📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ມຫາວຄ຺ຄຏີກາ

໑. ມຫາປທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ຍຖາຊາຕານໍ ກເຣຣິຣຸກ຺ຂານໍ ຆນປຕ຺ຕສາຂາວິຏເປຫິ ມຓ຺ຑປສງ຺ເຂເປຫິ ສຎ຺ຉນ຺ໂນ ປເທໂສ ‘‘ກເຣຣິມຓ຺ຑໂປ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທ຺ວາເຣຕິ ທ຺ວາຣສມີເປ. ທ຺ວາເຣ ຐິຕຣຸກ຺ຂວເສນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສມຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຠຄວາ ມຫາຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ອວສິຕ຺ວາ ຕທາ ກເຣຣິກຸຏິກາຍໍ ວິຫາສີຕິ? ສາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕເຊຕວເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ສລຬາຄາຣນ຺ຕິ ເທວທາຣຸຣຸກ຺ເຂຫິ ກຕເຄຫໍ. ປກຕິຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາກຕິກຠຕ຺ຕກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ, ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກໂຕ ອຸປຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ຕານນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນໂຕ ອເປຕານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານາ ມາຬສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ນິສີທນສາລາ ‘‘ມຓ຺ຑລມາຬ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິສີທນສາລາຍາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອຕີຕວິສໂຍ, ນິວາສ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ, ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ນິວສິຕຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຂນ຺ຘາ ຈ ສນ຺ຕານວເສເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສງ຺ຂາເຕນ ປຸພ຺ເພນິວາເສນາ’’ຕິ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ວິສຍຠາເວນ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ກຖິຕາ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕາຕິ ຘມ຺ມີ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອຸທປາທີຕິ ປທຸທ຺ຘາໂຣ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຊາຕາຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ປນສ຺ສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາກາຣໍ ປາຬິຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕວ ທສ຺ສິຕໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເກ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ເກ ນານຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ປທທ຺ວເຍ ປຐມໍເຍວ ສປ຺ປປຎ຺ຈນໍ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ ຕເທວ ປຸຄ຺ຄລເຠທໂຕ, ກາລວິຠາຄໂຕ, ອນຸສ຺ສຣຓາກາຣໂຕ, ໂອປມ຺ມໂຕ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕກມ຺ມວາທິໂນຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕກມ຺ມວາທິໂນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໔) ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓ ຐິຕາ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາ. ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໓) ຠຄວຕາ ຕຖາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາວຈນຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຄໂຕປຏ຺ຐກສ຺ສ ເຕສໍ ຎາຓສ຺ສ ປຣິທຸພ຺ພລຠາວໂຕ.

ສາວກາຕິ ມຫາສາວກາ ເຕສຎ຺ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຸພ຺ພາຠິນີຫາໂຣ. ປກຕິສາວກາ ປນ ຕໂຕ ອູນກເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ກປ຺ປານໍ ລກ຺ຂາຘິກໍ ເອກໍ, ທ຺ເວ ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິ ກາລວເສນ ເອວໍ ປຣິມາໂຓ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຄ຺ຄສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓາຠິນີຫາໂຣ, ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິປາຣມິຕາສມ຺ຠຣຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ…ເປ… ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຍທິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓກາລປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວິຠໂວ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິສ຺ສ ສປຣິຈ຺ເຉທຕາ ອາປນ຺ນາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍາວຕກໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕິ, ຕາວຕກໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ຍາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓, ໕) ວຈນໂຕ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານມ຺ປິ ສວິສເຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ຕໍ ຕໍ ຊານນ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ກາລປຣິຈ຺ເຉເທ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫາທິນາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາຍ ປວຕ຺ຕິອານຸຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕການໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາຕິ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອນຸປຸພ຺ພປວຕ຺ຕມານານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ. ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ອນຸຠວນາທິອາກາຣຄ຺ຄຫຓມສ຺ສ ສາຕິສຍໍ, ຕໍ ສຎ຺ຎາຠເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໂວກາຣຠເວ ອລຠນ຺ຕາ ‘‘ນ ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຊາເລ ປຕິຕາ ວິຍ ສກຸຓາ, ມຈ຺ຉາ ວິຍ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຸຓ຺ຐາ ວິຍາຕິ ທນ຺ຘາ ວິຍ. ປງ຺ຄຸຬາ ວິຍາຕິ ປີຐສປ຺ປິໂນ ວິຍ. ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຍຏ຺ຐິໂກຏິເຫຕຸກໍ ຄມນໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄມນໍ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາ ອມຸຎ຺ຈນໂຕ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ກາມໍ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ ອສຎ຺ຎຠເວ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຕ ພຸທ຺ຘສາວກາ ອສຎ຺ຎຠວໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ‘‘ວຏ຺ເຏ’’ຕິອາທິ ຕຖາ ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ພຸທ຺ເຘຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕານິ ຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ, ນ ອຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິ, ໂສ ອສຎ຺ຎຠໂວ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ເທສິຕາຍໍ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ອນ຺ຕຣາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປຣໂຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາຍສ຺ມາ ໂສຠິໂຕຕິ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໑໖໔ ໂສຠິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ). ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພນິວາເສ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຍາວ ອສຎ຺ຎຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ອຈິຕ຺ຕກປຏິສນ຺ຘິ ຕາວ ອທ຺ທສ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕປຣິມາເຓ ກາເລ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ອທິສ຺ວາ ອວສາເນ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊຍມາໂນ ນຍວເສນ ‘‘ອສຎ຺ຎຠໂວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ‘‘ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ເຕສໍ ຎາຓສ຺ສ ສງ຺ກມນທສ຺ສນໍ, ເຕນ ສພ຺ພໂສ ຠເວ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕໍ ຕເທວ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ສຣທສມເຍ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ຈຕຸຣຕນິເກ ເຄເຫ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຣູປຄຕໍ ສຸປາກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ໂລກສິທ຺ຘເມຕໍ, ສິຍາ ປນ ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕຣຕິໂຣຫິຕາທິເຠທສ຺ສ ຣູປຄຕສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ. ນ ຕ຺ເວວ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຎາຓາໂລເກນ ໂອຠາສິຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸປາກຏໍ ສຸວິຠູຕເມວ ໂຫຕິ ຕຖາ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ປນ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣຫິ ວາ ທິຏ຺ຐກຕສຸຕໍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑໂລຠາສສທິສ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິ.

ຕຖາ ສາວກາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກຕສຸຕເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເຕນ ສປ຺ປເທສເມວ ເນສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ, ນ ນິປ຺ປເທສນ຺ຕິ ນິທສ຺ເສຕິ.

ຂຊ຺ໂຊປນກໂອຠາສສທິສໍ ຎາຓສ຺ສ ອຕິວິຍ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ. ສາວການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິສາວການໍ ປາກຕິກປທີໂປຠາສສທິສໍ. ມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີເສຕ຺ຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ມຫາປທີໂປຠາສສທິສໍ. ເຕນາຫ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໒) ‘‘ອຸກ຺ກາປຠາສທິສ’’ນ຺ຕິ. ໂອສຘິຕາຣໂກຠາສສທິສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ປຠາ ເອຕາຍ ຘີຍຕິ, ໂອສຘີນໍ ວາ ອນຸພລປ຺ປທາຍກຕ຺ຕາ ‘‘ໂອສຘີ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕາຣກາຍ ປຠາສທິສໍ. ສຣທສູຣິຍມຓ຺ຑໂລຠາສສທິສໍ ສພ຺ພໂສ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ. ອປຏຸຠາວເຫຕຸໂກ ວິສຍຄ຺ຄຫເຓ ຈຎ຺ຈລຠາໂວ ຂລິຕໍ, ກຸຓ຺ຐິຠາວເຫຕຸໂກ ວິສຍສ຺ສ ອນຠິສມໂຍ ປຏິຆາໂຕ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘເມວາຕິ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຘີນໍ, ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຍຖິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອສງ຺ຄອປ຺ປຏິຫຕໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ລຫຸຕເຣປິ ວິສເຍ, ຄຣຸຕເຣ ຈ ເອກສທິສເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸພ຺ພລປຕ຺ຕປຸເຏ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມກາຍຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຄຸຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ. ຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ສາວການຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓສ຺ສ ຫີນຸທາຫຣຓທສ຺ສນວເສເນຕ຺ຖ ກຖິຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ວິເສສໂຕ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ສມາສໂຕ. ຍຕ຺ຕໂກປິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕທາ ຍຖາກຖິຕໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິປີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ສ ຈ ອເນກາກາຣຕາຍ ອາເມຑິຕວຈນໍ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ‘‘ອິຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔; ອ. ນິ. ໓.໑) ວິຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວມ຺ປີ’’ຕິ ຕທຕ຺ຖມາຫ.

໒-໓. ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອິຘ ປາເຐ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຕນ ປາເຐນ ສາຘາຣຓໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອສາຘາຣຓໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍເມວ ຫິ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ອິທໍ ສວນກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຕທຕ຺ຖາວໂພຘສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິມໍ ສໍຂິຍຘມ຺ມໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ ອິຈ຺ເຈວ (ທີ. ນິ. ໑.໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ມມ ຄຸເຓ ໂຖເມນ຺ຕິ, ກຖໍ? ມມ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ໂຍຊນາ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນຕິ ປຸຈ຺ຉາວາຈີ ນຸ-ອິຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ ນູ’’ຕິ. ນນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ. ‘‘ຍໍ ຠຄວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ກິຣິຍາປຣາມສນຠູເຕນ ‘‘ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມິກຖາກຣຓໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘‘ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມິກຖາກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ, ອາທຣວເສນ ປນ ຕໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔. ສຸຓາຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເອເຕນ ‘‘ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສຕາວຘານໍ ໂສຕສ຺ສ ໂອທຫນໍ, ສຸສ຺ສູສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉິນ຺ນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຏຸມໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຉິນ຺ນວຏຸມກາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຂີຓາສວາ, ອິຘ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ພໂສ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອິຕເຣສໍ ອວິສໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈເນ ທິສ຺ສຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມຕ຺ຖທີປນໂຕ. ອຸປໂຍຄວຈເນ ທິສ຺ສຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຕ຺ຖທີປນໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ ປຸຈ຺ຉຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຠາວໂຕ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓວຈເນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຠຸມ຺ເມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕອຸປໂຍເຄສຸ ເອວ, ອຖ ໂຂ ກຣເຓປິ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອິຘ ຠຸມ຺ເມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸນ຺ຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ. ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທສ຺ສ.

ກາລສ຺ສ ຠທ຺ທຕາ ນາມ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ຄຸຓວິຠູຕິຍາ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຈ ຄຸຓວິຠູຕີຕິ ຕພ຺ພຫຸລຕາ ຍສ຺ສ ກປ຺ປສ຺ສ ຠທ຺ທຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣກປ຺ເປ’’ຕິ, ຕຖາ ສາຣຠູຕຄຸຓວເສນ ‘‘ສາຣກປ຺ເປ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ກປ຺ປໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ເອວມາຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ກປ຺ປສ຺ສ ຕຖາ ໂຖເມຕພ຺ພຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ປຠຸຕິ ອຠິນີຫາໂຣ ກໂຕຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສໍສາຣສ຺ສ ອນາທິຠາວໂຕ ອິມສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອນນ຺ຕາ ອປຣິເມຍ຺ຍາຕິ ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນກປ຺ເປ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ’’ຕິ ອາຫ. ກາມໍ ທີປງ຺ກຣພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອຍໍ ຠຄວາ ອຠິນີຫາຣມກາສິ, ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຸຣິມຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສູ’’ຕິ.

ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປປຣິໂຍສາເນຕິ ມຫາກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍປຣິໂຍສາເນ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ‘‘ອິໂຕ ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສານໍ ອຸປຣີ’’ຕິ ເອເຕນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສຸເມຘສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ເອກູນສຕ຺ຕຕິກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິໂຕ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ກປ຺ປສຫສ຺ສານໍ ອຸປຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຊາຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ເອເກນູນານິ ທ຺ວາທສກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ຉາຘິກນວສຕຸຕ຺ຕຣານິ ສຕ຺ຕຣສກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ’’ຕິ ອິມິນາ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສິຂິສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ສຏ຺ຐິ ກປ຺ປານິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂອຣໍ ສຸເມຘາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນກປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໂມຘານິຍມານາ ສຕສຫສ຺ສາ ກປ຺ປາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ມຫາສາວກາທໂຍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ວິວຏ຺ຏູ ປນິສ຺ສຍານິ ກຸສລານິ ສມ຺ຠຣິໍສຸ. ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎປິ ໂລເກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣິສວິເສສານໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາຠິພຸທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເອວມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ວທຕິ.

‘‘ກິໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ກປ຺ປສຓ຺ຐານກາລສ຺ມິນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ປສ຺ສ ສຓ຺ຐຫນກາເລ. ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອກງ຺ຄຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິເຕຕິ ປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ, ເມຆາທີນຎ຺ຈ ອຠາເວນ ວິວຏໍອງ຺ຄຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິເຕ. ໂລກສນ຺ນິວາເສຕິ ຠາຊນໂລເກນ ສນ຺ນິວິສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ ອຸສຠໍ. ‘‘ອຸສຠມຕ຺ຕາ, ທ຺ເວ ອຸສຠມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຕມານາວ ອຸທກຘາຣາ ໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອາກາສຏ຺ຐານໍ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ. ຍາວ ອວິນຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ຍາວ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ຍາວ ສຸຠກິຓ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ຍາວ ເວຫປ຺ຜລພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວາຕວເສນາຕິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາຘິກນວໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສ຺ສ ສນ຺ຘາຣກວາຕມຓ຺ຑລສ຺ສ ວເສນ. ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກປ຺ປເທສມາຫ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ວິນາໂສ, ປຐມໍ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປາທສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຫິ ຄຈ຺ໂຉ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຓິກາພທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອາພທ຺ຘກຓ຺ຓິກາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ. ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອຕ຺ຕມນາ…ເປ… ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເວຫປ຺ຜເລປິ ສຸຠກິຓ຺ເຫ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຈຕຸຕ຺ຖິໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ຠຊນ຺ຕິ. ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສູຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ເຕສຸ. ອຠິຊາຕິ ປເນຕ຺ຖ ຊາຕິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍາວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ນິມີຍຕິ ອນຸມີຍຕິ ຜລໍ ເອເຕນາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ກາຣຓໍ. ຎາປກມ຺ປິ ຫິ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຠາເວນ ຜລໍ ສິທ຺ຘເມວ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຍຖາ ຕໍ ອສິໂຕ ອິສິ ອຠິຊາຕິຍໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ລກ຺ຂຓານິ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຠາເວນ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ສິທ຺ເຘ ເອວ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ເອວໍ ປນ ຄຍ຺ຫມານໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກໍ ຜລໍ ຕທານຸຠາເວນ ສິທ຺ຘໍ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕິ ຕພ຺ຠາເວ ຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂສ ເຕນ ລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ…ເປ… ຣາຊາ ສມາໂນ ກິໍ ລຠຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ສມາໂນ ກິໍ ລຠຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐໒, ໒໐໔) ຈ ເອວມາທິ. ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານິໍສຸ.

ຊາຕິປຣິຈ຺ເຉທາທິວຓ຺ຓນາ

໕-໗. ກປ຺ປປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ‘‘ອິໂຕ ໂສ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ’’ຕິອາທິນາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກປ຺ເປ ເຕ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປຣິຊານນວເສນ. ‘‘ອິທໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ນິຍເມຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຕຣໍ. ລຫຸກນ຺ຕິ ສລ຺ລຫຸກໍ, ອາຍຸໂນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຣສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ອປ຺ປກສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອວິເສສໂຊຕນໍ ‘‘ວີສໍ ວາ ຕິໍສໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອນິຍມິຕວເສເນວ ຍຖາລາຠໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ອປຈຸໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ທີຆາຍຸໂກ ປນ ອຕິທຸລ຺ລໂຠ’’ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ຕໍ ວິເສສວວຕ຺ຖາປນໍ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິສາຂາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ກາລໍ ນ ຊີວິ, ນນຸ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ອຕິວິຍອຸຬາຣຕເມນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊາຕິຍາ ເມຕ຺ຕາຐານຕາຍ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄຕາ. ຕທນຸຄຸຓຎ຺ຫິ ເຕສໍ ວິເສສໂຕ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ວິເສສໂຕ ພຫຸລໍ ເຂມວິຕກ຺ກູປນິສ຺ສຍຕາຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຕາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓປໂຣປເທສຣຫິຕຎາຓວິເສສູປນິສ຺ສຍຕາຍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ, ອສງ຺ຂາຣິກຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອາຍຸ ອາຘາຣວິເສສໂຕ, ນິສ຺ສຍວິເສສໂຕ, ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສໂຕ ຈ ອປຣິເມຍ຺ຍານຸຠາວຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິຕຕາ ອາຘາຣວິເສສຕາ. ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາທິອາສຍສມ຺ປທາ ນິສ຺ສຍວິເສສຕາ. ລາຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປາປຘມ຺ມວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາໂວ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ອາຍູຫນາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສພ຺ເພສໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມາຍູຫເນ ສາຘາຣໂຓຕິ ຕສ຺ສ ຜເລນາປິ ເອກສທິເສເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກາ’’ຕິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກາລາວຕ຺ຖານາຍຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກສໍວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ປຣິຈິຕໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘາ ປນ ຕທາ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣມາຍຸປ຺ປມາຓານຸຣູປເມວ ກາລໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ຐຕ຺ວາ ສາເຘຕພ຺ພປໂຍຊນາຠາວໂຕ, ຘມ຺ມຕາເວສາຕິ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອຏ຺ຐານສ຺ສ ‘‘ອຸຕຸໂຠຊນວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕) ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໍ ໂລກສາຘາຣຓໍ ໂລເກ ຊາຕສໍວຸທ຺ຘານໍ ຕຖາຄຕານໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ໂຣຄກິລມຖາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ອຸຕຸໂຠຊນວເສນາຕິ ອສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ອຸຕຸໂນ, ໂຠຊນສ຺ສ ຈ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຍຸ ຫາຍຕິປິ ວຑ຺ຒຕິປິ. ອາຍູຕິ ຈ ປຣມາຍຸ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐) ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມິກາ, ນ ຘມ຺ມິກາ ອຘມ຺ມິກາ, ຫິໍສາທິອຘມ຺ມປສຸຕາ. ອຘມ຺ມິກເມວ ໂຫຕິ ອິສ຺ສຣຊນານໍ ອນຸວຕ຺ຕເນນ, ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນນ ຈ. ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ ເທວຕາຕິ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸໂນ ປຈ຺ຈຍຠູຕເມຆມາລາສມຸຏ຺ຐາປກາ ເທວປຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມກາລເມວ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຓ຺ຫໍ ຜຣມານາ ວລາຫກມາລາ ນາຕິພຫລາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ນຠໍ ຉາເທນ຺ຕີ ວິຕໂນຕິ. ເອສ ນໂຍ ສີຕວລາຫກວສ຺ສວລາຫກາສຸ. ອພ຺ຠວລາຫກາ ປນ ເທວຕາ ສີຕຸຓ຺ຫວສ຺ເສຫິ ວິນາ ເກວລໍ ອພ຺ຠປຏລສ຺ເສວ ສມຸຏ຺ຐາປກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ກາມໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘາປິ ເທວຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາວ ຕາ ປນ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຎ຺ເຎ ປຐມຠູມິເກ ກາມາວຈຣເທເວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍາຕິ ຣາຊູນໍ ອຘມ຺ມິກຠາວມູລເກນ ອຸປຣາຊາທິອຘມ຺ມິກຠາວປຣມ຺ປຣາຠເຕນ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອຘມ຺ມິກຠາເວນ. ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ພຫ຺ວາພາຘຕາທິ ອນິຏ຺ຐຜລູປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຘມ຺ມິກຕາສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສາຘາຣຓສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ພເລນ ວິສມໍ ວາຍນ຺ເຕນ ວາຍຸນາ ປີຬິຍມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ວິສມໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາມຄ຺ເຄນ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ອສ຺ສິທໍ ຍຖາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ວິສມປຣິວຕ຺ຕນໍ ວິສມວາຕສງ຺ໂຂຠເຫຕຸກໍ, ເອວໍ ອຸຕຸວສ຺ສາທິວິສມປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາໂຕ ຍຖາມຄ຺ເຄນ ນ ວາຍຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕານນ຺ຕິ ສີຕວລາຫກເທວຕາທິເທວຕານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຕຸຓ຺ຫເຠໂທ ອຸຕູ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ວສ຺ສພີຊຠູເຕ ອຸຕຸມ຺ຫິ ຍຖາກາລໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕ.

‘‘ນ ສມ຺ມາ ເທໂວ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ກທາຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກທາຈິ ວສ຺ສຕີຕິ ກທາຈິ ອວສ຺ສນກາເລ ວສ຺ສຕິ. ກທາຈິ ນ ວສ຺ສຕີຕິ ກທາຈິ ວສ຺ສິຕພ຺ພກາເລ ນ ວສ຺ສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ວສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ນ ວສ຺ສຕີຕິ ປເທສມາຫ. ‘‘ວສ຺ສນ຺ໂຕປີ’’ຕິອາທິ ‘‘ກທາຈິ ວສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ວິຄຕຄນ຺ຘວຓ຺ຓຣສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິໂຣຊຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ຠຕ຺ຕປຈນຠາຊນສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ. ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລນ຺ຕິ ປາກໂຕ ອຸກ຺ກນ຺ຕຕຓ຺ຑຸລໍ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຓຕໍ, ເອກເທເສນ ປຣິຓຕໍ, ທຸປຣິຓຕຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຕີຫາກາເຣຫິ. ປຈ຺ຈຕິ ປກ຺ກາສຍໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອປ຺ປາຍຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ຈາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຸຕຸໂຠຊນວເສນ ອາຍຸ ຫາຍຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອປຣິກ຺ຂີເຓປິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ.

‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຣິຫີນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ເປ ອເນເກ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອໂກ ເອວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຐຕ຺ວາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຍໍຍໍອາຍຸປຣິມາເຓສູຕິ ຍຕ຺ຕກຍຕ຺ຕກປຣມາຍຸປ຺ປມາເຓສຸ. ເຕສມ຺ປີຕິ ພຸທ຺ຘານໍ. ຕໍ ຕເທວ ອາຍຸປຣິມາຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຊາຕິປຣິຈ຺ເຉທາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ

ໂພຘິປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໘. ມູເລຕິ ມູລາວຍວສ຺ສ ສມີເປ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສາ ເຫຏ຺ຐາປເທໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາຏລິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຕໍທິວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຊາຕທິວເສ, ຕໍທິວສນ຺ຕິ ວາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິທິວເສ. ໂສ ກິຣ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ ສາລກລ຺ຍາຓີ ວິຍ ປຖວິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ປຸເຣຕຣໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິທິວເສ ປຖວິໍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ຣຕນສຕໍ ອຸຈ຺ໂຈ, ຕາວເທວ ຈ ວິຕ຺ຖໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນຠໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຍມ຺ປິ ກິເຣຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂຠາເວນ ວິຍ ອຎ຺ເຎຫິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຆນສໍຫຕນາຬວຓ຺ຏຕາຍ ກຓ຺ຓິກພທ຺ເຘຫິ ວິຍ ປຸປ຺ເຜຫິ. ເອກສຎ຺ຉນ຺ນາຕິ ປຸປ຺ຜານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ເອກຊ຺ຌໍ ສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພທ຺ຘ…ເປ… ສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ຕຫໍ ຕຫໍ ໂອລມ຺ພິຕກຸສຸມທາເມຫິ ເຈວ ຕຫໍ ຕຫໍ ຂິຕ຺ຕມາລາປິຓ຺ຑີຫິ ຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓວິວິຘວຓ຺ຏມຸຕ຺ຕປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ສມ຺ມເທວ ອຸຊ຺ຊລໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສິຣີສມ຺ປຕ຺ຕານີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສິຣິຍາ ໂສຠາຍ ສມ຺ປນ຺ນານິ. ພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠວສິຣິນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ພຄຸຓວິຠູຕິໂສຠໍ. ປຏິວິຊ຺ຌມາໂນຕິ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ.

ເສຕມ຺ພຣຸກ຺ໂຂຕິ ເສຕວຓ຺ຓຜໂລ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ. ຕເທວາຕິ ປາຏລິຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓເມວ. ເອກໂຕຕິ ເອກປສ຺ເສ. ສຸຣສານີຕິ ສຸມຘຸຣຣສານິ.

ເອໂກວ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ເອໂກວ ປລ຺ລງ຺ກປ຺ປເທໂສ. ໂສ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ.

ສາວກຍຸຄປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໙. ສາວກປຣິຈ຺ເຉເທຕິ ສາວກຍຸຄປຣິຈ຺ເຉເທ. ‘‘ຂຓ຺ຑຕິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ໂຑ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຈາ’’ຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ສໂຫທໂຣ, ເວມາຕິໂກປິ ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອກປິຕິໂກ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວເສເສຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ. ‘‘ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຄຸຓວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິຂິນາ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕໂມ. ປຸນ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ເຖຣໍ ນາເມນ ວທຕິ. ປາຣນ຺ຕິ ປຣໂກຏິມຕ຺ຖກໍ. ປຎ຺ຎາວິສເຍຕິ ປຎ຺ຎາຘິກາເຣ. ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕິໍ ວທຕິ.

ສາວກສນ຺ນິປາຕປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໑໐. ອຸໂປສຖນ຺ຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ທຸຕິຍຕຕິເຍສູຕິ ທຸຕິເຍ, ຕຕິເຍ ຈ ສາວກສນ຺ນິປາເຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິກຕໍ ອຕິທິສຕິ. ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ທີເປຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໑) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ອຸປຏ຺ຐາກປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

໑໑. ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກຠາວນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ນິຍຕອຸປຏ຺ຐາກຠາວໍ. ອນິຍຕຸອຸປຏ຺ຐາກາ ປນ ຠຄວໂຕ ປຐມໂພຘິຍໍ ພຫູ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຍນ ກາຣເຓນ ສຕ຺ຖຸ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກຠາວໍ ອຸປຄໂຕ, ຍຖາ ຈ ອຸປຄໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອກທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຫໍ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ ອນຍພ຺ຍສນາປາທເກນ ກມ຺ມຸນາ ໂຈທິຍມາໂນ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ເຂມໍ ມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ນາໂຣເຈສີຕິ? ອາໂຣຈິເຕປິ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ນາທິຍິສ຺ສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິຕິ. ເຕຕິ ເຕ ຄມນໍ, ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ອນ຺ວາສຕ຺ໂຕຕິ ອນຸພທ຺ໂຘ, ອຸປທ຺ທຸໂຕ ວາ. ຘມ຺ມຄາຣວນິສ຺ສິໂຕ ສໍເວໂຄ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ນາມ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕສຸ ຠຄວໂຕປິ ອີທິສໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຎ຺ຎາເຍວ ເມ ສາ ທິສາຕິ ອສຸຎ຺ຎາເຍວ ມມ ສາ ທິສາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຕວ ໂອວາໂທ ພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາທສທິໂສ’’ຕິ.

ວສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕີຕິ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວາສໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣມ຺ມຸຂາ ເທສິຕສ຺ສາປິ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນສ຺ສ ປຣມ຺ມຸຂາວ ປວຕ຺ຕາ ປເຄວ ຍາຈນາຍ. ຕສ຺ສາ ວາຈນາມຄ຺ໂຄປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປຠໂວ. ກສ຺ມາ? ໂສ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາ ວິຍ ເຖຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປກ຺ຂິໂຍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ປຏິປາຏິຍາ ຕິກທຸເກສຸ ເທວສິກໍ ກໂຕກາໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຠຄວາປິສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉິຕໍ ນຍທານວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ໂມປິ ສຕ຺ຖາຣາ ປຣມ຺ມຸຂາ ເທສິໂຕປິ ເຖເຣນ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕວ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ອຸປຏ຺ຐາເນ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ອຄ຺ຄຠູໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ເຖໂຣ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຸວິເຘນ ອຸທເກນ, ຕິວິເຘນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ, ປາທປຣິກມ຺ເມນ, ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊເນນາຕິ ເອວມາທີຫິ ກິຈ຺ເຈຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ອິທໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນາມ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ໂຕ ມຫຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓໍ ນວ ວາເຣ ອນຸປຣິຍາຍຕິ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ສເຈ ເມ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ຠຄວຕິ ປກ຺ໂກສນ຺ເຕ ປຏິວຈນໍ ທາຕຸໍ ນາຫໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຫຕ຺ເຖນ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ’’ຕິ.

໑໒. ປິຕຸມາຕຸຊາຕນຄຣປຣິຈ຺ເຉໂທ ປິຕຸມຸເຂນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປິຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ວິຫາຣໍ ປາວິສີຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ກເຖຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປປຣິຈ຺ເຉທາທິນວວາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ ເທສນໍ ເທເສຕ຺ວາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍເຍວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖສິ, ນ ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍໍ (ພຸ. ວໍ. ໖໔ ຄາຖາທໂຍ) ວິຍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ, ຕໂຕ ວາ ປນ ຠິຍ຺ໂຍຕິ? ອນຘິກາຣໂຕ, ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ຈ. ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍຎ຺ຫິ (ພຸ. ວໍ. ໗໕) –

‘‘ກີທິໂສ ເຕ ມຫາວີຣ, ອຠິນີຫາໂຣ ນຣຸຕ຺ຕມ;

ກມ຺ຫິ ກາເລ ຕຍາ ວີຣ, ປຕ຺ຖິຕາ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. ອາທິນາ –

ປວຕ຺ຕໍ ຕໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອຘິກາຣໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອຕ຺ຕນາ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ກໂຕ, ຕໍ ທີປງ຺ກຣໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຍສໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກາ ໂພຘິຍາ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຣມິໂຍ ປູເຣສິ, ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ, ອິຘ ປນ ຕາທິໂສ ອຘິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ທີປງ຺ກຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຕໂຕ ວາ ປນ ປຸຣໂຕ ພຸທ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍໍ ວິຍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາ ນາມ ເທສນາຍ ຠາຊນຠູຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຎາຓພລານຸຣູປາ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄສາວການໍ, ມຫາສາວການໍ, (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ຕາທິສານຎ຺ຈ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ. ອິຘ ປນ ປກຕິສາວການໍ, ຕາທິສານຎ຺ຈ ເທວຕານໍ ວເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນເມວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖສິ. ຕຖາ ຫິ ເນ ຠຄວາ ປໂລຠນວເສນ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕຸໍ ສປ຺ປປຎ຺ຈຕາຍ ກຖາຍ ເທສນໍ ມຕ຺ຖກໍ ອປາເປຕ຺ວາວ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ຕຖາ ຈ ອິມິສ຺ສາ ເອວ ເທສນາຍ ອນຸສາຣໂຕ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕ- (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕) ເທສນາທໂຍ ປວຕ຺ຕາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘາວາສຈາຣິກາວິຠາວິນິຍາ ອຸປຣິເທສນາຍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ເອວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ກເຖສິ. ເຕສໍເຍວ ຫິ ສາວກາ ຕທາ ເຈວ ເອຕຣຫິ ຈ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິຍໍ ຐິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖຕິສ຺ສຜຸສ຺ສານໍ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ອຸປປນ຺ນາ ອຸປປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຸປກາທໂຍ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ, ນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ອຏ຺ຐໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຍສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິເວຘສາສນໍ ເອກໍສໂຕ ນິຈ຺ຉເຍ ນ ອຊ຺ຊາປິ ຘຣຕິ, ນ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ເຕ ເອວ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີອາທີນໍເຍວ ຠຄວນ຺ຕານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ກເຖສິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ. ອປຸພ຺ພາຈຣິມນິຍໂມ ປນ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣຓກສຕ຺ຕວາສວເສນ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ນ ເຕເນຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາຕິ ອຠິຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ຍາວ ຕາ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ, ຕາວ ມຕ຺ຖກໍ ສິຂໍ ປາເປຕ຺ວາ. ນ ຕາວ ກຖິໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

ຕນ຺ຕິນ຺ຕິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຕ຺ຕປຸຕ຺ຕມາຕຸຍານວິຫາຣຘນວິຫາຣທາຍກາທີນໍ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອຕ຺ຖານໍ ວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕວາໂຣ ສມ຺ພຫຸລວາໂຣ.

ສມ຺ພຫຸລວາຣວຓ຺ຓນາ

ກາມຎ຺ຈາຍໍ ປາຬິຍໍ ອນາຄໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອາເນຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຸລວໍໂສ ກຸລານຸກ຺ກໂມ. ປເວຓີຕິ ປຣມ຺ປຣາ. ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ເຕສໍ ຊາຕນຄຣາທິ ປຎ຺ຎາຍມານໍ ເອກໍສໂຕ ມນຸສ຺ສຠາວສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ເອວ ນ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ປາຕຸຠາໂວ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ.

ສມ຺ພຫຸລປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ

ຈນ຺ທາທີນໍ ໂສຠາວິເສສໍ ຣເຫຕິ ຈຊາເປຕີຕິ ຣາຫຸ, ຣາຫຸຄ຺ຄໂຫ, ອິຘ ປນ ຣາຫຸ ວິຍາຕິ ຣາຫຸ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຈ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ມຫາສຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ‘‘ຣາຫຸໂລ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂຣຈິນີຕິ ໂຣຈນສີລາ, ອຸຊ຺ຊລຣູປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸຈຄ຺ຄຕີຕິ ຣຸຈໍ ປຠາຕໍ ອາຄຕິຠູຕາ, ຄ-ກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິຣຕນຠາວໂຕ ມນຸສ຺ສໂລເກ ສພ຺ພາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ພິມ຺ພປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູຕາຕິ ພິມ຺ພາ.

ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍາຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລຸພ຺ເພຘາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓພຫລຠາວາ. ຈູຬໍເສນ ຉາເທຕ຺ວາຕິ ຕິຣິຍຠາເຄນ ຐປນວເສນ ສພ຺ພໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຉາເທຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐິຜາເລຫີຕິ ຜາລປ຺ປມາຓາຫິ ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐີຫິ. ສຸວຓ຺ຓຫຕ຺ຖິປາທານີຕິ ປກຕິຫຕ຺ຖິປາທປຣິມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ຑານິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຈູຬໍເສເນວ. ສຸວຓ຺ຓກຏ຺ຏີຫີຕິ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ເຑຫິ. ສລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ສຫສ຺ສາຣານໍ.

ໂພຘິປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນກາເລ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ. ອວິຊຫິໂຕຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຕຖານິສຊ຺ຊາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາວີຠາວໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຐມປທຄຓ຺ຐິກາຕິ ປຈ຺ຉິເມ ໂສປານຜລເກ ຐຕ຺ວາ ຐປິຍມານສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐຫນຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ທຬ຺ຫໍ ຖິຣໍ ເກນຈິ ອເຠຊ຺ຊໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປທຄຓ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ຠູມິຠາເຄ ອິທານິ ເຊຕວນມຫາວິຫາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຸຣິມານໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ມຎ຺ຈາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ມຎ຺ໂຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ມຎ຺ຈປາທຏ຺ຐານານິ ອວິຊຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຎ຺ຈານໍ ປນ ມຫນ຺ຕຂຸທ຺ທກຠາເວນ ມຎ຺ຈປຎ຺ຎາປນປເທສສ຺ສ ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ຕຕາ ອປ຺ປມາຓໍ, ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປນ ໂສ ປເທໂສ ສພ຺ພທາ ເອກປ຺ປມາໂຓເຍວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ມຎ຺ຈປາທຏ຺ຐານານິ ອວິຊຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາໂຣປິ ນ ວິຊຫິໂຕ ເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສິຏ຺ຐາ ມຕ຺ຕາ ວິມຕ຺ຕາ, ວິມຕ຺ຕາວ ເວມຕ຺ຕໍ, ວິສທິສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາຓໍ ອາໂຣໂຫ. ປຘານໍ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາ. ຣສ຺ມີຕິ ສຣີຣປ຺ປຠາ.

‘‘ສຕ຺ຕານໍ ປາກຕິກຫຕ຺ເຖນ ຉຫຕ຺ໂຖ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ, ຕໂຕ ຕິຄຸຓໍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ປາກຕິກຫຕ຺ເຖນ ຈຕຸຫຕ຺ໂຖ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ, ຕໂຕ ຕິຄຸຓໍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠຄວາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ ອຸປາທິນ຺ນກຣູປຘມ຺ມວເສນ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ຜຣຕີຕິ ອຸປຣິ ຉຫຕ຺ຖໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ພຫລຕຣປ຺ປຠາ ຣູເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ.

ອຊ຺ຌາສຍປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓກາເລ ຕຖາປວຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາຘີນໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕປຕ຺ຖນານຸຣູປໍ ວິປຸລໍ, ວິປຸລຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສຣີຣປ຺ປມາຓໍ, ປຘານໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ວິສທິສາຕິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວມຕ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ອາຍຸກຸລານິປິ ອິຘ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທີປິຕານິ. ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓສູຕິ ອຘິຄຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓສຸ. ນນຸ ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ, ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລປຣິມາເຓ ຈ ເວມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ພຸທ຺ຘຄຸຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ເວມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທຄ຺ເຄນ ເນສໍ ສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸປິ ເວມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ກສ຺ມາ? ເຫຕຸອນຸຣູປຕາຍ ຜລສ຺ສ, ເອກນ຺ເຕເນວ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລປຣິມາເຓ ເວມຕ຺ຕຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ເຫຕຸອວຕ຺ຖາຍໍ ສມ຺ຠຕູປນິສ຺ສຍິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ ຈຣິມຠເວ ອຣຫຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂປສິຕານິ ກມລວນານິ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິຍ ຕຖາຄຕຄຸຓານຸຠາວສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິໂພຘໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທີເປສຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ.

ນິຘິກຸມ຺ໂຠຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫານິຘໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຊາໂຕ ຈາຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ຈາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ພຸທ຺ຘວໍເສ –

‘‘ຕາຣາຄຓາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕາ ຄຄນມຓ຺ຑເລ;

ວິສາຂາ ຈນ຺ທິມາຍຸຕ຺ຕາ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໖໕);

‘‘ເອເຕເນວ ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ວິສາຂານກ຺ຂຕ຺ເຕເນວ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໑໓. ອຍໍ ຄຕີຕິ ອຍໍ ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນາກາໂຣ, ອຎ຺ເຎ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕາ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ຈຸຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຏິສນ຺ຘິ, ຕາວ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອາໂຣຫນໍ ອຕີຕອຕີຕຕຣອຕີຕຕມາທິຊາຕິສງ຺ຂາເຕ ປຸພ຺ເພນິວາເສ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຸຕິ, ຕາວ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ໂອໂຣຫນໍ ປຸພ຺ເພນິວາເສ ປຏິມຸຂຠາເວນ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ຈຸຕິຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ປນິທໍ ຈຸຕິຍາ ຎາຓຄຕິຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຄມນໍ ພຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຠາຣິຍໍ ທຸກ຺ກຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ອປຣມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ຉິນ຺ນວຏຸມານຸສ຺ສຣຓໍ ປຈ຺ຉາມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປສນໂຕ ອປຣໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕກາຣຓໍ. ຍຕ຺ຣາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ, ນາມາຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຫິ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ນາມ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຣາ’’ຕິ ນິປາຕວເສນ ວິສຸໍ ຍຕ຺ຣ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ສໍສາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈໍ. ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ປປຎ຺ຈຄ຺ຄຫເຓນ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປຣິຍາທິນ຺ນວຏ຺ເຏຕິ ສພ຺ພໂສ ເຂປິຕວຏ຺ເຏ. ‘‘ມຄ຺ຄສີເລນ ຜລສີເລນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄຜລສີລໍ ໂລກິຍສີລປຸພ຺ພກໍ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ໂລກິຍສີລມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລໍ ວິຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາຘິປກ຺ຂາຕິ ສມາຘິ ຈ ສມາຘິປກ຺ຂາ ຈ ສມາຘິປກ຺ຂາ, ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສມາຘິນາ’’ຕິອາທິ, ‘‘ວິຫາໂຣ ຄຫິໂຕ ວາ’’ຕິ ຈ. ສມາຘິປກ຺ຂາ ນາມ ວີຣິຍສຕິອາທໂຍ.

ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ. ນີວຣຓາທີຫີຕິ ນີວຣເຓຫິ ເຈວ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ຈ ປາປຘມ຺ເມຫິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີຫິ ຈ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິມຸຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ອາຫ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາທິວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຈ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິກສ຺ສ. ປຈ຺ຈນີກງ຺ຄວເສນາຕິ ປຫາຕພ຺ພປຏິປກ຺ຂອງ຺ຄວເສນ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ, ໂສ ເອວ ອນ຺ໂຕ ປຣິໂຍສານຠາວໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ສາເຘຕພ຺ເພ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລເສຫິ ນິສ຺ສຏຕາ, ອປຄໂມ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ເຕຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ທູເຣ ຐິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

໑໖. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘາ ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ປຊຫນໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ, ທສພລຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຠຄວຕາ ອຘິຄຕາ ອເຫສຸໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ເກຈິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ທ຺ວີຫິ ປເທຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ວາກ຺ເຍຫິ. ອາພທ຺ຘນ຺ຕິ ປຏິພທ຺ຘໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາຍ. ເທວຈາຣິກໂກລາຫລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວໂລເກ ຈາຣິກາຍໍ ສຸທ຺ຘາວາສເທວານໍ ກຸຕູຫລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໑) ວິຈາເຣສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາເວສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຍໍ ເທສນາຕິ ‘‘ອິໂຕ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຕເທສນມາຫ. ນິທານກຓ຺ເຑຕິອາທິໂຕ ເທສິຕໍ ອຸທ຺ເທສເທສນມາຫ. ສາ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ໂພຘິສຕ຺ຕຘມ຺ມຕາວຓ຺ຓນາ

໑໗. ‘‘ວິປສ຺ສີຕິ ຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວິເຘ ອຕ຺ເຖຕິ ຕິໂຣຫິຕວິທູຣເທສຄຕາທິເກ ນີລາທິວເສນ ນານາວິເຘ, ຕທຎ຺ເຎ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣຠູເຕ ເຕ ຈ ຍຖູປຄເຕ, ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉເຍ ຈາຕິ ນານາວິເຘ ອຕ຺ເຖ. ປສ຺ສນກຸສລຕາຍາຕິ ທສ຺ສເນ ນິປຸຓຠາເວນ. ຍາຖາວໂຕ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘິ, ໂສ ເອວ ສຕ຺ຕໂຍຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ໂຕ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິນາ ປນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍທາ ຈ ປນາເນນ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ກໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາໂພຘິຍໍ ເອກນ຺ຕນິນ຺ນຕ຺ຕາ ໂພຘິມ຺ຫິ ສຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິສງ຺ຂາເຕສູ’’ຕິອາທິ. ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິຍາ ໂອກ຺ກມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕສ຺ໂສ ຫິ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິໂຍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຄພ຺ໂຠ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ໂອກ຺ກມເນ, ຐາເນ, ນິກ຺ຂມເນຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຐເມ ຐາເນ ສມ຺ປຊາໂນ, ນ ອິຕເຣສຸ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຐເມ, ທຸຕິເຍ ຈ ຐາເນ ສມ຺ປຊາໂນ, ນ ຕຕິເຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມາ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍາ ອສີຕິມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ວເສນ, ຕຕິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ວເສນ. ເຕ ກິຣ ກມ຺ມຊວາເຕຫິ ອຸທ຺ຘໍປາທາ ອໂຘສິຣາ ອເນກສຕໂປຣິເສ ປປາເຕ ວິຍ ໂຍນິມຸເຂ ຂິຕ຺ຕາ ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນ ຫຕ຺ຖີ ວິຍ ສມ຺ພາເຘນ ໂຍນິມຸເຂນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕນ ເນສໍ ‘‘ມຍໍ ນິກ຺ຂມາມາ’’ຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວເສນ. ເຕ ຫິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປິ ປຊານນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕາປິ ປຊານນ຺ຕິ, ນິກ຺ຂມນກາເລປິ ປຊານນ຺ຕິ. ນ ຫິ ເຕ ກມ຺ມຊວາຕາ ອຸທ຺ຘໍປາເທ ອໂຘສິເຣ ກຕ຺ວາ ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ເຖ ປສາຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ຐິຕກາວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນຎາເຓຫິ ເຈວ ‘‘ອິທານິ ຈວາມີ’’ຕິ ຈຸຕິປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຎາເຓນ ຈ ອປຣຠາເຄ ‘‘ອິຘ ມຍາ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຫິຕາ’’ຕິ ປຏິສນ຺ຘິປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຎາເຓນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານິຕ຺ວາ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທີນຎ຺ຈ ສຕິປິ ປາຣມິຍາ ປຣິຍາປນ຺ນຠາເວ ສມ຺ຠາຣວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນຍນປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາມໍ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທໂຍປິ ທານປາຣມີເຍວ, ຕຖາປິ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕປິ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາ ຈ ໂຂ ກຣຸຓາຍນວເສນ. ຕຖາ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ຫິຕຈຣິຍາ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຐານວເສນ, ຂນ຺ຘາຍຕນາທິວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາທິຕີຣຓວເສນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐາເນນ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘຈຣິຍາ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣວິເສສຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ພຸທ຺ຘຈຣິຍານນ຺ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທເສນ ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍາຘມ຺ມກ຺ຂານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ. ‘‘ຍາວ ຈຣິຍາປິຏເກ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ກາຍາທິວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ’’ຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ, ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ. ໂກຏິໍ ປຕ຺ວາຕິ ປຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ສຕ຺ຕມຫາທານານີຕິ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ຫທຍມໍສາທີນິປິ ຍາຈການໍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານໍ, ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິທານໍ, ຄມນກາເລ ທິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕກມຫາທານໍ, ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ທິນ຺ນໍ ອສ຺ສທານໍ, ຣຖທານໍ, ປຸຕ຺ຕທານໍ, ຠຣິຍາທານນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ມຫາທານານິ (ຈຣິຍາ. ໗໙) ທຕ຺ວາ.

‘‘ອິທາເນວ ເມ ມຣຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ກາລກຣຓໍ ອຘິມຸຕ຺ຕິກາລກິຣິຍາ, ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກິຣ ທີຆາຍຸກເທວໂລເກ ຐິຕາ ‘‘ອິຘ ຐິຕສ຺ສ ເມ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ນ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທມານສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ວິມານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເມ ຊີວິຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິສີທນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສມນນ຺ຕຣເມວ ມຣຓໍ ໂຫຕິ. ປາຣມີຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຫິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ຕນຸຠາເວນ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ອຸຬາຣຠາເວນ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍາ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ເຕ, ວິຍ ກມ຺ເມສຸ ຈ ເນສໍ ວສີຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ນານໍ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມເທວ ປຣິພ຺ຣູຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ນານາຊາຕີສຸ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປກເມວ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປາຣມີສມ຺ຠຣຓປສຸໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕານໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອເກນອຕ຺ຕຠາເວນ ອນ຺ຕເຣນ ປາຣມີນໍ ສພ຺ພໂສ ປູຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຘິມຸຕ຺ຕິກາລກິຣິຍາ ນາມ ນາໂຫສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກຏ຺ຐານໍ ຈຣິມຠເວ ອເນກມຫານິຘິສມຸຏ຺ຐານປຸພ຺ພິກາຍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວິຍ, ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ອສທິສທານາທິວເສນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓລາຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ຈ ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິອນຸຠວນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ມນຸສ຺ສຄຓນາວເສນ, ນ ເທວຄຓນາວເສນ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ຈຸຕິຍາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ. ອມິລາຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມິລາຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕາສໍ ມາລານໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປທາຍປິ ຄນ຺ຘສມ຺ປທາຍປິ ໂສຠາສມ຺ປທາຍປິ ອວິນາໂສ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣານໍ ຣໂຊຊລ຺ລານໍ ເລປສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ ເທວານໍ ສຣີຣຄຕານິ ວຕ຺ຖານິ ສພ຺ພກາລໍ ປຣິສຸທ຺ຘປ຺ປຠສ຺ສຣາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ເຖສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ເນວ ສີຕໍ ນ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສີຕສ຺ສ ປຏິກາຣວເສນ ອຘິກໍ ເສວິຍມານໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ສຍເມວ ວາ ຂຣຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິຠວນ຺ຕໍ ສຣີເຣ ເສທໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຕາທິສໍ ເນວ ສີຕໍ, ນ ອຸຓ຺ຫໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຣຓາສນ຺ນກາເລ. ພິນ຺ທຸພິນ຺ທຸວເສນາຕິ ຉິນ຺ນສຸຕ຺ຕາຍ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາວລິຍາ ນິປຕນ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕຄຸຬິກາ ວິຍ ພິນ຺ທຸ ພິນ຺ທຸ ຫຸຕ຺ວາ. ເສທາຕິ ເສທຘາຣາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທນ຺ຕານໍ ຂຓ຺ຑິຕຠາໂວ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ເກສານໍ ປລິຕຠາໂວ ປາລິຈ຺ຈໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວລິຕ຺ຕຈຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈາທີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາຕິ ອນຠິຣຕິ. ສາ ນຕ຺ຖິ ອຸປຣູປຣິ ອຸຬາຣອຸຬາຣານເມວ ໂຠຄານໍ ວິເສສໂຕ ທຸວິຊານນານໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຫນໂຕ. ນິສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ອຸຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສສນ຺ຕິ. ວິຊມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອນຠິຣຕິວເສນ ວິຊມ຺ຠນໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ປຓ຺ຑິຕາ ເອວາຕິ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ເທວຕາ. ຍຖາ ເທວຕາ ສມ຺ປຕິຊາຕາ ‘‘ກີທິເສນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ນາມ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີຕຠເວ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ, ອຎ຺ຎທາປິ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ຊານນ຺ຕິເຍວ ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ.

ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຈິຣຕຣກາລຕ຺ຕາ ປຣມາຍຸໂນ. ອນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ນ ນິຍ຺ຍານາວຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ສຕ຺ຕາ ນ ປຣມາຍຸໂນ ໂຫນ຺ຕິ ນາມ ປາປຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສູຕິ? ເທວໂລເກ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ອໂນກາສຠາວໂຕ, ຕຖາ ອນຈ຺ຉຣິຍຠາວໂຕ. ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ສາ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມຕາ ເທວຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ນ ປາກຏາ ໂຫຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍ, ເທວຠູເຕ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ສມານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ເທວານຸຠາວໂຕ ໂລໂກ ທຫຕິ, ນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໂຕ, ຕຖາ ສຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ, ອິສ຺ສຣຄຸຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເທວຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈ ຈິຣກາລາຘິຏ຺ຐານໂຕ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສຄ຺ຄາຫວິນິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທວສຸຄຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ໂອປປາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິ ຈ ໂອປປາຕິກູປປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ, ຘມ຺ມເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຍາ ຐປນສ຺ສ ວິຍ ຘາຕຸເວເນຍ຺ຍານໍ ຘາຕູນໍ ຐປນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຫິ ໂອປປາຕິການໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຣີຣຘາຕຸໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ປາກຏຠາວກຣຓາຍ ປນ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍາວ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ປຣິປາກຄຕສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາທິປາຣມິກາປິ ນ ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ. ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓາ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນາ, ນ ເທວຠູຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕທຕ຺ໂຖ ມຫາຠິນີຫາໂຣປິ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ເທວຠູຕານໍ.

ກສ຺ມາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສຸ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຖວິຍາ ນາຠິຠູຕາ, ພຸທ຺ຘານຸຠາວສຫິຕາ ອຈລຏ຺ຐານຠູຕາ ໂພຘິມຓ຺ຑຠູມິ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕຖາ ‘‘ອິຕເຣສມ຺ປິ ອວິຊຫິຕຏ຺ຐານານໍ ຕຕ຺ເຖວ ລພ຺ຠນໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຍສ຺ມາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາວກໂພຘິຍາ ອຠິນີຫາໂຣ, ສາວກປາຣມິຍາ ສມ຺ຠຣຓໍ, ປຣິປາຈນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນຕ຺ໂຖ ຈ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທຕິ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວກາທິ ເວເນຍ຺ຍວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ເອຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສຸ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓຕິ. ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປນິສ຺ສຍໂຕ ອປຣາປຣໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເອເຕເນວ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ທສສຫສ຺ສສ຺ເສວ ເຂຕ຺ຕຠາໂວ ທີປິໂຕ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີສຸ ທີເປສຸ ພຸທ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທີປໍ ປສ຺ສີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເທສນິຍາເມປິ ກາຣຓໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຸລໍ ໂລກສມ຺ມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານມ຺ປິ ປູຊນີຍຠາວໂຕ. ‘‘ຣາຊາ ປິຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຸລໍ ປສ຺ສິ ປິຕຸວເສນ ກຸລສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ.

‘‘ທສນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕ ທິວສານີ’’ຕິ ປສ຺ສິ, ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ສາ ຈ ຕຸສິຕຠເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈນຸຠວນໍ.

ຕາ ເທວຕາຕິ ທສສຫສ຺ສິຈກ຺ກວາຬເທວຕາ. ກຖໍ ປນ ຕາ ເທວຕາ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣິຕປາຣມິຠາວໍ, ກຖໍ ຈສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ມເຫສກ຺ຂານໍ ເທວຕານໍ ວເສນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຕາ ເທວຕາ ອຠິສມຍຠາຄິໂນ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມທານສໍວິຠາເຄ ອເນກວາຣໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ.

‘‘ຈວາມີ’’ຕິ ຊານາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວເນຫິ ຎາຓສຫິເຕຫິ ຈຸຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕຣຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓສ຺ສປິ ອວິສໂຍວ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາວຊ຺ຊນປຣິຍາໂຍຕິ ອາວຊ຺ຊນກ຺ກໂມ. ຍສ຺ມາ ເອກວາຣໍ ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເອວາຣມ຺ມຓໍ ທຸຕິຍໍ, ຕຕິຍຎ຺ຈ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉຍຕິ. ອາວຊ຺ຊນສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຊວນວາໂຣ ຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍຕຕິຍຈິຕ຺ຕວາເຣ ເອວ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈຸຕິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ມຣຓໍ ເມ ອາສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຊານນໂຕ ‘‘ຈຸຕິກ຺ຂເຓປິ ຈວາມີຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປນ ອປຸພ຺ພຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ. ນິກນ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ເມ ຐາເນ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຫິຕາ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກາເລ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ປນກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໙) ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ມຫາປຣິນິພ຺ພານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໑) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ມຫາກາຣຸຓິກາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣຕາຍ ພຫຸລໍ ໂສມນສ຺ສິກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປຐມມຫາວິປາກຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣປນ ຍທິປິ ມຫາກາຣຸຓິກາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາວ, ວິເວກຊ຺ຌາສຍາ ປນ ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນພຫຸລາຕິ ປຎ຺ຈມມຫາວິປາກຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມາຫ.

ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຸຓ຺ຓມາຍ ປຸເຣ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ນວມິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາສຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ອິທໍ ສຸປິນນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາຣໍ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເທວິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສມລຫຣຓຕ຺ຖໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ເທວິໂຍຕິ ມຫາຣາຊູນໍ ເທວິໂຍ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄຈຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ.

ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕາຍາຕິ ຫຣິເຕນ ໂຄມເຍນ ກຕປຣິຠຓ຺ຑາຍ. ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ ປຸຣິສຄພ຺ໂຠ, ນ ອິຕ຺ຖິຄພ຺ໂຠ, ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸປິນສຕ຺ຖນເຍນ ກເຖສຸໍ. ‘‘ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ປນ ເທວຕາວິຄ຺ຄເຫນ ຕມຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ປເວເທສຸໍ.

ຘມ຺ມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍ ປກຕິປຣິຍາໂຍ, ຘມ຺ໂມ ເອວ ຘມ຺ມຕາ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ສຠາໂວ’’ຕິ, ອຍໍ ປກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍໍ ສຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ນິຍຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ນິຍາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນິຍາໂມ ປນ ພຫຸວິໂຘຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນິຍາມເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຍາໂມ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມານໍ ນິຍາໂມ ກມ຺ມນິຍາໂມ. ເອສ ນໂຍ ອຸຕຸນິຍາມາທີສຸ ຕີສຸ. ອິຕໂຣ ປນ ຘມ຺ໂມ ເອວ ນິຍາໂມ ຘມ຺ມນິຍາໂມ, ຘມ຺ມຕາ.

ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ. ນິເສນ຺ໂຕ ຕິຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

ອຣູປາທິຠູມິຠາຄວິເສສວເສນ ອຸຕຸວິເສສທສ຺ສນໂຕ ອຸຕຸວິເສເສນ ສິຊ຺ຌມານານໍ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ປຸປ຺ຜຜລາທິຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສູ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວສນ຺ຕາທິກາເລ.

ມຘຸຣໂຕ ພີຊໂຕ ຕິຕ຺ຕໂຕ ພີຊໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໑໘. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມາເນ ວິຍ ໂວຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນສ຺ສ ສມ຺ປຊານນາ ໂຫຕິ. ນ ໂອກ຺ກມມາເນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ. ຍຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຕ຺ຖຣເຓນ ວາ ອປ຺ປມາໂຓ. ອຕິວິຍ ສມຸຊ຺ຊລນຠາເວນ ອຸຬາໂຣ. ເທວານຸຠາວນ຺ຕິ ເທວານໍ ປຠານຸຠາວໍ. ເທວານຎ຺ຫິ ປຠໍ ໂສ ໂອຠາໂສ ອຠິຠວຕິ, ນ ເຕສໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ໂລການໍ ໂລກຘາຕູນໍ ອນ຺ຕໂຣ ວິວໂຣ ໂລກນ຺ຕໂຣ, ໂສ ເອວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ໂລກນ຺ຕຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທິນາ ເກນຈິ ນ ຫຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອຆາ, ອສມ຺ພາຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈວິວຏາ’’ຕິ. ອສໍວຸຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ ຈ ເກນຈິ ນ ປິຫິຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ປິຘາຍິກາ ປຖວີ ນຕ຺ຖີຕິ ອສໍວຸຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ວິຍ ເທວວິມານານໍ ອຠາວໂຕ ອສໍວຸຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຘກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຘກາຣາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ຊາຍຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ນ ຈກ຺ຂຸໂນ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕນ ໂອຠາເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອປຣໂຄຍານວາສີນໍ ອຸຄ຺ຄມນວເສນ, ເອວໍ ເສສທີເປສຸ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຕີສຸ ທີເປສຸ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປນ ທ຺ວີສຸ ເອວ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ. ເອເກກາຍ ທິສາຍ ນວ ນວ ໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຠາຍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕຸໍ ອນຠິສມ຺ຠຸນນ຺ຕິ. ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ວິຈຣຓໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌນ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວາວຏາຕິ ຂາທນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕາ. ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄເຉທເນນ ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣຕິ ອາຕປສນ຺ຕາປາຠາເວນ ອຕິສີຕຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕໍ ກປ຺ປສຓ຺ຐຫນອຸທກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆວຸຏ຺ຐໍ ປຖວິສນ຺ຘາຣກໍ ກປ຺ປວິນາສກໍ ອຸທກໍ ວິຍ ຂາຣໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ປຖວີປິ ວິລີເຍຍ຺ຍ, ເຕສໍ ວາ ປາປກມ຺ມພເລນ ເປຕານໍ ອຸທກສ຺ສ ປຸພ຺ພເຂຬຠາວາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຕທາ ຂາຣຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣ ອຸທເກ’’ຕິ.

ເອກຍາຄຸປານມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປຕ຺ຕາທິຠາຊນຄຕໍ ຍາຄຸໍ ຄໂຬຈິອາທິອຸທ຺ຘຣຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ຉປ຺ປກາຣມ຺ປິ.

໑໙. ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ ວເສນາຕິ ເວສ຺ສວຓາທິຈຕຸມຫາຣາຊຠາວສາມຎ຺ເຎນ.

ຍຖາວິຫາຣນ຺ຕິ ຍຖາສກໍ ວິຫາຣໍ.

໒໐. ປກຕິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ສຠາເວເນວາ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຫເຓນ ວິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ສຍເມວ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາປີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາປິ. ກາລເທວິລສ຺ສາຕິ ຍຖາ ກາລເທວິລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ຎທາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂພຘິສຕ຺ເຕ ປນ…ເປ… ສຍເມວ ສີລໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕຖາ ວິປສ຺ສີໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໑. ‘‘ມນຸສ຺ເສສູ’’ຕິ ອິທໍ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິເສສຸ ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ປນ ເທເວສຸປິ ຕາທິສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຍຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວເນວ ສາ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ອນຠິຠວນີຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປາທາ ນ ວຫນ຺ຕິ ທິພ຺ພສງ຺ຂລິກາ ວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໒. ປຸພ຺ເພ ‘‘ກາມຄຸຓູປສໍຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖມິທໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຖຸປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວຕ຺ຖຸປຏິເສໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍວເສນາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກາມຄຸຓາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ປຏິລາໂຠ.

໒໓. ກິລມໂຖຕິ ເຂໂທ, ກາຍສ຺ສ ຄຣຸຠາວກຖິນຠາວາທໂຍປິ ຕສ຺ສາ ຕທາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ຕິໂຣກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກທາ ປຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກລລາທິກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ທສ຺ສເນ ປໂຍຊນໍ ສຍເມວ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ກລລາທິກາເລ ນ ປສ຺ສຕິ. ປຸຕ຺ເຕນ ທຫເຣນ ມນ຺ເທນ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ. ‘‘ຍໍ ຕໍ ມາຕູ’’ຕິອາທິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄພ຺ຠໂຕປິ ຫິ ສວິເສສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຄພ຺ໂຠ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ອຕິວິຍ ສປ຺ປາຍາຫາຣາຈາຣາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິຫຣຕິ. ສຸຂວາສຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂວາສຕ຺ຖໍ. ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂຕິ ມາຕຸ ປຸຣິມຠາຄາຠິມຸໂຂ. ອິທານິ ຕິໂຣກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສ ທິສ຺ສມານຕາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ພາຫິຣຎ຺ຈ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ເທວິຍາ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິໍ. ຜລິກອພ຺ຠປຏລາທິໂນ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຕຈສ຺ສ ປຕນຸຠາເວນ ອາໂລກສ຺ສ ວິພນ຺ຘາຠາວໂຕ ຍຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ກິໍ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ຐິຕໍ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປນ ສຕິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ, ອາໂລເກ ຈ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ວິຍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຊ຺ຊສ຺ສ ສມນ຺ນາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໒໔. ຍຖາ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວິຊາຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຕາທິເສນ ໂຣເຄນ ອຠິຠູຕາປິ ຫຸຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ຕສ຺ສ ວິຊາຍນນິມິຕ຺ຕໍ, ນ ໂກຈິ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ອາຍຸປຣິກ຺ຂເຍເນວ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ‘‘ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ວສິຕຏ຺ຐານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ອຎ຺ເຎສໍ ອປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ສຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕປິຕຸ ອຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຣິ ຘຣນ຺ຕິຍາ ອຍຸຊ຺ຊມານກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມເຫສິຐານໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕນິ ຉນ຺ທຣາຄວເສເນວ ພຫິທ຺ຘາ ອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນາຕິ ວິສຍິນິສາຣາໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສເຍສຸ ສາຣາຄສ຺ສ ພລວກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຉນ຺ທຣາໂຄ ພລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອນຸຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສມ຺ມາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ນານຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນ ຄພ຺ໂຠ ພຫ຺ວາພາໂຘ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ວິສທໍ ໂຫຕີຕິ ຄພ຺ຠາສໂຍ ວິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ມາຕຸ ມຊ຺ຌິມວຍສ຺ສ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ໂພຘິສຕ຺ຕຄພ຺ໂຠກ຺ກມນມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ອາຍຸປຣິມາຓວິໂລກເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວໂຍວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກາຣສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນໂຕ. ອິຕ຺ຖິສຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກາໂຣ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວເນວ ວູປສມຕິ.

໒໕. ສຕ຺ຕມາສຊາໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສຕ຺ຕເມ ມາເສ ຊາໂຕ. ໂສ ສີຕຸຓ຺ຫກ຺ຂໂມ ນ ໂຫຕິ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມາລຕາຍ. ອຏ຺ຐມາສຊາໂຕ ກາມໍ ສຕ຺ຕມາສຊາຕໂຕ ພຸທ຺ຘິວຍວາ, ເອກຈ຺ເຈ ປນ ຈມ຺ມປເທສາ ວຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ຆຏ຺ຏນໍ ນ ສຫນ຺ຕິ, ເຕນ ໂສ ນ ຊີວຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕມາສຊາຕສ຺ສ ປນ ນ ຕາວ ເຕ ຊາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໗. ເທວາ ປຐມໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂລກນາຖໍ ມຫາປຸຣິສໍ ສຍເມວ ປຐມໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕຄາຣວພຫຸມານາ ອຕ຺ຕໂນ ປີຕິໍ ປເວເທນ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອາທິໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສູຕິເວສນ຺ຕິ ສູຕິຊຄ຺ຄນຘາຕິເວສໍ. ເອເກຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ມຈ຺ຉກ຺ຂິສທິສໍ ຉວິວເສນ. ອຏ຺ຐາສິ ນ ນິສີທິ, ນ ນິປຊ຺ຊິ ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕາວ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຍ ຐິຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຊາຍຕິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ພລວຠາວໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອສຫມານາ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສິນ຺ນາ ວາ ນິປນ຺ນາ ວາ ວິຊາຍນ຺ຕິ.

໒໘. ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາຕິ ອຊິນຈມ຺ເມຫິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕປເວຓິຍາ. ມຫາເຕໂຊຕິ ມຫານຸຠາໂວ. ມຫາຍໂສຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ, ວິປຸລກິຕ຺ຕິໂຆໂສ ຈ.

໒໙. ຠຄ຺ຄວິຠຄ຺ຄາຕິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ຠຄ຺ຄາ, ວິຠຄ຺ຄາ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ, ເຕນ ເນສໍ ອວິສທຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອລຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຄພ຺ຠາສເຍ, ໂຍນິປເທເສ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ໂຄ ອສຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຍໂຕ ‘‘ຘມກຣຓໂຕ ອຸທກນິກ຺ຂມນສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກນາຕິ ຄພ຺ຠາສຍຄເຕນ ອຸທເກນ. ອມກ຺ຂິໂຕວ ນິກ຺ຂມຕິ ສມ຺ມກ຺ຂິຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຸທກເສມ຺ຫາທິກສ຺ເສວ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຐານໍ ປຸພ຺ເພປິ ວິສຸທ຺ຘໍ ວິເສສໂຕ ປຣມສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘກຸຏິ ວິຍ ຈນ຺ທນຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ອຸທກວຏ຺ຏິໂຍຕິ ອຸທກກ຺ຂນ຺ຘາ.

໓໑. ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕວ. ອນຸຘາຣິຍມາເນຕິ ອນຸກູລວເສນ ນີຍມາເນ. ອາຄຕາເນວາຕິ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຕານິ ເອວ. ອເນກສາຂນ຺ຕິ ຣຕນມຍາເນກສຕປຕິຏ຺ຐານຫີຣກໍ. ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸປຣິຏ຺ຐິຕໍ ອເນກສຫສ຺ສມຓ຺ຑລຫີຣກໍ. ມຣູຕິ ເທວາ. ນ ໂຂ ປນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປທວີຕິຫາຣໂຕ ປເຄວ ທິສາວິໂລກນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອກງ຺ຄຓານີຕິ ວິວຏຠາເວນ ວິຫາຣງ຺ຄຓປຣິເວຓງ຺ຄຓານິ ວິຍ ເອກງ຺ຄຓສທິສານິ ອເຫສຸໍ. ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ວິໂລກນໍ ວິສິຏ຺ເຐ ປສ຺ສິຕຸໍ ‘‘ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຄ຺ໂຄຕິ ປຘາໂນ, ເກນ ປນສ຺ສ ປຘານຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸເຓຫີ’’ຕິ. ປຐມ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປຘານປຣິຍາໂຍ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຘານຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ, ສພ຺ພປຘາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ເສວາຕິ ອຄ຺ຄສທ຺ທສ຺ເສວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມເຫສກ຺ຂາ ຕາວ ເທວາ ຕຖາ ຈ ວທນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາວທສ຺ສນາທິນາ. ມເຫສກ຺ຂານຎ຺ຫິ ເທວານໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ວິຍ ເຕນ ສທິສານມ຺ປິ ອານຸຠາໂວ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອໂຫສີຕິ, ອິຕເຣ ປນ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ ອນຸມິນນ຺ຕາ ຕຖາ ອາຫໍສຸ. ປຣິປາກຄຕປຸພ຺ພເຫຕຸສໍສິທ຺ຘາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ອິມສ຺ມິໍ…ເປ… ພ຺ຍາກາສິ.

ຊາຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຐານາທີນິ ເຍສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕານີຕິ ເຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິປາທວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສມິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂຠາໂວ ໂລກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຓວເສນ ຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ຠຄວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຠິຠູໂຕ, ເກນຈິ ອນຠິຠູໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາຊນໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ສຕ຺ຕປທຄມນໍ ສຕ຺ຕປທໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນອຣິຍມຄ຺ຄຄມນສ຺ສ. ສຸວິສຸທ຺ຘເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ ສຸວິສຸທ຺ຘວິມຸຕ຺ຕິຉຕ຺ຕຘາຣຓສ຺ສ. ປຎ຺ຈຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑສມາໂຍໂຄ ປຎ຺ຈວິຘວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓສມາໂຍຄສ຺ສ. ອນາວຏທິສານຸວິໂລກນໍ ອນາວຏຎາຓຕາຍ. ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຉມ຺ຠິຕວາຈາຠາສນໍ ເກນຈິ ອວິພນ຺ຘນີຍຕາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ. ‘‘ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີ’’ຕິ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຍາ ອຠາວກິຕ຺ຕນາ ອນຸປາທິ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ລທ຺ຘພ຺ພວິເສສສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຕິ ກຕ຺ວາ. ນ ອາຄໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວກ຺ຂມານາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ນ ອາຄໂຕ. ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ອາຄຕນເຍນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ໂພ.

‘‘ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປີ’’ຕິ ອິທໍ ສຕິປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ເຕ ວກ຺ຂມານານໍ ອຈ຺ຉຣິຍານໍ ມູລຠູຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິພທ຺ຘາ ວີຓາ ຈມ຺ມພທ຺ຘາ ເຠຣິໂຍຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສ຺ສ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີນິ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ຉຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ປາກຕິກາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາທີນໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນິ ຕຖາຣູປກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉິຊ຺ຊິໍສູຕິ ຈ ປາເທສຸ ພນ຺ຘຏ຺ຐາເນສຸ ຉິຊ຺ຊິໍສຸ. ວິຄຈ຺ຉິໍສູຕິ ວູປສມິໍສຸ. ອາກາສຏ຺ຐກຣຕນານິ ນາມ ຕໍຕໍວິມານຄຕມຓິຣຕນາທີນິ. ສກເຕໂຊຠາສິຕານີຕິ ອຕິວິຍ ສມຸຊ຺ຊລາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕານິ ອເຫສຸໍ. ນປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ນ ສນ຺ນິປາໂຕ. ນ ວາຍີຕິ ຂໂຣ ວາໂຕ ນ ວາຍິ. ມຸທຸສຸໂຂ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາວໂຫ ວາຍິ. ປຖວິຄຕາ ອເຫສຸໍ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐາຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ. ອຸຕຸສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອນຸຓ຺ຫາສີຕຕາສງ຺ຂາເຕນ ອຸຕຸນາ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ອປ຺ໂຜຏນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຸຊຫຕ຺ຖສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ໂທ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວາມຫຕ຺ຖໍ ອຸເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປຸຖຸປາຓິນາ ຫຕ຺ຖຕາຬເນນ ສທ຺ທກຣຓໍ. ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນໍ ສທ຺ທສ຺ສ ມຸຎ຺ຈນໍ ເສຬນໍ. ເອກທ຺ຘຊມາລາ ອໂຫສິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຘຊມາລາສໂມຘານຄຕາຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕານິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎານິປິ ‘‘ວິຈິຕ຺ຕປຸປ຺ຜສຸຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວສ຺ສເທໂວປວສ຺ສິ ສູຣິເຍ ທິສ຺ສມາເນ ເອວ ຕາຣກາ ໂອຠາສິໍສຸ, ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ປຖວິໂຕ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິ, ພິລາສຍາ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານາ ອາສຍໂຕ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຣາຄໂທສໂມຫາປິ ຕນຸ ຠວິໍສຸ, ປຖວິຍໍ ຣໂຊ ວູປສມິ, ອນິຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ ວິຄຈ຺ຉິ, ທິພ຺ພຄນ຺ໂຘ ວາຍິ, ຣູປິໂນ ເທວາ ສຣູເປເນວ ມນຸສ຺ສານໍ ອາປາຖໍ ອຄມໍສຸ, ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕາ ນາເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ຍານິ ມຫາຠິນີຫາຣສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ, ຕານິ ອນວເສສໂຕ ຕທາ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປີຕິ ເຕສຸປິ ປຖວິກມ຺ປາທີສຸ ເອວໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ເກວລໍ ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ຐານາທີສຸ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ, ຕິຕ຺ຖກຣມຕສ຺ສ ຈ ຈາລນໂຕ. ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍເຍວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປາໂຕ ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍເຍວ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ເທວຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ທິພ຺ພວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ, ປຈ຺ຉາ ມນຸສ຺ສານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐານສ຺ສ ນິຈ຺ຈລສຠາວໂຕ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ວີຓານໍ ສຍໍ ວຊ຺ຊນໍ ປຣູປເທເສນ ວິນາ ສຍເມວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເຠຣີນໍ ວຊ຺ຊນໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ປເວທນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມເຠຣິຍາ ອນຸສາວນສ຺ສ ອມຕທຸນ຺ທຸຠິໂຆສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີນໍ ເຉໂທ ມານວິນິພນ຺ຘເຠທນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ໂຣຄວິຄໂມ ຕສ຺ເສວ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຣຄວິຄມຠູຕສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫາຊນສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ມຫາຊນສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຏິລາຠສ຺ສ, ມຫາຊນສ຺ສ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາວເສນ ສາຕິສຍຎາຓຊວສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ປີຐສປ຺ປີນໍ ຊວສມ຺ປທາ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຸປຏ຺ຏນສມ຺ປາປຸຓນໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຘິຄມສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ອຕ຺ຖາທີສຸ ສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຣຕນານໍ ສກເຕໂຊຠາສິຕຕ຺ຕໍ ຍໍ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ໂມຠາສໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ, ເຕນ ຕສ຺ສ ສກເຕໂຊຠາສິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ເວຣວູປສມນໂຕ. ເອກາທສອຄ຺ຄິນິພ຺ພາປນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ທຸນ຺ນິພ຺ພາປນນິພ຺ພານຠາວໂຕ. ຎາຓາໂລກາທສ຺ສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອນາໂລເກ ອາໂລກທສ຺ສນຠາວໂຕ. ນິພ຺ພານຣເສນາຕິ ກິເລສານໍ ນິພ຺ພາຍນຣເສນ. ເອກຣສຠາວສ຺ສາຕິ ສາສນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣສຠາວສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອມຘຸຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ມຘຸຣຠາວາປາທເນນ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕຠິນ຺ທນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕວາຕາປນຍນວເສນ. ອາກາສາທິອປ຺ປຕິຏ຺ຐວິສມຈຎ຺ຈລຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ສກຸຓານໍ ປຖວິຄມນໍ ຕາທິສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຕານໍ ປາເຓຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍສຣຓຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິຕ຺ຕໍ. ພຫຸຊນກນ຺ຕຕາຍາຕິ ຈນ຺ທສ຺ສ ວິຍ ພຫຸຊນສ຺ສ ກນ຺ຕຕາຍ. ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສີຕວິວຊ຺ຊິຕອຸຕຸສຸຂຕາ ປຣິຬາຫວິວຊ຺ຊິຕກາຍິກເຈຕສິກສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເທວຕານໍ ອປ຺ໂຜຏນາທີຫິ ກີຬນໍ ປໂມທຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຠວນ຺ຕຄມເນນ, ຘມ຺ມສຠາວໂພຘເນນ ຈ ອຸທານວເສນ ປໂມທວິຠາວນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມເວຄວສ຺ສນສ຺ສາຕິ ເທສນາຎາຓເວເຄນ ຘມ຺ມາມຕສ຺ສ ວສ຺ສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ກາຍຄຕາສຕິວເສນ ລທ຺ຘໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ຄຜລສຸຂານຸຠໂວ ກາຍຄຕາສຕິອມຕປຏິລາໂຠ, ຕສ຺ສ ປນ ກາຍສ຺ສາປິ ອຕປ຺ປກສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ຂຸທາປິປາສາປີຬນາຠາໂວ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ຂຸທໍ, ປິປາສຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ເຠໂທ ວິເສສສາມຎ຺ຎວິຠາເຄນ, ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຍເມວາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຠຣິຕຠາວສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວສ຺ສ. ‘‘ອຣິຍທ຺ຘຊມາລາມາລິຕາຍາຕິ ກາສາຍທ຺ຘຊມາລາວນ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ເກຈິ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄທ຺ຘຊມາລາຫິ ມາລິຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຏໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕວ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຘ ອປຸພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ປຖວິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ນິຍຕິ ຘມ຺ມນິຍາໂມ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຕາ ຕິ ອິທໍ ນິຍຕິວາທວເສນ ກຖນໍ. ປຸພ຺ເພ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມວາທວເສນ ກຖນໍ. ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ອີສນສີລຕາຍ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມເມວ ອິສ຺ສໂຣ ນາມ, ຕສ຺ສ ນິມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ມຫາປຸຣິໂສປິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ອຸຬາເຣນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອິສ຺ສເຣນ ນິມ຺ມິໂຕ ນາມ, ຕສ຺ສ ຈາຍໍ ນິມ຺ມານວິເສໂສ, ຍທິທໍ ມຫານຸຠາວຕາ, ຍາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອິທໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວເສນ ກຖນໍ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ພຫຸລໍ ວຕ຺ວາ ກິໍ ອິມາຍ ປຣິຍາຍກຖາຍາຕິ ອວສາເນ ອຸຊຸກເມວ ພ຺ຍາກຣິ. ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ປຖວິຍໍ ກຖໍ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ອາກາເສນ ມຎ຺ເຎ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ສີຆຕຣໍ ປນ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຕຕ຺ຕາ ທິສ຺ສມານຣູໂປປິ ມຫາຊນສ຺ສ ອທິສ຺ສມາໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ອເຈລກຠາໂວ, ຂຸທ຺ທກສຣີຣຕາ ຈ ຕາທິສສ຺ສ ອິຣິຍາປຖສ຺ສ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ກມ຺ມານຸຠາວສຎ຺ຊນິຕປາຏິຫາຣິຍວເສນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ວິຍ, ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ວິຍ ຈ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຕທາ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ພາລທາຣໂກວ ອໂຫສິ, ນ ຕາທິໂສຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວານຸຈ຺ຉວິກສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕານຸຠາວສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ປຣິສາ ຈສ຺ສ ພ຺ຍາກຣເຓນ ພຸທ຺ເຘນ ວິຍ…ເປ… ອຕ຺ຕມນາ ອໂຫສິ.

ສພ຺ພຘມ຺ມຕາຕິ ສພ຺ພາ ໂສຬສວິຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຕາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສເນນ ເນສໍ ເອກສທິສຕ຺ຕາ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໓໓. ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກຕິ ທຫຣສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ປຏິສໍຫຏທຸກູລສຸຂຸເມ. ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອວມາທິ ຊາຕິ. ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອວມາທິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂປຓິກາ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ສາກິຍາ ໂກຬິຍາ’’ຕິ ເອວມາທິ ກຸລປເທໂສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣູປິສ຺ສຣິຍປຣິວາຣາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິປຸລສ຺ສ, ອຸຬາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍຕິ ສິທ຺ຘິໂຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພຄຕິຍາຕິ ຄຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕມາຫ. ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຫິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສໂສ. ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄຕິ, ອຊ຺ຌາສໂຍ. ປຏິສຣເຓຕິ ປຣາຍເຓ ອວສ຺ສເຍ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຣຫໂຕ ນິພ຺ພານເມວ ຕໍປຏິສຣຓໍ. ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ເຕ ອຫໍ.

ທສວິເຘ ກຸສລຘມ຺ເມ, ອຄຣຫິເຕ ຈ ຣາຊຘມ຺ເມ (ຊາ. ໒ ມຫາມໍສຊາຕເກ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ເຕນ ຈ ຘມ຺ເມນ ສກລໍ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຍສ຺ມາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຘມ຺ເມນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘຣຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣາຊາ’’ຕິ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສມຸທ຺ທປຣິໂຍສານຕາຍ ຈຕຸຣນ຺ຕາ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທີເປ ມຫາປຖວີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມ…ເປ… ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ວິຊິຕາວີຕິ ວິເຊຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊິຕວາ, ກາມໂກຘາທິກສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ, ປຏິຣາຊຠູຕສ຺ສ ພາຫິຣສ຺ສ ຈ ອຣິຄຓສ຺ສ ວິຊຍິ, ວິເຊຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ເກນຈິ ຍຸທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຸທ຺ເຘນ ປນ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊຍສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນປໂທວ ຈຕຸພ຺ພິຘອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາທິສມນ຺ນາຄເຕ ອສ຺ມິໍ ຣາຊິນິ ຖາວຣິຍໍ ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ຊນປເທ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມິກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຖາວຣິຍໍ ຖິຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຸເຣ ສຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຘນຫຣຓາທິນາ ປຣສາຫສກາຣິຕາຍ ສາຫສິກາ.

ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕປ຺ປກປີຕິໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທເນນ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ຣເມຕີຕິ ຣຕນໍ. ‘‘ອໂຫ ມໂນຫຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ. ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຈິຕ຺ຕີກາໂຣ ຕສ຺ສ ປູຊນີຍຕາຍາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕີກຕນ຺ຕິ ປູຊນີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ ອປຣິມິຕໍ ມູລໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ມຫຄ຺ຆໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຕຸລາ ອຸປມາຕິ ອຕຸລໍ, ອສທິສໍ. ກທາຈິ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ. ອໂນເມຫິ ອຸຬາຣຄຸເຓເຫວ ສຕ຺ເຕຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ. ອິທານິ ເນສໍ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິອຕ຺ຖານໍ ສວິເສສໍ ຈກ຺ກຣຕເນ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສຸປິ ເຕ ອຕິທິສິຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎໍ ເທວຏ຺ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓິສ຺ສຣິຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ, ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຍຖິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ. ອຄ຺ໂຆ ນຕ຺ຖິ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣສມຸຊ຺ຊລສຕ຺ຕຣຕນມຍຕ຺ຕາ, ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕມຫານຸຠາວຕາຍ ຈ. ຍທຄ຺ເຄນ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຕຸລໍ. ສຕ຺ຕານໍ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉເນນ ວິຄຕກາຬໂກ ປຸຎ຺ຎປສຸຕຕາຍ ມຓ຺ຑຠູໂຕ ຍາທິໂສ ກາໂລ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຣໂຫ, ຕາທິເສ ເອວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຸປມາວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປໂມປເມຍ຺ຍານຎ຺ຈ ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສທິສຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ພຸທ຺ຘາ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕປຣິປູຣຓສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕປິ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທາເຍວາຕິ, ອິມິນາ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທຕາສາມຎ຺ເຎນ ເຕສໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມໍ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາເວນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ຄຸໂຓ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປຣິວາຣສາຘາຣໂຓ, ຕຖາປິ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ເອວ ນໍ ສາມິຠາເວນ ວິສວິຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຉນ຺ນມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຖານໍ ອິຕຣຣຕເນສຸປິ ລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ເອວໍ ເສສານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສ-ປຣິຓາຍກຣຕເນຫິ ອຊິຕວິຊຍໂຕ, ຈກ຺ກຣຕເນນ ຈ ປຣິວາຣຠາເວນ, ເສເສຫິ ປຣິໂຠຄູປກຣຓຠາເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມຓິອິຕ຺ຖິຣຕເນຫິ ປຣິໂຠຄູປກຣຓຠາເວນ ເສເສຫິ ປຣິວາຣຠາເວນາຕິ ໂຍຊນາ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາທີປານໍ ສິຣິວິຠວນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ຕາທິສເມວາຕິ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານຸຠາວເມວ. ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປເທສໍ ພ຺ຍາປເນນ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ອນ຺ຘກາຣໍ. ອຕິທີຆຕາທິຉພ຺ພິຘໂທສປຣິວຊ຺ຊິຕໍ.

ສູຣາຕິ ສຕ຺ຕິວນ຺ໂຕ, ນິພ຺ຠຍາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠີຣຸກາ’’ຕິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ເຍນ ກາຣເຓນ ‘‘ວີຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ວີຣງ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາ ຈກ຺ກສ຺ສ ວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ສີມໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອທຓ຺ເຑນາ’’ຕິ ອິມິນາວ ຘນທຓ຺ຑສ຺ສ, ສຣີຣທຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ອກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ເສນາຍ ຍຸຊ຺ຌນສ຺ສາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ກຕາປຣາເຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ສາຄຣປຣິຍນ຺ຕໍ.

‘‘ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ໂລໂຠ ເອວ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທ຺ວິຘາປິ ຉທນຏ຺ໂຐ ເອກນ຺ຕິໂກ. ຍຖາຫ ‘‘ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ຣາໂຄ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ, (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑, ໒໗) ‘‘ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໖໔) ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ໂທສາທີນມ຺ປິ ຉທນຏ຺ໂຐ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ເສສກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ‘‘ຉທນາ, ຉທາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາຕິ ຈ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ.

໓໕. ຕາສນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ. ນິມິຕ຺ຕຠູຕານີຕິ ຎາປກກາຣຓຠູຕານິ. ຕຖາ ຫິ ລກ຺ຂີຍຕິ ມຫາປຸຣິສຠາໂວ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານິ. ຐານຄມນາທີສຸ ຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມໍ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ປາທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ. ຕໍ ປນສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຕລນ຺ຕິ ອຄ຺ຄປາທຕລໍ. ປຓ຺ຫີຕິ ປຓ຺ຫິຕລໍ. ປສ຺ສນ຺ຕິ ປາທຕລສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ, ອຸຠຍເມວ ວາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປສ຺ສໍ. ‘‘ອສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ອນ຺ວຍໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນໍ. ສຸວຓ຺ຓປາທຸກຕລມິວ ອຸຊຸກໍ ນິກ຺ຂິປິຍມານໍ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ. ສກລໍ ປາທຕລໍ ຠູມິໍ ຜຸສຕິ ນິກ຺ຂິປເນ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສກລໍ ປາທຕລໍ ຠູມິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທຕິ ນິຄມນໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ນາທິອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕໍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໐໑) ອາວິຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ນາຠິ ທິສ຺ສຕີຕິ ລກ຺ຂຓຈກ຺ກສ຺ສ ນາຠິ ປຣິມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານາ ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ, ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນາຠິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ຕສ຺ສໍ ນາຠິຍໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຐິຕາ. ນາຠິມຸຂປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ໂຏຕິ ປກຕິຈກ຺ກສ຺ສ ອກ຺ຂພ຺ຠາຫຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ນາຠິມຸເຂ ຐເປຕພ຺ພໍ ປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ໂຏ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເນມິມຓິກາຕິ ເນມິຍໍ ອາວລິຠາເວນ ຐິຕມຓິກາເລຂາ. ສມ຺ພຫຸລວາໂຣຕິ ພຫຸວິຘເລຂງ຺ຄວິຠາວນວາໂຣ. ສຕ຺ຕີຕິ ອາວຸຘສຕ຺ຕິ. ສິຣິວຈ຺ໂຉຕິ ສິຣິອງ຺ຄາ. ນນ຺ທີຕິ ທກ຺ຂິຓາວຕ຺ຕໍ. ໂສວຕ຺ຕິໂກຕິ ໂສວຕ຺ຕິອງ຺ໂຄ. ວຏໍສໂກຕິ ອາເວຬໍ. ວຑ຺ຒມານກນ຺ຕິ ປຸຣິມຫາທີສຸ ທີປງ຺ກໍ. ໂມຣຫຕ຺ຖໂກຕິ ໂມຣປິຎ຺ຉກລາໂປ, ໂມຣປິຎ຺ຉປຏິສິພ຺ພິໂຕ ວາ ພີຊນີວິເສໂສ. ວາຬພີຊນີຕິ ຈາມຣິວາລໍ. ສິທ຺ຘຕ຺ຖາທິ ປຸຓ຺ຓຆຏປຸຓ຺ຓປາຕິໂຍ. ‘‘ຈກ຺ກວາໂຬ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຘານາວຍເວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫິມວາ ສິເນຣຸ…ເປ… ສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ປຣິສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຫຕ຺ຖິຣຕນາທີນມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານຠາວທສ຺ສນໍ. ສພ຺ໂພຕິສຕ຺ຕິອາທິໂກ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອງ຺ຄວິເສໂສ ຈກ຺ກລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ປຣິວາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອາຍຕປຓ຺ຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປຓ຺ຫິໂຕ ທີຆຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຕິທີຆຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓປຓ຺ຫີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ປຓ຺ຫິລກ຺ຂຓໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ມຓ຺ຑລາຍ ສິຂາຍ. ວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ສຸວຏ຺ຏໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕກມ຺ພລເຄຓ຺ຑຸກສທິສາຕິ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລມຍເຄຓ຺ຑຸກສທິສາ.

‘‘ມກ຺ກຏສ຺ເສວາ’’ຕິ ທີຆຠາວໍ, ສມຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍ຺ຍາສເຕເລນາຕິ ຉຕ຺ຕິຣິຕນິຍ຺ຍາສາທິນິຍ຺ຍາສສມ຺ມິສ຺ເສນ ເຕເລນ, ຍໍ ‘‘ສຸຣຠິນິຍ຺ຍາສ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນິຍ຺ຍາສເຕລຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຫຣິຕາລວຏ຺ຏິຍາ ຆນສິນິທ຺ຘຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ຍຖາ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຫຕໍ ກປ຺ປາສປຏລໍ ສປ຺ປິມຓ຺ເຑ ໂອສາຣິຕໍ ອຕິວິຍ ມຸທຸ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສປ຺ປິມຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕລຸນາຕິ ສຸຂຸມາລາ.

ຈມ຺ເມນາຕິ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣເວຐິຕຈມ຺ເມນ. ປຏິພທ຺ຘອງ຺ຄຸລນ຺ຕໂຣຕິ ເອກໂຕ ສມ຺ພທ຺ຘອງ຺ຄຸລນ຺ຕໂຣ ນ ໂຫຕິ. ເອກປ຺ປມາຓາຕິ ທີຆໂຕ ສມານປ຺ປມາຓາ. ຍວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ເພ ຐິຕໍ ຍວລກ຺ຂຓໍ. ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕໍຕໍປພ຺ພານໍ ສມານເທສຕາຍ ອງ຺ຄຸລີນໍ ປສາຣິຕກາເລປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຌິຕານິ ວິຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຄປ຺ຜກາ, ອຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສງ຺ຂາ, ປາທາ. ປິຏ຺ຐິປາເທຕິ ປິຏ຺ຐິປາທສມີເປ. ເຕນາຕິ ປິຏ຺ຐິປາເທ ຐິຕໂຄປ຺ຜກຠາເວນ ພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຍິທໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ປທໍ ອຸປຣິປທທ຺ວເຍປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ເຕນ ພທ຺ຘຠາເວນ ນ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເຕນ ຍຖາສຸຂໍ ນປຣິວຏ຺ຏເນນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປາທຕລານິປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸປຣີຕິ ປິຏ຺ຐິປາທໂຕ ທ຺ວິຕິອງ຺ຄຸລິມຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘໍ, ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ນິຄູຬ຺ຫານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານານິ. ເຕນາຕິ ໂຄປ຺ຜການໍ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ. ສຕິປິ ເທສນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິຈ຺ຈໂລຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນາຠິຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ອໂຘກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຣິມປທສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ອໂຘກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນາຠິໂຕ…ເປ… ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫຕິ. ‘‘ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸຣິມສ຺ສ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອໂຘກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມາ ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣໂຕປິ…ເປ… ປຈ຺ຉໂຕເຍວາຕິ.

ຍສ຺ມາ ເອຓິມິຄສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກສທິສມໍສາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸທ຺ຘໍ ຖູລາ ຊງ຺ຆາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສາປິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຓິມິຄສທິສຊງ຺ໂຆ’’ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຊງ຺ໂຆຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ມໍສູປຈເຍນ ປຣິປຸຓ຺ຓຊງ຺ໂຆ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ເອກໂຕ’’ຕິອາທິ.

ເອເຕນາຕິ ‘‘ອໂນນມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນນ, ຊາຓຸຜາສຸຠາວທີປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສຊນາຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຣຫິຕຊນາ. ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ຣສ຺ສຕາຍ, ວາມນາ ວາ ອຸປຣິມກາຍໂຕ ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ຣສ຺ສຕາຍ, ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນຎ຺ຈ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊປກ຺ຂິກາ, ວາມນປກ຺ຂິກາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກາມໍ ສພ຺ພາປິ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາວ, ກຎ຺ຈນປທຸມກຓ຺ຓິກາ ປນ ປຠສ຺ສຣຠາເວນ ຕໂຕ ສາຕິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປທຸມກຓ຺ຓິກສທິເສຫີ’’ຕິ. ໂອຫິຕນ຺ຕິ ສໂມຫິຕໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ຕຖາຠູຕໍ ປນ ຕໍ ເຕນ ຉນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນາ’’ຕິອາທິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອາວຸຕ຺ຕິຎາເຍນ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຣີຣປຣິຍາໂຍ ອິຘ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ໂທຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຐມວິກປ຺ປໍ ວຕ຺ວາ ຕຖາຣູປາຍ ປນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ອຠາວໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຘາຕຸປຣິຍາຍເມວ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ປທທ຺ວເຍນາປິ ສຸນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສທິສຉວິວຓ຺ໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຣໂຊຕິ ສຸຂຸມຣໂຊ. ຊລ຺ລນ຺ຕິ ມລີນຠາວາວໂຫ ເຣຓຸສຎ຺ຈໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມລໍ ວາ’’ຕິ. ຍທິ ວິວຕ຺ຕຕິ, ກຖໍ ນ຺ຫານາທີນີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຘວນາທີນີ’’ຕິອາທິ.

ອາວຏ຺ຏປຣິໂຍສາເນຕິ ປທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏນວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏສ຺ສ ອນ຺ເຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣໍ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ອໂນນມິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ອຸຊຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອຸຊຸຄຕ຺ຕຕາ ອວຍເວສຸ ພຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ທຫຣກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຄ຺ຄຕທີຆສຣີໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິຕເຣສູຕິ ‘‘ຂນ຺ຘຊາຓູສູ’’ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ນມນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສ຺ສວງ຺ກາຕິ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ວາ ວາມປສ຺ເສນ ວາ ວງ຺ກາ. ສູລສທິສາຕິ ໂປຕ຺ຖກຣູປກຣເຓ ຐປິຕສູລປາທສທິສາ.

ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ສຕ຺ຕ ສຣີຣາວຍວາ ອຸສ຺ສທາ ອຸປຈິຕມໍສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕຸສ຺ສໂທ. ອຏ຺ຐິໂກຏິໂຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນິຄູຬ຺ຫສິຣາຊາເລຫີຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕນ຺ຕິ ເຕນ ນິຄູຬ຺ຫອຏ຺ຐິໂກຏີຫີຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອໍສກູຏຂນ຺ຘກູຏານໍ ສງ຺ຄເຫ ສິທ຺ເຘ ຕໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ…ເປ… ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສິລາຣູປກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ນິຄູຬ຺ຫອໍສກູຏຕາປິ ວິຠາວິຕາ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີຫສ຺ສ ປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວຕາຍ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ວິຍ ສກໂລ ກາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຫສ຺ສ ປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ ວິຍ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ’’ຕິ. ສີຫສ຺ເສວາຕິ ສີຫສ຺ສ ວິຍ. ທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕວິສຓ຺ຐິໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ສຓ຺ຐິໂຕ, ວິຣູປສຓ຺ຐິໂຕ ຈ ນ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ເຕສໍ ອວຍວານໍ ອຍຸຕ຺ຕຠາເວນ, ວິຣູປຠາເວນ ຈ ສຓ຺ຐິຕິ ອຸປຄໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຓ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕິ. ທີເຆຫີຕິ ອງ຺ຄຸລິນາສາທີຫິ. ຣສ຺ເສຫີຕິ ຄີວາທີຫິ. ຖູເລຫີຕິ ອູຣຸພາຫຸອາທີຫິ. ກິເສຫີຕິ ເກສໂລມມຊ຺ຌາທີຫິ. ປຸຖຸເລຫີຕິ ອກ຺ຂິຫຕ຺ຖຕລາທີຫິ. ວຏ຺ເຏຫີຕິ ຊງ຺ຆຫຕ຺ຖາທີຫິ.

ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓຕາຍ ນານາຈິຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕິໂຕ ສຎ຺ຊາຕຈິຕ຺ຕຠາໂວ ‘‘ອີທິໂສ ເອວ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສປາຣມີຫິ ສຊ຺ຊິໂຕ ອຠິສງ຺ຂໂຕ, ‘‘ທານຈິຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ທານວເສນ, ສີລາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂກຏ຺ຏານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປິຏ຺ຐິພາຫານໍ ເວມຊ຺ຌໍ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ຌສ຺ສ ອຸປຣິຠາໂຄ. ຈິຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນິນ຺ນຠາເວນ ຈິຕໍ, ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ເຏຫິ ສມຕລຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸຄ຺ຄມ຺ມາຕິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ອນິນ຺ນໍ ສມຕລໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຜລກໍ ວິຍາ’’ຕິ.

ນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລຕິ ປຣິມຓ຺ຑລນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລ, ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑລປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມກ຺ຂນ຺ຘສາໂຂ ນິຄ຺ໂຣໂຘ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ປຣິມຓ຺ຑໂລຕິ, ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວາ ປຣິມຓ຺ຑໂລວ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເອກສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສ຺ສ ໂລເປນ ວິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ. ຍາວຕໂກ ອສ຺ສາຕິ ຍາວຕກ຺ວສ຺ສ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ.

ສມວຏ຺ຏິຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ສມໍ ສຸວຏ຺ຏິຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ໂກຎ຺ຈາ ວິຍ ທີຆຄລາ, ພກາ ວິຍ ວງ຺ກຄລາ, ວຣາຫາ ວິຍ ປຸຖຸລຄລາຕິ ໂຍຊນາ. ສຸວຓ຺ຓາຬິງ຺ຄສທິໂສຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍຂຸທ຺ທກມຸທິງ຺ຄສທິໂສ.

ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີຕິ ມຘຸຣາທິເຠທໍ ຣສໍ ຄສນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສາ ຣສຄ຺ຄສານໍ ອຄ຺ຄາ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄາ, ຕາ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີ. ເຕນາຕິ ໂອຊາຍ ອຜຣເຓນ ຫີນຘາຕຸກຕ຺ຕາ ເຕ ພຫ຺ວາພາຘາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຫນູຕິ ສນ຺ນິສ຺ສຍທນ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຠຄວໂຕ ສີຫສ຺ສ ຫນຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ສີຫຫນຸ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປກາຍສ຺ສ, ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ຈ ອຸປມາ ນາມ ຫີນູປມາວ, ນຕ຺ຖິ ສມານູປມາ, ກຸໂຕ ອຘິກູປມາ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ຫີນູປມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມານຸຣູປວເສເນວ ອຸປຣິມມ຺ປິ ສຓ຺ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວປິ ປຣິປຸຓ຺ຓານີ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ສພ຺ພໂສ ປຣິມຓ຺ຑລຕາຍ, ອຖ ໂຂ ຕິຠາຄາວເສສມຓ຺ຑລຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາທສິຍາ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈນ຺ທສທິສານີ’’ຕິ. ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ທນ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ຈນີຈຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣປສ຺ສວເສນປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອຄ຺ຄວເສເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍປຏ຺ຏເກນ ຉິນ຺ນສງ຺ຂປຏລໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອຍປຏ຺ຏກນ຺ຕິ ກກຈໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ວິສມາ, ສມສຓ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຕິສຍໍ ມຸທຸທີຆປຸຖຸລຕາທິປ຺ປກາຣຄຸຓາ ຫຸຕ຺ວາ ຠູຕາ ຊາຕາຕິ ປຠູຕາ, ຠ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຫູຕາ ຊິວ຺ຫາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຫູຕຊິວ຺ໂຫ.

ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສຣຕາຍ ຉິນ຺ນສ຺ສຣາປິ. ອເນກາກາຣຕາຍ ຠິນ຺ນສ຺ສຣາປິ. ກາກສ຺ສ ວິຍ ອມນຸຎ຺ຎສຣຕາຍ ກາກສ຺ສຣາປິ. ອປລິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ, ວຕ຺ຖູຕິ ຈ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ຄານິ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຎ຺ຊຸໂຆໂສຕິ ມຘຸຣສ຺ສໂຣ.

ອຠິນີລເນຕ຺ໂຕຕິ ອຘິກນີລເນຕ຺ໂຕ, ອຘິກຕາ ຈ ສາຕິສຍໍ ນີລຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເນຕ຺ຕນີລຠາວສ຺ເສວ ອຘິກຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກລນີລເນຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ປີຕໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ເສຕມຓ຺ຑລຄຕຣາຊິວເສນ. ນີລເສຕກາຬວຓ຺ຓາ ປນ ຕໍຕໍມຓ຺ຑລວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ຈກ຺ຂຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອກ຺ຂິທລ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ອກ຺ຂິທລວຏຸມ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ອກ຺ຂິທເລຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອກ຺ຂິພິມ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວິນິຄ຺ຄຕຄມ຺ຠີຣໂຊຕນາປິ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອກເທເສນ ສມຸທາຍຸປລກ຺ຂຓຎາເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ປຂຸມ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ອກ຺ຂິທລໂລເມສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ເຕເນວາຫ ‘‘ມຸທຸສິນິທ຺ຘນີລສຸຂຸມປຂຸມາຈິຕານິ ອກ຺ຂີນີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸຓ຺ຓາ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ອວິເສສໂຕ ໂລມປຣິຍາໂຍ, ອິຘ ປນ ໂລມວິເສສວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຓ຺ຓາ ໂລມ’’ນ຺ຕິ. ນລາຏເວມຊ຺ເຌ ຊາຕາຕິ ນລາຏມຊ຺ຌຄຕາ ຊາຕາ. ໂອທາຕຕາຍ ອຸປມາ, ນ ມຸທຸຕາຍ. ອຸຓ຺ຓາ ຫິ ຕໂຕປິ ສາຕິສຍໍ ມຸທຸຕຣາ. ເຕນາຫ‘‘ສປ຺ປິ ມຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິ. ຣຊຕປຸພ຺ພຸຬກນ຺ຕິ ຣຊຕມຍຕາຣກມາຫ.

ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏຕາຍ, ປຣິປຸຓ຺ຓສີສພິມ຺ພຕາຍ ຈ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີໂສ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ມຫາປຸຣິເສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ‘‘ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຓ຺ຫຕມຕາຍ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ, ປຠສ຺ສຣຕາຍ, ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ພນ຺ຘອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ໂຏ ວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ກປິສີສາຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສີສາ. ຜລສີສາຕິ ຜລິຕສີສາ. ອຏ຺ຐິສີສາຕິ ມໍສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕິວິຍ ອຏ຺ຐິຕາຍ, ປຕນຸຠາວໂຕ ວາ ຕໂຈນທ຺ຘອຏ຺ຐິມຕ຺ຕສີສາ. ຕຸມ຺ພສີສາຕິ ລາພຸສທິສສີສາ. ປພ຺ຠາຣສີສາຕິ ປິຏ຺ຐິຠາເຄນ ໂອລມ຺ພມານສີສາ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏຕາປກ຺ເຂນ. ອຸຓ຺ຫີສເວຐິຕສີໂສ ວິຍາຕິ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ເຏນ ເວຐິຕສີສປເທໂສ ວິຍ. ອຸຓ຺ຫີສໍ ວິຍາຕິ ເຉເກນ ສິປ຺ປິນາ ວິຣຈິຕອຸຓ຺ຫີສມຓ຺ຑລໍ ວິຍ.

ວິປສ຺ສີສມຎ຺ຎາວຓ຺ຓນາ

໓໗. ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ເນມິຕ຺ຕການໍ ສນ຺ຕປ຺ປນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍໍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕ ສຸປິນປຏິຄ຺ຄາຫກສນ຺ຕປ຺ປເນ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ນິທ຺ໂທເສນາຕິ ຂາຣິກໂລຓິກາທິໂທສຣຫິເຕນ. ຘາຕິໂຍຕິ ຖຎ຺ຎປາຍິກາ ຘາຕິໂຍ. ຕາ ຫິ ຘາເປນ຺ຕິ ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍນ຺ຕີຕິ ຘາຕິໂຍ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຏ຺ຐິ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເສສາປີຕິ ນ຺ຫາປິກາ, ຘາຣິກາ, ປຣິຫາຣິກາຕິ ອິມາ ຕິວິຘາ. ຕາປິ ທຫນ຺ຕິ ວິທຫນ຺ຕິ ນ຺ຫານໍ ທຫນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ຘາຕິໂຍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘາຣຓໍ ອຸຣສາ, ອູຣຸນາ, ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ສຸຈິຣໍ ເວລໍ ສນ຺ຘາຣຓໍ. ປຣິຫຣຓໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ກໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ກໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ພາຫຸໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ພາຫຸໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ເຕຫິ ຫຣຓໍ ສມ຺ປາປນໍ.

໓໘. ມຎ຺ຊຸສ຺ສໂຣຕິ ສຓ຺ຫສ຺ສໂຣ. ໂຍ ຫິ ສຓ຺ໂຫ, ໂສ ຂໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຂຣສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ວຄ຺ຄຸສ຺ສໂຣຕິ ມໂນຣມ຺ມສ຺ສໂຣ, ມໂນຣມ຺ມຕາ ຈສ຺ສ ຈາຕຸຣິຍເນ ປຸຎ຺ຎໂຍຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຉກນິປຸຓສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ມຘຸຣສ຺ສໂຣຕິ ໂສຕສຸຂສ຺ສໂຣ, ໂສຕສຸຂຕາ ຈສ຺ສ ອຕິວິຍ ອິຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສາຕສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ເປມນີຍສ຺ສໂຣຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພສ຺ສໂຣ, ປິຍາຍິຕພ຺ພຕາ ຈສ຺ສ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕນິ ຠຕ຺ຕິສມຸປ຺ປາທເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ເປມຊນກສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ກຣວີກສ຺ສໂຣຕິ. ກຣວີກສທ຺ໂທ ເຍສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕປຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປກຕິໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ ອວເສ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ມຘຸໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣວີກສກຸເຓ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ສຠາວກຖນໍ. ລຬິຕນ຺ຕິ ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐິຕໍ ລີຬໍ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ‘‘ສງ຺ຂຣຓມ຺ປິ ມຘຸຣສທ຺ທສວນນ຺ຕຣາຍກຣ’’ນ຺ຕິ ຕິຓານິ ອປເນຕ຺ວາ. ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ. ອນຸພທ຺ຘມິຄາ ວາຬມິເຄຫິ. ຕໂຕ ມຣຓຠຍໍ ຫິຕ຺ວາ. ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ປກ຺ເຂ ຍຖາປສາຣິເຕ ກຕ຺ວາ ອປຕນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓປຎ຺ຊຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຣາຊາຓາຍາ’’ຕິອາທິ. ລຬິໍສູຕິ ລຬິຕໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຕໍ ປີຕິນ຺ຕິ ຕໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ເຕເນວ ນີຫາເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕາຍ ສຕ຺ຕຫິ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຕສຕມຕ຺ເຕນ ໂອໂຣຘຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ປທສາວ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ຊງ຺ຆສເຕຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ກຣວີກສທ຺ທໂຕ. ສຕຠາເຄນ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ ອເນກກປ຺ປໂກຏິສຕສມ຺ຠູຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄຕວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

໓໙. ກມ຺ມວິປາກຊນ຺ຕິ ສາຕິສຍສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວິປາເກນ ສຫຊາຕໍ, ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ວິປາກຠາເວນ ຊາຕໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ກມ຺ມມຍໍ, ຠາວນາມຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ກມ຺ມມຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຠາວນາມຍ’’ນ຺ຕິ. ຠາວນາມຍໍ ປນ ໂພຘິມູເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ‘‘ໂສ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ກາມໍ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ປນ ຕສ຺ສ ຕຖາ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຖາປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ນິມິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ.

໔໐. ວຈນຕ຺ໂຖຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ນິມີລນນ຺ຕິ ນິມີລນທສ຺ສນໍ ນວິສຸທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຈ ອກ຺ຂີນິ ອວິວຏານິ ນິມີລທສ຺ສນສ຺ສ ນ ວິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປນ ທສ຺ສນໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ວິວຏຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ’’ຕິອາທິ.

໔໑. ນີ-ອິຕິ – ຊານນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປນຍຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໔; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐), ‘‘ວິທູຠິ ເນຍ຺ຍໍ ນຣວຣສ຺ສາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ) ຈ. ນີ-ອິຕິ ປນ ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນຍຕິ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ ເຕສຸ ເຕສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ.

໔໒. ວສ຺ສາວາໂສ ວສ຺ສໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສໍ, ວສ຺ເສ ວາ, ສນ຺ນິວາສຜາສຸຕາຍ ອຣຫຕີຕິ ວສ຺ສິໂກ, ປາສາໂທ. ມາສາ ປນ ວສ຺ເສ ອຸຕຸມ຺ຫິ ຠວາຕິ ວສ຺ສິກາ. ອິຕເຣສູຕິ ເຫມນ຺ຕິກໍ ຄິມ຺ຫິກນ຺ຕິ ອິເມສຸ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ນິທ຺ເທສໍ ອຕິທິສຕິ.

ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ນາຕິນີໂຈຕິ ຄິມ຺ຫິໂກ ວິຍ ອຸຈ຺ໂຈ, ເຫມນ຺ຕິໂກ ວິຍ ນີໂຈ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌລກ຺ຂຓຕາຍ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ນາຕິນີໂຈ. ອສ຺ສາຕິ ປາສາທສ຺ສ. ນາຕິພຫູນີຕິ ຄິມ຺ຫິກສ຺ສ ວິຍ ນ ອຕິພຫູນິ. ນາຕິຕນູນີຕິ ເຫມນ຺ຕິກສ຺ສ ວິຍ ນ ຂຸທ຺ທການິ, ຕນຸຕຣຊາລານິ ຈ. ມິສ຺ສກາເນວາຕິ ເຫມນ຺ຕິເກ ວິຍ ນ ອຸຓ຺ຫນິຍາເນວ, ຄິມ຺ຫິເກ ວິຍ ຈ ນ ສີຕນິຍາເນວ, ອຖ ໂຂ ອຸຠຍມິສ຺ສກາເນວ. ຕນຸການີຕິ ນ ປຸຖຸລານິ. ອຸຓ຺ຫປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍາຕິ ສູຣິຍສນ຺ຕາປານຸປ຺ປເວສາຍ. ຠິຕ຺ຕິນິຍູຫານີຕິ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕີສຸ ນິຍູຫານິ. ສິນິທ຺ຘນ຺ຕິ ສິເນຫວນ຺ຕໍ, ສິນິທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈສ຺ສ ຄຣຸກຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ກຏຸກສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕິກຏຸກາທິກຏຸກທ຺ຣພ຺ພູປສຎ຺ຫິຕໍ. ອຸທກຍນ຺ຕານີຕິ ອຸທກຘາຣາວິສ຺ສນ຺ທຍນ຺ຕານິ. ຍຖາ ຊລຍນ຺ຕານິ, ເອວໍ ຫິມຍນ຺ຕານິປິ ຕຕ຺ຖ ກໂຣນ຺ຕິ ເອວ. ຕສ຺ມາ ເຫມນ຺ເຕ ວິຍ ຫິມານິ ປຕນ຺ຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພຏ຺ຐານານິປີຕິ ສພ຺ພານິ ປຏິກິຣິຍານ຺ຫານໂຠຊນກີຬາສຎ຺ຈຣຓາທິຏ຺ຐານານິປິ, ນ ນິວາສຏ຺ຐານານິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂທວາຣິກາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຣາຊາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊິຓ຺ຓປຸຣິສວຓ຺ຓນາ

໔໔. ໂຄປານສິວງ຺ກນ຺ຕິ ວງ຺ກໂຄປານສີ ວິຍ. ວງ຺ການຎ຺ຫິ ວງ຺ກຠາວສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວງ຺ກໂຄປານສີປິ ຄຍ຺ຫຕິ. ອາໂຠຄ຺ຄວງ຺ກນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕາຍ ກຸຏິລສຣີຣຕາຍ ວງ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ເຘ’’ຕິອາທິ. ທຓ຺ຑປຣໍ ທຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓປຣໍ ອຍນໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປຣາຍນໍ, ທຓ຺ໂຑ ວາ ປຣໍ ອາຍນໍ ຄມນກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປຣາຍນໍ. ຐານາທີສຸ ທຓ຺ໂຑ ຄຕິ ອວສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສ ເຕນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ທຓ຺ຑຄຕິກໍ, ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຄຕິ, ທຓ຺ໂຑ ຄຕິ ຄມນກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑຄຕິກໍ. ທຓ຺ຑປຏິສຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊຣາຕຸຣນ຺ຕິ ຊຣາຍ ກິລນ຺ຕໍ ອສ຺ສວສໍ. ຍທາ ຣໂຖ ປຸຣໂຕ ໂຫຕີຕິ ທ຺ເວຘາປເຖ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ພລກາເຍ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ສຓ຺ຐານໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ມຊ຺ເຌ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ຣໂຖ ອິຕຣໍ ສຓ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍທາ ປຸຣໂຕ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ພລກາໂຍຕິ ຕທາ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕິ ສພ຺ໂພ ພລກາໂຍ. ຕາທິເສ ໂອກາເສຕິ ຕາທິເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ຄປ຺ປເທເສ. ຕໍ ປຸຣິສນ຺ຕິ ຕໍ ຊິຓ຺ຓປຸຣິສໍ. ສຸທ຺ຘາວາສາຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຖາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ເຕ ຫິ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນໂສ ຊິຓ຺ໂຓ ນາມາ’’ຕິ ເອໂສ ຕຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກິໍ ອຕ຺ຖໂຕ, ຕໍ ເມ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປຕ຺ຕາ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ລິງ຺ຄສພ຺ພນາເມນ ຕໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍຖາ ກິໍ ເຕ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວຍເມວ ຫິ ໂລເກ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ຊາຍຕິ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ, ຕຖາປິ ຕໍ ລິງ຺ຄສພ຺ພນາເມນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ອນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ຊິຓ຺ຓຠາໂວ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອຸປຣິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ເອວາ’’ຕິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນາກາຣວິຠາວນໍ. ຣຖໍ ສາເຣຕີຕິ ສາຣຖິ. ກີຬາວິຫາຣຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕາ ຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ. ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ນາມາຕິ ຄຣຫເຓ ນິປາໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຫິນາມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໒, ໘໗, ໘໘, ໙໐, ໑໖໖, ໑໗໐; ປາຈິ. ໑, ໑໓, ໓໖) ວິຍ. ຊາຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕໍມູລສ຺ສ ອຸມ຺ມູລນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ອວສ຺ສິຕຠາວໂຕ ‘‘ຊາຕິຍາ ມູລໍ ຂຓນ຺ໂຕ ນິສີທີ’’ຕິ ອາຫ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ກາຣເຓ ຜລໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ. ປີຬໍ ຊເນຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຕຸທນວເສນ ສພ຺ພປຐມໍ ຫທຍໍ ອນຸປວິສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາ ປຐເມນ ສລ຺ເລນ ຫທເຍ ວິທ຺ໂຘ ວິຍ ນິສີທີຕິ ໂຍຊນາ.

ພ຺ຍາຘິປຸຣິສວຓ຺ຓນາ

໔໗. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສຸທ຺ຘາວາສາ ກິຣາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ອາພາຘິກນ຺ຕິ ອາພາຘວນ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ຂໍ. ອຊາຕນ຺ຕິ ອຊາຕຠາໂວ, ນິພ຺ພານໍ ວາ.

ກາລກຕປຸຣິສວຓ຺ຓນາ

໕໐. ຠນ຺ຕເນຕ຺ຕກຸປ຺ປລາທິ ວິວິຘໍ ກຕ຺ວາ ລາຕພ຺ພໂຕ ວິລາໂຕ, ວຍ຺ຫໍ, ສິວິກາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ວິລາຕນ຺ຕິ ສິວິກ’’ນ຺ຕິ. ສິວິກາຍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈິຕກປຎ຺ຊຣໍ ‘‘ສິວິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິໂຕ ປຏິຄຕນ຺ຕິ ອິໂຕ ຠວໂຕ ອປຄຕໍ. ກຕກາລນ຺ຕິ ປຣິໂຍສາປິຕຊີວນກາລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປພ຺ພຊິຕວຓ຺ຓນາ

໕໓. ຘມ຺ມໍ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມຈຣໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຘມ຺ມຈຣຓຠາໂວຕິ ຘມ຺ມຈຣິຍເມວ ວທຕິ. ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ຍຖາ ‘‘ສາຘຸຘມ຺ມຈຣິຍາຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ໂຍຊນາ, ເອວໍ ‘‘ສາຘຸສມຈຣິຍາຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ເອເກກສ຺ສ ປທສ຺ສ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພານີຕິ ‘‘ສາຘຸຘມ຺ມຈຣິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອາຄຕານິ ສພ຺ພານິ ຘມ຺ມສມກຸສລປຸຎ຺ຎປທານິ. ທສກຸສລກມ຺ມປຖເວວຈນານີຕິ ທານາທີນິ ທສກຸສລຘມ຺ມປຣິຍາຍປທານິ.

ໂພຘິສຕ຺ຕປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໕໔. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ຫໍ ເຕນ ຕທາ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ວໍໂສວາ’’ຕິ ປທຕ຺ຕເຍນ ຘມ຺ມຕາ ເອສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຣສ຺ສໍ ຈິຣສ຺ສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ທີຆາຍຸກຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ…ເປ… ອຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ. ເຕເນວາຕິ ນ ຈິຣສ຺ສໍ ທິຏ຺ຐຠາເວເນວ. ອຈິຣກາລນ຺ຕຣິກເມວ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊິຓ຺ຓຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ…ເປ… ປພ຺ພຊິຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘໍ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ມາລໍ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ມຫາຊນກາຍອນຸປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໕໕. ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ມຫາສຕ຺ເຕ ສໍຠຕ຺ຕຕໍ, ສໍເວຄພຫຸລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ສຸຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐຕ຺ວາ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຕ຺ຕວຣວາຣໂຓ ວິຍ ອໂຍມຍພນ຺ຘນໍ ຆນພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຈາຣິກໍ ຈຣິ ນ ຕາວ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ.

ຍທາ ປນ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ເພວ ອິເມ ປພ຺ພຊິຕາ ມມ ຄມນໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຊານນ຺ຕາ ຈ ມໍ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ນິສີເວສູຕິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນສຸ. ສຓເຕວາຕິ ສຓຕິ ວິຍ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ ວິຍ.

ອວິເວກາຣາມານນ຺ຕິ ອນຠິຣຕິວິເວການໍ. ອຍໍ ກາໂລຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ມມ ຄມນສ຺ສ ອຊານນກາໂລ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ປຓ຺ຓສາລາຍ ນິຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ປນ ປເຄວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ອຸປຣິ ເທວຕາຫິ ທິພ຺ພປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓຫິ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕູ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒, ໒໓໗; ອ. ນິ. ໒.໕; ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໗, ໑໙໖) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ວູປກາສນ຺ຕິ ວິເວກວາສໍ.

ອຎ຺ເຎເນວາຕິ ຍຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິໂສ ຕທາ ວິຫຣຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ທິສາຠາເຄນ. ກາມໍ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນາຠິຏ຺ຐານິໂຍ, ຕທາ ປນ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎ ວິວິຕ຺ເຕ ໂຍຄີນໍ ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ໂປ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕທຎ຺ໂຎ ປນ ຊມ຺ພຸທີປປ຺ປເທໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພຫຸຊໂນ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສ ອິທ຺ໂຘ ຜີໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນ ເຕ ຕໍ ຕໍ ຊນປທເທສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຕາ ‘‘ອນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີປາຠິມຸຂາ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີປາຠິມຸຂາ, ນ ຫິມວນ຺ຕາທິປພ຺ພຕາຠິມຸຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂພຘິສຕ຺ຕອຠິນິເວສວຓ຺ຓນາ

໕໗. ກາມໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ, ສພ຺ພປຐມໍ ປນ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ອຸປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣໂຫ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຕສ຺ສ, ເຕນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຠາເວນ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍວິເວກມາຫ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ນານາຣມ຺ມຓຈາຣໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຍາ ປຕິ ສມ຺ມເທວ ນິລີນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອວິສຏຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຄຓິກາຠາເວນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ຈິຕ຺ຕວິເວກມາຫ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ກາມໍ ຈຸຕູປປາຕາປິ ຊາຕິມຣຓານິ ເອວ, ມຣຓຊາຕິໂຍວ ‘‘ຊາຍຕິ ມີຍຕີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ຈວຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເນສໍ ຄຫຓໍ, ອຖ ໂຂ ນານາຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ທ຺ວຍໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ໂລກສ຺ສ ກິຈ຺ຉາປຕ຺ຕິປຣິວິຕກ຺ກເນ ‘‘ຊຣາມຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ຊຣາມຣຓວເສນ ນິຍມນໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຊຣາມຣຓເມວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ອາທິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ເຠ ຕສ຺ສ ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິນິເວໂສ ອຄ຺ຄໂຕ ຍາວ ມູລໍ ໂອຕຣຓໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຠວຄ຺ຄໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ.

ອຸປາຍມນສິກາຣາຕິ ອຸປາເຍນ ມນສິກຣຓໂຕ ມນສິກາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອິທານິ ຕໍ ອຸປາຍມນສິກາຣປຣິຍາຍໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ສຣູປໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈາທີນິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຍາຖາວໂຕ ມນສິກາຣຠາວໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕອສຸຠາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອຍນ຺ຕິ ‘‘ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ມນສິກາໂຣ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ເຕສຸ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ເອໂກ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ອນິຈ຺ຈມນສິກາໂຣວ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ຈວຕິ ຈ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອທ຺ຘຸວນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ຕພ຺ຠາວທສ຺ສນໍ ຍາຖາວມນສິກາຣຕາຍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ອິໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອິມິນາ ‘‘ອຸປາຍມນສິກາເຣນາ’’ຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈເນນ ອຕ຺ຖມາຫ. ສມາຄໂມ ອໂຫສີຕິ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ສງ຺ຄໂມ ອໂຫສິ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ກິໍ ປນ ຕໍ ຊຣາມຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ. ‘‘ຊາຕິຍາ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓກາຣຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຍໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິກາຣຓປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ‘‘ຊາຕິຍາ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ກາຣຓປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ປຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ສມາຄໂມ ອໂຫສີຕິ. ສພ຺ພປທານີຕິ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊາຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕານິ ຊາຕິອາທີນິ ວິຎ຺ຎາຓປຣິໂຍສານານິ ນວ ປທານິ.

ທ຺ວາທສປທິເກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ອິຘ ຍານິ ທ຺ເວ ປທານິ ອຄ຺ຄຫິຕານິ, ເຕສໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸກາໂມ ເຕສໍ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວໍ ປຐມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອນາຄຕໍ ‘‘ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຄຫເຓ ອຕີໂຕ ຕຕິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາ ຫິ ອຕີໂຕ ຠໂວ’’ຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອນາຄຕສ຺ສາປິ ຠວສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຠິນິເວສສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ກາຣເຓ ປນ ຄຫິເຕ ຜລໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ອນາຄໂຕປິ ອທ຺ຘາ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ, ຍໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນາຄຕທ຺ຘສງ຺ຄຫິກາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ເຕຫີຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຣຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕຫິ. ນ ຆຏິຍຕິ ນ ສມ຺ພຊ຺ຌຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ອຆຏເນ ກາຣຓມາຫ. ອທິຏ຺ເຐຫີຕິ ອນວພຸທ຺ເຘຫິ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ສຕິ ອນຸໂພເຘ ປຏິເວເຘນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາຕິ ມຫາສຕ຺ເຕນ. ເຕຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ. ຠວອຸປາທານຕຓ຺ຫາວເສເນວາຕິ ຠວອຸປາທານຕຓ຺ຫາທສ຺ສນວເສເນວ. ທິຏ຺ຐາ ຕໍສຠາວຕໍສຫຄເຕຫິ ເຕຫິ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໗໐) ກຖິຕາວ, ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໘. ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ເຫຕຸໂຕ, ສງ຺ຂາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ເຫຕຸປຣມ຺ປຣາວເສນ ຜລປຣມ຺ປຣາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຈາຣຓາຍ ‘‘ສງ຺ຂາເຣ ໂຂ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເສສກາຣຓຠູເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອຄ຺ຄຫິເຕ ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຏິນິວຕ຺ຕຕິ ນາມ, ນ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນາມຣູເປ ໂຂ ສຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໕໘), ນາມມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ສຫຊາຕາທິວເສເນວ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ກມ຺ມູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຠິນິວິສສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕອາຣມ຺ມຓໂຕ, ອຕີຕຠວສງ຺ຂາຕອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ. ອຕີຕທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ. ຍໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕີຕຠວໂຕປິ ປຏິນິວຕ຺ຕຕິ ນາມ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ. ນາມຣູປໍ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ອາຣມ຺ມຓຠູຕຎ຺ຈ ນາມຣູປໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ ເຕນ ວິນາ ອວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມຣູປໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ວິຎ຺ຎາເຓ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕຕິ ວິຎ຺ຎາເຓ ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ, ນາມຣູປສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕ. ນາມຣູເປ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕຕິ ຕຖາ ນາເມ, ຣູເປ, ນາມຣູເປ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ໂຫນ຺ເຕຕິ ຈຕຸໂວກາຣເອກໂວກາຣປຎ຺ຈໂວກາຣຠວວເສນ ຍຖາຣຫໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ທ຺ວີສຸປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈເຍສຸ ໂຫນ຺ເຕສູຕິ ປນ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວວເສເນວ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓ ນາມຣູປານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ. ຊາເຍຖ ວາ…ເປ… ອຸປປຊ຺ເຊຖ ວາຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊາຍຕິ…ເປ… ອຸປປຊ຺ຊຕິ ວາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕເທວາຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍເມວ.

ປຎ຺ຈ ປທານີຕິ ‘‘ຊາເຍຖ ວາ’’ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ປທານິ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ປຐມຕຕິເຍຫິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນານີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອປຣາປຣໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີຫີ’’ຕິ. ປຸນ ຕໍ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ປເທນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ວຕ຺ວາ. ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາຣວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມທສ຺ສນປຸພ຺ພກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມທສ຺ສນວເສນ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ໂສ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ. ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອນຸໂລມນໂຕ ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ຊາຕິອາທິກໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສມິຫິເຕນ ກຕໍ ສມູຫວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິ…ເປ… ທຸກ຺ຂຣາສິສ຺ສາ’’ຕິ.

໕໙. ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອເນກວາຣໍ ສມຸທຍທສ຺ສນວເສນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທໂຍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ ອໂວຈ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວໍ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເກວລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິນິທສ຺ສນປທໍ, ອຖ ໂຂ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ອິຘ ສມຸທຍ-ສທ຺ໂທ ນິພ຺ພຕ຺ຕິມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຠວນ຺ຕາ ອິຘ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຕ ສາມຎ຺ຎຣູເປນ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ສມຸທໂຍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ອາຫ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໙) ຕໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຸທຍທສ຺ສນປຎ຺ຎາ ເວສາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສນມຸເຂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓທສ຺ສນສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ສມຸທຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຠາເວນ ຈກ຺ຂຸ ວິຍາຕິ ຈກ຺ຂຸ. ຎາຕກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາ ສມຸທໂຍ ສມ຺ມເທວ ຎາໂຕ ໂຫຕິ ອວພຸທ຺ໂຘ, ເອວໍ ກຣຓຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓາທິຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປກາຣໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ເຐນາຕິ ອນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ອຸທຍທສ຺ສນປຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ, ຂຓໂຕ ຈ, ສຣູປໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ, ນິພ຺ພິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຠາສຏ຺ເຐນາຕິ ສມຸທຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ຈ ກິເລສນ຺ຘກາຣສ຺ສ ຈ ວິຘມນວເສນ ອວຠາສກຠາເວນ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປາຏິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີຕິ ປາຬິຍໍ ປທຸທ຺ຘາໂຣ. ກຖໍ ອຸທປາທີຕິ ເຈຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ‘‘ສມຸທຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸຘມ຺ໂມຕິ ຈກ຺ຂູຕິ ປາຬິຘມ຺ໂມ. ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ສນສຠາໂວ ເຕນ ປກາເສຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຕເກຫິ ປເທຫີຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ. ‘‘ກິໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຈ຺ຈຍສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ນາມຣູປາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສຠາວສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ ອວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມເທວ ອຸທຍທສ຺ສນສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວີຖິປຏິປນ຺ນາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໑. ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄາທີນໍ ມຄ຺ຄນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ເຫສາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂພຘາຍາ’’ຕິ. ໂພຘປທສ຺ສ ຠາວສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາຠິສມຍາ ຍາວເທວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍຕ຺ຖາ ນິພ຺ພານາຘິຄມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ເອວ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕, ໒໑໗; ຘ. ປ. ໒໐໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ເອກປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເຕນ ໂພຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕ຺ຕມາຫ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕປເທຫີຕິ ປຐມາວິຠຕ຺ຕິທີປເກຫິ ປເທຫິ. ນິພ຺ພານເມວ ກຖິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ. ອນິພ຺ພຕ຺ຕິນິໂຣຘນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘໍ.

໖໒. ສພ຺ເພເຫວ ເອເຕຫິ ປເທຫີຕິ ‘‘ຈກ຺ຂູ’’ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ. ນິໂຣຘສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ນິໂຣໂຘ ນິໂຣໂຘຕິ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນິໂຣຘສ຺ສ ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕເມວ ກຖິຕໍ ປຸພ຺ພາຣມ຺ຠຠາວໂຕ, ນ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມເທວ ນິໂຣຘທສ຺ສນໍ ນາມ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ພລວວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓. ວິທິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍນ ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ຕໂຕ ອປຣຠາເຄຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຊານນໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ. ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສູຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ອຸປາທານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາທິນາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ, ອຸປາທານິເຍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຫນ຺ໂຕຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອປເຣນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຈນໍ. ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ໂພຘາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕເຖວ ປຏິປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ, ປຘານານຸໂຍໂຄ ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈິຣກາລປຣິຠາວນາຍ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານສຕ຺ຕາ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ກິຈ຺ຉາປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣສມ຺ມສນມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາວ. ຕຖາ ອຕ຺ຕາຘີນຕາຍ, ເກນຈິ ອນຸປຂຕຕ຺ຕາ, ອເສຈນກສຸຂວິຫາຣຕາຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຕາຍ ຈ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍໂຄ. ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາຕິ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປາທິປຣິຍາເຍນ ຄຫິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ອນຸກ຺ກມນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ຄາມິຕພ຺ພໂຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອນຸກ຺ກມ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປຕ຺ຕິໍ. ກຕ຺ວາຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

ອິຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິໂຍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປຐໂມ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣູປສ຺ສ, ປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ໂພຘໂກ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ,ອາວຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ວາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓຎ຺ຈ ວາກ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຣູປໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຸປ຺ປນສຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຣູປສ຺ສ ສຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ຠູຕຸປາທາຍເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສສໂຕ, ຕທຸຠເຍນປິ ‘‘ອິທໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຣູປວິເສສສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຠາໂວ. ຣໂສ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຕິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຍາຖາວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາໂວ. ປທຏ຺ຐານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ເຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອນວເສສຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ’’ ຣູປໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສາປິ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຣູປສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຣິຍາທານວເສນ ນິຍາມນໂຕ. ‘‘ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔; ອ. ນິ. ໓.໑) ວິຍ ປກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕີຕິ ເອວ’’ນ຺ຕິ.

ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປາທາ, ອຕ຺ຖິຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘນິໂຣຘີ ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ ອຕ຺ຖິຠາວວາຈໂກປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ຣູປສມຸທໂຍ, ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຫາຣສມຸທຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍສຸ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ພລວຕາຍ ໂສ ເອວ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄຫິເຕ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາສາມຎ຺ເຎນ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕານິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສນໍ ວິຠາວິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາລວເສນ ອຸທຍທສ຺ສນມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ. ປສ຺ສນ຺ໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍເມວ, ອຖ ໂຂ ຂຓໂຕ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ. ອທ຺ຘາວເສນ ຫິ ປຐມໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປຸນ ສນ຺ຕຕິວເສນ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຂຓວເສນ ປສ຺ສຕິ. ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໂຕ ອນາຄຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍາຠາເວ ອຠາວໂຕ. ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ ກມ຺ມນິໂຣໂຘຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຫາຣນິໂຣຘາຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຠາເວນ. ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ‘‘ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ຠງ຺ຄກາລວເສນ ເຫຕໍ ວຍທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອທ຺ຘາວເສນ ປຐມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ສນ຺ຕຕິວເສນ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຂຓວເສນ ປສ຺ສຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ປາກຕິກວິປສ຺ສກວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ອຸທຍທສ຺ສເນປິ.

‘‘ອິຕິ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເຫຏ຺ຐາ ຣູເປ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເວທຍິຕ…ເປ… ສຠາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເວທຍິຕສຠາວໍ…ເປ… ວິຊານນສຠາວ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສຠາວ- ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເວທຍິຕສຠາວນ຺ຕິ ອນຸຠວນສຠາວໍ. ສຎ຺ຊານນສຠາວນ຺ຕິ ‘‘ນີລໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓສຠາວໍ. ອຠິສງ຺ຂຣຓສຠາວນ຺ຕິ ອາຍູຫນສຠາວໍ. ວິຊານນສຠາວນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິສຠາວໍ. ສຸຂາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາເວທນານໍ ສງ຺ຄໂຫ ຣູປສຎ຺ຎາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສທ຺ທສຎ຺ຎາທີນໍ, ຜສ຺ສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕນາ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສພ຺ເພສໍ ໂລກິຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາເຓ, ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸປິ. ເຕສນ຺ຕິ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ. ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສູຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ວຈນໂຕ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໔໖; ທີ. ນິ. ໒.໙໗) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ນາມຣູປສມຸທຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ເຍວາຕິ ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ຜສ຺ສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ນາມຣູປສ຺ສາ’’ຕິ ຜສ຺ສນາມຣູປານໍເຍວ ວເສນ ອຕ຺ຖງ຺ຄມປທມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປນ ຣູເປ ວຸຕ຺ຕສທິສາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສມປຎ຺ຎາສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ວີສຕິ ຂຓໂຕ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອຸທຍລກ຺ຂຓານໍ, ປຈ຺ຈຍໂຕ ວີສຕິ ຂຓໂຕ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ເອວ ວຍລກ຺ຂຓານໍ ຈາຕິ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ອຸທຍວຍລກ຺ຂຓານໍ ວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທໂຍ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທິສມຸທໂຍຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓານິ ປນ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓເມວາຕິ. ເອວໍ ເອຕານິ ສມປຎ຺ຎາສລກ຺ຂຓານິ ສຣູປໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຍຖານຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ປສນ຺ເນ ຫຸຕ຺ວາ ວຫນ຺ເຕ ຕໂຕ ປຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພານໍ ຠງ຺ຄຎາຓາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິປາຏິຍາ ພຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ເຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ. ປເຄວ ຫິ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປວຕ຺ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຈ຺ຉວິເກນ ມຫາວຊິຣຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ມສນຎາເຓນ ສມ຺ຠຕານຸຠາວໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິຎາຓໍ ອປຣິມິຕກາເລ ສມ຺ຠຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ອານຸຠາເວນ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຍທາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕິ, ຕທາ ອຣິຍມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕຎ຺ຈ ຕຖາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ກິເລສານໍ ‘‘ສວາສນປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຍິທໍ ປຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນາ’’ຕິ. ອາສວສງ຺ຂາເຕຫິ ກິເລເສຫີຕິ ຠວໂຕ ອາຠວຄ຺ຄໍ, ຘມ຺ມໂຕ ອາໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາສວສຎ຺ຎິເຕຫິ ຣາໂຄ, ທິຏ຺ຐິ, ໂມໂຫຕິ ອິເມຫິ ກິເລເສຫິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ, ປາຬິຍໍ ຍທິທໍ ‘‘ອາສເວຫີ’’ຕິ, ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ກິເລເສຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ນາມ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ນາມ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ຈາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຍຖາສກໍ ປຫາຕພ຺ເພຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ຈ. ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕເມວາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕເມວ, ນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ນາມ.

ສພ຺ພພນ຺ຘນາຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສງ຺ຄຫິຕາ ສພ຺ພສ຺ມາປິ ຠວສຎ຺ໂຎຊນາ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິເສສໂຕ ປກາເຣຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ສຸວິກສິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນຕິ ສາຕິສຍໍ ຎາຓຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ຜຸລ຺ລຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ມຄ຺ຄຎາຓານີ’’ຕິອາທິ ເຍຫິ ຎາເຓຫິ ສຸວິກສິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ເຕສໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ສນໍ. ນິປ຺ປເທສໂຕ ທສ຺ສນໍ ປນ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວ ຕານິ ວິຠຊິສ຺ສາມ. ສກເລ ຈ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຕິ ອຕີຕໍເສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາທິເກ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ. ຍທາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ສພ຺ເພ ຄຸເຓ ຫຕ຺ຖຄເຕ ກໂຣຕິ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ຫຕ຺ຖຄເຕ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຕາປຣິທີປນໍ ອຸທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄາຖານມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ປຣໂຕ ປນ ອໂຍຆນຫຕສ຺ສາຕິ ອໂຍ ຫຎ຺ຎຕິ ເອເຕນາຕິ ອໂຍຆນໍ, ກມ຺ມາຣານໍ ອໂຍກູຏໍ, ອໂຍມຸຏ຺ຐິ ຈ, ເຕນ ອໂຍຆເນນ ຫຕສ຺ສ ປຫຕສ຺ສ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຊລໂຕ ຊາຕເວທໂສຕິ ຊລຍມານສ຺ສ ອຄ຺ຄິສ຺ສ, ອນາທເຣ ວາ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອນຸປຸພ຺ພູປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ. ຍຖາ ນ ຎາຍເຕ ຄຕີຕິ ຍຖາ ຕສ຺ສ ຄຕິ ນ ຎາຍຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອໂຍມຸຏ຺ຐິກູຏາທິນາ ປຫຕຕ຺ຕາ ອໂຍຆເນນ ຫຕສ຺ສ ປຫຕສ຺ສ ອໂຍຄຕສ຺ສ, ກໍສຠາຊນາທິຄຕສ຺ສ ວາ ຊລມານສ຺ສ ອຄ຺ຄິສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ທສສຸ ທິສາສຸ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຈຕູຫິປິ ອຸປາທາເນຫິ, ອາສເວຫິ ຈ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ, ຕໂຕ ເອວ ກາມພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕໍ ກາໂມຆຠໂວຆາທິເຠທໍ ອວສິຏ຺ຐໂອຆຎ຺ຈ ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ກາມພນ຺ໂຘຆຕາຣີນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິຕສພ຺ພກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທິຕຕ຺ຕາ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວາເຕຫິ ອກມ຺ປນີຍຕາຍ ອຈລໍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂໍ ປຕ຺ຕານໍ ອຘິຄຕານໍ ຂີຓາສວານໍ ຄຕິ ເທວມນຸສ຺ສາທິເຠທາສຸ ຄຕີສຸ ‘‘ອຍໍ ນາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຊາຕເວໂທ ວິຍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວເມວ ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໑໕໓) ອຕ຺ຕໂນ ກຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນວ ວິໂຣຈິຕ຺ຖາຕິ ໂຍຊນາ.

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔. ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອຫນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິອາທິ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທນາທິວເສນ ສຕ຺ຕສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ປຏິປຊ຺ຊິ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ, ເອວເມວ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ, ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາຫາທໂຍ ຕເຖວ ວວຕ຺ຖປີຍນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ, ສຕ຺ຕາຫໂຕ ໂອຣິເມ ຈ ປວຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວິຍ ອຏ຺ຐມສ຺ສ ນາມ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວວຕ຺ຖິຕສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ອນນ຺ຕໂຣຕິ ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິໂກ ວິຕກ຺ໂກ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘).

ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຏິມຸຂໍ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຍຖາຠູຕໍ ອວພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຸປຈິຕປຣິປກ຺ກຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕານຠາວປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຣູປໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາວ ທຸທ຺ທໂສ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ກິຈ຺ເຉນ ເກນຈິ ກທາຈິເທວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາວ ທຸຣນຸໂພໂຘ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ອວພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອວໂພຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ ຠິກ຺ຂເວ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໑໕) ສຸຕ຺ຕປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ວາ ສນ຺ໂຕ. ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ. ປຘານຠາວໍ ນີໂຕຕິ ວາ ປຓີໂຕ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປໂກ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ, ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ, ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ ສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຸໂຕ, ສນ຺ຕປຓີຕຠາເວເນວ ຕທຕ຺ຖາຍ ອເສຈນກຕາຍ ອຕປ຺ປກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕມຎາຓສ຺ສ ວິສຍຕ຺ຕາ ນ ຕກ຺ເກນ ອວຈຣິຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ເອວ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ນິປຸໂຓ. ພາລານໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອາລຍນ຺ຕິ ອຠິຣມຓວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ອາລຍຣຕາຕິ ອາລຍນິຣຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ມຸທິຕາ ອຕິວິຍ ມຸທິຕາ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນໂຕ. ຣມຕີຕິ ຣຕິໍ ວິນ຺ທຕິ ກີຬຕິ ລຬຕິ. ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍຖາ ກາມຄຸເຓ, ເອວໍ ຣາຄມ຺ປິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸວິຘມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຐານ-ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ເຕນ ປຣມຕ຺ຖປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຠາວິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຊ຺ຊາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໗໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິອາທິ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມຖາທິປທາຠິເຘຍ຺ຍໍ ສພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານເມວ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອາຄມ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍເຫຕຸ. ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກູປສມວເສນ ສມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຖາ ສນ຺ຕາ ຈ ສວິເສສໍ ອຸປສນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວູປສມ຺ມນ຺ຕີ’’ຕິ, ເອເຕນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິສໍຍຸຕ຺ເຕ ຫິ ນິພ຺ພາເນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວູປສມປຣິຍາໂຍ ຎາຍາຄໂຕ ເຍວາຕິ. ເສເສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘິ, ຂນ຺ຘາທໂຍ. ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາຕິ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ. ສພ຺ເພ ກິເລສຣາຄາຕິ ກາມຣາຄຣູປຣາຄາທິເຠທາ ສພ຺ເພປິ ກິເລສຠູຕາ ຣາຄາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ອິຘ ກິເລສຣາຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ໂລຠວິເສສາ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣີຕຠາວາປາທນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕໍ, ທຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕໍ, ມູຬ຺ຫມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໑) ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ວິຊຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ. ຠເວນ ຠວນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ຠເວນ ຠວນ຺ຕຣໍ. ຠວນິກນ຺ຕິຠາເວນ ສໍສິພ຺ພຕິ, ຜເລນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມໍ ສຕຓ຺ຫສ຺ເສວ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວຠາວໂຕ. ຕໂຕ ວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຠາວໂຕ. ຈິຣນິສຊ຺ຊາຈິຣຠາສເນຫິ ປິຏ຺ຐິອາຄິລາຍນຕາລຸຄລໂສສາທິວເສນ ກາຍກິລມໂຖ ເຈວ ກາຍວິເຫສາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ໂຂ ເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕານໍ, ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ວເສນ, ຊານນ຺ຕານໍ, ປນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ເທສນາຍ ກາຍປຣິສ຺ສໂມປິ ສຕ຺ຖຸ ອປຣິສ຺ສໂມວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສສີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐). ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ອຊານນ຺ຕານໍ ເທສນາ ນາມ, ໂສ ມມ ກິລມໂຖ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກິລມໂຖ, ຈິຕ຺ຕວິເຫສາ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິມູເລເຍວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ.

໖໕. ອນຸພ຺ຣູຫນໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ໂສຕິ ‘‘ອປິສ຺ສູ’’ຕິ ນິປາໂຕ. ວິປສ຺ສິນ຺ຕິ ປຏິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉຣິຍາ ວາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອກາໂຣ ໂຫຕິ ຍຖາ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາຍ ໑໑). ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄກຣຓຕ຺ຖເມວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຘິຄຕຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິທີປນຕາ, ຄາຖາຕ຺ຖສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຕາ, ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖທ຺ວາເຣນ ຫິ ຄາຖານໍ ອນຈ຺ຉຣິຍຕາ. ໂຄຈຣາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວິຕກ຺ເກຕພ຺ພຕາວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວິຕກ຺ກຍິຕພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ.

ຍທິ ສຸຂາປຏິປທາວ ກຖໍ ກິຈ຺ຉຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣມີປູຣຓກາເລ’’ຕິອາທິ. ເອວມາທີນິ ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈຊານິ ເທນ຺ຕສ຺ສ. ຫ-ອິຕິ ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ‘‘ເອກໍສຕ຺ເຖ’’ຕິ ເກຈິ. ຫ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍເສນ ວາ ອລໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ເອວໍ ກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທເສຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫລນ຺ຕິ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທໍ ‘‘ຫລນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໗໒) ວິຍ. ຣາຄໂທສຜຸຏ຺ເຐຫີຕິ ຜຸຏ຺ຐວິເສນ ວິຍ ສປ຺ເປນ ຣາເຄນ, ໂທເສນ ຈ ສມ຺ຜຸຏ຺ເຐຫິ ອຠິຠູເຕຫິ. ຣາຄໂທສານຸຄເຕຫີຕິ ຣາຄໂທເສຫິ ອນຸພນ຺ເຘຫິ.

ນິຈ຺ຈາທີນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫາທີນໍ. ເອວໍ ຄຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ, ສຈ຺ເຈສຸ ຈ ຍຖາລາຠວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຕນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ມຍາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຄຕໍ, ຎາຕໍ ປຏິວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຣາເຄນ, ຠວຣາເຄນ ຈ ຣຕ຺ຕາ ນີວຣເຓຫິ ນິວຸຕຈິຕ຺ຕຕາຍ, ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ວິປຣີຕາຠິນິເວເສນ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ນປ຺ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄາຫາເປຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຠາເວນ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ເມ ຊານາເປຕຸໍ. ຣາຄໂທສປເຣຕຕາປິ ເນສໍ ສມ຺ມູຬ຺ຫຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂມຂນ຺ເຘນ ອາວຸຏາ’’ຕິ.

ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ສຍເມວ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຍໍ ອິທານິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓຘມ຺ມຕາວເສນ, ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອາທິໂຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎາຕເວເສນາ’’ຕິອາທິນາ (ພຸ. ວໍ. ໒.໙໙) ມຫາຠິນີຫາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸສ຺ສາຫນໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓຘມ຺ມຕາ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ເມ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຕເວເສນາຕິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ອຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກຠາວູປຄມນວເສນ ອຎ຺ຎາຕຣູເປນ. ຕິວິຘໍ ກາຣຓໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ພລວຠາໂວ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຠຄວໂຕ ສາຕິສຍໍ ຄາຣວນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂາ ນາມ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ພລວຠາວໂຕ ຈິຣປຣິຠາວນາຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ທຸພ຺ພິໂສຘິຍຕາຍ ເຕ ສຕ຺ເຕ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂນ ວິຍ ທຸພ຺ພລໍ ປຸຣິສໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປາເທນ຺ຕາ ອເນກສຕໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣໍ ສຸນິຈິຕໍ ຆນສນ຺ນິເວສໍ ກຓ຺ຏກທຸຄ຺ຄມ຺ປິ ອຘິເສນ຺ຕິ. ທູຣປ຺ປເຠທ ທຸຈ຺ເຉຊ຺ຊຕາຫິ ທຸພ຺ພິໂສຘິຍຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອນ຺ໂຕ ອາມຏ຺ຐຕາຍ ກຎ຺ຊິກປຸຓ຺ຓລາພຸ ຈິຣປຣິວາສິກຕາຍ ຕກ຺ກຠຣິຕຈາຏິ ສ຺ເນຫຕິນ຺ຕທຸພ຺ພລຠາເວນ ວສາເຕລປີຕປິໂລຕິກາ; ເຕລມິສ຺ສິຕຕາຍ ອຎ຺ຊນມກ຺ຂິຕຫຕ຺ຖາ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ຫີນູປມາ ເຈຕາ ຣູປປ຺ປພນ຺ຘຠາວໂຕ, ອຈິຣກາລິກຕ຺ຕາ ຈ ມລີນຕາຍ, ກິເລສສໍກິເລໂສ ເອວ ປນ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕໂຣ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ, ອນຸສຍິຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິສໍກິລິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕາຍ ເອວໍ ຄມ຺ຠີຣທຸທ຺ທສທຸຣນຸໂພຘານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕອຸປມາ ຫີນູປມາວ.

ຄມ຺ຠີໂຣປິ ຘມ຺ໂມ ປຏິປກ຺ຂວິຘມເນນ ສຸປາກໂຏ ຠເວຍ຺ຍ, ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໍ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຏິພທ຺ຘໍ, ສາ ສທ຺ຘມ຺ມສວນາຘີນາ, ຕໍ ສຕ຺ຖຣິ, ຘມ຺ເມ ຈ ປສາທາຍຕ຺ຕໍ. ໂສ ວິເສສໂຕ ໂລເກ ສມ຺ຠາວນີຍສ຺ສ ຄຣຸກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາເຫຕຸໂກຕິ ປນາຬິກາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໖໖. ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ອປ຺ປຎ຺ຎາໂຕ ວິຍ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ເຊຏ຺ຐກມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຠວເນ ເຊຏ຺ຐກມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ. ໂສ ຫິ ສກ຺ໂກ ວິຍ ກາມເທວໂລເກ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຈ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ. ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕໍ ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຣຊໍ, ອປ຺ປຣຊໍ ອກ຺ຂິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ເຍສໍ ເຕ ຕໍສຠາວາຕິ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎາມເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເຍສໍ ເຕ ຕໍສຠາວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສ຺ສວນຕາຕິ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘, ໔໐໕; ມ. ນິ. ໑.໑໕໔, ໔໔໔) ວິຍ ກຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຕາຍາ’’ຕິ. ທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ທານາທິທສວິຘວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕາຘິກາຣາ’’ຕິອາທິ. ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວເສນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທານາທີສຸ ສຣຓຄມນປຣຫິຕປຣິຓາມນທ຺ວຍ ປກ຺ຂິປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໙. ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ຄາຣວວເສນ ຄຣຸກຣປຕ຺ຖນາ ອຊ຺ເຌສນາ, ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຖນາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຈນ’’ນ຺ຕິ. ປເທສວິສຍຎາຓທສ຺ສນໍ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ອາເວຓິກຠາວໂຕ ອິທໍ ຎາຓທ຺ວຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມສຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນມຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຕານິ ຎາຓານິ ວິຊ຺ຊູປມາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ ປນ ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຍໂຕ ຕໍ ວຊິຣູປມາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ຍສ຺ມາ ມນ຺ທກິເລສາ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ພຫລກິເລສາ ‘‘ມຫາຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິປກ຺ຂວິຘມນສມຕ຺ຖຕາຍ ຕິກ຺ຂານິ ສູຣານິ ວິສທານິ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ມຸທູນິ. ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາຕິ ສທ຺ທຫນາທິປ຺ປກາເຣ ວທຕິ. ສຸນ຺ທຣາຕິ ກລ຺ຍາຓາ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ເຍສໍ ອາສຍາທໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ສຸນ຺ທຣາ, ເຕ ສ຺ວາກາຣາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໂຕ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາທິວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ສຸນ຺ທຣຕາຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ອສຸນ຺ທຣຕາຕິ. ກາຣຓໍ ນາມ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ສຈ຺ຈານິ ວາ. ປຣໂລກນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາຍໍ. ຕໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ ວຊ຺ຊໍ ວິຍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣໂລກຎ຺ເຈວ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂຕ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິປຕ຺ຕິຠໂວ ‘‘ປຣໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣ…ເປ… ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ’’ທິປທານໍ ອຕ຺ຖວິຠາວເນ ອຍໍ ຕສ຺ສ ຕຖາຠາວສາຘກປາຬິ. ສທ຺ຘາທີນຎ຺ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານໍ ພລວຠາໂວ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ທຸພ຺ພລຠາເວເນວ ໂຫຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ພລວຠາໂວ ສທ຺ຘາທີນໍ ທຸພ຺ພລຠາເວນາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານໍ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຖິຕານຕ຺ຖິຕາວເສນ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ອາທໂຍ ປາຬິຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໑) ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ອິຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອສທ຺ຘິຍາທີນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍຕິ ວິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສ ປຸຄ຺ຄລາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ປນ ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກເຠທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຠູໂຕ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ, ສຸຄຕິສງ຺ຂາໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິໂຍ ກມ຺ມຠໂວ. ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕອຸປປຕ຺ຕິຠວທຸຄ຺ຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມຠວາ ວິປຕ຺ຕິຠວໂລກວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລກາ.

ປຸນ ເອກກທຸກາທິວເສນ ໂລກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາຣາທໂຍ ຫິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໓; ອ. ນິ. ໑໐.໒໗, ໒໘; ປຏິ. ມ. ໑.໒, ໑໑໒, ໒໐໘) ຍາຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອໂກ ເອກວິໂຘ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສາຠາວໂຕ. ‘‘ທ຺ເວ ໂລກາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ສ ອໂລກສຠາວຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ມຄ຺ຄຜລານມ຺ປິ ໂລກຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ‘‘ອິຘ ໂລໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ນ ລຸຊ຺ຊຕິ ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ອນຸໂຣຘາທິວຕ຺ຖຸຠູຕາ ລາຠາທໂຍ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ. ທສາຍຕນານີຕິ ທສ ຣູປາຍຕນານິ ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກກມ຺ມໍ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ, ວຊ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ອຠິສງ຺ຂາຣາ ວຊ຺ຊໍ, ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ມາ ວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘາທໂຍ ມນ຺ທາ, ເຕ ອິຘ ‘‘ອສ຺ສທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ອຠາວໂຕຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂທຸກາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ທຸເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິວເສນ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ຊາວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ເອເກກາ.

ອຸປ຺ປລານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີ, ຄຈ຺ໂຉປິ ຊລາສໂຍປິ, ອິຘ ປນ ຊລາສໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລວເນ’’ຕິ. ຍານິ ອຸທກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນີ. ທີປິຕານີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕານິ, ອິເຘວ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎານິປີ’’ຕິອາທິນາ ທີປິຕານິ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ອຸຄ຺ຆຏນໍ ນາມ ຎາຓຸຄ຺ຆຏນໍ, ຎາເຓ ອຸຄ຺ຆຏິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣເມວມຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ອຸທ຺ເທສາທີຫິ ເນຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ. ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍາຕິ ອຸທາຫາເຣ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ເທເສ ອຸທາຫຏມຕ຺ເຕ ເອວ. ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຠິສມໂຍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກາຍ ທີປິຍມານາຍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ວິຠຊິຍມາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ເທສໂຕຕິ ອຸທ຺ເທສເຫຕຸ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕສ຺ສ, ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ນ ຕາຍ ຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປທປຣໂມຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ປທປຣໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຍຕິ ເຍ ທຸວິເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠງ຺ເຄ ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ເມນ. ວິປາກາວຣເຓນາຕິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປິ ‘‘ວິປາກາວຣຓເມວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິເລສາວຣເຓນາຕິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ອສ຺ສທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສທ຺ຘາ ຣຫິຕາ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທຣຫິຕາ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາ, ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ເອວ ນາມ. ອຠພ຺ພາ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ‘‘ນ ກມ຺ມາວຣເຓນາ’’ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

‘‘ຣາຄຈຣິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ [ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍນ຺ຕິ ຠວິຕພ຺ພໍ –

‘‘ສາ ເອສາ ປຣມຕ຺ຖານໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ;

ນິຘານໂຕ ປຣມຕ຺ຖ-ມຎ຺ຊູສາ ນາມ ນາມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມຫາຏີກາຍ ນິຄມເນ ສຍເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ)] ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ;

໗໐. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຊານາປນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສໂລ ປພ຺ພໂຕ ອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ຖິໂຣ ຈ, ນ ປໍສຸປພ຺ພໂຕ, ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນີ’’ຕິ. ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມມາຫ. ໂສ ຫິ ປພ຺ພຕສທິໂສ ຈ ໂຫຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາທສທິໂສ ຈ, ປຎ຺ຎາປຣິຍາໂຍ ວາ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ. ສາ ຫິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາໂທຕິ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘);

‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຍຖາ ປພ຺ພເຕ ຐຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕ ເກທາຣປາຬິກຸຏິໂຍ, ຕຕ຺ຖ ສຍິຕມນຸສ຺ສາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ອນຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ. ກຸຏິກາສຸ ປນ ອຄ຺ຄິຊາລາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ ເອວໍ ຘມ຺ມປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕໂລກໍ ໂອໂລກຍໂຕ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອກຕກລ຺ຍາຓາ ສຕ຺ຕາ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ອນຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ, ອນຸຬາຣຠາວໂຕ ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕກລ຺ຍາຓາ ປນ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລາ ທູເຣ ຐິຕາປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກຎາຓຄ຺ຄິຕາຍ ສມຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ, ອຸຬາຣສນ຺ຕານຕາຍ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຈາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸຏ຺ເຐຫີຕິ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາສງ຺ຂາຕສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິໂຕ ກິລາສຸຠາວໂຕ ອຸຏ຺ຐຫ. ວີຣິຍວນ຺ຕຕາຍາຕິ ສາຕິສຍ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍວນ຺ຕຕາຍ. ວີຣສ຺ສ ຫິ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ວີຣິຍໍ. ກິເລສມາຣສ຺ສ ວິຍ ມຈ຺ຈຸມາຣສ຺ສປິ ອາຍຕິໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ມຈ຺ຈຸກິເລສມາຣານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣວິຊຍສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ກິເລສມາຣວິຊເຍເນວ ຕພ຺ພິຊຍສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ວາຫນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ສໍສາຣມຫາກນ຺ຕາຣໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ເຂມປ຺ປເທສໍ ສມ຺ປາປນສມຕ຺ຖຕາຍ.

໗໑. ‘‘ອປາຣຸຕໍ ເຕສໍ ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ມຫາກຣຸຓູປນິສ຺ສເຍນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘໍ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕູຕິ ສທ຺ຘໍ ປເວເທນ຺ຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ທຫນາກາຣໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂນ ອກິຈ຺ເຉນ ປວຕ຺ຕນີຍຕາຍ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ. ນ ຠາສິໍ ນ ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ອຄ຺ຄສາວກຍຸຄວຓ຺ຓນາ

໗໓. ສລ຺ລປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໐) ອາລາປສລ຺ລາປໍ ກຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ອໂຫສິ.

໗໕-໖. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພໍ ກຖໍ. ກາ ປນ ສາຕິ? ທານາທິກຖາ. ຕຕ຺ຖ ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ, ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສງ຺ຄຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກຖິຕາ, ຕຎ຺ເຈ ທານສີລໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ, ອຍໍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອິເມຫິ ຈ ທານສີລມເຍຫິ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ເອຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ນາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ທິພ຺ພໂຠຄຠວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖໍ. ວຕ຺ວາ ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພທາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ. ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ຕທຘິຄມຸປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ, ປເຄວ ອິຕເຣ ສພ຺ເພປິ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ, ອນິຈ຺ຈາ ອຘຸວາ, ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ກາມານໍ ອາທີນໂວ, ຫີນາ, ຄມ຺ມາ, ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ, ອນຣິຍາ, ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາຕິ ເຕສໍ ໂອກາໂຣ ລາມກຠາໂວ, ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ, ສພ຺ພໂສ ກິເລສວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອາທິອຕ຺ຖໂຊຕເກນ ໂພຘິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຂານໍ ນິທານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ, ສມ຺ປຣາຍິການໍ, ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຸຂານໍ ກາຣຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ໂຠຄສຸຂໍ ນາມ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທານນິທານນ຺ຕິ ປາກໂຏ ຍມຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ຕໍ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕສ຺ສາປິ ທານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລນ຺ຕິ ຍາ ອິມາ ໂລເກ ປເທສຣຊ຺ຊໍ ສິຣິສ຺ສຣິຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປທາຕິ ເອວໍປເຠທາ ມານຸສິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ຈ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຈາຕຸມຫາຣາຊາທິເຠທາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ວາ ປນຎ຺ຎາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາສໍ ສພ຺ພາສໍ ອິທໍ ທານໍ ນາມ ມູລໍ ກາຣຓໍ. ໂຠຄານນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ໂຠໂຄ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ມນາປິຍຣູປາທີນໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍານຎ຺ຈ ອຸປໂຠຄສຸຂານໍ. ອວສ຺ສຍຏ຺ເຐນ ປຕິຏ຺ຐາ. ວິສມຄຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍສນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕາຓນ຺ຕິ ຣກ຺ຂາ ຕໂຕ ປຣິປາລນໂຕ. ເລຓນ຺ຕິ ພ຺ຍສເນຫິ ປຣິປາຈິຍມານສ຺ສ ໂອລີຍນປເທໂສ. ຄຕີຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ປຣາຍຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ອວສ຺ສໂຍຕິ ວິນິປຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ນິສ຺ສໂຍ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂອລຸພ຺ຠາຣມ຺ມຓໍ.

ຣຕນມຍສີຫາສນສທິສນ຺ຕິ ສພ຺ພຣຕນມຍສຕ຺ຕງ຺ຄມຫາສີຫາສນສທິສໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ວິນິປຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໂຕ. ມຫາປຖວິສທິສໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາຍ ລຠາປນໂຕ. ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸສທິສນ຺ຕິ ຍຖາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐໂຕ, ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ເອວໍ ທານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຐິຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ທຸຄ຺ຄຕິທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ. ສມສ຺ສາສນຏ຺ເຐນາຕິ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິສຕ຺ຕຸປທ຺ທວໂຕ ສມ຺ມເທວ ອສ຺ສາສນຏ຺ເຐນ. ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓຏ຺ເຐນາຕິ ທາລິທ຺ທິຍຠຍໂຕ ປຣິປາລນຏ຺ເຐນ. ມຈ຺ເຉຣມລາທີຫີຕິ ມຈ຺ເຉຣໂລຠໂທສອິສ຺ສາວິຈິກິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອາທິຈິຕ຺ຕມເລຫິ. ອນຸປລິຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ. ເຕສນ຺ຕິ ມຈ຺ເຉຣມລາທິກຈວຣານໍ. ເອເຕຫິ ເອວ ທຸຣາສທຏ຺ເຐນ. ອສນ຺ຕາສນຏ຺ເຐນາຕິ ອນຠິຠວນີຍຕາຍ ສນ຺ຕາສາຠາເວນ. ໂຍ ຫິ ທາຍໂກ ທານປຕິ, ໂສ ສມ຺ປຕິປິ ກຸໂຕຈິ ນ ຠາຍຕິ, ປເຄວ ອາຍຕິໍ. ຘມ຺ມສີເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ພລວນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ມຫາພລວຕາຍ. ທາຍໂກ ຫິ ທານປຕິ ສມ຺ປຕິ ປກ຺ຂພເລນ ພລວາ ໂຫຕິ, ອາຍຕິໍ ປນ ກາຍພລາທີຫິປິ. ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ວຑ຺ຒິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ມຕຠາເວນ. ວິປຕ຺ຕິຠວໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວູປນຍນໍ ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນໍ, ຠວສງ຺ຄາມໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມສມ຺ປາປນຎ຺ຈ ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນຏ຺ໂຐ.

ອິທານິ ທານໍ ວຏ຺ຏຄຕາ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ວິວຏ຺ຏຄຕາປິ ຕາ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ໂພຘິຈຣິຍຠາເວນປິ ທານຄຸເຓ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເອວ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ, ປຣຫິຕາຍ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ຕາສໍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ເອຕາ ໂລກິຍາ, ອິມາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ສາວກປາຣມີຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣຸກ຺ກຏ຺ຐຕມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກເມນ ຎາຓຕ຺ຕຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ເອເຕເນວສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທານຎ຺ຈ ນາມ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ປູຊນຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ທາຍໂກ ສຕ຺ເຕສຸ ເອກນ຺ຕຫິຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ‘‘ປເຣສໍ ຫິໍສຕິ, ປເຣສໍ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຫຣຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສີລສທິໂສ ອລງ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອກິຕ຺ຕິມໍ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພກາລໍ ໂສຠາວິເສສາວຫຕ຺ຕາ. ສີລປຸປ຺ຜສທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີລຄນ຺ຘສທິໂສ ຄນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປີ’’ຕິອາທິກາ (ຘ. ປ. ໕໕) ຄາຖາ, ‘‘ຄນ຺ໂຘ ອິສີນໍ ຈິຣທິກ຺ຂິຕານໍ, ກາຍາ ຈຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ມາລຸເຕນາ’’ຕິອາທິກາ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໕) ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສີລຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຠຣຓຎ຺ເຈວ ອລງ຺ກາໂຣ ຈ ຄນ຺ຘວິເລປນຎ຺ຈ ປຣສ຺ສ ທສ຺ສນີຍຠາວາວຫຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລາລງ຺ກາເຣນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມຊ຺ຌິເມຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ອາຣທ຺ຘໍ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ –

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໔໒໙);

ອິຏ຺ໂຐຕິ ສຸໂຂ, ກນ຺ໂຕຕິ ກມນີໂຍ, ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ, ຕໍ ປນສ຺ສ ອິຏ຺ຐາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຈ຺ຈເມຕ຺ຖ ກີຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ກີຬາຕິ ກາມູປສໍຫິຕາ ສຸຂວິຫາຣາ. ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ທິພ຺ພຠວໍ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ. ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທິພ຺ພຠວໍ ອາຍຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວຓ຺ຓຍສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍາມາທີຫິ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ.

ອປ຺ປສ຺ສາທາຕິ ນິຣສ຺ສາທາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຍຖາຠູຕໍ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ. ພຫຸທຸກ຺ຂາຕິ ມຫາທຸກ຺ຂາ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ວິປຸລທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ. ພຫຸປາຍາສາຕິ ອເນກວິຘປຣິສ຺ສຍາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກາເມສຸ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ພຫຸໍ. ໂທໂສຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິນາ, ອປ຺ປສ຺ສາທຕາທິນາ ຈ ທູສິຕຠາໂວ, ຍໂຕ ເຕ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາທີນໂວ, ປຣມກປຓຕາ, ຕຖາ ຈ ກາມາ ຍຖາຠູຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ລາມກຠາໂວຕິ ນິຫີນຠາໂວ ອເສຏ຺ເຐຫິ ເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ເຐຫິ ນ ເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ. ສໍກິລິສ຺ສນນ຺ຕິ ວິພາເຘຕພ຺ພຕາ ອຸປຕາເປຕພ຺ພຕາ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຕກາ ກາເມສຸ ອາທີນວາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຕກາ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສາ. ອປິ ຈ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອສມ຺ພາຘໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາເມຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມສຎ຺ຎາຍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ເກຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມປຣິຬາເຫຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາທໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໓.໒໖ ມຫາວຄ຺ເຄ) ນເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍເສ ປກາເສສິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ຌານາທີສຸ ຈ ຄຸເຓ ວິຠາເວສິ ວຓ຺ເຓສິ.

ວຸຕ຺ຕນຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອວຸຕ຺ຕນຍໍ ‘‘ກລ຺ລຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ, ຕຕ຺ຖ ກລ຺ລຈິຕ຺ເຕຕິ ກມ຺ມນິຍຈິຕ຺ເຕ, ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ຈິຕ຺ຕໂທສານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາຍ ຠາຊນຠາວູປຄມເນນ ກມ຺ມກ຺ຂມຈິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ຫິ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຣຄຠູຕາ ຕທາ ເຕ ວິຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອໂຣຄຈິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິມານາທິກິເລສວິຄມເນນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິວິຄເມນ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ເຕ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸຬາຣປີຕິປາໂມຊ຺ຊໂຍເຄນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕ. ຍທາ ຈ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ກລ຺ລຈິຕ຺ເຕຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ອໂຣຄຈິຕ຺ເຕ. ມຸທຸຈິຕ຺ເຕຕິ ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ອກຖິນຈິຕ຺ເຕ. ວິນີວຣຓຈິຕ຺ເຕຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຄເມນ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເຕນ ອປິຫິຕຈິຕ຺ເຕ. ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕຕິ ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫິຕວເສນ ອລີນຈິຕ຺ເຕ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາວເສນ ເນສໍ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອປຄຕກາຬກນ຺ຕິ ວິຄຕກາຬກໍ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ເອວ. ຣຊນນ຺ຕິ ນີລປີຕາທິຣງ຺ຄຊາຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ປຠສ຺ສຣໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນຕິ ຕິສ຺ສເມວ ນິສຊ຺ຊາຍໍ, ເອເຕນ ເນສໍ ລຫຸວິປສ຺ສກຕາ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາ, ສຸຂປຏິປທາຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວິຣຊນ຺ຕິ ອປາຍຄມນີຍຣາຄຣຊາທີນໍ ວິຄເມນ ວິຣຊໍ. ອນວເສສທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາມລາປຄມເນນ ວີຕມລໍ. ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສຣຊາຠາເວນ ວາ ວິຣຊໍ. ປຎ຺ຈວິຘທຸສ຺ສີລ຺ຍມລາປຄມເນນ ວີຕມລໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໓) ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖) ອາສວກ຺ຂໂຍ, ອິຘ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ, ນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສິຕອຸປມາຍໍ ອິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກມເລຫິ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄາທິມເລຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ, ໂຘວນສິລາ ວິຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ, ອຸທກໍ ວິຍ ສທ຺ຘາ, ອຸທເກ ເຕເມຕ຺ວາ ອູສໂຄມຍຉາຣິກາຠເຣຫິ ກາຬກປເທເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘວນປໂຍໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ໂທເສ ສິຖິລີ ກຕ຺ວາ ສຸຕາທິວິຘິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຘເນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ, ເຕນ ປໂຍເຄນ ວຕ຺ເຖ ນານາກາຬກາປຄໂມ ວິຍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ຣງ຺ຄຊາຕໍ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ຖສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາໂວ ວິຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ຘມ຺ເມສຸ ເອກເທເສນາປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເນສໍ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທສໂຕວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຫນ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໗໗. ຈີວຣທານາທີນີຕິ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂຍ ຫິ ຈີວຣາທິເກ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາເຣ, ປຕ຺ຕຈີວຣເມວ ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສ຺ສ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ອນາຄເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ຕສ຺ສ ຈ ສຕິ ອຘິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສສຕິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ທສ຺ເສສີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ອິຘໂລກຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິຘໂລກຠູຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ. ປຣໂລກຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທສ຺ເສສີຕິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ, ສລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ທສ຺ເສສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສສິ. ອິເມ ຣຸປ຺ປນາທິລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ຣາສຏ຺ເຐນ ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສສິ. ອິເມ ຈກ຺ຂາທິສຠາວາ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍຕິ ທສ຺ເສສິ. ອິມານິ ຈກ຺ຂາທິສຠາວາເນວ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠູຕານິ ທ຺ວາທສ ອາຍຕນານີຕິ ທສ຺ເສສິ. ອິເມ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານາ ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ທສ຺ເສສິ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຂຓໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ທສ຺ເສສິ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ປທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐມຫານິຣຍໂສຬສອຸສ຺ສທນິຣຍປ຺ປເຠທໍ ສພ຺ພໂສ ນິຣຍໍ ທສ຺ເສສິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິນ຺ຕິ ອປທທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທພຫຸປ຺ປທາທິເຠທໍ ມິຄປສຸປກ຺ຂິສຣີສປາທິວິຠາຄໍ ນານາວິຘໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂລກໍ. ເປຕ຺ຕິວິສຍນ຺ຕິ ຂຸປ຺ປິປາສິກວນ຺ຕາສິກປຣທຕ຺ຕູປຊີວິນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ນານາວິຘໍ ເປຕສຕ຺ຕໂລກໍ. ອສຸຣກາຍນ຺ຕິ ກາລກຎ຺ຈິກາສຸຣນິກາຍໍ. ເອວໍ ຕາວ ທຸຄ຺ຄຕິຠູຕໍ ປຣໂລກຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຄຕິຠູຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ກຸສລານໍ ວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຫປ຺ຜເລ ສຸຠກິຓ຺ເຓເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎີສຸ, ອຣູປີສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຍ ອຠາວໂຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ນວນ຺ນໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລການ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຫາເປສີຕິ ເຕ ຘມ຺ເມ ສມາທິນ຺ເນ ກາຣາເປສິ.

ສມຸຕ຺ເຕຊນໍ ນາມ ສມາທິນ຺ນຘມ຺ມານໍ ຍຖາ ອນຸປກາຣກາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ປຫີຍນ຺ຕິ ຈ, ອຸປກາຣກາ ຘມ຺ມາ ປຣິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ເນສໍ ອຸສ຺ສາຫຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອພ຺ຠຸສ຺ສາເຫສີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ອຸສ຺ສາຫຸປ຺ປາທນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘໂລກຕ຺ຖຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາເສຕ຺ວາ ຕາເສຕ຺ວາຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາວາປາທເນນ ເຕເຊຕ຺ວາ ເຕເຊຕ຺ວາ. ອຘິຄຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ເຍສໍ ກເຖຕິ, ເຕຫິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠຸຍ຺ຍມານໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ. ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘຫິ ປກາສິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕປິ ປາກຏຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ເອວໍ ໂຖມີຍຕິ –

‘‘ອາທິຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ ໂລໂກ, ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄິຠິ;

ນ ຕຖາ ຍາຕິ ສໍເວຄໍ, ສມ຺ໂມຫປລິຄຸຓ຺ຐິໂຕ.

ສຸຕ຺ວາທີນວສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ວາຈໍ ມເຫສິໂນ;

ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕປິ ພຸທ຺ຘານໍ, ວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏ’’ນ຺ຕິ.

ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓປຎ຺ຈວີສຕິມຫາຠຍປ຺ປເຠທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓານິ ‘‘ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ຉິນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໘) ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຎ຺ຈວີສຕິມຫາຠຍານິ ‘‘ຊາຕິຠຍໍ ຊຣາຠຍໍ ພ຺ຍາຘິຠຍໍ ມຣຓຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬນິ. ໑໒໓) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອາຆາຕນຠຓ຺ຑິກາ ອຘິກຸຏ຺ຏນກຬິງ຺ຄຣໍ, ຍໍ ‘‘ອຈ຺ຈາຘານ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຏິລທ຺ຘຄຸເຓນ ໂຈເທສີຕິ ‘‘ຕໍຕໍຄຸຓາຘິຄເມນ ອຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຏິລທ຺ໂຘ, ອານິສໍໂສ ອຍມ຺ປີ’’ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫານິສໍສໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ.

ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ກິລມຖນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຣິສ຺ສມໍ ສໍວິຆາຕໍ ວິເຫສໍ. ອິຘາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ກຖາຍ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມຠາວໂຕ ສນ຺ຕໍ. ອຕິຕ຺ຕິກຣປຣມສຸຂຕາຍ ປຓີຕໍ. ສກລສໍສາຣພ຺ຍສນໂຕ ຕາຍນຕ຺ເຖນ ຕາຓໍ. ຕໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຫທຍານໍ ນິລີຍນຏ຺ຐານຕາຍ ເລຓໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຕິປຏິສຣຓໍ ປຣມສ຺ສາໂສຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ມຫາຊນກາຍປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໘໐. ສງ຺ຆປ຺ປໂຫນການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອວ ຫິ ຕທາ ອເຫສຸໍ.

ຈາຣິກາອນຸຊານນວຓ຺ຓນາ

໘໖. ‘‘ກທາ ອຸທປາທີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ‘‘ສມ຺ໂພຘິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຕຸ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫາສິ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ສຕ຺ຕ ມາເສ ສຕ຺ຕ ທິວເສ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕທາ ອຠາວໂຕ. ກິລຎ຺ເຊຫິ ພຫິ ຉາທາເປຕ຺ວາ, ວຕ຺ເຖຫິ ອນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ, ອຸປຣິ ຈ ວຕ຺ເຖຫິ ຉາທາເປຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຸວຓ຺ຓ…ເປ… ວິຕານໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ. ມາລາວຈ຺ຉເກຕິ ປຸປ຺ຜມາລາຫິ ວຈ຺ຉາກາເຣນ ເວຐິເຕ. ຄນ຺ຘນ຺ຕເຣຕິ ຈາຏິຠຣິຕຄນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ. ປຸປ຺ຜານີຕິ ຈາຏິອາທິຠຣິຕານິ ຊລຊປຸປ຺ຜານິ ເຈວ ຈງ຺ໂກຕກາທິຠຣິຕານິ ຖລຊປຸປ຺ຜານິ ຈ.

ກາມຎ຺ຈາຍໍ ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປິຕາ, ຕຖາປິ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ໂລກຄຣຸໂນ, ນ ເຕ ເກນຈິ ວເສ ວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ເຕ ເອວ ປເຣ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊາ ‘‘ນາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ.

ທານມຸຂນ຺ຕິ ທານກຣຓູປາຍໍ, ທານວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ທານິ ເມ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອິທານິ ເມ ທານໍ ນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ໂນ ນ ອນຸຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິຕສ຺ສນຊີວິຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຊີວິກາ ທາລິທ຺ທິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫສີຕິ ຠຄວໂຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ຠາຄໂຕ ທາຕຸໍ ປໂຫສິ, ນ ສພ຺ເພສໍ ປຣິຍຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ເສນາປຕິປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອທາສີ’’ຕິ. ເຊຏ຺ຐິກຏ຺ຐາເນຕິ ເຊຏ຺ຐິກເທວິຏ຺ຐາເນ.

ຕເຖວ ກຕ຺ວາຕິ ຈຣປຸຣິເສ ຐເປຕ຺ວາ. ສຸຈິນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘໍ. ປຓີຕນ຺ຕິ ອຸຬາຣໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒) ວິຍ. ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ, ປີເຬຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິສປ຺ປິຂີຣາທີຫິເຍວາຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕສປ຺ປິຂີຣາທີຫິເຍວ, ອມ຺ຫາກເມວ ຄາວິອາທິໂຕ ຄຫິຕສປ຺ປິອາທີຫິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໐. ປຣາປວາທໍ, ປຣາປກາຣໍ, ສີຕຸຓ຺ຫາທິເຠທຎ຺ຈ ຄຸຓາປຣາຘໍ ຂມຕິ ສຫຕິ ອຘິວາເສຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສີລາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ສວິເສສໍ ຕປຕິ ສນ຺ຕປຕິ ວິຘມຕີຕິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ນາມ ປຣມໍ ຕໂປ’’ຕິ. ‘‘ອຘິວາສນຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຕ ວິເສເສຕິ. ຕິຕິກ຺ຂນໍ ຂມນໍ ຕິຕິກ຺ຂາ.ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ຂມາຍໍ ຕິຕິກ຺ຂາ-ສທ຺ທໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຂນ຺ຕິຍາ ເອວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສນ຺ຕປຓີຕນິປຸຓສິວເຂມາທິນາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ ປພ຺ພາຊິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອປພ຺ພາຊນໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຕຕິຍປທສ຺ສ ເວວຈນໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ.

‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ເອວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ເຖນ ປຣມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ເສຏ຺ຐວາຈກຕ຺ຕາ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລປໂຣປຣຎ຺ຎູ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໘) ວິຍ. ປຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ. ອິທານິ ປຣ-ສທ຺ທໍ ອຎ຺ຎປຣິຍາຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມລສ຺ສາຕິ ປາປມລສ຺ສ. ອປພ຺ພາຊິຕຕ຺ຕາຕິ ອນີຫຏຕ຺ຕາ ອນິຣາກຕຕ຺ຕາ. ສມິຕຕ຺ຕາຕິ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປາປຘມ຺ມານໍ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປິຈ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂກຖາຍ ຈ ສີລປຘານຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ ຈ ວິເສສໂຕ ໂທໂສ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາທິໂຕ ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ’’ຕິ ອາຫ, ເຕນ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ປຏິຫນນູປາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕິຕິກ຺ຂາຄຫເຓນ ປນ ອິຏ຺ຐສ຺ສ, ຕທຸຠເຍນປິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣຕິໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ຕຓ຺ຫາວານສ຺ສ ວູປສມນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕິຕິກ຺ຂາຄຫເຓນ ອາສຍວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ. ຕຖາ ຂນ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປຣາປຣາຘສຫຕາ, ຕິຕິກ຺ຂາຄຫເຓນ ປເຣສຸ ອນປຣຊ຺ຌນາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ກາຣຓມຸເຂນ ອນ຺ວຍໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ, ປາຓິເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ວິພາຘນຎ຺ຈ ‘‘ປຣູປຆາໂຕ, ປຣວິເຫຐນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ມູລສາປເຕຍ຺ຍາວຫຣຓໍ, ທາຣປຣາມສນໍ, ວິສໍວາທນໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຠທນໍ, ຜຣຸສວຈເນນ ມມ຺ມຆຏ຺ຏນໍ, ນິຣຕ຺ຖກວິປ຺ປລາໂປ, ປຣສນ຺ຕກຄິຊ຺ຌນໍ, ອຸຈ຺ເຉທວິນ຺ທນໍ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນຎ຺ຈອຸປຆາໂຕ, ວິເຫຐນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມປຖສ຺ສ, ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ກຣເຓນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ສມໂຓ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສາຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ທ຺ວາທສາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມສ຺ສ. ກຣຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອກຣຓໍ ‘‘ອນຸປ຺ປາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມ, ເຕສຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣຠູເຕ ເຕຠູມກກຸສລຘມ຺ເມ ສມ຺ໂພເຘຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປາທນໍ, ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ສມຘິຄໂມຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລາໂຠ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໂຊຕນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂສຘນໍ. ຍສ຺ມາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂຍທປີຍຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ປນ ປຣິໂຍທປິຕໍ ໂຫຕິ ປຸນ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ, ອິຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຣິໂຍທປນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ຕທງ຺ຄາທິວເສເນວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສີລສໍວເຣນາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ເຕຠູມກສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫ ອິຕຣປ຺ປຫານານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນາຫີຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ. ສມ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ. ສມ຺ປາທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸຠູຕາຫິ ຜລຠູຕສ຺ສ ສຫຊາຕາຫິປິ, ປເຄວ ປຸຣິມສິທ຺ຘາຫີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກສ຺ສຈີຕິ ຫີນາທີສຸ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸປວາທສ຺ສ, ເຕນ ທວກມ຺ຍຕາຍປິ ອຸປວທນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຸປຆາຕສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາເຍນາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ມນສາປິ ປເຣສໍ ອນຕ຺ຖຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ອຸປຆາຕກຣຓສ຺ສ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ກາເຍນາຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຣູປກາຍສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ໂຈປນກາຍກຣຊກາຍານເມວ. ປ ອຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ ອຕິວິຍ ສີເລສຸ ມຸຂ຺ຍຠູຕໍ. ‘‘ອຕິປໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຕເມວ ປທໍ ອຸປສຄ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ວທຕິ. ເອວໍ ເຠທໂຕ ປທວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ວໂຕ ວທຕິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມສີລ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປາຕິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປາລນໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ອຕິວິຍ ໂມກ຺ຂນໂຕ ອຕິວິຍ ໂມຈນໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປາປາ ອຕິ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ອຕິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣິຕພ຺ພໂຕ. ໂຍ ວາ ນນ຺ຕິ ໂຍ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປາຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອວິໂກເປນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ‘‘ປາຕີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ສາ ປນ ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ປມາຓຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິ. ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວເສນາປິ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ປຣິເຍສນວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕນ຺ຕິ ຊນສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕໍ, ນິຣຊນສມ຺ພາຘໍ ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ທີປິໂຕ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຕາສາມຎ຺ເຎນ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສາປິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວສິຠາວາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນທສ຺ສນວເສນ ຍທຕ຺ຖໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນເສວນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ໂສ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ຍາ ກາຈີຕິ ສກລສ຺ສາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍຄສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວຕາໂຣຈນວຓ຺ຓນາ

໙໑. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ສຸຕ຺ຕປເທເສນ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ອິມິນາ…ເປ… ກຖເນນ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຄຕິ. ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອກໍ ອຫໍ. ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປາໂຐ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອວໍ ເປຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ.

ສຸຠຄວເນຕິ ສຸຠຄຕ຺ຕາ ສຸຠຄໍ, ສຸນ຺ທຣສິຣິກຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣກາມຕ຺ຕາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠຄຎ຺ຫິ ຕໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສຸນ຺ທເຣ ເຈຕ຺ຖ ກາເມ ມນຸສ຺ສາ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ພຫຸຊນກນ຺ຕຕາຍປິ ຕໍ ສຸຠຄໍ. ວນຍຕີຕິ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ‘‘ມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ສຕ຺ເຕ ຍາຈຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠຄຎ຺ຈ ຕໍ ວນຎ຺ຈາຕິ ສຸຠຄວນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸຠຄວເນ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ກິໍ ອິມິນາ ປປຎ຺ເຈນາຕິ ‘‘ເອວໍ ນາມເກ ວເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ສາລຣຸກ຺ໂຂປິ ‘‘ສາໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຍ ໂກຈິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ວນປ຺ປຕິ ເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂປິ. ອິຘ ປນ ປຈ຺ຉິໂມ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວນປ຺ປຕິເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ມູເລ’’ຕິ. ມູລສມຸຄ຺ຆາຕວເສນາຕິ ອນຸສຍສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ.

ນ ວິຫາຍນ຺ຕີຕິ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ. ‘‘ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຕປນ຺ຕີຕິ ອຕປ຺ປາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສຸ ຕສ຺ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພປິ ສຸທ຺ຘາວາສາ ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຕປນ຺ຕີຕິ ອຕປ຺ປາ ນາມ ສິຍຸໍ. ‘‘ນ ວິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນິພ຺ພຈເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸນ຺ທຣທສ຺ສນາຕິ ທສ຺ສນີຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຣູປາ’’ຕິອາທິ. ສຸນ຺ທຣເມເຕສໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂສຠນເມເຕສໍ ຈກ຺ຂຸນາ ທສ຺ສນໍ, ວິຎ຺ຎາເຓນ ທສ຺ສນໍ ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພ ເຫວ…ເປ… ເຊຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐານໍ ອຠາວໂຕ.

ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອປທານວເສນ. ອວິເຫຫິ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ເອເກນ ອວິຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ກຖິຕາ ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ກຖິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ອວິເຫຫີ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເທວຕາ ມໍ ເອຕທໂວຈຸ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອເນການິ ເທວຕາສຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ວິເສສໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສນ຺ຘິທ຺ວຍມ຺ປີຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸປທານຸສນ຺ຘິ, ເທວຕາໂຣຈນປທານຸສນ຺ຘີຕິ ທຸວິຘໍ ອນຸສນ຺ຘິໍ. ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ມຫາປທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໒. ມຫານິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໙໕. ຊນປທິໂນຕິ ຊນປທວນ຺ໂຕ, ຊນປທສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣສາມິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ກຸຣູ ນາມ. ເຕສໍ ນິວາໂສ ຍທິ ເອໂກ ຊນປໂທ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ອີທິສລິງ຺ຄວຈນານິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫິ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕິ, ມລ຺ເລສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນປິ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ‘‘ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ເອເວຕໍ ປຸຖຸວຈນ’’ນ຺ຕິ ‘‘ພຫຸເກ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ສຸຕ຺ວາຕິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊສ຺ສ ອານຸຠາວທສ຺ສນານຸສາເຣນ ປຣມ຺ປຣານຸຄຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ. ອນຸສໍຍາຍນ຺ເຕນາຕິ ອນຸວິຈຣນ຺ເຕນ. ເອເຕສໍ ຐານນ຺ຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍມຸເຂນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນມາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຄມາສີ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊາ. ຕນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຣຊ຺ຊໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ.

ໂທວາຣິກຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຘມ຺ມາຍ ເທວສຠາຍ, ເທວປຸຣສ຺ສ ຈ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອາຣກ຺ຂາຍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ທິພ຺ພຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຕາວນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ນ ຫິ ຈກ຺ກຣຕນໍ ຠູມິຍໍ ປຕຕິ, ຕຖາຐິຕຎ຺ຈ ນຈິຣສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ອປເຣ. ຣາຊາ ເອກໂກວ ອຄມາສິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ. ມນຸສ຺ສຠາໂວຕິ ມນຸສ຺ສຄນ຺ຘສຣີຣນິສ຺ສນ຺ທາທິມນຸສ຺ສຠາໂວ. ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ເທວໂລເກ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິໂນ ອປຣາປຣິຍາຍ ເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກໂຕກາສຕ຺ຕາ ສພ຺ພທາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກຕາ ມາລາມິລາຍນາທິ ທິພ຺ພຠາໂວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ຕທາ ມນຸສ຺ສານໍ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍາຍຸກຕາຍ ສກ຺ກຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ອຸປທ຺ຘຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຍ ອຕິຕ຺ໂຕວ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸຕຸໂນ ກກ຺ຂຬຕາຍ ວາຕາຕເປນ ຜຸຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕ ກາລມກາສິ.

ອວຍເວສຸ ສິທ຺ໂຘ ວິເສໂສ ສມຸທາຍສ຺ສ ວິເສສໂກ ໂຫຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ຣຏ຺ຐໍ ພຫຸວຈເນນ ໂວຫຣິຍຕິ.

ທ-ກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ກມ຺ມາໂສຕິ ກມ຺ມາສປາໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ໂສ ‘‘ກມ຺ມາສປາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ທມິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກີທິສໍ ທມນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂປຣິສາທຠາວໂຕ ປຏິເສຘິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ປນ ເຖຣາຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ’’ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ’’ຕິ, ‘‘ທີຆຠາຓກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ຈູຬກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ. ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ຫິ ກມ຺ມາສປາໂທ ອລີນສຕ຺ຕຸກຸມາຣກາເລ (ຈຣິຍາ. ໒.໗໕) ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ທມິໂຕ. ສຸຕໂສມກາເລ (ຊາ. ໒.໒໑.໓໗໑) ປນ ພາຣາຓສິຣາຊາ ໂປຣິສາທຠາວປຏິເສຘເນນ ຍຕ຺ຖ ທມິໂຕ, ຕໍ ມຫາກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຣໂຊ’’ຕິ ວຈນໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເຍຫິ ອາວສິຕປ຺ປເທໂສ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ, ເຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ອາຄຕມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຣກ຺ຂິຕນິຍາເມເນວ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິຍາ ປຈ຺ຉິມຊນຕາຕິ ໂສ ເທສຘມ຺ມວເສນ ອວິຈ຺ເຉທໂຕ ປວຕ຺ຕມາໂນ ກຸຣຸວຕ຺ຕຘມ຺ໂມຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຸຣຸຘມ຺ມຊາຕເກນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ປຐມໍ ຍຕ຺ຖ ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວສໂນກາສຠູໂຕ ໂກຈິ ວິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເກວລໍ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ນິທານກຖາຍ ປກຕິ ຍຖາ ຕໍ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕິ ເທວທຫໍ ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄໂມຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວສໂນກາສໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ ເອໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ປິຍວຈນໍ ຄຣຸຄາຣວວເສນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄາຣວວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຕິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນວຊ຺ຊເນນ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຕນາປິ ອຄາຣວເມວ ກຕໍ ໂຫຕິ. ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ.

ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍາຕິ ກຸລານຸທ຺ທຍຕາວເສນ ກຸລານໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ຠິກ຺ຂປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ເຕສໍ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສ຺ສ ຊນເນນ. ປຏິສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣາກາຣູປສຎ຺ຫິເຕ ຕໂຍ ວາເຣ, ເຕນສ຺ສ ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ມສິຕຠາວມາຫ.

ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ຄມ຺ຠີຣຠາເວເນວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ເຘຫິປິ ເອວເມວ ກຖິໂຕຕິ ຘມ຺ມນ຺ວເຍ ຐຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ…ເປ… ກຖິໂຕ’’ຕິ. ສາລິນ຺ທນ຺ຕິ ສປຣິຠຓ຺ຑໍ. ‘‘ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາທິສາຍ ເທສນາຍ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວມາຫ. ສຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຠາວໂຕ. ຍຖາ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠູມນ຺ຕຣສມຍນ຺ຕຣານໍ ວິຊານນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ເອວໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣກເວທກຣຫິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ວິຠຊນໍ ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ. ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ເທເສຕພ຺ພສ຺ເສວ ອເນກວິຘຕາຍ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ຈ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ເທສນາຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ, ພຫຸເຠທຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ເທສນາຎາຓໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠາຄໂສ ກຸຣຸມານໍ ອນຸ ອນຸ ປວິສຕິ, ເຕນ ອນຸປວິສ຺ສ ຐິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກໍ, ປຏິເວຘກຎ຺ຈາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ, ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໖໙; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໔) ວຈນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຎາຓຣຫິຕາ ນຕ຺ຖິ, ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເທເສຕພ຺ພວເສນ ປນ ເທສນາ ວິເສສໂຕ ຎາເຓນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ, ຄມ຺ຠີຣຕຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ເທສນາ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕາ ສຸຎ຺ຎຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ສນ຺ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕມານາ ເທສນາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິວິຠາວນໍ, ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາຠາວປ຺ປກາສນຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ອາປຊ຺ຊາຕິ ປຕ຺ວາ ຍຖາ ຎາຓໂກຎ຺ຈນາທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເອວໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ.

ປມາຓາຕິກ຺ກເມຕິ ອປຣິມາຓຕ຺ເຖ ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔) ວິຍ. ອປຣິເມຍ຺ຍຠາວໂຊຕໂນ ຫິ ອຍໍ ຍາວ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອວຠາສຕີຕິ ຎາຍຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຎາຓສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເອສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເອກນ຺ຕຄມ຺ຠີໂຣວ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາວຠາສຕາ ໂຊຕິຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເອກນ຺ຕຄມ຺ຠີຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ປນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາວຠາສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ຈຕຸໂກຏິກໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ນິທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ເອວສ຺ສ ເອກນ຺ຕຄມ຺ຠີຣຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄມ຺ຠີໂຣ, ອຄມ຺ຠີຣາວຠາໂສ ຈາຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ຍຖາທສ຺ສິເຕ ຈຕຸໂກຏິເກ ປຈ຺ຉິມາ ເອກ ໂກຏິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ເຍຫິ ຄມ຺ຠີຣຠາເວຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ‘‘ຄມ຺ຠີໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ໂຕ ‘‘ຠວຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ຠວຄ຺ຄໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ທູຣຠາວໂຕ, ເອວໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ປາກຕິກຎາເຓນ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍຖາ ສິເນຣຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມິຎ຺ຊໍ ປພ຺ພຕຣສໍ ປາກຕິກປຸຣິເສນ ນີຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖາທິເກ ປາກຕິກຎາເຓນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຠຊ຺ຊ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປາກຕິກປຸຣິສສ຺ສ ພາຫຸທ຺ວເຍນ ປຘາຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ເວປຸລ຺ລຏ຺ເຐນ ມຫາສມຸທ຺ທສທິສໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປາກຕິກຎາເຓນ ເທສນາວເສນ ປຘາຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍຖາ ມຫາປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປາກຕິກປຸຣິສສ຺ສ ປຖໂວຊໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປາກຕິກຎາເຓນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘຄມ຺ຠີຣຕາວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ອຸປມາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປາກຕິກຎາຓວເສນ ຈາຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ສາວການໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປເທສເມວ ຎາຓໍ, ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ນິປ຺ປເທສໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອຸສ຺ສາເທນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປສາເທນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ຠຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸສ຺ສາທນາວຓ຺ຓນາ

ເຕນາຕິ ມຫາປຎ຺ຎາຠາເວນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຖຣສ຺ສ ສຕິປິ ອຸຕ຺ຕານຠາເວ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສອຎ຺ເຎສໍ ຄມ຺ຠີຣຠາເວ. ສຸໂຠຊນຣສປຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ສຸນ຺ທເຣນ ໂຠຊນຣເສນ ໂປສິຕສ຺ສ. ກຕໂຍຄສ຺ສາຕິ ນິພທ຺ຘປໂຍເຄນ ກຕປຣິຈຍສ຺ສ. ມລ຺ລປາສາຓນ຺ຕິ ມລ຺ເລຫິ ມຫພ຺ພເລເຫວ ອຸກ຺ຂິປິຕພ຺ພປາສາຓໍ. ກຸຫິໍ ອິມສ຺ສ ຠາຣິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ອິມສ຺ສ ປາສາຓສ຺ສ ຄຣຸຕຣປ຺ປເທໂສຕິ ຕສ຺ສ ສລ຺ລຫຸກຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ຕິມິຣປິງ຺ຄເລເນວ ທີເປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຫາວິປ຺ຜາຣຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ປກ຺ກຸຖຕີຕິ ປກ຺ກຸຖນ຺ຕໍ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ປຣິໂຕ ວິວຕ຺ຕຕິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ປິຏ຺ຐິຍໍ ສກລິນປທກາປິຏ຺ຐໍ. ກາຍູປປນ຺ນສ຺ສາຕິ ມຫຕາ ກາເຍນ ອຸເປຕສ຺ສ, ມຫາກາຍສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປິຎ຺ຉວຏ຺ຏີຕິ ປິຎ຺ຉກລາໂປ. ສຸປຓ຺ຓວາຕນ຺ຕິ ນາຄຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ປກ຺ຂປປ຺ໂຜຏນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາຕໍ.

ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ກປ຺ປໂຕ. ສຕສຫສ຺ສິເມຕິ ສຕສຫສ຺ສເມ. ຫໍສາວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ ຊາຕນຄຣໍ. ຘຸຣປຕ຺ຕານີຕິ ພາຫິຣປຕ຺ຕານິ, ຍານິ ທີຆຕມານິ.

ກນິຏ຺ຐຠາຕາຕິ ເວມາຕິກຠາຕາ ກນິຏ຺ໂຐ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສໂຫທຣາ ຠາຕໂຣ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ເຊຏ຺ຐາ ຕາວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກນິຏ຺ຐານໍ ປນ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ໂຠຄນ຺ຕິ ວິຠວໍ. ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ໂຈຣຊນິຕສງ຺ໂຂຠວູປສເມນ ອຸປສນ຺ໂຕ ຊນປໂທ.

ທ຺ເວ ສາຏເກ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ສາຏກທ຺ວຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍປຣິຫາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ອຕ຺ຕໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ.

ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕປກ຺ຂິຕ຺ຕອຸຓ຺ຫໂຠຊນຕ຺ຕາ ອປຣາປຣໍ ຫຕ຺ເຖ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ. ເອຕານິ ປາກຏຏ຺ຐານານີຕິ ເອຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປາກຏານິ ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐານານິ.

ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ.

ຕິຕ຺ຖວາສາທິວຓ຺ຓນາ

ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ປາຬິຍາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ສວນໍ ອຕ຺ຖສວນໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ. ຘາຣຓໍ ປາຬິຍາປິ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສປິ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອິຘ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສຕາປນ຺ນານຎ຺ຈ…ເປ... ອຸປຏ຺ຐາຕິຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສເນນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ຈູຬນິ. ໔, ໗, ໘) ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສຫ ປຈ຺ຈເຍນ ນາມຣູປສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອວໂພໂຘ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄມ຺ຠີຣຕາວຓ຺ຓນາ

‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍໂຕ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ‘‘ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ,’’ ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ‘‘ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາຣານໍ ຎາຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເຍນາກາເຣນ ຍທວຕ຺ຖາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຍນ ຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ, ຍາຍ ຈ ອວຕ຺ຖາຍ ອວຕ຺ຖິຕາ ອວິຊ຺ຊາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທຸຠຍສ຺ສປິ ທຸຣວໂພຘນີຍໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາຣານໍ ຎາຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ.

ກຕ຺ຖຈິ ອນຸໂລມໂຕ ເທສີຍຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ປຏິໂລມໂຕຕິ ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປາທສງ຺ຂາໂຕ ອນຸໂລໂມ, ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ຈ ປຏິໂລໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາທິໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕຄມນໍ ອນຸໂລໂມ, ອນ຺ຕໂຕ ຈ ອາທິຄມນໍ ປຏິໂລໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມເທສນາຍ, ອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ ຈ ຕິສນ຺ຘິ ຈຕຸສງ຺ເຂໂປ. ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂເວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ກິໍ ນິທານາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ຈ ເວມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມເທສນາຍ, ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິກາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໕) ອນຸໂລມເທສນາຍ ຈ ທ຺ວິສນ຺ຘິ ຕິສງ຺ເຂໂປ. ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗) ເອກສນ຺ຘິ ທ຺ວິສງ຺ເຂໂປ. ເອກງ຺ໂຄ ຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕ. ລພ຺ຠເຕວ ຫິ ໂສ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍເຍວ ສາຘຸກໍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ…ເປ… ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’ຕິ. ສຸຂເວທນິຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂເວທນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສນາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາ’’ຕິ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຎາຓໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕິ.

‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ປນາ’’ຕິອາທີສຸ ຊານນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓຏ຺ໂຐ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ທສ຺ສນຠູຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ເຍເນສາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຍາຖາວສຣສໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ສຈ຺ຈາສມ຺ປຏິເວຘຏ຺ໂຐ. ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ສໍວິຘານໍ, ປກປ຺ປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍູຫນໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈານຸຣູປຕາຍ ຣາສີກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣກເທໂສ ສຣາໂຄ. ອຎ຺ໂຎ ວິຣາໂຄ. ຣາຄສ຺ສ ວາ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຣາຄປ຺ປວຑ຺ຒໂກ, ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈໂຍ ຈ ສພ຺ໂພປິ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ສຣາໂຄ. ອິຕໂຣ ຕພ຺ພິທູຣຠາວໂຕ ວິຣາໂຄ. ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໑) ອຕ຺ຕປຣາມາສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສສໂຕ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ ຄມ຺ຠີໂຣ. ອຕ຺ຕາ ວິຊານາຕິ ສໍສຣຕີຕິ ສພ຺ຍາປາຣຕາສງ຺ກນ຺ຕິອຠິນິເວສພລວຕາຍ ອພ຺ຍາປາຣອສງ຺ກນ຺ຕິປຏິສນ຺ຘິປາຕຸຠາວຏ຺ຐາ ຈ ຄມ຺ຠີຣາ. ນາມຣູປສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອກໂຕວ ອຸປ຺ປາໂທ ເອກຸປ຺ປາໂທ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຍຖາຣຫໍ ເອກຸປ຺ປາໂທ. ນາມສ຺ສ ຣູເປນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ນາເມນ ອສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ ນາມສ຺ສ ນາເມນ, ຣູປສ຺ສ ຈ ຣູເປນ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈນ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ (ນາມສ຺ສ ນາເມນ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໔໒) ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣເຘຫິ ອວິນິພ຺ໂຠເຄ ອຘິປ຺ເປເຕ ໂສ ຣູປສ຺ສ ຈ ເອກກລາປປວຕ຺ຕິໂນ ຣູເປນ ລພ຺ຠຕີຕິ. ອຖ ວາ ເອກຈຕຸໂວກາຣຠເວສຸ ນາມຣູປານໍ ອສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ສຫວຕ຺ຕນໂຕ ອວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນາມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໍ ນມນຏ຺ໂຐ. ຣູປສ຺ສ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນຏ຺ໂຐ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຘິປຕິຍຏ຺ໂຐ. ‘‘ໂລໂກເປໂສ, ທ຺ວາຣາເປສາ, ເຂຕ຺ຕໍ ເປຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໂລກາທິອຕ຺ໂຖ ຈກ຺ຂາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມນາຍຕນສ຺ສ ປນ ລຸຊ຺ຊນໂຕ, ມໂນສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ທ຺ວາຣເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາປາຖຄຕານໍ ຣູປາທີນໍ ປກາສນໂຍຄ຺ຍຕາລກ຺ຂຓໍ ໂອຠາສນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສຍິຠາໂວ, ມນາຍຕນສ຺ສ ວິຊານນໍ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນຏ຺ໂຐ ວິເສສໂຕ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ອິຕເຣ ຉນ຺ນມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຜຸສນຎ຺ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຠາໂວ. ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ຣໂສ, ອິຕເຣ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣາ. ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຏ຺ໂຐ ຣສວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເວທຍິຕຏ຺ໂຐ ລກ຺ຂຓວເສນ. ສຸຂທຸກ຺ຂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ສຠາວວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ເວທຍຕີ’’ຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ໂຐ ເວທນາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນິຊ຺ຊີວາຍ ວາ ເວທນາຍ ເວທຍິຕໍ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕໍ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິຊ຺ຊີວເວທຍິຕຏ຺ໂຐ.

ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາຍ ອຠິນນ຺ທິຕຏ຺ໂຐ. ພລວຕຣຕຓ຺ຫາຍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນໍ ອຊ຺ໂຌສານຏ຺ໂຐ. ອິຕເຣ ປນ ເຊຏ຺ຐຠາວໂອສາຣຓສມຸທ຺ທທຸຣຕິກ຺ກມອປາຣິປູຣິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາທານຄ຺ຄຫຓາຠິນິເວສຏ຺ຐາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຸປາທານານໍ ສມານາ, ປຣາມາສຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນເມວ, ຕຖາ ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ໂຐ. ‘‘ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໙໒) ຫິ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐີນໍ ທຸຣຕິກ຺ກມຕາ. ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຕາ ວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ໂຐ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາເສສຸຂິປນນ຺ຕິ ສມາເສ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ອໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕນ ອາຍູຫນາຠິສງ຺ຂຣຓປທານໍ ສມາໂສ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ຊາຍນໍ ຊາຕິອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ປນ ສນ຺ນິປາຕໂຕ ຊາຍນໍ ສຎ຺ຊາຕິອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຍ ຊາຍນໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຊາຕິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ປາຕຸຠວນໍ ປາຕຸຠາວຏ຺ໂຐ.

ຊຣາມຣຓງ຺ຄໍ ມຣຓປ຺ປຘານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຣຓຏ຺ຐາ ເອວ ຂຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ອຸປ຺ປນ຺ນອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຫິ ນວນວານໍ ຂເຍນ ກເມນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິປຣິປກ຺ກປວຕ຺ຕິຍໍ ໂລເກ ຊຣາໂວຫາໂຣຕິ. ຂຍຏ຺ໂຐ ວາ ຊຣາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນວຠາວາປຄໂມ ຫິ ‘‘ຂໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ສນ຺ຕຕິວເສນ ວາ ຊຣາຍ ຂຍວຍຠາວາ, ສມ຺ມຸຕິຂຓິກວເສນ ມຣຓສ຺ສ ເຠທວິປຣິຓາມຏ຺ຐາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາໂວ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທານກຖາຍໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ປຏິເວໂຘ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ໂສ ຫິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາໂວ ມຄ຺ຄຎາເຓເນວ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ສາ ສພ຺ພາປີຕິ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອເນກປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕາ ເຖຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານກາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສມ຺ປີຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕາວ ເອສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ອຸຕ຺ຕານໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເອວໍ ອຸຕ຺ຕານໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ມາ ເອວໍ ອວຈ ມຍາວ ທິນ຺ນນເຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິມ຺ຫິ ຐຕ຺ວາ.

ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ

ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສມຕ຺ຖຕາວເສນ ຖູລໍ. ກາມໍ ກາມຣາຄປຏິຆາເຍວ ອຕ຺ຖໂຕ ກາມຣາຄປຏິຆສໍໂຍຊນານິ, ກາມຣາຄປຏິຆານຸສຍາ ຈ, ຕຖາປິ ອຎ຺ໂຎເຍວ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ພນ຺ຘນຠາວໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ຖາມຄມນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ອິຕິ ກິຈ຺ຈວິເສສວິສິຏ຺ຐເຠເທ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິເລເສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸສຠາວໍ ອຸປຄເຕ. ຕພ຺ຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ສຫຄຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໙໑, ໑໓໓, ໔໖໐; ໓.໓໗໔; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໔; ວິຠ. ໒໐໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໔; ໒.໓໐) ວິຍ.

ຍຖາ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມນວເສນ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘວເສນ, ເອວໍ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິອຘິຄມນວເສນປິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຖາວາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣເນວ ກິຎ຺ຈິປິ ປກາຣໍ ອເສເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວີຣິຍສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິມມຸທຸຕາວເສນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣເຓ ກາລເຠທາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ, ອຏ຺ຐ, ໂສຬສ ວາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິ ອາຫ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາວໂກ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕຕິ ສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເສກ຺ຂຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖາປິ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕ. ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາຍ ‘‘ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິສເມຕີ’’ຕິອາທິກາຍ ປຈ຺ຈນີກໍ ໂຫຕິ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ ຫິ ວເສນ ພຸທ຺ຘານໍ ສີຫນາໂທ, ນ ອຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ.

‘‘ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິເສສໂຕ ຎາຓສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາປູຣຓໍ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ.

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ ຍາວເທວ ຎາຓສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມສມຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ …ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິທານິ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘສ຺ເສວ ວາ ມຫານຸຠາວຕາທສ຺ສນມຸເຂນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ເສວ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນວຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ. ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປວຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອາຍູຫນໍ, ສໍໂຍໂຄ, ປລິໂພໂຘ, ສມຸທໂຍ, ເຫຕຸ, ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ກຖໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ? ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ຈ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈ ອາຍູຫນຏ຺ຐິຕິ ຈ ສຎ຺ໂຎຄຏ຺ຐິຕິ ຈ ປລິໂພຘຏ຺ຐິຕິ ຈ ສມຸທຍຏ຺ຐິຕິ ຈ ເຫຕຸຏ຺ຐິຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ ຈ ອິເມຫິ ນວຫາກາເຣຫິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕).

ຕຕ຺ຖ ນວຫາກາເຣຫີຕິ ນວຫິ ປຈ຺ຈຍຠາວູປຄມນາກາເຣຫິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາໂວ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນີຍນ຺ຕິ ຈ. ຍຖາ ຈ ຠວາທີສຸ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອາຍູຫນ຺ຕິ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆເຏນ຺ຕິ, ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ປລິພຸນ຺ຘນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ອຸທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຫິໂນຕິ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ສງ຺ຂາຣາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວູປຄມນວິເສສາ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິອາທີສຸປິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ຐິຕິ, ກາຣຓໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ຐິຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘ ໂລກນາເຖນ ຕທາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຠາວທສ຺ສນໍ. ໂສ ຈ ອາຣມ຺ໂຠ ຎາຍາຣຸຬ຺ໂຫ ‘‘ຍຖາ ຈ ປຸຣິເມຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ໂພຘິມູເລ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕເຖວ ຈ ປວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເອຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ເຫຕຸປຠວານໍ ເຫຕຸ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ, ຊາຕິອາທີນໍ ຊຣາມຣຓາທິປຈ຺ຈຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ປຐມາຠິນິເວສມຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອປຣາປຣໍ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິເຕນ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌເນນ, ຕທຸຠຍາຠາວໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສນ ອນນຸພຸຊ຺ຌນາ’’ຕິ ອາຫ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ປຊຫນວເສນ ວຕ຺ຕມານາ ວິປສ຺ສນາ ຘມ຺ເມ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ຕທຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ຈ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຈ ປຣິຎ຺ຎາປຫານາຠິສມຍວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຄໂຫ ຈາຕິ ຕທຸຠຍປຏິເວຘາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີຣຓ…ເປ… ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນາ’’ຕິ ອາຫ. ຕນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຕ຺ຖວີນນຕ຺ຖໍ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ທຓ຺ຑເກ ອາສຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປສາຣິຕສຸຕ຺ຕປຏ຺ຏີ ຕນີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ສຸຕ຺ຕສນ຺ຕານາກຸລຕາຍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ອາກຸລເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕນ຺ຕໍ ວິຍ ອາກຸລກຊາຕາ’’ຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາເນຕຸນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນ ປຣໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ອາເນຕຸໍ, ອວິສມໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕເມວ ວາ ອາກຸລໍ ຕນ຺ຕາກຸລໍ, ຕນ຺ຕາກຸລໍ ວິຍ ຊາຕາ ຠູຕາຕິ ຕນ຺ຕາກຸລຊາຕາ. ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຕເນນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຂລິຕາ ອາກຸລາ ພ຺ຍາກຸລາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຕເນນ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຄາຫວເສນ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ອຸຊຸກໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ຕໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕຕິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ, ປໂຣປເທເສນ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຸຬກຊາຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຊາຕຄຸຬກມ຺ປິ ຄຓ຺ຐີຕິ ສຸຕ຺ຕຄຓ຺ຐິ. ຕໂຕ ເອວ ຄຓ຺ຐິພທ຺ຘໍ ພທ຺ຘຄຓ຺ຐິກໍ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາທິສຠາເວສຸ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈເຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ສນໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ຖວເສນ ຄຓ຺ຐິກຊາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ…ເປ… ຄຓ຺ຐິພທ຺ຘາ’’ຕິ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິອາທິທິຏ຺ຐິໂຍ ນິສ຺ສິຕາ ອລ຺ລີນາ.

ວິນນໂຕ ‘‘ກຸລາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ຄຓ຺ຐິກໍ ນາມ ອາກຸລຠາເວນ ອຄ຺ຄໂຕ ວາ ມູລໂຕ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເຍວ ຂລິຕຕນ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລາຄຓ຺ຐິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເປສກາຣກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສກຸຓິກາຕິ ກຸລາວກສກຸຓິກາ. ສາ ຫິ ຣຸກ຺ຂສາຂາສຸ ໂອລມ຺ພນກຸລາວກາ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສາ ກຸລາວກໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຕິຓຫີຣາທິເກ ອາເນຕ຺ວາ ຕຖາ ວິນນ຺ຘຕິ, ຍຖາ ເຕສໍ ເປສກາຣກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ວິເວເຈຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕທຸຠຍມ຺ປີຕິ ‘‘ກຸລາຄຓ຺ຐິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕໍ, ກຸລາວກຎ຺ຈ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ເອວເມວ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ກາມໍ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓານິ ຍຖາຊາຕານິປິ ທີຆຠາເວນ ປຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາກຸລພ຺ຍາກຸລານິ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ນ ຕຖາ ທຸພ຺ພິເວຈິຍານິ, ຍຖາ ຣຊ຺ຊຸຠູຕານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຕານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອປາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິຕາ, ສຸເຂນ, ສຸຂເຫຕຸນາ ວາ ວິຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິຠາວໂຕຕິ ອາປາຍິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕຕິ ອພ຺ຠຸທຍໂຕ. ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາຕິ ວິຣູປໍ ນິປຕິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ສຸຂສມຸສ຺ສໂຍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ອິຕໂຣຕິ ສໍສາໂຣ. ນນຸ ‘‘ອປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ສໍສາໂຣ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ນິຣຍາທີນໍ ປນ ອຘິມຕ຺ຕທຸກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອປາຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ. ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິ. ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາຕິ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕມານາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ‘‘ອປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອປາຍທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຎ຺ຈ. ‘‘ມຫາສມຸທ຺ເທ ວາຕຸກ຺ຂິຕ຺ຕນາວາ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິພ຺ຠມຏ຺ຐານສ຺ສ ມຫນ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຣິພ຺ຠມນສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອຸປມາຍ. ຍນ຺ເຕສຸ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອວສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ປໂມກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຓ຺ຓນາ

ອິມິນາ ຕາວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ-ສທ຺ໂທ ກມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກຊາຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິ ປຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິມສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອິມສ຺ມາ ນາມ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ…ເປ… ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ? ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຸປຣິ ຊາຕິສທ຺ທປຈ຺ຈຍສທ຺ທສມານາຘິກຣເຓນ ກິໍ-ສທ຺ເທນ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຕາທສ຺ສນໂຕ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍສທ຺ທສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊຣາມຣຓສມ຺ຠວປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ ວິຎ຺ຎາຕຠາວໂຕ, ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ, ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ. ປຈ຺ຈຍສທ຺ທສມານາຘິກຣຓຕາຍຎ຺ຈ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ອິມສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສາ ປນ ສມານາຘິກຣຓຕາ ຍທິປິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສປິ ລພ຺ຠຕິ, ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວຈນິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາມິວຈນສມາສປກ຺ເຂ ປນ ນຕ຺ເຖວ ສມານາຘິກຣຓຕາສມ຺ຠໂວຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ໂທ ສາມິວຈນສມາໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຈນິຈ຺ຉາຕິ ກຕ຺ວາ, ອິຘ ປນ ເກວລໍ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິເສສນຕາ, ອິຘ ຈ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍຕ຺ຖຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖ, ອິຘ ຈ ສມາສກປ຺ປນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ? ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກມ຺ມຘາຣຍສມາເສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອິມສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອນຸຣູໂປ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອິທໍ-ສທ຺ເທນ ຄຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕຕິ ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕເນຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕໂຕ ປຣິຈ຺ຈຊນກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມິວຈນສມາໂສ ເອວ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ຍສ຺ມາ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາມຸເຂນາຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຈ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ເຫຕຸປ຺ປຠວານໍ ເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອວມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ.

ປຓ຺ຑິເຕນາຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາທິປຎ຺ຫາວິເສສຊານນສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ຕເມວ ຫິສ຺ສ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາທິສສ຺ສ ຊີວສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ສຣີຣໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ກຖໍ ຕສ຺ສ ວຎ຺ຌາຕນຍສ຺ສ ວິຍ ທີຆຣສ຺ສຕາ ສຣີຣໂຕ ອຎ຺ຎຕາ ວາ ອນຎ຺ຎຕາ ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ຐປນີຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາເມສ ປຸຈ຺ຉໂຕ ອນາທໂຣ ວິເຫສາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອພ຺ຍາກຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ປກາຣນ຺ຕຣມາຫ. ເອວໍ ອພ຺ຍາກຣຓກາຣຓໍ ຎາຕຸກາມສ຺ສ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ກຖິເຕ ຈ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປມາໂທປິ ເອວໍ ສິຍາ, ກຖນວິຘິ ປນ ‘‘ຍາທິສສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ເອວໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ຐປນີຍປຎ຺ເຫ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາວາທິໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວ. ‘‘ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ‘‘ກິໍ ສພ຺ພໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉສິ, ອຸທາຫຸ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ‘‘ກິໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຖິ ນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊ຺ຊ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ. ປຸພ຺ເພ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ໂຈທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ ກຣີຍຕີຕິ ‘‘ປຸນ ກິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສູ’’ຕິ ອຕິເທສວເສນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ອປວາໂທ ອາຣທ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຉນ຺ນໍ ວິປາກສມ຺ຜສ຺ສານໍເຍວ ຄຫຓໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ວິປາກວິຘີຕິ ກຕ຺ວາ ອເນເກສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ, (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑) ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໒໒໕) ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຕສໍເຍວ ຄຫຓສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕເນຕ຺ຖ ‘‘ຄຫິຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານໍເຍວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາເປກ຺ໂຂ ເຕນ ວິນາ ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຬາຍຕນປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນາຕິ ໂຍຊນາ. ອວຍເວນ ວາ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓເມຕໍ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຫິຕມ຺ປີຕິ ຉພ຺ພິຘໍ ວິປາກຜສ຺ສມ຺ປິ. ອຄ຺ຄຫິຕມ຺ປີຕິ ອວິປາກຜສ຺ສມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລກິຣິຍາຜສ຺ສມ຺ປິ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມຕິ ໂຍຊນາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນວ ອຸປາທິນ຺ໂນ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈໂຍປິ ອຸປາທິນ຺ໂນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນສ຺ເສວ ສຬາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຬາຍຕນໂຕ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸກາໂມ’’ຕິ. ນ ຫິ ຜສ຺ສສ຺ສ ຈກ຺ຂາທິສຬາຍຕນເມວ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໔, ໔໕; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ວຈນໂຕ ຣູປາຍຕນາທິຣູປຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິນາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ຈກ຺ຂາທິສຬາຍຕນໂຕ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊນາທິ ວິຍ ສາຘາຣຓໍ ອຫຸຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາຘາຣຓຕາຍ ອຎ຺ຎໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍໍ ປິ-ສທ຺ເທນ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍໍ ປິທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຠຄວາ, ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍປິ ອິມເມວ ປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ‘‘ປຈ຺ຈຍວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ມຫານິທານເທສນາສງ຺ຄຫຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ. ນິທານໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ນິທານຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ ເອກໍສິໂກ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ກຖິໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ນິຊ຺ຊເຏຕິ ນິຊ຺ຊາລເກ. ນິຄ຺ຄຸມ຺ເພຕິ ນິກ຺ເຂເປ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ອາກຸລາຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາກຸລໍ ອພ຺ຍາກຸລໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍນິທານເມຕ຺ຖ ກຖິຕນ຺ຕິ ມຫານິທານໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໙໘. ເຕສໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຊາຕິອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ. ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອນູນາຘິເກເຫວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ຕໂຖ ຕຈ຺ໂຉ, ຕປ຺ປກາໂຣ ວາ ສາມຄ຺ຄິອຸປຄເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຕໂຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຘມ຺ມານໍ ອສມ຺ຠວາຠາວໂຕ. ອວິຕໂຖ ອວິສໍວາທນໂກ ວິສໍວາທນາກາຣວິຣຫິໂຕ ອຎ຺ຎຘມ຺ມປຈ຺ຈເຍຫິ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ອນຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຎ຺ຎຖາຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຖໍ ອວິຕຖໍ ອນຎ຺ຎຖໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເທວຕ຺ຕາທິນາ ສພ຺ພຠາເວນ ສພ຺ພາ ຊາຕິ. ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພາ, ນິປາຕທ຺ວຍເມຕໍ, ນິປາຕຎ຺ຈ ອພ຺ຍຍໍ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈເນສຸ ເອກາກາຣເມວ ໂຫຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖວຈເນ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊາຕິສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ອິຕ຺ຖິອຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ຊາຕິວາເຣ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ເທວາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄນ຺ຘພ຺ພຍກ຺ຂາທິເກ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໘) ອາຄເຕ, ຕທນ຺ຕຣເຠເທ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕອຕ຺ຖວິຠຊນຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ກສ຺ສຈິ ກິມ຺ຫິຈີ’’ຕິ ອນິຍມໂຕ ອຸທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິທ຺ທິສນຕ຺ເຖ ໂຊເຕຕພ຺ເພ ນິປາໂຕ, ຕທຕ຺ຖໂຊຕນໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ. ເຕຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສມ຺ປທານຠູຕໍ ເຖຣໍ ວທຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ວາ ເຕ ກຕເມຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຫິ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ, ‘‘ກິມ຺ຫິຈີ’’ຕິ ຈ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ເຕ ກຕເມຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ເຫສາ. ເທວຠາວາຍາຕິ ເທວຠາວຕ຺ຖໍ. ຂນ຺ຘຊາຕີຕິ ຂນ຺ຘປາຕຸຠາໂວ, ຍຖາ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ພານໍ ຄນ຺ຘພ຺ພຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ຊາຕິນິທ຺ເທສປເທສຸ, ຠວາທິປເທສຸ ຈ. ເຍນ ຫິ ນເຍນ ສເຈ ຫິ ຊາຕີຕິ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາ, ຊາຕິນິທ຺ເທສປເທໂສວ ‘‘ຠໂວ’’ຕິອາທິນາ ຠວາທິປເທສຸປິ ໂສ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ເທວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸຓາທີຫິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ ວິຫຣນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘໍ ອພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ຘຕຣຏ຺ຐສ຺ສ ມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ. ຍຊນ຺ຕິ ເວສ຺ສວຓສກ຺ກາທິເກ ປູເຊນ຺ຕີຕິ ຍກ຺ຂາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ປຓິຘິກມ຺ມາທິນາ ຍຊິຕພ຺ພາ ປູເຊຕພ຺ພາຕິ ຍກ຺ຂາ, ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູຕາຕິ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ, ວິຣູຬ຺ຫກສ຺ສ ມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເຍ ເກຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາ ຠມຣຕຸປ຺ປຬາທໂຍ. ຈມ຺ມປກ຺ຂາ ຊຕຸສິງ຺ຄາລາທໂຍ. ໂລມປກ຺ຂາ ຫໍສໂມຣາທໂຍ. ສຣີສປາ ອຫິວິຈ຺ຉິກສຕປທິອາທໂຍ.

‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ເຍວາປນກນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ອວຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ອເຍວາປນກນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ວຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທເນວ ຈ ອາເມຑິຕຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ເທວຄນ຺ຘພ຺ພາທີນ’’ນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຕາຍາຕິ ຕໍຠາວາຍ, ຍຖາຣູເປສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ‘‘ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູປຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເທວຄນ຺ຘພ຺ພາທິຠາວາຍາ’’ຕິ. ‘‘ນິໂຣໂຘ, ວິຄໂມ’’ຕິ ຈ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາລາຠສ຺ສ ຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ສພ຺ພໂສ ຊາຕິຍາ ອສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຊາຕິນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຜລຕ຺ຖາຍ ຫິໂນຕີຕິ ຍຖາ ຜລໍ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖ ນນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ເມ ຜລໍ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອປ຺ເປຕິ ວິຍ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ ວິຍ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອວິເສສໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ວິເສສມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈາຍໍ ຊາຕິ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ, ສງ຺ຂຕຠາວາ ຈ ນ ໂຫຕິ ວິກາຣຠາວໂຕ, ຕຖາ ຊຣາມຣຓໍ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ສາ ເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕພ຺ຠາເວ ຠາໂວ, ຕທຠາເວ ຈ ອຠາໂວ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຕາ.

໙໙. ໂອກາສປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ. ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ກາມຠໂວ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ກມ຺ມຠເວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາມຠວາທິໂຊຕນາ ວິເສສໂຕ ຕສ຺ສ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວປິ ຊາຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ນ ຕຖາ ປຘານຠູໂຕ, ກມ຺ມຠໂວ ປນ ປຘານຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ຊນກຠາວໂຕຕິ. ‘‘ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ກາມຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ກາມຠໂວ. ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປຠເວສຸປິ. ໂອກາສປຣິຄ຺ຄໂຫວ ກໂຕ‘‘ກິມ຺ຫິຈີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ.

໑໐໐. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຠວານນ຺ຕິ ກາມກມ຺ມຠວາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຠວານໍ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວານນ຺ຕິ ກາມຸປປຕ຺ຕິຠວາທີນໍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວານໍ. ຕຖາ ເສສານິປີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນິ ເສສຸປາທານານິປິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຠວານໍ, ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ທ຺ວາທສ ກມ຺ມຠວາ ທ຺ວາທສ ອຸປປຕ຺ຕິຠວາຕິ ຈຕຸວີສຕິຠວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວມຸເຂເນວ ອຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ອຸປາທານໍ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ອຸຊຸກເມວ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນຕ຺ຖ ທ຺ວາທສ ກມ຺ມຠວາ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມຠວານໍ. ສຫຊາຕໂກຏິຍາຕິ ອກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ສຫຊາຕໍ ອຸປາທານໍ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ, ອິຕຣໍ ອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍາທິວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ປຈ຺ຈໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ເອກສງ຺ຄຫຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫຊາຕໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສຍານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓວເສນ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໐໑. ອຸປາທານສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຸປາທານສ຺ສ ຕຓ຺ຫາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ປຈ຺ຈໂຍ, ເສສຸປາທານານໍ ສຫຊາຕໂກຏິຍາປິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ຈ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ວິປາກວິຘີຕິ ກຕ຺ວາ.

໑໐໒. ຍທິທໍ ເວທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປາກເວທນາຕິ ຕເມວ ຕາວ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ອິຕຣໂກຏິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎາຕິ ກຸສລາກຸສລກິຣິຍເວທນາ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ສຫຊາຕໂກຏິຍາປິ.

໑໐໓. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣາທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘໍ ຕຓ຺ຫໍ. ‘‘ເອສ ປຈ຺ຈໂຍ ຕຓ຺ຫາຍ, ຍທິທໍ ເວທນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນາມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ປນ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ສມຸທາຈາຣຕຓ຺ຫາທສ຺ສນມຸເຂເນວ ຕຓ຺ຫາມູລກຘມ຺ເມ ເທເສນ຺ໂຕ ອາຈິຓ຺ຓເທສນາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ, ຕຎ຺ຈ ເທສນໍ ປສ຺ສໂຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປສຍ຺ຫ ພລກ຺ກາເຣນ ເທເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ເວ ຕຓ຺ຫາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕຓ຺ຫາ ເອວ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ. ເອສນຕຓ຺ຫາຕິ ໂຠຄານໍ ປຣິເຍສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາ. ເອສິຕຕຓ຺ຫາຕິ ປຣິຍິຏ຺ເຐສຸ ໂຠເຄສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຕຓ຺ຫາ. ສມຸທາຈາຣຕຓ຺ຫາຍາຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ. ທຸວິຘາເປສາ ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຓ຺ຫາ ນາມ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຈ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘານໍ ໂຠຄານໍ ປຏິລາຠາຍ ປຣິເຍສນາ, ລທ຺ເຘສຸ ຈ ເຕສຸປາຕພ຺ຍຕາປຕ຺ຕິອາທິ ໂຫຕີຕິ.

ປຣິຕສ຺ສນວເສນ ປຣິເຍສຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຣິເຍສນາ. ອາສຍໂຕ, ປໂຍຄໂຕ ຈ ປຣິເຍສນາ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠຕິ ສວຕ຺ຖຸການໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານໍ ຄເວສນວເສນ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ອປຣິຍິຏ຺ຐໍເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສນາຍ ລທ຺ຘເມວ ນາມ ຕຖາຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ເພກຕຕ຺ຕາ ເອວ ລພ຺ຠນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫິ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ສຸຂໍ ວິເສສໂຕ ນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ສຸຂວິນິຈ຺ຉໂຍ, ສຸຂໍ ສຠາວໂຕ, ສມຸທຍໂຕ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມນໂຕ, ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ, ຕໍ ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ. ຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ‘‘ສຸຠສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠູຕາກາຣໍ ວິວິຘໍ ນິນ຺ນຠາເວນ ນິຈ຺ຉິໂນຕິ ອາໂຣເປຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຍາປິ ເອວເມວ ວິນິຈ຺ຉຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ວິຕກ຺ໂກເຍວ ອາຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕຕິ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໘) ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຉນ຺ໂທ ໂຂ, ເທວານໍ ອິນ຺ທ, ວິຕກ຺ກນິທາໂນ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຫານິທານສຸຕ຺ເຕ. ‘‘ວິຕກ຺ເກເນວ ວິນິຈ຺ຉິນາຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ວິນິຈ຺ຉີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓສາຘນມາຫ. ‘‘ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິນິຈ຺ຉຍນາກາຣທສ຺ສນໍ.

ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ເອວໍ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ສ຺ວາຍໍ ອນາເສວນຕາຍ ມນ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພລຣາຄສ຺ສາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນິວິສນໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສນ຺ນິສ຺ສໂຍວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ເຕສໍ ຄາຫານໍ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄ຺ຄາຫວຕ຺ຖຸໂນ ອຎ຺ຎາສາຘາຣຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຕ຺ຕນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຍສ຺ສ ວເສນ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວສ຺ສ ອສຫມາໂນ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອສຫນຕາ. ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ສທ຺ທລກ຺ຂເຓ ປນ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ມຈ຺ຉຣິຍໂຍຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຈ຺ຉໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ເຉໂຣ ຘມ຺ໂມ. ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອາທເຣນ ຣກ຺ຂຓໍ ອາຣກ຺ໂຂຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣ…ເປ… ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣຓໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ, ອຘິກໍ ກຣຓນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ, ວິເສສກາຣຓໍ. ວິເສສກາຣຓຎ຺ຈ ໂຠຄານໍ ອາຣກ຺ຂທຓ຺ຑາທານາທິອນຕ຺ຖສມ຺ຠວສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣນິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມາຣຓາທິນາ ປເຣສໍ ວິພາຘນຕ຺ຖໍ. ອາທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອາທານໍ, ທຓ຺ຑສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ, ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຣວິເຫຐນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສຕ຺ຖາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ກາເຍນ ກາຕພ຺ພກລໂຫ ກາຍກລໂຫ. ມມ຺ມຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ວາຈາຍ ກາຕພ຺ພກລໂຫ ວາຈາກລໂຫ. ວິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ວິຣູປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ວິຣຸທ຺ຘໍ ວທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິວາໂທ. ຕຸວໍ ຕຸວນ຺ຕິ ອຄາຣວວຈນສຫຈຣຓໂຕ ຕຸວໍ ຕຸວໍ, ສພ຺ເພເຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ໂທສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໔).

໑໑໒. ເທສນໍ ນິວຕ຺ເຕສີຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸໂລມນເຍນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ເທສນໍ ປຏິໂລມນເຍນ ປຸນ ‘‘ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ເຕສິ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ, ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊນວເສນ ອຠິຣມຓວເສນ ປວຕ຺ຕຣາໂຄ, ຕສ຺ສ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຣຎ຺ຊນວເສນ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາທິຕຓ຺ຫາວ ກາເມສຸ ຕຓ຺ຫາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ. ຠວຕິ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພກາລໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ ຠວທິຏ຺ຐິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຠໂວ, ຕໍສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ຠວຕຓ຺ຫາ. ວິຠວຕິ ວິນສ຺ສຕິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ວິຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ວິຠວຕຓ຺ຫາຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ເອສ ປຈ຺ຈໂຍ ອຸປາທານສ຺ສ, ຍທິທໍ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏມູລຕຓ຺ຫາ ຈ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ສມຸທາຈາຣຕຓ຺ຫາ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ. ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາຣວເສນາຕິ ວຏ຺ຏມູລວເສນ ເຈວ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຈ. ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ. ທ຺ວີຫິ ອວຍເວຫິ ສໂມສຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ສມໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິໂຕຕິ ສໂມສຣຓໍ, ປຈ຺ຈໂຍ, ເອກໍ ສໂມສຣຓໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ເອກສໂມສຣຓາ. ເກນ ປນ ເອກສໂມສຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນາຍາ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ເອວາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈເຍນ ເອກປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ໂອສຣິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມວສນຏ຺ຐານໍ ໂອສຣຓ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ສມໍ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ໂອສຣຓກປວຕ຺ຕນກາ ເວທນາ ສໂມສຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ສຫຊາຕສໂມສຣຓໍ ນາມາ’’ຕິ.

໑໑໓. ສພ຺ເພຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣວເສນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ສວິປາກຜສ຺ສາ ເອວ ວິຎ຺ຎາຓາທິ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ວິປາກວິຖີຕິ ກຕ຺ວາ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ນາມ ວຏ຺ຏກຖາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກຜສ຺ເສ’’ຕິ. ພຫຸຘາຕິ ພຫຸປ຺ປກາເຣນ. ອຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈກ຺ຂຸປສາທາທິວຕ຺ຖຸການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເວທນານໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິໂກ ຜສ຺ໂສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກອາຫາຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເສສານໍ ປນ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ກາມາວຈຣວິປາກເວທນານໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິໂກ ຜສ຺ໂສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ມໂນທ຺ວາເຣປິ ຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ກາມາວຈຣວິປາກເວທນານໍ ສຫຊາຕມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ຕເຖວ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄຈຸຕິວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເຕຠູມກວິປາກເວທນານໍ. ຍາ ປນ ຕາ ມໂນທ຺ວາເຣ ຕທາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກາມາວຈຣເວທນາ, ຕາສໍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ຜສ຺ໂສ ພຫຸຘາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໔. ເວທນາທີນນ຺ຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ. ອສທິສຠາວາຕິ ອນຸຠວນສຎ຺ຊານນາຠິສງ຺ຂຣຓວິຊານນຠາວາ. ເຕ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຘຸເຣນ ເວທຍິຕາທິຣູເປນ ອາກິຣິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕເຍວາຕິ ເວທນາທີນໍ ເຕ ເອວ ເວທຍິຕາທິອາກາຣາ. ສາຘຸກໍ ທສ຺ສິຍມານາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ປກາສິຍມານາ. ຕໍ ຕໍ ລີນມຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຣູປຏ຺ໂຐ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂນມນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ລີນໍ ອປາກຏມຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ຕິ ຎາເປນ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄານິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸໂຕຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣູປຏ຺ຐາທິກສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ນິມີຍນ຺ຕິ ອນຸມີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ນິມິຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ຕຖາ ອຣູປຠາວາທິປ຺ປກາເຣນ, ເວທຍິຕາທິປ຺ປກາເຣນ ຈ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ກເຖຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ເທສາ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ອສທິສຠາວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຍສ຺ມາ ເວທນາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສທິສຠາວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອາກາຣາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອຕ຺ຖ ປາຬິປເທ ອຕ຺ໂຖ.

ນາມສມູຫສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນຏ຺ເຐນ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎສ຺ສ ເວທນາທິຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ຊສ຺ສ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ ອຣູປກລາໂປ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິກາ ປຎ຺ຎາປນາ ໂຫຕິ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາກາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠຊເນ ‘‘ຍາ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໔໙ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ) ເຈຕນາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອສຕີຕິ ອສນ຺ເຕສຸ. ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈຕນາທໂຍຕິ ອິເມ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘສຎ຺ຎິເຕ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ສເວວຈໂນຕິ ອຘິວຈນມຸເຂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ. ໂສຕິ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ. ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ລພ຺ຠນໂຕ ຣູປກາເຍ ປຎ຺ຎາຍເຕວ, ອຍໍ ປນ ນໂຍ ອິຘ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕ ເວທນາທິປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອສມ຺ຠວປຣິຍາຍສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈປສາເທ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ເວທນາສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ປຎ຺ຈປສາເທ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອສຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ກທາຈິປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ພຣຸກ຺ເຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປກາຍໂຕຕິ ເກວລໍ ຣູປກາຍໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ.

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິຠູຕຕຣາ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ຣຸປ຺ປນາກາໂຣ. ໂສ ເອວ ຣຸປ຺ປນາກາໂຣ ວຕ຺ຖຸສປ຺ປຏິຆາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ລີນມຕ຺ຖໍ ຄເມຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸໂຕ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຕຖາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອາກາຣາທໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິຫນນໍ ປຏິໂຆ, ຕໂຕ ປຏິຆໂຕ ຊາໂຕ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ສປ຺ປຏິຆ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນາມກາຍໂຕຕິ ເກວລໍ ນາມກາຍໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ. ເສສໍ ປຐມປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຸຠຍວເສນາຕິ ນາມກາໂຍ ຣູປກາໂຍຕິ ອຸຠຍສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ອຸຠຍສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ວເສນ.

ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ປຈ຺ເຈກໍ ນາມກາຍຣູປກາຍສຎ຺ຎິຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ເຕສນ຺ຕິ ຜສ຺ສານໍ. ອວິເສສໂຕຕິ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເອເສວ ເຫຕູຕິ ເອສ ຉສຸປິ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ໂຕ ນາມຣູປສງ຺ຂາໂຕ ເຫຕຸ ຍຖາຣຫໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຜສ຺ສານໍ. ອິທານິ ຕໍ ຍຖາຣຫໍ ປວຕ຺ຕິໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ ຂນ຺ຘາຕິ ຜສ຺ເສນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາທໂຍ ຂນ຺ຘາ. ອາວຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ປຣໂຕ ມໂນສມ຺ຜສ຺ເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈວິໂຘປີຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ. ໂສ ຜສ຺ໂສຕິ ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ. ພຫຸຘາຕິ ພຫຸປ຺ປກາເຣນ. ຕຖາ ຫິ ວິປາກນາມໍ ວິປາກສ຺ສ ອເນກເຠທສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ສຕ຺ຕຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍວເສນ. ຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອວິປາກໍ ປນ ນາມໍ ອວິປາກສ຺ສ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ວິປາກປຈ຺ຈຍໍ ອິຕເຣສໍ ວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປໍ ປນ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິເຠທໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິກສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ຉຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປາຍຕນາທິເຠທໍ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ຈຕຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ປນ ຕານິ ຣູປາຍຕນາທີນິ, ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕຖາ ຈ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍມຕ຺ເຕເນວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ປນ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນາມຣູປໍ ອສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ພຫຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໕. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມຣູປສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກປຏິສນ຺ຘິ ຫິ ພາຫິຣໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຂນ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຖ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ປວິສິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເກວລໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອມິສ຺ສິຕໍ ວິຣຫິຕໍ. ‘‘ອວເສສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນາມາເປກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ອວເສສໍ ນາມຣູປນ຺ຕິ ອິມໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ນາມຣູປໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ໂອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຐມາວຍວຠາເວນ ໂອຕິຓ຺ຓໍ. ໂວກ຺ກມິສ຺ສຖາຕິ ສນ຺ຕຕິວິຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ອຸປຄມິສ຺ສຖ, ຕໍ ປນ ມຣຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຸຕິວເສນາ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິຎ຺ຎາຓສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນາ’’ຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິໂຣເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ຕໂຕ ທຸຕິຍຕຕິຍຈິຕ຺ຕານໍ ວາ ນິໂຣເຘນ ຈຸຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ກາເລ. ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຣກສ຺ສ ຕາວ ມຣຓນ຺ຕຣາໂຍ ມາ ໂຫຕຸ ຕທາ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ມາຕຸ ປນ ກຖໍ ຕທາ ມຣຓນ຺ຕຣາຍາຠາໂວຕິ? ຕໍ ຕໍ ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕທນ຺ຕເຣເຍວ ຈວນຘມ຺ມາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອໂນກາໂສ ນາມາ’’ຕິ, ຈຸຕິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານີຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມຊຣູປານິ ວທຕິ. ຕານິ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານິ ນາມ, ນ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານານິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຈ຺ຉາ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕຊາຫາຣຊານໍ ປນ ຕທາ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ຍານິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານິ, ຕານິ ຕິວິຘານິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານີຕິ. ເຕສຸ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຏ຺ຐິຕານິ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຎ຺ຊມາໂນ ຘມ຺ໂມ ຠຎ຺ຊມານສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອຸປ຺ປາເທ, ປນ ຐິຕິຍຎ຺ຈ ນ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຈ ຘຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປກາຍູປຕ຺ຖມ຺ຠິຕສ຺ເສວ ຫິ ນາມກາຍສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ປວຕ຺ຕີຕິ. ເຕຫິ ຣູປຘມ຺ເມຫິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພລວຕຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ…ເປ… ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ປເວຓີ ຆຏິຍຕີຕິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຊສ຺ສ ຣູປປເວຓີ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ຍາວ ໂສຬສມໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຐິຕິຠງ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ຕໂຍ ຂຓາ. ຕຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕີສຸ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ສມຕິໍສ ສມຕິໍສ ກມ຺ມຊຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສຬສຕິກາ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ຕໂຕ ປເຣສຸປິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຊສ຺ສ ຣູປປເວຓີ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານິ ສຕ຺ຕຣສມສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ທາຕຸໍ ສເຈ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍທິ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ສຕ຺ຕຣສມໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸປິ ກມ຺ມຊຣູປໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປເຄວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓສຸ. ຕຖາ ສຕິ ນຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍລາໂຠຕິ ປວຕ຺ຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ປເວຓີ ນ ຆຏິຍເຕວ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວກ຺ກມຕິຕິ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ.

ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖໍປກາຣຕາຍ. ຍາທິໂສ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອນູນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຠາວາຍາ’’ຕິ. ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຖາຕິ ສນ຺ຕານວິຈ຺ເຉເທນ ວິຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ສຸທ຺ຘໍ ນາມຣູປເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຓວິຣຫິຕໍ ເກວລໍ ນາມຣູປເມວ. ອວຍວານໍ ປາຣິປູຣິ ວຸຑ຺ຒິ. ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຣູຬ຺ຫິ. ມຫລ຺ລກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ເວປຸລ຺ລໍ. ຕານິ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຐມາທິວຍວເສນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມວຍວເສນາ’’ຕິອາທິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວສ຺ສສຫສ຺ສທ຺ວຍາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິຎ຺ຎາຓເມວາຕິ ນິຍມວຈນໍ, ອິໂຕ ພາຫິຣກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ອິສ຺ສຣາທີນຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂປປທໍ, ນ ອວິຊ຺ຊາທິຜສ຺ສາທິປຏິກ຺ເຂປປທໍ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນປທຕ຺ຕາ ອວຘາຣຓສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເສວ ເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເຫຏ຺ຐາປິ ສພ຺ພປເທສຸ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອິທານິ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ນາມຣູປສ຺ສ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂອປມ຺ມວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ວິຍ ສມຸທິຕສ຺ສາປິ ນາມຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ອຕ຺ຕກິຈ຺ຈາສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ນາມຣູປໍ ນາມາ’’ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓໍ. ປຸເຣຈາຣິເກຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄເມວ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐, ໙໒; ເປຏໂກ. ໑໓, ໘໓) ພຫຸຘາຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ກຖໍ? ວິປາກນາມສ຺ສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກອາຫາຣອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ນວຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຣູປສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກອາຫາຣອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ນວຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ເສສຣູປສ຺ສ ອິເມສຸ ນວສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສເສຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ປນ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕຣູປສ຺ສ, ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ວາ ກມ຺ມຊສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາຍໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເອກຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອວເສສຎ຺ຫິ ປຐມຠວງ຺ຄໂຕ ປຠຸຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕສ຺ສ ນາມຣູປສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປຈ຺ຈຍນເຍ ທສ຺ສິຍມາເນ ສພ຺ພາປິ ມຫາປກຣຓກຖາ ອາເນຕພ຺ພາ ໂຫຕີຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ. ກຖໍ ປເນຕໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສຸຕ຺ຕໂຕ, ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ມາຕິກາ ໖໒) ນເຍນ ພຫຸຘາ ເວທນາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຕາ ອາຄຕາ. ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ປນ ອິຘ ຈິຕ຺ຕເຊນ ຣູເປນ ທິຏ຺ເຐນ ອທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຈິຕ຺ເຕຫິ ປສນ຺ເນ, ອປ຺ປສນ຺ເນ ວາ ຕທນຸຣູປານິ ຣູປານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ທິຏ຺ຐານິ, ທິຏ຺ເຐນ ຈ ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸມານໍ ໂຫຕີຕິ. ອິມິນາ ອິຘ ‘‘ທິຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕຊຣູເປນ ອທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປຏິສນ຺ຘິຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພເມຕໍ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ຫິ ຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຕາ ປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕາຕິ.

໑໑໖. ອິຘ ສມຸທຍ-ສທ຺ໂທ ສມຸທາຍ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສມູຫປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຣາສິສມ຺ຠໂວ’’ຕິ. ເອກໂກຕິ ອສຫາໂຍ ຣາຊປຣິສາຣຫິໂຕ. ປສ຺ເສຍ຺ຍາມ ເຕ ຣາຊຠາວໍ ອມ຺ເຫຫິ ວິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາຣຫໍ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຫິ ຣາຊາ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອວທນ຺ຕມ຺ປິ ວທຕິ ວິຍ. ‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍປິ ຄຫິໂຕ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ ນິສ຺ສຍນິສ຺ສໂຍປິ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ຠເວຍ຺ຍາສິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປສ຺ເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິອາທິ. ພຫຸຘາຕິ ອເນກຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ນາມໍ ຕາວ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ສຕ຺ຕຘາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ກິຎ຺ຈິ ປເນຕ຺ຖ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ, ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອວິປາກໍ ປນ ນາມໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຐເປຕ຺ວາ ວິປາກປຈ຺ຈຍໍ ອິຕເຣຫິ ຉຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈິ ປເນຕ຺ຖ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ, ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວ, ນ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ. ຣູປໂຕ ປນ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິ ອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ຉຘາວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວຊ຺ຊິເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ສຫ ເຕເຫວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຈກ຺ຂາຍຕນາທິເຠທໍ ປນ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ຣູປໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິເຠທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ພຫຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍ຺ວາຍມນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນາມຣູປໍ, ປຏິສນ຺ຘິນາມຣູປສ຺ສ, ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ໂສ ກທາຈິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສາຕິສໂຍ, ກທາຈິ ນາມຣູປສ຺ສ, ກທາຈິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສທິໂສຕິ ຕິວິໂຘປິ ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ປເທນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາເຓ…ເປ… ປວຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຍມິທມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມຣູປສຎ຺ຎິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສເຍນ ປວຕ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕເກນ ສພ຺ພາ ສໍສາຣວຏ຺ຏປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ…ເປ… ປຏິສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ກາຣກເວທກສຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ, ອິສ຺ສຣາທິນາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓຎ຺ເຫຕໍ ປທໍ.

ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກິຈ຺ຈາຕິ ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິ-ສທ຺ທາ ວິຍ ອຕຖຕ຺ຕາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ’’ຕິ. ໂວຫາຣສ຺ສາຕິ ໂວຫຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ. ປໂຖຕິ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສໂຍ. ຍສ຺ມາ ສຣຓກິຣິຍາວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສມ຺ປຊານນກິຣິຍາວເສນ ‘‘ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຓາປເທສວເສນາ’’ຕິ. ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ. ເອກເມວ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປກາຣໂຕ ຎາປນໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ເອວ ຫິ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ເມຘາວີ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ປຓ຺ຑິຈ຺ຈປ຺ປກາຣໂຕ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ, ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍປ຺ປກາຣໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ເອວໍ ປກາຣໂຕ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອິຘ ອຘິວຈນນິຣຸຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານິ ສມານຕ຺ຖານິ. ສພ຺ພຎ຺ຈ ວຈນໍ ອຘິວຈນາທິຠາວໍ ຠຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເກສຸຈິ ວຈນວິເສເສສຸ ວິເສເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ອຘິວຈນາທິສທ຺ເທຫິ ສພ຺ພານິ ວຈນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເວ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ອຸປຣິ? ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ປາກໂຏ ຍມຕ຺ໂຖ. ອຘີນໍ ວາ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ເກນ ອຘີນໍ? ອຕ຺ເຖນ. ຕຖາ ຕໍຕໍອຕ຺ຖປ຺ປກາເສນ ນິຈ຺ຉິຕໍ, ນິຍຕໍ ວາ ວຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ປຖວີຘາຕຸປຸຣິສາທິຕໍຕໍປກາເຣນ ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຘິວຈນາທິປທານໍ ສພ຺ພວຈເນສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎຖາ ສິຣິວຑ຺ຒກຘນວຑ຺ຒກປ຺ປກາຣານເມວ ນິຣຸຕ຺ຕິຕາ, ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປກາຣານເມວ ເອກເມວ ອຕ຺ຖໍ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຎາເປນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ເອວໍ ຕີຫິປິ ນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄປິ ສຫ ວິຎ຺ຎາເຓນ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎາຍ ອວຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ກິເລສວຏ຺ຏໍ, ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ, ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຏ຺ຏໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຍິທໍ ‘‘ຊາເຍຖາ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຕ຺ຖີຕິປຸຣິສາຕິອາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ຂນ຺ຘາທິຜສ຺ສາທິສຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖາທິນາມສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ. ວຕ຺ຖຸປິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກມ຺ປິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອຕ຺ຕເກນ, ສຫ ວິຎ຺ຎາເຓນ ນາມຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ອນຸສນ຺ຘິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕເທສນາຍ ອນຸສນ຺ຘານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາ, ສາ ປຐມປທສ຺ສ ທສ຺ສິຕາ, ອິທານິ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປິນ຺ຕິ ຣູປວນ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ວິປຸລໍ, ອປ຺ປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ. ເກວລໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ເນສໍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຍຖາ ຈສ຺ສ ຣູປິຠາວາທິປຣິກປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປິໍ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐິຕກສິຓຣູປວເສນ ຣູປິໍ, ຕສ຺ສ ອວຑ຺ຒິຕຠາເວນ ປຣິຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎເປຕິ ນີລກສິຓາທິວເສນ ນານາກສິຓລາຠີ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ. ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາຕິ ຠາວນາຍ ອປເນຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕຜຸຏ຺ໂຐກາສນ຺ຕິ ເຕນ ກສິຓນິມິຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐປ຺ປເທສໍ. ເຕສູຕິ ຈຕູສຸ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ວິຎ຺ຎາຓມຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓມໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍວາທີ.

໑໑໘. ‘‘ເອຕຣຫີ’’ຕິ ສາວຘາຣຓມິທໍ ປທນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທາເນວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ນ ອິໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ເຉທວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠາວິນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ສທາ ຠາວິໍ ອວິນສ຺ສນກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສສ຺ສຕວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕຖາສຠາວນ຺ຕິ ຍຖາ ປຣວາທີ ວທນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ສຠາວໍ. ຕຖຠາວາຍາຕິ ອຸຈ຺ເຉທຠາວາຍ ວາ ສສ຺ສຕຠາວາຍ ວາ. ອນິຍມວຈນຎ຺ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາວເສນ. ສມ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ຕຖຠາວໍ ອສ຺ສ ສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ, ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສສ຺ສຕວາທຎ຺ຈ ຊານາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໑໘) ອິມິນາຕິ ‘‘ອຕຖໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຈເນນ, ອນຸຈ຺ເຉທສຠາວມ຺ປິ ສມານໍ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ມຕິວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປກປ຺ເປສ຺ສາມີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ສມຕ຺ຖຍິສ຺ສາມິ.

ເອວໍ ສມານນ຺ຕິ ເອວໍ ຠູຕໍ ສມານໍ. ຣູປກສິຓຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ອຘິຄມນວເສນ ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປິນ຺ຕິ ຣູປກສິຓລາຠິ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປີ-ສທ຺ໂທປິອາວຸຕ຺ຕິອາທິນເຍນ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຣູປີຠາວມ຺ປິ ຫິ ໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປຣິຕ຺ຕຠາວໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນິວິສ຺ສ ຐິໂຕຕິ. ອຣູປິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຕ຺ຕປລາສພຫຸລຄຈ຺ຉສງ຺ເຂເປນ ຆນຄຫນຊຏາວິຕານາ ນາຕິທີຆສນ຺ຕານາ ວລ຺ລິ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ລຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຠາເວນ. ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕາ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ.

ອຣູປກສິຓໍ ນາມ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິໍ ອາກາສໍ, ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ. ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ອຣູປກສິຓເມວາ’’ຕິ ເກຈິ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈຣໍ ວາຕິ ເວທນາທໂຍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈໂຣ, ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ, ຕໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈຣໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທໂຍຊນາ ປນ ອຣູປໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຄຈຣຠູຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຣູປີ, ຕໍ ອຣູປິໍ. ລາຠິໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຣູປກສິຓາທິລາຠວເສນ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິວາທໍ ສຍເມວ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຎ຺ຎາປນກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ. ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ເຕສໍ ລາຠີນໍ ວາທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ນໍ ຂມິຕ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປນກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຕກ຺ກິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ກສິຓຊ຺ຌານສ຺ສ ອລາຠິໂນ ເກວລໍ ຕກ຺ກນວເສເນວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວາເທ ສຍເມວ ອຠິນິວິສ຺ສ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນອຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກປີຕິ ສມ຺ປຣາຍິກວິປສ຺ສໂກປິ, ເຕນ ພລວວິປສ຺ສນາຍ ຐິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ປຎ຺ຎເປຕິ ເອວ ອພຫຸສ຺ສຸໂຕ ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາທິໂສ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ອານຸຠາໂວ. ສາສນິໂກປິ ຌານາຠິຎ຺ຎາລາຠີ ‘‘ນ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂສ ອິຘ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ອິທານິ ເນສໍ ອປຎ຺ຎາປເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອິຈ຺ເຈວ ຎາຓໍ ໂຫຕິ, ນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ອິຈ຺ເຈວ ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ອຕ຺ຕສມນຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ທິຏ຺ຐິວເສນ ສມນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ, ນ ຎາຓວເສນ. ສາ ຈ ສມນຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນວເສນ.

‘‘ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ອິຏ຺ຐາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ອປ຺ປຏິສໍເວທໂນຕິ ເວທກຠາວປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ສຎ຺ຊານນາທິຠາໂວປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ເມ ເວທິຍຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິສໍເວທນຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂນປິ ອປ຺ປຏິສໍເວທໂນ’’ຕິ. ‘‘ເວທນາຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ‘‘ເວທນາ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມໍ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເວທນາສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິ ເວທນາຘມ຺ໂມຕິ ເວທນາຍ ສມນ຺ນາຄຕຠາວໍ ຕສ຺ສ ປຏິຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຈ ເວທນາຘມ຺ໂມ ອວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຠາໂວ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເວທິຍຕີ’’ຕິ ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຕໍກິຈ຺ຈກຕມາຫ ຍຖາ ເຈຕນາໂຍຄໂຕ ເຈຕໂນ ປຸຣິໂສຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕໍ ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓານຸຠວນໍ ລພ຺ຠເຕວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກເທສໂຕ ຜຸຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕໂຕ, ເວທນາຍ ປນ ວິສ຺ສວິຕາຍ ສາມິຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ວເສນ ສຎ຺ຎາທໂຍປິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອກເທສມຕ຺ຕກເມວ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ, (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສກຖາ) ຣາຊສູທນິທສ຺ສເນນ ວາຍມຕ຺ໂຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິໂຕ ເອວ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ. ‘‘ອວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຠາໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ອວິສໍໂຍຄຊນິຕໍ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ຐານໍ ທີເປຕິ.

໑໒໒. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວາເຣສຸ. ຕີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກສູຕິ ‘‘ເວທນາ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ອປ຺ປຏິສໍເວທໂນ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ເວທນາຘມ຺ໂມ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ເອວໍວາເທສຸ ຕີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກສຸ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ເວທນໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ ເວທນໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ ນ ຍຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສທ຺ວເຍ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ໂຍ ຍໍ ຍໍ ເວທນໍ ອຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

໑໒໓. ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕຕາຍ ອນິຈ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເຕຫິ ເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ອເນກກາຣຓສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕາຕິ. ຕໍ ຕໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສຸຂ, ເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ສມ຺ມາ ສສ຺ສຕາທິຠາວສ຺ສ, ອຸຈ຺ເຉທາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອຠາເວນ ຎາເຍນ ສມກາຣເຓນ ສທິສກາຣເຓນ ອນຸຣູປກາຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຂຍສຠາວາຕິ ຂຍຘມ຺ມາ, ວຍສຠາວາຕິ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊນສຠາວາຕິ ວິຣາຄຘມ຺ມາ, ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວາຕິ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ, ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ເວທນາຍ ຠງ຺ຄຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂໂຍຕິ…ເປ… ຂຍຘມ຺ມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ວິຄໂຕຕິ ສຠາວວິຄເມນ ວິຄໂຕ. ເອກສ຺ເສວາຕິ ເອກສ຺ເສວ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ. ຕີສຸປິ ກາເລສູຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ປວຕ຺ຕິກາເລສຸ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເອໂສ ສຸຂເວທນາສຠາໂວ, ທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາສຠາໂວ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກິໍ ປນ ໂຫຕີ, ເອກສ຺ເສວ ຠິນ຺ນສຠາວຕໍ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ກຖໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ເອວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ປນ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິເສເສນາຕິ ສຸຂາທິວິຠາເຄນ. ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຂສງ຺ຄຫເມວ ວາ ເຕນ ກຕໍ ສນ຺ຕສຸຂຸມຠາວໂຕ. ອວິເສເສນາຕິ ອວິຠາເຄນ ເວທນາສາມຎ຺ເຎນ. ໂວກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສຸຂາທິເຠເທນ ໂວມິສ຺ສກໍ. ຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ເວທນໍ ເອສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເອກກ຺ຂເຓ ຈ ພຫູນໍ ເວທນານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ອາປຊ຺ຊຕິ ອວິເສເສນ ເວທນາສຠາວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສທາ ສພ຺ພເວທນາປວຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຄຕິຍາ ເອກກ຺ຂເຓປິ ພຫູນມ຺ປິ ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊາເນຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ສ ອວສຣໍ ອເທນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເອກກ຺ຂເຓ ພຫູນໍ ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ, ປຈ຺ຈກ຺ຂວິຣຸທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ເປຕໍ ນກ຺ຂມຕີຕິ ເອເຕນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕສາຘເນນປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວນປິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ທສ຺ສນໍ ຘີຣາ ນກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໔. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘປິ ຣູປປ຺ປພນ຺ເຘ ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ກາຈິ ກິຣິຍາ ນາມ ລພ຺ຠຕີຕິ ສຸທ຺ຘຣູປກ຺ຂນ຺ເຘປິ ຍຕ຺ຖ ກທາຈິ ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ຕເມວ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຕາລວຓ຺ເຏ ວາ ວາຕປາເນ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເວທນາຘມ຺ເມສູຕິ ເວທນາຘມ຺ມວນ຺ເຕສຸ. ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຍປິ ຂນ຺ເຘ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຫໍກາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ‘‘ອຍມຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຫໍກາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມປີ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອຫໍກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ສາ ຫິ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘນິໂຣເຘນ ອນຸປລພ຺ຠມານສນ຺ນິສ຺ສຍາ ສສວິສາຓຕິຂິຓຕາ ວິຍ ນ ຠເວຍ຺ຍາວາຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອານນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກຊາຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ເອຕ຺ຕເກນ ເທສນາຘມ຺ເມນ. ກາມໍ ເຫຏ຺ຐາປິ ວຏ຺ຏກຖາວ ກຖິຕາ, ອິຘ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນາສມຕ຺ຖຕາວິຠາວນວເສນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທີປນິຍກຖາ ປກາສິຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຏ຺ຏກຖາ ກຖິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ວຏ຺ຏມູລໍ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ, ຕາ ອນາມສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ກສ຺ມາ ອິຘ ວຏ຺ຏກຖາ ກຖິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອວິຊ຺ຊາສີເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ, ອວິຊ຺ຊາມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ວາ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາທິ ມຣິຍາທາ ອປ຺ປຏິຫຕສ຺ສ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິມສ຺ມາ ອາສວາທິກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ຠວທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິໂຕ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ໂຕ ອິຘາ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ເທ’’ຕິອາທິ.

໑໒໖. ປຈ຺ຈຍາກາຣມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ຠູຕກຖນເມຕໍ, ນ ວິເສສນໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປຈ຺ຈຍາກາຣມູຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ. ວິວຏ຺ຏໍ ກເຖນ຺ໂຕຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ, ວິໂມກ຺ໂຂ, ຕໍ ກເຖນ຺ໂຕ. ກາຣກສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຖຸໂອວາທກາຣກສ຺ສ, ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານວິຫາຣິໂນ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ເວທນານຸປສ຺ສນາຍ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຣູໂປ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຘມ຺ເມສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ. ເຕ ຫິ ສມ຺ມສນີຍາ. ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເວທນາຍ ອຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຎາທິຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕານໍ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘໂລກາທໂຍ’’ຕິ ຣູປາທິຘມ຺ມາ ເອວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສມູໂຫຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາທີສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ອຸປາທິຍຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຄາຫວເສນ. ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໘; ມຫານິ. ໒໑, ໑໗໘; ຘ. ສ. ໑໑໒໑; ວິຠ. ໘໓໒, ໘໖໖) ປວຕ຺ຕມານມຎ຺ຎນາປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ວິຍ ປຣິຕສ຺ສນຣູປາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານປຣິຕສ຺ສນາຍປີ’’ຕິ.

ສາ ເອວໍ ທິຏ຺ຐີຕິ ສາ ອຣຫໂຕ ເອວໍປກາຣາ ທິຏ຺ຐີຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕທກລ຺ລໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມສ຺ສ ທິຏ຺ຐີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວໍປກາຣາ ອສ຺ສ ອຣຫໂຕ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ ອິຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ເຈ ວຈນໍ ຕເຖວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຣຫາ ນ ກິຎ຺ຈິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ ຊານໂຕ ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວາຕິ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸມຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ນຍານນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາຣານໍ. ອາທິໂຕ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສານວາເຣ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວສາເນ ‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາທິໂຕ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ຕເຖວ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຍຖາ ປຣິໂຍສານວາເຣ, ປາຬິ ປນ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ.

ໂວຫາໂຣຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຂນ຺ຘາອາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຜສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ໂວຫາຣິຕພ຺ພໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ສ ປນ ໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ນາມ ສງ຺ເຂປໂຕ ອິເມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘາ ອາຍຕນານິ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘຠາເວເນວ ປຎ຺ຎາປິຍຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາປິ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ອວຈຣິຕພ຺ພຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ອວຈຣິຕພ຺ພໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕) ປຎ຺ຎາວຈຣນ຺ຕິ ວາ ເຕຠູມກຘມ຺ມານເມຕໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ‘‘ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາວຕາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ເອວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຏ຺ຏກຖາ ເຫສາຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍາວຕາ ວຏ຺ຏໍ ວຏ຺ຏຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກປທສ຺ເສວ ອນຸສນ຺ຘິ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ທິຏ຺ຐິສີເສເນຕ຺ຖ ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາປິ ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕນ຺ຕາກຸລກປທສ຺ເສວ ອນຸສນ຺ຘິ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ສາວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ປເນຕ຺ຖ ຍາວເທວ ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ວິວຏ຺ຏກຖາປິ ສມານາ ອິຘ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິວຓ຺ຓນາ

໑໒໗. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສມຖປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຄມເນນ, ມຄ຺ຄຄມເນນ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາຍານິໂກຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ຈ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ຍສ຺ມາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ຈ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຕານໍ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໑໙), ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໕ ອາທໂຍ) ຈ ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູນໍ. ນິຄມນນ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ນາມນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາທິນາມໍ.

ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາວິເສສວິສິຏ຺ຐປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາຍໍ ປຕິ ນິສ຺ສຍໂຕ ຫິ ນານຕ຺ຕກາຍາທິຕາ ຕໍປຣິຍາປນ຺ນປຏິສນ຺ຘິສມຸທາຄຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕທຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມຠວສ຺ສ ຕຖາ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕສ຺ໂສ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຸປາຍໍ ວາ ອາວຸໂສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐມານໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑). ວິຎ຺ຎາຓປຕິຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເອຕຣຫິ ປຕິຏ຺ຐານກາຣຓສ຺ສ. ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕວິເສສວິສິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ, ຈຕຸໂວກາເຣ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຕ຺ຕາວາສຠາວໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ທ຺ເວ ຈ ອາຍຕນານີຕິ ທ຺ເວ ນິວາສຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວາສຏ຺ຐານປຣິຍາໂຍປິ ອາຍຕນສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ເທວາຍຕນທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ອາຍຕນທ຺ວຍນ຺ຕິ ສກລໍ. ຕສ຺ມາ ຄຫິຕໍ ຕຕ຺ຖ ເອກເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍາທານໍ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ວຏ຺ຏໍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອາຍຕນທ຺ວຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິເສໂສ ໂຫຕິເຍວ ສຕິປິ ພາຫິຣສ຺ສ ກາຣກສ຺ສ ອເຠເທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນານຕ຺ຕໍ ກາເຍ ເອເຕສໍ, ນານຕ຺ໂຕ ວາ ກາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ, ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເນສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ. ນານຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປາໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວິນິປາຕິກາ ສຕິປິ ເທວຠາເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ອປາເຍສຸ ວາ ຄໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິປາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິນິປາຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຘມ຺ມປທນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສໍ. ວິຊານິຍາຕິ ສຸຕມເຍນ ຕາວ ຎາເຓນ ວິຊານິຕ຺ວາ. ຕທນຸສາເຣນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຣິພ຺ຣູຫນ຺ໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທິກໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອປິ ປຏິປຊ຺ເຊມ. ສາ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິ ຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິສກລຫິຕາຍ ອມ຺ຫາກໍ ສິຍາ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສີລປຏິປຕ຺ຕິໍ ຕາວ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາເຓສຸ ຈາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ປຐມຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມສມູເຫ, ພ຺ຣຫ຺ມນິກາເຍ ວາ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຣິສາຍ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ຕສ຺ສ ປຣິຈາຣກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ. ອາຍຸວຓ຺ຓາທີຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ. ສຕິປິ ເຕສໍ ຕິວິຘານມ຺ປິ ປຐເມນ ຌາເນນ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ຌານສ຺ສ ປນ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ເຕນາຕິ ຫີເນນ, ສາ ຈສ຺ສ ຫີນຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ຫີນຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ວາ ຫີນໍ. ກປ຺ປສ຺ສາຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ. ຫີນປຓີຕານໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິເມນ, ສາ ຈສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ມຊ຺ຌິມຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນາຕິສຸຠາວິຕໍ ວາ ມຊ຺ຌິມໍ. ອຸປຑ຺ຒກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ໂປ. ວິປ຺ຜາຣິກຕໂຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ເຊຫິ ປມາຓໂຕ ວິປຸລຕໂຣ, ສຠາວໂຕ ອຸຬາຣຕໂຣ ຈ ໂຫຕິ. ສຠາເວນປິ ຫິ ອຸຬາຣຕໂຣວ, ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິຕ຺ຕາຠາທີນໍ, ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີນຎ຺ຈ ກາເຍ ສຕິປິ ສຠາວເວມຕ຺ເຕ ເອກຕ຺ຕວເສເນວ ວວຕ຺ຖາປີຍຕີຕິ ‘‘ເອກຕ຺ຕກາຍາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐນ, ສາ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ສຸຠາວິຕໍ ວາ ສມ຺ມເທວ ວສິຠາວໍ ປາປິຕໍ ປຓີຕໍ ປຘານຠາວໍ ນີຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ອິຘາປິ ກປ຺ໂປ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ມຫາກປ຺ປສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ເຕຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕິວິຘາປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕາຕິ ຕິເຫຕຸກຠາເວນ ສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ເຠໂທ ອຕ຺ຖິ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນານຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທຓ຺ຑອຸກ຺ກາຍາຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາຍ. ສຣຕີຕິ ຘາວຕິ ວິຍ. ວິສ຺ສຣຕີຕິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຘາວຕິ. ທ຺ເວ ກປ຺ປາຕິ ທ຺ເວ ມຫາກປ຺ປາ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ອາຠສ຺ສຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຣິຕ຺ຕາຠາ, ອປ຺ປມາຓາຠາປິ ຄຫິຕາ.

ໂສຠນາ ປຠາ ສຸຠາ, ສຸຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ນິຈ຺ຈລາຍ ເອກຄ຺ຆນາຍ ປຠາຍ ສຸໂຠຕິ ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ‘‘ສຸເຠນ ໂອກິຓ຺ຓາ ວິກິຓ຺ຓາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອຕ຺ຖາປິ ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣກຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ. ນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຠາ ຄຈ຺ຉຕິ ເອກຄ຺ຆນຕ຺ຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິເມວ ຠຊນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ, ສຎ຺ຎາຍ ຈ ເອກຣູປຕ຺ຕາ. ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂາຍຸວຓ຺ຓາທິຜລຕ຺ຕາ ເວຫປ຺ຜລາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ.

ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐິຕາ ນປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ນ ສພ຺ພກາລິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂຕ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎ ໂລເກ ສຸຎ຺ຎໍ ຕໍ ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສາ ນ ສພ຺ພກາລິກາ, ຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐານສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິໂຍ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຸທ຺ຘາວາສານໍ ສຕ຺ຕາວາສຠາວທີປເນເນວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສຕ຺ຕາວາສໍເຍວ ຠຊນ຺ຕິ.

ສຸຂຸມຕ຺ຕາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ເນວ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສພ຺ພໂສ ອວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິປ຺ຜຸຏວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ອວຕ຺ວາ.

໑໒໘. ຕຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິນ຺ຕິ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣູປໂຕ, ມນຸສ຺ສາທິວິຠາຄໂຕ, ສງ຺ເຂປໂຕ, ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ເຠທໂຕ ຈ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສາ ສມຸທຍຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ສາ ປຐມາຍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄເມປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ, ອສ຺ສາທໂຕ ຈ ອສ຺ສາທໍ. ອຍໍ ອນິຈ຺ຈາທິຠາໂວ ອາທີນໂວ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິນີຍຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ, ສຫ ມຄ຺ເຄນ ນິພ຺ພານໍ. ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມານທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນາຫນ຺ຕິ ວາ, ຕຓ຺ຫາວເສນ ມມນ຺ຕິ ວາ ອຠິນນ຺ທນາປິ ມານສ຺ສ ປຣິຕສ຺ສນາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ເສເສສຸ ອຏ຺ຐສຸປິ ວາເຣສຸ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຸປຣິ ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ທຸຕິຍາຍຕເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປໍ ນຕ຺ຖິ. ປຸນ ຕຕ຺ຖາຕິ ປຐມາຍຕເນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອໂກ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈ ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອາຫາຣວເສນ ໂຍຊນາ ນ ສມ຺ຠວຕິ.

ຍໂຕ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ທາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກາລວຈໂນ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໑) ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທາ ໂຂ’’ຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈິປິ ສງ຺ຂາຣໍ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ສາຕິສຍສ຺ສ ສມາຘິພລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາພເລເນວ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ອສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາພເລເນວາ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ. ປຊານນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ, ປຐມຊ຺ຌານຜສ຺ເສນ ວິນາ ປຣິຊານນາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຊານນ຺ໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ວິເສເສນ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກຕິ ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ, ອສິນິທ຺ຘາ ວາ ວິປສ຺ສນາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ. ຐຕ຺ວາຕິ ປາທກກຣຓວເສນ ຐຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎຕຣອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ, ເອເກກສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘຕາ ສິຍາ. ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຕິສຍສ຺ສ ສມາຘິພລສ຺ສ ອຠາໂວ ທີປິໂຕ. ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສາຕິສຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາພລສ຺ສ ຠາໂວ. ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ອາສວາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທສ຺ສນກາຣຓາ ປນ ປຣິກ຺ຂີຓາ ‘‘ທິສ຺ວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທສ຺ສນາຍຕ຺ຕປຣິກ຺ຂຍຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ທສ຺ສນໍ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ປຸຣິມກິຣິຍາ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ

໑໒໙. ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສຸ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອາທິນາ ປຣິຊານນາທິວສປ຺ປ ວຕ຺ຕນິຄ຺ຄມນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕນາມຎ຺ຈ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອິເມ ສນ຺ຘາຍ ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ເກນ ສຠາເວນ. ສຠາໂວ ຫິ ຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ອຣຓີຍໂຕ ຎາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອວ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິກໍ ສວິເສສໍ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ເອເຕນ ສຕິປິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຠາເວ ເຍນ ຠາວນາວິເສເສນ ຕໍ ຌານໍ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ຠາວນາວິເສໂສ ທີປິໂຕ. ຠວຕິ ຫິ ສມານຊາຕິຍຸຕ຺ໂຕປິ ຠາວນາວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ, ຍຖາ ຕໍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕຕາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕຖາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕາຍ, ເອວໍ ອນິຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຕາຍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນປິ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຉິເມ ວິໂມກ຺ເຂ ນິໂຣເຘ ນຕ຺ຖິ, ເກວໂລ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ໂຐ ເອວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ສຍເມວ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ.

ຣູປີຕິ ເຍນາຍໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐໍ ຣູປໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ວິສິຏ຺ເຐນ ຣູເປນ ‘‘ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ຣູປີ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປນໂຕ, ຕເທວ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປວເສນ ປຏິລທ຺ຘໍ ຌານໍ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປີຠາວສາຘກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຣູປານີຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີລກສິຓາທິຣູປານີ’’ຕິ. ຣູເປ ກສິຓຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ຌານໍ ວທຕິ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອຣູປສຎ຺ຎີ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປນາຍໍ ສຸຠນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພາໂຠຄວເສນ ຕຖາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕຖາວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂຈທນາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ສຸວິສຸທ຺ເຘສຸ ນີລາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ຕຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ, ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຠາວນາ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຏິກູລໂຕ ທຫນ຺ຕິ ເຕສຸ ຕໂຕ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໒໑໒) ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ສຸຠວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຍິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ. ນ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເອກເທໂສປິ ຕຕ຺ຖ ອວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ. ອຸຕ຺ຕໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ອຣິເຍເຫວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ອຣິຍຜລປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ.

໑໓໐. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຐມສມາປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕາວ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາຕິ ກຕ຺ຖຈິ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອຏ຺ຐິໂຕ ເອວ, ນິຣນ຺ຕຣເມວ ປຏິປາຏິຍາ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຈ ສມາປຊ຺ຊເຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອິຈ຺ຉຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມາປຊ຺ຊຕິ ປວິສຕີ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ຕໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນາຕິ ທ຺ວີຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຠາເຄຫິ, ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປກາຍໂຕ, ມຄ຺ເຄນ ນາມກາຍໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ວິມຸຈ຺ຈິຕພ຺ພຠາເຄຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຈ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນຫິ ກາຍທ຺ວຍໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຄາຖາຍ ຈ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນລາຠິໂນ ອຸປສິວພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວຕາ ‘‘ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ມຸນິ ອກ຺ຂາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ປເລຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ທິສໍ ຄໂຕ’’ຕິ ໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ມຸນິ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ອຣູປໍ ອຸປປນ຺ໂນ ເສກ຺ຂມຸນິ ປກຕິຍາ ປຸພ຺ເພວ ຣູປກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນາມກາຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຸນ ນາມກາຍາປິ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປາທາຍ ປຣິນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ, ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິກໍ ສມຎ຺ຎໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ກິໍ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣລາຠີວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ສພ຺ພາຣຸປ຺ປລາຠີວເສນາຕິ ຍຖິຈ຺ຉສິ, ຕຖາ ໂຫຕຸ, ຍທິ ສພ຺ພາຣຸປ຺ປລາຠີວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣລາຠີວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ອນຸໂລມມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ຍສ຺ມາ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນສຸ ເອກສ຺ສາປິ ລາຠີ ‘‘ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠີ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ເຂ ເອກເທສສ຺ສາປິ ຕໍນາມທານສມຕ຺ຖຕາສມ຺ຠວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂສມຎ຺ຎາ ສມຸທາເຍ ວິຍ ຕເທກເທເສປິ ນິຣຸຬ຺ຫາປຕ຺ຕິສມຎ຺ຎາ ວິຍາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຉພ຺ພິຘຕໍປິສ຺ສ ເກຈິ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນິຈ຺ຉິໂຕວາຍໍ ປຎ຺ໂຫ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ, ສາຣສມາສາຈຣິຍາ ຈ. ເຕ ຫິ ‘‘ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠຍຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິວິປສ຺ສນາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣູປາວຈຣສມາຘິນາປິ ສມາຘິປຣິປນ຺ຖໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວໍ ຣູປຊ຺ຌານຠາເຄນ, ອຣູປຊ຺ຌານຠາເຄນ ຈ ອຸຠໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຍສມາໂນ. ‘‘ຕາທິສເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍາທິສໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນ, ຕາທິສໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຄຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຫຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຉພ຺ພິຘຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ໂຫ. ວຓ຺ຓນໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ. ຈິເຣນາຕິ ເຖຣສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ຈິເຣນ ກາເລນ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ສໍສຍເຉທກໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ປຎ຺ໂຫ. ນ ເກນຈິ ສຸຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ເກນຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອິທໍ ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕໍ, ກິຎ຺ຈາປິ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຎ຺ຈາປິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອິເມ ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ເຕນ ຣູປາວຈຣຠາວນໂຕ ອາຣຸປ຺ປຠາວນາ ສວິເສສໍ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາຠາວໂຕ, ອຸປຣິຠາວນາຠາວໂຕ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣຸປ຺ປຠາວນານິທ຺ເທເສ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິອາທິ, (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໘໑) ຕໍ ສມຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິປາຐມາຫ (ປຸ. ປ. ນິທ຺ເທສ ໒໗). ສພ຺ພຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອນຸໂລມາທິໂຕ ສມາປຊ຺ຊເນນ ສາຕິສຍໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐມຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ຈ ອິມາຍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພເສຏ຺ຐຕາ ເວທິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ມຫານິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໓. ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ປູຊນີຍຠາວໂຕ, ພຸທ຺ຘສມ຺ປທຎ຺ຈ ປຫາຍ ປວຕ຺ຕຕາ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫຕາ ກາເລນ ມຫຕາ ວາ ຄຸຓຣາສິນາ ສາຘິຕໍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫນ຺ຕຠາວາຍ, ຘາຕູນໍ ພຫຸຠາວາຍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຏໍ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ສພ຺ພໂລກາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານໍ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ມຫໂຕ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານໍ; ມຫຕິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕໍ. ຄິຊ຺ຌາ ເອຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີຕິ ຄິຊ຺ຌໍ, ຄິຊ຺ຌໍ ກູຏໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ຄິຊ຺ຌໍ ວິຍ ວາ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ປພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຊ຺ຌາ’’ຕິອາທິ. ອຠິຍາຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອຠິຠວນຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຠິວິຊານາຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔; ໓.໘໕; ມ. ນິ. ໓.໒໕໖) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວນຕ຺ຖາຍ ຍາຕຸກາໂມ’’ຕິ. ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນຕິ ‘‘ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ວຊ຺ຊີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຣາຊາໂນ, ວຊ຺ຊີຣຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຣາຊາໂນ ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນ. ວຊ຺ຊິຣຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ວຊ຺ຊິສມຎ຺ຎາ ຕນ຺ນິວາສິຣາຊກຸມາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣາຊິທ຺ຘິຍາຕິ ຣາຊຠາວານຸຄເຕນ ສຠາເວນ. ໂສ ປນ ສຠາໂວ ເນສໍ ຄຓຣາຊູນໍ ມິໂຖ ສາມຄ຺ຄິຍາ ໂລເກ ປາກໂຏ, ຈິຣຏ຺ຐາຍີ ຈ ອໂຫສີຕິ ‘‘ສມຄ຺ຄຠາວໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸ ອນຸ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ, ປຕາໂປ, ໂສ ປນ ເນສໍ ປຕາໂປ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິວາຫນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸສິກ຺ຂິຕຠາເວນ ໂລເກ ປາກໂຏ ຊາໂຕຕິ ‘‘ເອເຕນ…ເປ… ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເລນາຕິ ກຸຎ຺ຈິກາຉິທ຺ເທນ. ອສນນ຺ຕິ ສຣໍ. ອຕິປາຕຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ໂປງ຺ຂສ຺ສ ອນຸໂປງ຺ຂໍ, ປຸຣິມສຣສ຺ສ ໂປງ຺ຂປທານຸຄຕໂປງ຺ຂໍ ອິຕຣໍ ສຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຣາຘິຕນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌິຕໍ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີຕິ ອຸມ຺ມູລນວເສນ ກຸລສນ຺ຕຕິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ. ອຍນໍ ວຑ຺ຒນໍ ອໂຍ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິຍາ ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ວິທູຣໂຕ ຂິປຕິ, ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄງ຺ຄາຍນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາສມີເປ. ປຏ຺ຏນຄາມນ຺ຕິ ສກຏປຏ຺ຏນຄາມໍ. ອາຓາຕິ ອາຓາ ວຕ຺ຕຕິ. ອຑ຺ຒໂຍຊນນ຺ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏເນ ອຑ຺ຒໂຍຊນຏ຺ຐານວາສິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏເນ. ພລວາຆາຕຊາໂຕຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂກໂຘ.

ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ. ຄເຕນາຕິ ຄມເນນ.

ຣາຊອປຣິຫານິຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໑໓໔. ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພກາລໍ ສມສີຕຸຓ຺ຫາວ ອຸຕຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຓ຺ຫໍ ສນ຺ນິປາຕາຕິ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິປາຕາ, ຕໍ ປນ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິປາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິວສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິປາຕພຫຸລາຕິ ປຈຸຣສນ຺ນິປາຕາ. ໂວສານນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ. ‘‘ຍາວກີວ’’ນ຺ຕິ ເອກເມເວຕໍ ປທໍ ອນິຍມໂຕ ປຣິມາຓວາຈີ, ກາໂລ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ວຸທ຺ຘິເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຓ຺ຫໍ ອສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກຸລາຕິ ຂຸຠິຕາ, ນ ປສນ຺ນາ. ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວຄ຺ຄພນ຺ຘໂຕ ວິຠຊ຺ຊ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຫຸຕ຺ວາ.

ສນ຺ນິປາຕເຠຣິຍາຕິ ສນ຺ນິປາຕາໂຣຈນເຠຣິຍາ. ອຑ຺ຒຠຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສາມິຠຸຕ຺ຕາ ຈ. ໂອສີທມາເນຕິ ຫາຍມາເນ.

ປຸພ຺ເພ ອກຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ສຸງ຺ກນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑ ນທີຕິຕ຺ຖຄາມທ຺ວາຣາທີສຸ ຣາຊປຸຣິສານໍ ທາຕພ຺ພຠາຄໍ. ພລິນ຺ຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສາທິໂຕ ຉຠາຄໍ, ສຕ຺ຕຠາຄນ຺ຕິອາທິນາ ລທ຺ຘກຣໍ. ທຓ຺ຑນ຺ຕິ ທສວີສຕິກຫາປຓາທິກໍ ອປຣາຘານຸຣູປໍ ຄເຫຕພ຺ພຘນທຓ຺ຑໍ. ວຊ຺ຊິຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຊ຺ຊິຣາຊຘມ຺ມໍ. ອິທານິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນາທີສຸ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປ ອາທີນວານິສໍເສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣິຈຣິຍກ຺ຂມາຕິ ອຸປຏ຺ຐານກ຺ຂມາ.

ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາມຕ຺ຕາ, ນີຕິສຕ຺ຖວິຫິເຕ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐປິຕາ ມຫາມຕ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ຕາ, ເຕສໍ. ເທນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ. ສເຈ ໂຈໂຣຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ສເຈ ໂຫນ຺ຕິ. ປາປຠີຣຸຕາຍ ອຕ຺ຕນາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑນີຕິສຎ຺ຎິເຕ ໂວຫາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂວຫາຣິກາ, ເຍ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕຘຣາ ນີຕິສຸຕ຺ຕຘຣາ, ອີທິເສ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉເຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕາ. ປຣມ຺ປຣາຠເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກຸເລສຸ ຊາຕາ ອຄຕິຄມນວິຣຕາ ອຏ຺ຐມຫລ຺ລກປຸຣິສາ ອຏ຺ຐກຸລິກາ.

ສກ຺ກາຣນ຺ຕິ ອຸປກາຣໍ. ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິເມ ອມ຺ຫາກໍ ຄຣຸໂນ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠາວໍ ປຕິ ປຕິ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ມາເນນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາເນນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ສມ຺ມານນໍ ເຕສຸ ເນສໍ ອຕ຺ຕມນຕາປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມເນນ ປິຍາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິປຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ປຓິປາຕໍ. ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິເມ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາມຫາ, ມາຕາມຫາ’’ຕິອາທິນາ ນີຈຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸຈິຕ຺ຕາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ສນ຺ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ຆເຏຕຸໍ.

ປສຍ຺ຫາກາຣສ຺ສາຕິ ພລກ຺ກາຣສ຺ສ. ກາມໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ປູຊນີຍຕາຍ ‘‘ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ປາຬິຍໍ ວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ວຸທ຺ຘິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາ, ໂນ ປຣິຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸກ຺ກເມນ ‘‘ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອລທ຺ໂຘກາເສ ປາປກມ຺ເມ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກ ວາ ອນວສໂຣວ ເທວໂຕປສຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ລທ຺ໂຘກາເສ ສິຍາ ເທວໂຕປສຄ຺ຄສ຺ສ ອວສໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ…ເປ… ວຑ຺ເຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ພລກາຍສ຺ສ ທິຄຸຓຕິຄຸຓຕາທສ຺ສນໍ, ປຏິຠຍຠາວທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ເທວຕານໍ ສງ຺ຄາມສີເສ ສຫາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ. ອາວຣຓໂຕຕິ ນິເສຘນໂຕ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕາ ຘມ຺ມິຍາຕິ ອິຘ ‘‘ຘມ຺ມິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມິຄສູກຣາທິຆາຕາຍ ສຸນຂາທີນໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວນຈຣຓໍ ວາໂຊ, ມິຄວາ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ວາ ວາເຊນ຺ຕິ ເນນ຺ຕີຕິ ວາຊິກາ, ມິຄວຘຈາຣິໂນ. ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກາຍິກວາຈສິກປໂຍເຄນ ຫິ ສາ ໂລເກ ປາກຏາ ປກາສຠູຕາຕິ.

໑໓໕. ເທວາຍຕນຠາເວນ ຈິຕຕ຺ຕາ, ໂລກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກາຣຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ ເຈຕິຍໍ ອໂຫສິ.

ກາມໍກາຣວເສນ ກິຎ຺ຈິປິ ນ ກຣຓີຍາຕິ ອກຣຓີຍາ. ກາມໍກາໂຣ ປນ ຫຕ຺ຖຄຕກຣຓວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຠິມຸຂຍຸທ຺ເຘນາຕິ ອຠິມຸຂໍ ອຸຊຸກເມວ ສງ຺ຄາມກຣເຓນ. ອຸປລາປນໍ ສາມໍ ທານຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠໂທປິ ອິຘ ອຸປາໂຍ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມິຖຸເຠທາຍາ’’ຕິ. ຍຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ອນຸປາຍຕາ ປເຄວ ປກາສິຕາ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸປລາປນາຍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມິຖຸເຠທາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ວຈນໍ. ກຖາຍ ນຍໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍາວກີວຎ຺ຈ…ເປ… ໂນ ປຣິຫານີ’’ຕິ ອິມາຍ ຠຄວໂຕ ກຖາຍ ນຍໍ ອຸປາຍໍ ລຠິຕ຺ວາ.

ອນຸກມ຺ປາຍາຕິ ວຊ຺ຊິຣາເຊສຸ ອນຸຄ຺ຄເຫນ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ກຖນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ກາຕພ຺ພຍຸທ຺ຘກຖໍ. ອຸຊຸໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ປຏິຣາຊາໂນ ອາເນຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິຂານໍ ອຎ຺ຎຖາຠາວາປາທເນນ ອຸຊຸຠາວໍ ກຣິສ຺ສາມິ.

ປຕິຏ຺ຐິຕຄຸໂຓຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕາຈຣິຍຄຸໂຓ. ອິສ຺ສຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕຸ, ມຍໍ ອນິສ຺ສຣາ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ລິຈ຺ຉວິໂນ ນ ສນ຺ນິປຕິໍສູຕິ ໂຍຊນາ. ສູຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ພລເຠຣິນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘາຍ ພລກາຍສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານເຠຣິໍ.

ຠິກ຺ຂຸອປຣິຫານິຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ອປຣິຫານາຍ ຫິຕາຕິ ອປຣິຫານິຍາ, ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ອປຣິຫານິຍາ, ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອປຣິຫານິຍາ ກາຣກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິຫານິກເຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ປຣິຫານິກຣານໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ວຸທ຺ຘິເຫຕຸຠູເຕ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ອຸປຣູປຣິ ຎາຓາໂລກໍ ປສາເທນ຺ຕີ ສຕ຺ຕານໍ ຫທຍນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ປກາເສຕພ຺ເພ ຈ ອຕ຺ເຖ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປາກເຏ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈນ຺ທສຫສ຺ສໍ…ເປ… ກຖຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ວຊ຺ຊີນໍ ອຠິຓ຺ຫສນ຺ນິປາຕາທິປຏິປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ໂຕເຍວ ອຍໍ ອປຣິຫານິຍກຖາ ອນິຍ຺ຍານິກາ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສາສເນ ຕຖາຣູປີ ກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ, ສາ ໂຫຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ, ຍາຍ ສາສນໍ ມຍ຺ຫໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຣມ຺ປິ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອປຣິຫານິເຍ ຘມ຺ເມ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ເທເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ວຊ຺ຊິສຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘາປິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕໂຕ’’ຕິອາທິ ທິສາສຸ ອາຄຕສາສເນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ກຖນໍ. ວິຫາຣສີມາ ອາກຸລາ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ອຸໂປສຖປວາຣຓາ ຐິຕາ.

ໂອລີຍມານໂກຕິ ປາຬິໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວິນສ຺ສມາໂນ. ອຸກ຺ຂິປາເປນ຺ຕາຕິ ປຄຸຓຠາວກຣເຓນ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓເນນ ຈ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ (ປາຣາ. ໕໖໕ ວິຕ຺ຖາຣວຕ຺ຖຸ). ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ ທສວຕ຺ຖຸທີປເນນ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ວິຕ຺ຖາຣວຕ຺ຖຸ). ‘‘ຄິຫິຄຕານີຕິ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄິຫີສຸ ຄຕານິ, ເຕຫິ ຎາຕານິ ຄິຫິຄຕານິ. ຘູມກາໂລ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘູມກາລິກໍ ຈິຕກຘູມວູປສມໂຕ ປຣໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ສາສເນ ຖິຣຠາວໍ ອນິວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ອຸປຄຕາ. ເຖຣກາຣເກຫີຕິ ເຖຣຠາວສາຘເກຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ. ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍຕິ ປພ຺ພຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ. ສີລາທິຄຸເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນເມວ ສາສເນ ປຣິຓາຍກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ໂອວາທໍ ນ ເທນ຺ຕິ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ປເວຓີກຖນ຺ຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິທີປນໍ ຘມ຺ມກຖໍ. ສາຣຠູຕໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສມ຺ປາປເນນ ສາຣຠູຕໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໂກສລ຺ລອນຸຕ຺ຕຣສີຕີຠາວອຘິຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມຕນ຺ຕິໍ.

ປຸນພ຺ຠວທານໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ອິຕເຣຕິ ເຍ ນ ປຈ຺ຈຍວສິກາ ນ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ, ເຕ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວສໍ.

ອາຣຎ຺ຎເກສູຕິ ອຣຎ຺ຎຠາເຄສຸ ອຣຎ຺ຎປຣິຍາປນ຺ເນສຸ. ນນຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ຕຓ຺ຫາ ສາວຊ຺ຊາ ເອວາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຄາມນ຺ຕເສນາສເນສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ‘‘ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສິເນຫາທໂຍ ວິຍ ອາຣຎ຺ຎເກສຸ ເສນາສເນສຸ ສາລຍຕາ ເສວິຕພ຺ພປກ຺ຂິຍາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຕ຺ຕນາວາຕິ ສຍເມວ, ເຕນ ປເຣຫິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍ ສຣເສເນວ ອນາຄຕານໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນໍ, ອາຄຕານຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາສິສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາ ນີຫາເຣນາຕິ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ອຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ. ຄຫິຕສຊ຺ຌາຍກຣຓນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນໍ. ຈິນ຺ຕນຕ຺ໂຖ ຫິ ສຊ຺ຌາຍສທ຺ໂທ.

ເອນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນິສີທນ຺ຕິ ອາສນປຎ຺ຎາປນາທິນາ.

໑໓໗. ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ ອາຣາໂມ. ກມ຺ເມ ຣຕາ, ນ ຄນ຺ຖຘຸເຣ, ວາສຘຸເຣ ວາຕິ ກມ຺ມຣຕາ, ອນຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕປ຺ປຣຠາເວນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສຸຕາ. ອິຕິ ກາຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກາຕພ຺ພໍ ອຸຈ຺ຈາວຈກມ຺ມໍ ຈີວຣວິຈາຣຓາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນນ຺ຕິ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏາທິກຣຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຐມປຏລາທີນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນກາຣຓຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອຍໍ ກມ຺ມຣາມຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ກໂຣນ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕເຍວ. ອຕິຣຈ຺ຉານກຖາຠາເວປິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕປ຺ປຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓວຈນໍ. ປຣິຍນ຺ຕກາຣີຕິ ສປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາ. ‘‘ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໙໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຠສ຺ໂສ ວາຕິ ປຣິມິຕກໂຖເຍວ ເອກນ຺ເຕນ ກເຖຕພ຺ພສ຺ເສວ ກຖນໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ.

ນິທ຺ທາຍຕິເຍວາຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ ອນາທີນວທສ຺ສີ ນິທ຺ທາຍຕິເຍວ. ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕນາທິນາ ນ ນໍ ວິໂນເທຕິ.

ເອວໍ ສໍສຏ຺ໂຐ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ສໍສຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຫຣຕິ.

ທຸສ຺ສີລາ ປາປິຈ຺ຉາ ນາມາຕິ ສຍໍ ນິສ຺ສີລາ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາປາ ລາມກາ ອິຈ຺ຉາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉາ.

ປາປປຸຄ຺ຄເລຫິ ເມຕ຺ຕິກຣຓໂຕ ປາປມິຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ສທາ ສຫ ປວຕ຺ຕເນນ ປາປສຫາຍາ. ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຕາທິນາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ປາປສມ຺ປວງ຺ກາ.

໑໓໘. ສທ຺ຘາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ອາຄຕສທ຺ຘາ ອາຄມນີຍສທ຺ຘາ, ສາ ສາຕິສຍາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປໂຣປເທເສນ ວິນາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ອວິປຣີຕໂຕ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈປຏິເວຘໂຕ ອາຄຕສທ຺ຘາ ອຘິຄມສທ຺ຘາ ສຸຣພນ຺ຘາທີນໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໑໘; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໓) ວິຍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປສາໂທ ປສາທສທ຺ຘາ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາທີນໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໑; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ, ວິຕ຺ຖາໂຣ) ວິຍ. ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນວເສນ ກປ຺ປນໍ ໂອກປ຺ປນໍ. ທຸວິຘາປີຕິ ປສາທສທ຺ຘາປິ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາປິ. ຕຕ຺ຖ ປສາທສທ຺ຘາ ອປຣເນຍ຺ຍຣູປາ ໂຫຕິ ສວນມຕ຺ເຕນ ປສີທນໂຕ. ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສທິໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຫີຕິ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ຫິຣີ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິຣິ, ຫິຣິ ມໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ຫິຣິມນາຕິ ອາຫ ‘‘ປາປ…ເປ… ຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປາປໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ຺ຕິ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠາຍນ຺ຕີຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ.

ພຫຸ ສຸຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ເອເຕນາຕິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ສຸຕຄ຺ຄຫຓໍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຘາຣຓປຣິຈຍປຣິປຸຈ຺ຉານຸເປກ຺ຂນທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານານໍ ເປຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສວນມູລກຕ຺ຕາ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕີຓິ ປິຏການິ. ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ. ຕທປິ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕພາຫຸສຈ຺ຈກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ສຈ຺ຈປຏິເວຘາວເຫນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວສ຺ສ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂສຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິພຫຸສ຺ສຸໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖກພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນກພຫຸສ຺ສຸຕາທໂຍ ວິຍ ປເທສິໂກ ອຫຸຕ຺ວາ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ພາຫຸສຈ຺ຈສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຍນໂຕ ກຖນໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖກພຫຸສ຺ສຸໂຕ. ເຕ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມານໍ ມູລຠູເຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ.

ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕໍ. ຕໍ ປນ ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກກາຕິ ເອກາກິໂນ, ວູປກຏ຺ຐວິຫາຣິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ປຣໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອສຸກນາໂມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ປຏິຊານາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຈິຣກຕາທິອນຸສ຺ສຣຓສມຕ຺ຖສຕິເນປກ຺ການໍ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວຣູເປ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ.

໑໓໙. ພຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອງ຺ໂຄຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປສຕ຺ໂຖ, ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓຕິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐານໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປີຬນາທິປ຺ປກາຣໂຕ ວິຈໂຍ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປວິຈຍລກ຺ຂໂຓ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄໂຫ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ. ຜຣຓໍ ວິປ຺ຜາຣິກຕາ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຜຣຓລກ຺ຂໂຓ. ອຸປສໂມ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫານໍ ວູປສມນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປສມລກ຺ຂໂຓ. ອວິກ຺ເຂໂປ ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂໂຓ.

ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ຉຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫີ’’ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິມໍ ກາຣຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນວຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອປຈາຍນຕາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ປນ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາ, ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເອກາທສາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ທສຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ, ສງ຺ຆສີລຈາຄເທວຕາອຸປສມານຸສ຺ສຕິ, ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ປນ ປສາທນິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເອກາທສາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາ, ອຸຕຸສຸຂເສວນຕາ, ອິຣິຍາປຖສຸຂເສວນຕາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍຄຕາ, ສາຣທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ. ທສຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓໍ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫຓໍ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຫໍສນໍ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ, ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນໍ, ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນໍ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ປນ ‘‘ຌານວິໂມກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ເອກາທສຫີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ນາມ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ນາມ ປຣິຍາຍກຖາຕິ ‘‘ອິມິນາ ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໐. ເຕຠູມເກ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອນຸປສ຺ສຕິ ເອຕາຍາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄຕສຎ຺ຎາຍ ຠາວິຕາຍ ວິຠາວິຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ວາຍໍ ວິປສ຺ສນາຍ ເອວ ນິທ຺ເທໂສ. ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂລກິຍວິປສ຺ສນາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ໂລກິຍວິປສ຺ສນາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ມິສ຺ສກາເປຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຣາໂຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕວເສນາຕິ ຕຖາ ອາຄຕປາຬິວເສນ ‘‘ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ວິຣາຄສຎ຺ຎາ, ນິໂຣຘສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາປິ ສິຍຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໔໑. ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ. ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສທ຺ວເຍປິ. ອິມານິປິ ເມຕ຺ຕາກາຍກມ຺ມາທີນິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ອາຄຕານິ ເຕສໍ ເສຏ຺ຐປຣິສຠາວໂຕ. ຍຖາ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄິຫີສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ຈຕຸປຣິສສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກຘມ຺ມສ຺ສວເນນປິ ເມຕ຺ຕາກາຍກມ຺ມານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຈາຣິຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມປູຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນອຕ຺ຖກຖນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໂຕ.

ອາວີຕິ ປກາສໍ, ປກາສຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ຣໂຫຕິ ອປ຺ປກາສໍ, ອປ຺ປກາສຕາ ຈ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ສຫາຍຠາວຄມນໍ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ. ອຸຠເຍຫີຕິ ນວເກຫິ, ເຖເຣຫິ ຈ.

ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ.

ກາມໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘານໍ ນຍນານໍ ອຸມ຺ມີລນາ, ປສນ຺ເນນ ມຸເຂນ ໂອໂລກນຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມເມວ, ຍສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນຍນານໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘຕາ, ມຸຂສ຺ສ ຈ ປສນ຺ນຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ.

ລາຠສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ ‘‘ລາຠາວຕ, ລາໂຠ ລທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຕີຕກາລິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທໂຍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ອາຄຕາຕິ ຘມ຺ມິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຫນາທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນປຸພ຺ພກໍ ກາເຍນ ວິຠຊນນ຺ຕິ ມູລເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ປຏິວິຠາໂຄ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ວາ ລາຠໍ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ເອວ.

ຕໍ ຕໍ ເນວ ຄິຫີນໍ ເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຊີວໂສຘນຕ຺ຖໍ. ນ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຕນາວ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ສາຘາຣຓໂຕ ຐປນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫຓກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກາໂລ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ປຸພ຺ພາໂຠເຄນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ໂຘ ປຸຣິມກາໂລ. ຕຍິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ເພ ວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘລາຠໍ ໂອສານລກ຺ຂຓໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສາຘາຣຓໂຠຄີ, ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ ຈ ໂຫຕິ.

ອິມໍ ປນ ສາຣຓີຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ. ນ ຫິ…ເປ… ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ເອວ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຣມ຺ໂຠປິ ຕາວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ’’ຕິ ອິມິນາ ລາຠສ຺ສ ຘມ຺ມິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ອຂຓ຺ເຑນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄິຕໍ, ສາຘາຣຓໂຠຄິຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິ ປນ ຕທຸຠເຍ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປູຣິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປູເຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ວາ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມເຍວ ໂຫຕີຕິ. ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປນສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິຊຄ຺ຄນຏ຺ຐາເນ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປລິໂພຘຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣກສ຺ສ ໂອທິສ຺ສກທານໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄິລານາທີນໍ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອປ຺ປຏິວິຠາຄປກ຺ຂິກໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ພ຺ຍຕິເຣກປ຺ປຘາໂນ ຫິ ປຏິວິຠາໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອທາຕຸມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກຣຸຓາຍນວເສນ, ນ ວຕ຺ຕປູຣຓວເສນ.

ສຸສິກ຺ຂິຕາຍາຕິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣຓວິຘິມ຺ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິຕາຍ, ສຸກຸສລາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸສິກ຺ຂິຕາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ວາທສຫິ ວສ຺ເສຫິ ປູຣຕິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ທຸປ຺ປູຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ມຫປ຺ຜໂລ ມຫານິສໍໂສ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກຫິປິ ຕາວ ຄຣຸຕເຣຫິ ຜລານິສໍເສຫິ ຈ ອນຸຄໂຕ. ຕໍສມງ຺ຄີ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິເສສລາຠີ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ວິຍ ໂລເກ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ທຸປ຺ປຊຫໍ ທານມຍສ຺ສ, ສີລມຍສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມໍ ສຸທູເຣ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິທານິ ເຍ ສມ຺ປຣາຍິເກ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກ ຈ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນວ ອິສ຺ສາ, ນ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ ຈິຣກາລຠາວນາຍ ວິຘຸຕຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄສີລຕາຍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທທໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຠຊນ຺ຕິ ນໍ ພຫູ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔). ສຸລຠປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ທານວເສນ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍານໍ ປຈ຺ຈຍລາຠສ຺ສ ອິຘານິສໍສຠາວໂຕ ທານສ຺ສ. ປຕ຺ຕຄຕໍ ອສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ນ ຂີຍຕິ ປຕ຺ຕຄຕວເສນ ທ຺ວາທສວສ຺ສິກສ຺ສ ມຫາປຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປູຣິຕຕ຺ຕາ. ອຄ຺ຄຠຓ຺ຑໍ ລຠຕິ ເທວສິກໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຠເຍວາ…ເປ… ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ເຕນ ຈິຣກາລໍ ທານປູຣຕາຍ ປສາທິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ອານິສໍເສສຸ ວິຠາເວຕພ຺ເພສຸ. ອິມານິ ຕໍ ທີປນານິ ວຕ຺ຖູນິ ກາຣຓານິ. ອລຠນ຺ຕາປີຕິ ອມຫາປຸຎ຺ຎຕາຍ ນ ລາຠິໂນ ສມານາປິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄສຠາຄນ຺ຕິ ສຠາຄໍ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄໍ ຊານນ຺ຕິ.

ອນຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ເຖຣານໍ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ເມ ຠນ຺ເຕ ປູຣິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕາ ປກາສິໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິຍຕາຍ, ສຸລຠປຈ຺ຈຍຕາຍປິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸເມວ. ປຕ຺ຕຄຕາຂີຍນສ຺ສ ປນ ວິເສສໍ ວິຠາວນໂຕ ‘‘ອິທໍ ຕາວ…ເປ… ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄິຣິຠຓ຺ຑມຫາປູຊາຍາຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ສກລລງ຺ກາທີເປ, ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ສມຸທ຺ເທ ຈ ນາວາສງ຺ຆາຏາທິເກ ຐເປຕ຺ວາ ທີປປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ກຣິຍມານມຫາປູຊາຍໍ. ປຣິຍາເຍນປີຕິ ເລເສນປິ. ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣຓໂຕປິ ອິທໍ ຍຖາຠູຕປ຺ປເວທນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ປລາຍິໍສຸ ໂຈຣຠເຍນ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸຊ຺ຊີວິກາຍາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີຕິ ກປ຺ປິສ຺ສຕິ. ເຖຣີ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣິກາ ອໂຫສິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ສີລເຕເຊເນວ ເທວຕາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິ.

ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑານິ. ຕໍ ປນ ເນສໍ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ອາທິ ອນ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສູ’’ຕິອາທິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ປນ ສມາທານກ຺ກເມນປິ ອາທິ ອນ຺ຕາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຖນ຺ເຕ, ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ, ວິສທິສູທາຫຣຓໍ ເຈຕໍ ‘‘ອຂຓ຺ຑານີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສານິປິ ອຸທາຫຣຓານິ. ຂຓ຺ຑິຕຠິນ຺ນຕາ ຂຓ຺ຑໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຓ຺ຑໍ, ສີລໍ. ‘‘ຉິທ຺ທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເວມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນໍ ວິນິວິຊ຺ຌນວເສນ ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ຄາວີ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພລຣຫິຕານິ ອສພລານິ. ຕຖາ ອກມ຺ມາສານິ. ສີລສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠາວາປາທນໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ເສຣີ ສຍໍວສີ ຠຸຊິສ຺ໂສ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ຠຸຊິສ຺ສານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠຸຊິສ຺ສຠາວກາຣຓໂຕ ຠຸຊິສ຺ສານີ’’ຕິ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ປາສໍສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ຖານິ. ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠເວຍ຺ຍໍ, ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ, ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ອາທິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍໍ ເຕ ສີເລສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ຈຕູສຸປິ ວິປຕ຺ຕີສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສເນນ ປຣາມຏ຺ຐຸໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຊນານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ.

ສມານຠາວູປຄຕສີລາຕິ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມານຠາວໍ ອຸປຄຕສີລາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິກາ. ກາມໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ນານຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ຕໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕິກໍ, ອິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ນິຍຕຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄສີເລ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາຍນ຺ຕິ ຍາ ອຍໍ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ. ທິຏ຺ຐີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ນິທ຺ໂທສາຕິ ນິຘຸຕໂທສາ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິປາປຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ສຍໍ ນິຍ຺ຍນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍາເປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສິຏ຺ຐິ, ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານທິຏ຺ຐິຠາວນ຺ຕິ ສທິສທິຏ຺ຐິຠາວໍ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວເຘນ ອຠິນ຺ນທິຏ຺ຐິຠາວໍ. ວຸທ຺ຘິເຍວາຕິ ອຣິຍວິນເຍ ຄຸເຓຫິ ວຸຑ຺ຒິເຍວ, ໂນ ປຣິຫານີຕິ ອຍໍ ອປຣິຫານິຍຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຕໂນປິ ສາສນສ຺ສ ອທ຺ຘນິຍຕໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ອິຘ ເທສິຕາ.

໑໔໒. ອາສນ຺ນປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຕາຕິ ກຕິປຍມາສາຘິເກນ ສໍວຈ຺ຉຣມຕ຺ເຕນ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍເຍວາຕິ ‘‘ອິຕິ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິກໍເຍວ ອິຕິ ສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ປຣິມາຓຕ຺ໂຖ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສີລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສີລນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຠທໍ ສີລໍ. ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠູຕໍ ໂລກິຍຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສມາຘີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ສີເລ ຐຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑; ກຖາ. ໘໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ເອໂສຕິ ມຄ຺ຄຜລສມາຘິ. ປຣິຠາວິໂຕຕິ ເຕນ ສີເລນ ສພ຺ພໂສ ຠາວິໂຕ ສມ຺ຠາວິໂຕ. ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ ມຫານິສໍໂສຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິ ຕາວ ສາມຎ຺ຎຜເລຫິ ມຫປ຺ຜໂລ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວູປສເມນ ມຫານິສໍໂສ. ອິຕໂຣ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫາເນນ ມຫປ຺ຜໂລ, ນິພ຺ພຸຕິສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານິສໍໂສ. ຍມ຺ຫິ ສມາຘິມ຺ຫິ ຐຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ປາທກຊ຺ຌານສມາຘິມ຺ຫິ ເຈວ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິສມາຘິມ຺ຫິ ຈ ຐຕ຺ວາ. ສາຕິ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາ. ເຕນ ປຣິຠາວິຕາຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິນາ ສພ຺ພໂສ ຠາວິຕາ ປຣິຠາວິຕາ. ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕາ ສມາຘິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິ ຈ ເຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄຌານງ຺ຄປ຺ປເຠທເຫຕຸຕາຍ ມຫປ຺ຜລາ ສຕ຺ຕທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄເຫຕຸຕາຍ ມຫານິສໍສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາຕິ ຍາຍໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍໍ, ສມາຘິວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍໍ ວາ ຐຕ຺ວາ. ສມຖຍານິກສ຺ສ ຫິ ສມາຘິສຫຄຕາປິ ປຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸເຍວ ຍຖາ ອາສວານໍ ເລໂສປິ ນາວສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພໂສ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໓. ໂລກິຍຕ຺ຖສທ຺ທານໍ ວິຍ ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຠິຣນ຺ຕໍ ອຠິຣຕໍ ອຠິຣຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ອຠິຣຸຈິປຣິຍາໂຍ, ນ ອສ຺ສາທປຣິຍາໂຍ. ອສ຺ສາທວເສນ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາທວຕ຺ຖຸວິຄເມນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ, ຍທິທໍ ຂີຓາສວານໍ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຠິຣຕິວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕ຺ວາ ຕທຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ເວເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖເມວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ. ອາຍາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອຫິ ຍາມາ’’ຕິ. ອຍາມາຕິ ປນ ປາເຐ ອ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ ເຖຣໍ ອາລປຕິ, ນ ປນ ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວໂຕ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄຓໂນ ຫິ ຕທາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຄມນນ຺ຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຄມນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕປາຐມາຫ. ປາຏລິຄມເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຕ຺ຕານເມວ ອນນ຺ຕຣໍ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຕຣູປຕ຺ຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕສີຫນາທວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ປາຐຊາຕໍ. ສມ຺ປສາທນີເຍຕິ ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໑) ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ມາ ມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຕ຺ຖາຣຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸສ຺ສີລອາທີນວວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸກາຕິ ອາວສໂຖ, ຕເທວ ອຄາຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາວສຖາຄາຣນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອາວສຖເຄຫ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນນ຺ຕິ ລິຈ຺ຉວິຣາຊມຄຘຣາຊູນໍ. ສຫາຍກາຕິ ເສວກາ. ກຸລານີຕິ ກຸຏຸມ຺ພິເກ. ສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ສນ຺ຖຣິ, ສພ຺ພໍ ສນ຺ຖຣິ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິ, ຕໍ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ. ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຈາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ເອວ’’ນ຺ຕິ.

໑໔໙. ທຸສ຺ສີໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙; ອ. ນິ. ໕.໑໐) ວິຍ, ນ ຄຣຫຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອສີໂລ ນິສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ຠິນ຺ນສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ສມາທິນ຺ນສີໂລ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ສີລເຠທໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕາວ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອສມາທິນ຺ນສີໂລ ອາຈາຣຫີໂນ, ໂສ ກຖໍ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ໂສປິ ສາຘຸສມາຈາຣສ຺ສ ປຣິຫານິຍສ຺ສ ເຠທິຕຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ເອວ ນາມ. ວິສ຺ສຏ຺ຐສໍວໂຣ ສໍວຣຣຫິໂຕຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປຏ຺ຐານໍ. ມາຆາຕກາເລຕິ ‘‘ມາ ຆາເຕຖ ປາຓິໂນ’’ຕິ ເອວໍ ມາຆາຕາຕິ ໂຆສນໍ ໂຆສິຕທິວເສ.

ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ.

ອຊ຺ຌາສເຍນ ມງ຺ກຸ ໂຫຕິເຍວ ວິປ຺ປຏິສາຣິຠາວໂຕ.

ຕສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ສມາທາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກຕກາຣຓໍ. ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍ ມນໂສ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອິຘໂລກນ຺ຕິ ອຸມ຺ມີລນກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິທສ຺ສນວເສນ ອິຘ ໂລກໍ ປສ຺ສຕິ. ນິມີເລຕ຺ວາ ປຣໂລກນ຺ຕິ ນິມີລນກາເລ ຄຕິນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ປຣໂລກໍ ປສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈມປທນ຺ຕິ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈໂມ ອາທີນວໂກຏ຺ຐາໂສ.

ສີລວນ຺ຕອານິສໍສວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ອາທີນວກຖາຍ ວິປຣິຍາເຍນ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິໍ ຍຖາກາລໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ປາສໍສໍ ສີລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ປນ ອຕ຺ຖວຈນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ອນາມຏ຺ຐໍ.

໑໕໑. ປາຬິມຸຕ຺ຕກາຍາຕິ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ຫາຍ ຘມ຺ມິກຖາຍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອາວສຖາຄາເຣ ເອວ.

ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣມາປນວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍາຕິ ອິສ຺ສຣິຍປ຺ປມາເຓນ, ອິສ຺ສຣິເຍນ ເຈວ ວິຕ຺ຕູປກຣເຓນ ຈາຕິ ເອວໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິປິ ຫິ ໂລເກ ‘‘ມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປາຏລິຄາມໍ ນຄຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປາຏລິຄາໂມ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຐານໍ ອິທານິ ນຄຣໍ ກຕ຺ວາ. ມາເປນ຺ຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ອາຍມຸຂປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຍທ຺ວາຣານໍ ອຸປຈ຺ເຉທນາຍ. ‘‘ສຫສ຺ສເສວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສຫສ຺ສໂສ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກກວຄ຺ຄວເສນ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຆຣວຕ຺ຖູນີຕິ ຆຣປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ. ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕີຕິ ຕໍຕໍເທວຕານຸຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາປາຐການໍ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຕາຫິ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ. ສິປ຺ປານຸຠາເວນາຕິ ສິປ຺ປານຸຄຕວິຊ຺ຊານຸຠາເວນ. ນາຄຄ຺ຄາໂຫຕິ ນາຄານໍ ນິວາສປ຺ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ເສສທ຺ວເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາສາໂຓຕິ ອປ຺ປລກ຺ຂຓປາສາໂຓ. ຂາຓຸໂກຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຂາຓຸໂກ. ສິປ຺ປໍ ຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ສາຣມ຺ຠຏ຺ຐານໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອນາຣມ຺ເຠ ຐາເນ ຕາຫິ ວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄາຫິກາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ວິຍ ຕໍຕໍເຄຫານິ ມາເປນ຺ຕິ ອຸປເທສທານວເສນ. ເນສນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາປາຐການໍ, ສພ຺ພາສໍ ເທວຕານໍ. ມງ຺ຄລໍ ວຑ຺ຒາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມງ຺ຄລໍ ພ຺ຣູເຫສ຺ສນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິຕທສ຺ສນາທີນິ ຫິ ອຸຕ຺ຕມມງ຺ຄລານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອວຍວຘມ຺ເມນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຍຖາ ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອຣິຍກມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອຣິຍເທສວາສິມນຸສ຺ສານໍ. ຣາສິວເສເນວາຕິ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣາສິວເສເນວ, ອປ຺ປກສ຺ສ ປນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ກຍວິກ຺ກໂຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ‘‘ຣາສິວເສເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຓິຊາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ອຕ຺ໂຖ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ວາຓິຊານໍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ, ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວາຓິຊານໍ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠຓ຺ຑປຸເຏ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ໂມເຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຸຏເຠທນນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຠຓ຺ຑປຸເຏ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຈ-ກາຣຕ຺ໂຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ.

໑໕໓. ກາຬກຓ຺ຓີ ສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຓ຺ຫຘມ຺ມພຫຸລຕາຍ ປເຣສຎ຺ຈ ກຓ຺ຫວິປາການຕ຺ຖນິພ຺ພຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປຣູປທ຺ທວກຣາ ອປ຺ເປສກ຺ຂສຕ຺ຕາ. ຕນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອກໍ ສມຍໍ. ຄາມປ຺ປວິສນນີຫາເຣນາຕິ ຄາມປ຺ປເວສນ ນິວສນາກາເຣນ. ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ສກປ຺ປິຕປ຺ປເທເສ. ສຎ຺ຎເຕຕິ ສມ຺ມເທວ ສຎ຺ຎເຕ ສຸສໍວຸຕກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕ.

ປຕ຺ຕິໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປສຸຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອນຸປ຺ປທຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ‘‘ປູຊິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ຕເທວ ປຕ຺ຕິທານໍ ປູຊາ, ອນາຄເຕ ເອວ ອຸປທ຺ທເວ ອາຣກ຺ຂສໍວິຘານໍ ປຏິປູຊາ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຎາຕິມນຸສ຺ສາ ຎາຕິເປຕານໍ ປຕ຺ຕິທານາທິນາ ປູຊນມານນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ ອິເມ ປນ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ສມານາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາຣກ຺ຂາ ສໍວິຘາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ພລິກມ຺ມກຣຓໍ ມານນໍ, ສມ຺ປຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິສ຺ສຍຫຣຓໍ ປຏິມານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸນ຺ທຣານິ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸນ຺ທຣານິ ອິຏ຺ຐານິ ເອວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອນິຏ຺ຐານິ.

໑໕໔. ອາຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ລຫຸເກ ທາຣຸທຓ຺ເຑ ຄເຫຕ຺ວາ ກວາຏຜລເກ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກາຕຸໍ ອາຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ນາວາສງ຺ເຂເປນ ກຕໍ ອຸຬຸມ຺ປໍ, ເວຬຸນຬາທິເກ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ວລ຺ລິອາທີຫິ ກລາປວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸລ຺ລໍ.

ອຸທກຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸທກຏ຺ຐານສ຺ສ ເອຕໍ ‘‘ອຓ຺ຓວ’’ນ຺ຕິ ອຘິວຈນໍ, ສມຸທ຺ທສ຺ເສວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣນ຺ຕິ ອິຘ ນທີ ອຘິປ຺ເປຕາ ສຣຕິ ສນ຺ທຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຄມ຺ຠີຣວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີຣໍ, ສກລໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິຕາຍ ວິຕ຺ຖຕໍ. ວິສຊ຺ຊາຕິ ອນາສຊ຺ຊ ອປ຺ປຕ຺ວາ. ປລ຺ລລານິ ເຕສໍ ອຕຣຓໂຕ. ວິນາເຍວ ກຸລ຺ເລນາຕິ ອີທິສໍ ອຸທກໍ ກຸລ຺ເລນ ອີທິເສນ ວິນາ ເອວ ຕິຓ຺ຓາ ເມຘາວິໂນ ຊນາ, ຕຓ຺ຫາສຣໍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ເສຕຸໍ ກຕ຺ວາ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ໂຍຊນາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຣິຍສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ມຫາປນາທສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ. ປາສາທໂກຏິຍໍ ກຕຄາໂມຕິ ປາສາທສ຺ສ ປຕິຕຖຸປິກາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ນິວິຏ຺ຐຄາໂມ. ອຣິຍຠາວກຣານນ຺ຕິ ເຍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຣິຍຠາວກຣານໍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາວູປຈາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສຠູຕຠາເວນ ສຈ຺ຈານໍ. ອນຸໂພໂຘ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ຎາຓໍ, ປຏິເວໂຘ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອນຸໂພຘປຸພ຺ພໂກ ປຏິເວໂຘ ອນຸໂພເຘນ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ອນຸໂພໂຘປິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຏິເວເຘນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕທຸຠຍາຠາວເຫຕຸກຎ຺ຈ ວຏ຺ເຏວ ສໍສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນນຸໂພຘາ…ເປ… ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕຣູປຄມນໍ ສນ຺ຘາວນໍ, ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປປຊ຺ຊນວເສນ ສຎ຺ຈຣຓໍ ສໍສຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠວໂຕ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ຘາວິຕສໍສຣິຕປທານໍ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຍາ ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈາ’’ຕິ ປຐມວິກປ຺ເປ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຠາວສາຘນຕໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຍນສມຕ຺ຖາຕິ ປາປນສມຕ຺ຖາ, ທີຆຣຊ຺ຊຸນາ ພທ຺ຘສກຸຓໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ເທສນ຺ຕຣໍ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ພທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ຠວນ຺ຕຣໍ ເນຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ, ສາ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ສຸຏ຺ຐຸ ຫຕາ ຉິນ຺ນາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິສມູຫຕາ.

ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓວຓ຺ຓນາ

໑໕໖. ທ຺ເວ ຄາມາ ‘‘ນາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາໂມ, ຎ-ກາຣສ຺ສ ຈາຍໍ ນ-ກາຣາເທເສນ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໔; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໔) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຕິຄາມເກ’’ຕິ. ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຄິຎ຺ຊກາຫິ ເອວ ກໂຕ ອາວສໂຖຕິ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ໂສ ກິຣ ອາວາໂສ ຍຖາ ສຸຘາປຣິກມ຺ເມນ ສມ຺ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຈິນິຕ຺ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຏ຺ຐກາມເຍ ອາວສເຖ’’ຕິ. ຕຸລາທຓ຺ຑກວາຏຜລການິ ປນ ທາຣຸມຍາເນວ.

໑໕໗. ໂອຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕໍ ໂອຣໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ, ໂອຣມ຺ຠາຄສ຺ສ ວາ ຫິຕານິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕີຫິ ມຄ຺ເຄຫີຕິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ຕີຫິ ມຄ຺ເຄຫິ. ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ພຕາຍ ຫິ ເນສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຕາ. ໂອຣມ຺ຠຎ຺ຊິຍານິ ວາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອິທານິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ເນສໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາເຕນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານິ ສພ຺ພໂສ ອຠາເວນ ອຣິຍານໍ ຣູປາຣູປຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘາຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານີ’’ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕວເສນາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ. ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕຄາມິກມ຺ມາຍູຫນສ຺ສ ວິນິພນ຺ຘນໂຕ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນິ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທາ ວິຍ ມຫຄ຺ຄຕູປປຕ຺ຕິຍາ ອວິນິພນ຺ຘຠູຕານິປິ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຄຕຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕມ຺ປິ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸກມ຺ມປຣິກ຺ຂເຍ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາຍ ມຫຄ຺ຄຕຠວໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ປຸນ ອິເຘວ ກາມຠເວ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພານິປິ ປຎ຺ຈປິ ສໍໂຍຊນານິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ເອວ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອນາຄມນສຠາວາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຕສ຺ມາ ໂລກາ ອິຘ ນ ອາຄມນສຠາວາ. ພຸທ຺ຘທສ຺ສນເຖຣທສ຺ສນຘມ຺ມສ຺ສວນານໍ ປນຕ຺ຖາຍສ຺ສ ອາຄມນໍ ອນິວາຣິຕໍ.

ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິຣຬາກາຣຕາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ອພຫລຕາຕິ ທ຺ເວຘາປິ ຕນຸຠາໂວ. ອຠິຓ຺ຫນ຺ຕິ ພຫຸໂສ. ພຫລພຫລາຕິ ຕິພ຺ພຕິພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ມທ຺ທນ຺ຕາ, ຜຣນ຺ຕາ, ສາເຘນ຺ຕາ, ອນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕນຸກຕນຸກາ ມນ຺ທມນ຺ທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນມຕ຺ເຕນປິ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ຠວຕນຸກວເສນາຕິ ອປ຺ປກຠວວເສນ. ຕນ຺ຕິ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍ ຠວາ ອຣິຍານໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕ ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓຠວາ ເອວ. ເຍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກີທິສໍ ຕໍ ຠວຕນຸກໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຖາປິ ຠວຕນຸກສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐເມ ຠເວ ຠວຕນຸກໍ ນຕ຺ຖິ ອຏ຺ຐມສ຺ເສວ ຠວສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກາມາວຈຣໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ວເສນ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ໂຍ ຫິ ສກທາຄາມີ ເທວມນຸສ຺ສໂລເກສຸ ໂວມິສ຺ສກວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ໂສປິ ກາມຠວວເສເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ຠຄວຕາ ຈ ກາມໂລເກ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກວ ຄຫິໂຕ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອິຘ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິເຘວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ຍາວຕາຍຸກໍ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎໍເຍວ ຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ຈຕູສຸ …ເປ… ສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ ອປາຍຄມນີຍານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມນິຍາເມນາຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມນິຍາເມນ. ນິຍໂຕ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

ຘມ຺ມາທາສຘມ຺ມປຣິຍາຍວຓ຺ຓນາ

໑໕໘. ເຕສໍ ເຕສໍ ຎາຓຄຕິນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ‘‘ອສຸໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ອສຸໂກ ສກທາຄາມີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍຎາຓາຘິຄມນໍ. ຎາຓູປປຕ຺ຕິໍ ຎາຓາຠິສມ຺ປຣາຍນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ, ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຎາຓສຫິຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຠາວໍ. ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ກາຍກິລມໂຖວ, ນ ເຕນ ກາຈິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕວິເຫສາຕິ ຈິຕ຺ຕເຂໂທ, ສາ ກິເລສູປສໍຫິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ອາທີຍຕິ ອາໂລກີຍຕິ ອຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ອາທາສໍ, ຘມ຺ມຠູຕໍ ອາທາສໍ ຘມ຺ມາທາສໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເຕນ ອຣິຍສາວກາ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ວິທ຺ຘສ຺ຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ຕປ຺ປກາສນໂຕ ປນ ຘມ຺ມປຣິຍາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາທາສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍນ ຘມ຺ມາທາເສນາຕິ ອິຘ ປນ ມຄ຺ຄຘມ຺ມເມວ ວທຕິ.

ອເວຈ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕອຸປ຺ປນ຺ນປສາໂທ ອເວຈ຺ຈປສາໂທ, ມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນປສາໂທ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ປາສາຓປພ຺ພໂຕ ວິຍ ນິຈ຺ຈໂລ, ນ ຈ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈເລນ ອຈ຺ຈຸເຕນາ’’ຕິ.

‘‘ປຎ຺ຈສີລານີ’’ຕິ ຄຫຏ຺ຐວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕຫິ ເອກນ຺ຕປຣິຫຣຓີຍໂຕ. ອຣິຍານໍ ປນ ສພ຺ພານິ ສີລານິ ກນ຺ຕາເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ໂພປິ ປເນຕ຺ຖ ສໍວໂຣ ລພ຺ຠຕິເຍວາ’’ຕິ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍານໍ. ສິກ຺ຂາປທາວິໂຣເຘນາຕິ ຍຖາ ຠູຕໂຣຈນາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ. ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ.

ອມ຺ພປາລີຄຓິກາວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໖໑. ຕທາ ກິຣ ເວສາລີ ອິທ຺ຘາ ຜີຕາ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ອໂຫສິ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວສາລິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອເຫສຸໍ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຣ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕). ສຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ. ສຣຕີຕິ ກາຍາທິເກ ຍຖາສຠາວໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອຸປຘາເຣຕິ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມໍ ປກາເຣຫິ ຊານາຕິ ອວພຸຊ຺ຌຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖) ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກນ຺ຕິ ສຣີຣຄຕສ຺ສ ເຈວ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣຄຕສ຺ສ ຈາຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ນີລຠາວສ຺ສ ສງ຺ຄາຫກໍ ວຈນໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ນີລາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖສ຺ເສວ. ວິຠາຄທສ຺ສນນ຺ຕິ ປເຠທທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ເຕ ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ອປີຕາທິວຓ຺ຓາ ເອວ ເກຈິ ວິເລປນວເສນ ປີຕາທິວຓ຺ຓາ ຂາຍິໍສຸ, ເອວໍ ອນີລາທິວຓ຺ຓາ ເອວ ເກຈິ ວິເລປນວເສນ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ຂາຍິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ເຕສໍ ປກຕິວຓ຺ໂຓ ນີໂລ’’ຕິອາທິ. ນີໂລ ມຓິ ເອເຕສູຕິ ນີລມຓິ, ອິນ຺ທນີລມຫານີລາທິນີລຣຕນວິນທ຺ຘາ ອລງ຺ກາຣາ. ເຕ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓວິຣຈິເຕ ຫິ ມຓິໂອຠາເສຫິ ເອກນີລາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ນີລມຓິຂຈິຕາຕິ ນີລຣຕນປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ນີລວຕ຺ຖປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ນີລວຕ຺ຖນີລກມ຺ປລປຣິກ຺ເຂປາ. ນີລວມ຺ມິເກຫີຕິ ນີລກຆຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຫິ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ປີຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິສພ຺ພປເທສຸ. ປຣິວຏ຺ເຏສີຕິ ປຏິຆຏ຺ເຏສິ. ອາຫຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ມາ ຣາຊປຸຣິສາ ພລິນ຺ຕິ ອາຫາໂຣ, ຕປ຺ປຕ຺ຕຊນປໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສາຫາຣນ຺ຕິ ສຊນປທ’’ນ຺ຕິ. ອງ຺ຄຸລິໂຜໂຏປິ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຈາລນວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອງ຺ຄຸລິໍ ຈາເລສຸ’’ນ຺ຕິ. ອມ຺ພກາຍາຕິ ມາຕຸຄາເມນ. ອຸປຈາຣວຈນໍ ເຫຕໍ ອິຕ຺ຖີສຸ, ຍທິທໍ ‘‘ອມ຺ພກາ ມາຕຸຄາໂມ ຊນນິກາ’’ຕິ.

ອວໂລເກຖາຕິ ອປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ ໂອໂລເກຖ. ຕໍ ປນ ອປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ ອນຸ ອນຸ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ. ອຸປເນຖາຕິ ‘‘ຍຖາຍໍ ລິຈ຺ຉວິຣາຊປຣິສາ ໂສຠາຕິສເຍນ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ຕາວຕິໍສປຣິສາ’’ຕິ ອຸປນຍໍ ກໂຣຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາວຕິໍເສຫິ ສມເກ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ.

‘‘ອຸປສໍຫຣຖ ຠິກ຺ຂເວ ລິຈ຺ຉວິປຣິສໍ ຕາວຕິໍສສທິສ’’ນ຺ຕິ ນຍິທໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ນິໂຍຊນໍ, ເກວລໍ ປນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ເອເຕສໍ ຣາຊູນໍ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິກຖນໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫປິ ສິຍາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕີ’’ຕິ. ຫິຕກາມຕາຍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ຫິຕກາມຕາຍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ໂອສນ຺ນວີຣິຍາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອວສນ຺ນວີຣິຍາ, ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠາວນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠູຕຠາວຕ຺ຖໍ.

ເວຬຸວຄາມວສ຺ສູປຄມນວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ສມີເປ ເວຬຸວຄາໂມຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫໍ ວາ ສາຍນ຺ຫໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ເຍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິວິຏ຺ຐາ ປຣິວາຣຄາໂມ. ສງ຺ຄມ຺ມາຕິ ສມ຺ມາ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

໑໖໔. ຜຣຸໂສຕິ ກກ຺ຂໂຬ, ຄຣຸຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຠາຄໂຣໂຄຕິ ຘາຕຸວິສຠາຄຕາຍ ສມຸຏ຺ຐິໂຕ ພຫລຕຣໂຣໂຄ, ນ ອາພາຘມຕ຺ຕໍ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເວທນານໍ ຂຓິກຕໍ, ທຸກ຺ຂຕໍ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຕຸເລຕ຺ວາ. ອຘິວາເສສີຕິ ຕາ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ຍຖາປຣິມທ຺ທິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສສິ, ນ ຕາຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມາໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຫຎ຺ຎມາໂນ’’ຕິອາທິ. ອທຸກ຺ຂິຍມາໂນຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ຂວເສນ ອທຸກ຺ຂິຍມາໂນ, ກາຍທຸກ຺ຂໍ ປນ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອສຕິ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ອຘິວາສນາຍ ເອວ ອສມ຺ຠໂວຕິ. ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອນາລປິຕ຺ວາ. ອນປໂລເກຕ຺ວາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອວາທານຸສາສນິໍ ອທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄວີຣິເຍນາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິກມ຺ມວີຣິເຍນ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວີຣິເຍນາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິເຍນ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ຍຖາ ນາມ ປຸປ຺ຜນສມເຍ ຈມ຺ປກາທິຣຸກ຺ເຂ ເວເຂ ທິນ຺ເນ ຍາວ ໂສ ເວໂຂ ນາປນີຍຕິ, ຕາວສ຺ສ ປຸປ຺ຜນສມຕ຺ຖຕາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ວິໂນທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍເວຂທາເນນ ຕາ ເວທນາ ສຕ຺ຖຸ ສຣີເຣ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກາລໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ວິໂນທິຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິໂນເທຕ຺ວາ’’ຕິ. ຊີວິຕມ຺ປິ ຊີວິຕສງ຺ຂາໂຣ ກມ຺ມຸນາ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຉິຊ຺ຊມານໍ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄນ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆເຏຕ຺ວາ ຐປີຍຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ທສມາເສ ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານໍ, ປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຂຓິກສມາປຕ຺ຕີຕິ ຕາທິສໍ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຐານໂສ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕິ. ປຸນ ສຣີຣໍ ເວທນາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ສວິເສສປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ຣູປສຕ຺ຕກອຣູປສຕ຺ຕການິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໗໐໖, ໗໑໗) ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປພ຺ຍູຬ຺ໂຫຕິ ອປນີໂຕ. ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ສນ຺ເນຕ຺ວາຕິ ເຕສໍເຍວ ຣູປສຕ຺ຕກອຣູປສຕ຺ຕການໍ ວເສນ ຈຸທ຺ທສຫິ ປກາເຣຫິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ, ສກລເມວ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິສຠາຄໂຣຄສຎ຺ຊນິຕລູຂຠາວນິໂຣຄກຣຓາຍ ສິເນເຫຕ຺ວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິເຍວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາຕິສຍສມາປຕ຺ຕິເວເຄນ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ.

ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ຕໂຕ ຄິລານຠາວໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ. ມຘຸຣກຠາໂວ ນາມ ສຣີຣສ຺ສ ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຄຣຸຠາວປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕຄຣຸຠາໂວ ສຎ຺ຊາຕຖທ຺ຘຠາໂວ’’ຕິ. ‘‘ນານາກາຣໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິສາສມ຺ໂມໂຫປິ ເມ ອໂຫສິ ໂສກພເລນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ມາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ ອນຸປສ຺ສນາຘມ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາປິ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ປາກຏາ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໖໕. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກໂຣຕິ ນາມ ອຕ຺ຕນິເຍວ ຐປນໂຕ. ປຸຄ຺ຄລໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກໂຣຕິ ນາມ ສມານຕ຺ຕຕາວເສນ ຘມ຺ເມນ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫໂຕ. ທຫຣກາເລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຣກາເລ. ກສ຺ສຈິ ອກເຖຕ຺ວາຕິ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອຸປນິຄູຫຠູຕໍ ຄນ຺ຖໍ ອກເຖຕ຺ວາ. ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ມຸຏ຺ຐິຄຕໍ ວິຍ ຣຫສິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ມິໍ ວາ ນຏ຺ເຐ ສພ຺ໂພ ຕໍມູລໂກ ຘມ຺ໂມ ວິນສ຺ສຕິ, ໂສ ອາທິໂຕ ມູລຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ, ມຸສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສຕິ ຘມ຺ໂມ ເອເຕນ ນຏ຺ເຐນາຕິ ມຸຏ຺ຐິ, ຕໍ ຕຖາຣູປໍ ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຫເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິຫຣຓສ຺ສ ອຎ຺ຎສາຘາຣຓິຈ຺ຉາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອວຘາຣເຓນ ປນ ວິນາ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິອາທິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິຫຣເຓ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ມາ ວາ ອເຫສຸໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ມາ ວາ ອໂຫສີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ເອວໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ ອາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍອນຸປ຺ປຕ຺ຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈມ຺ປິ ປຣິໂຍສິຕກມ຺ມນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ສກຏສ຺ສ ພາຫປ຺ປເທເສ ທຬ຺ຫີຠາວາຍ ເວຐທານໍ ພາຫພນ຺ໂຘ. ຈກ຺ກເນມິສນ຺ຘີນໍ ທຬ຺ຫີຠາວາຍ ເວຐທານໍ ຈກ຺ກພນ຺ໂຘ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວຐມິສ຺ສເກນ ມຎ຺ເຎຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ຣູປາທໂຍ ເອວ ຘມ຺ມາ ສວິຄ຺ຄໂຫ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທໂຍ, ເຕສໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ. ໂລກິຍານໍ ເວທນານນ຺ຕິ ຍາສໍ ນິໂຣຘເນນ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ, ຕາສໍ ນິໂຣຘາ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕຖາ ພາຬ຺ຫເວທນາຠິຕຸນ຺ນສຣີຣສ຺ສາປິ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ອາໂປ ຄໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ທີໂປ, ໂອເຆນ ປຣິຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ຠູມິຠາໂຄ, ອິຘ ປນ ຈຕູຫິປິ ໂອເຆຫິ, ສໍສາຣມໂຫເຆເນວ ວາ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ອຕ຺ຕາ ‘‘ທີໂປ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທຄຕາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕສ຺ສຣຓາຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປຏິສຣຓາ. ອຕ຺ຕຄຕິກາ ວາຕິ ອຕ຺ຕປຣາຍຓາວ. ມາ ອຎ຺ຎຄຕິກາຕິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຕິໍ ປຏິສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕາ ນາເມຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ໂມ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ, ໂສ ເອວໍ ສມ຺ປາທິໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີປໍ ຕາຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມທີປາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖ, ໂກ ຫິ ນາໂຖ ປໂຣ ສິຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໐, ໓໘໐) ອຸປເທສມຕ຺ຕເມວ ຫິ ປຣສ຺ມິໍ ປຏິພທ຺ຘໍ, ອຎ຺ຎາ ສພ຺ພາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕາຘີນາ ເອວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິຈ຺ຈໍ ອາຕປ຺ປໍ, ອກ຺ຂາຕາໂຣ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໖). ຕມຄ຺ເຄຕິ ຕມໂຍຄສ຺ສ ອຄ຺ເຄ ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເມ ອຄ຺ຄຕມາ’’ຕິອາທິ. ມມາຕິ ມມ ສາສເນ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານໂຄຈຣາ ວາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ຕເທວ ໂຄຈຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕາ ເອວ ຠິກ຺ຂູ ອຄ຺ເຄ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມິຕ຺ໂຕຠາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໖. ອເນກວາຣໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ເວສາລິປ຺ປເວສນໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກທາ ປາວິສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຍາວ ເວຬຸວຄາມກາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລນ. ຕໂຕຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ. ອຍນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາໂຣ. ທິວາຏ຺ຐາໂນໂລກນາທິ ປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຠາວທສ຺ສນໍ. ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຕາຫເມວ ມຍາ ຊີວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠາຕິການນ຺ຕິ ສພ຺ເພວ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ປຏິປາເທສ຺ສາມີຕິ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຍເຊສ຺ສາມິ. ມຓິຜລເກຕິ ມຓິຂຈິເຕ ປມຸເຂ ອຕ຺ຖຕຜລເກ. ຕໍ ປຐມໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍໍ ເວຬຸວເນ ປຣິພ຺ພາຊກຣູເປນ ອາຄຕສ຺ສ ສິທ຺ຘໍ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ປຐມທສ຺ສນໍ. ຍໍ ວາ ອໂນມທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສທ຺ທຫນ຺ເຕນ ຕທາ ອຠິນີຫາຣກາເລ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນໍ ສິທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຐມທສ຺ສນໍ. ປຈ຺ຈາຄມນຈາຣິກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາຄມນຕ຺ຖໍ ຈາຣິກໍ.

ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຖຣສ຺ສ ຊາໂຕວຣກເຄຫໍ ກິຣ ອິຕຣເຄຫໂຕ ວິເວກຏ຺ຐໍ, ວິວຏງ຺ຄຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸປສງ຺ກມນໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຊາໂຕວຣກໍ ປຏິຊຄ຺ຄຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ອຸປເຣວໂຕ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸກາມຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ.

‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໖, ໑໖໕) ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ເຖໂຣ ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ມຫຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຣິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣາມິກສທິສາ ເອເຕ ອຸປາສິເກ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິ ອາຫ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ເຖຣສ຺ສ ເທສນານຸຠາເວນ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ອຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເວສາລິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ເວສາລີປເວເສ. ອນຸປຸພ຺ພີກຖາຕິ ອນຸປຸພ຺ພທີປນີ ກຖາ.

໑໖໗. ອຸເທນຍກ຺ຂສ຺ສ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນຕິ ອຸເທນສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ອາຍຕນຠາເວນ ອິຏ຺ຐກາຫິ ຈິເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ຐາເນ. ກຕວິຫາໂຣຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕວິຫາໂຣ. ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ‘‘ອຸເທນເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄຕມກາທີສຸປີຕິ ‘‘ໂຄຕມກເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທີສຸປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາຣຠາວໍ ອຕິທິສຕິ. ວຑ຺ຒິຕາຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຕິ ຠາວນາຍ ພຫຸລີກຣເຓນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິຕາ. ຍຸຕ຺ຕຍານໍ ວິຍ ກຕາຕິ ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຍານໍ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຍຖາຣຸຈິປວຕ຺ຕິຣຫຕໍ ຄມິຕາ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘເນນ ອິທ຺ຘິວິສຍຕາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຸວິໂສຘິຕປຣິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາ. ອຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ຕໍຕໍອຘິຏ຺ຐານໂຍຄ຺ຍຕາຍ ຐປິຕາ. ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ຠາວນຸປຈຍໍ ຄມິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຕິ ອິທ຺ຘິຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ສໍເສວິຕາ.

ອນິຍເມນາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ອນິຍມວຈເນນ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ສຣູປທສ຺ສເນນ ນິຍເມຕ຺ວາ. ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ປຣມາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໐; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິທາຍິໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣິສ຺ສຍວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ເອວາຕິ ອິມໍ ຠທ຺ທກປ຺ປເມວ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ອໂວຈ. ‘‘ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ອິທ຺ຘິພເລນ ຊຣາຍ ນ ປຏິຆາໂຕ, ເອວໍ ເຕນ ມຣຓສ຺ສປິ ນ ປຏິຆາໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິ. ‘‘ກ຺ວ ສໂຣ ຂິຕ຺ໂຕ, ກ຺ວ ຈ ນິປຕິໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຏ຺ຐິເຕນາປິ ເຖຣວາເທນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ນິຍມິຕ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ອຠິຠໂວ ມຫຕາ ອຸທໂກເຆນ ອປ຺ປກສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ວິຍ ອໂຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຎ຺ໂຎປີຕິ ເຖຣໂຕ, ອຣິເຍຫິ ວາ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາໂສ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ກຕໍ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສໍ ສພ຺ພໂສ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມາໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາຕິ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ. ເຕນາຕິ ຍທິປິ ອິຕເຣ ອຏ຺ຐ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ, ຕຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ. ມທ຺ທຕີຕິ ຜຸສນມຕ຺ເຕນ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ເຕນ ມທ຺ທິເຕ ສຕ຺ຕານໍ ມຣຓເມວ ສິຍາ. ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນນຸ ເອສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ? ສຈ຺ຈໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ວິພາຘນາຘິປ຺ປາເຍນ. ວິພາຘນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນ ອິຘ ‘‘ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຫທຍມທ຺ທນສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ນິມິຕ຺ໂຕຠາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠຄວາ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສກລກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານຍາຈນາຍ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອານນ຺ທ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຠາເວນ ກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາວເສນ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ປນ ປຣິຍາຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ ໂອຠາໂສ. ຊານນ຺ໂຕເຍວ ວາຕິ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ. ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘເຫຕຸໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສໂກ ຕນຸໂກ ໂຫຕິ, ນ ພລວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສາໂຣປເນນ ໂສກຕນຸກຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕກາເລ ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຉາ ຊານາຕີຕິ? ນ ຊານາຕິ ສຠາເວນ, ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປນ ອນຸຊານາຕິ.

ມາຣຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ອນຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຄຸຓມາຣເຓນ ມາເຣຕິ, ວິຣາຄວິພນ຺ຘເນນ ວາ ຊາຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ຊາຕໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ປາປຕາຍ ປາປິມາ. ກຓ຺ຫຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຓ຺ໂຫ. ວິຣາຄາທິຄຸຓານໍ ອນ຺ຕກຣຓໂຕ ອນ຺ຕໂກ. ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫປຏິປຕ຺ຕິໍ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນມຸຈິ. ອຕ຺ຕໂນ ມາຣປາເສນ ປມຕ຺ເຕ ພນ຺ຘຕິ, ປມຕ຺ຕາ ວາ ພນ຺ຘູ ເອຕສ຺ສາຕິ ປມຕ຺ຕພນ຺ຘຸ. ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ ນ ປນ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫາທິ ວິຍ ນິຍຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຏ຺ຐມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ນາມ ລພ຺ຠນໂຕ. ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ຫິ ປຣໂຕ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ, ສກ຺ກສ຺ສ ຈ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຏິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ສຕ຺ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ມມ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂທມນສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຫນ຺ທ ທານາຫໍ ນໍ ອຸປາເຍນ ປຣິນິພ຺ພາເປສ຺ສາມິ, ເອວມສ຺ສ ມໂນຣໂຖ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ມມ ຈ ມໂນຣໂຖ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຍາຈິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊາຕິ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນທິວສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠຄວາ ຈສ຺ສ ອຠິສນ຺ຘິໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ອກາລຠາວເມວ ປກາເສນ຺ໂຕ ຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕາວາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມຄ຺ຄວເສນ ວິຍຕ຺ຕາຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ພ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕເຖວ ວິນີຕາຕິ ມຄ຺ຄວເສນ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິນຍເນນ ວິນີຕາ. ຕຖາ ວິສາຣທາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສາຣທາ, ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິຄເມນ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ວເສນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ອິຘ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕປິຏກວເສນາ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມູໂຫ ເຕປິຏກໍ, ຕີຓິ ວາ ປິຏການິ ຕິປິຏກໍ, ຕິປິຏກເມວ ເຕປິຏກໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ຕເມວາຕິ ຍໍ ຕໍ ເຕປິຏກໍ ໂສຕພ຺ພຠາເວນ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເມວ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ. ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສໍ ວິຍ ອວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຄຸຓສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຘາເຣນ຺ຕິ ຫທເຍ ຐເປນ຺ຕິ. ອິຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ພຫຸສ຺ສຸຕຘມ຺ມຘຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິເວຘຘມ຺ມວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມສ຺ສ, ນວວິຘສ຺ສາປິ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ. ອນຸຘມ຺ມຠູຕນ຺ຕິ ອຘິຄມາຍ ອນຸຣູປຘມ຺ມຠູຕໍ. ອນຸຈ຺ຉວິກປຏິປທນ຺ຕິ ຈ ຕເມວ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມມາຫ, ຉພ຺ພິຘາ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວາ. ອນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປທາຍ ອນຸຣູປໍ ອຠິສລ຺ເລຂິຕໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຘມ຺ມໍ. ຈຣຓສີລາຕິ ສມາທາຍ ປວຕ຺ຕນສີລາ. ອນຸ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ໂມ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວາ ອນຸຘມ຺ມາ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ສາ ຈຣຓສີລາ. ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາທໍ. ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອາຈາຣສິກ຺ຂາປເນນ ອາຈຣິໂຍ, ຠຄວາ. ຕສ຺ສ ວາໂທ, ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາ.

ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາທິໂຕ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມນ ປເຣ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາເຈສ຺ສນ຺ຕິ, ປາຬິໍ ສມ຺ມາ ປໂພເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຊານາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ສງ຺ກາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປກາເຣຫິ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປກາເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິວຏໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕານິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອນຸຕ຺ຕານໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ສຫ ຘມ຺ເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໒໗໐) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສເຫຕຸເກນ ສກາຣເຓນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ສນິສ຺ສຣຓໍ, ຍຖາ ປຣວາທໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສກວາໂທ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ, ເອວໍ ເຫຕຸທາຫຣເຓຫິ ຍຖາຘິຄຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປໂພເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ທສ຺ສິຕານິ, ອາທິໂຕ ປນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສໍວຓ຺ຓນານເຍນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທ຺ວາທສປທານິ ສຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣ).

ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫຓໍ. ສກລໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ສຕ຺ຖຸສາສນຠູຕໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ສມິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ວຑ຺ຒິຕໍ. ຌານສ຺ສາທວເສນາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມຘິຄຕຌານສຸຂວເສນ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຬາຣປຓີຕຠາວຄມເນນ ສພ຺ພໂສ ປຣິວຸທ຺ຘິໍ ອຸປຄຕໍ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ປທາຫິ ສາສນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປຕິຏ຺ຐິຕວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ, ປຕິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວຘວເສນ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫຸຊນາຠິສມຍວເສນາ’’ຕິ. ປຸຖຸ ປຸຖຸລໍ ຠູຕໍ ຊາຕໍ, ປຸຖຸ ວາ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ຠູຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຠູຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາຣ…ເປ… ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ປກາສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາເວນ ປເວທິຕໍ.

ອາຍຸສງ຺ຂາຣໂອສ຺ສຊ຺ຊນວຓ຺ຓນາ

໑໖໙. ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ກາຍາທິວິຠາໂຄ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິໂຕ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວຫິໂຕ, ອິທານິ ປນ ນ ວຫິຕພ຺ໂພ, ເອຕສ຺ສ ອວຫນຕ຺ຖໍ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຠາໂຣ ສມ຺ຠໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຍໂຕ ອິເມ ກາຍາທໂຍ ອສຸຠາທິໂຕ ສມ຺ມເທວ ປຣິຎ຺ຎາຕາ, ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສມ຺ມາສຕິໍ ຍຖາຕຖໍ ວິສເຍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາຣສ຺ສ ວຫເນ ປໂຍຊນຠູຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ຕາວ ມຫາໂພຘິມູເລ ເອວ ປຣິສມາປິຕໍ, ປຣຫິຕໍ ປນ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍວິນຍນໍ ປຣິສມາປິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິທານິ ມາສຕ຺ຕເຍເນວ ປຣິສມາປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠາສິ ‘‘ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສພ຺ພຠາເຄນ ນິຈ຺ຉຍໍ ກຕ຺ວາ. ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອາຍຸໂນ ຊີວິຕສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ ຕໍວິສ຺ສຊ຺ຊເນເນວ ເຕນ ອຠິສງ຺ຂຣິຍມານໍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣໍ ‘‘ນປ຺ປວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຐານມຫນ຺ຕຕາຍປິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫນ຺ໂຕ ປຖວີກມ຺ໂປ. ຕຕ຺ຖ ຐານມຫນ຺ຕຕາຍ ຠູມິຈາລສ຺ສ ມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣ…ເປ… ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕາ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອວ, ນ ຍາ ກາຈິ, ຍາ ມຫາຠິນີຫາຣມຫາຊາຕິອາທີສຸປິ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕທາປິ ຕຕ຺ຕິກາຍ ເອວ ກມ຺ປເນ ກິໍ ກາຣຓໍ? ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠາເວນ ຕສ຺ເສວ ອາທິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຕາວຕກເມວ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕູ, ນິສ຺ສທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ ນິຣາກຸລາ…ເປ… ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອາຠຸຊຕິ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໘໔-໙໑). ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຉປ຺ປກາຣປເວຘເນນ ອວີຕຣາເຄ ຠິໍເສຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ໂສ ເອວ ຠິໍສນໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຠຍຊນໂກ’’ຕິ. ເທວເຠຣິໂຍຕິ ເທວທຸນ຺ທຸຠິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ກາຈິ ເຠຣີ ‘‘ເທວທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາຕຠາເວນ ລພ຺ຠມາໂນ ອາກາສຄໂຕ ນິຄ຺ໂຆສສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ເທໂວ’’ຕິອາທິ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຈ຺ຉຠາເວນ ອາກາສສ຺ສ ວສ຺ສາຠາເວນ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎິເຕ ສທ຺ເທ ນິຈ຺ຉຣນ຺ເຕ ເທວທຸນ຺ທຸຠິສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ເທໂວ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊີ’’ຕິ.

ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ວຫິໂຕ ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິໂຕ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ, ອິທານິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ຠຄວາ ສຠາເວເນວ ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເອວໍ ປນ ອຸທາເນນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຸລີຍຕີຕິ ຕຸລນ຺ຕິ ຕຸລ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸລິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຕ ຂຓ຺ຑິຕຠາເວນ ‘‘ປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ, ວິປຸລຜລຕາຍ ຈ ນ ຕຸລໍ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸພ຺ເພ ອວິເສສໂຕ ມຫຄ຺ຄຕໍ ‘‘ອຕຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ກາຣຓານິ ຣູປາວຈຣໂຕ ອາຣຸປ຺ປສ຺ສ ສາຕິສຍານິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຣູປາວຈຣໍ ອຕຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ‘‘ຕຸລ’’ນ຺ຕິ, ອປ຺ປວິປາກໍ ຕີສຸປິ ກມ຺ເມສຸ ຍໍ ຕນຸວິປາກໍ ຫີນໍ, ຕໍ ຕຸລໍ. ພຫຸວິປາກນ຺ຕິ ຍໍ ມຫາວິປາກໍ ປຓີຕໍ, ຕໍ ອຕຸລໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມໍ, ຕໍ ຫີນໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຠາເຄສຸ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຫີນຕ຺ຕິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອປ຺ປພຫຸວິປາກຕໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວເສນ ຕຸລາຕຸລຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠວສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ສສນ຺ຕານຘມ຺ເມສຸ ວິປສ຺ສນາວເສນ, ໂຄຈຣາເສວນາຍ ຈ ນິຣໂຕ. ສວິປາກໍ ສມານໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕທາຍິກມ຺ມໍ ສວິປາກຏ຺ເຐນ ສມ຺ຠວໍ. ນ ຈ ຕໍ ກາມາທິຠວາຠິສງ຺ຂາຣກນ຺ຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠວສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອວສ຺ສຊ຺ຊິ. ກວຈໍ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ກິເລສຎ຺ຈ ອຠິນ຺ທີຕິ ກິເລສເຠທສຫຠາວິກມ຺ໂມສ຺ສຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕທຸຠຍສ຺ສ ກາຣຓໍ ອໂວຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ.

ຕີເຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວີມໍສນ຺ໂຕ. ‘‘ຕຸເລນ຺ໂຕ ຕີເຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຠວສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວສ຺ສຊ຺ຊນາກາຣໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອຸທານວຓ຺ຓນາຍໍ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສສິ.

ມຫາຠູມິຈາລວຓ຺ຓນາ

໑໗໑. ຍນ຺ຕິ ກຣເຓ ວາ ອຘິກຣເຓ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາຫ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ສມເຍ’’ຕິ. ອຸກ຺ເຂປກວາຕາຕິ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເຂປກວາຕາ. ‘‘ສຏ຺ຐິ…ເປ… ພຫລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ວາຕສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘປ຺ປມາຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປ຺ປມາຓມ຺ປິ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິເຍວ. ອາກາເສຕິ ປຸພ຺ເພ ວາເຕນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ. ປຸນ ວາໂຕຕິ ອຸກ຺ເຂປກວາເຕ ຕຖາກຕ຺ວາ ວິຄເຕ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາໂຕ ປຸນ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ຍຖາ ຕໍ ອຸທກໍ ນ ຠສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕໍ ອາພນ຺ຘນວິຕານວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ອຸທກໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໂຕ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ ເຕນ ວາເຕນ ອຸຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ ອຸທກໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຫຕິເຍວາຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂຫຕິເຍວ. ພຫລຠາເວນາຕິ ມຫາປຖວິຍາ ມຫນ຺ຕຠາເວນ. ສກລາ ຫິ ມຫາປຖວີ ຕທາ ໂອຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ປນໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິຊ຺ຌນສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສິຊ຺ຌນສ຺ສ. ອນຸຠວິຕພ຺ພສ຺ສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິກສ຺ສ. ປຣິຕ຺ຕາຕິ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕາ ນາຕິສຸຠາວິຕາ. ຕຖາ ຈ ຠາວນາ ພລວຕີ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພລາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ປມາຓາຕິ ປຄຸຓາ ສຸຠາວິຕາ. ສາ ຫິ ຖິຣາ ທຬ຺ຫຕຣາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພລວາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕາ ປຖວີສຎ຺ຎາ, ອປ຺ປມາຓາ ອາໂປສຎ຺ຎາ’’ຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມວ, ອາໂປສຎ຺ຎາຍ ປນ ສຸຠາວິຕາຍ ປຖວີກມ຺ໂປ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍເວເຊນ຺ໂຕ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຕ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ. ວີມໍສນ຺ໂຕ ວາ ຕາວເທວ ສມຘິຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພລໍ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປາສາທກມ຺ປນໍ ປາກຏນ຺ຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສາມເຓຣສ຺ສ ປາສາທກມ຺ປນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປູຕິມິສ຺ໂສ ຄນ຺ໂຘ ເອຕສ຺ສາຕິ ປູຕິຄນ຺ໂຘ, ເຕນ ປູຕິຄນ຺ເຘເນວ ອຘິຄຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິສມ຺ຠວໍ ວິຍ ຄນ຺ເຘເນວ ສີເສນ, ອຕິວິຍ ທາຣໂກ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຈຣິຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍູປເທສໍ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນາມ ອິທ຺ຘິວິຘປ຺ປຏິປກ຺ຂາທີຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ອຸປາເຍ ໂກສລ຺ລສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ນ ສມ຺ມາ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ສິກ຺ຂິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ຍຸທ຺ຘໍ ປວິຏ຺ໂຐສີ’’ຕິ. ‘‘ປິລວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສກລເມວ ປາສາທວຕ຺ຖຸໍ ອຸທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພປາສາໂທວ ຕຕ຺ຖ ປິລວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກມໍ ປນ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາຕ…ເປ… ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກປລ຺ລກປູວນ຺ຕິ ອາສິຕ຺ຕກປູວໍ, ຕໍ ປຈນ຺ຕາ ກປາເລ ປຐມໍ ກິຎ຺ຈິ ປິຏ຺ຐໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ປູວໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ອາໂປກສິຓວເສນ ‘ປາສາເທນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ໂຫຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ປາສາທສ຺ສ ຍາວ ປຣິຍນ຺ຕາ ຍຖາ ອຸທກໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸປມາຍ ອຸປທິສຕິ.

ມຫາປທາເນ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕາ ກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘) ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘), ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໐) ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒) ຈ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍໍ, ອຠິຊາຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ມຫາປທາເນປຖວີກມ຺ປສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣສຸປິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ປຖວີກມ຺ໂປ ຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ມຫາປທາເນອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ເນສໍ ປຖວີກມ຺ປນໍ ກາຣຓໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິ ອິເມສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕຸໂກເປນາຕິ ອຸກ຺ເຂປກຘາຕຸສງ຺ຂາຕາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ປໂກເປນ. ອິທ຺ຘານຸຠາເວນາຕິ ຎາຓິທ຺ຘິຍາ ວາ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິຍາ ວາ ປຠາເວນ, ເຕເຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາຕິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓເຕເຊນາຕິ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາເວນ. ສາຘຸກາຣທານວເສນາຕິ ຍຖາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາເວນ ອຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ເອວໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ເທສນາຎາຓານຸຠາເວນ ອຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ສາຘຸກາຣທານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສາຘຸກາຣທານວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍນ ປນ ຠຄວາ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ- (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໘; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕) ວິຈິຕ຺ຣຣູປກາໂຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິສຸທ຺ຘສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິຄຸຓຣຕນສມິທ຺ຘິຘມ຺ມກາໂຍ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕຖາມມຫຕ຺ຕຍສມຫອາອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ກປ຺ປໍ ວາ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ປຏິຊິຄຸຈ຺ຉນາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິນາ ນິຣເປກ຺ໂຂ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິ. ຕທນຸຠາວາຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊເນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ກາຣຸຎ຺ຎສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎສຠາເວນາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສາຕິສຍໍ ຕິກ຺ຂໍ ສູຣໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕສິ, ‘‘ຍທຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຍາ ເອວໍ ສຸຈິຣກາລໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ສມ຺ຠໂຕ, ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມຘິຄໂຕ, ຕສ຺ສ ວຕ ເມ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຜລຠູຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ຐາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ ອຊ຺ຊ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ອຕິວິຍ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປີຕິວິປ຺ຜາຣາທິຄຸຓວິປຸລຕຣານຸຠາໂວ ປເຣຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓາຕິສໂຍ ອຸທປາທິ, ຍສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິພລສມຸປພ຺ຣູຫິຕສ຺ສ ຎາຓາຕິສຍສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວເມ ປິຓ຺ຑປາຕາ ສມສມຜລາ ສມສມວິປາກາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໗໕), ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ສມຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນສ຺ສາ ຕສ຺ສໍ ເວລາຍໍ ອາໂຣທນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐໂມ ອາໂຣທເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ສາຘຸກາຣທານວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວີເທວຕາຍ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທ຺ທເທວຕາ ວິຍ ມຫາປຖວິຍາ ອຘິເທວຕາ ກິຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຕາທິເສ ກາຣເຓ ສຕິ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕວເສນ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕິ, ຍຖາ ວາຕວລາຫກເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕິ, ສີຕຸຓ຺ຫອພ຺ຠວສ຺ສວລາຫກເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສີຕາທໂຍ ຠວນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິອຕ຺ຖໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕຸໍ –

‘‘ອເຈຕນາຍໍ ປຖວີ, ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂໍ;

ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໑໒໔) –

ວຈນສມນນ຺ຕຣໍ ມຫາປຖວີ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສປຣິສໍ ມາຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ. ເອຕນ຺ຕິ ສາຘຸກາຣທານາທິ. ຍທິປິ ນຕ຺ຖິ ອເຈຕນຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຕາວເສນ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສິຍາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຘມ຺ມຕາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມສຠາໂວ, ໂສ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ຎາຓຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອານຸຠາວສຠາໂວຕິ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ວິຈາຣິຕເມວ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໑໖໖);

ອາທິ ວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ນິທ຺ທິຏ຺ຐນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ນິຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຖວີກມ຺ປາທິອຸປ຺ປາທຊນເນນ ເຈວ ປຖວີກມ຺ປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຫຕຸນິທສ຺ສເນນ ຈ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອຊ຺ຊ ຠຄວຕາ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ ປາຣິເສສຎາເຍນ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທາ ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ວີມໍເສຍ຺ຍ ນາຍໍ ຠູມິກມ຺ໂປ ຘາຕຸປ຺ປໂກປເຫຕຸໂກ ຕສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍມານຣູປຕ຺ຕາ, ພາຫິຣໂກປິ ອິສິ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ພຸທ຺ຘກາເລ ນຕ຺ຖິ, ສາສນິໂກປິ ສຕ຺ຖຸ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເສສານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິທານິ ອສມ຺ຠໂວ, ເອວໍ ຠູມິກມ຺ໂປ ຈາຍໍ ມຫາຠິໍສນໂກ ສໂລມຫໍໂສ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ປາຣິເສສໂຕ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວຕາ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສີ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐປຣິສວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໘) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເຖຣສ຺ສ ອາຍາຈນາຍ ອວສຣໍ ອທຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎານິປິ ອຏ຺ຐການິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ໂຕ ເຫຕຸອຏ຺ຐກໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປຣິສາຠິຠາຍຕນວິໂມກ຺ຂວເສນ ຕີຓິ ອຏ຺ຐການິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐ ໂຂ ອິມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ໂສກຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເກຈິ ສຫສາ ຠຓິເຕ ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ສມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ສມາຄໂມ, ປຣິສາ. ພິມ຺ພິສາຣປມຸໂຂ ສມາຄໂມ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄໂມ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພິມ຺ພິສາຣ…ເປ… ສມາຄມາທິສທິສໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸປິ ລພ຺ຠເຕເຍວ ສຕ຺ຖຸ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິອຸປສງ຺ກມນໍ. ອາທິໂຕ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ຠາສນໍ ອາລາໂປ. ກຖນປຏິກຖນໍ ສລ຺ລາໂປ. ຘມ຺ມຸປສຎ຺ຫິຕາ ປຸຈ຺ຉາ ປຏິປຸຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ສຓ຺ຐານໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖນໍ ສຓ຺ຐານປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸຠຍປທາເປກ຺ຂໍ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ລກ຺ຂຓສຓ຺ຐານໍ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ເອວາ’’ຕິ. ນາປິ ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑໂລ ຠຄວາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຉິນ຺ນສ຺ສຣາຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສ຺ສຣາ. ຄຄ຺ຄຣສ຺ສຣາຕິ ຊຊ຺ຊຣິຕສ຺ສຣາ. ຠາສນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠາສໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຠາສໍ. ວີມໍສາຕິ ຈິນ຺ຕນາ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ…ເປ… ເທເສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນນຸ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ເຕສໍ ສາຕິສໂຍ ປສາໂທ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ? ເຍສໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ປສາໂທ ໂຫຕິ, ນ ຊານາເປຕ຺ວາ, ຕາທິເສ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາ ຕຖາ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນມາຫ ‘‘ວາສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ສຸໂຕປີຕິ ເອວໍ ອວິຎ຺ຎາຕເທສໂກ ອວິຎ຺ຎາຕາຄມໂນປິ ສຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາເຍວ ອນາຄເຕ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ.

‘‘ອານນ຺ທາ’’ຕິອາທິໂກ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ໂຫ ປາຬິຘມ຺ໂມ ເອວ ຕຖາ ທສ຺ສິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ.

ອຏ຺ຐອຠິຠາຍຕນວຓ຺ຓນາ

໑໗໓. ອຠິຠວຕີຕິ ອຠິຠຸ, ປຣິກມ຺ມໍ, ຎາຓໍ ວາ. ອຠິຠຸ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອຠິຠວິຕພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ. ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໂຕ ອຠິຠຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ວາຕິປິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຌານໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຠວນກາຣຓານີ’’ຕິອາທິ. ຕານິ ຫີຕິ ອຠິຠາຍຕນສຎ຺ຎິຕານິ ຌານານິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິຍຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ອຠິຠວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິຍຕາຍ ອາຣມ຺ມຓານິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ຎາຓພເລເນວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໍ ວິຍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠໂວ ປີຕິ.

ປຣິກມ຺ມວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ອປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ອປ຺ປນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ອວິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ວິຍ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ປຣິຕ຺ຕານີຕິ ຍຖາລທ຺ຘານິ ສຸປ຺ປສຣາວມຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິຕານີ’’ຕິ. ປຣິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຕ຺ຕວເສເນວ ອິທໍ ອຠິຠາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕຕາ ເຫຕ຺ຖ ອຠິຠວນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓາໂຠເຄ ສຕິປິ ອສຕິປິ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ ນາມ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ເສວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓຸຕ຺ຕຣິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຠວນໍ, ສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມສມນນ຺ຕຣເມວ ອປ຺ປນາຌານຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ. ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາຕິ ຈ ອປ຺ປນາປຣິວາສາຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວຈນເມຕໍ. ໂຍ ‘‘ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕປິ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ. ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີຕິ ຠາວນໍ ອປ຺ປນໍ ເນຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ເຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານປກ຺ຂິກາ ເອວ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄປຣິວາເສນ, ອຸປຈາຣາເສວນາຍ ຈ ວິນາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປຣິວາສິຕປຣິກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາວາໂຣ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນາປິ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມນໂຕ ປຣໍ ກຕິປຍຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕາວສາເນ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວາຕິ ຈ ອຘິປ຺ປາຍິກມິທໍ ວຈນໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕທາ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອາໂຠຄສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍວເສນ ຌານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິມິນາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພາໂຠໂຄ ກຖິໂຕ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາ ອາໂຠຄາຠາເວ ກສ຺ມາ ‘‘ຌານສຎ຺ຎາຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວນ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ວຑ຺ຒິຕປ຺ປມາຓານີຕິ ວິປຸລປ຺ປມາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາທິວເສນ ວຑ຺ຒິໍ ປາປິຕານີຕິ ຕຖາ ວຑ຺ຒນສ຺ເສເວຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ. ຠຕ຺ຕວຑ຺ຒິຕກນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊນຠາຊນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕໍ, ເອກາສເນ ປຸຣິເສນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠຕ຺ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ຣູປສຎ຺ຎີ ອຣູປສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ຌານໍ ວທຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ເອເວຕ຺ຖ ອລາຠິຕາ.

ພຫິທ຺ຘາວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ…ເປ… ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໒໐) ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ‘ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ຈຕູສຸປິ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາວ ວຸຕ຺ຕາ’ຕິ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຫິ ອິຘ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາເນວ ອຠິຠວິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ນິຍມໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’ຕິ ອິທໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາວິລາສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ, ສຫິຕານິ ຈ ສພ຺ພານິ ປຣິຕ຺ຕານິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ອປ຺ປມາຓານິ ‘‘ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ໂສ ປຣິຍາໂຍ ປຣິຕ຺ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕານິ ເຈ ກທາຈິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຠຸຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ. ປຣິຍາຍກຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໒໒) ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ສຫິຕານິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຠິຠວນວິເສໂສຕິ. ຕຖາ ອິຘ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂານມ຺ປິ ອຠິຠວນປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມທຸຕິຍອຠິຠາຍຕເນສຸ ປຐມວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖອຠິຠາຍຕເນສຸ ທຸຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ, ວຓ຺ຓາຠິຠາຍຕເນສຸ ຕຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ອຠິຠວນປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາຠິຠາຍຕນານິ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິໂມກ຺ເຂ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຠິຠາຍຕນານິ ກຖິຕານິ; ສພ຺ພານິ ຈ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈານິ ຌານານິ ວິໂມກ຺ຂເທສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕເທຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຄຕສ຺ສ ອຠິຠາຍຕນທ຺ວຍສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອວຈນໂຕ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ, ເຕນ ຍໍ ອຎ຺ຎເຫຕຸກໍ, ຕໍ ເຕນ ເຫຕຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເທສນາວິລາສເຫຕຸກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໒໓) ວຈນໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍຕາ ຈ ເຕສໍ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານໍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ຕາ. ເທສນາວິລາໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວິຊ຺ຊມານປຣິຍາຍກຖາຠາວໂຕ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ນີລາທິ ອຠິຠາຍຕນານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ນີລາທີສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ນີລາທິຠາວສ຺ເສວ ອຠິຠວນກາຣຓຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຣິສຸທ຺ຘາປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓານໍ ປຣິຕ຺ຕຕາ, ອປ຺ປມາຓຕາ ວາ ອຠິຠວນກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ນີລາທິຠາໂວ ເອວາຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ປຣິຕ຺ຕາທິກສິຓຣູເປສຸ ຍໍ ຍໍ ຈຣິຕສ຺ສ ອິມານິ ອຠິຠາຍຕນານິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສກລນີລວຓ຺ຓນີລນິທສ຺ສນນີລນິຠາສານໍ ສາຘາຣຓວເສນ. ວຓ຺ຓວເສນາຕິ ສຠາວວຓ຺ຓວເສນ. ນິທສ຺ສນວເສນາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕາວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຄເຫຕພ຺ພຕາວເສນ. ໂອຠາສວເສນາຕິ ສປ຺ປຠາສຕາຍ ອວຠາສນວເສນ. ອຸມາປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຕສິປຸປ຺ຜໍ. ນີລເມວ ໂຫຕິ ວຓ຺ຓສງ຺ກຣາຠາວໂຕ. ພາຣາຓສິສມ຺ຠວນ຺ຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອິໂຕ ພາຫິຣກສ຺ສ ອປ຺ປມາຓໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສກລໍ ໂລກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ຕາທິສໍ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຠີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອານີຕານິ.

ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ

໑໗໔. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເຍວ ເຫຏ຺ຐາ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ໂຆໂສປິ ຠຍາວໂຫ ວຏ຺ຏາຠິຣຕຠາວໂຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ວິໂມກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣໂຕປິ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຠີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອານີຕານິ.

ອານນ຺ທຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໘. ໂພຘີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓປຏິເວຘ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ອານນ຺ທ ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ.

໑໗໙. ຕມ຺ປິ ໂອຬາຣິກນິມິຕ຺ຕໍ ກຕໍ ຕສ຺ສ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕເຈຕໂສ ນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕໍ.

໑໘໓. ອາທິເກຫີຕິ ເອວມາທີຫິ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈສຸຫຊ຺ຊາຫິ. ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ປິເຍຫິ. ມນວຑ຺ຒນໂຕ ມນາເປຫິ. ຊາຕິຍາຕິ ຊາຕິອນຸຣູປຄມເນນ. ນານາຠາໂວ ວິສຸໍຠາໂວ ອສມ຺ພທ຺ຘຠາໂວ. ມຣເຓນ ວິນາຠາໂວຕິ ຈຸຕິຍາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ອປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ ວິປ຺ປໂຍໂຄ. ຠເວນ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວຕິ ຠວນ຺ຕຣຄ຺ຄຫເຓນ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣຕາ ‘‘ກາມາວຈຣສຕ຺ໂຕ ຣູປາວຈໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ, ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ ເທໂວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ກຸໂຕ ກຸຫິໍ ກິສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ເຕ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ…ເປ… ມາ ປລຸຊ຺ຊີ’’ຕິ ລທ຺ຘຸໍ ສກ຺ກາ. ນ ສກ຺ກາ ເອວ ຕາທິສສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສາປິ ສຣີຣໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຈ຺ຈາວມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຍຸສງ຺ຂາຣານໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ມາສຕ຺ຕຍໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

໑໘໔. ສາສນສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິ ນາມ ສສມ຺ຠາເຣຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມຫິ ເກວເລຫີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສເນວ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ໂລກິຍາຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ວິນາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມຘິຄມສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ຕຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາຄາປໂລກິຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ນາຄາປໂລກິຕນ຺ຕິ ນາຄສ຺ສ ວິຍ ອປໂລກິຕໍ, ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ອປໂລກນສທິສໍ ອປໂລກນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫຈ຺ຈາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ. ອງ຺ກຸສກລຄ຺ຄານິ ວິຍາຕິ ອງ຺ກຸສການິ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ລຄ຺ຄານິ ອາສຕ຺ຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕານິ. ເອກາພທ຺ຘານີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເອກໂຕ ອາພທ຺ຘານິ. ຕສ຺ມາຕິ ຄີວຏ຺ຐີນໍ ເອກຄ຺ຆນານໍ ວິຍ ເອກາພທ຺ຘຠາເວນ, ນ ເກວລໍ ຄີວຏ຺ຐີນໍເຍວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐເປຕ຺ວາ ພາຫຸສນ຺ຘິອາທິກາ ທ຺ວາທສ ມຫາສນ຺ຘິໂຍ, ອງ຺ຄຸລິສນ຺ຘິໂຍ ຈ ອິຕຣສນ຺ຘີສຸ ເອກາພທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕານິ, ຍໂຕ ເນສໍ ປກຕິຫຕ຺ຖີນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສພລປ຺ປມາຓໍ ກາຍພລໍ ໂຫຕິ. ເວສາລິນຄຣາຠິມຸຂໍ ອກາສິ ກຓ຺ຏກປຣິວຕ຺ຕເນ ວິຍ ກປິລນຄຣາຠິມຸຂໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຕໍ ນາຄາປໂລກິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ? ຕທຊ຺ຌາສຍໍ ອຸປາທາຍ. ຠຄວາ ຫິ ນາຄາປໂລກິຕວເສເນວ ອປໂລເກຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປນສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິວຕ຺ຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ນາຄາປໂລກິຕໍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອິທໍ ປຈ຺ຉິມກໍ ອານນ຺ທ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເວສາລິຍາ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ນຍິທໍ ເວສາລິຍາ ອປໂລກນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ຠູຕກຖນມຕ຺ຕໍ ປເນຕໍ. ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທເວຕ຺ຖ ອປໂລກນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນເມວ ອນຸກ຺ກເມນ ກຸສິນາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕຸກາມຕາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣຕິ, ຕຍິທໍ ໂສຘນມຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິປຣີຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ສາເປກ຺ໂຂ ເວສາລິໍ ອປໂລເກສິ, ‘‘ອິທໍ ປນ ເມ ຄມນໍ ອປຸນຣາຄມນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນມຸເຂນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອປໂລເກສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈ ເວສາລິຣາຊາໂນ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຕກໂຣຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສກສນ຺ຕາເນ, ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ວິນາສກໂຣ ອຠາວກໂຣ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມໍສຈກ຺ຂຸສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ. ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

ຈຕຸມຫາປເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ມຫາໂອກາເສຕິ ມຫນ຺ເຕ ໂອກາເສ. ມຫນ຺ຕານິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ. ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນິຈ຺ຉີຍຕິ ອສນ຺ເທຫໂຕ, ການິ ປນ ຕານິ? ອາຄມນວິສິຏ຺ຐານິ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທີນິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອປທິສນ຺ຕີຕິ ອປເທສາ, ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ ອາວຸໂສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນເນ ກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ສ ຍຖາຠຕສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ? ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ປຣາຍາ ສຕ຺ຖາ, ສາວກາ ຈ, ເຕສຸ ຈ ສາວກາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕິວິຘາ, ເອວໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຍາ ຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອປທິສິຕພ຺ພານໍ ເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມ ຕໍ ອາວຸໂສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ ສງ຺ຆາປເທໂສ ສມ຺ພຫຸລຕ຺ເຖຣາປເທໂສ ເອກຕ຺ເຖຣາປເທໂສ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໑໘) ພຸທ຺ໂຘ ອປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາທໂຍ…ເປ… ມຫາກາຣຓານີ’’ຕິ.

໑໘໘. ເນວ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ຄນ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ນາມ ສວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ປທານິ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ, ອຕ຺ຖປທານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕຫີຕິ ປທານິ, ອກ຺ຂຣາທີນິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທານິ, ສງ຺ກາສນາທີນິ ອຕ຺ຖປທານິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ‘‘‘ປທສງ຺ຂາຕານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານີ’ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ, ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ, ເຕຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ອຕ຺ຖປທານີຕິ ອຸຠຍສງ຺ຄຫໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ເຕນາຠຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ. ປາຬິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເກວໂລ ປາຬິຘມ຺ໂມ ປວຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ປວຕ຺ໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອນຸສນ຺ຘິ ກຖິໂຕຕິ ຍຖາຣທ຺ຘເທສນາຍ, ອຸປຣິ ເທສນາຍ ຈ ອນຸສນ຺ຘານໍ ກຖິຕໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກຖິໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ເຈວ ວິເສສາຘານຎ຺ຈ ກຖິຕໍ ປກາສິຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຘມ຺ມາທີນິ ສມ຺ມເທວ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພານີຕິ ຎາເຓນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕາເຣຕພ຺ພານິ, ຕໍ ປນ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຓໍ ອນຸປ຺ປເວສນໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ວາ ວິນໂຍຕິ ວິຈາຣຓາຍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິເຠທມຸເຂນ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນໂຍຕິ ວິຠງ຺ຄປາຐມາຫ. ໂສ ຫິ ມາຕິກາສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສູຈນໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ, ວິສິຏ຺ຐນຍຕ຺ຕາ ຈ ວິນໂຍ, ຂນ຺ຘກປາໂຐ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ວິນຍປິຏກມ຺ປິ ນ ປຣິຍາທີຍຕິ ປຣິວາຣປາຬິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏການິ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ເອວມ຺ປີຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏການິ ສຸຕ຺ຕໍ, ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນຍວິຠາເຄ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ. ນ ຕາວ ປຣິຍາທີຍນ຺ຕີຕິ ນ ຕາວ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອສຸຕ຺ຕນາມກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ນາມໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕມ຺ປິ ຊາຕກາທິພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕີຓິ ປິຏການິ ນ ປຣິຍາທິຓ຺ຓານີຕິ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກາທີນິ ທີຆນິກາຍາທໂຍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕນາມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອສງ຺ຄີຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍ ປເນຕ຺ຖ ຊາຕກາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິປິ ຄຫິຕານິ. ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏການໍ ປເນຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ວາ ເຕນ ມຄ຺ຄເນນ? ສພ຺ໂພປາຍໍ ວຓ຺ຓນານໂຍ ເຖຣວາທໍ ທສ຺ສນມຸເຂນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.

ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍ ອຕ຺ຖິ, ອສຸຕ຺ຕນາມກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ’’ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນານຍໍ ‘‘ນາຍມຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ປຏິໂສເຘຕ຺ວາ. ວິເນຕິ ເອເຕນ ກິເລເສຕິ ວິນໂຍ, ກິເລສວິນຍນູປາໂຍ, ໂສ ເອວ ຈ ນໍ ກໂຣຕີຕິ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນໂຍ ປນ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ເມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ. ສຣາຄາຍາຕິ ສຣາຄຠາວາຍ ກາມຣາຄຠວຣາຄປຣິພ຺ຣູຫນາຍ. ສຎ຺ໂຎຄາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນາຍ. ອາຈຍາຍາຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ວຑ຺ຒນຕ຺ຖາຍ. ມຫິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ມຫິຈ຺ຉຠາວາຍ. ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາວາຍ. ສງ຺ຄຓິກາຍາຕິ ກິເລສສງ຺ຄຓຄຓສງ຺ຄຓວິຫາຣາຍ. ໂກສຊ຺ຊາຍາຕິ ກຸສີຕຠາວາຍ. ທຸພ຺ຠຣຕາຍາຕິ ທຸປ຺ໂປສຕາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ສກລວຏ຺ຏໂຕ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ວິສຎ຺ໂຎຄາຍາຕິ ກາມຠວາທີຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອປຈຍາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອປຈຍນາຍ, ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ສພ຺ພໂສ ອິຈ຺ຉາປຄມາຍ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ທ຺ວາທສວິຘສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາວາຍ. ປວິເວກາຍາຕິ ປວິວິຕ຺ຕຠາວາຍ, ກາຍວິເວກາທິຕທງ຺ຄວິເວກາທິວິເວກສິທ຺ຘິຍາ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍາຕິ ກາຍິກສ຺ສ ເຈວ, ເຈຕສິກສ຺ສ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ສຸຠຣຕາຍາຕິ ສຸຂໂປສນຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາມນສິກາຣວເສນ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສຣາຄາທິຠາວປຣິວຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຣາຄາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອກໍສໂຕ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ. ເອໂສ ວິນໂຍ, ສມ຺ມເທວ ອປາຍາທີສຸ ອປຕນວເສນ ຘາຣຓໂຕ, ກິເລສານໍ ວິນຍນໂຕ, ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອວາທານຸສິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອວພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸສຈ຺ຈສ຺ສ ສູຈນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ເຕຕິ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ’’ຕິ. ເຕປິຏກຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຣາຄາທິວິນຍນກາຣຓໍ ຕຖາຄເຕນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຣາຄາທິວິນຍກາຣເຓ’’ຕິ.

ສຸຕ຺ເຕ ໂອສຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ປຣິຍາປນ຺ນຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ກຕ຺ຖຈິ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ຉລ຺ລິໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອໂຣຄສ຺ສ ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ອຸປກ຺ກເມນ ຉລ຺ລິຍາ ສກລິກາຍ, ປປຏິກາຍ ວາ ອຸຏ຺ຐປນໍ ວິຍ ອໂຣຄສ຺ສ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຉລ຺ລິສທິສໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘຕາທິໂທສໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຣິທີເປຕ຺ວາ, ຕາທິສານິ ປນ ເອກໍສໂຕ ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທິປຣິຍາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣ…ເປ…ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຄາທິວິນເຍຕິ ຣາຄາທີນໍ ວິນຍນຕ຺ເຖ. ຕທາກາຣຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາຍມານານິ ນ ທິສ຺ສມານານິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພານິ ວຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຫາປເທສນິທ຺ເທສຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອວຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ ມາຕິກໍ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຎ຺ໂຫ, ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓານິ, ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອນຸໂລເມຕິ ອນຸກູເລຕີຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ມຫາປເທໂສ. ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ. ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉເຍ ປຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ເມ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ເພ ອຸປຏ຺ຐິເຕ. ອິເມຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ. ປມີຍຕິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນິຈ຺ຉີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ສເມຕີ’’ຕິອາທິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ມຫາປເທເສສຸ ອສເມນ຺ຕໍ. ປຸນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີໂຍ. ວິຠຊ຺ຊາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓາທິເຠເທນ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ປຏິປຸຈ຺ຉາຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຐປນີໂຍຕິ ຕິຘາປິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຕ຺ຕາ ຐປນີໂຍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ເຫ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເລສສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ. ປຸຣິມປທາວຘາຣເຓ ປນ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາ ຈກ຺ຂຸໂສເຕສຸ ວິເສສຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖານໍ ອສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຕສໍ ສທິສຕາໂຈທນາ ປຏິປຸຈ຺ຉນມຸເຂເນວ ພ຺ຍາກຣຓີຍາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ, ອນຸຎ຺ຎາຕວເສນ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ, ຕຖາ ໂສຕໍ…ເປ… ອຍໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີວສຣີຣານໍ ອນຎ຺ຎຕາປຎ຺ໂຫ. ຍສ຺ສ ເຍນ ອນຎ຺ຎຕາໂຈທິຕາ, ໂສ ເອວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ວຎ຺ຌາຕນຍສ຺ສ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາກິຕ຺ຕນສທິໂສຕິ ອພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕາຍ ຐປນີໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓານິ ປມາຓໍ ເຕເນວ ນເຍນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໂຕ.

ວິນຍມຫາປເທໂສ ກປ຺ປິຍານຸໂລມວິຘານໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ມຫາປເທສຠາເວນ ປນ ຕໍສທິສຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕມຫາປເທເສສຸປິ ‘‘ອນຸໂລມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕປກິຓ຺ຓກເທສນາວ ອຏ຺ຐກຖາ, ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວ ຈ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ເຖຣວາໂທ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ສຸຕ຺ຕາທິໂຕ ລພ຺ຠມານນຍຄ຺ຄຫເຓນ. ອນຸພຸທ຺ຘິຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອນຸຄຕພຸທ຺ຘິຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕາ ອຕ຺ຖາ ເອວ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອວໍ ມຫາປເທສໂຕ ອຕ຺ຖາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ກທາຈິ ປາຬິຍາ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຍໍ ປຏິຠານຠາວໂຕ. ຕຖາ ຈ ສາປິ ຄເຫຕພ຺ພາ, ກີທິສີ? ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ຕາ ເຍວາຕິ ໂຍຊນາ. ຕາສູຕິ ຕີສຸ ສງ຺ຄີຕີສຸ. ‘‘ອາຄຕເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ສງ຺ຄີຕເມວ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຠາວເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕທຕ຺ຖາ ເອວ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. ນ ເຈວ ສຸຕ຺ເຕ ໂອສຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ວິນເຍ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ ຕສ຺ສ ອສຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ເຕນ ‘‘ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ນິທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ນ ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຫິຕາວຘາຣຓຜລທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕຈຸນ຺ທວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ສູກຣມທ຺ທວນ຺ຕິ ວນວຣາຫສ຺ສ ມຸທຸມໍສໍ. ຍສ຺ມາ ຈຸນ຺ໂທ ອຣິຍສາວໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຠຄວໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊເມວ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປວຕ຺ຕມໍສ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ກິຣາຕິ ‘‘ນາຕິຕຣຸຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິເສສໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ມຸທຸ ເຈວ ສິນິທ຺ຘຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸທຸມໍສຠາວໂຕ ຫິ ອຠິສງ຺ຂຣຓວິເສເສນ ຈ ‘‘ມທ຺ທວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ ‘‘ອຍໍ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຉິມໂກ ອາຫາໂຣ’’ຕິ ປຸຎ຺ຎວິເສສາເປກ຺ຂາຍ, ຕໍ ປນ ຕຖາປກ຺ຂິຕ຺ຕທິພ຺ໂພຊຕາຍ ຄຣຸຕຣໍ ຊາຕໍ.

ອຎ຺ເຎ ຍໍ ທຸຊ຺ຊີຣໍ, ຕໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ວິນາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປຣູປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ‘‘ນາຫໍ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສີຫນາທໍ ນທຕິ.

໑໙໐. ກຖໍ ປນາຍໍ ສີຫນາໂທ ນນຸ ຕໍ ຠຄວໂຕປິ ສມ຺ມາປຣິຓາມໍ ນ ຄຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມເທວ ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຣິຓາມໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ວິກາຣສ຺ສ ມຸທຸຠາວໍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປນ ຠຸຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຠຄວາ, ອຎ຺ເຎ ວາ ປນ ຂີຓາສວາ ນວເວທນຸປ຺ປາທນວເສນ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ອາຫາຣສ຺ສ ອຸປຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ຂໂຣ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ? ຕໍ ໂຠຊນຸຕ຺ຕຣກາລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ປນ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ກຕຸປຈິຕສ຺ສ ລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ພລວຕິປິ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຄຣຸສິນິທ຺ຘໂຠຊນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເວທນານິຄ຺ຄໂຫ ຊາໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຕ຺ຖິຕຏ຺ຐາເນຕິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນ, ອິຈ຺ຉາ ຈສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິເນຕພ຺ພເວເນຍ຺ຍາເປກ຺ຂາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຄາຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຸຕມຕ຺ຕໍ, ປເຣສໍ ວຈນມຕ຺ຕເມຕໍ, ນ ປນ ໂຠຊນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາພາຘໍ ຜຸສິ ຘີໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປານີຍາຫຣຓວຓ຺ຓນາ

໑໙໑. ປສນ຺ນຠາເວນ ອຸທກສ຺ສ ອຈ຺ຉຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ໂຉທກາຕິ ປສນ຺ໂນທກາ’’ຕິ. ສາທຸຣສຕ຺ຕາ ສາຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຘຸໂຣທກາ’’ຕິ. ຕນຸກເມວ ສລິລໍ ວິເສສໂຕ ສີຕລໍ, ນ ພຫລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕນຸສີຕລສລິລາ’’ຕິ. ນິກ຺ກທ຺ທມາຕິ ເສຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓມາຫ. ປງ຺ກຈິກ຺ຂລ຺ລາທິວເສນ ຫິ ອຸທກສ຺ສ ວິວຓ຺ຓຕາ, ສຠາວໂຕ ປນ ຕໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ເອວາຕິ.

ປຸກ຺ກຸສມລ຺ລປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໒. ຘຸຣວາເຕຕິ ປຏິມຸຂວາເຕ. ທີຆປິງ຺ຄໂລຕິ ທີໂຆ ຫຸຕ຺ວາ ປິງ຺ຄລຈກ຺ຂຸໂກ. ປິງ຺ຄລກ຺ຂິໂກ ຫິ ໂສ ‘‘ອາຬາໂຣ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ທກ຺ຂຕິ ກຣິສ຺ສຕິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອີທິສໍ. ອີທິເສສູຕິ ຍຕ຺ຣ ຍໍຈາຕິ ເອວຣູປນິປາຕສທ຺ທຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ.

໑໙໓. ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ເມຆຄພ຺ຠໂຕ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິໂຍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕີສູຕິ ວິຈຣນ຺ຕີສູ’’ຕິ. ນວວິຘາຍາຕິ ນວປ຺ປກາຣາຍ. ນວສຸ ຫິ ປກາເຣສຸ ເອກວິຘາປິ ອສນິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ‘‘ນວວິຘາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອີທິສີ ຫິ ເອສາ ຣຸຬ຺ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຕ຺ຕິປິ ສມຎ຺ຎາ ວິຍ. ອສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ໂຍ ຕສ຺ສາ ສທ຺ເທນ, ເຕຊສາ ຈ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ເອກໍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອກໍ ມຓ຺ຑລໍ. ສງ຺ກາຣໍ ຕີເຣນ຺ຕີ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ ວິຍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສເຕຣາ. ຄຄ຺ຄຣາຍມານາຕິ ຄຄ຺ຄຣາຕິສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕີ, ອນຸຣວທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ກປິສີສາຕິ ກປິສີສາກາຣວຕີ. ມຈ຺ຉວິໂລລິກາຕິ ອຸທເກ ປຣິປ຺ຜນ຺ທມານມຈ຺ໂຉ ວິຍ ວິລຸຬິຕາກາຣາ. ກຸກ຺ກຸຏສທິສາຕິ ປສາຣິຕປກ຺ຂກຸກ຺ກຸຏາກາຣາ. ນງ຺ຄລສ຺ສ ກສ຺ສນກາເລ ກສ຺ສການໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ມຓິກາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ນງ຺ຄລໍ ‘‘ທຓ຺ຑມຓິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ທຓ຺ຑມຓິກາກາຣາ ທຓ຺ຑມຓິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ນງ຺ຄລສທິສາ’’ຕິ. ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕປິ ສໂຊຕິຠູຕຕາຍ ອຸທເກນ ອເຕເມຕພ຺ພໂຕ ມຫາສນິ ‘‘ສຸກ຺ຂາສນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕີ’’ຕິ.

ຠຸສາຄາຣເກຕິ ຠຸສມເຍ ອຄາຣເກ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ມຫນ຺ຕໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປລາລໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສາລາສທິສໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ວສນໂຍຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ກຕໍ, ຕທາ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ວສິ, ຕໍ ປນ ຂລມຓ຺ຑລໍ ສາລາສທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂລສາລາຍ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ກາຣເຓ’’ຕິ, ອສນິປາເຕນ ຉນ຺ນໍ ຊນານໍ ຫຕກາຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຕ຺ວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

໑໙໔. ສິງ຺ຄີ ນາມ ກິຣ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຕິວິຍ ປຠສ຺ສຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຉວິວຓ຺ໂຓຠາສໍ ເທວໂລກໂຕ ອາຄຕສຸວຓ຺ຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ຕໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕເນວ ກາຣເຓນາຕິ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ, ປເຣສໍ ວຈໂນກາສປຈ຺ເຉທນໍ, ເຕນ ວຕ຺ເຖນ ສຕ຺ຖຸ ປູຊນໍ, ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍານຸວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕເນວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ກາຣເຓນ.

໑໙໕. ເຖໂຣ ຈ ຕາວເທວ ຕໍ ສິງ຺ຄີວຓ຺ຓໍ ມຏ຺ຐທຸສ຺ສໍ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອິມໍ ມຏ຺ຐທຸສ຺ສໍ, ຕໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາປິ ຕໂຕ ເອກໍ ນິວາເສສິ, ເອກໍ ປາຣຸປີ’’ຕິ. ຕາວເທວ ກິຣ ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ໂອວຏ຺ຏິກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕຸນ຺ນກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຸປເນສຸໍ, ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ. ຫຕຈ຺ຈິກໍ ວິຍາຕິ ປຏິຫຕປ຺ປຠໍ, ວິຍ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ສຣີຣປ຺ປຠາຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຍຸຄສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຕາ ນາໂຫສິ. ອນ຺ຕນ຺ເຕເນວາຕິ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ເອວ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫິປນສ຺ສ ປຠາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

‘‘ປສນ຺ນຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ເອເຕເນຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂສ ໂຣໂຄຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ. ທ຺ວີສຸ ກາເລສຸ ເອວໍ ໂຫຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານຘາຕູນໍ ສມຘິຄມສມຍຠາວໂຕ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ອນ຺ຕເຣນ ຍມກສາລານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

໑໙໖. ສພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຠສ຺ສຣາຍ ເອກຄ຺ຆນາຍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ.

ຘມ຺ເມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ. ປວຕ຺ຕາຕິ ປາວຈນຠາເວນ ເທເສຕາ. ປຸຣໂຕວ ນິສີທິ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣຓຠາວໂຕ.

໑໙໗. ທານານິສໍສສງ຺ຂາຕາ ລາຠາຕິ ວຓ຺ຓທານພລທານາທິເຠທາ ທານສ຺ສ ອານິສໍສສຎ຺ຎິຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ, ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ ລາຠາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕ ອລາຠາຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ຕຸຍ຺ຫໍ ອລາຠາ, ລາຠາ ເອວ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູເຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ປຣໂລເກ ຠວາ ສມ຺ປຣາຍິກາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ຈ ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ. ທານານິສໍສສງ຺ຂາຕາ ລາຠາຕິ ທານານິສໍສຠູຕາ ລາຠາ. ສພ຺ພຖາ ສມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ສມໍ ຜລໍ ເອເຕສໍ ນ ເອກເທເສນາຕິ ສມສມຜລາ. ປິຓ຺ຑປາຕາຕິ ຕພ຺ພິສຍໍ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎມາຫ.

ຍທິ ເຂຕ຺ຕວເສນ ເນສໍ ສມຜລຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສຕິປິ ເອກສນ຺ຕານຠາເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນອຣຫນ຺ຕຠາວສິທ຺ຘໍ ນນຸ ເຕສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິນິພ຺ພານສມຕາຍາຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານຠາເວນ ປຣິນິພ຺ພານສມຕາຍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕປຣິໂຠຄູປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຣູປກາຍສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຘມ຺ມກາໂຍ ສຸເຂເນວ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊິ, ໂຠຊນສປ຺ປາຍສໍສິທ຺ຘິຍາ ເອວໍ ສຸເຂເນວ ຂນ຺ເຘ ປຣິຈ຺ຈຊີຕິ ເອວໍ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ, ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ຈ ສຸຂສິທ຺ຘິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຸຠິນ຺ນໍ ປິຓ຺ຑປາຕານໍ ສມຜລຕາ ໂຊຕິຕາ. ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕສີເສນ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕທານໍ ໂຊຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ສຸຊາຕາຍ ‘‘ອິມໍ ອາຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍ຺ຫໍ ເທວຕາຍ ວຓ຺ຓສຸຂພລາທິຄຸຓາ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຬາໂຣ ອຊ຺ຌາສໂຍ ຕທາ ອໂຫສິ, ເອວໍ ຈຸນ຺ທສ຺ສປິ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິມໍ ອາຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວໂຕ ວຓ຺ຓສຸຂພລາທິຄຸຓາ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຬາໂຣ ອຊ຺ຌາສໂຍຕິ ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສມຜລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຕິປິ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕີນໍ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິຠາເວ ຍຖາ ປນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນທິວເສ ອຠິນວວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ຣູປສຕ຺ຕກາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໗໐໗ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ວເສນ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ສນ຺ເນຕ຺ວາ ມຫາວິປສ຺ສນາມຸເຂນ ຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິ, ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສປິ ສພ຺ພາ ຕາ ສມາປຊ຺ຊີຕິ ເອວໍ ສມາປຕ຺ຕິສມຕາຍປິ ເຕສໍ ສມຜລຕາ. ຈຸນ຺ທສ຺ສ ຕາວ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອຸຬາຣຕຣໍ ໂຫຕຸ ຠຄວໂຕ ທິນ຺ນຠາເວນ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ສຸຊາຕາຍ ປນ ກຖໍ ເທວຕາຍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ? ເອວໍສຎ຺ຎິຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຊາຕາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອປຣຠາເຄຕິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ອປຣຠາເຄ. ປຸນ ອປຣຠາເຄຕິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຣໂຕ. ຘມ຺ມສີສນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ມຕ຺ຖກຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ເມ ຄຫິຕນ຺ຕິ ມມ ວເສນ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ອຘິປຕິຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍກ’’ນ຺ຕິ.

ສໍວເຣຕິ ສີລສໍວເຣ. ເວຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ເວຣິຘມ຺ມຠາວໂຕ, ເວຣເຫຕຸຕາຍ ຈ ‘‘ເວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ກຸສໂລຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສໂລ ປນ ຎາຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຎາຓສມ຺ປທາ ນາມ ຎາຓປາຣິປູຣີ, ສາ ຈ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ຈ ນິຣວເສສໂຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄນ…ເປ… ຊຫາຕີ’’ຕິ. ອິມໍ ປາປກໍ ຊຫິຕ຺ວາຕິ ທາເນນ ຕາວ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປາປກໍ, ສີເລນ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫາຍ ຕໂຕ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ຕໂຕ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອນວເສສໍ ປາປກໍ ປຫາຍ. ຕຖາ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ ຣາຄາທີນໍ ຂຍາ ກິເລສນິພ຺ພາເນນ ສພ຺ພໂສ ກິເລສວູປສເມນ ນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ສອຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ຈຸນ຺ທສ຺ສ…ເປ… ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍມກສາລວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ເອວໍ ຕໍ ກຸສິນາຣາຍໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຖູປາຣາໂມ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສາລປນ຺ຕິຠາເວນ ຐິຕໍ ສາລວນໍ. ອນ຺ຕເຣນາຕິ ເວມຊ຺ເຌ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມຎ຺ຈກສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎປິຍມານສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈກສ຺ສ. ຕຕ຺ຣາປິ…ເປ… ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ຕເຣນ ຍມກສາລານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອາສຕ຺ຕວິຏປສາຂຕາຍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ວິຍ. ‘‘ຐິຕສາຂາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣສີສກໍ ມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄຕານໍ ເທວຕານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣທິສາວິໂລກນມຸຂໍ ປຸພ຺ພທິສາສີສກໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎເປຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ.

ເອເຕ ນາຄານມຸຕ຺ຕມາຕິ ເອເຕ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ໂຄຈຣິອາທິນາມກາ ຫຕ຺ຖິນາເຄສຸ ພເລນ ເສຏ຺ຐຕມາ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘) ປນ ເກຈິ ຫຕ຺ຖິໂນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອາຄຕາ, ໂສ ປນ ເນສໍ ນາມມຕ຺ຕກໂຕ ເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຣິຠຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຕໍ, ‘‘ນ ປນ ປຣິຠຸຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈງ຺ຄວາເຣຕິ ອູມິຍໍ. ກໂຕກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ຍຖາສມຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຣໂຄ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ອຠິມທ຺ທຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກປ຺ປໍ, ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເອວ, ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຐາເນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາທິສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ໂອກາສໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຍາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ.

ກຸສລໍ ກາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ມຫປ຺ຜລໍ, ເອວໍ ມຫານິສໍສໍ, ມຫານຸຠາວຎ຺ຈ ຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

ເອກສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວູປສໂມ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຣຸຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ອຕິທຸລ຺ລຠຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ເຕນ (ສຸ. ນິ. ໘໔໑) ທີເປຕພ຺ໂພ.

ຕຕິຍໍ ປນ ກາຣຓໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ຖປຣິຫຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ, ສີຫສ຺ສ ວິຍ ເສຍ຺ຍາ ສີຫເສຍ຺ຍາ, ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ. ອຖ ວາ ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍໍ, ຍທິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

‘‘ວາເມນ ປສ຺ເສນ ເສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ກາມໂຠຄິເສຍ຺ຍາ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ສຍາໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖສ຺ສ ສຣີຣຄ຺ຄຫຓາທິໂຍຄກ຺ຂມໂຕ, ປຸຣິສວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເກນ ປສ຺ເສນ ສຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ອຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍາຕິ ອຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ສີຫເສຍ຺ຍາ. ‘‘ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສີຫສ຺ສ ອຠີຣຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠີຣຸກາ ຫິ ເສສມິຄາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສນ຺ຕາສປຸພ຺ພກໍ ຍຖາ ຕຖາ ສຍນ຺ຕິ, ສີໂຫ ປນ ອຠີຣຸຠາວໂຕ ສໂຕກາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມປາເທ’’ຕິອາທິ. ທກ຺ຂິເຓ ປຸຣິມປາເທ ວາມສ຺ສ ປຸຣິມປາທສ຺ສ ຐປນວເສນ ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉິມປາເທຕິ ທ຺ເວ ປຈ຺ຉິມປາເທ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຘາປິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປາທຏ຺ຐປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຐິໂຕກາສສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຠີຣຸຠາເວເນວ. ‘‘ສີສໍ ປນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສີຫກິຣິຍາ ອນຸຕ຺ຣາສປພຸຊ຺ຌນໍ ວິຍ ອຠີຣຸຠາວສິທ຺ຘາ ຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີຫວິຊມ຺ຠິຕວິຊມ຺ຠນໍ ອຕິເວລໍ ເອກາກາເຣນ ຐປິຕານໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ຄມນາທິກິຣິຍາສຸ ໂຍຄ຺ຍຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທນທນໍ ອປ຺ເປສກ຺ຂມິຄຊາຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ.

ເສຕິ ອພ຺ຍາວຏຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ເສຍ຺ຍາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເສຍ຺ຍາ. ກິໍ ປນ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ? ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ຕໂຕ ຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ຊາໂຕຕິ. ‘‘ຕຍິທໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນາມ, ນ ເສຍ຺ຍາ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມນນ຺ຕຣາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໙) ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເກຈິ, ເອວໍ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານກາລິກາວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນພຫຸໂລ ວິຫາສິ. ອຄ຺ຄຜລວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທຸປຄມນລກ຺ຂຓາ ເສຍ຺ຍາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕວເສນ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ເນສໍ ປຐມຊາຕິສມນ຺ວຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກາ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍຊາຕິສມນ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກໍ ອຄ຺ຄຜລຠູຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ‘‘ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີຫເສຍ຺ຍາ ນາມ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອນຸຏ຺ຐານາ, ເສຍ຺ຍາ, ຕໍ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍໍ. ‘‘ອິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນສິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍຸປຄມເນ. ກາຍວເສນ ອນຸຏ຺ຐານໍ, ນ ຈິຕ຺ຕວເສນ, ຈິຕ຺ຕວເສນ ຈ ອນຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນິທ຺ທຸປຄມນນ຺ຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິທ຺ທາວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ຄສ຺ສາຕິ ນິທ຺ທຸປຄມນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຠວງ຺ຄສ຺ສ.

ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ວິກສນວເສນ ຜຸລ຺ລາ, ນ ເອກເທສວິກສນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ສມນ຺ຕໂຕ ປຸປ຺ຜິຕາ’’ຕິ. ເອກຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ສມ຺ຜຸລ຺ລປຸປ຺ເຜຫິ ເອກາກາເຣນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຉາທິຕາ. ອຸລ຺ໂລກປທຸມານີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂລເກນ຺ຕານິ ວິຍ ຕິຏ຺ຐນປທຸມານິ. ໂມຣປິຎ຺ຉກລາໂປ ວິຍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປຸປ຺ຜສຎ຺ຉາທິຕຕ຺ຕາ.

ນນ຺ທໂປກ຺ຂຣຓີສມ຺ຠວານີຕິ ນນ຺ທໂປກ຺ຂຣຓີຕີຣສມ຺ຠວານິ. ມຫາຕຸມ຺ພມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຬ຺ຫກມຕ຺ຕໍ. ປວິຏ຺ຐານີຕິ ຂິຕ຺ຕານິ. ສຣີຣເມວ ໂອກິຣນ຺ຕີຕິ ສຣີຣເມວ ອຊ຺ໂຌກິຣນ຺ຕິ.

ເທວຕານໍ ອຸປກປ຺ປນຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓານີຕິ ສຏ຺ຐິປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ໂຍຊນານິ ວາຍນກເສຕວຓ຺ຓຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓານິ. ທິພ຺ພຄນ຺ຘຊາລຈຸຓ຺ຓານີຕິ ທິພ຺ພຄນ຺ຘທິພ຺ພຈຸຓ຺ຓານິ. ຫຣິຕາລອຎ຺ຊນຈຸຓ຺ຓາທີນິປິ ທິພ຺ພານິ ປຣມສຸຄນ຺ຘານິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພທິພ຺ພຄນ຺ຘວາສວິກຕິໂຍ’’ຕິ.

ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນກາເລ ວິຍ.

ຕາຕິ ເທວຕາ. ຄນ຺ຖມານາ ວາຕິ ມາລໍ ຣຈນ຺ຕິໂຍ ເອວ. ອປຣິນິຏ຺ຐິຕາ ວາຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ປຣິໂຍສິຕາ ເອວ. ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ. ຄີວາຍ ຄີວນ຺ຕິ ກຓ຺ຐຄາຫວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄີວາຍ ປຣສ຺ສ ຄີວໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອາມສິຕ຺ວາ. ມຫາຍໂສ ມຫາຍໂສຕິ ອາເມຑິຕວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລາປວຈນໍ.

໑໙໙. ມຫນ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາຫນ຺ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປູຊາສກ຺ກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ທິສ຺ວາ.

ສາເຍວ ປນ ປຏິປທາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເອວ. ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຕ຺ຕາ.

ສີລນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລມາຫ. ອາຈາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລໍ. ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂຕຕິ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ, ຕາວ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ສມ຺ມາປຏິປທາ. ອິທານິ ຕໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊິນກາຬສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊິນມຫາວຑ຺ຒກິນາ ຐປິຕໍ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນກາຬສຸຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທມຣິຍາທໍ, ອຸປາສໂກປາສິກາວາເຣສຸ ‘‘ຄນ຺ຘປູຊໍ ມາລາປູຊໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລປກ຺ເຂ ຐເປຕ຺ວາ ກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ຕຖາກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຍຎ຺ຫີຕິ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຸປວາຓຕ຺ເຖຣວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ອປເນສີຕິ ຐິຕປ຺ປເທສໂຕ ຍຖາ ອປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມກາສິ, ນ ປນ ນິພ຺ຠຈ຺ຉິ. ເຕນາຫ ‘‘ອານນ຺ໂທ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕສທິສາ ວາຕິ ສມຈິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍໍ (ອ. ນິ. ໒.໓໗) ວຸຕ຺ຕສທິສາ ເອວ. ອາວາເຣນ຺ໂຕຕິ ຉາເທນ຺ໂຕ.

ຍສ຺ມາ ກສ຺ສປສ຺ສພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິເຍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣວ ເຕຊຸສ຺ສໂທ, ນ ອຎ຺ເຎ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ.

ອິທານິ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສິມ຺ຫິ ກິຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວຕາ’’ຕິ ອິທໍ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາທີນມ຺ປິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຈຕິເຍ.

໒໐໑. ອຘິວາເສນ຺ຕີຕິ ໂຣເຈນ຺ຕິ.

ຉິນ຺ນປາໂຕ ວິຍ ຉິນ຺ນປາໂຕ, ຕໍ ຉິນ຺ນປາຕໍ, ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຍໍ. ອາວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປຕິຕາ, ຕໂຕ ກຕິປຍຣຕນຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏນວເສເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາປຕິຕເມວ ຐານໍ ວຏ຺ຏນວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິໂຍ ປຕິຕຏ຺ຐານເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຕາ, ຕໂຕ ວິນິວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຣຠາຄໍ ວຏ຺ຏມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຸຣໂຕ ວຏ຺ຏນໍ ອາວຏ຺ຏນໍ, ອິຕຣໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕາ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຸທກໍ ວິຍ ໂອສີທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປກຕິປຖວິຍໍ. ເທວຕາ ໂອສີທນ຺ຕິ ຘາຕູນໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ປຖວິຍໍ ປຖວິໍ ມາເປສຸນ຺ຕິ ປກຕິປຖວິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ປຖວິໍ ມາເປສຸໍ.

ກາມໍ ໂທມນສ຺ເສ ອສຕິປິ ເອກຈ຺ໂຈ ຣາໂຄ ໂຫຕິເຍວ, ຣາເຄ ປນ ອສຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕຣາຄາຕິ ປຫີນໂທມນສ຺ສາ’’ຕິ. ສິລາຖມ຺ຠສທິສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ.

ຈຕຸສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໒໐໒. ອປາຣຄງ຺ຄາຍາຕິ ຄງ຺ຄາຍ ໂອຣມ຺ຠາເຄ. ‘‘ສງ຺ກາຣຉຑ຺ຑກສມ຺ມຊ຺ຊນິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຕກຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ‘‘ເອວໍ ທ຺ວີສຸ ກາເລສູ’’ຕິອາທິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈາມສນໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຘິຄຕໍ.

ກມ຺ມສາຘໂນ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ຠາວນີຍ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ມນສາ ຠາວິເຕ ສມ຺ຠາວິເຕ’’ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຠາວນໍ, ວຑ຺ຒນຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂປຫານໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ພຸທ຺ຘາທີສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ. ສາ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ອຠິຊາຕິຏ຺ຐານາທີນິປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕູນິ ຠວນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍເວຄຊນການີ’’ຕິ.

ເຈຕິຍປູຊນຕ຺ຖໍ ຈາຣິກາ ເຈຕິຍຈາຣິກາ. ສຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິເຍວ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ກຸສລເຈຕນາຍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ.

ອານນ຺ທປຸຈ຺ຉາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ເອຕ຺ຖາຕິ ມາຕຸຄາເມ. ອຍໍ ອຸຕ຺ຕມາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ອທສ຺ສນໍ, ທສ຺ສນມູລກຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ສພ຺ພານຕ຺ຖານໍ. ໂລໂຠຕິ ກາມຣາໂຄ. ຈິຕ຺ຕຈລນາ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣາຍກໂຣ ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂໂຠ. ມຸຣຸມຸຣາເປຕ຺ວາຕິ ສອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ຂາທເນ ອນຸຣວທສ຺ສນໍ. ອປຣິມິຕໍ ກາລໍ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ. ວິສ຺ສາໂສຕິ ວິສງ຺ໂຄ ຆຏ຺ຏນາຠາໂວ. ໂອຕາໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປເວໂສ. ອສິຫຕ຺ເຖນ ເວຣີປຸຣິເສນ, ປິສາເຈນາປິ ຂາທິຕຸກາເມນ. ອາສີເທຕິ ອກ຺ກມນາທິວເສນ ພາເຘຍ຺ຍ. ອສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ປພ຺ພຊິເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ກາຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ. ສຕີຕິ ວາ ກາຍຄຕາສຕິ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພາ.

໒໐໔. ອຕນ຺ຕິພທ຺ຘາຕິ ອຠາຣວຫາ. ເປສິຕຈິຕ຺ຕາຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ຕາ.

໒໐໕. ວິຫເຕນາຕິ ກປ຺ປາສວິຫນນຘນຸນາ ປພ຺ພຊຏານໍ ວິຊຏນວເສນ ຫເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸໂປຖິເຕນາ’’ຕິ, ອສງ຺ກຣຓວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂປຖິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທສ຺ສນີຍສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານກິຕ຺ຕເນນ ຈ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຖິຕໍ.

ອານນ຺ທອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໒໐໗. ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຕຕ຺ຖ ອທິສ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ, ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ອາມນ຺ເຕສິ.

ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ຫິຕຠາໂວ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຫິຕວຸທ຺ຘິຍາ ກເຕນາ’’ຕິ. ສຸຂຠາໂວ ກາຍິກທຸກ຺ຂາຠາໂວ, ເຈຕສິກສຸຂຠາໂວ ເຈຕສິກສຸຂສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂໂສມນສ຺ເສເນວ ກເຕນາ’’ຕິ. ອາວິຣໂຫວິຠາຄໂຕ ອທ຺ວຍຠາວໂຕ ອທ຺ວເຍນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖຸ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປມາຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ກວາຬມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ປວຕ຺ຕິເຕນາຕິ ເອວໍ ໂອທິສ຺ສກເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວເສນ ປວຕ຺ຕິເຕນ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເອເຕນາຕິ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກຕາຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນສີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

໒໐໘. ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ມຫາປຖວິໍ ປຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ປຏິສໍຫຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອາກາສໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ຈຕຸສຏ຺ຐາຘິກໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ຈກ຺ກວາຬຄິຣິໍ ອໂຘ ໂອສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ອຏ຺ຐສຏ຺ຐາຘິກສຫສ຺ສໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ອຸກ຺ຂິເປນ຺ໂຕ ວິຍ, ສຕໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣໍ ມຫາຊມ຺ພຸໍ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ປຎ຺ຈ ຫິ ອຸປມາ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓກຖາ ມຫນ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎສໍ ທຸກ຺ກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາຄຕາວ. ເອເຕເນວ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຫໍ ເອຕຣຫິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໔), ‘‘ສເທວກສ຺ມິໍ ໂລກສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕; ມິ. ປ. ໕.໑໑) ຈ ເອວໍ ອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘໂກສລ຺ລາທິສງ຺ຂາເຕນ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເມຘາວີຕິ ເມຘາສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາຠາວິຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

໒໐໙. ປຏິສນ຺ຖາຣຘມ຺ມນ຺ຕິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຄຕານໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ເຈວ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິວເສນ ຈ ຍຖາກາລໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິເຍວ, ອຸປາສໂກປາສິການໍ ປນ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາວເສນ.

ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕເທສນາວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ຂຸທ຺ທກ-ສທ຺ໂທ ປຕິຣູປວາຈີ, ກ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກນຄຣເກຕິ ນຄຣປຕິຣູປເກ ສມ຺ພາເຘ ຂຸທ຺ທກນຄຣເກ’’ຕິ. ຘຸປຣວິສາລສຓ຺ຐານຕາຍ ຕໍ ‘‘ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລນຄຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິສມນຄຣເກ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ມຫານຄຣານໍ ເອກເທສປ຺ປມາຓຕາຍ ສາຂາສທິເສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຂຸທ຺ທກນຄຣເກ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອປ຺ປກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລນຄຣເກ’’ຕິ ອິມິນາ ຠູມິວິປຕ຺ຕິຍາ ນິຫີນຠາໂວ, ‘‘ສາຂານຄຣເກ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຘານຠາໂວ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ວິຠວສາຣາທິນາ ສາຣມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ.

ກຫາປຓສກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວິກຸມ຺ຠໍ ສກຏໍ. ກຸມ຺ໂຠ ປນ ທສມ຺ພໂຓ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ປວິສນ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓສກຏານິ ທ຺ເວ ອາຍວເສນ ປວິສນ຺ຕິ.

ສຸຠິກ຺ຂາຕິ ສຸລຠາຫາຣາ, ສຸນ຺ທຣາຫາຣາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ເຕຕິ ຣວສາຣິນາ ຕຸຏ຺ຐຠາເວນ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ອວິວິຕ຺ຕາຕິ ອສຸຎ຺ຎາ, ກທາຈິ ຣໂຖ ປຐມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ກທາຈິ ທຸຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຣໂຖ ປຐມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕໂຣ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຸພນ຺ຘມານາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸສາວຕີນຄເຣ. ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ເຈວ ອິທ຺ຘາທິຠາວໂຕ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ປໂຍຊິຕາເນວ ເຠຣິອາທີນິ ຕູຣິຍານິ, ສມ຺ມ ສມ຺ມາຕິ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປິຍາລາປສທ຺ໂທ ສມ຺ມ-ສທ຺ໂທ. ກໍສຕາຬາທິສພ຺ພຕາຬາວຈຣສທ຺ໂທ ຕາຬ-ສທ຺ໂທ, ກູຏເຠຣິ-ສທ຺ໂທ ກຸມ຺ຠຖູຓສທ຺ໂທ.

ເອວຣູປາ ສທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ ກຈວຣາກິຓ຺ຓວີຖິຕາຍ, ອຣຎ຺ເຎ ກນ຺ທມູລປຓ຺ຓາທິຄ຺ຄຫຓາຍ, ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຊີວິກຕາຍ ຈາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິຘ ນ ເອວໍ ອໂຫສິ ເທວໂລເກ ວິຍ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິກຕາຍ.

ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລນ຺ຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນານໍ ເທວຕານໍ, ອຸປາສການຎ຺ຈ ວເສນ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ມຫຕີ ອຸຄ຺ໂຆສນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ…ເປ… ເປເສສິ. ເປເສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຠຄວາ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອມ຺ຫາກໍ ນາໂຣເຈສິ, ເນສໍ ໂທມນສ຺ສໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂຂ ວາເສຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ສາສນໍ ເປເສສິ.

ມລ຺ລານໍ ວນ຺ທນາວຓ຺ຓນາ

໒໑໑. ອຆໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາເວນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ອຆາວິໂນ, ປາກຏີຠູຕທຸກ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ຎາຕິສາໂລຫິຕຠາເວນ ກຸລໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸລປຣິວຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕໍກຸລີນຠາເຄນ ຐິໂຕ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ ‘‘ກຸລປຣິວຕ຺ຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລປຣິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ຕໍຕໍກຸລປຣິວຕ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ມລ຺ລຣາຊາໂນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ວີຖິອາທິສຠາເຄນ ວສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຖິສຠາເຄນ ເຈວ ຣຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຈາ’’ຕິ.

ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໑໒. ກງ຺ຂາ ເອວ ກງ຺ຂາຘມ຺ໂມ. ເອກໂຕ ວາຕິ ຠູມິໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ສາຘາຣຓໂຕວ. ພີຊໂຕ ຈ ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ທານໍ ພີຊຄ຺ຄໍ. ຄພ຺ຠກາເລຕິ ຄພ຺ຠຘາຣຓໂຕ ປຣໍ ຂີຣຄ຺ຄຫຓກາເລ. ເຕນາຫ ‘‘ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຂີຣໍ ນິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປຸຖຸກກາເລຕິ ສສ຺ສານໍ ນາຕິປກ຺ເກ ປຸຖຸກໂຍຄ຺ຍຜລກາເລ. ລາຍນຄ຺ຄນ຺ຕິ ປກ຺ກສ຺ສ ສສ຺ສສ຺ສ ລວເນ ລວນາຣມ຺ເຠ ທານໍ ອທາສິ. ລຸນສ຺ສ ສສ຺ສສ຺ສ ເວຓິວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປນໍ ເວຓິກຣຓໍ. ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ເຠ ທານໍ ເວຓຄ຺ຄໍ. ເວຓິໂຍ ປນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຣາສິກຣຓໍ ກລາໂປ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄທານໍ ກລາປຄ຺ຄໍ. ກລາປໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມທ຺ທເນ ອຄ຺ຄທານໍ ຂລຄ຺ຄໍ. ມທ຺ທິຕໍ ໂອຜຸຓິຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ຣາສິກຣເຓ ອຄ຺ຄທານໍ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ. ຘຎ຺ຎສ຺ສ ຂລໂຕ ໂກຏ຺ເຐ ປກ຺ຂິປເນ ອຄ຺ຄທານໍ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ໂກຏ຺ຐໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ.

‘‘ນວ ອຄ຺ຄທານານິ ອທາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຄ຺ຄໂຕວ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຄ຺ຄທານວເສນ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ຕຖາ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຘມ຺ມເທສນາຍ ຕສ຺ສ ຠາຊນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ໂອຫີຍິຕ຺ວາ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

໒໑໓. ອຎ຺ຎາຕຸກາໂມວ ນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໍ ປຣາມາສີ. ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສູຕິ ສນ຺ເທຫຊາຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວຈນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຊານິໍສູຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ເພວ ນ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສູ’’ຕິ. ເນສນ຺ຕິ ປູຣຓາທີນໍ. ສາ ປຏິຎ຺ຎາຕິ ‘‘ກໂຣໂຕ ໂຂ ມຫາຣາຊ ກາຣຍໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ປຏິຎ຺ຎາຕາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ວາ. ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍາ, ເຕສໍ ວາ ສິທ຺ຘນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ປຏິຎ຺ຎາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ. ສາສນສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ຈ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖາຠາວໂຕຕິ ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ໂອກາສາຠາວໂຕຕິ ຕຖາ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອວສຣາຠາວໂຕ. ອິທານິ ຕເມວ ໂອກາສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມຍາມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໑໔. ເຍສໍ ສມຓຠາວກຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປາທເນນ ສມໂຓ, ເຕ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄສໍສິທ຺ຘິຍາ ປາຬິຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຕ ພາຫິຣສມເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐໂມ ໂສຕາປນ຺ນສມໂຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຣິມເທສນາຍາຕິ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ສຸຠທ຺ທ, ຘມ຺ມວິນເຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ. ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວີຍຕີຕິ ປຐມນໂຍເປຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມເທສນາຍາ’’ຕິ ປເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ສາສນໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂຂ’’ຕິ ໂຍຊນາ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສເກຫີຕິ ສມາຘິກມ຺ມິກວິປສ຺ສເກຫິ, ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏ຺ຐປິຕວິປສ຺ສເນ. ອປເຣ ປນ ‘‘ພາຫິຣກສມເຍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠສ຺ສ ຄນ຺ໂຖປິ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອວິເສສວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຄຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິຄຕສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຍນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຘິຄໂຕ, ນ ອຸປຣິມຄ຺ໂຄ, ໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ຐິໂຕ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຕສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສິທ຺ຘິໂຕ ຐິຕປຸພ຺ໂພ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ນ ເສສອຣິຍາ ຠູມນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຏ຺ຐານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ອຏ຺ຐມໂກ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສສມຄ຺ຄຏ຺ເຐສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຄຸຓໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ເອເຕເນວ ‘‘ອວິເສສວຈນ’’ນ຺ຕິ ວາໂທ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມາວໂພຘເນ ‘‘ກຸສລໍ ເຉກໍ ນິປຸຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ຖ ອສງ຺ຄອປ຺ປຏິຫຕໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ສມຘິການິ ເອເກນ ວສ຺ເສນ. ຎາຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຎາໂຍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ປທິສ຺ສຕິ ເອເຕນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ສຕີຕິ ປເທໂສ, ວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເທເສ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄ’’ຕິ. ສມໂຓປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປເທສວຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປເທສວຕ຺ຕິ…ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໑໕. ໂສຕິ ຕຖາວຸຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສີ. ເຕນາຕິ ອາຈຣິເຍນ. ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ ປຣປພ຺ພາຊນາທີສຸ ນິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສກ຺ຂິສາວໂກຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສາວໂກ, ສມ຺ມຸຂສາວໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວຕິ ຘຣມາເນຕິ ຘຣມານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ໂພປິ ໂສຕິ ສພ຺ໂພ ໂສ ຕິວິໂຘປິ. ອຍໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄຕາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ສກ຺ຂິສາວໂກຕິ.

ປຎ຺ຈມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຖາຄຕປຈ຺ຉິມວາຈາວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ໂອວາທກງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ສມ຺ໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ວິນຍຕນ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ລທ຺ຘາຘິວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ສມ຺ໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ‘‘ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິສີລສິກ຺ຂານິທ຺ເທສຠາເວນ ສາສນສ຺ສ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ປຐມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ຕາວ ອຍມຸທ຺ເທສໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຍາ ຫິ ໂວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາວເສນ. ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ໂວ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິຠາເຄນ ອນຸສາສນໂຕ.

ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ເຕນ ເຕນ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປກາເຣນ. ອິເມ ຘມ຺ເມຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ. ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຕໍຕໍຈຣິຍານຸຣູປໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສາສນໂຕ. ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ນວ ເຫຕູ. ‘‘ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມານຸໂລເມ ຕິກປຏ຺ຐານາທໂຍ ຉ, ຕຖາ ຘມ຺ມປຈ຺ຈນີເຍ, ຘມ຺ມານຸໂລມປຈ຺ຈນີເຍ, ຘມ຺ມປຈ຺ຈນີຍານຸໂລເມຕິ ຈຕຸວີສຕິ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ປນ ປຈ຺ຈຍານຸໂລມາທິວເສນ ວິຠຊິຍມານໍ ອປຣິມາຓນຍໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ຕນຍມຫາປຏ຺ຐານປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕີຕິ ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຎາຍມານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕິ.

ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕິ ໂອວາທານຸສາສນີກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕ.

ຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຸທາຈາຣາ, ນເວສຸ ປິຍາລາປໍ ວຸຑ຺ເຒສຸ ຄາຣວາລາປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕຕິ ວາ ອາຍສ຺ມາຕິ ວາ’’ຕິ. ຄາຣວວຈນໍ ເຫຕໍ ຍທິທໍ ຠນ຺ເຕຕິ ວາ ອາຍສ຺ມາຕິ ວາ, ໂລເກ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠວ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ຈ ຄາຣວວຈນເມວ.

‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ອາກງ຺ຂມາໂນ ນ ສມູຫນຕູ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກປ຺ປວຈເນເນວ ຐເປສີ’’ຕິ. ພລນ຺ຕິ ຎາຓພລໍ. ຍທິ ອສມູຫນນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕເທວ ຈ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ? ຕຖາຣູປປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເກຈິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທາຍ ສໍວຕ຺ຕິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ເຕສໍ ຕຖາ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ຠຄວຕິ ວິຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໍ ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ, ຕຖາ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວິຆາໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອວາຍໍ ໂທໂສ, ຍໂຕ ອມ຺ເຫສຸ ເອວ ເກຈິ ສມູຫນນໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ‘‘ສກລສ຺ສ ປນ ສາສນສ຺ສ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ສຕ຺ຖາຣາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ວິຍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ‘‘ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສມູຫນິໍສຸ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ‘‘ປຸຣໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍປິ ຣກ຺ຂິໍສຸ ເອວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ, ອຎ຺ເຎປິ ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຕມໍ ປນ ຠນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທກໍ, ກຕມໍ ອນຸຂຸທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ນ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ສມູຫນຊ຺ຌາສຍສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ.

ນ ຕໍ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ເນສໍ ວຈນໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິທິຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ (ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ອເຠຊ຺ຊວຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ປເຣສໍ ວາທປໂຖປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກມຫາເຖເຣຫິ ຄຫິຕໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈ ອນ຺ຕິມໂກຏ຺ຐາສເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ມິລິນ຺ທຣາຊານໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອສມູຫນິຕຸກາມຕາຍ ຕຖາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ຕຖາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໑໗. ທ຺ເວຬ຺ຫກນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາຄາໂຫ, ອເນກໍສຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕີຕິ ສໍສຍາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ’’ຕິ. ຕໍ ໂວ ວທາມີຕິ ຕໍ ສໍສຍວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ໂວ ຕຸມ຺ເຫ ວທາມິ.

ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຎາຓໍ ເຍວາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຍາຠາວໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ.

໒໑໘. ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ອປ຺ປມາໂທ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຎາຓູປສຎ຺ຫິຕາ ສຕິ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ສາຕິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕິອວິປ຺ປວາເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປມາທປເທເຍວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອທາສິ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ, ຕສ຺ສ ສກລສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ຈ.

ປຣິນິພ຺ພຸຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໙. ຌານາທີສຸ, ຈິຕ຺ເຕ ຈ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕວສີຠາວຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ເອຕ຺ຕກາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊນໍ ‘‘ປຣິນິພ຺ພານປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຖໂຣຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ.

ອຍມ຺ປິ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈສຏ຺ຐິຍາ ຌານານໍ ສມາປນ຺ນຠາວກຖາປິ ສງ຺ເຂປກຖາ ເອວ, ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ຕທາປິ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພາປິ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພານປຸຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິມານິ ທ຺ເວປິ ສມນນ຺ຕຣາເນວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນານນ຺ຕຣິຍກຕາຍ ຌານປກ຺ຂິກຠາວໂຕ, ຍສ຺ມາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ, ຕໂຕ ຠວໂຕ ຈວນໂຕ ‘‘ຈຸຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ອຍເມວ ຠຄວາ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕເນວ ຈວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໐. ປຏິຠາຄປຸຄ຺ຄລວິຣຫິໂຕຕິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອສທິສຕາຍ ສທິສປຸຄ຺ຄລຣຫິໂຕ.

໒໒໑. ສງ຺ຂາຣາ ວູປສມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວູປສໂມຕິ ເອວໍສງ຺ຂາຕໍ ຎາຕໍ ກຖິຕໍ ນິພ຺ພານໍ.

໒໒໒. ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ກາລໍ ອກຣີ’’ຕິ.

ສຸວິກສິເຕເນວາຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໂຍຄໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກສິເຕນ ມຸທິເຕນ. ເວທນໍ ອຘິວາເສສິ ອຠາວສມຸທໂຍ ກໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ອນາວຣຓວິໂມກ຺ໂຂ ສພ຺ພໂສ ນິພ຺ພຸຕຠາວໂຕ.

໒໒໓. ອາກໂຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລານິ ສມານາກາເຣ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ກາຣຓານິ. ສພ຺ພາກາຣວຣູເປເຕຕິ ສພ຺ເພຫິ ອາກາຣວເຣຫິ ອຸຕ຺ຕມກາຣເຓຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໕. ກຖໍຠູຕາຕິ ກີທິສາຠູຕາ.

ຈຸລ຺ລກທ຺ຘານນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາລໍ ທ຺ວຕ຺ຕິນາຑິກາມຕ຺ຕໍ ເວລໍ.

ພຸທ຺ຘສຣີຣປູຊາວຓ຺ຓນາ

໒໒໗. ກໍສຕາຬາທິ ຕາຬໍ ອວຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕາຬາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຕຕາທິຕູຣິຍຠຓ຺ຑໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ.

ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄເນວາຕິ ອຎ຺ເຎນ ທິສາຠາເຄນ ອນາຫຣິຕ຺ວາ ຍມກສາລານໍ ຐານໂຕ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄເນວ, ຕໂຕປິ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາຄໍ ຫຣິຕ຺ວາ ເນຕ຺ວາ.

ເຊຕວນສທິເສຕິ ສາວຕ຺ຖິຍາ ເຊຕວນສທິເສ ຐາເນ, ‘‘ເຊຕວນສທິເສ ຐາເນ’’ຕິປິ ປາໂຐ.

໒໒໘. ປສາຘນມງ຺ຄລສາລາຍາຕິ ອຠິເສກກາເລ ອລງ຺ກຣຓມງ຺ຄລສາລາຍ.

໒໒໙. ເທວທານິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ນາມໍ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ປາວາຍາຕິ ປາວາ ນຄຣໂຕ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຊານນສ຺ສ ອນາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ, ສຕ຺ຖຸ ສຣີເຣ ວາ ສຕ຺ຖຸສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕຖາ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຘຸວໍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ ປາຣິເສສຎາເຍນ. ຊານນ຺ໂຕປິ ເຖໂຣ ອາຊີວກໍ ປຸຈ຺ຉິເຍວ, ປຸຈ຺ຉເນ ປນ ກາຣຓໍ ສຍເມວ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຊ຺ຊ ທິວສໂຕ ປຏິໂລມໂຕ ສຕ຺ຕເມ ອຫນິ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

໒໓໒. ນາຬິຍາ ວາປເກນາຕິ ນາຬິຍາ ເຈວ ຖວິກາຍ ຈ.

ມຎ຺ຊຸເກຕິ ມຎ຺ຊຸຠາຓິເນ ມຘຸຣສ຺ສເຣ. ປຏິຠາເນຍ຺ຍເກຕິ ປຏິຠານວນ຺ເຕ. ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄູຕິ ປຐມໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປິວິຕພ຺ພຍາຄຸ.

ຕສ຺ສາຕິ ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕສ຺ສ.

ອາຣາຘິຕສາສເນຕິ ສມາຫິຕສາສເນ. ອລນ຺ຕິ ສມຕ຺ໂຖ. ປາໂປຕິ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ. ໂອສກ຺ກາເປຕຸນ຺ຕິ ຫາເປຕຸໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕຸໍ.

ປຎ຺ຫວາຣາຕິ ປຎ຺ຫາ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ, (ຘ. ສ. ໑.໑) ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑.໒໕໑) ຈ ປວຕ຺ຕານິ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠູມນ຺ຕຣານິ. ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ຍຖາ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ໂຖ ປິສາໂຈ ຕສ຺ສ ສາຂາປຣິວາເຣ ນຏ຺ເຐ ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຂນ຺ເຘ ນຏ຺ເຐ ມູລໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ມູເລ ປນ ນຏ຺ເຐ ອນິສ຺ສໂຍວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມູເລ ນຏ຺ເຐຕິ ປິສາເຈນ ກິຣ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ກຎ຺ຈິເທວ ມູລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ຍາວ ຕໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ໂສ ຕໍ ປເທສໍ ອທິສ຺ສມານຣູໂປ ວິຈຣຕິ. ຍທາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ເກນຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຠາເວນ ວາ ສຕິວິປ຺ປວາສວເສນ ວາ ນຏ຺ເຐ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ທິສ຺ສມານຣູໂປ ວິຈຣຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ມໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປຏິປທໍ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕວນ຺ຕໍ ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ສກ຺ຂິຠູຕໍ ມໍ ກຕ຺ວາ. ປຏິຈ຺ຉາເປສິ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາປນໍ ກສ຺ສປສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພໍ.

໒໓໓. ຈນ຺ທນຆຏິກາພາຫຸລ຺ລໂຕ ຈນ຺ທນຈິຕກາ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ເທວຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສຸຕ຺ວາ.

໒໓໔. ທສິກຕນ຺ຕໍ ວາຕິ ປລິເວຐິຕອຫຕກາສິກວຕ຺ຖານໍ ທສຐາເນນ ຕນ຺ຕຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ. ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ວາຕິ ຈນ຺ທນາທິຈິຕກທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ວາ.

໒໓໕. ສມຸທາເຍສຸ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣານໍ ອວຍເວສຸ ທິສ຺ສນໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ອວຍວຠູຕານິ ອຏ຺ຐີນິ ‘‘ສຣີຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ນ ວິປ຺ປກິຣິໍສູຕິ ສຣູເປເນວ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເສສາ ວິປ຺ປກິຣິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ປນ ຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ອເຫສຸໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກຘາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພາເປສຸນ຺ຕິ ເທວຕານຸຠາເວນ. ເອວໍ ມຫຕິໂຍ ພຫູ ອຸທກຘາຣາ ກິມຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈິຕໂກ ມຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມຫາ ຫິ ໂສ ວີສຣຕນສຕິໂກ. ອຏ຺ຐທນ຺ຕເກຫີຕິ ນງ຺ຄເລຫິ ອຏ຺ເຐວ ຫິ ເນສໍ ທນ຺ຕສທິສານິ ໂປຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐທນ຺ຕການີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຘມ຺ມກຖາວ ປມາຓນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຠາວໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ສຸຓນ຺ຕານຎ຺ຈ ສາຕິສຍໍ ປສາທາວຫຠາວໂຕ, ສວິເສສໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທີປນໂຕ. ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ຘມ຺ມກຖາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓນາຠູມິ ນາເມສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ຘປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ຕຄຣກຸງ຺ກຸມຍວນປຸປ຺ຜຕມາລປຕ຺ຕານິ ປິສິຕ຺ວາ ກຕຄນ຺ເຘນ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ຂຈິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອລມ຺ພນວເສນ ຣເຈຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘວຕ຺ຖູນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິຕມາລາ ຄນ຺ຘທາມານິ ຣຕນາວຬິໂຍ ຣຕນທາມານິ. ພຫິກິລຎ຺ຊປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ, ອນ຺ໂຕສາຓິປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ກຣເຓນ ສາຓິກິລຎ຺ຊປຣິກ຺ເຂປໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ວາຕຄ຺ຄາຫິນິໂຍ ປຏາກາ ວາຕປຏາກາ. ສຣຠຣູປປາທໂກ ປລ຺ລງ຺ໂກ ສຣຠມຍປລ຺ລງ຺ໂກ, ຕສ຺ມິໍ ສຣຠມຍປລ຺ລງ຺ເກ.

ສຕ຺ຕິຫຕ຺ຖາ ປຸຣິສາ ສຕ຺ຕິໂຍ ຕໍສຫຈຣຓໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ເຕຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂາປນໍ ປຎ຺ຈກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕິຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຣິເສຫິ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຘນູຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສນ຺ນາຫຄວຈ຺ຉິກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣາວຏ຺ຐິຕອາຣກ຺ຂສນ຺ນາເຫນ ຄວຈ຺ຉິຊາລໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ.

ສາຘຸກີຬິຕນ຺ຕິ ສປຣຫິຕໍ ສາຘນຏ຺ເຐນ ສາຘູ, ເຕສໍ ກີຬິຕໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎປສວນໂຕ, ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖາວິໂຣຘິກໍ ກີຬາວິຫາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຣີຣຘາຕຸວິຠຊນວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ອິມິນາວ ນິຍາເມນາຕິ ເຍນ ນີຫາເຣນ ມຫາຕເລ ນິສິນ຺ໂນ ກຎ຺ຈິ ປຣິຫາຣໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ອິມິນາ ນິຍາເມເນວ. ສຸປິນໂກຕິ ທຸສ຺ສຸປິນໂກ. ທຸກູລທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ທ຺ເວ ທຸກູລວຕ຺ຖານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕານິ ໂສກສມປ຺ປິຕສ຺ສາປິ ອຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ອຠິເສກສິຎ຺ຈໂກຕິ ຣຊ຺ຊາຠິເສເກ ອຠິເສກມງ຺ຄລສິຎ຺ຈໂກ ອຸຕ຺ຕມມງ຺ຄລຠາວໂຕ. ວິສຎ຺ຎີ ຊາໂຕ ຍຖາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ຄຸຓວິເສສາມຕຣສຎ຺ຎຸຕາຍ ອວຏ຺ຐິຕເປໂມ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕປສາໂທ ກຕູປກາຣຕາຍ ສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທໂວ.

ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພິສກວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສຸວິຣຈິຕ ອປສ຺ເສນສທິສໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປາເວຍ຺ຍກາ ປາຬິຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄຫິຕາ, ກິໍ ເຕ ກຸສິນາຣາຍ ອາສນ຺ນຕຣາປິ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ? ອາມ, ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາເວຍ຺ຍກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘາຕຸປາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຘາຕູນໍ ປຍິຣຸປາສນາຍ. ເນສໍ ປກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ ‘‘ຎາເຍນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກາ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ.

໒໓໗. ໂທຓຄຊ຺ຊິຕໍ ນາມ ອໂວຈ ສຕ຺ຖຸ ອວຕ຺ຖຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕໍ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ຠຄວາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂທໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍາວ ເມ ປທວຬຎ຺ຊໍ ປສ຺ສຕິ, ຕາວ ມາ ວິຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ໂທໂຓປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິມານິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປທານີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ປທານຸສາເຣນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ, ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເຕນປິ ໂສ ຠຄວຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ເອຕທໂວຈ, ກິໍ ອໂວຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ…ເປ… ອໂວຈາ’’ຕິ.

ກາເຍນ ເອກສນ຺ນິປາຕາ ວາຈາຍ ເອກວຈນາ ອຠິນ຺ນວຈນາ ເອວໍ ສມຄ຺ຄາ ໂຫຖ. ຕສ຺ສ ປນິທໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ໂມທມານາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ໂມທມານາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

໒໓໘. ຕໂຕ ຕໂຕ ສມາຄຕສງ຺ຆານນ຺ຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕຠາເວນ ສມາຄຕສງ຺ຆານໍ. ຕຖາ ສມາປຕິຕສມູຫຠາເວນ ສມາຄຕຄຓານໍ. ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ.

ຘາຕຸຖູປປູຊາວຓ຺ຓນາ

໒໓໙. ຍກ຺ຂຄ຺ຄາໂຫ ເທວຕາເວໂສ. ຂິປິຕກໍ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຂິປິຕກໂຣໂຄ. ອໂຣຈໂກ ອາຫາຣສ຺ສ ອຣຸຈ຺ຈນໂຣໂຄ.

ສຕ຺ຕມທິວເສຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສສຕ຺ຕມາສໂຕ ປຣໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ. ພລານຸຣູເປນາຕິ ວິຠວພລານຸຣູເປນ.

ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາຕິ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ. ຘາຕູນໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຈຕິເຍ ຍຖາປຕິຏ຺ຐາປິຕຠາເວເນວ ຐິຕານໍ ຘາຕູນໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວເສນ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ, ມຫາຘາຕຸນິຘາເນນ ສມ຺ມເທວ ຣກ຺ຂິຕານໍ ອນາຄເຕ ອໂສເກນ ຘມ຺ມຣຎ຺ຎາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣິຕຠາເວ ກເຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຈຣຓມຕ຺ຕເມວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຈຣິຕພ຺ພຘາຕຸມຕ຺ຕເມວ. ຣາຊູນໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ນ ເຈຕິເຍສຸ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ຉາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ເຈຕິເຍສຸ ຘາຕູນໍ ນ ລຠຕິ.

ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ກຕສ຺ສ ຄຓ຺ຫນໂຍຄ຺ຍໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ຫຣິຈນ຺ທນາທິມເຍ ກຣຓ຺ເຑ ຈ ຖູເປ ຈ ກາເຣສິ. ໂລຫິຕຈນ຺ທນມຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຓິກຣຓ຺ເຑສູຕິ ໂລຫິຕງ຺ກມສາຣຄລ຺ລຜລິກມເຍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສມຓິວິຈິຕ຺ຕເກສຸ ກຣຓ຺ເຑສຸ.

ຖູປາຣາມເຈຕິຍປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາເຊນ ກາຣິຕເຈຕິຍປ຺ປມາຓໍ.

ມາລາ ມາ ມິລາຍນ຺ຕູຕິ ‘‘ຍາວ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ພຫິ ເຈຕິຍານິ ກາເຣຕຸໍ ອິໂຕ ຘາຕຸໂຍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສຕິ, ຕາວ ມາລາ ມາ ມິລາຍນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ອາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸຍນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຬາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸຍໍ. ກຸຎ຺ຈິກມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ທ຺ວາຣວິວຣຓຕ຺ຖໍ ກຸຎ຺ຈິກຎ຺ເຈວ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ.

ວາຬສງ຺ຆາຕຍນ຺ຕນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸລໍ ປຏິຠຍທສ຺ສນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘຄມນາທິຕາຍ ສງ຺ຆາຏິຕຣູປກຍນ຺ຕໍ ໂຍເຊສິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຏ຺ຐຣູປການີ’’ຕິອາທິ. ອາຓິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອເນກກຏ຺ຐຣູປວິຈິຕ຺ຕຍນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາເວນ ເອກາຍ ເອວ ອາຓິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ໂມ ເທວໂລກເມວ ຄໂຕ. ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິອາທິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຘາຕຸນິທາເນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ກິຈ຺ຈວິເສສານຸຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ.

‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຘາຕຸນິຘານ’’ນ຺ຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕ ວິເສສລາຠິໂນ ນາເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ນິຄູຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ນ ກເຖສຸ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ຍກ຺ຂທາສເກຕິ ອຸປຫາຣາທິວິຘິນາ ເທວຕາເວສນເກ ຠູຕາວິຄ຺ຄາຫເກ.

ອິມໍ ປທນ຺ຕິ ‘‘ເອວເມຕໍ ຠູຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຐປິຕໍ ອິມໍ ປທໍ. ມຫາຘາຕຸນິຘານມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣາປິ ຐປຍິໍສຸ.

ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໔. ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ກຸສາວຕີຣາຊຘານີວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ໂສວຓ຺ຓມຍາຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍາ. ອຍໍ ປາກາໂຣຕິ ສພ຺ພຣຕນມໂຍ ປາກາໂຣ. ຕໂຍ ຕໂຍຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ຕໂຍ, ພຫິ ຈ ຕໂຍຕິ ຕໂຍ ຕໂຍ.

ເອສິກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ອິນ຺ທຂີໂລ ນຄຣໂສຠໂນ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖມ຺ໂຠ. ອງ຺ຄີຍຕິ ຎາຍຕິ ປຸຖຸລຠາໂວ ເອເຕນາຕິ ອງ຺ຄໍ, ປຣິກ຺ເຂໂປ. ຕິໂປຣິສໍ ອງ຺ຄໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຕິໂປຣິສງ຺ຄາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຕິໂປຣິເສນ. ປຓ຺ຓຜເລສຸປີຕິ ສພ຺ພຣຕນມຍານໍ ຕາລານໍ ປຓ຺ຓຜເລສຸປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ປຓ຺ເຓສຸ ເອກໍ ປຕ຺ຕກໍ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ, ເອກໍ ຣູປິຍມຍໍ. ຜເລສຸປິ ເອໂກ ເລຂາຠາໂວ ໂສວຓ຺ຓມໂຍ, ເອໂກ ຣູປິຍມໂຍ’’ຕິອາທິໂກ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕິທິຏ຺ໂຐ. ປາກາຣນ຺ຕເຣຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາກາຣານໍ ອນ຺ຕເຣ. ເອເກກາ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ ຕາລປນ຺ຕິ.

ເຉໂກຕິ ປຏຸ ສຸວິສໂທ, ໂສ ຈສ຺ສ ປຏຸຠາໂວ ມໂນສາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ. ຣຎ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ. ຂມເຕວາຕິ ໂຣຈເຕວ. ນ ພີຠຈ຺ເຉຕີຕິ ນ ຕຊ຺ເຊຕິ, ໂສຕສຸຂຠາວໂຕ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ ຈ ໂຫຕິ. ກຸມ຺ຠຖຸຓທທ຺ທຣິກາທິ ເອກຕລໍ ຕູຣິຍໍ. ອຸຠຍຕລໍ ປາກຏເມວ. ສພ຺ພໂຕ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກໍ, ປຓວາທິ ຈ. ວໍສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຂາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸມຸຈ຺ຉິຕສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຍຕ຺ຕສ຺ສ. ປມາເຓຕິ ນາຕິທຬ຺ຫນາຕິສິຖິລຕາສງ຺ຂາເຕ ມຊ຺ຌິເມ ມຸຈ຺ຉນປ຺ປມາເຓ. ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ຈາເລຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖລຍປາທລເຍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ນຈ຺ຈນ຺ຕາຕິ ສາຂານຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈນ຺ຕາ.

ຈກ຺ກຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ອຸໂປສຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສພ຺ພທິວເສສຸ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສີລໍ, ສມາທານວເສນ ຕໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸໂປສຖິໂກ, ຕສ຺ສ ອຸໂປສຖິກສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາທິນ຺ນອຸໂປສຖງ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ. ຕທາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ກສ຺ມິໍ ປນ ກາເລຕິ? ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍທານສີລາທິປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄມສມ຺ປນ຺ໂນ ປູຣິຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ໂຕ ກາລທີປເທສວິເສສປຈ຺ຈາຊາຕິຍາ ເຈວ ກຸລຣູປໂຠຄາຘິປເຕຍ຺ຍາທິຄຸຓວິເສສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕທນຸຣູເປ ອຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ຕາທິເສ ຫິ ກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວີ ປຸຣິສວິເສໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘສີໂລ ອນຸໂປສຖໍ ສຕສຫສ຺ສວິສ຺ສຊ຺ຊນາທິນາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ຍທາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເອວ. ອິເມ ຈ ວິເສສາ ສພ຺ພຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ ສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາໂຕວ…ເປ… ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫຄຸຓາປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄຸຓາປິ ສາຕິສຍາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຸຎ຺ຎກມ຺ມປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫທານທມສໍຍມາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ມເຫຕຸກໍ. ນີລມຓິສງ຺ຆາຕສທິສນ຺ຕິ ອິນ຺ທນີລມຓິສຎ຺ຈຍສມານໍ. ທິພ຺ພານຸຠາວຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສເນຍ຺ຍຕາ, ມນຸຎ຺ຎໂຆສຕາ, ອາກາສຄາມິຕາ, ໂອຠາສວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ອປ຺ປຏິຆາຕຕາ, ຣຎ຺ໂຎ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິ ທິພ຺ພສທິເສຫິ ອານຸຠາເວຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ທິພ຺ພໍ ວິຍາຕິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສຫສ຺ສໍ ອຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສຫສ຺ສາຣໍ. ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍເວ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ເນ ຈກ຺ເກ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ. ປຣິປູຣນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ສາ ຈສ຺ສາ ປາຣິປູຣິໍ ອິທາເນວ ວິຕ຺ຖາເຣສ຺ສຕິ.

ປນາຬີຕິ ຉິທ຺ທໍ. ສຸທ຺ຘສິນິທ຺ຘທນ຺ຕປນ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພິວຣາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສາ ປນ ປນາຬິຍາ ສມນ຺ຕໂຕ ປສ຺ສສ຺ສ ຣຊຕມຍຕ຺ຕາ ສາຣຣຊຕມຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຈກ຺ກສ຺ສ ຣຖຈກ຺ກສ຺ສ ວິຍ ອນ຺ໂຕຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸໂຠສຸປິ ພາຫິຣນ຺ເຕສູ’’ຕິ. ກຕປຣິກ຺ເຂປາ ໂຫຕິ ປນາຬີຕິ ໂຍຊນາ. ນາຠິປນາຬິປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ເຏສູຕິ ນາຠິປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ເຏ ເຈວ ນາຠິຍາ ປນາຬິປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ເຏ ຈ.

ເຕສນ຺ຕິ ອຣານໍ. ຆຏກາ ນາມ ອລງ຺ກາຣຠູຕາ ຂຸທ຺ທກປຸຓ຺ຓຆຏາ. ຕຖາ ມຓິກາ ນາມ ມຸຕ຺ຕາວຬິກາ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ຐິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເລຂາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມາລາກມ຺ມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸວິຠຕ຺ຕາເນວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສໍກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຕ຺ຕານິ.

‘‘ສຸຣຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ສຸຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ມຫານາມວຓ຺ຓຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ສຸທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ສໍງ຺ກິລິຏ຺ຐຕໍ, ສິນິທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ລູຂຕໍ. ກາມໍ ຕສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ເນມິມຓ຺ຑລໍ ອສນ຺ຘິກເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປນ ເກວລໍ ປວາຬວຓ຺ເຓນ ຈ ໂສຠຕີຕິ ປກຕິຈກ຺ກສ຺ສ ສນ຺ຘິຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏາທິມຍາຫິ ວຏ຺ຏປຣິຈ຺ເຉທເລຂາຫິ ປຎ຺ຎາຍມານາຫິ ສສນ຺ຘິກາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຘີສຸ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ເນມິມຓ຺ຑລປິຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ເນມິມຓ຺ຑລສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປເທເສ. ອາກາສຈາຣິຠາວໂຕ ຫິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວາຕຄ຺ຄາຫີ ປວາຬທຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ. ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣານໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ສມີເປ ປເທເສ. ຉິທ຺ທມຓ຺ຑລຂຈິໂຕຕິ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານຉິທ຺ທວິຈິຕ຺ໂຕ. ສຸກຸສລສມນ຺ນາຫຕສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຸສເລນ ສິປ຺ປິນາ ປຫຕສ຺ສ, ວາທິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຄ຺ຄູຕິ ມໂນຣໂມ. ຣຊນີໂຍຕິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ຣາຄຸປ຺ປາທໂກ. ກມນີໂຍຕິ ກນ຺ໂຕ. ສໂມສຣິຕກຸສຸມທາມາຕິ ໂອລມ຺ພິຕສຸຄນ຺ຘກຸສຸມທາມາ. ເນມິປຣິກ຺ເຂປສ຺ສາຕິ ເນມິປຣິຍນ຺ຕປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ. ນາຠິປນາຬິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປສ຺ສານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນາຠິປນາຬີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາ ເອວ ຫິ ສາ ປນາຬິ. ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ທ຺ວີຫິ ມຸເຂຫິ. ປຸນ ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ມຸຕ຺ຕກລາເປຫິ.

ໂອຘາປຍມານນ຺ຕິ ໂສຕຸໍ ອວຫິຕານິ ກຸຣຸມານໍ.

ຈນ຺ໂທ ປຸຣໂຕ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວນ.

ອນ຺ເຕປຸຣສ຺ສາຕິ ອນຸຣາຘປຸເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ເຕປຸຣສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣສີຫປຎ຺ຊຣສທິເສຕິ ຕທາ ຣຎ຺ໂຎ ປາສາເທ ຕາທິສສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ ສີຫປຎ຺ຊຣສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸເຂນ ສກ຺ກາຕິ ກິຎ຺ຈິ ອນາຣຸຫິຕ຺ວາ, ສຣີຣຎ຺ຈ ອນຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ຍຖາຐິເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປູເຊຕຸໍ.

ນານາວິຣາຄຣຕນປ຺ປຠາສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ນານາວິຘວິຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓຣຕໂນຠາສປຠສ຺ສຣໍ. ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຣິ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ.

໒໔໔. ຣາຊາຍຸຕ຺ຕາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກິຈ຺ເຈ ອາຍຸຕ຺ຕກປຸຣິສາ.

ສິເນຣຸໍ ວາມປສ຺ເສນ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘຸຣຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ວາມປສ຺ເສນ ສິເນຣຸໍ ປຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນິພ຺ເພເຘນາຕິ ຕິຣິຍໍ ວິນິວິຊ຺ຌນວເສນ. ສນ຺ນິເວສກ຺ຂໂມຕິ ຂນ຺ຘາວາຣສນ຺ນິເວສໂຍຄ຺ໂຍ. ສຸລຠາຫາຣຸປກຣໂຓຕິ ສຸເຂເນວ ລທ຺ຘພ຺ພຘຎ຺ຎໂຄຣສທາຣຸຕິຓາທິໂຠຊນສາຘໂນ.

ປຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເສນາ, ອາຓາ ວາ.

ອາຄມນນນ຺ທໂນຕິ ອາຄມເນນ ນນ຺ທິຊນໂນ. ຄມເນນ ໂສເຈຕີຕິ ຄມນໂສຈໂນ. ອຸປກປ຺ເປຖາຕິ ອຸປຣູປຣິ ກປ຺ເປຖ, ສໍວິທຫຖ ອຸປເນຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ເຫຕຸໂຕປິ ສຠາວໂຕປິ ຜລໂຕປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິອາທີນວໂຕປິ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ວິຠາເວນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠູຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວິຠາວິໂນ, ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ອນຸຍນ຺ຕາຕິ ອນຸວຕ຺ຕກາ, ອນຸວຕ຺ຕກຠາເວເນວ, ປນ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ມຫານຸຠາເວນ ເຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນວເສນ ປາປໂຕ ອໂນຣມນ຺ຕາປິ ເອກຈ຺ເຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປວເສນ ໂອຣມນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂອຄຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ໂອສີທນ຺ຕໍ. ໂຍຊນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ປເທສໍ. ຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ປນ ຍຖາ ຠູມິ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ໂອຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທຕລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນ຺ເຕ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸທເກນ ເສນາຍ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ. ປຸຣຕ຺ຖິໂມ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ປຣິຍນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມມຫາສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ໂຕ, ຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມມຫາສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ, ປຸຣຕ຺ຖິມມຫາສມຸທ຺ທໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍາຕິ ຈຕຸສມຸທ຺ທນ຺ຕາຍ, ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາທິຈຕຸໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕາຍ ວາ. ໂສຠຍມານໍ ວິຍາຕິ ວິຍ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸເຓຫິ ໂສຠນ຺ຕເມວ ຫິ ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ອຸປໂສຠຍມານໍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຫຕ຺ຖິຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໔໖. ຫຣິຈນ຺ທນາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ຘາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາຄມນໍ ຈິນ຺ເຕຖາຕິ ວທນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣິຕຕາຍ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ. ກາຬຕິລກາທີນໍ ອຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘເສຕສຣີໂຣ. ສຕ຺ຕປຕິຏ຺ໂຐຕິ ຠູມິຜຸສນເກຫິ ວາລຘິ, ວຣງ຺ຄໍ, ຫຕ຺ໂຖຕິ ອິເມຫິ ຈ ຕີຫິ, ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ຈາຕິ ສຕ຺ຕຫິ ອວຍເວຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕປຕິຏ຺ໂຐ. ສພ຺ພກນິຏ຺ໂຐຕິ ສພ຺ເພຫິ ຉທ຺ທນ຺ຕກຸລຫຕ຺ຖີຫິ ຫີໂນ. ອຸໂປສຖກຸລາ ສພ຺ພເຊຏ຺ໂຐຕິ ອຸໂປສຖກຸລໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປຘາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕານໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ອປເນຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ອິຕເຣ ຫຕ຺ຖີ ນ ສຫນ຺ຕິ.

ຆຣເຘນຸວຈ຺ຉໂກ ວິຍາຕິ ຆເຣ ປຣິຈິຕເຘນຸຍາ ຕຕ຺ເຖວ ຊາຕສໍວທ຺ຘວຈ຺ຉໂກ ວິຍ. ສກລປຖວິນ຺ຕິ ສກລໍ ຊມ຺ພຸທີປສຎ຺ຎິຕໍ ປຖວິໍ.

ອສ຺ສຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໔໗. ສິນ຺ຘວກຸລໂຕຕິ ສິນ຺ຘວສ຺ສາຊານີຍກຸລໂຕ.

ມຓິຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ສກຏນາຠິສມປຣິຓາຫນ຺ຕິ ປຣິຓາຫໂຕ ມຫາສກຏສ຺ສ ນາຠິຍາ ສມປ຺ປມາຓໍ. ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສູຕິ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອນ຺ເຕສຸ. ກຓ຺ຓິກປຣິຍນ຺ຕໂຕຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຎ຺ຈນປທຸມານໍ ກຓ຺ຓິກາຍ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ. ມຸຕ຺ຕາຊາລເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສຸວິສຸທ຺ເຘ ມຸຕ຺ຕມເຍ ຊາລເກ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາ ວິຍາຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສີເສນ ສູຣິຍອຸທຍກ຺ຂຓໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ.

ອິຕ຺ຖິຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໔໙. ‘‘ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ປາຕຸຠວຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຸຕສ຺ສາ ປາຕຸຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມທ຺ທຣາຊກຸລໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທ຺ທຣຏ຺ຐໍ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຠິຣູປານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສິຎ຺ຈຍມຫາຣາຊສ຺ສ ເທວີ, ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາຊສ຺ສ ເທວີ, ຠທ຺ທກາປິລານີ’’ຕິ ເອວມາທິ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ເອວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນາຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ.

ສຓ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິສຣີຣາວຍວານໍ ສຸສຓ຺ຐິຕາຍ. ອວຍວປາຣິປູຣິຍາ ຫິ ສມຸທາຍປາຣິປູຣິສິທ຺ຘິ. ຣູປນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ‘‘ຣູປໍ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖) ວິຍ. ທສ຺ສນີຍາຕິ ສຸຣູປຠາເວນ ປສ຺ສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທິສ຺ສມານາວາ’’ຕິອາທິ. ໂສມນສ຺ສວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ ໂຍນິໂສ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ວເສນ. ປສາທາວຫຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓວຈເນນ ຍຖາ ປາສາທິກຕາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ທສ຺ສນີຍຕາຍ ປາສາທິກຕາສິທ຺ຘິ, ອຠິຣູປຕາຍ ຈ ທສ຺ສນີຍຕາສິທ຺ຘິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ປາສາທິກຕາສິທ຺ຘິ, ປາສາທິກຕາຍ ທສ຺ສນີຍຕາສິທ຺ຘິ, ທສ຺ສນີຍຕາຍ ອຠິຣູປຕາສິທ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຠິຣູປຕາທິເກ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣີເຣ ໂທສາຠາວວເສນປິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຣູປາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອາໂຣຫປຣິຓາຫໂຍຄໂຕ ຈ ປາສາທິກາ ນາຕິທີຆຕາທໂຍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ທິພ຺ພຣູປຕາສມ຺ປຕ຺ຕິປີຕິ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາໂຣຫສມ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອຸພ຺ເພເຘນ ປາສາທິກຠາວໂຕ. ປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ກິສຖູລໂທສາຠາວໂຕ. ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິວຓ຺ຓຕາຠາວໂຕ. ກາຍວິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສຣີຣໂທສສ຺ສ. ສຕວາຣວິຫຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຫຕສ຺ສ, ‘‘ສຕວາຣວິຫຕສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ກປ຺ປາສປິຈຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕູລປິຈຸໂນ ປນ ວິຫນນເມວ ນຕ຺ຖິ. ກຸງ຺ກຸມຕຄຣຕຸຣຸກ຺ຂຍວນປຸປ຺ຜານິ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິ. ‘‘ຕມາລຕຄຣຕຸຣຸກ຺ຂຍວນປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ ອປເຣ.

ອຄ຺ຄິທຑ຺ຒາ ວິຍາຕິ ອາສນຄເຕນ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒາ ວິຍ. ປຐມເມວາຕິ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາປິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣປ຺ປສຸຕາ ອຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣໂຕ ປຐມເມວ, ທສ຺ສນສມກາລໍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຎ຺ໂຎ ນິສຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຉາ ນິປາຕນໍ ນິສີທນໍ ສີລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຉານິປາຕິນີ. ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຣຎ຺ໂຎ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ‘‘ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕາຍ ກິໍ ກຣຓໍ ປຏິສາເວຕີຕິ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວິນີ.

ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຐຊາຕິໂກ, ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສ຺ວາສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຸຓາຕິ ຣູປຄຸຓາ ເຈວ ອາຈາຣຄຸຓາ ຈ. ປຸຣິມກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ກຕສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ຕພ຺ຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມສ຺ສ ອານຸຠາເວນ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນປິ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ຕາທິສສ຺ສ ຜລວິເສສສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ, ເອເຕນ ເສເສສຸປິ ສວິຎ຺ຎາຓກຣຕເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸປິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິເສສານໍ ຕທຸປນິສ຺ສຍຕາ ວິຠາວິຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຸພ຺ເພ ເອກເທສວເສນ ລພ຺ຠມານາ ປາຣິປູຣີ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວູປຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາ ຊາຕາ.

ຄຫປຕິຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໕໐. ປກຕິຍາ ວາຕິ ສຠາເວເນວ ຈກ຺ກຣຕນປາຕຸຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພປິ. ຍາທິສໍ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພລໍ ນິສ຺ສາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ເອຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄຫປຕິຣຕນສ຺ສ ກມ຺ມວິປາກຊໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາວສຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ກາຣຓສ຺ສ ຫິ ເອກສນ຺ຕຕິປຕິຕຕາຍ, ຜລສ຺ສ ຈ ສມານກາລິກຕາຍ ຕຖາວຈນໍ.

ປຣິຓາຍກຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໕໑. ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາວໂພຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ. ພາຫຸສຈ຺ຈພ຺ຍຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ສຠາວສິທ຺ຘາຍ ເມຘາສງ຺ຂາຕາຍ ປກຕິປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ເມຘາວີ. ອຕ຺ຕໂນ ຍາຖາວພຸທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ປເຣສໍ ວິຠາເວຕຸໍ ປກາເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ວິຠາວີ. ວວຕ຺ຖເປຕຸນ຺ຕິ ນິຈ຺ຉິຕຸໍ.

ຈຕຸອິທ຺ຘິສມນ຺ນາຄຕວຓ຺ຓນາ

໒໕໒. ວິປຈ຺ຈນໍ ວິປາໂກ, ວິປາໂກ ເອວ ເວປາໂກ ຍຖາ ‘‘ວິກຕເມວ ເວກຕ’’ນ຺ຕິ. ສມໍ ນາຕິສີຕນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫຕາຍ ອວິສມໍ ຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ເວປາໂກ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ສມເວປາກິນີ, ຕາຍ ສມເວປາກິນິຍາ.

ຘມ຺ມປາສາທໂປກ຺ຂຣຓິວຓ຺ຓນາ

໒໕໓. ຊນຣາສິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕນ ຊນຣາສິນາ ຂຓິຕ຺ວາ ນ ມາເປສິ. ກິຎ຺ຈຣຫີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເອກາຍ ເວທິກາຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ. ປຣິເວຓປຣິຈ຺ເຉທປຣິຍນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິເວຓໍ ນາມ ສມນ຺ຕໂຕ ວິວຏງ຺ຄຓຠູຕໍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີຣໍ, ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທຠູເຕ ປຣິຍນ຺ເຕ ເອກາຍ ເວທິກາຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ. ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ອິມາສຸ ໂປກ຺ຂຣຓີສູ’’ຕິອາທິກໍ ອໂຫສີຕິ. ສພ຺ໂພຕຸກນ຺ຕິ ສພ຺ເພສຸ ອຸຕູສຸ ປຸປ຺ຜນກໍ. ນານາວຓ຺ຓອຸປ຺ປລພີຊາທີນີຕິ ຣຕ຺ຕນີລາທິນານາວຓ຺ຓປຸປ຺ເຜນ ປຸປ຺ຜນກອຸປ຺ປລພີຊາທີນິ. ຊລຊຖລຊມາລນ຺ຕິ ຊລຊຖລຊປຸປ຺ຜມາລໍ.

໒໕໔. ປຣິຈາຣວເສນາຕິ ຕງ຺ຂຓິກປຣິຈາຣວເສນ, ອິທຎ຺ຈ ປຐມໍ ປຏ຺ຐປິຕນິຍາເມເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາ ປນ ຍານສຍນາທີນິ ວິຍ ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ອຕ຺ຖິການໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີຫິປີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈ຺ຈາຄວເສນາຕິ ນິຣເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ. ທີຍຕີຕິ ທານໍ, ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ. ຕໍ ອຄ຺ຄີຍຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ທານຄ຺ຄໍ, ປຣິເວສນຏ຺ຐານໍ. ຕາທິສານິ ອຕ຺ຖີຕິ ຍາທິສານິ ຣຎ຺ໂຎ ທານຄ຺ເຄ ໂຂມສຸຂຸມາທີນິ ວຕ຺ຖານິ, ຕາທິສານິ ເຍສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ສນ຺ຕິ. ໂອຫາຍາຕິ ປຫາຍ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປຕ຺ວາ. ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ເຍສໍ ເຕຕິ ອຕ຺ຖິກາ. ເອວໍ ອນຕ຺ຖິກາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໒໕໕. ກລຫສທ຺ໂທປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທານາຘິປ຺ປາເຍນ ເຄຫໂຕ ນີຫຕໍ ປຸນ ເຄຫໍ ປເວເສຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມຸຈ຺ເຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ໂຂ ເອຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໕໕).

໒໕໗. ອຸຓ຺ຫີສມຕ຺ຖເກຕິ ສິຂາປຣິຍນ຺ຕມຕ຺ຖເກ. ປຣິຈ຺ເຉທມຕ຺ຖເກຕິ ປາສາທງ຺ຄຓປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ.

໒໕໘. ຫຣຕີຕິ ອຕິວິຍ ປຠສ຺ສຣຠາເວນ ຈກ຺ຂູນິ ປຏິຫຣນ຺ຕໍ ທຸທ຺ທິກ຺ຂຕາຍ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຫຣຕິ ອປເນນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ຫຣຓໍ ເນສໍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ຜນ຺ທາເປຕີ’’ຕິ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຌານສມ຺ປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໒໖໐. ມຫຕິຍາ ອິທ຺ຘິຍາຕິ ມຫນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສມິຊ຺ຌເນນ. ເຕສໍເຍວ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖານໍ. ‘‘ອນຸຠວິຕພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອານຸຠາວ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸພ຺ເພ ສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ກຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕິ ເອເຕນາຕິ ທໂມ.

ໂພຘິສຕ຺ຕປຸພ຺ພໂຍຄວຓ຺ຓນາ

ອສ຺ສາຕິ ມຫາສຸທສ຺ສນຣຎ຺ໂຎ. ເອໂກ ເຖໂຣຕິ ອປ຺ປຎ຺ຎາໂຕ ນາມໂຄຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເຖໂຣ. ເຖຣໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ. ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ກຏ຺ຐມຍໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ, ທາຣຸຜລກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິໂຠຄຠາຊນນ຺ຕິ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍາທິປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຍໍ ຠາຊນໍ. ອາຣກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ສູຈິວິຊ຺ຌນກກຓ຺ຏກໍ. ປິປ຺ຜລິກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ຖກໍ. ອຸທກຕຸມ຺ພກນ຺ຕິ ກຸຓ຺ຑິກໍ.

ກູຏາຄາຣທ຺ວາເຣເຍວ ນິວຕ຺ເຕສີຕິ ກູຏາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສໍ ນາທາສິ.

໒໖໑. ກສິຓເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ, ເຕສຎ຺ຈ ປເທສານໍ ສຸປຣິກມ຺ມກຕກສິຓສທິສຕ຺ຕາ.

໒໖໒. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກສິຓຊ຺ຌານານິ. ກສິຓຊ຺ຌານປ຺ປມຎ຺ຎານໍເຍວ ວຈນໍ ຕາສໍ ຕທາ ອາທຣຄາຣວວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ອາທໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອຠິຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ຕານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກກາເລ ຍຕ຺ຕເກ ໂລກິຍຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕທາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຈຕຸຣາສີຕິນຄຣສຫສ຺ສາທິວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ອຠິຫຣິຕພ຺ພຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປເນຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ.

໒໖໔. ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸປນິພທ຺ຘໍ ປາກວຕ຺ຕໍ.

ສຸຠທ຺ທາເທວິອຸປສງ຺ກມນວຓ຺ຓນາ

໒໖໕. ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ອຕິວິສິຕ຺ວາ. ຍໍ ຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ອິຈ຺ຉິຕໍ ທານູປກຣຓຎ຺ເຈວ ໂຠຄູປກຣຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕເຖວ ສມິທ຺ຘຠາວໍ ວິຕ຺ຖວຕິ.

໒໖໖. ສເຈ ປນ ຣາຊາ ຊີວິເຕ ຉນ຺ທໍ ຊເນຍ຺ຍ, ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈິຣໍ ກາລໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວຕິ ເອວໍ ມຫຊ຺ຌາສຍາ ເທວີ ໂຠເຄສຸ, ຊີວິເຕ ຈ ຣາຊານໍ ສາເປກ຺ຂໍ ກາຕຸໍ ວາຍມິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ເຫວ ໂຂ ຣາຊາ’’ຕິອາທິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກາລງ຺ກິຣິຍໍ ອນິຈ຺ຉມານາ’’ຕິອາທິ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທ-ສທ຺ໂທ ຕຓ຺ຫາປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ເປມໍ ອຸປ຺ປາເທຫີ’’ຕິ. ອເປກ຺ຂຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕາຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອເປກ຺ຂາ, ຕຓ຺ຫາ.

໒໖໗. ຄຣຫິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຫິ ຄຣຫິຕາ, ກສ຺ມາ ຈ ຄຣຫິຕາຕິ ອນ຺ໂຕລີນໍ ໂຈທນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫີ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕຕ຺ຕາ, ທຸຄ຺ຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍໂຕ ຈ ສາເປກ຺ຂກາລກິຣິຍາ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໖໘. ເອກມນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ໂສຓສ຺ສາຕິ ໂກຬິວີສສ຺ສ ໂສຓສ຺ສ. ເອກາ ຠຕ຺ຕປາຕີຕິ ເອກໍ ຠຕ຺ຕວຑ຺ຒິຕກໍ. ຕາທິສໍ ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖາຣູປໍ ຄຣຸໍ ມຘຸຣໍ ສິນິທ຺ຘໍ ຠຕ຺ຕໍ. ຠຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕານໍ.

໒໗໑. ທາສມນຸສ຺ສາຕິ ທາສາ ເຈວ ອາຍຸຕ຺ຕກມນຸສ຺ສາ ຈ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂຕໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕານິ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໒໗໒. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ສມຸທາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍຕ຺ຖ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອາຍູຫິຕໍ, ຍໂຕ ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຕຕິຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ປຠຸຕິ. ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ຊາຕກເທສນາ ຫິ ຕທາ ສມຸທາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວຕາ ເທສິຕາຕິ. ປໍສ຺ວາຄາຣກີຬໍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ນາມ ທາຣກາ ປໍສູຫິ ວາປິເຄຫໂຠຊນາທີນິ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ຍຖາຣຸຈິ ກີຬິຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ສພ຺ພໍ ຕໍ ວິຘໍເສນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ຠຄວາ ມຫາສຸທສ຺ສນກາເລ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນໍ ອາທີນວນິສ຺ສຣຓທສ຺ສນວເສນ ວິວຏ຺ຏາຠິມຸຂໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພາ ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວິປຣິຓຕາ ວິຘໍສິຕາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສານນ຺ທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິປຣິຓຕາຕິ ວິປຣິຓາມໍ ສຠາວວິຄມໍ ຄຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິວິຊຫເນນາ’’ຕິອາທິ. ປກຕີຕິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາໂວ, ໂສ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊຫິໂຕ, ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ເຖວ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພຸຕປທີໂປ ວິຍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປວຕ຺ເຕນ ເອຕ຺ຕເກນ ເທສນາມຄ຺ເຄນ. ອເນການິ ວສ຺ສໂກຏິສຕສຫສ຺ສານິເຍວ ອຸພ຺ເພໂຘ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອເນກວສ຺ສໂກຏິສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘາ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາທາຍາຕິ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຄຕໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ເທສນາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາເວຕ຺ວາ. ຍຖາ ນິສ຺ເສຓິມຸຈ຺ຈເນ ຕາທິສໍ ສຕຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປກຕິປຸຣິເສນ ອາໂຣຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ອນິຈ຺ຈຕາວິຠາວເນນ ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອເປກ຺ຂານິສ຺ເສຓິມຸຈ຺ຈເນ ເກນຈິ ອາໂຣຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາທາຍ ນິສ຺ເສຓິໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕເນວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓເນວ, ອາທິໂຕ ສາຕິສຍໍ ກາເມສຸ ອສ຺ສາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາປິ ອຸປຣິ ເນສໍ ‘‘ປສ຺ສານນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ອາທີນວໍ, ໂອກາຣໍ, ສໍກິເລສໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສຎ຺ຈ ວິຠາເວຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພຕິ ອຕີຕກາເລ. ວສຠຣາຊາຕິ ວສຠນາມໂກ ສີຫຬມຫາຣາຊາ.

ອຸທກປຸປ຺ຜຸຬາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕິຓຄ຺ເຄ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸອາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ມຫາສຸທສ຺ສນມຫາຣາຊາ ຌານາຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຣິສຸທ຺ເຘ ຈ ສມຓຠາເວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຍໂຕ ວິຘຸຍ ເອວ ກາມວິຕກ຺ກາທິສມຓຠາວສໍກິເລສໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປາວິສິ, ເອວໍຠູຕສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ກາລໍ ກິຣິຍໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສພ຺ພາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓວິເສໂສຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອນາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊາ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໐) ‘‘ປຸນ ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໗໒) ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຄີຕິໍ ອນາຣຸຬ຺ໂຫ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອາຄໂຕ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປິຏ຺ຐິວຕ຺ຕກຠາເວນ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ເອວາຕິ.

ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໕. ຊນວສຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນາຕິກິຍາທິພ຺ຍາກຣຓວຓ຺ຓນາ

໒໗໓-໒໗໕. ‘‘ປຣິໂຕ’’ຕິ ປທໍ ຍຖາ ສມນ຺ຕຕ຺ຖວາຈໂກ, ເອວໍ ສມີປຕ຺ຖວາຈໂກປິ ໂຫຕີຕິ ສມນ຺ຕາ ສາມນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາເມຑິເຕນ ປນ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ໂຊຕິໂຕ. ຍສ຺ສ ປນ ສາມນ຺ຕາ ຊນປເທສຸ ‘‘ນາຕິເກ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຕິກສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາໂຕ ຍມຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ປຣິໂຕ ຊນປເທສຸ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິຈາຣກາຣການໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ, ນິທສ຺ສນວເສນ ວາ ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິໂຕ ປຣິໂຕ ຊນປເທສຸ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຈາຣເກຕິ ອຸປາສເກ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆານໍ ປຣິຈາຣເກ’’ຕິ. ອຸປປຕ຺ຕີສູຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕີສຸ. ຎາຓຄຕິປຸຎ຺ຎານໍ ອຸປປຕ຺ຕີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓຄຕູປປຕ຺ຕິ ນາມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓຄມນສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິອາທິ. ປຸຎ຺ຎູປປຕ຺ຕິ ນາມ ຕໍຕໍເທວນິກາຍູປປຕ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ວຊ຺ຊິມລ຺ເລສູ’’ຕິອາທິເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈຕູສຸປິ ປເທສຸ. ປຸຣິເມສູຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍາຫ. ທສສຸເຍວາຕິ ເຕສຸ ເອວ ທສສຸ ຊນປເທສຸ. ປຣິຈາຣເກ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ພ຺ຍກາຕພ຺ພານໍ ພຫູນໍ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠນໂຕ. ນາຕິເກ ຠວາ ນາຕິກິຍາ.

ນິຏ຺ຐງ຺ຄຕາຕິ ນິຏ຺ຐໍ ນິຈ຺ຉຍໍ ອຸປຄຕາ.

ອານນ຺ທປຣິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໖. ຍສ຺ມາ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາ ຈ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອໂຫ ຘມ຺ໂມ, ອໂຫ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸຓກິຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓກິຕ຺ຕນາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ກິຕ຺ຕຍມານຣູປາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອໂຫ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໗໘. ຎາຓຄຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕໍ ປຫາຕພ຺ພປຫານວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄຎາຓຄມນໍ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ເອວ ຎາຓຄຕິຍາ ວເສນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂອປປາຕິກຕາທິວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕາທິສໍ ຕສ຺ສ ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຎາຓາຠິສມ຺ປຣາຍເມວາ’’ຕິ.

໒໗໙. ອຸປສນ຺ຕໍ ປຕິ ສມ຺ມຕິ ອາໂລກີຍຕີຕິ ອຸປສນ຺ຕປຕິໂສ. ອຸປສນ຺ຕທສ຺ສໂນ ອຸປສນ຺ຕອຸສ຺ສນ຺ໂນ. ຠາຕິຣິວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອິວ-ສທ຺ໂທ ຠຸສຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິວິຍ ຠາຕີ’’ຕິ.

ຊນວສຠຍກ຺ຂວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ຊເນ ວສຠສທິໂສຕິ ຊນວສໂຠຕິ ອສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ອິໂຕ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຣາຊຠູຕສ຺ສ. ມນຸສ຺ສໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວຠູຕສ຺ສ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ເອຕສ຺ມິໍເຍວ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠເວ, ເອຕ຺ຖາປິ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ສຫພ຺ຍຕາວເສນ.

໒໘໑. ອາສິສນໍ ອາສາ, ປຕ຺ຖນາ. ອາສາສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສກທາຄາມິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ຍທຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ອາທິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣິມໍ…ເປ… ອວິນິປາໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສຸຄຕິໂຕ ສຸຄຕູປປຕ຺ຕິເຍວ ອໂຫສິ, ຕຖາ ກຕູປຈິຕກຸສລກມ຺ມຕ຺ຕາ. ຜຸສ຺ສສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຫິ ສມ຺ຠຕວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍກຸສລສມ຺ຠາໂຣ ເອສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ອນຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ອຈ຺ຉຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຈ຺ຉຣິຍເມວາ’’ຕິ. ສຍໍປຣິສາຍາຕິ ສກາຍ ປຣິສາຍ. ຠຄວໂຕ ທິຏ຺ຐສທິສເມວາຕິ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣໍ ຍຖາ ເຕ ຠຄວໂຕ ຈຕຸວີສຕິສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ຎາຓຄຕິໂຕ ທິຏ຺ຐາ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐສທິສເມວ. ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕໍ ມຍາຕິ ວທຕິ.

ເທວສຠາວຓ຺ຓນາ

໒໘໒. ວສ຺ສູປນາຍິກສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອາຣກ຺ຂາສໍວິຘານວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວສ຺ສູປຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ສຸເຂນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ປວາຣຓສງ຺ຄໂຫ ປນສ຺ສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຣິສ຺ສຍປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ທູຣຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຕນາປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຍວ. ເອຕ຺ເຖຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖ ອຍ຺ຍານໍ ວສນຏ຺ຐາເນ.

ຕທາປີຕິ ‘‘ປຸຣິມານິ ຠນ຺ເຕ ທິວສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາເລປິ. ເອເຕເນວ ກາຣເຓນາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກນິມິຕ຺ຕເມວ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍາ’’ຕິອາທິ. ອາສເນປິ ນິສຊ຺ຊາຍ ສຸຘມ຺ມາຍ ເທວສຠາຍ ປຐມໍ ເທເວສຸ ຕາວຕິໍເສສຸ ນິສິນ຺ເນສຸ ຕສ຺ສາ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ນິສີທນ຺ຕິ, ອິທໍ ເນສໍ ອາສເນ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເຍນຕ຺ເຖນາຕິ ເຍນ ກິຈ຺ເຈນ ເຍນ ປໂຍຊເນນ. ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂຠູຕມຕ຺ຖໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນາ, ມຫາຣາຊາໂນ.

໒໘໓. ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ.

ສນງ຺ກຸມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໔. ອຠິສມ຺ຠວິຕຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ອນຠິສມ຺ຠວນີໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ຂຸເຍວ ປໂຖ ຣູປທສ຺ສນສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອຸປາໂຍຕິ ຈກ຺ຂຸປໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ຈກ຺ຂຸປຖສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາເທ’’ຕິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ໂຄຈຣໂຍຄ຺ໂຄ ວາ ຈກ຺ຂຸປໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາປາເຖ ວາ’’ຕິ. ນາຠິຠວຕີຕິ ນ ອຠິຠວຕິ, ໂຄຈຣຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐາຕິ ຕາວຕິໍສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐາ, ນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ນາປິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ຫິ ຕາວຕິໍສານໍ ຍຖາ ຊາຕິຣູປານິ ປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຖາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເຫຏ຺ຐິມາ ອຸປຣິມານ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອຸປຣິມານໍ ມູລປຏິສນ຺ຘິຣູປໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມາປິຕເມວ ປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຸຓນ຺ໂຕວ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມີຕິ ຄຕິໂຍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ກວິຈ຺ເຉເທນ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາຍ. ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍກສ຺ສາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ປຎ຺ຈ ສິຂາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈສິໂຂ, ປຎ຺ຈສິໂຂ ວິຍ ປຎ຺ຈສິໂຂຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈສິຂຄນ຺ຘພ຺ພສທິໂສ’’ຕິ. ມມາຍນ຺ຕີຕິ ປິຍາຍນ຺ຕິ.

໒໘໕. ສຸມຸຕ຺ໂຕຕິ ສຣໂທເສຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ. ເຍຫິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ປລິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສໂຣ ອວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ສິຍາ, ຕທຠາວໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອນ຺ໂຕຄຘເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ເອສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປໂນ’’ຕິ. ສຣສ຺ສ ມຘຸຣຕາ ນາມ ມທ຺ທວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຘຸໂຣ ມຸທູ’’ຕິ. ສວນໍ ອຣຫຕີຕິ ສວນີໂຍ. ສວນາຣຫຕາຍ ຈ ອາປາຖສຸຂຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກຓ຺ຓສຸໂຂ’’ຕິ. ພິນ຺ທູຕິ ປິຓ຺ຑິໂຕ. ອາໂກຏິຕຠິນ຺ນກໍສສທ຺ໂທ ວິຍ ອເນກາວຍໂວ ອຫຸຕ຺ວາ ນິຣວຍໂວ, ເອກຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຆໂນ’’ຕິ, ເອເຕເນວສ຺ສ ອວິສາຣິຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຄມ຺ຠີຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຈສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນາຠິມູລໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຊີວ຺ຫາທິປ຺ປຫາຣມຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິໂຕ. ອມຘຸໂຣ ຈ ໂຫຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ປຣິລຫຸຠາວໂຕ. ນ ຈ ທູຣໍ ສາເວຕິ ວີຣຠາວາຠາວໂຕ. ນິນ຺ນາທີ ສຸວິປຸລຠາວໂຕ ສວິເສສໍ ນິນ຺ນາໂທ, ປາສໍສນິນ຺ນາໂທ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາເມຆ…ເປ… ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ທຸຕິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ຉຏ຺ຐໍ, ອຏ຺ຐມຎ຺ຈ ປທໍ. ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຐມສ຺ສ, ຕຕິຍສ຺ສ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ, ສຕ຺ຕມສ຺ສ ຈ. ອຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ເອວ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຕາ ຫິສ຺ສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ມຎ຺ຊຸຠາໂວ ສວນີຍຕາຍ, ພິນ຺ທຸຠາໂວ ອວິສາຣິຕາຍ, ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ນິນ຺ນາທິຕາຍາຕິ. ຍຖາປຣິສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ປຣິມາຓວາຈີ, ນ ປກາຣາທິວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກາ ປຣິສາ’’ຕິ, ເຕນ ປຣິສປ຺ປມາຓໍ ເອວສ຺ສ ສໂຣ ນິຈ຺ຉຣຕິ, ອຍມສ຺ສ ຘມ຺ມຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ເຍ ຫິ ເກຈີ’’ຕິອາທິ ‘‘ຍາວຎ຺ຈ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸກິຕ຺ຕນວເສນ ສມຕ຺ຖນໍ ສຣເຓສຸ ເນສໍ ນິຈ຺ຈເສວເນນ, ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຉກາມສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປາທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ…ເປ… ວທຕີ’’ຕິ. ນິພ຺ເພມຕິກຄຫິຕສຣເຓຕິ ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນ. ເຕ ຫິ ສພ຺ພໂສ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕວິຈິກິຈ຺ຉຕາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາເຍວ, ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາຍ ວເສນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸເຓ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປຣເນຍ຺ຍພຸທ຺ຘິໂນ ເຕ ປຣິຍາຍໂຕ ນິພ຺ເພມຕິກຄຫິຕສຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄນ຺ຘພ຺ພເທວຄຓນ຺ຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພເທວສມູຫໍ. ຕຸກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ຂີຣິຓີ ຍາ ຕຸກາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາ ຈຸຓ຺ຓໍ ຕຸກາປິຏ຺ຐໍ. ຕໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຆນໍ ນິຣນ຺ຕຣຈິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຠາວິຕອິທ຺ຘິປາທວຓ຺ຓນາ

໒໘໗. ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປກາເຣຫິ ຎາປິຕາ ໂພຘິຕາ, ອສງ຺ກຣໂຕ ວາ ຐປິຕາ, ຕໍ ປນ ໂພຘນໍ, ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເທສນາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກຖິຕາ’’ຕິ. ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນາຕິ ສມິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ນິປ຺ປຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ຍສ຺ມາ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາວ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທ຺ຘິປໂຫນກຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ນິປ຺ຜາທເນ ສມຕ຺ຖຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິວິສວິຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ນິປ຺ຜາທເນ ໂຍຄ຺ຍຠາວາຍ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຫິ ຘາຕູນໍ ໂຍຄ຺ຍຕ຺ໂຖ ວິ-ປຸພ຺ໂພ ສຸ-ສທ຺ໂທ, ວິສວນໍ ວາ ປຊ຺ຊນໍ ວິສວິຕາ, ຕຕ຺ຖ ກາມກາຣິຕາ ວິສວິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນຕາຍາຕິ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘຣູປກຣຓາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນານປ຺ປກາຣໂຕ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

‘‘ຉນ຺ທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ລຠຕິ ສມາຘິໍ, ລຠຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໓໒) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ຉນ຺ທາຘິປຕິ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີຕິ ອຘິປຕິສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ສມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຘິປຕິສທ຺ທຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ປນ ‘‘ຉນ຺ທເຫຕຸໂກ, ຉນ຺ທາຘິໂກ ວາ ສມາຘິ ຉນ຺ທສສມາຘີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຘານຠູຕາຕິ ວີຣິຍຠູຕາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາທິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ປຘານຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວີຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຘານຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປຘານຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ປນ ວີຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ວິສຸໍ ສມາສໂຍຊນວເສນ ໂຍ ປຸພ຺ເພ ອິທ຺ຘິປາທຕ຺ໂຖ ປາທສ຺ສ ອຸປາຍຕ຺ຖຕໍ, ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ຖຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາໂຍຄວເສນ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ວກ຺ຂມານານໍ ປຏິລາຠປຸພ຺ພຠາຄານໍ ກຕ຺ຕຸກຣຓິທ຺ຘິຠາວໍ, ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ອິທ຺ຘິປາເທຫິ ສາເຘຕພ຺ພາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ກຕ຺ຕິທ຺ຘິຠາວໍ, ຉນ຺ທາທີນຎ຺ຈ ກຣຓິທ຺ຘິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ, ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ຖໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິຍາເຍນ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິທ຺ຘິປາທວິຠງ຺ຄປາເຐ. (ວິຠ. ໔໓໔) ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ເຕນາກາເຣນ ຠູຕສ຺ສ, ເຕ ຉນ຺ທາທິຘມ຺ເມ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີຫິ ຉນ຺ທາທໂຍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາ. ເສເສສູຕິ ເສສິທ຺ຘິປາເທສຸ.

ວີຣິຍິທ຺ຘິປາທນິທ຺ເທເສ ‘‘ວີຣິຍສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີຣິຍໍ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ສມາຘິວິເສສນໍ ‘‘ວີຣິຍາຘິປຕິ ສມາຘິ ວີຣິຍສມາຘີ’’ຕິ, ທຸຕິຍໍ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄທສ຺ສນໍ. ທ຺ເວເຍວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄານິ, ສມາຘິ, ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ຈ. ຉນ຺ທາທໂຍ ຫິ ສມາຘິວິເສສນານິ, ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ປນ ປຘານວຈເນເນວ ວິເສສິໂຕ, ນ ຉນ຺ທາທີຫີຕິ ນ ອິຘ ວີຣິຍາຘິປຕິຕາ ປຘານສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ຐິຕເມວ, ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄວເສນ ປນ ປຘານສງ຺ຂາຣວຈເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາປິ ທ຺ວີຫິ ວີຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຉນ຺ທາທີຫິ ວິສິຏ຺ໂຐ ສມາຘິ, ຕຖາວິສິຏ຺ເຐເນວ ຈ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປຘານສງ຺ຂາໂຣ, ເສສຘມ຺ມາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິວິເສສນານໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ວຸຕ຺ຕາ, ວິເສສນຠາໂວ ຈ ຉນ຺ທາທີນໍ ຕໍຕໍອວສ຺ສຍທສ຺ສນວເສນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຉນ຺ທສມາຘິ…ເປ… ອິທ຺ຘິປາທ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍຕ຺ເຖປິ ປາທ-ສທ຺ເທ ອຸປາຍຕ຺ເຖນ ຉນ຺ທາທີນໍ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ (ວິຠ. ໔໕໖) ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິອາທິນາ ຉນ຺ທາທີນເມວ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກ (ວິຠ. ໔໕໗ ອາທໂຍ) ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຸນ ຉນ຺ທາທີນໍເຍວ ກຸສລາທິຠາໂວ ວິຠຕ຺ໂຕ. ອຸປາຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຫິ ນິສ຺ສຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນໍ ກຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ ນ ສິຍາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິວເສນ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທານິ ປຏິລາຠປຸພ຺ພຠາຄານໍ ວເສນ ອິທ຺ຘິປາເທ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິຘ ອິທ຺ຘິປາທກຖາ ສງ຺ເຂເປເນວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາເຣນ ປນ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ເຕສຸ ຫິ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ອິທ຺ຘິ ນາມ ອນິປ຺ຜນ຺ນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ອິທ຺ຘິປາໂທ ປນ ອນິປ຺ຜນ຺ໂນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອນິປ຺ຜນ຺ໂນຕິ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສິທ຺ໂຘ, ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຠໂຕຕິ ອຠິຘມ຺ມປາຐໂຕ (ວິຠ. ໔໕໘) ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໗) ອານີໂຕ ປຸຣິມນຍໂຕ ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຉນ຺ໂທ ເອວ ອິທ຺ຘິປາໂທ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອິເມ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິປາທາ. ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໓; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໐; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖຣອປທານວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ‘‘ຉນ຺ເທ ສຕິ ກຖໍ ນານຸຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ຠຕ຺ຕານິ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຉນ຺ທເມວ ອວສ຺ສາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີ’’ຕິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ (ມຫາວ. ໒໔໓; ອ. ນິ. ໖.໕໕; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ເຕຣສນິປາຕ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ໂສຓໂກຏິວີສຕ຺ເຖຣອປທານວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຣມສຸຂຸມາໂລ ປາເທສຸ ໂຜເຏສຸ ຊາເຕສຸປິ ວີຣິຍໍ ນປ຺ປຏິປສ຺ສມ຺ເຠສີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ວີຣິຍໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ສມ຺ມູຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ‘‘ຈິຕ຺ຕວໂຕ ກິໍ ນາມ ນ ສິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນໍ ອາຣາເຘສີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ ຈິຕ຺ຕໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂມຆຕ຺ເຖໂຣ ວີມໍສໍ ອວສ຺ສຍິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕; ພຸ. ວໍ. ໕໔.໓໕໓; ມຫາ. ນິ. ໑໘໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໔໔; ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທເສ ໘໘; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ເປຏໂກ. ໒໒, ໓໑) ສຸຎ຺ຎຕາກຖໍ ກເຖສິ, ປຎ຺ຎານິສ຺ສິຕມານນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ສມາໂນ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ໂມຆຣາຊາ ວີມໍສໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທນໍ ເປສນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຣກ຺ກເມນາຕິ ປຣກ຺ກມສີເສນ ສູຣຠາວໍ ວທຕິ. ຖາມຠາວໂຕ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ສູຣຠາວສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຈິນ຺ຕນປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມນ຺ຕສໍວິຘານສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຊາຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ວິສິຏ຺ຐຊາຕິຕາ. ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຎ຺ຎາ ເສຏ຺ຐາ’’ຕິ ວີມໍສາຍ ຊາຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໔໓໓) ປນ ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາທສ຺ສ ຊາຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສຕາ, ວີມໍສິທ຺ຘິປາທສ຺ສ ມນ຺ຕພລສທິສຕາ ຈ ໂຍຊິຕາ.

ອເນກໍ ວິຫິຕໍ ວິຘໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິຘ’’ນ຺ຕິ. ວິຘ-ສທ຺ໂທ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ‘‘ເອກວິເຘນ ຎາຓວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິວິຘນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາສ’’ນ຺ຕິ.

ຕິວິຘໂອກາສາຘິຄມວຓ຺ຓນາ

໒໘໘. ‘‘ສຸຂສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຸຂານໍ ສາຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຌານສຸຂສ຺ສ ມຄ຺ຄສຸຂສ຺ສ ຜລສຸຂສ຺ສາ’’ຕິ. ນານປ຺ປນາປຕ຺ຕຕາຍ ປນ ອປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສຸຂສ຺ສ, ວິປສ຺ສນາສຸຂສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ປຸຣິເມສຸ ຕາວ ທ຺ວີສຸ ໂອກາສາຘິຄເມສຸ ຕີຓິປິ ສຸຂານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຕິເຍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ຕີຓິ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ປນ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ຍຖາລາຠວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສກ຺ຂຣກຖລມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໙; ມ. ນິ. ໑.໔໓໓; ໒.໒໕໙; ອ. ນິ. ໑.໔໕, ໔໖) ວິຍ. ສໍສຏ຺ໂຐຕິ ສໍສຄ຺ຄໍ ອຸປຄໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ, ໂສ ປນ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕຈິຕ຺ໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຣິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຣິຍຠາວກຣໍ ຘມ຺ມໍ. ອຸປາຍໂຕຕິ ວິຘິໂຕ. ປຖໂຕຕິ ມຄ຺ຄໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ເຫຕຸໂຕ. ເຍນ ຫິ ວິຘິນາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ໂສ ອຸເປຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປາໂຍ, ໂສ ຕທຘິຄມສ຺ສ ມຄ຺ຄຠາວໂຕ ປໂຖ, ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິວເສນ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາຍມນສິກາໂຣຕິ ກຸສລຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ປຖມນສິກາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ເອວ ມຄ຺ຄຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ອນິຈ຺ເຈຕິ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ, ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ຈ ອນິຈ຺ເຈ ເຕຠູມເກ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ມນສິກາໂຣຕິ ໂຍຊນາ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຕາຍ ທຸກ຺ຂນໂຕ, ທຸກ຺ຂມໂຕ ຈ ທຸກ຺ເຂ, ອວສວຕ຺ຕນຕ຺ເຖນ, ອນຕ຺ຕສຠາວຕາຍ ຈ ອນຕ຺ຕນິ, ອສຸຈິສຠາວຕາຍ ອສຸເຠ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ເຕຠູມກໍ ສງ຺ຂຕໍ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕິ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິເກນ ວາຕິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ອນຸໂລມນວເສນ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນາ’’ຕິອາທິນາ ອາວຊ຺ຊນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຕໂຕ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ມໂນທ຺ວາຣິກາ ກຸສລຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິ ຜລໂວຫາເຣເນວ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ວເສນ ສາ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອາວຊ຺ຊນາ ຫິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນາ, ອນຸ ອນຸ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ ອນ຺ວາວຏ຺ຏນາ. ຠວງ຺ຄາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາຠຸຊຕີຕິ ອາໂຠໂຄ. ສມນ຺ນາຫຣຕີຕິ ສມນ຺ນາຫາໂຣ. ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ມນສິ ກໂຣຕິ ຐເປຕີຕິ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ອຸປາຍມນສິກາຣລກ຺ຂໂຓ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸກ຺ຂາທີນິ ສຈ຺ຈານິ ອາວຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ.

ອສໍສຏ຺ໂຐຕິ ນ ສໍສຏ຺ໂຐ ກາມາທີຫິ ວິວິຕ຺ໂຕ ວິນາຠູໂຕ. ກາມາທິວິສໍສຄ຺ຄເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ ນາມ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ກາມໍ ປຐມຊ຺ຌານສຸຂມ຺ປິ ໂສມນສ຺ສເມວ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ຕໍ ກາຍິກສຸຂສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ວິເສສໂຕ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິຘາປິ ຌານຠູຕໍ ໂສມນສ຺ສໍ ສຸຂນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ໂສມນສ຺ສໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂາ’’ຕິ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຌານສຸຂປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ອປຣາປຣໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ຌານາຘິຄມເຫຕຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂສມນສ຺ສໍ.

ປໂມທນໍ ປມຸໂທ, ຕຣຸຓປີຕິ, ຕໂຕ ປມຸທາ. ‘‘ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຕຣຸຓປີຕິ ‘‘ປາໂມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ປກຏ຺ໂຐ ມຸໂທ ປມຸໂທ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອວິນາຠາວິຕາຍ ‘‘ພລວຕຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານໍ ປນ ຕເທກຏ຺ເຐ ສພ຺ເພປິ ກິເລເສ, ສພ຺ເພປິ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິເຍວ, ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ໂອກາສຄ຺ຄຫຓໂຕ, ລທ຺ໂຘກາສຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄຜລສຸຂາຘິຄມາຍ ໂອກາສຠາວໂຕ ວາ ໂອກາໂສ, ອສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂອກາສາຘິຄໂມ. ປຸຣິມປກ຺ເຂ ປນ ໂອກາສໍ ອວສຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ໂອກາສາຘິຄໂມ.

ຣູປສຠາວຕາຍ, ເອກນ຺ຕຣູປາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ສວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ ຈ ອານາປານວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ຖູລຠາວໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ກາຍວຈີສງ຺ຂາຣາ ຕາວ ໂອຬາຣິກາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕພ຺ພິຘຸຣຕາຍ ປນ ເອກຈ຺ຈານໍ ເວທນາສຎ຺ຎານໍ ຖູລຕໍ ອນນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ກຖໍ ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ກາຍສງ຺ຂາຣາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ເຕຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ. ອປ຺ປຫີນາ ສງ຺ຂາຣາ ລພ຺ຠມານສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ປຫີນາ ປນ ຕທຠາວໂຕ ‘‘ສຸຂຸມາ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ປຫີເນ ອຸປາທາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ ນາມ ຊາຕາ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ກາຍສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຂນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈີສງ຺ຂາຣປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ກາຍສງ຺ຂາຣປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາວ ສິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທຸຕິຍ…ເປ… ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘາປິ ສຸປາກຏຠາເວນ ວິຠາເວຕຸໍ ສຣູປໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍວິນເຍ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິວິຠາວນາ ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ປກຕີຕິ. ຍຖາ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນຎ຺ຈ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອຸປາໂຍ, ເອວໍ ສຸຂທຸກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອຸປາໂຍຕິ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອວິຊ຺ຊາຣາຄາທີຫິ ສຫ ວຊ຺ເຊຫີຕິ ສາວຊ຺ຊໍ, ອກຸສລໍ, ຕທຠາວໂຕ ອນວຊ຺ຊໍ ກຸສລໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ເສວນີຍໂຕ ເສວິຕພ຺ພໍ, ກຸສລໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ອກຸສລໍ. ລາມກຠາເວນ ຫີນໍ, ອກຸສລໍ, ເສຏ຺ຐຠາເວນ ປຓີຕໍ, ກຸສລນ຺ຕິ ສາວຊ຺ຊທຸກາທໂຍ ຕໂຍປິ ທຸກາ ຍຖາຣຫໍ ເອເຕສໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ຈຕູຫິ ທຸເກຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ. ຍຖາຣຫໍ ກຓ຺ຫຎ຺ຈ ສຸກ຺ກຎ຺ຈ ປຏິທ຺ວນ຺ທິຠາວໂຕ, ສປ຺ປຏິຠາຄຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິຠາຄຎ຺ຈ ອທ຺ວຍຠາວໂຕ. ວຏ຺ຏປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ ປຫີຍຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ສມ຺ມເທວ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມປຖມຸເຂນ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສຸຂຎ຺ເຈວ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຸຂຎ຺ຈ, ຕໍ ອິຘ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອນ຺ໂຕຄຘາ ເອວ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ.

ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ວເສນ. ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພາ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕເມວ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກຖນໍ ນຍໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຈຕຸວີສຕິຍາ ຐາເນສູ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຫາປຣິນິພ຺ພານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໙) ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣູປຊ຺ຌານານິປິ ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິນາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ເຕສໍ. ທສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານານີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ກາຍຄຕາສຕິໍ ອານາປານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ສຎ຺ຎາວວຕ຺ຖານຎ຺ຈາຕິ ທສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານານິ. ອຘິສີລໍ ນາມ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ປຐມຊ຺ຌານໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ປຐມໍ ໂອກາສາຘິຄມໍ ຠຊຕີ’’ຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນິຏ຺ຐໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ, ຕປ຺ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ຜລຊ຺ຌານານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ນາມ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍວເສນ ຕໂຍ ໂອກາສາຘິຄເມ ນີຫຣນ຺ເຕນ ຍຖາຣຫໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕວເສນປິ ນີຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາມຎ຺ຎຜເລປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໂຍ ໂອກາສາຘິຄເມ ຠຊນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ເຕ ຠຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີຓິ ປິຏການິ ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ໂອກາສາຘິຄມານໍ ວເສນ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ສມາໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ສມາເນຕ຺ວາ. ທຸກ຺ກຖິຕນ຺ຕິ ອສມ຺ພນ຺ຘກຖເນນ, ອຕິປປຎ຺ຈກຖເນນ ວາ ທຸຏ຺ຐຸ ກຖິຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຕຖາກຖນສ຺ເສວ ສຸກຖນຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຕປິຏກໍ…ເປ… ສຸກຖິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໒໘໙. ນ ເກວລໍ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍເນວ ກຸສລຏ຺ໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຖ ໂຂ ພາຫິຕິກປຣິຍາເຍນ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລກຸສລສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ເຂມຏ຺ເຐນາຕິ ຈຕູຫິປິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທວຠາເວນ. ສມ຺ມາ ສມາຫິໂຕຕິ ສມຖວເສນ ເຈວ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິໂຕ. ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໂຕຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ສມ຺ມາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໕.໑໐໗໑, ໑໐໗໒; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໑.໑໔) ວຈນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຣສ຺ສ ກາເຍປິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣສ຺ສ ກາຍາຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປເສຕີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ວິປ຺ປສີທຕີຕິ ສມ຺ມາ ສມາຘານປຈ຺ຈເຍນ ອຠິປ຺ປສາເທນ ຎາຓູປສຎ຺ຫິເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກາຍໍ ໂອກປ຺ເປຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ. ສຕິ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓທສ຺ສນານໍ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓຠາວໂຕ.

ສຕ຺ຕສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມິສ຺ສາ ກຖາຍ. ຌານກ຺ຂສ຺ສ ວີຣິຍຈກ຺ກສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຣຖສ຺ສ ສີລໍ ວິຠູສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອລງ຺ກາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ນາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓເກຫິ ກຕປຣິກ຺ເຂໂປ, ປຣິຂາ, ອຸທ຺ທາໂປ, ປາກາໂຣ, ເອສິກາ, ປລິຆາ, ປາກາຣປກ຺ຂຓ຺ຑິລນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫິ. ສມ຺ຠຣີຍຕິ ຜລໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠາໂຣ, ກາຣຓໍ. ເຠສຊ຺ຊຎ຺ຫິ ພ຺ຍາຘິວູປສມເນນ ຊີວິຕສ຺ສ ກາຣຓໍ. ປຣິວາຣປຣິກ຺ຂາຣວເສນາຕິ ປຣິວາຣສງ຺ຂາຕປຣິກ຺ຂາຣວເສນ. ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາທໂຍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຣິກຣຓໂຕ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ. ອຸເປຈ຺ຈ ນິສ຺ສີຍຕີຕິ ອຸປນິສາ, ສຫ ອຸປນິສາຍາຕິ ສອຸປນິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸປນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ, ສຫກາຣີກາຣຓຠູໂຕ ຘມ຺ມສມູໂຫ ອິຘ ‘‘ອຸປນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສມ຺ມາ ປສຕ຺ຖາ ສຸນ຺ທຣາ ທິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐິຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຊານນາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິຍາ ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ສມຸຄ຺ຆາເຏນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈສາຘເນ ປໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ປນສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ສມ຺ມາວາຈາ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເສສປເທສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ພຫູປກາຣາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ, ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາຍ ຫິ ໂສ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ກິເລສໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ໂຕ ເຂເມນ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍມຄ຺ຄກຖາຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອາທິໂຕ ຄຍ຺ຫຕິ, ອິຘ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາຍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິວເສນ ສມ຺ມເທວ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ, ນ ມິຈ຺ຉາກາມສງ຺ກປ຺ປາທິວເສນ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາວາຈາຍ ອຸປກາຣໂກ. ຍຖາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ ຄຫປຕິ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔໘) ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ສມ຺ມາວາຈາ ປໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫິ ປຐມໍ ວາຈາຍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຕ ເຕ ກມ຺ມນ຺ຕາ ສມ຺ມາ ປໂຍຊີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວາຈາ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປກາຣິກາຕິ ສມ຺ມາວາຈສ຺ສ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ປໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຕິວິຘຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ອຸຠຍໍ ສຸຈຣິຕໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ປູຣຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາວາຈສ຺ສ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ປໂຫຕິ. ວິສຸທ຺ຘິທິຏ຺ຐິສມຸທາຄຕສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ໂຍນິໂສ ປຘານສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ປໂຫຕິ. ໂຍນິໂສ ປທຫນ຺ຕສ຺ສ ກາຍາທີສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ສມ຺ມາສຕິ ປໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ເອວໍ ສູປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເນສິຕ຺ວາ ປໂຫຕິ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສຕິສ຺ສ ສມ຺ມາສມາຘິ ປໂຫຕີຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາກ຺ຂຓິການໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຫຊາຕາທິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທີນໍ ປທານມຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ, ອຍເມວ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ.

ມຄ຺ຄຎາເຓຕິ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ. ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ເອວ ເນສໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ເຄນ ກິເລສານໍ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານເມວ. ຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເອວ ‘‘ຜລສມ຺ມາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາຍວຈນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຜລວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄມາຫ. ໂສ ປນ ວິນາ ຈ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິນາ ອນນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຍາວເທວ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕຕ຺ຕາ ວິວໂຏ. ຘມ຺ມວິນີຕາຕິ ອຣິຍຘມ຺ເມ ວິນີຕາ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິນຍວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມານິຍ຺ຍາເນນ ນິຍ຺ຍາຕາ’’ຕິ.

ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຖຸຕ຺ຖວິສຍໍ ນິປາຕປທໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗; ອ. ນິ. ໖.໒໙; ໑໐.໖໐; ວິຠ. ໓໕໖; ຂຸ. ປາ. ໒.໑.ທ຺ວຕ຺ຕິໍສອາກາຣ; ເນຕ຺ຕິ. ໔໗) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄາມິໂນ ຈ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຈເວຕ຺ຖ ສກທາຄາມິໂນ’’ຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ສໍໂຍຊນປຈ຺ຈໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ປຸຎ຺ຎຠາໂຄ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຎ຺ຎຠາຄາ, ອຕິສຍວິສິຏ຺ໂຐ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປມາໂນຕິ ອຸຕ຺ຕສນ຺ໂຕ ຠາຍນ຺ໂຕ. ນ ປນ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ທີເປຕິ.

໒໙໑. ອສ຺ສາຕິ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ. ລທ຺ຘິ ປນ ນ ອຕ຺ຖິ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ‘‘ອຠິສມເຍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ສທິສາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໙໒. ກາຣຓສ຺ສ ເອກຣູປຕ຺ຕາ ອິມານິ ປນ ປທານີຕິ ນ ເກວລໍ ‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອິມມຕ຺ຖໍ ຊນວສໂຠ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ປີຕິ.

ຊນວສຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໖. ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙໓. ປຎ຺ຈກຸຓ຺ຑລິໂກຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຎ຺ຈເວຓິໂກ. ຈຕຸມຄ຺ຄຏ຺ຐາເນສູຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກຕາ ສາລາທໂຍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄຕມນຸສ຺ສານໍ ອຸປໂຠຄກ຺ຂມາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເອວຣູປານີ’’ຕິ ອິມິນາ ຣຸກ຺ຂມູລໂສຘນາທີນິ ເຈວ ຍຖາສຕ຺ຕິ ອນ຺ນທານາທີນິ ຈ ປຸຎ຺ຎານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ຘສທິໂສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ ມນາໂປ ອໂຫສີ’’ຕິ ປາໂຐ. ສກຏສຫສ຺ສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາຫສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ, ວາໂຫ ປນ ວີສຕິ ຂາຣີ, ຂາຣີ ໂສຬສໂທຓມຕ຺ຕາ, ໂທຓໍ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຸມ຺ຠໍ ທສມ຺ພຓານິ. ‘‘ສຫສ຺ສນາຬິໂຍ’’ຕິ ເກຈິ. ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓກຓ຺ຓິກນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍໍ ວຏໍສກໍ.

ຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ເອວ ເທວຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອວສຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໂກຏ຺ຐາສໍ ອຕີຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ໂຓຕິ ອຕິວິຍ ກມນີຍຣູໂປ, ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ວາ ມນໍ ອູນໍ ອວເສສໍ, ອີສກໍ ອສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຫິ ສມີປຏ຺ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ຄິຊ຺ຌກູຏວິຫາໂຣ ເຕນ ໂອຠາສິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈນ຺ທິມາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ເທວສຠາວຓ຺ຓນາ

໒໙໔. ຣຕນມຕ຺ຕກຓ຺ຓິກຣຸກ຺ຂນິສ຺ສນ຺ເທນາຕິ ຣຕນປ຺ປມາຓຣຸກ຺ຂມຍກູຏທານປຸຎ຺ຎນິສ຺ສນ຺ເທນ, ຕສ຺ສ ວາ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລຠາເວນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕສຠາຍນ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐິຕອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ. ມຓິມຍາຕິ ປທຸມຣາຄາທິມຓິມຍາ. ອາຓິໂຍຕິ ຖມ຺ຠຕຸລາສງ຺ຆາຏກາທີສຸ ວາຬຣູປາທິສງ຺ຆາຏນກອາຓິໂຍ.

ຄນ຺ຘພ຺ພຣາຊາຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພກາຍິການໍ ເທວຕານໍ ຣາຊາ. ເຍ ຕາວຕິໍສານໍ ອາສນ຺ນວາສິໂນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວາ, ເຕ ປຸຣໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ເທວຕາ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສເສສຸປິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ.

ນາຄຣາຊາຕິ ນາຄານໍ ອຘິປຕິ, ນ ປນ ສຍໍ ນາຄຊາຕິໂກ.

ອາສຕິ ນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສນໍ, ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິສີທິຕຸໍ ໂອກາໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທໍ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ປາເຐ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘເມວ. ຕາວຕິໍສາ, ເອກຈ຺ເຈ ຈ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ຍຖາລທ຺ຘາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖາວຣຠາວາຍ, ອາຍຕິໍ ໂສຘນາຍ ຈ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕ ຕສ຺ສ ວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍາ’’ຕິອາທິ.

ວສ຺ສສຫສ຺ສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ.

ປນ຺ນປລາໂສຕິ ປຕິຕປຕ຺ໂຕ. ຂາຣກຊາໂຕຕິ ຊາຕຂຸທ຺ທກມກຸໂຬ. ເຍ ຫິ ນີລປຕ຺ຕກາ ອຕິວິຍ ຂຸທ຺ທກາ ມກຸຬາ, ເຕ ‘‘ຂາຣກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຊາລກຊາໂຕຕິ ເຕຫິເຍວ ຂຸທ຺ທກມກຸເຬຫິ ຊາຕຊາລໂກ ສພ຺ພໂສ ຊາໂລ ວິຍ ຊາໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຊາລກຊາໂຕຕິ ເອກຊາໂລ ວິຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປາຣິຉຕ຺ຕໂກ ກິຣ ຂາຣກຄ຺ຄຫຓກາເລ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປລ຺ລວິໂກ ໂຫຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ປລ຺ລວາ ປຠສ຺ສຣປວາຬວຓ຺ຓສມຸຊ຺ຊລາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ໂສ ສພ຺ພໂສ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກຸຏຸມລກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕມຫາມກຸໂຬ. ໂກຣກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕສູຈິເຠໂທ ສມ຺ປຕິ ວິກສມານາວຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລຕິ ສພ຺ພໂສ ຜຸລ຺ລິຕວິກສິໂຕ.

ກນ຺ຕນກວາໂຕຕິ ເທວານໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ປຸປ຺ຜານໍ ຉິນ຺ທນກວາໂຕ. ກນ຺ຕຕີຕິ ຉິນ຺ທຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກວາໂຕຕິ ຉິນ຺ນານໍ ຉິນ຺ນານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນກວາໂຕ. ນຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ນານາວິຘຠຕ຺ຕິໍ ສນ຺ນິເວສວເສນ ນຈ຺ຈນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕຣເທວຕານນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອປ຺ປຎ຺ຎາຕເທວຕານໍ.

ເຣຓຸວຏ຺ຏີຕິ ເຣຓຸສງ຺ຆາໂຕ. ກຓ຺ຓິກໍ ອາຫຈ຺ຈາຕິ ສຸຘມ຺ມາຍ ກູຏໍ ອາຫນ຺ຕ຺ວາ.

ອຏ຺ຐ ທິວເສຕິ ປຎ຺ຈມິຍາ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິວເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ທິວເສສຸ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນິພທ຺ຘໍ ຕທາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎທາ ກາຣິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອກາລຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາຣິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຈຕິເຍ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ກາຕພ຺ພເວທິກາ ຉຕ຺ຕເວທິກາ. ເຈຕິຍໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓກຣຓຏ຺ຐານໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເວທິກາ ປຸຏເວທິກາ. ເຈຕິຍສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘເມວ ກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເວທິກາ ກຸຈ຺ຉິເວທິກາ. ສີຫຣູປປາທກໍ ອາສນໍ ສີຫາສນໍ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສີຫຣູປຍຸຕ຺ຕໍ ໂສປານໍ ສີຫໂສປານໍ.

ອຕ຺ຕມນາ ໂຫນ຺ຕິ ອນິຍາມນກຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ເຎ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປວາຣຓາສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ‘‘ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ປວາຣຓາຍ ປຸຓ຺ຓາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໔) ວຈນໂຕ.

໒໙໕. ນວຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕) ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຣຫຕ຺ຕາທີຫິ ນວຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທີປເນຫິ ກາຣເຓຫິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ເຕນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິເຠທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອຏ຺ຐຍຖາຠຸຈ຺ຈວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ຍຖາ ອນນ຺ຕເມວ ອານຎ຺ຈໍ, ຠິສກ຺ກເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ, ເອວໍ ຍຖາຠູຕາ ເອວ ຍຖາຠຸຈ຺ຈາຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຠຸຈ຺ເຈຕິ ຍຖາຠູເຕ’’ຕິ. ວຓ຺ເຓຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ວຓ຺ຓາ, ຄຸຓາ. ກຖໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເຫຕຸອວຕ຺ຖາຍໍ, ຜລອວຕ຺ຖາຍໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣາ ວຕ຺ຖາຍນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ໂລກນາຖສ຺ສ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິນີຫຣມາໂນຕິ ອຠິນີຫາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມຫາຠິນີຫາເຣ, ປາຣມີສຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຂນ຺ຕິວາທິຕາປສກາເລ’’ຕິອາທິ (ຊາ. ໑.ຂນ຺ຕີວາທີຊາຕກ) ເຫຕຸອວຕ຺ຖາຍເມວ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຍ ສຸທຸກ຺ກຣາຍ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຠາວນໍ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ຫິຕສຸຂໍ ຍາຍ ກິຣິຍາຍ ວິນາ ນ ອິຊ຺ຌຕິ, ສາປິ ຕທຕ຺ຖາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸສິຕປຸເຣ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໓.໓໐) ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕາ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພານວເສນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເສສປທານີຕິ ‘‘ພຫຸຊນສຸຂາຍາ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ. ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ ປທຕ຺ຕຍໍ. ປຸຣິມສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ປຸຣິມສ຺ສ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ. ອຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ.

ຍທິປິ ອຕີເຕນງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຖາໂຣ ອເຫສຸໍ, ເຕປິ ປນ ພຸທ຺ຘາ ເອວາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອນຎ຺ໂຎຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີເຕປິ ພຸທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ສມນຸປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ອຕີເຕ, ເອວໍ ອນາຄເຕ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນຍໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນາຄເຕປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສກ຺ໂກ ປນ ເທວຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖາປນ຺ນເມວ ກຕ຺ວາ ‘‘ນ ປເນຕຣຫິ’’ ອິຈ຺ເຈວາຫ. ກິໍ ສກ຺ໂກ ກເຖຕີຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ‘‘ເນວ ອຕີຕໍເສ ສມນຸປສ຺ສມາ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກ ກິໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ວິຈາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ອຕີເຕ ພຸທ຺ຘາ ອເຫສຸໍ, ອນາຄເຕ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນາຍມຕ຺ໂຖ ສກ຺ເກນ ເທວຣາເຊນ ປຣິຎ຺ຎາໂຕ, ເຕ ປນ ພຸທ຺ຘສາມຎ຺ເຎນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕຣຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕຣຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕາທີນີຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາຕປທາທີນິ. ກຸສລາທີນີຕິ ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ.

ຄງ຺ຄາຍມຸນານໍ ອສມາຄມຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ສມາຄມຏ຺ຐາເນ ອຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ເຓນປິ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຄງ຺ໂຄທກສທິສເມວ ຍມຸໂນທກໍ. ຍຖາ ນິພ຺ພານໍ ເກນຈິ ກິເລເສນ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ເອວໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທາປິ ເກນຈິ ກິເລເສນ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຍນ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ເຖນ ນິພ຺ພານສ຺ສ, ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຈ ອາກາສູປມຕາ, ໂສ ເກນຈິ ອນຸປເລໂປ, ອນຸປກ຺ກິເລໂສ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາສມ຺ປິ ອລຄ຺ຄໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສເນນ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສນ຺ທຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາປຏິປຊ຺ຊເນຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸຈ຺ຉວິກຕາຍ.

ປຏິປທາຍ ຐິຕານນ຺ຕິ ປຏິປທໍ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊມານານໍ. ວຸສິຕວຕນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວຸສິຕວນ຺ຕານໍ ເອເຕສໍ. ລທ຺ຘສຫາໂຍຕິ ເອຕາສໍ ປຏິປທານໍ ວເສນ ລທ຺ຘສຫາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາວເກຫິ ສຕ຺ຖຸ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ເຈ. ອິທໍ ປນ ‘‘ອທຸຕິໂຍ’’ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣ ອາຄຕວຈນໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສຏ຺ເຐນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຫາຍາຠາວໂຕ. ອປນຸຊ຺ຊາຕິ ອປນີຍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ‘‘ອປນຸຊ຺ຊາ’’ຕິ ຈ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ ອິທໍ ວຈນໍ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອປໂນທສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປນຸຊ຺ເຊວາ’’ຕິ.

ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ, ໂສ ປນ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານເນນ ສາຕິສໂຍ, ວິປຸໂລ ເອວ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາລາໂຠ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນປຸຎ຺ຎນິສ຺ສນ຺ທສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລໍ ສມ຺ຠຕສຸວິປຸລອຸຬາຣຕຣປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.‘‘ອິເມ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິໂຕ ປຣໍ ມຍ຺ຫໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ວິຍ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒມາໂນ ອຸທປາທິ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຫິ ຍມກມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫາເມຆໍ ວິຍ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ວິຍ ຠຄວໂຕ ອິທໍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສຸ, ຕໂຕ ອນ຺ນປານວຕ຺ຖຍານມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທິຫຕ຺ຖາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ພຸທ຺ໂຘ, ກຫໍ ຠຄວາ, ກຫໍ ເທວເທໂວ, ກຫໍ ນຣາສໂຠ, ກຫໍ ປຸຣິສສີໂຫ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ສກຏສເຕຫິປິ ປຈ຺ຈເຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓມ຺ປິ ສກຏຘຸເຣນ ສກຏຘຸຣໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຈວ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ຈ ອນ຺ຘກວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ວິຍ. ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘເກ, ເຕສຸ ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລາຠສກ຺ກາໂຣ ມໂຫໂຆ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ປຏິປາຏິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ພຫູສຸ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫຏປຏິປາຏິກາຍ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ທາຕພ຺ພ ຠຕ຺ຕໍ.

ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ທານສ຺ສ. ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ ນາຄຣານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣູເປນ ທານໍ ທາເປຕຸໍ. ສາລກລ຺ຍາຓິຣຸກ຺ຂາ ຣາຊປຣິຄ຺ຄຫາ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ປທເຣຫິ ມຓ຺ຑໂປ ກາຣິໂຕ, ຫຕ຺ຖິໂນ ຈ ຣາຊຠຓ຺ຑຠູຕາ ນາຄເຣຫິ ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ເຕຫິ ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣາປິຕໍ, ຕຖາ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕາຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາຣິຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈ ອາສນສຕານີ’’ຕິ ອິທໍ ສາລກລ຺ຍາຓິມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ພຫິ ປນ ພຫູນິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ຘໍ ປິສຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ປູຊນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຸພ຺ພຏນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອຸທກນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຘວນອຸທກໍ. ອນຄ຺ຆານິ ອເຫສຸໍ ອນຄ຺ຆຣຕນາຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ.

ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜລິສ຺ສຕິ ອນາທຣກາຣຓາທິນາ. ກາຬໍ ໂອໂລເກສ຺ສາມີຕິ ກາຬໍ ເອວໍ ອນຸເປກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກທຣິຍາຕິ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິໂນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມວິມຸຂາ. ເທວໂລກໍ ນ ວຊນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ, ມຈ຺ຉຣິຠາເວນ ຈ ປາປສ຺ສ ປສຸຕຕ຺ຕາ. ພາລາຕິ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕນາທິນາ ພາລລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕາ. ນປ຺ປສໍສນ຺ຕິ ທານໍ ປສໍສິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫນ຺ຕິ. ຘີໂຣຕິ ຘີຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸຬາຣປຎ຺ໂຎ ປເຣຫິ ກຕໍ ທານໍ ອນຸໂມທມາໂນປິ, ເຕເນວ ທານານຸໂມທເນເນວ. ສຸຂີ ປຣຕ຺ຖາຕິ ປຣໂລເກ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂສມງ຺ຄີ ໂຫຕິ.

ວຣໂຣໂຊ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເອໂກ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ວຣໂຣຊສ຺ສ. ອນວຊ຺ຊ…ເປ… ຜເລຍ຺ຍ ອຠູຕວາທິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕິເຣກປທສຫສ຺ເສນ ຕິໍສາຘິເກນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຄາຖາສເຕນ ວຓ຺ຓເມວ ກເຖສິ ຣູປປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ຈ.

ຍາວ ມຎ຺ເຎ ຂຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວາຕິ ອວຘິປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ, ອຎ຺ເຎຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍາວ ຂຕ຺ຕິຍາ ຂຕ຺ຕິເຍ ອວຘິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ. ມທປມຕ຺ໂຕຕິ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກມເທນ ປມຕ຺ໂຕ ເຈວ ຕທນ຺ວເຍນ ປມາເທນ ປມຕ຺ໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ.

ຕທນ຺ວຍເມວາຕິ ຕທນຸຄຕເມວ. ວາຈາ…ເປ… ສເມຕີຕິ ວຈີກມ຺ມກາຍກມ຺ມານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິຣຸທ຺ຘານິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ. ອຊາ ເອວ ມິຄາຕິ ອຊາມິຄາ, ເຕ ອຊາມິເຄ.

ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ສພ຺ພໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິຈິກິຈ຺ຉາກນ຺ຕາໂຣ. ນນຸ ຈ ສພ຺ເພປິ ໂສຕາປນ຺ນາ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ, ວິຄຕກຖໍກຖາ ຈ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ນ ຕາທິສໍ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສພ຺ພາກາຣາວໂພຘສງ຺ຂາຕສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ສພ຺ພໂສ ນິຣາກຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ອຸສ຺ສນ຺ນຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ປໂຣປຣຠາວໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸຎາຓພເລນປິ ອິຊ຺ຌຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ສພ຺ພທສ຺ສາວິຠາວໂຕ. ສພ຺ເພສໍ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂວຫາຣວເສນາ’’ຕິ ວາ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິໂຍສິຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ສພ຺ພໂສ ນິຏ຺ຐິຕມໂນຣໂຖ. ນນຸ ຈ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຣິໂຍສິຕສງ຺ກປ຺ປຕາ ນາມ ໂສຬສກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ກຕກຣຓີຍຠາເວນ, ນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມາວໂພເຘນາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສູ’’ຕິອາທິ. ສາວການໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ວິຍ, ຫິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ວິຍ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘປຸພ຺ພກເມວາຕິ. ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິ ນ ອນຸສ຺ສຸເຕສຸ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ປຣໂຕ ໂຆເສນ ວິນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພໂຘ ຈ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວນ຺ຕິ ທສນ຺ນໍ ພລຎາຓານໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິ. ຊາຕຕ຺ຕາ ຊາຕາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ວທຕິ.

໒໙໗. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣາຊຘານິອາທິເກ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ໂຕ. ຕີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ຍຖາກາລໍ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ.

໒໙໘. ອສ຺ສາຕິ ຜລສ຺ສ. ຕນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ຕິຓ຺ຓໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວາຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂລກຘາຕຸຍາ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ຐາເນນ. ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທິສາຕິ ທິສາສຸ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຠນ຺ຕິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ. ວິໂຣຈນາຕິ ໂອຠາສນ຺ຕາ, ວິໂຣຈນາ ວາ ໂສຠມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ທິສາ ຈ ຠນ຺ຕິ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາຕິ ຕຕ຺ຕໂກ ສຫສ຺ສໂລໂກ.

ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອິມິນາວ ສທ຺ຘິໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ທສສຫສ຺ສໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຫາປທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ.

ສນງ຺ກຸມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຍສສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖມາຫ. ອລງ຺ກາຣປຣິວາເຣນາຕິ ອລງ຺ກາເຣນ ຈ ປຣິວາເຣນ ຈ. ປຸຎ຺ຎສິຣິຍາຕິ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ.

໓໐໑. ສມ຺ປສາທເນຕິ ສມ຺ປສາທຊນເນ. ສໍປຸພ຺ໂພ ຂາ-ສທ຺ໂທ ຊານນຕ຺ໂຖ ‘‘ສງ຺ຂາເຍຕໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ໂມທາມາ’’ຕິ.

ໂຄວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ຍາວ ທີຆຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາວ ປຣິມາຓໂຕ, ອປຣິມິຕກາລປຣິທີປນເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ…ເປ… ອຕິຈິຣຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ມຫາປຎ຺ໂຎວ ໂສ ຠຄວາຕິ ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທວານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎວ ໂສ ຠຄວາ. ໂນຕິ ກຖໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຍເມເວຕໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາຕຸກາໂມ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ໂຠ’’ຕິ ອາທິໍ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ປນ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ. ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານນ຺ຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣານໍ. ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຎ຺ໂຎ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອຕ຺ຖານໍ ປຸໂຣ ຘານໂຕ ປຸເຣ ປຸເຣ ສໍວິຘານໂຕ ປຸໂຣຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ອນຸສາສນປຸໂຣຫິໂຕ’’ຕິ. ໂຄວິນ຺ທິຍາຠິເສເກນາຕິ ໂຄວິນ຺ທສ຺ສ ຐາເນ ຐປນາຠິເສເກນ. ຕໍ ກິຣ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກຸລປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ. ໂຊຕິຕຕ຺ຕາຕິ ອາວຸຘານໍ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ປາລນສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ຣຎ຺ໂຎ, ອປຣິມິຕສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ອນຕ຺ຖໂຕ ປຣິປາລນສມຕ຺ຖຕາຍ.

ສມ຺ມາ ໂວສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ເສວາຄາຣວຠາເວນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ. ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ກິຈ຺ຈໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຖທໂສ.

໓໐໕. ຠວນໍ ວຑ຺ຒນໍ ຠໂວ, ຠວຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຠໂວ, ວຑ຺ຒິກາຣຓໍ ສນ຺ຘິວເສນ ມ-ກາຣາຄໂມ, ໂອ-ກາຣສ຺ສ ຈ ອ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠວມຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວນ຺ຕໍ ໂຊຕິປາລນ຺ຕິ ປນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠໂຕ’’ຕິ. ມາ ປຈ຺ຈພ຺ຍາຫາສີຕິ ມາ ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ປຏິກ຺ເຂໂປ ປຏິວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາ ປຏິພ຺ຍາຫາສີ’’ຕິ. ອຠິສມ຺ໂຠສີຕິ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ສໍວິຘາເນ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍວິທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຠວາຠວໍ, ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ວິນ຺ທິ ປຏິລຠີຕິ ໂຄວິນ຺ໂທ, ມຫນ຺ໂຕ ໂຄວິນ຺ໂທ ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ. ‘‘ໂຄ’’ຕິ ຫິ ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ເຖ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ.

ຣຊ຺ຊສໍວິຠຊນວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ເອກປິຕິກາ ເວມາຕຸກາ ກນິຏ຺ຐຠາຕໂຣ. ອຍໍ ອຠິສິຕ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ເຣຓຸ ຣາຊກຸມາໂຣ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຕ຺ໂຕ. ຣາຊກາຣກາຕິ ຣາຊປຸຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາໂຣ.

໓໐໗. ມເທນ຺ຕີຕິ ມທນີຍາຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມທກຣາ’’ຕິ ອາຫ. ມທກຣຓໍ ປນ ປມາທສ຺ສ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປມາທກຣາ’’ຕິ.

໓໐໘. ເຣຓຸສ຺ສ ຣຊ຺ຊສມີເປ ທສຄາວຸຕມຕ຺ຕວິຕ຺ຖຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຕິໂຍຊນສຕໍ ວິຕ຺ຖຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິ ຉ ຣຊ຺ຊານິ ສກຏມຸຂານິ ປຏ຺ຐເປສິ. ວິຕານສທິສໍ ຈຕຸຣສ຺ສຠາວໂຕ.

໓໑໐. ສຫາຕິ ຄາຖາຍ ປທປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕເນວ ສຫາ’’ຕິ ອາຫ. ສຫາຕິ ວາ ອວິນາຠາວຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂສ ສຫ ອາສຸໍ ສຕ຺ຕ ຠາຣຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຕ ເທສນ຺ຕເຣ ວສນ຺ຕາ ວິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຠາວິໂນ ອວິນາຠາວິໂນຕິ ທີເປຕິ. ຣຊ຺ຊຠາຣໍ ຘາເຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປນ຺ຕິ ວຫນ຺ຕີຕິ ຠາຣຘາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກິຕ຺ຕິສທ຺ທອພ຺ຠຸຄ຺ຄມນວຓ຺ຓນາ

໓໑໑. ອນຸປຸໂຣຫິເຕ ຐເປສີຕິ ອນຸປຸໂຣຫິເຕ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ, ອນຸປຸໂຣຫິເຕ ວາ ຐາເນ ຐເປສິ. ຕິສວນໍ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸ ສນ຺ຘີສຸ ສວນໍ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສາຍໍ, ປາໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຕຈຣິຍໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ.

໓໑໒. ອຠິອຸຄ຺ຄຈ຺ຉີຕິ ອຸຏ຺ຐຫິ ອຸທປາທິ. ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຖໍ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ເຕນ ສມາຄມນສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ອມນ຺ເຕຕ຺ວາ. ຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ຕໍ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນໍ ພ຺ຣຫ຺ມທສ຺ສນູປາຍໍ ທິສ຺ວາ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ.

໓໑໓. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານໍ ອຸປຄເຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຉນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລານໍ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ນາຏກສຕານໍ, ຈຕ຺ຕາຣີສາຍ ຈ ຠຣິຍານໍ ອາປຸຈ຺ຉນວາເຣສຸ.

໓໑໖. ສາທິສິໂຍຕິ ຊາຕິຍາ ສາທິສິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສມວຓ຺ຓາ ສມຊາຕິກາ’’ຕິ.

໓໑໗. ສນ຺ຖາຄາຣນ຺ຕິ ຌານມນສິກາເຣນ ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ກວູປສມເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຖມ຺ຠນໍ ອຄາຣໍ, ຌານສາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຫິຕາວາຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ຄຫິຕາ ເອວ. ນຕ຺ຖິ ຌາເນເນວ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ. ວິເສສໂຕ ຫິສ຺ສ ກຣຸຓາຍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຠິຣຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນາ ນຕ຺ຖິ, ເມຕ຺ຕາຍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຠຍປຣິຕສ຺ສນາ ນຕ຺ຖິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນາຕິ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທສ຺ສເນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ, ປຣິຕສ຺ສນາຕິ ຕທຠິປຕ຺ຖນາຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸນາສາກຈ຺ຉາວຓ຺ຓນາ

໓໑໘. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຣາສນມຕ຺ຕໍ. ກຖນ຺ຕິ ສຕ຺ຕນິກາຍນິວາສຏ຺ຐານນາມໂຄຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ເກນ ປກາເຣນ. ເຕນາຫ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ໂສຕິ ເຍ ເຕ ປນກນສນນ຺ຕພນ຺ຘສຕນສນງ຺ກຸມາຣກາລນາມກາ ໂລເກ ປາກຏາ ປຎ຺ຎາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ເຕສຸ ສນງ຺ກຸມາໂຣ ນາມາຫນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຄ຺ຆນ຺ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ທາຕພ຺ພໍອາຫາຣໍ. ມຘຸສາກນ຺ຕິ ມຘຸຣາຫາຣໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕິຖິໂນ ທາຕພ຺ພໍ ອາຫາຣໍ ອຸປຈາຣວເສນ ເອວໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຘຸສາກໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຸຈ຺ຉາມາຕິ ນິມນ຺ຕນວເສນ ປຸຈ຺ຉາມ.

໓໑໙. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ເຕສຸ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອນິພ຺ເພມຕິກຕາຍ ‘‘ກງ຺ຂີ’’ຕິ ອໂວຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕໂປກມ຺ເມນ ປຣິກ຺ຂີຓສຣີຣຕາຍ, ພ຺ຣຫ຺ມສມາຄເມນ ຠຍາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ເຕຫິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣຫິ ປຣິຫີໂນ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕວິຈິກິຈ຺ຉຕາຍ ‘ກງ຺ຂີ’ຕິ ອໂວຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣສ຺ສ ເວທິຍາ ວິທິຕາ ປຣເວທິຍາ, ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ປາກຏາ ວິຠູຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣສ຺ສ ປາກເຏສຸ ປຣເວທິເຍສູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປເຣນ ສຍໍ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ມມາຕິ ກມ຺ມໍ ມມໍກາໂຣ, ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ມມ…ເປ… ຕຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ມມໍກາໂຣ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ. ມນຸເຊສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ນ ວິສເຍຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸເຊສຸ ໂຍ ໂກຈີ’’ຕິ. ‘‘ເອໂກທິຠູໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກີຠູໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ເອໂກ ນິສີທນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕາທິໂສຕິ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂກ. ຠູໂຕຕິ ຊາໂຕ. ຌາເນ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຕ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕິເຕ ກຸໂຕ ອຘິມຸຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ວິສ຺ສຄນ຺ໂຘ ນາມ ໂກຘາທິກິເລສປຣິຠາວນາຕິ ເຕສໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ວິສ຺ສຄນ຺ຘວິຣຫິໂຕ. ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊານໍ ວິເວກວາສກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາທິຘມ຺ເມສຸ.

໓໒໐. ອວິທ຺ວາຕິ ນ ວິທິຕວາ. ອາວຣິຕາຕິ ກຸສລານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ອາວຣິຕາ. ປູຕິກາຕິ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາທິນາ ປູຕິຠູຕາ. ກິເລສວເສນ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍຕິ. ນິຣຍາທິອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສີລຕາຍ ອາປາຍິກາຕິ ອາຫ ‘‘ອປາຍູປຄາ’’ຕິ. ໂຈຣາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸຕສ຺ສ ປວິສິຕຸກາມສ຺ສ ປາກາຣກວາຏປຣິຂາທີຫິ ວິຍ ນຄຣໍ ໂກຘາທີຫິ ນິວຸໂຕ ປິຫິໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອສ຺ສາຕິ ນິວຸຕພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ. ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ເກນາວຏາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ.

ມຸສາວາໂທວ ໂມສວຊ຺ຊໍ ຍຖາ ຠິສກ຺ກເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ. ກຸຊ຺ຌນໍ ທຸສ຺ສນໍ. ທິຏ຺ຐາທີສຸ ອທິຏ຺ຐາທິວາທິຕາວເສນ ປເຣສໍ ວິສໍວາທນໍ ປຣວິສໍວາທນໍ. ສທິສໍ ປຕິຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປໂລຠນໍ ສທິສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຎ຺ຈນໍ. ມິຕ຺ຕານໍ ວິຫິໍສນໍ ເມຕ຺ຕິເຠໂທ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠນໍ. ທຬ຺ຫມຈ຺ຉຣິຕາ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານໍ ນິຫີນຕໍ, ສທິສຕໍ ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນໍ. ປເຣສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສຫນໍ ຂີຍນໍ. ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຄູຫນວເສນ, ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນວເສນ ຈ ວິວິຘາ ອິຈ຺ຉາ ຣຸຈິ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິວິຈ຺ຉາ. ກທຣິຍຕາຍ ມຸທຸກໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ສກສນ຺ຕເກ, ປຣສນ຺ຕເກ, ຫີນາຕິເກ ຈາຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຣມ຺ມເຓ. ລຸພ຺ຠນໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໍ ອຠິຄິຊ຺ຌນໍ. ມຊ຺ຊນໍ ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ມທນໍ ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫ. ມຸຍ຺ຫນໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນວໂພໂຘ. ເອເຕສູຕິ ເອເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ໂກຘາທີສຸ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ກິລິສ຺ສນໂຕ ວິພາຘນໂຕ, ອຸປຕາປນໂຕ ຈ ກິເລສສຎ຺ຎິເຕສຸ ປາປຘມ຺ເມສຸ. ຍຸຕ຺ຕາ ປຍຸຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິຣຫິຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫາສຕ຺ເຕນ ອາມຄນ຺ເຘ ສຸປຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ປາປຘມ຺ເມ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖສິ, ເຕ ປນ ຕາທິສໍ ປວຕ຺ຕິວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕາປິ ເກຈິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ, ອາມຄນ຺ຘສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໒໔໒) ປນ ວຸຕ຺ຕາປິ ເກຈິ ອິຘ ສພ຺ພໂສ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ, ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ວາ ເຕສໍ ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາມຄນ຺ຘສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕ຺ວາຕິ ອິຘ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ເຕ ອາມຄນ຺ເຘປິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ເອກລກ຺ຂຓຕາທິນາ ອາມຄນ຺ຘສຸຕ຺ເຕນ ປກາເສຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ສຣູປໂຕ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ອາມຄນ຺ຘສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມິນາ ທີເປຕພ຺ພໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ອາມຄນ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ອາມຄນ຺ຘສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາປິ ອາມຄນ຺ຘາ ອຕ຺ຖໂຕ ອິຘ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕ ປຣິຫຣຓວເສນ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ເກຈິ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ອກິເລສສຠາວາປິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ‘‘ກິເລສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຸທ຺ທສສຸ ກິເລເສສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິມ຺ມາທໍ ມິລາປນໍ ເຂປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິມ຺ມາເທຕພ຺ພາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘຕນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘຠາວີນໍ ປເວຓີ, ພຸທ຺ຘຠາວິໂນປິ ‘‘ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ.

ເຣຓຸຣາຊອາມນ຺ຕນາວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ມມ ມນໍ ຫຣິຕ຺ວາຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວເສນ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ.

ເອກີຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ກາຍວິເວກປຣິພ຺ຣູຫເນນ ເອກີຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂປກມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຖສ຺ສ. ກຸສປຕ຺ເຕຫິ ປຣິຕ຺ຖໂຕຕິ ພຣິຫິເສຫິ ເວທິຍາ ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ຖຣິໂຕ. ອກາໂຈຕິ ວໂຓ ວຓສທິສຂຓ຺ຑິຈ຺ຈວິຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອກກ຺ກໂສ’’ຕິ.

ຉຂຕ຺ຕິຍອາມນ຺ຕນາວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາມາຕິ ສິກ຺ຂາເປຍ຺ຍາມ, ສິກ຺ຂາປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວາປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປລາເປຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

໓໒໓. ຍສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ, ຂນ຺ຕິພລສ຺ສ ຈ ອຠາເວນ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສມຓຘມ຺ໂມ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຈ ນ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ວີຣິຍາຣມ຺ຠຂນ຺ຕິພເລສຸ ເຕ ເຕ ນິໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ຠວ຺ໂຫ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຣຸຓາຌານມຄ຺ໂຄຕິ ກຣຸຓາຌານສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ. ອຸຊຸມຄ຺ໂຄຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມເນ ອຸຊຸຠູໂຕ ມຄ຺ໂຄ. ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ເສຏ຺ໂຐ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມມຄ຺ໂຄ ນາມາ’’ຕິ. ສພ຺ຠິ ຣກ຺ຂິໂຕ ສາຘູຫິ ຍຖາ ປຣິຫານິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີກຣເຓນ ຣກ຺ຂິໂຕ ໂຄປິໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘມ຺ໂມ ສພ຺ຠິ ວກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສປຣຫິຕສາຘເນນ ສາຘູຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ກຖິໂຕ ປເວທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕງ຺ຂຓວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິໂຣຘິຘມ຺ມສມາໂຍໂຄ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ວິນສ຺ສນສຠາວໍ, ໂຍ ວາ ໂສ ຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ, ປາເທ ຈ ພທ຺ຘຂຸຣຘາຣາສມາຄມນໂຕປິ ສີຆຕຣຕາຍ ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ, ເຕເນວ ວິນສ຺ສນສຠາວໍ. ຕສ຺ສ ຊີວິຕສ຺ສ. ຄຕິນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ. ມນ຺ຕາຍນ຺ຕິ ມນ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ມນ຺ຕາຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ຎາຕາຍ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພປລິໂພເຘຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລກິຣິຍາຍ ວິພນ຺ເຘ ອຸປໂຣເຘ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາທີນໍ ອາມນ຺ຕນາວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ອປ຺ເປສກ຺ຂາຕິ ອປ຺ປານຸຠາວາຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ຣາຊາ ວິຍ ສມ຺ຠາວິໂຕ.

ມຫາໂຄວິນ຺ທປພ຺ພຊ຺ຊາວຓ຺ຓນາ

໓໒໘. ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອາຊານນໍ ນາມ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກ຺ຂິໍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໓໒໙. ອິມິນາຕິ ‘‘ສຣາມຫ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ. ‘‘ສຣາມຫ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວໂຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ກຖິຕໍ ‘‘ຕເຖວ ຕ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ປຏິຎ຺ຎາຕເມວ ຊາຕນ຺ຕິ. ນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານກຖາຍ ອຠາວໂຕ. ອສຕິ ປນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄານໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ວິຣາຄາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອກນ຺ຕເມວ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ອເນກາກາຣໂວກາຣວຏ຺ເຏ ອາທີນວວິຠາວນໂຕ.

‘‘ນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ວວຕ຺ຖານກຖາຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄນິພ຺ພານານໍ ຕໍຕໍປເທຫິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ກຖາ. ອຍເມຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາເຍນ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໓໓໐. ປຣິປູເຣຕຸນ຺ຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ກາຕຸໍ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈິຓ຺ຓກຸລປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈິຓ຺ຓມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ.

ອຠິນນ຺ທນໍ ນາມ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ‘‘ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕມນຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ວາຈາຍ ສມ຺ປຫໍສນາ ອນຸໂມທນາຕິ ອາຫ ‘‘ວາຈາຍ ສມ຺ປຫໍສມາໂນ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໗. ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໓໓໑. ອຸທານນ຺ຕິ ຣຎ຺ຎາ ໂອກ຺ກາເກນ ຊາຕິສມ຺ເຠທປຣິຫາຣນິມິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອຸທານໍ ປຏິຈ຺ຈ. ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນ ‘‘ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຫານິທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອໂຣປິເຕຕິ ເກນຈິ ອໂຣປິເຕ.

ອາວຣເຓນາຕິ ເສຕຸນາ. ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາຕິ ປໍສຸປລາສປາສາຓມຕ຺ຕິກາຂຓ຺ຑາທີຫິ ອາຬິໍ ຖິຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ.

‘‘ຊາຕິໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກລຫໍ ວຑ຺ຒຍິໍສູ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂກລິຍກມ຺ມກຣາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕີຓິ ຊາຕການີຕິ ຜນ຺ທນຊາຕກປຖວີອຸນ຺ທ຺ຣິຍຊາຕກລຏຸກິກຊາຕການິ ທ຺ເວ ຊາຕການີຕິ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ມ ວຏ຺ຏກຊາຕການິ.

ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ກລຫກາຣຓຠາໂວຕິ ກລຫກາຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາໂວ.

ອຏ຺ຐາເນຕິ ອກາຣເຓ. ເວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ວິໂຣຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ‘‘ກຸຐາຣິຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ຜນ຺ທນຊາຕກໍ ກເຖສິ. ‘‘ທຸທ຺ທຸຠາຍຕິ ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ປຖວີອຸນ຺ທ຺ຣິຍຊາຕກໍ ກເຖສິ. ‘‘ວນ຺ທາມິ ຕໍ ກຸຎ຺ຊຣາ’’ຕິອາທິນາ ລຏຸກິກຊາຕກໍ ກເຖສິ.

‘‘ສາຘູ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕີ; ອປິ ຣຸກ຺ຂາ ອຣຎ຺ຎຊາ;

ວາໂຕ ວຫຕິ ເອກຏ຺ຐໍ, ພ຺ຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ວນປ຺ປຕິ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທິນາ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ມຊາຕກໍ ກເຖສິ.

‘‘ສມ຺ໂມທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊາລໍ ອາທາຍ ປກ຺ຂິໂນ;

ຍທາ ເຕ ວິວທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ເອຫິນ຺ຕິ ເມ ວສ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທິນາ ວຏ຺ຏກຊາຕກໍ ກເຖສິ.

‘‘ອຕ຺ຕທຓ຺ຑາ ຠຍໍ ຊາຕໍ, ຊນໍ ປສ຺ສຖ ເມຘຄໍ;

ສໍເວຄໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ສໍວິຊິຕໍ ມຍາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑.໙໔໑);

ອາທິນາ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ.

ຕໍຕໍປໂລຠນກິຣິຍາ ກາຍວາຈາຫິ ປຣກ຺ກມນ຺ຕິໂຍ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສນ຺ຕິ.

ກຸຓາລທເຫຕິ ກຸຓາລທຫຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉິຕໍ ກເຖສິ (ຊາ. ໒.ກຸຓາລຊາຕກ) ‘‘ອນຸກ຺ກເມນ ກຸຓາລສກຸຓຣາຊສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນປ຺ປສງ຺ເຄນ ກຸຓາລຊາຕກໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທສິ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສທສ຺ສນມຸເຂນ ກາມານໍ ອາທີນໂວກາຣສໍກິເລສວິຠາວເນນ.

ໂກສຊ຺ຊໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຸຣິສຖາມປຣິພ຺ຣູຫເນນ ‘‘ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສສທິເສຫິ ໂນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕາ.

ອວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ອຣຕິວິໂນທນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວິສ຺ສຏ຺ຐສມຓກມ຺ມນ຺ຕາ, ອປຣິຈຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ໂຍຊນາ.

ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມສ຺ສເຣ. ວິກສິໍສຸ ຄຸຓຄຓວິໂພເຘນ. ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ…ເປ… ນ ກເຖສີ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາວເທວ ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ລຊ຺ຊມານາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘວິເສສໍ ຠຄວໂຕ ນາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຂີຓາສວານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ.

ໂອສີທມຕ຺ເຕຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕມຕ຺ເຕ. ອຣິຍມຓ຺ຑເລຕິ ອຣິຍສມູເຫ. ປາຈີນຍຸຄນ຺ຘຣປຣິກ຺ເຂປໂຕຕິ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕສ຺ສ ປາຈີນປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ນ ພາຫິຣເກຫິ ອຸຈ຺ຈມານອຸທຍປພ຺ພຕໂຕ. ຣາມເຓຍ຺ຍກທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ຣມຓີຍສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຣມຓີຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ເອວຣູເປ ຂເຓ ລເຍ ມຸຫຸຕ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓ ອຸຏ຺ຐິຕເວລາຍໍ ອຸຏ຺ຐິຕມຸຫຸຕ຺ເຕຕິ ອຸປຣູປຣິ ກາລສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຊາຕິອາທິວເສນ ຠຄວໂຕ ອນຸຣູປປຣິວາຣິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາທິມາຫ.

ສມາປນ຺ນເທວຕາຕິ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຌານສມາປຕ຺ຕິ ສມາປນ຺ນເທວຕາ. ຈລິໍສູຕິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂກສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ ກິຣ ອາທິໂຕ ເຕສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສຏ຺ຐິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສູ’’ຕິ. ເຕ ປນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໂຕ ປຣໍ ອສີຕິສຫສ຺ສານິ, ນວສຫສ຺ສານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ນວນວຸຕິຍາ ໂທຓມຸຂສຕສຫສ຺ເສສູຕິ ນວສຕສຫສ຺ສາຘິເກສຸ ນວຸຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ໂທຓມຸເຂສຸ. ໂທຓມຸຂນ຺ຕິ ຈ ມຫານຄຣສ຺ສ ອາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປາທນຄຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉນ຺ນວຸຕິຍາ ປຏ຺ຏນໂກຏິສຕສຫສ຺ເສສູຕິ ຉໂກຏິອຘິກນວຸຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປຏ຺ຏເນສຸ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປາທີສຸ ຉປຓ຺ຓາສາຍ ຣຕນາກເຣສຸ. ເອວໍ ປນ ນຄຣໂທຓິມຸຂປຏ຺ຏນຣຕນາກຣາທິວິຠາເຄນ ກຖນໍ ຕໍຕໍອຘິວຕ຺ຖາຍ ວສນ຺ຕີນໍ ເທວຕານໍ ພຫຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍທິ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ທສຫິ ຈ ໂລກຘາຕູຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສສຫສ຺ສ…ເປ… ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ, ເຕນ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ອິຘ ‘‘ເອກາ ໂລກຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂລຫປາສາເທຕິ ອາທິໂຕ ກເຕ ໂລຫປາສາເທ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ເຫຏ຺ຐິເມ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ. ຍທິ ຕາ ເທວຕາ ເອວໍ ນິຣນ຺ຕຣາ, ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ໂອກາໂສ ເອວ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສຸທ຺ຘາວາສກາຍໍ ອຸປປນ຺ນາ ສຸທ຺ຘາວາສກາຍິກາ, ຕາສໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸທ຺ຘາວາສວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ອາວາສາຕິ ອາວາສນຏ຺ຐານຠູຕາ, ເທວຕາ ປນ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ສໍໂຍຊນານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ສຸທ຺ໂຘ ອາວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘາວາສາ.

໓໓໒. ປຸຣຕ຺ຖິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ໂອຕຣິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ໂອກາສໍ ອລຠມາໂນ. ເອວໍ ເສສາປິ. ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິມຸຂມຄ຺ໂຄ ພຸທ຺ຘວີຖິ. ຍາວ ຈກ຺ກວາຬາ ໂອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ໂອວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ປຫຏພຸທ຺ຘວີຖິຍາວາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ເທວພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ວຬຎ຺ຊິຕວີຖິຍາວ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສນ຺ນິປາໂຕ ສມໂຍ, ມຫນ຺ໂຕ ສມໂຍ ມຫາສມໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາສມູໂຫ’’ຕິ. ປວທ຺ຘໍ ວນໍ ປວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວນສຓ຺ໂຑ’’ຕິ. ເທວຆຏາຕິ ເທວສມູຫາ.

ສມາທຫໍສູຕິ ສມາທຫິຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ອກໍສຸ, ຍຖາສມາຫິຕໍ ປນ ສມາຘິນາ ໂຍຊິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຘິນາ ໂຍເຊສຸ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກາທີນໍ ທູຣສມູຫນິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ…ເປ… ອກຣິໍສຸ. ນຍຕິ ອສ຺ເສ ເອເຕຫີຕິ ເນຕ຺ຕານິ, ໂຍຕ຺ຕານິ. ອວີຖິປຏິປນ຺ນານໍ ອສ຺ສານໍ ວີຖິປຏິປາທນໍ ຣສ຺ມິຄ຺ຄຫເຓນ ປໂຫຕີຕິ ‘‘ສພ຺ພໂຍຕ຺ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຈເທນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ອໂຈທນໍ ອວາຣຓໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຈເທນ຺ໂຕ ອວາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຍຖາ ຂີລໍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ອາໂກຏິຕໍ ທຸນ຺ນີຫຣຓໍ, ຍຖາ ຈ ປລິຆໍ ນຄຣປ຺ປເວສນິວາຣຓໍ, ຍຖາ ຈ ອິນ຺ທຂີລໍ ຄມ຺ຠີຣເນມິ ສຸນິຂາຕໍ ທຸນ຺ນີຫຣຓໍ, ເອວໍ ຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓາ, ນິພ຺ພານນຄຣປ຺ປເວສນິວາຣຓາ ຈາຕິ ເຕ ‘‘ຂີລໍ, ປລິຆໍ, ອິນ຺ທຂີລ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາເອຊາຍ ອຠາເວນ ອເນຊາ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາເວນ ຈາຕຸທ຺ທິສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ.

ຄຕາເສຕິ ຄຕາ ເອວ, ນ ປນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສຣຓຄມນຕ຺ຕາຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ເພມຕິກສຣຓຄມເນນ ຄຕາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ນິຍເມນ ອປາຍຠູມິໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວກາຍຎ຺ຈ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ໂລກິເຍນ ສຣຓຄມເນນ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ, ສຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ເທວຕາສນ຺ນິປາຕວຓ຺ຓນາ

໓໓໓. ເອເຕສນ຺ຕິ ເທວຕາສນ຺ນິປາຕານໍ. ອິທານີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ. ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຠາວາ. ຈິຕ຺ຕກລ຺ລຕາ ຈິຕ຺ຕມທ຺ທວໍ.

ກິໍ ປນ ຠຄວຕາວ ມຫນ຺ເຕ ເທວຕາສມາຄເມ ເຕສໍ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ? ອາມ ສກ຺ກາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ມຫນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນມາຫ, ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ, ມຸຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫິອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍໍ ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ, ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ, ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ. ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາຕິ ເກວລໍ ມນສາ ອາໂລຈິຕໍ. ກຕ຺ຖຈິ ນີລາທິວເສນ ວິຠຕ຺ຕຣູປາຣມ຺ມເຓຕິ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໖໑໕) ‘‘ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຠຕ຺ເຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ກິຎ຺ຈິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ນ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ເຠຣິສທ຺ທາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຊານນກິຣິຍາຍ ອປຣິໂຍສິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເນຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ.

ນ ໂອໂລເກນ຺ຕິ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ວິປຣີຕາ ‘‘ນ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຍສ຺ສ ມງ຺ຄລາ ສມູຫຕາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໓໖໒) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ຣາຄໍ ວິນເຍຖ ມານຸເສສຸ ທິພ຺ເພສຸ ກາເມສຸ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໓໖໓) ຈ ຣາຄນິຄ຺ຄຫກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕໍ ຣາຄຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍໍ, ‘‘ປິຍມປ຺ປິຍຠູຕາ ກລຫ ວິວາທາ ປຣິເທວໂສກາ ສຫມຈ຺ຉຣາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໘໖໙; ມຫານິ. ໙໘) ກລຫາທໂຍ ຍໂຕ ໂທສໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ໂທໂສ ຍໂຕ ປິຍຠາວໂຕ, ໂສ ຈ ປິຍຠາໂວ ຍໂຕ ຉນ຺ທໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອິຕິ ຜລໂຕ, ກາຣຓປຣມ຺ປຣໂຕ ຈ ໂທເສ ອາທີນວວິຠາວນພາຫຸລ຺ລໂຕ ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໘໖໙; ມຫານິ. ໙໘) ໂທສຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍໍ –

‘‘ອປ຺ປຎ຺ຫິ ເອຕໍ ນ ອລໍ ສມາຍ,

ທຸເວ ວິວາທສ຺ສ ຜລານິ ພ຺ຣູມິ;

ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ນ ວິວາທເຍຖ,

ເຂມາຠິປສ຺ສໍ ອວິວາທຠູມິ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໐໒; ມຫານິ. ໑໓໑) –

ອາທິນາ ນເຍນ ສມ຺ໂມຫວິຘມນໂຕ, ປຎ຺ຎາປຣິພ຺ຣູຫນໂຕ ຈ ມຫາພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕໍ ໂມຫຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍໍ –

‘‘ປຣສ຺ສ ເຈ ຘມ຺ມໍ ອນານຸຊານໍ,

ພາໂລ, ມໂຄ ໂຫຕິ ນິຫີນປຎ຺ໂຎ;

ສພ຺ເພວ ພາລາ ສຸນິຫີນປຎ຺ຎາ,

ສພ຺ເພວິເມ ທິຏ຺ຐິປຣິພ຺ພສານາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໘໖; ມຫານິ. ໑໑໕) –

ອາທິນາ ນເຍນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາປນຍນມຸເຂນ ສວິສເຍສຸ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓສຸ ວິສຏວິຕກ຺ກວິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈູຬພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍໍ –

‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍ (ອິຕິ ຠຄວາ),

ມນ຺ຕາ ອສ຺ມີຕິ ສພ຺ພໍ ອຸປຣຸນ຺ເຘ;

ຍາ ກາຈິ ຕຓ຺ຫາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ,

ຕາສໍ ວິນຍາ ສທາ ສໂຕ ສິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໒໒; ມຫານິ. ໑໕໑) –

ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍ ມູລໍ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາຕໍ ອສ຺ມີຕິ ປວຕ຺ຕມານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ມນ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປຣຸນ຺ເຘຍ຺ຍ. ຍາ ກາຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕາສໍ ວິນຍາ ວູປສມາຍ ສທາ ສໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຫຸຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ເອວມາທິ ອຸປເທສສ຺ສ ສທ຺ໂຘວ ຠາຊນໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂສ ອຕ຺ຖາວໂຫຕິ ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘາຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍໍ –

‘‘ວີຕຕຓ຺ໂຫ ປຸຣາ ເຠທາ (ອິຕິ ຠຄວາ),

ປຸພ຺ພມນ຺ຕມນິສ຺ສິໂຕ;

ເວມຊ຺ເຌ ນຸປສງ຺ເຂຍ຺ໂຍ,

ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປຸຣກ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໕໕; ມຫານິ. ໘໔) –

ໂຍ ສຣີຣເຠທໂຕ ປຸພ຺ເພວ ປຫີນຕຓ຺ໂຫ, ຕໂຕ ເອວ ອຕີຕທ຺ຘສຎ຺ຎິຕໍ ປຸຣິມໂກຏ຺ຐາສໍ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສເຍນ ອນິສ຺ສິໂຕ, ເວມຊ຺ເຌ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອທ຺ຘນິ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸປສງ຺ຂາຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຸຣກ຺ຂາຣານໍ ອຠາວາ ອນາຄເຕ ອທ຺ຘນິ ກິຎ຺ຈິ ປຸຣກ຺ຂຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາທິນາ ເອວໍ ຄມ຺ຠີຣກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ປູຣາເຠທສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໘໕໕; ມຫານິ. ໘໔) ພຸທ຺ຘິຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ເນສໍ ສປ຺ປາຍໍ …ເປ… ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ມນສາກາສີຕິ ເອວໍ ຈຣິຍາຍ ວເສນ ມນສິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ສທິສໍ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນານິກ຺ເຂປໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ມນສິ ອກາສິ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນ ນຸ ໂຂ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ປຣຊ຺ຌາສຍາທິໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍເຍວ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອາຣທ຺ຘ ເທສນໍ ຊາເນຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ. ປຣຊ຺ຌາສເຍນາຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ປຣິສາຍ ກສ຺ສຈິ ອຊ຺ຌາສເຍນ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເກນາຕິ ອິຘ ສມຸຏ຺ຐິຕອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປຸຈ຺ຉາວເສນາຕິ ກສ຺ສຈິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວເສນ. ອາຣທ຺ຘເທສນໍ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ. ‘‘ສເຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ເທສນາຍ ປຸຈ຺ຉາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຠາຣິຍາ, ອວິສຍາ ຈາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສປິ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ນ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ວາ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນປຸຈ຺ຉາສທິສີ ວາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນປຸຈ຺ຉາສທິສີ ວາ ປຸຈ຺ຉາ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕາວ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຍຖາຘມ຺ມວເສນ, ຕຕ຺ຖ ຍທິ ຠຄວາ ຕຖາ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຍເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ສຸຓນ຺ຕີນໍ ເທວຕານໍ ສມ຺ໂມໂຫ ຠເວຍ຺ຍ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ຠຄວາ ປຐມໍ ເອວມາຫ, ປຸນປິ ເອວມາຫາ’’ຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເປຕາ ເທວຕາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາຘມ຺ມເທສນາຍໍ ປນ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ປຸຈ຺ຉເນນ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ. ສູຣິໂຍ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອາຫ ເທວສງ຺ໂຆ ອາສນ຺ນຕຣຠາເວນ ໂອຠາສສ຺ສ ວິປຸລອຸຬາຣຠາວໂຕ. ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາຕິ ສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໙; ອ. ນິ. ໑.໒໗໗; ວິຠ. ໘໐໙; ເນຕ຺ຕິ. ໕໗; ມິ. ປ. ໕.໑.໑) ອາຄຕນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ນ ໂຫນ຺ເຕວ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນນ຺ຕາສຸ…ເປ… ອທ຺ທສາ’’ຕິ.

ຄາຖາຍໍ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ໂຘ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ໂອກາສໍ ກາຣາເປສິ. ມຸນິນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘມຸນິໍ. ປຫູຕປຎ຺ຎນ຺ຕິ ມຫາປຎ຺ຎໍ. ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈຕຸໂຣຆຕິຓ຺ຓໍ. ປາຣງ຺ຄຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄຕໍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານວເສນ. ຐິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕໍ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປເນຍ຺ຍຕາຍ. ນິກ຺ຂມ຺ມ ຆຣາ ປນຸຊ຺ຊ ກາເມຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ປນູທິຕ຺ວາ ຆຣາວາສາ ນິກ຺ຂມ຺ມ. ກຖໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍາຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກຖໍ ສມ຺ມາ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂລກໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໔. ສິໂລກໍ ອນຸກສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ສິໂລໂກ ນາມ ປາທສມຸທໂຍ, ອິສີຫິ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄາຖາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາໂທວ ນິຍຕວຓ຺ຓານຸປຸພ຺ພິການໍ ປທານໍ ສມູໂຫ, ຕໍ ສິໂລກໍ ອນຸກສ຺ສາມິ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂຣ…ເປ… ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ອາເມຑິຕໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສຸ ເຍສຸ ຐາເນສູ’’ຕິ. ຠຸມ຺ມາຕິ ຠູມິປຏິພທ຺ຘນິວາສາ. ຕໍ ຕໍ ນິສ຺ສິຕາ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ນິສ຺ສິຕວນ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວສມານາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສິໂລກໍ ອນຸກສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເຍ ສິຕາ ຄິຣິຄພ຺ຠຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ວິເວກວາສໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ປຫິຕຕ຺ຕາ ສມາຫິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຠາວນາຠິໂຍຄໍ.

ພຫຸຊນາ ປຎ຺ຈສຕສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ. ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວນໂຕ, ເຕຊຸສ຺ສທຕາຍ ຈ ສີຫາ ວິຍ ປວິວິຕ຺ຕຕາຍ ນິລີນາ. ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກີຠາວໍ. ໂອທາຕຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປຣິໂຍທາຕຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາ, ນ ເກວລໍ ສຣີຣສຸທ຺ຘິຍາວ. ວິປ຺ປສນ຺ນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປສາເທນ ວິເສສໂຕ ປສນ຺ນາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວິລຠາວກຣານໍ ກິເລສານໍ ອຠາເວນ ອນາວິລາ.

ຠິກ຺ຂູ ຊານິຕ຺ວາຕິ ຠິນ຺ນກິເລເສ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອິເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ເອເຕ ເທວກາເຍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ສວນນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນປຣິໂຍສາເນ ອຣິຍຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠິຍ຺ໂຍ ປຎ຺ຈສເຕ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພໍ.

ຕທຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ກຣິໍສູຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຠິນີຫາຣວເສນ ວີຣິຍໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ອກໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕໍ ເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຣ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປນ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສຕ຺ຕຕິໂຍເຄນ ພຫຸວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກ ສຫສ຺ສໍ. ເອເກ ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສານີ’’ຕິ.

ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອຕິວິຍ ມຫນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິປຸລ’’ນ຺ຕິ.

ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ວວຕ຺ຖິຕ຺ວານາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອເວກ຺ຂນໍ ນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຄາຖາສຸ ຕຕິຍຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ປຸຣິມທ຺ຘຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຄາຖເມວາ’’ຕິ.

ວິຊານນມ຺ປິ ທສ຺ສນໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ. ວາຈາຍຕປວຕ຺ຕິຕຠາວໂຕ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິຍາວ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ.

໓໓໕. ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ ສງ຺ຂາຍາຕິ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສາ. ຍກ຺ຂາເຍວາຕິ ຍກ຺ຂຊາຕິກາ ເອວ. ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ນາຕິ ມເຫສກ຺ຂາ. ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕຕິ ວາ ມຫານຸຠາວາ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ມຫປ຺ປຠາ. ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາ. ຍສສ຺ສິໂນຕິ ມຫາປຣິວາຣາ ເຈວ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ທາ ຈ. ສມິຕິ-ສທ຺ໂທ ສມີປຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ.

ເຫມວຕປພ຺ພເຕຕິ ຫິມວໂຕ ສມີເປ ຐິຕປພ຺ພເຕ.

ເອເຕ ສພ຺ເພປີຕິ ເອເຕ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສາ ກາປິລວຕ຺ຖວາ, ຉສຫສ຺ສາ ເຫມວຕາ, ຕິສຫສ຺ສາ ສາຕາຄິຣາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ໂສຬສສຫສ຺ສາ.

ຣາຊຄຫນຄເຣຕິ ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ສມີເປ. ຕນ຺ຕິ ກຸມ຺ຠີຣໍ.

໓໓໖. ກາມໍ ປາຈີນທິສໍ ປສາສຕິ, ຕຖາປິ ຈຕູສຸປິ ທິສາສຸ ສປຣິວາຣທີເປສຸ ຈຕູສຸປິ ມຫາທີເປສຸ ຄນ຺ຘພ຺ພານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ, ກຖໍ? ສພ຺ເພ ເຕ ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸມ຺ຠຓ຺ຑານໍ ອຘິປຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕສ຺ສາປິ ວິຣຸຬ຺ຫສ຺ສ. ຕາທິສາເຍວາຕິ ຘຕຣຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສທິສາ ເອວ ປຸຖຸຕ຺ຖໂຕ, ນາມໂຕ, ພລໂຕ, ອິທ຺ຘິອາທິວິເສສໂຕ ຈ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນຕິ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

ຈຕຸໂຣ ທິສາຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ. ຈຕຸໂຣ ທິສາ ຊລມານາ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕາ ໂອຠາເສນ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ອາຄຕານໍ ກຖໍ ກາປິລວຕ຺ຖເວ ວເນ ຐິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໓໓໗. ເຕສໍ ມຫາຣາຊານໍ ທາສາຕິ ໂຍຊນາ. ມາຍາຍ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມາຍາວິໂນ. ວຎ຺ຈນໍ ເອເຕສຸ ອຕ຺ຖິ, ວຎ຺ຈເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຎ຺ຈນິກາ. ເກຣາຏິຍສາເຐຍ຺ເຍນາຕິ ນິຫີນສເຐນ ກມ຺ເມນ. ມາຍາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ມາຍາ, ເຕ ຈ ປເຣສໍ ວຎ຺ຈນຕ຺ຖໍ ເຍນ ມາຍາກຣເຓນ ‘‘ມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຍາກາຣກາ’’ຕິ ອາຫ.

ເອຕ຺ຕກາ ທາສາຕິ ເອຕ຺ຕກາ ກຸເຏຓ຺ຑຸອາທິກາ ນິຆຓ຺ຑຸປຣິໂຍສານາ ອຏ຺ຐມຫາຣາຊານໍ ທາສາ.

ເທວຣາຊາໂນຕິ ເທວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍຕໍເທວກາຍສ຺ສ ຣາຊາໂນ. ຈິຕ຺ໂຕ ຈ ເສໂນ ຈ ຈິຕ຺ຕເສໂນ ຈາຕິ ຕໂຍ ເອເຕ ເທວປຸຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ເອກເສສນເຍນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສມິໂຕ ສນ຺ນິປຕິໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສມິຕິ, ອິມໍ ວນໍ.

໓໓໘. ນາຄສທຫວາສິກາຕິ ນາຄສທຫນິວາສິໂນ. ຕຕ຺ເຖໂກ ກິຣ ນາຄຣາຊາ, ຈິຣກາລໍ ວສໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິສາ ມຫຕີ ປຣມ຺ປຣາຄຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຈ຺ຉກນາຄປຣິສາຍາ’’ຕິ.

ຍມຸນວາສິໂນຕິ ຍມຸນາຍໍ ວສນກນາຄາ. ນາຄໂວຫາເຣນາຕິ ຫຕ຺ຖິນາຄໂວຫາເຣນ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຕິ ກມ຺ພລສ຺ສຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕເຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນາຄາ. ໂລຠາຠິຠູຕາຕິ ອາຫາຣໂລເຠນ ອຠິຠູຕາ. ທິພ຺ພານຸຠາວຕາຕິ ທິພ຺ພານຸຠາວໂຕ, ທິພ຺ພານຸຠາວເຫຕຸ ວາ ທິພ຺ພາ. ‘‘ຈິຕ຺ຣສຸປຓ຺ຓາ’’ຕິ ນາມໍ ວິຈິຕ຺ຣສຸນ຺ທຣປຕ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ.

ອຸປວ຺ຫຍນ຺ຕາຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ກເຖນ຺ຕາ. ກາໂກລູກອຫິນກຸລາທໂຍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຊາຕິສມຸທາຄຕເວຣາປິ ສມານາ ມິຕ຺ຕາ ວິຍ…ເປ… ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຸທ຺ຘໍເຍວ ເຕ ສຣຓໍ ຄຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເມຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ.

໓໓໙. ຠາຕໂຣຕິ ເມຖຸນຠາຕໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຊາຍ ອສຸຣກຎ຺ຎາຍ ກາຣຓາ’’ຕິ.

ເຕສູຕິ ອສຸເຣສຸ. ກາລກຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ນາມາ. ມຫາຠິສ຺ມາຕິ ຠິໍສນກມຫາສຣີຣາ. ອຠພ຺ພາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ນ ຠພ຺ພາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຕ຺ຕາ ຕາທິສສ຺ສ ຉນ຺ທສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ.

ພລິໂນ ມຫາອສຸຣສ຺ສ ອພ຺ຠຕີຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕ ເອວ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ສຕຎ຺ຈ ພລິປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ. ໂສ ກິຣ ສຸຂຸມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ມາເປຕ຺ວາ ອຸປຄຈ຺ຉິ.

໓໔໐. ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອປ຺ປນາຌາເນນ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຸພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໑), ອຍຎ຺ຈ ກາມາວຈຣເທວຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາກາຍິກາຕິ ເມຕ຺ຕາຌາເນ ຈ ກຣຸຓາຌາເນ ຈ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວາ’’ຕິ. ເມຕ຺ຕາຌາເນ ກຣຸຓາຌາເນຕິ ເມຕ຺ຕາຌານນິມິຕ຺ຕໍ ກຣຸຓາຌານນິມິຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕ ອາໂປເທວາທໂຍ ຍຖາສກໍ ວຄ຺ຄວເສນ ຐິຕຕ຺ຕາ ທສຘາ ຐິຕາ. ຍາວ ກຣຸຓາກາຍິກາ ທສ ເທວກາຍາ. ນານຕ຺ຕວຓ຺ຓາຕິ ນານາສຠາວວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ.

ເວຓ຺ຑຸເທວຕາຕິ ເວຓ຺ຑຸ ນາມ ເທວຕາ, ເອວໍ ສຫລິ ເທວຕາ. ອສມເທວຕາ, ຍມກເທວຕາຕິ ‘‘ທ຺ເວ ອຍນິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕປ຺ປມຸຂາ ທ຺ເວ ເທວນິກາຍາຕິ. ຈນ຺ທສ຺ສູປນິສາ ເທວາ ຈນ຺ທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ ວຕ຺ຕມານາ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ປສ຺ສໂຕ ຈ ຘາວນກເທວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈນ຺ທນິສ຺ສິຕກາ ເທວາ’’ຕິ. ສູຣິຍສ຺ສູປນິສາ, ນກ຺ຂຕ຺ຕນິສ຺ສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກວລໍ ວາຕວາຍນເຫຕໂວ ເທວຕາ ວາຕວລາຫກາ. ຕຖາ ເກວລໍ ອພ຺ຠປຏລສຎ຺ຈຣຓເຫຕໂວ ອພ຺ຠວລາຫກາ. ອຸຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕໂວ ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ. ວສ຺ສວລາຫກາ ປນ ປຊ຺ຊຸນ຺ນສທິສາຕິ. ເຕ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ວສຸເທວຕາ ນາມ ເອໂກ ເທວນິກາໂຍ, ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ວາສໂວ, ສກ຺ໂກ.

ທເສເຕຕິ ເອເຕ ເວຓ຺ຑຸເທວຕາທໂຍ ວາສວປຣິໂຍສານາ ທສ ເທວກາຍາ.

ອິມານີຕິ ‘‘ຊລມຄ຺ຄີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສິຂາຣິວາ’’ຕິ ຈ ອິມານິ ເຕສໍ ນາມານິ. ເກຈິ ປນ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ ‘‘ຊລາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຄ຺ຄີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສິຂາຣິວາ’’ຕິ ຈ ອິມານິ ເຕສໍ ນາມານີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເຕຕິ ເຕສຸ ເອວ ‘‘ອຣິຏ຺ຐກາ, ໂຣຊາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕເທເວສຸ ເອກຈ຺ເຈ,ອຸມາປຸປ຺ຜນິຠາສິໂນ ວຓ຺ຓໂຕ ອຸມາປຸປ຺ຜສທິສາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ເອກາທສ ເທວກາຍາ ສິຍຸໍ.

ທເສເຕຕິ ເອເຕ ທສ ສຫຠູເທວາທໂຍ ວາສວເນສິປຣິໂຍສານາ ທສ ເທວກາຍາ. ເຕເນວ ນິກາຍເຠທວເສນ ທສຘາວ ອາຄຕາ.

‘‘ສມານາ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ເທວານໍ ນິກາຍສມຸທາຍຄຕໍ ນາມໍ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ.

ທເສເຕຕິ ເອເຕ ສມານາທິກາ ມຫາປາຣຄປຣິໂຍສານາ ທສ ເທວກາຍາ. ເຕເນວ ນິກາຍເຠເທນ ທສຘາ ອາຄຕາ.

ສຸກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ເທວກາຍາ. ປາໂມກ຺ຂເທວາຕິ ປມຸຂາ ປຘານຠູຕາ ເທວາ.

ທິສາຕິ ທິສາສຸ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ທເສເຕຕິ ເອເຕ ສຸກ຺ກາທໂຍ ປຊ຺ຊຸນ຺ນປຣິໂຍສານາ ທສ ເທວກາຍາ, ເຕ ເທວນິກາຍເຠເທນ ທສຘາ ອາຄຕາ.

ທເສເຕຕິ ເອເຕ ເຂມິຍາທໂຍ ປຣນິມ຺ມິຕປຣິໂຍສານາ ທສ ເທວກາຍາ, ເຕ ເທວນິກາຍເຠເທນ ທສຘາວ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຂມິຍາ, ກຏ຺ຐກາທໂຍ ຈ ປຎ຺ຈາປິ ສເທວກາຍາ ຕາວຕິໍສກາຍິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມນ຺ວເຍນາຕິ ນາມານຸຄເມນ ‘‘ອາໂປເທວຕາ’’ຕິອາທິນາມສຠາເຄນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນາມຠາເຄນ ນາມໂກຏ຺ຐາເສນາ’’ຕິ. ສພ຺ພາ ເທວຕາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ. ນິທ຺ທິສຕິ ຕໍຕໍນາມສຠາເຄນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ.

ປວຸຕ຺ຖາຕິ ປວາສໍ ຄຕາ ວິຍ ອເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕາ’’ຕິ. ປວຸຕ຺ຖາ ວາ ປກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຖາ ວຸສິຕາ, ເຕນ ຊາຕິ ວຸສິຕພ຺ພາ ອສ຺ສາຕິ ປວຸຏ຺ຐຊາຕິ. ກາຬກຠາວາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ສພ຺ພໂສ ຕທຠາວໂຕ ກາຬກຠາວາຕີຕໍ ທສພລໍ. ລຎ຺ຈນາຠາເວນ ວາ ອສິຕາຕິໂຄ ກາຬກຠາວາຕີຕາຍ ສິຣິຍາ ຈນ຺ໂທ, ຕາທິສໍ ຈນ຺ທໍ ວິຍ ສິຣິຍາ ວິໂຣຈມານໍ.

໓໔໑. ເອໂກ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ສຄາຖກວຄ຺ເຄ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໘) ອາຄໂຕ ສຸພ຺ຣຫ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອຣິຍພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ນ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ຕິສ຺ສມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ໂຍ ອປຣຠາເຄ ມນຸສ຺ເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຊາໂຕ.

ສຫສ຺ສໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລການນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ເອເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລການໍ ສຫສ຺ສໍ ສຕ຺ຕໂລກປຣິຍາໂຍ ຈາຍໍ ໂລກສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫສ຺ສໍ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍໍ ‘‘ອາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປທເມວ ອຕ຺ຖວເສນ ວທຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ພ຺ຣຫ຺ມສຫສ຺ເສ. ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ເມຕິ ຕທຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ວຓ຺ເຓນ, ຍສສາ ອາຍຸນາ ຈ.

ອິສ຺ສຣາຕິ ເຕເນວ ວສປວຕ຺ຕເນນ ເສສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຘິປຕິໂນ.

໓໔໒. ກາຬກຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ ກາຬກສ຺ສ ປາປິມສ຺ສ ມາຣສ຺ສ ພາລຠາວໍ ປສ຺ສຖ, ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອວິສເຍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ປຣກ຺ກມິຕຸໍ ວາຍມຕິ.

ວີຕຣາຄຠາວາວຫສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣເຓນ ອວີຕຣາຄາ ຣາເຄນ ພທ຺ຘາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາເຄນ ພທ຺ຘໍ ໂຫຕູ’’ຕິ.

ຠຍານກໍ ສຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາຕິ ເຠຣວໍ ມຫນ຺ຕໍ ສທ຺ທໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ.

ອິທານິ ຕໍ ສທ຺ທໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ກຎ຺ຈີຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ກຎ຺ຈິ ເທວຕໍ, ມານຸສກໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອສຍໍວເສ ສຍຎ຺ຈ ນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຍໍວສີ’’ຕິອາທິ.

໓໔໓. ‘‘ວີຕຣາເຄຫີ’’ຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ. ສພ຺ພາຍປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສມາຄຕປຣິສາຍ ມາຣເສນາ ອປກ຺ກນ຺ຕາວ. ເນສໍ ໂລມມ຺ປິ ອິຎ຺ຊຍຸໍ ເຕສໍ ໂລມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຈາເລສຸໍ, ກຸໂຕ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ. ອິຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາຍາກຣຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ວີຕຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ສຣາຄວີຕຣາຄວິຠາວິໂນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມາໂຣ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕາວ ໂຆຣຕຣໍ ມຫຕິໍ ວິຠິໍສກໍ ມຍິ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສພ຺ເພ ປິເມ ນິພ຺ພິກາຣາ ສມາຫິຕາ ເອວ. ກສ຺ມາ? ວິຊິຕາວິໂນ ອິເມ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພ’’ຕິອາທິ. ຍາທິໂສ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມນິສ຺ສິໂຕ ປໂມໂທ, ນ ກທາຈິ ຕາທິໂສ ອນຣິຍານໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສາສເນ ຠູເຕຫິ ອຣິເຍຫິ’’ ອິຈ຺ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິ-ສທ຺ເທນ ວິນາ ເກວໂລປິ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ວິຂ຺ຍາຕຕ຺ຖວຈໂນ ໂຫຕິ ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໕; ອຸທາ. ໑໑) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຊເນ ວິສ຺ສຸຕາ’’ຕິ.

ທູເຣຕິ ທູເຣ ປເທເສ. ທຫຣສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຠນ຺ເຕ ສກລໍ ກາຍໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈາຕິ.

ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໘. ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ອມ຺ພສຓ຺ຑານໍ ອທູຣຠວຕ຺ຕາ ເອໂກປິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ ‘‘ອມ຺ພສຓ຺ຑາ’’ຕ຺ເວວ ພຫຸວຈນວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ‘‘ວຣຓາ ນຄຣ’’ນ຺ຕິ. ເວທິ ເອວ ເວທິໂກ, ເວທິໂກ ເອວ ເວທິໂຍ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ເວທິຍເກ. ເຕນາຫ ‘‘ມຓິເວທິກາສທິເສນາ’’ຕິອາທິ, ອິນ຺ທນີລາທິມຓິມຍເວທິກາສທິເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພປີຕິ ເລຓກຣຓໂຕ ປຸພ຺ເພ, ຄຸຫາຣູເປນ ຐິຕາ, ທ຺ວາເຣ ອິນ຺ທສາລຣຸກ຺ຂວຕີ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິນ຺ທສາລຄຸຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຸຣິມໂວຫາເຣນ.

ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຠິຣຸຈິ, ຕໍ ປນ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນກາມຕາວເສນ, ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຘມ຺ມິໂກ ອຸສ຺ສາໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ເກນ ສທິໂສ…ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາ, ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໐). ປຣິຕ຺ຕເກນາຕິ ອປຣາປຣໍ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກເນວ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ.

ສກ຺ໂກປິ ກາມໍ ມຫາປຸຎ຺ຎກຕຠີຣຸຕ຺ຕາໂນ ໂຫຕິ, ສາຕິສຍາຍ ປນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິໂຍຄເຫຕຸເກນ ໂສເກນ ທິຄຸຓິເຕນ ມຣຓຠເຍນ ສໍຕຊ຺ຊິໂຕ ຊາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສກ຺ໂກ ປນ ມຣຓຠຍາຠິຠູໂຕ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ເທວຕານໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ ປຏິວິຊ຺ຌນສທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິວິຊ຺ຌີ’’ຕິ. ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂວຫາໂຣຕິ ອາເວຓິໂກ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ. ມຣິສນິຍສມ຺ປຕ຺ຕິກາຕິ ມາຣິສາ. ເຕສຎ຺ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ມຫານຸຠາວຕາຍ ສຫນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣຕາຍ ເຈວ ອປ຺ປຫຸກາຍ ຈ ນ ສຫນ຺ຕິເຍວ, ສາ ປນ ເນສໍ ມຣິສນິຍສມ຺ປຕ຺ຕິກຕາ ທຸກ຺ຂວິຣຫິຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອກໂກ ວາຕິ ເທວປຣິສາຍ ວິນາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕລິອາທໂຍ ປນ ຕາທິສາ ສຫາຍາ ຕທາປິ ອເຫສຸໍເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປິ ຈາຍໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ຈກ຺ກເນມິສທ຺ເທນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໒). ໂອກາສໍ ນາກາສິ ສກ຺ກສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ພຫູນໍ ເທວານໍ ຘມ຺ມາຠິສມຍໍ ອຸປປຣິກ຺ຂມາໂນ. ໂສຕິ ສກ຺ໂກ.

ເອວນ຺ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຠທ຺ທໍຕວາຕິ ປນ ສກ຺ກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເນສໍ ອາສິ ວາໂທ.

໓໔໕. ວລ຺ລໂຠ…ເປ… ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ຕາທີຫິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໔) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ກໂຕກາເສຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສິເຂນ ກໂຕກາເສ ຠຄວຕິ.

ອນຸຈຣິຍນ຺ຕິ ອນຸຈຣຓຠາວໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ອນຸຈຣຓໍ ນາມ ສທ຺ຘິໍ ຄມນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຈຣຓໍ ເອກໂຕ ຄມນ’’ນ຺ຕິ.

ໂສວຓ຺ຓມຍນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ. ໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ວີຓາຍ ໂທຓິມາຫ. ທຓ຺ໂຑຕິ ວີຓທຓ຺ໂຑ. ເວຐກາຕິ ຕນ຺ຕີນໍ ພນ຺ຘນາຍ ເຈວ ອຸປ຺ປີຬນາຍ ຈ ຘເມຕພ຺ພາ ເວຐກາ. ປຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣໍ. ສມປຎ຺ຎາສມຸຈ຺ຉນາ ມຸຈ຺ເຉຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ສມປຎ຺ຎາສມຸຈ຺ຉນາ ກມໂຕ ຕຕ຺ຖ ສໍມຸຈ຺ຉນໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ຕໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສມປຎ຺ຎາສມຸຈ຺ຉນາ ສໍມຸຈ຺ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ເທວໂລເກ ນິຍຕໍ ວີຓາວາທນວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ປນ ເອກວີສຕິ ມຸຈ຺ຉນາ. ເຕເນວາຫ ວີໂຓປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ –

‘‘ສຕ຺ຕ ສຣາ ຕໂຍ ຄາມາ, ມຸຈ຺ຉນາ ເອກວີສຕິ;

ຕານາ ເຈກູນປຎ຺ຎາສ, ອິຈ຺ເຈເຕ ສຣມຓ຺ຑລາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕໕; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໓.໒໔໓);

ຕຕ຺ຖ ຉຊ຺ໂຊ, ອຸສໂຠ, ຄນ຺ຘາໂຣ, ມຊ຺ຌິໂມ, ປຎ຺ຈໂມ, ເຘວໂຕ, ນິສາໂທຕິ ເອເຕ ສຕ຺ຕ ສຣາ. ຉຊ຺ຊຄາໂມ, ມຊ຺ຌິມຄາໂມ, ສາຘາຣຓຄາໂມຕິ ຕໂຍ ຄາມາ, ສຣສມູຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ວາທນວິຘິນາ ເອເກກສ຺ເສວ ຈ ສຣສ຺ສ ວເສນ ຕໂຍ ຕໂຍ ມຸຈ຺ຉນາ ກຕ຺ວາ ເອກວີສຕິ ມຸຈ຺ຉນາ. ເອເກກສ຺ເສວ ຈ ສຣສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ຕານເຠທາ, ຍໂຕ ສຣສ຺ສ ມນ຺ທຕຣວວຕ຺ຖານໍ ໂຫຕິ, ເຕ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ຕານວິເສສາຕິ, ຕິສ຺ໂສ ທຸເວ ຈຕສ຺ໂສ, ຈຕສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ທຸເວ ຈຕສ຺ໂສຕິ ທ຺ວາວີສຕິ ສຸຕິເຠທາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ອຍໍ ປນ ເອເກກສ຺ສ ສຣສ຺ສ ວເສນ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ມຸຈ຺ຉນາ, ອນ຺ຕຣສຣສ຺ສ ຈ ເອກາຕິ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ມຸຈ຺ຉນານໍ ໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ວີຓໍ ວຊ຺ເຊສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມປຎ຺ຎາສ ມຸຈ຺ຉນາ ສໍມຸຈ຺ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ. ເສສເທເວ ຊານາເປນ຺ໂຕ ສກ຺ກສ຺ສ ຄມນກາລນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໓໔໖. ອຕິຣິວາຕິ ຣ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຕີວ ອຕິວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກຕິ …ເປ… ອຄມາສິ ມຣຓຠຍສໍຕຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕຣມານຣູໂປ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິ.

໓໔໗. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ມຫາກາຣຸຓິກາ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖາຍ ເອວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ກຖໍ ອຕ຺ຖິເກຫິ ທຸຣຸປສງ຺ກມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ສຣາໂຄ’’ຕິອາທິ. ຕທນ຺ຕຣໍ ປຏິສລ຺ລີນາຕິ ເຍນ ອນ຺ຕເຣນ ເຍນ ຂເຓນ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ຕທນ຺ຕຣໍ ປຏິສລ຺ລີນາ ຌານໍ ສມາປນ຺ນາ. ຕທນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ວາ ‘‘ເອຕຣຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຕິ ປຏິສລ຺ລີນາ ວາ’’ຕິ.

ປຎ຺ຈສິຂຄີຕຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໘. ສາເວສີຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຸຈ຺ຉນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທນ຺ໂຕ ຕໍຕໍຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປາກຏີຠູຕມນ຺ທຕາວວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸມຘຸຣໂກມລມຘຸປານມຕ຺ຕມຘຸກາຣວິຣຸຕາປຫາສິນິລກ຺ຂໂຓ ປສນ຺ນຠານີ ສມຣວໍ ຕນ຺ຕິສ຺ສຣໍ ສາເວສິ.

‘‘ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕວ ຌາເນນ, ເອໂກທິ ນິປໂກ ສໂຕ;

ອມຕໍ ມຸນິ ຊິຄີສາໂນ….

ຍຖາປິ ມຸນິ ນນ຺ເທຍ຺ຍ, ປຕ຺ວາ ສມ຺ໂພຘິໍ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໘);

ຈ ເອວໍ ພຸທ຺ຘູປສຎ຺ຫິຕາ. ພຸທ຺ຘູປສຎ຺ຫິຕາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມສຣີຣໍ ອາຣພ຺ຠ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຣຫຕາໍ ອິວາ’’ຕິ. ຘມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕາ, ອຣຫຕ຺ຕູປສຎ຺ຫິຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສູຣິຍສມານສຣີຣາຕິ ສູຣິຍສມານປ຺ປຠາສຣີຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ຕິມ຺ພຣຸໂນ ຄນ຺ຘພ຺ພເທວຣາຊສ຺ສ ສູຣິຍວຈ຺ຉ ສາ ອງ຺ເກ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຍໍ ຕິມ຺ພຣຸໍ ເທວຣາຊານໍ ນິສ຺ສາຍ ຕ຺ວໍ ຊາຕາ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓງ຺ຄຕາຍ ‘‘ກລ຺ຍາຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠນາ’’ຕິ.

ຣາຄາເວສວເສນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາ ອິທານິປິ ຕເມວ ອາຣພ຺ຠ ປຸຣໂຕ ຐິຕໍ ວິຍ ອາລປນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ຖນຸທຣນ຺ຕິ ປໂຍຘຣຎ຺ຈ ອຸທຣຎ຺ຈ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຖນເວມຊ຺ຌໍ ອຸທຣຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ປີຬໍ.

ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຠິຣຕ຺ຕຠາເວນ.

ວາມູຣູຕິ ຣຸຈິຣອູຣູ. ເຕນາຫ ‘‘ວາມາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ວາມວິກສິຕຣຸຈິຣສຸນ຺ທຣາຠິຣູປຈາຣຸສທ຺ທາ ຫິ ເອກຕ຺ຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນ ຕິຂິຓນ຺ຕິ ນ ຕິກ຺ຂໍ ນ ລູຂໍ ນ ກກ຺ຂຬໍ. ມນ຺ທນ຺ຕິ ມຸທຸ ສິນິທ຺ຘໍ.

ອເນກຠາໂວຕິ ອເນກສຠາໂວ, ໂສ ປນ ພຫຸວິໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອເນກຠາໂຄຕິ ອເນກໂກຏ຺ຐາໂສ.

ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ວິປຈ຺ຈຕນ຺ຕິ ຕຍາ ສຫິຕໍເຍວ ເມ ຕໍ ກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕຸ, ຕຍາ ສເຫວ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ອນຸຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຍາ ສທ຺ຘິເມວາຕິ ຍຖາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລຠູເຕນ ອິຕ຺ຖິຣຕເນນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິປາກໍ ເທຕິ, ເອວໍ ຕໍ ເມ ກມ຺ມໍ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ມຍ຺ຫໍ ວິປາກໍ ເທຕຸ.

ເອໂກທີຕິ ເອໂກທິຠາວໍ ຄໂຕ, ສມາຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊິຄີສາໂນຕິ ຊິຄີສມາໂນ ໂຫຕິ. ຕຖາຠູໂຕວ ຊິຄີສຕິ ນາມາຕິ ຕຖາ ປຐມວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ‘‘ວິຈຣຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາປທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ນນ຺ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມາຄມໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ວທຕິ ອຕິສສ຺ສິຣິກຣູປໂສຠາຍ.

໓໔໙. ສໍສນ຺ທຕີຕິ ສເມຕິ, ຍາຍ ມຸຈ຺ຉນາຍ, ເຍນ ຈ ອາກາເຣນ ຕນ຺ຕິສ຺ສໂຣ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໍ ມຸຈ຺ຉນໍ ອນຕິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ, ເຕເນວ ຈ ອາກາເຣນ ຄີຕສ຺ສໂຣປິ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຠຄວາ ປຎ຺ຈສິຂສ຺ສ ຄນ຺ຘພ຺ເພ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ, ຍທຕ຺ຖຎ຺ຈ ກເຖສິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນຕ຺ຖິ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂໂກ ຠຄວາ ອນຸປລິຕ຺ຕຠາວໂຕ. ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ຉນ຺ທຣາຄໂຕ, ສພ຺ພສ຺ມາ ຈ ກິເລສາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຎ຺ຈສິຂສ຺ສ ຄນ຺ຘພ຺ເພ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຄນ຺ຖິຕາຕິ ສນ຺ທຫິຕາ, ຕາ ປນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ກຖິຍມານາ ຣາສິກຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ໂວຫາຣວຈນນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຸປຈາຣວຈນໍ.

ອຸປນຈ຺ຈນ຺ຕິຍາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນ຺ຕິຍາ.

ສກ຺ກູປສງ຺ກມນວຓ຺ຓນາ

໓໕໐. ‘‘ກທາ ສໍຍູຬ຺ຫາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ປຏິສມ຺ໂມທຕິ. ວິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ອຑ຺ຒກຕາຠິນຍວເສນ ນຈ຺ຈມ຺ປິ ທສ຺ເສຍ຺ຍ.

໓໕໑. ‘‘ອຠິວທິໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິອາທີນໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທີນໍ (ປາຣາ. ໑໖, ໒໔) ວິຍ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນຠາເວ ສໍສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ ອິຘ ປນ ສິຍາ ສໍສໂຍຕິ ‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປິຕວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສາປິ ຕຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຑ຺ຒິວຈເນນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ສຸຂີ ໂຫຕຸ ປຎ຺ຈສິຂ ສກ຺ໂກ ເທວານໍ ອິນ຺ໂທ’’ຕິ ອາສີສວາທໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຠິວາເທຕິ ນາມ ‘‘ສຸຂີ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາສີສວາທສ຺ສ ວທາປນໂຕ. ຕຖາ ປນ ອາສີສວາທໍ ວທນ຺ໂຕ ອຠິວທຕິ ນາມ ສພ຺ພກາລໍ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐນໂຕ.

ອຸຣຸໍ ເວປຸລ຺ລໍ ທສ຺ສຕິ ທກ຺ຂຕີຕິ ອຸຣຸນ຺ທາ ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ. ວິວຏາ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐານໍ. ໂຍ ປກຕິຍາ ຄຸຫາຍໍ ອນ຺ຘກາໂຣ, ໂສ ອນ຺ຕຣຫິໂຕຕິ ໂຍ ຕສ຺ສໍ ຄຸຫາຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສມນ຺ຕໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖໂຕ ອຍໍ ປາກຕິໂກ ອນ຺ຘກາໂຣ, ໂສ ເທວານໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓສຣີໂຣຠາເສຫິ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ, ອາໂລໂກ ສມ຺ປຊ຺ຊິ. ອສີຕິຫຕ຺ເຖ ປນ ພຸທ຺ຘາໂລເກເນວ ອນ຺ຘກາໂຣ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ, ນ ຈ ສມຕ຺ໂຖ ເທວານໍ ໂອຠາໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິຠວິຕຸໍ.

໓໕໒. ຈິຣປ຺ປຏິກາຫນ຺ຕິ ຈິຣປ຺ປຠຸຕິໂກ ອຫໍ. ອຑ຺ຑກຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອວິວາທາຘິກຣຓຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກີຬາທີນິປີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສລຬມຍຄນ຺ຘກຸຏິຍນ຺ຕິ ສລຬຣຸກ຺ເຂຫິ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ກາຣິຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ. ເຕນສ຺ສາຕິ ເຕນ ຜລທ຺ວຍາຘິຄເມນ ປຫີນໂອຬາຣິກກາມຣາຄຕາຍ ອສ຺ສາ ຠູຊຕິຍາ ເທວໂລເກ ອຠິຣຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ. ຈກ຺ກເນມິສທ຺ເທນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ສມາປນ຺ໂນ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕີຕິ ໂນ ວຕ ເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິ ຈ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຆຏ຺ຏນາຍໍ ຄຫເຓນປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕໂຣ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຌານສ຺ສ ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຏິກ຺ເຂປໍ ອສຫນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ຠຄວາ…ເປ… ຠຓຕີ’’ຕິ ອິມເມວ ສຸຕ຺ຕປທໍ ອຸທ຺ຘຣິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂທສທສ຺ສນປຏິປກ຺ຂຠາວນາວເສນ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ມຫຕາປິ ສທ຺ເທນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐານໍ, ເອວໍ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ມເທວ ໂທສທສ຺ສນປຏິປກ຺ຂຠາວນາວເສນ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ໂລກິຍສຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄມຕາຍ ນ ກທາຈິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ປນ ນ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ສພ຺ພຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ປນ ອປ຺ປກມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ນ ສຫຕີຕິ ຕໍສມາປນ຺ນສ຺ສ ‘‘ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ມຫຕາປິ ສທ຺ເທນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ປເຄວ ມຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ກເນມິສທ຺ເທນາ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ກເນມິສທ຺ເທນາຕິ ຈ ນຍິທໍ ກຣຓວຈນໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ, ກຣເຓ ວາ ອຖ ໂຂ ສຫໂຍເຄ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຄປກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໕໓. ປຣິປູຣກາຣິນີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ, ປຣິສຸທ຺ຘານິ ຈ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕວຕີ. ‘‘ອິຕ຺ຖິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຘິຕ຺ຖິຠາວໍອິຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ຘິກ຺ກາໂຣ ເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ, ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣາເຊຕີຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ. ເອຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິອາທິກາ ເອຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ ອຸປຏ຺ຐິຕນິກນ຺ຕິວເສນ. ອຸປຏ຺ຐານສາລນ຺ຕິ ສຸຘມ຺ມເທວສຠໍ.

ໂສຕິ ໂຄປກເທວປຸຕ຺ໂຕ. ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ໂຕມຣາທິໍ ວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຍ ໂຈທນວຈນໍ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ຄາຬ຺ຫໍ ວິຊ຺ຌິຕພ຺ພາຕິ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ພາ.

ກຸໂຕ ມຸຂາຕິ ກຸໂຕ ປວຕ຺ຕຎາຓມຸຂາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎວິຫິຕກາ’’ຕິ. ກຕປຸຎ຺ເຎຕິ ສມ຺ມາ ກຕປຸຎ຺ເຎ ຘມ຺ເມ.

ທາໂຍຕິ ລາໂຠ. ໂສ ຫິ ທີຍຕິ ເຕຫິ ທາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທາໂຍ, ເຍສໍ ທີຍຕິ, ເຕຫິ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ລາໂຠຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ຂາເຣ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຐິຕານໍເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຍຖາ ສກ຺ກສ຺ສ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ສກ຺ກຕ຺ຕຠາໂວ.

ນິກນ຺ຕິໍ ຕສ຺ມິໍ ຄນ຺ຘພ຺ພກາເຍ ອາລຍໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

໓໕໔. ອຕ຺ຕນາວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຕນາວ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປຣປ຺ປຈ຺ຈຍິເກນ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຈ຺ຈມານານີຕິ ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຈ຺ຈມານານິ.

ວິຍາຍາມາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ວີຣິຍໍ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ເຕມ. ປກຕິຍາຕິ ຣູປາວຈຣຠາເວນ, ‘‘ອນຸສ຺ສຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ກາມຣາໂຄ ເອວ ‘‘ຉນ຺ໂທ ຣາໂຄ ຉນ຺ທຣາໂຄ’’ຕິອາທິ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ ສໍໂຍຊນຏ຺ເຐນ ‘‘ກາມຣາຄສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ, ໂຍຄຄນ຺ຖາທິປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ‘‘ກາມພນ຺ຘນານີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາປິມໂຍຄານີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເສສໂຍຄຄນ຺ຖານມ຺ປິ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸວິຘານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວເສນ ທຸວິຘານໍ.

‘‘ເອຕ຺ຖ ກິໍ, ຕຕ຺ຖ ກິ’’ນ຺ຕິ ຈ ປທທ຺ວເຍ ກິນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຈາຕຸທ຺ທິສຠາເວຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຈຕຸທ຺ທິສໂຍຄ຺ຍຠາເວ ອປ຺ປຏິຫຏຠາເວ. ພຸທ຺ຘຣຕນຎ຺ຫິ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ, ອນາວຣຓຎາຓຕາຍ, ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາຍ ຈ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ, ຘມ຺ມຣຕນໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ, ສງ຺ຆຣຕນໍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພທິສາສຸ ອສຊ຺ຊມາໂນ’’ຕິ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຕາວເທວ ກາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາວເທວ ປຸຣິມໍ ຌານສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ມຄ຺ຄຜລວິເສສໍ ອນາຄາມິຜລສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສໍ ອຊ຺ຌຄໍສຸ ອຘິຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາມາວຈຣຕ຺ຕຠາເວນ ມຄ຺ຄຜລານິ ອຘິຄຈ຺ຉິໍສູຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຎ຺ຈມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ປຐມຊ຺ຌານລາຠິຕາຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມຆມາຓວວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໕໕. ວິສຸທ຺ໂຘຕິ ວິສຸທ຺ຘອຊ຺ຌາສໂຍ, ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄາມກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄາມິການໍ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ວທຕິ. ຕາວຕເກເນວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ໂສຘິຕຏ຺ຐາເນວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐາເນເນວ. ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອໂຫ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ສຜລໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ປາສາເຓຕິ ມຄ຺ຄມຊ຺ເຌ ອຸຈ຺ຈຕຣຠາເວນ ຐິຕປາສາເຓ. ອຸຈ຺ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ເອຕສ຺ສ ສຄ຺ຄສ຺ສ ຄມນມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈນ຺ທາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕສ຺ສ ສຄ຺ຄສ຺ສ ຄມນມຄ຺ຄໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ.

ສຸຄຕິວເສນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ, ກຫາປຓຎ຺ຈາຕິ ກຫາປຓໍ, ທຓ຺ຑວເສນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ພລິ ທຓ຺ຑພລິ. ຄຫປຕິກາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຄຫປຕິກາ ນາມ ອຏວິກາ ວິຍ ວິສມນິສ຺ສິຕາ, ເຕ ນ ກຎ຺ຈິ ອນຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຍາ ຊານມາເນນ ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ນ ກຖິຕນ຺ຕິ ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ນ ກຖິຕໍ, ເອຕຣຫິ ປນ ຠເຍນ ກຖິຕໍ, ມາ ມຍ຺ຫໍ ໂທສໍ ກເຣຍ຺ຍາຖ, ອາໂຣຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສຕິ ວທຕິ.

ນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕິກໍ.

ປິສຸເຓສີຕິ ປິສຸຓກມ຺ມມກາສິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ມຍ຺ຫໍ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ອຫຣຓີຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ. ມຍ຺ຫມ຺ປີຕິ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກໂຣຖ. ນີລຸປ຺ປລໍ ນາມ ວິກສມານໍ ອຸທກໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາວ ວິກສຕິ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຸທເກ ປຸປ຺ຜິຕໍ ນີລຸປ຺ປລໍ ວິຍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນິທໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ຠວນ຺ຕຣູປປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ເທຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຈິນ຺ຕາມຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ໂທມນສ຺ສວເສນ ຈິນ຺ຕາມຕ຺ຕກມ຺ປິ.

ປເຄວາຕິ ກາລສ຺ເສວ, ອຕິວິຍ ປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓ຺ຓິກູປຄນ຺ຕິ ກຓ຺ຓິກໂຍຄ຺ຍໍ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ມຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ວຕ຺ເຖນ ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕາ.

ຈຍພນ຺ຘນໍ ສາລາຍ ອຘິຏ຺ຐານສຊ຺ຊນໍ. ກຓ຺ຓິກມຎ຺ຈພນ຺ຘນໍ ກຓ຺ຓິກາໂຣຫນກາເລ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານອຏ຺ຏກຣຓໍ.

ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖເຕ ຜລເກ ຍສ຺ສ ຜລເກ ອຕ຺ຖເຕຕິ ໂຍຊນາ.

ອວິທູເຣຕິ ສາລາຍ, ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອວິທູເຣ. ສພ຺ພເຊຏ຺ຐິກາຕິ ສພ຺ພາສໍ ຕສ຺ສ ຠຣິຍານໍ ເຊຏ຺ຐິກາ ສຸຊາຕາ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ສກ຺ກສ຺ເສວ. ສນ຺ຕິເກຕິ ສມີເປ ສນ຺ຕິກາວຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຘເຊນ ສທ຺ຘິໍ ສຫສ຺ສໂຍຊນິໂກ ປາສາໂທ.

ກກ຺ກຏກວິຊ຺ຌນສູລສທິສນ຺ຕິ ກກ຺ກຏເກ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຕສ຺ສ ພິລປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຌນສູຈິສທິສໍ.

ມຈ຺ຉຣູເປນາຕິ ມຕມຈ຺ຉຣູເປນ. ໂອສຣຕີຕິ ປິລວນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສາປິ ພກສກຸຓິກາຍ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສສຕານິ ອາຍຸ ອໂຫສິ ເທວເນຣຍິການໍ ວິຍ ມນຸສ຺ສເປຕຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອາຍຸໂນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ.

ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິມກາສີຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມກາສິ.

ປຸພ຺ພສນ຺ນິວາເສນາຕິ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ຈິຣສນ຺ນິວາເສນ. ເອວຎ຺ຫິ ເອກຈ຺ຈານໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນປິ ສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອວເສເສສູຕິ ອສຸເຣ, ສກ຺ກໍ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ເທເວວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖເມວ ຫິຕເມວ ນິສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ປນ ຫິຕໍ ສຸຂສ຺ສ ນິທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຫເວຍ຺ຍາກຣຓວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ກິໍສໍໂຍຊນາຕິ ກີທິສສໍໂຍຊນາ. ສຕ຺ເຕ ອນຕ຺ເຖ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານີຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍພນ຺ຘນາ, ເກນ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ’’ຕິ. ປຸຖຸກາຍາຕິ ພຫູ ສຕ຺ຕກາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫູ ຊນາ’’ຕິ. ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອເວຣາຕິ ອປ຺ປຏິຆາ’’ຕິ. ອາວຸເຘນ ສຣີເຣ ທຓ຺ໂຑ ອາວຸຘທຓ຺ໂຑ, ຘນສ຺ສ ທາປນຕ຺ເຖນ ທຓ຺ໂຑ ຘນທຓ຺ໂຑ, ຕທຸຠຍາກຣເຓນ ຕໂຕ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອທຓ຺ໂຑ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຫຣຓໂຕ, ສຫ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ສປຕ຺ໂຕ, ປຏິສຕ຺ຕູຕິ ອາຫ ‘‘ອສປຕ຺ຕາຕິ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ຌໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ, ຕພ຺ພິຣຫິຕາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕໂທມນສ຺ສາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ອເວຣາ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພທ຺ຘາຆາຕກາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຏິຆາ’’ຕິ. ‘‘ອເວຣິໂນ’’ຕິ ປນ ອິມິນາປິ ໂກປມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ໂກປໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ວິຫເຣມູ’’ຕິ ຈ ປທໍ ປຸຣິມປເທຫິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ອເວຣາ ວິຫເຣມູ’’ຕິອາທິນາ. ອຍຎ຺ຈ ອເວຣາທິຠາໂວ ສໍວິຠາເຄນ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຉຣາຍາ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ເຈ ເນສໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທຬ຺ຫຕຣາປິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທານໍ ທຕ຺ວາ, ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຈ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ເຈຕິ ເຈ-ສທ຺ໂທ ອນ຺ວຍສໍສຄ຺ເຄນ ປຣິກປ຺ເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ເນສ’’ນ຺ຕິ.

ຍາຍ ກາຍຈິ ປເຣສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຂີຍນໍ ອຸສູຍນໍ ອສຫນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຂີຍນລກ຺ຂຓາ, ຍທຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວໍ ອສຫນລກ຺ຂຓໍ, ຕທຄ຺ເຄນສ຺ສ ‘‘ນິຄູຫນລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂປຣາຓາ ‘‘ມາ ອິທໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອຎ຺ເຎສໍ ໂຫຕຸ, ມຍ຺ຫເມວ ໂຫຕູຕິ ມຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ວທນ຺ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ຍາ ປຣລາຠສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນປູຊນາສຸ ອິສ຺ສາ ອິສ຺ສາຍນາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໒໖) ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ, ‘‘ຍາ ເອເຕສຸ ປເຣສໍ ລາຠາທີສຸ ກິໍ ອິມິນາ ອິເມສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາເນວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍານິ ພຫ຺ວາທີນວານິ, ເຕສໍ ວິຠາວນາ ໂລກສ຺ສ ພຫຸກາຣາ, ຕສ຺ມາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໒໕) ວິຠາວິຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກປິ ສມ຺ປຣາຍິເກ ປິອາທີນເວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາວາສມຈ຺ຉຣິເຍນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິເຍສຸ, ເອເຕສຸ ວາ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ມຈ຺ຉຣິເຍສຸ. ສງ຺ກາຣໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ວິຈຣຕິ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ, ນິຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຈ. ມມາຕິ ມຍາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ໂລຫິຕມ຺ປິ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາເຕນ ສໍຕຕ຺ຕຫທຍຕາຍ. ກຸຈ຺ຉິວິເຣຈນມ຺ປິ ໂຫຕິ ອຕິຊລຄ຺ຄິໂນ. ອຎ຺ໂຎ ວິຠວປຏິເວຘຘມ຺ໂມ ອຣິຍານໍເຍວ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ຕໍ ນ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຏິເວຘຘມ຺ເມ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິເຍນ ຈາ’’ຕິ. ວຓ຺ຓມຈ຺ຉຣິເຍນ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ, ຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິເຍນ ເອຬມູໂຄ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ.

‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຈ຺ຉຣິຍານໍ ວເສນ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກວິປາກທສ຺ສນໍ. ອາວາສມຈ຺ຉຣິເຍນ ໂລຫເຄເຫ ປຈ຺ຈຕິ ປເຣສໍ ອາວາສປຈ຺ຈຍຫິຕສຸຂນິເສຘນໂຕ. ກຸລມຈ຺ຉຣິເຍນ ອປ຺ປລາໂຠ ໂຫຕິ ປເຣຫິ ກຸເລສຸ ລທ຺ຘພ຺ພລາຠນິເສຘນໂຕ, ອປ຺ປລາໂຠຕິ ຈ ອລາໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠມຈ຺ຉຣິເຍນ ຄູຖນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ລາຠເຫຕຸ ປເຣຫິ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ອສ຺ສາທນິເສຘນໂຕ. ສພ຺ພຖາປິ ນິຣສ຺ສາໂທ ຫິ ຄູຖນິຣໂຍ. ວຓ຺ໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ, ຄຸຓວຓ຺ໂຓຕິ ທຸວິໂຘປິ ວຓ຺ໂຓ ນາມມຕ຺ເຕນປິ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕມາໂນ ວິຣູໂປ ເອວ ໂຫຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫນສຠາເວນ ມຈ຺ຉຣິເຍນ ວິຣູປິເຕ ສນ຺ຕາເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄຸຓາ ປຕິຏ຺ຐເມວ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສມ຺ປິ ວເສນສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕ ຫິ ຕສ຺ສ ໂລເກ ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິເຍນ ກຸກ຺ກຸຬນິຣເຍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍຕິ ອປາຍຄມນີຍຠາວໂຕ. ເວຣາທີຫິ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິເຍວ ຕປ຺ປຣິມຸຈ຺ຈນາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ອປ຺ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທິຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕິອາທີຫິ ວິຍ.

ຕິຓ຺ຓາ ເມຕ຺ຖ ກງ຺ຂາຕິ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ເອຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ເຫຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ‘‘ກິໍສໍໂຍຊນາ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສໍໂຍຊນາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ. ກງ຺ຂາ ຕິຓ຺ຓາຕິ ຍຖາປຸຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ ສໍສໂຍ ຕຣິໂຕ ວິຄໂຕ ເທສນານຸສ຺ສຣຓມຕ຺ເຕນ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ມຄ຺ຄວເສນາ’’ຕິອາທິ. ອຍມ຺ປິ ກຖໍກຖາ ວິຄຕາຕິ ກງ຺ຂາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສຠູຕາ ‘‘ອິທໍ ກຖ ອິທໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ກຖໍກຖາ ວິຄຕາ ອປຄຕາ.

໓໕໘. ນິທານາທີນິ ມຫານິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ປິຍານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕານໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນວເສນ, ນິຄູຫນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປິຍສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນິທານໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ອປ຺ປິຍານໍ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ, ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອສຫນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປິຍສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນິທານາ ອິສ຺ສາ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປິຍສມ຺ພນ຺ຘໍ ຠທ຺ທກມ຺ປິ ຕໍ ໂກຘນສ຺ສ ອປ຺ປິຍເມວາຕິ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ອິສ຺ສາ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ. ອຸຠຍນິທານນ຺ຕິ ປິຍນິທານຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຍນິທານຎ຺ຈ. ປິຍາຕິ ອິຏ຺ຐາ. ເກຬາຍິຕາຕິ ຘນາຍິຕາ. ມມາຍິຕາຕິ ມມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ. ອິສ຺ສໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ກິໍ ອິມສ຺ສ ອິມິນາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປິຍສຕ຺ຕລາຠາສຫນວເສນ ອຸສ຺ສູຍຕິ, ຕເມວ ປິຍສຕ຺ຕໍ ຍາຈິໂຕ. ອໂຫ ວຕສ຺ສາຕິ ສາຘຸ ວຕ ອສ຺ສ. ‘‘ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອວຣູປໍ ປິຍວຕ຺ຖຸ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິສ຺ສໍ ກໂຣຕິ ອຸສູຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ມມາຍນ຺ຕາຕິ ເກຬາຍນ຺ຕາ. ອປ຺ປິເຍຕິ ອປ຺ປິເຍ ສຕ຺ເຕ ເຕສໍ ສຕາປໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ເຍນ ເຕ ລທ຺ຘາ. ເຕຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ, ສເຈປິ ອມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປິເຍຫິ ສມຸທາຄຕຕ຺ຕາ. ວິປຣີຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອຍາຖາວຄາຫິຕາຍ. ໂກ ອຎ຺ໂຎ ເອວຣູປສ຺ສ ລາຠີຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ອິສ຺ສໍ ວາ ກໂຣຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕາທິສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ‘‘ອໂຫ ວຕສ຺ສ ເອວຣູປໍ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິສ຺ສໍ ວາ ກໂຣຕິ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ນ ຄຫິໂຕ.

ວຕ຺ຖຸກາມານໍ ປຣິເຍສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຉນ຺ໂທ ປຣິເຍສນຉນ຺ໂທ. ປຏິລາຠປຈ຺ຈໂຍ ຉນ຺ໂທ ປຏິລາຠຉນ຺ໂທ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຉນ຺ໂທ ປຣິໂຠຄຉນ຺ໂທ. ປຏິລທ຺ຘານໍ ສນ຺ນິຘາປນວເສນ, ສງ຺ໂຄປນວເສນ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ຉນ຺ໂທ ສນ຺ນິຘິຉນ຺ໂທ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກເມວ ປໂຍຊນໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຉນ຺ໂທ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຉນ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕໂມ’’ຕິອາທິ.

ອຍໍ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາຍນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ມຫານິທານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓) ວຸຕ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍວິຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ນາມ, ນ ໂຍ ໂກຈິ ວິຕກ຺ໂກ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍວິຕກ຺ກໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐສຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຘິກໍ ສຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານໍ ສຕໍ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາວິນິຈ຺ຉໂຍ ນາມ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ວກ຺ຂມານນເຍນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉິນນໂຕ. ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນວເສນ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆໍ ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນນໂຕ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉໂຍ ນາມ. ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕໍ, ອນິຏ຺ຐໍ ອປ຺ປຓີຕໍ, ປິຍາຍິຕພ຺ພໍ ປິຍໍ, ອປ຺ປິຍາຍິຕພ຺ພໍ ອປ຺ປິຍໍ, ເຕສໍ ວວຕ຺ຖານໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ນ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸໍ ປຓີຕໍ ມຎ຺ຎຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຫີນໍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປິຍາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ນປ຺ປິຍາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເທວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຉນ຺ເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈວ ວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍທານວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທເຫຕຸກນ຺ຕິ.

ຍຕ຺ຖ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສໍສາເຣ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣຍນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາ. ຍສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາ. ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ອຘິມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ປມຕ຺ຕາກາຣໍ ປາເປນ຺ຕິ, ມາໂນ ປນ ຊາຕິມທາທິ ວເສນ ມຕ຺ຕາກາຣມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຕ຺ຕປມຕ຺ຕາກາຣປາປນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂກຏ຺ຐາໂສ ຠາຄໂສ ສງ຺ຂາຍຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາ ຕໍຕໍທ຺ວາຣວເສນ, ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ຠາຄໂສ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເກວລາ, ຕສ຺ມາ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂານິທາໂນ ວິຕກ຺ໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎານໍ ວາ ອເນກເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໍສມຸທາໂຍ ‘‘ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອນວເສໂສ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍຕໍ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ.

ໂຍ ນິໂຣໂຘ ວູປສໂມຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈມາຫ. ຕສ຺ສ ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ວູປສມສ຺ສ ອຘິຄມຸປາຍຕາຍ ສາຣຸປ຺ປໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ເອເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິໂຣເຘ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕຕ຺ຖຄາມິນີ, ເອເຕນ ມຄ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ປຸຈ຺ຉິຕເມວ ກຖິຕໍ. ຍສ຺ມາ ສກ຺ເກນ ເທວານໍ ອິນ຺ເທນ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂານິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ ປຸຈ຺ຉິຕາວ, ຠຄວາ ຈ ຕທຘິຄມຸປາຍໍ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ເວທນາມຸເຂນ ກເຖນ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ອາຣຠິ, ອິຕິ ປຸຈ຺ຉິຕເມວ ກເຖນ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິວເສນ ສານຸສນ຺ຘິເມວ ຈ ກຖິຕໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອນນຸສນ຺ຘິກາ ກຖາ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອິທານິສ຺ສ ເວທນາມຸເຂນ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ເສວ ກຖເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເທວຕານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຣຊກາຍສ຺ສ ສຸຂຸມຕາວຈເນເນວ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຸທຸສຸຂຸມາລຠາວາປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກມ຺ມຊນ຺ຕິ ກມ຺ມຊເຕຊໍ. ຕສ຺ສ ພລວຠາໂວ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຕິວິຍ ຄຣຸມຘຸຣສິນິທ຺ຘສຸທ຺ຘາຫາຣຊີຣຓໂຕ ຈ. ເອກາຫາຣມ຺ປີຕິ ເອກາຫາຣວາຣມ຺ປິ. ‘‘ວິລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຠາເວນ ອາຫາຣເວລາຕິກ຺ກເມນ ເນສໍ ພລວຕີ ທຸກ຺ຂເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຸປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ສຸຂເວທນາປິ ປນ ເນສໍ ອຸຬາຣປຓີເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຸປຣູປຣິ ອນິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ສຸປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິເຍວ. ອຸເປກ຺ຂາປິ ເຕສໍ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສນ຺ຕປຓີຕຣູປາ ເອວ ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ເອວ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ສມຖາຠິນິເວໂສປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫຕິປິ ເອຕເທວ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ກເຖຕິ ‘‘ເອວໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອເຕນ ອິຘາປິ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອກເທເສນ ວິຠາວິຕເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເວທນາວເສນ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ, ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມວເສນປິ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິວິໂຘ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິນິເວໂສຕິ ອນຸປ຺ປເວໂສ, ອາຣມ຺ໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ເຠ ເອວ ຫິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ, ສມ຺ມສນໍ ປນ ອນວເສສໂຕວ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອິທໍ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣູປມຸເຂນ ປນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມຖຍານິກສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ປຐມໍ ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ເສສຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຐມາຠິນິປາໂຕຕິ ສພ຺ເພ ເຈຕສິກາ ຈິຕ຺ຕາຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາຠາເວນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຜສ຺ໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານສຎ຺ຎິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນຜສ຺ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜສ຺ສສຫຊາຕາຍ ເວທນາຍ ຕໍສມກາລເມວ ເວເທຕິ, ຜສ຺ໂສ ປນ ໂອຠາສສ຺ສ ວິຍ ປທີໂປ ເວທນາທີນໍ ປຈ຺ຈຍວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ປຸຣິມກາໂລ ວິຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍາ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຜຸສນາກາເຣນ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣູປຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເອກເທເສນ ອນລ຺ລີຍມາໂນປິ ຣູປໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸໍ, ສທ຺ໂທ ວິຍ ຈ ໂສຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ, ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວນ຺ຕີຕິ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ວິສວິຕາຍ ສາມິຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ສໍເວເທນ຺ຕີ. ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກເທເສເນວ ປວຕ຺ຕິ ຜຸສນາທິມຕ຺ຕຠາວໂຕ, ເວທນາຍ ປນ ອິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຣມ຺ມເຓ ນິປ຺ປເທສໂຕ ປວຕ຺ຕິ. ຜຸສນາທິຠາເວນ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ເອກເທສານຸຠວນໍ, ເວທຍິຕຠາເວນ ຄຫຓໍ ຍຖາກາມໍ ສພ຺ພານຸຠວນໍ, ເອວໍສຠາວາເນວ ຕານິ ຄຫຓານີຕິ ນ ເວທນາຍ ວິຍ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ຍຖາ ສກກິຈ຺ຈກຣເຓນ ສາມິຠາວານຸຠວນໍ ໂຈເທຕພ຺ພໍ. ວິຊານນ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ວິເສສໂຕ ຊານນ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ນາຬິຍາ ມິນນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສຎ຺ຎາ ວິຍ ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ອເນນ ກທາຈິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນາປິ ໂຫຕິ, ອິເມສໍ ປນ ຜສ຺ສາທີນໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປາກຏຠາໂວ ປຈ຺ຈຍວິເສສສິທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ປາກຏຠາເວປິ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖; ປຏິ. ມ. ໑.໓), ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຊານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໗) ຈ ເອວມາທິ ວຈນໂຕ ສພ຺ເພ ສມ຺ມສນຸປຄາ ຘມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຜສ຺ສເຈຕນາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ ເຈຕນປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒໑) ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ປນ ຂນ຺ຘາ ສຣູເປເນວ ຄຫິຕາ.

ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ-ສທ຺ໂທ ກຣຊກາຍວິສໂຍ, ນ ຉພ຺ພຕ຺ຖຸວິສໂຍຕິ. ກຖມິທໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ? ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ເຕ. ໂສຕິ ກຣຊກາໂຍ. ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນາມຣູປໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມໍ ອຕ຺ເຖວາຕິ. ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕຸກາຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປາທານາທິເຫຕຸກາ. ‘‘ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ພລວວິປສ຺ສນໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປນໍ, ວິເສສາຘິຄມຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. ເວທນາວເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານກຖເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ຕີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວເສສຸ ເວທນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວໂສ ສຸກໂຣ ເວທນານໍ ວິຠູຕຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຜສ຺ສວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສກ຺ກປມຸຂານໍ ເຕສໍ ເທວານໍ ຍຖາ ເວທນາ ວິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ນ ເອວໍ ອິຕຣທ຺ວຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວທນາຍ ເອວ ຈ ເນສໍ ວິຠູຕຠາໂວ ເວທນາມຸເຂເນເວຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ‘‘ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປາກຏຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິ ໂອຬາຣິກາ, ນ ອິຕຣາຍ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອິຕຣາຍປິ ປວຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏາ ເອວາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານຎ຺ຫີ’’ຕິ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍທາ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ສຸຂເວທນາຍ ປາກຏຠາວວິຠາວນໍ, ຕຍິທໍ ອສມາຫິຕຠູມິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສກລໍ ສຣີຣໍ ໂຂ ຠນ຺ເຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາມໍ ປວຕ຺ຕິໂອຬາຣິກຕາຍ ອວູປສນ຺ຕສຠາວເມຕໍ ສຸຂໍ, ສາຕລກ຺ຂຓຕາຍ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍທາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸທ຺ທີປນາຕິ ຎາເຓນ ທີເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ, ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຘກາຣາ ອຠິຠູຕາ’’ຕິ. ອນ຺ຘກາຣາຕິ ອນ຺ຘກາຣຄຕສທິສີ, ຊານິຕຸກາເມ ຈ ອນ຺ຘກາຣິນີ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ສມໍ ສຸກເຣ ສຸປລກ຺ຂິຕມຄ຺ຄວເສນ ປາສາຓຕເລ ມິຄຄຕມຄ຺ໂຄ ວິຍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວເນຫິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓສຸ ອນຸມິນິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ…ເປ… ປາກຏາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ນຍໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ນໂຍ – ຍສ຺ມາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິສຍາຍ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິຍາ ອນຸຠວນໂຕ ນິຏ຺ຐາມຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍາ ຈ ອຸປລທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕາຍ ນິຣນຸຠວນາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍໍ ຕຕ຺ຖານຸຠວນໍ, ສາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ. ຕຖາ ອນຸປລພ຺ຠມານໍ ຣູປາທິອນຸຠຸຍ຺ຍມານໍ ທິຏ຺ຐໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ໂຍ ປນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຕພ຺ພິສຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ, ຕສ຺ມາ ອນນຸຠຸຍ຺ຍມາເນນ ເຕນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ອນຸຠວມານາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍຸປລທ຺ຘິ ອຸປລທ຺ຘິຠາວໂຕ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິສຍຸປລທ຺ຘິວິສຍໍ ປນ ນິຣນຸຠວນໍ ຕໍ ອນຸປລທ຺ຘິສຠາວເມວ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຍຖາຣູປນ຺ຕິ. ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ໂສມນສ຺ສໍປາຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມານຊາຕິຍມ຺ປິ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣູປຘມ຺ເມຫິ ວິເວເຈຕ຺ວາ ອສໍສຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍຎ຺ຈ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເວທນາວເສນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທສນາ ຕຖາວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸປິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖, ໓໙໐, ໔໑໓, ໔໕໐, ໔໖໕, ໔໖໗; ມ. ນິ. ໒.໓໐໖, ໒໐໙; ໓.໖໗, ໓໔໒; ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໘) ອາຄຕາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໓) ຕຖາ ເທສນາຍ ອາຄຕຠາໂວ ອນນ຺ຕຣເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາປິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໖) ຕາທິສີ ເອວ. ຈູຬຕຓ຺ຫາສງ຺ຂເຍ ‘‘ເອວໍ ເຈຕໍ, ເທວານໍ ອິນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’ຕິ, ໂສ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊານາຕິ, ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຊານາຕິ, ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ໂສ ຕາສຸ ເວທນາສຸ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໐) ອາຄຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເວທນາວເສນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ. ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂເຍ ປນ ‘‘ໂສ ເອວໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປຫີໂນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ໂສ ຕໍ ເວທນໍ ນາຠິນນ຺ທຕິ ນາຠິວທຕິ ນາຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ເວທນໍ ອນຠິນນ຺ທໂຕ ອນຠິວທໂຕ ອນຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຍາ ເວທນາສຸ ນນ຺ທີ ສາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໑໔) ອາຄຕໍ. ຈູຬເວທລ຺ເລ ‘‘ກຕິ ປນາຍ຺ເຍເວທນາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ອາຄຕໍ. ມຫາເວທລ຺ເລ ‘‘ເວທນາຕິ, ອາວຸໂສ, ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ‘ເວທນາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໐) ອາຄຕໍ. ເອວໍ ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ຕາທີສຸປິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ປຐມໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ຕເມຕ຺ຖ ກຖິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສງ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ສງ຺ຂິຕ຺ຕໍ? ເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕກໍເຍວ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເວທນາ ຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນ ຈສ຺ສາ ປຸຣິມສິທ຺ຘາ ເອວ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເວທນໍ ວທນ຺ເຕນ ຕສ຺ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ປຐມຕຣໍ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມາຍ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ເສເວຕ຺ຖ ປຐມໍ ຄຫິຕຕາ ໂຊຕິຕາ, ນ ສຣູເປເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ນາຣຸຬ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

໓໖໐. ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫີຕິ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພຠາເຄຫິ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ອກຸສລານໍ ອຠິພຸທ຺ຘິຍາ, ກຸສລານຎ຺ຈ ປຣິຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອວຣູປໍ, ຕໍ ປນ ກາມູປສຎ຺ຫິຕຕາຍ ‘‘ເຄຫນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ອິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປິຍານໍ. ກນ຺ຕານນ຺ຕິ ກມນີຍານໍ. ມນາປານນ຺ຕິ ມນວຑ຺ຒນການໍ. ຕໂຕ ເອວ ມໂນ ຣເມນ຺ຕີຕິ ມໂນຣມານໍ. ໂລກາມິສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ນິສ຺ສິຕານໍ ກາມູປສຎ຺ຫິຕານໍ. ປຏິລາຠໂຕ ສມນຸປສ຺ສໂຕຕິ ‘‘ອໂຫ ມຍາ ອິມານິ ລທ຺ຘານີ’’ຕິ ຍຖາລທ຺ຘານິ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ອສ຺ສາທຍໂຕ. ອຕີຕນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ນິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕໍ. ວິປຣິຓຕນ຺ຕິ ສຠາວວິຄເມນ ວິຄຕໍ. ສມນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ອສ຺ສາທນວເສນ ອນຸຈິນ຺ຕຍໂຕ. ເຄຫສິຕນ຺ຕິ ກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕໍ. ກາມຄຸຓາ ຫິ ກາມຣາຄສ຺ສ ເຄຫສທິສຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ເຄຫ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ເອວຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ອກຸສລານໍ ປຣິຫານາຍ, ກຸສລານຎ຺ຈ ອຠິພຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອວຣູປໍ, ຕໍ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເນກ຺ຂມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕໍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ທສ຺ສິເຕ ອິຕຣານິ ຕສ຺ສ ກາຣຓໂຕ, ຜລໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ທສ຺ສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂຓເມວ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປານນ຺ຕ຺ເວວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິປຣິຓາມວິຣາຄນິໂຣຘນ຺ຕິ ຊຣາຍ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕຎ຺ເຈວ ຊຣາມຣເຓຫິ ປລຸຊ຺ຊນໍ ນິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ຈ ວິທິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ອຸປຣິ ອນປ຺ປກໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕິ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ.

ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔) ຈ –

ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິວເສນ. ‘‘ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຕ຺ຖຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ປພ຺ພຊນ຺ຕສ຺ສ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ, ຕໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສ, ຘຸຕຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ, ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສພ຺ພາ ສາ ອິຘ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນຸສ຺ສຕິຍາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ນິຏ຺ຐາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຸສ຺ສຕິວເສນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຆຣພນ຺ຘນໂຕ ນິກ຺ຂມນຏ຺ເຐນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາທໂຍປິ ຕໍປຏິປກ຺ຂໂຕ. ເຕນາຫ –

‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຐມໍ ຌານໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ;

ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙);

ຍໍ ເຈຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸກ຺ກນຍວເສເນວ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຌານກຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ. ທ຺ວີສູຕິ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ໂສມນສ຺ເສສຸ.

ສວິຕກ຺ກສວິຈາເຣ ໂສມນສ຺ເສຕິ ປຣິຕ຺ຕຠູມິເກ, ປຐມຊ຺ຌາເນ ວາ ໂສມນສ຺ເສ. ອຠິນິວິຏ຺ຐໂສມນສ຺ເສສູຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐປິຕໂສມນສ຺ເສສຸ. ປິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມຏ຺ຐໂສມນສ຺ເສສຸ ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສມນສ຺ສວິປສ຺ສນາໂຕປີຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໂສມນສ຺ສປວຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາໂຕປິ. ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣ ວິປສ຺ສນາ ປຓີຕຕຣາ ສມ຺ມສິຕຘມ຺ມວເສນປິ ວິປສ຺ສນາຍ ວິເສສສິທ຺ຘິໂຕ, ຍໂຕ ມຄ຺ເຄປິ ຕຖາຣູປາ ວິເສສາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິວິເສສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ນິຍເມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕນ ໂມຣວາປີວາສິມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາເທນ ທີເປຕພ຺ໂພ.

໓໖໑. ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສໍ ນາມ ກາມຄຸຓານໍ ອປ຺ປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕໍ, ວິຄຕນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂທມນສ຺ສໍ. ອປ຺ປຏິລາຠໂຕ ສມນຸປສ຺ສໂຕຕິ ອປ຺ປຏິລາເຠນ ‘‘ອຫເມວ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ປຣິຕສ຺ສນໂຕ. ສມນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ‘‘ອຫຸ ວຕ ເມ ຕໍ ວຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຈິນ຺ຕຍໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສູ’’ຕິອາທິ.

ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສູຕິ ສຸຎ຺ຎຕຜລາທິອຣິຍຜລວິໂມກ຺ເຂສຸ. ປິຫນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂໍ, ອາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ອາສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ຍໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕຕ຺ຖ ປິຫາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ອນຘິຄຕຠາວໂຕ. ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ປນ ອນຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ນຍິທໍ ໂທມນສ຺ສໍ ສຠາວໂຕ ອນິຏ຺ຐຘມ຺ເມເຍວ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ, ອຖ ໂຂ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠເຫຕຸກໍ ອິຈ຺ຉາຠິຆາຕວເສນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເອວໍ ອິມມ຺ປິ ປກ຺ຂໍ…ເປ… ນາສກ຺ຂິນ຺ຕິ ອນຸໂສຈໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ, ອິມສ຺ມິໍ ມາເສ, ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນາລທ຺ຘໍ, ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນາລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິປສ຺ສນາວເສນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍໂຕ ເອວ-ກາໂຣ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິຍໂມຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິມ຺ປິ…ເປ… ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສຕາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາເຣ ນິຍຕາ, ອຖ ໂຂ ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ເສ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາ ນິຍຕາ ປຏິໂຍຄິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອວ-ກາຣສ຺ສ. ‘‘ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ, ນ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕໂທມນສ຺ສໍ ປນ ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ. ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣສ຺ເສວ ກາຣຓຠູຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໂທມນສ຺ສໍ. ກິໍ ຕໍ? ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສໍ, ຍໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ເຈ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ມຎ຺ຎນວເສນາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນ. ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎເນ. ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນໂຍ. ໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈຍຠູເຕຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ວາ ປາທການິ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸກາມສ຺ສ ເຕສໍ ອລາເຠ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນ ຕານິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ອິຕິ ເຕ ຘມ຺ມາ ຜລູປຈາເຣນ ‘‘ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂທມນສ຺ໂສ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ເມ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ເຕ ກາຣຓູປຈາເຣນ ‘‘ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ເອຕສ຺ສ ຕທາ ໂທມນສ຺ສເມວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ໂທມນສ຺ສເຫຕຸກາ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ໂທມນສ຺ສສມຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂວຫຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໂທມນສ຺ເສຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣນິມິຕ຺ເຕ ໂທມນສ຺ເສ. ຕີຫິ ມາເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ເຕມາສິກາ, ຕໍ ເຕມາສິກໍ. ອິມາ ຈ ເຕມາສິກາທໂຍ ປຏິປທາ ຕຖາປວຕ຺ຕອຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິມມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຘິກມຊ຺ຌິມມຸທຸສ຺ສາຫວເສນ ວາ. ຊຄ຺ຄຕີຕິ ຊາຄຣິກໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ.

ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ ມຫາຄເຓ.

ອຏ຺ຐກຖາເຖຣາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຕ຺ຖປຏິປຸຈ຺ຉນກເຖຣາ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄຕິ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາມໂຕ ວິຫາຣໍ ປຏິຄມນມຄ຺ເຄ. ຕໂຍ…ເປ… ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຸຓ຺ຫາປນານິ.

ເກນຈິ ປປຎ຺ເຈນາຕິ ເກນຈິ ສຣີຣກິຈ຺ຈຠູເຕນ ປປຎ຺ເຈນ. ສຎ຺ຎໍ ອກາສິ ຣຕ຺ຕິຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຖໂຣ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຖໂຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ນາມ ກິນ຺ຕິ ຕທຘິຄມສ຺ສ ອທຸກ຺ກຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫີຕິ ຈຕູຫິປິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາ ສຍນໍ ປຏິກ຺ຂິປາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ສໍເວຄຊາໂຕ ວີຣິຍໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວິປສ຺ສນາຍ ສຸຈິຓ຺ຓຠາວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ.

ປຣິມຊ຺ຊີຕິ ປຣິມສິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣິມຊ຺ຊີຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຖເຣນ ໂຘວິຍມານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານປຐມຊ຺ຌານາທິ.

‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໂທມນສ຺ເສ’’ຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂສມນສ຺ເສສຸ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໖໒. ເອວຣູປາຕິ ຍາ ອກຸສລານໍ ອຠິພຸທ຺ຘິຍາ, ກຸສລານໍ ປຣິຫານາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອວຣູປາ, ສາ ປນ ກາມູປສຎ຺ຫິຕຕາຍ ‘‘ເຄຫສິຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຄຫສິຕອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ພາລສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ພາລກຣຘມ຺ມໂຍຄໂຕ ພາລສ຺ສ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕພ຺ຍາມູຬ຺ຫຕາຍ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຖູນໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ກິເລໂສຘີນໍ ມຄ຺ໂຄຘີຫິ ອຊິຕຕ຺ຕາ ອໂນຘິຊິນສ຺ສ, ໂອຘິຊິໂນ ວາຍເປກ຺ຂາ, ໂອຘິໂສ ຈ ກິເລສານໍ ຊິຕຕ຺ຕາ, ເຕນສ຺ສ ເສກ຺ຂຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນວິປາກສ຺ສ ອຊິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຊິນສ຺ສ, ວິປາກຊິນາ ວາ ອຣຫນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ, ເຕນສ຺ສ ອເສກ຺ຂຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອເນກາທີນເວ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາປຘມ຺ມານໍ ມູລຠູເຕ ສມ຺ໂມເຫ ອາທີນວານໍ ອທສ຺ສນສີລຕາຍ ອນາທີນວທສ຺ສາວິໂນ. ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ. ເອທິໂສ ເອກໍເສນ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນປິ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຣູປາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ສມ຺ໂມຫປຸພ຺ພິກາ. ຣູປໍ ສາ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຣູປານໍ ສມຕິກ຺ກມນາຍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຣູປາຣມ຺ມເຓ ກິເລເສ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎາຓາວິຠູຕຕາຍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຸເປກ຺ຂາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ’’ຕິ ອາຫ. ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ. ຕໂຕ ເອວ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ຄາ. ອຠິສງ຺ຄສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ ວເສນ, ທຸມ຺ໂມຈນີຍຕາຍ ຈ ເຕນ ລຄ຺ຄິຕາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ.

ເອວຣູປາຕິ ຍາ ອກຸສລານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານຎ຺ຈ ອຠິພຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອວຣູປາ, ສາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເນກ຺ຂມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປາຬິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣູປໍ ສາ ອຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຣູປສ຺ມິໍ ສມ຺ມເທວ ອາທີນວທສ຺ສນໂຕ. ຣູປນິຍາຕາຕິ ກິເລເສຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ. ອິຏ຺ເຐຕິ ສຠາວໂຕ, ສງ຺ກປ຺ປໂຕ ຈ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ. ອຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ນ ຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຣາຄໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ອນິຏ຺ເຐ ອທຸສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມໍ ສມ຺ມາ ໂຍນິໂສ ນ ເປກ຺ຂນໍ ອສມເປກ຺ຂນໍ, ຕໍ ປນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວິຍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸປິ ພາລສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອສມເປກ຺ຂເນນ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິວິເຘປິ ອາຣມ຺ມເຓ ອສມເປກ຺ຂນວເສນ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາ. ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ເວທນາສຠາຄາຕິ ອຸທາສິນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຍາ, ອຸເປກ຺ຂາ ເວທນາຍ ຈ ສຠາຄາ. ເອຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຸເປກ຺ຂານິທ຺ເທເສ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຄຫິຕາ ເອວ. ຕສ຺ມາຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍປິ ອິຘ ອຸເປກ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕາຍປິ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕອຸເປກ຺ຂາຍາຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ‘‘ຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາ’’ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖເມວ.

໓໖໓. ຍທິ ສກ຺ກສ຺ສ ຕທາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປຕ຺ຕິຍາວ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒສີຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຣຸຓສກ຺ໂກຕິ ອຠິນໂວ ອຘຸນາ ປາຕຸຠູໂຕ ສກ຺ໂກ. ສມ຺ປຕິ ປາຕຸຠາວຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຣຸຓສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ກຸມາຣຕາ, ວຸທ຺ຘຕາ ວາ ອຕ຺ຖິ. ຄຕາຄຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄມນາຄມນກາຣຓໍ. ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການຎ຺ຫິ ຈວນ຺ຕານໍ ກມ຺ມຊຣູປໍ ວິຄຈ຺ຉຕິ ອນຸເທວ ຈິຕ຺ຕຊໍ, ອາຫາຣຊຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ, ອຸຕຸຊໍ ປນ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ປເວຓິໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕໍ ຠສ຺ສນ຺ຕໍ ວາ ໂສສນ຺ຕໍ ວາ ກິເລສນ຺ຕໍ ວາ ວິຏ຺ຐຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ເທວານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ໂອປປາຕິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມຊຣູເປ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ເຕ ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປມ຺ປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທີປສິຂາຄມນໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເສສເທວຕາ ນ ຊານິໍສຸ ປຸນປິ ສກ຺ກຕ຺ຕຠາເວນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສອຸເປກ຺ຂາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວສານຏ຺ຐາເນສຸ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຜລເມວາຕິ ສປ຺ປິມ຺ຫາ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ວິຍ ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຜລຠູຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄຜລເມວ ກຖິຕໍ. ສກຸຓິກາຍ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ. ອສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຜລສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາຍາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຠູຕສີລສໍວຣາຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເຊຏ຺ຐກສີລສໍວຣາຍາ’’ຕິ. ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສີລຎ຺ຫິ ສພ຺ພສີລໂຕ ເຊຏ຺ຐກສີລ’’ນ຺ຕິ ທີຆວາປີວິຫາຣວາສິ ສຸມຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປນສ຺ສ ເຕປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ເອວ ສີລໍ, ອິຕຣານິ ປນ ‘ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’ຕິ ອນນຸຊານນ຺ໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ນາມ ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂາມຕ຺ຕກໍ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນມຕ຺ຕກໍ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ປຏິລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍ ‘ອິທ ມຕ຺ຖ’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນມຕ຺ຕກໍ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣວ ສີລໍ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ສ ໂສ ຠິນ຺ໂນ, ໂສ ອິຕຣານິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ອສີໂລ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ສພ຺ພໂສ ອໂຣໂຄ ເສສານໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ຠພ຺ພຕ຺ຕາ ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕເຣສໍ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠາວໂຕ, ສພ຺ພໂສ ເອກເທເສນ ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ຕເທວ ປຘານສີລໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເຊຏ຺ຐກສີລສໍວຣາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂານິໂຣຘສາຣຸປ຺ປຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຠຄວຕາ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎານໍ, ປຏິປທາຍ ຈ ມູລຠູຕໍ ເວທນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຏິປທາ ເທສິຕາ ສກ຺ກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ສໍກິເລສຘມ຺ມປ຺ປຫານມຸເຂນ ໂວທານຘມ຺ມປາຣິປູຣີຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສາ ເອວ ປຏິປທາຍ ມູລຠູຕມ຺ປິ ສີລສໍວຣໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຠຄວຕາ ຍໂຕ ໂສ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ຍຖາ ຈ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ຕທຸຠຍໍ ສກ຺ກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍສມາຈາຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມປ຺ປຫານມຸເຂນ ໂວທານຘມ຺ມປາຣິປູຣີຕິ ກຕ຺ວາ. ສີລກຖາຍໍ ອເສວິຕພ຺ພກາຍສມາຈາຣາທິກຖເນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມປຖວເສນາຕິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ.

ກມ຺ມປຖວເສນາຕິ ຈ ກມ຺ມປຖວິຈາຣວເສນ. ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປຕ຺ຕານມ຺ປິ ຫິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ອເສວິຕພ຺ພກາທີນໍ ອເສວິຕພ຺ພກາຍສມາຈາຣາທິຠາໂວ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ. ຍໂຕ ຍໂຕ ຫິ ຍາ ຍາ ເວຣມຓີ, ຕທຸຠເຍປິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ກເຖຕິ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍທ຺ວາເຣ’’ຕິອາທິ. ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກໂມ, ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຘມ຺ໂມ ຍໍ, ຕສ຺ສ ອເສວິຕພ຺ພກາຍສມາຈາຣາທິຕາ. ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ໂຂ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ນ ວີຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ສີລໍ.

ມິຈ຺ຉາ ສມ຺ມາ ຈ ປຣິເຍສຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຣິເຍສນາ, ອາຊີໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຈ຺ຈຍຄເວສນພ຺ຍາປາໂຣ ກາຍວຈີທ຺ວາຣິໂກ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອຣິຍາ ນິທ຺ໂທສາ ປຣິເຍສນາ ຄເວສນາຕິ ອຣິຍປຣິເຍສນາ, ອຣິເຍຫິ ສາຘູຫິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາຕິປິ ອຣິຍປຣິເຍສນາຕິ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ອນຣິຍປຣິເຍສນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຊາຕິຘມ຺ໂມຕິ ຊາຍນສຠາໂວ ຊາຍນປກຕິໂກ. ຊຣາຘມ຺ໂມຕິ ຊີຣຓສຠາໂວ. ພ຺ຍາຘິຘມ຺ໂມຕິ ພ຺ຍາຘິສຠາໂວ. ມຣຓຘມ຺ໂມຕິ ມີຍນສຠາໂວ. ໂສກຘມ຺ໂມຕິ ໂສຈນກສຠາໂວ. ສໍກິເລສຘມ຺ໂມຕິ ສໍກິລິສ຺ສນສຠາໂວ.

ປຸຕ຺ຕຠຣິຍນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ຠຣິຍາ ຈ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ທ຺ວນ຺ເທກຕ຺ຕວເສນ ເຕສໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຊາຕຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ ນາມ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ອິຘ ປນ ສຸວຓ຺ຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາຣຫໍ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ຄຫິຕໍ ໂວຫາຣູປຄມາສກາທິ. ຊາຕິຘມ຺ມາ ເຫເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປຘໂຍຕິ ເອເຕ ກາມຄຸຓູປຘໂຍ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຊາຕິຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ພ຺ຍາຘິຘມ຺ມວາຣາທີສຸ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ນ ຄຫິຕໍ. ນ ເຫຕສ຺ສ ສີສໂຣຄາທໂຍ ພ຺ຍາຘໂຍ ນາມ ສນ຺ຕິ, ນ ສຕ຺ຕານໍ ວິຍ ຈຸຕິສງ຺ຂາຕໍ ມຣຓໍ, ນ ໂສເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈຸຕິສງ຺ຂາຕໍ ມຣຓນ຺ຕິ ຈ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘນິໂຣໂຘ, ໂສ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຂຓິກນິໂຣໂຘ ປນ ຂເຓ ຂເຓ ລພ຺ຠເຕວ. ຣາຄາທີຫິ ປນ ສໍກິເລເສຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມວາເຣ ຄຫິຕໍ ຊາຕຣູປໍ, ຕຖາ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຊາຕິຘມ຺ມວາເຣ, ມລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີຣຓໂຕ ຊຣາຘມ຺ມວາເຣ ຈ. ອຣິເຍຫິ ນ ອຣຓີຍາ, ປຣິເຍສນາຕິປິ ອນຣິຍປຣິເຍສນາ.

ອິທານິ ອເນສນາວເສນາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມ຺ຠາຣປຣິເຍສນໍ ປຫຣຓວິສາທິຄເວສນໍ, ປໂຍຄວເສນ ປໂຍຄກຣຓໍ ຕຊ຺ຊາວາຍາມຊນນໍ ຕາທິສໍ ອຸປກ຺ກມນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ປາຓາຕິປາຕາທິອຕ຺ຖໍ ຄມນໍ, ປຈ຺ເຈກໍ ກາລ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ສມ຺ຠາຣປຣິເຍສນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ປໂຍຄກຣຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ອິຕໂຣຕິ ‘‘ເສວິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາຍສມາຈາຣາທິໂກ. ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອຸປ຺ປາທິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຕາທິສໍ ປໂຍຄໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ພຫຸປກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໘໔).

ອິທານິ ຕໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ອເສວິຕພ຺ພໍ, ເສວິຕພ຺ພຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆເຠທາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ພຸທ຺ຘຣຕນສງ຺ຆຣຕນຸປຏ຺ຐາເນເຫວ ຘມ຺ມຣຕນຸປຏ຺ຐານສິທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຸປຏ຺ຐານຄມນາທິວເສນາ’’ຕິ. ຘນຸຄ຺ຄຫເປສນໍ ຘນຸຄ຺ຄຫປຸຣິສານໍ ອຸຍ຺ໂຍຊນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຈວຣຍາຈນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລາຠຸປ຺ປາທວເສນ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາຣສ຺ສ ກຸເລສຸ ວິຎ຺ຎາປນ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ອນຣິຍປຣິເຍສນໍ ປຣິເຍສນ຺ຕານໍ.

ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປາຣິປູຣິອຕ຺ຖໍ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລວເສເນວ ຫິ ເສວິຕພ຺ພານໍ ປາຣິປູຣີຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣປິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄເນວ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕີຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ວຕ຺ວາ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ໂຂ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປິຘານາຍາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປິທຫນຕ຺ຖາຍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ທ຺ວາຣານິ, ເຕສໍ ປິຘານໍ ສໍວຣຓໍ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ໂຄປນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຍາ’’ຕິ. ອເສວິຕພ຺ພຣູປາທິວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ອສໍວໂຣ, ສໍກິເລສຘມ຺ມວິປ຺ປຫານວເສນ ໂວທານຘມ຺ມປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ. ກາມໍ ປາຬິຍໍ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ຣູປາທິ ທສ຺ສິຕໍ, ສກ຺ເກນ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ຕເມວ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຣູປມ຺ປີຕິອາທິ ເສວິຕພ຺ພຣູປາທິວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກເຖຕຸກາໂມປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍນ຺ຕິ ສກ຺ໂກ ເທວານໍ ອິນ຺ໂທ.

ຣູປນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ, ຕສ຺ສ ອເສວນໍ ນາມ ອທສ຺ສນໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເສວິຕພ຺ພໍ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕໍ ຣູປໍ ປສ຺ສໂຕ ປຏິກູລມນສິກາຣວເສນ, ອສຸຠສຎ຺ຎາ ວາ ສຓ຺ຐາຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍວເສນ. ອຖ ວາ ກມ຺ມຜລສທ຺ທຫນວເສນ ປສາໂທ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາຣສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາປຏິລາໂຠ ວາ ໂຫຕິ.

ປຣິຍາຍກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣໍ, ວຓ຺ໂຓ, ໂສ ເອວ ນິຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຸທ຺ທິໂຕ ປທວາກ຺ຍສຎ຺ຎິໂຕ, ອຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕຍິທໍ ກາພ຺ຍນາຏກາທິຄຕເວວຈນວເສນ, ອຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ຈ ວິຈິຕ຺ຕສນ຺ນິເວສຕາຍ ຕຖາປວຕ຺ຕວິກປ຺ປນວເສນ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປຕິຏ຺ຐນກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຣໍ ຈິຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕ ຣາຄາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ. ຘມ຺ມນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຣຕນຕ຺ຕຍຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ ວາ. ປສາໂທຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາ, ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາປິ. ນິພ຺ພິທາ ວາຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິວເສນ ວຏ຺ຏໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ ວາ.

ຄນ຺ຘຣສາວິປໂຣຘາທິວເສນ ເສວິຍມານໍ ອໂຍນິໂສ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອເສວິຕພ຺ພໍ ນາມ. ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສວິຍມານໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ຄຫຓໂຕ ເສວິຕພ຺ພໍ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍໂຕ’’ຕິອາທິ.

ຍໍ ປນ ຜຸສໂຕຕິ ຍໍ ປນ ເສວິຕພ຺ພໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ອນິປ຺ຜນ຺ນສ຺ເສວ ຜຸສໂຕ. ອາສວກ຺ຂໂຍ ເຈວ ໂຫຕິ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ວີຣິຍຎ຺ຈ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ອຣິຍວໍສສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສນໂຕ. ປຈ຺ຉິມາ ຈ…ເປ… ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍຊນໂຕ.

ເຍ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອິຏ຺ຐາທິເຠເທ ສມນ຺ນາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພາ, ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ສມນ຺ນາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ເຍ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວຣູປາ ເສວິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຣຸຓາທີນຎ຺ເຈວ ອນິຈ຺ຈາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິຓ຺ຓໍ ເຖຣານໍ ຘມ຺ມາຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານປຏິປຕ຺ຕີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເຖຣານໍ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ. ພຫິ ຘາວິຕຸໍ ນ ອທາສິນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕປຣິເວຓໍ ອາຄຕເມວ ຣູປາທິໍ ອາຣພ຺ຠ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາເສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກທາຈິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ອນ຺ໂຕປຣິເວເຓ ຈ ວິສຠາຄຣູປາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວິສຏວິຕກ຺ກວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ພຫິ ຘາວິຕຸໍ ນ ອທາສິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິວາສເຄຫໂຕ ນິວາສນຄພ຺ຠໂຕ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໂຕ ວິປສ຺ສນາໂຄຈຣໂຕ. ເຖໂຣ ກິຣ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຣິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ປຏິປຊ຺ຊຕິ.

໓໖໖. ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ອທ຺ເວຊ຺ຌາຠາວໂຕ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ໂຕ, ເອກນ຺ໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕວາທາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກໍເຍວ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຠິນ຺ນວາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາຈາຣາຕິ ສມານາຈາຣາ. ເອກລທ຺ຘິກາຕິ ສມານລທ຺ຘິກາ. ເອກປຣິໂຍສານາຕິ ສມານນິຏ຺ຐານາ.

ອິຕິ ສກ຺ໂກ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕໍ ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນານາວາທາ ຈາຣລທ຺ຘິນິຏ຺ຐານໍ ອິທານິ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ອສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ຎາຕຸກາໂມ ຕເມວ ຕາວ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມາ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ.

ຘາຕູຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຊ຺ຌາສຍຘາຕູຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກຊ຺ຌາສໂຍ ນານຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຄນ຺ຕຸກາເມ ເອໂກ ຐາຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຣິຍາປເຖປິ ນາມ ສຕ຺ຕາ ເອກຊ຺ຌາສຍາ ທຸລ຺ລຠາ, ປເຄວ ລທ຺ຘີສູຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍໍ ຍເທວ ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ຍໍ ຍເມວ ສສ຺ສຕາທິອຊ຺ຌາສຍໍ. ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສວເສນ ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຠາເວນ ນິວິສນ຺ຕິ, ອາທານຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຖາເມນ ຈ ປຣາມາເສນ ຈາຕິ ທິຏ຺ຐິຖາເມນ ຈ ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນ ຈ. ສຸຏ຺ຐຸ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອຕິວິຍ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາຠິນິວິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐິວາທໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ ປເຣ ຫິ ຄາເຫນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກເຖນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕິ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ຕໍ ອຕີຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ, ອຈ຺ຈນ຺ຕາ ນິຏ຺ຐາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ຐາ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ. ໂຍຄກ຺ເຂໂມຕິປິ ນິພ຺ພານໍ ຈຕູຫິປິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປ຺ປທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອິ-ກາເຣນ ນິທ຺ເທເສນ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂໂມ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມີຕິ. ຈຣນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍສ຺ສຕິ ປຣິກ຺ຂິສ຺ສຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິປິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ນາມໍ.

ສງ຺ຂິຓາຕີຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ເຂເປຕິ. ວິນາເສຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພໂສ ອທສ຺ສນໍ ປາເປຕິ. ວິມຸຕ຺ຕາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຄ຺ຄເມນ ວິເສເສນ ມຸຕ຺ຕາ.

‘‘ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍໍ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ໂຍ ປນ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ປຎ຺ໂຫ. ໂສ ເອວ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊີຍຕີຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ, ອຎ຺ຎຖາ ອມ຺ພໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ລພຸຊໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ວິຍ ສິຍາ, ເອວໍ ປຎ຺ຫສີເສນ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓໍ ວທຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປິຍາປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປທາເນວ ຄຫິຕານິ, ‘‘ປິຍາປ຺ປິຍໍ ເອໂກ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ປປຎ຺ຈາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປປຎ຺ໂຈ ເອໂກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣປຸຈ຺ຉາ ກາຍສມາຈາຣາທິວິຠາເຄນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ ຊາຕາ, ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຸຈ຺ຉາ ຣູປາທິວິຠາເຄນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຉ ປຎ຺ຫາ ສິຍຸໍ. ຕຖາ ສຕິ ເອກູນວີສຕິ ປຸຈ຺ຉາ ສິຍຸໍ, ອຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຕາສາມຎ຺ເຎນ ເອໂກວ ປຎ຺ໂຫ ກໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣປຸຈ຺ຉາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເຕປິ ຕໂຍ ເອໂກວ ປຎ຺ໂຫຕິ ສພ຺ເພວ ທ຺ວາທເສວ ປຎ຺ຫາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ. ຍສ຺ມາ ກາຍສມາຈາຣາທີສຸ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ມຫາວິສຍຕາຍ ອປຣິມາໂຓ ວິຠາໂຄ ສມ຺ຠວຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ. ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ. ຣູປາທີສຸ ປນ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ອປ຺ປວິສຍຕາຍ ນ ຕາທິໂສ ວິຠາໂຄ ສມ຺ຠວຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ. ອິຕິ ມຫາວິສຍຕາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣປຸຈ຺ຉາ ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ ກຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຸຈ຺ຉາ ປນ ອປ຺ປວິສຍຕາຍ ເອໂກວ ປຎ຺ໂຫ ກໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ມຫາປຎ຺ຫາ’’ຕິ.

໓໖໗. ຈລນຏ຺ເຐນາຕິ ກມ຺ປນຏ຺ເຐນ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ກາມຣາຄຣູປຣາຄອຣູປຣາຄາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອນວຏ຺ຐິຕຕາຍ ສຍມ຺ປິ ຈລຕິ, ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕມ຺ປິ ສນ຺ຕານໍ ຠວາທີສຸ ປຣິກຑ຺ຒເນນ ຈາເລຕິ, ຕສ຺ມາ ຈລນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ ເອຊາ ນາມ. ປີຬນຏ຺ເຐນາຕິ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ. ປທຸສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘມ຺ມຣາຄາທິຠາເວນ, ສມ຺ມຸຂປຣໍມຸເຂນ, ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣເຓນ ຈ ປກາຣໂຕ ທຸສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຄຓ຺ໂຑ. ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐຏ຺ເຐນາຕິ ອາສຍສ຺ສ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຠາເວນ ອນຸປ຺ປວິສນຏ຺ເຐນ. ກຑ຺ຒຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຣຸຈິຍາ ອຸປເນຕິ. ອຸຈ຺ຈາວຈນ຺ຕິ ປຓີຕຠາວໍ, ນິຫີນຠາວຎ຺ຈ. ເຍສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ. ‘‘ເຍສາຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາຬິ, ຕສ຺ສາ ເກຈິ ‘‘ເຍສໍ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ສຸຕານຸຣູປໍ, ອຸຄ຺ຄຫານຸຣູປຎ຺ຈ. ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ ຠນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍ ໂຫນ຺ໂຕປິ ຠຄວໂຕ ສາວໂກ…ເປ… ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຕາປນ຺ນຠາວໍ ຊານາເປຕິ.

ໂສມນສ຺ສປຏິລາຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໘. ສມາປນ຺ໂນຕິ ສໂມຄາຬ຺ໂຫ ປວຕ຺ຕສມ຺ປຫາໂຣ ວິຍາຕິພ຺ຍູຬ຺ໂຫ. ຊິນິໍສູຕິ ຍຖາ ອສຸຣາ ປຸນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ເອວໍ ເທວາ ວິຊິນິໍສຸເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເທວາ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄມນາຍ ອສຸເຣ ຊິນິໍສູ’’ຕິ. ຕາທິໂສ ຫິສ຺ສ ຊໂຍ ສາຕິສຍໍ ເວທປຏິລາຠາຍ ອໂຫສິ. ທຸວິຘມ຺ປິ ໂອຊນ຺ຕິ ທິພ຺ພໍ, ອສຸຣໍ ຈາຕິ ທ຺ວິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ໂອຊໍ. ເທວາເຍວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ອສຸຣານໍ ປເວສາຠາວໂຕ. ທຓ຺ຑສ຺ສ ອວຈຣຓໍ ອາວຣຓໍ ທຓ຺ຑາວຈໂຣ, ສຫ ທຓ຺ຑາວຈເຣນາຕິ ສທຓ຺ຑາວຈໂຣ, ທຓ຺ເຑນ ປຫຣິຕ຺ວາ ວາ ອາວຣິຕ຺ວາ ວາ ສາເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໙. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ໂອກາເສຕິ ອິມິສ຺ສເມວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ. ເທວຠູຕສ຺ສ ເມຕິ ປຸພ຺ເພປິ ເທວຠູຕສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ເສວ ເມ ຠູຕສ຺ສ. ສໂຕຕິ ອິທານິປິ ສກ຺ກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຸນຣາຍຸ ຈ ເມ ລທ຺ໂຘ.

ທິວິຍາ ກາຍາຕິ ທິພ຺ພາ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕາ ກາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພາ ອຕ຺ຕຠາວາ’’ຕິ. ‘‘ອມູຬ຺ໂຫ ຄພ຺ຠໍ ເອສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣິຍສາວການໍ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ວິຍ ສມ຺ໂມຫມຣຓໍ, ອສມ຺ປຊານຄພ຺ໂຠກ຺ກມນຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອສມ຺ໂມຫມຣຓຎ຺ເຈວ ສມ຺ປຊານຄພ຺ໂຠກ຺ກມນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍສາວກາ ນິຍຕຄຕິກຕ຺ຕາ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາ ອຸຬາເຣສຸ ເອວ ກຸເລສຸ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ສກ຺ກສ຺ສາປິ ຕາທິໂສ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເມ ຣມຕີ ມໂນ’’ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເມ’’ຕິອາທິ. ສກ຺ໂກ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ທິພ຺ພານຸຠາເວນາປິ ຕາທິສໍ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິເຍວ.

ກາຣເຓນາຕິ ຍຸຕ຺ເຕນ ອຣິຍສາວກຠາວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິເກນ. ເຕນາຫ ‘‘ສເມນາ’’ຕິ.

ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຉຏ຺ເຐ ອຕ຺ຖວເສ ອນາຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ອາຊານິຕຸກາໂມຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິເສສໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸກາໂມ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ອນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ ປຸນ ມານຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ.

ປຸນເທວາຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປຸນເທວ. ອິມສ຺ມິໍ ຕາວຕິໍສເທວໂລກສ຺ມິໍ. ອຸຕ຺ຕໂມ, ກີທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສກ຺ໂກ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ຕິເມ ຠເວຕິ ມມ ສພ຺ພຠເວສຸ ອນ຺ຕິເມ ສພ຺ພປຣິໂຍສາເນ ຠເວ. ‘‘ອາຍຸນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ຕໍສຫຠາວິໂນ ສພ຺ເພປິ ວຓ຺ຓາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ສທ຺ຘາສຕິວີຣິຍາທິເກ. ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພນ຺ຕິເມ ສກ຺ກຕ຺ຕຠາເວ. ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣາຍປຣິນິພ຺ພາຍິອາທິຠາວໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍສໂຕ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸກ຺ກເມນ ອວິຫາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ໂຕ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ໂສ ນິວາໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາຫ. ‘‘ອວິຫາທີສຸ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນ ເກວລໍ ສກ຺ກສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ມຫາເສຏ຺ຐິມຫາອຸປາສິການມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໓໗໐. ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ອປຣິປຸຓ຺ຓຊ຺ຌາສຍຕາຍ ອນິຏ຺ຐິຕມໂນຣໂຖ ຕໍ ຕໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເຍ ຈ ສມເຓຕິ ເຍ ຈ ປພ຺ພຊິເຕ. ປວິວິຕ຺ຕວິຫາຣິໂນຕິ ‘‘ອເນກວິເວກຕ຺ຕຍໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎາມິ.

ສມ຺ປາທນາຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ປາປນໍ ສມ຺ມເທວ ປາປນໍ. ວິຣາຘນາຕິ ອນາຣາຘນາ ອນຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິ. ນ ສມ຺ໂຠນ຺ຕີຕິ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ. ຍຖາປຸຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນໍ ນາມ ສມ຺ມາ ກເຖຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອາທິຈ຺ເຈນ ສມານໂຄຕ຺ຕຕາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາທິຈ຺ຈ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ. ອາທິຈ຺ໂຈ ພນ຺ຘຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ອຖ ວາ ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ພນ຺ຘູຕິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ຠຄວາ, ຕໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນໍ. ອາທິຈ຺ໂຈ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນຕາຍ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ອນ຺ຘກາເຣ ຕມສິ ປຠງ຺ກໂຣ,

ເວໂຣຈໂນ ມຓ຺ຑລີ ອຸຄ຺ຄເຕໂຊ;

ມາ ຣາຫຸ ຄິລີ ຈຣໍ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ,

ປຊໍ ມມໍ ຣາຫຸ ປມຸຎ຺ຈ ສູຣິຍ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໙໑);

ສາມນ຺ຕິ ສາມໍປໂຍຄໍ, ສຕ຺ຖຸ ປນ ສາວກສ຺ສ ສາມໍປໂຍໂຄ ນາມ ສນິປາໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນມກ຺ກາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ.

໓໗໑. ປຣາມສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ປຖວິຍໍ ນິສິນ຺ເນນ ມຍາ ອຍໍ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ, ‘‘ອິມາຍ ນາມ ປຖວິຍໍ ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕໍ ພຸທ຺ຘຣຕນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ ຈ ປຖວິໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ. ປຕ຺ຖິຕປຎ຺ຫາຕິ ທີຆຣຕ຺ຕານຸສຍິຕສໍສຍສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ຖໍ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຠິປຕ຺ຖິຕປຎ຺ຫາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໙. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອຸທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໓. ‘‘ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີ’’ຕິ ອສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ສາຘາຣຓໍ ປນ ‘‘ປາກຏ’’ນ຺ຕິ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຫິ ເທສນານິທານໍ, ຕໍ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ, ສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸຓາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ຍຖາຫ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິອາທິ. (ທີ. ນິ. ໒.໖໙; ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໓໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໙) ພາຫິຣໍ ປນ ສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ທສສຫສ຺ສມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາຣສ຺ສ ສຫມ຺ປຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ອຊ຺ເຌສນໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໖໙; ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໓໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໙; ມຫາວ. ໙) ຕທຊ຺ເຌສນຸຕ຺ຕຣກາລຎ຺ຫິ ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຊນິຕໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ປຏິປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຈ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ທສພລຎາຓາທໂຍ ຈ ເທສນາຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ, ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ, ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍາທິໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ຠຄວາ ຐານາຏ຺ຐານາທີສຸ ໂກສລ຺ເລນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນໍ ປວຕ຺ເຕສີຕິ. ອສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ, ເຍນ ຈ ເທສນາຎາເຓນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ພາຫິຣໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ເຕນ ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີສຸ ຈຕູສຸ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂເປສຸ ກຕໂຣຍ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິຕໂຣ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ປຣຊ຺ຌາສໂຍຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກຸຣຸຣຏ຺ຐໍ ກິຣ ຕທາ ຕໍນິວາສິສຕ຺ຕານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວນ຺ຕຕາທິນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາພເລນ ຕທາ ອຸຕຸອາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕຸປຈ຺ຈຍາທິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຠຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕກຸຣຸວຕ຺ຕຘມ຺ມານຸຏ຺ຐານວາສນາຍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕຸອາທິສມ຺ປນ຺ນເມວ ໂຫນ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາຕິສຍໍ ອຸຕຸສປ຺ປາຍາທິຍຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສຣີຣກລ຺ລຕາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ອໂຣຄຕາຍ. ອນຸຄ຺ຄຫິຕປຎ຺ຎາພລາຕິ ລທ຺ຘູປກາຣຎາຓານຸຠາວາ, ອນຸ ອນຸ ວາ ອາຈິຓ຺ຓປຎ຺ຎາເຕຊາ. ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສຸຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ຈຸທ຺ທສສຸ ຐາເນສຸ, ເວທນານຸປສ຺ສນາວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສູຕິ ເອວໍ ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຍຖາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕິ, ເອວໍ ເທສນາວເສນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏກສຸວຓ຺ຓມຎ຺ຊູສາສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ສຸມນຈມ຺ປກາທິນານາປຸປ຺ຜານິ, ມຓິມຸຕ຺ຕາທິສຕ຺ຕຣຕນານິ ຈ ຍຖາ ຠາຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິເສສໍ ໂສຠນ຺ຕິ, ກິຈ຺ຈກຣານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ມນຸຎ຺ຎຠາວໂຕ, ເອວໍ ສີລທສ຺ສນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາຊນວິເສສຠູຕາຍ ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສິປຣິສາຍ ເທສິຕາ ຠຄວໂຕ ອຍໍ ເທສນາ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກາຣີ ຈ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ.

ປກຕິຍາຕິ ສຣສໂຕປິ, ອິມິສ຺ສາ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ປຸພ຺ເພປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນານຸສາຣໂຕ ຠາວນານຸໂຍຄໍ.

ວິສ຺ສຏ຺ຐອຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ອນິໂຍເຊຕ຺ວາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອຠິຣຕິວເສນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປມາທວິຫາຣໍ ປຫາຍ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກາຍໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍນ-ສທ຺ໂທ ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ. ນ ເກວລໍ ອຍນເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ມຄ຺ຄປຣິຍາຍາຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ຫີ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຍທິ ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ອຍນ-ສທ຺ໂທ, ກສ຺ມາ ປຸນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມຄ຺ໂຄຕິ ເອໂກ ເອວ ມຄ຺ໂຄ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ໂຄ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖີຕິ. ນນຸ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອິຘ ມຄ຺ໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕທຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓວີຣິຍາທໂຍ ນິທ຺ເທເສ ຄຫິຕາ, ອຸທ຺ເທເສ ປນ ສຕິຍາ ເອວ ຄຫຓໍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນ ທ຺ວິຘາປຖຠູໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອິມສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອເນກມຄ຺ຄຠາວາຠາວໍ ວິຍ ອນິພ຺ພານຄາມິຠາວາຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກນາຕິ ອສຫາເຍນ. ອສຫາຍຕາ ຈ ທຸວິຘາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍຕາຠາເວນ ວາ, ຍາ ‘‘ວູປກຏ຺ຐກາຍຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຓ຺ຫາທຸຕິຍຕາຠາເວນ ວາ, ຍາ ‘‘ປວິວິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວູປກຏ຺ເຐນ ປວິວິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ເສຏ຺ໂຐປິ ໂລເກ ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍາວ ປເຣ ເອກາຫໍ ໂວ ກໂຣມີ’’ຕິອາທີສູຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ສາຕິ ເສຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ. ຍທິ ສໍສາຣໂຕ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ອຍນຏ຺ໂຐ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ສາຘາຣຓໂຕ, ກຖໍ ຠຄວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາເຠໂທເຍວ ເຫໂສ, ຍທິທໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຍໂນ’’ຕິ ວາ. ອຍນ-ສທ຺ໂທ ວາ ກມ຺ມກຣຓາທິວິຠາໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອໂກ ວາ’’ຕິ.

ນານາມຸຂຠາວນານຍປ຺ປວຕ຺ໂຕຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິມຸເຂນ ຕຕ຺ຖາປິ ອານາປານາທິມຸເຂນ ຠາວນານເຍນ ປວຕ຺ໂຕ. ເອກາຍນນ຺ຕິ ເອກຄາມິນໍ, ນິພ຺ພານຄາມິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອທຸຕິຍຠາວໂຕ, ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ ຈ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕີຍມຕ຺ຖີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐). ‘‘ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄໍ ອກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ຂໂຍ ເອວ ອນ຺ໂຕຕິ ຂຍນ຺ໂຕ, ຊາຕິຍາ ຂຍນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐວາຕິ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ. ອວິຠາເຄນ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປຕີຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ. ອຕຣິໍສູຕິ ຕຣິໍສຸ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມກາ ພຸທ຺ຘາ, ປຸພ຺ເພ ວາ ອຕີຕກາເລ.

ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຈນໍ, ຕໍ ວາ ກິຣິຍາວຸຕ຺ຕິວາຈກຕ຺ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ເຂຍ຺ຍປ຺ປຘານຕາຍ ສຕ຺ຕວາຈິໂນ ເອກສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາວຸຕ຺ຕິວາຈກຕາ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ສກິມ຺ປິ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວິຍ ສກິໍ ອຍໂນຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວມຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອກໍ ອຍນໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສມາສປທຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ປຸຣິມນເຍນ, ປຈ຺ຉິມນເຍນ ຈ. ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຄ຺ຄສ຺ສ ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອເນກວາຣມ຺ປິ ອຍຕີ’’ຕິ ປຸຣິມນຍສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາທສ຺ສນໍ, ‘‘ອເນກຎ຺ຈສ຺ສ ອຍນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມນຍສ຺ສ.

ອິມສ຺ມິໍ ປເທຕິ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວິຘານປເທ. ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄຕິ ໂລກິເຍນ ມິສ຺ສໂກ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ. ວິສຸທ຺ຘິອາທີນໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍເຫຕຸກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຈຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ປຣິຍາຍເຫຕຸ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອໂວຈ.

ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ກາໂລ ຠນ຺ເຕ ຘມ຺ມສວນາຍາ’’ຕິ ກາລາໂຣຈນສທ຺ທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ສຸຕ຺ວາ. ເອວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ມໂນຫຣໍ ອິມໍ ກຖໍ ຉຑ຺ເຑມາ’’ຕິ ອຉຑ຺ເຑນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉຸຠາຣໍ ວິຍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອາລຸເຬຕີຕິ ວິລຸຬິໂຕ ອາກຸໂລ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາຍນມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸພ຺ພຠາຄສຕິປຏ຺ຐານມຄ຺ໂຄຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ຕສ຺ເສວ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ໂສ ປນ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາປິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄໂຕວ ອາເນຕ຺ວາ ຐປິຕາ.

ນິພ຺ພານຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ນິພ຺ພານຄມນໍ,ໂສເຍວ ອວິປຣີຕສຠາວຕາຍ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພານຄມນຏ຺ເຐນ, ນິພ຺ພານາຘິຄມູປາຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄນີຍຏ຺ເຐນາຕິ ຄເວສິຕພ຺ພຕາຍ. ‘‘ຄມນີຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຣາຄາທີຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍເຍວ ຄຫຓໍ ‘‘ຣາໂຄ ມລໍ, ໂທໂສ ມລໍ, ໂມໂຫ ມລ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໒໔) ວຈນໂຕ. ‘‘ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທີຫີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ເຕ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຏາ. ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ປນ ວິສຸທ຺ຘິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປມລວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ, ອຖ ໂຂ ອິທໍ ເອຕ຺ຖ ອາຫຈ຺ຈ ຠາສິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສາ ປນາຍໍ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ສິຊ຺ຌມານາ ຍສ຺ມາ ໂສກາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກມາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຈນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນິມິຕ຺ຕໍ ເຈຕໂສ ສນ຺ຕາໂປ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ໂສໂກ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນິມິຕ຺ຕເມວ ໂສກາວຕິຓ຺ຓໂຕ ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໓, ໓໕໔; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ປຣິເທວນວເສນ ວາຈາວິປ຺ປລາໂປ ປຣິທວນໍ ປຣິເທໂວ. ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອິຘ ສມຕິກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ປຫານາຍາ’’ຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາວຫຕໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຸພ຺ເພ, ຕໍ ວິໂສເຘຫີຕິ ອຕີເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສວິໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉາຕິ ປຣໂຕ. ເຕຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ. ມາຫູຕິ ມາ ອຫຸ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນໍ, ເອເຕນ ອນາຄເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສໍກິເລສວິໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ເຌຕິ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ເຌ. ໂນ ເຈ ຄເຫສ຺ສສີຕິ ນ ອຸປາທິຍິສ຺ສສິ ເຈ, ເອເຕນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ເຘ ອຸປາທານປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສສີຕິ ເອວໍ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍຄຕສໍກິເລສວິໂສຘເນ ສຕິ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ອຸປສນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສສີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ຄາຖໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ຄາຖ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປຸຕ຺ຕາຕິ ໂອຣສາ, ອຎ຺ເຎປິ ວາ ທິນ຺ນກກິຕ຺ຕິມາທໂຍ ເຍ ເກຈິ. ປິຕາຕິ ຊນໂກ, ອຎ຺ເຎປິ ວາ ປິຕຸຏ຺ຐານິຍາ. ພນ຺ຘວາຕິ ຎາຕກາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປຸຕ຺ຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ພນ຺ຘວາ ວາ ອນ຺ຕເກນ ມຈ຺ຈຸນາ ອຘິປນ຺ນສ຺ສ ອຠິຠູຕສ຺ສ ມຣຓໂຕ ຕາຓາຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາຕິ. ນ ຫິ ຎາຕີນໍ ວເສນ ມຣຓໂຕ ອາຣກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຏາຈາເຣ ‘‘ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ ກາລງ຺ກຕາ’’ຕິອາທິນາ (ອປ. ເຖຣີ ໑.໔໙໘) ມາ ນິຣຕ຺ຖກໍ ປຣິເທວິ, ຘມ຺ມໍເຍວ ປນ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ຍຖານຸໂລມໍ ປວຕ຺ຕິຕາຍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຣິໂຍສາເນ ສຫສ຺ສນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ກຖໍ ປນາຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານມຄ຺ຄວເສນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານກຖາຍ ວິນາ ສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ ປນິທໍ ໂສກວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຄາຖາຍ ປຐມໍ ສຸຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາປິ ຫິ ສຈ຺ຈເທສນາຍ ປຣິວາຣພນ຺ຘາ ເອວ ອນິຈ຺ຈຕາກຖາຕິ ກຕ຺ວາ. ອິຕຣຄາຖາຍໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຠາວນາຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາ. ສາ ຫິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຣູປາທີນໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອນຸປສ຺ສນາປິ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາວ, ຕສ຺ມາ. ເຕປີຕິ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕປຏາຈາຣາປິ.

ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣຕິ ສຕສຕໂຈຣປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈໂຈເຣ ປຏິປາຏິຍາ ເປເສສິ, ເຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ອນຸກ຺ກເມນ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສູ’’ຕິ. ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ອູຣຸຏ຺ຐິເຠທປຈ຺ຈຍໍ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ອມນສິກາເຣນ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ວິປ຺ປຏິສາຣເລສສ຺ສປິ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຬາຣໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອູຣຸຏ຺ຐິເຠທຊນິຕໍ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠສິ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍໍ ອປ຺ປມາທໍ, ປຏິປຕ຺ຕິອຸສ຺ສຸກ຺ກາປນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ສໍຍເມສ຺ສາມີຕິ ສຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຏິຍາມີຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉາມິ. ຫຣາຍາມີຕິ ລຊ຺ຊາມິ. ວິປສ຺ສິສນ຺ຕິ ສມ຺ປສ຺ສິໍ.

ປຈລາຍນ຺ຕານນ຺ຕິ ປຈລາຍິການໍ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄຕານໍ. ອຄຕິນ຺ຕິ ອໂຄຈຣໍ. ວຕສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຘຸຕຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ປມາທນ຺ຕິ ປຈລາຍນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂອຣຸທ຺ຘມານໂສຕິ ອຸປຣຸທ຺ຘອຘິຈິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຊຣສ຺ມິນ຺ຕິ ສຣີເຣ. ສຣີຣຎ຺ຫິ ນ຺ຫາຣຸສມ຺ພນ຺ຘອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏຕາຍ ອິຘ ‘‘ປຎ຺ຊຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປີຕວຓ຺ຓາຍ ປນ ປຏາກາຍ ກາຍໍ ປຣິຫຣຓໂຕ, ມລ຺ລຍຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕກຕາຍ ຈ ‘‘ປີຕມລ຺ໂລ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປີຕມລ຺ລຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຊາໂຕ. ຕີສຸ ຣຊ຺ເຊສູຕິ ປຓ຺ຑຸໂຈຬໂຄຬຣຊ຺ເຊສຸ. ‘‘ສພ຺ພມລ຺ລາ ສີຫຬທີເປ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຄມ຺ມ. ຕໍເຍວ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ຣູປາທໂຍ ‘ມມາ’ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ນຕຸມ຺ຫາກວຄ຺ເຄນ ປກາສິຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂນ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ. ປາເທສຸ ອວຫນ຺ເຕສູຕິ ອຕິເວລໍ ຈງ຺ກມເນນ ອກ຺ກມິຕຸໍ ອສມຕ຺ເຖສຸ. ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຈງ຺ກມຕິ ‘‘ນິສິນ຺ເນ ນິທ຺ທາຍ ອວສໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ສຜລຕາປເວທນມຸເຂນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ. ຠາສິຕນ຺ຕິ ວຈນໍ, ກສ຺ສ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ ສພ຺ພໂລກຄ຺ຄວາທິໂນ’’ຕິ. ‘‘ນ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຍິທໍ ເມ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕາ’’ຕິ ຄາຖມາຫຣິ, ເຕນ ອິທານາຫໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຣຄສ຺ສ ອຠາເວນ ອໂຣໂຄ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ສກ຺ກສ຺ສ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ເທວູປປຕ຺ຕິ. ປຸນ ປາກຕິກາວ ອໂຫສິ ສກ຺ກຠາເວເນວ ອຸປປນ຺ນຕ຺ຕາ.

ສຸພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ເອວໍນາໂມ. ອຈ຺ຉຣານໍ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕສ຺ຕໍ ຠີຕໍ. ອຸພ຺ພິຄ຺ຄນ຺ຕິ ສໍວິຄ຺ຄໍ. ອຸຕ຺ຣສ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ສໍວິຄ຺ຄໍ. ອຸພ຺ພິຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຍວເສນ ສຫ ນິສ຺ສເຍນ ສຎ຺ຈລິຕໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນສູຕິ ອນາຄເຕສຸ. ກິຈ຺ເຈສູຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ. ‘‘ກິຈ຺ເຉສູ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ທຸກ຺ເຂສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຠາວິທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຕິເຕສູຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ເຈສູຕິ ໂຍຊນາ. ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ໂພຊ຺ຌາຕິ ໂພຘິໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິ ຈ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕປສາຕິ ຕໂປກມ຺ມໂຕ, ເຕນ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕໍ ສລ຺ເລຂປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສໍວຣຓໂຕ, ເອເຕນ ສຕິສໍວຣສີເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍວຣສີລໍ, ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານໂຕ. ກິເລເສສຸ ຫິ ນິສ຺ສຏ຺ເຐສຸ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ, ວິປາກວຏ຺ຏຎ຺ຈ ນິສ຺ສຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ. ໂສຕ຺ຖິນ຺ຕິ ເຂມໍ ອນຸປທ຺ທວຕໍ.

ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຎາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວານວິຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕວານວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ຂນ຺ຘໍ, ກມ຺ມຸນາ ຜລໍ, ສຕ຺ເຕຫິ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ວິນຕິ ສໍສິພ຺ພຕີຕິ ‘‘ວານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຍິທໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ວານໍ, ນ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍາ’’ຕິ.

ນນຸ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ໂສກສມຕິກ຺ກມາທໂຍປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປຸນ ກສ຺ມາ ຄຫິຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາສນຍຸຕ຺ຕິໂກວິເທຕິ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິລກ຺ຂຓາຍໍ ຘມ຺ມນີຕິຍໍ ເຉເກ. ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕີຕິ ເຍ ເຍ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ ຍຖາ ຍຖາ ໂພເຘຕພ຺ພາ, ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ຠຄວາ ເຕ ເຕ ຕຖາ ຕຖາ ໂພເຘນ຺ໂຕ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕິ. ຕໍ ຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໍ ອຄເຓນ຺ໂຕ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຎາປກາທິສາຘນີຍວຈນາຕິ. ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຊາຍຕິ, ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕໂສກປຣິເທວສ຺ສ ນ ກທາຈິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ອຕ຺ຖິ ໂສກປຣິເທວສມຕິກ຺ກມນມຸເຂເນວ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອິຊ຺ຌນໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກເມນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈເຍຫິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ຜຸຏ຺ຐໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ໂສກາທໂຍ ອຠິຠວນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາເຕສຸ ຈ ເຕສຸ ເຕ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກໂມ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເມນາ’’ຕິ. ຎາຍສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ, ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ. ຕທຘິຄເມນ ຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍສຫຠາວີປິ ອິຕຣາຠິສມໂຍ ຕທວິນາຠາວໂຕ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍເຫຕຸໂກ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຎາຍສ຺ສາຘິຄໂມ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ຜລຎາເຓນ ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ສມ຺ປທານວຈນຎ຺ເຈຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຓ຺ຓຠຓນນ຺ຕິ ປສໍສາວຈນໍ. ຕຍິທໍ ນ ອິເຘວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສຕ຺ຖຸ ອາຈິຓ຺ຓໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍເຖວ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາທິມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓມາທິ ວາ ກລ຺ຍາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິໂຕ, ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເສຏ຺ຐຈຣິຍຠາວໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ໂວ ປກາເສສ຺ສາມີຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໗) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍວໍສາຕິ ອຣິຍານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວໍສາ ປເວຓິໂຍ. ອຄ຺ຄຎ຺ຎາຕິ ອຄ຺ຄາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ສພ຺ພວໍເສຫິ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎາຕິ ຈິຣຣຕ຺ຕາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ວໍສຎ຺ຎາຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວໍສາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ໂປຣາຓາຕິ ປຸຣາຕນາ ອນຘຸນາຕນຕ຺ຕາ. ອສງ຺ກິຓ຺ຓາຕິ ອວິກິຓ຺ຓາ ອນປນີຕາ. ອສງ຺ກິຓ຺ຓປຸພ຺ພາຕິ ‘‘ກິໍ ອິເມຫີ’’ຕິ ອຣິເຍຫິ ນ ອປນີຕປຸພ຺ພາ. ນ ສງ຺ກີຍນ຺ຕີຕິ ອິທານິປິ ເຕຫິ ນ ອປນີຍນ຺ຕິ. ນ ສງ຺ກີຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອນາຄເຕປິ ເຕຫິ ນ ອປນີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາ…ເປ… ວິຎ຺ຎູຫີຕິ ເຍ ໂລເກ ວິຎ຺ຎູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເຕຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ ອນິນ຺ທິຕາ, ອຄຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທີຫີຕິ ວິສຸທ຺ຘິອາທິທີປເນຫິ. ປເທຫີຕິ ວາກ຺ເຍຫິ, ວິສຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຕາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ວາ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ອຸປທ຺ທເວຕິ ອນຕ຺ເຖ. ວິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວິສຸຊ຺ຌນໍ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຈໂຍ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫທເຍ ຐປນໍ ຘາຣຓໍ. ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວາຈນໍ.

ຄນ຺ຘາຣໂກຕິ ຄນ຺ຘາຣເທເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ປໂຫນ຺ຕີຕິ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອນິຍ຺ຍານິກມຄ຺ຄາຕິ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄາ, ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານິຍຕມຄ຺ຄາປິ ວາ. ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ກູຏສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຓີຕິ ກາຈມຓິປິ, ມຸຕ຺ຕາຕິ ເວຬຸຊາປິ, ປວາຬນ຺ຕິ ປລ຺ລໂວປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຣຕ຺ຕຊມ຺ພຸນທາທິປເທຫິ ເຕ ວິເສສິຕາ.

ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕກາຍາທີນໍ ເວທນາທິສຠາວຕ຺ຕາຠາວາ, ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ມສ຺ສ ວິສຸໍ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖນ຺ຕຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫເຓສຸ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖູນໍ ອນິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປນ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ ‘‘ນ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄນ ເຫຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠາໂຄຕິ. ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣທສ຺ສນໍ, ນ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ. ອາທີສຸ ຫິ ສຕິໂຄຈໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນານໍ ສມຸທໂຍ, ນາມຣູປສມຸທຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ມນສິກາຣສມຸທຍາ ຘມ຺ມານໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘) ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຠິໂຄຈຣານໍ ປກາສເກ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍ’’ມ຺ປິ (ປຏິ. ມ. ໒.໓໔) ອວເສສປາຬິປ຺ປເທສທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕິຍາ ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ທານາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຣູປາທີນິ ສຕິຍາ ຐານໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຘານໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ‘‘ປຓີຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສໍ. ມາຕິກາ ໑໔) ວິຍ ປຘານຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຣິໂຍຕິ ອຣິຍໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕເສຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຬາຍຕນວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ.(ມ. ນິ. ໓.໓໑໐) ສຸຕ຺ເຕກເທເສນ ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍທຣິໂຍ…ເປ… ອຣຫຕີຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອນຸກມ຺ປໂກ ຫິເຕສີ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ‘ອິທໍ ໂວ ຫິຕາຍ ອິທໍ ໂວ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ສາວກາ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ. ນ ໂສຕໍ ໂອທຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ໂວກ຺ກມ຺ມ ຈ ສຕ຺ຖຸ ສາສນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ນ ເຈວ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ຍທຣິໂຍ ເສວຕິ…ເປ… ອຣຫຕິ.

ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖາ…ເປ...ອິທໍ ໂວ ສຸຂາຍາຕິ. ຕສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈ ສາວກາ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ນ ຈ ໂວກ຺ກມ຺ມ ສຕ຺ຖຸ ສາສນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ນ ເຈວ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນຕ຺ຕມນຕາ ຈ ອຕ຺ຕມນຕາ ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸຕິຍໍ.

ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ສຸຂາຍາຕິ, ຕສ຺ສ ສາວກາ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອຕ຺ຕມໂນ ເຈວ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໑).

ເອວໍ ປຏິຆານຸນເຍຫິ ອນວສ຺ສຸຕຕາ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ຕທຸຠຍວີຕິວຕ຺ຕຕາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ຫິ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາ ໂຫຕິ ອາເວຓິກຘມ຺ມຠາວໂຕ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນໍ. ປ-ສທ຺ໂທ ອາຣມ຺ຠໍ ໂຊເຕຕິ, ອາຣມ຺ໂຠ ຈ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ປຏ຺ຐານໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອນ-ສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລໍວຈເນນ ກມ຺ມຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາສ຺ສ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ປຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຐາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ຠຸສຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐໍ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ຠາວຕ຺ຖໍ ສຕິ, ສທ຺ທໍ, ປຏ຺ຐານສທ຺ທຎ຺ຈ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ສຕິ, ສທ຺ໂທ, ປຏ຺ຐານ-ສທ຺ໂທ ຈ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ຈິຣກຕສ຺ສ, ຈິຣຠາສິຕສ຺ສ ຈ ອນຸສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ. ອິທນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ສຕິເຍວ ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ. ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ຍທິ ເອວນ຺ຕິ. ຍທິ ສຕິ ເອວ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ສຕິ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກສ຺ມາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິພຫຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ພຫຸກາ ຕາ ສຕິໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອກວຈນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ມຄ຺ຄຏ຺ເຐນາຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ. ນິຍ຺ຍານິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ, ເຕເນວ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ເອກຕ຺ຕູປຄໂຕ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສປິ ເຈຕາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ຈ ເອຕາ ສຕິໂຍ. ອປຣຠາເຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາຍາທີສຸ ສຸຠສຎ຺ຎາທິວິຘມນວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຕິເຍວ ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘເນເນວ ເຫຕ຺ຖ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ. ເອວຎ຺ຈ ສຕີຕິ ເອວໍ ມຄ຺ຄຏ຺ເຐນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອກວຈເນນ, ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສຕິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ວຈນານຸສນ຺ຘິນາ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ເທສນາ ສານຸສນ຺ຘິກາວ, ນ ອນນຸສນ຺ຘິກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສເນນ ປຏິປາເທຕຸໍ ‘‘ມາຣເສນປ຺ປມທ຺ທນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໒໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິນາ ນິທສ຺ສນໍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ວິເສສໂຕ ກາໂຍ, ເວທນາ ຈ ອສ຺ສາທສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖູສຸ ໂອຬາຣິກສຸຂຸເມສຸ ອສຸຠທຸກ຺ຂຠາວທສ຺ສນານິ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ເຎຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິເຕຫິ ສຸກຣານີຕິ ຕານິ ເຕສໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖຸຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິເສສກາຣເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕຕາທສ຺ສນານິ ສຣາຄາທິວເສນ, ສຎ຺ຎາຜສ຺ສາທິວເສນ, ນີວຣຓາທິວເສນ ຈ ນາຕິປ຺ປເຠທາຕິປ຺ປເຠທຄເຕສຸ ເຕສຸ ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ຎານໍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕານໍ ສຸກຣານີຕິ ເຕສໍ ຕານິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາຍ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ກາຍເວທນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສຕິປິ ເນສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸຠາເວ ໂຍ ຍສ຺ສາ ສາຕິສຍປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສມຖຍານິໂກ ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ ປນ ສຸຂຸເມ ຈິຕ຺ເຕ, ຘມ຺ເມສຸ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນານໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ຎວິປສ຺ສນາຍານິການໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເຕສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ປຫານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ໂຍຊນາ. ປຣໂຕ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ສວິເສສາ ກາເຍ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວິເສເສນ ກາໂຍ ກາໂມຆສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຠເວສຸ ສຸຂຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວສ຺ສາໂທ ໂຫຕີຕິ ຠໂວຆສ຺ສ ເວທນາ ວຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕຕິຆນຄ຺ຄຫຓວເສນ ວິເສສໂຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ໂຐຆສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ຘມ຺ເມສຸ ວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາຍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕ຺ຕາ ຈ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ອວິຊ຺ໂຊຆສ຺ສ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເຕສໍ ປຫານຕ຺ຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ກາຍາທີນໍ ກາໂມຆາທິວຕ຺ຖຸຠາວກຖເນເນວ ກາມໂຍຄກາມາສວາທີນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ ໂອເຆຫິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ກາໂຍ ກາໂມຆາທີນໍ ວຕ຺ຖຸ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ‘‘ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠູຕາ ເວທນາ ວິເສເສນ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ຈິຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓວເສນ ສສ຺ສຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີເລນ ສຸທ຺ຘີຕິ ອາທິ ປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ. ກາຍສ຺ສ ກາມຸປາທານວຕ຺ຖຸຕາ ວຸຕ຺ຕນຍາວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ກາໂຍ ກາໂມຆສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຕທຄ຺ເຄນ ກາມຸປາທານສ຺ສປິ ວຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ສຸຂເວທນສ຺ສາທວເສນ ປຣໂລກນິຣເປກ຺ໂຂ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໓໘) ປຣາມາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ ເວທນາ ວຕ຺ຖຸ. ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອິຕຣຸປາທານວຕ຺ຖຸຕາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຄນ຺ຖໂຍຊນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ກາຍເວທນານໍ ຉນ຺ທໂທສາຄຕິວຕ຺ຖຸຕາ ກາໂມຆພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖໂຍຊນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ສນ຺ຕຕິຆນຄ຺ຄຫຓວເສນ ສຣາຄາທິຈິຕ຺ເຕ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ໂມຫາຄຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ຘມ຺ມສຠາວານວໂພເຘ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ຠຍາຄຕິຍາ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ.

ອາຫາຣສມຸທຍາ ກາຍສ຺ສ ສມຸທຍາ, ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນານໍ ສມຸທໂຍ, (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘) ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕) ວຈນໂຕ ກາຍາທີນໍ ສມຸທຍຠູຕາ ກພຬີກາຣຜສ຺ສມໂນສຎ຺ເຈຕນາວິຎ຺ຎາຓາຫາຣາ ກາຍາທິປຣິຊານເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາຫາຣປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປກຣຓນໂຍຕິ ເນຕ຺ຕິປກຣຓວເສນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນານໂຍ.

ສຣຓວເສນາຕິ ກາຍາທີນໍ, ກຸສລາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຸປຘາຣຓວເສນ. ສຣນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ເອຕາຍາຕິ ສຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກຕ຺ເຕ ເອກສຠາເວ ນິພ຺ພາເນ ສໂມສຣຓໍ ສມາຄໂມ ເອກຕ຺ຕສໂມສຣຓໍ. ເອຕເທວ ຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກນິພ຺ພານປເວສເຫຕຸຠູໂຕ ວາ ສມານຕາຍ ເອໂກ ສຕິປຏ຺ຐານສຠາໂວ ເອກຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສໂມສຣຓໍ ເອກຕ຺ຕສໂມສຣຓໍ, ຕໍສຠາຄຕາວ, ເອກນິພ຺ພານປເວສເຫຕຸຠາວໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຣເຓກຕ຺ຕສໂມສຣຓານິ ສເຫວ ສຕິປຏ຺ຐາເນກຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ວິສຸໍ. ສຣຓວເສນາຕິ ວາ ຄມນວເສນາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕເທວ ຄມນໍ ສໂມສຣຓນ຺ຕິ, ສໂມສຣເຓ ວາ ສຕິ-ສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ຘາຣຓຕາວ ສຕີຕິ ສຕິ-ສທ຺ທຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວາ ປຸຣິມໍ ສຕິຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ເອກຠາວສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານສໂມສຣເຓປິ ສຫິຕາເນວ ຕານິ ສຕິປຏ຺ຐາເນກຠາວສ຺ສ ກາຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ຈຸທ຺ທສວິເຘນ, ນວວິເຘນ, ໂສຬສວິເຘນ, ປຎ຺ຈວິເຘນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປຣິ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔) ອາຄຕານໍ ອານາປານປພ຺ພາທີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ປນ ອນນ຺ຕຣເຠທວເສນ, ຕທນຸຄຕເຠທວເສນ ຈ ຠາວນາຍ ອເນກວິຘຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑສທິສຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິຕໍຕໍສຕິປຏ຺ຐານຠາວນານຸຠາວສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ອິຕຣາສໍ ປຸຈ຺ຉານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ, ນິທ຺ເທສາທິວເສນ ເທເສຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປາທກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ນິສ຺ສຍທສ຺ສນໍ, ໂສ ຈສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ສາສນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ’’ຕິ. ຘມ຺ມ…ເປ… ລປນເມຕໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມຸຂາຠິມຸຂຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ, ຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂຄຈເຣ ຠິກ຺ຂເວ ຈຣຖ ສເກ ເປຕ຺ຕິເກ ວິສເຍ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒) ວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂຄຈຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ, ຍທິທໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸໍ ທສ຺ເສຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕໍນິຍມໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖຸຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ, ສກລສາສນສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພປ຺ປກາຣາຍ ອນຸສາສນິຍາ ຠາຊນຠາໂວ. ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຄຫິເຕ. ຠິກ຺ຂຸປຣິສາຍ ເຊຏ຺ຐຠາວໂຕ ຣາຊຄມນຎາເຍນ ອິຕຣາ ປຣິສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສສາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ປຐມໍ ກາຣຓໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິຕຣມ຺ປິ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈ ອິມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ກາຍາທິ ວິສມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ກາຍາທີຫິ ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ຣາຄາທິວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ທນ຺ໂຕ, ຈຕຸມຄ຺ຄນິຍາເມນ ນິຍໂຕ, ເສຏ຺ຐຈຣິຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍທຓ຺ຑາທິໂອໂຣປເນນ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ. ອຣິຍຠາເວ ຐິໂຕ ໂສ ເອວຣູໂປ ພາຫິຕປາປສມິຕປາປຠິນ຺ນກິເລສຕາຫິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສມໂຓ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕຖາ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑, ໒໘໗; ປາຣາ. ໑໑), ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີ’’ຕິອາທີສຸ ຈ ເວທນາທໂຍ ເຈຕສິກາ ຂນ຺ຘາ ກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາເຍຕິ ຣູປກາເຍ’’ຕິ ອາຫ. ເກສາທີນຎ຺ຈ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເກສາທິສຎ຺ຎິຕານໍ ຠູຕຸປາທາຘມ຺ມານໍ. ເອວໍ ‘‘ຈຍຏ຺ໂຐ ສຣີຣຏ຺ໂຐ ກາຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສທ຺ທນເຍນ ກາຍ-ສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ເວທນາທໂຍປິ ເອຕ຺ຖ ສິຕາ, ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາເຍ ເວທນາທິອນຸປສ຺ສນາປສງ຺ເຄປິ ອາປນ຺ເນ ຕໂຕ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມູຫວິສຍຕາຍ ຈສ຺ສ ກາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ, ສມຸທາຍຸປາທານຕາຍ ຈ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ‘‘ກາເຍ’’ຕິ ເອກວຈນໍ, ຕຖາ ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາເຄນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິ ເອກວຈນໍ, ເວທນາ ປນ ສຸຂາທິເຠທຠິນ຺ນາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເວທນາສູ’’ຕິ ພຫຸວຈເນນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເຖວ ຈ ນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຘມ຺ມາ ຈ ປໂຣປຓ຺ຓາສເຠທາ, ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາກາເຣນ ຈ ອເນກເຠທາ ເອວາຕິ ເຕປິ ພຫຸວຈນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕາ.

ອວຍວີຄາຫສມຎ຺ຎາຕິຘາວນສາຣາທານາຠິນິເວສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ກາຍໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ, ຕານິ ຈ ເກສາທີຫິ, ເກສາທິເກ ຈ ຠູຕຸປາທາຍຣູເປຫິ ວິນິພ຺ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ນ ກາເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາສາທາທິນຄຣາວຍວສມູເຫ ອວຍວີວາທິໂນປິ ອວຍວີຄາຫໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ‘‘ນຄຣໍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ສມຎ຺ຎາຕິຘາວນໍ ສິຍາຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສມຎ຺ຎາຕິຘາວເນ ນຄຣນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມູໂຫ, ເກສໂລມາທິສມູໂຫ, ຠູຕຸປາທາຍສມູໂຫ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມູໂຫ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍປິ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ອິຕ຺ຖິອາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກາໂຍ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕຊີວາທິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອວຍວີ ປນ ກາຍປຏິກ຺ເຂເປເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ກາຍາທິສມຎ຺ຎາຕິຘາວນານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມ…ເປ… ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ກາຍາທິອາກາເຣນ.

ຍໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ອິຕ຺ຖິໍ, ປຸຣິສໍ ວາ ປສ຺ສຕິ. ນນຸ ຈກ຺ຂຸນາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ປສ຺ສາມິ, ປຸຣິສໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ຣູປາຍຕນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫວເສນ ມິຈ຺ຉາປຣິກປ຺ປິຕຣູປຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຕໍ ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ນ ໂຫຕິ, ອຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐໍ ວາ ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ຣູປາຍຕນໍ ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຠູຕໂຕ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປສ຺ສໍ ພຊ຺ຌເຕຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກິເລສພນ຺ຘເນນ ພຊ຺ຌຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ນ ອຎ຺ຎສຠາວານຸປສ຺ສີ, ອສຸຠາທິໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣານຸປສ຺ສີ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ເອວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ປຖວີກາຍນ຺ຕິ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາສໍ ປຖວິໍ ຘມ຺ມສມູຫຕ຺ຕາ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວທຕິ, ລກ຺ຂຓປຖວິເມວ ວາ ອເນກປ຺ປເຠທໍ ສກລສຣີຣຄຕໍ, ປຸພ຺ພາປຣິຍຠາເວນ ຈ ປວຕ຺ຕມານໍ ສມູຫວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ອາໂປກາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຠາເວນ ອນ຺ຘພາເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ.

ອິທານິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນາກາຣານມ຺ປິ ວເສນ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ກາຍໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວຎ຺ຈສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາກາຣມ຺ປິ ‘‘ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫສ຺ສ ເລໂສປິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ເອວ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສນາທິນິວຕ຺ຕນໍ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພໍ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນປຣຕ຺ຕາ ເອວ-ກາຣສ຺ສ, ອຸປຣິ ເທສນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຈ ຕາສໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕເມວ ຈ ກາຍໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ນ ຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ນ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ໂນ ນນ຺ທຕິ. ວິຣຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕິ ສມຸທຍໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອາທິຍຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ກາຍໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພາເນ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກິເລເສ ນ ອາທິຍຕິ, ນາປິ ອໂທສທສ຺ສິຕາວເສນ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອາທິຍຕີ’’ຕິ. ອິທານິສ຺ສ ຕາຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎໍ. ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານມຸເຂເນວ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສມງ຺ຄິໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຣິຍຕີ’’ຕິ, ອິຣິຍາປຖໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໂຕ ‘‘ຕີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ປນ ກິເລສາ ປຣິຕ຺ຕຠູມກາ ເອວາຕິ. ຍທິປິ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ອາຕາປນນ຺ຕິ ຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ອາຕປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປນ ອາຕາປສທ຺ໂທ ວີຣິເຍເຍວ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫາເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ສາຕິສຍໍ ຕທາຕາປນນ຺ຕິ ວີຣິຍເມວ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ. ອາຕາປີຕິ ຈາຍມີກາໂຣ ປສໍສາຍ, ອຕິສຍສ຺ສ ວາ ທີປໂກຕິ ອາຕາປີຄຫເຓນ ສມ຺ມປ຺ປຘານສມງ຺ຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາ, ສມນ຺ຕໂຕ, ສາມຎ຺ຈ ປຊານນ຺ໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖາເນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສິຕາຠາເວນ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ, ສພ຺ພາກາຣປຊານເນນ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາວຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສາມໍ ປຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ກຖໍ ສຕິປຏ຺ຐານຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລີເນ, ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຈິຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພ ວາ ລີເນ, ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຠາເວຕພ຺ພາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຕ຺ຖິກາ ເອຕາຍາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ສຕິຍາ ລທ຺ຘຸປກາຣາຍ ເອວ ປຎ຺ຎາຍ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ. ອນ຺ໂຕ ສງ຺ເຂໂປ ອນ຺ໂຕໂອລີຍໂນ, ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາຍປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ສີລວິໂສຘນາທິ, ຄຓນາທິ, ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລາທິ ຈ ອຸປາໂຍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ອນຸປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸປາຍໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອນຸປາຍຎ຺ຈ ນ ອຸປາທິຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ …ເປ… ອສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ອຸປາຍານຸປາຍານໍ ປຣິຄ຺ຄຫປຣິວຊ຺ຊເນສຸ, ປຣິຈ຺ຈາຄາປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ຈ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ. ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ.

ຍສ຺ມາ ສຕິເຍເວຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວີຣິຍາທໂຍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄຎ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕສ຺ສາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ວາ ສຕິສີເສນາຍໍ ເທສນາ. ນ ຫິ ເກວລາຍ ສຕິຍາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນິພ຺ພານາຘິຄໂມ ວາ, ນາປິ ເກວລາ ສຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຌານເທສນາຍໍ ສວິຕກ຺ກາທິວຈນສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄທສ຺ສນຕາຕິ ອງ຺ຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ອວຍວປຣິຍາຍຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຫານງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໒໗໑, ໒໘໗, ໒໙໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓; ປາຣາ. ໑໑) ວິຍ ປຫາຕພ຺ພງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍເມວ ວິນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕທງ຺ຄວິນເຍນ ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນເຍນ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເວທນາທິຘມ຺ມານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິຠງ຺ເຄ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ໂລເກ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ.

ອວິເສເສນ ທ຺ວີຫິປິ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກເກນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຫານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ວາ ‘‘ວິເນຍ຺ຍ ນີວຣຓານີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສວິນຍວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາຍ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີການໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາທີນໍ ປຫານທສ຺ສນໍ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຊນນ຺ຕິ. ກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິມູລກສ຺ສາຕິ ຣູປພລໂຍພ຺ພນາໂຣຄ຺ຍາທິສຣີຣສມ຺ປທານິມິຕ຺ຕສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ກາຍວິປຕ຺ຕິມູລໂກ ວິໂຣໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຍຠາວນາຍາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາຍ. ສາ ຫິ ອິຘ ກາຍຠາວນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສຸຠສຸຂຠາວາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມນຸຎ຺ຎນິຈ຺ຈຕາທິສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອສຸຠາສຸຂຠາວາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອມນຸຎ຺ຎອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ. ເຕນາຕິ ອນຸໂຣຘາທິປ຺ປຫານວຈເນນ. ‘‘ໂຍຄານຸຠາໂວ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓໍ. ໂຍຄານຸຠາໂວ ຫິ ຠາວນານຸຠາໂວ. ໂຍຄສມຕ຺ໂຖຕິ ໂຍຄມນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ປຸຣິເມນ ຫິ ‘‘ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນນ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານິສໍໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸຕສ຺ສ ຠາວນາ ອິຊ຺ຌຕິ.

ອນຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອນຸປສ຺ສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ ລພ຺ຠມານາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ອນຸປສ຺ສນາໂຊຕນາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນຸປສ຺ສນາຍາ’’ຕິ ກຣຓວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອນຸປສ຺ສນາ ເອວ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຍຸຊ຺ຊຕິ ວາ. ກາຍປຣິຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ກາຍປຣິຫຣຓ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ຫິ ກາຍປຣິຫຣຓໍ ຍາວເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຫຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓສ຺ສ ວາ ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓) ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ກາຍປຣິຫຣຓ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ນາມກາຍສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ, ນ ຣູປກາຍສ຺ເສວ, ເຕເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິຫາເຣນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓສ຺ສ ສຫ ສາຘເນນ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ. ອາຕາເປນາຕິ ອາຕາປຄ຺ຄຫເຓນ. ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ເມຕ຺ຕາ, ມຣຓສ຺ສຕິ, ອສຸຠຠາວນາ ຈ. ອິທຎ຺ຫິ ຈຕຸກ຺ກໍ ໂຍຄິນາ ປຣິຫຣິຍມານໍ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສາຣກ຺ຂຠູຕຕ຺ຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຄ຺ຄຫເຓນ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕິຍາ ວາ ສມໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ວິຠງ຺ເຄ(ວິຠ. ກາຍານຸປສ຺ສນານິທ຺ເທເສ) ປນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຠາວຕ຺ຖສ຺ເສວ ວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ ສຫ. ອຏ຺ຐກຖານໂຍຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖສ຺ສາປິ ວິວຣຓວເສນ ຍຖາຣຫໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານໂຍ. ຍຖາ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ຍຖາ ອຕ຺ຖໂຕ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ອວິໂລເມນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເວທນາທີນໍ ປຸນ ວຈເນຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວວເສນ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ເວທນາສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ຣູປປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທນາຍ ກາຍາທິອນຸປສ຺ສນາປ຺ປສງ຺ເຄປິ ອາປນ຺ເນ ຕໂຕ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ທຸຕິຍໍ ເວທນາຄ຺ຄຫຓໍ, ເຕນ ນ ເວທນາຍໍ ກາຍານຸປສ຺ສີ, ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວາ, ອຖ ໂຂ ເວທນານຸປສ຺ສີ ເອວາຕິ ເວທນາສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາກາຣສ຺ເສວ ທສ຺ສເນນ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸຂາ ເວທນາ, ນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸກ຺ຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ວາ ເວທນາ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ປນ ສມເຍ ທຸກ຺ຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ວາ ເວທນາ, ນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອິຕຣາ ເວທນາ’’ຕິ ເວທນາຠາວສາມຎ຺ເຎ ອວຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ເວທນໍ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນນ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຘຸວຠາວວິເວໂກ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕາສໍ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານທສ຺ສເນນ ອນິຈ຺ຈຕາຍ, ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ຂຕາຍ, ອນຕ຺ຕຕາຍ ຈ ທສ຺ສນໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕິ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ເວທນາຍໍ ເວທນານຸປສ຺ສີ ເອວ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ພາໂລ ອມຓິສຠາເວປິ ອຸທກປຸພ຺ພຸຬເກ ມຓິອາກາຣານຸປສ຺ສີ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ອຍໍ ຐິຕິຣມຓີເຍປິ ເວທຍິເຕ, ປເຄວ ອິຕຣສ຺ມິໍ ມນຸຎ຺ຎາກາຣານຸປສ຺ສີ, ອຖ ໂຂ ຂຓປຠງ຺ຄຸຣຕາຍ, ອວສວຕ຺ຕິຕາຍ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓຕາຍ ຈ ອນິຈ຺ຈອນຕ຺ຕອສຸຠາກາຣານຸປສ຺ສີ, ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສີ ເຍວາຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕ ຘມ຺ເມສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ປຸນວຈເນ ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂລກິຍາ ເອວ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເກວລໍ ປນິຘາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິຘ ເອຕ຺ຕກໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມາ ຈ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຕານິ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ, ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໂຕ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂໍ ເວທນໍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ທຸກ຺ຂໍ ອທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ປີຬາຊນນໂຕ, ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ, ທຸນ຺ນີຫຣຓໂຕ ຈ ສລ຺ລໂຕ ອທ຺ທກ຺ຂິ ປສ຺ສິ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນໍ. ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ອໂນຬາຣິກຕາຍ, ປຈ຺ຈຍວເສນ ວູປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ຈ ສນ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາອຠາວໂຕ, ອຸທຍວຍວນ຺ຕໂຕ, ຕາວກາລິກໂຕ, ນິຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ໂຍ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ສ ເວ ສມ຺ມທ຺ທໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍເສນ, ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວາ ເວທນາຍ ສມ຺ມາປສ຺ສນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກ຺ຂາຕິປີຕິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂາ ອິຕິປິ. ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ເວທຍິຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ວທາມິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕປິ ຈາຕິ ສຸຂາທີນໍ ຐິຕິວິປຣິຓາມຎາຓສຸຂຕາຍ, ວິປຣິຓາມຐິຕິອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ຈ ສຸຂໂຕ, ຕິສ຺ໂສປິ ຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ເຫຏ຺ຐາ ປກາສິຕາ ເອວ. ເສສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາທິວິຠາຄໂຕ ເສສໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິເຠທໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອາຣມ຺ມຓ…ເປ… ເຠທານນ຺ຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓນານຕ຺ຕສ຺ສ ນີລາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ, ຉນ຺ທາທິອຘິປຕິນານຕ຺ຕສ຺ສ ຫີນາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ, ຎາຓຌານາທິສຫຊາຕນານຕ຺ຕສ຺ສ ສສງ຺ຂາຣິກາສງ຺ຂາຣິກສວິຕກ຺ກາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ, ກາມາວຈຣາທິຠູມິນານຕ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິມາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ, ກຸສລາທິກມ຺ມນານຕ຺ຕສ຺ສ ເທວຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍຕາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ, ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກນານຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຕາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ, ປຣິຕ຺ຕຠູມກາທິກິຣິຍານານຕ຺ຕສ຺ສ ຕິເຫຕຸກາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ ວເສນ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສວຕ຺ຖຸກາວຕ຺ຖຸກາທິນານຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍສາຘາຣຓາທິຕພ຺ເຠທສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ຜຸສນາທິຕໍຕໍລກ຺ຂຓານຎ຺ເຈວ ອນິຈ຺ຈຕາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ໂຍຊນາ. ສຸຎ຺ຎຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອນຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕສຸຎ຺ຎຕາສຠາວສ຺ສ. ຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ສຸຎ຺ຎຕາວາຣເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ປຫີນເມວ ປຸພ຺ເພ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸນ ປຫານໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກິເລສາ ປຫີຍມານາ ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ ອນາຄຕານໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ເອກຕ຺ຖ ປຫານໍ ວຕ຺ວາ ອິຕຣຕ຺ຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເອວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ອຖ ວາ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຫີນເມວ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຫານໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ເຄນ ຫິ ປຫີນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາຍ ໂຈທນາຍ ນານາປຸຄ຺ຄລປຣິຫາໂຣ, ນ ຫິ ເອກສ຺ສ ປຫີນໍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຫີນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມາຍ ນານາຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກປຣິຫາໂຣ. ນານາຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ຫິ ໂລກິຍມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ໂລກິຍຠາວນາຍ ຈ ກາເຍ ປຫີນໍ ນ ເວທນາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິປິ ນປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສາ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ປຸນປິ ຕປ຺ປຫານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ ເສເສສຸປິ ປຫີນໍ ໂຫຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຕິປຏ຺ຐານຠາວນໍ, ໂລກິຍຠາວນາຍ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ’’ຕິ (ວິຠ. ໓໖໒, ໓໖໔, ໓໖໖) ຫິ ວິຠງ຺ເຄຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາ

ອານາປານປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໗໔. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພກາຍາທິອາຣມ຺ມຓວເສນ. ຈຕຸຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ເທສວເສນ ຈຕຸຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຕໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘສຕິປຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຍໍ ວິຠຊນ຺ໂຕຕິ ປາຐເສໂສ.

ກຖຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ປກາຣປຸຈ຺ຉາ, ເຕນ ນິທ຺ທິສິຍມາເນ ກາຍານຸປສ຺ສນາປກາເຣ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣໂກ, ເຕນ ອຸທ຺ເທສວາເຣນ ອປາກຏໍ ນິທ຺ເທສວາເຣນ ວິຠາວິຍມານໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ພາຫິຣເກສຸປິ ອິໂຕ ເອກເທສສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາຣກາຍານຸປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສາ’’ຕິ, ເຕນ ເຍ ອິເມ ອານາປານປພ຺ພາທິວເສນ ອາຄຕາ ຈຸທ຺ທສປ຺ປກາຣາ, ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິອນຸປສ຺ສນາປ຺ປກາຣາ, ຕຖາ ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໓) ວຸຕ຺ຕາ ເກສາທິວຓ຺ຓສຓ຺ຐານກສິຓາຣມ຺ມຓຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານປ຺ປກາຣາ, ໂລກິຍາທິປ຺ປກາຣາ ຈ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິເມ ຈ ປກາຣາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ, ນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາຣ…ເປ… ປຏິເສຘໂນ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣກາຍານຸປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວປຏິເສຘໂນ, ເອເຕນ ອິຘ ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ອນ຺ໂຕຄຘເອວສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເອກປທານິປິ ອວຘາຣຓານິ ຍຖາ ‘‘ວາຍຸຠກ຺ໂຂ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເຘວ ຠິກ຺ຂເວ ສມໂຓ’’ຕິອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓສມຓປ຺ປກຣຓຘມ຺ໂມ ຫິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂຍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣກາຍານຸປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣປ຺ປວາທາຕິ ປເຣສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນານປ຺ປກາຣາ ວາທາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານິ.

ອຣຎ຺ຎາທິກສ຺ເສວ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸທ຺ທໂມ ທມຖໍ ອນຸປຄໂຕ ໂຄໂຓ ກູຏໂຄໂຓ. ໂທຫນກາເລ ຍຖາ ຖເນຫິ ອນວເສສໂຕ ຂີຣໍ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວໍ ໂທຫປຏິພນ຺ຘິນີ ກູຏເຘນຸ. ຣູປ-ສທ຺ທາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອສ຺ສາໂທ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣໂສ. ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອນາທິມຕິ ວາ ສໍສາເຣ ປຣິຈິຕາຣມ຺ມຓໍ. ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ສຕິຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ອາຣມ຺ມເຓຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓ. ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ຖິຣໍ, ຍຖາ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ສມາຘິ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຖາມຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ, ເອກຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ອຘິຄຕວິເສສານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ.

ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຠຄວາ ໂຍຄີນໍ ອນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານຸປທິສນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸ ທີປິສທິໂສ ອຣຎ຺ເຎ ເອກໂກ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂນິມ຺ມຖນວເສນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິນ຺ຕິ ຠາວນຸສ຺ສາຫຊວສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄກຣຓຠູມິຠູຕໍ.

ອທ຺ຘານວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວເສນ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຕຣວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວເສນ ຣສ຺ສໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ສິກ຺ຂໂຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕາປຊານນສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທນໂອຬາຣິໂກຬາຣິກປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ຠາວນໍ ສິກ຺ຂໂຕ, ຕຖາຠູໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ປວຕ຺ຕຍໂຕ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອຸປຏ຺ຐິຕປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ, ໂຍ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກມ຺ມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ກຣຊກາໂຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິສຸທ຺ຘິທິຏ຺ຐິ ‘‘ຕຍິທໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ, ນ ອເຫຕຸກໍ, ນາປິ ອິສ຺ສຣາທິວິສມເຫຕຸກໍ, ອຖ ໂຂ ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕຸກ’’ນ຺ຕິ ອທ຺ຘາຕ຺ຕເຍປິ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໒.໑໑໓; ໓.໘໖, ໘໙; ປຏິ. ມ. ໑.໕໔) ນເຍນ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ອຸທຍວຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ. ອນຸກ຺ກເມນ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ.

‘‘ປຣສ຺ສ ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ’’ຕິ ອິທໍ ສມ຺ມສນວາຣວເສນາຍໍ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຖວເສນ ປນ ປຣສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ ອປ຺ປນານິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນ ຐເປຕ຺ວາ. ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກາໂລຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຘມ຺ເມສຸປິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວາ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕນກາໂລ ກຖິໂຕ. ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ປນິທໍ ອຸຠຍໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ຘມ຺ມທ຺ວຍໍ ຆຏິຕໍ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ນ ລພ຺ຠຕິ, ເອກຊ຺ຌໍ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມຸທໂຍ, ໂສ ເອວ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມຕິ ສມຸທຍຘມ຺ໂມ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ກຣຊກາຍາທິ, ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ ສມຸທຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ, ຕໍ ປນ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠສ຺ຕນ຺ຕິ ຣຸຕ຺ຕິໍ. ຄຄ຺ຄຣນາຬິນ຺ຕິ ອຸກ຺ກາປນາຬິໍ. ເຕຕິ ກຣຊກາຍາທິເກ. ຍຖາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາໂຍ ກຣຊກາຍາທິສມ຺ພນ຺ຘີ ຕໍນິມິຕ຺ຕຕາຍ, ເອວໍ ກຣຊກາຍາທໂຍປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ຕໍນິມິຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ‘‘ສມຸທຍຘມ຺ມາ ກາຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຸທຍ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ປກຕິວາຈີ ວາ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ໓.໓໑໐; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍາຕິ ກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປກຕິກາຍານຸປສ຺ສີ ວາ ‘‘ສມຸທຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຊກາຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກາຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຫຕຸກຕ຺ເຕປິ ວິນາສສ຺ສ ເຍສໍ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ອຠາເວ ຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕທຠາໂວ ຕສ຺ສ ອຠາວສ຺ສ ເຫຕຸ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອຸປຈາຣໂຕ ກຣຊກາຍາທິອຠາໂວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍສ຺ສ ວຍກາຣຓໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຠສ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປຐມວິກປ຺ປວເສນ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ປວເສນ ອຸປຈາເຣນ ວິນາເຍວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘານຸປສ຺ສນາ ວິຍ ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸວິສຍຕາຍ ສມຸທຍວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາປິ ເອກກາເລ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາເລນ ສມຸທຍໍ ກາເລນ ວຍໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກາໂຍ’’ຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ກາໂຍວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ, ປເຣສຎ຺ຈ ສຊ຺ຊາປນຏ຺ເຐນ, ສຕ຺ວຄຸຓໂຍຄໂຕ ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປເຣຫິ ປຣິກປ຺ປິໂຕ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ປູຣຓໂຕ ຈ ຈວນຸປປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ຄລນໂຕ ຈ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ, ຖີຍຕິ ສໍຫຎ຺ຎຕິ ເອຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ, ປຸຣິ ປຸເຣ ຠາເຄ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ, ອາຫິໂຕ ອຫໍ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວນ ‘‘ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ, ປໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ, ມມ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມາ’’ຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂກຈີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວນ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ, ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ‘‘ກາໂຍ ເອວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ທສຫິປິ ປເທຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕເມວ ກາຍສ຺ສ ວິຠາເວຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ກາໂຍວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ຎາຓປມາຓຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຣໍ ປມາຓໍ ປາປນຕ຺ຖາຍ. ສຕິປມາຓຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກໍ ສຕິໍ ປວຕ຺ຕນສຕິໍ ປຣໍ ປມາຓໍ ປາປນຕ຺ຖາຍ. ອິມສ຺ສ ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກາໂຍ’’ຕິ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ, ສຕິຍາ ຈ ປຣິພ຺ຣູຫນາຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ວຸຑ຺ຒຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອິມິສ຺ສາ ຠາວນາຍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫານໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ໂລເກ ກິຎ຺ຈິປິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ກຸໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິ. ເອວມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ເຫຏ຺ຐາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຣິ ອຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ, ອຍມ຺ປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ໔໒) ເອວນ຺ຕິ ປນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນໍ ນິຄມນວເສນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ປນ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

ປຸພ຺ພຠາຄສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ສາ ປນ ສຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ, ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ສາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑; ວິຠ. ໔໘໔). ຕໍວິຎ຺ຎາຓພີຊຕໍສນ຺ຕຕິສມ຺ຠູໂຕ ສພ຺ໂພປິ ໂລກິໂຍ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ໂຘ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ‘‘ທຸກ຺ຂປຣິຊານໂນ’’ຕິອາທິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສເນວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ຫິ ຕສ຺ສ ຠາວນາປຏິເວໂຘ. ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ. ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ວິສຸທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ, ຠາວນໍ ອຸປຣິ ເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍານມຸຂນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓູປາໂຍ.

ອານາປານປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຣິຍາປຖປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໗໕. ອິຣິຍາປຖວເສນາຕິ ອິຣິຍນໍ ອິຣິຍາ, ກິຣິຍາ, ອິຘ ປນ ກາຍິກປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຣິຍານໍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຄມນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຣີຣາວຕ຺ຖາ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ກາເຍນ ກາຕພ຺ພກິຣິຍໍ ກໂຣຕິ ຐິໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ນິປນ຺ໂນ ວາຕິ, ເຕສໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ວເສນ, ອິຣິຍາປຖວິຠາເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ຈປຣນ຺ຕິ ປຸນ ຈ ອປຣໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອຎ຺ຎໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖມິ, ສຸຓາຖາຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ ຄມນາທິມຕ຺ຕຊານນສ຺ສ, ຄມນາທິຄຕວິເສສຊານນສ຺ສ ຈ ສາຘາຣຓວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄມນາທິມຕ຺ຕຊານນໍ ນ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຄມນາທິຄຕວິເສສຊານນໍ ປນ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກາມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕູປລທ຺ຘິນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸປລທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ. ນ ປຊຫຕິ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ‘‘ອຫໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ມມ ຄມນ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສພ຺ຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາ ກາຣໂກ ເວທໂກ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎໍ ນ ອຸຄ຺ຆາເຏຕິ ນາປເນຕິ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ, ອນນຸພ຺ຣູຫນໂຕ ວາ. ເອວໍ ຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ກຸໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສາຘນໍ, ກິຣິຍຎ຺ຈ ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄມນກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸປຸຈ຺ຉາ, ສາ ກຕ຺ຕຸຠາວວິສິຏ຺ຐອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄມນສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ກສ຺ສ ຄມນນ຺ຕິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວທຕິ ສາຘນໍ, ກິຣິຍຎ຺ຈ ວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄມນກິຣິຍາຍ ອກຕ຺ຕຸສມ຺ພນ຺ຘີຠາວວິຠາວນໂຕ. ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖໍ ກິໍ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາຕິ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກຕ຺ຕຸກາຍ ຄມນກິຣິຍາຍ ອວິປຣີຕກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ອິທຎ຺ຫິ ຄມນໍ ນາມ ອຕ຺ຕາ ມນສາ ສໍຍຸຊ຺ຊຕິ, ມໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຕ຺ເຕຫີຕິ ເອວມາທິ ມິຈ຺ຉາກາຣຓວິນິມຸຕ຺ຕອນຸຣູປປຈ຺ຈຍເຫຕຸໂກ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

ນ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄມນສິທ຺ຘິໂຕ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ. ອິທານິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄມນສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາ ຈ ສາ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິປ຺ຜາໂຣ ວິປ຺ຜນ຺ທນຎ຺ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາໂຣ, ເຕນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍຄ຺ຄຫເຓນ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕນາວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠທໍ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ອຸຠເຍນ ປນ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ປວຕ຺ຕມາເນ ກາເຍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ວາຍໍ ຊເນຕີຕິ ວາໂຍຘາຕຸອຘິກໍ ຣູປກລາປໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຘິກຕາ ເຈຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ, ນ ປມາຓໂຕ. ຄມນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕໍ ສຫຊາຕຣູປກາຍສ຺ສ ຖມ຺ຠນສນ຺ຘາຣຓຈລນານໍ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອາກາຣວິເສເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ວາໂຍຘາຕຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວາໂຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊເນຕີ’’ຕິ. ອຘິປ຺ປາຍສຫຠາວີ ຫິ ວິກາໂຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕອຘິກຠາເວເນວ ຈ ວາໂຍຄຫຓໍ, ນ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ເອວ ຊນກຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎຖາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຍຣູປຠາໂວ ທຸຣຸປປາໂທ ສິຍາ. ປຸຣໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ ປຸຣໂຕຠາເຄນ ກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ, ໂຍ ‘‘ອຠິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິເທເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຸສ຺ສິຕຠາໂວຕິ ອຸພ຺ພິທ຺ຘຠາໂວ.

ເອວໍ ປຊານໂຕຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ຄມນາທິ ໂຫຕີຕິ ປຊານໂຕ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ປຊານນາຍ ນິຈ຺ຉຍຄມນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຈາຣຓາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລເກ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ, ໂລກໂວຫາຣວເສນ ວາ. ອຕ຺ຖິ ປນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເອວໍ ວີມໍສນວເສນ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ນຕ຺ຖີຕິ ນິຈ຺ຉຍວເສນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປມາຍ ວິຠາວນໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນາວາ ມາລຸຕເວເຄນາຕິ ຍຖາ ອເຈຕນາ ນາວາ ວາຕເວເຄນ ເທສນ຺ຕຣໍ ຍາຕິ, ຍຖາ ຈ ອເຈຕໂນ ເຕຊນໍ ກຓ຺ໂຑ ຊິຍາເວເຄນ ເທສນ຺ຕຣໍ ຍາຕິ, ຕຖາ ອເຈຕໂນ ກາໂຍ ວາຕາຫໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວາຍຸນາ ນີໂຕ ເທສນ຺ຕຣໍ ຍາຕີຕິ ເອວໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ຍຖາ ນາວາເຕຊນານໍ ເປລ຺ລກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ເທສນ຺ຕຣຄມນໍ, ເອວໍ ກາຍສ຺ສາປີ’’ຕິ, ໂຫຕຸ, ເອວໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຫິ ນາວາເຕຊນານໍ ສໍຫຕລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ຄມນໍ, ນ ອສໍຫຕລກ຺ຂຓສ຺ສ, ເອວໍ ກາຍສ຺ສາປີຕິ. ກາ ໂນ ຫານິ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາວ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕິ, ນ ປຸຣິສວາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຍນ຺ຕສຸຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄມນາທິກິຣິຍາວເສນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປໂຍຊິຕໍ. ຐາຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ວິນາ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຕິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕຕໍສມຸຏ຺ຐານວາໂຍຘາຕຸອາທິເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ. ຕິຏ຺ເຐຕິ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ວເຊຕິ ວເຊຍ຺ຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂກ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ກິໍ-ສທ຺ໂທຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຣເຫນ ຐານຄມນປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ສພ຺ພາຍປິ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາວິຠາວເນນ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ ວິຍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂຕາປິ ວິຠາວິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຓິຫິໂຕຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປກາເຣຫິ ນິຫິໂຕ ຐປິໂຕ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວຈນໍ, ປຸພ຺ເພ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ເນສໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມນໂຍ ວາ ອິຣິຍາປຖປ຺ປຘາໂນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ກາໂຍ ອປ຺ປຘາໂນ ອນຸນິປ຺ຜາທີຕິ ອິຘ ກາຍໍ ປຘານໍ, ອປຘານຎ຺ຈ ອິຣິຍາປຖໍ ອນຸນິປ຺ຜາທິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນຍານໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຐິໂຕຕິ ປວຕ຺ໂຕ.

ອິຣິຍາປຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖວໂຕ ກາຍສ຺ເສວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ຕສ຺ສ ອວຕ຺ຖາວິເສສຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຣິຍາປຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘວເສເນວ ສມຸທຍາທໂຍ ອຸທ຺ຘຏາ. ເອສ ນໂຍ ເສສວາເຣສຸປິ. ອາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ‘‘ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ ກມ຺ມສມຸທຍາ ອາຫາຣສມຸທຍາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາກາຣາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ’’ຕິ ອາທໂຍປິ ປຎ຺ຈ ອາກາຣາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິຣິຍາປຖປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໗໖. ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປກາເຣຫິ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ສມ຺ປຊານສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ, ຫຕ຺ຖວິກາຣາທິເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎານິ ສມາຫຏານິ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິອາທີນິ ສາມຎ຺ຎຜເລ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔ ວາກ຺ຍຂນ຺ເຘປິ) ວຓ຺ຓິຕານິ, ນ ປຸນ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາປິ ຕຕ຺ຖ ວິຫິຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ອຠິກ຺ກມາທິຄຕຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ຣູປກາຍສ຺ເສເວຕ຺ຖ ສມຸທຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສິຕາທິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ເສວ ສມຸທໂຍ ຈ ວໂຍ ຈ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຣູປຘມ຺ມານໍເຍວ ຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສາ ອຠິກ຺ກມາທໂຍຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໗໗. ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣວເສນາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາຍ ປຏິກູລເມວ ປຏິກ຺ກູລໍ, ໂຍ ປຏິກ຺ກູລສຠາໂວ ປຏິກ຺ກູລາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ມນສິ ກຣຓວເສນ. ອນ຺ຕເຣນາປິ ຫິ ຠາວວາຈິນໍ ສທ຺ທໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໘໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ, ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໘໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອິມເມວ ກາຍ’’ນ຺ຕິ ອາທີນມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວຕ຺ຖາທີຫິ ປສິພ຺ພກາກາເຣນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ ອາວາຏນໍ ປຸໂຕຬິ. ນານາກາຣາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມ຺ມິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານາວຓ຺ຓານໍ ເກສາທີນຎ຺ຈ ອຸປເມຍ຺ຍຕາ. ວິຠູຕກາໂລຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເກສາທີນໍ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐິຕກາໂລ. ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອາກາຣຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອາກາຣໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກສາທິປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເກສາທິສຎ຺ຎິຕານຎ຺ຫິ ອສຸຈິຠາວານໍ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກ຺ກູລາກາຣສ຺ສ ສມຸທຍໂຕ ອນຸປສ຺ສນາ ອິຘ ກາຍານຸປສ຺ສນາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໗໘. ຘາຕຸມນສິກາຣວເສນາຕິ ປຖວີຘາຕຸອາທິກາ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຠາວນາມນສິກາຣວເສນ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘາຕຸມນສິກາໂຣ, ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ໂຄຆາຕໂກຕິ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ຄຸນ຺ນໍ ຆາຕໂກ. ອນ຺ເຕວາສິໂກຕິ ກມ຺ມກຣຓວເສນ ຕສ຺ສ ສມີປວາສີ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນໂກ. ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ມຫາປຖານໍ ເວມຊ຺ຌຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາປຖານໍ ຕາຍ ເອວ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ຐານຕາຍ ເວມຊ຺ຌສງ຺ຂາເຕ. ຍສ຺ມາ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປຖາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສໂມຫິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ຈຕຸມຫາປຖໍ, ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸມຫາປເຖ. ຐິຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຐິໂຕ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໓; ອ. ນິ. ໕.໒໘) ຐານສງ຺ຂາຕອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕາຍ, ຐາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ຄຕິນິວຕ຺ຕິອຕ຺ຖຕາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕາຍ ໂພຘໂກ, ອິຘ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ຣູປກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂພຘໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣນາຕິ ຐານາທິນາ ຣູປກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ. ຐານາທໂຍ ຫິ ອິຣິຍາປຖສງ຺ຂາຕາຍ ກິຣິຍາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄຕິ ‘‘ອິຣິຍາປໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາຍມຕ຺ໂຖ. ຍຖາຐິຕນ຺ຕິ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຐານເມເວຕ຺ຖ ປຓິຘານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາປຓິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ກາຍສ຺ສ ຐານສງ຺ຂາຕອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ‘‘ປຓິຫິຕ’’ນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ‘‘ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ກາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກິຈ຺ຈວເສນ ອວຏ຺ຐານປຣິທີປນໍ, ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປກາຣໂຕ ນິຫິຕໍ ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂຕິ, ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປສ຺ສຕິ.

ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ຠາວຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ໂຄຆາຕກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂປເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມໍສູປຈຍປຣິພ຺ຣູຫນາຍ ກຸຓ຺ຑກຠຕ຺ຕກປ຺ປາສຏ຺ຐິອາທີຫິ ສໍວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ. ວຘິຕໍ ມຕນ຺ຕິ ຫິໍສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຕໍ. ມຕນ຺ຕິ ຈ ມຕມຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕາວເທວາ’’ຕິ. ຄາວີຕິ ສຎ຺ຎາ ນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ຍານິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຍຖາສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ອຸປາທາຍ ຄາວີສມຎ຺ຎາ ມຕມຕ຺ຕາຍປິ ຄາວິຍາ ເຕສໍ ຕໍສນ຺ນິເວສສ຺ສ ອວິນຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ວິລີຍນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິຠຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ພີລາ, ຠາຄາ ວ-ກາຣສ຺ສ ພ-ກາຣໍ, ອິກາຣສ຺ສ ຈ ອີກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ພີລໂສຕິ ພີລໍ ພີລໍ ກຕ຺ວາ. ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕໂຕ ມໍສໍ ວິເວເຈຕ຺ວາ, ຕໂຕ ວາ ວິເວຈິຕໍ ມໍສໍ ຠາຄໂສ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມໍສສຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈຆນານໍ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊນໍ ວິເວຈນໍ. ຘາຕຸໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄກຣເຓນ ຘາຕຸໍ ຘາຕຸໍ ປຖວີອາທິຘາຕຸໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ປວຕ຺ຕສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍປິ ຕທາ ອນ຺ຕຣຘານໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ ຍາຖາວໂຕ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສມ຺ປາທນໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂອປມ຺ມຕ຺ເຖນ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘາຕຸວເສເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ທກ຺ໂຂຕິ ເຉໂກ ຕໍຕໍສມຎ຺ຎາຍ ກຸສໂລ ‘‘ຍຖາຊາເຕ ສູນສ຺ມິໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຂຸຣວິສາຓາທິວນ຺ເຕ ອຏ຺ຐິມໍສາທິອວຍວສມຸທາເຍ ອວິຠຕ຺ເຕ ຄາວີສມຎ຺ຎາ, ນ ວິຠຕ຺ເຕ. ວິຠຕ຺ເຕ ປນ ອຏ຺ຐິມໍສາທິອວຍວສມຎ຺ຎາ’’ຕິ ຊານນໂຕ. ຈຕຸມຫາປໂຖ ວິຍ ຈຕຸອິຣິຍາປໂຖຕິ ຄາວິຍາ ຐິຕຈຕຸມຫາປໂຖ ວິຍ ກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ຄຠູໂຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອິຣິຍາປໂຖ ຍສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໕) ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ, ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໓໐໖) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນວສິວຖິກປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໗໙. ສິວຖິກາຍ ອປວິທ຺ຘອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ໂອຘິໂສ ປວຕ຺ຕານໍ ກຖານໍ, ຕທຠິເຘຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິອສຸຠຠາຄານໍ ສິວຖິກປພ຺ພານີຕິ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຄຫິຕສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ສິວຖິກປພ຺ເພຫິ ວິຠຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ມຣິຕ຺ວາ ເອກາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ເອກາຫມຕໍ. ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາຕິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໂຕ ອຸປຣິ ມຣຓໂຕ ປຣໍ. ສມຸຄ຺ຄເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐິເຕນ. ອຸທ຺ຘຸມາຕຕ຺ຕາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕຕ຺ຕາ ສູນຕ຺ຕາ. ເສຕຣຕ຺ເຕຫິ ວິປຣິຠິນ຺ນໍ ວິມິສ຺ສິຕໍ ນີລໍ ວິນີລໍ, ປຸຣິມວຓ຺ຓວິປຣິຓາມຠູຕໍ ວາ ນີລໍ ວິນີລໍ. ວິນີລເມວ ວິນີລກນ຺ຕິ ກ-ກາເຣນ ປທວຑ຺ຒນໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໂຕ ຍຖາ ‘‘ປີຕກໍ ໂລຫິຕກ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໖໑໖). ປຏິກ຺ກູລຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິນີລນ຺ຕິ ວິນີລກນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວາ ອຍໍ ກ-ກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕) ປຣິຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນຫິ ກາກກງ຺ກາທີຫິ. ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສວນ຺ຕປຸພ຺ພໍ, ຕຫໍ ຕຫໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠາວນ຺ຕິ ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພຠາວໍ.

ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ‘‘ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສຣີຣໍ ສິວຖິກາຍ ຉຑ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ອຸປສໍຫຣຕິ ສທິສຕໍ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ’’ຕິອາທິ ອຸປສໍຫຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ອາຍູຕິ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຄຕິກເມວ. ອຸສ຺ມາຕິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ. ເອວໍ ປູຕິກສຠາໂວເຍວາຕິ ເອວໍ ອຕິວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກ຺ກູລປູຠິກສຠາໂວ ເອວ, ນ ອາຍຸອາທີນໍ ອວິຄເມ ວິຍ ມຕ຺ຕໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍຠາວີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິເຠໂທ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ. ສາວເສສມໍສໂລຫິຕຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອຂາທິຕຕ຺ຕາ ຕຫໍ ຕຫໍ ເສເສນ ອປ຺ປາວເສເສນ ມໍສໂລຫິເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິກ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິການໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ອນວເສສໂຕ ເຕສໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິເຠທມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເຕໂຣວສ຺ສິການີຕິ ຕິໂຣວສ຺ສໍ ຄຕານິ, ຕານິ ປນ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວີຕິວຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ຕສໍວຈ຺ຉຣານີ’’ຕິ. ປຸຣາຓຕາຍ ຆນຠາວວິຄເມນ ວິຈຸຓ຺ຓຕາ ອິຘ ປູຕິຠາໂວຕິ ໂສ ຍຖາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອພ຺ໂຠກາເສ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕໂຣວສ຺ສິກາເນວາຕິ ສໍວຈ຺ຉຣມຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕານິ ເອວ. ຂຊ຺ຊມານຕາທິວເສນ ທຸຕິຍສິວຖິກປພ຺ພາທີນໍ ວວຕ຺ຖາປິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຊ຺ຊມານຕາທີນໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ນວສິວຖິກປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິມາເນວ ທ຺ເວຕິ ອວຘາຣເຓນ ອປ຺ປນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕຕ຺ຖ ນິຍເມຕິ ອຎ຺ຎປພ຺ເພສຸ ຕທຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຫິ ເອວ-ກາໂຣ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິຍເມຕິ, ເຕນ ປພ຺ພທ຺ວຍສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານຕາປິ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ອນິຈ຺ຈຕາທິທສ຺ສນໂຕ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ອາທີນວວິຠາວນານິ ສິວຖິກປພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ສິວຖິການໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຣິຍາປຖປພ຺ພາທີນໍ ອປ຺ປນາວຫຕາ ປາກຏາ ເອວາຕິ ‘‘ເສສານິ ທ຺ວາທສປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວທນານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ກາຍຎ຺ຈ ລທ຺ຘສ຺ສາເທ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ, ຂນຕິ ວາ ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂາ. ‘‘ສຸກຣໍ ໂອກາສທານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຸຂາ’’ຕິ ອປເຣ. ເວທຍຕິ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວຕີຕິ ເວທນາ. ເວທຍມາໂນຕິ ອນຸຠວມາໂນ. ‘‘ກາມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິຣິຍາປຖປພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ສມ຺ປຊານສ຺ສ ເວທິຍນໍ ສມ຺ປຊານເວທິຍນໍ.

ວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓາຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓາ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເວທນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸ ອຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ກຕ຺ຕຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວທນາວ ເວທຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍມາໂນ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍາມີ’’ຕິ ອິທໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕຕິ ພລວໂຕ ເວທນາເວຄສ຺ສ ນິໂຣຘເນ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວສຣທານວເສນ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ. ເວຄສນ຺ຘາຣເຓ ຫິ ອຕິມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ເຕນ ເຖໂຣ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ວີຣິຍສມຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຘິວາສນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫາປນວເສນ ສມາຘິນາ ສມຣສຕາປາທເນນ ວີຣິຍສມຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ສຫ. ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ອຘິຄໂມ, ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນປິ. ໂລກິຍານມ຺ປິ ວາ ສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຕຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີ’’ຕິ. ສມສີສີຕິ ວາຣສມສີສີ ຫຸຕ຺ວາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວາຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣວາເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ຈ ສຸຂໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ສຸຂໍ ໂກ ເວທຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ປຊານເວທິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ກາຍຎ຺ຈ ປີເຬຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຏ຺ຐຸໍ ວາ ຂາທຕິ, ຂນຕິ ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສາຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາ. ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ໂອກາສທານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ອປເຣ. ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ, ອຣູປຘມ຺ມມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຜສ຺ສສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວິຠູຕາກາຣຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຍ ຂາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ຕາທິເສ ປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ອາທິໂຕ ເວທນາວ ວິຠູຕຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສກ຺ກປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ ທີສຸ ‘‘ຜສ຺ໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໙) ຕໍ ອວິໂຣຘິຕໍ ໂຫຕິ. ເວທນາວເສນ ກຖິຍມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປາກຏຕາຍາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິ ໂອຬາຣິກາ, ນ ອິຕຣາຍ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອິຕຣາຍປິ ປວຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏາ ເອວາຕິ ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ອວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກ຺ກປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖວິເສໂສ ຕຕ຺ຖ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ປຸພ຺ເພ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເວທນາວ ເວທຍຕີ’’ຕິ ເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ອນຕ຺ຕຕາຍ ຈ ປຊານນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ຕສ຺ສາ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຊານນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອປໂຣປິ ປຊານນປຣິຍາໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອກຊ຺ຌໍ ອເນກນ຺ຕປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ, ເອວໍ ເວທນາທ຺ວຍສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວຸຕ຺ຕິໂຕ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂເວທນາກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ອຠາວໂຕ’’ຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຕທາ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍປິ ອຠາວໂຕ, ເຕນ ສຸຂເວທນາກ຺ຂເຓ ຠູຕປຸພ຺ພານໍ ອິຕຣເວທນານໍ ຫຸຕ຺ວາອຠາວປຊານເນນ ສຸຂເວທນາຍປິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ຎາໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສາ ປາກຏຠາວເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຈ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອິໂຕ ປຐມໍ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ, ເອເຕເນວ ຈ ຕາສມ຺ປິ ເວທນານໍ ປາກຏຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເວທນາ ນາມ ອນິຈ຺ຈາ ອຘຸວາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ເວທນານໍ ວິທ຺ຘໍສນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ເຕ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ອຘຸວຄ຺ຄຫເຓນ ປາກຏຠາໂວ ຕສ຺ສ ອສທາຠາວິຕາທິຠາວນໂຕ. ວິປຣິຓາມຄ຺ຄຫເຓນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕທີປນໂຕ, ເຕນ ສຸຂາປິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ, ປເຄວ ອິຕຣາຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອິຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ເວທນາສຸ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປຊານນາ ໂຊຕິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໕) ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຂເວທນາສມງ຺ຄິສມເຍ ເນວ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕີຕານາຄຕານໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ອສມ຺ຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ສກິຈ຺ຈກ຺ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານໂຕ ອນິຈ຺ຈາ. ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕາ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ຂຍວຍປລຸຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌນປກຕິຕາຍ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ ນາມ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຫ ອາມິເສຫີຕິ ສາມິສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາມິສນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ.

ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເວທນາ’’ຕິ ເອວມາທິ ປາຬິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.

ເວທນານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

໓໘໑. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນນ ສຫ ຣາເຄນາຕິ ສຣາຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລຠສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ. ວີຕຣາຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ສຣາຄປທປຏິໂຍຄິນາ ວີຕຣາຄປເທນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຕຠູມກສ຺ເສວ ຄຫຓນ຺ຕິ ‘‘ໂລກິຍກຸສລາພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ເສສານິ ທ຺ເວ ໂທສມູລານິ, ທ຺ເວ ໂມຫມູລານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ. ເຕສຎ຺ຫິ ຣາເຄນ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ນຕ຺ເຖວ ສຣາຄຕາ, ຕໍນິມິຕ຺ຕກຕາຍ ປນ ສິຍາ ຕໍສຫິຕກາເລ ໂສຕິ ນຕ຺ເຖວ ວີຕຣາຄຕາປີຕິ ທຸກ຺ຂວິນິມຸຕ຺ຕຕາ ເອເວຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ປຸຣິມປທໍ ນ ປຈ຺ຉິມປທໍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປເທສິກໍ ປຊານນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ທຸກນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ເຍ ປນ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຠາເວ ອຄຍ຺ຫມາເນ ສມ຺ປໂຍຄາຠາໂວ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ ເອກຈ຺ຈອພ຺ຍາກຕານໍ ວິຍາ’’ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ເສສາກຸສລຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ທຸຕິຍປທສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍທຸເກປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອກຸສລມູເລສຸ ສຫ ໂມເຫເນວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສໂມຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄຕຎ຺ເຈວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສເຫວ ໂມເຫນາຕິ ສໂມຫ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມປທາວຘາຣຓມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ປນ ອຕິມູຬ຺ຫຕາຍ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກນເຍນ ສວິເສສໂມຫວນ຺ຕຕາຍ ‘‘ໂມມູຫຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕທ຺ວຍໍ ວິເສສໂຕ ‘‘ສໂມຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ເສສາກຸສລຈິຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອນຸປຕິຕໍ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘານຸປຕິຕໍ, ປຎ຺ຈວິຘໍສສງ຺ຂາຣິກາກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຈິຕຈິຕ຺ຕໍ, ສງ຺ກຸຈິຕຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ຖາມຊາເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສຫຄຕໍ ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕເມວາຕິ. ປສຏຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອາຣມ຺ມເຓ ສວິເສສໍ ວິກ຺ເຂປວເສນ ວິສຏຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍ ວິປຸລຜລຕາຍ ຈ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຄຕໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໍ, ຕໍ ປນ ຣູປາຣູປຠູມິຄຕໍ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ໂລເກ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປາຣູປາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປຏິໂຍຄີ ປຣິຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອມຫຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖຫິ ສຫ ອຸຕ຺ຕເຣຫີຕິ ສອຸຕ຺ຕຣໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ຕທຸຠຍໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ກາມາວຈຣນ຺ຕິອາທິ. ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ເຖນ ສມາຘິນາ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕໍ ສມາຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສມາຘິນາ ນ ສມາຫິຕນ຺ຕິ ອສມາຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍສມາຘິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຕທຸຠຍວິມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຸຠຍວິມຸຕ຺ຕິຣຫິຕນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ເຕປິ ສິຍາສງ຺ກາຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ສມຸຈ຺ເຉທ…ເປ… ໂອກາໂສວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ໂອກາສຠາໂວ ຈ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ

ນີວຣຓປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໘໒. ປຫາຕພ຺ພາທິຘມ຺ມວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ ກເຖຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ນີວຣຓາທິວເສເນວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ. ເຍສຎ຺ຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ປຐມໍ ນີວຣຓານິ ວິຠາເຄນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ເຕສໍ ວເສເນຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປຐມໍ ນີວຣເຓສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ກຖິຕາ. ຕຖາ ຫິ ກາຍານຸປສ຺ສນາປິ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເທສິຕາ, ຕໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ຂນ຺ເຘສຸ, ອາຍຕເນສຸ ຈ ຠາເວຕພ຺ເພສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວິຠາເຄສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາ ເທສນາ, ຕສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ສມຖຠາວນາປິ ຍາວເທວ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ. ວິປສ຺ສນາປຘານາ, ວິປສ຺ສນາພຫຸລາ ຈ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສວິຠາເຄນ ເທສິຕຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາຍຕນທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວເສນ ມິສ຺ສກປຣິຄ຺ຄຫກຖນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສກລປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຣິຄ຺ຄຫໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ອິຕເຣສໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ.

‘‘ກຓ຺ຫສຸກ຺ກຘມ຺ມານໍ ຍຸຄນນ຺ຘຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຊານນກາເລ ອຠາວາ ‘‘ອຠິຓ຺ຫສມຸທາຈາຣວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປລພ຺ຠມານໍ. ຍຖາຕິ ເຍນາກາເຣນ, ໂສ ປນ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ກາຣຓາກາໂຣວ, ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານຕ຺ຖສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປເທ. ສຸຠມ຺ປີຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທປິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓາກາເຣນ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ. ອິຏ຺ຐໍ, ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ວາ ຄຍ຺ຫມານໍ ຣູປາທິ ສຸຠາຣມ຺ມຓໍ. ອາກງ຺ຂິຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປາຍຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ ອນຸປາຍມນສິກາໂຣ. ຕນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຠາຄເຫຕຸຠູເຕ, ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ຈ ທຸວິເຘ ສຸຠນິມິຕ຺ເຕ. ອາຫາໂຣຕິ ປຈ຺ຈໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອາຫຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ.

ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠຊ຺ຌານໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍ ປນ ທສສຸ ອວິຎ຺ຎາຓກອສຸເຠສຸ ຈ ເກສາທີສຸ ສວິຎ຺ຎາຓກອສຸເຠສຸ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກສາທີສຸ ຫິ ສຎ຺ຎາ ‘‘ອສຸຠສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄິຣິມານນ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໐) ວຸຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ນິຣວເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕສຸ ປນ ອສຸເຠສຸ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ຈ ມນສິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕທນຸກູລຕ຺ຕາ ປນ ອິຕເຣ ປີຕິ.

ເອກາທສສຸ ອສຸເຠສຸ ປຏິກ຺ກູລາກາຣສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ຍຖາ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາວຫາຍ ອສຸຠຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນາ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ. ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ມິຕາຫາຣສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠວາຠາວາ ໂອຕາຣໍ ອລຠມາໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຍເມວ ຈ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ເທເສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ປນ ໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ກູລຕໍ, ຕພ຺ພິປຣິຓາມສ຺ສ ຕທາຘາຣສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ອຕິວິຍ ເຊຄຸຈ຺ຉຕໍ, ກາຍສ຺ສ ຈ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕໍ ສມ຺ມເທວ ຊານາຕິ, ໂສ ສພ຺ພໂສ ໂຠຊເນ ປມາຓສ຺ສ ຊານເນນ ໂຠຊເນມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ. ຕາທິສສ຺ສ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍເຕວ.

ອສຸຠກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຏ຺ຐິທສ຺ສາວີ. ປຫີນສ຺ສາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີນສ຺ສ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ (ຘ. ສ. ໑໑໕໙, ໑໕໐໓) ສພ຺ໂພປິ ໂລໂຠ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ.

ປຏິຆມ຺ປິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ປຏິຆສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ເມຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ຫິເຕສີ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ມິໍ ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາຕິ ເມຕ຺ຕາ, ຫິເຕສິຕາ, ຕສ຺ສາ ເມຕ຺ຕາຍ. ອປ຺ປນາປິ ອຸປຈາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິ ສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ. ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາວ ວຏ຺ຏຕິ ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕນ຺ຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕຕິ ພຫຸລີກາຣວໂຕ.

ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍນສ຺ສ ຫິຕູປສໍຫາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ປຐມຸປ຺ປນ຺ໂນ ເມຕ຺ຕາມນສິກາໂຣ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ເມຕ຺ຕາມນສິກາໂຣວ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມເມວ ສກໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ສຕ຺ຕາ, ຕພ຺ຠາໂວ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ, ກມ຺ມທາຍາທຕາ. ໂທສເມຕ຺ຕາສຸ ຍາຖາວໂຕ ອາທີນວານິສໍສານໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ວີມໍສາ ອິຘ ປຏິສງ຺ຂານໍ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕວນ຺ຕຕາ ອິຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ. ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານນ຺ຕິ (ໂອຘິສກອໂນຘິສກທິສາຜຣຓານໍ ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໕) ອຕ຺ຕອຕິປິຍສຫາຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣິວເສນ ໂອທິສ຺ສກຕາ, ສີມາສມ຺ເຠເທ ກເຕ ອໂນທິສ຺ສກຕາ. ເອກາທິທິສາຜຣຓວເສນ ທິສາຜຣຓຕາ ເມຕ຺ຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫເຓ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຫາຣຣຈ຺ຉາຄາມາທິວເສນ ວາ ໂອທິສ຺ສກທິສາຜຣຓໍ. ວິຫາຣາທິອຸທ຺ເທສຣຫິຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາວເສນ ອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິຘາ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຈ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ອາເສວນາ ຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ, ປາຓາ, ຠູຕາ, ປຸຄ຺ຄລາ, ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ເອເຕສໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ເອເກກສ຺ມິໍ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາ, ອນີຆາ, ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູຕິ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວີສຕິວິຘາ ອໂນທິສ຺ສກຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ. ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ປຸຣິສາ, ອຣິຍາ, ອນຣິຍາ, ເທວາ, ມນຸສ຺ສາ, ວິນິປາຕິກາຕິ ສຕ຺ໂຕຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘາ, ອຏ຺ຐວີສຕິ ວິຘາ ວາ, ທສຫິ ທິສາຫິ ທິໂສຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທສວິຘາ, ເອເກກາຍ ວາ ທິສາຍ ສຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖາທິອເວຣາທິເຠເທນ ອສີຕາຘິກຈຕຸສຕປ຺ປເຠທາ ຈ ໂອຘິໂສ ຜຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍນ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ອຣຕິອາທິການິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ອຣຕິອາທີສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ເຕນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຫິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ, ອຘິກຸສລຘມ຺ເມສຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຠາວຣິຎ຺ຈນາ. ກາຍວິນມນາຕິ ກຣຊກາຍສ຺ສ ວິຣູເປນາກາເຣນ ນມນາ. ລີນາກາໂຣຕິ ສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິ.

ກຸສລຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏ຺ຐປນສຠາວຕາຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ວິໂສສນສຠາວຕາຍ ຈ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມາຣມ຺ຠວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຐມາຣມ຺ຠມຕ຺ຕສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊວິຘມນໍ, ຖາມຄມນຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕາຍ ຕໂຕ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘາເສວນໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ຖາມຄຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕິໂຠຊເນ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ເອຕ຺ຕເກ ຠຸຕ຺ເຕ ຕໍ ໂຠຊນໍ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕເກ ນ ໂຫຕີຕິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓາກາຣຓຄາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠຸຕ຺ເຕ ຕໍ ໂຠຊນໍ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸປຎ຺ຈ…ເປ… ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທິວາ ສູຣິຍາໂລກນ຺ຕິ ທິວາ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕໍ ສູຣິຍາໂລກໍ ຣຕ຺ຕິຍໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘຸຕງ຺ຄານໍ ວີຣິຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປີ’’ຕິ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ເຈຕໂສ ອວູປສມາວຫຕາຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມານລກ຺ຂຓເມວາຕິ ‘‘ອວູປສໂມ ນາມ ອວູປສນ຺ຕາກາໂຣ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເມເວຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຄນ຺ຖໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລວິຫາຣິໂນ ອຕ຺ຖເວທາທິປຏິລາຠສພ຺ຠາວໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ນ ໂຫຕີຕິ, ຍຖາວິຘິປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ຍຖານຸຣູປປຕິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ກຕາກຕານຸໂສຈນຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພາຫຸສຈ຺ເຈນປິ…ເປ… ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທຄ຺ເຄນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາວິນຍປກຕຎ຺ຎຸຕາຫິປິ ຕໍ ປຫີຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸທ຺ຘເສວິຕາ ຈ ວຸທ຺ຘສີລິຕໍ ອາວຫຕີຕິ ເຈໂຕວູປສມກຣຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປຫານກາຣີ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທກາ ວິນຍຘຣາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິກ຺ເຂໂປ ຈ ປພ຺ພຊິຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເຫຕຸໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍນເຍເນວ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາທໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ປຫີເນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຕ຺ຕາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານີຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຐານີຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓຠູຕາ ຘມ຺ມາ, ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວາ ຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຐານີຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຐານີຍາ, ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເອວ. ສາ ຫິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສຠາຄເຫຕຸຕາຍ ອສາຘາຣຓໍ ກາຣຓໍ.

ກຸສລາກຸສລາຕິ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ກຸສລາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລາ. ເຍ ອກຸສລາ, ເຕ ສາວຊ຺ຊາ, ອເສວິຕພ຺ພາ, ຫີນາ ຈ. ເຍ ກຸສລາ, ເຕ ອນວຊ຺ຊາ, ເສວິຕພ຺ພາ, ປຓີຕາ ຈ. ກຸສລາ ວາ ຫີເນຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ອາຣທ຺ຘາ ຫີນາ, ປຓີເຕຫິ ປຓີຕາ. ກຓ຺ຫາຕິ ກາຬກາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓາ. ສຸກ຺ກາຕິ ໂອທາຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓາ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ກຓ຺ຫາ. ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ສຸກ຺ກາ. ເຕ ເອວ ສປ຺ປຏິຠາຄາ. ກຓ຺ຫາ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ, ຕຖາ ສຸກ຺ກາປິ ອິຕເຣຫິ. ອຖ ວາ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຈ ສປ຺ປຏິຠາຄາ ຈ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ. ສຸຂາ ຫິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສປ຺ປຏິຠາຄາ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ເວທນາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ.

ກາມໍ ພາຫຸສຈ຺ຈປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຫິ ສພ຺ພາປິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕຖາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍວິຈິກິຈ຺ຉາມູລິກາ ເສສວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓາວໂພເຘ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘, ໑໑໒໓, ໑໑໖໗, ໑໒໔໑, ໑໒໖໓, ໑໒໗໐; ວິຠ. ໙໑໕) ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອສມ຺ຠໂວຕິ. ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສາປີ’’ຕິ. ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ອນຸປວິສນສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ເຂນ ອຘິມຸຈ຺ຈນພຫຸລສ຺ສ, ອຘິມຸຈ຺ຈນຎ຺ຈ ອຘິໂມກ຺ຂຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສທ຺ຘາຍ ວາ ນິນ຺ນໂປຓຕາອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຘິໂມກ຺ໂຂ.

ສມຸທຍວຍາຕິ ສມຸທຍວຍຘມ຺ມາ. ສຸຠນິມິຕ຺ຕອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສູຕິ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສູ’’ຕິ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ທຸຕິເຍນເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິອາທີນໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ນີວຣຓປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂນ຺ຘປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໘໓. ອຸປາທາເນຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓາທິວເສນ ອຸປາທາຕພ຺ພາ ວາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ.

ອິຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທໍ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອິທໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ສຣູປຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິຕີຕິ ວາ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠູຕຸປາທາທິວເສນ ຍຕ຺ຕໂກ ຣູປສ຺ສ ປເຠໂທ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຣູປໍ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາວໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໂຕ, ຈກ຺ຂາທິວຓ຺ຓາທິສຠາວໂຕ ຈ. ເວທນາທີສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ເວທນາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຠາວໂຕ ເວທນໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ, ສຠາວໂຕຕິ ຈ ‘‘ອນຸຠວນສຠາວໂຕ, ສາຕາທິສຠາວໂຕ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຂນ຺ຘປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຍຕນປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໘໔. ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສູຕິ ‘‘ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຉສຸ ພາຫິເຣສູ’’ຕິ ‘‘ຉສູ’’ຕິ ປທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕານິ ອຸຠຍານິ ຉເຬວ ວຸຕ຺ຕານິ? ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓກາຍສ຺ສ ຈກ຺ຂາຍຕນເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣໍ, ຣູປາຍຕນເມວ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕຖາ ອິຕຣານິ ອິຕເຣສໍ, ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ຠວງ຺ຄມນສງ຺ຂາໂຕ ມນາຍຕເນກເທໂສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣໍ, ອສາຘາຣຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕໍ. ຆາຍຕີຕິ ຆານໍ. ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຣໂສ ຊີວິຕໍ, ຕໍ ຊີວິຕໍ ອວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສຕິ ກາໂຍ. ມຸນາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕີຕິ ມໂນ. ຣູປຍຕິ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ຣູປໍ. ສປ຺ປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຫຣີຍຕິ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ ຄມີຍຕີຕິ ສທ຺ໂທ. ຄນ຺ຘຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໍ ສູເຈຕີຕິ ຄນ຺ໂຘ. ຣສນ຺ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຕາ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີຕິ ຣໂສ. ຜຸສີຍຕີຕິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ. ສພ຺ພານິ ປນ ອາຍານໍ ຕນນາທິອຕ຺ເຖນ ອາຍຕນານິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໑໐, ໕໑໑, ໕໑໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໕໑໐) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໔; ມ. ນິ. ໑.໑໑໗) ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸ ນາມ ປສາທຈກ຺ຂຸ, ນ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ, ນາປິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາທິກນ຺ຕິ ອາຫ ຈກ຺ຂຸປສາທນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຈກ຺ຂຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ໕໙໖) ຈ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານຕ຺ຖສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ອວິປຣີຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຣສສ຺ສ ເຈວ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນ, ຣູເປສຸ ອາວິຎ຺ຉນກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຈວ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປສາທລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ທຏ຺ຐຸກາມຕານິທານກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຠູຕປສາທລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ຍາຖາວສຣສວເສນ ເຈວ ລກ຺ຂຓວເສນ ຈ, ຍາຖາວສຣໂສຕິ ຈ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ຣສີຍຕິ ອວິຣທ຺ຘປຏິເວຘວເສນ ອສ຺ສາທີຍຕິ ຣມີຍຕີຕິ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ.

‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໕; ໒.໔.໖໐) ສມຸທິຕານິເຍວ ຣູປາຍຕນານິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ, ນ ວິສຸໍ ວິສຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູເປ ຈາ’’ຕິ ປຸຖຸວຈນຄ຺ຄຫຓໍ, ຕາຍ ເອວ ຈ ເທສນາຄຕິຍາ ກາມໍ ອິຘາປິ ‘‘ຣູເປ ຈ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣູປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ສພ຺ພໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປຎ຺ຈາຕິ ເອກວຈນວເສນ ອຕ຺ໂຖ. ສຣສລກ຺ຂຓ ວເສນາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວກິຈ຺ຈສ຺ສ ວເສນ ເຈວ ຈກ຺ຂຸປຏິຫນນລກ຺ຂຓສ຺ສ ວເສນ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຸຠຍໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ຣູເປ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຈ ປຏິຈ຺ຈ. ກາມໍ ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ, ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ ນາມ ອຠິຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອຠິຘມ຺ມນເຍເນວ ສໍໂຍຊນານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຣາຄ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາເມສຸ ຣາໂຄ, ກາໂມ ຈ ໂສ ຣາໂຄ ຈາຕິ ວາ ກາມຣາໂຄ. ໂສ ເອວ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສໍໂຍເຊຕິ ພນ຺ຘຕິ ອິຕິ ທຸກ຺ເຂນ ສຕ຺ຕໍ, ຠວາທິເກ ວາ ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ, ກມ຺ມຸນາ ວາ ວິປາກໍ ສໍໂຍເຊຕິ ພນ຺ຘຕີຕິ ສໍໂຍຊນໍ. ເອວໍ ປຏິຆສໍໂຍຊໍອາທີນມ຺ປິ ຍຖາຣຫມຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສຣສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຈວ ຍຖາວຸຕ຺ຕພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຠວສ຺ສາທທິຏ຺ຐິສ຺ສາທນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກາມສ຺ສາທຄ຺ຄຫຓໍ. ອສ຺ສາທຍໂຕຕິ ອຠິຣມນ຺ຕສ຺ສ. ອຠິນນ຺ທໂຕຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາວເສນ ນນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ພລວໂຕ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກາມຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາປາຖຄເຕ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມນວເສນ ‘‘ອາປາຖຄຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ເອວໍສຸຂຸມໍ ເອວໍທຸພ຺ພິຠາຄໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ປຐມາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸໂຣຘວເສນ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ນຸ ໂຂ’’ຕິ, ອິຕຣາຍ ອນຸໂຣຘວເສນ ‘‘ສຕ຺ຕສ຺ສ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉໂຕ. ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄາຫານຸຄຕາ ຫິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອສຕິ ອຠາວໂຕ. ຠວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອີທິເສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ຍສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ອິຏ຺ຐໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ສຸລຠໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຍຕິມ຺ປິ ເອທິໂສ, ອິໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠວໍ ນິກາເມນ຺ຕສ຺ສ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ຣູປໍ. ຕໍສທິເສ ຫິ ຕພ຺ໂພຫາຣວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣີ, ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ອຸສູຍໂຕຕິ ອຸສູຍໍ ອິສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຈ຺ຉຣາຍໂຕຕິ ອຎ຺ເຎນ ອສາຘາຣຓຠາວກຣເຓນ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ກໂຣໂຕ. ສພ຺ເພເຫວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ.

ຕຎ຺ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຠນິມິຕ຺ຕປຏິຆນິມິຕ຺ຕາທິວິຠາຄໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິຣູປາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈວ ຕຊ຺ຊາໂຍນິໂສມນສິກາຣຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍໂຍຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສມຸທາຈາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ເຍນ ວິປສ຺ສນາສມຖຠາວນາສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ເຈວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ປຫານກາຣຓໍ. ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍານໍ ອປາຍຄມນີຍຕາຍ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ສຸຕ຺ຕປທໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖານຸໂລມສາສນາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ, ອຍໍ ປນ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ສໍວຓ຺ຓນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສຕິ. ໂອຬາຣິກສ຺ສາຕິ ຖູລສ຺ສ, ຍໂຕ ອຠິຓ຺ຫສມຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍຸຏ຺ຐານຕິພ຺ພຕາວ ໂຫຕິ. ອຓຸສຫຄຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຠາເວນ ອຓຸຠາວໍ ສຸຂຸມຠາວໍ ຄຕສ຺ສ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສໍໂຍຊນສ຺ສເປຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍໂຍຊເນຫິ ອວິນາຠາວໂຕ. ເອກຕ຺ຖຕາຍ ໂສຕາທີນໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓວເສນ ປຊານນາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ອຸປ຺ປາທາທິປຊານນາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘມ຺ເມສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນຘມ຺ເມສຸ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸຠຍຘມ຺ເມສຸ ວາ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ອນວເສສໂຕ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ອາຍຕນານໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຣສ຺ສ ວາ ຘມ຺ເມສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣູປາຍຕນສ຺ສາຕິ ອຑ຺ເຒກາທສປ຺ປເຠທສ຺ສ ຣູປສຠາວສ຺ສ ອາຍຕນສ຺ສ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເສສກ຺ຂນ຺ເຘສູຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມິນາ ອຕິເທເສນ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ນາມຣູປສມຸທຍາ’’ຕິ ເສສຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ’’ຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ວິຠາເວຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປພ຺ເພ ວິຍ ອາຍຕນປພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນໍ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອາຍຕນປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໘໕. ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ປຏິພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ, ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ. ອງ຺ເຄສູຕິ ກາຣເຓສຸ, ອວຍເວສຸ ວາ. ອຸທຍວຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ໂພຘິປຏິປທາຍໍ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍຄາວຈໂຣຕິ ສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ນາມ ປຣິຍາຍກຖາ, ອຍຎ຺ຈ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາ ໂລກິຍມຄ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍຄາວຈໂຣຕິ ສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ.

‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານີຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕນ຺ຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສຕິຍໍ, ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ.

ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຖ ວາ ສຕິປ຺ປຘານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິສາຕ຺ຖກຠາວປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎາຓໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໂຕກາຣີຠາວາວຫຕ຺ຕາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມປ຺ປຫານໍ, ອນຸຣູປຘມ຺ມເສວນາ ຈ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິຣຫິຕປຸຄ຺ຄລວິວຊ຺ຊນາ, ສໂຕກາຣີປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕິສ຺ສທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ໂຍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຸວຓ຺ຓສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສສຸ ຠາສາສຸ ກຕຣຠາສາຍ ຘມ຺ມໍ ກເຖມີ’’ຕິ ປຣິສໍ ປວາເຣສິ. ອຠຍຕ຺ເຖໂຣຕິ ທຕ຺ຕາຠຍຕ຺ເຖຣມາຫ.

ຘມ຺ມານໍ, ຘມ຺ເມສຸ ວາ ວິຈໂຍ ຘມ຺ມວິຈໂຍ, ໂສ ເອວ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ. ‘‘ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣຕິ ກຸສລາທີນໍ ຕໍຕໍສຠາວສຣສລກ຺ຂຓອາທິກສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ໂສ ຫິ ອວິປຣີຕມນສິກາຣຕາຍ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທາໂຠຄຕາຍ ອາວຊ຺ຊນາປິ ຕຄ຺ຄຕິກາ ເອວ, ຕສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕນໍ ພຫຸລີກາໂຣ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິພ຺ຣູຫນາຍ.

ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຕິ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉກຠາໂວ. ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ສຫ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຠູຕໍ, ຕໍ ຕໍ ‘‘ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິອຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸ…ເປ… ພຫຸລຕາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖູນໍ ວິສທຠາວກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຣີຣໍ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘານິ ຈີວຣານິ ຈ ‘‘ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ຕານິ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຫານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣຓໍ ເຕສໍ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸສ຺ສນ຺ນໂທສນ຺ຕິ ວາຕາທິອຸສ຺ສນ຺ນໂທສໍ. ເສທມລມກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ເສເທນ ເຈວ ຊລ຺ລິກາສງ຺ຂາເຕນ ສຣີຣມເລນ ຈ ມກ຺ຂິຕໍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສຣີຣສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປີຬາວຫໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສນາສນໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອວິສເທ ສຕິ, ວິສຍຠູເຕ ວາ. ກຖໍ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕານິ ວິສໂຍ? ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕນກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ. ຎາຓມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ອປຣິສຸທ຺ເຘ ຎາຓມ຺ປິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ນິສ຺ສຍາປຣິສຸທ຺ຘິຍາ ຕໍນິສ຺ສິຕາປຣິສຸທ຺ຘິ ວິຍ ວິສຍສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ວິສຍິໂນ ອປຣິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສມຠາວກຣຓນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ອນູນາຘິກຠາວກຣຓໍ. ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ອຘິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຏຸຕຣຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ອວິສທຕາຍ, ວີຣິຍາທີນຎ຺ຈ ສິຖິລຕາທິນາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣານິ ມນ຺ທານີ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຄ຺ຄໂຫວ ກິຈ຺ຈໍ ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈໍ, ‘‘ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ວິກ຺ເຂປປຏິກ຺ເຂໂປ, ເຍນ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອວິກ຺ເຂໂປ. ຣູປຄຕໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນາ ເຍນ ຍາຖາວໂຕ ວິສຍສຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ. ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ພລວຕາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ຫິ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣນ຺ຕານໍ ສຫປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ເອກຣສຕາວເສເນວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນາຕິ ຍສ຺ສ ສທ຺ເຘຍ຺ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ອຸຬາຣຕາທິຄຸເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທິວິຠາຄໂຕ ຍາຖາວໂຕ ວີມໍສເນນ. ເອວຎ຺ຫິ ເອວໍຘມ຺ມຕານເຍນ ສຠາວສຣສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນ ສວິປ຺ຜາໂຣ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕິ ‘‘ອຍໍ ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ’’ຕິ ປຣິຊານນວເສນ ປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ຘຸຣິຍຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຍຖາ ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາເວ ປຎ຺ຎາຍ ມນ຺ທຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາຍ ພລວຠາເວ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ທຠາໂວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວາ, ຍຖາ ວາ ມນສິກໂຣໂຕ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ອມນສິກາເຣນ ຫາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ອມນສິກາເຣນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ເຕນາກາເຣນ ຠາວນາຍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ທຸວິເຘນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ກິຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຍໂຕ, ວີຣິຍາທີນໍ ວາ ມນ຺ທກິຈ຺ຈຕາຍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມວິກປ຺ເປ ຫາປນວິຘິ ທສ຺ສິໂຕ. ທຸຕິຍກປ຺ເປ ປນ ຍຖາ ມນສິ ກໂຣໂຕ ວີຣິຍາທີນໍ ມນ຺ທກິຈ຺ຈຕາຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ອມນສິກາເຣນ, ວີຣິຍາທີນໍ ປຏຸກິຈ຺ຈຠາວາວເຫນ ມນສິກາເຣນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຕຫິ ສມຣສໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ ຫາປນວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖູຕິ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ກຕາຘິກາໂຣ ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍທສ຺ສນປ຺ປສຸໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ ເຕ ວກ຺ກລິ ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ ວກ຺ກລິ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐໘; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໐; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໓໐; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໐໗; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ໂອວທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊິໂຕປິ ຕໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຓາມິໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາເຕຕຸໍ ປປາຕຏ຺ຐານໍ ອຠິຣຸຫິ, ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ –

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໘໑) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ວກ຺ກລີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຕນ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ນ ໂອຕຣຕິ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຠາເວ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສກິຈ຺ຈາກຣເຓ.

ອິຕຣກິຈ຺ຈເຠທນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານາທິກິຈ຺ຈວິເສສໍ. ປສ຺ສທ຺ຘາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຫາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຫາຍຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທິຠາວນາຍ ຫາຍຕິ ສມາຘິປກ຺ຂິຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ. ຕຖາ ຫິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ວີຣິຍາທິຠາວນາ ວິຍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ເອກໍສໂຕ ຫາເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘອາທິຠາວນາຍ ຫາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ ສຸກຸມາຣໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. (ມຫາວ. ໒໔໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐໕) ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສຣີຣໍ ສຸຂຸມາລໍ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ສຸເຂເນວ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ, ກິລເມຕ຺ວາປິ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຕໍ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປາທຕເລສຸ ໂຜເຏສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸປິ ເວທນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວີຓູປໂມວາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນວີຖິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ.

ສມຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນູນານຘິກຠາວໍ, ຕຖາ ສມາຘິວີຣິຍານໍ. ຍຖາ ຫິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຘຸຣິຍຘມ຺ມຠູຕານໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິວຕ຺ຕນໍ ວິເສສໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ເນສໍ ສມຘຸຣຕາຍ ອປ຺ປນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສມາຘິວີຣິຍານໍ ໂກສຊ຺ຊຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ສມຣສຕາຍ ສຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠນໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍປາຕາຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ອປ຺ປນາ ອິຊ຺ຌຕິ. ‘‘ພລວສທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ໂຍ ພລວຕິຍາ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອວິສທຎາໂຓ, ໂສ ມຸຘປ຺ປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ໂນ. ຕຖາ ຫິ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ. ເກຣາຏິກປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາເຐຍ຺ຍປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ສທ຺ຘາຫີນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ‘‘ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ປຣິກປ຺ເປຕິ ເຫຕຸປຕິຣູປເກຫິ ວຎ຺ຈິໂຕ, ເອວໍຠູໂຕ ຈ ສຸກ຺ຂຕກ຺ກວິລຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ນາທິຍຕິ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ວິຍ ໂຣໂຄ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສມຠາໂວ ນ ອຕ຺ຖາວໂຫ, ອນຕ຺ຖາວໂຫວ, ເອວໍ, ສມາຘິວີຣິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສມຠາໂວ ນ ອຕ຺ຖາວໂຫ, ອນຕ຺ຖາວໂຫວ, ຕຖາ ນ ອວິກ຺ເຂປາວໂຫ, ວິກ຺ເຂປາວໂຫວາຕິ. ໂກສຊ຺ຊໍ ອຠິຠວຕິ, ເຕນ ອປ຺ປນໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຠິຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທ຺ວຍໍ, ສມາຘິວີຣິຍທ຺ວຍຎ຺ຈ. ສມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມຣສໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ສທ຺ຘາຍ ໂຖກໍ ພລວຠາເວ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຖວີ ປຖວີຕິ ມນສິກຣຓມຕ຺ເຕນ ກຖໍ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕວິຘິ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ສທ຺ຘໍ ຊເນນ຺ໂຕ. ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ອວກປ຺ເປນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ໂຕ. ເອກຄ຺ຄຕາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ ສມາຘິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ. ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ສມາຘິໂນ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຘິມຕ຺ຕຕາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕາຍປີ’’ຕິ, ສມຠາເວນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປນາຕິ ໂລກິຍປ຺ປນາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣປ຺ປນາ ປນ ເຕສໍ ສມຠາເວເນວ ອິຈ຺ຉິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນນ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐; ປຏິ. ມ. ໒.໕).

ຍທິ ວິເສສໂຕ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ, ສມາຘິວີຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕາວ ອິຈ຺ຉິຕາ, ກຖໍ ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເກສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເກກເທເສ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາວີຣິຍປຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎຖາ ປີຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິເກນ ສມາຘິນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ສາຕິ ສຕິ. ສພ຺ເພສຸ ຣາຊກມ຺ເມສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກມ຺ມິໂກ. ເຕນາຕິ ເຕນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ກາຣເຓນ. ອາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລີເນ, ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຈິຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ວາ ລີເນ, ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຈິຕ຺ເຕ ຠາເວຕພ຺ພາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຕ຺ຖິກາ ເອຕາຍາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ສຕິ ປຏິສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ.

ຂນ຺ຘາທິເຠເທ ອໂນຄາຬ຺ຫປຎ຺ຎານນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈວເສນປິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘີນໍ. ພຫຸສ຺ສຸຕເສວນາ ຫິ ສຸຕມຍຎາຓາວຫາ. ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາສມງ຺ຄີປິ ຠາວນາມຍຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ເອກໍສໂຕ ປຎ຺ຎວາ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມປຎ຺ຎາສ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ອຸທຍພ຺ພຍປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ’’ຕິ. ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວວເສນ ຕປ຺ປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ປວຕ຺ຕາຍ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍໍ ຕາທິສາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍໍ, ຕສ຺ສາ ວາ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ປເຠທໂຕ ປວຕ຺ຕິ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາຍ ປເຠທປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ອຣຫາ ເອວ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕຕິປິ ໂສ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວີຣິຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ຕຕ຺ຕໍ ອໂຍຂິລໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐, ໒໖໗; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສພ຺ພປຐມໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ, ເທວທູຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຕສ຺ສ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ສກຏວຫນາທິກາເລຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕທຎ຺ຎມນຸສ຺ເສຫິ, ຕິຣຈ຺ຉາເນຫິ ຈ ວິພາຘິຍມານກາລໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອປຣາປຣໍ ເປເຕສຸ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກຈ຺ຈານໍ ວາ ເປຕານໍ ເອກຈ຺ຈຕິຣຈ຺ຉານານໍ ວິຍ ຕຖາ ທີຆາຍຸກຕາປິ ສິຍາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກາໂລ ນາຄຣາຊາ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ລຠິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຍໍ ຕສ຺ສ ກປ຺ປາຍຸກຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອານິສໍສທສ຺ສາວິໂນຕິ ‘‘ວີຣິຍາຍຕ຺ໂຕ ເອວ ສພ຺ໂພ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ໂລກິໂຍ ຈ ວິເສສາຘິຄໂມ’’ຕິ ເອວໍ ວີຣິເຍ ອານິສໍສທສ຺ສນສີລສ຺ສ. ຄມນວີຖິນ຺ຕິ ສປຸພ຺ພຠາຄໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ, ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິປາຏິ, ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາ ວາ. ສາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ຏນິຍ຺ຍານາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ປຏິປທາຕິ ກຕ຺ວາ ຄມນວີຖິ ນາມ. ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸໂລຕິ ຍຖາ ຕຖາ ກາຍສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ມປ຺ປສຸໂຕ. ປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ. ປຈ຺ຈຍທາຍການໍ ອຕ຺ຕນິ ກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ກຣເຓນ ປິຓ຺ຑສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຍ ປຏິປູຊນາ ປິຓ຺ຑາປຈາຍນໍ.

ນີຫຣນ຺ໂຕຕິ ປຕ຺ຕຖວິກໂຕ ນີຫຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອຸປາສິກາຍ ວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຐິໂຕວ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎຕາຍ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ. ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ, ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ‘‘ຕຍິ ກເຕນ ທານມເຍນ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈມເຍນ ຈ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເຂຕ຺ຕວິເສສຠາວູປຄມເນນ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ອນ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາຕິ ‘‘ອກິຈ຺ເຉເນວ ມຍາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວສາເນ ສຎ຺ຊາຕປາໂມຊ຺ຊວເສນ ສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວ.

ວິປ຺ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ຊາຕິຘມ຺ມກຸລຘມ຺ມາທິລງ຺ຆເນນ ອສມ຺ມາປຏິປນ຺ນໍ. ເອວໍ ຍຖາ ອສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຕາຍ ເອວ ອສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຸລສນ຺ຕານໂຕ ພາຫິໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກາ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນ ຠາຄີ, ເອວໍ. ກຸສີໂຕປິ ເຕນ ກຸສີຕຠາເວນ ອສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘພ຺ພອຣິຍຘນທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນ ຠາຄີ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍວ ລຠຕິ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນໂຕ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ໂຍຊນາ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ມຫາຕິ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ມຫນ຺ໂຕ ວິປຸໂລ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ. ຕໍ ປນສ຺ສ ຄຸຓມຫຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປເນນ ໂລເກ ປາກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖຸໂນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄເມນ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສຠາໂວ ສມ຺ປຊາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສມ຺ຠິນ຺ນາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອລສານໍ ຠາວນາຍ ນາມມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊານນ຺ຕານໍ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລານໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂາທິອນຸຍຸຎ຺ຊນການໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖິການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ທູຣໂຕ ວຊ຺ຊນາ ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ. ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໒໓; ໓.໖໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ມຫານິ. ໑໖໑) ຠາວນາຣທ຺ຘວເສນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມານໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນາ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖໔) ປນ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ຄຫິຕໍ, ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນຕາ, ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຄຫິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາຍ ເອວ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ວີຣິຍາຍຕ຺ຕຕາທສ຺ສນຠາວໂຕ. ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນໍ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ວີຣິຍຸປ຺ປາທເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນ- ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາປຏິປກ຺ຂວິຘມນປຈ຺ຈຍູປສໍຫາຣວເສນ, ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທໂຍ ສມຸຕ຺ເຕຊນວເສນ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ປີຕິ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປີຕິຍາ ວິເສສກາຣຓສຠາຄເຫຕຸຠາວໂຕ ‘‘ປີຕິເຍວ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ປນ ພຫຸໂສ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ. ຍຖາ ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປາທກມນສິກາໂຣ.

‘‘ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ອຸປຈາຣສມາຘິນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ອຸປຈາຣາ’’ຕິ. ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນຕິ ປີຕິສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນ. ຘມ຺ມຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ, ເອວໍ ເສສອນຸສ຺ສຕີສຸ. ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສາປິ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຠາເວນ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ສປ຺ປເທສວູປສເມປິ ນິປ຺ປເທສວູປສເມ ວິຍ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຠາວນາມນສິກາໂຣ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອາວຫນ຺ໂຕ ຕຖາຣູປປີຕິໂສມນສ຺ສສມນ຺ນາຄໂຕ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ກິເລສາ’’ຕິ ປາໂຐ. ເຕ ຫິ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເນສໍ ອສມຸທາຈາຣໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ຫິ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ. ປສາທນີເຍສຸ ຐາເນສຸ ປສາທສິເນຫາຠາເວນ ຖູສສມຫທຍຕາ ລູຂຕາ, ສາ ຕຕ຺ຖ ອາທຣຄາຣວາກຣເຓນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ສໍສູຈິຕລູຂຠາເວ’’ຕິ.

ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖວູປສມລກ຺ຂຓາ ປສ຺ສທ຺ຘິ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂພຘິອງ຺ຄຠູໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ເອວໍ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາຕິ ປຓີຕສປ຺ປາຍໂຠຊນເສວ ນຕາ. ອຸຕຸອິຣິຍາປຖສຸຂຄ຺ຄຫເຓນ ສປ຺ປາຍອຸຕຸອິຣິຍາປຖຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕິວິຘມ຺ປິ ສປ຺ປາຍໍ ເສວິຍມານໍ ກາຍສ຺ສ ກລ຺ລຕາປາທນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກລ຺ລຕໍ ອາວຫນ຺ຕໍ ທຸວິຘາຍປິ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອເຫຕຸກໍ ສຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠມານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ອິສ຺ສຣາທິວິສມເຫຕຸກນ຺ຕິ ປນ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ. ເອເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ປໂຍໂຄ ຍສ຺ສ ໂສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍຄຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ປຫາຍ ສາຣທ຺ຘກາຍຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍຕາຍ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕີ ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍໍ ອາວຫຕິ, ເອເຕເນວ ສາຣທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນປສ຺ສທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລເສວນານໍ ຕທາວຫນຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍຖາສມາຫິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຄຍ຺ຫມາໂນ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ໂນ ສມໂຖ ເອວ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ນານາຣມ຺ມເຓ ປຣິພ຺ຠມເນນ ວິວິຘໍ ອຄ຺ຄໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍຄ຺ໂຄ, ວິກ຺ເຂໂປ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອນວຏ຺ຐານຣໂສ, ຠນ຺ຕຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອກຄ຺ຄຕາຠາວໂຕ ພ຺ຍຄ຺ຄປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອພ຺ຍຄ຺ໂຄ, ສມາຘິ. ໂສ ເອວ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈ ອພ຺ຍຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ ຈ ປຎ຺ຎາວຫາ ວຸຕ຺ຕາ, ສມາຘານາວຫາປິ ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມາຘານາວຫຠາເວເນວ ປຎ຺ຎາວຫຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິສທ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ກຣຓຠາວນາໂກສລ຺ລານໍ ອວິນາຠາວໂຕ, ຣກ຺ຂນໂກສລ຺ລສ຺ສ ຈ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ນາມ ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓກຸສລຕາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໂກສລ຺ລໍ ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ເອວາຕິ. ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕໍ, ປໂມທເວກລ຺ລຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ລີນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສມຸຏ຺ຐາປເນນ ລຍາປຕ຺ຕິໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ລີນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸສມຸຏ຺ຐາປຍໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາລິຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ສຸກ຺ຂານິ ໂຄມຍານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ສຸກ຺ຂານິ ກຏ຺ຐານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ມຸຂວາຕຎ຺ຈ ທເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ປໍສຸເກນ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາລິຕຸນ຺ຕິ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔).

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາສມຸຏ຺ຐາປນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາ ອນນ຺ຕຣໍ ວິຠາວິຕາ ເອວ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຎາປໂຍຄພລວຕໍ, ປໂມທຸພ຺ພິລາວນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສມຸຏ຺ຐາປເນນ ອຸທ຺ຘຕາປຕ຺ຕິໂຕ ນິເສຘນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຸທ຺ຘຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລານິ ເຈວ ຕິຓານິ…ເປ… ປໍສຸເກນ ຈ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔).

ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາສມຸຏ຺ຐາປນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ວກ຺ຂຕິ. ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍາຕິ ປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອປ຺ປຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ທານໍ ອໂລຠປຘານໍ, ສີລໍ ອໂທສປຘານໍ, ເອວໍ ຠາວນາ ອໂມຫປຘານາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ປຎ຺ຎາ ນ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ຕທາ ຠາວນາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສາວຫາ ນ ໂຫຕິ, ອນຠິສງ຺ຂໂຕ ວິຍ ອາຫາໂຣ ປຸຣິສສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິໍ ນ ຊເນຕິ, ເຕນ ຕໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຠາວນາຍ ສມ຺ມເທວ ອວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປສມສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ເຕນາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປໂຍຄ…ເປ… ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ສໍເວຄຸປ຺ປາທນໍ, ປສາທຸປ຺ປາທນຎ຺ຈ ຕິກິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຍຖາຣຫໍ ສຸຄຕິຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທຎ຺ຎເມວ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນາທິຂຸປ຺ປິປາສາທິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິພາຘນາທິເຫຕຸກໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວນິສ຺ສິຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ກາເລ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂານິ ວິສຸໍ ຄຫິຕານິ. ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣູປຊີວິໂນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິໂນ, ເຕສໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຊີວິກາທຸກ຺ຂໍ ອຏ຺ຐມໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມເຍ ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ອຍໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຫໍສິຕພ຺ພສມເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍເວຄຊນນວເສນ ເຈວ ປສາທຸປ຺ປາທນວເສນ ຈ ສມ຺ມເທວ ປຫໍສນາ, ສໍເວຄຊນນປຸພ຺ພກປສາທຸປ຺ປາທເນນ ໂຕສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຣເຫນ, ສມຖວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມາ ອວິສມໍ ສມ຺ມເທວ ຠາວນາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ. ‘‘ອລີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິການໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອລີນໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ອນຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອນຸທ຺ຘຕໍ, ປຎ຺ຎາປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຸປສມສຸຂາຘິຄເມນ ຈ ອນິຣສ຺ສາທໍ, ຕໂຕ ເອວ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອລີນຕາຍ ປຄ຺ຄເຫ, ອນຸທ຺ຘຕຕາຍ ນິຄ຺ຄເຫ, ອນິຣສ຺ສາທຕາຍ ສມ຺ປຫໍສເນ ນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອລີນານຸທ຺ຘຕຕາ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ, ອນິຣສ຺ສາທຕາຍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນໍ, ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວາ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ. ສມຖວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນິຣສ຺ສາທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມເຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາຕິ ອຍໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພສມເຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ເປກ຺ຂນາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວູປຄມນໂຕ ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ສມາຘານ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມາຫິຕຠາວສາຘນໍ ເອວາຕິ ຕຕ຺ຖ ສມຘຸຣຠາເວນາຫ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ວາ ອປ຺ປນໍ ວາ’’ຕິ.

ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປຫານວເສນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສິຊ຺ຌນໂຕ, ອສຕິ ຈ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ໂສ ຈ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ວິສຍວເສນ ທຸວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິ. ຕທຸຠເຍ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌນໍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ເອວ ທູຣີກຕນ຺ຕິ ອນຸຣຸຊ຺ຌນສ຺ເສວ ປຫານວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ຫິ ວິເສສໂຕ ຣາໂຄ ປຏິປກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ຣາຄພຫຸລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖໗). ທ຺ວີຫາກາເຣຫີຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ. ທ຺ວີເຫວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ສງ຺ຂ຺ຍາສມານຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສງ຺ຂ຺ຍາ ເອເວຕ຺ຖ ສມານາ, ນ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສພ຺ພຖາ ສມານນ຺ຕິ. ອສ຺ສາມິກຠາໂວ ອນຕ຺ຕນິຍຕາ. ສຕິ ຫິ ອຕ຺ຕນິ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ຈີວຣໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນິຍໍ ນາມ ສິຍາ, ໂສ ປນ ໂກຈິ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ນ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐາຍິ, ອິຕ຺ຕຣໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

ມມາຍຕີຕິ ມມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ ‘‘ມມາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ມມາຍນ຺ຕາຕິ ມານໍ ທພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕາ.

ອຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄວເສນ ເທສິຕາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸສຈ຺ຈປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໓໘໖. ຍຖາສຠາວໂຕຕິ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ. ພາຘນກ຺ຂຓໂຕ ໂຍ ໂຍ ວາ ສຠາໂວ ຍຖາສຠາໂວ, ຕໂຕ, ຣຸປ຺ປນາທິ ກກ຺ຂຬາທິສຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນິກໍ ສມຸຏ຺ຐາປິກນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊນິກໍ ນິມິຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກໍ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ສິທ຺ຘໍ ຕຓ຺ຫໍ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ກາຣເຓ ຕສ຺ສ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ປຊານາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ສມຸທໂຍ ຈາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ນ ປວຕ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປຣິຊານາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຊານໂນ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ທຸກ຺ຂປຣິຊານນໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໘໘. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຣິຍາທານວຈນໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ອາເມຑິຕນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ສຕ຺ຕນິກາເຍຕິ ສຕ຺ຕານໍ ນິກາເຍ, ສຕ຺ຕຆເຏ ສຕ຺ຕສມູເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວມນຸສ຺ສາທິເຠທາສຸ ຫິ ຄຕີສຸ ຠຸມ຺ມເທວາທິຂຕ຺ຕິຍາທິຫຕ຺ຖິອາທິຂຸປ຺ປິປາສິກາທິຕໍຕໍຊາຕິວິສິຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຕສມູໂຫ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຊນນໍ ຊາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສ຺ວາຍໍ ອຸປ຺ປາທວິກາໂຣ ອປຣິນິປ຺ຜນ຺ໂນ ເຍສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ເຕ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວິກາຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສວິກາຣານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາເຕນ ວິກາເຣນ ສວິກາຣານໍ. ຊາຕິອາທີນິ ຫິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ຘມ຺ມານໍ ວິກາຣວິເສສາຕິ. ‘‘ອຸປສຄ຺ຄມຓ຺ຑິຕເວວຈນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເກວລໍ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸປວິຏ຺ຐາກາເຣນາຕິ ອຓ຺ຑໂກສໍ, ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ໂອຄາຫນາກາເຣນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອາຍຕນານໍ ປາຣິປູຣິສໍສິທ຺ຘິສງ຺ຂາເຕນ.

ອຖ ວາ ຊນນໍ ຊາຕີຕິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນໍ ຊາຕິມາຫ. ສຎ຺ຊາຕີຕິ ສມ຺ປຸຓ຺ຓາຍຕນໍ. ສມ຺ປຸຓ຺ຓາ ຫິ ຊາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ. ໂອກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ໂອກ຺ກນ຺ຕີຕິ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊວເສນ ຊາຕິ. ເຕ ຫິ ອຓ຺ຑໂກສໍ, ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມນ຺ຕາ ປວິສນ຺ຕາ ວິຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ສໍເສທຊໂອປປາຕິກວເສນ. ເຕ ຫິ ປາກຏາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ຊນນໍ ຊາຕີ’’ຕິອາທິ ອາຍຕນວເສນ, ໂຍນິວເສນ ຈ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຊາຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ…ເປ… ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິກຖາ. ປາຕຸຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ‘‘ອາຍຕນານໍ ປຏິລາໂຠ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ປຣມຕ຺ຖກຖາຕິ. ເອກໂວກາຣຠວາທີສູຕິ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາເວ ສຕິ. ອາຍຕນານໍ ປຏິລາໂຠຕິ ເອກຈຕຸໂວກາຣຠເວສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ວເສນ, ເສເສສຸ ຣູປຘາຕຸຍໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ກາມຘາຕຸຍໍ ວິກລາວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ, ນວນ຺ນໍ, ທສນ຺ນໍ, ປຸນທສນ຺ນໍ, ເອກາທສນ຺ນຎ຺ຈ ອາຍຕນານໍ ວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປາຕຸຠວນ຺ຕາເນວ, ນ ກຸໂຕຈິ ອາຄຕານິ. ປຏິລທ຺ຘານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ອາຍຕນານໍ ປຏິລາໂຠຕິ ວາ ອາຍຕນານໍ ອຕ຺ຕລາໂຠ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໘໙. ສຠາວນິທ຺ເທໂສຕິ ສຣູປນິທ຺ເທໂສ. ສຣູປຎ຺ເຫຕໍ ຊິຓ຺ຓຕາຍ, ຍທິທໍ ‘‘ຊຣາ’’ຕິ, ‘‘ວໂຍຫານີຕິ ວາ. ຊີຣຓເມວ ຊີຣຓຕາ, ຊີຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາກາໂຣ ຕາ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາຣຠາວນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ຂຓ຺ຑິຕທນ຺ຕາ ຂຓ຺ຑິຕາ ນາມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຍສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ວເສນ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ຂຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ຕຖາ ປລິຕານິ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ປລິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປາລິຈ຺ຈໍ. ວລິຕ຺ຕຈຕາຍ ວາ ວລິ ຕໂຈ ອສ຺ສາຕິ ວລິຕ຺ຕໂຈ.

ຜລູປຈາເຣນາຕິ ຜລໂວຫາເຣນ.

໓໙໐. ຈວນເມວ ຈວນຕາ, ຈວນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາກາໂຣ ຕາ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຂນ຺ຘາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ປຣິໂຍສານຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕເນວ ເຠເທນ ນິໂຣຘນໍ ອທສ຺ສນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຠໂທ ອນ຺ຕຣຘານໍ ມຣຓໍ. ມຈ຺ຈຸມຣຓນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸສງ຺ຂາຕໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທຠູຕໍ ມຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຂຓິກມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຈ຺ຈຸ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ສມາສໍ ອກຕ຺ວາ ໂຍ ‘‘ມຈ຺ຈູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຠໂທ, ຍຎ຺ຈ ມຣຓໍ ປາຓຈາໂຄ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຣຓນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກາລກິຣິຍາຕິ ມຣຓກາໂລ, ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ‘‘ກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ກິຣິຍາ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈຸຕິຂນ຺ຘານໍ ເຠທປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ, ກາລສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕກສ຺ສ ກິຣິຍາຕິ ຍາ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ຈຸຕິ, ມຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ສພ຺ພາປິ ສມ຺ມຸຕິກຖາວ ‘‘ຍໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປຣມຕ຺ຖກຖາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານານໍ ຣຸປ຺ປນາທິສຠາວານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິນສ຺ສນໂຊຕນາຠາວໂຕ.

ອຕ຺ຕາຕິ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຂນ຺ຘສມູໂຫ, ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ນິກ຺ຂິປນໍ, ປາຕນໍ ວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ‘‘ມຣຓໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນິກ຺ເຂປເຫຕຸຕາຍ ປຕນໍ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ’’ຕິ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຘມ຺ມສມູຫສ຺ສ ວິນາສໂຊຕນາຕິ ເອກເທສໂຕ ປຣມຕ຺ຖກຖາ, ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ປເນຕ຺ຖ ນ ໂກຈິ ໂວຫາຣເລໂສ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ປນ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠທສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ມໂຕ, ຜຸສ຺ໂສ ມໂຕ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ໂສ ເຠໂທ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ‘‘ສມ຺ມຸຕິມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕເທວ ສມ຺ມຸຕິມຣຓນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພໂສ ປພນ຺ຘສມຸຈ຺ເຉໂທ ຫິ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓນ຺ຕິ.

໓໙໑. ພ຺ຍສເນນາຕິ ອນຕ຺ເຖນ. ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໒໑) ວິຍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂກາຣເຓນາ’’ຕິ. ໂສຈນນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ໂສຈນລກ຺ຂໂຓ. ໂສຈິຕສ຺ສ ໂສຈນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຠາໂວ ໂສຈິຕຠາໂວ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ລູຂສຠາວຕາຍ ໂສເສນ຺ໂຕ. ຖາມຄມເນນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂສສນວເສນ ປຣິໂສເສນ຺ໂຕ.

໓໙໒. ‘‘ອາທິສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ເທວນ຺ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາເທໂວ’’ຕິ ອາເທວນ-ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸໂມຈນາທິວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຕພ຺ພິກາຣາປຕ຺ຕິຍາ ໂສ ສທ຺ໂທ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ຕໍ ວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ຄຸຓໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ອາເທວປຣິເທວສ຺ເສວ. ຠາວນິທ຺ເທສາຕິ ‘‘ອາເທວິຕຕ຺ຕໍ ປຣິເທວິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຠາວນິທ຺ເທສາ.

໓໙໓. ນິສ຺ສຍຠູໂຕ ກາໂຍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກາຍິກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍປສາທວຕ຺ຖຸກ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຣໍ ຂມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂມນໍ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ສຠາໂວຕິ ທຸກ຺ຂມນຏ຺ໂຐ, ເຕນ. ສາຕວິຘຸຣຕາຍ ອສາຕໍ.

໓໙໔. ເຈຕສິ ຠວນ຺ຕິ ເຈຕສິກໍ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕນ ສມໍ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໙໕. ສພ຺ພວິສຍປຏິປຕ຺ຕິນິວາຣຓວເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ສີທນໍ ສໍສີທນໍ. ອຸຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາກຣຓວເສນ ອຕິພລວໍ, ວິຣູປໍ ວາ ສີທນໍ ວິສີທນໍ. ຈິຕ຺ຕກິລມໂຖຕິ ວິສີທນາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຂໂທ. ອຸປາຍາໂສ, ສຍໍ ນ ທຸກ຺ໂຂ ໂທສຕ຺ຕາ, ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ວາ. ເຍ ປນ ໂທມນສ຺ສເມວ ‘‘ອຸປາຍາໂສ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ‘‘ອຸປາຍາໂສ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເອເກນ ຂນ຺ເຘນ ເອເກນາຍຕເນນ ເອກາຍ ຘາຕຸຍາ ເກຫິຈິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໒໔໙). ອິມາຍ ປາຬິຍາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອຸປ-ສທ຺ໂທ ຠຸສຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ພລວຕຣໍ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ’’ຕິ. ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາທີປໂນ ຠາວນິທ຺ເທໂສ ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸອຠາວໂຊຕໂນ, ອສຕິ ຈ ກຕ຺ຕຣິ ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ, ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອຠາໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາຠາວທີປກາຠາວນິທ຺ເທສາ’’ຕິ.

໓໙໘. ຊາຕິຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປກຕິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິສຠາວານ’’ນ຺ຕິ, ຊາຍນປກຕິການນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ມຄ຺ຄຠາວນິຈ຺ຉາເຫຕຸກຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ຕາທິສໍ ອິຈ຺ຉໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ວິນາ ມຄ຺ຄຠາວນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອປໂຣ ນໂຍ ນ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ຍເມຕໍ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍໍ ນ ຊາຕິຘມ຺ມາ ອສ຺ສາມ, ນ ຈ ວຕ ໂນ ຊາຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ປຫີນສມຸທເຍສຸ ອຣິເຍສຸ ວິຊ຺ຊມານໍ ອຊາຕິຘມ຺ມຕ຺ຕໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕສຸ ຈ ວິຊ຺ຊມານໍ ຊາຕິຍາ ອນາຄມນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ວິນາ ອປ຺ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ຠາວນາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນ ອິຈ຺ຉາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວກ຺ຂມານຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິ ເສສານິ ອຸປາທາຍ ປິ-ກາໂຣ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນປິ ຘມ຺ເມນາ’’ຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕນ຺ຕິ ວາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ອລພ຺ຠນໍ, ເອວເມຕ຺ຖ ‘‘ຍມ຺ປີຕິ ເຍນປີ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທາ ປນ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ອເປກ຺ຂຕິ, ຕທາ ອລາຠວິສິຏ຺ຐາ ອິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ‘‘ນ ລຠຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ອເປກ຺ຂຕິ, ຕທາ ອິຈ຺ຉາວິສິຏ຺ໂຐ ອລາໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸຄຕາ ອິຈ຺ຉາວ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຊຣາຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຄເຕສຸ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໐໐. ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ປຸໂນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ມໂນ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ປຸຣິມປທສ຺ສ ໂອ-ກາຣນ຺ຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ສີລນຏ຺ເຐນ ອິກ-ສທ຺ເທນ ຄມິຕຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກິຣິຍາວາຈກສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ອສູປຠກ຺ຂນສີໂລ ອສູປິໂກ’’ຕິ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິ, ປຸນພ຺ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໓) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ‘‘ຕທ຺ຘິຕາ’’ ອິຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສໂຕ, ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິຍາ, ອຠິຘານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ວາ ຕທ຺ຘິຕານໍ ເຕສຸປິ ອຕ຺ເຖສຸ ໂປໂນພ຺ຠວິກສທ຺ທສິທ຺ຘິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຸນາ ສຫຊາຕາ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິ, ອສຫຊາຕາ ກມ຺ມສຫາຍຠູຕາ ປຸນພ຺ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ທຸວິຘາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ, ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຈ ນນ຺ທີຣາໂຄ, ໂຍ ຈ ນນ຺ທີຣາໂຄ, ຍາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ, ອຸຠຍເມຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ນນ຺ທີຣາເຄນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕເມວ ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕພ຺ຠາວຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສຫ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາຕິ ນນ຺ທີຣາຄຠາວໍ ຄຕາ ສພ຺ພາສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ນນ຺ທີຣາຄຠາວສ຺ສ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠວຣາຄສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ກາມຠເວ ເອວ ຠວປຕ຺ຖນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປິຍຣູເປ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ‘‘ນິວິສຕີ’’ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍວເສນ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເວສາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ເຄ, ເທວຕ຺ເຕ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ສວຕ຺ຖຸກໍ ຈກ຺ຂຸໍ ວທຕິ, ສປສາທໍ ວາ ມໍສປິຓ຺ຑໍ. ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ປຎ຺ຈປສາທນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສຸປ຺ປສນ຺ນນີລປີຕໂລຫິຕກຓ຺ຫໂອທາຕວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ. ຣຊຕປນາຬິກໍ ວິຍ ຉິທ຺ທໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂອທາຕຕ຺ຕາ. ປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອາລມ຺ພກຓ຺ຓພທ຺ຘໍ. ຕຸງ຺ຄາ ອຸຈ຺ຈາ ທີຆາ ນາສິກາ ຕຸງ຺ຄນາສາ, ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆານໍ. ‘‘ລທ຺ຘໂວຫາຣາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕຸງ຺ຄາ ນາສາ ເຍສໍ ເຕ ຕຸງ຺ຄນາສາ, ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຆານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຊິວ຺ຫໍ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ. ກາຍໍ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ມນໍ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕີຕາທິອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຣີຣຄນ຺ຘາທີນິ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ວິເລປນຄນ຺ຘາທີນິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຍທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ໂຫຕິ, ຕທາ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ຄຫິຕາ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ລກ຺ຂຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ວິສຍວິສິຏ຺ຐາ ຈ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຠາເວນ. ນ ຫິ ສາມຎ຺ຎວິເສເສຫິ ນານຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ວາ ອນິຈ຺ຉິໂຕ ອຸປ຺ປາໂທ ເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນິຈ຺ຉິໂຕ ຜລຠາເວນ ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໐໑. ‘‘ສພ຺ພານິ ນິພ຺ພານເວວຈນາເນວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ນິພ຺ພານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມ຺ມາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານເຫຕຸໂກ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘ. ຂຍຄມນວເສນ ວິຣຊ຺ຊຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິຄມນວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຈຊນວເສນ, ຫານິວເສນ ວາ ຈຊີຍຕິ. ປຸນ ຍຖາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ທູຣ ຂິປນວເສນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍຕິ. ພນ຺ຘນຠູຕາຍ ໂມຈນວເສນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອສໍກິເລສວເສນ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ນິພ຺ພານໍ ເອກເມວ ສມານໍ ນານານາເມຫິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ປຏິປກ຺ຂນານຕາຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກເມວ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ຂຕຘມ຺ມວິຘຸຣສຠາວຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ນາມານິປິ ຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມວິຘຸຣາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ນາມປຏິປກ຺ຂວເສນາ’’ຕິ. ອເສສໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອເສສວິຣາໂຄຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອນຸປ຺ປາໂທ, ອສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ. ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຍູຫນໍ ສມຸທໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອນາຍູຫນໍ.

ຕຓ຺ຫາ ອປ຺ປຫີເນ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຫາເນ ປນ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວສ຺ສາ ອຠາໂວ ສຸທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປຎ຺ຎາປນໍ, ‘‘ຕິຕ຺ຕ ອລາພຸ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂວຫາຣາຠາວໍ ວາ. ຕິຕ຺ຕອລາພຸວລ຺ລິຍາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມູລຈ຺ເຉທນໍ ວິຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫານໍ, ຕທປ຺ປວຕ຺ຕິ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍອຸປມາຍໍ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໍ ວິຍ ນິພ຺ພານໍ, ໂຈຣຆາຕກາ ວິຍ ມຄ຺ໂຄ. ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ຆາຕິຕາປິ ໂຈຣາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ອຏວິຍໍ ໂຈຣາ ຆາຕິຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ນິຣຸທ຺ຘາປິ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ຈກ຺ຂາທີສຸ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈກຣຓາຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມາ ວາ ອຸປມາ ມຄ຺ເຄນ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ‘‘ປິຍຣູປສາຕຣູເປສຸ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ‘‘ປິຍຣູປສາຕຣູເປສຸ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ເອຕາສໍ ວິເສໂສ.

ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຠາວປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄຠາວປຏິກ຺ເຂໂປ ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕທຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຕໂນ, ເຕສຸ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ. ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຣິຍສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາຕິ ອຣິຍກຣໂຓ ອຣິໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ອຣິໂຍ, ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ວາ ອຣິຍໍ ຜລໍ ລຠາເປຕິ ຊເນຕີຕິ ອຣິໂຍ. ປຸຣິເມນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວເສນ, ປຈ຺ຉິເມນ ຜລວເສນ ອຣິຍນາມລາໂຠ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘາວຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕໍ ຠາວນາກມ຺ມໍ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ຐານຠູຕນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ວຏ຺ຏໍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ປຈ຺ຉິມານິ ວິວຏ຺ຏໍ ນິວຕ຺ຕິຕທຘິຄມຸປາຍຠາວໂຕ. ວຏ຺ເຏ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວໂສ ສຣູປໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫສພ຺ຠາວໂຕ. ວິວຏ຺ເຏ ນຕ຺ຖິ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ວິສຍຕ຺ເຕ ຈ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກມ຺ມຏ຺ຐານປາຬິຍາ ຫິ ຕທຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ວາຈາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕນ຺ຕິ ນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ນິນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ອຠິນນ຺ທນໍ, ຕນ຺ນິນ຺ນຠາໂວເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກປຏິເວເຘເນວາຕິ ເອກຎາເຓເນວ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ປຏິເວໂຘ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ວິສເຍ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ. ອຠິສມໂຍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິສຍສ຺ສ ອຘິຄມສງ຺ຂາໂຕ ອວໂພໂຘ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານນເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ, ເຕນ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໔໘໔; ໓.໑໐໔) ປວຕ຺ຕນໂຕ. ປຫີນສ຺ສ ປຸນ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຕາຍ ປກຏ຺ຐໍ ຫານໍ ຈຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຫານປຏິເວໂຘ, ເຕນ. ອຍມ຺ປິ ຍສ຺ມິໍ ກິເລເສ ອປ຺ປຫີຍມາເນ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປຏິຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍໍ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາທິເກ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ‘‘ອິທໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຄຫຓໍ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ, ເຕນ. ອຍໍ ປນສ຺ສ ອາວຣຓສ຺ສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຎາຓໍ ນິໂຣຘໍ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຕໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ, ວຑ຺ຒນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຐມມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ, ທຸຕິຍາທີສຸ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວາ ອຸຠຍຖາປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ເຄປິ ຫິ ຍຖາຣຫໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິຊານນາທິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ທຸຕິຍາທີສຸປິ ອປ຺ປຫີນກິເລສປ຺ປຫານໂຕ, ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວສາຘນໂຕ ຈ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ຠາວນາປຏິເວໂຘ, ເຕນ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ສຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຕາວ ຍຖາຘິຄຕາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ, ຍຖາປວຕ຺ເຕສຸ ຜລຘມ຺ເມສຸປິ ອຍໍ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘; ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙; ມ. ນິ. ໒.໖໙) ຍໂຕ ສຈສ຺ສ ຘມ຺ມຕາສຎ຺ໂຈທິຕາ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ມາລມ຺ພນິໂຍ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ປຣໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສນິພ຺ພານານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈມ຺ໂມປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຫ ວິຕຓ຺ຑວາທີ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນານາຠິສມຍວເສນ ກິຈ຺ຈກຣ’’ນ຺ຕິ, ໂສ ອຠິຘມ຺ເມ (ກຖາ. ໒໗໔) ໂອຘິໂສກຖາຍ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ອິທານິ ຕເມວ ເອກາຠິສມຍໍ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອວມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄ…ເປ… ປຏິເວໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຏິເວໂຘ ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ, ອິຘ ປນ ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອວໂພໂຘ ປຣິຍາຍໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຏິເວຘນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຎາຓໍ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິວິຊ຺ຌນສຠາວໍ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄຫິ ທຸກ຺ຂາທິຎາເຓຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ອິຘ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ອິມສ຺ເສວ ວາ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິປ຺ປກາສນກິຈ຺ຈໂຕ, ປຣິຎ຺ຎາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓປຏິເວໂຘຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວຘມາຫ. ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອຸຄ຺ຄຫາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ນ ວຸຕ຺ຕາ ອນວສຣຕ຺ຕາ. ອຘິຄເມ ຫິ ສຕິ ຕສ຺ສາ ສິຍາ ອວສໂຣ.

ຕໍເຍວ ຫິ ອນວສຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄຫໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ສຈ຺ຈານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎ຺ຫິ ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ຕຖາ ຕານິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ມນສິກາຣທຬ຺ຫຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອປຣຠາເຄຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂຓວເສນ ປາກຏານິປິ ປກຕິຎາເຓນ ສຠາວຣສໂຕ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຄມ຺ຠີເຣເນວ ຈ ຠາວນາຎາເຓນ, ຕຖາປິ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ເຕນ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓເນວ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣານິ. ເຕນາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໂຕ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄມ຺ຠີຣ’’ນ຺ຕິ. ອິຕຣານິ ອສໍກິລິຏ຺ຐອສໍກິເລສິກຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຠວຕາຍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕາຍ ຈ ປວຕ຺ຕິວເສນ ອປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຣມຄມ຺ຠີຣຎາເຓເນວ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕາຍ ປກຕິຎາເຓນ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານີຕິ ທຸທ຺ທສານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕເຣສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປໂຍໂຄຕິ ກິຣິຍາ, ວາຍາໂມ ວາ. ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕຣສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕໍ, ທຸກ຺ກຣຕຣຕຎ຺ຈ ອຸປມາຫິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠວຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ປຏິເວຘກ຺ຂເຓຕິ ອຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘກ຺ຂເຓ. ເອກເມວ ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ເອກເມວ ຕໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ໂຫຕິ.

ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ອິເມສຸ ວິຣມິຕພ຺ພຕາວເສນ ໂຊຕິເຕສຸ ຕີສຸ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວຕ຺ຖູສຸ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕິວິຘອກຸສລສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ. ປທປຈ຺ເຉທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຕມຄ຺ໂຄ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຍນ ຈ ອຸປາເຍນ ກາຣເຓນ ກາມວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ເຉໂທ ຆາໂຕ ປທປຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ປທປຈ຺ເຉທໂຕ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສາຘນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສາຘເນນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ປູຣຍມາໂນ ເອໂກວ ຕິວິຘກິຈ຺ຈສາຘໂນ ກຸສລສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕິວິຘາກຸສລສງ຺ກປ຺ປສມຸຈ຺ເຉທນເມວ ເຫຕ຺ຖ ຕິວິຘກິຈ຺ຈສາຘນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສູ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຸສາວາທາເວຣມຓິອາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໓) ວິຣຕິເຈຕນາ, ສພ຺ເພ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ອາຄຕານີຕິ ຕຕ຺ຖ ປຘານານໍ ວິຣຕິເຈຕນານໍ ວເສນ ‘‘ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໐໓) ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເກຈິ ‘‘ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ປິສຸຓວາຈາ ເວຣມຓິອາທີນໍເຍວ ສງ຺ຄໂຫ, ອຖ ໂຂ ຕາທິສານໍ ເຈຕນານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມຓກາເລ ວາ ວິຣຕິໂຍ, ສຸຠາສິຕາທິວາຈາຠາສນາທິກາເລ ຈ ເຈຕນາໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ວິຣຕິໂຍວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ເຈຕນານໍ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ. ເອກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິຎາຓຕາ ວິຍ, ເອກາຍ ວິຣຕິຍາ ມຸສາວາທາທິວິຣຕິຠາໂວ ວິຍ ຈ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ມາວາຈາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍສາຘນສຠາວາຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາທິຠາວາສິທ຺ຘິໂຕ, ຕໍສິທ຺ຘິຍໍ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍຕາສິທ຺ຘິໂຕ ຈ.

ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາຊີວເຫຕຸກໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ອໂຍນິໂສ ອາຫາຣປຣິເຍສນເຫຕຸກເມວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຂາທນີຍ…ເປ… ທຸຈ຺ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ. ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣເຍວ ອາຊີວປໂກໂປ, ນ ມໂນທ຺ວາເຣຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມສຸເຍວ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສູ’’ຕິ.

ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນາມ ນ ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຠເວ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມິໍ ຠເວ ອຍໍ ອິມໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເອກສ຺ມິໍ ຠເວ. ຊເນຕີຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕາທິສໍ ຉນ຺ທໍ ກຸຣຸມາໂນ ເອວໍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ນາມ. ວາຍາມໍ ກໂຣຕີຕິ ປໂຍຄໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍໍ ປກາຣໂຕ ວຕ຺ເຕຕິ. ວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິເປນ຺ໂຕ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ນິເສຘເນນ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ປທຫນໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ປຘານໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ປຏິປາຏິຍາ ປເນຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພານນ຺ຕິ ສທິສໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣິ, ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ຕາທິເສ’’ຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປນ຺ນານໍ. ປຫານາຍາຕິ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເຕສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ ອຘິຄໂມ ປຏິລາໂຠ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນຸປ຺ປາໂທ ອປ຺ປຏິລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຏິລທ຺ຘານໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຐິຕິຍາ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ຂຓຐິຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ຕທຕ຺ຖໍ ວີຣິຍາຣພ຺ເຠນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ, ອຖ ໂຂ ປພນ຺ຘຐິຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປພນ຺ຘວເສນ ຐິຕຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມຸສ຺ສນໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ອທສ຺ສນມຸປຄມນນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອສມ຺ມຸສ຺ສນໍ ອສມ຺ໂມໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມສາຍາຕິ ອວິນາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວນໍ, ໂສ ປນ ອຸປຣູປຣິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິຠາວາຍາ’’ຕິ. ເວປຸລ຺ລໍ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຄຸຓພລວຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍາ’’ຕິ, ມຫນ຺ຕຠາວາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນາຍ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຌານາທິຠາວນາປຣິພ຺ຣູຫນຕ຺ຖໍ.

ຈຕູສຸ ຐາເນສູຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທີສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ. ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ເອກຊ຺ຌໍ ນິປ຺ຜາທນວເສນ.

ຌານານິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ນານາຕິ ຍທິປິ ສມາຘິອຸປກາຣເກຫິ ອຠິນິໂຣປນານຸມຊ຺ຊນສມ຺ປິຍາຍນພ຺ຣູຫນສນ຺ຕສຸຂສຠາເວຫິ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ສມ຺ປໂຍຄເຠທໂຕ ຠາວນາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ສມ຺ມາສມາຘິ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວາຍາໂມ ວິຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິຈຕຸວາຍາມກິຈ຺ຈໍ, ສຕິ ວິຍ ຈ ອສຸຠາສຸຂານິຈ຺ຈານຕ຺ເຕສຸ ກາຍາທີສຸ ສຸຠາທິສຎ຺ຎາປ຺ປຫານຈຕຸສຕິກິຈ຺ຈໍ, ເອໂກ ສມາຘິ ຈຕຸຌານສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ນ ສາເຘຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ, ຕຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາມຄ຺ຄວເສນາຕິ ປຐມມຄ຺ຄາທິນານາມຄ຺ຄວເສນ ຌານານິ ນານາ. ທຸຕິຍາທໂຍປິ ມຄ຺ຄາ ທຸຕິຍາທີນໍ ຌານານໍ. ອຍໍ ປນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຠາເວນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ປນ ອຍໍ ຌານວເສນ ສພ຺ພສທິສສພ຺ພາສທິເສກຈ຺ຈສທິສຕາ ວິເສໂສ.

ປາທກຊ຺ຌານນິຍເມນ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ປາທກຊ຺ຌານນິຍມໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໕). ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ປນ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພວາທາວິໂຣຘໂຕ, ອິຘ ປນ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວາທນິວຕ຺ຕນໂຕ ປາທກຊ຺ຌານນິຍໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ປນ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ເຎ ຈ ອາຈຣິຍວາທາ ປຣໂຕ ວກ຺ຂມານາ ວິຠຊິຕພ຺ພາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ຕາວ ປາທກຊ຺ຌານນິຍມໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານນິຍເມນ ຕາວາ’’ຕິ. ປຐມຊ຺ຌານິໂກ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ອາສນ຺ນປເທເສ ວຸຏ຺ຐິຕສມາປຕ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສທິສຠາວໍ ກໂຣຕິ ຠູມິວຓ຺ໂຓ ວິຍ ໂຄຘາວຓ຺ຓສ຺ສ. ປຣິປຸຓ຺ຓາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐ ສຕ຺ຕ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕ ໂຫນ຺ຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຉ ໂຫນ຺ຕິ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສຕ຺ຕຉຠາວໍ ອຕິທິສຕິ ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ. ອຣູເປ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຣູເປ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຍສຸ ປນ ສໍສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ, ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເອວມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຸທາຍຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ນ ໂລກິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຍເວກຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມຸທາຍສ຺ສ ວິເສສກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈຕຸກ຺ກໍ, ປຎ຺ຈກໍ ວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານສ຺ສ ອຠາວາ ກຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຌານິກາວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຊ຺ຌານິກໍປຐມຜລາທິໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກໍ ປນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣູປຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ຕຊ຺ຌານິກໍ ຜລຎ຺ຈ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອຎ຺ຎຌານິກາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ, ຌານງ຺ຄາທິນິຍາມິກາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສມາປຕ຺ຕິປາທກໍ, ນ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາຕິ ຜລສ຺ສາປິ ປາທກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ເກຈິ ປນາຕິ ໂມຣວາປີມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຸນ ເກຈີຕິ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖຣໍ. ຕຕິຍວາເຣ ເກຈີຕິ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານເມວ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາທິນໍ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣຎ຺ເຈວ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ຈ ເຖເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕເຣ ເຖເຣ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໔໐໓. ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາໂນ ນິໂຣໂຘປິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປມິ, ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປມິ, ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປມິ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕) ກຖໍ ປນ ອາທິກມ຺ມິໂກ ນິໂຣຘມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ? ອນຸສ຺ສວາທິສິທ຺ຘມາກາຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຸທ຺ທິສ຺ສາປິ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຖາສມ຺ຠວໂຕຕິ ສມ຺ຠວານຸຣູປໍ, ຐເປຕ຺ວາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ເສສສຈ຺ຈວເສນ ສມຸທຍວຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸສຈ຺ຈປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໐໔. ‘‘ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກໍ ສມໍສ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ສຕ຺ຕ ສິວຖິກາ ອຏ຺ຐິກກມ຺ມຏ຺ຐານຕາຍ ອິຕຣາສໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີນໍ ສຠາເວເນວາຕິ ນວນ຺ນໍ ສິວຖິການໍ ອປ຺ປນາກມ຺ມຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ທ຺ເວເຍວາຕິ ອານາປານໍ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາໂຣຕິ ອິມານິ ທ຺ເວເຍວ. ອຠິນິເວໂສຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ, ໂສ ປນ ສມ຺ມສນິຍຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄໂຫ. ອິຣິຍາປຖາ, ອາໂລກິຕາທໂຍ ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສມຕ຺ຕຕາຍ ນ ສມ຺ມສນຸປຄາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ວິຍ. ນີວຣຓໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອາທິໂຕ ນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ເກສາທິອປເທເສນ ຕທຸປາທານຘມ຺ມາ ວິຍ ອິຣິຍາປຖາທິອປເທເສນ ຕທວຕ຺ຖາ ຣູປຘມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນີວຣຓາທິມຸເຂນ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕໍນິສ຺ສຍຘມ຺ມາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອິຣິຍາປຖາທີສຸປິ ‘‘ອຠິນິເວໂສ ຊາຍຕີ’’ຕິ ອໂວຈ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເມ’’ຕິອາທິ ປນ ສຠາວໂຕ ອິຣິຍາປຖາທີນໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນິຈ຺ຉິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ອປຣິຎ຺ຎາປຸພ຺ພິກາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕິ.

ກາມໍ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ຕໍປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເທສນາ ປນ ສພ຺ພສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂເວ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠິກ຺ຂຸ ເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ຎາຕມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕີ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎາ ນາມ, ຕສ຺ສ ຜລຠາວໂຕ ອຄ຺ຄຜລໍ ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປ຺ປຕເຣປິ ກາເລ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ.

ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໐. ປາຍາສິຣາຊຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໖. ຠຄວຕາ ເອວໍ ຄຫິຕນາມຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຍສ຺ມາ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ‘‘ກຸມາໂຣ’’ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ຣຎ຺ໂຎ ກິຕ຺ຕິມປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ…ເປ… ສຎ຺ຊານິໍສູ’’ຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ. ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ເຈວ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ. ຕຕິຍທິວເສຕິ ປພ຺ພຕໍ ອາຣຸຬ຺ຫທິວສໂຕ ຕຕິເຍ ທິວເສ.

ເຕສໍ ສາວກໂພຘິຍາ ນິຍຕຕາຍ, ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ຈ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ວິນິປາຕໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ…ເປ… ອນຸຠວນ຺ຕານໍ. ເທວຕາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ສຫຘມ຺ມຈາຣິນິຍາ ສຸທ຺ຘາວາສເທວຕາຍ.

‘‘ກຸລທາຣິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ເອວສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຕິ ກຸລທາຣິກາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ກຸລຆຣນ຺ຕິ ປຕິກຸລເຄຫໍ. ຄພ຺ຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ສຓ຺ຐິຕຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ວິສາຂາຍ ຈ ສາວຕ຺ຖິວາສິກຸລປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ປຘານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິສາຂຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄຕາ ວາສິຏ຺ໂຐປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ເທວຕາຕິ ອິຘປິ ສາ ເອວ ສຸທ຺ຘາວາສເທວຕາ. ປຎ຺ເຫຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸ ອຍໍ ວມ຺ມິໂກ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙) ອາຄເຕ ປນ຺ນຣສປຎ຺ເຫ.

ເສຕພ຺ຍາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ນາມໍ. ອຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ເອນ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ‘‘ເສຕພ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖວຈເນນ ປນ ອຸຕ຺ຕຣສທ຺ທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສຕພ຺ຍໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ກປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ. ອນຠິສິຕ຺ຕກຣາຊາຕິ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂກ ອຠິເສກໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ປາຍາສິຣາຊຎ຺ຎວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໐໗. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ຄຕ-ສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນມາຫ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ຄຕມຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ອຍາຖາວຄ຺ຄາຫິຕາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕໍ, ເກວໂລ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂສມ຺ມຸຂີຠາວາຠາວໂຕ, ອນຸຣູປາຫາຣລາຠໂຕ ຈ ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ອປທິສິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ອິຘາຄຈ຺ຉນກສ຺ສ, ອິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນກສ຺ສ ຈ ອປທິສນໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິ ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຣູປກໍ ອປທິສິຕ຺ວາ.

໔໐໘. ອາປນ຺ນານຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖວິສເຍ ອຍໍ ປຸຣາ-ສທ຺ທປໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣາ…ເປ… ສຎ຺ຎາເປຕີຕິ ຍາວ ນ ສຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ.

ຈນ຺ທິມສູຣິຍອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໑໑. ຍຖາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ອຸຬາຣວິປຸໂລຠາສຕາຍ ອຎ຺ເຎນ ໂອຠາເສນ ອນຠິຠວນີຍາ, ເອວມຍມ຺ປິ ປຎ຺ຎາໂອຠາເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈນ຺ທິມ…ເປ… ອຎ຺ເຎນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ກິຕ຺ຕເກ ຐາເນ ເອເຕ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ກິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ຐານໍ ເນສໍ ອາຠາ ຜຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິມ຺ປິ ໂຈທນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປລິເວເຐສ຺ສຕີຕິ ອາພນ຺ຘິສ຺ສຕິ, ອນຸຍຸຎ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ເພເຐຕຸໍ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂຈທນໍ ນິພ຺ເພເຐຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ. ອຕ຺ຕໂນ ອນິຈ຺ຉິຕໍ ສງ຺ຆາຕນໍ ປກ຺ຂໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຣສ຺ມິໍ ໂລເກ, ນ ອິມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ກຖໍ ປນາຍໍ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ປຏິຊານາຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເທວາປິ ເທວຕ຺ຕຠາເວເນວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວເນວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ອສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເທວາ ເຕ, ນ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອວໍ ຈນ຺ເທຕິ ຈນ຺ທວິມາເນ, ນ ຈ ຈນ຺ເທ ວາ ກຖິຍນ຺ເຕ.

໔໑໒. ອາພາໂຘ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາພາຘິກາ. ທຸກ຺ຂໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂິຕາ. ສທ຺ຘາຍ ອຍິຕພ຺ພາ ສທ຺ຘາຍິກາ, ສທ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈໂຍ ປຕ຺ຕິຍາຍນໍ ເອເຕສຸ ອຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ຈຍິກາ.

ໂຈຣອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໑໓. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ກມ຺ມກາຣຓິກສຕ຺ເຕສູຕິ ເນຣຍິການໍ ສງ຺ຆາຕນກສຕ຺ເຕສຸ. ກມ຺ມເມວາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ເນຣຍິເກຫິ ກຕກມ຺ມເມວ. ກມ຺ມກາຣຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຍູຫນານຸຣູປໍ ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຍປາລາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ນິຣຍກຓ຺ຑປາຬິໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໙) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໙) ນິຣຍປາລານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເນຣຍິເກ ນິຣເຍ ປາເລນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄນ຺ຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນິຣຍປາລາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປປຎ຺ຈສູທນີຏີກາຍໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຄູຖກູປປຸຣິສອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໑໕. ນິມ຺ມຊ຺ຊຖາຕິ ນິຣວເສສໂຕ ມຊ຺ຊຖ ໂສເຘຖ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄູຖສ຺ສ ຕຖາ ໂສຘນໍ ອປນຍນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປເນຖາ’’ຕິ.

ອສຸຈີຕິ ອສຸທ຺ໂຘ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ມນວຑ຺ຒນໂກ ມໂນຫໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອມນາໂປ’’ຕິ. ອສຸຈິສງ຺ຂາຕໍ ອສຸຈິຠາຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຕໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອສຸຈິສງ຺ຂາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສຸຈິໂກຏ຺ຐາສຠູໂຕ’’ຕິ. ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘຕິ ທຸຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ ອນິຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ, ໂສ ປນ ນ ໂຍ ໂກຈິ, ອຖ ໂຂ ປູຕິຄນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຓປຄນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຫີຬິຕພ຺ພຍຸຕ຺ໂຕ. ປຏິກູໂລ ຆານິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິກູລຣູໂປ. ອຸພ຺ພາຘຕີຕິ ອຸປຣູປຣິ ພາຘຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ຄນ຺ໂຘ…ເປ… ພາຘຕິ ອຕິວິຍ ອສຸຈິສຠາວຕ຺ຕາ, ອສຸຈິມ຺ຫິເຍວ ຊາຕສໍວທ຺ຘນຠາວໂຕ, ເທວານຎ຺ຈ ຆານປສາທສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວໂຕ.

໔໑໖. ທູເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິອາທໂຍ.

໔໑໙. ສຸນ຺ທຣຘມ຺ເມຕິ ໂສຠນຄຸເຓ. ສຸຄຕິສຸຂນ຺ຕິ ສຸຄຕິ ເຈວ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ສຸຂຎ຺ຈ.

ຄພ຺ຠິນີອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໒໐. ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໂຕ ເອຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນໂຍ, ທຸກ຺ຂໍ. ອປກ຺ກນ຺ຕິ ນ ສິທ຺ຘໍ ນ ນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕໍ. ນ ປຣິປາເຈນ຺ຕິ ນ ນິຏ຺ຐານໍ ປາເປນ຺ຕິ. ນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕວິນິປາຕສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຠາວໂຕ. ອາຄເມນ຺ຕີຕິ ອຸທິກ຺ຂນ຺ຕິ. ນິພ຺ພິສນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ປນ ຕໍ ກມ຺ມຜລໍ ນິພ຺ພິສນ຺ໂຕ ນິຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ນິພ຺ພິສນ຺ຕິ ວາ ນິພ຺ເພສໍ ເວຕນໍ ປຏິກງ຺ຂນ຺ໂຕ ຠຕປຸຣິໂສ ຍຖາ.

໔໒໑. ອຸພ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທວຑ຺ຒນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສຸປິນກອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໒໒. ‘‘ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ວາ ປວິສນ຺ຕໍ ວາ ຊີວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ສຸປິນທສ຺ສນກາເລ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຊີໂວ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍຕໍອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກທສ຺ສນາທິວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຸນເທວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸປວິສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຄາຫວິປລ຺ລຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ຂຸທ຺ທກາຍ ອາຓິຍາ ວິປຸລໍ ອາຓິໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຊີວສມຎ຺ຎາມຸເຂນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ນີຫຣິຕຸກາໂມ ‘‘ອປິ ນຸ ຕາ ຕຸຍ຺ຫໍ ຊີວໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປວິສນ຺ຕໍ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຕຖາຣູປາ ຊີວສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຊີວນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໓. ເວເຐຕ຺ວາຕິ ເວຂທານສງ຺ເຂເປນ ເວເຐຕ຺ວາ. ຈວນກາເລຕິ ຈວນສ຺ສ ຈຸຕິຍາ ປຕ຺ຕກາເລ, ນ ຈວມານກາເລ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວາຕິ ກຕິປຍຣູປຘມ຺ມສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕເມວ. ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປຘມ຺ມສມູຫມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕທາ ລພ຺ຠຕິ, ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວາ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ກມ຺ມຊາທິຕິສນ຺ຕຕິຣູປວິເສສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາເຓ ປນ ຊີວສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຕຕ຺ຖ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ຕຕ຺ຕອໂຍຄຸຬອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ວູປສນ຺ຕເຕຊນ຺ຕິ ວິຄຕຸສ຺ມໍ.

໔໒໕. ອາມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ອາມິສ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຸປຑ຺ຒປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘມໂຕ’’ຕິ, ອາມໂຕຕິ ວາ ອີສໍ ທຣເຖນ ອຸສ຺ມນາ ຍຸຕ຺ຕມຣໂຓ ມຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມີຍມາໂນ ຫິ ອວິຄຕຸສ຺ໂມ ໂຫຕິ, ນ ມໂຕ ວິຍ ວິຄຕຸສ຺ໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ມຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຣູປສ຺ສ ໂອຘຸນນໍ ນາມສ຺ສ ໂອຣໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຣໂຕ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ໂອຣໂຕ ກາຕຸກາມສ຺ສ ປນ ສໍປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘຸນນໍ, ຕໍ ປນ ປຣໂຕ ກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໂຕ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ປຣມຸຂໍ ກຕສ຺ສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ນິທ຺ຘຸນນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາປຣໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອປຣິຠິນ຺ນານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕຎ຺ຈາຍຕນໍ ນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຂຘມອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໒໖. ສງ຺ຂໍ ຘມຕິ, ຘມາເປຕີຕິ ວາ ສງ຺ຂຘໂມ. ອຸປລາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣູປຣິ ສທ຺ທໂຍຄວເສນ ສລ຺ລາເປຕ຺ວາ, ສທ຺ທຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອຄ຺ຄິກຊຏິລອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ອາຫິໂຕ ອຄ຺ຄິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຄ຺ຄິໂກ, ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິກຠາໂວ ຍສ຺ມາ ອຄ຺ຄິຫຸຕມາລາເວທິສມ຺ປາທເນຫິ ເຈວ ອິນ຺ຘນຘູມພຣິຫິສສປ຺ປິເຕລູປຫຣເຓຫິ ພລິປຸປ຺ຜຘູມຄນ຺ຘາທິອຸປຫາເຣຫິ ຈ ຕສ຺ສ ປຍິຣຸປາສນາຍ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄ຺ຄິປຣິຈາຣໂກ’’ຕິ. ອາຍຸໍ ປາປຸຓາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຖາ ຈິຣຊີວີ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາຍຸໍ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ປາເປຍ຺ຍໍ. ວຑ຺ຒິໍ ຄເມຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຣີຣາວຍເວ, ຄຸຓາວຍເວ ຈ ຜາຕິໍ ປາເປຍ຺ຍໍ. ອຣຓີ ຍຸຄຬນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓີ, ອຘຣາຣຓີຕິ ອຣຓີທ຺ວຍໍ.

໔໒໙. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ພາໂລ ປາຍາສິຣາຊຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິປ຺ປກາເຣນ. ຕຍາຕິ ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕກາຣຓມກ຺ຂລກ຺ຂເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕກາຣຓສ຺ສ ມກ຺ຂນສຠາເວນ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນາຕິ ສມຘຸຣຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂເຓນ. ປລາເສນາຕິ ປລາເສຕີຕິ ປລາໂສ, ປຣສ຺ສ ຄຸເຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕເຣ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມກຣຓຣໂສ ຫິ ປລາໂສ, ເຕນ ປລາເສນ.

ທ຺ເວສຕ຺ຖວາຫອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໓໐. ຫຣິຕກປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫຣິຕພ຺ພປຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ນທ຺ຘຘນຸກລາປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກລາປນ຺ຕິ ຕູຓີຣມາຫ, ຕຎ຺ຈ ສນ຺ນຍ຺ຫໂຕ ຘນຸນາ ວິນາ ນ ສນ຺ນຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ນທ຺ຘຘນຸກລາປ’’ນ຺ຕິ. ອາສິຕ຺ໂຕທການິ ວຏຸມານີຕິ ຄມນມຄ຺ຄາ ເຈວ ຕໍຕໍອຸທກມຄ຺ຄາ ຈ ສມ຺ມເທວ ເທເວນ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕຫໍ ຕຫໍ ປຄ຺ຆຣິຕອຸທກ ສນ຺ທມານອຸທກາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສລິລາ ມຄ຺ຄາ ຈ ກນ຺ທຣາ ຈາ’’ຕິ.

ຍຖາຠເຕນາຕິ ສກເຏສຸ ຍຖາຐປິເຕນ, ຍຖາ ‘‘ອມ຺ມ ອິໂຕ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຐເປສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ກຣຓກິຣິຍາຍ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວາຈີຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາໂຣປິເຕນ, ຍຖາຄຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອກ຺ຂຘຸຕ຺ຕກອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໓໔. ປຣາຊຍຄຸຬນ຺ຕິ ເຍນ ຄຸເຬນ, ຍາຍ ສລາກາຍ ຐິຕາຍ ຈ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອທສ຺ສນໍ ຄເມນ຺ໂຕ ຄິລຕິ. ປຊ຺ໂຊຫນນ຺ຕິ ປກາເຣຫິ ຊຸຫນກມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ພລິທານວເສນ ກຣີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພລິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

ສາຓຠາຣິກອຸປມາວຓ຺ຓນາ

໔໓໖. ຄາມປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄາໂມ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສຸຎ຺ຎຠາເວນ ອນາວສິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຏ຺ຐິຕຄາມປເທໂສ’’ຕິ. ຄາມປທນ຺ຕິ ຍຖາ ປຸຣິສສ຺ສ ປາທນິກ຺ຂິຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຘິຄຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄາມວາສີຫິ ອາວສິຕຏ຺ຐານໍ ອຘິຄຕນິວຸຕ຺ຖາຄາຣໍ ‘‘ຄາມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສຸສນ຺ນທ຺ໂຘຕິ ສຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ສຊ຺ຊິໂຕ. ຕໍ ປນ ສຸສຊ຺ຊນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ພນ຺ຘນວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸພທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ອຍາທີນມ຺ປິ ໂລຫຠາເວ ສຕິປິ ໂລຫ-ສທ຺ໂທ ສາສເນ ຕມ຺ພໂລເຫ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ໂລຫນ຺ຕິ ຕມ຺ພໂລຫ’’ນ຺ຕິ.

ສຣຓຄມນວຓ຺ຓນາ

໔໓໗. ອຠິຣທ຺ໂຘຕິ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ, ສາສນສ຺ສ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ຕຕາ ປສີທນວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ປຎ຺ຫຸປຏ຺ຐານານີຕິ ປຎ຺ເຫສຸ ອຸປຏ຺ຐານານິ ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ເຖສຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ຎາຓຸປຏ຺ຐານານິ.

ຍຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓໘. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ສໍ-ສທ຺ໂທ ປທວຑ຺ຒນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຆາຕ’’ນ຺ຕິ. ວິປາກຜເລນາຕິ ສທິສຜເລນ. ມຫປ຺ຜໂລ ນ ໂຫຕິ ຄວາທິປາຓຆາເຕນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຄຸຓານິສໍເສນາຕິ ອຸທ຺ທຍຜເລນ. ອານຸຠາວຊຸຕິຍາຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຄມນຊນິເຕນ ສຠາວສງ຺ຂາເຕນ ເຕເຊນ. ນ ມຫາຊຸຕິໂກ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວໂຕ. ວິປາກວິປ຺ຜາຣຕາຍາຕິ ວິປາກຜລສ຺ສ ວິປຸລຕາຍ, ປາຣິປູຣິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຏ຺ຐຸເຂຕ຺ເຕຕິ ອຸສຠາທິໂທເສຫິ ທູສິຕເຂຕ຺ເຕ, ຕໍ ປນ ວປ຺ປາຠາວໂຕ ອສາຣໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສາຣເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ. ທຸພ຺ຠູເມຕິ ກຸຈ຺ຉິຕຠູມິຠາເຄ, ສ຺ວາສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຕຠາໂວ ອສາຣຕາຍ ວາ ສິຍາ ນິນ຺ນຕາທິໂທສວເສນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ປກ຺ໂຂ ປຐມປເທນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິສມຠູມິຠາເຄ’’ຕິ ອາຫ. ທຓ຺ຑາຠິຆາຕາທິນາ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນານິ. ປູຕີນີຕິ ໂຄມຍເລປທານາທິສຸເຂນ ອສຸກ຺ຂາປິຕຕ຺ຕາ ປູຕິຠາວໍ ຄຕານິ. ຕານິ ປນ ຍສ຺ມາ ສາຣວນ຺ຕານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິສ຺ສາຣານີ’’ຕິ. ວາຕາຕປຫຕານີຕິ ວາເຕນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ວິນຏ຺ຐພີຊສາມຕ຺ຖິຍານິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຍາທິນ຺ນເຕຊານີ’’ຕິ. ຍໍ ຍຖາຊາຕວີຫິອາທິຄເຕນ ຕຓ຺ຑຸເລນ ອງ຺ກຸຣຸປ຺ປາທນໂຍຄ຺ຍພີຊສາມຕ຺ຖິຍໍ, ຕໍ ຕຓ຺ຑຸລສາໂຣ, ຕສ຺ສ ອາທານໍ ຄຫຓໍ ຕຖາອຸປ຺ປຊ຺ຊນເມວ. ເອຕານິ ປນ ພີຊານິ ນ ຕາທິສານິ ຂຓ຺ຑາທິໂທສວນ຺ຕຕາຍ. ຘາຣາຍ ເຂຕ຺ເຕ ອນຸປ຺ປເວສນໍ ນາມ ວສ຺ສນເມວ, ຕໍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ສມ຺ມາ ວສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອງ຺ກຸຣມູລປຕ຺ຕາທີຫີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ກຸຣກນ຺ທາທີຫິ ອຸທ຺ຘໍ ວຸທ຺ຘິໍ, ມູລຊຏາທີຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ, ປຕ຺ຕປຸປ຺ຜາທີຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ອປຣູປຆາເຕນາຕິ ປເຣສໍ ວິພາຘເນນ. ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຆາສຈ຺ຉາທນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມໂຕ. ຄວາທິຆາເຕນປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ຆາໂສ ສງ຺ກີຍຕິ. ‘‘ອປຣູປຆາຕິຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສີລວນ຺ຕຕາຍ ກາຣຓວຈນໍ. ຄຸຓາຕິເຣກນ຺ຕິ ຄຸຓາຕິຣິຕ຺ຕໍ, ສີລາທິໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຸລາຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາທິວເສນ ອຸຬາຣາ.

ອຸຕ຺ຕຣມາຓວວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓໙. ອຖ ໂຂ ເຕຫິ ສກຸຓ຺ຑເກຫິ ຕຓ຺ຑຸເລຫິ ສິທ຺ຘໍຠຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ພິລງ຺ຄໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຣນາລໍ ພິລງ຺ຄໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ, ຕເທວ ກຎ຺ຊິຍໂຕ ຊາຕນ຺ຕິ ກຎ຺ຊິຍໍ, ຕໍ ທຸຕິຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ພິລງ຺ຄທຸຕິຍໍ, ຕໍ ‘‘ກຎ຺ຊິກທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຘຣການີຕິ ໂຘວິຍານິ. ຍສ຺ມາ ຖູລຕຣານິປິ ‘‘ຖູລານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຖູລານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຬທສານີຕິ ສຸຕ຺ຕານໍ ຖູລຕາຍ, ກຎ຺ຊິກສ຺ສ ພຫລຕາຍ ຈ ປິຓ຺ຑິຕທສານິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ຊ…ເປ… ທສານີ’’ຕິ. ອນຸທ຺ທິສຕີຕິ ອນຸ ອນຸ ກເຖຕິ.

໔໔໐. ອສກ຺ກຈ຺ຈນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນາທຣກາຣໍ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ອຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຈິຕ຺ຕີກຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕີກາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາປນວເສນ ນ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕີກາຣວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕີກາຣຣຫິຕໍ ວາ ອຈິຕ຺ຕີກຕໍ, ຍຖາ ກຕໍ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫຍາວຫໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອກຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຬາຣປຓີຕຠາໂວ ປນ ອສກ຺ກຈ຺ຈທາເນເນວ ພາຘິໂຕ. ອປວິທ຺ຘນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ວິຍ ອປວິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ, ເອເຕນ ຕສ຺ມິໍ ທາເນ ຄາຣວາກຣຓໍ ວທຕິ. ເສຣີສກໍ ນາມາຕິ ‘‘ເສຣີສກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນາມກໍ. ຕຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຣິຊນປຣິຈ຺ເຉທວິຣຫໂຕ ຣິຕ຺ຕໍ.

ປາຍາສິເທວປຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔໑. ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ອານຸຠາເວນ. ສິຣີສຣຸກ຺ໂຂຕິ ປຠສ຺ສຣຂນ຺ຘວິຏປສາຂາປລາສສມ຺ປນ຺ໂນ ມນຸຎ຺ຎທສ຺ສໂນ ທິພ຺ໂພ ສິຣີສຣຸກ຺ໂຂ. ອຏ຺ຐາສີຕິ ຜລສ຺ສ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິມານທ຺ວາເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນາຕິ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ຕຕ຺ຖ ນິວາສປຣິຈຍນວເສນ. ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສເນວ, ອຖ ໂຂ ອຸຕຸສຸຂຸມວເສນ ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຣສ຺ສ ອຸຕຸສຸຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂສຕິ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ. ຍທິ ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປາຍາສິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປາຍາສິສ຺ສ ປຣິຈາຣິກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຍາສິສ຺ສ ປນາ’’ຕິ. ນິກນ຺ຕິວເສນາຕິ ປາຍາສິມ຺ຫິ ສາເປກ຺ຂາວເສນ, ປຸພ຺ເພປິ ວາ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖປຸພ຺ພຕາຍ. ທິສາຈາຣິກວິມານນ຺ຕິ ອາກາສຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ທິສາສຸ ວິຈຣຓກວິມານໍ, ນ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕສິຂຣາທິສມ຺ພນ຺ຘໍ. ວຏ຺ຏນິອຏວິຍນ຺ຕິ ວິມານວີຖິຍນ຺ຕິ.

ປາຍາສິຣາຊຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມຫາວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ມຫາວຄ຺ຄຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.