📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ມຫາວຄ຺ຄຏີກາ

໑. ມຫາປທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ຍຖາຊາຕານໍ ກເຣຣິຣຸກ຺ຂານໍ ຆນປຕ຺ຕສາຂາວິຏເປຫິ ມຓ຺ຑປສງ຺ເຂເປຫິ ສຎ຺ຉນ຺ໂນ ປເທໂສ ‘‘ກເຣຣິມຓ຺ຑໂປ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທ຺ວາເຣຕິ ທ຺ວາຣສມີເປ. ທ຺ວາເຣ ຐິຕຣຸກ຺ຂວເສນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສມຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຠຄວາ ມຫາຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ອວສິຕ຺ວາ ຕທາ ກເຣຣິກຸຏິກາຍໍ ວິຫາສີຕິ? ສາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕເຊຕວເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ສລຬາຄາຣນ຺ຕິ ເທວທາຣຸຣຸກ຺ເຂຫິ ກຕເຄຫໍ. ປກຕິຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາກຕິກຠຕ຺ຕກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ, ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກໂຕ ອຸປຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ຕານນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນໂຕ ອເປຕານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານາ ມາຬສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ນິສີທນສາລາ ‘‘ມຓ຺ຑລມາຬ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິສີທນສາລາຍາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອຕີຕວິສໂຍ, ນິວາສ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ, ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ນິວສິຕຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຂນ຺ຘາ ຈ ສນ຺ຕານວເສເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສງ຺ຂາເຕນ ປຸພ຺ເພນິວາເສນາ’’ຕິ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ວິສຍຠາເວນ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ກຖິຕາ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕາຕິ ຘມ຺ມີ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອຸທປາທີຕິ ປທຸທ຺ຘາໂຣ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຊາຕາຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ປນສ຺ສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາກາຣໍ ປາຬິຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕວ ທສ຺ສິຕໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເກ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ເກ ນານຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ປທທ຺ວເຍ ປຐມໍເຍວ ສປ຺ປປຎ຺ຈນໍ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ ຕເທວ ປຸຄ຺ຄລເຠທໂຕ, ກາລວິຠາຄໂຕ, ອນຸສ຺ສຣຓາກາຣໂຕ, ໂອປມ຺ມໂຕ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕກມ຺ມວາທິໂນຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕກມ຺ມວາທິໂນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໔) ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓ ຐິຕາ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາ. ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໓) ຠຄວຕາ ຕຖາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາວຈນຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຄໂຕປຏ຺ຐກສ຺ສ ເຕສໍ ຎາຓສ຺ສ ປຣິທຸພ຺ພລຠາວໂຕ.

ສາວກາຕິ ມຫາສາວກາ ເຕສຎ຺ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຸພ຺ພາຠິນີຫາໂຣ. ປກຕິສາວກາ ປນ ຕໂຕ ອູນກເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ກປ຺ປານໍ ລກ຺ຂາຘິກໍ ເອກໍ, ທ຺ເວ ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິ ກາລວເສນ ເອວໍ ປຣິມາໂຓ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຄ຺ຄສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓາຠິນີຫາໂຣ, ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິປາຣມິຕາສມ຺ຠຣຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ…ເປ… ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຍທິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓກາລປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວິຠໂວ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິສ຺ສ ສປຣິຈ຺ເຉທຕາ ອາປນ຺ນາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍາວຕກໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕິ, ຕາວຕກໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ຍາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓, ໕) ວຈນໂຕ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານມ຺ປິ ສວິສເຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ຕໍ ຕໍ ຊານນ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ກາລປຣິຈ຺ເຉເທ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫາທິນາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາຍ ປວຕ຺ຕິອານຸຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕການໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາຕິ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອນຸປຸພ຺ພປວຕ຺ຕມານານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ. ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ອນຸຠວນາທິອາກາຣຄ຺ຄຫຓມສ຺ສ ສາຕິສຍໍ, ຕໍ ສຎ຺ຎາຠເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໂວກາຣຠເວ ອລຠນ຺ຕາ ‘‘ນ ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຊາເລ ປຕິຕາ ວິຍ ສກຸຓາ, ມຈ຺ຉາ ວິຍ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຸຓ຺ຐາ ວິຍາຕິ ທນ຺ຘາ ວິຍ. ປງ຺ຄຸຬາ ວິຍາຕິ ປີຐສປ຺ປິໂນ ວິຍ. ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຍຏ຺ຐິໂກຏິເຫຕຸກໍ ຄມນໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄມນໍ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາ ອມຸຎ຺ຈນໂຕ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ກາມໍ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ ອສຎ຺ຎຠເວ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຕ ພຸທ຺ຘສາວກາ ອສຎ຺ຎຠວໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ‘‘ວຏ຺ເຏ’’ຕິອາທິ ຕຖາ ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ພຸທ຺ເຘຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕານິ ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ, ນ ອຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິ, ໂສ ອສຎ຺ຎຠໂວ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ເທສິຕາຍໍ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ອນ຺ຕຣາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປຣໂຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາຍສ຺ມາ ໂສຠິໂຕຕິ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໑໖໔ ໂສຠິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ). ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພນິວາເສ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຍາວ ອສຎ຺ຎຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ອຈິຕ຺ຕກປຏິສນ຺ຘິ ຕາວ ອທ຺ທສ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕປຣິມາເຓ ກາເລ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ອທິສ຺ວາ ອວສາເນ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊຍມາໂນ ນຍວເສນ ‘‘ອສຎ຺ຎຠໂວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ‘‘ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ເຕສໍ ຎາຓສ຺ສ ສງ຺ກມນທສ຺ສນໍ, ເຕນ ສພ຺ພໂສ ຠເວ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕໍ ຕເທວ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ສຣທສມເຍ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ຈຕຸຣຕນິເກ ເຄເຫ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຣູປຄຕໍ ສຸປາກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ໂລກສິທ຺ຘເມຕໍ, ສິຍາ ປນ ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕຣຕິໂຣຫິຕາທິເຠທສ຺ສ ຣູປຄຕສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ. ນ ຕ຺ເວວ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຎາຓາໂລເກນ ໂອຠາສິຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸປາກຏໍ ສຸວິຠູຕເມວ ໂຫຕິ ຕຖາ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ປນ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣຫິ ວາ ທິຏ຺ຐກຕສຸຕໍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑໂລຠາສສທິສ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິ.

ຕຖາ ສາວກາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກຕສຸຕເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເຕນ ສປ຺ປເທສເມວ ເນສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ, ນ ນິປ຺ປເທສນ຺ຕິ ນິທສ຺ເສຕິ.

ຂຊ຺ໂຊປນກໂອຠາສສທິສໍ ຎາຓສ຺ສ ອຕິວິຍ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ. ສາວການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິສາວການໍ ປາກຕິກປທີໂປຠາສສທິສໍ. ມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີເສຕ຺ຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ມຫາປທີໂປຠາສສທິສໍ. ເຕນາຫ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໒) ‘‘ອຸກ຺ກາປຠາສທິສ’’ນ຺ຕິ. ໂອສຘິຕາຣໂກຠາສສທິສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ປຠາ ເອຕາຍ ຘີຍຕິ, ໂອສຘີນໍ ວາ ອນຸພລປ຺ປທາຍກຕ຺ຕາ ‘‘ໂອສຘີ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕາຣກາຍ ປຠາສທິສໍ. ສຣທສູຣິຍມຓ຺ຑໂລຠາສສທິສໍ ສພ຺ພໂສ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ. ອປຏຸຠາວເຫຕຸໂກ ວິສຍຄ຺ຄຫເຓ ຈຎ຺ຈລຠາໂວ ຂລິຕໍ, ກຸຓ຺ຐິຠາວເຫຕຸໂກ ວິສຍສ຺ສ ອນຠິສມໂຍ ປຏິຆາໂຕ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘເມວາຕິ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຘີນໍ, ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຍຖິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອສງ຺ຄອປ຺ປຏິຫຕໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ລຫຸຕເຣປິ ວິສເຍ, ຄຣຸຕເຣ ຈ ເອກສທິສເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸພ຺ພລປຕ຺ຕປຸເຏ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມກາຍຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຄຸຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ. ຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ສາວການຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓສ຺ສ ຫີນຸທາຫຣຓທສ຺ສນວເສເນຕ຺ຖ ກຖິຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ວິເສສໂຕ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ສມາສໂຕ. ຍຕ຺ຕໂກປິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕທາ ຍຖາກຖິຕໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິປີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ສ ຈ ອເນກາກາຣຕາຍ ອາເມຑິຕວຈນໍ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ‘‘ອິຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔; ອ. ນິ. ໓.໑) ວິຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວມ຺ປີ’’ຕິ ຕທຕ຺ຖມາຫ.

໒-໓. ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອິຘ ປາເຐ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຕນ ປາເຐນ ສາຘາຣຓໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອສາຘາຣຓໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍເມວ ຫິ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ອິທໍ ສວນກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຕທຕ຺ຖາວໂພຘສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິມໍ ສໍຂິຍຘມ຺ມໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ ອິຈ຺ເຈວ (ທີ. ນິ. ໑.໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ມມ ຄຸເຓ ໂຖເມນ຺ຕິ, ກຖໍ? ມມ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ໂຍຊນາ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນຕິ ປຸຈ຺ຉາວາຈີ ນຸ-ອິຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ ນູ’’ຕິ. ນນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ. ‘‘ຍໍ ຠຄວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ກິຣິຍາປຣາມສນຠູເຕນ ‘‘ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມິກຖາກຣຓໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘‘ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມິກຖາກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ, ອາທຣວເສນ ປນ ຕໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔. ສຸຓາຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເອເຕນ ‘‘ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສຕາວຘານໍ ໂສຕສ຺ສ ໂອທຫນໍ, ສຸສ຺ສູສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉິນ຺ນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຏຸມໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຉິນ຺ນວຏຸມກາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຂີຓາສວາ, ອິຘ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ພໂສ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອິຕເຣສໍ ອວິສໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈເນ ທິສ຺ສຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມຕ຺ຖທີປນໂຕ. ອຸປໂຍຄວຈເນ ທິສ຺ສຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຕ຺ຖທີປນໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ ປຸຈ຺ຉຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຠາວໂຕ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓວຈເນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຠຸມ຺ເມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕອຸປໂຍເຄສຸ ເອວ, ອຖ ໂຂ ກຣເຓປິ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອິຘ ຠຸມ຺ເມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸນ຺ຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ. ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທສ຺ສ.

ກາລສ຺ສ ຠທ຺ທຕາ ນາມ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ຄຸຓວິຠູຕິຍາ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຈ ຄຸຓວິຠູຕີຕິ ຕພ຺ພຫຸລຕາ ຍສ຺ສ ກປ຺ປສ຺ສ ຠທ຺ທຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣກປ຺ເປ’’ຕິ, ຕຖາ ສາຣຠູຕຄຸຓວເສນ ‘‘ສາຣກປ຺ເປ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ກປ຺ປໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ເອວມາຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ກປ຺ປສ຺ສ ຕຖາ ໂຖເມຕພ຺ພຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ປຠຸຕິ ອຠິນີຫາໂຣ ກໂຕຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສໍສາຣສ຺ສ ອນາທິຠາວໂຕ ອິມສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອນນ຺ຕາ ອປຣິເມຍ຺ຍາຕິ ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນກປ຺ເປ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ’’ຕິ ອາຫ. ກາມໍ ທີປງ຺ກຣພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອຍໍ ຠຄວາ ອຠິນີຫາຣມກາສິ, ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຸຣິມຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສູ’’ຕິ.

ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປປຣິໂຍສາເນຕິ ມຫາກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍປຣິໂຍສາເນ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ‘‘ອິໂຕ ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສານໍ ອຸປຣີ’’ຕິ ເອເຕນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສຸເມຘສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ເອກູນສຕ຺ຕຕິກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິໂຕ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ກປ຺ປສຫສ຺ສານໍ ອຸປຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຊາຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ເອເກນູນານິ ທ຺ວາທສກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ຉາຘິກນວສຕຸຕ຺ຕຣານິ ສຕ຺ຕຣສກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ’’ຕິ ອິມິນາ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສິຂິສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ສຏ຺ຐິ ກປ຺ປານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂອຣໍ ສຸເມຘາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນກປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໂມຘານິຍມານາ ສຕສຫສ຺ສາ ກປ຺ປາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ມຫາສາວກາທໂຍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ວິວຏ຺ຏູ ປນິສ຺ສຍານິ ກຸສລານິ ສມ຺ຠຣິໍສຸ. ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎປິ ໂລເກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣິສວິເສສານໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາຠິພຸທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເອວມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ວທຕິ.

‘‘ກິໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ກປ຺ປສຓ຺ຐານກາລສ຺ມິນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ປສ຺ສ ສຓ຺ຐຫນກາເລ. ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອກງ຺ຄຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິເຕຕິ ປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ, ເມຆາທີນຎ຺ຈ ອຠາເວນ ວິວຏໍອງ຺ຄຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິເຕ. ໂລກສນ຺ນິວາເສຕິ ຠາຊນໂລເກນ ສນ຺ນິວິສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ ອຸສຠໍ. ‘‘ອຸສຠມຕ຺ຕາ, ທ຺ເວ ອຸສຠມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຕມານາວ ອຸທກຘາຣາ ໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອາກາສຏ຺ຐານໍ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ. ຍາວ ອວິນຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ຍາວ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ຍາວ ສຸຠກິຓ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ຍາວ ເວຫປ຺ຜລພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວາຕວເສນາຕິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາຘິກນວໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສ຺ສ ສນ຺ຘາຣກວາຕມຓ຺ຑລສ຺ສ ວເສນ. ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກປ຺ປເທສມາຫ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ວິນາໂສ, ປຐມໍ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປາທສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຫິ ຄຈ຺ໂຉ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຓິກາພທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອາພທ຺ຘກຓ຺ຓິກາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ. ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອຕ຺ຕມນາ…ເປ… ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເວຫປ຺ຜເລປິ ສຸຠກິຓ຺ເຫ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຈຕຸຕ຺ຖິໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ຠຊນ຺ຕິ. ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສູຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ເຕສຸ. ອຠິຊາຕິ ປເນຕ຺ຖ ຊາຕິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍາວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ນິມີຍຕິ ອນຸມີຍຕິ ຜລໍ ເອເຕນາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ກາຣຓໍ. ຎາປກມ຺ປິ ຫິ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຠາເວນ ຜລໍ ສິທ຺ຘເມວ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຍຖາ ຕໍ ອສິໂຕ ອິສິ ອຠິຊາຕິຍໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ລກ຺ຂຓານິ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຠາເວນ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ສິທ຺ເຘ ເອວ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ເອວໍ ປນ ຄຍ຺ຫມານໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກໍ ຜລໍ ຕທານຸຠາເວນ ສິທ຺ຘໍ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕິ ຕພ຺ຠາເວ ຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂສ ເຕນ ລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ…ເປ… ຣາຊາ ສມາໂນ ກິໍ ລຠຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ສມາໂນ ກິໍ ລຠຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐໒, ໒໐໔) ຈ ເອວມາທິ. ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານິໍສຸ.

ຊາຕິປຣິຈ຺ເຉທາທິວຓ຺ຓນາ

໕-໗. ກປ຺ປປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ‘‘ອິໂຕ ໂສ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ’’ຕິອາທິນາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກປ຺ເປ ເຕ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປຣິຊານນວເສນ. ‘‘ອິທໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ນິຍເມຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຕຣໍ. ລຫຸກນ຺ຕິ ສລ຺ລຫຸກໍ, ອາຍຸໂນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຣສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ອປ຺ປກສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອວິເສສໂຊຕນໍ ‘‘ວີສໍ ວາ ຕິໍສໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອນິຍມິຕວເສເນວ ຍຖາລາຠໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ອປຈຸໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ທີຆາຍຸໂກ ປນ ອຕິທຸລ຺ລໂຠ’’ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ຕໍ ວິເສສວວຕ຺ຖາປນໍ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິສາຂາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ກາລໍ ນ ຊີວິ, ນນຸ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ອຕິວິຍອຸຬາຣຕເມນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊາຕິຍາ ເມຕ຺ຕາຐານຕາຍ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄຕາ. ຕທນຸຄຸຓຎ຺ຫິ ເຕສໍ ວິເສສໂຕ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ວິເສສໂຕ ພຫຸລໍ ເຂມວິຕກ຺ກູປນິສ຺ສຍຕາຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓປໂຣປເທສຣຫິຕຎາຓວິເສສູປນິສ຺ສຍຕາຍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ, ອສງ຺ຂາຣິກຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອາຍຸ ອາຘາຣວິເສສໂຕ, ນິສ຺ສຍວິເສສໂຕ, ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສໂຕ ຈ ອປຣິເມຍ຺ຍານຸຠາວຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິຕຕາ ອາຘາຣວິເສສຕາ. ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາທິອາສຍສມ຺ປທາ ນິສ຺ສຍວິເສສຕາ. ລາຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປາປຘມ຺ມວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາໂວ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ອາຍູຫນາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສພ຺ເພສໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມາຍູຫເນ ສາຘາຣໂຓຕິ ຕສ຺ສ ຜເລນາປິ ເອກສທິເສເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກາ’’ຕິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກາລາວຕ຺ຖານາຍຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກສໍວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ປຣິຈິຕໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘາ ປນ ຕທາ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣມາຍຸປ຺ປມາຓານຸຣູປເມວ ກາລໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ຐຕ຺ວາ ສາເຘຕພ຺ພປໂຍຊນາຠາວໂຕ, ຘມ຺ມຕາເວສາຕິ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອຏ຺ຐານສ຺ສ ‘‘ອຸຕຸໂຠຊນວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕) ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໍ ໂລກສາຘາຣຓໍ ໂລເກ ຊາຕສໍວຸທ຺ຘານໍ ຕຖາຄຕານໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ໂຣຄກິລມຖາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ອຸຕຸໂຠຊນວເສນາຕິ ອສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ອຸຕຸໂນ, ໂຠຊນສ຺ສ ຈ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຍຸ ຫາຍຕິປິ ວຑ຺ຒຕິປິ. ອາຍູຕິ ຈ ປຣມາຍຸ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐) ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມິກາ, ນ ຘມ຺ມິກາ ອຘມ຺ມິກາ, ຫິໍສາທິອຘມ຺ມປສຸຕາ. ອຘມ຺ມິກເມວ ໂຫຕິ ອິສ຺ສຣຊນານໍ ອນຸວຕ຺ຕເນນ, ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນນ ຈ. ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ ເທວຕາຕິ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸໂນ ປຈ຺ຈຍຠູຕເມຆມາລາສມຸຏ຺ຐາປກາ ເທວປຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມກາລເມວ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຓ຺ຫໍ ຜຣມານາ ວລາຫກມາລາ ນາຕິພຫລາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ນຠໍ ຉາເທນ຺ຕີ ວິຕໂນຕິ. ເອສ ນໂຍ ສີຕວລາຫກວສ຺ສວລາຫກາສຸ. ອພ຺ຠວລາຫກາ ປນ ເທວຕາ ສີຕຸຓ຺ຫວສ຺ເສຫິ ວິນາ ເກວລໍ ອພ຺ຠປຏລສ຺ເສວ ສມຸຏ຺ຐາປກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ກາມໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘາປິ ເທວຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາວ ຕາ ປນ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຎ຺ເຎ ປຐມຠູມິເກ ກາມາວຈຣເທເວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍາຕິ ຣາຊູນໍ ອຘມ຺ມິກຠາວມູລເກນ ອຸປຣາຊາທິອຘມ຺ມິກຠາວປຣມ຺ປຣາຠເຕນ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອຘມ຺ມິກຠາເວນ. ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ພຫ຺ວາພາຘຕາທິ ອນິຏ຺ຐຜລູປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຘມ຺ມິກຕາສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສາຘາຣຓສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ພເລນ ວິສມໍ ວາຍນ຺ເຕນ ວາຍຸນາ ປີຬິຍມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ວິສມໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາມຄ຺ເຄນ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ອສ຺ສິທໍ ຍຖາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ວິສມປຣິວຕ຺ຕນໍ ວິສມວາຕສງ຺ໂຂຠເຫຕຸກໍ, ເອວໍ ອຸຕຸວສ຺ສາທິວິສມປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາໂຕ ຍຖາມຄ຺ເຄນ ນ ວາຍຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕານນ຺ຕິ ສີຕວລາຫກເທວຕາທິເທວຕານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຕຸຓ຺ຫເຠໂທ ອຸຕູ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ວສ຺ສພີຊຠູເຕ ອຸຕຸມ຺ຫິ ຍຖາກາລໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕ.

‘‘ນ ສມ຺ມາ ເທໂວ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ກທາຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກທາຈິ ວສ຺ສຕີຕິ ກທາຈິ ອວສ຺ສນກາເລ ວສ຺ສຕິ. ກທາຈິ ນ ວສ຺ສຕີຕິ ກທາຈິ ວສ຺ສິຕພ຺ພກາເລ ນ ວສ຺ສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ວສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ນ ວສ຺ສຕີຕິ ປເທສມາຫ. ‘‘ວສ຺ສນ຺ໂຕປີ’’ຕິອາທິ ‘‘ກທາຈິ ວສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ວິຄຕຄນ຺ຘວຓ຺ຓຣສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິໂຣຊຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ຠຕ຺ຕປຈນຠາຊນສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ. ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລນ຺ຕິ ປາກໂຕ ອຸກ຺ກນ຺ຕຕຓ຺ຑຸລໍ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຓຕໍ, ເອກເທເສນ ປຣິຓຕໍ, ທຸປຣິຓຕຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຕີຫາກາເຣຫິ. ປຈ຺ຈຕິ ປກ຺ກາສຍໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອປ຺ປາຍຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ຈາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຸຕຸໂຠຊນວເສນ ອາຍຸ ຫາຍຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອປຣິກ຺ຂີເຓປິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ.

‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຣິຫີນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ເປ ອເນເກ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອໂກ ເອວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຐຕ຺ວາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຍໍຍໍອາຍຸປຣິມາເຓສູຕິ ຍຕ຺ຕກຍຕ຺ຕກປຣມາຍຸປ຺ປມາເຓສຸ. ເຕສມ຺ປີຕິ ພຸທ຺ຘານໍ. ຕໍ ຕເທວ ອາຍຸປຣິມາຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຊາຕິປຣິຈ຺ເຉທາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ

ໂພຘິປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໘. ມູເລຕິ ມູລາວຍວສ຺ສ ສມີເປ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສາ ເຫຏ຺ຐາປເທໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາຏລິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຕໍທິວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຊາຕທິວເສ, ຕໍທິວສນ຺ຕິ ວາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິທິວເສ. ໂສ ກິຣ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ ສາລກລ຺ຍາຓີ ວິຍ ປຖວິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ປຸເຣຕຣໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິທິວເສ ປຖວິໍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ຣຕນສຕໍ ອຸຈ຺ໂຈ, ຕາວເທວ ຈ ວິຕ຺ຖໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນຠໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຍມ຺ປິ ກິເຣຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂຠາເວນ ວິຍ ອຎ຺ເຎຫິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຆນສໍຫຕນາຬວຓ຺ຏຕາຍ ກຓ຺ຓິກພທ຺ເຘຫິ ວິຍ ປຸປ຺ເຜຫິ. ເອກສຎ຺ຉນ຺ນາຕິ ປຸປ຺ຜານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ເອກຊ຺ຌໍ ສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພທ຺ຘ…ເປ… ສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ຕຫໍ ຕຫໍ ໂອລມ຺ພິຕກຸສຸມທາເມຫິ ເຈວ ຕຫໍ ຕຫໍ ຂິຕ຺ຕມາລາປິຓ຺ຑີຫິ ຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓວິວິຘວຓ຺ຏມຸຕ຺ຕປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ສມ຺ມເທວ ອຸຊ຺ຊລໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສິຣີສມ຺ປຕ຺ຕານີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສິຣິຍາ ໂສຠາຍ ສມ຺ປນ຺ນານິ. ພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠວສິຣິນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ພຄຸຓວິຠູຕິໂສຠໍ. ປຏິວິຊ຺ຌມາໂນຕິ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ.

ເສຕມ຺ພຣຸກ຺ໂຂຕິ ເສຕວຓ຺ຓຜໂລ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ. ຕເທວາຕິ ປາຏລິຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓເມວ. ເອກໂຕຕິ ເອກປສ຺ເສ. ສຸຣສານີຕິ ສຸມຘຸຣຣສານິ.

ເອໂກວ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ເອໂກວ ປລ຺ລງ຺ກປ຺ປເທໂສ. ໂສ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ.

ສາວກຍຸຄປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໙. ສາວກປຣິຈ຺ເຉເທຕິ ສາວກຍຸຄປຣິຈ຺ເຉເທ. ‘‘ຂຓ຺ຑຕິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ໂຑ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຈາ’’ຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ສໂຫທໂຣ, ເວມາຕິໂກປິ ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອກປິຕິໂກ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວເສເສຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ. ‘‘ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຄຸຓວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິຂິນາ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕໂມ. ປຸນ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ເຖຣໍ ນາເມນ ວທຕິ. ປາຣນ຺ຕິ ປຣໂກຏິມຕ຺ຖກໍ. ປຎ຺ຎາວິສເຍຕິ ປຎ຺ຎາຘິກາເຣ. ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕິໍ ວທຕິ.

ສາວກສນ຺ນິປາຕປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໑໐. ອຸໂປສຖນ຺ຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ທຸຕິຍຕຕິເຍສູຕິ ທຸຕິເຍ, ຕຕິເຍ ຈ ສາວກສນ຺ນິປາເຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິກຕໍ ອຕິທິສຕິ. ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ທີເປຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໑) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ອຸປຏ຺ຐາກປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໑໑. ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກຠາວນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ນິຍຕອຸປຏ຺ຐາກຠາວໍ. ອນິຍຕຸອຸປຏ຺ຐາກາ ປນ ຠຄວໂຕ ປຐມໂພຘິຍໍ ພຫູ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຍນ ກາຣເຓນ ສຕ຺ຖຸ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກຠາວໍ ອຸປຄໂຕ, ຍຖາ ຈ ອຸປຄໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອກທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຫໍ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ ອນຍພ຺ຍສນາປາທເກນ ກມ຺ມຸນາ ໂຈທິຍມາໂນ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ເຂມໍ ມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ນາໂຣເຈສີຕິ? ອາໂຣຈິເຕປິ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ນາທິຍິສ຺ສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິຕິ. ເຕຕິ ເຕ ຄມນໍ, ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ອນ຺ວາສຕ຺ໂຕຕິ ອນຸພທ຺ໂຘ, ອຸປທ຺ທຸໂຕ ວາ. ຘມ຺ມຄາຣວນິສ຺ສິໂຕ ສໍເວໂຄ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ນາມ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕສຸ ຠຄວໂຕປິ ອີທິສໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຎ຺ຎາເຍວ ເມ ສາ ທິສາຕິ ອສຸຎ຺ຎາເຍວ ມມ ສາ ທິສາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຕວ ໂອວາໂທ ພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາທສທິໂສ’’ຕິ.

ວສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕີຕິ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວາສໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣມ຺ມຸຂາ ເທສິຕສ຺ສາປິ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນສ຺ສ ປຣມ຺ມຸຂາວ ປວຕ຺ຕາ ປເຄວ ຍາຈນາຍ. ຕສ຺ສາ ວາຈນາມຄ຺ໂຄປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປຠໂວ. ກສ຺ມາ? ໂສ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາ ວິຍ ເຖຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປກ຺ຂິໂຍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ປຏິປາຏິຍາ ຕິກທຸເກສຸ ເທວສິກໍ ກໂຕກາໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຠຄວາປິສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉິຕໍ ນຍທານວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ໂມປິ ສຕ຺ຖາຣາ ປຣມ຺ມຸຂາ ເທສິໂຕປິ ເຖເຣນ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕວ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ອຸປຏ຺ຐາເນ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ອຄ຺ຄຠູໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ເຖໂຣ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຸວິເຘນ ອຸທເກນ, ຕິວິເຘນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ, ປາທປຣິກມ຺ເມນ, ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊເນນາຕິ ເອວມາທີຫິ ກິຈ຺ເຈຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ອິທໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນາມ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ໂຕ ມຫຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓໍ ນວ ວາເຣ ອນຸປຣິຍາຍຕິ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ສເຈ ເມ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ຠຄວຕິ ປກ຺ໂກສນ຺ເຕ ປຏິວຈນໍ ທາຕຸໍ ນາຫໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຫຕ຺ເຖນ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ’’ຕິ.

໑໒. ປິຕຸມາຕຸຊາຕນຄຣປຣິຈ຺ເຉໂທ ປິຕຸມຸເຂນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປິຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ວິຫາຣໍ ປາວິສີຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ກເຖຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປປຣິຈ຺ເຉທາທິນວວາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ ເທສນໍ ເທເສຕ຺ວາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍເຍວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖສິ, ນ ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍໍ (ພຸ. ວໍ. ໖໔ ຄາຖາທໂຍ) ວິຍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ, ຕໂຕ ວາ ປນ ຠິຍ຺ໂຍຕິ? ອນຘິກາຣໂຕ, ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ຈ. ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍຎ຺ຫິ (ພຸ. ວໍ. ໗໕) –

‘‘ກີທິໂສ ເຕ ມຫາວີຣ, ອຠິນີຫາໂຣ ນຣຸຕ຺ຕມ;

ກມ຺ຫິ ກາເລ ຕຍາ ວີຣ, ປຕ຺ຖິຕາ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. ອາທິນາ –

ປວຕ຺ຕໍ ຕໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອຘິກາຣໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອຕ຺ຕນາ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ກໂຕ, ຕໍ ທີປງ຺ກຣໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຍສໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກາ ໂພຘິຍາ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຣມິໂຍ ປູເຣສິ, ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ, ອິຘ ປນ ຕາທິໂສ ອຘິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ທີປງ຺ກຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຕໂຕ ວາ ປນ ປຸຣໂຕ ພຸທ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍໍ ວິຍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາ ນາມ ເທສນາຍ ຠາຊນຠູຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຎາຓພລານຸຣູປາ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄສາວການໍ, ມຫາສາວການໍ, (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ຕາທິສານຎ຺ຈ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ. ອິຘ ປນ ປກຕິສາວການໍ, ຕາທິສານຎ຺ຈ ເທວຕານໍ ວເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນເມວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖສິ. ຕຖາ ຫິ ເນ ຠຄວາ ປໂລຠນວເສນ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕຸໍ ສປ຺ປປຎ຺ຈຕາຍ ກຖາຍ ເທສນໍ ມຕ຺ຖກໍ ອປາເປຕ຺ວາວ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ຕຖາ ຈ ອິມິສ຺ສາ ເອວ ເທສນາຍ ອນຸສາຣໂຕ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕ- (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕) ເທສນາທໂຍ ປວຕ຺ຕາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘາວາສຈາຣິກາວິຠາວິນິຍາ ອຸປຣິເທສນາຍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ເອວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖສິ. ເຕສໍເຍວ ຫິ ສາວກາ ຕທາ ເຈວ ເອຕຣຫິ ຈ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິຍໍ ຐິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖຕິສ຺ສຜຸສ຺ສານໍ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ອຸປປນ຺ນາ ອຸປປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຸປກາທໂຍ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ, ນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ອຏ຺ຐໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຍສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິເວຘສາສນໍ ເອກໍສໂຕ ນິຈ຺ຉເຍ ນ ອຊ຺ຊາປິ ຘຣຕິ, ນ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ເຕ ເອວ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີອາທີນໍເຍວ ຠຄວນ຺ຕານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ກເຖສິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ. ອປຸພ຺ພາຈຣິມນິຍໂມ ປນ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣຓກສຕ຺ຕວາສວເສນ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ນ ເຕເນຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາຕິ ອຠິຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ຍາວ ຕາ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ, ຕາວ ມຕ຺ຖກໍ ສິຂໍ ປາເປຕ຺ວາ. ນ ຕາວ ກຖິໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

ຕນ຺ຕິນ຺ຕິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຕ຺ຕປຸຕ຺ຕມາຕຸຍານວິຫາຣຘນວິຫາຣທາຍກາທີນໍ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອຕ຺ຖານໍ ວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕວາໂຣ ສມ຺ພຫຸລວາໂຣ.

ສມ຺ພຫຸລວາຣວຓ຺ຓນາ

ກາມຎ຺ຈາຍໍ ປາຬິຍໍ ອນາຄໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອາເນຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຸລວໍໂສ ກຸລານຸກ຺ກໂມ. ປເວຓີຕິ ປຣມ຺ປຣາ. ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ເຕສໍ ຊາຕນຄຣາທິ ປຎ຺ຎາຍມານໍ ເອກໍສໂຕ ມນຸສ຺ສຠາວສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ເອວ ນ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ປາຕຸຠາໂວ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ.

ສມ຺ພຫຸລປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

ຈນ຺ທາທີນໍ ໂສຠາວິເສສໍ ຣເຫຕິ ຈຊາເປຕີຕິ ຣາຫຸ, ຣາຫຸຄ຺ຄໂຫ, ອິຘ ປນ ຣາຫຸ ວິຍາຕິ ຣາຫຸ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຈ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ມຫາສຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ‘‘ຣາຫຸໂລ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂຣຈິນີຕິ ໂຣຈນສີລາ, ອຸຊ຺ຊລຣູປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸຈຄ຺ຄຕີຕິ ຣຸຈໍ ປຠາຕໍ ອາຄຕິຠູຕາ, ຄ-ກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິຣຕນຠາວໂຕ ມນຸສ຺ສໂລເກ ສພ຺ພາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ພິມ຺ພປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູຕາຕິ ພິມ຺ພາ.

ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍາຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລຸພ຺ເພຘາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓພຫລຠາວາ. ຈູຬໍເສນ ຉາເທຕ຺ວາຕິ ຕິຣິຍຠາເຄນ ຐປນວເສນ ສພ຺ພໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຉາເທຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐິຜາເລຫີຕິ ຜາລປ຺ປມາຓາຫິ ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐີຫິ. ສຸວຓ຺ຓຫຕ຺ຖິປາທານີຕິ ປກຕິຫຕ຺ຖິປາທປຣິມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ຑານິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຈູຬໍເສເນວ. ສຸວຓ຺ຓກຏ຺ຏີຫີຕິ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ເຑຫິ. ສລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ສຫສ຺ສາຣານໍ.

ໂພຘິປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນກາເລ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ. ອວິຊຫິໂຕຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຕຖານິສຊ຺ຊາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາວີຠາວໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຐມປທຄຓ຺ຐິກາຕິ ປຈ຺ຉິເມ ໂສປານຜລເກ ຐຕ຺ວາ ຐປິຍມານສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐຫນຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ທຬ຺ຫໍ ຖິຣໍ ເກນຈິ ອເຠຊ຺ຊໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປທຄຓ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ຠູມິຠາເຄ ອິທານິ ເຊຕວນມຫາວິຫາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຸຣິມານໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ມຎ຺ຈາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ມຎ຺ໂຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ມຎ຺ຈປາທຏ຺ຐານານິ ອວິຊຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຎ຺ຈານໍ ປນ ມຫນ຺ຕຂຸທ຺ທກຠາເວນ ມຎ຺ຈປຎ຺ຎາປນປເທສສ຺ສ ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ຕຕາ ອປ຺ປມາຓໍ, ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປນ ໂສ ປເທໂສ ສພ຺ພທາ ເອກປ຺ປມາໂຓເຍວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ມຎ຺ຈປາທຏ຺ຐານານິ ອວິຊຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາໂຣປິ ນ ວິຊຫິໂຕ ເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສິຏ຺ຐາ ມຕ຺ຕາ ວິມຕ຺ຕາ, ວິມຕ຺ຕາວ ເວມຕ຺ຕໍ, ວິສທິສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາຓໍ ອາໂຣໂຫ. ປຘານໍ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາ. ຣສ຺ມີຕິ ສຣີຣປ຺ປຠາ.

‘‘ສຕ຺ຕານໍ ປາກຕິກຫຕ຺ເຖນ ຉຫຕ຺ໂຖ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ, ຕໂຕ ຕິຄຸຓໍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ປາກຕິກຫຕ຺ເຖນ ຈຕຸຫຕ຺ໂຖ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ, ຕໂຕ ຕິຄຸຓໍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠຄວາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ ອຸປາທິນ຺ນກຣູປຘມ຺ມວເສນ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ຜຣຕີຕິ ອຸປຣິ ຉຫຕ຺ຖໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ພຫລຕຣປ຺ປຠາ ຣູເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ.

ອຊ຺ຌາສຍປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓກາເລ ຕຖາປວຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາຘີນໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕປຕ຺ຖນານຸຣູປໍ ວິປຸລໍ, ວິປຸລຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສຣີຣປ຺ປມາຓໍ, ປຘານໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ວິສທິສາຕິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວມຕ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ອາຍຸກຸລານິປິ ອິຘ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທີປິຕານິ. ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓສູຕິ ອຘິຄຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓສຸ. ນນຸ ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ, ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລປຣິມາເຓ ຈ ເວມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ພຸທ຺ຘຄຸຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ເວມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທຄ຺ເຄນ ເນສໍ ສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸປິ ເວມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ກສ຺ມາ? ເຫຕຸອນຸຣູປຕາຍ ຜລສ຺ສ, ເອກນ຺ເຕເນວ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລປຣິມາເຓ ເວມຕ຺ຕຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ເຫຕຸອວຕ຺ຖາຍໍ ສມ຺ຠຕູປນິສ຺ສຍິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ ຈຣິມຠເວ ອຣຫຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂປສິຕານິ ກມລວນານິ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິຍ ຕຖາຄຕຄຸຓານຸຠາວສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິໂພຘໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທີເປສຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ.

ນິຘິກຸມ຺ໂຠຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫານິຘໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຊາໂຕ ຈາຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ຈາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ພຸທ຺ຘວໍເສ –

‘‘ຕາຣາຄຓາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕາ ຄຄນມຓ຺ຑເລ;

ວິສາຂາ ຈນ຺ທິມາຍຸຕ຺ຕາ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໖໕);

‘‘ເອເຕເນວ ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ວິສາຂານກ຺ຂຕ຺ເຕເນວ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໑໓. ອຍໍ ຄຕີຕິ ອຍໍ ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນາກາໂຣ, ອຎ຺ເຎ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕາ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ຈຸຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຏິສນ຺ຘິ, ຕາວ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອາໂຣຫນໍ ອຕີຕອຕີຕຕຣອຕີຕຕມາທິຊາຕິສງ຺ຂາເຕ ປຸພ຺ເພນິວາເສ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຸຕິ, ຕາວ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ໂອໂຣຫນໍ ປຸພ຺ເພນິວາເສ ປຏິມຸຂຠາເວນ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ຈຸຕິຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ປນິທໍ ຈຸຕິຍາ ຎາຓຄຕິຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຄມນໍ ພຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຠາຣິຍໍ ທຸກ຺ກຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ອປຣມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ຉິນ຺ນວຏຸມານຸສ຺ສຣຓໍ ປຈ຺ຉາມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປສນໂຕ ອປຣໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕກາຣຓໍ. ຍຕ຺ຣາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ, ນາມາຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຫິ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ນາມ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຣາ’’ຕິ ນິປາຕວເສນ ວິສຸໍ ຍຕ຺ຣ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ສໍສາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈໍ. ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ປປຎ຺ຈຄ຺ຄຫເຓນ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປຣິຍາທິນ຺ນວຏ຺ເຏຕິ ສພ຺ພໂສ ເຂປິຕວຏ຺ເຏ. ‘‘ມຄ຺ຄສີເລນ ຜລສີເລນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄຜລສີລໍ ໂລກິຍສີລປຸພ຺ພກໍ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ໂລກິຍສີລມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລໍ ວິຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາຘິປກ຺ຂາຕິ ສມາຘິ ຈ ສມາຘິປກ຺ຂາ ຈ ສມາຘິປກ຺ຂາ, ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສມາຘິນາ’’ຕິອາທິ, ‘‘ວິຫາໂຣ ຄຫິໂຕ ວາ’’ຕິ ຈ. ສມາຘິປກ຺ຂາ ນາມ ວີຣິຍສຕິອາທໂຍ.

ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ. ນີວຣຓາທີຫີຕິ ນີວຣເຓຫິ ເຈວ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ຈ ປາປຘມ຺ເມຫິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີຫິ ຈ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິມຸຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ອາຫ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາທິວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຈ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິກສ຺ສ. ປຈ຺ຈນີກງ຺ຄວເສນາຕິ ປຫາຕພ຺ພປຏິປກ຺ຂອງ຺ຄວເສນ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ, ໂສ ເອວ ອນ຺ໂຕ ປຣິໂຍສານຠາວໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ສາເຘຕພ຺ເພ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລເສຫິ ນິສ຺ສຏຕາ, ອປຄໂມ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ເຕຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ທູເຣ ຐິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

໑໖. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘາ ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ປຊຫນໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ, ທສພລຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຠຄວຕາ ອຘິຄຕາ ອເຫສຸໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ເກຈິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ທ຺ວີຫິ ປເທຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ວາກ຺ເຍຫິ. ອາພທ຺ຘນ຺ຕິ ປຏິພທ຺ຘໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາຍ. ເທວຈາຣິກໂກລາຫລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວໂລເກ ຈາຣິກາຍໍ ສຸທ຺ຘາວາສເທວານໍ ກຸຕູຫລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໑) ວິຈາເຣສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາເວສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຍໍ ເທສນາຕິ ‘‘ອິໂຕ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຕເທສນມາຫ. ນິທານກຓ຺ເຑຕິອາທິໂຕ ເທສິຕໍ ອຸທ຺ເທສເທສນມາຫ. ສາ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ໂພຘິສຕ຺ຕຘມ຺ມຕາວຓ຺ຓນາ

໑໗. ‘‘ວິປສ຺ສີຕິ ຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວິເຘ ອຕ຺ເຖຕິ ຕິໂຣຫິຕວິທູຣເທສຄຕາທິເກ ນີລາທິວເສນ ນານາວິເຘ, ຕທຎ຺ເຎ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣຠູເຕ ເຕ ຈ ຍຖູປຄເຕ, ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉເຍ ຈາຕິ ນານາວິເຘ ອຕ຺ເຖ. ປສ຺ສນກຸສລຕາຍາຕິ ທສ຺ສເນ ນິປຸຓຠາເວນ. ຍາຖາວໂຕ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘິ, ໂສ ເອວ ສຕ຺ຕໂຍຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ໂຕ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິນາ ປນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍທາ ຈ ປນາເນນ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ກໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາໂພຘິຍໍ ເອກນ຺ຕນິນ຺ນຕ຺ຕາ ໂພຘິມ຺ຫິ ສຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິສງ຺ຂາເຕສູ’’ຕິອາທິ. ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິຍາ ໂອກ຺ກມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕສ຺ໂສ ຫິ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິໂຍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຄພ຺ໂຠ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ໂອກ຺ກມເນ, ຐາເນ, ນິກ຺ຂມເນຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຐເມ ຐາເນ ສມ຺ປຊາໂນ, ນ ອິຕເຣສຸ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຐເມ, ທຸຕິເຍ ຈ ຐາເນ ສມ຺ປຊາໂນ, ນ ຕຕິເຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມາ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍາ ອສີຕິມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ວເສນ, ຕຕິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ວເສນ. ເຕ ກິຣ ກມ຺ມຊວາເຕຫິ ອຸທ຺ຘໍປາທາ ອໂຘສິຣາ ອເນກສຕໂປຣິເສ ປປາເຕ ວິຍ ໂຍນິມຸເຂ ຂິຕ຺ຕາ ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນ ຫຕ຺ຖີ ວິຍ ສມ຺ພາເຘນ ໂຍນິມຸເຂນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕນ ເນສໍ ‘‘ມຍໍ ນິກ຺ຂມາມາ’’ຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວເສນ. ເຕ ຫິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປິ ປຊານນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕາປິ ປຊານນ຺ຕິ, ນິກ຺ຂມນກາເລປິ ປຊານນ຺ຕິ. ນ ຫິ ເຕ ກມ຺ມຊວາຕາ ອຸທ຺ຘໍປາເທ ອໂຘສິເຣ ກຕ຺ວາ ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ເຖ ປສາຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ຐິຕກາວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນຎາເຓຫິ ເຈວ ‘‘ອິທານິ ຈວາມີ’’ຕິ ຈຸຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຎາເຓນ ຈ ອປຣຠາເຄ ‘‘ອິຘ ມຍາ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຫິຕາ’’ຕິ ປຏິສນ຺ຘິປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຎາເຓນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານິຕ຺ວາ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທີນຎ຺ຈ ສຕິປິ ປາຣມິຍາ ປຣິຍາປນ຺ນຠາເວ ສມ຺ຠາຣວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນຍນປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາມໍ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທໂຍປິ ທານປາຣມີເຍວ, ຕຖາປິ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕປິ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາ ຈ ໂຂ ກຣຸຓາຍນວເສນ. ຕຖາ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ຫິຕຈຣິຍາ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຐານວເສນ, ຂນ຺ຘາຍຕນາທິວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາທິຕີຣຓວເສນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐາເນນ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘຈຣິຍາ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣວິເສສຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ພຸທ຺ຘຈຣິຍານນ຺ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທເສນ ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍາຘມ຺ມກ຺ຂານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ. ‘‘ຍາວ ຈຣິຍາປິຏເກ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ກາຍາທິວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ’’ຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ, ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ. ໂກຏິໍ ປຕ຺ວາຕິ ປຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ສຕ຺ຕມຫາທານານີຕິ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ຫທຍມໍສາທີນິປິ ຍາຈການໍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານໍ, ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິທານໍ, ຄມນກາເລ ທິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕກມຫາທານໍ, ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ທິນ຺ນໍ ອສ຺ສທານໍ, ຣຖທານໍ, ປຸຕ຺ຕທານໍ, ຠຣິຍາທານນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ມຫາທານານິ (ຈຣິຍາ. ໗໙) ທຕ຺ວາ.

‘‘ອິທາເນວ ເມ ມຣຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ກາລກຣຓໍ ອຘິມຸຕ຺ຕິກາລກິຣິຍາ, ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກິຣ ທີຆາຍຸກເທວໂລເກ ຐິຕາ ‘‘ອິຘ ຐິຕສ຺ສ ເມ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ນ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທມານສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ວິມານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເມ ຊີວິຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິສີທນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສມນນ຺ຕຣເມວ ມຣຓໍ ໂຫຕິ. ປາຣມີຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຫິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ຕນຸຠາເວນ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ອຸຬາຣຠາເວນ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍາ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ເຕ, ວິຍ ກມ຺ເມສຸ ຈ ເນສໍ ວສີຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ນານໍ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມເທວ ປຣິພ຺ຣູຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ນານາຊາຕີສຸ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປກເມວ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປາຣມີສມ຺ຠຣຓປສຸໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕານໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອເກນອຕ຺ຕຠາເວນ ອນ຺ຕເຣນ ປາຣມີນໍ ສພ຺ພໂສ ປູຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຘິມຸຕ຺ຕິກາລກິຣິຍາ ນາມ ນາໂຫສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກຏ຺ຐານໍ ຈຣິມຠເວ ອເນກມຫານິຘິສມຸຏ຺ຐານປຸພ຺ພິກາຍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວິຍ, ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ອສທິສທານາທິວເສນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓລາຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ຈ ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິອນຸຠວນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ມນຸສ຺ສຄຓນາວເສນ, ນ ເທວຄຓນາວເສນ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ຈຸຕິຍາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ. ອມິລາຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມິລາຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕາສໍ ມາລານໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປທາຍປິ ຄນ຺ຘສມ຺ປທາຍປິ ໂສຠາສມ຺ປທາຍປິ ອວິນາໂສ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣານໍ ຣໂຊຊລ຺ລານໍ ເລປສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ ເທວານໍ ສຣີຣຄຕານິ ວຕ຺ຖານິ ສພ຺ພກາລໍ ປຣິສຸທ຺ຘປ຺ປຠສ຺ສຣາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ເຖສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ເນວ ສີຕໍ ນ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສີຕສ຺ສ ປຏິກາຣວເສນ ອຘິກໍ ເສວິຍມານໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ສຍເມວ ວາ ຂຣຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິຠວນ຺ຕໍ ສຣີເຣ ເສທໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຕາທິສໍ ເນວ ສີຕໍ, ນ ອຸຓ຺ຫໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຣຓາສນ຺ນກາເລ. ພິນ຺ທຸພິນ຺ທຸວເສນາຕິ ຉິນ຺ນສຸຕ຺ຕາຍ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາວລິຍາ ນິປຕນ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕຄຸຬິກາ ວິຍ ພິນ຺ທຸ ພິນ຺ທຸ ຫຸຕ຺ວາ. ເສທາຕິ ເສທຘາຣາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທນ຺ຕານໍ ຂຓ຺ຑິຕຠາໂວ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ເກສານໍ ປລິຕຠາໂວ ປາລິຈ຺ຈໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວລິຕ຺ຕຈຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈາທີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາຕິ ອນຠິຣຕິ. ສາ ນຕ຺ຖິ ອຸປຣູປຣິ ອຸຬາຣອຸຬາຣານເມວ ໂຠຄານໍ ວິເສສໂຕ ທຸວິຊານນານໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຫນໂຕ. ນິສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ອຸຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສສນ຺ຕິ. ວິຊມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອນຠິຣຕິວເສນ ວິຊມ຺ຠນໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ປຓ຺ຑິຕາ ເອວາຕິ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ເທວຕາ. ຍຖາ ເທວຕາ ສມ຺ປຕິຊາຕາ ‘‘ກີທິເສນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ນາມ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີຕຠເວ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ, ອຎ຺ຎທາປິ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ຊານນ຺ຕິເຍວ ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ.

ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຈິຣຕຣກາລຕ຺ຕາ ປຣມາຍຸໂນ. ອນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ນ ນິຍ຺ຍານາວຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ສຕ຺ຕາ ນ ປຣມາຍຸໂນ ໂຫນ຺ຕິ ນາມ ປາປຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສູຕິ? ເທວໂລເກ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ອໂນກາສຠາວໂຕ, ຕຖາ ອນຈ຺ຉຣິຍຠາວໂຕ. ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ສາ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມຕາ ເທວຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ນ ປາກຏາ ໂຫຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍ, ເທວຠູເຕ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ສມານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ເທວານຸຠາວໂຕ ໂລໂກ ທຫຕິ, ນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໂຕ, ຕຖາ ສຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ, ອິສ຺ສຣຄຸຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເທວຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈ ຈິຣກາລາຘິຏ຺ຐານໂຕ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສຄ຺ຄາຫວິນິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທວສຸຄຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ໂອປປາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິ ຈ ໂອປປາຕິກູປປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ, ຘມ຺ມເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຍາ ຐປນສ຺ສ ວິຍ ຘາຕຸເວເນຍ຺ຍານໍ ຘາຕູນໍ ຐປນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຫິ ໂອປປາຕິການໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຣີຣຘາຕຸໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ປາກຏຠາວກຣຓາຍ ປນ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍາວ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ປຣິປາກຄຕສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາທິປາຣມິກາປິ ນ ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ. ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓາ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນາ, ນ ເທວຠູຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕທຕ຺ໂຖ ມຫາຠິນີຫາໂຣປິ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ເທວຠູຕານໍ.

ກສ຺ມາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສຸ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຖວິຍາ ນາຠິຠູຕາ, ພຸທ຺ຘານຸຠາວສຫິຕາ ອຈລຏ຺ຐານຠູຕາ ໂພຘິມຓ຺ຑຠູມິ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕຖາ ‘‘ອິຕເຣສມ຺ປິ ອວິຊຫິຕຏ຺ຐານານໍ ຕຕ຺ເຖວ ລພ຺ຠນໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຍສ຺ມາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາວກໂພຘິຍາ ອຠິນີຫາໂຣ, ສາວກປາຣມິຍາ ສມ຺ຠຣຓໍ, ປຣິປາຈນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນຕ຺ໂຖ ຈ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທຕິ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວກາທິ ເວເນຍ຺ຍວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ເອຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສຸ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓຕິ. ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປນິສ຺ສຍໂຕ ອປຣາປຣໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເອເຕເນວ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ທສສຫສ຺ສສ຺ເສວ ເຂຕ຺ຕຠາໂວ ທີປິໂຕ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີສຸ ທີເປສຸ ພຸທ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທີປໍ ປສ຺ສີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເທສນິຍາເມປິ ກາຣຓໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຸລໍ ໂລກສມ຺ມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານມ຺ປິ ປູຊນີຍຠາວໂຕ. ‘‘ຣາຊາ ປິຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຸລໍ ປສ຺ສິ ປິຕຸວເສນ ກຸລສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ.

‘‘ທສນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕ ທິວສານີ’’ຕິ ປສ຺ສິ, ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ສາ ຈ ຕຸສິຕຠເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈນຸຠວນໍ.

ຕາ ເທວຕາຕິ ທສສຫສ຺ສິຈກ຺ກວາຬເທວຕາ. ກຖໍ ປນ ຕາ ເທວຕາ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣິຕປາຣມິຠາວໍ, ກຖໍ ຈສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ມເຫສກ຺ຂານໍ ເທວຕານໍ ວເສນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຕາ ເທວຕາ ອຠິສມຍຠາຄິໂນ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມທານສໍວິຠາເຄ ອເນກວາຣໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ.

‘‘ຈວາມີ’’ຕິ ຊານາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວເນຫິ ຎາຓສຫິເຕຫິ ຈຸຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕຣຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓສ຺ສປິ ອວິສໂຍວ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາວຊ຺ຊນປຣິຍາໂຍຕິ ອາວຊ຺ຊນກ຺ກໂມ. ຍສ຺ມາ ເອກວາຣໍ ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເອວາຣມ຺ມຓໍ ທຸຕິຍໍ, ຕຕິຍຎ຺ຈ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉຍຕິ. ອາວຊ຺ຊນສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຊວນວາໂຣ ຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍຕຕິຍຈິຕ຺ຕວາເຣ ເອວ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈຸຕິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ມຣຓໍ ເມ ອາສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຊານນໂຕ ‘‘ຈຸຕິກ຺ຂເຓປິ ຈວາມີຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປນ ອປຸພ຺ພຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ. ນິກນ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ເມ ຐາເນ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຫິຕາ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກາເລ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ປນກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໙) ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ມຫາປຣິນິພ຺ພານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໑) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ມຫາກາຣຸຓິກາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣຕາຍ ພຫຸລໍ ໂສມນສ຺ສິກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປຐມມຫາວິປາກຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣປນ ຍທິປິ ມຫາກາຣຸຓິກາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາວ, ວິເວກຊ຺ຌາສຍາ ປນ ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນພຫຸລາຕິ ປຎ຺ຈມມຫາວິປາກຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມາຫ.

ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຸຓ຺ຓມາຍ ປຸເຣ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ນວມິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາສຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ອິທໍ ສຸປິນນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາຣໍ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເທວິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສມລຫຣຓຕ຺ຖໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ເທວິໂຍຕິ ມຫາຣາຊູນໍ ເທວິໂຍ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄຈຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ.

ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕາຍາຕິ ຫຣິເຕນ ໂຄມເຍນ ກຕປຣິຠຓ຺ຑາຍ. ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ ປຸຣິສຄພ຺ໂຠ, ນ ອິຕ຺ຖິຄພ຺ໂຠ, ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸປິນສຕ຺ຖນເຍນ ກເຖສຸໍ. ‘‘ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ປນ ເທວຕາວິຄ຺ຄເຫນ ຕມຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ປເວເທສຸໍ.

ຘມ຺ມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍ ປກຕິປຣິຍາໂຍ, ຘມ຺ໂມ ເອວ ຘມ຺ມຕາ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ສຠາໂວ’’ຕິ, ອຍໍ ປກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍໍ ສຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ນິຍຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ນິຍາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນິຍາໂມ ປນ ພຫຸວິໂຘຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນິຍາມເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຍາໂມ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມານໍ ນິຍາໂມ ກມ຺ມນິຍາໂມ. ເອສ ນໂຍ ອຸຕຸນິຍາມາທີສຸ ຕີສຸ. ອິຕໂຣ ປນ ຘມ຺ໂມ ເອວ ນິຍາໂມ ຘມ຺ມນິຍາໂມ, ຘມ຺ມຕາ.

ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ. ນິເສນ຺ໂຕ ຕິຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

ອຣູປາທິຠູມິຠາຄວິເສສວເສນ ອຸຕຸວິເສສທສ຺ສນໂຕ ອຸຕຸວິເສເສນ ສິຊ຺ຌມານານໍ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ປຸປ຺ຜຜລາທິຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສູ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວສນ຺ຕາທິກາເລ.

ມຘຸຣໂຕ ພີຊໂຕ ຕິຕ຺ຕໂຕ ພີຊໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໑໘. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມາເນ ວິຍ ໂວຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນສ຺ສ ສມ຺ປຊານນາ ໂຫຕິ. ນ ໂອກ຺ກມມາເນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ. ຍຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຕ຺ຖຣເຓນ ວາ ອປ຺ປມາໂຓ. ອຕິວິຍ ສມຸຊ຺ຊລນຠາເວນ ອຸຬາໂຣ. ເທວານຸຠາວນ຺ຕິ ເທວານໍ ປຠານຸຠາວໍ. ເທວານຎ຺ຫິ ປຠໍ ໂສ ໂອຠາໂສ ອຠິຠວຕິ, ນ ເຕສໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ໂລການໍ ໂລກຘາຕູນໍ ອນ຺ຕໂຣ ວິວໂຣ ໂລກນ຺ຕໂຣ, ໂສ ເອວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ໂລກນ຺ຕຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທິນາ ເກນຈິ ນ ຫຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອຆາ, ອສມ຺ພາຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈວິວຏາ’’ຕິ. ອສໍວຸຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ ຈ ເກນຈິ ນ ປິຫິຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ປິຘາຍິກາ ປຖວີ ນຕ຺ຖີຕິ ອສໍວຸຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ວິຍ ເທວວິມານານໍ ອຠາວໂຕ ອສໍວຸຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຘກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຘກາຣາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ຊາຍຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ນ ຈກ຺ຂຸໂນ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕນ ໂອຠາເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອປຣໂຄຍານວາສີນໍ ອຸຄ຺ຄມນວເສນ, ເອວໍ ເສສທີເປສຸ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຕີສຸ ທີເປສຸ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປນ ທ຺ວີສຸ ເອວ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ. ເອເກກາຍ ທິສາຍ ນວ ນວ ໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຠາຍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕຸໍ ອນຠິສມ຺ຠຸນນ຺ຕິ. ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ວິຈຣຓໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌນ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວາວຏາຕິ ຂາທນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕາ. ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄເຉທເນນ ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣຕິ ອາຕປສນ຺ຕາປາຠາເວນ ອຕິສີຕຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕໍ ກປ຺ປສຓ຺ຐຫນອຸທກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆວຸຏ຺ຐໍ ປຖວິສນ຺ຘາຣກໍ ກປ຺ປວິນາສກໍ ອຸທກໍ ວິຍ ຂາຣໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ປຖວີປິ ວິລີເຍຍ຺ຍ, ເຕສໍ ວາ ປາປກມ຺ມພເລນ ເປຕານໍ ອຸທກສ຺ສ ປຸພ຺ພເຂຬຠາວາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຕທາ ຂາຣຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣ ອຸທເກ’’ຕິ.

ເອກຍາຄຸປານມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປຕ຺ຕາທິຠາຊນຄຕໍ ຍາຄຸໍ ຄໂຬຈິອາທິອຸທ຺ຘຣຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ຉປ຺ປກາຣມ຺ປິ.

໑໙. ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ ວເສນາຕິ ເວສ຺ສວຓາທິຈຕຸມຫາຣາຊຠາວສາມຎ຺ເຎນ.

ຍຖາວິຫາຣນ຺ຕິ ຍຖາສກໍ ວິຫາຣໍ.

໒໐. ປກຕິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ສຠາເວເນວາ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຫເຓນ ວິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ສຍເມວ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາປີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາປິ. ກາລເທວິລສ຺ສາຕິ ຍຖາ ກາລເທວິລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ຎທາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂພຘິສຕ຺ເຕ ປນ…ເປ… ສຍເມວ ສີລໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕຖາ ວິປສ຺ສີໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໑. ‘‘ມນຸສ຺ເສສູ’’ຕິ ອິທໍ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິເສສຸ ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ປນ ເທເວສຸປິ ຕາທິສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຍຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວເນວ ສາ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ອນຠິຠວນີຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປາທາ ນ ວຫນ຺ຕິ ທິພ຺ພສງ຺ຂລິກາ ວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໒. ປຸພ຺ເພ ‘‘ກາມຄຸຓູປສໍຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖມິທໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຖຸປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວຕ຺ຖຸປຏິເສໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍວເສນາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກາມຄຸຓາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ປຏິລາໂຠ.

໒໓. ກິລມໂຖຕິ ເຂໂທ, ກາຍສ຺ສ ຄຣຸຠາວກຖິນຠາວາທໂຍປິ ຕສ຺ສາ ຕທາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ຕິໂຣກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກທາ ປຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກລລາທິກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ທສ຺ສເນ ປໂຍຊນໍ ສຍເມວ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ກລລາທິກາເລ ນ ປສ຺ສຕິ. ປຸຕ຺ເຕນ ທຫເຣນ ມນ຺ເທນ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ. ‘‘ຍໍ ຕໍ ມາຕູ’’ຕິອາທິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄພ຺ຠໂຕປິ ຫິ ສວິເສສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຄພ຺ໂຠ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ອຕິວິຍ ສປ຺ປາຍາຫາຣາຈາຣາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິຫຣຕິ. ສຸຂວາສຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂວາສຕ຺ຖໍ. ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂຕິ ມາຕຸ ປຸຣິມຠາຄາຠິມຸໂຂ. ອິທານິ ຕິໂຣກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສ ທິສ຺ສມານຕາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ພາຫິຣຎ຺ຈ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ເທວິຍາ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິໍ. ຜລິກອພ຺ຠປຏລາທິໂນ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຕຈສ຺ສ ປຕນຸຠາເວນ ອາໂລກສ຺ສ ວິພນ຺ຘາຠາວໂຕ ຍຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ກິໍ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ຐິຕໍ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປນ ສຕິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ, ອາໂລເກ ຈ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ວິຍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຊ຺ຊສ຺ສ ສມນ຺ນາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໒໔. ຍຖາ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວິຊາຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຕາທິເສນ ໂຣເຄນ ອຠິຠູຕາປິ ຫຸຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ຕສ຺ສ ວິຊາຍນນິມິຕ຺ຕໍ, ນ ໂກຈິ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ອາຍຸປຣິກ຺ຂເຍເນວ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ‘‘ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ວສິຕຏ຺ຐານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ອຎ຺ເຎສໍ ອປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ສຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕປິຕຸ ອຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຣິ ຘຣນ຺ຕິຍາ ອຍຸຊ຺ຊມານກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມເຫສິຐານໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕນິ ຉນ຺ທຣາຄວເສເນວ ພຫິທ຺ຘາ ອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນາຕິ ວິສຍິນິສາຣາໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສເຍສຸ ສາຣາຄສ຺ສ ພລວກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຉນ຺ທຣາໂຄ ພລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອນຸຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສມ຺ມາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ນານຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນ ຄພ຺ໂຠ ພຫ຺ວາພາໂຘ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ວິສທໍ ໂຫຕີຕິ ຄພ຺ຠາສໂຍ ວິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ມາຕຸ ມຊ຺ຌິມວຍສ຺ສ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ໂພຘິສຕ຺ຕຄພ຺ໂຠກ຺ກມນມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ອາຍຸປຣິມາຓວິໂລກເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວໂຍວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກາຣສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນໂຕ. ອິຕ຺ຖິສຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກາໂຣ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວເນວ ວູປສມຕິ.

໒໕. ສຕ຺ຕມາສຊາໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສຕ຺ຕເມ ມາເສ ຊາໂຕ. ໂສ ສີຕຸຓ຺ຫກ຺ຂໂມ ນ ໂຫຕິ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມາລຕາຍ. ອຏ຺ຐມາສຊາໂຕ ກາມໍ ສຕ຺ຕມາສຊາຕໂຕ ພຸທ຺ຘິວຍວາ, ເອກຈ຺ເຈ ປນ ຈມ຺ມປເທສາ ວຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ຆຏ຺ຏນໍ ນ ສຫນ຺ຕິ, ເຕນ ໂສ ນ ຊີວຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕມາສຊາຕສ຺ສ ປນ ນ ຕາວ ເຕ ຊາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໗. ເທວາ ປຐມໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂລກນາຖໍ ມຫາປຸຣິສໍ ສຍເມວ ປຐມໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕຄາຣວພຫຸມານາ ອຕ຺ຕໂນ ປີຕິໍ ປເວເທນ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອາທິໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສູຕິເວສນ຺ຕິ ສູຕິຊຄ຺ຄນຘາຕິເວສໍ. ເອເກຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ມຈ຺ຉກ຺ຂິສທິສໍ ຉວິວເສນ. ອຏ຺ຐາສິ ນ ນິສີທິ, ນ ນິປຊ຺ຊິ ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕາວ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຍ ຐິຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຊາຍຕິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ພລວຠາວໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອສຫມານາ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສິນ຺ນາ ວາ ນິປນ຺ນາ ວາ ວິຊາຍນ຺ຕິ.

໒໘. ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາຕິ ອຊິນຈມ຺ເມຫິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕປເວຓິຍາ. ມຫາເຕໂຊຕິ ມຫານຸຠາໂວ. ມຫາຍໂສຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ, ວິປຸລກິຕ຺ຕິໂຆໂສ ຈ.

໒໙. ຠຄ຺ຄວິຠຄ຺ຄາຕິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ຠຄ຺ຄາ, ວິຠຄ຺ຄາ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ, ເຕນ ເນສໍ ອວິສທຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອລຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຄພ຺ຠາສເຍ, ໂຍນິປເທເສ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ໂຄ ອສຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຍໂຕ ‘‘ຘມກຣຓໂຕ ອຸທກນິກ຺ຂມນສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກນາຕິ ຄພ຺ຠາສຍຄເຕນ ອຸທເກນ. ອມກ຺ຂິໂຕວ ນິກ຺ຂມຕິ ສມ຺ມກ຺ຂິຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຸທກເສມ຺ຫາທິກສ຺ເສວ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຐານໍ ປຸພ຺ເພປິ ວິສຸທ຺ຘໍ ວິເສສໂຕ ປຣມສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘກຸຏິ ວິຍ ຈນ຺ທນຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ອຸທກວຏ຺ຏິໂຍຕິ ອຸທກກ຺ຂນ຺ຘາ.

໓໑. ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕວ. ອນຸຘາຣິຍມາເນຕິ ອນຸກູລວເສນ ນີຍມາເນ. ອາຄຕາເນວາຕິ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຕານິ ເອວ. ອເນກສາຂນ຺ຕິ ຣຕນມຍາເນກສຕປຕິຏ຺ຐານຫີຣກໍ. ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸປຣິຏ຺ຐິຕໍ ອເນກສຫສ຺ສມຓ຺ຑລຫີຣກໍ. ມຣູຕິ ເທວາ. ນ ໂຂ ປນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປທວີຕິຫາຣໂຕ ປເຄວ ທິສາວິໂລກນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອກງ຺ຄຓານີຕິ ວິວຏຠາເວນ ວິຫາຣງ຺ຄຓປຣິເວຓງ຺ຄຓານິ ວິຍ ເອກງ຺ຄຓສທິສານິ ອເຫສຸໍ. ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ວິໂລກນໍ ວິສິຏ຺ເຐ ປສ຺ສິຕຸໍ ‘‘ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຄ຺ໂຄຕິ ປຘາໂນ, ເກນ ປນສ຺ສ ປຘານຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸເຓຫີ’’ຕິ. ປຐມ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປຘານປຣິຍາໂຍ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຘານຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ, ສພ຺ພປຘາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ເສວາຕິ ອຄ຺ຄສທ຺ທສ຺ເສວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມເຫສກ຺ຂາ ຕາວ ເທວາ ຕຖາ ຈ ວທນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາວທສ຺ສນາທິນາ. ມເຫສກ຺ຂານຎ຺ຫິ ເທວານໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ວິຍ ເຕນ ສທິສານມ຺ປິ ອານຸຠາໂວ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອໂຫສີຕິ, ອິຕເຣ ປນ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ ອນຸມິນນ຺ຕາ ຕຖາ ອາຫໍສຸ. ປຣິປາກຄຕປຸພ຺ພເຫຕຸສໍສິທ຺ຘາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ອິມສ຺ມິໍ…ເປ… ພ຺ຍາກາສິ.

ຊາຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຐານາທີນິ ເຍສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕານີຕິ ເຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິປາທວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສມິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂຠາໂວ ໂລກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຓວເສນ ຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ຠຄວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຠິຠູໂຕ, ເກນຈິ ອນຠິຠູໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາຊນໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ສຕ຺ຕປທຄມນໍ ສຕ຺ຕປທໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນອຣິຍມຄ຺ຄຄມນສ຺ສ. ສຸວິສຸທ຺ຘເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ ສຸວິສຸທ຺ຘວິມຸຕ຺ຕິຉຕ຺ຕຘາຣຓສ຺ສ. ປຎ຺ຈຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑສມາໂຍໂຄ ປຎ຺ຈວິຘວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓສມາໂຍຄສ຺ສ. ອນາວຏທິສານຸວິໂລກນໍ ອນາວຏຎາຓຕາຍ. ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຉມ຺ຠິຕວາຈາຠາສນໍ ເກນຈິ ອວິພນ຺ຘນີຍຕາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ. ‘‘ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີ’’ຕິ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຍາ ອຠາວກິຕ຺ຕນາ ອນຸປາທິ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ລທ຺ຘພ຺ພວິເສສສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຕິ ກຕ຺ວາ. ນ ອາຄໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວກ຺ຂມານາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ນ ອາຄໂຕ. ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ອາຄຕນເຍນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ໂພ.

‘‘ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປີ’’ຕິ ອິທໍ ສຕິປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ເຕ ວກ຺ຂມານານໍ ອຈ຺ຉຣິຍານໍ ມູລຠູຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິພທ຺ຘາ ວີຓາ ຈມ຺ມພທ຺ຘາ ເຠຣິໂຍຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສ຺ສ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີນິ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ຉຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ປາກຕິກາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາທີນໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນິ ຕຖາຣູປກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉິຊ຺ຊິໍສູຕິ ຈ ປາເທສຸ ພນ຺ຘຏ຺ຐາເນສຸ ຉິຊ຺ຊິໍສຸ. ວິຄຈ຺ຉິໍສູຕິ ວູປສມິໍສຸ. ອາກາສຏ຺ຐກຣຕນານິ ນາມ ຕໍຕໍວິມານຄຕມຓິຣຕນາທີນິ. ສກເຕໂຊຠາສິຕານີຕິ ອຕິວິຍ ສມຸຊ຺ຊລາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕານິ ອເຫສຸໍ. ນປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ນ ສນ຺ນິປາໂຕ. ນ ວາຍີຕິ ຂໂຣ ວາໂຕ ນ ວາຍິ. ມຸທຸສຸໂຂ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາວໂຫ ວາຍິ. ປຖວິຄຕາ ອເຫສຸໍ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐາຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ. ອຸຕຸສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອນຸຓ຺ຫາສີຕຕາສງ຺ຂາເຕນ ອຸຕຸນາ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ອປ຺ໂຜຏນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຸຊຫຕ຺ຖສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ໂທ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວາມຫຕ຺ຖໍ ອຸເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປຸຖຸປາຓິນາ ຫຕ຺ຖຕາຬເນນ ສທ຺ທກຣຓໍ. ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນໍ ສທ຺ທສ຺ສ ມຸຎ຺ຈນໍ ເສຬນໍ. ເອກທ຺ຘຊມາລາ ອໂຫສິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຘຊມາລາສໂມຘານຄຕາຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕານິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎານິປິ ‘‘ວິຈິຕ຺ຕປຸປ຺ຜສຸຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວສ຺ສເທໂວປວສ຺ສິ ສູຣິເຍ ທິສ຺ສມາເນ ເອວ ຕາຣກາ ໂອຠາສິໍສຸ, ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ປຖວິໂຕ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິ, ພິລາສຍາ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານາ ອາສຍໂຕ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຣາຄໂທສໂມຫາປິ ຕນຸ ຠວິໍສຸ, ປຖວິຍໍ ຣໂຊ ວູປສມິ, ອນິຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ ວິຄຈ຺ຉິ, ທິພ຺ພຄນ຺ໂຘ ວາຍິ, ຣູປິໂນ ເທວາ ສຣູເປເນວ ມນຸສ຺ສານໍ ອາປາຖໍ ອຄມໍສຸ, ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕາ ນາເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ຍານິ ມຫາຠິນີຫາຣສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ, ຕານິ ອນວເສສໂຕ ຕທາ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປີຕິ ເຕສຸປິ ປຖວິກມ຺ປາທີສຸ ເອວໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ເກວລໍ ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ຐານາທີສຸ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ, ຕິຕ຺ຖກຣມຕສ຺ສ ຈ ຈາລນໂຕ. ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍເຍວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປາໂຕ ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍເຍວ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ເທວຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ທິພ຺ພວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ, ປຈ຺ຉາ ມນຸສ຺ສານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐານສ຺ສ ນິຈ຺ຈລສຠາວໂຕ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ວີຓານໍ ສຍໍ ວຊ຺ຊນໍ ປຣູປເທເສນ ວິນາ ສຍເມວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເຠຣີນໍ ວຊ຺ຊນໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ປເວທນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມເຠຣິຍາ ອນຸສາວນສ຺ສ ອມຕທຸນ຺ທຸຠິໂຆສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີນໍ ເຉໂທ ມານວິນິພນ຺ຘເຠທນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ໂຣຄວິຄໂມ ຕສ຺ເສວ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຣຄວິຄມຠູຕສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫາຊນສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ມຫາຊນສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຏິລາຠສ຺ສ, ມຫາຊນສ຺ສ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາວເສນ ສາຕິສຍຎາຓຊວສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ປີຐສປ຺ປີນໍ ຊວສມ຺ປທາ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຸປຏ຺ຏນສມ຺ປາປຸຓນໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຘິຄມສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ອຕ຺ຖາທີສຸ ສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຣຕນານໍ ສກເຕໂຊຠາສິຕຕ຺ຕໍ ຍໍ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ໂມຠາສໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ, ເຕນ ຕສ຺ສ ສກເຕໂຊຠາສິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ເວຣວູປສມນໂຕ. ເອກາທສອຄ຺ຄິນິພ຺ພາປນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ທຸນ຺ນິພ຺ພາປນນິພ຺ພານຠາວໂຕ. ຎາຓາໂລກາທສ຺ສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອນາໂລເກ ອາໂລກທສ຺ສນຠາວໂຕ. ນິພ຺ພານຣເສນາຕິ ກິເລສານໍ ນິພ຺ພາຍນຣເສນ. ເອກຣສຠາວສ຺ສາຕິ ສາສນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣສຠາວສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອມຘຸຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ມຘຸຣຠາວາປາທເນນ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕຠິນ຺ທນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕວາຕາປນຍນວເສນ. ອາກາສາທິອປ຺ປຕິຏ຺ຐວິສມຈຎ຺ຈລຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ສກຸຓານໍ ປຖວິຄມນໍ ຕາທິສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຕານໍ ປາເຓຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍສຣຓຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິຕ຺ຕໍ. ພຫຸຊນກນ຺ຕຕາຍາຕິ ຈນ຺ທສ຺ສ ວິຍ ພຫຸຊນສ຺ສ ກນ຺ຕຕາຍ. ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສີຕວິວຊ຺ຊິຕອຸຕຸສຸຂຕາ ປຣິຬາຫວິວຊ຺ຊິຕກາຍິກເຈຕສິກສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເທວຕານໍ ອປ຺ໂຜຏນາທີຫິ ກີຬນໍ ປໂມທຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຠວນ຺ຕຄມເນນ, ຘມ຺ມສຠາວໂພຘເນນ ຈ ອຸທານວເສນ ປໂມທວິຠາວນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມເວຄວສ຺ສນສ຺ສາຕິ ເທສນາຎາຓເວເຄນ ຘມ຺ມາມຕສ຺ສ ວສ຺ສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ກາຍຄຕາສຕິວເສນ ລທ຺ຘໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ຄຜລສຸຂານຸຠໂວ ກາຍຄຕາສຕິອມຕປຏິລາໂຠ, ຕສ຺ສ ປນ ກາຍສ຺ສາປິ ອຕປ຺ປກສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ຂຸທາປິປາສາປີຬນາຠາໂວ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ຂຸທໍ, ປິປາສຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ເຠໂທ ວິເສສສາມຎ຺ຎວິຠາເຄນ, ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຍເມວາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຠຣິຕຠາວສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວສ຺ສ. ‘‘ອຣິຍທ຺ຘຊມາລາມາລິຕາຍາຕິ ກາສາຍທ຺ຘຊມາລາວນ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ເກຈິ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄທ຺ຘຊມາລາຫິ ມາລິຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຏໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕວ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຘ ອປຸພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ປຖວິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ນິຍຕິ ຘມ຺ມນິຍາໂມ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຕາ ຕິ ອິທໍ ນິຍຕິວາທວເສນ ກຖນໍ. ປຸພ຺ເພ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມວາທວເສນ ກຖນໍ. ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ອີສນສີລຕາຍ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມເມວ ອິສ຺ສໂຣ ນາມ, ຕສ຺ສ ນິມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ມຫາປຸຣິໂສປິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ອຸຬາເຣນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອິສ຺ສເຣນ ນິມ຺ມິໂຕ ນາມ, ຕສ຺ສ ຈາຍໍ ນິມ຺ມານວິເສໂສ, ຍທິທໍ ມຫານຸຠາວຕາ, ຍາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອິທໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວເສນ ກຖນໍ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ພຫຸລໍ ວຕ຺ວາ ກິໍ ອິມາຍ ປຣິຍາຍກຖາຍາຕິ ອວສາເນ ອຸຊຸກເມວ ພ຺ຍາກຣິ. ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ປຖວິຍໍ ກຖໍ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ອາກາເສນ ມຎ຺ເຎ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ສີຆຕຣໍ ປນ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຕຕ຺ຕາ ທິສ຺ສມານຣູໂປປິ ມຫາຊນສ຺ສ ອທິສ຺ສມາໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ອເຈລກຠາໂວ, ຂຸທ຺ທກສຣີຣຕາ ຈ ຕາທິສສ຺ສ ອິຣິຍາປຖສ຺ສ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ກມ຺ມານຸຠາວສຎ຺ຊນິຕປາຏິຫາຣິຍວເສນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ວິຍ, ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ວິຍ ຈ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຕທາ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ພາລທາຣໂກວ ອໂຫສິ, ນ ຕາທິໂສຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວານຸຈ຺ຉວິກສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕານຸຠາວສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ປຣິສາ ຈສ຺ສ ພ຺ຍາກຣເຓນ ພຸທ຺ເຘນ ວິຍ…ເປ… ອຕ຺ຕມນາ ອໂຫສິ.

ສພ຺ພຘມ຺ມຕາຕິ ສພ຺ພາ ໂສຬສວິຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຕາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສເນນ ເນສໍ ເອກສທິສຕ຺ຕາ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໓໓. ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກຕິ ທຫຣສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ປຏິສໍຫຏທຸກູລສຸຂຸເມ. ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອວມາທິ ຊາຕິ. ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອວມາທິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂປຓິກາ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ສາກິຍາ ໂກຬິຍາ’’ຕິ ເອວມາທິ ກຸລປເທໂສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣູປິສ຺ສຣິຍປຣິວາຣາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິປຸລສ຺ສ, ອຸຬາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍຕິ ສິທ຺ຘິໂຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພຄຕິຍາຕິ ຄຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕມາຫ. ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຫິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສໂສ. ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄຕິ, ອຊ຺ຌາສໂຍ. ປຏິສຣເຓຕິ ປຣາຍເຓ ອວສ຺ສເຍ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຣຫໂຕ ນິພ຺ພານເມວ ຕໍປຏິສຣຓໍ. ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ເຕ ອຫໍ.

ທສວິເຘ ກຸສລຘມ຺ເມ, ອຄຣຫິເຕ ຈ ຣາຊຘມ຺ເມ (ຊາ. ໒ ມຫາມໍສຊາຕເກ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ເຕນ ຈ ຘມ຺ເມນ ສກລໍ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຍສ຺ມາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຘມ຺ເມນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘຣຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣາຊາ’’ຕິ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສມຸທ຺ທປຣິໂຍສານຕາຍ ຈຕຸຣນ຺ຕາ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທີເປ ມຫາປຖວີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມ…ເປ… ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ວິຊິຕາວີຕິ ວິເຊຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊິຕວາ, ກາມໂກຘາທິກສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ, ປຏິຣາຊຠູຕສ຺ສ ພາຫິຣສ຺ສ ຈ ອຣິຄຓສ຺ສ ວິຊຍິ, ວິເຊຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ເກນຈິ ຍຸທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຸທ຺ເຘນ ປນ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊຍສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນປໂທວ ຈຕຸພ຺ພິຘອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາທິສມນ຺ນາຄເຕ ອສ຺ມິໍ ຣາຊິນິ ຖາວຣິຍໍ ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ຊນປເທ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມິກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຖາວຣິຍໍ ຖິຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຸເຣ ສຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຘນຫຣຓາທິນາ ປຣສາຫສກາຣິຕາຍ ສາຫສິກາ.

ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕປ຺ປກປີຕິໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທເນນ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ຣເມຕີຕິ ຣຕນໍ. ‘‘ອໂຫ ມໂນຫຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ. ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຈິຕ຺ຕີກາໂຣ ຕສ຺ສ ປູຊນີຍຕາຍາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕີກຕນ຺ຕິ ປູຊນີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ ອປຣິມິຕໍ ມູລໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ມຫຄ຺ຆໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຕຸລາ ອຸປມາຕິ ອຕຸລໍ, ອສທິສໍ. ກທາຈິ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ. ອໂນເມຫິ ອຸຬາຣຄຸເຓເຫວ ສຕ຺ເຕຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ. ອິທານິ ເນສໍ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິອຕ຺ຖານໍ ສວິເສສໍ ຈກ຺ກຣຕເນ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສຸປິ ເຕ ອຕິທິສິຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎໍ ເທວຏ຺ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓິສ຺ສຣິຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ, ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຍຖິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ. ອຄ຺ໂຆ ນຕ຺ຖິ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣສມຸຊ຺ຊລສຕ຺ຕຣຕນມຍຕ຺ຕາ, ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕມຫານຸຠາວຕາຍ ຈ. ຍທຄ຺ເຄນ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຕຸລໍ. ສຕ຺ຕານໍ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉເນນ ວິຄຕກາຬໂກ ປຸຎ຺ຎປສຸຕຕາຍ ມຓ຺ຑຠູໂຕ ຍາທິໂສ ກາໂລ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຣໂຫ, ຕາທິເສ ເອວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຸປມາວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປໂມປເມຍ຺ຍານຎ຺ຈ ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສທິສຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ພຸທ຺ຘາ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕປຣິປູຣຓສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕປິ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທາເຍວາຕິ, ອິມິນາ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທຕາສາມຎ຺ເຎນ ເຕສໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມໍ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາເວນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ຄຸໂຓ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປຣິວາຣສາຘາຣໂຓ, ຕຖາປິ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ເອວ ນໍ ສາມິຠາເວນ ວິສວິຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຉນ຺ນມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຖານໍ ອິຕຣຣຕເນສຸປິ ລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ເອວໍ ເສສານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສ-ປຣິຓາຍກຣຕເນຫິ ອຊິຕວິຊຍໂຕ, ຈກ຺ກຣຕເນນ ຈ ປຣິວາຣຠາເວນ, ເສເສຫິ ປຣິໂຠຄູປກຣຓຠາເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມຓິອິຕ຺ຖິຣຕເນຫິ ປຣິໂຠຄູປກຣຓຠາເວນ ເສເສຫິ ປຣິວາຣຠາເວນາຕິ ໂຍຊນາ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາທີປານໍ ສິຣິວິຠວນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ຕາທິສເມວາຕິ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານຸຠາວເມວ. ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປເທສໍ ພ຺ຍາປເນນ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ອນ຺ຘກາຣໍ. ອຕິທີຆຕາທິຉພ຺ພິຘໂທສປຣິວຊ຺ຊິຕໍ.

ສູຣາຕິ ສຕ຺ຕິວນ຺ໂຕ, ນິພ຺ຠຍາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠີຣຸກາ’’ຕິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ເຍນ ກາຣເຓນ ‘‘ວີຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ວີຣງ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາ ຈກ຺ກສ຺ສ ວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ສີມໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອທຓ຺ເຑນາ’’ຕິ ອິມິນາວ ຘນທຓ຺ຑສ຺ສ, ສຣີຣທຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ອກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ເສນາຍ ຍຸຊ຺ຌນສ຺ສາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ກຕາປຣາເຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ສາຄຣປຣິຍນ຺ຕໍ.

‘‘ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ໂລໂຠ ເອວ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທ຺ວິຘາປິ ຉທນຏ຺ໂຐ ເອກນ຺ຕິໂກ. ຍຖາຫ ‘‘ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ຣາໂຄ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ, (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑, ໒໗) ‘‘ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໖໔) ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ໂທສາທີນມ຺ປິ ຉທນຏ຺ໂຐ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ເສສກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ‘‘ຉທນາ, ຉທາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາຕິ ຈ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ.

໓໕. ຕາສນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ. ນິມິຕ຺ຕຠູຕານີຕິ ຎາປກກາຣຓຠູຕານິ. ຕຖາ ຫິ ລກ຺ຂີຍຕິ ມຫາປຸຣິສຠາໂວ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານິ. ຐານຄມນາທີສຸ ຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມໍ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ປາທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ. ຕໍ ປນສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຕລນ຺ຕິ ອຄ຺ຄປາທຕລໍ. ປຓ຺ຫີຕິ ປຓ຺ຫິຕລໍ. ປສ຺ສນ຺ຕິ ປາທຕລສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ, ອຸຠຍເມວ ວາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປສ຺ສໍ. ‘‘ອສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ອນ຺ວຍໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນໍ. ສຸວຓ຺ຓປາທຸກຕລມິວ ອຸຊຸກໍ ນິກ຺ຂິປິຍມານໍ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ. ສກລໍ ປາທຕລໍ ຠູມິໍ ຜຸສຕິ ນິກ຺ຂິປເນ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສກລໍ ປາທຕລໍ ຠູມິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທຕິ ນິຄມນໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ນາທິອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕໍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໐໑) ອາວິຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ນາຠິ ທິສ຺ສຕີຕິ ລກ຺ຂຓຈກ຺ກສ຺ສ ນາຠິ ປຣິມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານາ ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ, ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນາຠິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ຕສ຺ສໍ ນາຠິຍໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຐິຕາ. ນາຠິມຸຂປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ໂຏຕິ ປກຕິຈກ຺ກສ຺ສ ອກ຺ຂພ຺ຠາຫຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ນາຠິມຸເຂ ຐເປຕພ຺ພໍ ປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ໂຏ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເນມິມຓິກາຕິ ເນມິຍໍ ອາວລິຠາເວນ ຐິຕມຓິກາເລຂາ. ສມ຺ພຫຸລວາໂຣຕິ ພຫຸວິຘເລຂງ຺ຄວິຠາວນວາໂຣ. ສຕ຺ຕີຕິ ອາວຸຘສຕ຺ຕິ. ສິຣິວຈ຺ໂຉຕິ ສິຣິອງ຺ຄາ. ນນ຺ທີຕິ ທກ຺ຂິຓາວຕ຺ຕໍ. ໂສວຕ຺ຕິໂກຕິ ໂສວຕ຺ຕິອງ຺ໂຄ. ວຏໍສໂກຕິ ອາເວຬໍ. ວຑ຺ຒມານກນ຺ຕິ ປຸຣິມຫາທີສຸ ທີປງ຺ກໍ. ໂມຣຫຕ຺ຖໂກຕິ ໂມຣປິຎ຺ຉກລາໂປ, ໂມຣປິຎ຺ຉປຏິສິພ຺ພິໂຕ ວາ ພີຊນີວິເສໂສ. ວາຬພີຊນີຕິ ຈາມຣິວາລໍ. ສິທ຺ຘຕ຺ຖາທິ ປຸຓ຺ຓຆຏປຸຓ຺ຓປາຕິໂຍ. ‘‘ຈກ຺ກວາໂຬ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຘານາວຍເວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫິມວາ ສິເນຣຸ…ເປ… ສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ປຣິສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຫຕ຺ຖິຣຕນາທີນມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານຠາວທສ຺ສນໍ. ສພ຺ໂພຕິສຕ຺ຕິອາທິໂກ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອງ຺ຄວິເສໂສ ຈກ຺ກລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ປຣິວາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອາຍຕປຓ຺ຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປຓ຺ຫິໂຕ ທີຆຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຕິທີຆຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓປຓ຺ຫີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ປຓ຺ຫິລກ຺ຂຓໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ມຓ຺ຑລາຍ ສິຂາຍ. ວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ສຸວຏ຺ຏໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕກມ຺ພລເຄຓ຺ຑຸກສທິສາຕິ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລມຍເຄຓ຺ຑຸກສທິສາ.

‘‘ມກ຺ກຏສ຺ເສວາ’’ຕິ ທີຆຠາວໍ, ສມຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍ຺ຍາສເຕເລນາຕິ ຉຕ຺ຕິຣິຕນິຍ຺ຍາສາທິນິຍ຺ຍາສສມ຺ມິສ຺ເສນ ເຕເລນ, ຍໍ ‘‘ສຸຣຠິນິຍ຺ຍາສ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນິຍ຺ຍາສເຕລຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຫຣິຕາລວຏ຺ຏິຍາ ຆນສິນິທ຺ຘຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ຍຖາ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຫຕໍ ກປ຺ປາສປຏລໍ ສປ຺ປິມຓ຺ເຑ ໂອສາຣິຕໍ ອຕິວິຍ ມຸທຸ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສປ຺ປິມຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕລຸນາຕິ ສຸຂຸມາລາ.

ຈມ຺ເມນາຕິ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣເວຐິຕຈມ຺ເມນ. ປຏິພທ຺ຘອງ຺ຄຸລນ຺ຕໂຣຕິ ເອກໂຕ ສມ຺ພທ຺ຘອງ຺ຄຸລນ຺ຕໂຣ ນ ໂຫຕິ. ເອກປ຺ປມາຓາຕິ ທີຆໂຕ ສມານປ຺ປມາຓາ. ຍວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ເພ ຐິຕໍ ຍວລກ຺ຂຓໍ. ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕໍຕໍປພ຺ພານໍ ສມານເທສຕາຍ ອງ຺ຄຸລີນໍ ປສາຣິຕກາເລປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຌິຕານິ ວິຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຄປ຺ຜກາ, ອຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສງ຺ຂາ, ປາທາ. ປິຏ຺ຐິປາເທຕິ ປິຏ຺ຐິປາທສມີເປ. ເຕນາຕິ ປິຏ຺ຐິປາເທ ຐິຕໂຄປ຺ຜກຠາເວນ ພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຍິທໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ປທໍ ອຸປຣິປທທ຺ວເຍປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ເຕນ ພທ຺ຘຠາເວນ ນ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເຕນ ຍຖາສຸຂໍ ນປຣິວຏ຺ຏເນນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປາທຕລານິປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸປຣີຕິ ປິຏ຺ຐິປາທໂຕ ທ຺ວິຕິອງ຺ຄຸລິມຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘໍ, ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ນິຄູຬ຺ຫານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານານິ. ເຕນາຕິ ໂຄປ຺ຜການໍ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ. ສຕິປິ ເທສນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິຈ຺ຈໂລຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນາຠິຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ອໂຘກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຣິມປທສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ອໂຘກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນາຠິໂຕ…ເປ… ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫຕິ. ‘‘ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸຣິມສ຺ສ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອໂຘກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມາ ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣໂຕປິ…ເປ… ປຈ຺ຉໂຕເຍວາຕິ.

ຍສ຺ມາ ເອຓິມິຄສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກສທິສມໍສາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸທ຺ຘໍ ຖູລາ ຊງ຺ຆາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສາປິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຓິມິຄສທິສຊງ຺ໂຆ’’ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຊງ຺ໂຆຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ມໍສູປຈເຍນ ປຣິປຸຓ຺ຓຊງ຺ໂຆ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ເອກໂຕ’’ຕິອາທິ.

ເອເຕນາຕິ ‘‘ອໂນນມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນນ, ຊາຓຸຜາສຸຠາວທີປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສຊນາຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຣຫິຕຊນາ. ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ຣສ຺ສຕາຍ, ວາມນາ ວາ ອຸປຣິມກາຍໂຕ ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ຣສ຺ສຕາຍ, ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນຎ຺ຈ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊປກ຺ຂິກາ, ວາມນປກ຺ຂິກາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກາມໍ ສພ຺ພາປິ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາວ, ກຎ຺ຈນປທຸມກຓ຺ຓິກາ ປນ ປຠສ຺ສຣຠາເວນ ຕໂຕ ສາຕິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປທຸມກຓ຺ຓິກສທິເສຫີ’’ຕິ. ໂອຫິຕນ຺ຕິ ສໂມຫິຕໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ຕຖາຠູຕໍ ປນ ຕໍ ເຕນ ຉນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນາ’’ຕິອາທິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອາວຸຕ຺ຕິຎາເຍນ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຣີຣປຣິຍາໂຍ ອິຘ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ໂທຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຐມວິກປ຺ປໍ ວຕ຺ວາ ຕຖາຣູປາຍ ປນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ອຠາວໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຘາຕຸປຣິຍາຍເມວ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ປທທ຺ວເຍນາປິ ສຸນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສທິສຉວິວຓ຺ໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຣໂຊຕິ ສຸຂຸມຣໂຊ. ຊລ຺ລນ຺ຕິ ມລີນຠາວາວໂຫ ເຣຓຸສຎ຺ຈໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມລໍ ວາ’’ຕິ. ຍທິ ວິວຕ຺ຕຕິ, ກຖໍ ນ຺ຫານາທີນີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຘວນາທີນີ’’ຕິອາທິ.

ອາວຏ຺ຏປຣິໂຍສາເນຕິ ປທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏນວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏສ຺ສ ອນ຺ເຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣໍ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ອໂນນມິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ອຸຊຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອຸຊຸຄຕ຺ຕຕາ ອວຍເວສຸ ພຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ທຫຣກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຄ຺ຄຕທີຆສຣີໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິຕເຣສູຕິ ‘‘ຂນ຺ຘຊາຓູສູ’’ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ນມນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສ຺ສວງ຺ກາຕິ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ວາ ວາມປສ຺ເສນ ວາ ວງ຺ກາ. ສູລສທິສາຕິ ໂປຕ຺ຖກຣູປກຣເຓ ຐປິຕສູລປາທສທິສາ.

ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ສຕ຺ຕ ສຣີຣາວຍວາ ອຸສ຺ສທາ ອຸປຈິຕມໍສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕຸສ຺ສໂທ. ອຏ຺ຐິໂກຏິໂຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນິຄູຬ຺ຫສິຣາຊາເລຫີຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕນ຺ຕິ ເຕນ ນິຄູຬ຺ຫອຏ຺ຐິໂກຏີຫີຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອໍສກູຏຂນ຺ຘກູຏານໍ ສງ຺ຄເຫ ສິທ຺ເຘ ຕໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ…ເປ… ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສິລາຣູປກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ນິຄູຬ຺ຫອໍສກູຏຕາປິ ວິຠາວິຕາ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີຫສ຺ສ ປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວຕາຍ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ວິຍ ສກໂລ ກາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຫສ຺ສ ປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ ວິຍ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ’’ຕິ. ສີຫສ຺ເສວາຕິ ສີຫສ຺ສ ວິຍ. ທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕວິສຓ຺ຐິໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ສຓ຺ຐິໂຕ, ວິຣູປສຓ຺ຐິໂຕ ຈ ນ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ເຕສໍ ອວຍວານໍ ອຍຸຕ຺ຕຠາເວນ, ວິຣູປຠາເວນ ຈ ສຓ຺ຐິຕິ ອຸປຄໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຓ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕິ. ທີເຆຫີຕິ ອງ຺ຄຸລິນາສາທີຫິ. ຣສ຺ເສຫີຕິ ຄີວາທີຫິ. ຖູເລຫີຕິ ອູຣຸພາຫຸອາທີຫິ. ກິເສຫີຕິ ເກສໂລມມຊ຺ຌາທີຫິ. ປຸຖຸເລຫີຕິ ອກ຺ຂິຫຕ຺ຖຕລາທີຫິ. ວຏ຺ເຏຫີຕິ ຊງ຺ຆຫຕ຺ຖາທີຫິ.

ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓຕາຍ ນານາຈິຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕິໂຕ ສຎ຺ຊາຕຈິຕ຺ຕຠາໂວ ‘‘ອີທິໂສ ເອວ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສປາຣມີຫິ ສຊ຺ຊິໂຕ ອຠິສງ຺ຂໂຕ, ‘‘ທານຈິຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ທານວເສນ, ສີລາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂກຏ຺ຏານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປິຏ຺ຐິພາຫານໍ ເວມຊ຺ຌໍ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ຌສ຺ສ ອຸປຣິຠາໂຄ. ຈິຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນິນ຺ນຠາເວນ ຈິຕໍ, ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ເຏຫິ ສມຕລຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸຄ຺ຄມ຺ມາຕິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ອນິນ຺ນໍ ສມຕລໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຜລກໍ ວິຍາ’’ຕິ.

ນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລຕິ ປຣິມຓ຺ຑລນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລ, ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑລປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມກ຺ຂນ຺ຘສາໂຂ ນິຄ຺ໂຣໂຘ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ປຣິມຓ຺ຑໂລຕິ, ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວາ ປຣິມຓ຺ຑໂລວ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເອກສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສ຺ສ ໂລເປນ ວິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ. ຍາວຕໂກ ອສ຺ສາຕິ ຍາວຕກ຺ວສ຺ສ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ.

ສມວຏ຺ຏິຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ສມໍ ສຸວຏ຺ຏິຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ໂກຎ຺ຈາ ວິຍ ທີຆຄລາ, ພກາ ວິຍ ວງ຺ກຄລາ, ວຣາຫາ ວິຍ ປຸຖຸລຄລາຕິ ໂຍຊນາ. ສຸວຓ຺ຓາຬິງ຺ຄສທິໂສຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍຂຸທ຺ທກມຸທິງ຺ຄສທິໂສ.

ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີຕິ ມຘຸຣາທິເຠທໍ ຣສໍ ຄສນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສາ ຣສຄ຺ຄສານໍ ອຄ຺ຄາ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄາ, ຕາ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີ. ເຕນາຕິ ໂອຊາຍ ອຜຣເຓນ ຫີນຘາຕຸກຕ຺ຕາ ເຕ ພຫ຺ວາພາຘາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຫນູຕິ ສນ຺ນິສ຺ສຍທນ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຠຄວໂຕ ສີຫສ຺ສ ຫນຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ສີຫຫນຸ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປກາຍສ຺ສ, ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ຈ ອຸປມາ ນາມ ຫີນູປມາວ, ນຕ຺ຖິ ສມານູປມາ, ກຸໂຕ ອຘິກູປມາ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ຫີນູປມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມານຸຣູປວເສເນວ ອຸປຣິມມ຺ປິ ສຓ຺ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວປິ ປຣິປຸຓ຺ຓານີ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ສພ຺ພໂສ ປຣິມຓ຺ຑລຕາຍ, ອຖ ໂຂ ຕິຠາຄາວເສສມຓ຺ຑລຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາທສິຍາ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈນ຺ທສທິສານີ’’ຕິ. ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ທນ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ຈນີຈຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣປສ຺ສວເສນປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອຄ຺ຄວເສເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍປຏ຺ຏເກນ ຉິນ຺ນສງ຺ຂປຏລໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອຍປຏ຺ຏກນ຺ຕິ ກກຈໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ວິສມາ, ສມສຓ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຕິສຍໍ ມຸທຸທີຆປຸຖຸລຕາທິປ຺ປກາຣຄຸຓາ ຫຸຕ຺ວາ ຠູຕາ ຊາຕາຕິ ປຠູຕາ, ຠ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຫູຕາ ຊິວ຺ຫາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຫູຕຊິວ຺ໂຫ.

ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສຣຕາຍ ຉິນ຺ນສ຺ສຣາປິ. ອເນກາກາຣຕາຍ ຠິນ຺ນສ຺ສຣາປິ. ກາກສ຺ສ ວິຍ ອມນຸຎ຺ຎສຣຕາຍ ກາກສ຺ສຣາປິ. ອປລິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ, ວຕ຺ຖູຕິ ຈ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ຄານິ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຎ຺ຊຸໂຆໂສຕິ ມຘຸຣສ຺ສໂຣ.

ອຠິນີລເນຕ຺ໂຕຕິ ອຘິກນີລເນຕ຺ໂຕ, ອຘິກຕາ ຈ ສາຕິສຍໍ ນີລຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເນຕ຺ຕນີລຠາວສ຺ເສວ ອຘິກຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກລນີລເນຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ປີຕໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ເສຕມຓ຺ຑລຄຕຣາຊິວເສນ. ນີລເສຕກາຬວຓ຺ຓາ ປນ ຕໍຕໍມຓ຺ຑລວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ຈກ຺ຂຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອກ຺ຂິທລ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ອກ຺ຂິທລວຏຸມ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ອກ຺ຂິທເລຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອກ຺ຂິພິມ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວິນິຄ຺ຄຕຄມ຺ຠີຣໂຊຕນາປິ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອກເທເສນ ສມຸທາຍຸປລກ຺ຂຓຎາເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ປຂຸມ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ອກ຺ຂິທລໂລເມສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ເຕເນວາຫ ‘‘ມຸທຸສິນິທ຺ຘນີລສຸຂຸມປຂຸມາຈິຕານິ ອກ຺ຂີນີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸຓ຺ຓາ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ອວິເສສໂຕ ໂລມປຣິຍາໂຍ, ອິຘ ປນ ໂລມວິເສສວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຓ຺ຓາ ໂລມ’’ນ຺ຕິ. ນລາຏເວມຊ຺ເຌ ຊາຕາຕິ ນລາຏມຊ຺ຌຄຕາ ຊາຕາ. ໂອທາຕຕາຍ ອຸປມາ, ນ ມຸທຸຕາຍ. ອຸຓ຺ຓາ ຫິ ຕໂຕປິ ສາຕິສຍໍ ມຸທຸຕຣາ. ເຕນາຫ‘‘ສປ຺ປິ ມຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິ. ຣຊຕປຸພ຺ພຸຬກນ຺ຕິ ຣຊຕມຍຕາຣກມາຫ.

ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏຕາຍ, ປຣິປຸຓ຺ຓສີສພິມ຺ພຕາຍ ຈ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີໂສ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ມຫາປຸຣິເສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ‘‘ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຓ຺ຫຕມຕາຍ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ, ປຠສ຺ສຣຕາຍ, ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ພນ຺ຘອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ໂຏ ວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ກປິສີສາຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສີສາ. ຜລສີສາຕິ ຜລິຕສີສາ. ອຏ຺ຐິສີສາຕິ ມໍສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕິວິຍ ອຏ຺ຐິຕາຍ, ປຕນຸຠາວໂຕ ວາ ຕໂຈນທ຺ຘອຏ຺ຐິມຕ຺ຕສີສາ. ຕຸມ຺ພສີສາຕິ ລາພຸສທິສສີສາ. ປພ຺ຠາຣສີສາຕິ ປິຏ຺ຐິຠາເຄນ ໂອລມ຺ພມານສີສາ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏຕາປກ຺ເຂນ. ອຸຓ຺ຫີສເວຐິຕສີໂສ ວິຍາຕິ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ເຏນ ເວຐິຕສີສປເທໂສ ວິຍ. ອຸຓ຺ຫີສໍ ວິຍາຕິ ເຉເກນ ສິປ຺ປິນາ ວິຣຈິຕອຸຓ຺ຫີສມຓ຺ຑລໍ ວິຍ.

ວິປສ຺ສີສມຎ຺ຎາວຓ຺ຓນາ

໓໗. ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ເນມິຕ຺ຕການໍ ສນ຺ຕປ຺ປນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍໍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕ ສຸປິນປຏິຄ຺ຄາຫກສນ຺ຕປ຺ປເນ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ນິທ຺ໂທເສນາຕິ ຂາຣິກໂລຓິກາທິໂທສຣຫິເຕນ. ຘາຕິໂຍຕິ ຖຎ຺ຎປາຍິກາ ຘາຕິໂຍ. ຕາ ຫິ ຘາເປນ຺ຕິ ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍນ຺ຕີຕິ ຘາຕິໂຍ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຏ຺ຐິ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເສສາປີຕິ ນ຺ຫາປິກາ, ຘາຣິກາ, ປຣິຫາຣິກາຕິ ອິມາ ຕິວິຘາ. ຕາປິ ທຫນ຺ຕິ ວິທຫນ຺ຕິ ນ຺ຫານໍ ທຫນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ຘາຕິໂຍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘາຣຓໍ ອຸຣສາ, ອູຣຸນາ, ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ສຸຈິຣໍ ເວລໍ ສນ຺ຘາຣຓໍ. ປຣິຫຣຓໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ກໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ກໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ພາຫຸໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ພາຫຸໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ເຕຫິ ຫຣຓໍ ສມ຺ປາປນໍ.

໓໘. ມຎ຺ຊຸສ຺ສໂຣຕິ ສຓ຺ຫສ຺ສໂຣ. ໂຍ ຫິ ສຓ຺ໂຫ, ໂສ ຂໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຂຣສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ວຄ຺ຄຸສ຺ສໂຣຕິ ມໂນຣມ຺ມສ຺ສໂຣ, ມໂນຣມ຺ມຕາ ຈສ຺ສ ຈາຕຸຣິຍເນ ປຸຎ຺ຎໂຍຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຉກນິປຸຓສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ມຘຸຣສ຺ສໂຣຕິ ໂສຕສຸຂສ຺ສໂຣ, ໂສຕສຸຂຕາ ຈສ຺ສ ອຕິວິຍ ອິຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສາຕສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ເປມນີຍສ຺ສໂຣຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພສ຺ສໂຣ, ປິຍາຍິຕພ຺ພຕາ ຈສ຺ສ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕນິ ຠຕ຺ຕິສມຸປ຺ປາທເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ເປມຊນກສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ກຣວີກສ຺ສໂຣຕິ. ກຣວີກສທ຺ໂທ ເຍສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕປຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປກຕິໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ ອວເສ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ມຘຸໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣວີກສກຸເຓ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ສຠາວກຖນໍ. ລຬິຕນ຺ຕິ ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐິຕໍ ລີຬໍ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ‘‘ສງ຺ຂຣຓມ຺ປິ ມຘຸຣສທ຺ທສວນນ຺ຕຣາຍກຣ’’ນ຺ຕິ ຕິຓານິ ອປເນຕ຺ວາ. ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ. ອນຸພທ຺ຘມິຄາ ວາຬມິເຄຫິ. ຕໂຕ ມຣຓຠຍໍ ຫິຕ຺ວາ. ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ປກ຺ເຂ ຍຖາປສາຣິເຕ ກຕ຺ວາ ອປຕນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓປຎ຺ຊຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຣາຊາຓາຍາ’’ຕິອາທິ. ລຬິໍສູຕິ ລຬິຕໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຕໍ ປີຕິນ຺ຕິ ຕໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ເຕເນວ ນີຫາເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕາຍ ສຕ຺ຕຫິ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຕສຕມຕ຺ເຕນ ໂອໂຣຘຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ປທສາວ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ຊງ຺ຆສເຕຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ກຣວີກສທ຺ທໂຕ. ສຕຠາເຄນ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ ອເນກກປ຺ປໂກຏິສຕສມ຺ຠູຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄຕວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

໓໙. ກມ຺ມວິປາກຊນ຺ຕິ ສາຕິສຍສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວິປາເກນ ສຫຊາຕໍ, ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ວິປາກຠາເວນ ຊາຕໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ກມ຺ມມຍໍ, ຠາວນາມຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ກມ຺ມມຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຠາວນາມຍ’’ນ຺ຕິ. ຠາວນາມຍໍ ປນ ໂພຘິມູເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ‘‘ໂສ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ກາມໍ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ປນ ຕສ຺ສ ຕຖາ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຖາປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ນິມິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ.

໔໐. ວຈນຕ຺ໂຖຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ນິມີລນນ຺ຕິ ນິມີລນທສ຺ສນໍ ນວິສຸທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຈ ອກ຺ຂີນິ ອວິວຏານິ ນິມີລທສ຺ສນສ຺ສ ນ ວິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປນ ທສ຺ສນໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ວິວຏຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ’’ຕິອາທິ.

໔໑. ນີ-ອິຕິ – ຊານນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປນຍຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໔; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐), ‘‘ວິທູຠິ ເນຍ຺ຍໍ ນຣວຣສ຺ສາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ) ຈ. ນີ-ອິຕິ ປນ ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນຍຕິ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ ເຕສຸ ເຕສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ.

໔໒. ວສ຺ສາວາໂສ ວສ຺ສໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສໍ, ວສ຺ເສ ວາ, ສນ຺ນິວາສຜາສຸຕາຍ ອຣຫຕີຕິ ວສ຺ສິໂກ, ປາສາໂທ. ມາສາ ປນ ວສ຺ເສ ອຸຕຸມ຺ຫິ ຠວາຕິ ວສ຺ສິກາ. ອິຕເຣສູຕິ ເຫມນ຺ຕິກໍ ຄິມ຺ຫິກນ຺ຕິ ອິເມສຸ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ນິທ຺ເທສໍ ອຕິທິສຕິ.

ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ນາຕິນີໂຈຕິ ຄິມ຺ຫິໂກ ວິຍ ອຸຈ຺ໂຈ, ເຫມນ຺ຕິໂກ ວິຍ ນີໂຈ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌລກ຺ຂຓຕາຍ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ນາຕິນີໂຈ. ອສ຺ສາຕິ ປາສາທສ຺ສ. ນາຕິພຫູນີຕິ ຄິມ຺ຫິກສ຺ສ ວິຍ ນ ອຕິພຫູນິ. ນາຕິຕນູນີຕິ ເຫມນ຺ຕິກສ຺ສ ວິຍ ນ ຂຸທ຺ທການິ, ຕນຸຕຣຊາລານິ ຈ. ມິສ຺ສກາເນວາຕິ ເຫມນ຺ຕິເກ ວິຍ ນ ອຸຓ຺ຫນິຍາເນວ, ຄິມ຺ຫິເກ ວິຍ ຈ ນ ສີຕນິຍາເນວ, ອຖ ໂຂ ອຸຠຍມິສ຺ສກາເນວ. ຕນຸການີຕິ ນ ປຸຖຸລານິ. ອຸຓ຺ຫປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍາຕິ ສູຣິຍສນ຺ຕາປານຸປ຺ປເວສາຍ. ຠິຕ຺ຕິນິຍູຫານີຕິ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕີສຸ ນິຍູຫານິ. ສິນິທ຺ຘນ຺ຕິ ສິເນຫວນ຺ຕໍ, ສິນິທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈສ຺ສ ຄຣຸກຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ກຏຸກສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕິກຏຸກາທິກຏຸກທ຺ຣພ຺ພູປສຎ຺ຫິຕໍ. ອຸທກຍນ຺ຕານີຕິ ອຸທກຘາຣາວິສ຺ສນ຺ທຍນ຺ຕານິ. ຍຖາ ຊລຍນ຺ຕານິ, ເອວໍ ຫິມຍນ຺ຕານິປິ ຕຕ຺ຖ ກໂຣນ຺ຕິ ເອວ. ຕສ຺ມາ ເຫມນ຺ເຕ ວິຍ ຫິມານິ ປຕນ຺ຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພຏ຺ຐານານິປີຕິ ສພ຺ພານິ ປຏິກິຣິຍານ຺ຫານໂຠຊນກີຬາສຎ຺ຈຣຓາທິຏ຺ຐານານິປິ, ນ ນິວາສຏ຺ຐານານິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂທວາຣິກາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຣາຊາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊິຓ຺ຓປຸຣິສວຓ຺ຓນາ

໔໔. ໂຄປານສິວງ຺ກນ຺ຕິ ວງ຺ກໂຄປານສີ ວິຍ. ວງ຺ການຎ຺ຫິ ວງ຺ກຠາວສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວງ຺ກໂຄປານສີປິ ຄຍ຺ຫຕິ. ອາໂຠຄ຺ຄວງ຺ກນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕາຍ ກຸຏິລສຣີຣຕາຍ ວງ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ເຘ’’ຕິອາທິ. ທຓ຺ຑປຣໍ ທຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓປຣໍ ອຍນໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປຣາຍນໍ, ທຓ຺ໂຑ ວາ ປຣໍ ອາຍນໍ ຄມນກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປຣາຍນໍ. ຐານາທີສຸ ທຓ຺ໂຑ ຄຕິ ອວສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສ ເຕນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ທຓ຺ຑຄຕິກໍ, ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຄຕິ, ທຓ຺ໂຑ ຄຕິ ຄມນກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑຄຕິກໍ. ທຓ຺ຑປຏິສຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊຣາຕຸຣນ຺ຕິ ຊຣາຍ ກິລນ຺ຕໍ ອສ຺ສວສໍ. ຍທາ ຣໂຖ ປຸຣໂຕ ໂຫຕີຕິ ທ຺ເວຘາປເຖ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ພລກາເຍ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ສຓ຺ຐານໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ມຊ຺ເຌ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ຣໂຖ ອິຕຣໍ ສຓ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍທາ ປຸຣໂຕ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ພລກາໂຍຕິ ຕທາ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕິ ສພ຺ໂພ ພລກາໂຍ. ຕາທິເສ ໂອກາເສຕິ ຕາທິເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ຄປ຺ປເທເສ. ຕໍ ປຸຣິສນ຺ຕິ ຕໍ ຊິຓ຺ຓປຸຣິສໍ. ສຸທ຺ຘາວາສາຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຖາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ເຕ ຫິ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນໂສ ຊິຓ຺ໂຓ ນາມາ’’ຕິ ເອໂສ ຕຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກິໍ ອຕ຺ຖໂຕ, ຕໍ ເມ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປຕ຺ຕາ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ລິງ຺ຄສພ຺ພນາເມນ ຕໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍຖາ ກິໍ ເຕ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວຍເມວ ຫິ ໂລເກ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ຊາຍຕິ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ, ຕຖາປິ ຕໍ ລິງ຺ຄສພ຺ພນາເມນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ອນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ຊິຓ຺ຓຠາໂວ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອຸປຣິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ເອວາ’’ຕິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນາກາຣວິຠາວນໍ. ຣຖໍ ສາເຣຕີຕິ ສາຣຖິ. ກີຬາວິຫາຣຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕາ ຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ. ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ນາມາຕິ ຄຣຫເຓ ນິປາໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຫິນາມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໒, ໘໗, ໘໘, ໙໐, ໑໖໖, ໑໗໐; ປາຈິ. ໑, ໑໓, ໓໖) ວິຍ. ຊາຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕໍມູລສ຺ສ ອຸມ຺ມູລນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ອວສ຺ສິຕຠາວໂຕ ‘‘ຊາຕິຍາ ມູລໍ ຂຓນ຺ໂຕ ນິສີທີ’’ຕິ ອາຫ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ກາຣເຓ ຜລໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ. ປີຬໍ ຊເນຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຕຸທນວເສນ ສພ຺ພປຐມໍ ຫທຍໍ ອນຸປວິສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາ ປຐເມນ ສລ຺ເລນ ຫທເຍ ວິທ຺ໂຘ ວິຍ ນິສີທີຕິ ໂຍຊນາ.

ພ຺ຍາຘິປຸຣິສວຓ຺ຓນາ

໔໗. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສຸທ຺ຘາວາສາ ກິຣາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ອາພາຘິກນ຺ຕິ ອາພາຘວນ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ຂໍ. ອຊາຕນ຺ຕິ ອຊາຕຠາໂວ, ນິພ຺ພານໍ ວາ.

ກາລກຕປຸຣິສວຓ຺ຓນາ

໕໐. ຠນ຺ຕເນຕ຺ຕກຸປ຺ປລາທິ ວິວິຘໍ ກຕ຺ວາ ລາຕພ຺ພໂຕ ວິລາໂຕ, ວຍ຺ຫໍ, ສິວິກາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ວິລາຕນ຺ຕິ ສິວິກ’’ນ຺ຕິ. ສິວິກາຍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈິຕກປຎ຺ຊຣໍ ‘‘ສິວິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິໂຕ ປຏິຄຕນ຺ຕິ ອິໂຕ ຠວໂຕ ອປຄຕໍ. ກຕກາລນ຺ຕິ ປຣິໂຍສາປິຕຊີວນກາລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປພ຺ພຊິຕວຓ຺ຓນາ

໕໓. ຘມ຺ມໍ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມຈຣໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຘມ຺ມຈຣຓຠາໂວຕິ ຘມ຺ມຈຣິຍເມວ ວທຕິ. ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ຍຖາ ‘‘ສາຘຸຘມ຺ມຈຣິຍາຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ໂຍຊນາ, ເອວໍ ‘‘ສາຘຸສມຈຣິຍາຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ເອເກກສ຺ສ ປທສ຺ສ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພານີຕິ ‘‘ສາຘຸຘມ຺ມຈຣິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອາຄຕານິ ສພ຺ພານິ ຘມ຺ມສມກຸສລປຸຎ຺ຎປທານິ. ທສກຸສລກມ຺ມປຖເວວຈນານີຕິ ທານາທີນິ ທສກຸສລຘມ຺ມປຣິຍາຍປທານິ.

ໂພຘິສຕ຺ຕປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໕໔. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ຫໍ ເຕນ ຕທາ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ວໍໂສວາ’’ຕິ ປທຕ຺ຕເຍນ ຘມ຺ມຕາ ເອສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຣສ຺ສໍ ຈິຣສ຺ສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ທີຆາຍຸກຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ…ເປ… ອຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ. ເຕເນວາຕິ ນ ຈິຣສ຺ສໍ ທິຏ຺ຐຠາເວເນວ. ອຈິຣກາລນ຺ຕຣິກເມວ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊິຓ຺ຓຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ…ເປ… ປພ຺ພຊິຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘໍ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ມາລໍ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ມຫາຊນກາຍອນຸປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໕໕. ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ມຫາສຕ຺ເຕ ສໍຠຕ຺ຕຕໍ, ສໍເວຄພຫຸລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ສຸຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐຕ຺ວາ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຕ຺ຕວຣວາຣໂຓ ວິຍ ອໂຍມຍພນ຺ຘນໍ ຆນພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຈາຣິກໍ ຈຣິ ນ ຕາວ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ.

ຍທາ ປນ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ເພວ ອິເມ ປພ຺ພຊິຕາ ມມ ຄມນໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຊານນ຺ຕາ ຈ ມໍ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ນິສີເວສູຕິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນສຸ. ສຓເຕວາຕິ ສຓຕິ ວິຍ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ ວິຍ.

ອວິເວກາຣາມານນ຺ຕິ ອນຠິຣຕິວິເວການໍ. ອຍໍ ກາໂລຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ມມ ຄມນສ຺ສ ອຊານນກາໂລ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ປຓ຺ຓສາລາຍ ນິຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ປນ ປເຄວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ອຸປຣິ ເທວຕາຫິ ທິພ຺ພປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓຫິ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕູ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒, ໒໓໗; ອ. ນິ. ໒.໕; ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໗, ໑໙໖) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ວູປກາສນ຺ຕິ ວິເວກວາສໍ.

ອຎ຺ເຎເນວາຕິ ຍຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິໂສ ຕທາ ວິຫຣຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ທິສາຠາເຄນ. ກາມໍ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນາຠິຏ຺ຐານິໂຍ, ຕທາ ປນ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎ ວິວິຕ຺ເຕ ໂຍຄີນໍ ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ໂປ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕທຎ຺ໂຎ ປນ ຊມ຺ພຸທີປປ຺ປເທໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພຫຸຊໂນ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສ ອິທ຺ໂຘ ຜີໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນ ເຕ ຕໍ ຕໍ ຊນປທເທສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຕາ ‘‘ອນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີປາຠິມຸຂາ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີປາຠິມຸຂາ, ນ ຫິມວນ຺ຕາທິປພ຺ພຕາຠິມຸຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂພຘິສຕ຺ຕອຠິນິເວສວຓ຺ຓນາ

໕໗. ກາມໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ, ສພ຺ພປຐມໍ ປນ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ອຸປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣໂຫ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຕສ຺ສ, ເຕນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຠາເວນ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍວິເວກມາຫ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ນານາຣມ຺ມຓຈາຣໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຍາ ປຕິ ສມ຺ມເທວ ນິລີນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອວິສຏຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຄຓິກາຠາເວນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ຈິຕ຺ຕວິເວກມາຫ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ກາມໍ ຈຸຕູປປາຕາປິ ຊາຕິມຣຓານິ ເອວ, ມຣຓຊາຕິໂຍວ ‘‘ຊາຍຕິ ມີຍຕີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ຈວຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເນສໍ ຄຫຓໍ, ອຖ ໂຂ ນານາຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ທ຺ວຍໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ໂລກສ຺ສ ກິຈ຺ຉາປຕ຺ຕິປຣິວິຕກ຺ກເນ ‘‘ຊຣາມຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ຊຣາມຣຓວເສນ ນິຍມນໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຊຣາມຣຓເມວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ອາທິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ເຠ ຕສ຺ສ ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິນິເວໂສ ອຄ຺ຄໂຕ ຍາວ ມູລໍ ໂອຕຣຓໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຠວຄ຺ຄໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ.

ອຸປາຍມນສິກາຣາຕິ ອຸປາເຍນ ມນສິກຣຓໂຕ ມນສິກາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອິທານິ ຕໍ ອຸປາຍມນສິກາຣປຣິຍາຍໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ສຣູປໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈາທີນິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຍາຖາວໂຕ ມນສິກາຣຠາວໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕອສຸຠາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອຍນ຺ຕິ ‘‘ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ມນສິກາໂຣ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ເຕສຸ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ເອໂກ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ອນິຈ຺ຈມນສິກາໂຣວ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ຈວຕິ ຈ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອທ຺ຘຸວນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ຕພ຺ຠາວທສ຺ສນໍ ຍາຖາວມນສິກາຣຕາຍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ອິໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອິມິນາ ‘‘ອຸປາຍມນສິກາເຣນາ’’ຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈເນນ ອຕ຺ຖມາຫ. ສມາຄໂມ ອໂຫສີຕິ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ສງ຺ຄໂມ ອໂຫສິ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ກິໍ ປນ ຕໍ ຊຣາມຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ. ‘‘ຊາຕິຍາ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓກາຣຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຍໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິກາຣຓປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ‘‘ຊາຕິຍາ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ກາຣຓປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ປຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ສມາຄໂມ ອໂຫສີຕິ. ສພ຺ພປທານີຕິ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊາຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕານິ ຊາຕິອາທີນິ ວິຎ຺ຎາຓປຣິໂຍສານານິ ນວ ປທານິ.

ທ຺ວາທສປທິເກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ອິຘ ຍານິ ທ຺ເວ ປທານິ ອຄ຺ຄຫິຕານິ, ເຕສໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸກາໂມ ເຕສໍ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວໍ ປຐມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອນາຄຕໍ ‘‘ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຄຫເຓ ອຕີໂຕ ຕຕິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາ ຫິ ອຕີໂຕ ຠໂວ’’ຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອນາຄຕສ຺ສາປິ ຠວສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຠິນິເວສສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ກາຣເຓ ປນ ຄຫິເຕ ຜລໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ອນາຄໂຕປິ ອທ຺ຘາ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ, ຍໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນາຄຕທ຺ຘສງ຺ຄຫິກາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ເຕຫີຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຣຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕຫິ. ນ ຆຏິຍຕິ ນ ສມ຺ພຊ຺ຌຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ອຆຏເນ ກາຣຓມາຫ. ອທິຏ຺ເຐຫີຕິ ອນວພຸທ຺ເຘຫິ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ສຕິ ອນຸໂພເຘ ປຏິເວເຘນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາຕິ ມຫາສຕ຺ເຕນ. ເຕຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ. ຠວອຸປາທານຕຓ຺ຫາວເສເນວາຕິ ຠວອຸປາທານຕຓ຺ຫາທສ຺ສນວເສເນວ. ທິຏ຺ຐາ ຕໍສຠາວຕໍສຫຄເຕຫິ ເຕຫິ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໗໐) ກຖິຕາວ, ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໘. ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ເຫຕຸໂຕ, ສງ຺ຂາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ເຫຕຸປຣມ຺ປຣາວເສນ ຜລປຣມ຺ປຣາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຈາຣຓາຍ ‘‘ສງ຺ຂາເຣ ໂຂ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເສສກາຣຓຠູເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອຄ຺ຄຫິເຕ ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຏິນິວຕ຺ຕຕິ ນາມ, ນ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນາມຣູເປ ໂຂ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໕໘), ນາມມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ສຫຊາຕາທິວເສເນວ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ກມ຺ມູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຠິນິວິສສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕອາຣມ຺ມຓໂຕ, ອຕີຕຠວສງ຺ຂາຕອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ. ອຕີຕທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ. ຍໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕີຕຠວໂຕປິ ປຏິນິວຕ຺ຕຕິ ນາມ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ. ນາມຣູປໍ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ອາຣມ຺ມຓຠູຕຎ຺ຈ ນາມຣູປໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ ເຕນ ວິນາ ອວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມຣູປໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ວິຎ຺ຎາເຓ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕຕິ ວິຎ຺ຎາເຓ ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ, ນາມຣູປສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕ. ນາມຣູເປ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕຕິ ຕຖາ ນາເມ, ຣູເປ, ນາມຣູເປ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕຕິ ຈຕຸໂວກາຣເອກໂວກາຣປຎ຺ຈໂວກາຣຠວວເສນ ຍຖາຣຫໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ທ຺ວີສຸປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈເຍສຸ ໂຫນ຺ເຕສູຕິ ປນ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວວເສເນວ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓ ນາມຣູປານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ. ຊາເຍຖ ວາ…ເປ… ອຸປປຊ຺ເຊຖ ວາຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊາຍຕິ…ເປ… ອຸປປຊ຺ຊຕິ ວາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕເທວາຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍເມວ.

ປຎ຺ຈ ປທານີຕິ ‘‘ຊາເຍຖ ວາ’’ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ປທານິ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ປຐມຕຕິເຍຫິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນານີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອປຣາປຣໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີຫີ’’ຕິ. ປຸນ ຕໍ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ປເທນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ວຕ຺ວາ. ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາຣວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມທສ຺ສນປຸພ຺ພກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມທສ຺ສນວເສນ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ໂສ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ. ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອນຸໂລມນໂຕ ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ຊາຕິອາທິກໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສມິຫິເຕນ ກຕໍ ສມູຫວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິ…ເປ… ທຸກ຺ຂຣາສິສ຺ສາ’’ຕິ.

໕໙. ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອເນກວາຣໍ ສມຸທຍທສ຺ສນວເສນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທໂຍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ ອໂວຈ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວໍ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເກວລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິນິທສ຺ສນປທໍ, ອຖ ໂຂ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ອິຘ ສມຸທຍ-ສທ຺ໂທ ນິພ຺ພຕ຺ຕິມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຠວນ຺ຕາ ອິຘ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຕ ສາມຎ຺ຎຣູເປນ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ສມຸທໂຍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ອາຫ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໙) ຕໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຸທຍທສ຺ສນປຎ຺ຎາ ເວສາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສນມຸເຂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓທສ຺ສນສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ສມຸທຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຠາເວນ ຈກ຺ຂຸ ວິຍາຕິ ຈກ຺ຂຸ. ຎາຕກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາ ສມຸທໂຍ ສມ຺ມເທວ ຎາໂຕ ໂຫຕິ ອວພຸທ຺ໂຘ, ເອວໍ ກຣຓຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓາທິຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປກາຣໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ເຐນາຕິ ອນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ອຸທຍທສ຺ສນປຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ, ຂຓໂຕ ຈ, ສຣູປໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ, ນິພ຺ພິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຠາສຏ຺ເຐນາຕິ ສມຸທຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ຈ ກິເລສນ຺ຘກາຣສ຺ສ ຈ ວິຘມນວເສນ ອວຠາສກຠາເວນ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປາຏິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີຕິ ປາຬິຍໍ ປທຸທ຺ຘາໂຣ. ກຖໍ ອຸທປາທີຕິ ເຈຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ‘‘ສມຸທຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸຘມ຺ໂມຕິ ຈກ຺ຂູຕິ ປາຬິຘມ຺ໂມ. ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ສນສຠາໂວ ເຕນ ປກາເສຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຕເກຫິ ປເທຫີຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ. ‘‘ກິໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຈ຺ຈຍສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ນາມຣູປາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສຠາວສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ ອວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມເທວ ອຸທຍທສ຺ສນສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວີຖິປຏິປນ຺ນາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໑. ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄາທີນໍ ມຄ຺ຄນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ເຫສາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂພຘາຍາ’’ຕິ. ໂພຘປທສ຺ສ ຠາວສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາຠິສມຍາ ຍາວເທວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍຕ຺ຖາ ນິພ຺ພານາຘິຄມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ເອວ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕, ໒໑໗; ຘ. ປ. ໒໐໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ເອກປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເຕນ ໂພຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕ຺ຕມາຫ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕປເທຫີຕິ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິທີປເກຫິ ປເທຫິ. ນິພ຺ພານເມວ ກຖິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ. ອນິພ຺ພຕ຺ຕິນິໂຣຘນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘໍ.

໖໒. ສພ຺ເພເຫວ ເອເຕຫິ ປເທຫີຕິ ‘‘ຈກ຺ຂູ’’ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ. ນິໂຣຘສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ນິໂຣໂຘ ນິໂຣໂຘຕິ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນິໂຣຘສ຺ສ ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕເມວ ກຖິຕໍ ປຸພ຺ພາຣມ຺ຠຠາວໂຕ, ນ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມເທວ ນິໂຣຘທສ຺ສນໍ ນາມ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ພລວວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓. ວິທິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍນ ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ຕໂຕ ອປຣຠາເຄຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຊານນໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ. ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສູຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ອຸປາທານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາທິນາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ, ອຸປາທານິເຍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຫນ຺ໂຕຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອປເຣນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຈນໍ. ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ໂພຘາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕເຖວ ປຏິປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ, ປຘານານຸໂຍໂຄ ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈິຣກາລປຣິຠາວນາຍ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານສຕ຺ຕາ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ກິຈ຺ຉາປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣສມ຺ມສນມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາວ. ຕຖາ ອຕ຺ຕາຘີນຕາຍ, ເກນຈິ ອນຸປຂຕຕ຺ຕາ, ອເສຈນກສຸຂວິຫາຣຕາຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຕາຍ ຈ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍໂຄ. ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາຕິ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປາທິປຣິຍາເຍນ ຄຫິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ອນຸກ຺ກມນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ຄາມິຕພ຺ພໂຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອນຸກ຺ກມ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປຕ຺ຕິໍ. ກຕ຺ວາຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

ອິຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິໂຍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປຐໂມ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣູປສ຺ສ, ປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ໂພຘໂກ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ,ອາວຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ວາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓຎ຺ຈ ວາກ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຣູປໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຸປ຺ປນສຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຣູປສ຺ສ ສຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ຠູຕຸປາທາຍເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສສໂຕ, ຕທຸຠເຍນປິ ‘‘ອິທໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຣູປວິເສສສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຠາໂວ. ຣໂສ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຕິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຍາຖາວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາໂວ. ປທຏ຺ຐານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ເຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອນວເສສຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ’’ ຣູປໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສາປິ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຣູປສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຣິຍາທານວເສນ ນິຍາມນໂຕ. ‘‘ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔; ອ. ນິ. ໓.໑) ວິຍ ປກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕີຕິ ເອວ’’ນ຺ຕິ.

ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປາທາ, ອຕ຺ຖິຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘນິໂຣຘີ ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ ອຕ຺ຖິຠາວວາຈໂກປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ຣູປສມຸທໂຍ, ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຫາຣສມຸທຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍສຸ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ພລວຕາຍ ໂສ ເອວ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄຫິເຕ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາສາມຎ຺ເຎນ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕານິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສນໍ ວິຠາວິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາລວເສນ ອຸທຍທສ຺ສນມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ. ປສ຺ສນ຺ໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍເມວ, ອຖ ໂຂ ຂຓໂຕ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ. ອທ຺ຘາວເສນ ຫິ ປຐມໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປຸນ ສນ຺ຕຕິວເສນ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຂຓວເສນ ປສ຺ສຕິ. ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໂຕ ອນາຄຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍາຠາເວ ອຠາວໂຕ. ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ ກມ຺ມນິໂຣໂຘຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຫາຣນິໂຣຘາຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຠາເວນ. ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ‘‘ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ຠງ຺ຄກາລວເສນ ເຫຕໍ ວຍທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອທ຺ຘາວເສນ ປຐມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ສນ຺ຕຕິວເສນ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຂຓວເສນ ປສ຺ສຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ປາກຕິກວິປສ຺ສກວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ອຸທຍທສ຺ສເນປິ.

‘‘ອິຕິ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເຫຏ຺ຐາ ຣູເປ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເວທຍິຕ…ເປ… ສຠາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເວທຍິຕສຠາວໍ…ເປ… ວິຊານນສຠາວ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສຠາວ- ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເວທຍິຕສຠາວນ຺ຕິ ອນຸຠວນສຠາວໍ. ສຎ຺ຊານນສຠາວນ຺ຕິ ‘‘ນີລໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓສຠາວໍ. ອຠິສງ຺ຂຣຓສຠາວນ຺ຕິ ອາຍູຫນສຠາວໍ. ວິຊານນສຠາວນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິສຠາວໍ. ສຸຂາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາເວທນານໍ ສງ຺ຄໂຫ ຣູປສຎ຺ຎາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສທ຺ທສຎ຺ຎາທີນໍ, ຜສ຺ສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕນາ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສພ຺ເພສໍ ໂລກິຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາເຓ, ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸປິ. ເຕສນ຺ຕິ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ. ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສູຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ວຈນໂຕ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໔໖; ທີ. ນິ. ໒.໙໗) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ນາມຣູປສມຸທຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ເຍວາຕິ ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ຜສ຺ສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ນາມຣູປສ຺ສາ’’ຕິ ຜສ຺ສນາມຣູປານໍເຍວ ວເສນ ອຕ຺ຖງ຺ຄມປທມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປນ ຣູເປ ວຸຕ຺ຕສທິສາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສມປຎ຺ຎາສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ວີສຕິ ຂຓໂຕ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອຸທຍລກ຺ຂຓານໍ, ປຈ຺ຈຍໂຕ ວີສຕິ ຂຓໂຕ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ເອວ ວຍລກ຺ຂຓານໍ ຈາຕິ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ອຸທຍວຍລກ຺ຂຓານໍ ວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທໂຍ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທິສມຸທໂຍຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓານິ ປນ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓເມວາຕິ. ເອວໍ ເອຕານິ ສມປຎ຺ຎາສລກ຺ຂຓານິ ສຣູປໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຍຖານຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ປສນ຺ເນ ຫຸຕ຺ວາ ວຫນ຺ເຕ ຕໂຕ ປຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພານໍ ຠງ຺ຄຎາຓາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິປາຏິຍາ ພຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ເຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ. ປເຄວ ຫິ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປວຕ຺ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຈ຺ຉວິເກນ ມຫາວຊິຣຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ມສນຎາເຓນ ສມ຺ຠຕານຸຠາວໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິຎາຓໍ ອປຣິມິຕກາເລ ສມ຺ຠຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ອານຸຠາເວນ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຍທາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕິ, ຕທາ ອຣິຍມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕຎ຺ຈ ຕຖາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ກິເລສານໍ ‘‘ສວາສນປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຍິທໍ ປຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນາ’’ຕິ. ອາສວສງ຺ຂາເຕຫິ ກິເລເສຫີຕິ ຠວໂຕ ອາຠວຄ຺ຄໍ, ຘມ຺ມໂຕ ອາໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາສວສຎ຺ຎິເຕຫິ ຣາໂຄ, ທິຏ຺ຐິ, ໂມໂຫຕິ ອິເມຫິ ກິເລເສຫິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ, ປາຬິຍໍ ຍທິທໍ ‘‘ອາສເວຫີ’’ຕິ, ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ກິເລເສຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ນາມ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ນາມ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ຈາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຍຖາສກໍ ປຫາຕພ຺ເພຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ຈ. ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕເມວາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕເມວ, ນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ນາມ.

ສພ຺ພພນ຺ຘນາຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສງ຺ຄຫິຕາ ສພ຺ພສ຺ມາປິ ຠວສຎ຺ໂຎຊນາ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິເສສໂຕ ປກາເຣຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ສຸວິກສິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນຕິ ສາຕິສຍໍ ຎາຓຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ຜຸລ຺ລຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ມຄ຺ຄຎາຓານີ’’ຕິອາທິ ເຍຫິ ຎາເຓຫິ ສຸວິກສິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ເຕສໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ສນໍ. ນິປ຺ປເທສໂຕ ທສ຺ສນໍ ປນ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວ ຕານິ ວິຠຊິສ຺ສາມ. ສກເລ ຈ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຕິ ອຕີຕໍເສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາທິເກ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ. ຍທາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ສພ຺ເພ ຄຸເຓ ຫຕ຺ຖຄເຕ ກໂຣຕິ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ຫຕ຺ຖຄເຕ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຕາປຣິທີປນໍ ອຸທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄາຖານມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ປຣໂຕ ປນ ອໂຍຆນຫຕສ຺ສາຕິ ອໂຍ ຫຎ຺ຎຕິ ເອເຕນາຕິ ອໂຍຆນໍ, ກມ຺ມາຣານໍ ອໂຍກູຏໍ, ອໂຍມຸຏ຺ຐິ ຈ, ເຕນ ອໂຍຆເນນ ຫຕສ຺ສ ປຫຕສ຺ສ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຊລໂຕ ຊາຕເວທໂສຕິ ຊລຍມານສ຺ສ ອຄ຺ຄິສ຺ສ, ອນາທເຣ ວາ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອນຸປຸພ຺ພູປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ. ຍຖາ ນ ຎາຍເຕ ຄຕີຕິ ຍຖາ ຕສ຺ສ ຄຕິ ນ ຎາຍຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອໂຍມຸຏ຺ຐິກູຏາທິນາ ປຫຕຕ຺ຕາ ອໂຍຆເນນ ຫຕສ຺ສ ປຫຕສ຺ສ ອໂຍຄຕສ຺ສ, ກໍສຠາຊນາທິຄຕສ຺ສ ວາ ຊລມານສ຺ສ ອຄ຺ຄິສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ທສສຸ ທິສາສຸ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຈຕູຫິປິ ອຸປາທາເນຫິ, ອາສເວຫິ ຈ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ, ຕໂຕ ເອວ ກາມພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕໍ ກາໂມຆຠໂວຆາທິເຠທໍ ອວສິຏ຺ຐໂອຆຎ຺ຈ ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ກາມພນ຺ໂຘຆຕາຣີນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິຕສພ຺ພກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທິຕຕ຺ຕາ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວາເຕຫິ ອກມ຺ປນີຍຕາຍ ອຈລໍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂໍ ປຕ຺ຕານໍ ອຘິຄຕານໍ ຂີຓາສວານໍ ຄຕິ ເທວມນຸສ຺ສາທິເຠທາສຸ ຄຕີສຸ ‘‘ອຍໍ ນາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຊາຕເວໂທ ວິຍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວເມວ ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໑໕໓) ອຕ຺ຕໂນ ກຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນວ ວິໂຣຈິຕ຺ຖາຕິ ໂຍຊນາ.

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔. ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອຫນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິອາທິ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທນາທິວເສນ ສຕ຺ຕສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ປຏິປຊ຺ຊິ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ, ເອວເມວ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ, ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາຫາທໂຍ ຕເຖວ ວວຕ຺ຖປີຍນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ, ສຕ຺ຕາຫໂຕ ໂອຣິເມ ຈ ປວຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວິຍ ອຏ຺ຐມສ຺ສ ນາມ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວວຕ຺ຖິຕສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ອນນ຺ຕໂຣຕິ ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິໂກ ວິຕກ຺ໂກ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘).

ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຏິມຸຂໍ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຍຖາຠູຕໍ ອວພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຸປຈິຕປຣິປກ຺ກຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕານຠາວປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຣູປໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາວ ທຸທ຺ທໂສ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ກິຈ຺ເຉນ ເກນຈິ ກທາຈິເທວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາວ ທຸຣນຸໂພໂຘ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ອວພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອວໂພຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ ຠິກ຺ຂເວ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໑໕) ສຸຕ຺ຕປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ວາ ສນ຺ໂຕ. ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ. ປຘານຠາວໍ ນີໂຕຕິ ວາ ປຓີໂຕ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປໂກ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ, ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ, ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ ສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຸໂຕ, ສນ຺ຕປຓີຕຠາເວເນວ ຕທຕ຺ຖາຍ ອເສຈນກຕາຍ ອຕປ຺ປກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕມຎາຓສ຺ສ ວິສຍຕ຺ຕາ ນ ຕກ຺ເກນ ອວຈຣິຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ເອວ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ນິປຸໂຓ. ພາລານໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອາລຍນ຺ຕິ ອຠິຣມຓວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ອາລຍຣຕາຕິ ອາລຍນິຣຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ມຸທິຕາ ອຕິວິຍ ມຸທິຕາ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນໂຕ. ຣມຕີຕິ ຣຕິໍ ວິນ຺ທຕິ ກີຬຕິ ລຬຕິ. ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍຖາ ກາມຄຸເຓ, ເອວໍ ຣາຄມ຺ປິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸວິຘມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຐານ-ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ເຕນ ປຣມຕ຺ຖປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຠາວິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຊ຺ຊາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໗໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິອາທິ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມຖາທິປທາຠິເຘຍ຺ຍໍ ສພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານເມວ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອາຄມ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍເຫຕຸ. ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກູປສມວເສນ ສມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຖາ ສນ຺ຕາ ຈ ສວິເສສໍ ອຸປສນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວູປສມ຺ມນ຺ຕີ’’ຕິ, ເອເຕນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິສໍຍຸຕ຺ເຕ ຫິ ນິພ຺ພາເນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວູປສມປຣິຍາໂຍ ຎາຍາຄໂຕ ເຍວາຕິ. ເສເສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘິ, ຂນ຺ຘາທໂຍ. ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາຕິ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ. ສພ຺ເພ ກິເລສຣາຄາຕິ ກາມຣາຄຣູປຣາຄາທິເຠທາ ສພ຺ເພປິ ກິເລສຠູຕາ ຣາຄາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ອິຘ ກິເລສຣາຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ໂລຠວິເສສາ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣີຕຠາວາປາທນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕໍ, ທຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕໍ, ມູຬ຺ຫມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໑) ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ວິຊຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ. ຠເວນ ຠວນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ຠເວນ ຠວນ຺ຕຣໍ. ຠວນິກນ຺ຕິຠາເວນ ສໍສິພ຺ພຕິ, ຜເລນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມໍ ສຕຓ຺ຫສ຺ເສວ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວຠາວໂຕ. ຕໂຕ ວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຠາວໂຕ. ຈິຣນິສຊ຺ຊາຈິຣຠາສເນຫິ ປິຏ຺ຐິອາຄິລາຍນຕາລຸຄລໂສສາທິວເສນ ກາຍກິລມໂຖ ເຈວ ກາຍວິເຫສາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ໂຂ ເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕານໍ, ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ວເສນ, ຊານນ຺ຕານໍ, ປນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ເທສນາຍ ກາຍປຣິສ຺ສໂມປິ ສຕ຺ຖຸ ອປຣິສ຺ສໂມວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສສີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐). ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ອຊານນ຺ຕານໍ ເທສນາ ນາມ, ໂສ ມມ ກິລມໂຖ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກິລມໂຖ, ຈິຕ຺ຕວິເຫສາ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິມູເລເຍວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ.

໖໕. ອນຸພ຺ຣູຫນໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ໂສຕິ ‘‘ອປິສ຺ສູ’’ຕິ ນິປາໂຕ. ວິປສ຺ສິນ຺ຕິ ປຏິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉຣິຍາ ວາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອກາໂຣ ໂຫຕິ ຍຖາ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາຍ ໑໑). ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄກຣຓຕ຺ຖເມວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຘິຄຕຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິທີປນຕາ, ຄາຖາຕ຺ຖສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຕາ, ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖທ຺ວາເຣນ ຫິ ຄາຖານໍ ອນຈ຺ຉຣິຍຕາ. ໂຄຈຣາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວິຕກ຺ເກຕພ຺ພຕາວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວິຕກ຺ກຍິຕພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ.

ຍທິ ສຸຂາປຏິປທາວ ກຖໍ ກິຈ຺ຉຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣມີປູຣຓກາເລ’’ຕິອາທິ. ເອວມາທີນິ ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈຊານິ ເທນ຺ຕສ຺ສ. ຫ-ອິຕິ ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ‘‘ເອກໍສຕ຺ເຖ’’ຕິ ເກຈິ. ຫ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍເສນ ວາ ອລໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ເອວໍ ກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທເສຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫລນ຺ຕິ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທໍ ‘‘ຫລນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໗໒) ວິຍ. ຣາຄໂທສຜຸຏ຺ເຐຫີຕິ ຜຸຏ຺ຐວິເສນ ວິຍ ສປ຺ເປນ ຣາເຄນ, ໂທເສນ ຈ ສມ຺ຜຸຏ຺ເຐຫິ ອຠິຠູເຕຫິ. ຣາຄໂທສານຸຄເຕຫີຕິ ຣາຄໂທເສຫິ ອນຸພນ຺ເຘຫິ.

ນິຈ຺ຈາທີນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫາທີນໍ. ເອວໍ ຄຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ, ສຈ຺ເຈສຸ ຈ ຍຖາລາຠວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຕນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ມຍາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຄຕໍ, ຎາຕໍ ປຏິວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຣາເຄນ, ຠວຣາເຄນ ຈ ຣຕ຺ຕາ ນີວຣເຓຫິ ນິວຸຕຈິຕ຺ຕຕາຍ, ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ວິປຣີຕາຠິນິເວເສນ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ນປ຺ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄາຫາເປຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຠາເວນ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ເມ ຊານາເປຕຸໍ. ຣາຄໂທສປເຣຕຕາປິ ເນສໍ ສມ຺ມູຬ຺ຫຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂມຂນ຺ເຘນ ອາວຸຏາ’’ຕິ.

ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ສຍເມວ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຍໍ ອິທານິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓຘມ຺ມຕາວເສນ, ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອາທິໂຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎາຕເວເສນາ’’ຕິອາທິນາ (ພຸ. ວໍ. ໒.໙໙) ມຫາຠິນີຫາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸສ຺ສາຫນໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓຘມ຺ມຕາ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ເມ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຕເວເສນາຕິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ອຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກຠາວູປຄມນວເສນ ອຎ຺ຎາຕຣູເປນ. ຕິວິຘໍ ກາຣຓໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ພລວຠາໂວ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຠຄວໂຕ ສາຕິສຍໍ ຄາຣວນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂາ ນາມ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ພລວຠາວໂຕ ຈິຣປຣິຠາວນາຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ທຸພ຺ພິໂສຘິຍຕາຍ ເຕ ສຕ຺ເຕ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂນ ວິຍ ທຸພ຺ພລໍ ປຸຣິສໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປາເທນ຺ຕາ ອເນກສຕໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣໍ ສຸນິຈິຕໍ ຆນສນ຺ນິເວສໍ ກຓ຺ຏກທຸຄ຺ຄມ຺ປິ ອຘິເສນ຺ຕິ. ທູຣປ຺ປເຠທ ທຸຈ຺ເຉຊ຺ຊຕາຫິ ທຸພ຺ພິໂສຘິຍຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອນ຺ໂຕ ອາມຏ຺ຐຕາຍ ກຎ຺ຊິກປຸຓ຺ຓລາພຸ ຈິຣປຣິວາສິກຕາຍ ຕກ຺ກຠຣິຕຈາຏິ ສ຺ເນຫຕິນ຺ຕທຸພ຺ພລຠາເວນ ວສາເຕລປີຕປິໂລຕິກາ; ເຕລມິສ຺ສິຕຕາຍ ອຎ຺ຊນມກ຺ຂິຕຫຕ຺ຖາ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ຫີນູປມາ ເຈຕາ ຣູປປ຺ປພນ຺ຘຠາວໂຕ, ອຈິຣກາລິກຕ຺ຕາ ຈ ມລີນຕາຍ, ກິເລສສໍກິເລໂສ ເອວ ປນ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕໂຣ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ, ອນຸສຍິຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິສໍກິລິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕາຍ ເອວໍ ຄມ຺ຠີຣທຸທ຺ທສທຸຣນຸໂພຘານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕອຸປມາ ຫີນູປມາວ.

ຄມ຺ຠີໂຣປິ ຘມ຺ໂມ ປຏິປກ຺ຂວິຘມເນນ ສຸປາກໂຏ ຠເວຍ຺ຍ, ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໍ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຏິພທ຺ຘໍ, ສາ ສທ຺ຘມ຺ມສວນາຘີນາ, ຕໍ ສຕ຺ຖຣິ, ຘມ຺ເມ ຈ ປສາທາຍຕ຺ຕໍ. ໂສ ວິເສສໂຕ ໂລເກ ສມ຺ຠາວນີຍສ຺ສ ຄຣຸກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາເຫຕຸໂກຕິ ປນາຬິກາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໖໖. ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ອປ຺ປຎ຺ຎາໂຕ ວິຍ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ເຊຏ຺ຐກມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຠວເນ ເຊຏ຺ຐກມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ. ໂສ ຫິ ສກ຺ໂກ ວິຍ ກາມເທວໂລເກ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຈ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ. ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕໍ ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຣຊໍ, ອປ຺ປຣຊໍ ອກ຺ຂິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ເຍສໍ ເຕ ຕໍສຠາວາຕິ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎາມເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເຍສໍ ເຕ ຕໍສຠາວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສ຺ສວນຕາຕິ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘, ໔໐໕; ມ. ນິ. ໑.໑໕໔, ໔໔໔) ວິຍ ກຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຕາຍາ’’ຕິ. ທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ທານາທິທສວິຘວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕາຘິກາຣາ’’ຕິອາທິ. ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວເສນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທານາທີສຸ ສຣຓຄມນປຣຫິຕປຣິຓາມນທ຺ວຍ ປກ຺ຂິປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໙. ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ຄາຣວວເສນ ຄຣຸກຣປຕ຺ຖນາ ອຊ຺ເຌສນາ, ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຖນາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຈນ’’ນ຺ຕິ. ປເທສວິສຍຎາຓທສ຺ສນໍ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ອາເວຓິກຠາວໂຕ ອິທໍ ຎາຓທ຺ວຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມສຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນມຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຕານິ ຎາຓານິ ວິຊ຺ຊູປມາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ ປນ ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຍໂຕ ຕໍ ວຊິຣູປມາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ຍສ຺ມາ ມນ຺ທກິເລສາ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ພຫລກິເລສາ ‘‘ມຫາຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິປກ຺ຂວິຘມນສມຕ຺ຖຕາຍ ຕິກ຺ຂານິ ສູຣານິ ວິສທານິ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ມຸທູນິ. ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາຕິ ສທ຺ທຫນາທິປ຺ປກາເຣ ວທຕິ. ສຸນ຺ທຣາຕິ ກລ຺ຍາຓາ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ເຍສໍ ອາສຍາທໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ສຸນ຺ທຣາ, ເຕ ສ຺ວາກາຣາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໂຕ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາທິວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ສຸນ຺ທຣຕາຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ອສຸນ຺ທຣຕາຕິ. ກາຣຓໍ ນາມ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ສຈ຺ຈານິ ວາ. ປຣໂລກນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາຍໍ. ຕໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ ວຊ຺ຊໍ ວິຍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣໂລກຎ຺ເຈວ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂຕ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິປຕ຺ຕິຠໂວ ‘‘ປຣໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣ…ເປ… ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ’’ທິປທານໍ ອຕ຺ຖວິຠາວເນ ອຍໍ ຕສ຺ສ ຕຖາຠາວສາຘກປາຬິ. ສທ຺ຘາທີນຎ຺ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານໍ ພລວຠາໂວ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ທຸພ຺ພລຠາເວເນວ ໂຫຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ພລວຠາໂວ ສທ຺ຘາທີນໍ ທຸພ຺ພລຠາເວນາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານໍ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຖິຕານຕ຺ຖິຕາວເສນ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ອາທໂຍ ປາຬິຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໑) ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ອິຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອສທ຺ຘິຍາທີນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍຕິ ວິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສ ປຸຄ຺ຄລາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ປນ ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກເຠທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຠູໂຕ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ, ສຸຄຕິສງ຺ຂາໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິໂຍ ກມ຺ມຠໂວ. ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕອຸປປຕ຺ຕິຠວທຸຄ຺ຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມຠວາ ວິປຕ຺ຕິຠວໂລກວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລກາ.

ປຸນ ເອກກທຸກາທິວເສນ ໂລກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາຣາທໂຍ ຫິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໓; ອ. ນິ. ໑໐.໒໗, ໒໘; ປຏິ. ມ. ໑.໒, ໑໑໒, ໒໐໘) ຍາຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອໂກ ເອກວິໂຘ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສາຠາວໂຕ. ‘‘ທ຺ເວ ໂລກາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ສ ອໂລກສຠາວຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ມຄ຺ຄຜລານມ຺ປິ ໂລກຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ‘‘ອິຘ ໂລໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ນ ລຸຊ຺ຊຕິ ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ອນຸໂຣຘາທິວຕ຺ຖຸຠູຕາ ລາຠາທໂຍ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ. ທສາຍຕນານີຕິ ທສ ຣູປາຍຕນານິ ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກກມ຺ມໍ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ, ວຊ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ອຠິສງ຺ຂາຣາ ວຊ຺ຊໍ, ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ມາ ວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘາທໂຍ ມນ຺ທາ, ເຕ ອິຘ ‘‘ອສ຺ສທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ອຠາວໂຕຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂທຸກາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ທຸເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິວເສນ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ຊາວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ເອເກກາ.

ອຸປ຺ປລານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີ, ຄຈ຺ໂຉປິ ຊລາສໂຍປິ, ອິຘ ປນ ຊລາສໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລວເນ’’ຕິ. ຍານິ ອຸທກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນີ. ທີປິຕານີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕານິ, ອິເຘວ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎານິປີ’’ຕິອາທິນາ ທີປິຕານິ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ອຸຄ຺ຆຏນໍ ນາມ ຎາຓຸຄ຺ຆຏນໍ, ຎາເຓ ອຸຄ຺ຆຏິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣເມວມຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ອຸທ຺ເທສາທີຫິ ເນຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ. ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍາຕິ ອຸທາຫາເຣ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ເທເສ ອຸທາຫຏມຕ຺ເຕ ເອວ. ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຠິສມໂຍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກາຍ ທີປິຍມານາຍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ວິຠຊິຍມາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ເທສໂຕຕິ ອຸທ຺ເທສເຫຕຸ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕສ຺ສ, ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ນ ຕາຍ ຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປທປຣໂມຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ປທປຣໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຍຕິ ເຍ ທຸວິເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠງ຺ເຄ ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ເມນ. ວິປາກາວຣເຓນາຕິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປິ ‘‘ວິປາກາວຣຓເມວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິເລສາວຣເຓນາຕິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ອສ຺ສທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສທ຺ຘາ ຣຫິຕາ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທຣຫິຕາ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາ, ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ເອວ ນາມ. ອຠພ຺ພາ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ‘‘ນ ກມ຺ມາວຣເຓນາ’’ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

‘‘ຣາຄຈຣິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ [ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍນ຺ຕິ ຠວິຕພ຺ພໍ –

‘‘ສາ ເອສາ ປຣມຕ຺ຖານໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ;

ນິຘານໂຕ ປຣມຕ຺ຖ-ມຎ຺ຊູສາ ນາມ ນາມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມຫາຏີກາຍ ນິຄມເນ ສຍເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ)] ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ;

໗໐. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຊານາປນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສໂລ ປພ຺ພໂຕ ອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ຖິໂຣ ຈ, ນ ປໍສຸປພ຺ພໂຕ, ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນີ’’ຕິ. ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມມາຫ. ໂສ ຫິ ປພ຺ພຕສທິໂສ ຈ ໂຫຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາທສທິໂສ ຈ, ປຎ຺ຎາປຣິຍາໂຍ ວາ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ. ສາ ຫິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາໂທຕິ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘);

‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຍຖາ ປພ຺ພເຕ ຐຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕ ເກທາຣປາຬິກຸຏິໂຍ, ຕຕ຺ຖ ສຍິຕມນຸສ຺ສາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ອນຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ. ກຸຏິກາສຸ ປນ ອຄ຺ຄິຊາລາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ ເອວໍ ຘມ຺ມປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕໂລກໍ ໂອໂລກຍໂຕ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອກຕກລ຺ຍາຓາ ສຕ຺ຕາ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ອນຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ, ອນຸຬາຣຠາວໂຕ ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕກລ຺ຍາຓາ ປນ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລາ ທູເຣ ຐິຕາປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກຎາຓຄ຺ຄິຕາຍ ສມຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ, ອຸຬາຣສນ຺ຕານຕາຍ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຈາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸຏ຺ເຐຫີຕິ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາສງ຺ຂາຕສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິໂຕ ກິລາສຸຠາວໂຕ ອຸຏ຺ຐຫ. ວີຣິຍວນ຺ຕຕາຍາຕິ ສາຕິສຍ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍວນ຺ຕຕາຍ. ວີຣສ຺ສ ຫິ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ວີຣິຍໍ. ກິເລສມາຣສ຺ສ ວິຍ ມຈ຺ຈຸມາຣສ຺ສປິ ອາຍຕິໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ມຈ຺ຈຸກິເລສມາຣານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣວິຊຍສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ກິເລສມາຣວິຊເຍເນວ ຕພ຺ພິຊຍສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ວາຫນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ສໍສາຣມຫາກນ຺ຕາຣໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ເຂມປ຺ປເທສໍ ສມ຺ປາປນສມຕ຺ຖຕາຍ.

໗໑. ‘‘ອປາຣຸຕໍ ເຕສໍ ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ມຫາກຣຸຓູປນິສ຺ສເຍນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘໍ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕູຕິ ສທ຺ຘໍ ປເວເທນ຺ຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ທຫນາກາຣໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂນ ອກິຈ຺ເຉນ ປວຕ຺ຕນີຍຕາຍ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ. ນ ຠາສິໍ ນ ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ອຄ຺ຄສາວກຍຸຄວຓ຺ຓນາ

໗໓. ສລ຺ລປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໐) ອາລາປສລ຺ລາປໍ ກຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ອໂຫສິ.

໗໕-໖. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພໍ ກຖໍ. ກາ ປນ ສາຕິ? ທານາທິກຖາ. ຕຕ຺ຖ ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ, ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສງ຺ຄຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກຖິຕາ, ຕຎ຺ເຈ ທານສີລໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ, ອຍໍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອິເມຫິ ຈ ທານສີລມເຍຫິ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ເອຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ນາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ທິພ຺ພໂຠຄຠວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖໍ. ວຕ຺ວາ ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພທາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ. ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ຕທຘິຄມຸປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ, ປເຄວ ອິຕເຣ ສພ຺ເພປິ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ, ອນິຈ຺ຈາ ອຘຸວາ, ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ກາມານໍ ອາທີນໂວ, ຫີນາ, ຄມ຺ມາ, ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ, ອນຣິຍາ, ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາຕິ ເຕສໍ ໂອກາໂຣ ລາມກຠາໂວ, ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ, ສພ຺ພໂສ ກິເລສວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອາທິອຕ຺ຖໂຊຕເກນ ໂພຘິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຂານໍ ນິທານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ, ສມ຺ປຣາຍິການໍ, ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຸຂານໍ ກາຣຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ໂຠຄສຸຂໍ ນາມ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທານນິທານນ຺ຕິ ປາກໂຏ ຍມຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ຕໍ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕສ຺ສາປິ ທານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລນ຺ຕິ ຍາ ອິມາ ໂລເກ ປເທສຣຊ຺ຊໍ ສິຣິສ຺ສຣິຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປທາຕິ ເອວໍປເຠທາ ມານຸສິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ຈ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຈາຕຸມຫາຣາຊາທິເຠທາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ວາ ປນຎ຺ຎາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາສໍ ສພ຺ພາສໍ ອິທໍ ທານໍ ນາມ ມູລໍ ກາຣຓໍ. ໂຠຄານນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ໂຠໂຄ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ມນາປິຍຣູປາທີນໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍານຎ຺ຈ ອຸປໂຠຄສຸຂານໍ. ອວສ຺ສຍຏ຺ເຐນ ປຕິຏ຺ຐາ. ວິສມຄຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍສນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕາຓນ຺ຕິ ຣກ຺ຂາ ຕໂຕ ປຣິປາລນໂຕ. ເລຓນ຺ຕິ ພ຺ຍສເນຫິ ປຣິປາຈິຍມານສ຺ສ ໂອລີຍນປເທໂສ. ຄຕີຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ປຣາຍຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ອວສ຺ສໂຍຕິ ວິນິປຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ນິສ຺ສໂຍ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂອລຸພ຺ຠາຣມ຺ມຓໍ.

ຣຕນມຍສີຫາສນສທິສນ຺ຕິ ສພ຺ພຣຕນມຍສຕ຺ຕງ຺ຄມຫາສີຫາສນສທິສໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ວິນິປຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໂຕ. ມຫາປຖວິສທິສໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາຍ ລຠາປນໂຕ. ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸສທິສນ຺ຕິ ຍຖາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐໂຕ, ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ເອວໍ ທານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຐິຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ທຸຄ຺ຄຕິທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ. ສມສ຺ສາສນຏ຺ເຐນາຕິ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິສຕ຺ຕຸປທ຺ທວໂຕ ສມ຺ມເທວ ອສ຺ສາສນຏ຺ເຐນ. ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓຏ຺ເຐນາຕິ ທາລິທ຺ທິຍຠຍໂຕ ປຣິປາລນຏ຺ເຐນ. ມຈ຺ເຉຣມລາທີຫີຕິ ມຈ຺ເຉຣໂລຠໂທສອິສ຺ສາວິຈິກິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອາທິຈິຕ຺ຕມເລຫິ. ອນຸປລິຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ. ເຕສນ຺ຕິ ມຈ຺ເຉຣມລາທິກຈວຣານໍ. ເອເຕຫິ ເອວ ທຸຣາສທຏ຺ເຐນ. ອສນ຺ຕາສນຏ຺ເຐນາຕິ ອນຠິຠວນີຍຕາຍ ສນ຺ຕາສາຠາເວນ. ໂຍ ຫິ ທາຍໂກ ທານປຕິ, ໂສ ສມ຺ປຕິປິ ກຸໂຕຈິ ນ ຠາຍຕິ, ປເຄວ ອາຍຕິໍ. ຘມ຺ມສີເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ພລວນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ມຫາພລວຕາຍ. ທາຍໂກ ຫິ ທານປຕິ ສມ຺ປຕິ ປກ຺ຂພເລນ ພລວາ ໂຫຕິ, ອາຍຕິໍ ປນ ກາຍພລາທີຫິປິ. ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ວຑ຺ຒິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ມຕຠາເວນ. ວິປຕ຺ຕິຠວໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວູປນຍນໍ ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນໍ, ຠວສງ຺ຄາມໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມສມ຺ປາປນຎ຺ຈ ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນຏ຺ໂຐ.

ອິທານິ ທານໍ ວຏ຺ຏຄຕາ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ວິວຏ຺ຏຄຕາປິ ຕາ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ໂພຘິຈຣິຍຠາເວນປິ ທານຄຸເຓ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເອວ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ, ປຣຫິຕາຍ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ຕາສໍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ເອຕາ ໂລກິຍາ, ອິມາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ສາວກປາຣມີຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣຸກ຺ກຏ຺ຐຕມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກເມນ ຎາຓຕ຺ຕຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ເອເຕເນວສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທານຎ຺ຈ ນາມ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ປູຊນຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ທາຍໂກ ສຕ຺ເຕສຸ ເອກນ຺ຕຫິຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ‘‘ປເຣສໍ ຫິໍສຕິ, ປເຣສໍ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຫຣຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສີລສທິໂສ ອລງ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອກິຕ຺ຕິມໍ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພກາລໍ ໂສຠາວິເສສາວຫຕ຺ຕາ. ສີລປຸປ຺ຜສທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີລຄນ຺ຘສທິໂສ ຄນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປີ’’ຕິອາທິກາ (ຘ. ປ. ໕໕) ຄາຖາ, ‘‘ຄນ຺ໂຘ ອິສີນໍ ຈິຣທິກ຺ຂິຕານໍ, ກາຍາ ຈຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ມາລຸເຕນາ’’ຕິອາທິກາ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໕) ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສີລຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຠຣຓຎ຺ເຈວ ອລງ຺ກາໂຣ ຈ ຄນ຺ຘວິເລປນຎ຺ຈ ປຣສ຺ສ ທສ຺ສນີຍຠາວາວຫຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລາລງ຺ກາເຣນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມຊ຺ຌິເມຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ອາຣທ຺ຘໍ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ –

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໔໒໙);

ອິຏ຺ໂຐຕິ ສຸໂຂ, ກນ຺ໂຕຕິ ກມນີໂຍ, ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ, ຕໍ ປນສ຺ສ ອິຏ຺ຐາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຈ຺ຈເມຕ຺ຖ ກີຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ກີຬາຕິ ກາມູປສໍຫິຕາ ສຸຂວິຫາຣາ. ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ທິພ຺ພຠວໍ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ. ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທິພ຺ພຠວໍ ອາຍຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວຓ຺ຓຍສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍາມາທີຫິ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ.

ອປ຺ປສ຺ສາທາຕິ ນິຣສ຺ສາທາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຍຖາຠູຕໍ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ. ພຫຸທຸກ຺ຂາຕິ ມຫາທຸກ຺ຂາ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ວິປຸລທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ. ພຫຸປາຍາສາຕິ ອເນກວິຘປຣິສ຺ສຍາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກາເມສຸ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ພຫຸໍ. ໂທໂສຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິນາ, ອປ຺ປສ຺ສາທຕາທິນາ ຈ ທູສິຕຠາໂວ, ຍໂຕ ເຕ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາທີນໂວ, ປຣມກປຓຕາ, ຕຖາ ຈ ກາມາ ຍຖາຠູຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ລາມກຠາໂວຕິ ນິຫີນຠາໂວ ອເສຏ຺ເຐຫິ ເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ເຐຫິ ນ ເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ. ສໍກິລິສ຺ສນນ຺ຕິ ວິພາເຘຕພ຺ພຕາ ອຸປຕາເປຕພ຺ພຕາ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຕກາ ກາເມສຸ ອາທີນວາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຕກາ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສາ. ອປິ ຈ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອສມ຺ພາຘໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາເມຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມສຎ຺ຎາຍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ເກຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມປຣິຬາເຫຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາທໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໓.໒໖ ມຫາວຄ຺ເຄ) ນເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍເສ ປກາເສສິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ຌານາທີສຸ ຈ ຄຸເຓ ວິຠາເວສິ ວຓ຺ເຓສິ.

ວຸຕ຺ຕນຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອວຸຕ຺ຕນຍໍ ‘‘ກລ຺ລຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ, ຕຕ຺ຖ ກລ຺ລຈິຕ຺ເຕຕິ ກມ຺ມນິຍຈິຕ຺ເຕ, ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ຈິຕ຺ຕໂທສານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາຍ ຠາຊນຠາວູປຄມເນນ ກມ຺ມກ຺ຂມຈິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ຫິ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຣຄຠູຕາ ຕທາ ເຕ ວິຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອໂຣຄຈິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິມານາທິກິເລສວິຄມເນນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິວິຄເມນ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ເຕ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸຬາຣປີຕິປາໂມຊ຺ຊໂຍເຄນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕ. ຍທາ ຈ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ກລ຺ລຈິຕ຺ເຕຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ອໂຣຄຈິຕ຺ເຕ. ມຸທຸຈິຕ຺ເຕຕິ ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ອກຖິນຈິຕ຺ເຕ. ວິນີວຣຓຈິຕ຺ເຕຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຄເມນ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເຕນ ອປິຫິຕຈິຕ຺ເຕ. ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕຕິ ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫິຕວເສນ ອລີນຈິຕ຺ເຕ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາວເສນ ເນສໍ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອປຄຕກາຬກນ຺ຕິ ວິຄຕກາຬກໍ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ເອວ. ຣຊນນ຺ຕິ ນີລປີຕາທິຣງ຺ຄຊາຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ປຠສ຺ສຣໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນຕິ ຕິສ຺ສເມວ ນິສຊ຺ຊາຍໍ, ເອເຕນ ເນສໍ ລຫຸວິປສ຺ສກຕາ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາ, ສຸຂປຏິປທາຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວິຣຊນ຺ຕິ ອປາຍຄມນີຍຣາຄຣຊາທີນໍ ວິຄເມນ ວິຣຊໍ. ອນວເສສທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາມລາປຄມເນນ ວີຕມລໍ. ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສຣຊາຠາເວນ ວາ ວິຣຊໍ. ປຎ຺ຈວິຘທຸສ຺ສີລ຺ຍມລາປຄມເນນ ວີຕມລໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໓) ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖) ອາສວກ຺ຂໂຍ, ອິຘ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ, ນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສິຕອຸປມາຍໍ ອິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກມເລຫິ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄາທິມເລຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ, ໂຘວນສິລາ ວິຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ, ອຸທກໍ ວິຍ ສທ຺ຘາ, ອຸທເກ ເຕເມຕ຺ວາ ອູສໂຄມຍຉາຣິກາຠເຣຫິ ກາຬກປເທເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘວນປໂຍໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ໂທເສ ສິຖິລີ ກຕ຺ວາ ສຸຕາທິວິຘິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຘເນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ, ເຕນ ປໂຍເຄນ ວຕ຺ເຖ ນານາກາຬກາປຄໂມ ວິຍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ຣງ຺ຄຊາຕໍ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ຖສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາໂວ ວິຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ຘມ຺ເມສຸ ເອກເທເສນາປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເນສໍ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທສໂຕວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຫນ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໗໗. ຈີວຣທານາທີນີຕິ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂຍ ຫິ ຈີວຣາທິເກ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາເຣ, ປຕ຺ຕຈີວຣເມວ ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສ຺ສ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ອນາຄເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ຕສ຺ສ ຈ ສຕິ ອຘິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສສຕິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ທສ຺ເສສີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ອິຘໂລກຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິຘໂລກຠູຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ. ປຣໂລກຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທສ຺ເສສີຕິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ, ສລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ທສ຺ເສສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສສິ. ອິເມ ຣຸປ຺ປນາທິລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ຣາສຏ຺ເຐນ ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສສິ. ອິເມ ຈກ຺ຂາທິສຠາວາ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍຕິ ທສ຺ເສສິ. ອິມານິ ຈກ຺ຂາທິສຠາວາເນວ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠູຕານິ ທ຺ວາທສ ອາຍຕນານີຕິ ທສ຺ເສສິ. ອິເມ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານາ ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ທສ຺ເສສິ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຂຓໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ທສ຺ເສສິ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ປທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐມຫານິຣຍໂສຬສອຸສ຺ສທນິຣຍປ຺ປເຠທໍ ສພ຺ພໂສ ນິຣຍໍ ທສ຺ເສສິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິນ຺ຕິ ອປທທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທພຫຸປ຺ປທາທິເຠທໍ ມິຄປສຸປກ຺ຂິສຣີສປາທິວິຠາຄໍ ນານາວິຘໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂລກໍ. ເປຕ຺ຕິວິສຍນ຺ຕິ ຂຸປ຺ປິປາສິກວນ຺ຕາສິກປຣທຕ຺ຕູປຊີວິນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ນານາວິຘໍ ເປຕສຕ຺ຕໂລກໍ. ອສຸຣກາຍນ຺ຕິ ກາລກຎ຺ຈິກາສຸຣນິກາຍໍ. ເອວໍ ຕາວ ທຸຄ຺ຄຕິຠູຕໍ ປຣໂລກຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຄຕິຠູຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ກຸສລານໍ ວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຫປ຺ຜເລ ສຸຠກິຓ຺ເຓເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎີສຸ, ອຣູປີສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຍ ອຠາວໂຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ນວນ຺ນໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລການ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຫາເປສີຕິ ເຕ ຘມ຺ເມ ສມາທິນ຺ເນ ກາຣາເປສິ.

ສມຸຕ຺ເຕຊນໍ ນາມ ສມາທິນ຺ນຘມ຺ມານໍ ຍຖາ ອນຸປກາຣກາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ປຫີຍນ຺ຕິ ຈ, ອຸປກາຣກາ ຘມ຺ມາ ປຣິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ເນສໍ ອຸສ຺ສາຫຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອພ຺ຠຸສ຺ສາເຫສີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ອຸສ຺ສາຫຸປ຺ປາທນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘໂລກຕ຺ຖຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາເສຕ຺ວາ ຕາເສຕ຺ວາຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາວາປາທເນນ ເຕເຊຕ຺ວາ ເຕເຊຕ຺ວາ. ອຘິຄຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ເຍສໍ ກເຖຕິ, ເຕຫິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠຸຍ຺ຍມານໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ. ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘຫິ ປກາສິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕປິ ປາກຏຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ເອວໍ ໂຖມີຍຕິ –

‘‘ອາທິຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ ໂລໂກ, ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄິຠິ;

ນ ຕຖາ ຍາຕິ ສໍເວຄໍ, ສມ຺ໂມຫປລິຄຸຓ຺ຐິໂຕ.

ສຸຕ຺ວາທີນວສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ວາຈໍ ມເຫສິໂນ;

ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕປິ ພຸທ຺ຘານໍ, ວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏ’’ນ຺ຕິ.

ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓປຎ຺ຈວີສຕິມຫາຠຍປ຺ປເຠທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓານິ ‘‘ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ຉິນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໘) ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຎ຺ຈວີສຕິມຫາຠຍານິ ‘‘ຊາຕິຠຍໍ ຊຣາຠຍໍ ພ຺ຍາຘິຠຍໍ ມຣຓຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬນິ. ໑໒໓) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອາຆາຕນຠຓ຺ຑິກາ ອຘິກຸຏ຺ຏນກຬິງ຺ຄຣໍ, ຍໍ ‘‘ອຈ຺ຈາຘານ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຏິລທ຺ຘຄຸເຓນ ໂຈເທສີຕິ ‘‘ຕໍຕໍຄຸຓາຘິຄເມນ ອຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຏິລທ຺ໂຘ, ອານິສໍໂສ ອຍມ຺ປີ’’ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫານິສໍສໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ.

ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ກິລມຖນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຣິສ຺ສມໍ ສໍວິຆາຕໍ ວິເຫສໍ. ອິຘາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ກຖາຍ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມຠາວໂຕ ສນ຺ຕໍ. ອຕິຕ຺ຕິກຣປຣມສຸຂຕາຍ ປຓີຕໍ. ສກລສໍສາຣພ຺ຍສນໂຕ ຕາຍນຕ຺ເຖນ ຕາຓໍ. ຕໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຫທຍານໍ ນິລີຍນຏ຺ຐານຕາຍ ເລຓໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຕິປຏິສຣຓໍ ປຣມສ຺ສາໂສຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ມຫາຊນກາຍປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໘໐. ສງ຺ຆປ຺ປໂຫນການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອວ ຫິ ຕທາ ອເຫສຸໍ.

ຈາຣິກາອນຸຊານນວຓ຺ຓນາ

໘໖. ‘‘ກທາ ອຸທປາທີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ‘‘ສມ຺ໂພຘິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຕຸ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫາສິ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ສຕ຺ຕ ມາເສ ສຕ຺ຕ ທິວເສ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕທາ ອຠາວໂຕ. ກິລຎ຺ເຊຫິ ພຫິ ຉາທາເປຕ຺ວາ, ວຕ຺ເຖຫິ ອນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ, ອຸປຣິ ຈ ວຕ຺ເຖຫິ ຉາທາເປຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຸວຓ຺ຓ…ເປ… ວິຕານໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ. ມາລາວຈ຺ຉເກຕິ ປຸປ຺ຜມາລາຫິ ວຈ຺ຉາກາເຣນ ເວຐິເຕ. ຄນ຺ຘນ຺ຕເຣຕິ ຈາຏິຠຣິຕຄນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ. ປຸປ຺ຜານີຕິ ຈາຏິອາທິຠຣິຕານິ ຊລຊປຸປ຺ຜານິ ເຈວ ຈງ຺ໂກຕກາທິຠຣິຕານິ ຖລຊປຸປ຺ຜານິ ຈ.

ກາມຎ຺ຈາຍໍ ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປິຕາ, ຕຖາປິ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ໂລກຄຣຸໂນ, ນ ເຕ ເກນຈິ ວເສ ວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ເຕ ເອວ ປເຣ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊາ ‘‘ນາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ.

ທານມຸຂນ຺ຕິ ທານກຣຓູປາຍໍ, ທານວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ທານິ ເມ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອິທານິ ເມ ທານໍ ນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ໂນ ນ ອນຸຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິຕສ຺ສນຊີວິຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຊີວິກາ ທາລິທ຺ທິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫສີຕິ ຠຄວໂຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ຠາຄໂຕ ທາຕຸໍ ປໂຫສິ, ນ ສພ຺ເພສໍ ປຣິຍຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ເສນາປຕິປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອທາສີ’’ຕິ. ເຊຏ຺ຐິກຏ຺ຐາເນຕິ ເຊຏ຺ຐິກເທວິຏ຺ຐາເນ.

ຕເຖວ ກຕ຺ວາຕິ ຈຣປຸຣິເສ ຐເປຕ຺ວາ. ສຸຈິນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘໍ. ປຓີຕນ຺ຕິ ອຸຬາຣໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒) ວິຍ. ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ, ປີເຬຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິສປ຺ປິຂີຣາທີຫິເຍວາຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕສປ຺ປິຂີຣາທີຫິເຍວ, ອມ຺ຫາກເມວ ຄາວິອາທິໂຕ ຄຫິຕສປ຺ປິອາທີຫິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໐. ປຣາປວາທໍ, ປຣາປກາຣໍ, ສີຕຸຓ຺ຫາທິເຠທຎ຺ຈ ຄຸຓາປຣາຘໍ ຂມຕິ ສຫຕິ ອຘິວາເສຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສີລາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ສວິເສສໍ ຕປຕິ ສນ຺ຕປຕິ ວິຘມຕີຕິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ນາມ ປຣມໍ ຕໂປ’’ຕິ. ‘‘ອຘິວາສນຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຕ ວິເສເສຕິ. ຕິຕິກ຺ຂນໍ ຂມນໍ ຕິຕິກ຺ຂາ.ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ຂມາຍໍ ຕິຕິກ຺ຂາ-ສທ຺ທໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຂນ຺ຕິຍາ ເອວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສນ຺ຕປຓີຕນິປຸຓສິວເຂມາທິນາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ ປພ຺ພາຊິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອປພ຺ພາຊນໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຕຕິຍປທສ຺ສ ເວວຈນໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ.

‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ເອວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ເຖນ ປຣມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ເສຏ຺ຐວາຈກຕ຺ຕາ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລປໂຣປຣຎ຺ຎູ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໘) ວິຍ. ປຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ. ອິທານິ ປຣ-ສທ຺ທໍ ອຎ຺ຎປຣິຍາຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມລສ຺ສາຕິ ປາປມລສ຺ສ. ອປພ຺ພາຊິຕຕ຺ຕາຕິ ອນີຫຏຕ຺ຕາ ອນິຣາກຕຕ຺ຕາ. ສມິຕຕ຺ຕາຕິ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປາປຘມ຺ມານໍ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປິຈ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂກຖາຍ ຈ ສີລປຘານຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ ຈ ວິເສສໂຕ ໂທໂສ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາທິໂຕ ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ’’ຕິ ອາຫ, ເຕນ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ປຏິຫນນູປາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕິຕິກ຺ຂາຄຫເຓນ ປນ ອິຏ຺ຐສ຺ສ, ຕທຸຠເຍນປິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣຕິໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ຕຓ຺ຫາວານສ຺ສ ວູປສມນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕິຕິກ຺ຂາຄຫເຓນ ອາສຍວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ. ຕຖາ ຂນ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປຣາປຣາຘສຫຕາ, ຕິຕິກ຺ຂາຄຫເຓນ ປເຣສຸ ອນປຣຊ຺ຌນາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ກາຣຓມຸເຂນ ອນ຺ວຍໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ, ປາຓິເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ວິພາຘນຎ຺ຈ ‘‘ປຣູປຆາໂຕ, ປຣວິເຫຐນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ມູລສາປເຕຍ຺ຍາວຫຣຓໍ, ທາຣປຣາມສນໍ, ວິສໍວາທນໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຠທນໍ, ຜຣຸສວຈເນນ ມມ຺ມຆຏ຺ຏນໍ, ນິຣຕ຺ຖກວິປ຺ປລາໂປ, ປຣສນ຺ຕກຄິຊ຺ຌນໍ, ອຸຈ຺ເຉທວິນ຺ທນໍ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນຎ຺ຈອຸປຆາໂຕ, ວິເຫຐນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມປຖສ຺ສ, ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ກຣເຓນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ສມໂຓ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສາຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ທ຺ວາທສາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມສ຺ສ. ກຣຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອກຣຓໍ ‘‘ອນຸປ຺ປາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມ, ເຕສຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣຠູເຕ ເຕຠູມກກຸສລຘມ຺ເມ ສມ຺ໂພເຘຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປາທນໍ, ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ສມຘິຄໂມຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລາໂຠ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໂຊຕນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂສຘນໍ. ຍສ຺ມາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂຍທປີຍຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ປນ ປຣິໂຍທປິຕໍ ໂຫຕິ ປຸນ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ, ອິຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຣິໂຍທປນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ຕທງ຺ຄາທິວເສເນວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສີລສໍວເຣນາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ເຕຠູມກສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫ ອິຕຣປ຺ປຫານານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນາຫີຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ. ສມ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ. ສມ຺ປາທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸຠູຕາຫິ ຜລຠູຕສ຺ສ ສຫຊາຕາຫິປິ, ປເຄວ ປຸຣິມສິທ຺ຘາຫີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກສ຺ສຈີຕິ ຫີນາທີສຸ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸປວາທສ຺ສ, ເຕນ ທວກມ຺ຍຕາຍປິ ອຸປວທນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຸປຆາຕສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາເຍນາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ມນສາປິ ປເຣສໍ ອນຕ຺ຖຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ອຸປຆາຕກຣຓສ຺ສ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ກາເຍນາຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຣູປກາຍສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ໂຈປນກາຍກຣຊກາຍານເມວ. ປ ອຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ ອຕິວິຍ ສີເລສຸ ມຸຂ຺ຍຠູຕໍ. ‘‘ອຕິປໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຕເມວ ປທໍ ອຸປສຄ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ວທຕິ. ເອວໍ ເຠທໂຕ ປທວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ວໂຕ ວທຕິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມສີລ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປາຕິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປາລນໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ອຕິວິຍ ໂມກ຺ຂນໂຕ ອຕິວິຍ ໂມຈນໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປາປາ ອຕິ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ອຕິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣິຕພ຺ພໂຕ. ໂຍ ວາ ນນ຺ຕິ ໂຍ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປາຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອວິໂກເປນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ‘‘ປາຕີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ສາ ປນ ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ປມາຓຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິ. ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວເສນາປິ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ປຣິເຍສນວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕນ຺ຕິ ຊນສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕໍ, ນິຣຊນສມ຺ພາຘໍ ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ທີປິໂຕ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຕາສາມຎ຺ເຎນ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສາປິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວສິຠາວາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນທສ຺ສນວເສນ ຍທຕ຺ຖໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນເສວນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ໂສ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ຍາ ກາຈີຕິ ສກລສ຺ສາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍຄສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວຕາໂຣຈນວຓ຺ຓນາ

໙໑. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ສຸຕ຺ຕປເທເສນ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ອິມິນາ…ເປ… ກຖເນນ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຄຕິ. ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອກໍ ອຫໍ. ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປາໂຐ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອວໍ ເປຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ.

ສຸຠຄວເນຕິ ສຸຠຄຕ຺ຕາ ສຸຠຄໍ, ສຸນ຺ທຣສິຣິກຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣກາມຕ຺ຕາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠຄຎ຺ຫິ ຕໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສຸນ຺ທເຣ ເຈຕ຺ຖ ກາເມ ມນຸສ຺ສາ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ພຫຸຊນກນ຺ຕຕາຍປິ ຕໍ ສຸຠຄໍ. ວນຍຕີຕິ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ‘‘ມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ສຕ຺ເຕ ຍາຈຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠຄຎ຺ຈ ຕໍ ວນຎ຺ຈາຕິ ສຸຠຄວນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸຠຄວເນ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ກິໍ ອິມິນາ ປປຎ຺ເຈນາຕິ ‘‘ເອວໍ ນາມເກ ວເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ສາລຣຸກ຺ໂຂປິ ‘‘ສາໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຍ ໂກຈິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ວນປ຺ປຕິ ເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂປິ. ອິຘ ປນ ປຈ຺ຉິໂມ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວນປ຺ປຕິເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ມູເລ’’ຕິ. ມູລສມຸຄ຺ຆາຕວເສນາຕິ ອນຸສຍສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ.

ນ ວິຫາຍນ຺ຕີຕິ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ. ‘‘ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຕປນ຺ຕີຕິ ອຕປ຺ປາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສຸ ຕສ຺ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພປິ ສຸທ຺ຘາວາສາ ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຕປນ຺ຕີຕິ ອຕປ຺ປາ ນາມ ສິຍຸໍ. ‘‘ນ ວິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນິພ຺ພຈເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸນ຺ທຣທສ຺ສນາຕິ ທສ຺ສນີຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຣູປາ’’ຕິອາທິ. ສຸນ຺ທຣເມເຕສໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂສຠນເມເຕສໍ ຈກ຺ຂຸນາ ທສ຺ສນໍ, ວິຎ຺ຎາເຓນ ທສ຺ສນໍ ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພ ເຫວ…ເປ… ເຊຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐານໍ ອຠາວໂຕ.

ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອປທານວເສນ. ອວິເຫຫິ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ເອເກນ ອວິຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ກຖິຕາ ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ກຖິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ອວິເຫຫີ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເທວຕາ ມໍ ເອຕທໂວຈຸ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອເນການິ ເທວຕາສຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ວິເສສໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສນ຺ຘິທ຺ວຍມ຺ປີຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸປທານຸສນ຺ຘິ, ເທວຕາໂຣຈນປທານຸສນ຺ຘີຕິ ທຸວິຘໍ ອນຸສນ຺ຘິໍ. ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ມຫາປທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໒. ມຫານິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໙໕. ຊນປທິໂນຕິ ຊນປທວນ຺ໂຕ, ຊນປທສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣສາມິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ກຸຣູ ນາມ. ເຕສໍ ນິວາໂສ ຍທິ ເອໂກ ຊນປໂທ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ອີທິສລິງ຺ຄວຈນານິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫິ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕິ, ມລ຺ເລສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນປິ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ‘‘ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ເອເວຕໍ ປຸຖຸວຈນ’’ນ຺ຕິ ‘‘ພຫຸເກ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ສຸຕ຺ວາຕິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊສ຺ສ ອານຸຠາວທສ຺ສນານຸສາເຣນ ປຣມ຺ປຣານຸຄຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ. ອນຸສໍຍາຍນ຺ເຕນາຕິ ອນຸວິຈຣນ຺ເຕນ. ເອເຕສໍ ຐານນ຺ຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍມຸເຂນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນມາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຄມາສີ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊາ. ຕນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຣຊ຺ຊໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ.

ໂທວາຣິກຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຘມ຺ມາຍ ເທວສຠາຍ, ເທວປຸຣສ຺ສ ຈ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອາຣກ຺ຂາຍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ທິພ຺ພຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຕາວນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ນ ຫິ ຈກ຺ກຣຕນໍ ຠູມິຍໍ ປຕຕິ, ຕຖາຐິຕຎ຺ຈ ນຈິຣສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ອປເຣ. ຣາຊາ ເອກໂກວ ອຄມາສິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ. ມນຸສ຺ສຠາໂວຕິ ມນຸສ຺ສຄນ຺ຘສຣີຣນິສ຺ສນ຺ທາທິມນຸສ຺ສຠາໂວ. ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ເທວໂລເກ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິໂນ ອປຣາປຣິຍາຍ ເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກໂຕກາສຕ຺ຕາ ສພ຺ພທາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກຕາ ມາລາມິລາຍນາທິ ທິພ຺ພຠາໂວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ຕທາ ມນຸສ຺ສານໍ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍາຍຸກຕາຍ ສກ຺ກຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ອຸປທ຺ຘຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຍ ອຕິຕ຺ໂຕວ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸຕຸໂນ ກກ຺ຂຬຕາຍ ວາຕາຕເປນ ຜຸຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕ ກາລມກາສິ.

ອວຍເວສຸ ສິທ຺ໂຘ ວິເສໂສ ສມຸທາຍສ຺ສ ວິເສສໂກ ໂຫຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ຣຏ຺ຐໍ ພຫຸວຈເນນ ໂວຫຣິຍຕິ.

ທ-ກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ກມ຺ມາໂສຕິ ກມ຺ມາສປາໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ໂສ ‘‘ກມ຺ມາສປາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ທມິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກີທິສໍ ທມນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂປຣິສາທຠາວໂຕ ປຏິເສຘິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ປນ ເຖຣາຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ’’ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ’’ຕິ, ‘‘ທີຆຠາຓກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ຈູຬກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ. ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ຫິ ກມ຺ມາສປາໂທ ອລີນສຕ຺ຕຸກຸມາຣກາເລ (ຈຣິຍາ. ໒.໗໕) ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ທມິໂຕ. ສຸຕໂສມກາເລ (ຊາ. ໒.໒໑.໓໗໑) ປນ ພາຣາຓສິຣາຊາ ໂປຣິສາທຠາວປຏິເສຘເນນ ຍຕ຺ຖ ທມິໂຕ, ຕໍ ມຫາກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຣໂຊ’’ຕິ ວຈນໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເຍຫິ ອາວສິຕປ຺ປເທໂສ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ, ເຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ອາຄຕມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຣກ຺ຂິຕນິຍາເມເນວ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິຍາ ປຈ຺ຉິມຊນຕາຕິ ໂສ ເທສຘມ຺ມວເສນ ອວິຈ຺ເຉທໂຕ ປວຕ຺ຕມາໂນ ກຸຣຸວຕ຺ຕຘມ຺ໂມຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຸຣຸຘມ຺ມຊາຕເກນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ປຐມໍ ຍຕ຺ຖ ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວສໂນກາສຠູໂຕ ໂກຈິ ວິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເກວລໍ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ນິທານກຖາຍ ປກຕິ ຍຖາ ຕໍ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕິ ເທວທຫໍ ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄໂມຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວສໂນກາສໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ ເອໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ປິຍວຈນໍ ຄຣຸຄາຣວວເສນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄາຣວວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຕິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນວຊ຺ຊເນນ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຕນາປິ ອຄາຣວເມວ ກຕໍ ໂຫຕິ. ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ.

ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍາຕິ ກຸລານຸທ຺ທຍຕາວເສນ ກຸລານໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ຠິກ຺ຂປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ເຕສໍ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສ຺ສ ຊນເນນ. ປຏິສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣາກາຣູປສຎ຺ຫິເຕ ຕໂຍ ວາເຣ, ເຕນສ຺ສ ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ມສິຕຠາວມາຫ.

ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ຄມ຺ຠີຣຠາເວເນວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ເຘຫິປິ ເອວເມວ ກຖິໂຕຕິ ຘມ຺ມນ຺ວເຍ ຐຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ…ເປ… ກຖິໂຕ’’ຕິ. ສາລິນ຺ທນ຺ຕິ ສປຣິຠຓ຺ຑໍ. ‘‘ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາທິສາຍ ເທສນາຍ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວມາຫ. ສຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຠາວໂຕ. ຍຖາ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠູມນ຺ຕຣສມຍນ຺ຕຣານໍ ວິຊານນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ເອວໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣກເວທກຣຫິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ວິຠຊນໍ ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ. ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ເທເສຕພ຺ພສ຺ເສວ ອເນກວິຘຕາຍ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ຈ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ເທສນາຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ, ພຫຸເຠທຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ເທສນາຎາຓໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠາຄໂສ ກຸຣຸມານໍ ອນຸ ອນຸ ປວິສຕິ, ເຕນ ອນຸປວິສ຺ສ ຐິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກໍ, ປຏິເວຘກຎ຺ຈາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ, ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໖໙; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໔) ວຈນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຎາຓຣຫິຕາ ນຕ຺ຖິ, ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເທເສຕພ຺ພວເສນ ປນ ເທສນາ ວິເສສໂຕ ຎາເຓນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ, ຄມ຺ຠີຣຕຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ເທສນາ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕາ ສຸຎ຺ຎຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ສນ຺ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕມານາ ເທສນາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິວິຠາວນໍ, ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາຠາວປ຺ປກາສນຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ອາປຊ຺ຊາຕິ ປຕ຺ວາ ຍຖາ ຎາຓໂກຎ຺ຈນາທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເອວໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ.

ປມາຓາຕິກ຺ກເມຕິ ອປຣິມາຓຕ຺ເຖ ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔) ວິຍ. ອປຣິເມຍ຺ຍຠາວໂຊຕໂນ ຫິ ອຍໍ ຍາວ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອວຠາສຕີຕິ ຎາຍຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຎາຓສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເອສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເອກນ຺ຕຄມ຺ຠີໂຣວ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາວຠາສຕາ ໂຊຕິຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເອກນ຺ຕຄມ຺ຠີຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ປນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາວຠາສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ຈຕຸໂກຏິກໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ນິທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ເອວສ຺ສ ເອກນ຺ຕຄມ຺ຠີຣຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄມ຺ຠີໂຣ, ອຄມ຺ຠີຣາວຠາໂສ ຈາຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ຍຖາທສ຺ສິເຕ ຈຕຸໂກຏິເກ ປຈ຺ຉິມາ ເອກ ໂກຏິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ເຍຫິ ຄມ຺ຠີຣຠາເວຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ‘‘ຄມ຺ຠີໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ໂຕ ‘‘ຠວຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ຠວຄ຺ຄໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ທູຣຠາວໂຕ, ເອວໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ປາກຕິກຎາເຓນ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍຖາ ສິເນຣຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມິຎ຺ຊໍ ປພ຺ພຕຣສໍ ປາກຕິກປຸຣິເສນ ນີຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖາທິເກ ປາກຕິກຎາເຓນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຠຊ຺ຊ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປາກຕິກປຸຣິສສ຺ສ ພາຫຸທ຺ວເຍນ ປຘາຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ເວປຸລ຺ລຏ຺ເຐນ ມຫາສມຸທ຺ທສທິສໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປາກຕິກຎາເຓນ ເທສນາວເສນ ປຘາຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍຖາ ມຫາປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປາກຕິກປຸຣິສສ຺ສ ປຖໂວຊໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປາກຕິກຎາເຓນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘຄມ຺ຠີຣຕາວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ອຸປມາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປາກຕິກຎາຓວເສນ ຈາຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ສາວການໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປເທສເມວ ຎາຓໍ, ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ນິປ຺ປເທສໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອຸສ຺ສາເທນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປສາເທນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ຠຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸສ຺ສາທນາວຓ຺ຓນາ

ເຕນາຕິ ມຫາປຎ຺ຎາຠາເວນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຖຣສ຺ສ ສຕິປິ ອຸຕ຺ຕານຠາເວ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສອຎ຺ເຎສໍ ຄມ຺ຠີຣຠາເວ. ສຸໂຠຊນຣສປຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ສຸນ຺ທເຣນ ໂຠຊນຣເສນ ໂປສິຕສ຺ສ. ກຕໂຍຄສ຺ສາຕິ ນິພທ຺ຘປໂຍເຄນ ກຕປຣິຈຍສ຺ສ. ມລ຺ລປາສາຓນ຺ຕິ ມລ຺ເລຫິ ມຫພ຺ພເລເຫວ ອຸກ຺ຂິປິຕພ຺ພປາສາຓໍ. ກຸຫິໍ ອິມສ຺ສ ຠາຣິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ອິມສ຺ສ ປາສາຓສ຺ສ ຄຣຸຕຣປ຺ປເທໂສຕິ ຕສ຺ສ ສລ຺ລຫຸກຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ຕິມິຣປິງ຺ຄເລເນວ ທີເປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຫາວິປ຺ຜາຣຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ປກ຺ກຸຖຕີຕິ ປກ຺ກຸຖນ຺ຕໍ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ປຣິໂຕ ວິວຕ຺ຕຕິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ປິຏ຺ຐິຍໍ ສກລິນປທກາປິຏ຺ຐໍ. ກາຍູປປນ຺ນສ຺ສາຕິ ມຫຕາ ກາເຍນ ອຸເປຕສ຺ສ, ມຫາກາຍສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປິຎ຺ຉວຏ຺ຏີຕິ ປິຎ຺ຉກລາໂປ. ສຸປຓ຺ຓວາຕນ຺ຕິ ນາຄຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ປກ຺ຂປປ຺ໂຜຏນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາຕໍ.

ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ກປ຺ປໂຕ. ສຕສຫສ຺ສິເມຕິ ສຕສຫສ຺ສເມ. ຫໍສາວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ ຊາຕນຄຣໍ. ຘຸຣປຕ຺ຕານີຕິ ພາຫິຣປຕ຺ຕານິ, ຍານິ ທີຆຕມານິ.

ກນິຏ຺ຐຠາຕາຕິ ເວມາຕິກຠາຕາ ກນິຏ຺ໂຐ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສໂຫທຣາ ຠາຕໂຣ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ເຊຏ຺ຐາ ຕາວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກນິຏ຺ຐານໍ ປນ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ໂຠຄນ຺ຕິ ວິຠວໍ. ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ໂຈຣຊນິຕສງ຺ໂຂຠວູປສເມນ ອຸປສນ຺ໂຕ ຊນປໂທ.

ທ຺ເວ ສາຏເກ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ສາຏກທ຺ວຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍປຣິຫາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ອຕ຺ຕໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ.

ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕປກ຺ຂິຕ຺ຕອຸຓ຺ຫໂຠຊນຕ຺ຕາ ອປຣາປຣໍ ຫຕ຺ເຖ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ. ເອຕານິ ປາກຏຏ຺ຐານານີຕິ ເອຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປາກຏານິ ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐານານິ.

ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ.

ຕິຕ຺ຖວາສາທິວຓ຺ຓນາ

ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ປາຬິຍາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ສວນໍ ອຕ຺ຖສວນໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ. ຘາຣຓໍ ປາຬິຍາປິ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສປິ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອິຘ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສຕາປນ຺ນານຎ຺ຈ…ເປ... ອຸປຏ຺ຐາຕິຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສເນນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ຈູຬນິ. ໔, ໗, ໘) ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສຫ ປຈ຺ຈເຍນ ນາມຣູປສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອວໂພໂຘ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄມ຺ຠີຣຕາວຓ຺ຓນາ

‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ‘‘ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ,’’ ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ‘‘ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາຣານໍ ຎາຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເຍນາກາເຣນ ຍທວຕ຺ຖາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຍນ ຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ, ຍາຍ ຈ ອວຕ຺ຖາຍ ອວຕ຺ຖິຕາ ອວິຊ຺ຊາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທຸຠຍສ຺ສປິ ທຸຣວໂພຘນີຍໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາຣານໍ ຎາຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ.

ກຕ຺ຖຈິ ອນຸໂລມໂຕ ເທສີຍຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ປຏິໂລມໂຕຕິ ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປາທສງ຺ຂາໂຕ ອນຸໂລໂມ, ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ຈ ປຏິໂລໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາທິໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕຄມນໍ ອນຸໂລໂມ, ອນ຺ຕໂຕ ຈ ອາທິຄມນໍ ປຏິໂລໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມເທສນາຍ, ອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ ຈ ຕິສນ຺ຘິ ຈຕຸສງ຺ເຂໂປ. ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂເວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ກິໍ ນິທານາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ຈ ເວມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ, ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໕) ອນຸໂລມເທສນາຍ ຈ ທ຺ວິສນ຺ຘິ ຕິສງ຺ເຂໂປ. ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗) ເອກສນ຺ຘິ ທ຺ວິສງ຺ເຂໂປ. ເອກງ຺ໂຄ ຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕ. ລພ຺ຠເຕວ ຫິ ໂສ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍເຍວ ສາຘຸກໍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ…ເປ… ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’ຕິ. ສຸຂເວທນິຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂເວທນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສນາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາ’’ຕິ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຎາຓໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕິ.

‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ປນາ’’ຕິອາທີສຸ ຊານນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓຏ຺ໂຐ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ທສ຺ສນຠູຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ເຍເນສາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຍາຖາວສຣສໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ສຈ຺ຈາສມ຺ປຏິເວຘຏ຺ໂຐ. ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ສໍວິຘານໍ, ປກປ຺ປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍູຫນໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈານຸຣູປຕາຍ ຣາສີກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣກເທໂສ ສຣາໂຄ. ອຎ຺ໂຎ ວິຣາໂຄ. ຣາຄສ຺ສ ວາ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຣາຄປ຺ປວຑ຺ຒໂກ, ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈໂຍ ຈ ສພ຺ໂພປິ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ສຣາໂຄ. ອິຕໂຣ ຕພ຺ພິທູຣຠາວໂຕ ວິຣາໂຄ. ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໑) ອຕ຺ຕປຣາມາສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສສໂຕ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ ຄມ຺ຠີໂຣ. ອຕ຺ຕາ ວິຊານາຕິ ສໍສຣຕີຕິ ສພ຺ຍາປາຣຕາສງ຺ກນ຺ຕິອຠິນິເວສພລວຕາຍ ອພ຺ຍາປາຣອສງ຺ກນ຺ຕິປຏິສນ຺ຘິປາຕຸຠາວຏ຺ຐາ ຈ ຄມ຺ຠີຣາ. ນາມຣູປສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອກໂຕວ ອຸປ຺ປາໂທ ເອກຸປ຺ປາໂທ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຍຖາຣຫໍ ເອກຸປ຺ປາໂທ. ນາມສ຺ສ ຣູເປນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ນາເມນ ອສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ ນາມສ຺ສ ນາເມນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ຣູເປນ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈນ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ (ນາມສ຺ສ ນາເມນ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໔໒) ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣເຘຫິ ອວິນິພ຺ໂຠເຄ ອຘິປ຺ເປເຕ ໂສ ຣູປສ຺ສ ຈ ເອກກລາປປວຕ຺ຕິໂນ ຣູເປນ ລພ຺ຠຕີຕິ. ອຖ ວາ ເອກຈຕຸໂວກາຣຠເວສຸ ນາມຣູປານໍ ອສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນາມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໍ ນມນຏ຺ໂຐ. ຣູປສ຺ສ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນຏ຺ໂຐ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຘິປຕິຍຏ຺ໂຐ. ‘‘ໂລໂກເປໂສ, ທ຺ວາຣາເປສາ, ເຂຕ຺ຕໍ ເປຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໂລກາທິອຕ຺ໂຖ ຈກ຺ຂາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມນາຍຕນສ຺ສ ປນ ລຸຊ຺ຊນໂຕ, ມໂນສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ທ຺ວາຣເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາປາຖຄຕານໍ ຣູປາທີນໍ ປກາສນໂຍຄ຺ຍຕາລກ຺ຂຓໍ ໂອຠາສນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສຍິຠາໂວ, ມນາຍຕນສ຺ສ ວິຊານນໍ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນຏ຺ໂຐ ວິເສສໂຕ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ອິຕເຣ ຉນ຺ນມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຜຸສນຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຠາໂວ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຣໂສ, ອິຕເຣ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣາ. ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຏ຺ໂຐ ຣສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເວທຍິຕຏ຺ໂຐ ລກ຺ຂຓວເສນ. ສຸຂທຸກ຺ຂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ສຠາວວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ເວທຍຕີ’’ຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ໂຐ ເວທນາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນິຊ຺ຊີວາຍ ວາ ເວທນາຍ ເວທຍິຕໍ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕໍ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕຏ຺ໂຐ.

ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາຍ ອຠິນນ຺ທິຕຏ຺ໂຐ. ພລວຕຣຕຓ຺ຫາຍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນໍ ອຊ຺ໂຌສານຏ຺ໂຐ. ອິຕເຣ ປນ ເຊຏ຺ຐຠາວໂອສາຣຓສມຸທ຺ທທຸຣຕິກ຺ກມອປາຣິປູຣິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາທານຄ຺ຄຫຓາຠິນິເວສຏ຺ຐາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຸປາທານານໍ ສມານາ, ປຣາມາສຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນເມວ, ຕຖາ ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ໂຐ. ‘‘ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໙໒) ຫິ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐີນໍ ທຸຣຕິກ຺ກມຕາ. ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຕາ ວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ໂຐ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາເສສຸຂິປນນ຺ຕິ ສມາເສ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ອໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕນ ອາຍູຫນາຠິສງ຺ຂຣຓປທານໍ ສມາໂສ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ຊາຍນໍ ຊາຕິອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ປນ ສນ຺ນິປາຕໂຕ ຊາຍນໍ ສຎ຺ຊາຕິອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຍ ຊາຍນໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຊາຕິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ປາຕຸຠວນໍ ປາຕຸຠາວຏ຺ໂຐ.

ຊຣາມຣຓງ຺ຄໍ ມຣຓປ຺ປຘານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຣຓຏ຺ຐາ ເອວ ຂຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ອຸປ຺ປນ຺ນອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຫິ ນວນວານໍ ຂເຍນ ກເມນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິປຣິປກ຺ກປວຕ຺ຕິຍໍ ໂລເກ ຊຣາໂວຫາໂຣຕິ. ຂຍຏ຺ໂຐ ວາ ຊຣາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນວຠາວາປຄໂມ ຫິ ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ສນ຺ຕຕິວເສນ ວາ ຊຣາຍ ຂຍວຍຠາວາ, ສມ຺ມຸຕິຂຓິກວເສນ ມຣຓສ຺ສ ເຠທວິປຣິຓາມຏ຺ຐາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາໂວ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທານກຖາຍໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ປຏິເວໂຘ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ໂສ ຫິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາໂວ ມຄ຺ຄຎາເຓເນວ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ສາ ສພ຺ພາປີຕິ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອເນກປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕາ ເຖຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານກາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສມ຺ປີຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕາວ ເອສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ອຸຕ຺ຕານໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເອວໍ ອຸຕ຺ຕານໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ມາ ເອວໍ ອວຈ ມຍາວ ທິນ຺ນນເຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິມ຺ຫິ ຐຕ຺ວາ.

ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ

ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສມຕ຺ຖຕາວເສນ ຖູລໍ. ກາມໍ ກາມຣາຄປຏິຆາເຍວ ອຕ຺ຖໂຕ ກາມຣາຄປຏິຆສໍໂຍຊນານິ, ກາມຣາຄປຏິຆານຸສຍາ ຈ, ຕຖາປິ ອຎ຺ໂຎເຍວ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ພນ຺ຘນຠາວໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ຖາມຄມນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ອິຕິ ກິຈ຺ຈວິເສສວິສິຏ຺ຐເຠເທ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິເລເສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸສຠາວໍ ອຸປຄເຕ. ຕພ຺ຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ສຫຄຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໙໑, ໑໓໓, ໔໖໐; ໓.໓໗໔; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໔; ວິຠ. ໒໐໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໔; ໒.໓໐) ວິຍ.

ຍຖາ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມນວເສນ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘວເສນ, ເອວໍ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິອຘິຄມນວເສນປິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຖາວາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣເນວ ກິຎ຺ຈິປິ ປກາຣໍ ອເສເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວີຣິຍສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິມມຸທຸຕາວເສນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣເຓ ກາລເຠທາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ, ອຏ຺ຐ, ໂສຬສ ວາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິ ອາຫ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາວໂກ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕຕິ ສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເສກ຺ຂຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖາປິ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕ. ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາຍ ‘‘ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິສເມຕີ’’ຕິອາທິກາຍ ປຈ຺ຈນີກໍ ໂຫຕິ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ ຫິ ວເສນ ພຸທ຺ຘານໍ ສີຫນາໂທ, ນ ອຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ.

‘‘ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິເສສໂຕ ຎາຓສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາປູຣຓໍ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ.

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ ຍາວເທວ ຎາຓສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມສມຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ …ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິທານິ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘສ຺ເສວ ວາ ມຫານຸຠາວຕາທສ຺ສນມຸເຂນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ເສວ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນວຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ. ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປວຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອາຍູຫນໍ, ສໍໂຍໂຄ, ປລິໂພໂຘ, ສມຸທໂຍ, ເຫຕຸ, ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ກຖໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ? ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ຈ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈ ອາຍູຫນຏ຺ຐິຕິ ຈ ສຎ຺ໂຎຄຏ຺ຐິຕິ ຈ ປລິໂພຘຏ຺ຐິຕິ ຈ ສມຸທຍຏ຺ຐິຕິ ຈ ເຫຕຸຏ຺ຐິຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ ຈ ອິເມຫິ ນວຫາກາເຣຫິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕).

ຕຕ຺ຖ ນວຫາກາເຣຫີຕິ ນວຫິ ປຈ຺ຈຍຠາວູປຄມນາກາເຣຫິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາໂວ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນີຍນ຺ຕິ ຈ. ຍຖາ ຈ ຠວາທີສຸ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອາຍູຫນ຺ຕິ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆເຏນ຺ຕິ, ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ປລິພຸນ຺ຘນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ອຸທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຫິໂນຕິ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ສງ຺ຂາຣາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວູປຄມນວິເສສາ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິອາທີສຸປິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ຐິຕິ, ກາຣຓໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ຐິຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘ ໂລກນາເຖນ ຕທາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຠາວທສ຺ສນໍ. ໂສ ຈ ອາຣມ຺ໂຠ ຎາຍາຣຸຬ຺ໂຫ ‘‘ຍຖາ ຈ ປຸຣິເມຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ໂພຘິມູເລ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕເຖວ ຈ ປວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເອຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ເຫຕຸປຠວານໍ ເຫຕຸ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ, ຊາຕິອາທີນໍ ຊຣາມຣຓາທິປຈ຺ຈຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ປຐມາຠິນິເວສມຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອປຣາປຣໍ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິເຕນ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌເນນ, ຕທຸຠຍາຠາວໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສນ ອນນຸພຸຊ຺ຌນາ’’ຕິ ອາຫ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ປຊຫນວເສນ ວຕ຺ຕມານາ ວິປສ຺ສນາ ຘມ຺ເມ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ຕທຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ຈ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຈ ປຣິຎ຺ຎາປຫານາຠິສມຍວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຄໂຫ ຈາຕິ ຕທຸຠຍປຏິເວຘາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີຣຓ…ເປ… ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນາ’’ຕິ ອາຫ. ຕນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຕ຺ຖວີນນຕ຺ຖໍ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ທຓ຺ຑເກ ອາສຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປສາຣິຕສຸຕ຺ຕປຏ຺ຏີ ຕນີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ສຸຕ຺ຕສນ຺ຕານາກຸລຕາຍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ອາກຸລເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕນ຺ຕໍ ວິຍ ອາກຸລກຊາຕາ’’ຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາເນຕຸນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນ ປຣໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ອາເນຕຸໍ, ອວິສມໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕເມວ ວາ ອາກຸລໍ ຕນ຺ຕາກຸລໍ, ຕນ຺ຕາກຸລໍ ວິຍ ຊາຕາ ຠູຕາຕິ ຕນ຺ຕາກຸລຊາຕາ. ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຕເນນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຂລິຕາ ອາກຸລາ ພ຺ຍາກຸລາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຕເນນ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຄາຫວເສນ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ອຸຊຸກໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ຕໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕຕິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ, ປໂຣປເທເສນ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຸຬກຊາຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຊາຕຄຸຬກມ຺ປິ ຄຓ຺ຐີຕິ ສຸຕ຺ຕຄຓ຺ຐິ. ຕໂຕ ເອວ ຄຓ຺ຐິພທ຺ຘໍ ພທ຺ຘຄຓ຺ຐິກໍ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາທິສຠາເວສຸ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈເຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ສນໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ຖວເສນ ຄຓ຺ຐິກຊາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ…ເປ… ຄຓ຺ຐິພທ຺ຘາ’’ຕິ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິອາທິທິຏ຺ຐິໂຍ ນິສ຺ສິຕາ ອລ຺ລີນາ.

ວິນນໂຕ ‘‘ກຸລາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ຄຓ຺ຐິກໍ ນາມ ອາກຸລຠາເວນ ອຄ຺ຄໂຕ ວາ ມູລໂຕ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເຍວ ຂລິຕຕນ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລາຄຓ຺ຐິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເປສກາຣກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສກຸຓິກາຕິ ກຸລາວກສກຸຓິກາ. ສາ ຫິ ຣຸກ຺ຂສາຂາສຸ ໂອລມ຺ພນກຸລາວກາ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສາ ກຸລາວກໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຕິຓຫີຣາທິເກ ອາເນຕ຺ວາ ຕຖາ ວິນນ຺ຘຕິ, ຍຖາ ເຕສໍ ເປສກາຣກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ວິເວເຈຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕທຸຠຍມ຺ປີຕິ ‘‘ກຸລາຄຓ຺ຐິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕໍ, ກຸລາວກຎ຺ຈ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ເອວເມວ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ກາມໍ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓານິ ຍຖາຊາຕານິປິ ທີຆຠາເວນ ປຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາກຸລພ຺ຍາກຸລານິ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ນ ຕຖາ ທຸພ຺ພິເວຈິຍານິ, ຍຖາ ຣຊ຺ຊຸຠູຕານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຕານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອປາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິຕາ, ສຸເຂນ, ສຸຂເຫຕຸນາ ວາ ວິຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິຠາວໂຕຕິ ອາປາຍິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕຕິ ອພ຺ຠຸທຍໂຕ. ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາຕິ ວິຣູປໍ ນິປຕິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ສຸຂສມຸສ຺ສໂຍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ອິຕໂຣຕິ ສໍສາໂຣ. ນນຸ ‘‘ອປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ສໍສາໂຣ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ນິຣຍາທີນໍ ປນ ອຘິມຕ຺ຕທຸກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອປາຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ. ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິ. ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາຕິ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕມານາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ‘‘ອປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອປາຍທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຎ຺ຈ. ‘‘ມຫາສມຸທ຺ເທ ວາຕຸກ຺ຂິຕ຺ຕນາວາ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິພ຺ຠມຏ຺ຐານສ຺ສ ມຫນ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຣິພ຺ຠມນສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອຸປມາຍ. ຍນ຺ເຕສຸ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອວສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ປໂມກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຓ຺ຓນາ

ອິມິນາ ຕາວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ-ສທ຺ໂທ ກມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກຊາຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິ ປຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິມສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອິມສ຺ມາ ນາມ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ…ເປ… ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ? ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຸປຣິ ຊາຕິສທ຺ທປຈ຺ຈຍສທ຺ທສມານາຘິກຣເຓນ ກິໍ-ສທ຺ເທນ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຕາທສ຺ສນໂຕ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍສທ຺ທສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊຣາມຣຓສມ຺ຠວປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ ວິຎ຺ຎາຕຠາວໂຕ, ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ, ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ. ປຈ຺ຈຍສທ຺ທສມານາຘິກຣຓຕາຍຎ຺ຈ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ອິມສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສາ ປນ ສມານາຘິກຣຓຕາ ຍທິປິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສປິ ລພ຺ຠຕິ, ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວຈນິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາມິວຈນສມາສປກ຺ເຂ ປນ ນຕ຺ເຖວ ສມານາຘິກຣຓຕາສມ຺ຠໂວຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ໂທ ສາມິວຈນສມາໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຈນິຈ຺ຉາຕິ ກຕ຺ວາ, ອິຘ ປນ ເກວລໍ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິເສສນຕາ, ອິຘ ຈ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍຕ຺ຖຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖ, ອິຘ ຈ ສມາສກປ຺ປນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ? ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກມ຺ມຘາຣຍສມາເສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອິມສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອນຸຣູໂປ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອິທໍ-ສທ຺ເທນ ຄຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕຕິ ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕເນຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມິວຈນສມາໂສ ເອວ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ຍສ຺ມາ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາມຸເຂນາຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຈ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອວມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ.

ປຓ຺ຑິເຕນາຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາທິປຎ຺ຫາວິເສສຊານນສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ຕເມວ ຫິສ຺ສ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາທິສສ຺ສ ຊີວສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ສຣີຣໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ກຖໍ ຕສ຺ສ ວຎ຺ຌາຕນຍສ຺ສ ວິຍ ທີຆຣສ຺ສຕາ ສຣີຣໂຕ ອຎ຺ຎຕາ ວາ ອນຎ຺ຎຕາ ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ຐປນີຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາເມສ ປຸຈ຺ຉໂຕ ອນາທໂຣ ວິເຫສາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອພ຺ຍາກຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ປກາຣນ຺ຕຣມາຫ. ເອວໍ ອພ຺ຍາກຣຓກາຣຓໍ ຎາຕຸກາມສ຺ສ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ກຖິເຕ ຈ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປມາໂທປິ ເອວໍ ສິຍາ, ກຖນວິຘິ ປນ ‘‘ຍາທິສສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ເອວໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ຐປນີຍປຎ຺ເຫ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາວາທິໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວ. ‘‘ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ‘‘ກິໍ ສພ຺ພໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉສິ, ອຸທາຫຸ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ‘‘ກິໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຖິ ນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊ຺ຊ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ. ປຸພ຺ເພ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ໂຈທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ ກຣີຍຕີຕິ ‘‘ປຸນ ກິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສູ’’ຕິ ອຕິເທສວເສນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ອປວາໂທ ອາຣທ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຉນ຺ນໍ ວິປາກສມ຺ຜສ຺ສານໍເຍວ ຄຫຓໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ວິປາກວິຘີຕິ ກຕ຺ວາ ອເນເກສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ, (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑) ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໒໒໕) ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຕສໍເຍວ ຄຫຓສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕເນຕ຺ຖ ‘‘ຄຫິຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານໍເຍວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາເປກ຺ໂຂ ເຕນ ວິນາ ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຬາຍຕນປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນາຕິ ໂຍຊນາ. ອວຍເວນ ວາ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓເມຕໍ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຫິຕມ຺ປີຕິ ຉພ຺ພິຘໍ ວິປາກຜສ຺ສມ຺ປິ. ອຄ຺ຄຫິຕມ຺ປີຕິ ອວິປາກຜສ຺ສມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລກິຣິຍາຜສ຺ສມ຺ປິ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມຕິ ໂຍຊນາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນວ ອຸປາທິນ຺ໂນ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈໂຍປິ ອຸປາທິນ຺ໂນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນສ຺ເສວ ສຬາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຬາຍຕນໂຕ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸກາໂມ’’ຕິ. ນ ຫິ ຜສ຺ສສ຺ສ ຈກ຺ຂາທິສຬາຍຕນເມວ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໔, ໔໕; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ວຈນໂຕ ຣູປາຍຕນາທິຣູປຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິນາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ຈກ຺ຂາທິສຬາຍຕນໂຕ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊນາທິ ວິຍ ສາຘາຣຓໍ ອຫຸຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາຘາຣຓຕາຍ ອຎ຺ຎໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍໍ ປິ-ສທ຺ເທນ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍໍ ປິທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຠຄວາ, ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍປິ ອິມເມວ ປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ‘‘ປຈ຺ຈຍວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ມຫານິທານເທສນາສງ຺ຄຫຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ. ນິທານໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ນິທານຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ ເອກໍສິໂກ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ກຖິໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ນິຊ຺ຊເຏຕິ ນິຊ຺ຊາລເກ. ນິຄ຺ຄຸມ຺ເພຕິ ນິກ຺ເຂເປ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ອາກຸລາຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາກຸລໍ ອພ຺ຍາກຸລໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍນິທານເມຕ຺ຖ ກຖິຕນ຺ຕິ ມຫານິທານໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໙໘. ເຕສໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຊາຕິອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ. ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອນູນາຘິເກເຫວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ຕໂຖ ຕຈ຺ໂຉ, ຕປ຺ປກາໂຣ ວາ ສາມຄ຺ຄິອຸປຄເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຕໂຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຘມ຺ມານໍ ອສມ຺ຠວາຠາວໂຕ. ອວິຕໂຖ ອວິສໍວາທນໂກ ວິສໍວາທນາກາຣວິຣຫິໂຕ ອຎ຺ຎຘມ຺ມປຈ຺ຈເຍຫິ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ອນຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຎ຺ຎຖາຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຖໍ ອວິຕຖໍ ອນຎ຺ຎຖໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເທວຕ຺ຕາທິນາ ສພ຺ພຠາເວນ ສພ຺ພາ ຊາຕິ. ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພາ, ນິປາຕທ຺ວຍເມຕໍ, ນິປາຕຎ຺ຈ ອພ຺ຍຍໍ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈເນສຸ ເອກາກາຣເມວ ໂຫຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖວຈເນ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊາຕິສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ອິຕ຺ຖິອຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ຊາຕິວາເຣ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ເທວາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄນ຺ຘພ຺ພຍກ຺ຂາທິເກ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໘) ອາຄເຕ, ຕທນ຺ຕຣເຠເທ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕອຕ຺ຖວິຠຊນຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ກສ຺ສຈິ ກິມ຺ຫິຈີ’’ຕິ ອນິຍມໂຕ ອຸທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິທ຺ທິສນຕ຺ເຖ ໂຊເຕຕພ຺ເພ ນິປາໂຕ, ຕທຕ຺ຖໂຊຕນໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ. ເຕຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສມ຺ປທານຠູຕໍ ເຖຣໍ ວທຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ວາ ເຕ ກຕເມຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຫິ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ, ‘‘ກິມ຺ຫິຈີ’’ຕິ ຈ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ເຕ ກຕເມຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ເຫສາ. ເທວຠາວາຍາຕິ ເທວຠາວຕ຺ຖໍ. ຂນ຺ຘຊາຕີຕິ ຂນ຺ຘປາຕຸຠາໂວ, ຍຖາ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ພານໍ ຄນ຺ຘພ຺ພຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ຊາຕິນິທ຺ເທສປເທສຸ, ຠວາທິປເທສຸ ຈ. ເຍນ ຫິ ນເຍນ ສເຈ ຫິ ຊາຕີຕິ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາ, ຊາຕິນິທ຺ເທສປເທໂສວ ‘‘ຠໂວ’’ຕິອາທິນາ ຠວາທິປເທສຸປິ ໂສ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ເທວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸຓາທີຫິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ ວິຫຣນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘໍ ອພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ຘຕຣຏ຺ຐສ຺ສ ມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ. ຍຊນ຺ຕິ ເວສ຺ສວຓສກ຺ກາທິເກ ປູເຊນ຺ຕີຕິ ຍກ຺ຂາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ປຓິຘິກມ຺ມາທິນາ ຍຊິຕພ຺ພາ ປູເຊຕພ຺ພາຕິ ຍກ຺ຂາ, ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູຕາຕິ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ, ວິຣູຬ຺ຫກສ຺ສ ມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເຍ ເກຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາ ຠມຣຕຸປ຺ປຬາທໂຍ. ຈມ຺ມປກ຺ຂາ ຊຕຸສິງ຺ຄາລາທໂຍ. ໂລມປກ຺ຂາ ຫໍສໂມຣາທໂຍ. ສຣີສປາ ອຫິວິຈ຺ຉິກສຕປທິອາທໂຍ.

‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ເຍວາປນກນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ອວຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ອເຍວາປນກນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ວຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທເນວ ຈ ອາເມຑິຕຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ເທວຄນ຺ຘພ຺ພາທີນ’’ນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຕາຍາຕິ ຕໍຠາວາຍ, ຍຖາຣູເປສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ‘‘ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູປຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເທວຄນ຺ຘພ຺ພາທິຠາວາຍາ’’ຕິ. ‘‘ນິໂຣໂຘ, ວິຄໂມ’’ຕິ ຈ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາລາຠສ຺ສ ຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ສພ຺ພໂສ ຊາຕິຍາ ອສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຊາຕິນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຜລຕ຺ຖາຍ ຫິໂນຕີຕິ ຍຖາ ຜລໍ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖ ນນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ເມ ຜລໍ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອປ຺ເປຕິ ວິຍ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ ວິຍ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອວິເສສໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ວິເສສມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈາຍໍ ຊາຕິ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ, ສງ຺ຂຕຠາວາ ຈ ນ ໂຫຕິ ວິກາຣຠາວໂຕ, ຕຖາ ຊຣາມຣຓໍ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ສາ ເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕພ຺ຠາເວ ຠາໂວ, ຕທຠາເວ ຈ ອຠາໂວ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຕາ.

໙໙. ໂອກາສປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ. ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ກາມຠໂວ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ກມ຺ມຠເວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາມຠວາທິໂຊຕນາ ວິເສສໂຕ ຕສ຺ສ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວປິ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ນ ຕຖາ ປຘານຠູໂຕ, ກມ຺ມຠໂວ ປນ ປຘານຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ຊນກຠາວໂຕຕິ. ‘‘ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ກາມຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ກາມຠໂວ. ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປຠເວສຸປິ. ໂອກາສປຣິຄ຺ຄໂຫວ ກໂຕ‘‘ກິມ຺ຫິຈີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ.

໑໐໐. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຠວານນ຺ຕິ ກາມກມ຺ມຠວາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຠວານໍ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວານນ຺ຕິ ກາມຸປປຕ຺ຕິຠວາທີນໍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວານໍ. ຕຖາ ເສສານິປີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນິ ເສສຸປາທານານິປິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຠວານໍ, ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ທ຺ວາທສ ກມ຺ມຠວາ ທ຺ວາທສ ອຸປປຕ຺ຕິຠວາຕິ ຈຕຸວີສຕິຠວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວມຸເຂເນວ ອຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທານໍ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ອຸຊຸກເມວ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນຕ຺ຖ ທ຺ວາທສ ກມ຺ມຠວາ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມຠວານໍ. ສຫຊາຕໂກຏິຍາຕິ ອກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ສຫຊາຕໍ ອຸປາທານໍ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ, ອິຕຣໍ ອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍາທິວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ປຈ຺ຈໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ເອກສງ຺ຄຫຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫຊາຕໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສຍານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓວເສນ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໐໑. ອຸປາທານສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຸປາທານສ຺ສ ຕຓ຺ຫາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ປຈ຺ຈໂຍ, ເສສຸປາທານານໍ ສຫຊາຕໂກຏິຍາປິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ຈ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ວິປາກວິຘີຕິ ກຕ຺ວາ.

໑໐໒. ຍທິທໍ ເວທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປາກເວທນາຕິ ຕເມວ ຕາວ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ອິຕຣໂກຏິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎາຕິ ກຸສລາກຸສລກິຣິຍເວທນາ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ສຫຊາຕໂກຏິຍາປິ.

໑໐໓. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣາທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘໍ ຕຓ຺ຫໍ. ‘‘ເອສ ປຈ຺ຈໂຍ ຕຓ຺ຫາຍ, ຍທິທໍ ເວທນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນາມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ປນ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ສມຸທາຈາຣຕຓ຺ຫາທສ຺ສນມຸເຂເນວ ຕຓ຺ຫາມູລກຘມ຺ເມ ເທເສນ຺ໂຕ ອາຈິຓ຺ຓເທສນາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ, ຕຎ຺ຈ ເທສນໍ ປສ຺ສໂຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປສຍ຺ຫ ພລກ຺ກາເຣນ ເທເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ເວ ຕຓ຺ຫາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕຓ຺ຫາ ເອວ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ. ເອສນຕຓ຺ຫາຕິ ໂຠຄານໍ ປຣິເຍສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາ. ເອສິຕຕຓ຺ຫາຕິ ປຣິຍິຏ຺ເຐສຸ ໂຠເຄສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຕຓ຺ຫາ. ສມຸທາຈາຣຕຓ຺ຫາຍາຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ. ທຸວິຘາເປສາ ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຓ຺ຫາ ນາມ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຈ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘານໍ ໂຠຄານໍ ປຏິລາຠາຍ ປຣິເຍສນາ, ລທ຺ເຘສຸ ຈ ເຕສຸປາຕພ຺ຍຕາປຕ຺ຕິອາທິ ໂຫຕີຕິ.

ປຣິຕສ຺ສນວເສນ ປຣິເຍສຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຣິເຍສນາ. ອາສຍໂຕ, ປໂຍຄໂຕ ຈ ປຣິເຍສນາ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠຕິ ສວຕ຺ຖຸການໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານໍ ຄເວສນວເສນ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ອປຣິຍິຏ຺ຐໍເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສນາຍ ລທ຺ຘເມວ ນາມ ຕຖາຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ເພກຕຕ຺ຕາ ເອວ ລພ຺ຠນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫິ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ສຸຂໍ ວິເສສໂຕ ນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ສຸຂວິນິຈ຺ຉໂຍ, ສຸຂໍ ສຠາວໂຕ, ສມຸທຍໂຕ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມນໂຕ, ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ, ຕໍ ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ. ຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ‘‘ສຸຠສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠູຕາກາຣໍ ວິວິຘໍ ນິນ຺ນຠາເວນ ນິຈ຺ຉິໂນຕິ ອາໂຣເປຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຍາປິ ເອວເມວ ວິນິຈ຺ຉຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ວິຕກ຺ໂກເຍວ ອາຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕຕິ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໘) ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຉນ຺ໂທ ໂຂ, ເທວານໍ ອິນ຺ທ, ວິຕກ຺ກນິທາໂນ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຫານິທານສຸຕ຺ເຕ. ‘‘ວິຕກ຺ເກເນວ ວິນິຈ຺ຉິນາຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ວິນິຈ຺ຉີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓສາຘນມາຫ. ‘‘ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິນິຈ຺ຉຍນາກາຣທສ຺ສນໍ.

ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ເອວໍ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ສ຺ວາຍໍ ອນາເສວນຕາຍ ມນ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພລຣາຄສ຺ສາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນິວິສນໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສນ຺ນິສ຺ສໂຍວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ເຕສໍ ຄາຫານໍ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄ຺ຄາຫວຕ຺ຖຸໂນ ອຎ຺ຎາສາຘາຣຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຕ຺ຕນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຍສ຺ສ ວເສນ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວສ຺ສ ອສຫມາໂນ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອສຫນຕາ. ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ສທ຺ທລກ຺ຂເຓ ປນ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ມຈ຺ຉຣິຍໂຍຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຈ຺ຉໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ເຉໂຣ ຘມ຺ໂມ. ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອາທເຣນ ຣກ຺ຂຓໍ ອາຣກ຺ໂຂຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣ…ເປ… ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣຓໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ, ອຘິກໍ ກຣຓນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ, ວິເສສກາຣຓໍ. ວິເສສກາຣຓຎ຺ຈ ໂຠຄານໍ ອາຣກ຺ຂທຓ຺ຑາທານາທິອນຕ຺ຖສມ຺ຠວສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣນິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມາຣຓາທິນາ ປເຣສໍ ວິພາຘນຕ຺ຖໍ. ອາທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອາທານໍ, ທຓ຺ຑສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ, ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຣວິເຫຐນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສຕ຺ຖາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ກາເຍນ ກາຕພ຺ພກລໂຫ ກາຍກລໂຫ. ມມ຺ມຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ວາຈາຍ ກາຕພ຺ພກລໂຫ ວາຈາກລໂຫ. ວິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ວິຣູປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ວິຣຸທ຺ຘໍ ວທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິວາໂທ. ຕຸວໍ ຕຸວນ຺ຕິ ອຄາຣວວຈນສຫຈຣຓໂຕ ຕຸວໍ ຕຸວໍ, ສພ຺ເພເຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ໂທສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໔).

໑໑໒. ເທສນໍ ນິວຕ຺ເຕສີຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸໂລມນເຍນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ເທສນໍ ປຏິໂລມນເຍນ ປຸນ ‘‘ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ເຕສິ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ, ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊນວເສນ ອຠິຣມຓວເສນ ປວຕ຺ຕຣາໂຄ, ຕສ຺ສ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຣຎ຺ຊນວເສນ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາທິຕຓ຺ຫາວ ກາເມສຸ ຕຓ຺ຫາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ. ຠວຕິ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພກາລໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ ຠວທິຏ຺ຐິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຠໂວ, ຕໍສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ຠວຕຓ຺ຫາ. ວິຠວຕິ ວິນສ຺ສຕິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ວິຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ວິຠວຕຓ຺ຫາຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ເອສ ປຈ຺ຈໂຍ ອຸປາທານສ຺ສ, ຍທິທໍ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏມູລຕຓ຺ຫາ ຈ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ສມຸທາຈາຣຕຓ຺ຫາ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ. ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາຣວເສນາຕິ ວຏ຺ຏມູລວເສນ ເຈວ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຈ. ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ. ທ຺ວີຫິ ອວຍເວຫິ ສໂມສຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ສມໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິໂຕຕິ ສໂມສຣຓໍ, ປຈ຺ຈໂຍ, ເອກໍ ສໂມສຣຓໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ເອກສໂມສຣຓາ. ເກນ ປນ ເອກສໂມສຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນາຍາ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ເອວາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈເຍນ ເອກປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ໂອສຣິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມວສນຏ຺ຐານໍ ໂອສຣຓ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ສມໍ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ໂອສຣຓກປວຕ຺ຕນກາ ເວທນາ ສໂມສຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ສຫຊາຕສໂມສຣຓໍ ນາມາ’’ຕິ.

໑໑໓. ສພ຺ເພຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣວເສນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ສວິປາກຜສ຺ສາ ເອວ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ວິປາກວິຖີຕິ ກຕ຺ວາ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ນາມ ວຏ຺ຏກຖາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກຜສ຺ເສ’’ຕິ. ພຫຸຘາຕິ ພຫຸປ຺ປກາເຣນ. ອຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈກ຺ຂຸປສາທາທິວຕ຺ຖຸການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເວທນານໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິໂກ ຜສ຺ໂສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກອາຫາຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເສສານໍ ປນ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ກາມາວຈຣວິປາກເວທນານໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິໂກ ຜສ຺ໂສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ມໂນທ຺ວາເຣປິ ຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ກາມາວຈຣວິປາກເວທນານໍ ສຫຊາຕມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ຕເຖວ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄຈຸຕິວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເຕຠູມກວິປາກເວທນານໍ. ຍາ ປນ ຕາ ມໂນທ຺ວາເຣ ຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກາມາວຈຣເວທນາ, ຕາສໍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ຜສ຺ໂສ ພຫຸຘາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໔. ເວທນາທີນນ຺ຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ. ອສທິສຠາວາຕິ ອນຸຠວນສຎ຺ຊານນາຠິສງ຺ຂຣຓວິຊານນຠາວາ. ເຕ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຘຸເຣນ ເວທຍິຕາທິຣູເປນ ອາກິຣິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕເຍວາຕິ ເວທນາທີນໍ ເຕ ເອວ ເວທຍິຕາທິອາກາຣາ. ສາຘຸກໍ ທສ຺ສິຍມານາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ປກາສິຍມານາ. ຕໍ ຕໍ ລີນມຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຣູປຏ຺ໂຐ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂນມນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ລີນໍ ອປາກຏມຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ຕິ ຎາເປນ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄານິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸໂຕຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣູປຏ຺ຐາທິກສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ນິມີຍນ຺ຕິ ອນຸມີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ນິມິຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ຕຖາ ອຣູປຠາວາທິປ຺ປກາເຣນ, ເວທຍິຕາທິປ຺ປກາເຣນ ຈ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ກເຖຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ເທສາ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ອສທິສຠາວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຍສ຺ມາ ເວທນາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສທິສຠາວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອາກາຣາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອຕ຺ຖ ປາຬິປເທ ອຕ຺ໂຖ.

ນາມສມູຫສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນຏ຺ເຐນ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎສ຺ສ ເວທນາທິຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ຊສ຺ສ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ ອຣູປກລາໂປ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິກາ ປຎ຺ຎາປນາ ໂຫຕິ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາກາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠຊເນ ‘‘ຍາ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໔໙ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ) ເຈຕນາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອສຕີຕິ ອສນ຺ເຕສຸ. ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈຕນາທໂຍຕິ ອິເມ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘສຎ຺ຎິເຕ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສເວວຈໂນຕິ ອຘິວຈນມຸເຂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ. ໂສຕິ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ. ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ລພ຺ຠນໂຕ ຣູປກາເຍ ປຎ຺ຎາຍເຕວ, ອຍໍ ປນ ນໂຍ ອິຘ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕ ເວທນາທິປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອສມ຺ຠວປຣິຍາຍສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈປສາເທ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ເວທນາສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ປຎ຺ຈປສາເທ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອສຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ກທາຈິປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ພຣຸກ຺ເຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປກາຍໂຕຕິ ເກວລໍ ຣູປກາຍໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ.

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິຠູຕຕຣາ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ຣຸປ຺ປນາກາໂຣ. ໂສ ເອວ ຣຸປ຺ປນາກາໂຣ ວຕ຺ຖຸສປ຺ປຏິຆາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ລີນມຕ຺ຖໍ ຄເມຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸໂຕ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຕຖາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອາກາຣາທໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິຫນນໍ ປຏິໂຆ, ຕໂຕ ປຏິຆໂຕ ຊາໂຕ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ສປ຺ປຏິຆ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນາມກາຍໂຕຕິ ເກວລໍ ນາມກາຍໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ. ເສສໍ ປຐມປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຸຠຍວເສນາຕິ ນາມກາໂຍ ຣູປກາໂຍຕິ ອຸຠຍສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ອຸຠຍສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ວເສນ.

ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ປຈ຺ເຈກໍ ນາມກາຍຣູປກາຍສຎ຺ຎິຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ເຕສນ຺ຕິ ຜສ຺ສານໍ. ອວິເສສໂຕຕິ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເອເສວ ເຫຕູຕິ ເອສ ຉສຸປິ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ໂຕ ນາມຣູປສງ຺ຂາໂຕ ເຫຕຸ ຍຖາຣຫໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຜສ຺ສານໍ. ອິທານິ ຕໍ ຍຖາຣຫໍ ປວຕ຺ຕິໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ ຂນ຺ຘາຕິ ຜສ຺ເສນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາທໂຍ ຂນ຺ຘາ. ອາວຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ປຣໂຕ ມໂນສມ຺ຜສ຺ເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈວິໂຘປີຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ. ໂສ ຜສ຺ໂສຕິ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ. ພຫຸຘາຕິ ພຫຸປ຺ປກາເຣນ. ຕຖາ ຫິ ວິປາກນາມໍ ວິປາກສ຺ສ ອເນກເຠທສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍວເສນ. ຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອວິປາກໍ ປນ ນາມໍ ອວິປາກສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ວິປາກປຈ຺ຈຍໍ ອິຕເຣສໍ ວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປໍ ປນ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິເຠທໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິກສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ຉຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປາຍຕນາທິເຠທໍ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ຈຕຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ປນ ຕານິ ຣູປາຍຕນາທີນິ, ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕຖາ ຈ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍມຕ຺ເຕເນວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ປນ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນາມຣູປໍ ອສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ພຫຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໕. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມຣູປສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກປຏິສນ຺ຘິ ຫິ ພາຫິຣໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຂນ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຖ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ປວິສິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເກວລໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອມິສ຺ສິຕໍ ວິຣຫິຕໍ. ‘‘ອວເສສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນາມາເປກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ອວເສສໍ ນາມຣູປນ຺ຕິ ອິມໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ນາມຣູປໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ໂອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຐມາວຍວຠາເວນ ໂອຕິຓ຺ຓໍ. ໂວກ຺ກມິສ຺ສຖາຕິ ສນ຺ຕຕິວິຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ອຸປຄມິສ຺ສຖ, ຕໍ ປນ ມຣຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຸຕິວເສນາ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິຎ຺ຎາຓສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນາ’’ຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິໂຣເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ຕໂຕ ທຸຕິຍຕຕິຍຈິຕ຺ຕານໍ ວາ ນິໂຣເຘນ ຈຸຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ກາເລ. ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຣກສ຺ສ ຕາວ ມຣຓນ຺ຕຣາໂຍ ມາ ໂຫຕຸ ຕທາ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ມາຕຸ ປນ ກຖໍ ຕທາ ມຣຓນ຺ຕຣາຍາຠາໂວຕິ? ຕໍ ຕໍ ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕທນ຺ຕເຣເຍວ ຈວນຘມ຺ມາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອໂນກາໂສ ນາມາ’’ຕິ, ຈຸຕິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານີຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມຊຣູປານິ ວທຕິ. ຕານິ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານິ ນາມ, ນ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານານິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຈ຺ຉາ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕຊາຫາຣຊານໍ ປນ ຕທາ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ຍານິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານິ, ຕານິ ຕິວິຘານິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານີຕິ. ເຕສຸ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຎ຺ຊມາໂນ ຘມ຺ໂມ ຠຎ຺ຊມານສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອຸປ຺ປາເທ, ປນ ຐິຕິຍຎ຺ຈ ນ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຈ ຘຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປກາຍູປຕ຺ຖມ຺ຠິຕສ຺ເສວ ຫິ ນາມກາຍສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ປວຕ຺ຕີຕິ. ເຕຫິ ຣູປຘມ຺ເມຫິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພລວຕຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ…ເປ… ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ປເວຓີ ຆຏິຍຕີຕິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຊສ຺ສ ຣູປປເວຓີ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ຍາວ ໂສຬສມໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຐິຕິຠງ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ຕໂຍ ຂຓາ. ຕຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕີສຸ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ສມຕິໍສ ສມຕິໍສ ກມ຺ມຊຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສຬສຕິກາ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ຕໂຕ ປເຣສຸປິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຊສ຺ສ ຣູປປເວຓີ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານິ ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ທາຕຸໍ ສເຈ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍທິ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ສຕ຺ຕຣສມໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸປິ ກມ຺ມຊຣູປໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປເຄວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓສຸ. ຕຖາ ສຕິ ນຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍລາໂຠຕິ ປວຕ຺ຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ປເວຓີ ນ ຆຏິຍເຕວ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວກ຺ກມຕິຕິ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ.

ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖໍປກາຣຕາຍ. ຍາທິໂສ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອນູນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຠາວາຍາ’’ຕິ. ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຖາຕິ ສນ຺ຕານວິຈ຺ເຉເທນ ວິຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ສຸທ຺ຘໍ ນາມຣູປເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຓວິຣຫິຕໍ ເກວລໍ ນາມຣູປເມວ. ອວຍວານໍ ປາຣິປູຣິ ວຸຑ຺ຒິ. ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຣູຬ຺ຫິ. ມຫລ຺ລກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ເວປຸລ຺ລໍ. ຕານິ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຐມາທິວຍວເສນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມວຍວເສນາ’’ຕິອາທິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວສ຺ສສຫສ຺ສທ຺ວຍາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິຎ຺ຎາຓເມວາຕິ ນິຍມວຈນໍ, ອິໂຕ ພາຫິຣກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ອິສ຺ສຣາທີນຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂປປທໍ, ນ ອວິຊ຺ຊາທິຜສ຺ສາທິປຏິກ຺ເຂປປທໍ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນປທຕ຺ຕາ ອວຘາຣຓສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເສວ ເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເຫຏ຺ຐາປິ ສພ຺ພປເທສຸ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອິທານິ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ນາມຣູປສ຺ສ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂອປມ຺ມວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ວິຍ ສມຸທິຕສ຺ສາປິ ນາມຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ອຕ຺ຕກິຈ຺ຈາສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ນາມຣູປໍ ນາມາ’’ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓໍ. ປຸເຣຈາຣິເກຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄເມວ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐, ໙໒; ເປຏໂກ. ໑໓, ໘໓) ພຫຸຘາຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ກຖໍ? ວິປາກນາມສ຺ສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກອາຫາຣອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ນວຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຣູປສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກອາຫາຣອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ນວຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ເສສຣູປສ຺ສ ອິເມສຸ ນວສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສເສຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ປນ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕຣູປສ຺ສ, ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ວາ ກມ຺ມຊສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາຍໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອວເສສຎ຺ຫິ ປຐມຠວງ຺ຄໂຕ ປຠຸຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕສ຺ສ ນາມຣູປສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປຈ຺ຈຍນເຍ ທສ຺ສິຍມາເນ ສພ຺ພາປິ ມຫາປກຣຓກຖາ ອາເນຕພ຺ພາ ໂຫຕີຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ. ກຖໍ ປເນຕໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສຸຕ຺ຕໂຕ, ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ມາຕິກາ ໖໒) ນເຍນ ພຫຸຘາ ເວທນາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຕາ ອາຄຕາ. ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ປນ ອິຘ ຈິຕ຺ຕເຊນ ຣູເປນ ທິຏ຺ເຐນ ອທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຈິຕ຺ເຕຫິ ປສນ຺ເນ, ອປ຺ປສນ຺ເນ ວາ ຕທນຸຣູປານິ ຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ທິຏ຺ຐານິ, ທິຏ຺ເຐນ ຈ ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸມານໍ ໂຫຕີຕິ. ອິມິນາ ອິຘ ‘‘ທິຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕຊຣູເປນ ອທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປຏິສນ຺ຘິຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພເມຕໍ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ຫິ ຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຕາ ປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕາຕິ.

໑໑໖. ອິຘ ສມຸທຍ-ສທ຺ໂທ ສມຸທາຍ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສມູຫປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຣາສິສມ຺ຠໂວ’’ຕິ. ເອກໂກຕິ ອສຫາໂຍ ຣາຊປຣິສາຣຫິໂຕ. ປສ຺ເສຍ຺ຍາມ ເຕ ຣາຊຠາວໍ ອມ຺ເຫຫິ ວິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາຣຫໍ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຫິ ຣາຊາ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອວທນ຺ຕມ຺ປິ ວທຕິ ວິຍ. ‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍປິ ຄຫິໂຕ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ ນິສ຺ສຍນິສ຺ສໂຍປິ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ຠເວຍ຺ຍາສິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປສ຺ເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິອາທິ. ພຫຸຘາຕິ ອເນກຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ນາມໍ ຕາວ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ສຕ຺ຕຘາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ກິຎ຺ຈິ ປເນຕ຺ຖ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ, ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອວິປາກໍ ປນ ນາມໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຐເປຕ຺ວາ ວິປາກປຈ຺ຈຍໍ ອິຕເຣຫິ ຉຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈິ ປເນຕ຺ຖ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ, ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວ, ນ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ. ຣູປໂຕ ປນ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິ ອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ຉຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວຊ຺ຊິເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ສຫ ເຕເຫວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຈກ຺ຂາຍຕນາທິເຠທໍ ປນ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ຣູປໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິເຠທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ພຫຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍ຺ວາຍມນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນາມຣູປໍ, ປຏິສນ຺ຘິນາມຣູປສ຺ສ, ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ໂສ ກທາຈິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສາຕິສໂຍ, ກທາຈິ ນາມຣູປສ຺ສ, ກທາຈິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສທິໂສຕິ ຕິວິໂຘປິ ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ປເທນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາເຓ…ເປ… ປວຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຍມິທມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມຣູປສຎ຺ຎິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສເຍນ ປວຕ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕເກນ ສພ຺ພາ ສໍສາຣວຏ຺ຏປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ…ເປ… ປຏິສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ກາຣກເວທກສຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ, ອິສ຺ສຣາທິນາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓຎ຺ເຫຕໍ ປທໍ.

ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກິຈ຺ຈາຕິ ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິ-ສທ຺ທາ ວິຍ ອຕຖຕ຺ຕາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ’’ຕິ. ໂວຫາຣສ຺ສາຕິ ໂວຫຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ. ປໂຖຕິ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສໂຍ. ຍສ຺ມາ ສຣຓກິຣິຍາວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສມ຺ປຊານນກິຣິຍາວເສນ ‘‘ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຓາປເທສວເສນາ’’ຕິ. ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ. ເອກເມວ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປກາຣໂຕ ຎາປນໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ເອວ ຫິ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ເມຘາວີ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ປຓ຺ຑິຈ຺ຈປ຺ປກາຣໂຕ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ, ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍປ຺ປກາຣໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ເອວໍ ປກາຣໂຕ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອິຘ ອຘິວຈນນິຣຸຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານິ ສມານຕ຺ຖານິ. ສພ຺ພຎ຺ຈ ວຈນໍ ອຘິວຈນາທິຠາວໍ ຠຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເກສຸຈິ ວຈນວິເສເສສຸ ວິເສເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ອຘິວຈນາທິສທ຺ເທຫິ ສພ຺ພານິ ວຈນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເວ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ອຸປຣິ? ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ປາກໂຏ ຍມຕ຺ໂຖ. ອຘີນໍ ວາ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ເກນ ອຘີນໍ? ອຕ຺ເຖນ. ຕຖາ ຕໍຕໍອຕ຺ຖປ຺ປກາເສນ ນິຈ຺ຉິຕໍ, ນິຍຕໍ ວາ ວຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ປຖວີຘາຕຸປຸຣິສາທິຕໍຕໍປກາເຣນ ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຘິວຈນາທິປທານໍ ສພ຺ພວຈເນສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎຖາ ສິຣິວຑ຺ຒກຘນວຑ຺ຒກປ຺ປກາຣານເມວ ນິຣຸຕ຺ຕິຕາ, ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣານເມວ ເອກເມວ ອຕ຺ຖໍ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຎາເປນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ເອວໍ ຕີຫິປິ ນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄປິ ສຫ ວິຎ຺ຎາເຓນ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎາຍ ອວຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ກິເລສວຏ຺ຏໍ, ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ, ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຏ຺ຏໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຍິທໍ ‘‘ຊາເຍຖາ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຕ຺ຖີຕິປຸຣິສາຕິອາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ຂນ຺ຘາທິຜສ຺ສາທິສຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖາທິນາມສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ. ວຕ຺ຖຸປິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກມ຺ປິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອຕ຺ຕເກນ, ສຫ ວິຎ຺ຎາເຓນ ນາມຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ອນຸສນ຺ຘິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕເທສນາຍ ອນຸສນ຺ຘານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາ, ສາ ປຐມປທສ຺ສ ທສ຺ສິຕາ, ອິທານິ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປິນ຺ຕິ ຣູປວນ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ວິປຸລໍ, ອປ຺ປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ. ເກວລໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ເນສໍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຍຖາ ຈສ຺ສ ຣູປິຠາວາທິປຣິກປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປິໍ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐິຕກສິຓຣູປວເສນ ຣູປິໍ, ຕສ຺ສ ອວຑ຺ຒິຕຠາເວນ ປຣິຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎເປຕິ ນີລກສິຓາທິວເສນ ນານາກສິຓລາຠີ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ. ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາຕິ ຠາວນາຍ ອປເນຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕຜຸຏ຺ໂຐກາສນ຺ຕິ ເຕນ ກສິຓນິມິຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐປ຺ປເທສໍ. ເຕສູຕິ ຈຕູສຸ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ວິຎ຺ຎາຓມຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓມໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍວາທີ.

໑໑໘. ‘‘ເອຕຣຫີ’’ຕິ ສາວຘາຣຓມິທໍ ປທນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທາເນວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ນ ອິໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ເຉທວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠາວິນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ສທາ ຠາວິໍ ອວິນສ຺ສນກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສສ຺ສຕວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕຖາສຠາວນ຺ຕິ ຍຖາ ປຣວາທີ ວທນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ສຠາວໍ. ຕຖຠາວາຍາຕິ ອຸຈ຺ເຉທຠາວາຍ ວາ ສສ຺ສຕຠາວາຍ ວາ. ອນິຍມວຈນຎ຺ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາວເສນ. ສມ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ຕຖຠາວໍ ອສ຺ສ ສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ, ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສສ຺ສຕວາທຎ຺ຈ ຊານາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໑໘) ອິມິນາຕິ ‘‘ອຕຖໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຈເນນ, ອນຸຈ຺ເຉທສຠາວມ຺ປິ ສມານໍ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ມຕິວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປກປ຺ເປສ຺ສາມີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ສມຕ຺ຖຍິສ຺ສາມິ.

ເອວໍ ສມານນ຺ຕິ ເອວໍ ຠູຕໍ ສມານໍ. ຣູປກສິຓຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ອຘິຄມນວເສນ ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປິນ຺ຕິ ຣູປກສິຓລາຠິ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປີ-ສທ຺ໂທປິອາວຸຕ຺ຕິອາທິນເຍນ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຣູປີຠາວມ຺ປິ ຫິ ໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປຣິຕ຺ຕຠາວໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນິວິສ຺ສ ຐິໂຕຕິ. ອຣູປິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຕ຺ຕປລາສພຫຸລຄຈ຺ຉສງ຺ເຂເປນ ຆນຄຫນຊຏາວິຕານາ ນາຕິທີຆສນ຺ຕານາ ວລ຺ລິ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ລຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຠາເວນ. ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕາ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ.

ອຣູປກສິຓໍ ນາມ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິໍ ອາກາສໍ, ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ. ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ອຣູປກສິຓເມວາ’’ຕິ ເກຈິ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈຣໍ ວາຕິ ເວທນາທໂຍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈໂຣ, ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ, ຕໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈຣໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທໂຍຊນາ ປນ ອຣູປໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຄຈຣຠູຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຣູປີ, ຕໍ ອຣູປິໍ. ລາຠິໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຣູປກສິຓາທິລາຠວເສນ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິວາທໍ ສຍເມວ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຎ຺ຎາປນກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ. ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ເຕສໍ ລາຠີນໍ ວາທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ນໍ ຂມິຕ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປນກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຕກ຺ກິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ກສິຓຊ຺ຌານສ຺ສ ອລາຠິໂນ ເກວລໍ ຕກ຺ກນວເສເນວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວາເທ ສຍເມວ ອຠິນິວິສ຺ສ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນອຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກປີຕິ ສມ຺ປຣາຍິກວິປສ຺ສໂກປິ, ເຕນ ພລວວິປສ຺ສນາຍ ຐິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ປຎ຺ຎເປຕິ ເອວ ອພຫຸສ຺ສຸໂຕ ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາທິໂສ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ອານຸຠາໂວ. ສາສນິໂກປິ ຌານາຠິຎ຺ຎາລາຠີ ‘‘ນ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂສ ອິຘ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ອິທານິ ເນສໍ ອປຎ຺ຎາປເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອິຈ຺ເຈວ ຎາຓໍ ໂຫຕິ, ນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ອິຈ຺ເຈວ ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ອຕ຺ຕສມນຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ທິຏ຺ຐິວເສນ ສມນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ, ນ ຎາຓວເສນ. ສາ ຈ ສມນຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນວເສນ.

‘‘ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ອິຏ຺ຐາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອປ຺ປຏິສໍເວທໂນຕິ ເວທກຠາວປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ສຎ຺ຊານນາທິຠາໂວປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ເມ ເວທິຍຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິສໍເວທນຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂນປິ ອປ຺ປຏິສໍເວທໂນ’’ຕິ. ‘‘ເວທນາຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ‘‘ເວທນາ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມໍ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເວທນາສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິ ເວທນາຘມ຺ໂມຕິ ເວທນາຍ ສມນ຺ນາຄຕຠາວໍ ຕສ຺ສ ປຏິຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຈ ເວທນາຘມ຺ໂມ ອວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຠາໂວ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເວທິຍຕີ’’ຕິ ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຕໍກິຈ຺ຈກຕມາຫ ຍຖາ ເຈຕນາໂຍຄໂຕ ເຈຕໂນ ປຸຣິໂສຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕໍ ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓານຸຠວນໍ ລພ຺ຠເຕວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກເທສໂຕ ຜຸຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕໂຕ, ເວທນາຍ ປນ ວິສ຺ສວິຕາຍ ສາມິຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ວເສນ ສຎ຺ຎາທໂຍປິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອກເທສມຕ຺ຕກເມວ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ, (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສກຖາ) ຣາຊສູທນິທສ຺ສເນນ ວາຍມຕ຺ໂຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິໂຕ ເອວ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ. ‘‘ອວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຠາໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ອວິສໍໂຍຄຊນິຕໍ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ຐານໍ ທີເປຕິ.

໑໒໒. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວາເຣສຸ. ຕີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກສູຕິ ‘‘ເວທນາ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ອປ຺ປຏິສໍເວທໂນ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ເວທນາຘມ຺ໂມ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ເອວໍວາເທສຸ ຕີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກສຸ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ເວທນໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ ເວທນໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ ນ ຍຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສທ຺ວເຍ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ໂຍ ຍໍ ຍໍ ເວທນໍ ອຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

໑໒໓. ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕຕາຍ ອນິຈ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເຕຫິ ເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ອເນກກາຣຓສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕາຕິ. ຕໍ ຕໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສຸຂ, ເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ສມ຺ມາ ສສ຺ສຕາທິຠາວສ຺ສ, ອຸຈ຺ເຉທາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອຠາເວນ ຎາເຍນ ສມກາຣເຓນ ສທິສກາຣເຓນ ອນຸຣູປກາຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຂຍສຠາວາຕິ ຂຍຘມ຺ມາ, ວຍສຠາວາຕິ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊນສຠາວາຕິ ວິຣາຄຘມ຺ມາ, ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວາຕິ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ, ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ເວທນາຍ ຠງ຺ຄຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂໂຍຕິ…ເປ… ຂຍຘມ຺ມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ວິຄໂຕຕິ ສຠາວວິຄເມນ ວິຄໂຕ. ເອກສ຺ເສວາຕິ ເອກສ຺ເສວ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ. ຕີສຸປິ ກາເລສູຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ປວຕ຺ຕິກາເລສຸ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເອໂສ ສຸຂເວທນາສຠາໂວ, ທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາສຠາໂວ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກິໍ ປນ ໂຫຕີ, ເອກສ຺ເສວ ຠິນ຺ນສຠາວຕໍ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ກຖໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ເອວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ປນ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິເສເສນາຕິ ສຸຂາທິວິຠາເຄນ. ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຂສງ຺ຄຫເມວ ວາ ເຕນ ກຕໍ ສນ຺ຕສຸຂຸມຠາວໂຕ. ອວິເສເສນາຕິ ອວິຠາເຄນ ເວທນາສາມຎ຺ເຎນ. ໂວກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສຸຂາທິເຠເທນ ໂວມິສ຺ສກໍ. ຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ເວທນໍ ເອສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເອກກ຺ຂເຓ ຈ ພຫູນໍ ເວທນານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ອາປຊ຺ຊຕິ ອວິເສເສນ ເວທນາສຠາວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສທາ ສພ຺ພເວທນາປວຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຄຕິຍາ ເອກກ຺ຂເຓປິ ພຫູນມ຺ປິ ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊາເນຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ສ ອວສຣໍ ອເທນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເອກກ຺ຂເຓ ພຫູນໍ ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ, ປຈ຺ຈກ຺ຂວິຣຸທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ເປຕໍ ນກ຺ຂມຕີຕິ ເອເຕນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕສາຘເນນປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວນປິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ທສ຺ສນໍ ຘີຣາ ນກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໔. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘປິ ຣູປປ຺ປພນ຺ເຘ ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ກາຈິ ກິຣິຍາ ນາມ ລພ຺ຠຕີຕິ ສຸທ຺ຘຣູປກ຺ຂນ຺ເຘປິ ຍຕ຺ຖ ກທາຈິ ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ຕເມວ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຕາລວຓ຺ເຏ ວາ ວາຕປາເນ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເວທນາຘມ຺ເມສູຕິ ເວທນາຘມ຺ມວນ຺ເຕສຸ. ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຍປິ ຂນ຺ເຘ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຫໍກາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ‘‘ອຍມຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຫໍກາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມປີ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອຫໍກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ສາ ຫິ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘນິໂຣເຘນ ອນຸປລພ຺ຠມານສນ຺ນິສ຺ສຍາ ສສວິສາຓຕິຂິຓຕາ ວິຍ ນ ຠເວຍ຺ຍາວາຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອານນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກຊາຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ເອຕ຺ຕເກນ ເທສນາຘມ຺ເມນ. ກາມໍ ເຫຏ຺ຐາປິ ວຏ຺ຏກຖາວ ກຖິຕາ, ອິຘ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນາສມຕ຺ຖຕາວິຠາວນວເສນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທີປນິຍກຖາ ປກາສິຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຏ຺ຏກຖາ ກຖິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ວຏ຺ຏມູລໍ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ, ຕາ ອນາມສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ກສ຺ມາ ອິຘ ວຏ຺ຏກຖາ ກຖິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອວິຊ຺ຊາສີເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ, ອວິຊ຺ຊາມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ວາ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາທິ ມຣິຍາທາ ອປ຺ປຏິຫຕສ຺ສ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິມສ຺ມາ ອາສວາທິກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ຠວທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິໂຕ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ໂຕ ອິຘາ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ເທ’’ຕິອາທິ.

໑໒໖. ປຈ຺ຈຍາກາຣມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ຠູຕກຖນເມຕໍ, ນ ວິເສສນໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປຈ຺ຈຍາກາຣມູຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ. ວິວຏ຺ຏໍ ກເຖນ຺ໂຕຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ, ວິໂມກ຺ໂຂ, ຕໍ ກເຖນ຺ໂຕ. ກາຣກສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຖຸໂອວາທກາຣກສ຺ສ, ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານວິຫາຣິໂນ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ເວທນານຸປສ຺ສນາຍ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຣູໂປ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຘມ຺ເມສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ. ເຕ ຫິ ສມ຺ມສນີຍາ. ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເວທນາຍ ອຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຎາທິຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕານໍ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘໂລກາທໂຍ’’ຕິ ຣູປາທິຘມ຺ມາ ເອວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສມູໂຫຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາທີສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ອຸປາທິຍຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຄາຫວເສນ. ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໘; ມຫານິ. ໒໑, ໑໗໘; ຘ. ສ. ໑໑໒໑; ວິຠ. ໘໓໒, ໘໖໖) ປວຕ຺ຕມານມຎ຺ຎນາປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ວິຍ ປຣິຕສ຺ສນຣູປາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານປຣິຕສ຺ສນາຍປີ’’ຕິ.

ສາ ເອວໍ ທິຏ຺ຐີຕິ ສາ ອຣຫໂຕ ເອວໍປກາຣາ ທິຏ຺ຐີຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕທກລ຺ລໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມສ຺ສ ທິຏ຺ຐີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວໍປກາຣາ ອສ຺ສ ອຣຫໂຕ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ ອິຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ເຈ ວຈນໍ ຕເຖວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຣຫາ ນ ກິຎ຺ຈິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ ຊານໂຕ ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວາຕິ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸມຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ນຍານນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາຣານໍ. ອາທິໂຕ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສານວາເຣ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວສາເນ ‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາທິໂຕ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ຕເຖວ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຍຖາ ປຣິໂຍສານວາເຣ, ປາຬິ ປນ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ.

ໂວຫາໂຣຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຂນ຺ຘາອາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຜສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ໂວຫາຣິຕພ຺ພໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ສ ປນ ໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ນາມ ສງ຺ເຂປໂຕ ອິເມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘາ ອາຍຕນານິ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘຠາເວເນວ ປຎ຺ຎາປິຍຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາປິ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ອວຈຣິຕພ຺ພຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ອວຈຣິຕພ຺ພໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕) ປຎ຺ຎາວຈຣນ຺ຕິ ວາ ເຕຠູມກຘມ຺ມານເມຕໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ‘‘ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາວຕາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ເອວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຏ຺ຏກຖາ ເຫສາຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍາວຕາ ວຏ຺ຏໍ ວຏ຺ຏຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກປທສ຺ເສວ ອນຸສນ຺ຘິ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ທິຏ຺ຐິສີເສເນຕ຺ຖ ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາປິ ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກປທສ຺ເສວ ອນຸສນ຺ຘິ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ສາວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ປເນຕ຺ຖ ຍາວເທວ ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ວິວຏ຺ຏກຖາປິ ສມານາ ອິຘ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິວຓ຺ຓນາ

໑໒໗. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສມຖປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຄມເນນ, ມຄ຺ຄຄມເນນ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາຍານິໂກຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ຈ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ຍສ຺ມາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ຈ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຕານໍ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໑໙), ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໕ ອາທໂຍ) ຈ ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູນໍ. ນິຄມນນ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ນາມນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາທິນາມໍ.

ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາວິເສສວິສິຏ຺ຐປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາຍໍ ປຕິ ນິສ຺ສຍໂຕ ຫິ ນານຕ຺ຕກາຍາທິຕາ ຕໍປຣິຍາປນ຺ນປຏິສນ຺ຘິສມຸທາຄຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕທຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມຠວສ຺ສ ຕຖາ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕສ຺ໂສ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຸປາຍໍ ວາ ອາວຸໂສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐມານໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑). ວິຎ຺ຎາຓປຕິຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເອຕຣຫິ ປຕິຏ຺ຐານກາຣຓສ຺ສ. ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕວິເສສວິສິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ, ຈຕຸໂວກາເຣ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຕ຺ຕາວາສຠາວໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ທ຺ເວ ຈ ອາຍຕນານີຕິ ທ຺ເວ ນິວາສຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວາສຏ຺ຐານປຣິຍາໂຍປິ ອາຍຕນສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ເທວາຍຕນທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ອາຍຕນທ຺ວຍນ຺ຕິ ສກລໍ. ຕສ຺ມາ ຄຫິຕໍ ຕຕ຺ຖ ເອກເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍາທານໍ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ວຏ຺ຏໍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອາຍຕນທ຺ວຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິເສໂສ ໂຫຕິເຍວ ສຕິປິ ພາຫິຣສ຺ສ ກາຣກສ຺ສ ອເຠເທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນານຕ຺ຕໍ ກາເຍ ເອເຕສໍ, ນານຕ຺ໂຕ ວາ ກາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ, ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເນສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ. ນານຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປາໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວິນິປາຕິກາ ສຕິປິ ເທວຠາເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ອປາເຍສຸ ວາ ຄໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິປາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິນິປາຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຘມ຺ມປທນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສໍ. ວິຊານິຍາຕິ ສຸຕມເຍນ ຕາວ ຎາເຓນ ວິຊານິຕ຺ວາ. ຕທນຸສາເຣນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຣິພ຺ຣູຫນ຺ໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທິກໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອປິ ປຏິປຊ຺ເຊມ. ສາ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິ ຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິສກລຫິຕາຍ ອມ຺ຫາກໍ ສິຍາ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສີລປຏິປຕ຺ຕິໍ ຕາວ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາເຓສຸ ຈາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ປຐມຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມສມູເຫ, ພ຺ຣຫ຺ມນິກາເຍ ວາ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຣິສາຍ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ຕສ຺ສ ປຣິຈາຣກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ. ອາຍຸວຓ຺ຓາທີຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ. ສຕິປິ ເຕສໍ ຕິວິຘານມ຺ປິ ປຐເມນ ຌາເນນ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ຌານສ຺ສ ປນ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ເຕນາຕິ ຫີເນນ, ສາ ຈສ຺ສ ຫີນຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ຫີນຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ວາ ຫີນໍ. ກປ຺ປສ຺ສາຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ. ຫີນປຓີຕານໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິເມນ, ສາ ຈສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ມຊ຺ຌິມຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນາຕິສຸຠາວິຕໍ ວາ ມຊ຺ຌິມໍ. ອຸປຑ຺ຒກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ໂປ. ວິປ຺ຜາຣິກຕໂຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ເຊຫິ ປມາຓໂຕ ວິປຸລຕໂຣ, ສຠາວໂຕ ອຸຬາຣຕໂຣ ຈ ໂຫຕິ. ສຠາເວນປິ ຫິ ອຸຬາຣຕໂຣວ, ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິຕ຺ຕາຠາທີນໍ, ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີນຎ຺ຈ ກາເຍ ສຕິປິ ສຠາວເວມຕ຺ເຕ ເອກຕ຺ຕວເສເນວ ວວຕ຺ຖາປີຍຕີຕິ ‘‘ເອກຕ຺ຕກາຍາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐນ, ສາ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ສຸຠາວິຕໍ ວາ ສມ຺ມເທວ ວສິຠາວໍ ປາປິຕໍ ປຓີຕໍ ປຘານຠາວໍ ນີຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ອິຘາປິ ກປ຺ໂປ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ມຫາກປ຺ປສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ເຕຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕິວິຘາປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕາຕິ ຕິເຫຕຸກຠາເວນ ສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ເຠໂທ ອຕ຺ຖິ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນານຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທຓ຺ຑອຸກ຺ກາຍາຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາຍ. ສຣຕີຕິ ຘາວຕິ ວິຍ. ວິສ຺ສຣຕີຕິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຘາວຕິ. ທ຺ເວ ກປ຺ປາຕິ ທ຺ເວ ມຫາກປ຺ປາ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ອາຠສ຺ສຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຣິຕ຺ຕາຠາ, ອປ຺ປມາຓາຠາປິ ຄຫິຕາ.

ໂສຠນາ ປຠາ ສຸຠາ, ສຸຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ນິຈ຺ຈລາຍ ເອກຄ຺ຆນາຍ ປຠາຍ ສຸໂຠຕິ ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ‘‘ສຸເຠນ ໂອກິຓ຺ຓາ ວິກິຓ຺ຓາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອຕ຺ຖາປິ ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣກຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ. ນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຠາ ຄຈ຺ຉຕິ ເອກຄ຺ຆນຕ຺ຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິເມວ ຠຊນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ, ສຎ຺ຎາຍ ຈ ເອກຣູປຕ຺ຕາ. ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂາຍຸວຓ຺ຓາທິຜລຕ຺ຕາ ເວຫປ຺ຜລາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ.

ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐິຕາ ນປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ນ ສພ຺ພກາລິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂຕ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎ ໂລເກ ສຸຎ຺ຎໍ ຕໍ ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສາ ນ ສພ຺ພກາລິກາ, ຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐານສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິໂຍ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຸທ຺ຘາວາສານໍ ສຕ຺ຕາວາສຠາວທີປເນເນວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສຕ຺ຕາວາສໍເຍວ ຠຊນ຺ຕິ.

ສຸຂຸມຕ຺ຕາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ເນວ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສພ຺ພໂສ ອວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິປ຺ຜຸຏວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ອວຕ຺ວາ.

໑໒໘. ຕຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິນ຺ຕິ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣູປໂຕ, ມນຸສ຺ສາທິວິຠາຄໂຕ, ສງ຺ເຂປໂຕ, ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ເຠທໂຕ ຈ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສາ ສມຸທຍຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ສາ ປຐມາຍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄເມປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ, ອສ຺ສາທໂຕ ຈ ອສ຺ສາທໍ. ອຍໍ ອນິຈ຺ຈາທິຠາໂວ ອາທີນໂວ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິນີຍຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ, ສຫ ມຄ຺ເຄນ ນິພ຺ພານໍ. ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມານທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນາຫນ຺ຕິ ວາ, ຕຓ຺ຫາວເສນ ມມນ຺ຕິ ວາ ອຠິນນ຺ທນາປິ ມານສ຺ສ ປຣິຕສ຺ສນາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ເສເສສຸ ອຏ຺ຐສຸປິ ວາເຣສຸ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຸປຣິ ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ທຸຕິຍາຍຕເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປໍ ນຕ຺ຖິ. ປຸນ ຕຕ຺ຖາຕິ ປຐມາຍຕເນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອໂກ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈ ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອາຫາຣວເສນ ໂຍຊນາ ນ ສມ຺ຠວຕິ.

ຍໂຕ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ທາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກາລວຈໂນ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໑) ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທາ ໂຂ’’ຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈິປິ ສງ຺ຂາຣໍ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ສາຕິສຍສ຺ສ ສມາຘິພລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາພເລເນວ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ອສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາພເລເນວາ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ. ປຊານນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ, ປຐມຊ຺ຌານຜສ຺ເສນ ວິນາ ປຣິຊານນາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຊານນ຺ໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ວິເສເສນ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກຕິ ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ, ອສິນິທ຺ຘາ ວາ ວິປສ຺ສນາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ. ຐຕ຺ວາຕິ ປາທກກຣຓວເສນ ຐຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎຕຣອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ, ເອເກກສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘຕາ ສິຍາ. ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຕິສຍສ຺ສ ສມາຘິພລສ຺ສ ອຠາໂວ ທີປິໂຕ. ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສາຕິສຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາພລສ຺ສ ຠາໂວ. ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ອາສວາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທສ຺ສນກາຣຓາ ປນ ປຣິກ຺ຂີຓາ ‘‘ທິສ຺ວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທສ຺ສນາຍຕ຺ຕປຣິກ຺ຂຍຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ທສ຺ສນໍ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ປຸຣິມກິຣິຍາ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ

໑໒໙. ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສຸ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອາທິນາ ປຣິຊານນາທິວສປ຺ປ ວຕ຺ຕນິຄ຺ຄມນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕນາມຎ຺ຈ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອິເມ ສນ຺ຘາຍ ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ເກນ ສຠາເວນ. ສຠາໂວ ຫິ ຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ອຣຓີຍໂຕ ຎາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອວ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິກໍ ສວິເສສໍ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ເອເຕນ ສຕິປິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຠາເວ ເຍນ ຠາວນາວິເສເສນ ຕໍ ຌານໍ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ຠາວນາວິເສໂສ ທີປິໂຕ. ຠວຕິ ຫິ ສມານຊາຕິຍຸຕ຺ໂຕປິ ຠາວນາວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ, ຍຖາ ຕໍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕຕາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕຖາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕາຍ, ເອວໍ ອນິຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຕາຍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນປິ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຉິເມ ວິໂມກ຺ເຂ ນິໂຣເຘ ນຕ຺ຖິ, ເກວໂລ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ໂຐ ເອວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ສຍເມວ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ.

ຣູປີຕິ ເຍນາຍໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐໍ ຣູປໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ວິສິຏ຺ເຐນ ຣູເປນ ‘‘ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ຣູປີ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປນໂຕ, ຕເທວ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປວເສນ ປຏິລທ຺ຘໍ ຌານໍ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປີຠາວສາຘກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຣູປານີຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີລກສິຓາທິຣູປານີ’’ຕິ. ຣູເປ ກສິຓຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ຌານໍ ວທຕິ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອຣູປສຎ຺ຎີ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປນາຍໍ ສຸຠນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພາໂຠຄວເສນ ຕຖາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕຖາວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂຈທນາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ສຸວິສຸທ຺ເຘສຸ ນີລາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ຕຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ, ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຠາວນາ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຏິກູລໂຕ ທຫນ຺ຕິ ເຕສຸ ຕໂຕ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໒໑໒) ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ສຸຠວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຍິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ. ນ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເອກເທໂສປິ ຕຕ຺ຖ ອວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ. ອຸຕ຺ຕໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ອຣິເຍເຫວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ອຣິຍຜລປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ.

໑໓໐. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຐມສມາປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕາວ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາຕິ ກຕ຺ຖຈິ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອຏ຺ຐິໂຕ ເອວ, ນິຣນ຺ຕຣເມວ ປຏິປາຏິຍາ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຈ ສມາປຊ຺ຊເຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອິຈ຺ຉຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມາປຊ຺ຊຕິ ປວິສຕີ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ຕໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນາຕິ ທ຺ວີຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຠາເຄຫິ, ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປກາຍໂຕ, ມຄ຺ເຄນ ນາມກາຍໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ວິມຸຈ຺ຈິຕພ຺ພຠາເຄຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຈ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນຫິ ກາຍທ຺ວຍໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຄາຖາຍ ຈ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນລາຠິໂນ ອຸປສິວພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວຕາ ‘‘ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ມຸນິ ອກ຺ຂາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ປເລຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ທິສໍ ຄໂຕ’’ຕິ ໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ມຸນິ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ອຣູປໍ ອຸປປນ຺ໂນ ເສກ຺ຂມຸນິ ປກຕິຍາ ປຸພ຺ເພວ ຣູປກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນາມກາຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຸນ ນາມກາຍາປິ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປາທາຍ ປຣິນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ, ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິກໍ ສມຎ຺ຎໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ກິໍ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣລາຠີວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ສພ຺ພາຣຸປ຺ປລາຠີວເສນາຕິ ຍຖິຈ຺ຉສິ, ຕຖາ ໂຫຕຸ, ຍທິ ສພ຺ພາຣຸປ຺ປລາຠີວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣລາຠີວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ອນຸໂລມມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ຍສ຺ມາ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນສຸ ເອກສ຺ສາປິ ລາຠີ ‘‘ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠີ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ເຂ ເອກເທສສ຺ສາປິ ຕໍນາມທານສມຕ຺ຖຕາສມ຺ຠວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂສມຎ຺ຎາ ສມຸທາເຍ ວິຍ ຕເທກເທເສປິ ນິຣຸຬ຺ຫາປຕ຺ຕິສມຎ຺ຎາ ວິຍາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຉພ຺ພິຘຕໍປິສ຺ສ ເກຈິ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນິຈ຺ຉິໂຕວາຍໍ ປຎ຺ໂຫ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ, ສາຣສມາສາຈຣິຍາ ຈ. ເຕ ຫິ ‘‘ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠຍຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິວິປສ຺ສນາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣູປາວຈຣສມາຘິນາປິ ສມາຘິປຣິປນ຺ຖໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວໍ ຣູປຊ຺ຌານຠາເຄນ, ອຣູປຊ຺ຌານຠາເຄນ ຈ ອຸຠໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຍສມາໂນ. ‘‘ຕາທິສເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍາທິສໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນ, ຕາທິສໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຄຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຫຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຉພ຺ພິຘຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ໂຫ. ວຓ຺ຓນໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ. ຈິເຣນາຕິ ເຖຣສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ຈິເຣນ ກາເລນ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ສໍສຍເຉທກໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ປຎ຺ໂຫ. ນ ເກນຈິ ສຸຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ເກນຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອິທໍ ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕໍ, ກິຎ຺ຈາປິ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຎ຺ຈາປິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອິເມ ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ເຕນ ຣູປາວຈຣຠາວນໂຕ ອາຣຸປ຺ປຠາວນາ ສວິເສສໍ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາຠາວໂຕ, ອຸປຣິຠາວນາຠາວໂຕ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣຸປ຺ປຠາວນານິທ຺ເທເສ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິອາທິ, (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໘໑) ຕໍ ສມຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິປາຐມາຫ (ປຸ. ປ. ນິທ຺ເທສ ໒໗). ສພ຺ພຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອນຸໂລມາທິໂຕ ສມາປຊ຺ຊເນນ ສາຕິສຍໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐມຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ຈ ອິມາຍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພເສຏ຺ຐຕາ ເວທິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ມຫານິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໓. ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ປູຊນີຍຠາວໂຕ, ພຸທ຺ຘສມ຺ປທຎ຺ຈ ປຫາຍ ປວຕ຺ຕຕາ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫຕາ ກາເລນ ມຫຕາ ວາ ຄຸຓຣາສິນາ ສາຘິຕໍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫນ຺ຕຠາວາຍ, ຘາຕູນໍ ພຫຸຠາວາຍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຏໍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ສພ຺ພໂລກາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານໍ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ມຫໂຕ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫຕິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕໍ. ຄິຊ຺ຌາ ເອຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີຕິ ຄິຊ຺ຌໍ, ຄິຊ຺ຌໍ ກູຏໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ຄິຊ຺ຌໍ ວິຍ ວາ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ປພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຊ຺ຌາ’’ຕິອາທິ. ອຠິຍາຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອຠິຠວນຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຠິວິຊານາຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔; ໓.໘໕; ມ. ນິ. ໓.໒໕໖) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວນຕ຺ຖາຍ ຍາຕຸກາໂມ’’ຕິ. ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນຕິ ‘‘ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ວຊ຺ຊີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຣາຊາໂນ, ວຊ຺ຊີຣຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຣາຊາໂນ ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນ. ວຊ຺ຊິຣຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ວຊ຺ຊິສມຎ຺ຎາ ຕນ຺ນິວາສິຣາຊກຸມາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣາຊິທ຺ຘິຍາຕິ ຣາຊຠາວານຸຄເຕນ ສຠາເວນ. ໂສ ປນ ສຠາໂວ ເນສໍ ຄຓຣາຊູນໍ ມິໂຖ ສາມຄ຺ຄິຍາ ໂລເກ ປາກໂຏ, ຈິຣຏ຺ຐາຍີ ຈ ອໂຫສີຕິ ‘‘ສມຄ຺ຄຠາວໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸ ອນຸ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ, ປຕາໂປ, ໂສ ປນ ເນສໍ ປຕາໂປ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິວາຫນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸສິກ຺ຂິຕຠາເວນ ໂລເກ ປາກໂຏ ຊາໂຕຕິ ‘‘ເອເຕນ…ເປ… ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເລນາຕິ ກຸຎ຺ຈິກາຉິທ຺ເທນ. ອສນນ຺ຕິ ສຣໍ. ອຕິປາຕຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ໂປງ຺ຂສ຺ສ ອນຸໂປງ຺ຂໍ, ປຸຣິມສຣສ຺ສ ໂປງ຺ຂປທານຸຄຕໂປງ຺ຂໍ ອິຕຣໍ ສຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຣາຘິຕນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌິຕໍ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີຕິ ອຸມ຺ມູລນວເສນ ກຸລສນ຺ຕຕິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ. ອຍນໍ ວຑ຺ຒນໍ ອໂຍ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິຍາ ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ວິທູຣໂຕ ຂິປຕິ, ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄງ຺ຄາຍນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາສມີເປ. ປຏ຺ຏນຄາມນ຺ຕິ ສກຏປຏ຺ຏນຄາມໍ. ອາຓາຕິ ອາຓາ ວຕ຺ຕຕິ. ອຑ຺ຒໂຍຊນນ຺ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏເນ ອຑ຺ຒໂຍຊນຏ຺ຐານວາສິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏເນ. ພລວາຆາຕຊາໂຕຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂກໂຘ.

ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ. ຄເຕນາຕິ ຄມເນນ.

ຣາຊອປຣິຫານິຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໑໓໔. ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພກາລໍ ສມສີຕຸຓ຺ຫາວ ອຸຕຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຓ຺ຫໍ ສນ຺ນິປາຕາຕິ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິປາຕາ, ຕໍ ປນ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິປາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິວສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິປາຕພຫຸລາຕິ ປຈຸຣສນ຺ນິປາຕາ. ໂວສານນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ. ‘‘ຍາວກີວ’’ນ຺ຕິ ເອກເມເວຕໍ ປທໍ ອນິຍມໂຕ ປຣິມາຓວາຈີ, ກາໂລ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ວຸທ຺ຘິເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຓ຺ຫໍ ອສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກຸລາຕິ ຂຸຠິຕາ, ນ ປສນ຺ນາ. ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວຄ຺ຄພນ຺ຘໂຕ ວິຠຊ຺ຊ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຫຸຕ຺ວາ.

ສນ຺ນິປາຕເຠຣິຍາຕິ ສນ຺ນິປາຕາໂຣຈນເຠຣິຍາ. ອຑ຺ຒຠຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສາມິຠຸຕ຺ຕາ ຈ. ໂອສີທມາເນຕິ ຫາຍມາເນ.

ປຸພ຺ເພ ອກຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ສຸງ຺ກນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑ ນທີຕິຕ຺ຖຄາມທ຺ວາຣາທີສຸ ຣາຊປຸຣິສານໍ ທາຕພ຺ພຠາຄໍ. ພລິນ຺ຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສາທິໂຕ ຉຠາຄໍ, ສຕ຺ຕຠາຄນ຺ຕິອາທິນາ ລທ຺ຘກຣໍ. ທຓ຺ຑນ຺ຕິ ທສວີສຕິກຫາປຓາທິກໍ ອປຣາຘານຸຣູປໍ ຄເຫຕພ຺ພຘນທຓ຺ຑໍ. ວຊ຺ຊິຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຊ຺ຊິຣາຊຘມ຺ມໍ. ອິທານິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນາທີສຸ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປ ອາທີນວານິສໍເສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣິຈຣິຍກ຺ຂມາຕິ ອຸປຏ຺ຐານກ຺ຂມາ.

ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາມຕ຺ຕາ, ນີຕິສຕ຺ຖວິຫິເຕ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐປິຕາ ມຫາມຕ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ຕາ, ເຕສໍ. ເທນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ. ສເຈ ໂຈໂຣຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ສເຈ ໂຫນ຺ຕິ. ປາປຠີຣຸຕາຍ ອຕ຺ຕນາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑນີຕິສຎ຺ຎິເຕ ໂວຫາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂວຫາຣິກາ, ເຍ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕຘຣາ ນີຕິສຸຕ຺ຕຘຣາ, ອີທິເສ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉເຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕາ. ປຣມ຺ປຣາຠເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກຸເລສຸ ຊາຕາ ອຄຕິຄມນວິຣຕາ ອຏ຺ຐມຫລ຺ລກປຸຣິສາ ອຏ຺ຐກຸລິກາ.

ສກ຺ກາຣນ຺ຕິ ອຸປກາຣໍ. ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິເມ ອມ຺ຫາກໍ ຄຣຸໂນ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠາວໍ ປຕິ ປຕິ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ມາເນນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາເນນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ສມ຺ມານນໍ ເຕສຸ ເນສໍ ອຕ຺ຕມນຕາປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມເນນ ປິຍາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິປຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ປຓິປາຕໍ. ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິເມ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາມຫາ, ມາຕາມຫາ’’ຕິອາທິນາ ນີຈຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸຈິຕ຺ຕາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ສນ຺ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ຆເຏຕຸໍ.

ປສຍ຺ຫາກາຣສ຺ສາຕິ ພລກ຺ກາຣສ຺ສ. ກາມໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ປູຊນີຍຕາຍ ‘‘ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ປາຬິຍໍ ວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ວຸທ຺ຘິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາ, ໂນ ປຣິຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸກ຺ກເມນ ‘‘ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອລທ຺ໂຘກາເສ ປາປກມ຺ເມ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກ ວາ ອນວສໂຣວ ເທວໂຕປສຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ລທ຺ໂຘກາເສ ສິຍາ ເທວໂຕປສຄ຺ຄສ຺ສ ອວສໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ…ເປ… ວຑ຺ເຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ພລກາຍສ຺ສ ທິຄຸຓຕິຄຸຓຕາທສ຺ສນໍ, ປຏິຠຍຠາວທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ເທວຕານໍ ສງ຺ຄາມສີເສ ສຫາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ. ອາວຣຓໂຕຕິ ນິເສຘນໂຕ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕາ ຘມ຺ມິຍາຕິ ອິຘ ‘‘ຘມ຺ມິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມິຄສູກຣາທິຆາຕາຍ ສຸນຂາທີນໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວນຈຣຓໍ ວາໂຊ, ມິຄວາ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ວາ ວາເຊນ຺ຕິ ເນນ຺ຕີຕິ ວາຊິກາ, ມິຄວຘຈາຣິໂນ. ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກາຍິກວາຈສິກປໂຍເຄນ ຫິ ສາ ໂລເກ ປາກຏາ ປກາສຠູຕາຕິ.

໑໓໕. ເທວາຍຕນຠາເວນ ຈິຕຕ຺ຕາ, ໂລກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກາຣຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ ເຈຕິຍໍ ອໂຫສິ.

ກາມໍກາຣວເສນ ກິຎ຺ຈິປິ ນ ກຣຓີຍາຕິ ອກຣຓີຍາ. ກາມໍກາໂຣ ປນ ຫຕ຺ຖຄຕກຣຓວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຠິມຸຂຍຸທ຺ເຘນາຕິ ອຠິມຸຂໍ ອຸຊຸກເມວ ສງ຺ຄາມກຣເຓນ. ອຸປລາປນໍ ສາມໍ ທານຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠໂທປິ ອິຘ ອຸປາໂຍ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມິຖຸເຠທາຍາ’’ຕິ. ຍຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ອນຸປາຍຕາ ປເຄວ ປກາສິຕາ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸປລາປນາຍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມິຖຸເຠທາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ວຈນໍ. ກຖາຍ ນຍໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍາວກີວຎ຺ຈ…ເປ… ໂນ ປຣິຫານີ’’ຕິ ອິມາຍ ຠຄວໂຕ ກຖາຍ ນຍໍ ອຸປາຍໍ ລຠິຕ຺ວາ.

ອນຸກມ຺ປາຍາຕິ ວຊ຺ຊິຣາເຊສຸ ອນຸຄ຺ຄເຫນ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ກຖນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ກາຕພ຺ພຍຸທ຺ຘກຖໍ. ອຸຊຸໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ປຏິຣາຊາໂນ ອາເນຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິຂານໍ ອຎ຺ຎຖາຠາວາປາທເນນ ອຸຊຸຠາວໍ ກຣິສ຺ສາມິ.

ປຕິຏ຺ຐິຕຄຸໂຓຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕາຈຣິຍຄຸໂຓ. ອິສ຺ສຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕຸ, ມຍໍ ອນິສ຺ສຣາ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ລິຈ຺ຉວິໂນ ນ ສນ຺ນິປຕິໍສູຕິ ໂຍຊນາ. ສູຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ພລເຠຣິນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘາຍ ພລກາຍສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານເຠຣິໍ.

ຠິກ຺ຂຸອປຣິຫານິຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ອປຣິຫານາຍ ຫິຕາຕິ ອປຣິຫານິຍາ, ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ອປຣິຫານິຍາ, ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອປຣິຫານິຍາ ກາຣກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິຫານິກເຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ປຣິຫານິກຣານໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ວຸທ຺ຘິເຫຕຸຠູເຕ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ອຸປຣູປຣິ ຎາຓາໂລກໍ ປສາເທນ຺ຕີ ສຕ຺ຕານໍ ຫທຍນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ປກາເສຕພ຺ເພ ຈ ອຕ຺ເຖ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປາກເຏ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈນ຺ທສຫສ຺ສໍ…ເປ… ກຖຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ວຊ຺ຊີນໍ ອຠິຓ຺ຫສນ຺ນິປາຕາທິປຏິປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ໂຕເຍວ ອຍໍ ອປຣິຫານິຍກຖາ ອນິຍ຺ຍານິກາ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສາສເນ ຕຖາຣູປີ ກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ, ສາ ໂຫຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ, ຍາຍ ສາສນໍ ມຍ຺ຫໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຣມ຺ປິ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອປຣິຫານິເຍ ຘມ຺ເມ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ເທເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ວຊ຺ຊິສຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘາປິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕໂຕ’’ຕິອາທິ ທິສາສຸ ອາຄຕສາສເນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ກຖນໍ. ວິຫາຣສີມາ ອາກຸລາ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ອຸໂປສຖປວາຣຓາ ຐິຕາ.

ໂອລີຍມານໂກຕິ ປາຬິໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວິນສ຺ສມາໂນ. ອຸກ຺ຂິປາເປນ຺ຕາຕິ ປຄຸຓຠາວກຣເຓນ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓເນນ ຈ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ (ປາຣາ. ໕໖໕ ວິຕ຺ຖາຣວຕ຺ຖຸ). ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ ທສວຕ຺ຖຸທີປເນນ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ວິຕ຺ຖາຣວຕ຺ຖຸ). ‘‘ຄິຫິຄຕານີຕິ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄິຫີສຸ ຄຕານິ, ເຕຫິ ຎາຕານິ ຄິຫິຄຕານິ. ຘູມກາໂລ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘູມກາລິກໍ ຈິຕກຘູມວູປສມໂຕ ປຣໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ສາສເນ ຖິຣຠາວໍ ອນິວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ອຸປຄຕາ. ເຖຣກາຣເກຫີຕິ ເຖຣຠາວສາຘເກຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ. ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍຕິ ປພ຺ພຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ. ສີລາທິຄຸເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນເມວ ສາສເນ ປຣິຓາຍກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ໂອວາທໍ ນ ເທນ຺ຕິ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ປເວຓີກຖນ຺ຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິທີປນໍ ຘມ຺ມກຖໍ. ສາຣຠູຕໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສມ຺ປາປເນນ ສາຣຠູຕໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໂກສລ຺ລອນຸຕ຺ຕຣສີຕີຠາວອຘິຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມຕນ຺ຕິໍ.

ປຸນພ຺ຠວທານໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ອິຕເຣຕິ ເຍ ນ ປຈ຺ຈຍວສິກາ ນ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ, ເຕ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວສໍ.

ອາຣຎ຺ຎເກສູຕິ ອຣຎ຺ຎຠາເຄສຸ ອຣຎ຺ຎປຣິຍາປນ຺ເນສຸ. ນນຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ຕຓ຺ຫາ ສາວຊ຺ຊາ ເອວາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຄາມນ຺ຕເສນາສເນສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ‘‘ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສິເນຫາທໂຍ ວິຍ ອາຣຎ຺ຎເກສຸ ເສນາສເນສຸ ສາລຍຕາ ເສວິຕພ຺ພປກ຺ຂິຍາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຕ຺ຕນາວາຕິ ສຍເມວ, ເຕນ ປເຣຫິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍ ສຣເສເນວ ອນາຄຕານໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນໍ, ອາຄຕານຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາສິສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາ ນີຫາເຣນາຕິ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ອຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ. ຄຫິຕສຊ຺ຌາຍກຣຓນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນໍ. ຈິນ຺ຕນຕ຺ໂຖ ຫິ ສຊ຺ຌາຍສທ຺ໂທ.

ເອນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນິສີທນ຺ຕິ ອາສນປຎ຺ຎາປນາທິນາ.

໑໓໗. ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ ອາຣາໂມ. ກມ຺ເມ ຣຕາ, ນ ຄນ຺ຖຘຸເຣ, ວາສຘຸເຣ ວາຕິ ກມ຺ມຣຕາ, ອນຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕປ຺ປຣຠາເວນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສຸຕາ. ອິຕິ ກາຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກາຕພ຺ພໍ ອຸຈ຺ຈາວຈກມ຺ມໍ ຈີວຣວິຈາຣຓາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນນ຺ຕິ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏາທິກຣຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຐມປຏລາທີນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນກາຣຓຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອຍໍ ກມ຺ມຣາມຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ກໂຣນ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕເຍວ. ອຕິຣຈ຺ຉານກຖາຠາເວປິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕປ຺ປຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓວຈນໍ. ປຣິຍນ຺ຕກາຣີຕິ ສປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາ. ‘‘ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໙໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຠສ຺ໂສ ວາຕິ ປຣິມິຕກໂຖເຍວ ເອກນ຺ເຕນ ກເຖຕພ຺ພສ຺ເສວ ກຖນໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ.

ນິທ຺ທາຍຕິເຍວາຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ ອນາທີນວທສ຺ສີ ນິທ຺ທາຍຕິເຍວ. ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕນາທິນາ ນ ນໍ ວິໂນເທຕິ.

ເອວໍ ສໍສຏ຺ໂຐ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ສໍສຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຫຣຕິ.

ທຸສ຺ສີລາ ປາປິຈ຺ຉາ ນາມາຕິ ສຍໍ ນິສ຺ສີລາ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາປາ ລາມກາ ອິຈ຺ຉາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉາ.

ປາປປຸຄ຺ຄເລຫິ ເມຕ຺ຕິກຣຓໂຕ ປາປມິຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ສທາ ສຫ ປວຕ຺ຕເນນ ປາປສຫາຍາ. ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຕາທິນາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ປາປສມ຺ປວງ຺ກາ.

໑໓໘. ສທ຺ຘາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ອາຄຕສທ຺ຘາ ອາຄມນີຍສທ຺ຘາ, ສາ ສາຕິສຍາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປໂຣປເທເສນ ວິນາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ອວິປຣີຕໂຕ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈປຏິເວຘໂຕ ອາຄຕສທ຺ຘາ ອຘິຄມສທ຺ຘາ ສຸຣພນ຺ຘາທີນໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໑໘; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໓) ວິຍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປສາໂທ ປສາທສທ຺ຘາ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາທີນໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໑; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ, ວິຕ຺ຖາໂຣ) ວິຍ. ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນວເສນ ກປ຺ປນໍ ໂອກປ຺ປນໍ. ທຸວິຘາປີຕິ ປສາທສທ຺ຘາປິ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາປິ. ຕຕ຺ຖ ປສາທສທ຺ຘາ ອປຣເນຍ຺ຍຣູປາ ໂຫຕິ ສວນມຕ຺ເຕນ ປສີທນໂຕ. ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສທິໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຫີຕິ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ຫິຣີ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິຣິ, ຫິຣິ ມໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ຫິຣິມນາຕິ ອາຫ ‘‘ປາປ…ເປ… ຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປາປໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ຺ຕິ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠາຍນ຺ຕີຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ.

ພຫຸ ສຸຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ເອເຕນາຕິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ສຸຕຄ຺ຄຫຓໍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຘາຣຓປຣິຈຍປຣິປຸຈ຺ຉານຸເປກ຺ຂນທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານານໍ ເປຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສວນມູລກຕ຺ຕາ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕີຓິ ປິຏການິ. ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ. ຕທປິ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕພາຫຸສຈ຺ຈກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ສຈ຺ຈປຏິເວຘາວເຫນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວສ຺ສ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂສຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິພຫຸສ຺ສຸໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖກພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນກພຫຸສ຺ສຸຕາທໂຍ ວິຍ ປເທສິໂກ ອຫຸຕ຺ວາ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ພາຫຸສຈ຺ຈສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຍນໂຕ ກຖນໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖກພຫຸສ຺ສຸໂຕ. ເຕ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມານໍ ມູລຠູເຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ.

ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕໍ. ຕໍ ປນ ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກກາຕິ ເອກາກິໂນ, ວູປກຏ຺ຐວິຫາຣິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ປຣໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອສຸກນາໂມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ປຏິຊານາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຈິຣກຕາທິອນຸສ຺ສຣຓສມຕ຺ຖສຕິເນປກ຺ການໍ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວຣູເປ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ.

໑໓໙. ພຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອງ຺ໂຄຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປສຕ຺ໂຖ, ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓຕິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐານໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປີຬນາທິປ຺ປກາຣໂຕ ວິຈໂຍ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປວິຈຍລກ຺ຂໂຓ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄໂຫ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ. ຜຣຓໍ ວິປ຺ຜາຣິກຕາ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຜຣຓລກ຺ຂໂຓ. ອຸປສໂມ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫານໍ ວູປສມນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປສມລກ຺ຂໂຓ. ອວິກ຺ເຂໂປ ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂໂຓ.

ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ຉຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫີ’’ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິມໍ ກາຣຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນວຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອປຈາຍນຕາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ປນ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາ, ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເອກາທສາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ທສຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ, ສງ຺ຆສີລຈາຄເທວຕາອຸປສມານຸສ຺ສຕິ, ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ປນ ປສາທນິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເອກາທສາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາ, ອຸຕຸສຸຂເສວນຕາ, ອິຣິຍາປຖສຸຂເສວນຕາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍຄຕາ, ສາຣທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ. ທສຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓໍ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫຓໍ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຫໍສນໍ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ, ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນໍ, ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນໍ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ປນ ‘‘ຌານວິໂມກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເອກາທສຫີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ນາມ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ນາມ ປຣິຍາຍກຖາຕິ ‘‘ອິມິນາ ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໐. ເຕຠູມເກ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອນຸປສ຺ສຕິ ເອຕາຍາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄຕສຎ຺ຎາຍ ຠາວິຕາຍ ວິຠາວິຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ວາຍໍ ວິປສ຺ສນາຍ ເອວ ນິທ຺ເທໂສ. ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂລກິຍວິປສ຺ສນາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ໂລກິຍວິປສ຺ສນາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ມິສ຺ສກາເປຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຣາໂຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕວເສນາຕິ ຕຖາ ອາຄຕປາຬິວເສນ ‘‘ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ວິຣາຄສຎ຺ຎາ, ນິໂຣຘສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາປິ ສິຍຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໔໑. ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ. ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສທ຺ວເຍປິ. ອິມານິປິ ເມຕ຺ຕາກາຍກມ຺ມາທີນິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ອາຄຕານິ ເຕສໍ ເສຏ຺ຐປຣິສຠາວໂຕ. ຍຖາ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄິຫີສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ຈຕຸປຣິສສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກຘມ຺ມສ຺ສວເນນປິ ເມຕ຺ຕາກາຍກມ຺ມານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຈາຣິຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມປູຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນອຕ຺ຖກຖນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໂຕ.

ອາວີຕິ ປກາສໍ, ປກາສຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ຣໂຫຕິ ອປ຺ປກາສໍ, ອປ຺ປກາສຕາ ຈ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ສຫາຍຠາວຄມນໍ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ. ອຸຠເຍຫີຕິ ນວເກຫິ, ເຖເຣຫິ ຈ.

ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ.

ກາມໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘານໍ ນຍນານໍ ອຸມ຺ມີລນາ, ປສນ຺ເນນ ມຸເຂນ ໂອໂລກນຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມເມວ, ຍສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນຍນານໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘຕາ, ມຸຂສ຺ສ ຈ ປສນ຺ນຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ.

ລາຠສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ ‘‘ລາຠາວຕ, ລາໂຠ ລທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຕີຕກາລິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທໂຍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ອາຄຕາຕິ ຘມ຺ມິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຫນາທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນປຸພ຺ພກໍ ກາເຍນ ວິຠຊນນ຺ຕິ ມູລເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ປຏິວິຠາໂຄ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ວາ ລາຠໍ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ເອວ.

ຕໍ ຕໍ ເນວ ຄິຫີນໍ ເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຊີວໂສຘນຕ຺ຖໍ. ນ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຕນາວ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ສາຘາຣຓໂຕ ຐປນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫຓກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກາໂລ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ປຸພ຺ພາໂຠເຄນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ໂຘ ປຸຣິມກາໂລ. ຕຍິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ເພ ວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘລາຠໍ ໂອສານລກ຺ຂຓໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສາຘາຣຓໂຠຄີ, ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ ຈ ໂຫຕິ.

ອິມໍ ປນ ສາຣຓີຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ. ນ ຫິ…ເປ… ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ເອວ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຣມ຺ໂຠປິ ຕາວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ’’ຕິ ອິມິນາ ລາຠສ຺ສ ຘມ຺ມິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ອຂຓ຺ເຑນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄິຕໍ, ສາຘາຣຓໂຠຄິຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິ ປນ ຕທຸຠເຍ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປູຣິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປູເຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ວາ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມເຍວ ໂຫຕີຕິ. ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປນສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິຊຄ຺ຄນຏ຺ຐາເນ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປລິໂພຘຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣກສ຺ສ ໂອທິສ຺ສກທານໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄິລານາທີນໍ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອປ຺ປຏິວິຠາຄປກ຺ຂິກໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ພ຺ຍຕິເຣກປ຺ປຘາໂນ ຫິ ປຏິວິຠາໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອທາຕຸມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກຣຸຓາຍນວເສນ, ນ ວຕ຺ຕປູຣຓວເສນ.

ສຸສິກ຺ຂິຕາຍາຕິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣຓວິຘິມ຺ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິຕາຍ, ສຸກຸສລາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸສິກ຺ຂິຕາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ວາທສຫິ ວສ຺ເສຫິ ປູຣຕິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ທຸປ຺ປູຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ມຫປ຺ຜໂລ ມຫານິສໍໂສ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກຫິປິ ຕາວ ຄຣຸຕເຣຫິ ຜລານິສໍເສຫິ ຈ ອນຸຄໂຕ. ຕໍສມງ຺ຄີ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິເສສລາຠີ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ວິຍ ໂລເກ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ທຸປ຺ປຊຫໍ ທານມຍສ຺ສ, ສີລມຍສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມໍ ສຸທູເຣ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິທານິ ເຍ ສມ຺ປຣາຍິເກ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກ ຈ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນວ ອິສ຺ສາ, ນ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ ຈິຣກາລຠາວນາຍ ວິຘຸຕຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄສີລຕາຍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທທໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຠຊນ຺ຕິ ນໍ ພຫູ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔). ສຸລຠປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ທານວເສນ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍານໍ ປຈ຺ຈຍລາຠສ຺ສ ອິຘານິສໍສຠາວໂຕ ທານສ຺ສ. ປຕ຺ຕຄຕໍ ອສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ນ ຂີຍຕິ ປຕ຺ຕຄຕວເສນ ທ຺ວາທສວສ຺ສິກສ຺ສ ມຫາປຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປູຣິຕຕ຺ຕາ. ອຄ຺ຄຠຓ຺ຑໍ ລຠຕິ ເທວສິກໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຠເຍວາ…ເປ… ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ເຕນ ຈິຣກາລໍ ທານປູຣຕາຍ ປສາທິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ອານິສໍເສສຸ ວິຠາເວຕພ຺ເພສຸ. ອິມານິ ຕໍ ທີປນານິ ວຕ຺ຖູນິ ກາຣຓານິ. ອລຠນ຺ຕາປີຕິ ອມຫາປຸຎ຺ຎຕາຍ ນ ລາຠິໂນ ສມານາປິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄສຠາຄນ຺ຕິ ສຠາຄໍ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄໍ ຊານນ຺ຕິ.

ອນຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ເຖຣານໍ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ເມ ຠນ຺ເຕ ປູຣິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕາ ປກາສິໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິຍຕາຍ, ສຸລຠປຈ຺ຈຍຕາຍປິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸເມວ. ປຕ຺ຕຄຕາຂີຍນສ຺ສ ປນ ວິເສສໍ ວິຠາວນໂຕ ‘‘ອິທໍ ຕາວ…ເປ… ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄິຣິຠຓ຺ຑມຫາປູຊາຍາຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ສກລລງ຺ກາທີເປ, ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ສມຸທ຺ເທ ຈ ນາວາສງ຺ຆາຏາທິເກ ຐເປຕ຺ວາ ທີປປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ກຣິຍມານມຫາປູຊາຍໍ. ປຣິຍາເຍນປີຕິ ເລເສນປິ. ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣຓໂຕປິ ອິທໍ ຍຖາຠູຕປ຺ປເວທນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ປລາຍິໍສຸ ໂຈຣຠເຍນ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸຊ຺ຊີວິກາຍາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີຕິ ກປ຺ປິສ຺ສຕິ. ເຖຣີ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣິກາ ອໂຫສິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ສີລເຕເຊເນວ ເທວຕາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິ.

ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑານິ. ຕໍ ປນ ເນສໍ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ອາທິ ອນ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສູ’’ຕິອາທິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ປນ ສມາທານກ຺ກເມນປິ ອາທິ ອນ຺ຕາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຖນ຺ເຕ, ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ, ວິສທິສູທາຫຣຓໍ ເຈຕໍ ‘‘ອຂຓ຺ຑານີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສານິປິ ອຸທາຫຣຓານິ. ຂຓ຺ຑິຕຠິນ຺ນຕາ ຂຓ຺ຑໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຓ຺ຑໍ, ສີລໍ. ‘‘ຉິທ຺ທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເວມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນໍ ວິນິວິຊ຺ຌນວເສນ ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ຄາວີ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພລຣຫິຕານິ ອສພລານິ. ຕຖາ ອກມ຺ມາສານິ. ສີລສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠາວາປາທນໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ເສຣີ ສຍໍວສີ ຠຸຊິສ຺ໂສ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ຠຸຊິສ຺ສານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠຸຊິສ຺ສຠາວກາຣຓໂຕ ຠຸຊິສ຺ສານີ’’ຕິ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ປາສໍສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ຖານິ. ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠເວຍ຺ຍໍ, ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ, ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ອາທິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍໍ ເຕ ສີເລສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ຈຕູສຸປິ ວິປຕ຺ຕີສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສເນນ ປຣາມຏ຺ຐຸໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຊນານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ.

ສມານຠາວູປຄຕສີລາຕິ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມານຠາວໍ ອຸປຄຕສີລາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິກາ. ກາມໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ນານຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ຕໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕິກໍ, ອິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ນິຍຕຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄສີເລ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາຍນ຺ຕິ ຍາ ອຍໍ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ. ທິຏ຺ຐີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ນິທ຺ໂທສາຕິ ນິຘຸຕໂທສາ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິປາປຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ສຍໍ ນິຍ຺ຍນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍາເປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສິຏ຺ຐິ, ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານທິຏ຺ຐິຠາວນ຺ຕິ ສທິສທິຏ຺ຐິຠາວໍ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວເຘນ ອຠິນ຺ນທິຏ຺ຐິຠາວໍ. ວຸທ຺ຘິເຍວາຕິ ອຣິຍວິນເຍ ຄຸເຓຫິ ວຸຑ຺ຒິເຍວ, ໂນ ປຣິຫານີຕິ ອຍໍ ອປຣິຫານິຍຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຕໂນປິ ສາສນສ຺ສ ອທ຺ຘນິຍຕໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ອິຘ ເທສິຕາ.

໑໔໒. ອາສນ຺ນປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຕາຕິ ກຕິປຍມາສາຘິເກນ ສໍວຈ຺ຉຣມຕ຺ເຕນ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍເຍວາຕິ ‘‘ອິຕິ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິກໍເຍວ ອິຕິ ສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ປຣິມາຓຕ຺ໂຖ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສີລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສີລນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຠທໍ ສີລໍ. ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠູຕໍ ໂລກິຍຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສມາຘີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ສີເລ ຐຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑; ກຖາ. ໘໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ເອໂສຕິ ມຄ຺ຄຜລສມາຘິ. ປຣິຠາວິໂຕຕິ ເຕນ ສີເລນ ສພ຺ພໂສ ຠາວິໂຕ ສມ຺ຠາວິໂຕ. ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ ມຫານິສໍໂສຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິ ຕາວ ສາມຎ຺ຎຜເລຫິ ມຫປ຺ຜໂລ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວູປສເມນ ມຫານິສໍໂສ. ອິຕໂຣ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫາເນນ ມຫປ຺ຜໂລ, ນິພ຺ພຸຕິສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານິສໍໂສ. ຍມ຺ຫິ ສມາຘິມ຺ຫິ ຐຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ປາທກຊ຺ຌານສມາຘິມ຺ຫິ ເຈວ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິສມາຘິມ຺ຫິ ຈ ຐຕ຺ວາ. ສາຕິ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາ. ເຕນ ປຣິຠາວິຕາຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິນາ ສພ຺ພໂສ ຠາວິຕາ ປຣິຠາວິຕາ. ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕາ ສມາຘິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິ ຈ ເຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄຌານງ຺ຄປ຺ປເຠທເຫຕຸຕາຍ ມຫປ຺ຜລາ ສຕ຺ຕທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄເຫຕຸຕາຍ ມຫານິສໍສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາຕິ ຍາຍໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍໍ, ສມາຘິວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍໍ ວາ ຐຕ຺ວາ. ສມຖຍານິກສ຺ສ ຫິ ສມາຘິສຫຄຕາປິ ປຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸເຍວ ຍຖາ ອາສວານໍ ເລໂສປິ ນາວສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພໂສ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໓. ໂລກິຍຕ຺ຖສທ຺ທານໍ ວິຍ ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຠິຣນ຺ຕໍ ອຠິຣຕໍ ອຠິຣຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ອຠິຣຸຈິປຣິຍາໂຍ, ນ ອສ຺ສາທປຣິຍາໂຍ. ອສ຺ສາທວເສນ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາທວຕ຺ຖຸວິຄເມນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ, ຍທິທໍ ຂີຓາສວານໍ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຠິຣຕິວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕ຺ວາ ຕທຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ເວເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖເມວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ. ອາຍາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອຫິ ຍາມາ’’ຕິ. ອຍາມາຕິ ປນ ປາເຐ ອ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ ເຖຣໍ ອາລປຕິ, ນ ປນ ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວໂຕ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄຓໂນ ຫິ ຕທາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຄມນນ຺ຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຄມນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕປາຐມາຫ. ປາຏລິຄມເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຕ຺ຕານເມວ ອນນ຺ຕຣໍ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຕຣູປຕ຺ຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕສີຫນາທວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ປາຐຊາຕໍ. ສມ຺ປສາທນີເຍຕິ ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໑) ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ມາ ມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຕ຺ຖາຣຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸສ຺ສີລອາທີນວວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸກາຕິ ອາວສໂຖ, ຕເທວ ອຄາຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາວສຖາຄາຣນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອາວສຖເຄຫ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນນ຺ຕິ ລິຈ຺ຉວິຣາຊມຄຘຣາຊູນໍ. ສຫາຍກາຕິ ເສວກາ. ກຸລານີຕິ ກຸຏຸມ຺ພິເກ. ສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ສນ຺ຖຣິ, ສພ຺ພໍ ສນ຺ຖຣິ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິ, ຕໍ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ. ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຈາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ເອວ’’ນ຺ຕິ.

໑໔໙. ທຸສ຺ສີໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙; ອ. ນິ. ໕.໑໐) ວິຍ, ນ ຄຣຫຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອສີໂລ ນິສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ຠິນ຺ນສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ສມາທິນ຺ນສີໂລ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ສີລເຠທໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕາວ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອສມາທິນ຺ນສີໂລ ອາຈາຣຫີໂນ, ໂສ ກຖໍ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ໂສປິ ສາຘຸສມາຈາຣສ຺ສ ປຣິຫານິຍສ຺ສ ເຠທິຕຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ເອວ ນາມ. ວິສ຺ສຏ຺ຐສໍວໂຣ ສໍວຣຣຫິໂຕຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປຏ຺ຐານໍ. ມາຆາຕກາເລຕິ ‘‘ມາ ຆາເຕຖ ປາຓິໂນ’’ຕິ ເອວໍ ມາຆາຕາຕິ ໂຆສນໍ ໂຆສິຕທິວເສ.

ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ.

ອຊ຺ຌາສເຍນ ມງ຺ກຸ ໂຫຕິເຍວ ວິປ຺ປຏິສາຣິຠາວໂຕ.

ຕສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ສມາທາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກຕກາຣຓໍ. ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍ ມນໂສ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອິຘໂລກນ຺ຕິ ອຸມ຺ມີລນກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິທສ຺ສນວເສນ ອິຘ ໂລກໍ ປສ຺ສຕິ. ນິມີເລຕ຺ວາ ປຣໂລກນ຺ຕິ ນິມີລນກາເລ ຄຕິນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ປຣໂລກໍ ປສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈມປທນ຺ຕິ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈໂມ ອາທີນວໂກຏ຺ຐາໂສ.

ສີລວນ຺ຕອານິສໍສວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ອາທີນວກຖາຍ ວິປຣິຍາເຍນ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິໍ ຍຖາກາລໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ປາສໍສໍ ສີລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ປນ ອຕ຺ຖວຈນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ອນາມຏ຺ຐໍ.

໑໕໑. ປາຬິມຸຕ຺ຕກາຍາຕິ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ຫາຍ ຘມ຺ມິກຖາຍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອາວສຖາຄາເຣ ເອວ.

ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣມາປນວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍາຕິ ອິສ຺ສຣິຍປ຺ປມາເຓນ, ອິສ຺ສຣິເຍນ ເຈວ ວິຕ຺ຕູປກຣເຓນ ຈາຕິ ເອວໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິປິ ຫິ ໂລເກ ‘‘ມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປາຏລິຄາມໍ ນຄຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປາຏລິຄາໂມ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຐານໍ ອິທານິ ນຄຣໍ ກຕ຺ວາ. ມາເປນ຺ຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ອາຍມຸຂປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຍທ຺ວາຣານໍ ອຸປຈ຺ເຉທນາຍ. ‘‘ສຫສ຺ສເສວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສຫສ຺ສໂສ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກກວຄ຺ຄວເສນ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຆຣວຕ຺ຖູນີຕິ ຆຣປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ. ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕີຕິ ຕໍຕໍເທວຕານຸຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາປາຐການໍ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຕາຫິ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ. ສິປ຺ປານຸຠາເວນາຕິ ສິປ຺ປານຸຄຕວິຊ຺ຊານຸຠາເວນ. ນາຄຄ຺ຄາໂຫຕິ ນາຄານໍ ນິວາສປ຺ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ເສສທ຺ວເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາສາໂຓຕິ ອປ຺ປລກ຺ຂຓປາສາໂຓ. ຂາຓຸໂກຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຂາຓຸໂກ. ສິປ຺ປໍ ຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ສາຣມ຺ຠຏ຺ຐານໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອນາຣມ຺ເຠ ຐາເນ ຕາຫິ ວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄາຫິກາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ວິຍ ຕໍຕໍເຄຫານິ ມາເປນ຺ຕິ ອຸປເທສທານວເສນ. ເນສນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາປາຐການໍ, ສພ຺ພາສໍ ເທວຕານໍ. ມງ຺ຄລໍ ວຑ຺ຒາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມງ຺ຄລໍ ພ຺ຣູເຫສ຺ສນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິຕທສ຺ສນາທີນິ ຫິ ອຸຕ຺ຕມມງ຺ຄລານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອວຍວຘມ຺ເມນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຍຖາ ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອຣິຍກມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອຣິຍເທສວາສິມນຸສ຺ສານໍ. ຣາສິວເສເນວາຕິ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣາສິວເສເນວ, ອປ຺ປກສ຺ສ ປນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ກຍວິກ຺ກໂຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ‘‘ຣາສິວເສເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຓິຊາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ອຕ຺ໂຖ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ວາຓິຊານໍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ, ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວາຓິຊານໍ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠຓ຺ຑປຸເຏ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ໂມເຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຸຏເຠທນນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຠຓ຺ຑປຸເຏ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຈ-ກາຣຕ຺ໂຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ.

໑໕໓. ກາຬກຓ຺ຓີ ສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຓ຺ຫຘມ຺ມພຫຸລຕາຍ ປເຣສຎ຺ຈ ກຓ຺ຫວິປາການຕ຺ຖນິພ຺ພຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປຣູປທ຺ທວກຣາ ອປ຺ເປສກ຺ຂສຕ຺ຕາ. ຕນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອກໍ ສມຍໍ. ຄາມປ຺ປວິສນນີຫາເຣນາຕິ ຄາມປ຺ປເວສນ ນິວສນາກາເຣນ. ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ສກປ຺ປິຕປ຺ປເທເສ. ສຎ຺ຎເຕຕິ ສມ຺ມເທວ ສຎ຺ຎເຕ ສຸສໍວຸຕກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕ.

ປຕ຺ຕິໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປສຸຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອນຸປ຺ປທຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ‘‘ປູຊິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ຕເທວ ປຕ຺ຕິທານໍ ປູຊາ, ອນາຄເຕ ເອວ ອຸປທ຺ທເວ ອາຣກ຺ຂສໍວິຘານໍ ປຏິປູຊາ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຎາຕິມນຸສ຺ສາ ຎາຕິເປຕານໍ ປຕ຺ຕິທານາທິນາ ປູຊນມານນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ ອິເມ ປນ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ສມານາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາຣກ຺ຂາ ສໍວິຘາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ພລິກມ຺ມກຣຓໍ ມານນໍ, ສມ຺ປຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິສ຺ສຍຫຣຓໍ ປຏິມານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸນ຺ທຣານິ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸນ຺ທຣານິ ອິຏ຺ຐານິ ເອວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອນິຏ຺ຐານິ.

໑໕໔. ອາຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ລຫຸເກ ທາຣຸທຓ຺ເຑ ຄເຫຕ຺ວາ ກວາຏຜລເກ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກາຕຸໍ ອາຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ນາວາສງ຺ເຂເປນ ກຕໍ ອຸຬຸມ຺ປໍ, ເວຬຸນຬາທິເກ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ວລ຺ລິອາທີຫິ ກລາປວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸລ຺ລໍ.

ອຸທກຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸທກຏ຺ຐານສ຺ສ ເອຕໍ ‘‘ອຓ຺ຓວ’’ນ຺ຕິ ອຘິວຈນໍ, ສມຸທ຺ທສ຺ເສວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣນ຺ຕິ ອິຘ ນທີ ອຘິປ຺ເປຕາ ສຣຕິ ສນ຺ທຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຄມ຺ຠີຣວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີຣໍ, ສກລໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິຕາຍ ວິຕ຺ຖຕໍ. ວິສຊ຺ຊາຕິ ອນາສຊ຺ຊ ອປ຺ປຕ຺ວາ. ປລ຺ລລານິ ເຕສໍ ອຕຣຓໂຕ. ວິນາເຍວ ກຸລ຺ເລນາຕິ ອີທິສໍ ອຸທກໍ ກຸລ຺ເລນ ອີທິເສນ ວິນາ ເອວ ຕິຓ຺ຓາ ເມຘາວິໂນ ຊນາ, ຕຓ຺ຫາສຣໍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ເສຕຸໍ ກຕ຺ວາ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ໂຍຊນາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຣິຍສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ມຫາປນາທສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ. ປາສາທໂກຏິຍໍ ກຕຄາໂມຕິ ປາສາທສ຺ສ ປຕິຕຖຸປິກາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ນິວິຏ຺ຐຄາໂມ. ອຣິຍຠາວກຣານນ຺ຕິ ເຍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຣິຍຠາວກຣານໍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາວູປຈາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສຠູຕຠາເວນ ສຈ຺ຈານໍ. ອນຸໂພໂຘ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ຎາຓໍ, ປຏິເວໂຘ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອນຸໂພຘປຸພ຺ພໂກ ປຏິເວໂຘ ອນຸໂພເຘນ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ອນຸໂພໂຘປິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຏິເວເຘນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕທຸຠຍາຠາວເຫຕຸກຎ຺ຈ ວຏ຺ເຏວ ສໍສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນນຸໂພຘາ…ເປ… ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕຣູປຄມນໍ ສນ຺ຘາວນໍ, ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປປຊ຺ຊນວເສນ ສຎ຺ຈຣຓໍ ສໍສຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠວໂຕ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ຘາວິຕສໍສຣິຕປທານໍ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຍາ ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈາ’’ຕິ ປຐມວິກປ຺ເປ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຠາວສາຘນຕໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຍນສມຕ຺ຖາຕິ ປາປນສມຕ຺ຖາ, ທີຆຣຊ຺ຊຸນາ ພທ຺ຘສກຸຓໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ເທສນ຺ຕຣໍ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ພທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ຠວນ຺ຕຣໍ ເນຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ, ສາ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ສຸຏ຺ຐຸ ຫຕາ ຉິນ຺ນາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິສມູຫຕາ.

ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓວຓ຺ຓນາ

໑໕໖. ທ຺ເວ ຄາມາ ‘‘ນາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາໂມ, ຎ-ກາຣສ຺ສ ຈາຍໍ ນ-ກາຣາເທເສນ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໔; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໔) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຕິຄາມເກ’’ຕິ. ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຄິຎ຺ຊກາຫິ ເອວ ກໂຕ ອາວສໂຖຕິ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ໂສ ກິຣ ອາວາໂສ ຍຖາ ສຸຘາປຣິກມ຺ເມນ ສມ຺ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຈິນິຕ຺ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຏ຺ຐກາມເຍ ອາວສເຖ’’ຕິ. ຕຸລາທຓ຺ຑກວາຏຜລການິ ປນ ທາຣຸມຍາເນວ.

໑໕໗. ໂອຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕໍ ໂອຣໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ, ໂອຣມ຺ຠາຄສ຺ສ ວາ ຫິຕານິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕີຫິ ມຄ຺ເຄຫີຕິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ຕີຫິ ມຄ຺ເຄຫິ. ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ພຕາຍ ຫິ ເນສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຕາ. ໂອຣມ຺ຠຎ຺ຊິຍານິ ວາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອິທານິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ເນສໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາເຕນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານິ ສພ຺ພໂສ ອຠາເວນ ອຣິຍານໍ ຣູປາຣູປຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘາຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານີ’’ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕວເສນາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ. ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕຄາມິກມ຺ມາຍູຫນສ຺ສ ວິນິພນ຺ຘນໂຕ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນິ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທາ ວິຍ ມຫຄ຺ຄຕູປປຕ຺ຕິຍາ ອວິນິພນ຺ຘຠູຕານິປິ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຄຕຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕມ຺ປິ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸກມ຺ມປຣິກ຺ຂເຍ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາຍ ມຫຄ຺ຄຕຠວໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ປຸນ ອິເຘວ ກາມຠເວ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພານິປິ ປຎ຺ຈປິ ສໍໂຍຊນານິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ເອວ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອນາຄມນສຠາວາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຕສ຺ມາ ໂລກາ ອິຘ ນ ອາຄມນສຠາວາ. ພຸທ຺ຘທສ຺ສນເຖຣທສ຺ສນຘມ຺ມສ຺ສວນານໍ ປນຕ຺ຖາຍສ຺ສ ອາຄມນໍ ອນິວາຣິຕໍ.

ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິຣຬາກາຣຕາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ອພຫລຕາຕິ ທ຺ເວຘາປິ ຕນຸຠາໂວ. ອຠິຓ຺ຫນ຺ຕິ ພຫຸໂສ. ພຫລພຫລາຕິ ຕິພ຺ພຕິພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ມທ຺ທນ຺ຕາ, ຜຣນ຺ຕາ, ສາເຘນ຺ຕາ, ອນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕນຸກຕນຸກາ ມນ຺ທມນ຺ທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນມຕ຺ເຕນປິ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ຠວຕນຸກວເສນາຕິ ອປ຺ປກຠວວເສນ. ຕນ຺ຕິ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍ ຠວາ ອຣິຍານໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕ ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓຠວາ ເອວ. ເຍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກີທິສໍ ຕໍ ຠວຕນຸກໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຖາປິ ຠວຕນຸກສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐເມ ຠເວ ຠວຕນຸກໍ ນຕ຺ຖິ ອຏ຺ຐມສ຺ເສວ ຠວສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກາມາວຈຣໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ວເສນ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ໂຍ ຫິ ສກທາຄາມີ ເທວມນຸສ຺ສໂລເກສຸ ໂວມິສ຺ສກວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ໂສປິ ກາມຠວວເສເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ຠຄວຕາ ຈ ກາມໂລເກ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກວ ຄຫິໂຕ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອິຘ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິເຘວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ຍາວຕາຍຸກໍ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎໍເຍວ ຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ຈຕູສຸ …ເປ… ສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ ອປາຍຄມນີຍານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມນິຍາເມນາຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມນິຍາເມນ. ນິຍໂຕ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

ຘມ຺ມາທາສຘມ຺ມປຣິຍາຍວຓ຺ຓນາ

໑໕໘. ເຕສໍ ເຕສໍ ຎາຓຄຕິນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ‘‘ອສຸໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ອສຸໂກ ສກທາຄາມີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍຎາຓາຘິຄມນໍ. ຎາຓູປປຕ຺ຕິໍ ຎາຓາຠິສມ຺ປຣາຍນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ, ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຎາຓສຫິຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຠາວໍ. ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ກາຍກິລມໂຖວ, ນ ເຕນ ກາຈິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕວິເຫສາຕິ ຈິຕ຺ຕເຂໂທ, ສາ ກິເລສູປສໍຫິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ອາທີຍຕິ ອາໂລກີຍຕິ ອຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ອາທາສໍ, ຘມ຺ມຠູຕໍ ອາທາສໍ ຘມ຺ມາທາສໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເຕນ ອຣິຍສາວກາ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ວິທ຺ຘສ຺ຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ຕປ຺ປກາສນໂຕ ປນ ຘມ຺ມປຣິຍາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາທາສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍນ ຘມ຺ມາທາເສນາຕິ ອິຘ ປນ ມຄ຺ຄຘມ຺ມເມວ ວທຕິ.

ອເວຈ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕອຸປ຺ປນ຺ນປສາໂທ ອເວຈ຺ຈປສາໂທ, ມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນປສາໂທ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ປາສາຓປພ຺ພໂຕ ວິຍ ນິຈ຺ຈໂລ, ນ ຈ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈເລນ ອຈ຺ຈຸເຕນາ’’ຕິ.

‘‘ປຎ຺ຈສີລານີ’’ຕິ ຄຫຏ຺ຐວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕຫິ ເອກນ຺ຕປຣິຫຣຓີຍໂຕ. ອຣິຍານໍ ປນ ສພ຺ພານິ ສີລານິ ກນ຺ຕາເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ໂພປິ ປເນຕ຺ຖ ສໍວໂຣ ລພ຺ຠຕິເຍວາ’’ຕິ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍານໍ. ສິກ຺ຂາປທາວິໂຣເຘນາຕິ ຍຖາ ຠູຕໂຣຈນາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ. ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ.

ອມ຺ພປາລີຄຓິກາວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໖໑. ຕທາ ກິຣ ເວສາລີ ອິທ຺ຘາ ຜີຕາ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ອໂຫສິ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວສາລິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອເຫສຸໍ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຣ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕). ສຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ. ສຣຕີຕິ ກາຍາທິເກ ຍຖາສຠາວໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອຸປຘາເຣຕິ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມໍ ປກາເຣຫິ ຊານາຕິ ອວພຸຊ຺ຌຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖) ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກນ຺ຕິ ສຣີຣຄຕສ຺ສ ເຈວ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣຄຕສ຺ສ ຈາຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ນີລຠາວສ຺ສ ສງ຺ຄາຫກໍ ວຈນໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ນີລາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖສ຺ເສວ. ວິຠາຄທສ຺ສນນ຺ຕິ ປເຠທທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ເຕ ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ອປີຕາທິວຓ຺ຓາ ເອວ ເກຈິ ວິເລປນວເສນ ປີຕາທິວຓ຺ຓາ ຂາຍິໍສຸ, ເອວໍ ອນີລາທິວຓ຺ຓາ ເອວ ເກຈິ ວິເລປນວເສນ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ຂາຍິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ເຕສໍ ປກຕິວຓ຺ໂຓ ນີໂລ’’ຕິອາທິ. ນີໂລ ມຓິ ເອເຕສູຕິ ນີລມຓິ, ອິນ຺ທນີລມຫານີລາທິນີລຣຕນວິນທ຺ຘາ ອລງ຺ກາຣາ. ເຕ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓວິຣຈິເຕ ຫິ ມຓິໂອຠາເສຫິ ເອກນີລາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ນີລມຓິຂຈິຕາຕິ ນີລຣຕນປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ນີລວຕ຺ຖປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ນີລວຕ຺ຖນີລກມ຺ປລປຣິກ຺ເຂປາ. ນີລວມ຺ມິເກຫີຕິ ນີລກຆຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຫິ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ປີຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິສພ຺ພປເທສຸ. ປຣິວຏ຺ເຏສີຕິ ປຏິຆຏ຺ເຏສິ. ອາຫຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ມາ ຣາຊປຸຣິສາ ພລິນ຺ຕິ ອາຫາໂຣ, ຕປ຺ປຕ຺ຕຊນປໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສາຫາຣນ຺ຕິ ສຊນປທ’’ນ຺ຕິ. ອງ຺ຄຸລິໂຜໂຏປິ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຈາລນວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອງ຺ຄຸລິໍ ຈາເລສຸ’’ນ຺ຕິ. ອມ຺ພກາຍາຕິ ມາຕຸຄາເມນ. ອຸປຈາຣວຈນໍ ເຫຕໍ ອິຕ຺ຖີສຸ, ຍທິທໍ ‘‘ອມ຺ພກາ ມາຕຸຄາໂມ ຊນນິກາ’’ຕິ.

ອວໂລເກຖາຕິ ອປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ ໂອໂລເກຖ. ຕໍ ປນ ອປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ ອນຸ ອນຸ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ. ອຸປເນຖາຕິ ‘‘ຍຖາຍໍ ລິຈ຺ຉວິຣາຊປຣິສາ ໂສຠາຕິສເຍນ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ຕາວຕິໍສປຣິສາ’’ຕິ ອຸປນຍໍ ກໂຣຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາວຕິໍເສຫິ ສມເກ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ.

‘‘ອຸປສໍຫຣຖ ຠິກ຺ຂເວ ລິຈ຺ຉວິປຣິສໍ ຕາວຕິໍສສທິສ’’ນ຺ຕິ ນຍິທໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ນິໂຍຊນໍ, ເກວລໍ ປນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ເອເຕສໍ ຣາຊູນໍ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິກຖນໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫປິ ສິຍາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕີ’’ຕິ. ຫິຕກາມຕາຍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ຫິຕກາມຕາຍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ໂອສນ຺ນວີຣິຍາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອວສນ຺ນວີຣິຍາ, ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠາວນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠູຕຠາວຕ຺ຖໍ.

ເວຬຸວຄາມວສ຺ສູປຄມນວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ສມີເປ ເວຬຸວຄາໂມຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫໍ ວາ ສາຍນ຺ຫໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ເຍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິວິຏ຺ຐາ ປຣິວາຣຄາໂມ. ສງ຺ຄມ຺ມາຕິ ສມ຺ມາ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

໑໖໔. ຜຣຸໂສຕິ ກກ຺ຂໂຬ, ຄຣຸຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຠາຄໂຣໂຄຕິ ຘາຕຸວິສຠາຄຕາຍ ສມຸຏ຺ຐິໂຕ ພຫລຕຣໂຣໂຄ, ນ ອາພາຘມຕ຺ຕໍ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເວທນານໍ ຂຓິກຕໍ, ທຸກ຺ຂຕໍ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຕຸເລຕ຺ວາ. ອຘິວາເສສີຕິ ຕາ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ຍຖາປຣິມທ຺ທິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສສິ, ນ ຕາຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມາໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຫຎ຺ຎມາໂນ’’ຕິອາທິ. ອທຸກ຺ຂິຍມາໂນຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ຂວເສນ ອທຸກ຺ຂິຍມາໂນ, ກາຍທຸກ຺ຂໍ ປນ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອສຕິ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ອຘິວາສນາຍ ເອວ ອສມ຺ຠໂວຕິ. ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອນາລປິຕ຺ວາ. ອນປໂລເກຕ຺ວາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອວາທານຸສາສນິໍ ອທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄວີຣິເຍນາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິກມ຺ມວີຣິເຍນ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວີຣິເຍນາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິເຍນ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ຍຖາ ນາມ ປຸປ຺ຜນສມເຍ ຈມ຺ປກາທິຣຸກ຺ເຂ ເວເຂ ທິນ຺ເນ ຍາວ ໂສ ເວໂຂ ນາປນີຍຕິ, ຕາວສ຺ສ ປຸປ຺ຜນສມຕ຺ຖຕາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ວິໂນທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍເວຂທາເນນ ຕາ ເວທນາ ສຕ຺ຖຸ ສຣີເຣ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກາລໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ວິໂນທິຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິໂນເທຕ຺ວາ’’ຕິ. ຊີວິຕມ຺ປິ ຊີວິຕສງ຺ຂາໂຣ ກມ຺ມຸນາ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຉິຊ຺ຊມານໍ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄນ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆເຏຕ຺ວາ ຐປີຍຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ທສມາເສ ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານໍ, ປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຂຓິກສມາປຕ຺ຕີຕິ ຕາທິສໍ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຐານໂສ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕິ. ປຸນ ສຣີຣໍ ເວທນາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ສວິເສສປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ຣູປສຕ຺ຕກອຣູປສຕ຺ຕການິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໗໐໖, ໗໑໗) ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປພ຺ຍູຬ຺ໂຫຕິ ອປນີໂຕ. ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ສນ຺ເນຕ຺ວາຕິ ເຕສໍເຍວ ຣູປສຕ຺ຕກອຣູປສຕ຺ຕການໍ ວເສນ ຈຸທ຺ທສຫິ ປກາເຣຫິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ, ສກລເມວ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິສຠາຄໂຣຄສຎ຺ຊນິຕລູຂຠາວນິໂຣຄກຣຓາຍ ສິເນເຫຕ຺ວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິເຍວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາຕິສຍສມາປຕ຺ຕິເວເຄນ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ.

ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ຕໂຕ ຄິລານຠາວໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ. ມຘຸຣກຠາໂວ ນາມ ສຣີຣສ຺ສ ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຄຣຸຠາວປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕຄຣຸຠາໂວ ສຎ຺ຊາຕຖທ຺ຘຠາໂວ’’ຕິ. ‘‘ນານາກາຣໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິສາສມ຺ໂມໂຫປິ ເມ ອໂຫສິ ໂສກພເລນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ມາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ ອນຸປສ຺ສນາຘມ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາປິ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ປາກຏາ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໖໕. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກໂຣຕິ ນາມ ອຕ຺ຕນິເຍວ ຐປນໂຕ. ປຸຄ຺ຄລໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກໂຣຕິ ນາມ ສມານຕ຺ຕຕາວເສນ ຘມ຺ເມນ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫໂຕ. ທຫຣກາເລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຣກາເລ. ກສ຺ສຈິ ອກເຖຕ຺ວາຕິ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອຸປນິຄູຫຠູຕໍ ຄນ຺ຖໍ ອກເຖຕ຺ວາ. ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ມຸຏ຺ຐິຄຕໍ ວິຍ ຣຫສິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ມິໍ ວາ ນຏ຺ເຐ ສພ຺ໂພ ຕໍມູລໂກ ຘມ຺ໂມ ວິນສ຺ສຕິ, ໂສ ອາທິໂຕ ມູລຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ, ມຸສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສຕິ ຘມ຺ໂມ ເອເຕນ ນຏ຺ເຐນາຕິ ມຸຏ຺ຐິ, ຕໍ ຕຖາຣູປໍ ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຫເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິຫຣຓສ຺ສ ອຎ຺ຎສາຘາຣຓິຈ຺ຉາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອວຘາຣເຓນ ປນ ວິນາ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິອາທິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິຫຣເຓ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ມາ ວາ ອເຫສຸໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ມາ ວາ ອໂຫສີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ເອວໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ ອາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍອນຸປ຺ປຕ຺ຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈມ຺ປິ ປຣິໂຍສິຕກມ຺ມນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ສກຏສ຺ສ ພາຫປ຺ປເທເສ ທຬ຺ຫີຠາວາຍ ເວຐທານໍ ພາຫພນ຺ໂຘ. ຈກ຺ກເນມິສນ຺ຘີນໍ ທຬ຺ຫີຠາວາຍ ເວຐທານໍ ຈກ຺ກພນ຺ໂຘ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວຐມິສ຺ສເກນ ມຎ຺ເຎຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ຣູປາທໂຍ ເອວ ຘມ຺ມາ ສວິຄ຺ຄໂຫ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທໂຍ, ເຕສໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ. ໂລກິຍານໍ ເວທນານນ຺ຕິ ຍາສໍ ນິໂຣຘເນນ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ, ຕາສໍ ນິໂຣຘາ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕຖາ ພາຬ຺ຫເວທນາຠິຕຸນ຺ນສຣີຣສ຺ສາປິ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ອາໂປ ຄໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ທີໂປ, ໂອເຆນ ປຣິຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ຠູມິຠາໂຄ, ອິຘ ປນ ຈຕູຫິປິ ໂອເຆຫິ, ສໍສາຣມໂຫເຆເນວ ວາ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ອຕ຺ຕາ ‘‘ທີໂປ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທຄຕາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕສ຺ສຣຓາຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປຏິສຣຓາ. ອຕ຺ຕຄຕິກາ ວາຕິ ອຕ຺ຕປຣາຍຓາວ. ມາ ອຎ຺ຎຄຕິກາຕິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຕິໍ ປຏິສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕາ ນາເມຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ, ໂສ ເອວໍ ສມ຺ປາທິໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີປໍ ຕາຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມທີປາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖ, ໂກ ຫິ ນາໂຖ ປໂຣ ສິຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໐, ໓໘໐) ອຸປເທສມຕ຺ຕເມວ ຫິ ປຣສ຺ມິໍ ປຏິພທ຺ຘໍ, ອຎ຺ຎາ ສພ຺ພາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕາຘີນາ ເອວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິຈ຺ຈໍ ອາຕປ຺ປໍ, ອກ຺ຂາຕາໂຣ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໖). ຕມຄ຺ເຄຕິ ຕມໂຍຄສ຺ສ ອຄ຺ເຄ ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເມ ອຄ຺ຄຕມາ’’ຕິອາທິ. ມມາຕິ ມມ ສາສເນ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານໂຄຈຣາ ວາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ຕເທວ ໂຄຈຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕາ ເອວ ຠິກ຺ຂູ ອຄ຺ເຄ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມິຕ຺ໂຕຠາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໖. ອເນກວາຣໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ເວສາລິປ຺ປເວສນໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກທາ ປາວິສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຍາວ ເວຬຸວຄາມກາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລນ. ຕໂຕຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ. ອຍນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາໂຣ. ທິວາຏ຺ຐາໂນໂລກນາທິ ປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຠາວທສ຺ສນໍ. ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຕາຫເມວ ມຍາ ຊີວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠາຕິການນ຺ຕິ ສພ຺ເພວ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ປຏິປາເທສ຺ສາມີຕິ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຍເຊສ຺ສາມິ. ມຓິຜລເກຕິ ມຓິຂຈິເຕ ປມຸເຂ ອຕ຺ຖຕຜລເກ. ຕໍ ປຐມໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍໍ ເວຬຸວເນ ປຣິພ຺ພາຊກຣູເປນ ອາຄຕສ຺ສ ສິທ຺ຘໍ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ປຐມທສ຺ສນໍ. ຍໍ ວາ ອໂນມທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສທ຺ທຫນ຺ເຕນ ຕທາ ອຠິນີຫາຣກາເລ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນໍ ສິທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຐມທສ຺ສນໍ. ປຈ຺ຈາຄມນຈາຣິກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາຄມນຕ຺ຖໍ ຈາຣິກໍ.

ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຖຣສ຺ສ ຊາໂຕວຣກເຄຫໍ ກິຣ ອິຕຣເຄຫໂຕ ວິເວກຏ຺ຐໍ, ວິວຏງ຺ຄຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸປສງ຺ກມນໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຊາໂຕວຣກໍ ປຏິຊຄ຺ຄຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ອຸປເຣວໂຕ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸກາມຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ.

‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໖, ໑໖໕) ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ເຖໂຣ ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ມຫຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຣິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣາມິກສທິສາ ເອເຕ ອຸປາສິເກ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິ ອາຫ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ເຖຣສ຺ສ ເທສນານຸຠາເວນ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ອຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເວສາລິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ເວສາລີປເວເສ. ອນຸປຸພ຺ພີກຖາຕິ ອນຸປຸພ຺ພທີປນີ ກຖາ.

໑໖໗. ອຸເທນຍກ຺ຂສ຺ສ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນຕິ ອຸເທນສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ອາຍຕນຠາເວນ ອິຏ຺ຐກາຫິ ຈິເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ຐາເນ. ກຕວິຫາໂຣຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕວິຫາໂຣ. ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ‘‘ອຸເທນເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄຕມກາທີສຸປີຕິ ‘‘ໂຄຕມກເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທີສຸປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາຣຠາວໍ ອຕິທິສຕິ. ວຑ຺ຒິຕາຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຕິ ຠາວນາຍ ພຫຸລີກຣເຓນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິຕາ. ຍຸຕ຺ຕຍານໍ ວິຍ ກຕາຕິ ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຍານໍ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຍຖາຣຸຈິປວຕ຺ຕິຣຫຕໍ ຄມິຕາ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘເນນ ອິທ຺ຘິວິສຍຕາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຸວິໂສຘິຕປຣິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາ. ອຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ຕໍຕໍອຘິຏ຺ຐານໂຍຄ຺ຍຕາຍ ຐປິຕາ. ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ຠາວນຸປຈຍໍ ຄມິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຕິ ອິທ຺ຘິຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ສໍເສວິຕາ.

ອນິຍເມນາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ອນິຍມວຈເນນ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ສຣູປທສ຺ສເນນ ນິຍເມຕ຺ວາ. ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ປຣມາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໐; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິທາຍິໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣິສ຺ສຍວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ເອວາຕິ ອິມໍ ຠທ຺ທກປ຺ປເມວ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ອໂວຈ. ‘‘ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ອິທ຺ຘິພເລນ ຊຣາຍ ນ ປຏິຆາໂຕ, ເອວໍ ເຕນ ມຣຓສ຺ສປິ ນ ປຏິຆາໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິ. ‘‘ກ຺ວ ສໂຣ ຂິຕ຺ໂຕ, ກ຺ວ ຈ ນິປຕິໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຏ຺ຐິເຕນາປິ ເຖຣວາເທນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ນິຍມິຕ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ອຠິຠໂວ ມຫຕາ ອຸທໂກເຆນ ອປ຺ປກສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ວິຍ ອໂຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຎ຺ໂຎປີຕິ ເຖຣໂຕ, ອຣິເຍຫິ ວາ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາໂສ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ກຕໍ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສໍ ສພ຺ພໂສ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມາໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາຕິ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ. ເຕນາຕິ ຍທິປິ ອິຕເຣ ອຏ຺ຐ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ, ຕຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ. ມທ຺ທຕີຕິ ຜຸສນມຕ຺ເຕນ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ເຕນ ມທ຺ທິເຕ ສຕ຺ຕານໍ ມຣຓເມວ ສິຍາ. ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນນຸ ເອສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ? ສຈ຺ຈໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ວິພາຘນາຘິປ຺ປາເຍນ. ວິພາຘນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນ ອິຘ ‘‘ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຫທຍມທ຺ທນສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ນິມິຕ຺ໂຕຠາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠຄວາ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສກລກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານຍາຈນາຍ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອານນ຺ທ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຠາເວນ ກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາວເສນ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ປນ ປຣິຍາຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ ໂອຠາໂສ. ຊານນ຺ໂຕເຍວ ວາຕິ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ. ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘເຫຕຸໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສໂກ ຕນຸໂກ ໂຫຕິ, ນ ພລວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສາໂຣປເນນ ໂສກຕນຸກຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕກາເລ ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຉາ ຊານາຕີຕິ? ນ ຊານາຕິ ສຠາເວນ, ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປນ ອນຸຊານາຕິ.

ມາຣຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ອນຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຄຸຓມາຣເຓນ ມາເຣຕິ, ວິຣາຄວິພນ຺ຘເນນ ວາ ຊາຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ຊາຕໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ປາປຕາຍ ປາປິມາ. ກຓ຺ຫຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຓ຺ໂຫ. ວິຣາຄາທິຄຸຓານໍ ອນ຺ຕກຣຓໂຕ ອນ຺ຕໂກ. ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫປຏິປຕ຺ຕິໍ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນມຸຈິ. ອຕ຺ຕໂນ ມາຣປາເສນ ປມຕ຺ເຕ ພນ຺ຘຕິ, ປມຕ຺ຕາ ວາ ພນ຺ຘູ ເອຕສ຺ສາຕິ ປມຕ຺ຕພນ຺ຘຸ. ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ ນ ປນ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫາທິ ວິຍ ນິຍຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຏ຺ຐມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ນາມ ລພ຺ຠນໂຕ. ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ຫິ ປຣໂຕ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ, ສກ຺ກສ຺ສ ຈ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຏິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ສຕ຺ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ມມ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂທມນສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຫນ຺ທ ທານາຫໍ ນໍ ອຸປາເຍນ ປຣິນິພ຺ພາເປສ຺ສາມິ, ເອວມສ຺ສ ມໂນຣໂຖ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ມມ ຈ ມໂນຣໂຖ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຍາຈິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊາຕິ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນທິວສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠຄວາ ຈສ຺ສ ອຠິສນ຺ຘິໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ອກາລຠາວເມວ ປກາເສນ຺ໂຕ ຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕາວາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມຄ຺ຄວເສນ ວິຍຕ຺ຕາຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ພ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕເຖວ ວິນີຕາຕິ ມຄ຺ຄວເສນ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິນຍເນນ ວິນີຕາ. ຕຖາ ວິສາຣທາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສາຣທາ, ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິຄເມນ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ວເສນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ອິຘ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕປິຏກວເສນາ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມູໂຫ ເຕປິຏກໍ, ຕີຓິ ວາ ປິຏການິ ຕິປິຏກໍ, ຕິປິຏກເມວ ເຕປິຏກໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ຕເມວາຕິ ຍໍ ຕໍ ເຕປິຏກໍ ໂສຕພ຺ພຠາເວນ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເມວ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ. ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສໍ ວິຍ ອວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຄຸຓສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຘາເຣນ຺ຕິ ຫທເຍ ຐເປນ຺ຕິ. ອິຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ພຫຸສ຺ສຸຕຘມ຺ມຘຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິເວຘຘມ຺ມວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມສ຺ສ, ນວວິຘສ຺ສາປິ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ. ອນຸຘມ຺ມຠູຕນ຺ຕິ ອຘິຄມາຍ ອນຸຣູປຘມ຺ມຠູຕໍ. ອນຸຈ຺ຉວິກປຏິປທນ຺ຕິ ຈ ຕເມວ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມມາຫ, ຉພ຺ພິຘາ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວາ. ອນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປທາຍ ອນຸຣູປໍ ອຠິສລ຺ເລຂິຕໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຘມ຺ມໍ. ຈຣຓສີລາຕິ ສມາທາຍ ປວຕ຺ຕນສີລາ. ອນຸ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ໂມ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວາ ອນຸຘມ຺ມາ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ສາ ຈຣຓສີລາ. ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາທໍ. ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອາຈາຣສິກ຺ຂາປເນນ ອາຈຣິໂຍ, ຠຄວາ. ຕສ຺ສ ວາໂທ, ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາ.

ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາທິໂຕ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມນ ປເຣ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາເຈສ຺ສນ຺ຕິ, ປາຬິໍ ສມ຺ມາ ປໂພເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຊານາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ສງ຺ກາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປກາເຣຫິ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປກາເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິວຏໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕານິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອນຸຕ຺ຕານໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ສຫ ຘມ຺ເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໒໗໐) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສເຫຕຸເກນ ສກາຣເຓນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ສນິສ຺ສຣຓໍ, ຍຖາ ປຣວາທໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສກວາໂທ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ, ເອວໍ ເຫຕຸທາຫຣເຓຫິ ຍຖາຘິຄຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປໂພເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ທສ຺ສິຕານິ, ອາທິໂຕ ປນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສໍວຓ຺ຓນານເຍນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທ຺ວາທສປທານິ ສຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣ).

ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫຓໍ. ສກລໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ສຕ຺ຖຸສາສນຠູຕໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ສມິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ວຑ຺ຒິຕໍ. ຌານສ຺ສາທວເສນາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມຘິຄຕຌານສຸຂວເສນ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຬາຣປຓີຕຠາວຄມເນນ ສພ຺ພໂສ ປຣິວຸທ຺ຘິໍ ອຸປຄຕໍ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ປທາຫິ ສາສນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປຕິຏ຺ຐິຕວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ, ປຕິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວຘວເສນ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫຸຊນາຠິສມຍວເສນາ’’ຕິ. ປຸຖຸ ປຸຖຸລໍ ຠູຕໍ ຊາຕໍ, ປຸຖຸ ວາ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ຠູຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຠູຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາຣ…ເປ… ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ປກາສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາເວນ ປເວທິຕໍ.

ອາຍຸສງ຺ຂາຣໂອສ຺ສຊ຺ຊນວຓ຺ຓນາ

໑໖໙. ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ກາຍາທິວິຠາໂຄ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິໂຕ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວຫິໂຕ, ອິທານິ ປນ ນ ວຫິຕພ຺ໂພ, ເອຕສ຺ສ ອວຫນຕ຺ຖໍ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຠາໂຣ ສມ຺ຠໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຍໂຕ ອິເມ ກາຍາທໂຍ ອສຸຠາທິໂຕ ສມ຺ມເທວ ປຣິຎ຺ຎາຕາ, ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສມ຺ມາສຕິໍ ຍຖາຕຖໍ ວິສເຍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາຣສ຺ສ ວຫເນ ປໂຍຊນຠູຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ຕາວ ມຫາໂພຘິມູເລ ເອວ ປຣິສມາປິຕໍ, ປຣຫິຕໍ ປນ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍວິນຍນໍ ປຣິສມາປິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິທານິ ມາສຕ຺ຕເຍເນວ ປຣິສມາປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠາສິ ‘‘ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສພ຺ພຠາເຄນ ນິຈ຺ຉຍໍ ກຕ຺ວາ. ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອາຍຸໂນ ຊີວິຕສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ ຕໍວິສ຺ສຊ຺ຊເນເນວ ເຕນ ອຠິສງ຺ຂຣິຍມານໍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣໍ ‘‘ນປ຺ປວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຐານມຫນ຺ຕຕາຍປິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫນ຺ໂຕ ປຖວີກມ຺ໂປ. ຕຕ຺ຖ ຐານມຫນ຺ຕຕາຍ ຠູມິຈາລສ຺ສ ມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣ…ເປ… ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕາ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອວ, ນ ຍາ ກາຈິ, ຍາ ມຫາຠິນີຫາຣມຫາຊາຕິອາທີສຸປິ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕທາປິ ຕຕ຺ຕິກາຍ ເອວ ກມ຺ປເນ ກິໍ ກາຣຓໍ? ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠາເວນ ຕສ຺ເສວ ອາທິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຕາວຕກເມວ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕູ, ນິສ຺ສທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ ນິຣາກຸລາ…ເປ… ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອາຠຸຊຕິ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໘໔-໙໑). ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຉປ຺ປກາຣປເວຘເນນ ອວີຕຣາເຄ ຠິໍເສຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ໂສ ເອວ ຠິໍສນໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຠຍຊນໂກ’’ຕິ. ເທວເຠຣິໂຍຕິ ເທວທຸນ຺ທຸຠິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ກາຈິ ເຠຣີ ‘‘ເທວທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາຕຠາເວນ ລພ຺ຠມາໂນ ອາກາສຄໂຕ ນິຄ຺ໂຆສສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ເທໂວ’’ຕິອາທິ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຈ຺ຉຠາເວນ ອາກາສສ຺ສ ວສ຺ສາຠາເວນ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎິເຕ ສທ຺ເທ ນິຈ຺ຉຣນ຺ເຕ ເທວທຸນ຺ທຸຠິສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ເທໂວ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊີ’’ຕິ.

ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ວຫິໂຕ ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິໂຕ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ, ອິທານິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ຠຄວາ ສຠາເວເນວ ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເອວໍ ປນ ອຸທາເນນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຸລີຍຕີຕິ ຕຸລນ຺ຕິ ຕຸລ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸລິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຕ ຂຓ຺ຑິຕຠາເວນ ‘‘ປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ, ວິປຸລຜລຕາຍ ຈ ນ ຕຸລໍ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸພ຺ເພ ອວິເສສໂຕ ມຫຄ຺ຄຕໍ ‘‘ອຕຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ກາຣຓານິ ຣູປາວຈຣໂຕ ອາຣຸປ຺ປສ຺ສ ສາຕິສຍານິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຣູປາວຈຣໍ ອຕຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ‘‘ຕຸລ’’ນ຺ຕິ, ອປ຺ປວິປາກໍ ຕີສຸປິ ກມ຺ເມສຸ ຍໍ ຕນຸວິປາກໍ ຫີນໍ, ຕໍ ຕຸລໍ. ພຫຸວິປາກນ຺ຕິ ຍໍ ມຫາວິປາກໍ ປຓີຕໍ, ຕໍ ອຕຸລໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມໍ, ຕໍ ຫີນໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຠາເຄສຸ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຫີນຕ຺ຕິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອປ຺ປພຫຸວິປາກຕໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວເສນ ຕຸລາຕຸລຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠວສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ສສນ຺ຕານຘມ຺ເມສຸ ວິປສ຺ສນາວເສນ, ໂຄຈຣາເສວນາຍ ຈ ນິຣໂຕ. ສວິປາກໍ ສມານໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕທາຍິກມ຺ມໍ ສວິປາກຏ຺ເຐນ ສມ຺ຠວໍ. ນ ຈ ຕໍ ກາມາທິຠວາຠິສງ຺ຂາຣກນ຺ຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠວສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອວສ຺ສຊ຺ຊິ. ກວຈໍ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ກິເລສຎ຺ຈ ອຠິນ຺ທີຕິ ກິເລສເຠທສຫຠາວິກມ຺ໂມສ຺ສຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕທຸຠຍສ຺ສ ກາຣຓໍ ອໂວຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ.

ຕີເຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວີມໍສນ຺ໂຕ. ‘‘ຕຸເລນ຺ໂຕ ຕີເຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຠວສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວສ຺ສຊ຺ຊນາກາຣໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອຸທານວຓ຺ຓນາຍໍ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສສິ.

ມຫາຠູມິຈາລວຓ຺ຓນາ

໑໗໑. ຍນ຺ຕິ ກຣເຓ ວາ ອຘິກຣເຓ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາຫ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ສມເຍ’’ຕິ. ອຸກ຺ເຂປກວາຕາຕິ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເຂປກວາຕາ. ‘‘ສຏ຺ຐິ…ເປ… ພຫລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ວາຕສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘປ຺ປມາຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປ຺ປມາຓມ຺ປິ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິເຍວ. ອາກາເສຕິ ປຸພ຺ເພ ວາເຕນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ. ປຸນ ວາໂຕຕິ ອຸກ຺ເຂປກວາເຕ ຕຖາກຕ຺ວາ ວິຄເຕ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາໂຕ ປຸນ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ຍຖາ ຕໍ ອຸທກໍ ນ ຠສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕໍ ອາພນ຺ຘນວິຕານວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ອຸທກໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໂຕ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ ເຕນ ວາເຕນ ອຸຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ ອຸທກໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຫຕິເຍວາຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂຫຕິເຍວ. ພຫລຠາເວນາຕິ ມຫາປຖວິຍາ ມຫນ຺ຕຠາເວນ. ສກລາ ຫິ ມຫາປຖວີ ຕທາ ໂອຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ປນໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິຊ຺ຌນສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສິຊ຺ຌນສ຺ສ. ອນຸຠວິຕພ຺ພສ຺ສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິກສ຺ສ. ປຣິຕ຺ຕາຕິ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕາ ນາຕິສຸຠາວິຕາ. ຕຖາ ຈ ຠາວນາ ພລວຕີ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພລາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ປມາຓາຕິ ປຄຸຓາ ສຸຠາວິຕາ. ສາ ຫິ ຖິຣາ ທຬ຺ຫຕຣາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພລວາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕາ ປຖວີສຎ຺ຎາ, ອປ຺ປມາຓາ ອາໂປສຎ຺ຎາ’’ຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມວ, ອາໂປສຎ຺ຎາຍ ປນ ສຸຠາວິຕາຍ ປຖວີກມ຺ໂປ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍເວເຊນ຺ໂຕ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຕ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ. ວີມໍສນ຺ໂຕ ວາ ຕາວເທວ ສມຘິຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພລໍ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປາສາທກມ຺ປນໍ ປາກຏນ຺ຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສາມເຓຣສ຺ສ ປາສາທກມ຺ປນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປູຕິມິສ຺ໂສ ຄນ຺ໂຘ ເອຕສ຺ສາຕິ ປູຕິຄນ຺ໂຘ, ເຕນ ປູຕິຄນ຺ເຘເນວ ອຘິຄຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິສມ຺ຠວໍ ວິຍ ຄນ຺ເຘເນວ ສີເສນ, ອຕິວິຍ ທາຣໂກ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຈຣິຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍູປເທສໍ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນາມ ອິທ຺ຘິວິຘປ຺ປຏິປກ຺ຂາທີຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ອຸປາເຍ ໂກສລ຺ລສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ນ ສມ຺ມາ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ສິກ຺ຂິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ຍຸທ຺ຘໍ ປວິຏ຺ໂຐສີ’’ຕິ. ‘‘ປິລວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສກລເມວ ປາສາທວຕ຺ຖຸໍ ອຸທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພປາສາໂທວ ຕຕ຺ຖ ປິລວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກມໍ ປນ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາຕ…ເປ… ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກປລ຺ລກປູວນ຺ຕິ ອາສິຕ຺ຕກປູວໍ, ຕໍ ປຈນ຺ຕາ ກປາເລ ປຐມໍ ກິຎ຺ຈິ ປິຏ຺ຐໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ປູວໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ອາໂປກສິຓວເສນ ‘ປາສາເທນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ໂຫຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ປາສາທສ຺ສ ຍາວ ປຣິຍນ຺ຕາ ຍຖາ ອຸທກໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸປມາຍ ອຸປທິສຕິ.

ມຫາປທາເນ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕາ ກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘) ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘), ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໐) ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒) ຈ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍໍ, ອຠິຊາຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ມຫາປທາເນປຖວີກມ຺ປສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣສຸປິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ປຖວີກມ຺ໂປ ຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ມຫາປທາເນອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ເນສໍ ປຖວີກມ຺ປນໍ ກາຣຓໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິ ອິເມສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕຸໂກເປນາຕິ ອຸກ຺ເຂປກຘາຕຸສງ຺ຂາຕາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ປໂກເປນ. ອິທ຺ຘານຸຠາເວນາຕິ ຎາຓິທ຺ຘິຍາ ວາ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິຍາ ວາ ປຠາເວນ, ເຕເຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາຕິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓເຕເຊນາຕິ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາເວນ. ສາຘຸກາຣທານວເສນາຕິ ຍຖາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາເວນ ອຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ເອວໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ເທສນາຎາຓານຸຠາເວນ ອຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ສາຘຸກາຣທານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສາຘຸກາຣທານວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍນ ປນ ຠຄວາ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ- (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໘; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕) ວິຈິຕ຺ຣຣູປກາໂຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິສຸທ຺ຘສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິຄຸຓຣຕນສມິທ຺ຘິຘມ຺ມກາໂຍ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕຖາມມຫຕ຺ຕຍສມຫອາອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ກປ຺ປໍ ວາ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ປຏິຊິຄຸຈ຺ຉນາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິນາ ນິຣເປກ຺ໂຂ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິ. ຕທນຸຠາວາຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊເນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ກາຣຸຎ຺ຎສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎສຠາເວນາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສາຕິສຍໍ ຕິກ຺ຂໍ ສູຣໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕສິ, ‘‘ຍທຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຍາ ເອວໍ ສຸຈິຣກາລໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ສມ຺ຠໂຕ, ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມຘິຄໂຕ, ຕສ຺ສ ວຕ ເມ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຜລຠູຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ຐາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ ອຊ຺ຊ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ອຕິວິຍ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປີຕິວິປ຺ຜາຣາທິຄຸຓວິປຸລຕຣານຸຠາໂວ ປເຣຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓາຕິສໂຍ ອຸທປາທິ, ຍສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິພລສມຸປພ຺ຣູຫິຕສ຺ສ ຎາຓາຕິສຍສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວເມ ປິຓ຺ຑປາຕາ ສມສມຜລາ ສມສມວິປາກາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໗໕), ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ສມຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນສ຺ສາ ຕສ຺ສໍ ເວລາຍໍ ອາໂຣທນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐໂມ ອາໂຣທເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ສາຘຸກາຣທານວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວີເທວຕາຍ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທ຺ທເທວຕາ ວິຍ ມຫາປຖວິຍາ ອຘິເທວຕາ ກິຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຕາທິເສ ກາຣເຓ ສຕິ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕວເສນ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕິ, ຍຖາ ວາຕວລາຫກເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕິ, ສີຕຸຓ຺ຫອພ຺ຠວສ຺ສວລາຫກເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສີຕາທໂຍ ຠວນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິອຕ຺ຖໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕຸໍ –

‘‘ອເຈຕນາຍໍ ປຖວີ, ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂໍ;

ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໑໒໔) –

ວຈນສມນນ຺ຕຣໍ ມຫາປຖວີ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສປຣິສໍ ມາຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ. ເອຕນ຺ຕິ ສາຘຸກາຣທານາທິ. ຍທິປິ ນຕ຺ຖິ ອເຈຕນຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຕາວເສນ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສິຍາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຘມ຺ມຕາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມສຠາໂວ, ໂສ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ຎາຓຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອານຸຠາວສຠາໂວຕິ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ວິຈາຣິຕເມວ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໑໖໖);

ອາທິ ວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ນິທ຺ທິຏ຺ຐນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ນິຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຖວີກມ຺ປາທິອຸປ຺ປາທຊນເນນ ເຈວ ປຖວີກມ຺ປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຫຕຸນິທສ຺ສເນນ ຈ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອຊ຺ຊ ຠຄວຕາ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ ປາຣິເສສຎາເຍນ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທາ ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ວີມໍເສຍ຺ຍ ນາຍໍ ຠູມິກມ຺ໂປ ຘາຕຸປ຺ປໂກປເຫຕຸໂກ ຕສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍມານຣູປຕ຺ຕາ, ພາຫິຣໂກປິ ອິສິ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ພຸທ຺ຘກາເລ ນຕ຺ຖິ, ສາສນິໂກປິ ສຕ຺ຖຸ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເສສານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິທານິ ອສມ຺ຠໂວ, ເອວໍ ຠູມິກມ຺ໂປ ຈາຍໍ ມຫາຠິໍສນໂກ ສໂລມຫໍໂສ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ປາຣິເສສໂຕ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວຕາ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສີ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐປຣິສວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໘) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເຖຣສ຺ສ ອາຍາຈນາຍ ອວສຣໍ ອທຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎານິປິ ອຏ຺ຐການິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ໂຕ ເຫຕຸອຏ຺ຐກໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປຣິສາຠິຠາຍຕນວິໂມກ຺ຂວເສນ ຕີຓິ ອຏ຺ຐການິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐ ໂຂ ອິມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ໂສກຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເກຈິ ສຫສາ ຠຓິເຕ ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ສມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ສມາຄໂມ, ປຣິສາ. ພິມ຺ພິສາຣປມຸໂຂ ສມາຄໂມ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄໂມ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພິມ຺ພິສາຣ…ເປ… ສມາຄມາທິສທິສໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸປິ ລພ຺ຠເຕເຍວ ສຕ຺ຖຸ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິອຸປສງ຺ກມນໍ. ອາທິໂຕ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ຠາສນໍ ອາລາໂປ. ກຖນປຏິກຖນໍ ສລ຺ລາໂປ. ຘມ຺ມຸປສຎ຺ຫິຕາ ປຸຈ຺ຉາ ປຏິປຸຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ສຓ຺ຐານໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖນໍ ສຓ຺ຐານປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸຠຍປທາເປກ຺ຂໍ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ລກ຺ຂຓສຓ຺ຐານໍ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ເອວາ’’ຕິ. ນາປິ ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑໂລ ຠຄວາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຉິນ຺ນສ຺ສຣາຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສ຺ສຣາ. ຄຄ຺ຄຣສ຺ສຣາຕິ ຊຊ຺ຊຣິຕສ຺ສຣາ. ຠາສນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠາສໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຠາສໍ. ວີມໍສາຕິ ຈິນ຺ຕນາ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ…ເປ… ເທເສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນນຸ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ເຕສໍ ສາຕິສໂຍ ປສາໂທ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ? ເຍສໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ປສາໂທ ໂຫຕິ, ນ ຊານາເປຕ຺ວາ, ຕາທິເສ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາ ຕຖາ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນມາຫ ‘‘ວາສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ສຸໂຕປີຕິ ເອວໍ ອວິຎ຺ຎາຕເທສໂກ ອວິຎ຺ຎາຕາຄມໂນປິ ສຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາເຍວ ອນາຄເຕ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ.

‘‘ອານນ຺ທາ’’ຕິອາທິໂກ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ໂຫ ປາຬິຘມ຺ໂມ ເອວ ຕຖາ ທສ຺ສິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ.

ອຏ຺ຐອຠິຠາຍຕນວຓ຺ຓນາ

໑໗໓. ອຠິຠວຕີຕິ ອຠິຠຸ, ປຣິກມ຺ມໍ, ຎາຓໍ ວາ. ອຠິຠຸ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອຠິຠວິຕພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ. ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໂຕ ອຠິຠຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ວາຕິປິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຌານໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຠວນກາຣຓານີ’’ຕິອາທິ. ຕານິ ຫີຕິ ອຠິຠາຍຕນສຎ຺ຎິຕານິ ຌານານິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິຍຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ອຠິຠວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິຍຕາຍ ອາຣມ຺ມຓານິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ຎາຓພເລເນວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໍ ວິຍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠໂວ ປີຕິ.

ປຣິກມ຺ມວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ອປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ອປ຺ປນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ອວິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ວິຍ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ປຣິຕ຺ຕານີຕິ ຍຖາລທ຺ຘານິ ສຸປ຺ປສຣາວມຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິຕານີ’’ຕິ. ປຣິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຕ຺ຕວເສເນວ ອິທໍ ອຠິຠາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕຕາ ເຫຕ຺ຖ ອຠິຠວນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓາໂຠເຄ ສຕິປິ ອສຕິປິ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ ນາມ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ເສວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓຸຕ຺ຕຣິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຠວນໍ, ສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມສມນນ຺ຕຣເມວ ອປ຺ປນາຌານຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ. ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາຕິ ຈ ອປ຺ປນາປຣິວາສາຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວຈນເມຕໍ. ໂຍ ‘‘ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕປິ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ. ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີຕິ ຠາວນໍ ອປ຺ປນໍ ເນຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ເຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານປກ຺ຂິກາ ເອວ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄປຣິວາເສນ, ອຸປຈາຣາເສວນາຍ ຈ ວິນາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປຣິວາສິຕປຣິກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາວາໂຣ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນາປິ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມນໂຕ ປຣໍ ກຕິປຍຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕາວສາເນ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວາຕິ ຈ ອຘິປ຺ປາຍິກມິທໍ ວຈນໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕທາ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອາໂຠຄສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍວເສນ ຌານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິມິນາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພາໂຠໂຄ ກຖິໂຕ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາ ອາໂຠຄາຠາເວ ກສ຺ມາ ‘‘ຌານສຎ຺ຎາຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວນ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ວຑ຺ຒິຕປ຺ປມາຓານີຕິ ວິປຸລປ຺ປມາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາທິວເສນ ວຑ຺ຒິໍ ປາປິຕານີຕິ ຕຖາ ວຑ຺ຒນສ຺ເສເວຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ. ຠຕ຺ຕວຑ຺ຒິຕກນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊນຠາຊນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕໍ, ເອກາສເນ ປຸຣິເສນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠຕ຺ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ຣູປສຎ຺ຎີ ອຣູປສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ຌານໍ ວທຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ເອເວຕ຺ຖ ອລາຠິຕາ.

ພຫິທ຺ຘາວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ…ເປ… ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໒໐) ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ‘ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ຈຕູສຸປິ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາວ ວຸຕ຺ຕາ’ຕິ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຫິ ອິຘ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາເນວ ອຠິຠວິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ນິຍມໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’ຕິ ອິທໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາວິລາສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ, ສຫິຕານິ ຈ ສພ຺ພານິ ປຣິຕ຺ຕານິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ອປ຺ປມາຓານິ ‘‘ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ໂສ ປຣິຍາໂຍ ປຣິຕ຺ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕານິ ເຈ ກທາຈິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຠຸຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ. ປຣິຍາຍກຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໒໒) ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ສຫິຕານິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຠິຠວນວິເສໂສຕິ. ຕຖາ ອິຘ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂານມ຺ປິ ອຠິຠວນປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມທຸຕິຍອຠິຠາຍຕເນສຸ ປຐມວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖອຠິຠາຍຕເນສຸ ທຸຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ, ວຓ຺ຓາຠິຠາຍຕເນສຸ ຕຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ອຠິຠວນປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາຠິຠາຍຕນານິ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິໂມກ຺ເຂ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຠິຠາຍຕນານິ ກຖິຕານິ; ສພ຺ພານິ ຈ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈານິ ຌານານິ ວິໂມກ຺ຂເທສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕເທຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຄຕສ຺ສ ອຠິຠາຍຕນທ຺ວຍສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອວຈນໂຕ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ, ເຕນ ຍໍ ອຎ຺ຎເຫຕຸກໍ, ຕໍ ເຕນ ເຫຕຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເທສນາວິລາສເຫຕຸກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໒໓) ວຈນໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍຕາ ຈ ເຕສໍ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານໍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ຕາ. ເທສນາວິລາໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວິຊ຺ຊມານປຣິຍາຍກຖາຠາວໂຕ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ນີລາທິ ອຠິຠາຍຕນານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ນີລາທີສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ນີລາທິຠາວສ຺ເສວ ອຠິຠວນກາຣຓຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຣິສຸທ຺ຘາປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓານໍ ປຣິຕ຺ຕຕາ, ອປ຺ປມາຓຕາ ວາ ອຠິຠວນກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ນີລາທິຠາໂວ ເອວາຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ປຣິຕ຺ຕາທິກສິຓຣູເປສຸ ຍໍ ຍໍ ຈຣິຕສ຺ສ ອິມານິ ອຠິຠາຍຕນານິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສກລນີລວຓ຺ຓນີລນິທສ຺ສນນີລນິຠາສານໍ ສາຘາຣຓວເສນ. ວຓ຺ຓວເສນາຕິ ສຠາວວຓ຺ຓວເສນ. ນິທສ຺ສນວເສນາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕາວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຄເຫຕພ຺ພຕາວເສນ. ໂອຠາສວເສນາຕິ ສປ຺ປຠາສຕາຍ ອວຠາສນວເສນ. ອຸມາປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຕສິປຸປ຺ຜໍ. ນີລເມວ ໂຫຕິ ວຓ຺ຓສງ຺ກຣາຠາວໂຕ. ພາຣາຓສິສມ຺ຠວນ຺ຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອິໂຕ ພາຫິຣກສ຺ສ ອປ຺ປມາຓໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສກລໍ ໂລກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ຕາທິສໍ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຠີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອານີຕານິ.

ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ

໑໗໔. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເຍວ ເຫຏ຺ຐາ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ໂຆໂສປິ ຠຍາວໂຫ ວຏ຺ຏາຠິຣຕຠາວໂຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ວິໂມກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣໂຕປິ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຠີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອານີຕານິ.

ອານນ຺ທຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໘. ໂພຘີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓປຏິເວຘ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ອານນ຺ທ ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ.

໑໗໙. ຕມ຺ປິ ໂອຬາຣິກນິມິຕ຺ຕໍ ກຕໍ ຕສ຺ສ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕເຈຕໂສ ນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕໍ.

໑໘໓. ອາທິເກຫີຕິ ເອວມາທີຫິ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈສຸຫຊ຺ຊາຫິ. ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ປິເຍຫິ. ມນວຑ຺ຒນໂຕ ມນາເປຫິ. ຊາຕິຍາຕິ ຊາຕິອນຸຣູປຄມເນນ. ນານາຠາໂວ ວິສຸໍຠາໂວ ອສມ຺ພທ຺ຘຠາໂວ. ມຣເຓນ ວິນາຠາໂວຕິ ຈຸຕິຍາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ອປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ ວິປ຺ປໂຍໂຄ. ຠເວນ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວຕິ ຠວນ຺ຕຣຄ຺ຄຫເຓນ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣຕາ ‘‘ກາມາວຈຣສຕ຺ໂຕ ຣູປາວຈໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ, ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ ເທໂວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ກຸໂຕ ກຸຫິໍ ກິສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ເຕ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ…ເປ… ມາ ປລຸຊ຺ຊີ’’ຕິ ລທ຺ຘຸໍ ສກ຺ກາ. ນ ສກ຺ກາ ເອວ ຕາທິສສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສາປິ ສຣີຣໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຈ຺ຈາວມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຍຸສງ຺ຂາຣານໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ມາສຕ຺ຕຍໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

໑໘໔. ສາສນສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິ ນາມ ສສມ຺ຠາເຣຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມຫິ ເກວເລຫີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສເນວ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ໂລກິຍາຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ວິນາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມຘິຄມສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ຕຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາຄາປໂລກິຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ນາຄາປໂລກິຕນ຺ຕິ ນາຄສ຺ສ ວິຍ ອປໂລກິຕໍ, ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ອປໂລກນສທິສໍ ອປໂລກນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫຈ຺ຈາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ. ອງ຺ກຸສກລຄ຺ຄານິ ວິຍາຕິ ອງ຺ກຸສການິ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ລຄ຺ຄານິ ອາສຕ຺ຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕານິ. ເອກາພທ຺ຘານີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເອກໂຕ ອາພທ຺ຘານິ. ຕສ຺ມາຕິ ຄີວຏ຺ຐີນໍ ເອກຄ຺ຆນານໍ ວິຍ ເອກາພທ຺ຘຠາເວນ, ນ ເກວລໍ ຄີວຏ຺ຐີນໍເຍວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐເປຕ຺ວາ ພາຫຸສນ຺ຘິອາທິກາ ທ຺ວາທສ ມຫາສນ຺ຘິໂຍ, ອງ຺ຄຸລິສນ຺ຘິໂຍ ຈ ອິຕຣສນ຺ຘີສຸ ເອກາພທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕານິ, ຍໂຕ ເນສໍ ປກຕິຫຕ຺ຖີນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສພລປ຺ປມາຓໍ ກາຍພລໍ ໂຫຕິ. ເວສາລິນຄຣາຠິມຸຂໍ ອກາສິ ກຓ຺ຏກປຣິວຕ຺ຕເນ ວິຍ ກປິລນຄຣາຠິມຸຂໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຕໍ ນາຄາປໂລກິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ? ຕທຊ຺ຌາສຍໍ ອຸປາທາຍ. ຠຄວາ ຫິ ນາຄາປໂລກິຕວເສເນວ ອປໂລເກຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປນສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິວຕ຺ຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ນາຄາປໂລກິຕໍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອິທໍ ປຈ຺ຉິມກໍ ອານນ຺ທ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເວສາລິຍາ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ນຍິທໍ ເວສາລິຍາ ອປໂລກນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ຠູຕກຖນມຕ຺ຕໍ ປເນຕໍ. ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທເວຕ຺ຖ ອປໂລກນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນເມວ ອນຸກ຺ກເມນ ກຸສິນາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕຸກາມຕາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣຕິ, ຕຍິທໍ ໂສຘນມຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິປຣີຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ສາເປກ຺ໂຂ ເວສາລິໍ ອປໂລເກສິ, ‘‘ອິທໍ ປນ ເມ ຄມນໍ ອປຸນຣາຄມນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນມຸເຂນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອປໂລເກສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈ ເວສາລິຣາຊາໂນ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຕກໂຣຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສກສນ຺ຕາເນ, ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ວິນາສກໂຣ ອຠາວກໂຣ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມໍສຈກ຺ຂຸສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ. ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

ຈຕຸມຫາປເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ມຫາໂອກາເສຕິ ມຫນ຺ເຕ ໂອກາເສ. ມຫນ຺ຕານິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ. ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນິຈ຺ຉີຍຕິ ອສນ຺ເທຫໂຕ, ການິ ປນ ຕານິ? ອາຄມນວິສິຏ຺ຐານິ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທີນິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອປທິສນ຺ຕີຕິ ອປເທສາ, ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ ອາວຸໂສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນເນ ກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ສ ຍຖາຠຕສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ? ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ປຣາຍາ ສຕ຺ຖາ, ສາວກາ ຈ, ເຕສຸ ຈ ສາວກາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕິວິຘາ, ເອວໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຍາ ຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອປທິສິຕພ຺ພານໍ ເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມ ຕໍ ອາວຸໂສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ ສງ຺ຆາປເທໂສ ສມ຺ພຫຸລຕ຺ເຖຣາປເທໂສ ເອກຕ຺ເຖຣາປເທໂສ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໑໘) ພຸທ຺ໂຘ ອປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາທໂຍ…ເປ… ມຫາກາຣຓານີ’’ຕິ.

໑໘໘. ເນວ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ຄນ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ນາມ ສວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ປທານິ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ, ອຕ຺ຖປທານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕຫີຕິ ປທານິ, ອກ຺ຂຣາທີນິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທານິ, ສງ຺ກາສນາທີນິ ອຕ຺ຖປທານິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ‘‘‘ປທສງ຺ຂາຕານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານີ’ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ, ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ, ເຕຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ອຕ຺ຖປທານີຕິ ອຸຠຍສງ຺ຄຫໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ເຕນາຠຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ. ປາຬິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເກວໂລ ປາຬິຘມ຺ໂມ ປວຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ປວຕ຺ໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອນຸສນ຺ຘິ ກຖິໂຕຕິ ຍຖາຣທ຺ຘເທສນາຍ, ອຸປຣິ ເທສນາຍ ຈ ອນຸສນ຺ຘານໍ ກຖິຕໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກຖິໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ເຈວ ວິເສສາຘານຎ຺ຈ ກຖິຕໍ ປກາສິຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຘມ຺ມາທີນິ ສມ຺ມເທວ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພານີຕິ ຎາເຓນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕາເຣຕພ຺ພານິ, ຕໍ ປນ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຓໍ ອນຸປ຺ປເວສນໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ວາ ວິນໂຍຕິ ວິຈາຣຓາຍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິເຠທມຸເຂນ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນໂຍຕິ ວິຠງ຺ຄປາຐມາຫ. ໂສ ຫິ ມາຕິກາສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສູຈນໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ, ວິສິຏ຺ຐນຍຕ຺ຕາ ຈ ວິນໂຍ, ຂນ຺ຘກປາໂຐ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ວິນຍປິຏກມ຺ປິ ນ ປຣິຍາທີຍຕິ ປຣິວາຣປາຬິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏການິ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ເອວມ຺ປີຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏການິ ສຸຕ຺ຕໍ, ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນຍວິຠາເຄ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ. ນ ຕາວ ປຣິຍາທີຍນ຺ຕີຕິ ນ ຕາວ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອສຸຕ຺ຕນາມກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ນາມໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕມ຺ປິ ຊາຕກາທິພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕີຓິ ປິຏການິ ນ ປຣິຍາທິຓ຺ຓານີຕິ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກາທີນິ ທີຆນິກາຍາທໂຍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕນາມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອສງ຺ຄີຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍ ປເນຕ຺ຖ ຊາຕກາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິປິ ຄຫິຕານິ. ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏການໍ ປເນຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ວາ ເຕນ ມຄ຺ຄເນນ? ສພ຺ໂພປາຍໍ ວຓ຺ຓນານໂຍ ເຖຣວາທໍ ທສ຺ສນມຸເຂນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.

ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍ ອຕ຺ຖິ, ອສຸຕ຺ຕນາມກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ’’ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນານຍໍ ‘‘ນາຍມຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ປຏິໂສເຘຕ຺ວາ. ວິເນຕິ ເອເຕນ ກິເລເສຕິ ວິນໂຍ, ກິເລສວິນຍນູປາໂຍ, ໂສ ເອວ ຈ ນໍ ກໂຣຕີຕິ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນໂຍ ປນ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ເມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ. ສຣາຄາຍາຕິ ສຣາຄຠາວາຍ ກາມຣາຄຠວຣາຄປຣິພ຺ຣູຫນາຍ. ສຎ຺ໂຎຄາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນາຍ. ອາຈຍາຍາຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ວຑ຺ຒນຕ຺ຖາຍ. ມຫິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ມຫິຈ຺ຉຠາວາຍ. ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາວາຍ. ສງ຺ຄຓິກາຍາຕິ ກິເລສສງ຺ຄຓຄຓສງ຺ຄຓວິຫາຣາຍ. ໂກສຊ຺ຊາຍາຕິ ກຸສີຕຠາວາຍ. ທຸພ຺ຠຣຕາຍາຕິ ທຸປ຺ໂປສຕາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ສກລວຏ຺ຏໂຕ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ວິສຎ຺ໂຎຄາຍາຕິ ກາມຠວາທີຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອປຈຍາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອປຈຍນາຍ, ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ສພ຺ພໂສ ອິຈ຺ຉາປຄມາຍ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ທ຺ວາທສວິຘສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາວາຍ. ປວິເວກາຍາຕິ ປວິວິຕ຺ຕຠາວາຍ, ກາຍວິເວກາທິຕທງ຺ຄວິເວກາທິວິເວກສິທ຺ຘິຍາ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍາຕິ ກາຍິກສ຺ສ ເຈວ, ເຈຕສິກສ຺ສ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ສຸຠຣຕາຍາຕິ ສຸຂໂປສນຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາມນສິກາຣວເສນ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສຣາຄາທິຠາວປຣິວຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຣາຄາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອກໍສໂຕ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ. ເອໂສ ວິນໂຍ, ສມ຺ມເທວ ອປາຍາທີສຸ ອປຕນວເສນ ຘາຣຓໂຕ, ກິເລສານໍ ວິນຍນໂຕ, ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອວາທານຸສິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອວພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸສຈ຺ຈສ຺ສ ສູຈນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ເຕຕິ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ’’ຕິ. ເຕປິຏກຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຣາຄາທິວິນຍນກາຣຓໍ ຕຖາຄເຕນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຣາຄາທິວິນຍກາຣເຓ’’ຕິ.

ສຸຕ຺ເຕ ໂອສຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ປຣິຍາປນ຺ນຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ກຕ຺ຖຈິ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ຉລ຺ລິໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອໂຣຄສ຺ສ ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ອຸປກ຺ກເມນ ຉລ຺ລິຍາ ສກລິກາຍ, ປປຏິກາຍ ວາ ອຸຏ຺ຐປນໍ ວິຍ ອໂຣຄສ຺ສ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຉລ຺ລິສທິສໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘຕາທິໂທສໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຣິທີເປຕ຺ວາ, ຕາທິສານິ ປນ ເອກໍສໂຕ ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທິປຣິຍາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣ…ເປ…ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຄາທິວິນເຍຕິ ຣາຄາທີນໍ ວິນຍນຕ຺ເຖ. ຕທາກາຣຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາຍມານານິ ນ ທິສ຺ສມານານິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພານິ ວຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຫາປເທສນິທ຺ເທສຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອວຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ ມາຕິກໍ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຎ຺ໂຫ, ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓານິ, ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອນຸໂລເມຕິ ອນຸກູເລຕີຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ມຫາປເທໂສ. ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ. ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉເຍ ປຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ເມ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ເພ ອຸປຏ຺ຐິເຕ. ອິເມຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ. ປມີຍຕິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນິຈ຺ຉີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ສເມຕີ’’ຕິອາທິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ມຫາປເທເສສຸ ອສເມນ຺ຕໍ. ປຸນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີໂຍ. ວິຠຊ຺ຊາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓາທິເຠເທນ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ປຏິປຸຈ຺ຉາຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຐປນີໂຍຕິ ຕິຘາປິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຕ຺ຕາ ຐປນີໂຍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ເຫ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເລສສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ. ປຸຣິມປທາວຘາຣເຓ ປນ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາ ຈກ຺ຂຸໂສເຕສຸ ວິເສສຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖານໍ ອສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຕສໍ ສທິສຕາໂຈທນາ ປຏິປຸຈ຺ຉນມຸເຂເນວ ພ຺ຍາກຣຓີຍາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ, ອນຸຎ຺ຎາຕວເສນ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ, ຕຖາ ໂສຕໍ…ເປ… ອຍໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີວສຣີຣານໍ ອນຎ຺ຎຕາປຎ຺ໂຫ. ຍສ຺ສ ເຍນ ອນຎ຺ຎຕາໂຈທິຕາ, ໂສ ເອວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ວຎ຺ຌາຕນຍສ຺ສ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາກິຕ຺ຕນສທິໂສຕິ ອພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕາຍ ຐປນີໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓານິ ປມາຓໍ ເຕເນວ ນເຍນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໂຕ.

ວິນຍມຫາປເທໂສ ກປ຺ປິຍານຸໂລມວິຘານໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ມຫາປເທສຠາເວນ ປນ ຕໍສທິສຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕມຫາປເທເສສຸປິ ‘‘ອນຸໂລມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕປກິຓ຺ຓກເທສນາວ ອຏ຺ຐກຖາ, ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວ ຈ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ເຖຣວາໂທ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ສຸຕ຺ຕາທິໂຕ ລພ຺ຠມານນຍຄ຺ຄຫເຓນ. ອນຸພຸທ຺ຘິຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອນຸຄຕພຸທ຺ຘິຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕາ ອຕ຺ຖາ ເອວ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອວໍ ມຫາປເທສໂຕ ອຕ຺ຖາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ກທາຈິ ປາຬິຍາ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຍໍ ປຏິຠານຠາວໂຕ. ຕຖາ ຈ ສາປິ ຄເຫຕພ຺ພາ, ກີທິສີ? ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ຕາ ເຍວາຕິ ໂຍຊນາ. ຕາສູຕິ ຕີສຸ ສງ຺ຄີຕີສຸ. ‘‘ອາຄຕເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ສງ຺ຄີຕເມວ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຠາວເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕທຕ຺ຖາ ເອວ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. ນ ເຈວ ສຸຕ຺ເຕ ໂອສຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ວິນເຍ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ ຕສ຺ສ ອສຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ເຕນ ‘‘ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ນິທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ນ ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຫິຕາວຘາຣຓຜລທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕຈຸນ຺ທວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ສູກຣມທ຺ທວນ຺ຕິ ວນວຣາຫສ຺ສ ມຸທຸມໍສໍ. ຍສ຺ມາ ຈຸນ຺ໂທ ອຣິຍສາວໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຠຄວໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊເມວ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປວຕ຺ຕມໍສ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ກິຣາຕິ ‘‘ນາຕິຕຣຸຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິເສສໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ມຸທຸ ເຈວ ສິນິທ຺ຘຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸທຸມໍສຠາວໂຕ ຫິ ອຠິສງ຺ຂຣຓວິເສເສນ ຈ ‘‘ມທ຺ທວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ ‘‘ອຍໍ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຉິມໂກ ອາຫາໂຣ’’ຕິ ປຸຎ຺ຎວິເສສາເປກ຺ຂາຍ, ຕໍ ປນ ຕຖາປກ຺ຂິຕ຺ຕທິພ຺ໂພຊຕາຍ ຄຣຸຕຣໍ ຊາຕໍ.

ອຎ຺ເຎ ຍໍ ທຸຊ຺ຊີຣໍ, ຕໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ວິນາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປຣູປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ‘‘ນາຫໍ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສີຫນາທໍ ນທຕິ.

໑໙໐. ກຖໍ ປນາຍໍ ສີຫນາໂທ ນນຸ ຕໍ ຠຄວໂຕປິ ສມ຺ມາປຣິຓາມໍ ນ ຄຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມເທວ ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຣິຓາມໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ວິກາຣສ຺ສ ມຸທຸຠາວໍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປນ ຠຸຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຠຄວາ, ອຎ຺ເຎ ວາ ປນ ຂີຓາສວາ ນວເວທນຸປ຺ປາທນວເສນ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ອາຫາຣສ຺ສ ອຸປຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ຂໂຣ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ? ຕໍ ໂຠຊນຸຕ຺ຕຣກາລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ປນ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ກຕຸປຈິຕສ຺ສ ລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ພລວຕິປິ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຄຣຸສິນິທ຺ຘໂຠຊນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເວທນານິຄ຺ຄໂຫ ຊາໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຕ຺ຖິຕຏ຺ຐາເນຕິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນ, ອິຈ຺ຉາ ຈສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິເນຕພ຺ພເວເນຍ຺ຍາເປກ຺ຂາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຄາຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຸຕມຕ຺ຕໍ, ປເຣສໍ ວຈນມຕ຺ຕເມຕໍ, ນ ປນ ໂຠຊນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາພາຘໍ ຜຸສິ ຘີໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປານີຍາຫຣຓວຓ຺ຓນາ

໑໙໑. ປສນ຺ນຠາເວນ ອຸທກສ຺ສ ອຈ຺ຉຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ໂຉທກາຕິ ປສນ຺ໂນທກາ’’ຕິ. ສາທຸຣສຕ຺ຕາ ສາຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຘຸໂຣທກາ’’ຕິ. ຕນຸກເມວ ສລິລໍ ວິເສສໂຕ ສີຕລໍ, ນ ພຫລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕນຸສີຕລສລິລາ’’ຕິ. ນິກ຺ກທ຺ທມາຕິ ເສຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓມາຫ. ປງ຺ກຈິກ຺ຂລ຺ລາທິວເສນ ຫິ ອຸທກສ຺ສ ວິວຓ຺ຓຕາ, ສຠາວໂຕ ປນ ຕໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ເອວາຕິ.

ປຸກ຺ກຸສມລ຺ລປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໒. ຘຸຣວາເຕຕິ ປຏິມຸຂວາເຕ. ທີຆປິງ຺ຄໂລຕິ ທີໂຆ ຫຸຕ຺ວາ ປິງ຺ຄລຈກ຺ຂຸໂກ. ປິງ຺ຄລກ຺ຂິໂກ ຫິ ໂສ ‘‘ອາຬາໂຣ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ທກ຺ຂຕິ ກຣິສ຺ສຕິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອີທິສໍ. ອີທິເສສູຕິ ຍຕ຺ຣ ຍໍຈາຕິ ເອວຣູປນິປາຕສທ຺ທຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ.

໑໙໓. ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ເມຆຄພ຺ຠໂຕ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິໂຍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕີສູຕິ ວິຈຣນ຺ຕີສູ’’ຕິ. ນວວິຘາຍາຕິ ນວປ຺ປກາຣາຍ. ນວສຸ ຫິ ປກາເຣສຸ ເອກວິຘາປິ ອສນິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ‘‘ນວວິຘາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອີທິສີ ຫິ ເອສາ ຣຸຬ຺ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຕ຺ຕິປິ ສມຎ຺ຎາ ວິຍ. ອສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ໂຍ ຕສ຺ສາ ສທ຺ເທນ, ເຕຊສາ ຈ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ເອກໍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອກໍ ມຓ຺ຑລໍ. ສງ຺ກາຣໍ ຕີເຣນ຺ຕີ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ ວິຍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສເຕຣາ. ຄຄ຺ຄຣາຍມານາຕິ ຄຄ຺ຄຣາຕິສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕີ, ອນຸຣວທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ກປິສີສາຕິ ກປິສີສາກາຣວຕີ. ມຈ຺ຉວິໂລລິກາຕິ ອຸທເກ ປຣິປ຺ຜນ຺ທມານມຈ຺ໂຉ ວິຍ ວິລຸຬິຕາກາຣາ. ກຸກ຺ກຸຏສທິສາຕິ ປສາຣິຕປກ຺ຂກຸກ຺ກຸຏາກາຣາ. ນງ຺ຄລສ຺ສ ກສ຺ສນກາເລ ກສ຺ສການໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ມຓິກາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ນງ຺ຄລໍ ‘‘ທຓ຺ຑມຓິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ທຓ຺ຑມຓິກາກາຣາ ທຓ຺ຑມຓິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ນງ຺ຄລສທິສາ’’ຕິ. ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕປິ ສໂຊຕິຠູຕຕາຍ ອຸທເກນ ອເຕເມຕພ຺ພໂຕ ມຫາສນິ ‘‘ສຸກ຺ຂາສນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕີ’’ຕິ.

ຠຸສາຄາຣເກຕິ ຠຸສມເຍ ອຄາຣເກ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ມຫນ຺ຕໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປລາລໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສາລາສທິສໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ວສນໂຍຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ກຕໍ, ຕທາ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ວສິ, ຕໍ ປນ ຂລມຓ຺ຑລໍ ສາລາສທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂລສາລາຍ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ກາຣເຓ’’ຕິ, ອສນິປາເຕນ ຉນ຺ນໍ ຊນານໍ ຫຕກາຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຕ຺ວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

໑໙໔. ສິງ຺ຄີ ນາມ ກິຣ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຕິວິຍ ປຠສ຺ສຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຉວິວຓ຺ໂຓຠາສໍ ເທວໂລກໂຕ ອາຄຕສຸວຓ຺ຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ຕໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕເນວ ກາຣເຓນາຕິ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ, ປເຣສໍ ວຈໂນກາສປຈ຺ເຉທນໍ, ເຕນ ວຕ຺ເຖນ ສຕ຺ຖຸ ປູຊນໍ, ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍານຸວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕເນວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ກາຣເຓນ.

໑໙໕. ເຖໂຣ ຈ ຕາວເທວ ຕໍ ສິງ຺ຄີວຓ຺ຓໍ ມຏ຺ຐທຸສ຺ສໍ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອິມໍ ມຏ຺ຐທຸສ຺ສໍ, ຕໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາປິ ຕໂຕ ເອກໍ ນິວາເສສິ, ເອກໍ ປາຣຸປີ’’ຕິ. ຕາວເທວ ກິຣ ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ໂອວຏ຺ຏິກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕຸນ຺ນກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຸປເນສຸໍ, ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ. ຫຕຈ຺ຈິກໍ ວິຍາຕິ ປຏິຫຕປ຺ປຠໍ, ວິຍ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ສຣີຣປ຺ປຠາຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຍຸຄສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຕາ ນາໂຫສິ. ອນ຺ຕນ຺ເຕເນວາຕິ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ເອວ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫິປນສ຺ສ ປຠາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

‘‘ປສນ຺ນຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ເອເຕເນຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂສ ໂຣໂຄຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ. ທ຺ວີສຸ ກາເລສຸ ເອວໍ ໂຫຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານຘາຕູນໍ ສມຘິຄມສມຍຠາວໂຕ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ອນ຺ຕເຣນ ຍມກສາລານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

໑໙໖. ສພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຠສ຺ສຣາຍ ເອກຄ຺ຆນາຍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ.

ຘມ຺ເມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ. ປວຕ຺ຕາຕິ ປາວຈນຠາເວນ ເທເສຕາ. ປຸຣໂຕວ ນິສີທິ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣຓຠາວໂຕ.

໑໙໗. ທານານິສໍສສງ຺ຂາຕາ ລາຠາຕິ ວຓ຺ຓທານພລທານາທິເຠທາ ທານສ຺ສ ອານິສໍສສຎ຺ຎິຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ, ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ ລາຠາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕ ອລາຠາຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ຕຸຍ຺ຫໍ ອລາຠາ, ລາຠາ ເອວ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູເຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ປຣໂລເກ ຠວາ ສມ຺ປຣາຍິກາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ຈ ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ. ທານານິສໍສສງ຺ຂາຕາ ລາຠາຕິ ທານານິສໍສຠູຕາ ລາຠາ. ສພ຺ພຖາ ສມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ສມໍ ຜລໍ ເອເຕສໍ ນ ເອກເທເສນາຕິ ສມສມຜລາ. ປິຓ຺ຑປາຕາຕິ ຕພ຺ພິສຍໍ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎມາຫ.

ຍທິ ເຂຕ຺ຕວເສນ ເນສໍ ສມຜລຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສຕິປິ ເອກສນ຺ຕານຠາເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນອຣຫນ຺ຕຠາວສິທ຺ຘໍ ນນຸ ເຕສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິນິພ຺ພານສມຕາຍາຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານຠາເວນ ປຣິນິພ຺ພານສມຕາຍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕປຣິໂຠຄູປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຣູປກາຍສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຘມ຺ມກາໂຍ ສຸເຂເນວ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊິ, ໂຠຊນສປ຺ປາຍສໍສິທ຺ຘິຍາ ເອວໍ ສຸເຂເນວ ຂນ຺ເຘ ປຣິຈ຺ຈຊີຕິ ເອວໍ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ, ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ຈ ສຸຂສິທ຺ຘິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຸຠິນ຺ນໍ ປິຓ຺ຑປາຕານໍ ສມຜລຕາ ໂຊຕິຕາ. ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕສີເສນ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕທານໍ ໂຊຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ສຸຊາຕາຍ ‘‘ອິມໍ ອາຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍ຺ຫໍ ເທວຕາຍ ວຓ຺ຓສຸຂພລາທິຄຸຓາ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຬາໂຣ ອຊ຺ຌາສໂຍ ຕທາ ອໂຫສິ, ເອວໍ ຈຸນ຺ທສ຺ສປິ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິມໍ ອາຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວໂຕ ວຓ຺ຓສຸຂພລາທິຄຸຓາ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຬາໂຣ ອຊ຺ຌາສໂຍຕິ ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສມຜລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຕິປິ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕີນໍ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິຠາເວ ຍຖາ ປນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນທິວເສ ອຠິນວວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ຣູປສຕ຺ຕກາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໗໐໗ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ວເສນ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ສນ຺ເນຕ຺ວາ ມຫາວິປສ຺ສນາມຸເຂນ ຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິ, ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສປິ ສພ຺ພາ ຕາ ສມາປຊ຺ຊີຕິ ເອວໍ ສມາປຕ຺ຕິສມຕາຍປິ ເຕສໍ ສມຜລຕາ. ຈຸນ຺ທສ຺ສ ຕາວ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອຸຬາຣຕຣໍ ໂຫຕຸ ຠຄວໂຕ ທິນ຺ນຠາເວນ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ສຸຊາຕາຍ ປນ ກຖໍ ເທວຕາຍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ? ເອວໍສຎ຺ຎິຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຊາຕາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອປຣຠາເຄຕິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ອປຣຠາເຄ. ປຸນ ອປຣຠາເຄຕິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຣໂຕ. ຘມ຺ມສີສນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ມຕ຺ຖກຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ເມ ຄຫິຕນ຺ຕິ ມມ ວເສນ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ອຘິປຕິຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍກ’’ນ຺ຕິ.

ສໍວເຣຕິ ສີລສໍວເຣ. ເວຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ເວຣິຘມ຺ມຠາວໂຕ, ເວຣເຫຕຸຕາຍ ຈ ‘‘ເວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ກຸສໂລຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສໂລ ປນ ຎາຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຎາຓສມ຺ປທາ ນາມ ຎາຓປາຣິປູຣີ, ສາ ຈ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ຈ ນິຣວເສສໂຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄນ…ເປ… ຊຫາຕີ’’ຕິ. ອິມໍ ປາປກໍ ຊຫິຕ຺ວາຕິ ທາເນນ ຕາວ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປາປກໍ, ສີເລນ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫາຍ ຕໂຕ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ຕໂຕ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອນວເສສໍ ປາປກໍ ປຫາຍ. ຕຖາ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ ຣາຄາທີນໍ ຂຍາ ກິເລສນິພ຺ພາເນນ ສພ຺ພໂສ ກິເລສວູປສເມນ ນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ສອຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ຈຸນ຺ທສ຺ສ…ເປ… ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍມກສາລວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ເອວໍ ຕໍ ກຸສິນາຣາຍໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຖູປາຣາໂມ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສາລປນ຺ຕິຠາເວນ ຐິຕໍ ສາລວນໍ. ອນ຺ຕເຣນາຕິ ເວມຊ຺ເຌ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມຎ຺ຈກສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎປິຍມານສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈກສ຺ສ. ຕຕ຺ຣາປິ…ເປ… ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ຕເຣນ ຍມກສາລານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອາສຕ຺ຕວິຏປສາຂຕາຍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ວິຍ. ‘‘ຐິຕສາຂາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣສີສກໍ ມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄຕານໍ ເທວຕານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣທິສາວິໂລກນມຸຂໍ ປຸພ຺ພທິສາສີສກໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎເປຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ.

ເອເຕ ນາຄານມຸຕ຺ຕມາຕິ ເອເຕ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ໂຄຈຣິອາທິນາມກາ ຫຕ຺ຖິນາເຄສຸ ພເລນ ເສຏ຺ຐຕມາ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘) ປນ ເກຈິ ຫຕ຺ຖິໂນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອາຄຕາ, ໂສ ປນ ເນສໍ ນາມມຕ຺ຕກໂຕ ເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຣິຠຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຕໍ, ‘‘ນ ປນ ປຣິຠຸຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈງ຺ຄວາເຣຕິ ອູມິຍໍ. ກໂຕກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ຍຖາສມຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຣໂຄ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ອຠິມທ຺ທຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກປ຺ປໍ, ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເອວ, ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຐາເນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາທິສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ໂອກາສໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຍາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ.

ກຸສລໍ ກາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ມຫປ຺ຜລໍ, ເອວໍ ມຫານິສໍສໍ, ມຫານຸຠາວຎ຺ຈ ຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

ເອກສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວູປສໂມ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຣຸຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ອຕິທຸລ຺ລຠຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ເຕນ (ສຸ. ນິ. ໘໔໑) ທີເປຕພ຺ໂພ.

ຕຕິຍໍ ປນ ກາຣຓໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ຖປຣິຫຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ, ສີຫສ຺ສ ວິຍ ເສຍ຺ຍາ ສີຫເສຍ຺ຍາ, ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ. ອຖ ວາ ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍໍ, ຍທິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

‘‘ວາເມນ ປສ຺ເສນ ເສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ກາມໂຠຄິເສຍ຺ຍາ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ສຍາໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖສ຺ສ ສຣີຣຄ຺ຄຫຓາທິໂຍຄກ຺ຂມໂຕ, ປຸຣິສວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເກນ ປສ຺ເສນ ສຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ອຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍາຕິ ອຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ສີຫເສຍ຺ຍາ. ‘‘ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສີຫສ຺ສ ອຠີຣຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠີຣຸກາ ຫິ ເສສມິຄາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສນ຺ຕາສປຸພ຺ພກໍ ຍຖາ ຕຖາ ສຍນ຺ຕິ, ສີໂຫ ປນ ອຠີຣຸຠາວໂຕ ສໂຕກາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມປາເທ’’ຕິອາທິ. ທກ຺ຂິເຓ ປຸຣິມປາເທ ວາມສ຺ສ ປຸຣິມປາທສ຺ສ ຐປນວເສນ ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉິມປາເທຕິ ທ຺ເວ ປຈ຺ຉິມປາເທ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຘາປິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປາທຏ຺ຐປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຐິໂຕກາສສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຠີຣຸຠາເວເນວ. ‘‘ສີສໍ ປນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສີຫກິຣິຍາ ອນຸຕ຺ຣາສປພຸຊ຺ຌນໍ ວິຍ ອຠີຣຸຠາວສິທ຺ຘາ ຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີຫວິຊມ຺ຠິຕວິຊມ຺ຠນໍ ອຕິເວລໍ ເອກາກາເຣນ ຐປິຕານໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ຄມນາທິກິຣິຍາສຸ ໂຍຄ຺ຍຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທນທນໍ ອປ຺ເປສກ຺ຂມິຄຊາຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ.

ເສຕິ ອພ຺ຍາວຏຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ເສຍ຺ຍາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເສຍ຺ຍາ. ກິໍ ປນ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ? ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ຕໂຕ ຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ຊາໂຕຕິ. ‘‘ຕຍິທໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນາມ, ນ ເສຍ຺ຍາ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມນນ຺ຕຣາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໙) ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເກຈິ, ເອວໍ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານກາລິກາວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນພຫຸໂລ ວິຫາສິ. ອຄ຺ຄຜລວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທຸປຄມນລກ຺ຂຓາ ເສຍ຺ຍາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕວເສນ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ເນສໍ ປຐມຊາຕິສມນ຺ວຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກາ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍຊາຕິສມນ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກໍ ອຄ຺ຄຜລຠູຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ‘‘ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີຫເສຍ຺ຍາ ນາມ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອນຸຏ຺ຐານາ, ເສຍ຺ຍາ, ຕໍ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍໍ. ‘‘ອິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນສິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍຸປຄມເນ. ກາຍວເສນ ອນຸຏ຺ຐານໍ, ນ ຈິຕ຺ຕວເສນ, ຈິຕ຺ຕວເສນ ຈ ອນຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນິທ຺ທຸປຄມນນ຺ຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິທ຺ທາວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ຄສ຺ສາຕິ ນິທ຺ທຸປຄມນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ.

ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ວິກສນວເສນ ຜຸລ຺ລາ, ນ ເອກເທສວິກສນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ສມນ຺ຕໂຕ ປຸປ຺ຜິຕາ’’ຕິ. ເອກຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ສມ຺ຜຸລ຺ລປຸປ຺ເຜຫິ ເອກາກາເຣນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຉາທິຕາ. ອຸລ຺ໂລກປທຸມານີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂລເກນ຺ຕານິ ວິຍ ຕິຏ຺ຐນປທຸມານິ. ໂມຣປິຎ຺ຉກລາໂປ ວິຍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປຸປ຺ຜສຎ຺ຉາທິຕຕ຺ຕາ.

ນນ຺ທໂປກ຺ຂຣຓີສມ຺ຠວານີຕິ ນນ຺ທໂປກ຺ຂຣຓີຕີຣສມ຺ຠວານິ. ມຫາຕຸມ຺ພມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຬ຺ຫກມຕ຺ຕໍ. ປວິຏ຺ຐານີຕິ ຂິຕ຺ຕານິ. ສຣີຣເມວ ໂອກິຣນ຺ຕີຕິ ສຣີຣເມວ ອຊ຺ໂຌກິຣນ຺ຕິ.

ເທວຕານໍ ອຸປກປ຺ປນຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓານີຕິ ສຏ຺ຐິປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ໂຍຊນານິ ວາຍນກເສຕວຓ຺ຓຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓານິ. ທິພ຺ພຄນ຺ຘຊາລຈຸຓ຺ຓານີຕິ ທິພ຺ພຄນ຺ຘທິພ຺ພຈຸຓ຺ຓານິ. ຫຣິຕາລອຎ຺ຊນຈຸຓ຺ຓາທີນິປິ ທິພ຺ພານິ ປຣມສຸຄນ຺ຘານິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພທິພ຺ພຄນ຺ຘວາສວິກຕິໂຍ’’ຕິ.

ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນກາເລ ວິຍ.

ຕາຕິ ເທວຕາ. ຄນ຺ຖມານາ ວາຕິ ມາລໍ ຣຈນ຺ຕິໂຍ ເອວ. ອປຣິນິຏ຺ຐິຕາ ວາຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ປຣິໂຍສິຕາ ເອວ. ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ. ຄີວາຍ ຄີວນ຺ຕິ ກຓ຺ຐຄາຫວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄີວາຍ ປຣສ຺ສ ຄີວໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອາມສິຕ຺ວາ. ມຫາຍໂສ ມຫາຍໂສຕິ ອາເມຑິຕວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລາປວຈນໍ.

໑໙໙. ມຫນ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາຫນ຺ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປູຊາສກ຺ກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ທິສ຺ວາ.

ສາເຍວ ປນ ປຏິປທາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເອວ. ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຕ຺ຕາ.

ສີລນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລມາຫ. ອາຈາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລໍ. ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂຕຕິ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ, ຕາວ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ສມ຺ມາປຏິປທາ. ອິທານິ ຕໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊິນກາຬສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊິນມຫາວຑ຺ຒກິນາ ຐປິຕໍ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນກາຬສຸຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທມຣິຍາທໍ, ອຸປາສໂກປາສິກາວາເຣສຸ ‘‘ຄນ຺ຘປູຊໍ ມາລາປູຊໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລປກ຺ເຂ ຐເປຕ຺ວາ ກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ຕຖາກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຍຎ຺ຫີຕິ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຸປວາຓຕ຺ເຖຣວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ອປເນສີຕິ ຐິຕປ຺ປເທສໂຕ ຍຖາ ອປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມກາສິ, ນ ປນ ນິພ຺ຠຈ຺ຉິ. ເຕນາຫ ‘‘ອານນ຺ໂທ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕສທິສາ ວາຕິ ສມຈິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍໍ (ອ. ນິ. ໒.໓໗) ວຸຕ຺ຕສທິສາ ເອວ. ອາວາເຣນ຺ໂຕຕິ ຉາເທນ຺ໂຕ.

ຍສ຺ມາ ກສ຺ສປສ຺ສພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິເຍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣວ ເຕຊຸສ຺ສໂທ, ນ ອຎ຺ເຎ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ.

ອິທານິ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສິມ຺ຫິ ກິຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວຕາ’’ຕິ ອິທໍ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາທີນມ຺ປິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຈຕິເຍ.

໒໐໑. ອຘິວາເສນ຺ຕີຕິ ໂຣເຈນ຺ຕິ.

ຉິນ຺ນປາໂຕ ວິຍ ຉິນ຺ນປາໂຕ, ຕໍ ຉິນ຺ນປາຕໍ, ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຍໍ. ອາວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປຕິຕາ, ຕໂຕ ກຕິປຍຣຕນຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏນວເສເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາປຕິຕເມວ ຐານໍ ວຏ຺ຏນວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິໂຍ ປຕິຕຏ຺ຐານເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຕາ, ຕໂຕ ວິນິວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຣຠາຄໍ ວຏ຺ຏມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຸຣໂຕ ວຏ຺ຏນໍ ອາວຏ຺ຏນໍ, ອິຕຣໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕາ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຸທກໍ ວິຍ ໂອສີທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປກຕິປຖວິຍໍ. ເທວຕາ ໂອສີທນ຺ຕິ ຘາຕູນໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ປຖວິຍໍ ປຖວິໍ ມາເປສຸນ຺ຕິ ປກຕິປຖວິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ປຖວິໍ ມາເປສຸໍ.

ກາມໍ ໂທມນສ຺ເສ ອສຕິປິ ເອກຈ຺ໂຈ ຣາໂຄ ໂຫຕິເຍວ, ຣາເຄ ປນ ອສຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕຣາຄາຕິ ປຫີນໂທມນສ຺ສາ’’ຕິ. ສິລາຖມ຺ຠສທິສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ.

ຈຕຸສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໒໐໒. ອປາຣຄງ຺ຄາຍາຕິ ຄງ຺ຄາຍ ໂອຣມ຺ຠາເຄ. ‘‘ສງ຺ກາຣຉຑ຺ຑກສມ຺ມຊ຺ຊນິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຕກຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ‘‘ເອວໍ ທ຺ວີສຸ ກາເລສູ’’ຕິອາທິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈາມສນໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຘິຄຕໍ.

ກມ຺ມສາຘໂນ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ຠາວນີຍ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ມນສາ ຠາວິເຕ ສມ຺ຠາວິເຕ’’ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຠາວນໍ, ວຑ຺ຒນຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂປຫານໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ພຸທ຺ຘາທີສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ. ສາ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ອຠິຊາຕິຏ຺ຐານາທີນິປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕູນິ ຠວນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍເວຄຊນການີ’’ຕິ.

ເຈຕິຍປູຊນຕ຺ຖໍ ຈາຣິກາ ເຈຕິຍຈາຣິກາ. ສຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິເຍວ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ກຸສລເຈຕນາຍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ.

ອານນ຺ທປຸຈ຺ຉາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ເອຕ຺ຖາຕິ ມາຕຸຄາເມ. ອຍໍ ອຸຕ຺ຕມາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ອທສ຺ສນໍ, ທສ຺ສນມູລກຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ສພ຺ພານຕ຺ຖານໍ. ໂລໂຠຕິ ກາມຣາໂຄ. ຈິຕ຺ຕຈລນາ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣາຍກໂຣ ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂໂຠ. ມຸຣຸມຸຣາເປຕ຺ວາຕິ ສອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ຂາທເນ ອນຸຣວທສ຺ສນໍ. ອປຣິມິຕໍ ກາລໍ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ. ວິສ຺ສາໂສຕິ ວິສງ຺ໂຄ ຆຏ຺ຏນາຠາໂວ. ໂອຕາໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປເວໂສ. ອສິຫຕ຺ເຖນ ເວຣີປຸຣິເສນ, ປິສາເຈນາປິ ຂາທິຕຸກາເມນ. ອາສີເທຕິ ອກ຺ກມນາທິວເສນ ພາເຘຍ຺ຍ. ອສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ປພ຺ພຊິເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ກາຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ. ສຕີຕິ ວາ ກາຍຄຕາສຕິ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພາ.

໒໐໔. ອຕນ຺ຕິພທ຺ຘາຕິ ອຠາຣວຫາ. ເປສິຕຈິຕ຺ຕາຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ຕາ.

໒໐໕. ວິຫເຕນາຕິ ກປ຺ປາສວິຫນນຘນຸນາ ປພ຺ພຊຏານໍ ວິຊຏນວເສນ ຫເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸໂປຖິເຕນາ’’ຕິ, ອສງ຺ກຣຓວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂປຖິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທສ຺ສນີຍສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານກິຕ຺ຕເນນ ຈ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຖິຕໍ.

ອານນ຺ທອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໒໐໗. ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຕຕ຺ຖ ອທິສ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ, ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ອາມນ຺ເຕສິ.

ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ຫິຕຠາໂວ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຫິຕວຸທ຺ຘິຍາ ກເຕນາ’’ຕິ. ສຸຂຠາໂວ ກາຍິກທຸກ຺ຂາຠາໂວ, ເຈຕສິກສຸຂຠາໂວ ເຈຕສິກສຸຂສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂໂສມນສ຺ເສເນວ ກເຕນາ’’ຕິ. ອາວິຣໂຫວິຠາຄໂຕ ອທ຺ວຍຠາວໂຕ ອທ຺ວເຍນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖຸ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປມາຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ກວາຬມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ປວຕ຺ຕິເຕນາຕິ ເອວໍ ໂອທິສ຺ສກເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວເສນ ປວຕ຺ຕິເຕນ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເອເຕນາຕິ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກຕາຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນສີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

໒໐໘. ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ມຫາປຖວິໍ ປຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ປຏິສໍຫຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອາກາສໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ຈຕຸສຏ຺ຐາຘິກໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ຈກ຺ກວາຬຄິຣິໍ ອໂຘ ໂອສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ອຏ຺ຐສຏ຺ຐາຘິກສຫສ຺ສໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິເປນ຺ໂຕ ວິຍ, ສຕໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣໍ ມຫາຊມ຺ພຸໍ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ປຎ຺ຈ ຫິ ອຸປມາ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓກຖາ ມຫນ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎສໍ ທຸກ຺ກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາຄຕາວ. ເອເຕເນວ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຫໍ ເອຕຣຫິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໔), ‘‘ສເທວກສ຺ມິໍ ໂລກສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕; ມິ. ປ. ໕.໑໑) ຈ ເອວໍ ອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘໂກສລ຺ລາທິສງ຺ຂາເຕນ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເມຘາວີຕິ ເມຘາສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາຠາວິຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

໒໐໙. ປຏິສນ຺ຖາຣຘມ຺ມນ຺ຕິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຄຕານໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ເຈວ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິວເສນ ຈ ຍຖາກາລໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິເຍວ, ອຸປາສໂກປາສິການໍ ປນ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາວເສນ.

ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕເທສນາວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ຂຸທ຺ທກ-ສທ຺ໂທ ປຕິຣູປວາຈີ, ກ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກນຄຣເກຕິ ນຄຣປຕິຣູປເກ ສມ຺ພາເຘ ຂຸທ຺ທກນຄຣເກ’’ຕິ. ຘຸປຣວິສາລສຓ຺ຐານຕາຍ ຕໍ ‘‘ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລນຄຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິສມນຄຣເກ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ມຫານຄຣານໍ ເອກເທສປ຺ປມາຓຕາຍ ສາຂາສທິເສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຂຸທ຺ທກນຄຣເກ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອປ຺ປກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລນຄຣເກ’’ຕິ ອິມິນາ ຠູມິວິປຕ຺ຕິຍາ ນິຫີນຠາໂວ, ‘‘ສາຂານຄຣເກ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຘານຠາໂວ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ວິຠວສາຣາທິນາ ສາຣມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ.

ກຫາປຓສກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວິກຸມ຺ຠໍ ສກຏໍ. ກຸມ຺ໂຠ ປນ ທສມ຺ພໂຓ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ປວິສນ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓສກຏານິ ທ຺ເວ ອາຍວເສນ ປວິສນ຺ຕິ.

ສຸຠິກ຺ຂາຕິ ສຸລຠາຫາຣາ, ສຸນ຺ທຣາຫາຣາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ເຕຕິ ຣວສາຣິນາ ຕຸຏ຺ຐຠາເວນ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ອວິວິຕ຺ຕາຕິ ອສຸຎ຺ຎາ, ກທາຈິ ຣໂຖ ປຐມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ກທາຈິ ທຸຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຣໂຖ ປຐມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕໂຣ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຸພນ຺ຘມານາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸສາວຕີນຄເຣ. ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ເຈວ ອິທ຺ຘາທິຠາວໂຕ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ປໂຍຊິຕາເນວ ເຠຣິອາທີນິ ຕູຣິຍານິ, ສມ຺ມ ສມ຺ມາຕິ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປິຍາລາປສທ຺ໂທ ສມ຺ມ-ສທ຺ໂທ. ກໍສຕາຬາທິສພ຺ພຕາຬາວຈຣສທ຺ໂທ ຕາຬ-ສທ຺ໂທ, ກູຏເຠຣິ-ສທ຺ໂທ ກຸມ຺ຠຖູຓສທ຺ໂທ.

ເອວຣູປາ ສທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ ກຈວຣາກິຓ຺ຓວີຖິຕາຍ, ອຣຎ຺ເຎ ກນ຺ທມູລປຓ຺ຓາທິຄ຺ຄຫຓາຍ, ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຊີວິກຕາຍ ຈາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິຘ ນ ເອວໍ ອໂຫສິ ເທວໂລເກ ວິຍ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິກຕາຍ.

ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລນ຺ຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນານໍ ເທວຕານໍ, ອຸປາສການຎ຺ຈ ວເສນ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ມຫຕີ ອຸຄ຺ໂຆສນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ…ເປ… ເປເສສິ. ເປເສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຠຄວາ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອມ຺ຫາກໍ ນາໂຣເຈສິ, ເນສໍ ໂທມນສ຺ສໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂຂ ວາເສຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ສາສນໍ ເປເສສິ.

ມລ຺ລານໍ ວນ຺ທນາວຓ຺ຓນາ

໒໑໑. ອຆໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາເວນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ອຆາວິໂນ, ປາກຏີຠູຕທຸກ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ຎາຕິສາໂລຫິຕຠາເວນ ກຸລໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸລປຣິວຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕໍກຸລີນຠາເຄນ ຐິໂຕ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ ‘‘ກຸລປຣິວຕ຺ຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລປຣິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ຕໍຕໍກຸລປຣິວຕ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ມລ຺ລຣາຊາໂນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ວີຖິອາທິສຠາເຄນ ວສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຖິສຠາເຄນ ເຈວ ຣຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຈາ’’ຕິ.

ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໑໒. ກງ຺ຂາ ເອວ ກງ຺ຂາຘມ຺ໂມ. ເອກໂຕ ວາຕິ ຠູມິໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ສາຘາຣຓໂຕວ. ພີຊໂຕ ຈ ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ທານໍ ພີຊຄ຺ຄໍ. ຄພ຺ຠກາເລຕິ ຄພ຺ຠຘາຣຓໂຕ ປຣໍ ຂີຣຄ຺ຄຫຓກາເລ. ເຕນາຫ ‘‘ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຂີຣໍ ນິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປຸຖຸກກາເລຕິ ສສ຺ສານໍ ນາຕິປກ຺ເກ ປຸຖຸກໂຍຄ຺ຍຜລກາເລ. ລາຍນຄ຺ຄນ຺ຕິ ປກ຺ກສ຺ສ ສສ຺ສສ຺ສ ລວເນ ລວນາຣມ຺ເຠ ທານໍ ອທາສິ. ລຸນສ຺ສ ສສ຺ສສ຺ສ ເວຓິວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປນໍ ເວຓິກຣຓໍ. ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ເຠ ທານໍ ເວຓຄ຺ຄໍ. ເວຓິໂຍ ປນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຣາສິກຣຓໍ ກລາໂປ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄທານໍ ກລາປຄ຺ຄໍ. ກລາປໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມທ຺ທເນ ອຄ຺ຄທານໍ ຂລຄ຺ຄໍ. ມທ຺ທິຕໍ ໂອຜຸຓິຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ຣາສິກຣເຓ ອຄ຺ຄທານໍ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ. ຘຎ຺ຎສ຺ສ ຂລໂຕ ໂກຏ຺ເຐ ປກ຺ຂິປເນ ອຄ຺ຄທານໍ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ໂກຏ຺ຐໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ.

‘‘ນວ ອຄ຺ຄທານານິ ອທາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຄ຺ຄໂຕວ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຄ຺ຄທານວເສນ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ຕຖາ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຘມ຺ມເທສນາຍ ຕສ຺ສ ຠາຊນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ໂອຫີຍິຕ຺ວາ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

໒໑໓. ອຎ຺ຎາຕຸກາໂມວ ນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໍ ປຣາມາສີ. ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສູຕິ ສນ຺ເທຫຊາຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວຈນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຊານິໍສູຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ເພວ ນ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສູ’’ຕິ. ເນສນ຺ຕິ ປູຣຓາທີນໍ. ສາ ປຏິຎ຺ຎາຕິ ‘‘ກໂຣໂຕ ໂຂ ມຫາຣາຊ ກາຣຍໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ປຏິຎ຺ຎາຕາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ວາ. ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍາ, ເຕສໍ ວາ ສິທ຺ຘນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ປຏິຎ຺ຎາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ. ສາສນສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ຈ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖາຠາວໂຕຕິ ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ໂອກາສາຠາວໂຕຕິ ຕຖາ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອວສຣາຠາວໂຕ. ອິທານິ ຕເມວ ໂອກາສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມຍາມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໑໔. ເຍສໍ ສມຓຠາວກຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປາທເນນ ສມໂຓ, ເຕ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄສໍສິທ຺ຘິຍາ ປາຬິຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຕ ພາຫິຣສມເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐໂມ ໂສຕາປນ຺ນສມໂຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຣິມເທສນາຍາຕິ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ສຸຠທ຺ທ, ຘມ຺ມວິນເຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ. ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວີຍຕີຕິ ປຐມນໂຍເປຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມເທສນາຍາ’’ຕິ ປເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ສາສນໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂຂ’’ຕິ ໂຍຊນາ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສເກຫີຕິ ສມາຘິກມ຺ມິກວິປສ຺ສເກຫິ, ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏ຺ຐປິຕວິປສ຺ສເນ. ອປເຣ ປນ ‘‘ພາຫິຣກສມເຍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠສ຺ສ ຄນ຺ໂຖປິ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອວິເສສວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຄຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິຄຕສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຍນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຘິຄໂຕ, ນ ອຸປຣິມຄ຺ໂຄ, ໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ຐິໂຕ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຕສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສິທ຺ຘິໂຕ ຐິຕປຸພ຺ໂພ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ນ ເສສອຣິຍາ ຠູມນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຏ຺ຐານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ອຏ຺ຐມໂກ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສສມຄ຺ຄຏ຺ເຐສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຄຸຓໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ເອເຕເນວ ‘‘ອວິເສສວຈນ’’ນ຺ຕິ ວາໂທ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມາວໂພຘເນ ‘‘ກຸສລໍ ເຉກໍ ນິປຸຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ຖ ອສງ຺ຄອປ຺ປຏິຫຕໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ສມຘິການິ ເອເກນ ວສ຺ເສນ. ຎາຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຎາໂຍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ປທິສ຺ສຕິ ເອເຕນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ສຕີຕິ ປເທໂສ, ວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເທເສ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄ’’ຕິ. ສມໂຓປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປເທສວຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປເທສວຕ຺ຕິ…ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໑໕. ໂສຕິ ຕຖາວຸຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສີ. ເຕນາຕິ ອາຈຣິເຍນ. ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ ປຣປພ຺ພາຊນາທີສຸ ນິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສກ຺ຂິສາວໂກຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສາວໂກ, ສມ຺ມຸຂສາວໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວຕິ ຘຣມາເນຕິ ຘຣມານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ໂພປິ ໂສຕິ ສພ຺ໂພ ໂສ ຕິວິໂຘປິ. ອຍໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄຕາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ສກ຺ຂິສາວໂກຕິ.

ປຎ຺ຈມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຖາຄຕປຈ຺ຉິມວາຈາວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ໂອວາທກງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ສມ຺ໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ວິນຍຕນ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ລທ຺ຘາຘິວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ສມ຺ໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ‘‘ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິສີລສິກ຺ຂານິທ຺ເທສຠາເວນ ສາສນສ຺ສ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ປຐມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ຕາວ ອຍມຸທ຺ເທສໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຍາ ຫິ ໂວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາວເສນ. ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ໂວ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິຠາເຄນ ອນຸສາສນໂຕ.

ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ເຕນ ເຕນ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປກາເຣນ. ອິເມ ຘມ຺ເມຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ. ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຕໍຕໍຈຣິຍານຸຣູປໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສາສນໂຕ. ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ນວ ເຫຕູ. ‘‘ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມານຸໂລເມ ຕິກປຏ຺ຐານາທໂຍ ຉ, ຕຖາ ຘມ຺ມປຈ຺ຈນີເຍ, ຘມ຺ມານຸໂລມປຈ຺ຈນີເຍ, ຘມ຺ມປຈ຺ຈນີຍານຸໂລເມຕິ ຈຕຸວີສຕິ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ປນ ປຈ຺ຈຍານຸໂລມາທິວເສນ ວິຠຊິຍມານໍ ອປຣິມາຓນຍໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ຕນຍມຫາປຏ຺ຐານປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕີຕິ ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຎາຍມານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕິ.

ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕິ ໂອວາທານຸສາສນີກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕ.

ຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຸທາຈາຣາ, ນເວສຸ ປິຍາລາປໍ ວຸຑ຺ເຒສຸ ຄາຣວາລາປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕຕິ ວາ ອາຍສ຺ມາຕິ ວາ’’ຕິ. ຄາຣວວຈນໍ ເຫຕໍ ຍທິທໍ ຠນ຺ເຕຕິ ວາ ອາຍສ຺ມາຕິ ວາ, ໂລເກ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠວ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ຈ ຄາຣວວຈນເມວ.

‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ອາກງ຺ຂມາໂນ ນ ສມູຫນຕູ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກປ຺ປວຈເນເນວ ຐເປສີ’’ຕິ. ພລນ຺ຕິ ຎາຓພລໍ. ຍທິ ອສມູຫນນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕເທວ ຈ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ? ຕຖາຣູປປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເກຈິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທາຍ ສໍວຕ຺ຕິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ເຕສໍ ຕຖາ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ຠຄວຕິ ວິຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໍ ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ, ຕຖາ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວິຆາໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອວາຍໍ ໂທໂສ, ຍໂຕ ອມ຺ເຫສຸ ເອວ ເກຈິ ສມູຫນນໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ‘‘ສກລສ຺ສ ປນ ສາສນສ຺ສ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ສຕ຺ຖາຣາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ວິຍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ‘‘ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສມູຫນິໍສຸ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ‘‘ປຸຣໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍປິ ຣກ຺ຂິໍສຸ ເອວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ, ອຎ຺ເຎປິ ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຕມໍ ປນ ຠນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທກໍ, ກຕມໍ ອນຸຂຸທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ນ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ສມູຫນຊ຺ຌາສຍສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ.

ນ ຕໍ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ເນສໍ ວຈນໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິທິຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ (ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ອເຠຊ຺ຊວຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ປເຣສໍ ວາທປໂຖປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກມຫາເຖເຣຫິ ຄຫິຕໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈ ອນ຺ຕິມໂກຏ຺ຐາສເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ມິລິນ຺ທຣາຊານໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອສມູຫນິຕຸກາມຕາຍ ຕຖາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ຕຖາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໑໗. ທ຺ເວຬ຺ຫກນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາຄາໂຫ, ອເນກໍສຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕີຕິ ສໍສຍາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ’’ຕິ. ຕໍ ໂວ ວທາມີຕິ ຕໍ ສໍສຍວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ໂວ ຕຸມ຺ເຫ ວທາມິ.

ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຎາຓໍ ເຍວາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຍາຠາວໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ.

໒໑໘. ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ອປ຺ປມາໂທ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຎາຓູປສຎ຺ຫິຕາ ສຕິ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ສາຕິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕິອວິປ຺ປວາເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປມາທປເທເຍວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອທາສິ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ, ຕສ຺ສ ສກລສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ຈ.

ປຣິນິພ຺ພຸຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໙. ຌານາທີສຸ, ຈິຕ຺ເຕ ຈ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕວສີຠາວຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ເອຕ຺ຕກາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊນໍ ‘‘ປຣິນິພ຺ພານປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຖໂຣຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ.

ອຍມ຺ປິ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈສຏ຺ຐິຍາ ຌານານໍ ສມາປນ຺ນຠາວກຖາປິ ສງ຺ເຂປກຖາ ເອວ, ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ຕທາປິ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພາປິ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພານປຸຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິມານິ ທ຺ເວປິ ສມນນ຺ຕຣາເນວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນານນ຺ຕຣິຍກຕາຍ ຌານປກ຺ຂິກຠາວໂຕ, ຍສ຺ມາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ, ຕໂຕ ຠວໂຕ ຈວນໂຕ ‘‘ຈຸຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ອຍເມວ ຠຄວາ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕເນວ ຈວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໐. ປຏິຠາຄປຸຄ຺ຄລວິຣຫິໂຕຕິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອສທິສຕາຍ ສທິສປຸຄ຺ຄລຣຫິໂຕ.

໒໒໑. ສງ຺ຂາຣາ ວູປສມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວູປສໂມຕິ ເອວໍສງ຺ຂາຕໍ ຎາຕໍ ກຖິຕໍ ນິພ຺ພານໍ.

໒໒໒. ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ກາລໍ ອກຣີ’’ຕິ.

ສຸວິກສິເຕເນວາຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໂຍຄໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກສິເຕນ ມຸທິເຕນ. ເວທນໍ ອຘິວາເສສິ ອຠາວສມຸທໂຍ ກໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ອນາວຣຓວິໂມກ຺ໂຂ ສພ຺ພໂສ ນິພ຺ພຸຕຠາວໂຕ.

໒໒໓. ອາກໂຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລານິ ສມານາກາເຣ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ກາຣຓານິ. ສພ຺ພາກາຣວຣູເປເຕຕິ ສພ຺ເພຫິ ອາກາຣວເຣຫິ ອຸຕ຺ຕມກາຣເຓຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໕. ກຖໍຠູຕາຕິ ກີທິສາຠູຕາ.

ຈຸລ຺ລກທ຺ຘານນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາລໍ ທ຺ວຕ຺ຕິນາຑິກາມຕ຺ຕໍ ເວລໍ.

ພຸທ຺ຘສຣີຣປູຊາວຓ຺ຓນາ

໒໒໗. ກໍສຕາຬາທິ ຕາຬໍ ອວຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕາຬາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຕຕາທິຕູຣິຍຠຓ຺ຑໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ.

ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄເນວາຕິ ອຎ຺ເຎນ ທິສາຠາເຄນ ອນາຫຣິຕ຺ວາ ຍມກສາລານໍ ຐານໂຕ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄເນວ, ຕໂຕປິ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາຄໍ ຫຣິຕ຺ວາ ເນຕ຺ວາ.

ເຊຕວນສທິເສຕິ ສາວຕ຺ຖິຍາ ເຊຕວນສທິເສ ຐາເນ, ‘‘ເຊຕວນສທິເສ ຐາເນ’’ຕິປິ ປາໂຐ.

໒໒໘. ປສາຘນມງ຺ຄລສາລາຍາຕິ ອຠິເສກກາເລ ອລງ຺ກຣຓມງ຺ຄລສາລາຍ.

໒໒໙. ເທວທານິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ນາມໍ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ປາວາຍາຕິ ປາວາ ນຄຣໂຕ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຊານນສ຺ສ ອນາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ, ສຕ຺ຖຸ ສຣີເຣ ວາ ສຕ຺ຖຸສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕຖາ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຘຸວໍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ ປາຣິເສສຎາເຍນ. ຊານນ຺ໂຕປິ ເຖໂຣ ອາຊີວກໍ ປຸຈ຺ຉິເຍວ, ປຸຈ຺ຉເນ ປນ ກາຣຓໍ ສຍເມວ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຊ຺ຊ ທິວສໂຕ ປຏິໂລມໂຕ ສຕ຺ຕເມ ອຫນິ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

໒໓໒. ນາຬິຍາ ວາປເກນາຕິ ນາຬິຍາ ເຈວ ຖວິກາຍ ຈ.

ມຎ຺ຊຸເກຕິ ມຎ຺ຊຸຠາຓິເນ ມຘຸຣສ຺ສເຣ. ປຏິຠາເນຍ຺ຍເກຕິ ປຏິຠານວນ຺ເຕ. ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄູຕິ ປຐມໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປິວິຕພ຺ພຍາຄຸ.

ຕສ຺ສາຕິ ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕສ຺ສ.

ອາຣາຘິຕສາສເນຕິ ສມາຫິຕສາສເນ. ອລນ຺ຕິ ສມຕ຺ໂຖ. ປາໂປຕິ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ. ໂອສກ຺ກາເປຕຸນ຺ຕິ ຫາເປຕຸໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕຸໍ.

ປຎ຺ຫວາຣາຕິ ປຎ຺ຫາ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ, (ຘ. ສ. ໑.໑) ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑.໒໕໑) ຈ ປວຕ຺ຕານິ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠູມນ຺ຕຣານິ. ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ຍຖາ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ໂຖ ປິສາໂຈ ຕສ຺ສ ສາຂາປຣິວາເຣ ນຏ຺ເຐ ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຂນ຺ເຘ ນຏ຺ເຐ ມູລໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ມູເລ ປນ ນຏ຺ເຐ ອນິສ຺ສໂຍວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມູເລ ນຏ຺ເຐຕິ ປິສາເຈນ ກິຣ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ກຎ຺ຈິເທວ ມູລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ຍາວ ຕໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ໂສ ຕໍ ປເທສໍ ອທິສ຺ສມານຣູໂປ ວິຈຣຕິ. ຍທາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ເກນຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຠາເວນ ວາ ສຕິວິປ຺ປວາສວເສນ ວາ ນຏ຺ເຐ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ທິສ຺ສມານຣູໂປ ວິຈຣຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ມໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປຏິປທໍ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕວນ຺ຕໍ ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ສກ຺ຂິຠູຕໍ ມໍ ກຕ຺ວາ. ປຏິຈ຺ຉາເປສິ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາປນໍ ກສ຺ສປສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພໍ.

໒໓໓. ຈນ຺ທນຆຏິກາພາຫຸລ຺ລໂຕ ຈນ຺ທນຈິຕກາ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ເທວຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສຸຕ຺ວາ.

໒໓໔. ທສິກຕນ຺ຕໍ ວາຕິ ປລິເວຐິຕອຫຕກາສິກວຕ຺ຖານໍ ທສຐາເນນ ຕນ຺ຕຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ. ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ວາຕິ ຈນ຺ທນາທິຈິຕກທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ວາ.

໒໓໕. ສມຸທາເຍສຸ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣານໍ ອວຍເວສຸ ທິສ຺ສນໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ອວຍວຠູຕານິ ອຏ຺ຐີນິ ‘‘ສຣີຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ນ ວິປ຺ປກິຣິໍສູຕິ ສຣູເປເນວ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເສສາ ວິປ຺ປກິຣິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ປນ ຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ອເຫສຸໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກຘາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພາເປສຸນ຺ຕິ ເທວຕານຸຠາເວນ. ເອວໍ ມຫຕິໂຍ ພຫູ ອຸທກຘາຣາ ກິມຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈິຕໂກ ມຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມຫາ ຫິ ໂສ ວີສຣຕນສຕິໂກ. ອຏ຺ຐທນ຺ຕເກຫີຕິ ນງ຺ຄເລຫິ ອຏ຺ເຐວ ຫິ ເນສໍ ທນ຺ຕສທິສານິ ໂປຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐທນ຺ຕການີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຘມ຺ມກຖາວ ປມາຓນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຠາວໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ສຸຓນ຺ຕານຎ຺ຈ ສາຕິສຍໍ ປສາທາວຫຠາວໂຕ, ສວິເສສໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທີປນໂຕ. ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ຘມ຺ມກຖາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓນາຠູມິ ນາເມສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ຘປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ຕຄຣກຸງ຺ກຸມຍວນປຸປ຺ຜຕມາລປຕ຺ຕານິ ປິສິຕ຺ວາ ກຕຄນ຺ເຘນ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ຂຈິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອລມ຺ພນວເສນ ຣເຈຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘວຕ຺ຖູນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິຕມາລາ ຄນ຺ຘທາມານິ ຣຕນາວຬິໂຍ ຣຕນທາມານິ. ພຫິກິລຎ຺ຊປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ, ອນ຺ໂຕສາຓິປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ກຣເຓນ ສາຓິກິລຎ຺ຊປຣິກ຺ເຂປໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ວາຕຄ຺ຄາຫິນິໂຍ ປຏາກາ ວາຕປຏາກາ. ສຣຠຣູປປາທໂກ ປລ຺ລງ຺ໂກ ສຣຠມຍປລ຺ລງ຺ໂກ, ຕສ຺ມິໍ ສຣຠມຍປລ຺ລງ຺ເກ.

ສຕ຺ຕິຫຕ຺ຖາ ປຸຣິສາ ສຕ຺ຕິໂຍ ຕໍສຫຈຣຓໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ເຕຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂາປນໍ ປຎ຺ຈກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕິຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຣິເສຫິ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຘນູຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສນ຺ນາຫຄວຈ຺ຉິກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣາວຏ຺ຐິຕອາຣກ຺ຂສນ຺ນາເຫນ ຄວຈ຺ຉິຊາລໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ.

ສາຘຸກີຬິຕນ຺ຕິ ສປຣຫິຕໍ ສາຘນຏ຺ເຐນ ສາຘູ, ເຕສໍ ກີຬິຕໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎປສວນໂຕ, ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖາວິໂຣຘິກໍ ກີຬາວິຫາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຣີຣຘາຕຸວິຠຊນວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ອິມິນາວ ນິຍາເມນາຕິ ເຍນ ນີຫາເຣນ ມຫາຕເລ ນິສິນ຺ໂນ ກຎ຺ຈິ ປຣິຫາຣໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ອິມິນາ ນິຍາເມເນວ. ສຸປິນໂກຕິ ທຸສ຺ສຸປິນໂກ. ທຸກູລທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ທ຺ເວ ທຸກູລວຕ຺ຖານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕານິ ໂສກສມປ຺ປິຕສ຺ສາປິ ອຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ອຠິເສກສິຎ຺ຈໂກຕິ ຣຊ຺ຊາຠິເສເກ ອຠິເສກມງ຺ຄລສິຎ຺ຈໂກ ອຸຕ຺ຕມມງ຺ຄລຠາວໂຕ. ວິສຎ຺ຎີ ຊາໂຕ ຍຖາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ຄຸຓວິເສສາມຕຣສຎ຺ຎຸຕາຍ ອວຏ຺ຐິຕເປໂມ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕປສາໂທ ກຕູປກາຣຕາຍ ສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທໂວ.

ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພິສກວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສຸວິຣຈິຕ ອປສ຺ເສນສທິສໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປາເວຍ຺ຍກາ ປາຬິຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄຫິຕາ, ກິໍ ເຕ ກຸສິນາຣາຍ ອາສນ຺ນຕຣາປິ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ? ອາມ, ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາເວຍ຺ຍກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘາຕຸປາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຘາຕູນໍ ປຍິຣຸປາສນາຍ. ເນສໍ ປກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ ‘‘ຎາເຍນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກາ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ.

໒໓໗. ໂທຓຄຊ຺ຊິຕໍ ນາມ ອໂວຈ ສຕ຺ຖຸ ອວຕ຺ຖຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕໍ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ຠຄວາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂທໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍາວ ເມ ປທວຬຎ຺ຊໍ ປສ຺ສຕິ, ຕາວ ມາ ວິຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ໂທໂຓປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິມານິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປທານີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ປທານຸສາເຣນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ, ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເຕນປິ ໂສ ຠຄວຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ເອຕທໂວຈ, ກິໍ ອໂວຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ…ເປ… ອໂວຈາ’’ຕິ.

ກາເຍນ ເອກສນ຺ນິປາຕາ ວາຈາຍ ເອກວຈນາ ອຠິນ຺ນວຈນາ ເອວໍ ສມຄ຺ຄາ ໂຫຖ. ຕສ຺ສ ປນິທໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ໂມທມານາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ໂມທມານາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

໒໓໘. ຕໂຕ ຕໂຕ ສມາຄຕສງ຺ຆານນ຺ຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕຠາເວນ ສມາຄຕສງ຺ຆານໍ. ຕຖາ ສມາປຕິຕສມູຫຠາເວນ ສມາຄຕຄຓານໍ. ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ.

ຘາຕຸຖູປປູຊາວຓ຺ຓນາ

໒໓໙. ຍກ຺ຂຄ຺ຄາໂຫ ເທວຕາເວໂສ. ຂິປິຕກໍ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຂິປິຕກໂຣໂຄ. ອໂຣຈໂກ ອາຫາຣສ຺ສ ອຣຸຈ຺ຈນໂຣໂຄ.

ສຕ຺ຕມທິວເສຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສສຕ຺ຕມາສໂຕ ປຣໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ. ພລານຸຣູເປນາຕິ ວິຠວພລານຸຣູເປນ.

ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາຕິ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ. ຘາຕູນໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຈຕິເຍ ຍຖາປຕິຏ຺ຐາປິຕຠາເວເນວ ຐິຕານໍ ຘາຕູນໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວເສນ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ, ມຫາຘາຕຸນິຘາເນນ ສມ຺ມເທວ ຣກ຺ຂິຕານໍ ອນາຄເຕ ອໂສເກນ ຘມ຺ມຣຎ຺ຎາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣິຕຠາເວ ກເຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຈຣຓມຕ຺ຕເມວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຈຣິຕພ຺ພຘາຕຸມຕ຺ຕເມວ. ຣາຊູນໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ນ ເຈຕິເຍສຸ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ຉາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ເຈຕິເຍສຸ ຘາຕູນໍ ນ ລຠຕິ.

ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ກຕສ຺ສ ຄຓ຺ຫນໂຍຄ຺ຍໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ຫຣິຈນ຺ທນາທິມເຍ ກຣຓ຺ເຑ ຈ ຖູເປ ຈ ກາເຣສິ. ໂລຫິຕຈນ຺ທນມຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຓິກຣຓ຺ເຑສູຕິ ໂລຫິຕງ຺ກມສາຣຄລ຺ລຜລິກມເຍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສມຓິວິຈິຕ຺ຕເກສຸ ກຣຓ຺ເຑສຸ.

ຖູປາຣາມເຈຕິຍປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາເຊນ ກາຣິຕເຈຕິຍປ຺ປມາຓໍ.

ມາລາ ມາ ມິລາຍນ຺ຕູຕິ ‘‘ຍາວ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ພຫິ ເຈຕິຍານິ ກາເຣຕຸໍ ອິໂຕ ຘາຕຸໂຍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສຕິ, ຕາວ ມາລາ ມາ ມິລາຍນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ອາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸຍນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຬາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸຍໍ. ກຸຎ຺ຈິກມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ທ຺ວາຣວິວຣຓຕ຺ຖໍ ກຸຎ຺ຈິກຎ຺ເຈວ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ.

ວາຬສງ຺ຆາຕຍນ຺ຕນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸລໍ ປຏິຠຍທສ຺ສນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘຄມນາທິຕາຍ ສງ຺ຆາຏິຕຣູປກຍນ຺ຕໍ ໂຍເຊສິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຏ຺ຐຣູປການີ’’ຕິອາທິ. ອາຓິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອເນກກຏ຺ຐຣູປວິຈິຕ຺ຕຍນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາເວນ ເອກາຍ ເອວ ອາຓິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ໂມ ເທວໂລກເມວ ຄໂຕ. ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິອາທິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຘາຕຸນິທາເນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ກິຈ຺ຈວິເສສານຸຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ.

‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຘາຕຸນິຘານ’’ນ຺ຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕ ວິເສສລາຠິໂນ ນາເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ນິຄູຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ນ ກເຖສຸ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ຍກ຺ຂທາສເກຕິ ອຸປຫາຣາທິວິຘິນາ ເທວຕາເວສນເກ ຠູຕາວິຄ຺ຄາຫເກ.

ອິມໍ ປທນ຺ຕິ ‘‘ເອວເມຕໍ ຠູຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຐປິຕໍ ອິມໍ ປທໍ. ມຫາຘາຕຸນິຘານມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣາປິ ຐປຍິໍສຸ.

ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໔. ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ກຸສາວຕີຣາຊຘານີວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ໂສວຓ຺ຓມຍາຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍາ. ອຍໍ ປາກາໂຣຕິ ສພ຺ພຣຕນມໂຍ ປາກາໂຣ. ຕໂຍ ຕໂຍຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ຕໂຍ, ພຫິ ຈ ຕໂຍຕິ ຕໂຍ ຕໂຍ.

ເອສິກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ອິນ຺ທຂີໂລ ນຄຣໂສຠໂນ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖມ຺ໂຠ. ອງ຺ຄີຍຕິ ຎາຍຕິ ປຸຖຸລຠາໂວ ເອເຕນາຕິ ອງ຺ຄໍ, ປຣິກ຺ເຂໂປ. ຕິໂປຣິສໍ ອງ຺ຄໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຕິໂປຣິສງ຺ຄາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຕິໂປຣິເສນ. ປຓ຺ຓຜເລສຸປີຕິ ສພ຺ພຣຕນມຍານໍ ຕາລານໍ ປຓ຺ຓຜເລສຸປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ປຓ຺ເຓສຸ ເອກໍ ປຕ຺ຕກໍ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ, ເອກໍ ຣູປິຍມຍໍ. ຜເລສຸປິ ເອໂກ ເລຂາຠາໂວ ໂສວຓ຺ຓມໂຍ, ເອໂກ ຣູປິຍມໂຍ’’ຕິອາທິໂກ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕິທິຏ຺ໂຐ. ປາກາຣນ຺ຕເຣຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາກາຣານໍ ອນ຺ຕເຣ. ເອເກກາ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ ຕາລປນ຺ຕິ.

ເຉໂກຕິ ປຏຸ ສຸວິສໂທ, ໂສ ຈສ຺ສ ປຏຸຠາໂວ ມໂນສາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ. ຣຎ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ. ຂມເຕວາຕິ ໂຣຈເຕວ. ນ ພີຠຈ຺ເຉຕີຕິ ນ ຕຊ຺ເຊຕິ, ໂສຕສຸຂຠາວໂຕ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ ຈ ໂຫຕິ. ກຸມ຺ຠຖຸຓທທ຺ທຣິກາທິ ເອກຕລໍ ຕູຣິຍໍ. ອຸຠຍຕລໍ ປາກຏເມວ. ສພ຺ພໂຕ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກໍ, ປຓວາທິ ຈ. ວໍສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຂາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸມຸຈ຺ຉິຕສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຍຕ຺ຕສ຺ສ. ປມາເຓຕິ ນາຕິທຬ຺ຫນາຕິສິຖິລຕາສງ຺ຂາເຕ ມຊ຺ຌິເມ ມຸຈ຺ຉນປ຺ປມາເຓ. ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ຈາເລຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖລຍປາທລເຍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ນຈ຺ຈນ຺ຕາຕິ ສາຂານຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈນ຺ຕາ.

ຈກ຺ກຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ອຸໂປສຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສພ຺ພທິວເສສຸ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສີລໍ, ສມາທານວເສນ ຕໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸໂປສຖິໂກ, ຕສ຺ສ ອຸໂປສຖິກສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາທິນ຺ນອຸໂປສຖງ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ. ຕທາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ກສ຺ມິໍ ປນ ກາເລຕິ? ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍທານສີລາທິປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄມສມ຺ປນ຺ໂນ ປູຣິຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ໂຕ ກາລທີປເທສວິເສສປຈ຺ຈາຊາຕິຍາ ເຈວ ກຸລຣູປໂຠຄາຘິປເຕຍ຺ຍາທິຄຸຓວິເສສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕທນຸຣູເປ ອຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ຕາທິເສ ຫິ ກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວີ ປຸຣິສວິເສໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘສີໂລ ອນຸໂປສຖໍ ສຕສຫສ຺ສວິສ຺ສຊ຺ຊນາທິນາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ຍທາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເອວ. ອິເມ ຈ ວິເສສາ ສພ຺ພຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ ສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາໂຕວ…ເປ… ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫຄຸຓາປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄຸຓາປິ ສາຕິສຍາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຸຎ຺ຎກມ຺ມປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫທານທມສໍຍມາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ມເຫຕຸກໍ. ນີລມຓິສງ຺ຆາຕສທິສນ຺ຕິ ອິນ຺ທນີລມຓິສຎ຺ຈຍສມານໍ. ທິພ຺ພານຸຠາວຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສເນຍ຺ຍຕາ, ມນຸຎ຺ຎໂຆສຕາ, ອາກາສຄາມິຕາ, ໂອຠາສວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ອປ຺ປຏິຆາຕຕາ, ຣຎ຺ໂຎ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິ ທິພ຺ພສທິເສຫິ ອານຸຠາເວຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ທ