📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ປາຖິກວຄ຺ຄຏີກາ

໑. ປາຖິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑. ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອຠິນວສ຺ສ ປທສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມລ຺ເລສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ເນ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣຕີຕິ ອນຸປິຍສາມນ຺ຕາ ກຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ນ ຕາວ ປວິຏ຺ໂຐ, ກສ຺ມາ ‘‘ປາວິສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ອວສ຺ສໍ ຠາວິນິ ຠູເຕ ວິຍ ອຸປຈາຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ກິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ’’ຕິອາທິກໍ ຈິນ຺ຕນໍ ອໂຫສິ. ອຕິວິຍ ປໂຄ ໂຂຕິ ອຕິວິຍ ປາໂຕວ. ຉນ຺ນໂກປີນຕາຍ, ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄເມນ ຈ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກໍ, ນ ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກໍ.

໒. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລປ຺ປສຸຕຕໍ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມນນິກ຺ຂນ຺ຕຕໍ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓທຸກ຺ກຣຈຣຓໍ, ວິເວກວາສໍ, ໂລກສມ຺ຠາວິຕຕໍ, ໂອວາທານຸສາສນີຫິ ໂລກສ຺ສ ພຫຸປກາຣຕໍ, ປຣປ຺ປວາທມທ຺ທນໍ, ມຫິທ຺ຘິກຕໍ, ມຫານຸຠາວຕນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ຕໍຕໍອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຄຸຓວິເສສໍ ນິສ຺ສາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາທຣຄາຣວພຫຸມານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມານຖທ຺ຘຕໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ໂລກສມຸທາຈາຣວເສນາຕິ ໂລໂກປຈາຣວເສນ. ຈິຣສ຺ສນ຺ຕິ ຈິຣກາເລນ. ອາທີນິ ວທນ຺ຕິ ອຸປຈາຣວເສນ. ຕສ຺ສາຕິ ຠຄ຺ຄວໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ. ຄິຫິສຫາໂຍຕິ ຄິຫິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫາໂຍ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕຕິ ເຍນາກາເຣນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓. ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຖຸກາຣຠາເວນ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ວາຈາ ຠິນ຺ນາ, ຕທາ ເອວສ຺ສ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍຠາວໂຕ ສາສນໂຕ ປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ສາສນຍຸຕ຺ຕິ, ສາ ປນາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ສາສນຍຸຕ຺ຕິໂກວິເທ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ສມ຺ມເທວ ວິສໂຍຕິ ຠຄວາ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ພນ຺ຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ນູ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ສນ຺ໂຕ ກໍ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂສີ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ມຸຂາຄໂຕຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນ ປູຊາຄຕາທິໂກ, ໂຍ ຈ ຍາຈກຍາຈິຕພ຺ພຕາວເສນ ໂຫຕິ, ຕທຸຠຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ສນ຺ໂຕ ກໍ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂສີ’’ຕິ ອໂວຈ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາຈໂກ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາຈິຕໂກ ວາ ຍາຈກໍ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕ຺ວໍ ປນ ເນວ ຍາຈໂກ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ. ນ ຍາຈິຕໂກ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕ ມມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫຣາຫີ’’ຕິ ເອວໍ ມຍາ ອປຕ຺ຖິຕຕ຺ຕາ.

ໂກ ສມາໂນຕິ ຍາຈກຍາຈິຕເກສຸ ໂກ ນາມ ໂຫນ຺ໂຕ. ກນ຺ຕິ ຍາຈກຍາຈິຕເກສຸ ເອວ ກໍ ນາມ ໂຫນ຺ຕໍ ມໍ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂສິ. ຕຸຈ຺ຉປຸຣິສາຕິ ຌານມຄ຺ຄາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອຠາວາ ຣິຕ຺ຕປຸຣິສາ. ນນຸ ຈາຍໍ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ໂລກິຍຊ຺ຌານານິ, ເອກຈ຺ຈາຠິຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທສີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຕໂຕ ປນ ຠຄວຕິ ອາຆາຕຸປ຺ປາທເນນ ສເຫວ ປຣິຫີໂນ ອໂຫສິ. ອປຣາໂຘ ນາມ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຣຊ຺ຌນເຫຕຸຠູໂຕ ກິເລສຸປ຺ປາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕໂກ ເຕ ອປຣາໂຘ, ຕຕ຺ຕໂກ ໂທໂສ’’ຕິ. ຍາວຎ຺ຈາຕິ ອວຘິປຣິຈ຺ເຉທຠາວທສ຺ສນໍ ‘‘ຍາວຎ຺ຈ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓) ວິຍ. ເຕຕິ ຕຍາ. ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອປຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອປຣຊ຺ຌິຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂາມິທານາຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ເຕນ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິສ ຕຍາ ຍາວຎ຺ຈິທໍ ອປຣທ຺ຘໍ, ນ ຕສ຺ສ ອປຣາຘສ຺ສ ປມາຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

໔. ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄນ ວິນາ ມນຸສ຺ເສຫິ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຘມ຺ມາ. ໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ເຕສໍ ສມ຺ຠາວິຕຘມ຺ໂມ ວິຍ ຐິໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕສຸ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອິທ຺ຘິຠູຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ນ ອາເທສນານຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກເຕຕິ ປວຕ຺ຕິເຕ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມ ຫິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນິ-ສທ຺ໂທ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ຍາຕິ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣາຕິ ປຘານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠຸມ຺ມວເສນ ປຏິນິທ຺ເທໂສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ ນິຍ຺ຍນ຺ເຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕມາເນ’’ຕິ.

໕. ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ຎາຍຕີຕິ ອຄ຺ຄຎ຺ຎໍ. ໂລກປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນໍ. ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ໂລກຸປ຺ປຕ຺ຕິສມເຍ ‘‘ອິທໍ ນາມ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ອຄ຺ຄມຣິຍາທນ຺ຕິ ອາທິມຣິຍາທໍ.

໖. ເອຕ຺ຕກໍ ວິປ຺ປລປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ທານາຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ‘‘ນ ຫິ ປນ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ, ‘‘ນ ຫິ ປນ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ວິປ຺ປລປິຕ຺ວາ. ອິທໍ ກິຣ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຄ຺ຄຎ຺ຎປຎ຺ຎາປນຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອຸຕ຺ຕຣວຈນວເສນ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ. ຕໂຕ ເອວ ນິຣໂວ ນິສ຺ສທ຺ໂທ.

ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຍເມວ ຄຣຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ. ສມ຺ປຣາຍິກາ ປນ ອາທີນວາ ອເນກວິຘາ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ອເນກກາຣເຓນາຕິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕) ອເນກວິເຘນ ວຓ຺ຓກາຣເຓນ. ເອວໍ ເມ ອວຓ຺ໂຓ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ວຓ຺ຓາຣຫານໍ ອວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ. ເອວໍ ຠຄວາ ມກ຺ຂິຠາເວ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ກຖເນ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ເຕ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປໂກປິ ວຈໂນກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ອປກ຺ກມີຕິ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຐິຕາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອປສກ຺ກິ. ອປກ຺ກນ຺ໂຕ ສາສນໂຕ ຠຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຸໂຕ’’ຕິ. ເອວເມວາຕິ ອປກ຺ກມນ຺ໂຕ ຈ ນ ຍຖາ ຕຖາ ອປກ຺ກມິ, ຍຖາ ປນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອປກ຺ກມິ.

ໂກຣຂຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໗. ທ຺ວີຫິ ປເທຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ວາກ຺ເຍຫິ ອາຣທ຺ຘໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ຕທຸຠຍຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ອຸປຣິເທສນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນາຕິ ຍຖານຸສນ຺ຘິສງ຺ຂາຕອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນ.

ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ. ຖູລູ ນາມ ຊນປໂທຕິ ຊນປທີນໍ ຣາຊກຸມາຣານໍ ວເສນ ຕຖາລທ຺ຘນາໂມ. ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ສມາທານວເສນ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທິນ຺ນກຸກ຺ກຸຣວໂຕ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ‘‘ຈຕຸກ຺ໂກຓ຺ຑິກສ຺ເສວ ວິຈຣຓໍ, ຕຖາ ກຕ຺ວາວ ຂາທນໍ, ຠຸຎ຺ຊນໍ, ວາມປາທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສຸນເຂຫິ ກາຕພ຺ພກິຣິຍໍ. ຈຕູຫິ ສຣີຣາວຍເວຫິ ກຸຓ຺ຑນໍ ຄມນໍ ຈຕຸກ຺ໂກຓ຺ໂຑ, ໂສ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຈຕຸກ຺ໂກຓ຺ຑິໂກ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຕູຫິ ສຣີຣາວຍເວຫິ ສງ຺ຆຏ຺ຏິຕຄມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸສງ຺ຆຏ຺ຏິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຊຓ຺ຓູນີ’’ຕິອາທິ. ຠກ຺ຂສນ຺ຕິ ວາ ຠກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອສິຕພ຺ພຎ຺ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍ’’ນ຺ຕິ. ກາມໍ ຂາທນຎ຺ຈ ນາມ ມຸເຂນ ກາຕພ຺ພໍ, ຫຕ຺ເຖນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຸປນາມນໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອວຘາຣຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ອປຣາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ, ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸນ຺ທຣຣູໂປຕິ ສຸນ຺ທຣຠາໂວ. ວຕາຕິ ປຕ຺ຖນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ລາຠີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ສມເຓນ ນາມ ເອວຣູເປນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອໂຫ ວຕາຫໍ ເອທິໂສ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ຄຣຫຕ຺ເຖ ອປິ-ກາໂຣ ‘‘ອປິ ສິຎ຺ເຈ ປລຓ຺ຑກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຣຫນ຺ເຕ ຈ ພຸທ຺ເຘ, ພຸທ຺ຘສາວເກ ‘‘ອຣຫນ຺ໂຕ ຂີຓາສວາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຍຖາຫ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖). ສຕ຺ຕມໍ ທິວສນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອລສເກນາຕິ ອຊີຣເຓນ ອາມໂຣເຄນ.

ອຏ຺ຐິຕຈມຕ຺ຕຕາຍ ປຸຣາຓປຓ຺ຓສທິໂສ. ພີຣຓຕ຺ຖມ຺ພກນ຺ຕິ ພີຣຓຄຈ຺ຉາ.

ມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຕ຺ຕໍ, ໂຠຊນມຕ຺ຕວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ມນ຺ຕາ ມນ຺ຕາຕິ ມນ຺ຕາຍ ມນ຺ຕາຍ.

໘. ເອກທ຺ວີຫິກາຍ ຄຓນາຍ. ນິຣາຫາໂຣວ ອໂຫສິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຎ຺ຎຖາ ກາຕຸກາໂມ, ຕຖາຠູໂຕປິ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ອຸປນີຕໍ ຠກ຺ຂສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຘີ’’ຕິ ອຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ໂຠຊນຕຓ຺ຫາຍ ອາກຑ຺ຒິຍມານຫທໂຍ ຕໍ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ກາລມກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ສເຈປິ…ເປ… ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ຍທິ ເອໂສ ອເຈໂລ ‘‘ຘີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊປິ ອຫໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕຖາຈິນ຺ຕເນ ສຕິປິ ເທວຕາວິຄ຺ຄເຫນ ຕໍ ທິວສໍ…ເປ… ກເຣຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ອທ຺ເວຊ຺ຌວຈນາ ຫິ ຕຖາຄຕາ, ນ ເຕສໍ ວຈນໍ ວິຕຖໍ ໂຫຕິ.

ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ອງ຺ຄຓເມວ ໂຫຕີຕິ ເຕຫິ ຕໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຄຕຄຕປ຺ປເທໂສ ອຸຕ຺ຕຣກສາມນ຺ຕາ ວິວຏງ຺ຄຓເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຕຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ. ສຸສານໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ‘‘ພີຣຓຕ຺ຖມ຺ພກໍ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ອເນກວາຣໍ ຕໍ ອນຸສໍຍາຍິຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕໍເຍວ ສຸສານໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ.

໙. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ມຕສຣີຣໍ. ‘‘ຕເມວ ວາ ສຣີຣໍ ກຖາເປສີຕິ ຕໍ ສຣີຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐິຕເປເຕນ ກຖາເປສີ’’ຕິ ເກຈິ. ໂກຣຂຕ຺ຕິຍໍ ວາ ອສຸຣໂຍນິໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ກຖາເປຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ ເປຕໍ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ຕເທວ ສຣີຣໍ ສຸນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ປຫຕມຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິໂມເຍວ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວິນິຈ຺ຉິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐).

໑໐. ວິປາກນ຺ຕິ ຜລໍ, ອຕ຺ຖນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມາເນຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ມາ ອາເນຕພ຺ພານິ, ສຣູປໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຏິຫາຣິຍານໍ ປຐມາທິຕາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕານຸປຸພ຺ພິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕວິຠາວນໍ, ອາຍຸປຣິຈ຺ເຉທວິຠາວນໍ, ພ຺ຍາຘິວິຠາວນໍ, ຄຕິວິຠາວນໍ, ສຣີຣນິກ຺ເຂປວິຠາວນໍ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາວິຠາວນຎ຺ຈາຕິ ຉ ປາຏິຫາຣິຍານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍທິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວິຠາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຠາວິອວຓ຺ຓວິຠາວນາຍ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ອເຈລສ຺ສ ມຣຓຈິຕ຺ຕວິຠາວນໍ, ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕມໍ ທິວສໍ ກາລໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອເຈລກຬາຣມຏ຺ຏກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໑. ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ຕມຏ຺ຏໂກຕິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ໂຕ ມຏ຺ຏໂກ. ໂສ ກິຣ ອເຈລກຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພ ມຏ຺ຏກິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິ ວິວຣທນ຺ໂຕ ຈ, ເຕນ ນໍ ‘‘ໂກຣມຏ຺ຏໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕສ຺ສ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸຣູໂປ ອຍໍ ສມໂຓ’’ຕິ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍເຍວ ເທນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາຠຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄລາຠໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ພຫູ ອເຈລກາ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຄຫຏ຺ຐາ ຈ ຕໍ ພຫູ ອຑ຺ຒາ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນາ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສຄ຺ຄໍ ອຄ຺ຄປຣິວາຣໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວຕານິເຍວ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທານິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວຕໂກຏ຺ຐາສາ ວາ. ສມຕ຺ຕານີຕິ ສມໍ ອຕ຺ຕນິ ຄຫິຕານິ. ປຸຣຕ຺ຖິເມນາຕິ ເອນ-ສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ເວສາລິ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອວິທູຣຕ຺ເຖ ຈ ເອນ-ສທ຺ໂທ ປຎ຺ຈມ຺ຍນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເວສາລິໂຕ ອວິທູເຣ’’ຕິ.

໑໒. ສາສເນ ປຣິຈຍວເສນ ຕິລກ຺ຂຓາຫຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ນ ສມ຺ປາຍາສີຕິ ນາວພຸຊ຺ຌິ ນ ສມ຺ປາເທສິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ຎາຓຄຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ປາຍນໍ ວາ ສມ຺ປາທນໍ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາທນໍ ນາມ ສມ຺ມເທວ ກຖນນ຺ຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂກປວເສນ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ກມ຺ປນຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິໍສູຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ປນກ຺ຂີນິປິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂກປນ຺ຕິ ໂກຘໍ, ໂສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປກຸປ຺ປນວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸປ຺ປນາກາຣ’’ນ຺ຕິ. ໂທສນ຺ຕິ ອາຆາຕໍ, ໂສ ປນ ອາຣມ຺ມເຓ ທຸສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸສ຺ສນາກາຣ’’ນ຺ຕິ. ອຕຸຏ຺ຐາກາຣນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐິຍາ ປີຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ. ກາຍວຈີວິກາເຣຫິ ປາກຏມກາສິ. ມາ ວຕ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ໂນຕິ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມໍ ວຕ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂນຕິ ສໍສເຍຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຫສິ ວຕ ນຸ ມມາ’’ຕິ.

໑໔. ປຣິປຸພ຺ໂພ ທຫິຕ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຖນິວາສນໍ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິທຫິໂຕ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຍສນິມິຕ຺ຕກຕາຍ ລາຠສ຺ສ ຍສປຣິຫານິຍາວ ລາຠປຣິຫານິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍສາ ນິຫີໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອເຈລປາຖິກປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໕. ‘‘ອຫໍ ສພ຺ພໍ ຊານາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວທຕິ ປຏິຊານາຕີຕິ ຎາຓວາໂທ, ເຕນ ມຍາ ຎາຓວາເທນ ສທ຺ຘິໍ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ອຸປຑ຺ຒຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປເທສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ຄຈ຺ຉໂຕ. ກິໍ ປນາຍໍ ອເຈໂລ ປາຖິກປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາຕີຕິ? ໂນ ນ ຊານາຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊີຕິ? ‘‘ເອວາຫໍ ໂລເກ ປາສໍໂສ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂກຫຎ຺ເຎ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຄຣວາສິໂນ’’ຕິອາທິ. ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ຍຸຄຄ຺ຄາຫໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ.

໑໖. ຫີນຊ຺ຌາສຍຕ຺ຕາ…ເປ… ອຸທປາທິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເອວ ສຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕິ ຠຊນ຺ຕິ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໙໘).

ຍສ຺ມາ ຕຖາວຸຕ຺ຕາ ວາຈາ ຕຖາຣູປຈິຕ຺ຕເຫຕຸກາ, ຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຖາຣູປທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕເຫຕຸກໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍາ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ອປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອໂວຈ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕຖາຣູປາ ວາຈາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກຠາວໂຕ, ທິຏ຺ຐິ ປນ ຕໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊຕມາ ຕທຸຠຍສ຺ສ ມູລຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ອິມໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຍໍ ອນຸກ຺ກໂມ ຐປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕສໍ ປນ ຍຖາ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນາຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ສາເຐຍ຺ເຍນ ວິນາ ອຸຊຸກເມວ ‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ນ ໂຫມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຫາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປເຕຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ປຐເມ ວິກປ຺ເປ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ທຸຕິເຍ ປນ ວິສຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕຘາ ວາ ປນ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ.

໑໗. ເອກໍເສນາຕິ ເອກນ຺ເຕນ, ເອກນ຺ຕິກໍ ປນ ວຈນປຣິຍາຍວິນິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ. ໂອຘາຣິຕາຕິ ອວຘາຣິຕາ ນິຍເມຕ຺ວາ ຠາສິຕາ. ວິຄຕຣູເປນາຕິ ອປຄຕສຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຄຈ຺ຉິຕສຠາເວນາ’’ຕິ, ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ອປນີຕສກຠາເວນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ.

໑໘. ທ຺ວຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທ຺ວຍຄາມິນີ. ກີທິສໍ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣູເປນາ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຫິ ໂສ ຄຓ຺ຑສ຺ສຸປຣິໂຜຏ຺ຐພ຺ພາໂທສໍ.

໑໙. ອຊິຕສ຺ສ ລິຈ຺ຉວິເສນາປຕິສ຺ສ ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອເຈລສ຺ສ ປາຖິກປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປໂຣທນໍ. ອຠາວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓສ຺ສ ອຠາວາ. ຠຄວາ ປນ ສນ຺ນິປຕິຕປຣິສາຍໍ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ ຕທນຸຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍມກາສິເຍວ. ຍຖາຫ ‘‘ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐. ນິຈຍນໍ ຘນຘຎ຺ຎານໍ ສຎ຺ຈຍນໍ ນິຈໂຍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ເນຈຍິກາ, ຄຫປຕິ ເອວ ເນຈຍິກາ ຄຫປຕິເນຈຍິກາ. ເອຕ຺ຕການິ ຊງ຺ຆສຫສ຺ສານີຕິ ປຣິມາຓາຠາວໂຕ ສຫສ຺ເສຫິປິ ອປຣິມາຓຄຓນາ. ເຕເນວາຕິ ອິມສ຺ສ ວເສນ ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ເອວໍ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂໍ ກາຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ເອເຕເນວ ກາຣເຓນ.

໒໑. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຣາສນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຠຍໍ, ນ ຎາຓຠຍໍ, ນາປິ ‘‘ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຠຍໍ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕເນວ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠເຍນ ສກລສຣີຣສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຠາໂວ. ໂລມຫໍໂສຕິ ເຕເນວ ຠເຍນ, ເຕນ ຈ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ເຕນ ສກລສຣີເຣ ໂລມານໍ ຫຏ຺ຐຠາໂວ, ໂສ ປນ ເຕສໍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ນາຄທນ຺ຕານໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍມຸຂຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລມານໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ’’ຕິ. ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສີທນຕ຺ຖໍ ນິຄູຬ຺ຫຏ຺ຐານໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ປຣິຍນ຺ເຕນ ອນຸສໍຍາຍິຕ຺ວາ, ກສ຺ສຈິເທວ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສທິສສ຺ສ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎໍ ອປ຺ປຫາຍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ສຕ຺ຕຘາ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘາຜລນໍ ຘມ຺ມຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ນສ຺ສຕຸ ພາໂລ’’ຕິອາທິ.

໒໒. ສໍສປ຺ປຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ປາສາຓຜລເກ ພາລທາຣໂກ ວິຍ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອວສີທນວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສປ຺ປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອສີທຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ສຎ຺ຈຣຕີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປາສາເຓ ອານິສທຸປຏ຺ຐິໂນ ສຎ຺ຈລນໍ ນິສຊ຺ຊວເສເນວ ສຎ຺ຈຣຕິ, ນ ອຸຏ຺ຐາຍ ປທສາ.

໒໓. ວິນຏ຺ຐຣູໂປຕິ ສມ຺ຠາວນາຍ ວິນາເສນ, ລາຠສ຺ສ ວິນາເສນ ຈ ວິນຏ຺ຐສຠາໂວ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕. ໂຄຍຸຕ຺ເຕຫີຕິ ພລວນ຺ຕພລີພທ຺ທໂຍຊິເຕຫິ.

໒໖. ຕສ຺ສາຕິ ຊາລິຍສ຺ສ. ອຍຎ຺ຫິ ມຓ຺ຑິເສນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ຠຄວໂຕ ຄຸຓານໍ ອຊານນກາເລ ອຍໍ ປວຕ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ປາຏິຫາຣິຍໍ…ເປ… ປຣາຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

໒໗. ຕິຓສີໂຫຕິ ຕິຓສທິສຫຣິຕວຓ຺ໂຓ ສີໂຫ. ກາຬສີໂຫຕິ ກາຬວຓ຺ໂຓ ສີໂຫ. ປຓ຺ຑຸສີໂຫຕິ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ໂຓ ສີໂຫ. ເກສຣສີໂຫຕິ ເກສຣວນ຺ໂຕ ເສຕວຓ຺ໂຓ, ໂລຫິຕວຓ຺ໂຓ ວາ ສີໂຫ. ມິຄຣຎ຺ໂຎຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຄ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ປສທກຸຣຸງ຺ຄາທີສຸ ເກສຸຈິເທວ ຈຕຸປ຺ປເທສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມິຄຣຎ຺ໂຎຕິ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສໂຍ, ນິວາສນຏ຺ຐານໍ. ສີຫນາທນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫນໂຕ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຫນນໂຕ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ມິຄາຘິປສ຺ສ ໂຆສໍ, ໂສ ປນ ເຕນ ຍສ຺ມາ ກຸໂຕຈິປິ ອຠີຕຠາເວນ ປວຕ຺ຕີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠີຕນາທ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕາສຸ ຕາສຸ ທິສາສຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຣິຕພ຺ພຕາຍ ຠກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ໂຄຈໂຣ ຆາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄຈຣາຍາຕິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ວຣໍ ວຣນ຺ຕິ ມິຄສງ຺ເຆ ມິຄສມູເຫ ມຸທຸມໍສຕາຍ ວຣໍ ວຣໍ ມຫິໍສວນວຣາຫາທິໍ ວຘິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຫ ‘‘ຖູລໍ ຖູລ’’ນ຺ຕິ. ວຣວຣຠາເວນ ຫິ ຕສ຺ສ ວຣຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ສູຣຠາວໍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສູຣຠາວສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ, ເຕນ. ສູຣຠາເວນາປິ ຫິ ‘‘ກິໍ ອິເມ ປາຓເກ ທຸພ຺ພເລ ຫນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ອປ຺ປຖາເມສຸ ປາເຓສຸ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ.

໒໘. ວິຆາໂສຕິ ປຣສ຺ສ ຠກ຺ຂິຕເສສຕາຍ ວິຣູໂປ ຆາໂສ ວິຆາໂສ, ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠກ຺ຂິຕາຕິຣິຕ຺ຕມໍສ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິຆາເສ, ວິຆາສນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ມິມານໂທເສນາຕິ ອສ຺ມິມານໂທສເຫຕຸ, ອຫໍກາຣນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນສ຺ສ ອສ຺ມິມາໂນ ຍຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເສຄາລກໍເຍວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ. ເຠຣຓ຺ຑກໍເຍວາຕິ ເຠຣຓ຺ຑສກຸຓຣວສທິສໍເຍວ, ເຠຣຓ຺ໂຑ ນາມ ເອໂກ ປກ຺ຂີ ທ຺ວິມຸໂຂ, ຕສ຺ສ ກິຣ ສທ຺ໂທ ອຕິວິຍ ວິຣູໂປ ອມນາໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປິຍອມນາປສທ຺ທເມວາ’’ຕິ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕາຕິ ສຸຄຕາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ. ເຕ ອປທາຍນ຺ຕິ ໂສເຘນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ເອເຕຫີຕິ ສຸຄຕາປທານານິ, ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ຍສ຺ມາ ຕາຫິ ເຕ ‘‘ສຸຄຕາ’’ຕິ ລກ຺ຂີຍນ຺ຕິ, ຕາ ຈ ເຕສໍ ໂອວາທຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຄຕລກ຺ຂເຓສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຕາ ສຸຄຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓຠູຕາ, ສາສນຠູຕາ ຈ, ກຖໍ ປເນສ ປາຖິກປຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊີວຕິ, ໂກ ຕສ຺ສ ຕາຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ເທມາຕິ ເທນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ເທນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ເອສ…ເປ… ຊີວຕິ ນາມ ນ ສຸຄຕນ຺ວຍອຊ຺ຌຸປຄມນໂຕ. ‘‘ຕຖາຄເຕ’’ຕິອາທິ ເອກຕ຺ເຕ ປຸຖຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ພຫຸວຈນໍ ເອວ ຄຣຸສ຺ມິໍ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ພຫຸວຈນປ຺ປໂຍຄໂຕ ເອກວຈນໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ.

໒໙. ສເມກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ສມໍ ກຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຕໍ ປນ ອເປກ຺ຂນໍ ຕຖາ ມຎ຺ຎນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ສເມກ຺ຂນມ຺ປິ ມຎ຺ຎນໍ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມຎ຺ຎີຕິ ປຸນ ອມຎ຺ຎິຕ຺ຖາ’’ຕິ, ເຕນ ອປຣາປຣໍ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຎນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຠຣຓ຺ຑກຣວໍ ໂກສຕິ ວິກ຺ໂກສຕີຕິ ໂກຕ຺ຖຸ.

໓໐. ເຕ ເຕ ປາເຓ ພ຺ຍາປາເທນ຺ໂຕ ຆສຕີຕິ ພ຺ຍຄ຺ໂຆຕິ ອິມິນາ ນິພ຺ພຈເນນ ‘‘ພ຺ຍຄ຺ໂຆ’’ຕິ ມິຄຣາຊສ຺ສປິ ສິຍາ ນາມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຄ຺ໂຆຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ສີໂຫຫມສ຺ມີຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ຍທິປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນວເສນ ສີໂຫປິ ‘‘ພ຺ຍຄ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ພ຺ຍຄ຺ຆ-ສທ຺ໂທ ປນ ມິຄຣາເຊ ເອວ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີເຫນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໓໑. ສີເຫນ ວິຈຣິຕວເນ ສໍວຑ຺ຒຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາວເນ ສຸຎ຺ຎວເນ ວິວຑ຺ໂຒ’’ຕິ.

໓໔. ກິເລສພນ຺ຘນາຕິ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນໂຕ. ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນຎ຺ຫິ ຖິຣໍ ທຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ທຸມ຺ໂມຈນີຍໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ,

ປຸຕ຺ເຕສຸ ທາເຣສຸ ຈ ຍາ ອເປກ຺ຂາ;

ເອຕໍ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນມາຫຸ ຘີຣາ,

ໂອຫາຣິນໍ ສິຖິລໍ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໔໖; ຊາ. ໑.໒.໑໐໒);

ກິເລສພນ຺ຘນາຕິ ວາ ທສວິຘສໍໂຍຊນໂຕ. ມຫາວິທຸຄ຺ຄໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອຆາ ມຫນ຺ຕໍ ຊລວິທຸຄ຺ຄໍ ວິຍ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸຄ຺ຄມຏ຺ເຐນ.

ອຄ຺ຄຎ຺ຎປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ. ອິທໍ ນາມ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຄ຺ຄຎ຺ຎໍ, ໂສ ປນ ໂລກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ປວຕ຺ຕິ ປເວຓີ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸປ຺ປຕ຺ຕິຈຣິຍວໍສ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ ປຊານິຕພ຺ເພສຸ, ຕໍ ປນ ໂກຏິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາ ປຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມມ ປຊານນາ’’ຕິ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ, ‘‘ອຫໍ ປຊານາມີ’’ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິວເສນ, ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ປຊານາມິ ສມ຺ມາ ປຊານາມີ’’ຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມານວເສນ ນ ປຣາມສາມີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ອຸປ຺ປາທິຕາ ນິພ຺ພຸຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ວິທິຕາ’’ຕິ, ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕາ ນິພ຺ພຸຕິ ສຍເມວ ວິທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ວິວິຘວິຠຕ຺ຕິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອາວຸຕ຺ຕິນເຍນ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາເຍວ ອຕ຺ຕນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິທິຕນິພ຺ພານາຕິ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘນິພ຺ພານາ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປຊານນມ຺ປິ ຫິ ຕທຘິຄມວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕິ ອິຏ຺ຐຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນໂຍ, ທຸກ຺ຂໍ. ຕເທວ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ພ຺ຍສນໂຕ ພ຺ຍສນໍ.

໓໗. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ຠຄວາປິ ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິໂຍ ຕຕ຺ຖ ສາຣສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ອາຘິປຈ຺ຈຠາເວນາຕິ ອາຘິປຈ຺ຈສຠາເວນ. ຍສ຺ສ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ‘‘ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ອາຈຣິຍວາໂທ ອາຈຣິຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍຠາວໍ ອາຈຣິຍວາທ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຈຣິຍວາເທ. ອິຕິ ກຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ. ໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ. ‘‘ອຄ຺ຄຎ຺ຎໍ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ. ເກນ ວິຫິຕນ຺ຕິ ເກນ ປກາເຣນ ວິຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເກນ ວິຫິຕໍ ກິນ຺ຕິ ວິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘). ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອິຘ ອຕິທິສຕິ, ປາຬິ ປນ ຕຕ຺ຖ ເຈວ ອິຘ ຈ ເອກສທິສາ ວາຕິ.

໔໑. ຂິຑ຺ຑາ ປໂທສິກາ ມູລຠູຕາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກໍ, ອາຈຣິຍກໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກມູລກ’’ນ຺ຕິ. ມໂນປໂທສິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໔໗. ເຍນ ວຈເນນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ນາມ ອຕ຺ຖວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍວິຊ຺ຊມານຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ຕຸຈ຺ຉາ, ມຸສາຕິ ຈ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸຈ຺ເຉນ, ມຸສາວາເທນາ’’ຕິ. ວຈນສ຺ສ ອນ຺ໂຕສາຣໍ ນາມ ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ຕທຠາເວນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕສາຣວິຣຫິເຕນາ’’ຕິ. ອຠິອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ກເຖນ຺ຕິ, ອກ຺ໂກສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຣີຕສຎ຺ໂຎຕິ ອຍາຖາວສຎ຺ໂຎ. ສຸຠໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ. ວຓ຺ຓກສິຓນ຺ຕິ ສຸນີລກສຸປີຕກາທິວຓ຺ຓກສິຓໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ສຸຠໍ, ອສຸຠຎ຺ຈ ວຓ຺ຓກສິຓໍ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ. ນ ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠມ຺ປິ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ນ ສຎ຺ຊານາຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ສຸຠໍ’’ ຕ຺ເວວ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຣີຕາ ອຍາຖາວຄາຫິຕາຍ, ອຍາຖາວວາທິຕາຍ ຈ.

໔໘. ຍສ຺ມາ ໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອວິສ຺ສຏ຺ຐມິຈ຺ຉາຄາຫິຕາຍ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນໍ ວິຍ ມໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ຠິກ຺ຂໂວ ຈ ສຎ຺ຊານນ຺ຕູຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຍາ ເອຕສ຺ສ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມມ຺ມນ຺ຕິ ມມ຺ມປ຺ປເທສໍ ປີຬາຊນນຏ຺ຐານໍ. ສຸຏ຺ຐູຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ. ຍຖາ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອນຸຣກ຺ຂ.

ວາສນາຍາຕິ ກິເລສກ຺ຂຍາວຫາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາສນາຍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ປາຖິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໒. ອຸທຸມ຺ພຣິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິຄ຺ໂຣຘປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໙. ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍ ເທວິຍາ ສນ຺ຕເກ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາເມ’’ຕິ. ‘‘ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕຖາ ສຕິ ອຘິກຣເຓ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍ ຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ອາຣາໂມ ອຸທຸມ຺ພຣິກາ, ຕສ຺ສໍ ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍ ເທວິຍາ ສນ຺ຕເກ’’ຕິ. ຕາຍ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕໂກ. ວຣຓາທິປາຐວເສນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຖໂພຘກສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ. ສນ຺ຘາໂນຕິ ຠິນ຺ນານມ຺ປິ ເຕສໍ ສນ຺ຘາປເນນ ‘‘ສນ຺ຘາໂນ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາໂມ. ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ປສໍສິໂຕ. ອິຣິຍຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຣິເຍນ ຎາເຓນາຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ຎາເຓນ. ອຣິຍາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ.

ທິວາ-ສທ຺ໂທ ທິນ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ທິວສປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ທິວາ-ສທ຺ໂທ ສວິເສສໍ ທິວສຠາຄໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສສ຺ສ ທິວາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິສໍຫຕໍ ໂຫຕິ, ຌານສມງ຺ຄີ ຈ ປວິເວກູປຄມເນນ ສງ຺ຄຓິກາຠາວໂຕ ເອກາກິຍາຍ ນິລີໂນ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ຕໂຕ…ເປ… ຄໂຕ’’ຕິ. ມໂນ ຠວນ຺ຕິ ມນໂສ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ ວຑ຺ຒິໍ ອາວຫນ຺ຕີຕິ ມໂນຠາວນິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມນວຑ຺ຒການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸນ຺ນມຕິ ນ ສງ຺ກຸຈຕິ, ອລີນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑. ຍາວຕາຕິ ຍາວນ຺ໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ນິທ຺ຘາຣຓຎ຺ຈ ເກນຈິ ວິເສເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ເຍຫິ ຈ ຄຸຓວິເສເສຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ອຸປາສກາ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

໕໒. ເຕສນ຺ຕິ ປຣິພ຺ພາຊການໍ. ກຖາຍາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍ. ທສ຺ສເນນາຕິ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສເນນ. ອາກປ຺ເປນາຕິ ເວເສນ. ກຸຕ຺ເຕນາຕິ ກິຣິຍາຍ. ອາຈາເຣນາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາຈຣິຕພ຺ພອາຈາເຣນ. ວິຫາເຣນາຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ວິຫຣິຕພ຺ພວິຫຣເຓນ. ອິຣິຍາປເຖນາຕິ ຐານາທິອິຣິຍາປເຖນ. ອຎ຺ຎາກາຣຕາຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ເຖ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ. ສງ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາສີ ຫຸຕ຺ວາ ປເຣຫິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ. ອຣຎ຺ຎານິ ຈ ຕານິ ວນປຕ຺ຖານິ ຈາຕິ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກໍ ອາຣຎ຺ຎການໍ, ຕໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄາມນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ນ ກສີຍຕິ ນ ວປ຺ປີຍຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ທູຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ວນສຓ຺ຑານເມຕໍ ເສນາສນານໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠີສນການເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໂລມຫໍສານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕານເມຕໍ ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໑). ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມູປຈາຣໂຕ ມຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ. ປນ຺ຕານີຕິ ປຣິຍນ຺ຕານິ ອຕິທູຣານິ. ເຕນາຫ ‘‘ທູຣຕຣານີ’’ຕິອາທິ. ວິຫາຣູປຈາເຣນາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປເທເສນ. ອທ຺ຘິກຊນສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຄາມິໂນ ຊນສ຺ສ. ມນ຺ທສທ຺ທານີຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຠາວໂຕ ຕນຸສທ຺ທານິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ສມາຄມ຺ມ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕິຕສທ຺ໂທ ນິຄ຺ໂຆໂສ, ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ໂຖ ທຸພ຺ພິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິຠາວິຕຕ຺ເຖນ ນິຄ຺ໂຆເສນາ’’ຕິ. ວິຄຕວາຕານີຕິ ວິຄຕສທ຺ທານິ. ‘‘ຣຫສ຺ສ ກຣຓສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ອິມິນາປິ ເຕສໍ ຐານານໍ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕຕໍ, ຊນວິວິຕ຺ຕຕໍ, ວນວິວິຕ຺ຕເມວ ຈ ວິຠາເວຕິ, ຕຖາ ‘‘ເອກີຠາວສ຺ສ ອນຸຣູປານີ’’ຕິ ອິມິນາ.

໕໓. ເກນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ, ສຫໂຍເຄ ຈ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ເກນ ປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ເອໂກປິ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິນິທ຺ເທໂສ ອເນກຕ຺ຖວິຠາວໂນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕທ຺ຘິຕຕ຺ຖປທສມາຫາເຣຕິ.

ສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ອາລາປສລ຺ລາປວເສນ ກຖາສໍສນ຺ທນໍ. ຎາຓພ຺ຍຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕຎາຓຠາວໍ, ໂສ ປນ ປຣສ຺ສ ວຈເນ ອຸຕ຺ຕຣທານວເສນ, ປເຣນ ວາ ວຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣທານວເສນ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣນເຍນາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ປຣສ຺ສ ວຈນໍ ຕິປຸກ຺ຂເລນ ນເຍນ ຣູເປຕິ, ຕຖາ ປຣສ຺ສ ຣູປນວຈນໍ ຊາຕິຠາວໍ ອາປາເທຕິ, ຕສ຺ສ ຕາທິສໍ ວຈນສຠາວໍ ຎາຓເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ວິຠາເວຕິ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ. ສຸຎ຺ຎາຄາເຣສຸ ນຏ຺ຐາຕິ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣສຸ ນິວາເສສຸ ນຏ຺ຐາ ວິນຏ຺ຐາ ອຠາວໍ ຄຕາ. ນາສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ນສ຺ເສຍ຺ຍ ເຕຫິ ເຕຫິ ກຕປຸຈ຺ຉນປຏິປຸຈ຺ຉນນິມິຕ຺ຕໍ ນານາປຏິຠານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສາຣມາປນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ. ໂອໂຣເຘຍ຺ຍາມາຕິ ນິຣຸສ຺ສາຫໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕາ ອວໂຣເຘຍ຺ຍາມ, ຕໍ ປຣສ຺ສ ໂອໂຣຘນໍ ວາທຊາເລນ ວິນນ຺ຘນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນນ຺ເຘຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ເຕນ ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ຠິນິທສ຺ສນໍ ກຕໍ, ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປູຣິຕຆໂຏ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພລໍ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ອຠູຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລໍ ປກາເສນ຺ໂຕ. ອສມ຺ຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຊາຕິສມ຺ເຠທາຠາເວນ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ. ອຎ຺ຎຊາຕິສມ຺ເຠເທ ສຕິ ອສ຺ສຕຣສ຺ສ ອສ຺ສສ຺ສ ຊາຕຠາໂວ ວິຍ ສີຫສ຺ສປິ ສີຫຖາມາຠາໂວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ຠິນ຺ນເກສຣສີຫ’’ນ຺ຕິ. ຐານໂສ ວາຕິ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ.

໕໔. ‘‘ສຸມາຄຘາ ນາມ ນທີ’’ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸມາຄຘາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິຠາວສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣ ອາຄຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ ຕີເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂມຣານໍ ນິວາໂປ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂມຣນິວາໂປ. ພ຺ຍຘິກຣຓານມ຺ປິ ຫິ ປທານໍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ໂຫຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ’’ຕິ. ອຖ ວາ ນິວຸຕ຺ຖໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິວາໂປ, ໂມຣານໍ ນິວາໂປ ໂມຣນິວາໂປ, ໂມຣານໍ ນິວາປທິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂມຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉວາໂທ, ສາສເນ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠາວນານຸໂຍເຄນ ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ເຕ ວິຫຣນ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ກາຍກິລມເຖນ ວິນາວ ສາວເກ ວິເນຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕສນ຺ເທໂຫ ‘‘ໂກ ນາມ ໂສ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອສ຺ສສຕິ ອນຸສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕ ໂຫຕິ ເອເຕນາຕິ ອສ຺ສາໂສ, ປີຕິໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຕຸຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຘິໂກ ເສຏ຺ໂຐ ອາສໂຍ ນິສ຺ສໂຍ ອຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມນິສ຺ສຍຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ອາທິຠູຕໍ ປຸຣາຕນໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ເຕເນວ ອາກາເຣນ ອຘິຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣາຓ…ເປ… ອຣິຍມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຠຄວາ ‘‘ອທ຺ທສ ປຸຣາຓໍ ມຄ຺ຄໍ ປຸຣາຓມຎ຺ຊສ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ປູເຣຕ຺ວາ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ. ‘‘ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ອິທໍ ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຐເສໂສຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂຍຊນາ.

ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາວາທວຓ຺ຓນາ

໕໕. ປກຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ນາ ວິປ຺ປກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຏ຺ຐິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ.

໕໖. ວີຣິເຍນ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນວາໂທຕິ ລູຂປຏິປຕ຺ຕິສາຘເນນ ວີຣິເຍນ ອຕ຺ຕຕຓ຺ຫາວິໂນທນວເສນ ປາປກສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນວາໂທ. ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ຊິຄຸຈ຺ໂຉ, ຕພ຺ຠາໂວ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ, ອຘິກໍ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ ອຘິເຊຄຸຈ຺ຉໍ, ອຕິວິຍ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຘິເຊຄຸຈ຺ເຉ. ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລໍ ຕປຕີຕິ ຕໂປ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ, ເຕນ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປາປສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ, ວິຣຊ຺ຊນມ຺ປິ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິເຍນ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ຆາສຈ຺ຉາທນເສນາສນຕຓ຺ຫາວິໂນທນມຸເຂນ ອຕ຺ຕສ຺ເນຫວິຣຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ນານາກາເຣສຸ ອເຈລກາທິວເຕສຸ ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິນ຺ນານໍ ປຣິໂສຘນເມເວຕ຺ຖ ປາຣິປູຣຓໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ອນວເສສໂຕ ສມາທານໍ ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ປຣິໂສຘນຎ຺ຈ ເນສໍ ສກສມຍສິທ຺ເຘນ ນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນເມວ. ວິປຣິຍາເຍນ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໕໗. ‘‘ເອກໍ ປຎ຺ຫມ຺ປິ ນ ກເຖຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ອຕ຺ຕນາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫສ຺ສ ອກຖິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕປນິສ຺ສິຕໂກຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕໍ ຕປໍ ນິສ຺ສາຍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນໂກ. ສີຫນາເທຕິ ສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນປິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຸປກ຺ກິເລສວຓ຺ຓນາ

໕໘. ‘‘ສມ຺ມາ ອາທິຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ອາທິຍນຎ຺ຈສ຺ສ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາໂຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ‘‘ສາສນາວຈເຣນາປິ ທີເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຘຸຕງ຺ຄຘຣຕາມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕມນຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປຕາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກ຺ກິເລໂສຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕປສມາທານຘຸຕງ຺ຄຘຣຕານໍ ສຕິປິ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ເຕ ສທິສຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ທຸວິຘສ຺ສາປີຕິ ‘ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ໂປ’ຕິ ຈ ເອວໍ ອຸປກ຺ກິເລສເຠເທນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ ເກຈິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສາສນິກວເສນາປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ພາຫິຣກສ຺ສ, ສາສນິກສ຺ສ ຈາຕິ ເອວໍ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ຕປສ຺ສິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຈວ ຫິ ອຸປຣິປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ວກ຺ຂຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ຍທິທໍ ‘‘ໂກ ອຎ຺ໂຎ ມຍາ ສທິໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອຕິມານສ຺ສ, ອນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈສ຺ເສວ ຈ ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕິມານສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປາທນໍ, ເອຕ຺ຕາວຕາ.

ອຸກ຺ກໍສຕີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກໂຣຕິ. ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຣິ ຂິປຕິ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣໍ ສໍຫາເຣຕີຕິ ປຣໍ ສໍຫຣໍ ນິຫີນໍ ກໂຣຕິ. ອວກ຺ຂິປຕີຕິ ອໂຘ ຂິປຕິ, ອວມຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມານມທກຣເຓນາຕິ ມານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມທສ຺ສ ກຣເຓນ ອຸປ຺ປາທເນນ. ມຸຈ຺ຉິໂຕ ໂຫຕີຕິ ມຸຈ຺ຉາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິ ອຠິຊ຺ຌາສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ເຖຫິ ຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຕິລຄ຺ຄຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຄຘິໂຕ ອຊ຺ໂຌສນ຺ໂນ’’ຕິ. ປມຊ຺ຊນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປມຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປມາທມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເກວລໍ ຘຸຕງ຺ຄສຸທ຺ຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕາຍ ເອວ ຘຸຕງ຺ຄສຸທ຺ຘິກຕາຍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາທິວເສນ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາສເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄເມວ…ເປ… ປຈ຺ເຈຕີ’’ຕິ.

໕໙. ເຕເຍວ ປຈ຺ຈຍາ. ສຸຏ຺ຐຸ ກຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘາຕິ ອາທຣຄາຣວໂຍເຄນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ທານວເສນ ອຸປນຍວເສນ ລທ຺ຘາ. ວຓ຺ຓຠຓນນ຺ຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ອສ຺ສາຕິ ຕປສ຺ສິໂນ.

໖໐. ໂວທາສນ຺ຕິ ພ຺ຍາສນໍ, ວິຠຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຠຊ຺ຊນໍ ທ຺ວິຘາ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວຠາຄໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ຠາເຄ ກໂຣຕິ ຣຸຈ຺ຈນາຣຸຈ຺ຈນວເສນ. ເຄຘຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕເຄໂຘ. ມຸຈ຺ຉນໍ ນາມ ສຕິວິປ຺ປວາເສເນວ ໂຫຕິ, ນ ສຕິຍາ ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອາທີນວມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ຄຘິຕາທິຠາເວນ ປຣິໂຠເຄ ອາທີນວມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປສ຺ສຕິ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ປຣິໂຠເຄ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣິໂຠຄມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠຄມ຺ປິ ເອກວາຣໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ.

໖໑. ວິຈກ຺ກສຓ຺ຐານາຕິ ວິປຸລຕມຈກ຺ກສຓ຺ຐານາ. ສພ຺ພສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ອໂຍກູຏສທິສາ ທນ຺ຕາ ເອວ ທນ຺ຕກູຏໍ. ອປສາເທຕີຕິ ປສາເທຕິ. ອເຈລກາທິວເສນາຕິ ອເຈລກວຕາທິວເສນ. ລູຂາຊີວິນ຺ຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍາ ລູຂຊີວິກໍ.

໖໒. ຕປໍ ກໂຣຕີຕິ ຠາວນາມນສິກາຣລກ຺ຂຓໍ ຕປໍ ຈຣຕິ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຈງ຺ກມໍ ໂອຕຣຕິ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ. ວິຫາຣງ຺ຄຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊຕິ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ວິຍ.

‘‘ອາທສ຺ສຍມາໂນ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ກິຎ຺ຈິ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ກາຍິກໍ ວາ ວາຈສິກໍ ວາ ໂທສໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນໍ. ອຣຸຈ຺ຈມານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສິທ຺ຘນ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາເວນ ອຣຸຈ຺ຈມານໍ. ຣຸຈ຺ຈຕິ ເມຕິ ‘‘ກປ຺ປຕິ ເມ’’ຕິ ວທຕິ. ອນຸຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາເວນ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ. ສວນມໂນຫາຣິຕາຍ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອນຸໂມທິຕພ຺ພໍ.

໖໓. ກຸຊ຺ຌນສີລຕາຍ ໂກຘໂນ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ອຸປນາໂຫ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປນາຫີ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ຕໍສມງ຺ຄີ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອິສ຺ສຕິ ອຸສູຍຕີຕິ ອຸສ຺ສຸກີ. ສຐນໍ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນໍ ສໂຐ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສໂຐ. ສນ຺ຕໂທສປຏິຈ຺ຉາທນສຠາວາ ມາຍາ, ມາຍາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມາຍາວີ. ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານມ຺ປິ ປຓິປາຕາກຣຓລກ຺ຂຓໍ ຖມ຺ຠນໍ ຖທ຺ຘໍ, ຕເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຖທ຺ໂຘ. ຄຸເຓຫິ ສມານໍ, ອຘິກຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຫີນໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນສີລຕາຍ ອຕິມານີ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕ຺ຖິກຕາສງ຺ຂາຕາ ປາປາ ລາມກາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ. ມິຈ຺ຉາ ວິປຣີຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ. ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑໘໗, ໒໐໒, ໔໒໗; ໓.໒໗, ໒໙; ອຸທາ. ໕໕; ມຫານິ. ໒໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕໘) ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕາຠິນິວິຏ຺ຐຕາຍ ສຕາ ທິຏ຺ຐິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ, ຕເມວ ປຣາມສຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສຍໍ ທິຏ຺ຐິ ສນ຺ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາ ພາຬ຺ຫໍ ວິຍ ຘີຍຕີຕິ ອາຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຬ຺ຫໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາຄຫິຕໍ ຄາຫໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນສີໂລ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ. ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ທຸ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙) ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ໑໐.໗໕; ປາຣາ. ໑໙໕; ຘ. ປ. ໓໐໘) ຈ.

ປຣິສຸທ຺ຘປປຏິກປ຺ປຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔. ອິຘ ນິຄ຺ໂຣຘ ຕປສ຺ສີຕິ ຍຖານຸກ຺ກນ຺ຕໍ ປຸຣິມປາຬິໍ ນິຄມນວເສນ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ຄຫິຕລທ຺ຘິນ຺ຕິ ‘‘ອເຈລກາທິຠາໂວ ເສຍ຺ໂຍ, ເຕນ ຈ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຄຫິຕລທ຺ຘິໍ. ຣກ຺ຂິຕໍ ຕປນ຺ຕິ ຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕໍ ອເຈລກວຕາທິຕປໍ. ‘‘ສພ຺ພເມວ ສໍກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍໍ ວກ຺ຂຕິ ປຣິສຸທ຺ຘປາຬິວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ລູຂຕປສ຺ສິໂນ ເຈວ ຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖໔), ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປິຕຣູປສ຺ສ ລູຂສ຺ສ ຕປສ຺ສິໂນຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘປາຬິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວເສນ ປາຬິ ເຍເວຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປນ ຕທຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕວິປກ຺ຂວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ, ປຏິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ເຖນ ກຣຓວຈເນນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ໂສ ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຕ຺ຕຣິ ວາຍມມາໂນຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ເນຫິ ຘຸຕຘມ຺ເມຫິ ອປຣິຕຸຏ຺ໂຐ, ອປຣິໂຍສິຕສງ຺ກປ຺ໂປ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ສມ຺ມາວາຍາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

໖໙. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ປຣໍ. ອຄ຺ຄຠາວໍ ວາ ສາຣຠາວໍ ວາຕິ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຍ ອຄ຺ຄຠາວໍ ວາ ສາຣຠາວໍ ວາ ອຊານນ຺ໂຕ. ‘‘ອຍເມວສ຺ສ ອຄ຺ຄຠາໂວ ສາຣຠາໂວ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ, ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ອາຫ.

ປຣິສຸທ຺ຘຕຈປ຺ປຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໐. ຍມນໍ ສໍຍມນໍ ຍາໂມ, ຫິໍສາທີນໍ ອກຣຓວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຍາໂມວ ຈາຕຸຍາໂມ, ໂສ ເອວ ສໍວໂຣ, ເຕນ ສໍວຸໂຕ ຄຸຕ຺ຕສພ຺ພທ຺ວາໂຣ ຈາຕຸຍາມສໍວຣສໍວຸໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ສໍວເຣນ ປິຫິໂຕ’’ຕິ. ອຕິປາຕນໍ ຫິໍສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາຓໍ ນ ຫນຕີ’’ຕິ. ໂລຠຈິຕ຺ເຕນ ຠາວິຕໍ ສມ຺ຠາວິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຠາວິຕໍ ນາມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອຍຎ຺ຈ ເຕສຸ ເຕສໍເຍວ ສມຸທາຈາໂຣ ມຄ຺ໂຄຏ຺ຐາປກໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ເອຕນ຺ຕິ ອຠິຫຣຓໍ, ຫີນາຍ ອນາວຕ຺ຕນຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ອຠິຫຣຕີຕິ ອາທິລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ອຠິຫຣຕີຕິ ອຠິພຸທ຺ຘິໍ ເນຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ເຒຕີ’’ຕິ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນາປິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອຠິວາທນາທິ ກຣີຍເຕວາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເສຏ຺ຐາ ຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕ, ໂທສວິຣຫິຕໂຕ ຈ, ຍໂຕ ສາ ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຄິຫິຠາໂວ ປນ ນິຫີໂນ ຕທຸຠຍາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຫີນາຍ ຄິຫິຠາວຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

໗໑. ຕຈປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຕຈໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຈສທິສາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໔. ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວເສນາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສມຍວເສນ. ເນສນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ. ຕນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ. ສີລສມ຺ປທາຕິ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ຕຈສາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ຕຈຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຍາສາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ວິເສສຠາວນ຺ຕິ ວິເສສສຠາວໍ.

ອເຈລກປາຬິມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອເຈລກປາຬິອາຄຕຕ຺ຖມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ມຍໍ ອນສ຺ສາມ ວິນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອ-ກາໂຣ ວາ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ນສ຺ສາມາຕິ ວິນສ຺ສາມ. ກຸໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘປາຬີຕິ ກຸໂຕ ເອວ ອມ຺ເຫສຸ ປຣິສຸທ຺ຘປາຬິອາຄຕປຏິປຕ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຸຕິວເສນາປີຕິ ໂສຕປຖາຄມນມຕ຺ເຕນາປິ ນ ຊານາມ.

ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສປຊ຺ຌາຍນວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອສ຺ສາຕິ ສນ຺ຘານສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ. ກກ຺ຂຬນ຺ຕິ ຜຣຸສໍ. ທຸຣາສທວຈນນ຺ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຜຣຸສວຈນໍ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຂມາປິເຕ ຂມາປກສ຺ສ ປຏິປາກຕິກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ມຍີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໖. ໂພຘຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຠາວໂຆສນຕ຺ຖາຍ. ວາທຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣວາທຠຎ຺ຊນວາທຕ຺ຖາຍ. ຣາຄາທິສມນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ນ ອນ຺ເຕວາສິກມ຺ຍຕາຍ. ໂອຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ສພ຺ພໂສ ໂອຣປາຣາຕິຓ຺ຓມາວຫຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ສພ຺ພກິເລສປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກິເລສານໍ ເລເສນປິ ເທສນາຍ ອປຣາມຏ຺ຐຠາວໂຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານາທິວຓ຺ຓນາ

໗໗. ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ສຕ຺ຕາຫ’’ນ຺ຕິ ປທໍ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈນໍ. ອສໂຐ ປນ ອມາຍາວີ ອຸຊຸຊາຕິໂກ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ຫິ ຕໍມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ. ວງ຺ກວງ຺ໂກຕິ ກາຍວງ຺ກາທີຫິປິ ວງ຺ເກຫິ ວງ຺ໂກ ຊິມ຺ໂຫ ກຸຏິໂລ. ‘‘ສຐໍ ປນາຫໍ ອນຸສາສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ນ ອິທໍ ຠຄວາ ກິລາສຸຠາເວເນວ ວທຕິ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ອຠາຊນຠາເວເນວ.

໗໘. ປກຕິຍາ ອາຈຣິໂຍຕິ ໂຍ ເອວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປກຕິຍາ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ, ໂສ ເອວ ອິທານິປິ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນ ອາຈຣິໂຍ ໂຫຕຸ, ນ ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ອນ຺ເຕວາສິເກ ກາຕຸກາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸທ຺ເທເສນ ອຕ຺ຖິກາ, ຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ເມວ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ຎາເປຕຸກາມມ຺ຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຊີວໂຕຕິ ຊີວິກາຍ ວຸຕ຺ຕິໂຕ. ອກຸສລາຕິ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຕ຺ຕາຕິ ອກຸສລາຕິ ຕໍ ຕໍ ໂກຏ຺ຐາສຕໍເຍວ ອຸປຄຕາ. ກິເລສທຣຖສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ກິເລສທຣຖສຫິຕາ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘນໂຕ. ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ຫິຕາຕິ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ. ສໍກິເລໂສ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ສໍກິເລເສ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ສໍກິເລສິກາ. ໂວທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິສຸທ຺ຘິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕຕ຺ຕາ ໂວທານິຍາ. ຕຖາຠູຕາ ເຈເຕ ໂວທາເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ເຕ ໂວທາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ປາຣິປູຣິເວປຸລ຺ລຕາ ມຄ຺ຄຜລວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ…ເປ… ເວປຸລ຺ລຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸໂຠປິ ວາ ເອຕານິ ປາຣິປູຣິເວປຸລ຺ລານິ. ຍາ ຫິ ຕສ຺ສ ປາຣິປູຣີ, ສາ ເອວ ເວປຸລ຺ລຕາຕິ. ຕໂຕຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມປ຺ປຫານໂວທານຘມ຺ມາຠິພຸທ຺ຘິເຫຕຸ.

໗໙. ‘‘ຍຖາ ມາເຣນາ’’ຕິ ນຍິທໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຕຖາຠາວກຖນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາໂຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາຕິ ມາເຣນ ເຕສໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ໂຍຊນາ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ປເຄວ ນ ອຎ຺ຎາສີຕິ? ອນາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ມາຣໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາຕິ ມາເຣນ ເຕສຸ ກຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ວິຘເມຕ຺ວາ, ນ ເຕສໍ ສຕິ ປໂຍຊເນ ພຸທ຺ຘານໍ ທຸກ຺ກຣໍ. ໂສຕິ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ເຕສໍ ປຣິພ຺ພາຊການໍ.

ຜຸຏ຺ຐາຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ຜຸຏ຺ຐາ. ຍຕ຺ຣາຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສູ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຊານນຕ຺ຖໍ, ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາ-ກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຊານນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ວີມໍສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ຊານາມ ຕາວສ຺ສ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອາຊານນຕ຺ຖໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣມ຺ປິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປນ຺ນໍ. ສຕ຺ຕາໂຫ ປນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອເຕສໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສຕ຺ຕາຫໍ ປູເຣຕຸນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປູເຣຕຸໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວເສນ ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປູເຣຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣວາທຠິນ຺ທນນ຺ຕິ ປຣວາທມທ຺ທນໍ. ສກວາທສມຸສ຺ສາປນນ຺ຕິ ສກວາທປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ວາສນາຍາຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘວາສນາຍ. ເນສນ຺ຕິ ຈ ປກຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ, ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ວາສນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວາຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ອຸທຸມ຺ພຣິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໓. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອຕ຺ຕທີປສຣຓຕາວຓ຺ຓນາ

໘໐. ອຸຕ຺ຕານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາກຏໍ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນຸຕ຺ຕານໍ ອປາກຏໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ອປຈຸຣໍ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ. ອນຸຕ຺ຕານານໍ ປທານໍ ວຓ຺ຓນາ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ. ອຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕານຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ມາຕຸລາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາໂມ ເອໂກ ຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສາ ອາສນ຺ນປ຺ປເທເສ ມາປິຕຕ຺ຕາ ນຄຣມ຺ປິ ‘‘ມາຕຸລາ’’ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຕຸລາຍນ຺ຕິ ເອວໍ ນາມເກ ນຄເຣ’’ຕິ. ອວິທູເຣຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ທຬ຺ຫເນມິ ນາມ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ ອຕີຕວໍສທີປິກາ ກຖາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕາ, ‘‘ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍວສ຺ສສຕາຍຸການໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວສ຺ສສຕາຍຸກາ ປຸຕ຺ຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສວິເສສໍ ອນາຄຕຕ຺ຖປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ອາຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນາຄຕວໍສທີປິກາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍາ’’ຕິ. ອນາຄຕຕ຺ຖທີປນຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອນາຄຕສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນໍ ອຈ຺ຉຣິຍຕມໍ. ສມາຄເມນາຕິ ສນ຺ນິປາເຕນ.

‘‘ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ອມນາປ’’ນ຺ຕິອາທິ ເກວລໍ ເຕສໍ ປຣິວິຕກ຺ກມຕ຺ຕໍ. ອມນາປນ຺ຕິ ອມນຸຎ຺ຎໍ. ພຸທ຺ເຘສຸ ກໂຕ ອປ຺ປໂກປິ ອປຣາໂຘ ອປ຺ປໂກ ກາໂຣ ວິຍ ຄຣຸຕຣວິປາໂກຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ…ເປ… ສທິສໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ມາຕຸລນຄຣສ຺ສ ສມີເປ, ຕສ຺ສໍ ວາ ປຣິສາຍໍ.

ອຕ຺ຕທີປາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາຕິ ສສນ຺ຕາໂນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຫິຕສຸເຂສິຠາເວນ ປນ ອຕ຺ຕນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ ຘມ຺ໂມ ອິຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ທ຺ວິຘາ ອາໂປ ຄໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ທີໂປ, ໂອເຆນ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຕ ຠູມິຠາໂຄ. ອິຘ ປນ ກາໂມຆາທີຫິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີຍຕ຺ຕາ ທີໂປ ວິຍາຕິ ທີໂປ, ອຕ຺ຕາ ທີໂປ ປຕິຏ຺ຐາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕທີປາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ທີປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ທີປຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ປຏິສຣຓຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສຣຓປຏິກ຺ເຂປວຈນນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສຣຓຠາວປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ນ ອຎ຺ຎໍ ສຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຓສ຺ເສວ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຣຓສຠາວສ຺ເສວ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປ ຈ ເຕນ ອິຕຣສ຺ສາປິ ປຏິກ຺ເຂປສິທ຺ຘິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍທິ ເອຕ຺ຖ ປາກຕິໂກ ອຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ກຖໍ ຕສ຺ສ ທີປສຣຓຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍິໂກ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ໂກ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ທຸຕິຍວາໂຣປິ ປຐມວາຣສ຺ເສວ ປຣິຍາຍຠາເວນ ເທສິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຄຈເຣຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຄຈຣຏ຺ຐານຠູເຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ສເກຕິ ກຖໍ ປນາຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສໂກຕິ ອາຫ ‘‘ເປຕ຺ຕິເກ ວິສເຍ’’ຕິ. ປິຕິໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຄຈໂຣ’’ຕິ ເຕນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເປຕ຺ຕິເກ ວິສເຍຕິ. ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ຈຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຍໍ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາເສນປິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິເລສມາຣສ຺ສ ໂອຕາຣາລາເຠເນວ ອິຕຣມາຣານມ຺ປິ ໂອຕາຣາລາໂຠ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ໂຄຈເຣ ຈຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ວຕ຺ຖຸ ປນ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ອາຄຕໍ.

ສກຸເຓ ຫນ຺ຕີຕິ ສກຸຓຄ຺ຆິ, ມຫາເສນສກຸໂຓ. ອຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອຠິຠວນວເສນ ປຕ຺ຕາ ອຸປຄຕາ. ນ ມ຺ຍາຍນ຺ຕິ ເມ ອຍໍ ສກຸຓຄ຺ຆິ ນາລໍ ອຠວິສ຺ສ. ນງ຺ຄລກຏ຺ຐກຣຓນ຺ຕິ ນງ຺ຄເລນ ກສິຕປ຺ປເທໂສ. ເລຑ຺ຑຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເລຑ຺ຑູນໍ ອຸຏ຺ຐປິຕຏ຺ຐານໍ. ສເກ ພເລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພລເຫຕຸ. ອປຕ຺ຖທ຺ຘາຕິ ອວຄາຬ຺ຫຕ຺ຖມ຺ຠາ ສຎ຺ຊາຕຕ຺ຖມ຺ຠາ. ອສ຺ສຣມານາຕິ ອວ຺ຫາຍນ຺ຕີ.

ມຫນ຺ຕໍ ເລຑ຺ຑຸນ຺ຕິ ນງ຺ຄເລນ ຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ສຸກ຺ຂຕາຍ ຕິຂິຓສິງ຺ຄອໂຍຆນສທິສໍ ມຫນ຺ຕໍ ເລຑ຺ຑຸໍ. ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ອໂຘຠາເຄນ ອຕ຺ຕນາ ປວິສິຕ຺ວາ ນິລີນໂຍຄ຺ຄປ຺ປເທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕສ຺ສຸປຣິ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອສ຺ສຣມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ເອຫິ ໂຂ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ອສ຺ສຣມານາກາຣທສ຺ສນໍ. ສນ຺ນຍ຺ຫາຕິ ວາຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸໂຠ ປກ຺ເຂ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈຸປາທີຕິ ປາວິສິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ລາໂປ ຐິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ເລຑ຺ຑຸມ຺ຫິ. ອຸຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຣປ຺ປເທສໍ. ປຈ຺ຈຕາເຬສີຕິ ປຕິ ອຕາເຬສິ ສາຣມ຺ຠວເສນ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຫຣຓໂຕ ວິຘາເຣນ຺ຕີ ປຕາເຬສິ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍໍ. ‘‘ອວສຣ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ.

‘‘ກຸສລານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ຍຖາອນຸສນ຺ຘິ ເອວ. ອາທິໂຕ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕທີປາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐) ເຍວ ອຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ເຕ ເຍເວຕ຺ຖ ກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ. ອນວຊ຺ຊລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂສຠາວານໍ. ‘‘ອວຊ຺ຊຣຫິຕສຠາວານ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ເອວ ຄຫິຕາ, ທຸຕິເຍ ປນ ວິປາກຘມ຺ມາປິ. ຍທິ ເອວໍ, ກຖໍ ເຕສໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ວິປາກຘມ຺ມາ ສີລາທິ ວິຍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສມາທານນ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສມ຺ມາ ອາທານໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິປາກຘມ຺ມາ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕາ ອາຍຸອາທິສມ຺ປຕ຺ຕິວິເສສຠູຕາ ອຸປຣູປຣິກຸສລວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎຜລໍ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ຈ ເອກເທສສຣູເປກເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎຜລຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎຜລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣູປຣິ ປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎວິປາໂກປິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

‘‘ມາຕາປິຕູນ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ເຫຕູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສິເນຫວເສນາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ສິເນຫສ຺ສ ວເສນ, ນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ນ ຫິ ສິເນຫສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກຸສລໍ ອຕ຺ຖິ. ມຸທຸມທ຺ທວຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາວເສນ ອຕິວິຍ ມທ຺ທວນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຄາມິກຸສລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ …ເປ… ມຸທຸມທ຺ທວຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕເມວ ວິວຏ຺ຏຄາມິກຸສລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິ…ເປ… ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຎ຺ເຎປິ ປນ ທານສີລາທິຘມ຺ມາ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ວຏ຺ຏຄາມິກຸສລໍ ວິວຏ຺ຏສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ວິວຏ຺ຏຄາມິກຸສລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ຜລວິເສສາວຫຕາຍ ຜລທາຍ ໂກຏິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິ, ເທວໂລເກ ຈ ປວຕ຺ຕິສິຣິວິຠໂວຕິ ປຣິໂຍສານໍ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ, ມນຸສ຺ສໂລກວເສເນວ ຈາຍໍ ເທສນາ ອາຄຕາຕິ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ວິວຏ຺ຏຄາມິກຸສລສ຺ສ ວິປາກໍ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ທສ຺ສິສ຺ສຕິ ‘‘ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ໂຂ ນາມ ຣາຊາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໐໘).

ທຬ຺ຫເນມິຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໑. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໐) ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຄາມິຠາເວນ ສາຘາຣເຓ ກຸສລຄ຺ຄຫເຓ. ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຄາມິກຸສລານຸສນ຺ຘິວເສນ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ເທສນໍ ອາຣຠິ, ອາຣຠນ຺ໂຕ ຈ ເທສິຍມານມຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອວໍ ທີເປຕ຺ວາ ອາຣຠີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຐມໍ ຕຖາ ອທີເປນ຺ໂຕປິ ຠຄວາ ອຕ຺ຖໂຕ ທີເປຕິ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໒. ອີສກມ຺ປີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ. ອວສກ຺ກິຕນ຺ຕິ ໂອຄຕຠຏ຺ຐໍ. ເນມິອຠິມຸຂນ຺ຕິ ເນມິປ຺ປເທສສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ. ພນ຺ຘິໍສຸ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ໂອສກ຺ກິຕາໂນສກ຺ກິຕຠາວໍ ຊານິຕຸໍ. ຕເທຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາ ຈວນໍ. ອຕິພລວໂທເສຕິ ຣຎ຺ໂຎ ພລວຕິ ອນຕ຺ເຖ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ສຕິ.

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ປມາທໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ.

ເອກສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕເມວາຕິ ຊມ຺ພຸທີປເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂສ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ອສ຺ສກຓ຺ຓປພ຺ພເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕເອກສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິວເສນາຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫາຍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ວເສນ.

໘໓. ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ. ສຸກຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖເມວ ວທຕິ.

‘‘ທສວິຘໍ, ທ຺ວາທສວິຘ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕວິຠາໂຄ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ປູເຣນ຺ເຕເນວາຕິ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິເຕເນວ. ນິທ຺ໂທເສຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ ໂທສານໍ ອປຄມເນ ນິທ຺ໂທເສ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ ວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊູຫິ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພວຕ຺ເຕ. ຠາວິນິ ຠູເຕ ວິຍ ຫິ ອຸປຈາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໑໐). ອຘິຄຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາປິ ຫິ ເຕ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕນ຺ເຕວາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອຣິຍວຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໔. ອຎ຺ຎຖາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ຕທຘິຏ຺ຐາເນນ ເຈຕສາ. ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອາທຣກິຣິຍາວເສນ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກຣຓວເສນ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຄາຣວຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ມາເນນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ຠາວນາວເສນ ມເນນ ປິຍາຍນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເມວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ປູຊຍໂຕ ອປຈາຍໂຕ ເອວຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສກ຺ກາຣາທິສມ຺ຠໂວຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ອປທິສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘມ຺ມາຘິປຕິຠູໂຕ ອາຄຕຠາເວນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈ ສມຸປຈິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຘມ຺ມວເສເນວ ສພ຺ພກິຣິຍານໍ ກຣເຓນາ’’ຕິ ເອເຕນ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ. ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ເຕເນວ ປຣຕ຺ຖສາຘເນນ ຂນ຺ຕິອາທິຄຸເຓນ ອຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ເອວ ຣກ຺ຂຕິ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ນິວາສນປາຣຸປນເຄຫາທີນໍ ສີຕຸຓ຺ຫາທິປຏິພາຫເນນ ອາວຣຓໍ. ອນ຺ໂຕ ຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠູເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິຊເນ.

‘‘ສີລສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ຣກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ວຕ຺ຖຄນ຺ຘມາລາທີນິ ເທຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາວຣຓໍ, ອິຕເຣນ ຄຸຕ຺ຕິໍ. ຠຕ຺ຕເວຕນສມ຺ປທາເນນປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສີລສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐາປນາທີນິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓສຸ. ນິຄໂມ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເນຄມາ, ເອວໍ ຊານປທາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄມວາສິໂນ’’ຕິອາທິ.

ນວວິຘາ ມານມທາຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໘; ຘ. ສ. ໑໑໒໑; ວິຠ. ໘໖໖; ມຫານິ. ໒໑, ໑໗໘) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນວວິຘາ ມານສງ຺ຂາຕາ ມທາ. ມາໂນ ເອວ ເຫຕ຺ຖ ປມຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຍາ ມານມໂທ. ໂສຠເນ ກາຍິກວາຈສິກກມ຺ເມ ຣໂຕຕິ ສູຣໂຕ ອຸ-ກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈໍ, ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ສພ຺ພໍ ວາ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ໂອຣໂຕຕິ ໂສຣໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ສຸຈຣິຕໍ. ຣາຄາທີນນ຺ຕິ ຣາຄໂທສໂມຫມານາທີນໍ. ທມນາທີຫີຕິ ທມນສມນປຣິນິພ຺ພາປເນຫິ. ເອກມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອກຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄາທີນຎ຺ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ທມນາທິປຈ຺ເຈກໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຍ ເອກຊ຺ຌໍ ປຏິສງ຺ຂານມຸເຂນ ປຊຫນໂຕ. ເອກມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ວິເວກວເສນ ເອກໍ ເອກາກິນໍ ອຕ຺ຕານໍ. ກາເລ ກາເລຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ເພ ກາເລ ກາເລ.

ອິຘ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ຕາຕ, ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ. ສມາເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທສວິຘໍ, ທ຺ວາທສວິຘ’’ນ຺ຕິ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຄຓນາຍ ຈ ສມານໍ ກາຕພ຺ພໍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ອຘມ຺ມຣາຄສ຺ສາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຣາຄສ຺ສ. ວິສມໂລຠສ຺ສາຕິ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນປິ ອຕິວິຍ ພລວຠາເວນ ປວຕ຺ຕໂລຠສ຺ສ.

ຈກ຺ກຣຕນປາຕຸຠາວວຓ຺ຓນາ

໘໕. ວຕ຺ຕມານສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ, ໂນ ອປຣິປຸຓ຺ເຓຕິ ອາຫ ‘‘ປູເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານສ຺ສາ’’ຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນສ຺ສ ປາຣິປູຣີ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕາຘິກາຣສ຺ສ ຕາວ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ທ຺ວາທສຫິປິ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ ປູຣຕິ, ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ, ປຎ຺ຎາສາຍ ວາ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ. ອຍຎ຺ຈ ເຠໂທ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສປິ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌມຸທຸຕາວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍາທິຈກ຺ກວຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໐. ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາຕິ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ປຸຣາຓໍ ຕນ຺ຕິໍ ປເວຓິໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕາກາເຣນ. ເຕນາຫ ‘‘ໂປຣາຓກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ນ ປພ຺ພນ຺ຕີຕິ ສມິທ຺ຘິຍາ ນ ປູເຣນ຺ຕິ, ຜີຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ສຸຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣາຊກິຈ຺ເຈ ຣຎ຺ຎາ ອມາ ສຫ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ, ເຍຫິ ວິນາ ຣາຊກິຈ຺ຈໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ. ປຣມ຺ປຣາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສາຍ ຠວາຕິ ປາຣິສຊ຺ຊາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິສາວຈຣາ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐປິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຍໍ, ວຍຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຄເຓນ຺ຕີຕິ ຄຓກາ. ຊາຕິກຸລສຸຕາຈາຣາທິວເສນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ຄຕຕ຺ຕາ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາມຕ຺ຕາ, ເຕ ປນ ມຫານຸຠາວາ ອມຈ຺ຈາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາອມຈ຺ຈາ’’ຕິ. ເຍ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖານີກາທີສຸ ອວຏ຺ຐິຕາ, ເຕ ອນີກຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖິອາຈຣິຍາທໂຍ’’ຕິ. ມນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎໍ ອສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕີຕິ ມນ຺ຕສ຺ສາຊີວິໂນ, ມຕິສຊີວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣາຊກິຈ຺ເຈ ອຸປເທສທາຍິໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ມນ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ.

ອາຍຸວຓ຺ຓາທິປຣິຫານິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໑. ພລວໂລຠຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິທານິ ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສາ ນາມ ພຫູ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ຘເນ ອນຸປ຺ປທິຍມາເນ ມຍ຺ຫໍ ໂກສສ຺ສ ປຣິກ຺ຂໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂລຠຕ຺ຕາ. ອຸປຣູປຣິຠູມີສູຕິ ຉກາມສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາສຸ ອຸປຣູປຣິກາມຠູມີສຸ. ກມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ອຄ຺ຄໍ ນາມ, ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຄາມີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ສຄ຺ເຄ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ສຄ຺ຄປ຺ປໂຍຊນາຕິ ວາ ໂສວຄ຺ຄິກາ. ທສນ຺ນໍ ວິເສສານນ຺ຕິ ທິພ຺ພອາຍຸວຓ຺ຓຍສສຸຂອາຘິປເຕຍ຺ຍານຎ຺ເຈວ ທິພ຺ພຣູປາທີນຎ຺ຈ ຜລວິເສສານໍ. ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ສໂກ ອຕ຺ຕຠາວວຓ຺ໂຓ ຄຫິໂຕ, ຣູປຄ຺ຄຫເຓນ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ.

໙໒. ສຸຏ຺ຐຸ ນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາຍໍ ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອທິນ຺ນໍ ອາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ຕໂຕ ນິເສຘິຕໍ ກຕ຺ວາ. ມູລຫຕນ຺ຕິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນນ ມູເລ ເອວ ຫຕໍ.

໙໖. ຣາຄວເສນ ຈຣຓໍ ຈຣິຕ຺ຕໍ, ຈຣິຕ຺ຕເມວ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕໍ ປນ ‘‘ປເຣສໍ ທາເຣສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມິຈ຺ຉາຈາຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໑໐໐. ປຈ຺ຈນີກທິຏ຺ຐີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໑; ໒.໙໔; ວິຠ. ໗໙໓) ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ທິຏ຺ຐິ.

໑໐໑. ມາຕຸຈ຺ຉາທິກາ ອຸປຣິ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ອຕິພລວໂລໂຠຕິ ອຕິວິຍ ພລວາ ພຫລກິເລໂສ, ເຍນ ອກາເລ, ອເທເສ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ມິຈ຺ຉາຘມ຺ໂມຕິ ມິຈ຺ຉາ ວິປຣີໂຕ ອວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂກ ໂລຠຘມ຺ໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິສານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ເຍນ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ຈ ກິຣິຍາ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມາຕຣິ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຍາ ສມ຺ມາ ປຊ຺ຊິຕພ຺ເພ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ໂສປິ ໂທໂສ ອຄາຣວກິຣິຍາທິຠາວໂຕ. ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ອຠາໂວ ເຈວ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈ ອມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາ’’ຕິ. ກຸເລ ເຊຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸເລ ວຸທ຺ຘານໍ ມຫາປິຕຸຈູຬປິຕຸເຊຏ຺ຐກຠາຕິກາທີນໍ.

ທສວສ຺ສາຍຸກສມຍວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມໂຍ ອາມຏ຺ໂຐ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ. ອລໍ ປຕິໂນຕິ ອລໍປເຕຍ຺ຍາ. ຕສ຺ສາ ປຣິຍຕ຺ຕຕາ ຠຣິຍາຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຄ຺ຄຣສານີຕິ ມຘຸຣຠາເວນ, ເຠສຊ຺ຊຠາເວນ ຈ ອຄ຺ຄຠູຕຣສານິ.

ທິປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ສມຸຊ຺ຊລິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລນ຺ຕິປິ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອໂຫ ປຸຣິໂສຕິ ມາຕາທີສຸປິ ອີທິໂສ, ອຎ຺ເຎສໍ ເກສໍ ກິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສຕິ, ອໂຫ ເຕຊວປຸຣິໂສຕິ.

ເຄເຫ ມາຕຸຄາມໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ທາສິຠຣິຍາຠູຕມາຕຸຄາມໍ ວິຍ. ມິສ຺ສີຠາວນ຺ຕິ ມາຕາທີສຸ ຠຣິຍາຍ ວິຍ ຈາຣິຕ຺ຕສງ຺ກຣໍ.

ພລວໂກໂປຕິ ຫນ຺ຕຸກາມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພລວໂກໂປ. ອາຆາເຕຕີຕິ ອາຫນຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກກ຺ຂຬຜຣຸສຠາເວນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ຫິ ໂທໂສ. ພ຺ຍາປາເທຕີຕິ ວິນາເສຕິ, ມໂນປທູສນໂຕ ມນສ຺ສ ປໂກປນໂຕ. ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂໍ, ສາ ປນສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາ ສຣີເຣ ອວຫນ຺ເຕປິ ສິເນຫວຕ຺ຖຸໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ປິຍມານສ຺ສປີ’’ຕິອາທິ.

໑໐໔. ກປ຺ປວິນາໂສ ກປ຺ໂປ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ອນ຺ຕຣາວ ກປ຺ໂປ ອນ຺ຕຣກປ຺ໂປ. ຕຓ຺ຫາທິເຠໂທ ກປ຺ໂປ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກປ຺ໂປ, ສຕ຺ຕໂລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາວ ໂລກວິນາໂສ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ໂປ ກຕິວິໂຘ, ກຖຎ຺ຈສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ, ກິໍ ຄຕິໂກຕິ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣກປ຺ໂປ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ໂລຠຸສ຺ສທາຍາຕິ ໂລຠາຘິກາຍ ປຊາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ.

ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສູຕິ ປຸພ຺ເພ ຍຖານຸສ຺ສວານຸສ຺ສຣເຓນ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອາຍຸວິເສສສ຺ສ ລຠນໂຕ. ຄຸມ຺ພລຕາທີຫິ ຄຫນໍ ຐານນ຺ຕິ ຄຸມ຺ພລຕາທີຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນຕາຍ ຄຫນຠູຕໍ ຐານໍ. ຣຸກ຺ເຂຫິ ຄຫນນ຺ຕິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ນິຣນ຺ຕຣນິຈິເຕຫິ ຄຫນຠູຕໍ. ນທີວິທຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ຉິນ຺ນຕຏາຫິ ນທີຫິ ໂອຣໂຕ, ປາຣໂຕ ຈ ວິທຸຄ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປພ຺ພເຕຫິ ວິສມໍ ປພ຺ພຕນ຺ຕຣໍ. ປພ຺ພເຕສຸ ວາ ຉິນ຺ນຕເຏສຸ ທຸຣາໂຣຫໍ ວິສມຏ຺ຐານໍ. ສຠາເຄຕິ ຊີວນວເສນ ສມານຠາເຄ ສທິເສ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອາຍຸວຓ຺ຓາທິວຑ຺ຒນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ອາຍຕນ຺ຕິ ວາ ທີຆໍ ຈິຣກາລິກໍ. ມຣຓວເສນ ຫິ ຎາຕິກ຺ຂໂຍ ອາຍໂຕ ອປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ, ນ ຣາຊຠຍາທິນາ ອຸກ຺ກມນວເສນ ປຸນຣາວຕ຺ຕິຍາປິ ຕສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ໂອສກ຺ເກຍ຺ຍາມາຕິ ໂອຣເມຍ຺ຍາມ. ວິຣມຓມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຊຫນເມວ ປຣິຈ຺ຈຊນຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຊເຫຍ຺ຍາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສີລຄພ຺ເຠ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາຕິ ມາຕຸ, ປິຕຸ ຈ ສີລວນ຺ຕຕາຍ ຕທວຍວຠູເຕ ຄພ຺ເຠ ວຑ຺ຒິ ‘‘ສີລຄພ຺ເຠ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ອຸຕຸອາຫາຣສ຺ສ ວິຍ ຕທຎ຺ຎສ຺ສາປິ ພາຫິຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ວິເສສາຘານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕເມວ. ເຂຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕວຕ຺ຖຸວິສຸທ຺ຘິຍາ. ນນຸ ຈ ຕໍ ວິເສສາຘານໍ ຊາຍມານໍ ຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ເອວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ປນ ຕຖາ ອາຫິຕວິເສສາຍ ອຣູປສນ຺ຕຕິປິ ລທ຺ຘູປກາຣາ ເອວ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຍຖາ ກພຬີກາຣາຫາເຣນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິເຕ ຣູປກາເຍ ສພ຺ໂພປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ຍຖາ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປຸຎ຺ຎວິເສສໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຣຕນາທີນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ເຕ ເຕ ວິເສສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຕພ຺ຠາເວ ຠາວໂຕ, ຕທຠາເວ ຈ ອຠາວໂຕ, ເອວເມວ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ມາຕາປິຕູນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຎ຺ຎວິເສສໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ຊາຍມານານໍ ທີຆາຍຸກຕາ ເຂຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ສໍເວຄຘມ຺ມຉນ຺ທາທິສມຸປພ຺ຣູຫິຕາຍ ຕທາ ເຕສໍ ກຸສລເຈຕນາຍ ຕຖາ ອຸຬາຣຠາເວນ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ, ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກຸສລຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕມາເນ ສຕ຺ຕນິກາເຍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຕ຺ຕນິກາເຍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນວ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເຂຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປິ ປນ ອິຘາປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ.

ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ຈຕ຺ຕາຣີສວສ຺ສາຍຸກາຕິອາທໂຍ ອສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກປຣິໂຍສານາ ເອກາທສ ໂກຏ຺ຐາສາ. ອທິນ຺ນາທານາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກາປຣິໂຍສານານໍ ທສນ຺ນໍ ປາປໂກຏ຺ຐາສານໍ ຄຫຓໍ.

ສງ຺ຂຣາຊອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕຓ຺ຫາຕິ ເອວໍ ວຈີເຠທໍ ປາປນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາ. ອນສນນ຺ຕິ ກາຍິກກິຣິຍາອສມຕ຺ຖຕາເຫຕຸຠູໂຕ ສຣີຣສງ຺ໂກໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິປ຺ຜາຣິກຠາໂວ’’ຕິອາທິ. ຆນນິວາສຕນ຺ຕິ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີນໍ ຆນນິວິຏ຺ຐຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ນາຕິທູຣວຕ຺ຕິຕໍ. ນິຣນ຺ຕຣປູຣິໂຕຕິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິຍ ປຸຓ຺ໂຓ ຕຕ຺ຣຸປຄານໍ ສຕ຺ຕານໍ ພຫຸຠາວໂຕ.

ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ກິຎ຺ຈາປິ ປຸພ຺ເພ ວຑ຺ຒມານກວເສນ ເທສນາ ອາຄຕໍ, ອິທໍ ປນ ນ ວຑ຺ຒມານກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒມານາຍຸກກາເລ ພຸທ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ສໍສາເຣ ສໍເວຄສ຺ສ ທຸພ຺ພິຠາວນີຍຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໂຕ ໂອຣເມວ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາໂລ.

໑໐໘. ສມຸສ຺ສິຕຏ຺ເຐນ ຍູໂປ ວິຍາຕິ ຍູໂປ, ຍູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ອເນກຠູມິກູຏາຄາໂຣວຣກາທິວນ຺ຕຕາຍາຕິ ຍູໂປ, ປາສາໂທ. ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິທສ຺ເສຕິອຸສ຺ສາຫສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິນາ. ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນ, ມຫຕາ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ມຫາຊນສ຺ສ ຣຎ຺ຊນໂຕ ມຫາປນາໂທ ນາມ ຣາຊາ ຊາໂຕ. ຊາຕເກຕິ ມຫາປນາທຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໓.໔໐ ມຫາປນາທຊາຕເກ).

ປນາໂທ ນາມ ໂສ ຣາຊາຕິ ‘‘ອຕີເຕ ປນາໂທ ນາມ ໂສ ຣາຊາ ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວນ຺ຕຣຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອາຍສ຺ມາ ຫິ ຠທ຺ທຊິຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖປຸພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓປາສາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ຍສ຺ສ ຍູໂປ ສຸວຓ຺ຓໂຍຕິ ຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຍໍ ຍູໂປ ປາສາໂທ ສຸວຓ຺ຓໂຍ ສຸວຓ຺ຓມໂຍ. ຕິຣິຍໍ ໂສຬສຸພ຺ເພໂຘຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຬສສຣປາຕປ຺ປມາໂຓ, ໂສ ປນ ອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ ໂຫຕິ. ອຸພ຺ຠມາຫຸ ສຫສ຺ສຘາຕິ ອຸພ຺ຠໍ ອຸຈ຺ຈຠາວໍ ອສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ສຫສ຺ສຘາ ສຫສ຺ສກຓ຺ຑປ຺ປມາຓໍ ອາຫຸ, ໂສ ປນ ໂຍຊນໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຫູ’’ຕິ ທີຆໍ ກຕໍ, ອຫຸ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ສຫສ຺ສກຓ຺ໂຑຕິ ສຫສ຺ສຠູມິໂກ, ‘‘ສຫສ຺ສຂຓ຺ໂຑ’’ ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ສຕເຄຓ຺ຑູຕິ ອເນກສຕນິຍູຫໂກ. ຘຊາລູຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິຍູຫສິຂຣາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐປິເຕຫິ ສຕ຺ຕິຘຊວີຣງ຺ຄຘຊາທີຫິ ຘເຊຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ຫຣິຕາມໂຍຕິ ຈາມີກຣສຸວຓ຺ຓມໂຍ. ເກຈິ ປນ ຫຣິຕາມໂຍຕິ ‘‘ຫຣິຕມຓິປຣິກ຺ຂໂຏ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຘພ຺ພາຕິ ນຏາ. ຉສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕຘາຕິ ຉມຕ຺ຕານິ ຄນ຺ຘພ຺ພສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕຘາ ຕສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິຣມາປນຕ຺ຖໍ ນຈ຺ຈິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ເອວໍ ນຈ຺ຈນ຺ຕາປິ ກິຣ ຣາຊານໍ ຫາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອຖ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ເທວນຏໍ ເປເສຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕທາ ຣາຊາ ຫສີຕິ.

ໂກຏິຄາໂມ ນາມ ມາປິໂຕ. ວຕ຺ຖູຕິ ຠທ຺ທຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ຕໍ ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ຠທ຺ທຊິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕເມວ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ນຬກາຣເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອານຸຠາວາຕິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວນິມິຕ຺ຕໍ.

ທານວເສນ ທຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປາສາທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຠາວວິໂຍຊເນນ ທານມຸເຂ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕເນວ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ທຕ຺ວາ ປຸນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕກຠາວກຣເຓນ ນິຣເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປທໍ ເອຕ຺ຕເກນ ເທສນາມຄ຺ເຄນ.

ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຸວຓ຺ຓາທິວຑ຺ຒນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຍຸສ຺ມິໍ ສາເຘຕພ຺ເພ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ຈິຣຊີວິຕາຍ ເຫຕຸຠາວໂຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ອາຍຸກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ສມ຺ປນ຺ນສີລສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສຸຂສມາຘິຍຖາຠູຕຎາຓາທິສມ຺ຠວໂຕ ຕໍສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ຜຸຏຕ຺ຕາ ສຣີເຣ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ໂຫຕິ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ, ອປີຕິຊໍ ກາຍສຸຂໍ, ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊໍ ອຸເປກ຺ຂາສຸຂຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອປ຺ປຏິກ຺ກູລຕາວໂຫຕິ ອປ຺ປມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ເຕສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລຠາວໂຕ. ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພທິສາສຸ ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ສພ຺ພທິສາສຸ ວິປ຺ຜາຣິກຕາ.

‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາຕໍ ພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ເກນຈິ ອນຠິຠວນີຍຠາວໂຕ.

‘‘ໂລເກ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ‘‘ເອກພລມ຺ປີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕິ, ເອວໍ ‘‘ທຸປ຺ປສຫໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິປິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ໂລກປຣິຍາປນ຺ເນເຫວ ຫິ ຘມ຺ເມຫິ ເຕສໍ ພລສ຺ສ ທຸປ຺ປສຫຕາ, ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣຫີຕິ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ເອວ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎຜລມ຺ປິ. ຍາວ ອາສວກ຺ຂຍາ ປວຑ຺ຒຕິ ວິວຏ຺ຏຄາມິກຸສລຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕູຕິ ໂຍຊນາ. ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜລສມຘິຄມວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໔. ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ວາເສຏ຺ຐຠາຣທ຺ວາຊວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ປຸພ຺ພາຣາເມ, ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ. ໂກຍໍ ປຸພ຺ພາຣາໂມ, ກຖຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາຣາໂມ, ກາ ຈ ມິຄາຣມາຕາ, ກຖຎ຺ຈສ຺ສາ ປາສາໂທ ອໂຫສີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕລີເນ ອນຸໂຍເຄ. ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ເຂເປເນວ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ. ປທຸມຸຕ຺ຕຣໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາຍິກຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວານ ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຊາຕຄາຣວພຫຸມານາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ. ເມຓ຺ຑກປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ໂສຕາປນ຺ນາ ອໂຫສິ ຕຖາ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ.

ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ. ອຸປໂຍຄນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ເປຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປນາວເສນ ວິນິໂຍຄໍ ອຄມໍສຸ. ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ເວຬຸຣິຍໂລຫິຕງ຺ກມສາຣຄລ຺ລາທີຫິ. ຠສ຺ສຕີຕິ ໂອຕຣຕິ. ສຸທ຺ຘປາສາໂທວ ນ ໂສຠຕີຕິ ເກວໂລ ເອກປາສາໂທ ເອວ ວິຫາໂຣ ນ ໂສຠຕິ. ນິຍູຫານິ ພຫູນິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພເສນາສນານິ ‘‘ທຸວຑ຺ຒເຄຫານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຊ຺ເຌ ຄພ຺ໂຠ ສມນ຺ຕໂຕ ອນຸປຣິຍາຍໂຕຕິ ເອວໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກຕເສນາສນານິ ທຸວຑ຺ຒເຄຫານິ. ຈູຬປາສາທາຕິ ຂຸທ຺ທກປາສາທາ.

ອຸຕ຺ຕຣເທວີວິຫາໂຣ ນາມ ນຄຣສ຺ສ ປາຈີນທ຺ວາຣສມີເປ ກຕວິຫາໂຣ.

ຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເນວ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາສໍ ວສນ຺ຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນາຍ ອຠາວໂຕ ນ ອາປຕ຺ຕິປຣິວາສໍ ວສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ. ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ທີຆນິກາເຍ ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ.

໑໑໓. ອນຸວຕ຺ຕມານາ ຈງ຺ກມິໍສຸ ອນນຸຈງ຺ກມເນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນາທີນໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕຕໂຣ’’ຕິ. ອຕ຺ຖາຕິ ຠວຕ຺ຖ. ກຸລສມ຺ປນ຺ນາຕິ ສມ຺ປນ຺ນກຸລາ ອຸທິໂຕທິເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາຕິ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອນຸປທ຺ທຸຕາ ເອວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຠຄາທິສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຈ຺ຈາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ວສລໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິໍສູ’’ຕິອາທິນາ ຊາຕິອາທີນິ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ. ປຣິຠາສນ຺ຕີຕິ ປຣິຠວິຕ຺ວາ ຠາສນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອນຸຣູປາຍ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ປຣິຠາສາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຂຓ຺ຑຠາວໂຕ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາ’’ຕິອາທິ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕາຍາຕິ ອປສ຺ສຍຣຫິຕຕ຺ຕາ. ວິຠິນ຺ໂນຕິ ວິນຏ຺ໂຐ.

ອິຕເຣ ຕໂຍ ວຓ຺ຓາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ວຓ຺ຓາ ຫີນາ. ນນຸ ຂຕ຺ຕິຍາວ ເສຏ຺ຐາ ວຓ຺ຓາ ຍຖາ ພຸທ຺ຘາ ເອຕຣຫິ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ເອວ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຠິມາເນນ, ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ຈ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ວຈນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ນິນ຺ທໍ ຄຣຫໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ສໍສາຣໂຕ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ເສສາ ວຓ຺ຓາ ອສຸກ຺ກຊາຕິກຕ຺ຕາ, ມນ຺ຕຊ຺ເຌນາຠາວໂຕ ຈາຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ເວທວຈນໂຕ ຊາຕາຕິ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ. ຕໂຕ ເອວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ເວທວຈນໂຕ ວິຊາຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ. ເຕນ ທຸວິເຘນາປິ ນິມ຺ມິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ. ເວທເວທງ຺ຄາທິພ຺ຣຫ຺ມທາຍຊ຺ຊໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ. ມຸຓ຺ຑເກ ສມຓເກຕິ ເອຕ຺ຖ ກ-ກາໂຣ ຄຣຫາຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິນ຺ທນ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິພ຺ເຠຕິ ສຸທ຺ເທ, ເຕ ປນ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ ນິຫີນຕຣາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຫປຕິເກ’’ຕິ. ກຓ຺ເຫຕິ ກຓ຺ຫຊາຕິເກ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ພນ຺ຘຸ, ກສ຺ສ ປນ ພນ຺ຘູຕິ ອາຫ ‘‘ມາຣສ຺ສ ພນ຺ຘຸຠູເຕ’’ຕິ. ປາທາປຈ຺ເຈຕິ ປາທໂຕ ຊາຕາປຈ຺ເຈ. ອຍໍ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ, ຂຕ຺ຕິຍາ ອຸຣໂຕ, ອູຣູຫິ ເວສ຺ສາ, ປາທໂຕ ສຸທ຺ທາ’’ຕິ.

໑໑໔. ຍສ຺ມາ ປຐມກປ຺ປິກກາເລ ຈຕຸວຓ຺ຓວວຕ຺ຖານໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພວ ສຕ຺ຕາ ເອກສທິສາ, ອປຣຠາເຄ ປນ ເຕສໍ ປໂຍຄເຠທວເສນ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂປຣາຓໍ…ເປ… ອຊານນ຺ຕາ’’ຕິ. ລທ຺ຘິຠິນ຺ທນຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ວິນິເວຐນຕ຺ຖໍ. ປຸຕ຺ຕປ຺ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ອິຓໍ ໂສເຘສ຺ສາມາ’’ຕິ ລທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕປ຺ປຏິລາຠາຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຘມ຺ມິການໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ສຎ຺ຊາຕປຸປ຺ຜາຕິ ຣຊສ຺ສລາ. ອິຕ຺ຖີນຎ຺ຫິ ກຸມາຣິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວຍໂຕ ໂອຣໍ ອສຕິ ວິພນ຺ເຘ ອຏ຺ຐເມ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິເຕ ຕຕິເຍ ອາວຕ຺ເຕ ກຕິປຍາ ໂລຫິຕປີຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸສມຎ຺ຎາ, ປຸປ຺ຜສມຎ຺ຎາ ຈ. ເນສນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ. ສຈ຺ຈວຈນໍ ສິຍາຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ ຍທິ ສິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີນໍ…ເປ… ມຸຂໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖິ.

ຈຕຸວຓ຺ຓສຸທ຺ຘິວຓ຺ຓນາ

໑໑໕. ມຸຂຈ຺ເຉທກວາທນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ’’ຕິ ວາທສ຺ສ ເຉທກວາທໍ. ອຣິຍຠາເວ ອສມຕ຺ຖາຕິ ອນຣິຍຠາວາວຫາ. ປກຕິກາຬກາຕິ ສຠາເວເນວ ນ ສຸທ຺ຘາ. ກຓ຺ໂຫຕິ ກິລິຏ຺ໂຐ ອຸປຕາປໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ສຸກ຺ກຠາໂວ ນາມ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ກິເລສຠາເວນ ປຓ຺ຑຣາ’’ຕິ. ສຸກ຺ໂກຕິ ນ ກິລິຏ຺ໂຐ ອນຸປຕາປໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໑໑໖. ອຸຠຍໂວກິຓ຺ເຓຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠເຍສຸ ໂວກິຓ຺ເຓສູ’’ຕິ. ມິສ຺ສີຠູເຕສູຕິ ‘‘ກທາຈິ ກຓ຺ຫາ ຘມ຺ມາ, ກທາຈິ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ ປວຕ຺ຕິຍາ ມິສ຺ສີຠູເຕສຸ, ນ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕິຍາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອນນ຺ຕຣວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາວ ອນ຺ວາຘິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ກຓ຺ຫສຸກ຺ກຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນ ເຈວ ເຕ ຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ຍາຍ ຈ ປຏິປທາຍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍຸໍ, ສາປິ ເຕສໍ ປຏິປທາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຕມານາປີ’’ຕິ. ນານຸຊານນ຺ຕິ ອຍຖາຠຸຈ຺ຈວາທຠາວໂຕ. ອນຸຊານນຎ຺ຈ ນາມ ອພ຺ຠນຸໂມທນນ຺ຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ນານຸໂມທນ຺ຕິ, ນ ປສໍສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ເຕສນ຺ຕິ ປນ ສມ຺ພນ຺ເຘປິ ວາ ສາມິວຈນໍ. ເຕ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນ ເອວຣູປາ ນ ເອທິສາ, ຍາທິໂສ ອຣຫາ ເອກເທເສນາປິ ເຕນ ເຕສໍ ສທິສຕາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ກາຣເຓນ ເນສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວາທໍ ວິຎ຺ຎູ ຍຖາຠູຕວາທິໂນ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ນານຸຊານນ຺ຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິເລສານໍ ອາຣກຕ຺ຕາ ປຫີນຠາວໂຕ ທູຣຕ຺ຕາ ອຣຫໍ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫໍ, ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫໍ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ ອຣຫໍ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາເວນ ອຣຫນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕ ອາທໂຍ), ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໒໔) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາສວານໍ ອນວເສສໂຕ ປຫີນຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ. ຕສ຺ສ ວາສສ຺ສ ປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຖວາໂສ, ທສນ຺ນມ຺ປິ ວາ ອຣິຍວາສານໍ ວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຖວາໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ທສຍິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍາວາສາ, ຍທຣິຍາ ອາວສິໍສຸ ວາ ອາວສນ຺ຕິ ວາ ອາວສິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ. ກຕເມ ທສ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ເອກາຣກ຺ໂຂ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ສມວຍສເຐສໂນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ ອຣິຍາວາສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໙).

ວຸສ຺ສຕີຕິ ວາ ວຸສິຕໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຣິຍຜລຎ຺ຈ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຣຫາ ‘‘ວຸສິຕວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຣຓີຍໍ ນາມ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸກາເມຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກາຕພ຺ພໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູຫິ…ເປ… ກຕກຣຓີໂຍ’’ຕິ. ໂອສີທາປນຏ຺ເຐນ ຠາຣາ ວິຍາຕິ ຠາຣາ, ກິເລສາ, ຂນ຺ຘາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ໂອຫາຣິໂຕຕິ ອປນີໂຕ. ສໂກ ອຕ຺ໂຖ ສທຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖ ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ກາມໍ ທິຏ຺ຐິອາທໂຍປິ ສໍໂຍຊນານິ ເອວ, ຕຖາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ຠວສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ສາຕິສໂຍ. ຍຖາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໕, ໑໒໖, ໑໒໗, ໑໓໒, ໑໓໔, ໑໓໖, ໑໔໒; ໓.໕.໕໒໐; ກຖາ. ໗໕) ຕໂຕ ສາ ເອວ ສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໙໓, ໑໓໓; ໓.໓໗໓; ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໘໑; ປຏິ. ມ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວສໍໂຍຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ ຊານນຠູຕາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ຍໍ ຍຖາ ຊານິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕຖາ ຊານິຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ. ອິຘຕ຺ຕຠາເວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ, ປຣຕ຺ຕຠາເວຕິ ປຣສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ, ອິຘໂລເກ, ປຣໂລເກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໗. ອນ຺ຕຣວິຣຫິຕາຕິ ວິຠາຄວິຣຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຸເລນ ສທິສາ’’ຕິ. ອນຸຍນ຺ຕີຕິ ອນຸຍນ຺ຕາ, ອນຸຍນ຺ຕາ ເອວ ອານຸຍນ຺ຕາ, ອນຸວຕ຺ຕກາ. ເຕນາຫ ‘‘ວສວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ.

໑໑໘. ນິວິຏ຺ຐາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນຸປວິສນວເສນ ນິວິຏ຺ຐາ. ຕໂຕ ເອວ ຕສ຺ມິໍ ອຘິກໍ ນິວິສນໂຕ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ. ອຈລຏ຺ຐິຕາຕິ ອຈລຠາເວ ຐິຕາ.

ຍນ຺ຕິ ຍໍ ກເຖຕພ຺ພຘມ຺ມໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ກຖນໍ, ເອຕໍ ອຏ຺ຐານໍ ອກາຣຓໍ ຕສ຺ສ ໂພຘິມູເລເຍວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕິ ມາໂຣ. ມຸສາວາທໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂີຕິ ອາຄຕຜລສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ມຸສາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫິ, ຕສ຺ມາ ອາມ ມາໂຣສ຺ມີຕິ ປຏິຊານິ. ສິລາປຖວິຍນ຺ຕິ ຣຕນມຍສິລາປຖວິຍໍ. ສິເນຣຸໍ ກິຣ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠູມິປ຺ປເທໂສ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ, ‘‘ສຸວຓ຺ຓມໂຍ’’ຕິ ເກຈິ, ສາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ, ອຸພ຺ເພຘໂຕ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມາຓາ ອຕິວິຍ ນິຈ຺ຈລາ. ກິໍ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ກິໍ ກາຣຓາ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ. ‘‘ຐິໂຕ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ອານຸຠາໂວ, ຍໍ ມາໂຣປິ ນາມ ມຫານຸຠາໂວ ອຸຊຸກໍ ປຏິປ຺ປຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ມຄ຺ໂຄ ເອວ ມູລໍ ມຄ຺ຄມູລໍ, ຕສ຺ສ. ສຎ຺ຊາຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕນ ມຄ຺ຄມູເລນ ປຕິຏ຺ຐິຕສນ຺ຕາເນ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐາ. ຠຄວໂຕ ເທສນາຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣິຍຠູມິຍໍ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຸເຣ ວສິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມໂຆສສ຺ສ ອຸຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ວາ ໂອຣໂສ. ມຸຂໂຕ ຊາເຕນ ຊາໂຕ ‘‘ມຸຂໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາຣຓກາຣເຓປິ ຫິ ກາຣເຓ ວິຍ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ ‘‘ຕິເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິໂມກ຺ຂມຸຂສ຺ສ ວເສນ ຊາຕຕ຺ຕາ ມຸຂໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິເມນຕ຺ເຖນ ໂຍນິໂຊ, ເສທໂຊ, ມຸຂໂຊຕິ ຕີສຸ ສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ມຸຂເຊນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຠຄວໂຕ ປຸຕ຺ຕຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ. ອຕ຺ຖທ຺ວເຍນາປິ ຘມ຺ມຊຠາໂວເຍວ ທີປິໂຕ. ອຣິຍຘມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ລທ຺ຘວິເສໂສ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ຕທຸຕ຺ຕຣກາລິໂກ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຣິຍຘມ຺ມໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລໍ ນິສ຺ສາຍ, ອຸປນິສ຺ສາຍ ຈ ຊາໂຕ ສພ຺ໂພປິ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕສໍ ປນ ອຣິຍຘມ຺ມານໍ ອປຣິໂຍສິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ອຣິຍຠາເວນ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິໂຍສິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ຕຖາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິປາຣິປູຣິໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໂຕ ‘‘ຘມ຺ມໂຊ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມທາຍໍ ອາທິຍຕີຕິ ຘມ຺ມທາຍາໂທ’’ ຕິປິ ປາໂຐ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ຠຄວໂຕມ຺ຫິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາກ຺ຍສ຺ສ. ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ຠາວຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມູຫນິເວສວເສນ ຘມ຺ມກາຍຕາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖຸຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ປນ ຘມ຺ມກາຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ຘມ຺ມກາໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ອິມສ຺ສ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຄຕສ຺ສ ເວເນຍ຺ຍຊນສ຺ສ ໂພຘນຕ຺ຖໍ ຈິຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ວາຈາຍ ອຠິນີຫຣີຕິ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາວາຈາຍ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານາຠິມຸຂໍ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຫິຕມຕ຺ຖໍ ນີຫຣິ ອຸປເນສິ. ເຕນາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ເອວໍສທ຺ຘມ຺ມາຘິມຸຕ຺ຕິຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ. ຘມ຺ມມຍຕ຺ຕາຕິ ຘມ຺ມຠູຕຕ຺ຕາ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕຘມ຺ໂມ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມກາຍຕ຺ຕາ ເອວ ພ຺ຣຫ຺ມກາໂຍ’’ຕິ. ສພ຺ພໂສ ອຘມ຺ມໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອວ ຠູໂຕຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ຕຖາຣູໂປ ຈ ຍສ຺ມາ ສຠາວໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສຠາໂວ’’ຕິ.

໑໑໙. ເສຏ຺ຐຈ຺ເຉທກວາທນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐຠາວຈ຺ເຉທກວາທໍ. ອປເຣນປິ ນເຍນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐຈ຺ເຉທກວາທໂຕ ອປເຣນປິ ໂປຣາຓກໂລກຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນນເຍນ. ເສຏ຺ຐຈ຺ເຉທ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ໂສປິ ຫິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີນາ ອຎ຺ເຎ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໔) ຈ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວິນິເວຐໂນ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເສຏ຺ຐຠາວສ຺ສ ເຉທນໂຕ ເສຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາໂທ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕ຺ຖຠາວນ຺ຕິ ອິມໍ ປກາຣຕໍ ມນຸສ຺ສຠາວໍ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ປກຣຓວເສນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ອວຈ຺ຉິນ຺ໂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມເນເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ເກວລໍ ອຸປຈາຣຌານມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍາຍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານເຈຕນາຍ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນາທິນາ ອຸຬາໂຣ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຌານຜລກປ຺ໂປ ຕສ຺ສາ ຜລວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສຍໍປຠາ’’ຕິ ປທານໍ ຕຕ຺ຖ ສູຣິຍາໂລກາທີຫິ ວິນາ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ຕາ ສຍເມວ ປຠາສນ຺ຕີຕິ ສຍໍປຠາ, ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາກາເສ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣາ, ຕທຎ຺ຎກາມາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ວິຍ ສຣີຣສ຺ສ ວິຈຣຓຏ຺ຐານສ຺ສ ອສຸຠຕາຠາວໂຕ ສຸຠໍ, ສຸເຠວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສຸຠຏ຺ຐາຍິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຣສປຖວິປາຕຸຠາວວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ສພ຺ພໍ ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ຈກ຺ກວາຬໍ. ສມຕນີຕິ ສຎ຺ຉາເທນ຺ຕີ ວິປ຺ຜຣິ, ສາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຸທເກ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິຏ຺ຐຫີ’’ຕິ. ວຓ຺ເຓນ ສມ຺ປນ຺ນາຕິ ສມ຺ປນ຺ນວຓ຺ຓາ. ມກ຺ຂິກຓ຺ຑກຣຫິຕນ຺ຕິ ມກ຺ຂິກາຫິ ຈ ຕາສໍ ອຓ຺ຑເກຫິ ຈ ຣຫິຕໍ.

ອຕີຕານນ຺ຕເຣປິ ກປ຺ເປ ໂລໂລເຍວ. ກສ຺ມາ? ເອວໍ ຈິຣປຣິຈິຕໂລລຕາວເສນ ສພ຺ພປຐມໍ ຕຖາ ອກາສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິເມວິທນ຺ຕິ ‘‘ວຓ຺ຓໂຕ, ຄນ຺ຘໂຕ ຈ ຕາວ ຎາຕໍ, ຣສໂຕ ປນ ກິເມວິທໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສໍສຍຊາໂຕ ວທຕິ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຏ຺ຐາສິ.

ຈນ຺ທິມສູຣິຍາທິປາຕຸຠາວວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອາລຸປ຺ປກາຣກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂລປປຣິຍາໂຍ ອາລຸປ຺ປ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂລປໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕານມ຺ປິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ ໂລກິຍານໍ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິຘມິຕຸໍ ‘‘ໂກ ປນ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ. ກສ຺ມິນ຺ຕິ ກສ຺ມິໍ ຐາເນ. ‘‘ໂກ ອຸປຣີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ໂກ ເຫຏ຺ຐາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຕຖາ ‘‘ໂກ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ໂກ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ວີຖິໂຍຕິ ຄມນວີຖິໂຍ. ເອກໂຕຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ສູຣິຍມຓ຺ຑເລ ປນ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຉນ຺ທໍ ຎຕ຺ວາ ວາຕິ ຣຸຈິໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ.

ອຸຠຍນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ.

ອຸຊຸກນ຺ຕິ ອາຍາມໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ, ອຸພ຺ເພຘໂຕ ຈ. ປຣິມຓ຺ຑລໂຕຕິ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ.

ອຸຊຸກໍ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອມາວາສິຍໍ ສູຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທິວເສ ທິວເສ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ໂອຫີຍນ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ອຸປຑ຺ຒມຄ຺ຄເມວ ໂອຫີຍນໂຕ. ຕິຣິຍໍ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ມາເສ ກທາຈິ ທກ຺ຂິຓໂຕ, ກທາຈິ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສູ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈນ຺ທສ຺ສ ປຸຣໂຕ, ປຈ຺ຉໂຕ, ສມຎ຺ຈ ຕາຣກາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ອຕ຺ຕໂນ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ. ນ ວິຊຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຖິຍາວ ຄຈ຺ຉນໂຕ. ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ຄມນສ຺ສ ສີຆຕາ ຈນ຺ທສ຺ສ ຄມນໍ ອຸປາທາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕິຣິຍໍ ຄມນໍ ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕ ຈ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ຄມນໍ ທນ຺ຘໍ ຉຫິ ຉຫິ ມາເສຫິ ອິຊ຺ຌນໂຕ. ໂສຕິ ສູຣິໂຍ. ກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖໂຕຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ອຸໂປສເຖ ຈນ຺ເທນ ສເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທທິວເສ. ໂອຫາຍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີຆຄາມິຕາຍ, ຕສ຺ສ ຈ ທນ຺ຘຄາມິຕາຍ. ເລຂາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ. ຍາວ ອຸໂປສຖທິວສາຕິ ຍາວ ສຸກ຺ກປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວສາ. ‘‘ຈນ຺ໂທ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປຣິຠາຄໂຕ ປຕິຕສູຣິຍາໂລກຕາຍ ເຫຏ຺ຐໂຕ ປວຕ຺ຕາຍ ສູຣິຍສ຺ສ ທູຣຠາເວນ ທິວເສ ທິວເສ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິຫາຍມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຍາຍ ວເສນ ອນຸກ຺ກເມນ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລປ຺ປເທສສ຺ສ ວຑ຺ຒມານສ຺ສ ວິຍ ທິສ຺ສມານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວິຍ. ອຸໂປສຖທິວເສ ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ປຣິປຸຓ຺ຓມຓ຺ຑໂລ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘາວິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ຈນ຺ທສ຺ສ ທນ຺ຘຄຕິຕາຍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສີຆຄຕິຕາຍ. ອນຸກ຺ກເມນ ຫາຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຉາຍາຍ ຫາຍມານຕາຍ ມຓ຺ຑລໍ ວຑ຺ຒມານໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ຉາຍາຍ ວຑ຺ຒມານຕາຍ ມຓ຺ຑລໍ ຫາຍມານໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ.

ຍາຍ ວີຖິຍາ ສູຣິເຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວສ຺ສວລາຫກາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ສູຣິຍາຠິຕາປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານໂຕ ນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ກີຬາປສຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ສູຣິຍສ຺ສ ວິມານໍ ປກຕິມຄ຺ຄໂຕ ອໂຘ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຈຣເຓເນວ ຈນ຺ທວິມານມ຺ປິ ອໂຘ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຈຣຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ວີຖິ ອຸທກາຠາເວນ ອຊານຸຣູປຕາຍ ‘‘ອຊວີຖີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ຄຕາ. ຍາຍ ປນ ວີຖິຍາ ສູຣິເຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວສ຺ສວລາຫກາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ສູຣິຍາຠິຕາປາຠາວໂຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກີຬາປສຸຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ສູຣິຍວິມານໍ ປກຕິມຄ຺ຄໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈຣເຓເນວ ຈນ຺ທວິມານມ຺ປິ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈຣຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ, ຕຄ຺ຄຕິກຕາ ຈ ສມານຄຕິນາ ວາຕມຓ຺ຑເລນ ວິມານສ຺ສ ເຜລ຺ລິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ວີຖິ ອຸທກພຫຸຠາເວນ ນາຄານຸຣູປຕາຍ ‘‘ນາຄວີຖີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ຄຕາ. ຍທາ ສູຣິໂຍ ອຸທ຺ຘມນາຣຸຫນ຺ໂຕ, ອໂຘ ຈ ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ປກຕິມຄ຺ເຄເນວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ວສ຺ສວລາຫກາ ຍຖາກາລໍ, ຍຖາຣຸຈິ ຈ ວິມານໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເຕນ ກາເລນ ກາລໍ ວສ຺ສນໂຕ ໂລເກ ອຸຕຸສມຕາ ໂຫຕິ, ຕາຍ ອຸຕຸສມຕາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ ສາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຄຕິ ຄວານຸຣູປຕາຍ ‘‘ໂຄວີຖີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ຄຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊວີຖີ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ‘‘ກຕິ ເນສໍ ວີຖິໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສິເນຣຸໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸສມີເປນ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໂຕ ຄມນວີຖິໂຕ ພຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕິຣິຍຄມເນນ ຈກ຺ກວາຬາຠິມຸຂາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຉ ມາເສ ຂເຓ ຂເຓ ສິເນຣຸໂຕ ອປສກ຺ກນວເສນ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬສມີປໍ ປຕ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຉ ມາເສ ຂເຓ ຂເຓ ອປສກ຺ກນວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສິເນຣຸສມີປໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເຕຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິເນຣຸສ຺ສ, ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ຈ ຍໍ ຐານໍ ເວມຊ຺ຌໍ, ຕສ຺ສ, ສິເນຣຸສ຺ສ ຈ ຍໍ ຐານໍ ເວມຊ຺ຌໍ, ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ສິເນຣຸສມີເປນ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສິເນຣຸສ຺ສ ອຄ຺ຄາຬິນ຺ທອລ຺ລີນາ. ຈກ຺ກວາຬສມີເປນ ຈຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຊ຺ເຌນາຕິ ສິເນຣຸສ຺ສ, ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ຈ ອຸຊຸກໍ ເວມຊ຺ເຌນ ມຄ຺ເຄນ. ຈິຕ຺ຣມາເສ ມຊ຺ເຌນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອກປ຺ປຫາເຣນາຕິ ເອກເວລາຍ, ເອເກເນວ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອກປ຺ປຫາເຣນ. ມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກຕິ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ ກາໂລ ໂຫຕິ. ຕທາ ຫິ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາປິ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຐິຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒເມວ ທິສ຺ສຕິ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ຐິຕສ຺ສ ໂອຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ເອກເວລາຍເມວ ຕີສຸ ທີເປສຸ ອາໂລກກຣຓໍ.

ເຍສຸ ກຕ຺ຕິກາທິນກ຺ຂຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ, ຕານິປິ ຕາຣກຣູປານິ ເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສຕາຣກຣູປານິ ຈາ’’ຕິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕຕາຣກຣູປໂຕ ອວສິຏ຺ຐຕາຣກຣູປານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍານິປິ ຕານິ ເທວຕານໍ ວສນກວິມານານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຣາ-ສທ຺ໂທ ຕິຍຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຕ຺ຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ທສ຺ສ ວູປສມນກາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ທິວາ. ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸໍ ມິນນ຺ໂຕ ວິຍ ສິຍຕິ ອນ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ມາໂສ. ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ອຣຕິ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຸຕຸ. ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສງ຺ຄມ຺ມ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ສຣຕິ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ສໍວຈ຺ຉໂຣ.

໑໒໒. ວິວຊ຺ຊນໍ ວິວຊ຺ໂຊ, ໂສ ເອວ ເວວຊ຺ຊໍ, ວຓ຺ຓສ຺ສ ເວວຊ຺ຊໍ ວຓ຺ຓເວວຊ຺ຊໍ, ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຄໂມ, ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖິຕາ ‘‘ວຓ຺ຓເວວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິວຊ຺ຊຠາໂວ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ວຓ຺ຓວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ອຕິມານປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓວມ຺ຠນວເສນ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຕ຺ຕໂນ ວຓ຺ຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ມານປຈ຺ຈຍາ, ມານສມ຺ປຄ຺ຄຓ຺ຫນນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຕິສໂຍ ຣໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຣສາຕິ ລທ຺ຘມານາຍ, ອນຸຠາສິໍສູຕິ ອນຸໂຣຘວເສນ ຠາສິໍສຸ. ໂລກຸປ຺ປຕ຺ຕິວໍສກຖນ຺ຕິ ໂລກຸປ຺ປຕ຺ຕິວໍສຊໍ ປເວຓີກຖໍ, ອາທິກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປເວຓີອາຄຕກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸປຕນ຺ຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ.

ຠູມິປປ຺ປຏກປາຕຸຠາວາທິວຓ຺ຓນາ

໑໒໓. ເອທິໂສ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ.

໑໒໔. ປທາລຕາຕິ ‘‘ປທາ’’ຕິ ເອວໍນາມາ ເອກາ ລຕາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປນ຺ນວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠທ຺ທລຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນາຬິກາຕິ ນາຬິວລ຺ລິ. ອຫາຍີຕິ ນສ຺ສິ.

໑໒໕. ອກຏ຺ຐປາໂກຕິ ອກຏ຺ເຐເຍວ ຐາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນໂກ, ນີວາໂຣ ວິຍ ສຎ຺ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິປ຺ປຊ຺ຊນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໂຓ ‘‘ກຸຓ຺ຑກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຖຸສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕໂຈ, ຕທຠາວໂຕ ‘‘ອກໂຓ, ອຖຸໂສ’’ຕິ ສາລິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ປຏິວິຣູຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປກ຺ກຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ປຏິວິຣູຬ຺ຫໂຕ ຫິ ຕໍ ປກ຺ກນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ສາຍໍ ປກ຺ໂກ ສາລິ ຄຫິໂຕ, ຕເທວ ຐານໍ ທຸຕິຍທິວເສ ປາໂຕ ປກ຺ເກນ ສາລິນາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາຍໍ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປາໂຕ ປກ຺ກໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອລາຍິຕນ຺ຕິ ລາຍິຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ເຕສໍ ກມ຺ມປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອລາຍິຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອນູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາຍນເມວ, ອຖ ໂຂ ຕຖາຠູຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ອິຕ຺ຖິປຸຣິສລິງ຺ຄາທິປາຕຸຠາວວຓ຺ຓນາ

໑໒໖. ‘‘ມນຸສ຺ສກາເລ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ອິທານິ ນິກນ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເທວຕານມ຺ປິ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ອິຕ຺ຖິຠາເວ ຐິຕານໍ ຕຕ຺ຖ ວິຣາຄາທິປຸຣິສຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈເຍ ອສຕິ ຕທາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄເມວ ປາຕຸຠວຕິ. ປຸຣິສຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນປິ ອນິສ຺ສຣຕາ, ສພ຺ພກາລໍ ປຣາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ, ຣຊສ຺ສລຕາ ວຎ຺ຈຕາ, ຄພ຺ຠຘາຣຓໍ, ປຐມາຍ ປກຕິຍາ ນິຫີນປກຕິຕາ, ສູຣວີຣຕາຠາໂວ, ‘ອປ຺ປກາ ຊນາ’ຕິ ‘ຫີເຬຕພ຺ພຕາ’ຕິ ເອວມາທິ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຸພ຺ພກມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຠາເວ ‘ອລໍ ອິຕ຺ຖິຠາເວນ, ນ ຫິ ອິຕ຺ຖິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ, ນ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສິຣິໂຍ ປຈ຺ຈນຸຠວິຕຸໍ, ນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ, ນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ’ຕິ ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຠາວວິຣຊ຺ຊນໍ, ‘ຍຖາວຸຕ຺ຕອາທີນວວິຣຫໂຕ ອຸຕ຺ຕມປກຕິຠາວໂຕ ສມ຺ປທມິທໍ ປຸຣິສຕ຺ຕໍ ນາມ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ເອຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາເວ ສມ຺ຠາວນາປຸພ຺ພກໍ ປຕ຺ຖນາຐປນໍ, ‘ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕຕາ’ຕິ’’ ເອວມາທິເກ ປຸຣິສຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ. ປູເຣຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຠູຕໍ, ສທິສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ, ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ສຸວິປຸລໍ ອນຕ຺ຖໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາຈຣຓໍ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອາສາປຕ຺ຕິ ຜເລເນວາຕິ ອາສາອາປຕ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຠາວາວຫາປິ ໂຫຕິເຍວ. ຕນ຺ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ຕນ຺ນິກນ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິໂສ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕຠາວໍ ລຠນ຺ໂຕ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ລຠຕີ’’ຕິ. ຕທາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຐມກປ຺ປິກກາເລ. ປກຕິຍາຕິ ສຠາເວນ. ມາຕຸຄາມສ຺ສາຕິ ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ມາຕຸຄາມຠູຕສ຺ສ. ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ປກຕິຍາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕນ຺ຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕານໍ. ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສາຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສາເປກ຺ຂຠາເວນ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ. ຣາຄປຣິຬາໂຫຕິ ຣາຄໂຊ ປຣິຬາໂຫ.

ນິພ຺ພຸຍ຺ຫມານາຍາຕິ ປຣິຓຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍມານາຍ.

ເມຖຸນຘມ຺ມສມາຈາຣວຓ຺ຓນາ

໑໒໗. ໂຄມຍປິຓ຺ຑມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາລຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ມເທວ ວິວາຫກມ຺ມໍ ນາລຕ຺ຖາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕິ. ປາຕພ຺ຍຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ກິເລສກາເມນ ປິວິຕພ຺ພຕໍ ກິຎ຺ຈິ ປິວິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ປິວນ຺ຕາ ວິຍ ອຕິວິຍ ໂຕເສຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊິໍສຸ, ປາຕພ຺ຍຕນ຺ຕິ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກຕໍ ອາປຊ຺ຊິໍສຸ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປຣິໂຠຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປາ-ສທ຺ໂທ, ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ຈ ຕພ຺ຍ-ສທ຺ໂທ, ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກນ຺ຕິ ສນ຺ນິຘິກາຣໍ, ກ-ກາໂຣ ປທວຑ຺ຒນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປທານນ຺ຕິ ອວຂຓ຺ຑນໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວຫິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ຐາເນ. ຄຸມ຺ພຄຸມ຺ພາຕິ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ຊາ.

ສາລິວິຠາຄວຓ຺ຓນາ

໑໒໘. ສີມໍ ຐເປຍ຺ຍາມາຕິ ‘‘ອຍໍ ຠູມິຠາໂຄ ອສຸກສ຺ສ, ອຍໍ ຠູມິຠາໂຄ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກເຣຍ຺ຍາມ. ຕໍ ອຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ.

ມຫາສມ຺ມຕຣາຊວຓ຺ຓນາ

໑໓໐. ປກາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂທສວເສນ ປກາເສຕພ຺ພໍ. ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຂປໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຫາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ນີຫຣິຕພ຺ພໍ.

ເນສນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ.

໑໓໑. ອກ຺ຂຣນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ. ສາ ຫິ ມຫາຊເນນ ສມ຺ມໂຕຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຣູຬ຺ຫຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອສຎ຺ຈຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຕພ຺ພໂຕ ສງ຺ຂາ, ສມຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສມຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາປນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ໂວຫຣຓໂຕ ໂວຫາໂຣ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ປວຕ຺ໂຕ. ນ ເກວລໍ ອກ຺ຂຣເມວາຕິ ນ ເກວລໍ ສມຎ຺ຎາກຣຓເມວ. ເຂຕ຺ຕສາມິໂນຕິ ຕໍ ຕໍ ຠູມິຠາຄໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສຕ຺ຕາ. ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫີຕິ ຕິວິຘກິຣິຍາຠິສງ຺ຂເຕຫິ ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫິ ຂຕ຺ຕິຍາທີຫິ ຕີຫິ ວຓ຺ເຓຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕຫິ. ‘‘ຂຕ຺ຕິຍານຸຍນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກເນຄມຊານປເທຫິ ຕີຫິ ຄຫປຕີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕຫີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ຎາເຕນາຕິ ອຄ຺ຄໍ ກຸລນ຺ຕິ ຎາເຕນ. ຂຕ຺ຕິຍກຸລຎ຺ຫິ ໂລເກ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ເສຏ຺ໂຐ ຊເນຕສ຺ມິໍ, ເຍ ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໗; ໓.໑໔໐; ມ. ນິ. ໒.໓໐; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໒, ໒໔໕) ອເຠໂທປຈາເຣນ ປນ ອກ຺ຂຣສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍສທ຺ທສ຺ສປິ ເສຏ຺ຐຕາຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຄ຺ຄຎ຺ເຎນ ອກ຺ຂເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ອເຠໂທປຈາເຣນ ວິນາ ເອວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ເຄ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຓ຺ຑລາທິວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ເຍນ ອນາຣມ຺ຠຠາເວນ ພາຫິຕາກຸສລາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເມວ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ວີຕງ຺ຄາຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕເມນນ຺ຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ເອເຕ’’ຕິ. ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕມນ຺ຕຠາເວນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຠິວິສິຏ຺ເຐ ກໂຣນ຺ຕາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາກປ຺ປຠາເວນ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕາ ຈ. ວາເຈນ຺ຕາຕິ ປເຣສໍ ກເຖນ຺ຕາ, ເຍ ຕຖາ ຄນ຺ເຖ ກາຕຸໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ອຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາສນ຺ຕິ, ອຸປວິສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຈ຺ເຉນ຺ຕີຕິ ກາລໍ ເຂເປນ຺ຕິ. ຫີນສມ຺ມຕໍ ຌານຠາວນານຸໂຍຄໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄນ຺ເຖ ປສຸຕຕາທີປນໂຕ. ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕໍ ຊາຕໍ ‘‘ເວທຘຣາ ໂສຕ຺ຕິຍາ ສຸພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເອວໍ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕໍ ຊາຕໍ.

໑໓໓. ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຊາຍາປຕິກຠາເວນ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວຍໍ ນິວາສໍ ອຊ຺ຌຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ວາຓິຊກມ຺ມາທິເກຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກສິກມ຺ມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໓໔. ລຸທ຺ທາຈາຣກມ຺ມຂຸທ຺ທາຈາຣກມ຺ມຸນາຕິ ປຣວິເຫຐນາທິລຸທ຺ທາຈາຣກມ຺ມຸນາ, ນຬກາຣທາຣຸກມ຺ມາທິຂຸທ຺ທາຈາຣກມ຺ມຸນາ ຈ. ສຸທ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸ-ອິຕິ ສີຆຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ທາ-ອິຕິ ຄຣຫຓຕ຺ເຖຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທ຺ທໍ ສຸທ຺ທໍ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໓໕. ອຫູຕິ ກາລວິປລ຺ລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕິ ໂຂ’’ຕິ ອາຫ. ອິມິນາຕິ ‘‘ອິເມຫິ ໂຂ, ວາເສຏ຺ຐ, ຈຕູຫິ ມຓ຺ຑເລຫິ ສມຓມຓ຺ຑລສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ. ອິມໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສມຓມຓ຺ຑລໍ ນາມ…ເປ… ສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ອິເມຫິ…ເປ… ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິມາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຓ຺ຑລານິ ປຘານານິ, ສມຓມຓ຺ຑລໍ ອປ຺ປຘານໍ ຕໂຕ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ? ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຓມຓ຺ຑລໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຄຸໂຓ ຫິ ວິຎ຺ຎູນໍ ອນຸວຕ຺ຕນເຫຕຸ, ນ ໂກລປຸຕ຺ຕິຍໍ, ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ວາກ຺ກຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ເມເນວ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂນ ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ. ໂສ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ເຍນ ສໍສາຣໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຓມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຈ ສາສນິກເມວ ສມຓຄຓໍ ວທຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຓມຓ຺ຑລຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ທຸຈ຺ຈຣິຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ສມາທິນ຺ນກມ຺ມໍ ນາມ ‘‘ໂກ ອນຸພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ອໂຊຕຄ຺ຄິໂສຏ຺ຐິມິໂສ’’ຕິອາທິນາ ຍຎ຺ຎວິຘານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຫິໍສາທິປາປກມ຺ມໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສ຺ສາຕິ ‘‘ເອສ ສທ຺ຘາຘິຄໂຕ ເທວຍາໂນ, ເຍນ ຍນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕິໂນ ວິໂສກາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສຫຄຕກມ຺ມສ຺ສ. ສມາທານໍ ຕສ຺ສ ຕຖາ ປວຕ຺ຕນໍ, ຕສ຺ສາ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປຄມນໍ.

໑໓໗. ທ຺ວຍກາຣີຕິ ກຸສລາກຸສລທ຺ວຍສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍສ຺ມາ ເອກຊ຺ຌໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິອາທິ. ເອກກ຺ຂເຓ ອຸຠຍວິປາກທານຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕທ຺ວຍູປສຎ຺ຫິຕາຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ຍຖາ ປນ ທ຺ວຍກາຣິໂນ ສຸຂທຸກ຺ຂປຏິສໍເວທິຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍຠູໂຕຕິ ວິກລາວຍໂວ. ທ຺ເວປິຫິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມານິ ກຕູປຈິຕານິ ສຠາວໂຕ ພລວນ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຣຓກາເລ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອກຸສລໍ ພລວຕຣໍ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍລາຠໂຕ. ນິກນ຺ຕິອາທໂຍ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສສາ ອກຸສລສ຺ເສວ ສຠາຄາ, ນ ກຸສລສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ກຕູປຈິຕຠາເວນ ສມານພເລສຸປິ ກຸສລາກຸສເລສຸ ປຈ຺ຈຍລາເຠນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ລທ຺ໂຘກາສຕາຍ ກຸສລໂຕ ອກຸສລໍ ພລວຕຣໍ ໂຫຕີຕິ, ຕຖາຠູຕມ຺ປິ ຕໍ ຍຖາ ວິປາກທາເນ ລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ກຸສລສ຺ສາປິ ອວສໂຣ ໂຫຕິ, ຕຖາ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ ປຏິສນ຺ຘິທານາຠິມຸຂໍ ກຸສລໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທນ຺ຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕີຕິ. ‘‘ອກຸສລໍ ພລວຕຣໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອກຸສລໍ ເຈ ພລວຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ເຕສຸ ກຸສລໍ ເຈ ພລວຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ອກຸສລໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕິ, ອກຸສລໍ ປວຕ຺ຕິເວທນີຍໍ ໂຫຕິ, ອຖ ນໍ ຕໍ ກາຓມ຺ປິ ກໂຣຕິ ຂຸຊ຺ຊມ຺ປິ ປີຐສປ຺ປິມ຺ປິ ກຸຈ຺ຉິໂຣຄາທີຫິ ວາ ອຸປທ຺ທຸຕໍ. ເອວໍ ໂສ ປວຕ຺ຕິຍໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸຠວຕີຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ວຸຕ຺ຕກາເລ ວາ ກາເຣນ ສມານພເລສຸ ກຸສລາກຸສລກມ຺ເມສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນເວລາຍໍ ຍທິ ພລວຕຣານິ ກຸສລຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ອກຸສລໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ກຸສລໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ. ອຖ ພລວຕຣານິ ອກຸສລຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກຸສລໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຸຠິນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ສມານພລວຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສາເປກ຺ຂໂຕ ຈາຕິ, ສພ຺ພໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ໂພຘິປກ຺ຂິຍຠາວນາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ສຠາວໂຕ, ຕໍສຠາວໂຕ ຈ ຕສ຺ສາ ປກ຺ເຂ ຠວາຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ, ສຕິວີຣິຍາທໂຍ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ. ປຏິປາຏິຍາຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍເທສນາປຏິປາຏິຍາ. ຠາວນໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ປວຕ຺ຕໍ ຠາວນໍ ປຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສອຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ວເສນ ຂີຓາສວສ຺ສ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ໂລກສ຺ສ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ອິຕຣາຍ ສພ຺ພໂສ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວູປຄມເນ ຕສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິນິພ຺ພາຕີຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີ’’ຕິ. ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ຈຕຸວຓ຺ຓໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ.

໑໔໐. ຕເມວຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ຂີຓາສໂວວ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ.

ເສຏ຺ຐຈ຺ເຉທກວາທເມວາຕິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເສຏ຺ຐຠາວສມຸຈ຺ເຉທກເມວ ກຖໍ. ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຠາສິຕ຺ວາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ໂລກິຍຘມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນມນ຺ວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຕ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເຕນ ອສໍສຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ. ອາວຊ຺ຊນ຺ຕາຕິ ສມນ຺ນາຫຣນ຺ຕາ. ອນຸມຊ຺ຊນ຺ຕາຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈຣນ຺ຕາຕິ.

ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໕. ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ສາຣິປຸຕ຺ຕສີຫນາທວຓ຺ຓນາ

໑໔໑. ປາວາເຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຉາເທນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ເອເຕນາຕິ ປາວາໂຣ, ວຕ຺ຖໍ. ປາວຣຓໍ ວາ ປາວາໂຣ, ‘‘ວຕ຺ຖໍ ທຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ທາ ເອເຕຕິ ທຸສ຺ສເມວ ປາວາໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ພຫຸວິໂຘ ອເນກໂກຏິປ຺ປເຠໂທ ຠຓ຺ຑຠູໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ທຸສ຺ສປາວາຣິໂກ. ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ທຫຣກາເລ ທຸສ຺ສປາວາຣຠຓ຺ຑເມວ ພຫຸໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາຓິຊ຺ຊໍ ອກາສິ, ເຕນ ນໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐິຕມ຺ປິ ‘‘ປາວາຣິໂກ’’ ຕ຺ເວວ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ຠຄວຕີຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ອໂວຈາ’’ຕິ ຕຖາວຈເນ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂສມນສ຺ສປເວທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ປໂຍຊນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕຍິທໍ ອມ຺ພໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ລພຸຊໍ ພ຺ຍາກຣຓສທິສນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຍາ ຫິສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ຕທາ ຠຄວຕິ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ນິທ຺ຘາຣິຕຣູປາ ກາຣຓຠາເວນ ໂຈທິຕາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອໂວຈາຕິ, ສາ ເອວ ຈ ຍສ຺ມາ ນິທ຺ຘາຣິຕຣູປາ ປເວທນວເສນ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຕຖາວຈນໍ ປໂຍເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສມນສ຺ສປເວທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປໂຍຊນຠາເວນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂສມນສ຺ສປເວທເນ. ວິຫາເຣ ນິວາສປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ສຸນິວຕ຺ຖນິວາສໂນ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ.

ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອໂຫ ສນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ອຣິຍວິຫາໂຣ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ, ອາຣຠິຕ຺ວາ ຈ ເນສໍ ຕໍ ຕໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສວິຠາຄວເສນ ອນຸສ຺ສຣິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕສ຺ເສວ ‘‘ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສສວິຠາໂຄ, ‘‘ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ຄຫິຕສ຺ເສວ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສສວິຠາໂຄ ອຸທ຺ຘໂຏ. ‘‘ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ເຖຣສ຺ສ ອິຕເຣຫິ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓມ຺ປິ ປນ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ກິຈ຺ຈວເສນ ທສ຺ສິຕເມວ, ລກ຺ຂຓຫາຣວເສນ ວາ ອິຕເຣສໍ ເປຕ຺ຖ ຄຫິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຕຖາ ຘມ຺ມປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕິຍໍ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ປຏິຠານປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານ ກຣຓສມຕ຺ຖໍ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ, (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໒໘) ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໔໒໘) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາວກວິສເຍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ຎາຓໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕສ຺ສາປິ ຫິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສາວກປາຣມິຍາ ປນ ສມ຺ມເທວ ປຣິປູຣິຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມຘິຄເມເນວສ຺ສ ສມຘິຄໂມ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຍາວ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ກາ ອນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

ຠຄວໂຕ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕຸມາຣທ຺ໂຘຕິ ໂຍຊນາ. ຍສ຺ມາ ຄຸຓານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ເນສໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອາປາຖາຄມນໍ ນຕ຺ຖິ, ສຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອນິຣູປິຕຣູເປເນວ ອນຸສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ສວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ເຕ ອນຸປທໍ ສຣູປໂຕ ອນຸສ຺ສຣິ, ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ສີລໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວໂຕ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ອາຫ, ສີລໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ເຖໂຣ ເອເກກວເສນ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກາທິວເສນ ອນຸສ຺ສຣິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາສາມຎ຺ເຎນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ ອຣິຍວໍສສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໔.໒໘) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຘານິຍງ຺ຄາທໂຍ ສງ຺ຄີຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໗) ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕) ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຉ ສາຣຓີຍ ຘມ຺ມາ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໑) ອາຄຕາ ເອວ. ສຸຂໍ ສຸປນາທໂຍ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໒໒) ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑, ມຫາວ. ໑໕, ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ຕິປຣິວຕ຺ຕວເສນ ອາຄຕາ ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ. ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປວຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐ ຎາຓານິ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ຈາຕິ ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ. ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນິຍາ ຘມ຺ມາ ເມຆິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑) ຄເຫຕພ຺ພາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໘), ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ –

ອຕີຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ, ອນາຄຕໍເສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ. ອິເມຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ມໂນກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ຉນ຺ທສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ສມາຘິສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາຍ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຫານິ. ອິເມຫິ ທ຺ວາທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ທວາ, ນຕ຺ຖິ ຣວາ, ນຕ຺ຖິ ອປ຺ຜຸຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ, ນຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານຸເປກ຺ຂາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທວາຕິ ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ຣວາຕິ ສຫສາ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫສາ ປນ ກິຣິຍາ ທວາ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຣຓໍ ຣວາ. ນຕ຺ຖິ ອປ຺ຜຸຏນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອຜຸສິຕໍ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຸຣິຕກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນຕິ ນິຣຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕສມຸທາຈາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານຸເປກ຺ຂາຕິ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຫານີ’’ຕິ ອປຐິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຉນ຺ທສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ສຕິຍາ [ສຕ຺ຕິຍາ (ວິຠ. ມູລຏີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ)] ຫານີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ.

ຊຣາມຣຓາທີສຸ ເອກາທສສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓານິເຍວ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓) ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ອຣິຍສາວໂກ ເອວໍ ຊຣາມຣຓໍ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ຊຣາມຣຓສມຸທຍໍ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ຊຣາມຣຓນິໂຣຘໍ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓).

ຊຣາມຣຓສມຸທໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເສສປເທສຸ ຠວາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ຜສ຺ສາທໂຍ ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ.

‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ‘‘ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ‘‘ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ‘‘ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ‘‘ຍມ຺ປິ ອິທໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຊຣາມຣຓາທີສຸ ເອກາທສສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຍມ຺ປີຕິ ຉພ຺ພິຘມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓຠາເວນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ຉປິ ຎາຓານິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ‘‘ຂຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສນໍ, ວິປສ຺ສນາທສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສນາ ປຏິວິປສ຺ສນາທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວາຕິ ນ ຕໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາຬິຍໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຎາຓວເສນ ອງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປກາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ສຕ຺ຕມໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ຍມ຺ປິ ອິທໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຫຕິ ຎາຓຄ຺ຄຫເຓນ ເອຕສ຺ມິໍ ຎາຓຠາວທສ຺ສນສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຂຍຘມ຺ມໍ…ເປ… ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ຈາຕິ. ຈຕຸວີສຕິ…ເປ… ວຊິຣຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ ‘‘ຠຄວາ ເທວສິກໍ ທ຺ວາທສໂກຏິສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວາທສໂກຏິສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕາສໍ ປຸເຣຈຣໍ, ສຫວຈຣຎ຺ຈ ຎາຓໍ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອເຠຊ຺ຊຕໍ, ມຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘ຕຖາຄຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາ ພຫຸລໍ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ – ເຂໂມ ຈ ວິຕກ຺ໂກ, ປວິເວໂກ ຈ ວິຕກ຺ໂກ’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໓໘).

ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຫິ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຠວງ຺ຄປຣິວາໂສ ລຫຸໂກ, ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສີຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນວຸຏ຺ຐານານິ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອປ຺ປມຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ທສ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ທ຺ວາທເສຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຠຄວາ ປຈ຺ເຈກໍ ທິວເສ ທິວເສ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິຕຎາຓໍ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ນາມາ’’ຕິ ເກຈິ.

ອປເຣ ປນ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ໂພຘິທິວເສ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ປຏິໂລມນເຍນ ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠນ຺ເຕນ ຍຖາ ນາມ ປຸຣິໂສ ສຸວິທຸຄ຺ຄໍ ມຫາຄຫນໍ ມຫາວນໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນິສານສິລາຍໍ ຜຣສຸໍ ສຸນິສິຕໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ນິສານສິລາສທິສິໂຍ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄວເສນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ທິວເສ ທິວເສ ລກ຺ຂໂກຏິລກ຺ຂໂກຏິຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ຈຕຸວີສຕິ…ເປ… ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ນິສ຺ສາຍາ’ຕິ’’. ນນຸ ຠຄວໂຕ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນ ປຣິກມ຺ເມ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ນຍິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ. ຕຖາ ຫິ ເວທນາປຏິປ຺ປຓາມນາທີສຸ ສວິເສສໍ ປຣິກມ຺ມປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນ ປຣິກມ຺ເມນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນ ຕຊ຺ຊໍ ປຣິກມ຺ມໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ອປຣມ຺ປຣາ’’ຕິ ປທໍ ເຍສໍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ອປຣມ຺ປຣິຍາວ. ກຸສລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຎາປເນ. ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕໂມ. ອຸປນິສ຺ສເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ຎາຓູປນິສ຺ສເຍ ຐຕ຺ວາ ຍາທິໂສ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສໂຍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ມຫນ຺ຕໂຕ ສທ຺ທຫຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ສທ຺ຘາຍປິ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອວເສສອຣຫນ຺ເຕຫີຕິ ປກຕິສາວເກຫິ. ອສີຕິ ມຫາເຖຣາ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ນາມໂຕ ອຸທ຺ຘຏາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາເຖຣາຕິ ມຫາກສ຺ສປອນຸຣຸທ຺ຘມຫາກຈ຺ຈານມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ. ເຕສຸປິ ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຎາຍ ວິສິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໂຕປິ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕິກ຺ຂວິສທຎາໂຓ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕາຍ ສມ຺ຠຕຎາຓສມ຺ຠາຣຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ອວິເສເສສຸ ພຫູສຸ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ປຸພ຺ພໂຍຄວເສນ ໂລກິເຍ ວິສເຍ ສິຍາ ກສ຺ສຈິ ຎາຓສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ມຫນ຺ຕໂຕ ສທ຺ທຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕເທສນາໂສຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ມຫຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ສທ຺ທຫນວເສນ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຄມ຺ຠີໂຣ ອຸຕ຺ຕາໂນຕິ ຄມ຺ຠີໂຣ ວາ ອຸຕ຺ຕາໂນ ວາຕິ ຊານນຕ຺ຖໍ. ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິອາທິ ຍຖາທສ຺ສິຕາຍ ອຸປມາຍ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສໍສນ຺ທນໍ. ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕວິສຍມ຺ປິ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ຎາຓໍ ອປວຕ຺ຕິຕຣູເປເນວ ປວຕ຺ຕຕິ ອນວຕ຺ຕິຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກພ຺ຍາມ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕອຸທກໍ ວິຍາຕິ ປມາຓໂຕ ຎາຕອຸທກໍ ວິຍ. ອຣິຍານໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕນກຎາຓໍ ປວຕ຺ຕິຕຣູເປເນວ ປວຕ຺ຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘານຸຣູປໍ, ອຠິນີຫາຣານຸຣູປຎ຺ຈ ອວຕ຺ຕິຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທສພ຺ຍາມໂຍຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈານມ຺ປິ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປຸພ຺ພໂຍຄວິເສສວເສນ ຎາຓໍ ສາຕິສຍໍ, ມຫານຸຠາວຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂສຕາປນ຺ນຎາຓສ຺ສ ທສພ຺ຍາມອຸທກໍ ໂອປມ຺ມຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປເຣສໍ ທສຸຕ຺ຕຣທິຄຸຓທສຄຸຓອສີຕິຄຸຓວິສິຏ຺ຐໍ ອຸທກໍ ໂອປມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເຖເຣນ ຈ ເຕ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຎາຕາຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ປຸຣິໂສຕິ ໂສ ຈຕຸຣາສີຕິພ຺ຍາມສຫສ຺ສປ຺ປມາເຓນ ໂຍຕ຺ເຕນ ຈຕຸຣາສີຕິພ຺ຍາມສຫສ຺ສຏ຺ຐາເນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ມິນິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປຸຣິໂສ. ໂສ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ອຸປມາຠາເວນ ຄຫິໂຕ. ຘມ຺ມນ຺ວເຍນາຕິ ອນຸມານຎາເຓນ. ຕຎ຺ຫິ ສິທ຺ຘໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອນ຺ວຍວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ອນ຺ວຍພຸທ຺ຘິ, ອນຸເມຍ຺ຍໍ ອນຸມິໂນຕີຕິ ອນຸມານໍ, ນິທສ຺ສເນ ທິຏ຺ຐນເຍນ ອນຸເມຍ຺ຍໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ນຍຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມນ຺ວເຍນາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ວາຍໍ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ເສວາຕິ ອາຫ ‘‘ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍທິ ເຖໂຣ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ເອກເທສໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ກຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ຄຓ຺ຫິ, ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອາປນ຺ນາຕິ? ນຍິທໍ ເອວນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນນ຺ຕາ ອປຣິມາຓາ’’ຕິ.

‘‘ສທ຺ທຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ເຖເຣນ ຫິ…ເປ… ພຫຸຕຣາ’’ຕິ ອາຫ. ກຖໍ ປນາຍມຕ຺ໂຖ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍເຠທກໍ ອຸປມາຍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປມາຍມິເຘກຈ຺ເຈ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິສາ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໗) ອິໂຕ ນວ ອິໂຕ ນວາຕິ ອິໂຕ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໂຕ ຍາວ ທກ຺ຂິຓຕີຣາ ນວ ອິໂຕ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໂຕ ຍາວ ອຸຕ຺ຕຣຕີຣາ ນວ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຍມກຍຸຄຬມຫານທີມໂຫໂຆ ວິຍາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອກໂຕ ສມາຄຕຕ຺ຕາ ຍຸຄຬຠູຕານໍ ມຫານທີນໍ ມໂຫໂຆ ວິຍ.

ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຍໍ ມມ ປສາໂທ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ໂອຄາຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ຍາຖາວໂຕ ອນວພຸຊ຺ຌນໂຕ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຕສ຺ສ ເຫຕຸໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂຕ, ສຠາວໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ, ຜລໂຕ ສມ຺ມເທວ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ. ປູຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຓຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓກາເລຕິ ວິກິຣຓກາເລ, ປຕນກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ປສາທສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕາ ທີປິຕາຕິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາປິ ສທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕາ ປກາສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສທ຺ທຫາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຠິຎ຺ໂຎ, ອຘິໂກ ອຠິຎ຺ໂຎ ຠິຍ຺ໂຍຠິຎ຺ໂຎ, ໂສ ເອວ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ‘‘ຠິຍ຺ໂຍຠິຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຠິຍ຺ຍຕໂຣ ອຠິຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ອຠິຊານາຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຠິວິສິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາ, ຠິຍ຺ໂຍ ອຠິຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠິຍ຺ໂຍຠິຎ຺ໂຎ, ໂສ ເອວ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ຠິຍ຺ໂຍຠິຎ຺ຎຕໂຣ, ສ຺ວາຍມສ຺ສ ອຕິສໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຠິຍ຺ຍຕຣາຠິຎ຺ໂຎ ວາ’’ຕິ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມ຺ໂພຘິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຈ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສມ຺ໂພຘິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປຘານວເສນ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສເນ ປຐມວິກປ຺ໂປ, ປທຏ຺ຐານວເສນ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສວ ຄຫຓໍ, ນນຸ ເຫຏ຺ຐິມານິປິ ຠຄວໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓານິ ສວາສນເມວ ຍຖາສກໍ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ. ສວາສນປ຺ປຫານຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນສ຺ສ ວິປ຺ປກຕຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓ ວາ’’ຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຣິຍານໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍປາຣິປູຣີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປ຺ປເທສາຕິ ອນວເສສາ. ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຄຫິເຕນ ອຘິຄເຕນ ຄຫິຕາ ອຘິຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຕິ ສມ຺ໂພຘິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ.

໑໔໒. ຂາທນີຍານໍ ອຸຬາຣຕາ ສາຕຣສານຸຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ມຘຸເຣ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປສໍສາຍ ອຸຬາຣຕາ ວິສິຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ເສຏ຺ເຐ’’ຕິ, ໂອຠາສສ຺ສ ອຸຬາຣຕາ ມຫນ຺ຕຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປຸເລ’’ຕິ. ອຸສຠສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອາສຠີ, ອິຘ ປນ ອາສຠີ ວິຍາຕິ ອາສຠີ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສຠສ຺ສ ວາຈາສທິສີ’’ຕິ. ເຍນ ປນ ຄຸເຓນສ຺ສາ ຕໍສທິສຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈລາ ອສມ຺ປເວຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ອນຸສ຺ສວນໍ ອນຸສ຺ສໂວ. ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ກຕປຣິຈຍານໍ ອາຈຣິຍານໍ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕີ ປເວຓີ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ. ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ‘‘ອິຕິກິຣ ເອວໍກິຣາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປນາ ອິຕິກິຣ. ປິຏກສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປທານໂຕ ສຍໍ ສມ຺ປທານຠາເວນ ຄຫຓໍ ປິຏກສມ຺ປທານໍ. ຍຖາສຸຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ອາກາຣສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ. ຕເຖວ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ. ອາຄມາຘິຄເມຫິ ວິນາ ຕກ຺ກມຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ຕກ຺ກນໍ ຕກ຺ໂກ. ອນຸມານວິຘິໍ ນິສ຺ສາຍ ນຍຄ຺ຄາໂຫ. ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຍໍ ເຖຣສ຺ສ ໂຈທນາ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ໂສ ອວິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຫນາໂທ ວິຍາຕິ ສີຫນາໂທ, ຕໍສທິສຕາ ຈສ຺ສ ເສຏ຺ຐຠາເວນ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີຫນາໂທ’’ຕິອາທິມາຫ. ເນວ ທນ຺ຘາຍນ຺ເຕນາຕິ ນ ມນ຺ທາຍນ຺ເຕນ. ນ ຠຄ຺ຄຣາຍນ຺ເຕນາຕິ ອປຣິສງ຺ກນ຺ເຕນ.

ອນຸໂຍຄທາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ໂສຘາເປຕຸໍ. ວິມທ຺ທກ຺ຂມຎ຺ຫິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຖ ອນຸໂຍຄໍ ໂສເຘຕິ ນາມ. ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ນໍ ໂສຘາເປຕິ ນາມ. ທາຕຸນ຺ຕິ ໂສເຘຕຸໍ. ເກຈິ ‘‘ທານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ໂຍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ໂສ ເອວ ຕຕ຺ຖ ອນຸໂຍຄໍ ເທຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິຆໍສນນ຺ຕິ ວິມທ຺ທນໍ. ຘມມານນ຺ຕິ ຕາປຍມານໍ, ຕາປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄຄ຺ຄຣິຍາ ຘມາປນສີເສນ ວທຕິ. ສພ຺ເພ ເຕຕິ ສພ຺ເພ ເຕ ອຕີເຕ ນິຣຸທ຺ເຘ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ເຍ ເຕ ອເຫສຸໍ ອຕີຕໍ ອທ຺ຘານໍ ຕວ ອຠິນີຫາຣໂຕ ໂອຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ຕາວ ສາວກຎາຓໂຄຈເຣ ຘມ຺ເມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມາຣາທໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ຘານໍ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕຈາຣໍ ຕ຺ວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ. ເຍ ປນ ເຕ ອພ຺ຠຕີຕາ ຕໂຕ ປຣໂຕ ຉິນ຺ນວຏຸມາ ຉິນ຺ນປປຎ຺ຈາ ປຣິຍາທິຓ຺ຓວຏ຺ຏາ ສພ຺ພທຸກ຺ຂວີຕິວຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສາວກຎາຓສ຺ສ ອວິສຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ກຖໍ ຊານິສ຺ສສີຕິ.

ອນາຄຕພຸທ຺ຘານໍ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ອຕີເຕສຸ ຕາວ ຂນ຺ຘານໍ ຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຎາຓສ຺ສ ສວິສເຍ ຄຕິ, ອນາຄເຕສຸ ປນ ສພ຺ພໂສ ອສຎ຺ຊາເຕສຸ ກຖນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄຕາປີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິທິຕາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຕີຕານາຄເຕ ສຕ຺ຕາເຫ ເອວ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ວິສໂຍ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນາຍໍ ໂທໂສ.

ວິທິຕຏ຺ຐາເນ ນ ກໂຣຕິ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ຕາທິສສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສຕຸຆາຕໂຕ ຈ. ກຖໍ ປນ ເຖໂຣ ທ຺ວຍສມ຺ຠເວ ປຏິກ຺ເຂປເມວ ອກາສິ, ນ ວິຠຊ຺ຊ ພ຺ຍາກາສີຕິ ອາຫ ‘‘ເຖໂຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ມິໂນຕີຕິ ປາຣມີ, ສາ ເອວ ຎາຓນ຺ຕິ ປາຣມິຎາຓໍ, ສາວການໍ ປາຣມິຎາຓໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ, ຕສ຺ມິໍ. ສາວການໍ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄເຕ ຊານເນ ນາຍໍ ອນຸໂຍໂຄ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ຊານເນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສາວກປາຣມິຎາເຓຕິ ສາວກປາຣມິຎາຓວິສເຍ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ເສສປເທສຸປິ. ສີລ ..ເປ… ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກາຣຓານໍ ຊານນສມຕ຺ຖໍ. ພຸທ຺ຘສີລາທໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ, ປເຣຫິ ‘‘ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ຊານນສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ.

໑໔໓. ອນຸມານຎາຓໍ ວິຍ ສໍສຍປິຏ຺ຐິກໍ ອຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທມິທ’’ນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍໍ ຘາເຣຕິ ນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓສ຺ສາ’’ຕິ. ອນຸເອຕີຕິ ອນ຺ວໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸໂຍຄໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸມານຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ທິຏ຺ເຐນ ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸມານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິທິເຕ ເວທກມ຺ປິ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິທິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອນຸມານຎາຓໍ ນຍຄ຺ຄາໂຫ ວິທິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິທິໂຕຕິ ວິທ຺ໂຘ ປຏິລທ຺ໂຘ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ອປຣິມາໂຓ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕນ ວາ ອປຣິຍນ຺ເຕນ ຎາເຓນ, ເອເຕເນວ ເຖໂຣ ຍໍ ຍໍ ອນຸເມຍ຺ຍມຕ຺ຖໍ ຎາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອສງ຺ຄມປ຺ປຏິຫຏອນຸມານຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ອິມິນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ. ປາກາຣສ຺ສ ຖິຣຠາວໍ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ອາເປຕີຕິ ອຸທ຺ຘາປໍ, ປາກາຣມູລໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາກາຣທ຺ວາຣພນ຺ຘປຣິຂາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຠວໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມໍ. ປຓ຺ຑິຕໂທວາຣິກຏ຺ຐານິຍໍ ກຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ອາຫາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຍສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ວເສນ ປຸຣິໂສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕໍຕໍອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ເຉກຠາໂວ ພ຺ຍຕ຺ຕຠາໂວ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ. ເມຘຕິ ສມ຺ໂມສໍ ຫິໍສຕິ ວິຘມຕີຕິ ເມຘາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຐາເນ ຐາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ, ຐານໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຎ຺ຎາ. ອນຸປຣິຍາຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸປຣິຍາໂຍ, ໂສ ເອວ ປໂຖຕິ ອນຸປຣິຍາຍປໂຖ, ປຣິໂຕ ປາກາຣສ຺ສ ອນຸສໍຍາຍນມຄ຺ໂຄ. ປາກາຣຠາຄາ ສນ຺ຘາຕພ຺ພາ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາກາຣສນ຺ຘິ, ປາກາຣສ຺ສ ຜຸລ຺ລິຕປ຺ປເທໂສ. ໂສ ປນ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອິຏ຺ຐການໍ ວິຄເມນ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ອິຏ຺ຐການໍ ອປຄຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປ຺ປເທໂສ, ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ວິວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມລີນໍ. ອຸປຕາເປນ຺ຕີຕິ ກິເລສປຣິຬາເຫນ ສນ຺ຕາເປນ຺ຕິ. ວິພາເຘນ຺ຕີຕິ ປີເຬນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ນີວຣເຓຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈຍູປຆາເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານໂຕ. ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕຈິຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍປິ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ສມ຺ມເທວ ຐປິຕຈິຕ຺ຕາ. ຍຖາສຠາເວນ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອວິປຣີຕສຠາເວນ ຍຖາ ປຏິປກ຺ຂາ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ຠາເວຕ຺ວາ.

ປຸຣິມນເຍ ສຕິປຏ຺ຐານານິ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຈ ມິສ຺ສກາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິສ຺ສກາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນ ມິສ຺ສກາ. ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ວິປສ຺ສນາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຍຖາຠູຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນານໍເຍວ ຈ ເນສໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວໂຕ, ເຕສຸ ຈ ສພ຺ພໂສ ອຘິຄເຕສຸ ໂລກນາເຖນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ມຄ຺ໂຄ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ຄຫິເຕ ສຸນ຺ທໂຣ ປຎ຺ໂຫ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ, ນ ປເນວໍ ຄຫິຕໍ ໂປຣາເຓຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ເຖໂຣຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຈ຺ຈນ຺ຕນຄຣາທີສຸ. ນຄຣໍ ວິຍ ນິພ຺ພານໍ ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ປຣິສ຺ສຍຣຫິຕສຸຂາຘິຄມນຏ຺ຐານໂຕ. ປາກາໂຣ ວິຍ ສີລໍ ຕທຸປຄຕານໍ ປຣິໂຕ ອາຣກ຺ຂຠາວໂຕ. ປຣິຍາຍປໂຖ ວິຍ ຫິຣີ ສີລປາກາຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍປໂຖຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຫິຣິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວາຣໍ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານນຄຣປ຺ປເວສນອຎ຺ຊສຠາວໂຕ. ປຓ຺ຑິຕໂທວາຣິໂກ ວິຍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ນິພ຺ພານນຄຣປວິຏ຺ຐປວິສນການໍ ສຕ຺ຕານໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ. ທິນ຺ໂນຕິ ທາປິໂຕ, ໂສຘິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໔. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອຘິຄມທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈນວຸຕິປາສຓ຺ເຑ’’ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມາ ເຖໂຣ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພວ ນິພ຺ພານປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ ເຕ ເຕ ປາສຓ຺ຑິໂນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕ ນາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘສຸໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ປນ ປາສຓ຺ຑາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ສເຍວ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ເທສິຍມານາຍ ເທສນາຍ. ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ອກາສິ ອຘິຄຈ຺ຉິ. ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຓໂຕ ອຕິກ຺ກມນໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ, ຕໂຕ ເອວ ປຘານຠາວໍ ປາປິຕຕາຍ ປຓີຕປຓີຕໍ. ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ວາ ອຸປຣູປຣິ. ປຓີຕປຓີຕນ຺ຕິ ປຓີຕຕຣໍ, ປຓີຕຕມຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓ຺ຫນ຺ຕິ ກາຬກໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມໍ. ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ໂອທາຕໍ ໂວທານຘມ຺ມໍ. ສວິປກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຫາຕພ຺ພປຫາຍກຠາວທສ຺ສນວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຸຠຍໍ ສວິປກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ອຍໍ ກຓ຺ຫຘມ຺ໂມ, ອິມສ຺ສ ອຍໍ ປຫາຍໂກ’’ຕິ ເອວໍ ກຓ຺ຫໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ເທສນາວເສນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ, ‘‘ອຍໍ ສຸກ຺ກຘມ຺ໂມ, ອິມິນາ ອຍໍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ສຸກ຺ກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ກຓ຺ຫໍ. ສອຸສ຺ສາຫນ຺ຕິ ຜລຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາວເສນ ສພ຺ຍາປາຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ວິປາກຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມິໍ ເທສິເຕ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຄວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ເທສິເຕ ຘມ຺ເມ ເອກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ນາມ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຕໍຊານເນ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມຊານນໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອິທໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາກາຣທສ຺ສນໍ. ວິປກ຺ໂຂ ປນ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ເຖຣສລ຺ລາໂປຕິ ເຖຣານໍ ສລ຺ລາປສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉຍວາໂທ. ກາຬວລ຺ລວາສີຕິ ກາຬວລ຺ລວິຫາຣວາສີ. ອິທານີຕິ ເອຕຣຫິ ‘‘ອິທາຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນກາເລ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ນິຏ຺ຐານກາຣຓຠູເຕ ໂຍນິໂສ ປຣິວິຕກ຺ກເນ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ສາວກປາຣມິຎາຓສມຘິຄຕກາເລ ເອວ ເຖໂຣ ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທານິ ປນ ຕໍ ປາກຏໍ ຊາຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສູ’’ຕິອາທິ ສຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ. ອຣຫຕ຺ເຕ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນຸໂຍຄປຣິຫາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິປິ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ມຍາ ສມຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຊານາຕິເຍວ, ອິທານິ ປນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍເຠເທ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ນຍຄ຺ຄາຫວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ອໂຫສີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ…ເປ… ຘມ຺ເມສູຕິ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອໂວຈ.

ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ນຍໂຕ ອາຄຕາ, ເຕ ນຍຄ຺ຄາຫໂຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຕຖາຊານນວເສນ ນິຏ຺ຐງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ສາວກປາຣມິຎາຓເມວ ຕສ຺ສ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ, ເຕນ ເຕນ ຠາເວຕພ຺ພກິຈ຺ຈພຫຸຕາວເສນ ຈ ‘‘ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ປຸຖຸວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍານໍ ອນຎ຺ຎວິສຍານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ນຍໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ເຖຣສ຺ສ ສາຕິສໂຍ ຠຄວຕິ ປສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ເອວສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ຂາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຍ຺ຍານິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍທຕ຺ຖໍ ເທສິໂຕ, ຕທຕ຺ຖສາຘເນນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລຕ຺ຖາຍ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ອນນ຺ຕຣວິປາກຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ຜລນິປ຺ຜາທນວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏຈາຣກໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວາ ນິຍ຺ຍານິໂກ, ນິຍ຺ຍານສີໂລຕິ ວາ. ຣາຄໂທສໂມຫນິມ຺ມທນສມຕ຺ໂຖຕິ ອິຘາປິ ‘‘ປສນ຺ໂນສ຺ມິ ຠຄວຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວງ຺ກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຊິມ຺ຫກຸຏິເລ, ອຎ຺ເຎ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໂທເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາ ວິຍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ນິຏ຺ຐງ຺ຄມເນນ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ນິຏ຺ຐງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠູຕາ ສຸປາກຏາ ຊາຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆຕິ ປສີທິ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ.

ກຸສລຘມ຺ມເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວຕິ ເສຏ຺ຐຠາໂວ. ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ເຍນ ຄຸເຓນ, ໂສ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ, ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສາປິ ຄຸຓສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທສນາ ອນຸຕ຺ຕຣາຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ກຸສລຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ກຸສລຘມ຺ມເທສນາເຫຕຸປິ ຠຄວາວ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ວິສຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ກຸສລຘມ຺ມເທສນາຍ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ວິສໂຍ. ວຸຕ຺ຕປເທຕິ ‘‘ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວາກ຺ເຍ, ເອວໍ ວາ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ປຎ຺ຈຘາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຉກຏ຺ເຐນປິ ກຸສລໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ‘‘ກຸສໂລ ຕ຺ວໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິອາທີສູຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໗)? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ໂສ ປນ ເຉກຏ຺ໂຐ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ວິສຸໍ ນ ຄຫິໂຕ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ກຸສລໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໖; ໒.໒໒.໒໐໐໘) ຊາຕເກ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕກປຣິຍາຍໍ ປຕ຺ວາ ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄຫປຕໂຍ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ສາວຊ຺ຊາ ວາ ອນວຊ຺ຊາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ ‘‘ອນວຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາຍໍ ປຕ຺ວາ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ ອາຄຕາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣເຫຕຸກສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ໂກສລ຺ລສມ຺ມູຕຏ຺ໂຐ, ທຣຖາຠາວທີປນໂຕ ນິທ຺ທຣຖຏ຺ໂຐ, ‘‘ກຸສລສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐວິປາກນິທ຺ທິສນໂຕ ສຸຂວິປາກຏ຺ໂຐ ຈ ອຠິຘມ຺ມນຍສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຘມ຺ມ…ເປ… ວິປາກຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໘) ຠຄວໂຕ ກາຍສມາຈາຣາທິເກ ວຓ຺ເຓນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ໂຍ ໂຂ ມຫາຣາຊ ກາຍສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’ຕິ ກຸສໂລ ກາຍສມາຈາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສຸຂວິປາກກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພສາວຊ຺ຊຣຫິຕາ ກາຍສມາຈາຣາທໂຍ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ‘‘ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອກນ຺ເຕນ ສຸຂວິປາກາ ເອວາຕິ ອວຊ຺ຊຣຫິຕຕາມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ອນວຊ຺ຊຕ຺ໂຖ ກຸສລ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຜລສຕິປຏ຺ຐານໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ ສວິປາກສ຺ເສວ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

‘‘ຈຸທ຺ທສວິເຘນາ’’ຕິອາທິ ສຕິປຏ຺ຐາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໖; ມ. ນິ. ໑.໑໐໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິ ກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນສຠາເວນ. ກິຈ຺ຈວເສນາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິກິຈ຺ຈວເສນ. ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ. ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນາຕິ ນິປ຺ປຊ຺ຊນສຠາເວນ. ຉນ຺ທາທໂຍ ເອວ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ ວິສິຏ຺ຐສຠາວາ, ອິຕເຣ ອວິສິຏ຺ຐາ, ເຕສມ຺ປິ ວິເສໂສ ຉນ຺ທາທິກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ທາທິວເສນ ນານາສຠາວາ’’ຕິ.

ອຘິໂມກ຺ຂາທິສຠາວວເສນາຕິ ປສາທາຘິໂມກ຺ຂາທິສລກ຺ຂຓວເສນ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນກຠາເວນ. ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍສຠາເວນ. ສລກ຺ຂເຓນາຕິ ອຘິໂມກ຺ຂາທິສຠາເວນ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນາຕິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໂຕ, ວຏ຺ຏຈາຣກໂຕ ຈ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ. ອຸປຏ຺ຐານາທິນາຕິ ອຸປຏ຺ຐານຘມ຺ມວິຈຍປຄ຺ຄຫສມ຺ປິຍາຍນປສ຺ສມ຺ຠນສມາຘານອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ. ເຫຕຸຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາເວນ. ທສ຺ສນາທິນາຕິ ທສ຺ສນາຠິນິໂຣປນປຣິຄ຺ຄຫສມຸຏ຺ຐາປນໂວທາປນປຄ຺ຄຫຸປຏ຺ຐານສມາຘານສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ.

ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສາສນໍ ນາມ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສມຖວິປສ຺ສນາສຫຄຕາ, ເຕ ສາສນສ຺ສ ອາທິ, ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ມຊ຺ເຌ, ຜລຠູຕາ ປຣິໂຍສານໍ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ປຸນ ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ຠນ຺ເຕຕິ ຍຖາຣທ຺ຘາຍ ເທສນາຍ ນິຄມນໍ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ວຈນຎ຺ຫິ ນິຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເທສນນ຺ຕິ ຕໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເທສນາປ຺ປກາຣໍ, ເທສນາວິຘິໍ, ເທເສຕພ຺ພຎ຺ຈ, ສກລໍ ວາ ສມ຺ປຸຓ຺ຓໍ ອນວເສສໍ ອຠິຊານາຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານາຕິ, ອເສສໍ ອຠິຊານນໂຕ ເອວ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖິ. ອິໂຕຕິ ຠຄວຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ຘມ຺ໂມ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ອຍໍ ນາມ ຍໍ ຠຄວາ ນ ຊານາຕີຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ສມ຺ມເທວ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຠິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຠິຊານເນ, ເທສນາຍຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນຕ຺ຖິ.

ອາຍຕນປຓ຺ຓຕ຺ຕິເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໔໖. ອາຍຕນປຎ຺ຎາປນາສູຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ, ຣູປາທີນຎ຺ຈ ອາຍຕນານໍ ສມ຺ໂພຘເນສຸ, ເຕສໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວິຠາຄໂຕ, ສຠາຄວິຠາຄໂຕ, ສມຸທຍໂຕ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ, ອາຫາຣໂຕ, ອາທີນວໂຕ, ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ເທສນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໔໗. ຄພ຺ໂຠກ຺ກມເນສູຕິ ຄພ຺ຠຠາເວນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ອວກ຺ກມເນສຸ ອນຸປ຺ປເວເສສຸ, ຄພ຺ເຠ ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ອວກ຺ກມເນສຸ. ປວິສຕີຕິ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐາຕີຕິ ສນ຺ຕານຏ຺ຐິຕິຍາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວສຕີ’’ຕິ. ປກຕິໂລກິຍມນຸສ຺ສານໍ ປຐມາ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕີຕິ ປຈຸຣມນຸສ຺ສານໍ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິ ເທສນາວເສນ ອິຘ ປຐມາ. ‘‘ທຸຕິຍາ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອລເມວາຕິ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ວາຕານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນເມວ ວທຕິ. ເສສນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍ’’ຕິອາທິ ປາຐປ຺ປເທສໍ ວທຕິ.

ອາເທສນວິຘາເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອາທິສຕິ ເອເຕຫີຕິ ອາເທສນານິ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕນິມິຕ຺ຕາທີນິ, ຕານິ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອສໍກິຓ຺ຓຣູເປນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອາເທສນວິຘາ, ອາເທສນາຠາຄາ, ຕາສຸ ອາເທສນວິຘາສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ອາເທສນໂກຏ຺ຐາເສສູ’’ຕິ. ອາຄຕນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ຍສ຺ສ ອາທິສຕິ, ຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຸປຄຕນິມິຕ຺ເຕນ, ນິມິຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ລາຠາລາຠາທິອາທິສນວິຘິທສ຺ສນສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິອາທິນາ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາທິສນເມວ ອາຄຕໍ, ຕໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນວເສນ ວຕ຺ຖຸ ອາຄຕໍ. ຄຕນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ຄມນນິມິຕ຺ຕໍ. ຐິຕນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສມີເປ ຐານນິມິຕ຺ຕໍ, ປຣສ຺ສ ຄມນວເສນ, ຐານວເສນ ຈ ຄເຫຕພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູນໍ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ວາ ສວນວເສນ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ. ຍກ຺ຂປິສາຈາທີນນ຺ຕິ ຫິງ຺ກາຣຍກ຺ຂານຎ຺ເຈວ ກຓ຺ຓປິສາຈາທິປິສາຈານໍ, ກຸມ຺ຠຓ຺ຑນາຄາທີນຎ຺ຈ.

ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ວິປ຺ຜາຣິກຠາເວນ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ກສ຺ສ ວເສນ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ວິປ຺ປລປນ຺ຕານນ຺ຕິ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອໂພຘນໂຕ ວິຣູປໍ, ວິວິຘໍ ວາ ປລປນ຺ຕານໍ. ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວທນາຏ຺ຏຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິທໍ ວກ຺ຂາມິ, ເອວໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ໂທ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາປິ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຊາຄຣນ຺ຕານໍ ປກຕິຍໍ ຐິຕານໍ ອວິປ຺ປລປນ຺ຕານໍ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ໂທ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ໂຍ ໂລເກ ‘‘ມນ຺ຕຊປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫຊເມວ ‘‘ຊິວ຺ຫາຕາລຸຈລນາທິກຣວິຕກ຺ກສມຸຏ຺ຐິຕໍ ສຸຂຸມສທ຺ທໍ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ອາທິສຕີຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ວຈີກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ) ອານນ຺ທາຈຣິໂຍ ອໂວຈ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ເອວ ປນ ນາຕິສຸຂຸໂມ ອຕ຺ຕໂນ, ອຈ຺ຈາສນ຺ນປ຺ປເທເສ ຐິຕສ຺ສ ຈ ມໍສໂສຕສ຺ສາປິ ອາປາຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວເສນ. ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ອາເທສນວິຘາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓວເສເນວ ອາຄຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓານຸສາເຣນປິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເອເຕເນວ ຍເທເກ ‘‘ຍໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕຕິ ຍມຕ຺ຖໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

ມນສາ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ມໂນສງ຺ຂາຣາ, ເວທນາສຎ຺ຎາ. ປຓິຫິຕາຕິ ປຸຣິມປຣິພນ຺ຘວິນເຍນ ປຘານຠາເວນ ນິຫິຕາ ຐປິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ສຸຏ຺ຐປິຕາ’’ຕິ. ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິຕກ຺ກນໍ ນາມ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ເຕສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຊານາຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປທສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນວເສນ ອາເນຕິ. ອາຄມເນນາຕິ ຌານສ຺ສ ອາຄມນຏ຺ຐານວເສນ. ປຸພ຺ພຠາເຄນາຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາເຄນ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ເຠນ. ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ໂຍ ສຍໍ ຌານລາຠີ, ອຘິຄຕມຄ຺ໂຄ ຈ ອຎ຺ຎໍ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທ຺ຘາ ຌານໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ວິນາ ອນຸມານວເສນ ຊານາຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄມເນນ ຊານາຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອນນ຺ຕຣາຕິ ວຸຏ຺ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕທາ ຫິ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ກປຊານເນເນວ ຌານສ຺ສ ຫານຠາຄິຍຕາທິວິເສສປຊານນໍ.

ກິໍ ປນິທໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ອຣິຍານນ຺ຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຕ ອຣິຍາ ນາມ ຊາຕາ, ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອຣິໂຍປິ ເຫຏ຺ຐິໂມ ອຸປຣິມສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ. ຍຖາ ປນ ອຸປຣິໂມ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ເອວໍ ໂສ ຕສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປຣິໂມ ປນ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ຊານາຕີ’’ຕິ, ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຸປຣິໂມ ເຫຏ຺ຐິມໍ ນ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ. ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ສມາປຕ຺ຕິ ຠູມນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກປ຺ປາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣຸປປຕ຺ຕິເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ນ ອຸປຣິຠູມິປຕ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕາທິວເສນ ຎາຕສ຺ສ ກທາຈິ ພ຺ຍຠິຈາໂຣປິ ສິຍາ, ນ ປນ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ຎາຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ເຈໂຕ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ເສສໍ ນາມ.

ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໔໙. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ເຫສ ນິທ຺ເທໂສ. ອາຕປ຺ປນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ ອາຕປ຺ປຕິ ໂກສຊ຺ຊໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍກິເລສປກ຺ຂນ຺ຕິ. ກຸສລວີຣິຍສ຺ເສວ ເຫຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ອປ຺ປມາທາທິປທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ. ປທຫິຕພ຺ພໂຕຕິ ປທຫນໂຕ, ຠາວນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວາຍມນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ. ອີທິສານໍ ປທານໍ ພຫຸລໍກຕ຺ຕຸວິສຍຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຕປ຺ປປທສ຺ສ ວິຍ ອິຕເຣສມ຺ປິ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປມາໂທ, ສຕິອວິປ຺ປວາໂສ. ສມ຺ມາ ມນສິ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ຠາວນານຸໂຍຄເມວ ຕຖາ ວທຕິ. ເທສນາກ຺ກເມນ ປຐມາ, ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ ນາມ ກຣຊກາເຍ ປຏິກ຺ກູລາກາຣສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ, ທສ຺ສນມຄ຺ຄຜລຠາວໂຕ ຈ ປຐມສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຣິຍາເຍນ ວິນາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ.

ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຉວິມໍສໂລຫິຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ຕານິ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ອຏ຺ຐິອາຣມ຺ມຓາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐິອາຣມ຺ມຓາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອຘິຏ຺ຐານາ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອາໂລກກສິເຓ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ສວິຎ຺ຎາຓເກ ກາເຍ ອຏ຺ຐິໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣວເສນ ປຐມໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສາຍໍ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ທຸຕິຍາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐິ ອຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວາ ກຕປຣິຈຍສ຺ສ ສຸເຂເນວ ວຸຕ຺ຕນຍາ ອຏ຺ຐິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ເຈວາ’’ຕິ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຈາ’’ຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ຌານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ສກທາຄາມິຜລສມາປຕ຺ຕິ. ສາຕິສຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນາຄມນໂຕ ປຣິຍາເຍນ ວິນາ ມຸຂ຺ຍາ ທຸຕິຍາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ. ຍາວ ຕຕິຍມຄ຺ຄາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ’’ຕິ.

ປາຬິຍໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕິທ຺ວຍໂຕ ວຸຈ຺ຈມານໍເຍວ ອິມສ຺ສ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂສຕສທິສຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ວິຎ຺ຎາຓໂສຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຸຣິມໂຕ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ ອສ຺ສ ໂສຕາຄຕຕາຍ ໂສຕສທິສຕາ, ຕສ຺ມາ ປຊານິຕພ຺ພຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກເມວ ເຈຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໂສຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີຫິປິ ຠາເຄຫີຕິ ໂອຣຠາຄປຣຠາເຄຫິ. ອິຘໂລໂກ ຫິສ຺ສ ໂອຣຠາໂຄ, ປຣໂລໂກ ປຣຠາໂຄ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວເສເນຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກາມໍ ນຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ, ຕຓ຺ຫາວເສນ ປນ ຕໍ ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ທຣາຄວເສນາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫໍ. ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫໍ…ເປ… ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗).

ກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ, ອຸປໂຍຄວຈນເມຕໍ. ກມ຺ມໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຠາເວນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ເຍນ ກມ຺ມຸນາ ສຫຄຕໍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕພ຺ຠາວເມວ ອຸປຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ອິຘໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ອິຘ ກຕູປຈິຕກມ຺ມຠາວູປຄມນໂຕ. ກມ຺ມຠວໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ຊວາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຕທຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕໍ. ເຕເນວ ປຏິສນ຺ຘິນິພ຺ພຕ຺ຕນສາມຕ຺ຖິເຍນ ປຣໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ປຣໂຕ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ອິຘໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ, ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ປນ ປຣໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠຍໂຕ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຈ ເຕຫິ ‘‘ປຣໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິຘໂລເກປິ ປຕິຏ຺ຐິຕເມວ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ອິຘໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ ວິນາ ປຣໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ສມ຺ຠວຕິ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓນ຺ຕິ ເສກ຺ຂານໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ ເຈຕໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນກຎາຓໍ. ກຖິຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພສ຺ສ ເຈຕໂສ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຊຕນໂຕ.

ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕຕິຍທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸພ຺ເພ ສມຖວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈລເມວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອປເນຕພ຺ພໂຕ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສິຍມານາຍ ປທໍ ຈລິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອປໂຣ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຐມທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິຠາເວ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ທຸຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐິກວຓ຺ຓກສິຓວເສນ ປຏິລທ຺ຘທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ທຸຕິຍາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕິຍຊ຺ຌານມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິລທ຺ຘໍ. ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິຠາໂວ ປນ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອາໂລກກສິເຓ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສວິຎ຺ຎາຓເກ ອຏ຺ຐິໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓກສິຓວເສນ ເຫຏ຺ຐິມານິ ຕີຓິ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ. ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ ຕຕິຍາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ວເສນ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຈຕຸຕ຺ຖາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ. ອິຘາປິ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ເຈຕໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ຕຕິຍາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ, ອຣຫໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ຈຕຸຕ຺ຖາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ເຫສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ເທຍ຺ຍ. ‘‘ປຐມມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐິອາຣມ຺ມຓປຐມຊ຺ຌານປາທໂກ ປຐມມຄ຺ໂຄ ປຐມາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐິອາຣມ຺ມຓທຸຕິຍຊ຺ຌານປາທໂກ ທຸຕິຍມຄ຺ໂຄ ທຸຕິຍາ ທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິ. ປຣຈິຕ຺ຕຎາຓສຫຄຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທກາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖທສ຺ສນສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ. ປຸຣິສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓປຊານນໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸຄ຺ຄລປຓ຺ຓຕ຺ຕິເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ປຸຄ຺ຄລປຓ຺ຓຕ຺ຕີສູຕິ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຎ຺ຎາປເນສຸ. ຄຸຓວິເສສວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປເນສຸ. ໂລກໂວຫາຣວເສນາຕິ ໂລກສມ຺ມຸຕິວເສນ. ໂລກໂວຫາໂຣ ເຫສ, ຍທິທໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິ. ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ປູຣຓໂຕ ຄລນໂຕ, ມຣຓວເສນ ປຕນໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ. ສນ຺ຕຕິຍາ ນຍນໂຕ ນໂຣ. ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ໂປສນໂຕ ໂປໂສ. ເອວໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາສຸ ໂວຫຣິຕພ຺ພາສຸ. ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິຠາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕອສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມາ ໂລກປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ສຕ຺ຕໂລກຄຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ. ອນຸຕ຺ຕໂຣ ໂຫຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ.

ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫີຕິ ກາຣເຓ, ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ປຸຖຸວຈນໍ, ອາວຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ, ເອເຕນ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣວາໂທ, ‘‘ນາມກາຍໂຕ, ຣູປກາຍໂຕ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣວາໂທ, ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ເອກວາຣໍ ວິມຸຕ຺ໂຕວ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນ ເອກວາຣໍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖຣວາໂທ ຈາຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເຖຣວາທານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທເນຫິ ວາ ກາຍທ຺ວຍໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕອນາຄາມິໂນຕິ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ນາມ ໂຫຕິ. ປາຬີຕິ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິປາຬິ. ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສຫຊາຕນາມກາເຍນ ປຏິລຠິຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ທິສ຺ວາຕິ ທສ຺ສນເຫຕຸ. ນ ຫິ ອາສເວ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທສ຺ສນກາຣຓາ ປນ ປຣິກ຺ຂີຓາ ‘‘ທິສ຺ວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ທສ຺ສນາຍຕ຺ຕປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ທສ຺ສນໍ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ປຸຣິມກິຣິຍາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຎາຍ ວິເສສໂຕ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ອນວເສສໂຕ ອາສວານໍ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ, ນ ຕເທກເທສຠູຕຣູປຊ຺ຌານປຏິກ຺ເຂປວເສນ. ເອວຎ຺ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນກເທສາຠາເວປິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຏິກ຺ເຂໂປ ນ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນສຸ ຫິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ສຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຜຸຏ຺ຐນ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ຜຸຏ຺ຐານໍ ອນ຺ໂຕ ຜຸຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ຐານໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຜຸຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາລເມວ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ, ສຈ຺ຉິກໂຕ ສຈ຺ຉິກຣຓູປາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຌານຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ຌາ ອາສວາ. ໂຍ ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ຣູປກາຍໂຕ, ນາມກາເຍກເທສໂຕ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອາໂລຈິໂຕ ປກາສິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ນິໂຣຘໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈສຸ ອາສເວສຸ ເຂປິເຕສຸ ເຕນ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິໂຣຘໍ ຍຖາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ກາຍສກ຺ຂີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຸ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາສວານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເຕນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ. ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂສປິ ກາຍສກ຺ຂີ ວິຍ ຉພ຺ພິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ຍາຖາວສຣສໂຕ ປຊານາຕິ, ປຊານນ຺ໂຕ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ‘‘ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ຕຓ຺ຫໍ ປນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອິໂຕ ສມຸເທຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ສມຸທໂຍ ຈ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວູປສມນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ອຣິໂຍ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຕໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເອກກ຺ຂເຓ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາຕິ ຕຖາຄເຕນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປຏິວິທ຺ຘາ ວິທິຕາ ປາກຏາ ກຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາ. ໂວທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂວຈຣິຕາຕິ ສຸຈຣິຕາ, ເຕສຸ ເຕນ ປຎ຺ຎາ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສທ຺ຘາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ທຫນວເສນ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ກາຍສກ຺ຂິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ໂນ ຈ ໂຂ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ, ນ ເອວໍ ສທ຺ຘາຍ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ເນສໍ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ນານຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ອຖ ກສ຺ມາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ? ອາຄມນີຍນານຕ຺ເຕນ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ອາຄມນມ຺ຫິ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອປ຺ປທຸກ຺ເຂນ, ອກິລມນ຺ໂຕ ຈ ສກ຺ໂກຕິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ, ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອາຣມ຺ມຓໍ ຍາຖາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອວຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ປຎ຺ຎາ. ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປຘານໍ. ປຎ຺ຎໍ ວາເຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາວາຫີ, ປຎ຺ຎໍ ສາຕິສຍໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາ ວາ ອິມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາເຫຕິ, ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ຄເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘານຸສາຣິນິທ຺ເທເສປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕສ຺ມາຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໗໐, ໗໗໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ, ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໗໗໖) ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຘານເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໕໑. ປທຫນວເສນາຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ. ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຘານາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິເວກນິສ຺ສິຕາທິຠາເວນ ປທຫິຕພ຺ພໂຕ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ.

ປຏິປທາເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາຄມນກາເລ ກິຈ຺ເຉນ ທຸກ຺ເຂນ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກິລມນ຺ຕສ຺ສ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ທນ຺ຘໍ ຕໍ ຐານໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕສຸ ກິເລເສສຸ ວິປສ຺ສນາປຣິວາເສ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິສງ຺ຂາຕໍ ຐານໍ ທນ຺ຘໍ ສຓິກໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ, ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາປຸຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ເອສາ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປຏິປທາຍ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ, ວິປສ຺ສນາປຣິວາສປຎ຺ຎາຍ ຈ ທນ຺ຘຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄກາເລ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ປຎ຺ຎາ ອາຄມນວເສນ ‘‘ທຸກ຺ຂປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຣິ ຕີສຸ ປເທສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠສ຺ສສມາຈາຣາທິເທສນາວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ຠສ຺ສສມາຈາເຣຕິ ວຈີສມາຈາເຣ. ຐິໂຕຕິ ຍຖາຣທ຺ຘໍ ຕໍ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ກເຖນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກຖາມຄ຺ຄໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມຸສາວາທູປສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ເຕນ ມຸສາວາເທນ ອຸປສໍຫິຕໍ. ວິຠູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິສຸໍຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຠູຕິກໍ, ຕເທວ ເວຠູຕິຍໍ, ເປສຸຎ຺ຎໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຠທກຣວາຈ’’ນ຺ຕິ. ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂຓໂຕ ສາຣມ຺ຠໂຕ ຊາຕາຕິ ສາຣມ຺ຠຊາ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິທ຺ຘາກຖາ ອມນາປາ, ມນາປາປິ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕາວຫຕ຺ຕາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍປກ຺ຂິຍເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິກ຺ເຂປກຖາປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປກຖາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ຊຍປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊຍໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ຠາສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ມນ຺ຕນໍ ຊານນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ມນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕກຖເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍຸຕ຺ຕຣູປເມວ ກຖໍ. ຫທເຍ ນິທຫິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖເວທາທິປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕພ຺ພໍ, ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຠາເວນ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາປິ ວາຈາ ອກາເລ ຠາສິຕາ ອຠາຊເນ ຠາສິຕາ ວິຍ ນ ອຕ຺ຖາວຫາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລນາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ສຸຠາສິຕວາຈາ ສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫາທິຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ມຫິທ຺ຘິກາ ມຫານິສໍສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ຠາສິຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສີລາຈາເຣຕິ ສີເລ ຈ ອາຈາເຣ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘສີເລ ເຈວ ປຣິສຸທ຺ຘມໂນສມາຈາເຣ ຈ. ຐິໂຕຕິ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ. ສຈ຺ຈໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຈ຺ໂຈຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈກໂຖ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ສຈ຺ຈໍ ກຖິຕເມວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ເຫຏ຺ຐາ ຫິ ວຈີສມາຈາຣໍ ກເຖນ຺ເຕນ ສຈ຺ຈໍ ກຖິຕໍ, ປຏິປກ຺ຂປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອິຘ ສີລໍ ກເຖນ຺ເຕນ ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຈ຺ຈໍ ສຣູເປເນວ ກຖິຕໍ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ອາຣພ຺ຠນ຺ຕຣຎ຺ເຈຕໍ, ຕຖາປິ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣເມວ ສຈ຺ຈສ຺ສ ກຖນໍ ປຸນຣຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຣສ຺ສ ໂຈທນາວສໂຣ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫາຣໍ ທາຕຸກາໂມ ‘‘ອິຘ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຫຏ຺ຐາ ວາຈາສຈ຺ຈໍ ກຖິຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສຸຠາສິຕວາຈໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ. ອນ຺ຕມໂສ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ສີລໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘‘ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ.

ຄຸຕ຺ຕາ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫິຕາ ທ຺ວາຣາ ເອເຕນາຕິ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູ’’ຕິອາທິ. ປຣິເຍສນປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຣິໂຠຄວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສມນ຺ຕິ ອວິສມໍ. ສມຈາຣິຕາ ຫິ ກາຍວິສມາທີນິ ປຫາຍ ກາຍສມາທິປູຣຓໍ. ນິສຊ຺ຊາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠາວນາຍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂສຘນຎ຺ຫິ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ນ ນິທ຺ທາວິໂນທນມຕ຺ຕໍ. ນິຕ຺ຕນ຺ທີຕິ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ. ສາ ປນ ນິຕ຺ຕນ຺ທິຕາ ກາຍາລສິຍວິຄມເນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍາລສິຍວິຣຫິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸວິໂຘປິ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ຄຫິໂຕຕິ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍິກວີຣິເຍນາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຄມ຺ມ ຄຓວິຫາໂຣ ສຫວາໂສ ສງ຺ຄຓິກາ, ສາ ປນ ກິເລເສຫິປິ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄເຓນ ສງ຺ຄຓິກໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ອນຘິຄຕວິເສສາຘິຄມກາຣຓວເສນ ເອກວິຫາຣີ, ນ ເກວລໍ ເອກີຠາວວເສນ. ກິເລສສງ຺ຄຓິກນ຺ຕິ ກິເລສສຫິຕຈິຕ຺ຕຕໍ. ຍຖາ ຕຖາຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ, ປຏິສງ຺ຂານວເສນ ວາ. ສມຖວເສນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ. ວິປສ຺ສນາວເສນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ.

ກລ຺ຍາຓປຏິຠາໂນຕິ ສຸນ຺ທຣປຏິຠາໂນ, ສາ ປນສ຺ສ ປຏິຠານສມ຺ປທາ ວຈນຈາຕຸຣິຍສຫິຕາວ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວາກ຺ກຣຓ…ເປ… ສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຠານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐິຕວຈນມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕໍ ປຏິຠານມສ຺ສາຕິ ຍຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ. ປຸຈ຺ຉິຕານນ຺ຕຣເມວ ສີຆໍ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ໂນ ມຸຕ຺ຕປຏິຠານໍ ອສ຺ສາຕິ ໂນ ມຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ. ອິຘ ປນ ວິກິຓ຺ຓວາໂຈ ມຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສີລສມາຈາຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ມຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄມນສມຕ຺ຖາຍາຕິ ອສ຺ສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ຄເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ. ຘາຣຓສມຕ຺ຖາຍາຕິ ສາຕິສຍໍ ສຕິວີຣິຍສຫິຕຕາຍ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ. ມຸນນໂຕ ອນຸມິນນໂຕ ມຸຕີຕິ ອນຸມານ ປຎ຺ຎາຍ ນາມໍ. ຕີຫິ ປເທຫີຕິ ‘‘ຄຕິມາ ຘິຕິມາ ມຸຕິມາ’’ຕິ ຕີຫິ ປເທຫິ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ອິຘາຕິ ‘‘ຘິຕິມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ວີຣິຍມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ຄຸຓຠູຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ‘‘ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ຌາຍີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ກຖິຕາ. ອິຘາຕິ ‘‘ຘິຕິມາ ມຸຕິມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘວຈນຄຓ຺ຫນປຎ຺ຎາ ກຖິຕາ ກຣຓປຸພ຺ພາປຣໂກສລ຺ລປຎ຺ຎາທີປນໂຕ. ກິເລສກາໂມປິ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ວິຍ ຍຖາປວຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ອຄິທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ອນຸສາສນວິຘາເທສນາທິວຓ຺ຓນາ

໑໕໔. ອຕ຺ຕໂນ ອຸປາຍມນສິກາເຣນາຕິ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູເຕນ ປຖມນສິກາເຣນ ຠາວນາມນສິກາເຣນ. ປຏິປຊ຺ຊມາໂນຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ.

໑໕໕. ກິເລສວິມຸຕ຺ຕິຎາເຓຕິ ກິເລສປ຺ປຫານຊານເນ.

໑໕໖. ປຣິຍາທິຍມາໂນຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທ຺ຘກ຺ຂນ຺ເຘເຍວ ອນຸສ຺ສຣຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອໂກ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ໂກຕິ ປຣິຍາທິຍິຕຸໍ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຄຫິຕໍ, ‘‘ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈ ອາໂຣຫເນ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ, ໂອໂຣຫເນ ປນ ຎາຓສ຺ສ ຖິຣຠູຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘກ຺ຂນ຺ເຘເຍວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘໍ. ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສນ ກຸຓ຺ຐຎາຓຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຐານນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອວຏ຺ຐານໍ. ນິຍໂມຕິ ວາທນິຍໂມ ປຏິນິຍຕວາທຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໑໕໗. ປິຓ຺ຑຄຓນາຍາຕິ ‘‘ເອກໍ ທ຺ເວ’’ຕິອາທິນາ ອຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ກລນປທຸປ຺ປາທນາທິນາ ປິຓ຺ຑນວເສນ ຄຓນາຍ. ອຈ຺ຉິທ຺ທກວເສນາຕິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທກຄຓນາວເສນ ຄຓນາ ກມຄຓນໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ເອຕ຺ຕການິ ປຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຊລາສເຍ ເອຕ຺ຕການິ ອຸທກາຬ຺ຫການີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ຄເຓຕພ຺ພສ຺ສ ເອກຊ຺ຌມ຺ປິ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຓນາ. ກມຄຓນາ ຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິນ຺ທິກາ. ສາ ປເນສາ ຄຓນາ ສວນນ຺ຕຣໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມນສາວ ຄເຓຕພ຺ພໂຕ ‘‘ມໂນຄຓນາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມໂນຄຓນາຍາ’’ຕິ. ປິຓ຺ຑຄຓນເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ວິຠາຄຄຓນໍ. ສງ຺ຂາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎຫິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ປູຣິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິຕຣາສໍ ປູຣເຓນ ວິນາ ຕສ຺ສາ ປູຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຖາຕິ ທີເປຕິ ເຖໂຣ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາຍຸໂນ ວສ຺ສາທິຄຓນາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ຕສ຺ສ ອວິສຍຠາວໂຕ.

໑໕໘. ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ເຍວ ອນຸຕ຺ຕຣາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ວິຠາຄາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີຕພຸທ຺ຘາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນາຕິ ອນຸຕ຺ຕຣຠາເວນ, ອຎ຺ເຎຫິ ພຸທ຺ເຘຫິ ເອກສທິສຠາເວນ ຈ.

໑໕໙. ອາສວານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວູປຄມເນນ ສາສວາ. ອຸເປຈ຺ຈ ອາຘີຍນ຺ຕີຕິ ອຸປາຘີ, ໂທສາໂຣປນານິ, ສຫ ອຸປາຘີຫີຕິ ສອຸປາຘິກາ. ອນຣິຍິທ຺ຘິຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໂທເສນ ເອກຈ຺ເຈ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ທທນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ໂນ ‘‘ອຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາສວຠາວໂຕ. ນິທ຺ໂທເສຫິ ຂີຓາສເວຫິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ນິທ຺ໂທສາ ໂທເສຫິ ສຫ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸປາຣມ຺ຠາ. ອຣິຍານໍ ອິທ຺ຘີຕິ ອຣິຍິທ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎີຕິ ອິຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ປຏິກ຺ກູເລຕິ ອມນຸຎ຺ເຎ ອນິຏ຺ເຐ. ຘາຕຸສຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ. ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ອຸປເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອນິຏ຺ຐສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອນິຏ຺ເຐ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ຜຣຕີຕິ ເມຕ຺ຕໍ ຫິເຕສິຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຜຣຕິ. ຘາຕຸໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕເນນ ຘາຕຸໂສ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຘາຕຸມນສິກາຣໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອປ຺ປຏິກ຺ກູເລ ສຕ຺ເຕ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທິເກ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕເນນ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ວິສຠາຄຠູເຕ ‘‘ເກສາທິ ອສຸຈິໂກຏ຺ຐາສເມວາ’’ຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ຜຣຕິ ອສຸຠມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍາຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນລກ຺ຂຓາຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ.

ຕໍ ເທສນນ຺ຕິ ຕໍ ທ຺ວີສຸ ອິທ຺ຘິວິຘາສຸ ເທສນປ຺ປກາຣໍ ເທສນາວິຘິໍ. ອເສສໍ ສກລນ຺ຕິ ອເສສໍ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ປຸຓ຺ຓໍ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານາຕິ. ອເສສໍ ອຠິຊານໂຕ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖິ. ອິໂຕຕິ ຠຄວໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຕໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ຘມ຺ໂມ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ອຍໍ ນາມ ຍໍ ຠຄວາ ນ ຊານາຕີຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ສມ຺ມເທວ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຠິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ທ຺ວີສຸ ອິທ຺ຘິວິຘາສຸ ອຠິຊານເນ, ເທສນາຍຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນຕ຺ຖິ. ອິມິນາປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ອຖ ໂຂ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໍ ຕໍ ຠນ຺ເຕຕິອາທິນາປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ຄຸຓທສ຺ສນໍ ຕສ຺ເສວ ປສາທສ຺ສ ກາຣຓວິຠາວນໍ.

ອຎ຺ຎຖາສຕ຺ຖຸຄຸຓທສ຺ສນາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ປຸພ຺ເພ ‘‘ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເອວາຍໍ ປກາໂຣ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຣທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ອປເຣນາປິ ອາກາເຣນາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສທ຺ທຫນໂຕ ວິເສສໂຕ ສທ຺ຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ຕາ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕ ຫິ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາໂພຘິຍໍ ສຕ຺ຕາ ອາສຕ຺ຕາ ລຄ຺ຄາ ນິຍຕຠາວູປຄມເນນ ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍຠາວໂຕ. ຍໂຕ ເນສໍ ນ ກຖຎ຺ຈິ ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕເນວ ເຕສໍ ກມ຺ມຜລໍ ສທ຺ຘາຍປິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາໂວ ທີປິໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ, ‘‘ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ຈ ວິສິຏ຺ຐວິສຍໍ ‘‘ສທ຺ເຘນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ, ຕສ຺ມາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມຘິຄມມູລກຕ຺ຕາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓສມຘິຄມສ຺ສ ‘‘ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ ສມາສປເທສຸ ‘‘ວີຣິຍໍ ຖາໂມ’’ຕິອາທີນິ ອວຍວປທານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣກ຺ກມປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ໂຘຣຍ຺ຫປທໍ. ນ ຫິ ຕໍ ວີຣິຍເວວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ວີຣິຍວນ຺ຕວາຈກໍ. ຘຸຣາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ໂຘຣຍ຺ໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ຘຸຣໍ ວຫນສມຕ຺ເຖນ ມຫາປຸຣິເສນາ’’ຕິ. ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິເຍນາຕິ ອສິຖິລວີຣິເຍນ. ຖິຣວີຣິເຍນາຕິ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫີຠາວູປຄມເນນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕວີຣິເຍນ. ອສມຘຸເຣຫີຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຘຸເຣຫິ. ປເຣສໍ ອສຍ຺ຫສຫນາ ຫິ ໂລກນາຖາ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍເຠທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸຓຊາຕໍ. ປາຣມິຕາ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາຕິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ຕຍໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສມານເມວ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອຕີຕານາຄຕ…ເປ… ອູໂນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄນ຺ຕິ ກາມສຸເຂ ອລ຺ລີນາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ. ໂກ ຊານາຕິ ປຣໂລກໍ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂກ ເອກວິສໂຍຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸໂຂຕິ ອິຏ຺ໂຐ ສຸຂາວໂຫ. ປຣິພ຺ພາຊິກາຍາຕິ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ຕຣຸຓິຍາ. ມຸທຸກາຍາຕິ ສຸຂຸມາລາຍ. ໂລມສາຍາຕິ ຕຣຸຓມຸທຸໂລມວຕິຍາ. ໂມຬິພນ຺ຘາຫີຕິ ໂມຬິໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘເກສາຫິ. ປຣິຈາເຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິໂຕ ຈາເຣນ຺ຕິ. ລາມກນ຺ຕິ ປຏິກິລິຏ຺ຐໍ. ຄາມວາສີນໍ ພາລານໍ ຘມ຺ມໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມິທນ຺ຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນານມິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ເສວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອນຣິເຍຫິ ເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ອນຣິຍໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິທ຺ໂທສຕ຺ໂຖ ອຣິຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຣິຍນ຺ຕິ ນ ນິທ຺ໂທສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຖສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິວິວິຘວິປຸລານຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລມຖສ຺ສ ເຂທນສ຺ສ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ. ທຸກ຺ຂໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂມໍ.

ອາຠິເຈຕສິການນ຺ຕິ ອຠິເຈໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕສ຺ມິໍ ອຠິເຈຕສິ ຊາຕານີຕິ ອາຠິເຈຕສິການິ, ອຠິເຈໂຕສນ຺ນິສ຺ສິຕານິ ວາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣານໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂວິຫາຣຠູຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣູປາວຈຣຌານານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕານິ ຫິ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຌາຍິໂນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ກຖິຕາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ’’ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕ຺ຕາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກສຸຂຸມສຎ຺ຫິຕຕ຺ຕາ ຈ. ສຫ ມຄ຺ເຄນ ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານໍ ກຖິຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຈຸນ຺ທ ສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໔) ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກາ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຠາເວນ ກຖິຕາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣານິ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຊ຺ຌານານີ’’ຕິ ກຖິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກາມລາຠີຕິ ນິກາເມນ ລາຠີ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາວເສນ ລາຠີ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາກາມລາຠີ’’ຕິ. ອທຸກ຺ຂລາຠີຕິ ສຸເຂເນວ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ອກສິຣລາຠີຕິ ອກສິຣານໍ ວິປຸລານໍ ລາຠີ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ລາຠີເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ຕຖາ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ປາຣິພນ຺ຘເກ ປນ ກິຈ຺ເຉນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຕຖາ ຈ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ປາຣິພນ຺ຘເກ ຈ ອກິຈ຺ເຉເນວ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ນາຬິກຍນ຺ຕໍ ວິຍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ. ຠຄວາ ປນ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນປາຣິພນ຺ຘກຕ຺ຕາ ວສິຠາວສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພເມຕໍ ສມ຺ມເທວ ສກ຺ໂກຕິ.

ອນຸໂຍຄທານປ຺ປກາຣວຓ຺ຓນາ

໑໖໑. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາຕິ ອິມາຍ ໂລກຘາຕຸຍາ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາຍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ. ຊາຕິເຂຕ຺ຕຠາເວນ ຫິ ຕໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຕກາຍ ເອວ ຊາຕິເຂຕ຺ຕຠາໂວ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາ’’ຕິ ເກຈິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຕກໍ ເອວ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕນ຺ນິວາສີນໍເຍວ ຈ ເທວານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປກມ຺ປນເທວຕູປສງ຺ກມນາທິນາ ຊາຕຈກ຺ກວາເຬນ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຏ຺ຐານໍ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ. ສຣເສເນວ ອາຓາປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູຕໍ ຐານໍ ວິສຍເຂຕ຺ຕໍ. ໂອກ຺ກມນາທີນໍ ຉນ຺ນເມວ ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ມຫາຠິນີຫາຣາທິກາເລປິ ຕສ຺ສ ປກມ຺ປນລພ຺ຠນໂຕ. ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ນາມ, ຍໍ ເອກຈ຺ຈໍ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ວິວຏ຺ຏຕິ ຈ. ອາຓາ ວຕ຺ຕຕິ ຕນ຺ນິວາສິເທວຕານໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອານຸຠາເວເນວ, ນ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ. ‘‘ຍາວຕາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຈນໂຕ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ອາຓາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ເຍວ.

ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ອິມິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ປນາວຸໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ເຖຕຣຫິ ອຎ຺ໂຎ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ຠຄວຕາ ສມສໂມ ສມ຺ໂພຘິຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑) ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ໂນຕິ ວເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑) ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໙; ອ. ນິ. ໑.໒໗໗; ເນຕ຺ຕິ. ໕໗; ມິ. ປ. ໕.໑.໑) ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກໂຕຕິ ສຫ, ເອກສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ກາໂລ ກຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ? ຈຣິມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ວທຕິ. ເຂຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕວ ໂຫຕິ ‘‘ອິທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຊາຕິເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເກນ ປນ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ? ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ, ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ.

ຕິປິຏກອນ຺ຕຣຘານກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ນ ນິວາຣິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີຓິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘາເນນ ສາສນສ຺ສ ໂອສກ຺ກິຕຕ຺ຕາ ອປຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາວສຣາ ໂຫຕິ. ປຏິປທາຕິ ປຏິເວຘາວຫາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ.

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ຫີນໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ຐິຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ມາຕິກາຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍາຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໔; ປາຈິ. ໔໕) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສິກ຺ຂາປທປາຬິມາຕິກາຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ. ນິທານຸທ຺ເທສສງ຺ຂາເຕ ປາຕິໂມກ຺ເຂ, ປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາກມ຺ເມສຸ ຈ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍຖາ ວາ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຘຣນ຺ເຕ ເອວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ, ເອວໍ ສຕິ ເອວ ຕທຸຠເຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ຕທຸຠຍາຠາເວ ປາຕິໂມກ຺ຂາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕຍິທໍ ຕຍໍ ສາສນສ຺ສ ຐິຕິເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາສຸ ຐິຕາສຸ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ອຸປສມ຺ປທາຘີນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘີນາ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ເຂ, ຕໍ ສິທ຺ຘິຍາ ສິທ຺ຘາສຸ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາສຸ ຈ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂອສກ຺ກິຕໍ ນາມາຕິ ປຈ຺ຉິມກປຏິເວຘສີລເຠທທ຺ວຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິນຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມກປຏິເວຘໂຕ ປຣໍ ປຏິເວຘສາສນໍ, ປຈ຺ຉິມກສີລເຠທໂຕ ປຣໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາສນໍ ວິນຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາສນອນ຺ຕຣຫິຕວຓ຺ຓນາ

ເອເຕນ ກາມໍ ‘‘ສາສນຏ຺ຐິຕິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸກາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ສາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ສາສໂນສກ຺ກນສ຺ສ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຍິທໍ ສາສໂນສກ຺ກນໍ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພາໂນສານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີຓິ ປຣິນິພ຺ພານານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕນາທິ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຏ຺ຐາເນເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕາຕິ ຣສ຺ມິໂຍ. ກາຣຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຣິເທວນກາຣຸຎ຺ຎໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ, ທີປນ຺ຕເຣສຸ, ເທວນາຄພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ຈ ວິປ຺ປກິຣິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ຘາຕູນໍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐາເນ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປາຕນໍ, ຣສ຺ມິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕຕ຺ຖ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຏ຺ຐານໍ, ເອກຊາລິຠາໂວ ຈາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ສຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານວເສເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວີສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາຠາວໂທສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ເອກສທິສາຕິ ເຕສໍ ເທສນາປິ ເອກຣສາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ’’ຕິ, ເອເຕນ ຈ ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕເມວ ສາເຘຕິ. ‘‘ວິວາທຠາວໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ວິວາທາຠາວຕ຺ຖໍ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ (ມິ. ປ. ໕.໑.໑). ເອກຸທ຺ເທໂສຕິ ເອໂກ ເອກວິໂຘ ອຠິນ຺ໂນ ອຸທ຺ເທໂສ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອກໍ ເອວ ພຸທ຺ຘໍ ຘາເຣຕີຕິ ເອກພຸທ຺ຘຘາຣຓີ, ເອເຕນ ເອວໍສຠາວາ ເອເຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຍນ ທຸຕິຍໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓໍ ຘາເຣຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ອຍໍ ໂລກຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຍວິເສສນິປ຺ຜນ຺ນານຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວວິເສໂສ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ນ ຘາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອຘາຣຓໍ ປຣິຍາເຍຫິ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈເລຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈເລຍ຺ຍາຕິ ປຣິປ຺ຜນ຺ເທຍ຺ຍ. ກມ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ປເວເຘຍ຺ຍ. ນເມຍ຺ຍາຕິ ເອກປສ຺ເສນ ນຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ໂອຓເມຍ຺ຍາຕິ ໂອສີເທຍ຺ຍ. ວິນເມຍ຺ຍາຕິ ວິວິຘາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນເມຍ຺ຍ. ວິກິເຣຍ຺ຍາຕິ ວາເຕນ ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິປ຺ປກິເຣຍ຺ຍ. ວິຘເມຍ຺ຍາຕິ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍ. ວິທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາຕິ ສພ຺ພໂສ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຖາຠູຕາ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຐານໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຸປາທິກາຕິ ສມໍ ອຸທ຺ຘໍ ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສມຸປາທິກາ, ອຸທກສ຺ສ ອຸປຣິ ສມໍຄາມິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ສຓ຺ຐາເນນ. ປມາເຓນາຕິ ອາໂຣເຫນ. ກິສຖູເລນາຕິ ກິສຖູລຠາເວນ, ປຣິຓາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປີຕິ ທ຺ເວປິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາ ສຣີຣຠາຣໍ.

ຉາເທນ຺ຕນ຺ຕິ ໂຣເຈນ຺ຕໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕໍ. ຕນ຺ທີກໂຕຕິ ເຕນ ໂຠຊເນນ ຕນ຺ທີຠູໂຕ. ອໂນຓມິຕທຓ຺ຑຊາໂຕຕິ ຍາວທຕ຺ຖໂຠຊເນນ ໂອຓມິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອໂນຓມິຕທຓ຺ໂຑ ວິຍ ຊາໂຕ. ສກິໍ ຠຸຕ຺ໂຕວາຕິ ເອກໍ ວຑ຺ຒິຕກໍ ຠຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕວ ມເຣຍ຺ຍາຕິ. ອຕິຘມ຺ມຠາເຣນາຕິ ຘມ຺ເມນ ນາມ ປຖວີ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ສກິໍ ເຕເນວ ຈລຕິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຸນ ເຖໂຣ ຣຕນໍ ນາມ ໂລເກ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕໍ, ອຠິມຕຎ຺ຈ ໂລເກນ; ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຣຸສຠາວຕາຍ ສກຏຠງ຺ຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຕິຠາຣຠູຕໍ ທິຏ຺ຐເມວໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ຫິຕສຸຂວິເສເສຫິ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ, ອຠິມໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄມ຺ຠີຣປ຺ປເມຍ຺ຍຠາເວນ ຄຣຸສຠາວຕ຺ຕາ ອຕິຠາຣຠູໂຕ ປຖວິຈລນສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ມຫາຣາຊ ທ຺ເວ ສກຏາ’’ຕິອາທິມາຫ, ເອເຕເນວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂອກ຺ກມນາທິກາເລ ປຖວິກມ຺ປນກາຣຓໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ມາ, ເອກສ຺ສ ວາ ສກຏສ຺ສ ຣຕນໍ ຕສ຺ມາ ສກຏໂຕ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອສາຣິຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາຣິຕໍ, ກຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຄ຺ໂຄ.

ສຠາວປກຕິກາຕິ ສຠາວຠູຕາ ອກິຕ຺ຕິມາ ປກຕິກາ. ກາຣຓມຫນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓານໍ ມຫນ຺ຕຕາຍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມຫິ ປາຣມິສງ຺ຂາເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຖວິອາທີນິ ມຫນ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ, ມຫນ຺ຕາ ຈ ສກ຺ກຠາວາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອເກກາວ, ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ມຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອໂກ ເອວ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ວິສໂຍ? ພຸທ຺ຘຠູມິ, ຍາວຕກໍ ວາ ເຎຍ຺ຍເມວໍ ‘‘ອາກາໂສ ວິຍ ອນນ຺ຕວິສໂຍ ຠຄວາ ເອໂກ ເອວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂລກຘາຕຸໂຕ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ອປຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖຕາຍ ສຕ຺ຖຣິ ປສາທຸປ຺ປາທເນນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາວຫມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ…ເປ… ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ. ວາທສ຺ສ ອນຸປຕນໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ວາທານຸປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວາໂທເຍວາ’’ຕິ.

ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ອຸທາຍີຕິ ນາມໍ, ມຫາສຣີຣຕາຍ ປນ ເຖໂຣ ມຫາອຸທາຍີຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ຍສ຺ສ ວເສນ ວິນເຍ ນິສີທນສ຺ສ ທສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິເຠທໂຕ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາ. ປີຕິສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ອຕິພ຺ຍາປິຕເທໂຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ປີຕິຍາ ຜຸຏສຣີໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ເອວສ຺ສາ ປຣິຍາຍໂຕ ຜຣຓລກ຺ຂຓມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປກສິເຣເນວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໑; ໕.໑໕໘; ອ. ນິ. ໗.໗໑) ວິຍ ອິຘ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຕາ’’ຕິ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປປ຺ປກາເຣຫິ.

ນ ນ ກເຖຕິ ກເຖຕິເຍວ. ຈີວຣາທິເຫຕຸນ຺ຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທາທິເຫຕຸຠູຕໍ ປຍຸຕ຺ຕກຖໍ ນ ກເຖຕິ. ເວເນຍ຺ຍວເສນາຕິ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ. ກເຖຕິ ‘‘ເອວມຍໍ ວິນຍໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ສພ຺ພາຠິຠູ ສພ຺ພວິທູຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິກາ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕; ຘ. ປ. ໓໕໓) ຄາຖາປິ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິກາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑, ໒໒) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາປິ.

໑໖໓. ອຠິກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ. ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕາ, ປຸຈ຺ຉນວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ເອວາຕິ.

ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໖. ປາສາທິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິຄຓ຺ຐນາຏປຸຕ຺ຕກາລງ຺ກິຣິຍວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ລກ຺ຂສ຺ສ ສຣເວຘໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວານ ວິຊ຺ຌນວິຘິໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ເວຘຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘນຸມ຺ຫິ ກຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຘນຸສິປ຺ປາທິສິປ຺ປສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ມຊ຺ຌິເມນ ປມາເຓນ ສຣປາຕໂຍຄ຺ຍຕາວເສນ ກຕຕ຺ຕາ ທີຆປາສາໂທ.

ສມ຺ປຕິ ກາລໍ ກໂຕຕິ ອຈິຣກາລໍ ກໂຕ. ທ຺ເວຘິກຊາຕາຕິ ຊາຕທ຺ເວຘິກາ ສຎ຺ຊາຕເຠທາ. ທ຺ເວຊ຺ຌຊາຕາຕິ ທຸວິຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ. ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຠຓ຺ຑນໍ, ວິຣຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນໍ. ‘‘ອິທໍ ນຫານາທິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ປາວຈນໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ. ວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ. ສຫິຕໍ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ສຫິຕໍ ສິລິຏ຺ຐໍ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘໍ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ວິປຣາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ປຣາວຕ຺ຕິຕໍ, ປຣາວຕ຺ຕໍ ທູສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຣກາລວເສນ ປຄຸຓໍ, ຕໍ ມມ ວາທໍ ອາຄມ຺ມ ນິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຣິເຍສມາໂນ ວິຈຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ອິທານິເຍວ ມຍາ ເວຐິຕໍ ໂທສໍ ນິພ຺ເພເຐຫິ. ມຣຓເມວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຆາຕນວເສນ ມຣຓເມວ. ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິເມຕິ ນາຏປຸຕ຺ຕິຍາ, ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ສິສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິເກສູ’’ຕິ. ປຸຣິມປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕໍ ຣູປໍ ສຠາໂວ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຏິວານຣູປາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວຕ຺ຕນສຠາວາ’’ຕິ. ກຖນໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນໍ. ປເວທນໍ ເຫຕຸທາຫຣຓານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂພຘນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸປ຺ປເວທິເຕຕິ ທຸວິຎ຺ຎາປິເຕ’’ຕິ. ນ ອຸປສມາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນໍ, ຕເທວ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິກໍ, ຕສ຺ມິໍ. ສມຸສ຺ສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເຫຕຸຠາວໂຕ ຖູປໍ, ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິນ຺ນຖູເປຕິ ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ເຐ’’ຕິ, ຖູໂປຕິ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສມຸສ຺ສິຕຏ຺ເຐນ, ໂສ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ສມເຍ. ເກຫິຈິ ອຠິນ຺ນສມ຺ມໂຕປິ ຠິນ຺ໂນ ວິນຏ຺ໂຐ ເອວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕຕິ ໂສ ຠິນ຺ນຖູໂປ, ໂສ ເອວ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມານໍ ປຏິສຣຓໍ, ຕເມຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິສຣໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ຠິນ຺ນຖູເປ ອປ຺ປຏິສຣເຓຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຈຣິຍປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ປມາຓຠູຕໍ. ນານານີຫາເຣນາຕິ ນານາກາເຣນ.

໑໖໕. ຕເຖວ ສມຸທາຈຣິໍສຸ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ. ສາມາການນ຺ຕິ ສາມາກຘຎ຺ຎານໍ.

‘‘ເຍນສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ຈຸນ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອໂຫສິ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘກາເລຕິ ຠູຕກຖນເມຕໍ, ນ ວິເສສນໍ. ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

ຘມ຺ມຣຕນປູຊາວຓ຺ຓນາ

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອທາສີຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ.

ກຖາຍ ມູລນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ລຠິຕພ຺ພຘມ຺ມກຖາຍ ກາຣຓໍ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ທາລິທ຺ທິຍປງ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ຘມນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ຘມນ຺ໂຕ. ເອເກກສ຺ມິໍ ປຫາເຣເຍວ ຕໂຍ ຕໂຍ ວາເຣ ກຕ຺ວາ ທິວາ ນວວາເຣ ຣຕ຺ຕິໍ ນວວາເຣ. ອຸປຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານວເສນ, ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນາທິວເສນ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາປິ ຄຈ຺ຉເຕວ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ທິວສສ຺ສ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓຠາວໂຕ ປຎ຺ໂຫວ ປຎ຺ຫຸທ຺ຘາໂຣ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ, ສຕ຺ຖຸ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຍໍ ອກິລາສຸຠາວໂຕ.

ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນາ

໑໖໖. ອາໂຣຈິເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ສາມິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສາມິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສວ ຕສ຺ສາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວນ຺ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ. ຈຸນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຫິ ອານີຕໍ ກຖາປາຠຕໍ ຠຄວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ທຸຣກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ສາວການໍ ທ຺ເວຘິກາທິຠາເວນ ວິຫຣຓກິຣິຍາປຣາມສນຎ຺ເຫຕໍ.

ຍສ຺ມາ …ເປ… ປາກຏໍ ໂຫຕິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ຈ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠູຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ…ເປ… ປາກຏໍ ໂຫຕິ ໂທເສສຸ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ຄຸເຓສຸ ອານິສໍສສ຺ສ ວິຠູຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ໂວກ຺ກມ຺ມາຕິ ອປສກ຺ເກຕ຺ວາ. ອາເມຑິຕໂລເປນ ຈາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ໂວກ຺ກມ຺ມ ໂວກ຺ກມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕສ຺ສ ໂວກ຺ກມນສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ນິຣນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິອາທໂຍຕິ ເຕນ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນາທໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ອສາມີຈິປຏິປທາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຍ ອສມ຺ຠໂວ, ໂທເສສຸ ອນຠິນິເວສິຕາ, ອສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິ ປເທຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປກາຣສ຺ສ ກາມໍ ຕິໂຣກ຺ຂຕາ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ‘‘ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ປເທນ ປຏິປຊ຺ຊນາກາໂຣ ນິຍເມຕ຺ວາ ວິຫິໂຕ, ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ອິມິນາປີຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາທປິຕຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ.

໑໖໗. ຎາຍຕິ ມຸຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ເຕນ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ໂມ, ຕໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຎາຍປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄເມ ກາຣຓສມ຺ມໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຓປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ. ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕີຕິ ສາເຘສ຺ສຕິ, ສິທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ. ວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຘມ຺ມວິນຍາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

໑໗໐. ອິຘ ສາວກສ຺ສ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕິກອປສ຺ສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ ກິຕ຺ຕິຕາຕິ ‘‘ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍກິເລສຠາຄິຍຠາເວນ ອຸຏ຺ຐິຕາຍ ໂວທານຠາຄິຍຠາເວນ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ປວຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ອໂພຘິຕຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປເວທິຕຕ຺ຖາ, ປຣມຕ຺ຖໍ ຈຕຸຕ຺ຖສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອປາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ສາວກາ ສທ຺ຘມ຺ເມ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ອສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກາ, ອສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ເມ’’ຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຄຫປເທຫິ ກຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ສາສນຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນປເທຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ ກຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຖຠາເວນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ວາ ສງ຺ຄຫານິ ປທານິ ກຕານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສງ຺ຄຫປທກຕໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ຈ ສງ຺ຄຫປທກຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຫຣຓໍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊມານານໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ປຏິຫຣຓໍ ນິພ຺ພານປາປນໍ ປຏິຫາໂຣ, ໂສ ເອວ ອາ-ກາຣສ຺ສ ອິ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຏິຫິໂຣ, ປຏິຫິໂຣ ເອວ ປາຏິຫິໂຣ, ສຫ ປາຏິຫິເຣນາຕິ ສປ຺ປາຏິຫິຣໍ, ຕຖາ ສຸປ຺ປເວທິຕຕາຍ ສປ຺ປາຏິຫິຣໍ ກຕນ຺ຕິ ສປ຺ປາຏິຫິຣກຕໍ. ຕາທິສໍ ປນ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍາເນ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ນິຍ຺ຍານປ຺ປໂຍຊນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິ. ເທວໂລກໂຕຕິ ເທວໂລກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣູປີເທວນິກາຍໂຕ ປຠຸຕິ. ສຸປ຺ປກາສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປກາສິຕໍ. ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫີຕິ ວາ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ຍຕ຺ຕກາ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ, ຕາວ ເຕ ສພ຺ເພ ອຠິພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ສຸປ຺ປກາສິຕໍ. ອນຸຕາປາຍ ໂຫຕີຕິ ອນຸຕປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ອນຸຕາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸຕາປກໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໑໗໒. ຖິໂຣຕິ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເກນຈິ ອສໍຫາຣິໂຍ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ເຖຣກາຣກາ ຘມ຺ມາ.

໑໗໓. ໂຍເຄຫິ ເຂມຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ. ອສ຺ສາຕິ ຈ ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ.

໑໗໔. ອຸປາສກາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ນາມ ວິເສສໂຕ ອນາຄາມິໂນ. ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນປິ ຕາທິສາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສມານາ ອຣິຍສາວກາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໖. ສພ຺ພກາຣຓສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕເກຫິ ກາຣເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ກາຣເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ອຸປຄຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ສມນ຺ນາຄຕໍ ວາ. ອິມເມວ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອິມເມວ ສາສນຘມ຺ມໍ.

ອຸທເກນ ປເທສຎ຺ຎຸນາ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນິຍ຺ຍານິເກ ອຕ຺ເຖ ປຍຸຕ຺ຕໍ ປເຫຬິກສທິສໍ ວຈນໍ, ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ນິຍ຺ຍານິເກ ອຕ຺ເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທໂກ ສຸທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ພຘມ຺ມາທິວຓ຺ຓນາ

໑໗໗. ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ລພ຺ຠມານານໍ ຄຕິວເສນ ສງ຺ຄມ຺ມ ຐານນ຺ຕຣໂຕ ປກ຺ໂກສເນນ ສມາຄຕານໍ ວເສນ ສມາຄມ຺ມ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ປທນ຺ຕເຣ ອາຄຕອຕ຺ເຖນ ສຫ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕມຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາເນນ຺ເຕຫີຕິ ສມານໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ, ໂອປມ຺ມໍ ວາ ອາເນນ຺ເຕຫິ. ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ຄາຍິຕພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ສງ຺ຄາຍນໍ ວາຈນາມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ວາເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໑໗໘. ຕສ຺ສ ວາ ຠາສິເຕຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາສິເຕ ອຕ຺ເຖ ເຈວ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ຈ. ອຕ຺ຖມິຈ຺ຉາຄຫຓໂຣປນານິ ຍຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ສຕິເຍວ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂຣເປຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ, ນ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ອຸປປນ຺ນຕຣານີຕິ ຍຸຕ຺ຕຕຣານິ. ອລ຺ລີນຕຣານີຕິ ສິລິຏ຺ຐຕຣານິ. ຍາ ເຈວາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ວາ. ປຸນ ຍາ ເຈວາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສເນວ ນິທ຺ເທໂສ. ເນວ ອຸສ຺ສາເທຕພ຺ໂພຕິ ນ ອຸກ຺ກໍເສຕພ຺ໂພ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ອປສາເທຕພ຺ໂພຕິ ນ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ວິວາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ຘາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປຘາຣຓຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ.

໑໘໑. ອຕ຺ເຖນ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອວິປຣີເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອຸເປຕໍ ຕໍ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ຕຖາຣູໂປ ຈ ຕສ຺ສ ພຸຊ຺ຌິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕາຣ’’ນ຺ຕິ. ເອວເມຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສໍສຖາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາຓກໍ ອມຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ເອວໍ ລາຠາ ໂນ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິອາກາເຣນ ປສໍສຖ. ອິທານິສ຺ສ ປສໍສຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ອວຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ເອສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ລາຠາ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ຈສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຍຄຣຸຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປສີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຈ຺ຈຍານຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາທິວຓ຺ຓນາ

໑໘໒. ຕໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣນ຺ຕິ ຍາ ປຸພ຺ເພ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປສໍສນວເສນ ‘‘ອິຘ ປນ ຈຸນ຺ທ ສຕ຺ຖາ ຈ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໗, ໑໖໙) ປວຕ຺ຕິຕເທສນາຍ ອຸປຣິ ‘‘ອິຘ ຈຸນ຺ທ ສຕ຺ຖາ ຈ ໂລເກ ອຸທປາທີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໐, ໑໗໑) ເທສນາ ວຑ຺ຒິຕາ. ຕໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສວິເສສໍ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຍເຫຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈຍສໍວຕ຺ຕນເຫຕຸ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ອາສວາຕິ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິເຍສນເຫຕຸ ເຈວ ປຣິໂຠຄເຫຕຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ກາມາສວາທໂຍ. ເຕສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ມິຈ຺ຉາອາຊີວໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາອາຊີເວນ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໘) ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຏິຆາຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ນາມ. ‘‘ໂຍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ມິຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ເນວ ອຸສ຺ສາເທຕພ຺ໂພ, ນ ອປສາເທຕພ຺ໂພ, ສາຘຸກໍ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິສນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຠຓ຺ຑນເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ນາມ. ຍຖາ ເຕ ນ ປວິສນ຺ຕີຕິ ເຕ ອາສວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຍຖາ ນ ໂອຕຣນ຺ຕິ. ມູລຆາເຕນ ປຏິຫນນາຍາຕິ ຍຖາ ມູລຆາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມູລຆາຕວເສນ ປຊຫນາຍ. ຕນ຺ຕິ ຈີວຣໍ. ຍຖາ ຈີວຣໍ ອິທມຕ຺ຖິກຕເມວ ອຸປາທາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທໂຍປິ.

ສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄາທິວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ສຸຂິຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕສຸຂໍ. ປີຓິຕນ຺ຕິ ຘາຕໍ ສຸຫິຕໍ. ຕຖາຠູໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຖູລສຣີໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຖູລໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໘໖. ນຐິຕສຠາວາຕິ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວາ, ເອວຣູປາຍ ກຖາຍ ອນວຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຠາໂວປິ ເຕສໍ ອນວຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຊິວ຺ຫາ ໂນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ກາມໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ຂູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ. ຕສ຺ສ ວາ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຊານຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ປສ຺ສຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຖມ຺ຠາທີຫິ ອນຸປວິຏ຺ຐຠູມິປ຺ເປເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຠູມິໍ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິຂາໂຕຕິ ຠູມິໍ ນິຂນິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ຐປິໂຕ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຂີຓາສເວ. ອນຊ຺ຌາຈາໂຣ ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີ, ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ເສຕຸຆາໂຕ ຂີຓາສວານໍ. ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຫິເຕສຸ ອນາຄາມິໂນ ຕາວ ນວສຸປິ ຐາເນສຸ ຂີຓາສວາ ວິຍ ອຠພ຺ພາ, ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ປນ ‘‘ຕຕິຍປຎ຺ຈມຏ຺ຐາເນສຸ ອຠພ຺ພາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ອິຕເຣສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອຠພ຺ພາວ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊເນນາຕິ ຄິຫິລິງ຺ເຄນ. ຂີຓາສໂວ ປນ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕປິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິເວກຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຠຸມ຺ມເທວຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ. ອຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ໂສ ນວ ຐານານິ ອຊ຺ຌາຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ອາຄໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ປຣິນິພ຺ພາເນນ ວາ ອຠພ຺ພຕາຍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຠິກ຺ຂຸຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠິນ຺ນໂທສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອປຣິຍນ຺ຕໍ, ຕຍິທໍ ສຸວິປຸລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ຫິ ວິປຸລຕາຍ ຎາຓສ຺ສ ວິປຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອເຕນ ‘‘ອປຣິຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ສຕ຺ຖຸ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທເມວາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ອນາຄເຕ ອປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ອນາຄເຕ ວິສເຍ ຎາຓສ຺ສ ອປຎ຺ຎາປນໍ. ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວິຍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນນຸ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ເອກປ຺ປມາຓຠາວໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປນ ຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ຫເມຕນ຺ຕິ ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອໂວຈ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອາວິຠູຕໍ ປກາສນໍ, ອນຸປທ຺ທຸຕເຈຕສໍ;

ອຕີຕານາຄເຕ ຎາຓໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຫິຕເກນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິເຕນ. ສງ຺ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມໍ ກຕ຺ວາ ກຖຍິຕພ຺ພໍ, ກຖນໍ ປນ ປຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕາທິສນ຺ຕິ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ປວຕ຺ຕກໍ. ຎາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາວຊ຺ຊເນນ ວິນາ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເອກາກາເຣນ ຈ ຎາເຓ ປວຕ຺ຕມາເນ ນານາກາຣສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ອວໂພໂຘ ນ ສິຍາ. ອຖາປິ ສິຍາ, ອນິຣຸປິຕຣູເປເນວ ອວໂພໂຘ ສິຍາ, ເຕນ ຈ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍໍ ອຎ຺ຎາຕສທິສເມວ ສິຍາ. ນ ຫິ ‘‘ອິທໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ວິເວເກນ ອນວພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຎາໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຣໂຕ ຈ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ ພາລລາປນມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖຣິວ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ, ເອວໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ສຕານຸສາຣິ, ສຕິຍານຸວຕ຺ຕນວເສນ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ຎາຓໍ ເປເສສີຕິ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ອນິວາຣິຕໍ ຎາຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ໒໑໑) ວຈນໂຕ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓໍ ໂພຘິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ‘‘ໂພຘິຊໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂພຘິຊໍ ໂພຘິມູເລ ຊາຕໍ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອນາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ. ກຖໍ ຕຖາຄໂຕ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ອຕີຣກໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ? ອຕີຕສ຺ສ ປນ ອທ຺ຘຸໂນ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕີຣກໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິໂຣໂຘ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ອິມມຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ອຊານນ຺ຕາ – ‘‘ຕຍິທໍ ກິໍ ສຸ, ຕຍິທໍ ກຖໍສູ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຓເມວ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວຕາ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຎ຺ຎວິຫິຕກໍ ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຕິ ຕຖາຣູເປ ປໂຍຊເນ ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ອຕີຣກເມວ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ຠຄວາຕິ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອິຘໂລກຕ຺ຖໍ ວາ ປຣໂລກຕ຺ຖໍ ວາ ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ. ‘‘ຠາຣຕຍຸທ຺ຘສີຕາຫຣຓສທິສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠູຕຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ. ສເຫຕຸກນ຺ຕິ ຎາປເກນ ເຫຕຸນາ ສເຫຕຸກໍ. ໂສ ປນ ເຫຕຸ ເຍນ ນິທສ຺ສເນນ ສາຘີຍຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ເຕນ ສກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ຍຖາ ຫິ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ ເຫຕຸ, ເອວໍ ສາຘກໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ. ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລເຍວາຕິ ຍຸຕ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກາເລ ເອວ. ເຍ ຫິ ເວເນຍ຺ຍາ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ຍຸຕ຺ຕາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ເຕສໍເຍວ ໂຍຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວາ ກຖາຍ ປຕ຺ໂຕ ອຸປກາຣາວໂຫ ກາໂລ, ຕທາ ເອວ ກເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘໘. ‘‘ຕຖາ ຕເຖວ ຄທນໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອາເມຑິຕໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຕເຖວາຕິ ຈ ຘມ຺ມອຕ຺ຖສຠາວານຸຣູປໍ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປຎ຺ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ, ເຕນ ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ຍໍ ທກ຺ຂຕິ, ຍໍ ສຕິ ສມວາເຍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ’’ ຕ຺ເວວ ຄຫິຕໍ ກາລວິເສສສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຠາວໂຕ. ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສຕພ຺ພໂຕ. ມຸຕນ຺ຕິ ສນິສ຺ສເຍນ ຆານາທິອິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສຍໍ ປຕ຺ວາ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວິຊານິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ທິຏ຺ຐາທິວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ມາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ປຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖຄຕໍ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕິຍາມຕ຺ຖໍ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ວາ ສິຍາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຠຍຖາປິ ປຣິເຍສິຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ທ຺ວິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ປຕ຺ຕໍ, ທ຺ວິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ປຣິເຍສິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ໂຈປນໍ ອປາເປຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອນຸສໍຈຣິຕໍ, ປຣິວິຕກ຺ກິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປີຕກນ຺ຕິ ອາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລຫິຕກໂອທາຕາທິ ສພ຺ພໍ ຣູປາຣມ຺ມຓວິຠາຄໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸມໂນຕິ ຣາຄວເສນ, ໂລຠວເສນ, ສທ຺ຘາທິວເສນ ວາ ສຸມໂນ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກວເສນ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວເສນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ. ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎາຓວເສນ ວາ ຎາຓວເສນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຂສທ຺ໂທ ປຓວສທ຺ໂທ, ປຕ຺ຕຄນ຺ໂຘ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ, ປຕ຺ຕຣໂສ ຜລຣໂສ, ອຸປາທິນ຺ນໍ ອນຸປາທິນ຺ນໍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາ ກຸສລກມ຺ມໍ ອກຸສລກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ອວິທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາເຓນ ອສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ. ຕເຖວ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ຕເຖວ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຄຕ-ສທ຺ເທນ ເອກຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຄຕິອຕ຺ຖາ ຫິ ຘາຕໂວ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ.

ອພ຺ຍາກຕຏ຺ຐານາທິວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ‘‘ອສມຕໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສໂມປິ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນາຍໍ ອສມຕາ, ອນຸຕ຺ຕຣຕາ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາເວນ ໂລເກ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມຣາຊຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວນ ຈ ສຕ຺ຖາ ອິເມສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປລ຺ລາເສສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີຫນາທນ຺ຕິ ອຠີຕນາທໍ ເສຏ຺ຐນາທໍ. ເສຏ຺ຐນາໂທ ເຫສ, ຍທິທໍ ຐປນີຍສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ຐປນີຍຠາວທສ຺ສນໍ. ຐປນີຍຕາ ຈສ຺ສ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫາ ເອວ ‘‘ນ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຍຖາ ອຸປຈິຕກມ຺ມກິເລເສນ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ນໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ສຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ໂຕ ວິສຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວິຘຸຣຕາທສ຺ສເນນ ນິຣຕ຺ຖກວິປ຺ປລາປຕໍ ຕສ຺ສ ວາທສ຺ສ ວິຠາເວຕິ, ອຸຠຍໂລກຕ຺ຖວິຘຸຣມ຺ປິ ສມານໍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ໂກຈິ ອາສງ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຈ ຘມ຺ມສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍທິປິ ຕໍ ນ ວິວຏ຺ໂຏຄຕໍ ໂຫຕິ, ວິວຏ຺ຏສ຺ສ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ນຸ ໂຂຕິ ໂກຈິ ອາສງ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໐. ກາມໍ ຕຓ຺ຫາປິ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພາ, ປຠວຠາເວນ ປນ ສາ ຕໂຕ ວິສຸໍ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຠາວິກາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສມຸທໂຍ, ຕສ຺ສາ ປນ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕຠາວເຫຕຸໂຕ, ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເນ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຈ ສາຕິສໂຍ ສມຸທຍຏ຺ໂຐຕິ ສາ ເອວ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂປຣິຊານໂນ’’ຕິອາທິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈທສ຺ສນໍ, ເຕນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນຕ຺ໂຖປິ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິໂຕວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຠາວນາຠິສມເຍນ ວິນາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖາປນໍ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອສມ຺ໂມຫກລ຺ຍາຓກິຕ຺ຕິສທ຺ທາທິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຍຖາ ສາຕິສຍໍ ອິຘໂລກຕ຺ຖາວຫໍ, ເອວໍ ຍາວ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມ຺ປາປກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອພ຺ຠຸທຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນຸຄຕເມວ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕໍ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ນວວິຘມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ຕທຘິຄມູປາຍຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ, ນ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖາປນໍ ‘‘ອາທິປຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມຕຣໍ ຈິຕ຺ເຕ ອາທາຕພ຺ພໂຕ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕສຫຄຕທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໑. ຕໍ ມຍາ ພ຺ຍາກຕເມວາຕິ ຕໍ ມຍາ ຕຖາ ພ຺ຍາກຕເມວ, ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ ນາມ ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ພ຺ຍາກຣຓາເວກລ຺ເລນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ວິຠາເວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ນານໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອວສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐິໂຍວ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂຍ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ທສ຺ສນໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ອິທເມວ ທສ຺ສນໍ ສຈ຺ຈໍ ອໂມຆໍ ອວິປຣີຕໍ. ອຎ຺ເຎສໍ ວຈນໍ ໂມຆນ຺ຕິ ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຈນໍ ໂມຆໍ ຕຸຈ຺ຉໍ, ມິຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ສຍໍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອສຍໍກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອສຍໍກໂຕ’’ຕິ, ຍາທິຈ຺ຉິກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໙໒. ອຕ຺ຖິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉາຍໍ, ອຕ຺ຖິ ນູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ອິທໍ ອາວຸໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ອາວຸໂສ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທມຕ຺ຖິ ໂຂ ອິທໍ ວາຈາມຕ຺ຕໍ, ໂນ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໂຕ ຕສ຺ສ ຍໍ ໂຂ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆໍ ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ນານຸຊານາມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຍຊນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໐) ວຸຕ຺ຕເມວ. ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຎາປເນ ‘‘ເອວໍ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມຸທຍໂຕ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ, ອສ຺ສາທໂຕ, ອາທີນວໂຕ, ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍາຖາວໂຕ ປຎ຺ຎາປເນ. ອວິປຣີຕວຸຕ຺ຕິຍາ ສເມນ ຎາເຓນ ສມໍ ກຎ຺ຈິ ເນວ ສມນຸປສ຺ສາມິ. ອຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມປຎ຺ຎາປນາ. ຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ພາຫິຣກາ ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ອລ຺ລີນາຕິ ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ອຊານນ຺ຕາ ຖາມສາ ປຣາມາສາ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍາຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ເອວໍ ຄຫິຕຕາຍ ວິຠາວນາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐) ວິຠາວິໂຕ ເອວ. ‘‘ອຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປນ ວິຠາວິຍມານາ ໂລກສ຺ສ ນິພ຺ພິທາເຫຕຸຠາເວນ ພຫຸລີກາຣາຕິ ຕສ຺ສາ ວເສນ ຠຄວາ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘ເນວ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທີ’’ຕິ ເກຈິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໙໒) ປນ ‘‘ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’ຕິ ຍຎ຺ຈ ‘ອຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’ຕິ, ອຸຠຍເມຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ອຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸຠຍສ຺ສປິ ວເສເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ສີຫນາທໍ ນທີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຸຠຍໍ ເປຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວສາມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຠທາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຠທໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຂນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘານໍ ‘‘ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາປນາ ທສ຺ສນາ ປກາສນາ ຐປນາ ນິກ຺ຂິປນາ. ‘‘ອາຈິກ຺ຂຕິ ທສ຺ເສຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐, ໙໗) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຫິ ປຎ຺ຎາປນາ ທສ຺ສນາ ປກາສນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ, ‘‘ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໙) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຐປນາ ນິກ຺ຂິປນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ, ອິຘ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍປ຺ປຫານວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ປຊຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ຍສ຺ມາ ເຕນ ປຊຫເນນ ສພ຺ເພ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍາ ສມ຺ມເທວ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມຕິກ຺ກມາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ນ ເກວລໍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ກຖິຕມຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເທສິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທສິຕາຕິ ກຖິຕາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ຐປິຕາ’’ຕິ. ອິທານິ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາຍ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍານໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ປຫານາວຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ຠາວນາຍ ເອວ ເນສໍ ປຫານໍ, ເທສນາ ປນ ຕທຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ປາສາທິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໗. ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອຠິນີຫາຣາທິຄຸຓມຫຕ຺ເຕນ ມຫນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສຕິ ມຫາປຸຣິໂສ, ໂສ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ. ຕໍ ມຫາປຸຣິສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ມຫາປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນານິ. ມຫາປຸຣິໂສ ນິມີຍຕິ ອນຸມີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ມຫາປຸຣິສນິມິຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ…ເປ… ກາຣຓານີ’’ຕິ.

໒໐໐. ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ລກ຺ຂຓປາຐໍ ຘາເຣນ຺ຕິ, ເຕນ ລກ຺ຂຓານິ ເຕ ສຣູປໂຕ ຊານນ຺ຕິ, ນ ປນ ສມຸຏ຺ຐານໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓເມຕໍ, ຍທິທໍ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານໍ ກາຣຓວິຠາວນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ອາຫາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລຕິ ສພ຺ພໂສ ສມນ຺ຕໂຕ ວິກສິຕປຸປ຺ໂຜ. ວິກສນເມວ ຫິ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ວິຍາຕິ ອນຸສ຺ສວລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ລພ຺ຠຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍນ ກມ຺ເມນາຕິ ເຍນ ກຸສລກມ຺ມຸນາ. ຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ສຣູປໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂຕ, ຜລວິເສສໂຕ ຈ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເອເຕເນວ ປຏິປາຏິຍາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ລກ຺ຂຓານໍ ອສມຸທ຺ເທສກາຣຓວິຠາວນາຍ ກາຣຓໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ ສມານກາຣຓານໍ ລກ຺ຂຓານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກາຣຓທສ຺ສນວເສນສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ພາຫິຣກາປິ ອິສໂຍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິມິນາ ອິມິນາ ປກາເຣນ ອາຫ.

ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ‘‘ປຸຣິມໍ ຊາຕິນ຺ຕິ ປຸຣິມາຍໍ ຊາຕິຍໍ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ຊາຕິຍໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠຕິ, ອາຣຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມປ຺ປສຸໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຬ຺ຫສມາທາໂນ’’ຕິອາທິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ຊາຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວິກາຣສ຺ສ ອິຘ ອນຸປຍຸຊ຺ຊນໂຕ. ຊາຕວເສນາຕິ ຊາຍນວເສນ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ອິມໍ ປທໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ຠວນວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ. ນິວຸຕ຺ຖວເສນາຕິ ນິວຸສິຕຕາວເສນ. ອາລຍຏ຺ເຐນາຕິ ອາວສິຕຠາເວນ. ນິວາສຕ຺ໂຖ ຫິ ນິເກຕຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເທວໂລກາທິມ຺ຫິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເອກຈ຺ຈໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ສຸກຣນ຺ຕິ ເທວຄຕິຍາ ເອກນ຺ຕສຸຂຕາຍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍາ ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂຕາຍ, ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ໂອກາໂສ ນ ສຸລຠຣູໂປ ປຈ຺ຈຍສມວາຍສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຠາວໂຕ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ສາ ອຸຬາຣາ, ວິປຸລາ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ຄຕິວເສນາປິ ເຂຕ຺ຕວິເສສຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນທຸສ຺ສີເລ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ວຈນໂຕ. ມນຸສ຺ສຄຕິຍາ ປນ ສຸຂພຫຸລຕາຍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ໂອກາໂສ ສຸລຠຣູໂປ ປຈ຺ຈຍສມວາຍສ຺ສ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຸລຠຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕມ຺ປິ ວິເສສໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂູປນິສາ ສທ຺ຘາຕິ. ຍຖາ ຫິ ອໂຍຆເນນ ສຕ຺ຖເກ ນິປ຺ຜາທິຍມາເນ ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາປນໍ, ອຸທເກນ ວາ ເຕມນໍ ເຉທນກິຣິຍາສມຕ຺ຖຕາຍ ນ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ຕາເປຕ຺ວາ ປນ ສມານໂຍຄໂຕ ອຸທກເຕມນໍ ຕສ຺ສາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ເອວເມວ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂສມງ຺ຄິຕາ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາ ເອກນ຺ຕສຸຂສມງ຺ຄິຕາ ສຸຂພຫຸລຕາ ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສມຕ຺ຖຕາຍ ນ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ສຕິ ປນ ສມານໂຍຄໂຕ ທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປເນ, ສຸຂຸມພ຺ຣູຫເນ ຈ ລທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ສມຕ຺ຖຕາຍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຫາຊຸຕິກາ ມຫາວິປ຺ຜາຣາ ປຏິປກ຺ຂຈ຺ເຉທນສມຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ມນຸສ຺ສຠາໂວ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນ ສຸກຣໍ, ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ເສວ ສຸກຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ‘‘ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ວຈນຕ຺ໂຖ? ‘‘ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາຕິ, ສູຣຠາວສຕິມນ຺ຕຕາພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຍຄ຺ຍຕາທິຄຸຓວເສນ ອຸປຈິຕມນກາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກ ປນ ເຕ? ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ສຕ຺ຕວິເສສາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐາເນຫິ ຊມ຺ພຸທີປກາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸເກ ຈ ມນຸສ຺ເສ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເທເວ ຈ ຕາວຕິໍເສ. ກຕເມຫິ ຕີຫິ? ສູຣາ ສຕິມນ຺ໂຕ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໑; ກຖາ. ໒໗໑).

ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ອຄ຺ຄສາວກາ, ມຫາສາວກາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ, ອຎ຺ເຎ ຈ ມຫານຸຠາວາ ສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ສມານຣູປາທິຕາຍ ປນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ອິຕຣມຫາທີປວາສິໂນປິ ມນຸສ຺ສາ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິໍສູ’’ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ໂລຠາທີຫິ, ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ເຍ ຫິ ສຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາ, ເຕສຸ ວິເສສໂຕ ໂລຠາທໂຍ, ອໂລຠາທໂຍ ຈ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ເຕ ໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ອປາຍມຄ຺ຄໍ, ອໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໍ, ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລຠາທີຫິ, ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸທີປວາສິໂນ ສຕ຺ຕວິເສສາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈຠາເວນ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນຸ ນາມ ປຐມກປ຺ປິໂກ ໂລກມຣິຍາທາຍ ອາທິຠູໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕວິຘາຍໂກ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ນິໂຍຊນຕາວເສນ ປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ, ໂຍ ສາສເນ ‘‘ມຫາສມ຺ມໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ປຣມ຺ປຣາ ຈ ຕສ຺ສ ໂອວາທານຸສາສນິຍໍ ຐິຕາ ສຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສທິສຕາຍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ, ມານຸສາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ເຕ ‘‘ມານວາ, ມນຸຊາ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຠູຕສ຺ສ ຊາຕສ຺ສ, ມນຸສ຺ສຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ສນ຺ຕານສ຺ສ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຸສລຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ມເທວ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສຸຄຕິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທຸຄ຺ຄຕິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ຄຣຸຕຣເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກາຣຓໍ ວາ ເອຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວຣູເປ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ຫຕ຺ຖິອາທິອຕ຺ຕຠາເວ. ຐິເຕນ ກຕກມ຺ມໍ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ທີເປຕຸໍ ໂລເກ ອປ຺ປຎ຺ຎາຕຣູປຕ຺ຕາ. ສຸເຂນ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ເທເສ ອສຸກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອສຸໂກ ນາມ ຣາຊາ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ອກາສີ’’ຕິ ເອວໍ ສຸວິຎ຺ຎາປຍຠາວໂຕ. ຖິຣຄ຺ຄຫໂຓຕິ ອສິຖິລຄ຺ຄາຫີ ຖາມປ຺ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫໂຓ. ນິຈ຺ຈລຄ຺ຄຫໂຓຕິ ອຈຎ຺ຈລຄ຺ຄາຫີ ຕຕ຺ຖ ເກນຈິປິ ອສໍຫາຣິໂຍ. ປຏິກຸຏຕີຕິ ສໍກຸຏຕິ, ຊິຄຸຈ຺ຉນວເສນ ວິວຏ຺ຏຕິ ວາ. ປສາຣິຍຕີຕິ ວິຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຕເວໂສ ມຫາສມຸທ຺ທສທິໂສຕິ ເອໂສ ອຸທໂກໂຆ ເຕວ ມຫາສມຸທ຺ທສທິໂສ.

ທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທານໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ. ທິຍ຺ຍນວເສນາຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ທານໍ. ສໍວິຠາຄກຣຓວເສນາຕິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣສ຺ສ ສໍວິຠຊນວເສນ ສໍວິຠາໂຄ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ. ສີລສມາທາເນຕິ ສີລສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ອາທາເນ, ຄຫເຓ ປວຕ຺ຕເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິກາເລນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປູຣຓກາເລ’’ຕິ ອາຫ. ມາຕຸ ຫິໂຕ ມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ຍສ຺ສ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ໂສ ‘‘ມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕຸ ກາຕພ຺ພວຕ຺ເຕ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ‘‘ເປຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທີສຸ. ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສູຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ອຎ຺ເຎສຸ, ເຕ ປນ ກຸສລຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ ກຸສລາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຣູເປສູ’’ຕິ. ອຘິກຸສເລສູຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐສຸ ກຸສເລສຸ, ສາ ປນ ອຠິວິສິຏ຺ຐຕາ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ອຘິກຸສລໍ, ຕທຸກ຺ກໍສນເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຸສລາ, ອຕ຺ຖິ ອຘິກຸສລາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ປຎ຺ຎາປາຣມິສງ຺ຄຫຎາຓສມ຺ຠາຣຠູຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາຠປຈ຺ຈຍາ ກຸສລາ ນາມ, ອິເມ ປນ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຠູຕາ ກສ຺ມາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕານໍ ປາຣມິຘມ຺ມານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາຠປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ມຫາປຸຣິໂສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມາເຍວ ປຣິຓາເມຕິ. ຕຖາ ຫິ ສສມ຺ຠາຣາພ຺ຍາໂສ, ທີຆກາລາພ຺ຍາໂສ, ນິຣນ຺ຕຣາພ຺ຍາໂສ, ສກ຺ກຈ຺ຈາພ຺ຍາໂສຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອພ຺ຍາສາ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣິຕສມ຺ພນ຺ຘາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐານາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ສກິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອເນກວາຣມ຺ປິ ກຕໍ ວິຊາຕິເຍນ ອນ຺ຕຣິຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຠິຓ຺ຫກຣເຓນາຕິ ພຫຸລີກາເຣນ. ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒິຕໍ. ປິຓ຺ຑີກຕນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑໂສ ກຕໍ. ຣາສີກຕນ຺ຕິ ຣາສິຠາເວນ ກຕໍ. ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ສນ຺ຕາເນ ຕຖາລທ຺ຘປຣິຠາວນໍ ປິຓ຺ຑີຠູຕໍ ວິຍ, ຣາສີຠູຕໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ວິປາກໍ ປຕິ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຠາວຕ຺ຕາ ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ ຠວຄ຺ຄໍ ອຕິນີຈໍ, ສເຈ ປເນ ຕໍ ຣູປໍ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປຸລຕ຺ຕາຕິ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ທຸຣສມຸສ຺ສາຣິຕໍ ປມາຓກຣຓຘມ຺ມນ຺ຕິ ປມາຓຣຫິຕຕາຍ ‘‘ອປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິຠວຕີຕິ ຜລສ຺ສ ອຸຬາຣຠາເວນ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປຓີຕປຓີຕານໍ ໂຠຄານໍ ປຏິລາໂຠ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິເຣກໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິນ຺ທຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕມາໂນວ ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເທເສນ ອຜຸສິຕ຺ວາ ສພ຺ພປ຺ປເທເສຫິ ຜຸສນໂຕ ສພ຺ພປ຺ປເທເສຫິ ຜຸສນ຺ຕິໂຍ ເອເຕສໍ ປາທຕລານໍ ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ສພ຺ພາວນ຺ເຕຫິ ປາທຕເລຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ນິກ຺ຂິປເນ ສພ຺ເພ ປາທຕລປ຺ປເທສາ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິໂນ ອນິນ຺ນຕາຍ ສມຠາວໂຕ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘຣເຓປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມໍ ຜຸສຕິ, ສມໍ ອຸທ຺ຘຣຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ອິມສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສ຺ສ ສມຘິຄເມນ ລທ຺ຘພ຺ພນິສ຺ສນ຺ທຜລວິຠາວນມຸເຂນ ອານຸຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສເຈປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນຣກນ຺ຕິ ອາວາຏໍ. ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ ສມຠາວາປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ຈກ຺ກລກ຺ຂເຓນ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຍໍ ຠູມິປ຺ປເທສໍ ປາທຕລໍ ຜຸສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ກລກ຺ຂຓມ຺ປິ ຜຸສນວເສນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ເອວາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ອານຸຠາວກິຕ຺ຕເນ ‘‘ລກ຺ຂຓນ຺ຕຣານຍນໍ ກິມຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ສີລເຕເຊນາຕິ ສີລປ຺ປຠາເວນ. ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາຕິ ກຸສລປ຺ປຠາເວນ. ຘມ຺ມເຕເຊນາຕິ ຎາຓປ຺ປຠາເວນ. ຕີຫິປິ ປເທຫິ ຠຄວໂຕ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ‘‘ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ.

໒໐໒. ມຫາສມຸທ຺ໂທວ ສີມາ ສພ຺ພຠູມິສ຺ສຣຠາວໂຕ. ‘‘ອຂິລມນິມິຕ຺ຕມກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ເຖຍ຺ຍາຠາໂວວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ໂຈຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຂຣສມ຺ຜສ຺ສຏ຺ເຐນາຕິ ຆຏ຺ຏເນນ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສຠາເວນ ຂິລາຕິ. ອຸປທ຺ທວປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນາຕິ ອນຕ຺ຖເຫຕຸຕາຍ ນິມິຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ອຂິລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກຈາຣີຫິ ໂຈຣາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ນິຣພ຺ພຸທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ຄຓພນ຺ຘວເສນ ວິຈຣຓໂຈຣາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຸມ຺ພໍ ຄຸມ຺ພໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິກ຺ຂມ຺ຠນີໂຍຕິ ນ ວິພນ຺ຘນີໂຍ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິພາຫນີໂຍ ຐານໂຕ ອນິກ຺ກຑ຺ຒນີໂຍ. ປຏິປກ຺ຂໍ ອນິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ເຖຕີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ, ເອເຕນ ປາກຏຠາເວນ ວິໂຣຘໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເວຣິປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ອມິຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ປາກຏຠາເວນ ວິໂຣຘໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເວຣິປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສຍເມວ ວິຆາຕພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓິໍສຸ ເຈວ ສາວກຕ຺ຕຎ຺ຈ ປເວເທສຸໍ.

‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ກມ຺ມໍ ນາມ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕູປຈິໂຕ ລກ຺ຂຓສໍວຕ຺ຕນິໂຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາຘິການີ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ກຣຓກາເລ ເກນຈິ ອກມ຺ປນີຍສ຺ສ ທຬ຺ຫາວຕ຺ຖິຕຠາວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ປເຣຫິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠນີຍຕາຍ ຎາປກນິມິຕ຺ຕຠາໂວ, ສ຺ວາຍໍ ນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ຕສ຺ເສວ ລກ຺ຂຓສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ນາມ…ເປ… ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານຄມເນສຸ ປາທານໍ ທຬ຺ຫາວຕ຺ຖິຕຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ນາມ. ປາທານໍ ຠູມິຍໍ ສມໍ ນິກ຺ຂິປນໍ, ປາທຕລານໍ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ຜຸສນໍ, ສມເມວ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມໍ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ປາທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ລກ຺ຂຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມໍ ຠູມິຍາ ຜຸສເນເນວ ຫິ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ທຬ຺ຫາວຕ຺ຖິຕຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ, ຍໍ ‘‘ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓານິສໍໂສຕິ ລກ຺ຂຓປຏິລາຠສ຺ສ ອຸທ຺ຣໂຍ, ລກ຺ຂຓສໍວຕ຺ຕນິຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອານິສໍສຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຠາວິຕເມວ.

໒໐໓. ກມ຺ມາທິເຠເທຕິ ກມ຺ມກມ຺ມສຣິກ຺ຂກລກ຺ຂຓ ລກ຺ຂຓານິສໍສວິສຎ຺ຎິເຕ ວິຠາເຄ. ຄາຖາພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂປຣາຓກຕ຺ເຖຣາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ວຓ຺ຓນາຄາຖາຕິ ໂຖມນາຄາຖາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖມນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປຣຠາເຄ ເຖຣາ ນາມ ປາຬິໍ, ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ໂປຕ຺ຖກາໂຣປນວເສນ ສມາຄຕາ ມຫາເຖຣາ, ເຍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອທ຺ຘນິຍຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອກໍສຸ. ເອກປທິໂກຕິ ‘‘ທຬ຺ຫສມາທາໂນ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິປາເຐ ເອເກກປທຄາຫີ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ອຸທ຺ຘຣຓໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣຠູໂຕ, ຕຍິທໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕປທານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຕທຕ຺ຖວິຈາຣຓຠາວທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ຐປິຕຠາວປຏິກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຸສລຘມ຺ມານໍ ວຈີສຈ຺ຈສ຺ສ ພຫຸກາຣຕໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ມຸສາວາທສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນນ຺ຕຣເມວ ກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ເມ ວທນ຺ໂຕປິ ຕໂຕ ວຈີສຈ຺ຈໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕິ ສຈ຺ເຈຕິ ວາ ສນ຺ນິຘາເນວ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມາ ເອວ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ເມ’’ຕິ. ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ. ກຸສລກມ຺ມປຖຄ຺ຆເຓນສ຺ສ ວາຣິຕ຺ຕສີລເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິຕຣມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ສໍຍມສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ‘‘ສໍຍເມຕິ ສີລສໍຍເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຈິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ, ຕໍ ໂສເຈຍ຺ຍໍ, ກາຍສຸຈຣິຕາທິ. ເອຕສ຺ເສວ ຫິ ວິຠາຄສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມໂນໂສເຈຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ຌານາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ໂສເຈຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓໍ. ອາລຍຠູຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ອຸໂປສຖກມ຺ມນ຺ຕິ ອຸໂປສຖທິວເສ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສມາຈຣິຕພ຺ພໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອຸໂປສໂຖ ສຫຈຣຓຎາເຍນ. ‘‘ອວິຫິໍສາຍາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອວິເຫຐນາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ສີລຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ. ຕສ຺ມາ ອວິຫິໍສາຍາຕິ ກຣຸຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຫິໍສາຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປມຎ຺ຎາສາມຎ຺ເຎນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ອຸປຈາຣາວຕ຺ຖາ ຄຫິຕາ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ. ສກລນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ກາມາວຈຣຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕໍສໍວຕ຺ຕນິກກາມາວຈຣກຸສລຘມ຺ມາ ເອວ ປາຣມິຕາສງ຺ຄຫປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຠູຕກາຍສຸຈຣິຕາທີຫິ ທ຺ວາທສຘາ ວິຠຕ຺ຕາ ເອວ. ຄາຖາຍໍ ‘‘ສຈ຺ເຈ’’ຕິອາທິນາ ທສຘາ ສງ຺ຄຍ຺ຫ ທສ຺ສິຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສສລກ຺ຂເຓປິ.

ອໍນຸຠີຕິ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ອກາຣໍ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ລກ຺ຂຓານິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເວຍຎ຺ຊນິກາ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິພາຫິຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສາຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວາ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສ຺ສ. ລກ຺ຂຓສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຕໍສໍວຕ຺ຕນິກປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປາທຕລຈກ຺ກລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ຠຍໍ ນາມ ຠີຕິ, ຕໍ ປນ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນາກາເຣນ, ອຸຕ຺ຕສນາກາເຣນ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸວິຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸພ຺ເພຄຠຍຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕາສຠຍຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຠຍໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປນູທິຕາຕິ ຍຖາ ໂຈຣາທໂຍ ວິລຸປ຺ປນພນ຺ຘນາທີນິ ປຣສ຺ສ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ກຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາຫຣຓາທິນາ ປຏິປາກຕິກໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຖາ ຈ ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ທູຣໂຕ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອປຣິວຊ຺ຊິເຕ ຕສ຺ສ ຍຖາ ຐາເນ ຐິເຕຫິ ອຠິຠໂວ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປນູທິຕາ. ອຕິວາເຫຕີຕິ ອຕິກ຺ກາເມຕິ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ຕໍ ສາສງ຺ກຏ຺ຐານໍ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອສກ຺ໂກນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ສຫ ປຣິວາເຣນາຕິ ສປຣິວາຣໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເທນ຺ໂຕ ຍທາ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠາເວນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເທຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕໍ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສປຣິວາຣໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ອນ຺ນທານສ຺ສ ປຣິວາໂຣ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈກຣຓໍ ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາວ ອທາສີຕິ ໂຍຊນາ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປຣໂຕປິ. ສຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ເຏຕີຕິ ຈີວຣສ຺ສ ສິພ຺ພນສຸຕ຺ຕກໍ ທຸວຏ຺ຏຕິວຏ຺ຏາທິວເສນ ວຏ຺ຏິຕໍ ອກາສິ. ຣຊນນ຺ຕິ ອລ຺ລິອາທິຣຊນວຕ຺ຖຸໍ. ປຓ຺ຑຸປລາສນ຺ຕິ ຣຊນຸປຄເມວ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ຓໍ ປລາສໍ.

ເຫຏ຺ຐິມານີຕິ ອນ຺ນາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ນິສທຄ຺ຄຫເຓເນວ ນິສທໂປໂຕປິ ຄຫິໂຕ. ຈີນປິຏ຺ຐໍ ສິນ຺ຘຸຣກຈຸຓ຺ຓໍ. ໂກຊວນ຺ຕິ ອຸທ຺ທໂລມິເອກນ຺ຕໂລມິອາທິໂກຊວຕ຺ຖຣຓ. ສຸວິຠຕ຺ຕອນ຺ຕຣານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຕ຺ຕອນ຺ຕຣານິ, ເອເຕນ ຈກ຺ກາວຍວຏ຺ຐານານໍ ສຸປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ລທ຺ຘາຠິເສກາ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊິເຕ ວິສວິຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິເກ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຣຎ຺ເຊຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣາຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊາໂນຕິ ອຠິສິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຣາຊໂຕ ຍຖາລທ຺ຘຄາມນິຄມາທິໍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ໂຠຊກາ, ຕາທິໂສ ໂຠໂຄ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂຠຄິກາ, ເຕ ເອວ ‘‘ໂຠຄິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສປຣິວາຣໍ ທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສປຣິວາຣທານໍ. ຊານາຕູຕິ ‘‘ສເທວໂກ ໂລໂກ ຊານາຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ສຕິ ຕິກເມວ ສິຍາ, ນ ຈຕຸກ຺ກໍ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ກລກ຺ຂຓສ຺ສ ມຫາປຣິວາຣຕາຍ ຎາປກນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ນາມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສປຣິວາຣໍ…ເປ… ຊານາຕູຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທີຆາຍຸກຕາຍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐໗) ຈ ວກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ‘‘ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ຠວຕິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໒໑) ຈ. ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ ປນ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ຄາຖາຍໍ ‘‘ສຕ຺ຕຸມທ຺ທໂນ’’ຕິ.

໒໐໕. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ຄາຖາພນ຺ຘຠູຕໍ ວຈນໍ, ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ຄາຖາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມາ ຕທຕ຺ຖປຣິທີປນາ ຄາຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ.

ປຸຣຕ຺ຖາຕິ ວາ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂຕປິ ປຸພ຺ເພ. ຍສ຺ມາ ມຫາປຸຣິໂສ ນ ອຕີຕາຍ ເອກຊາຕິຍໍ, ນາປິ ກຕິປຍຊາຕີສຸ, ອຖ ໂຂ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣາສຸ ຕຖາວ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸເຣ ປຸຣຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິສ຺ສາປິ ຊາຕິຍໍ ອຕີຕກາລວເສນ ‘‘ປຸເຣປຸຣຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠາຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຊາຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ຕຸສິຕເທວໂລເກ ກຕກມ຺ມປຏິກ຺ເຂປວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສສ຺ສ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອປນູທໂນຕິ ອປເນຕາ. ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ໂຕ.

ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນາຕິ ທານາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ສຕມຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເອເກກໍ ລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ. ນ ໂຣຈຍິໍສູຕິ ເກວລໍ ສຕມຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ລກ຺ຂຓນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ນ ໂຣຈຍິໍສຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ກຖໍ ປນ ໂຣຈຍິໍສູຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ເຕສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອເກກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ເອເກກໍ ທານາທິປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ເອເກກໍ ສຕຄຸຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ຍຕ຺ຕກາ ສຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກຕານິ ທານາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ຍຕ຺ຕການິ, ຕໂຕ ເອເກກໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ມຫາສຕ຺ເຕນ ສຕຄຸຓໍ ກຕໍ ‘‘ສຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ສຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸຠາວປຣິຍາໂຍ, ນ ສງ຺ຂ຺ຍາວຈໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຕຄ຺ຆິ ສຕໍ ເທວມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂໂຓຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂຣຈຍິໍສູ’’ຕິ.

ອາຍຕປຓ຺ຫິຕາທິຕິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໐໖. ສຣສຈຸຕິ ນາມ ຊາຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວຊີວໍ ຊີວິຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ມຣຓໍ. ອາກຑ຺ຒຊິຍສ຺ສ ຘນຸທຓ຺ຑສ຺ສ ວິຍ ປາທານໍ ອນ຺ໂຕມຸຂໍ ກຸຏິລຕາຍ ອນ຺ໂຕວງ຺ກປາທຕາ. ພຫິມຸຂໍ ກຸຏິລຕາຍ ພຫິວງ຺ກປາທຕາ. ປາທຕລສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອູນຕາຍ ອຸກ຺ກຸຏິກປາທຕາ. ອຄ຺ຄປາເທນ ຂຎ຺ຊນກາ ອຄ຺ຄໂກຓ຺ຑາ. ປຓ຺ຫິປ຺ປເທເສນ ຂຎ຺ຊນກາ ປຓ຺ຫິໂກຓ຺ຑາ. ອຸນ຺ນຕກາເຍນາຕິ ອໂນນຕຠາເວນ ສມຸສ຺ສິຕສຣີເຣນ. ມຸຏ຺ຐິກຕຫຕ຺ຖາຕິ ອາວຸຘາທີນໍ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ກຕມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາ. ຜຓຫຕ຺ຖກາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐງ຺ຄຸລິຫຕ຺ຖາ. ອິທເມຕ຺ຖ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກນ຺ຕິ ອິທໍ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ລກ຺ຂຓານໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທີຆາຍຸກຕາຍ ຎາປກນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ອາຍຕປຓ຺ຫິຕາ, ທີຆງ຺ຄຸລິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ຕຕາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ ປນ ອນນ຺ຕຣາຍຕາທິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໐໗. ຠາຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຠຍໍ ອຕ຺ຕສິເນຫເຫຕຸກໍ ປຫີນສິເນຫສ຺ສ ຕທຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ມຍ຺ຫໍ ມຣຓໂຕ ຠຍໍ ມມ ຊີວິຕໍ ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຈິຓ຺ເຓນາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຕູປຈິເຕນ ສຸຈຣິຕກມ຺ມຸນາ.

ຈວິຕ຺ວາຕິ ສຄ຺ຄໂຕ ຈວິຕ຺ວາ. ‘‘ສຸຊາຕຄຕ຺ໂຕ ສຸຠຸໂຊ’’ຕິ ອາທໂຍ ສຣີຣາວຍວຄຸຓາ ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ອວິນາຠາວິໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຈິຣຍປນາຍາຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕນາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ທີຆາຍຸກຠາວາຍາ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຫຸຕ຺ວາ ຍາປນໂຕ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຌານາທີສຸ ວສີຠາວຎ຺ເຈວ ເຈໂຕວສິຠາວຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ກຖໍ ອິທ຺ຘິຠາວນາຍ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາເປຕິ ຈິຣຕຣນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ສຕ຺ຕຸສ຺ສທຕາລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໐໘. ຣໂສ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ຣສິຕານິ, ມຫາຣສານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣສສມ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ. ປິຏ຺ຐຂຊ຺ຊກາທີນີຕິ ປູປສກ຺ຂລິໂມທກາທີນິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປນ ກທລິຜລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິຏ຺ຐໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕພ຺ພປາຍສໍ ປິຏ຺ຐປາຍສໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາຣູປໂຠຊ຺ຊຍາຄຸອາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິຘ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ນາມ ສຕ຺ຕຸສ຺ສທຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຓີຕລາຠິຕາຍ ຎາປກນິມິຕ຺ຕຠາໂວ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໐໙. ອຸຕ຺ຕໂມ ອຄ຺ຄຣສທາຍໂກຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ໂລກນາໂຖ ອຄ຺ຄານໍ ປຓີຕານໍ ຣສານໍ ທາຍໂກ. ອຸຕ຺ຕມານໍ ອຄ຺ຄຣສານນ຺ຕິ ປຓີເຕສຸປິ ປຓີຕຣສານໍ. ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິໂຊຕກນ຺ຕິ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິລາຠໂຊຕກໍ. ລາຠສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ‘‘ລາຠສໍວຕ຺ຕນິກ’’ນ຺ຕິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວທຕິ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕກນ຺ຕິ ວາ ຕສ຺ສ ປຓີຕໂຠຊນທາຍກຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕກໍ. ຕທາຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ລາຠິຣຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຣ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ.

ກຣຈຣຓາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິໍ ຄິຫິປຣິກ຺ຂາຣໍ ວຕ຺ຖາວຸຘຍານສຍນາທິໍ.

ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ອຸປກາຣໍ. ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ນາເສຕິ ມກ຺ຂິຠາເວ ຐຕ຺ວາ. ເຕເລນ ວິຍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ສຕໂຘຕເຕເລນ ມກ຺ເຂຕິ ວິຍ. ອຕ຺ຖສໍວຑ຺ຒນກຖາຍາຕິ ຫິຕາວຫກຖາຍ. ກຖາຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ປເຣສໍ ຫິຕາວໂຫ ກາຍປໂຍໂຄປິ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຈີປໂຍຄວເສເນວ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ.

ສມານຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສທິສຠາເວ ສມານຏ຺ຐາເນ ຐປເນນ, ຕໍ ປນສ຺ສ ສມານຏ຺ຐາເນ ຐປນໍ ອຕ຺ຕສທິສຕາກຣຓໍ, ສຸເຂນ ເອກສມ຺ໂຠຄຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ; ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ເອກສມ຺ໂຠຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຠາເວນາ’’ຕິ. ສາ ຈ ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຕາ ເອກໂຕ ນິສຊ຺ຊາທິນາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກາສເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເອກປຣິໂຠໂຄ ກາຕຸໍ ຊາຕິຍາ ຫີນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອກຣິຍມາເນ ຈ ໂສ ກຸຊ຺ຌຕິ ໂຠເຄນ ອຘິກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ທຸສ຺ສງ຺ຄໂຫ. ນ ຫິ ໂສ ເອກປຣິໂຠຄໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຊາຕິຍາ ຫີນຠາວໂຕ. ນ ອກຣິຍມາເນ ຈ ກຸຊ຺ຌຕິ ໂຠເຄນ ຫີນຠາວໂຕ. ອຸໂຠຫີຕິ ຊາຕິໂຠເຄຫິ. ສທິໂສປິ ສຸສງ຺ຄໂຫ ເອກສທິສຠາເວເນວ ອິຕເຣນ ສຫ ເອກປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສາຍ, ອກຣເຓ ຈ ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນສ຺ສາຠາວໂຕ. ອທີຍມາເນປິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອາມິເສ ອກຣິຍມາເນປິ ສງ຺ຄເຫ. ນ ປາປເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ປສ຺ສຕິ ເປສລຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ປຣິໂຠໂຄປິ…ເປ… ໂຫຕິ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ຄິຫີ ເຈ, ອຸໂຠຫິ ສທິສໍ; ປພ຺ພຊິໂຕ ເຈ, ສີລວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸສງ຺ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ.

ທານາທິສງ຺ຄຫກມ຺ມນ຺ຕິ ທານາທິເຠທໍ ປຣສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກຸສລກມ຺ມໍ.

໒໑໑. ອນວຎ຺ຎາເຕນ ອປຣິຠູເຕນ ສມ຺ຠາວິເຕນ. ປໂມໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫາໂສ, ນ ອປ຺ປໂມເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິເສຘທ຺ວເຍນ ໂສ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຈ ໂອທຄ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ ນ ທີໂນ ຘມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕຕ຺ຕາ ນ ຄພ຺ຠຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ທີເນນ ນ ຄພ຺ຠິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສຕ຺ຕານໍ ອຄຓ຺ຫນຄຸເຓນາຕິ ໂຍຊນາ.

ອຕິຣຸຈິຣນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ຣຸຈິຣກຕໍ, ຕໍ ປນ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປສາທາວຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປາສາທິກ’’ນ຺ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ເຉກນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ສຸນ຺ທຣໍ. ວິຘາຕພ຺ໂພຕິ ວິຘາຕຸໍ ສນ຺ທິສິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ປິຍໍ ວທຕີຕິ ປິຍວທູ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພວິທູ’’ຕິ. ສຸຂເມວ ສຸຂຕາ, ຕໍ ສຸຂຕໍ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ອນຸຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຎ຺ເຈວ ຕສ຺ສ ອນຸຣູປປຸພ຺ພຠາຄຘມ຺ມຎ຺ຈ.

ອຸສ຺ສງ຺ຂປາທາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໑໒. ‘‘ອຕ຺ຖູປສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ ຘມ຺ມກຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ມາ ທສກຸສລກມ຺ມປຖາ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິທໍເສສີຕິ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ເຕ ຘມ຺ເມ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ກຕ຺ວາ ປກາເສສິ. ນິທໍສນກຖນ຺ຕິ ປາກຏກຣຓກຖໍ. ເຊຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອຄ຺ໂຄ, ປາສໍສຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ໂຐ, ປມຸຂຏ຺ເຐນ ປາໂມກ຺ໂຂ, ປຘານຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕໂມ, ຫິຕສຸຂຕ຺ຖິເກຫິ ປກາຣໂຕ ວຣຓີຍໂຕ ຣຊນີຍໂຕ ປວໂຣຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈີນມ຺ປິ ‘‘ອຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ເຠທາຠາວໂຕ ‘‘ສພ຺ພານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຸທ຺ຘງ຺ຄມນີຍາຕິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘງ຺ຄມນີຍາ. ສງ຺ຂາຍ ອໂຘ ປິຏ຺ຐິປາທສມີເປ ເອວ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອໂຘສງ຺ຂາ ປາທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອໂຘສງ຺ຂປາໂທ. ສງ຺ຂາຕິ ຈ ໂຄປ຺ຜການມິທໍ ນາມໍ.

໒໑໓. ຘມ຺ມທານຍຎ຺ຎນ຺ຕິ ຘມ຺ມທານສງ຺ຂາຕໍ ຍຎ຺ຎໍ.

ສຸຏ຺ຐຸ ສຓ຺ຐິຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ສຓ຺ຐິຕາ. ປິຏ຺ຐິປາທສ຺ສ ອຸປຣິ ປກຕິອງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸເລ ຊງ຺ຆາປເທເສ ນິຄູຬ຺ຫາ ອປຎ຺ຎາຍມານຣູປາ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຓິຊງ຺ຆລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໑໔. ສິປ຺ປນ຺ຕິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິກາເຫຕຸຠູຕໍ ອາຊີວວິຘິໍ. ຊີວິກຕ຺ຖໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ມນ຺ຕສຕ຺ຖາທິ. ຈຣນ຺ຕິ ເຕນ ສຸຄຕິໍ, ສຸຂຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈຣຓໍ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຊານນປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕານິ ເຈວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອາທີນິ ເຈວ. ສຕ຺ຕ ຣຕນານີຕິ ມຸຕ຺ຕາທີນິ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປໂຠຄຠູຕານໍ ວຕ຺ຖເສຍ຺ຍາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຈ຺ຉວິການີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຍຄ຺ຍານິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊາຣຫານີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍເຍວ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິສາ ນາມ ໂອຘິໂສ ອໂນຘິໂສ ຈ ສມິຕປາປາ, ຕຖຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນາ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຓານໍ ໂກຏ຺ຐາສຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ’’ຕິ.

ສິປ຺ປາທິວາຈນນ຺ຕິ ສິປ຺ປານໍ ສິກ຺ຂາປນໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ວາເຈຕາ’’ຕິ ວາຈນສີເສນ ສິກ຺ຂາປນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອຸກ຺ກຸຏິກາສນນ຺ຕິ ຕໍຕໍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓນ ອຸກ຺ກຸຏິກສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາ. ປໂຍຊນວເສນ ເຄຫໂຕ ເຄຫໍ ຄາມໂຕ ຄາມໍ ຊງ຺ຆາໂຍ ກິລເມຕ຺ວາ ເປສນໍ ຊງ຺ຆເປສນິກາ. ລິຂິຕ຺ວາ ປາຕິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ ອປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ. ອນຸປຸພ຺ພອຸຄ຺ຄຕວຏ຺ຏິຕນ຺ຕິ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຊາຓຸປ຺ປເທສາ ມໍສູປຈຍສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ສມນ຺ຕໂຕ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຸຄ຺ຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຸວຏ຺ຏິຕໍ. ເອຓິຊງ຺ຆລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຓ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ເອຓິມິຄຊງ຺ຆາສທິສຊງ຺ຆລກ຺ຂຓໍ.

໒໑໕. ‘‘ຍຕຸປຆາຕາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອນຸນາສິກໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໂລມາ ສຸຂຸມຕ຺ຕໂຈຕ຺ຖຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຈທເກນ ‘‘ກິໍ ປນ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ໂຈທິໂຕ, ອາຈຣິໂຍ ‘‘ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ເອວໍ ອິຘ ກສ຺ມາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕຣໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນເມວ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ…ເປ… ອິຘ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ຍໍ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຈ຺ຈມານລກ຺ຂຓນິພ຺ພຕ຺ຕເກນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອນຸກູລລກ຺ຂຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ກາຣເຓນ ອິຘ ເອຓິຊງ຺ຆລກ຺ຂຓກຖເນ ‘‘ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໂລມາ ສຸຂຸມຕ຺ຕໂຈຕ຺ຖຕາ’’ຕິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຂຸມຈ຺ຉວິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ສມິຕປາປຏ຺ເຐນ ສມຓໍ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ. ພາຫິຕປາປຏ຺ເຐນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ, ນ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ.

ມຫນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ມຫຕີ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາປຎ຺ຎາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາຫິ ມຫາປຎ຺ຎາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕີຍຕິ, ຕາສໍ ມຫາປຎ຺ຎາທີນໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ.

ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເສສໂຕ ອຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ມຫຕ຺ຕໍ ນາມ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕທສ຺ສາ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫາປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸມຫນ຺ຕຕາຍ, ປຈ຺ຈຍມຫນ຺ຕຕາຍ, ນິສ຺ສຍມຫນ຺ຕຕາຍ, ປເຠທມຫນ຺ຕຕາຍ, ກິຈ຺ຈມຫນ຺ຕຕາຍ, ຜລມຫນ຺ຕຕາຍ, ອານິສໍສມຫນ຺ຕຕາຍ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ອໂລຠາທໂຍ. ປຈ຺ຈໂຍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສທ຺ຘາສຕິວີຣິຍາທໂຍ. ນິສ຺ສໂຍ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນິຍຕຕາ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ປຸຣິສວິເສສາ. ປເຠໂທ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວິຠາໂຄ. ກິຈ຺ຈໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໍ. ອານິສໍໂສ ປິຍມນາປຕາທິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ, (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖) ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ຈ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີນມ຺ປິ ມຫນ຺ຕຕາ ຍຖາຣຫໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຐານາຐານານໍ ປນ ມຫາວິສຍຕາຍ, ສາ ພຫຸຘາຕຸກສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ຘາຣຓນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ສກລສາສນສງ຺ຄຫໂຕ, ໂສ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄ- (ວິຠ. ໑໘໙) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙) ອາຄຕນເຍນ, ສຕິປຏ຺ຐານາ ທີນໍ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄາທີສຸ, (ວິຠ. ໓໕໕) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໕) ຈ ອາຄຕນເຍນ, ສາມຎ຺ຎຜລານໍ ມຫໂຕ ຫິຕສ຺ສ, ມຫໂຕ ສຸຂສ຺ສ, ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ມຫໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ສນ຺ຕປຓີຕນິປຸຓອຕກ຺ກາວຈຣປຓ຺ຑິຕເວທນີຍຠາວໂຕ ຈ; ອຠິຎ຺ຎານໍ ມຫາສມ຺ຠາຣໂຕ, ມຫາວິສຍໂຕ, ມຫາກິຈ຺ຈໂຕ, ມຫານຸຠາວໂຕ, ມຫານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຈ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ມທນິມ຺ມທນາທິມຫຕ຺ຕສິທ຺ຘິໂຕ ມຫນ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ນານາຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕສຸປິ ‘‘ເອກວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກາທສວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອກວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອກວິເຘນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອກວິເຘນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອກວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຕີຕາທິເຠທວເສນາປິ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ‘‘ອິທໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນາມ…ເປ...ອິທໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ທສາຍຕນາ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈຕຸຠູມກາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຍຕນານໍ ນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນານາຘາຕູສູຕິ ‘‘ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຘາຕຸໂຍ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ຈຕຸຠູມິກາ’’ຕິ ເອວໍ ນານາຘາຕູສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຍິທໍ ອຸປາທິນ຺ນກຘາຕຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ອຄ຺ຄສາວການໍ ອຸປາທິນ຺ນກຘາຕູສຸ ເອວໍ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກເທສໂຕວ, ນ ນິປ຺ປເທສໂຕ. ອນຸປາທິນ຺ນກຘາຕູນໍ ປນ ລກ຺ຂຓາທິມຕ຺ຕເມວ ຊານນ຺ຕິ, ນ ນານາກຣຓໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານເມວ ປນ ‘‘ອິມາຍ ນາມຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ, ອິມສ຺ສ ກາໂຬ, ອິມສ຺ສ ມຏ຺ໂຐ, ອິມສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕໂຈ. ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ. ອິມສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ, ອິມສ຺ສ ປີຕກໍ, ໂລຫິຕກໍ, ໂອທາຕໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ, ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ. ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ, ມຫນ຺ຕໍ, ທີຆໍ, ວຏ຺ຏໍ, ສຸສຓ຺ຐານໍ, ທຸສ຺ສຓ຺ຐານໍ, ມຏ຺ຐໍ, ຜຣຸສໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ, ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ມຘຸຣໍ, ຕິຕ຺ຕກໍ, ອມ຺ພິລໍ, ກຏຸກໍ, ກສາວໍ. ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ, ອຕິຂິໂຓ, ອຸຊຸໂກ, ກຸຏິໂລ, ກຓ຺ໂຫ, ນີໂລ, ໂອທາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ.

ນານາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທສູຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠທໂຕ ຈ ນານາປເຠເທສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ. ອວິຊ຺ຊາທິອງ຺ຄານິ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຎ຺ຎິຕານິ. ເຕນາຫ ສງ຺ຂາຣປິຏເກ ‘‘ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍາ ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ. ນານາສຸຎ຺ຎຕມນຸປລພ຺ເຠສູຕິ ນານາສຠາເວສຸ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫິເຕສຸ ສຸຎ຺ຎຕຠາເວສຸ ຕໂຕ ເອວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິວເສນ ອນຸປລພ຺ຠນສຠາເວສຸ ປກາເຣສຸ. ມ-ກາໂຣ ເຫຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ນານາອຕ຺ເຖສູຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວິສຍຠູເຕສຸ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາທິວເສນ ນານາວິເຘສຸ ອຕ຺ເຖສຸ. ຘມ຺ເມສູຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວິສຍຠູເຕສຸ ປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ນານາວິເຘສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ເຕສໍເຍວ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ນິທ຺ຘາຣຓວຈນສງ຺ຂາເຕສຸ ນານານິຣຸຕ຺ຕີສຸ. ປຏິຠາເນສູຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ ‘‘ອິມານິ ຎາຓານິ ອິທມຕ຺ຖໂຊຕການີ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໖, ໗໒໙, ໗໓໑, ໗໓໒, ໗໓໔, ໗໓໖, ໗໓໙) ຕຖາ ຕຖາ ປຏິຠານໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐນໂຕ ‘‘ປຏິຠານານີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມສຸ ນານາຎາເຓສຸ. ‘‘ປຸຖຸນານາສີລກ຺ຂນ຺ເຘສູ’’ຕິອາທີສຸ ສີລສ຺ສ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ອິຕເຣສໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປາກຏເມວ. ຍໍ ປນ ອຠິນ຺ນໍ ເອກເມວ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາຣວເສນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສາຘາຣເຓ ຘມ຺ເມ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ, ເຕນສ຺ສ ມທນິມ຺ມທນາທິປຣິຍາເຍນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ປຣິທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ວິສຍວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ມຫຕ຺ຕໍ, ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ຫາສຠາວໍ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ຊວນຠາວໍ, ກິຈ຺ຈວເສນ ຕິກ຺ຂາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕມາ ຫາສປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫາສພຫຸໂລຕິ ປີຕິພຫຸໂລ. ເສສປທານິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ສີລໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນວເສສສີລໍ ປຣິປູເຣຕິ. ປີຕິໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ຫິ ປຎ຺ຎາ ອຠິຣຕິວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸລ຺ລິຕວິກສິຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ. ປຸນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ອຣິຍສີລກ຺ຂນ຺ຘມາຫ. ‘‘ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສພ຺ພໍ ຕໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຍາ ຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ສີຆເວເຄນ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຏິປກ຺ຂທູຣຠາເວນ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ອິນ຺ເທນ ວິສ຺ສຏ຺ຐວຊິຣໍ ວິຍ ລກ຺ຂຓໍ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ຕີ ອທນ຺ຘາຍນ຺ຕີ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ເວຄສາ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ສາ ຊວນປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພລວວິປສ຺ສນາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນໂຕ ຂຍສຠາວຕ຺ຕາ. ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ຠຍານກຠາວໂຕ. ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ອສາຣກຠາວໂຕ ອຕ຺ຕສາຣວິຣຫໂຕ, ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ຈ. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ຕຸລນຠູຕາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຕຸເລຕ຺ວາ. ຕີຣຍິຕ຺ວາຕິ ຕາຍ ເອວ ຕີຣຓຠູຕາຍ ຕີຣຍິຕ຺ວາ. ວິຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ. ຣູປນິໂຣເຘຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘນິໂຣຘເຫຕຸຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ. ອິທານິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວເສນາ’’ຕິ ເກຈິ.

ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາໂວ ນາມ ສວິເສສໍ ປຏິປກ຺ຂປຫາເນນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ‘‘ຂິປ຺ປໍ ກິເລເສ ຉິນ຺ທຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປນ ກິເລເສ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ປຏິປທາ ຈສ຺ສ ນ ຈລຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອາສເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ…ເປ… ອຘິຄຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ, ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສເນນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກາຣຓມຸເຂນ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິຓ຺ຫປວຕ຺ຕສໍເວໂຄ. ອຸຕ຺ຕາສພຫຸໂລຕິ ຎາຓຸຕ຺ຕາສວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ພຫຸໂສ ອຸຕ຺ຣາສມານໂສ, ເອເຕນ ອາທີນວານຸປສ຺ສນມາຫ. ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນມາຫ, ‘‘ອຣຕິພຫຸໂລ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ເອວ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ພຫິມຸໂຂຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ພຫິຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຎາຓມຸໂຂ, ຕຖາ ວາ ປວຕ຺ຕິຕວິໂມກ຺ຂມຸໂຂ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕີຕິ ວາ ນິພ຺ເພຘິກາ, ສາ ເອວ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ, ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໒໑໗. ປພ຺ພຊິຕໍ ອຸປາສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາທິສໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ອຸປາສໂຕ ປຎ຺ຎາປຏິລາໂຠ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຓ຺ຑິຕໍ ປພ຺ພຊິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐານວເສນ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ນ ອຸປນິສີທນມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຍິຣຸປາສິຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຫິຕໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຈາຍໍ, ຫິຕູປສຎ຺ຫິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ວາ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖນ຺ຕໂຣຕິ ຫິຕຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ຄເຕນາຕິ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ເຕນ, ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປາເທ ຈ ນິມິຕ຺ເຕ ຈ ເຉກາຕິ ອຸປ຺ປາທວິຘິມ຺ຫິ ເຈວ ນິມິຕ຺ຕວິຘິມ຺ຫິ ຈ ກຸສລາ. ອຸປ຺ປາທນິມິຕ຺ຕໂກວິທຕາສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໂກສລ຺ລເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ເສສລກ຺ຂຓານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາໂທ ອນຸມີຍຕິ, ຍານິ ເຕຫິ ລທ຺ຘພ຺ພອານິສໍສານິ ນິມິຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປາເທ ຈ ນິມິຕ຺ເຕ ຈ ອນຸມິນນາທິວເສນ ເຉກາ ນິປຸຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຕ຺ຖານຸສາສນີສູຕິ ອຕ຺ຖານໍ ຫິຕານໍ ອນຸສາສນີສຸ. ຍສ຺ມາ ອນຕ຺ຖປຏິວຊ຺ຊນປຸພ຺ພິກາ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຕ຺ໂຖປິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຊານິຕພ຺ໂພ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄາຫການິ ຎາຓານີ’’ຕິ, ຍໂຕ ‘‘ອາຍຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ວິຍ ອປາຍໂກສລ຺ລມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໑໘. ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ໂກຘວິນເຍນ ອກ຺ໂກຘໂນ, ນ ຠາວນາພເລນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອກ຺ໂກຘວສິກຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ມຆມາຓໂວ ວິຍ ນ ໂກຘວສໍ ຄຕຕ຺ຕາ. ນາຠິສຊ຺ຊີຕິ ກຸຊ຺ຌນວເສເນວ ນ ອຠິສຊ຺ຊິ. ຍຎ຺ຫິ ໂກຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປນາຫສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ອຠິສຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ລຸພ຺ຠນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸຏິລກຓ຺ຏໂກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຫິ ຍຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຕິ, ຕໍ ໂຂເຠນ຺ໂຕ ເອວ ລຄ຺ຄຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ມມ຺ມຏ຺ຐາເນ. ມມ຺ມນ຺ຕິ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕປິ ຣຸຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ. ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ປຐມຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ພ຺ຍາປາໂທ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນໂຕ. ຕໂຕ ພລວຕຣາ ປຕິຕ຺ຖິຍນາຕິ ສາຕິສຍໍ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ຕໂຕ ພ຺ຍາປາທາວຕ຺ຖາຍປິ ພລວຕຣາ ປຕິຕ຺ຖິຍນາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠາເວນ ຖາມປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ສຸຂຸມຕ຺ຖຣຓາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຓີຕໂຠຊນີຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ໂຠຊນທານສ຺ສປິ ວຓ຺ຓສມ຺ປທານິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂຠຊນໍ ຠິກ຺ຂເວ ທທມາໂນ ທາຍໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ…ເປ… ອາຍຸໍ ເທຕິ, ວຓ຺ຓໍ ເທຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໓໗) ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອາມິສທາເນນ ວາ’’ຕິ.

໒໑໙. ຕິ ອທາສິ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ, ປຊ຺ຊຸນ຺ໂນ ເອວ ວາ. ວຣຕໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕມຕໂຣ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິສທິສາວຕ຺ຖາທິ ຠາວໂຕ ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ອປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຄິຫິຠາໂວ. ອຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ໂກປີນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອຈ຺ຉາທນານິ, ນິວາສນານິ, ເຕສໍ ອຈ຺ຉາທນານຎ຺ເຈວ ເສສ ວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ໂກຊວາທິ ອຸຕ຺ຕມປາວຸຣຓານຎ຺ຈ. ວິນາໂສຕິ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິນາໂສ.

ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໒໐. ສມາເນຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ອາເນຕາ ສມາຄເມຕາ. ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ ພຫຸຠຕິກສ຺ເສວ ອິຊ຺ຌນໂຕ. ກຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ກໂຣນ຺ຕິ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ. ນນຸ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນກມ຺ມໍ ນາມ ສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສາວຊ຺ຊໍ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ, ອິທໍ ປນ ອສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ປຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ຖໍ ປຣິຫຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ຎາຕິສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາວເສນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໒໑. ອມິຕ຺ຕຕາປນາຕິ ອມິຕ຺ຕານໍ ຕປນສີລາ, ອມິຕ຺ຕຕາປນໍ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ເອວໍສຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປຸຕ຺ຕານໍ ອມິຕ຺ຕາ ນາມ ເກຈິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍ ເຕ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຈກ຺ການຸຠາເວເນວ ສພ຺ເພປິ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ອນຸວຕ຺ຕກາ ເຕສໍ ຠວນ຺ຕິ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຣິມຓ຺ຑລາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໒໒. ສມນ຺ຕິ ສມານໍ. ເຕນ ເຕນ ໂລເກ ວິຎ຺ຎາຕຄຸເຓນ ສມໍ ສມານໍ ຊານາຕິ, ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິນາວ ອິຕຣສ຺ມິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ສຍໍ ຊານາຕີຕິ ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ຊານາຕິ. ປຸຣິສໍ ຊານາຕີຕິ ວາ ‘‘ອຍໍ ເສຏ຺ໂຐ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ, ອຍໍ ນິຫີໂນ’’ຕິ ຕໍ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ. ປຸຣິສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິເສ ວິຊ຺ຊມານໍ ວິເສສໍ ຊານາຕິ, ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນຸຣູປທານປທານາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາຣີ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍມິທມຣຫຕີ’’ຕິອາທິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠຏ຺ເຐນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຏິລາຠາປນຏ຺ເຐນ. ສມສງ຺ຄຫກມ຺ມນ຺ຕິ ສມໍ ຊານິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນກມ຺ມໍ.

໒໒໓. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ຕີຣຍິຕ຺ວາ. ປຏິວິຈິນິຕ຺ວາຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ນິປຸຓໂຍຄໂຕ ນິປຸຓາ, ອຕິວິຍ ນິປຸຓາ ອຕິນິປຸຓາ, ສາ ປນ ເຕສໍ ນິປຸຓຕາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ ປຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂຸມປຎ຺ຎາ’’ຕິ.

ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາຍາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໒໔. ເຂມກາໂມຕິ ອນຸປທ຺ທວກາໂມ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ສຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒິອາວຫໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິວິຘາຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຍາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ສມນ຺ຕປຣິປູຣານີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ. ຕໂຕ ເອວ ອຫີນານິ ອນູນານິ. ຘນາທີຫີຕິ ຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ.

໒໒໕. ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນສທ຺ຘາ. ສາ ເອວ ປສາທນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ອຠິປ຺ປສີທນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປສາທສທ຺ຘາ. ປຣິຍຕ຺ຕິສວເນນາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ສວເນນ. ຘາຣຓປຣິຈຍາທີນໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ. ສຫ ຫານຘມ຺ເມນາຕິ ສຫານຘມ຺ໂມ, ນ ສຫານຘມ຺ໂມຕິ ອສຫານຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອສຫານຘມ຺ມຕາ, ຕໍ ອສຫານຘມ຺ມຕໍ, ອປຣິຫານິຍສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄິຕາລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໒໖. ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຠຊນໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຜຣຕີຕິ ສພ຺ພາ ຣສາຫຣຓິໂຍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕໍ ສຠາເວນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເຍ ຜຣຕິ. ສມາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫນ຺ຕີຕິ ອວິສມາ ອຸຊຸກາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອາໂຣຄ຺ຍກຣຓກມ຺ມນ຺ຕິ ອໂຣຄຠາວກຣໍ ສຕ຺ຕານໍ ອວິເຫຐນກມ຺ມໍ. ມຘຸຣາທິເຠທໍ ຣສໍ ຄສຕິ ຫຣຕິ ເອເຕຫິ, ສຍເມວ ວາ ຕໍ ຄສນ຺ຕິ ຄິລນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວເສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສາ, ຣສຄ຺ຄສານໍ ອຄ຺ຄາ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄາ, ເຕ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີ, ຕເທວ ລກ຺ຂຓໍ. ຠວຕິ ຫິ ອຠິນ຺ເນປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕຄ຺ຄຕວິເສສາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ໂວຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄິຕາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ລກ຺ຂຓໍ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄິລກ຺ຂຓໍ.

໒໒໗. ວຘ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ໂຣທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໗໙) ພາຘນຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມາຣຓວເຘນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຣຓສງ຺ຂາເຕນ ວເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຘນຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ວຘ-ສທ຺ໂທ, ມາຣເຓນ, ພາຘເນນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ພາຘນາຍາຕິ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ພາຘເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ພນ຺ຘນາຄາຣປ຺ປເວສເນນາ’’ຕິ.

ອຠິນີລເນຕ຺ຕາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໒໘. ວິສຏນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ວິນິສຏໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ກກ຺ກຏໂກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ວິສາຈີຕິ ວິຣູປໍ ສາຈິຕກໍ, ວິຊິມ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວງ຺ກກ຺ຂິໂກຏິຍາ’’ຕິ, ກຸຏິລອກ຺ຂິໂກຏິປາເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຈຍ຺ຍ ເປກ຺ຂິຕາຕິ ອຸຊຸກໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິປາຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປໂຣຕິ ກຸຊ຺ຌິໂຕ. ນ ໂອໂລເກຕິ ຕໍ ສມ຺ມຸຂາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນ ໂອໂລເກຕິ, ປຣມ຺ມຸຂາ. ວິເຕຍ຺ຍາຕິ ວິຣູປໍ ຕິຣິຍໍ, ວິຎ຺ຎູນໍ ໂອໂລກນກ຺ກມໍ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊິມ຺ຫໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ໂອໂລກນໍ ນາມ ກຸຏິລຠາວກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອຠາຊນອຸຊຸກຕຈິຕ຺ຕຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຊຸມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ເປກ຺ຂິຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ອຸຊຸໍ ເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສຏນ຺ຕິ ອຸມ຺ມີລນວເສນ ສມ຺ມເທວ ປຕ຺ຖຏໍ. ວິປຸລໍ ວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປິຍໍ ປິຍາຍິຕພ຺ພໍ ທສ຺ສນໍ ໂອໂລກນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຍທສ຺ສໂນ.

ກາໂຓຕິ ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ເປກ຺ຂນໂກ. ກາກກ຺ຂີຕິ ເກກຣກ຺ໂຂ. ວງ຺ກກ຺ຂີຕິ ຊິມ຺ຫເປກ຺ຂນໂກ. ອາວິລກ຺ຂີຕິ ອາກຸລທິຏ຺ຐິປາໂຕ. ນີລປີຕໂລຫິຕເສຕກາຬວຓ຺ຓານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວຓ຺ໂຓ. ຕຕ຺ຖ ປີຕໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ເສຕມຓ຺ຑລຄຕຣາຊິວເສນ, ນີລເສຕກາຬວຓ຺ຓາ ປນ ຕໍຕໍມຓ຺ຑລວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປສາໂທຕິ ປນ ເຕສໍ ວຓ຺ຓານໍ ປສນ຺ນາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ປຎ຺ຈວຓ຺ໂຓ ປສາໂທຕິ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈວຓ຺ຓປຣິວາໂຣ, ເຕຫິ ວາ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ປສາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິກຣານີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປສາທຕາ ຕິໂຣຫິຕວິທູຣຄຕທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາ’’ຕິ ເອວມາທິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ປທາຍ ກາຣຓານິ. ລກ຺ຂຓສຕ຺ເຖ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ລກ຺ຂຓສຕ຺ເຖ ອາຍຸຕ຺ຕາ ສຸກຸສລາ.

ອຸຓ຺ຫີສສີສລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໓໐. ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ນາມ ປມຸຂຕາ, ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐກຠາໂວ ພຫຸຊນສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນີຍຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຓເຊຏ຺ຐໂກ’’ຕິອາທິ.

ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ກມ຺ມໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ມຫາປຸຣິໂສ ພຫຸຊນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອໂຫສິ, ຕທສ຺ສ ກມ຺ມໍ ‘‘ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ກມ຺ມໍ ນາມ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ’’ຕິ. ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂສຕິ ປີຕິຍາ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ຈ ສມ຺ປຸຓ຺ຓປຎ຺ຎາສີໂສ ພຫຸລໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ມຫາປຸຣິໂສຕິ ມຫາປຸຣິສຊາຕິໂກ.

໒໓໑. ພຫຸຊນນ຺ຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸຊນສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ປຏິໂຠໂຄ, ອຸປໂຍຄວຕ຺ຖຸ ປຏິໂຠໂຄ, ຕສ຺ສ ຫິຕາຕິ ປຏິໂຠຄິຍາ. ເທສກາລໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຸປກຣຓູປຏ຺ຐານາທິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ສຕ຺ຕາ. ອຠິຫຣນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍາຫຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິຫຣຓໂຕ ປວຕ຺ຕນກຣຓໂຕ ປຏິຫາໂຣ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຏິຫາຣກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຠາວ’’ນ຺ຕິ. ວິສວນໍ ວິສໂວ, ກາມກາໂຣ ວສິຕາ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວິສວີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຓ຺ຓວສີ’’ຕິ.

ເອເກກໂລມຕາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໓໒. ອຸປວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸກູລຠາວໍ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ເອເກກໂລມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂລມກູເປ ເອເກກໂລມຕາລກ຺ຂຓໍ. ເອເກເກຫິ ໂລເມຫີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສຣີເຣ ເອເກກສ຺ມິມ຺ປິ ໂລມກູເປ ອເນການິປິ ໂລມານິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາຄຕສ຺ສ. ເຕຫິ ປຸນ ປຈ຺ເຈກໍ ໂລມກູເປສຸ ເອເກເກເຫວ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ກຸຓ຺ຑລາວຕ຺ເຕຫິ ປທກ຺ຂິຓາວຕ຺ຕກຊາເຕຫິ ນິຈິຕໍ ວິຍ ສຣີຣໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເກກໂລມູປຈິຕງ຺ຄວາ’’ຕິ.

ຈຕ຺ຕາລີສາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ອຠິນ຺ທິຕພ຺ພປຣິໂສຕິ ປເຣຫິ ເກນຈິ ສງ຺ຄເຫນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ຍຸຕ຺ຕິກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວາ ນ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພປຣິໂສ.

ອປິສຸຓວາຈາຍາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ເປສຸຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກຸສລກມ຺ມໍ. ປິສຸຓາ ວາຈາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິສຸຓວາໂຈ, ຕສ຺ສ ປິສຸຓວາຈສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ອປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ຈຕ຺ຕາຣີສໂຕ ອູນຠາເວນ ນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ວິຣຬາຕິ ສວິວຣາ.

ປຫູຕຊິວ຺ຫາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ອາເທຍ຺ຍວາໂຈຕິ ອາທຣຄາຣວວເສນ ອາທາຕພ຺ພວຈໂນ. ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພວຈໂນ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕສາສໂນ.

ພທ຺ຘຊິວ຺ຫາຕິ ຍຖາ ສຸເຂນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສິຣາທີຫິ ປລິພຸທ຺ຘຊິວ຺ຫາ. ຄູຬ຺ຫຊິວ຺ຫາຕິ ຣສພຫລຕາຍ ຄູຬ຺ຫຄຓ຺ຑສທິສຊິວ຺ຫາ. ທ຺ວິຊິວ຺ຫາຕິ ອຄ຺ເຄ ກປ຺ປຠາເວນ ທ຺ວິຘາຠູຕຊິວ຺ຫາ. ມມ຺ມນາຕິ ອປ຺ປຣິປ຺ປຸຏຕລາປາ. ຂຣຜຣຸສກກ຺ກສາທິວເສນ ສທ຺ໂທ ຠິຊ຺ຊຕິ ຠິນ຺ນກາໂຣ ໂຫຕິ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສ຺ສຣຕາຍ ຉິນ຺ນສ຺ສຣາ ວາ. ອເນກາກາຣຕາຍ ຠິນ຺ນສ຺ສຣາ ວາ. ກາກສ຺ສ ວິຍ ອມນຸຎ຺ຎສ຺ສຣຕາຍ ກາກສ຺ສຣາ ວາ. ມຘຸໂຣຕິ ອິຏ຺ເຐ, ກມ຺ມຜເລນ ວຕ຺ຖຸໂນ ສຸວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເປມນີໂຍຕິ ປີຕິສຎ຺ຊນໂນ, ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ ວາ.

໒໓໗. ອກ຺ໂກສຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອກ຺ໂກສຸປສຎ຺ຫິຕຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖຸສຫິຕຕ຺ຕາ. ອາພາຘກຣິນ຺ຕິ ຆຏ຺ຏນວເສນ ປເຣສໍ ປີຬາວຫໍ. ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ອວມທ຺ທນໂຕ, ປມທ຺ທາຠາວກຣຓໂຕ ວາ ພຫຸຊນປ຺ປມທ຺ທນໍ. ອພາຬ຺ຫນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອຕິວິຍ ພາຬ຺ຫໍ ຜຣຸສໍ ຄິຣນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຠຓີຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ນ ອຠຓິ ນ ຠຓີ’’ຕິ ສຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ. ສຸສໍຫິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍຫິຕໍ. ເກນ ປນ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍຫິຕໍ? ‘‘ມຘຸຣ’’ນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຘຸຣຕາຍາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ກາ ປນສ຺ສ ມຘຸຣຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເປມສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປໂຍຄປຸຖຸຕ຺ຕວິສໂຍ ຍໍ ວາຈາ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ວາຈາໂຍ’’ຕິ, ສາ ຈສ຺ສາ ອຸປໂຍຄປຸຖຸຕ຺ຕວິສຍຕາ ‘‘ຫທຍຄາມິນິໂຍ’’ຕິ ປເທນ ສມານາຘິກຣຓຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກຓ຺ຓສຸຂ’’ນ຺ຕິ ປາເຐ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວທຍຖາຕິ ກາລວິປລ຺ລາເສນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເວທຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣຕນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐສ຺ສຣຕໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣສທິສສ຺ສຣຕໍ ວາ. ພຫູນໍ ພຫຸນ຺ຕິ ພຫູນໍ ຊນານໍ ພຫຸໍ ສຸຠຓິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ສີຫຫນຸລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໓໘. ອປ຺ປຘໍສິໂກຕິ ອປ຺ປຘໍສິໂຍ. ຍ-ກາຣສ຺ສ ຫິ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙໗) ຄຸຓໂຕຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຄຸຓໂຕ. ຐານໂຕຕິ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານນ຺ຕຣໂຕ.

ປລາປກຖາຍາຕິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປກຖາຍ. ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐຫນຸກາ ເອກໂຕ, ອຸຠໂຕ ວາ ສໍກຸຈິຕວິສຸກາ. ວງ຺ກຫນຸກາ ເອກປສ຺ເສນ ກຸຏິລວິສຸກາ. ປພ຺ຠາຣຫນຸກາ ປຸຣໂຕ ໂອລມ຺ພມານວິສຸກາ.

໒໓໙. ວິກິຓ຺ຓວຈນາ ນາມ ສມ຺ຜປ຺ປລາປິໂນ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອວິກິຓ຺ຓວຈນາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ. ວາຈາ ເອວ ຕທຕ຺ຖາຘິຄມຸປາຍຕາຍ ‘‘ພ຺ຍາປ຺ປໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິກິຓ຺ຓ…ເປ… ວຈນປໂຖ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫີ’’ຕິ ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວຈນໍ ອສມານາຘິກຣຓໂຕ, ອຖ ໂຂ ທ຺ວີຫິ ທິຄຸຓຕາທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫີຕິ ຈຕູຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ວິທຸຄມາ’’ຕິ ຈຕຸຄມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸປ຺ປທານ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາສຠາໂວຕິ ຍຖາສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເກນຈິ ອປ຺ປຘໍສິຍຕາ ໂຫຕິ ຄຸເຓຫິ, ຕຖາສຠາໂວ.

ສມທນ຺ຕາທິລກ຺ຂຓວຓ຺ຓນາ

໒໔໐. ວິສຸທ຺ຘສີລາຈາຣຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພຖາ ວາ ສຸທ຺ຘາ ປຸຄ຺ຄລາ ປຣິວາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘປຣິວາໂຣ.

໒໔໑. ປຫາສີຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ຕິທິວໍ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ປຸຣໍ ນຄຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິທິວປຸຣາ, ຕາວຕິໍສເທວາ, ເຕສໍ ວໂຣ ຕິທິວປຸຣວໂຣ, ອິນ຺ໂທ. ເຕນ ຕິທິວປຸຣວເຣນ. ເຕນາຫ ‘‘ສກ຺ເກນາ’’ຕິ. ລປນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ລປນໍ, ມຸຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ລປນຊນ຺ຕິ ມຸຂຊ’’ນ຺ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ຘວລຕາຍ ສຸກ຺ກາ, ອີສກມ຺ປິ ອສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ສຸຈິ. ສຸນ຺ທຣສຓ຺ຐານຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວນໂຕ, ວິປສ຺ສນໂຕ ຈ ໂສຠນາ. ກາມໍ ຊນານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານາທິຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐາຠູໂຕ ເທສວິເສໂສ ‘‘ຊນປໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ສປຣິວາຣຈຕຸມຫາທີປສຎ຺ຎິໂຕ ສພ຺ໂພ ປເທໂສ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຊນປໂທ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປເທໂສ ສມຸທ຺ທປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ນ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ? ໂສ ປເທໂສ ຈກ຺ກວາຬປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນປິ ໂຫຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ວາ ສມຸທ຺ທນິສ຺ສິຕາ, ຈກ຺ກວາຬປາທນິສ຺ສິຕາ ຈ ສຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ເຕ ເຕ ປເທສາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ເຕປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ’’ຕິ ອໂວຈ. ຈກ຺ກວາຬປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຈ ຈກ຺ກວາເຬນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ. ປຸນ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ. ພຫຸຊນ ສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໂລເປນ ພຫຸຊນຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸຊນາ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ເຕ ຫິຕສຸຂໍ ຈຣນ຺ຕິ, ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມານສຸຂທຸກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຄຕປາໂປຕິ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ວິນິທ຺ຘຸຕປາປຘມ຺ໂມ. ທຣໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຍິໂກ, ເຈຕສິໂກ ຈ ປຣິຬາໂຫ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕສິກປຣິຬາໂຫ ‘‘ວິຄຕປາໂປ’’ຕິ ອິມິນາວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕກາຍິກທຣຖກິລມໂຖ’’ຕິ. ຣາຄາທໂຍ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ມລີນຠາວກຣເຓນ ມລາ. ກຈວຣຠາເວນ ຂິລາ. ສຕ຺ຕານໍ ມຫານຕ຺ຖກຣຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ໂທໂສ ກລີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂທສກລີນຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປນູເທຫີຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ສສນ຺ຕານໂຕ ນີຫາຣເກຫິ, ປຊຫນເກຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ລກ຺ຂຓານໍ ມຫາປຸຣິສສນ຺ຕານຄຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣເຫຕຸກຠາເວນ ສພ຺ພໍເຍວ ຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ສພ຺ພສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ກາຣຓໍ ວິສິຏ຺ຐຣູປຕ຺ຕາ ຜລສ຺ສ. ນ ຫິ ອຠິນ຺ນຣູປກາຣຓໍ ຠິນ຺ນສຠາວສ຺ສ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຍໍ ຍໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ວິເສສກາຣຓໍ, ຕໍ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຍາທິສໍ ກາຍສຸຈຣິຕາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາທິສເມວ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີສຕາຍ’’ ກາຣຓນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ທຬ຺ຫສມາທານຕາວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ຍາທິສໍ ອາຍຕປຓ຺ຫິຕາຍ ກາຣຓໍ, ນ ຕາທິສເມວ ທີຆງ຺ຄຸລິຕາຍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ຕຕາຍ ຈ ກາຣຓໍ ວິສິຏ຺ຐຣູປຕ຺ຕາ ຜລສ຺ສ. ນ ຫິ ອຠິນ຺ນຣູປກາຣຓໍ ຠິນ຺ນສຠາວສ຺ສ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເອເກເນວ ກມ຺ມຸນາ ຈກ຺ຂາທິນານິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອວຕ຺ຖາເຠທໂຕ, ສາມຕ຺ຖິຍເຠທໂຕ ວາ ກມ຺ມເຠໂທ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ຍທວຕ຺ຖໍ ກມ຺ມໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕທວຕ຺ຖເມວ ໂສຕາທີນໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ ອຠິນ຺ນສາມຕ຺ຖິຍໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈາຍຕນິກຕ຺ຕຠາວປຕ຺ຖນາຠູຕາ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນາ ກາມຕຓ຺ຫາ ປຈ຺ຈຍວເສນ ວິສິຏ຺ຐສຠາວາ ກມ຺ມສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສຠາວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາສາຘນວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ອເນກວິຘຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາວເສນ ອເນກຣູປຕໍ ອາປນ຺ນໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ອາຍຕປຓ຺ຫິຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ລກ຺ຂຓານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ…ເປ… ອິມານິ ຕີຓິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ ນານາກມ຺ມຸນາ ປນ ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ສາມຎ຺ຎວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິມານິ ທ຺ເວ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຏິລຠຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ.

ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໘. ສິງ຺ຄາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣປາສາເທນ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກາຣມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາປິຕອຏ຺ຏາລເກຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເວຬູຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ຂສຎ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ນີໂລຠາສໍ. ຉາຍູທກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ມໂນຣມໍ.

ກາຬກເວເສນາຕິ ກລນ຺ທກຣູເປນ. ນິວາປນ຺ຕິ ໂຠຊນໍ. ຕນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ.

‘‘ໂຂ ປນາ’’ຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ເຕນ ສມເຍນາຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຄຫປຕິ ມຫາສາໂລຕິ ຄຫປຕິຠູໂຕ ມຫາສາໂຣ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາສາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ. ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ປນສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປຕິ ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ອຠາເວນ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາທາຠາເວນ ອປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອວມາຫາຕິ ເອວໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ວທຕິ.

ຍາວຊີວໍ ອນຸສ຺ສຣຓີຍາ ໂຫຕິ ຫິເຕສິຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິມາ ວາຈາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ. ປຸຖຸທິສາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ທິສາ, ຕາ ປນ ອເນກາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸທິສາ’’ຕິ.

໒໔໓. ‘‘ນ ຕາວ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນ ອິທາເນວາຕິ ນ ອິມາຍ ເອວ ເວລາຍ. ກິໍ ຈຣຫີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈູສສມເຍປີ’’ຕິອາທິ. ຄິຫິວິນຍນ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວິນຍຕນ຺ຕິຠູຕໍ ‘‘ຄິຫິນາ ເອວໍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຫຏ຺ຐາຈາຣສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐວຕ຺ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ, ຕເຖວ ປສ຺ສິ. ນມສ຺ສຕິ ວຕ຺ຕວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ.

ຉທິສາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔໔. ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ຈິນ຺ເຕສິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘານນິມິຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ຈ ໂຈທິຍມາໂນ. ນ ກິຣ ຕາ ເອຕາຕິ ຕາ ຉ ທິສາ ເອຕາ ອິທານິ ມຍາ ນມສ຺ສິຍມານາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ກິຣາຕິ. ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖກຠາວໍ ຕສ຺ສ ວທຕິ. ປຸຈ຺ຉາປທນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ.

ຠຄວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ເຕນ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ ຉ ທິສາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ເທສນາກຸສລຕາຍ ອາທິໂຕ ເອວ ຕາ ອກເຖຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕາວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນໍ ຠາຊນຠູຕໍ ກາຕຸໍ ວຊ຺ຊນີຍວຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເສວິຕພ຺ພເສວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂອວາທໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກິເລສາຕິ ກມ຺ມຠູຕາ ສໍກິເລສາ. ກິລິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກິລິຏ຺ຐາ ມລີນາ ວິຍ ຐິຕາ, ອຸປຕາປິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ກິລິສ຺ສນນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິປິ ສຸຣາປານໍ ປຎ຺ຈເວຣຠາເວນ ອຸປາສເກຫິ ປຣິວຊ຺ຊນີຍໍ, ຕສ຺ສ ປນ ອປາຍມຸຂຠາເວນ ປຣໂຕ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ປາຓາຕິປາຕາທິເກ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ປຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ວິສຸໍ ອກມ຺ມປຖຠາວໂຕ ຈາ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ສຸຣາປານມ຺ປິ ‘ສຸຣາເມຣຍປານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເສວິຕໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິກ’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ວຈນໂຕ ວິສຸໍ ກມ຺ມປຖຠາເວນ ອາຄຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິປິຏ຺ຐິວຕ຺ຕກຠາເວນ ນິຍຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ເຕສໍ ມເຕນ ເອກາທສ ກມ຺ມປຖາ ສິຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສ຺ເວວ ກມ຺ມປເຖສຸ ອຸປກາຣກຕ຺ຕສຠາຄຕ຺ຕວເສນ ອນຸປ຺ປເວໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ‘‘ວິສຸໍ ອກມ຺ມປຖຠາວໂຕ ຈາ’’ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ສຸຣາປານສ຺ສ ໂຠຄາປາຍມຸຂຠາເວນ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ ຕ຺ເວວ ອໂວຈ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ຐາເນຫີຕິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ. ອເປນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອເປຕິ ວາ ເອເຕຫີຕິ ອປາຍາ, ອປາຍານໍ, ອປາຍາ ເອວ ວາ ມຸຂານິ ທ຺ວາຣານີຕິ ອປາຍມຸຂານິ. ວິນາສມຸຂານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອຣິຍສາວກສ຺ສາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິເສສໂຕ ປນ ປຐມາຍ ຠູມິຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ວກ຺ຂມານນໂຍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ໂສຕິ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາປກ-ສທ຺ໂທ ນິຫີນປຣິຍາໂຍຕິ ‘‘ລາມເກຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປາຍທຸກ຺ຂໍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປາເປນ຺ຕີຕິ ວາ ປາປກາ, ເຕຫິ ປາປເກຫິ. ຉ ທິສາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕຕິ ເຕນ ເຕນ ຠາເຄນ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ທິສາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິເຕ ຉ ຠາເຄ ສຕ຺ເຕ ຍຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຉິທ຺ທໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ປຏິສນ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ. ວິຊິນນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຠິຠວນຕ຺ຖາຍ. ໂຍ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ, ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ຊນວເສນ ອຠິຠວຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຕທຸຠຍຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ໂສ ອຸຠຍໂລກວິຊຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ, ສກຕ຺ຖສມ຺ປາທນໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ເຈວ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ. ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ ເວຣານິ ເວຣປ຺ປສວນໂຕ. ອາຣທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ສໍສາຘິໂຕ ໂຫຕິ, ຕຍິທໍ ສໍສາຘນໍ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ອິຘ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສເນນ, ເວຣາຠາວາປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິໂຕສິໂຕ ເຈວ ນິປ຺ຜາທິໂຕ ຈາ’’ຕິ. ປຸນ ປຎ຺ຈ ເວຣານີຕິ ປຎ຺ຈ ເວຣຜລານິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ.

ກຕມສ຺ສາຕິ ກຕເມ ອສ຺ສ. ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິເລໂສຕິ ຕໍໂຍຄໂຕ ຕໍສທິສໍ ວທຕິ ຍຖາ ‘‘ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ, (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໒໗໑, ໒໘໗, ໒໙໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓; ໕.໒໘; ປາຣາ. ໑໑; ຘ. ສ. ໔໙໙; ວິຠ. ໕໐໘) ນີລໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເອກຸປ຺ປາທາທິຕາຍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐິມານໂລຠາທີຫິປິ ກິລິຏ຺ຐຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ໂທສາທີຫິ ກິລິຏ຺ຐຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍກິເລໂສເຍວາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວເສນ ປນ ສມ຺ມຸເຂນປິ ເນສໍ ກິເລສປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠເຕວ. ເອຕທຕ຺ຖປຣິທີປກເມວາຕິ ໂຍ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິທີປກເມວ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄາຖາພນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຄາຖາພນ຺ຘໍ ອໂວຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈຕຸຐານາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔໖. ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ອຍໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ກປກ຺ຂວເສນ ຫິ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ກຓ຺ຫປກ຺ຂວເສນ ຈ ນິທ຺ເທໂສ ອາຣທ຺ໂຘ. ກາຣເກຕິ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ກາຣເກ. ອກາຣໂກ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປາປໍ ກໂຣຕິ ນາມ, ຕຖາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ. ສໍກິເລສຘມ຺ມວິວຊ຺ຊນປຸພ຺ພກໍ ໂວທານຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິອາຈິກ຺ຂນໍ ອິຘ ເທສນາໂກສລ຺ລໍ. ປຐມຕຣໍ ກາຣກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ວາມໍ ມຸຎ຺ຈ ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘) ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ອຏ຺ຐຕິໍສ ມງ຺ຄລານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານ’’ນ຺ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໓; ສຸ. ນິ. ໒໖໒) ວຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໓; ສຸ. ນິ. ໒໖໒) ອໂວຈ. ຉນ຺ທາຄຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘິວເສນ ສຣໂລໂປຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ເທນ ເປເມນ ອຄຕິ’’ນ຺ຕິ. ຉນ຺ທາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ເທນາ’’ຕິ. ຉນ຺ທ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປຣິຍາໂຍ, ນ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທາທິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ເປເມນາ’’ຕິ. ປຣປເທສູຕິ ‘‘ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວາກ຺ເຍສຸ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂທເສນ ໂກເປນາ’’ຕິ ເອວມາທິ ອຕ຺ຖວຈນໍ ອຕິທິສຕິ. ມິຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕສຫາໂຍ. ປກຕິເວຣວເສນາຕິ ປກຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນເວຣວເສນ, ຈິຣກາລານຸພນ຺ຘວິໂຣຘວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕງ຺ຂຓຸປ຺ປນ຺ນໂກຘວເສນ ວາ’’ຕິ. ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ. ວິສເມ ໂຈຣາທິເກ, ວິສມານິ ວາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕເນນ ນິສ຺ສິໂຕ ວິສມນິສ຺ສິໂຕ.

ຉນ຺ທາຄຕິອາທີນິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ເຄເນວ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຄຕິຄມນານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ, ອຄຕິຄມນານີຕິ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອປາຍຄມນີຍາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຄຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕຫີຕິ.

ຍສ຺ສຕິ ເຕນ ກິຕ຺ຕີຍຕີຕິ ຍໂສ, ຖຸຕິໂຆໂສ. ຍສ຺ສຕິ ເຕນ ປຸເຣຈຣານຸຈຣຠາເວນ ປຣິວາຣີຍຕີຕິ ຍໂສ, ປຣິວາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິຍໂສປິ ປຣິວາຣຍໂສປີ’’ຕິ. ປຣິຫາຍຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ໂຍ ຈ ຍາວຕເກ ລພ຺ຠຕິ, ຕໂຕ ປຣິໂຕ ຫາຍຕິ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຉອປາຍມຸຂາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔໗. ປູເວ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊໍ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາ ປູວສຸຣາ. ເອວໍ ເສສສຸຣາປິ. ກິຓ຺ຓາຕິ ປນ ຕສ຺ສາ ສຸຣາຍ ພີຊໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຍ ‘‘ສຸຣາໂມທກາ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຫຣີຕກີສາສປາທິນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ສໍໂຍຊິຕາ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາ. ມຘຸກຕາລນາຬິເກຣາທິປຸປ຺ຜຣໂສ ຈິຣປາຣິວາສິໂກ ປຸປ຺ຜາສໂວ. ປນສາທິຜລຣໂສ ຜລາສໂວ. ມຸທ຺ທິກາຣໂສ ມຘ຺ວາສໂວ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄຸຬາສໂວ. ຫຣີຕກາມລກກຏຸກຠຓ຺ຑາທິນານາສມ຺ຠາຣານໍ ຣໂສ ຈິຣປາຣິວາສິໂກ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສວິຘມ຺ປິ. ມທກຣຓວເສນ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕໍ ມທຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ເຊ ປມາທຏ຺ຐານໍ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ. ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍສມງ຺ຄິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓ’’ນ຺ຕິ, ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ໂຠຄາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ປານພ຺ຍສເນນ ພ຺ຍສນກຣຓໂຕ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ເຕສຸ ຎາຍກຣຓາຠາວໂຕ. ໂຠຄານນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ໂຠຄາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ກາມຄຸຓານໍ. ອປາຍມຸຂ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ອເວລາຍາຕິ ອຍຸຕ຺ຕເວລາຍ. ຍທາ ວິຈຣໂຕ ອຕ຺ຖຣກ຺ຂາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ວິສິຂາສຸ ຈຣິຍາຕິ ຣຈ຺ຉາສຸ ວິຈຣຓໍ.

ສມຊ຺ຊາ ວຸຈ຺ຈຕິ ມໂຫ, ຍຕ຺ຖ ນຈ຺ຈານິປິ ປໂຍຊີຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທສ຺ສນາທິອຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິວເສນ ຈຣຓໍ ອຸປຄມນໍ ສມຊ຺ຊາຠິຈຣຓໍ. ນຈ຺ຈາທິທສ຺ສນວເສນາຕິ ນຈ຺ຈາທີນໍ ທສ຺ສນາທິວເສນາຕິ ອາທິສທ຺ທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ທສ຺ສເນນ ວາ ສວນມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ທສ຺ສນວເສນ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ຈິຕ຺ຕາລສິຍຕາ ອກາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ກາຍາລສິຍຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຕິ ຕປ຺ປສຸຕຕາ ອຕິເຣກຕຣຕາຍ.

ສຸຣາເມຣຍສ຺ສ ຉອາທີນວາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ສຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ. ສນ຺ທິຏ຺ຐເມວ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ, ຘນຊານິສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ນິທ຺ເທໂສ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘໂລກຠາວິນີ’’ຕິ. ສມໍ, ສມ຺ມາ ປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາ, ປານສມກາລຠາວິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລຫປ຺ປວຑ຺ຒນີ ມິຕ຺ຕສ຺ສ ກລເຫ ອນາທີນວທສ຺ສິຠາວໂຕ. ເຂຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອາຍຕນນ຺ຕິ ວາ ກາຣຓໍ, ອາກໂຣ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣໂລເກ ອກິຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ ອກິຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປສວນໂຕ. ໂກປີນໍ ວາ ປາກຏຠາເວນ ອກຕ຺ຕພ຺ພຣຫສ຺ສກມ຺ມໍ. ສຸຣາມທມຕ຺ຕາ ຈ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ຕາທິສໍ ກມ຺ມໍ ອມຕ຺ຕກາເລ ຉາເທນ຺ຕາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕກາເລ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການມ຺ປິ ວິວຣນ຺ຕິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ສາ ສຸຣາ ຕສ຺ສ ໂກປີນສ຺ສ ນິທໍສນໂຕ ‘‘ໂກປີນນິທໍສນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂລກິຍໍ ປຎ຺ຎໍ ທຸພ຺ພລໍ ກໂຣຕິເຍວາ’’ຕິ ຫິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ຕມຕ຺ຖໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄປຎ຺ຎໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ໂຕມຸຂເມວ ນ ປວິສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຣາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາທຸພ຺ພລກຣຓສ຺ສ ທຸຣສມຸສ຺ສາຣິຕຠາວມາຫ. ນນຸ ເຈວໍ ສຸຣາຍ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓ ສາມຕ຺ຖິຍວິຆາໂຕ ອໂຈທິໂຕ ໂຫຕິ ອຣິຍານໍ ອນຸປ຺ປໂຍຄສ຺ເສວ ໂຈທິຕຕ຺ຕາຕິ? ນຍິທໍ ເອວໍ ອຸປໂຍໂຄປິ ນາມ ສທາ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ກິຈ຺ຈກຣຓນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຖ ປນ ອຏ຺ຐານປຣິກປ຺ປວເສນສ຺ສາ ກທາຈິ ສິຍາ ອຸປໂຍໂຄ, ຕຖາປິ ໂສ ຕສ຺ສາ ທຸພ຺ພລິຍໍ ອີສກມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນາລເມວ ສມ຺ມເທວ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄປຎ຺ຎໍ ປນ ທຸພ຺ພລໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ມຄ຺ຄສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຣິຍານໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລຠາວາປາທາເນ ອສມຕ຺ຖຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນ ຜລນ຺ຕິ ປທໍ, ກາຣຓໍ.

໒໔໙. ອຕ຺ຕາປິສ຺ສ ອກາລຈາຣິສ຺ສ ອຄຸຕ຺ໂຕ ສຣສໂຕ ອຣກ຺ຂິໂຕ ອຸປກ຺ກມໂຕປິ ປຣິວຊ຺ຊນີຍານໍ ອປຣິວຊ຺ຊນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອເວລາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຏກາທີນິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂສພ຺ຠາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເວຣິໂນປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂຈຣາທິກາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ປຸຕ຺ຕທາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປຸຕ຺ຕີປິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ’’ຕິ. ພຫິ ປຕ຺ຖນນ຺ຕິ ກາມປຕ຺ຖນາວເສນ ອນ຺ໂຕເຄຫສ຺ສິຕໂຕ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຖຸໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ. ອຎ຺ເຎຫິ ກຕປາປກມ຺ເມສູຕິ ປເຣຫິ ກຕາສຸ ປາປກິຣິຍາສຸ. ສງ຺ກິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ ອກາເລ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈຣຓໂຕ. ຣຸຫຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ໂຈຣິກາ ປວຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ປເຣຫິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິກາລຈາຣິມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຕຖາຣູເປ ອາສງ຺ກິຕພ຺ເພ ອສຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ໂສຕິ ວິກາລຈາຣີ. ປຸຣກ຺ຂໂຕ ປຸຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາສງ຺ກນ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ຈຣຕິ.

໒໕໐. ນຏນາຏກາທິນຈ຺ຈນ຺ຕິ ນເຏຫິ ນາຏເກຫິ ນຈ຺ຈິຕພ຺ພນາຏກາທິນຈ຺ຈວິຘິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວສິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຄມເນນ ຍຖາ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ໂຠຄານໍ ອນຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ວິນາໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄີຕນ຺ຕິ ສຣຄຕໍ, ປກຣຓຄຕໍ, ຕາຬຄຕໍ, ອປຘານຄຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພສຕ຺ຖວິຫິຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຄີຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວາທິຕນ຺ຕິ ວີຓາເວຓຸມຸທິງ຺ຄາທິວາທນໍ. ອກ຺ຂານນ຺ຕິ ຠາຣຕຍຸທ຺ຘສີຕາຫຣຓາທິອກ຺ຂານໍ. ປາຓິສ຺ສຣນ຺ຕິ ກໍສຕາຬໍ, ‘‘ປາຓິຕາຬ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ກຸມ຺ຠຖູນນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬໍ. ‘‘ກຸຏເຠຣິສທ຺ໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກສ຺ມິໍ ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ນຈ຺ເຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຄີຕາທີສຸ ອຕິທິສຕິ.

໒໕໑. ຊຍນ຺ຕິ ຊູຕໍ ຊິນນ຺ໂຕ. ເວຣນ຺ຕິ ຊິເຕນ ກີຬກປຸຣິເສນ ຊຍນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ເວຣໍ ວິໂຣຘໍ ປສວຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ເວຣປສວນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊິຕໍ ມຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊິໂນຕິ ຊູຕປຣາຊຍາປນ຺ນາຍ ຘນຊານິຍາ ຊິໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ຊິໂຕ ສມາໂນ’’ຕິອາທິ. ວິຕ຺ຕໍ ອນຸໂສຈຕີຕິ ຕໍ ຊິນໍ ວິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຕ຺ຖຸນຕິ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຏວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ. ສກ຺ຂິປຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ສກ຺ຂິຠາເວນ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ. ອກ຺ຂໂສຓ຺ໂຑຕິ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ໂຕ. ຊູຕກໂຣຕິ ຊູຕປມາທຏ຺ຐານານຸຍຸຕ຺ໂຕ. ຕ຺ວມ຺ປິ ນາມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຕ຺ວໍ, ນ ມຍໍ ຕຍິ ໂກລປຸຕ຺ຕິຍໍ ອິທານິ ປສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຉິນ຺ນຠິນ຺ນໂກຕິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປ, ອຫິຣິໂກ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ກາຣຓາຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ.

ອນິຈ຺ຉິໂຕຕິ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ໂປສິຕພ຺ພາ ຠວິສ຺ສຕິ ຊູຕປຣາຊເຍນ ສພ຺ພກາລໍ ຣິຕ຺ຕຕຸຈ຺ຉຠາວໂຕ.

ປາປມິຕ຺ຕຕາຍ ຉອາທີນວາທິວຓ຺ຓນາ

໒໕໒. ອກ຺ຂຘຸຕ຺ຕາຕິ ອກ຺ເຂສຸ ຘຸຕ຺ຕາ, ອກ຺ຂນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖວິນາສກາ. ອິຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑາຕິ ອິຕ຺ຖີສຸ ໂສຓ຺ຑາ, ອິຕ຺ຖິສມ຺ໂຠຄນິມິຕ຺ຕໍ ອາຕປ຺ປນກາ. ຕຖາ ຠຕ຺ຕໂສຓ຺ຑາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ປິປາສາຕິ ອຸປຣູປຣິ ສຸຣາປິປາສາ. ເຕນາຫ ‘‘ປານໂສຓ຺ຑາ’’ຕິ. ເນກຕິກາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ເມຕ຺ຕິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ປາປມິຕ຺ຕຕາຍ.

໒໕໓. ກມ຺ມນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ, ຍຖາ ສຸຕ຺ຕໍເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ, ເອວໍ ກມ຺ມໍເຍວ ກມ຺ມນ຺ໂຕ, ຕໍ ກາຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມໍ ວາ ອນ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກມ຺ມນ຺ໂຕ, ກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປນ຺ນສຂາຕິ ສຸຣໍ ປາຕຸໍ ປນ຺ເນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕ ເອວ ສຂາຕິ ປນ຺ນສຂາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມິຍສມ຺ມິໂຍ’’ຕິ ວຈນເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ມິຍສມ຺ມິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມສມ຺ມາຕິ ວທນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຫາໂຍ ໂຫຕີຕິ ສຫາໂຍ ວິຍ ໂຫຕິ. ໂອຕາຣເມວ ຄເວສຕີຕິ ຣນ຺ຘເມວ ປຣິເຍສຕິ ອນຕ຺ຖມສ຺ສ ກາຕຸກາໂມ. ເວຣປ຺ປສໂວຕິ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕນິ ເວຣສ຺ສ ປສວນໍ ອນຸປວຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເວຣພຫຸລຕາ’’ຕິ. ປເຣສໍ ກຣິຍມາໂນ ອນຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຕ຺ໂຖ, ຕພ຺ຠາໂວ ອນຕ຺ຖຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຖກາຣິຕາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ປເຣສໍ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖກາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອນຕ຺ຖຕາຕິ ອຸຠຍານຕ຺ຖກາຣິຕາ. ອຣິໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຕ຺ໂຕ, ກຸຈ຺ຉິໂຕ ອຣິໂຍ ກທຣິໂຍ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ໂສ ‘‘ກທຣິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ກທຣິຍຕາ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ຕໍ ປນ ທຸພ຺ພິສຊ຺ຊນີຍຠາເວ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກທຣິຍຕາ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຍຠາ’’ໂວຕິ. ອວິປຓ຺ຓສຠາວໂຕ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສໍສີທນ຺ໂຕວ ອິຓໍ ວິຄາຫຕິ ນາມ. ສູຣິເຍ ອນຸຄ຺ຄເຕ ເອວ ກມ຺ມນ຺ເຕ ອນາຣຠນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸຏ຺ຐານສີໂລ.

ອຕ຺ຖາຕິ ຘນານິ. ອຕິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖາຕິ ກິຈ຺ຈານິ. ອຕິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕກາລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຕິກ຺ກໂມປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຘນານເມວ ອຕິກ຺ກໂມ. ອິມິນາ ກຖາມຄ຺ເຄນາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໔໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ກຖາສງ຺ຂາເຕນ ຫິຕາຘິຄມູປາເຍນ. ເອຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກມ຺ມກິເລສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ, ຉ ໂຠຄານໍ ອປາຍມຸຂານີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຸທ຺ທສວິຘໍ ປາປກມ຺ມໍ.

ມິຕ຺ຕປຕິຣູປກວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ອນຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ໂຠຄຊານິ, ອາຍສກ຺ຍໍ, ປຣິສມຊ຺ເຌ ມງ຺ກຸຠາໂວ, ສມ຺ມູຬ຺ຫມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທິໂກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລໂສ, ສຸຄຕິຍຎ຺ຈ ອປ຺ປາຍຸກຕາ, ພຫ຺ວາພາຘຕາ, ອຕິທລິທ຺ທຕາ, ອປ຺ປນ຺ນປານຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິໂກ ຈ ອນຕ຺ໂຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍານິ ການິຈິ ຠຍານີຕິ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍປຣານຸວາທຠຍທຓ຺ຑຠຍາທີນິ ໂລເກ ລພ຺ຠມານານິ ຍານິ ການິຈິ ຠຍານິ. ອຸປທ຺ທວາຕິ ອນ຺ຕຣາຍາ. ອຸປສຄ຺ຄາຕິ ສຣີເຣນ ສໍສຏ຺ຐານິ ວິຍ ອຸປຣູປຣິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການິ ພ຺ຍສນານິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸທໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒) ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍເສນາ’’ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຫຓໂຍຄ຺ຍໍ ຫຣຕິເຍວ ຄຓ຺ຫາຕິເຍວ. ວາຈາ ເອວ ປຣມາ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຈີປຣໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈນມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ອນຸປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຕກ຺ກນໍ, ຍໍ ວາ ‘‘ຣຸຈີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຍຫິ ສຸຣາປານາທີຫິ ໂຠຄາ ອເປນ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເຕສໍ ອປາເຍສຸ ພ຺ຍສນເຫຕູສຸ ສຫາໂຍ ໂຫຕິ.

໒໕໕. ຫາຣໂກເຍວ ໂຫຕິ, ນ ທາຍໂກ, ຕມສ຺ສ ເອກໍສໂຕ ຫາຣກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫາຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປກນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຜລາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ, ພຫຸໍ ປຕ຺ເຖຕິ ພຫຸໍ ມຫຄ຺ຆໍ ວຕ຺ຖຍຸຄາທິໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ທາໂສ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຖໍ ອມິຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ ອນຕ຺ຖປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຕໂນ ມິຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕໍ ເສວຕິ. ອຕ຺ຖກາຣຓາຕິ ວຑ຺ຒິນິມິຕ຺ຕໍ, ອຍເມເຕສໍ ເຠໂທ.

໒໕໖. ປເຣຕິ ປຣທິວເສ. ນ ອາຄໂຕ ສີຕິ ອາຄໂຕ ນາໂຫສິ. ຂີຓນ຺ຕິ ຕາທິສສ຺ສ, ອສຸກສ຺ສ ຈ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ສສ຺ສສງ຺ຄເຫຕິ ສສ຺ສໂຕ ກາຕພ຺ພຘຎ຺ຎສງ຺ຄເຫ ກເຕ.

໒໕໗. ‘‘ທານາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສມ຺ມ ກໂຣມາ’’ຕິ ອນຸຊານາຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ກລ຺ຍາເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ. ນນຸ ເອວໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ອຍໍ ມິຕ຺ໂຕ ເອວ, ນ ອມິຕ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕປຕິຣູປໂກຕິ? ອນຸປ຺ປິຍຠາຓີທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ສຫາເຍນ ວາ ເທສກາລໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ກເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິໂຣຘາທິໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ‘‘ສາຘຸ ສມ຺ມ ກໂຣມາ’’ຕິ ອນຸປ຺ປິຍໍ ຠຓຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ປິສ຺ສ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກລ຺ຍາເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

໒໕໙. ມິຕ຺ຕປຕິຣູປກາ ເອເຕ ມິຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຊານິຕ຺ວາ.

ສຸຫທມິຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖໐. ສຸນ຺ທຣຫທຍາຕິ ເປມສ຺ສ ອຕ຺ຖິວເສນ ຠທ຺ທຈິຕ຺ຕາ.

໒໖໑. ປມຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປມາທວເສນ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ເຕ ກເຕ ຕາທິເສ ກາເລ ຣກ຺ຂຓໍ ‘‘ຠີຕສ຺ສ ສຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎເມວ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຊ຺ຊໍ ປິວິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄເຫ ອາຣກ຺ຂໍ ອສໍວິຫິຕສ຺ສ ພຫິຄມນມ຺ປິ ປມາທປກ຺ຂິກເມວາຕິ ‘‘ສຫາໂຍ ພຫິຄໂຕ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຍໍ ຫຣນ຺ໂຕຕິ ຠຍໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ. ໂຠຄເຫຕຸຕາຍ ຜລູປຈາເຣນ ຘນໍ ‘‘ໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍຕິ ຂຸທ຺ທເກ, ມຫນ຺ເຕ ຈ ກາຕພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ເນ.

໒໖໒. ນິຄູຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກຖນ຺ຕິ ນິຄູຫິຕຸໍ ຉາເທຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກຖໍ, ນິຄູຫິຕຸໍ ວາ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ເອຕສ຺ສາຕິ ນິຄູຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກຖໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ອນາວິກໂຣນ຺ໂຕ ຉາເທຕິ. ຊີວິຕມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໖໓. ປສ຺ສນ຺ເຕສຸ ປສ຺ສນ຺ເຕສູຕິ ອາເມຑິຕວຈເນນ ນິວາຣິຍມານສ຺ສ ປາປສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ ທີເປຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ປາປໂຕ ວິເສເສນ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ສຣເຓສູຕິ ສຣເຓສຸ ວຕ຺ຕສ຺ສຸ ອຠິນ຺ນານິ ກຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊ, ສຣເຓສຸ ວາ ອຸປາສກຠາເວນ ວຕ຺ຕສ຺ສຸ. ນິປຸຓນ຺ຕິ ສຓ຺ຫໍ. ກາຣຓນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິເຠທຍຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ທານາທິເຠທໍ ກຸສລກມ຺ມໍ. ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ‘‘ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ປທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ສທ຺ຘາຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາໂລຠາທິຄຸຓຘມ຺ມສມງ຺ຄິຕາ ວິຍ ກຸສລຠາໂວ ໂຊຕິໂຕ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາທໂຍ ຫິ ຘມ຺ມາ ສຄ຺ຄຄາມິມຄ຺ໂຄ. ຍຖາຫ –

‘‘ສທ຺ຘາ ຫິຣິຍໍ ກຸສລຎ຺ຈ ທານໍ,

ຘມ຺ມາ ເອເຕ ສປ຺ປຸຣິສານຸຍາຕາ;

ເອຕຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໍ ທິວິຍໍ ວທນ຺ຕິ,

ເອເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຕິ ເທວໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໘.໓໒);

໒໖໔. ຠວນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວຑ຺ຒນໍ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຠເວນ ອວຸຑ຺ຒິຍາ’’ຕິ. ປາຣິຊຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ຊານິ. ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ນ ໂຫຕິ ອນຸກມ຺ປກຠາວໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕໍ ອຠວໍ ອຕ຺ຕນິ ອາປຕິຕໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕິ. ອິທານິ ຕໍ ຠວໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣູໂປຕິ ພີຠຈ຺ໂຉ. ນ ປາສາທິໂກຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສຸຊາໂຕຕິ ສຸນ຺ທຣຊາຕິໂກ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ.

໒໖໕. ຊລນ຺ຕິ ຊລນ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄີວາຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ. ຠາສຕີຕິ ວິໂຣຈຕິ. ຍສ຺ມາສ຺ສ ຠຄວຕາ ສວິເສສໍ ວິໂຣຈນໍ ໂລເກ ປາກຏຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊລໍ ອຄ຺ຄີວ ຠາສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍທາ ອຄ຺ຄິ ສວິເສສໍ ວິໂຣຈຕິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ຐິໂຕ ທູເຣ ຐິຕານມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນາທິວເສນ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຠມຣສ຺ເສວ ອິຣີຍໂຕ’’ຕິ ເອເຕເນວສ຺ສ ໂຠຄສໍຫຣຓໍ ຘມ຺ມິກໍ ຎາໂຍເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕານມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາສ຺ສ ຘນຘຎ຺ຎາທິໂຠຄຊາຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ຣາສິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ອິຣີຍໂຕ ອາຍູຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ. ຈກ຺ກປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຣຖຈກ຺ກປ຺ປມາຓໍ. ນິຈຍນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒິໍ ປຣິວຸຑ຺ຒິໍ. ‘‘ໂຠຄາ ສນ຺ນິຈຍໍ ຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ.

ສມາຫຕ຺ວາຕິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ. ອລໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອລເມວ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ, ອລໍ ວິຣຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔, ໑໒໙, ໑໓໔, ໑໔໓) ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ, ‘‘ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂຍ ເວຐິຕຕ຺ໂຕຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໗) ວິຍ ອຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ສຠາວປຣິຍາໂຍຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຸຕ຺ຕສຠາໂວ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຓ຺ຐເປຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ຐເປຕຸໍ, ສມ຺ມເທວ ປວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ວິຠຊນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ຈຕຸຘາ ວິຠຊນ຺ໂຕ ວິຠຊນເຫຕຸ ມິຕ຺ຕານິ ຄນ຺ຖຕິ ໂສຬສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານິ ເມຕ຺ຕາຍ ອຊີຣາປເນນ ປພນ຺ຘຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເຠຊ຺ຊມານານິ ຐເປຕີ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຕຸຘາ ໂຠຄານໍ ວິຠຊເນນ ມິຕ຺ຕານິ ຄນ຺ຖຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ທທໍ ມິຕ຺ຕານິ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖). ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອຸປຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານວເສນ ເຈວ ອຘິວຕ຺ຖເທວຕາທີນໍ ເປຕພລິວເສນ, ນ຺ຫາປິຕາທີນໍ ເວຕນວເສນ ຈ ວິນິໂຍໂຄປິ ອຸປໂຍໂຄ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາໂຍ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ວຍໂຕ ຈຕຸຄ຺ຄຸໂຓ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ວໂຍ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ນ ສນ຺ຕາເນຍ຺ຍ, ນິເຘຍ຺ຍ, ຠາເຊຍ຺ຍ ຈ ອສມ຺ຠເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມໍ ປໂຍຊເຍ’’ຕິ. ນິເຘຕ຺ວາຕິ ນິທຫິຕ຺ວາ, ຠູມິຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊາທິວເສນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຄ຺ຄິອຸທກໂຈຣທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ຺ຫາປິຕາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸລາລຣຊກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ຉທ຺ທິສາປຏິຈ຺ຉາທນກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໒໖໖. ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ນ ຉນ຺ທຄມນາທີຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ອກຸສລໍ ປຫາຍາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກມ຺ມກິເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອກຸສລຎ຺ເຈວ ອຄຕິຄມນາກຸສລຎ຺ຈ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຉຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ສຸຣາປານາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕຫິ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ. ສຸຣາປານານຸໂຍຄາທິເຠທໍ ຉພ຺ພິຘໍ ໂຠຄານໍ ອປາຍມຸຂໍ ວິນາສມຸຂໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ໂສຬສ ມິຕ຺ຕານີຕິ ອຸປກາຣາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປມຕ຺ຕຣກ຺ຂຓາທິກິຈ຺ຈວິເສສວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຕ຺ວາ ໂສຬສວິເຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ໂຕ ຠຊນ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖວາຓິຊ຺ຊາທິມິຈ຺ຉາຊີວໍ ປຫາຍ ຎາເຍເນວ ວຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມິເກນ ອາຊີເວນ ຊີວຕິ. ນມສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອຸປກາຣວເສນ, ຄຸຓວເສນ ຈ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ ສພ຺ພທາ ນເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພາ. ທິສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ອາຄມນຠຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ຠາຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ‘‘ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍນ ກາຣເຓນ ມາຕາປິຕຸອາທໂຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິຠາເວນ ອປທິຏ຺ຐາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພຸປກາຣິຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ອຕ຺ຖສຣິກ຺ຂຕາຍ ເນສໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕານໍ ປຸຣຕ຺ຖິມຠາເວນ ຕາວ ອຸປກາຣິຠາເວນ ທິສ຺ສນໂຕ, ອປທິສ຺ສນໂຕ ຈ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ. ອາຈຣິຍາ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ທກ຺ຂິຓຠາເວນ, ຫິຕາຫິຕໍ ປຕິກຸສລຠາເວນ ທກ຺ຂິຓາຣຫຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ’’ຕິອາທີສຸ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຆຣາວາສສ຺ສ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ເຕ ເຕ ຈ ກິຈ຺ຈວິເສສາ ຍຖາອຸປ຺ປຕິຕທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ເຕ ທຸກ຺ຂວິເສເສ ອຸຕ຺ຕຣຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ທາສກມ຺ມກຣາ ສາມິກສ຺ສ ປາທານໍ ປຍິຣຸປາສນວເສນ ເຈວ ຕທນຸຈ຺ຉວິກກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສນ຺ຕິກາວຈຣາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາທມູເລ ປຕິຏ຺ຐານວເສນາ’’ຕິ. ຄຸເຓຫີຕິ ອຸປຣິຠາວາວເຫຫິ ຄຸເຓຫິ. ອຸປຣິ ຐິຕຠາເວນາຕິ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ.

໒໖໗. ຠໂຕຕິ ໂປສິໂຕ, ຕໍ ປນ ຠຣຓໍ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຂປຈ຺ຈຍູປຫຣເຓນ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍາປຫຣເຓນ ຈ ເຕຫິ ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊຄ຺ຄິໂຕຕິ ປຏິຊຄ຺ຄິໂຕ. ເຕຕິ ມາຕາປິຕໂຣ.

ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕກໍ ເຂຕ຺ຕາທິໍ ອວິນາເສຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕໍ ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຐິຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ກຸລວໍສໍ ສຓ຺ຐເປຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘມ຺ມິກວໍສໂຕຕິ ‘‘ກຸລປ຺ປເທສາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ຆເຏຕ຺ວາ ວາ ຄີວາຍໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ພນ຺ຘມຓິຍໍ ວາ ຫາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ປວຕ຺ຕອຘມ຺ມິກປເວຓິໂຕ. ຫາເຣຕ຺ວາຕິ ອປເນຕ຺ວາ ຕໍ ຄາຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ. ມາຕາປິຕໂຣ ຕໂຕ ຄາຫໂຕ ວິເວຈເນເນວ ຫິ ອາຍຕິໍ ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາຫາຣິກາ ສິຍາ. ຘມ຺ມິກວໍເສຕິ ຫິໍສາທິວິຣຕິຍາ ຘມ຺ມິເກ ວໍເສ ຘມ຺ມິກາຍ ປເວຓິຍໍ. ຐເປນ຺ໂຕຕິ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສລາກຠຕ຺ຕທານາທີນິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ.

ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ທາຍປຏິລາຠສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ວຕ຺ຕມາໂນເຍວ ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ນ ອິຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຣເກຕິ ປຸຕ຺ເຕ. ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຊວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາຄຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອາຄມ຺ມ. ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາມີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາມີ’’ ຕິ ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ. ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ມຕທິວສໂຕ ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ປາປໂຕ ນິວາຣຓໍ ນາມ ອນາຄຕວິສຍໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕປິ ຫິ ນິວາຣຓໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອນາຄເຕ ເອວ ສິຍາ, ນ ວຕ຺ຕມາເນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕາ ປນ ປາປກິຣິຍາ ຄຣຫຓມຕ຺ຕປຏິກາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ກຕມ຺ປິ ຄຣຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິເວເສນ຺ຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ມາຕາປິຕໂຣ ອນວຊ຺ຊເມວ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸທ຺ທາຄຓນາທິສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ຣູປາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຠຄປຣິວາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນຸຣູເປນາຕິ ອນຸຈ຺ຉວິເກນ.

ນິຈ຺ຈຠູໂຕ ສມໂຍ ອຠິຓ຺ຫກຣຓກາໂລ. ອຠິຓ຺ຫຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ນິຈ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ນິຈ຺ຈປຫໍສິໂຕ ນິຈ຺ຈປຫຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາໂລ ເອວ ສມໂຍ ກາລສມໂຍ. ‘‘ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ນິຈ຺ຈເມວ ທາເນ ເຕສໍ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສິຂາຐປນໍ ທາຣກກາເລ. ອາວາຫວິວາຫໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕູນໍ ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕກາເລ.

ຕໍ ຠຍໍ ຍຖາ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ປິຫິຕາ ໂຫຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ຠຍໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຍຖາ ຈ ນາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປຏິປນ຺ນາຕິ ‘‘ຠໂຕ ເນ ຠຣິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ອຸຕ຺ຕສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອກາຣເຓນ ເຈວ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອກຣເຓນ ຈ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ປຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສຸ. ເອຕໍ ຠຍນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ອປ຺ປຕິຣູປາຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄຣຫິຕພ຺ພຕາຠຍໍ, ປຣວາທຠຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປຸຕ຺ເຕສຸ. ປຸຕ຺ຕານໍ ນານຸຣູປາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ເອຕໍ ຠຍໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ອິຘາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕາທິສານຎ຺ຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ໂອວາທານຸສາສນິໂຍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາ ເຕສໍ ທາຕພ຺ພາ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ວເສນາຍໍ ເທສນາ ອນາຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ເນສຸ ອຸໂຠສຸ ອຕ຺ຕໂນ, ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕາຍ ສພ຺ພໍ ຠຍໍ ນ ໂຫຕິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພປຏິສນ຺ຖາຣສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ກຕຕ຺ຕາ. ເຂມາຕິ ອນຸປທ຺ທວາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອກຣເຓນ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຸປທ຺ທວາ ກຣເຓນ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

‘‘ນ ໂຂ ເຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ໂຫ ຠຄວຕາ ຕທາ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ໂຕ ປຣມ຺ປຣາຄໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວາ ສິງ຺ຄາລກໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂນ ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຎ຺ຎທິສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

໒໖໘. ອາຈຣິຍໍ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານວຈເນເນວ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທິສາມີຈິກິຣິຍາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸປຏ຺ຐາເນນາຕິ ປຍິຣຸປາສເນນ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍອຸປຏ຺ຐານຄມເນນາຕິ ປາໂຕ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ, ສາຍນ຺ຕິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ອຸປຄມເນນ. ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປນ ອຸປຄມນໍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ໂຕຄຘໍ ປໂຍຊນວເສນ ຄມນຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ສຸສ຺ສູສາ, ສາ ປນ ອາຈຣິເຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພສິກ຺ເຂ ຈ ອາທຣຄາຣວປຸພ຺ພິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ສິປ຺ເປນ ສິກ຺ຂິເຕນ ເອວຣູປໍຄຸຓໍ ປຏິລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕຖາຠູຕຎ຺ຈ ຕໍ ສວນໍ ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສວເນນາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ…ເປ… ນາຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອວເສສຂຸທ຺ທກປາຣິຈຣິຍາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຠຊນໍ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິເກນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ ພີຊນນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ອາຈຣິຍມ຺ຫິ ສມ຺ມາວຕ຺ຕິຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ. ສິປ຺ປປຏິຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ສິປ຺ປຄນ຺ຖສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸຄ຺ຄຫເຓນ. ຕສ຺ສ ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫເຓນ ຕທນຸສາເຣນສ຺ສ ປໂຍໂຄປິ ສມ຺ມເທວ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຖກໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ສຸວິນີຕໍ ວິເນນ຺ຕີຕິ ອິຘ ອາຈາຣວິນໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສິປ຺ປສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປນວິນໂຍ ‘‘ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄາຫາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເຕ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາຈຣິຍາ ຫິ ນາມ ອນ຺ເຕວາສິເກ ນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກ ເອວ ວິເນນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ສມ຺ປຣາຍິເກປີຕິ ອາຫ ‘‘ປາປມິຕ຺ຕາ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສິປ຺ປຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ນາມ ຍາວເທວ ປໂຍຄສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈສຸ. ປຏິຍາເທນ຺ຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນໍ ມມຕ຺ຕວເສນ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ. ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕວາສິໂກ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕທສ຺ສນມຸເຂນ ເຈວ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຄຸຓປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນມຸເຂ ຈ ຕໍ ເຕສໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ ຈາຕຸທ຺ທິສຠາວສມ຺ປາທເນນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂຊີວິຠາວສາຘນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ທຸວິຘາ ສຣີຣຣກ຺ຂາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສ຺ສຍປຏິຆາເຕນ, ພາຫິຣປຣິສ຺ສຍປຏິຆາເຕນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສ຺ສໂຍ ຂຸປ຺ປິປາສາທິເຠໂທ, ໂສ ລາຠສິທ຺ຘິຍາ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ຕາຍ ຕຊ຺ຊາປຣິຫາຣສໍວິຘານໂຕ. ພາຫິຣປຣິສ຺ສໂຍ ໂຈຣອມນຸສ຺ສາທິເຫຕຸໂກ, ໂສ ວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິຍາ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ຕາຍ ຕຊ຺ຊາປຣິຫາຣສໍວິຘານໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຍໍ ທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປຸພ຺ເພ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ສິປ຺ປສິກ຺ຂາປເນເນວ ລາຠຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິສາສຸ ປຣິຕ຺ຕາຓກຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອິທານິ ‘‘ຍໍ ວາ ໂສ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ປສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ຄຸຓກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫເນນປິ ລາຠຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິກປ຺ປານໍ ເຠໂທ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກໍ ປາຬິອາຄຕໍ, ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກໍ ອຏ຺ຐກຖາຄຕຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທຸຕິຍທິສາວາເຣ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ປຸພ຺ເພ ປຐມທິສາວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

໒໖໙. ສມ຺ມານນາ ນາມ ສມ຺ຠາວນາ, ສາ ປນ ອຕ຺ຖຈຣິຍາລກ຺ຂຓາ ຈ ທານລກ຺ຂຓາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຏ຺ຐາເນເຫວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ປິຍວຈນລກ຺ຂຓໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ຠາວິຕກຖາກຖເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຄຕມານນາ ວິມານນາ, ນ ວິມານນາ ອວິມານນາ, ວິມານນາຍ ອກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ທາສກມ຺ມກຣາທໂຍ’’ຕິອາທິ. ສາມິເກນ ຫິ ວິມານິຕານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສພ຺ໂພ ປຣິຊໂນ ວິມາເນຕິເຍວ. ປຣິຈຣນ຺ໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຣິຈຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ອຕິຈຣຕິ ນາມ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄິຫິນິໍ ອຕິມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ອຄເຓຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນໂຕ. ອິສ຺ສຣິຍໂວສ຺ສຄ຺ເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາທິໂສ ອິສ຺ສຣິຍໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ຄິຫິນິຍາ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຕ຺ຕເຄເຫ ວິສ຺ສຏ຺ເຐ’’ຕິ ອາຫ. ເຄເຫ ເອວ ຐຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ກຸລິຕ຺ຖິຍາ ຠາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ສາມິກສ຺ເສວ ຠາໂຣ, ຕໂຕ ອາຄຕສາປເຕຍ຺ຍໍ ປນ ຕາຍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສພ຺ພໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕາ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ປຸຕ຺ຕລາເຠນ ວິຍ ມຫຄ຺ຆວິປຸລາລງ຺ກາຣລາເຠນປິ ນ ສນ຺ຕຸສ຺ສນ຺ເຕວາຕິ ຕາສໍ ໂຕສນໍ ອລງ຺ກາຣທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິຠວານຸຣູເປນາ’’ຕິ.

ກຸລິຕ຺ຖິຍາ ສໍວິຫິຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕາ ນາມ ອາຫາຣສມ຺ປາທນວິຈາຣປ຺ປກາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາຄຸຠຕ຺ຕປຈນກາລາທີນີ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມານນາທີຫິ ຍຖາຣຫໍ ປິຍວຈເນຫິ ເຈວ ໂຠຊນທານາທີຫິ ຈ ປເຫຓກເປສນາທີຫິ ອຎ຺ຎໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຓ຺ຓາກາຣສ຺ສ ຉຓທິວສາທີສຸ ເປເສຕພ຺ພປິຍຠຓ຺ເຑຫິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊນາ. ເຄຫສາມິນິຍາ ອນ຺ໂຕເຄຫຊໂນ ນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ປຣິຊໂນ ນາມ…ເປ… ຎາຕິຊໂນ’’ຕິ. ອາຠຕຘນນ຺ຕິ ພາຫິຣໂຕ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປເວສິຕຘນໍ. ຄິຫິນິຍາ ນາມ ປຐມໍ ອາຫາຣສມ຺ປາທເນ ໂກສລ຺ລໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ, ຕໂຕ ສາມິກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຊນາຍຕ຺ເຕສຸ ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ, ຕໂຕ ປຸຕ຺ຕານໍ ປຣິຊນສ຺ສ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ເຈສູຕິ ອາຫ ‘‘ຍາຄຸຠຕ຺ຕສມ຺ປາທນາທີສູ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິກ຺ໂກສຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ນິກ຺ໂກສຊ຺ຊຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕຕິຍທິສາວາເຣ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ປຐມທິສາວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອິຕິ ຠຄວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ປຸຕ຺ຕທາຣາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ທາຣວເສເນວ ປຈ຺ຉິມໍ ທິສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ນ ປຸຕ຺ຕວເສນ. ກສ຺ມາ? ປຸຕ຺ຕາ ຫິ ທາຣກກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫເນເນວ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອນຸກມ຺ປິຕາ, ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ປນ ຍຖາ ເຕປິ ຕທາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ສ຺ວາຍໍ ວິຘິ ‘‘ປາປາ ນິວາເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມທິສາວາເຣ ທສ຺ສິໂຕ ເອວາຕິ ກິໍ ປຸນ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ. ທານາທິສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

໒໗໐. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຐານານິ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມເມວ ຐານໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອວິສໍວາທນຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສຫາໂຍ ອຕ຺ຖິກຠາເວນ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນາມໍ ກເຖຕິ. ອວິສໍວາເທຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ອວິສໍວາທນໍ ວາຈາຍ, ປໂຍເຄນ ຈາຕິ ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທາເນນາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອິຕຣສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸວເສນປິ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ, ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ ຈ. ອປຣາ ປຈ຺ຉິມາ ປຊາ ອປຣປຊາ, ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວາ ປຊາ ອປຣປຊາ. ປຏິປູຊນາ ນາມ ມມາຍນາ, ສກ຺ກາຣກິຣິຍາ ຈາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກລາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມມາຍນ຺ຕີຕິ ມມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໒໗໑. ຍຖາພລໍ ກມ຺ມນ຺ຕສໍວິຘາເນນາຕິ ທາສກມ຺ມກຣານໍ ຍຖາພລໍ ພລານຸຣູປໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ສໍວິທຫເນນ ວິຈາຣເຓນ, ກາຣາປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ທຫເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ຠຕ຺ຕເວຕນານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທາສກມ຺ມກຣສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ, ເວຕນສ຺ສ ຈ ປທາເນນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍໍ ຂຸທ຺ທກປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ເຠສຊ຺ຊາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສປ຺ປາຍາຫາຣວສນຏ຺ຐານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາຕຠາໂວ ເອວ ຣສານໍ ອຈ຺ຉຣິຍຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉຣິເຍ ມຘຸຣຣເສ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ທາສກມ຺ມກຣານໍ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ກມ຺ມກຣຓໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ເວລໍ ຎຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຫາຣາວເສໂສ, ອຸປຑ຺ຒປຫາຣາວເສໂສ ວາ ທິວໂສ’’ຕິ ເວລໍ ຊານິຕ຺ວາ. ໂຍ ໂກຈິ ມຫຸສ຺ສໂວ ຉໂຓ ນາມ. ກຕ຺ຕິກຸສ຺ສໂວ, ຜຄ຺ຄຸຓຸສ຺ສໂວຕິ ເອວໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ ມຫຸສ຺ສໂວ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍິຕາ, ປຈ຺ຉານິປາຕິຕາ ຈ ມຫາສຸທສ຺ສເນ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອິຘ ອນາມຏ຺ຐາ.

ທິນ຺ນາທາຍິໂນຕິ ປຸພ຺ພປທາວຘາຣຓວເສນ ສາວຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຈຣິກາຍ ກິຎ຺ຈິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນສ຺ເສວ ອາທາຍິໂນ’’ຕິ. ນ ມຍໍ ກິຎ຺ຈິ ລຠາມາຕິ ອນຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາຕິ ປຏິເສຘທ຺ວເຍນ ເຕຫິ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ລາຠໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກິໍ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ເມນ ກເຕນາຕິ ອນຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຸຏ຺ຐຫທຍຕາຍ ກາຣຓທສ຺ສນໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ. ຕຸຏ຺ຐຫທຍຕາທສ຺ສນມ຺ປິ ກມ຺ມສ຺ສ ສຸກຕກາຣິຕາຍ ກາຣຓທສ຺ສນໍ. ກິຕ຺ຕິ ເອວ ວຓ຺ໂຓ ກິຕ຺ຕິວຓ຺ໂຓ, ຕໍ ກິຕ຺ຕິວຓ຺ຓໍ ຄຸຓກຖໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ອຸປາຫຣນ຺ຕີຕິ ກິຕ຺ຕິວຓ຺ຓຫຣາ. ຕຖາ ຕຖາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ຫິ ກິຕ຺ຕິ, ຄຸໂຓ, ເຕສໍ ວຓ຺ຓນໍ ກຖນໍ ວຓ຺ໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຸຓກຖາຫາຣກາ’’ຕິ.

໒໗໒. ກາຣຓຠູຕາ ເມຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕານິ, ກາຍກມ຺ມາທີນິ. ຍານິ ປນ ຕານິ ຍຖາ ຍຖາ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຫາຣຄມນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ປທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນາວຏທ຺ວາຣຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ນາມ ອໂລຠຊ຺ຌາສຍຕາ ທານສ຺ສ ມຸຂຠາວໂຕ. ຕສ຺ສ ສໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທາຕຸກາມຕາ ອນາວຏຕາ ເອວຎ຺ຫິ ຆຣມາວສນ຺ໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຄຫທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕປິ ອນາວຏທ຺ວາໂຣ ເອວ, ອຎ຺ຎຖາ ອປິຫິເຕປິ ຆຣທ຺ວາເຣ ອາວຏທ຺ວາໂຣ ເອວາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ວິວຣິຕ຺ວາປິ ວສນ຺ໂຕຕິ ວຈນເສໂສ. ປິທຫິຕ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ສີລວນ຺ເຕສູ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓວິສຸທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຣຸຓາເຂຕ຺ເຕປິ ທາເນນ ອນາວຏທ຺ວາຣຕາ ເອວ. ‘‘ສນ຺ຕຎ຺ເຎວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສນ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິວຈນໍ ປຸຈ຺ຉິຕປຏິວຈນໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຖິການໍ ຈິຕ຺ຕມທ຺ທວກຣຓໂຕ. ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຍາວກາລິເກ ເອວ ອາມິສຠາວສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ປກ຺ຂປາຕາຠາວທີປນໂຕ, ໂອຘິໂສ ຜຣຓາຍປິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ລພ຺ຠນໂຕ. ຍາຍ ກຸສລາຠິວຑ຺ຒິອາກງ຺ຂາຍ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາການໍ, ຕຖາ ເນສໍ ເຄຫປວິສນໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປວິສນ຺ຕາປິ ກລ຺ຍາເຓນ ເຈຕສາ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ສຸຕສ຺ສ ປຣິໂຍທາປນໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕມວິຘມເນນ ວິໂສຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ກງ຺ຂໍ ວິໂນເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ສວນໍ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍາວເທວ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນາຍ ອສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຸຕສ຺ສ ປຣິໂຍທາປນໍ ນາມ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖຕ຺ຕາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊາເປນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໗໓. ອລມຕ຺ໂຕຕິ ສມຕ຺ຖສຠາໂວ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ສມຕ຺ໂຖ ເອວາຕິ ‘‘ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິສານມສ຺ສນຏ຺ຐາເນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິສານໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານສຎ຺ຎິເຕ ນມສ຺ສນກາຣເຓ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸສໂລ ເຉໂກ ລຠເຕ ຍສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສຓ຺ຫຄຸຓໂຍຄໂຕ ສຓ຺ໂຫ, ສຓ຺ຫຄຸໂຓຕິ ປເນຕ຺ຖ ສຸຂຸມນິປຸຓປຎ຺ຎາ, ມຸທຸວາຈາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຸມ…ເປ… ຠຓເນນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິສານມສ຺ສນຏ຺ຐາເນນາຕິ ເຍນ ຎາເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຉ ທິສາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນມສ຺ສຕິ ນາມ, ຕໍ ຎາຓໍ ທິສານມສ຺ສນຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ປຏິຠານວາ. ເຕນ ຫິ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອິຘ ‘‘ປຏິຠານວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິວາຕວຸຕ຺ຕີຕິ ປຓິປາຕສີໂລ. ອຕ຺ຖທ຺ໂຘຕິ ນ ຖທ຺ໂຘ ຖມ຺ຠຣຫິໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕລກ຺ຂເຓນ ຖມ຺ຠິຕຠາເວນ ວິຣຫິໂຕ. ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ກາຍິເກນ ວີຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ນິຣນ຺ຕຣກຣຓວເສນາຕິ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ສຕຕກາຣິຕາວເສນ. ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖກິຈ຺ເຈ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຐານໂສ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຎ຺ຎາຍ.

ສງ຺ຄຫກໂຣຕິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂກ. ມິຕ຺ຕກໂຣຕິ ມິຕ຺ຕຠາວກໂຣ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ມິຕ຺ເຕ ປຣິເຍສນໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມິຕ຺ຕຄເວສໂນ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວທໍ ວຈນໍ ຊານາຕີຕິ ວທຎ຺ຎູຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພກາຣິນາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫາຍກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ຍຖາປວຕ຺ຕາຍ ວາຈາຍ ຊານເນ ວທຎ຺ຎຸຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອາກາຣສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ວາຈາຍ ຊານເນປິ ວທຎ຺ຎຸຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍນ ເຍນ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວຈນີຍຕ຺ຖຕໍ ວທຎ຺ຎູ-ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ເນຕາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປາເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ເນຕາ’’ຕິ. ເນຕິ ຕໍ ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ເນຕີຕິ ອນຸ ອນຸ ເນຕິ, ຕໍ ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທານາທີຫິ ສງ຺ຄເຫຫິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄເລ. ອາຓິຍາຕິ ອກ຺ຂສີສຄຕາຍ ອາຓິຍາ. ຍາຍໂຕຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ. ປຸຕ຺ຕກາຣຓາຕິ ປຸຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຕ຺ຕເຫຕຸກຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ມານໍ ວາ ປູຊໍ ວາ.

ອຸປໂຍຄວຈເນຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ. ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ. ອຸປໂຍຄວຈເນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ສມ຺ມາ ເປກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມເທວ ກາຕພ຺ເພ ເປກ຺ຂນ຺ຕິ. ປສໍສນີຍາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພາ. ຠວນ຺ຕິ ເອເຕ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄເລ ຍຖາຣຫໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໗໔. ‘‘ອິຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ນິຄມນໍ. ຍາ ທິສາຕິ ຍາ ມາຕາປິຕຸອາທິລກ຺ຂຓາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາ. ນມສ຺ສາຕິ ນມສ຺ເສຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິກາຍ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຍ ວເສນ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຈ຺ຉາຍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຖິຕໍ ນຕ຺ຖິ ຄິຫີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນວເສສໂຕ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ມາຕາປິຕຸອາທີສຸ ຫິ ເຕຫິ ຈ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິຣວເສສໂຕ ກຖເນເນວ ຣາຊາທີສຸປິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິ ອຕ຺ຖໂຕ ກຖິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ. ຄິຫິໂນ ວິນີຍນ຺ຕິ, ວິນຍໍ ອຸເປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຄິຫິວິນໂຍ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍຖາ ອິຘ ສຕ຺ຖາຣາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ ຄິຫິຈາຣິຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ຕໍ ອວິຣາເຘຕ຺ວາ. ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ວຸທ຺ຘິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ວຸທ຺ຘິເຍວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ອວສ຺ສມ຺ຠາວິນີຕິ.

ສິງ຺ຄາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໙. ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໗໕. ‘‘ຈຕຸທ຺ທິສໍ ຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຐປິຕໍ ຣກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຸຣເສນາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ອຘິກາເຣ, ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂາຍ ຈ ອປ຺ປມຊ຺ຊເນນ ເຕສໍ ອິທໍ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐປນໍ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ອສຸຣເສນາຍ ປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ເທວປຸເຣ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐປນໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກາເຣ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ. ຍໍ ປນ ເນສໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມເນ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐປນໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຕາ ຣກ຺ຂາຍ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສຸຣເສນາຍ ນິວາຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ ຈຕຸທ຺ທິສນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕູສຸ ທິສາສູ’’ຕິ ອາຫ. ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເວສ຺ສວຓາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພທິສາສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຸຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມເທວ ວິທຫິຕ຺ວາ. ພລຄຸມ຺ພໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ຍກ຺ຂເສນາທິເສນາພລສມູຫໍ ຐເປຕ຺ວາ. ໂອວຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຏິປກ຺ຂນິເສຘນສມຕ຺ຖໍ ອາວຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອິຕິ ຕີຫິ ປເທຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຈ຺ເຈກໍ ເທວນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ທ຺ວາຣສມີເປ, ທ຺ວາຣໂຕ ພຫິ, ທິສາຣກ຺ຂາວສໂນຕິ ຕິວິຘາຍ ຣກ຺ຂາຍ ຐປິຕຠາໂວ ວາ ທີປິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ສກ຺ກສ຺ສ…ເປ… ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕ ພຸທ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ເຕວ ພຸທ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ປຣິພນ຺ຘນກາຣຓໍ ມຫາປທານຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໒) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມອາຓນ຺ຕິ ຘມ຺ມມຍໍ ອາຓໍ, ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຣິສໂຕ ພາຫິຣຠາໂວ, ອສມ຺ໂຠໂຄ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວິວຊ຺ຊນກຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ. ສາວນນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວາເຣນ ອນຸສາວນໍ, ຍຖາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອສຸຣເສນາຍ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ຐປາເປຕິ, ເອວໍ ມຫາຣາຊາໂນປິ ຕາທິເສ ກິຈ຺ຈວິເສເສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປນ຺ຕິ. ອິເມສມ຺ປິ ຫິ ຕໂຕ ສາສງ຺ກໍ ສປ຺ປຏິຠຍນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນປີ’’ຕິອາທິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ. ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ‘‘ຍສສາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ, ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ ຈນ຺ໂທ ວິຍ, ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ. ອພ຺ຠນຸໂມທເນຕິ ສມ຺ປຫໍສເນ. ອິຘ ປນາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ເຕນາຕິ ຂຍປຣິຍາຍຕ຺ຕາ.

ຣູປາຍຕນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ຂຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓຈ຺ຉວີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຉວິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕໂຈ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕; ໓.໒໐໐, ໒໑໘; ມ. ນິ. ໒.໓໘໖) ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາຕິ ສງ຺ຄນ຺ຖິຕາ. ວຓ຺ຓາຕິ ຄຸຓວຓ຺ຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ຖຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ, ໂຖມນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລວຄ຺ເຄຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລໂກຏ຺ຐາເສ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ໂຉ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວຓ຺ຓິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ, ຉວິ. ວຓ຺ຓນຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ, ຖຸຕິ. ອຠິຕ຺ຖວນຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ, ຖຸຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວຓ຺ຓິຕພ຺ພໂຕ ຐເປຕພ຺ພໂຕ ວຓ຺ໂຓ, ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລວຄ຺ໂຄ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຎາປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຎາປກໍ ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓນໂຕ ຖູລຣສ຺ສາທິຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ວຓ຺ໂຓ, ສຓ຺ຐານໍ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຂຸທ຺ທກໍ, ມຊ຺ຌິມ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພໂຕ ປມາເຓຕພ຺ພໂຕ ວຓ຺ໂຓ, ປມາຓໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ວິວຣີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຣູປາຍຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສຕິ ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ. ຉວິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຣູປາຍຕເນ ຄຍ຺ຫມານສ຺ສ ຉວິມຸເຂເນວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ຉວິຄຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ເອວ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ’’ຕິ ອປເຣ.

ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອກເທສມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສສໂຕວ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສຕາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເກວລກປ຺ປາຕິ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ນິປາໂຕ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ເກວລໍ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລ-ສທ຺ໂທ ພຫຸລວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອີສກໍ ອສມຕ຺ຕາ ເກວລກປ຺ປາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ອນວເສສຕ຺ໂຖ ເອວ ເກວລ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ອນຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ປນ ກປ຺ປ-ສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕໍ ເກວລເມວ ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ກປ຺ປນີຍຕາ, ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕາ ເກວລກປ຺ປາ. ອພ຺ຍາມິສ຺ສຕາ ວິຊາຕິເຍນ ອສງ຺ກຣາ ສຸທ຺ຘຕາ. ອນຕິເຣກຕາ ຕໍປຣມຕາ ວິເສສາຠາໂວ. ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເກວລໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຘິຄຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເກວລີ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ.

ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ສ-ອຸປສຄ຺ໂຄ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂອກປ຺ປນິຍປເທ ລພ຺ຠມານໍ ກປ຺ປນິຍສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກປ຺ປ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ໂອກປ຺ປນິຍປທໍ ອນິທສ຺ສນເມວ ສິຍາ. ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ວິນຍກ຺ກມສິທ຺ເຘຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ. ນິຈ຺ຈກປ຺ປນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ, ຍທິທໍ ກປ຺ໂປຕິ. ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູຕິ ກຕ຺ຕຣິຍາ ເຉທິຕເກສມສ຺ສຸ. ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ທ຺ວງ຺ຄຸລຕາວິກປ຺ໂປ. ເລໂສຕິ ອປເທໂສ. ອນວເສສໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອຠາສສ຺ສ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ເອກເທສຜຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສວ ຜຣີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ເທວຕານໍ ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຐານໍ, ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທີຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕາ ປຠາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈນ຺ທິມາ ວິຍ, ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກໍ ປຊ຺ໂຊຕໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ເອເຕ ມຫາຣາຊາໂນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິໍສຸ? ນນຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເທວຕາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕາ ຐຕ຺ວາວ ກເຖຕພ຺ພໍ ກເຖນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ນິສີທເນ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເທວຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ນາມ ສຕ຺ຕພຸທ຺ຘປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ນ ອມ຺ເຫຫິ ຐຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕຄາຣວວເສນ ນິສີທິໍສຸ.

໒໗໖. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເວສ຺ສວໂຓ ເອວ ກເຖສິ, ນ ອິຕເຣສຸ ໂຍ ໂກຈີຕິ? ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສ຺ສາສິໂກ ອຠິຓ຺ຫໍ ອຸປສງ຺ກມເນນ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ວິສາຣໂທ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິຕຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ. ມນຸສ຺ເສສຸ ວິຍ ຫິ ເທເວສຸປິ ໂກຈິເທວ ປຸຣິມຊາຕິປຣິຈເຍນ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ໂກຈິເທວ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ຓປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ໂປຣິຍາ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ‘‘ມເຫສກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ, ມເຫສກ຺ຂາຕິ ວາ ມຫາປຣິວາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຓາຕິປາເຕ ອາທີນວທສ຺ສເນເນວ ຕໍ ວິປຣິຍາຍໂຕ ຕໂຕ ເວຣມຓິຍໍ ອານິສໍໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ເສນາສເນສູຕິ ຍານິ ‘‘ອຣຎ຺ຎວນປ຺ປຕ຺ຖານີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໔-໔໕) ວຸຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານຠູຕານິ ອຣຎ຺ຎາຍຕນານິ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຍິຕພ຺ພໂຕ, ອາສິຕພ຺ພໂຕ ຈ ເສນາສນສຎ຺ຎິເຕສຸ. ນິພທ຺ຘວາສິໂນຕິ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕປຏິພທ຺ເຘສຸ ວິມາເນສຸ ນິຈ຺ຈວາສິຕາຍ ນິພທ຺ຘວາສິໂນ. ພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຄາຖາຠາເວນ ຄນ຺ຖິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕຕ຺ຕາ.

‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸກາໂມ ເວສ຺ສວໂຓ ອໂວຈາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈທໂກ ‘‘ກິໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂຈເທສິ. ອາຈຣິໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ວທໂຕ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ຫິ ປຎ຺ຈສິໂຂ ຄນ຺ຘພ຺ພເທວປຸຕ຺ໂຕ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ສນງ຺ກຸມາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປເວເທຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ມຫາຣາຊາ ອິຕເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຏານາຏນຄເຣ ຄາຖາວເສນ ພນ຺ຘິຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ປເວເທຕຸໍ ໂອກາສໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ, ນ ນໍ ຕສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ຍຖິທໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ມຍາ ປເວທິຕມຕ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຈິຣກາລໍ ຫິຕາວຫໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣກ຺ຂາຍ ຄຓ຺ຫາຕຸ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖຸ ກຖິເຕຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈິເຕ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ສຕ຺ຖຸ ກຖເນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂວິຫາຣາຍາຕິ ຍກ຺ຂາທີຫິ ອວິຫິໍສາຍ ລທ຺ຘພ຺ພສຸຂວິຫາຣາຍ.

໒໗໗. ສຕ຺ຕປິ ພຸທ຺ຘາ ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມຠາເວ ວິເສສາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸມຠາໂວ ວິຍ ສພ຺ພຠູຕານຸກມ຺ປິຕາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ວິເສສາ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ, ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກາເນວ ວາ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ນາມານິ ນາມ, ນ ລິງ຺ຄິກາວຕ຺ຖິກຍາທິຈ຺ຉການິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸຓວິເສສທີປນານິ ‘‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗) ວຸຕ຺ຕານິ ເອຕານິ ເອເກກສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ນາມານໍ ສາຘາຣຓຠາວໍ ອຕ຺ຖວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຠູຕານຸກມ຺ປິໂນຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓມຫາກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອນຸກມ຺ປິກາ. ນ຺ຫາຕກິເລສຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ອຣິຍມຄ຺ຄຊເລນ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ນິຣວເສສໂຕ ໂຘຕກິເລສມລຕ຺ຕາ. ມາຣເສນາປມທ຺ທິໂນຕິ ສປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈປິ ມາເຣ ປມທ຺ທິຕວນ຺ໂຕ. ວຸສິຕວນ຺ໂຕຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ, ທສວິຘໍ ອຣິຍວາສຎ຺ຈ ວຸສິຕວນ຺ໂຕ. ວຸສິຕວນ຺ຕຕາຍ ເອວ ພາຫິຕປາປຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ອນາມຏ຺ຐໍ. ວິມຸຕ຺ຕາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ວິມຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣວເສສໂຕ ມຸຕ຺ຕາ. ອງ຺ຄໂຕຕິ ສຣີຣງ຺ຄໂຕ, ຎາຓງ຺ຄໂຕ ຈ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ- (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕) ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ນິກ຺ຂມນປ຺ປຠາ, ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ, ເກຕຸມາລາອຸຓ຺ຫີສປ຺ປຠາ ຈ ສຣີຣງ຺ຄໂຕ ນິກ຺ຂມນກຣສ຺ມິໂຍ, ຍມກມຫາປາຏິຫາຣິຍາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປ຺ປຠາ ຎາຓງ຺ຄໂຕ ນິກ຺ຂມນກຣສ຺ມິໂຍ. ນ ເອຕາເນວ ‘‘ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗) ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ນາມານິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎານິປິ ພຫູນິ ອປຣິມິຕານິ ນາມານິ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ອຏ຺ຐ. ໗໖). ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ? ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ເວສ຺ສວໂຓ ເອຕາເນວ ຄຓ຺ຫີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏນາມວເສນາ’’ຕິ. ຂີຓາສວາ ຊນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ຫິ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ຊາຕາປິ ເອວໍ ນ ປຸນ ຊາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ຊນາ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍ ຈ ກາລຆໂສ ຠູໂຕ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐) ເທສນາສີສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອວຍເວນ ວາ ສມຸທາຍຸປລກ຺ຂຓເມຕໍ. ສຕິ ຈ ປິສຸຓວາຈປ຺ປຫາເນ ຜຣຸສວາຈາ ປຫີນາວ ໂຫຕິ, ປເຄວ ຈ ມຸສາວາໂທຕິ ‘‘ອປິສຸຓາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕາ. ມຫຕ຺ຕາຕິ ມຫາ ອຕ຺ຕາ ສຠາໂວ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕຠາວໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ມຫນ຺ຕາຕິ ວາ ມຫາ ອນ຺ຕາ, ປຣິນິພ຺ພານປຣິໂຍສານາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ສີລາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອຍໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣສໍ ປນ ມເຕນ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ມຫນີຍໂຕ ປູຊນີຍໂຕ ມຫໍ ນາມ ນິພ຺ພານໍ, ມຫມນ຺ໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕາ, ນິພ຺ພານທິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສາຣທາຕິ ສາຣຊ຺ຊຣຫິຕາ, ນິພ຺ຠຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຄຕໂລມຫໍສາ’’ຕິ.

ຫິຕນ຺ຕິ ຫິຕຈິຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິເຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຠູຕໍ ວິປສ຺ສິສຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສມຸທຍາທິໂຕ ຍາຖາວໂຕ ວິວິເຘນາກາເຣນ ປສ຺ສິໍສຸ. ‘‘ເຍ ຈາປີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈເນນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຖໍ ສມ຺ປທານພຫຸວຈນວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ນມຕ຺ຖູ’’ຕິ ຈ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕິ ຍໍ ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ. ວິປສ຺ສິໍສຸ ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ ໂຍຊນາ. ປຐມຄາຖາຍາຕິ ‘‘ເຍ ຈາປິ ນິພ຺ພຸຕາ ໂລເກ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍ. ທຸຕິຍຄາຖາຍາຕິ ຕທນ຺ຕຣຄາຖາຍ. ຕຕ຺ຖ ເທສນາມຸຂມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕເຣສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ນາມຄ຺ຄຫເຓ ປຕ຺ເຕ ອິມສ຺ເສວ ຠຄວໂຕ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ຕຖາ ເທສນາຍ ມຸຂມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍມ຺ປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ. ປຸຣິມໂຍຊນາຍໍ ຕສ຺ສາຕິ ວິເສສິຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ຕສ຺ສ ນມຕ຺ຖູ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ນາມປທໍ ອຸປໂຍເຄກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ນມສ຺ສນ຺ຕິ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໒໗໘. ‘‘ຍໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ສູຣິໂຍ’’ຕິອາທິກໍ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘໍ? ຍໍ ເຍ ຍກ຺ຂາທໂຍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມອາຓໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຣາຊາຓໍ ນາທິຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ນິຄ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາວນໍ ກາຕຸກາມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິສຫສ຺ສປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາເຣສຸ ຈຕູສຸ ມຫາທີເປສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາຍ ວຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕານໍ, ອຏ຺ຐວີສຕິຍາ ຍກ຺ຂເສນາປຕິອາທີນຎ຺ຈ ສຕ຺ຖຣິ ປສາທຄາຣວພຫຸມານຎ຺ຈ ປເວເທຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຫາຣຫານໍ ສນ຺ຕຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ຍໂຕ ຐານໂຕ ອຸເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຸໂຕ ປນ ຐານໂຕ ອຸເທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ຕາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ອຸເທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປນ ໂອຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເສສທີເປສຸປິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉໂນຄ຺ຄຈ຺ຉນປຣິຍາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໑) ປກາສິໂຕ ເອວ. ອທິຕິຍາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ໂລກສມຸທາຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍາ ຫິ ເທເວ ອທິຕິຍາ ປຸຕ຺ຕາ, ອສຸເຣ ອຕິຖິຍາ ປຸຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິປ຺ປນໂຕ ປນ ອາທິຈ຺ໂຈ, ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຕີສຸ ທີເປສຸ ອາໂລກວິທໍສເນນ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຓ຺ຑລີຕິ ເອຕ຺ຖ ອີ-ກາໂຣ ຠຸສຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ມຓ຺ຑລໍ ອສ຺ສາຕິ ມຓ຺ຑລີ’’ຕິ. ມຫນ຺ຕໍ ຫິສ຺ສ ວິມານມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ. ‘‘ສໍວຣີປິ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ທິວໂສປິ ຊາຍຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ສິເນຣຸປຈ຺ຉາຍາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຄຈ຺ຉນໂຕ.

ອຸທກຣຫໂທຕິ ຊລຘິ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄນ ສູຣິຍສ຺ສ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຊມ຺ພຸທີເປ ຐິຕານໍ ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທໂຕ ສູຣິໂຍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ສູຣິໂຍ’’ຕິ. ສມຸທ຺ທນຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕນິ ປຕິຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ, ສພ຺ພໂສ ຈ ອຸນ຺ທນຏ຺ເຐນ ກິເລທນຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ໂທ. ສມຸທ຺ໂທ ຫິ ກິເລທນຏ຺ໂຐ ຣຫໂທ. ສາຣິໂຕທໂກຕິ ອເນການິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ວິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓທໂກ, ສຣິຕາ ນທິໂຍ ອຸທເກ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສຣິໂຕທໂກ.

ສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊາ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ, ຕໍ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອິໂຕຕິ ສິເນຣຸໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຖາ ປນ ທິສາວວຕ຺ຖານໍ ອນວຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ‘‘ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ. ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ອາຏານາຏນຄຣໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ເຕ ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິໍສຸ. ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕຕິ ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ. ອຸຠຍຖາປິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍຏ຺ຐານາ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸຣິມປກ຺ຂໍເຍເວຕ຺ຖ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິໂຕ ສາ ປຸຣິມາ ທິສາ’’ຕິ. ສູຣິໂຍ, ປນ ຈນ຺ທນກ຺ຂຕ຺ຕາທໂຍ ຈ ສິເນຣຸໍ ທກ຺ຂິຓໂຕ, ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕຎ຺ຈ ວາມໂຕ ກຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ເນສໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສາ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ. ຍຕ຺ຖ ໂອກ຺ກມນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສາ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ, ວາມປສ຺ເສ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາຕິ ຈຕຸມຫາທີປວາສີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ສິເນຣຸ ອຸຕ຺ຕຣາທິສາຍເມວ, ຕສ຺ມາ ອນວຏ຺ຐິຕາ ທິສາວວຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ນໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ ຊໂນ’’ຕິ. ຍໍ ທິສນ຺ຕິ ຍໍ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ຍສສ຺ສີຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສປຣິມາຓາ ຫິ ເທວຕາ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຣິວາເຣນ຺ຕິ. ຈນ຺ທນນາຄຣຸກ຺ຂາທີສຸ ໂອສຘິຕິຓວນປ຺ປຕິສຸຄນ຺ຘານໍ ອພ຺ພນໂຕ, ເຕຫິ ທິຕ຺ຕຠາວູປຄມນໂຕ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວານໍ ອຘິປຕິ ຠາວໂຕ. ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຸຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ຕສ຺ສ ຘຕຣຏ຺ຐມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາປິ ພຫໂວ. ກິຕ຺ຕກາ? ອສີຕິ, ທສ ເອໂກ ຈ. ເອກນາມາ. ກຖໍ? ອິນ຺ທນາມາ. ‘‘ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິ ຈ ສຸຕໍ ວິສ຺ສຸຕເມຕໍ ໂລເກຕິ.

ອາທິຈ຺ໂຈ ໂຄຕມໂຄຕ຺ໂຕ, ຠຄວາປິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ໂຕ, ອາທິຈ຺ເຈນ ສມານໂຄຕ຺ຕຕາຍ ອາທິຈ຺ໂຈ ພນ຺ຘຸ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ພນ຺ຘູຕິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ຕໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນໍ. ອນວຊ຺ເຊນາຕິ ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ເຂນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ. ສເມກ຺ຂສິ ໂອຘິໂສ, ອໂນຘິໂສ ຈ ຜຣເຓນ ໂອໂລເກສິອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິວິຠາຄາວໂພຘວເສນ. ວຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໂກ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕິ. ສຸຕໍ ເນຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ນນູຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນຸ-ສທ຺ໂທ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂນກາໂຣຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອມ຺ເຫຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ຕຖາ ປຣິກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອມນຸສ຺ສານໍ ເທວຕານໍ ວນ຺ທນໍ. ວທນ຺ຕິ ຘຕຣຏ຺ຐມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ.

໒໗໙. ເຍນ ເປຕາ ປວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນເສເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ຍຖາຣຸຕວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ນີຫຣີຍນ຺ຕູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຑຍ຺ຫນ຺ຕຸ ວາຕິ ເປເຕ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຉິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວາ ຫຕ຺ຖປາທາທິເກ ປິສຸຓາ ປິຏ຺ຐິມໍສິກາ. ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ປາຓາຕິປາຕິໂນຕິອາທິກາ. ປວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ວາ ສມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ‘‘ອລໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິ ສມາຈິນີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ວຈນເສເສນ ວິນາ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຣຫສ຺ສງ຺ຄນ຺ຕິ ພີຊໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໒໘໐. ຍສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໂຕ ຐານໂຕ ອຸເທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໘໑. ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ຣມ຺ໂມ ອວຏ຺ຐິໂຕ, ອິໂຕ ສາ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາຕິ ໂຍຊນາ. ມຫາເນຣູຕິ ມຫນ຺ໂຕ, ມຫນີໂຍ ຈ ເນຣຸສງ຺ຂາໂຕ ປພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສິເນຣຸ ປພ຺ພຕຣາຊາ’’ຕິ. ຣຊຕມຍໍ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ປຠາຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຕໍ ຕສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ສມຸທ຺ໂທທກໍ ຂີຣໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ມຓິມຍນ຺ຕິ ອິນ຺ທນີລມຍໍ. ຕຖາ ຫິ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ສມຸທ຺ໂທທກໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນີລວຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ອາກາສໍ. ມນຸສ຺ສາ ຊາຍນ຺ຕິ. ກຖໍ ຊາຍນ຺ຕິ? ອມມາ ອປຣິຄ຺ຄຫາຕິ ໂຍຊນາ. ມມຕ຺ຕວິຣຫິຕາຕິ ‘‘ອິທໍ ມມ ອິທໍ ມມາ’’ຕິ ມມງ຺ກາຣວິຣຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເຕສໍ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠຣິຍາ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອຍໍ ເມ ມາຕາ, ອຍໍ ຠຄິນີ’’ຕິ ເອວຣູປາ ອິຘ ວິຍ ມຣິຍາທາປິ ນ ສິຍາ ມາຕຸອາທິຠາວສ຺ສ ອຊານນໂຕຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມາຕຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ປຸຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ເອວ ມາຕຸ ຖນໂຕ ຖຎ຺ຎໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ເນສໍ ມາຕຣິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸສຎ຺ຎາ, ມາຕຸ ຈ ປຸຕ຺ເຕ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ເກຈິ.

ນງ຺ຄລາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນງ຺ຄລານິປີ’’ຕິ. ອກຏ຺ເຐຕິ ອກສິເຕ ອກຕກສິກມ຺ເມ.

ຕຓ຺ຑຸລາວ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວເຫຕຸກາ ຖຸສາທິອຠາເວນ ຕຓ຺ຑຸລາ ເອວ ຕສ຺ສ ສາລິສ຺ສ ຜລໍ. ຕຸຓ຺ຑິກິຣນ຺ຕິ ປຈນຠາຊນສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸກ຺ຂລິຍ’’ນ຺ຕິ. ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ຕຓ຺ຑຸລານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ນິທ຺ຘູມງ຺ຄາເຣນາຕິ ຘູມງ຺ຄາຣຣຫິເຕນ ເກວເລນ ອຄ຺ຄິນາ. ໂຊຕິກປາສາຓໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ກຸໂຕ ຘູມງ຺ຄາຣານໍ ສມ຺ຠໂວ. ໂຠຊນນ຺ຕິ ໂອທນເມວາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຠຊນເມວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ສູໂປ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທິ ເອວໍ ຣສວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ອາຫາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ…ເປ… ຣໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ມຈ຺ຉຣິຍຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ອມມາ ປຣິຄ຺ຄຫາວ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ.

ອປິຈ ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສິທ຺ໂຘ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ກິຣ ເຕສຸ ເຕສຸ ປເທເສສຸ ຆນຈິຕປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນສາຂາປສາຂາ ກູຏາຄາຣູປມາ ມໂນຣມາ ຣຸກ຺ຂາ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ນິເວສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ນິວສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາ ສຸຊາຕາ ສພ຺ພທາປິ ປຸປ຺ຜິຕຄ຺ຄາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຊລາສຍາປິ ວິກສິຕກມລກຸວລຍປຸຓ຺ຑຣີກໂສຄນ຺ຘິກາທິປຸປ຺ຜສຎ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພກາລໍ ປຣມສຸຄນ຺ຘໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປວາຍນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣີຣມ຺ປິ ເຕສໍ ອຕິທີຆຕາທິໂທສຣຫິຕໍ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ນໍ ຊຣາຍ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ວລິປລິຕາທິໂທສຣຫິຕໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຊວພລປຣກ຺ກມໂສຠເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອນຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິຕາຍ ນ ຈ ເນສໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິວເສນ, ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິວເສນ ທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ທາສທາສິກມ຺ມກຣາທິປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສີຕຸຓ຺ຫຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປວາຬາທິປຣິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ນາເມຕ຺ຖ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຈ຺ຈູສເວລາຍໍ ສມສີຕຸຓ຺ຫອຸຕຸ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພກາລໍ ສມສີຕຸຓ຺ໂຫວ ອຸຕຸ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເຕສໍ ໂກຈິ ອຸປຆາໂຕ, ວິເຫສາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອກຏ຺ຐປາກິມເມວ ສາລິໍ ອກຓໍ ອຖຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ຕຓ຺ຑຸລຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ເນສໍ ກຸຏ຺ຐໍ, ຄຓ຺ໂຑ, ກິລາໂສ, ໂສໂສ, ກາໂສ, ສາໂສ, ອປມາໂຣ, ຊໂຣຕິ ເອວມາທິໂກ ນ ໂກຈິ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ເຕ ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ວາມນກາ ວາ ກາຓາ ວາ ກຸຓີ ວາ ຂຎ຺ຊາ ວາ ປກ຺ຂຫຕາ ວາ ວິກລງ຺ຄາ ວາ ວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ນາຕິທີຆາ ນາຕິຣສ຺ສາ ນາຕິກິສາ ນາຕິຖູລາ ນາຕິກາຬາ ນາຈ຺ໂຈທາຕາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ທີຆງ຺ຄຸລີ ຕມ຺ພນຂີ ລມ຺ພຕ຺ຖນາ ຕນຸມຊ຺ຌາ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຸຂີ ວິສາລກ຺ຂີ ມຸທຸຄຕ຺ຕາ ສໍຫິຕູຣູ ໂອທາຕທນ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣນາຠີ ຕນຸຊງ຺ຆາ ທີຆນີລເວລ຺ລິຕເກສີ ປຸຖຸລສຸໂສຓີ ນາຕິໂລມານາໂລມາ ສຸຠຄາ ອຸຕຸສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາ ສຓ຺ຫາ ສຂິລສມ຺ຠາສາ ນານາຠຣຓວິຠູສິຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສພ຺ພທາ ຫິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸຣິສາ ຈ ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ, ນ ປຸຕ຺ຕທາເຣສຸ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ສຕ຺ຕາຫິກເມວ ຈ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ກາມຣຕິຍາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວີຕຣາຄາ ຍຖາສກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວິຍ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກໍ, ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓມູລກໍ, ວິຊາຍນມູລກໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕກຎ຺ຈຸກໂຕ ກຎ຺ຈນປຏິມາ ວິຍ ທາຣກາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ອມກ຺ຂິຕາ ເອວ ເສມ຺ຫາທິນາ ສຸເຂເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ມາຕາ ປນ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວິຈຣຓປ຺ປເທເສ ຐເປຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂາ ຍຖາຣຸຈິ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕານໍ ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຸຣິສາ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸປນາເມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກມ຺ມພເລນ ຕໂຕ ຂີຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ທາຣກາ ຍາເປນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ວຑ຺ຒນ຺ຕາ ກຕິປຍທິວເສເຫວ ລທ຺ຘພລາ ຫຸຕ຺ວາ ທາຣິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທາຣກາ ປຸຣິເສ. ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ເອວ ຈ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ນິປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນານາວິຣາຄວຓ຺ຓວິຈິຕ຺ຕານິ ຫິ ສຸຂຸມານິ ມຸທຸສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ວຕ຺ຖານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂສຸ ໂອລມ຺ພນ຺ຕານິ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ນານາວິຘຣໍສິຊາລສມຸຊ຺ຊລວິວິຘວຓ຺ຓຣຕນວິນທ຺ຘານິ ອເນກວິຘມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມຠິຕ຺ຕິກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕານິ ສີສູປຄຄີວູປຄຫຕ຺ຖູປຄກຏູປຄປາທູປຄານິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ອາຠຣຓານິ ຈ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ວີຓາມຸທິງ຺ຄປຓວສມ຺ມຕາຬສງ຺ຂວໍສເວຕາຬປຣິວານິວລ຺ລກີປຠຸຕິກາ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑາປິ ຕໂຕ ຕໂຕ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ພຫູ ຜລຣຸກ຺ຂາ ກຸມ຺ຠມຕ຺ຕານິ ຜລານິ ຜລນ຺ຕິ ມຘຸຣຣສານິ, ຍານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ. ນຊ຺ໂຊປິ ຕຕ຺ຖ ສຸວິສຸທ຺ຘຊລາ ສຸປຕິຕ຺ຖາ ຣມຓີຍາ ອກທ຺ທມາ ວາລຸກຕລາ ນາຕິສີຕາ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘີຫິ ຊລຊປຸປ຺ເຜຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພກາລໍ ສຸຣຠິໍ ວາຍນ຺ຕິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ນ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກຕິຓກກ຺ຂຬຄຈ຺ຉລຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອກຓ຺ຏກາ ປຸປ຺ຜຜລສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຈນ຺ທນນາຄຣຸກ຺ຂາ ສຍເມວ ຣສໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ນ຺ຫາຍິຕຸກາມາ ຈ ນທີຕິຕ຺ເຖ ເອກຊ຺ຌໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາ ອຸປຣິຏ຺ຐິມໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິທໍ ມມ, ອິທໍ ປຣສ຺ສາ’’ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ເຕສໍ ໂກຈິ ວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ວິວາໂທ ວາ. ສຕ຺ຕາຫິກາ ເອວ ຈ ເນສໍ ກາມຣຕິກີຬາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວີຕຣາຄາ ວິຍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ຣຸກ຺ເຂ ສຍິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສຍນໍ ອຸປລຠນ຺ຕິ. ມເຕ ຈ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ນ ໂຣທນ຺ຕິ, ນ ໂສຈນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ມຓ຺ຑຍິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ຕາວເທວ ຈ ເນສໍ ຕຖາຣູປາ ສກຸຓາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຕໍ ທີປນ຺ຕຣໍ ເນນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸສານໍ ວາ ອສຸຈິຏ຺ຐານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ນ ຈ ຕໂຕ ມຕາ ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ວາ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຈສີລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ເຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ຈ ເນສໍ ສພ຺ພກາລໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ. ສພ຺ພເມຕໍ ເຕສໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ວິຍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘໍ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸທີເປ.

ເອກຂຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອເນກສຜມ຺ປິ ເອກສຜໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ, ອສ຺ສໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຄາວິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາວິໂຕ ອິຕໂຣ ສພ຺ໂພ ຈຕຸປ຺ປໂທ ອິຘ ‘‘ປສູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາວິ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠິນິຕ຺ຖິຍາ. ປິຏ຺ຐິ ໂອນມິຕຸໍ ສຫຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິຍາ ຄຣຸຠາຣຕາຍ ເຕສໍ ອາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປິຏ຺ຐິ ໂອນມຕິ, ເຕສໍ ນິສຊ຺ຊໍ ສຫຕິ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເກຕິ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເກ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຊນປທໂວຫາໂຣ, ນ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸມ຺ຫິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິມມິລກ຺ຂຸວາສິເກ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎຕິ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊສ຺ສ. ອິຕິ ໂສ ອຕ຺ຕານເມວ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ປຣໂຕປິ. ພຫຸວິຘໍ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ນານາສຓ຺ຐານໍ ຣຖາທິ ທິພ຺ພຍານໍ ອຸປຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ ສຸທນ຺ຕວາຫນຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ເນສໍ ຍານານໍ ອຸປຏ຺ຐາປເນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ເອຕານີຕິ ຫຕ຺ຖິຍານາທີນິ. ເນສນ຺ຕິ ເວສ຺ສວຓປຣິຈາຣິການໍ. ກປ຺ປິຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ອາຣຸຫິຕຸໍ ອຸປກປ຺ປນຍານານິ. ນິປນ຺ນາປິ ນິສິນ຺ນາປິ ວິຈຣນ຺ຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ວິຍ ຍຖາສກໍ ວິມາເນສຸ.

ນຄຣາ ອຫູຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນຄຣານິ ຠວິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອາຏານາຏາ ນາມາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມໍ ນຄຣໍ ອາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຐຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ປຣກຸສິຏນາຏານາມເກ ນຄເຣ ຐຕ຺ວາ. ຕໂຕ ອຸຊຸໍ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ກສິວນ຺ຕນຄຣສ຺ສ. ອປຣຠາເຄ ອປຣໂກຏ຺ຐາເສ, ປຣໂຕ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ກຸເວໂຣຕິ ຕສ຺ສ ປຸຣິມຊາຕິສມຸທາຄຕໍ ນາມນ຺ຕິ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ເຍນາຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຘິຄຕາ, ຕທສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຈ຺ຉຸວປ຺ປນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸສສ຺ສໍ. ອວເສສສາລາຫີຕິ ອວເສສຍນ຺ຕສາລາຫິ, ນິສ຺ສກ຺ກວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ທິນ຺ນສາລາຍເມວ.

ປຏິເອສນ຺ໂຕຕິ ປຕິ ປຕິ ອຕ຺ເຖ ເອສນ຺ໂຕ ວີມໍສນ຺ໂຕ. ນ ເກວລໍ ເຕ ວີມໍສນ຺ຕິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຕມຕ຺ຖໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ເຖ ອຸປປຣິກ຺ຂມານາ ອນຸສາສມານາ’’ຕິ. ຍກ຺ຂຣຏ຺ຐິກາຕິ ຍກ຺ຂຣຏ຺ຐາຘິປຕິໂນ. ຍກ຺ຂາ ຈ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຍກ຺ຂໂທວາຣິກາ, ເຕສໍ ຍກ຺ຂໂທວາຣິການໍ.

ຍສ຺ມາ ຘຣຓີໂປຣກ຺ຂຓິໂຕ ປຸຣາໂຓທກໍ ຠສ຺ສຍນ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ເມເຆຫິ ປວຸຏ຺ຐໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໂຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຕ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເມຆາ ປວສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ຘຣຓີໂປກ຺ຂຣຓິໂຕ. ສຠາຕິ ຍກ຺ຂານໍ ອຸປຏ຺ຐານສຠາ.

ຕສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຕສ຺ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຍກ຺ຂານໍ ວສນວເນ. ສທາ ຜລິຕາຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສຎ຺ຊາຕຜລາ. ນິຈ຺ຈປຸປ຺ຜິຕາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຊາຕປຸປ຺ຜາ. ນານາທິຊຄຓາຍຸຕາຕິ ນານາວິເຘຫິ ທິຊຄເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ປນ ສກຸຓສງ຺ເຆຫິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມ຺ປຕນ຺ເຕຫິ ປຣິພ຺ຠມນ຺ເຕຫິ ຍສ຺ມາ ສາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ອາກຸລາ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິວິຘປກ຺ຂິສງ຺ຆສມາກຸລາ’’ຕິ. ໂກຎ຺ຈສກຸເຓຫີຕິ ສາຣສສກຸນ຺ເຕຫິ.

‘‘ເອວໍ ວິຣວນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕຖາ ວສ຺ສິຕວເສນ ‘‘ຊີວຎ຺ຊີວກາ’’ຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຏ຺ຐວຈິຕ຺ຕກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ວສ຺ສມານາ’’ຕິ. ໂປກ຺ຂຣສາຕກາຕິ ໂປກ຺ຂຣສຓ຺ຐານຕາຍ ‘‘ໂປກ຺ຂຣສາຕກາ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາ.

ສພ຺ພກາລໍ ໂສຠຕີຕິ ສພ຺ພອຸຕູສຸ ໂສຠຕິ, ນ ຕສ຺ສາ ເຫມນ຺ຕາທິວເສນ ໂສຠາວິຣໂຕ ອຕ຺ຖິ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ປຸປ຺ຜິຕຊລຊຖລຊປຸປ຺ຜຕາຍ, ຜລຠາຣຠຣິຕຣຸກ຺ຂປຣິວາຣິຕຕາຍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສລິລຕາຍ ຈ ນິຣນ຺ຕຣໍ ໂສຠຕິ.

໒໘໒. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຸປຈາຣໍ. ປຣິໂສເຘຕ຺ວາຕິ ເອກກ຺ຂຣສ຺ສາປິ ອວິຣາຘນວເສນ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ ສພ຺ພໍ ໂສເຘຕ຺ວາ. ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ໂປຣິຍາ ວາຈາຍ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ອເນລຄຬາຍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນີຍາ ສມ຺ມເທວ ອຸຄ຺ຄຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ຊານໂຕ ເອວ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປຣິສຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອຊານໂຕ. ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ປທຎ຺ເຈວ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຫາເປຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ວິສໍວາເທຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎຖາ ກຕ຺ວາ. ເຕຊວນ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ວິຣຊ຺ຌນໂຕ ເຈວ ວິມ຺ຫຍຕ຺ຖຠາວໂຕ ຈ. ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໂຕ. ເຕຊວນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສາຘນໂຕ. ເອວໍ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘກຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຊ຺ຌາສຍວິປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສາຘກຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລາຠເຫຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປຣິຕ຺ຕຠຓນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖປຏິພາຫນເຫຕູຕິ ຕສ຺ສ ຎາຓກຣຸຓາປຸພ຺ພກຕາ ນິສ຺ສຣຓປກ຺ໂຂ. ເມຕ຺ຕໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ເມຕ຺ຕາມນສິກາເຣນ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ.

‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ວາ’’ຕິອາທິ ປຸພ຺ເພ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ກຕາຍ ສາຘນາຍ ຠຄວໂຕ ປເວທນໍ. ຆຣວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ວສນເຄຫໍ. ນິພທ຺ຘວາສນ຺ຕິ ປຣເຄເຫປິ ເນວາສິກຠາເວນ ວາສໍ ນ ລເຠຍ຺ຍ, ຍໍ ປນ ມຫາຣາຊານໍ, ຍກ຺ຂເສນາປຕີນຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕານໍເຍວ ກທາຈິ ວສິຕ຺ວາ ຄມນໍ, ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມິຕິນ຺ຕິ ຍກ຺ຂາທິສມາຄມໍ. ກາມໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ເມ ໂສ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ປນ ມຫາຣາຊານມຕ຺ຕນາ ເອກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ເວສ຺ສວໂຓ ຕຖາ ອໂວຈ. ກຎ຺ຎໍ ອນຸ ອນຸ ວຫິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ໂຕ ອນາວຍ຺ໂຫ, ສພ຺ພກາລໍ ກຎ຺ຎໍ ລທ຺ຘຸໍ ອຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ອນາວຍ຺ຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອາວາຫຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ວິວຍ຺ຫນ຺ຕິ ອວິວຍ຺ຫໍ, ກຎ຺ຎໍ ຄເຫຕຸມຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ວິວາຫຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຕາ ວິສຍຠູໂຕ ເອຕາສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕາ, ປຣິຠາສາ, ຕາຫິ. ປຣິຍຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຈເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຫິ. ຍຖາ ຍກ຺ຂາ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສາ ຍກ຺ຂອກ຺ໂກສາ ນາມ, ເຕຫິ. ເຕ ປນ ‘‘ກຬາຣກ຺ຂິ ກຬາຣທນ຺ຕາ ກາຬວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວໍ ອາທໂຍ.

ວິຣຸທ຺ຘາຕິ ວິຣຸຊ຺ຌນກາ ປເຣຫິ ວິໂຣຘິໂນ. ຣຠສາຕິ ສາຣມ຺ຠກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍາ’’ຕິ. ຣຠສາຕິ ວາ ສາຫສິກາ. ສາມິໂນ ມນໂສ ອສ຺ສວາຕິ ມນສ຺ສາ, ກິງ຺ກຣາ. ເຍ ຫິ ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມິກສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ເຍ ມນສ຺ສາ, ເຕສ’’ນ຺ຕິ. ອາຓາຍ ອວໂຣຘິຕຸປຈາຣາ ອວຣຸທ຺ຘາ, ເຕ ປນ ອາຓາວໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ ເວຣິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຊ຺ຌາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕາເປຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ອຸຊ຺ຌາປນໍ ເຕສໍ ນີຈກິຣິຍາຍ ຊານາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊານາເປຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ປຣິຕ຺ຕປຣິກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ປຸພ຺ພຸປຈາຣຏ຺ຐານິຍໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ ລທ຺ຘາເສວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຊວນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຐມເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປິຏ຺ຐໍ ວາ ມໍສໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ມຈ຺ຉຆຕສູປາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອຕາຣໍ ລຠນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍາຍິຕພ຺ພອາຫາຣວເສນ ປິຍາຍິຕພ຺ພຏ຺ຐານວເສນ ຈ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕ…ເປ… ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ປຣິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິສຸທ຺ຘິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ປຣິຕ຺ຕກາຣໂກ…ເປ… ສມ຺ປຣິວາຣິເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຕ຺ຕກຣເຓ ພາຫິຣຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ. ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ …ເປ… ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຣກ຺ຂາ ອຸຠຍໂຕ ຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອມນຸສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕກຣຓສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ນ ວິສຫນ຺ຕິ. ມງ຺ຄລກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ປຸພ຺ພຸປຈາຣວເສນ. ສພ຺ພສນ຺ນິປາໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິປາໂຕ. ໂຆເສຕພ຺ໂພ,‘‘ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ສພ຺ເພຫິ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນາຄນ຺ຕຸໍ ນາມ ນ ລພ຺ຠຕິ ອມນຸສ຺ເສນ ພຸທ຺ຘາຓາຠເຍນ, ຣາຊາຓາຠເຍນ ຈ. ຄຫິຕກາປເທເສນ ອມນຸສ຺ໂສວ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫິຕໂກ ‘ຕ຺ວໍ ໂກ ນາມາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ມາລາຄນ຺ຘາທີສຸ ປູຊນຕ຺ຖໍ ວິນິຍຸຎ຺ຊິຍມາເນສຸ. ປຕ຺ຕີຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕິທານໍ. ປິຓ຺ຑປາເຕ ປຕ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑປາເຕ ທິຍ຺ຍມາເນ ປຕ຺ຕິທານໍ. ເທວຕານນ຺ຕິ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ. ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວເນ’’ຕິ ເອວມາທິ ຈ ສພ຺ພໍ ຄິຫີນໍ ປຣິຕ຺ຕກຣເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພເມວ.

ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສຣີຣໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ອາວິສນ຺ໂຕ ຍຖາ ຄຫິຕກສ຺ສ ວເສນ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ວເສນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາວິສຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ລຄ຺ຄຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ໂຄ ອລ຺ລີໂນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອເປຕີ’’ຕິ. ໂຣຄໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕຕິ ຘາຕູນໍ ສມຠາເວນ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຣຄໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ. ຘາຕູນໍ ວິສມຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອາຫາຣສ຺ສ ຈ ອຣຸຈ຺ຈເນນ ຄຫິຕກສ຺ສ ສຣີເຣ ໂລຫິຕໍ ສຸສ຺ສຕິ, ມໍສໍ ມິລາຍຕິ, ຕໍ ປນສ຺ສ ຍກ຺ໂຂ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠນິມິຕ຺ຕຕາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປມໍສໂລຫິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໒໘໓. ເຕສໍ ນາມານິ ອິນ຺ທາທິນາມຠາເວນ ໂວຫຣິຕພ຺ພໂຕ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ອາໂຣຈນໂຕ ປຣໍ. ເຕຕິ ຍກ຺ຂເສນາປຕໂຍ. ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ອຸປາສກອຸປາສິກາໂຍ ວິເຫເຐຕຸໍ ອວສໂຣ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ສມ຺ມເທວ ອາຣກ຺ຂາຍ ວິຫິຕຕ຺ຕາຕິ.

ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໐. ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູເຕ ທສສຫສ຺ສປຣິມາເຓ ຈກ຺ກວາເຬ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ເທວມນຸສ຺ສາເຍວ ກຕາຘິກາຣາ, ອິຕເຣສຸ ເທວາ ວິເສສຠາຄິໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຎາຓຊາລປຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນວເສນ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກໍ ໂວໂລກຍມາໂນ’’ຕິ, ສຕ຺ຕໂລກໍ ພ຺ຍວໂລກຍມາໂນ ອາສຍານຸສຍຈຣິຕາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິເກ ວິເສສໂຕ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມງ຺ຄລໍ ຠຓາເປສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ຕໍ ເຕສໍ ອາຍຕິໍ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານໍ ຫຸຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຠວິສ຺ສາ’’ຕິ. ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາຕິ ຕິປິຏກໂຕ ເອກກທຸກາທິນາ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕາ ອຕ຺ຖາ ປຎ຺ຫາ, ເຕ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເອກກາທິວເສນ ອາຄຕາ ສຫສ຺ສໍ, ຈຸທ຺ທສ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຸທ຺ທສປຎ຺ຫາຘິເກນ ປຎ຺ຫສຫສ຺ເສນ ປຏິມຓ຺ເຑຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວມິຘ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຣໂຕ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ‘‘ເອກກວເສນ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາ ກຖິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໔໙) ວິຠາເຄນ ປຣິຄເຓຕ຺ວາ ສຍເມວ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ.

ອຸພ຺ຠຕກນວສນ຺ຘາຄາຣວຓ຺ຓນາ

໒໙໗. ອຸຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານຕາຍ ຕໍ ສນ຺ຘາຄາຣໍ ຠູມິໂຕ ອຸພ຺ຠຕໍ ວິຍາຕິ ‘‘ອຸພ຺ຠຕກ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈຕ຺ຕາ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຘາຄາຣສາລາຕິ ເອກາ ມຫາສາລາ. ອຸຍ຺ໂຍຄກຣຓາທີສຸ ຫິ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ປຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ສນ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມຣິຍາທໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ສນ຺ຘາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຍ຺ໂຍຄຏ຺ຐານໂຕ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ເຄຫໍ ໂຄມຍປຣິຠຓ຺ຑາທິວເສນ ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາວ ເອກໍ ທ຺ເວ ທິວເສ ເຕ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນອຄາຣນ຺ຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລວປິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຆຣາວາສກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ຆຣາວາສໍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຘຣນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ສາ ເອວ ສາລາຕິ ສນ຺ຘາຄາຣສາລາ. ເທວຕາຕິ ຆຣເທວຕາ. ນິວາສວເສນ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ ‘‘ເກນຈິ ວາ ມນຸສ຺ສຠູເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມກຣຓວເສນ ປນ ມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ນິສຊ຺ຊາທີນິ ກປ຺ເປສຸເມວ. ‘‘ສຍເມວ ປນ ສຕ຺ຖຸ ອິຘາຄມນໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຎ຺ຎວເສເນວ, ອໂຫ ມຍໍ ປຸຎ຺ຎວນ຺ໂຕ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ເອວໍ ສມ຺ມາ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ເຫຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

໒໙໘. ອຏ຺ຏກາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ພທ຺ຘາ ມຎ຺ຈກາ. ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາຕິ ຕາວເທວ ສນ຺ຘາຄາເຣ ນວກມ຺ມສ຺ສ ນິຏ຺ຐາປິຕຠາວມາຫ, ເຕນ‘‘ອຈິຣກາຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ອຣຎ຺ຎໍ ອາຣາໂມ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎາຣາມາ. ສນ຺ຖຣຓໍ ສນ຺ຖຣິ, ສພ຺ໂພ ສກໂລ ສນ຺ຖຣິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິ, ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ເອວ’’ນ຺ຕິ.

໒໙໙. ສມນ຺ຕປາສາທິໂກຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພຠາເຄນ ປສາທາວໂຫ ຈາຕຸຣິຍໂສ. ‘‘ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປ຺ປຠາຍ ປກຕິຍາ ອສີຕິຫຕ຺ເຖ ຐາເນ ອຠິພ຺ຍາປນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ປນ ອນນ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ ຐານໍ ວິຊ຺ໂຊຕເຕວ. ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊຏ຺ຐປຠສ຺ສຣວເສນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ. ສພ຺ເພ ທິສາຠາຄາຕິ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອພ຺ຠມຫິກາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ສຸຎ຺ຎໍ ນ ໂສຠຕິ, ຕາຣກາຈິຕໍ ປນ ອນ຺ຕລິກ຺ຂໍ ຕາສໍ ປຠາຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕມານໍ ວິໂຣຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸຄ຺ຄຕຕາຣກໍ ວິຍ ຄຄນຕລ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລຕິ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສາຂຄ຺ຄາ ຜຸລ຺ໂລ. ‘‘ປຏິປາຏິຍາຐປິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຣິກປ຺ປູປມາ. ຕຖາ ຫິ ວິຍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສິຣິຍາ ສິຣິໍ ອຠິຠວມານໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຠາຍ ເຕສໍ ໂສຠນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂູປິ ສພ຺ເພວາ’’ຕິ ອິທໍ ເນສໍ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄຸເຓສຸ ໂລກິຍຄຸຓານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕ ສພ຺ເພວ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໙໖). ຕສ຺ມາ ເຍ ຕຕ຺ຖ ອຣິຍາ, ເຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປທານໍ ວເສນ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ເຕ ໂລກິຍຄຸຓທີປເກຫິ ປເທຫີຕິ ນ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອສີຕິມຫາເຖຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ອຣຫຕ຺ຕຠາຄິໂນ ຄຫິຕາ.

ຣູປກາຍສ຺ສ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ-ປຏິມຓ຺ຑິຕ-ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓກາຍປ຺ປຠາພ຺ຍາມປ຺ປຠາເກຕຸມາລາວິຈິຕ຺ຕຕາວ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໕) ພຸທ຺ຘເວໂສ. ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາຍສ຺ສ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕາທີສຸ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ພຸທ຺ຘາເວຓິໂກ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປສໂມ ພຸທ຺ຘວິລາໂສ. ອສ຺ສນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ.

ສນ຺ຘາຄາຣານຸໂມທນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ປຏິຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໙໕, ໓໑໕) ນເຍນ ສນ຺ຘາຄາຣຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕາ ສນ຺ຘາຄາຣກຣຓປຸຎ຺ຎານິສໍສຠາວິນີ. ປກິຓ຺ຓກກຖາຕິ ສງ຺ຄີຕິອນາຣຸຬ຺ຫາ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປຕາຍ ວິວິຘວິປຸລເຫຕູປມາສມາລງ຺ກຕາ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ, ວິປຸໂລທາຣຕາຍ ອປຣິເມຍ຺ເຍນ ຈ ອຕ຺ເຖນ ສຸຓນ຺ຕານໍ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫວູປສມນໂຕ. ປຖໂວຊໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ, ມຫາສາຣຕາຍ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ມຫາຊມ຺ພຸໍ ມຕ຺ຖເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ຈາລນປຈ຺ຈຍຏ຺ຐານວເສນ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອນຸສນ຺ຘານໂຕ. ໂຍຊນິຍ…ເປ… ປາຍມາໂນ ວິຍ ເທສນໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຍນ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເວທຘມ຺ມເວທສ຺ເສວ ລຠາປເນນ ສາຕມຘຸຣຘມ຺ມາມຕຣສູປສໍຫຣຓໂຕ. ມຘຸຄຓ຺ຑນ຺ຕິ ມຘຸປຏລໍ.

໓໐໐. ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍໍ ອິທໍ ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຍນ຺ທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ, ວິໂລກນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຸ ຈກ຺ຂຸທ຺ວເຍນປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ມໍສຈກ຺ຂຸນາ…ເປ… ຕໂຕ ຕໂຕ ວິໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖນ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກຸກຕເມວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເອວໍ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຈ຺ຈລາ ນິສີທິໍສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສຸວິນີຕຠາເວນ, ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ຈ. ‘‘ອາໂລກໍ ປນ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ກທາຈິ ຠຄວາ ເອວມ຺ປິ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ສາວການໍ ວິຍ ເອວໍ ປໂຍຄສມ຺ປາທນີຍເມຕໍ ຎາຓໍ. ຕິໂຣຫິຕວິທູຣວຕ຺ຕນິປິ ຣູປຄເຕ ມໍສຈກ຺ຂຸໂນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຣຫຕ຺ຕຸປຄໍ ອຣຫຕ຺ຕປທຏ຺ຐານໍ. ຈກ຺ຂຸຕເລສຸ ນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ຠາວນານຸໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພສໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈກ຺ຂຸຕເລສຸ ລພ຺ຠມານໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິຄຕຖິນມິທ຺ຘຕາກາຣສງ຺ຂາຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ກສ຺ມາ ອາຄິລາຍຕິ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຫຕ຺ຖິນາຄານໍ ພລໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຈຣິໂຍ ເອສ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຠາໂວ, ຍທິທໍ ອນິຈ຺ຈຕາ. ເຍ ປນ ອນິຈ຺ຈາ, ເຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ອຸທຍວຍປຏິປີຬິຕຕາຍ ທຸກ຺ຂາ ເອວ, ທຸກ຺ຂສຠາເວສຸ ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ກາເຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຏ຺ຐິວາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠິນ຺ນນິຄຓ຺ຐວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໐໑. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ ປາສາທິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໖໔).

໓໐໒. ສ຺ວາຂ຺ຍາຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸກາໂມຕິ ສ຺ວາຂ຺ຍາຕໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕຸກາໂມ, ສຕ຺ຖາຣາ ວາ ສ຺ວາຂ຺ຍາຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກາໂມ. ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕຘມ຺ມເມວ ຫິ ຕໂຕ ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວກາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ກເຖນ຺ຕິ.

ເອກກວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ສມຄ຺ເຄຫິ ຠາສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຄ຺ເຄຫິ ຫຸຕ຺ວາ ຠາສິຕພ຺ພໍ, ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພຎ຺ເຈວ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ປນ ສມຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄາຍນໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກວຈເນຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກວຈເນຫີຕິ ວິໂຣຘາຠາເວນ ສມານວຈເນຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຣຸທ຺ຘວຈເນຫີ’’ຕິອາທິ. ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມຕິ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສງ຺ຄາຍເນ ສາມຄ຺ຄິຣສານຸຠວນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ເທສນາກຸສລຕາຍ, ຕຕ຺ຖ ເອກກທຸກຕິກາທິວເສນ ພຫຸຘາ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ອນວເສສາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ປນ ຠວເຠທໂຕ ສງ຺ເຂເປເນວ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຠວາທີສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ພ຺ຍຘິກຣຓານມ຺ປິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣໂຕ ຐິຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ຐິຕິ, ອາຫາໂຣ ຐິຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ສມາສວິຄ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ, ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອາຫາຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຍໍ ອາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໓, ໒໓໒) ວິຍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສງ຺ຂາຣຘມ຺ໂມ, ນ ສຕ຺ຕຘມ຺ໂມ. ເຕເນວາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໖; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໖) ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ‘‘ເອກຘມ຺ເມ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ສມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊມາໂນ ສມ຺ມາ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນ ສມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສາວີ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ກຕມສ຺ມິໍ ເອກຘມ຺ເມ? ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗) ເອໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອາຫາຣປຣິຍາເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ອາຫາໂຣ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ. ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ສມ຺ມທກ຺ຂາໂຕຕິ ເຕເນວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາກາເຣນ ສມ຺ມເທວ ເທສິໂຕ.

ໂຈທໂກ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ອວິປຣີຕໍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ຌານໍ ອາຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຌານນ຺ຕິ ເອກໂວກາຣຠວາວຫໍ ສຎ຺ຎາຍ ວິຣຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນາຫາຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ອສຎ຺ຎຠເວ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຫາຣານໍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈ຺ຈຍາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິ ອິທໍ ສາສເນ ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໂຕ ອາຫາຣ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ເຕ ເອວ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ອພ຺ຍາປິຕໂທໂສ ອາປນ຺ໂນ. ອຖ ສພ຺ໂພປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ອາຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິມາຍ ອາຫາຣປາຬິຍາ ວິໂຣໂຘ ອາປນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ກພຬີກາຣາຫາຣາທີນໍ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປາຫຣຓາທິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຫາຣຠາໂວ. ຍຖາ ຫິ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປາຫຣເຓນ ຣູປກາຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ເອວໍ ຜສ຺ສາທໂຍ ຈ ເວທນາທິອາຫຣເຓນ ນາມກາຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ຊນກຠາເວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຠາໂວ ໂອຊາທີສຸ ສາຕິສໂຍ ລພ຺ຠມາໂນ ມຸຂ຺ໂຍ ອາຫາຣຏ຺ໂຐຕິ ເຕ ເອວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຫາຣລກ຺ຂຓາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ເຕ. ປຣິຍາເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ໂພ ປຈ຺ຈໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອາຫຣຕີຕິ ອິມໍ ປຣິຍາຍໍ ລຠຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑) ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຕເນວາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ.

ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣປິ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ, ຍາວຕາ ໂສປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ຊນໂກ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ອາຫຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຣິຍາຍາຫາໂຣ, ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣຕິ ທ຺ວີສຸ ອາຫາເຣສຸ. ອສຎ຺ຎຠເວ ຍທິປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ ປນ ລພ຺ຠຕິ ປຣິຍາຍາຫາຣລກ຺ຂໂຓ. ອິທານິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕິຕ຺ຖກຣມຕນິສ຺ສິຕານໍ ຌານຠາວນາຍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາສນິກາ ຕາທິສໍ ຌານໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ອຸປຕ຺ຕິວິເສເສ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ, ອຎ຺ຎາວິຣາຄາວິຣາເຄສຸ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສິໂນ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂຓຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສາສນິກາ. ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ວາໂຍກສິເຓ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໑) ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ຘີຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ຘີ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘິພ຺ພເຕຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕໍ ວຕ ໂຫຕຸ. ວຕາຕິ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ຊິຄຸຈ຺ຉໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ວທຕິ. ນາມາຕິ ຈ ສມ຺ຠາວເນ ເອວ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ສມ຺ຠາເວຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວາຠາເວສຸ ອາທີນວານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາໂວ ເອວ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຠິຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ຕຖາ ຠາວິຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ຐິຕິຠາຄິຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕສ຺ເສວ ຕຖາ ຌານຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິ. ປຓິຫິໂຕ ອໂຫສີຕິ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນກາເລ ຐປິໂຕ ອໂຫສິ. ຍທິ ຐານາທິນາ ອາກາເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ກມ຺ມພເລນ ຍາວ ເຠທາ ເຕເນວາກາເຣນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນາ’’ຕິອາທິ.

ເອວ ຣູປານມ຺ປີຕິ ເອວໍ ອເຈຕນານມ຺ປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ສເຈຕນານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຖໍ ປນ ອເຈຕນານໍ ເນສໍ ປຈ຺ຈຍາຫາຣສ຺ສ ອຸປກປ຺ປນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເຍ ອຸຏ຺ຐານວີຣິເຍເນວ ທິວສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລມຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ລຠິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ເຕ ອຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິໂນ. ເຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎຜລເມວ ອຸປຊີເວນ຺ຕິ, ເຕ ປຸຎ຺ຎຜລູປຊີວິໂນ. ເນຣຍິການໍ ປນ ເນວ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍວເສນ ຊີວິກາກປ຺ປນໍ, ປຸຎ຺ຎຜລສ຺ສ ປນ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ປນ ເຕ ເນຣຍິກາ…ເປ… ນ ປຸຎ຺ຎຜລູປຊີວີຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຫຣເຓນ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຜລສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກິໍ ປຎ຺ຈ ອາຫາຣາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາເຣ ອຘິປ຺ເປເຕ ສິຍາ ຕວ ໂຈທນາຍາວສໂຣ, ສາ ປນ ເອຕ຺ຖ ອນວສຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ນ ປຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຍາຍາຫາຣສ຺ເສວ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ‘‘ອາຫາໂຣ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມຸຂ຺ຍາຫາຣວເສນປິ ເນຣຍິການໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກພຬີກາຣໍ ອາຫາຣໍ…ເປ… ສາເຘຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ເນຣຍິກາ ສຸຂປຏິສໍເວທິໂນປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຂໂຬປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍຕິ ຕໂຍ ອຣູປາຫາຣາ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອວເສສານນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕຫິ ອວເສສານໍ. ກາມຠວາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣໂຓຕິ. ເອຕໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ‘‘ກຕໂມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວໍ ໂຈທິຕເມຕໍ ປຎ຺ຫໍ. ກເຖຕ຺ວາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ…ເປ… ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ອິຘ ປຐມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ທຸຕິຍສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນ ກຕໍ, ເອວໍ ອິມິນາ ເອວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອິໂຕ ປເຣສຸ ທຸກຕິກາທິປຎ຺ເຫສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ ເອວ ອຸທ຺ຘຣຓນິຍ຺ຍາຕນານິ ກຕ຺ວາ ເສເສສຸ ນ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ກາຣຓໍ, ຕເທວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິມ຺ປິ…ເປ… ສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫຣຓຏ຺ຐວິສິຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈໂຍ. ອາຫຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທກຕ຺ຕປ຺ປຘານໍ, ສງ຺ຂຣຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕປ຺ປຘານນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐິມໂຕ ວິເສໂສ’’ຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາເຣ ຄຫິເຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ນ ຄຫິຕາ ເອວ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປເທສວິສໂຍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິທຓ຺ຑສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໓໐). ນ ເຫຕ຺ຖ ຂີຓາສວາທີນໍ ຄຫຓໍ ໂຫຕິ. ປາກໂຏ ຠເວຍ຺ຍ ວິເສສສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວິສຍຕ຺ຕາ ປຎ຺ຫານໍ. ໂນ ຈ ຄຓ຺ຫິໍສຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ‘‘ສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ ກຖິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຍທາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄໂຕ, ຕທາ ເອວ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຍນ຺ຕິ ສາມໍເຍວ. ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ ຈິຣກາລາວຏ຺ຐາຍິ ປາຣມ຺ປຣິຍວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣມ຺ປຣກຖານິຍເມນາຕິ ປຣມ຺ປຣກຖາກຖນນິຍເມນ, ນິຍມິຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານຸປຸພ຺ພິຍາ ກຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກກວເສນາຕິ ເອກໍ ເອກໍ ປຣິມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກໂກ, ປຎ຺ໂຫ. ຕສ຺ສ ເອກກສ຺ສ ວເສນ. ເອກກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ.

ເອກກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາຕິ ເຕສໍ ຕາວ ນາມນຏ຺ເຐນ ນາມຠາວໍ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ. ຕສ຺ສາປິ ຫິ ຕຖາ ນາມຠາວໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ນາມໍ ກໂຣຕິ ນາມຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ນາມກຣຓໍ, ຕໍ ນາມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາມນຏ຺ເຐນາຕິ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ສາຕິສຍມິທໍ ເຕສໍ ນາມກຣຓໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ນາມສ຺ສ ກຣເຓເນວ ເຕ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສາມຎ຺ຎນາມໍ, ກິຕ຺ຕິມນາມໍ, ຄຸຓນາມໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ໂອປປາຕິກນາມນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ນາມານິ ອຸທາຫຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ນ ເອວໍ ເວທນາທີນ’’ນ຺ຕິ ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິຕຣນາມເມວ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ນາມນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວທນາທໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ມຫາປຖວິອາທໂຍ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຖວິອາປາທໂຍ ອິຘ ນາມນ຺ຕິ ອນຘິປ຺ເປຕາ, ຣູປນ຺ຕິ ປນ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຜສ຺ສເວທນາທີນໍ ວິຍ ປນ ປຖວິອາທີນໍ ໂອປປາຕິກນາມຕາສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ປຖວິອາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ ນິທສ຺ສນໍ ກຕໍ, ນ ອຣູປຘມ຺ມາ ວິຍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ນາມສຠາວຕ຺ຕາ. ຜສ຺ສເວທນາທີນຎ຺ຫິ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສພ຺ພທາປິ ຜສ຺ສາທິນາມກຕ຺ຕາ, ປຖວິອາທີນໍ ເກສກຸມ຺ຠາທິນາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ວິຍ ນາມນ຺ຕຣານາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສທາ ອຕ຺ຕນາວ ກຕນາມຕາຍ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘນິພ຺ພານານິ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ນາມໍ. ອຖ ວາ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ອຘິວຈນນາມມນ຺ຕເຣນ ເຍ ອນຸປຈິຕສມ຺ຠາຣານໍ ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ນາມາຍຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓາ ນາມໍ. ຣູປໍ ປນ ວິນາປິ ນາມສາຘນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸປ຺ປນສຠາເວນ ຄຫຓໍ ອຸປຍາຕີຕິ ຣູປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສູ’’ຕິອາທິ. ອິຘາປິ ‘‘ຍຖາປຖວິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ນິທສ຺ສນວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຕີເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ເວທນາທີສຸ ນາມສຎ຺ຎາ ນິຣຸຬ຺ຫາ, ອນາທິກາລິກາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິຕິ ອຕີຕາທິວິຠາຄວນ຺ຕານມ຺ປິ ເວທນາທີນໍ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ ນາມຠາໂວ ເອກນ຺ຕິໂກ, ຕພ຺ພິຠາຄຣຫິເຕ ປນ ເອກສຠາເວ ນິຈ຺ເຈ ນິພ຺ພາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປນ…ເປ… ນາມນຏ຺ເຐນ ນາມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນາມນຏ຺ເຐນາຕິ ນາມກຣຓຏ຺ເຐນ. ນມນ຺ຕີຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ສາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຕນ຺ນິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວິນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ຂນ຺ຘຈຕຸກ຺ກໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓເຍວ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂສ ເນ ຕຕ຺ຖ ນາເມນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເອສ ນໂຍ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາເມນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ມຄ຺ຄຜລາທິເກ. ກາມໍ ເກສຸຈິ ຣູປຘມ຺ເມສຸປິ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວ, ນິພ຺ພາເນ ປເນສ ສາຕິສໂຍ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕປຓີຕຕາກປ຺ປຠາວໂຕຕິ ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາຍ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ນາເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຣິຍາ ສກລມ຺ປິ ທິວສຠາຄໍ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວີຕິນາເມນ຺ຕາປິ ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ເອເຕນ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີຕາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ນນຸ ຈ ອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມາຄເມ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ລພ຺ຠຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປນ ວິຠູຕຕຣໍ. ວິຠູຕຕຣຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຣຸປ຺ປນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສີຕາທິຄ຺ຄຫຓໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຕສ຺ມາ ‘ຣູປ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກນ ຣຸປ຺ປຕິ? ສີເຕນປິ ຣຸປ຺ປຕິ, ອຸຓ຺ເຫນປິ ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙). ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຣູປສມຎ຺ຎາຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ໂຫຕິເຍວ ຣູປສມຎ຺ຎາ. ອນຸຄ຺ຄາຫກປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ ວິສທິສປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສເຍວ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ, ຕໍ ຣຸປ຺ປນ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຣູປຍຕິ ວິກາຣມາປາເທຕີຕິ ຣູປໍ. ‘‘ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ວິກາຣາປຕ຺ຕິຍໍ ຣຸປ຺ປນ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ ເກຈິ. ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣູປສມຎ຺ຎາຍ ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນາຠາວໂຕ. ‘‘ປຏິຆໂຕ ຣຸປ຺ປນ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ຕສ຺ສາຕິ ຣູປສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນາມຣູປສ຺ສາຕິ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຣູປສ຺ສ, ເອວໍ ນາມສ຺ສາປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ມທນິມ຺ມທນາທິວເສນ ຈ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໕໖) ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ. ອິຕິ ອຍໍ ທຸໂກ ກຸສລຕ຺ຕິເກນ ສງ຺ຄຫິເຕ ສຠາວຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ.

ອວິຊ຺ຊາຕິ ອວິນ຺ທິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ຊີໂວ, ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ວິນ຺ທິຍໍ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ, ສມຸທໂຍ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ອວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ອວິຊ຺ຊາ. ອນ຺ຕຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສາ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ສຠາວຈ຺ຉາທໂກ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຠວປຕ຺ຖນາ ນາມ ກາມຠວາທີນໍ ປຕ຺ຖນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຠເວສຸ ຠວຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ ‘‘ອຍໍ ທຸໂກ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄຫິໂຕ.

ຠວທິຏ຺ຐີຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ຄາເຫຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນວເສນ ນິວິຏ຺ຐາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຠໂວ, ຕິຏ຺ຐຕິ ສພ຺ພກາລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ສສ຺ສຕຠາໂວ. ວິຠວທິຏ຺ຐີຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນວເສນ ນິວິຏ຺ຐາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ວິຠວິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສຕິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ວິຠໂວ, ອຸຈ຺ເຉໂທ.

ຍໍ ນ ຫິຣີຍຕີຕິ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມູໂຫ, ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນ ຫິຣີຍຕິ ນ ລຊ຺ຊຕິ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ໂຍ ຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫິຣີຍິຕພ຺ເພນາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຫິຣີຍິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິຘມ຺ມໍ ນ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິລ຺ລຊ຺ຊຕາຕິ ປາປສ຺ສ ອຊິຄຸຈ຺ຉນາ. ຍໍ ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນາຕິ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ເຫຕຸຠູເຕນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຣີຍິຕພ຺ເພນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວາ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠາຍນກອາກາໂຣຕິ ປາປໂຕ ອນຸຕ຺ຕາສນາກາໂຣ.

‘‘ຍໍ ຫິຣີຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອນນ຺ຕຣທຸເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຊາຕິອາທິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ພຫິຠາວໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຣສນ຺ຕາເນ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ພຫິທ຺ຘາ ສມຸຏ຺ຐານາ. ອຕ຺ຕາ ເອວ ອຘິປຕິ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວ ອຕ຺ຕາຘິປຕິໂຕ ອາຄມນໂຕ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ. ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາຕິ ປາປໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນຣູເປນ ອວຏ຺ຐິຕາ. ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕາສນຣູເປນ ອວຏ຺ຐິຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເຕສໍ ກທາຈິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍຄໂຕ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉໍ, ອນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປຏິກູລຄາຫິມ຺ຫີຕິ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິໂລມຄາຫເກ. ຕສ຺ສາ ເອວ ວິປຈ຺ຈນີກໍ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ສາຕໍ ອິຏ຺ຐໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິປຈ຺ຈນີກສາໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ວິປຈ຺ຈນີກສາເຕ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ໂອວາທຠູເຕ ສາສນກ຺ກເມ ໂອວາທເກ ຈ ອາທຣຠາວຣຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາທເຣ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພຈສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາທຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ໂທວຈສ຺ສໍ. ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທວຈສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ໂທວຈສ຺ສຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສເມວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຈຕນາປ຺ປຘານຕາຍ ຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນາກາເຣນາຕິ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາກາເຣນ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິປາປຘມ຺ມໂຍຄໂຕ ປຸຄ຺ຄລາ ປາປາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອສ຺ສທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາປສມ຺ປວງ຺ໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ສາ ເຈຕນາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ວາ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປາປມິຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສຕາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ສຸຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິມ຺ຫິ ອນຸໂລມສາເຕ ສາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ສຸພ຺ພໂຈຕິອາທິນາ, ‘‘ກລ຺ຍາຓາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ເອຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອນນ຺ຕຣທຸກສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອາຫ ໂສວຈສ຺ສຕາ…ເປ… ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຸໂຠຕິ ໂສວຈສ຺ສຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ຈ. ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສາ ‘‘ໂສວຈສ຺ສຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ໂລກິຍາປິ ໂຫນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ’’ຕິ.

ວຕ຺ຖຸເຠທາທິນາ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາ ຕໍຕໍຊາຕິວເສນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຣາສິໂຕ ຄຍ຺ຫມານາ ອາປຕ຺ຕິໂຍວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ. ຕາ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ປຎ຺ຈປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາສໍ ປນ ຄຫເຓ ສຕ຺ຕປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ‘‘ອິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອວຎ຺ຈ ເຕສໍ ອາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນປຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິກຸສລຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ຕາສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ຕາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສມ຺ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸກາສຸ ວິຍ ຐິຕາສຸ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິຠາຄາສຸ ຈ ອາປຕ຺ຕີສຸ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖານ, ອຍໍ ວິເສສໂຕ ອາປຕ຺ຕິກຸສລຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິຍໍ ອາປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ກມ຺ມວາຈາຍ ສເຫວ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາປນປໂຍຄຕາຍ ກມ຺ມຠູຕາ ວາຈາ ກມ຺ມວາຈາ, ຕຖາຠູຕາ ອນຸສາວນວາຈາ ເຈວ ‘‘ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາຈາ ຈ. ຕາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມກາລເມວ ‘‘ອິມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອິໂຕ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂຫນ຺ຕຎ຺ຈ ປຐເມ ວາ ຕຕິເຍ ວາ ອນຸສາວເນຍ຺ຍກາຣປ຺ປຕ຺ເຕ, ‘ສໍວຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ວາ ປເທ ປຣິໂຍສິເຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທປຣິຊານນປຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈ ຍຖາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາ ຕຖາ ອນນ຺ຕຣາຍຕາປາທນໍ, ເອວໍ ວຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓເນວ ເທສນາຍປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

‘‘ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕໍ, ອິໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄ ມຊ຺ເຌ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປນາປຣິຈ຺ເຉທຊານນປຎ຺ຎາ ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐາເນ ກຸສລຠາໂວ ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ, ປເຄວ ວຸຏ຺ຐານ ປຣິຈ຺ເຉທກຣໍ ຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສມຍວເສເນວາ’’ຕິອາທິ. ວຸຏ຺ຐານສມຕ຺ຖາຕິ ວຸຏ຺ຐາປເນ ສມຕ຺ຖາ.

‘‘ຘາຕຸກຸສລຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕຸອາທໂຍ, ສຸຂຘາຕຸອາທໂຍ, ກາມຘາຕຸອາທໂຍ ຈ ຘາຕຸໂຍ ເອຕາສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ເອຕາສຸ ໂກສລ຺ເລ ທສ຺ສິເຕ ຕາສຸປິ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສຠາວປຣິຈ຺ເຉທກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວປຣິຈ຺ເຉທກາຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພຘິນີ. ‘‘ສວນປຎ຺ຎາ ຘາຣຓປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ປຎ຺ຎາ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຘາຕູນໍ ສວນຘາຣຓປຎ຺ຎາ ສຸຕມຍາ, ອິຕຣາ ຠາວນາມຍາ. ຕຕ຺ຖາປິ ສມ຺ມສນປຎ຺ຎາ ໂລກິຍາ. ວິປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາ ຫິ ສາ, ອິຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ລກ຺ຂຓາທິວເສນ, ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຈ ມນສິກຣຓໍ ມນສິກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ມນສິກາຣກຸສລຕາ. ຕໍ ປນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມສນປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອາຫ. ສມ຺ມສນປຎ຺ຎາ ຫິ ຕສ຺ສາ ອາທິ, ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ມຊ຺ເຌ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ.

ອາຍຕນານໍ ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ເຕສໍ ຘາຕຸລກ຺ຂຓາທິວິຠາຄສ຺ສ ຊານນປຎ຺ຎາ ອຸຄ຺ຄຫຊານນປຎ຺ຎາ. ສມ຺ມສນປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິໂນ ຊານນປຎ຺ຎາ ມນສິກາຣຊານນປຎ຺ຎາ. ຍສ຺ມາ ອາຍຕນານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຘາຕຸໂຍວ ມນສິກາໂຣ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນາທິວເສນ ເຕສເມວ ມນສິກາຣວິຘິ, ຕສ຺ມາ ຘາຕຸກຸສລຕາທິກາ ຕິສ຺ໂສປິ ກຸສລຕາ ເອກເທເສ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສວນໍ ວິຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິປິ ປຣິຕ຺ຕຎາຓກຕ຺ຕຸການີຕິ ອາຫ ‘‘ສວນ ອຸຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂລກິຍາ’’ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ມສນມນສິກາຣານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ປຣິນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕາປຣິຍາໂຍປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມສນມນສິກາຣາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸອາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາເວນ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ໂສ ປນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣານ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນາຕິ ອຸຄ຺ຄຫມນສິກາຣສວນສມ຺ມສນປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ.

ຐານຎ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ກາຣຓຎ຺ຈ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຠາເວນ ກຣຓໂຕ ນິປ຺ຜາທນໂຕ. ເຕສໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ທຸເກ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍ ຘມ຺ມາ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ຐານໍ, ເຕວ ຘມ຺ມາ ຕໍວິຘຸຣສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອກາຣຓຠາວໂຕ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຐມນເຍ ຜລເຠເທນ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ຐານາຏ຺ຐານຕາ ທີປິຕາ; ທຸຕິຍນເຍ ປນ ອຠິນ຺ເນປິ ຜເລ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມເຠເທນ ເຕສໍ ຐານາຏ຺ຐານຕາ ທີປິຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ນ ຫິ ກທາຈິ ອຣິຍາ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ອກິຣິຍຕາ ປນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ.

ອຸຊຸໂນ ຠາໂວ ອຊ຺ຊວໍ, ອຊິມ຺ຫຕາ ອກຸຏິລຕາ ອວງ຺ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ອນຊ຺ຊວປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສ຺ວາຍໍ ອນຊ຺ຊໂວ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອເນສນາຍ, ອໂຄຈຣຈາຣິຕາຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ…ເປ… ຈຣຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາ ນາມ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວງ຺ກຠາວໂຕ. ປຸຣິມສທິໂສຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສທິໂສ. ຈນ຺ທວງ຺ກຕາ ນາມ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ວງ຺ກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ນງ຺ຄລໂກຏິວງ຺ກຕາ ນາມ ປຣິໂຍສາເນ ວງ຺ກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິທໍ ອຊ຺ຊວໍ ນາມ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ອຸຊຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ອຊ຺ຊວຕາຕິ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ, ເຍນາກາເຣນສ຺ສ ອຊ຺ຊໂວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທາກາຣນິທ຺ເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຊ຺ຊຕີຕິ ລຊ຺ຊີ, ຫິຣິມາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ລຊ຺ຊວໍ, ຫິຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຊ຺ຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລຊ຺ຊີ ຍຖາ ‘‘ມາລີ, ມາຍີ’’ຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ລຊ຺ຊີຠາໂວ, ສາ ເອວ ລຊ຺ຊາ.

ປຣາປຣາຘາທີນໍ ອຘິວາສນກ຺ຂມໍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ. ສຸຈິສີລຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ສາ ຫິ ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ປາປໂຕ ໂອຣຕຠາໂວ ວິຣຕຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຣຕຠາໂວ’’ຕິ.

‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ອປໂຣ ນໂຍ – ນາມກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມກຣຓສຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ປຣສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຕທເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເປກ຺ຂໍ ນາມກຣຓນ຺ຕິ ນາມກຣຓສຠາວຕາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫາຊນສ຺ສ ຎາຕີນໍ, ຄຸຓານຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນາມາທິກາຣການໍ ນາມຠາໂວ ນາປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ນາມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ນາມກຣຓສຠາວຕາ ນຕ຺ຖີຕິ, ນຕ຺ຖິເຍວ ນາມຠາໂວ. ເວທນາທີນໍ ປນ ສຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເວທນາທິນາມສ຺ສ ນາມກຣຓສຠາວໂຕ ນາມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຖວີອາທິ ນິທສ຺ສເນນ ນາມສ຺ສ ສຠາວສິທ຺ຘຕໍເຍວ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ນາມຠາວສາມຎ຺ຎໍ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ປນ ນາມ-ສທ຺ໂທ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອວ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຖວີອາທີສູຕິ ນ ເຕສໍ ນາມຠາໂວ. ນ ຫິ ປຖວີອາທິນາມໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ເກສາທິນາເມຫິ ຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ເວທນາທິນາມໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ນາເມນ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ໂວຫຣິຕພ຺ເພນ ປິຓ຺ຑາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອຖ ວາ ຣູປຘມ຺ມາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຣູປາທໂຍ ຈ, ເຕສໍ ປກາສກປກາສິຕພ຺ພຠາວໂຕ ວິນາປິ ນາເມນ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອຣູປຘມ຺ມາຕິ ເຕ ອຘິວຈນສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ນາມາຍຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓີຍຠາເວນ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິຆສມ຺ຜສ຺ໂສ ຈ ນ ຈກ຺ຂາທີນິ ວິຍ ນາເມນ ວິນາ ປາກໂຏຕິ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຣູປຕາຍ ວາ ອຎ຺ຎນາມສຠາຄຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫິໂຕຍໍ, ອຎ຺ຎຜສ຺ສສຠາຄຕ຺ຕາ ວາ. ວຈນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ຣູປຍຕີຕິ ຣູປໍ, ນາມຍຕີຕິ ນາມນ຺ຕິ ອິຘ ປຈ຺ຉິມປຸຣິມານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຣູປຍຕີຕິ ວິນາປິ ນາເມນ ອຕ຺ຕານໍ ປກາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມຍຕີຕິ ນາເມນ ວິນາ ອປາກຏຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປກາສກໍ ນາມໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາຍາຕິ ສຕິປິ ຣູປສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຠາເວ ນ ຕໍ ປຣມສ຺ສາສຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ສາຕິສຍໍ ນາມນຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ນິພ຺ພານເມວ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈາ’’ຕິ ອຍໍ ທຸໂກ ສຕ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາຣທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ຫິ ສມຸທາຈາໂຣ, ວຏ຺ຏມູລເມວ ສມຸທາຈາໂຣ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາໂຣ, ວຏ຺ຏມູລທສ຺ສເນນ ວາ ວຏ຺ຏມູລານໍ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ວຏ຺ຏມູລານໍ ສມຸທາຈາໂຣ ວຏ຺ຏມູລສມຸທາຈາໂຣ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ຄຫຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກໍ ວາ ຂນ຺ຘໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູຕໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວາ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຫ ສິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ສຫຘມ຺ໂມ, ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ສຫຘມ຺ມິກໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຫຘມ຺ມິເກ. ໂທວຈສ຺ສ-ສທ຺ທໂຕ ອາຍ-ສທ຺ທໍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂທວຈສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂທວຈສ຺ສສ຺ສ ວາ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ໂທວຈສ຺ສາຍໍ. ອາເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນຸສິກ຺ຂນາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຠຊນາຕິ ອາຫ ‘‘ເສວນາ…ເປ… ຠຊນາ’’ຕິ. ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ.

ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ອພ຺ຠານຕິຓວຕ຺ຖາຣກກມ຺ມວາຈາຍ, ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ຈ ສເຫວ. ສເຫວ ຫິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ກາຣຓໍ ວີຕິກ຺ກມລກ຺ຂຓໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ ວາ, ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກາຣຓໍ ກມ຺ມວາຈາ’’ຕິ ກາຣເຓນ ສຫ ຜລສ຺ສ ຊານນວເສນ ‘‘ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.‘‘ສຫ ກມ຺ມວາຈາຍາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຫ ປຣິກມ຺ເມນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຘາຕຸວິສຍາ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ຘາຕຸກຸສລຕາ. ຕເທກເທສາ ມນສິກາຣກຸສລຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຣິມປເທປິ ສມ຺ມສນປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວິປສ຺ສນາທິປຎ຺ຎາ ເອວ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕາສໍເຍວ ຘາຕູນໍ ສມ຺ມສນປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຍຕນວິສຍາ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ອາຍຕນກຸສລຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ອຸຄ຺ຄຫມນສິກາຣຊານນປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸປິ ວາ ປເທສຸ ວາຈຸຄ຺ຄຕາຍ ອາຍຕນປາຬິຍາ, ຘາຕຸປາຬິຍາ ຈ ມນສິກຣຓໍ ມນສິກາໂຣ. ຕຖາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ, ມນສິ ກໂຣນ຺ຕີ, ຕທຕ຺ຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ, ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຘາເຣນ຺ຕີ, ‘‘ອິທໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນາມ, ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ສຠາວໂຕ, ຄຓນໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊານນ຺ຕີ ຈ ປຎ຺ຎາ ອຸຄ຺ຄຫປຎ຺ຎາທິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ມນສິກາຣປເທ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ປຎ຺ຎາ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຕໂຕ ປວຕ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາໂຣ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຊານນໍ ປວຕ຺ຕນເມວ, ‘‘ຍຖາ ປວຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫໍ, ເອວເມວ ປວຕ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຊານນໍ ອຸຄ຺ຄຫຊານນໍ. ‘‘ມນສິກາໂຣ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຈ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານນໍ ມນສິກາຣຊານນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ມນສິກາຣໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄໂຫປິ ຫິ ມນສິກາຣສມ຺ປໂຍຄໂຕ ມນສິກາຣນິຣຸຕ຺ຕິໍ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕິ. ໂຍ ຈ ມນສິກາຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຈ ມນສິກຣຓູປາໂຍ, ສພ຺ໂພ ໂສ ‘‘ມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ມນສິກາຣກຸສລຕາຕິ. ສມ຺ມສນໍ ປຎ຺ຎາ, ສາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາທິສມ຺ມສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຊຫນໂຕ. ມນສິກາໂຣ ສມ຺ມສນສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາຣກິຈ຺ຈໍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສາເຘຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມສນມນສິກາຣາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາ ປຈ຺ຈເຍນິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວຊານນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສລຕາ.

ອຘິວາສນໍ ຂມນໍ. ຕຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິໂຣຘາກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາສນໍ ‘‘ອຘິວາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຈຓ຺ຑິກ຺ກນ຺ຕິ ອກຸຊ຺ຌນໍ. ໂທມນສ຺ສວເສນ ປເຣສໍ ອກ຺ຂີສຸ ອສ຺ສູນໍ ອນຸປ຺ປາທນາ ອນສ຺ສຸໂຣໂປ. ອຕ຺ຕມນຕາຕິ ສກມນຕາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຍາປນ຺ໂນ ສໂກ ມໂນຠາໂວ ອຕ຺ຕມນຕາ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປພນ຺ຘໍ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ປີຕິສຫຄຕມເນນ ສກມນຕາ. ອຕ຺ຕມໂນ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຕມນຕາ, ສາ ນ ສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸຄ຺ຄລທິຏ຺ຐິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິວາສນລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ. ສຸຈິສີລຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ສາ ຫິ ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ປາປໂຕ ໂອຣຕຠາໂວ ວິຣຕຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຣຕຠາໂວ’’ຕິ.

ສຂິໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຓ຺ຫວາໂຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສາຂລ຺ຍໍ, ສຓ຺ຫວາຈຕາ. ຕໍ ປນ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວນ຺ຕີ ຍາ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສາຂລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຓ຺ຑກາຕິ ສໂທສວເຓ ຣຸກ຺ເຂ ນິຍ຺ຍາສປິຓ຺ຑິໂຍ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກາທີນິ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ‘‘ອຓ຺ຑການີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຜຄ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ກຸຖິຕສ຺ສ ອຓ຺ຑານິ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ຑິໂຍ, ຄຓ຺ຐິໂຍ ວາ ອຓ຺ຑກາ. ອິຘ ປນ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນກກ຺ກສາທິຠາວໂຕ ອຓ຺ຑກປກຕິຠາເວນ ວາຈາ ‘‘ອຓ຺ຑກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປທຸມນາຬໍ ວິຍ ໂສຕໍ ຆໍສຍມານາ ປວິສນ຺ຕີ ກກ຺ກສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂກເຘນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ ໂກຘສາມນ຺ຕາ. ປຸເຣ ສໍວທ຺ຘນາຣີ ໂປຣີ, ສາ ວິຍ ສຸກຸມາຣາ ມຸທຸກາ ວາຈາ ໂປຣີ ວິຍາຕິ ໂປຣີ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຠາສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ກິຣິຍາຍາຕິປິ ໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາຈາຍາຕິ ວາ. ‘‘ສຓ຺ຫວາຈຕາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ວາຈໍ ປວຕ຺ຕຍມານໍ ເຈຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ໂມທກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມຸທຸກຠາໂວ ມທ຺ທວໍ ສມ຺ໂມທກມຸທຸກຠາໂວ. ອາມິເສນ ອລພ຺ຠມາເນນ, ຕຖາ ຘມ຺ເມນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຉິທ຺ໂທ. ອາມິສສ຺ສ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ຕໍ ສຣູປໂຕ, ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ປາຬິທສ຺ສນມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຄ຺ຄໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸທ຺ເທສທານນ຺ຕິ ປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອຸທ຺ທິສນໍ. ປາຬິວຓ຺ຓນາຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ຘມ຺ມກຖາກຖນນ຺ຕິ ສຣຠຎ຺ຎສຣຠຓນາທິວເສນ ຘມ຺ມກຖນໍ.

ກຣຸຓາຕິ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣມາຫ. ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ວທຕິ. ປາຬິປເທ ປນ ຍາ ກາຈິ ກຣຸຓາ ‘‘ກຣຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ປນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ. ເມຕ຺ຕາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸຈິ-ສທ຺ທໂຕ ຠາເວ ຍ຺ຍ-ກາຣໍ, ອິ-ກາຣສ຺ສ ຈ ເອ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂສເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຸຈິຠາໂວ’’ຕິ. ໂຫຕຸ ຕາວ ສຸຈິຠາໂວ ໂສເຈຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ປນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄຕາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມຸຏ຺ຐາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ, ສຕິປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ, ນ ສຕິຍາ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປຏິປກ຺ເຂ ສຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ສຕິວິຄຕາ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິວິປ຺ປວາໂສ’’ຕິ. ‘‘ອສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອ-ກາໂຣ ປຏິປກ຺ເຂ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ສຕ຺ຕປຏິເສເຘ. ອຸທເກ ລາພຸ ວິຍ ເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປິລວນ຺ຕາ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ໂອຄາຫຕິ, ສາ ປິລາປນຕາ. ເຍນ ຄຫິຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ມຸສ຺ສຕິ ນ ສຣຕິ, ສາ ສມ຺ມຸສ຺ສນຕາ. ຍຖາ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາຍ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ເອວໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂໍ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ອວິຊ຺ຊາເຍວ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣເຠໂທຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣວິນາໂສ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຕິ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ຈ ອາຫາຣປຣິໂຠເຄ ອາທີນວານິສໍເສ ອວີມໍສິຕ຺ວາ.

ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ນາມໍ. ອຎ຺ຎາຓໍ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຕ ນິມິຕ຺ຕໍ. ອກມ຺ປນຎາຓນ຺ຕິ ຕາຍ ອນຠິຠວນີຍໍ ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓຎ຺ເຈວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ມຸທ຺ຘຠູຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓຎ຺ຈ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຠາວນາ ນາມ, ຍາ ຈ ຕທຕ຺ຖາ, ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຠາເວນ຺ຕສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ຠາວິຕຠາວນສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ພລ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາເສວນາ ຠາວນາ ພຫຸລີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາໂວປິ ພລຏ຺ໂຐ ເອວ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ປນ ອກມ຺ປນີຍຕາ ສາຕິສຍໍ ພລຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສຕິຍາ ອກມ຺ປນວເສນາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມສມນໂຕ ສມໂຖ ສມາຘິ. ອນິຈ຺ຈາທິນາ ວິວິເຘນາກາເຣນ ທສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາ. ຕໍ ອາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມາຘານາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຍນາກາເຣນ ປຸພ຺ເພ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ຠາວນາວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕວເສນາຕິ ກາຣຓວເສນ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປຄ຺ຄໂຫວ ຕໍ ອາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ປຄ຺ຄາຫສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕວເສນ ປຄ຺ຄາຫນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ສມເຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຄ຺ຄາໂຫ ວີຣິຍໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ອວິກ຺ເຂໂປ ເອກຄ຺ຄຕາ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ. ປຏິສງ຺ຂານກິຈ຺ຈນິພ຺ພຕ຺ຕິຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ປຏິສງ຺ຂານພລຠາໂວ, ຕຖາ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສມຖປຄ຺ຄາຫານໍ ອຸປຣິ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ສມຖນິມິຕ຺ຕທຸກສ຺ສປິ ມິສ຺ສກຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍຖາສມາທິນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຠທກໂຣ ວີຕິກ຺ກໂມ. ສີລວິນາສໂກ ອສໍວໂຣ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິນາສິກາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໑; ໒.໙໔; ວິຠ. ໗໙໓) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທູສິກາ.

ສີລສ຺ສ ສມ຺ປາທນໍ ນາມ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ຕສ຺ສ ອນູນຕາປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປາທນໂຕ ປຣິປູຣຓໂຕ’’ຕິ. ປາຣິປູຣຕ຺ໂຖ ຫິ ສມ຺ປທາ-ສທ຺ໂທຕິ. ມານສິກສີລໍ ນາມ ສີລວິໂສຘນວເສນ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານໍ. ທິຏ຺ຐິປາຣິປູຣິຠູຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິອາທິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປາຣິປູຣິຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ.

ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິອຸປຣິວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ. ສຸວິສຸທ຺ຘເມວ ຫິ ສີລໍ ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ. ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ, ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປາເປຕຸໍ ອຸປເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓາທິສມ຺ມາທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ອກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ໂນ ສກໍ, ອິທໍ ປນ ກມ຺ມໍ ສກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຊານນຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປເຣນ ກຕມ຺ປີ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ປເຣນ ກຕໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕມ຺ປິ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຸສ຺ສາຫິເຕນ ປເຣນ ກຕໍປີຕິ ເອວໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ປຣສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫນວເສນ ກຕໍ, ຕມ຺ປິ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິສພ຺ພອຕ຺ຖວິນາສນໂຕ. ອຕ຺ຖຊນນໂຕຕິ ອິຘໂລກຕ຺ຖປຣໂລກຕ຺ຖປຣມຕ຺ຖານໍ ອຸປ຺ປາທນໂຕ. ອາຣພ຺ຠກາເລ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ວຈີສຈ຺ຈຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອນຸໂລເມຕິ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ. ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ນ ວິໂລເມຕິ ນ ວິໂຣເຘຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສມ຺ປາປນໂຕ.

ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓຠູຕໍ ທສ຺ສນໍ, ເຕນ ມຄ຺ຄໍ ວທຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍມາຫ. ສພ຺ພາປິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມວ ຈ ນໂຍ ອຠິຘມ຺ມປາຬິຍາ (ຘ. ສ. ໕໕໐) ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ປນາ’’ຕິ ອາທິໍ ອໂວຈ.

ຍສ຺ມາ ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ຠຍໂຕ ຠາຍິຕພ຺ພໂຕ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຠາຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ຊາຕິ ເອວ ຠຍໍ ຊາຕິຠຍໍ. ສໍເວຊນີຍນ຺ຕິ ສໍວິຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠາຍິຕພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕາສິຕພ຺ພໍ. ຐານນ຺ຕິ ກາຣຓໍ, ວຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍເວຄຊາຕສ຺ສາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄສ຺ສ. ອຸປາຍປຘານນ຺ຕິ ອຸປາເຍນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ວີຣິຍໍ.

ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສີລາທີນໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ. ຠາວນາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທເນນ ວຑ຺ຒເນນ ຈ. ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ, ກຖໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິວເສນ ນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ. ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຸປ຺ປາທນິຈ຺ຉາ. ໂວສານນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອສມຕ຺ຖນ຺ຕິ. ຕຸສ຺ສນໍ ຕຸຏ຺ຐິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ວີຣິຍປ຺ປວາເຫ ວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິວານີ, ນ ປຏິວານີ ອປ຺ປຏິວານີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປ຺ປຏິວານິຕາ. ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາຕິ ກຸສລານໍ ກຣເຓ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອາທຣກິຣິຍຕາ. ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາຕິ ສຕຕເມວ ກຣຓໍ. ອຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາຕິ ອນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑໍ ອກຕ຺ວາ ກຣຓໍ. ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິຕາຕິ ນ ລີນປ຺ປວຕ຺ຕິຕາ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາຕິ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອນິກ຺ຂິປນໍ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາຕິ ກຸສລກຣເຓ ວີຣິຍຘຸຣສ຺ສ ອນິກ຺ຂິປນໍ. ອາເສວນາຕິ ອາທເຣນ ເສວນາ. ຠາວນາຕິ ວຑ຺ຒນາ ພ຺ຣູຫນາ. ພຫຸລີກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ.

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ປຏິປກ຺ຂວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິສິຏ຺ຐາ ມຸຕ຺ຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ວິເສໂສ ປຏິປກ຺ຂວິຄມເນນ, ປຏິໂຍຄິວິຄມເນນ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ວິເສເສນ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ນິຣາສງ຺ກຕາຍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຠິຣຕາ, ຕໍ ວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ຕາ ອຘິກໍ ມຸຈ຺ຈນໂຕ, ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕິໂຍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ວິເສເສນ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ.

ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ ເຂເປຕີຕິ ຂໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ຎາຓໍ ຂເຍ ຎາຓໍ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ກິເລສານໍ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ເຄ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ປຸນ ສນ຺ທຫນວເສນ. ອນຸປ຺ປາທຠູເຕຕິ ຕໍຕໍຜເລ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສາເນຕິ ອນຸປ຺ປາທກໂຣ ມຄ຺ໂຄ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ, ກິເລສານໍ ວາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕ ປຣິໂຍສາເນ, ຠງ຺ເຄຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ທຸກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິກວຓ຺ຓນາ

໓໐໕. ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ໂຎ ກຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນວເສນ ‘‘ລຸພ຺ຠຕີຕິ ໂລໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຸພ຺ຠຕິ ເຕນ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ກຣຓຠາວສາຘນວເສນປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ທຸສ຺ສຕິ ມຸຍ຺ຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອກຸສລຎ຺ຈ ຕໍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ເອກນ຺ຕາກຸສລຠາວໂຕ ມູລຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ, ນ ອກຸສລຠາວສາຘນໂຕ. ນ ຫິ ມູລກໂຕ ອກຸສລານໍ ອກຸສລຠາໂວ, ກຸສລາທີນຎ຺ຈ ກຸສລາທິຠາໂວ. ຕຖາ ສຕິ ໂມມູຫຈິຕ຺ຕທ຺ວເຍ ໂມຫສ຺ສ ອກຸສລຠາໂວ ນ ສິຍາ. ເຕສນ຺ຕິ ໂລຠາທີນໍ. ‘‘ນ ລຸພ຺ຠຕີຕິ ອໂລໂຠ’’ຕິອາທິນາ ປຏິປກ຺ຂນເຍນ.

ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານີຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອສມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິຕານິ. ວິຣູປານີຕິ ພີຠຈ຺ຉານິ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐຣູປຕ຺ຕາ. ກາເຍນາຕິ ກາຍທ຺ວາເຣນ ກຣຓຠູເຕນ. ກາຍໂຕຕິ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ. ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານີ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກເມ ກາຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ວາຣິຕ຺ຕສີລສ຺ສ ວເສນ ວທຕິ, ຈາຣິຕ຺ຕສີລສ຺ສປິ ວາ, ຍສ຺ສ ອກຣເຓ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕນິທ຺ຘາຣຓມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກາຍທ຺ວາເຣ, ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ. ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມວ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຕຍິທໍ ທ຺ວາຣທ຺ວເຍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວີຕິກ຺ກໂມຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນສຸຈຣິຕໍ. ‘‘ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນສຸຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕທຸຠຍຎ຺ຫິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ຕສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສິຍາ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ສິຍາ ວຈີສຸຈຣິຕນ຺ຕິ.

ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານາທໂຍປີຕິ ອາຫ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ປນ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາ’’ຕິ. ວຈີທ຺ວາເຣປິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ກມ຺ມສ຺ສ ສນາມາປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິຍາ, ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ –

‘‘ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານິ, ນ ທ຺ວາຣາ ທ຺ວາຣຈາຣິໂນ;

ຕສ຺ມາ ທ຺ວາເຣຫິ ກມ຺ມານິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ກາມາວຈຣກຸສລທ຺ວາຣກຖາ);

ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທ຺ວາເຣປິ ວຈີທ຺ວາເຣປິ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ມໂນກມ຺ມຠູຕາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ກາຍວຈີກມ຺ມຠູຕາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຕໍ ຕໍ ປກ຺ຂິກາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາຕິ. ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕິວິຘສ຺ສ ທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ກາຍິກສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ກາເຍນ ປນ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສມາທິຍເນ ສີລສ຺ສ ກາຍສຸຈຣິຕຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເອເສວ ນໂຍ ວຈີສຸຈຣິເຕ.

ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ກາມາ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ຈ ກິເລສກາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ກາເມຫິ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ. ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ປນ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ກາເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ສມ຺ປໂຍຄວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍາປາທວຕ຺ຖຸປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕປິ ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ອຸຠຍຖາປິ ໂຍຊນາ ລພ຺ຠເຕວ. ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຫິໍສນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕ, ວິຫິໍສນໍ ວາ ເອສາ ສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວິຫິໍສາ, ຕາຍ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປິເຍ ອມນາເປ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐານາຆາຕວເສນ ທີເປຕພ຺ພາ. ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສ ອວຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວ ວິນາສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນາສນໍ ປນ ປາຓາຕິປາໂຕ ເອວາຕິ. ‘‘ສງ຺ຂາໂຣ’’ ຫິ ທຸກ຺ຂາເປຕພ຺ໂພ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຍ ‘‘ທຸກ຺ຂາເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ, ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຍ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ສວິຎ຺ຎາຓກຕາຍ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິສຍາ ອິຈ຺ຉິຕາ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ. ເຍ ປນ ນ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາໂຍຄໂຕ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລຠໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ອໂລໂຠ, ນີວຣເຓຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາປິ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ, ສພ຺ພສງ຺ຂເຕຫິ ປນ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພານໍ. ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ, ສມ຺ປໂຍຄໂຕ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ອິທານິ ຕໍ ຠູມິວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຠປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ອສຸຠຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ອສຸຠຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ກາມວິຕກ຺ກປຏິປກ຺ໂຂ ຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິວິຕກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ສປຸພ຺ພຠາຄານິ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຌານາທີນິ ອຸທ຺ຘຏານິ. ອສຸຠຊ຺ຌາເນຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓ ປຐມຊ຺ຌາເນ. ອວຍເວ ຫິ ສມຸທາຍໂວຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຌານໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລປິ ຫິ ໂສ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ກິຎ຺ຈິປິ ນ ພ຺ຍາປາເທຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອພ຺ຍາປາໂທ, ເມຕ຺ຕາ, ຕາຍ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ເມຕ຺ຕາຌາເນຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາວເສນ ອຘິຄເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນ. ກຣຸຓາຌາເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຫິໍສາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ນ ວິຫິໍສນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕຕິ ອວິຫິໍສາ, ກຣຸຓາ.

ນນຸ ຈ ອໂລຠາໂທສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຣຫໂຕ ເຕສໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ ອິເມສໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣຓໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອໂລໂຠ ສີສໍ ໂຫຕີຕິ ອໂລໂຠ ປຘາໂນ ໂຫຕິ. ນິຍມິຕປຣິຓຕສມຸທາຈາຣາທິວເສນ ຍທາ ອໂລຠປ຺ປຘາໂນ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ, ຕທາ ລທ຺ຘາວສໂຣ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອໂທສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທສ຺ສ ວເສນ ໂຍ ຕສ຺ເສວ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກຠາໂວ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ສຕິ ຈ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກຠາເວ ກສ຺ສຈິປິ ອວິເຫຐນຊາຕິກຕາຍ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກຠາໂວ ຈ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ເຕ ອິຕເຣ ທ຺ເວ. ຕທນ຺ວຍິກາຕິ ຕສ຺ເສວ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຸຄາມິໂນ, ສຣູປໂຕ ອທິສ຺ສນໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຕທນຸມານເນຍ຺ຍາ ຠວນ຺ຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາມສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໘) ເວທິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຸນ ເທສນາ ກຕາຕິ? ຕຖາ ເທສນາຍ ພຸຊ຺ຌນການໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕໍ.

ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ຕາສຸ ທ຺ເວ ສຕ຺ເຕສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ເອຕາ’’ຕິ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທີນໍ ‘‘ອສຸຠປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມາວຈໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ກາມາວຈຣາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ຕາສມ຺ປິ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ກາມາວຈຣາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ກາເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຕກ຺ກນວເສນ ຕກ຺ໂກ. ວິເສສໂຕ ຕກ຺ກນວເສນ ວິຕກ຺ໂກ. ສງ຺ກປ຺ປນປຣິກປ຺ປນວເສນ ສງ຺ກປ຺ໂປ. ອຎ຺ເຎສຸປິ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ວິຕກ຺ເກ ເອວ ກາໂມປປໂທ ຘາຕຸ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ກາມສງ຺ກປ຺ປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸອາທີສຸ. ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກາມຘາຕູ ຫີນຊ຺ຌາສເຍຫິ ກາມິຕພ຺ພຘາຕຸຠາວໂຕ ກິເລສກາມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສຠາວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫເຐຕີຕິ ວິພາຘຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາມຘາຕຸຕ຺ຕິເກ. ສພ຺ພາກຸສລສງ຺ຄາຫິກາຍ ກາມຘາຕຸຍາ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາ ກຖາ. ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ກຖາ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ. ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກາມຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ສວິສຍສ຺ສ ອຕິພ຺ຍາປເນນ. ຕໂຕຕິ ອິຕຣຘາຕຸທ຺ວຍສງ຺ຄາຫິກາຍ ກາມຘາຕຸຍາ. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ. ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວໍ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພ຺ຍາປາທຘາຕຸໍ…ເປ… ກເຖສິ. ກສ຺ມາ? ປເຄວ ອປວາທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຸສ຺ສຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕຕິ, ຐເປຕ຺ວາ ວາ ອປວາທວິສຍໍ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕວ ອຸສ຺ສຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕຕີຕິ, ຎາໂຍ ເຫສ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ກຖາຕິ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາ, ອສມ຺ຠິນ຺ນາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ກຖາ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາເນຕ຺ວາ ກຖນວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ໂຖ ອິຘາປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸຍາ ຄຫິຕາຍ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ.

ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ. ກາມຠໂວ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ເຐນ ຘາຕຸ ຈາຕິ ກາມຘາຕຸ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິສຎ຺ຎິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ. ຘາຕຸຍາ ອາຄຕຏ຺ຐານມ຺ຫີຕິ ‘‘ກາມຘາຕຸ ຣູປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓ ກເຕ. ຠເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ’’ຕິອາທິນາ ຠວວເສນ ຕທຕ຺ໂຖ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຘາຕຸຍາ ວເສນ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ຘາຕຸຍາ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຠເວນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ, ຕທຄ຺ເຄນ ຠວສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຘາຕຸຍາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ ຠວວເສນ ຘາຕຸຍາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ. ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ກິເລສວຏ຺ຏເມຕ຺ຖາຕິ ນິໂຣໂຘ, ສາ ເອວ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ເຐນ ຘາຕູຕິ ນິໂຣຘຘາຕຸ, ນິພ຺ພານໍ. ນິຣຸທ຺ເຘ ຈ ກິເລສວຏ຺ເຏ ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏາ ນິຣຸທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ.

ຫີນຘາຕຸຕ຺ຕິໂກ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໔) ຫີນຕ຺ຕິເກນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫີນາ ຘາຕູຕິ ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ລາມກຏ຺ເຐນ ຫີນຘາຕຸ. ຫີນປຓີຕານໍ ມຊ຺ເຌ ຠວາຕິ ມຊ຺ຌິມຘາຕຸ, ອວເສສາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕຘາຕຸ, ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາ ວິສຍຠູຕາ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ, ກາມຣາໂຄ. ຣູປາຣູປຠເວສູຕິ ຣູປາຣູປູປປຕ຺ຕິຠເວສຸ ຍຖາຘິຄເຕສຸ. ອນຘິຄເຕສຸ ປນ ໂສ ປຕ຺ຖນາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາຕິ ອິມິນາວ ຄຫິໂຕ. ຌານນິກນ຺ຕີຕິ ຣູປາຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ນິກນ຺ຕິ. ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາຕິ ຠເວສຸ ປຕ຺ຖນາຕິ. ເອວໍ ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ມຫຄ຺ຄຕູປປຕ຺ຕິຠວວິສຍາ, ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມຠວວິສຍາ, ຠວທິຏ຺ຐິສຫຄຕາ, ຠວປຕ຺ຖນາຠູຕາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຠວທິຏ຺ຐິ ວິຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ວິຠວສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ. ຣູປາທິປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸ ກາມວິສຍາ ພລວຣາຄຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາຕິ ປຐມນໂຍ, ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑) ວຈນໂຕ ເຕ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາຕິ ທຸຕິຍນໂຍຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ອຠິຘມ຺ເມ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ກາມາວຈຣຘມ຺ມວິສໂຍ ໂລໂຠ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໙໑໕) ‘‘ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຄໂຕຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ຕິກນ຺ຕຣມ຺ປິ ສມານໍ ຕຓ຺ຫໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນານນ຺ຕຣຕາຍ ຕໍ ‘‘ວາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ‘‘ອິມິນາ ວາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ວາເຣນາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຊນີຍຏ຺ເຐນາຕິ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ກາມຕຓ຺ຫາຍ. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ. ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຕຓ຺ຫາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫໍ, ອຣູປຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ‘‘ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ສາຘາຣຓວຈນເມຕໍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລຠສ຺ສ, ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ອຣູປຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວິເສສວຈນໍ ຍຖາ ກາມຄຸຓິກຣາໂຄ ຣູປຣາໂຄ ອຣູປຣາໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິໂຣຘຕຓ຺ຫາຕິ ຠວນິໂຣເຘ ຠວສມຸຈ຺ເຉເທ ຕຓ຺ຫາ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ, ກາມາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາເວ, ຣູປາວຈຣອຣູປາວຈຣຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ຠວນິໂຣຘໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍສຫຄຕາປິ ຕຓ຺ຫາ ຕເມວ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ວຏ຺ຏສ຺ມິນ຺ຕິ ຕິວິເຘປິ ວຏ຺ເຏ. ຍຖາ ເຕ ຫິ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ເຏ ຕໍສມງ຺ຄິສຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ກິເລສວຏ຺ເຏປີຕິ. ສຕີຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມາເນ. ຣູປາທິເຠເທຕິ ຣູປເວທນາທິວິຠາເຄ. ກາເຍຕິ ຂນ຺ຘສມູເຫ. ວິຊ຺ຊມານາຕິ ສຕີ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠມານາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ຫິ ອຕ຺ຕາທິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐິ ປນ ອຍໍ ອຕ຺ເຖວາຕິ. ວິຈິນນ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ. ກິຈ຺ຉຕີຕິ ກິລມຕິ. ປຣາມສຕີຕິ ປຣໂຕ ອາມສຕິ. ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ, ວເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຣໂຕ ອາມສຕິ ນາມ. ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ຣູປາທິ-ຘມ຺ເມ, ປຈ຺ເຈກໍ ເຕ ວາ ນິສ຺ສິຕໍ, ເຕສໍ ວາ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ, ສາມິຠູຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ວີສຕິ. ວິມຕີຕິ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ມນນາຠາວໂຕ ສໍສຍິຕຏ຺ເຐນ ອມຕິ, ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຣິຍາສຄ຺ຄາໂຫຕິ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ.

ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນາຕິ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາຍ ປຸຣາຓຠາເວນ. ອາສວນຏ຺ເຐນາຕິ ສນ຺ທນຏ຺ເຐນ, ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສວຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອວຘິອຕ຺ໂຖ ອາ-ກາໂຣ, ອວຘິ ຈ ມຣິຍາທາຠິວິຘິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຣິຍາໂທ ກິຣິຍໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ. ອຠິວິຘິ ກິຣິຍໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາ ຠວຄ຺ຄາ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ອຍໍ ອາ-ກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ເວ ອາສວາ ອາຄຕາຕິ ວິນຍປາຬິໍ (ປາຣາ. ໓໙) ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ທ຺ວິຘາ ອາສວາ ອາຄຕາຕິ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ຕິກນິປາເຕ ອາສວສຸຕ຺ເຕ, (ອິຕິວຸ. ໕໖; ສໍ. ນິ. ໕.໑໖໓) ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຬາຍຕນສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໑). ສຬາຍຕນສຸຕ຺ເຕສຸປິ ຫິ ‘‘ຕໂຍເມ ອາວຸໂສ ອາສວາ ກາມາສໂວ ຠວາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ ຕໂຍ ເອວ ອາຄຕາຕິ. ນິຣຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຍຄາມິນີຍາ. ຍສ຺ມາ ອິຘ ສາສວໍ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ອາສວປຣິຍາເຍນ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈຄຕິສໍວຕ຺ຕນີຍຠາເວນ ອາສວາ ອາຄຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ເຕ ຕໂຍ ອາຄຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ອາ ຠວຄ຺ຄໍ ອາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ປວຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ມານາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ, ອຠິພ຺ຍາປນມທກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕສ຺ມາ ເອເຕສ຺ເວວ ອາສວ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ທິຏ຺ຐາສໂວ ນາຄໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ຠວຕຓ຺ຫາຍ, ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມາສໂວ ນາມ ກາມນຏ຺ເຐນ, ອາສວນຏ຺ເຐນ ຈ. ວຸຕ຺ຕາເຍວ ອຕ຺ຖໂຕ ນິນ຺ນານາກຣຓໂຕ.

ກາເມ ເອສຕິ ຄເວສຕິ ເອຕາຍາຕິ ກາເມສນາ, ກາມານໍ ອຠິປຕ຺ຖນາວເສນ, ປຣິເຍຏ຺ຐິວເສນ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕຣາໂຄ. ຠເວສນາ ປນ ຠວປຕ຺ຖນາ, ຠວາຠິຣຕິຠວຊ຺ໂຌສານວເສນ ປວຕ຺ຕຣາໂຄ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກສມ຺ມຕສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ, ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາຕິ ຕໂປປກ຺ກມສ຺ສ. ຕເທກຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕາຫິ ຣາຄທິຏ຺ຐີຫິ ສຫເຊກຏ຺ຐໍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ອກຸສລກມ຺ມໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ກາມາທິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ເອສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ຍາ ກາຈິ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ຕໂປປກ຺ກມເຫຕຸກາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ເອວ.

ອາກາຣສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐາກາຣາວຏ຺ຐານໍ ກຖໍວິຘນ຺ຕິ ຫິ ເກນ ປກາເຣນ ສຓ຺ຐິຕໍ, ສມວຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ວິທຫນໍ ວິສິຏ຺ຐາກາເຣນ ອວຏ຺ຐານໍ ວິຘາ, ວິຘີຍຕິ ວິສທິສາກາເຣນ ຐປີຍຕີຕິ ວິຘາ, ໂກຏ຺ຐາໂສ. ວິທຫນໂຕ ຫີນາທິວເສນ ວິວິເຘນາກາເຣນ ທຫນໂຕ ອຸປຘາຣຓໂຕ ວິຘາ, ມາໂນວ. ເສຍ຺ຍສທິສຫີນານໍ ວເສນາຕິ ເສຍ຺ຍສທິສຫີນຠາວານໍ ຍາຖາວາ’ ຍາຖາວຠູຕານໍ ວເສນ. ຕໂຍ ມານາ ວຸຕ຺ຕາ ເສຍ຺ຍສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ. ເອສ ນໂຍ ສທິສຫີເນສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ມາໂນ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ນວວິເຘປິ ມາເນ ວຕ຺ຖຸວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຊູນຎ຺ເຈວ ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກສ຺ມາ? ເຕ ວິເສສໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍໂຕ ທຫນ຺ຕີຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂກ-ສທ຺ໂທ ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ໂຎ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕສໍເຍວາຕິ ຣາຊູນໍ, ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຈ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເສຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ‘‘ຫີໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ຣາຊປຸຣິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອມຈ຺ໂຈ ຕິ ນາມາເມວ…ເປ… ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ວາຕິ ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ຍມານາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ.

ທາສາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠຕິກ ກມ຺ມກຣາທີນໍ ປຣາຘີນວຸຕ຺ຕິການໍ ຄຫຓໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ຄຫິເຕ ເອວ ‘‘ປຸກ຺ກຸສຈຓ຺ຑາລາທໂຍປີ’’ຕິ ສຍເມວ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ມາໂນ ນາມາຍໍ ສໍປຄ຺ຄຫຣໂສ, ໂສ ກຖໍ ໂອມາເນ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ໂສປິ ອວກຣຓມຸເຂນ ວິຘານວຕ຺ຖຸນາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກິໍ ທາໂສ ນາມ ອຫນ຺ຕິ ເອເຕ ມາເນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ຍາຖາວມານຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍາຖາວມານາ ຠວນິກນ຺ຕິ ວິຍ, ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ວິຍ ຈ ນ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ນ ອປາຍຄມນີຍາ. ຍຖາຠູຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ ຫິ ເຕ ຍາຖາວມານາ. ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ’’ຕິ ຈ ຕສ຺ສ ອນວເສສປ຺ປຫາຍິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕຕິຍມຄ຺ເຄຫິ ຈ ເຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຫີຍນ຺ຕິ, ເຍ ໂອຬາຣິກຕຣາ, ໂອຬາຣິກຕມາ ຈ. ມາໂນ ຫິ ‘‘ອຫໍ ອສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປຣິມຄ຺ເຄສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຫີຍຕິ. ອຍາຖາວມານາ ນາມ ອຍຖາຠູຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ, ເຕເນວ ເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາເວນ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຕຕິ ສຕຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອທ຺ຘາ, ກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ອທ຺ຘາຕິ ຕໂຍ ກາລາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາຕິ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໓) ອາຄຕນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ໂຍ ຈາວຸໂສ ມໂນ, ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຸຠຍເມຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິໍ ເຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉນ຺ທຣາຄປຏິພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຉນ຺ທຣາຄປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕທຠິນນ຺ທຕິ, ຕທຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໔) ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ’’ຕິອາທິ. ຕທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີນໍ ເວມຊ຺ຌໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ, ໂຍ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານໍ ເວມຊ຺ຌຕາຍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ ກງ຺ຂຕິ, (ຘ. ສ. ໑໑໒໓) ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໗, ໑໑໐໖, ໑໑໒໘) ເອວມາທີສຸ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠງ຺ໂຄ ຘມ຺ໂມ ອຕີຕໍເສນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຠງ຺ຄໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມາ’’ຕິ. ຕຖາ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ອນາຄຕໍເສນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມາ’’ຕິ. ຂຓຕ຺ຕເຍຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ຐິຕິ, ຠງ຺ໂຄຕິ ຕີສຸ ຂເຓສຸ. ຍທາ ຫິ ຘມ຺ໂມ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍທາ ຈ ເວຕິ, ອິຕິ ທ຺ວີສຸປິ ຂເຓສຸ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ວິຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ປາກຠາວູປາຘິກໍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຸທໂຍ, ວິທ຺ຘໍສຠາວູປາຘິກໍ ວໂຍ, ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌໍ ຐິຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອທ຺ຘາ ນາມາຍໍ ຘມ຺ໂມ ເອວ ອາປນ຺ໂນຕິ? ນ ຘມ຺ໂມ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ອວຕ຺ຖາເຠໂທ, ຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ໂລເກ ກາລສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີຕາທິເຠໂທ ຈ ນາມ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ເຕເນວ ໂວຫາເຣນາຕິ ຕໍ ຕໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ຘມ຺ໂມ ‘‘ອຕີໂຕ ອນາຄໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ເຍນ ໂວຫາເຣນ ໂວຫຣີຍຕິ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກາໂລ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອວຕ຺ຖາວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ‘‘ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ປຣິໂຍສາເນ, ໂກຏິຍໍ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕເຍວ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ, ໂກຏິ ອນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣຠາໂຄຕິ ປາຣິມນ຺ໂຕ. ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຠວປ຺ປພນ຺ໂຘ ນິຏ຺ຐານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ໂຕ, ໂກຏິ. ອມນໍ ນິຏ຺ຐານຄມນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ໂອສານໍ. ໂສ ປນ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໓; ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂຓ຺ຓວສ຺ສ ປາຣິມນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣຠາໂຄ’’ຕິ. ອມ຺ມຕິ ປຣິຠຸຍ຺ຍຕິ ຫີຬີຍຕີຕິ ອນ຺ໂຕ, ລາມໂກ. ອມ຺ມຕິ ຠາຄໂສ ຎາຍຕີຕິ ອນ຺ໂຕ, ອໍໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຏ຺ຐາໂສ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສນ຺ໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ກາໂຍ ຘມ຺ມສມູໂຫຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ຂນ຺ຘາ, ເຕ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈຠູຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ເຍສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປເຄວ ສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠູຕນ຺ຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຸຠຍໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ຍທິ ‘‘ສກ຺ກາໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຠຕ຺ຕິຕາຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈາທໂຍ ຄຫິຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາຍຕ຺ຕາຕິ ອຸປາຍຠາວໂຕ, ສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ປນ ເຫຕຸມນ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຫຕຸ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ນນຸ ເອວໍ ສກ຺ກາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ສກ຺ກາຍສມຸທໂຍ ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ? ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ສງ຺ຂຕທຸໂກ ວິຍ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍທຸໂກ ວິຍ ຈ ທຸໂກວາຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕິໂກ. ຍຖາ ປນ ສກ຺ກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກາຍສມຸທໂຍປິ ຄຫິໂຕ, ເອວໍ ສກ຺ກາຍນິໂຣຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກາຍນິໂຣຘຸປາໂຍ ຄຍ຺ເຫຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ຈຕຸກ຺ໂກ ອຍໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຕິໂກ, ຕສ຺ມາ ເຫຕຸມນ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕຸຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ອິຘ ສກ຺ກາຍສກ຺ກາຍສມຸທຍາ ອນາທິກາລິກາ, ອສຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍໍ ປຈ຺ຈຍານຸປຣເມນ ອປຣິຍນ຺ຕາ ຈ, ນິພ຺ພານໍ ປນ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເອວ ສພ຺ພທາຠາວີຕິ ອນາທິກາລິໂກ, ອປຣິຍນ຺ໂຕ ຈ. ອິຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ມຫາເຖໂຣ ອິມາຍ ສຠາຄຕາຍ ‘‘ຕໂຍ ອນ຺ຕາ’’ຕິ ຕິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປນ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ລພ຺ຠມາໂນ ນ ຕຖາຕິ ຕສ຺ສ ອຕິວິຍ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຕໍ ທີເປຕຸໍ ຕິກໂຕ ພຫິກໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນມຕິ.

ທຸກ຺ຂຕາຕິ ທຸກ຺ຂຠາໂວ, ທຸກ຺ຂໍເຍວ ວາ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ. ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ອທຸກ຺ຂສຠາເວສຸປິ ສຸຂຸເປກ຺ຂາສຸ ກຎ຺ຈິ ອນິຏ຺ຐຕາວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສຠາວທຸກ຺ຂວາຈິນາ ເອເກນ ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຠວຕິ ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຕໍສຠາເວປິ ອຕ຺ເຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຍນ ເກນຈິ ສທິສຕາເລເສນ ພ຺ຍຠິຈາຣາສງ຺ກາຕິ ວິເສສິຕພ຺ພຕາ ຍຖາ ‘‘ຣູປຣູປໍ ຕິລເຕລ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກຖາ) ຈ. ສງ຺ຂາຣຠາເວນາຕິ ສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຣາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາ. ສງ຺ຂຣິຍມານຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ອສາຣກຕາຍ ປຣິທຸພ຺ພລຠາເວນ ຠງ຺ຄຠງ຺ຄາຠິມຸຂກ຺ຂເຓສຸ ວິຍ ອຕ຺ຕລາຠກ຺ຂເຓປິ ວິພາຘປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄປີຬິຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ. ອຎ຺ຎທຸກ຺ຂສຠາວວິຣຫໂຕຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ວິປຣິຓາເມຕິ ປຣິຓາເມ, ວິຄເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ‘‘ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາຕິ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການຎ຺ຫິ ສຸຂເວທນຸປຣໂມ ທຸກ຺ຂໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປິຍວິປ຺ປໂຍເຄນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ປເທສນິສ຺ສິໂຕ ເວທນາວິເສສມຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໘) ວຈນໂຕ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ ອາປນ຺ນາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສາ ປນ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາອປວາທຠູເຕນ ອິຕຣທຸກ຺ຂຕາວຈເນນ ນິວຕ຺ຕີຍຕີຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ສຸຂເວທນຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ມິຈ຺ຉາສຠາໂວຕິ ‘‘ຫິຕສຸຂາວໂຫ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາສີສິໂຕປິ ຕຖາ ອຠາວໂຕ, ອສຸຠາທີສຸເຍວ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ມິຈ຺ຉາສຠາໂວ, ມຸສາສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸຆາຕກາທີສຸ ປວຕ຺ຕມານາປິ ຫິ ຫິຕສຸຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕ ຘມ຺ມາ ‘‘ຫິຕສຸຂາວຫາ ເມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສີສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອສຸຠາສຸຂານິຈ຺ຈານຕ຺ເຕສຸ ສຸຠາທິວິປຣິຍາສທຬ຺ຫຕາຍ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເຕ ຘມ຺ມາ ອສຸຠາທີສຸ ສຸຠາທິວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ວິປາກທາເນ ສຕິ ຂນ຺ຘເຠທານນ຺ຕຣເມວ ວິປາກທານໂຕ ນິຍໂຕ, ມິຈ຺ຉຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ນິຍໂຕ ຈາຕິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍໂຕ. ອເນເກສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ພລວໍ, ຕໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ນ ອິຕຣານີຕິ ເອກນ຺ຕວິປາກຊນກຕາຍ ນິຍຕຕາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ວິປາກທາເນ ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘເຠທານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຸຕິ ຫິ ມຣຓນິທ຺ເທເສ ‘‘ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໙໐; ມ. ນິ. ໑.໑໒໓; ໓.໓໗໓; ວິຠ. ໑໙໓) ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ວຈເນນ ສຕິ ຜລທາເນ ຈຸຕິອນນ຺ຕໂຣ ເອວ ເອເຕສໍ ຜລກາໂລ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ຜລກາລນິຍເມນ ນິຍຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ຜລທານນິຍເມນາຕິ ນິຍຕຜລກາລານໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍານມ຺ປິ ນິຍຕຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣວິກລຕາທີຫິ ອວິປຈ຺ຈມານານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ວິຍ ພລວຕາ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອວິປຈ຺ຈມານານມ຺ປິ ອານນ຺ຕຣິຍານໍ ຜລທາເນ ນິຍຕສຠາວາ, ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຈ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຜລທານນິຍເມເນວ ນິຍຕຕາ, ອານນ຺ຕຣິຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ນິຍຕສຠາວາ, ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຈ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພລວໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍສ຺ສ ອຠາເວ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ເອກນ຺ເຕນ ຜລທານໂຕ.

ນນຸ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິປາກທາຍເກ ອສຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣເມວ ເອກນ຺ເຕນ ຜລທານໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ, ນິຍຕສຠາວາ ຈ ປວຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ອສມານຊາຕິເກນ ເຈໂຕປຓິຘິວເສນ, ອຸປຆາຕເກນ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພວິປາກຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕເຣກນ຺ຕຜລທາຍກຕ຺ຕາຠາວາ, ນ ປນ ອານນ຺ຕຣິຍານໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນິ ວິຍ ອສມານຊາຕິກໍ ຜລນິວຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພານນ຺ຕຣິຍານໍ ອວີຈິຜລຕ຺ຕາ, ນ ຈ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິຍ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິຊນກກມ຺ມພລໍ ອານນ຺ຕຣິຍພລໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເຈໂຕປຓິຘິ ອຕ຺ຖິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິປາຕນໂຕ, ນ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍຸປຆາຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍເຍວ ອນນ຺ຕເຣກນ຺ຕວິປາກຊນກສຠາວາ ປວຕ຺ຕີຕິ. ອເນການິ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍານິ ກຕານິ ເອກນ຺ເຕ ວິປາເກ ນິຍຕຕ຺ຕາ ອຸປຣຕາວິປຈ຺ຈນສຠາວາສງ຺ກຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຉິຕານິ ສຠາວໂຕ ນິຍຕາເນວ. ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ປນ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານິ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລານິ ອນນ຺ຕຣປໂຍຊນານິ ຈາຕິ ສຠາວໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍາເນວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປນ ສມານສຠາເວສຸ ເອເກນ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣານິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕເນວ ກຕຕ຺ຕາ ນ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາຕຕ຺ຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ນິຍຕານນ຺ຕຣິຍຕານິວຕ຺ຕີຕິ. ນ ຫິ ສມານສຠາວໍ ສມານສຠາວສ຺ສ ສມຕ຺ຖຕໍ ວິຫນຕີຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ອຎ຺ຎານິປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠການິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ. ສມ຺ມາສຠາເວຕິ ສຈ຺ຈສຠາເວ. ນິຍໂຕ ເອກນ຺ຕິໂກ ອນນ຺ຕຣເມວ ຜລທາເນນາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍມໂຕ. ນ ນິຍໂຕຕິ ອຸຠຍຖາປິ ນ ນິຍໂຕ. ອວເສສານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ກິເລສານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຘມ຺ມານໍ.

ຕມນ຺ຘກາໂຣຕິ ຕໂມ ອນ຺ຘກາໂຣຕິ ປທວິຠາໂຄ. ອວິຊ຺ຊາ ຕໂມ ນາມ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຉາທນຏ຺ເຐນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໕; ປາຣາ. ໑໒), ຕໂມກ຺ຂນ຺ໂຘ ປທາລິໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໖໔) ຈ ອາທິ. ອວິຊ຺ຊາສີເສນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ ມຫຕາ ສມ຺ໂມເຫນ ສພ຺ພກາລໍ ອວິຍຸຊ຺ຊນໂຕ. ອາຄມ຺ມາຕິ ປຕ຺ວາ. ກງ຺ຂຕີຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ກງ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຘິມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ປສາທາຘິໂມກ຺ຂວເສນ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສມ຺ປສີທຕີ’’ຕິ. ຍາວຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຘິໂມກ຺ໂຂ ອນວສໂຣວ. ນ ເກວລໍ ສທ຺ຘາຘິໂມກ຺ໂຂ, ນິຈ຺ຉຍາຘິໂມກ຺ໂຂປິ ຕຕ຺ຖ ນ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ເອວ.

ນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພານີຕິ ‘‘ອິມານິ ມຍາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ກຕ຺ຖຈິ ຣກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ປຣໂຕ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ສຕິຍາ ເອວ ຣກ຺ຂິຕານີຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສ຺ສ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສວາສນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຕິຍາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ນາມ ສພ຺ພທາປິ ຣກ຺ຂິຕານິ ເອວ. ນຕ຺ຖິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ນຕ຺ເຖວ, ຍໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ກາຍສມາຈາໂຣ ຠຄວໂຕ. ໂນ ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ປຣິສຸທ຺ຘາ ເອວ ອປຣິສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາວເສນ ສິຍາ ເຕສໍ ອປາຣິສຸທ຺ຘິເລໂສ, ນ ຠຄວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣກາຣໍ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອກວຈນວເສນ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠິເຘຍ຺ຍານຸຣູປຎ຺ຫິ ລິງ຺ຄວຈນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ. ສອຸປາຣມ຺ຠວເສນາຕິ ສວຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ, ນ ປນ ທຸຈ຺ຈຣິຕລກ຺ຂຓາປຕ຺ຕິວເສນ, ຍໂຕ ນໍ ຠຄວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍຖາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກປ຺ປິນສ຺ສາປິ ‘‘ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ ວາຫໍ ອຸໂປສຖໍ, ນ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ. ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ ວາຫໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ, ນ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໗) ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ. ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກໍ ອປ຺ປສຕ຺ຖໍ ຈຣິຕໍ. ສຕ຺ຖາຣາ ອປ຺ປສຕ຺ຖຕາຍ ຫິ ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ນ ສຠາວໂຕ.

ຍສ຺ມາ ມຫາກາຣຸຓິໂກ ຠຄວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາຍ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິເວກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຕພ຺ພິຘຸຣໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ເຕ…ເປ… ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເຖຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຠຄວໂຕ ນ ປາສໍໂສຕິ ກຕ຺ວາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ຊາໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອຸປາຣມ຺ໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຍໂຕ ປວາຣຓາສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປວາເຣມິ ໂວ, ນ ຈ ເມ ກິຎ຺ຈິ ຄຣຫຖ ກາຍິກໍ ວາ ວາຈສິກໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໕) ວຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຄຣຫາມ ກາຍິກໍ ວາ ວາຈສິກໍ ວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິກໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຍຎ຺ຫິ ໂລກນາຖສ຺ສ ທຸຈ຺ຈຣິຕາຠາໂວ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍມ຺ປິ ຈຣິຍາຈິຣານຸຄໂຕ ອໂຫສິ, ປເຄວ ພຸທ຺ຘຠູມິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ຘມ຺ມາ ຄຸຓາ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ພຸທ຺ຘານໍ ອາເວຓິກຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕາຠາວວຈນໍ ຍຖາຘິກາຣໍ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ລທ຺ຘຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ, ນ ອາເວຓິກຘມ຺ມນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ. ສພ຺ພສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາຍກມ຺ມາທິເກ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິນິ ກຸໂຕ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສມ຺ຠໂວ. ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ວິສຸໍເຍວ ຕີຓິ ຎາຓານິ ຈຕຸໂຍນິປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກໍເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ນາມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ນຕ຺ຖິ ຉນ຺ທສ຺ສ ຫານີຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຉນ຺ທສ຺ສ ຫານິ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍສ຺ສ ຫານີຕິ ເຂມປວິເວກວິຕກ຺ການຸຄຕສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ຫານິ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ທວາຕິ ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ຣວາຕິ ສຫສາ ກິຣິຍາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຫສາ ປນ ກິຣິຍາ ທວາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎກຣຓໍ ຣວາ. ຂລິຕນ຺ຕິ ວິຣຊ຺ຌນໍ ຎາເຓນ ອປ຺ຜຸຏໍ. ສຫສາຕິ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕໍ ຕຸຣິຕກິຣິຍາ. ອພ຺ຍາວໂຏ ມໂນຕິ ນິຣຕ຺ຖໂກ ຈິຕ຺ຕສມຸທາຈາໂຣ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂມາຫ, ອຍຎ຺ຈ ທີຆຠາຓການໍ ປາໂຐ ອາກຸໂລ ວິຍ. ອຍໍ ປນ ປາໂຐ ອນາກຸໂລ –

ອຕີຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ອນາຄຕໍເສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍເສ. ອິເມຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ມໂນກມ຺ມໍ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ຉນ຺ທສ຺ສ ຫານິ, ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມເທສນາຍ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ສມາຘິສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາຍ, ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ອິເມຫິ ທ຺ວາທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ທວາ, ນຕ຺ຖິ ຣວາ, ນຕ຺ຖິ ອປ຺ຜຸຏໍ, ນຕ຺ຖິ ເວຄາຍິຕຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ, ນຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານຸເປກ຺ຂາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານຸເປກ຺ຂາຕິ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ກາຍວຈີມໂນສມາຈາຣປາຣິສຸທ຺ຘິຍາວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສມາຈາຣຕ຺ຕຍວເສນ ມຫາເຖເຣນ ຕິໂກ ເທສິໂຕ.

ກິຎ຺ຈນາຕິ ກິຎ຺ຈິກ຺ຂາ. ອິເມ ປນ ຣາຄາທໂຍ ປລິພຸນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ກິຎ຺ຈນາ ວິຍາຕິ ກິຎ຺ຈນາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈນາຕິ ປລິໂພຘາ’’ຕິ.

ອນຸທຫນຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸ ອນຸ ທຫນຏ຺ເຐນ. ຣາຄາທໂຍ ອຣູປຘມ຺ມາ ອິຕ຺ຕຣກ຺ຂຓາ ກຖໍ ອນຸທຫນ຺ຕີຕິ ອາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ວຈນເສໂສ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣາຄາທີນໍ ອນຸທຫນຏ຺ເຐ. ວຕ຺ຖູນີຕິ ສາສເນ, ໂລເກ ຈ ປາກຏຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕານິ ກາຣຓານິ. ຣາໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕິຂິຓກໂຣ ຫຸຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຕິວິຍ ຕິຂິຓຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕຘມ຺ເມຫິ ຫທຍປ຺ປເທສໍ ຌາເປສິ ຍຖາ ຕໍ ພາຫິຣາ ເຕໂຊຘາຕຸ ສນິສ຺ສຍໍ. ເຕນ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ສຸປໂຕ ວິຍ ພ຺ຍາຘິ ຌາຍິຕ຺ວາ ມຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕເນວ ຌາຍິຕ຺ວາ ກາລມກາສີ’’ຕິ. ໂທສສ຺ສ ນິສ຺ສຍານໍ ທຫນຕາ ປາກຏາ ເອວາຕິ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂມຫວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ.

ກາມໍ ອາຫຸເນຍ຺ຍຄ຺ຄິອາທໂຍ ຕໂຍ ອຄ຺ຄີ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອິຈ຺ຉິຕາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ເຕຫິ ອິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຕາ, ນ ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສາ ອຕ຺ຖສາຘກາ. ເຍ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖສາຘກາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທເຣນ ຫຸນນໍ ປູຊນໍ ອາຫຸນນ຺ຕິ ສກ຺ກາໂຣ ‘‘ອາຫຸນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອາຫຸນໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ຍາຕິ ຠິກ຺ຂເວ ມາຕາປິຕູນເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໖). ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ເຕ ປຸຕ຺ຕານໍ ພຫຸກາຣຕາຍ ອາຫຸເນຍ຺ຍາຕິ ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ເນສໍ ຫິຕສຸຂາວຫາ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕສຸ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຸ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ໂຍ ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ອນຸທຫນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອນຸທຫນຏ຺ໂຐ, ໂສ ອຍມຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກວຕ຺ຖຸນາຕິ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກສ຺ສ ນາມ ມາຕຣິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕາຍ ເອວ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອາປາຍິກທຸກ຺ຂານຸຠວນທີປເນນ ວຕ຺ຖຸນາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ປວຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘນໂລເຠນ, ນ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ເທນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອກຸໂຕຠຍໍ ເກນຈິ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຕາຍ. ນິວາເຣສິ ສມຸທ຺ທປຍາຕາ ນາມ ພຫ຺ວນ຺ຕຣາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ. ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕິກ຺ກມນວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ.

ນາວາ ອຏ຺ຐາສິ ຕສ຺ສ ປາປກມ຺ມພເລນ ວາຕສ຺ສ ອວາຍນໂຕ. ເອກທິວສໍ ຣກ຺ຂິຕອຸໂປສຖກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ. ຍຖາ ປຸຣິມາຫິ ປຣໂຕ ມາ ອຄມາສີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອປຣາປຣາຫິປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕາຫິ ‘ປຣໂຕ ປຣໂຕ ມາ ອຄມາສີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິ. ຂຸຣຈກ຺ກຘຣນ຺ຕິ ຂຸຣຘາຣູປມຈກ຺ກຘຣໍ ເອກໍ ປຸຣິສໍ. ອຸປຏ຺ຐາສິ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ພເລນ.

ຈຕຸພ຺ຠີຕິ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣາສທິສີຫິ ວິມານເປຕີຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາຕິ ຣູປາທິກາມຄຸເຓຫິ ຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕຣາ ອຏ຺ຐ ວິມານເປຕິໂຍ ອຘິຄຈ຺ຉິ. ອຕ຺ຣິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉາສງ຺ຂາເຕນ ອຕິໂລເຠນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຣ ອຕ຺ຣ ກາມຄຸເຓ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຂຸຣຈກ຺ກໍ. ອາສໂທຕິ ອນຕ຺ຖາວຫຠາເວນ ອາສາເທຕິ.

ໂສຕິ ເຄຫສາມິໂກ ຠຕ຺ຕາ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ອນຸທຫນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕາຍ.

ອຕິຈາຣິນີຕິ ສາມິກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈາຣິນີ ມິຈ຺ຉາຈາຣິນີ. ຣຕ຺ຕິໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາປກມ຺ມານຸຠາວສມຸປຏ຺ຐິເຕນ ສຸນເຂນ ຂາທິຕພ຺ພຕາທຸກ຺ຂໍ. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ກາຣຓຏ຺ຐານຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏປຏນ຺ຕີຕິ ປຏປຏາ ກຕ຺ວາ. ອນຸຣວທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ມຸຏ຺ຐິໂຍໂຄ ກິຣາຍໍ ຕສ຺ສ ສຸນຂນ຺ຕຣຘານສ຺ສ, ຍທິທໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປາເທນ ຆໍສນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສຸນຂາ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສູ’’ຕິ.

ທກ຺ຂິຓາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ທິຍ຺ຍມານາ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຫິຕສຸຂານີຕິ. ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເຣວຕີວຕ຺ຖຸ ວິມານວຕ຺ຖຸເປຕວຕ຺ຖູສຸ (ວິ. ວ. ໘໖໑ ອາທໂຍ) ເຕສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ວິ. ວ. ໙໗໗-໙໘໐; ເປ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໔-໗໓໖) ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຕິວິເຘນ ຣູປສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ສງ຺ຄໂຫ ເອກວິໂຘວ, ໂສ ກສ຺ມາ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ‘‘ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ອວຕ຺ວາ ອນິທ຺ຘາຣິຕຕ຺ຖສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕິວິເຘນ ຣູປສງ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຣູປກຓ຺ຑ-ຕິເກ) ປເທສຸ ສງ຺ຄຫ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖປິ ວາ ອນິທ຺ຘາຣິຕວິເສໂສ ສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ຕິວິເຘນ ຣູປສງ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຣູປກຓ຺ຑ-ຕິເກ) ‘‘ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ນິທ຺ຘາຣິເຕ ຫິ ວິເສເສ ຕສ຺ສ ເອກວິຘຕາ ສິຍາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ. ‘‘ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຊາຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສາເປກ຺ຂສທ຺ທຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຍາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍເຕວ ສມ຺ພນ຺ຘາຣຫສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ມາຕາປິຕຸ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໖; ສຸ. ນິ. ໒໖໕). ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານຊາຕິການໍ ສງ຺ຄໂຫ, ສມານຊາຕິຍາ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ສຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ສຎ຺ຊາຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ, ສຎ຺ຊາຕິຍາ ສງ຺ຄໂຫ ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ, ສຎ຺ຊາຕິເທເສນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣິຍາຍ ເອວຣູປາຍ ສງ຺ຄໂຫ ກິຣິຍາສງ຺ຄໂຫ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຄຓນນ຺ຕິ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ຄຓນໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວຕ຺ຕາ. ຕີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ຣູປຄຓນາຕິ ວກ຺ຂມາເນຫິ ຕີຫິ ຠາເຄຫິ ຣູປສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ, ຄເຓຕພ຺ພຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູປາຍຕນໍ ນິປສ຺ສຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຊານາຕີຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ນິທສ຺ສຕີຕິ ວາ ນິທສ຺ສນໍ, ທຏ຺ຐພ຺ພຠາໂວ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາໂວ, ຕສ຺ສ ຈ ຣູປາຍຕນໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຣູປາຍຕນໍ ວິເສເສຕຸໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຫ ນິທສ຺ສເນນາຕິ ສນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ມສຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ເອກີຠູເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ນານຕ຺ຕກໂຣ ສຠາໂວ, ໂສ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸປຈຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖວິເສສາວໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ. ຈກ຺ຂຸປຏິຫນນສມຕ຺ຖໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸໂນ ຆຏ຺ຏນສມຕ຺ຖຕາຍ. ຆຏ຺ຏນໍ ວິຍ ຈ ຆຏ຺ຏນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປນ ທຏ຺ຐພ຺ພຠາວສງ຺ຂາຕໍ ນາສ຺ສ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ຍຖາຣຫໍ ສຍໍ, ນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອສມ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຏິມຸຂຠາໂວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຕນໍ ປຏິຫນນໍ, ເຍນ ພ຺ຍາປາຣາທິວິກາຣປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວິສເຍສຸ ວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາໂຣ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສວິສເຍສຸ ອາວິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ຣູປາທີນໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຠຸຊນນ຺ຕິ ອິເມ ອາທິສທ຺ທສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕຫິ ວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣພ຺ຍາປາຣໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອນຸຄ຺ຄຫູປຆາໂຕ ວິກາໂຣ. ອຸປນິສ຺ສໂຍ ປນ ອປ຺ປຘານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ອິຘ ຄຫິໂຕ. ກາຣຓກາຣຓມ຺ປິ ກາຣຓເມວາຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ສິຍາ ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ. ນາສ຺ສ ປຏິໂຆຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວເສສໍ ໂສຬສວິຘໍ ສຸຂຸມຣູປໍ.

ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ຕິ. ເຈຕນາ ຫິ ອາຍູຫນຣສຕາຍ ຍຖາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ເຈສຸ ສໍວິທຫນ຺ຕີ ວິຍ ອຠິສນ຺ທຫນ຺ຕີ ວຕ຺ຕມານາ ເຕເນວ ກິຈ຺ຈວິເສເສນ ເຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກຘມ຺ເມປິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫຊາຕ…ເປ… ຣາສີ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອຠິວິສິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂໂຣຕິ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອິຕຣສ຺ສ ຜລໂຕ ອຕິວິຍ ວິສິຏ຺ຐໍ ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂໂຣຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ, ສຠາວໂຕ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ສຍໍ ອິຕເຣຫິ ວິສິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣຫິປິ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຸນນໂຕ ຈ ປຸຎ຺ໂຎ.

ມຫາຈິຕ຺ຕເຈຕນານນ຺ຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸນິປ຺ຜາທນາທິມຫານຸຠາວຕາຍ ມຫາຈິຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕເຈຕນານໍ. ອຏ຺ເຐວ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍາ ກາມາວຈຣາ ກຸສລາ. ‘‘ເຕຣສປີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ‘‘ນວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຠາວນາ ຎາຓຣຫິຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກສິເຓສຸ ຌານປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິອາທິ ຠາວນາ ຫິ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ສຸປຄຸຓຠາວໂຕ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອາທຣາກຣເຓນ ສິຍາ ຎາຓຣຫິຕຈິຕ຺ຕໍ. ຌານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກຈິ ມຓ຺ຑລກຣຓມ຺ປິ ຠາວນໍ ຠຊາເປນ຺ຕິ.

ທານວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ມາ ທານໍ, ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ອາຍູຫນເຈຕນາ ທານໍ ອາຣພ຺ຠ, ທານຎ຺ຈ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ. ອຍໍ ສງ຺ເຂປເທສນາຕິ ອຍໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຖເທສນາ, ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອນຸໂມທນາປວຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນາປິ ຫິ ອນຸສ຺ສຣຕິ ເອວາຕິ. ກາມໍ ນິຈ຺ຈສີລໍ, ອຸໂປສຖສີລໍ, ນິຍມສີລມ຺ປິ ສີລເມວ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປນ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ສີລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລປູຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຍທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິຈ຺ຈສີລໍ, ອຸໂປສຖສີລໍ, ນິຍມສີລໍ ສມາທິຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນສີເລ ຈ ຕສ຺ມິໍ, ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ຕໍ ສີລໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ສີລມຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸພ຺ເພ ສມຖວເສນ ຠາວນານໂຍ ຄຫິໂຕຕິ ອິທານິ ສມ຺ມສນນເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈຠາວໂຕ. ທຸກ຺ຂໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ນາມຣູປຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ເຕ ຍສ຺ມາ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ວິຠາຄໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາຣຉກ຺ກາທິວເສນ ຉ ຉກ຺ກາ ຄຫິຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ລກ຺ຂເຓສຸ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທຸພ຺ພິຠາວໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິຠາວນາຍ ຉ ຘາຕຸໂຍ ຄຫິຕາ. ຕໂຕ ເຍສຸ ກສິເຓສຸ ອິໂຕ ພາຫິຣການໍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ, ຕານິ ອິເມສໍ ຌານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕານິ, ອິມານິ ປນ ຕານິ ຌານານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທສ ກສິຓານິ ຄຫິຕານິ. ຕໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ປຣິວາຣຠາເວນ ປຏິກ຺ກູລາກາຣວເສນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂກຏ຺ຐາສາ ຄຫິຕາ. ປຸພ຺ເພ ຂນ຺ຘວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ອິເມ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ອິທານິ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຈ ຄຫິຕາ. ເຕສຸ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສຕິປິ ສຸຎ຺ຎານິຣີຫອພ຺ຍາປາຣຠາເວ ຘມ຺ມສຠາວໂຕ ອາຘິປຈ຺ຈຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຕຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຄຫິຕານິ. ເອວໍ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ຠູມິຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຕິວິຘາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຄຫິຕາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກາມຠວາທໂຍ ນວ ຠວາ ຄຫິຕາ. ເອຕ຺ຕເກ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ປວຕ຺ຕມນສິກາຣໂກສລ຺ເລນ ສຓ຺ຫສຸຂຸເມສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຌານອປ຺ປມຎ຺ຎາຣູປານິ ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຌານານິ ນາມ ວຸຕ຺ຕາວເສສາຣມ຺ມຓານິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ. ປຸນ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິຠາຄໂຕ ອິເມ ຘມ຺ມາ ວິຠຊ຺ຊ ມນສິກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ຄຫິຕານິ. ປຈ຺ຈຍາກາຣມນສິກາໂຣ ຫິ ສຸເຂນ, ສຸຏ຺ຐຸຕຣຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ວິຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຫິໂຕ. ເອວໍ ເອເຕ ສມ຺ມສນີຍຠາເວນ ຄຫິຕາ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘາ, ປເຠທໂຕ ປນ ອຕີຕາທິເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ທ຺ວີຫິ ອູນານິ ທ຺ເວສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຬິວວຕ຺ຖານໍ, ອຕ຺ຖວິຈາຣໍ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນ ປຸຎ຺ໂຎຕິ ອປຸຎ຺ໂຎ. ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎ-ສທ຺ເທ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຎ຺ຊນເຫຕູນໍ ນີວຣຓາທີນໍ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ຣູປຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນິຎ຺ຊໍ, ອນິຎ຺ຊເມວ ‘‘ອາເນຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ອາເນຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ຜລຏ຺ຐາຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕວິໂຘ. ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລາທິກາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ຕາສຸ ຊາໂຕຕິ ວາ ເສກ຺ໂຂ, ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຍມາໂນ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຍຕິ, ນ ໂຍນິຍໍ. ສິກ຺ຂນສີໂລຕິ ວາ ເສກ຺ໂຂ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ວາ ກຖາຍ ເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສາຘາຣຓມຄ຺ຄຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ເສກ຺ຂປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ອເສກ຺ໂຂຕິ ຈ ຍຕ຺ຖ ເສກ຺ຂຠາວາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິເສໂຘຕິ ໂລກິຍນິພ຺ພາເນສຸ ອເສກ຺ຂຠາວນາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂກິເລເສຫິວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄມນໂຕ ເອຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐສຸປິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີປິ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ຈ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຣຫໂຕ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ເສກ຺ຂຕ຺ເຕ ສຕິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ຈ ສິກ຺ຂາ ສີລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈ ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອເສກ຺ໂຂຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສກ຺ຂຠາວປຏິເສໂຘ ກໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ຫິ ປວຕ຺ຕມານາ ສິກ຺ຂາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕາ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນາປິ ຕໍສມງ຺ຄີ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ນ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂນສີໂລ, ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ‘‘ສິກ຺ຂນສີລາ, ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ.

‘‘ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ຈ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ໂຂ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ອນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສິຕສິກ຺ໂຂ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ສິກ຺ຂາຣຫິໂຕ ຕສ຺ສ ຕຕິຍປຸຄ຺ຄລຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ວາ ອເສກ຺ໂຂຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ເອວ ຐິຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຣິຍສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ໂຂຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠາໂວ ອາປນ຺ໂນຕິ? ນ ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣຓໍ, ວິປາກຠາວຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ‘‘ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມຠາວໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ກຸສລສຸຂໂຕ ຈ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ, ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ ‘‘ອເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຊາຕິມຫລ຺ລໂກຕິ ຊາຕິຍາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຊາຕິຘມ຺ມກຸລຘມ຺ມປເທສຸ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊາຕິເຖໂຣ ນາມ. ເຖຣກຣຓາ ຘມ຺ມາຕິ ສາສເນ ຖິຣຠາວກຣາ ຄຸຓາ ປຏິປກ຺ຂນິມ຺ມທນກາ. ເຖໂຣຕິ ວກ຺ຂມາເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສີລວາຕິ ປາສໍເສນ ສາຕິສເຍນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ພາລ຺ຍສ຺ສ ອຠາວມາຫ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ພຫຸ ສຸຕໍ ເອເຕນາຕິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ເອເຕນາສ຺ສ ສຸຕວິຣຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ພາລ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໍ, ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ວທຕິ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ລາຠີ’’ຕິ ອິມິນາ ນີວຣຓາທິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ພາລ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໍ, ຠາວນາພເລນ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ກເຖຕິ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ພາລ຺ຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຠາວໍ, ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາເຍ ວາກ຺ຍປຣິສມາປນໍ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ເຈກໍ ວາກ຺ຍປຣິສມາປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຖຣນາມໂກ ວາ ‘‘ເຖໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ນາມໂກ ວາ.

ອນຸຄ຺ຄຫວເສນ, ປູຊາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ ທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທານໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ. ທານເມວ ທານມຍໍ. ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ ມຍ-ສທ຺ໂທ. ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ກິຣິຍາ ຈ ກມ຺ມຠາວໂຕຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ. ປເຣສໍ ປິຍມນາປຕາເສວນີຍຕາທີນໍ ອານິສໍສານໍ. ປຸພ຺ເພ…ເປ… ວເສເນວາຕິ ສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິເກ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ວຸຕ຺ຕທານມຍສີລມຍຠາວນາມຍເຈຕນາວເສເນວ. ອິມານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ. ກາເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ປຣິຈ຺ຈາຄປໂຍຄໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ທານຕ຺ຖໍ. ‘‘ອິມໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວາຕິ ຍຖາ ເກວລໍ ‘‘ອນ຺ນທານາທີນິ ເທມີ’’ຕິ ທານກາເລ ຕໍ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິມໍ ທານມຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານກາເລປິ ທານສີເສເນວ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕໍ ທານໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ກຸລວໍໂສ ກຸລຕນ຺ຕິ ກຸລປເວຓີ ກຸລຈາຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີເລ ຐຕ຺ວາ ທທໂຕ ຈາຣິຕ຺ຕສີລມຍໍ. ຍຖາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ປວຕ຺ຕມານາປິ ທານເຈຕນາ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ທທໂຕ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ, ອປຣຠາຄເຈຕນາຍ ຈ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ຂຍໂຕ, ວຍໂຕ ສມ຺ມສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທທໂຕ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາຍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອປຣຠາຄເຈຕນາຍ ຈ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອປຈີຕິເຈຕນາ ອປຈິຕິສຫຄຕໍ ອປຈີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ຍຖາ ນນ຺ທີຣາໂຄ ເອວ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວາ ອປຈິຕິຍາ ສຫຄຕໍ ສຫປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປຈິຕິສຫຄຕໍ. ອປຈາຍນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ວຍສາ ຄຸເຓຫິ ຈ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕີສຸ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ, ສາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈເມວ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສຫຄຕໍ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐາປນວເສເນວ ສຫຄຕໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສຫຄຕໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ປຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸປ຺ປທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປຕ຺ຕານຸປ຺ປທານໍ. ຕຖາ ປເຣນ ອນຸປ຺ປທິນ຺ນຕາຍ ປຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນຸໂມທຕິ ເອເຕນາຕິ ປຕ຺ຕພ຺ຠນຸໂມທນໍ. ອນນຸປ຺ປທິນ຺ນໍ ປນ ເກວລໍ ອພ຺ຠນຸໂມທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອພ຺ຠນຸໂມທນໍ. ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ເອຕາຍາຕິ ເທສນາ, ເທສນາວ ເທສນາມຍໍ. ສຸຓາຕິ ເອເຕນາຕິ ສວນໍ, ສວນເມວ ສວນມຍໍ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຎາຓສ຺ສ ອຸຊຸຄມນໍ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູ’’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຕາ.

ປູຊາວເສນ ສາມີຈິກິຣິຍາ ອປຈາຍນໍ ອປຈິຕິ. ວຍສາ ຄຸເຓຫິ ຈ ເຊຏ຺ຐານໍ ຄິລານານຎ຺ຈ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣຓໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ. ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈ ເອກເທສໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທຕ຺ວາ, ປຸຎ຺ຎໍ ວາ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຕິປຍານໍ, ເອກສ຺ເສວ ວາ ປຕ຺ຕິ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຓາມນມ຺ປິ ປຕ຺ຕານຸປ຺ປທານເມວ. ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປເຣສໍ ເທເສຕິ ຫິຕຜຣເຓນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປເຣ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ຫິຕຜຣເຓນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ສວນໍ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທສນ຺ນໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ. ນິຍມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ນິຍາມກສຠາວໍ. ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸຠາເວເນວາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ທຸຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕາຍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໙໔; ໓.໑໓໖; ວິຠ. ໗໙໓) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸກເມວ ປວຕ຺ຕິຍາ. ທານາທີສຸ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອິມາຍ ເອວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຣິໂສຘິຕໍ ມຫາຊຸຕິກໍ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ ຠວຕິ.

ປຸຣິເມເຫວ ຕີຫີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄເຕເຫວ ຕີຫິ. ສີລມເຍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຠາວໂຕ. ທານມເຍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທານສຠາວຕ຺ຕາ, ທານວິສຍຕ຺ຕາ ຈ. ກາມໍ ເທສນາ ຘມ຺ມທານສຠາວໂຕ ທານມເຍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ກຸສລຘມ຺ມາເສວນຠາວໂຕ ປນ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕາ ວິຍ ສວເນນ ສທ຺ຘິໍ ຠາວນາມເຍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ຠາວນາມເຍ’’ຕິ ເກຈິ. ທິຏ຺ຐິຊຸຄເຕ ເອວ ຈ ອຕ຺ຕນາ ກຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປເຣສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຓາມນໍ, ຄຸຓປສໍສາ, ອຎ຺ເຎຫິ ກຣິຍມານາຍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອນຸໂມທນໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ເອວໍ ອາທໂຍ ປຸຎ຺ຎວິເສສາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມວເສເນວ ເຕສໍ ອິຊ຺ຌນໂຕ.

ປຣສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂສຘນຕ຺ໂຖ ອນຸໂຍໂຄ ໂຈທນາ, ສາ ຍານິ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕານິ ໂຈທນາວຕ຺ຖູນິ ທິຏ຺ຐສຸຕປຣິສງ຺ກິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຈທນາກາຣຓານີ’’ຕິ. ທິຏ຺ເຐນາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ທິຏ຺ເຐນ ເຫຕຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ຕໍ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວາຕິ ຈ ທສ຺ສນເຫຕູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ສຸເຕນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣສ຺ສາຕິ ປຣໂຕ, ປຣສ຺ສ ວາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ. ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐານຸຄເຕນ ປຣິສງ຺ກິເຕນ, ຕຖາ ປຣິສງ຺ກິເຕນ ວາ ວີຕິກ຺ກເມນ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຈເທຕິ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສເນນ ວາ ສໍວາສປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ວາ ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ວາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ອຕິປ຺ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໍ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຕສ຺ສ ອຘິຄມຸປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ກາມູປປຕ຺ຕິໂຍຕິ ກາເມຫິ ອຸປປນ຺ນຕາ, ສມນ຺ນາຄຕຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມນ຺ນາຄໂມ ຈ ເຕສໍ ປຏິເສວນໍ, ສມຘິຄໂມ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ກາມູປເສວນາ ກາມປຏິລາຠາ ວາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກາມາຕິ ທຸຕິຍຕຕິຍຣາສີນໍ ວິຍ ສຍໍ, ປເຣຫິ ຈ ອນິມ຺ມິຕາ. ອຸຏ຺ຐານກມ຺ມຜລູປຊີວິຠາວໂຕ ປນ ຕທຸຠຍວເສນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ກາມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກາມາ. ເຕ ປນ ເຕສໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິພທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ນິພທ຺ຘກາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸເທວໂລກວາສິໂນຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕຸສິຕາ ເທວາ. ວິນິປາຕິກາຕິ ອາປາຍິກາ. ປຣນິມ຺ມິຕາ ກາມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣນິມ຺ມິຕກາມາ.

ປກຕິເສວນວເສນາຕິ ອນຸມານໂຕ ຊານນໍ ວທຕິ, ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ. ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ຍຖາຣຸຈິ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ເມຖຸນໍ ປຏິເສວນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເກຈິວາທປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຕ ‘‘ຍາມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລິງ຺ຄິຕມຕ຺ເຕນ, ຕຸສິຕານໍ ຫຕ຺ຖາມສນມຕ຺ເຕນ, ນິມ຺ມານຣຕີນໍ ຫສິຕມຕ຺ເຕນ, ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ໂອໂລກິຕມຕ຺ເຕນ ກາມກິຈ຺ຈໍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອິຕເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ຕາທິສສ຺ສ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ຊນສ຺ສ ເຕສຸ ອຠາວໂຕ, ກາມານຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ປຓີຕປຓີຕຕຣປຓີຕຕມຠາວໂຕ. ເກວລໍ ປນ ນິສ຺ສນ຺ທາຠາໂວ ເຕສໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກາມກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕງ຺ຂຓິກປຣິຬາຫູປສມາວຫໍ ຜສ຺ສສຸຂໍ. ກາມາຕິ ກາມູປໂຠຄາ. ປາກຕິກາ ເອວາຕິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເອກສທິສາ ເອວ. ເອກສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອກຣູປໍ ສມານຣູປນ຺ຕິ, ສມຎ຺ຎາຕໍ ສມານຠາວນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຂປຏິລາຠາຕິ ສຸຂສມຘິຄມາ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ມນຸສ຺ເສສຸ, ເທເວສຸ ວາ. ປຐມຊ຺ຌານສຸຂນ຺ຕິ ກຸສລປຐມຊ຺ຌານໍ. ຠູມິວເສນປິ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິເກສຸ, ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕສຸ ວາ ກຸສລຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕສຸ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ເມສຸ ວາ ວິປາກສຸຂານຸຠວນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິວເສນ ທຸຕິຍຕຕິຍສຸຂູປປຕ຺ຕີນໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິວເສເນວ ປຐມຊ຺ຌານສຸຂູປປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕິນ຺ຕາຕິ ເຕມິຕາ, ຌານສຸເຂນ ເຈວ ຌານສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐກາເຍນ ຈ ປຓີຕາ ວິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ຕິນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ກຸສລສຸຂໂຕ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣໍ ພຫຸລຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທມ຺ປິ ວິປາກຊ຺ຌານສຸຂໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ອາຠສ຺ສຣານໍ. ສປ຺ປີຕິກສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣຠາວໂຕ ເຕນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຕຈິຕ຺ຕານໍ ຠວໂລໂຠ ມຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສນ຺ຕເມວາຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສງ຺ໂຂຠປີຕິອຸພ຺ພິລາວິວິຄເມນ ອຕິວິຍ ອຸປສນ຺ຕໍເຍວ. ຕຖາ ສນ຺ຕຠາເວເນວ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ‘‘ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓີຕເມວາ’’ຕິ. ອຕປ຺ປເກນ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕນ ສຸເຂນ ສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຕຸສາຍ ປີຕິຍາ ອິຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕຸສິຕາ. ຍສ຺ມາ ເຕ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສຸຂສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເອວ ນ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ…ເປ… ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂນ຺ຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານວິປາກສຸຂໍ.

ສຕ຺ຕ ອຣິຍປຎ຺ຎາຕິ ອຏ຺ຐມກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອຣິຍານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ອາເວຓິກປຎ຺ຎາ. ຐເປຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎໍ ອວເສສາ ປຎ຺ຎາ ນາມ. ສພ຺ພາປິ ເຕຠູມິກາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ເສກ຺ຂາ’’ຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ‘‘ອເສກ຺ຂາ’’ຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເນວເສກ຺ຂານາເສກ຺ຂາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຎາ.

ໂຍຄວິຫິເຕສູຕິ ປຎ຺ຎາວິຫິເຕສຸ ປຎ຺ຎາປຣິຓາມິເຕສຸ ອຸປາຍປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປາທິເຕສຸ. ກມ຺ມາຍຕເນສູຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມາຍຕນໍ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ອາຊີວາທີນນ຺ຕິ ວາ ກມ຺ມາຍຕນໍ. ເອສ ນໂຍ ສິປ຺ປາຍຕເນສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ທຸວິຘໍ ກມ຺ມໍ ຫີນຎ຺ຈ ວຑ຺ຒກິກມ຺ມາທິ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິ. ສິປ຺ປມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ຫີນຎ຺ຈ ນຬກາຣສິປ຺ປາທິ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຸທ຺ທຄຓນາທິ. ວິຊ຺ຊາວ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ຘມ຺ມິກເມວ ນາຄມຓ຺ຑລປຣິຕ຺ຕຜຸຘມນກມນ຺ຕສທິສໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕານິ ປເນຕານິ ເອກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສທິສາ ມນຸສ຺ສານໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ເນວ ອຎ຺ເຎຫິ ກຣິຍມານານິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ວາ ກຕານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສຸຓນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຈິນ຺ຕາຍ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎວນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຈິນ຺ຕາຍ ກຕານິປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ກຕສທິສາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕານໍ ສກໍ, ອິທໍ ໂນ ສກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານນຎາຓໍ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈານຸໂລມິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມຕ຺ເຖນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓານິປິ ຄຫິຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນານນ຺ຕຣິຍກຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາຕິ [(ສິຊ຺ຌນໂຕ) ອຘິກປາໂຐ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ]. ຍໍ ເອວຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຠາວໍ. ‘‘ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຎາເວວຈນານິ. ສາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມາຍຕນາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາຣຓານໍ ອປຈ຺ຈນີກທສ຺ສເນນ ອນຸໂລມນໂຕ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຈຣິຍາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ, ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອວິໂລມນໂຕ ອນຸໂລເມຕີຕິ ຈ ອນຸໂລມິກາ. ສພ຺ພານິປິ ເອຕານິ ກາຣຓານິ ຂມຕິ ສຫຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ທິຏ຺ຐິ. ໂຣເຈຕີຕິ ຣຸຈິ. ມຸນາຕີຕິ ມຸຕິ. ເປກ຺ຂຕີຕິ ເປກ຺ຂາ. ເຕ ຈ ກມ຺ມາຍຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌາຍມານາ ເອຕາຍ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ອສຸຕ຺ວາ ປຏິລຠຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປເທສວຈນໍ ອສຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ປຏິລຠຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ຈິນ຺ຕາມຍາ ປຎ຺ຎາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ປເນສາ ອຠິຎ຺ຎາຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓໍ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕິມຠວິການໍ, ເສສປຎ຺ຎາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລຠຕີຕິ ກມ຺ມາຍຕນາທີນິ ປເຣນ ກຣິຍມານານິ, ປເຣນ ກຕານິ ວາ ທິສ຺ວາປິ ປຣສ຺ສ ກຖຍມານສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຏິລທ຺ຘາ ສພ຺ພາ ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສມາປຕ຺ຕິສມງ຺ຄິສ຺ສ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຫິ ອິຘ ‘‘ຠາວນາປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ.

ອາວຸຘໍ ນາມ ປຏິປກ຺ຂວິມຖນຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຣາຄາທິສທິໂສ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຈ ວິມຖນໍ ພຸທ຺ຘວຈນເມວາຕິ ‘‘ສຸຕເມວ ອາວຸຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຫີ’’ຕິ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕາວຸໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໖໗) ສຸຕ຺ຕປເທນ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລໍ ປຊຫຕີຕິ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ອກຸສລໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ກຸສລໍ ຠາເວຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາທິກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ຈ. ສຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີຕິ ເຕນ ອກຸສລປ຺ປຫາເນນ, ຕາຍ ຈ ກຸສລຠາວນາຍ ຣາຄາທິສໍກິເລສໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕິ.

ວິເວກຏ຺ຐກາຍານນ຺ຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ອປກຑ຺ຒິຕກາຍານໍ. ສ຺ວາຍໍ ກາຍວິເວໂກ ນ ເກວລໍ ເອກາກີຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ປຐມຊ຺ຌານາທິ ເນກ຺ຂມ຺ມໂຍຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານ’’ນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕວິເວໂກຕິ ກິເລສສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິວິຕ຺ຕຕາ. ສາ ປນ ຌານວິໂມກ຺ຂາທີນໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕທຘິຄເມນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິຣຸປຘິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານ’’ນ຺ຕິ, ວິສງ຺ຂາຣຄຕານໍ ອຘິຄຕນິພ຺ພານານໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິສມງ຺ຄີນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕມ຺ປິ ອວສ຺ສຍຏ຺ເຐເນວ ອາວຸຘໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຍມ຺ປີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕປວິເວກາປິ ປຎ຺ຎາວເສເນວ ຍຖາຘິປ຺ເປຕອາວຸຘຕ຺ຕສາຘກາ, ປຎ຺ຎາ ປນ ສຸເຕນ, ເອກຈ຺ຈປວິເວເກນ ວາ ວິນາປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕອາວຸຘຕ຺ຕສາຘນີຕິ ຕໂຕ ປຎ຺ຎາ ສາມຕ຺ຖິຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ອາວຸຘຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ສາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ນ ກຸໂຕຈີ’’ຕິອາທິ.

ນາຎ຺ຎາຕໍ ອວິທິຕໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ນ ອຎ຺ຎາຕໍ ອວິທິຕໍ ອມຕຘມ຺ມໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເມວ ວາ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອິມິນາ ປຸພ຺ພາໂຠເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍໍ ປາຬິຍໍ ສງ຺ຄຫວາເຣ ‘‘ນວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸພ຺ພາໂຠຄສິທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສໍ ທີເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເອວ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອາຊານນກອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຐມມຄ຺ເຄນ ຎາຕມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຎາຕານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ຊານນກອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຠູຕໍ ອາຊານນຠູຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ອາຊານາຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠູຕໍ, ອາຊານນວເສນ ວາ ຠູຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຠູຕໍ. ອຎ຺ຎາຕາວີສູຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ ຈຕຸອຣິຍສຈ຺ຈໍ ອາຊານິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານນກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ເຕສູ’’ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທິເຠທສ຺ສ ຊານນກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ເຕສຸ.

ມໍສຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸປສາໂທຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸ ນາມ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ວຓ຺ໂຓ, ຄນ຺ໂຘ, ຣໂສ, ໂອຊາ, ສມ຺ຠໂວ, ສຓ຺ຐານໍ, ຊີວິຕໍ, ຠາໂວ, ກາຍປ຺ປສາໂທ, ຈກ຺ຂຸປສາໂທຕິ ເອວໍ ຈຸທ຺ທສສມ຺ຠາໂຣ ມໍສປິຓ຺ໂຑ.

ກສິຓາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຣູປທສ຺ສນໂຕ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ອາໂລກນິສ຺ສິຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາວິນິມຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂລກິຍປຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາ’’ຕິ.

ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາເສວິຕພ຺ພໂຕ. ອຘິສີລໍ ນາມ ອນວເສສກາຍິກວາຈສິກສໍວຣຠາວໂຕ, ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ. ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອຘິປຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອິທານິ ເນສໍ ອຘິສີລາທິຠາວໍ ກາຣເຓນ ປຏິປາເທຕຸໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອປ຺ປວຕ຺ເຕ. ອຘິສີລເມວ ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ສມາປນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

‘‘ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກໍ;

ອນຸໂຠຕິ ທ຺ວຍມ຺ເປຕຸໍ, ອນຸພນ຺ຘຎ຺ຫິ ກາຣກ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໖);

ເອວໍ ອຕີເຕ, ອນາຄເຕ ຈ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາ ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂລກິຍສີລາທີນໍ ອຘິສີລາທິຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣສຸ ກາໂຍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມູໂຫ. ກາໂຍ ຈ ໂສ ຠາວິຕຠາເວນ ຠາວນາ ຈາຕິ ກາຍຠາວນາ ນາມ. ຍສ຺ມາ ຂີຓາສວານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມເນນ ສພ຺ພສໍກິເລສາ ປຫີນາຕິ ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໂສ ອາເສວນາຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ຠາວິນິຍາປິ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ, ປເຄວ ກາຬກາ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກກາໂຍ ສຸຠາວິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ຫິ…ເປ… ສຸຠາວິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິຍ ທຸພ຺ພລາ ທຸພ຺ພລຠາວກຣານໍ ກິເລສານໍ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ.

ວິປສ຺ສນາ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມເທວ ທສ຺ສນໂຕ. ມຄ຺ໂຄ ປຏິປທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິປຏິປທາຍ ອຠາວໂຕ. ຜລໍ ວິມຸຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ອກຸປ຺ປຠາວໂຕ. ຜລໍ ວາ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ທິວສມ຺ປິ ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນິພ຺ພານໍ ວິມຸຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ທສ຺ສນ-ສທ຺ທໍ ກມ຺ມສາຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ອນຸຕ຺ຕຣເມວ ອນຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ເຊຏ຺ຐກ’’ນ຺ຕິ.

ເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສໂສ ປຎ຺ຈກນເຍນ, ຈຕຸກ຺ກນເຍນ ຈ ຕິວິໂຘ ສມາຘິ, ອິມິນາ ເອວ ຈ ສມາຘິຕ຺ຕຍາປເທເສນ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸປິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ອາຄໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໓໘) ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາຄຈ຺ຉຕິ ນາມໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ອາຄມນໍ, ຕໂຕ ອາຄມນໂຕ. ສຄຸຓໂຕຕິ ສຣສໂຕ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມໂຕ. ອນຕ຺ຕໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ອນຕ຺ຕໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ປຐມໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ອນຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ອນຕ຺ຕາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕາຍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓາຕິ. ອສຸຎ຺ຎຕຕ຺ຕກາຣການໍ ກິເລສານໍ ອຠາວາຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສປຈ຺ຈຍານໍ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐານໍ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ວິປສ຺ສນາ ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ຍາຖາວໂຕ ຄຫຓໂຕ. ນນຸ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ສຄຸຓໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາ, ນ ອາຄມນໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ນາມລາເຠ, ນ ປນ ນາມທາເນຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາ ນາມ ປຣິຍາຍກຖາ, ນ ອຠິຘມ຺ມກຖາ ວິຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍາຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ.

ຍສ຺ມາ ສຄຸຓໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ນາມລາເຠ ສງ຺ກໂຣ ໂຫຕິ ເອກສ຺ເສວ ນາມນ຺ຕຣລາຠສມ຺ຠວໂຕ. ອາຄມນໂຕ ປນ ນາມລາເຠ ສງ຺ກໂຣ ນຕ຺ຖິ ນາມນ຺ຕຣລາຠາຠາວໂຕ, ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕກາຣກກິເລສາຠາວາຕິ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫກປຈ຺ຈຍານໍ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ວິປສ຺ສນາ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ, ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອນິມິຕ຺ຕນາມໍ ລຠຕີຕິ. ປຣິຍາເຍນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ເມ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕນາມໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ –

‘‘ອນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາເວຫິ, ມານານຸສຍມຸຊ຺ຊຫ;

ຕໂຕ ມານາຠິສມຍາ, ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໔໔; ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໒);

ອນິມິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ອາຄໂຕ. ປຓິຘິກາຣກກິເລສາຠາວາຕິ ສຸຂປຓິຘິອາທິປຈ຺ຈຍານໍ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ.

ຣາຄາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫນໂຕ ຣາຄາທີຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣາຄາທໂຍ ເອວ ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນິ. ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ຫິ ຣາຄາທໂຍ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄາທີນໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ຣາຄາທໂຍ ເອວ ຕຖາ ປຓິຘານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຣາຄປຓິຘິອາທໂຍ. ນິພ຺ພານໍ ວິສງ຺ຂາຣຠາເວເນວ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ຣາຄາທີຫິ ສຸຎ຺ຎໍ, ຣາຄາທິນິມິຕ຺ຕປຓິຘິວິຣຫິຕຎ຺ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສານຸໂລມາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ, ສາ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕີ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຕຓ຺ຫາປຓິຘິໂສສນໂຕ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕາ’’ຕິ. ສາ ມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ອາຄມນປຏິປທາຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ເທຕິ. ອາຄມນໂຕ ຈ ນາເມ ລທ຺ເຘ ສຄຸຓໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ນາມໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ນາມລາເຠ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓນາມສິທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສຄຸຓາຣມ຺ມເຓຫິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນາມຕ຺ຕຍໂຍໂຄ, ນ ອາຄມນໂຕ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານກຣຕ຺ຕາ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອາຄມນໂຕວ ນາມລາໂຠ ປຘານໍ, ນ ອິຕເຣຫິ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຕິຘາ ນາມລາໂຠ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕິວິຘາ ກຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຍໍ ວິຈາໂຣ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຸຈິຠາໂວຕິ ກິເລສາສຸຈິວິຄເມນ ສຸທ຺ຘຠາໂວ ອສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ມຸນິໂນ ເອຕານີຕິ ໂມເນຍ຺ຍານິ. ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອຸຠຍຫິຕມຸນນໂຕ ມຸນິ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຸນິຠາວກຣາ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກາເຍນ ອກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ກຣຓໍ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໕໓; ອ. ນິ. ໖.໒໙; ໑໐.໖໐; ວິຠ. ໓໕໖; ຂຸ. ປາ. ໓.໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໗) ກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຊານນໍ, ກາຍສ຺ສ ຈ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານນໍ, ຕຖາ ປຣິຊານນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ຈ ກາເຍ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຊຫນໍ, ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ນິໂຣເຘຕ຺ວາ ປຕ຺ຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສພ຺ເພ ເອເຕ ກາຍມຸເຂນ ປວຕ຺ຕາ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາ ຘມ຺ມາ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິ ອາຄຕາ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂຈປນວາຈຎ຺ເຈວ ສທ຺ທວາຈຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ວາຈາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ສມຸທຍາທິໂຕ ປຣິຊານນໍ ວາຈາປຣິຎ຺ຎາ. ເອກາສີຕິວິຘໍ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ມນາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ສມຸທຍາທິໂຕ ປຣິຊານນໍ ມໂນປຣິຎ຺ຎາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.

ອຍນ຺ຕິ ອິໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາໂຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິພຸທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂຍຕິ ວຸຑ຺ຒີ’’ຕິ. ອເປນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ເອເຕນາຕິ ອປາໂຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອປາໂຍຕິ ອວຸຑ຺ຒີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ອາຍສ຺ສ ຈ ອປາຍສ຺ສ ຈ. ກາຣຓໍ ອຸປາໂຍ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນ ອາໂຍ, ອປາໂຍ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘາ ວຸຑ຺ຒິ ອນຕ຺ຖຫານິໂຕ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ, ຕຖາ ອວຸຑ຺ຒິ ອຕ຺ຖຫານິໂຕ, ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສໍ ປຊານນາຕິ ເຕສໍ ອາຍາປາຍສຎ຺ຎິຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ວຸຑ຺ຒິອວຸຑ຺ຒີນໍ ຍາຖາວໂຕ ປຊານນາ. ໂກສລ຺ລໍ ກຸສລຕາ ນິປຸຓຕາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ອິເມສໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣເຘສຸ, ກຸສລຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠິຍ຺ໂຍຠາເວສຸ ປຎ຺ຎາ, ອິທໍ ອາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ອປາຍໂກສລ຺ລມ຺ປິ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ອິເມສໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌເນສຸ, ອກຸສລຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠິຍ຺ໂຍຠາເວສຸ ປຎ຺ຎາ, ອິທໍ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອຕ຺ຖາຫອາຍໂກສລ຺ລໍ ຕາວ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕຸ, ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ກຖໍ ປຎ຺ຎາ ນາມ ຊາຕາຕິ ເອວໍ ມຎ຺ຎຕິ ‘‘ອປາຍຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມາ’’ຕິ, ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຫິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ປຊານາຕິ, ໂສ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຊຫຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ປາເປຕິ. ເອວໍ ອປາຍໂກສລ຺ລມ຺ປິ ປຎ຺ຎາ ເອວາຕິ. ສພ຺ພາປີຕິ ອາຍໂກສລ຺ລປກ຺ຂິກາປິ ອປາຍໂກສລ຺ລປກ຺ຂິກາປິ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກຣຓີເຍ ອຸປາຍຠູຕາ.

ຕສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາຍິກສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ, ຠຍສ຺ສ ວາ ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍກາຣຓຊານນວເສເນວາຕິ ຐາເນ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ, ຐານໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ຊານນວເສເນວ.

ມຊ຺ຊນາກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໂນ ມທນີຍຕາຍ ມທສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານາ ອຸຓ຺ຓຕິໂຍ. ນິໂຣໂຄຕິ ອໂຣໂຄ. ມານກຣຓນ຺ຕິ ມານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ. ໂຍພ຺ພເນ ຐຕ຺ວາຕິ ໂຍພ຺ພເນ ປຕິຏ຺ຐາຍ, ໂຍພ຺ພນໍ ອປສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ນາມ ມຣຓປຠງ຺ຄຸຣໍ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຎ຺ຈ, ຕທຸຠຍໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ, ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕິປຈ຺ຈຍາ ສຸລຠຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມໂທ ຊີວິຕມໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຣໍ ຊີວິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຊຏ຺ຐໂກ, ອິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອຘິປຕິໂຕ ອາຄຕໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທໂຍ ໂລກິຍາ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ໂລກິຍວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ເຊຏ຺ຐກນ຺ຕິ ອິສ຺ສຣໍ, ຄຣຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕານໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ ຫິຣິຍາ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກໍ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ອກຣຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ວເສນ.

ກຖາວຕ຺ຖູນີຕິ ກຖາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ວິນາ ກຖາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖາກາຣຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ຘານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ, ໂສ ປນຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາ ເອວ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕສໍ ຄຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕໍ ຘມ຺ມໍ, ອຕີຕກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອທ຺ຘາ ນາມ ທິສາທິ ວິຍ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ອຸປາທາ ນ ຠູຕຘມ຺ໂມຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຕມວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ເຘ. ຕມນ຺ຕິ ໂມຫຕມໍ. ວິຊ຺ຌຕີຕິ ວິຫນຕິ, ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ຈ ປຏິຈ຺ຉາທກຕມວິຊ຺ຌເນນ ປຸພ຺ເພນິວາສຎ຺ຈ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຕິ. ຕນ຺ຕິ ຈຸຕູປປາຕໍ.

ອຸປປຕ຺ຕິເທວວິເສສຠາວາວໂຫ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ທິພ຺ໂພ ວິຫາໂຣ. ນນຸ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານມ຺ປິ ທິພ຺ພວິຫາຣຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ຕາສໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສວິເສສໍ ນິທ຺ໂທສຏ຺ເຐນ, ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສມຎ຺ຎາຍ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວໂຕ. ສຸວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ອຣຓີຍໂຕ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຣິຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ອຣິໂຍ. ອຣິຍານໍ ອຍນ຺ຕິ ວາ ອຣິໂຍ ວິຫາໂຣ.

ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຕິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ປຸພ຺ເພຕິ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ.

ໂຍ ຉນ຺ໂທຕິ ໂຍ ຉນ຺ທິຍນວເສນ ຉນ຺ໂທ. ຉນ຺ທິກຕາຕິ ຉນ຺ທຠາໂວ, ຉນ຺ທິກຣຓາກາໂຣ ວາ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາ. ກຸສໂລຕິ ເຉໂກ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູໂຕ. ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ສຠາວຈ຺ຉນ຺ໂທ. ອຍຎ຺ຫິ ຉນ຺ໂທ ນາມ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ໂທ, ທິຏ຺ຐິຉນ຺ໂທ, ວີຣິຍຉນ຺ໂທ, ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ພຫຸວິໂຘ. ອິຘ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຕີຕິ ຕໍ ຉນ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຫິ ຊເນຕິ ນາມ. ວາຍາມໍ ກໂຣຕີຕິ ປໂຍຄໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕີຕິ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ປທຫຕີຕິ ປຘານໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ປຏິປາຏິຍາ ປເນຕານິ ປທານິ ອຸປ຺ປາທນາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິຕ຺ຖາຣໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ‘‘ຉນ຺ທວໂຕ ເຈໂຕສມາຘິ ໂຫຕິ, ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉນ຺ທໍ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘິ. ປຘານຠູຕາຕິ ປຘານຊາຕາ, ປຘານຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕາ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ ວທຕິ. ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິວີຣິເຍຫິ ອຸເປຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ອິທ຺ຘິຍາ ປາທນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິຍາເຍນ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວາ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ອິທ຺ຘີ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕານໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາທິກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣານໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປາທຠູຕໍ. ຍສ຺ມາ ປຸຣິມາ ອິທ຺ຘິ ປຈ຺ຉິມາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທ຺ຘິຠູຕໍ ວາ ປາທ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສສຸປີຕິ ທຸຕິຍອິທ຺ຘິປາທາທີສຸ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊນວສຠສຸຕ຺ເຕປິ ອິທ຺ຘິປາທວິຈາໂຣ ອາຄໂຕ, ໂສປິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ…ເປ… ທີປິໂຕ’’ຕິ.

໓໐໗. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ. ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ນິກ຺ກິເລສຕາຍ ນິຣາມິເສນ ສຸເຂນ ວິຫຣຓຕ຺ຖາຍ. ຜລສມາປຕ຺ຕິຌານານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຌານານິ. ອປຣຠາເຄຕິ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມໂຕ ອປຣຠາເຄ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຊ຺ຌານານີຕິ ອຘິຄຕຣູປາຣູປຊ຺ຌານານິ.

ສູຣິຍຈນ຺ທປຊ຺ໂຊຕມຓິອາທີນນ຺ຕິ ປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫເຓນ ປທີປໍ ວທຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸກ຺ກາວິຊ຺ຊຸລຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອາໂລໂກຕິ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ສູຣິຍຈນ຺ທາໂລກາທິໍ ທິວາ, ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຸປລທ຺ຘໍ ຍຖາລທ຺ຘວເສເນວ ມນສິ ກໂຣຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ. ຕຖາວ ນໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຍຖາສ຺ສ ສຸຠາວິຕາໂລກກສິຓສ຺ສ ວິຍ ກສິຓາໂລໂກ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ. ໂສ ອາໂລໂກ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ເຍນ ຕຕ຺ຖ ທິວາສຎ຺ຎໍ ຐເປຕິ ທິວາ ວິຍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ທິວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ອາໂລໂກ ທິຏ຺ໂຐຕິ ຍຖາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈນ຺ທາໂລກາທິອາໂລໂກ ທິຏ຺ໂຐ ອຸປລທ຺ໂຘ. ເອວເມວ ທິວາ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ຐາກາເຣເນວ ທິວາ ຕໍ ອາໂລກໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ. ອປິຫິເຕນາຕິ ຖິນມິທ຺ຘປິຘາເນນ ນ ປິຫິເຕນ. ອນທ຺ເຘນາຕິ ອສຎ຺ຉາທິເຕນ. ສໂອຠາສນ຺ຕິ ສຎາໂຓຠາສໍ. ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນອາໂລໂກປິ ວາ ໂຫຕຸ ກສິຓາໂລໂກປິ ວາ ປຣິກມ຺ມາໂລໂກປິ ວາ, ອຸປກ຺ກິເລສາໂລໂກ ວິຍ ສພ຺ພາຍໍ ອາໂລໂກ ຎາຓສມຸຏ຺ຐາໂນ ວາຕິ. ຎາຓທສ຺ສນປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓຎ຺ຫິ ຣູປຄຕສ຺ສ ທິພ຺ພສ຺ສ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ອິຘ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາໂລໂກ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນອາໂລໂກ. ປຣິກມ຺ມອາໂລໂກຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຍ ປຣິກມ຺ມກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຕອາໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ສຸປ຺ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ທຸຕິຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວາ ອາຄເຕປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓ. ອາຄເຕປີຕິ ປຏິລທ຺ເຘປິ. ອນາຄເຕປີຕິ ອປ຺ປຏິລທ຺ເຘປິ. ຍສ຺ມາ ຕຖາຣູປສ຺ສ ປາທກຊ຺ຌານສ຺ເສວ ວເສນ ປຣິກມ຺ມອາໂລກສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ, ຍໂຕ ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘປຣິໂຍທາຕຕາທິຄຸຓວິເສສຸປສໍຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ປາທກ…ເປ… ຠາເວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິກສ຺ສາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໔; ໒.໖໙; ມ. ນິ. ໑.໑໐໒) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິກສ຺ສ. ສຕິປິ ເສກ຺ຂານໍ ປຣິຎ຺ຎາຕຠາເວ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກາ ນາມ ອຣຫນ຺ໂຕ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ວິທິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓວິທິຕຕາຍາຕິ ວຕ຺ຖຸໂນ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ຍາຖາວໂຕ ວິທິຕຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ສປ຺ປປຣິເຍສນໍ ຈຣນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ອາສເຍ ວິທິເຕ ໂສປິ ວິທິໂຕ ເອວ ຈ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທພເລນ ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ, ເອວໍ ເວທນາຍ ອາສຍຠູເຕ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ວິທິເຕ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສປິ ເວທນາ ວິທິຕາ ເອວ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ຕສ຺ສາ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ, ປເຄວ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓປິ ຐິຕິກ຺ຂເຓປິ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ເວທນາ ວິທິຕາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ຍທິທໍ ປາຬິຍໍ ເວທນາສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ອວເສສໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມານມ຺ປິ ອຸປ຺ປາທາທິໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ນ ເກວລໍ ຂຓໂຕ ເອວ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຍໂຕປິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕປິ ນ ເກວລໍ ຂີຓາສວານໍເຍວ ວເສນ, ອຖ ໂຂ ເອກຈ຺ຈານໍ ເສກ຺ຂານມ຺ປິ ວເສນ ເວທນາທີນໍ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປາທາ, ອຕ຺ຖິຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘວິໂຣຘີ ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ ອຕ຺ຖິຠາວວາຈໂກປິ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ອຕີຕກາລິກາທີຫິ ເຕສໍ ສຫກາຣຓຠູຕານິ ອຸປ຺ປາທາທີນິປິ ຄຫິຕາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເວທນາຍ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍສຸ ຜສ຺ສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ໂສ ເອວ ຄຫິໂຕ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄຫິເຕ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາສາມຎ຺ເຎນ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີນິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ເວທນາຍ ອນວເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສນໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂຓວເສນ ອຸທຍທສ຺ສນມາຫ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓໍ, ຂຓລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ວິທິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕຕິ ເວທນາ ນາມາຍໍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອາທິອນ຺ຕວຕີ ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຂຓຠງ຺ຄຸຣາ ຕາວກາລິກາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ. ຕສ຺ສາ ຂຍໂຕ, ວຍໂຕ ຈ ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວ ເວທນາ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕາຍ, ທຸກ຺ຂມຕາຍ, ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຠຍໂຕ ຠາຍິຕພ຺ພໂຕ ຕສ຺ສາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ເວທນາ ອຕ຺ຕຣຫິຕາ ອສາຣາ ນິສ຺ສາຣາ ອວສວຕ຺ຕິນີ ຕຸຈ຺ຉາຕິ ເວທນໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ຣິຕ຺ຕໂຕ ອສາມິກໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຂຍໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ຕສ຺ມາ ເວທນໍ ຂຍໂຕ ຠຍໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໂຕ ເວທນາຍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍາຠາເວ ອຠາວໂຕ. ເສສໍ ສມຸທຍວາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ສມາຘິຠາວນາຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ອຣິຍານໍ ວິປສ຺ສນາສມາຘິຠາວນາ. ຕສ຺ສາ ປາທກຠູຕາ ຌານສມາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ມຫາປທາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໖໒).

໓໐໘. ປມາຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອສຸຠຠາວນາ ວິຍ ປເທສໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ສຕ຺ເຕ ປມາຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອນວເສສຜຣເຓນ. ນຕ຺ຖິ ເອຕາສໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປມາຓນ຺ຕິ ຫິ ອປ຺ປມາຓາ, ອປ຺ປມາຓາ ເອວ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ.

ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອປສ຺ເສນານິ, ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຍານິ ອປສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເຕສເມວ ອຘິວຈນໍ. ຕານິ ປເນຕານິ ປຈ຺ຈຍານໍ ສງ຺ຂາຍ ເສວິຕາ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ, ວຊ຺ຊນີຍວຊ຺ຊນໍ, ວິໂນເທຕພ຺ພວິໂນທນຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມເທວ ຂາຍຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ປຏິຠາຕີຕິ ສງ຺ຂາ, ຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຍາຕິ ຎາເຓນາ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຍ ເສວິຕາ ນາມ ຍໍ ເສວໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເສວນາຕິ ອາຫ ‘‘ເສວິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກເມວ ເສວຕີ’’ຕິ. ອຘິວາສນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕຸນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕິ.

ອຣິຍວໍສຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໐໙. ວໍສ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປິຏ຺ຐິວໍສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄປານສີນໍ ສນ຺ຘານຏ຺ຐາເນ ຐເປຕພ຺ພທຓ຺ຑເກ ອາຄໂຕ.

‘‘ວໍໂສ ວິສາໂລວ ຍຖາ ວິສຕ຺ໂຕ,

ປຸຕ຺ເຕສຸ ທາເຣສຸ ຈ ຍາ ອເປກ຺ຂາ;

ວໍເສ ກຬີໂຣວ ອສຊ຺ຊມາໂນ,

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ. (ອປ. ໑.໑.໙໔);

ອກຓ຺ຑເກ. ‘‘ເຠຣິສທ຺ໂທ ມຸທິງ຺ຄສທ຺ໂທ ວໍສສທ຺ໂທ ກໍສຕາຬສທ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ ຕູຣິຍວິເສເສ, ໂຍ ‘‘ເວຓູ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຠິນ຺ເນນ ປິຏ຺ຐິວໍເສນ ມໂຕ ຫຕ຺ຖີ’’ຕິອາທີສຸ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ເຌ ປເທເສ. ‘‘ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໗) ກຸລວໍເສ. ‘‘ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ປເວຓີປາລໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໒) ຄຸຓານຸປຸພ຺ພິຍໍ ຄຸຓານໍ ປພນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ. ອິຘ ປນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາສງ຺ຂາຕຄຸຓານໍ ປພນ຺ເຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ປນ ວໍສສ຺ສ ກຸລນ຺ວຍໍ, ຄຸຓນ຺ວຍຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຕ຺ຕິຍວໍໂສຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລນ຺ວໂຍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ສມຓວໍໂສ ປນ ສມຓຕນ຺ຕິ ສມຓປເວຓີ. ມູລຄນ຺ຘາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ສາຣຄນ຺ຘາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ເອວເມຕ຺ຖ ໂຄຣສາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸຕິເຍນ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາສິກວຕ຺ຖສປ຺ປິມຓ຺ຑາທີນໍ. ອຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອມິລກ຺ຂູສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ວຕ຺ຕຕິ, ເຍສໍ ປນ ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ‘‘ອຣິຍໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຍາວຕາ, ອານນ຺ທ, ອຣິຍໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອຸທາ. ໗໖) ໂລກິຍສາຘຸຊເນສຸປິ ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ…ເປ… ເຕສໍ ອຫໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕). ອິຘ ປນ ເຍ ‘‘ອາຣກາ ກິເລເສຫີ’’ຕິອາທິນາ ລທ຺ຘນິພ຺ພຈນາ ປຏິວິທ຺ຘອຣິຍສຈ຺ຈາ, ເຕ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກ ປນ ເຕ ອຣິຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ມຫາປຓິຘານກປ຺ປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວາຍໍ ກປ຺ໂປ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕ ຕາວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ, ພຸທ຺ຘສາວເກ ຈ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ອຣິເຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາວ ສາສນໍ ນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕາວ ສຕ຺ຖາ ຘຣຕິ ເອວ ນາມາຕິ ອິມເມວ ຠຄວນ຺ຕໍ, ເຍ ເຈຕຣຫິ ພຸທ຺ຘສາວກາ, ເຕ ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຄ຺ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາ ກາເລ ເຕ ເຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເຈ, ອຕີຕານາຄຕຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອິທານິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສສ຺ສາມິ, ຍທິທໍ ຉຉກ຺ການີ’’ຕິ ຉກ຺ກເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ອຏ຺ຐຫິ ປເທຫິ ວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ, ເອວໍ ມຫາອຣິຍວໍສເທສນາຍ ອຣິຍານໍ ວໍສານໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍວໍສາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎາ ວໍສຎ຺ຎາ ໂປຣາຓາ ອສໍກິຓ຺ຓາ ອສໍກິຓ຺ຓປຸພ຺ພາ ນ ສງ຺ກີຍນ຺ຕິ ນ ສງ຺ກີຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໘) ເຍຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ, ຕານິ ຕາວ ອາເນຕ຺ວາ ໂຖມນາວເສເນວ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ໂຂ ປເນເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຄ຺ຄາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ສພ຺ພວໍເສຫິ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ, ເສຏ຺ຐຠາວສາຘນໂຕ ຈ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ເຕຫິ ຈ ຕຖາ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ວໍສາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ວໍສາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ໂປຣາຓາຕິ ປຸຣາຕນາ. ນ ອຘຸນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຕິ ນ ອຘຸນາຕນາ. ອສໍກິຓ຺ຓາຕິ ນ ຂິຕ຺ຕາ ນ ຉຑ຺ຑິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນປນີຕາ’’ຕິ. ນ ອປນີຕປຸພ຺ພາຕິ ນ ຉຑ຺ຑິຕປຸພ຺ພາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານໍ ປຣິປູຣຓູປາຍຠາວໂຕ ນ ປຣິຈຕ຺ຕປຸພ຺ພາ. ຕໂຕ ເອວ ອິທານິປິ ນ ອປນີຍນ຺ຕິ, ອນາຄເຕປິ ນ ອປນີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ຘມ຺ມສຠາວສ຺ສ ວິຊານເນວ ວິຎ຺ຎູ ສມິຕປາປສມຓາ ເຈວ ພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ, ເຕຫິ ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ເຍ ຫິ ນ ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພາ, ເຕ ອນິນ຺ທິຕພ຺ພາ ອຄຣຫິຕພ຺ພາ. ອປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພຕາຍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສນ຺ໂຕສເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສວເສນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານວິປສ຺ສນາທິວເສນປິ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາ ໂຫຕີຕິ. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອິຕເຣນ ອິຕເຣນ. ອິຕຣ-ສທ຺ໂທຍໍ ອນິຍມວຈໂນ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍໍກິຎ຺ຈິ-ສທ຺ເທຫິ ສມານຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ເກນຈີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອນິຍມວາຈິຕາຍ ເອວ ຍຖາ ຖູລາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວຈໂນ, ເອວໍ ຍຖາລທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣວຈໂນຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍປກ຺ຂສ຺ເສວ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ຍຖາລທ຺ຘາທໂຍປິ ຖູລາທໂຍ ເອວ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ. ໂຍ ຫິ ຍຖາລທ຺ເຘສຸ ຖູລາທີສຸ ສນ຺ໂຕໂສ, ໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ ເອວ, ນ ອິຕໂຣ. ນ ຫິ ໂສ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍພລສາຣຸປ຺ປຠາວສນ຺ນິສ຺ສໂຍປິ. ຖູລທຸກາທໂຍ ຈ ຕໂຍປິ ຈີວເຣ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິໂມ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສາຘາຣໂຓ, ປຈ຺ຉິໂມ ປນ ຈີວເຣ, ເສນາສເນ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອິເມ ຕໂຍ ສນ຺ໂຕເສ’’ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ຫິ ປຣໂຕ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປິຓ຺ຑປາເຕ ເອວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈີວເຣ ວີສຕິ, ປິຓ຺ຑປາເຕ ປນ຺ນຣສ, ເສນາສເນ ປນ຺ນຣສາຕິ ສມປຓ຺ຓາສສນ຺ໂຕສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຍຖາຣຫໍ ອິເມສຸ ເອວ ຕີສຸ ສນ຺ໂຕເສສຸ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຈີວຣໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຈີວຣໍ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຊາຕິໂຕ ຈີວຣໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຈີວຣກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ, ປໍສຸກູລລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈີວຣສນ຺ໂຕໂສຕິ ຈີວເຣ ລພ຺ຠມາໂນ ສພ຺ໂພ ສນ຺ໂຕໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ. ຈີວຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຘຸຕງ຺ຄານິ ຊານິຕພ຺ພານິ, ຍານິ ໂຕສນ຺ໂຕ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສນ ສມ຺ມເທວ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ. ໂຂມກປ຺ປາສິກໂກເສຍ຺ຍກມ຺ພລສາຓຠງ຺ຄານິ ໂຂມາທີນິ. ຕຕ຺ຖ ໂຂມໍ ນາມ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏຈີວຣໍ, ຕຖາ ເສສານິປິ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ປນ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ ເອກຈ຺ຈານິ ໂວມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ‘‘ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາ’’ຕິ ເກຈິ. ຉາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍທິ ເອວໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎາ ວຕ຺ຖຊາຕິ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ, ສາ ປນ ເອເຕສໍ ອນຸໂລມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກູລາທີນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ, ໂສມາຣປຏ຺ຏໍ, ຈີນປຏ຺ຏໍ, ອິທ຺ຘິຊໍ, ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ‘‘ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ອມຣໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ, ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏ຺ຏານິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ, ຕໍ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສເມວ ອນຸໂລມຎ຺ຈ. ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ເທວທິນ຺ນໍ, ຕໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ, ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ. ອິມານີຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓວຈນໍ, ອິມານິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຍຕາຍ ກປ຺ປິຍຈີວຣານິ.

ອິທານິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕານິ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສຈີຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສຕິເຓຫິ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ຕາທິເສຫິ ຕິເຓຫິ ກຕຈີວຣໍ ກຸສຈີຣໍ. ໂປຕກີວາກາທີຫິ ວາເກຫິ ກຕຈີວຣໍ ວາກຈີຣໍ. ຈຕຸກ຺ໂກເຓຫິ, ຕິໂກເຓຫິ ວາ ຜລເກຫິ ກຕຈີວຣໍ ຜລກຈີຣໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ເກເສຫິ ກຕກມ຺ພລໍ ເກສກມ຺ພລໍ. ຈາມຣີວາລອສ຺ສວາລາທີຫິ ກຕໍ ວາລກມ຺ພລໍ. ມກຈິຕນ຺ຕູຫິ ວາຍິໂຕ ໂປຕ຺ຖໂກ. ຈມ຺ມນ຺ຕິ ມິຄຈມ຺ມາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ. ອຸລູກປກ຺ເຂຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ ອຸລູກປກ຺ຂໍ. ຠຸຊຕຈາທິມຍໍ ຣຸກ຺ຂທຸສ຺ສໍ, ຕິຣີຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂຸມຕຣາຫິ ລຕາວາເກຫິ ວາຍິຕໍ ລຕາທຸສ຺ສໍ. ເອຣກວາເກຫິ ກຕໍ ເອຣກທຸສ຺ສໍ. ຕຖາ ກທລິທຸສ຺ສໍ. ສຸຂຸເມຫິ ເວຬຸວິລີເວຫິ ກຕໍ ເວຬຸທຸສ຺ສໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວກ຺ກລາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອກປ຺ປິຍຈີວຣານິ ຕິຕ຺ຖິຍທ຺ຘຊຠາວໂຕ.

ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈ ມາຕິການໍ ວເສນາຕິ ‘‘ສີມາຍ ເທຕິ, ກຕິກາຍ ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໗໙) ອາຄຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຈີວຣຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຕິການໍ ວເສນ. ຈີວຣານໍ ປຏິລາຠກ຺ເຂຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອຏ຺ຐິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕິກາ’’ຕິອາທິນາ ມາຕິກາ ຐປິຕາ. ມາຕິກາຕິ ຫິ ມາຕໂຣ ຈີວຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຊນິກາຕິ. ໂສສານິກນ຺ຕິ ສຸສາເນ ປຕິຕກໍ. ປາປຓິກນ຺ຕິ ອາປຓທ຺ວາເຣ ປຕິຕກໍ. ຣຖິຍນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ວາຕປານນ຺ຕເຣນ ຣຖິກາຍ ຉຑ຺ຑິຕໂຈຬກໍ. ສງ຺ກາຣກູຏກນ຺ຕິ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕໂຈຬກໍ. ສິນານນ຺ຕິ ນ຺ຫານໂຈຬໍ, ຍໍ ຠູຕເວຊ຺ເຊຫິ ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ກາຬກຓ຺ຓີໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖໂຈຬກໍ ສິນານຕິຕ຺ເຖ ຉຑ຺ຑິຕປິໂລຕິກາ. ອຄ຺ຄິທຑ຺ຒນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒປ຺ປເທສໍ. ຕຎ຺ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ໂຄຂາຍິຕກາທີນິ ປາກຏາເນວ. ຕານິປິ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ.

ຘຊໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ນາວໍ ອາໂຣຫນ຺ເຕຫິ ວາ ຍຸທ຺ຘໍ ປວິສນ຺ເຕຫິ ວາ ຘຊຍຏ຺ຐິໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘໍ ປາຣຸຕຈີວຣໍ, ເຕຫິ ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາທກຠິກ຺ຂຸນາຕິ ຄຫປຕິຈີວຣສ຺ສ ສາທິຍນຠິກ຺ຂຸນາ. ເອກມາສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣມາສສຎ຺ຎິຕໍ ເອກມາສມຕ຺ຕໍ. ວິຕກ຺ເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ຕຓ຺ຫານິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສາສເນ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ. ປໍສຸກູລິໂກ ອທ຺ຘມາເສເນວ ກໂຣຕີຕິ ອປຣປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິລາຠສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ປຣປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ມາສມຕ຺ຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ອິຕິ ມາສທ຺ຘ…ເປ… ວິຕກ຺ກສນ຺ໂຕໂສ ວິຕກ຺ກນສ຺ສ ປຣິມິຕກາລິກຕ຺ຕາ.

ມຫາເຖຣໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຄຣຸຄາຣເວນ ຄາມທ຺ວາຣໍ ‘‘ຠນ຺ເຕ ຄມິສ຺ສາມິ’’ ອິຈ຺ເຈວມາຫ. ມຫາເຖໂຣປິສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປາວຸໂສ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອວສໂຣ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉມາໂນ ຄາມໍ ປາວິສິ. ອຸຈ຺ຈາຣປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ອຸຈ຺ຈາເຣນ ປີຬິໂຕ. ຕທາ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍານຸສ຺ສຣຓມຸເຂນ ຕຖາຄເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ສເວຄສ຺ສ ພລວຠາເວນ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍເຍວ…ເປ… ຕີຓິ ຜລານິ ປຕ຺ໂຕ.

‘‘ກຕ຺ຖ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນາປິ ລາຠາສາປຸພ຺ພິກາຕິ ຕຖາ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ມນາປໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວມາທິຈິນ຺ຕນາຍ ກາ ນາມ ກຖາ. ກຖໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ຄມນ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ຈີວຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ກິຎ຺ຈິປິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອເປສໂລ ອປ຺ປຕິຣູປາຍປິ ປຣິເຍສນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເປສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຫຣິຍມານນ຺ຕິ ສຸສານາທີສຸ ປຕິຕກໍ ວຕ຺ຖໍ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ປໍສຸກູລປຣິເຍສນໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ຕໂຕ ອານີຍມານໍ.

ເອວໍ ລທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ເອວໍ ປຏິລາຠສນ຺ໂຕສໍ ອໂກເປຕ຺ວາວ ລທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ. ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກມຕ຺ເຕເນວາຕິ ຍຖາລທ຺ຘານໍ ປໍສຸກູລວຕ຺ຖານໍ ເອກປຏ຺ຏທຸປຏ຺ຏານໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກປມາເຓເນວ, ອວຘາຣເຓນ ອຸປຣິປຈ຺ຈາສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ເຕນ ສປທານຈາຣິນາ ວິຍ ທ຺ວາຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣຓໍ ໂລລຸປ຺ປວິວຊ຺ຊນໍ ນາມ ຈີວຣໂລລຸປ຺ປສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ.

ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ.

ໂຘວນຸປເຄນາຕິ ໂຘວນໂຍຄ຺ເຄນ.

ປຓ຺ຓານີຕິ ອມ຺ພຊມ຺ພາທິປຓ຺ຓານິ.

ອໂກເປຕ຺ວາຕິ ສນ຺ໂຕສໍ ອໂກເປຕ຺ວາ. ປໂຫນກນີຫາເຣເນວາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກາທີສຸ ຍໍ ກາຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ປໂຫນກນິຍາເມເນວ ຍຖາລທ຺ຘໍ ຖູລສຸຂຸມາທິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຣຓໍ.

ຕິມຓ຺ຑລປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ‘‘ນິວາສນໍ ເຈ ນາຠິມຓ຺ຑລໍ; ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ, ອິຕຣໍ ເຈ ຄລວາຏມຓ຺ຑລໍ, ຊາຓຸມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິມຓ຺ຑລປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກຣຓໍ; ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓເມວ ໂຫຕິ.

ອວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ນ ວິຈາເຣຕ຺ວາ.

ກຸສິພນ຺ຘນກາເລຕິ ມຓ຺ຑລານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສິພ຺ພນກາເລ. ສຕ຺ຕວາເຣຕິ ສຕ຺ຕສິພ຺ພນວາເຣ.

ກປ຺ປພິນ຺ທຸອປເທເສນ ກສ຺ສຈິ ວິກາຣສ຺ສ ອກຣຓໍ ກປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ສີຕປຏິຆາຕາທິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ມຸຂ຺ຍເມວ ຈີວຣປຣິໂຠເຄ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍາວເທວ ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໖໘; ມຫານິ. ໑໖໒).

ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕາວຕາ ສນ຺ໂຕໂສ ກຸປ຺ປຕິ ສມ຺ຠາຣານໍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອລາຠໂຕ.

ສາຣຓີຍຘມ຺ເມ ຐຕ຺ວາຕິ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາຘາຣຓໂຕ ປຣິໂຠເຄ ຐຕ຺ວາ.

‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມສ຺ສ ອຣິຍວໍສສ຺ສ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄເຕຈີວຣິກງ຺ຄານໍ, ເຕສຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປກາ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາ ຈາຕິ ທີເປຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປຣໂຕປິ.

‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ວຓ຺ຓວາທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ໂກຏິກໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ໂຖເຍວ ປກ຺ໂຂ ສຕ຺ຖາຣາ ວຓ຺ຓິໂຕ ໂຖມິໂຕຕິ ມຫາເຖເຣນ ຕຖາ ເທສນາ ກຕາ. ເອໂກ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ນ ກເຖຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ນາລໂກ (ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ນາລກສຸຕ຺ເຕ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ເອໂກ ນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວຓ຺ຓວາທີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸປນນ຺ໂທ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ (ປາຣາ. ໕໑໕, ໕໒໗, ໕໓໒, ໕໓໗ ວາກ຺ຍຂນ຺ເຘສຸ ວິຕ຺ຖາໂຣ). ເອໂກ ເນວ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ລາຬຸທາຍີ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ເອໂກ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ເຈວ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ມຫາກສ຺ສໂປ.

ອເນສນນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ເອສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ, ສາສເນ ຐິຕານໍ ນ ປຕິຣູປໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ອໂຍຄ຺ຍໍ. ໂກຫຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທນິມິຕ຺ຕໍ ປເຣສໍ ກຸຫນໍ ວິມ຺ຫາປນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຸຕ຺ຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເສນ ອຸປຣູປຣິ ຕສຕິ. ປຣິຕສຕີຕິ ປຣິໂຕ ຕສຕິ. ຍຖາ ສພ຺ເພ ກາຍວຈີປໂຍຄາ ຕທຕ຺ຖາ ເອວ ຊາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ຕສຕິ. ຄຘິຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄທ຺ໂຘ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາລກ຺ຂໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຄຘິຕໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄຘິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຄຘິໂຕ…ເປ… ໂລຠຄິທ຺ໂຘ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ມຸຍ຺ຫນໍ, ຕສ຺ສ ວາ ສມຸສ຺ສຍໍ ອຘິຄຕໍ. ອນາປນ຺ໂນ ອນຸປຄໂຕ. ອໂນຕ຺ຖໂຕຕິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຕ. ອປຣິໂຍນທ຺ໂຘຕິ ຕຓ຺ຫາຉທເນນ ອຈ຺ຉາທິໂຕ. ອາທີນວໍ ປສ຺ສມາໂນຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ, ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ຄຘິຕປຣິໂຠຄໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ອິທມຕ຺ຖິກຕາ, ຕໍ ປຊານາຕີຕິ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວເທວ…ເປ… ປຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເນວຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເນວ ອຸກ຺ກໍເສຕິ ນ ອຸກ຺ຂິປຕິ ນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ທຫຕິ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ອຸກ຺ກໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ນ ວມ຺ເຠຕີຕິ ນ ຫີຬຍຕິ ນິຫີນໂຕ ນ ທຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ວີສຕິວິເຘ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສນ຺ໂຕສຄ຺ຄຫເຓນ ຈີວຣເຫຕຸ ອເນສນາປຊ຺ຊນາທິປິ ຄຫິຕເມວ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕສ຺ສ ຠາວໂຕ, ອສຕິ ຈ ອຠາວໂຕ, ວຓ຺ຓວາທິຕານຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາ ປຣວມ຺ຠນານິ ປນ ຄຫິຕານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ວຓ຺ຓວາທິຕາທີສຸ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສນ຺ໂຕສາທິ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ສມຸຏ຺ຐາປນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນລໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ, ‘‘ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຏິຫາຣິຍປຎ຺ຎໍ ‘‘ປຏິສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມສວຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ປເຠທໂຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພ. ປິຓ຺ຑປາຕກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ໂຕໂສ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ປິຓ຺ຑປາເຕ ສນ຺ໂຕໂສ ປເຠທໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ປິຓ຺ຑປາຕຄຕິກເມວ. ອາຫຣິຕພ຺ພໂຕ ຫິ ສປ຺ປິອາທີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ປິຓ຺ຑປາຕກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຂຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸທ຺ເທສາທິວເສນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ສກລສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທເສນ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ. ສລາກທານວເສນ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ປາຏິປທທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທິກໍ. ອາຄນ຺ຕຸການໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ. ຘຸຣເຄເຫ ເອວ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ. ກຸຏິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ກຸຏິຠຕ຺ຕໍ. ຄາມວາສີອາທີຫິ ວາເຣນ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາຣຠຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ. ເສສານິ ປາກຏາເນວ.

ວິຕກ຺ເກຕິ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຊ຺ຊ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສຸກຄາເມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ກາມເມຕໍ ປຏິວຈນທານໍ, ເຍນ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວິຕກ຺ກມາຬເກ ຐຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ອຣິຍວໍສາ ຈຸໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອຣິຍວໍສິການໍ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ເອກຈາຣິກສ຺ເສວ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ອຣິຍວໍສິໂກ ເອກວາຣເມວ ວິຕກ຺ເກຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ປຣິພາຫິໂຣຕິ ອຣິຍວໍສິກຠາວໂຕ ພຫິຠູໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ວິຕກ຺ກສນ຺ໂຕໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ວິສຸຊ຺ຌຕິ ຈ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ. ຍາປນມຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິຄ຺ຄຫເຓ. ອປ຺ປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນປມາຓໂຕປິ ອປ຺ປໍ. ຄເຫຕພ຺ພໍ ທາຍກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ. ປມາເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນປ຺ປມາເຓເນວ ອປ຺ປໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມກ຺ເຂຕີຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ອປເນຕິ. ວິນິປາເຕຕີຕິ ວິນາເສຕິ ອຏ຺ຐານວິນິໂຍເຄນ. ສາສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິໍ. ນ ກໂຣຕິ ນປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ.

ສປທານຈາຣິໂນ ວິຍ ທ຺ວາຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣຓໍ ໂລລຸປ຺ປວິວຊ຺ຊນສນ຺ໂຕໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣປຏິປາຏິຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຘິກໍ ອປເນຕ຺ວາ.

ອາຫາຣເຄຘໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປຏິວິໂນທນຕ຺ຖໍ ກຖາ, ກາຍສ຺ສຐິຕິອາທິປໂຍຊນໍ ປນ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ອາຄຕໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຊິຆຈ຺ຉາຍ…ເປ… ສນ຺ໂຕໂສ ນາມາ’’ຕິ.

ນິທຫິຕ຺ວາ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຕທຫຸປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຕ຺ຖາ ປນ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ວາຣິຕໍ. ສາຣຓີຍຘມ຺ເມ ຐິເຕນາຕິ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາຘາຣຓໂຠຄິຠາເວ ຐິເຕນ.

ເສນາສເນນາຕິ ສຍເນນ, ອາສເນນ ຈ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ມຎ຺ຈາທິເກ, ວິຫາຣາທິເກ ຈ ເສຕິ, ຕໍ ເສນໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປີຐາທິເກ ອາສຕິ, ຕໍ ອາສນໍ. ຕທຸຠຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຎ຺ໂຈ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ໂຈ ມສາຣກາທິ, ຕຖາ ປີຐໍ. ມຎ຺ຈຠິສິ, ປີຐຠິສີຕິ ທຸວິຘາ ຠິສິ. ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ‘‘ທີຆມຸຂປາສາໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ທີຆປາສາໂທ. ‘‘ເອກປສ຺ສຈ຺ຉທນກເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ປາສາໂທຕິ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ‘‘ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ຄຸຫາຕິ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ. ອຏ຺ໂຏ ພຫລຠິຕ຺ຕິກໍ ເຄຫໍ, ຍສ຺ສ ໂຄປານສິໂຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຉທນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຏ຺ຏາລກາກາເຣນ ກຣິຍຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກໂຓ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ ‘‘ວຏ຺ຏາກາເຣນ ກຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ.

ປິຓ຺ຑປາເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສາທໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘ອຊ຺ຊ ກຕ຺ຖ ວສິສ຺ສາມີ’ຕິ ວິຕກ຺ເກຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຣຫໍ ປິຓ຺ຑປາເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ, ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ອຣິຍວໍສາ ຈຸໂຕ ໂຫຕິ ປຣິພາຫິໂຣ’’ຕິ, ‘‘ເສນາສນໍ ຄເວສນ຺ເຕນາປິ’ກຸຫິໍ ລຠິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ມຫາເຖເຣນ ຄິລານປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ ປນ ປິຓ຺ຑປາເຕ ເອວ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ, ອາຫຣິຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາເຕ ວິຍ ວິຕກ຺ກສນ຺ໂຕສາທໂຍປິ ປນ຺ນຣສ ສນ຺ໂຕສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວາທເສວ ຘຸຕງ຺ຄານິ ວິນິໂຍຄໍ ຄຕານິ, ເອກໍ ປນ ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ ຠາວນາຣາມອຣິຍວໍສໍ ຠຊຕີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

‘‘ປຖວິໍ ປຕ຺ຖຣມາໂນ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ອຣິຍວໍສເທສນາຍ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນໍ ມຫາວິສຍຕາຍ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຍສ຺ມາ ນຍສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕາ ໂຫຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ເທສນາ ຍຖາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ, ອຍຎ຺ຈ ຠາວນາຣາມອຣິຍວໍສກຖາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫສ຺ສນຍປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ…ເປ… ເທສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໂຕ ອຠິມຸຂຠາເວນ ຣມຓໍ ອາຣມຓໍ ອາຣາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ພ຺ຍຘິກຣຓານມ຺ປິ ປທານໍ ວເສນ ຠວຕິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ, ກຓ຺ເຐກາໂຬຕິ ອາຫ ‘‘ປຫາເນ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ປຫານາຣາໂມ’’ຕິ. ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວາ ອາຣາໂມ, ປຫານໍ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ປຫານາຣາໂມຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມາສໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຊຫນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫານາຣາມສທ຺ທານໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ, ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາຣາໂມຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກາມໍ ‘‘ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ ຠາວນາຣາມອຣິຍວໍສໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ, ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄວເສນ ປນ ເນສຊ຺ຊິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກຈ຺ຈາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເຕຣສນ຺ນໍ ຘຸຕງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ວິນຍໍ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສລ຺ເລຂສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ວິນເຍ ຐິຕສ຺ເສວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຣສນ຺ນໍ…ເປ… ກຖິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກາມໍ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏເກສຸປິ (ທີ. ນິ. ໑.໗.໑໙໔; ວິຠ. ໕໐໘) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາ ອາຄຕາ ເອວ, ເຍຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ສີລສ຺ສ ໂວທານໍ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ກຖິເຕສຸ ຍຖາ ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໍ ວິນຍປິຏກໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາວນາກຖາພາຫຸລ຺ລໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຣິຍວໍເສນ ກຖິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາວນາຣາເມນ ອວເສສໍ ປິຏກທ຺ວຍໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ຍຖາສກໍປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎິຕານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ ໂສ ປາໂຐ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມປາຬີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມປາຬິຍາ ກເຖຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙). ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ປຣິຍາເຍນາຕິ ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕຘມ຺ເມນ, ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໐) ອາຄຕນເຍນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂສຕິ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ກາເມຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎິຕໍ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາຣໍ. ‘‘ໂສ ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘, ໕໓໘) ອາຄຕາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອພ຺ຍາປາທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສອຸປາຍາສານຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ, ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິປສ຺ສນານໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ວເສເນຕ຺ຖ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ.

‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕິ, ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ຈ ນ ອິທໍ ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນິຍາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ຠາເວຕພ຺ໂພ, ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໑) ຈ ເທສນາ ອາຄຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຬິຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໔, ໓.໔໑) ອາຄຕນີຫາເຣເນວ ‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕິ, ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສວາເຣສຸປິ. ຍສ຺ມາ ຈາຍໍ ອຣິຍວໍສເທສນາ ນາມ ສຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາວ ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ເທສິຕໍ ເທສນໍ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ສງ຺ຄາຍນວເສນ ອິຘາເນສິ, ຕສ຺ມາ ມຫາອຣິຍວໍສສຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸເທສນານີຫາເຣນ ນິຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຠາວນາຣາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸ ສຕິປຏ຺ຐານປຣິຍາຍອຠິຘມ຺ມນິທ຺ເທສປຣິຍາເຍສຸປິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສເນວ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ກຕາ, ເອກວີສຕິຍາ ປນ ຐານານໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໖໙໘) ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໑໐. ສໍວຣາທີນໍ ສາຘນວເສນ ປທຫຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕຫີຕິ ຈ ປຘານານິ. ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍານີຕິ ເສຏ຺ຐວີຣິຍານິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ. ສໍວຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາປເນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປິທຫເນ ອນລສສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍໍ. ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິໂນເທນ຺ຕສ຺ສ. ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປຊຫນສ຺ສ ສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ. ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາຘິ ເອວ. ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນສມາຘິ ຫິ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສມາຘິປວິເວກສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສມາຘິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປຘິວິເວກຕ຺ຕາຕິ ຂນ຺ຘູປຘິອາທິອຸປຘີຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ເຄນ ອຘິຄມເຫຕຸ. ຣາຄາທໂຍ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຣາໂຄ. ເອວໍ ນິໂຣໂຘປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ອິຘ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ມິສ຺ສກວເສນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວເສນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວເສນາຕິ ຕໍນິນ຺ນຕາວເສນ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄປຣິຓາມິນ຺ຕິ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປຣິຓາມິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນວເສນ ຈ ປຣິຓມນສີລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ໂວສ຺ສຄ຺ຄາ’’ຕິອາທິ. ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ນາມ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫານວເສນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ວິປສ຺ສນາ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕເນວາກາເຣນ ຕໍນິມິຕ຺ຕເກ, ຂນ຺ເຘ ຈ ‘‘ປຊຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຊຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ເອກໍສໂຕ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ, ຂນ຺ເຘ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ປກ຺ຂນ຺ທນປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ຈ. ປຣິຓມຕີຕິ ປຣິປຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປຣິຓມນໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຠາວຎ຺ເຈວ ມຄ຺ຄຠາວຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເສສສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໂກຏ຺ຐາເສສຸ.

ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ອຠທ຺ທການໍ ນີວຣຓາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ຣາຄວິຘມເນນ ເອກນ຺ຕຫິຕຕ຺ຕາ, ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ຈ ຠທ຺ທກໍ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ເອວໍທຸລ຺ລຠໍ, ຣາຄສ຺ສ ຈ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕໍ ອຕ຺ຖິ. ອນຸຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຣກ຺ຂນາ ນາມ ອຘິຄຕສມາຘິໂຕ ຍຖາ ນ ປຣິຫານິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສາ ປນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວິຘມເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎາທິກາຕິ ອຏ຺ຐິກຊ຺ຌານາທິກາ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ຌານໍ ວທຕິ.

ເອກປຏິເວຘວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ຎາຓນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິໂຣຘຘມ຺ເມ ນິພ຺ພາເນ ຎາຓໍ, ເຕນ ຜລຎາຓໍ ວທຕິ. ຍສ຺ມາ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣສ຺ສ ຜລສ຺ສ ມຄ຺ຄານຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕິ, ຍໂຕ ຕໍສມຸທຍປກ຺ຂິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ນິໂຣຘສຈ຺ເຈປິ ໂຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມໂຍ, ຕທນຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕີຕິ ຜລຎາຓສ຺ເສວ ຘມ຺ເມ ຎາຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຕາວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ຘມ຺ເມຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕຸ, ຜລປຎ຺ຎາ ປນ ກຖນ຺ຕິ ໂຈທນາ ໂສຘິຕາ ໂຫຕິ ນິໂຣຘຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ທຸວິຘາປິ ຫິ ປຎ຺ຎາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ເມຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຕສໍ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ, ສງ຺ຂຕປ຺ປວໂຣ ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຈ ຜລຘມ຺ໂມ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ຕໍສຫຄຕາ ຘມ຺ເມຎາຓໍ.

ອນ຺ວເຍຎາຓນ຺ຕິ ອນຸຄມນຎາຓໍ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຍຖາ ອິທານີຕິ ຍຖາ ເອຕຣຫິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເອວໍ ອຕີເຕປິ ອນາຄເຕປິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈເມວາຕິ ຈ ສຣິກ຺ຂຏ຺ເຐນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ສມຸທຍສຈ຺ເຈ, ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈ ຈ. ອຍເມວາຕິ ອວຘາຣເຓ. ນິໂຣຘສຈ຺ເຈ ປນ ສຣິກ຺ຂຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ, ເອກສຠາວຕ຺ຕາ ຈ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອນຸຄຕິຍໍ ຎາຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມຎາຓສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ອຕີເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ອນຸຄຕິຍໍ ອນຸຄມເນ ອນ຺ວເຍ ຎາຓໍ. ອິທໍ ອນ຺ວເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວຕິ. ໂສຕິ ຘມ຺ມຎາຓໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ອິມິນາ ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຄຈຣຕ຺ຕາ ໂຄຈຣໂວຫາເຣນ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນມຄ຺ຄຎາເຓນ, ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ຎາເຕນາຕິ ອິມໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ຐິເຕນ ມຄ຺ຄຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ເຐນາຕິ ທສ຺ສເນນ ສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິເຕນ. ປຕ຺ເຕນາຕິ ສຈ຺ຈານໍ ປຕ຺ວາ ຐິເຕນ. ວິທິເຕນາຕິ ສຈ຺ຈານິ ວິທິຕ຺ວາ ຐິເຕນ. ປຣິໂຍຄາຬ຺ເຫນາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ຐິເຕນາຕິ ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໙໖) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸວິຘມ຺ປິ ປນ ມຄ຺ຄຜລຎາຓໍ ຘມ຺ເມຎາຓໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຈ ມູລໍ, ກາຣຓຎ຺ຈ ນຍນຍນສ຺ສາຕິ ທຸວິເຘນາປິ ເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຕ຺ຕາ, ມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ ນຍນຍນໍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ຎາຓວິສຍຠາເວນ, ຎາຓສມ຺ປໂຍເຄນ ວາ ຎາເຕນາຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ອຕີຕານາຄເຕ ນຍໍ ເນຕີຕິ ອຕີເຕ, ອນາຄເຕ ຈ ນຍໍ ເນຕິ ຫຣຕິ ເປເສຕິ. ອິທໍ ປນ ນ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓກິຈ຺ຈໍ, ສຕ຺ຖາຣາ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຕີຕານາຄເຕ ນຍນຍນສທິສໍ ກຕໍ ມຄ຺ຄມູລກຕ຺ຕາ. ຠາວິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ນຍິທໍ ອຎ຺ຎໍ ຎາຓຸປ຺ປາທນໍ ນຍນຍນໍ, ຎາຓສ຺ເສວ ປນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ.

ປເຣສໍ ເຈຕໂສ ປຣິໂຕ ອຍນໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປຣິໂຍ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິເຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທ’’ຕິ. ອວເສສໍ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິຎາຓໍ ນາມ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມຕຕ຺ຕາ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິຎາຓໍ. ຘມ຺ເມຎາຓາທີນໍ ວິຍ ຫິ ສາຕິສຍສ຺ສ ປຏິເວຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວາ ວິສໂຍຠາສນສງ຺ຂາຕຊານນສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕສຸ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິຎາຓໍ ສມ຺ມຸຕິທ຺ວາເຣນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄຫຓໂຕ. ອວເສສໍ ວາ ອິຕຣຎາຓຕ຺ຕຍວິສຠາຄໍ ຎາຓໍ ຕພ຺ພິສຠາຄສາມຎ຺ເຎນ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິຎາຓມ຺ຫິ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິມ຺ຫິຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

ກາມໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓາທີນິ ທຸກ຺ຂຎາຓາທີນິເຍວ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ປເນວມາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ວຏ຺ຏໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຄ຺ຄມນໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ວຏ຺ຏໍ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ອິຕຣານິ ປນ ທ຺ເວ ວິວຏ຺ຏໍ ນິວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ອຠິນິເວໂສຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ໂຫຕິ ໂລກິຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວິສຠາຄູປຄມນໂຕ. ໂນ ວິວຏ຺ເຏຕິ ວິວຏ຺ເຏ ອຠິນິເວໂສ ໂນ ໂຫຕິ ອວິສຍຠາວໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກຕ຺ວາ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວາ ປາຬິໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຍຖາຣຫໍ ສວນຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉນມນສານຸເປກ຺ຂນາທິວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິກ຺ກເມນ ໂຍຄກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ຍທິ ປຸຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ເອວ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ, ເຕສຸ ເອວ ອຸຄ຺ຄຫາທິ, ກຖມິທໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວີສູ’’ຕິອາທິ. ກາມໍ ປຈ຺ຉິມານິປິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ປນ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວິປສ຺ສນາພ຺ຍາປາໂຣ. ເກວລໍ ປນ ອນຸສ຺ສວມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຓີຕຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐໍ, ອາຕປ຺ປກນິຣາມິສປີຕິສຎ຺ຊນນໂຕ ກນ຺ຕໍ, ອຸປຣູປຣິ ອຠິຣຸຈິຊນເນນ ມນສ຺ສ ວຑ຺ຒນໂຕ ມນາປນ຺ຕິ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວີສຸ ສຈ຺ເຈສູຕິ ທ຺ວີສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ, ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ຕີຓິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ. ກິຈ຺ຈວເສນາຕິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນວເສນ. ເອກນ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນປິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນກິຈ຺ຈວເສນປິ ຕຕ຺ຖ ປຏິເວໂຘ ລພ຺ຠເຕວ. ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານີຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານິ. ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ໂອຬາຣິກາ ຫິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍາ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ, ອາຫາຣາທີສຸ ຈ ອຠິລາໂສ ປາກໂຏ. ປີຬນາທິອາຍູຫນາທິວເສນປິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອິທໍ ອສ຺ສ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ຎາເຓນ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕານິ ຄມ຺ຠີຣານິ. ທ຺ເວຕິ ນິໂຣຘມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ. ຕານິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາວໂຕ ສຠາເວເນວ ຄມ຺ຠີຣຕາຍ ຍາຖາວໂຕ ຎາເຓນ ທຸໂຣຄາຫຕ຺ຕາ ‘‘ທຸທ຺ທສານີ’’ຕິ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄາທິຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໑໑. ໂສໂຕ ນາມ ອຣິຍໂສໂຕ ປຸຣິມປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ອາທິໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ ປຊ຺ຊນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິ, ປຐມມຄ຺ຄປຏິລາໂຠ. ຕສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ອຘິຄມູປາຍຠູຕານິ ກາຣຓານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄານິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສຕາ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສນ຺ຕກາຍກມ຺ມາທິຕາຍ ສນ຺ຕຘມ຺ມສມນ຺ນາຄມໂຕ, ສນ຺ຕຘມ຺ມປເວທນໂຕ ຈ ສນ຺ໂຕ ປຸຣິສາຕິ ສປ຺ປຸຣິສາ. ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘາວຫໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ລພ຺ຠຕິ, ເຕ ເອວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສປ຺ປຸຣິສານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສນ຺ໂຕ ສຕໍ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ໂສ ຫິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ, ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈ ອປຕນ຺ເຕ ຘາເຣຕີຕິ ເອວມາທິ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄວເສນ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມາໂນ, ປສຕ຺ໂຖ, ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ຘມ຺ໂມ, ສຕໍ ວາ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ໂມ, ເຕສໍ ວາ ຕພ຺ຠາວສາຘໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ, ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິ. ສາ ປນ ມຫາວິສຍຕາຍ ນ ສພ຺ພາ ສພ຺ພສ຺ສ ວິເສສາວຫາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປາຍສ຺ສ ເຕປິຏກຘມ຺ມສ຺ສ ສວນ’’ນ຺ຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ວິປສ຺ສນານຸໂຍຄສ຺ສ.

ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນາຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘວເສນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸເຓ ຎຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປ຺ປສາເທນ, ໂສ ປນ ປສາໂທ ເທວາທີສຸ ເກນຈິປິ ອກມ຺ປິຍຕາຍ ນິຈ຺ຈໂລຕິ ອາຫ ‘‘ອຈລປ຺ປສາເທນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍ ອາຫາຣຈຕຸກ຺ເກ. ລູຂປຓີຕວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ໂອທນກຸມ຺ມາສາທິກສ຺ສ ລູຂສ຺ສ ເຈວ ປຓີຕສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ວເສນ. ສາ ປນາຍໍ ອາຫາຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ‘‘ກຸມ຺ຠິລານໍ ອາຫາຣໍ ອຸປາທາຍ ໂມຣານໍ ອາຫາໂຣ ສຸຂຸໂມ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໑) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕາ ເອວ.

ອາຣມ຺ມຓຏ຺ຐິຕິວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຏ຺ຐານສ຺ສ ວເສນ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐິຕິ, ອາຣມ຺ມຓເມວ ຐິຕິ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ຐິຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາຣມ຺ມຓຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ວິສຍລກ຺ຂໂຓວ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠູຕໍ ຣູປໍ ອຸເປຕີຕິ ຣູປູປາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປໍ ອຸປຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຕນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ຐານປ຺ປວຕ຺ຕນໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປູປາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຄຈໂຣ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໂຄຈຣໍ ຣູປໍ ສຫກາຣີກາຣຓຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ. ອິຕິ ຕີຫິ ປເທຫິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣຓຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປສິຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປສິຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ສິເນຫິຕໍ ໂອທນໍ ຣຸຈິຕໍ, ປຣິຓາມໂຍຄ຺ຍຎ຺ຈ, ເອວໍ ນນ຺ທິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ສິເນຫິຕໍ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠິຣຸຈິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິປາກໂຍຄ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ໂທສສຫຄຕາທິອກຸສລໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ເອວໍ ຣູປູປາຍນ຺ຕິ ເທສນາຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ. ວິປາກຘມ຺ມຕາຍ ວຸທ຺ຘິໍ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ວຸທ຺ຘິໍ, ປຣິຍາຍຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ, ນິສ຺ສນ຺ທຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ເວປຸລ຺ລໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຜລນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ວາ ວຸທ຺ຘິໍ, ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ, ອປຣາປຣິຍາຍຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອກນ຺ຕໂຕ ເວທນຸປາຍາທິວເສນ ປຕ຺ຕິ ນາມ ອຣູປຠເວ ເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມຫິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ກຕໍ ວາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຣູປູປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຣູປາທໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາປິ ເຕ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກວເສນ…ເປ… ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວິປາໂກປິ ຫິ ຘມ຺ໂມ ວິປາກຘມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ຕຖາ ນນ຺ທິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນນ຺ທູປເສຈນ’’ນ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣິຕາເນວ ສິງ຺ຄາລສຸຕ຺ເຕ.

ຠວຕິ ເອເຕນ ອາໂຣຄ຺ຍນ຺ຕິ ຠໂວ, ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ. ປຣິວຸທ຺ໂຘ ຠໂວ ອຠໂວ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສໍວຣາສໍວໂຣ, (ປາຣາ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ຜລາຜລໍ’’ຕິ ຈ. ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສປ຺ປິນວນີຕານໍ ຄຫຓໍ, ເຕລາທີນໍ ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຄິລານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຠວາຠໂວຕິ ຂຸທ຺ທໂກ ເຈວ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ອິເມສໍ ປນາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຠວູປປຕ຺ຕິປຫານຕ຺ໂຖ ຫິ ວິເສສໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖອຣິຍວໍໂສ. ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ, ຈີວຣາທິເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕຓ຺ຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘານກຣຓກາເລຕິ ຠາວນານຸໂຍຄກ຺ຂເຓ. ສີຕາທີນິ ນ ຂມຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂມຕີຕິ ສຫຕິ ອຠິຠວຕິ. ວິຕກ຺ກສມນນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກິເລສານໍ ສມນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຏິປທາ.

ສມາຘິຌານາທິເຠໂທ ຘມ຺ໂມ ປຊ຺ຊຕິ ປຏິປຊ຺ຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຘມ຺ມປທໍ. ອນຠິຊ຺ຌາວ ຘມ຺ມປທໍ ອນຠິຊ຺ຌາຘມ຺ມປທໍ. ອຍໍ ຕາວ ອໂລຠປກ຺ເຂ ນໂຍ, ອິຕຣປກ຺ເຂ ປນ ອນຠິຊ຺ຌາປຘາໂນ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສ ອນຠິຊ຺ຌາຘມ຺ມປທໍ. ອໂກໂປຕິ ອໂທໂສ, ເມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປ຺ປຏ຺ຐິຕສຕີຕິ ກາຍາທີສຸ ສມ຺ມເທວ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ. ສຕິສີເສນາຕິ ສຕິປຘານມຸເຂນ. ສມາຘິປຘານຕ຺ຕາ ຌານານໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ສວິຎ຺ຎາຓກອສຸເຠປິ ຌານຠາວນາ ອໂລຠປ຺ປຘານາ ໂຫຕິ ກາຍສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉເນນ, ປຏິກ຺ກູລາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ສຕ຺ຕວິຘອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລາທິວເສນ ປນສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິ ສຕິປຘານາຕິ ຕຕິຍຘມ຺ມປເທເນວ ນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ‘‘ທສ ອສຸຠວເສນ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ພ຺ຍາປາທວິໂຣຘິນີ ອພ຺ຍາປາທປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມ…ເປ… ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄຕານິ ຌານາທີນີຕິ ໂຍຊນາ. ຄມນາທິໂຕ ອາຫາຣສ຺ສ ປຏິກ຺ກູລຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ສຎ຺ຎາຍ ຖິຣຠາເວເນວ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ຖິຣສຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາປິ ຕຕິຍຘມ຺ມປເທ ເອວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕາ. ອາຣຸປ຺ປສມາຘິອຠິຎ຺ຎານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ກສິຓຠາວນາ, ສຕ຺ຕວິຘໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິປາຣິປູຣິເຫຕຸໂຕ ອານາປາເນສຸ ປຐມອານາປານຠາວນາ ວິເສສໂຕ ສມາຘິປຘານາຕິ ສາ ຈຕຸຕ຺ຖຘມ຺ມປເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ອຘິຄຕານິປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ປຎ຺ຎາປຘານຕາຍ ປນ ນ ສງ຺ຄຫິຕານິ.

ຘມ຺ມສມາທາເນສຸ ປຐມໍ ອເຈລກປຏິປທາ ເອຕຣຫິ ຈ ທຸກ຺ຂຠາວໂຕ, ອນາຄເຕປິ ອປາຍທຸກ຺ຂວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາວຫໂຕ. ອເຈລກປຏິປທາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊການມ຺ປິ ອຸຠຍທຸກ຺ຂາວຫປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ທຸຕິຍໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓໍ ເອຕຣຫິ ສຕິປິ ທຸກ຺ເຂ ອາຍຕິໍ ສຸຂາວຫຕ຺ຕາ. ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາ ຍຖາກາມໍ ກາມປຣິໂຠໂຄ. ອລຠມານສ຺ສາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂກ ປນ ວາໂທ ລຠມານສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິປາປຘມ຺ມານໍ ຂມ຺ຠນໍ ປຏິພນ຺ຘນໍ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ, ໂສ ປນ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຓຏ຺ໂຐ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ຄຸຓວິສຍຕາຍ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ຄຸຓຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕາ ຄຸຓຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອວິມຸຕ຺ຕາ, ນາປິ ວິມຸຈ຺ຈມານາຕິ ເຕຫິ ສຫ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍປິ ຕໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຜລສີລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ຜລເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ. ເອເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຜລປຣິຍາປນ຺ນາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວາຍາມສຕິໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ຖິຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ເອເຕເນວ ອຫິຣິກອໂນຕ຺ຕປ຺ປານມ຺ປິ ສວິສເຍ ພລຏ຺ໂຐ ສິທ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ໂຐ ເອກນ຺ຕິໂກ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານຎ຺ຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ໂຐ ສາຕິສໂຍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ມຫາພລຠາວໂຕ, ອກຸສລານຎ຺ຈ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອພລາ ນໍ ພລີຍນ຺ຕິ, ມທ຺ທນ຺ເຕ ນໍ ປຣິສ຺ສຍາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໖; ມຫານິ. ໕; ເນຕ຺ຕິ. ປຏິນິທ຺ເທສວາເຣ ໕) ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມວເສນາຍໍ ເທສນາຕິ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘີຕິ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໕) ວິຍ ອຘິກາຣາທິອຕ຺ຖໍ. ກຣຓາຘິກຣຓຠາວສາຘນວເສນ ອຘິຏ຺ຐານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຄຸຓາຘິກາ ປຸຣິສາ, ເຕ ເອວ ຕຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ມາປຕ຺ຕິຍາ, ຐານເມວ ອຘິຏ຺ຐານເມວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປຐເມນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ. ອຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສຍໍ. ກິເລສູປສໂມຕິ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສໂມ. ປຐເມນ ນເຍນ ອຘິຏ຺ຐານານິ ເອກເທສໂຕວ ຄຫິຕານິ, ນ ນິປ຺ປເທສໂຕຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕວ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐເມນ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ຌານາຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຈີສຈ຺ຈໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິຣຕິສຈ຺ຈໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕິເຍນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກິເລສານໍ ວີຕິກ຺ກມປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ອນຸສຍປຣິຈ຺ຈາຄຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ ກິເລເສ’’ຕິ ເອເຕນ ສມາປຕ຺ຕີຫິ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວູປສມໍ ວຕ຺ວາ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ກາຕພ຺ພໍ ເຕສໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວູປສມໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ ກຖິຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕວ, ອຎ຺ຎຖາ ວຈີສຈ຺ຈາທີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ສິຍາ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈໍ, ສພ຺ພສໍກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຈາໂຄ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມຠາວໂຕ ອຸປສໂມຕິ ຈ ວິເສສໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປກຏ຺ຐຊານນຜລຕາຍ ປຎ຺ຎາ, ອນວເສສໂຕ ກິເລສານຎ຺ຈຊນ຺ເຕ ຈ ວູປສນ຺ເຕ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈາໂຄ, ອຸປສໂມຕິ ຈ ວິເສສໂຕ ອຄ຺ຄຜລຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຖໂຣ ອາຫ ‘‘ເສເສຫິ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ ກຖິຕາ’’ຕິ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓາທິຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໑໒. ກາຬກນ຺ຕິ ມລີນໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສອກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ກຓ຺ຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ອປາຍູປຕ຺ຕິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ໂທຠຄ຺ຄິຍໍ ກຓ຺ຫວິປາໂກ. ອຍໍ ຕສ຺ສ ຕມຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ. ປຓ຺ຑຣນ຺ຕິ ໂອທາຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ສຸກ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸກ຺ກວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ສຄ຺ຄູປປຕ຺ຕິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ໂສຠຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ສຸກ຺ກວິປາໂກ. ອຍໍ ຕສ຺ສ ໂຊຕິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ປນ ‘‘ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິສ຺ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ກາເລນ ກຓ຺ຫໍ, ກາເລນ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວໍ ມິສ຺ສກວເສນ ກຕກມ຺ມໍ. ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິສ຺ສກກມ຺ມຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສ຺ສ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສມຎ຺ຎາ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອປຈຍຄາມິຕາຍ ຕທຸຠຍວິທ຺ຘໍສກສ຺ສ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣກມ຺ມສ຺ສ ອິຘ ສຸກ຺ກປຣິຍາໂຍປິ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍ…ເປ… ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍວິປາກສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ອຸຠຍວິປາກສ຺ສ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວປຣິຍາປນ຺ໂນ ຫິ ວິປາໂກ ອິຘ ‘‘ສຸກ຺ກວິປາໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຣິຍຜລວິປາໂກ.

ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາໂຕ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ; ອິຕເຣ ປຏິລາເຠນ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ຈ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ. ນນຸ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເປຕ຺ຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ ສຣູປທສ຺ສນໂຕ, ນ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣີນໍ ປິຏ຺ຐິວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກາເຍນາ’’ຕິອາທິ.

ໂອຫນນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ຫນນ຺ຕິ ຄເມນ຺ຕິ. ຕຖາຠູຕາ ຈ ອໂຘ ສີເທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ໂອສີທາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ກາມນຏ຺ເຐນ ກາໂມ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ໂອໂຆ ຈາຕິ, ກາເມສຸ ໂອໂຆຕິ ວາ ກາໂມໂຆ. ຠໂວໂຆ ນາມ ຠວຣາໂຄຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາຣູປຠເວສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວສຸ ຣາໂຄ, ທຸຕິໂຍ ກມ຺ມຠເວສຸ, ຕຕິໂຍ ຠວທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ. ຍຖາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ເອວໍ ໂອຫນຏ຺ເຐນ ‘‘ໂອໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມໍ ວິປາເກນ, ຠວາທິໍ ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ ທຸກ຺ເຂ ສຕ຺ເຕ ໂຍເຊນ຺ຕິ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ໂຍຄາ. ໂອຆາ ວິຍ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖໂຕ ກາມໂຍຄາທິຠາວໂຕ.

ວິສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ປຏິປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກາມໂຍຄາທິໂຕ ວິໂຍເຊນ຺ຕິ. ສໍກິເລສກຣຓໍ ໂຍຊນໍ ໂຍໂຄ, ຄນ຺ຖິກຣຓໍ (ຄນ຺ຖກຣຓໍ ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໒໐-໒໕), ສງ຺ຂລິກຈກ຺ກລິການໍ ວິຍ ປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ວາ ຄນ຺ຖນໍ ຄນ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອເຕສໍ ວິເສໂສ. ປລິພຸນ຺ຘຕີຕິ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ນ ມຸຎ຺ເຈຕິ ວິພນ຺ຘຕິ. ອິທເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ສສ຺ສຕວາທາທິກໍ ວທຕິ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠູຕໍ.

ຠຸສໍ, ທຬ຺ຫຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາທີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ອຸປາທານານິ. ຍໍ ປນ ເຕສໍ ຕຖາຄຫຓໍ, ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທານານີຕິ ອາທານຄ຺ຄຫຓານີ’’ຕິ. ຄຫຓຏ຺ເຐນາຕິ ກາມນວເສນ ທຬ຺ຫໍ ຄຫຓຏ຺ເຐນ. ປຸນ ຄຫຓຏ຺ເຐນາຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິສນວເສນ ທຬ຺ຫໍ ຄຫຓຏ຺ເຐນ. ອິມິນາຕິ ອິມິນາ ສີລວຕາທິນາ. ສຸທ຺ຘີຕິ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິ. ເອເຕນາຕິ ເອເຕນ ທິຏ຺ຐິຄາເຫນ. ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ວທຕິ ເຈວ ອຠິນິເວສນວເສນ ອຸປາທິຍຕິ ຈ.

ຍວນ຺ຕິ ຕາຫິ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິໂຍ, ຕາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຓ຺ຑາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ຐາ ຂນ຺ຘານໍ ຠາຄໂສ ປວຕ຺ຕິວິເສສາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍນິໂຍຕິ ໂກຏ຺ຐາສາ’’ຕິ. ສຍນສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜສນ຺ຖຣາທິສຍນສ຺ມິໍ. ຕຕ຺ຖ ວາ ເຕ ສຍິຕາ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ສຍນຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຍິທໍ ມນຸສ຺ສານໍ, ຠຸມ຺ມເທວານຎ຺ຈ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປູຕິມຈ຺ຉາທີສຸ ກິມໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຸປປຕິຕາ ວິຍາຕິ ອຸປປຊ຺ຊວເສນ ປຕິຕາ ວິຍ. ພາຫິຣປຈ຺ຈຍນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ວາ ອຸປປຕເນ ສາຘຸກາຣິໂນ ໂອປປາຕິໂນ, ເຕ ເອວ ອິຘ ‘‘ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເທວມນຸສ຺ເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ເທເວ ສນ຺ຘາຍ ເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຸມ຺ມເທເວສູ’’ຕິ ອາຫ.

ອຕ຺ຕໂນ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອາຫາຣປ຺ປໂຍເຄນ ມຣຓໂຕ ‘‘ປຐໂມ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ມໂນປໂທສວເສນ ມຣຓໂຕ ‘‘ຕຕິໂຍ ມໂນປໂທສິກວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນວ ອຕ຺ຕສຎ຺ເຈຕນາຍ ມຣນ຺ຕິ, ນ ປຣສຎ຺ເຈຕນາຍ ເກວລໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍເນວ ມຣຓໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ໂຖ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘາທິຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໑໓. ທານສງ຺ຂາຕາ ທກ຺ຂິຓາ, ນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສງ຺ຂາຕາ. ວິສຸຊ຺ຌນາ ມຫາຊຸຕິກຕາ, ສາ ປນ ມຫາຜລຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫປ຺ຜລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອນຣິຍານນ຺ຕິ ອສາຘູນໍ. ເຕ ປນ ນິຫີນາຈາຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລາມການ’’ນ຺ຕິ. ໂວຫາຣາຕິ ສພ຺ໂພຫາຣາ ອຠິລາປາ ວາ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທິຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໑໔. ເຕສຸ ອເຈລໂກຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊການມ຺ປິ ອຕ຺ຕກິລມຖໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ລພ຺ຠນໂຕ.

ນ ສີລາທິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ.

ຕໂມຕິ ອປ຺ປກາສຠາເວນ ຕໂມຠູໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຘກາຣຠູໂຕ’’ຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຍ ຠູໂຕ ຊາໂຕ ອປ຺ປກາສຠາເວນ, ອນ຺ຘກາຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕມເມວ. ປຣໍ ປຣໂຕ ອຍນໍ ຄຕິ ນິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນີເຈ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສ ຕມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຕມປຣາຍນຠາວໍ ອປ຺ປກາສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາວິໂຘ ຫຸຕ຺ວາຕິ ນີເຈ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ‘‘ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສ ໂຊຕິປຣາຍນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ປກາສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕຣທ຺ວເຍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໖໐໕) ວິຍ. ຈຕູຫິ ວາເຕຫີຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອຸຏ຺ຐິຕວາເຕຫິ. ປຣປ຺ປວາເທຫີຕິ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວາເທຫິ. ‘‘ອກມ຺ປິໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຈລສທ຺ຘາຍາ’’ຕິ, ມຄ຺ເຄນາຄຕສທ຺ຘາຍ. ປຕນຸຠູຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຕນຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຫິ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ສ ວິຍ ກິເລສາ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ສ ວິຍ ມທ຺ທນ຺ຕາ ອຠິຠວນ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນຕ຺ຕາ ມນ຺ທາ ມນ຺ທາ ຕນຸກາກາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິຕິ ກິເລສານໍ ປຕນຸຠາເວນ ຄຸຓໂສຠາຍ ຄຸຓໂສຣຈ຺ເຈນ ສກທາຄາມີ ສມຓປທຸໂມ ນາມ. ຣາຄໂທສານໍ ອຠາວາຕິ ຄຸຓວິກາສວິພນ຺ຘານໍ ສພ຺ພໂສ ຣາຄໂທສານໍ ອຠາເວນ. ຂິປ຺ປເມວ ປຸປ຺ຜິສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວິກສເນນ ນຈິຣສ຺ເສວ ອນວເສສຄຸຓໂສຠາປາຣິປູຣິຍາ ປຸປ຺ຜິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອນາຄາມີ ສມຓປຸຓ຺ຑຣີໂກ ນາມ. ‘‘ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຣຕ຺ຕກມລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ກິຣ ລຫຸໍ ປຸປ຺ຜິສ຺ສຕິ. ‘ປທຸມ’ນ຺ຕິ ເສຕກມລໍ, ຕໍ ຈິເຣນ ປຸປ຺ຜິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຖກາຣກິເລສານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພທ຺ຘຠາວກຣານໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍກິເລສານໍ ສພ຺ພໂສ ອຠາວາ ສມຓສຸຂຸມາໂລ ນາມ ສມຓຠາເວນ ປຣມສຸຂຸມາລຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ.

ປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໑໕. ສຈ຺ເຈສຸ ວິຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ຂນ຺ເຘສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສຸ ຕທຠາວໂຕ ‘‘ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລກິຍາ ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຸປປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມຠໂວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ກາຣເກ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ສິທ຺ໂຘ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄິນາ ສນ຺ຕານລກ຺ຂເຓນ ສຕ຺ເຕນ ກໂຕ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວລກ຺ຂຓາ ຄຕິໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ຄມເກ ຕໍຕໍກມ຺ມວເສນ ເຍຫິ ຕານິ ກມ຺ມານິ ‘‘ກຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕຫິ ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ພ຺ຣູຫນ຺ໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ. ຕໂຕ ເອວ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນິຣສ຺ສາໂທ’’ຕິ ອາຫ. ອວີຈິອາທິໂອກາເສປິ ນິຣຍສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ສໂຫກາເສນ ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາ’’ຕິ. ສູຣິຍວິມານາທິ ໂອກາສວິເສເສປິ ໂລເກ ເທວ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂອກາໂສປີ’’ຕິ.

ອາວາເສຕິ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ. ເປໂຕ ວາ ອຊຄໂຣ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ, ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຈ. ເຕຫິ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສມນິສ຺ສິຕຕາຍ, ພລວນິສ຺ສິຕຕາຍ ຈ. ວຓ຺ຓມຈ຺ຉຣິເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓຕິ, ປເຣສໍ ວຓ຺ໂຓ ‘‘ກິໍ ວຓ຺ໂຓ ເອໂສ’’ຕິ ຕໍ ຕໍ ໂທສໍ ວທຕິ. ປຏິເວຘຘມ຺ໂມ ອຣິຍານໍເຍວ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ຕໍ ນ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນສ຺ເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ນ ເທຕິ. ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໂຕ ອຸນ຺ນໂຬ ອວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລານຸຄ຺ຄເຫນ ນ ເທຕິ. ນ ຕໍ ອທານໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ມຈ຺ຉຣິຍລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ.

ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣນ຺ຕີຕິ ຌານາທິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ນິເສເຘນ຺ຕິ ຕຖາສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ນີວຣຓປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ນີວຣຓາວຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ’’ຕິ ເອເຕນ ຠວຣາຄານຸສຍສ຺ສປິ ນີວຣຓຠາວໍ ອນຸຊານາຕິ, ຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ກິເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ? ‘‘ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.ນີວຣຓໂຄຈ຺ຉເກ ໘) ອາທິວຈນໂຕ ນ ຍິທໍ ‘‘ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມຠາວໂຕ ຠວຣາຄສ຺ສປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທຠາວສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນີວຣຓປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຠວຣາຄານຸສຍມາຫ. ໂສ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ. ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒) ອາທິວຈນໂຕ ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ. ຕຖາ ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໔໔) ອາທິວຈນໂຕ ມິທ຺ຘໍ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເຄລຎ຺ຎໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອກລ຺ຍຕາ, ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເຄລຎ຺ເຎນ ປນ ຣູປກາຍສ຺ສປິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ນິທ຺ທາເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ, ນ ອຸຠຍຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຕາທິສີ ອຸຠຍຕາ ອຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕານວຸຕ຺ຕິ ເສກ຺ຂສນ຺ຕານວຸຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອິຘ ອນຸປໂຍຄິ ເສກ຺ຂສນ຺ຕານວຸຕ຺ຕິໂນ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ເຕຫີຕິ ສໍໂຍຊເນຫິ. ‘‘ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານີ’’ຕິ ວິເສສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ປທຸທ຺ຘາໂຣ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານຈຕຸກ຺ການຸຈ຺ຉວິກຕາວເສນ, ກສ຺ສຈິປິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ກຖຎ຺ຈິປິ ອວິນິປາເຕຍ຺ຍຕາມຸຕ຺ໂຕ ກາມຠໂວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ອນ຺ໂຕ ນາມ. ຣູປາຣູປຠໂວ ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ພຫິ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ສ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫີນານິ, ໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ສ ຕານິ ປຫີນານິ, ໂສ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນພນ຺ຘນຕາຍ, ພຫິ ຈ ປວຕ຺ຕມານຠວງ຺ຄສນ຺ຕານຕາຍ ອນ຺ໂຕພທ຺ຘາ ພຫິສຍິຕາ ນາມ. ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄສນ຺ຕານວເສນ ຫິ ສຍິຕໂວຫາໂຣ. ກາມໍ ເນສໍ ພຫິພນ຺ຘນມ຺ປິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອນ຺ໂຕພນ຺ຘນສ຺ສ ປນ ຖູລຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ກາມຠເວ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສທ຺ວເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຈ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນິເຍສຸ ລທ຺ຘປ຺ປຈ຺ຈເຍສຸ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ອຄຓນູປຄານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຣິຍານໍເຍວ ວເສເນຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ລພ຺ຠມານາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ນ ອຸທ຺ຘຏາ.

ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາໂຄ. ປຊ຺ຊຕິ ສິກ຺ຂາ ເອເຕນາຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ, ສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ. ອາຄຕາເຍວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຠພ຺ພຏ຺ຐານາທິປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໑໖. ເທສນາສີສເມວາຕິ ເທສນາປເທໂສ ເອວ, ຕສ຺ມາ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍປິ ອຠພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຕຖາ ເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນຂີຓາສວານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຎາຕິພ຺ຍສເນ ເຍສໍ ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ, ເຕສໍ ຫິຕສຸຂໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ. ໂຠຄພ຺ຍສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຣຄພ຺ຍສນາທີສຸ ປນ ‘‘ຍສ຺ສ ໂຣໂຄ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເນວ ອກຸສລານິ ອສໍກິລິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ. ນ ຕິລກ຺ຂຓາຫຕານິ ອຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ອິຕຣໍ ປນ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ອກຸສລໍ, ຕິລກ຺ຂຓາຫຕຎ຺ຈ.

ຄຸເຓຫິ ສມິທ຺ຘຠາວາ ສມ຺ປທາ.

ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນາ. ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນາຕິ ຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂສ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສາ ທສ຺ສນາ. ສໍວາສປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິສໍວາສສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ອກຣຓໍ. ສາມີຈິປຏິກ຺ເຂໂປ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກິຣິຍາຍ ອກຣຓໍ. ໂຈທຍມາເນນາຕິ ໂຈເທນ຺ເຕນ. ຈຸທິຕກສ຺ສ ກາໂລຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂຈເທຕພ຺ພກາໂລ. ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ໂຈເທຕພ຺ພໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍໍ ຈຸທິຕກລກ຺ຂເຓ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ອຍສໍ ອາໂຣເປຕິ ‘‘ອິເມ ມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຍສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ປຘານິຍງ຺ຄປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໑໗. ປທຫຕີຕິ ປທຫໂນ; ຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຠາວນານຸໂຍໂຄ ປທຫນຠາໂວ. ປຘານໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຘານິໂກ, ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຘານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານມ຺ປິ ປຓິຘານໂຕ ປຠຸຕິ ອາຄຕາ ສທ຺ຘາ ອາຄມນສທ຺ຘາ ເອວ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ປນ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄມໂຕ ສມຸທາຄຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ອຘິຄມນສທ຺ຘາ ນາມ, ຍາ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຈລຠາເວນາຕິ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ. ໂອກປ຺ປນນ຺ຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ. ປສາທຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປສາທນີເຍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທນເມວ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຍຖາ ເຕນ ປຏິເວເຘນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ອໂຫສິ, ຕຖາ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ສທ຺ຘາ ອຈລາ ອສມ຺ປເວຘີ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ ຈ ສທ຺ຘາ ນ ຕຖາຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ເມ ໂສ ປສນ຺ໂນ, ສງ຺ເຆ ໂສ ປສນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ. ປຘານວີຣິຍໍ ອິຊ຺ຌຕິ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປທຫນໂຕ.

ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ອປ຺ປ-ສທ຺ທສ຺ສ…ເປ… ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຣໂຄ’’ຕິ. ສມເວປາກິນິຍາຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕໍ ອາຫາຣໍ ສມາກາເຣເນວ ປຈ຺ຈນສີລາຍ. ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕີ ຫິ ຄຫຓີ ໂຆຣຠາເວນ ປິຕ຺ຕວິກາຣາທິວເສນ ໂຣຄໍ ຊເນຕິ, ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕີ ມນ຺ທຠາເວນ ວາຕວິກາຣາທິວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ນາຕິສີຕາຍ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ. ຄຫຓີເຕຊສ຺ສ ມນ຺ທຕິກ຺ຂຕາວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສີຕຸຓ຺ຫສຫຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິສີຕຄຫຓິໂກ’’ຕິອາທິ. ຍາຖາວໂຕ ອຈ຺ຈຍເທສນາ ອຕ຺ຕໂນ ອາວິກຣຓໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຸຓໍ ປກາເສຕາ’’ຕິ. ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ, ວຍຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ປຣິສຸທ຺ຘາຍາຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສາຍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍາຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ ອວເສສໍ ປຊຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຂຍຄາມິນິຍາຕິ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອິມສ຺ມິໍ ຎາເຓ ອນຘິຄເຕ ປວຕ຺ຕາຣຫໍ, ອຘິຄເຕ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຖາ ເຫສ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ຈູຬໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸທ຺ຘາວາສາທິປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໑໘. ‘‘ສຸທ຺ຘາ ອາວສິໍສູ’’ຕິອາທິນາ ອທ຺ຘຕ຺ຕເຍປິ ເຕສໍ ສຸທ຺ຘາວາສປຣິຍາໂຍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິເລສມລຣຫິຕາຕິ ນາມກາຍປຣິສຸທ຺ຘິໍ ວທນ຺ໂຕ ເອວ ຣູປກາຍປຣິສຸທ຺ຘິມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄາມິຂີຓາສວາ’’ຕິ.

ອາຍຸໂນ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອວິຫາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸໂນ ມຊ຺ຌໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣາ ວາຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາວ ໂອຣເມວ. ມຊ຺ຌໍ ອຸປຫຈ຺ຈາຕິ ອາຍຸໂນ ມຊ຺ຌໍ ອຕິຈ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ອນຸສ຺ສຫເນນ. ອກິລມນ຺ໂຕຕິ ອກິລນ຺ໂຕ. ສຸເຂນາຕິ ອກິຈ຺ເຉນ. ອຸທ຺ຘໍ ວາຫິຠາເວນ ອຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ, ວຏ຺ຏໂສຕຎ຺ຈາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ; ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ. ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເຕ ເຕ ເທວໂລເກ ໂສເຘນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຠາເວເນວ ຕໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເທວູປປຕ຺ຕິຠວສຎ຺ຎິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘໂລເກ ຠວຣາຄມລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ. ອຍຎ຺ຫິ ອວິເຫສຸ ກປ຺ປສຫສ຺ສໍ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອຕປ຺ປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ທ຺ເວ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈຕ຺ຕາຣິກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຏ຺ຐກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ.

ເຈໂຕຂິລປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໑໙. ເຈໂຕຂິລາ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ໂກໂຘ ຈ, ເຕ ປນ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຂຣຠາໂວ ກກ຺ຂຬຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ປເຄວ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ’’ຕິ. ຍຖາ ລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິຍາ ຄຫິຕາຍ ສພ຺ພາ ສຕ຺ຖຸຣູປກາຍສິຣີ ຄຫິຕາວ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສພ຺ພາ ຘມ຺ມກາຍສິຣີ’’ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍວຕ຺ຖຸກເມວ ກງ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຣີເຣ ກງ຺ຂມາໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຕປຕິ ກິເລເສຕິ ອາຕປ຺ປໍ, ສມ຺ມາວາຍາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອາຕປ຺ປາຍາຕິ ວີຣິຍກຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຍຄາຍາຕິ ຠາວນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຸຎ຺ຊນາຍ. ສຕຕກິຣິຍາຍາຕິ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຄາຍ. ‘‘ປຏິເວຘຘມ຺ເມ ກງ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ກງ຺ຂາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ, ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກລທ຺ເຘ ປຣິກປ຺ປິຕຣູເປ ກງ຺ຂາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ນຕ຺ຖີຕິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄສິກ຺ຂາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ເຈວ ສໍວາສນິມິຕ຺ຕຆຏ຺ຏນາເຫຕຸ ອຠິຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິກຕາຍ ຈ ‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສູ’ຕິ ໂກປສ຺ສ ວິສໂຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ປນ ໂກໂປ ‘ນ ເຈໂຕຂິໂລ’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ຍທິ ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍປິ ອຍໍ ນໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຈຕໂສວິນິພນ຺ຘາທິປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໒໐. ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ວິນິພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ເຈຕໂສວິນິພນ຺ຘາ. ຕໍ ປນ ວິນິພນ຺ຘນ຺ຕາ ມຸຏ຺ຐິຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກາມຄິທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຕ຺ຖຸກາເມ ວິຍ ກິເລສກາເມປິ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາເມປິ ກິເລສກາເມປີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາເຍ, ອຕ຺ຕຠາເວ ວາ. ພຫິທ຺ຘາຣູເປຕິ ປເຣສໍ ກາເຍ, ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູເປ ຈ. ອຸທຣໍ ອວທິຫຕິ ອຸປຈິໂນຕິ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອຸທຣາວເທຫກໍ. ເສຍ຺ຍສຸຂນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍາຍ ສຍນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ. ສໍປຣິວຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສໍປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ປຓິຘາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຓິທຫິຕ຺ວາ. ອິຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ໂລຠວິເສໂສ ເອວ ເຈໂຕວິນິພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂລກິຍາເນວ ກຖິຕານິ ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍານໍເຍວ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ປຐມທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ໂລກິຍານິ ປຣິຕ຺ຕຠູມກຕ຺ຕາ. ຕຕິຍປຎ຺ຈມານິ ກາມຣູປຄ຺ຄຠູມິກຕ຺ຕາ, ກາມຣູປາຣູປຄ຺ຄຠູມິກຕ຺ຕາ ຈ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ກຖິຕານີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລວເສນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິສ຺ສຣຓິຍປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ນິສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຣຓີຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ກຕ຺ຕຣິ ເຫສ ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິສ຺ສຏາ’’ຕິ. ກຸໂຕ ປນ ນິສ຺ສຏາຕິ? ຍຖາສກໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ. ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘາຕຸໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎສຠາວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຘມ຺ມຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວິເສສາ. ຕາທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິເລສວເສນ ກາເມສຸ ມນສິກາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ວີມໍສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ ອິທານິ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາມວິຕກ຺ໂກປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ນາມ ອນຸປ຺ປເວໂສ, ໂສ ປນ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປວິສຕີ’’ຕິ. ປສາທໍ ນາມ ອຠິຣຸຈິສນ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ວິມຸຈ຺ຈນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວທຕິ ‘‘ປສາທໍ ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍຠູຕໍ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເອກຏ຺ຐວເສນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ໂຄຈເຣ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມເຓ ເອວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຫານຠາຄິຍຕ຺ຕາຕິ ຐິຕິຠາຄິຍຕ຺ຕາ, ວິເສສຠາຄິຍຕ຺ຕາ ວາ. ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຈ ຫນນໂຕ ວິຆາໂຕ, ທຸກ຺ຂໍ. ປຣິທຫນໂຕ ປຣິຬາໂຫ, ກາມທຣໂຖ. ນ ເວທຍຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ຕໂຕຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເກ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ? ກາມາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກາມານນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ກາມາ ຕໂຕ ‘‘ນິສ຺ສຏາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຌານມ຺ປິ ກາມໂຕ ‘‘ນິສ຺ສຏ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເມຫິ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຕວ ນິສ຺ສຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເສສປເທສູຕິ ເສສໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສຕິ ວິເສສໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິໂກ ອວິເສໂສຕິ ວຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍວາເຣສຸ ສພ຺ພໂສ ອນາມຏ຺ໂຐ, ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປນ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕນິສ຺ສຣເຓ ເຈຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຣູເປຫິ ນິສ຺ສຏໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ຣູປາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ ອິທມກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ສມຖຍານິການໍ ວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາຣາ ກຖິຕາ, ອິທໍ ປນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາເຣ’’ຕິອາທິ. ປຸນ ສກ຺ກາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິທານິ ເມ ສກ຺ກາຍປ຺ປພນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ.

ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ອາຍຕນານິ ກາຣຓານິ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນານີຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈນກາຣຓານີ’’ຕິ. ປາຬິອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ອາຄຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ປາຬິອຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ສ. ປາຬິໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນໍ ປາຬິໍ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ຕຣຸຓປີຕີຕິ ສຎ຺ຊາຕມຕ຺ຕາ ມຸທຸກາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ກຖໍ ຊາຍຕິ? ຍຖາເທສິຕຘມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕທນຸຈ຺ຉວິກເມວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍວຈີມໂນສມາຈາຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປໂມທລກ຺ຂຓໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ. ຕຸຏ຺ຐາກາຣຠູຕາ ພລວປີຕີຕິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ລທ຺ຘາເສວນຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐາກາຣຠູຕາ ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປສ຺ສມ຺ຠນສມຕ຺ຖາຍ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ຍສ຺ມາ ນາມກາເຍ ປສ຺ສທ຺ເຘ ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນາມກາໂຍ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂໍ ປຏິລຠຕີຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມາຘານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ເຈຕສິກໍ ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ ປຏິລຠຕິ ວິນ຺ທຕິ. ‘‘ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ໂຍ ໂກຈິ ສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ອນຸຕ຺ຕຣສມາຘີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕ ຜລສມາຘິນາ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິປຏິລາຠສ຺ສ ກາຣຓຠາວວິຠາວນໍ. ຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຠາໂວ. ໂອສກ຺ກິຕຸນ຺ຕິ ນຍິຕຸໍ. ສມາຘິເຍວ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປາຬິອາຣຸຬ຺ໂຫ ສມາຘິເຍວ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠາວນາສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ’’ຕິອາທິ.

ວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ກິເລເສຫິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ປຣິປາເຈນ຺ຕີຕິ ສາເຘນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາເຓ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ, ເຕນ ຎາເຓນ ສຫຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໓໗, ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ອຕ຺ຕານໍ ອຘິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ, ອຘິ-ສທ຺ໂທ ສມາສວິສເຍ ອຘິກາຣຕ຺ຖໍ, ປວຕ຺ຕິອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ; ອຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ຠວານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການີຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸປິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ເຍນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາເວນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການີ’’ຕິ ອາຫ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕານິເຍວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘) ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ, ຍານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການຎ຺ຫິ ປຏິໂຍຄີນິ ພາຫິຣານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິຍ ພຫິທ຺ຘາຘມ຺ມາ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການີ’’ຕິ ຫິ ສປຣສນ຺ຕານິການິ ຈກ຺ຂາທີນິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຖາ ຣູປາທີນິ ‘‘ພາຫິຣານີ’’ຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕານິ ປນ ສສນ຺ຕານິກາ ເອວ ຈກ຺ຂຸຣູປາທໂຍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎວ ພຫິທ຺ຘາຕິ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສມູຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ເຕສໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສໂມຘານໍ ນຕ຺ຖິ ຠິນ຺ນກາລິກຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ອຠິສໍຍູຫນວເສນ ສມູຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸປສາທນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸປສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກຸສລາກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຕາສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ສມ຺ຜສ຺ໂສ, ນ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິໂກ. ອິເມ ທສ ສມ຺ຜສ຺ເສຕິ ອິເມ ປສາທວຕ຺ຖຸເກ ທສ ວິປາກສມ຺ຜສ຺ເສ ຐເປຕ຺ວາ. ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ ຜສ຺ເສ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ຕຓ຺ຫາຉກ຺ເກ ຕຓ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາປິ ຕຓ຺ຫາ ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປ຺ປຏິສ຺ສໂຍຕິ ອປ຺ປຏິສ຺ສໂວ, ວ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣວວເສນ ປຏິສ຺ສວນໍ ປຏິສ຺ສໂວ, ປຏິສ຺ສວຠູຕໍ, ຕໍສຠາຄຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄາຣວໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຏິສ຺ສໂວຕິ ອປ຺ປຏິສ຺ສໂວ, ຄາຣວຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອນີຈວຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ເຈຕິຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ສຕ຺ຖຸ ກຕສທິສໍ, ເອວໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ປຸຣໂຕ ກຕໍ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ກຕສທິສໍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາທຣໍ ຄາຣວໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ນ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຍຖາ ສິກ຺ຂາຍ ເອກເທເສ ໂກປິເຕ, ອຄາຣເວ ຈ ກເຕ ສພ຺ພາ ສິກ຺ຂາ ກຸປ຺ປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອຄາຣວໍ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ສມຸທາຍໂຕ ສໍວຣສມາທານໍ ອວຍວໂຕ ເຠໂທຕິ. ເອວໍ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍປິ…ເປ… ອຄາຣໂວ ກໂຕວ ໂຫຕິ. ອນາທຣິຍມຕ຺ເຕນປິ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອປູຣຍມາໂນວ ສິກ຺ຂາຍ ອຄາຣໂວ ນາມາ’’ຕິ. ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ທຸວິຘໍ.

ໂສມນສ຺ສູປວິຈາຣາຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ວິຈາຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຸປສທ຺ໂທ ຈ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຈາຣາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໘) ‘‘ຈາໂຣ ວິຈາໂຣ…ເປ… ອຸປວິຈາໂຣ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ໂຕ. ໂສມນສ຺ສກາຣຓຠູຕນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ, ສງ຺ກປ຺ປໂຕປິ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ. ກາມໍ ປຣິຕ຺ຕຠູມກາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມວິໂຍຄິໂນ, ກິຣິຍາເຠທໂຕ ປນ ປຐມາຠິນິປາຕຕາຍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ພ຺ຍາປາໂຣ ສາຕິສໂຍ. ຕໂຕ ປຣໍ ວິຈາຣສ຺ສາຕິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຕ຺ວາ ‘‘ວິຈາເຣນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລທ຺ຘປຸພ຺ພາເສວນສ຺ສ ວິຈາຣສ຺ສ ພ຺ຍາປາໂຣ ປຎ຺ຎາ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເປຏເກ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎໍ ຄໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ສາ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕ ປຐມມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ຈຕູສຸປິ ມຄ຺ເຄສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ກຖິຕາ’’ຕິ.

ວິວາທມູລຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນສີໂລ. ຍສ຺ມາ ໂສ ອປ຺ປຫີນໂກຘຕາຍ ວິຄຕໂກຘໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປນາໂຫ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອຸປນຍ຺ຫນສີໂລຕິ ວາ ອຸປນາຫີ. ວິວາໂທ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຐມໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວາໂທ’’ຕິ. ໂສ ປນ ຍຖາ ພຫູນໍ ອນຕ຺ຖາວໂຫ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ສນມຸເຂນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສາຍາຕິ ປຣິສພ຺ຠນ຺ຕເຣ.

ປຣຄຸຓມກ຺ຂນາຍ ປວຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ຄູເຖນ ປຫຣນ຺ຕໍ ຄູໂຖ ວິຍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ມກ຺ໂຂ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມກ຺ຂີ. ປລາສຕີຕິ ປລາໂສ, ປຣສ຺ສ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປລາສີ. ປລາສີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ທຸຕິຍສ຺ສ ຘຸຣໍ ນ ເທຕິ, ສມໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນ ປລາເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິສ຺ສຸກີ’’ຕິອາທີນໍ ປທານມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍວ. ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວເສເນຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິກວາທີ ອເຫຕຸກວາທີ ອກິຣິຍວາທີ’’ຕິ.

ນິສ຺ສຣຓິຍຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໒໖. ຫາເປຕ຺ວາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸເມວ ອປ຺ປທານວເສນ. ອຠູຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາ ຫິ ໂຂ ເມ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຠາວິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໖.໑໓) ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານໍ ຄຸຓພ຺ຍາຫາຣໍ ພ຺ຍາຫຣຕິ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ-ສທ຺ທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ພ຺ຍາປາໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທານິ ມມ ພ຺ຍາປາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ຎຕ຺ວາ.

‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຍສໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາເວນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນິມິຕ຺ຕຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂທສນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣູປເວທນາທິສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິ. ເຕສຎ຺ເຎວ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິ. ຕຍິທໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ຫິ…ເປ… ອນິມິຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອນຸສຣຕີຕິ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອສ຺ມິມາໂນຕິ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕວິສໂຍ ມາໂນ. ອຍໍ ນາມ ອຫໍ ອສ຺ມີຕິ ຣູປລກ຺ຂໂຓ, ເວທນາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣລກ຺ຂໂຓ ອຍໍ ນາມ ອຕ຺ຕາ ອຫໍ ອສ຺ມິ. ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ມາໂນ ສມຸຄ຺ຆາຏີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ. ປຸນ ອສ຺ມິມາໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ຕເມວ ວິຠາເວຕິ.

ອນຸຕ຺ຕຣິຍາທິຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໒໗. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອຸຕ຺ຕຣານິ ວິສິຏ຺ຐານີຕິ ອນຸຕ຺ຕຣານິ, ອນຸຕ຺ຕຣານິ ເອວ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ຍຖາ ອນນ຺ຕເມວ ອານນ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣິຍານີຕິ ອນຸຕ຺ຕຣານີ’’ຕິ. ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ ອນຸຕ຺ຕຣຜລວິເສສາວຫຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຕ຺ຕວິຘອຣິຍຘນລາໂຠຕິ ສຕ຺ຕວິຘສທ຺ຘາທິໂລກຸຕ຺ຕຣຘນລາໂຠ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປູຣຓນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານໍ ປຣິປູຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິປູຣຓໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອເສກ຺ຂານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ປູເຣນ຺ຕິ ນາມ, ອຣຫາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓສິກ຺ໂຂຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ກຖິຕານິ.

ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ເອວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິຫິຕສຸຂານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຐານານີຕິ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ. ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕) ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ. ອຸປຈາຣກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາວຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ປຣມ຺ປຣາຍ ປນ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສາວຫໍ.

ສຕຕວິຫາຣຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໒໘. ນິຈ຺ຈວິຫາຣາຕິ ສພ຺ພທາ ປວຕ຺ຕນກວິຫາຣາ. ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິເວລໍ, ຠວງ຺ຄເວລຎ຺ຈ ຂີຓາສວາ ອິມິນາວ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວິຫາເຣນ ສພ຺ພກາລໍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສມ຺ຠາຣກຖາ ເຫສາ ຍຖາ ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຍສີເສນ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ທິສ຺ວາ’’ຕິ. ອິຏ຺ເຐ ອຣຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ ຣາຄໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ ເຄຫສິຕເປມວເສນປິ. ນ ທຸມ຺ມໂນ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕວເສນປິ. ອສມເປກ຺ຂເນຕິ ອິຏ຺ເຐປິ ອນິຏ຺ເຐປິ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕປິ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ສມໍ ນ ສມ຺ມາ ອໂຍນິໂສ ຄຫເຓ. ໂຍ ອຂີຓາສວານໍ ໂມໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ມຄ຺ເຄເນວ ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສເນວ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຕິ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ຉາວຍວາ ອຸເປກ຺ຂາ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິນາ ສມ຺ປຊານຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ມຫາຈິຕ຺ຕານີຕິ ອຏ຺ຐປິ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສຕຕວິຫາຣາຕິ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຣຫິຕກາເລປິ ປວຕ຺ຕິເຠທນໂຕ. ທສ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພນຈິຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອຣຊ຺ຊນາທຸສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ສາຘາຣຓາຕິ.‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຄຕານໍ ອິເມສໍ ສຕຕວິຫາຣານໍ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ໂຈເທຕ຺ວາ ‘‘ອາເສວນໂຕ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ປຣິຫຣຕີຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຂີຓາສໂວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐປິ ອາຣມ຺ມເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວິຍ ພຫຸລໍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນໂຕ, ກທາຈິ ປນ ຕຖາ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣາຠາເວ ຍໍ ຕໍ ສຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຍາຖາວສຠາວຄ຺ຄຫຓວເສນປິ ອຣຫໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕເຕວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພາເສວນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ອາເສວນໂຕ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ອຠິຊາຕິຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໒໙. ‘‘ອຠິຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຖວິເສສໂຊຕໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິໂຍ’’ຕິ. ອຠິຊາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊາຍຕີຕິ ຈ ອນ຺ໂຕຄຘເຫຕຸອຕ຺ຖປທໍ, ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິຍາ, ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມານຎ຺ຈ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກປຣິຍາຍຕາຍ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ກິເລສານໍ ນິພ຺ພາປນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ສເຈ ກຓ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ ຍຖາ ຕໍ ທສວິຘໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມໍ. ສເຈ ສຸກ຺ກໍ ຠເວຍ຺ຍ ຍຖາ ຕໍ ທານສີລາທິກຸສລກມ຺ມໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາການໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ‘‘ອຠິຊາຍຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ຕໍ ກິເລສນິພ຺ພານນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ຍຖາ ຣາຄາທີນໍ ຂຍນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍຕິ.

ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ

ນິພ຺ເພໂຘ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ, ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຎາເຓຕິ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຎາເຓ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຎ຺ຎາ, ເຕນ ສຫຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉກ຺ກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠຏ຺ເຐນາຕິ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີນໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປຣິໂຍສານານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຏິລາຠາປນຏ຺ເຐນ, ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວາ ປຏິລາໂຠ ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາໂຠ, ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠຏ຺ໂຐ, ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠຏ຺ເຐນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຏິລາຠກາຣຓໂຕ’’ຕິ. ສທ຺ຘາວ ອຸຠຍຫິຕຕ຺ຖິເກຫິ ຘນາຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຘນໍ ສທ຺ຘາຘນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຘເນສຸ. ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ ສພ຺ເພສໍ ປຏິລາຠກາຣຓຠາວໂຕ, ເຕສຎ຺ຈ ສໍກິເລສວິໂສຘເນນ ມຫາຊຸຕິກມຫາວິປ຺ຜາຣຠາວາປາທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຸຈຣິຕາທີນິ ປູເຣຕ຺ວາ ສຄ຺ຄູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈວ ປາຣມິຕາ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ຐຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາຓາທີນິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ສມາຘິໍ ປຣິກ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາ, ສມາຘິສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠູຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ອິຘ ປນ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິປຣິວາຣາ’’ຕິ.

ອສຕໍ ອສາຘູນໍ ຘມ຺ມາ ເຕສໍ ອສາຘຸຠາວສາຘນໂຕ. ອສນ຺ຕາຕິ ອສຸນ຺ທຣາ ຄາຣຍ຺ຫາ. ເຕນາຫ ‘‘ລາມກາ’’ຕິ. ‘‘ວິປສ຺ສກສ຺ເສວ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສຸປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ສຈ຺ຈານໍ ວິເສເສນ ທສ຺ສນໂຕ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ສາຕິສຍໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕໍສມງ຺ຄີ ຈ ອຣິໂຍ ວິປສ຺ສນໂກຕິ.

ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມາຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍເຍວ ຘມ຺ມາ, ນ ອສປ຺ປຸຣິສານໍ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຫິ ຘມ຺ມຎ຺ຎຸອາທິຠາໂວ, ນ ປາຬິຘມ຺ມປຐນາທິມຕ຺ເຕນ. ຠາສິຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິຠາສິຕສ຺ສ ເຈວ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖໂພຘກສ຺ສ ປທສ຺ສ. ອຕ຺ຖກຸສລຕາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ. ອຕ຺ຕານໍ ຊານາຕີຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓຊານນວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຫິ ເອວ ປຣິເຍສນວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠເຄສຸ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕາ ອນວຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ໂຍຄສ຺ສ ອຘິຄມາຍາຕິ ຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນສ຺ສ. ອຕິສມ຺ພາຘນ຺ຕິ ອຕິຂຸທ຺ທກໍ ອຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຕາວຕາ ກາເລນ ຕີເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐວິຘໍ ປຣິສນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິກໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ປຣິສໍ. ຠິກ຺ຂຸປຣິສາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິກໍ ມນຸສ຺ສປຣິສໍເຍວ ປຸນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວິຘໍ ວທນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ອິມໍ ເມ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເສວິຕພ຺ໂພ, ວິປຣິຍາຍໂຕ ຕທຎ຺ໂຎ ອເສວິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊານາຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລຎ຺ຎູ. ເອວໍ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ໂພຘນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ນິຫີນໍ ວາ ຊານາຕິ ນາມ.

໓໓໑. ‘‘ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ. ‘‘ອາທິ-ສທ຺ທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ນິທ຺ທສາທິວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ທານິ ອິມສ຺ສ ທສາຕິ ນິທ຺ທໂສ. ປຎ຺ໂຫຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ທສວສ຺ໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິ ກິຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ນິທ຺ທໂສ’’ຕິ ເຈຕໍ ເທສນາມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພີສາທິຠາວສ຺ສ ວິຍ ນິນ຺ນວາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາເມ ວິຈຣນ຺ໂຕຕິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ວິຈຣນ຺ໂຕ.

ນ ອິທໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຘິວຈນໍ ເຕສຸ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ. ສາສເນປິ ເສກ຺ຂສ຺ສາປິ ນ ອິທໍ ອຘິວຈນໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ຍສ຺ສ ປເນຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເຍນ ຈ ກາຣເຓນ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາໂວ ຫິສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ກາຣຓໍ. ປຣມ຺ປຣາຍ ອິຕຣານິ, ຍານິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ.

ສິກ຺ຂາຍ ສມ຺ມເທວ ອາທານໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ປາຣິປູຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປູຣເຓ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ວາ ສມ຺ມເທວ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣກ຺ຂຓໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ, ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປູຣເຓ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຣກ຺ຂເຓ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕ, ຣກ຺ຂເຓ ຈ ປຣິປູຣຓໂຕ. ພຫລຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ທຬ຺ຫຈ຺ຉນ຺ໂທ. ອາຍຕິນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣານາຄຕທິວສາທິກາໂລ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອນາຄຕຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ປຸນທິວສາທີສຸປີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິວິຏ຺ຐອຕ຺ຖິຕາ ອວິຄຕເປມຕາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມເທວ ນິຊ຺ຌານໍ ຘມ຺ມນິສາມນາຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາວິນຍເນຕິ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາທິວິປສ຺ສນາຎາຓານຸຠາວສິທ຺ເຘ ຕຓ຺ຫາວິກ຺ຂມ຺ຠເນ. ເອກີຠາເວຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກາກິເລສສງ຺ຄຓິກາວິຄມສິທ຺ເຘ ວິເວກຠາເວ. ວີຣິຍາຣມ຺ເຠຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫເນ, ຕໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ວີຣິຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກເຈຕສິກສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ປູຣເຓ’’ຕິ. ສຕິຍຎ຺ເຈວ ເນປກ຺ກຠາເວ ຈາຕິ ສໂຕກາຣິຕາຍ ເຈວ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາຍ ຈ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລເນວ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອິຊ຺ຌຕິ. ທິຏ຺ຐິປຏິເວເຘຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌເນ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄທສ຺ສເນ’’ຕິ. ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວເຘ ຫິ ອິຊ຺ຌມາເນ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕິ.

ອສຸຠານຸປສ຺ສນາຎາເຓຕິ ທສວິຘສ຺ສ, ເອກາທສວິຘສ຺ສາປິ ວາ ອສຸຠສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຎາເຓ. ອິທຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ປຣິຈຍຎາຓໍ. ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາເຓຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມຕາສໍສູຈິຕສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຎາເຓ. ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຠາເວນ. ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນ຺ຕິ. ກາຣຓລາເຠ ຫິ ສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາຣຫາ ກິເລສາ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕທວຕ຺ຖາ ‘‘ອນຸສຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຖາມຄໂຕຕິ ຖາມປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຖາມຄມນຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣໂຓ ກາມຣາຄາທີນເມວ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ຖາມຄຕານຸສຍໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ. ກາມຣາໂຄ ເອວ ອນຸສໂຍ ກາມຣາຄານຸສໂຍ. ເຍ ປນ ‘‘ກາມຣາຄສ຺ສ ອນຸສໂຍ ກາມຣາຄານຸສໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາມຣາຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ‘‘ຕສ຺ສ ພີຊ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຸປລພ຺ຠເຕວາຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ອຘິກຣຓສມຖສຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາ

ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓານິ. ເກ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມຖາ. ກຖໍ ອຘິກຣີຍນ຺ຕີຕິ? ສມນວເສນ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕສໍ ສມນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓານິ ສເມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ. ສມຖຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມນຕ຺ຖໍ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫີ’’ຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ ຍຖາ ‘‘ຍທິ ເມ ພ຺ຍາຘີ ທາເຫຍ຺ຍຸໍ ທາຕພ຺ພມິທໂມສຘ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ວິວທນ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ວິວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປວທນາຕິ ອກ຺ໂກໂສ. ໂຈທນາຕິ ອນຸໂຍໂຄ.

ອຘິກຣຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ວິນຍນໂຕ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ. ສນ຺ນິປຕິຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ສມ຺ມຸຂຕາ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ນາມ.

ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິວເສນ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ, ນ ຍຖາ ຕຖາ ກາຣກປຸຄ຺ຄລານໍ ສມ຺ມຸຂາຕາ. ຠູຕຕາຕິ ຕຈ຺ຉຕາ. ສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ ຫິ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໙໔) ວິຍ. ວິເນຕິ ເອເຕນາຕິ ວິນໂຍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ວູປສມນາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວິຘິ, ຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຕໍ…ເປ… ສມ຺ມຸຂຕາ’’ຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ປຸຄ຺ຄເລນ. ວິວາທວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ ປຣິຫາຍຕິ ສມ຺ມຕປຸຄ຺ຄເລເຫວ ວູປສມນໂຕ.

ນນ຺ຕິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ. ‘‘ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ. ຄຸຬ຺ຫກາທີສຸ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ ຄຸຬ຺ຫໂກ ສລາກຄ຺ຄາໂຫ ກາຕພ຺ໂພ ລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ວິວຏໂກ, ພາລຸສ຺ສນ຺ນາຍ ສກຓ຺ຓຊປ຺ປໂກ. ຍສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ຘມ຺ມວາທິໂນ ພຫຸຕຣາ, ສາ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ຈຕູຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ເອວ ວູປສມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ສເຈ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອຸໂຠ ຂມາເປຕ຺ວາ, ອຖ ອຕ຺ຖິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຣປນວເສນ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ປຏິກມ຺ມໍ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສມເຖ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ນ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ອສ຺ສາມຓກໍ, ສມເຓຫິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ. ອຊ຺ຌາຈາເຣ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ.

ປຏິຈຣໂຕຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ. ປາປຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປາປິໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ປາປິຍສິກໍ. ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ວູປສໂມ ນຕ຺ຖິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຣູປາຍ, ຂນ຺ຕິຍາ ວາ ວິນາ ອວູປສມນໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ອາປຕ຺ຕິເທສນາຍ. ປຏິຎ຺ຎາເຕ ອາປນ຺ນຠາວາທິເກ ກຣຓໍ ກິຣິຍາ ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ, ປຣິວາສທານາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ.

ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວີຫິ ສມເຖຫິ ຈຕູຫິ ຕີຫິ ເອເກນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖານຸຣູປໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ສມຖວິຈາເຣ. ວິນິຈ຺ຉຍນໂຍຕິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ນຍມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໔-໑໘໗) ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ.

ອຏ຺ຐກວຓ຺ຓນາ

໓໓໓. ອຍາຖາວາຕິ ນ ຍາຖາວາ. ອນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ມິຈ຺ຉາສຠາວາ. ວິປຣີຕວຸຕ຺ຕິກຕາຍ ຍາຖາວາ. ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ສມ຺ມາສຠາວາ ອວິປຣີຕວຸຕ຺ຕິກາ.

໓໓໔. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ກຸສີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ກຸສີຕຠາໂວ ອິຘ ກຸສີຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນໍ ສທ຺ທໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸສີຕຠາວວຕ຺ຖູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກສຊ຺ຊກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກມ຺ມໍ ນາມ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ອີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣວິຈາຣຓາທີ’’ຕິ. ວີຣິຍນ຺ຕິ ປຘານວີຣິຍໍ, ຕໍ ປນ ຈງ຺ກມນວເສນ ກຣເຓ ‘‘ກາຍິກ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸວິຘມ຺ປີ’’ຕິ. ປຕ຺ຕິຍາຕິ ປາປຸຓນຕ຺ຖໍ. ໂອສີທນນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄ ສງ຺ໂກໂຈ. ມາເສຫິ ອາຈິຕໍ ນິຈິຕໍ ວິຍາຕິ ມາສາຈິຕໍ, ຕໍ ມຎ຺ເຎ. ຍສ຺ມາ ມາສາ ຕິນ຺ຕາວິເສເສນ ຄຣຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຖາ ຕິນ຺ຕມາໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ ຄິລານຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໓໕. ເຕສນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນໍ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ກຸສີຕວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ‘‘ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອິທໍ ປຐມນ຺ຕິ ອິທໍ ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມີຕິ ເອວໍ ຠາວນາຍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນໍ ປຐມໍ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຕຖາ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນຎ຺ຫິ ອຸປຣິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ຫິ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນານິ, ຕມ຺ມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໓໓໖. ອາສຊ຺ຊາຕິ ຍສ຺ສ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ອາໂມທນເຫຕຸ ເຕນ ສມາຄມນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອາສາທນໍ ທານກາຣຓໍ ນາມາ’’ຕິ. ຠຍາຕິ ຠຍເຫຕຸ. ນນຸ ຠຍໍ ນາມ ລທ຺ຘຸກາມຕາ ຣາຄາທໂຍ ວິຍ ເຈຕນາຍ ອວິສຸທ຺ຘິກຣໍ, ຕໍ ກສ຺ມາ ອິຘ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ນ ອິທໍ ຕາທິສໍ ໂຈຣຠຍາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທາສິ ເມຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທີຍຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສຕິ ເມຕິ ປຈ຺ຈຸປກາຣາສີສາຍ ຍໍ ທີຍຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສາຫຸ ທານນ຺ຕິ ‘‘ທານໍ ນາເມຕໍ ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຘຸສມາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ເທຕິ. ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປໂສຠນຕ຺ຖໍ. ປຣິວາຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖໍ. ທານຎ຺ຫິ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິໂສມນສ຺ສາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂລຠໂທສອິສ຺ສາມຈ຺ເຉຣາທໂຍ ວິທູຣີ ຠວນ຺ຕິ. ອິທານິ ທານໍ ອນຸກູລຘມ຺ມປຣິພ຺ຣູຫເນນ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມວິທູຣີຠາວກຣເຓນ ຈ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປໂສຠນາຍ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣາຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ, ປຣິວາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິ. ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ລທ຺ຘາ ທາຍເກ ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ’’ຕິ, ທາຕາປິ ລທ຺ຘຣິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ອທນ຺ຕທມນນ຺ຕິ ອທນ຺ຕາ ອນສ຺ສວາປິສ຺ສ ທາເນນ ທນ຺ຕາ ອສ຺ສວາ ໂຫນ຺ຕິ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອທານໍ ທນ຺ຕທູສກນ຺ຕິ ອທານໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ທນ຺ຕານໍ ອສ຺ສວານມ຺ປິ ວິຆາຕຸປ຺ປາທເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ທູເສຕິ. ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ ທາຍກາ, ປິຍໍວທາ ຈ ປເຣສໍ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣຏ຺ຐານຕາຍ. ນມນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ ທາເນນ, ປິຍວາຈາຍ ລທ຺ຘສງ຺ຄຫາ ສງ຺ຄາຫການໍ.

ຈິຕ຺ຕາລງ຺ກາຣທານເມວ ອຸຕ຺ຕມໍ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ, ຄຸຓວິເສສປຈ຺ຈຍຕາຍ ຈ.

໓໓໗. ທານປຈ຺ຈຍາຕິ ທານກາຣຓາ, ທານມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຍຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ເທເວສຸ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຍ. ຐເປຕີຕິ ເອກວາຣເມວ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ອຸປຣູປຣິ ເຕເນວາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຐເປຕິ. ຕເທວ ຈສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕີຕິ ພ຺ຣູເຫຕິ, ນ ຫາເປຕິ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕໍ, ນິນ຺ນໍ ໂປຓໍ ປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ວິສິຏ຺ຐໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນາມ ປຓີຕໍ ມຊ຺ເຌປິ ຫີນມຊ຺ຌິມວິຠາຄສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ອຠາວິຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸປຣິ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ອຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍວຕ຺ຕຕິ ຕຖາ ປຓິຫິຕໍ ທານມຍຈິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກາຣທຸສ຺ສີລ຺ຍາຠາວທສ຺ສນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ທານມຍສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ຕໍສໍວຕ຺ຕນຕາທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄສ຺ສາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາມຣາຄສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ສິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປຕ຺ຕິ, ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວຣາຄສ຺ສ. ວີຕຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ກາເມສຸ ວີຕຣາຄຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຍາຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ທານມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ທານໍ ຕຕ຺ຖ ກິໍ ອຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ທາເນນ ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕຕິ ພທ຺ຘາຆາເຕ ເວຣີປຸຄ຺ຄເລປິ ອຕ຺ຕໂນ ທານສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ມຸທຸຠູຕຈິຕ຺ໂຕ.

ປຣິສີທຕິ ປຣິໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິສາ, ສມູໂຫ.

ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອວສ຺ສມ຺ຠາວີ ຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ໂລກຘມ຺ມາ ອປຣາປຣໍ ກທາຈິ ໂລກໍ ອນຸປຕນ຺ຕິ, ກທາຈິ ເຕ ໂລໂກ, ຕສ຺ມາ ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐິເມ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ອ. ນິ. ໘.໖) ອາຫຣິ. ຆາສຈ຺ຉາທນາທີນໍ ລທ຺ຘິ ລາໂຠ, ຕານິ ເອວ ວາ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ລາໂຠ. ຕທຠາໂວ ອລາໂຠ. ລາຠຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕພ຺ພິສໂຍ ອນຸໂຣໂຘ ຄຫິໂຕ, ອລາຠຄ຺ຄຫເຓນ ວິໂຣໂຘ. ຍສ຺ມາ ໂລຫິເຕ ສຕິ ຕທຸປຆາຕວເສນ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸໂຣເຘ ສຕິ ວິໂຣໂຘ ລທ຺ຘາວສໂຣ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາເຠ ອາຄເຕ ອລາໂຠ ອາຄໂຕ ເອວາ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ຍສາທີສຸປິ.

ອຏ຺ຐກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນວກວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ວສຕິ ຕຕ຺ຖ ຜລໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກຕາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຕ຺ຖຸ, ກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີຕິ ອາຆາຕກາຣຓານີ’’ຕິ. ໂກໂປ ນາມາຍໍ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ເອກວາຣເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ໂຍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອາຆາໂຕ ສວິສເຍ ພທ຺ໂຘ ວິຍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ປຸນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ເຍວ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກໂຣຕິ ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ.

ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ປທຊ຺ຌາຫາເຣນ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ອນຕ຺ຖຈຣຓໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເກນ ກາຣເຓນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໂຕ. ກມ຺ມສ຺ສກາ ຫິ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ທຸກ຺ຂິຕາ, ສຸຂິຕາ ວາ ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເກວລໍ ຕສ຺ມິໍ ມຍ຺ຫໍ ກຸຊ຺ຌນມຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຕໍ ໂກປກຣຓເມຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄເລ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພສ຺ສ, ກຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ. ສງ຺ຂາຣມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຍໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ອິຕ຺ຕຣກາລາ ຂຓິກາ, ກສ຺ສ ໂກ ກຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠາ ນາມ ເກ ສິຍຸໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

໓໔໑. ສຕ຺ຕາ ອາວສນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ສຕ຺ຕາວາສາ. ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອາທິເຠທາ ສຕ຺ຕນິກາຍາ. ຍສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສຕ຺ຕນິກາຍາ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕາຍ ເອວ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອາຘາໂຣ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍາຘາຣຕາຍ ອວຍວສ຺ສ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ອາວາສາ, ວສນຏ຺ຐານານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ສຕ຺ຕາວາໂສວ ‘‘ນ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາວາໂສ ສຸລຠຣູໂປ, ໂຍ ມຍາ ອນາວຸຕ຺ຖປຸພ຺ໂພ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸທ຺ຘາວາເສຫິ ເທເວຫີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເວຫປ຺ຜໂລ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖໍເຍວ ສຕ຺ຕາວາສໍ ຠຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໔໒. ໂອປສມິໂກຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປສມາວໂຫ, ຕໍ ປນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ກິເລເສສຸ ອຸປສນ຺ເຕສຸ ອຸປສມຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິເລສູປສມກໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕກ຺ກຣໍ ສມ຺ໂພຘໍ ຄເມຕີຕິ ສມ຺ໂພຘຄາມີ.

ຍສ຺ມິໍ ເທວນິກາເຍ ຘມ຺ມເທສນາ ນ ວິຍຸຊ຺ຊຕິ ສວນສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ໂສ ປາຬິຍໍ ‘‘ທີຆາຍຸໂກ ເທວນິກາໂຍ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎຠວໍ ວາ ອຣູປຠວໍ ວາ’’ຕິ.

໓໔໓. ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ວິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ. ອນຸປຏິປາຏິຍາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ. ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຫາຣາຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິຕພ຺ພວິຫາຣາ.

໓໔໔. ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘາຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸກ຺ກເມນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນິໂຣຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິຍາ ນິໂຣຘາ’’ຕິ.

ນວກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທສກວຓ຺ຓນາ

໓໔໕. ເຍຫິ ສີລາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມສຣຓຕາຍ ຘມ຺ເມເນວ ນາຖຕິ ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ນາໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ຕສ຺ສ ນາຖຠາວກຣາ ຘມ຺ມາ ‘‘ນາຖກຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສນາຖາ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາກຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐາກຣາຕິ ຍສ຺ສ ນາຖຠາວກຣາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐາວິຘາຍິໂນ. ອປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ອນາໂຖ, ສປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ສນາໂຖຕິ ປຕິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ນາຖຕ຺ໂຖ.

ກລ຺ຍາຓຄຸຓໂຍຄໂຕ ກລ຺ຍາຓາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ມິຊ຺ຊນລກ຺ຂຓາ ມິຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກລ຺ຍາໂຓ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕປເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສ ເຕນ ສພ຺ພກາລໍ ອວິຊຫິຕວາໂສຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກລ຺ຍາຓສຫາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເຕວສ຺ສາຕິ ເຕ ເອວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ສຫ ອຍນໂຕຕິ ສຫ ວຕ຺ຕນໂຕ. ອສໂມຘາເນ ຈິຕ຺ເຕນ, ສໂມຘາເນ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຈວ ກາເຍນ ຈ ສມ຺ປວງ຺ໂກ.

ສຸຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸກູລຄາຫິມ຺ຫິ ອາທຣຄາຣວວຕິ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ສຸວໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸເຂນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ຂໂມຕິ ຂນ຺ຕາ, ຕເມວສ຺ສ ຂມຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາຬ຺ເຫນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາມໂຕຕິ ມິຈ຺ຉາ, ອໂຍນິໂສ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິປ຺ຜຣຕີຕິ ປຏາຓິກຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ມາ ໂຍນິໂສ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸຈ຺ຈາວຈານີຕິ ວິປຸລຂຸທ຺ທການິ. ຕຕ຺ຣຸປຄມນີຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ມຫນ຺ເຕ, ຂຸທ຺ທເກ ຈ ກມ຺ເມ ສາຘນວເສນ ອຸປາເຍນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜາທເນນ ສມຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາຍາຕິ ວາ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກມ຺ເມ ສາເຘຕພ຺ເພ ອຸປາຍຠູຕາຍ.

ຘມ຺ເມ ອສ຺ສ ກາໂມຕິ ຘມ຺ມກາໂມຕິ ພ຺ຍຘິກຣຓານໍປິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ ສມາໂສ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເມຕພ຺ພໂຕ ວາ ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ກາໂມ, ຘມ຺ໂມ; ຘມ຺ໂມ ກາໂມ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມກາໂມ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປິຍາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສມຸທາຫຣຓໍ ກຖນໍ ສມຸທາຫາໂຣ, ປິໂຍ ສມຸທາຫາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ. ສຍຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອນຸກຑ຺ຒຕິ, ເຕນ ສຍຎ຺ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທເສຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຠິຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓານິ ອຘິໂກ ອຠິວິສິຏ຺ໂຐ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ວາ. ວິນໂຍ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາ ວິນຍນໂຕ ກາຍວາຈານໍ. ອຠິວິນໂຍ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ ວິເສສໂຕ ອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມກິຕ຺ຕນໂຕ. ອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມປາຣິປູຣິວເສເນວ ຫິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກຘມ຺ມປາຣິປູຣີ. ຘມ຺ໂມ ເອວ ປິຏກທ຺ວຍສ຺ສາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມຠາວໂຕ. ມຄ຺ຄຜລານິ ອຠິຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິມຸໂຂຕິ ກຕ຺ວາ. ກິເລສວູປສມກາຣຓໍ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິໂຕ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ພຫຸລປາໂມຊ຺ໂຊຕິ ພລວປາໂມຊ຺ໂຊ.

ກາຣຓຕ຺ເຖຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ. ກຸສລຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ຫິສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ອຘິຄມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ວາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຠຸມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ເຈຕໂສ ອວູປສເມ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

໓໔໖. ສກລຏ຺ເຐນາຕິ ນິສ຺ເສສຏ຺ເຐນ, ອນວເສສຜຣຓວເສນ ເຈຕ຺ຖ ສກລຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ວິຍ ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຕໍ ກສິຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນກຘມ຺ມານໍ. ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວນ. ຍຖາ ເຂຕ຺ຕໍ ສສ຺ສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ຒິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ເອວເມຕໍ ຌານໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ, ໂຍຄິໂນ ວາ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາເວນ. ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ ຕິ ອິທໍ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ເຕນ ເຕນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ ເຕນ ເຕນ ອຸປຣິອາທີສຸ ກສິຓວຑ຺ຒນກາຣເຓນ. ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂລກມິວ ຣູປທສ຺ສນກາໂມ’’ຕິ. ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ອຸທ຺ຘໍ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອຸທ຺ຘໍ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ອໂຘ ເຈ ອໂຘ, ສມນ຺ຕໂຕ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ; ເອວມຍໍ ກສິຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກສ຺ສາຕິ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ເອເກກສ຺ສ. ອຎ຺ຎຠາວານຸປຄມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ, ນ ຫິ ອຎ຺ເຎນ ປສາຣິຕກສິຓໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ປສາຣິຕກສິຓຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ອຎ຺ຎກສິຓສມ຺ເຠທາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ອຎ຺ຎໍ ປຖວີອາທິ. ນ ຫິ ອຸທເກ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ໂຎ ກສິຓສມ຺ເຠໂທຕິ ອາໂປກສິຓາທິນາ ສງ຺ກໂຣ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ເສສກສິເຓສຸ. ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສສຜຣຓໍ ປມາຓສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕເນວ ຫິ ເນສໍ ກສິຓສມຎ຺ຎາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຈຕສາ ຜຣນ຺ໂຕຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຠາວນາຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກສິຓໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ວິປຸລໍ ວາ ສກລເມວ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ເອກເທສໍ.

ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓໍ ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກສິຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສິຓວເສນາຕິ ຍຖາອຸຄ຺ຆາຏິຕກສິຓວເສນ. ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ກສິຓໍ ປສາຣິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອາກາສຠາວນາວເສນ ອາກາໂສ ໂຫຕີຕິ; ເອວໍ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອາກາສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ສກລເມວ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຄມນວເສນ ວິຎ຺ຎາຓກສິເຓປິ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິໍ ອາກາສວເສນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາເຓ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖທສກວຓ຺ຓນາ

໓໔໗. ປຖຠູຕຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ. ເມຖຸນສມາຈາເຣສູຕິ ສທາຣສນ຺ໂຕສປຣທາຣຄມນວເສນ ທຸວິເຘສຸ ເມຖຸນສມາຈາເຣສຸ. ເຕປິ ຫິ ກາເມຕພ຺ພໂຕ ກາມາ ນາມ. ເມຖຸນວຕ຺ຖູສູຕິ ເມຖຸນສ຺ສ ວຕ຺ຖູສຸ ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ຄາຣຍ຺ຫາຈາໂຣ. ຄາຣຍ຺ຫຕາ ຈສ຺ສ ເອກນ຺ຕນິຫີນຕາຍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕນິນ຺ທິໂຕ ລາມກາຈາໂຣ’’ຕິ. ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ.

ສໂຄຕ຺ເຕຫິ ຣກ຺ຂິຕາ ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ. ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ຣກ຺ຂິຕາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ. ສສ຺ສາມິກາ ສາຣກ຺ຂາ. ຍສ຺ສາ ຄມເນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ, ສາ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ຠຣິຍາຠາວຕ຺ຖໍ ຘເນນ ກີຕາ ຘນກ຺ກີຕາ. ຉນ຺ເທນ ວສນ຺ຕີ ຉນ຺ທວາສິນີ. ໂຠຄຕ຺ຖໍ ວສນ຺ຕີ ໂຠຄວາສິນີ. ປຏຕ຺ຖໍ ວສນ຺ຕີ ປຏວາສິນີ. ອຸທກປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ. ຈຸມ຺ພຏໍ ອປເນຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອຠຕຈຸມ຺ພຏາ. ກຣມຣານີຕາ ຘຊາຫຏາ. ຕງ຺ຂຓິກາ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກເມ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ນ ຕຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ. ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ສຕິປິ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສເນ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປໂຍຄາຠາໂວ ອປ຺ປມາຓໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ເສວນປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ປຸເຣຕຣໍ ເສວນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປເນປິ ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ປຸຣິສສ຺ສປິ ເສວນປໂຍຄາຠາເວຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ວເສນ ຕໂຍ ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ວເສນ ຕໂຍຕິ ສພ຺ເພປິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈິໂນ ຘາຕຸສທ຺ທາຕິ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາຍຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ປຣຠຓ຺ຑາຠິມຸຂີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຣຠຓ຺ເຑ ລຸພ຺ຠນວເສນ ນິນ຺ນຕາຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິປຸພ຺ໂພ ວາ ຌາ-ສທ຺ໂທ ລຸພ຺ຠເນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈິໂນ ເອວ ຘາຕຸສທ຺ທາ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາສາວຊ຺ຊາ ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ ຈິຕ຺ເຕເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຫິຕສຸຂໍ ພ຺ຍາປາທຍຕີຕິ ໂຍ ນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ສ ຍໍ ປຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕິ ສມວາເຍ ຫິຕສຸຂໍ ວິນາເສຕິ. ຜຣຸສວາຈາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຠາວິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຣຸສວາຈາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ປຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາເທຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ’’ຕິອາທິນາ ຕທຸຠຍວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອໂຫ ວຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ວິນາສຈິນ຺ຕນໍ ທີເປຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສ຺ສ ທາຣຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມປຖປ຺ປວຕ຺ຕິ.

ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຫຓາຠາເວນາຕິ ຍາຖາວຄຫຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວສ຺ສ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຫເຓນ. ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕີຕິ ວິຕຖໍ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາເສວນສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕໍ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄຫິຕາກາຣວິປຣີຕຕາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕາກາຣວິປຣີຕຠາໂວ. ວຕ຺ຖຸໂນຕິ ຕສ຺ສ ອຍຖາຠູຕສຠາວມາຫ. ຕຖາຠາເວນາຕິ ຄຫິຕາກາເຣເນວ ວິປຣີຕາກາເຣເນວ. ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວາ ວຕ຺ຖຸໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ‘‘ເອວເມຕໍ ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ.

ຘມ຺ມໂຕຕິ ສຠາວໂຕ. ໂກຏ຺ຐາສໂຕຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທີສຸ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈຕນາຘມ຺ມາຕິ ເຈຕນາສຠາວາ.

‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ເຈຕນາ ອຠິຘມ຺ເມ ກມ຺ມປເຖສຸ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ນ, ອວຈນສ຺ສ ອຎ຺ຎເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາຍ ອກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ) ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ, ກທາຈິ ປນ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ພທາຕິ ກມ຺ມປຖຠາວສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ອວຈນໍ. ຍທາ ປນ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ກມ຺ມປຖຣາສິສງ຺ຄໂຫ ນ ນິວາຣິໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ເຈຕນາຍ ສພ຺ພທາ ກມ຺ມປຖຠາວາຠາວໂຕ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ, ນນຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນມ຺ປິ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ເຕສມ຺ປິ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມປຖຕາຕໍສຠາຄຕາ ຫິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ເຈຕນາປິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສາ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທິກາວາຕິ ປາກໂຏ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ເຈຕນາຍ ຫິ ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓; ກຖາ. ໕໓໙), ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ກຖາ. ໕໓໙) ວຈນໂຕ ກມ຺ມຠາໂວ ປາກໂຏ; ກມ຺ມໍເຍວ ຈ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີນໍ, ຕທຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂທຸກ຺ຂານຎ຺ຈ ປຖຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມປໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປາກໂຏ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມປຖຠາໂວ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປນ ເຈຕນາສມີຫນຠາເວນ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕຠາໂວ, ເຈຕນາຊນິຕຠາເວນ [ເຈຕນາຊນິຕຕໍພນ຺ຘຕິຠາເວນ (ຘ. ສ. ອນຸຏີ. ອກຸສລກມ຺ມປຖາວຓ຺ຓນາ)] ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຕທຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຖຠາໂວ ຈາຕິ ນ ຕຖາ ປາກໂຏ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ເຕ ເອວ ເຕນ ສຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ເຈຕນາ ກມ຺ມປຖຠາເວ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຕຖາຊາຕິຍຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕນາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມູລໍ ປຕ຺ວາຕິ ມູລເທສນໍ ປຕ຺ວາ, ມູລສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເທສິຍມາເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ເອວາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກປາຬິຍາ (ວິຠ. ໗໑໕) ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕເທວ ຕໍເວຣມຓິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ. ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ເອວ ຫິ ວິຣຕີຕິ. ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ, ຕເມວ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ຍານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ເອຕ຺ຖ ‘ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ໂຕຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ສງ຺ຂາເຣເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໔) ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອເກ. ‘‘ເອໂກ ທິຏ຺ໂຐ, ທ຺ເວ ສຸຕາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ຜປ຺ປລາເປນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕວເສນ. ຕຖາ ອຠິຊ຺ຌາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕວເສນາ’’ ຕິທມ຺ປິ ອຸປສໍຫຣຕິ, ນ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕເມວ ທສ຺ສນາທິວເສນ ອຠິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ປວຕ຺ຕມານາປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ເຕຠູມກຘມ຺ມວິສຍາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນສ຺ສາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຖໍ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ? ສາຘາຣຓໂຕ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໒.໙໔) ປວຕ຺ຕມານາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ມາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສຸຂພຫຸລຕາຍ ຣາຊາໂນ ຫສມານາປິ ‘‘ຆາເຕຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຫາໂສ ປນ ເນສໍ ອຕ຺ຕວູປສມາທິອຎ຺ຎວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທໂນ ນ ໂຫຕິ, ສຸຂເວທໂນວ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ມຸສາວາໂທ ໂລຠສມຸຏ຺ຐາໂນ ສຸຂເວທໂນ ວາ ສິຍາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທໂນ ວາ, ໂທສສມຸຏ຺ຐາໂນ ທຸກ຺ຂເວທໂນ ວາຕິ ມຸສາວາໂທ ຕິເວທໂນ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ເວທນາເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂທສໂມຫວເສນ ທ຺ວິມູລໂກຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມູລເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣກຠາໂວ. ນິທານມູເລ ປນ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ໂລຠໂມຫວເສນປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອາມິສກິຎ຺ຊກ຺ຂເຫຕຸປິ ປາຓໍ ຫນນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂລໂຠ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໓.໓໔). ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກຸສລກມ຺ມປຖທສກວຓ຺ຓນາ

ປາຓາຕິປາຕາ …ເປ… ເວທິຕພ຺ພານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກວເສເນຕ຺ຖ ກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ເວຣເຫຕຸຕາຍ ເວຣສຎ຺ຎິຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ມໍ ມຓຕິ ‘‘ມຍິ ອິຘ ຐິຕາຍ ກຖໍ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຕຊ຺ຊນ຺ຕີ ວິຍ ນີຫຣຕີຕິ ເວຣມຓີ, ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ‘‘ວິຣມຓີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາທານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ. ອສມາທິນ຺ນສີລສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ. ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ວິຣຕິເຍວ ອາຄຕາ, ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໓) ປນ ເຈຕນາປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕນາປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຣຕິໂຍປີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຠິຊ຺ຌາ ຫິ ມູລໍ ປຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມປຖໂກຏ຺ຐາເສ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ມູລໂຕ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ທຸສ຺ສີລ຺ຍາຣມ຺ມຓາ ຕທາຣມ຺ມຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິອາຣມ຺ມຓາ ກຖໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານິ ປຊຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຊຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມຓວເສເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຖ ຕທາຣມ຺ມຓຠາເວ, ນ ໂສ ຕານິ ປຊຫຕິ. ນ ຫິ ຕເທວ ອາຣພ຺ຠ ຕໍ ປຊຫິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຕໂຕ ອວິນິສ຺ສຏຠາວໂຕ.

ອນຠິຊ຺ຌາ…ເປ… ວິຣມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຠິຊ຺ຌໍ ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣຕິ ອຕ຺ຖິ ອນຠິຊ຺ຌາທີເຫວ ຕປ຺ປຫານສິທ຺ຘິໂຕ.

ອຣິຍວາສທສກວຓ຺ຓນາ

໓໔໘. ອຣິຍານເມວ ວາສາຕິ ອຣິຍວາສາ ອນຣິຍານໍ ຕາທິສານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຣິຍາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຂີຓາສວາ ຄຫິຕາ, ເຕ ຈ ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ສພ຺ພກາລໍ ອວິຣຫິຕວາສາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣິຍາ ເອວ ວສິໍສຸ ວສນ຺ຕິ ວສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວສິໍສູຕິ ນິສ຺ສາຍ ວສິໍສຸ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕ຺ຕາທໂຍ ຫິ ອຣິຍານໍ ອປສ຺ສຍາ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫານປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈປໂນທນເອສນາສມວຍວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ອຘິວາເສຕິ, ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ວິໂນເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອປສ຺ເສເນສຸ ວິໂນທນຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈາເນວ, ອິຕເຣ ມຄ຺ເຄເນວ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ຎາຓາທໂຍຕິ ຎາຓຎ຺ເຈວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອາຣກ຺ຂກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຈຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນິຈ຺ຈສມາທານໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄຕາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາ, ນ ສມິຕປາປາ. ໂຠວາທິໂນຕິ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ວທຕິ. ປາເຏກ຺ກສຈ຺ຈານີຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຄຫິຕານິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໓, ໔໒໗; ໓.໒໗; ອຸທາ. ໕໕; ເນຕ຺ຕິ. ໕໙) ອຠິນິວິຏ຺ຐານິ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈາທີນິ. ທິຏ຺ຐິຄຕານິປິ ຫິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒, ໔໒໗; ໓.໒໗, ໒໙; ເນຕ຺ຕິ. ໕໙) ຄຫຓໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທເມວາ’’ຕິອາທິ. ນີຫຏານີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫຣິຕານິ ອປນີຕານິ. ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄາຫສ຺ສ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວເວວຈນານີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສ຺ສ ອຘິວຈນານິ.

ນຕ຺ຖິ ເອຕາສໍ ວໂຍ ເວກລ຺ຍນ຺ຕິ ອວຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນາ’’ຕິ, ອນວເສສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕກາເມສນາທໂຍ.

ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ກຖິຕາ ຣາຄາທີນໍ ປຫີນຠາວທີປນໂຕ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຜລໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຸເຂນ ອຣິຍຜລໍ ກຖິຕໍ. ອຘິຄເຕ ຫິ ອຄ຺ຄຜເລ ສພ຺ພໂສ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ປຊານາຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ.

ອເສກ຺ຂຘມ຺ມທສກວຓ຺ຓນາ

ຜລຎ຺ຈ ເຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈາຕິ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ອຣິຍຜລສຠາວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ຜລຘມ຺ມາ ເຈວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ວີສຸປິ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຎາວ ກຖິຕາ ສມ຺ມາ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາ ຊານນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ຈ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ທສ຺ສນຊານນານໍ ສວິສເຍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ, ສ຺ວາຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ຜລສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມາ, ຜລສມາປຕ຺ຕິສຫຄຕຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ຫິ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ເກນຈິ ປນ ຍຖາ ອເສກ຺ຂາ ຜລປຎ຺ຎາ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຊານນກິຈ຺ຈໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ມາຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ; ເອວໍ ອຣິຍຜລສມາຘິ ສມາທານຏ຺ຐໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິມຸຈ຺ຈນຏ຺ຐໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີ’’ ຕິປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ທສກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຫສໂມຘານວຓ຺ຓນາ

ສໂມຘາເນຕພ຺ພາຕິ ສມາຫຣິຕພ຺ພາ.

໓໔໙. ໂອກປ຺ປນາຕິ ພລວສທ຺ຘາ. ອາຍຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວິວາທເຫຕຸຠູຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ເທສິຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄາຍນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ ອຍໍ ສຸຕ຺ຕເທສນາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຄີຕິປຣິຍາຍນ຺ຕິ ສາມຄ຺ຄິຍາ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສມນຸຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຖາ ອໂຫສິ ‘‘ປຏິຠາຕຸ ຕ,ໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖາ’’ຕິ ອຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ສຸຓນ຺ໂຕ, ສາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ສມນຸຎ຺ຎຕາ ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິ ອນຸໂມທເນນ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸໂມທເນນ ສມນຸຎ຺ໂຎ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຊິນຠາສິໂຕ ນາມ ຊາໂຕ, ນ ສາວກຠາສິໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຣາຊຍຸຕ຺ເຕຫິ ລິຂິຕປຓ຺ຓໍ ຍາວ ຣາຊມຸທ຺ທິກາຍ ນ ລຎ຺ຊິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຕາວ ‘‘ຣາຊປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ລຎ຺ຊິຕມຕ຺ຕໍ ປນ ຣາຊປຓ຺ຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ‘‘ສາຘຸ, ສາຘຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ອນຸໂມທນວຈນສໍສູຈິຕາຍ ສມນຸຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ຊິນວຈນມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ ຊິນຠາສິໂຕ ນາມ ຊາໂຕ ອາຫຈ຺ຈວຈໂນ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

໑໑. ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕໐. ອາວຸໂສ ຠິກ຺ຂເວຕິ ສາວການໍ ອາລປນນ຺ຕິ ສາວການໍ ອາມນ຺ຕນວເສນ ອາລປນສມຸທາຈາໂຣ, ນ ເກວລໍ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ, ໂສ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ອາລປນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຖຸສມຸທາຈາຣວເສນ ອສມຸທາຈາໂຣ ເອເວຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຸ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐປນໍ. ສມ຺ປຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ນ ນິພທ຺ໂຘ ວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນິພທ຺ຘວາສາ, ອນ຺ເຕວາສິກາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ ຄເວສນ຺ຕາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທິສາຄມນີຍາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກາທສວິຘໍ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຕທນຸຣູປເມວ ເທຕິ. ໂມຫຈຣິຕສ຺ສປິ ກາມໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສປ຺ປາຍໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ປນ ຠາຊນຠູຕໍ ກາຕຸໍ ສມ຺ໂມຫວິຄມາຍ ປຐມໍ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາຘມ຺ມສ຺ສວນຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາສຸ ນິໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ…ເປ… ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ສທ຺ຘາຈຣິຕສ຺ສ ວິເສສໂຕ ປຸຣິມາ ຉ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ສປ຺ປາຍາ, ຕາສໍ ປນ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນ ອຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຓຈຣິຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘິຈຣິຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ປນ ມຣຓສ຺ສຕິ, ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ, ອາຫາເຣປຏິກູລສຎ຺ຎາ ວິເສສໂຕ ສປ຺ປາຍາ, ເຕສໍ ປນ ອຸປກາຣຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາທິ…ເປ… ກເຖຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ເອວ. ເຕມາສິກໍ ປຏິປທນ຺ຕິ ຕີຫິ ມາເສຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ ປຏິປທໍ.

ອິເມ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນຠູຕາ ຠິກ຺ຂູ. ‘‘ເອວໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ’’ຕິອາທິນາ ຕທຸທ຺ເທສິກວເສນ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ. ເຕນາຫ ‘‘ເປເສຕີ’’ຕິ. ອປໂລເກຖາຕິ ອາປຸຈ຺ຉຖ. ‘‘ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິອາທິ ເສວນຠຊເນສຸ ກາຣຓວຈນໍ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ວິເນຕີ’’ຕິອາທິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍສ຺ມາ ຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຠິກ຺ຂູ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ ‘‘ເອວເມເຕ ນິຍຕາ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓາ’’ຕິ. ອາຍສ຺ມາ ປນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ‘‘ສພ຺ພາປິ ຠວູປປຕ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາວາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍເຍວ ປາເປຕິ.

ສາວເກຫິ ວິເນຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ສາວກເວເນຍ຺ຍາ ນາມ ນ ສາວເກເຫວ ວິເນຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສາວກເວເນຍ຺ຍາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ທສຘາ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເອກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທສກາ ທສຘາ ທສຘາ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ທສຸຕ຺ຕໂຣ. ທສຸຕ຺ຕໂຣ ຄໂຕຕິປິ ທສຸຕ຺ຕໂຣຕິ ເອກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທສກາ ທສຫິ ອຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິປິ ທສຸຕ຺ຕໂຣ. ເອເກກສ຺ມິໍ ປພ຺ເພຕິ ເອກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທສກາ ທສສຸ ປພ຺ເພສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປພ຺ເພ. ທສ ທສ ປຎ຺ຫາຕິ ‘‘ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ ອປ຺ປມາໂທ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິອາທິນາ ທສ ທສ ປຎ຺ຫາ. ວິເສສິຕາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ. ທສຸຕ຺ຕຣໍ ປວກ຺ຂາມີຕິ ເທສິຍມານໍ ເທສນໍ ນາມກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ປຏິຊານາຕິ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ. ປວກ຺ຂາມີຕິ ປກາເຣຫິ ວກ຺ຂາມິ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາສາຘິການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຫສຕານໍ ວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຣິຍຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ວິຍ. ສຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ຈາຍໍ ຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຘມ຺ໂມ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ນິພ຺ພານາວໂຫ. ຕໂຕ ເອວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉທາຍ ໂຫຕິ, ສ ຈາຍມສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘານໍ ປໂມຈນຸປາຍຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຸຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຸທຄ຺ຄໍ ອຸຬາຣໍ ປຓີຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປມໍ ຊເນນ຺ໂຕຕິ ຠຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ອິທຎ຺ຈ ເທສນາຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອາຈິຓ຺ຓໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກາຍໂນ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອກຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໑. (ກ) ກາຣ-ສທ຺ໂທ ອຸປ-ສທ຺ເທນ ວິນາປິ ອຸປກາຣຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ‘‘ພຫຸກາຣາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໒.໓໔) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸກາໂຣຕິ ພຫູປກາໂຣ’’ຕິ.

(ຂ) ວຑ຺ຒເນ ວຸຕ຺ເຕ ນານນ຺ຕຣິຍຕາຍ ອຸປ຺ປາທນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຠາເວຕພ຺ໂພຕິ ວຑ຺ເຒຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປ຺ປາທນປຸພ຺ພິກາ ຫິ ວຑ຺ຒນາຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ ເປຕ຺ຖ ວິສຸໍ ຄຫິຕໍ ເອວາຕິ? ອຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຕີຫິປິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປຫາຕພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

(ຄ) ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫີຕິ ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຫິ.

(ຆ) ປຫານານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ປຊຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ມິສ຺ສກວເສນ ເຈຕໍ ອນຸປສ຺ສນາຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

(ງ) ສີລສມ຺ປທາທີນໍ ປຣິຫານາວໂຫ ປຣິຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂກ.

(ຈ) ຌານາທິວິເສສໍ ຄເມຕີຕິ ວິເສສຄາມີ.

(ຉ) ທຸປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກໂຣຕິ ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ.

(ຌ) ອຠິຊານິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ມາຕິກາສູຕິ ທຸກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາສຸ ສພ຺ພາສຸ ມາຕິກາສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠາວນາຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ຠາວນາຍ ອຸປກາຣຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ອຸປກາຣເກນ ອຸປກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ຠາເວຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ອຍຎ຺ຈ ຠາວນາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາ ຈ ນາມ ຍາວເທວ ປຫາຕພ຺ພປຊຫນຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປຊຫນ຺ເຕນ ຈ ຫານຠາຄິຍໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິເສສຠາຄິເຍ ອວຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ຫານຠາຄິໂຍ, ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ວິເສສຠາຄິໂຍ’’ຕິ. ວິເສສຠາຄິເຍ ອວຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌເນນ, ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌປຏິວິຊ຺ຌນຎ຺ເຈ ອິຊ຺ຌຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພນິປ຺ຜາທນໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ໂຌ, ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ທ຺ວຍໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຊານເນນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ເຈ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ໂຈວ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ກິຎ຺ຈິ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ມຫາເຖໂຣ ເອກກວເສນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘິໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອິມານິ ທສ ປທານິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸທ຺ທິສິ.

(ກ) ເອວໍ ອນິຍມໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕໂມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ເທສນໍ ອາຣຠິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ທຸກາທີສຸ. ເວຬຸກາໂຣຕິ ເວໂນ. ໂສ ຫິ ເວຬຸວິກາເຣຫິ ກິລຎ຺ຊາທິກຣເຓນ ‘‘ເວຬຸກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ ສພ຺ພຄຕຄຓ຺ຐິໍ ນີຫຣເຓນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ. ເອເກກໂກຏ຺ຐາເສຕິ ເອກກາທີສຸ ທສສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ.

ສພ຺ພຕ຺ຖກໍ ອຸປກາຣກນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກາຣວນ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາປເນຕິ ຍຖາ ອຸປຣິ ວິປສ຺ສນາ ປຣິປຈ຺ຈຕິ ຕິກ຺ຂາ ວິສທາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕິ, ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາວຑ຺ຒເນ. ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີສູຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພສຸ, ເຕສໍ ສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ຐານາຏ຺ຐາເນສູຕິ ຐາເນ, ອຏ຺ຐາເນ ຈ ຊານິຕພ຺ເພ. ມຫາວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ມຫຕິຍໍ ຌານາທິວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຍໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ອາທິການິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຏ຺ຐສຸ ວິຊ຺ຊາສູຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໙) ອາຄຕນຍາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ.

ເຕເນວ ຠຄວາ ໂຖເມຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນນ຺ຕິ ອປ຺ປມາທໍ.

ຖາມສມ຺ປນ຺ເນນາຕິ ຎາຓພລສມນ຺ນາຄເຕນ. ທີເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອວມ຺ປິ ອປ຺ປມາໂທ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປາທເນ ພຫຸປກາໂຣ’’ຕິ ປກາເສຕ຺ວາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນວຊ຺ຊປກ຺ຂິກມຕ຺ຖໍ ອປ຺ປມາເທ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

(ຂ) ກາຍຄຕາສຕີຕິ ຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ນິທ຺ເທເສນ ວາ ເອຕໍ ສມາສປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຏ຺ຐິການິ ປຸຎ຺ຊກິຕານິ ເຕໂຣວສ຺ສິການິ…ເປ… ປູຕີນິ ຈຸຓ຺ຓິກຊາຕານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໙) ເອວໍ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ ‘‘ຈຸຓ຺ຓິກມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຈຸຓ຺ຓິກອິຣິຍາປເຖສຸ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສຕິຍາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ເອກູນຕິໍສວິເຘ ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສຕິຍາ. ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຸເປກ຺ຂາປິ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ.

(ຄ) ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ອາຣມ຺ມຓາທິວິສໂຍປິ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ວໂຓ ວິຍ ອາສເວ ປຄ຺ຆຣຕິ, ໂສ ສມ຺ປໂຍຄສມ຺ຠວາຠາເວປິ ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສໂວ. ຕຖາ ອຸປາທານານໍ ຫິໂຕຕິ ອຸປາທານິໂຍ. ອິຕຣຖາ ປນ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ວິຘິ ປຏິກ຺ເຂໂປ.

(ຆ) ອສ຺ມີຕິ ມາໂນຕິ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ.

(ຈ) ວິປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ປຖມນສິກາໂຣ.

(ຉ) ອິຘ ປນ ວິປສ຺ສນານນ຺ຕໂຣ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ອານນ຺ຕຣິໂກ ເຈໂຕສມາຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກສ຺ມາ? ວິປສ຺ສນາຍ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ຜລທາຍກຕ຺ຕາ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ວາ ອຣຫຕິ, ອນນ຺ຕຣປໂຍຊໂນຕິ ວາ ອານນ຺ຕຣິໂກ.

(ຊ) ຜລນ຺ຕິ ຜລປຎ຺ຎາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ ອກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓຕາຍ.

(ຌ) ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ, ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ. ອຍໍ ເອໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ອຍໍ ປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈຍຕາສມຎ຺ເຎນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ.

(ຎ) ອກຸປ຺ປາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອກຸປ຺ປຠາເວນ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພາປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອກຸປ຺ປາ ເອວ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອໂກປນີຍຕ຺ຕາ.

ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ລທ຺ຘອຠິຎ຺ຎາຍ. ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຫາຕພ຺ພສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຫີຕິ ປຫາຕພ຺ພສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພປເທຫິ. ປຫານປຣິຎ຺ຎາວ ກຖິຕາ ປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍານໍ ເອກາວາຣຕາຍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນໂຕ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພຕິ ວິເສສໂຕ ຜລໍ ກຖິຕໍ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສຕ຺ຕເມ ເອວ ປເທ ລພ຺ຠຕິ. ຜລໍ ປນ ອເນເກສຸປິ ປເທສຸ ລພ຺ຠຕິ ປຐມຏ຺ຐມນວມທສເມສຸ ລພ຺ຠນໂຕ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ທສເມ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ອິຕເຣສຸ ປຣິຍາຍໂຕ ຕສ຺ມາ ‘‘ລພ຺ຠຕິ ເອວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ.

ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານາຕິ ເຍນ ພຫຸກາຣາທິສຠາເວນ ເທສິຕາ, ເຕນ ສຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠມານາ. ຍາຖາວາຕິ ອວິປຣີຕາ. ຕຖາສຠາວາຕິ ຕໍສຠາວາ. ນ ຕຖາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອວິຕຖຕ຺ຕາ ຕຖາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈຫິປິ ປເທຫິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕເມວ ວທຕິ. ສມ຺ມາຕິ ຎາເຍນ. ຍໍ ປນ ຎາຕໍ, ຕໍ ເຫຕຸຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ໂອກປ຺ປນໍ ຊເນສີຕິ ຊິນວຈນຠາເວນ ອຠິປ຺ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ເອກຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ເວຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໒. (ກ) ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ ຕິ ອິທໍ ‘‘ສີລປູຣຓາທີສູ’’ຕິ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສີລປູຣຓາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປມາໂທ ວິຍ ອຸປກາຣກາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານມ຺ປິ ອປ຺ປມາທສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປກາຣກຕາ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ນາຕິວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຕໂຕ ເຕສໍ. ສຕິອວິປ຺ປວາໂສ ຫິ ອປ຺ປມາໂທ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວິຊຫິຕາ ສຕິ ເອວ, ສາ ຈ ໂຂ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອິຕຣາຍ ຕຖາຣູປສມຕ຺ຖຕາຠາວໂຕ.

(ຂ) ເຕສໍ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາຄາ ກຖິຕາ.

(ຉ) ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ສໍກິເລສສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ເຫຕຸ, ປຣິພ຺ຣູຫນຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍນິໂສມນສິກາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ, ວິສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອິເມຫິ ຘມ຺ມາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສຸຠຊ຺ຌານາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິສໍໂຍຄາ ນາມ ກາມໂຍຄາທິປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ປເຠທາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຠາຄິໂນ ຘມ຺ມາ, ວິຊ຺ຊາຠາຄິໂນ ຘມ຺ມາ, ກຓ຺ຫາ ຘມ຺ມາ, ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໑, ໑໐໔) ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

(ຌ) ປຈ຺ຈເຍຫິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ກຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ເກນຈິ ອນຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ.

(ຎ) ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ວິຊ຺ຊາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສພ຺ພໂສ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອຠິຎ຺ຎາທີນີຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາທີນິ. ເອກກສທິສາເນວ ປຸຣິມວາເຣ ວິຍ ວິຠຊ຺ຊ ກເຖຕພ຺ພໂຕ. ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ’’ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕວາ’’ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຜລສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພປເທ ຜລໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຜລເມວ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຜລໍ ກຖິຕເມວາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ.

ທ຺ເວຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕໂຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໓. (ຉ) ໂສຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ. ສພ຺ພໂສ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫນໂຕ. ອາຣຸປ຺ເປ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ນາມ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕຕິ ຣູປານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພໂສ ນິວາຣຓໂຕ. ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣາ ເອເຕນາຕິ ນິໂຣໂຘ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ຫິ ກິເລສວຏ຺ເຏ ນິໂຣຘິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ວຏ຺ຏທ຺ວຍໍ ນິໂຣຘິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຜລໍ ‘‘ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ນິໂຣໂຘຕິ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຫິ ນິພ຺ພາເນ ທິຏ຺ເຐ’’ ຕິ ອິທໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ນິພ຺ພານທສ຺ສນສ຺ສາຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕນິໂຣຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ’’ ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

(ຊ) ອຕີຕໍ ສາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ, ອຕີຕາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນກຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຖາ ‘‘ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຜລໍ ກຖິຕເມວາ’’ຕິ.

(ຎ) ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ຈ ອາສວານໍ ຂຍນ຺ເຕ ຎາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ອຎ຺ຎຖາ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ ສິຍາ.

ຕໂຍຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໔. (ກ) ທາຣຸມຍໍ ຈກ຺ກໍ ທາຣຸຈກ຺ກໍ, ຕຖາ ຣຕນຈກ຺ກໍ. ອາຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ເອວ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອິຣິຍາປຖານໍ ອປຣາປຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ, ຕຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຸຈ຺ຉວິເກ ເທເສຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປເທເສ. ເສວນໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ຠຊນໍ ຠຕ຺ຕິວເສນ ປຍິຣຸປາສນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ຐປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ໂຍນິໂສ ຐປນໍ ສທ຺ຘາທີສຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ອິທເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ອິທເມວ ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກເມຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກສຸ ປມາຓຠູຕໍ ອິຕເຣສໍ ກາຣຓຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂສ ເອວ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ຐເປຕິ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ. ປຐໂມ ໂລກິໂຍວ, ຕຕ຺ຖາປິ ກາມາວຈໂຣວ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍາວາຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕນກາ ໂລກິຍາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

(ຈ) ກາມໂຍຄວິສໍໂຍໂຄ ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ, ທິຏ຺ຐິໂຍຄວິສໍໂຍໂຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ, ອິຕເຣ ທ຺ເວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ອນາຄາມິມຄ຺ຄາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

(ຉ) ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອປ຺ປຄຸຓສ຺ສ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ຕໍ. ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ກາມສຫຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ກາມານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ຫາຍຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຫານຠາຄິໂຍ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຕິ ຕທນຸຣູປສຠາໂວ. ‘‘ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມິຈ຺ຉາສຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານານຸຣູປສຠາວາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ທິສ຺ວາ ອສ຺ສາທຍມານາ ອເປກ຺ຂມານາ ອຠິນນ຺ທມານາ ນິກນ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນິກນ຺ຕິວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ເນວ ຫາຍຕິ, ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຐິຕິໂກຏ຺ຐາສິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕິຠາຄິໂຍ ສມາຘີ’’ຕິ.

ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ປຄຸຓປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ວິເສສຠູຕສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປທຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ວິເສສຠາຄິໂຍ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພິທາສຫຄຕາຕິ ຕເມວ ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໍ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ນິພ຺ພິທາສງ຺ຂາເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສຫຄຕາ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ຌານງ຺ເຄສຸ ປເຠເທນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພິທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກຣຓຕ຺ຖາຍ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸເທນ຺ຕິ. ວິຣາຄູປສຎ຺ຫິໂຕຕິ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ນິພ຺ພາເນນ ອຸປສຎ຺ຫິໂຕ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ‘‘ສກ຺ກາ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ວິຣາຄໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ວິຣາຄູປສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາປິ ວິຣາຄູປສຎ຺ຫິຕາ ເອວ ນາມ. ຕສ຺ສ ເຕສໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິກາ ສພ຺ພາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຫານຠາຄິຍາທິອຕ຺ໂຖ ຕາວ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ຜລໍ ກຖິຕໍ ສຣູເປເນວ.

ຈຕຸຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໕. (ຂ) ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ສມາຘິອງ຺ຄຠາເວນ ປຎ຺ຎາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ປີຕິຜຣຓຕາທິວຈເນນ ຫິ ຕເມວ ວິຠຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຕິໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ.‘‘ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໒໗) ນເຍນ ປີຕິຍາ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ຜຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຣາຄວິຣາຄຕາທິວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປເຣສໍ ເຈໂຕ ຜຣມານາ. ອາໂລກຜຣເຓຕິ ກສິຓາໂລກສ຺ສ ຜຣເຓ ສຕິ ເຕເນວ ອາໂລເກນ ຜຣິຕປ຺ປເທເສ. ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ຣູປທສ຺ສນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ.

ປີຕິຜຣຓຕາ ສຸຂຜຣຓຕາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ຕາ ‘‘ປາທາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຈໂຕຜຣຓຕາ ອາໂລກຜຣຓຕາຕິ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ ຕາ ‘‘ຫຕ຺ຖາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາຘານສ຺ສ ສຣີຣຠາວໂຕ ‘‘ມຊ຺ຌິມກາໂຍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຠາວໂຕ ‘‘ສີສໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

(ຊ) ສພ຺ພໂສ ກິເລສທຸກ຺ຂທຣຖປຣິຬາຫານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ສາຕິສຍເມຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ສຸຂຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ’’ຕິ. ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ສນ຺ຕຕຣປຓີຕຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມ…ເປ… ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ.

ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເນນ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນຠາວໍ. ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ຠາວໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ. ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈນີການິ ນີວຣຓປຐມຊ຺ຌານນິກນ຺ຕິອາທີນິ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຎ຺ເຎ ກິເລສາ ວາເຣຕພ຺ພາ, ອິມສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕາ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວາເຣຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຈ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ຐປິຕຕ຺ຕາ ຈ ອປຣິຫານວເສນ ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ນສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິວາວໂຏ. ‘‘ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິພຫຸລຕາຍ ສໂຕ ເອວ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສຕິຍາ ສໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສເສສຸ ຎາຓງ຺ເຄສຸ. ປຎ຺ຈຎາຓິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສມາຘິມຸເຂນ ປຎ຺ຈ ຎາຓາເນວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ຈ.

ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສີເສນ ສມ຺ມາວາຍາມາທີນໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ຜລໍ ກຖິຕໍ ອເສກ຺ຂານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໖. ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ສຕ຺ຕຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. (ຎ) ເຫຕຸນາຕິ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕໂຕ, ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກໂຕ, ຕາວກາລິກໂຕ, ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕຕິ ເອວໍ ອາທິນາ ເຫຕຸນາ. ນເຍນາຕິ ‘‘ຍຖາ ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ເອຕຣຫິ, ເອວໍ ອຕີເຕ, ອນາຄເຕ ຈ ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ນຍນນເຍນ. ກາມໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິ ສຸທິຏ຺ຐາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ, ຕໍ ປນ ອສມ຺ໂມຫນວເສນ ກິຈ຺ຈໂຕ, ວິປສ຺ສນາຍ ປນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກິເລສວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ປຣິຬາໂຫ ວຕ຺ຖຸກາມສນ຺ນິສ຺ສໂຍ, ວຕ຺ຖຸກາມາວສ຺ສໂຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວປິ ສປຣິຬາຫຏ຺ເຐນ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ວິຍາ’’ຕິ. ນິນ຺ນສ຺ເສວາຕິ [ນິນ຺ນສ຺ສ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ນິນ຺ນຠາວສ຺ເສວ. ອນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ. ພ຺ຍນ຺ຕໍ ວິຄຕນ຺ຕໍ ຠູຕນ຺ຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຕິຠູຕໍ, [ນິຍຕິຠູຕໍ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ) ວິຄຕນ຺ຕິຠູຕໍ (?)] ນິຕ຺ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິຘ ສຕ຺ຕເກ. ຠາເວຕພ຺ພປເທ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໘. (ກ) ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິກາຍາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ເອວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິກາ ຍຖາ ‘‘ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ’’ຕິ, ຕສ຺ສາ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິກາຍ. ກາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສຫຄຕາ ຕຣຸຓສມຖປຎ຺ຎາວ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ [ຕຣຸຓສມຖວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)]. ອາທິຠູຕາຍາຕິ ປຐມາວຍວຠູຕາຍ, ເທສນາວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ປນ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຕາ ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອກຊ຺ຌໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເປມນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ວລ຺ລຠວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ເຄຫສິຕສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເຄຫສິຕເປມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣຸກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຄຣຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄຣຸຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຄຣຸຈິຕ຺ຕຠາໂວ, ຄຣຸມ຺ຫິ ຄຣຸກາໂຣ. ‘‘ກິເລສາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ໂອວາທານຸສາສນິໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ຄຣູນຎ຺ຫິ ສນ຺ຕິເກ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

(ຉ) ເປຕາຕິ ເປຕມຫິທ຺ຘິກາ. ອສຸຣານນ຺ຕິ ເທວາສຸຣານໍ. ເປຕາສຸຣາ ປນ ເປຕາ ເອວາຕິ ເຕສໍ ເປເຕຫິ ສງ຺ຄໂຫ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘວ. ອາວາຫນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ຄມຸເຂນ ເປເຕເຫວ ອສຸຣານໍ ສງ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ.

(ຊ) ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ນິອິຈ຺ຉສ຺ສ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) ວິຍ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈຍອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍສຸ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ອຘິຄມອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ຌານາທິອຘິຄມວິຠາວເນ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈວິຠາວເນ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ຘຸຕງ຺ຄອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ຘຸຕງ຺ເຄສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຘຸຕງ຺ຄວິຠາເວນ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ສນ຺ຕຄຸຓນິຄູຫເນນາຕິ ອຕ຺ຕນິ ສໍວິຊ຺ຊມານານໍ ຌານາທິຄຸຓານຎ຺ເຈວ ພາຫຸສຈ຺ຈຄຸຓສ຺ສ ຈ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓສ຺ສ ຈ ນິຄູຫເນນ ຉາທເນນ. ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ໂນ ມຫິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ມຫຕິຍາ ອິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ, ອິຈ຺ຉໍ ວາ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ໂນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນຸຘມ຺ມສ຺ສາປິ ອນິຈ຺ຉນໂຕ.

ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປກາເຣຫິ ວິວິຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກຫິ ວິວິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນາ’’ຕິ ເອເຕນ ຠາວນາຠິໂຍຄວເສນ ເອກີຠາໂວວ ອິຘ ‘‘ກາຍວິເວໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍຄກມ຺ມໍ.

ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາ, ສາ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ, ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍສ຺ສ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຸປຘິວິເວເກ ນິນ຺ນຕາວເສນ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍເຍວ ຫິ ສມາຘານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາປິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາຍ ຫິ ປຕິຏ຺ຐໂຕ ກມ຺ມວເສນ ‘‘ຠເວສຸ ນານປ຺ປກາໂຣ ອນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາຓໍ ອຠິປຕ຺ເຖຕິ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣຕິ. ມານາທໂຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ສໍສາເຣ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປປຎ຺ຈສ຺ສາຕິ ວິຄຕມານຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປປຎ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິ.

ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ ສຣູເປເນວ.

ນວຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. (ຂ) ວິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິເມວ ວາ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິນິຣຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘປຣິສຸທ຺ຘິວນ຺ຕໍ ສີລໍ. ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘິຍາ ປຘານຠູຕໍ ອງ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ປຘານງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ສມຖສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຠາໂວ ໂວທານໍ ປຄຸຓຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ປຄຸຓສມາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. ວິຄຕຸປກ຺ກິເລສຎ຺ຫິ ‘‘ປຄຸຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ສອຸປກ຺ກິເລສໍ ຫານຠາຄິຍາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ສຕ຺ຕທິຏ຺ຐິມລວິສຸທ຺ຘິໂຕ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍກງ຺ຂາມລວິຘມນໂຕ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ. ຍສ຺ມາ ນາມຣູປໍ ນາມ ສປ຺ປຈ຺ຈຍເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ນາມຣູປທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ກງ຺ຂາມລວິຕຣຓປຈ຺ຈຍາກາຣາວໂພຘວເສເນວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຍາກາຣຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຄ຺ຄາມຄ຺ເຄ ຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ເຄ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິຕຎາຓໍ. ຎາຓນ຺ຕິ ອິຘ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ. ຍທິ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ‘‘ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ມຄ຺ໂຄ ພຫຸກາຣປເທ ວິຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ອິຘ ພຫຸກາຣປເທ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໕໙).

(ຉ) ຈກ຺ຂາທິຘາຕຸນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິຣູປາທິຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິຘາຕູນໍ ເວມຕ຺ຕຕໍ ນິສ຺ສາຍ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໂສຕສມ຺ຜສ຺ສຆານສມ຺ຜສ຺ສາທິສມ຺ຜສ຺ສວິຠາຄໍ. ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປສຎ຺ຎາທິສຎ຺ຎານານຕ຺ຕມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວ, ຕໍ ປນ ກາມສຎ຺ຎາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຍ຺ຫຕິ. ກາມສຎ຺ຎາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສຎ຺ຎານິທານຕ຺ຕາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານໍ ‘‘ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ກປ຺ປນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຍໍ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ, ຕໍ ປປຎ຺ເຈຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ສງ຺ກປ຺ປນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທສ຺ສ ນານຕ຺ຕໍ. ຣູປປຣິຬາໂຫຕິ ຣູປວິສໂຍ ຣູປາຠິປຕ຺ຖນາວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ກິເລສປຣິຬາໂຫ. ສທ຺ທປຣິຬາໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິເລໂສ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອປ຺ປຕ຺ເຕປິ ອາຣມ຺ມເຓ ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຣິຬາໂຫວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ປນ ກິເລສຉນ຺ທສ຺ສ ວເສນ ຣູປາທິປຣິເຍສນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຬາຫນານຕ຺ຕຕາຍ ຣູປປຣິເຍສນາທິນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ສເຈ ຕໍ ຣູປາທິ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຣິເຍສນາທິນານຕ຺ຕຕາຍ ຣູປປຏິລາຠາທິນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

(ຊ) ມຣຓານຸປສ຺ສນາຎາເຓຕິ ມຣຓສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຎາເຓ, ມຣຓານຸສ຺ສຕິສຫຄຕປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫາຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຄມນາທິວເສນ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ກູລໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິປິ ອສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ.

ທສຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໓໖໐. (ຌ) ນິຊ຺ຊຣກາຣຓານີຕິ ປຊຫນກາຣຓານິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຠິຎ຺ຎາປເທ ມຄ຺ໂຄ ກຖີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຫຏ຺ຐາ..ເປ… ປຸນ ຄຫິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຘ ອຠິຎ຺ຎາປເທ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ’’ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໖໐) ກິຎ຺ຈາປິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ວິປສ຺ສນາຍ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາປິ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ວິປສ຺ສນາຍ ປຫີນາປິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອິຘ ປຸນ ຄຫິຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພປເທສຸ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ‘‘ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປາຬິປເທ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ຈ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອຏ຺ຐ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸທ຺ຘຏານິ. ມຄ຺ຄວເສນ ຫິ ຜເລສຸ ຠາວນາ ປາຣິປູຣີ ນາມາຕິ. ອຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕິວິຍ ສິເນຫນຏ຺ເຐນິທຎ຺ຫິ. ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕສາຕສຠາວໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສິເນຫນ຺ຕໍ ເຕເມນ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕິອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ຊີວເນ ອຘິປຕິຠາເວນ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ.

ອທ຺ເຘນ ສຫ ຉຏ຺ຐານິ ປຎ຺ຫສຕານິ, ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ສຫ ປຎ຺ຫສຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ທສສຸ ນາຖກຣຓຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ທສກສິຓາຍຕນານິ ຠາເວນ຺ໂຕ ທສອາຍຕນມຸເຂນ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ທສມິຈ຺ຉຕ຺ເຕ, ທສອກຸສລກມ຺ມປເຖ ຈ ປຫາຍ ທສກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ຈ ອວຏ຺ຐິໂຕ ທສສຸ ອຣິຍາວາເສສຸ ອາວສິຕຸກາໂມ ທສສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ທສນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທສອເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ປໂມທວເສນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອຠິນນ຺ທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕາ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ. ຕາຍ ອຕ຺ຕມນຕາຍາຕິ ຕາຍ ຍຖາເທສິຕເທສນາຄຕາຍ ປຫຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕາຍ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາລທ຺ຘອຕ຺ຖເວທຘມ຺ມເວເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊມານາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄເຕ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຊານນາທິວເສນ ສມນ຺ນາຫຣນ຺ຕາ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ເທສນານຸຠາເວນ ຍຖາຣທ຺ຘໍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ເກຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາປຣິວາຣາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ

ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ປາຖິກວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ປາຖິກວຄ຺ຄຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ເຖຣານໍ ມຫາກສ຺ສປາທີນໍ ວໍໂສ ປເວຓີ ອນ຺ວໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຖຣວໍສນ຺ວໂຍ, ເຕນ; ຈຕຸມຫານິກາເຍສຸ ເຖຣິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄຸຓຄຓານໍ ປຣິທີປນໂຕ ທສພລຄຸຓຄຓປຣິທີປນສ຺ສ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ, ມຫາປທານາທີສຸ, ສມ຺ປສາທນີຍາທີສຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ປກາສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາທິໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ມຫາຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣນ຺ຕິ ທີຆນິກາຍມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖສາຣໍ.

ເອກູນສຏ຺ຐິມຕ຺ໂຕຕິ ໂຖກໍ ອູນຠາວໂຕ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ.

ມູລກຏ຺ຐກຖາສາຣນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ທີຆນິກາຍມຫາອຏ຺ຐກຖາສາຣເມວ ປຸນ ນິຄມນວເສນ ວທຕິ. ອຖ ວາ ມູລກຏ຺ຐກຖາສາຣນ຺ຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຕ຺ຖສາຣໍ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທີຆນິກາຍມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖສາຣໍ ອາທາຍ ອິມໍ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເສສມຫານິກາຍານມ຺ປິ ມູລກຏ຺ຐກຖາສຸ ອິຘ ວິນິໂຍຄກ຺ຂມໍ ອຕ຺ຖສາຣໍ ອາທາຍເຍວ ອກາສິ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ມຫາວິຫາຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ [ມຫາວິຫາເຣ ນິວາສິນໍ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ຈ ອິທໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ສມຍໍ ປກາສຍນ຺ຕິໍ, ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ມູລກຏ຺ຐກຖາສາຣໍ ອາທາຍາ’’ຕິ ຈ. ເຕນ ປຸຎ຺ເຎນ. ໂຫຕຸ ສພ຺ໂພ ສຸຂີ ໂລໂກຕິ ກາມາວຈຣາທິວິຠາໂຄ ສພ຺ໂພປິ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຍຖາຣຫໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍາຘິຄມນວເສນ ສມ຺ປຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພານສຸເຂນ ສຸຂິໂຕ ໂຫຕູຕິ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂາຘິຄມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ປຣິຓາເມຕິ.

ປຣິມາຓໂຕ ສາຘິກຏ຺ຐວີສສຫສ຺ສນວຸຕິຠາຓວາຣາ ນິຏ຺ຐິຕາຕິ. ປຣິມາຓໂຕ ສາຘິກຏ຺ຐວີສສຫສ຺ສມຕ຺ຕຄນ຺ເຖນ ທີຆນິກາຍຏີກາ ຣຈິຕາຈຣິຍຘມ຺ມປາເລນ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐາທິໂຈເຣຫິ, ສີລາທິຘນສຎ຺ຈຍໍ;

ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ມຎ຺ຊູສໍ ວິຍ ກາຣິຕນ຺ຕິ. (ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປາໂຐ ປຈ຺ຉາ ລິຂິໂຕ)

ນິຏ຺ຐິຕາ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ທີຆນິກາຍຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.