິອາຫາເຣ ຈ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ເວທຍມາເນ ເປເຕ ຈ ປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ມຫນ຺ຕໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິກາຣຓໂຍເຄນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓທຸທ຺ທສິກທລິທ຺ທຕາທິຠາເວນ ຂຸປ຺ປິປາສາທິໂຍເຄນ ພລວນ຺ເຕຫິ ອຠິຠວນີຍໂຕ, ປເຣສໍ ວຫນໂຕ, ປຣາຘີນໂຕ ຈ ນາຣເກ ເປເຕ ຕິຣຈ຺ຉາເນ ຈ ອຕິສຍນ຺ເຕ ອປາຍທຸກ຺ຂນິພ຺ພິເສສໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຈ ຕຖາ ວິສຍວິສປຣິໂຠຄວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຣາຄາທິປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ຑຍ຺ຫມາເນ ວາຍຸເວຄສມຸຏ຺ຐິຕຊາລາສມິທ຺ຘສຸກ຺ຂກຏ຺ຐສນ຺ນິປາເຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຍ ອນຸປສນ຺ຕປຣິຬາຫວຸຕ຺ຕິເກ ອນິຫຕປຣາຘີເນ ກາມາວຈຣເທເວ ຈ ມຫຕາ ວາຍາເມນ ວິທູຣມາກາສໍ ວິຄາຫິຕສກຸນ຺ຕາ ວິຍ, ພລວນ຺ເຕຫິ ຂິຕ຺ຕສຣາ ວິຍ ຈ ‘‘ສຕິປິ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ປາຕປຣິໂຍສານາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຊາຕິຊຣາມຣຓາ ເອວາ’’ຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣເທເວ ຈ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ອໂນຘິໂສ ສຕ຺ຕາ ຜຣິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປຈິນນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາໂຫ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິມິຕວິປຸໂລຬາຣວິມລນິຣຸປມນິຣຸປກ຺ກິເລສຄຸຓນິຈຍນິທານຠູຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍສນໂຍຄ຺ຍໍ ວີຣິຍໍ ນາມ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວເມວ. ຍໍ ນ ປຈຸຣຊນາ ໂສຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ, ປເຄວ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ຕິວິຘາ ອຠິນີຫາຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐, ໓໑໓; ອ. ນິ. ໔.໓໒), ກຣຸໂຓກາສຕາ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ, ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ນິຣຸປເລໂປ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ສໍສາຣທຸກ຺ເຂຫິ ອປຣິເຂໂທ, ສພ຺ພເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ເຕນ ຈ ນິຣຕິມານຕາ, ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຈລຕາ, ກຸສລກິຣິຍາສຸ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ວິເວກນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ, ຌານານຸໂຍໂຄ, ອນວຊ຺ຊສຸເຕນ ອຕິຕ຺ຕິ, ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາ, ສຕ຺ຕານໍ ຎາເຍ ນິເວສນໍ, ອາຣມ຺ຠທຬ຺ຫຕາ, ຘີຣວີຣຠາໂວ, ປຣາປວາທປຣາປກາເຣສຸ ວິກາຣາຠາໂວ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສີຠາໂວ, ອຠິຎ຺ຎາສຸ ພລປ຺ປຕ຺ຕິ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາວໂພໂຘ, ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຠິໂຍເຄນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ, ນວໂລກຸຕ຺ຕຣາວກ຺ກນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກາ ສພ຺ພາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປຕ຺ຕິ ວີຣິຍານຸຠາເວເນວ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອໂນສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຈ ວີຣິເຍ ຂນ຺ຕິອາທໂຍ ທານາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຂນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ປຏິປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂູປກຣຓປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຫຸຘາ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທາເນນ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສີເລນ ເຕສໍ ຊີວິຕສາປເຕຍ຺ຍທາຣຣກ຺ຂອເຠທປິຍຫິຕວຈນາວິຫິໍສາທິກຣຓານິ, ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເນສໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓຘມ຺ມທານາທິນາ ອເນກຘາ ຫິຕຈຣິຍາ, ປຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຫິຕກຣຓູປາຍໂກສລ຺ລໍ, ວີຣິເຍນ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫາຣມ຺ຠອສໍຫີຣານິ, ຂນ຺ຕິຍາ ຕທປຣາຘສຫນໍ, ສຈ຺ເຈນ ເຕສໍ ອວຎ຺ຈນຕທຸປກາຣກິຣິຍາສມາທານາວິສໍວາທນາທິ, ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕທຸປກາຣກຣເຓ ອນຕ຺ຖສມ຺ປາເຕປິ ອຈລນໍ, ເມຕ຺ຕາຍ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂານຸຈິນ຺ຕນໍ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ເຕສໍ ອຸປກາຣາປກາເຣສຸ ວິກາຣານາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອປຣິມາເຓ ສຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ອນຸກມ຺ປິຕສພ຺ພສຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ອສາຘາຣໂຓ ອປຣິມາໂຓ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣູປຈໂຍ ເອຕ຺ຖ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ເຈຕາສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມ຺ປາທນໍ.

ໂກ ວິຠາໂຄຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຫິຕກຣຓາຠິນິນ຺ນອາສຍປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ກຓ຺ຫຘມ຺ມໂວກິຓ຺ຓາ ສຸກ຺ກຘມ຺ມາ ປາຣມິໂຍ, ເຕຫິ ອໂວກິຓ຺ຓາ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ອກຓ຺ຫາ ອສຸກ຺ກາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ເກຈິ. ສມຸທາຄມນກາເລສຸ ປູຣິຍມານາ ປາຣມິໂຍ, ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ປຸຓ຺ຓາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ. ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ວາ ປຣຫິຕກຣຓໂຕ ປາຣມິໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕກຣຓໂຕ ອຸປປາຣມິໂຍ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ພລເວສາຣຊ຺ຊສມຘິຄເມນ ອຸຠຍຫິຕປຣິປູຣຓໂຕ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ເອວໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຓິຘານາຣມ຺ຠປຣິນິຏ຺ຐາເນສຸ ເຕສໍ ວິຠາໂຄຕິ ອປເຣ. ໂທສຸປສມກຣຸຓາປກຕິການໍ ຠວສຸຂວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຣມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎູປຈຍເຠທໂຕ ຕພ຺ພິຠາໂຄຕິ ອຎ຺ເຎ.

ລຊ຺ຊາສຕິມານາປສ຺ສຍານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຘິປຕີນໍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຄຣຸການໍ ຕາຣິຕຕຣິຕຕາຣຍິຕູນໍ ອນຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປາຣມີ, ອຸປປາຣມີ, ປຣມຕ຺ຖປາຣມີຕິ ໂພຘິຕ຺ຕຍປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາໂຄຕິ ເກຈິ. ຈິຕ຺ຕປຓິຘິໂຕ ຍາວ ວຈີປຓິຘິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣາ ປາຣມິໂຍ, ວຈີປຓິຘິໂຕ ຍາວ ກາຍປຓິຘິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ກາຍປຓິຘິໂຕ ປຠຸຕິ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ອປເຣ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຣປຸຎ຺ຎານຸໂມທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣາ ປາຣມິໂຍ, ປເຣສໍ ກາຣາປນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ສຍໍ ກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຠວສຸຂາວໂຫ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານສຸຂາວໂຫ ອຸປປາຣມີ, ປເຣສໍ ຕທຸຠຍສຸຂາວໂຫ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີຕິ ເອເກ.

ປຸຕ຺ຕທາຣຘນາທິອຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປນ ທານປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານອຸປປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປຣມຕ຺ຖປາຣມີ. ຕຖາ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິກສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສປິ ເຫຕຸ ອວີຕິກ຺ກມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສີລປາຣມິໂຍ, ເຕສຸ ເອວ ຕິວິເຘສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອາລຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓງ຺ຄຊີວິຕຕຓ຺ຫໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕວິນິຈ຺ຉຍກຣຓວເສນ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາປາຣມິໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທານໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາທີນໍ ວາຍມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ວີຣິຍປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓງ຺ຄຊີວິຕນ຺ຕຣາຍກຣານໍ ຂມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ຂນ຺ຕິປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓງ຺ຄຊີວິຕເຫຕຸ ສຈ຺ຈາປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສຈ຺ຈປາຣມິໂຍ, ທານາທິປາຣມິໂຍ ອກຸປ຺ປາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຸປກຣຓາທິວິນາເສປິ ອຈລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓາທິອຸປຆາຕເກສຸປິ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ອວິຊຫນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຸປກາຣາປກາເຣສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາປຏິລາຠວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໂຍຕິ ເອວມາທິນາ ເອຕາສໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກ ສງ຺ຄໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ເອຕາ ວິຠາຄໂຕ ຕິໍສວິຘາປິ ທານປາຣມີອາທິຠາວໂຕ ທສວິຘາ, ເອວໍ ທານສີລຂນ຺ຕິວີຣິຍຌານປຎ຺ຎາສຠາເວນ ຉພ຺ພິຘາ. ເອຕາສຸ ຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ສີລປາຣມິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ ຕສ຺ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາເວ, ນີວຣຓວິເວກຠາເວ ປນ ຌານປາຣມິຍາ, ກຸສລຘມ຺ມຠາເວ ຉຫິປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສຈ຺ຈປາຣມີ ສີລປາຣມິຍາ ເອກເທໂສເຍວ ວຈີສຈ຺ຈວິຣຕິສຈ຺ຈປກ຺ເຂ, ຎາຓສຈ຺ຈປກ຺ເຂ ປນ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເມຕ຺ຕາປາຣມີ ຌານປາຣມິຍາ ເອວ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ ຌານປຎ຺ຎາປາຣມີຫິ, ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ ສພ຺ພາຫິປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເອເຕສຎ຺ຈ ທານາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ຄຸຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ປຎ຺ຈທສຍຸຄຬາທີນິ ປຎ຺ຈທສຍຸຄຬາທິສາຘການິ ໂຫນ຺ຕິ – ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ທານສີລຍຸຄເຬນ ປຣຫິຕາຫິຕານໍ ກຣຓາກຣຓຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານຂນ຺ຕິຍຸຄເຬນ ອໂລຠາໂທສຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານວີຣິຍຍຸຄເຬນ ຈາຄສຸຕຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານຌານຍຸຄເຬນ ກາມໂທສປ຺ປຫານຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານປຎ຺ຎາຍຸຄເຬນ ອຣິຍຍານຘຸຣຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ສີລຂນ຺ຕິທ຺ວເຍນ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘິທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລວີຣິຍທ຺ວເຍນ ຠາວນາທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລຌານທ຺ວເຍນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລປຎ຺ຎາທ຺ວເຍນ ທານທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິວີຣິຍຍຸຄເຬນ ຂມາເຕຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິຌານຍຸຄເຬນ ວິໂຣຘານຸໂຣຘປ຺ປຫານຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິປຎ຺ຎາຍຸຄເຬນ ສຸຎ຺ຎຕາຂນ຺ຕິປຏິເວຘທຸກສິທ຺ຘິ, ວີຣິຍຌານທຸເກນ ປຄ຺ຄາຫາວິກ຺ເຂປທຸກສິທ຺ຘິ, ວີຣິຍປຎ຺ຎາທຸເກນ ສຣຓທຸກສິທ຺ຘິ, ຌານປຎ຺ຎາທຸເກນ ຍານທຸກສິທ຺ຘິ. ທານສີລຂນ຺ຕິຕ຺ຕິເກນ ໂລຠໂທສໂມຫປ຺ປຫານຕ຺ຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລວີຣິຍຕ຺ຕິເກນ ໂຠຄຊີວິຕກາຍສາຣາທານຕ຺ຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລຌານຕ຺ຕິເກນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລປຎ຺ຎາຕິເກນ ອາມິສາຠຍຘມ຺ມທານຕ຺ຕິກສິທ຺ຘີຕິ ເອວໍ ອິຕເຣຫິປິ ຕິເກຫິ ຈຕຸກ຺ກາທີຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິການິ ຈຕຸກ຺ກາທີນິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ຉພ຺ພິຘານມ຺ປິ ປນ ອິມາສໍ ປາຣມີນໍ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພປາຣມີນໍ ສມູຫສງ຺ຄຫໂຕ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ສຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອວິເສສໂຕ ຕາວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ອນຸກມ຺ປິຕສພ຺ພສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ສພ຺ພປາຣມິປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພປາຣມິຕາຄຸເຓຫິ ອຸປສມໂຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕຫິເຍວ ປຣຫິໂຕປາຍໂກສລ຺ລໂຕ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ວິເສສໂຕ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິກຊນໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານໂຕ, ປຏິຎ຺ຎໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທານໂຕ, ທານໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໂຕ, ມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານເທຍ຺ຍຘມ຺ມກ຺ຂເຍສຸ ໂລຠໂທສໂມຫຠຍວູປສມໂຕ, ຍຖາຣຫໍ ຍຖາກາລໍ ຍຖາວິຘານຎ຺ຈ ທານໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ທານໍ. ຕຖາ ສໍວຣສມາທານສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມໂຕ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ທຸຈ຺ຈຣິຕວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ສີລໍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ຂມນໂຕ, ປຣາປຣາຘວິກປ຺ປປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ໂກຘປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານາ ຂນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຣຫິຕກຣຓໂຕ, ວິສາທປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ວີຣິຍໍ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ໂລກຫິຕານຸຈິນ຺ຕນໂຕ, ນີວຣຓປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ຈິຕ຺ຕວູປສມໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ຌານໍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ປຣຫິຕູປາຍໂກສລ຺ລໂຕ, ອນຸປາຍກິຣິຍາປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ໂມຫຊປຣິຬາຫວູປສມໂຕ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິລາຠໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານາ ປຎ຺ຎາ.

ຕຕ຺ຖ ເຎຍ຺ຍປຏິຎ຺ຎານຸວິຘາເນຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມປຣິຈ຺ຈາເຄຫິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ໂທສທຸກ຺ຂວູປສເມຫິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ອນຸໂພຘປຏິເວເຘຫິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ຕິວິຘສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘຈາຄປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘວູປສມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ຈາຄູປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ປຏິຎ຺ຎານຸວິຘານໂຕ ຈ. ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈູປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ສພ຺ພປຣິຈ຺ຈາຄຜລຕ຺ຕາ ຈ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈຈາຄປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ກິເລສປຣິຬາຫູປສມໂຕ, ກາມູປສມໂຕ, ກາມປຣິຬາຫູປສມໂຕ ຈ. ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈຈາຄູປສມາຘິຏ຺ຐານານິ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໂຕ, ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕນໂຕ ຈາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ສຈ຺ຈປ຺ປຠາວິຕາ ຈາຄປຣິພ຺ຍຎ຺ຊິຕາ ອຸປສໂມປພ຺ຣູຫິຕາ ປຎ຺ຎາປຣິສຸທ຺ຘາ. ສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ເອຕາສໍ ຊນກເຫຕຸ, ຈາໂຄ ປຣິຄ຺ຄາຫກເຫຕຸ, ອຸປສໂມ ປຣິວຸຑ຺ຒິເຫຕຸ, ປຎ຺ຎາ ປາຣິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ. ຕຖາ ອາທິມ຺ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈປຏິຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ມຊ຺ເຌ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕປຓິຘານສ຺ສ ປຣຫິຕາຍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ອນ຺ເຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພູປສມປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສມ຺ຠວໂຕ, ອສຕິ ອຠາວໂຕ, ຍຖາປຏິຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິສາ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕກເຣຫິ ຄຣຸປິຍຠາວກເຣຫິ ສຈ຺ຈຈາຄາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ຄິຫິຠູຕາ ອາມິສທາເນນ ປເຣ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕກເຣຫິ ຄຣຸປິຍຠາວກເຣຫິ ອຸປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ປພ຺ພຊິຕຠູຕາ ຘມ຺ມທາເນນ ປເຣ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຫິ ຈຣິມກຠວູປປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຐິຕິອຠິນິກ຺ຂມເນສຸ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ທິສາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸປຣິວຕ຺ຕິນາ ວຈສາ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐ…ເປ… ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑; ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທໍ ນທິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມຕປພ຺ພຊິຕທສ຺ສາວິໂນ ຈຕຸຘມ຺ມປເທສໂກວິທສ຺ສ ໂຍພ຺ພນາໂຣຄ຺ຍຊີວິຕສມ຺ປຕ຺ຕິມທານໍ ອຸປສໂມ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ມຫໂຕ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄຕສ຺ສ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສ຺ສ ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ.

ທຸຕິເຍ ຐາເນ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມໂຍ, ຕໂຕ ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສພ຺ພກິເລໂສປກ຺ກິເລສປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຕໂຕ ຫິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປຣມູປສມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຫິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາໂຠ, ຕໂຕ ຫິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຕໍ ອສິທ຺ຘໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາປິ ປຣມຕ຺ຖຠາວໂຕ.

ຕຕິເຍ ຐາເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມມຫາຍາຄກຣເຓນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສຍໍ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ອຸປສມເນນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍາທິປຣິຊານເນນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຕທປິ ອສິທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພາເນ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ປຎ຺ຎາປໂຍຊນປຣິນິຏ຺ຐາເນນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ວິເສເສນ ເມຕ຺ຕາເຂຕ຺ເຕ ອຠິຊາຕິຍໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ກຣຸຓາເຂຕ຺ເຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ມຸທິຕາເຂຕ຺ເຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ອຸເປກ຺ຂາເຂຕ຺ເຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣປິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສໍວາເສນ ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສໍໂວຫາເຣນ ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ອາປທາສຸ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສາກຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສີລາຊີວຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂທສາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂລຠາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອນຠິສງ຺ຄໂຕ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຠຍາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອນປຣາຘໂຕ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂມຫາ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຠູຕາວໂພຘໂຕ.

ຕຖາ ປຐເມນ ອທຸຏ຺ໂຐ ອຘິວາເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ອລຸທ຺ໂຘ ປຏິເສວຕິ, ຕຕິເຍນ ອຠີໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ວິໂນເທຕິ. ປຐເມນ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ອິຕເຣຫິ ປວິເວກອຸປສມສມ຺ໂພຘິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ວິເວກຊປີຕິສຸຂສມາຘິຊປີຕິສຸຂອປ຺ປີຕິຊກາຍສຸຂສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊອຸເປກ຺ຂາສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ເອເຕຫິ ຈຕູຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວມເນກຄຸຓານຸພນ຺ເຘຫິ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສພ຺ພປາຣມິສມູຫສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສພ຺ພປາຣມິສງ຺ຄໂຫ, ເອວໍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາຫິປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາໂຣ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຫິ ທານາທິຄຸຓາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິປຣິໂຍສານາຕິ ເອວເມຕາສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກ ສມ຺ປາທນູປາໂຍຕິ ສກລສ຺ສາປິ ປຸຎ຺ຎາທິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນວເສສສມ຺ຠຣຓໍ ອເວກລ຺ລກາຣິຕາໂຍເຄນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອາທຣພຫຸມານໂຍເຄນ, ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາ ນິຣນ຺ຕຣປໂຍເຄນ, ຈິຣກາລາທິໂຍໂຄ ຈ ອນ຺ຕຣາ ອໂວສານາປຊ຺ຊເນນາຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄໂຍໂຄ ເອຕາສໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ. ອປິຈ ສມາສໂຕ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫສ຺ສ ປຣິຍາທານໍ, ປເຣສຸ ຈ ສິເນຫສ຺ສ ປຣິວຑ຺ຒນໍ ເອຕາສໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມາຍ ຫິ ກຕມຫາປຓິຘານສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານເນນ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປລິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສິເນໂຫ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍຄວເສນ ປນ ປິເຍ ປຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສມ຺ປສ຺ສມານສ຺ສ ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາສິເນໂຫ ປຣິວຑ຺ຒຕິ. ຕໂຕ ຈ ຕໍຕທາວຕ຺ຖານຸຣູປມຕ຺ຕປຣສນ຺ຕາເນສຸ ໂລຠໂທສໂມຫວິຄເມນ ວິທູຣີກຕມຈ຺ຉຣິຍາທິໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປກ຺ໂຂ ມຫາປຸຣິໂສ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐; ອ. ນິ. ໔.໓໒) ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານານຸຄເຕຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫກຣຓວເສນ ອຸປຣິ ຍານຕ຺ຕເຍ ອວຕາຣຓໍ ປຣິປາຈນຎ຺ຈ ກໂຣຕິ. ມຫາສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ມຫາປຎ຺ຎາ ມຫາກຣຸຓາ ຈ ທາເນນ ອລງ຺ກຕາ; ທານໍ ປິຍວຈເນນ; ປິຍວຈນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາຍ; ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສມານຕ຺ຕຕາຍ ອລງ຺ກຕາ ສງ຺ຄຫິຕາ ຈ. ສພ຺ພຠູຕຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຕາຍ ສມານຕ຺ຕຕາສິທ຺ຘິ. ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕເຫວ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ເຘຫິ ຊນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກສງ຺ຄຫກຣເຓນ ອຠິວິນຍນໍ ກໂຣຕິ. ທານຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຄາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ຘໍ; ປິຍວຈນໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ; ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນນ; ສມານຕ຺ຕຕາ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ຘາ. ຕຖາຄຕານຎ຺ຫິ ສພ຺ພສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ສມານຕ຺ຕຕາ ປຣິນິພ຺ພາເນ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ເຕສໍ ອວິເສສໂຕ ເອກີຠາໂວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສຈ຺ໂຈ ຈາຄີ ອຸປສນ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎວາ ອນຸກມ຺ປໂກ,

ສມ຺ຠຕສພ຺ພສມ຺ຠາໂຣ, ກໍ ນາມຕ຺ຖໍ ນ ສາຘເຍ.

ມຫາກາຣຸຓິໂກ ສຕ຺ຖາ, ຫິເຕສີ ຈ ອຸເປກ຺ຂໂກ,

ນິຣເປກ຺ໂຂ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ.

ວິຣຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ອຸເປກ຺ຂໂກ,

ສທາ ສຕ຺ຕຫິເຕ ຍຸຕ຺ໂຕ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ.

ສພ຺ພທາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຈ ສຸຂາຍ ຈ,

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ອກິລາສູ ຈ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐ ປກິຓ຺ຓກກຖາ);

ກິຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິເມນ ຕາວ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຊ຺ຌິເມນ ອຏ຺ຐາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ອຸປຣິເມນ ໂສຬສາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ເອເຕ ຈ ເຠທາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຎ຺ຎາຘິກສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກວເສນ ຎາຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາຘິການຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ. ສທ຺ຘາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມຊ຺ຌິມາ ໂຫຕິ, ວີຣິຍາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມນ຺ທາ. ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ຕໂຍເປເຕ ເຠທາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິວິຘາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂເຓ ຠວນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູເນຍ຺ຍເຠເທນ. ເຕສຸ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຕຕິຍປເທ ອປຣິໂຍສິເຕເຍວ ຉອຠິຎ຺ຎາຫິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ທຸຕິໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອປຣິໂຍສິເຕເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖປເທ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ອິຕໂຣ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິໂຍສິຕາຍ ຄາຖາຍ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ຠວຕິ. ຕໂຍເປເຕ ວິນາ ກາລເຠເທນ ກຕາຠິນີຫາຣລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທນ ກາເລນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ປນ ກາລເຠເທສຸ ອປຣິປຸຓ຺ເຓສຸ ເຕ ເຕ ມຫາສຕ຺ຕາ ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ທານໍ ເທນ຺ຕາປິ ຕທນຸຣູເປ ສີລາທິສພ຺ພປາຣມິຘມ຺ເມ ອາຈິນນ຺ຕາປິ ອນ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອກາຣຓເມຕໍ. ກສ຺ມາ? ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປຈ຺ຈນໂຕ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລນິປ຺ຜາທິຕໍ ວິຍ ຫິ ສສ຺ສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ປຣິນິປ຺ຜາທິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ. ຕທນ຺ຕຣາ ປນ ສພ຺ພຸສ຺ສາເຫນ ວາຍມນ຺ເຕນາປິ ນ ສກ຺ກາ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ປາຣມິປາຣິປູຣີ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສສໍ ວິນາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ອານິສໍໂສຕິ ເຍ ເຕ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ –

‘‘ເອວໍ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ, ໂພຘິຍາ ນິຍຕາ ນຣາ;

ສໍສຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ກປ຺ປໂກຏິສເຕຫິປິ;

ອວີຈິມ຺ຫິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ໂລກນ຺ຕເຣສຸ ຈາ’’ຕິ. ອາທິນາ (ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ນິທານກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ທູເຣນິທານກຖາ; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) –

ອຏ຺ຐາຣສ ອຠພ຺ພຏ຺ຐານານຸປຄມນປ຺ປກາຣາ ອານິສໍສາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ. ເຍ ຈ ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອານນ຺ທ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕາກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໙໙) ໂສຬສ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປ຺ປກາຣາ, ເຍ ຈ ‘‘ສີຕໍ ພ຺ຍປຄຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ພຸ. ວໍ. ໘໓), ‘‘ຊາຍມາເນ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຍໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ, ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນໍ ກມ຺ມາທີສຸ ວສີຠາໂວ’’ຕິ ເອວມາທໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກພຸທ຺ຘວໍສາທີສຸ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາຣາ ອານິສໍສາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອຕາສໍ ອານິສໍສາ, ຕຖາ ຍຖານິທສ຺ສິຕເຠທາ ອໂລຠາໂທສາທິຄຸຓຍຸຄຬາທໂຍ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກິໍ ຜລນ຺ຕິ ສມາສໂຕ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາໂວ ເອຕາສໍ ຜລໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ- (ທີ. ນິ. ໒.໒໔ ອາທໂຍ; ໓.໑໖໘ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕) ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິອເນກຄຸຓຄຓສມຸຊ຺ຊລຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານາ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມ- (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ມູລຏີ. ໒.ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ) -ປຠຸຕິອເນກສຕສຫສ຺ສຄຸຓສມຸທໂຍປໂສຠິນີ ຘມ຺ມກາຍສິຣີ, ຍາວຕາ ປນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ເຍ ອເນເກຫິປິ ກປ຺ເປຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາປິ ວາຈາຍ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທໍ ເອຕາສໍ ຜລນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏກຊາຕກມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄານໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕິປິ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ, ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຍາ ຈຣິຍາປິຏກສງ຺ຄຫິຕາ. ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທິປຏິປຕ຺ຕິ, ກາຍວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສາທີນຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ. ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາປິ ກຣຸຓາຍນວເສເນວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ, ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ, ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ໂກຏິນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄມນປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ວິປສ຺ສນາສຫຄຕາ ເອວ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທານປາຣມີ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ຍຖາຫ ຠຄວາ ມຫາປທານເທສນາຍໍ. ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ. ອນຸຫີຣມາເນຕິ ຘາຣິຍມາເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຂຄ຺ຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ກກຸຘຠຓ຺ຑານິປິ (ຊາ. ໒.໑໙.໗໒) ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂຄ຺ຄຕາລວຓ຺ຏໂມຣຫຕ຺ຖກວາຬພີຊນີອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏາປິ ຫິ ຉຕ຺ເຕນ ສຫ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອເຫສຸໍ. ຉຕ຺ຕາທີນິເຍວ ຈ ຕທາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນ ຉຕ຺ຕາທິຄາຫກາ. ສພ຺ພາ ຈ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ. ນຍິທໍ ສພ຺ພທິສາວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸຕ຺ຕຣກາລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ໂອໂລເກສິ, ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ, ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພປຐໂມ. ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

‘‘ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ອເນກສາຂຎ຺ຈ ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລໍ,

ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ ຘາຣຍຸມນ຺ຕລິກ຺ເຂ;

ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ,

ນ ທິສ຺ສເຣ ຈາມຣຉຕ຺ຕຄາຫກາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໙໓);

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຠິຊາຕິຍໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວິເສສາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຣມິຕານິສ຺ສນ຺ທາ ຫິ ເຕຕິ.

ວິກ຺ກມີຕິ ອຄມາສິ. ມຣູຕິ ເທວາ. ສມາຕິ ວິໂລກນສມຕາຍ ສມາ ສທິສິໂຍ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ຍຖາ ເອກໍ ທິສໍ ວິໂລເກສິ, ເອວໍ ເສສາ ທິສາປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິໂລກເນ ວິພນ຺ໂຘ ຕສ຺ສ ອໂຫສີຕິ. ສມາຕິ ວາ ວິໂລເກຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣູປພີຠຈ຺ຉວິສມຣູປານິ ວິໂລເກຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕານິ ທິສາສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ.

‘‘ເອວໍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ກາຍຄມນຏ຺ເຐນ ຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຎາຓຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປ຺ປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທໂຍ, ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ປຫາຍາຕິ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ປຏິປນ຺ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ວາ ປຫານເຫຕຸ, ປຫານລກ຺ຂຓໍ ວາ. ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປຫາຍ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານເຫຕຸກໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເຫຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມນໍ ອວໂພໂຘ, ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ຕໍ ລກ຺ຂີຍຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຊານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວວິນິຈ຺ຉເຍນ, ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠຄວໂຕ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐຫິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ, ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ, ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທິ ສມຘິຄໂມຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນາທິ ອຸປາໂຍ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐາ ນີວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປ຺ປເວສວິພນ຺ຘເນນ ນີວຣຓານິ ກວາຏສທິສານີຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ທິວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ຘູມາຍນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຘູມ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ຈ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ‘‘ນິຈ຺ຈາ, ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ຕຖາ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ‘‘ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ສມຸທຍວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ, ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຄ຺ຄຫຓໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫານໍ ວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາ.

ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອສາເຣ ສາຣຄ຺ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ‘‘ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມຸທິຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິວິສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອວໍວິຘາ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິນິວິສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ, ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ‘‘ໂອຬາຣິເກ’’ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ໂອຬາຣິກາຕິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ, ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ກຐິນຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓໍ ທ຺ຣວຠາໂວ. ໂລກິຍວາຍຸນາ ຠສ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ເຍນ ຕໍຕໍກລາປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍນໍ, ຖມ຺ຠຠາໂວ ວາ, ຕໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາເວ, ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉທສຠາໂວ ນ ສິຍາ ພ຺ຍາປີຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອພ຺ຍາປິຕາ ຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອາກາສຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໗).

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໙໒) ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ, ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓາ ຈ ເຈຕນາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ? ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໒໒໖). ຜຣຓໍ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍເຫຕຸ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ໂກສຊ຺ເຊ’’ຕິອາທີສຸ. ວູປສມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫູປສມລກ຺ຂຓໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສມ຺ມາວາຈາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕານໍ ໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສາ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາວາຈາ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຸຕ຺ຕິຍາ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ. ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ.

‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິຘ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ນມນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາໂວ. ອາຍຕນໍປວຕ຺ຕນໍ. ອາຍຕນານໍ ວເສນ ຫິ ອາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຊນກເຫຕຸຠາໂວ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເອກຣໂສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ອນູນາຘິກຠາໂວ. ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມຖວິປສ຺ສນາວ, ‘‘ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຂິໂຓຕິ ກິເລເສຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານຕາຍ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຜລໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ກິເລສວູປສໂມ.

ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທສ຺ສ. ມູລລກ຺ຂຓໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂຓໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທກຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ. ສໂມຘານໍ ວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ, ຍາ ‘‘ສງ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ ສຫ ໂອທຫນ຺ຕິ ອເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ວາ ສໂມຘານໍ, ຜສ຺ໂສ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທນານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປານສີນໍ ກູຏໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປາໂມກ຺ຂຠາໂວ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຘານນ຺ຕິ ຕທຸຕ຺ຕຣິ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸຓສາຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາເວນ ສາຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວິຠາໂຄ ຉຘາຕຸປຎ຺ຈຌານງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕນເຍນ ຈ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ, ຜສ຺ສສໂມຘານາ, ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ ອາວຸໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖານິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ. ອວິຕຖານິ ອມຸສາສຠາວຕ຺ຕາ. ອນຎ຺ຎຖານິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ.

ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ. ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ວິນາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍາ ຍາ ອວິຊ຺ຊາ ເຍສໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວາ ຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕທຸຠຍາທິເຠທໍ. ລພ຺ຠມານກປທວເສນາຕິ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ທິຏ຺ຐໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສຸຕໍ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ມຸຕໍ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐປທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຕປທຎ຺ຈ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປຘາຕຸ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ. ‘‘ເຕຣສຫິ ວາເຣຫີ’’ຕິ ຣູປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໖໑໔ ອາທໂຍ) ອາຄເຕ ເຕຣສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ວາເຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວວຕ຺ຖາປນນຍານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວິປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖເມວ ອວິປຣີຕທສ຺ສິຕາຍ, ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍເທສນຕາຍ ຈ. ຊານາມິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານາຕີຕກາເລສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນາຄເຕປິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິທິຕ-ສທ຺ໂທ ອນາມຏ຺ຐກາລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວິຍ. ນ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວເສນ ນ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ຍຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຍໍສຠາວາ ຍໍປກາຣາ ຈ, ຕຖາ ເນ ປສ຺ສຕິ ຊານາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂເປນ ວາ ທສ຺ສີ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ, ອາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈາຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ.

ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອນຸປວຊ຺ຊໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອນູນໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາເວນ ອນຘິກໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕນ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ຠຄວຕາ, ຕເຖວາຕິ ອວິປຣີຕເທສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຄທຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອເຕນ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາໂຣ ກໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຖາ ຄຕມສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຄຕນ຺ຕິ ຈ ກາຍສ຺ສ ວາຈາຍ ວາ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິສມ຺ພນ຺ຘິຕາຍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ກາຍວຈີກິຣິຍານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸໂລເມນ ວຈນິຈ຺ຉາຍໍ, ກາຍສ຺ສ ວາຈາ, ວາຈາຍ ຈ ກາໂຍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປຸພ຺ເພ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ.

‘‘ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສູ’’ຕິ ເອເຕນ ຍເທເກ ‘‘ຕິຣິຍໍ ວິຍ ອຸປຣິ ອໂຘ ຈ ສນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ເທສນາວິລາໂສເຍວ ເທສນາວິລາສມໂຍ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຍໍ, ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ.

ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ອວຄຕຕ຺ຖໍ ອຕີຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສມ຺ໂພຘິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຫານຐານສໍກິເລສນິວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ຍຖາ ປຓິຘານໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ, ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອຸກ຺ກໍສາຘິຄເມນ ອນາວຣຓຕາຍ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາ ຣຸຈິ, ຕຖາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ຄຕານິ ຄມນານິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣ-ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວິຘາ ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈໍ ຕຈ຺ຉໍ ຕຖນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖນ ຎາເຓນ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ –

‘‘ປຫາຍ ກາມາທິມເລ ຍຖາ ຄຕາ,

ສມາຘິຎາເຓຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ;

ມເຫສິໂນ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ຕຖາຄໂຕ ມໂຕ.

ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,

ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;

ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນ ສມາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.

ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,

ຍາຖາວໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕຸສຸ,

ຊິນສ຺ສ ຣູປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;

ວິຈິຕ຺ຕເຠທໍ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.

ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,

ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸໂລມ ມຕ຺ຕໂນ;

ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ອິຣິຍຕິ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.

ຍຖາຠິນີຫາຣມໂຕ ຍຖາຣຸຈິ,

ປວຕ຺ຕວາຈາຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ;

ຍຖາວິຘາ ເຍນ ປຸຣາ ມເຫສິໂນ,

ຕຖາວິໂຘ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘);

ສງ຺ຄຫຄາຖາ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ. ກສ຺ມາ? ອປ຺ປມາທປທໍ ວິຍ ສກລຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ອວິເສສໂຕ ຫິ ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ມຫານິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ ສພ຺ພາວ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ.

ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ສຠາໂວ. ‘‘ອຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ຎາເຓນ ອຎ຺ຎາຕຠາວມາຫ, ‘‘ອທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ອທິຏ຺ຐຕໍ. ‘‘ອຕຸລິຕ’’ນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມຕ’’ນ຺ຕິ ຕຸລນຠູເຕນ ອຕູລິຕຕໍ, ‘‘ອຕີຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຕີຣຓຠູເຕນ ອກຕຎາຓກິຣິຍາສມາປນຕໍ, ‘‘ອວິຠູຕ’’ນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອປາກຏຠາວໍ, ‘‘ອວິຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏີກຕຠາວໍ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ. ທິຏ຺ຐໍ ສໍສນ຺ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ, ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ. ວິມຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາຍ ຫິ ‘‘ກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີ’’ຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ.

໘. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕີວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ. ສຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ, ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ນິຣວເສສານໍ ປາຓານໍ ອຕິປາຕໂຕ ວິຣຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ສພ຺ເພ ປາຓຠູເຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ) ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປາຓຠາວສາມຎ຺ຎວເສນ ປເນຕ຺ຖ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ສພ຺ພສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຍມານເມວາຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ເຠທວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍວຣສມາທານໍ, ຕພ຺ພິເສສໂຕ ສໍວຣເຠໂທຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ວຈນເຠໂທ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸ ຕໍ ມຫາຠູຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ລທ຺ຘຸປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ອິຕຣຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິຍານໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາຣານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ປາຓາຕິປາຕຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຫິ ປໂຍຄສ຺ສ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ ກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ວເສນ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ອິຕິ ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາເວເນວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ມຫາຄຸຓຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕອຸປກາຣເຈຕນາ ວິຍ ເຂຕ຺ຕວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອປກາຣເຈຕນາປິ ພລວຕີ, ຕິພ຺ພຕຣາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸອາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອມຫຕ຺ເຕປິ ມຫາຄຸຓຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວາທິວເສເນວ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມ຺ຠຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ສມ຺ຠາຣາ, ອງ຺ຄານິ. ເຕສຸ ປາຓສຎ຺ຎິຕາວຘກຈິຕ຺ຕານິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸປກ຺ກໂມ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ. ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວຕີ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຕິ ສາ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວິນິມຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິຊ຺ຊາມໂຍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນປໂຍໂຄ ອາຖພ຺ພຓິກາທີນໍ ວິຍ. ອິທ຺ຘິມໂຍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ ທາຐາໂກຏກາທີນໍ ວິຍ. ອຕິວິຍ ປປຎ຺ໂຈຕິ ອຕິມຫາວິຕ຺ຖາໂຣ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂກ ຫນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ, ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປຕາຍ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນາປິ ວິໂກປນີໂຍ, ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ ຍຖາ ມຕສຣີເຣ, ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫຣຓປ຺ປກາຣາທິ ອຕີເຕສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ ອນາຄເຕສຸ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປກາຣາທິປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫກຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຕ຺ຕາ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກາລານວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ.

ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘກເຈຕນາສຫິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕາ, ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘກປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມຕໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິນິພນ຺ໂຘ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄາກຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ ຫຎ຺ຎຕິ, ເກວໂລ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ. ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຣູປສນ຺ຕາເນ ປເຣນ ປໂຍຊິຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄວເສນ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິພນ຺ຘກວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຫເຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນາປິ ອເຫຕຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນ ຈ ກຕ຺ຕຸຣຫິໂຕ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສນ຺ນິຫິຕຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທນນິຍເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ກຕ຺ຕຸໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ຍຖາ ‘‘ປທີໂປ ປກາເສຕິ ນິສາກໂຣ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ ຈ, ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສນ຺ຕານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ປຏິຊານນໂຕ, ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

‘‘ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຣໂຕວາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫານເຫຕຸກາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂຍຎາເຓນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ຠຄວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໂຕ ປຏິວິຣໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານວິຣຕີນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຫານວິຣມຓານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກາລຕາ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ສມ຺ມາວາຈາທີນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ອເປກ຺ຂິເຕ ສຫຊາຕານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫຓໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ ຄຫຓປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ປຫາຍກຘມ຺ເມສຸ ປຫານກິຣິຍາຍ ປຸຣິມກາລໂວຫາໂຣ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈ ວິຣຕີສຸ ວິຣມຓກິຣິຍາຍ ອປຣກາລໂວຫາໂຣ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຫານໍ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ, ວິຣຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓຆາຕເຫຕຸຠູໂຕ ຘມ຺ມສມູໂຫ. ໂກ ປເນໂສ? ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂທສໂມຫວິຫິໍສາທໂຍ ກິເລສາ. ເຕ ຫິ ຠຄວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຏິວິຣໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິເລເສສຸ ປຫີເນສຸ ກິເລສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຣໂຕວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ກາລາທິວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ເຎ ສມາທິນ຺ນວິຣຕິກາປິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ລາຠຊີວິຕາທິເຫຕຸ ສມາທານໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນປາຓາຕິປາຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣໂຕ ເອວາຕິ. ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມຫິ ໂວກິຓ຺ຓາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ທຸພ຺ພລາກຸສລາ. ຍສ຺ມາ ປນ ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ອຸປລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ກິເລສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກາຍິກາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິນິປ຺ຜາທເກ ພລວາກຸສເລ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ໂຄຕ຺ຕວເສນ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ທີປນາ – ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກສງ຺ໂຆ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ວຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິໂຕ? ສຈ຺ຈໍ ຠາສິໂຕ, ໂສ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຠວຕ຺ຕາ, ອຣິຍສງ຺ຆາຘາຣຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຕສໍ ຕທຸຠຍທີປເນເນວ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ສທ຺ຘມ຺ມານຸຠາເວເນວ ຫິ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທິປ຺ປຫານສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ເທສນາ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ອາຄຕາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຣິ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕຸກາໂມ ຠຄວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸຓວເສເນວ ເທສນໍ ອາຣຠິ, ນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນາຕິ. ເອສາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປກຕິ, ຍໍ ເອກຣເສເນວ ເທສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ກສ຺ສຈິ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ຣູປກຓ຺ເຑ ທຸກາທີສຸ ຕນ຺ນິທ຺ເທເສສຸ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ຄຫິຕໍ. ອິຕຣວຕ຺ຖູຫິ ອສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ເທສນາເຠໂທ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍານິ, ນ ເອວໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ເຕນ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ນິສ຺ສິຕວເສນ ຈ ວຕ຺ຖຸທຸກາທິເທສນາ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ. ຍມ຺ປິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸກາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸປິ ນ ຕທນຸຣູປາ ອາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓທຸກາ ຠິນ຺ນຄຕິກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ນ ເອກຣສາ ເທສນາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຕຖາ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວິຠາເຄນ ອວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ວິຕກ຺ໂກ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ທຓ຺ຑນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ປຣວິເຫຐນສ຺ສ ວິວຊ຺ຊິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ນິກ຺ເຂປວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ວິເຫຐນຠາວໂຕຕິ ວິຫິໍສນຠາວໂຕ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນາປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ເອກເທເສນ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ.

ລຊ຺ຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລຊ຺ຊາຍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ປາປຸຕ຺ຕາສນຣຫິຕໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ວາ ພຸທ຺ຘານໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາຘີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຠູຕາ ລຊ຺ຊາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ‘‘ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓມຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມິທຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ເມຕ຺ຕາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ’’ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ສຕ຺ຕວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປາຓຠູເຕຕິ ປາຓຊາເຕ. ອນຸກມ຺ປໂກຕິ ກຣຸຓາຍນໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາຍ ເອວ ທຍາປນ຺ນຕາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊາເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຫິ ສມງ຺ຄີຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ວິຫຣຕີຕິ ເອວໍຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ຍາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຣິຍຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ປາເລຕີ’’ຕິ.

ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສາຘຸຊນາຈາຣສີລມຕ຺ຕກໍ, ເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິຄຸເຓຫິປິ ໂລກິຍປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສີລານິ ອິຘ ສີລກຖາຍໍ ນ ວິຠຕ຺ຕານິ.

ປຣສໍຫຣຓນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກຫຣຓໍ. ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ. ອິຘາປິ ຂຸທ຺ທເກ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ມຫນ຺ເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ, ວຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປເນນ ປຣສນ຺ຕກຫຣຓໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ວິນາ ມນ຺ເຕນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ຕາທິສອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄ.

ເສສນ຺ຕິ ‘‘ປຫາຍ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຍິຘ ສິກ຺ຂາປທໂວຫາເຣນ ວິຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ຈ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ວິຣຕິໂຍ ເຈຕນາ ຈ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສຠາວໂຕ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ລຊ຺ຊາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານປ຺ປຫານສ຺ສາປີຕິ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ປາຬິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຈິຠູເຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ອຫິຣິກາທີນຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐານໍ ຫີນານໍ, ອເສຏ຺ຐໍ ວາ ລາມກໍ ນິຫີນໍ ວຸຕ຺ຕິໍ, ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອາຈາຣ’’ນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິມາຫ. ‘‘ອາຣາຈາຣີ ເມຖຸນາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອກຈ຺ໂຈ…ເປ… ນ ເຫວ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ໂສ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄາປິ ປຏິວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອິຘາປິ ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ມິຈ຺ຉາຈາເຣ ປນ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິສານໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ, ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສາຕິ ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ອິຕ຺ຖີສຸ ປນ ທສນ຺ນໍ ຘນກ຺ກິຕາທີນໍ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານຎ຺ຈ ວເສນ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຣິສາ. ຄຸຓວິຣຫິເຕ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຄຸຓຣຫິເຕປິ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຠາເວປິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕີຕິ. ມິຈ຺ຉາຈາເຣ ປນ ອຄມນີຍຏ຺ຐານຕາ, ເສວນາຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິ, ສາທິຍນຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສເນ ສຕິປິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສວນາຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປໂຍຄາຠາໂວ ນ ປມາຓໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເສວນາປໂຍຄສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠາວໂຕ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐາປິຕເສວນາຈິຕ຺ຕາຍປິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ປໂຍຄາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສກິຈ຺ຈກຣຓກາເລ ປຸຣິສສ຺ສປິ ເສວນາປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ເອເກ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໂຍ, ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໂຍ, ອນວເສສຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວ.

໙. ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈີປໂຍໂຄ ກາຍປໂຍໂຄ ວາຕິ ມຸສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາປຘານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາໂຍ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ ຕງ຺ຂເຓ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓາມີ’ຕິ’’ (ປາຣາ. ໒໐໕). ເອຕຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄຠູຕໍ, ອິຕຣໍ ປນ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ວິສໍວາທກສ຺ສ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຄຠູຕໍ ມຸສາ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວາ ເອຕາຍາຕິ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ.

ປຸຣິມນເຍ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອພ຺ຍາປິຕຕາຍ, ມຸສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ວິສໍວທິຕພ຺ພຕ຺ຖວາຈກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍນໂຍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ມຸສາ ວທີຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍາຕິ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ‘‘ຍມຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ມຸສາວາທສ຺ສ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕມາຫ. ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ຄຸຓວເສນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍ, ປູຣຓກຖານເຍນ ຈ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ເສວ ມຸສາວາໂທ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຈຕນາ ພລວຕີ ນ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ປຕາຍ ອູນສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປູຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ປູຣຓກຖາ.

ຕຊ຺ໂຊຕິ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ໂປ, ວິສໍວາທນານຸຣູໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວາຍາໂມ’’ຕິ ວາຍາມສີເສນ ປໂຍຄມາຫ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປໂຍເຄ ກເຕປິ ປເຣນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອວິຎ຺ຎາເຕ ວິສໍວາທນສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນໍ ເອໂກ ສມ຺ຠາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠູຕວຈນໍ ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ ຕໂຍ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ມຸສາວາທກກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສເຈປິ ທນ຺ຘຕາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວິຍ ເຖຕ-ສທ຺ໂທ ຖິຣປຣິຍາໂຍ, ຖິຣຠາໂວ ຈ ສຈ຺ຈວາທິຕາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ກຖາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຖິຣກໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນຖິຣກໂຖຕິ ຍຖາ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ນ ຖິຣາ, ເອວໍ ນ ຖິຣາ ກຖາ ຍສ຺ສ ໂສ ນ ຖິຣກໂຖຕິ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ຍຖາ ກຖາຍ ອຸປມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປາສາຓເລຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ສທ຺ຘາ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ຘາໂຍ, ສທ຺ຘາໂຍ ເອວ ສທ຺ຘາຍິໂກ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ສທ຺ຘາຍ ວາ ອຍິຕພ຺ໂພ ສທ຺ຘາຍິໂກ, ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸຎ຺ຎຠາວນ຺ຕິ ປີຕິວິຣຫິຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕຕໍ. ສາ ປິສຸຓວາຈາຕິ ຍາຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສທ຺ທສຠາວາ ວາຈາ, ສາ ປິຍສຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປິສຸຓວາຈາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖມາຫ. ປິສຕີຕິ ວາ ປິສຸຓາ, ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຜຣຸສນ຺ຕິ ສິເນຫາຠາເວນ ລູຂໍ. ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາຕິ ໂທມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຠາເວນປິ ກກ຺ກສາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຜຣຸສໍ ກໂຣຕີຕິ ຜລູປຈາເຣນ, ຜຣຸສຍຕີຕິ ວາ ວາຈາຍ ຜຣຸສ-ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາຕິ ປເຣສໍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕນິຏ຺ຐຸຣຕາຍ ສຠາເວນ, ກາຣຓໂວຫາເຣນ ຈ ວາຈາຍ ຜຣຸສ-ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕໂຕເຍວ ຈ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ. ອຕ຺ຖວິປນ຺ນຕາຍ ນ ຫທຍງ຺ຄມາ.

ເຍນ ສມ຺ຜໍ ປລປຕີຕິ ເຍນ ປລາປສງ຺ຂາເຕນ ນິຣຕ຺ຖກວຈເນນ ສຸຂໍ ຫິຕຎ຺ຈ ຜລຕິ ວິທຣຕິ ວິນາເສຕີຕິ ‘‘ສມ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຸປກາຣກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປລປຕິ.

ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂລເຠນ ໂທເສນ ວາ ວິພາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸປຕາປິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ, ທູສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາ ປິສຸຓວາຈາ ປິສຸຓໍ ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ. ຍສ຺ສ ຍໂຕ ເຠທໍ ກໂຣຕິ, ເຕສຸ ອຠິນ຺ເນສຸ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຠິນ຺ເນສຸ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວິເສເສສຸ.

ຍສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ໂສ ຠິຊ຺ຊຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຕ຺ຖວິຊານນ’’ນ຺ຕິ, ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ຠິນ຺ເນ ເອວ.

ອນຸປ຺ປທາຕາຕິ ອນຸພລປ຺ປທາຕາ, ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປທາຕາ. ກສ຺ສ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປທານຎ຺ຈ? ‘‘ສຫິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ຘານສ຺ສາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສນ຺ຘານານຸປ຺ປທາຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ສນ຺ຘານສ຺ສ ປທານໍ ອາຘານໍ, ຣກ຺ຂຓໍ ວາ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ, ຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາກາເຣນ ວິນາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຄ຺ຄຣາໂມຕິປິ ປາຬິ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ມມ຺ມານິ ວິຍ ມມ຺ມານິ, ເຍສຸ ຜຣຸສວາຈາຍ ຉຸປິຕມຕ຺ເຕສຸ ທຸຏ຺ຐາຣູສຸ ວິຍ ຆຏ຺ຏິເຕສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ການິ ປນ ຕານິ? ຊາຕິອາທີນິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນິ. ຕານິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວາ ເຍນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ, ໂສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກ. ເອກນ຺ເຕນ ຜຣຸສເຈຕນາ ຜຣຸສວາຈາ ຜຣຸສໍ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ. ກຖໍ ປນ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາ ໂຫຕິ? ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕາຍ. ຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາຍ ເອວ ຜຣຸສວາຈາຠາວສ຺ສ. ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກ ສວນຜຣຸສຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫຕິ ກມ຺ມປຖ’ປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກມ຺ມຠາວໍ ປນ ນ ສກ຺ກາ ວາເຣຕຸນ຺ຕິ. ເອວໍ ອນ຺ວຍວເສນ ເຈຕນາຜຣຸສຕາຍ ຜຣຸສວາຈໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ປຏິປກ຺ຂນເຍນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຈນສຓ຺ຫຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຜຣຸສວາຈາ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ອິຕຣາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາຠາເວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຜຣຸສວາຈາ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ສີສໍ ເອຕີ’’ຕິ, ເອເກ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ສມ຺ມຸຂາ ປໂຍເຄ ອຄາຣວາທີນໍ ພລວຠາວໂຕ ສິຍາ ເຈຕນາ ພລວຕີ, ປຣສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖຊານນໍ, ນ ຕຖາ ອສມ຺ມຸຂາຕິ. ຍຖາ ປນ ອກ຺ໂກສິເຕ ມເຕ ອາຬຫເນ ກຕາ ຂມນາ ອຸປວາທນ຺ຕຣາຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ ປຍຸຕ຺ຕາປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ກຸປິຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍເນວ ກຸປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໂກເປ ສຕິ ພ຺ຍາປາໂທເຍວ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ;

ອນີຆໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຉິນ຺ນໂສຕໍ ອພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗; ອຸທາ. ໖໕);

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສີລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ‘‘ເນລງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ‘‘ເນລງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗). ສຸກຸມາຣາຕິ ອຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກາ. ປຸຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສີວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ມນໍ ອປ຺ປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸຑ຺ຒິກຣາ’’ຕິ. ອາເສວນໍ ຠາວນໍ ພຫຸລີກຣຓໍ. ຍໍ ຄາຫຍິຕຸໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ ຄຫິເຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ, ອິຘາປິ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

‘‘ກາລວາທີ’’ຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ? ອເປກ຺ຂາສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ປນ ວິຣຕິ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖນິຘານໍ ກຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຸປາຍສນ຺ທສ຺ສນໍ, ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາປິ ຫິ ວາຈາ ອຍຸຕ຺ຕກາລປ຺ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາວຫາ ນ ສິຍາຕິ ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນວາຈໍ ອນຸໂລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຊຫນ຺ເຕນ ອກາລວາທິຕາ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີ’’ຕິ. ກາເລນ ວທນ຺ເຕນາປິ ອຸຠຍານຕ຺ຖສາຘນໂຕ ອຠູຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາທີ’’ຕິ. ຠູຕຎ຺ຈ ວທນ຺ເຕນ ຍໍ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕສມ຺ປາທກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນາປິ ນ ໂລກິຍຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິນຍວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສໍວຣານໍ, ຕທງ຺ຄວິນໂຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນໂຍ ສມຸຈ຺ເຉທວິນໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິນໂຍ ນິສ຺ສຣຓວິນໂຍຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິນຍານຎ຺ຈ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານາຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລ ສຕິ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກໂຣ ຈ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເທສນາໂກສລ຺ລໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຊ຺ຌາສຍຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ຈ ວເສນ ໂອຕິຓ຺ເຓ ເທສນາວິສເຍ ເອກໍສາທິພ຺ຍາກຣຓວິຠາຄໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐປນາເຫຕຸທາຫຣຓສໍສນ຺ທນານິ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ ວິຠາເວນ຺ຕິຍາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາຍ ວິປຸລຕຣຄມ຺ຠີຣຸທາຣປຫູຕຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣສງ຺ຄາຫກາຍ ເທສນາຍ ປເຣ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ປຣມຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ເທສນາກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໐. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ມູລສິກ຺ຂາປທານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ສໍວຣສີລສິກ຺ຂາສງ຺ຄເຫ ອຸປຣິຄຸຓສງ຺ຄຫໂຕ, ໂລກິຍປຸຖຸຊ຺ຊນາວິສຍໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣເທສນາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຕໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຈຸຣຊນປາກຏໍ ອາຈາຣສີລເມວ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄາໂມຕິ ສມູໂຫ. ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິປ຺ຜນ຺ທາຠາວໂຕ, ຉິນ຺ເນ ວິຣຸຫນໂຕ, ວິສທິສຊາຕິກຠາວໂຕ, ຈຕຸໂຍນິອປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ວຸຑ຺ຒິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຠາເວ ກາຣຓໍ, ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາທີນໍ, ຕຖາ ໂທຫຬາທໂຍ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣຕິ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ? ສມຓສາຣຸປ຺ປໂຕ, ສນ຺ນິສ຺ສິຕສຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສາ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໘໙). ນີລຕິຓຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສາຕິ ອລ຺ລຕິຓສ຺ສ ເຈວ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຈ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣເມວ ຠຸຎ຺ຊນໂກ. ຕຍິທໍ ຣຕ຺ຕິໂຠຊໂນປິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອປຣຓ຺ຫໂຠຊີປິ ສິຍາ ເອກຠຕ຺ຕິໂກຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ, ອຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຣຓ຺ໂຫ ‘‘ວິກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຉນ຺ທຣາຄປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນຈ຺ຈາທີນໍ ທສ຺ສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ, ປເຣຫິ ປໂຍຊາປິຍມານຎ຺ຈ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ຄີຕວາທິຕ-ສທ຺ເທນ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ທສ຺ສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິສູກຠູຕສ຺ສ ຄີຕສ຺ສ ສວນໍ ກທາຈິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສູກຠູຕາ ທສ຺ສນາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ຄີຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ, ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ມຫາສຍນຎ຺ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ປຣຫິຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ. ອາສນ຺ທາທິອາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຍເນນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣກິຣິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕ ນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຸຈ຺ຈາສຍນສຍນມຫາສຍນສຍນາຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກເສສນເຍນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑). ອາສນກິຣິຍາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ອາສນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ເຎຫິ ຄາຫາປເນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທີຍຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຕິວິຘໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ວາຈາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ, ມນສາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິຍນນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ນີວາຣາທິອຸປຘຎ຺ຎສ຺ສ ສາລິຍາທິມູລຘຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປຎ຺ຈ ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ.

ອກ຺ກມຕີຕິ ນິປ຺ປີເຬຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ຕິລາທີນໍ ນາຬິອາທີຫິ ມິນນກາເລ ອຸສ຺ສາປິຕສິຂາເຍວ ສິຂາ, ຕສ຺ສາ ເຠໂທ ຫາປນໍ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ.

ວໂຘຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປຫາຣກສາຕາຬນາທີຫິ ຫິໍສນໍ, ວິເຫຐນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫຐນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ວຘສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໘໐). ຍຖາ ຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິທາສິທາສາທໂຍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປຣສ຺ສຫຣຓຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ຕຸລາກູຏາທໂຍ ອທິນ຺ນາທານວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕປຣິຍາຍສ຺ສ ວຘສ຺ສ ປຸນຄ຺ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ສຍງ຺ກາໂຣ, ອິຘ ປຣໍກາໂຣ’’ຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ຉປ຺ປໂຍຄາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວໂຘຕິ ມາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂປຖນເມວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ມາຣຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຫິໍສເນປິ ທິສ຺ສນໂຕ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ເຉທນ…ເປ… ສຫສາກາຣາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ເອຕປຣິມາເຓນ ປາເຐນ. ອນ຺ຕຣາເຠທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຉພ຺ພີສຕິສິກ຺ຂາປທສງ຺ຄຫໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈູຬສີລໍ ນາມ. ເທສນາວເສນ ຫິ ອິຘ ຈູຬມຊ຺ຌິມາທິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ຘມ຺ມວເສນ. ຕຖາ ຫິ ອິຘ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອວິຠຕ຺ຕານໍ ວິຠຊນວເສນ ມຊ຺ຌິມສີລເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຊ຺ຌິມສີລໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ

໑໑. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາເຣ. ເອເກຕິ ອຎ຺ເຎ. ໂຠນ຺ໂຕຕິ ສາຘູນໍ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ. ສາຘໂວ ຫິ ປເຣ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ສມາລປນ຺ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາ ສມຓາ. ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຣານຸທ຺ເທສິກນເຍນ ວາ ຍຖາ ປເນເກ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ປຏິຊານມານາ, ປເຣຫິ ຈ ຕຖາສມ຺ຠາວິຍມານາ ຕທນຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນໂຕ, ອສມຕ຺ຖໂຕ ຈ ນ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ, ອຍໍ ປນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພຖາປິ ສມຓສາຣຸປ຺ປປຏິປທໍ ປູເຣສິເຍວາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຸທ຺ເທສິກນເຍນ ວາ ສພ຺ພຖາປິ ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕເມວ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ.

ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠປເທ ສທ຺ທກ຺ກເມນ ອປ຺ປຘານຠູໂຕປິ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕາຍ ປຘານຠາວໍ ປຏິລຠຕິ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ກຕໂມ ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິຠຕ຺ເຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍ ສມາຣມ຺ໂຠປິ ວິຠຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ມູລພີຊ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫຓສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຣູປຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗) ຈ ຍຖາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພີຊຄາມຠູຕຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພີຊຄາໂມ ເອວ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊນ຺ຕິ’’. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ພີຊຄາໂມ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທຸຕິເຍນ ຠູຕຄາໂມ, ທຸວິໂຘເປສ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊນ຺ຕິ ເອກເສສນເຍນ ວາ ປາຬິຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໒. ‘‘ສນ຺ນິຘິກຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ວາ ‘‘ອາຈຍໍຄມິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ອາຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐) ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ເອວໍ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣໍ ປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ມາ ກິເລເສ ລິຂຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ກປ຺ປີຍຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກປ຺ປິຍວາຈານຸສາເຣນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປໂຠຄາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາມິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສ’’ນ຺ຕິ. ນຍທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ ສນ຺ນິຘິວຕ຺ຖູນໍ. ອຸທກກທ຺ທເມຕິ ອຸທເກ ຈ ກທ຺ທເມ ຈ. ອຈ຺ຉຖາຕິ ນິສີທຖ. ຄີວາຍາມກນ຺ຕິ ຄີວໍ ອາຍມິຕ຺ວາ, ຍຖາ ຈ ຠຸຕ຺ເຕ ອຕິຠຸຕ຺ຕຕາຍ ຄີວາ ອາຍມິຕພ຺ພາວ ໂຫຕິ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸຑຸພມຕ຺ຕໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓. ເອຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍວິຈາຣຓາວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນມ຺ປິ. ປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປທຕ຺ຖໂຍຊນມຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣກຖາປິ ປທຕ຺ຖສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຸຕູຫລວເສນ ເປກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ເປກ຺ຂາ, ນຏສຕ຺ຖວິຘິນາ ນຏານຎ຺ຈ ປໂຍໂຄ. ນຏສມູເຫນ ປນ ຊນສມູເຫ ກຣຓວເສນ ‘‘ນຏສມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣສມາເສ ‘‘ເປກ຺ຂາ ມຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆນຕາຬໍ ນາມ ທຓ຺ຑມຍຕາຬໍ, ສິລາສລາກຕາຬໍ ວາ. ເອເກຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ. ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬໍ ນາມ ຣຸກ຺ຂສາຣທຓ຺ຑາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈມ຺ເມນ ໂອນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕວາທິຕໍ. ອພ຺ໂຠກ຺ກິຣຓໍ ຣງ຺ຄພລີກຣຓໍ, ຍາ ‘‘ນນ຺ທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສຠນກຣນ຺ຕິ ໂສຠນກຣຓໍ, ‘‘ໂສຠນຆຣກ’’ນ຺ຕິ ສາຣສມາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຓ຺ຑາລານມິທນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑາລໍ. ສາເຓ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂກຏນກີຬາ ສາຓໂຘວນໍ. ອິນ຺ທຊາເລນາຕິ ອຏ຺ຐິໂຘວນມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຍຖາ ປເຣ ອຏ຺ຐີນິເຍວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຈາທີນໍ ອນ຺ຕຣຘາປນມາຍາຍ. ສກຏພ຺ຍູຫາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈກ຺ກປທຸມກຬີຣພ຺ຍູຫາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໔. ປທານີຕິ ສາຣີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານານິ. ທສປທໍ ນາມ ທ຺ວີຫິ ປນ຺ຕີຫິ ວີສຕິຍາ ປເທຫິ ກີຬນຊູຕໍ. ປາສກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ ຍາວ ຉກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕກີຬນກໍ, ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ເອກກາທິວເສນ ສາຣິໂຍ ອປເນນ຺ຕາ ອຸປເນນ຺ຕາ ຈ ກີຬນ຺ຕິ. ຆເຏນ ກີຬາ ຆຏິກາຕິ ເອເກ. ພຫູສຸ ສລາກາສຸ ວິເສສຣຫິຕໍ ເອກໍ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ເສວ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອເກ. ປຓ຺ເຓນ ວໍສາກາເຣນ ກຕາ ນາຬິກາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ຘມນ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຸຂາຄຕໍ ອກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຏ຺ຐມຸຕ຺ຕິ ລາຠາລາຠາທິຊານນກີຬາ ອກ຺ຂຣິກາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ວາທິຕານຸຣູປໍ ນຈ຺ຈນໍ ຄາຍນໍ ວາ ຍຖາວຊ຺ຊໍ’’ ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກເຕ ຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ຊຍປຣາຊເຍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປໂຍຄກຣຓວເສນ ປຣິຫາຣປຖາທີນມ຺ປິ ຊູຕປມາທຏ຺ຐານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປງ຺ຄຈີຣາທີຫິປິ ວໍສາທີຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິອສິທ຺ຘິຊຍປຣາຊຍາວໂຫ ປໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍຖາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຈ ກາຓາທີຫິ ສທິສຕາກາຣທສ຺ສເນຫິ ຊຍປຣາຊຍວເສນ ຊູຕກີຬິຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕. ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈວ ປລ຺ລງ຺ໂກ’’ຕິ ສາຣສມາເສ. ວານວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທາທິວເສນ ວາເນນ ວິຈິຕ຺ຣໍ. ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກີຕູລານໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ. ອຸທ຺ທໂລມິຍໍ ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ. ຕຖາ ເອກນ຺ຕໂລມິຍໍ. ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກເສຍ຺ຍກສ຺ສຏມຍໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕາປິ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍານິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ, ຕານິ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ, ຍຖານຸຣູປໍ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຈ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ. ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມານິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

໑໖. ອລງ຺ກາຣຎ຺ຊນເມວ ນ ເຠສຊ຺ຊໍ ມຓ຺ຑນານຸໂຍຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ມາລາ-ສທ຺ໂທ ສາສເນ ສຸທ຺ຘປຸປ຺ເຜສຸປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ພທ຺ຘມາລາ ວາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕິກກກ຺ກນ຺ຕິ ໂອສເຘຫິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ໂຍຄມຕ຺ຕິກກກ຺ກໍ. ຈລິເຕຕິ ກຸປິເຕ. ໂລຫິເຕ ສນ຺ນິສິນ຺ເນຕິ ທຸຏ຺ຐໂລຫິເຕ ຂີເຓ.

໑໗. ທຸຄ຺ຄຕິໂຕ ສໍສາຣໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍາຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕໍ ນິຍ຺ຍານໍ ອຣຫຕິ, ນິຍ຺ຍາເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ນິຍ຺ຍານໍ ວາ ຜລຠູຕໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວາ ອີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍານິກາ, ເຈຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ເວຣມຓິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວຕິ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ. ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ຫິຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສິຂາຕິ ຆຣສນ຺ນິເວໂສ, ວິສິຂາຄຫເຓນ ຈ ຕນ຺ນິວາສິໂນ ຄຫິຕາ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ຈ. ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານາປເທເສນ ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠທາສີກຖາ ວາ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຐິຕິສມ຺ຠາຣາທິວເສນ ໂລກໍ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ໂລກກ຺ຂາຍິກາ.

໑໘. ສຫິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘໍ.

໑໙. ທູຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ກຖາ ທູເຕຍ຺ຍກຖາ.

໒໐. ຕິວິເຘນາຕິ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວນເຠທໂຕ ຕິປ຺ປກາເຣນ. ວິມ຺ຫາປຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫຍໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ລປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ທາຍກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ກິຎ຺ຈິ ທທາຕິ, ເອວໍ ອຸກ຺ກາເຈຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ເຕນ ຈຣນ຺ຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕິກາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈຍ ທານສຎ຺ຎຸປ຺ປາທກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິປ຺ປິໍສນ຺ຕີຕິ ນິປ຺ເປສາ, ນິປ຺ເປສາເຍວ ນິປ຺ເປສິກາ, ນິປ຺ເປໂສຕິ ຈ ສຐປຸຣິໂສ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ອກ຺ໂກສຂຸໍສນຸປ຺ປຓ຺ຑນປຣປິຏ຺ຐິມໍສິກຕາທິ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໒໑. ອງ຺ຄານິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອງ຺ຄສຫຈຣິຕໍ ສຕ຺ຖໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອງ຺ຄວິກາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປເຣສໍ ອງ຺ຄວິກາຣທສ຺ສເນນາປິ ລາຠາລາຠາທິວິຊ຺ຊາຕິ. ປຓ຺ຑຸຣາຊາຕິ ທກ຺ຂິຓາມຘຸຣາຘິປຕິ. ‘‘ມຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ມຫນ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ນາມ ປສ຺ສຕີຕິ ໂຍ ວສຠໍ ກຸຎ຺ຊຣໍ ປາສາທໍ ປພ຺ພຕໍ ວາ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ສຸປິເນ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ໂຫຕີຕິ. ສຸປິນກນ຺ຕິ ສຸປິນສຕ຺ຖໍ. ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ອາທິສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ‘‘ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ມຫານຸຠາວຕານິປ຺ຜາທກອງ຺ຄລກ຺ຂຓວິເສສທສ຺ສເນນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ. ອຫເຕຕິ ນເວ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເທວຣກ຺ຂສມນຸສ຺ສາທິເຠເທນ ວິວິຘວຕ຺ຖຠາເຄ ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ສຎ຺ຉິນ຺ເນ ອິທໍ ນາມ ໂຠຄາທິ ໂຫຕີຕິ. ທພ຺ພິໂຫມທີນິ ໂຫມສ຺ສຸປກຣຓາທິວິເສເສຫິ ຜລວິເສສທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ. ອຄ຺ຄິໂຫມໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ໂຫມໍ. ອງ຺ຄລຏ຺ຐິນ຺ຕິ ສຣີຣໍ. ອພ຺ຠິໂນ ສຕ຺ຖໍ ອພ຺ເຠຍ຺ຍໍ, ມາສຸຣກ຺ເຂນ ກໂຕ ຄນ຺ໂຖ ມາສຸຣກ຺ໂຂ. ຠູຣິວິຊ຺ຊາ ສສ຺ສພຸທ຺ຘິກຣຓວິຊ຺ຊາຕິ ສາຣສມາເສ. ສປກ຺ຂກ…ເປ… ຈຕຸປ຺ປທານນ຺ຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາທິສປກ຺ຂກ ຆຣໂຄລິກາທິອປກ຺ຂກເທວມນຸສ຺ສໂກຎ຺ຈາທິທ຺ວິປທກກຓ຺ຏກຊມ຺ພຸກາທິຈຕຸປ຺ປທານໍ.

໒໓. ‘‘ອສຸກທິວເສ’’ຕິ ‘‘ປກ຺ຂສ຺ສ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ’’ຕິອາທິ ຕິຖິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ເຕນາຕິ ໂຣຫິຓີອາທິນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄວເສນ.

໒໔. ອຸກ຺ການໍ ປຕນນ຺ຕິ ອຸກ຺ໂກຠາສານໍ ປຕນໍ. ວາຕສງ຺ຆາເຕສຸ ຫິ ເວເຄນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ເຕສຸ ທີປໂກຠາໂສ ວິຍ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ປຕຕິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸກ຺ກາປາຕໂວຫາໂຣ. ອວິສຸທ຺ຘຕາ ອພ຺ຠມຫິກາທີຫິ.

໒໕. ຘາຣານຸປເວຈ຺ຉນໍ ວສ຺ສນໍ. ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ເປຕວິຎ຺ຎາປນໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ, ຕໍ ປນ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈເນນ ຄຓນາເຍວ. ປາຣສິກ ມິລກ຺ຂກາທໂຍ ວິຍ ນວນ຺ຕວເສນ ຄຓນາ ອຈ຺ຉິທ຺ທກຄຓນາ. ສຏຸປ຺ປາທນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂວກລນຠາຄຫາຣາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈິນ຺ຕາວເສນາຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນຸສນ຺ຘິຎ຺ຈ ສຍເມວ ຈິເຣນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ຈິນ຺ຕາກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ວາ ສຸເຕນ ອສ຺ສຸຕໍ ອນຸສນ຺ເຘຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ສຸຕກວິ, ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິປນວິຕ຺ຖາຣຓາທິວເສນ ອຕ຺ຖກວິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປເຣນ ກຕໍ ກພ຺ພໍ ນາຏກໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຕໍ ສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ກຣຓວເສນ ປຏິຠານກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໖. ປຣິຄ຺ຄຫຠາເວນ ທາຣິກາຍ ຄຓ຺ຫາປນໍ ອາວາຫນໍ. ຕຖາ ທາປນໍ ວິວາຫນໍ. ເທສນ຺ຕເຣ ທິຄຸຓຕິຄຸຓາທິຄຫຓວເສນ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ ປໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ວຑ຺ຒິຄຫຓວເສນ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ. ‘‘ຠຓ຺ຑມູລຣຫິຕານໍ ວາຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກນຸທເຍນ ສຫ ມູລໍ ເທຖາຕິ ຘນທານໍ ປໂຍໂຄ, ຕາວກາລິກທານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຕີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວາເຕນ, ປາຓເກຫິ ວາ ຄພ຺ເຠ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ນ ປຸຣິມກມ຺ມຸນາ ໂອກາໂສ ກໂຕ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ສຍເມວ ປນ ກມ຺ມຸນາ ໂອກາເສ ກເຕ ນ ເອກນ຺ເຕນ ວາໂຕ ປາຓກາ ວາ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິສຸໍ ກາຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພາປນີຍນ຺ຕິ ອຸປສມກຣໍ. ປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕ ນ ຂາທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິກຣຓໍ. ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາວຸຘາທິນາ ສຫ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຫຕ຺ຖສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສ຺ສ ເທວຕາຍ ກຓ຺ເຓ ກຖນວເສນ ຊປ຺ປນໍ ກຓ຺ຓຊປ຺ປນນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈປາຣິຈຣິຍາຕິ ກຣວີຣມາລາຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສກລທິວສໍ ອາທິຈ຺ຈາຠິມຸຂາວຏ຺ຐາເນນ ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຈຣຓໍ. ‘‘ສິຣວ຺ຫາຍນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ສິຣສາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວ຺ຫາຍນນ຺ຕິ.

໒໗. ສມິທ຺ຘິກາເລຕິ ອາຍາຈິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິກາເລ. ສນ຺ຕິປຏິສ຺ສວກມ຺ມນ຺ຕິ ເທວຕາຍາຈນາຍ ຍາ ສນ຺ຕິ ປຏິກຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາ ປຏິຎ຺ຎາປຏິສ຺ສວກມ຺ມກຣຓໍ, ສນ຺ຕິຍາ ອາຍາຈນປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຏິສ຺ສວຜລຠູເຕ ຍຖາຠິປຕ຺ຖິຕກມ຺ມສ຺ມິໍ, ຍໍ ‘‘ສເຈ ເມ ອິທໍ ນາມ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕິປຏິສ຺ສວສ຺ສ, ໂຍ ‘‘ປຓິຘີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາປຏິສ຺ສວຎ຺ຫິ ອຸປຫາເຣ ກເຕ ປຓິຘິ ອາຍາຈນາ ກຕາ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ ໂຫຕີຕິ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອກາມກຠາວມຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ. ພລິກມ຺ມກຣຓໍ ອຸປທ຺ທວປຏິພາຫນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ວຑ຺ຒິອາວຫນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ໂທສານນ຺ຕິ ປິຕ຺ຕາທິໂທສານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວມນນ຺ຕິ ປຈ຺ຉຏ຺ຏນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນນ຺ຕິ ວມນໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ໂທສານໍ ນີຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ວິເຣຈນເມວ. ອໂຘວິເຣຈນນ຺ຕິ ປນ ສຸທ຺ຘິວຕ຺ຖິກສາວຕ຺ຖິອາທິ ວຕ຺ຖິກິຣິຍາປິ ອຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ອໂຘ ໂທສານໍ ນີຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສີສວິເຣຈນໍ ເສມ຺ຫນີຫຣຓາທິ. ປຏລານີຕິ ອກ຺ຂິປຏລານິ. ສລາກເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ອກ຺ຂິເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ, ອິທໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສສາລາກິຍສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ຕປ຺ປນາທໂຍປິ ຫິ ສາລາກິຍາເນວາຕິ. ມູລານິ ປຘານານິ ໂຣຄູປສເມ ສມຕ຺ຖານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ, ມູລານໍ ວາ ພ຺ຍາຘີນໍ ເຠສຊ຺ຊານິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ. ມູລານຸພນ຺ຘວເສນ ຫິ ທຸວິໂຘ ພ຺ຍາຘິ. ມູລໂຣເຄ ຈ ຕິກິຈ຺ຉິເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕຣໍ ວູປສມຕີຕິ. ‘‘ກາຍຕິກິຈ຺ຉນໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສລ຺ລກຕ຺ຕສາລາກິຍາທິກຣຓວິເສສຠູຕຕນ຺ຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທວເສສາຍ ຕນ຺ຕິຍາປິ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ພານິ ເຈຕານິ ອາຊີວເຫຕຸການິເຍວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ ‘‘ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ວາ-ອິຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎ ນ ວາຕິ. ເຕນ ຍານິ ອິໂຕ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິຕາ ສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທີນິ ຊີວິໂກປາຍຠູຕານິ ອາຊີວປກຕາ ອຸປຊີວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໒໘. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ນາມ ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ນ ຠິກ຺ຂເວ ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາກຏາ, ອປາກຏາ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ເອວໍ ຄຫິຕາ’’ຕິອາທິນາ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານໍ ຍຖາຄຫິຕາກາຣສຸຎ຺ຎຕຠາວປ຺ປກາສນໂຕ, ‘‘ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ສີລາທີນຎ຺ຈ ອປຣາມາສນິຍ຺ຍານິກຠາວທີປເນນ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫປ຺ປກາສນໂຕ, ຍາສຸ ເວທນາສຸ ອວີຕຣາຄຕາຍ ພາຫິຣການໍ ເອຕານິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕານຎ຺ຈ ສມ຺ໂມຫາທີນໍ ເວທກກາຣກສຠາວາຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາວິຣຫທີປນໂຕ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນໂຕ ຈ ອຍໍ ເທສນາ ສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ວິນຍາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ມນສາວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ວິຠາວນາ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາປຠູຕາ ວາ ປຎ຺ຎາປນາ, ອນຸໂລມາທິວເສນ ວາ ກຖນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິເທສນານໍ ວິເສໂສ ປຸພ຺ເພເຍວ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຈ຺ຈສຠາວສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎອາປຕ຺ຕິເຎຍ຺ຍາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມານໍ ອນນຸໂພຘາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໖; ອ. ນິ. ໔.໑) ສຈ຺ເຈ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑) ສຠາເວ, ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ສມາຘິມ຺ຫິ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສ ເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໙໐) ປຎ຺ຎາຍ, ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ປກຕິຍໍ, ‘‘ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໘໔; ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) ປຸຎ຺ເຎ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໓) ອາປຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໖) ເຎຍ຺ເຍ ວຕ຺ຕຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ; ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕິກມາຕິກາປທວຓ຺ຓນາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ຣຕນຈງ຺ກມນກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ). ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸຎ຺ຎາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ທຸທ຺ທສາ’’ຕິ ເອເຕເນວ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐເມວ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ເທຕິ ອາຫ ‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາຕິ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐານໍ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອເຕ ອີທິສາ ຈາ’’ຕິ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ເອວ ທຸທ຺ທສາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ເຕສໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ອນຸພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ເອວ ທຸຣນຸໂພຘາ’’ຕິ. ສພ຺ພປຣິຬາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິມຕ຺ຖເກ ສມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫສມາປຕ຺ຕິສໂມກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຈ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫາ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓານິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ສມູຫຕວິກ຺ເຂປຕາຍ ນິຈ຺ຈສມາຫິຕສ຺ສ ມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສຕພ຺ພິສຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນນ຺ຕຠາໂວ ວິຍ. ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕປຏິເວໂຘ ວິຍ ອິສ຺ສາສານໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວໂພໂຘ ສາທຸຣໂສ ມຫາຣໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ອຕິຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ. ປຏິເວຘປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ເຕສຸ ຈ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຍຠາວູປຄມນໂຕ ນ ຕກ຺ກພຸທ຺ຘິຍາ ໂຄຈຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິປຸຓາ’’ຕິ ເຎຍ຺ເຍສຸ ຕິກ຺ຂວິສທວຸຕ຺ຕິຍາ ເຉກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ເຉກຠາໂວ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສຸຂຸມເຎຍ຺ຍຄຫຓສມຕ຺ຖຕາຍ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາທິຄມ຺ຠີຣເນຍ຺ຍວິຠາວນໂຕ ຄມ຺ຠີຣາ. ກທາຈິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍມຫາກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຕາຍ ທຸທ຺ທສາ. ທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນຸໂພຘສ຺ສ ກສ຺ສຈິເທວ ສມ຺ຠວໂຕ ທຸຣນຸໂພຘາ. ສນ຺ຕສຠາວໂຕ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ຄຸຓສມ຺ປທານໍ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ປຓີຕາ. ສມຘິຄຕສຈ຺ຈລກ຺ຂຓຕາຍ ອຕກ຺ເກຫິ, ອຕກ຺ເກນ ວາ ຎາເຓນ ອວຈຣິຕພ຺ພຕາຍ ອຕກ຺ກາວຈຣາ. ນິປຸຓໍ, ນິປຸເຓ ວາ ອຕ຺ເຖ ສຈ຺ຈປ຺ປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວເສນ ວິຠາວນໂຕ ນິປຸຓາ. ໂລເກ ອຄ຺ຄປຓ຺ຑິເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເວທີຍນ຺ຕິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ. ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາຠໂຕ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສພ຺ພວິທູ ຫໍ ອສ຺ມິ, (ຘ. ປ. ໓໕໓; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑) ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິຄຸເຓ ປກາເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຜລນິພ຺ພານານິ ວິຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສຠາວໍ ນ ໂຫຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓ ປນ ອຘິຄເຕ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນາຕິ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອຠິວິສິຏ຺ຐຎາຓາຘິຄມເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິວິສິຏ຺ຐຎາຓນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອຘິປ຺ເປເຕ ກຣຓວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ປເວທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາວິສຍານໍ ສຈ຺ຈາທີນໍ ເທສນາກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ, ‘‘ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ປຏິຊານນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວທມານາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ມານ-ສທ຺ໂທ, ວຕ຺ຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ວຕ຺ຕຸກາມາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ. ສາວເສສໍ ວທນ຺ໂຕປິ ວິປຣີຕໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ສມ຺ມາ ວທຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ, ເຕນ ອນວເສສຕ຺ໂຖ ອິຘ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ສກຕ຺ຖທີປນຠາວມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວໂຕ ທສພລາທິຎາຓານິປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານິ, ສປ຺ປເທສວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຎາຓານໍ ນ ເຕຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອຫາເປຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນິປ຺ປເທສວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍຫິ…ເປ… ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ປຸຖູນິ ອາຣມ຺ມຓານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໍ, ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ອາທີສຸ ວິຍ, ເຕນສ຺ສ ປຸຖຸຎາຓກິຈ຺ຈສາຘກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ເຫຕໍ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາວກຎາຓໍ, ອຏ຺ຐສຸປິ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓໍ, ນວສຕ຺ຕາວາສປຣິຊານນຎາຓໍ, ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສເຠທານໍ ຎາຓານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ. ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກມວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກເມນາປິ ຫິ ຕໍ ວິສເຍສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສກິໍເຍວ ຍຖາ ພາຫິຣກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ນ ກເມນາ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍເຠທສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທວຕາ ເອເກນ ຎາເຓນ ນິຣວເສສໂຕ ກຖໍ ປຏິເວໂຘຕິ, ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທວນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍໍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ເອວມ຺ປິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ນ ສມ຺ຠວຕິ ເຍວາຕິ, ນຍິທເມວໍ. ກສ຺ມາ? ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລໍ ເອກເທໂສ ວາ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພກາລໍ ສມາຫິໂຕວ ຎາຕຸໍ, ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ, ນ ເຈຕ຺ຖ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິຍ, ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິຍ ຈ ອເນກຘມ຺ມາວໂພຘກາເລ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວຕາຍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ຠຄວາ ສນ຺ຕາເນນ ສພ຺ພຘມ຺ມປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ ສພ຺ພເນຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ປຫານໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ, ຍຖາ ສນ຺ຕາເນນ ສພ຺ພອິນ຺ຘນສ຺ສ ທຫນສມຕ຺ຖຕາຍ ປາວໂກ ‘‘ສພ຺ພຠູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ວວຕ຺ຖາປນວຈນນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນວຈນໍ, ອວຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທໂຍ’’ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອນິຍຕເທສຕາຍ ຈ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ ວາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພປເທຫີຕິ ຍາວ ‘‘ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ, ຕາວ ສພ຺ພປເທຫິ. ສາວກປາຣມິຎາຓນ຺ຕິ ສາວການໍ ທານາທິປາຣິປູຣິຍາ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາທິເຠທໍ ຎາຓໍ. ຕໂຕຕິ ສາວກປາຣມິຎາຓໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສາວກປາຣມິຎາເຓ. ຕໂຕປີຕິ ອນນ຺ຕຣນິທ຺ທິຏ຺ຐໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓໂຕປິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ສາວກປາຣມິຎາຓໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ກິຎ຺ຈາປິ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ເຫຏ຺ຐິມເສກ຺ຂຎາຓໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຎາຓຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ຄມ຺ຠີຣໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓໍ ອຸປາທາຍ ນ ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ‘‘ຄມ຺ຠີຣເມວາ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸປາທາຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ມາ ປນ ສາວກປາຣມິຎາຓາທີນໍ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທາຍ ອຄມ຺ຠີຣຠາວາຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣາ ວາຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎາຓໍ ປນ ຕໂຕ ທຸທ຺ທສຕຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນຕ຺ຖີຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖານສພ຺ຠາໂວ ເນຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຖາ ທຸທ຺ທສາວ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ເອວໍ ອາຣທ຺ຘໍຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຠວຕຸ ຕາວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວນູປາຍຠາວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ເອກມ຺ປິ ປຸຖຸນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວິເສສວເສນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ວິຠຊນນເຍນ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສນິສ຺ສຍານໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ວິຠຊນວເສນ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທີນໍ ວິຠຊນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ເອວໍ ນິຣວເສເສນ ທິຏ຺ຐິຄຕວິຠຊນມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ. ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກວິຘຕາຍ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ຈ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ເທສນາຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ, ພຫຸເຠທຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ຈ ເທສນາຎາຓໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠາຄໂສ ກຸຣຸມານໍ ອນຸປວິສຕິ, ເຕ ອນຸປວິສ຺ສ ຐິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກໍ ປຏິເວຘກຎ຺ຈາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໔) ວຈນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຎາຓຣຫິຕາ ນຕ຺ຖິ, ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານຸສ຺ສາຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວເສນ ປນ ເທສນາ ວິເສສໂຕ ຎາເຓນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ ຄມ຺ຠີຣຕຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ເທສນາ ຕິລກ຺ຂຓາຫຕາ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ສນ຺ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕມານາ ເທສນາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິວິຠາວນີ, ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາຠາວປ຺ປກາສນີ ຈ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຠູມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສຎ຺ຈ ຐານວິເສສຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສສຕິອາທິຘມ຺ມານໍ ສຕິປຏ຺ຐານິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠໂທ. ຐານວິເສໂສ ກາມາວຈຣາທິເຠໂທ. ປຈ຺ຈຍາກາຣປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສມຍນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິເສສາ, ນານາວິຫິຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎສມຍໍ ວາ. ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ເອວໍ ລຫຸກຄຣຸກາທິວເສນ ຕທນຸຣູເປ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ.

ຍທິປິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກປິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໗) ວິຠຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍາທິວເສນ ປນ ອຠິຘມ຺ເມເຍວ ເຕ ສວິເສສໍ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕໍ ຘມ຺ມານໍ ວິຠຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈຕຸວີສຕິ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ. ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍນຍໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມວເສເນວ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕິກຎ຺ຈ ປຏ຺ຐານວຣໍ ທຸກຸຕ຺ຕມໍ,

ທຸກຕິກຎ຺ເຈວ ຕິກທຸກຎ຺ຈ;

ຕິກຕິກຎ຺ເຈວ ທຸກທຸກຎ຺ຈ,

ຉ ອນຸໂລມມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ. (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໔໑, ໔໔, ໔໘, ໕໒);

ຕຖາ –

ຕິກຎ຺ຈ…ເປ… ຉ ປຈ຺ຈນີຍມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ;

ຕິກຎ຺ຈ…ເປ… ຉ ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ;

ຕິກຎ຺ຈ…ເປ… ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ. (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໔໔, ໕໒);

ເອວໍ ຘມ຺ມວເສນ ຈຕຸວີສຕິເຠເທສຸ ຕິກປຏ຺ຐານາທີສຸ ເອເກກໍ ປຈ຺ຈຍນເຍນ ອນຸໂລມາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ນວຸຕິ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມານຸໂລເມ ຕິກປຏ຺ຐາເນ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ປຈ຺ຈຍານຸໂລເມ ເຫຕຸມູລເກ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວເສນ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປຸຈ຺ຉານຍາ ສຕ຺ຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນຍາຕິ ອາທິນາ ທສ຺ສິຍມານາ ອນນ຺ຕເຠທາ ນຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ຕນຍ’’ນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ປຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລມາທິມ຺ຫິ ຕິກທຸກາທີສຸ ຍາ ປຈ຺ຈຍມູລວິສິຏ຺ຐາ ຈຕຸນຍໂຕ ສຕ຺ຕຘາ ຄຕີ’’ຕິ.

ນວຫາກາເຣຫີຕິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ນວຫິ ປຈ຺ຈຍາກາເຣຫິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາໂວ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອສຕິ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘຣນ຺ຕິ, ນິວິສນ຺ຕິ ຈ, ເຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ຜລໍ ຠວາທີສຸ ຂິປນ຺ຕິ, ອາຍູຫນ຺ຕິ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆຏນ຺ຕິ, ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ, ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ປລິພຸນ຺ຘນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ອຸທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຫິໂນຕິ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ສງ຺ຂາຣາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວູປຄມນວິເສສາ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ.

ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕີຕິອາທີສຸ ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ຐິຕິ, ກາຣຓໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ຐິຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍສ຺ມາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ອາສວາ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ອຸປ຺ປາທາທິເກ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິສງ຺ຂາເຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ‘‘ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍາ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຕີຕານາຄຕກາເລປິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ສງ຺ຂາເຣສຸ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ຂາຣາທີນມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ປາຬິໍ ອາຣຠິ. ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໑) ທສ຺ສິຕາ ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍາ ເອເວຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທາທິປຈ຺ຈຍາກາເຣຫິ ຄຫິຕາຕິ ເຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ນ ໂຍຊຍິມ຺ຫ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຖາ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ອຸປ຺ປາທາທິເຫຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວເສນ ຕໂຍ ອທ຺ຘາ ກາລາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຍທ຺ຘໍ. ເຫຕຸຜລຜລເຫຕຸເຫຕຸຜລວເສນ ຕໂຍ ສນ຺ຘີ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິໍ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ກມ຺ມໍ ວິປາໂກ ຈ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ສງ຺ເຂໂປ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ວາ ສງ຺ເຂປ-ສທ຺ໂທ. ອຕີເຕ ກມ຺ມສງ຺ເຂປາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ເຂປາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຂເປ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີເຕ ເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ, ເຕ ສງ຺ເຂເປ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວີສຕິອາກາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ວີສຕາກາຣໍ.

ຂຕ຺ຕິຍາທິເຠເທນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສານຸສ຺ສຣຓາທິໂນ ອຠິນິເວສເຫຕຸໂນ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘຕິ ສສ຺ສຕວາທາທີນໍ ປຣິມາຓປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຎ຺ຎວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນສມູຫາ. ອິທໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອິທໍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ສມ຺ມາ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ສນ຺ຕຕິຆນສ຺ສ ອເຠທິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເຠທນິພນ຺ຘນໍ ນານຕ຺ຕນຍໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນິສ຺ສາຍ. ອິທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄຫຓໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທໂຍເປຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິມທ຺ທິຕ຺ວາ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຊຏາວິຊຏເນນ ທິຏ຺ຐິຄຸມ຺ພວິວຣເຓນ ຈ.

‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທສນາກຸສໂລ ຠຄວາ ສມຍນ຺ຕຣວິຄ຺ຄາຫຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ, ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໂຕ ສິຖິລກຣຓວິເວຈເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ກິຈ຺ຈກາຣິຕໍ, ອວິຕຖຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ.

໒໙. ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ປຸຖຸວຈນວິສໂຍ ເອໂກ ນິປາໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ມ. ນິ. ໓.໑໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗; ຂຸ. ປາ. ໓.໑) ວິຍ. ສສ຺ສຕາທິວເສນ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ປຸຣິມສິທ຺ເຘຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ, ອາເສວນພລວຕາຍ ວິຈິຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຣຠາຄສິທ຺ເຘຫິ ອຠິນິເວສຠູເຕຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາເຫຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານວເສນ ວາ ກປ຺ປນຄ຺ຄຫຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ. ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທປູຣຓສມີປອຸມ຺ມຄ຺ຄາທີສຸປິ ຫິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິງ຺ຆ ຕ຺ວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວາ ຄາຖາໂຍ ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ວາ ປຣິຍາປຸຓສ຺ສຸ (ປາຈິ. ໔໔໒), ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໒໒໑) ຈ ອາທີສຸ ປທປູຣເຓ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ຄາມນ຺ຕໍ ໂອສເຣຍ຺ຍ, (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຄາມນ຺ຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມີເປ, ‘‘ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ ກຈ຺ຈານ ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ອຸມ຺ມຄ຺ເຄຕິ.

ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ມຫາກປ຺ປສມນ຺ຕຠາວກິເລສກາມວິຕກ຺ກກາລປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສຠາວາທີສຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ພຫຸເລສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ມຫາກປ຺ເປ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ເກວລກປ຺ປໍ ເວຬຸວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໔) ສມນ຺ຕຠາເວ, ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑; ຈູຬນິ. ໘) ກິເລສກາເມ, ‘‘ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໗) ວິຕກ຺ເກ, ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ກາເລ, ‘‘ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໐໙໐; ຈູຬນິ. ໑໑໓) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ ກິຣ ໂຠ ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ສທິສຠາເວ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕນ຺ຕິ ມຫານິທ຺ເທສໍ (ມຫານິ. ໒໘) ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ສຫຊາຕາຍ ອຠິນນ຺ທນຠູຕາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ, ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ຈ ວເສນ. ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມວິສຍາຍ ກປ຺ປນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຕີຕກາລວາຈໂກ ອິຘ ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຣູປາທິຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປນາວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ຠາຄວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕໍ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍນາຠິນິເວສານໍ ສມຕ຺ຖນໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນມາຫ. ຐິຕາຕິ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ອວິຊຫນໍ. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ. ວິສໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ. ວິສຍຠາວໂຕ ເອວ ຫິ ໂສ ຕສ຺ສາ ອາຄມນຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ.

ອຘິວຈນປທານີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານິ. ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິ-ສທ຺ທາ ວິຍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິວຈນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເວ, ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ, ອຸປາທາຠູຕຣູປາທີນໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາປິຍມານາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິທີປກປທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິທໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ, ນ ຣູປເວທນາທໂຍ ວິຍ ປຣມຕ຺ໂຖ. ອຘິກວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວາ ອຘິວຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຘິກຎ຺ຫິ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ສສ຺ສຕາທິໍ ປກຕິອາທິທພ຺ພາທິໍ ຊີວາທິໍ ກາຍາທິຎ຺ຈ ອຠູຕມຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

໓໐. ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໓, ໔໒໗; ມ. ນິ. ໓.໒໗, ໒໙) ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິວທນ຺ຕິ. ອຠິວທນກິຣິຍາຍ ອຊ຺ຊາປິ ອວິຈ຺ເຉທຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ. ທິຏ຺ຐິ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕຄຕໍ, (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໔໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາໂຣ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ໂລກິຍາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣ-ສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ຄຫຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອມຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວນ຺ຕິ ສສ຺ສຕເວວຈນານິ. ມຣຓາຠາເວນ ວາ ອມຣໍ, ອຸປ຺ປາທາຠາເວນ ສພ຺ພຖາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ນິຈ຺ຈໍ, ຖິຣຏ຺ເຐນ ວິກາຣາຠາເວນ ຘຸວໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາປາຬີຫິ ວິຠາເວຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປນ ປຎ຺ຈທສວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ’’ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູໂຕ ໂລໂກຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຕິເຕ ວາ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຕສໍ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ວາໂທ ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສສ຺ສຕສຫຈຣິຕຕາຍ ປນ ‘‘ວາໂທ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສສ຺ສໂຕ ອິຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສສ຺ສຕໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕວາທາ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໑. ອາຕາປນໍ ກິເລສານໍ ວິພາຘນໍ ປຫານໍ. ປທຫນໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສຫນໍ. ອນຸໂຍໂຄ ຍຖາ ສມາຘິ ວິເສສຠາຄິຍຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍສ຺ສ ພຫຸລີກຣຓໍ. ອິຘ ອຸປຈາຣປ຺ປນາຈິຕ຺ຕປຣິທມນວີຣິຍານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕິປ຺ປເຠທໍ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປມາໂທ, ອສມ຺ໂມໂສ. ສມ຺ມາ ອຸປາເຍນ ມນສິ ກໂຣຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣ ຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍຎ຺ຈ ສຕິຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປ…ເປ… ມນສິກາຣໍ ອນ຺ວາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ. ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອຘິຄມນປຏິປທາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສວິເຘຫິ ຈິຕ຺ຕທມເນຫິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ທມິຕຕໍ ວທຕິ.

ສມາຘານາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາ ຌານານຸຠາໂວ. ‘‘ຌານາທີນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຌານລາຠິສ຺ສ ວິເສເສນ ຌານຘມ຺ມາ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍມຸເຂນ ເສສຘມ຺ມາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຕິ ຫິ ຊນກຠາເວ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ວິຍ ສຸຂາທິຘມ຺ມານໍ ວິຍ, ຈ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຸປ຺ປາເທ ຈ ສຕິ ອວສ຺ສມ຺ຠາວີ ນິໂຣໂຘຕິ ອນວກາສາວ ນິຈ຺ຈຕາ ສິຍາຕິ. ກູຏຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທ ວາ ໂລເກ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຈ຺ເຈ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ເອສິກາ ວາຕປ຺ປຫາຣາທີຫິ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ນ ເກນຈິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວິກາຣາຠາວມາຫ, ‘‘ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອນິຈ຺ຈຕາຠາວໍ. ວິກາໂຣປິ ວິນາໂສເຍວາຕິ ອາຫ, ‘‘ອຸຠເຍນປິ ໂລກສ຺ສ ວິນາສາຠາວໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ວິຊ຺ຊມານເມວາ’’ຕິ ເອເຕນ ກາຣເຓ ຜລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວທສ຺ສເນນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາທໍ ທີເປຕິ. ນິກ຺ຂມຕີຕິ ຈ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຠິພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ? ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຆໂຏ ອາໂລເກນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາໂລໂກ ຆຏໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິ ຆຏວິສຍໍ ພຸທ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ. ອຖ ຆຏພຸທ຺ຘິຍາ ອາວຣຓຠູຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ, ເອວມ຺ປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິເຍວ. ສຕິ ຫິ ຆຏພຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຘກາໂຣ ກຖໍ ຕສ຺ສາ ອາວຣຓໍ ໂຫຕີຕິ, ຍຖາ ຆຏສ຺ສ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນປິ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ຍທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈເນເນວ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ, ຕຖາ ສສ຺ສຕວາໂທ. ອຖ ພຸທ຺ຘິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາວຣຓຠູຕສ຺ສ ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ວິຘມເນນ. ສຕິ ພຸທ຺ຘິຍາ ກຖໍ ໂມໂຫ ອາວຣຓນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈິ ເຠທສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ຈນ຺ທສູຣິຍມຓິປທີປາທີນໍ ເຠເທນ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ຆຏາທີນໍ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ໂຫຕິ ຈ ວິສຍເຠເທນ ພຸທ຺ຘິເຠໂທຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ນ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕິກປ຺ປນາ ຍຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕິມໂຕ ຈ ອນຎ຺ຎຖານຸຊານນໂຕຕິ. ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາວນ຺ຕີຕິ ເຍ ອິຘ ມນຸສ຺ສຠາເວນ ອວຏ຺ຐິຕາ, ເຕເຍວ ເທວຠາວາທິອຸປຄມເນນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠາຄໂມ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປຣາປຣນ຺ຕິ ອປຣສ຺ມາ ຠວາ ອປຣໍ ຠວໍ. ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ນ ຈຸຕູປປຕ຺ຕິໂຍ, ສພ຺ພພ຺ຍາປິຕາຍ ນາປິ ສນ຺ຘາວນສໍສຣຓານິ, ຘມ຺ມານໍເຍວ ປນ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ອວຏ຺ຐິຕສຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ຘມ຺ມິໂນ ຈ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈາຕິ ອິມໍ ວິປຣິຓາມວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂາມ. ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ສນ຺ຘາວນາທິວຈນສິທ຺ຘາຍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສສ຺ສຕວາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ສສ຺ສຕໍ ຖາວຣໍ ນິຈ຺ຈກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ເຍສໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຕິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ, ເຕສໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສາເຘຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ອຕ຺ຕນາ ຫິ ຍຖານິຈ຺ຉິຕໍ ປເຣຫິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ອນິຈ຺ຉິຕໍ. ‘‘ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ – ເອເຕສຸ ອເນເກສຸ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ເອໂກວາຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ ຈ ອນຸສ຺ສຣຓສພ຺ຠາວໂຕ. ໂຍ ຫິ ຍມຕ຺ຖໍ ອນຸຠວຕິ, ໂສ ເອວ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎນ ອນຸຠູຕມຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຍຖາ ຕໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິເຕນ ອນຸຠູຕໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ. ຍຖາ ເຈຕາສຸ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຸຣິມຕຣາສຸປິ ຊາຕີສູຕິ. ກສ຺ມາ ສສ຺ສໂຕ ເມ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ. ຍຖາ ຈ ເມ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ? ສສ຺ສຕວເສນ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປເຣປິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິວຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອາຫາ’’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ປຣານຸມານວເສນ ອິຘ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກາຣຓນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ກາຣຓໍ ສມ຺ປາປກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຎາປກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກໍ ກາຣຓໍ, ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກາຣຓໍ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທໂຍ ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ຎາປກໍ ກາຣຓໍ, ອິຘາປິ ຎາປກກາຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຎາປໂກ ຫິ ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຖວິສຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ກາຣຓນ຺ຕິ. ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕໍ ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ, ວສຕິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ວຕ຺ຖຸ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ຐານສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໓໒-໓໓. ທຸຕິຍຕຕິຍວາທານໍ ປຐມວາທໂຕ ນຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ຐເປຕ຺ວາ ກາລວິເສສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິ ວາທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາໂທ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ໂຕ, ນນຸ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ວິຍ ທຸວິເຘເນວ ວິຠຊິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຫິ ຕິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິ.

໓໔. ຕກ຺ກຍຕີຕິ ອູຫຍຕິ, ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕກ຺ໂກຕິ ອາໂກຏນລກ຺ຂໂຓ ວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂໂຓ ວາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ວີມໍສາ ນາມ ວິຈາຣຓາ, ສາ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປຕິຣູປໂກ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຸລນາ ຣຸຈ຺ຈນາ ຂມນາ’’ຕິ. ປຣິຍາຫນນໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓອູຫນໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸວິຈຣິຕນ຺ຕິ ວີມໍສາຍ ອນຸປວຕ຺ຕິຕໍ, ວີມໍສານຸຄເຕນ ວາ ວິຈາເຣນ ອນຸມຊ຺ຊິຕໍ. ປຏິ ປຏິ ຠາຕີຕິ ປຏິຠານໍ, ຍຖາສມິຫິຕາກາຣວິເສສວິຠາວໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປຏິຠານໂຕ ຊາຕໍ ປຏິຠານໍ, ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານໍ ສຍໍ ປຏິຠານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານມຕ຺ຕສຎ຺ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວິເສສາຘິຄມາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

‘‘ອນາຄເຕປິ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕກ຺ກີວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ລາຠີຕກ຺ກິໂນ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໍ ຣູປາທິ ສຸຂາທິ ຈ ອິຘ ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ, ນ ຌານາທິວິເສໂສ. ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນິຈ຺ເຈສຸ ຠາເວສຸ ອຎ຺ໂຎ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ກຕສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠາຄໂມ ສິຍາ. ນິຈ຺ເຈສຸ ປນ ຠາເວສຸ ໂຍ ກໂຣຕິ, ໂສ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ນ ໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕກ຺ກິກສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອາຄມາຘິຄມາທີນໍ ອນຸສ຺ສວາທີນຎ຺ຈ ອຠາວາ ສຸທ຺ຘຕກ຺ເກເນວ. ນນຸ ຈ ວິເສສລາຠິໂນປິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສາຘິຄມເຫຕຸ ອເນເກສຸ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ທສສຸ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ຍຖານຸຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣາສຸປິ ຊາຕີສຸ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕານຸວິຕກ຺ກນມຸເຂນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ຕຖາຠາວານຸວິຕກ຺ກນວເສເນວ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສິໂນ ຊາຕາ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສພ຺ໂພປິ ສສ຺ສຕວາທີ ອນຸສ຺ສຸຕິຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກິກາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປລທ຺ຘວຕ຺ຖຸນິພນ຺ຘເນນ ຕກ຺ກເນນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ຕກ຺ກີປກ຺ເຂເຍວ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອວສ຺ສຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຕກ຺ກນມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ວິເສສລາຠີ ສສ຺ສຕວາທີ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກປກ຺ຂໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກປກ຺ຂໍ ວາ ຠເຊຍ຺ຍາຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ວິເສສລາຠີນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ທີຆທີຆຕຣທີຆຕມກາລານຸສ຺ສຣຓໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ອິມິນາມຫເມຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣຓເມວ ປຘານກາຣຓຠາເວນ ທສ຺ສິຕໍ. ຍໍ ປນ ຕສ຺ສ ‘‘ອິມິນາມຫເມຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຕກ຺ກນໍ, ນ ຕໍ ອິຘ ປຘານໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຕິ ຕສ຺ສ ອປ຺ປຘານຠູຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສວາທີນມ຺ປິ ປຘານຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ອຠາເວນ ຕກ຺ກປຘານຕ຺ຕາ, ປຘານກາຣເຓນ ຈ ນິທ຺ເທໂສ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ສາສເນ ໂລເກ ຈ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຍວງ຺ກຸໂຣ’’ຕິ ຈ.

ອຖ ວາ ວິເສສາຘິຄມນິພນ຺ຘນຣຫິຕສ຺ສ ຕກ຺ກນສ຺ສ ວິສຸໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສາຘິຄໂມ ວິສຸໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ມນ຺ທມຊ຺ຌຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາວເສນ ຕິວິໂຘຕິ ຠຄວຕາ ສພ຺ພຕກ຺ກິໂນ ຕກ຺ກີຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສສ຺ສຕວາໂທ. ຍທິປິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ຕກ຺ກິການໍ ວິຍ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ຫີນາທິວເສນ ອເນກເຠທສພ຺ຠາວໂຕ ວິເສສລາຠີນມ຺ປິ ພຫຸຘາ ເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ສພ຺ເພ ປນ ວິເສສລາຠິໂນ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທິວເສນ ຕໂຍ ຣາສີ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສທສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຈຕ຺ຕາຣີສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏານຸສ຺ສຣເຓນ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕີສຸປິ ຣາສີສຸ ເຍ ຫີນມຊ຺ຌປຎ຺ຎາ, ເຕ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອູນກເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຎ຺ຎາ, ເຕ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນານຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປນາຍໍ ເທສນາ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕຣເຠທສງ຺ຄຫວເສເນວ ຠຄວຕາ ຈຕ຺ຕາຣິຏ຺ຐານານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ວວຕ຺ຖິຕາ ສສ຺ສຕວາທີນໍ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ. ນ ຫິ ອິຘ ສາວເສສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ.

໓໕. ‘‘ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປນ ອນິຍມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ຍຖາຣຫໍ ເອກຈ຺ຈໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສຫກາຣີກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ປເນຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຸທາຫຸ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຕາວ ອຠິນິເວສສ຺ສ, ກສ຺ມາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສາທໂຍ. ຕຖາຫິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານານິ. ອຖ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ ອຘິຄມຍຸຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ອາຄໂມປິ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ນ. ກສ຺ມາ? ອຠິນິເວສປກ຺ເຂ ຕາວ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນຫິ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສສຎ຺ໂຎ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວສ຺ສ ອນວໂພຘໂຕ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕິໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓຕກ຺ເກຫິ ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑) ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ. ອິຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ, ປຘານກາຣຓຕ຺ຕາ, ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ອິຘ ຄຫິຕານິ. ປຕິຏ຺ຐາປນປກ຺ເຂ ປນ ອາຄໂມປິ ຍຸຕ຺ຕິປກ຺ເຂເຍວ ຐິໂຕ ວິເສສໂຕ ພາຫິຣການໍ ຕກ຺ກຄາຫິຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຄຫິຕານິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ທຸວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ສຠາວລກ຺ຂຓໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ອນຸມານຎາຓໍ, ອາຄໂມ ຈ ສຸຕມຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສາຘນໂຕ ອນຸມານຎາຓເມວ ອາວຫຕິ, ສຸຕານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຈິນ຺ຕາມຍໍ ປຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠາວນາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ອາຄໂມປິ ຕກ຺ກວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກຄ຺ຄຫເຓນ ວິຠາວິໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອວິທໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິວຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ, ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐) ຈ ວຈນໂຕ ປຕິຏ຺ຐາປນວຕ຺ຖູນິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໖. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຣມວຊ຺ຊຕາຍ ອເນກວິຫິຕານໍ ອນຕ຺ຖານໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐) ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔) ທິຏ຺ຐິຍາ ຐານວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑, ໓໔໕) ວຈນໂຕ. ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປນິສ຺ສຍາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒; ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐). ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ, (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໘ ອາທໂຍ) ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໔) ຈ. ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ, (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫານິ. ໑໐໙) ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ຈ ອາທິ. ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໒) ‘‘ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໔) ຈ ອາທິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙). ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ປຣສນ຺ຕາເນສຸ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐສຸ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອາເສວນວເສນາຕິ ປາປມິຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາທີນມ຺ປິ ເສວນໍ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ອຖ ວາ ເອວໍຄຕິກາຕິ ເອວໍຄມນາ, ເອວໍນິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິເມ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ເອວໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສສ຺ສຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຫິຕາ, ປຣາມຏ຺ຐາ ຈ ພາລລປນາ ຍາວ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາ ປນ ອນວຏ຺ຐິຕວຕ຺ຖຸກາ ອວິມທ຺ທກ຺ຂມາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ວິຍ ຂຊ຺ໂຊປນກາ ວິຍ ຈ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນ ສງ຺ເຂປກຖາ – ຍທິ ຫິ ປເຣນ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ວາ ສສ຺ສໂຕ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫນໂຕ ກສ຺ສຈິ ວິເສສາຘານສ຺ສ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຫິຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຫິເຕ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ອຸປເທໂສ ເອວ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ສິຍາ ສສ຺ສຕວາທິໂນ, ກຖໍ ວາ ໂສ ອຸປເທໂສ ປວຕ຺ຕີຍຕິ ວິກາຣາຠາວໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຊຏາກາສສ຺ສ ວິຍ ທານາທິກິຣິຍາ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ສຸຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸຠວນນິພນ຺ໂຘ ເອວ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມພທ຺ຘາຠາວໂຕ, ຊາຕິອາທີນຎ຺ຈ ອສມ຺ຠວໂຕ ກຸໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຖ ປນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈ, ຍສ຺ສ ວເສນາຍໍ ກິຣິຍາທິໂວຫາໂຣຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫເນນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ເຕ ວາ ປນສ຺ສ ຘມ຺ມາ ອວຕ຺ຖາຠູຕາ ອຎ຺ເຎ ວາ ສິຍຸໍ ອນຎ຺ເຎ ວາ. ຍທິ ອຎ຺ເຎ, ນ ຕາຫິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຫິປິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ຍາຫິ ກໂຣຕິ ປຏິສໍເວເທຕິ ຈວຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈາຕິ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທວຕ຺ໂຖ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທໂສ. ກິຎ຺ຈ ຘມ຺ມກປ຺ປນາປິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ສິຍາ, ອຖານຎ຺ເຎ ອຸປ຺ປາທວິນາສວນ຺ຕີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຕາສໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທວິນາສສພ຺ຠາວໂຕ ກຸໂຕ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສ, ຕາສມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ນິຈ຺ຈຕາຕິ ພນ຺ຘວິໂມກ຺ຂານໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ສສ຺ສຕວາໂທ. ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ວາທີ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາເວ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຍຸຕ຺ຕິຣຫິຕຎ຺ຈ ວຈນໍ ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມວເສນ ອຠິມຸໂຂ ສມ຺ປເຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ, ປໂຣໂລໂກ.

‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຠຊິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຘິຏ຺ຐານໂຕ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ຕທວິນາຠາວໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຠຄວໂຕ ທສພລາທິຎາຓໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ປຊານນ຺ໂຕປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ‘‘ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຈ-ສທ຺ທຕ຺ຖມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສາຣຠູຕໍ ສີລາທິຄຸຓວິເສສມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ນາຠິນິວິສຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ວຏ຺ຏາມິເສຕິ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ຕໍ ປຣາມສນາກາຣມາຫ. ປຊານາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຣາມສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສນໍ ປຣາມາໂສ. ນ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຂນ຺ເຘສຸ ຍໍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ໂຍ ປນ ປຣາມາໂສ ຕຓ຺ຫາທໂຍວ, ເຕ ຈ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ປຫີນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣາມາສກິເລສານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອປຣາມາສໂຕຕິ ວາ ນິພ຺ພຸຕິເວທນສ຺ສ ເຫຕຸວຈນໍ, ‘‘ວິທິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ, ອປຣາມສນເຫຕຸ ປຣາມາສຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕຖາຄເຕນ ສຍເມວ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ອຘິຄຕາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ຍາສຸ ເວທນາສູ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິລາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິວເສນ ອເນກວິຘາສຸ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕີສຸປິ ອຍໍ ຕຖາຄຕານໍ ເທສນາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ປກ຺ຂນ຺ທາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເວທນາເຍວ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຏາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ເວທນາຍ ສມຸທຍາທີນິ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວຘວເສນ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ຊານິຕ຺ວາ, ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ອຸທາ. ໑) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປາເທນ ເຈວ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຈ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓໍ, ຊາຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ຍໍ ວາ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາທິຠູຕໍ ເວທນໍ ລຠິຕ຺ວາ. ອຍນ຺ຕິ ສຸຂໂສມນສ຺ສານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ສຸຂໂສມນສ຺ສເມວ ວາ, ‘‘ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ປທໍ ປນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ໂຍ ປຸຣິມເວທນາຍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພາກາໂຣ ໂສມນສ຺ສສ຺ສາທນາກາໂຣ, ອຍໍ ອສ຺ສາໂທຕິ. ກຖໍ ປນ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ນາຍໍ ໂທໂສ. ວິເສສນໍ ເຫຕ຺ຖ ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ສິໍສປາ’’ຕິ ຍຖາ.

‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍ, ສພ຺ພເວທນາສຸເຍວ ວາ ອາທີນວມາຫ, ອິຕເຣຫິ ອິຕຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂສຸຂເວທນານໍ, ອວິເສເສນ ວາ ຕີຓິປິ ປທານິ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ເວທນານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອຍນ຺ຕິ ໂຍ ເວທນາຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈຠາໂວ, ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ, ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຠາໂວ ຈ, ອຍໍ ເວທນາຍ ອາທີນໂວ, ຍໂຕ ວາ ອາທີນໍ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ເວທນາຍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຍາວ ເວທນາປຏິພທ຺ຘໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ນ ປຊຫຕິ, ຕາວາຍໍ ປຸຣິໂສ ເວທນໍ ອລ຺ລີໂນເຍວ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ຕໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ຕທາຍໍ ປຸຣິໂສ ເວທນາຍ ນິສ຺ສໂຏ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ເວທນາຍ ນິສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ເວທນາຍ ສຫຊາຕນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຈ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທນາສີເສນ ປນ ເທສນາ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເວທນານໍ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມນິສ຺ສຣຓປຣິຍາເຍຫິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາມຸປາທານມູລກຕ຺ຕາ ເສສຸປາທານານໍ, ປຫີເນ ຈ ກາມຸປາທາເນ ອຸປາທານເສສາຠາວໂຕ ‘‘ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ອນຸປາທາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ສກາຣຓໍ ສຄຕິກໍ ປເຠທໂຕ ວິຠຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠູມິໍ ທສ຺ເສຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໓໘. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເອກຈ຺ຈອສສ຺ສຕິກາ ທິປທສ຺ສປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອສສ຺ສຕຕາສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖໂຕ, ນ ປນ ສທ຺ທໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຸປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈອສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອິຘ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ອິຘາຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ. ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ອິຘາຕິ ວາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ປຸຣິມກາ ຕໂຍ ວາທາ ສຕ຺ຕວເສນ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສງ຺ຂາຣວເສນ ວິຠຕ຺ໂຕ. ‘‘ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕຫິ ສສ຺ສຕຠາເວນ ຄຍ຺ຫມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປເນກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກມຕທສ຺ສນວເສນ. ຕສ຺ສ ຫິ ສສ຺ສຕາຠິມຕໍ ອສງ຺ຂຕເມວາຕິ ລທ຺ຘິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ…ເປ… ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈຘຸວາທິຠາໂວ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ສກ຺ກາ ປຏິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເອເຕນ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຘຸວຕາຍຸຕ຺ຕຠາວາ ສິຍາ ນິຈ຺ຈາ, ສິຍາ ອນິຈ຺ຈາ ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຍຸຕ຺ຕຕາວິຠາວນາ – ຍທິ ‘‘ເຍນ ສຠາເວນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວ ສຠາເວນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ສິຍາ ອເນກນ຺ຕວາໂທ. ອຖ ອຎ຺ເຎນ, ສິຍາ ນ ອເນກນ຺ຕວາໂທ. ນ ເຈຕ຺ຖ ເທສນ຺ຕຣາທິສມ຺ພນ຺ຘຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ວິວາທາຠາວໂຕ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓຆເຏນ ມກຸເຏ ກເຕ ຆຏຠາໂວ ນສ຺ສຕິ, ມກຸຏຠາໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ເອວໍ ສພ຺ພຠາວານໍ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນສ຺ສຕິ, ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຠາໂວ ປນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ກິໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຍໍ ຆເຏ ມກຸເຏ ຈ ອວຏ຺ຐິຕໍ, ຍທິ ຣູປາທິ, ໂສ ສທ຺ໂທ ວິຍ ອນິຈ຺ໂຈ. ອຖ ຣູປາທິ ສມູໂຫ, ສມູໂຫ ນາມ ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາ ນຕ຺ຖິຕາ ນິຈ຺ຈຕາ ວາ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອເນກນ຺ຕວາໂທ ນ ສິຍາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ຘມ຺ມິໂນ ອຎ຺ຎຖານຎ຺ຎຖາສຸ ໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ສສ຺ສຕວາທວິຈາຣຓາຍໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພຣູໂປ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາປຏິຊານນໂຕ ຍຖາ ນິຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ, ຍຖາ ວາ ທີປາທໂຍ. ນ ຫິ ທີປາທີນໍ ອຸທຍພ຺ພຍສຠາວານໍ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພສຠາວຕາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຊີວສ຺ສ ນິຈ຺ຈາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ ວິຍາຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ເສສຠງ຺ຄານມ຺ປິ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ນິຈ຺ໂຈ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິສ຺ສຣວາທາ. ‘‘ປຣມາຓໂວ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ, ອຓຸກາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ກາຓາທາ. ນນຸ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຕາສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພໂຘ ເອວ, ຕຍິທໍ ກຖໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ? ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາວາຠິນິເວໂສ ອິຘ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ. ເຕນ ປນ ເອກວາເຣ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວາວໂພໂຘ ວິທູສິໂຕ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ ວິສສໍສຏ຺ໂຐ ວິຍ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ສກິຈ຺ຈກຣຓາສມຕ຺ຖຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນປກ຺ເຂ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ນາຣຫຕີຕິ. ອສສ຺ສຕຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາປິ ວາ ຈກ຺ຂຸອາທໂຍ ສມາໂຣປິຕຊີວສຠາວາ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທວໂພຘສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອິຕິປິ…ເປ… ກາໂຍ ອິຕິປິ ອຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາໂທປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍປກາຣາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ໂຫຕິ ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມວາເທປິ ອສສ຺ສຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ‘‘ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄຫຓໍ ວິເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສສ຺ສຕານໍ ປນ ‘‘ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄາໂຫ ນ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ. ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ‘‘ເກຈິເທວ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເກຈິ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ວາທນ຺ຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສມຸທາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເອກເທສສ຺ສ ສປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ນິປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາທີ ຕພ຺ພິສຍວິເສສວເສນ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎ ເອວ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ເຎ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕາ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ເອກເທສປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕເຍວ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອເນກວິຘສມຸສ຺ສເຍ ເອກວິຘສມຸສ຺ສເຍ ຈ ຂນ຺ຘປພນ຺ເຘ ອຠິນິເວສຠາວໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຫິ ສສ຺ສຕວາທີ ຊາຕິວິເສສວເສນ ນານາວິຘຣູປກາຍສນ຺ນິສ຺ສເຍ ເອວ ອຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສີ ຊາໂຕ ອຠິຎ຺ຎາເຓນ ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຈ ຣູປກາຍເຠທຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໒) ‘‘ຈວນ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ວິເສສລາຠີ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິໂກ ອນຸປຘາຣິຕເຠທສມຸສ຺ສເຍວ ຘມ຺ມປພນ຺ເຘ ສສ຺ສຕາກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ອຠິນິວິສນໍ ຊເນສິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘສນ຺ຕານວິສຍຕ຺ຕາ ຕທຠິນິເວສສ຺ສ. ຕຖາ ຈ ຕີສຸປິ ວາເທສຸ ‘‘ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕກ຺ກີນໍ ປນ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທີນໍ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສວິເສໂສ ຣູປາຣູປຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສຸປາກໂຏເຍວາຕິ.

໓໙. ທີຆສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອຕິກ຺ກເມນາຕິ ວິວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີນໍ ອປຄເມນ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ສໍ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຏ຺ຏ-ສທ຺ໂທ ວິນາສວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ, ສງ຺ຂຍວເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຓຸສຫຄໂຕປິ ສງ຺ຂາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ໂລໂກ ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລໂກຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຖວີອາທິຠາຊນໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສູຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີສຸ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ. ອຄ຺ຄິນາ ຫິ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາຠສ຺ສຣສໍວຕ຺ຕນິກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຣູເປສຸ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ສໍວຏ຺ຏມານໂລກຘາຕູຫິ ອຎ຺ຎໂລກຘາຕູສຸ ວາຕິ ວິກປ຺ປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ອປາຍສຕ຺ຕາ ຕທາ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ອປາເຍສຸ ທີຆຕມາຍຸການໍ ມນຸສ຺ສໂລກູປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຕິປິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາຣມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກາມຠເວ ໂອປປາຕິກສຕ຺ຕານມ຺ປິ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕຠູເຕນ ອຕິສຍມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ເຕສຸ ມໂນມຍໂວຫາຣໂຕຕິ ທສ຺ສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານມ຺ປິ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາສງ຺ກາຍ ເອວ ອຠາວໂຕ, ‘‘ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວຘາຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ວາຍໍ ໂລເກ ມໂນມຍໂວຫາໂຣ ຣູປາວຈຣສຕ຺ເຕສຸ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ນມໂຍ ປານມໂຍ ມໂນມໂຍ ອານນ຺ທມໂຍ ວິຎ຺ຎາຓມໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຈຘາ ອຕ຺ຕານໍ ເວທວາທິໂນ ວທນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທວາເທປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທິພ຺ໂພ ຣູປີ ມໂນມໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໖). ໂສຠນາ ປຠາ ເອເຕສຸ ສນ຺ຕີຕິ ສຸຠາ. ‘‘ອຸກ຺ກໍເສນາ’’ຕິ ອາຠສ຺ສຣເທເວ ສນ຺ຘາຍາຫ, ປຣິຕ຺ຕາຠາ ອປ຺ປມາຓາຠາ ປນ ທ຺ເວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ກປ຺ເປ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກປ຺ເປຕິ ອຏ຺ຐ ມຫາກປ຺ເປ.

໔໐. ສຓ຺ຐາຕີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກຸທກຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸມຫາປຖວີອາທີນໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຐາຕິ, ‘‘ສມ຺ຠວຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ປກຕິຍາຕິ ສຠາເວນ, ຕສ຺ສ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຍຖາ ເອກຈ຺ຈານິ ວິມານານິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ຠູມິປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ວິປຈ຺ຈນກກມ຺ມສ຺ສ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ, ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ອຸຕຸ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ກມ຺ມສຫາໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ສຫາຍຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ, ໂສວ ອຸຕຸ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸ, ໂສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກຠູມິຍາ. ກຖໍ ປຓີຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ຐິຕານໍ ຫີນາຍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ເຫຏ຺ຐາຠູມິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອປ຺ປາຍຸເກຕິ ຍໍ ອຸຬາຣໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫວິປາກປພນ຺ຘໂຕ ອປ຺ປປຣິມາຓາຍຸເກ. ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວາຕິ ປຣມາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ. ກິໍ ປເນຕໍ ປຣມາຍຸ ນາມ, ກຖໍ ວາ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປມາຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວວິເສເສ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນູປນິສ຺ສຍວເສນ ສຣີຣາວຍວວຓ຺ຓສຓ຺ຐານປມາຓາທິວິເສສາ ວິຍ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກກາມາວຈຣເທວຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ສຸກ຺ກໂສຓິຕອຸຕຸໂຠຊນາທິ ອຸຕຸອາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ວິປາກປພນ຺ຘສ຺ສ ຐິຕິກາລນິຍໂມ, ໂສ ຍຖາສກໍ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐາຍີນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຫຊາຕານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຐປນາກາຣວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປວຕ຺ຕການິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ເນສໍ ຂຓຐິຕິຍາ ເອວ ກາຣຓຠາເວນ ອນຸປາລການິ, ອຖ ໂຂ ຍາວ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທາ ອນຸປພນ຺ຘສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທເຫຕຸຠາເວນາປິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸເຫຕຸກຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ອາຍຸ, ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ປຣມາຍູຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ເທວານໍ ເນຣຍິການໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການຎ຺ຈ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປນ ເອກນ຺ຕນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສເປຕຕິຣຈ຺ຉານານໍ ປນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມພຫຸເລ ກາເລ ຕໍກມ຺ມສຫິຕສນ຺ຕານຊນິຕສຸກ຺ກໂສຓິຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ຕໍມູລການຎ຺ຈ ຈນ຺ທສູຣິຍສມວິສມປຣິວຕ຺ຕນາທິຊນິຕອຸຕຸອາຫາຣາທິສມວິສມ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ຈິຣາຈິຣກາລໂຕ ອນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສນິຍໂມ ສິທ຺ໂຘ ທສ຺ສນານຸສ຺ສວາທີຫິ, ຕຖາ ອາທິໂຕ ຄຫຓສິທ຺ຘິຍາ. ເອວໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມປ຺ປມາຓຏ຺ຐິຕິກາລໍ ທສ຺ສນານຸສ຺ສເວຫິ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣມຕໍ ອຊ຺ໂຌສາຍ ປວຕ຺ຕິຕຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ອາທິໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ກມ຺ມໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ຍຖາ ຕໍຕໍອຸປປຕ຺ຕິນິຍຕວຓ຺ຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ, ເອວໍ ນິຍຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉທາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມນ ວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກສຫາເຍຫິ ອນຸປາລກປ຺ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາກາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣມາຍຸ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທານຕິກ຺ກມນໂຕ ສຕິປິ ກມ຺ມາວເສເສ ຐານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລເນວ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ກປ຺ປໍ ວາຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປໍ ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ປໂຕ ອູນມຘິກໍ ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ.

໔໑. ອນຠິຣຕີຕິ ເອກວິຫາເຣນ ອນຠິຣຕິ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎຫິ ສມາຄມິຈ຺ຉາ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນປຕ຺ຖນາ’’ຕິ. ປິຍວຕ຺ຖຸວິຣເຫນ ປິຍວຕ຺ຖຸອລາເຠນ ວາ ຈິຕ຺ຕວິຆາໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຌານຣຕິຍາ ຣມມານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອນຠິຣຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ອິຘ ປຣິຕສ຺ສນາ. ຕາ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ຈລນໍ ກມ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນາ ຜນ຺ທນາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາປິ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາຍ ວິສຸໍ ອຸທາຫຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນໍເຍວ ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕາສຕສ຺ສນາ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ. ຠຍານກນ຺ຕິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓນິມິຕ຺ຕໍ ພລວຠຍໍ. ເຕນ ສຣີຣສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຠຍໍ ສໍເວຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ຈິຓ຺ຓນ຺ເຕ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ຠາຍນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠຍຎາຓໍ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເມວ ວາ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ອາທີນວນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ສນ຺ຕສ຺ສນຎາຓໍ. ສຫ ພ຺ຍາຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂທສໍ ວາ ຉາເທຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫາໂຍ, ຕສ຺ສ ຠາວໍ ສຫພ຺ຍຕໍ.

໔໒. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອິເມ ສຕ຺ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ປາສໍສຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມຠາເວນ ຈ ‘‘ເຕ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສຕິ ທສ຺ສເນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວວຈເນນ, ເຎຍ຺ຍວິເສສປຣິຄ຺ຄາຫິກຠາເວນ ຈ ອນາວຣຓທສ຺ສາວິຕໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຠູຕຠພ຺ຍານນ຺ຕິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ຠູຕາ, ຠວນ຺ຕິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຠພ຺ຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຕ຺ຕມານກາລວເສເນວ ຠພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອນວຏ຺ຐິຕທສ຺ສນຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຸຣິມຕຣຊາຕິປຣິຈິຕມ຺ປິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິວເສນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕປຏິພທ຺ເຘນ ສຕ຺ຕນິມ຺ມາເນນ ວິປລ຺ລຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ ອິສ຺ສໂຣ ກຕ຺ຕາ ນິມ຺ມາຕາ’’ຕິອາທິນາ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ປກ຺ຂນ຺ທມາໂນ ອຠິນິວິສນວເສເນວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຕິຏ຺ຐາປນກ຺ກເມເນວ ປນ ຕສ຺ສ ໂສ ອຠິນິເວໂສ ຊາໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາຣຓໂຕ ສາເຘຕຸກາໂມ’’ຕິ, ‘‘ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມໂນປຓິຘີຕິ ມນສາ ເອວ ປຕ຺ຖນາ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕ຺ຖຠາວນ຺ຕິ ອິທປ຺ປກາຣຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາໂວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ເທວານໍ ອຸປປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ນາມ ຄຕິຍາ ຈວິຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມ ກມ຺ມຸນາ ອິຘູປປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ສມ຺ມເທວ ນິວິຏ຺ຐຊ຺ຌາສຍານໍ. ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕາ ປຸຣິມາສຸປິ ຊາຕີສຸ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ວິນິພນ຺ຘາຠິນິເວສາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໔໓. ອີສຕີຕິ ອີໂສ, ອຠິຠູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາ ອີໂສ ມເຫໂສ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐມເຫສຕາຍ ປນ ປເຣຫິ ‘‘ມເຫໂສ’’ຕິ ອກ຺ຂາຕພ຺ພຕາຍ ມເຫສກ຺ໂຂ, ອຕິສເຍນ ມເຫສກ຺ໂຂ ມເຫສກ຺ຂຕໂຣຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ມເຫສກ຺ຂຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິສ຺ສຣິຍປຣິວາຣວເສນ ມຫາຍສຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໔. ອິເຘວ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກຣເຓ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ, ເຍນ ຐາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ, ເອຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປພ຺ພຊຕິ, ເຈໂຕສມາຘິໍ ຜຸສຕິ, ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ເອເຕສຸປິ ປເທສຸ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມຎ຺ຫິ ປທໍ ‘‘ປພ຺ພຊຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໔໕. ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນ, ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນ ເອວ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ, ຂິຑ຺ຑາປໂທໂສ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕເວລໍ ອຕິເວລໍ, ອາຫາຣູປໂຠຄກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນສມ຺ປໂຍເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ ເກຬິຫສ຺ສສຸຂໍ ຣຕິຘມ຺ໂມ ຣຕິສຠາໂວ. ອາຫາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ເທວານໍ ອາຫາໂຣ, ກາ ອາຫາຣເວລາຕິ? ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ສຸຘາ ອາຫາໂຣ, ສາ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ອຸປຣິມານໍ ປຓີຕຕມາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍຖາສກໍ ທິວສວເສນ ທິວເສ ທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພິຬາຣປທປ຺ປມາຓໍ ສຸຘາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ຊິວ຺ຫາຍ ຐປິຕມຕ຺ໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄນຂຄ຺ຄາ ກາຍໍ ຜຣຕິ, ເຕສໍເຍວ ທິວສວເສນ ສຕ຺ຕທິວເສ ຍາປນສມຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາ ປິວນ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຠາໂວ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຸຬາຣຄຣຸສິນິທ຺ຘສຸຘາຫາຣຊີຣຓໂຕ ຈ. ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຠາໂວ ມຸທຸສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຠຄວາ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ປກຕິປຖວິຍໍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ກາຍໍ ອຘິຏ຺ເຐຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ກຣຊກາຍໍ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ.

໔໗. ມເນນາຕິ ອິສ຺ສາປກຕຕ຺ຕາ ປທຸຏ຺ເຐນ ມນສາ. ອຸສູຍາວເສນ ມນໂສວ ປໂທໂສ ມໂນປໂທໂສ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ ວິນາສເຫຕຸຠູໂຕຕິ ມໂນປໂທສິກາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອກຸທ຺ໂຘ ຣກ຺ຂຕີຕິ ກຸທ຺ຘສ຺ສ ໂສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ມິໍ ອກຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ອນຸປາທາໂນ ເອກວາຣເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາເສວໂນ ຈາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຸທກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸທ຺ໂຘ ຕໍ ຈວນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອຸໂຠສຸ ປນ ກຸທ຺ເຘສຸ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປຣິວຑ຺ຒນວເສນ ຕິຂິຓສມຸທາຈາໂຣ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິທຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລກຣຊກາຍໍ ວິນາເສຕິ, ຕໂຕ ສກໂລປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸໂຠສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ຠຄວາ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ກິລນ຺ຕກາຍາ…ເປ… ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຘມ຺ມນິຍາໂມ. ໂສ ຈ ເຕສໍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ, ຕຖາອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂກຘສ຺ສ ຈ ພລວຕາຍ ຐານໂສ ຈວນໍ, ເຕສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໙. ຈກ຺ຂາທີນໍ ເຠທໍ ປສ຺ສຕີຕິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິກາຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ອນ຺ເຕ ຈ ອທສ຺ສນູປຄມນໂຕ ວິນາສໍ ປສ຺ສຕິ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມເຠທສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ‘‘ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸຕຣໍ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຣູເປ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ໂສຬສ ຈິຕ຺ຕານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຠທໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຠາວປກ຺ໂຂ ພລວຕໂຣ ປາກໂຏ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອຠາວປກ຺ໂຂຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນາສໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອລາຕຈກ຺ກທສ຺ສເນນ ສຸປາກໂຏ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕກ຺ກີວາທີ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ທູຣຕຣຕາຍ ເອກຕ຺ຕນຍສ຺ສປິ ມິຈ຺ຉາຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສພ຺ພທາປິ ເອກຣູເປນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍເມວ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິນາ ອຠິນິເວສໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາໂວ ໂອສານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາທາ. ຕປ຺ປຏິເສເຘນ ອນນ຺ໂຕ, ອນ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຈ ເນວນ຺ຕານານນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໗໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ວິຍ. ກສ຺ສ ປນ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕຕິ? ໂລກີຍຕິ ສໍສາຣນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ, ໂລກີຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎໍ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກ ປນ ເອໂສ ອຕ຺ຕາຕິ? ຌານວິສຍຠູຕກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ໂລກສຎ຺ຎີ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ໂລໂກຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຌານໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ອິຘ ‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’ຕິ ຈ ຄຫິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິຕວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ວາໂທ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທີນໍ ອນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕານນ຺ຕປຏິເສຘວາໂທປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍ ເອວ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖໍເຍວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍຖາ ຕຕິຍວາເທ ເທສເຠທວເສນ ເອກສ຺ເສວ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາ ອນນ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ຕກ຺ກີວາເທປິ ກາລເຠທວເສນ ອຸຠຍສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິເສເຘນ ອຸຠຍຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ? ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາປຏິເສເຘນ ຫິ ອນນ຺ຕຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນນ຺ຕຕາປຏິເສເຘນ ຈ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາ, ອນ຺ຕານນ຺ຕານຎ຺ຈ ນ ຕຕິຍວາທຠາໂວ ກາລເຠທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຍໍ ໂລກສຎ຺ຎິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຘິຄຕວິເສເສຫິ ມເຫສີຫິ ອນນ຺ໂຕ ກທາຈິ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐຕິ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວນ຺ຕວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິເຍວ ກທາຈິ ອນ຺ຕວາ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐຕິ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປນ ອນນ຺ໂຕຕິ. ຍຖາ ຈ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກີວເສນ, ເອວໍ ຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກີ ອາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຕກ຺ກິໂກ ອວຑ຺ຒິຕຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒິຕຠາວສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເນວນ຺ຕວາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ປນ ‘‘ນ ປນານນ຺ໂຕ’’ຕິ, ນ ປນ ອນ຺ຕຕານນ຺ຕຕານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຠາເວນ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ. ປຸຣິມວາທຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂໂປ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາຣວິລກ຺ຂຓຕາຍ ເຕສໍ, ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂໍເຍວ ຠເຊຍ຺ຍ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ. ນ ຫິ ອນ຺ຕຕາອນນ຺ຕຕາຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕກ຺ກີວາທີ ຈ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂກ, ກາລເຠທວເສນ ຈ ຕທຸຠຍໍ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ.

ເກຈິ ປນ ຍທິ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວາ ສິຍາ, ທູຣເທເສ ອຸປປຊ຺ຊນານຸສ຺ສຣຓາທິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ. ອຖ ອນນ຺ໂຕ, ອິຘ ຐິຕສ຺ສ ເທວໂລກນິຣຍາທີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ສິຍາ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ, ຕທຸຠຍໂທສສມາໂຍໂຄ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ອພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຕກ຺ກນວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖວາທປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຈ຺ຉິມວາທີທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸຠຍວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທສ຺ສ. ປຸຣິມວາທີທ຺ວຍສ຺ສ ປນ ກຖໍ ວິສຸໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິຍາ. ສມຸທິເຕສຸ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກ-ສທ຺ໂທ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຣິຍາໂຍ, ຍຖາ ຈ ໂລເກ ສຕ຺ຕາສໂຍຕິ. ອຖ ວາ ອຠິນິເວສໂຕ ປຸຣິມກາລປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ. ເຕສຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ຕຖາຣູປເຈໂຕສມາຘິສມຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ພກາລໍ ‘‘ອນ຺ຕວາ ນຸ ອຍໍ ໂລໂກ, ອນນ຺ໂຕ ນູ’’ຕິ ອຸຠຍາກາຣາວລມ຺ພິໂນ ປຣິວິຕກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຠາໂວ ວິເສສລາເຠນ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ເອກໍສຄ຺ຄາເຫ ປຸຣິມສິທ຺ຘຣຸຬ຺ຫິຍາ ໂວຫຣີຍຕີຕິ.

໕໔-໖໐. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕກ຺ກຍຕີຕິ ຕກ຺ກີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ສທ຺ທໂຕ, ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຕກ຺ກີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສສ຺ສຕວາເທ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ. ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານຸສາເຣນາຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘປຸພ຺ພສ຺ສ ອນ຺ຕວນ຺ຕາທິໂນ ອນຸສ຺ສຣເຓນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກີສຸທ຺ຘຕກ຺ກີນມ຺ປິ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓເນວ ‘‘ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑໐, ໑໙໔) ວິຍ ສຸຕາທີນມ຺ປິ ຄຫິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອນ຺ຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພທາ ຠາວປຣາມສນວເສເນວ ອິເມສໍ ວາທານໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໙໗-໙໘).

ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທວຓ຺ຓນາ

໖໑. ນ ມຣຕີຕິ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິວິໂຘ ນານປ຺ປກາໂຣ ເຂໂປ ປເຣນ ປຣວາທີນໍ ຂິປນໍ ວິກ຺ເຂໂປ. ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ຈ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ວາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ. ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ ເອວ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອນວຏ຺ຐານໂຕ. ອມຣາ ວິຍ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໖໒. ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ, ອກຸສລຘມ຺ເມປິ ສຠາວເຠທວເສເນວ ຎາຕຸໍ ຎາຓພລໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຸສລາກຸສລປທານໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປຖວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມນຍວເສເນວ ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປຕາຍ ອມຣາວິກ຺ເຂປໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນຕິ ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປຕິ ສສ຺ສຕາທີສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍ, ປຣວາທິນາ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປກາເຣ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍນຍວເສນ ອມຣາສທິສາຍ ອມຣາຍ ວິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ອນິຍມໂຕວ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຕກ຺ກີວາທານໍ ປຏິເສຘເນນ ຕໍ ຕໍ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປເຕວ ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປວາທຕ຺ຕາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ. ອຕ຺ຕນາ ປນ ອນວຏ຺ຐິຕວາທຕ຺ຕາ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປກ຺ເຂ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍໍ ປນ…ເປ… ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ກຸສລາທີນໍ ອພ຺ຍາກຣເຓນ ຕເມວ ອນວຏ຺ຐານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

໖໓. ກຸສລາກຸສລໍ ຍຖາຠູຕໍ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕປິ ເຍສມຫໍ ສມເຍນ ກຸສລເມວ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ, ອກຸສລເມວ ຈ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ເຕສຸ ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓເຫຕຸ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເຣ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມມ ຉນ຺ໂທ ວາ ຣາໂຄ ວາ ອສ຺ສາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ໂທໂສ ວາ ປຏິໂຆ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາວວິສຍານໍ ຣາຄາທີນໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ‘‘ຉນ຺ທຣາຄທ຺ວຍໍ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍວ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນ ໂທໂສປິ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກຘຸປາທານວິນິພນ຺ຘາ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ. ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓໍ ອມຸຎ຺ຈນໍ. ປຏິໂຆປິ ຫິ ອຸປນາຫາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ວິຫນນໍ ຫິໍສນໍ ວິພາຘນໍ. ຣາໂຄປິ ຫິ ປຣິຬາຫວເສນ ສາຣທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ນິສ຺ສຍໍ ວິພາຘຕີຕິ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໖໔. ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາຕິ ປຎ຺ຎາຍ. ເຍນ ຫິ ຘມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ເຕນ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍໍ ປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປາກຕິກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສາຠາວິກປຎ຺ຎໍ. ກຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວາຈກຕ຺ຕາ ‘‘ກຕວິຊ຺ໂຊ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຕ-ສທ຺ໂທ ຎາຓານຸຍຸຕ຺ຕຕໍ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຕປຣປ຺ປວາທາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລຄ຺ຄສ຺ສ ອໍສຸໂກຏິເວຘໂກ ‘‘ວາລເວຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

໖໕-໖. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸຣິມານມ຺ປິ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມສຠາວານວໂພຘໂຕ ອຕ຺ເຖວ ມນ຺ທຠາໂວ, ເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລາທິຘມ຺ມານວໂພຘສ຺ສ ອວໂພຘວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕທຠາວາ ປຈ຺ຉິໂມເຍວ ມນ຺ທໂມມູຫຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈ ປຈ຺ຉິມສ຺ສາປິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຈ ເມ ອສ຺ສ, ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຕ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໕) ວຈນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມານວໂພຘສ຺ສ ອວໂພໂຘ ອຕ຺ຖິເຍວາຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸຣິມານໍ ວິຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມພ຺ຍາກຣຓນິພນ຺ຘນມຸສາວາທາທິຠຍປຣິຊິຄຸຈ຺ຉນກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ມຫາມູຬ຺ໂຫເຍວ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຈ ມໍ ປຸຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຐປນເມວ ເຕນ ທສ຺ສີຍຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມານວໂພໂຘຕິ ອຍເມວ ວິເສເສນ ‘‘ມນ຺ໂທ ເຈວ ໂມມູໂຫ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຕຖາວາທິນໍ ສຎ຺ຊຍໍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພມນ຺ໂທ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ສສ຺ສຕທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ມາທສ຺ສນວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ນຕ຺ຖິ ຈ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ເອວ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ເນວ ອຕ຺ຖິ ນ ນຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂເປ ສຕິ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຕານຕ຺ຖິຕາຫິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາກາໂຣ ປໂຣໂລໂກຕິ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ປຸເຣກ຺ຂາເຣນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິໂກ ວິຍ ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິເກນ ປຸຣິມຈຕຸກ຺ກສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍນ ອຕ຺ຕປຣາມາສປຸຎ຺ຎາທິ ຜລຕາໂຈທນານເຍນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ.

ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ສສ຺ສຕາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕາກາຣປຏິເສຘນວເສນ ວິກ຺ຂິປນາກາຣທສ຺ສນໍ. ນນຸ ຈ ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂສ຺ສ ອນຸຊານນໍ ວິກ຺ເຂປປກ຺ເຂ ອວຏ຺ຐານໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ ຈ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຎ຺ຈໂຍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ຎາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນໍ ປຏິເສຘນມຸເຂນ ວິກ຺ເຂປໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທໂຍ ຘມ຺ເມ, ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາໂວ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖມຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ເຫວ ໂຂ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ. ສສ຺ສຕາຠິນິເວເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ມຸສາວາທາທິຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗-໙໘) ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ ອສທ຺ທຫເນນ ຈ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍເຍວ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍເວສາ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑). ກຖໍ ປນສ຺ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ? ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອນຠິນິເວສໂຕ. ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕເວທີ ວິວາທພຫຸລຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ, ‘‘ເອວເມວ’’ນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ‘‘ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານນາ ອນາທິກາລິກາ ໂລເກ’’ຕິ ຄາຫວເສນ ສສ຺ສຕເລໂສເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາທວຓ຺ຓນາ

໖໗. ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ, ກສ຺ສຈິ ວຸທ຺ຘິປຸພ຺ພໍ ວາ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ຕໂລກສຎ຺ຎິຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ສນໍ ຕທາກາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕທາກາຣສຫຈຣິຕຕາຍ ຈ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕິ, ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

໖໘-໗໓. ເທສນາສີສນ຺ຕິ ເທສນາຍ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ຄຫຓໍ, ເຕນ ສຎ຺ຎໍເຍວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ອຍໍ ເທສນາ ກຕາ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາ ຫິ ຍຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສມາຘິໍ ປຎ຺ຎໍ ວາ ຘຸຣໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ໂລກິຍຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎໍ ວາ ຘຸຣໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ [ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕ (ຂ)] ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, [ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕ (ຊ); ວິຠ. ໒.໘໐໔] ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑) ຕຖາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, (ຘ. ສ. ໑) ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ (ປາຣາ. ໑໔໖, ໑໘໐) ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, (ຘ. ປ. ໑, ໒; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐; ເປຏໂກ. ໘໓) ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒, ໓໔໒, ໓໕໗; ອ. ນິ. ໙.໒໔; ຈູຬນິ. ໘໓) ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘) ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘການິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຕິຕ຺ຖາຍຕເນຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ອຸປປຕ຺ຕິວິເສເສ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ, ສຎ຺ຎາວິຣາຄາວິຣາເຄສຸ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສິໂນ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂຓຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສາສນິກາ. ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ວາໂຍກສິເຓ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍເຖວ ຫິ ຣູປປຏິຠາຄຠູເຕສຸ ກສິຓວິເສເສສຸ ຣູປວິຠາວເນນ ຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕິ, ເອວໍ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຄ຺ຄຫຕາຍ ອຣູປປຏິຠາຄຠູເຕ ກສິຓວິເສເສ ອຣູປວິຠາວເນນ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ອຘິຄມີຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔) ‘‘ຘິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘິພ຺ພເຕ ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ຕທຠາເວ ຈ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ, ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາເຣນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສເສນ ປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິເຓປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາປິ ຫິ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ? ອິຈ຺ຉິຕເມເວຕໍ ເກສຎ຺ຈິ ອວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ອຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມຠາວມຕ຺ເຕນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ, ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມປຏິຠາຄຠູເຕ ຈ ວິສຍວິເສເສ ປາຕຸຠວຕິ, ເອວໍ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປີຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ, ຕິຕ຺ຖິເຍເຫວ ປນ ຕສ຺ສາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ, ເຕສຎ຺ຈ ວິສຍປເຖສຸປນິພນ຺ຘນສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ທິຏ຺ຐິວນ຺ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ຈຕຸຕ຺ເຖເຍວ ຠູຕກສິເຓ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ວິຍ ປຸຣິມຠູຕກສິຓຕ຺ຕເຍປິ ວຓ຺ຓປຏິຈ຺ຉາຍາວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຌານສ຺ສ ໂລກໂວຫາຣານຸໂຣເຘເນວ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໗) ປຖວີກສິຓສ຺ສ ອາທາສຈນ຺ທມຓ຺ຑລູປມາວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ ຠູຕກສິຓໍ ຠູຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາຍເມວ ຌານສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິເຘວາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວເຍວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອສຎ຺ຎຠເວ. ຍທິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ອສຎ຺ຎຠເວ ປາຕຸຠວຕິ, ກຖມຣູປສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ກຖໍ ປນ ຣູປສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອຣູປຘາຕຸຍໍ ອຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິທມ຺ປິ ເຕນ ສມານຊາຕິຍເມວ. ກສ຺ມາ? ອິເຘວ ອທສ຺ສນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກພຬີກາຣາຫາເຣນ ວິນາ ຣູປຘາຕຸຍໍ ຣູເປນ ນ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກາຣຓໍ? ອິເຘວ ອທສ຺ສນໂຕ. ອປິ ຈ ຍຖາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຣູເປ ອວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ສຫ ຣູເປນ ສມ຺ຠວໂຕ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຣູເປ ວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ວິນາ ຣູເປນ ຣູປນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ, ເອວໍ ຍສ຺ສ ຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ວິຄຕຕຓ຺ຫໍ ອຣູເປ, ຕສ຺ສ ວິນາ ອຣູເປນ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອສຎ຺ຎຠເວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ກຖໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ເກວໂລ ຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍຣຫິໂຕ ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ກິຕ຺ຕກໍ ວາ ກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ນາມ ຊິຍາເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ນ ເກວລມາຄໂມເຍວ ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຕກເມວ ກາລນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາກປ຺ປສຕານິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ. ຌານເວເຄຕິ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິປຣິກ຺ຂເຕ ກມ຺ມເວເຄ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ.

ອິຘາຕິ ກາມຠເວ. ກຖໍ ປນ ອເນກກປ຺ປສຕສມຕິກ຺ກເມນ ຈິຣນິຣຸທ຺ຘໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຣນິຣຸທ຺ຘມ຺ປິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມານຊາຕິກສ຺ສ ອນ຺ຕຣານຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິເຍວ, ນ ພີຊໍ, ພີຊໍ ປນ ກມ຺ມໍ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມໂຕ ພີຊຠູຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອສຎ຺ຎຠວໂຕ ຈຸຕານໍ ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ນາມ ອຸຕຸນິຍາເມນ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫເຓ ນິຍຕກາລານໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ເວເຂ ທິນ຺ເນ ເວຂພເລນ ນ ຍຖາ ນິຍາມຕາ ໂຫຕິ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ເອວເມວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອວິປ຺ປໂຍເຄນ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣູປາຣູປວິຣາຄຠາວນາເວເຂ ທິນ຺ເນ ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິເວຂພລສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ອຣູປຠເວ ອສຎ຺ຎາຠເວ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປຣຫິຕາ ອຣູປຣຫິຕາ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສທສສໍວຏ຺ຏາທີນໍ ມຕ຺ຖເກ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ອສຎ຺ຎູປວຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ລາຠີສສ຺ສຕວາໂທ ວິຍ ອເນກເຠໂທ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ປນ ອາປນ຺ນາຍ ອສຎ຺ຎູປປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ນຍທສ຺ສນວເສນ ເອໂກວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫໂຕ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕວາເທ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພ ເທສນານໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທປິ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ເທສິໂຕ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ທຸວິຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗-໙໘).

ນນຸ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ນາໂຫສິ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອປຸພ຺ພສຕ຺ຕປາຕຸຠາວຄ຺ຄາຫຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ໂລກສ຺ສ ຈ ສທາຠາວຄາຫິນີ ຈ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ‘‘ອຕ຺ຖິຕ຺ເວວ ສສ຺ສຕິສມ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນາຄເຕ ໂກຏິອທສ຺ສນໂຕ. ຍທິປິ ຫິ ອຍໍ ວາໂທ ‘‘ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕາຍ ປຣິຓໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໘) ອຕ຺ຕໂນ ໂລກສ຺ສ ຈ ອຕີຕໂກຏິປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວຕ຺ຕມານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອນາຄເຕ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ວິເສເສນ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕກາເລສຸ ປຣິຍນ຺ຕາທສ຺ສນປຠາວິໂຕ ສສ຺ສຕວາໂທ. ຍຖາຫ ‘‘ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ, ສສ຺ສຕວາທາທີນຎ຺ຈ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນາຄຕກາລປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ? ນ, ສມຸທາຄມສ຺ສ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕີຕໍສປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓຫິ, ຕປ຺ປຏິຣູປການຸສ຺ສວາທິປ຺ປຠາວິຕຕກ຺ກເນຫິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ, ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາເຓນ ວາທິວເຣນ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາ ນິຣວເສສໂຕ ອຄຕິຎ຺ຈ ຄຕິຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິຕາ ເອຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຍາວຕິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ, ຍຖາ ຈ ເທສິຕາ, ຕຖາ ຕຖາວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ ພຸທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວິສໂຍຕິ.

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກວາທວຓ຺ຓນາ

໗໔. ‘‘ອປຣນ຺ເຕ ຎາຓໍ, ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອປຣ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອນາຄຕກາລວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄຕໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. ອປຣນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມ.

ສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອຸທ຺ຘມາຆາຕນາຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ອຸທ຺ຘມາຆາຕໂນ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ມຣຓາ ອຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິກາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸທ຺ຘມາຆາຕນາ ອຕ຺ຕານໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎີວາໂທ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍຖາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີ ສຫຈຣຓນເຍນ, ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ.

໗໖-໗໗. ຣູປີ ອຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ຣູປວິນິມຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຠວິຕພ຺ພໍ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ຣູປສ຺ສປິ ອຕ຺ຕນິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ສຎ຺ຎາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ກສ຺ມາ ກສິຓຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຣຸປ຺ປນສີໂລ ຣູປີ’’ຕິ. ຣຸປ຺ປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປສຣິກ຺ຂຕາຍ ກສິຓຣູປສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕາວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ວິເສສາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ປຣິຕ຺ຕວິປຸລຕາທິວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຍເຠທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ນ ໂທໂສ. ກປ຺ປນາສິທ຺ເຘນປິ ຫິ ເຠເທນ ອເຠທສ຺ສາປິ ນິທ຺ເທສທສ຺ສນໂຕ, ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ຣຸປ຺ປນໍ ວາ ຣູປສຠາໂວ ຣູປໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ, ອຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໑) ວິຍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ຎາຍາຄຕເມວາຕິ ‘‘ກສິຓຣູປໍ ‘ອຕ຺ຕາ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍຕວາທິຕາຍ ກມ຺ມຜລປຏິກ຺ເຂປໂຕ ນຕ຺ຖິ ອາຊີວເກສຸ ຌານສມາປຕ຺ຕິລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ອາຊີວກາທໂຍ ວິຍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິອາທີສຸ ຉຬາຠິຊາຕີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ເຈ ອາຊີວກາ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ໂຣໂຄ ຠງ຺ໂຄຕິ ອໂຣໂຄຕິ ອໂຣຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຈ຺ຈປຣິຍາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ໂຣຄຣຫິຕຕາສີເສນ ວາ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິຊານາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຣໂຄຕິ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ.

ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓນຕ຺ຖິຠາວອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນານິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ນິມ຺ພປຓ຺ເຓ ຕິຕ຺ຕກຣໂສ ວິຍ ສຣີຣປຣິມາໂຓ ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນິຄຓ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ. ມິສ຺ສກຄາຫວເສນາຕິ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄຫຓວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕາຍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປຠາເວນ ອຣູປຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈາ’’ຕິ ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວາທິໂນ ວິຍ, ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ມິສ຺ສກຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ຣູປີ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕກ຺ກຄາເຫເນວາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສກິຈ຺ຈສາຘນາສມຕ຺ຖຕາຍ ຖມ຺ຠກຸຏ຺ຏຫຕ຺ຖປາທາທິສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ເນວ ຣູປີ, ຣູປສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ນ ອຣູປີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕກ຺ກຄາເຫນ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຈຕຸກ຺ກວາເທ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ເທສກາລເຠທວເສນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາທາ ທສ຺ສິຕາ, ອິຘ ກາລວຕ຺ຖຸເຠທວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສຕິ. ກາລເຠທວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຕຕິຍວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປນິມິຕ຺ຕານໍ ສຫ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖວາທສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມູຫໂຕ ‘‘ເອໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕກ຺ກນວເສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ‘‘ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາໂວ ໂອສານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິປິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ວເສນ ສມາປຕ຺ຕິເຠເທນ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ສມາປນ຺ນກວເສນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາປິ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ເອກຣູເປເນວ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ສມາປນ຺ນກວເສນ ‘‘ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ສມາປນ຺ນກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອກສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ເອວ ວາ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາປຕ຺ຕິເຠເທນ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠເວປິ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສຎ຺ຎານານຕ຺ເຕນ ໂອຬາຣິເກນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສມາປນ຺ນກວເສນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕກສິຓວເສນ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕິປິ ສຎ຺ຎາວິນິມຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ສຎ຺ຎາເຍວ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ກສິຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຍ ວິສຍທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ວິປຸລກສິຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ, ອິຘ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຈຕຸກ຺ເກ ປຐມທຸຕິຍວາເທຫິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາທານໍ ວິເສໂສ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ວາເທສຸ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປນເຠເທນ ສຕິປິ ເກຫິຈິ ວິເສເສ ເກຫິຈິ ນຕ຺ຖິ ເຍວາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອງ຺ຄຸຏ຺ຐປ຺ປມາໂຓ ອຕ຺ຕາ, ຍວປ຺ປມາໂຓ, ອຓຸມຕ຺ໂຕ ວາ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາທິທສ຺ສນວເສນ ປຣິຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ກປິລກຓາທາທໂຍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຄຕຠາວປຏິຊານນວເສນ ອປ຺ປມາໂຓ ສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ຑຕາຍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຠາວຊນິເຕນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ທິສ຺ສມານາປິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາທິສມງ຺ຄິຕາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ທິຏ຺ຐາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວາທານໍ ອປຣນ຺ຕທິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ອນຸປນ຺ນນ຺ຕິ? ນານຸປປນ຺ນໍ, ອນາຄຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕສຸຂິຠາວາທິກສ຺ສ ປກປ຺ປນໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສເນນ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ຠູມິຍໍ ພຫຸລໍ ສຸຂາທິສຫິຕຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ເຕສໍ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’’ຕິ ຄາໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຫຕ຺ຖິທສ຺ສກອນ຺ຘາ ວິຍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຍໍ ຍເທວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພາ.

ອສຎ຺ຎີ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໘-໘໓. ອສຎ຺ຎີວາເທ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕວເສນ ປຐມວາໂທ, ‘‘ສຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຎ຺ຎໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ຐິຕາຍ ອຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍວາໂທ, ຕຖາ ສຎ຺ຎາຍ ສຫ ຣູປຘມ຺ເມ, ສພ຺ເພ ເອວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕິຍວາໂທ, ຕກ຺ກຄາຫວເສເນວ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກປິ ກສິຓຣູປສ຺ສ ອສຎ຺ຊານນສຠາວຕາຍ ອສຎ຺ຎີຕິ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາເທປິ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີສຸ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິຊານນວເສນ ປຐມວາໂທ, ອສຎ຺ຎີວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ວເສນ, ສຎ຺ຊານນສຠາວຕາປຏິຊາເນນ ຈ ທຸຕິຍວາທາທໂຍ ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ເອເກນ ປກາເຣນ ສຕິປິ ກາຣຓປຣິເຍສນສ຺ສ ສມ຺ຠເວ ທິຏ຺ຐິຄຕິກວາທານໍ ອນາທຣຓີຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນ ເອກນ຺ເຕນ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕສຎ຺ຈ ສຎ຺ຎີອສຎ຺ຎີເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທານໍ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ປາກໂຏເຍວ.

ອຸຈ຺ເຉທວາທວຓ຺ຓນາ

໘໔. ອສໂຕ ວິນາສາສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວນິພນ຺ຘໂນ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ສຕິປິ ເອກສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຠິນ຺ນສນ຺ຕຕິປຕິເຕຫິ ວິເສເສ ເຫຕຸຜລານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນສນ຺ຕານປຕິຕານໍ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເຠທສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ ອຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສສ຺ສ ກາຣຓໍ, ເອວໍ ເຫຕຸຜລຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ສຠາວເຠເທ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ອຈ຺ຈນ຺ຕມເຠທຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ກາຣຓໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ. ສນ຺ຕານວເສນ ຫິ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາເວນ ສຕ຺ຕຄາໂຫ, ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖິຠາວຄາຫນິພນ຺ຘໂນ ອຸຈ຺ເຉທຄາໂຫ ຍາວາຍໍ ອຕ຺ຕາ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວາຍໍ ວິຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ຄຫຓໂຕ, ນິຣຸທຍວິນາໂສ ວາ ອິຘ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ. ວິເສເສນ ນາໂສ ວິນາໂສ, ອຠາໂວ. ໂສ ປນ ມໍສຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສນປຖາຕິກ຺ກໂມເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອທສ຺ສເນ ຫິ ນາສ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ. ຠາວວິຄມນ຺ຕິ ສຠາວາປຄມໍ. ໂຍ ຫິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ລາຠີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີ. ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ. ນ ອຸປປາຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພໂຍຄາຠາເວນ, ປຣິກມ຺ມາກຣເຓນ ວາ ອຸປປາຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ອລາຠີ ຈ ໂກ ປຣໂລກໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກວາທວເສນ, ມຫາມູຬ຺ຫຠາເວເນວ ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປຣໂລໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອນວໂພຘມາຫ. ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ວິສໂຍ, ໂຍ ຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ຫຕ຺ຖຄຓ຺ຫນກຣາຊາທິ ວິຍ ກາມສຸຂຄິທ຺ຘຕາຍ ວາ. ‘‘ນ ປຸນ ວິຣຸຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຕິຕປຓ຺ຓານໍ ວຓ຺ເຏນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວມາຫ. ເອວເມວ ສຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິສນ຺ຘິຍຕິ, ເອວໍ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກມຣຓເມວ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ຊລປຸພ຺ພູຬກູປມາ ຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ຕຖາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ລາຠິໂນປິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອທສ຺ສເນເນວ ອິມາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກວາທາ ເອກນ຺ຕອລາຠີວເສເນວ ທສ຺ສິຕາ, ຍຖາ ຈ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກສຎ຺ຎີວາທຈຕຸກ຺ໂກ ເອກນ຺ຕລາຠີວເສເນວ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທໂຍ ວິຍ ລາຠີອລາຠີວເສນ ປວຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຊນາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາທາທິເທສນາຫິ ອິຘ ອຎ຺ຎຖາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິວິເຘນາກາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຘາປິ ຈ ເອວໍ ຠຄວາ ເທເສຍ຺ຍ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ເອກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍ…ເປ… ຍຖາສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ, ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ປຸຖູນໍ ວາ ປຣສຕ຺ຕານໍ, ນ ເຫວ ໂຂ ຕທຸທ຺ຘໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ, ໂສ ເອວມາຫ ‘ຍຖາ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ’’’ ຕິອາທິນາ ວິເສສລາຠິໂນ, ຕກ຺ກິໂນ ຈ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ເທສນາວິລາເສນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ສສ຺ສຕວາທາທິເທສນາຫິ ອຎ຺ຎຖາຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທີສຸ ວິຍ ນ ອິຘ ຕກ຺ກີວາທິໂຕ ວິເສສລາຠີວາໂທ ຠິນ຺ນາກາໂຣ, ອຖ ໂຂ ສມານເຠທຕາຍ ສມານາກາໂຣເຍວາຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ອຍມຸຈ຺ເຉທວາໂທ ປຸຣິມວາເທຫິ ວິສິຏ຺ຐາກາໂຣ ເທສິໂຕ. ສມ຺ຠວຕິ ຫິ ຕກ຺ກິໂນປິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ອຘິຄມວໂຕ ວິຍ ອິຘ ອຠິນິເວໂສ. ອຖ ວາ ນ ອິມາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຄວຕາ ອນາຄເຕ ເອວໍ ຠາວີວເສນ ເທສິຕາ, ນາປິ ປຣິກປ຺ປວເສນ, ອຖ ໂຂ ຍຖາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຕຖາ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປກາສິຕາ. ເຍຫິ ຄມ຺ຠີຣາທິປ຺ປກາຣາ ອປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຈຣາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ປກາສນ຺ຕິ, ເຍສຎ຺ຈ ປຣິກິຕ຺ຕເນນ ຕຖາຄຕາ ສມ຺ມເທວ ໂຖມິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທວາທີຫິ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຍຖາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣຠວທສ຺ສີຫິ ອປຣຠວທສ຺ສີນໍ ເຕສໍ ວາທປຏິເສຘວເສນ ສກສກວາທາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ, ຕຖາຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ປຸຣິມເທສນາຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣູປຠວເຠທວເສນ ວິຍ ກາມຣູປຠວເຠທວເສນາປິ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຣູປຠວເຠທວເສນ ວິຍ ອຣູປຠວວເສນາປິ ນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕກໂຕ ພຫຸຕຣເຠໂທ, ອປ຺ປຕຣເຠໂທ ວາ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ປກາຣາປິ ໂຈທນາ ອນວກາສາວາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ວາເທສຸ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ຈຕຸໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖາທີສຸ ຈຕູສຸ ວາເທສຸ ກສ຺ມາ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣູປີນໍ ກາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຣູປຕ຺ຕຠາເວ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣເນວ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວປິ ກາຍໂວຫາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ຕຖາ ຈ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕີຕິ, ອຣູປກາຍຠາວໂຕ ວາ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມູຫຠູເຕ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວ ກາຍນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມເທວຕ຺ຕຠາວາທິນິຣວເສສວິຠວປຕິຏ຺ຐາປການໍ ທຸຕິຍວາທາທີນໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຠາໂວ ອນາຄຕທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ນ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວສມຸຈ຺ເຉທປຕິຏ຺ຐາປກສ຺ສ ປຐມວາທສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍວາທາທີນຎ຺ຫິ ປຸຣິມປຸຣິມວາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ຕທຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິຠໂວປປນ຺ນສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາ, ຕຖາ ຈ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ໂຠ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕໍ ມນຸສ຺ສກາຍວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພຖາ ອຎ຺ຎຠາວໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ອິຘໂລກປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ເຕປິ ຈ ປຐມວາທວິສຍສ຺ສ ອນາຄຕກາລສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຐມວາທິໂນປິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາຍ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘຕິ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວຓ຺ຓນາ

໙໓. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘຘມ຺ໂມ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ, ໂສປິ ສຸປາກຏຠາເວນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໕. ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂໂຓຕິ ຎາຕິໂຠຄໂຣຄສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສເນຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ເຈຕໂສ ອນ຺ໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນິຊ຺ຌາຍນໍ ໂສຈນໍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂໂຓ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນລກ຺ຂໂຓຕິ ຕໍ ໂສກໍ ສມຸຏ຺ຐານເຫຕຸໍ ນິສ຺ສິຕໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ, ຠຸສໍ ວິລາປນໍ ລາລປ຺ປນໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ລາລປ຺ປນຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນລກ຺ຂໂຓ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຣິເທເວນາປິ ອສກ຺ກຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຕໂສກສມຸຏ຺ຐິໂຕ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ເຈຕໂສ ອປ຺ປສນ຺ນາກາໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສາທລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໙໖. ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ກິຕໍ, ຕໍ ປນ ອຠິນິໂຣປນສຠາໂວ ວິຕກ຺ໂກເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິ…ເປ… ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ໂຂຠກຣສຠາວຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ຕໍສຫິຕໍ ຌານໍ ສອຸພ຺ພິລນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກຓ຺ຑກໍ ວິຍ ຂາຍຕີ’’ຕິ.

໙໗. ຍາຍ ອຸພ຺ພິລາປນປີຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸພ຺ພິລາວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ປີຕິ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸພ຺ພິລຠາໂວ ຕສ຺ສາ ປີຕິຍາ ສຕິ ໂຫຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ‘‘ອຸພ຺ພິລຠາວກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໙໘. ອາໂຠໂຄຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຠຸຄ຺ຄຠາໂວ, ອາຣມ຺ມເຓ ໂອຓຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນຕໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ເຂນ ວິຍ ອປນຕໍ, ນາປິ ອທຸກ຺ຂມສຸເຂນ ວິຍ ອນຠິນຕໍ ອນປນຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຂຸປ຺ປິປາສາທິອຠິຠູຕສ຺ສ ວິຍ ມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທີສຸ ກາເມຫິ ວິເວຈິຍມານສ຺ສຸປາທາຣມ຺ມຓປຕ຺ຖນາ ວິເສສໂຕ ອຠິວຑ຺ຒຕິ, ອຸຬາຣສ຺ສ ປນ ກາມຣສສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຕສ຺ສ ມນຸຎ຺ຎຣສໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໂນ ວິຍ ສຸຫິຕສ຺ສ ໂຠຕ຺ຕຸກາມຕາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາ ນ ໂຫຕິ, ວິສຍສ຺ສາຄິທ຺ຘຕາຍ ວິສເຍຫິ ທຸມ຺ໂມຈິເຍຫິປິ ຊລູກາ ວິຍ ສຍເມວ ມຸຎ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາມຄຸຓສນ຺ຕປ຺ປິຕຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂວູປສມໍ ພ຺ຍາກາສິ ປຐມວາທີ. ກາມາທີນໍ ອາທີນວທສ຺ສິຕາຍ, ປຐມາທິຊ຺ຌານສຸຂສ຺ສ ສນ຺ຕຠາວທສ຺ສິຕາຍ ຈ ປຐມາທິຊ຺ຌານສຸຂຕິຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທໍ ພ຺ຍາກໍສຸ ທຸຕິຍາທິວາທິໂນ, ອິຘາປິ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ວິຈາໂຣ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຎ຺ຈ ວາທາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິພ຺ພານປຎ຺ຎາປກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫ, ນ ປນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາຕິ? ຕໍຕໍສຸຂວິເສສສມງ຺ຄິຕາປຏິລທ຺ເຘນ ພນ຺ຘວິໂມກ຺ເຂນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຣູເປ ອວຏ຺ຐານທີປນໂຕ.

ເສສາຕິ ເສສາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕາສຸ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທາທີນໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສິໂຕເຍວ.

໑໐໑-໓. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕາ ເອວ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ທສ຺ສິຕາ, ນ ປນ ຕທຸຠຍເມກຊ຺ຌນ຺ຕິ? ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸ ວິຍ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາ ສມ຺ຠວຕິ ອິຕ຺ຕຣກາລຕ຺ຕາ, ອຖ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠໂວ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌໍ, ເອວໍ ສຕິ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປນກ຺ຂໂມ ຕສ຺ສ ອຸຠຍສຠາໂວ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ກຖມທສ຺ສິຕໍ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ມຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕຫິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ’’ຕິ ເອເຕນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ເກ ປນ ເຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ? ເຍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ, ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາທິຕ຺ຕຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຍານິ ຕານິ ສາມຎ຺ຎຜລາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິ ອກິຣິຍາເຫຕຸກນຕ຺ຖິກວາທາທີນິ, ຍານິ ຈ ອິສ຺ສຣປຊາປຕິປຸຣິສກາລສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາວາທາທິປ຺ປເຠທານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໕໖໓; ວິຠ. ອນຸຏີ. ໑໘໙ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ພຫິທ຺ຘາປິ ທິສ຺ສມານານິ, ເຕສໍ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ, ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ອກິຣິຍວາໂທ ຕາວ ‘‘ວຎ຺ໂຌ ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ກິຣິຍາຠາວທີປນໂຕ ສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ, ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິເມ ກາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປກຸຘວາໂທ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ວຈນໂຕ ອເຫຕຸກວາໂທ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ວຈນໂຕ ນຕ຺ຖິກວາໂທ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຄຓ຺ຐວາທາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ຍທິປິ ປາຬິຍໍ ນາຏປຸຕ຺ຕວາທ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໘) ຠາເວນ ຈາຕຸຍາມສໍວໂຣ ອາຄໂຕ, ຕຖາປິ ສຕ຺ຕວຕາຕິກ຺ກເມນ ວິກ຺ເຂປວາທິຕາຍ ນາຏປຸຕ຺ຕວາໂທປິ ສຎ຺ຈຍວາໂທ ວິຍ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາເທສຸ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໗໗; ມ. ນິ. ໒.໑໒໒; ສໍ. ນິ. ໒.໓໕) ເອວໍ ປກາຣາ ວາທາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທິວາເທສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ສສ຺ສຕວາເທ. ‘‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ອຸຈ຺ເຉທວາເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອຕ຺ຖິ ຈ ນຕ຺ຖິ ຈ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ເນວຕ຺ຖິ ນ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ປກາຣາ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ອິສ຺ສຣປຊາປຕິປຸຣິສກາລວາທາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘາ, ຕຖາ ກຓາທວາໂທ. ສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາວາທາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ທິສ຺ສມານານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອິມາສຸ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຊ຺ຌາສຍໍ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປຣິມາເຓ ເອວ ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນານມ຺ປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ປເຠເທຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປມາຓຠູຕາຍ ຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸລາຍ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕ ຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໖). ‘‘ສິເນຣຸປາທໂຕ ວາລຸກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອນຸສນ຺ຘານໍ ອນຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉາຍ ກໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ. ອຖ ວາ ອນຸສນ຺ຘຍຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉາ ອນຸສນ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ. ປຸຈ຺ຉາຍ ອນຸສນ຺ຘິຍຕີຕິ ວາ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ. ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອນຸສນ຺ຘີຍຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ຍາ ຍາ ອນຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘິ, ອນຸສນ຺ຘິອນຸຣູປໍ ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ‘‘ເຍນ ປນ ຘມ຺ເມນ ອາທິມ຺ຫິ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວາ ເຍສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ເທສນາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໖໔-໖໙) ເຫຏ຺ຐາ ສີເລນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ…ເປ… ກກຈູປເມ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒) ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ກກຈູປມາ ອາຄຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐-໑໐໔) ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິຕິ ກິຣາຕິ ຠຄວໂຕ ຍຖາເທສິຕາຍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຠາວທີປນໍ. ໂຠຕິ ຘມ຺ມາລປນໍ. ອນຕ຺ຕກຕານີຕິ ອຕ຺ຕນາ ນ ກຕານິ, ອນຕ຺ຕເກຫິ ວາ ຂນ຺ເຘຫິ ກຕານິ. ກມຕ຺ຕານໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ຂຓິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມານິ ກໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂກ ກມ຺ມຜລໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິທ຺ວາຕິ ສຸຕາທິວິຣເຫນ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ນ ວິທ຺ວາ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປຄໂຕ, ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ເຈຕສາຕິ ‘‘ຍທິ ອຫໍ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ໂກ ຜລໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ສຕິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສິຍາ ຜລູປໂຠໂຄ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຘິປຕິໂຕ ອາຄໂຕ ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ໂຍ, ເຕນ. ອຕ຺ຕວາທຸປາທານສຫຄຕ ເຈຕສາ. ອຕິຘາວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຂຓິກຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ສິທ຺ເຘ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ເຘ ເອກຕ຺ຕນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ກາຣກເວທກຠູເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ກມ຺ມຜລານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ສິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຸປຣິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ’’ຕິ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣຫິ ປຏິປກ຺ຂວເສນ. ກິເລເສນາຕິ ‘‘ໂລໂຠ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ກິເລສວເສນ. ອິມສ຺ມິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິຈ຺ຈສາຣາທິປຎ຺ຎາປການໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວເສນ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຍໍ ເທສນາ ນິຈ຺ຈສາຣາທິສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ.

ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໕-໑໑໗. ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ສມ຺ມາທສ຺ສເນນ ສງ຺ກຣາຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ. ຕທປິ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ‘‘ອິທໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ເອວໍຄຫິກໍ ເອວໍປຣາມຏ຺ຐໍ ເອວໍຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ເອວໍອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ. ຕຖາ ຍສ຺ມິໍ ເວທຍິເຕ ອວີຕຕຓ຺ຫຕາຍ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ, ຕໍ ເວທຍິຕໍ ສມຸທຍາທິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ເອເຕນ ອນາວຣຓຎາຓສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຫິ ຍຖາ ຕຖາຄຕານໍ ຍຖາຠູຕເມຕ຺ຖ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ນ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ, ອຖ ໂຂ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຈາຍໍ ເທສນາ ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖາ ຊາຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສຠາວໍ ອຊານນມຕ຺ເຕນ ມິຈ຺ຉາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຍໍ ວິເສສໂຍຊນາ ກຕາ. ເວທຍິຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎາປນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຠູຕໍ ອນຸຠວນໍ. ຕຓ຺ຫາຄຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຄຕານໍ ອຸປຄຕານໍ, ປວຕ຺ຕານໍ ວາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເວທຍິຕໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ວຏ຺ຏາມິສຠູຕໍ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາສລ຺ລານຸວິທ຺ຘຕາຍ ສອຸພ຺ພິລຕ຺ຕາ ຈຎ຺ຈລໍ, ນ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ວິຍ ເອກຣູເປນ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິຕສ຺ສິເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ອຖ ວາ ເອວໍ ວິເສສກາຣຓໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິເສສກາຣຓໂຕ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ເວທນາ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິສິຏ຺ຐກາຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕທປີຕິ ‘‘ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕທປິ. ສຸຂາທິເຠທໍ ຕິວິຘເວທຍິຕໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂສລ຺ລານິຈ຺ຈໂຕ, ອວິເສເສນ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓໂຕ ວາ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ສຸຂາທິປຕ຺ຖນາສມ຺ຠວໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕນ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ ທິຏ຺ຐິຈລນເມວ, ‘‘ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ໂກ ເວທນໍ ອນຸຠວຕີ’’ຕິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ທິຏ຺ຐິຍາ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວາ, ນ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ ສສ຺ສໂຕ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ເຍນ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕນ ເອຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເວທຍິຕໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເວທຍິຕສ຺ສາປິ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເທສນາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣນິທ຺ຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ຍຖາ ປຎ຺ຎາປນຘມ຺ໂມ ທິຏ຺ຐິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ຈ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາປິ ຣູປເວທນາທໂຍ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ວາ ໂລໂກ ວາ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເນຕໍຐານໍວິຊ຺ຊຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐິເວທຍິເຕຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ເວທຍິເຕ, ຜສ຺ສປຘາເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນາປິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖູຫິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ຈ ເກຫິຈິ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ກທາຈິ ຜສ຺ເສນ ວິນາຕິ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ພລວກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພລວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ນິຫິໂຕປິ ຫິ ວິສໂຍ ສເຈ ຜຸສນາກາຣຣຫິໂຕ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ນ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ຜສ຺ໂສວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ຜສ຺ໂສເຍວ ປຐມໍ ອຸທ຺ຘໂຏ, ເວທນາຍ ປນ ອຘິຏ຺ຐານເມວ.

ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຘິຏ຺ຐານວຏ຺ຏກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸປິ ວາເຣສຸ ອຘິກຕຕ຺ຕາ, ອຸປຣິ ຈ ‘‘ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ເວທຍິຕເມຕ຺ຖ ປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພທິຏ຺ຐິເວທຍິຕານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີ’’ຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ຈ ‘‘ເຍປິ ເຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສ຺ສ ປິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເວທຍິຕສ຺ສ ຜສ຺ເສ ປກ຺ຂິປນໍ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຕາທສ຺ສນເມວ ‘‘ຉຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕເນຫິ ຉຬາຣມ຺ມຓປຏິສໍເວທນໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຉຜສ຺ສເຫຕຸກເມວາ’’ຕິ. ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ສຎ຺ຊາຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕິຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ເອວໍ ສໂມສຣຓສທ຺ໂທປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຍຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ອາຍຠູຕໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຕໂນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຍຕນໍ, ກາຣຓໍ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉສມູເຫ ອຣຎ຺ຎໂວຫາໂຣ ອຣຎ຺ຎເມວ ອຣຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນ ອາກາຣນິວາສາຘິຏ຺ຐານຕ຺ເຖ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຫິຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ສຸວຓ຺ຓາຍຕນໍ, ວາສຸເທວາຍຕນໍ ກມ຺ມາຍຕນນ຺ຕິ ອາທີສຸ ອາກຣນິວາສາຘິຏ຺ຐາເນສຸ ອາຍຕນສທ຺ໂທ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍ ອາກິຓ຺ຓາ, ຕານິ ຈ ເນສໍ ນິວາໂສ, ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕຕິ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄຕິຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຜສ຺ໂສຕິ ‘‘ສງ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ສນ຺ນິປາຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ…ເປ… ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕) ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເວທນາຍ ປຘານກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຜສ຺ສສີເສນ ເທສນາ ກຕາ, ເອວມິຘາປິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ຜສ຺ສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣນ຺ຕປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທີປເນນ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ຜສ຺ສມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜສ຺ໂສ ອຣູປຘມ຺ໂມປິ ສມາໂນ ເອກເທເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ອນລ຺ລີຍມາໂນປິ ຜຸສນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕິ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສວ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສຕີ’’ຕິ, ເຍນ ໂສ ‘‘ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ອຜຸສນກິຈ຺ຈານິປິ ອາຍຕນານິ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ຜຸສນກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ເສ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ, ຜສ຺ສຄຕິການິ ກຕ຺ວາ ຜສ຺ສູປຈາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຈາໂຣ ຫິ ນາມ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ເຕນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສານໍ ວເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ຍາວ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉພ຺ພິຘາ ເວທນາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອຏ຺ຐສຕປຣິຍາເຍນ ອຏ຺ຐສຕເຠທາ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາຍາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາ ຍາວ ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉປ຺ປເຠທາຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐສຕເຠທາຍ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍສີເສນ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍວ ອຸທ຺ຘໂຏ, ນນຸ ສຸຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ຈຕຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ທ຺ວິຘາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຸປນິສ຺ສເຍ ເອວ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ສງ຺ຄໂຫ, ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕີນໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ເຕສມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍນ ສງ຺ຄໂຫວ ກໂຕ, ນ ປກຕູປນິສ຺ສເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕທຕ຺ຖເມເວຕ຺ຖ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຸປນິສ຺ສເຍນາ’’ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາຕິ ກາມຸປາທານໍ ຍາວ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ. ນນຸ ຈ ຕຓ຺ຫາວ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລາ ຕຓ຺ຫາ ຕຓ຺ຫາວ, ພລວຕີ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານໍ. ອຖ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາ ຕມສິ ໂຈຣານໍ ກຣປສາຣຓໍ ວິຍ. ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປາທານໍ, ໂຈຣານໍ ກຣປ຺ປຕ຺ຕຘນຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປຏິປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ, ສນ຺ໂຕສປຏິປກ຺ຂາ ອຸປາທານໍ. ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂມູລໍ ຕຓ຺ຫາ, ອາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ອຸປາທານສ຺ສາຕິ ອສຫຊາຕສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ອິຕຣສ຺ສ ສຫຊາຕໂກຏິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ, ອນານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍນ, ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປນ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍຫິ, ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕເນວ ວາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸປນິສ຺ສເຍເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທີນິ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ຕຖາ ຣູປາທິເຠເທວ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ມ. ນິ. ໒.໙໔, ໙໕, ໒໒໕; ມ. ນິ. ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໓໘) ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສນໍ, ຂນ຺ເຘສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫຠູຕໍ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຫຊາຕສ຺ສ ປນ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕເຫຕຸວເສນ ຕຓ຺ຫາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຫຊາຕໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເຈວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວສ຺ສາຕິ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ເຈວ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາທິສງ຺ຂາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກາມຠວາທິໂກ ນວວິໂຘ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ເຕສໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວກາຣຓກມ຺ມຠວກາຣຓຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມາຣມ຺ມຓກຣຓກາເລ ປນ ກມ຺ມສຫຊາຕກາມຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປນ ສຫຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕໍ ອຸປາທານໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ເຈວ ເຫຕຸມຄ຺ຄວເສນ ຈ ອເນກຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອສຫຊາຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ, ສມ຺ມສນາທິກາເລສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣາທິເກ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍ, ສຫຊາຕາທິເກ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເຈວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈາ’’ຕິ.

ຠໂວ ຊາຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠໂວຕິ ກມ຺ມຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ. ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຫິ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຊາຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊາຕີຕິ ປເນຕ຺ຖ ສວິກາຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ. ສວິກາຣາຕິ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິກາເຣນ ສວິກາຣາ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວເຍວ. ນ ຫິ ຕເທວ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກມ຺ມຠໂວ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠໂວ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ສຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓໍ, ຊຣາມຣຓາທິນາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ພາລສ຺ສ ໂສກາທໂຍ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕິ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຊາຕູປນິສ຺ສຍສີເສນ ປຈ຺ຈຍວິຈາຣຓາຍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄວິຈາຣຓາຍ ຈ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ’’ຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຈາຣຓາຍ ສາ ນິຣວເສສາ ກຸໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອກເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ກຖິຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕຖາ ກຖເນ ສທ຺ຘິໍ ອຸທາຫຣເຓນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ວາ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາທິມຣິຍາທາ ອປ຺ປຏິຫຕສ຺ສ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິມສ຺ມາ ກາຣຓາ ອາສວປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ຠວທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ອິໂຕ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ໂຕ ອິຘາ’’ຕິ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ວິວຏ຺ຏກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິ ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ຜສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຜສ຺ສຏ຺ຐານໍ. ອາຫາໂຣຕິ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ‘‘ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ ໔໒໙) ວຈນໂຕ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ຍທິປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານນວເສນ ປນ ເທສນາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິຏ຺ຐາປິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມຕ຺ຖ ‘‘ໂກ ເອວໍ ຊານາຕີຕິ? ຂີຓາສໂວ ຊານາຕິ, ຍາວ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘) ຕໍ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໖. ອນ຺ໂຕ ຊາລສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລໍ, ອນ຺ໂຕຊາເລ ກຕາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ. ອປາຍູປປຕ຺ຕິວເສນ ອໂຘ ໂອສີທນໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ. ຕຖາ ປຣິຕ຺ຕຠູມິມຫຄ຺ຄຕຠູມິວເສນ, ໂອລີນຕາ’ຕິຘາວນວເສນ, ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ອໂຘ ໂອສີທນໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູ’’ຕິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

໑໔໗. ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວນ຺ຕິ ຘຣມານກປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ. ອຕີຕຠາເວນ ປນ ຕຖາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອຎ຺ຎພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ວຕ຺ຕຕິ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໗). ກາໂຍຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ໂຍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂສທິສຕາ, ຕທວຍວານຎ຺ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຈກ຺ຂາທີນໍ ອມ຺ພປກ຺ກສທິສຕາ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຏຈ຺ເຉເທ ວຓ຺ຏູປນິພນ຺ຘານໍ ອມ຺ພປກ຺ການໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໂຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ຠວເນຕ຺ຕິເຉເທ ຕທຸປນິພນ຺ຘານໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ສນ຺ຕານໂຕ ວິຈ຺ເຉໂທຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂອປມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໘. ຘມ຺ມປຣິຍາເຍຕິ ປາຬິຍໍ. ອິຘຕ຺ໂຖຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຫິຕໍ. ປຣຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ປຣາຍຫິຕໍ. ສງ຺ຄາມໍ ວິຊິນາຕິ ເອເຕນາຕິ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖຊາລໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສີລາທິອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິທ຺ເທສໂຕ ຈ ຘມ຺ມຊາລໍ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານໍ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ. ທິຏ຺ຐິວິເວຈນມຸເຂນ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ. ຕິຕ຺ຖິຍວາທນິມ຺ມທ຺ທນູປາຍຕ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໔໙. ອຕ຺ຕມນາຕິ ປີຕິຍາ ຄຫິຕຈິຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ປນ ອນຕ຺ຕມນາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖຈຣຕາຍ ປຣມນາ ເວຣິມນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ທິໂສ ທິສ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໔໒; ອຸທາ. ໓໓) ຄາຖາ, ນ ເອວໍ ອຕ຺ຕມນາ. ອິເມ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຈຣຕາຍ ສກມນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕມນາຕິ ສກມນາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕມນາຕິ ສມຕ຺ຕມນາ, ອິມາຍ ເທສນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓມນສງ຺ກປ຺ປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍມ຺ປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເສວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຄມເນປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປກາສີຍຕີຕິ ອຠິນນ຺ທນສທ຺ໂທ ອິຘ ອນຸໂມທນສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸໂມທເນປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໗) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕາຍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕເມວ ປນ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຄາຖາຣຫິຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕາ ຫິ ອິທໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປເຣສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິສທ຺ເທນ ປາຣມິປຣິຈຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວໍເສ –

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໖໖);

ວີຣິຍພເລນາຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມເນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິປຣິຈ຺ຈາຄເຫຕຸຠູຕວີຣິຍປ຺ປຠາເວນ, ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕູ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ມຫານິ. ໑໙໖) ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕວີຣິຍານຸຠາເວນ. ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາຕິ ວິມ຺ຫຍາວຫກິຣິຍານຸຠາວຆຏ຺ຏິຕາ. ປໍສຸກູລໂຘວເນ ເກຈິ ‘‘ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກ ປາຣມິປຣິປູຣຓປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກມ຺ປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອກາລກມ຺ປເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘຸກາຣທານວເສນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐). ສງ຺ຄີຕິກາລາທີສຸປິ ສາຘຸກາຣທານວເສນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ປກຣຓນຍວຓ຺ຓນາ

ອຍໍ ປນ ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປ຺ປໂຍຊນຠາຊເນສຸ ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸກຣາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓຠຓນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ວິເນຍ຺ຍາຆາຕານນ຺ທາທິຠາວານາປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ປຏິປຊ຺ຊນກ຺ກມສ຺ສ, ປສໍສາວິສຍສ຺ສ ຂຸທ຺ທກາທິວເສນ ອເນກວິຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ຈ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອນວໂພໂຘ ສມຸຏ຺ຐານໍ.

ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ປໂຍຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເນຍ຺ຍາຆາຕານນ຺ທາທິຠາວາປຕ຺ຕິ ອາທິກຎ຺ຫິ ອິມໍ ເທສນໍ ປໂຍເຊຕີຕິ. ຕຖາ ກຸຫນລປນາທິນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ, ທິຏ຺ຐິສີເສນ ປຈ຺ຈຍາກາຣວິຠາວນໍ, ຉຜສ຺ສາຍຕນວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນຎ຺ຈ ປໂຍຊນານິ.

ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓນິມິຕ຺ຕໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ກຸຫນາທິວິວິຘມິຈ຺ຉາຊີວນິຣຕາ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິປງ຺ກໍ ນິມຸຄ຺ຄາ, ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ອນວພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສຎາຓາ ວິເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ.

ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ປນ ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈເນນ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ສມຓສຎ຺ຎາຍ ນິໂຍຊນໍ, ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານຸຏ຺ຐານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນານຸໂຍໂຄ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສມາໂຍໂຄ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ, ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລສິທ຺ຘິ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍປ຺ປຫານໍ, ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອນຸປເລໂປ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ, ຕາຍ ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມງ຺ຄິຕາ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ, ຕທງ຺ຄປຫານໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ວິຣຕິຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິ, ປິຍມນາປຄຣຸຠາວນີຍຕານິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສມຸທາຄໂມ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາໂວ, ອກຸສລມູລຕນຸກຣຓໍ, ກຸສລມູລໂຣປນໍ, ອຸຠຍານຕ຺ຖທູຣີກຣຓໍ, ປຣິສາສຸ ວິສາຣທຕາ, ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣ,ປເຣຫິ ທຸປ຺ປຘໍສິຍຕາ, ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິສມງ຺ຄິຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ຄມ຺ຠີຣຘມ຺ມວິຠາວນໍ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕາ, ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍນາປິ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຕາ, ສຸຂຸເມນປິ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາ, ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາເຕນ ອນຸມານຎາເຓນາປິ ທຸຣຘິຄມນີຍຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພທຣຖຕາ, ສນ຺ຕຘມ຺ມວິຠາວນໍ, ໂສຠນປຣິໂຍສານຕາ, ອຕິຕ຺ຕິກຣຠາໂວ, ປຘານຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓໂຄຈຣຕາ, ສຸຂຸມສຠາວຕາ, ມຫາປຎ຺ຎາວິຠາວນາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິທີປກປເທຫິ ສມາສໂຕ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ປກາສິຕາຕິ ໂອລີນຕາຕິຘາວນວິຠາວນໍ, ອຸປາຍວິນິພທ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສກິຕ຺ຕນໍ, ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນາ, ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫປຎ຺ຎາປນໍ, ປຣາມາສປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິວິຠາໂຄ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາປວຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕວານນ຺ຕວາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທໂສ, ອນ຺ຕທ຺ວຍາວຕາຣຓໍ, ອາສໂວຆໂຍຄກິເລສຄນ຺ຖສໍໂຍຊນູປາທານວິເສສວິຠຊ຺ຊນຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວຘສິທ຺ຘິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາວິຄໂມ, ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິນິມິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄໂຫ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຏ຺ຐານໍ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສມາໂຍໂຄ, ສມ຺ມາວີຣິຍສມຖານຸໂຍຊນໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສິທ຺ຘິ, ຕທຸຠເຍນ ຈ ນີວຣຓສໍໂຍຊນທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏານຸຈ຺ເຉໂທ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣຓອປຣນ຺ຕປຏິສນ຺ຘານານິ, ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລວເສນ ເຫຕຸວິຠາໂຄ, ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣິຕາ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີນໍ ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທໂສ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາກຖເນນ ຘມ຺ມານໍ ນິຈ຺ຈຕາປຏິເສໂຘ, ອນິຈ຺ຈຕາປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກາຣກາທິປຏິກ຺ເຂໂປ, ເອວໍຘມ຺ມຕາທິນິທ຺ເທໂສ, ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ, ສມຕ຺ຕນິຍາມປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓວິຠາວນຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊາຘິມຸຕ຺ຕິ, ວສີຠາໂວ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຘາຕຸທ຺ວຍວິຠາໂຄ, ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ຠວໂຍນິອາທີສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສກເລນ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ຠຄວໂຕ ຕາທິຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອາທິຠູຕຘມ຺ມທ຺ວຍສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍູປເທໂສ, ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທິປຸຄ຺ຄລຈຕຸກ຺ກສິທ຺ຘິ, ກຓ຺ຫາກຓ຺ຫວິປາກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກວິຠາໂຄ, ຈຕຸຣປ຺ປມຎ຺ຎາວິສຍນິທ຺ເທໂສ, ສມຸທຍາທິປຎ຺ຈກສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ, ຉສາຣຓີຍຘມ຺ມວິຠາວນາ, ທສນາຖກຣຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ

ເທສນາຫາຣວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ, ເວທນາຜສ຺ສາຍຕນາທິມຸເຂນ ຈ ຄຫິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ສາ ປນ ປຣິຕສ຺ສນາຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຈ ສຣູເປເນວ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ, ຠວເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕາວ. ອຍໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ. ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ປນ ອາຆາຕານນ຺ທາທິວຈເນຫິ, ອາຕປ຺ປາທິປເທຫິ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂທສວຈເນນ, ສພ຺ພທິຏ຺ຐິທີປກປເທຫິ, ກຸສລາກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ, ໂສກາທິຄ຺ຄຫເຓນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາກຸສລຘມ຺ມວິຠາວນປເທຫິ ຄຫິຕາ ກມ຺ມກິເລສາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວທນານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນິສ຺ສຣຓປຣິຍາເຍຫິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕິວຈເນນ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິວຈເນນ ຈ ປາຬິຍໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນາປເທເສນ, ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕປຊານນປຣິຍາເຍນ, ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທປຣິຍາເຍນ ຈ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ, ຍານິ ປາຬິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໙) ສຣູເປເນວ ອາຄຕານິ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ, ເຕສຎ຺ຈ ວເສນ ອິຘ ອສ຺ສາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິເນຍ຺ຍານນ຺ຕາທິຠາວາປຕ຺ຕິອາທິກໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄໍ ປໂຍຊນເມວ ຜລໍ. ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາ, ອາຆາຕາທິຜລສ຺ສ ຈ ອນຎ຺ຎສນ຺ຕານຠາວິຕາ, ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ຍຖາສຠາວປຏິຊານນນິພ຺ເພຐນາຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍປໂຍຊນາຘິຄມເຫຕຸ ອຸປາໂຍ. ອາຆາຕາທີນໍ ກຣຓປຏິເສຘນາທິອປເທເສນ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ.

ວິຈຍຫາຣວຓ຺ຓນາ

ກປ຺ປນາຠາເວປິ ໂວຫາຣວເສນ, ອນຸວາທວເສນ ຈ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຍມາຠາວໂຕ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖໍ ວາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຠິມຸຂີກຣຓາຍ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາມນ຺ຕນໍ. ອຎ຺ຎຠາວໂຕ, ປຏິວິຣຸທ຺ຘຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຓ຺ຓປຏິປກ຺ຂໂຕ, ອວຓ຺ຓນີຍໂຕ ຈ ‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຕ຺ຕິວເສນ, ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ຈ ‘‘ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຘາຣຓຠາວໂຕ, ອຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທິຏ຺ຐິສີເລຫິ ສໍຫຕຠາວໂຕ, ກິເລສານໍ ສງ຺ຆາຕກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕປຏິນິທ຺ເທສໂຕ, ວຈນຸປນ຺ຍາສນໂຕ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕ, ປຸຖຸຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫນນໂຕ, ອາຣມ຺ມຓາຠິຆາຕໂຕ ຈ ‘‘ອາຆາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈວຸຕ຺ຕິຍາ, ອຕຸຏ຺ຐາກາຣຕາຍ ຈ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມຓຈິນ຺ຕນໂຕ, ນິສ຺ສຍໂຕ ຈ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖາສາຘນໂຕ, ອນຸ ອນຸ ‘‘ອນຕ຺ຖສາຘນໂຕ’’ ຈ ‘‘ອນຠິຣທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຓານຣຫຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຖຸສາສເນ ຐິເຕຫິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ນ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ, ສກ຺ກາ ຈ ອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນຎ຺ຈ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎຸນາ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓໍ ຕາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອາຆາຕາທໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໂກ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິພນ຺ຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ສນ຺ຕານນ຺ຕເຣສຸ ອສງ຺ກມນໂຕ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອາຆາຕາທໂຍ ສຸຠາສິຕາທິສລ຺ລກ຺ຂເຓປິ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສໂກຘໂລຠານໍ ອນ຺ຘຕມສພ຺ຠາວໂຕ. ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ເວຣມຓິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປາໂມຊ຺ຊປາສໍສຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂມ ໂຫຕີຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ເຕນ ຄຸເຓນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ເອກເທສຠູຕາປິ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓຄ຺ຄຫຓາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຕຊ຺ຊາອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິກ຺ຂຕານິ ອຘິຄມຕກ຺ກນານິ ສສ຺ສຕວາທາທິອຠິນິເວສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກປ຺ປນາຊາລສ຺ສ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ເວທນາທີນວານວໂພເຘນ ເວທນາຍ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາສພ຺ຠາວໂຕ. ສຕິ ຈ ເວທຍິຕຣາເຄ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາໂຫ, ສສ຺ສຕາທິຄາໂຫ ຈ ວິປຣິຜນ຺ທຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຣຓສ຺ສ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ ສສ຺ສຕາທິວາເທ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕານໍ, ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ວາ ເວທນໍ ເວທຍນ຺ຕານໍ ຜສ຺ໂສ ເຫຕູຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄຕິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ຉຜສ຺ສາຍຕນນິມິຕ຺ຕວຏ຺ຏສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທິປຊານນາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕິກສຎ຺ຎໍ ອຕິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຠາວໂຕ. ອິມາເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີຫິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕຠາໂວຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອກິຣິຍວາທາທີນໍ ອິສ຺ສຣວາທາທີນຎ຺ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄເຍວ ຍຖາຠູຕໍ ຠາເວສິ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຣູປາທີສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອນວເສສໂຕຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ປທຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອວຓ຺ຓາຣຫອວຓ຺ຓານຸຣູປສມ຺ປຕ຺ຕານາເທຍ຺ຍວຈນຕາທິວິປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓາຣຫວຓ຺ຓານຸຣູສມ຺ປຕ຺ຕສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທໂຍ ນິຣຍາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ອຣິຍສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອຣິໂຍ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອຣິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປ຺ປກາຣຎາຓໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ເທສນາຎາຓໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐຸປາທານ຺ຕິ ສາ ຍຖາຣຫໍ ນວວິຘສ຺ສາປິ ຠວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຠໂວ ຊາຕິຍາ, ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ, ໂສກາທີນຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອນຸໂພໂຘ ປຏິເວຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ປຏິເວໂຘ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປທຏ຺ຐານ຺ຕິ ຍາວ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານ຺ຕິ ເນຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນໍ ປເຣສໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍໂຍນິໂສມນສິກາຣຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຂຕາຍ, ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຜສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຉ ຜສ຺ສາຍຕນານິ ຜສ຺ສສ຺ສ, ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕປ຺ປຊານນໍ ນິພ຺ພິທາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄສ຺ສາຕິ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ເນຕພ຺ພໍ. ຠຄວໂຕ ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ອຍໍ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ.

ລກ຺ຂຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ໂກຘຸປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສາຣມ຺ຠປຣວມ຺ຠນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອານນ຺ທາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠມານາຕິມານມທປ຺ປມາທາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ໂລຠຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ສມານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອາຆາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐຄນ຺ຖນີວຣຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ກາຍຄນ຺ຖນີວຣຓລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອານນ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຜສ຺ສາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິກ຺ຂາລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ສີລສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິກສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐອຸປາທານານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ອຸປາທານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເວທນາຍ ຘມ຺ມາຍຕນຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສມ຺ມສນູປຄານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາຍຕນານໍ ຘາຕູນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ອາຍຕນລກ຺ຂເຓນ, ຘາຕຸລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕຸອາສໂວຆໂຍຄນີວຣຓາທິສງ຺ຄໂຫ ເຫຕາທິລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຍ, ຕຖາ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນາປິ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ, ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຉຜສ຺ສາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຘາຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ຜສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ, ສມ຺ມສນສຠາເວນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຠວເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນມ຺ປິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ວຏ຺ຏເຫຕຸຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ລກ຺ຂຓຫາໂຣ.

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວຓ຺ຓນາ

ນິນ຺ທາປສໍສາຫິ ສມ຺ມາກມ຺ປິຕເຈຕສາ ມິຈ຺ຉາຊີວໂຕ ອໂນຣຕາ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສິໂນ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຄຸຓຣສສ຺ສາທວິມຸຂາ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ. ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສວິນິມຸຕ຺ຕາ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຣາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ, ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ປທປທຕ຺ຖນິທ຺ເທສນິກ຺ເຂປສຸຕ຺ຕເທສນາສນ຺ຘິວເສນ ຉພ຺ພິຘາ ສນ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ. ຕຖາ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ. ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ, ຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ຕິວິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕາ ປເນຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ສນ຺ຘິໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຈາຣິຕາ ເອວ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ຈ ປຐມໍ ນິກ຺ເຂປວເສນ ອມ຺ເຫຫິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕາເຍວ. ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນານ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໍ ເທສນາສນ຺ຘິ, ສາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ ຠິກ຺ຂເວ ກກເຈນ ໂຈຣາ ໂອຈຣກາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກ຺ກນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣປິ ໂຍ ມໂນ ປທູເສຍ຺ຍ, ນ ເມ ໂສ ເຕນ ສາສນກໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ມາຓວ ສຕ຺ຕາ…ເປ… ທາຍາທາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑໖) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ອປິ ຕຸມ຺ເຫ…ເປ… ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ…ເປ… ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໔; ມຫານິ. ໕, ໑໕໖, ໑໙໕) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອຸພ຺ພິລ຺ລາວິຕຕ຺ຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ…ເປ… ອຸພ຺ພິລາວິຕາ, ຕຸມ຺ຫໍ ເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ‘‘ລຸທ຺ໂຘອຕ຺ຖໍ…ເປ… ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໘; ມຫານິ. ໕.໑໕໖, ໑໙໕; ຈູຬນິ. ໑໒໘) ‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໖໔; ເນຕ຺ຕິ. ໒໗, ໙໐; ເປຏໂກ. ໑໔) ອິມາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ…ເປ… ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍຎ຺ໂຎ ປຸຣິເມຫິ ຍຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຏ຺ຐຕໂຣ ຈ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕໂຣ ຈ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ ຈ ມຫານິສໍສຕໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິກາຍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໕໓) ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ, ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ສີລໂຕ ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕຣຠາວວຈເນນ ຌານໂຕ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປຠາວທີປນໂຕ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ ສີລວາ…ເປ… ກຸສລສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິກາຫິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິ ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄມ຺ຠີໂຣ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘) ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຏິເວເຘນ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາທິຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ, ອສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈ, ເນວ ສສ຺ສໂຕ ຈ ນາສສ຺ສໂຕ ຈ, ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ຕວາ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ. ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎີ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ. ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ສໂຕ ວາ ປນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ວາ ປເນເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໑) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ‘‘ຕຍິທໍ ສງ຺ຂຕໍ ໂອຬາຣິກໍ, ອຕ຺ຖິ ໂຂ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣໂຘ, ອຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓທສ຺ສາວີ ຕຖາຄໂຕ ຕທຸປາຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ຕທປິ ເຕສໍ…ເປ… ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕສໍ ຠວຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຉນ຺ທາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຣຸຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸສ຺ສວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ຎາຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂເວ ຎາເຓ ອສຕິ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ຍທປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕຕ຺ຖ ຎາຓຠາຄມຕ຺ຕເມວ ປຣິໂຍທາເປນ຺ຕິ, ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຸປາທານມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໙) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໔໔) ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ອິເມ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໘໓) ຈ ອາທິກາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ອານນ຺ທ ຠິກ຺ຂຸ ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ນ ສຎ຺ຎໍ, ນ ສງ຺ຂາເຣ, ນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂສ ເອວໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ອຸປາທິຍຕິ, ອນຸປາທິຍໍ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ອປຣິຕສ຺ສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີ’’ຕິອາທິກາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ກາຍານິ ອຠິວທນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິກາຫິ (ມ. ນິ. ໓.໒໖) ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ…ເປ… ເທວມນຸສ຺ສາ’’ຕິ –

‘‘ອຈ຺ຈີ ຍຖາ ວາຕເວເຄນ ຂິຕ຺ຕາ, (ອຸປສິວາຕິ ຠຄວາ)

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ;

ເອວໍ ມຸນີ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໘໐; ຈູຬນິ. ໔໓);

ອາທິກາຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ອຍໍ ຈາຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ.

ອາວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈເນນ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານຸຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາປຣາປກາຣທຸກ຺ຂສຫຄຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ, ໂສຣຈ຺ເຈນ ສີລສ຺ສ. ສທ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສກລໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ສີລານິສໍສຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣ, ເຕນ ສກລໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາໂພຘິປກິຕ຺ຕນໍ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ມຫາໂພຘິ, ເຕນ ທສພລາທໂຍ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕາຫິ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທເນນ ຠຄວໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍວິສຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິມຸເຂນ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ, ເຕນ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ, ເຕນ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານເນນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທານິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ສຕ຺ຕປິ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາປຫານໍ, ເຕນ ຠຄວໂຕ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ ອາວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕານນ຺ທາທໂຍ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຍຫິ ປນ ຘມ຺ເມຫິ ອາຆາຕານນ຺ທາທີນໍ ອກຣຓໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເຕ ອພ຺ຍາປາທາທໂຍ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ອາຆາຕາທໂຍ ກາມາວຈຣາວ, ອພ຺ຍາປາທາທໂຍ ຈຕຸຠູມກາ. ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ກຸສລາ ວາ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ, ຕສ຺ສາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ອພ຺ຍາກຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສິຍາ ກຸສລາ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕາ, ຕຕ຺ຖ ກຸສລານໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ປທຏ຺ຐານໍ. ອພ຺ຍາກຕານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ, ວິປສ຺ສນາ, ອາວຊ຺ຊນາ ວາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ກຸສລາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ອພ຺ຍາກຕາ ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອກຸສລາວ ກາມາວຈຣາວ, ຕາສໍ ອວິເສເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ປທຏ຺ຐານໍ. ວິເສສໂຕ ປນ ສນ຺ຕຕິຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ອຕີຕຊາຕິອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກສຫິໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາຣສຫິໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສສທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາ ສິຍາ ກຸສລາ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕາ, ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ຣູປາວຈຣາ, ສິຍາ ອຣູປາວຈຣາ, ຜສ຺ໂສ ຕາສໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ, ເຕສໍ ‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເນຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ອກຸສລາ ກາມາວຈຣາ, ຕາສຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາສວາ, ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເອວ ວາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ສສ຺ສ ເວທນາຍ ວິຍ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ປຣິວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓໍ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານິ ອນຸພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລສິທ຺ຘິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາວຫຕິ. ອາຆາຕາທໂຍ ປນ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕໍ ທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍໍ ໂຠຄຫານິໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ປເຣຫິ ທຸຣຸປສງ຺ກມນຕຎ຺ຈ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕາ ນິຣຍາທີສຸ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອາວຫນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິກລ຺ຍາຓໍ ປຣມ຺ປຣໍ ອາວຫຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທິ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິອກລ຺ຍາຓໍ ປຣມ຺ປຣໍ, ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓວິເສສໍ ອາວຫຕິ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍໍ ຍຖາສຠາວາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຣຫິຕໍ ປນ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ເຍສຸ ສາວຣຓໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິເສສໍ ນາວຫຕິ. ສພ຺ພາປິ ເຈຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຍຖາຣຫໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວໂຕ ອນ຺ຕທ຺ວຍຠູຕາ ສກ຺ກາຍຕີຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານິກສຠາວຕ຺ຕາ. ນິຍ຺ຍານິກສຠາວຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສປຣິກ຺ຂາຣາ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠູຕາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ສກ຺ກາຍຕີຣໍ ປາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິຍຖາຠູຕເວທນໍ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິໍ ອາວຫຕິ ມຄ຺ຄຠາວໂຕ. ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິອສມ຺ປຏິເວໂຘ ສໍສາຣຈາຣກາວໂຣຘໍ ອາວຫຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເວທຍິຕສຠາວປຏິຈ຺ຉາທໂກ ສມ຺ໂມໂຫ ຕທຠິນນ຺ທນໍ ອາວຫຕິ. ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ເພທໍ ວິຣາຄຎ຺ຈ ອາວຫຕິ. ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຫິຕາ ຕຓ຺ຫາ ອເນກວິຫິຕໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ປສາເຣຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາສມຸຈ຺ເຉໂທ ປຐມມຄ຺ໂຄ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ສງ຺ໂກເຈຕິ. ສສ຺ສຕວາທາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອສຕິ ຜສ຺ເສ ຕທຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພນ຺ຘານໍ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນໍ ອນິໂຣເຘນ ຜສ຺ສາທິອນິໂຣໂຘ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕິເຍວ, ຍາຖາວໂຕ ຜສ຺ສາຍຕນາທິປຣິຎ຺ຎາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິທສ຺ສນານິ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຜສ຺ສາຍຕນາທິອປຣິຎ຺ຎາ ຕໍທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉໂທ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ອນາຄເຕ ຠວປ຺ປພນ຺ໂຘ ປຣິວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ເວວຈນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ມມ ມຍ຺ຫໍ ເມ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ປເຣ ອຎ຺ເຎ ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ນິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຠເຓຍ຺ຍຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ສມູຫສ຺ສ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຖ ເຕສູ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂວ ຠວນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ອາຆາໂຕ ໂທໂສ ພ຺ຍາປາໂທ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ໂທມນສ຺ສໍ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ມໂນປໂທໂສ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ນ ກຣຓີຍາ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ ນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາໂຕ ວຕ຺ຖຸວເສນ ທສວິເຘນ ເອກູນວີສຕິວິເຘນ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ອຸປວິຈາຣວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອານນ຺ໂທປີຕິອາທິວເສນ ນວຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ປີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປວິຈາຣວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ສີລໍ ວາຣິຕ຺ຕຈາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ອເນກຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຈຕຸຘາ, ທ຺ວາທສວິເຘນ ວາ, ວິສຍເຠທໂຕ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິສສ຺ສຕາທິວເສນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເຠເທຫິ, ຕທນ຺ໂຕຄຘວິຠາເຄນ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເວທນາ ຉຘາ ອຏ຺ຐສຕຘາ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ສມຸທໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ອສ຺ສາໂທ ທຸວິເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອາທີນໂວ ຕິວິເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ນິສ຺ສຣຓໍ ເອກຘາ ຈຕຸຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ…ເປ… ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິ ທຸວິເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ.

‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາ ວິສຍເຠເທນ ຈຕຸຘາ ອຏ຺ຐຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ຉຘາ ອຏ຺ຐສຕຘາ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຜສ຺ໂສ ນິສ຺ສຍວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອຸປາທານໍ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຠໂວ ທ຺ວິຘາ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ຊາຕິ ເວວຈນວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຊຣາ ສຕ຺ຕຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ມຣຓໍ ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ໂສໂກ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ປຣິເທໂວ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ທຸກ຺ຂໍ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ໂທມນສ຺ສໍ. ອຸປາຍາໂສ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ‘‘ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຄຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິ ທຸວິເຘນ ປຣິນິພ຺ພານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເອວໍ ອາຆາຕາທີນໍ ອກຸສລກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍຖາປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ, ຕຖາ ‘‘ອາຆາໂຕ’’ຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠໂທ ວິຠຊິຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ໂອຕຣຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫ, ຕຖາ ອນຠິຣທ຺ຘິຄຫເຓນ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ອິທໍ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຍຕນມຸເຂນ ຘາຕຸມຸເຂນ ສຈ຺ຈມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທີນໍ ສຫຊາຕາ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອສຫຊາຕາ ປນ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕຣາ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາອຸປາທານາທີນໍ, ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ເຕສໍ ສຫຊາຕານໍ ອສຫຊາຕານຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂກຈິ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປຕິວເສນ, ໂກຈິ ກມ຺ມວເສນ, ໂກຈິ ອາຫາຣວເສນ, ໂກຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ, ໂກຈິ ຌານວເສນ, ໂກຈິ ມຄ຺ຄວເສນປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ອານນ຺ທາທີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສີລໍ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣຕິເຈຕນາ, ອພ຺ຍາປາທາທິເຈຕສິກຘມ຺ມາ ຈ, ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ເຈຕນາວ, ເຕສໍ ຕທຸປກາຣກຘມ຺ມານຎ຺ຈ ລຊ຺ຊາທຍາທີນໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາຍຕນາທິສງ຺ຄໂຫ, ປຸຣິມນເຍເນວ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ຎາຓທິຏ຺ຐິເວທນາອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄຫເຓສຸ. ນິສ຺ສຣຓອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິຄຫເຓສຸ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸວເສນປິ ຘາຕຸມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ສີລາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ, ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ມຸເຂນປິ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາທີປເນນ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ຕຖາ ເອວໍຘມ຺ມຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕມຸເຂນ ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ.

ໂສຘນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ມມໍ ວາ…ເປ… ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ…ເປ… ສງ຺ຆສ຺ສ…ເປ… ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫິ…ເປ… ກຣຓີຍາ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ທຸຕິຍນຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກຕມ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ, ໂນ ຈ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປທສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກຕເມ ຈ ເຕ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣມ຺ຠ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຍຖາສມາຫິເຕ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ໂນ ຈ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ. ‘‘ອິເມ ໂຂ ເຕ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ.

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕໍ, ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ມມໍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ’’ຕິ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຖາ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ.

ຕຖາ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎວິເສໂສ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທີນິ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙) ຈ ເອກູນວີສຕິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ ເຫຕຸ. ອານນ຺ທາທີນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິສິເນໂຫ ເຫຕຸ. ສີລສ຺ສ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈ ເຫຕຸ. ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ເຫຕຸ, ວິເສເສນ ປຎ຺ຎາປາຣມີ. ທິຏ຺ຐີນໍ ອສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສໂຍ, ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສນ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ອວິເສເສນ ເຫຕຸ, ວິເສເສນ ປນ ສສ຺ສຕວາທາທີນໍ ອຕີຕຊາຕິອນຸສ຺ສຣຓາທິ ເຫຕຸ. ເວທນານໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາກມ຺ມານິ ຜສ຺ໂສ ຈ ເຫຕຸ. ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຫຕຸ. ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເຫຕຸ. ຕຓ຺ຫາຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ເຫຕຸ. ຜສ຺ສສ຺ສ ຉຬາຍຕນານິ, ຉຬາຍຕນສ຺ສ ນາມຣູປໍ ເຫຕຸ. ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນາ ເຫຕູຕິ ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ.

ສມາໂຣປນຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈເນນ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂສຣຈ຺ຈສມ຺ປທາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ຎາຓສມ຺ປທາ, ‘‘ອປຣາມສໂຕ ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາ’’ຕິ, ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕຫິ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິວສີຠາວສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ປຏິສງ຺ຂານພລສິທ຺ຘິໂຕ ໂສຣຈ຺ຈສມ຺ປທາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ໂສຣຈ຺ຈສມ຺ປທາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ສີລເມວ, ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈນໍ ສີລສ຺ສ ປຣິຍາຍວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ສມາຘິ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ສີເລນ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິຊ຺ຌຕິ, ສມາຘິນາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິຊ຺ຌຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ອນຸສຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ສີລາທີຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາປາຣິປູຣີ, ປຫານຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິ ຈາຕິ ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ

ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓວຈເນນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາສງ຺ໂກໂຈ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ສຕິ ຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວຕ຺ຖູສຸ ສິເນເຫ ສມ຺ໂມເສ ຈ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗, ວິຠ. ໙໐໙) ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີຕິ, ຕຖາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ, ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ ຈ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕາສໍ ປນ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາທິປເທຫິ ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທິປເທຫິ ຈ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ຣູປຘມ຺ມາ ອຣູປຘມ຺ມາ ຈ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາກ຺ກມໍ ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ. ເຕສໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ຜລໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕທຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມາຍາສາເຐຍ຺ຍມານາຕິມານມທປ຺ປມາທປາປິຈ຺ຉຕາປາປມິຕ຺ຕຕາອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ສພ຺ໂພ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ວິປຣີຕມນສິກາຣໂກຘຸປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສາຣມ຺ຠໂທວຈສ຺ສຕາ- ຠວທິຏ຺ຐິວິຠວທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອມາຍາອສາເຐຍ຺ຍາທິອວິປຣີຕມນສິກາຣາທິວເສນ, ຕຖາ ສມຖປກ຺ຂິຍານໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ, ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິຍານຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ວເສນ ກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ຕິປຸກ຺ຂລນຍວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓວຈເນນ ອໂທສສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕຜຣຸສວາຈາຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ. ອານນ຺ທາທີນໍ ອກຣຓວຈເນນ ອໂລຠສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ. ອທິນ຺ນາທານາທີຫິ ປນ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ອຸຠຍສິທ຺ຘິ. ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ອໂມຫສິທ຺ຘິ. ອິຕິ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຄຫິເຕຫິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ, ອາຆາຕາທິອກຣຓວຈເນນ ຈ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ສິທ຺ຘານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສມລວິສມາກຸສລສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກາສທ຺ຘມ຺ມາທິວເສນ ສພ຺ໂພ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘສຸຈຣິຕໂວທານສມກຸສລສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກປຎ຺ຎາສທ຺ຘມ຺ມສມາຘິ- ວິໂມກ຺ຂມຸຂວິໂມກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ໂພ ກຸສລປກ຺ໂຂ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ໂລໂຠ ສພ຺ພານິ ວາ ກຸສລາກຸສລມູລານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕຫິ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານໂຄຈຣຠູຕາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍວວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕານນ຺ທນາທີນໍ ອກຣຓວຈເນນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ສຕິຍາ ຫິ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວານິສໍເສ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສາວຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອນວຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ຕຖາ ມິຈ຺ຉາຊີວາ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ວີຣິຍສິທ຺ຘິ. ວີຣິເຍນ ຫິ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ເກ ວິໂນເທຕິ, ວີຣິຍສາຘນຎ຺ຈ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ສຕິຍາ ຫິ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວານິສໍເສ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສາວຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອນວຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ວິສຍາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎາຍ ຫິ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ, ສມາຫິໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ. ຕຖາ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ’’ຕິອາທິນາ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ, ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ, ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ, ສພ຺ເພເຫວ ຈ ທິຏ຺ຐິທີປກປເທຫິ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ສິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສິທ຺ຘາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ? ທຸວິໂຘ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຈ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຈາຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ. ເຕສຸ ປຐໂມ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ສຕິພເລນ ຍຖາຠູຕໍ ກາຍສຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ທຸຕິໂຍ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍສໍວຣສງ຺ຂາເຕນ ວີຣິຍພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ວິຘມຕິ. ຕຕິໂຍ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຍາຖາວຄາຫີ ສມຖພເລນ ສມາຫິຕຠາວໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຠາວໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສີ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາເຣນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ. ຈຕູຫິ ເຈຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາເສຫິ ຈຕຸຣາສໂວຆໂຍຄກາຍຄນ຺ຖອຄຕິຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ສພ຺ໂພ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຌານວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານສຸຂຠາຄິຍຘມ຺ມອປ຺ປມຎ຺ຎາສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທາທິວເສນ ສພ຺ໂພ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ. ອິຘາປິ ສຸຠສຎ຺ຎາສຸຂສຎ຺ຎາຫິ, ຈຕູຫິປິ ວາ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທິສາໂລຈນອງ຺ກຸສນຍທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

ອິຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ສິທ຺ຘິຍາ ໂວຫາຣນຍທ຺ວຍມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖນຍທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ, ເຕສໍ ສມານຍນໍ ອງ຺ກຸໂສຕິ ນິຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ນຍາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາສນປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິເຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ສໍກິເລສວາສນາເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ, ສໍກິເລສນິພ຺ເພຘາເສກ຺ຂຠາຄິຍເມວ ວາ. ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ຎາຓເຎຍ຺ຍທສ຺ສນຠາວນໍ ສກວຈນປຣວຈນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍາວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ ກຸສລາກຸສລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປກຣຓນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ຣາຊາມຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ຣາຊຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຊນປທຏ຺ຐານວິເສສສມ຺ປທາທິໂຍຄໂຕ ປຘານຠາເວນ ຣາຊູຫິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຘາຕຸ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາໂຄວິນ຺ເທນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຣຓຸອາທີຫິ ຣາຊູຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ມຫາໂຄວິນ຺ໂທຕິ ມຫານຸຠາໂວ ເອໂກ ປຸຣາຕໂນ ຣາຊາຕິ ເກຈິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຣາຊຘານີຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປກາເຣຕິ ນຄຣມາປເນນ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕສພ຺ພເຄຫຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫໍ, ຄິຊ຺ຌກູຏາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຕຣາເຊຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສທິສນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສມ຺ປນ຺ນຠວນຕາຍ ຣາຊມານໍ ເຄຫນ຺ຕິ ປິ ຣາຊຄຫໍ, ສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຖາວຫຠາເວນ ອຸປຄຕານໍ ປຏິຣາຊູນໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ຣາຊູຫິ ທິສ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທີຫິ ຣາຊເຕ, ນິວາສສຸຂຕາທິນາ ສຕ຺ເຕຫິ ມມຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ, ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວາ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ເອທິເສ ປກາເຣ ໂສ ປເທໂສ ຐານວິເສສຠາເວນ ອຸຬາຣສຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ຍກ຺ຂານໍ. ວສນວນນ຺ຕິ ອາປານຠູມິຠູຕໍ ອຸປວນໍ.

ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ’’ (ມ. ນິ. ໑.໖໙; ໓.໗໕; ວິຠ. ໕໐໘), ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓; ປາຣາ. ໑໑) ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ’’, (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕, ໔໕໑, ໔໗໑; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒) ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ວິຍ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ເຘນ ວິເສສປຣາມສເນນ ວິນາ. ອິຣິຍາຍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕນູປາຍຠາວໂຕ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ. ຐານາທີນຎ຺ຫິ ຄຕິນິວຕ຺ຕິ ອາທິອວຕ຺ຖາຫິ ວິນາ ນ ກຎ຺ຈິ ກາຍິກກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ. ວິຫຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ, ວິຫຣຓຎ຺ຈາຕິ ວິຫາໂຣ, ທິພ຺ພຠາວາວໂຫ ວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານານິ. ເນຕ຺ຕິຍໍ ປນ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາເນຎ຺ຊາ ວິຫາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕາສໍ ເມຕ຺ຕາຌານາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕາ ວິຍ ຠາວນາວິເສສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ທິພ຺ພຠາວາວຫສາມຎ຺ຎໂຕ ຕາປິ ‘‘ທິພ຺ພວິຫາຣາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ. ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ເມຕ຺ຕາຌານາທິກາ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຣິຍານໍ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ ສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ ອິຕຣວິຫາຣສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ວິເສສວຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ເຉທຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ຫຣຕີຕິ ເນຕິ, ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສ ເກນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ກຖໍ ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໍ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ໂຄຈຣຄາມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຣູປນິວາສນຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອມ຺ພວເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ສມີປຕ຺ເຖ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ, ກູເປ ຄຄ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາ. ກຸມາເຣນ ຠໂຕຕິ ກຸມາຣຠໂຕ, ໂສ ເອວ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ຍຖາ ຠິສຄ຺ຄເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ. ໂທສາຠິສນ຺ນນ຺ຕິ ວາຕປິຕ຺ຕາທິວເສນ ອຸສ຺ສນ຺ນໂທສໍ. ວິເຣເຈຕ຺ວາຕິ ໂທສປໂກປໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ.

ອຑ຺ຒເຕຬສຫີຕິ ອຑ຺ເຒນ ເຕຣສຫິ ອຑ຺ຒເຕຣສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ຕານິ ປນ ປຎ຺ຎາສາຍ ອູນານິ ເຕຣສຠິກ຺ຂຸສຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຑ຺ຒສເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ຣາຊຕີຕິ ທິພ຺ພຕິ, ໂສຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣເມຕິ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ປິຕຸ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ. ສາສນຏ຺ເຐນ ຫິໍສນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕຸ.

ຠາຣິເຍຕິ ຄຣຸເກ ອຎ຺ເຎສໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ວາ. ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນາຕິ ສຸວຓ຺ຓມເຍນ ສຕ຺ຖເກນ. ອໂຍມຍຎ຺ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ອຸປເນຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທຕິ. ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນາຕິ ວາ ສຸວຓ຺ຓປຣິກ຺ຂເຕນ ສຕ຺ຖເກນ ພາຫຸໍ ຜາລາເປຕ຺ວາຕິ ສິຣາເວຘວເສນ ພາຫຸໍ ຜລາເປຕ຺ວາ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຍສິ ເກວລສ຺ສ ໂລຫິຕສ຺ສ ຄພ຺ຠິນິຕ຺ຖິຍາ ທຸຊ຺ຊີຣຠາວໂຕ. ຘຸຣາຕິ ຘຸຣຠູຕາ, ຄຓສ຺ສ, ໂຘຣຍ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸຣໍ ນີຫຣາມີຕິ ຄຓຘຸຣໍ ຄຓພນ຺ຘິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕມິ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ’’ຕິອາທິ ຂນ຺ຘກປາຬິ ເອວ.

ໂປຕ຺ຖນິຍນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ, ຍໍ ‘‘ນຂຣ’’ນ຺ຕິປິ [ໂປຖນິກນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ, ຍໍ ຂຣນ຺ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໓.໓໓໙) ໂປຖນິກນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ, ຂຣນ຺ຕິປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໒.ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ໓໓໙)] ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິວາ ທິວສ຺ສາຕິ ທິວສ຺ສປິ ທິວາ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ເລຫິຕ຺ວາ ຍາເປຕິ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມນ ມຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍສາວກາ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາເຕນ຺ຕີຕິ. ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນາຕິ ມຄ຺ຄຜລສຸຂາວເຫນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຜລສຸຂູປສຎ຺ຫິເຕນ ຈງ຺ກເມນ ຍາເປຕິ. ເຈຕິຍງ຺ຄເຓຕິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊນຏ຺ຐານຠູເຕ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ. ນິສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນິສີທນຕ຺ຖາຍ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລເກ…ເປ… ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຸພ຺ພຕາຍ ຈິຣປຣິຈິຕນິກນ຺ຕິວເສນ.

ໂຂເຠຕ຺ວາຕິ ປຸຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ, ສຫຊາຕປີຕິເວຄສ຺ສ ຈ ສວິປ຺ຜາຣຕາຍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປຘມ຺ເມຫິ ຜຣຓວເສນ ສກລສຣີຣໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ປິຕຸຄຸຓນ຺ຕິ ປິຕຸ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫຄຸຓໍ. ມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອຠິມາຣກປຸຣິສເປສນາທິປ຺ປກາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ປກາເຣ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ວິຕ຺ຖາຣກຖານໂຍຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸປສາທນາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍ ກຖາຍ ນຍມຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣນຍາ ກຖາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎຕິ ມຫາໂກສລຣຎ຺ໂຎ. ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕເວວຈນໍ. ວິທນ຺ຕີຕິ ຊານນ຺ຕິ. ເວເທນ ຎາເຓນ ກຣຓຠູເຕນ ອີຫຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວເທຫິ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທິວເສ. ອນສເນນ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ເອກຈ຺ຈມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂຄປາລກູໂປສໂຖ ອຠິຊ຺ຌາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິຄຓ຺ຐຸໂປສໂຖ ໂມສວຊ຺ຊາທິວເສນ. ຍຖາຫ ‘‘ໂສ ເຕນ ອຠິຊ຺ຌາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ທິວສໍ ອຕິນາເມຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໗໑), ‘‘ອິຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຈ຺ເຈ ສມາທເປຕພ຺ພາ, ມຸສາວາເທ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມາທເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໗໑) ຈ ອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສຖສທ຺ເທ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພອຕ຺ຖານໍ ອຸທ຺ຘາຣຓໍ.

ນນຸ ຈ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ອຠິຘີຍນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສທ຺ທວິເສເສ ອເປກ຺ຂິເຕ, ເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຖານໍ ອຸໂປສຖສທ຺ທວຈນີຍຕາ ສາມຎ຺ຎໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຍໍ ວິຈາໂຣ ອຸໂປສຖສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາຄເຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຎ຺ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາທິວິສໂຍປິ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ສາມຎ຺ຎຣູໂປ ເອວ ວິເສສສທ຺ທສ຺ສ ອວາຈກຠາວໂຕ, ຕາທິສໍ ປນ ສາມຎ຺ຎໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີລສຸທ຺ຘິວເສນ ອຸເປເຕຫິ ສມຄ຺ເຄຫິ ວສີຍຕິ ອນຸຏ຺ຐີຍຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ສມາທານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ອຣິຍວາສາທິອຕ຺ຖໍ ວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ, ສີລໍ. ອນສນາທິວເສນ ອຸເປຈ຺ຈ ວສິຕພ຺ພໂຕ ອນຸວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ. ອຸປວາໂສຕິ ສມາທານໍ. ອຸໂປສຖກຸລຠູຕຕາຍ ນວມຫຕ຺ຖິນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ ຫຕ຺ຖິນາເຄ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣູຬ຺ຫິວເສນ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕໍ ອຸໂປສໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາຄຣາຊາຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ທິວເສ ປນ ອຸໂປສຖສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ຜຄ຺ຄູຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂສ ກິເລສມລາຠາເວນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ. ເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເວຕິ ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທາ ຜຄ຺ຄູຕິ ນິຈ຺ຈກາລມ຺ປິ ຜຄ຺ຄຸຓນກ຺ຂຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ສ ຫິ ຜຄ຺ຄຸຓມາເສ ອຸຕ຺ຕຣຜຄ຺ຄຸຓທິວເສ ຕິຕ຺ຖນ຺ຫານໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສໍວຈ຺ຉຣິກປາປປວາຫນໍ ໂຫຕີຕິ ລທ຺ຘິ, ຕໍ ຕໂຕ ວິເວເຈຕຸໍ ອິທໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸທ຺ຘິຍາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ວຕສມາທານານິ ຈ ອສມາທິຍໂຕປິ ນິຈ຺ຈໍ ອຸໂປສໂຖ, ອຸໂປສຖວາໂສ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓວເສນ ປນ຺ນຣໂສ.

ພຫຸໂສ, ອຕິສຍໂຕ ວາ ກຸມຸທານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ກຸມຸທວຕີ, ຕິສ຺ສໍ ກຸມຸທວຕິຍາ. ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປາຣິປູຣິຠູຕາຕິ ຈາຕຸມາສີ. ສາ ເອວ ປາຬິຍໍ ຈາຕຸມາສິນີຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນ ຈາຕຸມາສິນີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕທາ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ມາສປຸຓ຺ຓຕາ. ວສ຺ສານສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕຸປຸຓ຺ຓຕາ. ກຕ຺ຕິກມາສລກ຺ຂິຕສ຺ສ ສໍວຈ຺ຉຣສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ສໍວຈ຺ຉຣປຸຓ຺ຓຕາ. ‘‘ມາ’’ ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ທິວສສ຺ສ ມິນິຕພ຺ພໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓ. ຕທາ ຫິ ຈນ຺ໂທ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ’’ຕິ ປທານິ ທິວສວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ໂກມຸທິຍາ’’ຕິອາທີນິ ຣຕ຺ຕິວເສນ.

ຣາຊາມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕຕິ ຣາຊກຸລສມຸທາຄເຕຫິ ອມຈ຺ເຈຫິ ປຣິວຸໂຕ. ອຖ ວາ ອນຸຍຸຕ຺ຕກຣາຊູຫິ ເຈວ ອມຈ຺ເຈຫິ ຈ ປຣິວຸໂຕ. ຈຕຸຣຸປກ຺ກິເລສາຕິ ອພ຺ຠາ ມຫິກາ ຘູມຣໂຊ ຣາຫູຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ.

ປີຕິວຈນນ຺ຕິ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ວຈນໍ. ຍຎ຺ຫິ ວຈນໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ອຸຬາຣາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ສຣສໂຕ ສຫສາວ ມຸຂໂຕ ນິຈ຺ຉຣຕິ, ຕໍ ອິຘ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປີຕິວຈນໍ ຫທຍໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິອາທິ.

ໂທເສຫິ ອິຕາ ຄຕາ ອປຄຕາຕິ ໂທສິນາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ນ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ກິເລເສ ຊິໂຕ ວິຊິຕາວີຕິ ຊິໂນ’’ຕິ. ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ມນໍ ຣມຍຕີ’’ຕິ ‘‘ຣມຓີຍາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. ຊຸຓ຺ຫວເສນ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸຣູປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໂທສວິມຸຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠາທໂຍ ວຸຕ຺ຕໂທສາ, ຕພ຺ພິຄເມເນວ ຈສ຺ສາ ທສ຺ສນີຍຕາ, ເຕນ, ອຸຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປາສາທິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ລກ຺ຂຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ທິວໂສ ມາໂສ ອຸຕຸ ສໍວຈ຺ຉໂຣຕິ ເອວໍ ທິວສມາສອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣານໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຎ຺ຎາ, ລກ຺ຂຓີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຍໍ ໂນ ປຍິຣຸປາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖສມໂຓ ຈ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕສມໂຓ, ນ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສມິຕປາປຕາຍ ສມຓໍ. ພາຫິຕປາປຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ພຫຸວຈເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນໍ, ເອກວຈເນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ ວຈນພ຺ຍຕໂຍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເອກວຈນວເສເນວ ພ຺ຍຕໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອຕ຺ຕນິ, ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍ ຈ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ພຫຸວຈນປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣູຬ຺ໂຫຕິ. ສພ຺ເພນປີຕິ ‘‘ຣມຓີຍາ ວຕາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພນ ວຈເນນ. ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ໂອຠາສຠູຕນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວທຕ຺ໂຕ ຈາຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຕູປນຍເນ, ເຕນ ຍຖາ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຆາຕເນນ ມຫາປຣາໂຘ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ມຫາອນຕ຺ຖກຣສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອວສ຺ສຍຠາເວນ ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕິ. ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຉາຍາຍາຕິ ຕສ຺ສ ຊີວກສ຺ສ ປິຏ຺ຐິອປສ຺ສເຍນ, ຕໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ເຂປປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາວິນິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ກຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກ຺ເຂປນສ຺ສ ປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ, ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໑໕໑. ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕນໂຍ. ເອເສວ ນໂຍ ປຣໂຕ ມກ຺ຂລິປທນິພ຺ພຈເນປິ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຕາ. ຕເທວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຕເທວ ນຄ຺ຄຣູປໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ.

ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ສງ຺ໂຆຕິ ປພ຺ພຊິຕສມູຫຕາມຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ, ນ ນິຍ຺ຍານິກທິຏ຺ຐິສຸວິສຸທ຺ຘສີລສາມຎ຺ຎວເສນ ສໍຫຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິວາຣຠູໂຕ ອຕ຺ຖິ. ສ຺ເວວາຕິ ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊິຕສມູຫວເສນ ສງ຺ຆີ, ຄຫຏ຺ຐສມູຫວເສນ ຄຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຄເຓ ເອວ ໂລເກ ສງ຺ຆ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣູຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນາຕິ ອເຈລກ ວຕຈຣິຍາທິອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນ. ປາກໂຏຕິ ສງ຺ຆີອາທິຠາເວນ ປກາສິໂຕ. ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ນິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສາສນິເກ ວິຍ ສນ຺ຕຄຸຓນິຄູຫຓລກ຺ຂຓາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຍໂສຕິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ‘‘ຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສໍສາໂຣຆ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ລທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖກໂຣຕິ ລທ຺ຘິກໂຣ’’ຕິ. ສາຘຸສມ຺ມໂຕຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ມໂຕ, ນ ສາຘູຫິ ສມ຺ມໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ສາຘູ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອິມານິ ເມ ວຕສມາທານານິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສຸຈິຓານີ’’ຕິ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ຕາ ປນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣກາລຠູຕາຕິ ກຕ຺ວາ ຈິຣໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈິຣປພ຺ພຊິຕຕາຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘິສີລຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຄຫເຓນ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊານຕໍ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ. ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ’’ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕໍ ວໂຍຄຫຓໍ ໂອສານວຍາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ, ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ.

ປຸພ຺ເພ ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທສນາຍ ສຸຕປຸພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຌານາຠິຎ຺ຎາທິ…ເປ… ໂສຕຸກາໂມ’’ຕິ. ທສ຺ສເນນາຕິ ນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ທິສ຺ວາ ປນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາລາປສລ຺ລາປໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ອກິຣິຍວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຄຸຓກຖາຍາຕິ ອຠູຕຄຸຓກຖາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍທິ ອນຕ຺ຕມໂນ, ກສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຕມໂນ ສມາໂນປີ’’ຕິອາທິ.

໑໕໒. ໂຄສາລາຍາຕິ ເອວໍ ນາມເກ ຄາເມ. ວສ຺ສານກາເລ ຄຸນ຺ນໍ ຕິຏ຺ຐນສາລາຕິ ເອເກ.

໑໕໓. ປຏິກິຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ນິຫີນຕຣໍ. ຕນ຺ຕາວຸຕານີຕິ ຕນ຺ເຕ ປສາເຣຕ຺ວາ ວີຕານິ. ‘‘ສີເຕ ສີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຉຫາກາເຣຫິ ຕສ຺ສ ນິຫີນສ຺ສ ນິຫີນຕຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໕໔. ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ເກນຈິ ອສຸຈິນາ ມກ຺ຂິໂຕ ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ວາລິກຖູປໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຕວເສນ ວາລິກາຍ ຖູປໍ ກຕ຺ວາ.

໑໕໖. ປລິພຸທ຺ຘນກິເລໂສຕິ ສໍສາເຣ ປລິພຸທ຺ຘນກິຈ຺ໂຈ ຣາຄາທິກິເລໂສ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸຕ຺ຕທາຣາທິວິສໂຍ.

ໂກມາຣຠຈ຺ຈຊີວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໗. ນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຕ຺ໂຖ ວຕ ເມ’’ຕິ. ຊີວກສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ມມ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ມທ຺ທນສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຖາປເນນ ມມ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປູເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ອຊ຺ຌາສໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິໍ ຕຸຓ຺ຫີຕິ ກິໍ ກາຣຓາ ຕຸຓ຺ຫີ, ກິໍ ຕໍ ກາຣຓໍ, ເຍນ ຕຸວໍ ຕຸຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ຕຸຓ຺ຫີ’’ຕິ.

ກາມໍ ສພ຺ພາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຣູປາ ຈ, ຕຖາປິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິ- ອຠິຊາຕິອຠິນິກ຺ຂມນອຠິສມ຺ໂພຘິຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນ- ຍມກປາຏິຫາຣິຍເທໂວໂຣຫຓານິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ສຸປາກຏານິ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕານິເຍເວຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຏານິ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖຕິ ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍ ປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ເຖ. ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ. ‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ຠຄວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ນິສ຺ສິໂຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ຕິ, ສາ ເອວ ສທ຺ທນີຍໂຕ ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ອຠິຕ຺ຖວນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ຖຸຕິໂຆໂສ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍ ສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ໂສ ຠຄວາ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໘໔). ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ.

ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນວຏ຺ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓສງ຺ກິຕ຺ຕເກນາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ອຠູຕໍ, ອິຕິເປຕໍ ອຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕) ວິຍ ອິຘ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຈ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ພຫຸຠາໂວ ທີປິໂຕ. ຕານິ ຈ ສງ຺ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສງ຺ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຣູເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕ ຍສ຺ສ ສງ຺ກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຕິວິຍ ອຠິປ຺ປສາໂທ ໂຫຕິ. ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ສຸວິທູຣຕ຺ຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ. ອຣານນ຺ຕິ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ. ຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິຫຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາທີນນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ປູຊາວິເສສານຎ຺ຈ. ຕໂຕຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ. ຍຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ, ເອວໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນໂຕປິ ເນສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ຊີວໂກ ພຫຸໂສ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິເກ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ສຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຕາຍ ຈ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຊີວໂກ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍາຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາຍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏໍ ອໂຫສິ ກຕາຘິກາຣຠາວໂຕ. ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍວເສນ ຫິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຄຸຓສຣີຣໍ ຂຕຸປຫຕໍ ອໂຫສິ.

໑໕໘. ‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ເສຏ຺ຐຠາໂວ ເອເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ອປ຺ປສທ຺ທຕາປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສ຺ສຍານຣຖຍານານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິຍາເນສຸ ນິພ຺ພິເສວນເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິນິໂຍວ ກປ຺ປາເປສິ. ຣຎ຺ໂຎ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາສນ຺ນຈາຣີຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິໂຍວ ນິສຊ຺ຊາປິຕາ. ຣຎ຺ໂຎ ປເຣສໍ ທຸຣຸປສງ຺ກມນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາ ປຸຣິສເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ກາຣິຕາ. ປຏິເວເທສີຕິ ຎາເປສິ. ຕເທວາຕິ ຄມນໍ, ອຄມນເມວ ວາ.

໑໕໙. ມຫຎ຺ຈາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຕາຈາ’’ຕິ. ມຫຈ຺ຈາຕິ ມຫຕິຍາ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫນ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຊານຸຠາເວນາ’’ຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາຣຏ຺ຐານໍ ອິສ຺ສຣິຍສິຣີ’’ຕິ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐານໍ ອາຘິປຈ຺ຈມາຫ. ອາສຕ຺ຕຂຄ຺ຄານີຕິ ອໍເສ ໂອລມ຺ພນວເສນ ສນ຺ນທ຺ຘອສີນິ. ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາມຕ຺ຕາ, ມຫານຸຠາວາ ຣາຊປຸຣິສາ. ວິຊ຺ຊາຘຣຕຣຸຓາ ວິຍາຕິ ວິຊ຺ຊາຘຣກຸມາຣາ ວິຍ. ຣຏ຺ຐິຍປຸຕ຺ຕາຕິ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ. ຫຕ຺ຖິຆຏາຕິ ຫຕ຺ຖິສມູຫາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏນາຕິ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ຄມເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘາ.

ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ສຍໍ ຠາຍນຏ຺ເຐນ ຠຍໍ ຍຖາ ຕຖາ ຠາຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຎາຓໍ ຠາຍິຕພ຺ເພ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ‘‘ຠາຍິຕພ຺ພມິທ’’ນ຺ຕິ ຠຍໂຕ ຕີຣຓໂຕ ຠຍໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ປນ ຠາຍຕິ ນຠາຍຕີຕິ? ນ ຠາຍຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອນາຄຕາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕີຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໕໑). ອາຣມ຺ມຓໍ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ. ໂອຕປ຺ປໍ ປາປໂຕ ຠາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຠຍໍ. ຠຍານກນ຺ຕິ ຠາຍນາກາໂຣ. ຠຍນ຺ຕິ ຎາຓຠຍໍ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນໍ. ຠາຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຍໍ ຠີມຠາເວນ ເຠຣວນ຺ຕິ ຠຍເຠຣວໍ, ຠີຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ປາປໂຕ ຠາຍນໂຕ ອຸຕ຺ຕສນໂຕ ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສູຣນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປກຣເຓ ສູຣໍ ປຄພ຺ຠຘໍສິນໍ ນ ຫິ ປສໍສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຍາ ຫິ ສນ຺ໂຕ ນ ກໂຣນ຺ຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຍາຕິ ປາປຸຕ຺ຣາສໂຕ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣີຣຈລນນ຺ຕິ ຠຍວເສນສຣີຣສໍກມ຺ໂປ. ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍວິວຣຓໍ. ກາມໍ ວຍຕຸລ຺ໂຍ ‘‘ວຍສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣູຬ຺ຫິເຣໂສ, ໂຍ ໂກຈິ ປນ ສຫາໂຍ ວຍສ຺ໂສ, ຕສ຺ມາ ວຍສ຺ສາຠິລາໂປຕິ ສຫາຍາຠິລາໂປ. ນ ວິປ຺ປລມ຺ເຠສີຕິ ນ ວິສໍວາເທສິ. ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາເຕນ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ.

ສາມຎ຺ຎຜລປຸຈ຺ຉາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ຠຄວໂຕ ເຕໂຊຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ຜຣິ ຍຖາ ຕໍ ໂສຓທຓ຺ຑສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕວນສຓ຺ຑຄຕສ຺ສ. ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ.

໑໖໑. ເຍນ, ເຕນາຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ, ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ’’ຕິ. ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ພ຺ຍາປິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ…ເປ… ເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖສ຺ສ ກຸກຕຕ຺ຕາ ອສໍຍໂມ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຣິຍາ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຕທຎ຺ໂຎ ອສໍຍມຠາໂວ ວິຠາວິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຈກ຺ຂຸອສໍຍໂມ ສພ຺ພປຐໂມ, ທຸນ຺ນິວາໂຣ ຈາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິກວາຈສິເກນ ອຸປສເມນ ລທ຺ເຘນ ອິຕໂຣປິ ອນຸມານໂຕ ລທ຺ໂຘ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມານສິເກນ ຈາ’’ຕິ. ອຸປສມນ຺ຕິ ສໍຍມໍ, ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈປຣິວຏ຺ເຏຕິ ປຎ຺ຈປຸຣິສປຣິວຏ຺ເຏ. ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘, ໑໙໒) ເອວໍ ອາທິນາ ອາຄເຕຫິ, ປຎ຺ຈວິຘອຣິຍິທ຺ຘິສິທ຺ເຘຫິ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ປກາເຣຫິ. ຕາທິລກ຺ຂເຓຕິ ຕາທິຠາເວ.

໑໖໒. ນ ເມ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາທສ຺ສນໍ. ຍທາກງ຺ຂສີຕິ ນ ວທນ຺ຕິ, ກຖໍ ປນ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ວາ ເວທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປເທສຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍກ຺ຂນຣິນ຺ທເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊການ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິອາທີນິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໗, ໒໔໖; ສຸ. ນິ. ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ) ສຸຕ຺ຕປທານິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ອາຄຕານິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ອິທໍ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ໂອກາສກຣຓໍ, ເສສານິ ນຣິນ຺ທາທີນໍ. ມນສິຈ຺ຉສີຕິ ມນສາ ອິຈ຺ຉສິ. ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉຖາຕິ ພາວຣິສ຺ສ ສໍສຍໍ ມນສາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພສໍສຍໍ ມນສາ, ອຎ຺ຎຖາ ຈ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຖາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາຘຸຣູປາຕິ ສາຘຸສຠາວາ. ຘມ຺ໂມຕິ ປເວຓີຘມ຺ໂມ. ວຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສີລາທີຫິ ພຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຄຣຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ຠາໂຣຕິ ເອສ ສໍສຍູປຈ຺ເຉທນສງ຺ຂາໂຕ ຠາໂຣ, ອາຄໂຕ ຠາໂຣ ອວສ຺ສໍ ອາວຫິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຎຕ຺ວາ ສຍນ຺ຕິ ປຣູປເທເສນ ວິນາ ສຍເມວ ຎຕ຺ວາ.

ສຸຈິຣເຕນາຕິ ເອວໍ ນາມເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ. ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍເສນ. ຍຖາປິ ກຸສໂລ ຕຖາຕິ ຍຖາ ສພ຺ພຘມ຺ມກຸສໂລ ສພ຺ພວິທູ ຊານາຕິ ກເຖຕິ, ຕຖາ ອຫມກ຺ຂິສ຺ສໍ. ຣາຊາ ຈ ໂຂ ຕໍ ຍທິ ກາຫຕິ ວາ ນ ວາຕິ ໂຍ ຕໍ ອິຘ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ເປເສສິ, ໂສ ຣາຊານໍ ຕຍາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ກໂຣຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອຫໍ ປນ ເຕ ອກ຺ຂິສ຺ສໍ ອກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໓. ສິປ຺ປນຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ຈ ສິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປາຍຕນໍ ຊີວິກາຍ ກາຣຓຠາວໂຕ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ເຕ ກຕເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸ ສິປ຺ປາຍຕນານີຕິ ຫິ ສາຘາຣຓໂຕ ສິປ຺ປານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຕໍຕໍສິປ຺ປູປຊີວິໂນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານກຖາຍ ປປຎ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕານິ ຕາວ ສິປ຺ປາຍຕນານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍຕໍສິປ຺ປູປຊີວີສຸ ທສ຺ສິຍມາເນສຸ ປປຎ຺ໂຈ ສິຍາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ’’ຕິອາທິ.

ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ອາໂຣຫາປຍນ຺ຕິ ຈາຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ. ເຍຫິ ປໂຍເຄຫິ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖິໂນ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ຕໍ ປໂຍຄໍ ວິຘາຍຕໍ ສພ຺ເພສໍ ເປເຕສໍ ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍາ ນາມ ເຍ ຫຕ຺ຖິໂນ ຫຕ຺ຖາໂຣຫການຎ຺ຈ ສິກ຺ຂປກາ. ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊາ ນາມ ຫຕ຺ຖິຠິສກ຺ກາ. ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ ນາມ ຫຕ຺ຖີນໍ ປາທຣກ຺ຂກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຕ຺ຖີນໍ ຍວສທາຍກາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສ຺ສາໂຣຫາ ຣຖິກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣເຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຣຖິກາ. ຣຖຣກ຺ຂາ ນາມ ຣຖສ຺ສ ອາຓິຣກ຺ຂກາ. ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິ ຈາຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ອິສ຺ສາສາ ຘນຸສິປ຺ປສ຺ສ ສິກ຺ຂາປກາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຘນຸອາຈຣິຍາ ອິສ຺ສາສາ’’ຕິ. ເຈເລນ ເຈລປຏາກາຍ ຍຸທ຺ເຘ ອກນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈລກາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຍຸທ຺ເຘ ຊຍຘຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ຐິເຕ ເສນິເກ ພ຺ຍູຫກຣຓວເສນ ຕໂຕ ຈລຍນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາເລນ຺ຕີຕິ ຈລກາ. ສກຸຓຄ຺ຆິອາທໂຍ ວິຍ ມໍສປິຓ຺ຑໍ ປຣເສນາສມູຫໍ ສາຫສິກມຫາໂຍຘຕາຍ ເຉຕ຺ວາ ເຉຕ຺ວາ ທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປິຓ຺ເຑ ທຍນ຺ຕິ ຊນສມ຺ມທ຺ເທ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄຕາຕິ ຖາມຊວປຣກ຺ກມາທິວເສນ ອຕິວິຍ ອຸຄ຺ຄຕາ ອຸຄ຺ຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣສູຣຠາເວນ ອສຊ຺ຊມານາ ປຣເສນໍ ອນຸປວິສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖາມຊວພລປຣກ຺ກມາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານາຄາ ວິຍ ມຫານາຄາ. ເອກນ຺ຕສູຣາຕິ ເອກາກິສູຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສູຣຠາເວເນວ ເອກາກິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນກາ. ສຊາລິກາຕິ ສວມ຺ມິກາ. ສຣປຣິຕ຺ຕາຓຈມ຺ມນ຺ຕິ ຈມ຺ມປຣິສິພ຺ພິຕໍ ເຂຏກໍ, ຈມ຺ມມຍໍ ວາ ຜລກໍ. ຆຣທາສໂຍຘາຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕໂຍຘາ.

ອາຬາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫານສໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາຬາຣິກາ, ຠຕ຺ຕກາຣາ. ປູວິກາຕິ ປູວສມ຺ປາທກາ, ເຍ ປູວເມວ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕາ ຊີວນ຺ຕິ. ເກສນຂລິຂນາທິວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ອລງ຺ກາຣວິຘິໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ ສໍວິທຫນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປກາ. ນ຺ຫາປກາຕິ ຈຸຓ຺ຓວິເລປນາທີຫິ ມລຫຣຓວຓ຺ຓສມ຺ປາທນວິຘິນາ ນ຺ຫາເປນ຺ຕີຕິ ນ຺ຫາປກາ. ນວນ຺ຕາທິວິຘິນາ ປວຕ຺ໂຕ ຄຓນຄນ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣາ ຉິທ຺ທາຠາເວນ ອຈ຺ຉິທ຺ທໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄຓນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕາ ອຈ຺ຉິທ຺ທກປາຐກາ. ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ ຫຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈນາທິນາ ຄຓນາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ຄຓນາ. ຈິຕ຺ຕກາຣາທີນີຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠມກາຣໂກຏ຺ຏກເລຂກ ວິລີວກາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກເມວາຕິ ອສມ຺ປຣາຍິກຕາຍ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສຍໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂິຕນ຺ຕິ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອຸປຣີຕິ ເທວໂລເກ. ໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ ອຸປຣິໂມ. ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ຕສ຺ສ ຜລໍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄິສິຂາ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘໍ ເທວໂລເກຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄໍ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄິກາ’’ຕິ. ສຄ຺ຄໍ ອຣຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລຠູຕໍ ສຄ຺ຄໍ ອຣຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂວິປາກາຕິ ອິຏ຺ຐວິປາກວິປຈ຺ຈນີກາ. ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ເຄຕິ ອຕິວິຍ ອຸຕ຺ຕເມ ອຸຬາເຣ. ທກ຺ຂນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທກ຺ຂິຓໍ ທານ’’ນ຺ຕິ.

ມຄ຺ໂຄ ສາມຎ຺ຎໍ ສມິຕປາປສມຓຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຣາຊາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ທາສກສ຺ສກາທີນໍ ໂລກໂຕ ອຠິວາທນາທິລາໂຠ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອີທິສມຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ປູຣຓາທິເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສໍ ກຖາຍ ອນາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕມ຺ປິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິ ອາຄຕໍ ປນ ທາສກສ຺ສໂກປມໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ກຓ຺ຫປກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາປຸຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ ລພ຺ຠມານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕູປສຎ຺ຫິຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ. ສຸກ຺ກປກ຺ຂນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣໍ ອຸປຣິສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສມຓໂກລາຫລນ຺ຕິ ສມຓໂກຕູຫລໍ ຕໍຕໍສມຓວາທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘໍ. ສມຓຠຓ຺ຑນນ຺ຕິ ເຕເນວ ວິໂຣເຘນ ‘‘ເອວໍວາທີນໍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຍໍ ໂທໂສ, ເອວໍວາທີນໍ ອຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍວາທສ຺ສ ປຣິຠາສນໍ. ຣຎ຺ໂຎ ຠາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໖໔. ປຓ຺ຑິຕປຕິຣູປການນ຺ຕິ ອາມໍ ວິຍ ປກ຺ການໍ ປຓ຺ຑິຕາຠາສານໍ.

ປູຣຓກສ຺ສປວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ເອກໍ ອິທາຫນ຺ຕິ ເອກາຫໍ. ອິຘ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອກາຫໍ ສມຍໍ ຕິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣຓານຸຈ຺ຉວິກໍ.

໑໖໖. ສຫຕ຺ຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຫຕ຺ເຖເນວ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣາທໂຍປິ ອິຘ ສຫຕ຺ຖກຣເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຫຕ຺ຖາທີນີຕິ ຫຕ຺ຖປາທກຓ຺ຓນາສາທີນິ. ປຈນໍ ທຫນໍ ວິພາຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ‘‘ຕຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ຕຊ຺ຊນໍ ປຣິຠາສນໍ ທຓ຺ເຑເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສກໍ ສຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣສ຺ສ ໂສກກາຣຓໍ ສຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ໂສກໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ປເຣຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກເຣຫິ. ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕຕິ ປຣສ຺ສ ວິພາຘນປໂຍເຄນ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕ. ‘‘ອຕິປາຕາປຍໂຕ’’ຕິ ປທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ຈ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫນນ຺ຕສ຺ສາປິ ຫນາເປນ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ. ກາຣຓວເສນາຕິ ກາຣາປນວເສນ.

ຆຣສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສນ຺ຘິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ ຆຣສນ຺ຘິ. ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສໂສ ໂລໂປ ນິລ຺ໂລໂປ. ເອກາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິໂລໂປ ເອກາຄາຣິໂກ. ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ປນ຺ເຖ ຫນນໍ ປຣິປນ຺ໂຖ. ປາປໍ ນ ກຣີຍຕິ ປຸພ຺ເພ ອສຎ຺ຎໂຕ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ປາປໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສຕ຺ຕາ ປາເປ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາ ປນ ປາປໍ ກໂຣມາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ໂຫຕິ – ອິເມສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ນ ອຕ຺ຕານໍ ຜຸສຕິ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຕ຺ຕາ ສຣີຣໍ ປນ ອເຈຕນໍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປມໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິໂກປິເຕປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາປນ຺ຕິ. ຂຸຣເນມິນາຕິ ນິສິຕຂຸຣມຍເນມິນາ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ ອປ຺ປຕິຣູປເທໂສ, ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ ປຕິຣູປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ‘‘ທກ຺ຂິຓຎ຺ຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທກ຺ຂິຓຕີເຣ ມນຸສ຺ສາ ກກ຺ຂຬາ’’ຕິອາທິ. ມຫາຍາຄນ຺ຕິ ມຫາວິຊິຕຍຎ຺ຎສທິສໍ ມຫາຍາຄໍ. ອຸໂປສຖກມ຺ເມນ ວາຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນ ຈ. ທມ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ ອຸໂປສຖສີລສ຺ສ ຈ ວາຈໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸໂປສຖກມ຺ເມນາຕິ ອິທໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມນສ຺ສ ວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘ອຸໂປສຖກມ຺ມຠູເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ສີລສໍຍເມນາຕິ ກາຍິກວາຈສິກສໍວເຣນ. ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນາຕິ ສຈ຺ຈວາຈາຍ, ຕສ຺ສາ ວິສຸໍ ວຈນໍ ໂລເກ ຄຣຸຕຣປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ປາປຘມ຺ເມສຸ ມຸສາວາໂທ ຄຣຸ, ເອວໍ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມສຸ ສຈ຺ຈວາຈາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປວຕ຺ຕີຕິ ໂຍ ‘‘ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ສພ຺ພຖາຕິ ‘‘ກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ກິຣິຍເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ຐໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ອວຘາຣຓໍ ວິປາກປຏິກ຺ເຂປນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ໂຍ ຫິ ກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປາໂກປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນາປີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐-໑໗໒).

ປຏິຣາຊູຫິ ອນຠິຠວນີຍຠາເວນ ວິເສສໂຕ ຊິຕນ຺ຕິ ວິຊິຕໍ, ອາຓາປວຕ຺ຕິເທໂສ. ‘‘ມາ ມຍ຺ຫໍ ວິຊິເຕ ວສຖາ’’ຕິ ອປສາທນາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວິເຫຐນາ ປພ຺ພາຊນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປສາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິເຫເຐຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ, ນິກຸຊ຺ຊນໍ ຕສ຺ສ ອທ຺ຘນິຍຠາວາປາທນວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສນ຺ຘາຣຓໍ. ຕທຸຠຍໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອນິກຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຣວເສນ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ.

ມກ຺ຂລິໂຄສາລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ອຸຠເຍນາຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິເສຘນວຈເນນ. ສໍກິເລສປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສໍກິລິສ຺ສນສ຺ສ ມລີນຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສງ຺ກິກິເລສໂຕ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂວທານສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອຕ຺ຕກາໂຣຕິ ເຕນ ເຕນ ສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພປໂຍໂຄ. ປຣກາຣນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ວາຫສາ ອິຊ຺ຌນກປໂຍຊນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ມຫາສຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕິມຠວິກໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ສຸຠຄຠາວໍ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ກມ຺ມວາທສ຺ສ ກິຣິຍວາທສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປເນນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓໒) ນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ຊິນຈກ຺ເກ ປຫາຣໍ ເທຕິ ນາມ. ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສກາເຣຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຕກາຣປຣກາຣາຠາວໂຕ ເອວ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ນຕ຺ຖິ ພລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິອາວຫໍ ພລໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ສໍກິເລສິກມ຺ປິ ຈາຍໍ ພລໍ ປຏິກ຺ຂິປເຕວ. ຍທິ ວີຣິຍາທີນິ ປຸຣິສກາຣເວວຈນານິ, ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ໂນ ວີຣິເຍນາ’’ຕິອາທິ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຏ຺ເຐນ ພລໍ. ສູຣວີຣຠາວາວຫຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ. ຕເທວ ທຬ຺ຫຠາວໂຕ, ໂປຣິສຘຸຣໍ ວຫນ຺ເຕນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ຈ ປຸຣິສຖາໂມ. ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕໂຍຄໂຕ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາ. ປາຓນໂຕ ອສ຺ສສນປສ຺ສສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປາຓາ. ເຕ ປນ ໂສ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ’’ຕິອາທິ. ອຓ຺ຑໂກສາທີສຸ ຠວນໂຕ ‘‘ຠູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຓ຺ຑໂກສ…ເປ… ວທຕີ’’ຕິ. ຊີວນໂຕ ປາຓໍ ຘາເຣນ຺ຕາ ວິຍ ວຑ຺ຒນໂຕ ຊີວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາລິຍວາ’’ຕິອາທິ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີສຸ ວໂສຕິ ອວສາ. ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ພລໍ ວີຣິຍໍ ຈາຕິ ອພລາ ອວີຣິຍາ. ນິຍຕາຕິ ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓິໂນ ວິຍ ນິຍຕປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຄຕິຊາຕິພນ຺ຘາປວຄ຺ຄວເສນ ນິຍາໂມ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄມນນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ຄຕີສຸ ອຸປຄມນໍ ສມວາເຍນ ສມາຄໂມ. ສຠາໂວເຍວາຕິ ຍຖາ ກຓ຺ຏກສ຺ສ ຕິຂິຓຕາ, ກປິຕ຺ຖຜລານໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣຕາ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິຓາໂມ ອຍໍ ສຠາໂວ ເອວ ອກິຕ຺ຕິໂມເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຉຬາຠິຊາຕິໂຍ ປຣໂຕ ວິຕ຺ຖາຣີຍນ຺ຕິ. ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມິໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຸລ຺ລິງ຺ຄນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ປມຸຂໂຍນີນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານາທີສຸ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວເສນ ປຘານໂຍນີນໍ. ສຏ຺ຐິສຕານີຕິ ຉສຫສ຺ສານິ. ‘‘ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມຸໂນ ສຕານີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ‘‘ປຎ຺ຈກມ຺ມສຕານິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເກວລໍ ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນ ນິຣຕ຺ຖກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມາ ຕກ຺ກິກາ ນິຣງ຺ກຸສຕາຍ ປຣິກປ຺ປນສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ສາຣໂຕ ມຎ຺ຎມານາ ຕເຖວ ອຠິນິວິສ຺ສ ຕກ຺ກທິຏ຺ຐິຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ເຕ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈ ກມ຺ມານີຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍາ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ‘ປຎ຺ຈ ກມ຺ມານີ’ຕິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘີຕິ ໂອຬາຣິກຠາວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘິ. ມໂນກມ຺ມໍ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘີຕິ ໂຍຊນາ. ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາຕິ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາ’’ຕິ ວທຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປຕິ ເອກສ຺ມິໍ ມຫາກປ຺ເປ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີສຎ຺ຎິເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍກປ຺ເປ.

ອຸຣພ຺ເຠ ຫນນ຺ຕີຕິ ໂອຣພ຺ຠິກາ. ເອວໍ ສູກຣິກາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ລຸທ຺ທາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ເກຈິ ມາຄວິກເນສາທາ. ເຕ ປາປກມ຺ມປສຸຕຕາຍ ‘‘ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຠິກ຺ຂູ. ເຕ ກິຣ ‘‘ສຉນ຺ທຣາຄາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ‘‘ເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິເສວນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ, ຕສ຺ມາ ຎາຍລທ຺ເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອາຊີວກສມຍສ຺ສ ວິໂລມຄາຫິຕາຍ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວທຕີຕິ ອປເຣ. ເອເກ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຍ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກຓ຺ຏເກ ວຕ຺ຕນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຐຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນນຫານປຏິກ຺ເຂປາທິວຕສມາໂຍເຄນ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ‘‘ອເຈລກສາວກາ’’ຕິ ອາຊີວກສາວເກ ວທຕິ. ເຕ ກິຣ ອາຊີວກລທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ນນ຺ທາທໂຍ ຫິ ຕຖາຣູປໍ ອາຊີວກປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິຕາ. ຕສ຺ມາ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ອາຊີວກສາວເກຫິ ຈ ປຓ຺ຑຣຕຣາ ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ ອຍໍ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ.

ປຸຣິສຠູມິໂຍຕິ ປຘານປຸຄ຺ຄເລນ ນິທ຺ເທໂສ. ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ຕາ ຠູມິໂຍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕວ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປນ຺ນໂກ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ປາຬິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ປນ຺ນໂກຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ວິຈຣຓໂກ, ເຕສໍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປນ຺ນໂກ. ຊິໂນຕິ ຊິຓ຺ໂຓ ຊຣາວເສນ ຫີນຘາຕຸໂກ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂສ ກິຣ ຕຖາຠູໂຕ ຘມ຺ມມ຺ປິ ກສ຺ສຈິ ນ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາ’’ຕິ. ໂອຏ຺ຐວທນາທິວິປ຺ປກາເຣ ກເຕປິ ຂມນວເສນ ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອລາຠິນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ນ ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕອລາຠເຫຕຸສມາໂຍເຄນ ອລາຠິໍ, ຕໂຕເຍວ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລປເຣຕຕາຍ ສຍນປຣາຍນໍ ‘‘ສມຓໍ ປນ຺ນຠູມີ’’ຕິ ວທຕິ.

ອາຊີວວຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຊີວຠູຕານິ ຊີວິກາວຸຕ຺ຕິສຕານິ. ປສຸຄ຺ຄຫເຓນ ເອຬກຊາຕິ ຄຫິຕາ, ມິຄຄ຺ຄຫເຓນ ຣຸຣຸຄວຍາທິສພ຺ພມິຄຊາຕິ. ພຫູ ເທວາຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິວເສນ, ເຕສໍ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ພຫູ ເທວາ. ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເອກຈ຺ຈເຠໂທ ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕວເສນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑) ທີເປຕພ຺ໂພ. ມນຸສ຺ສາປິ ອນນ຺ຕາຕິ ທີປເທສກຸລວໍສາຊີວາທິວິຠາຄວເສນ ມນຸສ຺ສາປິ ອນນ຺ຕເຠທາ. ປິສາຈາ ເອວ ເປສາຈາ. ເຕ ອປຣເປຕາທໂຍ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫມນ຺ທາກິນິໂຍ ກຸວາຬິຍມຸຈລິນ຺ທນາເມນ ວທຕິ.

ປວຸຏາຕິ ປພ຺ພຄຓ຺ຐິກາ. ປຓ຺ຑິໂຕປິ …ເປ… ອຸທ຺ຘໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ສໍສຣຓກາລສ຺ສ ນິຍຕຠາວໂຕ. ອປຣິປກ຺ກໍ ສໍສຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ສີລາທິນາ ປຣິປາເຈຕິ ນາມ ສີຆໍເຍວ ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປຣິປກ຺ກໍ ກມ຺ມໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ ກາເລນ ປຣິປກ຺ກຠາວານາປາທເນນ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕຄຸເຬຕິ ສຸຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ. ‘‘ນິພ຺ເພຐິຍມານເມວ ປເລຕີ’’ຕິ ອຸປມາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາໂຣ ອນຸກ຺ກເມນ ຂີຍເຕວ, ນ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປຕ຺ຕາ.

ອຊິຕເກສກມ຺ພລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໑. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລາຠາວໍ ວທຕີ’’ຕິ, ທິນ຺ນໍ ປນ ອນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸໍ ກຖໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ມຫາຍາໂຄຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານໍ. ປາຫຸນກສກ຺ກາໂຣຕິ ປາຫຸນຠາເວນ ກາຕພ຺ພສກ຺ກາໂຣ. ຜລນ຺ຕິ ອານິສໍສຜລໍ, ນິສ຺ສນ຺ທຜລຎ຺ຈ. ວິປາໂກຕິ ສທິສຜລໍ. ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ອຍໍ ໂລໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ອຍໍ ໂລໂກ ນ ໂຫຕິ. ອິຘໂລເກ ຐິຕສ຺ສາປິ ປຣໂລໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອິຘໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ປຣໂລໂກ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠເວ, ໂຍນິອາທີສຸ ຈ ຐິຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ຜລາຠາວວເສນາຕິ ມາຕາປິຕູສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕີນໍ ຜລສ຺ສ ອຠາວວເສນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ມາຕາປິຕູນໍ, ນາປິ ເຕສຸ ອິທານິ ກຍິຣມານສກ຺ກາຣາສກ຺ກາຣານໍ ອຠາວວເສນ ເຕສໍ ໂລກປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພຸຬກສ຺ສ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ ເກວໂລ, ນ ຈວິຕ຺ວາ ອາຄມນປຸພ຺ພໂກຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈວິຕ຺ວາ ອຸປປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ສມເຓນ ນາມ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ເຕນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ສຎ຺ຎເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອາໂຫປຸຣິສິກາ ນາມ ສິຍາ. ກິຎ຺ຫິ ປໂຣ ປຣສ຺ສ ກຣິສ຺ສຕິ? ຕຖາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວສ຺ສໂຍ ເອວ ນ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ອິມຎ຺ຈ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຈຕູສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ. ຍຖາ ປນ ມຕ຺ຕິກາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຠາຊນໍ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ, ເອວໍ ອຍໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍ’’ຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກປຖວີຘາຕູຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ. ພາຫິຣປຖວີຘາຕຸນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ມຫາປຖວິໍ. ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ພາຫິຣປຖວິກາຍໂຕ ຕເທກເທສຠູຕາ ປຖວີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ ອິທານິ ຆຏາທິຄຕປຖວີ ວິຍ ຕເມວ ພາຫິຣປຖວິກາຍໍ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ສພ຺ພໂສ ເຕນ ນິພ຺ພິເສສຕໍ ເອກີຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອາປາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຊ຺ຊຸນ຺ເນນ ມຫາສມຸທ຺ທໂຕ ຄຫິຕອາໂປ ວິຍ ວສ຺ໂສທກຠາເວນ ປຸນປິ ມຫາສມຸທ຺ທເມວ, ສູຣິຍຣສ຺ມິໂຕ ຄຫິຕໍ ອິນ຺ທຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕເຕໂຊ ວິຍ ປຸນ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ, ມຫາວາຍຸຂນ຺ຘໂຕ ນິຄ຺ຄຕມຫາວາໂຕ ວິຍ ຕເມວ ວາຍຸຂນ຺ຘໍ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິສຍາຠາວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິສຍິຄຫເຓນ ຫິ ວິສຍາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຄຸຓາຄຸຓປທານີຕິ ຄຸຓໂທສໂກຏ຺ຐາສາ. ສຣີຣເມວ ປທານີຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສຣີເຣນ ຕໍຕໍກິຣິຍາຍ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ທພ຺ພນ຺ຕິ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທຕ຺ຕູ, ມູຬ຺ຫປຸຄ຺ຄລາ. ເຕຫິ ທຕ຺ຕູຫິ ພາລມນຸສ຺ເສຫິ. ‘‘ປຣໂລໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຕິ ເຍສໍ, ເຕ ອຕ຺ຖິກາ, ເຕສໍ ວາໂທຕິ ອຕ຺ຖິກວາໂທ, ຕໍ ອຕ຺ຖິກວາທໍ.

ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫຕິ ອກິຣິຍວາທິຠາວໂຕ. ວິປາກໍ ປຏິພາຫຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຍຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ອຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ສພ຺ພໂສ ເຫຕຸປຏິພາຫເນເນວ ຜລສ຺ສປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຫິ ກມ຺ມໍ ວິປາກຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໑໐໐, ໒໒໗; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໒) ວທນ຺ໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຍ ວິປາກສ຺ສາປິ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີນໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວວຈນໂຕ ຕທຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ນາມ. ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ ອສຕິ ກມ຺ເມ ວິປາກາຠາວໂຕ. ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕໍ ໂຫຕິ ອສຕິ ວິປາເກ ກມ຺ມສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຣູເປນ. ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິທີປກຠາເວນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິຘທິຏ຺ຐິກາ ເອວ ອຸຠຍປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາຕິ ຫິ ເຫຕຸວຈນໍ. ‘‘ອເຫຕຸກວາທາ ເຈວາ’’ຕິອາທິ ປຏິຎ຺ຎາວຈນໍ. ໂຍ ຫິ ວິປາກປຏິພາຫເນນ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂກ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ກມ຺ມປຏິພາຫເນນ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໂກ, ອຸຠຍປຏິພາຫເນນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໂກ ຈ ໂຫຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິທີປກໍ ຄນ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ວີມໍສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວີມໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕກມ຺ມຜລາຠາວາທິເກ ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມເຓ. ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ອຕ຺ເຖ ຕທາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນຫິ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ສຣູປໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິຣກາລປຣິຈເຍນ ເອວເມຕນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມຠາວູປຄມເນນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຕຖາຄຫິເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກນ ສມາທິຍມານາ ມິຈ຺ຉາວາຍາມູປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ອຕໍສຠາວໍ ‘‘ຕໍສຠາວ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕໍລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາສກໍ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອວຏ຺ຐິຕຕາຍ ອເນກຄ຺ຄຕໍ ປຫາຍ ເອກຄ຺ຄໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕສີເສນ ມິຈ຺ຉາສມາຘິ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສປິ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ລທ຺ຘຠາວນາພໂລ ອີທິເສ ຐາເນ ສມາຘານປຕິຣູປກິຈ຺ຈກໂຣເຍວ, ວາຬວິຊ຺ຌນາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕນາກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍສຸ ຊວນວາເຣສຸ ປວຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມ ຊວນວາເຣ ສຕ຺ຕ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ປຐເມ ຊວເນ ສເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສູຕິ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຕສໍ ຕິກິຈ຺ຉາ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນສຸ. ໂກຈິ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຠິນິເວໂສ ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ເອກເມວ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸປິ ວາ ອຠິນິເວໂສ ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ທ຺ເວ ຕີຓິປິ ໂອກ຺ກມຕິ, ເອເຕນ ຍາ ປຸພ຺ເພ ອຸຠຍປຏິພາຫກຕາມຸເຂນ ທີປິຕາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິກຕາ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ. ຍາ ປນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິຠູຕາ, ສາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄມສິທ຺ຘິໂຕ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓານໍ ວິຍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສງ຺ກິຓ຺ຓາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມານພລຕໍ ສມານຜລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ໂສປິ ເຈຕາ ເອກສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ເອວ, ເອກາຍ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ວຏ຺ຏຂາຓຸ ນາເມສາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ‘‘ກິໍ ປເນສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປີຕິ? ເອກສ຺ມິໍເຍວ ນິຍໂຕ, ອາເສວນວເສນ ປນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ໂຣເຈຕິ ເຍວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ອພລໍ ທຸພ຺ພລໍ, ນ ກຸສລໍ ວິຍ ສພລໍ ມຫາພລໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ ວິຍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ ສິຍາ, ນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ. ຍທິ ເອວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາເສວນວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ສກິໍ ນິມຸຄ຺ໂຄປິ ນິມຸຄ຺ໂຄ ເອວ ພາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາ. ຍາທິເສ ຫິ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ອຍໍ ຕໍ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປຸນ ກທາຈິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນມສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ເອວຣູປສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ສໍສາຣຂາຓຸຠາວສ຺ສປິ ປຈ຺ຈໂຍ ອປຓ຺ຓກຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຠູຕິກາໂມຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ວຑ຺ຒິກາໂມ.

ປກຸຘກຈ຺ຈາຍນວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໔. ອກຕາຕິ ສເມນ ວິສເມນ ວາ ເກນຈິ ເຫຕຸນາ ນ ກຕາ ນ ວິຫິຕາ. ກຕວິໂຘ ກຣຓວິຘິ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອກຕວິຘານາ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ໂລເກ ເກນຈິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ເນສໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເທວສ຺ສ, ອິສ຺ສຣາທິໂນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາ. ອນິມ຺ມາປິຕາ ກສ຺ສຈິ ອນິມ຺ມາປິຕາ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ວຎ຺ຌາຕິ ວຎ຺ຌປສຸວຎ຺ຌຕາລາທໂຍ ວິຍ ອຜລາ, ກສ຺ສຈິ ອຊນກາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ປຖວິກາຍາທີນໍ ຣູປາທິຊນກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຣູປສທ຺ທາທໂຍ ຫິ ປຖວິກາຍາທີຫິ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກາຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ປພ຺ພຕກູຏໍ ວິຍ ຐິຕາຕິ ກູຏຏ຺ຐາ, ຍຖາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ເກນຈິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ກສ຺ສຈິ ຈ ອນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ເອວເມເຕ ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍມິທໍ ‘‘ພີຊໂຕ ອງ຺ກຸຣາທິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຊ຺ຊມານເມວ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎໂຕປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ນິພ຺ພິກາຣາຠາເວນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ນ ຈລນ຺ຕີຕິ ວິກາຣໍ ນາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວິກາຣາຠາວໂຕ ຫິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກາຍານໍ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕຕາ. ອນິຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ອວຏ຺ຐານເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕີ’’ຕິ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕິ. ສຕິ ຫິ ວິກາຣໍ ອາປາເທຕພ຺ພຕາຍ ພ຺ຍາພາຘກຕາປິ ສິຍາ, ຕຖາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ອນຸຄ຺ຄາຫກຕາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ນາລນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວີ ເອວ ກາເຍກເທສຕ຺ຕາ ປຖວິກາໂຍ. ຊີວສຕ຺ຕມານໍ ກາຍານໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຠາວໂຕ ນ ຫນ຺ຕພ຺ພຕາ, ນ ຆາເຕຕພ຺ພຕາ ຈາຕິ ເນວ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ ວາ ຆາເຕຕາ ວາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕ຺ເວວ ກາຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍທິ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ມຸຄ຺ຄຣາສິ ອາທີສູ’’ຕິອາທິ. ເກວລໍ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຫນນຆາຕນາທິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ເຖວ ກາຍານໍ ອວິໂກປນີຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິຄຓ຺ຐນາຏປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໗. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາມາ ຠາຄາ ຈຕຸຍາມາ, ຈຕຸຍາມາ ເອວ ຈາຕຸຍາມາ, ຠາຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ຍາມ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ຠາໂຄ ສໍວຣລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ຈາຕຸຍາມສໍວຸໂຕຕິ ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ’’ຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສພ຺ພສີໂຕທໂກຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສພ຺ພສີໂຕທກປຣິໂຠໂຄ. ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ສໍວຣລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຘຸຕປາໂປຕິ ສພ຺ເພນ ນິຊ຺ຊຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນ ວິຘຸຕປາໂປ. ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ເຂປເນນ ໂມກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມກ຺ຂຍລກ຺ຂເຓນ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຕໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ໂມກ຺ຂາຘິຄເມເນວ ອຸຕ຺ຕມມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ຍຕຕ຺ໂຕຕິ ກາຍາທີສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສໍຍເມຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສໍຍຕຈິຕ຺ໂຕ. ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ນິສ຺ເສສໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ສາສນານຸໂລມໍ ນາມ ປາປວາຣເຓນ ຍຸຕ຺ຕຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຸຕປາໂປ’’ຕິອາທິ. ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິຕາຍາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຊີໂວ, ໂສ ຈ ສິຍາ ນິຈ຺ໂຈ, ສິຍາ ອນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ເອວມາທິອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິຕາຍ. ສພ຺ພາຕິ ກມ຺ມປກຕິວິຠາຄາທິວິສຍາ ສພ຺ພາ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ. ທິຏ຺ຐິເຍ ວາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຊາຕາ.

ສຎ຺ຈຍເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໙-໑໘໑. ອມຣາວິກ຺ເຂເປ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑-໖໓) ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ ວິກ຺ເຂປພ຺ຍາກຣຓຠາວໂຕ, ຕເຖວ ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ.

ປຐມສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ຍຖາ ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອິທານິ ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຕວ ຈິຕ຺ເຕ ໂຣເຈຍ຺ຍ. ຆຣທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຊາໂຕ ອນ຺ໂຕຊາໂຕ. ຘເນນ ກີໂຕ ຘນກ຺ກີໂຕ. ພນ຺ຘຄ຺ຄາຫຄຫິໂຕ ກຣມຣານີໂຕ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ. ທາສພ຺ຍນ຺ຕິ ທາສຠາວໍ. ໂກຈິ ທາໂສປິ ສມາໂນ ອລໂສ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມກາໂຣ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນລໂສ ກມ຺ມກຣຓສີໂລເຍວາ’’ຕິ. ປຐມເມວາຕິ ອາສນ຺ນຕຣຏ຺ຐານູປສງ຺ກມນໂຕ ປເຄວ ປຸເຣຕຣເມວ. ປຈ຺ຉາຕິ ສາມິກສ຺ສ ນິປຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຉາ. ສຍນໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ວິຠາຍນເວລາຍ ເສຍ຺ຍໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕ. ປຈ຺ຈູສກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕີຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍາວ ສາມິໂນ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນນ຺ຕິ ອປຣາຍ ປໂທສເວລາຍໍ ຍາວ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ. ກິໍ ກາຣນ຺ຕິ ກິໍ ກຣຓີຍໍ, ກິໍກາຣຠາວໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທໂວ ວິຍາຕິ ອາຘິປຈ຺ຈປຣິວາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິສມນ຺ນາຄໂຕ ປຘານເທໂວ ວິຍ. ໂສ ວຕສ຺ສາຫນ຺ຕິ ໂສ ວຕ ອສ຺ສໍ ອຫໍ. ໂສ ຣາຊາ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍໍ, ກຖໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍໍ, ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸຬາຣານິ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ໂສ ວຕສ຺ສ’ສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປາເຐ ໂສ ຣາຊາ ອສ຺ສ ອຫໍ ອສ຺ສໍ ວຕ, ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອສ຺ສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສປ຺ປໂຍເຄ ອຫໍ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປິ ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ຍາວຊີວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ທາຕຸນ຺ຕິ ຍາວຊີວໍ ທານຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຍໍ ຣາຊາ ເອກໍ ທິວສໍ ເທຕິ, ຕໂຕ ສຕຠາຄມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ.

ກາເຍນ ສໍວຸໂຕຕິ ກາເຍນ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ ກາຍທ຺ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນກໍ ປາປຘມ຺ມໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກາເຍນ ປິຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຆາສຈ຺ຉາທເນນ ປຣມຕາຍາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣິເຍສເນ ສລ຺ເລຂວເສນ ປຣມຕາຍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວ ສຓ຺ຐິໂຕ ຆາສຈ຺ຉາທນເມວ ວາ ປຣມໍ ປຣາ ໂກຏິ ເອຕສ຺ສ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສຊາຕໍ ປຣິເຍສຕິ ປຈ຺ຈາສິສຕິ ຈາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣໂມ, ຕພ຺ຠາໂວ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາ, ຕສ຺ສາ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ. ວິເວກຏ຺ຐກາຍານນ຺ຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໂຕ ປວິວິຕ຺ເຕ ຐິຕກາຍານໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານນ຺ຕິ ຌານາຠິຣຕານໍ. ຕາຍ ເອວ ຌານາຠິຣຕິຍາ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ໂວທານໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຕາຍ ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ. ກິເລສູປຘິອຠິສງ຺ຂາຣູປຘີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄເມນ ນິຣຸປຘີນໍ. ວິສງ຺ຂາຣຄຕານນ຺ຕິ ອຘິຄຕນິພ຺ພານານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐໂມ ວິເວໂກ ອິຕເຣຫິ ທ຺ວີຫິ ວິເວເກຫິ ສຫາປິ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິນາປິ, ຕຖາ ທຸຕິໂຍ. ຕຕິໂຍ ປນ ອິຕເຣຫິ ທ຺ວີຫິ ສເຫວ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ວິນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ຕໍ ປຫາຍ ເອໂກ ວິຫຣຕິ ຈຣຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອສຫາຍຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ເຕ ກິເລສານໍ ສນ຺ນິປຕນໍ ຈິຕ຺ຕກິເລສສງ຺ຄຓິກາ, ຕໍ ປຫາຍ ເອໂກ ວິຫຣຕິ ກິເລສວເສນ ອສຫາຍຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸອາທີນຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເຕສໍ ວເສນ ສາຕິສຍາ ນິພ຺ພຸຕິສຸຂສມ຺ຜຸສນາ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວເສນ ສາຕິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຜລປຣິໂຍສາໂນ ຫິ ນິໂຣໂຘຕິ.

໑໘໔. ອຠິຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂີຠາເວນ ເນຕ຺ວາ. ‘‘ອຫໍ ຈີວຣາທີຫິ ປໂຍຊນໍ ສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສພ຺ພເຄລຎ຺ຎປຫຣຓວເສນ ອຸປກາຣາວຫໍ. ຠາວິນາ ອນຕ຺ຖໂຕ ປຣິປາລນວເສນ ໂຄປນາ ຣກ຺ຂາຄຸຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິເສຘວເສນ ອາວຣຓຄຸຕ຺ຕິ.

ທຸຕິຍສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ກສຕີຕິ ກສິໍ ກໂຣຕິ. ຄຫປຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອກເຄຫມຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐໂກ’’ຕິ, ເຕນ ອເນກກຸລເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຸປຣູປຣິ ສມ຺ປາທເນນ ວຑ຺ເຒຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປມ຺ປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໒.໑໕໑, ໑໕໒) ທີເປຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ທລິທ຺ໂທ ອສ຺ສໂກ ອນາຬ຺ຫິໂຍ, ຕສ຺ສສ຺ສ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ ນປຣມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຍທິ ອປ຺ປມ຺ປິ ໂຠຄໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ກສ຺ມາ ທາສວາເຣ ໂຠຄຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທາສວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຈ ທາສສ຺ສ ໂຠຄາປິ ອໂຠຄາ ປຣາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ, ເອວໍ ຎາຕໂຍ ປີຕິ ທາສວາເຣ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຓີຕຕຣສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ເອວຣູປາຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາສກສ຺ສກູປມາສທິສາຫິ ອຸປມາຫິ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ທີເປຕຸໍ ປໂຫຕິ ຠຄວາ ສກລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອນນ຺ຕປຏິຠານຕາຍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນຠາວໂຕ. ຕຖາປີຕິ ສຕິປິ ເທສນາຍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣາຘິກນານານຍວິຈິຕ຺ຕຠາເວ.

ເອກຕ຺ຖເມຕໍ ປທໍ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ເສວ ກ-ກາເຣນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ສາຘຸກ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ສາຘຸ-ສທ຺ໂທ ອຸທາຫໂຏ. ອາຍາຈເນຕິ ອຠິມຸຂຍາຈເນ, ອຠິປຕ຺ຖນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ. ສມ຺ປຫໍສເນຕິ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓວເສນ ຫໍສເນ ໂຕສເນ, ອຸທຄ຺ຄຕາກຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຣຸຈີຕິ ປຸຎ຺ຎກາໂມ. ປຎ຺ຎາຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ. ອທ຺ທຸພ຺ໂຠຕິ ອທູສໂກ, ອນຸປຆາຕໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາມຎ຺ຎຜເລປິ. ອຍໍ ສາຘຸ-ສທ຺ໂທ. ທຬ຺ຫີກມ຺ເມຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈ ກິຣິຍາຍໍ. ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຓາປເນ. ‘‘ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສາຘຸກ-ສທ຺ເທນ ສວນມນສິກາຣານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາ ວິຍ ຕທາຓາປນມ຺ປິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ, ອາຍາຈນຕ຺ຖຕາ ວິຍ ຈສ຺ສ ອາຓາປນຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸນ຺ທເຣປີຕິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ເຖປິ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສາຘຸກ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍນ ປກາສິຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ເຖນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນສິກາໂຣ ນ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທນລກ຺ຂໂຓ, ອຖ ໂຂ ວີຖິປຏິປາທນຊວນປຏິປາທນມນສິກາຣປຸພ຺ພກໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນລກ຺ຂໂຓຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາວຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ສວເນ ນິໂຍຊນວເສນ ກິຣິຍນ຺ຕຣປຏິເສຘນຠາວໂຕ, ໂສຕໍ ໂອທຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ອຎ຺ຎຈິນ຺ຕາປຏິເສຘນໂຕ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘາຣຓູປປຣິກ຺ຂາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸລນຕີຣຓາທິເກ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິເຘ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ. ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຕ຺ໂຖຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອນຸຘາຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິໂກ. ເຕນ ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຄມ຺ຠີໂຣຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາ ນາມ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຍສ຺ມາ ເຈເຕ ຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຖປ຺ປຏິເວຘາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ, ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເທສນໍ ນາມ ອຸທ຺ທິສນໍ, ຕສ຺ສ ນິທ຺ທິສນໍ ຠາສນນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ກຖນຎ຺ຫິ ຠາສນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ເທເສສ຺ສາມີຕິ…ເປ… ວິຕ຺ຖາຣທີປນ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕປເທນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຬິກາຍິວ ນິຄ຺ໂຆໂສຕິ ສາຬິກາຍ ອາລາໂປ ວິຍ ມຘຸໂຣ ກຓ຺ຓສຸໂຂ ເປມນີໂຍ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ສທ຺ໂທ. ອຸທີຣຍີຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ວາ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕຕິ ເອວໍ ‘‘ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ກິຣ ຠຄວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ເທເສສ຺ສຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ຠາສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາໂຫ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ.

໑໙໐. ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຘິກຣຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທສາປເທເສ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອິຘສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ຍຖາວິເສສິຕພ຺ພໍ ອິຘ-ສທ຺ທໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐). ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລກ-ສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສສປທທ຺ວເຍ ປນ ປທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານມຕ຺ເຕນ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກຕິ ຫິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ຈກ຺ກວາໂຬ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສມໂຓຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ທຸຕິໂຍ ສມໂຓຕິ ສກທາຄາມີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກຕໂມ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ສມໂຓ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ‘‘ກຕໂມ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ໂອກາສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ປເທສໍ. ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາຕິ ອິມິສ຺ສາ ເອວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ.

ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂອກາສາປທິສນສ຺ສາປິ ອສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ອໂພຘນໂຕ. ອຣຫນ຺ຕິ ອາທໂຍ ສທ຺ທາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຖໂຕ ວິຕ຺ຖາຣຓໍ ສທ຺ທມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຍສ຺ມາ. ‘‘ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸທານຏ຺ຐກຖາທີສຸ, (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ອຣຫນ຺ຕິ ອາທໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ອປເຣຫິ ປກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ຕສ຺ມາເຕສຸ ວຸຕ຺ຕານເຍນປິ ໂສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໒໙, ໑໓໐) ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍນ຺ໂຕຄຘຕາຍ ‘‘ອິຘ ປນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖາຍໍ ຍສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຖາຄໂຕ ນ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ກຸລໂຠຄິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ ສາຣຠູຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໂປກ຺ຂຣສາຕິອາທິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈວ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທິຄຫປຕິກາ ຈ.

‘‘ສຸຊາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ປຐໂມ ວິກປ຺ໂປ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາສນ຺ນຕຣາຍ ຫິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຐິໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ’’ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ປເຄວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ. ທຸຕິໂຍ ພຸທ຺ຘຠາວາວຫປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສນ຺ນປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ, ຕຕິໂຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມ ປາຣິປູຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ. ນ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຕິຠວູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ໂພຘິຍາ ນິຍຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ສນ຺ທນ຺ຕິ ນທິໂຍຕິ ສນ຺ທນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕິຕຄຸໂຓ, ໂສ ຠຄວາ. ‘‘ອິມໍ ໂລກ’’ນ຺ຕິ ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອນວເສສໍ ປຣິຍາທາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເທວກນ຺ຕິ ຈ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ. ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສ ຊາໂຕ, ຕໍນິວາສີ ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກ …ເປ… ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ, ອສມິຕາພາຫິຕປາປານຎ຺ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິເສສນານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ໂລກສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຣູປິໂນ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາຕິ ອິມໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໑໗). ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ ຕສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ. ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ຄຫິໂຕ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສນ, ອິຕຣາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສມາຣກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ. ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ນາຄຄຣຸຬາທິເຠໂທ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ອຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານເນນ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ຄຕີສຸ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາວ ເສຏ຺ຐາ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຣູປິໂນ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕກິເລສທຸກ຺ຂຕາຍ, ສນ຺ຕປຓີຕອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຕິທີຆາຍຸກຕາຍາຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ອຕິວິຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິ ທສສຫສ຺ສິຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວເສນ ວທຕິ. ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຠາວານຸກ຺ກໂມຕິ ຠາວວເສນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອນຸກ຺ກໂມ.

ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ. ຕີສຸ ປເທສູຕິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ປນາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອນຸມານອຸປມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິອາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ.

ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ, ເຕນ ຐິຕິມິສ຺ສາປິ [ວີຖິມິສ຺ສາປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ) ຘິຕິມິສ຺ສາປິ (ກ)] ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕີຕິ ຫິຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ວາ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ, ເນຍ຺ຍສ຺ສ ວາ ວເສນ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຠິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາຕິ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍ ຕາວ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປິ ຄາຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ນິທານນິຄມນານິປິ ສຕ຺ຖຸໂນ ເທສນາຍ ອນຸວິຘານໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘານິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິທານມາທິ, ອິທໍ ເອໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ.

ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວິນຍນໍ ສາສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ສີລສ຺ສ, ສມຖວິປສ຺ສນານຎ຺ຈ ສີລທິຏ຺ຐີນໍ ອາທິຠາໂວ ຕໍ ມູລກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຄເມນ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠາໂວ ວິຍ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣພ຺ຠນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ຌຕ຺ຕາປິ ມຊ຺ຌຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ມຊ຺ຌໍ ນາມາ’’ຕິ. ຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ ສອຸປາທິເສສຕາວເສນ, ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ ອນຸປາທິເສສຕາວເສນ. ອິທານິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານຕໍ ອາຄເມນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖມິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຫ. ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ‘‘ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຈນໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກຕາວຘິສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຄາຖາວເສນ, ສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ວວຕ຺ຖິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ໂຍ ອິຘ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວິເສສໂຕ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣໍ ສີລໍ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາໂຣ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ເຕນາຕິ ສີລາທິທສ຺ສເນນ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກຖິກສຓ຺ຐິຕີຕິ ກຖິກສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ກຖນວເສນ ສມວຏ຺ຐານໍ.

ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສິຖິລາທິເຠເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເມວ, ທ຺ວິປກາເຣເມວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕາ ວາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ. ວິວຏກຣຓຕາຍ ໂອຏ຺ເຐ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພສ຺ເສວ [ສພ຺ພຕ຺ເຖວ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ ໑)] ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ສວຣຠາສາ [ຍວນຠາສາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ)] ວິຍ. ສພ຺ພສ຺ເສວ [ສພ຺ພຕ຺ເຖວ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ)] ສານຸສາຣຕາຍ ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ປາຣສິກາທິມິລກ຺ຂຸຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພາເປສາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນກເທສວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ປຐມຕຕິຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສິຖິລໍ. ຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຄ຺ເຄສຸ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວມາທິ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ. ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ ຕເທວ ລຫຸກໍ. ລຫຸກເມວ ສໍໂຍຄປຣໍ, ທີຆຎ຺ຈ ຄຣຸກໍ. ຐານກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ. ປເຣນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ. ຕຖາ ນສມ຺ພນ຺ຘໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ. ຐານກຣຓານິ ນິສ຺ສຏ຺ຐານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ທສຘາຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈາຕິ.

ອມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອມິເລຈ຺ເຉຕ຺ວາ, ອວິນາເສຕ຺ວາ, ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຍມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ເອກໍ ຄາຖໍ, ເອກໍ ວາກ຺ຍໍ ວາ ເທເສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ເອວ ເທເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ. ອິຘ ເກວລສທ຺ໂທ ອນວເສສວາຈໂກ, ນ ອໂວມິສ຺ສກາທິວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສກລາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓໍ, ຕໍ ປນ ເກນຈິ ອູນໍ, ອຘິກໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອນູນາຘິກວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖໍ ເທສິໂຕ, ຕສ຺ສ ສາຘກຕ຺ຕາ ອນູນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ປນ ອສາຘກຕ຺ຕາ ອນຘິກຕາ. ສກລນ຺ຕິ ສພ຺ພຠາຄວນ຺ຕໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ, ເຕນາຫ ‘‘ເອກເທສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ໂລກາມິສໍ ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ ຕຕ຺ຖ ອຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ. ຫິຕຜຣເຓນາຕິ ຫິຕູປສໍຫາເຣນ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ມຸທຸຫທໂຍ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສກລສໍກິເລສໂຕ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຣຓາກາຣາວຏ຺ຐິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ກາຣຸຓາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ສາເມວ, ເອວຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວຕໍ. ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ທານໍ. ມຈ຺ຉຣິຍໂລຠາທິນິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ. ອິທ຺ຘີຕິ ເທວິທ຺ຘິ. ຊຸຕີຕິ ປຠາ, ອານຸຠາໂວ ວາ. ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ມຫຕາ ພເລນ ຈ ວີຣິເຍນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂມ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເສຏ຺ຐາ ຈຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສປິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ອິຘ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຕສ຺ມາ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓານິ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປກາເສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

໑໙໑. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສມ຺ປທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິຄຸຓສມ຺ປທໍ, ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕມານສ຺ເສວ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ມານຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ພຫຸລຠາວໂຕ. ໂຠຄາໂຣຄ຺ຍາທິວຕ຺ຖຸກາ ມທາ ສຸປ຺ປເຫຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນວຕ຺ຖານໂຕ, ນ ຕຖາ ກຸລວິຊ຺ຊາມທາ, ຕສ຺ມາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານໍ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ຊາຕິວິຊ຺ຊາ ນິສ຺ສາຍ ມານຊປ຺ປນໍ ທຸປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ…ເປ… ມານໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊາຕິຕາຍາຕິ ນິຫີນຊາຕິຕາຍ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ສີລວເສນ ຫິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ, ປຕິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ວາ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ສາ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ນາມ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ສຸຊາຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທຸຊ຺ຊາຕາ.

ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຫານທີປນໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສພ຺ພໂສ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາວເສນ ສທ຺ທຫຕິ. ວິຎ຺ຎູຊາຕິການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓປຸພ຺ພິກາ ສທ຺ຘາ ສິທ຺ຘິ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ນຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ, ໂຍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ຊາຍມ຺ປຕິກາຕິ ຆຣຓີປຕິກາ. ກາມໍ ‘‘ຊາຍມ຺ປຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣສາມິກຆຣສາມິນີວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ອເນກາ ປຊາປຕິໂຍ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອກາຍາປິ ສໍວາໂສ ສມ຺ພາໂຘຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິນາ ສກິຎ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ອາທິນາ ສປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອາຄມນປຖຕາປິ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານຕາ ເອວາຕິ ທ຺ເວປິ ວຓ຺ຓນາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ອລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນາຕິ ອສ຺ສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາເວນ. ເອວໍ ອກຸສລກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ຐານຠາເວນ ຆຣາວາສປພ຺ພຊ຺ຊານໍ ສມ຺ພາຘພ຺ໂຠກາສຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຏ຺ຐານຏ຺ຐານຠາເວນ ເຕສໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ເຂປກຖາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຂຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ. ກິເລສມເລນ ອມລີນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ. ປຣິໂຍທາຕຏ຺ເຐນ ນິມ຺ມລຠາເວນ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ໂຘຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌາວສຕາ’’ຕິ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ‘‘ອຄາຣ’’ນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕານິ ວຕ຺ຖານິ ກາສາຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ. ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຈວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ. ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒິອາວຫໍ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ.

໑໙໒. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ໂຠຄສມຸທາໂຍ. ອາພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເປມວເສນ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ. ‘‘ອມ຺ຫາກເມເຕ’’ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕີ. ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏ.

໑໙໓. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ເຕນ ສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມນ຺ນາຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນໍ. ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສູຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນອນຸຂຸທ຺ທເກສຸ ເຈວ ສຫສາ ອຸປ຺ປນ຺ນອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ຈ. ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ຠຍທສ຺ສນສີໂລ. ສມ຺ມາ ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຍາວຊີວໍ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ອາທິຍິຕ຺ວາ. ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິ ປາເຐ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔) ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕຕ຺ຖ, ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໔) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຈາຣໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓເນວາຕິ ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສເລ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມ ຄຫິເຕປີ’’ຕິ. ອຘິກວຈນໍ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ…ເປ… ກຸສເລນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໂສ ອເນສນປ຺ປຫາເນນ ອນວຊ຺ເຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ‘‘ກຕເມ ຈ ຖປຕິ ກຸສລາ ສີລາ ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໕) ສີລສ຺ສ ກຸສລກາຍວຈີຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອາຊີວປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ ຖປຕິ ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໕) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ມຸຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ‘‘ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸສເລນ, ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ເອກສງ຺ຄຫາ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຸຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີຕິ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘‘ສີລສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທາມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາທານຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ.

ຕິວິເຘນ ສີເລນາຕິ ຈູຬສີລໍ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ມຫາສີລນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິວິເຘນ ສີເລນ. ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ, ນ ກາຍປຎ຺ຈເມສຸ. ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປປ຺ປກາຣວເສນ ຕິວິເຘນ ສນ຺ໂຕເສນ.

ຈູຬມຊ຺ຌິມມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໑໙໔-໒໑໑. ‘‘ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ສີລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ໂຖ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗).

໒໑໒. ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑຠຍາທີນິ ອສໍວຣມູລການິ. ສີລສ຺ສາສໍວຣໂຕຕິ ສີລສ຺ສ ອສໍວຣຓໂຕ, ສີລສໍວຣາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍຖາວິຘານວິຫິເຕນາຕິ ຍຖາວິຘານສມ຺ປາທິເຕນ. ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນເຈຕສິກສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣສ຺ສ ອຸຬາຣໍ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣ…ເປ… ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ວິເສໂສ ກມ຺ມຕ຺ຖາເປກ຺ຂຕາຍ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ນ ເຕຫິ ປຣິຈຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊມານເມວ ຫິ ອຠິເຘຍ຺ເຍ ວິເສສຕ຺ຖໍ ວິເສສນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນວເສນ ວິເສສສທ຺ໂທ ວິຠາເວຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ຈກ຺ຂຸທສ຺ສນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓຎ຺ຈ. ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕຍປຎ຺ຎາຕິ ເຫຏ຺ຐິເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ປຎ຺ຎາ. ອິຘາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ. ອຍໍ ຈກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ ປສາທ…ເປ… ວຕ຺ຕຕິ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຍຖາ. ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ອໂວມິສ຺ສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ສຕິ ຫິ ສຸວິສຸທ຺ເຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ, ປຘານຠູຕປາປຘມ຺ມວິຄເມນ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ຫຕ຺ຖຄໂຕ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ.

ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໔. ສມນ຺ຕໂຕ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ສມ຺ປຊານສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ວິຠຊນໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍມ຺ຫິ. ອຠິກ຺ກມນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄມນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຏິກ຺ກມນໍ ປຏິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ນິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຈ ນິວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປນ ຄມນໍ ຄມນເມວ. ອຠິຫຣນ຺ໂຕຕິ ຄມນວເສນ ກາຍໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ. ຐານນິສຊ຺ຊາສຍເນສຸ ໂຍ ຄມນວິຘຸໂຣ ກາຍສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຠິຫາໂຣ, ໂສ ອຠິກ຺ກໂມ, ປຈ຺ຉໂຕ ອປຫຣຓໍ ປຏິກ຺ກໂມຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຐາເນປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາສນສ຺ສາຕິ ປີຐກາທິອາສນສ຺ສ. ປຸຣິມອງ຺ຄາຠິມຸໂຂຕິ ອຏນິກາທິປຸຣິມາວຍວາຠິມຸໂຂ. ສໍສຣນ຺ໂຕຕິ ສໍສປ຺ປນ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈາສໍສຣນ຺ໂຕຕິ ປຏິອາສປ຺ປນ຺ໂຕ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ນິປນ຺ນສ຺ເສວ ອຠິມຸຂສໍສປ຺ປນປຏິອາສປ຺ປນານິ ນິທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ມາ ປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣີ’’ຕິ. ສມ຺ປຊານສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຍາຍຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ກໂຣເຕວາຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ເອວ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ປຊານກາຣີ. ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິ. ສາຕ຺ຖກສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຈ ປວຕ຺ເຕສຸ ອວິຊຫິເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນເມວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕູເລຕ຺ວາ ຕີເຣຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ, ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆທສ຺ສເນເນວ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິອຕ຺ຖໍ ຄມນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອສຸຠທສ຺ສນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ທິສ຺ວາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ ເອໂສ. ສມຖວິປສ຺ສນຸປ຺ປາທນມ຺ປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຑ຺ຒິເຍວ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ.

ຕສ຺ມິໍ ປນາຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຕ຺ເຖ. ‘‘ອຕ຺ໂຖຕິ ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒີ’’ຕິ ຍໍ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕໍ ສປ຺ປາຍໍ ເອວາຕິ ສິຍາ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຈຕິຍທສ຺ສນໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປການິ ວິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ປຏິມາໂຍ ວິຍ, ຍນ຺ຕປໂຍເຄນ ວາ ວິຈິຕ຺ຕກມ຺ມາ ປຏິມາໂຍ ວິຍ. ອສມເປກ຺ຂນໍ ເຄຫສ຺ສິຕ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ຄຫຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ພາລສ຺ສ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໘). ຫຕ຺ຖິອາທິສມ຺ມທ຺ເທນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ. ວິສຠາຄຣູປທສ຺ສນາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ.

ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸວຕ຺ຕນກຖາ ອາຈິຓ຺ຓາ, ອນນຸວຕ຺ຕນກຖາ ປນ ຕສ຺ສາ ທຸຕິຍາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕາກາຣໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ນ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸຄາມາສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ.

ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຠາວນາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລສ຺ສ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ຫຣຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຍາວ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກມາ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອາຫາຣູປໂຍຄໂຕ ຍາວ ທິວາຐານຸປສງ຺ກມນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຏິເນຕິ. ສຣີຣປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປລ຺ລງ຺ເກຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິສຊ຺ຊາວາເຣ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອຸຓ຺ຫາສນານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສຸມໍ ຄາຫາເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມຸເຂເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ເອວ, ເຕນ ‘‘ປຕ຺ໂຕປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔) ວກ຺ຂມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຍຖາປຣິຫຣິຍມານໍ ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕເຖວາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ສາຣີຣິກເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຈຕິຍໍ ພາຘຍມານາ ໂພຘິສາຂາ ຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສເນວ ໂພຘິຍໍ ປຓິປາຕກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ຄາມສມີເປຕິ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣຏ຺ຐາເນ. ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ມຍິ ອກເຖນ຺ເຕ ເອເຕສໍ ໂກ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ນາມ ກເຖຕພ຺ພາ ເອວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ຘມ຺ມກຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຫຣິຍມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ຕທນຸຄຸຓໍເຍວ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ. ອນຸໂມທນໍ ວຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທເນວາຕິ ‘‘ປຣິຈິໂຕ ອປຣິຈິໂຕ’’ຕິອາທິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໂກຏິຍາ ເອວ, ສມາຄມມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠເຍຕິ ປຣຈກ຺ກາທິຠເຍ.

‘‘ກມ຺ມຊເຕໂຊ’’ຕິ ຄຫຓິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວີຖິໍ ນາໂຣຫຕິ ຂຸທາປຣິສ຺ສເມນ ກິລນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ ສມາຘານາຠາວໂຕ. ອວເສສຏ຺ຐາເນຕິ ຍາຄຸຍາ ອຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນເມຕໍ, ຍຖາ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສຣປຏິປາຕິຍາ ອນວິຈ຺ເຉໂທ, ເອວເມຕສ຺ສປີຕິ.

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ຠາວນານຸໂຍເຄ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປູຣເຓນ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ‘‘ກາເມສຸ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ກາເຍ ອວີຕຣາໂຄ, ຣູເປ ອວີຕຣາໂຄ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐; ມ. ນິ. ໑.໑໘໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕຂິລວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕວເສນາຕິ ຠາວນາສຫິຕໍເຍວ ຠິກ຺ຂາຍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕໍ ຄມນປຈ຺ຈາຄມນໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ອຕ຺ຕກາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ຫິຕໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ສຸຂນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວິຎ຺ຎູນໍ ນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ອຕ຺ຕາ ນາມ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕກາມາ.

ອຸສຠໍ ນາມ ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ. ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ຕາຍ ປາສາຓສຎ຺ຎາຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອາຄຕາຕິ ຊານນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສເຍວ ນໂຍຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິໂກ ໂຍ ຐາເນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ນິສຊ຺ຊາຍປິ ນໂຍ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉິນ຺ນຠຕ຺ຕຠາວຠເຍນປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕິ. ມທ຺ທນ຺ຕາຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ ສາລິສີສານິ ມທ຺ທນ຺ຕາ.

ມຫາປຘານໍ ປູເຊສ຺ສາມີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂລກນາເຖນ ຉວສ຺ສານິ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍເມວາຫໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ປູເຊສ຺ສາມີຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິປູຊາ ຫິ ສຕ຺ຖຸປູຊາ, ນ ອາມິສປູຊາຕິ. ‘‘ຐານຈງ຺ກມເມວາ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພອິຣິຍາປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນາທິກາເລສຸ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນິສຊ຺ຊາຍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ.

ວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປຐມເມວ ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິ ປຏິກ຺ເຂປທສ຺ສນໍ.

ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຍທິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ ກປ຺ປານໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຕຊ຺ຊາປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠຣຓໍ. ສາວກໂພຘິຍາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ, ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໒໘໘) ສຕສຫສ຺ສເມວ ຕຊ຺ຊາປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠຣຓໍ. ອິຕເຣສໍ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສຍວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ກຸສລໍ. ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ພາຫິຍວິສເຍ ສຎ຺ຊາຕສໍວຑ຺ຒຕາຍ ພາຫິໂຍ, ທາຣຸຈີຣປຣິຫຣເຓນ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ຈ ສມຎ຺ຎາໂຕ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ, ມຸເຕ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ພາຫິຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຍໂຕ ໂຂ ເຕ ພາຫິຍ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ, ມຸເຕ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ. ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐) ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເອວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣາທີນໍ ມຫາປຎ຺ຎຕາທິທີປນານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານມາກາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄາຫວເສນ ອຠິກ຺ກເມ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ມານຄາຫວເສນ. ຕທຸຠຍໍ ປນ ຕຓ຺ຫາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫຄາຫວເສນປິ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ເຍນ ຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຸທ຺ຘຣຓຄຕິກາ ຫິ ເຕໂຊຘາຕູຕິ. ອຸທ຺ຘຣເຓ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເກກປາທຸທ຺ຘຣເຓ…ເປ… ພລວຕິໂຍຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕິຣິຍຄຕິກາຍ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ ສາຕິສໂຍ ພ຺ຍາປາໂຣຕິ. ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ອນຸຄມກອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາວິເສເສ ເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕຸຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ,. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ປາທສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ. ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ຂາຓຸອາທິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຆຏ຺ຏນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ປສ຺ເສນ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓໍ. ຍາວ ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ, ຕາວ ອາຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓນ຺ຕິ ອຍໍ ວາ ເອເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຍສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕຸ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ຄຣຸຕຣສຠາວາ ຫິ ອາໂປຘາຕູຕິ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຖວີຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ…ເປ… ພລວຕິໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຕິຏ຺ຐາຠາເວ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາປເນປິ ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕຖາ ຆຏ຺ຏນກິຣິຍາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ວເສນ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ຕຕ຺ຖາປິ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອາໂປຘາຕຸອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌເນສູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຠິກ຺ກມເນ, ເຕສຸ ວາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸທ຺ທຣຓາທີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອຸທ຺ຘຣເຓຕິ ອຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມາຕິ ອຸທ຺ຘຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ອຣູປຘມ຺ມາ ຈ. ອຕິຫຣຓໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ເທສນ຺ຕຣສງ຺ກມນໍ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ປພ຺ພໍ ປພ຺ພ’’ຕິອາທິ ອຸທ຺ຘຣຓາທິໂກຏ຺ຐາເສ ສນ຺ຘາຍ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຫິ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ, ຄມນສ຺ສາທີນໍ, ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ ປາເທ ຈ ພນ຺ຘຂຸຣຘາຣາ ສມາຄມໂຕປິ ສີຆຕໂຣ. ຍຖາ ຕິລານໍ ຠຊ຺ຊິຍມານານໍ ປຏປຏາຍເນນ ເຠໂທ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາເທນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏປຏາຍນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ຣູເປນາ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກຣູປຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ຕໂຕ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຍທິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ສມານກ຺ຂຓາ ສິຍຸໍ, ‘‘ຣູປໍ ຄຣຸປຣິຓາມໍ ທນ຺ຘນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ, ຕຖາ ‘‘ນາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໘) ເອວໍ ອາທິປາຬິຍາ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຫິ ສາຣມ຺ມຓສຠາວາ ຍຖາພລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຕໍສຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣໂຘ. ຣູປຘມ຺ມາ ປນ ອນາຣມ຺ມຓາ ປກາເສຕພ຺ພາ, ເອວໍ ເຕສໍ ປກາເສຕພ຺ພຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ໂສຬສຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕີຕິ ຕງ຺ຂຓາຍຸກຕາ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉິຕາ, ລຫຸວິຎ຺ຎາຓວິສຍສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ, ວິສຍສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ, ທນ຺ຘມຫາຠູຕປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິຕາ. ນານາຘາຕຸຍາ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ໂຂ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ, ເຕນ ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປຘມ຺ໂມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຕເຖວາຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມານກ຺ຂຓຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍໍ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍ, ຕໍ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອປຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕຖາລທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ເຕສໍ ອນ຺ຕໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ? ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອວີຈິ ມນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ’’ຕິ, ຍຖາ ວີຈິ ອນ຺ຕໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ຕເທເວຕ’’ນ຺ຕິ ອວິເສສວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸ ອນຸ ປພນ຺ໂຘ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ຣູປສນ຺ຕາໂນ ຈ ນທີໂສໂຕວ ນທິຍໍ ອຸທກປ຺ປວາໂຫ ວິຍ ວຕ຺ຕຕິ.

ອຠິມຸຂໍ ໂລກິຕໍ ອາໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣໂຕ ເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຍໍທິສາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສີທຕິ ວາ ຕທຠິມຸຂໍ ເປກ຺ຂນໍ ອາໂລກິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸຄຕວິທິສາໂລກນໍ ວິໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິໂລກິຕໍ ນາມ ອນຸທິສາເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມຊ຺ຊນປຣິຠຓ຺ຑາທິກຣເຓ ໂອໂລກິຕສ຺ສ, ອຸລ຺ໂລກຫຣຓາທີສຸ ອຸລ຺ໂລກິຕສ຺ສ, ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕປຣິສ຺ສຍສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນາທີສຸ ອປໂລກິຕສ຺ສ ສິຍາ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ວາ ມຸເຂນ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ຄຫິຕາເນວາ’’ຕິ.

ກາຍສກ຺ຂິນ຺ຕິ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕວນ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ‘‘ຍເມວາຫໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສາສເນ ອນຠິຣຕິອາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕເນວ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ, ຍທິທໍ ນນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໓໕) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ.

ສາຕ຺ຖກຕາ ຈ ສປ຺ປາຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕສ຺ສາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນສ຺ເສວ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຂນ຺ຘາທິກມ຺ມຏ຺ຐານາ ອຎ຺ໂຎ ອຸປາໂຍ ນ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂລກິຕາທິສມຎ຺ຎາປິ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປຊານນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຈລນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ. ອໂຘ ສີທຕີຕິ ອໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຸທ຺ຘໍ ລງ຺ເຆຕີຕິ ລງ຺ຆໍ ວິຍ ອຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານນ຺ຕິ ປຘານຠູຕອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຐມຊວເນປິ…ເປ… ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວີຖິຍໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນາທີນໍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາວຊ຺ຊນ ໂວຏ຺ຐພ຺ພປນານໍ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນວເສນ ອິຏ຺ເຐ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິມ຺ຫິ ໂລຠມຕ຺ຕໍ, ອນິຏ຺ເຐ ຈ ປຏິຆມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນໍ ມູລໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ສພ຺ພໍ ຠວງ຺ຄາທິ. ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣຊວນສ຺ສ ມູລວເສນ ມູລປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຕາ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນສ຺ເສວ ອປຸພ຺ພຠາວວເສນ, ອິຕ຺ຕຣຠາວວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕິເຕສູ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ຈ ອປຣາປຣໍ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ.

ຕນ຺ຕິ ຊວນໍ, ຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ອພ຺ຠາຄໂຕ.

ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາວຕໂກ ກາໂລ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວກາລິການິ.

ເອຕໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສມວາເຍຕິ ສາມຄ຺ຄິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາໂລກນວິໂລກເນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ, ໂກ ວິໂລເກຕິ.

‘‘ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ລພ຺ຠນໂຕ.

ກາເລ ສມຎ຺ຉິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ສມຎ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ຕຖາ ປສາເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ມຓິສປ຺ໂປ ນາມ ເອກາ ສປ຺ປຊາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ລຬນນ຺ຕິ ກມ຺ປນໍ, ລີຬາກຣຓໍ ວາ.

ອຸຓ຺ຫປກຕິໂກ ປຣິຬາຫພຫຸລກາໂຍ. ສີລວິທູສເນນ ອຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສປ຺ປາຍໍ. ‘‘ຈີວຣມ຺ປິ ອເຈຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈີວຣສ຺ສ ວິຍ ກາໂຍປິ ອເຈຕໂນຕິ ກາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິທີເປນ຺ໂຕ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕຕິ ອາຫຕຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິໂກ, ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫິ ວາ ອາຫໂຕ ຕຖາ.

ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ປໂຍຊນວິເສໂສ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາທວເສນ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓, ໔໒໒; ມ. ນິ. ໒.໓໘໗; ອ. ນິ. ໒.໓໔໑; ໘.໙; ຘ. ສ. ໑໓໕໕; ວິຠ. ໕໑໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓, ໔໒໒; ມ. ນິ. ໒.໓໘໗; ອ. ນິ. ໘.໙; ຘ. ສ. ໑໓໕໕; ວິຠ. ໕໑໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ນເຍນາ’’ຕິ ປນ ປຏິກ຺ເຂປງ຺ຄທສ຺ສນມຸເຂນ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຖວິສນ຺ຘາຣກຊລສ຺ສ ຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸນາ ວິຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວາໂຍຘາຕຸຍາວ ອາສເຍ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອຕິຫຣຕີຕິ ຍາວ ມຸຂາ ອຠິຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ຕໂຕ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວີມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫຣຕິ. ອຕິຫຣຕີຕິ ວາ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ຫຣຕິ, ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອປຣາປຣໍ ຈາເຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຫາຣສ຺ສ ຘາຣຓປຣິວຕ຺ຕນສຎ຺ຈຸຓ຺ຓນວິໂສສນານິ ປຖວີຘາຕຸສຫິຕາ ເອວ ວາໂຍຘາຕຸ ກໂຣຕິ, ນ ເກວລາຕິ ຕານິ ປຖວີຘາຕຸຍາປິ ກິຈ຺ຈຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຍຘາຕຸ ອາທີຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ວິໂສສນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕິ. ເຕໂຊຘາຕູຕິ ຄຫຓີສງ຺ຂາຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ. ສາ ຫິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐໍ ອາຫາຣໍ ປຣິປາເຈຕິ. ອຎ຺ຊໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປເວສນາທີນໍ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ອາຠຸຊຕີຕິ ປຣິເຍສນວເສນ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທິປຏິສໍເວທນວເສນ ຈ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຕໍວິຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕເຍວ ຫິ ປໂຍໂຄ ‘‘ສມ຺ມາປໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຣິເຍສນາທິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕພ຺ພິສຍວິຊານນມ຺ປິ ນິປ຺ຜາເທຕິ ນາມ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາປໂຍຄໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ມນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມ ອາຠຸຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ. ອາໂຠຄປຸພ຺ພໂກ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄມນໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວເສນ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄມນໂຕ. ປຣິເຍສນໂຕຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອາຫິຓ຺ຑນໂຕ. ປຣິໂຠຄໂຕຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ອາສຍໂຕຕິ ປິຕ຺ຕາທິອາສຍໂຕ. ອາສຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ກມ຺ມຜລວວຕ຺ຖິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຣິຍາທວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ສຍຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາສໂຍ, ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຕິຏ຺ຐນໂກ ປິຕ຺ຕາທິໂກ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ. ນິຘານນ຺ຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ນິຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຘານໍ, ອາມາສໂຍ. ຕໂຕ ນິຘານໂຕ. ອປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຄຫຓີສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຊເຕເຊນ ອວິປກ຺ກໂຕ. ປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ ວິປກ຺ກຠາວໂຕ. ຜລໂຕຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ນິສ຺ສນ຺ທໂຕຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ ມກ຺ຂນໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໒໙໔) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເວຄສໍຘາຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫໂຕ ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ຈ ໂຣຄາ ກຓ຺ຓສູລຠຄນ຺ທຣາທໂຍ. ອຏ຺ຐາເນຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເຂຕ຺ຕເທວາຍຕນາທິເກ. ກຸທ຺ຘາ ຫິ ອມນຸສ຺ສາ, ມນຸສ຺ສາປິ ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເນວ ອຕ຺ຕໂນ, ກສ຺ສຈິ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ, ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ຈ ນ ປຣສ຺ສ. ອຸທກຕຸມ຺ພໂຕຕິ ເວຬຸນາຬິອາທິອຸທກຠາຊນໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕອຸທກໍ.

ອທ຺ຘານອິຣິຍາປຖາ ຈິຣຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ທີຆກາລິກາ ອິຣິຍາປຖາ. ມຊ຺ຌິມາ ຠິກ຺ຂາຈຣຓາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ. ຈຸຓ຺ຓິຍອິຣິຍາປຖາ ວິຫາເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄເຕຕິ ຄມເນ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມຄ຺ຄຫເຓນ ຄມເນນປິ ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ອຠິຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ຄມນເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເກຈິ.

ຍສ຺ມາ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາເທ ອນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕເຣ ອິຣິຍາປເຖ ປວຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາ ຄຫິຕາຕິ ຕໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວິປສ຺ສນາຈາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຍິທໍ ມຫາສິວຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ອສມ຺ໂມຫຘຸຣໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາມຎ຺ຎຜເລ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ ຍາວເທວ ສາມຎ຺ຎຜລວິເສສທສ຺ສນປຣຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ. ‘‘ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ກິຈ຺ຈໂຕ ປຘານຕາ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ສຕິຍາ ປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຕິຍາ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສຕິຣຫິຕາ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ເອຕສ຺ສ ຫິ ປທສ຺ສ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕິຍາ ຎາເຓນ ສມຘຸຣຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ເອຕານິ ປທານີຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ. ວິຠຕ຺ຕາເນວາຕິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕານິເຍວ, ອິມິນາປິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວິຍ ສຕິຍາເປຕ຺ຖ ປຘານຕເມວ ວິຠາເວຕິ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ເອໂກ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ…ເປ… ນິສີທນ຺ໂຕ…ເປ… ສຍນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ສຍຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສຍຕິ, ເອຕ຺ຕເກນ ປນ ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຈງ຺ກມເນນ ທີເປນ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈງ຺ກມໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຈ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາປິ ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກມນມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕາ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກມເນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຐາເນ ປວຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ນິສຊ຺ຊາຍ ປວຕ຺ຕາ ສຍນໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຄຕາທີສຸ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ເອວມ຺ປິ ນ ໂສຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸ ຍາວ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາວ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍມາໂນ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍຕິ ‘‘ກາໂຍ ອເຈຕໂນ, ມຎ຺ໂຈ ອເຈຕໂນ, ກາໂຍ ນ ຊານາຕິ ‘ອຫໍ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’ຕິ, ມຎ຺ໂຈ ນ ຊານາຕິ ‘ມຍິ ກາໂຍ ສຍິໂຕ’ຕິ, ອເຈຕໂນ ກາໂຍ ອເຈຕເນ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອວ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ເຄ ໂອຕາເຣຕິ. ປພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ປພຸຊ຺ຌຕິ, ອຍໍ ໂສຕ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ. ກາຍາທີກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຕມ຺ມຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຊາຄຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ອປິ ຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ຊຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ພຕ຺ຕິໍສຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ປຫາຍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຠາສິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ທຸຕິຍຎ຺ຫິ ຌານໍ ວຈີສງ຺ຂາຣວິຣຫໂຕ ວິເສສໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາມາຕິ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ, ສຕ຺ຕສຸປິ ຐາເນສຸ ຈຕຸຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ໂຕສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ຍສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຈີວຣາທິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຈ຺ຈເຍ ສນ຺ຕຸສ຺ສເນນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫີນໍ ປຓີຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຓີຕໍ ອິຕຣໍ ຫີນໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘາ ຫິ ອິຕຣຕາຕິ. ອິຕິ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ຫີເນນ ວາ ປຓີເຕນ ວາ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ, ໂສ ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອໂລໂຠ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຍຖາລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ລາຠານຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ລພ຺ຠຕີຕິ ວາ ລາໂຠ, ໂຍ ໂຍ ລາໂຠ ຍຖາລາຠໍ, ເຕນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ. ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນໍ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາ.

ຍຖາລທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປຕ຺ຖນາ ນາມ ສິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍປິ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ຕໂຕ ວິນິວຕ຺ຕິຕເມວ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ສຣູປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນໍ ຄຣຸຈີວຣໍ ນ ຜາສຸຠາວາວຫໍ, ສຣີຣເຂທາວຫຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ, ນ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຫຄ຺ຆໍ ຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາປິ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ເສສປຈ຺ຈເຍປິ ຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປນິທ຺ເທເສສຸ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕໍ, ປູຕິຠາເວນ ວາ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຫຣີຕກໍ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ຖໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐີສຸ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ ປຣເມນ ອຸກ຺ກໍສຄເຕນ ສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ.

ກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ ໂປເສນ຺ຕີຕິ ກາຍປຣິຫາຣິກາ. ຕຖາ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິກຕາ ຈ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓນ ສຣີຣສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອຸປກາຣກຕາວເສນ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ພຫິທ຺ຘາວ ກາຍສ຺ສ ອຸປກາຣກຕາວເສນ ກາຍປຣິຫາຣິກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕາຕິ ປຣິກ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐນກປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນວມາທິຠາໂວ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ເຕສໍ ຕຖາ ປຕິນິຍຕຠາວໂຕ. ກສ຺ມາ? ຕຖາ ນຘາຣຓໂຕ. ທຸປ຺ໂປສຠາເວນ ມຫາຄຊາ ວິຍາຕິ ມຫາຄຊາ. ຍທິ ອິຕເຣປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິສຠາວາ, ກິໍ ເຕສມ຺ປິ ວເສນ ອຍໍ ເທສນາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ? ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກາຍປຣິຫາໂຣ ປໂຍຊນໍ ເອເຕນາຕິ ກາຍປຣິຫາຣິກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍໍ ປຣິຫຣຓມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ.

ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສຸຂວິຫາຣຕາຍ ສຸຂວິຫາຣຏ຺ຐານຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸທ຺ທິໂສ ຈຕຸທ຺ທິໂສ ເອວ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ. ຕາສຸ ເອວ ກຕ຺ຖຈິ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ຠເຍນ ນ ປຏິຫນຕິ, ສຍໍ ວາ ເຕນ ນ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອປ຺ປຏິໂຆ. ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອຸຈ຺ຈາວເຈນ ປຈ຺ຈເຍນ ສເກນ, ສນ຺ເຕນ, ສມເມວ ຈ ຕຸສ຺ສນໂກ. ປຣິຈ຺ຈ ສຍນ຺ຕິ, ກາຍຈິຕ຺ຕານິ ປຣິສຍນ຺ຕິ ອຠິຠວນ຺ຕີຕິ ປຣິສ຺ສຍາ, ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ຈ, ເຕ ປຣິສ຺ສເຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ວິນຍາທີຫິ ຈ ສຫິຕາ ຂນ຺ຕາ, ອຠິຠວິຕາ ຈ. ຖທ຺ຘຠາວກຣຠຍາຠາເວນ ອຉມ຺ຠີ. ເອໂກ ຈເຣຕິ ເອກາກີ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ ຕາຍ ເອວ ເອກວິຫາຣິຕາຍ ຂຄ຺ຄມິຄສິງ຺ຄສໂມ.

ອສຎ຺ຊາຕວາຕາຠິຆາເຕຫິ ສິຍາ ສກຸໂຓ ອປກ຺ຂໂກຕິ ‘‘ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວິຍ, ວນຈຣການໍ ວິຍ ຈ ນິວາສມຕ຺ຕເມວ, ນ ປນ ອຣຎ຺ຎວາສານຸຈ຺ຉວິກາ ກາຈິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອປວາທວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ, ອາຣຎ຺ຎເກຫິ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ, ວນຈຣວິສຠາຄຊເນຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກາຬກສທິສຕ຺ຕາ ກາຬກໍ, ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊໍ. ຕິລກສທິສຕ຺ຕາ ຕິລກໍ, ອຓຸມຕ຺ຕວຊ຺ຊໍ.

ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຊນສທ຺ທໂຆສາຠາເວເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອຕເທວາຕິ ນິສ຺ສທ຺ທຕໍເຍວ. ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ທີຆປາສາໂທ, ‘‘ຄຣຸຬສຓ຺ຐານປາສາໂທ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທຕິ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏ ປຏິຣາຊູນໍ ປຏິພາຫນໂຍຄ຺ໂຄ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ອປໂຣ ນໂຍ ວິຫາໂຣ ນາມ ທີຆມຸຂປາສາໂທ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ເອກປສ຺ສຈ຺ຉທນກເສນາສນໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ເອກປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫຕິ, ອິຕຣປສ຺ເສ ນີຈາ, ເຕນ ຕໍ ເອກປສ຺ສຉທນກໍ ໂຫຕິ. ປາສາໂທ ນາມ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນກໍ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຫາ ນາມ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ ປພ຺ຠາຣໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ມຓ຺ຑໂປຕິ ສາຂາມຓ຺ຑໂປ.

ວິຫາຣເສນາສນນ຺ຕິ ປຕິສ຺ສຍຠູຕໍ ເສນາສນໍ. ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐຎ຺ເຈວ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘເສນາສນຎ຺ຈ. ຈິມິລິກາທິ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາຠາວໂຕ ສຍນສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈ ເກວລໍ ໂອກາສຠູຕໍ ເສນາສນໍ. ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເສນາສນຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຄຫິຕເມວ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຠາວໂຕ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິນເຍ ຕຖາ ອາຄຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິຘມ຺ເມປິ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ອາຄຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍໍ ນ ຄາມປເທສນ຺ໂຕຄຘໍ, ຕໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ,ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ນິປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິ. ເສລ-ສທ຺ໂທ ອວິເສສໂຕ ປພ຺ພຕປຣິຍາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເສລ’’ນ຺ຕິ, ນ ສິລາມຍເມວ, ປໍສຸມຍາທິໂກ ຕິວິໂຘປິ ປພ຺ພໂຕ ເອວາຕິ. ວິວຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕານໍ ມິໂຖ ອາສນ຺ນຕເຣ ຐິຕານໍ ໂອວຣກາທິສທິສໍ ວິວຣໍ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວາ ປພ຺ພເຕ. ອຸມງ຺ຄສທິສນ຺ຕິ ສຸທຸງ຺ຄາສທິສໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກຕິສຎ຺ຈາຣວເສນ ມນຸສ຺ເສຫິ ນ ສຎ຺ຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ວນສຓ຺ຐານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠີສນການເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໂລມຫໍສານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຸຣຠິສມ຺ຠວານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໑) ອິມໍ ປາຬິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ເກນຈິ ຉທເນນ ອນ຺ຕມໂສ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍປິ ນ ຉາທິຕໍ. ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ປພ຺ຠາຣເລຓສທິເສຕິ ປພ຺ຠາຣສທິເສ ເລຓສທິເສ ຈ.

ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິສທ຺ໂທ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ວາໂມຣຸຎ຺ຈ ທກ຺ຂິໂຓຣຸຎ຺ຈ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂຠ ປາເທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊາ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນ’’ນ຺ຕິ. ອູຣູນໍ ພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ປລ຺ລງ຺ກໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາ ປລ຺ລງ຺ກວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸໂຠ ປາເທ ອາຠຸຄ຺ເຄ ຠຎ຺ຊິເຕ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ຕຖາ ສມ຺ພນ຺ຘຕາກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ຈ ອນຸຊຸກໍ ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸຊຸໍ ກາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸຊຸກຐປນໍ ສຣູປໂຕ, ປໂຍຊນໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອນມນ຺ຕິ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ລງ຺ເຆຕິ. ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິສທ຺ໂທ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມີປຕ຺ໂຖ ວາ ປຣິສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຂສມີເປ ວາ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ‘‘ນິສີທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິໂຍ ສນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາໂວ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາໂຍ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມຸຂນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ ຫິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໗. ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ ຄິຊ຺ຌຕິ ອຠິກງ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ໂລໂຠ. ລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ນ ປຏິປກ຺ຂານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕາ. ‘‘ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ປຫີນສທິສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ນຍິທໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສຠາວໂຕ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ, ອຖ ໂຂ ຠາວນາວເສນ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທິເສນາ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຍຖາ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວນາຍ ປຣິຠາວິຕຕ຺ຕາ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌຕາ, ເອວໍ ອພ຺ຍາປນ຺ນໍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມປກຕິນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘປຓ຺ຑຣສຠາວໍ. ‘‘ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາຕິ’’ອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒; ວິຠ. ໕໔໖) ຖິນສ຺ສ, ‘‘ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓; ວິຠ. ໕໔໖) ຈ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ, ມິທ຺ຘໍ ເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສຕິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ຈິຕ຺ຕກາຍລຫຸຕາທີນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຕໍ ຕໍ ວິເສສສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ອກລ຺ຍຕາທີນໍ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ອຍເມເຕສໍ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາໂລກສຎ຺ຎີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິສຍຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຖາວໂພຘໂກ ອຍມີກາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ…ເປ… ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎມາຫ. ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຊຫິຕ຺ວາ. ‘‘ກຖມິທ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ກຖງ຺ກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖງ຺ກຖີ, ນ ກຖງ຺ກຖີຕິ ອກຖໍກຖີ, ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ. ລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຫານປຫາຍກາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕປິ ຫິ ເຠທໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ.

໒໑໘. ເຕສນ຺ຕິ ອິຓວເສນ ຄຫິຕຘນານໍ. ປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ທາຕພ຺ພເສໂສ. ໂສ ພລວປາໂມຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ‘‘ອິຓປລິໂພຘໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ໂສມນສ຺ສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ຊີວິການິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

໒໑໙. ວິສຠາຄເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ທຸກ຺ຂເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ທຸກ຺ຂເວທນາ ຫິ ສຸຂເວທນາຍ ກຸສລວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ວິໂຣຘິຕາຍ ວິສຠາຄາ. ຈຕຸອິຣິຍາປຖໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ພ຺ຍາຘິໂກ ຫິ ຍຖາ ຐານຄມເນສຸ ອສມຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາທີສຸປິ ອສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ອາພາເຘຕີຕິ ປີເຬຕິ. ວາຕາທີນໍ ວິກາໂຣ ວິສມາວຕ຺ຖາ ພ຺ຍາຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ປນ ພ຺ຍາຘິຠາເວ ມູລພ຺ຍາຘິນາ ອາພາຘິໂກ ອາທິໂຕ ພາຘຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອນຸພນ຺ຘພ຺ຍາຘິນາ ທຸກ຺ຂິໂຕ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ໂຂຕິ ກຕ຺ວາ. ຄິລາໂນຕິ ຘາຕຸສງ຺ຂເຍນ ປຣິກ຺ຂີຓສຣີໂຣ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ວາ ພລໍ ພລມຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ ‘‘ໂຣຄໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ກາເຍ ພລ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໐. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຫິ ‘ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຕທຸຠຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ປຐມທຸຕິຍປເທສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ອວສິຏ຺ຐປເທສຸ ຕຕິຍາທີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ.

໒໒໑-໒໒໒. ນ ອຕ຺ຕນິ ອຘີໂນຕິ ນ ອຕ຺ຕາຍຕ຺ໂຕ. ປຣາຘີໂນຕິ ປຣາຍຕ຺ໂຕ. ອປຣາຘີນຕາຍ ຠຸໂຊ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ເອສິຕພ຺ໂພຕິ ຠຸຊິສ຺ໂສ. ສວໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ. ອນຸທກຕາຍ ກໍ ປານີຍໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸທກໍ ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໓. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສເນ. ອຍນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ສທິສຕາ. ເຍນ ອິຓາທີນໍ ອຸປມາຠາໂວ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນຎ຺ຈ ອຸປເມຍ຺ຍຠາໂວ ໂຫຕິ, ໂສ ເນສໍ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ສທິສຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍມ຺ຫິ ກາມຣາຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວເສນ ຣຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕໍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸໍ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸປທ຺ທເວຖາຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຖ.

ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຫສ຺ສ. ມຸຕ຺ໂຕຕິ ພນ຺ຘນໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ.

ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸນາຕິ ວິນຍກ຺ກເມ ອກຸສເລນ. ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຍາຖາວໂຕ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວາ’’ຕິອາທິ.

ຄຈ຺ຉຕິປີຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຄຈ຺ຉຕິປິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນ ຕາຍ ເອວ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິປິ. ອີທິເສ ກນ຺ຕາເຣ ຄໂຕ ‘‘ໂກ ຊານາຕິ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕຕິປິ, ຕສ຺ມາ ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອຄຕຏ຺ຐານເມວ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສທ຺ເຘຍ຺ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ‘‘ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເອວ ສປ຺ປນໍ ອາສປ຺ປນໍ. ປຣິ ປຣິໂຕ, ອຸປຣູປຣິ ວາ ສປ຺ປນໍ ປຣິສປ຺ປນໍ. ອຸຠເຍນປິ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິພ຺ຠມນໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິໂຍຄາຫນ’’ນ຺ຕິ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉມ຺ຠິຕຠາວໍ, ອຸຕ຺ຣາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໔. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທິສຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ອິຓາທິສທິສາ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ປຫານໍ ອາຓຓ຺ຍາທິສທິສໍ ອຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒-໓໗໔) ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປາທນອຸປ຺ປນ຺ນປຫານາທິວິຠາວນວເສນ ສວິເສສໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫານກຠາເວປິ. ປຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ປຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ.

ອນຕ຺ຖກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຖາວໂຫ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸໂຍໂຄ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາ, ປຏິສງ຺ຂານພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນເຍວ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒-໓໗໔). ຈາຣິຕ຺ຕສີລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ອາຈາຣປຓ຺ຓຕ຺ຕິ.

ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສິຕຕ຺ຕາ ອລທ຺ຘນກ຺ຂຕ຺ຕານຸຠໂວ ປຸຣິໂສ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສິໂຕ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ເອວ ວາ ຕທນນຸຠວນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ກໂຕ. ມຫາອນຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖຫາປນມຸເຂນ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣກໍ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ອຕິໂຠຊເນ ນນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ, ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ມຫາອນຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ປຣາຍຕ຺ຕຕາປາທນໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣກນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ຉ ຘມ຺ເມຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ວຸຑ຺ຒເສວິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ.

ພລວາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວິຘມນສມຕ຺ເຖນ ພເລນ ພລວາ. ສຊ຺ຊາວຸໂຘຕິ ສນ຺ນທ຺ຘຘນຸອາທິອາວຸໂຘ. ສູຣວີຣເສວກຊນວເສນ ສປຣິວາໂຣ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ. ພລວນ຺ຕຕາຍ, ສຊ຺ຊາວຸຘຕາຍ, ສປຣິວາຣຕາຍ ຈ ໂຈຣາ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປລາເຍຍ຺ຍຸໍ. ອນຕ຺ຖກາຣິກາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນຕ຺ຖກາຣິກາ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຍຖາ ພາຫຸສຈ຺ຈາທີນິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປີຕິ ອິຘາປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາທໂຍ ຄຫິຕາ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ສປ຺ປາຍກຖາ ວິຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເສວນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາມຸເຂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິເມວ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ຕສ຺ສາ ປຫານໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕວິຘູນນູປາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຈ຺ຈຣິຕກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໒໒໕. ປາໂມຊ຺ຊໍ ນາມ ຕຣຸຓປີຕິ, ສາ ກຖຎ຺ຈິປິ ຕຸຏ຺ຐາວຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐາກາໂຣ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ, ອຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ ຜຣຓລກ຺ຂຓາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ປີຕິສຫິຕໍ ປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ກິໍ ປນ ຕໍ? ມໂນ. ປີຕິ ມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ປີຕິມໂນ, ຕສ຺ສ ປີຕິມນສ຺ສ. ຕຍິທໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ກາໂຍຕິ ອິຘ ອຣູປກລາໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ນາມກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍສ຺ສ ປີຕິວເສເນຕ຺ຖ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຄຕທຣໂຖຕິ ປຫີນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສທຣໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕເຍວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐສຣີຣຕາຍ ກາຍິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ເວເທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ເວທຍຕີ’’ຕິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ. ສໍກິເລສປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຐມຊ຺ຌານປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸເຂນ. ສຸຂິຕສ຺ສາຕິ ສຸຂິໂນ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໖. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອຸປຈາຣວເສນປິ ອປ຺ປນາວເສນປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານໍ ກຖິຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ກິມຕ຺ຖິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິອຸປຣິວຕ຺ຕພ຺ພວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ອຸປຈາຣສມາຘິສມຘິຄເມນ ວິນາ ປຐມຊ຺ຌານາທິວິເສໂສ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ. ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທາທີຫິ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິສມຘິຄເມປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາວ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ວິຍ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທິສມຘິຄເມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນຕິ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຍ ອປ຺ປນາລກ຺ຂໂຓ, ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນ. ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວິຠາຄສ຺ສ ເຈວ ອຠິຎ຺ຎາທິວິຠາຄສ຺ສ ຈ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸປ຺ຜສມ຺ຠວໍ ຄພ຺ຠາສເຍ ກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ກຣໂຕ ຊາໂຕ ກາໂຍ ກຣຊກາໂຍ, ຕທຸປສນິສ຺ສໂຍ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສມຸທາໂຍ. ກາມໍ ນາມກາໂຍປິ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ຕຖາລທ຺ຘຸປກາໂຣ, ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ປນ ຣູປກາໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມໍ ກຣຊກາຍ’’ນ຺ຕິ. ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ອຠິສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ປນ ຌານມເຍນ ປີຕິສຸເຂນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຕິນ຺ຕຠາວາປາທນໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ລູຂຠາວາປນຍນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເມຕີ’’ຕິອາທິ, ຕຍິທໍ ອຠິສນ຺ທນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປີຕິສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ປຣິປ຺ຜຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປຣິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພວາ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພາວໂຕ. ອວຍວາວຍວິສມ຺ພນ຺ເຘ ອວຍວິນິ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອວຍວີວິສໂຍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສວໂຕ’’ຕິ. ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມຊຣູປໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສ຺ສ ອຠິພ຺ຍາປນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກສນ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ.

໒໒໗. ເຉໂກຕິ ກຸສໂລ. ຕໍ ປນສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓານໍ ສນ຺ນເນ ປິຓ຺ຑີກຣເຓ ຈ ສມຕ຺ຖຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິພໂລ’’ຕິອາທິ. ກໍສ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຫຕິຍາ ກໍສປາຕິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສຸວຓ຺ເຓ ອາຄໂຕ.

‘‘ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໓໔) ກິຕ຺ຕິມໂລເຫ, ກຕ຺ຖຈິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ ‘‘ອຸປກໍໂສ ນາມ ຣາຊາປິ ມຫາກໍສສ຺ສ ອຕ຺ຣໂຊ’’ຕິອາທິ, [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໐ ຆຏປຓ຺ຑິຕຊາຕກວຓ຺ຓນາຍໍ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ອິຘ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂລເຫຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ໂລເຫນ ກຕຠາຊເນ’’ຕິ. ສ຺ເນຫານຸຄຕາຕິ ອຸທກສິເນເຫນ ອນຸປວິສນວເສນ ຄຕາ ອຸປຄຕາ. ສ຺ເນຫປເຣຕາຕິ ອຸທກສິເນເຫນ ປຣິໂຕ ຄຕາ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏ຺ຐາ, ຕໂຕ ເອວ ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ ຜຸຏ຺ຐາ ສິເນເຫນ, ເອເຕນ ສພ຺ພໂສ ອຸທເກນ ເຕມິຕຠາວມາຫ. ‘‘ນ ຈ ປຄ຺ຆຣຓີ’’ຕິ ເອເຕນ ຕິນ຺ຕສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ຆນຖທ຺ຘຠາວໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໙. ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸທກສິຣາຫິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຸພ຺ຠິທໍ, ອຸພ຺ຠິທໍ ອຸທກໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກ. ອຸພ຺ຠິນ຺ນອຸທໂກຕິ ນທີຕີເຣ ຂຕກູປໂກ ວິຍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກ. ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນກອຸທໂກຕິ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫນອຸທໂກ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກວ ຣຫໂທ ຄຫິໂຕ, ນ ອິຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຘາຣານິປາຕປຸພ຺ພຸຬເກຫີຕິ ຘາຣານິປາເຕຫິ ອຸທກປຸພ຺ພຸຬເກຫິ ຈ, ‘‘ເຜຓປຏເລຫິ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວາຕິ ອປຣິກ຺ໂຂຠຕາຍ ນິຈ຺ຈລເມວ, ສຸປ຺ປສນ຺ນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິກໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ອຸປ຺ປລານີຕິ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉານິ. ເສຕຣຕ຺ຕນີເລສູຕິ ອຸປ຺ປເລສຸ, ເສຕຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປລໍ ອຸປ຺ປລເມວ ສາມຎ຺ຎຄຫຓໂຕ. ສຕປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸປຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕຄ຺ຆີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ເຕນ ອເນກສຕປຕ຺ຕສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂລເກ ປນ ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາວ ອຄ຺ຄາ, ຍາວ ຈ ມູລາ ອຸທເກນ ອຠິສນ຺ທນາທິສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທການຸຄ຺ຄຕຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຘ ອຸປ຺ປລາທີນິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸທກໍ ວິຍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ຍສ຺ມາ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕມາຫ, ຕຎ຺ຈ ຣາຄາທິອຸປກ຺ກິເລສາປຄມນໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ນິມ຺ມລໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຣິໂຍທາຕຕາ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິຆໍສເນນ ປຠສ຺ສຣຕາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ປຠສ຺ສຣຏ຺ເຐນ ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ໂອທາຕວຈນໍ. ອຸຕຸຜຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸໂນ ຜຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕິ ສວິເສສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕງ຺ຂຓ…ເປ… ພລວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍຕິ ໂຍຄິໂນ ກຣຊກາໂຍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອຸຕຸຜຣຓສທິເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນ ຜຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຸຣິສສ຺ສ ສຣີຣໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອຸຕຸຜຣຓຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ’’ຕິ ເຈໂຕ ຄຫເຓນ ຌານສຸຂໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສຸຂເມວ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ສາຕລກ຺ຂຓສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໔; ປຏິ. ມ. ໑໐໕, ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໗)

ນ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີຕິ ນ ເວທິຕພ຺ໂພ ອວິນາຠາວໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫີຕິ ກສິຓານຸໂລມໂຕ, ກສິຓປຏິໂລມໂຕ, ກສິຓານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ, ຌານານຸໂລມໂຕ, ຌານປຏິໂລມໂຕ, ຌານານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ, ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ຌານກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໂຕ, ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ອິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ. ສຕິປິ ຌາເນສຸ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາເວ ອຍໍ ວສີຠາໂວ ອຠິຎ຺ຎານິພ຺ພຕ຺ຕເນ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ນໂຍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີຫິ ວິນາ ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ຕາຍເປຕ຺ຖ ອວິນາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ນ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານານິ ອາຄຕານີຕິ? ວິເສສໂຕ ຈ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທກຕ຺ຕາ ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ເທສິຕາ, ນ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອິຘ ອນຸປໂຍຄໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ວິປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຎຍ຺ຍໍ ຊານາຕີຕິ ຎາຓໍ, ຕໍ ປນ ເຎຍ຺ຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນໍ, ຎາຓເມວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ຕຍິທໍ ຎາຓທສ຺ສນປທໍ ສາສເນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຎາຓວິເສເສ ນິຣູຬ຺ຫໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ເຕຠູມກສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຊານາຕິ, ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຈ ເຕ ປສ຺ສຕິ ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນ…ເປ… ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ກເມນ ຊາເຕ ວິປສ຺ສນາຠິມຸຂໍ ເປເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕທຠິມຸຂຠາໂວ ເອວ ຫິສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາທິກຣຕາ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ. ໂອທນກຸມ຺ມາເສຫິ ອຸປຈີຍຕີຕິ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ. ອນິຈ຺ຈຘມ຺ໂມຕິ ປຠງ຺ຄຸຕາຍ ອທ຺ຘຸວສຠາໂວ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວິຆາຕຕ຺ຖາຍາຕິ ສຣີເຣ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘສ຺ສ ວິຄມາຍ. ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມຕິ ອຸຈ຺ຉາເທຕພ຺ພຕາສຠາໂວ. ອຸຈ຺ຉາທເນນ ຫິ ສຣີເຣ ເສທຄູຖປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິຘາຕຸກ຺ໂຂຠຄຣຸຠາວທຸຄ຺ຄນ຺ຘານໍ ອປຄໂມ ໂຫຕິ. ມຫາສມ຺ພາຫນໍ ມລ຺ລາທີນໍ ພາຫຸວຑ຺ຒນາທິອຕ຺ຖໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຂຸທ຺ທກສມ຺ພາຫເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມຕິ ປຣິມທ຺ທິຕພ຺ພຕາສຠາໂວ. ຠິຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິກິຣຕິ ຈາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາວເສນ ຠິຊ຺ຊຕິ ຈ ຠິນ຺ນຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອສາເຘນ຺ຕໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຣູປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອຸຕຸອາຫາຣລກ຺ຂເຓນ ຣູປວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຉຫິ ປເທຫິ ສມຸທໂຍ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ສໍສຄ຺ເຄ ຫິ ອຍມີກາໂຣ. ສຓ຺ຐານສມ຺ປາທນມ຺ປິ ຕຖາຣູປຣູປຸປ຺ປາທເນເນວ ໂຫຕີຕິ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນປເທຫິປິ ສມຸທໂຍ ກຖິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ນວຫິ ຍຖາຣຫໍ ກາເຍ ສມຸທຍວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສິຕາ ທສ຺ສິຕາ. ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ. ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ເຕນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ກາຍສຎ຺ຎິຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ຈ.

໒໓໕. ສຸຏ຺ຐຸ ຠາຕິ ໂອຠາສຕີຕິ ສຸໂຠ, ປຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ມຓິໂນ ຠທ຺ທຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸໂຠຕິ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ. ກຸຣຸວິນ຺ທຊາຕິ ອາທິຊາຕິວິເສໂສປິ ມຓິໂນ ອາກຣປຣິສຸທ຺ຘິມູລໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘາກຣສມຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ໂທສນີຫຣຓວເສນ ປຣິກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕປຣິກມ຺ໂມ ອປນີຕປາສາຓສກ຺ຂໂຣ’’ຕິ. ຉວິຍາ ສຓ຺ຫຠາເວນສ຺ສ ອຈ຺ຉຕາ, ນ ສງ຺ຆາຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ໂຉຕິ ຕນຸຈ຺ຉວີ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂຘວນເວຘນາທີຫີຕິ ຈຕູສຸ ປາສາເຓສຸ ໂຘວເນນ ເຈວ ກາຬກາທິອປຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸນນຕ຺ຖາຍ ຈ ວິຊ຺ຌເນນ. ຕາປສຓ຺ຫກຣຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ອາທິ-ສທ຺ເທນ. ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ມຓິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ. ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິປສ຺ສນາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມເທວ ທສ຺ສນໂຕ. ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມຓານໍ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຘມ຺ມາປິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຄຕິກຕ຺ຕາ ‘‘ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອວິໂຣຘິຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ປເນເຕ ຎາຓສ຺ສ ອາວິ ຠວນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ? ຎາຓສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ອາວິຠາວຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາວິຠູຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຎາຓສ຺ສາຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓສ຺ສ.

ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຣໂຕ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປາຍໍ ຎາຓານຸປຸພ຺ພີ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ. ເອຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາວາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ກຖິຕາສຸ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ວິຍ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຠິຎ຺ຎາລກ຺ຂຓສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕາສໍ ອນ຺ຕຣາວາໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອວສຣາຠາວໂຕ ອິເຘວ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣເມວ ທສ຺ສິຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຍສ຺ມາ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຕເທວ, ອຖ ໂຂ ອິທມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອິເຘວ ທສ຺ສເນຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຠຣວມ຺ປິ ຣູປໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ເຠຣວໍ ຣູປໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸຈ຺ຈາວາລິກວາສິ ມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ. ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ມໂນມຍິທ຺ຘິຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໖-໗. ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ຫຕ຺ຖປາທາທິ ອງ຺ເຄຫິ ຈ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸອາທິ ປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ ຈ. ສຓ຺ຐານວເສນາຕິ ກມລທລາທິສທິສສຓ຺ຐານມຕ຺ຕວເສນ, ນ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ. ສພ຺ພາກາເຣຫີຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານອວຍວວິເສສາທິສພ຺ພາກາເຣຫິ. ເຕນ ອິທ຺ຘິມຕາ. ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ວຓ຺ຓໂຕປິ ອວຍວວິເສສໂຕປິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ. ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ນ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ອຎ຺ຎຊາຕິຣູໂປ.

ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທິກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໙. ສຸປຣິກມ຺ມກຕມຕ຺ຕິກາທໂຍ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ວິກຸພ຺ພນກິຣິຍາຍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ.

໒໔໑. ສຸຂນ຺ຕິ ອກິຈ຺ເຉນ, ອກສິເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໓. ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກປິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸວາປິ ໂກຈິ ອນິຈ຺ຉນໂກ ອມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຸວາປີຕິ’’ອາທິ. ກາຬຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ກາຬຕິລການິ ກາຬາ ວາ ກມ຺ມາສາ, ຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ຕິລການິ. ວງ຺ຄໍ ນາມ ວິຍງ຺ຄໍ. ໂຍພ຺ພນປີຬກາທໂຍ ມຸຂທູສິປີຬກາ. ມຸຂຄໂຕ ໂທໂສ ມຸຂໂທໂສ, ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ ມຸເຂ ອໂທສສ຺ສາປິ ປາກຏຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ວາ ມຸເຂ ໂທໂສ, ເອວໍ ມຸເຂ ອໂທໂສປິ ມຸຂໂທໂສ ສຣໂລເປນ. ມຸຂໂທໂສ ຈ ມຸຂໂທໂສ ຈ ມຸຂໂທໂສຕິ ເອກເສສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ປເຣສໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

໒໔໕. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓູປມາຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສິຕອຸປມາຍໍ. ຕໍ ທິວສໍ ກຕກິຣິຍາ ນາມ ປາກຕິກສຕ຺ຕສ຺ສປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕໍທິວສ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕໍທິວສຄຕຄາມຕ຺ຕຍ-ຄ຺ຄຫເຓເນວ ມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີນໍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ກຕກິຣິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໔໗. ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປາສາໂທວິຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຣຊກາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພທສ຺ສນສິທ຺ຘິໂຕ. ຈກ຺ຂຸມໂຕ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສມຘິຄໂມ. ຍຖາຫ ‘‘ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ, ມຄ຺ໂຄ ທິພ຺ພສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໖໑). ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອຍເມວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕາ ວິຍ ເອຕໍ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕາ, ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄຫາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ວິຍ ເອຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫໂຕ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ຈວນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກສຕ຺ຕາຕິ ປນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຊາຕສໍວທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ ວທຕິ. ນນຸ ຈາຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ, ເອຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຕີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ຈຕຸໂວກາຣຠວສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ເທສນາສຸຂຕ຺ຖເມວາຕິ ເກວລໍ ເທສນາສຸຂຕ຺ຖໍ, ນ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ອາວິຠາວສພ຺ຠາວໂຕ. ນ ຫິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຣູປຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ເທສນາ ສຸຂາວໂພຘາ ຈ ໂຫຕີຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສໍວທ຺ຘິຕາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາ, ອິຕເຣສໍ ສຸຕມຍຎາຓສໍວທ຺ຘິຕາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ ນາມ. ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ, ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ອເນກຘາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິຓຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊຸສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ອຸທ຺ເທສໂຕ ທສ຺ສິໂຕ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຘ ປນ ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາຕິ ອາສວານໍ ເຂປນໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ເຕນາຫ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອາສວາ ເອຕ຺ຖ ຂີຍນ຺ຕີຕິ ອາສວານໍ ຂໂຍ ນິພ຺ພານໍ. ເຂເປຕິ ປາປຘມ຺ເມຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນ ປາປກ຺ຂໂຍ ອາສວກ຺ຂເຍນ ວິນາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຍຄ຺ຄຫເຓນ ອາສວກ຺ຂໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສມິຕປາໂປ ສມໂຓຕິ ກຕ຺ວາ ອາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາ ສມໂຓ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ອາສວວຑ຺ຒິຍາ ສງ຺ຂາເຣ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວິສງ຺ຂາຣໂຕ ສຸວິທູຣວິທູໂຣຕິ ‘‘ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍປທໍ ວິສງ຺ຂາຣາຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວກ຺ຂຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠງ຺ໂຄຕິ ອາສວານໍ ຂຓນິໂຣໂຘ ‘‘ອາສວານໍ ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ‘‘ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ, ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘຕິ ຈ. ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ, ‘‘ປຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ຕທຸຠຍວໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ວາຕິ ວາ ປາປຸຓນເຫຕຸ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ເຕ ວາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກຣຓວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຍສ຺ມາ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສສສຈ຺ຈານຎ຺ຈ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍໂຕ’’ຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈານີຕິ ໂຍຊນາ. ອາສວານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໘; ມ. ນິ. ໑.໔໓໓; ມ. ນິ. ໓.໑໙) ອາສວວິມຸຕ຺ຕິສີເສເນວ ສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊນາຕີ’’ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ ອິຘ ກຖິໂຕຕິ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຫານາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວາ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສຍໍ. ຊານນເຫຕຸ ທສ຺ສນເຫຕຸ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ສມານກາລິການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ປເທຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓສ຺ສ. ຠູມິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ.

ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຕມາ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນາ ກຕາ, ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ອນາຄຕາຕິ ຈ ອນາຄຕຠາວສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ໂຈເທຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ. ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ເຂປເນ ວາຍາໂມປິ ລພ຺ຠເຕວ, ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕຣສຈ຺ເຈສຸ ຈ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາວເສນາ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາ ຍາວເທວ ສມຸທຍປ຺ປຫານຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພກິເລສາ ປຫີນາ’’ຕິ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທີສຸ ຈ ປຫານເມວ ປຘານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍຠາວາຍ ວາ’’ຕິ. ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ’’ຕິ. ອປຣນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ. ອິເມ ປນ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອເຕນ ເຕສໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລິກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣູຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ. (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗) ເຕເນວາຫ ‘‘ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

໒໔໙. ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກຕິ ປພ຺ພຕສິຂເຣ. ຕຎ຺ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂຫຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປພ຺ພຕສງ຺ເຂເປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຕປຣິຍາປນ຺ໂນ ວາ ປເທໂສ ປພ຺ພຕສງ຺ເຂໂປ. ອນາວິໂລຕິ ອກາລຸສິໂຍ, ສາ ຈສ຺ສ ອນາວິລຕາ ກທ຺ທມາຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ກທ຺ທໂມ’’ຕິ. ສິປ຺ປິໂຍຕິ ສຸຕ຺ຕິໂຍ. ສມ຺ພຸກາຕິ ສງ຺ຂລິກາ. ຐິຕາສຸປິ ນິສິນ຺ນາສຸປິ ຄາວີສຸ. ວິຊ຺ຊມານາສູຕິ ລພ຺ຠມານາສຸ, ອິຕຣາ ຐິຕາປິ ນິສິນ຺ນາປິ ‘‘ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຫຈຣຓນເຍນ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ, ນ ປນ ກທາຈິປິ ຈຣນ຺ຕໍ. ທ຺ວຍນ຺ຕິ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກໍ, ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸຠຍໍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕໍ ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິຕຣຎ຺ຈ ທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກາທິທ຺ວຍໍ ວທຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຈຣຕີຕິ. ກິໍ ວາ ອິມາຍ ສຫຈຣິຍາຍ, ຍຖາລາຠຄ຺ຄຫຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກ຺ຂຣກຖລສ຺ສ ຫິ ວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ. ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກສ຺ສ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕໍ ປີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ເຕສໍ ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄ, ເຕສຸ ວາ ຎາເຓສຸ. ຠູມິເຠທໂຕ, ກາລເຠທໂຕ, ສນ຺ຕານເຠທໂຕ ຈາຕິ ສຕ຺ຕວິຘາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ‘‘ຣູປາຍຕນມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຠິນິມ຺ມິຍມາເນ ມໂນມເຍ ກາເຍ ຣູປາຍຕນເມວາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຍຕໍ ອາທີນໍ ອຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຣູປກລາໂປ ຄນ຺ຘາຍຕໍ ອາທິຣຫິໂຕ ອຕ຺ຖິ. ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນເມວ ນິມ຺ມິຕຣູປໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓເມວ ສມານໍ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິກວເສນ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕ຺ຕິກວເສນ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ, ອຕີຕຕ຺ຕິກວເສນ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມາຓພຫິທ຺ຘານວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ກູໂຏ ວິຍ ກູຏາຄາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນາ’’ຕິ. ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ ຕິຕ຺ຖກຣມຕຫຣວິຠາວິນິໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສິນິໍ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ປຣມສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິທີປນິໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິຠູສິຕໍ ຈຸທ຺ທສວິຘມຫາສາມຎ຺ຎຜລປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໐. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິຎ຺ຈ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປຣິໂຍສານຎ຺ຈ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຄາຣວໍ. ອາຣທ຺ຘໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ, ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ, ປຣິຊເນນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ ຈນ຺ໂທ ວິຍ, ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ.

‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ, ສປ຺ໂປ ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ, ‘‘ວິຊ຺ຌ ວິຊ຺ຌ, ປຫຣ ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ, ‘‘ສາຘຸ ສາຘູຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໗; ໓.໓໕; ໕.໑໐໐໕) ປສໍສາຍໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ຄຈ຺ຉ, ລຸນາຫິ ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໔໔) ອຈ຺ຉເຣ, ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຫາເສ, ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ໂສເກ, ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ຈູຬວ. ໓໓໒) ປສາເທ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຄຣຫາອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂປ ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຄຣຫາຍໍ, ‘‘ອຠິຣູປກ ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວເສເນຕ຺ຖ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວິຘມນໂຕ. ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາທນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ປຘານຠູຕາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ເຕ ປຘານຠູເຕ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປມຸຂາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ ປຎ຺ຎາປມຸຂາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ. ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ. ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ. ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ. ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປຄມເນນ ຈ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ. ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ. ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ, ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕ. ເອວມາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິທ຺ຘໍສນໂຕ ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣປິຘານໂຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຏນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ຊາຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ, ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ທສ຺ເສຍ຺ຍ. ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸຂຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ກາມໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ນີວຣຓຠາວໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ສຕ຺ເຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ. ສພ຺ໂພ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄາ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕ-ຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ເອເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓາທິອຸປໂມປມິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ, ເອເຕຫິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິວິຘມນາທິວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

ປສນ຺ນກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພໍ ສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ, ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາປໂຕຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຍໍ ຄມຸ-ສທ຺ໂທ ນີ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ສ ຈາຍມຕ຺ໂຖ. ຄມນຎ຺ຈ ຕທຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ ຊານນໍ ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຊາມີ’’ຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ຠຊນໍ ວາ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ, ເສວນໍ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕາ, ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສຣຓຕໍເຍວ ທີເປຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕໂຣ ນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕສມ຺ຠໂວ. ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄໍ ອກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ. ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ, ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຍ, ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາຍ ຈ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ‘‘ນິຍ຺ຍານຘມ຺ມສ຺ສ ສມຘິຄມນເຫຕຸຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐາຣູຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄ’’ຕິ ເອວມາທິ ເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ, ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອເນຊໍ ອໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ ກຖິຕໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ເກນຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນ ຠາສິໍ, ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ມ. ນິ. ໒.໓໓໙; ມຫາວ. ໙) ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ມ. ນິ. ໔.໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໓; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໑; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ, ສເມໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຏ຺ເຐວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ຘມ຺ມທສາ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມເນນ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄມເນນ ຈ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ສຣຓຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປ຺ປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ ກຕ຺ຕຸ ຈ ວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາວຫາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເນສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ. ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ສຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ຫິໍສນໍ ເກສໍ ກຖໍ ກສ຺ສ ວາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສຣຓຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຠຍໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ ເຕເນວ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂໍ. ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ຜລກຖາຍໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ປທໍ.

ເອວໍ ອວິເສສໂຕ ສຣຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ ຠິກ຺ຂເວ ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔, ໖໙) ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊເນນ. ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປາປໂກ ວິປາໂກ, ປາປກໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ນິວຕ຺ຕເນນ. ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ອິຕໂຣ ອສ຺ສາສທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຣານນ຺ຕິ ທານວເສນ ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ. ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ, ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາປິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ.

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາໂທ ຕປ຺ປສາໂທ, ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຄ຺ຄຣຸ ຕພ຺ຠາໂວ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕປ຺ປສາໂທ ຈ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕາຫິ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ. ວິຘູຕທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິຕາຍ ວິຫຕກິເລໂສ. ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຣາຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ. ຕໍສມງ຺ຄີຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ເອວໍ ວາ ຊານາຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປສາທ-ຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍສຣຓຄມນມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ປສາທປ຺ປຘານໍ. ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອຣິຍາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຸຓາຠິຎ຺ຎຕາຍ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປສາເທນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຄຕກິເລໂສ, ຕຄ຺ຄຣຸຕາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ອຄາຣວກຣຓເຫຕູນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິກຕາຕິ ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິເສເສນ ວາ ປສາທຄຣຸຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຄຣຸຕາຄຫເຓນາຕິ ອຸຠເຍນາປິ ອຸຠຍໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ, ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຕິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ. ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ. ສທ຺ຘາມູລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຕິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສເນວ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາມູລິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ເອເຕນ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຊຸ ກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິ ວາ ອຸຊຸ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕປ຺ປຘານຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ’’ຕິ ອິມິນາ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ອິມິນາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ. ຕຍິທໍ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ. ອຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕິ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມເມວ. ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສິສ຺ສຠາວໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ. ສຣຓຄມນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ປຓິປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ປຓິປາໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນນ຺ຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີສຸປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີນິ ເອເກນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ເຕນ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທິ ກຕເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຬວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນນຸ ເຈເຕ ອາຬວກາທໂຍ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກຖໍ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ. ‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕໍ’’ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔) ‘‘ເຕ ມຍໍ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ຄາມາ ຄາມໍ ນຄາ ນຄໍ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ, (ສຸ. ນິ. ໑໘໒) ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສ ປເນສ ຎາຕິ…ເປ… ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນ, ຠຍວເສນ, ອາຈຣິຍວເສນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນາຕິ ຎາຕິຠາວວເສນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນາຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປາເຕນ. ອິຕເຣຫີຕິ ຎາຕິຠາວາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ‘‘ອິຕເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ທຕີຕິ ປຓິປາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຫິ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສິສນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທຕິ ສຣຓຄມນວິຠາໂຄ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍຕິ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ສນໍ.

ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນາຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນາປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກສງ຺ຂາຣມ຺ປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ‘‘ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ສຸຂໂຕ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕ຺ຕາສິໂຕ ວິຍ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸກ຺ກາຣຠູມິໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸປິ ວາເຣສຸ ຈຕຸຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕຠູມກວເສເນວ ວາ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຄາຫວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ.

‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ, ຊນໂກ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຈ ຜລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ສງ຺ຆໍ. ‘‘ກມ຺ເມນ, ອຸທ຺ເທເສນ, ໂວຫຣນ຺ໂຕ, ອນຸສ຺ສາວເນນ, ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິນ຺ຕິ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວກາຍໍ ປນ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທສຫິ ຐາເນຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ, ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ສຕໍ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ເວລາມສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ຄຫປຕິ ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເຈກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐). ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຊານນໍ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ. ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ຕສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນາທຣາຄາຣວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ນ ອຸຊ຺ຊລໍ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ອນຸຬາຣໍ. ສາວຊ຺ໂຊຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິວເສນ ສໂທໂສ, ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ວິຍ ອຄ຺ຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນວຊ຺ໂຊ ສຣຓຄມນເຠໂທ. ສຕິປິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຕ ອິຏ຺ຐຜໂລປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຜໂລ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ອວິປາກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ.

ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ກິໍລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ, ເຕນ ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣູຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ອຠິເຘຍ຺ເຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວກາຣຓໍ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ສີເລນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ໂສປິ ວິຠຊີຍຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ກາ ອສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ວາ ວິປຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາ. ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ໂກຈີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ, ເຕນ ສຣຓຄມນໍ ເອວໍ ກາຣຓໍ, ນ ຊາຕິ ອາທິວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປາສນໂຕຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ອາທຣ ຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕ.

ເວຣມຓິໂຍຕິ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມຓນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ເຕເນວາຫ ‘‘ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາຕິ ນ ສມ຺ມາວຓິຊ຺ຊາ ອຍຸຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອສາຣຸປ຺ປວຓິຊ຺ຊາ. ປຫາຍາຕິ ອກຣເຓເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ, ເຕນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຘມ຺ມິກໍ ຊີວິກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເມນາຕິ ອວິສເມນ, ເຕນ ກາຍວິສໍ ອາທິທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິນາ ສຸຈຣິເຕນ ຊີວິກໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ວິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ຈ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ເຠໂທ, ປໂກໂປ ຈ. ຍາຍາຕິ ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຈຓ຺ຑາໂລຕິ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ. ມລນ຺ຕິ ອຸປາສກມລໍ. ປຏິກິຏ຺ໂຐຕິ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ພຸທ຺ຘາທີສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕ ຈ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທານມານໍ ອາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ປຐມຕຣໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ. ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາຍ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ. ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີກໍ.

ອາທິມ຺ຫີຕິອາທິອຕ຺ເຖ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານມິທໍ ນາມ ປນສຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ຄນ຺ຕິ ວາ ອຊ຺ຊທຄ຺ຄນ຺ຕິ ວາ ອຊ຺ຊ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ປາເຓຫິ ອຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຊີວິເຕນາປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສຣຓຄມນໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ຫິ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປຕໍ, ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ, ນ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາຓານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ຍາວຊີວໍ ອຸເປຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຈ຺ຈຍນໍ ສາຘຸມຣິຍາທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນໍ ອຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາໂຘ’’ຕິ. ອຈ຺ເຈຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຈ຺ຈໂຍ, ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂກ ອກຸສລຘມ຺ໂມ. ໂສ ເອວ ອປຣຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ອປຣາໂຘ. ໂສ ຫິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຈຣຕີຕິ ອາຈຣຕິ ກໂຣຕິ. ຘມ຺ເມເນວາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ ປໂຍເຄນ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຘິວາສນວເສນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂມຕູ’’ຕິ.

໒໕໑. ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ, ຕຖາຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ’’ຕິ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ກາມໍ ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາກ຺ຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕຖາປິ ເທສນໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫາຕິ ໂຍຊນາ.

໒໕໓. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິປ຺ປຊ຺ຊນການໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລມູລານໍ ຂຓເນນ ຂໂຕ, ເຕສໍເຍວ ອຸປຫນເນນ ອຸປຫໂຕ. ອຸຠເຍນາປິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມາປຣາຘເມວ ວທຕິ. ປຕິຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນໍ ເອຕາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ. ສາ ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຠິນ຺ນາ ວິນາສິຕາ ເອເຕນາຕິ ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ໂຐ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ເຕສໍ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ອຎ຺ເຎສຸ ຐາເນສູຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ. ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ໂລຫກຸມ຺ຠີ ນຣກໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕິ.

ຍທິ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ນຣເກ ປຈ຺ຈຕິ, ອິມໍ ປນ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂກ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ມຫານິສໍໂສ’’ຕິອາທິ. ໂສ ປນ ອານິສໍໂສ ນິທ຺ທາລາຠສີເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ຕທາ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂາປຄໂມ, ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ມຫາສກ຺ກາຣກິຣິຍາ, ສາຕິສໂຍ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາປຏິລາໂຠຕິ ເອວໍປກາໂຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ປນ ອປຣາປເຣສຸປິ ຠເວສຸ ອປຣິມາໂຓ ເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ຣຎ຺ໂຎ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍາຠາເວ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ກຖໍ ອນາຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ. ອຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ກຖໍ ຕທາ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ນນຸ ອິເມ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິອຸປນິສ຺ສຍາ ຠິນ຺ນນິສ຺ສຍາຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ອິໂຕ ປຣໂຕ ເອວສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ສມ຺ຠຣຓີຍໂຕ. ສາວກໂພຘິຍາ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕາປິ ຫິ ອສຕິ ຕສ຺ສາ ສມວາເຍ ກາລນ຺ຕເຣ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ ກຕາຠິນີຫາຣສມ຺ຠວໂຕ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ເຍວາຍໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ. ກຕາຠິນີຫາຣາປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິຍຕິໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ສາວກໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາ ‘ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຣາຊາ’ຕິອາທິມາຫ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານເມວ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍປຣິມຸຕ຺ຕິ, ນ ອິຕຣໂພຘິສຕ຺ຕານໍ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍໍ ນິຍໂຕ ສມາໂນ ເທວທຕ຺ໂຕ ຈິຣກາລສມ຺ຠູເຕນ ໂລກນາເຖ ອາຆາເຕນ ຄຣຸຕຣານິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ ປສວິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມນ຺ຕຣາເຍນາຍໍ ອິທານິ ອສມເວຕທສ຺ສນາຠິສມໂຍ ຣາຊາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິນິຍາເມນ ອນາຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໓. ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອທ຺ຘານຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ປທສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ອຕ຺ຖວິຠຊນາ. ‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນປທິໂນຕິ ຊນປທວນ຺ໂຕ, ຊນປທສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣາ ຣາຊກຸມາຣາ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ໂກສລາ ນາມ. ຍທິ ເອໂກ ຊນປໂທ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣູຬ຺ຫິສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ອີທິສລິງ຺ຄວຈນານິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຣູຬ຺ຫິ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖປິ ‘‘ກຸຣູສຸ ວິຫຣຕິ, ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນປິ ຊນປທ-ສທ຺ເທ ຊາຕິ-ສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ. ໂປຣາຓາ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ເອວຎ຺ເຈຕໍ ປຸຖຸວຈນນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ພຫຸປ຺ປເຠໂທ ຫິ ໂສ ປເທໂສ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມາຓຕາຍ. ນງ຺ຄລານິປິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມປ຺ປຫານວເສນ ນງ຺ຄລານິປິ ປຫາຍ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ນ ເກວລໍ ກສ຺ສກາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ‘‘ໂສ ປເທໂສ’’ຕິ ປເທສສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວາ, ເຕ ປເທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຸສລາ ເອວ ໂກສລາຕິ ກຕ຺ວາ.

ຈາຣິກນ຺ຕິ ຈຣຓໍ, ຈຣຓໍ ວາ ຈາໂຣ, ໂສ ເອວ ຈາຣິກາ. ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄຄມນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈຸຓ຺ຓິກຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈາຣິກາ ຈ ນາເມສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປີຕິ ນາຕິທູເຣປິ. ສຫສາ ຄມນນ຺ຕິ ສີຆຄມນໍ. ມຫາກສ຺ສປປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທິໍ ເອກເທເສນ ວຕ຺ວາ ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາກາສຄາມີຫິ ເອວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ສງ຺ຆກມ຺ມວເສນ ສິຊ຺ຌມານາປິ ອຸປສມ຺ປທາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາວເສເນວ ສິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ນວໂຍຊນສຕິກມ຺ປິ ຐານໍ ມຊ຺ຌິມເທສປຣິຍາປນ຺ນເມວ, ຕໂຕ ປຣໍ ນາຘິປ຺ເປຕໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາວເສນ ອຄມນໂຕ. ສມນ຺ຕາຕິ ຄຕຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ສມນ຺ຕໂຕ. ອຎ຺ເຎນປິ ກາຣເຓນາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຕຣຸຓຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກາທິກາຣເຓນ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ໂອສຣຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເອກມາສໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖາຍາຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິພທ຺ຘວາສວເສນ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ວິຈຣເຓນ ຜາສຸກຕ຺ຖາຍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາຠິກງ຺ຂນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ມຆເທວຊາຕກາທິ (ຊາ. ໑.໑.໙) ເທສນານໍ ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໍ ອາກງ຺ຂມາເນນ. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນ (ປາຈິ. ໓໒໘) ວິຍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ. ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ອງ຺ຄຸລິມາລາທິເກ (ມ. ນິ. ໒.໓໔໗) ໂພຘນຕ຺ຖາຍ. ກຎ຺ຈິ, ກຕິປເຍ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈາຣິກາ ນິພທ຺ຘຈາຣິກາ. ຕທຎ຺ຎາ ອນິພທ຺ຘຈາຣິກາ.

ທສສຫສ຺ສິ ໂລກຘາຕຸຍາຕິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕຠູເຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ເຕ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິເຍ ປສ຺ສິຕຸໍ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠຄວາ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ອຸປຄໂຕ. ຠຄວາ ກິຣ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເຍ ສຕ຺ຕາ ຠພ຺ພາ ປຣິປາກຎາຓາ ອຊ຺ຊ ມຍາ ວິເນຕພ຺ພາ, ເຕ ມຍ຺ຫໍ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ນາຫຣຕິ. ຕສ຺ສ ສຫ ສມນ຺ນາຫາຣາ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ພຫູ ວາ ຕທາ ວິນຍູປຄາ ເວເນຍ຺ຍາ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ເອວມ຺ປິ ອາປາຖມາຄຕານໍ ປນ ເນສໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸໍ ສມ຺ປຕິ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ວາທປຏິວາທໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອວໍ ນຸ ເຕ ອມ຺ພຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ມຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເຕ ໂຠ ໂຄຕມ ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອິພ຺ຠວາທນິປາຕນວເສນ ນານປ຺ປກາຣໍ ອສມ຺ຠິວາກ຺ຍໍ ສາຘຸສຠາວາຍ ວາຈາຍ ວຕ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕວຈນໍ ວກ຺ຂຕິ. ນິພ຺ພິເສວນນ຺ຕິ ວິຄຕຕຸທນໍ, ມານທພ຺ພວເສນ ອປຄຕປຣິປ຺ຜນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວສຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຈ຺ຉານງ຺ຄເລຕິ ອິທໍ ຕທາ ຠຄວໂຕ ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນໍ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລວນສຓ຺ເຑ’’ຕິ ນິວາສນຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ ອຘິກຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ. ຕທຸຠຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂສ ອຘມ຺ມນິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຣາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລຂນ຺ຘາວາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຠິຣຸຈິເຕນາຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິເຕນ ວິຫາເຣນ.

ໂປກ຺ຂຣສາຕິວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໕໕. ມນ຺ເຕຕິ ອິຣຸພ຺ເພທາທິມນ຺ຕສຕ຺ເຖ. ໂປກ຺ຂເຣ ກມເລ ສຍມາໂນ ນິສີທີຕິ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ. ສາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມສຓ຺ຐານໍ, ໂປກ຺ຂເຣ ສຓ຺ຐານາວຍເວ ຊາໂຕຕິ ‘‘ໂປກ຺ຂຣສາຕີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສຕໂປກ຺ຂຣສທິໂສຕິ ເສຕປທຸມວຓ຺ໂຓ. ສຸວຏ຺ຏິຕາຕິ ວຏ຺ຏຠາວສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸຏ຺ຐຸ ວຏ຺ຏຸລາ. ກາຬວງ຺ຄຕິລກາທີນໍ ອຠາເວນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ.

ອິມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກີທິໂສ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ເຍນ ນໍ ຠຄວາ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ເຕນາຍໍ ສໍເສທໂຊ ຊາໂຕ. ນ ປຸປ຺ຜຕີຕິ ນ ວິກສຕິ. ຣຊຕພິມ຺ພກນ຺ຕິ ຣູປິຍມຍໍ ຣູປກໍ.

ອຊ຺ຌາວສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖທີປໂນ, ອາສທ຺ໂທ ມຣິຍາທຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸປສຄ຺ຄວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຍາຍ ມຣິຍາທາຍາຕິ ຍາຍ ອວຕ຺ຖາຍ. ນຄຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ຂໂຓ, ສຸມຸຫຸຕ຺ຕໍ ມາ ອຕິກ຺ກມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອຸກ຺ກາ ຐເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ຊລມານາສຸ ນຄຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ, ອຸກ຺ກາສຸ ວິຊ຺ໂຊຕຍນ຺ຕີສຸ ຐິຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ມູລວິຠຸຊາທິປກ຺ເຂເປນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາ ອາສີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຸປກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕໍ ນຄຣໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຕິ ນາມໍ ລຠີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕປທສ຺ສ. ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ວິເສສນຠາເວນ ອນຸປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ສຕ຺ຕຸສ຺ສທ’’ນ຺ຕິອາທິປເທສຸ. ຍຖາວິຘິ ຫິ ອນຸປໂຍໂຄ ປຸຣິມສ຺ມິໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸປສຄ຺ຄວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິຘາເນ. ‘‘ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສທ຺ທລກ຺ຂຓານຸຄໂຕ ວາຍໍ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປອນຸອຘິອາອິຕິເອວໍປຸພ຺ພເກ ວສນກິຣິຍາຐາເນ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ ປາປຸຓາຕີຕິ ສທ຺ທວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອຸສ຺ສທຕາ ນາເມຕ຺ຖ ພຫຸລຕາຕິ, ຕໍ ພຫຸລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຫຸຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄເຫຕ຺ວາ ໂປເສຕພ຺ພໍ ໂປສາວນິຍໍ. ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ.

ຣຎ຺ຎາ ວິຍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຣາຊໂຠຄ຺ຄໍ. ຣຎ຺ໂຎ ທາຍຠູຕນ຺ຕິ ກຸລປຣມ຺ປຣາຍ ໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ຣາຊໂຕ ລທ຺ຘທາຍຠູຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທາຍຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຊນີຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິໂຠຄລາຠສ຺ສ ເສຏ຺ຐເທຍ຺ຍຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຣາຊສງ຺ເຂເປນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສພ຺ພໍ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ສຣີຣທຓ຺ຑຘນທຓ຺ຑາທິ ເຠທໍ ສພ຺ພໍ ທຓ຺ຑມາຫ. ນທີຕິຕ຺ຖປພ຺ພຕາທີສູຕິ ນທີຕິຕ຺ຖປພ຺ພຕປາທຄາມທ຺ວາຣອຏວິມຸຂາທີສຸ. ‘‘ຣາຊທາຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຣຎ຺ໂຎ ທິນ຺ນຠາເວ ສິທ຺ເຘ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທາຍກຣາຊທີປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕຈາຄວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ ເສຏ຺ຐເທຍ຺ຍໍ ອຸຕ຺ຕມເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ.

ອຸປລຠີຕິ ສວນວເສນ ອຸປລຠີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣ…ເປ… ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອາຫ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐໂຕວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ປທໍ ໂຂ-ສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕມຓ຺ຑິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕາ.

ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສວາສນໍ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ພາຫິຣກວິຣາຄເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປາປສມນໂຕ ຠຄວໂຕ ປາປສມນໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ອິຘ ອນຸສ຺ສວຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍາລາປວຈນມຕ຺ຕໍ. ປິຍສມຸທາຫາໂຣ ເຫເຕ ‘‘ໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂຄຕໂມຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ວຈນໍ, ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຕາຍຕິ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຄຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຕານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ອຎ຺ຎກຸລປຣມ຺ປຣາສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຸຣິສສມຸທາຄຕໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສມໂຓ’’ຕິ ອິມິນາ ສຣິກ຺ຂກຊເນຫິ ຠຄວໂຕ ພຫຸມຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສມິຕປາປຕາກິຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍຊເນຫິ ອຸຬາຣກຸລສມ຺ຠູຕຕາທີປນໂຕ.

ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ ອຸທິໂຕທິຕວິປຸລຂຕ຺ຕິຍກຸລວິຠາວນໂຕ. ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຠູຕມຫາສມ຺ມຕມຫາຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸລໍ. ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ປາຣິຫານິຍາ. ອນຠິຠູໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຠິຊາຕິຍໍ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒິເຍວ. ອຠິນິກ຺ຂມເນ ຈ ຕໂຕປິ ສມິທ຺ຘຕມຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ. ອິຕິ ‘‘ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກໍ. ຠທ຺ທກຕາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖສໍຫິຕຫິຕາວຫໍ. ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິວິຘສຸຂາວຫໍ. ຕຖາຣູປານນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ. ຍາທິເສຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ປສາທນີໂຍ ເຕສໍ ຍຖາຠູຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍຖາຣູໂປຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕໍ…ເປ… ອຣຫຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓານໍ, ລູຂປ຺ປມາຓານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປສາທາວຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ທສ຺ສເນເນວ ຈ ອິຕເຣສມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປສາທາວຫຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສິຍສກຸຓວຕ຺ຖຸໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໔; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໑໐) ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓວກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໖. ມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ປຣິຍາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ເຕ ຘາເຣຕີຕິ ຍຖາອຘີເຕ ມນ຺ເຕ ອສມ຺ມຸຏ຺ເຐ ກຕ຺ວາ ຫທເຍ ຐເປຕິ ໂອຏ຺ຐປຫຕກຣຓວເສນ, ນ ອຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ.

ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຎ຺ຈ ນິຂຑຕິ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ, ສາ ເອວ ອິຘ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຏຍຕິ ຄເມຕິ ຎາເປຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ, ຕໍ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ຄເມນ຺ໂຕ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠໍ. ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກໍ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທສມ຺ພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ອາຫ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ນຍຈຣິຍາທິປກຣຓໍ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ, ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິໂຍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເວທານໍ.

ເຕ ເອວ ເວເທ ປທໂສ ກາຍຕີຕິ ປທໂກ. ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ພ຺ຍາຈິກ຺ຂຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາກຣຓໍ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ. ອາຍຕິໍ ຫິຕໍ ເຕນ ໂລໂກ ນ ຍຕຕິ ນ ອີຫຕີຕິ ໂລກາຍຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ.

ວຍຕີຕິ ວໂຍ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິກິລມນ຺ໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ເຕ ຄນ຺ເຖ ສນ຺ຘາເຣຕິ ປູເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອວຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ ນາມ…ເປ… ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນວເສນ, ‘‘ປຏິຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ປນ ປທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕໍ ອາຈຣິຍກໍ. ຄຣູຕິ ຠາຣິຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຄມນໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ໂຖປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນິນ຺ທາພ຺ຍາໂຣສອຸປາຣມ຺ຠາທິ.

໒໕໗. ‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍເຄນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖວເສເນວ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

໒໕໘. ລກ຺ຂຓານີຕິ ລກ຺ຂຓທີປນານິ ມນ຺ຕປທານິ. ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕີຕິ ນ ເກວລໍ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕານິເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎານິປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຎາຓພລາຠາເວນ ອນຸກ຺ກເມນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເອກສຕໍ ອທ຺ຘຣິຍໍ ສາຂາ ສຫສ຺ສວຕ຺ຕໂກ ສາມາ’’ຕິອາທິ. ປຓິຘິ …ເປ… ມຫໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓິຘິມຫໂຕ ສມາທານມຫໂຕຕິ ອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ມຫນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປຓິຘິມຫນ຺ຕຕາທິ ຈສ຺ສ ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິຏ຺ຐາຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ. ຠວເຠເທຕິ ຠວວິເສເສ. ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕຕາ ວິສຏຠາໂວ.

ຊາຕິສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ລກ຺ຂຓຊາຕິຍາ ລກ຺ຂຓຠາວມຕ຺ເຕນ ສມານຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ລກ຺ຂຓານິ ສຸວິສທານິ, ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ເຕເຫວ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຠິຣູປຕາ, ທີຆາຍຸກຕາ, ອປ຺ປາຕງ຺ກຕາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ປິຍມນາປຕາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍສຠາເວຫິ. ທານໍ, ປິຍວຈນໍ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສມານຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ. ຣຎ຺ຊນໂຕຕິ ປີຕິຊນນໂຕ. ຈກ຺ກໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ ສຍໍ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ວຕ຺ເຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ປຣຫິຕາວໂຫ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕນໍ ເອຕສ຺ສ, ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ອປ຺ປຏິຫຕໍ ວາ ອາຓາສງ຺ຂາຕໍ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ຂຕ຺ຕິຍມຓ຺ຑລາທິສຎ຺ຎິຕໍ ຈກ຺ກໍ ສມູຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວາ ຘມ຺ມິໂກ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ໂມ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາຊາຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ‘‘ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ປທໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣຕໍ ວິຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສມຸທ຺ທອນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸທ຺ທີປວິຠູສິຕາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ’’ຕິ ວິຘຄ຺ຄຫຓໍ ຕໍຕໍປຣິຕ຺ຕທີປານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂກປາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາມໂມຫມານມທາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິຊິຕາວີຕິ ວິຊິຕວາ. ເກນຈິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ຊນປເທ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ, ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ ວາ, ຊນປໂທ ຖາວຣິຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທິນາປິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໓; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐) ຈກ຺ກສ຺ສ ຣຕນຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຣຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ວາ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາວສ຺ສ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ເອກສງ຺ຄຫຕາຍ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ອິເມຫິ ປນ ຣຕເນຫິ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຍໍ ຍມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ຕໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ ມເຫສກ຺ຂຕາສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ທຠາວໂຕ. ວິຊິເຕ ຍຖາສຸຂໍ ອນຸວິຈຣຕິ ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ ອສ຺ສຣຕນຎ຺ຈ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອານຸຠາເວນ ອນ຺ໂຕປາຕຣາເສເຍວ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ປຖວິໍ ອນຸສໍຍາຍິຕ຺ວາ ຣາຊຘານິເມວ ປຈ຺ຈາຄມນໂຕ. ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ສໍວິຘານໂຕ. ອວເສເສຫີຕິ ມຓິຣຕນອິຕ຺ຖິຣຕນຄຫປຕິຣຕເນຫິ. ຕຕ຺ຖ ມຓິຣຕເນນ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ອາໂລກທສ຺ສນາທິນາ ສຸຂມນຸຠວຕິ, ອິຕ຺ຖິຣຕເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນາທິວເສນ, ຄຫປຕິຣຕເນນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕມຓິກນກຣຊຕາທິຘນປຏິລາຠວເສນ.

ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ເຕນ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິຫຕາຓາຈກ຺ກຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິເມນາຕິ ປຣິຓາຍກຣຕເນນ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ກຸສລໍ ອວິຣຊ຺ຌນໂຍຄໍ, ເຕນາຫ ‘‘ມນ຺ຕສຕ຺ຕິໂຍໂຄ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕນານໍ ມຫານຸຠາວຕາຍ ໂກສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ປຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິ…ເປ… ໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. (ໂກໂສ ຫິ ນາມ ສຕິ ອຸສ຺ສາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ທຸຄ຺ຄໍ ເຕຊໍ ກຸສຸໂມຣໍ ປຣກ຺ກມໍ ປພ຺ພໂຕມຸຂໍ ອໂມສປຫຣຓໍ) ຕິວິຘສຕ຺ຕິໂຍຄຜລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສເສຫີຕິ ເສເສຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຣຕເນຫິ.

ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ອໂທສສງ຺ຂາເຕນ ກຸສລມູເລນ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ອຸປ຺ປາທິຕກມ຺ມສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂສມ຺ມຕຣຣຕນຊາຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມານິ ມຓິອິຕ຺ຖິຄຫປຕິຣຕນານິ. ອໂລຠ…ເປ… ກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸຬາຣສ຺ສ ຘນສ຺ສ, ອຸຬາຣຘນປຏິລາຠກາຣຓສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ຈາຄສມ຺ປທາເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ. ຕຎ຺ຫິ ອໂມຫ…ເປ… ກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາປຎ຺ເຎເນວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເຓຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຸປເທໂສ ນາມ ສວິເສສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣຕນານໍ ວິຈາຣຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ກຖາພນ຺ໂຘ.

ສຣຓໂຕ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໂຕ ສູຣາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຠີຣຸກຊາຕິກາ’’ຕິ. ອສຸເຣ ວິຊິນິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ວີໂຣ, ສກ຺ໂກ ເທວານໍ ອິນ຺ໂທ. ຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ເສນງ຺ຄຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣງ຺ຄຣູປາຕິ ເທວປຸຕ຺ຕສທິສກາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອເກ’’ຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍມາຫ. ສຠາໂວຕິ ສຠາວຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ວີຣກາຣຓນ຺ຕິ ວີຣຠາວກາຣຓໍ. ວີຣິຍມຍສຣີຣາ ວິຍາຕິ ສວິຄ຺ຄຫວີຣິຍສທິສາ, ສວິຄ຺ຄຫໍ ເຈ ວີຣິຍໍ ສິຍາ ຕໍສທິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ປຏິເສນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍ’ມສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ປມທ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ສເຈຕິອາທິ, ເຕນ ປຣເສນາ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ເຕ ປນ ເອວໍ ມຫານຸຠາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ເມນາຕິ ກຕຸປຈິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມນ. ເຕນ ຫິ ສຎ຺ໂຈທິຕາ ປຖວິຍໍ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ເຕ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊໍ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ອິມໍ…ເປ… ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຕຣໍ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສມຸທາຄຕໍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈສີລຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ຣາຄາທໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ‘‘ຉທນາ, ຉທາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ວິວເຏຕ຺ວາຕິ ວິຄເມຕ຺ວາ. ປູຊາຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຫຕີຕິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ປູຊາຣຫຕາຍ. ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອຣຫນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຕ຺ຕເຫຕຸຠູຕາ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ.

ອຣຫໍ ວຏ຺ຏາຠາເວນາຕິ ຜເລນ ເຫຕຸອນຸມານທສ຺ສນໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຉທນາຠາເວນາຕິ ເຫຕຸນາ ຜລານຸມານທສ຺ສນໍ. ເຫຕຸທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິວຏ຺ໂຏ ວິຈ຺ຉໂທ ຈາ’’ຕິ. ທຸຕິເຍນ ເວສາຣຊ຺ເຊນາຕິ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ. ປຸຣິມສິທ຺ຘີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐເມນາຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐; ອ. ນິ. ໔.໘) ວຸຕ຺ເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ. ທຸຕິຍສິທ຺ຘີຕິ ທຸຕິຍສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫີຕິ ‘‘ເຍ ໂຂ ປນ ເຕ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ, (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐; ອ. ນິ. ໔.໘) ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐; ອ. ນິ. ໔.໘) ຈ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ. ຕຕິຍສິທ຺ຘີຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທນຕາສິທ຺ຘິ ຍາຖາວໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມາປເທເສນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທນຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ປຸຣິມໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ປຸຣິມປທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ຈ ອຣານໍ ຫຕຠາວທີປນໂຕ. ທຸຕິຍໍ ປທໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຕໍສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຕິຍໍ ປທໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ວາ ‘‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ’’ຕິ ວຈນໍ ພຸທ຺ຘຠາວາວຫເມວ ສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ສູຣຠາວ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓວິຠາວເນ ວິສທຎາຓຕໍ.

໒໕໙. ເອວໍ ໂຠຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ນິປາໂຕ. ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕຖາ ມຍໍ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເວທິສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ມນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣສາຕິໂນ ວຈນສ຺ສ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ. ‘‘ໂສປິ ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕາຍາຕິ ຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຍ. ອຍານຠູມິນ຺ຕິ ຍານສ຺ສ ອຠູມິໍ. ທິວາປຘານິກາຕິ ທິວາປຘານານຸຍຸຎ຺ຊນກາ.

໒໖໐. ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ອມ຺ພຏ຺ຐກຸລໍ ອປ຺ປຎ຺ຎາຕໍ, ຕທາ ປນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອຕຸຣິໂຕຕິ ອເວຄາຍນ຺ໂຕ.

໒໖໑. ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂວ ມາຓວາ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕຫິ ມາຓເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ ຕທນຸກຣເຓນ ເອວໍ ເຕປິ ມາຓວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທຕໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ. ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາປນີຍນ຺ຕິ ອາຫາຣາທິປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ, ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ, ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ, ຕທນຸຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ, ສຸຂວິຫາຣສພ຺ຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທນໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິກໍ ຕເທວ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ສມ຺ໂມທິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ’’ຕິ ອາປາຖມຘຸຣຕມາຫ, ‘‘ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕ’’ຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕໍ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາ’’ຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍມາຫ, ‘‘ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ.

ອປສາເທສ຺ສາມີຕິ ມງ຺ກຸໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ກຓ຺ເຐ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາຕິ ອຸໂຠສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສາຏກໍ ອາສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຓ຺ເຐ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ. ທຸສ຺ສກຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ນິວຕ຺ຖສາຏກສ຺ສ ທສາໂກຏິໍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ. ຈງ຺ກມໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາຕິ ຈງ຺ກມິຕຸໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ຘາຕຸສມຕາຕິ ຣສາທິຘາຕູນໍ ສມາວຕ຺ຖຕາ, ອໂຣຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຈາຣຠາວສາຣຓີຍນ຺ຕິ ອນາຈາຣຠາເວນ ສຣຓີຍໍ. ‘‘ອນາຈາໂຣ ວຕາຍ’’ນ຺ຕິ ສຣິຕພ຺ພກໍ.

໒໖໒. ‘‘ຠວຄ຺ຄໍ ຄເຫຕຸກາໂມ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຣໍ ກິຈ຺ຈໍ ອາຣຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຎ຺ເຫຕໍ ສເທວເກນາປິ ໂລເກນ, ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ອປສາທນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ວາຍມຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ພາໂລ ‘‘ມຍິ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖນ຺ເຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫຕີ’’ຕິ ມານເມວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ກເຖນ຺ເຕ ປນ ກຖາປສງ຺ເຄນສ຺ສ ຊາຕິໂຄຕ຺ເຕ ວິຠາວິເຕ ມານນິຄ຺ຄໂຫ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຠຄວາ ‘‘ເອວໍ ນຸ ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ອາຈາຣສມາຈາຣສິກ຺ຂາປເນນ ອາຈຣິຍາ, ເຕສໍ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ປກຏ຺ຐາ ອາຈຣິຍາຕິ ປາຈຣິຍາ ຍຖາ ປປິຕາມໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິເຍຫິ ຈ ເຕສໍ ປາຈຣິເຍຫິ ຈາ’’ຕິ.

ປຐມອິພ຺ຠວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ຕີສຸ ອິຣິຍາປເຖສູຕິ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຸ. ກຖາປຬາສນ຺ຕິ ກຖາວເສນ ຍຸຄຄ຺ຄາຫໍ. ສຍາເນນ ອາຈຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສຍານສ຺ສ ກຖາ ນາມ ອາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຕເຣຫິ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ກຖນໍ ອິຘ ກຖາປຬາໂສ.

ຕສ຺ສ ປນ ຍໍ ອນາຈາຣຠາວວິຠາວນໍ ສຕ຺ຖາຣາ ອມ຺ພຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ເຕນ ກຕໍ, ຕໍ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ຫໍ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອຸປຣິ ປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາຕິ ຈ ຄຣຫາຍໍ ກ-ສທ຺ໂທ, ເຕນາຫ ‘‘ຫີເຬນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອິຠສ຺ສ ປໂຍໂຄ ອິໂຠ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍ ອິຠໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອິພ຺ຠາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ອິໂຠ ຫຕ຺ຖິວາຫນຠູໂຕ ປຣສ຺ສ ວເສນ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ, ເອວໍ ເອເຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຸສ຺ສຸສກາ ສຸທ຺ທາ ປຣສ຺ສ ວເສນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ, ຕສ຺ມາ ອິຠສທິສປໂຍຄຕາຍ ອິພ຺ຠາຕິ. ເຕ ປນ ກຸຏຸມ຺ພິກຕາຍ ຆຣວາສິໂນ ຆຣສ຺ສາມິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຫປຕິກາ’’ຕິ. ກຓ຺ຫາຕິ ກຓ຺ຫຊາຕິກາ. ທິຊາ ເອວ ຫິ ສຸທ຺ຘຊາຕິກາ, ນ ອິຕເຣຕິ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ກາຬກາ’’ຕິ. ມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ອຍໍ ເຕສໍ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ສມຓາ ປິຏ຺ຐິປາທໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ‘‘ມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕປິ ອຕິວິຍ ອສມເວກ຺ຂິຕວຈນໍ ຈຕຸວຓ຺ຓປຣິຍາປນ຺ນສ຺ເສວ ສມຓຠາວສມ຺ຠວໂຕ. ອນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ, ອນຸທ຺ເທສິກຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມານຸສ຺ສຍວເສນ ກເຖຕີຕິ ມານຸສ຺ສຍໍ ອວສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ, ປເຣ ຈ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຓ຺ຑກາ’’ຕິ ອາທິໍ ກເຖຕິ. ຊານາເປມີຕິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓໍ ຍາຖາວໂຕ ວິຠາວເນນ ປມາຓໍ ຊານາເປມີຕິ. ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖິກໍ ທຓ຺ຑິກຎາເຍນ.

‘‘ຍາເຍວ ໂຂ ປນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຣໂຕ ‘‘ປຸຣິສລິງ຺ຄວເສເນວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສເນວ ຕທຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສາຘຸຣູປານໍ. ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕານນ຺ຕິ ຄຸຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕານໍ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕຫິ ຈຣິຕພ຺ພອາຈາຣໍ. ອສິກ຺ຂິໂຕຕິ ອາຈາຣໍ ອສິກ຺ຂິໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ. ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ນາມ ຍາວເທວ ອຸປສມຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕທຠາວໂຕ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອສິກ຺ຂິໂຕ ‘‘ອວຸສິໂຕ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໒໖໔. ໂກຘວສຈິຕ຺ຕຕາຍ ອສກມໂນ. ມານນິມ຺ມທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມານສ຺ສ ນິມ຺ມທນຕ຺ຖໍ. ອຸຄ຺ຄິເລຕ຺ວາຕິ ສິເນຫປາເນນ ກິລິນ຺ນໍ ອຸພ຺ພມນໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄຕ຺ເຕນ ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕນ ປຸຣາຕນໂຄຕ຺ເຕນ ອິທານິ ຕໍ ຕໍ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ສາວຊ຺ຊໂຕ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຕໍ ອາທິປຸຣິສວເສນ, ກຸລາປໂທໂສ, ຕທນ຺ວເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນອຠິຎ຺ຎາຕປຸຣິສວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ອາທິຈ຺ໂຈ, ມຆເທໂວ’’ຕິ. ໂຄຕ຺ຕມູລສ຺ສ ຄາຣຍ຺ຫຕາຍ ອມານວຕ຺ຖຸຠາວປເວທນໂຕ ‘‘ມານທ຺ຘຊໍ ມູເລ ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕຕິ ໂອມສນ຺ໂຕ.

ຍສ຺ມິໍ ມານຸສ຺ສຍໂກຘຸສ຺ສຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖທ຺ຘາ, ໂສ ‘‘ຈຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຓ຺ຑາຕິ ມານນິສ຺ສິຕໂກຘຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຂຣາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ, ວາຈາຍ ຈ ກກ຺ຂຬາ. ລຫຸກາຕິ ຕຣຸຓາ. ຠສ຺ສາຕິ ‘‘ສາຫສິກາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ສາຣມ຺ຠກາ’’ຕິ ອປເຣ. ສມານາຕິ ໂຫນ຺ຕາ, ຠວມານາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕາຕິ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ນ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ອປຈິຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຓິປາຕກມ຺ມ ນານຸໂລມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຍາ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍອິພ຺ຠວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໕. ກາມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ໂຍ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘຕໂຣ ສມຕ຺ໂຖ ຈ, ໂສ ເອວ ອຠິເສກໍ ລຠຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ‘‘ອິທໍ ຣຊ຺ຊໍ ນາມ ພຫຸກິຈ຺ຈໍ ພຫຸພ຺ຍາປາຣ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ຣຊ຺ຊໍ ວຍສາ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ, ກທາຈິ ໂສປິ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຕາທິເສ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສກ຺ຍາຕິ ອຠິສິຕ຺ຕຣາຊາໂນ’’ຕິ. ກຸລວໍສໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ກຓ຺ຫາຍນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ອນຸສ຺ສວວເສນ ຊານນ຺ຕິ. ກຸລາຠິມານິໂນ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປເຣສໍ ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ກຸລໍ ຕຖາ ຕຖາ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກຸລວໍສໍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອມ຺ພຏ຺ໂຐປິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປຣໂຕ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ວຊິຣປາຓິຠເຍນ ຍາຖາວໂຕ ກເຖສິ.

ຕຕິຍອິພ຺ຠວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໖. ເຂຕ຺ຕເລຑ຺ຑູນນ຺ຕິ ເຂຕ຺ເຕ ກສນວເສນ ນງ຺ຄເລນ ອຸຏ຺ຐາປິຕເລຑ຺ຑູນໍ. ‘‘ລຏຸກິກາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ປຎ຺ຎາຕາ ຂຸທ຺ທກສກຸຓິກາ ລຏຸກິໂກປມວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ຈາຕກສກຸຓິກາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໕໐) ວຸຕ຺ຕາ. ໂກຘວເສນ ລຄ຺ຄິຕຸນ຺ຕິ ອຸປນຍ຺ຫິຕຸໍ, ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອມ຺ເຫ ຫໍສໂກຎ຺ຈໂມຣສເມ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ນ ຕໍ ໂກຈິ ຫໍໂສ ວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ຕທາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອວໍ ນຸ ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ, ‘‘ອວຸສິຕວາເຍວາ’’ຕິອາທິວຈນຎ຺ຈ ມານວເສນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ນິມ຺ມາໂນ ທານິ ຊາໂຕຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ’’ຕິ.

ທາສິປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໗. ນິມ຺ມາເທຕີຕິ ອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນິມ຺ມເທຕີ’’ຕິ. ກາມໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ປິຕິໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພໍ, ນ ມາຕິໂຕ ນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສໂຄຕ຺ຕາຍ ອາວາຫວິວາໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ໂຄຕ຺ຕນາມໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຊາຕິສິທ຺ຘໍ, ນ ກິຕ຺ຕິມໍ, ຊາຕິ ຈ ອຸຠຍສມ຺ພນ຺ຘິນີ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຕນາມໍ, ນ ກິຕ຺ຕິມນາມໍ, ນ ຄຸຓນາມໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຓ຺ຫາຍໂນ’’ຕິ ນິຣຸຬ຺ຫາ ຍາ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ນາມນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ກຓ຺ຫອິສິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ມິໍ ກຸລປຣມ຺ປຣາວເສນ ອາຄຕໍ, ນ ເອຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຣຸຬ຺ຫໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເວຓີວເສນ ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂຄຕ຺ຕ-ປທສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ກຸລສຸທ຺ຘິວີມໍສນວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລໂກຏິໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕາຕິ ອຍ຺ຍິກປຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມິໂນ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທິສາ ໂອກ຺ກາກຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ໂຕຊາຕາ ທາສີຕິ ອາຫ ‘‘ຆຣທາສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຕ຺ຖທ຺ໂຘ, ນ ຈສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຊາຕິຍາ ອວິຠາວິຕາຍ ມານນິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ, ມານນິຄ຺ຄເຫ ຈ ກເຕ ອປຣຠາເຄ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສີທິສ຺ສຕິ, ນ ‘‘ທາສີ’’ຕິ ວາຈາ ຜຣຸສວາຈາ ນາມ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຓ຺ຫຠາວໂຕ. ອຠຍສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ໒.໘໓; ອ. ນິ. ໔.໑໘໔) ນິທສ຺ສນໍ. ເກຈິ ຈ ສຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິນາ ວິຍ ໂລຫາທໂຍ ກກ຺ຂຬາຍ ວາຈາຍ ມຸທຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕາ ສກ຺ຍາ ຠວນ຺ຕິ, ທາສິປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ວມສິ ສກ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ.

ຐເປນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ໂອກ຺ກາໂກ’’ຕິອາທິ. ປຠາ ນິຈ຺ຉຣຕິ ທນ຺ຕານໍ ອຕິວິຍ ປຠສ຺ສຣຠາວໂຕ.

ປຐມກປ຺ປິການນ຺ຕິ ປຐມກປ຺ປສ຺ສ ອາທິກາເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອນຸສ຺ສວຕ຺ເຖ, ເຕນ ໂຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ຣາຊປຣມ຺ປຣາຍ ເກສຎ຺ຈິ ມຕິເຠໂທ, ຕໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ມຫາສມ຺ມຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອຍໍ ໂນ ຣາຊາ’’ຕິ ມຫາຊເນນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສມ຺ມໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕສ຺ສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອາທິຈ຺ຈກຸລສມ຺ຠູໂຕ, ສຸວິສຸທ຺ຘຄຸຓາກໂຣ;

ມຫານຸຠາໂວ ຣາຊາສິ, ມຫາສມ຺ມຕນາມໂກ.

ໂຍ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ໂລກສ຺ສ, ຄຸຓຣໍສິສມຸຊ຺ຊໂລ;

ຕໂມນຸໂທ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ, ທຸຕິໂຍ ວິຍ ຠາຓຸມາ.

ຐປິຕາ ເຍນ ມຣິຍາທາ, ໂລເກ ໂລກຫິເຕສິນາ;

ວວຕ຺ຖິຕາ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ, ນ ວິລງ຺ຆຍິຕຸໍ ຊນາ.

ຍສສ຺ສິນໍ ເຕຊສ຺ສິນໍ, ໂລກສີມານຸຣກ຺ຂກໍ;

ອາທິຠູຕໍ ມຫາວີຣໍ, ກຖຍນ຺ຕິ ‘ມນູ’ຕິ ຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ຈ ປຸຕ຺ຕປປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣໍ ສນ຺ຘາຍ –

‘‘ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາເຕໂຊ, ໂຣໂຊ ນາມ ມຫີປຕິ;

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ວຣໂຣໂຊ, ປວໂຣ ຣາຊມຓ຺ຑເລ.

ຕສ຺ສາສິ ກລ຺ຍາຓຄຸໂຓ, ກລ຺ຍາໂຓ ນາມ ອຕ຺ຣໂຊ;

ຣາຊາ ຕສ຺ສາສິ ຕນໂຍ, ວຣກລ຺ຍາຓນາມໂກ.

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາວີໂຣ, ມນ຺ຘາຕາ ກາມໂຠຄິນໍ;

ອຄ຺ຄຠູໂຕ ມຫິນ຺ເທນ, ອຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ປູຊິໂຕ.

ຕສ຺ສ ສູນຸ ມຫາເຕໂຊ, ວຣມນ຺ຘາຕຸນາມໂກ;

‘ອຸໂປສໂຖ’ຕິ ນາເມນ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາຍໂສ.

ວໂຣ ນາມ ມຫາເຕໂຊ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາວໂຣ;

ຕສ຺ສາສິ ອຸປວໂຣຕິ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ມຫາພໂລ.

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຆເທໂວ, ເທວຕຸລ຺ໂຍ ມຫີປຕິ;

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາ.

ເຕສໍ ປຈ຺ຉິມໂກ ຣາຊາ, ‘ໂອກ຺ກາໂກ’ ອິຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ມຫາຍໂສ ມຫາເຕໂຊ, ອຂຸທ຺ໂທ ຣາຊມຓ຺ຑເລ’’ຕິ.

ອາທິ ເຕສໍ ປຈ຺ຉໂຕຕິ ເຕສໍ ມຆເທວ ປຣມ຺ປຣຠູຕານໍ ກຬາຣຊນກປຣິໂຍສານານໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ຣາຊູນໍ ອປຣຠາເຄ ໂອກ຺ກາໂກ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣາຠູຕານໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ຣາຊູນໍ ອປຣຠາເຄ ອປໂຣ ໂອກ຺ກາໂກ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣຠູຕານໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ຣາຊູນໍ ອປຣຠາເຄ ປຸນາປໂຣ ໂອກ຺ກາໂກ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໂຍ ໂອກ຺ກາກວໍສາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ຕຕິຍໂອກ຺ກາກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ສຫສາ ວຣໍ ອທາສິນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຫສາ ອວີມໍສິຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຣໍ ອທາສິໍ, ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ. ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ສາ ຊນ຺ຕຸກຸມາຣສ຺ສ ມາຕາ ມມ ຕໍ ວຣທານໍ ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ.

ນປ຺ປສເຫຍ຺ຍາຕິ ນ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ.

ນິກ຺ຂມ຺ມາຕິ ຆຣາວາສໂຕ, ກາເມຫິ ຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ. ເຫຏ຺ຐາ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອສີຕິຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸກຑ຺ຒຕິ. ເຕຫີຕິ ມິຄສູກເຣຫິ, ມຓ຺ຑູກມູສິເກຫິ ຈ. ເຕຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ, ສປ຺ປພິຬາຣາ ຈ.

ອວເສສາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກນິຏ຺ຐາຫິ.

ວຑ຺ຒມານານນ຺ຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ກຸຏ຺ຐໂຣໂຄ ນາມ ສາສມສູຣີໂຣຄາ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ກມນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂຣໂຄ ສງ຺ກມຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ມິຄສູກຣາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວນຈຣໂສຓາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຂຕ຺ຕິຍມາຍາໂຣຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ.

ນຄຣໍ ມາເປຫີຕິ ສາຫາຣໍ ນຄຣໍ ມາເປຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເກສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເກສເວຓິພນ຺ຘນໍ. ທຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ວຕ຺ຖສ຺ສ ນິວາສນາກາໂຣ.

໒໖໘. ອຕ຺ຕໂນ ອຸປາຣມ຺ຠໂມຈນຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຈຣິເຍນ ອມ຺ພຏ຺ເຐນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປາເປຕພ຺ພອຸປວາທສ຺ສ ອປນຍນຕ຺ຖໍ. ອສ຺ມິໍ ວຈເນຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ໂຠ ໂຄຕມ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ເຕ, ໂຠຕາ ຈ ໂຄຕເມນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຊາຕິວາເທ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຍຖາຘິກເຕ ວຈເນ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ເວເທ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາວ ເຕນ ປຏິມນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວທຕ຺ຕຍວຈເນ’’ຕິ, ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ທາສິປຸຕ຺ຕວຈເນ’’ຕິ ຈ.

໒໗໐. ຘມ຺ໂມ ນາມ ກາຣຓໍ ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໑໘) ວິຍ, ສຫ ຘມ຺ເມນາຕິ ສຫຘມ຺ໂມ, ສຫຘມ຺ໂມ ເອວ ສຫຘມ຺ມິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິ.

໒໗໑. ຕສ຺ມາ ຕທາ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສ຺ສາມີຕິ ອາຄໂຕ ຍຖາ ຕໍ ສຈ຺ຈກສມາຄເມ. ‘‘ຠຄວາ ເຈວ ປສ຺ສຕິ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕເຣສໍ ອທສ຺ສເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາເຫຕ຺ວາຕິ ມນ຺ຕພເລນ ອາເນຕ຺ວາ. ຕສ຺ສາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ. ວາທສງ຺ຆຏ຺ເຏຕິ ວາຈາສງ຺ຆຏ຺ເຏ.

໒໗໒. ຕາຓນ຺ຕິ ຄເວສມາໂນຕິ, ‘‘ອຍເມວ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິໂຕ ຠຍໂຕ ມມ ຕາຍໂກ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ‘‘ຕາຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕາຍຕີຕິ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕຠຍໂຕ ປາເລຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ, ເອເຕນ ຕາຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕມາຫ. ຍຖຸປຏ຺ຐິເຕນ ຠເຍນ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ນິລີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເລຓໍ, ອຸປລຍນໍ, ເອເຕນ ເລຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຘິກຣຓສາຘນຕມາຫ. ‘‘ສຣຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຣຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕມາຫ.

ອມ຺ພຏ຺ຐວໍສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໔. ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓໂຕຕິ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ. ອາວຸຘໍ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ສຣໍ ວາສຕ຺ຕິອາທິໍ ວາ ປຣສ຺ສ ອຸປຣິ ຂິປິຕຸກາມສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຫຕ຺ເຖ ປນ ອປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ກຸໂຕ ອາວຸຘປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາວຸຘໍ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ໂສ ກິຣ ‘‘ກຖໍ ນາມາຫໍ ທິສາຍ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕໍ ຫີນໍ ຊາຕິໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຍຖາ ຕຖາ ອິມໍ ຊາຕິໍ ໂສເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຄ຺ຄໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ເມ ມໂນຣຖໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ວິຊ຺ຊາພເລນ ຣາຊານໍ ຕາເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘີຕຸຍາ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມ຺ຍາຍໍ ຊາຕິໂສຘິຕາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ນາມ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີເຣ ອພ຺ຠງ຺ຄໍ ຐເປຕີຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐາຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ ວິຊ຺ຊໍ, ມນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕ ອມ຺ພຏ຺ຐາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມ຺ພຏ຺ໂຐຕິ ກຓ຺ໂຫ ອິສິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ຕໍພໍສຊາຕຕາຍ ອຍໍ ມາຓໂວ ‘‘ອມ຺ພຏ຺ໂຐ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ.

ເສຏ຺ຐມນ຺ເຕ ເວທມນ຺ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມນ຺ຕານຸຠາເວນ ຣຎ຺ໂຎ ພາຫຸກ຺ຂມ຺ຠມຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ ເຕນ ປນສ຺ສ ພາຫຸກ຺ຂມ຺ເຠນ ຣາຊາ, ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠີໂຕ ອຸສ຺ສງ຺ກີ ອຸຕ຺ຣາໂສ ອໂຫສິ, ເຕນາຫ ‘‘ຠເຍນ ເວຘມາໂນ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ໂສຕ຺ຖິ ຠທ຺ທນ຺ເຕຕິ ອາທິວຈນໍ ອໂວຈຸໍ. ‘‘ອຍໍ ມຫານຸຠາໂວ ອິສີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ.

ອຸນ຺ທ຺ຣິຍິສ຺ສຕີຕິ ວິປ຺ປກິຣິຍິສ຺ສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕິເຕຕິ ພາຫຸກ຺ຂມ຺ຠກມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠກວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຕ ມນ຺ເຕ ‘‘ສໂຣ ໂອຕຣຕູ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ຕິເຕ. ເອວຣູປານຎ຺ຫິ ມນ຺ຕານໍ ເອກໍເສເນວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠກວິຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ ຍຖາ ຕໍ ກຸສຸມາຣກວິຊ຺ຊານໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸ ອປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຠຸຊິສ຺ສກຣຓໍ. ຕສ຺ສານຸຣູເປ ອິສ຺ສຣິເຍ ຐປນຕ຺ຖໍ ອຸຬາເຣ ຈ ນໍ ຐາເນ ຐເປສິ.

ຂຕ຺ຕິຍເສຏ຺ຐຠາວວຓ຺ຓນາ

໒໗໕. ສມສ຺ສາສນຕ຺ຖມາຫ ກຣຸຓາຍນ຺ໂຕ, ນ ກຸລີນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສູຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສມີເປ, ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ອາສນາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ສທ຺ຘາຍ ກາຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘໍ, ປຣໂລກຄເຕ ສນ຺ຘາຍ ນ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ມຕເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຠຕ຺ເຕ’’ຕິ. ມງ຺ຄລາທິຠຕ຺ເຕຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸສ຺ສວເທວຕາຣາຘນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຎ຺ຎຠຕ຺ເຕຕິ ປາປສຎ຺ຎມາທິວເສນ ກຕຠຕ຺ເຕ. ປາຫຸນການນ຺ຕິ ອຕິຖີນໍ. ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕ ສຸຊາຕຕາຠາວໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໒໗໖. ອິຕ຺ຖິໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຣຓໍ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວິສຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣສ຺ສ ຠຣິຍາຠູຕໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຂຕ຺ຕິຍາວ ເສຏ຺ຐາ, ຫີນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ໂຍຊນາ. ປຸຣິເສນ ວາ ປຸຣິສໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປກຣເຓຕິ ຣາຄາທິວເສນ ປທຸຏ຺ເຐ ປກ຺ຂລິເຕ ກາຣເຓ, ເຕນາຫ ‘‘ໂທເສ’’ຕິ. ຠສ຺ສຕິ ນິຣຕ຺ຖກຠາເວນ ຂິປີຍຕີຕິ ຠສ຺ສໍ, ຉາຣິກາ.

໒໗໗. ຊນິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ. ຊເນ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ວາ ຊເນຕສ຺ມິໍ, ມນຸສ຺ເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ’’ຕິ. ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຆເຏຕ຺ວາ, ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຊ຺ຊາຈຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໘. ອິທໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອຊ຺ເຌນາທິ ກຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ຊາຕິວາທວິນິພທ຺ຘາຕິ ຊາຕິສນ຺ນິສ຺ສິຕວາເທ ວິນິພທ຺ຘາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ອຊ຺ເຌນຊ຺ຌາປນຍຊນຍາຊນາທໂຍຕິ ເອວໍ ເຍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ເຕ ມານວາທປຏິພທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອາວາຫວິວາຫວິນິພທ຺ຘາ, ເຕ ເອວ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນ ‘‘ອຣຫສິ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ, ນ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ ອຣຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕນກາ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ລຄ຺ຄິສ຺ສາມາຕິ ໂອລຄ຺ຄາ ອນ຺ໂຕຄຘາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ຈິນ຺ຕຍິມ຺ຫ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາຈຣຓານິເຍວ ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓານີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊາຈຣເຓສຸ ວິຠຊິຍມາເນສຸ ໂສ ຕໂຕ ທູຣໂຕ ອປນີໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທູຣເມວ ອວກ຺ຂິປີ’’ຕິ. ສມຸທາຄມໂຕ ປຠຸຕີຕິອາທິສມຸຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

໒໗໙. ຕິວິຘໍ ສີລນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກາທິເຠທໍ ຕິວິຘໍ ສີລໍ. ສີລວເສເນວາຕິ ສີລປຣິຍາເຍເນວ. ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຫິໍສນາທິຍມນິຍມລກ຺ຂຓໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ສີລໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍສິທ຺ເຘ ສີລມຕ຺ເຕ ‘‘ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍ. ອຏ຺ຐປິ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຣຓນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນິທ຺ເທເສເນວ ອຣູປຊ຺ຌານານມ຺ປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ ນິທສ຺ສິຕາ.

ຈຕຸອປາຍມຸຂກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ອສມ຺ປາປຸຓນ຺ໂຕຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ອວິສຫມາໂນຕິ ອາຣຠິຕຸເມວ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ຂາຣິນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ. ຕໍ ປນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣຓີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຣຓີຕິ ອຄ຺ຄິຘມນກໍ ອຣຓີທ຺ວຍໍ. ສຸຊາຕິ ທພ຺ພິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕິທຓ຺ຑຕິຆຏິກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຂາຣິຠຣິຕນ຺ຕິ ຂາຣີຫິ ປຸຓ຺ຓໍ. ນນຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສາສນິໂກປິ ໂຍ ໂກຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິຈາຣໂກວ, ກິໍ ອງ຺ຄໍ ປນ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິເຕຕິ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍກຣຓ…ເປ… ວຕ຺ຕກຣຓວເສນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ປຣິຈາຣໂກ ໂຫຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ‘‘ນວໂກຏິສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໓໗) ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ອເນກສຫສ຺ສານໍ ສໍວຣວິນຍານໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕເນນ ອຸປຣິຠູຕາ ອຄ຺ຄຠູຕາ ສມ຺ປທາຕິ ຫິ ‘‘ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຄຸຓາຘິໂກປີຕິ ຄຸເຓຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐປິ. ອຍໍ ປນາຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ຕາປໂສ.

ຕາປສາ ນາມ ກມ຺ມວາທິກິຣິຍາວາທິໂນ, ນ ສາສນສ຺ສ ປຏາຓີຠູຕາ, ຍໂຕ ເນສໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ອາຄຕານໍ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາເສນ ວິນາວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕິ ໂຈທໂກ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣຕິ. ‘‘ໂອສກ຺ກິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຸຣຘາຣູປມນ຺ຕິ ຂຸຣຘາຣານໍ ມຕ຺ຖເກເນວ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄມນູປມໍ. ອຎ຺ເຎຕິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ. ອຄ຺ຄິສາລນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕສາລໍ. ນານາທາຣູຫີຕິ ປລາສທຓ຺ຑາທິນານາວິຘສມິຘາທາຣູຫິ.

ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຈຕຸທ຺ວາຣໍ ອາຄາຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ປຏິປຕ຺ຕິມຸຂນ຺ຕິ ໂກຫຎ຺ຎປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຸຂມຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ນານາວິເຘນ ໂກຫຎ຺ເຎນ ໂລກໍ ວິມ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ຫິ ມຸເຂນ ໂສ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຂລາທີສຸ ມນຸສ຺ສານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຕິຏ຺ຐິຕ຺ວາ ວີຫິມຸຄ຺ຄຕິລມາສາທີນິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍານິຍາເມນ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸຎ຺ຉນໍ ອຸຎ຺ຉາ, ສາ ເອວ ຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາ. ອຄ຺ຄິປກ຺ເກນ ຊີວນ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ, ນ ອຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ ອນຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ. ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາ ຫິ ຂເລສຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂລຄ຺ຄໍ ນາມ ມນຸສ຺ເສຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ຘຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອິເມ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອນຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ ນາມ ຊາຕາ. ອສາມປາກາຕິ ອສຍໍປາຈກາ. ອສ຺ມມຸຏ຺ຐິນາ ມຸຏ຺ຐິປາສາເຓນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອສ຺ມມຸຏ຺ຐິກາ. ທນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວກ຺ກລໍ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ ທນ຺ຕວກ຺ກລໍ, ເຕນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທນ຺ຕວກ຺ກລິກາ. ປວຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂາທິໂຕ ປາຕິຕໍ ຜລໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊິໂນ. ຊິຓ຺ຓປກ຺ກຕາຍ ປຓ຺ຑຸຠູຕໍ ປລາສໍ, ຕໍສທິສຎ຺ຈ ປຓ຺ຑຸປລາສໍ, ເຕນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑຸປລາສິກາ, ສຍໍປຕິຕປຸປ຺ຜຜລປຕ຺ຕໂຠຊິໂນ.

ອິທານິ ເຕ ອຏ຺ຐວິເຘປິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາວເສນ ລທ຺ຘຘຎ຺ຎໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ.

ປຣິເຍຏ຺ຐິ ນາມ ທຸກ຺ຂາຕິ ປເຣສໍ ເຄຫໂຕ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ນາມ ທີນວຸຕ຺ຕິຠາເວນ ທຸກ຺ຂາ. ປາສາຓສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ທຸກ຺ໂຂ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາຕິ ວາ ທນ຺ເຕເຫວ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ.

ອິມາຫິ ຈຕູຫິເຍວາຕິ ‘‘ຂາຣິວິຘໍ ອາທາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາຫິ ຈຕູຫິ ເອວ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຫີຕິ.

໒໘໒. ອປາເຍ ວິນາເສ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ອາປາຍິໂກ. ຕພ຺ຠາວໍ ປຣິປູເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເຕນ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອປຣິປູຣມາໂນ, ກຣເຓ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອາປາຍິເກນາປິ ອປຣິປູຣມາເນນາ’’ຕິ.

ປຸພ຺ພກອິສິຠາວານຸໂຍຄວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ທີຍຕີຕິ ທຕ຺ຕິ, ທຕ຺ຕິເຍວ ທຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິນ຺ນກ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ຣຎ຺ໂຎ ນ ທາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ມາສ຺ສ ອຸປສງ຺ກມນໍ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາຍາຕິ ນີຕິສຕ຺ເຖ. ປຍາຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘໍ, ສສ຺ສຕິກໍ ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ທຕ຺ຕິກໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມມ຺ມວຈນໍ ອໂວຈາຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ປນ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໔. ຣຖູປຕ຺ຖເຣຕິ ຣຖສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຣິຕປເທເສ. ປາກຏມນ຺ຕນນ຺ຕິ ປກາສຠູຕໍ ມນ຺ຕນໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຸທ຺ທາທີຫິ ຎາຍຕີຕິ ນ ຣຫສ຺ສມນ຺ຕນໍ. ຠຓຕີຕິ ອປິ ນຸ ຠຓຕິ.

໒໘໕. ປວຕ຺ຕາໂຣຕິ ປາວຈນຠາເວນ ວຕ຺ຕາໂຣ, ຍສ຺ມາ ເຕ ເຕສໍ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕກາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕາໂຣ’’ຕິ. ສຸທ຺ເທ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຣໂຫ ຠາສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ມນ຺ຕາ ເອວ, ຕໍຕໍອຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ປທນ຺ຕິ ມນ຺ຕປທໍ, ອນຸປນີຕາສາຘາຣຓຕາຍ ວາ ຣຫສ຺ສຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຫິຕກິຣິຍາຍ ອຘິຄມຸປາຍໍ. ສຊ຺ຌາຍິຕນ຺ຕິ ຄາຍນວເສນ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ, ຕໍ ປນ ອຸທຕ຺ຕານຸທຕ຺ຕາທີນໍ ສຣານໍ ສມ຺ປາທນວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາວຈນຠາເວນ ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫໍ. ຣາສິກຕນ຺ຕິ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາທິວເສນ, ອຊ຺ຌາຍານຸວາກາທິວເສນ ຈ ຣາສິກຕໍ.

ເຕສນ຺ຕິ ມນ຺ຕານໍ ກຕ຺ຕູນໍ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ເຑນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສທິເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນວິຘິຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ປາວຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຍໍ ວຈນໍ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ, ເຕນ ສຫ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອປຣາປເຣ ປນາຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ອປຣາ ປເຣ ປຈ຺ຉິມາ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຄນ຺ຖິຕມນ຺ຕປເທສຸ ກິເລສສນ຺ນິສ຺ສິຕປທານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປເທ ປກ຺ຂິປນໍ ກຕ຺ວາ. ວິຣຸທ຺ເຘ ອກໍສູຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄຕນເຍນ ສໍກິເລສິກຕ຺ຖທີປນໂຕ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕ ອກໍສຸ. ອິຘາຕິ ‘‘ຕ຺ຍາຫໍ ມນ຺ເຕ ອຘີຍາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ປຏິຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ.

໒໘໖. ນິຣາມຄນ຺ຘາຕິ ກິເລສາສຸຈິວເສນ ວິສ຺ສຄນ຺ຘຣຫິຕາ. ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘາຕິ ອິຕ຺ຖີນໍ ຄນ຺ຘມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອວິສຫເນນ ອິຕ຺ຖິຄນ຺ຘຣຫິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນິຣາມຄນ຺ຘາ’’ຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ໂປຣາຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ເອກວິຫາຣິຕໍ, ‘‘ຣໂຊຊລ຺ລຘຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຓ຺ຑນວິຠູສນານຸໂຍຄາຠາວໍ, ‘‘ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປພ຺ພຕປາເທສຸ ວສິໍສູ’’ຕິ ເອເຕນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ປຫາຍ ວິວິຕ຺ຕວາສໍ, ‘‘ວນມູລຜລາຫາຣາ ວສິໍສູ’’ຕິ ເອເຕນ ສາລິມໍໂສທນາທິປຓີຕາຫາຣປຏິກ຺ເຂປໍ, ‘‘ຍທາ’’ຕິອາທິນາ ຍານວາຫນປຏິກ຺ເຂປໍ, ‘‘ສພ຺ພທິສາສູ’’ຕິອາທິນາ ຣກ຺ຂາວຣຓປຏິກ຺ເຂປໍ, ເອວຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາປກ຺ຂິກໍ ສາຈຣິຍສ຺ສ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ວຸຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ສມ຺ມາປຏິປທາປກ຺ຂິກາປິ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຸຕ຺ຕິ ອຣິຍວິນເຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາເຍວ. ກຸຕສ຺ສ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕາຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸເຕ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວາ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເວຐເກຫີຕິ ເວຐກປຏ຺ຏກາຫິ. ສມນ຺ຕານຄຣນ຺ຕິ ນຄຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ. ກຕສຸຘາກມ຺ມໍ ປາກາຣສ຺ສ ອໂຘຠາເຄ ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທ຺ເວລກ຺ຂຓທສ຺ສນວຓ຺ຓນາ

໒໘໗. ນ ສກ຺ໂກຕິສງ຺ກຸຈິເຕ ອິຣິຍາປເຖ ອນວເສສໂຕ ເຕສໍ ທຸພ຺ພິຠາວນໂຕ. ຄເວສີຕິ ຎາເຓນ ປຣິເຍສນມກາສິ. ສມານຍີຕິ ຎາເຓນ ສງ຺ກເລນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ອານຍິ ສມາຫຣິ. ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຫ ວຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ. ກິຈ຺ຉຕີຕິ ກິລມຕິ. ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອາສິສນຕ຺ຖຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ສໍສຍຕ຺ຖຕເມວ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກງ຺ຂາຍ ວາ ທຸພ຺ພລາ ວິມຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ຕິປ຺ປກາເຣຫິ ສໍສຍຘມ຺ເມຫິ. ກາລຸສິຍຠາໂວຕິ ອປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ເຫຕຸຠູໂຕ ອາວິລຠາໂວ.

ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂກໂສຫິຕໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາເວຓິກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ ສຸວິສຸທ຺ຘກຎ຺ຈນມຓ຺ຑລສນ຺ນິກາສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສຓ຺ຐານສນ຺ນິເວສສຸນ຺ທຣຕາຍ ອາຊາເນຍ຺ຍຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ວຣງ຺ຄປຣມຈາຣຸຠາວໍ, ວິກສມານຕປນິຍາຣວິນ຺ທສມຸຊ຺ຊລເກສຣາວຕ຺ຕວິລາສໍ, ສຎ຺ຌາປຠານຸຣຎ຺ຊິຕຊລວນນ຺ຕຣາຠິລກ຺ຂິຕສມ຺ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລໂສຠຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິຍາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຣາຊຕິ, ຍໍ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣມເລຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ, ຈິຣກາລໍ ສຸປຣິຈິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຘິກາຣຕາຍ, ສຸສຓ຺ຐິຕສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ, ໂກປີນມ຺ປິ ສນ຺ຕໍ ອໂກປີນເມວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຫູຕຠາວນ຺ຕິ ປຸຖຸລຠາວໍ. ເອຕ຺ເຖວ ຫິ ຕສ຺ສ ສໍສໂຍ, ຕນຸມຸທຸສຸກຸມາຣຕາທີສຸ ປນສ຺ສ ຄຸເຓສຸ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນາໂຫສິ.

໒໘໘. ຫິຣິກຣໂຓກາສນ຺ຕິ ຫິຣິຍິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຉາຍນ຺ຕິ ປຏິພິມ຺ພໍ. ກຖໍ ກີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິ. ຉາຍາຣູປກມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິພິມ຺ພຣູປໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕານໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປກມຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາວຍວໍ ອິທ຺ຘິມຍໍ ພິມ຺ພກມຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຣູປກມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ນິນ຺ເນຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ກລ຺ໂລສີຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ກຸສໂລ ເຉໂກ ອສິ. ຕຖາກຣເຓນາຕິ ກຖິນສູຈິໍ ວິຍ ກຣເຓນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຫູຕຊິວ຺ຫາຍ. ມຸທຸຠາໂວ ປກາສິໂຕ ອມຸທຸໂນ ຆນສຸຂຸມຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທີຆຠາໂວ, ຕນຸຠາໂວ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໙໑. ‘‘ອຕ຺ຖຈຣເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ອນຕ຺ຖຈຣກຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສຸຄຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປເນຕ຺ວາ ອຸປເນຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຕໍ ໂທສໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ອຸປເນຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸທາສາທິຠາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປາເຕສີຕິ ປວຏ຺ຏນວເສນ ປາເຕສິ.

ໂປກ຺ຂຣສາຕິພຸທ຺ຘູປສງ຺ກມນວຓ຺ຓນາ

໒໙໓-໖. ອາຄມາ ນູຕິ ອາຄໂຕ ນຸ. ໂຂຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ເອຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິວາເສຕູຕິ ສາທິຍຕຸ, ຕໍ ປນ ສາທິຍນໍ ມນສາ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູ’’ຕິ.

໒໙໗. ຍາວທຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍາວ ອຕ຺ໂຖ, ຕາວ ໂຠຊເນນ ຕທາ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຓິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາມິສາປນຍເນນ ສຸຈິກຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໙໘. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພກຖໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິກຖ’’ນ຺ຕິ. ກາ ປນ ສາ? ທານາທິກຖາຕິ ອາຫ ‘‘ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ, ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ກເຖຕພ຺ພາ. ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສງ຺ຄຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ, ຕຎ຺ເຈ ທານສີລໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ, ອຍໍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິເມຫິ ຈ ທານສີລມເຍຫິ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ເອຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ນາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ທິພ຺ພໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖາ. ສ຺ວາຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຖານຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ໂຄ ກເຖຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ຕທຘິຄມຸປາຍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ, ປເຄວ ອິຕເຣ ສພ຺ເພປິ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ກາມານໍ ອາທີນໂວ, ຫີນາ ຄມ຺ມາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອນຣິຍາ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາຕິ ເຕສໍ ໂອກາໂຣ ລາມກຠາໂວ, ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ, ສພ຺ພສໍກິເລສວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ໂພຘິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ໂຄຕິ ເຈຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອາທິອຕ຺ຖທີປນໂຕ ‘‘ກາມານໍ ອາທີນໂວ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ເອວມຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ, ນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິ.

ໂປກ຺ຂຣສາຕິອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໙. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນສາ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ເອກເທສໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘໍເຍວ ທີເປຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຬ຺ຫໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ສປ຺ປຏິຠຍກນ຺ຕາຣສທິສາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ຕິຓ຺ຓາ ວິຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ວິຄຕາ ກຖງ຺ກຖາຕິ ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ. ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິກາ ວິຄຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ກຖງ຺ກຖາ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ຈ ສີລາທິຄຸເຓສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເວສາຣຊ຺ຊໍ ວິສາຣທຠາວໍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕ. ສາຍໍ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສເນ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ປຣໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປໂຣ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໔. ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ສຸນ຺ທຣຠາເວນ ສາຕິສຍານິ ອງ຺ຄານິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອງ຺ຄາ, ຣາຊກຸມາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາ ນາມ ອງ຺ຄປາສາທິກຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາປິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ ເອວ. ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຄມເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປນວເສນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ນານຸຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນີລາໂສກກຓິກາຣໂກວິຬາຣກຸນ຺ທຣາຊຣຸກ຺ເຂຫິ ສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ຕໍ ຈມ຺ປກວນໍ ‘‘ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂານໍເຍວ ນີລາທິປຎ຺ຈກຸສຸມຕາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຄວາ ກຸສຸມຄນ຺ຘສຸຄນ຺ເຘ ຈມ຺ປກວເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ມາປນກາເລ ເອວ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ອຖ ໂຂ ອປຣຠາເຄ ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມາປນກາເລ ຫິ ຈມ຺ປການໍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສາ ນຄຣີ ‘‘ຈມ຺ປາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາຕິ ອຘິປຕິຠາວໂຕ. ເສນາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເສນິໂກ, ເສນິໂກ ເອວ ເສນິໂຍ, ອຕ຺ຖິຕາ ເຈຕ຺ຖ ພຫຸຠາວວິສິຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

໓໐໑-໒. ສໍຫຕາຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ‘‘ສງ຺ຆິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສງ຺ຆີ’’ຕິ ປຸຖຸຕ຺ເຖ ເອກວຈນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊຣາຊຎ຺ຎາທີນໍ ຠຓ຺ຑຘຣາ ປຸຣິສາ ຂຕາ, ເນສໍ ຕາຍນໂຕ ຂຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ເຍຫິ ຍຕ຺ຖ ເປສິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ໂທສໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕວເສນ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ກເຖຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກຸລາປເທສາທິນາ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາມຕ຺ໂຕ.

ໂສຓທຓ຺ຑຄຸຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ວິສິຏ຺ຐໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຣຊ຺ຊໍ, ວິຣຊ຺ຊເມວ ເວຣຊ຺ຊໍ ຍຖາ ‘‘ເວກຕໍ ເວສຍ’’ນ຺ຕິ, ນານາວິຘໍ ເວຣຊ຺ຊໍ ນານາເວຣຊ຺ຊໍ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕມພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອຠິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຄ຺ຄຕຕໂຣ, ອຸຬາໂຣ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອສນ຺ນິປາໂຕຕິ ລາຠມຈ຺ຉເຣນ ນິປ຺ປີຬິຕຕາຍ ອສນ຺ນິປາໂຕ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ອງ຺ເຄຕິ ຄເມຕິ ຎາເປຕີຕິ ອງ຺ຄໍ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາປິ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ‘‘ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ສຸຊາຕຕາ ວິຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ. ສຸຊາຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ‘‘ສຸຊາໂຕ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ເຖຣຄາ. ໘໑໘) ອາໂຣຫສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍຕິ ຊາຕິວເສເນວ ສຸຊາຕຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຣສປຸຕ຺ຕວເສນາປິ ໂລເກ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນສ຺ສ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ, ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທໂສ. ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປາຈນວເສນ ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຉຑ຺ຑນໂຕ ຄຫຓີ, ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ.

ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍ ຍຸໂຄ ທ຺ວນ຺ໂທ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ມາຕາມໂຫປິ ຄຫິໂຕຕິ. ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຍຸຄ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ເອກເສສນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸຄາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວນ຺ທໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພປິ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ’’ຕິ. ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕເຂໂປ. ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘຖາລິປາກາທີສຸ ນ ອວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ຊາຕິວາເທນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ…ເປ… ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິກຠາວກິຕ຺ຕນໂຕ, ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕິ.

ອິສ຺ສໂຣຕິ ອາຘິປເຕຍ຺ຍສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມພເລນ ອີສນສີໂລ, ສາ ປນສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອຑ຺ຒຕາປຣິຍາຍຠາເວເນວ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຑ຺ໂຒຕິ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ມຫນ຺ຕໍ ຘນໍ ອສ຺ສ ຠູມິຄຕຎ຺ເຈວ ເວຫາສຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ມຫທ຺ຘໂນ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ. ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ອນຸປສງ຺ກມນກາຣຓໍ ກິຕ຺ເຕມາ’’ຕິ.

ອຘິກຣູໂປຕິ ວິສິຏ຺ຐຣູໂປ ອຸຕ຺ຕມສຣີໂຣ. ທສ຺ສນໍ ອຣຫຕີຕິ ທສ຺ສນີໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ທສ຺ສນໂຍຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ປສາທໍ ອາວຫຕີຕິ ປາສາທິໂກ, ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທຊນນໂຕ’’ຕິ. ວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍາ. ສຣີຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ຐໍ ກຣຈຣຓຄີວາສີສາທິອວຍວສມຸທາຍໍ, ໂສ ຈ ສຓ຺ຐານມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ‘‘ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ…ເປ… ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພວຓ຺ເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຏ຺ເຐນ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາວ ໂຫນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຉສີຕິ ອຸຕ຺ຕມສຣີຣາໂຠ, ສຸວຓ຺ຓາໂຠ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣສທິເສເນວ ສຣີເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ຕຕໍ. ອຂຸທ຺ທາວກາໂສ ທສ຺ສນາຍາຕິ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອວຍວປາຣິປູຣິຍາ ຈ ທສ຺ສນາຍ ໂອກາໂສ ນ ຂຸທ຺ທໂກ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາເນວາ’’ຕິອາທິ.

ຍມນິຍມລກ຺ຂຓໍ ສີລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ. ຕໍ ປນສ຺ສ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວຸທ຺ຘໍ ວຑ຺ຒິຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸທ຺ຘສີລີ. ເຕນ ຈ ສພ຺ພທາ ສມ຺ມາໂຍຄໂຕ ວຸທ຺ຘສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສພ຺ພເມຕໍ ປຎ຺ຈສີລມຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ສີລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ, ເຕສຎ຺ຈ ອຊານນໂຕ.

ຐານກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສິກ຺ຂາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນູນຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອກ຺ຂຣານິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອຖ ວາ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ນາມາທິ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ເຕສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອຕ຺ຖຎາປເນ ສາຘນຕາຍ ວາຈາວ ກຣຓນ຺ຕິ ວາກ຺ກຣຓໍ, ອຸທາຫາຣໂຆໂສ. ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ເຕນ ວາ ຠາສິຕພ຺ພອຕ຺ຖສ຺ສ. ປູເຣ ປຸຓ຺ຓຠາເວ. ປູເຣຕິ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ວິສເຍ. ‘‘ສຸຂຸມາລຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ມຸທຸສຓ຺ຫຠາວມາຫ. ອປລິພຸທ຺ຘາຍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຍ ເອກເທສໍ ກຖນໍ. ວິລມ຺ພິຕໍ ສຓິກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ ກຖນໍ. ‘‘ສນ຺ທິທ຺ຘວິລມ຺ພິຕາທີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິທ຺ຘໍ ສນ຺ເທຫຊນກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ຂລິຕານຸກຑ຺ຒິຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ອຕ຺ຖປາຣິປູຣິໍ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຊິຓ຺ໂຓ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ ຈ. ທຸຕິຍນເຍ ປນ ຊິຓ຺ໂຓຕິ ນາຍໍ ຊິຓ຺ຓຕາ ວໂຍມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ກຸລປຣິວຏ຺ເຏນ ປຸຣາຓຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຊິຓ຺ໂຓຕິ ໂປຣາໂຓ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກຸລວເສນ ອຸທິໂຕທິຕຠາວມາຫ. ຊາຕິວຸທ຺ຘິຍາ ‘‘ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຄຸຓວຸທ຺ຘິຍາ ຕໂຕ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ວຸທ຺ໂຘຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸທ຺ຘິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ມຫລ຺ລໂກ’’ຕິ ປເທນ ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາ ໂຍຊິຕາ. ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວີຖິໍ ອຸປຄໂຕ ຕໍ ອໂວກ຺ກມ຺ມ ຈຣຓໂຕ. ອນ຺ຕິມວຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ.

ພຸທ຺ຘຄຸຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ຕາທິເສຫິ ມຫານຸຠາເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນປິ ທຫນໍ ນ ມາທິສານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ກຸໂຕ ປນ ອຸກ຺ກໍສນນ຺ຕິ ອິທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສທິສາຕິ ເອກເທເສນ ສທິສາ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພຖາ ສທິສາ ເກຈິປິ ຄຸຓາ ອຎ຺ເຎສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອິຕເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ອສທິສຄຸເຓ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ໂຄປທກນ຺ຕິ ຄາວິຍາ ປເທ ຐິຕອຸທກໍ.

ສຏ຺ຐິກຸລສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາຘິກໍ ກຸລສຕສຫສ຺ສໍ ກຸລປຣິຍາເຍນາຕິ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ກຸລານຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ. ເຕສຸປີຕິ ເຕສຸປິ ຈຕູສຸ ນິຘີສຸ. ຄຫິຕຄຫິຕນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ ຄຫິຕໍ ຐານໍ ປູຣຕິເຍວ ຘເນນ ປຏິປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ອປຣິມາໂຓເຍວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ເອໂສ’’ຕິ ເກນຈິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເອວ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ມຎ຺ຈເກ. ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສີຕິ ຍຖາ ຣາຫຸ ອສຸຣິນ຺ໂທ ອາຍາມໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ໂຕ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ.

ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ, ນ ສຸຂວິປາກຏ຺ເຐນ. ກຕ຺ຖຈິ ຈຕຸຣາສີຕິປາຓສຫສ຺ສານິ, ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິມາຓາປິ ເທວມນຸສ຺ສາ ຍສ຺ມາ ຈຕຸວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ເທວມນຸສ຺ສາ ມຄ຺ຄຜລາມຕໍ ປິວິໍສຸ, ໂກຏິສຕສຫສ຺ສາທິປຣິມາເຓນປິ ພຫູ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອນຸຕ຺ຕຣາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນ ຠຄວາ ພຫູນໍ ອາຈຣິໂຍ. ເຕຕິ ກາມຣາຄໂຕ ອຎ຺ເຎ ຠຄວໂຕ ປຫີນກິເລເສ. ເກຬນາຕິ ເກຬາຍນາ ຘນາຍນາ.

ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ອປາເປ ປຸເຣ ກໂຣຕິ, ນ ວາ ປາປໍ ປຸຣໂຕ ກໂຣຕີຕິປິ ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປາເປ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປາເປຕິ ປາປປຏິປກ຺ເຂ, ປາປຣຫິເຕ ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມນິ ເສຏ຺ເຐ ພຸທ຺ເຘ ຠຄວຕິ ຠວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາວເສນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວາ ຠຄວໂຕ ຫິຕາ ຄຣຸກຣຓາທິນາ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຊານາຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ, ອຣິຍສາວກສງ຺ຂາຕາ ປຊາ, ເຕນາຫ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ປກຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິວເສນາປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາຍ ປຊາຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິໂຣຣຏ຺ຐາ ຕິໂຣຊນປທາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊໍ ຣຏ຺ຐໍ, ຣາຊນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ ເອເຕນາຕິ, ຕເທກເທສຠູຕາ ປເທສາ ປນ ຊນປໂທ,ຊນາ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂຊີວິກໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ໂທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສມຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອສມຕ຺ຖຕໍ. ຠຄວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ ເຕສໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຎາຓປຣິປາກໍ, ຈິຕ຺ຕາຈາຣຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ເອຫິ ສ຺ວາຄຕວາທີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຂສມ຺ຠາສປຸພ຺ພກໍ ປິຍວາທິຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສຂິໂລ’’ຕິ ອິມິນາ ສຓ຺ຫວາຈຕໍ, ‘‘ສມ຺ໂມທໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິສນ຺ຘາຣກຸສລຕໍ, ‘‘ອຠາກຸຏິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວິປ຺ປສນ຺ນມຸຂຕໍ, ‘‘ອຸຕ຺ຕານມຸໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຂາລາປຕໍ, ‘‘ປຸພ຺ພຠາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ໂອກາສກຣຓໂຕ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕໍ ຠຄວໂຕ ວິຠາເວຕິ.

ຍຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຠຄວຕາ ອຘິວຸຕ຺ຖປເທເສ ນ ເທວຕານຸຠາເວນ ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປທ຺ທວຕາ, ອຖ ໂຂ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ.

ອນຸສາສິຕພ຺ໂພຕິ ວິເນຍ຺ຍຊນສມູໂຫ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ວິຘິ ປຏິເສໂຘ ວາຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ຕາທິໂສວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຍໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ໂປ ເອວ ປຈ຺ຈາມຏ຺ໂຐຕິ. ‘‘ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣຄ຺ຄຫຓໍ. ພຫູນໍ ຕິຕ຺ຖກຣານນ຺ຕິ ປູຣຓາທີນໍ ອເນເກສໍ ຕິຕ຺ຖກຣານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ກາຣເຓນາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາທິສມາໂຣປນລກ຺ຂເຓນ ກາຣເຓນ. ອາຄນ຺ຕຸກາ ນວກາຕິ ອຠິນວາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອພ຺ຠາຄຕາ. ປຣິຍາປຸຓາມີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຊານາມິ ສກ຺ໂກມິ, ເຕນາຫ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ’’ຕິ ອຠູຕປຣິກປ຺ປນວຈນເມຕໍ ຕຖາ ຠາສມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໓໐໕. ອລໍ-ສທ຺ໂທ ອຣຫຕ຺ໂຕປິ ໂຫຕິ ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໔) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອລເມວາຕິ ຍຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ປຸເຏນ ເນຕ຺ວາ ອສິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຸໂຏສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ. ປຸຏໍເສນ ປຸຣິເສນ.

ໂສຓທຓ຺ຑປຣິວິຕກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໐໗. ອຸຠໂຕປກ຺ຂິກາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອຸຠຍປກ຺ຂິກາ. ເກຣາຏິກາຕິ ສຐາ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໐໙. ວິຆາຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ.

໓໑໑-໓. ສຸຊນ຺ຕິ ໂຫມທພ຺ພິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕສູຕິ ຊຸຫນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນເກສຸ, ອິຣຸພ຺ພິຊ຺ເຊສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐໂມ ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຍຊນກິຣິຍາຍໍ ສພ຺ພປຘາໂນ ວາ. ທຸຕິໂຍ ວາຕິ ຕທນນ຺ຕໂຣ ວາ. ‘‘ສຸຊ’’ນ຺ຕິ ກຣເຓ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຊາຍາ’’ຕິ. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕປມຸຂຕາຍ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ຍຎ຺ເຎ ທິຍ຺ຍມານໍ ສຸຊາມຸເຂນ ທີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຊາຍ ທິຍ຺ຍມານ’’ນ຺ຕິ. ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ວິເສສໂຕຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິເສສໂຕ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອິຈ຺ຉິຕວິຊ຺ຊາຈຣຓມຕ຺ຕໂຕ. ອຸຕ຺ຕມພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິທ຺ຘນ຺ຕໍ. ມາ ຠິນ຺ທິ ມາ ວິນາເສສິ.

໓໑໖. ສມສໂມຕິ ສໂມເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ສໂມ. ຫີໂນປມວເສນປິ ສມຕາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເອກເທສສມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ກຸລໂກຏິປຣິທີປນນ຺ຕິ ກຸລອາທິປຣິທີປນໍ ອຖາປິ ສິຍາຕິ ອຖາປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ສາເຘຕິ ວຓ຺ໂຓ. ມນ຺ຕຊາຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີລເມວ ສາເຘສ຺ສຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຫິສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ໂມຫມຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓາທໂຍຕິ ວຓ຺ຓມນ຺ຕຊາຕິໂຍ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວສ຺ສ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫມຕ຺ຕເມຕໍ ອສມເວກ຺ຂິຕາຠິມານຠາວໂຕ.

ສີລປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໗. ກຖິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຎ຺ໂຫຕິ ‘‘ສີລວາ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຍຖາປຸຈ຺ຉິໂຕ ປຎ຺ໂຫ ຍາຖາວໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ອຕ຺ເຖ. ຕສ຺ສາຕິ ໂສຓທຓ຺ຑສ຺ສ. ສີລປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພໂສ ສຸທ຺ຘາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐາ. ກຸໂຕ ທຸສ຺ສີເລ ປຎ຺ຎາ ອສມາຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ຊເຬ ເອຬມູເຄ ກຸໂຕ ສີລນ຺ຕິ ຊເຬ ເອຬມູເຄ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎ ກຸໂຕ ສີລໍ ສີລວິຠາຄສ຺ສ, ສີລປຣິໂສຘນູປາຍສ຺ສ ຈ ອຊານນໂຕ. ປກຏ຺ຐໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ຎາຓໍ ປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ, ປາກຕິກໍ ຎາຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຍິທໍ ປກາເຣຫິ ຊານນໂຕ ປຎ຺ຎາວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ ເຍວາ’’ຕິ.

ສີເລນໂຘຕາຕິ ສມາຘິປທຏ຺ຐາເນນ ສີເລນ ສກລສໍກິເລສມລວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂຘຕາ ວິສຸທ຺ຘາ, ເຕນາຫ ‘‘ກຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂຘວຕີຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ. ມຫາສຏ຺ຐິວສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ ສຏ຺ຐິວສ຺ສມຫາເຖໂຣ ວິຍ. ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ຍຖາອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວທນໍ ສຠາວຣສໂຕ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເວທນາ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ, ໂສ ຜສ຺ໂສ ອນິຈ຺ໂຈ ທຸກ຺ໂຂ ວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ’’ຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວິປສ຺ສນາ. ເອວໍ ວິປສ຺ສນ຺ເຕນ ‘‘ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ສາ ເວທນາ ອຘິວາເສຕຸໍ ‘‘ເວທນາ ເອວ ເວທິຍຕີ’’ຕິ. ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ຍຖາອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອນນຸວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ວີຖິໍ ປຏິປນ຺ນາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຕໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ສໍສຸມາຣປຕິເຕນາຕິ ກຸມ຺ຠີເລນ ວິຍ ຠູມິຍໍ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊເນນ. ປຎ຺ຎາຍ ສີລໍ ໂຘວິຕ຺ວາຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທເນນ ສີລໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຎ຺ຎາຍ ສຸວິໂສຘິຕໍ ກຕ຺ວາ.

໓໑໘. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຫາ’’ຕິ ອຸປຣິເທສນາຍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ລຊ຺ຊາ ນາມ ‘‘ສີລສ຺ສ ຊາຕິຍາ ຈ ຄຸຓໂທສປກາສເນນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ ປຣິສາຍ ປຎ຺ຎາຕຕາ. ເອຕ຺ຕກປຣມາຕິ ເອຕ຺ຕກອຸກ຺ກໍສໂກຏິກາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ, ເວທຕ຺ຕຍວິຠາວນໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຊານນໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ວຈີປຣມາ ມຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວຈນເມວ ປຣມໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ ອິທໍ ນິຍ຺ຍາຕນາເປກ຺ຂໍ ສີລນິທ຺ເທເສ, ເຕນາຫ ‘‘ສີລມິຈ຺ເຈວ ນິຍ຺ຍາຕິຕ’’ນ຺ຕິ. ສາມຎ຺ຎຜເລ ປນ ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລ’’ ມິຈ຺ເຈວ ນິຍ຺ຍາຕິຕໍ, ປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ປນ ຌານປຎ຺ຎໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາວເສເນວ ປຎ຺ຎານິຍ຺ຍາຕນໍ ກຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນີ’’ຕິ.

ໂສຓທຓ຺ຑອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໑-໒. ນຕ຺ຕາຕິ ປຸຕ຺ຕປຸຕ຺ໂຕ. ອຄາຣວໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈາຍໍ ຠຄວຕິ ອຄາຣເວນ ‘‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕລາຠປຣິຫານິຠເຍນ. ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ຠາວນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ໂກຫຎ຺ເຎນ ປເຣ ວິມ຺ຫາເປຕ຺ວາ ລາຠຸປ຺ປາທໍ ນິຊິຄິສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອໂວຈ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍາຕິ ຍາທິສີ ຕທາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕທນຸຣູປາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຕທາ ຕາທິສສ຺ສ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເກວລໍ ອພ຺ຠຸທຍນິສ຺ສິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກມຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ເຕຠູມເກ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ, ‘‘ຈຕຸຠູມເກ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຍຕິໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ວາສນາຠາຄິຍາ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກຸສລຘມ຺ເມ ຍຖາ ສມາທປິເຕ. ນນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣູປຣິ ນິສາເນຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວໍ ອາປາເທຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫຊນນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ເອວຣູປໍ ຄຸຓສມງ຺ຄິຕາ ຈ ນິຍມໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ອຕ຺ຖສມ຺ປາທນີຕິ ເອວໍ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ອາປາເທຕ຺ວາ.

ຍທິ ຠຄວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ອຖ ກສ຺ມາ ໂສ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສີຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ນິຣຕ຺ຖກາ ເທສນາ ໂຫຕີຕິ.

ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໕. ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ປຸຣິມສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ. ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສທິສໍ ອິຘາຄຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຣຸໂຓ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒) ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ຕສທິສາວາ’’ຕິ.

ຍຎ຺ຎາວາຏໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຫາຍຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓການິ, ອວິຎ຺ຎາຓການິ ຈ ຍຎ຺ຎູປກຣຓານິ ອຸປຏ຺ຐປິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ມຫາຍຎ຺ໂຎ ອຸປກ຺ຂໂຏ’’ຕິ, ຕໍ ອຸປກ຺ຂຣຓໍ ເຕສໍ ຕຖາສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປກ຺ຂໂຏຕິ ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ. ວຈ຺ຉຕຣສຕານີຕິ ຍຸວຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ພລວວຈ຺ຉສຕານິ, ເຕ ປນ ວຈ຺ຉາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທມ຺ມາ ພລິພທ຺ທາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ວຈ຺ຉສຕານີ’’ຕິ. ເອເຕຕິ ອຸສຠາທໂຍ ອຸຣພ຺ຠປຣິໂຍສານາ. ອເນເກສນ຺ຕິ ອເນກຊາຕິການໍ. ສງ຺ຂ຺ຍາວເສນ ອເນກຕາ ສຕ຺ຕສຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ມິຄປກ຺ຂີນນ຺ຕິ ມຫິໍສຣຸຣຸປສທກຸຣຸງ຺ຄໂຄກຓ຺ຓມິຄານຎ຺ເຈວ ໂມຣກປິຎ຺ຊຣຕິຕ຺ຕິຣກໂປຕາທິປກ຺ຂີນຎ຺ຈ.

໓໒໘. ຍຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ໂຍ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ນິວາຣຓໂຕ ນິເສຘນໂຕ ວິຘາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວິໂນທນາ. ຕໂຕ ເອວ ຕາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີຕິ ‘‘ຐປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສໍ ປນ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ຍຎ຺ໂຎ ຕິຏ຺ຐປໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິກ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣາ, ປຣິວາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສຬສປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂສຬສປຣິວາຣ’’ນ຺ຕິ.

ມຫາວິຊິຕຣາຊຍຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໖. ປຸພ຺ພຈຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມຊາຕິສມ຺ຠູຕໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎຈຣິຍໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ອນຸຄາມິໂນວ ນິຘິສ຺ສ ຖາວໂຣ ນິຘິ ນິທສ຺ສິໂຕ. ອຑ຺ຒຕາ ນາມ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນຕາ, ສາ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ວິຠເວນ ອຑ຺ໂຒ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ມຫທ຺ຘນຕາປີຕິ ຕໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫຕາ ອປຣິມາຓສງ຺ຂ຺ເຍນ ຘເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວິເສສໂຕ ກາມາ ໂຠໂຄ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນາ’’ຕິ. ປິຓ຺ຑປິຓ຺ຑວເສນາຕິ ຠາຊນາລງ຺ກາຣາທິວິຠາຄໍ ອຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ຂຓ຺ຑຂຓ຺ຑວເສນ.

ມາສກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຖາລກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠາຊນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຕ຺ຖເສຍ຺ຍາວສຖາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາເວຬຸຣິຍວຊິຣປວາຬານິ ‘‘ສຕ຺ຕຣຕນານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາລິວີຫິອາທິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕໍສສ຺ສຜລນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ມຸຄ຺ຄມາສາທິ ອປຣຓ຺ຓໍ. ເທວສິກໍ…ເປ… ວເສນາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພທາຕພ຺ພວຑ຺ເຒຕພ຺ພາທິວິຘິນາ ປຣິວຕ຺ຕນກຘນຘຎ຺ຎວເສນ.

ໂກຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອາຐປນຏ຺ຐານໍ, ໂກຏ຺ຐຠູຕໍ ອຄາຣໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ເຕນາຫ ‘‘ຘຎ຺ເຎນ…ເປ… ຄາໂຣ ຈາ’’ຕິ. ເອວໍ ສາຣຄພ຺ຠໍ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ, ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອາຐປນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ‘‘ໂກຏ຺ຐາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອສິໂນ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິຫາຣໂຕ ປຣິຈ຺ຉໂທ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິຫຣຓຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂກໂສ ຫຕ຺ຖີ ອສ຺ສາ ຣຖາ ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ວຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາຄາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐປນຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕິວິຘໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ເອວໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ໂຕວ ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ກຖາເປຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ນິສ຺ສທ຺ທຠາວາປາທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາຫ ເອວໍ ເມ ປກຕິກ຺ໂຂໂຠ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

໓໓໗-໘. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ ຊນປທສ຺ສ ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຈິຣານຸປວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ’’ຕິອາທິ.

ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຈ ວິທູສນໂຕ ອຫິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອາວຫນໂຕ ໂຈຣາ ເອວ ກຓ຺ຏກາ, ເຕຫິ ໂຈຣກຓ຺ຏເກຫິ. ຍຖາ ຄາມວາສີນໍ ຆາຕາ ຄາມຆາຕາ, ເອວໍ ປນ຺ຖິການໍ ທຸຫນາ ວິພາຘນາ ປນ຺ຖທຸຫນາ. ອຘມ຺ມກາຣີຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓສີໂລ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຊິເຕ ຊນປທາທີນໍ ຕໂຕ ອນຕ຺ຖໂຕ ຕາຍເນນ ຂຕ຺ຕິໂຍ ໂຍ ຂຕ຺ຕຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ວາ ອກຣຓສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສ຺ສໂວ ເອວ ຂີລສທິສຕ຺ຕາ ທສ຺ສຸຂີລໍ. ຍຖາ ຫິ ເຂຕ຺ເຕ ຂີລໍ ກສນາທີນໍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໍ, ມູລສນ຺ຕາເນນ ສສ຺ສສ຺ສ ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ວິພນ຺ຘຕິ, ເອວໍ ທສ຺ສໂວ ຣຊ຺ເຊ ຣາຊາຓາຍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໍ, ມູລວິຣຸຬ຺ຫິຍາ ຊນປທານໍ ປຣິພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ວິພນ຺ຘນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສ຺ສໂວ ເອວ ຂີລສທິສຕ຺ຕາ ທສ຺ສຸຂີລ’’ນ຺ຕິ. ວຘ-ສທ຺ໂທ ຫິໍສນຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຣເຓນ ວາ ໂກຏ຺ຏເນນ ວາ’’ຕິ. ອທ຺ທຸພນ຺ຘນາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຊານິຍາຕິ ຘນຊານິຍາ, ເຕນາຫ ‘‘ສຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈສິຂມຸຓ຺ຑກຣຓນ຺ຕິ ກາກປກ຺ຂກຣຓໍ. ໂຄມຍສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ສີເສ ຉກໂຓທກາວເສຈນໍ. ກຸທຓ຺ຑກພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຄທ຺ທຸລພນ຺ຘນໍ. ເອວມາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຸຣມຸຓ຺ຑໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠສ຺ມປຸຏໂປຖນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອູຫນິສ຺ສາມີຕິ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມິ, ອປເນສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສ຺ສຫນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ກຕປຣິຈຍຕາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປເທຕູຕິ ອນຸ ອນຸ ປເທຕຸ, ເຕນາຫ ‘‘ທິນ຺ເນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ສກ຺ຂິກຣຓປຓ຺ຓາໂຣປນານິ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ວາ ວິນາ ວາ ປຸນ ຄເຫຕຸກາມສ຺ສ, ອິຘ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສກ຺ຂິໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ, ເຕນາຫ ‘‘ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນາ’’ຕິ. ປກາຣໂຕ ຠຓ຺ຑານິ ອາຠຣຕິ ສມ຺ຠຣຕິ ປຣິຈຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຠຕໍ, ຠຓ຺ຑມູລໍ.

ທິວເສ ທິວເສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ເທວສິກຠຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸມາສໍ, ອນຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທາຕພ຺ພໍ ເວຕນໍ ມາສິກາທິປຣິພ຺ພຍໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸລານຸຣູເປນ ກມ຺ມານຸຣູເປນ ສູຣຠາວານຸຣູເປນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ອນຸຣູປ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເສນາປຈ຺ຈາທິ ຐານນ຺ຕຣໍ. ສກກມ຺ມປສຸຕຕ຺ຕາ, ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຕາ ຈ ຘນຘຎ຺ຎານໍ ຣາສິໂກ ຣາສິກາຣຠູໂຕ. ເຂເມນ ຐິຕາຕິ ອນຸປທ຺ທເວນ ປວຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຠຍາ’’ຕິ, ກຸໂຕຈິປິ ຠຍຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸປຣິກ຺ຂາຣວຓ຺ຓນາ

໓໓໙. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈ ອນຸຍນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອນຸຍນ຺ຕາ, ອນຸຍນ຺ຕາ ເອວ ອານຸຍນ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ. ເຕຕິ ອານຸຍນ຺ຕຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ. ອຕ຺ຕມນາ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫ ເອຕ຺ຖ ພຫິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ນິພນ຺ຘວິປຸລາຄໂມ ຄາໂມ ນິຄໂມ, ວິວຑ຺ຒິຕມຫາອາໂຍ ມຫາຄາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນປທ-ສທ຺ໂທ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ເອວ. ຉນ຺ນໍ ປກຕີນໍ ວເສນ ຣຎ຺ໂຎ ຫິຕສຸຂາຠິພຸທ຺ຘິ, ຕເທກເທສາ ຈ ອານຸຍນ຺ຕາທໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸຊານນໍ ມມ ຠເວຍ຺ຍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ.

ອມາ ສຫ ຠວນ຺ຕິ ກິຈ຺ເຈສູຕິ ອມຈ຺ຈາ, ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈໂວສາສນກາ. ເຕ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ປິຍາ, ສຫປວຕ຺ຕນກາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປິຍສຫາຍກາ’’ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສຕິ ຠວາຕິ ປາຣິສຊ຺ຊາ, ເຕ ປນ ເກຕິ ອາຫ ‘‘ເສສາ ອາຓຕ຺ຕິກຣາ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອານຸຍນ຺ຕຂຕ຺ຕິຍາທີ ຫິ ອວເສສາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອານຸຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາເວ ຕາທິສໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ຈ ຕາທິສານມ຺ປິ ຣາຊູນໍ ຕທຸຠຍໍ ຫາຍເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫລ຺ລກກາເລ…ເປ… ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ. ອນຸມຕິຍາຕິ ອນຸຊານເນນ, ປກ຺ຂາຕິ ສປກ຺ຂາ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕາ. ປຣິກ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣາ, ສມ຺ຠາຣາ. ອິເມ ຕສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕາ ປຣິວາຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວາຣາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ຍສສາຕິ ອານຸຠາເວນ, ເຕນາຫ ‘‘ອາຓາຐປນສມຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ. ສທ຺ທຫຕີຕິ ‘‘ທາຕາ ທານສ຺ສ ຜລໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີ’’ຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ທາເນ ສູໂຣຕິ ທານສູໂຣ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອີສກມ຺ປິ ສງ຺ຄໍ ອກຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາເວນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກເນວາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ສ ຫິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ທານໍ ເທຕີຕິ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ປຕິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຕພ຺ພິສຍໍ ໂລຠໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ອນຘິຠວນີຍຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ທາໂສ, ນ ສຫາໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຸຠຍໍ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ທານສ຺ສ ທາສພ຺ຍຕໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ. ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕສ຺ສ ປິຍຠາວານິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສາມິປຣິໂຠຄສທິສາ ເຫຕສ຺ສາຍໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ສມິຕປາປາ ສມຓາ, ພາຫິຕປາປາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ, ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕສມຓາ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປນ ກປຓາທິຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ຄຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ທຸກ຺ກຣຊີວິກໍ ອຸປຄຕາ ກສິຣວຸຕ຺ຕິກາ, ເຕນາຫ ‘‘ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສາ’’ຕິ. ອທ຺ຘິກາຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄາມິໂນ. ວຓິພ຺ພກາຕິ ທາຍການໍ ຄຸຓກິຕ຺ຕນວເສນ, ກມ຺ມຜລກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຈ ຍາຈນກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນຄ຺ຄຈຣິຍາທໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ປສຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວີຫິຕຓ຺ຑຸລາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຣາວມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິວເສນ. ໂອປານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພໂຕ ນທິຕຬາກາທີນໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕິຕ຺ຖໍ ໂອປານໍ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ໂອປານຠູໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸທປານຠູໂຕ’’ຕິອາທິ. ສຸຕເມວ ສຸຕຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣວາຈກຕມາຫ ຍຖາ ‘‘ໂກສຊາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຕີຕາທິອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາ ນາມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸມານວເສນ, ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ພຸທ຺ຘານໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສິຕາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຑ຺ຒຕາທໂຍ ຕາວ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣາ ໂຫນ຺ຕຸ ເຕຫິ ວິນາ ຕສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ, ສຸຊາຕຕາ ສຸຣູປຕາ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕຫິ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ຍຖາ ອຑ຺ຒຕາທໂຍ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ເອກໍສໂຕ ອງ຺ຄານິ, ນ ເອວມຠິຊາຕຕາ, ອຠິຣູປຕາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ທຸຊ຺ຊາໂຕ’’ຕິອາທິ ວຈນສ຺ສ ອເນກນ຺ຕິກຕໍ ມຎ຺ຎມານາ, ຕຍິທໍ ອສາຣໍ, ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ເຫສ ຍຎ຺ຎາຣມ຺ໂຠ ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ເກສຎ຺ຈິ ຕຖາປຣິວິຕກ຺ໂກຕິ ຕສ຺ສາປິ ອວກາສາຠາວາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິຣ-ສທ຺ໂທ ປນ ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຈິນ຺ຕິຕາກາຣສູຈນຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວມາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຍໍ ວິຣູໂປ ທລິທ຺ໂທ ອປ຺ເປສກ຺ໂຂ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອນຕ຺ຖຎ຺ຎູ ນ ເມຘາວີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຈຕຸປຣິກ຺ຂາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔໑. ‘‘ສຸຊໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ສຍເມວ ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄຫຓໂຊຕເນນ ເອວໍ ສຫຕ຺ຖາ, ສກ຺ກຈ຺ຈຎ຺ຈ ທາເນ ຍຸຕ຺ຕຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ທຸຊ຺ຊາຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໔໒. ຕິຓ຺ຓໍ ຐານານນ຺ຕິ ທານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຠູຕາສຸ ຕີສຸ ຠູມີສຸ, ອວຕ຺ຖາສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈລນ຺ຕີຕິ ກມ຺ປນ຺ຕິ ປຸຣິມາກາເຣນ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກຣຓຕ຺ເຖຕິ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິອຕ຺ເຖ. ກຕ຺ຕຣິ ເຫຕໍ ສາມິວຈນໍ ກຣຓີຍສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ. ‘‘ປຈ຺ຈານຸຕາໂປ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອກຣຓູປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພເຈຕນາ ປນ ອຈລາ ປຕິຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈລາຕິ ທຬ຺ຫາ ເກນຈິ ອສໍຫີຣາ. ປຕິຏ຺ຐເປຕພ຺ພາຕິ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກຣເຓນ ຫິ ຍຖາ ຕໍ ທານໍ ສມ຺ປຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອາຍຕິມ຺ປິ ວິປຸລຜລຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ທານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ, ວິປ຺ປຏິສາເຣນ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ມຸຎ຺ຈເຈຕນາຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ. ຕສ຺ສາ ນິຈ຺ຈລຠາໂວ ນາມ ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອຸຬາຣຠາໂວ, ສມນຸສ຺ສຣຓເຈຕນາຍ ປນ ນິຈ຺ຈລຠາໂວ ‘‘ອໂຫ ມຍາ ທານໍ ທິນ຺ນໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸຎ຺ຈເຈຕນໍ, ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາສມນຸສ຺ສຣຓເຈຕນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິຈ຺ຈລໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ເຂຕ຺ຕວິເສເສ ປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ລທ຺ເຘສຸປິ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນາປິ ນມຕິ. ຍຖາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາໂຣຣຸວໍ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຄຫປຕິໂນ ວິຍາ’’ຕິ.

ໂສ ກິຣ ຕຄຣສິຂິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫທ຺ວາເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຣາຊຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ປກ຺ກາມິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ສປ຺ປຎ຺ຎຊາຕິກາ, ສາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ‘ອິມສ຺ສ ເທຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ປິສ຺ສ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອຍຎ຺ຈ ມຎ຺ເຎ ອໂຫສິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຖາ ຕຖາ ອທຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິສຸທ຺ເຘຫິ ສາລິຕຓ຺ຑຸເລຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຂາທນີຍໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສູເປຍ຺ຍຎ຺ຈ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສປິ ໂຂ ເສຏ຺ຐິ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອຫໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ, ອປິ ໂວ ລທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ. ອາມ ເສຏ຺ຐິ ລທ຺ໂຘຕິ. ‘‘ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ອຖສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕຄນ຺ໂຘ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນາສປຸຏໍ ປູເຣສິ. ໂສ ‘‘ມຫາ ວຕ ເມ ຘນພ຺ຍໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ. ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາກາໂຣ ‘‘ວຣເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໑) ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕເຍວ. ຠາຕຸ ປນາຍໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍກາຣຓາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ, ເຕນ ມຫາໂຣຣຸວໍ ອຸປປນ຺ໂນ. ປິຓ຺ຑປາຕທາເນນ ປເນສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຸຄ຺ຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ໂນ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ຈ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ນ ຈາສ຺ສ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາປິ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີ’’ຕິ.

໓໔໓. ອາກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຕາຍ ສມຣິຍາທໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ອາກາໂຣ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ວາຕິ ພລວຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິຕໂຣ ປນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໂຕ, ປຣິວາຣຊນໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ເຍວ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ. ເຕສໍເຍວ ປາຓາຕິປາຕີນໍ. ຍຊນໍ ນາເມຕ຺ຖ ທານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຄ຺ຄິຊຸຫນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຊຕໍ ຠວນ຺ຕິ ເທຕຸ ຠວ’’ນ຺ຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ຊຕູຕິ ມຸຕ຺ຕຈາຄວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ຊຕຸ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ສກສນ຺ຕາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໔. ເຫຏ຺ຐາ ໂສຬສ ປຣິກ຺ຂາຣາ ວຸຕ຺ຕາ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ເຕ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ, ອິຘ ປນ ສນ຺ທສ຺ສນາທິວເສນ ອນຸໂມທນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິ. ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນານຸຠາເວນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ຜລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ອເນກວາຣໍ ປນ ກຖນໂຕ ຈ ອາເມຑິຕວຈນໍ. ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທານຜລວເສນ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘໍ. ສມາທເປຕ຺ວາຕິ ສຸຕມຕ຺ຕເມວ ອກຕ຺ວາ ຍຖາ ຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ມເທວ ອາທິຍຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາທາເປຕ຺ວາ. ອາເມຑິຕກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

‘‘ວິປ຺ປຏິສາຣວິໂນທເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ໂລຠໂທສໂມຫອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມານາທໂຍປິ ຫິ ທານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເຕສໍ ວິໂນທເນນປິ ຕໍ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອາສນ຺ນຕຣຠາວໂຕ ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ຕພ຺ພິໂນທນເມວ ຄຫິຕໍ, ປວຕ຺ຕິເຕປິ ຫິ ທາເນ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ຍາຖາວໂຕ ວິຊ຺ຊມາເນຫິ ຄຸເຓຫິ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐຠາວາປາທນໍ ສມ຺ປຫໍສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ເຕ…ເປ… ຖຸຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ. ຘມ຺ມໂຕຕິ ສຈ຺ຈໂຕ. ສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ, ອຸປສມຈຣິຍາຠາວໂຕ ສມໍ, ຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໓໔໕. ຕສ຺ມິໍ ຍຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂຕິຓຈ຺ເຉໂທປິ ນາມ ນາໂຫສິ, ກຸໂຕ ປາຓວໂຘຕິ ປາຓວຘາຠາວສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂສ ວິປຣີຕຄາຫາວິທູສິຕຎ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເນວ ຄາໂວ ຫຎ຺ຎິໍສູ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ນ ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ປນ ຄາໂວ’’ຕິອາທິ. ພຣິຫິສຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ. ວນມາລາສງ຺ເຂເປນາຕິ ວນປຸປ຺ເຜຫິ ຄນ຺ຖິຕມາລານິຍາເມນ. ຠູມິຍໍ ວາ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຠູມິໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປນ຺ຖຣນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕເຄຫທາສາທໂຍຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕຘນກ຺ກີຕກຣມຣານີຕສຍໍທາສາ. ປຸພ຺ພເມວາຕິ ຠຕິກຣຓໂຕ ປເຄວ. ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທິວເສ ທິວເສ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຊ຺ຊິຕາຕິ ຄຊ຺ຊິຕາ. ປິຍສມຸທາຈາເຣເນວາຕິ ອິຏ຺ຐວຈເນເນວ. ຜາຓິເຕນ ເຈວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປຓີຕປຓີຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນຎ຺ເຈວ ວຕ຺ຖມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຍານເສຍ຺ຍາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນາຫ ‘‘ປຓີເຕຫິ ສປ຺ປິເຕລາທິສມ຺ມິສ຺ເສເຫວາ’’ຕິອາທິ.

໓໔໖. ສໍ ນາມ ຘນໍ, ຕສ຺ສ ປຕີຕິ ສປຕິ, ຘນວາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຕເທວ ຘນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຫູຕໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອາທາຍາຕິ ພຫຸໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ຄາມຠາເຄນາຕິ ສງ຺ກິຕ຺ຕນວເສນ ຄາເມ ວາ ຄເຫຕພ຺ພຠາເຄນ.

໓໔໗. ‘‘ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ’’ຕິ ຍາຄຸສີເສນ ປາຕຣາສໂຠຊນມາຫ. ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ຍຎ຺ຎວາຏສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ທານສາລາຍ ນາຕິທູເຣ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ປາຕຣາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອກິລນ຺ຕຣູປາເຍວ ສາຍນ຺ເຫ ສາລໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ ‘‘ທກ຺ຂິເຓນ ຍຎ຺ຎວາຏສ຺ສາ’’ຕິ ອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໔໘. ປຣິຫາເຣນາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຄາຣວປຣິຫາເຣນ.

ນິຈ຺ຈທານອນຸກຸລຍຎ຺ຎວຓ຺ຓນາ

໓໔໙. ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍາຕິ ທາເນ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ. ອປ຺ປສມ຺ຠາຣຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ປຣິຕ຺ຕສມ຺ຠາໂຣ. ສມາຣຠີຍຕິ ຍຎ຺ໂຎ ເອເຕຫີຕິ ສມາຣມ຺ຠາ, ສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕສຕ຺ຕປີຬາ. ອປ຺ປຏ຺ຐຕໂຣຕິ ປນ ອຕິວິຍ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປາກສຎ຺ຎິຕໍ ອຕິສເຍນ ມຫນ຺ຕໍ ສທິສຜລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ. ອຸທຍສຎ຺ຎິຕໍ ອຕິສເຍນ ມຫນ຺ຕໍ ນິສ຺ສນ຺ທາທິຜລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫານິສໍສຕໂຣ. ຘຸວທານານີຕິ ຘຸວານິ ຖິຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພທານານິ. ອນຸກຸລຍຎ຺ຎານີຕິ ອນຸກຸລໍ ກຸລານຸກ຺ກມໍ ອຸປາທາຍ ທາຕພ຺ພທານານິ, ເຕນາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິພທ຺ຘທານານີຕິ ນິພນ຺ເຘຕ຺ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ປເວຓີວເສນ ປວຕ຺ຕິຕທານານິ.

ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕາ ທນ຺ຕມຍສລາກາ, ຍຕ຺ຖ ທາຍການໍ ນາມໍ ອງ຺ກນ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ເສຕວາຫນຣຎ຺ໂຎ.

ອາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເສໂນ ວິຍ ມໍສເປສິໍ ກສ຺ມາ ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຸພ຺ພເຈຕນາມຸຎ຺ຈເຈຕນາອປຣເຈຕນາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ, ວີຕຣາຄຕາວີຕໂທສຕາວີຕໂມຫຕາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ວເສນ ຕີຓີຕິ ເອວໍ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ. ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເຈຕນາວເສນ ມຫານທີ ວິຍ, ມໂຫໂຆ ວິຍ ຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຠິສນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຎ຺ຎເມວ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ.

໓໕໐. ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ນຕ຺ຖິ ທິວເສ ທິວເສ ທາຍກສ຺ສ ພ຺ຍາປາຣາປຊ຺ຊນໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ເອເກນາ’’ຕິອາທິ. ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອຕ຺ຖິ ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ອາວາສສ຺ສ ກຕິປເຍນາປິ ກາເລນ ປຣິສມາເປຕພ຺ພໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຓສາລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິນເຍນ. (ມ. ນິ. ໑.໑໒, ໑໓; ອ. ນິ. ໒.໕໘) ນວ ອານິສໍສາຕິ ສີຕປຏິຆາຕາທໂຍ ປຏິສລ຺ລານາຣາມປຣິໂຍສານາ ນວ ອຸທຍາ. ອປ຺ປມຕ຺ຕຕາຍ ເຈເຕ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍສ຺ມາ ອາວາສໍ ເທນ຺ເຕນ ນາມ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ອາຄຕສ຺ສປິ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນໍ ອາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ປຕິສ຺ສເຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາເຍ ພລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ວາຕາຕເປຫິ ກິລມຕິ, ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ວິສຠາຄສນ຺ຕຕິ ວູປສມ຺ມຕິ, ສຠາຄສນ຺ຕຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາເທ ກຓ຺ຏໂກ ວິຊ຺ຌຕິ, ຂາຓຸ ປຫຣຕິ, ສຣີສປາທິປຣິສ຺ສຍາ ເຈວ ໂຈຣຠຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ເພ ເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປີຕິສຸຂໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມສຸຂຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອກ຺ຂີນິ ຜນ຺ທນ຺ຕິ, ເສນາສນໍ ປວິສນກ຺ຂເຓ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປນ ອກ຺ຂີນໍ ປສາໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ທ຺ວາຣວາຕປານມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອາວາເສ ວສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາວາສໍ ເທນ຺ເຕນ ນາມ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອານິສໍສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕຕາຍ ເຈເຕ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ສີຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ອຸຕຸວິປຣິຓາມວເສນ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສີຕໍ. ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໍ, ຕສ຺ສ ວນຑາຫາທີສຸ (ວນທາຫາທີສຸ ວາ ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໙໕) ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິຫນ຺ຕີຕິ ປຏິພາຫຕິ, ຍຖາ ຕທຸຠຍວເສນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ພາຘນໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ. ສີຕຸຓ຺ຫພ຺ຠາຫເຕ ຫິ ສຣີເຣ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂຍນິໂສ ປທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ວາຬມິຄານີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຈຓ຺ຑມິເຄ. ຄຸຕ຺ຕເສນາສນຎ຺ຫິ ອາຣຎ຺ຎກມ຺ປິ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຣີສເປຕິ ເຍ ເກຈິ ສຣນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທີຆຊາຕິເກ ສປ຺ປາທິເກ. ມກເສຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ຑໍສາທີນມ຺ປິ ເອເຕສ຺ເວວ (ເອຕເນວ ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໙໕) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສິສິເຣຕິ ສິສິຣກາລວເສນ, ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາທິວເສນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສິສິຣສມ຺ຜສ຺ເສ. ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ຍທາ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິໂຍ ປຏິຫນຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ອຸມ຺ມູລຠຎ຺ຊນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສຣຊອຣຊາທິເຠໂທ ວາໂຕ ເຈວ ຄິມ຺ຫປຣິຬາຫສມເຍສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສູຣິຍາຕໂປ ຈ. ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ປຏິພາຫີຍຕິ. ເລຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖໍ. ສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖໍ. ຌາຍິຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕຸໍ. ວິປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕຸໍ.

ວິຫາເຣຕິ ປຕິສ຺ສເຍ. ກາຣເຍຕິ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ຣມ຺ເມຕິ ມໂນຣເມ ນິວາສສຸເຂ. ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕຕິ ກາເຣຕ຺ວາ ປນ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣສຸ ພຫຸສ຺ສຸເຕ ສີລວນ຺ເຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ນິວາເສຍ຺ຍ, ເຕ ນິວາເສນ຺ໂຕ ປນ ເຕສໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມໂຖ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ເນສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜລານໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຎ຺ຈ ສທ຺ທຫເນນ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ.

ອິທານິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປາສກສ຺ສ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປນູທນໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍາຕິ ໂສ ອຸປາສໂກ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊເນນ ຊານິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ ເອກາທສຄ຺ຄິວູປສເມນ ສີຕິ ຠວຕິ.

ສີຕປຏິຆາຕາທໂຍ ວິປສ຺ສນາວສານາ ເຕຣສ, ອນ຺ນາທິລາໂຠ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຘມ຺ມາວໂພໂຘ, ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຣສ.

໓໕໑. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກາຕິ ອຕ຺ຕນິຍາ. ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ໂລຠໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາຄຫິເຕ ສຣເຓ. ນຕ຺ຖິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາ ວິຎ຺ຎູຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ນ ຍຖາຄຫິຕໍ ສຣຓໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ເອວາຫໍ ຕໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ຍທິປິ ໂກຈິ ຕິຓ຺ເຫນ ສຕ຺ເຖນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ‘‘ເນວາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ນ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຘມ຺ໂມຕິ, ສງ຺ຆໍ ນ ສງ຺ໂຆຕິ ວທາມີ’’ຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສຣຓສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໒. ສຣຓໍ ອຸປຄເຕນ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາ ກາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສໍກິເລໂສ ປຣິຫນິຕພ຺ໂພ, ສິກ຺ຂາປທານິ ປນ ສມາທານມຕ຺ຕໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣມຓມຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ສຣຓຄມນໂຕ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປຏ຺ຐຕຣຕາ, ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕທານາທິນາ ທຓ຺ຑນິຘານໂຕ, ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຈສ຺ສ ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕຣຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວກ຺ຂມານນເຍນ ຈ ເວຣເຫຕຸຕາຍ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ໂມ, ຕໍ ມຓຕິ ‘‘ມຍິ ອິຘ ຐິຕາຍ ກຖໍ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕີ ວິຍ ນີຫຣຕີຕິ ເວຣມຓີ, ຕໂຕ ວາ ປາປຘມ຺ມໂຕ ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ‘‘ວິຣມຓີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອິກາຣສ຺ສ ເອກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອສມາທິນ຺ນສີລສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ. ສມາທານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ. ເສຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຘມ຺ມານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຆາຕນວິຣຕິ ເສຕຸຆາຕວິຣຕິ. ອິທານິ ຕິສ຺ໂສ ວິຣຕິໂຍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຫຣຕີຕິ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ນ ຫນາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ນາທິຍາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ວາ-ສທ຺ເທນ ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາທິມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕາສໍ ວິຣຕີນໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕສມາທານວິຣຕິໂຍ. ປຈ຺ຉິມາຕິ ເສຕຸຆາຕວິຣຕິ. ສພ຺ພານິປິ ຠິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕເທວ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຄຫຏ຺ຐວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ອກຸປ຺ປສຠາວຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປີ’’ຕິ. ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອຸທ຺ຘໍ ຕິຣິຍເມວ ທີຆຕາ ວິຍ ຊາຕິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸສີລໍ ວິຍ ຘມ຺ມຕາຍ ສຠາເວເນວ ສິທ຺ຘໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘໍ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມຕາຍ ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ສິທ຺ຘໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘໍ. ທິຏ຺ຐິອຸຊຸກຣຓໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາປທສມາທານໂຕ ມຫຏ຺ຐຕຣເມວ, ນ ອປ຺ປຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອາທຣຄາຣວໍ ອກຕ຺ວາ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສາປິ. ສາຘຸກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສີລານິ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສາປິ, ນ ທິຄຸຓໍ, ຕິຄຸຓໍ ວາ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ.

ອຠຍທານຕາຍ ສີລສ຺ສ ທານຠາໂວ, ອນວເສສໍ ວາ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທຍຕິ ເຕນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ທານໍ, ສີລໍ. ‘‘ອຄ຺ຄານີ’’ຕິ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎານິ. ຈິຣຣຕ຺ຕຕາຍ ຎາຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎານິ. ‘‘ອຣິຍານໍ ສາຘູນໍ ວໍສານີ’’ຕິ ຎາຕຕ຺ຕາ ວໍສຎ຺ຎານິ. ‘‘ໂປຣາຓານີ’’ຕິອາທີສຸ ປຸຣິມານໍ ເອຕານິ ໂປຣາຓານິ. ສພ຺ພໂສ ເກນຈິປິ ປກາເຣນ ສາຘູຫິ ນ ກິຓ຺ຓານິ ນ ຂິຕ຺ຕານິ ນ ຉຑ຺ຑິຕານີຕິ ອສງ຺ກິຓ຺ຓານິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເນສໍ ຍຖາ ອຕີເຕ, ເອວໍ ເອຕຣຫິ, ອນາຄເຕ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອສງ຺ກິຓ຺ຓປຸພ຺ພານິ ນ ສງ຺ກິຍນ຺ຕິ ນ ສງ຺ກິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປປິກຸຏ຺ຐານິ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ນ ຫິ ກທາຈິປິ ວິຎ຺ຎູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫິໍສາທິປາປຘມ຺ມໍ ອນຸຊານນ຺ຕິ. ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ເທຕີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຫິຕທຓ຺ຑຕ຺ຕາ ສກລສ຺ສປິ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ຠຍາຠາວໍ ເທຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍສາວກໂຕ ກສ຺ສຈິ ຠຍໍ ໂຫຕິ. ອເວຣນ຺ຕິ ເວຣາຠາວໍ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຌນ຺ຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕໍ.

ນນຸ ຈ ປຎ຺ຈສີລໍ ສພ຺ພກາລິກໍ, ນ ຈ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ, ສຣຓຄມນໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທເຫຕຸກໍ, ເອກນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎ຺ຈ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ສຣຓາຄມນໂຕ ປຎ຺ຈສີລສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ເຊຏ຺ຐກນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ‘‘ສຣຓຄມເນເຍວ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສຣຓຄມເນນ ອຠິສງ຺ຂຕຕມາຫ.

໓໕໓. ອີທິສເມວາຕິ ເອວໍ ສໍກິເລສໍ ປຏິປກ຺ຂເມວ ຫຸຕ຺ວາ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຄຸເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຄຸຓາ ນາມ ສຣຓຄມນໍ, ສີລສມ຺ປທາ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຕິ ເອວໍ ອາທໂຍ. ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ນ ກິລມຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕານີຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ ອຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ, ເອກໍ ມຫາກປ຺ປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີນໍ ປນ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ມຊ຺ຌິມຎ຺ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ ຕຕິຍໍ ຠາຄໍ, ອຸປຑ຺ຒກປ຺ປຎ຺ຈ ອາຍຸໍ ເທຕິ. ‘‘ທຸຕິຍໍ ອຏ຺ຐກປ຺ເປ’’ຕິ ອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມຫາກປ຺ປວເສເນວ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ປຓີຕານິເຍເວຕ຺ຖ ຌານານິ ອຘິປ຺ເປຕານິ ມຫປ຺ຜລຕຣຠາວທສ຺ສນປຣຕ຺ຕາ ເທສນາຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ເອກໍ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອາຣຸປ຺ປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີ’’ຕິອາທິ.

ສມ຺ມເທວ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຏິປກ຺ຂວິຘມນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍ ເອວ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ສມ຺ມາເນນ຺ຕີ ວິປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສກສ຺ສ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ສມາວຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ອຠາວາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ຍສ຺ມາ ອຍໍ ເທສນາ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອິມານິ ຎາຓານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານຣູປນິມ຺ມານໍ ນາມ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ…ເປ… ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິ. ວິກຸພ຺ພນທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິວິວິຘຣູປກຣຓໍ ວິກຸພ຺ພນໍ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖຠາເວນ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິໂຕ ຂນ຺ຘປ຺ປເທໂສ. ສມາເປນ຺ໂຕຕິ ປຣິໂຍສາເປນ຺ໂຕ.

ກູຏທນ຺ຕອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໔-໘. ສພ຺ເພ ເຕ ປາຓໂຍຕິ ‘‘ສຕ຺ຕ ຈ ອຸສຠສຕານີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພ ປາຓິໂນ. ອາກຸລຠາໂວຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸຕຕ຺ຕາ ປາຓີສຸ ອນຸທ຺ທຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມຍາ ຕາວ ພຫູ ປາຓິໂນ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘາປິຕາ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິພ຺ຍາກຸລຠາໂວ ອຸທປາທິ. ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ພນ຺ຘນໂຕ ໂມຈິຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕຕາ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕຕາ, ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕາ ອກຖິນຈິຕ຺ຕຕາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປຫາເນນ ວິກ຺ເຂປວິຄມນໂຕ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕຕາ ເຕຫິ ນ ປິຫິຕຈິຕ຺ຕຕາ, ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາ ສໍປຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ອລີນຈິຕ຺ຕຕາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ອນຸປຸພ຺ພິກຖານຸຠາເວນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕນີວຣຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໖. ມຫາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ພ຺ຣາຫ຺ມຓທູຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລີຠາວູປຄມນໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ກິຣ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາຕານໍ ລິຈ຺ຉວີຣາຊກຸມາຣານໍ ສປຣິວາຣານໍ ອນຸກ຺ກເມເນວ ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານາຣາມຸຍ຺ຍານໂປກ຺ຂຣຓີອາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ, ເຕນສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລີຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວສາລີ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ຊາຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລີຠາວູປຄມນໂຕ ເວສາລີຕິ ລທ຺ຘນາມເກ ນຄເຣ’’ຕິ. ສຍໍຊາຕນ຺ຕິ ສຍເມວ ຊາຕໍ ອໂຣປິມໍ. ມຫນ຺ຕຠາເວເນວາຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉານໍ, ຐິໂຕກາສສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາເວນ, ເຕນາຫ ‘‘ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ກູຏາຄາຣສາລາສງ຺ເຂເປນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນ ກູຏາຄາຣສາລານິຍາເມນ. ໂກສເລສຸ ຊາຕາ, ຠວາ ວາ, ຕໍ ວາ ຣຏ຺ຐໍ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂກສລກາ. ເອວໍ ມາຄຘກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ສ ອກຣເຓ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫາຊານິໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ກຣຓໍ ອຣຫຕີຕິ ກຣຓີຍໍ ເຕນ ກຣຓີເຍນ, ເຕນາຫ ‘‘ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ຕໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຕິ ສມວາເຍ ກາຕພ຺ພໂຕ.

໓໖໐. ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຕາສໍ ວເສນ ນານາຣມ຺ມຓາຈາຣໂຕ. ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ເສວ ປຏິເສໂຘ. ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ສລ຺ລີໂນຕິ ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອລ຺ລີໂນ.

ໂອຏ຺ຐທ຺ຘລິຈ຺ຉວີວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໖໑. ອທ຺ໂຘຏ຺ຐຕາຍາຕິ ຕສ຺ສ ກິຣ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກຕາຍ ຕິຣິຍໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອປນີຕທ຺ຘໍ ວິຍ ຂາຍຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ຈ ທາຐາ ນ ຉາເທຕິ, ເຕນ ນໍ ‘‘ໂອຏ຺ຐທ຺ໂຘ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ກິຣ ອຸປາສໂກ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ທາຍໂກ ທານປຕິ ພຸທ຺ຘມາມໂກ ຘມ຺ມມາມໂກ ສງ຺ຆມາມໂກ, ເຕນາຫ ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ.

໓໖໒. ສາສເນ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິໂນປິ ຠຄວໂຕ ປຣິສາຍ ມຫນ຺ເຕ ສຕິ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຍມານາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສຕີ’’ຕິ.

‘‘ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມສ຺ສ ວິສ຺ສາສິກຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຣສ຺ສ ຂີຓາ ສວສ຺ສສໂຕ ອາລສິຍຠາໂວ ‘‘ອປ຺ປຫີໂນ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວາສນາເລສໍ ປນ ອຸປາທາຍາຫ ‘‘ອີສກໍ ອປ຺ປຫີໂນ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ສາວການໍ ສວາສນາ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ.

໓໖໓. ວິເນຍ຺ຍຊນານຸໂຣເຘນ ພຸທ຺ຘານໍ ປາຏິຫາຣິຍວິຊມ຺ຠນໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສໍສູຈິຕນິກ຺ຂມໂນ’’ຕິ. ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມນເວລາຍຎ຺ຫິ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອາເວຬາເວຬາຍມລາຍມລາ ຫຸຕ຺ວາ ສວິເສສາ ປຠສ຺ສຣາ ວິນິຈ຺ຉຣິໍສຸ.

໓໖໔. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທິວສໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ປຣໍ ປຸຣິມຕຣໍ ອຕິສເຍນ ປຸຣິມຕ຺ຕາ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວວຕ຺ຖິໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣຠາໂວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍເທຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍໍ ຍໍ ໂອຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸຣິມໍ, ຍໍ ຍໍ ປຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸຣິມຕຣໍ, ໂອຣປາຣຠາວສ຺ສ ວິຍ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣຠາວສ຺ສ ຈ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ມູລທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິອາທິທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ປຐມໍ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣາ ອຕີຕາ ໂກຏິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໂກຏິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຈາຍໍ ‘‘ວິຫຣາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ອຕີຕກາລວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕນາຫ ‘‘ວິຫາສິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຐມວິກປ຺ເປ ‘‘ວິຫຣາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຍທຄ຺ເຄ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຊຸກໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ‘‘ຕີຓິ ວສ຺ສານີ’’ຕິ ອິມິນາປິ.

ປິຍຊາຕິການີຕິ ອິຏ຺ຐສຠາວານິ. ສາຕຊາຕິການີຕິ ມຘຸຣສຠາວານິ. ມຘຸຣໍ ວິຍາຕິ ຫິ ‘‘ມຘຸຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ມໂນຣມໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ກາມູປສຎ຺ຫິຕານີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເມນ ອຸປສໍຫິຕານິ, ກາມນີຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ກາມສ຺ສາທຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ, ກາມສ຺ສາທສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕານິ ໂຍຄ຺ຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣີຣສຓ຺ຐາເນຕິ ສຣີຣພິມ຺ເພ, ອາຘາເຣ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ຕສ຺ມາ ສທ຺ເທນາຕິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘຸເຣນາຕິ ອິຏ຺ເຐນ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓສ຺ສ ປຣິກມ຺ມາກຖນມຕ຺ເຕນ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຎາຕມ຺ປິ ນ ກເຖຕິ, ກິມສ຺ສ ສາສເນ ອຘິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຫ ກຸຊ຺ຌເນເນວ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຫາຍິ. ຈິນ຺ເຕສີຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ປຣິວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ຈິນ຺ເຕສິ. ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ປາຖິກສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ຕໍ ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ຠາສນ຺ໂຕ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ອນຸກ຺ກເມນ. ຠຄວຕິ ພທ຺ຘາຆາຕຕາຍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ວາ.

ເອກໍສຠາວິຕສມາຘິວຓ຺ຓນາ

໓໖໖-໓໗໑. ເອກໍສາຍາຕິ ຕທຕ຺ເຖເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖີ, ຕສ຺ມາ ເອກໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໍສ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ, ໂສ ຈ ອຘິກາຣໂຕ ທິພ຺ພຣູປທສ຺ສນທິພ຺ພສທ຺ທສ຺ສວນວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໂກຏ຺ຐາສາຍາ’’ຕິອາທິ. ອນຸທິສາຍາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາທິເຠທາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ອນຸທິສາຍ. ອຸຠຍໂກຏ຺ຐາສາຍາຕິ ທິພ຺ພຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ທິພ຺ພສທ຺ທສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຈ. ຠາວິໂຕຕິ ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ທິພ຺ພໂສຕຎາຓຎ຺ຈ ສມຘິຄຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາວິໂຕ. ຕຍິທໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມກຣເຓນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກຊ຺ຌໍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີສຸປິ ກເມເນວ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ເອກຊ຺ຌໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ປາຬິຍມ຺ປິ ເອກສ຺ສ ອຸຠຍສມຕ຺ຖຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ‘‘ທິພ຺ພານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ທສ຺ສນາຍ, ທິພ຺ພານຎ຺ຈ ສທ຺ທານໍ ສວນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອກຊ຺ຌໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ເອກໍສຠາວິໂຕ ສມາຘິເຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຍ ເອວ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ທິພ຺ພສທ຺ທໍ ນາສ຺ໂສສ຺ສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌນກໍ, ອນວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໒. ‘‘ສມາຘິ ເອວ’’ ຠາເວຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສມາຘິຠາວນາ. ‘‘ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາເນນາປິ ມຫາລິນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓມ຺ປິ ເຕນ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອຕາສໍ ນູນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸຠຍໍສຠາວິຕານໍ ສມາຘີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຣາ ເອຕາ ສມາຘິຠາວນາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕາ ຫິ ອິໂຕ ພາຫິຣການມ຺ປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ສາມຸກ຺ກໍສິກຠາເວນ ອປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ. ຍທຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ. ເຕຕິ ເຕ ອຣິຍຜລຘມ຺ເມ. ເຕ ຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາຕິ.

ຈຕຸອຣິຍຜລວຓ຺ຓນາ

໓໗໓. ຕສ຺ມາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ສໍໂຍຊນໂຕ. ‘‘ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຜລຏ຺ຐສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຫິ ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂສຕາປນ຺ເນ’’ຕິ, ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ເນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ຈ. ອປຕນຘມ຺ໂມຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ- (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ສຠາໂວ. ຘມ຺ມນິຍາເມນາຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມນິຍາເມນ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ອຸປຣິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ວາ ນິຍໂຕ. ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາຄຕິ.

ຕນຸຕ຺ຕໍ ນາມ ປວຕ຺ຕິຍາ ມນ຺ທຕາ, ວິຣຬຕາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຕນຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ກາມຠວສ຺ສປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຫິຕານໍ. ໂອປປາຕິໂກຕິ ອຸປປາຕິໂກ ອຸປປຕເນ ສາຘຸກາຣີຕິ ກຕ຺ວາ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວິມຸຕ຺ຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກິເລສ…ເປ… ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິ ຄຫິໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ. ອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໙) ວິຍ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາວ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາວ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອຣິຍອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໗໔-໕. ອຣິຍສາວໂກ ນິພ຺ພານໍ, ອຣິຍຜລຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ, ສາ ຈ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ເອວາຕິ ອິຘ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍາ’’ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄມາຫ. ‘‘ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສາ’’ຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສໍ ອກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກຕິ ປທສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ຍາຖາວໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນສຠາວາ ສມ຺ມາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມເທວ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນສຠາໂວ ສມ຺ມາ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ຊນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕພ຺ພິປກ຺ຂວິຣຕິສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ເຠທກຣມິຈ຺ຉາວາຈາປຫາເນນ ຊເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກິຈ຺ຈວຕີ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ. ຍຖາ ຈີວຣກມ຺ມາທິໂກ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ເອກໍ ກາຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍານິປ຺ຜາທໂກ ວາ ເຈຕນາສງ຺ຂາໂຕ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປາທຈລນາທິກໍ ກິຣິຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ເອວໍ ສາວຊ຺ຊກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປກມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ນິຣວຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐາປນກິຈ຺ຈວາ ໂຫຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ເອວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສມ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ກາຍວາຈານໍ, ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ຈ ສໍກິເລສຠູຕມິຈ຺ຉາຊີວປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາ ໂວທາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນສຠາໂວຕິ ສມ຺ມາ ປຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ສມ຺ມເທວ ອຸປຏ຺ຐານສຠາວາຕິ ສມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາສຕິ. ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສເນນ ສມ຺ມເທວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາທຫນສຠາໂວຕິ ສມ຺ມາ ສມາຘານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສມາຘິ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລສາ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ປສ຺ສຕີຕິ ປກາເສຕິ ກິຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກ…ເປ… ອສມ຺ໂມຫໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ອງ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕເຖວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄຫິ ທຸກ຺ຂາທິຎາເຓຫິ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອິຘ ສາຕິສຍໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ອິມສ຺ເສວ ວາ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິປ຺ປກາສນກິຈ຺ຈໂຕ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໓) ‘‘ວິຣຕິເຈຕນາ, ສພ຺ເພ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ປຘານານໍ ວິຣຕິເຈຕນານໍ ວເສນ ‘‘ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປີ’’ຕິ ອາຫ. ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມຓກາເລ ວາ ວິຣຕິໂຍ, ສຸຠາສິຕາທິວາຈາຠາສນາທິກາເລ ຈ ເຈຕນາໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຣຕິໂຍວ ເຈຕນານໍ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ ເອກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິຎາຓຕາ ວິຍ, ເອກາຍ ວິຣຕິຍາ ມຸສາວາທາທິວິຣຕິຠາໂວ ວິຍ ຈ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ມາວາຈາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍສາຘນສຠາວາຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາທິຠາວາສິທ຺ຘິໂຕ, ຕໍສິທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍຕ຺ຕາສິທ຺ຘິໂຕ ຈ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນາຕິ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານຠາວວເສນ.

ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສມ຺ມາສມາຘິເຍວາຕິ. ຍທິປິ ສມາຘິອຸປກາຣການໍ ອຠິນິໂຣປນານຸມຊ຺ຊນສມ຺ປິຍາຍນພ຺ຣູຫນສນ຺ຕສຸຂານໍ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວເສນ ຈຕູຫິ ຌາເນຫິ ສມ຺ມາສມາຘິ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວາຍາໂມ ວິຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິຈຕຸວາຍາມກິຈ຺ຈໍ, ສຕິ ວິຍ ຈ ອສຸຠາສຸຂານິຈ຺ຈານຕ຺ເຕສຸ ກາຍາທີສຸ ສຸຠາທິສຎ຺ຎາປຫານຈຕຸສຕິກິຈ຺ຈໍ ເອໂກ ສມາຘິ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ນ ສາເຘຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ, ຕຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກິເລສໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ໂຕ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອິມິນາ ກທາຈິປິ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕປຸພ຺ໂພ ກິເລສຄໂຓ ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຏໂກ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຈາຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ໂຫຕີຕິ ພຫຸກາຣາ, ຕສ຺ມາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ພຫຸກາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ພຫຸກາຣຕໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ’’ ຕມ຺ພກໍສາທິມຍຕ຺ຕາ ກູໂຏ. ອຍໍ ສມສາຣຕາຍ ມຫາສາຣຕາຍ ເຉໂກ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຫຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ກຫາປຓວິຠາຄຊານເນ ກຣຓນ຺ຕຣໍ ພຫຸກາຣໍ ຍທິທໍ ຫຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິຠາຄຊານເນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ພຫຸກາຣໍ ຍທິທໍ ວິຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຕທວໂພຘໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ພຫຸກາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸຕິຍອຸປມາຍໍ ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຈ຺ຉໂກ ປເຣນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ເຄຫກຣຓກມ຺ເມ ອຸປເນຕິ, ເອວໍ ໂຍຄາວຈໂຣ ວິຕກ຺ເກນ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິກມ຺ເມ ອຸປເນຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວຈີເຠທສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊວຈີເຠທນິວຕ຺ຕນປວຕ຺ຕນກຣາຍ ສມ຺ມາວາຈາຍປິ ອຸປກາຣໂກ ເອວາຕິ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຈີເຠທສ຺ສ ນິຍາມິກາ ວາຈາ ກາຍິກກິຣິຍານິຍາມກສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກາຣິກາ. ຕທຸຠຍານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕທ຺ວຍປຫາຍກສ຺ສ ສຸຈຣິຕທ຺ວຍປາຣິປູຣິເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ສມ຺ມາວາຈາສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ. ອິທໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕາທໂຍ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣຘມ຺ມາ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ອປກາຣຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄຕິໂຍຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ, ກິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ວາ. ສມນ຺ເນສິຕ຺ວາຕິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ.

ທ຺ເວປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໗໖-໗. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອນຸສນ຺ຘິກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິວເສນ ອຸປຣິ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຕິ ຕຖາລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ລິຈ຺ຉວີຣຎ຺ໂຎ. ເທສນາຍາຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາຍໍ ສຸຎ຺ຎຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍໍ ຍຖາເທສິຕເທສນາຍໍ. ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ສທ຺ທຫຕິ ນ ປສີທຕິ. ຕນ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນາມ ກເຖນ຺ໂຕຕິ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ກຖີຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເຕສໍ ອສຕິປິ ມຄ຺ຄປຏິເວເຘ ເກວລໍ ສາສເນ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ. ເອວຣູປສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕາຍ ເອວໍປາກຏຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ. ຍຸຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມຘິຄເມນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ‘‘ຕໍ ຊີວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸຈ຺ເຉທາທິຄາຫຄຫຓໍ ອປິ ນຸ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ລທ຺ຘິຍາ ປນ ຌານາຘິຄມມຕ຺ເຕນ ນ ຕາວ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຕຫິ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຌານລາຠິໂນປິ ຕໍ ຄຫຓໍ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທໍ ສສ຺ສຕວາທໍ ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕມນາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ຂີຓາສໂວ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ, ‘‘ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນນິຈ຺ຉຍຕາຍ ຕໍ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມນາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສປິ ລິຈ຺ຉວີ ຣາຊາ ເຕ ວິຍ ສຎ຺ຊາຕນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໗. ຊາລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ທ຺ເວປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໗໘. ‘‘ໂຆສິເຕນ ເສຏ຺ຐິນາ ກເຕ ອາຣາເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂກຍໍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ, ກຖຎ຺ຈາເນນ ອາຣາໂມ ກາຣິໂຕ, ກຖໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິຫາສີຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ເຂປໂຕວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ຐໂຕ. ຕທາຕິ ເຕສໍ ຕໍ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐທິວເສ. ພລວປາຍາສນ຺ຕິ ຄຣຸຕຣໍ ພຫຸປາຍາສໍ. ອສນ຺ນິຫິເຕຕິ ເຄຫໂຕ ພຫິ ຄເຕ. ຠຸສ຺ສຕີຕິ ຣວຕິ. ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ ສຣໂຆສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ. ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕ ຕາຍ ເອວ ຈສ຺ສ ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຆສິຕນາມຕາ.

ສຣີຣສນ຺ຕປ຺ປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຫິມວນ຺ເຕ ຜລມູລາຫາຣຕາຍ ກິລນ຺ຕສຣີຣາ ໂລຓມ຺ພິລເສວເນນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕປ຺ປນຕ຺ຖໍ ປີນນຕ຺ຖໍ. ຕສິຕາຕິ ປິປາສິຕາ. ກິລນ຺ຕາຕິ ປຣິສ຺ສນ຺ຕກາຍາ. ເຕ ກິຣ ຕໍ ວຏຣຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂສຠາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ມຫານຸຠາວາ ມຎ຺ເຎ ເອຕ຺ຖ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ, ‘‘ສາຘຸ ວຕາຍໍ ເທວຕາ ອມ຺ຫາກໍ ອທ຺ຘານປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຘິວຕ຺ຖາ…ເປ… ນິສີທິໍສູ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຄຫປຕິ. ຠຕການນ຺ຕິ ຠຕິຍາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ທາສເປສກມ຺ມກຣານໍ. ປກຕິຠຕ຺ຕເວຕນນ຺ຕິ ປກຕິຍາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕເວຕນໍ, ຕທາ ອຸໂປສຖິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ກມ຺ມກຣຓທິວເສນ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕເວຕນເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຎ຺ຈີຕິ ກຎ຺ຈິປິ ຠຕກໍ.

ອຸເປຈ຺ຈ ປຣສ຺ສ ວາຈາຍ ອາຣມ຺ຠນໍ ພາຘນໍ ອຸປາຣມ຺ໂຠ, ໂທສທສ຺ສນວເສນ ຆຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາຘິປ຺ປາເຍນ ວາທໍ ອາໂຣເປຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ວທນ຺ຕິ ນິນ຺ທນວເສນ ກເຖນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ວາໂທ, ໂທໂສ. ຕໍ ອາໂຣເປຕຸກາມາ, ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ, ອິຘ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຊີວສຎ຺ຎິຕໍ, ຕເທວ ສຣີຣສຎ຺ຎິຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ຣູປຎ຺ຈ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອທ຺ວຍໍ ກຕ຺ວາ ສມນຸປສ຺ສນວເສນ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ວິນສ຺ສຕິ. ເຕນ ຊີວສຣີຣານໍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕານຸຊານນໂຕ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທທສ຺ສນໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຍຖາ ເຠທວຕາ ສຣີຣໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອທິຏ຺ໂຐປິ ຊີວສ຺ສ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອທິຏ຺ຐເຠທໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຣີຣສ຺ສາປິ ອເຠໂທຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ຕສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຠູຕຸປາທາຍຣູປວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຣີຣສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎເທວ ວຕ຺ຖຸໍ ຊີວສຎ຺ຎິຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສຣີຣສຎ຺ຎິຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ຣູເປ ເຠທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນິ ຈ ຕທຠາວໂຕ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈຕິ ອາປນ຺ນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

໓໗໙-໓໘໐. ຕຍິທໍ ເນສໍ ວຎ຺ຌາສຸຕສ຺ສ ທີຆຣສ຺ສຕາປຣິກປ຺ປນສທິສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຐປນີໂຍຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ຣາຊນິມີລນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຸປຣິ ເນສໍ ‘‘ເຕນ ຫາວຸໂສ ສຸຓາຖາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາ ເຍວາຕິ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ.

ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ‘‘ເອວມຫໍ ອິໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເອຕໍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອຕໍ ກິເລສວຏ຺ຏປຣິພຸທ຺ຘິທີປນໍ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ ນ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ເມສຸ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕເມວໍ ຊານາມີຕິ ເຍນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານາມິ. ໂນ ຈ ເອວໍ ວທາມີຕິ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ສນິສ຺ສຍໍ ອເຠທໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ຕທຸຠຍໍ ເຠທໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປເວເທນ຺ຕິ, ອຫໍ ປນ ນ ເອວໍ ວທາມິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ພາຫິຣກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກສິຓຊ຺ຌານານິ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ຠາວນ຺ເຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠາວນານຸຠາເວນ ຌານາຘິຄໂມ, ຠາວນາ ຈ ປຖວີກສິຓາທິສຎ຺ຊານນມຸເຂນ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາພເລນ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນ ກລ຺ລໍ ຕສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຖ ຈ ປນາຫໍ ນ ວທາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິເຣຕໍ ເກວລິນາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຎ຺ຎມານາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຊາລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໘. ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອເຈລກສ຺ສປວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໘໑. ຍສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ຕໍ ນຄຣໍ, ຕສ຺ສ ຣຏ຺ຐສ຺ສປິ ຍສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຕທາ ຠຄວາ ວິຫາສິ, ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສປິ ເອຕເທວ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຣຸຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ອຸຣຸຎ຺ຎາຊນປເທ ອຸຣຸຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕ ນຄເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣມຓີໂຍຕິ ມໂນຫຣຠູມິຠາຄຕາຍ ຉາຍູທກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ມໂນຣໂມ. ນາມນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຕນາມໍ. ຕປນໍ ສນ຺ຕປນໍ ກາຍສ຺ສ ເຂທນໍ ຕໂປ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕປສ຺ສີ, ຕໍ ຕປສ຺ສິໍ. ຍສ຺ມາ ຕຖາຠູໂຕ ຕປໍ ນິສ຺ສິໂຕ, ຕໂປ ວາ ຕໍ ນິສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຕປນິສ຺ສິຕກ’’ນ຺ຕິ. ລູຂໍ ວາ ຜຣຸສໍ ສາຘຸສມ຺ມຕາຈາຣວິຣຫໂຕ ນປສາທນີຍໍ ອາຊີວຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ລູຂາຊີວີ, ຕໍ ລູຂາຊີວິໍ. ມຸຕ຺ຕາຈາຣາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣໂຕ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໗) ອາຄຕາ ຫຕ຺ຖາປເລຂນາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕີຕິ ອຸຫສນວເສນ ປຣິຠາສຕິ. ອຸປວທຕີຕິ ອວຎ຺ຎາປຸພ຺ພກໍ ອປວທຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຫີເຬຕິ ວມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອນຸຘມ຺ມໍຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ນາມ ເຫຕຸ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໒໐) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓສ຺ສ ອນຸກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ກາຣຓນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຕຖາປວຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ອຕ຺ຖປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ອນຸກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ໂສ ເອວ ປເຣຫິ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ. ປເຣຫີຕິ ‘‘ເຍ ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ເຕຫິ ປເຣຫິ. ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ຍຖາ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສກາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາໂທ ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຕສ຺ສ ອນຸວາໂທ ໂກຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຐານໍ ກາຣຓໍ ນາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກິເມວໍ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

໓໘໒. ອິທານິ ຍໍ ວິຠຊ຺ຊວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ເມ ເຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘາຫໍ ກສ຺ສປາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາ ຫິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກາຍກິລມຖໍ ‘‘ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ທຸກ຺ໂຂ ອນຣິໂຍ ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຄຣຫຕິ. ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ອຸປສມສໍວຕ຺ຕນິກໍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ, ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຓ຺ເຓຕິ. ອປ຺ປປຸຎ຺ຎຕາຍາຕິ ອປຸຎ຺ຎຕາຍ. ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ກມ຺ມຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔, ໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໕; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໓໘) ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ. ອເນສນວເສນາຕິ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ. ອິເມ ທ຺ເວຕິ ‘‘ອປ຺ປປຸຎ຺ໂຎ ປຸຎ຺ຎວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຈ຺ຈຣິຕກາຣິໂນ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ.

‘‘ອິເມ ທ຺ເວ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸຕິຍນເຍ ‘‘ອປ຺ປປຸຎ຺ໂຎ, ປຸຎ຺ຎວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຈຣິຕກາຣິໂນຕິ ອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມກິຣິຍວາທິໂນ ຫິ ອິເມ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ. ອິຕິ ປຐມທຸຕິຍນເຍສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນເຍສຸ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ພາຫິຣກາຈາຣຍຸຕ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍາຈາຣຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິມຸຕ຺ຕາຈາໂຣ. ອຕ຺ຕານໍ ສຸເຂຕ຺ວາຕິ ອຘມ຺ມິເກນ ສຸເຂນ ອຕ຺ຕານໍ ສຸເຂຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ທານິ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ທຸຈ຺ຈຣິຕປູຣຓມາຫ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ. ປຣິພ຺ພາຊິກາຍາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາຍ ຕາປສທາຣິກາຍ. ທຫຣາຍາຕິ ຕຣຸຓາຍ. ມຸທຸກາຍາຕິ ສຸຂຸມາລາຍ. ໂລມສາຍາຕິ ຕນຸຕມ຺ພໂລມຕາຍ ອປ຺ປໂລມາຍ. ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ. ປາຕພ຺ຍຕນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ປາຕພ຺ຍຕນ຺ຕິ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກຕໍ. ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ປຣິໂຠຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປາ-ສທ຺ໂທ, ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ຈ ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລສກາໂມປິ ຫິ ອສ຺ສາທິຍມາໂນ ວຕ຺ຖຸກາມນ຺ໂຕຄໂຘເຍວ.

ອິທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທໍ ວິຠຊ຺ຊນໍ. ຕິຕ຺ຖິຍວເສນ ອາຄຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສາສເນປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນປິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິຊານິຕ຺ວາ. ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນໍ, ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນໍ, ອິຣິຍາປຖນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ວາ ກຸຫນວຕ຺ຖູນິ. ຕາທິໂສ ວາຕິ ຘຸຕງ຺ຄ- (ມິ. ປ. ໔.໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒) ສມາທານວເສນ ລູຂາຊີວີ ເອວ. ທຸລ຺ລຠສຸໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ ທຸຄ຺ຄຕີສຸ ອຸປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໘໓. ອສຸກຏ຺ຐານໂຕຕິ ອສຸກຠວໂຕ. ອາຄຕາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ອິຘາຄຕາ. ອິທານິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ. ປຸນ ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອນນ຺ຕຣຠວໂຕ ຕຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ, ປຸນ ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຫິ ອິຈ຺ຉາໂທສວເສນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຣເຫຍ຺ຍ, ອຫໍ ປນ ຍຖາຠູຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ເກນ ກາຣເຓນ ຄຣຫິສ຺ສາມິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ຄຣຫິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິອາທິ. ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພສ຺ເສວ ຄຣຫຓໍ, ປສໍສິຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ປສໍສນໍ.

ນ ໂກຈິ ‘‘ນ ສາຘູ’’ຕິ ວທຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ, ສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ຠທ຺ທກຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຏິສຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ເວຣເຫຕຸຕາຍ ຈ ‘‘ເວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍ ນ ໂກຈິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖານໍ ອສາຘນໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ສາຘຸຠາວສ຺ສ ຈ ທູສນໂຕ. ນ ນິຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣູປຄ຺ຄຫເຓ ນ ນິວາເຣຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນີຍທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຫິ ຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ ສາຘຸ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ສໍວໂຣ ນ ສາຘູຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນ ຍໍ ເຕ ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ສໍວຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຍໍ ເຕ ເອກຈ຺ຈໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຕ ‘‘ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຍໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄາທິໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ມຍໍ ຕໍ ນ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທາມ. ຍໍ ເຕ ເອກຈ຺ຈໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສາຘູ’’ຕິ ຍໍ ປນ ເຕ ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄໍ, ສຸນິວຕ຺ຖສຸປາຣຸປນາທິສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ‘‘ນ ສາຘູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມຍໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທາມາຕິ ເອວໍ ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ຍໍ ປຣວາທມູລກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ປຸນ ສກວາທມູລກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ເກນຈິ ສມານໍ, ເຕນປິ ຕໍ ສມານເມວ, ຕຖາ ອສມານໍ ປີຕິ. ສມານາສມານຕນ຺ຕິ ສມານາສມານຕາມຕ຺ຕໍ. ອນວເສສໂຕ ຫິ ປຫາຕພ຺ພານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ສກວາເທ ທິສ຺ສຕິ, ນ ປຣວາເທ. ຕຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ຈ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ສກວາເທ, ນ ປຣວາເທ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ຺ຍາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ສມນຸຍຸຎ຺ຊາປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໕. ລທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ‘‘ກິໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ປເຣ ຄຓາຈຣິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ວທາ’’ຕິ ລທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄາຫຍາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຸຠຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ນາເມຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາເຕ ອຕ຺ເຖ ສາຘິຍມາເນ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ກາຣຓໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ສທິສາສທິສເຠທໍ ອຸປໂມທາຫຣຓທ຺ວຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອຸຠຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາເຕ ອຕ຺ເຖ ສາຘິເຕ ສມ຺ມເທວ ອນຸປຈ຺ຉາ ຠາສນ຺ໂຕ ນິຄເມນ຺ໂຕ ສມນຸຠາສຕິ ນາມ. ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຸປເນຕ຺ວາ. ‘‘ກິໍ ເຕ’’ຕິອາທິ ອຸປສໍຫຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ທຸຕິຍປເທຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ວາ ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ສມາທາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອກຸສລາທິປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ ເຈວ ຕໂຕເຍວ ອກຸສລາຕິ ຈ ສງ຺ຂໍ ຄຕາຕິ ສງ຺ຂາຕາ ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປເທນ ເອກນ຺ຕາກຸສເລ ວທຕິ, ທຸຕິຍປເທນ ຕໍສຫຄເຕ, ຕໍປກ຺ຂິເຍ ຈ, ເຕນາຫ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຐປິຕາ’’ຕິ, ອກຸສລປກ຺ຂິຍຠາເວນ ວວຕ຺ຖາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຊ຺ຊຏ຺ໂຐ ໂທສຏ຺ໂຐ ຄາຣຍ຺ຫປຣິຍາຍຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາວຊ຺ຊາຕິ ສໂທສາ’’ຕິ. ອຣິຍາ ນາມ ນິທ຺ໂທສາ, ອິເມ ປນ ກຕ຺ຖຈິປິ ນິທ຺ໂທສາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິທ຺ໂທສຏ຺ເຐນ ອຣິຍາ ຠວິຕຸໍ ນາລໍ ອສມຕ຺ຖາ.

໓໘໖-໓໙໒. ຍນ຺ຕິ ກາຣເຓ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ວິຎ຺ຎູ’’ຕິ. ຍໍ ວາ ປນາຕິ ‘‘ຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອສມ຺ຠາວນວຈນເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ຄຓາຈຣິຍາ ປູຣຓາທໂຍ. ສຕ຺ຖຸປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຆສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆປສໍສາຍປິ ສຕ຺ຖຸເຍວ ປສໍສາສິທ຺ຘິໂຕ’’ຕິ. ສາ ປນ ປສໍສາ ປສາທເຫຕຸກາຕິ ປສາທມຸເຂນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສີທມານາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ອນ຺ວຍໂຕ ປສໍສາ ສມຸຈ຺ຈີຍຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຖຸວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສາວເກສຸ, ສາວກວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕ຺ຖຣິ ອປ຺ປສາໂທ ສມຸຈ຺ຈີຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຣູປກາຍປາຣິປູຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ຣູປປ຺ປມາຓາ, ໂຆສຘມ຺ມປ຺ປມາຓາ ຈ. ປຸນ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣຕິ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປສໍສາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ, ພຸທ຺ຘສາວການໍເຍວ ຈ ປາສໍສຕາ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕທຠາໂວ ໂຊຕິໂຕ, ຕໍ ວິຣຕິປ຺ປຫານສໍວຣຸທ຺ເທສວເສນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເສຕຸຆາຕວິຣຕິ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ຄວິຣຕິ. ວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕວເສນາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວາ ວິວິຘໍ ທສ຺ສນມຕ຺ຕວເສນ, ນ ປນ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຸພ຺ພກໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມສນວເສນ. ອິຕຣານີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານານິ. ‘‘ເສສ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສີລໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ໂພ ສີລສໍວໂຣ, ‘‘ຂໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ໓.໑໕໙; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔) ວຸຕ຺ໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ຈູຬນິ. ໖໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທໂກ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາໂຕ ຎາຓສໍວໂຣ, ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປິທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໒; ມ. ນິ. ໑.໑໓໕; ສໍ. ນິ. ໕.໘; ວິຠ. ໒໐໕) ວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສງ຺ຂາໂຕ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ອິມໍ ສໍວຣປຎ຺ຈກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຎ຺ຈ ໂຂ ປນິເມ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາຕິອາທິ ສາສເນ ສີລສ຺ສ ພຫຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕເທກເທເສ ເອວ ປເຣສໍ ອວຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລສໍວຣສ຺ເສວ ປຸນ ຄຫຓໍ.

ອຣິຍອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໙໓. ສີຫນາທນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐນາທໍ, ອຠີຕນາທໍ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນາທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ມມ ວາໂທ ອວິປຣີໂຕ, ຕສ຺ສ ອວິປຣີຕຠາໂວ ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ອວິປຣີຕຠາວາວໂພຘນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສປາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ວທນ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລ, ຕຖຠາວໂຕ ຠູຕໍ, ເອກໍສໂຕ ຫິຕາວິຫຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ, ວິນຍໂຍຄໂຕ ປເຣສໍ ວິນຍນໂຕ ຈ ວິນຍໍ ວທຕີຕິ ສາມໍເຍວ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕວ ຊານິສ຺ສຕິ, ໂສ ມຍາ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິໂຕ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຠູໂຕ ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສປ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຈ ອຘິຄມູປາຍຠູຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ເຕນ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິເມ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເກນຈິ ອສໍກມ຺ປິໂຍ ຍຖາຠູຕສີຫນາໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໔) ວິຍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຏິປທຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ‘‘ອຍເມວາ’’ຕິ ວຈນໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸຖຸຠາວປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖໍ, ສພ຺ພອຣິຍສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ສາສເນ ປາກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໗, ໓໘໔, ໔໐໙)‘‘ເອເສວ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໔),

‘‘ເອກາຍນໍ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ,

ມຄ຺ຄໍ ປຊານາຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ;

ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຕຣິໍສຸ ປຸພ຺ເພ,

ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ຈ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໔, ໔໐໙; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ໑໐໗, ໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐);

ສພ຺ເພສຸ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ອຠິຘມ຺ມປເທເສສຸ ຈ ເອໂກວາຍໍ ມຄ຺ໂຄ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ອາຄໂຕ ຈາຕິ.

ຕໂປປກ຺ກມກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໔. ຕໂປເຍວ ອຸປກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ອາຣຠິຕພ຺ພໂຕ ຕໂປປກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຕປາຣມ຺ຠາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ຠນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂປກມ຺ມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສມຓກມ຺ມສງ຺ຂາຕາຕິ ສມເຓຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມສຎ຺ຎິຕາ. ນິຈ຺ໂຈໂລຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐເຈໂລ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເຈໂລ. ນຄ຺ຄິຍວຕສມາທາເນນ ນຄ຺ໂຄ. ‘‘ຐິຕໂກວ ອຸຈ຺ຈາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ວມິຕ຺ວາ ມຸຂວິກ຺ຂາລນາທິອາຈາຣສ຺ສປິ ເຕນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຊິວ຺ຫາຍ ຫຕ຺ຖໍ ອປລິຂຕິ ອປລິຫຕິ ອຸທເກນ ອໂຘວນໂຕ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ເອຫິ ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຄມນສງ຺ຂາໂຕ ວິຘິ ເອຫິຠທ຺ທນ຺ໂຕ, ຕໍ ຈຣຕີຕິ ເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ. ນ ກໂຣຕິ ສມເຓນ ນາມ ປຣສ຺ສ ວຈນກເຣນ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ. ປຸເຣຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ. ຕໍ ກິຣ ໂສ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຍາທິຈ຺ຉກີ ເອວ ຠິກ຺ຂາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ‘‘ມມ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ພຫູ ຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ ສງ຺ຆາຕໍ ອາປາທິຕາ’’ຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິມນ຺ຕນໍ ນ ສາທິຍຕິ ‘‘ເອວໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠີອາທີສຸປິ ໂສ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠີກໂຬປິໂຍ’’ຕິອາທິ.

ກພຬນ຺ຕຣາໂຍຕິ ກພຬສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ. ຄາມສຠາຄາທິວເສນ ສງ຺ຄມ຺ມ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສງ຺ກິຕ຺ຕິ, ຕຖາ ສໍຫຏຕຓ຺ຑຸລາທິສຎ຺ຈໂຍ. ມນຸສ຺ສາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣມນຸສ຺ສາ.

ສຸຣາປານເມວາຕິ ມຊ຺ຊລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສຸຣາຍ ປານເມວ ສຸຣາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ເມຣຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ເອກາຄາຣເມວ ອຸຎ຺ຉຕີຕິ ເອກາຄາຣິໂກ. ເອກາໂລເປເນວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເອກາໂລປິໂກ. ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທຕ຺ຕິ, ທ຺ວຕ຺ຕິອາໂລປມຕ຺ຕຄາຫິ ຂຸທ຺ທກໍ ຠິກ຺ຂາທານຠາຊນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກປາຕີ’’ຕິ. ອຠຸຎ຺ຊນວເສນ ເອໂກ ອໂຫ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກາຫິໂກ, ອາຫາໂຣ. ຕໍ ເອກາຫິກໍ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກທິວສລງ຺ຆໂກຕິ ອາຫ ‘‘ເອກທິວສນ຺ຕຣິກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກາຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ ເອກາຫວາໂຣ, ຕໍ ເອກາຫິກເມວ ອຕ຺ຖໂຕ. ທ຺ວີຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ ທ຺ວີຫວາໂຣ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ປນ ປຣິຍາຍຠຕ຺ຕໂຠຊນິໂກ ທ຺ວີຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫເມວ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໙໕. ກຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຕນຸຕຣໍ ຕຓ຺ຑຸລສກລໍ.

໓໙໖. ສເຓຫິ ສຓວາເກຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕວຕ຺ຖານິ ສາຓານິ. ມິສ຺ສສາຓານິ ມສາຓານິ, ນ ຠງ຺ຄານິ. ເອຣກຕິຓາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ກມກຈິກທລີວາກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເອຣກາທີຫິ ກຕານິ ຫິ ຉວານິ ລາມການິ ທຸສ຺ສານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ.

ມິຈ຺ຉາວາຍາມວເສເນວ ອຸກ຺ກຸຏິກວຕານຸໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກວີຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຖຓ຺ຑິລນ຺ຕິ ວາ ສມາ ປກຕິຠູມິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ປຕ຺ຖຓ຺ຑິເລ ປາຕຸຣໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໔.໑໐) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຖຓ຺ຑິລເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍ ປກຕິຠູມິຍໍ ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘໍ ອາສນນ຺ຕິ ນິສີທິຕຸໍ ຍຖາລທ຺ຘໍ ອາສນໍ. ອໂກເປຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທນສີໂລ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ຕໍ ອຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອໂກເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ວິກຏນ຺ຕິ ຄູຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາສຍວເສນ ວິຣູປໍ ຊາຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕປທານິ ຍາວ ‘‘ນ ຖຸໂສທກໍ ປິວຕີ’’ຕິ ເອຕານິ ເອກວາຣານິ. ‘‘ເອກາຄາຣິໂກ ວາ’’ຕິອາທີນິ ນານາວາຣານິ, ນານາກາລິການິ ວາ. ຕຖາ ‘‘ສາກຠກ຺ໂຂ ວາ’’ຕິອາທີນິ, ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣຕີ’’ຕິອາທີນິ ຈ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທປິ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຸຣິເມສຸ ປນ ນ ກຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຈນສ຺ສ, ‘‘ຣໂຊຊລ຺ລຘໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ຈ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ກິເມຕ຺ຖ ອວິໂຣຘຈິນ຺ຕາຍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກປຈ຺ຉິສທິໂສ ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍວາໂທ. ອຖ ວາ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໂປປກ຺ກມນິຣຕ຺ຖກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໗. ສີລສມ຺ປທາທີຫິ ວິນາຕິ ສີລສມ຺ປທາ, ສມາຘິສມ຺ປທາ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຕິ ອິມາຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມ຺ປທາຫິ ວິນາ ນ ກທາຈິ ສາມຎ຺ຎໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ຕເທວໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໂປປກ຺ກມານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ໂທສເວຣວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ໂທສສ຺ສ ເມຕ຺ຕາຍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທສ-ຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ສພ຺ເພປິ ຌານປຏິປກ຺ຂາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ເວຣ-ຄ຺ຄຫເຓນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠູຕາ ສຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ໂທສຣຫິຕໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ເວຣຣຫິຕນ຺ຕິ.

໓໙໘. ປາກຏຠາເວນ ກາຍຕິ ຄເມຕີຕິ ປກຕິ, ໂລກສິທ຺ຘວາໂທ, ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິ ໂຂ ເອສາຕິ ປກຕິກຖາ ເອສາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕາຍາຕິ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ ອປ຺ປຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປມາຓວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ປມາເຓນ ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ. ເຕນ ປນ ປມາເຓນ ປຫາຕພ຺ໂພ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນາ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

໓໙໙. ອຎ຺ຎຖາ ວທຖາຕິ ຍທິ ອເຈລກຠາວາທິນາ ສາມຎ຺ຎໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ ວາ ອຠວິສ຺ສ, ສຸວິຊາໂນວ ສມໂຓ ສຸວິຊາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາວ ສາມຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຎ຺ຈ ວທຖ, ຕສ຺ມາ ທຸຊ຺ຊາໂນວ ສມໂຓ ທຸຊ຺ຊາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ. ຕໍ ປກຕິວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຍໍ ປາກຕິກໍ ສາມຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາປິ ‘‘ປກຕິ ໂຂ ເອສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຕໍ ປກຕິວາທໍ ປາກຕິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓວິສຍໍ ກຖໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຠາວໂຕວ ປຣມຕ຺ຖໂຕວ ສມຓສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈ ທຸຊ຺ຊານຠາວໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓວາເທປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປທາວຓ຺ຓນາ

໔໐໐-໑. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ເຘນ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ກຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫສິ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕ຺ຕາ ຆເຏ ປທີເປນ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ເຕນ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ເທສິຕມຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕມ຺ປິ ເທສນໍ ອຸປຘາເຣສິ. ຕສ຺ສ ຈາຕິ ໂຍ ອເຈລໂກ ໂຫຕິ ຍາວ ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈ. ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຍາຫິ ສມໂຓ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລສມ຺ປທາຍາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອເສກ຺ຂສີລາທິຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ.

ສີຫນາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ພຸທ຺ຘສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ. ອຕິວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘຕາຍ ປຣມວິສຸທ຺ຘໍ. ປຣມນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. ສີລເມວ ໂລກິຍສີລຕ຺ຕາ. ຍຖາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລໍ ສວາສນໍ ປຏິປກ຺ຂວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ເອວໍ ໂລກິຍສີລມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຠາເວນ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ, ສເມນ ສມນ຺ຕິ ສມສມນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ມມ ສີລສເມນ ສີເລນ ມຍາ ສມ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍທິທໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ໂລກິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘມ຺ປິ ພຸທ຺ຘສີລໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີເລປີ’’ຕິ. ອິຕິ ອິມນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມໍ ສີລວິສຍໍ. ປຐມໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ.

ຕປຕີຕິ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ວິຘມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ຫີເຬຕິ ລາມກໂຕ ຐເປຕິ. ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ອຣິຍາ ອາຣກາ ກິເລເສຫີຕິ. ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວີຣິຍສງ຺ຂາຕາ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣມາ ນາມ ສພ຺ພຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຍຖາ ຍຸວິໂນ ຠາໂວ ໂຍພ຺ພນໍ, ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິໂນ ຠາໂວ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ. ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນານິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິໂຍ. ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາວາຈາທີນໍ ອຘິສີລຄ຺ຄຫເຓນ, ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ອຘິເຊຄຸຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຘິປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສຕິສມາຘໂຍ ມຄ຺ຄຜລປຣິຍາປນ຺ນາ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ນິພ຺ພານເມວ.

໔໐໓. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອິຘ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນທນ຺ເຕນ ວິນາ ນາໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໂຕວ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສູຕິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ, ຄຫປຕິປຣິສາ, ສມຓປຣິສາ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກປຣິສາ, ຕາວຕິໍສປຣິສາ, ມາຣປຣິສາ, ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ.

ເວສາຣຊ຺ຊານີຕິ ວິສາຣທຠາວາ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທານິມິຕ຺ຕໍ ກຸໂຕຈິ ອສນ຺ຕສ຺ສນຠາວາ ນິພ຺ຠຍຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຠໍ ຐານນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ຐານໍ, ອຸຕ຺ຕມໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຠາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປິຈ ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ, ອາສຠໍ ວິຍາຕິ ອາສຠໍ. ຍຖາ ຫິ ນິສຠສງ຺ຂາໂຕ ອຸສໂຠ ອຕ຺ຕໂນ ອຸສຠພເລນ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕປິ ທສຫິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ຊປາເທຫິ ອຏ຺ຐປຣິສາປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ສເທວເກ ໂລເກ ເກນຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ອກມ຺ປິໂຍ ອຈເລນ ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນວ ຕໍ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕີ’’ຕິ.

ສີຫນາທໍ ນທຕີຕິ ຍຖາ ມິຄຣາຊາ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫນໂຕ, ວນມຫິໍສມຕ຺ຕວາຣຓາທີນໍ ຫນນໂຕ ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕ ໂລກຘມ຺ມານໍ ສຫນໂຕ, ປຣປ຺ປວາທານໍ ຫນນໂຕ ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີຫສ຺ສ ນາທໍ ສີຫນາທໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສີໂຫ ສີຫພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄຕສີໂຫປິ ທສຫິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ‘‘ອິຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘; ອ. ນິ. ໘.໒) ນເຍນ ນານາວິລາສສມ຺ປນ຺ນໍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ.

ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ອຠິຣຈິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓໍເຍວາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓເຍວ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຕເສຕິເຍວ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ໂສຕພ຺ພຎ຺ຈສ຺ສ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວຊ຺ຊິເຕນ ນວເມນ ຂເຓນ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ‘‘ຍໍ ໂນ ສຕ຺ຖາ ຠາສຕິ, ຕໍ ໂນ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາທຣຄາຣວຊາຕາ ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ໂສຕພ຺ພໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ສຸປ຺ປສນ຺ນາ ປສາທາຠິພຸທ຺ຘິຍາ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕາ ມຸທຸຈິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປສນ຺ນກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພສກ຺ກາຣໍ, ຘມ຺ມາມິສປູຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສປູຊໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓີຕານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມປູຊາ ປນ ‘‘ຕຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາຠາວາຍາຕິ ຍຖຕ຺ຕາຍ ຍສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ຕຖາຠາວາຍ, ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສາ ຈ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ຍາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ, ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ສຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກງ຺ຄສມວາເຍ ເອກໍສິກາ ຕສ຺ສາ ປາຣິປູຣີຕິ ຕໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ສຣເຓສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ປໂນກາເສ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຏິປນ຺ນາ ຈ ອາຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສີຫນາທກິຈ຺ຈປາຣິປູຣິທີປເນ ປາຬິປເທເສ ຐຕ຺ວາ. ສໂມຘາເນຕພ຺ພາຕິ ສງ຺ກລິຕພ຺ພາ. ເອໂກ ສີຫນາໂທ ອສາຘາຣໂຓ ອຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິໂຍ ເສຏ຺ຐນາໂທ ອຠີຕນາໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຸຣິມານໍ ທສນ຺ນນ຺ຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ມຍ຺ຫໍ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປຸຣິມານໍ ທສນ຺ນໍ ສີຫນາທານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕ຺ຖ ສາມິວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ເອເກກສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິສາສຸ ຈ ນທຕີ’’ຕິ ອາທໂຍ ປຣິວາຣາ ‘‘ເອກຈ຺ຈໍ ຕປສ຺ສິໍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຣິສາຍໍ ນທຕິ ວິສາຣໂທ ນທຕິ ຍາວ ‘‘ປຏິປນ຺ນາ ອາຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາ ເສເສສຸປິ ນວສຸ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ສງ຺ກເລຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ. ເຕ ທສາຕິ ເຕ ‘‘ປຣິສາສຸ ຈ ນທຕີ’’ຕິ ອາທໂຍ ສີຫນາທາ. ປຸຣິມານໍ ທສນ຺ນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຸຣິມານໍ ທສນ຺ນໍ. ປຣິວາຣວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ປຣິວາຣວເສນ ໂຍຊິຍມານາ ສຕໍ ສີຫນາທາ. ປຸຣິມາ ຈ ທສາຕິ ຕຖາ ອໂຍຊິຍມານາ ປຸຣິມາ ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທສາຘິກໍ ສີຫນາທສຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວາທີນໍ ວາທນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທານໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວາທໍ. ປຏິເສເຘຕ຺ວາຕິ ຕຖາຠາວາຠາວທສ຺ສເນນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຍໍ ຠຄວາ ອຸທຸມ຺ພຣິກສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘ ນິຄ຺ໂຣຘ ຕປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓) ອຸປກ຺ກິເລສວິຠາຄໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິວິຠາຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສປຣິສສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ສີຫນາທໍ ນທິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ປຣິສຕິ ນທິຕປຸພ຺ພໍ ສີຫນາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໔. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊຄເຫ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ຕໍ ມໍ…ເປ… ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ກາມໍ ຍທາ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຠຄວາ ຈສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ນ ຕທາ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣຕິ, ຣາຊຄຫສມີເປ ປນ ວິຫຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຄເຫ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ຕໍ ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄິຊ຺ຌກູເຏ ວິຫຣຓຎ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ໂຍເຄຕິ ນເຍ, ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓູປາເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໕. ຍໍ ປຣິວາສໍ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິໂຕ ປຣິວສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍສ຺ມາ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕນ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ, ນ ຄິຫິຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ອປຣິວສິຕ຺ວາເຍວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ-ຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາວເສເນວ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໐) ເອຕ຺ຖ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ. ຄາມປ຺ປເວສນາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວສິຍາວິຘວາຖຸລ຺ລກຸມາຣິປຓ຺ຑກຠິກ຺ຂຸນິໂຄຈຣຕາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວເຈສຸ ກິໍກຣຓີເຍສຸ ທກ຺ຂານລສາທິຕາ, ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີສຸ ຕິພ຺ພຉນ຺ທຕາ, ຍສ຺ສ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໂຕ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອວຓ຺ເຓ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ວຓ຺ເຓ ອນຕ຺ຕມນຕາ, ຕທຸຠຍໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຓ຺ເຓ ຈ ອວຓ຺ເຓ ຈ ອຕ຺ຕມນຕາຕິ ອິເມສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຕານິ ປູເຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ຆໍສິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວີມໍສນວເສນ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ.

ຄຓມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາຕິ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ຄຓປ຺ປໂຫນການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຊ຺ເຌ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ນິສີທິຕ຺ວາ. ວູປກຏ຺ໂຐຕິ ວິວິຕ຺ໂຕ. ຕາທິສສ຺ສ ສີລວິໂສຘເນ ອປ຺ປມາໂທ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ ຕໍນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ. ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາປິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕປິ ເຕຫິ ເອກສງ຺ຄເຫ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ຕາຕິ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມເທວາຕິ ເຫຕຸນາວ ກາຣເຓເນວາ’’ຕິ. ‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓມ຺ຫິ ຊາຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຫິ ສໍເວຄປຸພ຺ພິກໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ອິຘ ‘‘ສມ຺ມເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸນາຕິ ຎາເຍນ. ປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ສມ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ, ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ນິຄມນວເສນ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ…ເປ… ວິຫາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອວ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນາ ປຣິໂຍສາປິຕາ. ຕໍ ປນ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາ…ເປ… ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໙. ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ໂປຏ຺ຐປາທປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໐໖. ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ເຊຕສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ວເນຕິ ເຊເຕນ ນາມ ຣາຊກຸມາເຣນ ໂຣປິເຕ ອຸປວເນ. ນິວາສຜາສຸຕາທິນາ ປພ຺ພຊິຕາ ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ, ວິຫາໂຣ. ໂຜໂຏ ປາເທສຸ ຊາໂຕຕິ ໂປຏ຺ຐປາໂທ. ວຕ຺ຖຈ຺ຉາຍາຉາທນປພ຺ພຊູປຄຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລຕິ ມຫາວິຠວຕາຍ ມຫາສາຣຕາປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ສມຍນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ, ຕໍ ຕໍ ສມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວທນ຺ຕີຕິ ປກາຣໂຕ ວທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມນ ຍຖາ ຕຖາ ສມຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຠຸຕໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຕເທຍ຺ຍຊາຓຸໂສຓີໂສຓທຓ຺ຑາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກາທິເກ. ຕິນ຺ທຸກາຈີຣເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິນ຺ທຸກາຈີໂຣ, ອາຣາໂມ. ຕຖາ ເອກາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສາລໂກ, ຕສ຺ມິໍ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ.

ອເນກາກາຣານວເສສເຎຍ຺ຍຕ຺ຖວິຠາວນໂຕ, ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ຍໂຕ ຕສ຺ສ ຎາຓຊາລຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ສມນ຺ນາຫາເຣ ກເຕ ປຐມໍ ເນສໍ ເວເນຍ຺ຍຠາເວເນວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຖ ສຣຓຄມນາທິວເສນ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ວີມໍສີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ. ນິໂຣຘນ຺ຕິ ສຎ຺ຎານິໂຣຘໍ. ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ຎາເຓນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ເຕ ນິໂຣຘໍ, ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓວເສນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ. ຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ຖິສາຣິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິກປ຺ປວຈນໍ ‘‘ຕາທິສໍ ອຕ຺ຖິ ເຈ, ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ເມຆວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕເມຆວຓ຺ຓໍ, ສຎ຺ຌາປ຺ປຠານຸຣຎ຺ຊິຕເມຆສງ຺ກາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຄ຺ຆນ຺ຕິ ອຠິນວໍ ອາທິໂຕ ຕຖາລທ຺ຘໂວຫາເຣນ, ອນຎ຺ຎປຣິໂຠຄຕາຍ, ຕຖາ ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ‘‘ປຈ຺ຈຄ຺ຆໍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສິລາທິວຸຕ຺ຕຣຕນລກ຺ຂຓູປປຕ຺ຕິຍາ ວາ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຄ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໐໗. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຊ຺ຌາສຍວເສນ, ນ ປເຣນ ອຸສ຺ສາຫິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕິປ຺ປຄຠາວເມວ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຠູຕກຖນໍ ນ ຕາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຠຄວາ ຫິ ຕທາ ກາລສ຺ເສວ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ໂປຏ຺ຐປາທໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຍນ຺ນູນາຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສໍສຍປຣິທີປໂນ, ອິຘ ປນ ສໍສຍປຣິທີປໂນ ວິຍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສໍສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຣິວິຕກ຺ໂກ ເອວ. ພຸທ຺ຘານໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ກຣິສ຺ສາມ, ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິໂກ ເອສ ຈິຕ຺ຕຈາໂຣ ພຸທ຺ຘານໍ ລພ຺ຠຕິ ສມ຺ຠວຕິ ວິຈາຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ນ ປນ ສໍສຍວເສນ. ເຕນາຫາຕິ ເຍນ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ, ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍນ຺ນູນາຫ’’ນ຺ຕິ. ປຣິກປ຺ປເນ ວາຍໍ ນິປາໂຕ. ‘‘ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກິຣິຍາປເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຍນ຺ນູນາ’’ຕິ ນິປາຕປເທນ ໂຊຕີຍຕິ. ອຫໍ ຍນ຺ນູນ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍທິ ປນາຕິ ອິທມ຺ປິ ເຕນ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ປນາຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໔໐໘. ຍຖາ ອຸນ຺ນຕປ຺ປາໂຍ ສທ຺ໂທ ອຸນ຺ນາໂທ, ເອວໍ ວິປຸລຠາເວນ ອຸປຣູປຣິ ປວຕ຺ໂຕປິ ອຸນ຺ນາໂທຕິ ຕທຸຠຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸນ຺ນາທິນິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຈ຺ຈໍ ນທມານາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ປຣິສາຍ. ອຸທ຺ຘໍຄມນວເສນາຕິ ອຸນ຺ນຕພຫຸລຕາຍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນວເສນ. ທິສາສຸ ປຕ຺ຖຏວເສນາຕິ ວິປຸລຠາເວນ ຠູຕປຣມ຺ປຣາຍ ສພ຺ພທິສາສຸ ປຕ຺ຖຣຓວເສນ. ອິທານິ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທຕາຍ ກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມສ຺ສາໂທ ນາມ ກາມຄຸຓສ຺ສາໂທ. ກາມຠວາທິຄໂຕ ອສ຺ສາໂທ ຠວສ຺ສາໂທ.

໔໐໙. ສຓ຺ຐເປສີຕິ ສໍຍມນວເສນ ສມ຺ມເທວ ຐເປສິ, ສຓ຺ຐປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຄາຣວສ຺ສ ຊຫາປນວເສນ ອາຈາຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສສ຺ສ ນິຄູຫນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາເປສີ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປສທ຺ທນ຺ຕິ ນິສ຺ສທ຺ທໍ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຠາວນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນປ຺ປມຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ອຄາຣວໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໔໑໐. ໂນ ອາຄເຕ ອານນ຺ໂທຕິ ຠຄວຕິ ອາຄເຕ ໂນ ອມ຺ຫາກໍ ອານນ຺ໂທ ປີຕິ ໂຫຕິ. ປິຍສມຸທາຈາຣາຕິ ປິຍາລາປາ. ‘‘ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລມຍເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ປພ຺ພຊິຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວໂຕ ອປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາຍາ’’ຕິ, ເຕນ ສາສເນ ອປ຺ປສນ຺ນາປິ ກຸລຄາຣເວນ ຠຄວຕິ ອປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ກາ ນາມ ກຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກຖາ ກາ ນາມ. ວິປ຺ປກຕາ ອາຣທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣິໂຍສິຕາ. ‘‘ກາ ກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສາ ປຣິໂຍສາປນໍ ປຏິຊານາຕິ ນາມ. ‘‘ກາ ກຖາ’’ຕິ ຈ ອວິເສສໂຈທນາຕິ ຍສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາປນໍ ປຏິຎ຺ຎາຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປເຣສໍ ອສພ຺ພຎ຺ຎູນໍ ອວິສຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ເທມີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສີ’’ຕິ.

ອຠິສຎ຺ຎານິໂຣຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໑. ສຸກາຣຓນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ອຕ຺ຖາວຫໍ ຫິຕາວຫໍ ກາຣຓໍ. ນານາຕິຕ຺ເຖສຸ ນານາລທ຺ຘີສຸ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ນານາຕິຕ຺ຖິກາ, ເຕ ເອວ ນານາຕິຕ຺ຖິຍາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ກຸຕູຫລເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ໂກຕູຫລາ, ສາ ເອວ ສາລາຕິ ໂກຕູຫລສາລາ, ເຕນາຫ ‘‘ໂກຕູຫລຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິ. ສຎ຺ຎານິໂຣເຘຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນາຍໍ ເທສນາ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎາສຫຄຕາ ສພ຺ເພປິ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘ’’ຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘສ຺ສ ປນ ເຕຫິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຂຓິກນິໂຣເຘ’’ຕິ ອາຫ. ກາມໍ ໂສປິ ເຕສໍ ອວິສໂຍວ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ນິໂຣຘກຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຕ຺ຕິໂຆໂສຕິ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ເອວໍ ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ສາວເກ ຈ ເອທິເສ ສໍວຣສມາທາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ຖຸຕິໂຆໂສ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ປຕ຺ຖຣຕິ. ປຏິຠາຄກິຣິຍນ຺ຕິ ປຬາສວເສນ ປຏິຠາຄຠູຕໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຠວນ຺ຕຣສມຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ວຸຏ຺ຐນສມຍໍ ອຠູຕປຣິກປ຺ປິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປາທິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ກຕ຺ວາ. ກິຎ຺ຈິເທວ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ‘‘ເອລມູເຄນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອຕ຺ຕກໍ, ເວລໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ກາຣຓໍ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ນິໂຣຘກຖນ຺ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິກຖໍ.

ເຕສູຕິ ໂກຕູຫລສາລາຍໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ. ເອກຈ຺ເຈຕິ ເອເກ. ປຸຣິໂມຕິ ‘‘ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອວໍວາທີ. ຍ຺ວາຍໍ ອິຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎຠາວາວຫໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ. ນິໂຣເຘຕິ ສຎ຺ຎານິໂຣເຘ. ເຫຕຸໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ເຍນ ເຫຕຸນາ ອສຎ຺ຎຠເວ ສຎ຺ຎາຍ ນິໂຣໂຘ ສພ຺ພໂສ ອນຸປ຺ປາໂທ, ເຍນ ຈ ຕໂຕ ຈຸຕສ຺ສ ອິຘ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປາໂທ, ຕໍ ອວິສຍຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ.

ນນ຺ຕິ ປຐມວາທິໍ. ນິເສເຘຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ໂຂ ນາເມຕໍ ໂຠ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອສຎ຺ຎິກຠາວນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ກິຣິຍມຍສຎ຺ຎາວເສນ ວິຄຕສຎ຺ຎິຠາວໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ວິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກິເລສານໍ ສນ຺ຕາປເນນ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ. ໂຆຣຕໂປຕິ ທຸກ຺ກຣຕາຍ ຠີມຕໂປ. ປຣິມາຣິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ນິພ຺ພິເສວນຠາວາປາທເນນ ສພ຺ພໂສ ມິລາປິຕຈກ຺ຂາທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ຠຄ຺ໂຄຕິ ຠຎ຺ຊິຕກຸສລຊ຺ຌາສໂຍ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ເອວໍ ສຎ຺ຎາ ຫິ ໂຠ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິອາກາເຣນ ສຎ຺ຎານິໂຣຘມາຫ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິໂຕ ປເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຍຖາຣຫໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາຖພ຺ພຓປໂຍຄນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທວິຫິຕໍ ອາຖພ຺ພຓິການໍ ວິສຎ຺ຎິຠາວາປາທນປໂຍຄໍ. ອາຖພ຺ພຓໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອາຖພ຺ພຓເວເທ ອາຄຕອຄ຺ຄິຊຸຫນປຸພ຺ພກໍ ມນ຺ຕຊປ຺ປນໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນຕາທິທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຎານິໂຣຘມາຫ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນຕາທິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ສ.

ຍກ຺ຂທາສີນນ຺ຕິ ເທວທາສີນໍ, ຍາ ‘‘ເທວຕາຠຕິໂຍຕິປິ’’ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມທນິທ຺ທນ຺ຕິ ສຸຣາມທນິມິຕ຺ຕກໍ ສຸປນໍ ເທວຕູປຫາຣນ຺ຕິ ນຈ຺ຈນຄາຍນາທິນາ ເທວຕານໍ ປູຊໍ. ສຸຣາປາຕິນ຺ຕິ ປາຕິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຣໍ. ທິວາຕິ ອຕິທິວາ ອຸສ຺ສູເຣ.

ເອລມູຄກຖາ ວິຍາຕິ ອິເມສໍ ປຓ຺ຑິຕມານີນໍ ກຖາ ອນ຺ຘພາລກຖາສທິສີ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິໂຣເຘຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຘຸເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິໂຣເຘ ເອເຕ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ນ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘນານາສຠາເວນ ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ເອກສຠາເວນ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎເນວາຕິ ອິເມຫິ ວຸຕ຺ຕາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາກາເຣເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຍໍ ນິໂຣໂຘ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ອເນກາກາຣໂວກາຣໍ ນິໂຣຘໍ ວິຠາເວສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ ອໂຫ ນູນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຫຕິ ອຈ຺ຉຣິເຍ, ນູນາຕິ ອນຸສ຺ສຣເຓ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ມາ ອໂຫ ນູນ ຠຄວາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓເທສນຕ຺ຕາ ນິໂຣຘມ຺ປິ ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຍ຺ຍ ມຎ຺ເຎຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອໂຫ ນູນ ສຸຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຈ຺ຉຣິຍວິຠາວນໂຕ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ, ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ໂຖປິ ເຈຕ຺ຖ ອໂຫ-ສທ຺ໂທ. ໂສ ຍສ຺ມາ ອນຸສ຺ສຣຓມຸເຂເນວ ເຕນ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂຫ ນູນາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຕ຺ເຖ’’ຕິ. ກາລປຸຄ຺ຄລາທິວິຠາເຄນ ພຫຸເຠທຕ຺ຕາ ອິເມສໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມານນ຺ຕິ ພຫຸວຈນໍ, ກຸສລ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິວຈນໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍາຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວສີຠາວສ຺ສ ຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ສຠາວໍ ຊານາຕີຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ ສຠາວໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ.

ອເຫຕຸກສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນິໂຣຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໒. ຆຣມຊ຺ເຌເຍວ ປກ຺ຂລິຕາຕິ ຆຣໂຕ ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ປຸຣິສາ ມຄ຺ຄໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ຆຣາຊິເຣນ ສມຕເລ ວິວຏງ຺ຄເຓ ເອວ ປກ຺ຂລນໍ ປຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວມາທິ ວິຠາເຄນ ອິຘ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາຍ ອກາຣຓຠາວປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຕາ ໂຈທນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຓສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ສເຫຕູ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ, ນ ນິໂຣຘສ຺ສ ສເຫຕຸສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ຫິ ສເຫຕຸໂກ, ນ ນິໂຣໂຘ. ຍທິ ຫິ ນິໂຣໂຘປິ ສເຫຕຸໂກ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນາປິ ຠວິຕພ຺ພໍ ອງ຺ກຸຣາທີນໍ ວິຍ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ຂຓນິໂຣຘວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ສພ຺ພໂສວ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ, ໂສ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ຕຖາຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໑.໔໑໒) ຕໂຕ ເອວ ຈ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາຍ ສເຫຕຸກໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ທີເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ສິກ຺ຂາ ເອກາຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາຕິ ກຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎປຣິຍາໂຍ ‘‘ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ສໂຕ ວາ ປນ ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໓.໒໑) ວິຍ, ນ ສງ຺ຂ຺ຍາວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາຍ ເອກຈ຺ຈາ ສຎ຺ຎາ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໔໑໓. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ອຸປຣິເທສນາຍໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວເສນ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຄຕາຕິ ສຠາວໂຕ ອຸປກາຣໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕຕິຍາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວເສນ ອາຄຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ ອາຄຕາ ເອວ, ຕຖາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ເອວ ອຠິສຎ຺ຎານິໂຣໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ອິຕຣາ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠາເວນ ອານີຕາ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄຕິ ປຎ຺ຈກາມໂກຏ຺ຐາເສ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາໂຄ. ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາໂຣຕິ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນຕາວເສນ ອສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຍ ໂກຈິ ກາມຈາໂຣ ຍາ ກາຈິ ໂລຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ປຸຣິໂມ ວິສຍວເສນ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ກາມຄຸຓາຣມ຺ມໂຓວ ໂລໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ປນ ຌານນິກນ຺ຕິຠວຣາຄາທິປ຺ປເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ໂລຠຈາໂຣ ກາມນຏ຺ເຐນ ກາເມສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາຕິ. ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາມສຎ຺ຎາຕິນາມຕາ ສຫຈຣຓຎາເຍນາຕິ ‘‘ກາມສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕທຸຠຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາຣໂຕ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສ ວິເສສທສ຺ສນໍ. ກາມໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄປິ ອສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຏີຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມຸຄ຺ຆາຏິເຕປິ ນ ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ສມຸຄ຺ຆາຏໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ນ ອິຕຣສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍສາຘາຣເຓນ ປຣິຍາເຍນ ອຸຠຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ກາມສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ສຣູປໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຠາວໂຕ ‘‘ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາໂຣ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສທິສຕ຺ຕາຕິ ກາມສຎ຺ຎາທິຠາເວນ ສມານຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຸຣິມາ’’ຕິ ສທິສກປ຺ປນາວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນາຄຕາ ຫິ ອິຘ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ນີວຣຓວິເວກໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ວິເວກເຊຫິ ປຐມຊ຺ຌານປີຕິສຸເຂຫິ ສຫ ອກ຺ຂາຕພ຺ພາ, ຕໍໂກຏ຺ຐາສິກາ ວາຕິ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂສງ຺ຂາຕາ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎາຫິ ນິປຸຓຕາຍ ສຸຂຸມຠູຕຕາຍ ສຸຂຸມສຎ຺ຎາ ຠູຕາ ສຸຂຸມຠາເວນ, ປຣມຕ຺ຖຠາເວນ ອວິປຣີຕສຠາວາ. ຌານໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຠາວນາສິທ຺ຘາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕາ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ສຸຂຸມາ’’ຕິ. ຠູຕຕາຍາຕິ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

ສມາປຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານານິ ວິຍ ວຸຏ຺ຐານໍ ຌາເນ ປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປິ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄກ຺ຂໂຓ ຘມ຺ເມສຸ, ນ ອາວຊ຺ຊນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານີຕິ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຈ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເຕນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຌານສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ກາມສຎ຺ຎາຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຕາວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ອຠາວໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ປຐມຊ຺ຌານຕປ຺ປຏິປກ຺ຂສຎ຺ຎາວເສນ ‘‘ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ນເຍນ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

໔໑໔. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຕໍຕໍສຎ຺ຎານໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣເຘ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອງ຺ຄວເສນ ໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອງ຺ຄໂຕ ສມ຺ມສນ’’ນ຺ຕິ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນຎ຺ຫິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ອງ຺ຄໂຕ ສມ຺ມສນໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ສຎ຺ຎາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ກິຎ຺ຈິ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ອງ຺ຄໂຕ ສມ຺ມສນໍ ອຸທ຺ຘຏ’’ນ຺ຕິ. ອງ຺ຄໂຕຕິ ວາ ອວຍວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນຸປທຘມ຺ມໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕເທວາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນເມວ.

ຍໂຕ ໂຂຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ນາມາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ອາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ອາທິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອິຕຣວິຠຕ຺ຕິໂຕປິ ໂຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ສກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄເຕ ສຎ຺ຎາ ສກສຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສກສຎ຺ຎີ, ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຐມຊ຺ຌານສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎວາ’’ຕິ. ສກສຎ຺ຎີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານນິໂຣຘປາທກຕາຍ ສາຕິສຍາຍ ຌານສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕໂກ ອີ-ກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ ຜຸສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສກສຎ຺ຎິຕາຄ຺ຄຫເຓນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຌາເນ ສພ຺ພໂສ ສຸຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂລກິຍານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ສາມິອຕ຺ເຖ ເອວ ວາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຕໍ ເຕສຸ ເສຏ຺ຐໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕສມ຺ປິ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ. ‘‘ໂລກິຍານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາປຕ຺ຕີຫິ ຕສ຺ສ ອເສຏ຺ຐຠາວໂຕ. ‘‘ກິຈ຺ຈກາຣກສມາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນໍ ອກິຈ຺ຈກາຣກສມາປຕ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ສ ອເສຏ຺ຐຠາວໂຕ. ອກິຈ຺ຈກາຣກຕາ ຈສ຺ສາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈາຠາວວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍເຖວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ, ເອວໍ ຜສ຺ສາທໂຍ ປີຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປກຕິວິປສ຺ສການໍ ສມ຺ມສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣູເປນ ຐິຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຫຏ຺ຐິມສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ວິຍ ປຏຸກິຈ຺ຈກຣຓສມຕ຺ຖາປິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊຸສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ອາຣຸປ຺ປກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໒໘໖) ສວິເສສໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ກສ຺ສຈິປິ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ອກິຈ຺ຈກາຣິກາ, ອິຕຣາ ກິຈ຺ຈກາຣິກາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາປິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕປຣິທມນາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິໂມເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ປກປ຺ເປຕີຕິ ສໍວິທຫຕິ. ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຫິ ຌານສຸຂໍ ອຕ຺ຕນິ ສໍວິທຫຕິ ນາມ. ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາຍູຫຕິ, ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ຫິ ສມຸທຍຏ຺ໂຐ. ຍສ຺ມາ ນິກນ຺ຕິວເສນ ເຈຕນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລູປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິກນ຺ຕິໍ ກຸຣຸມາໂນ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາ ອິທານິ ເມ ລພ຺ຠມານາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸໍ ຕໍສມຕິກ຺ກເມເນວ ອຸປຣິຌານຕ຺ຖາຍ ເຈຕນາຠິສງ຺ຂຣຓສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາຫິ ອຎ຺ຎາ. ຕໂຕ ຖູລຕຣຠາວໂຕ ໂອຬາຣິກາ. ກາ ປນ ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠວງ຺ຄສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເອວ ຫິ ອຸປຣິຌານຕ຺ຖາຍ ເຈຕນາຠິສງ຺ຂຣຓານິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄວເສນ ໂຫຕິ. ຍາວ ຈ ອຸປຣິ ຌານສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕາວ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຠວງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠວງ຺ຄສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ.

ເຈເຕນ຺ໂຕວາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຊ຺ຌານໍ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເອວ. ນ ເຈເຕຕິ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ວາ ປຸພ຺ພາໂຠຄາຠາວໂຕ ປຸພ຺ພາໂຠຄວເສນ ຫິ ຌານໍ ປກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອິຘ ‘‘ເຈເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ‘‘ອຫເມຕໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕມິ ອຸປສມ຺ປາເທມິ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ສາລຍສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນ ອນາລຍສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອກໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກມ຺ປິ ຌານໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນນິກນ຺ຕິກຕາຍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ‘‘ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປຏິປາເທຕິ.

ປຈ຺ຉາຠາເຄຕິ ປິຕຸຆຣສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠາເຄ. ຕໂຕ ປຸຕ຺ຕຆຣໂຕ. ລທ຺ຘຆຣເມວາຕິ ຍໂຕ ອເນນ ຠິກ຺ຂາ ລທ຺ຘາ, ຕເມວ ຆຣໍ ປຸຕ຺ຕເຄຫເມວ. ອາສນສາລາ ວິຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ຕໂຕ ປິຕຸຆຣປຸຕ຺ຕຆຣຏ຺ຐານິຍານໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ປິຕຸຆຣໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາຕິ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ປິຕຸຆຣໍ ນ ມນສິ ກຕ຺ວາ. ປຸຕ຺ຕຆຣສ຺ເສວ ອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມ຺ປິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນ ມນສິ ກຕ຺ວາ ປຣໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອຕ຺ຖາຍ ເອວ ມນສິກາໂຣ. ເອວໍ ອມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ, ມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ ຈ ອຸປມຸປເມຍ຺ຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ອາຈິກ຺ຂເນນປິ ມນສິກາຣສ຺ເສວ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ມນສິກາເຣນ ວິນາ ອາຈິກ຺ຂນໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ຕາ ຌານສຎ຺ຎາຕິ ຕາ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ປວຕ຺ຕາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາ. ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ປເທເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປນ ອຸປຣິ ອນຸປ຺ປາໂທ. ຍຖາ ຈ ຌານສຎ຺ຎານໍ, ເອວໍ ອິຕຣສຎ຺ຎານໍ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາ ຈ ໂອຬາຣິກາ ຠວງ຺ຄສຎ຺ຎາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂສ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎາຄ຺ເຄ ຐິໂຕ ອຣຫຕ຺ເຕ, ອນາຄາມິຜເລ ວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທ຺ວີຫິ ຜເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ, ໂສຬສວິຘາ ຎາຓຈຣິຍາ, ນວວິຘາ ສມາຘິຈຣິຍາຕິ ອິເມສໍ ວເສນ ນິໂຣຘປຏິປາທນປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ຜຸສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຸສນໍ ນາມ ວິນ຺ທນໍ ປຏິລທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອວ.

ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘປເທນ ອນນ຺ຕຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິປເທ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ປຊານປທໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣຘປເທນ ອນນ຺ຕຣິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປຏິ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຕຖາ ປທານຸປຸພ຺ພິຐປເນປິ ອຍໍ ວິເສສຕ຺ໂຖຕິ ໂຍຊນາ. ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໍ ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມສນວເສນ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ. ອນ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ນິໂຣຘປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສາເນ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊານກາຣິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພປາຏິຫາຣິກປຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖສາຘິກາ ປຎ຺ຎາ ກິຈ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ.

ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຣູປວິເສໂສ, ສມາປຊ຺ຊນໂກ, ສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ຐານໍ, ກາຣຓໍ, ສມາປຊ຺ຊນາກາໂຣ’’ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ. (ວິສຸທ຺ຘີ. ໒.໘໖໗) ກຖິຕໂຕວາຕິ ກຖິຕຏ຺ຐານໂຕ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ອິຘ ຕໍ ວທາມ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ໂຂ ອຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄຫິຕາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເອວໍ ໂປຏ຺ຐປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຕຍາຕິ ອນຸຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໔໑໕. ສຎ຺ຎາ ອຄ຺ຄາ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ. ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸປິ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ‘‘ປຸຖູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພຫູນິປີ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ປກາຣວິເສໂສ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ນ ປກາຣສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເຍນ ກສິເຓນາ’’ຕິ, ປຖວີກສິເຓນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ ຈ. ຌານໍ ຕາວ ຍຸຕ຺ໂຕ ກຣຓຠາໂວ ສຎ຺ຎານິໂຣຘຜຸສນສ຺ສ ສາຘກຕມຠາວໂຕ, ກຖໍ ກສິຓານນ຺ຕິ? ເຕສມ຺ປິ ໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຌານານໍ ນິໂຣຘຜຸສນສ຺ສ ສາຘກຕໍ ອຠາໂວ, ຕທຄ຺ເຄນ ກສິຓານມ຺ປິ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ອເນກກຣຓາປິ ກິຣິຍາ ໂຫຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ອສ຺ເສນ ຍາເນນ ທີປິກາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ເອກວາຣນ຺ຕິ ສກິໍ. ປຸຣິມສຎ຺ຎານິໂຣຘນ຺ຕິ ກາມສຎ຺ຎາທິປຸຣິມສຎ຺ຎາຍ ນິໂຣຘໍ, ນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕໍ ສຎ຺ຎານິໂຣຘໍ. ເອກໍ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອກໍ ສຎ຺ຎາຠູຕໍ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐິມສຎ຺ຎາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ສຎ຺ຎາ ຈ ສາ ອຄ຺ຄຎ຺ຈາຕິ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄໍ, ນ ສຎ຺ຎາສຸ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ວາເຣຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ເສສກສິເຓສູຕິ ກສິຓານໍເຍວ ຄຫຓໍ ນິໂຣຘກຖາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ກສິຓຊ຺ຌານານິ ເອວ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວທຕິ ຍຖາ ‘‘ເຍນ ເຍນ ກສິເຓນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ວທຕິ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ສພ຺ພໍ ເອກວາຣໍ ສມາປນ຺ນຌານໍ. ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂເຓນ ຕໍສຠາວາວິເສສໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອປຣາປຣນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

໔໑໖. ຌານປທຏ຺ຐານໍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ສຎ຺ຎາຎາຓານິ ທສ຺ສິຕານິ ປຐມນເຍ. ທຸຕິຍນເຍ ປນ ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນ ສຎ຺ຎາຎາຓານິ ທສ຺ສິຕານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຐມນໂຍ ໂລກິຍຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍນໂຍ ມິສ຺ສໂກ ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ອສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມໍ ສຸຠໍ ຖິຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ສຎ຺ຎາຎາຓານິ ທສ຺ສິຕານິ ຕຕິຍນເຍ. ຕໂຍເປເຕ ນຍາ ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນ ທສ຺ສິຕາ.

‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ’’ຕິ ວິຠາເວຕຸໍ ຕິປິຏກມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາໂທ ອາຠໂຕ. ນິໂຣຘໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ກຖິເຕ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຎ຺ຎາຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ນາມ, ນິໂຣຘໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສິຍາ ອນາຄາມິຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ, ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ປຘານາ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິໍ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິ ຕທາ ທີຆນິກາຍຕນ຺ຕິໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕ ອິມໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຏິປາຏິຍາ ຕໂຍ ນເຍ ກເຖນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ຍສ຺ສ ຍຖາ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ມຄ຺ຄຜລຎາເຓສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ນິຍມໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ຜລສມາຘິສຎ຺ຎາປຈ຺ຈຍາຕິ ຜລສມາຘິສຫຄຕສຎ຺ຎາປຈ຺ຈຍາ. ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອນຸສ຺ສຣຓຕ຺ໂຖ. ຍຖາຘິຄຕຘມ຺ມານຸສ຺ສຣຓປກ຺ຂິຍາ ຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ສມາຘິສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຄຫິຕໍ ສຫຈຣຓຎາເຍນ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ.

ສຎ຺ຎາອຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໗. ເທສນາຍ ສຓ຺ຫຠາເວນ ສາຣມ຺ຠມກ຺ຂິສ຺ສາທິມລວິໂສຘນໂຕ ສຸຕມຍຎາຓໍ ນ຺ຫາປິຕໍ ວິຍ, ສຸຂຸມຠາເວນ ຕນຸເລປນວິລິຕ຺ຕໍ ວິຍ, ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕຕາຍ ກຸຓ຺ຑລາທິອລງ຺ກາຣວິຠູສິຕໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕທນຸປເສວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ຈ ຕຖາຠາໂວ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຖາຠາວາປຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘກຖາຍ ນິເວສນຎ຺ຈສ຺ສ ສິຣິສຍນປ຺ປເວສນສທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຓ຺ຫສຸຂຸມ…ເປ… ອາໂຣປິໂຕປີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ນິໂຣຘກຖາຍໍ. ສຸຂໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ອລຠນ຺ໂຕ. ມລວິທູສິຕຕາຍ ຄູຖຏ຺ຐານສທິສໍ. ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ. ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອນຸຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອທິໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍ ປນາຕິ ໂອຬາຣິໂກ, ມໂນມໂຍ, ອຣູປີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຕວາທານໍ ວເສນ ຕິວິເຘສຸ ກຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຫຣນ຺ໂຕຕິ ວິທ຺ຘໍສນໂຕ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ, ນິຄູຫນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ຘໍ ເອກຕ຺ຕວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຣູປີຠາວໂຕ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຈ຺ເຈຕິ ອຕ຺ຕວາທີ, ອນ຺ນປາໂນປຘານຕຎ຺ຈສ຺ສ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຣູປີຠາວໂຕ ເອວ ຈ ສຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຎາຍາຄຕເມວ, ຍໍ ເວທວາທິໂນ ‘‘ອນ຺ນມໂຍ, ປານມໂຍ’’ຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ສນ຺ຘາຍາ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ໂຂ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍທິ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ, ນ ສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎາຍ ອຣູປຠາວຕ຺ຕາ, ຣູປຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອສຎ຺ຊານນສຠາວຕ຺ຕາ, ຣູປີ ຈ ສມາໂນ ຍທິ ຕວ ມເຕນ ນິຈ຺ໂຈ, ສຎ຺ຎາ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເຠທສພ຺ຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາ, ເອວມ຺ປິ ‘‘ອຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ອເຈຕໂນຕິ ນ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ, ຜລສ຺ສ ຈ ນ ອຸປຠຸຎ຺ຊໂກຕິ ອາປນ຺ນເມວ, ເຕນາຫ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ຈ ຫິ ເຕ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕຕິ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ຊານໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຎ຺ຎາ ຈ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎາ ຈ ສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຸປ຺ປາທປຸພ຺ພໂກ ນິໂຣໂຘ, ນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຣຸຊ຺ຌກໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໔໑໘-໔໒໐. ມໂນມຍນ຺ຕິ ຌານມນໂສ ວເສນ ມໂນມຍໍ. ໂຍ ຫິ ພາຫິຣປຈ຺ຈຍນິຣເປກ຺ໂຂ, ໂສ ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ມໂນມໂຍ. ຣູປໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຣີຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ຍໍ ເວທວາທິໂນ ອານນ຺ທມໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓມໂຍຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ‘‘ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ. ໂທເສ ທິນ຺ເນຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາວ ສຎ຺ຎາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂທເສ ທິນ຺ເນ. ອິຘາປິ ປຸຣິມວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂທສທສ຺ສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍທິ ອຕ຺ຕາ ມໂນມໂຍ, ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄີ, ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຈ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ສິຍາ, ນ ຈ ສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ມໂນມໂຍ ຈ ຫິ ເຕ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມໍ ໂອຬາຣິກໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ມໂນມຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຣູປິໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊານາຕີຕິ? ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕຖາປິ ອິເມ ຕິຕ຺ຖິຍາ ນາມ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ນິຂາຕຂາຓຸໂກ ວິຍ ຈຎ຺ຈລາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ປກຕິສຎ຺ຎາຍ. ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ອິຈ຺ຉຕິ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຸທຍວຍທສ຺ສນໂຕ. ຕຖາປິ ‘‘ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕສມຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ອວິຈ຺ເຉທໍ ປຣິກປ຺ເປນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕໍ ມຎ຺ຎຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ປນ ສສ຺ສຕໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວາທທ຺ວເຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕາ, ຕຖາ ຈສ຺ສ ອເຈຕນຕາທິໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ທຸນ຺ນິວາໂຣ, ຕເຖວ ອິມສ຺ມິໍ ວາເທ ໂທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເຖວສ຺ສ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນາຕິ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສນ. ອຠິຠູຕຕ຺ຕາຕິ ອນາທິກາລຠາວິຕຠາເວນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ນິວາຣິຕຎາຓຈາຣຕ຺ຕາ. ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ເຍນ ສນ຺ຕຕິຆເນນ, ສມູຫຆເນນ ຈ ວຎ຺ຈິໂຕ ພາໂລ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຘມ຺ມສມູຫໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຈ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣຕິ, ຕໍ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ຆນຄ຺ຄຫຓໍ ວິນິຠຸຊ຺ຊ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍມ຺ປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕາທິສສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ນາຎ຺ຎາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວຕາ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາ ນາມາຍໍ ນານາຣມ຺ມຓາ ນານາກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເວຕິ ຈາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ສຎ຺ຎາມຍໍ ສຎ຺ຎາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ນິຈ຺ຈເມວ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສຓ຺ຫສຸຂຸມປຣມຄມ຺ຠີຣຘມ຺ມຕາ ນ ຎາຍເຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

ທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນໍ ທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສາ ເອວ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານວເສນ ຂມນໍ ຂນ຺ຕິ. ຕຖາ ໂຣຈນໍ ຣຸຈິ. ‘‘ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຍຖາ ອຣິຍວິນເຍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາວເສນ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາເຍວ. ອຎ຺ຎເທວາຕິ ຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິ, ຕສ຺ສ ຈ ອນິຈ຺ຈຕາທິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎເທວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານໍ ອຕ຺ຕານໍ ສສ຺ສຕາທິ ເຕ ຂມຕິ ເຈວ ຣຸຈ຺ຈຕິ ຈ. ອາຍຸຎ຺ຊນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ອາໂຍໂຄ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ’’ຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣມຕ຺ຕຈິນ຺ຕນາທິປຣິພ຺ພາຊກປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ທຸຊ຺ຊານເມຕໍ ຘມ຺ມຕໍ ຕ຺ວໍ ‘‘ອຍໍ ປຣມຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ສມ຺ມຸຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຠາຄສ຺ສ ທຸພ຺ພິຠາຄຕ຺ຕາ. ‘‘ຍທິ ເອຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ຕໍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ອິມໍ ປນຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ໂຎ ວາ ສຎ຺ຎໂຕຕິ ສຎ຺ຎາສຠາວໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ.

ໂລກີຍຕິ ທິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປໍ, ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ອຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິສ຺ສ ກາຣໂກ, ເວທໂກ ຈາຕິ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑; ອຸທາ. ໕໕) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ນ ເຫສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖນິສ຺ສິໂຕ ຕທສໍວຕ຺ຕນໂຕ. ໂຍ ຫິ ຕທາວໂຫ, ໂສ ຕໍນິສ຺ສິໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລເຠຍ຺ຍ ຍຖາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ. ເອເຕເນວ ຕສ຺ສ ນ ຘມ຺ມນິສ຺ສິຕຕາປິ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕເທວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ ຍຖາ ‘‘ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ’’ຕິ, (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒໑) ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘຸປສມາສໍວຕ຺ຕນໍ ວຏ຺ຏນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏສມ຺ພນ຺ຘນໂຕ ຈ. ຕຖາ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ໂພຘນິພ຺ພານາສໍວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຊານນາຍາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສນ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາຕິ ຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາວເສນ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຠິຊານນາຍາຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາວເສນ ຊານນາຍ, ຕໍ ປນ ວຏ຺ຏສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຏິເວຘາຍ.

ກາມໍ ຕຓ຺ຫາປິ ທຸກ຺ຂສຠາວາ, ຕສ຺ສາ ປນ ສມຸທຍຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຠາວນໂຕ ອຸປ຺ປາທນໂຕ. ທຸກ຺ຂໍ ປຠາເວນ຺ຕີປິ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິຕາ ເອວ ປຠາເວຕິ, ນ ເກວລາຕິ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສມຸທຍາ ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ປຏິປທາ ຈາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີປຏິປທາ. ມຄ຺ຄປາຕຸຠາໂວຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມຸປ຺ປາໂທ. ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອເສກ຺ຂຜລາຘິຄໂມ. ອາກາຣນ຺ຕິ ຕໍ ຄມນລິງ຺ຄໍ.

໔໒໑. ສມນ຺ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ໂຕທນໍ ວິຊ຺ຌນໍ ສນ຺ນິໂຕທກໍ, ວາຈາຍາຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຈນປໂຕເທນາ’’ຕິ. ສຊ຺ຌພ຺ຠຣິຕນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຠຸສໍ ອຣິຕໍ ອກໍສູຕິ ສຕມຕ຺ເຕຫິ ຕຸຕ຺ຕເກຫິ ວິຍ ຕິໍສສຕມຕ຺ຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ວາຈາປໂຕທເນຫິ ຕຸທິໍສຸ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖສຠາວໂຕ ອຸປລພ຺ຠມານໍ, ນປກຕິອາທິ ວິຍ ອນຸປລພ຺ຠມານໍ. ຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໍ. ຕຖນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສູຕິ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ ເຕ ຘມ຺ເມ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ. ຐິຕສຠາວນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐິຕສຠາວໍ, ຕທຸປ຺ປາທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິຍາມຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມ຺ປາປນນິຍາເມນ ນິຍຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອທິສາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ.

ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ຕໂປຏ຺ຐປາທວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໒໒. ສຸຂຸເມສຸ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣສູຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈເຣສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ກຸສໂລຕິ ປຸພ຺ເພ ພຸທ຺ຘສາສເນ ກຕປຣິຈຍຕາຍ ເຉໂກ ອໂຫສິ. ຄິຫິຠາເວ ອານິສໍສກຖາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ກຖເນນ ວິພ຺ຠມເນ ນິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ສຍມ຺ປິ ສີລວາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ຉ ວາເຣ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໓໗; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໖໙) ວິພ຺ຠມິ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂເກນ ຫິ ຜເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມຫາສາວກສ຺ສ ກຖິເຕຕິ ມຫາສາວກສ຺ສ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອປສາທນກຖິຕນິມິຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ລທ຺ຘຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

໔໒໓. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ສຸວຸຕ຺ຕທຸຣຸຕ຺ຕສມວິສມທສ຺ສນສມຕ຺ຖປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ອຠາເວນ. ຈກ຺ຂຸມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາທິເສນ ຈກ຺ຂຸນາ ປຸຣິໂສ ‘‘ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຠາສິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໂກຏ຺ຐາສາຕິ ເອກນ຺ຕິກາ, ນິພ຺ພານາວຫຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຐປິຕາຕິ ວວຕ຺ຖາປິຕາ. ນ ເອກໂກຏ຺ຐາສາ ນ ເອກນ຺ຕິກາ, ນ ນິພ຺ພານາວຫຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາ ວຏ຺ຏນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກໍສິກຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໔໒໕. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຣຠີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປໂຍຊນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ສຕິ ຫິ ຜລສິທ຺ຘິຍໍ ເຫຕຸສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕີຕິ. ປຎ຺ຎາປິຕນິຏ຺ຐາຍາຕິ ປເວທິຕວິມຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິໂຍສານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕາຍາຕິ ‘‘ນິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິຏ຺ຐາມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ນິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ອນິຍ຺ຍານິກຕາ, ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ນິຏ຺ຐາຍ. ນິຍ຺ຍານໍ ວາ ນິຄ຺ຄມນໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຸປສໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍານເມວ ນິຍ຺ຍານິກໍ, ນ ນິຍ຺ຍານິກໍ ອນິຍ຺ຍານິກໍ, ໂສ ເອວ ຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຠາໂວ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ, ນ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຕສໍ ສມເຍ ນິພ຺ພານປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ຈ ນ ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິອາທິ. ໂລກຖູປິກາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ, ອຎ຺ຎາ ປກຕີ’’ຕິ ປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣາວໂພໂຘ ໂມກ຺ໂຂ, ພຸທ຺ຘິອາທິຄຸຓວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຕ຺ຕນິ ອວຏ຺ຐານໍ ໂມກ຺ໂຂ, ກາຍປວຕ຺ຕິຄຕິຊາຕິພນ຺ຘານໍ ອປ຺ປມຊ຺ຊນວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ໂຕ ໂມກ຺ໂຂ, ຍຎ຺ເຎຫິ ຊຸເຕນ ປເຣນ ປຸຣິເສນ ສໂລກຕາ ໂມກ຺ໂຂ, ສມີປຕາ ໂມກ຺ໂຂ, ສຫໂຍໂຄ ໂມກ຺ໂຂຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ, ເຍນາກາເຣນ ‘‘ນິຏ຺ຐາ ປາປຸຓີຍຕີ’’ຕິ ເຕຫິ ປເວທິຕາ, ເຕນາກາເຣນ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ‘‘ນາຍໍ ນິຏ຺ຐາ ປຏິປທາ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐາ ປຏິປທາ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສໍສາເຣ ເອວ ປຣິພ຺ຠມາເປນ຺ຕີ ນິວຕ຺ຕຕິ.

ປຘານໍ ຊານນໍ ນາມ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານນໍ ຕສ຺ສ ປມາຓເຊຏ຺ຐຠາວໂຕ, ອິຕຣສ຺ສ ສໍສຍານຸພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊານໍ ປສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນຕ຺ຖ ທສ຺ສເນນ ຊານນໍ ວິເສເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອກນ຺ຕສຸເຂ ໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຊານນ຺ຕິ ວາ ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອນຸມານວິສຍຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ໂຄຈຣຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂລໂກ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາໂຕ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕຕິ.

ຍສ຺ມາ ໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣຠາເວນ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານີ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານີຕິ ທິຏ຺ຐວາ, ທສ຺ສນຠູເຕນ, ຕທນຸຄເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຄຫິຕປຸພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຣີຣສຓ຺ຐານາທີນີ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອປ຺ປາຏິຫີຣກ ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸນາສິກໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປາຏິຫີຣກໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ‘‘ອປ຺ປາຏິຫີຣໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ ວຈນໍ. ປາຏິຫາຣິຍເມເວຕ຺ຖ ‘‘ປາຏິຫີຣກ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປາຏິຫີຣກໍ ອປ຺ປາຏິຫີຣກໍ ປເຣຫິ ວຸຈ຺ຈມານອຸຕ຺ຕເຣຫິ ສອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຫຣຓວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສອຸຕ຺ຕຣຎ຺ຫິ ວຈນໍ ເຕນ ອຸຕ຺ຕເຣນ ປຏິຫາຣີຍຕິ ອຕິວິປຣິວຕ຺ຕີຍຕິ. ຕໂຕ ເອວ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ປຏິຫຣຓມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ.

໔໒໖. ວິລາໂສ ລີຬາ. ອາກປ຺ໂປ ເກສພນ຺ຘວຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ອາທິອາກາຣວິເສໂສ, ເວສສໍວິຘານໍ ວາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠາວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຠາໂວ’’ຕິ ຈ ຈາຕຸຣິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໂຍອຕ຺ຕປຏິລາຠວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ອາຫິໂຕ ອຫໍ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠຕິ ອຕ຺ຕຠາວປຏິລາໂຠ’’ຕິ. ກາມຠວໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ອິຕຣທ຺ວຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ. ຣູປຠວໍ ທສ຺ເສຕິ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຣູປີຠາເວນ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ. ສໍກິເລສິກາ ຘມ຺ມາ ນາມ ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຕທຠາເວ ກສ຺ສຈິ ສໍກິເລສສ຺ສາປິ ອສມ຺ຠວໂຕ. ໂວທານິຍາ ຘມ຺ມາ ນາມ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕາສໍ ວເສນ ສພ຺ພໂສ ຈິຕ຺ຕໂວທານສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ.

໔໒໙. ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອສມຸຈ຺ເຉເທ ປນ ນ ກທາຈິປິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ປາຣິປູຣີ, ເວປຸລ຺ລໍ ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ສມຸຈ຺ເຉເທ ປນ ສຕິ ເອວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຜລປຎ຺ຎາ-ຄ຺ຄຫຓໍ. ຕາ ຫິ ສກິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ເອວ ອປຣິຫານຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ຕຣຸຓປີຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕາ ອລທ຺ຘາເສວນາ ທຸພ຺ພລາ ປີຕິ. ພລວຕຸຏ຺ຐີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘາເສວນາ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຖິຣຕຣາ ປີຕິ. ‘‘ຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາ’’ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ໂວຫາຣໍ ‘‘ສໍກິເລສິກໂວທານິຍຘມ຺ມານໍ ປຫານາຠິວຸທ຺ຘິນິຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຣິປູຣິເວປຸລ຺ລຠູຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຖຍິມ຺ຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕສ຺ສ ມມ ໂອວາທກຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວິຫຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ປໂມທປ຺ປຠາວິຕາ ປີຕິ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍໍ ສມ຺ມເທວ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ຈ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ຎາຓຎ຺ຈ ຕຖາຠູໂຕ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ. ສນ຺ຕປຓີຕຕາຍ ອຕປ຺ປໂກ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຸຂວິຫາໂຣຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ.

ປຐມຊ຺ຌາເນ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ເຕ ຫີນຠາວໂຕ ປີຕິ ທຸພ຺ພລາ ປາໂມຊ຺ຊປກ຺ຂິກາ, ສຸວິຠາວິເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປຄຸເຓ ສາ ປຓີຕາ ພລວຠາວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓກິຈ຺ຈາ ປີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນ ປາໂມຊ຺ຊາທໂຍ ຉປິ ຘມ຺ມາ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ສມາຘິ ຄຫິໂຕ. ສຸຂໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອປເຣ, ເຕສໍ ມເຕນ ສນ຺ຕສຸຂຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ທຸພ຺ພລປີຕິສງ຺ຂາຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິວຕ຺ຕຕິ ຫາຍຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣເຫນ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສພ຺ພທາ ປີຕິ ພລວຕີ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ປຐມຊ຺ຌາເນ ວິຍ ກທາຈິ ທຸພ຺ພລາ. ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາ ປາທກຊ຺ຌານເມວາຕິ ອຸປຣິ ມຄ຺ຄໍ ອກເຖຕ຺ວາ ເກວລໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານໍ ກຖິຕໍ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠາເວນ ຌານານິ ກເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພກາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ກຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາຕິ ປຐມຊ຺ຌານິກາທິກາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອກເຖຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກາ ເອວ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ. ປີຕິເວວຈນເມວ ກຕ຺ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປີຕີນໍ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕິເວວຈນເມວ ກຕ຺ວາ. ປີຕິສຸຂານໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣ’’ຕິ ສາຕິສຍສ຺ສ ສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິ ນາມ ກຖິຕາ. ກາມໍ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ປີຕິສຸຂານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ ນ ສນ຺ຕປຓີຕານິ, ສນ຺ຕປຓີຕານິ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ.

໔໓໒-໔໓໗. ວິຠາວນຕ຺ໂຖຕິ ປກາສນຕ຺ໂຖ ສຣູປໂຕ ນິຣູປນຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິອາທິ. ນນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກໍ ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ. ສປ຺ປຏິຫຣຓນ຺ຕິ ປເຣນ ໂຈທິຕວຈເນນ ສປຣິຫາຣໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ. ຕຸຈ຺ໂຉຕິ ມຸສາ ອຠູໂຕ. ສ຺ເວວາຕິ ໂສ ເອວ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມເຍ ວິຊ຺ຊມາໂນ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠຕ຺ເວວ ນິຍ຺ຍາເຕສິ, ນ ນໍ ສຣູປໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ຣູປາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ຣູປເວທນາທໂຍ ເອວ ເອຕ຺ຖ ໂລເກ ສຠາວຘມ຺ມາ. ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠຕິ ປນ ເຕ ຣູປາທິເກ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ນາມມຕ຺ຕເມຕ’’ນ຺ຕິ. ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນາມຠູຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາວເສນ.

໔໓໘. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠຕິ ຣູປາທິເກ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕ ສມເຍ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ. ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນຍນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາ ປເຣ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ເຕນາກາເຣນ ກາລວິຠາຄໂຕ ປຏິປທານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປນວເສນ ວິນຍນຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຈ຺ໂຈ ອໂຫສີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕີຕສມເຍ ອຸປາທານສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ສຈ຺ຈຠູໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອໂຫສິ, ນ ປນ ອນາຄໂຕ ອິທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ຕທຸປາທານສ຺ສ ຕທາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເຍ ເຕ ອຕີຕາ ຘມ຺ມາ ອຕີຕສມເຍ ອຕີຕຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ ອຸປາທານຠູຕາ ຣູປາທໂຍ. ເຕ ເອຕຣຫິ ນຕ຺ຖິ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ອເຫສຸນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ລພ຺ຠນໂຕ. ໂສປິ ຕທຸປາທາໂນ ເມ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕີຕສມເຍ ສຈ຺ໂຈ ຠູໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນາຄຕານຎ຺ເຈວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຸປາທານຠູຕານໍ ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ອຕີຕສມເຍ ອຠາວາ ຕທຸປາທາໂນ ອນາຄໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ຕສ຺ມິໍ ອຕີຕສມເຍ ໂມໂຆ ຕຸຈ຺ໂຉ ມຸສາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມມຕ຺ຕເມວາຕິ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ. ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ ປຏິຊານາຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ.

‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍ ເຕ ອນາຄຕາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ເອຕຣຫິ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສປິ ເມ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ສຈ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ຕທາ ອຠາວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂມໂຆ ອຕີໂຕ ໂມໂຆ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເຍ ອິເມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ເອຕຣຫິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂຍຍໍ ເມ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ, ໂສ ອິທານິ ສຈ຺ໂຈ. ອຕີຕານາຄຕານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອິທານິ ອຠາວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂມໂຆ ອຕີໂຕ ໂມໂຆ ອນາຄໂຕຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນາມມຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

໔໓໙-໔໔໓. ສໍສນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ ສມາເນຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຂີຣໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຠູຕຸປາທາຍສຎ຺ຎິຕໍ ອຸປາທານວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ຂີຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ນ ຕສ຺ມິໍ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ ຂີຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປາທານສ຺ສ ທຘິອາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸປາທານໂຕ. ປຏິນິຍຕວຕ຺ຖຸກາ ຫິ ເອກາ ໂລກສມຎ຺ຎາ, ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ສງ຺ຂາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ນມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນາມໍ. ໂວຫຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວຫາໂຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິນາ ຂີເຣ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທຘິອາທີສຸ ອຕິທິສຕິ.

ສມນຸຊານນມຕ຺ຕການີຕິ ‘‘ອິທໍ ຂີຣໍ, ອິທໍ ທຘີ’’ຕິອາທິນາ ຕາທິເສ ຠູຕຸປາທາຍຣູປວິເສເສ ໂລເກ ປຣມ຺ປຣາຠຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມນຸຊານນໍ ວິຍ ປຈ຺ຈຍວິເສສວິສິຏ຺ຐໍ ຣູປາທິຂນ຺ຘສມູຫໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຈ ‘‘ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຣູໂປ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ສມນຸຊານນມຕ຺ຕການິ, ນ ຈ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຸປາທານໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຸຕ຺ຕິມຕ຺ຕການີຕິ ສທ຺ທນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓູປາຍມຕ຺ຕການິ. ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຜສ຺ໂສຕິ ຫິ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓຸຕ຺ຕຣກາລໍ ຕທນຸວິທ຺ຘປຓ຺ຓຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓມຸເຂເນວ ຕທຕ຺ຖາວໂພໂຘ. ວຈນປຖມຕ຺ຕການີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ໂວຫາຣມຕ຺ຕການີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ໂວຫາຣມຕ຺ຕການິ. ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕການີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ຕໍຕໍນາມປຎ຺ຎາປນມຕ຺ຕການິ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂປໂສ’’ຕິ ວາ ສພ຺ພເມຕໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕກໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຕໍ ພຸທ຺ເຘຫິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ທ຺ເວ ກຖາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມຸຕິຍາ ໂວຫາຣສ຺ສ ກຖນໍ ສມ຺ມຸຕິກຖາ. ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ກຖນໍ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ອນິຈ຺ຈາທິກຖາປິ ປຣມຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕກຖາ ປຣມຕ຺ຖກຖາຕິ ກຕ຺ວາ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ໂມ ຫິ ‘‘ອນິຈ຺ໂຈ, ທຸກ຺ໂຂ, ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສມ຺ມຸຕິຘມ຺ໂມ. ກສ຺ມາ ປເນວໍ ທຸວິຘາ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາປວຕ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ’’ຕິອາທິນາ. ຍສ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖກຖາຍ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ, ອຣິຍສຈ຺ຈກຖາ ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ເທສນາ, ຕສ຺ມາ ວິເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວເສນ ສມ຺ມຸຕິກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຠຄວາ ປຣມຕ຺ຖກຖໍເຍວ ກເຖຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອາທິໂຕວ…ເປ… ກເຖຕີ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ, ເຕນສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ມຸຕິກຖາປຸພ຺ພິກາ ປຣມຕ຺ຖກຖາ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ປຣມຕ຺ຖກຖາປຸພ຺ພິກາ ສມ຺ມຸຕິກຖາ. ອິຕິ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສລສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ເທສນາປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມຕໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ເອວ ສມ຺ມຸຕິໍ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສມ຺ມຸຕິໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕເຍວ ຘມ຺ມຕໍ ວິຠາເວຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິເວສາຕິຘາວນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ນາຠິນິວິເສຍ຺ຍ, ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ປຐມໍ ສມ຺ມຸຕິໍ ກຕ຺ວາ ກຖນໍ ປນ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກຕິຍາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ສມ຺ມຸຕິ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຠູຕາ, ຕໍ ກຖໍ ພຸທ຺ຘາ ກເຖນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິກຖໍ ກເຖນ຺ຕາປີ’’ຕິອາທິ. ສຈ຺ຈເມວາຕິ ຕຖເມວ. ສຠາວເມວາຕິ ສມ຺ມຸຕິຠາເວນ ຕໍສຠາວເມວ, ເຕນາຫ ‘‘ອມຸສາວາ’’ຕິ. ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ສຈ຺ຈາທິຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ອິເມສໍ ປນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖານໍ ໂກ ວິເສໂສ? ຍສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອວຍວວິນິພ຺ໂຠເຄ ກເຕ ນ ຕໍສຎ຺ຎາ, ໂສ ຆຏປຏາທິປ຺ປເຠໂທ ສມ຺ມຸຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປຣມຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາເວ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມຸຕິປິ ສຈ຺ຈສຠາວາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສີ’’ຕິອາທິ.

ອິທານິ ເນສໍ ສຈ຺ຈສຠາວໍ ກາຣເຓນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ ວິສໍວາທນາຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸມາຫ ‘‘ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ໂລກສິທ຺ຘາ ຫິ ສມ຺ມຸຕິ ສງ຺ເກຕວຈນສ຺ສ ອວິສໍວາທນຕາຍ ກາຣຓໍ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາໂວ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ ຍາຖາວໂຕ ອວິສໍວາທນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຘມ຺ມານໍ ຠູຕລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ, ສຠາວຘມ຺ມານໍ ໂຍ ຠູໂຕ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ, ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ອງ຺ຄນໍ ຎາປນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ຍທິ ຕຖາຄໂຕ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ສມ຺ມເທວ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວທຕິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍມຫາຊເນຫິ ວິເສໂສຕິ ອາຫ. ‘‘ຍາຫິ ຕຖາຄໂຕ ໂວຫຣຕິ ອປຣາມາສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂລກິຍມຫາຊໂນ ອປ຺ປຫີນປຣາມາສຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ປຣາມສນ຺ໂຕ ໂວຫຣຕິ, ຕຖາຄໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນປຣາມາສຕ຺ຕາ ອປຣາມສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ໂລກສມຎ຺ຎາຫິ ວິນາ ໂລກິໂຍ ອຕ຺ໂຖ ໂລເກ ເກນຈິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ຕໍ ໂວຫຣຕິ. ຕຖາ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ເອວ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ. ເທສນໍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕກຖາຍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິເວເຈຕ຺ວາ ເທສນໍ ‘‘ອປຣາມາສ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາມານປຣາມາສປ຺ປຫານກິຕ຺ຕເນນ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ຍໍ ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໐. ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ສຸຠມາຓວກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ‘‘ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວສ຺ສ ຈິຣກາລຕາປຏິກ຺ເຂເປນ ອາສນ຺ນຕາ ທສ຺ສິຕາ, ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ມາສມຕ຺ເຕ ກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ກາລສ຺ສ ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕໍ ໂຊເຕຕິ. ຕຸທິສຎ຺ຎິໂຕ ຄາໂມ ນິວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຕເທຍ຺ໂຍ. ຕໍ ປເນສ ຍສ຺ມາ ໂສຓທຓ຺ໂຑ ວິຍ ຈມ຺ປໍ, ກູຏທນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ຂາຓຸມຕໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອຘິປຕິຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຫາຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິຈຍໍ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຆຣມາວເສຕິ ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຕຣປ຺ປຕເຣປິ ວຍມາເນ ໂຠຄາ ຂິຍນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕຣປ຺ປຕເຣປິ ສຎ຺ຈິຍມາເນ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ກິຎ຺ຈິ ວຍໍ ອກຕ຺ວາ ອາຍເມວ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຆຣາວາສໍ ອນຸຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ໂລຠາເທສິຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸປທິສຕິ.

ອທານເມວ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ໂລຠາຠິຠູຕຕາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຆເຣ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂລຠວສິກສ຺ສ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ. ອຕິວິຍ ປິຍາຍຕິ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ. ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ ສຸຠໍ ມາຓວໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສສິ ກໂຕກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕຖາ ປິຕຣໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ສຸຕເມຕໍ ມຍາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິມິທໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕເຖວ ວຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ສຸນຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເຖວ ວຕ຺ວາ. ອວິສໍວາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຈ຺ຈາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂຕເທຍ຺ຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ອວິສໍວາທນຕ຺ຖໍ ອວິສໍວາທຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສສີຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ໂສ ສຸນໂຂ ຕໍ ສພ຺ພໍ ເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ, ນ ຊາຕິສ຺ສຣຕາຍ. ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຸກ຺ກຣຓໍ ປນ ປຸຣິມຊາຕິສິທ຺ຘວາສນາວເສນ. ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ໂຠ ໂຄຕມ ມນຸສ຺ສາ ອປ຺ປາຍຸກາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ທີຆາຍຸກາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ພວ຺ຫາພາຘາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອປ຺ປາພາຘາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ມເຫສກ຺ຂາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອປ຺ປໂຠຄາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ມຫາໂຠຄາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ນີຈກຸລີນາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາກຸລີນາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວນ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙). ອິເມ ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄສຸຠຕາຍ ກິເຣສ ‘‘ສຸໂຠ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ.

໔໔໕. ‘‘ເອກາ ຈ ເມ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ປຸຈ຺ຉິຍມານສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ປເຄວ ເຕນ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສຠາຄເວທນາຕິ ທຸກ຺ຂເວທນາ. ສາ ຫິ ກຸສລກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂເວທນາປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ‘‘ວິສຠາຄເວທນາ’’ຕິ. ກາຍໍ ຄາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ພາຘຕິ ປີເຬຕີຕິ ‘‘ອາພາໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ສຣີຣສ຺ສ ເອກເທເສ ອຸຏ຺ຐິຕາປິ ອຍປຏ຺ເຏນ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຓ຺ຫາຕິ ອປຣິວຕ຺ຕຠາວກຣຓໂຕ, ເອເຕນ ພລວໂຣໂຄ ອາພາໂຘ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຈ຺ຉຊີວິຕກໂຣຕິ ອສຸຂຊີວິຕາວໂຫ, ເອເຕນ ທຸພ຺ພໂລ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ໂຣໂຄ ອາຕງ຺ໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຍນນິສຊ຺ຊາທິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫນໍ, ເຕນ ຍຖາ ຕຖາ ອປຣາປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວທຕິ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຠາຣິຍໍ ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິກໍ. ກາເຍ ພລໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຄິລານສ຺ເສວາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ອຜາສຸວິຫາຣາຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອິທານິ ຜາສຸວິຫາຣສພ຺ຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ສວິເສໂສ ຜາສຸວິຫາໂຣ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອສຕິປິ ອຕິສຍຕ຺ຖໂຊຕເນ ສທ຺ເທ ອຕິສຍຕ຺ຖສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຠິຣູປາຍ ເທຍ຺ຍໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໔໔໗. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ. ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາໂລ. ສມໂຍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕຊ຺ຊໍ ສຣີຣພລຎ຺ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ ຈ. ອຸປາທານໍ ນາມ ຎາເຓນ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຣິສ຺ສຕີຕິ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ.

໔໔໘. ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐຕິ ເຈຕິຣຏ຺ເຐ. ຍ-ກາເຣນ ຫິ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕິຣຏ຺ຐໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິສຸໍເຍເວກໍ ຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ມຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຣຓໍ ນາມ ຕາທິສານໍ ໂຣຄ ວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ເຍນ ໂຣເຄນ ຕໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ມຣຓເຫຕຸກຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕາປສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສາຘາຣຓຕາ, ຕຖາ ມຣຓສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຕິກາຣຕາຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ມຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກເຖສີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຠ ອານນ຺ທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຣນ຺ຘຄເວສີ ມາໂຣ ວິຍ, ນ ວີມໍສນາຘິປ຺ປາໂຍ ອຸຕ຺ຕຣມາຓໂວ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ວິໂມກ຺ຂຸປາເຍສຸ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ເມສຸ. ຘຣນ຺ຕີຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໙. ອຕ຺ຖປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສທ຺ທປໂຍຄສ຺ສ ສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘລກ຺ຂຓານິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຕທຕ຺ຖຠູເຕຫິ ສີລາທີຫິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີຓິ ປິຏການິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ກຖິຕນ຺ຕິ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຫຓໂຕ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ກຖິຕໍ. ‘‘ກຕເມສໍ ຕິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ, ນ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ ‘ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘ກຕເມສໍ ຕິຓ຺ຓ’ນ຺ຕິ ອາຫາ’’ຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຠາເວ ປນສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວຈນຕາ ສິຍາ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໔໕໐-໔໕໓. ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ‘‘ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາເປສີ’’ຕິ ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເຕນາຫ ‘‘ເຕສຸ ທສ຺ສິເຕສູ’’ຕິ, ອຸທ຺ເທສວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ສາມຎ຺ຎຜລເທສນາທີສຸ ຠຄວຕາ ເທສິຕນເຍເນວ, ເຕນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາສິຕຠາວໍ ຊິນວຈນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາສເນ ນ ສີລເມວ ສາໂຣຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສາເຣ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ຍຖາ ທສ຺ສິຕໍ ສີລໍ ສາໂຣ ເອວ ນ ໂຫຕິ ສາຣວໂຕ ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປປຏິກຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອິຘ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລຎ຺ເຫຕໍ ປຕິຏ຺ຐາມຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິ. ຌານາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຘິຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເຕສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຖ ວາ ນ ສີລເມວ ສາໂຣຕິ ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາສເນ ‘‘ມຄ຺ຄສີລໍ, ຜລສີລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລມ຺ປິ ສາຣເມວ, ຕຖາປິ ນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ເອວ ສາໂຣ ອຖ ໂຂ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ສາໂຣ ເອວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຸຣິໂມ ເອວ ສາໂຣ, ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີ’’ຕິອາທິ.

ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໔໕໔. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເຖໂຣ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ອມ຺ພໍ ປຸຏ຺ໂຐ ລພຸຊໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອີທິສີ ໂຈທນາ ອິຘ ອໂນກາສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ມາຓວ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຣຠີ’’ຕິ ອາຫ, ເຕເນຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທໂຍປິ ສມາຘິອຸປກາຣຕໍ ອຸປາທາຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘປກ຺ຂິການິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ທສ຺ເສຕິ ຣູປຊ຺ຌານາເນວ ອາຄຕານິ, ນ ອຣູປຊ຺ຌານານິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເທສນານນ຺ຕຣໍ ອຠິຎ຺ຎາເທສນາຍ ອວສໂຣຕິ ກຕ຺ວາ. ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທິກາ ຫິ ສປຣິຠຓ຺ຑາ ຉປິ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ໂລກິຍາ ອຠິຎ຺ຎາ ປນ ສິຊ຺ຌມານາ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນນ ວິນາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ເທສິຍມານາສຸ ອຣູປຊ຺ຌານານິປິ ເທສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ອາເນຕ຺ວາ ປນ ທີເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເທສິຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓເກຫິ ປກາເສຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຣູປຊ຺ຌານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໔໗໑-໔໘໐. ນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາມຕ຺ຕເກເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂລກິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘປຣິຍາໂຍ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຣິຍາໂຍ. ຕຖາ ເຫຏ຺ຐາປິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ວິນາວ ອຣຫຕ຺ເຕ ອຘິຄເຕ ນຕ຺ເຖວ ອຸຕ຺ຕຣິໍກຣຓີຍນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາປິ ອາຄຕາ ເອວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໑. ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເກວຏ຺ຏຄຫປຕິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໘໑. ປາວາຣິກມ຺ພວເນຕິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິໂນ ອມ຺ພພຫຸເລ ອຸປວເນ. ຕໍ ກິຣ ໂສ ເສຏ຺ຐີ ຠຄວໂຕ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານກຸຏິມຓ຺ຑປາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕສິ, ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ປນ ‘‘ປາວາຣິກມ຺ພວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາວາຣິກມ຺ພວເນ. ເກວຏ຺ໂຏຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ນາມໍ ເກວຏ຺ເຏຫິ ສໍຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ວາ ສນ຺ຕິເກ ສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ. ‘‘ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ຕທາ ໂສ ຄຫປຕິຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ, ປິຕຸ ປນສ຺ສ ອຈິຣກາລໍກຕຕາຍ ປຸຣິມສມຎ຺ຎາຍ ‘‘ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ’’ ຕ຺ເວວ ໂວຫຣີຍຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຄຫປຕິ ມຫາສາໂລ’’ຕິ. ມຫາວິຠວຕາຍ ມຫາສາໂຣ, ຄຫປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສາໂລ ສຸຂຸມາໂລ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໓໙) ວິຍ. ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ ສທ຺ຘາຍ ວເສນ ສທ຺ຘາ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

ສມິທ຺ຘາຕິ ສມ຺ມເທວ ອິທ຺ຘາ, ອິທ຺ຘິຍາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ, ອນຸມາສໍ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ປສາທາຍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຓາປນໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕສ຺ສ ຐປນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປຕູ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຘິຄມຘມ຺ມໂຕ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ນິສ຺ສກ຺ກໍ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຫິ ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ປກຕິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ອຸປຣິ. ປຊ຺ຊລິຕປທີໂປຕິ ປຊ຺ຊລນ຺ໂຕ ປທີໂປ.

໔໘໒. ນ ຘໍເສມີຕິ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນ ຈາເວມິ, ເຕນາຫ ‘‘ສີລເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິສ຺ສາສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສຕ຺ຖຠາວໍ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ.

ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍວຓ຺ຓນາ

໔໘໓-໔. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ຄນ຺ຘາຣີຕິ ຈູຬຄນ຺ຘາຣີ, ມຫາຄນ຺ຘາຣີຕິ ທ຺ເວ ຄນ຺ຘາຣີວິຊ຺ຊາ. ຕຕ຺ຖ ຈູຬຄນ຺ຘາຣີ ນາມ ຕິວສ຺ສໂຕ ໂອຣໍ ມຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປປນ຺ນຏ຺ຐານຊານນວິຊ຺ຊາ. ມຫາຄນ຺ຘາຣີ ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓກປ຺ປໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິທ຺ຘິວິຘກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາທິເສ ເທສກາເລ ມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ພຫຸຘາປິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ, ຫຕ຺ຖິອາທີນິປິ ທສ຺ເສຕິ, ທສ຺ສນີໂຍປິ ໂຫຕິ, ອຄ຺ຄິຖມ຺ຠມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຊລຖມ຺ຠມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ອາກາເສປິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພໍ ອິນ຺ທຊາລສທິສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ໂຏຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຘິໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ປີຬິໂຕ’’ຕິ.

ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍວຓ຺ຓນາ

໔໘໕. ກາມໍ ‘‘ເຈຕສິກ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ເຍ ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ, ສາຘາຣເຓ ປນ ຄຫິເຕ ຈິຕ຺ຕວິເສໂສ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ, ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຈ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເຈຕສິກຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກຏ຺ຐາ ຣາຄາທໂຍ, ສທ຺ຘາທໂຍ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂທມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ໂທສາທໂຍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ປນ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ຕວ ມໂນຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ຕວ ມໂນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນ ປກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອວໍ ຕວ ມໂນ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ໂສມນສ຺ສິຕຕາທິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ເຍນ ເຍນ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ວາ, ຕໍ ຕໍ ທສ຺ສນໍ. ທຸຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິ ອິທໍ. ອິຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ວິຍ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕຍມານ’’ນ຺ຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ປຣສ຺ສ ຈິນ຺ຕໍ ມນຕິ ຊານາຕິ ເອເຕນາຕິ ຈິນ຺ຕາມຓິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາທິເສ ເທສກາເລ ມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐສຸຕາທິວິເສສສຎ຺ຊານນມຸເຂນ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອນຸມິນນ຺ໂຕ ກເຖຕີຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ‘‘ວາຈໍ ນິຈ຺ຉຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍວຓ຺ຓນາ

໔໘໖. ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ປວຕ຺ຕນກາ ຫຸຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປທໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐາຍ ອນຸສາສນິຍາ ວິຘິວເສນ, ປຏິເສຘວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣປຣາມສນໍ, ສາ ຈ ສມ຺ມາວິຕກ຺ການໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ຈ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎເມວ ນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເອວ-ກາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຘາປິ ເອວໍ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ປໂຍຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍຄຫເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕທຎ຺ຎຣາຄສ຺ສ, ໂທສາທີນຎ຺ຈ ປຫານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຫານສ຺ສ ຈ ຕທຎ຺ຎຣາຄາທິເຂປນສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕວິໂມຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພທຸຏ຺ຐມໍສເຂປນູປາຍຕາ ວິຍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມນິວຕ຺ຕນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕສ຺ສາຘິຄມູປາຍານິສໍສຠູຕານໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ. ອິທ຺ຘິວິຘໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ອິທ຺ຘິທສ຺ສເນນ ປຣສນ຺ຕາເນ ປສາທາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຫຣຓໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປທທ຺ວເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມເທສນາ.

ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈນໍ, ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາເທສນາປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສສີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສອຸປາຣມ຺ຠານິ ປຕິຣູເປນ ອຸປາຣມ຺ຠິຕພ຺ພໂຕ. ສໂທສານິ ໂທສສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນສ຺ສ ອນຸປາຍຠາວໂຕ. ສໂທສຕ຺ຕາ ເອວ ອທ຺ຘານໍ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈິຣກາລຏ຺ຐາຍີນິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອທ຺ຘານໍ ອຕິຏ຺ຐນໂຕ ນ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ. ອນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ຫິ ຕານິ ອນທ຺ຘນິຍານິ. ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ອນຸປາຣມ຺ຠໍ ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຠວໂຕ, ວິສຸທ຺ຘິນິສ຺ສຍໂຕ ຈ. ຕໂຕ ເອວ ນິທ຺ໂທສໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາທິໂທສສມ຺ຠໂວ. ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ເອວ ອທ຺ຘານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຣວາທວາເຕຫິ, ກິເລສວາເຕຫິ ຈ ອນຸປຫນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ, ເຕນ ສອຸປາຣມ຺ຠາທິໍ, ອນຸປາຣມ຺ຠາທິໍ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຣຍ຺ຫປາສໍສຠາວານໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ.

ຠູຕນິໂຣເຘສກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໘໗. ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ມຫາຠູຕປຣິເຍສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປາຏິຫາຣິເຍສຸ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ກຸສໂລປິ ສມາໂນ ມຫາຠູຕານໍ ອປຣິເສສນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນາວພຸຊ຺ຌິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ນິຍ຺ຍານາວຫຕາຠາວໂຕ ອນິຍ຺ຍານິການີຕິ ເຕສໍ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕິຍໍ ປນ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອວເມຕິສ຺ສາ ເທສນາຍ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນຸສງ຺ຄິກມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ມຫາຠູເຕ ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ມຫາຠູເຕ ຄເວສນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ອນວເສສນິໂຣຘໍ ວີມໍສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈຣິຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘໍ ກິເຣຕໍ, ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ວິຈຣຓໍ, ຍຖາ ອຠິຊາຕິຍໍ ມຫາປຖວິກມ຺ປາທິ. ມຫນ຺ຕຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສເທວເກ ໂລເກ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫນ຺ຕຠາວສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕາຍ ທີປນຕ຺ຖໍ. ອິທຎ຺ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ອີທິໂສ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕທານຸຠາວປ຺ປກາສໂນ ໂຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ.

ກຕ຺ຖາຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຖາຕິ ກິສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາຣຓຠູເຕ. ກິໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ກິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕຕິ ມຫາຠູຕາ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ວຈນຕ຺ຖລກ຺ຂຓາທິສມຸຏ຺ຐານກລາປຈຸຓ຺ຓນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕວິນິພ຺ໂຠຄາວິນິພ຺ໂຠຄ- ສຠາຄວິສຠາຄອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍສມນ຺ນາຫາຣປຈ຺ຈຍວິຠາຄາກາຣໂຕ, ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປສລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈາຕິ ສພ຺ເພນ ອາກາເຣນ.

໔໘໘. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ກີຬນ຺ຕິ, ໂຊຕນ຺ຕິ ຈາຕິ ເທໂວ, ເທວໂລໂກ. ຕໍ ຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ເທວຍານິໂຍ. ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວສວຕ຺ຕນໍ ນາມ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານຄມນໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເອເຕສໍ ອິສ຺ສຣາຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ຍາ ເທວຕາ ມຄ຺ຄຜລລາຠິໂນ ຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ເອກເທເສນ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ປນາຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນ ຊານາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສເຍ’’ຕິອາທິ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ນາເມຕ຺ຖ ນິປ຺ປີຬນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣາຕິ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປຎ຺ຎາປຏິຠານາທິຄຸເຓຫິ ຈ ອມ຺ເຫ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປເຣສໍ ກາມນີຍຕຣາ. ປຓີຕຕຣາຕິ ອຸຬາຣຕຣາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຕຣາ’’ຕິ.

໔໙໑-໓. ເທວຍານິຍສທິໂສ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເທວຍານິຍມຄ຺ໂຄຕິ ວາ …ເປ… ສພ຺ພເມຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຣຸຬ຺ຫິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໙໔. ອາຄມນປຸພ຺ພຠາເຄ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອາຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນນິມິຕ຺ຕໍ. ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ອາວິ ຠວິ. ປາກໂຏ ອໂຫສີຕິ ປກາໂສ ອໂຫສິ.

໔໙໗. ປເທເສນາຕິ ເອກເທເສນ, ອຸປາທິນ຺ນກວເສນ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປາທິນ຺ນເກປີຕິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘປິ. ນິປ຺ປເທສໂຕ ອນວເສສໂຕ. ປຸຈ຺ຉາມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເຕນ ກຕປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຈ຺ຉິຕາກາເຣ ໂທສໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໂຕ, ນ ຈ ຕຖາຄຕາ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຕປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖສຠາຄຕາຍ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉກາ ຕທຕ຺ຖໍ ອນວພຸຊ຺ຌນ຺ຕາ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉາຍ ສິກ຺ຂາປນໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປຸຈ຺ຉໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໔໙໘. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທິນ຺ນໍ ເຍວາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘເມວ. ຍສ຺ມາ ເອກທິສາຠິມຸຂໍ ສນ຺ຕານວເສນ ສຓ຺ຐິເຕ ຣູປປ຺ປພນ຺ເຘ ທີຆສມຎ຺ຎາ ຕໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ອປ຺ປເກ ຣສ຺ສສມຎ຺ຎາ ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ວິເສສໂຕ ຣູປຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ທີຆຎ຺ຈ ຣສ຺ສຎ຺ຈາຕິ ສຓ຺ຐານວເສນ ອຸປາທາຣູປໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປປຣິມາເຓ ຣູປສງ຺ຆາເຕ ອຓຸສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ມຫຕິ ຖູລສມຎ຺ຎາ. ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ວິເສສໂຕ ຣູປຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາປີ’’ຕິອາທິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສຓ຺ຐານວເສນ ອຸປາທາຣູປໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມຸຈ຺ຈິນຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຠນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ, ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸນ຺ທຣໍ, ອນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ປເນວໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ, ອຓຸໍ ຖູລໍ, ສຸຠາສຸຠນ຺ຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອຸປາທາຣູປສ຺ເສວ ຄຫຓໍ, ຠູຕຣູປານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ນາມນ຺ຕິ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຈຕຸກ຺ກໍ ຕຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ, ນາມກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ອິຘ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆາທິເຠທໍ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ. ທີຆາທີຕິ ຈ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາປາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ວາ ທີຆາທິສມຎ຺ຎາ ນ ຣູປາຍຕນວຕ຺ຖຸກາວ, ອຖ ໂຂ ຠູຕຣູປວຕ຺ຖຸກາປິ. ຕຖາ ຫິ ສຓ຺ຐານໍ ຜຸສນມຸເຂນປິ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທີຆຣສ຺ສາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຠູຕຣູປມ຺ປິ ຄຍ຺ຫເຕວາຕິ ‘‘ທີຆາທິເຠທໍ ຣູປ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ກິໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ກິສ຺ສ ອຘິຄມເຫຕຸ. ‘‘ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຂຓນິໂຣຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເສສເມຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

໔໙໙. ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ເຐນ ຎາຕພ຺ພໍ, ຎາຓຸຕ຺ຕເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ນິທິສ຺ສຕີຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ນ ນິທສ຺ສນໍ ອນິທສ຺ສນໍ, ອຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສນໍ ວາ ອຸປມາ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອນິທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ເອກສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕປຓີຕສຠາວສ຺ສ ສທິສໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຸໂຕຈິ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຍໍ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວຕິ ຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ອຸທຍວຍນ຺ເຕຫິ ສອນ຺ຕໍ, ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕ ອຸໂຠປິ ອນ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ນວຠາວາປຄມສງ຺ຂາໂຕ ຊຣນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ…ເປ… ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕິຕ຺ຖສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປປນ຺ຕິ ປານຕິຕ຺ຖໍ. ຠ-ກາໂຣ ກໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ວິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ວາ ສພ຺ພໂຕປຠໍ, ເກນຈິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍເຍວ ອິຘ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກຘມ຺ມຊາຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນາ’’ຕິ ຍໍ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ ວິຠຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ ເອຕໍ ນາມຣູປໍ ຈຣິມກວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ອນຸປ຺ປາທວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ, ເຕນາຫ ‘‘ວິຊ຺ຌາຕທີປສິຂາ ວິຍ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຍາຕີ’’ຕິ. ‘‘ຈຣິມກວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິນາປິ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານມຸເຂນ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານເມວ ວທຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ອຸປຣຸຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປາທວເສນ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາເຓນາຕິ ກຕ຺ຕຣິ, ກຣເຓ ວາ ກຣຓວຈນໍ. ນິໂຣເຘນາຕິ ປນ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໒. ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ໂລຫິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໕໐໑. ສາລວຕິກາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ນາມໍ. ຄາມຓິກາຠາເວນາຕິ ເກຈິ. ໂລຫິໂຕ ນາມ ຕສ຺ສ ກຸເລ ປຸພ຺ພປຸຣິໂສ, ຕສ຺ສ ວເສນ ໂລຫິຈ຺ໂຈຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ ນາມໍ.

໕໐໒. ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປນ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕຄາຫວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ທິຏ຺ຐິຄາໂຫ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ຠາສຕິ ເຍວາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ໂລເກ ປາກຏຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປໂຣຕິ ຍຖາ ອນຸສາສກໂຕ ອນຸສາສິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ເອວໍ ອນຸສາສິຕພ຺ພໂຕປິ ອນຸສາສໂກ ປໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປໂຣ ປຣສ຺ສາຕິ ປໂຣ ໂຍ’’ຕິອາທິ. ກິໍ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນາຄຕກາລວຈນໍ, ອນາຄເຕປິ ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຸສລໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມໍ ນິກ຺ກິເລສຘມ຺ມໍ ວິໂມກ຺ຂຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕຫິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ກິໍ ອຕ຺ຖິຍໍ ອາສຍພຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ອນຸໂຣເຘນ ວິນາ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໍ…ເປ… ວິຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ປາປກໍ ໂລຠຘມ຺ມໍ ວທາມີ’’ຕິ.

໕໐໔. ໂສຕິ ໂລຫິຈ຺ໂຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

໕໐໘. ກຖາຜາສຸກຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຖາສຸຂຕ຺ຖໍ, ສຸເຂນ ກຖໍ ກເຖຕຸຎ຺ເຈວ ໂສຕຸຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ເປວ ນາມ ສິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປີຕິວເສນ ອາເມຑິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວິເສສໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ກິເຣຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິ.

ໂລຫິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓານຸໂຍຄວຓ຺ຓນາ

໕໐໙. ສມຸທຍສຎ຺ຊາຕີຕິ ອາຍຸປ຺ປາໂທ. ອນຸປຸພ຺ໂພ ກມ຺ປີ-ສທ຺ໂທ ອາກງ຺ຂນຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຕິສເຍນ ວາ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປໂກ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ຫິຕານຸກມ຺ປີ. ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາເສວນລາເຠນ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ອວຄ຺ຄຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ນິຍຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ.

໕໑໐-໑໑. ທຸຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ນນຸ ຣາຊາ ປເສນທີ ໂກສໂລ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ສາຘນຍຸຕ຺ຕິໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອຸປມາມຸເຂນ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ຈິເມຕິ ເຍ ຈ ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ ຄພ຺ຠາ ປຣິປາເຈນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອສກ຺ກຸຓນ຺ຕາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຎາຓປຣິປາກສ຺ສ ວາ ອຠາເວນ. ເຍ ປນ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ທິພ຺ເພ ຄພ຺ເຠ’’ຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ໂຖ ຈ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຫິຕານຸກມ຺ປິຕາ ຈ ຕໍສມງ຺ຄິສຕ຺ຕວເສນ. ທິວິ ຠວາຕິ ທິພ຺ພາ. ຄພ຺ເຠນ຺ຕິ ປຣິປຈ຺ຈນວເສນ ສນ຺ຕານໍ ປພນ຺ເຘນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠາ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ເທວໂລການ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນວຈນເມຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສາປິ ຫິ ທິພ຺ພຄພ຺ຠຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວ ທິພ຺ພວິຫາຣເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠາວນໍ ຠາວຍມານາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ ສຸຂສມປ຺ປິຕາຕິ ຠວາ, ວິມານານິ. ເທວຠາວາວຫຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄພ຺ຠາ. ທານາທໂຍ ເທວໂລກສໍວຕ຺ຕນິຍປຸຎ຺ຎວິເສສາ. ທິພ຺ພາ ຠວາຕິ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນາ ອຸປປຕ຺ຕິຠວາ. ຕທາວໂຫ ຫິ ກມ຺ມຠໂວ ປຸພ຺ເພ ຄຫິໂຕ.

ຕໂຍໂຈທນາຣຫວຓ຺ຓນາ

໕໑໓. ອນິຍມິເຕເນວາຕິ ອນິຍເມເນວ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂກ ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂກ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸທ຺ເທສິເກເນວ. ມານນ຺ຕິ ‘‘ອຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕມານໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວິຘເມຕ຺ວາ, ຊຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ສຕ຺ຖາເຣຕິ ອສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິໂຕ ອໂນວາທກຣສາວໂກ, ອສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິໂຕ ໂອວາທກຣສາວໂກ, ສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິໂຕ ອໂນວາທກຣສາວໂກຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສຕ຺ຖາເຣ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນ ໂຈທນາຣໂຫ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເຕນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ເອວ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຈທນາຣເຫ ຕໂຍ ສຕ຺ຖາເຣ ປຐມໍ ທສ຺ເສສິ, ປຈ຺ຉາ ຈຕຸຕ຺ຖໍສຕ຺ຖາຣໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຕ຺ຖາ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ, ຕຖາປິ ໂສ ເຍສໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ວເສນ ‘‘ຘມ຺ມມໂຍ ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ສມຸທາຍຠູໂຕປິ ເຕ ຄຸຓາວຍເວ ສຕ຺ຖຸຏ຺ຐານິເຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ໂລຫິຈ຺ຈ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຠາສິ.

ອຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘, ໓໗, ໕໒; ມ. ນິ. ໑.໒໘໔; ໒.໓໔໑; ອ. ນິ. ໒.໕; ໑໐.໑໑; ມຫາວ. ໑໑; ຘ. ປ. ໓໕໓; ກຖາ. ໔໐໕) ວິຍ. ອຎ຺ຎາຍາຕິ ຈ ຕທຕ຺ຖິເຍ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຊານນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ເອກເທເສນສ຺ສ ສາສນໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ສ ສາສນໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິຍາຕິ ອນຠິຣຕິຍາ ອຄາຣເວນ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ, ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ເອກາຍາຕິ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ. ເອໂກ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ຕາຍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ສມ຺ປໂຍຄໍ ກາເມຍ຺ຍ. ໂອສກ຺ກນາທິມຸເຂນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສມ຺ພນ຺ຘນິທສ຺ສນໍ ເຄຫສິຕອເປກ຺ຂາວເສນ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາວເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕິວິຍ ວິຣຕ຺ຕຠາວໂຕ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ອນິຈ຺ຉມານໍ. ໂລເຠນາຕິ ປຣິວາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກລາຠສກ຺ກາຣໂລເຠນ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຫິ. ອຸຊຸໍ ກໂຣຫິ ກາຍວງ຺ກາທິວິຄເມນ.

໕໑໕. ເອວໍ ໂຈທນໍ ອຣຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາວເກສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຠາວາປາທເນ ນິໂຍຊນວເສນ ໂຈທນໍ ອຣຫຕິ, ນ ປຐໂມ ວິຍ ‘‘ເອວຣູໂປ ຕວ ໂລຠຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ, ນ ຈ ທຸຕິໂຍ ວິຍ ‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ຕາວ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິອາທິນາ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິຕຕາຍ ຕຕິຍສ຺ສ.

ນໂຈທນາຣຫສຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໕໑໖. ‘‘ນ ໂຈທນາຣໂຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ໂຈທນາຣຫຕາ ນາມ ສຕ຺ຖຸວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສາວກວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອຸຠຍວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຣິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂຈທນາຣໂຫຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໑໗. ມຍາ ຄຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ເຊ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ເນ ປເຣສໍ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ເທສ຺ເສນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຣິ ອຠູຕໂທສາໂຣປນວເສນ ມິຈ຺ຉາຄຫິຕາຍ ນິຣຍຄາມິນິຍາ ປາປທິຏ຺ຐິຍາ. ນຣກປປາຕນ຺ຕິ ນຣກສງ຺ຂາຕໍ ມຫາປປາຕໍ. ປປຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖາຕິ ຫິ ປປາໂຕ. ສຄ຺ຄມຄ຺ຄຖເລຕິ ສຄ຺ຄຄາມິມຄ຺ຄຠູເຕ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມຖເລ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໓. ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໑໘. ອຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອນ-ສທ຺ໂທ ທິສາວາຈີສທ຺ທໂຕ ປຎ຺ຈມີອນ຺ຕໂຕ ອທູຣຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕເຣນ-ສທ຺ເທນ ອທູຣຕ຺ຖໂຊຕນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອທູເຣ ອຸຕ຺ຕຣປສ຺ເສ’’ຕິ ອາຫ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ເອນ-ສທ຺ທໂຍເຄ ອວຘິວາຈິນິ ປເທ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວເສເນວ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອິຘ ສາມິວຈນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໑໙. ກຸລຈາຣິຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນາຠິຣູປຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມນ຺ຕສຊ຺ຌາຍກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓມນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍກຣຓຕ຺ຖໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ພຫູນໍ ປເວສນໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ.

ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໒໐. ‘‘ຊງ຺ຆຈາຣ’’ນ຺ຕິ ຈງ຺ກມໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈຣຓມາຫ. ໂສ ຫິ ຊງ຺ຆາສຸ ກິລມຖວິໂນທນຕ຺ໂຖ ຈາໂຣຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕານໍ ອນຸວິຈຣນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ອຸໂຠສຸປິ ອນຸຈງ຺ກມນານຸວິຈາຣຓານໍ ລພ຺ຠນໂຕ. ສຫາຍາ ຫິ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິກາ. ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຊຸກໍ ມຄ຺ຄຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄ, ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ. ຕທຎ຺ໂຎ ອມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ເຄ ຈ ອມຄ຺ເຄ ຈ. ປຏິປທນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ.

ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານີໂຍ, ໂສ ເອວ ‘‘ນິຍ຺ຍານິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍາຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນິຍ຺ຍາຕປຸຄ຺ຄລວເສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິຍ຺ຍາຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນວເສນ ນິຍ຺ຍາຍນ຺ໂຕ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ນິຍ຺ຍາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ສຫ ພ຺ເຍຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫວຕ຺ຕນໂກ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຠາວາຍາ’’ຕິອາທິ. ສຫຠາໂວຕິ ຈ ສໂລກຕາ, ສມີປຕາ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເຕນາຫ ‘‘ເອກຏ຺ຐາເນ ປາຕຸຠາວາຍາ’’ຕິ. ສກເມວ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍນ ໂປກ຺ຂຣສາຕິນາ ກຖິຕເມວ ອາຈຣິຍວາທໍ. ໂຖເມຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຍເມວ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ອຍມຎ຺ຊສາຍໂນ’’ຕິ ປສໍສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກໍສິຕ຺ວາ. ຠາຣທ຺ວາໂຊປິ ສກເມວາຕິ ຠາຣທ຺ວາໂຊປິ ມາຓໂວ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍນ ຕາຣຸກ຺ເຂນ ກຖິຕເມວ ອາຈຣິຍວາທໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິຈຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ອຠິນິວິຏ຺ຐຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ.

໕໒໑-໒. ອນິຍ຺ຍານິກາ ວາຕິ ອປ຺ປາຏິຫາຣິຍາວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອວິປຣີຕຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕາ ເອວ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວາທສ຺ສ ອາທິໂຕ ວິຣຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ວິວທນວເສນ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ວິຄ຺ຄໂຫ ອປຣຠາເຄ ວິວາໂທ’’ຕິ. ທຸວິໂຘປິ ເອໂສ ວິຄ຺ຄໂຫ, ວິວາໂທຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ວິໂຣໂຘ. ນານາອາຈຣິຍານໍ ວາທໂຕຕິ ນານາຣຸຈິການໍ ອາຈຣິຍານໍ ວາທຠາວໂຕ. ນານາວາໂທ ນານາວິໂຘ ວາໂທຕິ ກຕ຺ວາ.

໕໒໓. ເອກສ຺ສາປີຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ທ຺ວີສຸ ເອກສ຺ສາປິ. ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ສກວາທປຣວາເທສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ. ສໍສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ, ນ ມຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສໍສໂຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຊສາຍນຠາເວ ປນ ສໍສໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາ ປນ ຍທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎິໂນ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ໂວ ວິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໕໒໔. ‘‘ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຊຸກໍ ມຄ຺ຄຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄ, ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ. ຕທຎ຺ໂຎ ອມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພ ເຕຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ນານາອາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄາ.

ເຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອທ຺ຘຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ. ອທ຺ຘໂຣ ນາມ ຍຎ຺ຎວິເສໂສ, ຕທຸປໂຍຄິຠາວໂຕ ‘‘ອທ຺ຘຣິຍາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຊູນິ, ຕານິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ອທ຺ຘຣິຍາ, ຍຊຸພ຺ເພທິໂນ. ເຍ ຈ ຕິຕ຺ຕິຣິອິສິນາ ກເຕ ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ເຕ ຕິຕ຺ຕິຣິຍາ, ຍຊຸພ຺ເພທິໂນ ເອວ. ຍຊຸພ຺ເພທສາຂາ ເຫສາ, ຍທິທໍ ຕິຕ຺ຕິຣໍ. ຉນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິເສສໂຕ ສາມເວໂທ, ຕໍ ສເຣນ ກາຍນ຺ຕີຕິ ຉນ຺ໂທກາ, ສາມເວທິໂນ. ‘‘ຉນ຺ໂທຄາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ພຫໂວ ອິຣໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ພວ຺ຫາຣິ, ອິຣຸພ຺ເພໂທ. ຕໍ ອຘີຍນ຺ຕີຕິ ພວ຺ຫາຣິຊ຺ຌາ.

‘‘ພຫູນີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນາ – ຍຖາ ເຕ ນານາມຄ຺ຄາ ເອກໍສໂຕ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ວາ ນິຄມສ຺ສ ວາ ປເວສາຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ປຎ຺ຎາປິຍມານາປິ ນານາມຄ຺ຄາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປຄມນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສຫພ຺ຍຕາຍ ເອກໍເສເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໕໒໗-໕໒໙. ວ-ກາໂຣ ອາຄມສນ຺ຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖໂກ ວ-ກາໂຣ, ເຕນ ວຓ຺ຓາຄເມນ ປທນ຺ຕຣສນ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຘປເວຓີຕິ ອນ຺ຘປນ຺ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎາສສຏ຺ຐິ ອນ຺ຘາ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສາ ອນ຺ຘປເວຓິຍາ ມຫໂຕ ຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພສ຺ສ ອນຸປຣິຄມນໂຍຄ຺ຍຕາທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ‘‘ສຸຈິຣໍ ເວລໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ນາມກໍເຍວາຕິ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ ນາມມຕ຺ຕໍເຍວ, ຕໍ ປນ ຠາສິຕໍ ເຕຫິ ສາຣສຎ຺ຎິຕມ຺ປິ ນາມມຕ຺ຕຕາຍ ອສາຣຠາວໂຕ ນິຫີນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ລາມກໍເຍວາ’’ຕິ.

໕໓໐. ຍໂຕຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຈ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ. ອາຍາຈນ຺ຕີຕິ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄມນໍ ໂລກສ຺ສ ພຫຸກາຣຠາວໂຕ ຕຖາ ໂຖມນາຕິ. ອຍໍ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາຍາຈນາຍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລເກ ໂອຠາສໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໕໓໒. ອິຘ ປນ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄເທສເນ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ເຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕານມ຺ປິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ.

ອຈິຣວຕີນທີອຸປມາກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ສມຠຣິຕາຕິ ສມ຺ປຸຓ຺ຓາ. ຕໂຕ ເອວ ກາກເປຍ຺ຍາ. ປາຣາຕິ ປຣຕີຣໍ. ອປາຣນ຺ຕິ ໂອຣິມຕີຣໍ. ເອຫີຕິ ອາຄຈ຺ຉ.

໕໔໔. ປຎ຺ຈສີລ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ ຍມນິຍມາທິພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ. ຕພ຺ພິປຣີຕາຕິ ປຎ຺ຈສີລາທິວິປຣີຕາ ປຎ຺ຈ ເວຣາທໂຍ. ‘‘ປຸນປີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣມ຺ປີ’’ຕິ ວຈນໍ ອິຕຣາຍປິ ນທິ ອຸປມາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ.

໕໔໖. ກາມຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ກາມນີຍຠາເວນ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ເຕເນວ ກາເມຕພ຺ພຠາເວນ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາພນ຺ຘນຠາເວນ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ຄຸຓ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣສຸປິ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ, ເຕສໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐເຍວ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຊານາມີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ ອາຣທ຺ໂຘ, ເອເສວາຕິ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ເອວ. ນ ຫິ ຣູປາທີນໍ ກາເມຕພ຺ພຠາເວ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຏລຏ຺ໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຖາ ກາເມຕພ຺ພຕາຍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຣາສຏ຺ຐອານິສໍສຏ຺ເຐສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ ຕຖາປິ ກາເມຕພ຺ພຕາຍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ປາຣິເສສໂຕ ປນ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ຄຫິໂຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ເນສໍ ກາເມຕພ຺ພຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ພນ຺ຘນຠາໂວ ຈາຕິ.

ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐປິ ເຕສຸ ຍຸຊ຺ຊເຕວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ເນສໍ ກາເມຕພ຺ພໂຕ. ໂກຏ຺ຐາເສ ຈ ຄຸຓ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ທິຄຸຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ, ສມ຺ປທາຏ຺ໂຐປິ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໗໖);

ອາທີສຸ ໂສປິ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸທ຺ຘໂຏ.

ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຊານິຕພ຺ພາ, ເຕນ ປນ ວິຊານນໍ ທສ຺ສນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ໂສຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວມາທິ ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ອຕິທິສຕິ. ຄເວສິຕມ຺ປິ ‘‘ອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ມາ ວາ’’ຕິ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ສຸຂາຣມ຺ມຓຠູຕາ. ກາມນີຍາຕິ ກາເມຕພ຺ພາ. ອິຏ຺ຐຠາເວນ ມນໍ ອປ຺ປາຍນ຺ຕີຕິ ມນາປາ. ປິຍຊາຕິກາຕິ ປິຍສຠາວາ.

ເຄເຘນາຕິ ໂລເຠນ ອຠິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ມຸຈ຺ຉາກາຣນ຺ຕິ ໂມຫນາກາຣໍ. ອຘິໂອສນ຺ນາຕິ ອຘິຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຊ຺ໂຌສາຍ ອວສນ຺ນາ, ເຕນາຫ ‘‘ໂອຄາຬ຺ຫາ’’ຕິ. ປຣິນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນວເສນ ປຣິນິຏ຺ຐານໍ ອຸປຄຕາ. ອາທີນວນ຺ຕິ ກາມປຣິໂຠເຄ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ. ຆາສຈ຺ຉາທນາທິສມ຺ໂຠຄນິມິຕ຺ຕສໍກິເລສໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຣິໂຠຄປຎ຺ຎາ. ຕທຠາວໂຕ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ຎາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໕໔໘-໙. ອາວຣນ຺ຕີຕິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອາທິໂຕວ ນິວາເຣນ຺ຕິ. ນິວາເຣນ຺ຕີຕິ ນິຣວເສສໂຕ ວາຣຍນ຺ຕິ. ໂອນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ໂອຄາຫນ຺ຕາ ວິຍ ຉາເທນ຺ຕິ. ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ຉາເທນ຺ຕິ. ອາວຣຓາທີນໍ ວເສນາຕິ ອາວຣຓາທິອຕ຺ຖານໍ ວເສນ. ເຕ ຫິ ອາເສວນພລວຕາຍ ປຸຣິມປຸຣິເມຫິ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມາ ທຬ຺ຫຕຣຕມາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ສໍສນ຺ທນກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕໐. ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫນ ສປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫນ ອປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ເຕວິຊ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ທິສ຺ສມານປຣິຄ຺ຄຫານໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຕມປຣິຄ຺ຄຫາຠາວທສ຺ສນໍ. ເອວໍຠູຕານໍ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໍສນ຺ທນາ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ. ເວຣຈິຕ຺ເຕນ ອເວໂຣ, ກຸໂຕ ເອຕສ຺ສ ເວຣປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເຄລຎ຺ຎສຎ຺ຎິເຕນ, ເຕນສ຺ສ ສພ຺ພຣູປກາຍເຄລຎ຺ຎຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ເຌນາຕິ ທຸກ຺ເຂນ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕເທກຏ຺ຐາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສຕິ ນ ກທາຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ປຫີນາຍ ປນ ສິຍາ ວສວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕຄຕິກາຕິ ຈິຕ຺ຕວສິກາ, ເຕນາຫ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ຕາທິໂສຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວິຍ ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ວສີຠູຕຊ຺ຌານາຠິຎ຺ຎຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ວສວຕ຺ຕີ.

໕໕໒. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ເຄຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ເຄ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ເພ, ປຎ຺ຎເປຕພ຺ເພ ວາ, ຕໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິປຊ຺ຊເນນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ປຏິຊານິຕ຺ວາ ວາ. ປງ຺ກໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ວິຍາຕິ ມຕ຺ຖເກ ເອກງ຺ຄຸລໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒງ຺ຄຸລໍ ວາ ສຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ສມຕລ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອເນກໂປຣິສໍ ມຫາປງ຺ກໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ວິຍ. ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕີຕິ ອປາຍມຄ຺ຄໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ ໂອຄາຫຍນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ສໍສີທິຕ຺ວາ ວິສາທໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ສມຕລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສໍສີທິຕ຺ວາຕິ ນິມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ສຸກ຺ຂຕຣຓໍ ມຎ຺ເຎ ຕຣນ຺ຕີຕິ ສຸກ຺ຂນທິຕຣຓໍ ຕຣນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕວິຊ຺ຊາ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສໍສີທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ຍຖາ ເຕຕິ ຍຖາ ເຕ ‘‘ສມຕລ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປງ຺ກໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ. ອິເຘວ ຈາຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຸຂໍ ວາ ສາຕໍ ວາ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ຌານສຸຂໍ ວາ ວິປສ຺ສນາສາຕໍ ວາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ວາ ນິພ຺ພານສາຕໍ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ຄທີປກນ຺ຕິ ມຄ຺ຄທີປກາຠິມຕໍ. ‘‘ອິຣິຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎານິຍາ ອິທໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາມກໍ ມຫາຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ມິຄຣຸຣຸອາທີນມ຺ປິ ອນຸປໂຠຄຣຸກ຺ເຂຫິ. ປຣິວຕ຺ຕິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ມຫາກຓ຺ຏກຕາຍ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ວິນາໂສ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ. ເອວໍ ໂຠຄສີລພ຺ຍສນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂຣໂຄ ເອວ ພ຺ຍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິພ຺ຍສນມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໕໕໔. ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒຕິ ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວຑ຺ຒິໂຕ. ນ ສພ຺ພໂສ ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິຈຍາຠາວໂຕ. ຈິຣນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຣກາໂລ. ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ມນ຺ທຕ຺ຕໍ ສຓິກວຸຕ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ສໍສຍວເສນ ຈິຣາຍນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກງ຺ຂາວເສນ ຈິຣາຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາຣຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ນາມ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຖທ຺ຘຠາວຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໕໕. ອຸ-ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄໂຍເຄ ລຸມ຺ປ-ສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຸລ຺ລຸມ຺ປຕູ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຕູຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ຫິ ຘາຕຸ-ສທ຺ທາ ອຕ຺ຖວິເສສວຸຕ຺ຕິໂນ ໂຫນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ອຸທ຺ຘຣຕູ’’ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ຄເທສນາວຓ຺ຓນາ

໕໕໖. ຍສ຺ສ ອຕິສເຍນ ພລໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ‘‘ພລວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ພລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ສງ຺ຂໍ ຘມຍຕີຕິ ສງ຺ຂຘມໂກ, ຕໍ ຘມຍິຕ຺ວາ ຕໂຕ ສທ຺ທປວຕ຺ຕໂກ. ອປ຺ປນາວ ວຏ຺ຏຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມເທວ ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ກາມາວຈຣໍ ປມາຓກຣານໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓວເສນ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ປນ ອປ຺ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ຣູປາຣູປາວຈຣໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຣູປາວຈເຣ ໂອທິສ຺ສກາໂນທິສ຺ສກວເສນ ຜຣຓໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ທິສາຜຣຓໍ.

ເກຈິ ປນ ຕໍ ອາຄມນວເສນ ລພ຺ຠຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣນິສ຺ສນ຺ໂທ ອາຣຸປ຺ປໍ, ອຖ ໂຂ ກສິຓນິສ຺ສນ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ສຸວິຠາວິຕໍ ວສີຠາວໍ ປາປິຕໍ ອາຣຸປ຺ປໍ, ຕໍ ‘‘ອປ຺ປມາຓກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຍ ອຠິສງ຺ຂເຕນ ສນ຺ຕາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາປນ຺ນໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ, ຕໍ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຜຣຓປ຺ປມາຓວເສນ ອປ຺ປມາຓກຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປເຣ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣກມ຺ເມຕິ ຣູປາວຈຣກມ຺ເມ, ອຣູປາວຈຣກມ຺ເມ ຈ ສຕິ. ນ ໂອຫີຍຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກຕູປຈິຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ຍຖາຘິຄເຕ ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌາເນ ອປຣິຫີເນ ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ສຍໍ ໂອຫີຍກໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ລຄ຺ຄິຕຸນ຺ຕິ ອາວຣິຕຸໍ ນິເສເຘຕຸໍ. ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຏິພໂລ ຫຸຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ເຂເປຕ຺ວາ. ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍາທິຍນໍ ນາມ ຕສ຺ສ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ເມຕ຺ຕາທິວິຫາຣີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ວເສນ ເມຕ຺ຕາທິວິຫາຣີ.

໕໕໙. ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ…ເປ… ອລຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ເຈວ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ອລຕ຺ຖຸໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ເຕຣສສຸຕ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ

ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາຕິ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.