📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄອຠິນວຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ໂຍ ເທເສຕ຺ວານ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ຄມ຺ຠີຣໍ ທຸທ຺ທສໍ ວຣໍ;

ທີຆທສ຺ສີ ຈິຣໍ ກາລໍ, ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ສາສນໍ.໑.

ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍ ເຉກໍ, ມຫາມຕິໍ ມຫາທຍໍ;

ນຕ຺ວານ ຕໍ ສສທ຺ຘມ຺ມຄຓໍ ຄາຣວຠາຊນໍ.໒.

ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫາ, ທີຆາຄມວຣສ຺ສ ຍາ;

ສໍວຓ຺ຓນາ ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ, ວຓ຺ຓນາ ສາຘຸວຓ຺ຓິຕາ. ໓.

ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລ- ຕ຺ເຖເຣເນວາຠິສງ຺ຂຕາ;

ສມ຺ມາ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣ-ທຸທ຺ທສຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.໔.

ກາມຎ຺ຈ ສາ ຕຖາຠູຕາ, ປຣມ຺ປຣາຠຕາ ປນ;

ປາຐໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈາປິ, ພຫຸປ຺ປມາທເລຂນາ.໕.

ສງ຺ເຂປຕ຺ຕາ ຈ ໂສຕູຫິ, ສມ຺ມາ ຎາຕຸໍ ສຸທຸກ຺ກຣາ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ, ຍາຈນໍ ສມນຸສ຺ສຣໍ.໖.

ໂຍ’ເນກເສຕນາຄິນ຺ໂທ, ຣາຊາ ນານາຣຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ;

ສາສນໂສຘເນ ທຬ຺ຫໍ, ສທາ ອຸສ຺ສາຫມານໂສ.໗.

ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ມເມໂສປິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໂຊຕເນ;

ອປ຺ເປວ ນາມຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິຈິນ຺ຕຍໍ.໘.

ວຓ຺ຓນໍ ອາຣຠິສ຺ສາມິ, ສາຘິປ຺ປາຍມຫາປຍໍ;

ອຕ຺ຖໍ ຕມຸປນິສ຺ສາຍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈາປິ ຍຖາຣຫໍ.໙.

ຈກ຺ກາຠິວຸຑ຺ຒິກາມານໍ, ຘີຣານໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສນໍ;

ສາຘຸວິລາສິນິໍ ນາມ, ຕໍ ສຸຓາຖ ສມາຫິຕາຕິ. ໑໐.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ນານານຍນິປຸຓຄມ຺ຠີຣວິຈິຕ຺ຣສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທີຆາຄມວຣສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖທີປກໍ ສໍວຓ຺ຓນມິມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫນສມຕ຺ໂຖ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣໂຓຍມາຈຣິໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມປໂຍຊນາທິວິຘານານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຕາວ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ –

‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ສຕ຺ຖຣິ ປຓາມກຣຓໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາເວນ ສຕ຺ຖຣິ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ, ສຕ຺ຖຸ ຈ ອວິຕຖເທສນຠາວປ຺ປກາສເນນ ຘມ຺ເມ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ. ຕທຸຠຍປ຺ປສາທາ ຫິ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຏີ. ໑-໑).

ອຖ ວາ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປສາທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຄາຫຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຈຕຸຄມ຺ຠີຣຠາວຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາມສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ໂອຄາຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປິ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຠຍກ຺ຂຍາວຫຎ຺ເຈຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓຊນິຕໍ ປຓາມປູຊາວິຘານໍ, ຕໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອສຕ຺ຖຣິປິ ສຕ຺ຖາຠິນິເວສສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຍຖາຠູຕໍ ສຕ຺ຖຣິ ເອວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນຕ຺ຖໍ, ອສຕ຺ຖຣິ ຈ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນປຣິຈ຺ຈຊາປນຕ຺ຖໍ, ‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ຈ ວຸຕ຺ຕໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຓາມວິຘາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມາຍ ພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ປຓາມວິຘາເນນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປຓາມວິຘາເນນ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆຠາວາຘິຄມາຍ ສາວກຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ມງ຺ຄລາທິການິ ສຕ຺ຖານິ ອນນ຺ຕຣາຍານິ, ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ, ພຫຸມຕານິ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ເອວໍລທ຺ຘິການໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ໂສຕຸຊນານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຓາເມນ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ. ໂສຕຸຊນານຸຄ຺ຄຫເມວ ຫິ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຖຸຕິປຓາມປຣິທີປການິ ວາກ຺ຍານິ ນິກ຺ຂິປີຍນ຺ຕິ, ອິຕຣຖາ ວິນາປິ ຕໍ ນິກ຺ເຂປໍ ກາຍມໂນປຓາເມເນວ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນສິທ຺ຘິໂຕ ກິເມເຕນ ຄນ຺ຖຄາຣວກຣເຓນາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ. ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ …ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓຎ຺ຫິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຠາວໂຕ, ຕາຍ ຈ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ ຣາຄາທິມລວິຘມນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຕສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ວິກ຺ຂາລິຕມລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຏວສິທ຺ຘິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ມຫານາມ ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ໂມປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວທຍຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ເປຏໂກ. ໖໖; ມິ. ປ. ໑໔) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຕໂຕ ເອວໍ ປຏຸຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ເຂທມຠິຠຸຍ຺ຍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາປຍິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ປຎ຺ຎາປາຏວຠາວໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຑ຺ຒນໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາເມນ ຫິ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໙);

ຕໂຕ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຸທ຺ຘິຍາ ໂຫຕ຺ເວວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຏິຠານາປຣິຫານາວຫຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຣິຫານາວຫາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕິເມ ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານີຍາ ຘມ຺ມາ, ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ, ຘມ຺ມຄາຣວຕາ, ສງ຺ຆຄາຣວຕາ, ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາ, ສມາຘິຄາຣວຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ໂສວຈສ຺ສຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໓໔) ຕໂຕ ປຏິຠານາປຣິຫາເນນ ໂຫຕ຺ເວວ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕປຣິສມາປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາຍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຎ຺ຎາຕິສຍາ ຫິ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິວ ສາວເກ;

ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວ.

ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ອກຸໂຕຠເຍ;

ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໑໙໖; ອປ. ໑.໑໐.໒);

ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຣິສມາປນຸປາໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐);

ອຸປາເຍສຸ ຈ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຫຕ຺ເວວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສາທວຕ຺ຖູສຸ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ສປໂຍຊນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ພຸທ຺ຘຣຕນມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ປຐມໍ ຕສ຺ສ ປຓາມໍ ກາຕຸມາຫ – ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ…ເປ… ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຣຕນມູລການິ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຆຣຕນານິ, ເຕສຸ ຈ ຘມ຺ມຣຕນມູລກໍ ສງ຺ຆຣຕນໍ, ຕຖາຠາໂວ ຈ ‘‘ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ຠຄວາ, ຈນ຺ທກິຣຓນິກໂຣ ວິຍ ເຕນ ເທສິໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈນ຺ທກິຣຓສມຸປ຺ປາທິຕປີຓິໂຕ ໂລໂກ ວິຍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍມາຄຕອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠວໂຕ, ຕທຸປເທສິຕໂຕ ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ, ຕທາເສວນໂຕ ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ຫິເຕ ວິນິໂຍຊໂກຕິ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຕາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ໂມ, ຫິຕາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ອຘິຄຕຫິໂຕ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຄຕນເຍນ ອນຸປຸພ຺ພຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ພຸທ຺ຘຣຕນປຓາມຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ເກວລປຓາມໂຕ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມວສາຕິສໂຍຕິ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິປເທຫິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຫິ ປຓາເມນ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓາຕິສຍໂຍໂຄ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕຣວນ຺ທນີຍຠາໂວ, ເຕນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຓາມສ຺ສ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາໂວ, ເຕນ ຈສ຺ສ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕສ຺ສ ປຓາມສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາເຍວ, ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນມາຣຠຕິ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ເຕເນວ ຈ ວິນຍເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ກຣຸຓາປ຺ປຘານໍ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ…ເປ… ຍຖາຣຸຈີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑) ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານຎ຺ຈ ໂຖມນມາຣທ຺ຘໍ. ວິນຍເທສນາ ຫິ ອາສຍາທິນິຣເປກ຺ຂເກວລກຣຸຓາຍ ປາກຕິກສຕ຺ເຕນາປິ ອໂສຕພ຺ພາຣຫໍ ສຸຓນ຺ໂຕ, ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ. ຕຖາ ຫິ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄຕຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປປິ ຠຄວາ ໂລກິຍສາຘຸຊເນຫິປິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ ‘‘ສິຂຣຓີ, ສມ຺ຠິນ຺ນາ’’ຕິອາທິວຈນານິ, (ປາຣາ. ໑໘໕) ຍຖາປຣາຘຎ຺ຈ ຄຣຫວຈນານິ ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ມຫາປຣິສມຊ຺ເຌ ອຠາສິ, ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກາຣຓາເປກ຺ຂາຍ ຈ ເວຣຎ຺ຊາທີສຸ ສາຣີຣິກໍ ເຂທມນຸໂຠສິ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ຠູມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາກາຣສມຍນ຺ຕຣກຖານໍ ວິຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອຕິສຍກິຈ຺ຈວຕີ, ກຣຸຓາຍ ກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕໂຕປິ ອຘິກນ຺ຕິ ວິນຍເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓາພ຺ຍາປາຣາຘິກຕາຍ ຫິ ເທສນາຍ ກຣຸຓາປຘານຕາ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນ ເກວລປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວປຏິເວຘສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ປນ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍາຘິມຸຕ຺ຕິຈຣິຕາທິເຠທປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຫິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຖປທໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລກຣເຓນ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣິຍຕິ ປສາຣິຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕິ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວາ ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ປທນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ເຕຫິ ເສວີຍຕີຕິ ສີຕໍ, ອຸຓ຺ຫາຠິສມນໍ. ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສີຕລໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເຕ ຂິປິສ຺ສາມິ, ຫທຍໍ ວາ ເຕ ຜາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ອາຬວກສຸຕ຺ຕ) ເອຕ຺ຖ ອຸໂຣ ‘‘ຫທຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວກ຺ກໍ ຫທຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໒.໑໑໔; ໓.໑໕໔) ເອຕ຺ຖ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ‘‘ຫທຍາ ຫທຍໍ ມຎ຺ເຎ ອຎ຺ຎາຍ ຕຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໓) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ຈິຕ຺ຕເມວ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ຫທຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ວາ ຫຣຕີຕິ ຫທຍໍ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ຫທຍມສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຊ຺ຌານສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາທີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາວ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕິຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣວເສສຕ຺ໂຖ ອຸປທິສີຍຕິ, ປຘານສຫຈຣຓາວິນາຠາວາທິນເຍຫິປິ ຍຖາລພ຺ຠມານໍ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ຉອສາຘາຣຓຎາຓປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ, ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວມຸປຄຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສາຕິສຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ກຣຸຓາວ ຫທຍສີຕລຕ຺ຕເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຊ຺ຌານສຠາວຕາຍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕລຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາຍ ເອວ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ກປ຺ປານມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຣຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຆາຕສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕິຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ຕີສຸ ເຈຕ຺ຖ ວິກປ຺ເປສຸ ປຐເມ ວິກປ຺ເປ ອວິເສສຠູຕາ ພຸທ຺ຘຠູມິຄຕາ, ທຸຕິເຍ ຕເຖວ ມຫາກຣຸຓາຠາວູປຄຕາ, ຕຕິເຍ ປຐມາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ປວຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕທຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາເຍວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ປຎ຺ຎວໂຕ ຫິ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນປິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ເອກປຊ຺ໂຊຕາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ປຊ຺ໂຊຕາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ຈນ຺ທປຊ຺ໂຊໂຕ, ສູຣິຍປຊ຺ໂຊໂຕ, ອຄ຺ຄິປຊ຺ໂຊໂຕ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ, ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຊ຺ໂຊຕາ. ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໔໕). ເຕນ ວິຫໂຕ ວິເສເສນ ສມຸຄ຺ຆາຏິໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ, ວິເສສຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ມຸຍ຺ຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ. ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ໂມຫຕໂມ. ສຕິປິ ຕມສທ຺ທສ຺ສ ສທິສກປ຺ປນມນ຺ຕເຣນ ອວິຊ຺ຊາວາຈກຕ຺ເຕ ໂມຫສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຕພ຺ພິເສສກຕາເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ສທິສກປ຺ປນາ. ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ຍສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ.

ນນຸ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຂີຓາສວານໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣຫຕຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຎ຺ຎສາຘາຣຓາວິເສສຄຸເຓນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວິເສສຕາສມ຺ຠວໂຕ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕຫຕາວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣຕ຺ເຕປິ ສຕິ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊເຕວາຕິ. ອຖ ວາ ປໂຣປເທສມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ (ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑), ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຠຄວາເຍວ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມຠາເວນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕປເທນ ສສນ຺ຕານຄຕໂມຫວິຘມນາ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ເຈວ ປຣສນ຺ຕານຄຕໂມຫວິຘມນາ ເທສນາປຎ຺ຎາ ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ນ ຕຸ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ວິຍ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກໂມຫຕມສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓຠູເຕນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມຠາເວນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສກສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ຜລູປຈາເຣນ ອນາວຣຓຎາຓເມວ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ, ເຍນ ຘມ຺ມເທສນາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ກໂຣຕິ. ຕທິທຎ຺ຫິ ຎາຓທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ. ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕຕ຺ຖາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ, ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິມຸເຂນ ປນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ຉຬາສາຘາຣຓຎາຓເຠເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາຍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຫິ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສສມຸຄ຺ຆາຕສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ ນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານເມຕ຺ຖ ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ຫິ ໂສ ສໍກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສາວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາຕເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ. ອຖ ວາ ສກລກຸສລຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສໍສາຣນິວຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາເຍວ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຆາຕວຈເນເນວ ສກລສໍກິເລສສມຸຄ຺ຆາຕວຈນສິທ຺ຘິໂຕ ໂສເຍເວໂກ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ສກລສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ມຸທ຺ຘຠູຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕໍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ຄຍ຺ຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຕິ ຊານາຫິ, ວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຘິປາຕິນີ;

ສທ຺ຘາສຕິສມາຘີຫິ, ຉນ຺ທວີຣິເຍນ ສໍຍຸຕາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໒; ຈູຬ. ນິ. ໕໑);

ສນຣາມຣໂລກຄຣຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມປກຕິຍາ ອວິຠາເຄນ ສຕ຺ໂຕປິ ນໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ທຸຕິຍປກຕິຍາ ມນຸຊປຸຣິໂສເຍວ, ອິຕຣຖາ ໂລກສທ຺ທສ຺ສ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ສິຍາ. ‘‘ຍຖາ ຫິ ປຐມປກຕິຠູໂຕ ສຕ຺ໂຕ ອິຕຣາຍ ປກຕິຍາ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປຸເຣ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເຊຏ຺ຐຠາວໍ ເນຕີຕິ ນໂຣຕິ. ປຸຕ຺ຕຠາຕຸຠູໂຕປິ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມາຕຸເຊຏ຺ຐຠຄິນີນໍ ປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປເຄວ ຠຕ຺ຕຸຠູໂຕ ອິຕຣາສ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໔໓-໔໖) ນາວາວິມານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກເສສປ຺ປກປ຺ປເນນ ປຸຖຸວຈນນ຺ຕວິຄ຺ຄເຫນ ວາ ນຣາ, ມຣຓໍ ມໂຣ, ໂສ ນຕ຺ຖິ ເຍສນ຺ຕິ ອມຣາ, ສຫ ນເຣຫິ, ອມເຣຫິ ຈາຕິ ສນຣາມໂຣ.ຄຣຕິ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ປາກໂຏ ຠວຕີຕິ ຄຣຸ, ຄຣສທ຺ໂທ ຫິ ອຸຄ຺ຄເມ. ອປິຈ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຠາຣິຍຏ຺ເຐນ ‘‘ຄຣູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມາຕາປິຕາຈຣິເຍສຸ, ທຸຊ຺ຊເຣ ອລຫຸມ຺ຫິ ຈ;

ມຫນ຺ເຕ ຈຸຄ຺ຄເຕ ເຈວ, ນິເຉກາທິກເຣສຸ ຈ;

ຕຖາ ວຓ຺ຓວິເສເສສຸ, ຄຣຸສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອິຘ ປນ ສພ຺ພໂລກາຈຣິເຍ ຕຖາຄເຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄຣຸ, ຄຸຣູຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາຣິຍວາຈກຕ຺ເຕ ຄຣຸສທ຺ໂທ, ອາຈຣິຍວາຈກຕ຺ເຕ ຕຸ ຄຸຣຸສທ຺ໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິວິສເຍ ຫິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານມຕ຺ຖານໍ ວາຈກຕ຺ເຕ ຄຣຸສທ຺ໂທເຍວິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອກາຣສ຺ສ ອາກາຣຠາເວນ ‘‘ຄາຣວ’’ນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕນ຺ຕປທສ຺ສ ສວຸທ຺ຘິກສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ສກ຺ກຕຠາສາວິສເຍ ປນ ຄຸຣຸສທ຺ໂທເຍວິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຸກາຣສ຺ສ ວຸທ຺ຘິຠາເວນ ອຎ຺ຎຖາ ຕທ຺ຘິຕນ຺ຕປທສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິ. ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ, ຕສ຺ສ ຄຣູຕິ ຕຖາ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ‘‘ສນຣມຣູໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທປິ ອຣິຍາຄາຖຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ທີຆາຍຸກາປິ ສມານາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຣຓສຠາວຕ຺ຕາ ມຣູຕິ ເທວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ປຘານຠູຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ເຕສໍ ອປ຺ປຘານຕາ ນິທ຺ທິສີຍຕີຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ປຘານຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ ສທ຺ທກ຺ກມານຸສາເຣນ ປຘານາປຘານຠາໂວ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕວ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເວສິຕພ຺ໂພ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕນ. ຍຖາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຫິ ນາໂຖ ສຣຓໍ ອໂວຈ,

ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂລກຫິໂຕ ມເຫສິ.

ຕສ຺ມາ ອກຕ຺ວາ ຣຕິມກ຺ຂເຣສຸ,

ອຕ຺ເຖ ນິເວເສຍ຺ຍ ມຕິໍ ມຕິມາ’’ຕິ. (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ, ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ທສ຺ສນຕ຺ເຖ ຈ ໂລກສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ສມູຫຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ເຕເຍວ ອມຣາຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກ ຕຖາ, ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ວິຍ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕປິ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມຣຓາຠາວໂຕ ອມຣາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ນຣາມຣານເມວ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫານປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຸປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມມນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຄາຣວຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ກາມຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ຕຖາອຸປກາຣຕ຺ຕາ ຠຄວາ ຄຣຸເຍວ, ປຘານຠູຕໍ ປນ ໂລກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸຣິສລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ປນ ອວິເສສນິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນ ຕຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ນຣາ ນາຄາ ຈ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ອຠິວາເທຕ຺ວານ ປກ຺ກມຸ’’ນ຺ຕິ (ອປ. ໑.໑.໔໘). ຕຖາ ຈາຫຸ –

‘‘ນປຸໍສເກນ ລິງ຺ເຄນ, ສທ຺ໂທທາຫຸ ປຸເມນ ວາ;

ນິທ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຎາຕພ຺ພມວິເສສວິນິຈ຺ຉິເຕ’’ຕິ.

ວນ຺ເທຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

ວຕ຺ຕມານາຍ ປຎ຺ຈມ຺ຍໍ, ສຕ຺ຕມ຺ຍຎ຺ຈ ວິຠຕ຺ຕິຍໍ;

ເອເຕສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ, ວນ຺ເທສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອິຘ ປນ ວຕ຺ຕມານາຍໍ ອຎ຺ຎາສມສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສວເສນຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ອຫໍ ວນ຺ທາມີ’’ຕິ. ນມນຖຸຕິຍຕ຺ເຖສຸ ຈ ວນ຺ທສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ເຕນ ຈ ສຸຄຕປທໍ, ນາຖປທໍ ວາ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍຄມນໍ, ຎາຓຄມນຎ຺ຈ, ກາຍຄມນມ຺ປິ ວິເນຍ຺ຍຊໂນປສງ຺ກມນໍ, ປກຕິຄມນຎ຺ຈາຕິ ທຸພ຺ພິຘໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວິເນຍ຺ຍຊໂນປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກ-ກຸຏິລາກຸລຕາທິໂທສຣຫິຕ- ມວຫສິຕຣາຊຫໍສ- ວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ປກຕິຄມນຎ຺ຈ, ວິມລວິປຸລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕມ຺ປິ ຎາຓຄມນໍ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຫາໂພຘິ, ຕາວ ນິຣວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂຍ ຫິ ຄຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘຍຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຍຕ຺ໂຖ, ໂສ ຄຕ຺ຍຕ຺ໂຖຕິ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕມາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘; ຈູຬນິ. ໒໗) ສຸຄໂຕຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສຸນ຺ທຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ວາຈໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ສມ຺ມາ ຄທຕີຕິ ວາ ສຸຄໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ສຸຄຕໍ. ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິເຠເທນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ສກລສ຺ສາປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຕາຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຕິວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘຠວຄາມິໂນ ຫິ ເທວາ ຕໍຕໍກມ຺ມວິປາກທານກາລານຸຣູເປນ ຕໂຕ ຕໂຕ ຠວໂຕ ມຸຕ຺ຕາປິ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາວ, ນ ປນ ວິສຎ຺ໂຎຄວເສນ ມຸຕ຺ຕາ, ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາ ຈ ຕໍຕໍຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ນ ຕຖາ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອເນນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໂຕ ຈ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ມຫາໂພຘິມູເລເຍວ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຕໍຕໍຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຖ ວາ ກາມໍ ສອຸປາທິເສສາຍປິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຕາຫິ ຄຕີຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເອສາ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ເຖວນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອິມິນາ ປເທນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາວ ໂຖເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄໂມ, ສຫ ວາສນາຍ ກິເລສານມຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ, ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາປໂຍຄໂຕ ເທວທຕ຺ຕາທີສຸປິ ວິຣຸທ຺ຘສຕ຺ເຕສຸ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາ, ວິນີຕພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນຎ຺ຈ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ. ສາ ປນ ອາສຍປໂຍຄໂຕ ທຸວິຘາ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຍຖາຣຫໍ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ, ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປນ ເຕນ, ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອເຕນ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕູປກາຣວເສນ ຕີຫາກາເຣຫິ ໂຖມນາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ນາມ ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍໂຄ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓຎ຺ຈ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປຐມປເທນ ຍຖາຣຸຕໂຕ, ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ປກາສິຕໍ. ຜລໍ ປນ ຎາຓປ຺ປຫານອານຸຠາວຣູປກາຍສມ຺ປທາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ຕມ຺ມູລການິ ຈ ທສພລາທິຎາຓານິ ຎາຓສມ຺ປທາ, ສວາສນສກລສໍກິເລສານມຈ຺ຈນ຺ຕມນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕາປາທນໍ ປຫານສມ຺ປທາ, ຍຖິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜາທເນ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອານຸຠາວສມ຺ປທາ, ສກລໂລກນຍນາຠິເສກຠູຕາ ປນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຣູປກາຍສມ຺ປທາ. ຕາສຸ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ, ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ໂສຠນກາຍຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ທຸວິຘາປິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕູປກາຣສມ຺ປທາ, ສາ ປນ ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ຕມ຺ມູລ – ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາທໂຍ ອເນເກ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອາຈຣິເຍນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນໍ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິມຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ມາ ຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ, ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານປ຺ປເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປຘານໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ຈ ປຘາເນນ ປໂຍຊເນນ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ປກາເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ, ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ວນ຺ທນີຍຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ວິຠາເວຕິ.

ອປິຈ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ນິຣຸປກ຺ກິເລສມຸປຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ, ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ, ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣີຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຣສນ຺ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ.

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ຠຄວຕາ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິ ຈ ເມ ຠນ຺ເຕ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສຫ ປທສມ຺ພນ຺ເຘນ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວິວິຘຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ, ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ເຈວ ຍໍ ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມຫິ ວາ ສຫ ຜລນິພ຺ພານຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕ, ວີຕມລມນຸຕ຺ຕຣໍ ຕໍ ຘມ຺ມມ຺ປິ ວນ຺ເທຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓາຘິຄເມນ ສວາສນາຍ ສມ຺ໂມຫນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມນໂຕ, ອປຣິມິຕຄຸຓຄຓາລງ຺ກຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ຈ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາວາຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍາຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສນ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມວິເສສານເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິ ເອວ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ, ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑໖໑).

ອປິສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ ອີທິສໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕ, ກາ ນາມ ກຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ສາວກາທິຠາວມຸປຄມເນຕິ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ເຍນ ຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຠຄວຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາມໍ, ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕເມວິຘ ‘‘ຠາໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘິສທ຺ທາ ເອເຕນາຕິ ຫິ ຠາໂວ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ເຍນ ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນ, ພຸທ຺ຘິ ສທ຺ໂທ ຈ ວຕ຺ຕເຕ;

ຕໍຕໍນິມິຕ຺ຕກໍ ຠາວປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ເຈວ-ສທ຺ໂທ ຈ-ສທ຺ໂທ ຈ ຕທຸຠຍຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈເຍ. ເຕນ ຫິ ສທ຺ທທ຺ວເຍນ ນ ເກວລໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາມຕ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕ, ນາປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ຕທຸຠເຍເນວາຕິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວີຕມລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຣຫວເສນ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວີໂຕ, ມລໂຕ ວີໂຕ, ວີຕໍ ວາ ມລໍ ຍສ຺ສາຕິ ວີຕມໂລ, ຕໍ ວີຕມລໍ. ‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຄຕສທ຺ໂທ ວິຣຫຕ຺ຖວາຈໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ ຘາຕູນມເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ຄຈ຺ຉຕິ ອປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ຄໂຕ, ຘມ຺ໂມ. ຄຕໍ ວາ ມລໍ, ປຸຣິມນເຍນ ສມາໂສ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ. ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາຍສ຺ສ ຈ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ອິຘ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາປິ ຫິ ວິຄຕປຏິປກ຺ຂຕາຍ ວີຕມລາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈ. ກຖໍ ປນ ຕາ ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ສໍສາຣວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ [ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ (ປຓ຺ຓາສ ຏີ.) ນິສ຺ສຣເຓ (ກຕ຺ຖຈິ)] ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສນເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຍທາຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສຎ຺ຎມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສໍ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕຕິ.

ອິມາຍ ປນ ຄາຖາຍ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາທີຫິ ອເນເກຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຖາຣຫໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ກຖໍ? ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາທຎາຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ອກາລິກຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເວທິຕພ຺ພຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ເຂຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘຫິ, ທຸຕິເຍນ ສຫ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ເຂຫິ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ.

‘‘ວີຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ວິສຸທ຺ຘຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສຠາວສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ຠາວນາຜລໂຍຄ຺ຍຕາຍ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ສໍກິເລສມລສມຸຄ຺ຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາເນນ ຠາວນາກິຣິຍາຍ ຜລມາຫ. ທຸຕິເຍນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຜລໂຍຄ຺ຍຕາຍ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ມາເນນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຜລມາຫາຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພສທ຺ຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສາປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ອຸຣສິ ຠວາ, ຊາຕາ, ສໍວຸທ຺ຘາ ວາ ໂອຣສາ, ອຕ຺ຕໂຊ ເຂຕ຺ຕໂຊ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ທິນ຺ນໂກຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕຊາ, ຕໍສຣິກ຺ຂຕາຍ ປນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ‘‘ໂອຣສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສສຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ສທ຺ຘມ຺ມສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສສຠາຄິໂນຕິ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ, ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕຕາຍ ສທິສກປ຺ປນມນ຺ຕເຣນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວ ‘‘ໂອຣສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕມຣຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຠຄວຕາ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິໂອໂລກເນນ, ວຊ຺ຊານຸຈິນ຺ຕເນນ ຈ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ວຊ຺ຊໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອນວຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ສີລາທິຘມ຺ມສຣີຣໂປສເນນ ສໍວຑ຺ຒາປິຕາ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ອິຕິວຸຕ຺ຕເກ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ຠິກ຺ຂເວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ…ເປ… ຕສ຺ສ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໐). ນນຸ ສາວກເທສິຕາປິ ເທສນາ ອຣິຍຠາວາວຫາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສາ ປນ ຕມ຺ມູລິກຕ຺ຕາ, ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ເຕສໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ, ເອເຕນ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕຊປຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກຸລໍ ປຸເນນ຺ຕິ ໂສເຘນ຺ຕິ, ມາຕາປິຕູນໍ ວາ ຫທຍໍ ປູເຣນ຺ຕີຕິ ປຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຊາທໂຍ. ອຣິຍາ ປນ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິວິໂສຘເນນ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕາຣາຘເນນ ຈ ຕປ຺ປຏິຠາຄຕາຍ ຠຄວໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ນາມ, ເຕສໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສໍກິເລສນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸຓໍ ມາເຣຕິ ວິພາຘຕີຕິ ມາໂຣ, ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ. ສິນາຕິ ປເຣ ພນ຺ຘຕິ ເອຕາຍາຕິ ເສນາ, ມາຣສ຺ສ ເສນາ ຕຖາ, ມາຣຎ຺ຈ ມາຣເສນຎ຺ຈ ມເຖນ຺ຕິ ວິໂລເຖນ຺ຕີຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ເຕສໍ. ‘‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ເອກເທສສຣູເປກເສສວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຣສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວາ ເສນາສທ຺ເທນ ມາຣເສນາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຣສ຺ໂສ. ‘‘ມາຣເສນມທ຺ທນານ’’ນ຺ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ອຣິຍາຊາຕິກຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ນນຸ ຈ ອຣິຍສາວການໍ ມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ ວາ ມາຣເສນາ ວາ ນ ອປສາເທຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອປສາເທຕພ຺ພຠາວກາຣຓສ຺ສ ວິມຖິຕຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ສໍກິເລເສ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສາປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ອິຘ ‘‘ມາຣເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາຫ ຠຄວາ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຎ຺ຈມໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ເຕ ອຏ຺ຐໂມ.

ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ,

ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;

ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ,

ປເຣ ຈ ອວຊານຕິ.

ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ;

ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘; ຈູຬນິ. ໔໗);

ສາ ຈ ເຕຫິ ອຣິຍສາວເກຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ, ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣຓີຫິ ໂອຘິໂສ ມຖິຕາ, ວິທ຺ຘໍສິຕາ, ວິຫຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາຣເສນມຖນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິໂລຖນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິທ຺ຘໍສນໍ, ວິຫນນໍ ວາ. ອປິຈ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມຈ຺ຈຸເທວປຸຕ຺ຕມາຣານໍ ເຕສໍ ສຫາຍຠາວູປຄມນຕາຍ ເສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິເລສມາຣສ຺ສ ຈ ມຖນໂຕ ‘‘ມາຣເສນມຖນາ’’ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຎ຺ຈມາຣນິມ຺ມຖນຠາເວນ ອຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ອຣິຍສາວກາປິ ຫິ ສມຸທຍປ຺ປຫານປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຂນ຺ຘມາຣໍ, ສຫາຍເວກລ຺ລກຣເຓນ ສພ຺ພຖາ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣໍ, ພລວິຘມນວິສຍາຕິກ຺ກມນວເສນ ມຈ຺ຈຸມາຣໍ, ເທວປຸຕ຺ຕມາຣຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ກິເລສມາຣໍ ມເຖນ຺ຕີຕິ, ອິມິນາ ປນ ເຕສໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ, ຕີສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ອນຸຊາຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມາຣເສນມຖນຕາຍ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ, ອນຸຊາຕາ ຈາຕິ.

ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕນສຕິປິ ເຕສໍ ຕໍຕໍເຠເທນ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາເຠເທ ອຣິຍຠາວກຣມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມເຠເທນ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ປທລີຬາທິນາ ກາຣເຓນ ອຏ຺ຐາເນ ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຣິຍສງ຺ຆມ຺ປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ຍທິປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ ອວຍວໍ ອຸປາທາຍ ສມຸທາຍສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອວິຎ຺ຎາຍມານສມຸທາຍໍ ປນ ວິຎ຺ຎາຍມານສມຸທາເຍນ ວິເສສິຕຸມຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ, ເອເຕນ ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເຍນ ເກນຈິ ສຓ຺ຐານາທິນາ, ກາຍສາມຄ຺ຄິຍາ ວາ ສມຸທາຍຠາໂວ, ອປິ ຕຸ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາເວເນວາຕິ ວິເສເສຕິ. ອວຍວເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອູຫິຕພ຺ໂພ ວິຕກ຺ເກຕພ຺ໂພ, ສໍອູຫນິຕພ຺ໂພ ວາ ສງ຺ຆຏິຕພ຺ໂພຕິ ສມູໂຫ, ໂສເຍວ ສໂມໂຫ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາທິນາ. ທ຺ວິຘາປິ ຫິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕ, ສມຄ຺ຄໍ ວາ ກມ຺ມໍ ສມຸທາຍວເສນ ສມຸປຄໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຎ຺ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸປິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ປຸຣິມຄາຖາສຸປິ ຕໍ ປທມາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອສາຘາຣຓຄຸຓປ຺ປກາສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓສ຺ສ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສໍວຓ຺ຓນາກາຣານມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ.

ອິມາຍ ປນ ຄາຖາຍ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທາ ປຫານສມ຺ປທາທໂຍ ອເນເກ ຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຠວຕາທີປນໂຕ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຠາວສມ຺ປທໍ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາຄສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ, ມາຣເສນໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓສ຺ສ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສເນ. ເຕນ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ເມຕິ ອຕ຺ຕານໍ ກຣຓວຈເນນ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ມຍາ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມ຺ປທານນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອໂສ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ສາມິນິທ຺ເທໂສ ວາ ‘‘ຍໍ ມມ ປຸຎ຺ຎໍ ວນ຺ທນາມຍ’’ນ຺ຕິ. ປສີທີຍເຕ ປສນ຺ນາ, ຕາທິສາ ມຕິ ປຎ຺ຎາ, ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ຍສ຺ສາຕິ ປສນ຺ນມຕິ, ອຎ຺ຎປທລິງ຺ຄປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ‘‘ປສນ຺ນມຕິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຕິໍ ນຍຕິ, ຊເນຕິ, ວຫຕີຕິ ວາ ຣຕນໍ, ສຕ຺ຕວິຘໍ, ທສວິຘໍ ວາ ຣຕນໍ, ຕມິວ ອິມານີຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ສທິສກປ຺ປນມຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນຕ຺ເຖເນວ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຣຕນຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕) ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫ…ເປ… ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ມຫານາມ ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ອຸທານ. ອຏ຺ຐ. ໔໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສຸ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ສາຕິສຍໂຕ ພຸທ຺ຘາທີສຸເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຍມຕ຺ໂຖ ປນ ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖວເສນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ເກນາຕິ ເຈ? ໂລເກ ຣຕນສມ຺ມຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸກາຕພ຺ພຕາທິອຕ຺ຖວເສນາຕິ ສທ຺ທວິທູ. ສາຘູນຎ຺ຈ ຣມນໂຕ, ສໍສາຣຓ຺ຓວາ ຈ ຕຣຓໂຕ, ສຸຄຕິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນຍນໂຕ ຣຕນໍ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖສມາສວເສນ, ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ເອກເສສປກປ຺ປເນນ, ປຸຖຸວຈນນິພ຺ພຈເນນ ວາ ຣຕນານິ. ຕິຓ຺ຓໍ ສມູໂຫ, ຕີຓິ ວາ ສມາຫຏານິ, ຕໂຍ ວາ ອວຍວາ ອສ຺ສາຕິ ຕຍໍ, ຣຕນານເມວ ຕຍໍ, ນາຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕີຓິ ເອວ ຣຕນານິ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ສມຸທາຍມຕ຺ຕໍ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂາຍ ປນ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ວນ຺ທີຍເຕ ວນ຺ທນາ, ສາວ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໓). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ອປິຈ ຕສ຺ສາ ເຈຕນາຍ ສຫຊາຕາໂທປກາເຣໂກ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສຕິວີຣິຍາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວນ຺ທນາ, ຕາຍ ປກຕນ຺ຕິ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ຣູປິຍມຍ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຈຕນາວ. ຣຕນຕ຺ຕເຍ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ວາ ວນ຺ທນາມຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ, ສນ຺ຕານໍ ວາ ປຸນາຕິ ວິໂສເຘຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ, ສກມ຺ມກຕ຺ຕາ ຘາຕຸສ຺ສ ກາຣິຕວເສນ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ສທ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ປນ ສຸທ຺ຘວເສເນວາຕິ ສທ຺ທວິທູ.

ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ປຓາມປໂຍຊເນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ວິຫນນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕທຸປ຺ປາທກເຫຕຸປຣິຫຣຓວເສນ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາຍານມນຸປ຺ປຕ຺ຕິກຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ວນ຺ທນາມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

‘‘ເຕໂຊ ອຸສ຺ສາຫມນ຺ຕາ ຈ, ປຠູ ສຕ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈິເມ;

‘ອານຸຠາໂວ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ‘ປຠາໂວ’ຕິ ຈ ເຕ ວເທ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ອຕ຺ເຖສຸ ອິຘ ສຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕຕິ. ອນຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຫິ ອນຸຠາໂວ, ໂສເຍວ ອານຸຠາໂວຕິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານວສສງ຺ຂາຕາ ວນ຺ທນາມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ ສຕ຺ຕິເຍວ, ສາ ຈ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາຍຕາຍ ກຣຓໍ, ເຫຕຸ ວາ ສມ຺ຠວຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປສນ຺ນມຕິໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທານເຈຕນາ ວິຍ ຫິ ທ຺ວຍງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຓາມເຈຕນາປິ ອນ຺ຕຣາຍວິຫນເນນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາຕິ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕທປິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວິເສເສນ ອຠິຕ຺ຖເວຕຸໍ ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ເຕສຸ ເຕສຸ ປປຎ຺ຈສູທນີສາຣຕ຺ຖປກາສນີມໂນຣຖປູຣຓີອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ປຣວາທມຖນສ຺ສ, ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ, ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ,

ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ, ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ;

ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິໂຕ’’ຕິ. ອາທິນາ –

ໂຖມນາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ທີຆສ຺ສາຕິ ທີຆນາມກສ຺ສ. ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ທີເຆຫິ ອຠິອາຍຕວຈນປ຺ປພນ຺ຘວນ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂິຕສ຺ສ, ອເນນ ‘‘ທີໂຆ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕາ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ອາຄໂມ, ກຖໍ ໂສ ເຕຫິ ອງ຺ກີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປນ ສຸຕ຺ຕານິ ອຸປາທາຍ ອາຄມຠາວສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຍເວຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອວຍວີຠູໂຕ ອາຄໂມ ອງ຺ກີຍຕິ. ຍເຖວ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ອາຄມໂວຫາໂຣຕິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິນິປຸຓຕ຺ຖຠາວໂຕ ນິປຸຓສ຺ສ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາຕິ ວາ ອາຄໂມ, ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ, ປຕ຺ຖນີຍຏ຺ເຐນ ຈ ໂສ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ. ອປິຈ ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ພາຫິຣກປເວທິເຕຫິ ຠາຣຕປຸຣາຓກຖານຣສີຫປຸຣາຓກຖາທີຫິ ວໂຣຕິປິ ອາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ. ພຸທ຺ຘານມນຸພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ, ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ, ຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຈ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ຕຖາ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ, ເຕຫິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ຠາສິໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ຄາຍນາທິວເສນ ສາວເກຫີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍ ອຸປາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສາຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖທີປກສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຫິ ອພ຺ຍາກຕໍ ຕນ຺ຕິປທໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗໖). ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທາວຫຄຸຓສ຺ສ. ນນຸ ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ເຕປິຏກໍ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຍມຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸເຓນ ໂຖມິໂຕຕິ? ສາຕິສຍໂຕ ອິມສ຺ສ ຕຄ຺ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ສີລທິຏ຺ຐາທີນໍ ອນວເສສນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ມຫາປທານາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓) ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຄຸຓນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ປາຖິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑.໔) ຕິຕ຺ຖິເຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍສີຫນາທນທນາທິວເສນ, ອນຸຕ຺ຕຣິຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວິເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວເນນ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສາຕິສຍໍ ສທ຺ຘໍ ອາວຫຕີຕິ.

ເອວໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຕ຺ຖວນມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສມ຺ປຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ອາຄມນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິມາຍ ຫິ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫທີຆາຄມຏ຺ຐກຖາໂຕວ ສີຫຬຠາສາມຕ຺ຕໍ ວິນາ ອຍໍ ວກ຺ຂມານສໍວຓ຺ຓນາ ອາຄຕາ, ນາຎ຺ຎໂຕ, ຕເທວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ປຣມນິປຸຓຄມ຺ຠີຣໍ ພຸທ຺ຘວິສຍມາຄມວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ສໍວຓ຺ຓນານິສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິມາຍ ຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວໍ ນິສ຺ສາເຍວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນານິສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປາຐຕ຺ໂຖ, ສຠາວຕ຺ໂຖ, ເຎຍ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປາຐານຸຣູປຕ຺ໂຖ, ຕທນຸຣູປຕ຺ໂຖ, ສາວເສສຕ຺ໂຖ, ນິວຣເສສຕ຺ໂຖ, ນີຕຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖຕິອາທິນາ ອເນກປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖາຍ, ປກາສນາຍ ວາ. ຄາຖາພນ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວິຠາໂວ. ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘), ອຍຎ຺ຈ ສສຎ຺ໂຎຄວິຘິ ອຣິຍາຊາຕິຠາວໂຕ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາປິ ຫິ ‘‘ຕຖານໍຏ຺ຐ ຍຸຄ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທເມວຸທາຫຣນ຺ຕິ.

ຍາຍ’ຕ຺ຖມຠິວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທານຸຄໍ;

ນິທານວຕ຺ຖຸສມ຺ພນ຺ຘໍ, ເອສາ ອຏ຺ຐກຖາ ມຕາ.

ອາທິໂຕຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕວສີຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວສິຕາ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາ ສງ຺ຄີຕາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ປຈ຺ຉາປີຕິ ນ ເກວລໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍເມວ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຉາ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸປິ. ນ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ວສິສເຕຫິ ອາທິໂຕ ສງ຺ຄີຕາເຍວ, ອປິ ຕຸ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈາຕິ ສຫ ສມຸຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຸຈ຺ຈຍທ຺ວຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຣິຍາກາລໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ອຖ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍ ກິເມຕາຍ ອຘຸນາ ປຸນ ກຕາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍາຕິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຍາ, ນິຣຕ຺ຖກຕາຍ ຈ ໂທສໍ ສມນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ສີຫຬທີປ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ປຣິຫຣເຓເນວ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີຫໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສີຫໂຬ ລ-ກາຣສ຺ສ ຬ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ຄຣຸໂຬ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ວໍເສ ອາທິປຸຣິໂສ ສີຫກຸມາໂຣ, ຕພ຺ພໍສຊາຕາ ປນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍາ, ສພ຺ເພປິ ຈ ຊນາ ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ສທິສໂວຫາເຣນ ວາ ສີຫຬາ, ເຕສໍ ນິວາສທີໂປປິ ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ຐານີນາເມນ ວາ ‘‘ສີຫໂຬ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊລມຊ຺ເຌ ທິປ຺ປຕິ, ທ຺ວິຘາ ວາ ອາໂປ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທຕີຕິ ທິໂປ, ໂສເຍວ ທີໂປ, ເຠທາເປກ຺ຂາຍ ເຕສໍ ທີໂປຕິ ຕຖາ. ປນສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສໍສູຈເນ, ເຕນ ກາມຎ຺ຈ ສາ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫາ, ຕຖາປິ ປຸນ ເອວໍຠູຕາຕິ ອຣຸຈິຍຠາວໍ ສໍສູເຈຕິ. ຕທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ປນ ປຸຣິມຄາຖາຍ ‘‘ກາມຎ຺ຈ ສງ຺ຄີຕາ ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈາ’’ຕິ ສານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຫິ ຕຖາ ທິສ຺ສຕີຕິ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ, ເອວໍ ສຕິ ອາຠຕປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖາຕິ ວາ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນາຠຕກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ, ເອວໍ ສຕິ ຐປິຕປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາເຍວ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມາຠຕາ, ປຈ຺ຉາ ປນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປຈ຺ຉິມສມ຺ພນ຺ຘເມວ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ປກາເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ຐປິຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປເນຕ຺ວາ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອເຕຫິ ປເທຫິ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ເອກປທມ຺ປິ ຫິ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍຫິ ອເນກຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຸຣິມສມ຺ພນ຺ເຘນ ເຈຕ຺ຖ ສີຫຬທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣເຓນ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປນປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຉິມສມ຺ພນ຺ເຘນ ປນ ອິມາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ, ອຎ຺ຎທີປວາສີນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາປນຍນສ຺ສ, ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກຠາສາໂຣປນສ຺ສ ຈ ປໂຍຊນນ຺ຕິ. ມຫາອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຕາ ມຫິນ຺ໂທຕິ ຣາຊກຸມາຣກາເລ ນາມໍ, ປຈ຺ຉາ ປນ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາມຫິນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສີຫຬຠາສາ ນາມ ອເນກກ຺ຂເຣຫິ ເອກຕ຺ຖສ຺ສາປິ ໂວຫຣຓໂຕ ປເຣສໍ ໂວຫຣິຕຸໍ ອຕິທຸກ຺ກຣາ ກຎ຺ຈຸກສທິສາ ສີຫຬານໍ ສມຸທາຈິຓ຺ຓາ ຠາສາ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ, ອຘຸນາ ກຣິຍມານາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາ ກຖໍ ກຣີຍຕີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອປເນຕ຺ວານາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ມູລຏ຺ຐກຖາໂຕ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ ໂປຕ຺ຖເກ ອນາໂຣປິຕຠາເວນ ນິຣງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອເຕນ ອຍໍ ວກ຺ຂມານາ ອຏ຺ຐກຖາ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາໂຣປິຕາຍ ມູລຏ຺ຐກຖາຍ ສີຫຬຠາສາປນຍນມຕ຺ຕມຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ຍຖາ ‘‘ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມໂນຣມ’’ ມິຈ຺ຈາທີນິ ‘‘ຠາສ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວທີປການິ ວິເສສນານິ. ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຫິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ ມໂນຣມາ. ຕໂນຕິ ອຕ຺ຖເມຕາຍ, ຕນີຍຕິ ວາ ອຕ຺ຖວເສນ ວິວຣີຍຕິ, ວຏ຺ຏໂຕ ວາ ສຕ຺ເຕ ຕາເຣຕິ, ນານາຕ຺ຖວິສຍໍ ວາ ກງ຺ຂໍ ຕຣນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຕນ຺ຕິ, ປາຬິ. ຕສ຺ສາ ນຍສງ຺ຂາຕາຍ ຄຕິຍາ ຉວິໍ ຉາຍໍ ອນຸຄຕາຕິ ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກາ. ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣສໍກິຓ຺ຓໂທສວິຣຫິຕຕາຍ ວິຄຕໂທສາ, ຕາທິສໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕໍ –

‘‘ສາ ມາຄຘີ ມູລຠາສາ, ນຣາ ຍາຍາ’ທິກປ຺ປິກາ;

ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈສ຺ສຸຕາລາປາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຈາປິ ຠາສເຣ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຄຕິຠາສໍ ໂປຕ຺ຖເກ ລິຂນວເສນ ອາໂຣເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ສທ຺ທໂທສາຠາວມາຫ.

ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕມວິໂຣເຘນ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຕ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເກສໍ ປນ ສມຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຖຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ, ເອເຕນ ຣາຫຸລາຈຣິຍາທີນໍ ເຊຕວນວາສີອຠຍຄິຣິວາສີນິກາຍານໍ ສມຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຖິເຣຫິ ສີລສຸຕຌານວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເຖຣາ. ຍຖາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ ເຖຣກຣຓາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໒). ອປິຈ ສຈ຺ຈຘມ຺ມາທີຫິ ຖິຣກຣເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ. ຍຖາຫ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມປເທ –

‘‘ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ອຫິໍສາ ສໍຍໂມ ທໂມ;

ສ ເວ ວນ຺ຕມໂລ ຘີໂຣ, ‘ເຖໂຣ’ອິຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໖໐);

ເຕສໍ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ຕໍ ປກາເຣນ ທີເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ປທີປສທິສາຕິ ເຖຣວໍສປທິປາ. ວິວິເຘນ ອາກາເຣນ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນີກຖາ, ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍໍ ຎາຓໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ມຫາເມຆວເນ ຐິໂຕ ວິຫາໂຣ ມຫາວິຫາໂຣ, ໂຍ ສຕ຺ຖຸ ມຫາໂພຘິນາ ວິໂຣຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວສນສີລາ ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ, ຕາທິສານໍ ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຄໂຕ, ຕໂຕເຍວ ອວິປຣິໂຕ ສຓ຺ຫສຸຂຸໂມ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ສມຍສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນຠຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕມ຺ປິ ປຸນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາຠຕມຕ຺ຖໍ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໂຕ ຈ ຈຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ກຣຓປ຺ປກາຣມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຊນສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ເຕເນວ ຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຈ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ຕທຸຠຍຕ຺ຖເມວ, ອປິ ຕຸ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ຈິຣກາລໍ ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ຐິຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມປຏິເວຘຘມ຺ມານມ຺ປິ ຐິຕິ ໂຫຕິ ຕສ຺ເສວ ເຕສໍ ມູລຠາວໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ປນ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນນ, ຕທຕ຺ເຖນ ຈ ຈິຣໍ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອວິປຣີຕໍ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ໂຖປິ ອວິປຣີໂຕ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອວິປຣີຕສ຺ສ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປາຍຠາວມຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ທ຺ເວເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ, ອິເມ ໂຂ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໒.໒໑).

ເອວໍ ປໂຍຊນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕໍ ວິຈຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຍທຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານີຕິ ຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານນາມານິ ຘມ຺ມຊາຕານິ. ຕານິ ປນ ປາຬິຍມາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍ ເສວ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຍມາຄຕານິປິ ທ຺ເວຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຣິ ຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫ ປວຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ປນ ‘‘ຌານສມາປຕ຺ຕິວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ຌານໍ, ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ສມາປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ຌານໍ, ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິ. ອປິຈ ຕທປິ ອຸຠຍໍ ຌານເມວ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປນ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕາສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທານໍ ຉນ຺ນມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎານໍ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ເຠເທນ ປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ກລຍິຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ, ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍນໍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຣິຍານີຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຣິຍຠາວສາຘກຕ຺ຕາ ວາ ອຣິຍານິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ອວິຕຖຠາເວນ ວາ ອຣຓີຍຕ຺ຕາ, ອວຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣິຍານິ, ‘‘ສຈ຺ຈານີ’’ຕິມສ຺ສ ວິເສສນໍ.

ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາເວນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມຸປກາຣກຕາ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ຕຖາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ຈ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ນິປຸຓາ, ເອກຕ຺ຕາທິນຍສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປທຕ຺ຕຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາຍ ວິເສສນໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ຕນ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ຍສ຺ສາຕິ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາ. ມຄ຺ໂຄຕິ ເຈຕ຺ຖ ປາຬິສງ຺ຂາໂຕ ອຸປາໂຍ ຕໍຕທຕ຺ຖານໍ ອວໂພຘສ຺ສ, ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ວາ ອຸປາຍຠາວໂຕ. ປພນ຺ໂຘ ວາ ທີຆຠາເວນ ປກຕິມຄ຺ຄສທິສຕ຺ຕາ, ອິທໍ ປນ ‘‘ວິປສ຺ສນາ, ຠາວນາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິເສສນໍ.

ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐອຸທ຺ເທສສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ, ເອຕ຺ຕກໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ປທຕ຺ຖສໍກິຓ຺ຓສ຺ສ, ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ, ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອຕິເຣກໍ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ປທຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຈຣຍິສ຺ສາມີຕິ ຈ ຄາຖາຠາວໂຕ ນ ວຸທ຺ຘິຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວມ຺ປິ ເອສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ອາຄມານມຕ຺ຖໍ ນ ປກາເສຍ຺ຍ, ອຖ ສພ຺ໂພເປໂສ ອິຘ ວິຈາຣິຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ໂຈທນາຍ ຕຖາ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌຕິ ຂຸທ຺ທກໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣເຓ, ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ໂຊເຕຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ອາຄເມສຸ. ຍຖາຠາສິຕນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ຍໍ ຍໍ ເທສິຕໍ, ເທສິຕານຸຣູປໍ ວາ. ອປິ ຈ ສໍວຓ຺ຓເກຫິ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຍໍ ຍໍ ຠາສິຕໍ, ຠາສິຕານຸຣູປນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ອິມິນາວ ກາຣເຓນ, ອິທເມວ ວາ ກາຣຓໍ ມນສິ ສນ຺ນິຘາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ເອສາ’’ຕິ ປທໍ ກມ຺ມຠາເວນ ສມ຺ພຊ຺ຌຕິ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕມ຺ປີຕິ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ ຎາເຓນ ຄເຫຕ຺ວານ. ເອຕາຍາຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ນາມ ເອຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວິເສສໂຕ ປນ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ໂຫຕິເຍວ, ເຕຫິ ສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ຈ ຕທວເສສສ຺ສ ຂຸທ຺ທກາຄມສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສາຘາຣຓາ ສມານາປິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນເມວ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓາຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ອິຕິ ໂສຬສຄາຖາວຓ຺ຓນາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິວິເຘນ ນເຍນ ປຓາມາທິກໍ ປກຣຓາຣມ຺ຠວິຘານໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສເນວ ສຸວິຠາວິຕໍ, ສຸວິຎ຺ຎາປິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທີຆາຄໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ໂສ ທີຆາຄໂມ ນາມ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ວິຠາໂຄຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ໂຍ ທີຆາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ທີຆາຄໂມ ນາມ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ. ເອວໍ ວິຠຊິຕພ຺ໂພ, ເອທິໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ທູຣວຈນໍ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ ວິຍ ‘‘ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາສນ຺ນວຈນມ຺ປິ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ປຣມ຺ມຸຂໍ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເອທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ສມ຺ມຸຂໍ ວາ ປຣມ຺ມຸຂໍ ວາ ປຣິວຕ຺ຕມານໍ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຏິນິທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສທ຺ທມຕ຺ຕປຏິນິທ຺ເທເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສາວິໂຣຘນໂຕ. ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທີນໍ ນິພ຺ພຈນໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ. ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ.

ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ…ເປ… ນິທານມາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ຄີຕິກ຺ກເມເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປນ ຈຕູສຸ ອາຄເມສຸ ທີຆາຄໂມ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ນິທານນ຺ຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິປິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວຈນກ຺ກມມຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ອປິຈ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓຕ຺ຕາ ທີຆາຄໂມວ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ສທ຺ຘາ ຫິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ພີຊໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙໗; ສຸ. ນິ. ໗໗). ສທ຺ຘາວຫຄຸຓຕາ ຈສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕາເຍວ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ກຕິປຍສຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຕາຍ ເຈວ ອປ຺ປປຣິມາຓຕາຍ ຈ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິສຸຂໂຕ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ, ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາໂຓ ຈ. ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ປນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສີລຎ຺ຫິ ສາສນສ຺ສ ອາທິ ສີລປຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໖໙). ສີລກ຺ຂນ຺ຘກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ຫິ ໂສ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາຠາວໂຕ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກສ຺ສ ນິຣວເສສທິຏ຺ຐິວິຠຊນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕປິຏເກ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈເນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສທິສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ນິທານໍ ປນ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ເຐນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ເທສກາລາທິນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຍສ຺ມຕາ’’ຕິອາທິນາ ເທສກໍ ນິຍເມຕິ, ປຐມສງ຺ຄີຕິກາເລຕິ ປນ ກາລນ຺ຕິ, ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ’’ຕິ ວຈນປ຺ປສງ຺ເຄນ ຕໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ຍສ຺ສໍ ວາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາມຕ຺ຕາ ຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ອາຣຸຬ຺ຫາຍປິ ອິຘ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ…ເປ… ມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ເອເຕນ ນນຸ ສາ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕນ຺ຕິມາຣຸຬ຺ຫາ, ກສ຺ມາ ອິຘ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ, ຍທິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາ, ຄນ຺ຖຄຣຸຕາ ຈ ສິຍາຕິ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນິທານ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສຕາ ນ ສິຍາຕິ ວິເສສກາຣຓທສ຺ສເນນ ປຣິຫຣຕິ. ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານຎ຺ຈ ອາທິ, ເອສາ ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ ຈ-ສທ຺ໂທ, ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈ-ສທ຺ທປໂຍໂຄ. ຍໍ ປນ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຎ຺ຎາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ ຏີ. ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ), ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຈ-ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວ ປຐມສທ຺ເທເນວ ອຎ຺ຎາສໍ ທຸຕິຍາທິສງ຺ຄີຕີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍາທິມຸປາທາຍ ຫິ ປຐມສທ຺ທປໂຍໂຄ ທີຆາທິມຸປາທາຍ ຣສ຺ສາທິສທ຺ທປໂຍໂຄ ວິຍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ເອເຕນ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ, ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ປູຊິຕຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປາຬິຍມ຺ປິ ສາ ສງ຺ຄີຕິມາຣຸຬ຺ຫາວາຕິ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ຕຕ຺ຖາຣຸຬ຺ຫມຕ຺ເຕນ ອິຘ ໂສຕູນໍ ນິທານໂກສລ຺ລໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປນ-ສທ຺ເທນ ອຣຸຈິຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂກສລ຺ລໍ, ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສຣຓາທິປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ອຎ຺ຎາສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣິຍາສຸ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານ ໑; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ອຸທານ ອຏ຺ຐ. ໑໘) ປຏິຎ຺ຎາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ວິເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ກິຣິຍາວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ…ເປ… ວິນຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຓນ຺ຕານມ຺ປິ ວາສນາຠາຄິຍເມວ ຊາຕໍ, ນ ເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ, ນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິການໍ ສຣຓທານໍ ວິຍ. ເອສາ ຫິ ຘມ຺ມຕາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ມຣິຍາທຠາເວນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິ ຘມ຺ໂມເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໐, ໔໑).

ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ຕຖາ. ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕຍມານໍ, ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໐໘໑-໑໐໘໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໔໐). ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຍາວາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວິນຍນໍ ອນ຺ໂຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຠິວິຘິວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນເຍວ ວິເນສີຕິ. ກຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ເຍນາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ມິໍ. ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ ປຣິນິພ຺ພຸເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອເຕນ ພຸທ຺ຘກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອເສສິຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສາວເກຫິ ວິນີຕາປິ ວິເນຍ຺ຍາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນີຕາ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ສາວກຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາວກວິເນຍ຺ຍາ ຈ ນ ຕາວ ວິນີຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ເຕສໍ ວິນຍນຸປາຍສ຺ສ ສາວເກສຸ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ນ ຕາວາຫໍ ປາປິມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ສາວກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ອຸທາ. ໕໑).

‘‘ກຸສິນາຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕເທສກາລວິເສສວຈນໍ ‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ໂລເກ ຊາຕສໍວທ຺ຘາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ສຸປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ເອວໍ ນາມເກ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ນຄຣໍ ກຸສຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສໍ ທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ມາປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸສິນາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູເຕ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວເນ. ຕຎ຺ຫິ ສາລວນໍ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປວຕ຺ຕນໍ. ຍຖາ ຫິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ຖູປາຣາໂມ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ຖູປາຣາມໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປາຈີນມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລປນ຺ຕິ ປາຈີນມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຕໍ ສາລວນມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ເຊ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຕ ອຸປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ປາກຏໍ ຊາຕໍ ກິຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣຕິ ຍມກສາລານໍ ເວມຊ຺ເຌ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈສ຺ສ ສີສຠາເຄ ເອກາ ສາລປນ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປາທຠາເຄ ເອກາ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ‘‘ຍມກສາລາ ນາມ ມູລກ຺ຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐິຕສາລາ’’ຕິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາ ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ທິວສສ຺ສ ມິນິຕພ຺ພໂຕ, ຕທາ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓ ເອວ ມາຕິ ປຸຓ຺ຓມາ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ໂມ ສິໂວ ຈນ຺ທິມາ ເຈວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສກ຺ກຕຠາສານຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອກາຣນ຺ຕມ຺ປິ ຈນ຺ທິມວາຈກ ມ-ສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິສາຂາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓມາ ຍຕ຺ຖາຕິ ວິສາຂາປຸຓ຺ຓໂມ, ໂສເຍວ ທິວໂສ ຕຖາ, ຕສ຺ມິໍ. ປຈ຺ຈູສຕິ ຕິມິຣໍ ວິນາເສຕີຕິ ປຈ຺ຈູໂສ, ປຕິ-ປຸພ຺ໂພ ອຸສ-ສທ຺ໂທ ຣຸຊາຍນ຺ຕິ ຫິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ, ໂສເຍວ ສມໂຍຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມຍາມປຣິຍາປນ຺ໂນ ກາລວິເສໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ວິສາຂາປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອີທິເສ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸປາທີຍເຕ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ, ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ໂສ ປນ ອຸປາທິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣນິມ຺ມຖເນ ອໂນສ຺ສຏ຺ໂຐ, ອິຘ ຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸມາຣນິມ຺ມຖເນ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐນ ເສສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸປາທິສງ຺ຂາໂຕ ເສໂສ, ອຸປາທິສ຺ສ ວາ ເສໂສຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປາທິເສສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຕໍ ສຠາວຘາຣຓໂຕ ຘາຕຸ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຸຕິຍາ ຫິ ກາຣຓປຣິຍາເຍນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ອນຸປາທິເສສຕາສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູຕສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ລກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພານຘາຕຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ຕຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອນຸປາທິເສສາຍາ’’ຕິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາວ ວິເສສນໍ ໂຫຕິ, ນ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕໍ ຠຄວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ສຫຈຣຓໂຕ. ຕໍສຫຈຣເຓນ ຫິ ຠຄວາປິ ອນຸປາທິເສສຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ອນຸປາທິເສສຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ປຕ຺ຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ລກ຺ຂເຓ ສຎ຺ຊານນກິຣິຍາຍ ຕຕິຍາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ຈ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໒). ເອຕ຺ຖ ຫິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ອນຸປາທິເສສາຍ ອນຸປາທິເສສາ ຫຸຕ຺ວາ ຠູຕາຍາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍ ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອຸປຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫີຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ ວິປ຺ປກຕຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໒) ເອສນໂຍ ອີທິເສສຸ. ຘາຕຸຠາຊນທິວເສຕິ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມີທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ, ‘‘ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປນ ວິເສສນໍ ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊນນສ຺ສ ກາລວເສນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວິເສສນຠາວໂຕ. ຘາຕຸຠາຊນທິວສໂຕ ຫິ ປຸຣິມຕຣທິວເສສຸປິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິວເສນ ສນ຺ນິປຕນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມາຄມນມຕ຺ເຕນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນປິ ສມ຺ພຊ຺ຌນີຍໍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ໂສ ປນ ສງ຺ໂຆ ກິໍ ປຣິມາໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສທ຺ເທນ ຫິ ອວິຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ປຣິມາຓສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖເມເວຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ສມາໂສ ຈ ຕທ຺ຘິໂຕ ຈ, ວາກ຺ຍຕ຺ເຖສຸ ວິເສສກາ;

ປສິທ຺ຘິຍນ຺ຕຸ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຕລໍ ສຸຄຕຈີວຣໍ.

ຕສ຺ມາ ນາມມຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຖເມເວຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ຈ ເອທິເສສຸ ສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ຆສທ຺ທສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສທ຺ທໍ ສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ຎປທນ຺ຕຣາຠາເວນ ວາກ຺ເຍ ວິຍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ສ ຄມກຕ຺ຕາ. ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອຕສ຺ສ ສງ຺ຆສທ຺ເທ ອວຍວີຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ສາປິ ສາມິຠາເວນ ເຖຣສທ຺ເທຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ຈ ຄຓປາໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂູເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຫິ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຕກາຕິ ຄຓນປຖມຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເວຬຸວຄາເມ ເວທນາວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ນຈິເຣເນວ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫຸ –

‘‘ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສານິ, ເຕສຸ ປາໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂໂວ;

ເຖໂຣ ມຫາກສ຺ສໂປວ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ອຫູ’’ຕິ.

ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ມຎ຺ຎມາໂນ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ, ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ມຎ຺ຎມາໂນ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫນ຺ເຕຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປຕິ ມຫາກສ຺ສໂປ. ອປິຈ ‘‘ມຫາກສ຺ສໂປ’’ຕິ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ ນທີກສ຺ສໂປ ຄຍາກສ຺ສໂປ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕິ ອິເມ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກ ເຖເຣ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ ປນາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ. ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຕຖາ ຍຖາ ‘‘ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕ, ມາສຊາໂຕ’’ຕິ, ອນ຺ຕຕ຺ຖອຎ຺ຎປທສມາໂສຍໍ, ຕສ຺ມິໍ. ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອຕສ຺ສ ‘‘ວຸຕ຺ຕວຈນ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສປິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ນາມມຕ຺ຕໍ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ປນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກາທີຫິ ຕໍ ວິເສສໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ອລໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ເນສຸ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸສເຕສຸ ອວີຕຣາເຄ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິຏ຺ຐອາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ.

ກສ຺ມາ ປນ ໂສ ເອວມາຫາຕິ? ຠຄວຕິ ອາຆາເຕນ. ອຍໍ ກິເຣໂສ ຂນ຺ຘເກ ອາຄເຕ ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ໓໐໓) ນຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຠຄວຕິ ກຸສິນາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຕຸມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຕກາເລຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ເອຕທໂວຈ ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ຕາຕາ ອາຕຸມໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ຕາຕາ, ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ນາຬິຍາ ວາ ປສິພ຺ພເກນ ວາ ອນຸຆຣກໍ ອາຫິຓ຺ຑຖ, ໂລຓມ຺ປິ ເຕລມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ຂາທນີຍມ຺ປິ ສໍຫຣຖ, ຠຄວໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ອຖ ຠຄວຕິ ອາຕຸມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸສາຄາຣກໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸຠທ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຸທ຺ຘນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ກາຬກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕາທິສເມວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ນາມ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄຸ, ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສປຸປ຺ຜຜລຣສາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປວິສຕິ. ກີຬິຕຸກາມານໍ ສີສມກ຺ຂນໂຍຄ຺ຄາ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘາ.

ອຖ ຠຄວາ ກາລສ຺ເສວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຕຸມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ຕຍາ ກສ຺ສ ຍາຄຸ ປຏິຍາທິຕາ’’ຕິ. ໂສ ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸເຕເຫວ ເຕຫິ ກາຬກກາສາເວຫິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທພ຺ພິຎ຺ຈ ກຏຈ຺ຉຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ທກ຺ຂິຓໍ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຍາຄຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໔) ອາຄຕນເຍນ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອກປ຺ປິຍສມາທານສິກ຺ຂາປທໍ, ຂຸຣຠຓ຺ຑປຣິຫຣຓສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ອເນກກປ຺ປໂກຏິໂຍ ຠິກ຺ຂເວ ໂຠຊນໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕເຫວ ວີຕິນາມິຕາ, ອິທໍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ສານິ ອປາເຍສ຺ເວວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອເປຖ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ, ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຫິຕໍ. ສຸຠທ຺ໂທ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສພ຺ພໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ສເຈ ນ ຄເຫຕຸກາໂມ ເປເສຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອສ຺ສ, ປກ຺ກາຫາໂຣ ນາມ ສພ຺ພຈິຣໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອິທຎ຺ຈ ມມ ຍາວຊີວໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ສພ຺ພໍ ເຕນ ນາສິຕໍ, ອຫິຕກາໂມ ອຍໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສພເລ ຘຣມາເນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ອຸຈ຺ຈາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ, ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂາມິ, ມມໍເຍວ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ອຊ຺ຊ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ວິຍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຫທເຍ ປຫາຣໍ ວິຍ, ມຕ຺ຖເກ ປຕິຕສຸກ຺ຂາສນິໍ ວິຍ (ສຸກ຺ຂາສນິ ວິຍ ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໓໒) ມຎ຺ຎິ, ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ, ອຊ຺ຊາປິສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຘຣຕິເຍວ, ທຸກ຺ເຂນ ຠຄວຕາ ອາຣາຘິຕສາສເນ ນາມ ເອວໍ ລຫຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ປາປໍ ກສຏໍ ກຓ຺ຏໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອລໍ ໂຂ ປເນສ ປາໂປ ວຑ຺ຒມາໂນ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປ ສຫາເຍ ລຠິຕ຺ວາ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນາຫໍ ອິມໍ ມຫລ຺ລກໍ ອິເຘວ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ນີຫຣາເປສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສາ ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສຣີເຣ ຘຣມາເນເຍວ ສາວກາ ວິວທນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສສ຺ສນ຺ຕິ, ອຘິວາເສມິ ຕາວ. ຠຄວຕາ ຫິ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ອສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜຣາສິສທິໂສ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວາເຕນ ປຫຏປຸປ຺ຜານິ ຍໂຕ ວາ ຕໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປານໍ ວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ວິນເຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາວາຣາ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຠິຘມ຺ເມ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠູມນ຺ຕຣານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສຕິ ທຬ຺ຫສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ຕີຓິ ຄາວຸຕານິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ, ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໙, ໑໕໐, ໑໕໑) ອຸປສມ຺ປທໍ ອກາສິ, ກາຍໂຕ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກາສິ, ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລສາສນຣຕນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ, ມາທິເສ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐມາເນ ອຍໍ ປາໂປ ສາສເນ ວຑ຺ຒິໍ ມາ ອລຕ຺ຖ, ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ນ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ນ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ, ອວິນໂຍ ນ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ນ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ, ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິນຍວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖາຍໍ ປາໂປ ສຍເມວ ນິຄ຺ຄຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຸນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສາສນໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສ ‘‘ເອວໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ສຈິປິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຖ ປຈ຺ຉາ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ…ເປ… ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຸໂສຕິ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ມາ ໂສຈິຕ຺ຖາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສເກນ ມາ ໂສກມກຕ຺ຖ. ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖາຕິ ວາຈາຍ ມາ ວິລາປມກຕ຺ຖ. ‘‘ປຣິເທວນໍ ວິລາໂປ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂສຈນາທີນໍ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ສ຺ມາວຈນສ຺ສ ວາ ນາພ຺ຍປ຺ປເທໂສ. ‘‘ອຸປທ຺ທຸຕາ’’ຕິ ປເທ ປນ ກຕ຺ຕຣິ ຕຕິຍາວເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຠຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຫຕໍ ປທໍ. ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມາຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ‘‘ຕທາ’’ຕິ ເສໂສ. ອຕີຕຕ຺ເຖ ວາ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສເນວ, ນ ປນ ໂກຘາທິວເສນ. ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕາວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປາກາຣສຓ຺ຐິຕໍ;

ຎາຓໂມຫິຕຠາຣານໍ, ຘມ຺ມສໍເວຄສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ);

ອຎ຺ຎໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອີທິສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອີທິສສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສຄຓປາໂມກ຺ຂຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂຄຓນປຖາຕິກ຺ກນ຺ຕສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາປິ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ຐາເນນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ. ປາເປນ ລາມເກນ ອິຈ຺ຉາວຈເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ປາປຠິກ຺ຂູ. ອຕີໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ຍຖາ ‘‘ພຫຸກຕ຺ຕຸໂກ’’ຕິ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ. ປາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ນິປາໂຕ ‘‘ປາ ເອວ ວຸຕ຺ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ວາ ເອຕໍ, ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ປນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປາວທຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປກ຺ຂນ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິປກ຺ຂໍ. ‘‘ຍາວ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ສາສນຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາເວ ກາຣຓໍ, ສາຘກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ຫິ ປທມຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈເກ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ອາຄມວເສນ ທຬ຺ຫິໂຊຕໂກ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ. ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ວິນຍຕນ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມທ຺ວຍມ຺ປິ ກິຣິຍາທ຺ວເຍນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສຕິ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ. ມມຈ຺ຈເຍນາຕິ ມມ ອຈ຺ຈຍກາເລ. ‘‘ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ມມ ອຈ຺ຈຍເຫຕຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖). ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເຫຕ຺ວຕ຺ຖສາຘກໍ ຍຖາ ‘‘ເນຕ຺ເຕ ອຸຊຸໍ ຄເຕ ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໐; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐.໙໐, ໙໓). ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມຍາ ໂວ ຐິເຕເນວ ‘‘ອິທໍ ລຫຸກໍ, ອິທໍ ຄຣຸກໍ, ອິທໍ ສເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອຍໍ ຄຓສ຺ສ, ອຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຂນ຺ຘກປຣິວາໂຣ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ໂຄ ມຫາວິນໂຍ ນາມ ເທສິໂຕ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ໂວ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິຠາເຄນ ອນຸສາສນໂຕ. ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຕນ ເຕນ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປກາເຣນ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຕໍຕໍຈຣິຍານຸຣູປໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສາສນໂຕ, ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖), ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ, ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ນວ ເຫຕູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ, ສຕ຺ຕ ເວທນາ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ເຈຕນາ, ສຕ຺ຕ ຈິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ອຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກິຍາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອິເມ ຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຎາຍມານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫຕ຺ຕາ. ອິຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ‘‘ຕີຓິ ປິຏການິ, ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ, ນວງ຺ຄານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວໍ ມຫປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຫໍ ເອໂກວ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ອຫຎ຺ຈ ປນິທານິ ເອໂກວ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕິ ໂອວາທານຸສາສນກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ.

ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘານໍ ຄມິຕຸມລນ຺ຕິ ອທ຺ຘນິຍໍ, ອທ຺ຘານຄາມິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣໍ ຐິຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍນ ປກາເຣນ ອິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ປກາເຣນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ຍທິ ປນາຫໍ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ສມນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕນາກາຣມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອເຕຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຫຓໍ, ປສໍສນຎ຺ຈ ປຣາມສຕິ. ‘‘ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ວຈນໍ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສງ຺ຆາຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປທຸມປຸປ຺ຜວຓ຺ເຓນ ປາຓິນາ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ປຣາມສນ຺ໂຕ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣເນວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຖ ຂ຺ວາຫໍ ອາວຸໂສ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ ‘ອິຘ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ນິສີທຕຸ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ນິສີທິ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ, ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ມໍ ອາວຸໂສ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ ‘ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍໍ ກສ຺ສປ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏີ’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາຕິ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີຕິ. ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີຕິ. ໂສ ຂ຺ວາຫໍ ອາວຸໂສ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຠຄວໂຕ ປາທາສິໍ, ອຫໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານິ ປຏິປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ມຸທຸກາ ໂຂ ເຕ ອຍໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ? ເຖເຣນ ສຫ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາມຕາຍ. ກສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ຊາໂຕຕິ? ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປຕຸກາມຕາຍ. ກິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປນສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິເມ ນ ຈິຣໍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ກສ຺ສໂປ ປນ ວີສວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ໂສ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓກາລໍ ປວຕ຺ຕນກໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນໍ ຐາເນ ຐເປສິ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ກສ຺ສປສ຺ສ ສຸສ຺ສຸສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຍສ຺ມາ ຈີວຣສ຺ສ ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ວຓ຺ເຓ ກຖິເຕ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ຈາຣິຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ກສ຺ສປ ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ວທຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຫໍ ອິມໍ ຈີວຣໍ ປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ທາສິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ສຸສານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕຫິ ປາຓເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓໍ ເຕ ປາຓເກ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ມຫາອຣິຍວໍເສ ຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຫິຕທິວເສ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ມຫາປຖວີ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວມານາ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອາກາສໍ ຕຏຕຏາຍິ, ຈກ຺ກວາເຬ ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ, ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຊາຕິປໍສຸກູລິເກນ ຊາຕິອາຣຎ຺ຎິເກນ ຊາຕິເອກາສນິເກນ ຊາຕິສປທານຈາຣິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ. ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ, ໂສ ຕໍ ອຕກ຺ກຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຫເມຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາເຫນ ສຸຄຕຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຏິປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ໂນສິໍ. ເອວໍ ປນ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປາຣຸປິຕຈີວຣໍ ຠຄວາ ປາຣຸປິ, ສຕ຺ຖຸ ຈີວຣໍ ເຖໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸນ຺ນທນ຺ຕີ ກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປຣິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມີ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ, ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ປນ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຎ຺ເຎນ. ນ ຫິ ເກວລໍ ສທ຺ທໂຕເຍວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ, ອຕ຺ຖປກຣຓາທິນາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ – ສທ຺ທມາເນຕ຺ວາ ‘ຈີວເຣ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍ;

ອຕ຺ຖໂຕ ຫ຺ຍສມານານໍ, ອາສນ຺ນຕ຺ຕມກາຣຓນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ເອກສ຺ສາປິ ຫິ ກຣຓນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຫາທິໂຍຄກຕ຺ຕຸຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ. ສມານໍ ຘາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ສາຘາຣໂຓ, ຕາທິໂສ ປຣິໂຠໂຄຕິ ສາຘາຣຓປຣິໂຠໂຄ, ເຕນ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຈ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ –

‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ, ກສ຺ສໂປປິ ຠິກ຺ຂເວ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) –

ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໑) ອາຄຕໍ ປາຬິມິມໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ, ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວເທຕິ ຍາວເທວ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວິຫຣາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ, ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ຍາວເທຕິ ຍາວເທວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໑໕໒) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ຍາວເທວາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ‘ຍາວເທ’ຕິ ອິທໍ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອປິ ຈ ຍາວເທຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ວິຫຣິຕຸໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ວິຫຣາມີຕິ ສມາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ, ຍຕ຺ຕກໍ ອຠິຎ຺ຎາໂວຫາຣໍ ໂວຫຣິຕຸໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອຠິຎ຺ຎາໂວຫາຣໍ ໂວຫຣາມີຕິ ອຠິຎ຺ຎາຐາເນ ຈ ສຫ ປາຐເສເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນາປິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ຍຖາລາຠນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຕເກ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ, ອຠິຎ຺ຎາໂວຫາເຣ ວາ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫາຣາມິ ເຈວ ໂວຫຣາມິ ຈ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍາວເທຕິ ‘ຍໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຣາມີ’ຕິອາທິນາ ສມາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ, ອິທ຺ຘິວິຘາຠິຎ຺ຎາຐາເນ ຈ ອຊ຺ຌາຫຣິຕສ຺ສ ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມວເສນ ‘ຍໍ ທິພ຺ພໂສຕໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ເຕນ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສທ຺ເທ ສຸຓາມີ’ຕິອາທິນາ ເສສາຠິຎ຺ຎາຐາເນ ກຣຓວເສນ ໂຍຊນາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ນິຍມຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕທຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສຫ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ເຈຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ໂສ ອນຘິປ຺ເປໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນວເສສຕ຺ຕາ. ມນຸສ຺ເສສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຠູຕານໍ, ອຸຕ຺ຕຣີນໍ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ຌາຍີນຎ຺ເຈວ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ວາ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ເຈຕ຺ຖ ວິນາ ຠາວນາມນສິກາເຣນ ປກຕິຍາວ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາວຫນໂຕ ຈ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປນ ຌານາທິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ‘‘ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ, ຍຕ຺ຕເກ ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ, ຍຕ຺ຕກາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີ’’ຕິ ເອວໍ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ. ອເນກຏ຺ຐາເນສຸ ຐປນໍ, ກສ຺ສຈິປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອເສສຠາເວນ ເອກນ຺ຕສມຏ຺ຐປນໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປສໍສາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ວິຍ ເທວສິກໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍາທິວເສນ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວຬຎ຺ເຊຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ໂອວທ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ, ກໂຣຫິ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ, ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ ໂອວເທຍ຺ຍໍ, ຕ຺ວໍ ວາ. ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ –

ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນມກາສິເຍວາຕິ.

ຕຖາຕິ ຣູປູປສໍຫາໂຣ ຍຖາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ປສໍສິໂຕຕິ. ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາຕິ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປາຓິໍ ອາກາເສ ຈາເລຕ຺ວາ ກຸເລສຸ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ກຣຓຠູຕາຍ ປສໍສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ວາ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ກຸລູປກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ກຸເລສຸ ອລຄ຺ຄນຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລສິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ອາກາເສ ປາຓິ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ, ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມໂຕ ກຸເລສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ ‘ລຠນ຺ຕຸ ລາຠກາມາ, ປຸຎ຺ຎກາມາ ກໂຣນ຺ຕຸ ປຸຎ຺ຎານີ’ຕິ. ຍຖາ ສເກນ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ, ເອວໍ ປເຣສໍ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ. ເອວຣູໂປ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ. ກສ຺ສປສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມໂຕ ກຸເລສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ ‘ລຠນ຺ຕຸ ລາຠກາມາ, ປຸຎ຺ຎກາມາ ກໂຣນ຺ຕຸ ປຸຎ຺ຎານີ’ຕິ. ຍຖາ ສເກນ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ, ເອວໍ ປເຣສໍ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ຕຕ຺ຖ ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລສີຕິ ນີເລ ຄຄນນ຺ຕເຣ ຍມກວິຊ຺ຊຸກໍ ສຎ຺ຈາລຍມາໂນ ວິຍ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ, ອຸປຣິຠາເຄ, ອຸຠໂຕ ຈ ປສ຺ເສສຸ ປາຓິໍ ສຎ຺ຈາເລສິ, ອິທຎ຺ຈ ປນ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອສມ຺ຠິນ຺ນປທໍ ນາມ. ອຕ຺ຕມໂນຕິ ສກມໂນ, ນ ໂທມນສ຺ເສນ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕມໂນ. ສຸມໂນຕິ ຕຸຏ຺ຐມໂນ, ອິທານິ ໂຍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ‘ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ອາກາເສ ຈາລິຕປາຓູປມາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖາ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາເນ ຐເປຕິ, ອສຍ຺ຫຠາຣໍ ອາໂຣເປຕິ, ຍໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕໍ ກາເຣຫີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ວາທປຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາ ຈ ໂຂ ເອວໍ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຖິ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣເມວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປສໍສນມາຫ ‘‘ຈນ຺ໂທປມປຏິປທາຍ ຈາ’’ຕິ, ຈນ຺ທປຏິຠາຄາຍ ປຏິປທາຍ ຈ ກຣຓຠູຕາຍ ປສໍສິໂຕ, ຕສ຺ສໍ ວາ ອາຘາຣຠູຕາຍ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈນ຺ທູປມາ ຠິກ຺ຂເວ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວກາ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ຠາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຣິໂສ ຊຣຸທປານໍ ວາ ໂອໂລເກຍ຺ຍ ປພ຺ພຕວິສມໍ ວາ ນທີວິທຸຄ຺ຄໍ ວາ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທູປມາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວກາ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ຠາ. ກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທູປໂມ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕິ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວໂກ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທູປມາຕິ ຈນ຺ທສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ. ກິໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາຍ ສທິສາຕິ? ໂນ, ອປິຈ ໂຂ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ຄຄນຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ທມາໂນ ນ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ວາ ສິເນຫໍ ວາ ອາລຍໍ ວາ ນິກນ຺ຕິໍ ວາ ປຕ຺ຖນໍ ວາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ວາ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ນ ໂຫຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ປິໂຍ ມນາໂປ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອວໍ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວາທີນໍ ອກຣເຓນ ພຫຸຊນສ຺ສ ປິຍາ ມນາປາ ຈນ຺ທູປມາ ຫຸຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ເອວໍ ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ, ຎາຓາໂລກຜຣເຓນ ຈ ຈນ຺ທູປມາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອວມາທີຫິປິ ນເຍຫິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕເນວ ສນ຺ຖວາທີນມກຣເຓນ ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອປກສ຺ສິຕ຺ວາ, ອກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຈ຺ຈນວກາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ນວິກາວ, ອາຄນ຺ຕຸກສທິສາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຫິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ນໍ ຆຣສາມິກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕຠາຕໂຣປິ ວິປ຺ປວາສຄຕາ ເອວໍ ວິຈຣິໍສູ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປມານາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ຠຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕເຍວ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ປກ຺ກມຕິ, ນ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ວາ ກໂຣຕິ, ກິຈ຺ຈກຣຓີຍານິ ວາ ສໍວິທຫຕິ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍໍ ອິຣິຍາປເຖສຸ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິນ຺ນສນ຺ຖວາ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍ ອພ຺ຍາວຏາ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຖາຕິ ທີເປຕິ. ອປ຺ປຄພ຺ຠາຕິ ນ ປຄພ຺ຠາ, ອຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ, ຈຕຸຏ຺ຐາເນນ ວຈີປາຄພ຺ຠິເຍນ, ອເນກຏ຺ຐາເນນ ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈ ວິຣຫິຕາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊຣຸທປານນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓກູປໍ. ປພ຺ພຕວິສມນ຺ຕິ ປພ຺ພເຕ ວິສມໍ ປປາຕຏ຺ຐານໍ. ນທີວິທຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ນທິຍາ ວິທຸຄ຺ຄໍ ຉິນ຺ນຕຏຏ຺ຐານໍ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ຊຣຸທປານາທໂຍ ວິຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ, ໂອໂລກນປຸຣິໂສ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍຖາ ປນ ອນປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຕານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ຖ ປຕຕິ, ເອວໍ ອຣກ຺ຂິເຕຫິ ກາຍາທີຫິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກຸເລສຸ ພຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ນານປ຺ປກາຣໍ ສີລປາທຠຎ຺ຊນາທິກໍ ອນຕ຺ຖໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍຖາ ປນ ອປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ຖ ນ ປຕຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິເຕເນວ ກາເຍນ, ຣກ຺ຂິຕາຍ ວາຈາຍ, ຣກ຺ຂິເຕຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ, ສູປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ອປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກຸເລສຸ ນ ພຊ຺ຌຕິ, ອຖສ຺ສ ສີລສທ຺ຘາສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕານິ ປາທຫຕ຺ຖກຸຈ຺ຉິສີສານິ ນ ຠຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຣາຄກຓ຺ຏກາທໂຍ ນ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສຸຂິໂຕ ເຍນກາມໍ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ນິພ຺ພານທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວຣູໂປ ອຍໍ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວາທປຖປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ເອວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາຍ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ປສໍສິໂຕ, ຕສ຺ສໍ ວາ ອາຘາຣຠູຕາຍ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສິໂຕຕິ, ເອວໍ ສຕິ ເຈວ-ສທ຺ໂທ, ຈ-ສທ຺ໂທ ຈ ນ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕ຺ຕາ, ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ປາໂຐ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈນ຺ທູປມໍ ປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ.

ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາຣຓນິທສ຺ສເນ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາປຣາມສເນ ປນ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ປສໍສນສ຺ສ ຈາຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸປິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກິຣິຍາປຣາມສເນ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອປຣໍ ປທມຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິ ອິຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ອຓໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາຓຓ຺ຍໍ. ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ນາມ ຕສ຺ສ ອິຓວິຣຫິຕຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ຠວິສ຺ສຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ວິຠາເວຕິ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກວໂຈ ນາມ ອຸຣຈ຺ຉໂທ, ເຍນ ອຸໂຣ ຉາທີຍເຕ, ຕສ຺ສ ຈ ຈີວຣນິທສ຺ສເນນ ຄຫຓໍ, ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ປນ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິທສ຺ສເນນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກນ຺ຕິ ກຸລວໍສສ຺ສ ກຸລປເວຓິຍາ ປຕິຏ຺ຐາປກໍ. ‘‘ເມ’’ຕິ ປທສ຺ສ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກຕິ ສມາໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສຕ຺ຕຸສງ຺ຆນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາ ວິຍ ຠຄວາປິ ມໍ ທີຆທສ຺ສີ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຄຓນິມ຺ມທ຺ທເນນ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ຈີວຣທານສມສມຏ຺ຐປນສງ຺ຂາເຕນ ອິມິນາ ອສາຘາຣຓານຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສິ ນນຸ, ອິມາຍ ຈ ອຸຬາຣາຍ ປສໍສາຍ ປສໍສິ ນນູຕິ. ອິຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ເທນ ‘‘ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ວາກ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຫາຕິ ກິໍ ອາຫ, ມຍາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ກິໍ ອາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ວາ ເຍນ ປກາເຣນ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ປາຬິຍມ຺ປິ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ຍໍ ວຈນໍ ປາຬິຍໍ ອາຫ, ຕຖາ ເຕນ ວຈເນນ ມຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ຍຖາ ຕໍ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ປາຬິຍາ ສາຘນຕ຺ຖໍ ອຸທາຫຣິຕຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ. ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນຕ຺ຖາ ຫິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ. ຍຖາ ວາ ເຍນ ປກາເຣນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ປາຬິຍມ຺ປິ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມີທິເສສຸ.

ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ‘‘ກຸສິນາຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ທີຆມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ຈ ປມາຓວຈໂນ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໖) ວິຍ. ‘‘ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ ອາຫຕາ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິກາ ປາຬິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາໂຣ ອາຄໂຕຕິ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວມ຺ເປສາ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາ’’ຕິອາທິ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສາຘິກາ ປາຬິ ມຫຕຣາຕິ ຄນ຺ຖຄຣຸຕາປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ມຊ຺ເຌ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິອນ຺ຕເມວ ປາຬິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ ອາວຸໂສ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕປາຬິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕປາຬິປຣິໂຍສານໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຕທວເສສໍ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິກໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣທສ຺ສນປາຬິໍ. ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣທສ຺ສນວຈນມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທປິ ຫິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຕເຖວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍເມວ ຫິ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາໂຣ ຍທິທໍ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ປນ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑເມວ ອຸສ຺ສາຫຊນນເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສາຫຊນນນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ນຕ຺ເຖເວຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພຕາຕິ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ. ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ ວາ ຕທສງ຺ຄາຍນເຫຕຸໂກ ໂທສຄໂຓປິ ສມ຺ຠວຕິ, ‘‘ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລວິປຕ຺ຕິອາທິເຫຕຸໂກ ປາປິຈ຺ຉຕາທິໂທສຄໂຓ ອຘມ຺ໂມຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ສໍສຍຕ຺ເຖ ຫິ ປຸເຣ-ສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ເນ ຫິ ອນຘິປ຺ເປເຕ ອຍໍ ປຸເຣ-ສທ຺ໂທ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ, ປຸເຣ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ຍຖາ ‘‘ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອນາຄເຕ ສນ຺ນິຈ຺ຉເຍ, ຕຖາຕີເຕ ຈິຣຕເນ;

ກາລທ຺ວເຍປິ ກວີຫິ, ປຸເຣສທ຺ໂທ ປຍຸຊ຺ຊເຕ’’ຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ);

‘‘ປຸເຣຍາວປຸຣາໂຍເຄ, ນິຈ຺ຈໍ ວາ ກຣຫິ ກທາ;

ລຈ຺ຉາຍມປິ ກິໍ ວຸຕ຺ເຕ, ວຕ຺ຕມານາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ປຸເຣຕິ ປຈ຺ຉາ ອນາຄເຕ, ຍຖາ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ມຄ຺ຄຄມນນເຍນ ອນາຄຕກາໂລ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ. ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸເຣ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຘມ຺ໂມປິ ອຘມ຺ມວິປຣີຕວເສນ, ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍສໍວຣວິນຍານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ. ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປາໂຐ, ໂສ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອຸຈ຺ຈິນເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ຕາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ, ສງ຺ຄີຕິຍາ ອນຸຣູເປ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສກລ…ເປ… ປຣິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວປຣິຍນ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສຕິປິ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ຠເວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ປນ ເຕວິຊ຺ຊາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ສາສີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕເທວ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ນວ ວາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທີນິ ອງ຺ຄານິ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ນວງ຺ຄໍ, ຕເມວ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ, ຕຎ຺ຈ ສກລເມວ, ນ ເອກເທສນ຺ຕິ ຕຖາ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖໍ ວາ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ປຣິຍຕ຺ຕາ ສມຕ຺ຖາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕີຓິ ປິຏການິ, ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນ…ເປ… ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໑; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໘໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໓໐); –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນປິ ອຕ຺ຖວິເສສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ, ເຕເຍວ ຂີຓາສວາຕິ ຕຖາ. ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຍຎ຺ຈຕ຺ຖວໂຕ ສທ຺ເທກເສສໂຕ ວາປິ ສຸຍ຺ຍເຕ;

ຕໍ ສມ຺ພຊ຺ຌເຕ ປຈ຺ເຈກໍ, ຍຖາລາຠໍ ກທາຈິປີ’’ຕິ.

ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕໍສງ຺ຂາຕໍ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາ, ຕາທິເສ. ອນຸ ອນຸ ຕໍ ສມງ຺ຄິນໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ໂສເຍວ ອານຸຠາໂວ, ປຠາໂວ, ມຫນ຺ໂຕ ອານຸຠາໂວ ເຍສໍ ເຕ ມຫານຸຠາວາ. ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນມຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອນຸກຣຓຊນາມໍ ນາມ ຍຖາ ‘‘ເຍວາປນກ’’ນ຺ຕິ, ຕພ຺ພເສນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕຣມິຘ ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຕມາໂຣປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕທຄ຺ຄໍ ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ວາ ອາໂຣປິເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕທນາໂຣປິຕາປິ ອວເສສຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຈິນິຕາ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເຕວິຊ຺ຊາ, ຕາ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕ ເຠທາ ອເນກປ຺ປກາຣາ ເຍສນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ. ອຖ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສາຕິ ເຕວິຊ຺ໂຊ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕເຍວ ເຠທາ ເຍສນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ. ເຕວິຊ຺ຊຉຬຠິຎ຺ຎາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ອວິເສສໂຕວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ວິເສເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ.

ນນຸ ຈ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘຣາ ຂີຓາສວາ ອເນກສຕາ, ອເນກສຫສ຺ສາ ຈ, ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ ໂຈທນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິເສສກາຣຓທສ຺ສເນນ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ກິສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິສ຺ສາຕິ ກສ຺ມາ. ປກ຺ຂນ຺ຕຣໂຊຕໂກ ປນ-ສທ຺ໂທ. ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂອກາສກຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ໂອກາສກຣຓເຫຕຸ. ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຫິ ‘‘ຉຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກາຣຓວຈໂນ, ‘‘ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘) ວິຍ ຈ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ຉຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຉຓນິມິຕ຺ຕໍ ຉຓເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາຄຕາວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ໂຫຕິ, ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ໂອກາສມກາສີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ. ‘‘ໂສ ຫາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ສຫາປິ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນ ປຈ຺ເຈກໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ກາຣຓວຈນທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ກາຣຓທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ກາຣຓໂຊຕໂກເຍວ ຫິ-ສທ຺ໂທ. ສຎ຺ຎາຓມຕ຺ຕໂຊຕກາ ສາຂາຠງ຺ໂຄປມາ ຫິ ນິປາຕາຕິ, ເອວມີທິເສສຸ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ, ສິກ຺ຂນໍ ວາ ສິກ຺ຂາ, ສາເຍວ ຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂນສີໂລ, ນ ອເສກ຺ໂຂ ວິຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສາໂຫ, ນາປິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສິກ຺ໂຂ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອນຘິມຸຕ຺ໂຕ, ກິຕວເສນ ວິຍ ຈ ຕທ຺ຘິຕວເສນິຘ ຕປ຺ປກຕິຍຕ຺ໂຖ ຄຍ຺ຫຕິ ຍຖາ ‘‘ກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຕີສຸປິ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອປິຈ ອິກ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິກ຺ຂາ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສຫ ອິກ຺ຂາຍາຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສຫ ກຣຓີເຍນາຕິ ສກຣຓີໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ, ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ວາ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາປຏິຄ຺ຄຫກວຈນໍ. ປຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ’’ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສາວກຠາສິຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕຄາຖເມວ ສາຘກຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຄາຖາ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ຕ຺ວໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ປາກໂຏ, ກິຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ຠາສິຕາ, ຕຍາ ຈ ຘາຣິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຕສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທເນວ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓທສ຺ສນວເສນ ວາ ເຖຣຄາຖາຍມ຺ປິ ຠາສິຕາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ພຸທ຺ຘໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ທ຺ວາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ອຫໍ ຄຓ຺ຫິໍ ອຘິຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ຄຓ຺ຫິໍ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເມ ຊິວ຺ຫາຄ຺ເຄ, ຫທເຍ ວາ ປວຕ຺ຕິໂນ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ, ເຕ ຘມ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຍເມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ເຍ ອິເມ’ຕິ ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໂນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ພຸທ຺ຘໂຕ ທ຺ວາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ອຫໍ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ເອວໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ‘‘ເອຕ຺ຕກາເຍວ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ເກຈິວາໂທ ນາມ ກໂຕ.

‘‘ສຫາປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເຫຕຸໂຕ ‘‘ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເຫຕຸເຍວ ພລວຕໂຣ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ໂຈທນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຍທິ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ວິນາ ຍທິ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນຕິ ເສກ຺ຂປຸຄ຺ຄໂລ ສມາໂນປິ. ມານ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ອຸປກາຣວຈໂນ ຫິ ກາຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປກມ຺ປິ ກຕໍ ກາຣໍ, ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອຖ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ປຎ຺ເຫ ‘‘ອຖ ຕ຺ວໍ ເກນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິ ຫິ ປໂຍຄມຸທາຫຣນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ປເຣສໍ ອາໂຣປິຕອຸປວາທໂຕ ວິວຊ຺ຊິຕຸກາມຕ຺ຕາ. ຕໍ ວິວຣຕິ ‘‘ເຖໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິເຣກໍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ເກນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ວາ ເອຕໍ ວຈນໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ, ຕຖາ ຫິ ອິຈ຺ເຈເຕ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ເຖ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ. ‘‘ໂອວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາຍ ປຣິສາຍ ວິພ຺ຠມເນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຄເຫ ອາວຸໂສ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ສນ຺ນິປຕຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຣາຊຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸມາຣກາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກຠິກ຺ຂູ ເຈວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ວິພ຺ຠມິໍສຸ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ປພ຺ພຊິຕາ, ກສ຺ມາ ຈ ວິພ຺ຠມິໍສູຕິ? ເຕສໍ ກິຣ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸວິສ຺ສາສິໂກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາມ, ເອວໍ ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ມຍໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອິມິນາ ຕາວ ກາຣເຓນ ເນສໍ ຎາຕກາ ເຕ ປພ຺ພາເຊສຸໍ, ສຕ຺ຖຣິ ປນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຕສໍ ສາ ປຕ຺ຖນາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ອຖ ເນ ເອກທິວເສເນວ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ອຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫມາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ.

ອປິ ເມ ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ຈ ປນ ມຍໍ ອຊ຺ຊາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສີຕິ ສສ຺ສໍ ຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສີຕິ ກຸລານິ ອຸປຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ໂອລຸຊ຺ຊຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາຕິ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ເອເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາເຍນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກທຫຣາ ເຈວ ສາມເຓຣາ ຈ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ ກຸມາຣກວາທໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈາມ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອິທມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິເມຫິ ນເວຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣວິຣຫິເຕຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣສິ, ຕສ຺ມາ ກຸມາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຸມາຣໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫສີຕິ.

ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣເຓ. ວາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວິສ຺ສຄ຺ຄວິກປ຺ປປທປູຣຓາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑໘໑) ວວສ຺ສຄ຺ເຄ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐; ສໍ. ນິ. ໒.໑໓) ວິກປ຺ເປ. ‘‘ນ ວາຫໍ ປຓ຺ຓໍ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ນ ເຫຕໍ ມຍ຺ຫ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປທປູຣເຓ. ອິຘາປິ ປທປູຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຈ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ ປທປູຣເຓ’’ຕິ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ອິທເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາສີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໔). ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວຕາ’’ຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ວາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວາ ‘‘ນ ເວ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເວ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ວຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເວ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອກໍສຕ຺ຖຠາເວ ຕເທວ ປາຬິໍ ປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ວາຕິ ວິຠາສາ, ອຎ຺ຎາສິປິ ນ ອຎ຺ຎາສິປີ’’ຕິ, (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທເມກໍ ປຣູປວາທສມ຺ຠວກາຣຓໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍສ຺ມາ’’ຕິ. ສາກິຍກຸເລ ຊາໂຕ, ສາກິຍກຸລຠາເວນ ວາ ປາກໂຏ ຈ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ. ຕຕ຺ຖ…ເປ… ອຸປວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວທຕິ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠາຕາຕິ ເຈຕ຺ຖ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ຕຠາເວນ, ນ ປນ ວຍສາ ສຫຊາຕຠາວໂຕ.

‘‘ສຸທ຺ໂຘທໂນ ໂຘໂຕທໂນ, ສກ຺ກສຸກ຺ກາມິໂຕທນາ;

ອມິຕາ ປາລິຕາ ຈາຕິ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ອິມາ ທຸເວ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອມິໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ –

‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປນ ທານໍ ທທມາໂນ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມິໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຖສ຺ສ ສພ຺ເພ ຎາຕເກ ອານນ຺ທິເຕ ປໂມທິເຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ‘ອານນ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ນາມມກໍສູ’’ຕິ.

ຕຖາເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ ປປຎ຺ຈສູທນິຍມ຺ປິ –

‘‘ອຎ຺ເຎ ປນ ວທນ຺ຕິ – ນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວຕາ ສຫຊາໂຕ, ວຍສາ ຈ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ຕຕາຍ ຈ ຠຄວໂຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕາເຍວ. ຕຖາ ຫິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ ເອກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍໍ ສຫຊາຕຄຓເນ ໂສ ນ ວຸໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາທິຠາເວ ສຕິ. ອຕິວິສ຺ສຕ຺ຖສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸຕຕຖາຄຕຠາຕຸຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ເນຕ຺ຕິຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄຸນ຺ນຎ຺ເຈ ຕຣມານານ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສພ຺ພາ ຕາ ຊິມ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາ ຕາ ຄາວິໂຍ ກຸຏິລເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ? ເນຕ຺ເຕ ຊິມ຺ຫຄເຕ ສຕິ ເນຕ຺ເຕ ກຸຏິລໍ ຄເຕ ສຕິ, ເນຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຏິລໍ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ເຫຕຸອຕ຺ຖຕາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ຠາເວນ ຕທວິນາຠາວີ ຜລສ຺ສ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑). ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ວິສ຺ສຕ຺ຖາທິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸຈ຺ຈິນເນຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທາ ອາຄມນໍ ວິຍາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ຉນ຺ທາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຉນ຺ເທນ ອາຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຉນ຺ເທນ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓມິວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນາຕິ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອປາຍຄມນີໂຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ວາ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ອຄມນໍ. ຉນ຺ເທນ ອຄມນໍ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ວິຍ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອເສກ຺ຂຠູຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕໍປຕ຺ຕາຕິ ຕຖາ, ອເສກ຺ຂາ ຈ ເຕ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວາ ຕຖາ, ຕາທິເສ. ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອສ ນໂຍ. ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ, ປຣິວຊ຺ຊນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸມຕິຍາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຍ, ຍາຈນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ອເສກ຺ຂານໍເຍວ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສມ຺ຠເວນ. ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຕສ຺ສ ອຣຫຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓ ກເຖຕິ, ເຕນ ສງ຺ຄີຕິຍາ ຘມ຺ມວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຎ຺ຎຖາ ອກເຖຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕເມວ ກເຖສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ, ອນນຸຣູປາ ວາ ຄຕີຕິ ອຄຕິ, ຕໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘິຄໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຄຓນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຈ຺ຈິນິເຕນາຕິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ. ອປິຈ ເອວໍ…ເປ… ອຸຈ຺ຈິນີຕິ ນິຄມນໍ, ‘‘ເຕນາຍສ຺ມຕາ’’ຕິອາທິ ປນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຄຓນທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ຄາຍກວິຈິນນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ເທສວິຈິນນາທິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອໂຫສິ. ນຸ-ສທ຺ເທນ ຫິ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊຄຫສາມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວທນ຺ຕິ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ຈຣຓຏ຺ຐານໍ, ໂສ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຣຓຏ຺ຐານໍ, ມຫນ຺ໂຕ ໂສ ອສ຺ສ, ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ມຫາໂຄຈຣໍ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິຫາຣານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ປຫູຕເສນາສນໍ.

ຖາວຣກມ຺ມນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐາຍິກມ຺ມໍ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ເຖ, ອິມິນາ ມນສິກາເຣນ ເຫຕຸຠູເຕນ ເອຕທໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸຠາວຊນນຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສງ຺ຆໍ ສາເວສິ, ນ ອປໂລກນຎຕ຺ຕິກມ຺ມມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກທາ ປນາຍໍ ກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ກຕຠາໂວ ຈ ອິມາຍ ຄຓນາຍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານທິວສມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ, ‘‘ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕານິ ຄີຕານິ ຄາຍິຕ຺ວາ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສຸນ຺ທຣໍ ກີຬນທິວສາ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ, ສປຣຫິຕສາຘນຏ຺ເຐນ ວາ ສາຘູຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກີຬນທິວສາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປຸຣິມສຕ຺ຕາເຫ ເອກເທເສເນວ ສາຘຸກີຬນມກໍສຸ. ວິເສສໂຕ ປນ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໕) –

‘‘ອິໂຕ ປຸຣິເມສຸ ຫິ ທ຺ວີສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆສ຺ສ ຐານນິສຊ຺ໂຊກາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ສໍວິທຫນ຺ຕາ ສາຘຸກີຬິກາຍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ, ຕໂຕ ເນສໍ ອໂຫສິ ‘ອິມໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬິຕໍ ກີຬິສ຺ສາມ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂກຈິເທວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ກີຬິສ຺ສາມາ’ຕິ, ເຕນ ເຕ ເອວມກໍສູ’’ຕິ.

ຕຖາປິ ເຕ ຘາຕຸປູຊາຍປິ ກຕຕ຺ຕາ ຘາຕຸປູຊາທິວສາ ນາມ. ອິເມເຍວ ວິເສເສນ ຠຄວຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເອກເທເສນ ກຕມ຺ປິ ສາຘຸກີຬນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສາຘຸກີຬນທິວສາ’’ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ.

ຈິຕກາຍາຕິ ວີສສຕຣຕນຸຈ຺ຈາຍ ຈນ຺ທນທາຣຸຈິຕກາຍ, ປຘານກິຈ຺ຈວເສເນວ ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈິຕກາຍໍ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕາຫເມວ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມທິວເສເຍວ ຌາຍິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕາຫສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫານມນ຺ຕເຣ ສຕ຺ຕາເຫ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ທິວເສ ຌາຍມາເນ ສຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາເຫ ຌາຍີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມລ຺ລປາໂມກ຺ຂາ ສີສໍ ນ຺ຫາຕາ ອຫຕານິ ວຕ຺ຖານິ ນິວຕ຺ຖາ ‘ມຍໍ ຠຄວໂຕ ຈິຕກໍ ອາຬິມ຺ເປສ຺ສາມາ’ຕິ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອາຬິມ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໓).

ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຕິຂຄ຺ຄາທິຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຣິເສຫິ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸອາຣກ຺ຂກຣຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນາຫ. ສຕ຺ຕິຫຕ຺ຖາ ປຸຣິສາ ຫິ ສຕ຺ຕິໂຍ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕາຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂາປນວເສນ ປຎ຺ຊຣປຏິຠາຄຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ. ສນ຺ຘາຄາຣໍ ນາມ ຣາຊູນໍ ເອກາ ມຫາສາລາ. ອຸຍ຺ໂຍຄກາລາທີສຸ ຫິ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ປຈ຺ຉໂຕ, ເອຕ຺ຕກາ ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ, ເອຕ຺ຕກາ ຫຕ຺ຖີສຸ ອຠິຣຸຫນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ອສ຺ເສສຸ, ເອຕ຺ຕກາ ຣເຖສູ’’ຕິ ເອວໍ ສນ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມຣິຍາທໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ສນ຺ຘາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິຈ ອຸຍ຺ໂຍຄຏ຺ຐານໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຍາວ ເຄເຫສຸ ອລ຺ລໂຄມຍປຣິຠຓ຺ຑາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາວ ທ຺ເວ ຕີຓິ ທິວສານິ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕິ ວິສ຺ສມນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສຍໍ ວິໂນເທນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ຣາຊູນໍ ວາ ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ອຄາຣນ຺ຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ ຫ-ກາຣສ຺ສ ຘ-ກາຣໍ, ອນຸສຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ຍສ຺ມາ ວາ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ວປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຆຣາວາສກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມນ຺ຕຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຉິນ຺ນວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຆຣາວາສໍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວິສາຂມາສສ຺ສ ອມາວາສີ, ຕາວ ໂສຬສ ທິວສາ ສີຫຬໂວຫາຣວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ເຊຏ຺ຐມູລມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈ ປຎ຺ຈ ທິວສາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຣິມທິວເສເຍວ ຘາຕຸໂຍ ຠາຊຍິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທິວເສ ອຍໍ ກມ຺ມວາຈາ ກຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ຕສ຺ສ ມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ຈນ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ມາໂສ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລມາໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາຈາຣນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາຈາຣໍ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ, (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຕ຺ຕສຸ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ຄຫິເຕສຸ ຕທວິນາຠາວໂຕ ມຊ຺ເຌ ຈິຕກາຍ ຌາຍນສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອປ຺ປກຎ຺ຫິ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປເກນ ອຘິໂກປິ ສມຸທາໂຍ ອນຘິໂກ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໂຕ ອຘິເກປິ ປຎ຺ຈທິວເສ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ, ຕຖາ ອປ຺ປເກນ ອູໂນປິ ສມຸທາໂຍ ອນູໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒມາສໂຕ ອູເນປິ ປຎ຺ຈທິວເສ ‘‘ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ໓໕໖) ຉມາສໂຕ ອູເນປິ ອຑ຺ຒມາເສ ‘‘ຉມາສໍ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ອປິຈ ທີຆຠາຓການໍ ມເຕນ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ວເສນ ‘‘ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນິປາຕຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ມເຕນ ເອກເມວ ຌາຍນທິວສໍ ກຕ຺ວາ ຕທວເສສານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ວເສນ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມພຸທ຺ຘວຈນາທີສຸ ວິຍ ຕໍ ຕໍ ຠາຓການໍ ມເຕນ ອຏ຺ຐກຖາສຸປິ ວຈນເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ – ປຣິນິພ຺ພານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາທິມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາຘຸກີຬນທິວສາເຍວ, ຕໂຕ ປຣໍ ຕໂຍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ເຈວ ຈິຕກຌາຍນທິວສາ ຈ, ຕໂຕ ປຣໍ ເອໂກ ຈິຕກຌາຍນທິວໂສເຍວ, ຕໂຕ ປຣໍ ຕໂຍ ຈິຕກຌາຍນທິວສາ ເຈວ ຘາຕຸປູຊາທິວສາ ຈ, ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘາຕຸປູຊາທິວສາເຍວ, ອິຕິ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈານຸຣູປຄຓນວເສນ ຕີຓິ ສຕ຺ຕາຫານິ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ອຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ອຑ຺ຒມາໂສວ ໂຫຕິ. ‘‘ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈານຸຣູປຄຓເນເນວ. ເອວຎ຺ຫິ ຈຕູສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສເມຕີຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ທິວໂສ ນຏ຺ໂຐ, ໂສ ປາຏິປທທິວໂສ, ໂກລາຫລທິວໂສ ນາມ ໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ, (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໗) ປາຏິປທທິວສໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຓິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຓເນເນວ ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມີ ເອກວີສຕິໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ.

ຈຕ຺ຕາລີສ ທິວສາຕິ ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂຉຏ຺ຐທິວສໂຕ ຍາວ ອາສຬ຺ຫີ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ຄເຓຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ຈຕ຺ຕາລີສທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ໂຣໂຄ ເອວ ໂຣຄປລິໂພໂຘ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈເມວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍປລິໂພໂຘ, ຕຖາ ມາຕາປິຕຸປລິໂພໂຘ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມໍ ວາ ປຣິພຸນ຺ເຘຕິ ອຸປໂຣເຘຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ປລິໂພໂຘ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູຕິ ສງ຺ຄາຫເກນ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນສງ຺ຂາຕໍ ຕເທວ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕຸ.

ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕນ຺ຕິ ໂສກສງ຺ຂາເຕນ ສລ຺ເລນ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານຸສຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາຠິສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຸນາ ຠວໂຍນິຄຕິຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊເນຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ຊໂນ. ກິເລເສ ຊເນຕິ, ອຊນິ, ຊນິສ຺ສຕີຕິ ວາ ຊໂນ, ມຫນ຺ໂຕ ຊໂນ ຕຖາ, ຕໍ. ອາຄຕາຄຕນ຺ຕິ ອາຄຕມາຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ເອເກໂກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈສຕາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາມາ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ‘‘ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘ຣາຊຄຫໍ ອາວຸໂສ ຄຈ຺ຉາມາ’ຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ, ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣຠິກ຺ຂູຫິເຍວ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາເຍວ ປຈ຺ເຈກມຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເອເກກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຕາ. ອິຘ ຫິ ນິຣວເສເສນ ເຖຣານໍ ປຈ຺ເຈກຄມນວຈນເມວ ຕຕ຺ຖ ນຍວເສນ ທສ຺ເສຕິ, ອິຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ຄມນວຈນຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຄມນວຈເນນ. ອຸປຑ຺ຒສງ຺ໂຆຕິ ຫິ ສກສກປຣິສາຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸຄໂຓ ຄຍ຺ຫຕິ ອຸປຑ຺ຒສທ຺ທສ຺ສ ອສເມປິ ຠາເຄ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕທາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຄຓນປຖມຕີຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຍທິ ຈ ສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ມຊ຺ເຌ ອຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ເຕສໍ ຄຓປາໂມກ຺ຂານໍເຍວ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ ເຫເຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສານິ, ເຕສຸ ປາໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ, ອິຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຕາ ຕເທຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຈນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຕໍຕໍຠາຓການໍ ມເຕເນວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິຍເສລມຍປຕ຺ຕໍ, ສຸຄຕຈີວຣຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສເຍວ ຫິ ປຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ສທາ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມຈິຕ຺ຕປຏິປທາສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຸສາເຣນ ອຕິເຣກວີສຕິວສ຺ສກາເລປິ ຕສ຺ເສວ ປຣິຠຸຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸກາເມນ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ສຸນິວຕ຺ຖນິວາສໂນ ສຸຄຕຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເສລມຍປຕ຺ຕມາທາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗) ຄນ຺ຘມາລາທໂຍ ເນສໍ ຫຕ຺ເຖຕິ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕິສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໒໗໗) ອນິຈ຺ຈສຠາວປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຍ. ຘມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ປຕິຣູປາຕິ ຘມ຺ມີ, ຕາທິສາຍ. ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຊານາເປຕ຺ວາ, ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາໂສ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິວຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ມິລາຕາ ມາລາ, ສາເຍວ ກຈວຣໍ, ມິລາຕໍ ວາ ມາລາສງ຺ຂາຕໍ ກຈວຣໍ ຕຖາ. ອຕິຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ຐປິຕຏ຺ຐານມຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ. ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐເປຕ຺ວາ. ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສີຕິ ເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸມາໂນ ຈາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ. ລກ຺ຂເຓ ຫິ ອຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ສມ຺ມຊ຺ຊນຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ອຸທກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ, ຕານິ ອາທີນິ ເຍສໍ ຘມ຺ມເທສນາໂອວາທາທີນນ຺ຕິ ຕຖາ, ເຕສໍ ກາເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຫສ຺ສ ມິຄຣາຊສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ສີຫເສຍ຺ຍາ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ສທິສໂວຫາເຣນ ວາ ຠຄວໂຕ ເສຍ຺ຍາປິ ‘‘ສີຫເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕຊຸສ຺ສທອິຣິຍາປຖຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍາ ວາ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໘) ຕໍ. ກປ຺ປນກາໂລ ກຣຓກາໂລ ນນູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ຍຖາ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ອາວິ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ຠຄວໂຕ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐິຕເປໂມ ເຈວ ອຂີຓາສໂວ ຈ ອເນເກສຸ…ເປ… ອຸປກາຣສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທໂວ ຈ ອກາສິ, ເອວໍ ອາຍສ຺ມາປິ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຄຸຓ…ເປ… ມທ຺ທໂວ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອກາສີຕິ ໂຍຊນາ. ນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ເອເຕນ ຕຖາກຣຓເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍຖາ ອຎ຺ເຎປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາວາ ອກໍສຸ, ຕຖາ ອາຍສ຺ມາປິ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐິຕເປມຕ຺ຕາ ເຈວ ອຂີຓາສວຕ຺ຕາ ຈ ອເນເກສຸ…ເປ… ອຸປກາຣສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທວຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຫຕຸຄພ຺ຠານິ ຫິ ເອຕານິ ປທານິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ຕຖາກຣຓເຫຕຸຠາວໂຕ. ຘນປາລທມນ (ຈູຬວ. ໓໔໒), ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏ (ຊາ. ໑.໕.໙໔), ຈູຬຫໍສ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໓໓) -ມຫາຫໍສຊາຕກາທີຫິ (ຊາ. ໒.໒໑.໘໙) ເຈຕ຺ຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຄຸຓານໍ ຄໂຓ, ໂສເຍວ ອມຕນິປ຺ຜາທກຣສສທິສຕາຍ ອມຕຣໂສ. ຕໍ ຊານນປກຕິຕາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕປເທ ເຫຕຸ. ອຸປກາຣ…ເປ… ມທ຺ທໂວຕິ ອຸປກາຣປຸພ຺ພຠາເວນ ສມ຺ມາຊນິຕຈິຕ຺ຕມຸທຸໂກ. ເອວມ຺ປິ ໂສ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຘິວາເສສີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເມນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕເມນນ຺ຕິ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ. ເອຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປທາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສທ຺ທປກຕິ, ຍທິທໍ ທ຺ວີສຸ ສພ຺ພນາເມສຸ ປຸພ຺ພປທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖປທຕາ. ສໍເວເຊສີຕິ ‘‘ນນຸ ຠຄວຕາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອກ຺ຂາຕໍ ‘ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙; ອ. ນິ. ໑໐.໔໘) ສໍເວຄໍ ຊເນສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອສ຺ສາເສສ຺ສຖາຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ ອສ຺ສ. ຍຖາຣຸຕໂຕ ປນ ອາທ຺ຍຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເອວມາທິນາ ສໍເວເຊສີ’’ຕິ ໂຍຊນາປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ເຍນ ເກນຈິ ຫິ ວຈເນນ ສໍເວຄໍ ຊເນສິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍເວຊນສ຺ສ ກຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາຕິ ປຣິເທວນາທິວິຣເຫນ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິພນ຺ເຘຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິໂທສໍ. ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫວາຕວເສນ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອິຘ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໂຍຄ຺ຍຕາຍ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຍາ ‘‘ໂທສາ, ມລາ’’ຕິ ຈ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຖວີ ອາໂປ ເຕໂຊ ວາໂຍ ອາກາໂສຕິ ຈ ເຠເທນ ປຈ຺ເຈກໍ ປຎ຺ຈວິຘາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ວາຍຸປິຕ຺ຕກຜາ ໂທສາ, ຘາຕໂວ ຈ ມລາ ຕຖາ;

ຕຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຈຘາຂ຺ຍາຕາ, ປຈ຺ເຈກໍ ເທຫຘາຣຓາ.

ສຣີຣທູສນາ ໂທສາ, ມລີນກຣຓາ ມລາ;

ຘາຣຓາ ຘາຕໂວ ເຕ ຕຸ, ອິຕ຺ຖມນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎກາ’’ຕິ.

ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ເທວຕາຍ ສໍເວຊິຕທິວສໂຕ, ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ, ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນໍ ຕຖາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ໂສຠຕີຕິ ສຸໂຠ, ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ມານໂວ, ນ-ກາຣສ຺ສ ປນ ຓ-ກາເຣ ກເຕ ມາຓໂວ. ມນູຕິ ຫິ ປຐມກປ຺ປິກກາເລ ມນຸສ຺ສານໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ປຸຣິໂສ, ໂຍ ສາສເນ ‘‘ມຫາສມ຺ມຕຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ສກລໂລກສ຺ສ ຫິຕໍ ມນຠິ ຊານາຕີຕິ ມນູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ ‘‘ທນ຺ຕຊ ນ-ກາຣສຫິໂຕ ມານວສທ຺ໂທ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓວຈໂນ, ມຸທ຺ຘຊ ຓ-ກາຣສຫິໂຕ ປນ ມາຓວສທ຺ໂທ ກຸຈ຺ຉິຕມູຬ຺ຫາປຈ຺ຈວຈໂນ’’ຕິ. ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໘໙) ຫິ ມຸທ຺ຘຊ ຓ-ກາຣສຫິຕສ຺ເສວ ມາຓວສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຓ຺ຓິໂຕ. ຕຏ຺ຏີກາຍມ຺ປິ ‘‘ຍໍ ອປຈ຺ຈໍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມູຬ຺ຫໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ໂລເກ ມາຓວໂວຫາໂຣ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ສຕ຺ຕາ ທຫຣກາເລ ມູຬ຺ຫຘາຕຸກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ເສວຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວີສຕິວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຍຸວາ ມາຓໂວ, ອິຘ ປນ ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ມຫລ຺ລໂກປິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ມາຓໂວຕິ ປນ ຕໍ ຕຣຸຓກາເລ ໂວຫຣິໍສຸ, ໂສ ມຫລ຺ລກກາເລປິ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ໂວຫຣີຍຕີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໘໙) ສຸຠນາມເກນ ລທ຺ຘມາຓວໂວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ‘‘ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາຄໂຕ, ມຫາຊໂນ ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣໍ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ວາ ກາຕຸໍ, ຘມ຺ມກຖໍ ວາ ໂສຕຸໍ, ເຄຫມາຄຕໍເຍວ ນໍ ທິສ຺ວາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອກາ ຈ ເມ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ມາຓວກໍ ເປເສສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຫິຕໍ ມາຓວກ’’ນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈຕ຺ຖ ກປຈ຺ຈໂຍ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ‘‘ອກາໂລ’’ຕິອາທິກໍ ວຈນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອໂວຈ.

ອກາໂລຕິ ອຊ຺ຊ ຄນ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕກາໂລ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ. ປີຕາຕິ ປິວິຕາ. ສ຺ເວປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປິ-ສທ຺ໂທ ອເປກ຺ໂຂ ມນ຺ຕາ ນຸຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມາ’’ຕິ ສໍສຍມຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸຎ຺ຎາຕຠາໂວ ນ ສິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວ ມຍໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ, ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ປຏິພລາ ສມານາ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ຈາ’’ຕິ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ຂີຣວິເຣຈນປີຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນາຕິ ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຈຕໂກຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາເມນ ເຖເຣນ. ປຈ຺ຉາສມເຓນາຕິ ປຈ຺ຉານຸຄເຕນ ສມເຓນ. ສຫຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອິມໍ ໂລກໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ, ເຕ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ນຏ຺ຐາ ນຸ ໂຂ, ຘຣນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ, ສເຈ ຘຣນ຺ຕິ, ຠວໍ (ນຕ຺ຖິ ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໔໘) ອານນ຺ໂທ ຊານິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມານໍ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອິມໍ ຊນຕໍ ສມາທເປສິ ນິເວເສສິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ກຕເມສານໍ ໂຂ ໂຠ ອານນ຺ທ ຘມ຺ມານໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໘) ປຸຏ຺ໂຐ, ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ຕີຓິ ປິຏການິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ ມາຓວ ຂນ຺ຘານໍ ໂສ ຠຄວາ ວຓ຺ຓວາທີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໙) ອິຘ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ…ເປ… ມຠາສີ’’ຕິ.

ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ. ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ, ເສວາລາຫິຉຕ຺ຕກາທິວິກສ຺ສນໍ ວາ, ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ສມ຺ມາ ປາກຕິກກຣຓໍ, ອຠິນວປຏິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປກຏ຺ຐາຍາຕິ ອາສນ຺ນາຍ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ, ວສ຺ສູປຄຕກາໂລ, ຕາຍ. ສງ຺ຄີຕິປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໔໔໐) ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ເອວໍ ຄເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ເທຕຸໍ ສາເຘຕຸໍ ວາ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຣາຊຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາຕິ ພຫິນຄເຣ ຐິຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາຕິ ຉຑ຺ຑິຕາ ຈ ປຕິຕາ ຈ ອຸກ຺ລາປາ ຈ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຕິຕາ, ສມ຺ມຊ຺ຊນາຠາເວນ ອາກິຓ຺ຓກຈວຣຕ຺ຕາ ອຸກ຺ລາປາ ຈາຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ອວກຸຖິ ປູຕິຠາວມຄມາສີຕິ ອຸກ຺ລາໂປ ຖ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ອຸຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ວາ ກລາໂປສມູໂຫຕິ ອຸກ຺ລາໂປ, ວຓ຺ຓສງ຺ຄມນວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຸປກ຺ເລໂສ, ສ຺ເນໂຫ’’ – ອິຈ຺ຈາທິ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕຖາ. ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວຓີຍນ຺ຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣິເວຓາ. ກຸຣຸມານາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມາ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນມ຺ປິ ວຈນານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສນາສນປຏິສງ຺ຂຣຓມ຺ປິ ຕສ຺ສ ປູຊາເຍວ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍນ຺ຕິ ກຕິກວຕ຺ຕກຣຓໍ. ເອທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ຕໍ-ສທ຺ທານເປກ຺ໂຂ ເຕເນວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ຍໍ ວາ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ມຍາປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ເສນາສນວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕນ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໐໘) ຈ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘວຈນໍ ກເຖນ຺ເຕນ ວຓ຺ຓິຕໍ. ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ຈ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອກສ຺ສ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ, ໂສ ຈ ໂຂ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວໂສວ. ເຖຣາ ຫິ ອາສຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປາຏິປທທິວເສເຍວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ວສ຺ສມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ. ຣາຊທ຺ວາເຣຕິ ຣາຊເຄຫທ຺ວາເຣ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖກິຣິຍໍ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຏິເວເທສຸນ຺ຕິ ຊານາເປສຸໍ. ວິສຏ຺ຐາຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ. ອາຓາເຍວ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ຕຖາ ຘມ຺ໂມເຍວ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຕໍ ປນິຘ ເທສນາຎາຓປຏິເວຘຎາຓວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຸຠເຍເນວ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເຈຕໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສາປິ ນາມໍ, ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສາປີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘) ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ. ສຕ຺ຕ ປຓ຺ຓານິ ຍສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓີ, ໂຍ ‘‘ຉຕ຺ຕປຓ຺ໂຓ, ວິສມຈ຺ຉໂທ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຊາຕຄຸຫທ຺ວາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາຕິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາກມ຺ມວິຘາຍກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠໂສປານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸວິຠຕ຺ຕປທສ຺ສ ທ຺ວນ຺ທໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ສພ຺ເພຫິ ທ຺ວນ຺ທປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ນານາວິຘ…ເປ… ວິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຣາຊຠວນວິຠູຕິນ຺ຕິ ຣາຊຠວນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຣາຊຠວນໂສຠໍ ວາ. ອວຫສນ຺ຕມິວາຕິ ອວຫາສໍ ກຸຣຸມານໍ ວິຍ. ສິຣິຍາຕິ ໂສຠາສງ຺ຂາຕາຍ ລກ຺ຂິຍາ. ນິເກຕນມິວາຕິ ວສນຏ຺ຐານມິວ, ‘‘ຊລນ຺ຕມິວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກນິປາຕ…ເປ… ວິຫງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ. ນຍນວິຫງ຺ຄານນ຺ຕິ ນຍນສງ຺ຂາຕວິຫງ຺ຄານໍ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ຍທິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣາມເຓຍ຺ຍກໍ ສພ຺ພເມວ ອາເນຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຍໍ ວາ ໂລເກ ຣມິຕຸມຣຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕມິວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຜຄ຺ຄຸຣຫິຕໍ ສາຣໍ ວິຍ, ກສຏວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນໍ ວິຍ ຈ ທຏ຺ຐຸມຣຫຣູເປສຸ ສາຣຠູຕໍ, ປສນ຺ນຠູຕຎ຺ຈ. ອປິຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ທສ຺ສນີໂຍ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ຕໍ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕິ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ຊນານໍ ມຓ຺ຑໍ ປສນ຺ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ມຓ຺ຑນມລງ຺ກາຣໍ ວາ ປາຕິ ປິວຕິ ອລງ຺ກຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ມຓ຺ຑໂປ, ຕໍ.

ກຸສຸມທາມານິ ຈ ຕານິ ໂອລມ຺ພການິ ເຈຕິ ກຸສຸມທາໂມລມ຺ພການິ. ວິເສສນສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປຣນິປາໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ. ວິວິຘານິເຍວ ກຸສຸມທາໂມລມ຺ພການິ ຕຖາ, ຕານິ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວິເສເສນ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຖາ. ກຸຏ຺ເຏນ ຄຫິໂຕ ສມໍ ກໂຕຕິ ກຸຏ຺ຏິໂມ, ໂກຏ຺ຏິໂມ ວາ, ຕາທິໂສເຍວ ມຓີຕິ ມຓິໂກຏ຺ຏິໂມ, ນານາຣຕເນຫິ ວິຈິຕ຺ໂຕ ມຓິໂກຏ຺ຏິໂມ, ຕສ຺ສ ຕລໍ ຕຖາ. ອຖ ວາ ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລຕ຺ຕາ ມຓິໂກຏ຺ເຏນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຓິໂກຏ຺ຏິມໍ, ຕເມວ ຕລໍ, ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ ຕຖາ. ຕມິວ ຈ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸປ຺ຜປູຊາ ປຸປ຺ຜູປຫາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕຕາຍນິທສ຺ສນໍ, ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລຄ຺ຄຫຓໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນ຺ຕິ ມຓ຺ຑປໍ. ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ໂສຠຕິ, ຕຖາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສເສນ ມາເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິມານໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ວິເຫ ອາກາເສ ມາຍນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເທວາ ເຍນາຕິ ວິມານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິເສເສນ ວາ ສຸຈຣິຕກມ຺ມຸນາ ມີຍຕິ ນິມ຺ມີຍຕີຕິ ວິມານໍ, ວີຕິ ວາ ສກຸໂຓ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສຓ຺ຐາເນນ ມີຍຕິ ນິມ຺ມີຍຕີຕິ ວິມານນ຺ຕິອາທິນາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິມານຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນາທິຠາເວນ ປມາຓວິເສສຍຸຕ຺ຕຕາຍ, ໂສຠາຕິສຍໂຍເຄນ ຈ ວິເສສໂຕ ມານນີຍຕາຍ ວິມານ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອຄ຺ຆເມເຕສນ຺ຕິ ອນຄ຺ຆານິ, ອປຣິມາຓຄ຺ຆານິ ອຄ຺ຆິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິຣູປໍ, ປຈ຺ເຈກໍ ວາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ, ເຕສໍ ສຕານິ ຕຖາ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸຂໍ. ຘມ຺ໂມປິ ສຕ຺ຖາເຍວ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍ ໂຂ…ເປ… ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ, (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕຘມ຺ມເທສກສ຺ສ ວາ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈາວຫຕ຺ຕາ ຕຖາຣູເປ ອາສເນ ນິສີທິຕຸມຣຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ຘມ຺ມາສນນ຺ຕິ ຘມ຺ມເທສກາສນໍ, ຘມ຺ມໍ ວາ ກເຖຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາສນໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຂຈິຕໍ, ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕຫິ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທນ຺ໂຕ ນາມ ຫຕ຺ຖິທນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມາສເນ. ມມ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ມມ ກມ຺ມໍ, ມຍາ ວາ ກຣຓີຍໍ.

ອິທານິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠູມິສມາປຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ທິວສເອຕິ ຕຖາ ຣຎ຺ຎາ ອາໂຣຈາປິຕທິວເສ, ສາວຓມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂຈຕຸຕ຺ຖທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ວິສສງ຺ກາສຕາຍ ກິເລໂສ ວິສໍ, ຕສ຺ສ ຂີຓາສວຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຖາຠາວສງ຺ຂາຕາ ສຕ຺ຕິ ຄນ຺ໂຘ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານາທີສຸ ວິລາປາທິມກາສິ. ອປິຈ ວິສຊນນກປຸປ຺ຜາທິຄນ຺ຘປຏິຠາຄຕາຍ ນານາວິຘທຸກ຺ຂເຫຕຸກິຣິຍາຊນນໂກ ກິເລໂສວ ‘‘ວິສຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ວິສໍ ຫຣຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສມູລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສຜລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສປຣິໂຠຄາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໓) ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອປິຈ ວິສຄນ຺ໂຘນາມ ວິຣູໂປ ມໍສາທິຄນ຺ໂຘ, ຕໍສທິສຕາຍ ປນ ກິເລໂສ. ‘‘ວິສ຺ສສທ຺ໂທ ຫິ ວິຣູເປ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຏີ. ໖໒໔) ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ຘາຕິ ເອກໍສໂຕ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍເວຄໍ. ‘‘ໂອຫິຕຠາຣານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ, ປຘາເນນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອທິເສສຸ ປນ ຐາເນສຸ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຘມ຺ມສໍເວໂຄເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປໍ ຎາຓໍ, ໂສ ຕສ຺ສາ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໓໘) ຣຊ຺ຊຸມາລາວິມານວຓ຺ຓນາຍໍວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ຈ ຕທາ ອວິຎ຺ຎາຕສາສນາ ອນາຄຕຜລາຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສວເສນ ໂທໂສເຍວ ສໍເວໂຄຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂສ ຕສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠູມິສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ເອກໍສກາຣຓໍ ນ ສິຍາ. ເອວມຠູໂຕ ຈ ໂສ ອິຘ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ ສ຺ເວ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ, ເສກ຺ຂສກຣຓີຍຕ຺ຕາ ວາ. ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕວ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຍາ ວາ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ປຕິຣູປໍ.

ເມຕນ຺ຕິ ມມ ເອຕໍ ຄມນໍ. ຍ຺ວາຫນ຺ຕິ ໂຍ ອຫໍ, ຍນ຺ຕິ ວາ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຕນ ‘‘ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມນກິຣິຍໍ ປຣາມສຕິ, ກິຣິຍາປຣາມສນສ຺ສ ຈ ຍໍ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ, ເອກວຈເນນ ຈ ໂຍຄ຺ຍຕາ ຕຖາເຍວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນໂຕ. ກິຣິຍາຍ ຫິ ສຠາວໂຕ ນປຸໍສກຕ຺ຕເມກຕ຺ຕຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ມຸຕ຺ຕາຕິ ມຸຈ຺ຈິຕາ. ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຄຕຎ຺ຈ, ພິມ຺ໂພຫເນ ນ ຕາວ ຐປິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ, ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ ທສ຺ສິຕກາລານໍ ເວມຊ຺ຌກ຺ຂເຓ, ຕຖາທສ຺ສິຕກາລທ຺ວຍສ຺ສ ວາ ວິວເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ກາຣເຓ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕ ຈ, ຂຓສ຺ມິໍ ວິວເຣປິ ຈ;

ເວມຊ຺ຌາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ‘ອນ຺ຕຣາ’ຕິ ຣໂວ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ເຍຫິ ວາ ກິເລເສຫິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອາສເວຫີຕິ ຠວໂຕ ອາ ຠວຄ຺ຄໍ, ຘມ຺ມໂຕ ຈ ອາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາສວສຎ຺ຎິເຕຫິ ກິເລເສຫິ. ອຸປລກ຺ຂຓວຈນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ກິເລເສຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈິ. ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຈງ຺ກເມນາຕິ ຈງ຺ກມນກິຣິຍາຍ. ວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘມຄ຺ຄຜລໂຕ ວິເສສມຄ຺ຄຜລໍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເຍນາຕິ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກຕາຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊາຕິ ວີຣິຍມນຸຍຸຎ຺ຊາຫິ, ອຣຫຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນຸໂຍຄໍ ກໂຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຫຫິສີຕິ ຠວິສ຺ສສິ. ກຖາໂທໂສຕິ ກຖາຍ ໂທໂສ ວິຕຖຠາໂວ. ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍາຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວາຍ. ຫນ຺ທາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວຈນໍ. ເຕນ ຫິ ອຘຸນາເຍວ ໂຍເຊມິ, ນ ປນາຫໍ ປປຎ຺ຈໍ ກໂຣມີຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມີຕິ ຈງ຺ກມນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫາປນວເສນ ສມາຘິນາ ສມຕາປາທເນນ ວີຣິຍສ຺ສ ສມຕໍ ສມຠາວໍ ໂຍເຊມິ, ວີຣິເຍນ ວາ ສມຖສງ຺ຂາຕໍ ສມາຘິໍ ໂຍເຊມີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິຘາປິ ຫິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີຕິ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ວິເສສໂຕ ປສໍສນາຣຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕຕາກາຣເຓນ. ‘‘ອນິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີນິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຈນາເນວ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕປິ ໂສ ອາກາເສເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ມາ ເຖຣສ຺ສ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິເສເສນ ປສໍສາຣຫໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕເມວາຕິ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຖເຣນ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ປຎ຺ຈມິຍນ຺ຕິ ຕິຖີເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ທຸຕິຍທິວເສ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ. ຠິນ຺ນລິງ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖປທໍ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຄຸໂຓ ປມາຓໍ, ວີສຕິ ຈິຕ຺ຕານິ’’ ອິຈ຺ຈາທິ. ກາຬປກ຺ຂສ຺ສາຕິ ສາວຓມາສກາຬປກ຺ຂສ຺ສ. ປຐມຎ຺ຫິ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓມກໍສຸ, ປຐມມາສຠາໂວ ຈ ມຊ຺ຌິມປ຺ປເທສໂວຫາເຣນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມປຸຓ຺ຓມິໂຕ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕີຓິ ທິວສານິ ຣາຊາ ມຓ຺ຑປມກາສິ, ຕໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ຕຕິຍທິວເສ ປນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ເຖຣາ ສງ຺ຄີຕິມກໍສຸ, ຕສ຺ມາ ອາສຬ຺ຫິມາສກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ຍາວ ສາວຓມາສກາຬປກ຺ຂປຎ຺ຈມີ, ຕາວ ປຎ຺ຈທິວສາຘິໂກ ເອກມາໂສ ໂຫຕິ. ສມາໂນຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ. ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕິວິຍ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ໂຕ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ວາ ຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ປີຕິຍາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ເອກໍສນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອໍເສ, ວາມໍເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກໍສໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນ ສຓ຺ຐາປນວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກໍສນ຺ຕິ ຈ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍໂຕ ຍຖາ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວມສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໕).

ພນ຺ຘ…ເປ… ວິຍາຕິ ວຓ຺ຏໂຕ ປວຸຕ຺ຕສຸປຣິປກ຺ກຕາລຜລມິວ. ປຓ຺ຑຸ…ເປ… ວິຍາຕິ ສິຕປີຕປຠາຍຸຕ຺ຕປຓ຺ຑຸໂຣມຊກມ຺ພເລ ຐປິໂຕ ຊາຕິມາ ມຓິ ວິຍ, ຊາຕິວຈເນນ ເຈຕ຺ຖ ກຸຕ຺ຕິມໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ສມຸຄ຺ຄຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍາຕິ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປນ຺ນຣສຸໂປສເຖ ສມຸຄ຺ຄໂຕ ໂສຬສກລາປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຈນ຺ໂທ ວິຍ. ພາລາ…ເປ… ວິຍາຕິ ຕຣຸຓສູຣິຍປຠາສມ຺ຜສ຺ເສນ ຜຸລ຺ລິຕສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓປຣາຄຄພ຺ຠໍ ສຕປຕ຺ຕປທ຺ຘໍ ວິຍ. ‘‘ປິຎ຺ຊຣສທ຺ໂທ ຫິ ເຫມວຓ຺ຓປຣິຍາໂຍ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໒໒) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຣິໂຍທາເຕນາຕິ ປຠສ຺ສເຣນ. ສປ຺ປເຠນາຕິ ວຓ຺ຓປ຺ປຠາຍ, ສີລປ຺ປຠາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ສສ຺ສິຣິເກນາຕິ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທິສງ຺ຂາຕາຍ ສິຣິຍາ ອຕິວິຍ ສິຣິມຕາ. ມຸຂວເຣນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂສຠາສມລງ຺ກຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມມຸເຂນ. ກາມໍ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາໂຣເຈສິ, ຕຖາຣູປາຍ ປນ ອຸຕ຺ຕມລີຬາຍ ຄມນໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສີ’’ຕິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປນາຍໍ ເອວມາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂສ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓໍ ຠຄວຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ເສກ຺ຂຕາຍ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ຄເຫຕຸມຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສິນ຺ນານໍ ເຖຣານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິວິຊານເນນ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນໂອວາທສ຺ສ ຈ ສຜລຕາທີປນຕ຺ຖໍ ເອວມາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສີຕິ. ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ສມສມຏ຺ຐປນາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ປຕ຺ຕາ. ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ໂສຠຕິ ວຕ ເຕ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ອຣຫຕ຺ຕສມຘິຄມຕາ’’ຕິອາທິນາ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ອຍມິຘ ທີຆຠາຓການໍ ວາໂທ. ຂຸທ຺ທກຠາຓເກສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຂຸທ຺ທກປາຐຠາຓການໍ ວາໂທຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຏ຺ຐກຖາສຸປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ມຊ຺ຌິມໍ ນິກາຍໍ ຠຓນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ, ຕປ຺ປຄຸຓາ ອາຈຣິຍາ. ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ, ຕທນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ. ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕມາສນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອວໍກຖນສມເຍ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ອຕິວິຍ ປາກຏຠາເວນ ຠວິສ຺ສມານຕ຺ຕາ, ອຍມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມຠາຓເກສ຺ເວວ ເອກຈ຺ຈານໍ ວາໂທ, ຕສ຺ມາ ອິຕິປິ ເອເກ ວທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສີຕິປິ ເຕສເມວ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄວິສເຍ ຫິ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕີສຸປິ ເຈຕ຺ຖ ວາເທສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠາຓການໍ ເຕນ ເຕນາກາເຣນ ອາຄຕມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຈເນ ອຎ຺ຎໍ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ສຕ຺ຕມາສໍ ກຕາຍ ຫິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ກທາຈິ ປກຕິຍາວ, ກທາຈິ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ກທາຈິ ອາກາເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຕທາຄມນມຸປາທາຍ ຕຖາ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອາທິທິວເສເຍວ ປຐມໍ ປກຕິຍາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອາກາສມພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສໍ ປຕ຺ຕກາເລ ຕໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປນ຺ຕິໍ ອປີເຬນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສເນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ອາຄມນາກາຣມຕ຺ຕໍ ນ ປມາຓໍ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕກາເລ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສາຘຸກາຣທານເມວ ປມາຓໍ ສຕ຺ຖາຣາ ທາຕພ຺ພສາຘຸກາຣທາເນເນວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຎາປິຕຕ຺ຕາ, ຠຄວຕິ ຘຣມາເນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຍ ຈ ປສໍສາຍ ເຖຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ຕີສຸ ວາເທສຸ.

ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ປຏິເວທຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ປກ຺ໂກສເນປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ມມ ວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ອາລປເນປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ຠິກ຺ຂໂວ’ຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙), ອິຘາປິ ອາລປເນຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາລປນມຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຠາວໂຕ ‘‘ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎາປິຍມານຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ຈ ສຫຈຣຓໂຕ ຎາປເນວ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ປຏິເວເທສິ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ຠິກ຺ຂໂວ’ຕິ, ‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຫິ ອາລປນມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ສຕິ, ນ ວິຎ຺ຎາປິຍມານຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ, ຕໍ ປນ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ປຈ຺ເຈກເມວ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ຕາທິເສສ຺ເວວ ອາລປເນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ເທວິນ຺ໂທ, ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ມຫິທ຺ຘິກ’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈຣິຍາ. ໑໐໗) ວິຍ ມນ຺ຕສທ຺ໂທ ຄຸຕ຺ຕຠາສເນ. ຕສ຺ມາ ‘ອາມນ຺ເຕສີ’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມ຺ມນ຺ຕຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິ ອາມນ຺ຕນາກາຣທີປນໍ. ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປເນ, ເຕນ ‘‘ກິເມກໍ ເຕສຸ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ອາຍູຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ຐິເຕ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ’’ຕິ ຈ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຕາຍ ອາຍຸສຣິກ຺ຂຕາຍ. ຘຸຣນ຺ຕິ ເຊຏ຺ຐກໍ. ໂນ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ປໂຫຕິເຍວ. ທ຺ວິປຏິເສໂຘ ຫິ ສຫ ອຕິສເຍນ ປກຕ຺ຍຕ຺ຖທີປໂກ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍທິທນ຺ຕິ ຈ ໂຍ ອຍໍ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຕລິງ຺ຄເມວ. ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ຈ ອຍໍ ສຠາໂວ, ຍາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ລິງ຺ຄານຸຣູເປນ ‘‘ໂຍ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຍາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຍໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພຕາ ຕຖາເຍວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣຓຉຏ຺ຐີນິທ຺ເທໂສ.

ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນີຕິ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມຕໍ ອກາສິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ຕຕິຍາວິເສສນໍ ຠວຕິ, ຕຎ຺ຈ ປເຣຫິ ສມ຺ມນ຺ນນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕປຕິຣູປໂກ ອພ຺ຍຍສທ຺ໂທ. ເກຈິ ປນ ‘‘ລິງ຺ຄຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ ອຠິຫິຕກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຖໂຣ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸໂນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸຈ຺ຉຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປາລິໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາຍ ຫິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ປຣິສາຍ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຸຂວິກາຣາທິ ປຏິຈ຺ຉາທີຍຕິ. ຠຄວາ ຈ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວິຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ອລງ຺ກາຣຠູຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕສິກ຺ຂາສໍຍມານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມຸຂຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ ນ ສິຍາ. ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລິ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸຣິມກາເລ ປຐມຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຈ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຐິຕານຸກ຺ກເມເນວ ສງ຺ຄີຕານິ, ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ, ເມຖຸນຘມ຺ເມຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ‘‘ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕນ ສຫ ຕທວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນສມ຺ມິສ຺ສໍ ວາ ນຸ ໂຂ, ສຸທ຺ຘໍ ວາ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ຍຖາສງ຺ຄີຕສ຺ເສວ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉໍ ສມຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປຐມປາຣາຊິເກຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ຕຖາສງ຺ຄີຕາຍ ປຐມປາຣາຊິກປາຬິຍໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕິເຣກຠາເວນ ນິຣຕ຺ຖກຕາຍ, ວິຕຖຠາເວນ ວາ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພວຈນໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຸປເນຕພ຺ພວຈນໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາວການໍ ປນ ເທວຕານໍ ວາ ຠາສິເຕຕິ ຠຄວໂຕ ປຸຈ຺ຉາໂຖມນາທິວເສນ ຠາສິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ຠຄວໂຕ ສາວການໍ ເທວຕານຎ຺ຈ ຠາສິເຕປິ. ຕໍ ປນ ປກ຺ຂິປນໍ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕສ຺ເສວ, ນ ສຠາວາຍຸຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘວຈນເມວ. ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ ອິມິນາວ ວາຈນາມຄ຺ເຄນ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ, ຕທຕ຺ຖເມວ ຈ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ ‘‘ເຕນ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ສຊ຺ຌາຍາຣມ຺ຠກາເລເຍວ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທິທໍ ປນ ປຖວີກມ຺ປນໍ ເຖຣານໍ ຘມ຺ມສຊ຺ຌາຍານຸຠາເວນາຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈລິເຕເຍວ ສາປິ ຈລຕິ, ເອເຕນ ຈ ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຄີຕິມາໂຣປິຕານິ ປນ ເອຕ຺ຕກາເນວາຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ນ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປທກຓ຺ຑວິຠງ຺ຄນິຍເມເນວ, ອຖ ໂຂ ປມາຓນິຍເມນາປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠາຓວາໂຣຕິ –

‘‘ອຏ຺ຐກ຺ຂຣາ ເອກປທໍ, ເອກຄາຖາ ຈຕຸປ຺ປທໍ;

ຄາຖາ ເຈກາ ມໂຕ ຄນ຺ໂຖ, ຄນ຺ໂຖ ພາຕ຺ຕິໍສຕກ຺ຂໂຣ.

ພາຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຣຄນ຺ຖານໍ, ປຎ຺ຎາສທ຺ວິສຕໍ ປນ;

ຠາຓວາໂຣ ມໂຕ ເອໂກ, ສ຺ວຏ຺ຐກ຺ຂຣສຫສ຺ສໂກ’’ຕິ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐກ຺ຂຣສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ປາໂຐ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຓິຕພ຺ໂພ ວາໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ຫິ ຠາຓວາໂຣ, ເອເກນ ສຊ຺ຌາຍນມຄ຺ເຄນ ກເຖຕພ຺ພວາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ຘກນ຺ຕິ ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ຄໍ. ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫໂຕ, ປກາສນໂຕ ວາ ຂນ຺ຘໂກຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຂນ຺ຘາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາທິວິນຍກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ, ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາທີນິ ຫິ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘ, (ອ. ນິ. ໖.໔໑) ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ (ອ. ນິ. ໗.໗໒), ອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໔໕; ໖.໓໗) ວິຍ. ອປິຈ ຠາຄຣາສຏ຺ຐຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ຕາສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຠາຄໂຕ, ຣາສິໂຕ ຈ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ວິນຍປິຏກໍ ຠາຓເກຫິ ຣກ຺ຂິຕໍ ໂຄປິຕໍ ສງ຺ຄຫາຣຸຬ຺ຫນເຍເນວ ຈິຣກາລໍ ອນສ຺ສມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ.

ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວິຍ ປາຣິເສສນເຍນ ຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສ຺ເວວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ສງ຺ຆໍ ຎາເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຕຣໍ ອາວຸໂສ ປິຏກນ຺ຕິ ວິນຍາວເສເສສຸ ທ຺ວີສຸ ປິຏເກສຸ ກຕຣໍ ປິຏກໍ. ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກສງ຺ຄີຕິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕມນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຈຕສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ’’ຕິ. ສງ຺ຄີຕິໂຍຕິ ຈ ສງ຺ຄາຍນກາເລ ທີຆາທິວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ນິກາຍາວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທີຆສງ຺ຄີຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕາເນວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຄ຺ຄກຣຓວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ, ນາຎ຺ຎານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຕິສໍ ສຸຕ຺ຕານິ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕານິ ວາ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ, ເຕສໍ ວຄ຺ຄກຣຓວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ, ເຕສຸ ຕີສຸ ວຄ຺ເຄສູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກສ຺ມາຕິ ໂຈທນາສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຫຕຸຄພ຺ຠານິ ຫິ ເອຕານິ. ຈູຬມຊ຺ຌິມມຫາສີລວເສນ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສີລສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຕາ ເຕນ ອລງ຺ກຕໍ ວິຠູສິຕໍ ຕຖາ ນານາວິເຘ ມິຈ຺ຉາຊີວຠູເຕ ກຸຫນລປນາທໂຍ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວກຸຫນລປນາທິວິທ຺ຘໍສນໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸຫນາຕິ ກຸຫາຍນາ, ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕສງ຺ຂາເຕນ ຕິວິເຘນ ວຕ຺ຖຸນາ ວິມ຺ຫາປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລປນາຕິ ວິຫາຣໍ ອາຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖາຍ ໂຠນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ກິໍ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ. ຍທິ ເອວໍ ຄຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຠາສນາ. ອາທິສທ຺ເທນ ປຸປ຺ຜທານາທໂຍ, ເນມິຕ຺ຕິກຕາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາຊີວສທ຺ເທນ ກຸຫນລປນາຫິ ເສສໍ ອເນສນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ຕທວເສສໍ ມຫິຈ຺ຉຕາທິກໍ ທຸສ຺ສິລ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ປລິເວຐນຏ຺ເຐນ ຊາລສຣິກ຺ຂຕາຍ ຊາລໍ, ຕສ຺ສ ວິນິເວຐນໍ ອປລິເວຐກຣຓໍ ຕຖາ.

ອນ຺ຕຣາ ຈ ຠນ຺ເຕ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ວິວເຣ ‘‘ອປິຈາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕໂປທາທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໑) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທສ຺ສ ຈ ວິວເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຄາມຎ຺ຈ ນທິຎ຺ຈ ຍາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອໂຍຊິຍມາເນ ຫິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຣອຄາຣມກໍສຸ, ຕໍ ‘‘ຣາຊາຄາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ທ຺ວາຣສມີເປ ຕຣຸໂຓ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສມີເປ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານມ຺ປິ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓນຄຣ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍາເນ ຣາຊາຄາຣເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ອາຘາຣທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາຄາຣເມຕສ຺ສາຕິ ວາ ຣາຊາຄາຣກໍ, ອຸຍ຺ຍານໍ, ຣາຊາຄາຣວຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິນ຺ນລິງ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ວິເສສນປທມຕ຺ຖີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຣາຊາຄາຣໍ ອາຘາໂຣ ນ ສິຍາ. ‘‘ຣາຊາຄາຣເກຕິ ເອວໍນາມເກ ອຸຍ຺ຍາເນ ອຠິຣມນາຣຫໍ ກິຣ ຣາຊາຄາຣມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ, ຍສ຺ສ ວເສເນຕໍ ເອວໍ ນາມໍ ລຠຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ ອາສນ຺ນຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ເຂນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາຄາຣເກ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານເມວ ນາມວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໂທໂສວ ສິຍາ. ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກນ຺ຕິ ສຸປ຺ປິຍໍ ນາມ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໍ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກຎ຺ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຣຸໂຓ ‘‘ມາຓໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ, ອງ຺ຄໂກ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໙, ໒໑໑) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຣິສຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຕິ ປສໍສາຍ ເຈວ ຄຣຫາຍ ຈ. ອຖ ວາ ຄຸໂຓ ວຓ຺ໂຓ, ອຄຸໂຓ ອວຓ຺ໂຓ, ເຕສໍ ຠາສນໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ວຈນກ຺ກໂມ – ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕນ຺ຕິ? ຣາຊຄເຫ ຠນ຺ເຕ ຊີວກມ຺ພວເນຕິ. ເກນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ? ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນ ຠຄວຕາ ເອວ ເອຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠາສິຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ‘‘ຍຖາ ນຸ ໂຂ ອິມານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓) ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອວເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວາ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕິມກາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄສມຸທາຍວເສນ ວວຕ຺ຖິຕໍ ປາຬິໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫໍ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ປຣິຫຣຖາຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓວາຈນາທິວເສນ ຘາເຣຖ. ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສມາໂສ. ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ໂປຣາຓເກຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ມຫາຘມ຺ມຫທເຍນ, ມຫາຘາຕຸກຖາຍ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຕຓ຺ຑວາທິມຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກຖາວຕ຺ຖຸນາວ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມານວາທິມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຓ຺ຫຎາຓສ຺ສ, ສຓ຺ຫຎາຓວນ຺ຕານໍ ວາ ວິສຍຠາວໂຕ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈຣໍ.

ຈູຬນິທ຺ເທສມຫານິທ຺ເທສວເສນ ທຸວິໂຘປິ ນິທ຺ເທໂສ. ຊາຕກາທິເກ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຕາທິເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກວ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທີຆນິກາຍາທິປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ວິນຍປິຏເກຕິ ທີຆຠາຓກາ ຊາຕກາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍສານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕກຄຕິກຕ຺ຕາ, ເນຕ຺ຕິເປຏໂກປເທສາທີນຎ຺ຈ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຄຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕານໍ ຊາຕກາທີນໍ ຍຖານຸໂລມເທສນາຠາວໂຕ ຕາທິເສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາປຣາຘສາສເນ ວິນຍປິຏເກຕິ ຊາຕກາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ວທນ຺ຕິ. ຍຸຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອຕສທ຺ເທນ ປຣາມສິຕພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຄີຕິປ຺ປກາຣໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນສ຺ສ, ປຣິນິພ຺ພາຍນສ຺ສ ຈ ວິວເຣ. ຕເທຕໍ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານີຕິ ກາລວເສນ ນິຍເມຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຍໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ປເນຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຣສເມວາ’’ຕິ, ນ ຕທຎ຺ຎຣສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຣສິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣສໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຣສເມຕສ຺ສາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣສໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ). ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ເກຈິວາທໍ ກຕ຺ວາ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈຕິ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຍຖາຣຫໍ ມຄ຺ໂຄ ຜລຎ຺ຈ. ຣສນ຺ຕິ ຄຸໂຓ, ສມ຺ປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມາໂສ. ວິມຸຕ຺ຕານິສໍສໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານມຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ). ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖຣສສ຺ສາທີສຸ ອຕ຺ຖຣໂສ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຘມ຺ມຣໂສ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ, ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ ນາມ ອມຕນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກິເລສວິນຍເນນ ວິນໂຍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອິຘາຘິປ຺ເປເຕເຍວ ຘມ຺ມວິນເຍ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາວເສນ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສຠາວຘມ຺ມເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ວິນໂຍ ຈ ຘມ຺ໂມເຍວ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິ ວິປຣີຕໍ ຕນ຺ຕິເມວ ທີເປຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ, ໂຄພລີພທ຺ທ’’ນ຺ຕິ. ປໂຍຄວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຕເນວາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ວິນຍ…ເປ… ຘມ຺ໂມ, ເຕເນວ ເຕສໍ ຕຖາຠາວໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໔໗) ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາສິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕໍ ອຸທານໍ. ອຍມສ຺ສ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອນິພ຺ພິສນ຺ໂຕ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ໂຠ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກາຣກ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສກິເລສ ຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ ຠຎ຺ຊິຕາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກູຏໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ. ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍ ສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ສນ຺ຘາວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຄາຖາຍມຕີຕຕ຺ເຖ ອິມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ‘‘ຕໍກາລວຈນິຈ຺ຉາຍມຕີເຕປິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປາຕພ຺ພາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ຜາສຸ ປ-ກາຣສ຺ສ ຜ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຜຸສິຕພ຺ພາຕິ ວາ ຜາສຸ, ສາເຍວ ຜາສຸກາ. ອຊ຺ຌຄາຕິ ຈ ‘‘ອຊ຺ຊຕນິຍມາຕ຺ຕມິໍ ວາ ອໍ ວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ຈິຕ຺ຕເມວ ກຕ຺ຕາ, ຕທາ ປໂຣກ຺ຂາເຍວ. ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນວເສນ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ, ຕສ຺ມາ ເອສາ ມນສາ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານມາທິ. ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຍໍ ປນ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ວາໂທ. ຍທາ…ເປ… ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ ຈ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ນິທສ຺ສເນນ ຫິ ມຣິຍາທວຈເນນ ວິນາ ປທຕ຺ຖວິປລ຺ລາສກາຣິນາວ ອຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທ຺ຍຕ຺ຖເມວ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ‘‘ເຕນ ອາຕາປິໂນ…ເປ… ສເຫຕຸຘມ຺ມ’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘເກຕິ ມຫາວຄ຺ເຄ. ອຸທານຄາຖນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ເອກວຈນໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ວາ ປຐມຄາຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ຄາຖາ ມນສາວ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ມຫໂຕ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ນາໂຫສິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຄາຖາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ສຸຓນ຺ຕານໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸປກາຣາຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມປທຠາຓກາ ປນ ‘‘ເທສນາຍ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣຠາໂວ ປຐມຠາເວ ລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຄວຕາ ມນສາ ປຐມໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອິທເມວ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຖາ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຍທິ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາ ມນສາວ ເທສິຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທານວເສນ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖສີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໒ ອຸທານວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຕ຺ຖວເສນ ຕຖາເຍວ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມນສາ ອຸທາເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເທສນາ ວິຍ ຫິ ອຸທານມ຺ປິ ມນສາ ອຸທານໍ, ວຈສາ ອຸທານນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຈາຍໍ ວຈສາ ອຸທານໍ ສິຍາ, ອຸທານປາຬິຍມາຣຸຬ຺ຫາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸທານປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫຠາໂວເຍວ ວຈສາ ອນຸທາເນຕ຺ວາ ມນສາ ອຸທານຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ຫິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ໂລກິຍສມເຍ ປນ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເນສ ສາສນສມໂຍຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂສມນສ຺ສເມວ ໂສມນສ຺ສມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ, ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໔) ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສມນສ຺ເສນ ວາ ສຫຊາຕາທິສຕ຺ຕິຍາ ປກຕໍ, ຕາທິເສນ ຎາເຓນາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ຫນ຺ທາຕິ ໂຈທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິງ຺ຆ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ຫິ ໂຈເທຕິ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ປຏິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຕິ ປນ ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມປທໍ. ‘‘ອາມນ຺ຕນຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາເຍວ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຸທາຫຣນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ວຍຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓມຸເຂນ ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕, ໔໕, ໗໖, ໗໗; ໒.໓.໑, ໔; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐) ວຈນໂຕ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນນເຍເນວ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ອວິປຣີຕໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທໍ ປກາເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕິ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ, ຕາຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານາຍ ອວິປຣີຕນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທາຍ ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປມາທປທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສາສນໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕາຍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ສາສນສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວຈນານມນ຺ຕຣາເຬ ເວມຊ຺ເຌ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກາລວຕາ ກາໂລປິ ນິທສ຺ສິໂຕ ຕທວິນາຠາວິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ວນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ອສງ຺ຄີຕຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພສຣູປມາຫ. ‘‘ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ຈ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິ. ເກຈິ ປນ ‘ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ປຐມສງ຺ຄີຕິຍມສງ຺ຄີຕ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຐມສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ຺ຕໍ ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຍເມວ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ເອກມິທາຫໍ ຠນ຺ເຕ ສມຍໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣາມິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິມາໂຣປິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຖາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິມາໂຣເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປຕຸກາເມຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕນ຺ຕິ ຐປິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຖ ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສຍໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ ຠຄວຕາ ເທສິຕນເຍເນວ ເທເສສີຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ລທ຺ຘນເຍ ຐຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນິ ອທຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ເອວມຘິປ຺ປາເຍປິ ສຕິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ‘‘ອນຸສງ຺ຄີຕຎ຺ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ ປຸນ ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ນິນ຺ນານາກຣຓເມວ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ນາມ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສຸຕ຺ຕ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ. ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄາ. ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ເຄສຸ ອາຄຕາ ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘກາ. ປຈ຺ເຈກໍ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສ ປຣິວາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຫິ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສ ວາຣາ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສ ວາຣາ ຈາຕິ ພາຕ຺ຕິໍສ ວາຣາ ອາຄຕາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ປຣິວາຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທິສ຺ສຕິ, ພຫູສຸ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ, ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ໂສຬສ ປຣິວາຣາ’’ຕິ ເອວເມວ ທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ນ ສກ຺ກາ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປຣາມສຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອິທມຕ຺ເຖ, ອິທນ຺ຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕໍ, ອິຕິ ອິທນ຺ຕິ ວາ ປຣິຍາຍທ຺ວຍໍ ອິທມຕ຺ເຖເຍວ ວຕ຺ຕຕິ ‘‘ອິທາເນຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ, ເຕສໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນາ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ເອວມິຕເຣສຸປິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທີຆຠາຓກມຊ຺ຌິມຠາຓການໍ ວາເທສຸ ມຊ຺ຌິມຠາຓການຎ຺ເຎວ ວາທສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຕຣຕ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກປາຐາທໂຍປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຂຸທ຺ທກ…ເປ… ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຖ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ຄາຖາ ອຕ຺ຖູປນາຍິກາຕິ (ເຖຣຄາ. ນິທານຄາຖາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຖຣຄາຖາ ເຖຣີຄາຖາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອິທານິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕິພ຺ພິເຘສຸ ປິຏເກສຸ. ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ, ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ຈ. ວິນຍນໂຕຕິ ວິນຍນຠາວໂຕ, ຠາວປ຺ປຘານນິທ຺ເທໂສຍໍ, ຠາວໂລໂປ ວາ, ອິຕຣຖາ ທພ຺ພເມວ ປຘານໍ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ວິນຍນຕາຄຸຓສມງ຺ຄິນາ ວິນຍທພ຺ເພເນວ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ, ນ ປນ ວິນຍນຕາຄຸເຓນາຕິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖປ຺ປສງ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ. ອຍໍ ນໂຍ ເອທິເສສຸ. ວິນີຍເຕ ວາ ວິນຍນໍ, ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ວິນໂຍຕິ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠູໂຕ ສຎ຺ຎີສງ຺ຂາໂຕ ອຍໍ ຕນ຺ຕິ ວິນໂຍ. ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ສທ຺ທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠູໂຕ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາໂຕ ວິນໂຍ ນາມາຕິ ກຖິໂຕ. ອຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາວນໍ ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວິວິຘາ ເອຕ຺ຖ ນຍາ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິວິຘຕ຺ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘາ’’ຕິອາທິນາ, ຕຖາ ວິເສສຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ. ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທຬ຺ຫີກມ຺ມປໂຍຊນາ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິຖິລກຣຓປໂຍຊນາ. ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ, ກາເຍ, ວາຈາຍ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ໂສ, ຕສ຺ສ ນິເສຘນໍ ຕຖາ, ເຕນ ຕຖານິເສຘນເມວ ປຣິຍາເຍນ ກາຍວາຈາວິນຍນໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາເນກຘາ ປຣາມສນມາຫ ‘‘ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈ ຄາຖາ ອີທິສສ຺ສ ນິພ຺ພຈນສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ວິວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິວາກ຺ຍສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິປິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິນາ ເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນເມວ ສນ຺ຘາຍ ໂປຣາເຓຫິ ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສໍສນ຺ເທຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ທຸຕິຍນເຍ ວິຍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສທ຺ທສ຺ສ, ‘‘ວຈນຕ຺ຖາ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຫິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ປນ ສມາສຕທ຺ຘິເຕສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ນາມສທ຺ທຕ຺ຕາ ຈ ເອທິເສສຸ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ວິເສສິຕຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ‘‘ສູຈນໂຕ…ເປ… ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ປເທຫິ ຍຖາຣຫໍ ກມ຺ມສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ສຸຓາຕິ, ວາເຈຕິ, ຈິນ຺ເຕຕິ, ເທເສຕິ ຈ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສປີຕິ ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖ ຈາຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາໂຍ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈໂນ. ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ປຣສ຺ສປີຕິ ອຍມນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ສຸຕ຺ເຕນ ຫິ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ໂສ ຕສ຺ເສວ ປກາສກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ, ເຕນ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ‘‘ນ ຫ’ຎ຺ຎທຕ຺ຖ’ຕ຺ຖິ ປສໍສລາຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໓) ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ, ຄູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ, ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ, ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ, (ມຫານິ. ໖໓) ເຕ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠເທ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິຣເປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖຠາເວນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ປນ ເອໂກປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ ສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມກາ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ວິຠາເວນ ອນຄາຘຠາໂວ ອຸຕ຺ຕາໂນ. ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາເວນ ອຄາຘຠາໂວ ຄມ຺ຠີໂຣ. ອວິວໂຏ ຄູຬ຺ໂຫ. ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍາຘມ຺ມວເສນ ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ປຣຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິຍາ ສມາທເປຕີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕານິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙, ໒໖໕) ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາສຠາວໍ ຠາສິຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ປູຣຓກສ຺ສປາທີນມຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສມຍຠູຕໍ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູຕໍ ປຣຕ຺ຖໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍຠູຕໍ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ວິນຍາຠິຘມ຺ມນຍຠູຕໍ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ສາຕິສຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທີນິ ປກາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຘານຠາວໂຕ, ນ ປນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວ-ວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຣສ຺ໂສ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນ’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໕, ໑໒໔໒) ຈ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’ຕິ (ອຏ຺ຐສາ. ນິທານກຖາ, ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ຈ ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທິເສເນວ ນິພ຺ພຈເນນ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວາຈກຕ຺ຕໍ ວທນ຺ຕິ.

ສຸຕ຺ເຕ ຈ ອາຓາຘມ຺ມສຠາໂວ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍມນຸວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສມ຺ປາທເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຕປ຺ປຣຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຣຠາໂວ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລມໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ຈ ເຫຕຸນາ ນນຸ ວິນຍາຠິຘມ຺ມາປິ ສຸວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣຕິ.

ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສສ຺ສໍ ນາມ ວປນໂຣປນາທິກ຺ຂເຓເຍວ ຜລໍ ນ ປສວຕິ, ອນຸປຸພ຺ພຊຄ຺ຄນາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣເນວ ປສວຕິ, ຕຖາ ອິທມ຺ປິ ສວນຘາຣຓາທິກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ເຖ ນ ປສວຕິ, ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣເນວ ປສວຕີຕິ. ປສວຕີຕິ ຈ ຜລຕິ, ອຠິນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນິປ຺ຜາທນເມວ ຫິ ຜລນໍ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ເຘນຸ ນາມ ກາເລ ຊາຕວຈ຺ຉາ ຖນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຫຕໍ ອຸປາຍວນ຺ຕານເມວ ຂີຣໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕິ, ນ ອກາເລ ອຊາຕວຈ຺ຉາ. ກາເລປິ ວາ ວິສາຓາທິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຫຕໍ ອນຸປາຍວນ຺ຕານໍ, ຕຖາ ອິທມ຺ປິ ນິສ຺ສຣຓາທິນາ ສວນຘາຣຓາທີນິ ກຸຣຸຕໍ ອຸປາຍວນ຺ຕານເມວ ສີລາທິອຕ຺ເຖ ປຄ຺ຆຣາເປຕິ, ນ ອລຄທ຺ທູປມາຍ ສວນຘາຣຓາທີນິ ກຸຣຸຕໍ ອນຸປາຍວນ຺ຕານນ຺ຕິ. ຍທິປິ ‘‘ສູທຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຆຣຕິ ສິຎ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາປິ ສກມ຺ມິກຘາຕຸຕ຺ຕາ ປຄ຺ຆຣາເປຕີຕິ ກາຣິຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ຕຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ນິປາເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ. ເນຕິ ອຕ຺ເຖ.

ສຸຕ຺ຕສຠາຄນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສທິສໍ. ຕພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີນໍ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓໍ ໂຫຕິ ຕທນຸສາເຣນ ຕຈ຺ຉນໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເຓ ກເຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຈ຺ຉການໍ ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິວາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສຸຕ຺ເຕ ອານີຕມຕ຺ເຕ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາກຏຕ຺ຕາ ວິວາໂທ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປມາຓນ຺ຕິ. ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸຕ຺ເຕນາຕິ ປຸປ຺ຜາວຸເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຖິຣສຸຕ຺ເຕນ. ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ, ສມໍ ວາ ຄຫິຕານິ, ອາວຸຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕີຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາຠາວມາຫ, ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕີຕິ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊາຠາວໍ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ຖິຣສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ວາເຕນ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ ມິຈ຺ຉາວາເທນ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕີຕິ. ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ຈ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທີນໍ ສາຕິສຍປ຺ປກາສນໂຕ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວຫິ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອິມສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ຈ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕປິ ອນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອວຈນໍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ. ສຫໂຍຄສ຺ສ ຫິ ສທ຺ທສ຺ສ ອວຈເນນ ເສສຕາ ຕສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕໍ, ອນຕ຺ຖກຕໍ ວາ ຎາເປຕິ.

ຍນ຺ຕິ ເອສ ນິປາໂຕ ກາຣເຓ, ເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາ ເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ອຠິຘມ຺ໂມ ນາມ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖວເສນາຍໍ ປເຠໂທຕິ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖປ຺ປວຕ຺ຕຕາທສ຺ສເນນ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວສງ຺ຂາຕມຕິເຣກຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິນາ ເກນຈິ ສຎ຺ຎາເຓນ ຎາຕາ, ປຎ຺ຎາຕາ ປາກຏາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິຠາໂວ ຫິ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ປຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຑ຺ໂຒ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐມີ. ຍສ຺ມາ ອູໂນ, ຕສ຺ມາ ຈາຕຸທ຺ທສີ. ຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ມາ ປນ຺ນຣສີ’’ຕິ. ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອິທໍ ປນ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໔) ອຠິລກ຺ຂິຕສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິອາທີສຸ ລກ຺ຂເຓ’’ຕິ. ຍຊ຺ເຊວໍ ລກ຺ຂິຕສທ຺ທສ຺ເສວ ລກ຺ຂຓຕ຺ຖທີປນໂຕ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກວ ສິຍາຕິ? ເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕສ຺ສາປິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນໂຕ. ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຫິ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກມຕ຺ຕາຕິ ລກ຺ຂິຕສທ຺ເທນ ວາຈກຠາເວນ ປກາສິຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ເສວ ໂຊຕກຠາເວນ ປກາສນໂຕ ອຠິ-ສທ຺ໂທປິ ລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ປເຣຫິ ຣາຊູຫິ ປູຊິຕຸມຣໂຫ ຣາຊາ. ປູຊິເຕຕິ ປູຊາຣເຫ. ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ເສລສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໕໕໓ ອາທໂຍ).

ອຠິຘມ຺ເມຕິ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ. ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາເວນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານເມວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໙໒) ເອວມາທີສຸ ວາ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອກຸສໂລ, ນ ປາຓສງ຺ຂາຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທສງ຺ຂາໂຕ ອຕິປາໂຕ. ຕຖາ ‘‘ອທິນ຺ນສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຕໍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວມາທິນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິວິນເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ປນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຠິວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸໍ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເກວລໍ ໂລລຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສມ຺ມຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ວິນເຍປິ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ສຣູປໂຕ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ທີເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິເກ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວໍ ອຕິເຣກຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ, ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍານໍ ສຸປາກຏຕໍ ວິເສສໍ, ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ອິທໍ ຕາວ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ. ‘‘ປາທໂຍ ກິຣິຍາໂຍເຄ ອຸປສຄ຺ຄາ’’ຕິ ຫິ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິຣາຊາ, ອຠິວິນເຍ’’ຕິ ປນ ປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣາຊວິນເຍສຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອສຕ຺ວວາຈີ ສທ຺ໂທ ສຕ຺ວວາຈໂກ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຣ ໂທໂສ ປູຊນປຣິຈ຺ເຉທນກິຣິຍານມ຺ປິ ທີປນໂຕ, ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຍຸຕ຺ເຕສຸ ຣາຊວິນເຍສຸປິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຠິປູຊິໂຕ ຣາຊາຕິ ຫິ ອຕ຺ເຖນ ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມສາຘນຠູຕໍ ຣາຊທພ຺ພໍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປຘານໂຕ ວທຕິ, ປູຊນກິຣິຍໍ ປນ ອປ຺ປຘານໂຕ. ຕຖາ ອຠິປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິນໂຍຕິ ອຕ຺ເຖນ ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມສາຘນຠູຕໍ ວິນຍທພ຺ພໍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປຘານໂຕ ວທຕິ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນກິຣິຍໍ ປນ ອປ຺ປຘານໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ສຫ ສາຘເນນ ກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຠິຣາຊອຠິວິນຍສທ຺ທາ ໂສປສຄ຺ຄາວ ສິທ຺ຘາ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ເທປິ ອຠິສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ວຸຑ຺ຒິຍາທິກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂຫຕຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ, ຕປ຺ປໂຍເຄນ ປນ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ທີປິຕາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ຕາທໂຍ ຘມ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ກຖໍ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຸປນ຺ຍາເສ ຈ-ສທ຺ໂທ. ຠາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ, ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ຠາວນາຜຣຓວຸຑ຺ຒີຫິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ເອກນ຺ຕໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານຎ຺ເຎວ ປູຊາຣຫຕ຺ຕາ ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ເຕເຍວ ປູຊິຕາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ປູຊາຣຫາ’’ຕິ ເອເຕນ ກຕ຺ຕາທິສາຘນໍ, ອຕີຕາທິກາລໍ, ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວາ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປູຊິຕພ຺ພາເຍວ ຫິ ຘມ຺ມາ ກາລວິເສສນິຍມຣຫິຕາ ປູຊາຣຫາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຜຸສນາທິສຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ກາມາວຈເຣຫິ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ ອຘິກາ, ຕໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນາຕິ ‘‘ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຈເນນ ກຣຓຠູເຕນ, ເຫຕຸຠູເຕນ ວາ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ວິນຍາທີສຸ ຕີສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ສທ຺ທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວິສິຏ຺ຐາ ນາມ, ປິຏກສທ຺ໂທ ປນ ເຕຫິ ຕີຫິປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອວິສິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕຕິ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພຕ຺ຖປຕິຏ຺ຐານຕ຺ເຖຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ, ວິເສສນຠູເຕຫິ ວາ. ອປິຈ ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫູຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິຕິນາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ເພຫິໂຕ – ສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ຍຖາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໖, ໔໐໘, ໔໑໑) ເອເຕນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ, ຕໍຕທຕ຺ຖານໍ ຠາຊນໂຕ ຈ ປິຏກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກປທຎ຺ເຫຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ປິຏ ສທ຺ທສງ຺ຆາເຏສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕເມວ ປໂຍຄມຸທາຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ປິຏີຍຕິ ສທ຺ທີຍຕິ ປຣິຍາປຸຓີຍຕີຕິ ປິຏກໍ, ປິຏີຍຕິ ວາ ສງ຺ຆາຏີຍຕິ ຕໍຕທຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ປິຏກນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ສມາສໍ ທສ຺ເສຕິ.

ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ກາລາມສຸຕ຺ເຕ, (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ສາຬ຺ຫສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໖໗) ຈ ອາຄຕໍ ປາຬິມາຫ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຏກຕນ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕີຕິ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໖໖) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸທາລປິຏກມາທາຍາຕິ ກຸທາລຎ຺ຈ ປິຏກຎ຺ຈ ອາທາຍ. ກຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕສ຺ສາ ທາລນໂຕ ວິທາລນໂຕ ອໂຍມຍອຸປກຣຓວິເສໂສ ກຸທາລໍ ນາມ. ເຕສໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຠາຊນຠາວໂຕ ຕາລປຓ຺ຓເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ກໂຕ ຠາຊນວິເສໂສ ປິຏກໍ ນາມ. ອິທໍ ປນ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ກກຈູປມສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໗).

‘‘ເຕນ…ເປ… ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຄາຖາປທໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ສພ຺ພາທີຫິ ສພ຺ພນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄມາທິຍເຕ, ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ວາ, ອິຘ ປນ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນ…ເປ… ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ຈາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມຕິທິສຕິ. ຕໂຍປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິສທ຺ໂທ, ປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອວຍວສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຫິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປິ-ສທ຺ໂທປິ ວິສຸໍ ນິປາໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ກຖາ, ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເທສິຕາຣໍ ຠຄວນ຺ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເທສນາ, ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ, ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາຕິ ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາທໂຍ ເທເສຕພ຺ພາທິນິຣເປກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຓາທໂຍ ປນ ວິເສສໂຕ ເທສກາທິອຘີນາຕິ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໂຍຄວເສນ ເທສນາທີນໍ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອາຓາວິຘານໍ ວິເສສໂຕ ອາຓາຣຫາຘີນໍ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ, ເອວໍ ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖວິຘານານິ ຈ ວິຘາຍກາຘີນານີຕິ ອາຓາທິວິຘິໂນ ເທສກາຍຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣາຘຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຍ ຈ ຘມ຺ມານຸຣູປມ຺ປິ ສາສນໍ ວິເສສໂຕ, ຕຖາ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວຣາສໍວຣນາມຣູປານໍ ວິຍ ຈ ວິນິພ຺ເພເຐຕພ຺ພາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ກຖນໍ ສຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ນາສຕີຕິ ວິເສສໂຕ ຕທຘີນໍ, ຕສ຺ມາ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເທສກສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ, ເທສນາ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ;

ສາສິຕພ຺ພວເສເນຕໍ, ສາສນນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ວເສນາປິ ກຖາຕິ ຈ;

ເທສນາສາສນກຖາ-ເຠທມ຺ເປວໍ ປກາສເຍ’’ຕິ.

ປທຕ຺ຕຍມ຺ເປຕໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕາສໍ ເຠໂທຕິ ກຕ຺ວາ ເຠທສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ທ຺ວນ຺ທປທໂຕ ປຣໍ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ເທສນາເຠທໍ, ສາສນເຠທໍ, ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕໍ, ວິເສສໍ ວາ. ເຕສຸ ປິຏເກສຸ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ປຣິຍາປຸຓນສ຺ສ ປກາຣໍ, ວິເສສຎ຺ຈ ວິຠາວເຍ. ຍຫິໍ ວິນຍາທິເກ ປິຏເກ. ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ ປາປຸຓາຕິ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕຫິໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຫິໍ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ ປາປຸຓາຕິ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕຫິໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາຕິ ຈ ເຍຫິ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນາທິປ຺ປກາເຣຫິ, ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສຣກ຺ຂຓເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕຫິ ປກາເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ເຕສຸປິ ຈ ອຎ຺ເຎສຸ ຕຖາ ປາປຸຓນ຺ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊເນນ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ອຍນ຺ຕິ ອຘຸນາ ວກ຺ຂມານາ ກຖາ. ປຣິທີປນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປກາສນາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ວິຠຊນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠາວນາຕິ ເອວໍ ປຣິທີປນາຍປິ ສຕິ ຄູຬ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມກຕ຺ວາ ໂສຕູນໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນ ອາວິຠາວນາ. ສງ຺ເຂເປນ ປຣິທີປນາ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠາວນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸຣູປໂຕ ກຖິຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ. ຕສ຺ມາ ປຣິທີປນາ ປຐມຄາຖາຍ, ວິຠາວນາ ທຸຕິຍຄາຖາຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອຸຠຍຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຸຈ຺ເຈຕິ. ກສ຺ມາ, ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫີຕິ ກາຣເຓ ນິປາໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຣວິປຕ຺ຕິຍໍ ຫີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍສ຺ມາ, ກສ຺ມາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ [ຐເປຕຸໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ)] ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕຫິໂຕປເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ອາຓາຣເຫນ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເຍຠຸຍ຺ຍນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິເສເສນ ສຕ຺ຕານໍ ມນໍ ອວຫຣຕີຕິ ໂວຫາໂຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກຸສໂລ, ເຕນ.

ປຈຸໂຣ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສໍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ, ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ຍຖາປຣາຘນ຺ຕິ ໂທສານຸຣູປໍ. ‘‘ອເນກຊ຺ຌາສຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ, ຎາຓຎ຺ຈ, ປເຠທໂຕ ປນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຕ຺ຕາ ອິມາ ເອວ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ທ຺ວຍນິສ຺ສິໂຕ ໂຂ ປນາຍໍ ກຈ຺ຈານ ໂລໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ອຕ຺ຖິຕາຕິ ຫິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ. ອຍໍ ຕາວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອາສໂຍ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປນ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ອາສໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ປນ ກມ຺ມສກຕາຎາຓໍ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ເປໂສ ອາສຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ນິວສນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອາຄມ຺ມ ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສໂຍ ມິຄາສໂຍ ວິຍ. ຍຖາ ມິໂຄ ໂຄຈຣາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວນຄຫເນ ສຍຕີຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ‘‘ອາສໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາຄມ຺ມ ເສຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ‘‘ອາສໂຍ’’ຕິ. ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ. ມູສິກວິສໍ ວິຍ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຣຫາ ອນາຄຕາ, ອຕີຕາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ກາລເຠເທນ ສຠາວເຠໂທຕິ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘາ, ສໍສຄ຺ຄວເສນ ປນ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ ຈຣິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ຈຣິຕນິທ຺ເທເສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິອາທິນາ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຍາຍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ສຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕິ, ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສີລວນ຺ໂຕ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ສີລວນ຺ໂຕ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍປິ ນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສທິເສ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູ, ອິຕເຣ ອສາຣຸປ຺ປາ, ເຕປິ ນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສທິເສ ອສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕວເສນ (ສໍ. ນິ. ໒.໘໕ ອາທໂຍ) ເຈສ ອຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ. ເອວມຍໍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ໂຎ ປເສວນາທິນິຍມິຕາ ອຠິຣຸຈິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອເນກາ ອຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເຕ ເຍສໍ ອຕ຺ຖິ, ອເນກາ ວາ ອຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເຍສນ຺ຕິ ຕຖາ ຍຖາ ‘‘ພຫຸກຕ຺ຕຸໂກ, ພຫຸນທິໂກ’’ຕິ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸໂລມໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ, ເຍ ເຍ ວາ ອຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ອນຸໂລມາ, ເຕຫິ ເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຍາທີນໍ ອນຸໂລມສ຺ສ ວາ ອນຸຣູປນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ‘‘ອຫໍ ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາ, ເກວລໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ອສໍວໂຣ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອ-ກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໑) ຕໍໂຍຄຕາຍ ຈ ຂຸທ຺ທໂກ ສໍວໂຣ ປາຣິເສສາທິນເຍນ ສໍວໂຣ, ຕສ຺ມາ ຂຸທ຺ທໂກ, ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວຣາ ສໍວໂຣ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ’’ຕິ. ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ, ນາມຣູປສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ປນ ‘‘ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕເມວ ຎາຓໍ.

‘‘ຕີສຸປີ’’ຕິອາທິນາ ອປຣຑ຺ຒໍ ວິວຣຕິ. ຕີສຸປິ ຕາສໍ ວຈນສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣ ‘‘ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນຍປິຏເກ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຘິປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານໂຕ, ອຘິປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຕ຺ຖາຍ ຕທວເສສນາມຣູປຘມ຺ມກຖນໂຕ ອາຫ ‘‘ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ’’ຕິ.

ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກ຺ເລສຘມ຺ມານໍ, ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ, ອຸຠຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ກິເລສານໍ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ, ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ. ‘‘ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຠາວໂຍເຄ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ‘‘ສີລສ຺ສາ’’ຕິ ປນ ຠາວປຈ຺ຈເຍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທຠຍວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ໂອກາສາທານວເສນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ກິເລສານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກິເລສານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຘິກາໂຣ, ຕໍ ປນ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ຈິຕ຺ຕສມາທຫນວເສນ ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສາ’’ຕິ. ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນກາ ອນຸຣູປກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ອນຸສຍາ, ເຕສໍ ປຫານໍ, ເຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ທີປາໂລເກນ ວິຍ ຕມສ຺ສ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຄເຕນ ເຕນ ເຕນ ກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ອິຘ ປນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເຕນ ເຕນ ສຸສີລ຺ຍງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ‘‘ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຆຏປ຺ປຫາເຣນ ວິຍ ຊລຕເລ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຕໍ ມຄ຺ຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕມປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ສໍກິເລເສຫິ ວາ ທູສິຕໍ ຈຣິຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕເທວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິລິສຕິ ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ປວຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສີລສ຺ສ ທຸຈ຺ຈຣິຕປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານຸສາເຣນ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ, ສາວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕາທິວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປິຏເກ, ຈ-ສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍາຣມ຺ເຠ, ປກ຺ຂນ຺ຕເຣ ວາ. ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອວຍວສມ຺ປິຓ຺ຑເນ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ເສວ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ເຈກໍ ຕທວຍວານມ຺ປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ກໂຣຕິ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ອິທານິ ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕີຕິ ປາຬິ. ສາ ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສີລາທິອຕ຺ຖານໍ ໂພຘນໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ວຈນານໍ ອາຬິ ປນ຺ຕີຕິ ‘‘ປາຬີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຘ ປນ ວິນຍຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີນໍ ສທ຺ທວາທີນໍ ມເຕນ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘຠູຕາ ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມ ນາມ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ນາມຕ຺ເຖ, ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍາຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓ-ຘາຣຓາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕນ ມນສາ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘຠູຕາຍ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ. ເທສນາຕິ ປຈ຺ຉາ ປເຣສມວໂພຘນຕ຺ຖໍ ເທສນາສງ຺ຂາຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘຠູຕາ ຕນ຺ຕິເຍວ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ. ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕ ຫິ ຠຄວຕາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ທີປໂກ ສທ຺ໂທເຍວ ຕນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ວາເທ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕໍ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ ອຍມິເມສໍ ວິເສໂສຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ ເທສີຍຕິ ສມຸຏ຺ຐາປີຍຕິ ສທ຺ໂທ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຸສາວາທາທິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາທາທິສທ຺ເທຫິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອກ຺ຂຣາວລິຠູໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ໂທເຍວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປໂກ, ຕຖາປິ ມູລກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຣສຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຕສ຺ສາເຍວ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ໂທເຍວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປກຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ’’ຕິ ຈ ສທິສໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ກຸສລາຘມ຺ມາ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີນໍ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວາທີນໍ ມເຕນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ເອກນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິປພນ຺ຘຠູຕາ ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມ ນາມ, ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠູຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍາຕິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສານຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິປພນ຺ຘຠູຕາຍ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ. ເທສນາຕິ ປເຣສໍ ປໂພຘເນນ ອຕິສຊ຺ຊນາ ວາຈາຍ ປກາສນາ ວຈີເຠທຠູຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ຕນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ທຸພ຺ພິຘາຍປິ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ສຠາວຕ຺ຖສ຺ສ, ສຠາວໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວເສເນວ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ຈ ສທ຺ທວາທີນໍ ມເຕນ ສທ຺ໂທເຍວ ອິຘ ຕນ຺ຕິ ນາມ ສິຍາ. ຕນ຺ຕິຍາ, ເທສນາຍ ຈ ນານຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຈ ຕນ຺ຕິຍາ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ເທສນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາຕິ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ວິນາ ຕນ຺ຕິຍາ ສຫ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາເວນ ຕນ຺ຕິຍາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ຍທິ ຕນ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎາເຍວ ເທສນາ ສິຍາ, ‘‘ຕນ຺ຕິຍາ ຈ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ເທສນາຍ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕນ຺ຕິຍາ ຈ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕນ຺ຕິຍາ, ເທສນາຍ ຈ ອນຎ຺ຎຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາ ນາມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາວໂຕ ຕນ຺ຕິຍາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທເຍວ ປຣມຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາວາ, ອິມເມວ ຈ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ອນຸປວຊ຺ຊາເຍວ. ຍຖາ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖວິສຍາເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພການໍ ຣາຄາທິອກຸສລານໍ, ເມຕ຺ຕາທິກຸສລານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມມູລກຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖວິສຍຕາ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຈ. ເອວມ຺ປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວາທີນໍ ມຕໍ ໂຫຕຸ, ສທ຺ທວາທີນໍ ມເຕປິ ຘມ຺ມເທສນານໍ ນານຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣາ ທີຫິ ປກາສິຕນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສທ຺ໂທ ຘມ຺ໂມ ເທສນາ ຈ, ອິຈ຺ຈາຫຸ ອປເຣ ຄຣູ;

ຘມ຺ໂມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ສທ຺ໂທ ຕຸ, ເທສນາ ວາຕິ ຈາປເຣ’’ຕິ.

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ຕນ຺ຕິເທສນາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຕນ຺ຕິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ຕນ຺ຕິເຍວາຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ຕນ຺ຕິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຕນ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ສມຸທາໂຍ ຫິ ອວຍວສ຺ສ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຘມ຺ມາທີນໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມຸເຂນ, ວິສຍວິສຍີມຸເຂນ ຈ ວິນຍາທີນຎ຺ເຎວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ ເອວ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວາຈກຠູຕານໍ ເຕສເມວ ວາຈ຺ຈຠາວໂຕ, ວິສຍິໂນ ເທສນາປຏິເວຘາ ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍຠາວໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນານໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ຕພ຺ພິສໂຍ ປຏິເວໂຘປິ ຄມ຺ຠີໂຣ ຍຖາ ຕໍ ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປມາຓຄ຺ຄຫເຓ ທີເຆນ ປມາເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ປິຏກາວຍວານໍ ຘມ຺ມາທີນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຕໍສມຸທາຍສ຺ສ ປິຏກສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ນ ໂຈເທຕພ຺ພນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ປິຏກາວຍວາສມ຺ຠວໂຕ. ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາໂຫ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ ວິຍ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຕ຺ຖວສາ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິວຈນລິງ຺ຄປຣິຓາໂມຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ໂຂ ວາ ໂອຄາໂຫ ອນ຺ໂຕ ປວິສນເມເຕສູຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ນ ລຠິຕພ຺ໂພຕິ ອລພ຺ຠນີໂຍ, ໂສເຍວ ອລພ຺ຠເນຍ຺ໂຍ, ລຠີຍເຕ ວາ ລພ຺ຠນໍ, ຕໍ ນາຣຫຕີຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ໂຍ. ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາເສຕິ ປຕິຏ຺ໂຐ, ປຕິຏ຺ຐຫນໍ ວາ ປຕິຏ຺ໂຐ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ໂຍ ໂສ ເຍສຸ ເຕ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ. ເອກເທເສນ ໂອຄາຫນ຺ເຕຫິປິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ປຕິຏ຺ຐາ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ກາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ອິທານິ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີນມ຺ປິ ວເສນ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ທຫຕິ ວິທຫຕີຕິ ຘມ຺ໂມ ທ-ກາຣສ຺ສ ຘ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸປຣິຍາຍຕາ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໑໘). ນນຸ ຈ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ, ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາ ສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວຕິ. ຕຖາ ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ສາຘິໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ, ຕຎ຺ຈ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣີຍຕິ ອຘິຄມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທວາທີນໍ ວາເທ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ອວິປຣີຕາຠິລາປຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ຕນ຺ຕິ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເທສນາ ນາມາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເທສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍາຕິ ຫິ ເທສນາ. ປກາເຣນ ຎາປີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍ, ປກາຣໂຕ ວາ ຎາເປຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕເມວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ, ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸອາທິວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ມານໍ ອນຸຣູປໍ ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕສວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຠູໂຕ ຕນ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ. ໂສ ຫິ ອຠິລປ຺ປຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອຠິລາໂປ, ຘມ຺ໂມ ອວິປຣີໂຕ ສຠາວຠູໂຕ ອຠິລາໂປ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໗໑໘) ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໘) ຕສ຺ສາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກ’’ຕິ ຫິ ວຈນວຈນຕ຺ເຖ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ວຈນຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສທ຺ໂທ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ອເນກຘາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠເວ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ສທ຺ທວາທີນໍ ວາທໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາທີນໍ ວາເທ ປນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສານຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ຕນ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເທສນາ ນາມ, ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ມູລກາຣຓຠູຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ກາຣຓູປຈາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິລປ຺ປຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອຠິລາໂປຕິ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕຖາປິ ສທ຺ເທ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕທນຸຣູປໍ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ໂວຫາເຣນ ທີປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຊານນໂຕ ສທ຺ເທ ກຖິເຕ ຕທນຸຣູປາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິປິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ກຖິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາ ນາມ ສທ຺ໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕເມວ. ເຕນ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕເມວ ມູລກາຣຓສທ຺ທວເສນ ກຖິຕໍ, ນ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາທີນໍ ວາທໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມາຫ ‘‘ອນຸໂລມ…ເປ… ກຖນ’’ນ຺ຕິ, ເອເຕນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ເທສນາສມຸຏ຺ຐາປກໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຖີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ຫິ ກຖນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ນີຕເນຍ຺ຍາທິກາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ເອກຕ຺ຕາທິນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕາທິກາ ປາຬິນິສ຺ສິຕາ ຈ ນຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ສຍເມວ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເອເຕນ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ປຏິເວໂຘ, ຎາຓໍ. ຕເທວ ອຠິສເມຕິ, ເອເຕນ ວາ ອຠິສເມນ຺ຕີຕິ ອຠິສມໂຍຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປຏິເວຘໍ ອຠິສມຍປ຺ປເຠທໂຕ, ອຠິສມຍາກາຣໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ສຠາວໂຕ ຈ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປເຠທໂຕ, ວິສຍໂຕ, ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິ ອາກາຣໂຕ, ຘມ຺ເມສຸ, ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ ຈ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນາມ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓ, ສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖາຣມ຺ມໂຓ, ຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ຈ ໂລກິໂຍ ອຠິສມໂຍ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນາມ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ເຫຕຸ, ອິທມສ຺ສ ຜລໍ, ອຍໍ ຕທຸຠຍານຸຣູໂປ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ໂລກິຍຎາຓໍ ວິສຍໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ ປນ ເຕສຸ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີສຸ ສມ຺ໂມຫສ຺ສຎາເຓນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປນ ປຏິເວໂຘ ວິສຍໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອິຕຣສ຺ສາຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ.

ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ສງ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປາເທຕິ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອວໍ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣສຸ ຕີສຸ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ, ອິຕເຣສໍ ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສຸ ປຏິເວໂຘຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສູຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕) ກາຣຓານຸຣູປໍ ກາຣິເຍສຸ. ຉພ຺ພິຘາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຕຖາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສມຍໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຏິເວຘຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ຫິ ຕໍຕໍຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປິຏເກ, ປາຬິປເທເສ ວາ. ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນນມນຜຸສນາທິສກສກລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ, ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ, ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕທຕ຺ຖວິຊານນວເສນ ອຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ໂຍ ເອຕາສຸ ຕໍ ຕໍ ປິຏກາຄຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ປຏິເວໂຘ, ໂຍ ຈ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຠຣິຕພ຺ພໂຕ ກຸສລເມວ ສມ຺ຠາໂຣ, ໂສ ສມ຺ມາ ອນຸປຈິໂຕ ເຍຫິ ເຕ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາຣາ, ຕໂຕວ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ, ນິປ຺ປຎ຺ເຎຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎວໂຕ, ປຎ຺ຎາຍ ວາ ທຸຏ຺ຐຸຠາໂວ ທູສິຕຠາໂວ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເຍວ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ ຍຖາ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ໑໐.໗໕; ປາຣາ. ໒໙໕; ຘ. ປ. ໓໐໘). ເອຕ຺ຖ ຈ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຕໍເທສນາຍ, ອຠິສມຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວິສຍີກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອວິປຣີຕສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປກາຣນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ອນູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິທີປິຕຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ສິທ຺ເຘ ຫິ ສຕ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນາຍ ວາ ໂຫຕິ, ນິຍມາຍ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸນາຣມ຺ຠວຈເນນ ອນູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິທີປິຕຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເອຕ຺ຕເກນ ວຈນກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ວາ ປຣິມາຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຕາວໍ, ເຕນ, ເອຕປຣິມາຓວຕາ ສທ຺ທຕ຺ຖກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສທ຺ເທ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ, ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວາ ເສໂສ. ຕີສຸ ປິຏເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ, ປກຣຓໂຕ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉານຸປຸພ຺ພິກຕ຺ຕາ ສທ຺ທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ຘາຣຓມິຘ ອວຕ຺ຕຸກາເມນ ອາຘາໂຣເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ເຈຕ຺ຖ ໂຈເທຕພ຺ພໍ ‘‘ຕີສຸເຍວ ປິຏເກສຸ ຕິວິໂຘ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສິຍາ’’ຕິ ສມຸທາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອວຍວາຘິປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ. ທິສ຺ສຕິ ຫິ ອວຍວວາກ຺ຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິອາທີສຸ, ຕສ຺ມາ ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ຍຖາ ອຕ຺ໂຖ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທຕິ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ. ປຣິຍາປຸຓນວາຈໂກ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ນ ປນ ປາຬິປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ປຣິຍາປຸຓນປ຺ປກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ ປາຬິໂຍ ເອວ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຈວ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອລຄທ຺ທູປມາປຣິຍາປຸຓນໂຍຄໂຕ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິປິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ປຣໂຕ ນິທ຺ເທສວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິເຍວ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ, ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ.

ອລຄທ຺ໂທ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາປູປິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປູປ-ສທ຺ເທນ ອາປູປຂາທນໍ ວິຍ, ເວຓິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຓາສທ຺ເທນ ວີຓາວາທນຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ຈ. ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຸປມີຍຕິ, ນ ອລຄທ຺ເທນ. ‘‘ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ຈ ອາສີວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄໂທຕິ ຫິ ວິສສ຺ສ ນາມໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ອນຸນາສິກໂລປໍ, ທ-ກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ອລໍ ວາ ຊີວິຕຫຣເຓ ສມຕ຺ໂຖ ຄໂທ ຍສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນເມຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຣາຊຣຕນານຸປາລໂກ, ໂສ ວິຍາຕິ ຕຖາ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ ຂີຓາສໂວ. ອຎ຺ຎມຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ. ຕເທວ ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕຸໍ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ ອາຫ, ອຸປາຣມ຺ຠອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາທິເຫຕຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ໂຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘ເອວໍ ຈີວຣາທີນິ ວາ ລຠິສ຺ສາມິ, ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ວາ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຣິຍາປຸຓນໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ ວຣຕຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໙).

ນນຸ ຈ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສຸຄ຺ຄຫິຕາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸປມາຠາເວນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ, ຕເມນໍ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຫິຕ຺ວາ ຄີວາຍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ພາຫໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ໂຠເຄຫິ ປລິເວເຐຍ຺ຍ. ອຖ ໂຂ ໂສ ເນວ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຍນ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຣິເສສຎາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສໂຕ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫຓູປມາເຍວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອລຄທ຺ທສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫຓູປມາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ວາ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ…ເປ… ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ. ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກຕິ ອາສີວິເສນ, ອາສີວິສໍ ວາ ອຕ຺ຖິໂກ, ອລຄທ຺ທໍ ຄເວສຕິ ປຣິເຍສຕິ ສີເລນາຕິ ອລຄທ຺ທຄເວສີ. ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນຕິ ອາສີວິສປຣິເຍສນຕ຺ຖໍ ຈຣມາໂນ. ຕທຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ອຸປໂຍຄວຈນໍ ວາ, ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນຏ຺ຐານໍ ວາ ຈຣມາໂນ. ອລຄທ຺ທໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ. ຕເມນນ຺ຕິ ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ. ໂຠເຄຕິ ສຣີເຣ. ‘‘ໂຠໂຄ ຕຸ ຜຓິໂນ ຕນູ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຊີຍຕິ ກຸຏິລໍ ກຣີຍຕີຕິ ໂຠໂຄ. ຕສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ຫຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ອວເສສາ ພາຫາ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ‘‘ຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ພາຫາຍ ວິສຸໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ພາຫຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຣີຣໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕນ຺ນິທານໍ, ຕໍກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ ນິທານໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຕນ຺ນິທານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມປເທ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຈ ໂລປມກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາຕປທເມຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ຕໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິເສສນໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ, ຕນ຺ນິທານຎ຺ຈ ມຣຓາທິອຸປຄມນໍ, ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ໂມຆປຸຣິສາຕິ ຄຸຓສາຣຣຫິຕຕາຍ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິສາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມໍ. ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເຈວ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ສຣູເປນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິນວງ຺ຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘີນິທ຺ເທໂສ ເອໂສ, ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ, ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປທໍ ສຸຕິສາມຎ຺ເຎນ ອເນກຘາ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ອິກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ທສ຺ສນງ຺ເກສຸ ອິຘ ທສ຺ສນເມວ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຈກ຺ຂຸໂລຈເນສຸ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນເມວ, ຕຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ປຣິຍາທານວເສນ ທຸພ຺ພິເຘສຸ ວິຈາຣຓາເຍວ, ສາ ຈ ວີມໍສາເຍວ, ນ ວິຈາໂຣ, ວີມໍສາ ຈ ນາເມສາ ຠາສິຕຕ຺ຖວີມໍສາ, ປໂຍຊນຕ຺ຖວີມໍສາ ຈາຕິ ອິຘ ທຸພ຺ພິຘາວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕາສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິມສ຺ມິໍ ສມາຘິ, ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎາ, ມຍຎ຺ຈ ຕໍ ປູເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຠາສິຕຕ຺ຖວີມໍສຎ຺ເຈວ ‘‘ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປໂຍຊນຕ຺ຖວີມໍສຎ຺ຈ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປປຣິກ຺ຂຕນ຺ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ໂມຆປຸຣິສານໍ. ນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ເສເສນ ເປກ຺ຂນໍ ປຎ຺ຎໍ ນ ຂມນ຺ຕິ. ເຌ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ເປກ຺ຂເນເຍວ, ນ ຈິນ຺ຕນຌາປເນສຸ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓເປກ຺ຂນເມວ, ນ ຈກ຺ຂຸເປກ຺ຂນໍ, ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານເມວ ວາ, ນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິສ຺ເສເສນ ຌາຍເຕ ເປກ຺ຂເຕຕິ ຫິ ນິຊ຺ຌານໍ. ສນ຺ຘິວເສນ ອນຸສ຺ວາຣໂລໂປ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ, ‘‘ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ເຕສໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປປຣິກ຺ຂນໂຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ, ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາ, ມຄ຺ໂຄ, ວຏ຺ຏໍ, ວິວຏ຺ຐໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວາຕິ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສາໂຣປນານິສໍສາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ. ຠຸໂສ ອາຣມ຺ຠນຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສາໂຣປນໍ ອຸປາຣມ຺ໂຠ, ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣວມ຺ຠນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປນຍນລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈາຕິ ອິຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕສ຺ສ ວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂຕ, ສກວາທໂຕ ວາ ປໂມກ຺ຂປໂຍຊນາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ. ອິຕິ ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ເຖ, ເຕນ ‘‘ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣາມສຕິ. ວທນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ໂທໂສ, ປມຸຈ຺ຈນໍ, ປມຸຈ຺ຈາປນໍ ວາ ປໂມກ຺ໂຂ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣປິຕສ຺ສ ປໂມກ຺ໂຂ ອານິສໍໂສ ເຍສໍ ຕຖາ. ອາໂຣປິຕວາໂທ ຫິ ‘‘ວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ເທເວນ ທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວາໂທຕິ ວາ ອຸປວາໂທນິນ຺ທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມາໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປເຣຫິ ສກວາເທ ໂທເສ ອາໂຣປິເຕ, ນິນ຺ທາຍ ວາ ອາໂຣປິຕາຍ ຕໍ ໂທສໍ, ນິນ຺ທໍ ວາ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ໂມເຈສ຺ສາມາຕິ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ໂສ ໂສ ວາໂທ ອິຕິ ວາໂທ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຫ ວິຈ຺ຉາຍ ຕ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຕິວາທສ ປໂມກ຺ໂຂ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ, ໂສ ອານິສໍໂສ ເຍສໍ ຕຖາ, ຕໍ ຕໍ ວາທປໂມຈນານິສໍສາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣຓສ຺ສ, ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຠູຕສ຺ສ ວາ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາໂຣ ເອໂສ ຍຖາ ‘‘ປຏິມາຍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ, ເຠທ຺ຍເຠທກໍ ວາ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ກຖິນສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາຠຕໍ ທຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ເຕນ ຕທຕ຺ຖາຍ ເອວ ປຣິຍາປຸຓນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖາຍາຕິ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕິ. ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ຫິ ຊາຕິອາຈາຣວເສນ ທຸວິຘາປິ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຎາເຍນ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິປູຣຓສງ຺ຂາຕໍ, ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຠູຕໍ ວາ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິເຍວ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ສ ອຸປາຣມ຺ຠສ຺ສ, ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ເຍ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ປເຣຫິ ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ຕທຕ຺ໂຖວ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິປາທນກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣສ຺ສ ວາເທ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ປໂມເຈຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ຈ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຘາປິ ຫິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖວ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທພ຺ພມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ຫິ ເຫຕຸຄພ຺ຠວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘). ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຣເຓ ຜລໂວຫາຣວເສນ ‘‘ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຆຕມາຍຸ, ທຘິ ພລ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍນກາເລ, ວິວາທກາເລ ຈ ຕມ຺ມູລການໍ ອຸປາຣມ຺ຠາທີນໍ ອເນເກສໍ ອກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ເຕ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອນນຸຠວນໍ, ເຕສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ປຣາມສຕິ. ກິສ຺ສາຕິ ສາມິວຈນໍ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ, ຕຖາ ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ.

ຍາ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາ ປາຬິວເສນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກິຣິຍາປກ຺ເຂ ຍາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາໂຣ ‘‘ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມຕິ, ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໔, ໓໐໐) ວິຍ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີ’’ຕິອາທິນາ, ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິວິປສ຺ສນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ສມາຘິໂນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສມາຘິໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄຜລານໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສາມິ, ຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສຸຄ຺ຄຫຓໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສີລາທີນໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລາທີນິ ປູເຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປສນ຺ເນຫິ ອຸປນີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ປເຣສໍ ວາເທ ສຫຘມ຺ເມນ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປນ຺ຕານມ຺ປິ ສກວາທໂຕ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕໂທສໍ ປຣິຫຣນ຺ຕານມ຺ປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ນ ເກວລໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທີນິເຍວ, ອປິ ຕຸ ປຣວາທນິຄ຺ຄຫສກວາທປຕິຏ຺ຐາປນານິປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາ ທີສຸ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໘).

ຍໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸວິເຘນ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂປຣິຊາເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສມຸທຍປ຺ປຫາເນນ ປຫີນກິເລໂສ. ປຏິວິທ຺ຘາຣຫຕ຺ຕຜລຕາຍ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ. ອກຸປ຺ປນ຺ຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ເສຕໍ ນາມ. ສຕິປິ ຫິ ຈຕ຺ຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ, ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຜລານໍ ອວິນສ຺ສນຠາເວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ສກສກນາມປຣິຈ຺ຈາເຄນ ອຸປຣູປຣິ ນາມນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລາຕິ ‘‘ອກຸປ຺ປາມິ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຣຫາ ປນ ສພ຺ພທາປິ ອຣຫາເຍວ ນາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ຜລໍ ປຸຄ຺ຄລນາມວເສນ ‘‘ອກຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ອປ຺ປຫີນໍ ອຠາວິຕໍ, ອສຈ຺ຉິກຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕປິ ຕນ຺ຕິຘາຣໂກ ປເວຓີປາລໂກ ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ປເວຓີ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມສນ຺ຕຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວໍໂສຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປເວຓີເຍວ.

ນນຸ ຈ ຍທິ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຉາຕກຠຍາທິນາ ຄນ຺ຖຘຸເຣສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ອຕິກິລມມາໂນ ‘‘ອຕິມຘຸຣໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ມາ ນສ຺ສຕຸ, ຕນ຺ຕິໍ ຘາເຣສ຺ສາມິ, ວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຍາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອວິຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາເຍວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທຸປມາ ວາ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາວ. ຂີຓາສວານໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສໂວ ຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກ ສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປສາຘນກາເລ ຕທຸປິຍໍ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ຕໍ ອລງ຺ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຂີຓາສໂວປິ ຘມ຺ມຣຕນຠຓ຺ຑໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິຄມາຍ ຠພ຺ພຣູເປ ສເຫຕຸເກ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຣຕີຕິ.

ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕີສຸປິ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ວິນເຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ສີລສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌມານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓພເລນ ຈ ສໍກິເລສມລໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລສມ຺ປທາ ສິຊ຺ຌມານາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ສຕິພລໍ, ຎາຓພລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ສຠາຄເຫຕຸສມ຺ປາທນໂຕ. ສຕິພເລນ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ສຸທິຏ຺ຐກາຣິຕາປຣິຈເຍນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓານຸພທ຺ຘາຍ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ສິທ຺ຘິ. ວີຕິກ຺ກມາຠາເວນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ປຸເຣຕຣສິທ຺ຘານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ປາຣິປູຣິໍ ວິນາ ສີລສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສເວຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໑໔) ວຈນໂຕ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍເຕ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພໂຍເຄນ ຄຣຸວາສເທສຠາສາໂກສລ຺ລອຸຄ຺ຄຫຓປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປເຠທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ອນວເສສາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕິປິ ວິຊ຺ຊານໍ ອຠິຎ຺ເຎກເທສຠາເວ ສີລສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ, ຍຖາ ຈ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ຕາສໍ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສີລສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ສມາຘິສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ຕາສໍ ອຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມສທິສາ ຫິ ອິເມສໍ ອຣິຍານໍ ອິເມ ວິເສສາຘິຄມາຕິ.

ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ. ຈສທ຺ເທນ ສມຸຈ຺ຈິນນຎ຺ຈ ຕາສໍ ເອຕ຺ຖ ເອກເທສວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທານມ຺ປິ ເອກເທສານໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາເຍວາຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທານເມກເທສວຈນໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ຕຕິເຍ ‘‘ຕາສຎ຺ຈາ’’ຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປເຠທວຈນາຠາວໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຈ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸກາໂມ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຘາຣຓມກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອວຘາຣຓໍ ຐເປຕິ. ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານາທໂຍ ຄຸຓວິເສສາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິຠຕ຺ຕາ, ວິເສສໂຕ ປນ ປຎ຺ຎາຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ຕາສຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວາ’ຕິ ອວຘາຣຓວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ສຸໂຂ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ, ອນຸຎ຺ຎາຕານິເຍວ ຕາທິສານິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ, ເຕສໍ ຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ສຸໂຂ ວາ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ຕຖາ, ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ໂສ ເຍສນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ, ຕາທິສານິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ ເຕສໍ ຜສ຺ເສນ ສມານຕາຍ. ອຸປາທິນ຺ນກຜສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິຜສ຺ໂສ, ເມຖຸນຘມ຺ໂມເຍວ. ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຏ຺ເຐນ ນາມ ຄທ຺ຘພາຘິປຸພ຺ເພນ ຠິກ຺ຂຸນາ (ມ. ນິ. ໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗). ໂສ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິເຘສຸ ອນ຺ຕຣາຍິເກສຸ ອາຓາວີຕິກ຺ກມນ຺ຕຣາຍິກໍ ນ ຊານາຕິ, ເສສນ຺ຕຣາຍິເກເຍວ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຣໂຫຄໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ອຄາຣິກາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ສກທາຄາມິໂນປິ ອນາຄາມິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູປິ ມນາປິການິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕິ …ເປ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສນ຺ຕິ, ມຸທຸການິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ ອິຕ຺ຖີນໍເຍວ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອເຕປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຣເສນ ສາວຊ຺ຊໍ ກາມຄຸຓປຣິໂຠຄຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ສຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລວາເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິສຸຂຸມສຸຕ຺ຕໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ, ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ສິເນຣຸໂນ ສທິສຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠຄວຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ປຐມປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊິນຈກ຺ເກ ປຫາຣມທາສິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອນຕິກ຺ກມນຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີລາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຈ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາທີສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໑໗) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ອິຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເທສິຕາ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ, ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິເສວໂຕ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ນາລໍ ສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ອຫໍ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາມີຕິ. ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຕໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຠາວເຫຕຸໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ…ເປ…ອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ, ເນວຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເຈວ ປຏິປນ຺ໂນ ປຣຫິຕາຍ ຈ…ເປ… ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙໖) –

ເອວມາທິນາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄລເທສນາໂວຫາຣວເສນ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕິ.

ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໔);

ນ ຫິ ໂລກສມ຺ມຸຕິໍ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ວິຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐໒; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໔; ກຖາ. ອນຸຏີ. ໑) ເອວມາທີຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍມຊານນ຺ໂຕ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໔) ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຫິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກິຣິຍາຍວິເສສນຠາເວນ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ຠາວນປຸໍສກປທສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠາວປ຺ປຏ຺ຐານຕາ, ສກມ຺ມາກມ຺ມກິຣິຍານຸໂຍຄໍ ປຈ຺ຈຕ຺ໂຕປໂຍຄວຈນຕາ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫໍ. ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໔) ຕຖາວາທີນໍ ສາຘິນາມກໍ ເກວຏ຺ຏປຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ປາຐເສໂສ, ມິຈ຺ຉາສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ອຕ຺ຕນາຕິ ຈ ສາມິອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕປຕິຣູປກໍ ວາ ອພ຺ຍຍປທໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຫເຓນ ວິປຣີຕຄາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕີຕິ ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລມູລານິ ຂນນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຂນຕິ ນາມ. ຕໂຕຕິ ທຸຄ຺ຄຫິຕຠາວເຫຕຸໂຕ.

ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຈາຣໍ. ອຕິຘາວນ຺ໂຕຕິ ຐາຕພ຺ພມຣິຍາທາຍໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ທານໍ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ. ຈິນ຺ເຕຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ອນຣຫຣູປານິ ວາ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນາມ, ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີຕິ ເຕສໍ ສຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈທສ຺ສນໍ. ‘‘ຍານີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປສ຺ສ, ວິຆາຕສ຺ສ ວິເຫສສ຺ສ ຈ ຠາຄີ ອສ຺ສ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ອິມານິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນາມ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ວາ…ເປ… ອສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ ອຈິນ຺ເຕຕພ຺ພຠູຕານິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປນ –

‘‘ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ຌາຍິສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ ຌານວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ…ເປ… ກມ຺ມວິປາໂກ ຠິກ຺ຂເວ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ…ເປ… ໂລກຈິນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ…ເປ… ອິມານິ…ເປ… ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) –

ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວທີປກໍ ປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາມໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓາທີນິ, ຕານິ ປນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ອິມານິ ປນ ເອວໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອຜລຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ. ‘‘ທຸສ຺ສີລ຺ຍ…ເປ… ປເຠທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິປຕ຺ຕິໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກຖໍ? ປິຏກວເສນາ’’ຕິອາທິວຈນສມ຺ພຊ຺ຌເນນ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘວິຣຫິຕຎ຺ຫິ ວຈນໍ ພ຺ຍາກຸລໍ. ໂສຕູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປກໍ ນ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພາປຣຎ຺ຎູນເມວ ຈ ຕຖາວິຈາຣິຕວຈນໍ ວິສໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸພ຺ພາປຣຎ຺ຎູ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ, ນິຣຸຕ຺ຕິປທໂກວິໂທ;

ສຸຄ຺ຄຫີຕຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຕ຺ຖຎ຺ໂຈ’ ປປຣິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໓໑);

ເຕສນ຺ຕິ ປິຏການໍ. ເອຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມຫາວຄ຺ຄປາຖິກວຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ຄາຖາຍ ປນ ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ. ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ. ປຐໂມ ເອສ ນິກາໂຍ ທີຆນິກາໂຍຕິ ອນຸໂລມິໂກ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອຕ຺ຖານຸໂລມນາມິໂກ ວາ, ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ເອຕໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ອນ຺ຕຣິເກປິ ສມາໂສເຍວ ໂຫຕິ, ນ ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ນວໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈີວຣລາເຠນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໖໘) ເອຕ຺ຖ ‘‘ນວໍຈີວຣລາເຠນາ’’ຕິ ປທໍ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ອລພ຺ຠີຕິ ລໂຠ, ລໂຠ ເອວ ລາໂຠ. ກິໍ ອລພ຺ຠິ? ຈີວຣໍ. ກີທິສໍ? ນວໍ, ອິຕິ ‘ນວຈີວຣລາເຠນາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ‘ນວໍຈີວຣລາເຠນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຏິລທ຺ຘນວຈີວເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ເຌ ຐິຕປທທ຺ວເຍ ປນາຕິ ນິປາໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເຍນ ລທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໘). ອິຘາປິ ສທ຺ທໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວາກ຺ເຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາອຠາວໂຕ ສມາໂສເຍວ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຕິວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປທຎ຺ຫິ ‘‘ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ກຣຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ກຣຓວຈນນ຺ຕເມວ ສິຍາ. ຍທິ ຈ ປທທ຺ວຍເມຕໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ນປຸໍສກລິງ຺ຄເມວ ສິຍາ ‘‘ຕິໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິປທໍ ວິຍ. ຕຖາ ‘‘ຕິວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ປທມນ຺ຕເຣນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຕາທິເສນ ວາກ຺ເຍນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສມາເນປິ ປທນ຺ຕຣນ຺ຕຣິເກ ສທ຺ທຕ຺ຖາວິໂຣຘຠາໂວເຍວ ສມາສຕາກາຣຓນ຺ຕິ ສມາໂສ ເອວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຫິ ຕິວຄ຺ໂຄສງ຺ຄໂຫ ອກາຣສ຺ສ ໂອກາຣາເທສໍ, ໂອກາຣາຄມໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕ, ມາສຊາໂຕ’’ຕິອາທິ, ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ‘ສງ຺ຄໂຫ’ຕິ ປເທນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓເມວ ສມ຺ຠວຕິ, ສງ຺ຄໂຫຕິ ຈ ຄຓນາ. ຏີກາຈຣິເຍຫິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາ’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕາເຍວ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຂ຺ຍາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາ, ອປາກຏຕ຺ຕາ ຈ.

ອຕ຺ຖານຸໂລມິກຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸມາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຄຸໂຓປຈາເຣນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ທີຆ-ສທ຺ເທນ ທີຆປ຺ປມາຓານິ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນິກາຍສທ຺ໂທ ຈ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ສມູຫນິວາສຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທີຆປ຺ປມາຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ສງ຺ເກຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຈນີຍວາຈການໍ ປໂຍຄໂຕ ຕທຕ຺ເຖສຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສິທ຺ຘຕໍ ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ. ໂປຓິກາ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ‘‘ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນິກາຍສທ຺ທສ຺ສ ສມູຫນິວາສານໍ ວາຈກຠາເວ. ສາຘການີຕິ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອຸທາຫຣຓານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ສມານີຕານີ’’ຕິ ປາຐເສເສນ ເຈຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສກ຺ຂີນິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຘການິ. ຍຎ຺ຫິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ສກ຺ຂີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຄຣຸຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໑໓໒) ປນ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໕) ສາສນໂຕຕິ ສາສນປໂຍຄໂຕ, ສາສເນ ວາ. ໂລກໂຕຕິ ໂລກິຍປໂຍຄໂຕ, ໂລເກ ວາ. ອິທໍ ປນ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມມຸທາຫຣຓໍ ສາສນໂຕ ສາຘກວຈນໍ, ທຸຕິຍໍ ໂລກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມູລປຣິຍາຍ ວຄ຺ຄາທິວເສນ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ຕເທວ ສຕໍ, ເອກສຕໍ, ປຎ຺ຎາສ ຈ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິກາເຍ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ເກສໍ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ? ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄານໍ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ປທໍ, ປທສມຸທາເຍ ຈ ວາກ຺ຍໍ, ວາກ຺ຍສມຸທາເຍ ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ວຄ຺ໂຄຕິ ສມຎ຺ຎາ, ເອວໍ ວຄ຺ຄສມຸທາເຍ ສໍຍຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ. ເທວຕາຍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ກຖິຕສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄາທີນໍ ສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິຠາໂວ (ສໍ. ນິ. ໑.໑), ເຕນາຫ ‘‘ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນາ.

ເອເກເກຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸປຣູປຣິ ອຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິໂກ ເອຕ຺ຖາຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ເອເກກອງ຺ຄາຕິເຣກວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອເກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເອກາທສ ອງ຺ຄານິ ກຖິຕານິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສ.

ປຸພ຺ເພຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ. ວຸຕ຺ຕເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ອິມິນາ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ເທສິຕໍ, ຠຄວຕາ ຈ ອນຸໂມທິຕໍ ເນຕ຺ຕິເປຏໂກປເທສາທິກໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສິທ຺ເຘປິ ຫິ ສຕິ ອາຣມ຺ໂຠ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນາຍ ວາ ໂຫຕິ, ນິຍມາຍ ວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ທີຆປ຺ປມາຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ຂຸທ຺ທກປ຺ປມາຓານ’’ນ຺ຕິອາທິມວຕ຺ວາ ສຣູປສ຺ເສວ ກຖນໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມາທີນໍ ທີຆປ຺ປມາຓານມ຺ປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສມຎ຺ຎຕາ, ທີຆນິກາຍາທິສຠາວວິປຣີຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ຕພ຺ໂພຫາຣຕາ’’ຕິ. ຕທຎ຺ຎນ຺ຕິ ເຕຫິ ຈຕູຫິ ນິກາເຍຫິ ອຎ຺ຎໍ, ອວເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນວປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ປເນຕໍ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ນວຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວວຕ຺ຖິເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣຣຫິເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ ສິຍຸໍ, ອຖ ສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄໍ ສາສນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ., ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາມ ສຄາຖກໍ ວາ ສິຍາ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄທ຺ວເຍເນວ ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອຖາປິ ກຖຎ຺ຈິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໑; ສຸ. ນິ. ໒໖໑) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ. ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ. ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ);

ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທສສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາວຄາຫຓໍ;

ຕສ຺ມາ ອສງ຺ກຣໍເຍວ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ);

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ, (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໕໕, ໑໒໔໒) ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ, (ຈູຬວ. ໔໕໖) ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ວຈນໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປຣິຍຕ຺ຕິ ວິເສເສສຸປິ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ ອາຫ ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ) ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ປຣິເຍສນາ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາ ‘‘ນວວິຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ສນິມິຕ຺ຕາ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ. ສໂອກາສວິຘິໂຕ ຫິ ອໂນກາສວິຘິ ພລວາ. ອປິຈ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕໂຕ ພ຺ຍວຈ຺ເຉທກໍ ວິເສສນໍ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລຄາຖາພນ຺ເຘສຸ, ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ເຕສຸ, ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນ ສມ຺ພນ຺ເຘສຸ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕິປິ ສຎ຺ຎານ຺ຕຣນິມິຕ຺ຕໂຍເຄ ອໂນກາສສຎ຺ຎານໍ ພລວຠາເວເນວ ຄາຖາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ, ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ, ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນນຸ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໑; ສຸ. ນິ. ໒໖໑) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ສຎ຺ຎິຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍຎ຺ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ, ຕສ຺ມາ. ສຫຠາໂວ ຫິ ນາມ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຈ ສຄາຖກໍ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນນຸ ຈ ຄາຖາສມຸທາໂຍ ຕເທກເທສາຫິ ຄາຖາຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ? ຕໍ ນ. ນ ຫິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ຕເທກເທເສຫິ ສຫ ຠເວຍ຺ຍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ສມຸທາເຍກເທສານໍ ວິຠາຄວຈນໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ປຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມວ, ອຍຎ຺ຈ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປເຠທວິຠາຄທສ຺ສນກຖາຕິ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕາທິສາເຍວ ຫິ ກາຣຓານຸຣູເປນ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕາ, ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທິນວງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອິທານິ ເອຕານິ ນວງ຺ຄານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິທ຺ເທໂສ ນາມ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ –

‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈ ຕໍ ສມິຊ຺ຌຕິ;

ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘາ ມຈ຺ໂຈ ຍທິຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ. (ສຸ. ນິ. ໗໗໒); –

ອາຄຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄສ຺ສ;

‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ, (ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ອຊິໂຕ);

ເກນສ຺ສຸ ນ ປກາສຕິ;

ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສິ,

ກິໍສຸ ຕສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘); –

ອາຄຕສ຺ສ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ;

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສໍ;

ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸໂຕ ສຫາຍໍ,

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ. (ສຸ. ນິ. ໓໕); –

ອາຄຕສ຺ສ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖວິຠາຄວເສນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ກໂຕ ນິທ຺ເທໂສ, ໂຍ ‘‘ມຫານິທ຺ເທໂສ, ຈູຬນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມິຘ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຘສາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນາປິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓຏ຺ຐກຖາຍໍ. ອປເຣ ປນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ເຄສຸ ທ຺ວີສຸ ສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທສຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປເສນຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ໂສ ປເນສ ວິນຍປິຏກໍ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ໂນ, ທີຆນິກາໂຍ…ເປ… ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກມຫານິກາຍປຣິຍາປນ຺ໂນ, ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄາຖງ຺ຄເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ເອຕ຺ຖ ຕາວ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນສພ຺ຠາວໂຕ ນິທ຺ເທເສກເທສສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຍຸຊ຺ຊຕຸ, ອຄາຖາຠາວໂຕ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕໍ. ຘມ຺ມາປທາທີນໍ ວິຍ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ຘຠາໂວ ຄາຖງ຺ຄສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປທາທີສຸ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ຄາຖາສມຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນິທ຺ເທເສ ຈ ນ ໂກຈິ ເກວໂລ ຄາຖາພນ຺ທປ຺ປເທໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິຕານໍເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕານໍ ຄາຖານໍ ນິທ຺ເທສມຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ກຕໍ. ອຕ຺ຖວິຠຊນຕ຺ຖໍ ອານີຕາປິ ຫິ ຕາ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ມູລຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເຍວາຕິ ນ ນິທ຺ເທສສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕາປິ ຕໍ ໂວຫາຣມລຠມານາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນາ ຄາຖາໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓນ຺ຕຣເມຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາລກສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕ ທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໐໖) ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍ ປຏິປທາປຣິທີປກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ເທເວສຸ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໒) ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິຘ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕານໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕານໍ ອສຸຕ຺ຕນາມິການໍ ສຸທ຺ຘິກຄາຖານໍ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄຫຎ຺ຈ ທສ຺ສຍິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ –

‘‘ຄາຖາສຕສມາກິຓ຺ໂຓ, ເຄຍ຺ຍພ຺ຍາກຣຓງ຺ກິໂຕ;

ກສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕຕິ, ສງ຺ຂເມສ ຄໂຕຕິ ເຈ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ); –

ສກລສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ກສ຺ມາ ໂຈທິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂຈທເກນ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ, ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈທນາມຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ນິຄ຺ຄາຖກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ໂຈທກສ຺ສ ວຈນເມຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອິຘ, ອຎ຺ຎາສຸ ຈ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓິຍສຸຕ຺ຕໍ. ວິເສເສນາຕິ ຣາສິຠາເວນ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ປຏິສມ຺ຠິທາທີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ກິຣ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ), ເອຕ຺ຖາປິ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ໂນ ສຸຕ຺ຕນາມິກາຕິ ອສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ສຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາຍ ອປຎ຺ຎາຕາ. ‘‘ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ກິຣ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ຈ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ນິທານມາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕາ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ຄາຖາໂຍ, ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານມາໂຣເປນ຺ເຕນ ເຕເນວ ຕທາ ວຸຕ຺ຕາ ວີສຕິມຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໘໕) ປນ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ສງ຺ຄີຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຕເມວ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ, ຍທາ ຈ ສມາທປິໂຕ ນາລກຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘ອານນ຺ທຊາເຕ’ຕິອາທິກາ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔) ວີສຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ວຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ‘ນາລກສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ນາລກສຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ອິຘ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ເຖວ ຈ ປາຣາຍນວຄ຺ເຄ ອຊິຕມາຓວກາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ, ຠຄວໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາ ຈ ປາຬິຍໍ ສຸຕ຺ຕນາເມນ ອວຕ຺ວາ ‘ອຊິຕມາຓວກປຸຈ຺ຉາ, ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍມາຓວກປຸຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘) ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ເຖ ຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ໂນ ສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຸທານຏ຺ເຐນ ອຸທານນ຺ຕິ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ກິມິທໍ ອຸທານໍ ນາມ? ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ອຸທາຫາໂຣ. ຍຖາ ຫິ ຍໍ ເຕລາທິ ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ມານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ອວເສສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ຈ ຊລໍ ຕຬາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ມໂຫໂຆ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ຍໍ ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣໍ ອນ຺ໂຕຫທຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ອຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ວຈີທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທາຫາຣວິເສໂສ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ‘‘ອຸທ ໂມເທ ກີຬາຍຎ຺ຈາ’’ຕິ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນ ອຸທິຕສ຺ສາປິ ‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທິອຸທານສ຺ສ (ອຸທາ. ໔໔) ອຸທານປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ‘‘ຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍເນວ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ, ນ ອາໂປ’’ຕິອາທິກສ຺ສ (ອຸທາ. ໗໑) ຈຸຓ຺ຓິຍວາກ຺ຍວເສນ ອຸທິຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຸທານໍ ນາມ ປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຏາປິໂຕ, ຘມ຺ມສໍເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ, ຈຸຓ຺ຓິຍວາກ຺ຍວເສນ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ອຸທາຫາໂຣ, ຕຖາ ເຈວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຄຕໍ, ອິຘ ກສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາມນ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ເອວ, ນ ປຏິຄ຺ຄາຫກກຣຓຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ເສນ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ກຖມປຈ຺ຈໂຍ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາເມນ ‘‘ຕທາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ເຕ ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ກຕ຺ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຕຍິທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ສາວກຠາສິຕນ຺ຕິ ຕິພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ –

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສ’’ນ຺ຕິ. ອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໓໕) –

ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ. ສາວກຠາສິຕມ຺ປິ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ປຫີໂນ ເມ,

ສພ຺ໂພ ໂທໂສ ສມູຫໂຕ;

ສພ຺ໂພ ເມ ວິຫໂຕ ໂມໂຫ,

ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. ອາທິນາ (ເຖຣຄາ. ໗໙) –

ເຖຣຄາຖາສຸ,

‘‘ກາເຍນ ສໍວຸຕາ ອາສິໍ, ວາຈາຍ ອຸທ ເຈຕສາ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ສີຕິຠູຕາມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ. (ເຖຣີຄາ. ໑໕); –

ເຖຣີຄາຖາສຸ ຈ ອາຄຕໍ. ອຎ຺ຎານິປິ ສກ຺ກາທີຫິ ເທເວຫິ ຠາສິຕານິ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ, ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອຸທາ. ໒໗). ໂສຓທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ຠາສິຕານິ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທີນິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໐; ໒.໒໙໐, ໓໕໗; ສໍ. ນິ. ໑໑໘໗; ໒.໓໘; ອ. ນິ. ໕.໑໙໔) ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ອຸທານານິ ສນ຺ຕິ ເອວ, ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຍໍ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາມໍ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ຊິນວຈນຠູຕໍ, ຕເທວ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕໍ, ຕເທວ ຈ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນວຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ປນ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິກາ (ຘ. ປ. ໑໕໓) ຄາຖາ ຠຄວຕາ ໂພຘິມູເລ ອຸທານວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຸທານຠູຕາ ຈ, ຕາ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໗; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ອຸທານວຈນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປເວທນສມຕ຺ຖນິຄ຺ໂຆສວິປ຺ຜາຣໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕທປິ ປຐມໂພຘິຍໍ ສພ຺ເພສໍ ເອວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕນາປິ ອຘິຄຕຘມ຺ເມກເທສສ຺ສ ຍຖາເທສິຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສພ຺ພປຐມໍ ສາວເກສຸ ເຖເຣນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສ຺ສມສ຺ສ ສຜລຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊນິຕໍ ອຸທາຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວິຍ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ປວຕ຺ຕິຍາ, ນິວຕ຺ຕິຍາ ວາ ປກາສນນ຺ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ນ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸທານປາຬິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອສີຕິເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອສີຕິເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວຄ຺ຄາ ອຏ຺ຐ ສມາສໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ເວອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸທານປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ນ ເກວລໍ ອິເຘວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎາສຸປິ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ວິນຍາຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາສຸ (ຘ. ສໍ. ນິທານກຖາ) ຕຖາເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອປ຺ປກໍ ປນ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ອເນກໍເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອນຸມາເນນ ຄຓນເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອູນາຘິກສງ຺ຂ຺ຍາ, ອິຕຣຖາ ຕາເຍວ ນ ສິຍຸນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປມາທເລຂວຈນໍ ວາ ເອຕໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕໍ. ເອກຘມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍ. ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມໍ? ໂລຠໍ ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑) ເອວມາທິນາ ເອກທຸກຕິກຈຕຸກ຺ກນິປາຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕສມູຫໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ອິຕິວຸຕ຺ຕກປາຬິຍເມວ ອຸທານຄາຖາຫິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕານິ ຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕານິ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ຕຖາເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ອເນກໍສໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຖາປິ ອີທິເສ ຐາເນ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍາຖາວໂຕວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉາ ປມາທເລຂເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ. ຣຸຬ຺ຫິນາມໍ ວາ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ເຍວາປນກໍ, ນຕຸມ຺ຫາກວຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ນິທານວຈເນນ ສງ຺ຄີຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສມູຫໍ.

ຊາຕໍ ຠູຕໍ ປຸຣາວຸຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ກາຍຕິ ກເຖຕິ ປກາເສຕິ ເອເຕນາຕິ ຊາຕກໍ, ຕໍ ປນ ອິມານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຓ຺ຓກຊາຕກາທີນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ປຎ຺ຈຊາຕກສຕານີ’’ຕິ ອິທໍ ອປ຺ປກໍ ປນ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອເນກໍເສນ, ໂວຫາຣສຸຂຕາມຕ຺ເຕນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍສໂຕ ຫິ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສາຘິການິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຕີຫິ ອູນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເອກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສສຕໍ, ທຸກນິປາເຕ ສຕໍ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຕຖາ ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ, ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ປຎ຺ຈວີສ, ຉກ຺ກນິປາເຕ ວີສ, ສຕ຺ຕນິປາເຕ ເອກວີສ, ອຏ຺ຐນິປາເຕ ທສ, ນວນິປາເຕ ທ຺ວາທສ, ທສນິປາເຕ ໂສຬສ, ເອກາທສນິປາເຕ ນວ, ທ຺ວາທສນິປາເຕ ທສ, ຕຖາ ເຕຣສນິປາເຕ, ປກິຓ຺ຓກນິປາເຕ ເຕຣສ, ວີສຕິນິປາເຕ ຈຸທ຺ທສ, ຕິໍສນິປາເຕ ທສ, ຈຕ຺ຕາລີສນິປາເຕ ປຎ຺ຈ, ປຓ຺ຓາສນິປາເຕ ຕີຓິ, ສຏ຺ຐິນິປາເຕ ທ຺ເວ, ຕຖາ ສຕ຺ຕຕິນິປາເຕ, ອສີຕິນິປາເຕ ປຎ຺ຈ, ມຫານິປາເຕ ທສາຕິ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສາຘິກາເນວ ປຎ຺ຈ ຊາຕກສຕານິ ສງ຺ຄີຕານີຕິ.

ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ສຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຕ຺ຖາຕິ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ຕໍ ປນິທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ສເຈ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ທສ຺ສເນນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ອານນ຺ໂທ, ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຠາສິເຕນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ, ອຕິຕ຺ຕາວ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ໂຫຕິ, ອຖ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສກປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສິກາ – ປຣິສາ…ເປ… ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໙) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠາສິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຈູຬເວທລ຺ລາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐) ວິສາເຂນ ນາມ ອຸປາສເກນ ປຸຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຈູຬເວທລ຺ລໍ ນາມ. ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖເຣນ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ ມຫາເວທລ຺ລໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙) ນາມ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໑.໘໙) ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ເຕເນວ ຠາສິຕໍ, ເອຕານິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນານິ. ສກ຺ກປຎ຺ຫໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔) ປນ ສກ຺ເກນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ອຠາສິ, ຕໍ ທີຆນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ. ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໘໕) ປນ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ. ເອວມາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄຕາ ເວທຎ຺ຈ ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາ ປຸຈ຺ຉິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ‘‘ເວທລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ຍຖາຠາສິຕຘມ຺ມເທສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ເຍ ສາຘາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ອພ຺ຠນຸໂມທນວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ລຠິຕ຺ວາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ເວທສທ຺ໂທ ຎາເຓ, ໂສມນສ຺ເສ ຈ ເອກເສສນເຍນ, ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເວທມ຺ຫິ ນິສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ລຠາປນວເສນາຕິ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ຈ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ສກລມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວິຠຊິຕຸກາໂມ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ‘‘ທ຺ວາສີຕີ’’ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ. ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຸຏ຺ເຐນ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໗໙) ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວາ ເຖຣຄາຖາຍໍ (ເຖຣຄາ. ໑໐໑໗ ອາທໂຍ) ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສມນ຺ຕໂຕ ທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອິມິນາ ເອວໍ ເຕນ ອປຣິທີປິຕາປິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສນ຺ຕີຕິ ປກາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓ ມາຘຸຣິຍສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໒.໓໑໗) ວິມານວຕ຺ຖາທີສຸ ເກສຎ຺ຈິ ຄາຖານຎ຺ຈ ວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສໂຕປິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔), ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ປຏິສມ຺ຠິທາຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິເຕເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຠຄວຕາ ປນ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຍໍ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສຸຕ຺ຕທ຺ວຍໍ ຠຄວໂຕ ຄຫິເຕເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຠຄວຕາ ຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສາວກາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ເຕເນວ ສາວກຠາສິຕມ຺ປິ ກຖາວຕ຺ຖາທິກໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຠາສິຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕາທິກໍ ສງ຺ຄີຕິມາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໓.໓໖໗-໓໘໔) ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເນການຸສນ຺ຘິກໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໑ ອາທໂຍ) ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອເນການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ກຕິ ຉິນ຺ເທ ກຕິ ຊເຫ, ກຕິ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ກຕິ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕); –

ເອວມາທິນາ ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ.

‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ, ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ປຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕); –

ເອວມາທິນາ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ.

ຕິກທຸກຠາຊນໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ກຸສລຕ຺ຕິກມາຕິກາປທສ຺ສ (ຘ. ສ. ໑) ວິຠຊນວເສນ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ…ເປ… ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ…ເປ… ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’? ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປາກາ…ເປ… ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໘໗),

ອຍເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສສຕ຺ຕິກທຸກປທວິຠຊເນສຸປິ. ຍທປິ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໘໖),

ອຍໍ ກຸສລຕ຺ຕິກມາຕິກາປທສ຺ສ ວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑ ວເສນ (ຘ. ສ. ໑) ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕວິຠຊນຕ຺ຖໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑),

ອຍເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສສຈິຕ຺ຕວາຣວິຠຊເນສຸ. ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ (ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ ຉຬ ອຏ຺ຐ.) ຈ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອກເມກໍ ຕິກທຸກຠາຊນໍ, ເອກເມກໍ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ຫິ ‘‘ເອເກໂກ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນວ ໂຫຕິ.

ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ. ມາຕິກາ ນາມ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔) ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສ ສິກ຺ຂາປທໍ. ປທຠາຊນິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໕) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປທວິຠຊນໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວມາທິນາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິກຈ຺ເຉທມຸຕ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິວາໂຣ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໖໖) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ. ຕິກຈ຺ເຉໂທຕິ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ…ເປ… ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໘) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍ-ຕິກ-ທຸກ຺ກຏາທິເຠໂທ ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວຕ຺ຖຸມາຕິກາທີສຸ.

ເອວໍ ອເນກນຍສມລງ຺ກຕໍ ສງ຺ຄີຕິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ…ເປ… ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍາທິເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອິມສ຺ສ ທີຆາຄມສ຺ສ ຘມ຺ມຠາໂວ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນາທິຠາໂວ ຈ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສາຘາຣຓວຈເນນ ທສ຺ສິເຕປິ ຫິ ‘‘ຍທຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ອິທມາຣຠຕິ, ໂສເຍວ ປຘານວເສນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ອາຈຣິເຍຫິ ອຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປໂຣ ນໂຍ – ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເອກວິຘາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ປກາເຣສຸ ຘມ຺ມວິນຍາທິຠາໂວ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກ ເຫວ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ, ນ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປນມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ ວວຕ຺ຖາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ. ອຸທານສງ຺ຄໂຫ ນາມ ປຐມປາຣາຊິກາທີສຸ ອາຄຕານໍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນວເສນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ຐປິຕາ –

‘‘ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ, ຄິຫີ ນຄ຺ໂຄ ຈ ຕິຕ຺ຖິຍາ;

ທາຣິກຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຈ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປເຣ ທຸເວ’’ຕິ. ອາທິກາ (ປາຣາ. ໖໖); –

ຄາຖາໂຍ. ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ທານໍ ຣກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ, ສງ຺ຄຫວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄາທິວເສນ ວຄ຺ຄສງ຺ຄໂຫ. ວຄ຺ໂຄຕິ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກເຫວ ກຕາ ສຸຕ຺ຕສມຸທາຍສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສເປຍ຺ຍາລນີລເປຍ຺ຍາລາທິວເສນ ເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄໂຫ. ປາຕຸໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ, ວິຕ຺ຖາຣິຕຸໍ ວາ ອລນ຺ຕິ ຫິ ເປຍ຺ຍາລໍ, ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວຈນໍ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍາທີສຸ ນິປາຕສງ຺ຄໂຫ, ຄາຖງ຺ຄາທິວເສນ ນິປາຕນໍ. ສມຸທາຍກຣຓຎ຺ຫິ ນິປາໂຕ. ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ສໍ. ນິ. ໑.໑) ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ວຄ຺ຄສມຸທາເຍ ເອວ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ກຕາ ສໍຍຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ. ມູລປຓ຺ຓາສກາທິວເສນ ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄໂຫ, ປຎ຺ຎາສ ປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ ຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສມານໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທານສງ຺ຄຫ…ເປ… ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທີຫິ ອເນກວິຘໍ ຕຖາ. ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫີຕິ ກິຣິຍາປວຄ຺ເຄ ຕຕິຍາ ‘‘ເອກາເຫເນວ ພາຣາຓສິໍ ປາຍາສິ. ນວຫິ ມາເສຫິ ວິຫາຣໍ ນິຏ຺ຐາເປສີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກິຣິຍາຍ ອາສຸໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນຎ຺ຫິ ກິຣິຍາປວຄ຺ໂຄ.

ຕທາ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວທສ຺ສເນນ ສາຘູນໍ ປສາທຊນນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປໂມທາ ວິຍ, ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍ ຈ ສງ຺ກມ຺ປິ…ເປ… ປາຕຸຣເຫສຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຍາຕິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕເນ, ປວຕ຺ຕນາຍ ວາ ສມຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ, ສຫ ເຕນ ອຸທເກນ, ຕໍ ວາ ອຸທກໍ ອາຫຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ເອກເທສກມ຺ປນໍ ນິວາເຣຕິ. ສງ຺ກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສມ຺ມາ ປກາເຣນ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປເວຘີຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ຠິຍ຺ໂຍ ປເວຘິ. ເອວໍ ເອເຕນ ປທຕ຺ຕເຍນ ຉປ຺ປກາຣໍ ປຖວີຈລນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ, ປຈ຺ຉິມໂຕ ຈ ອຸນ຺ນມນໂອນມນວເສນ ສງ຺ກມ຺ປິ. ອຸຕ຺ຕຣໂຕ, ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ ອຸນ຺ນມນໂອນມນວເສນ ສມ຺ປກມ຺ປິ. ມຊ຺ຌິມໂຕ, ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ຈ ອຸນ຺ນມນໂອນມນວເສນ ສມ຺ປເວຘິ. ເອວມ຺ປິ ຉປ຺ປກາຣໍ ປຖວີຈລນໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ –-

‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ປຈ຺ຉິມໂຕ ໂອນມຕິ, ປຈ຺ຉິມໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ ໂອນມຕິ, ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ທກ຺ຂິຓໂຕ ໂອນມຕິ, ທກ຺ຂິຓໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ໂອນມຕິ, ມຊ຺ຌິມໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ໂອນມຕິ, ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ມຊ຺ຌິມໂຕ ໂອນມຕີຕິ ເອວໍ ຉປ຺ປກາຣໍ…ເປ… ອກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໗໑).

ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ ອຎ຺ຎາຍປິ ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ປາກຏາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍາ ໂລເກ’’ຕິອາທິ. ຍາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສເຕຫິ ເຍນ ກຕາ ສງ຺ຄີຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ ເອຕິສ຺ສາ, ເຖເຣຫິ ວາ ກຕາຕິ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ໂລເກ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ອິທານິ ຕໍ ນິທານໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາທິນິກາຍສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ອາທິຠູຕສ຺ສ ທີຆນິກາຍສ຺ສ. ຂຸທ຺ທກປຣິຍາປນ຺ໂນ ຫິ ວິນໂຍ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ປິຏເກ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ຕຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ຕຖາວຈນເມວ ສນ຺ຘາຍ ມຍາ ເຫຏ຺ຐາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຕ຺ຖາຣວຈນສ຺ສ ວາ ຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິ ວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫີຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ

ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຣມສຓ຺ຫສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸທ຺ທສາເນກວິຘນຍສມລງ຺ກຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ພາຫິຣນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖາຘິຄມສ຺ສ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕປທມູລກຕ຺ຕາ, ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕປທຠາວສ຺ສ ຈ ‘‘ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ສຠາວວິຠາວເນນ ປທວິຠາເຄນ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຐມໍ ຕາວ ປທວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປທວິຠາເຄນ ຫິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ເອຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ ວິຊານເນນ ຕໍຕໍປທານຸຣູປໍ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິ ວຈນ ກາລປໂຍຄາທິກໍ ສມ຺ມາປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ຕາຍ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມຘິຄມິຍຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ – ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖປິ ສຸນໂຍໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອປິຈ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ, ປທໂຕ, ປທວິຠາຄໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ອນຸໂຍຄໂຕ, ປຣິຫາຣໂຕ ຈາຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ເທສນາສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍໍ ໂລກິຍາ ‘‘ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ປນ ປາຬິຍາ ນິທານປາຬິວເສນ, ນິທານປາຬິຍາ ຈ ສງ຺ຄີຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຫິ ນິທານປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ປທາທິວເສເນວ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທນ຺ຕິອາທິນາ ປທໂຕ, ປທວິຠາຄໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣຕິ ປທານໍ ຕພ຺ພິເສສານຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ປທວິຠາໂຄຕິ ຫິ ປທານໍ ວິເສໂສເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ. ອຖ ວາ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາປິ ປທວິຠາຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທວິຄ຺ຄຫໂຕ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ປທຕ຺ຖານຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິປິ. ເອວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທ ຈ ສທ຺ທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນຍຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ເຕ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານີ’’ຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ຈ ສທ຺ທາທີນມ຺ປິ ນິປາຕຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ເມຕິອາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍາວ ປຏິສທ຺ໂທ, ຕາວ ຕທວສິຏ຺ຐາເຍວ ສທ຺ທາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ປຏີຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ປຕິສທ຺ທສ຺ສ ກາຣິຍຠາວໂຕ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປທຕ຺ຖໂຕ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ໂສຕູນໍ ສໍວຓ຺ຓນານຍໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກຖໍ?

ເອກນາຬິກາ ກຖາ ຈ, ຈຕຸຣສ຺ສາ ຕຖາປິ ຈ;

ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ ເຈວ, ຕິຘາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ເອເກກປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນໍ ເອກາຍ ນາຬິຍາ ມິນິຕສທິສຕ຺ຕາ, ເອເກກໍ ວາ ປທໍ ນາຬໍ ມູລໍ, ເອກເມກໍ ປທໍ ວາ ນາຬິກາ ອຕ຺ຖນິຄ຺ຄມນມຄ຺ໂຄ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ເອກນາຬິກາ ນາມ. ປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ສປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ກຖນໍ ຈຕູຫິ ຠາເຄຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຣສ຺ສາ ສລ຺ລກ຺ຂຓູປາຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຣສ຺ສາ ນາມ, ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານຄມນໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາວຕ຺ຕນຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນິຍມໂຕ ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ໂຕ ສໍວຕ຺ໂຕ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ ນາມ, ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິໂຍສານາປິ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສທາຫຣຓາ ປນ ກຖາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍ ຕຏ຺ຏີກາຍໍ ເອກາທສນິປາເຕ ໂຄປາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ເຠທກຖາ ຕຕ຺ວກຖາ, ປຣິຍາຍກຖາປິ ຈ;

ອິຕິ ອຕ຺ຖກ຺ກເມ ວິທ຺ວາ, ຕິຘາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ປກຕິອາທິວິຈາຣຓາ ເຠທກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ. ສຣູປວິຈາຣຓາ ຕຕ຺ວກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑). ເວວຈນວິຈາຣຓາ ປຣິຍາຍກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໘ ເວວຈນາຫາຣວິຠງ຺ຄນິສ຺ສິໂຕ ປາຬິ).

ປໂຍຊນຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ, ອນຸສນ຺ຘິ ຈ ໂຈທນາ;

ປຣິຫາໂຣ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ປຎ຺ຈຘາ ວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ ນາມ ເທສນາຜລໍ, ຕໍ ປນ ສຸຕມຍຎາຓາທິ. ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ນາມ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸວິຊານນຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກຖນໍ. ອນຸສນ຺ຘິ ນາມ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘາທິ. ໂຈທນາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ວິໂຣຘິກຖນໍ. ປຣິຫາໂຣ ນາມ ຕສ຺ສ ອວິໂຣຘິກຖນໍ.

ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ ປທຎ຺ເຈວ, ປທຕ຺ໂຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ;

ຈາລນາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຉຘາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ວເທ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາ);

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິນິທານໍ ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ. ‘‘ເອວມິທ’’ນ຺ຕິ ນານາວິເຘນ ປທວິເສສຕາກຖນໍ ປທໍ, ສທ຺ທຕ຺ຖາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖາທິ ປທຕ຺ໂຖ. ອເນກຘາ ນິພ຺ພຈນໍ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ຈາລນາ ນາມ ໂຈທນາ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ປຣິຫາໂຣ.

ສມຸຏ຺ຐານໍ ປທຕ຺ໂຖ ຈ, ຠາວານຸວາທວິຘໂຍ;

ວິໂຣໂຘ ປຣິຫາໂຣ ຈ, ນິຄມນນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຘາ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິນິທານໍ. ປທຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປຕານຘິປ຺ເປຕາທິວເສນ ອເນກຘາ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸວາທວິຘໂຍຕິ ປຐມວຈນໍ ວິຘິ, ຕທາວິກຣຓວເສນ ປຈ຺ຉາ ວຈນໍ ອນຸວາໂທ, ວິເສສນວິເສສ຺ຍານໍ ວາ ວິຘານຸວາທ ສມຎ຺ຎາ. ວິໂຣໂຘຕິ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉຍນຕ຺ຖໍ ໂຈທນາ. ປຣິຫາໂຣຕິ ຕສ຺ສາ ໂສຘນາ. ນິຄມນນ຺ຕິ ອນຸສນ຺ຘິຍາ ອນຸຣູປໍ ອປ຺ປນາ.

ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ນິທານໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕປ຺ປໂຍຊນໍ;

ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ເຈວ ປທຕ຺ໂຖ, ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ປາຍໂກ;

ໂຈທນາ ໂສຘນາ ເຈຕິ, ອຏ຺ຐຘາ ວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂຍ ‘‘ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ, ເອວມາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄເຕ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາເຣ ຎຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ວິເຈຕພ຺ພາຕິ.

ເອວມເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠທຕາ ປໂຍຄໂຕວ ຎາຕພ຺ພາຕິ ຕພ຺ພເສນ ຕໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເຫສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກຕິ ສງ຺ເກຕວວຕ຺ຖິຕາເຍວ ສທ຺ທາ ຕໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກາ, ສງ຺ເກໂຕ ຈ ນາມ ປໂຍຄວເສນ ສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ນນຸ ຈ –

‘‘ຍຖາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາ, ກຍິຣາ ມາລາຄຸເຓ ພຫູ;

ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໕໓);

ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ອຸປມາກາຣສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖເຍວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ສິຍາຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒໓໔, ໓໙໖) ຫິ ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກເຍວ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິສທິສໂຕ ມນຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍ ສທ຺ຘມ຺ມສວນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍເຄນ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ພຫຸກາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ ນາມ ອຸປມີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຈ ຍຖາສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ໂຊຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ນິຍມໂຕ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ໂສ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ຕມນ຺ຕເຣນ ນິສ຺ສິຕຠູຕສ຺ສ ອຸປມາກາຣສ຺ສ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຸປມີຍນໍ ສທິສີກຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸເຓຫິ ສທິສຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຸປມາກາໂຣເຍວ ອຸປມາ ນາມ. ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຕ຺ຕໍ ສິໂຍປມາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກວ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ອຸປມາສງ຺ຂາຕອາກາຣວິເສສວາຈໂກ ປນ ອຸປມາຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປທິສນາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ເອວເມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ປຫໍສນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສເນຕິ. ເອວເມວ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ໂທສວິຠາວເນນ ຄາຣຍ຺ຫວຈນໍ ຄຣຫຓໍ, ຕທາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຣຫຓໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຣຫເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ເຈຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຊຕກມຕ຺ຕາ ຫິ ນິປາຕາຕິ. ເອວເມວາຕິ ຈ ອຘຸນາ ຠາສິຕາກາເຣເນວ. ອຍໍ ວສລຄຸຓໂຍຄໂຕ ວສລີ ກາຬກຓ຺ຓີ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຐາເນ ຠາສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນເມວ ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ຕທາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫເຍວ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ.

ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂຕິ ເອວໍ ວິຍ ໂຂ. ເອວໍ ໂຂຕິ ຫິ ອິເມສໍ ປທານມນ຺ຕເຣ ວິຍສທ຺ທສ຺ສ ພ຺ຍາປເທໂສຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ‘‘ວ-ກາຣສ຺ສ, ພ-ກາຣໍ, ຍ-ກາຣສໍໂຍຄຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ທີຆວເສນ ປທສິທ຺ຘີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາກາເຣຕິ ອາກາຣມຕ຺ເຕ. ອປ຺ປາພາຘນ຺ຕິ ວິສຠາຄເວທນາຠາວໍ. ອປ຺ປາຕງ຺ກນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉຊີວິຕກຣໂຣຄາຠາວໍ. ລຫຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິຄ຺ເຄລຎ຺ຎຕາຍ ລຫຸຕາຍຸຕ຺ຕໍ ອຸຏ຺ຐານໍ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ. ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ສຸຂວິຫາຣໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ທສມ ສຸຠສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ ເມວ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໔໕) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວມ຺ປິ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫິ. ‘‘ສາຘຸ ກິຣ ຠວ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ, ໂສ ຈ ວທນາກາໂຣ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິທສ຺ສເນ’’ຕິ. ກາລາມາຕິ ກາລາມໂຄຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘ ຊເນ ອາລປຕິ. ‘‘ອິເມ…ເປ… ວາ’’ຕິ ຍໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຕ຺ຕາຕິ ປຣິປູຣິຕາ. ສມາທິນ຺ນາຕິ ສມາທິຍິຕາ. ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ໂນ ວາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນທ຺ວເຍ ກຖໍ ໂວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຕິ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອວເມວ ອມ຺ຫາກໍ ມຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ອມ຺ຫາກເມຕ຺ຖ ມຕິ ໂຫຕິ ເຍວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕໍ, ໂສ ຈ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອວຘາຣຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວຘາຣເຓ’’ຕິ. ອາກາຣຕ຺ຖມຎ຺ຎຕ຺ຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຈທນາ, ໂສຘນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ, ເອວໍວິໂຘ, ເອວມາກາໂຣ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອິທມຕ຺ເຖ, ຄຕວິຘາກາຣສທ຺ທາ ປນ ປກາຣປຣິຍາຍາ. ຄຕວິຘຍຸຕ຺ຕາກາຣສທ຺ເທ ຫິ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸຕ຺ຕມຓິກຸຓ຺ຑລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ? ໂນ ຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໖) ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໑.໔໘), ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາ, ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ອາຍູນໍ ປມາຓຎ຺ຈ ປຣິມາຓໍ, ຕທາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຈ຺ຉາ ຈ ປຣິມາຓຎ຺ຈ ນາມ, ຕສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປຸຈ຺ຉຕ຺ໂຖ, ປຣິມາຓຕ຺ໂຖ ຈ ເອວໍສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອິຘ ປນ ໂສ ກຕເມສຸ ຠວຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ, ອນິຍມໂຕ ປເທເສ ວາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ສ຺ວາຍມິຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ຕີສຸປີຕິ ຈ, ໂຫຕຸ ຕິພ຺ພິເຘສຸ ອຕ຺ເຖສຸ, ເກນ ກິມຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ ຈ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ. ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ, ປາຬິຄຕິໂຍ ວາ ນຍາ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອາທິວເສນ, ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກາທິວເສນ, ກຸສລາທິວເສນ, ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ສງ຺ຄຫາທິວເສນ, ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ, ຐປນາທິວເສນ, ກຸສລມູລາທິວເສນ, ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ປິຏກຕ຺ຕຍານຸຣູປໍ ນານາປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ. ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມໍ ຕຖາ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິວເສນ ອເນກາ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານມຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາ, ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນ ຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຕຖາ. ອປິຈ ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນອາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມ຺ປນ຺ນໍ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຕຖາ. ອຖ ວາ ວິຎ຺ຎູນໍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ສວເນ ອຕິຕ຺ຕິຊນນໂຕ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຣສວເສນ ປຣມຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ, ວິຈາຣເຓ ອຕິຕ຺ຕິຊນນໂຕ, ອຕ຺ຖຣສວເສນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນໍ ສາທຸຣສໍ ຕຖາ.

ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ ໂພຘິມູເລເຍວ ສວາສນສກລສໍກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ສຕິເຍວ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນປິ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາວ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ ສໍສາຣປງ຺ກນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ສມຸທ຺ຘຣິຕຸກາມໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເວເນຍ຺ຍຄຕກິເລສສງ຺ຂາຕານໍ ປຏິປກ຺ຂານໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຕິຕ຺ຖິຍຠູຕານໍ ປຏິປກ຺ຂານໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫຣິຕພ຺ພາ ນາສ຺ສຸ, ເຕສໍ ປນ ສນ຺ຕານຄຕທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຕາກາຣເຓນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິປິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ເຕ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏີຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ທີຆວເສນ, ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຫຣຓໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຫິ ວິຄຕູປກ຺ເລເສນ, ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ເລສຫຣຓານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິພ຺ພຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນິພ຺ພຈເນຫິ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສງ຺ຂາໂຕ ສມຸທາໂຍ ປຏິຫາຣິຍໍ ນາມ. ເອເກກໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຠວໍ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕກປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣນ ສທ຺ທຣຈນາວິເສສສມ຺ຠວໂຕ, ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີເຠເທນ, ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ກທາຈິ ອິທ຺ຘິວເສນາປິ ເທສນໍ ກໂຣຕິ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ສຫ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ, ກທາຈິ ອາເທສນາວເສນາປິ ອາມຄນ຺ຘພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໔໑), ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປນ ອນຸສາສນິຍາ. ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນາ. ອິຕິ ຕໍຕໍເທສນາກາເຣນ ອເນກວິຘປາຏິຫາຣິຍຕາ ເທສນາຍ ລພ຺ຠຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ເອກາທສມສ຺ສ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໘໑) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຕສ຺ສ ວິວິຘສ຺ສາປິ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສໍສູຈນໂຕ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເນກວິຘປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຍາວ ຠຄວຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ນານາຠາສິຕານໍ ຕໍຕໍຠາສານຸຣູປໂຕ ເທສນາ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພ…ເປ… ມາຄຈ຺ຉນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕເມວ ໂສຕປໂຖ, ສວນໍ ວາ ໂສຕໍ, ຕສ຺ສ ປໂຖ ຕຖາ, ໂສຕທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ຍຖາເທສິຕາກາເຣນ. ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ອສມຕ຺ໂຖເຍວ, ຕສ຺ມາຕິ ປາຐເສໂສ. ປນາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ, ເຕນ ສທ຺ຘາສຕິຘິຕິວີຣິຍາທິພລສງ຺ຂາເຕນ ສພ຺ພຖາເມນ ເອກໍເສເນວ ໂສຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕກຸສລຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຊນນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຊເນຕ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ ໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ ໑.ປຐມຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວິຍ, ເຕນ ‘‘ສພ຺ພຖາເມນ ເອກໍເສເນວ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ນາມ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ຕຖາສຸເຕ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ກໂຣຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອທິເສສຸ ຄຣຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຣຫຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສ຺ເສວ ຈ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ໂຊຕກຕ຺ຕາ. ‘‘ນານານຍນິປຸຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂສຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ຘມ຺ມສ຺ສ ອິຘ ສມ຺ຠາວນເມວ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິ ທິພ຺ເພສຸ ກາເມສຸ, ຣຕິໍ ໂສ ນາຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸເຍວ (ຘ. ປ. ໑໘໗) ຄຣຫຕ຺ຖສມ຺ຠເວສຸ ຄຣຫຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ຈ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ນິປາໂຕເຍວ, ນ ອຸປສຄ຺ໂຄ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອປິ-ສທ຺ໂທ ຈ ນິປາຕປກ຺ຂິໂກ ກາຕພ຺ໂພ, ຍຕ຺ຖ ກິຣິຍາວາຈກໂຕ ປຸພ຺ໂພ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ. ມຍາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ເກວລໍ ມຍາວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎຫິປິ ຕຖາຣູເປຫີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ສາມໍ ຠວຕີຕິ ສຍມ຺ຠູ, ອນາຈຣິຍໂກ. ນ ມຍໍ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓເນວ ອຕ຺ຕນາ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສາມຎ຺ຎວຈນສ຺ສາປິ ຫິ ສມ຺ປໂຍຄວິປ຺ປໂຍຄສຫຈຣຓວິໂຣຘສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານລິງ຺ຄໂອຈິຕ຺ຍກາລເທສປກຣຓາທິວເສນ ວິເສສຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ວຸຕ຺ຕໂທສໂຕ ປຣິໂມຈາປນເຫຕຸ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຫິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວິຍ. ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣວິຈາຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາ ຫິ ສໍວຓ຺ຓນາກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ເມ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອຍມິມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ເອວມິຘ ສໍວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸເຣຕຣເມວ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣວິຈາຣຓາ.

ເອຕທຄ຺ຄປທສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕວ. ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ອຎ຺ເຎປິ ເຖຣາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ, ສຕິມນ຺ໂຕ, ຄຕິມນ຺ໂຕ, ຘິຕິມນ຺ໂຕ, ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ ອຕ຺ຖິ, ອຍໍ ປນາຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຕສ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອິມສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘາຣຓສຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ເຖເຣຫິ ພລວຕຣາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ສຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຍເມວາຍສ຺ມາ ເອກປເທ ຐຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິປທສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕນິຍາເມນ ສພ຺ພປທານິ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຈາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ, ສຊ຺ຌາຍນວີຣິຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສໍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຘິຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ເຈສ ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຏ຺ຐາກຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຏ຺ຐຫນາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ. ອຎ຺ເຎປິ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ນ ຈ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຕ຺ຖກຸສໂລຕິ ຠາສິຕຕ຺ເຖ, ປໂຍຊນຕ຺ເຖ ຈ ເຉໂກ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິຘມ຺ໂມ, ນານາວິໂຘ ວາ ເຫຕຸ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ປເທນ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊິໂຕປິ ອຕ຺ໂຖ ອກ຺ຂຣມູລກຕ຺ຕາ ປທສ຺ສ ‘‘ອກ຺ຂເຣນ ພ຺ຍຎ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ວາກ຺ຍມ຺ປິ ອິຘ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມ. ວາກ຺ເຍນ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ພ຺ຍຎ຺ຊີຍຕິ, ຍໂຕ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕີ’’ຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຈນໍ, ປຎ຺ຈວິຘາ ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນຍາ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ສທ຺ທຣຈນາວິເສເສນ ອຕ຺ຖາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ອິຘ ຄຫຓໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ນາມ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອປຣຠາຄສ຺ສ ສໍສນ຺ທນໍ. ຠຄວຕາ ຈ ປຎ຺ຈວິຘເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປຎ຺ຈວິຘໂກສລ຺ເລນ ປສຏ຺ຐຠາວານຸຣູປນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຣຓພລນ຺ຕິ ຘາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ພລໍ, ຘາຣເຓ ວາ ພລໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຘາເຣຕຸໍ ສາມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ທສ຺ສນເຫຕູຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກນ຺ຕິ ອວຘາຣຓຜລມາຫ. ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາ, ນ ປນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣຖາ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາເຣເນວ ໂສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕເທຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປນ ອຕ຺ເຖນ ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຘາຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາເຣເນວ ຘາຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ຍຸຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ສຸຕຠາວທີປເນນ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຖວເສນ ສມຕ຺ໂຖ, ປຸຣິມຕ຺ຖວເສນ ຈ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ປວຕ຺ຕນໂກ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ເຍວຕ຺ເຖ ເມ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຊ຺ຊມານວິຠຕ຺ຕິເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕີສຸ ວິຠຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖສຸ ອຕ຺ຕນາ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິໂຕ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາຖາຠິຄີຕນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ອຠິຄີຕໍ ອຠິມຸຂໍ ຄາຍິຕໍ. ອໂຠຊເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຠຊນໍ ກາຕຸມນຣຫຣູປໍ. ອຠິຄີຕປທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ. ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຠາວສາຘນວເສນ ທ຺ວາຘິປ຺ປາຍິກປທຕ຺ຕາ ຍຖາໂຍຄໍ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກມຕ຺ຕຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕສທ຺ໂທເຍວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ. ອຸປສຄ຺ຄວເສນປິ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖວາຈໂກ ຍຖາ ‘‘ອນຸຠວຕິ ປຣາຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຖາ ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ວິເສສຕ຺ຖວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂສຕທ຺ວາຣນິສ຺ສິເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ສສມ຺ຠາຣກຖາ ວາ ເອສາ, ໂສຕທ຺ວາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມຘໂຣ. ນ ຫິ ໂສຕທ຺ວາຣນິສ຺ສິຕວິຎ຺ຎາຓມຕ຺ເຕນ ຘມ຺ໂມ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຖ ໂຂ ຕທນຸສາຣມໂນວິຎ຺ຎາເຓເນວ, ສຸຕຘໂຣຕິ ຈ ຕຖາ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມຘໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ສຸຕສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ພາປຣປທສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປນ຺ນຕາ, ອນຸປປນ຺ນຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕສທ຺ທສ຺ເສວ ວເສນ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ອຸປປນ຺ໂນ, ອນຸປປນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນາຍ ປຸພ຺ພາປຣປທສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເອຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ກຣຓນິທ຺ເທສວເສນ ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ, ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ເຖ ສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ, ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິ ນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສທ຺ທໂຕ ຎາຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ ທສ຺ເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມເຕສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປາຕານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນາຍ ເອວ ຫິ ອາກາໂຣ, ນິທສ຺ສນໍ, ອວຘາຣຓມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕິວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖ ສວນກິຣິຍາໂຊຕກຠາເວນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ໂສຕທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ, ຕທຠິນິປາຕານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຕ຺ເຖ ອິຘ ສຸຕສທ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສທ຺ທປໂຍຄສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕເມວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ຫິ ວຈເນນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ປນ ຍໍ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ຕໍ ສຸຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອວຘາຣຓຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ ທິຏ຺ຐາທີນໍ ‘‘ອສຸຕ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖຠາເວນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນ ອິທໍ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ຈ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຸຕໍ ສມ຺ມເທວາຕິ. ຕເທວ ສມ຺ມາ ສຸຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອນູນາ…ເປ… ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເອວາທິສຕ຺ຕິຍາ ເຈວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ ຈ;

ທ຺ວິຘາ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ, ນິວຕ຺ເຕຕິ ຍຖາຣຫ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ສາວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ, ຕທວຘາຣຓຜລໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອນູ…ເປ… ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ສວນ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຠາວສທ຺ເທນ ໂຍຄໂຕ ກມ຺ມສາຘໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ. ອນູນາຘິກຕາຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ອວິປຣີຕໍ, ອວິປຣີຕສ຺ສ ວາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ ຕຖາ, ອິຕິ ສວນເຫຕຸ ສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສວນວິເສສວເສນ ອຍໍ ໂຍຊນາ ກຕາ.

ເອວໍ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣນາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານາປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ນ ໂສຕທ຺ວາຣິກ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ເອກາຣມ຺ມເຓເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ໂສຕທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນິວຕ຺ຕຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ອເນກວິຫິເຕນ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ນານາວິເຘນ ອາກາເຣນ, ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ຍສ຺ມິໍ ປກາເຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຘມ຺ມປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອາຣມ຺ມຓເມວ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຈ ນິຍມິຍມານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ສຸຕ຺ຕເມວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ. ຕປ຺ປາກຏີກຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ. ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ອາກາຣຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ‘‘ເອເກນາກາເຣນາ’’ຕິ ໂຍ ອາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຠາໂວເຍວ, ເຕນ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ສວນໍ ກຕໍ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວໍ ສວນກິຣິຍາຍ ກຣຓກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສໂສ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຍຊນມາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິນາ. ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທສ຺ສເນນ ຈ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພສ຺ສາວິນາຠາວໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຫິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ເອວໍສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາປຣຕ຺ຕາ, ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ໂຘ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອິຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ, ສວນກິຣິຍາ ປນ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕິ ໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕປຸຄ຺ຄລຠູເຕນ ມຍາ. ສຸຕນ຺ຕິ ສວນກິຣິຍາສງ຺ຂາເຕນ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ເຈນ ໂຍຊິຕໍ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ໂຍຊນາຍ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣວິສຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ຈ ນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ. ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຍາ. ນານປ຺ປກາຣໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຄຫຓໍ, ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຄຫຓໍ ຕຖາ, ຕໂຕເຍວ ສາ ‘‘ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຈ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ, ຘມ຺ມານໍ ປນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎາຍ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິສຍນິທ຺ເທໂສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ. ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຫິ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕພ຺ພເສນ ຈ ຕທາຘາຣສ຺ສາປິ ທພ຺ພສ຺ສ ອາຘາຣຠາວສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ກມ຺ມເມວ ອາຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ວິສຍຄ຺ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓເມວ ວາ ວິສໂຍ. ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓິກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໂຣ ໂຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈເນ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອຕ຺ຕເກນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ປທຕ຺ຕເຍນ, ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນາຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ເຕນ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິສງ຺ຂາເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປພນ຺ເຘນ. ຄຫຓສທ຺ເທ ເຈຕໍ ກຣຓໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎມິວ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາເຣນ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂວຫາຣວິສໂຍ ຫິ ສທ຺ໂທ ເນກນ຺ຕປຣມຕ຺ຖິໂກຕິ (ກາຣກຣູປສິທ຺ຘິຍໍ ໂຍ ກາເຣຕິ ສເຫຕຸສຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ວິສໂຍເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ວິສຍຄ຺ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍວເສນ ຕທຎ຺ຎນາມຣູປຘມ຺ມສມຸທາຍຠູຕສ຺ສ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປຸຣິມນເຍ ສວນກິຣິຍາ, ຕກ຺ກຕ຺ຕາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານເມວ, ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາວິສໂຍປິ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິມນເຍ ປນ ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ກິຣິຍາ, ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ປນ ກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກາມໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ກິຣິຍາວິສໂຍເຍເວສ ຘມ຺ໂມ, ຕຖາປິ ກິຣິຍາວເສນ ‘‘ຕພ຺ພນ຺ຕກຕ຺ຕຸ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕໍສມງ຺ຄິໂນຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ສມງ຺ຄິໂນ. ກຕ຺ຕູຕິ ກຕ຺ຕາຣສ຺ສ. ວິສໂຍຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓເມວ ວາ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ສ…ເປ… ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ຕເທວ ອວຘາຣຓຕ຺ຖມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ນເຍ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ຄຫຓໍ ກຕໍ’’ ອິຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວຘາຣເຓນ ຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍເມວ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ໂຍຊນາຍ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຍຊນມາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ, ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິຠູຕສ຺ສ ອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕານຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຸນ ອຸປຘາຣຓໍ ອາກາຣາທິຕ຺ຕຍໍ, ຕຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ຍໍ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາຣຠູຕໍ ກິຈ຺ຈເມວ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ນິທ຺ທິສີຍຕີຕິ. ກາມໍ ສວນກິຣິຍາ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາໂຣປິ ອວິເສເສນ, ຕຖາປິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລວາທີນມ຺ປິ ສວນກິຣິຍາ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ ສວນາທີນໍ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເມຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓານມເຠທກຣຓວເສນ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕປ຺ປາກຏີກຣຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄີຠາເວນ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈສມງ຺ຄິນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສວນກິຈ຺ຈວຕາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ສມງ຺ຄິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓວເສນ, ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນາຕິ ຈ ສຸຕສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສວນເມວ ກິຈ຺ຈໍ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ສວນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ສວນກິຈ຺ຈໂວຫາໂຣ, ລທ຺ໂຘ ໂສ ເຍນາຕິ ຕຖາ. ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ວເສນ ສາມຕ຺ຖິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ມຍາ ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ກຣຓຠູເຕນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ໂຖ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ໂຖ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕຖາຣູປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປາທານຠູຕປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣຠາເວເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕເຍວ ນິຍມິຍມາເນ ສຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ໂຍຊນາຍ ກຕ຺ຕຸພ຺ຍາປາຣກຣຓພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ພາສຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕາສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເມ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມານໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຈ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ, ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ, ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປທານໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອຠູຕຕ຺ຕາ, ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຈ ນ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖສງ຺ຂາເຕນ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ວິເສສນຠູເຕນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວາຕິ. ເອເຕນ ຈ ວິເສສເນນ ພາລຊເນຫິ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ, ເຫຕຸນາ ວາ ສາເຘຕິ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເມ’’ຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ຣູປຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມຸທາເຍ, ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປທານໍ ວາ ອຕ຺ເຖ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ຣູປຜສ຺ສາທິຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖວ, ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຘິກາໂຣ. ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຕປ຺ປາກຏີກຣຓໍ, ເຫຕຸທສ຺ສນໍ ວາ. ຍໍ ຕໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສເຕນ ໂສຕທ຺ວາເຣນ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວິຎ຺ຎາເຓນ ວາ ອຸປລທ຺ຘໍ ອຘິຄມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ສທ຺ທາຍຕນມິຘ ຄຫິຕໍ ກມ຺ມສາຘເນນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕເກນາປິ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອາທໂຍ ຫິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາໂຕ ມຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫກາເຣເນວ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໍ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ເອວນ຺ຕິ ຈ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ເມຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປເວທນາທິເຠເທຫິ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ນິສ຺ສາຍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຕານິ ຕານິ ອງ຺ຄານິ ອຸປາທາຍ ຣໂຖ ເຄຫໍ, ເຕ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ອຸປາທາຍ ຆໂຏ ປໂຏ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍປຣິວຕ຺ຕາທໂຍ ອຸປາທາຍ ກາໂລ ທິສາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເຈສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ, ນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ. ຍາ ປນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ. ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອຸປນິຘາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ກຕ຺ວາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວວິຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ຫິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈເຕ. ສາ ປເນສາ ອເນກວິຘາ ຕທຎ຺ຎເປກ຺ຂູປນິຘາ ຫຕ຺ຖຄຕູປນິຘາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕູປນິຘາສມາໂຣປິຕູປນິຘາ ອວິທູຣຄຕູປນິຘາ ປຏິຠາຄູປນິຘາ ຕພ຺ພຫຸລູປນິຘາຕພ຺ພິສິຏ຺ຐູປນິຘາ’’ຕິອາທິນາ. ຕາສຸ ອຍໍ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ວິຍ ປຐມາທີນໍ ທິຏ຺ຐາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎເປກ຺ຂູປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ.

ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ອຕ຺ຖາຘິຄມນີຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ທສາມຕ຺ຖິເຍນ ທີເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈນຕ຺ຕເຍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຸປນ຺ຍາໂສ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ອາຣຠິຕຸກາເມນ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ອສມ຺ໂມໂຫ ທີປິໂຕ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ອສມ຺ໂມຫນ຺ຕິ ຈ ຍຖາສຸເຕ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ໂມຫໍ. ຕເທວ ຍຸຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຍຕິເຣເກນ ຈ ສມຕ຺ເຖຫິ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຎ຺ຈ. ເອວໍ ນານປ຺ປກາເຣ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ເຘ ສຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ, ອິມິນາ ຈ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ເຖຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມູຬ຺ຫຠາວສງ຺ຂາໂຕ ທີເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມີທິເສສຸ ຍຖາຣຫໍ. ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຣິ ເຖເຣນ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລນ຺ຕເຣນາຕິ ສຸຕກາລໂຕ ອປເຣນ ກາເລນ. ຍສ຺ສ…ເປ… ປຏິຊານາຕິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ອນສ຺ສມານໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເອວໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທີປິເຕນ ປນ ອຕ຺ເຖນ ກິໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອິຕິ ອສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອສມ຺ໂມຫສ຺ສ, ອສມ຺ໂມສສ຺ສ ຈ ທີປິຕຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ເຖຣສ຺ສປຎ຺ຎາສິທ຺ຘີຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ. ປຎ຺ຎາວຊ຺ຊິຕສມາຘິອາທິຘມ຺ມຊາເຕນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສິທ຺ຘິ ສຫຊາຕາທິສຕ຺ຕິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ສມ຺ໂມຫປຏິປກ຺ເຂນ ວາ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ມຊາເຕນ. ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ ອຸປນິສ຺ສຍາທິໂກຏິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອິຕຣຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປກາສິເຕນ ປນ ອຕ຺ເຖນ ກິໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ທຸພ຺ພິເຘສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ປນ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ຫິ ນິພ຺ພຈນໍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຠາໂວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑) ວິຍ. ອປິຈ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທໂຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ສມານາປິ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວິຊານນໂຕ ອປ຺ປຘານຠູຕາ, ເອວໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍປິ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ສຕິ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຸເຣຈາຣິຠາໂວ. ອິຕິ ສຫຊາຕປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ປຸເຣຊາຕປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ທຸວິໂຘປິ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອິຘ ສມ຺ຠວຕິ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວເມສ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ວິຠາວິເຕນ ສມຕ຺ຖຕາວຈເນນ ກິມນຸຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນາທີຫິ ວາ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣາທີຫິ ຈ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ, ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ວາ ຣເສນ ສາທຸຣສສ຺ສ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຣຕນສນ຺ນິຘານໂຕ ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສ, ທສວິຘສ຺ສ ວາ ຣຕນສ຺ສ ສນ຺ນິຘາໂນ ໂກໂສ ວິຍາຕິ ຘມ຺ມໂກໂສ, ຕຖາ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ. ອຖ ວາ ນານາຣາຊຠຓ຺ຑຣກ຺ຂໂກ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣກ຺ຂໂກ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ຕເມວ ສທິສຕາກາຣຓທສ຺ສເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມຘໂຣ, ສພ຺ພປາຐີ ຈ ສາສເນ;

ອານນ຺ໂທ ນາມ ນາເມນ, ຘມ຺ມາຣກ຺ໂຂ ຕວໍ ມຸເນ’’ຕິ. (ອປ. ໑.໕໔໒);

ອຎ຺ຎຖາປິ ທີເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ, ເອວໍ ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສເຍຫິ ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສ຺ສ ທີປນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍນິ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອໂຍນິໂສ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ຎາປກເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ກາຣເຓ, ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ວຈເນເນວ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມ຺ຠວໂຕ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຘູເມນ ກາຣິເຍນ ກາຣຓຠູໂຕ ໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕທນ຺ວຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອາວຸໂສ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຘຸນາ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກກາຣເຓນ ຎາປກເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕເທວ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສພ຺ເພນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປໂຍຊນາທິນາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ກິໍ ອິມິນາ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມທ຺ວເຍ. ‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓຠູເຕນ ອວິກ຺ເຂເປນ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ເອວ ສມຕ຺ຖນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິກ຺ເຂເປນ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ສມຕ຺ຖນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິເສ ປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວເສເນວ ຫິ ໂສ ປາກໂຏຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ກາຣຓຠູຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ກາຣຓຠູຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິສມຕ຺ຖນວຈເນນ ອວິກ຺ເຂເປນ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ກາຣຓຠູເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ເສວ ຜລຠູຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ກສ຺ມາ ປເນວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣສມ຺ຠວໂຕ ຫິ ຕຖາ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣກາຣຓຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກາຣຓຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ຕກາຣເຓ ໂຫນ຺ເຕ ກິມຕ຺ຖິຍາ ອເນກນ຺ຕກາຣຓໍ ປຕິ ຜລຠາວປຣິກປ຺ປນາຕິ ຕຖາເຍເວຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປວຕ຺ຕິຍາ.

‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎຖາປິ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖມາຫ, ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວນ຺ຕິ…ເປ… ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ຈ ອາກາໂຣຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓສງ຺ຂາໂຕ ໂສ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ. ເອວໍ ຠທ຺ທໂກຕິ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິຠາວກາຣຓຕ຺ຕາ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫເຓນ ສຸນ຺ທໂຣ ເສຏ຺ໂຐ, ສມາສປທໍ ວາ ເອຕໍ ເອວໍ ອີທິໂສ ຠທ຺ໂທ ຍສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ນ ປຓິຫິໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິ ຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕຄຸຓທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຄຸຓສ຺ເສວ ຫິ ອປຣາປຣວຸຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກຠາໂວ. ຈຣນ຺ຕິ ວາ ເອເຕນ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ ຈກ຺ກໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສເນວ. ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຕິຣູປເທສວາສສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສງ຺ຂາຕຄຸຓທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕສ຺ມາຕິ ປຸຣິມກາຣຓໍ ປຸຣິມສ຺ເສວາຕິ ອິຘ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ.

ເຕນ ກິໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ ອິມາຍ ຈຕຸຈກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ. ອສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ສິທ຺ຘິຍາ. ອາສຍສຸທ຺ຘີຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍາ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓ-ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຍຖາຠູຕຎາຓສ຺ສ ຈາຕິ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອາສຍສ຺ສ ອສຸທ຺ຘິເຫຕຸຠູຕານໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາເວນ ສຸທ຺ຘິ. ຕເທວ ຫິ ທ຺ວຍໍ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ, (ຘ. ປ. ໔໓) ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ອາສໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ ວຈເນນ ວິໂຣຘໂຕ. ເອວມ຺ປິ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາສຍສ຺ສ ສຸທ຺ຘິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ຕາຍ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິຍາ ອວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣິມສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ປຈ຺ຉິມານໍ ມຄ຺ຄານໍ, ຜລານຎ຺ຈ ກາຣຓຠາວໂຕ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘີຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ ສຸທ຺ຘິ, ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ສຸທ຺ຘິ. ປຕິຣູປເທສວາສີ, ຫິ ສປ຺ປຸຣິສເສວີ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘປໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ຕຖາວິສຸທ຺ເຘນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍເຄນ, ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວາວເຫນ ຈ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ເຖໂຣ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ເຖຣສ຺ສ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາວາຕິ. ເຕນ ກິໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕາຍ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີຕິ ປຏິເວຘສງ຺ຂາເຕ ອຘິຄເມ ເຉກຠາວສິທ຺ຘິ. ອຘິຄເມຕພ຺ພໂຕ ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ປຏິເວໂຘ ‘‘ອຘິຄໂມ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາຄໂມຕິ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍ ເອເຕນ, ອາຠຸໂສ ວາ ຄມິຕພ຺ໂພ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ.

ເຕນ ກິມນຸຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ຕສ຺ມາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວາ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ວຈນນ຺ຕິ ນິທານວຈນໍ ໂລກໂຕ, ຘມ຺ມໂຕ ຈ ສິທ຺ຘາຍ ອຸປມາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອຸປມາຍ ມິເຘກຈ຺ເຈ, ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໑໙.໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸໂຓຕິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸຏ຺ຐິຕຣໍສິ, ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ ອຸທຍໂຕ ອຸທຍນ຺ຕສ຺ສ ອຸທຍາວາສມຸຄ຺ຄຈ຺ຉໂຕ ສູຣິຍສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈຣໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອາຄມາຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິຍາ ອີທິສສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນິທານວຈນໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ນິທານຠາວໍ ຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທມຕ຺ຖຊາຕໍ ອນຸຠາວິຕນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອປຣມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເກຫິ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ເທຫິ ປກາເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນ, ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ເຕຫິ ສທ຺ເທຫິ ປຸພ຺ເພ ທີປິຕໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສສງ຺ຂາຕໍ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖມາຫ ອສມ຺ໂມເຫນ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສ຺ສ, ອສມ຺ໂມເສນ ຈ ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ປກາເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາຕິອາທິນາ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑). ເຫຕຸຄພ຺ຠຎ຺ເຈຕໍ ປທທ຺ວຍໍ, ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທ-ປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຠາໂວ ສພ຺ຠາໂວ, ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາໂວ ຕຖາ. ‘‘ສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສມ຺ຠວນໍ ສມ຺ຠໂວ, ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ສມ຺ຠໂວ ຕຖາ. ເອວໍ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ. ‘‘ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາຕາຍ ປາຬິຍາ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພານໍ ຠາສິຕຕ຺ຖປໂຍຊນຕ຺ຖານໍ, ຕີສຸ ຈ ຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຠາວໂຕ ຕພ຺ຠາວປຏິເວຘທີປເກນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວທີປນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖາຘິຄມເຫຕຸໂຕ, ຕໍວເສນ ຈ ຕທວເສສເຫຕຸປ຺ປເຠທສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວທີປນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕເທວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອສມ຺ໂມຫທີປເກນ, ອສມ຺ໂມສທີປເກນາ’’ຕິ ຈ ອວຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເກຫິ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ເທຫິ ປກາເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເກຫິປິ ເຕຫິ ປກາເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເອວນ຺ຕິ…ເປ… ຠາສມາໂນ, ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ…ເປ… ຠາສມາໂນ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ເຕຫິ ສທ຺ເທຫິ ປຸພ຺ເພ ທີປິຕໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕໍ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖມາຫ, ‘‘ເອເຕ ມຍາ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ປກາເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ສວນໂຍຄທີປກນ຺ຕິ ຈ ອວິກ຺ເຂປວເສນ ສວນໂຍຄສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຣິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘາຣຓປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑). ມໂນທິຏ຺ຐີຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ຕທ຺ທີປກວຈເນເນວ ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາວ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘໂຍ’’ຕິອາທິເຠເທນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖາເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຣິຍາ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘາຣຓປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ຕທ຺ທີປກວຈເນເນວ ພຫູ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕາຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕາ. ຘາຕາຕິ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ມນສິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນນ ອຸປຘາຣິຕາ. ວຈສາ ປຣິຈິຕາຕິ ປຄຸຓຕາສມ຺ປາທເນນ ວາຈາຍ ປຣິຈິຕາ ສຊ຺ຌາຍິຕາ. ອິທານິ ປກາເສຕພ຺ພຕ຺ຖທ຺ວຍທີປເກນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທທ຺ວເຍນ ວິຠາເວຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕທຸຠເຍນປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕທຸຠເຍນາຕິ ປຸຣິມນເຍ, ປຈ຺ຉິມນເຍ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສເກນ ເຕນ ທຸພ຺ພິເຘນ ສທ຺ເທນ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ອາທຣຊນນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕເທວ ກາຣຓໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ວິວຣຕິ, ຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ ‘‘ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອສຸຓນ຺ໂຕຕິ ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ມຫຕາ ຫິຕາຕິ ມຫນ຺ຕໂຕ ຫິຕສ຺ມາ. ປຣິພາຫິໂຣຕິ ສພ຺ພໂຕ ຠາເຄນ ພາຫິໂຣ.

ເອເຕນ ປນ ວິຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຖທີປເກນ ສທ຺ທທ຺ວເຍນ ອນຸຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຖມນຸຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ເພ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ເຖ ໂຍຊິຕາເຍວ ເອເຕ ສທ຺ທາ ອິຘ ເອກສ຺ເສວານຸຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຠາວກຠາເວນ ຄຫິຕາຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສກເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຈ ເມ-ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຸພ຺ເພນ ໂຍຊິໂຕ, ຕທເປກ຺ຂານໍ ປນ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ສຫຈຣຓໂຕ, ອວິນາຠາວໂຕ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕນ຺ຕິ ຕຖາຄເຕນ ປກາຣໂຕ ວິທິຕໍ, ຠາສິຕໍ ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕນິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອສປ຺ປຸຣິສວິສຍໍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາສງ຺ຂາຕາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ມຫາໂຈຣທີປເກນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ, ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ຕຖາຄຕ…ເປ… ອທຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ເສໂສ. ຕຖາ ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕຕິ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໂອກ຺ກມນສຣູປກຖນໍ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມຕໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ? ນຍິທເມວໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ອນຸຠາວິໂຕຕິ ອຕ຺ຖສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ. ເຕນ ຫິ ອນຸຠາເວຕພ຺ພມຕ຺ຖໍເຍວ ຕຖາ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຠຄວາ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເທສນາກຸສໂລ, ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ, ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ, ເຕສເມວ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຕທຠິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມນາທິອຕ຺ໂຖ ອນຸຠາວິໂຕຕິ. ສາເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ, ຕທວຕ຺ຖາໂນກ຺ກມນສງ຺ຂາຕາ ຈ ສາວກຕ຺ຕປຏິຊານນາ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ສຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ປຸຣິມຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ກຸຫນລປນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຣາສິ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ, ຕພ຺ພິຣຫິຕຠາໂວ ຈ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາຍ ປຣິໂມເຈຕິ. ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸກປ຺ປາທິກິຣິຍໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ ຕກ຺ກິຣິຍາສງ຺ກາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ສຕ຺ຖຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ມຍາສຸຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕີຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມນຸຠາວນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຊິນວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິປິ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ, ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມນຸຠາວນເມວ ວາ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຕຖາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຸຠຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປຣມ຺ປິ ອນຸຠາເວຕພ຺ພມຕ຺ຖມນຸຠາເວຕິ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວຕນ຺ຕິ ເທສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ. ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕຕິ ຠຄວຕາ ເທສິຕວເສນ ປຸຣິມຕຣໍ ສໍວິຊ຺ຊມານໍ ຠຄວຕາ ວຈນເມວ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ອິທໍ ວຈນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາເຓຫິ ວິສາຣທສ຺ສ, ວິສາຣທເຫຕຸຠູຕຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ. ທສຎາຓພລຘຣສ຺ສ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສງ຺ຂາເຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ, ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ເຖນ ອາສຠສງ຺ຂາເຕ ອກມ຺ປນສຠາວຠູເຕ ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ສີໂຫປມສຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄເຕນ ອເນກນເຍນ ສີຫນາທນທິໂນ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ. ນ ເຈຕ຺ຖ ນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ສມາໂສ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ, ສາສນຄນ຺ເຖສຸ ຈ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມນ ສຕ຺ຕານມິສ຺ສຣສ຺ສ. ຘມ຺ມສ຺ເສວ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ຕທຸປ຺ປາທນວເສນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທີປນໍ. ຘມ຺ເມນ ໂລກສ຺ສ ປທີປມິວ ຠູຕສ຺ສ, ຕທຸປ຺ປາທກຠາເວນ ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕປທີປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ຘມ຺ມກາໂຍຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມນ ໂລກປຏິສຣຓຠູຕສ຺ສ, ຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ວາ ປຏິສຣເຓນ ສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ຍໍນູນາຫໍ…ເປ… ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ມາເນຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສທ຺ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວຣຈກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂນ, ສທ຺ຘມ຺ມານເມຕສ຺ສ ວາ ອາຓາຈກ຺ກວຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອິທໍ ວຈນໍ ສມ຺ມຸຂາວ ມຍາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນຕິ ປທສມຸທາຍຠູເຕ ວາກ຺ເຍ. ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຬ຺ຫຕຣໍ ນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນໍ ມຕິເຠທມຕ຺ຕໍ ວິມຕິ. ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາຕິ ຕຖາ ອກຕ຺ຕພ຺ພຠາວກາຣຓວຈນໍ. ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕຕິ ປນ ອສ຺ສທ຺ຘິຍວິນາສນສ຺ສ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທມຸປ຺ປາທນສ຺ສ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ‘‘ເຕເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸທານວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ, ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ໂຘ ວາ ສາວໂກ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຠາວສ຺ສ, ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວສ຺ສ ຈ ສູຈນໂຕ, ຕຖາສູຈເນເນວ ຈ ຂລິຕທຸນ຺ນິຣຸຕ຺ຕາທິຄຫຓໂທສາຠາວສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ສາສເນ ອສ຺ສທ຺ຘໍ ວິນາສຍຕິ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຕິສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ, ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທສ຺ສນໍ ທີປນຎ຺ຈາປິ, ປກາສນໍ ວິຠາວນໍ;

ອນຸຠາວນມິຈ຺ຈຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາໂຍເຄນ ປຎ຺ຈຘາ.

ທສ຺ສິໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ, ສິທ຺ໂຘ ເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຍາ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈຕ຺ຖ, ປທຕ຺ຕເຍ ນຍຎ຺ຎຸນາ’’ຕິ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ປນ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐາສຫາຍສງ຺ຂ຺ຍາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ປາຣາ. ໑໑) ເສຏ຺ເຐ, ‘‘ເອໂກວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕; ທີ. ນິ. ໒.໒໑໕; ມ. ນິ. ໑.໘໐; ສໍ. ນິ. ໓.໖໓; ວິຠ. ໔.໔໔໕) ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ສງ຺ຂ຺ຍາຍໍ, ອິຘາປິ ສງ຺ຂ຺ຍາຍເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ) ເອໂກເຍເວສ ສມໂຍ, ນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາຕິ ອູນາຘິກາຠາເວນ ຄຓນສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ ເອກນ຺ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ‘‘ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອວໍ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຍໍ ນາມ ສມໂຍ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອນິຍມິຕວຈນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອກໍ…ເປ…. ທີປນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ.

ອິທານິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຕໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍ, ສມຠິນິວິຏ຺ໂຐ ສມຍ ສທ຺ໂທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ປນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຕສ຺ເວກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ອິຘ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສມວາເຍຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ, ກາຣຓສມວາເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂເຓຕິ ໂອກາເສ. ເຫຕຸທິຏ຺ຐີສູຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ເຈວ ລທ຺ຘິຍຎ຺ຈ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ. ສມໂຍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທນຸຣູປສຣີຣພລຎ຺ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ ຈ. ອຸປາທານໍ ນາມ ຎາເຓນ ເຕສໍ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ສ຺ເວ ຄມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ຠວິສ຺ສຕິ, ກາເຍ ພລມຕ຺ຕາ ຈ ຜຣິສ຺ສຕິ, ຄມນປຈ຺ຈຍາ ຈ ອຎ຺ໂຎ ອຜາສຸວິຫາໂຣ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອເຖຕໍ ກາລຎ຺ຈ ຄມນກາຣຓສມວາຍສງ຺ຂາຕໍ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາຕິ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຍຑ຺ໂຒ ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານໍ ອຸຓ຺ຫສມໂຍ. ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐໂມ ມາໂສ ປຣິຬາຫສມໂຍ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມາໂສ ວາ ເອສ, ພ຺ຍາໂສ ວາ. ປວຸຏ຺ຐໍ ວນໍ ປວນໍ, ຕສ຺ມິໍ, ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ເຕ ມຫາວນສງ຺ຂາເຕ ວນສຓ຺ເຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸ. ຠທ຺ທາລີຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນາມໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຍາ ຠທ຺ທາລິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ເອກໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ເຕ ນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາປິ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ’’ຕິອາທີສຸ ມາໂນຕິ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປກຕິນາມໍ, ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ປນ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ’’ຕິ ນໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຓມຸຓ຺ຑິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຣ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປກາເຣນ ວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຐາເນ ຈງ຺ກີຕາຣຸກ຺ຂໂປກ຺ຂຣສາຕິປ຺ປຠູຕໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ນິຄຓ຺ຐາເຈລກປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປກາເຣນ ວທນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຣາໂມ ‘‘ສມຍປ຺ປວາທໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣູສກຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສາລໂກ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ເອກາ ສາລາ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ປນ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ໂປຏ຺ຐປາທປຣິພ຺ພາຊກໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູ ສາລາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ປຐມໍ ກຕໍ ເອກໍ ສາລໍ ອຸປາທາຍ ລທ຺ຘປຸພ຺ພນາມວເສນ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມລ຺ລິກາຍ ນາມ ປເສນທິຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ອຸຍ຺ຍານຠູໂຕ ໂສ ປຸປ຺ຜຜລສຈ຺ຉນ຺ໂນ ອາຣາໂມ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ’’ຕິ. ປຏິວສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຜາສຸຕາຍ ວສຕິ.

ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຑ຺ຒິ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ມາ ປາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຠຍຕ຺ຖສງ຺ຂາຕຫິຕປຏິລາຠາ. ສມ຺ປຣາຍິໂກປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ກາຣຓສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິລທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍເມກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຕໍຕທຕ຺ເຖ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຘີ ວາ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ຘີໂຣ. ປຓ຺ຑາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ສຸຂຸເມສຸປິ ອຕ຺ເຖສຸ ປຑຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ຂາທີນໍ ວາ ປີຬນາທິອາກາຣໍ ຊານາຕີຕິ ປຓ຺ຑາ. ຕາຍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ອຖ ວາ ອິຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ປຓ຺ຑາ ເອຕສ຺ສ, ປຑຕິ ວາ ຎາຓຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຫາເນນ. ສມ຺ມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ອວສານໍ. ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິຕາກຣຓໍ. ຕເທວ ອຕ຺ໂຖ ຕຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສເມຈ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ. ຊຣາຍ, ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ໂພ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິເຍວ. ຕານິ ຫິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວມຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ໂຄຈໂຣ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕານິເຍວ ຕພ຺ພິສຍ-ຠາວູປຄມນ-ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ສມຍສທ຺ໂທ ເອວາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເຕສຸ ປນ ອຕ຺ເຖສຸ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ສຫກາຣີກາຣຓວເສນ ສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄລວເສນາຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕາ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ, ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕິ. ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວານໍ ສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫ, ນ ປນ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມູໂຫ ນາມ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປວຕ຺ຕຕິ ວາ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄມເນເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິສມງ຺ຄີຠາວໍ ກໂຣຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຓຠາວໂຕ ວາ ຕໍສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ຍຖາຠິນິເວສໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານໍ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ຍານໍ ປາປຸຓນໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ຕໍ ຕໍ ສຠາວໍ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ.

ນນຸ ຈ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ອຠິຘີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິຘ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອເນກຘາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສທ຺ທວິເສເສ ອເປກ຺ຂິເຕ ສທ຺ທວິເສເສ ຫິ ອເປກ຺ຂິເຕ ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນກຕ຺ຖາຠິຘານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ນ ຫິ ໂຍ ກາລາທິອຕ຺ໂຖ ສມຍ-ສທ຺ໂທ, ໂສເຍວ ສມູຫາທິອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ເຕສມຕ຺ຖານໍ ສມຍສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎມຸປາທາຍ ອເນກຕ຺ຖຕາ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສາມຎ຺ຎວຈນີຍຕໍ, ອຸປາທາຍ ອເນກຘາ;

ອຕ຺ຖໍ ວເທ ນ ຫິ ສທ຺ໂທ, ເອໂກ ເນກຕ຺ຖໂກ ສິຍາ’’ຕິ.

ສມວາຍາທິອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ, ກາລສ຺ເສວ ຈ ອປທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສເທສກາທີນໍ ວິຍ ຫິ ກາລສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ໂສປິ ອິຘ ອປທິສີຍຕິ. ‘ອິມິນາ ກີທິສໍ ກາລໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ກາລຕ຺ເຖນ ສມຍ-ສທ຺ເທນ. ອຑ຺ຒມາໂສ ປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິໂກ ທິວສຠາຄວເສນ, ປຐມຍາມາທິໂກ ປຫາຣວເສນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຓລຍາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອນິຍມິຕວເສນ ເອກໍ ກາລໍ ທີເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວເສນ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິນາ ນິຍມິຕວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຎາຍ ວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ, ຕຖາປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຈສາ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ສຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ປເຣນ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ນານປ຺ປກາຣຠາວໂຕ ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ຍາວ ກາລປ຺ປເຠໂທ, ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ນ ໂສ ກາລປ຺ປເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ເອຕ຺ຖານນ຺ໂຕຄໂຘ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອວໍ ໂລກິຍສມ຺ມຕກາລວເສນ ສມຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສາສເນ ປາກຏກາລວເສນ ສມຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ ຕສ຺ສາ ວິເສສປຣິຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ສມຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂອກ຺ກມນກາໂລ ເຈຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນິມິຕ຺ຕານິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສໍເວຊນກາໂລ ສໍເວຄສມໂຍ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມາຍ ຈຣິຍກາໂລ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ. ເທວສິກໍ ຌານຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ວິເສສໂຕ ປນ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ຌານສມາປຕ຺ຕິວຬຎ຺ຊນກາໂລ. ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ຕໍຕໍຘມ຺ມເທສນາກາໂລ ເທສນາສມໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສມຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ເຎປິ ສມຍາ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສຸ ສມເຍສຸ ອິຘ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາໂຕ ສມຍວິເສໂສ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທີເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸເຍວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍເຍວ. ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ. ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸ ສມເຍສຸ ເອກເທໂສວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ ຘມ຺ມີ ກຖາ ວາ ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໒) ວຸຕ຺ຕສມເຍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸປິ ສມເຍສູຕິ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາເທສນາສມເຍສຸປິ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອເຠທຕ຺ຕາ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ຈ ກຣຓວຈເນນ ຈ ນິທ຺ເທສມກຕ຺ວາ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທສປໂຍຊນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸກາໂມ ປຣມ຺ມຸເຂນ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ, ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠຸມ຺ມໍ, ໂອກາໂສ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ວິຠຕ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ກໂຣຕິ ກິຣິຍມຠິນິປ຺ຜາເທຠິ ເອເຕນາຕິ ກຣຓໍ, ກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອຸປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ ກິຣິຍາຍາຕິ ອຸປໂຍໂຄ, ກມ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ວຈນໍ ຕຖາ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຈທນໍ ປຣິຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອຠິຘມ຺ມຕທຎ຺ຎສຸຕ຺ຕປທວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນກຣຓວຈເນຫິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອຘິກຣຓຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖານໍ, ເຫຕຸກຣຓຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິຘສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປເທ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ. ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ອິໂຕຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໂຕ. ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠວນໍ ຠາໂວ, ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ຕເທວຕ຺ໂຖ ຕຖາ. ເກນ ສມຍຕ຺ເຖນ ອິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຕທຕ຺ຖທ຺ວຍສມ຺ຠວານຸຣູເປນ ສມຍຕ຺ເຖນ, ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປທຕ຺ຖໂຕເຍວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘໍ, ວິຠຕ຺ຕິ ປນ ໂຊຕກມຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາລສງ຺ຂາໂຕ, ກາລສທ຺ທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ກາລຕ຺ໂຖ. ສມູຫສງ຺ຂາໂຕ, ‘ສມູຫສທ຺ທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ສມູຫຕ຺ໂຖ, ໂກ ໂສ? ສມໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓໍ ອາຘາໂຣຕິ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈາຍໍ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕ ກາໂລ, ໂວຫາຣມຕ຺ໂຕ ຈ ສມູໂຫ, ໂສ ກຖໍ ອຘິກຣຓໍ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາ ຫິ ກາໂລ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຈ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ປຕ຺ຕສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວມິຘາປິ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ຕທຸຠຍໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ.

‘‘ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຂໂຓ ນາມ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນວໂມ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ, ຍານິ ວາ ປເນຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ເອຕ຺ຖ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓີຘິ ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ໂອກາສຏ຺ເຐນ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ຫິ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສຠູຕານິ. ສມວາໂຍ ນາມ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໔; ສໍ. ນິ. ໓.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສາຘາຣຓຜລນິປ຺ຜາທກຕ຺ເຕນ ສຓ຺ຐິຕາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທິປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ. ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິ ສາຘາຣຓຜລໍ. ເຫຕຸ ນາມ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິຊນກເຫຕຸ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຂຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ສມວາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາສງ຺ຂາເຕນ ຠາເວນ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕາສງ຺ຂາໂຕ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ, ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາ ອວິຊ຺ຊມານາວ, ກຖໍ ຕາຍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວໂຫຕິ ອຎ຺ຎກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ຄມ຺ຍມານາຍ ຕາຍ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຂເຓ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອຠິຘມ຺ເມເຍວ (ອຏ຺ຐສາ. ກາມາວຈຣກຸສລປທຠາຊນີເຍ) ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາຣຫເມສ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ສຸຕ຺ຕປເທສູຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ, ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕທຸຠຍຕ຺ຖສ຺ສ ສມຍສທ຺ທຕ຺ຖຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ຠຸມ຺ມວຈນວເສນ ທີປນຕ຺ຖໍ. ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຫິ ປທີໂປ ວິຍ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕກາຕິ, ອຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ປາກໂຏເຍວ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ ປນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິ. ວິນເຍ (ປາຣາ. ໒໐) ອາຄຕສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນວຕ຺ຖຸວເສນ ເຖຣໍ ມຣິຍາທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕໍຕໍວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກໂມວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ເຈວ ກຣຓຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຐມເມວ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ວິຫຣຕິ, ຕທາ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕິ ສິທ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ‘‘ອນ຺ເນນວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອນ຺ນມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕິອາທິນາ ກາຣເຓນ ອນ຺ນາທີນໍ ເຫຕຸຠາໂວ ວິຍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ປນ ເຕເນວ ປຸພ຺ພສິທ຺ເຘນ ວີຕິກ຺ກເມນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ກຣຓຠາໂວປິ ວີຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ສິທ຺ໂຘ ‘‘ອສິນາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອສິນາ ຉິນ຺ທນກິຣິຍໍ ສາເຘຕີຕິອາທິນາ ກາຣເຓນ ອສິອາທີນໍ ກຣຓຠາໂວ ວິຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ກາລໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ກາລສ຺ສາປິ ອິຘ ເຫຕຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມນິສ຺ສຍສ຺ສ ກາລສ຺ສາປິ ກຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາລສ຺ສາປິ ເຫຕຸຠາໂວ, ກຣຓຠາໂວ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ວີຕິກ຺ກໂມເຍວ ເຫຕຸຠູໂຕ, ກຣຓຠູໂຕ ຈ. ໂສ ຫິ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓ ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນກ຺ຂເຓ ກຣຓມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ. ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕຕິ ວີຕິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ກຣຓຠູເຕນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນຕິ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໒) ວິຍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ກຣຓຠາວສ຺ສ, ເຫຕຸຠາວສ຺ສ ຈ ສມຕ຺ຖນວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸຣູປໍ ‘‘ເຕນສມເຍນ ກຣຓຠູເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ປຐມໍ ‘‘ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸຠາວສ຺ສ ສາຕິສຍມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວາ ຫິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິຫາສີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ກິຣ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອິຘ ກມວຈນິຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວເມຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ – ອຎ຺ຎາສຸປິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍເມວ ອນຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ຕາສຸ ‘ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’ຕິ ວິນຍປາຬິປເທ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ເສວ ສາຕິສຍໍ ອຘິປ຺ເປຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສມເຍນ ວິຫາສິ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຫຕຸຠູເຕນ ສມເຍນ ວິຫາສີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາລາຠໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຣຓວຈເນນ ຕທຸຠຍຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວີຕິກ຺ກມສມຍສ຺ສ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ກຣຓຠາເວ ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຫຕຸຠາເວ ປນ ຕທເປກ຺ຂນມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ປເທເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາເຍວ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີ’’ຕິ. ກຣຓຎ຺ຫິ ກິຣິຍຕ຺ຖໍ, ນ ເຫຕຸ ວິຍ ກິຣິຍາກາຣຓໍ. ເຫຕຸ ປນ ກິຣິຍາກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖຕິ.

‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ທພ຺ພຄຸຓກິຣິຍາຫິ ສໍໂຍໂຄ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍໂຄ, ນິຣນ຺ຕຣເມວ ເຕຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ຕຖາ. ເອວໍຊາຕິເກຕິ ເອວໍສຠາເວ. ກຖໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ອາຣພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ເອກໍສເມວ, ນິຣນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາວິຫາເຣນາຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕຖາ ຫິ ກຣຸຓານິທານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອິຘ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ. ນ ຫິ ເທສນາກາເລ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ສຕ຺ຕວິສຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ ອິຘ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປໂຍຄວິຠຕ຺ຕິຍາ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອຠິຘມ຺ເມ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ, ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ, ວິນເຍ ກຣຓວຈນສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫຄາຖາປທໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ, ວິນເຍ ຈ. ສມໂຍຕິ ສມຍສທ຺ໂທ. ສທ຺ເທເຍວ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິປຣາ ຠວຕິອຕ຺ເຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ໂສຕິ ສ຺ເວວ ສມຍສທ຺ໂທ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂປຣາຓາຈຣິຍມຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂປຣາຓາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓາຕິ ຈ ປຸຣິມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ…ເປ… ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອສ ເຠໂທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ເຠໂທ ວິເສໂສ, ນ ປນ ອຕ຺ເຖນ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ສພ຺ເພສຸປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຘາໂຣ ເອວ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ຈ ວຈເນນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ກໂຕ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄກຣຓວິຠຕ຺ຕິໂຍ ສິທ຺ຘາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ມຕິທສ຺ສເນ ຄຸຓມາຫ.

ຠາຣິຍຏ຺ເຐນ ຄຣຸ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ສງ຺ເກຕໂຕ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຄຣຸໍ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເກຕວິສໂຍ ຫິ ສທ຺ໂທ ຕໍວວຕ຺ຖິໂຕເຍວ ເຈສ ອຕ຺ຖໂພຘໂກຕິ. ຄຣຸນ຺ຕິ ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ຊນໍ. ‘‘ໂລເກ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ສາສເນເຍວ, ໂລເກປິ ຄຣຸກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຄວາຕິ ສງ຺ເກຕສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຄຣຸກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຄວາ, ອຖ ອຍເມວ ສາຕິສຍໍ ຠຄວາ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວສີລາທິຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ຈ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ໂລເກເຍວ, ອຖ ໂຂ ສາສເນປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂປຣາເຓຫີ’’ຕິອາທິນາ, ໂປຣາເຓຫີຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐວາຈກວຈນມ຺ປິ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ເສຏ຺ຐເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນາຕິ ຫິ ວຈນໍ, ສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄຕ຺ຕາ, ສາຕິສຍໍ ວາ ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ກາຣຓຕ຺ຕເຍນ ໂສ ຕຖາຄໂຕ ຄຣຸ ຠາຣິຍຏ຺ເຐນ, ເຕນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຣຸຕາກາຣຓທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ ປທຕ຺ຕຍໍ. ‘‘ສິປ຺ປາທິສິກ຺ຂາປກາປິ ຄຣູເຍວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຄາຣວຍຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຣູຕິ ກຕ຺ວາ ‘ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ຕເທຕໍ ວິເສສນປທມຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມປທທ຺ວຍເມວ ກາຣຓທສ຺ສນໍ ສິຍາ.

ອປິຈາຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິກປ຺ປຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອປໂຣ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ວຓ຺ຓຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ,

ທ຺ເວ ຈາປເຣ ວຓ຺ຓວິກາຣນາສາ;

ຘາຕູນມຕ຺ຖາຕິສເຍນ ໂຍໂຄ,

ຕທຸຈ຺ຈເຕ ປຎ຺ຈວິຘາ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ປິໂສທຣາທີນິ ຍໂຖປທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສທ຺ທນເຍນ ວາ ປິໂສທຣາທິອາກຕິຄຓປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂລກິຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ສີລາທິປາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ. ຕຖາ ອເນກເຠທຠິນ຺ນກິເລສສຕສຫສ຺ສານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຎ຺ຈມາເຣ ອຠຎ຺ຊີຕິ ‘‘ຠຄ຺ຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຄ຺ຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ໂລເກ ຈ ຠຄ-ສທ຺ໂທ ອິສ຺ສຣິຍຘມ຺ມຍສສິຣີກາມປຍຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕ ຈ ຠຄສງ຺ຂາຕາ ຘມ຺ມາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຸຕ຺ໂຕ ຠເຄຫິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລາທີຫິ ອເນກເຠເທຫິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠຊິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທເສສີຕິ ‘‘ວິຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ. ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣ, ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກ, ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕາປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂ, ອຎ຺ເຎ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນມເນນ ວນ຺ຕໍ ວມິຕນ຺ຕິ ‘‘ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠວສທ຺ທໂຕ ຠ-ກາຣໍ ຄມນສທ຺ທໂຕ ຄ-ກາຣໍ ວນ຺ຕສທ຺ທໂຕ ວ-ກາຣໍ ອາທາຍ, ຕສ຺ສ ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວນ຺ຕຄມໂນ ຠເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ຠາຄ຺ຍວາ, ຕໂຕ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ໂຖຕິ ວິຕ຺ຖາຣຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຄນ຺ຖມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣຕິ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ນ ປນ ອິຘ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປິຈ ຠເຄ ວນິ, ວມີຕິ ວາ ຠຄວາ. ໂສ ຫິ ຠເຄ ສີລາທິຄຸເຓ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ເຕ ວາ ຠຄສງ຺ຂາເຕ ສີລາທິຄຸເຓ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວນິ ຍາຈິ ປຕ຺ຖຍິ, ເອວໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວາ ສິຣິໍ, ອິສ຺ສຣິຍໍ, ຍສຎ຺ຈ ວມິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ຑຍິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ, ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສໍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທິຄຕາ ຠາຊນໂລກໂສຠາ. ຕາ ຠຄາ ວມິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫິ, ເອວໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາຕິ ເອວມາທີຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄຕນເຍຫິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອມ຺ເຫຫິ ປນ ໂສ ຄນ຺ຖຠີຣຸຊນານຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ຄນ຺ຖຄຣຸຕາປຣິຫຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິໂຕຕິ.

ເອວເມເຕສໍ ອວຍວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຸທາຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸຣິມປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ສມຸທາຍຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕາວເສເສນ ເຕສມຕ຺ຖານໍ ປຏິໂຍຄິຕາຍ ເຕນາປິ ສຫ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’’ ຕິວຈເນນາຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທານວຈເນ. ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຕຖາເທສິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ເອສ ນໂຍ ອປຣຕ຺ຖາປິ. ‘‘ໂຍ ໂຂ ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ…ເປ… ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊເຕວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມກາຍນ຺ຕິ ຫິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມກາໂຍຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ຈ ຕາທິເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ອຘຸນາ ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕໍ ປາວຈນໍ ປກຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກຠາໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວປ຺ປຘາໂນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ຠາວໂລໂປ ວາ, ອິຕຣຖາ ປາວຈນເມວ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ, ສຕ຺ຖຸອທສ຺ສເນນ ປນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຊນສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ອຍໍ ໂວ ສຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຖຸອທສ຺ສເນນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ຊນໍ ສມສ຺ສາເສຕີ’’ ຕິວຈເນນ ສຫ ວິໂຣໂຘ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປາວຈນໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທເນນ ນ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖູຕິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີ, ສມາສປທໍ ວາ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸອທສ຺ສເນນາຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນໍ ອຸກ຺ກຓ຺ໂຐ, ກິຈ຺ຉຊີວິຕາ. ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ຕິ. ຕມິໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ, ອນຠິຣຕິຍາ ວາ ປີຬິໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ວິຫຣຕິ ຈາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຕໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ. ສທ຺ທສາມຕ຺ຖິຍາຘິຄຕມຕ຺ໂຕ ເຈສ, ໂວຫາຣໂຕ ປນ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສມສ຺ສາເສຕີຕິ ອສ຺ສາສໍ ຊເນຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິສມເຍ. ກາມໍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ຠຄວຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ, ອິຘ ປນ ອວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ຕສ຺ມິໍ ເອວໍ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸວເສນ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຕິ ຕຖາສາຘເນນ. ເອວໍວິຘສ຺ສາຕິ ເອວໍປກາຣສ຺ສ, ເອວໍສຠາວສ຺ສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫາຍໍ ນິປາໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນາມ ອານນ຺ທ ເຖຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິເຫສິຍມານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໖) ວິຍ, ເຕນ ເອທິໂສ ອປິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ກາ ນາມ ກຖາ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ຄຣຫຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ, ອຣິຍຠູຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ. ທສວິຘສ຺ສ ກາຍພລສ຺ສ, ຎາຓພລສ຺ສ ຈ ວເສນ ທສພລຘໂຣ. ວຊິຣສ຺ສ ນາມ ມຓິວິເສສສ຺ສ ສງ຺ຆາໂຕ ສມູໂຫ ເອກຄ຺ຆໂນ, ເຕນ ສມາໂນ ກາໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວຊິຣສງ຺ຆາໂຕ ນາມ ນ ອຎ຺ເຎນ ມຓິນາ ວາ ປາສາເຓນ ວາ ເຠຊ຺ໂຊ, ອປິ ຕຸ ໂສເຍວ ອຎ຺ຎໍ ມຓິໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ຠິນ຺ທຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຊິຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອເຠຊ຺ໂຊ ມຓິ ວາ ປາສາໂຓ ວາ’’ຕິ, ເອວໍ ຠຄວາປິ ເກນຈິ ອເຠຊ຺ຊສຣີໂຣ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ. ນາມສທ຺ທສ຺ສ ຄຣຫາໂຊຕກຕ຺ຕາ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໂຊຕໂກ ‘‘ນ ເກວລໍ ຠຄວາເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວໍຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອປຣິນິພ຺ພຸຕສຠາເວນ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕປິ ເອສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ເອວາຕິ ປກຣຓານຸຣູປມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາສາ ປຕ຺ຖນາ ເກນ ຊເນຕພ຺ພາ, ນ ຊເນຕພ຺ພາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຫໍ ຈິຣໍ ຊີວິໍ, ຈິຣໍ ຊີວາມິ, ຈິຣໍ ຊີວິສ຺ສາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິໍ, ສຸຂໍ ຊີວາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຊີວິຕມໂທ ນາມ, ເຕນ ມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ໂຕ ຕຖາ. ສໍເວເຊຕີຕິ ສໍເວຄໍ ຊເນຕິ, ຕໂຕເຍວ ອສ຺ສ ຊນສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ເມ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ສໍເວຊນຎ຺ຫິ ອຸສ຺ສາຫເຫຕຸ ‘‘ສໍວິຄ຺ໂຄ ໂຍນິໂສ ປທຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ.

ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ, ປຎ຺ຈສຸ ຈ ໂກສລ຺ເລສຸ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ປສໍສິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຍເມວ ສຸຕໍ ນ ອນຸສ຺ສຸຕໍ, ນ ຈ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຠຄວາຕິສທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທ-ປຏິມຓ຺ຑິຕ-ສມຍ-ຠາວ-ທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາຍກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑);

ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ກປ຺ປສງ຺ຂາຕກາລສຎ຺ຈຍສ຺ສ ເລຂນວເສນ ປວຕ຺ເຕ ກລິຍຸຄສງ຺ຂາເຕ ສກຣາຊສມ຺ມເຕ ວສ຺ສາທິສມູເຫ ຊາໂຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທຂຓສງ຺ຂາໂຕ ທິນສມູໂຫ ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫນມິວ ກທາຈິ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ, ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ. ກິມິວ ຊາຕນ຺ຕິ ເຈ? ຫຸຕວຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປາວກສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສມ຺ມາ ອຸທິຕມຘຸມນ຺ຕໍ ອຣວິນ຺ທສງ຺ຂາຕໍ ວາຣິຊມິວ ຊາຕນ຺ຕິ. ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄາຣວາຘິວຈນໂຕ.

ເອວໍ ປທຉກ຺ກສ຺ສ ປທານຸກ຺ກເມນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຠິນິວິຏ຺ໂຐ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນີຍຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປກຣຓາທິສາມຕ຺ຖິຍາທິຄຕຕ຺ຖມນ຺ຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປນສ຺ສ ນານຕ຺ຖຠາໂວ ປໂຍຄໂຕ ອວຄມີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕທນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ. ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ກິມນ຺ຕຣໍ ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ວິຊ຺ຊຸນິຈ຺ຉຣຓກ຺ຂເຓ. ໂຘວນ຺ຕີ ອິຕ຺ຖີ ອທ຺ທສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ຫທເຍ. ໂກປາຕິ ຈິຕ຺ຕກາລຸສ຺ສິຍກຣຓໂຕ ຈິຕ຺ຕປໂກປາ ຣາຄາທໂຍ. ອນ຺ຕຣາ ໂວສານນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ເຌ ປຣິໂຍສານໍ ອາປາທິ. ອປິຈາຕິ ຕຖາປິ, ເອວໍ ປຠວສມ຺ປນ຺ເນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານນ຺ຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠີນິຣເຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ອນ຺ຕເຣນ. ຣາຊຄຫນຄຣໍ ກິຣ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຫາເປຕໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາໂລຫກຸມ຺ຠີນິຣຍານໍ ອນ຺ຕເຣນ ອຍໍ ຕໂປທາ ນທີ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ກຸຖິຕາ ສນ຺ທຕີຕິ. ສ຺ວາຍມິຘ ວິວເຣ ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຎ຺ເຎສມສມ຺ຠວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ, (ອ. ນິ. ໖.໔໔; ໑໐.໗໕) ເອເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ, (ພຸ. ວໍ. ໒໘.໙) ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໖; ປຫາ. ວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ວິຍ ກາຣຓເວມຊ຺ເຌສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທາເຍວ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕຂຓວິວເຣສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣິກອນ຺ຕຣສທ຺ທາ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຍມຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ເຍສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອນ຺ຕຣິກສທ຺ໂທ, ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທປີຕິ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕຣິກສທ຺ໂທ, ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ, ຈ ອຸທາຫໂຏຕິ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທເຍວ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ’’ຕິ (ອຸທາ. ໒໐) ເອຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ –

‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ,

ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕ;

ຕໍ ວິຄຕຠຍໍ ສຸຂິໍ ອໂສກໍ,

ເທວາ ນານຸຠວນ຺ຕິ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໐); –

ຫິ ອຍໍ ອຸທາເນ ຠທ຺ທິຍສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາ. ໂສເຍວ ອິກ-ສທ຺ເທນ ສກຕ຺ຖປວຕ຺ເຕນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣິກາຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸທາຫຣໂຓທາຫຣິຕພ຺ພານເມຕ຺ຖ ວິໂຣຘາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖວິເສສນິຍໂມ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ເຖ ວາ ກສ຺ມາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄສມ຺ຠວໂຕ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ເຖ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ສທ຺ທນ຺ຕຣໂຍເຄນ ລທ຺ຘມິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ເກວລໍ ສາສເນວ, ໂລເກປິ ເອວເມວິທໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອີທິເສສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິເສສໂຍຄຕາທສ຺ສນມຸເຂນ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖປິ ທສ຺ສິໂຕ. ເອເກນປິ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ອຸປໂຍຄວຈນານິ ກາຕພ຺ພານິ. ທ຺ວີຫິ ປນ ໂຍເຄ ກາ ກຖາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອກ຺ຂຣໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິຍາທີຫີຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ, ສທ຺ທວິທູ. ອກ຺ຂຣ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ຕມ຺ມູລການິ ປທາທີນິປິ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ຍທິປິ ສທ຺ທໂຕ ເອກເມວ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ເອກສ຺ສາປິ ປທສ຺ສ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍນ ອເນກຘາ ສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸຕິຍປເທນປີ’’ຕິອາທິນາ. ໂກ ປນ ໂທໂສ ອໂຍຊິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍປທໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທນ຺ຕຣໂຍຄວສາ ສທ຺ເທເຍວ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອຸປໂຍຄວິຠຕ຺ຕິຍາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ທາຘິກາໂຣ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິປໂຍໂຄ.

ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ທີຆປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ໂສ ທີໂຆ ນາມ ຕທຕ຺ຖຠູໂຕຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄຕິ ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ອທ຺ຘານຄມນສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປທຠາຊນີຍຠູເຕ ວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໒໑໗). ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ, ປເຄວ ຕທຸຕ຺ຕຣິ. ອຑ຺ຒເມວ ໂຍຊນສ຺ສ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ທ຺ວິຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຈຕຸຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ໂຍຊນເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ, ພຫ຺ວຕ຺ໂຖ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຕາ’’ຕິອາທິ. ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓມຫນ຺ຕຠາເວນ. ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນາຕິ ຄຓນມຫນ຺ຕຠາເວນ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆຕິ ອິຘ ອາຄໂຕ ຕທາ ປຣິວາຣຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ມຫາຕິ ອຸຕ຺ຕໂມ. ວາກ຺ເຍປິ ຫິ ຕມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ປໂຍຄວສາ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ນິລ຺ໂລຠຕາ ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສາວເສໂສ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ. ນ ຫິ ‘‘ອປ຺ປໂລຠຕາຕິ ອຠິຕ຺ຖວິຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາກາໂຣ ປນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕປຣິຍາຍໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍາ’ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໘໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ‘ອຠາວຕ຺ໂຖ’ ຕິປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈສຎ຺ຊານາມີ’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍາ’’ຕິ. ສງ຺ຂ຺ຍາຍປິ ມຫາຕິ ຄຓນາຍປິ ພຫຸ ອໂຫສິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ປທາວຕ຺ຖິກນ຺ຕວຈນວເສນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປທສ຺ສ ເຉທນມິວ ໂຫຕີຕິ ຕທປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ປຸນ ວາກ຺ຍາວຕ຺ຖິກນ຺ຕວຈນວເສນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປເທນ ສທິສີກຣຓໍ. ເອສາ ຫິ ສໍວຓ຺ຓນການໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ວິຠຕ຺ຕິຍານເປກ຺ຂາວເສນ ຍຖາຣຫໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປທຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານວິຠຕ຺ຕິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໓; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໑; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຆາໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສເມໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາໂຕ, ສມຓຄໂຓ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຏສງ຺ຂາເຕນາ’’ ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຖາ ສງ຺ຂາເຕນ ກຕິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ທິຏ຺ຐິສີລາທີນໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ, ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໑໙໘, ໑໐໐໔) ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕຕາເຍວ, ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ວຈນໂຕ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ສທ຺ຘິໍ-ສທ຺ໂທ ເອກໂຕຕິ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປຎ຺ຈ…ເປ… ມຕ຺ຕານີຕິ ປຎ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ມຕ຺ຕສທ຺ທໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ. ປຸນ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ປມາຓາຕິ ພ຺ຍາໂສ, ນິກາຣໂລໂປ ເຈຕ຺ຖ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຕ຺ຕາ.

ສຸປ຺ປິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມເມວ, ນ ຄຸຓາທິ. ນ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວາເຍວ, ອຖ ໂຂ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນສຠາຄຕາຍ ເອວ, ນ ສີລາຈາຣາທິສຠາຄຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິ-ກາໂຣ’’ຕິອາທິ. ສຸຂຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ປຸພ຺ພາປຣປທານໍ ສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕກຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປທສນ຺ຘິກໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຣພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສນ຺ຘິຠາວໍ, ເຕນາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ເອເຕນ ປທປູຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຈ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖປິ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ, ເຕນ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ອໂຫສິເຍວ, ນາສ຺ສ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຊຍສ຺ສາຕິ ຣາຊຄຫວາສິໂນ ສຎ຺ຊຍນາມສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ, ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຐມໍ ອຸປຕິສ຺ສໂກລິຕາປິ ປພ຺ພຊິໍສຸ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກວ, ນ ອເຈລກປຣິພ຺ພາຊໂກ. ‘‘ຍທາ, ຕທາ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ສມກາລເມວ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕີຕກາລຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ໂຫຕິສທ຺ໂທ ໂຍຄວິຠາເຄນ, ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ເຕຕິ ສມີເປ. ວສຕີຕິ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕາທິກຣຓວເສນ ສພ຺ພິຣິຍາປຖສາຘາຣຓວຈນໍ, ອວຈຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສມີປຈາໂຣ ສນ຺ຕິກາວຈໂຣ ສິສ຺ໂສ’’ຕິ. ໂຈທິຕາ ເທວທູເຕຫີຕິ ທຫຣກຸມາໂຣ ຊຣາຊິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕ ຄິລາໂນ ກມ຺ມກາຣຓາ, ກມ຺ມກາຣຓິກາ ວາ ມຕສຕ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເທວທູເຕຫິ ໂຈທິຕາ ໂອວທິຕາ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາທິຕາ ສມານາປິ. ເຕ ຫິ ເທວາ ວິຍ ທູຕາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວານໍ ວາ ທູຕາຕິ ເທວທູຕາ. ຫີນກາຍູປຄາຕິ ອປາຍກາຍມຸປຄຕາ. ນຣສງ຺ຂາຕາ ເຕ ມາຓວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາມຎ຺ຎວເສນ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາຓໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕເຣ ປນ ວິເສສວເສນ. ປກຣຓາຘິຄໂຕ ເຫສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ກຕກມ຺ເມຫີຕິ ກຕໂຈຣກມ຺ເມຫິ. ຕຣຸໂຓຕິ ໂສຬສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຕ຺ຕວີສຕິວສ຺ໂສ, ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕາ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຎ຺ຈທສວສ຺ສກາ, ຕາວ ‘ກຸມາຣກາ, ພາລາ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວີສຕິວສ຺ສານິ ‘ຍຸວາໂນ’’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຣຸໂຓ, ມາຓໂວ, ຍຸວາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຊຣມປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕາວ ຕຣຸໂຓ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເຕສຸ ວາ ທ຺ວີສຸ ຊເນສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ໂຍ ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິຄໂຕ ກາໂລ, ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອນ຺ຕຣາ ຣາຊຄຫຎ຺ຈ ນາຬນ຺ທຎ຺ຈ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຈ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ. ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໂຕ ປທປູຣຓຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕິ ມຘຸປິຓ຺ຑິກເທສນາ ນາມ ອິຕິ ນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຘາເຣຫິ, ຣາຊຎ຺ຎາຕິ ປາຍາສິຣາຊຎ຺ຎນາມກໍ ຣາຊານມາລປຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຏິປາເທຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓໍ. ອເນກສທ຺ເທເນວ ອເນກວິເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິເຘນາ’’ຕິ. ກາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຕິຣູປກເມວ, ນ ເອກໍສກາຣຓໍ ອວຓ຺ຓກາຣຓສ຺ສ ອຠູຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກາຣເຓນາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອກາຣຓເມວ ‘ກາຣຓ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑). ຊາຕິວເສນິທໍ ພຫ຺ວຕ຺ເຖ ເອກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ພຫູຫີ’’ຕິອາທິນາ.

‘‘ອວຓ຺ຓວິຣຫິຕສ຺ສ ອສມານວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສປີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານກາຣຓສ຺ສ ອກາຣຓຠາວເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂທສວິຣຫິຕສ຺ສປິ ອສທິສຄຸຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອວຓ຺ຓໍ ໂທສໍ ນິນ຺ທນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍໍ ໂລເກ’’ຕິອາທິນາ ອຣສຣູປນິພ຺ໂຠຄອກິຣິຍວາທອຸຈ຺ເຉທວາທເຊຄຸຈ຺ຉີເວນຍິກຕປສ຺ສີອປຄພ຺ຠຠາວານໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຫິ ເອຕໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ…ເປ… ອປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂລກສມ຺ມໂຕ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລີກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມອາສນາຠິນິມນ຺ຕນສງ຺ຂາໂຕ ສາມຄ຺ຄີຣໂສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສາມຄ຺ຄີຣສສງ຺ຂາເຕນ ຣເສນ ອສມ຺ປນ຺ນສຠາໂວ, ເຕນ ສາມຄ຺ຄີຣສສງ຺ຂາເຕນ ປຣິໂຠເຄນ ອສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາວາໂທ, ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາວາໂທ ຈ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຄູຖໍ ວິຍ ມຓ຺ຑນຊາຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ເຊຄຸຈ຺ຉີ. ຕສ຺ສ ວິນາສໂກ ໂສວ ຕທກຣຓໂຕ ວິເນຕພ຺ໂພ. ຕທກຣເຓນ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ຕາເປຕິ ຕທາຈາຣວິຣຫິຕຕາຍ ວາ ກປຓປຸຣິໂສ. ຕທກຣເຓນ ເທວໂລກຄພ຺ຠໂຕ ອປຄໂຕ, ຕທກຣຓໂຕ ວາ ໂສ ຫີນຄພ຺ໂຠ ຈາຕິ ເອວໍ ຕເທວ ອຠິວາທນາທິອກຣຓໍ ອຣສຣູປຕາທີນໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນຕ຺ຖິ…ເປ… ວິເສໂສ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປນ ‘‘ສຸນ຺ທຣິກາຍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ມຣຓານວໂພໂຘ, ສໍສາຣສ຺ສ ອາທິໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍນປຏິຎ຺ຎາ, ຐປນີຍປຸຈ຺ຉາຍ ອພ຺ຍາກຕວຕ຺ຖຸພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ກາຣຓປຕິຣູປການິ ນິທ຺ຘາຣິຕພ຺ພານິ, ຕຖາ ‘‘ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ສມໂຓ…ເປ… ສຍມ຺ປຏິຠານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນາຈຣິຍເກນ ສາມໍ ປຏິເວເຘນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຕຖາ ຘມ຺ມເທສນາ, ກຕ຺ຖຈິ ປເຣສໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາກຖນໍ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທີຫິ ອາໂຣຈິຕນເຍເນວ ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ, ‘‘ສມໂຓ…ເປ… ນ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປນ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ກເມເນວ ອນວໂພໂຘ, ໂລກນ຺ຕສ຺ສ ອຊານນໍ, ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕຕປຈາຣາຠາໂວ’’ຕິ ເອວມາທີນິ. ຌານວິໂມກ຺ຂາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ອຣິຍໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ອຸຕ຺ຕມໍ ວາ ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ສນໍ, ອລໍ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສໂນ. ສ຺ເວວ ວິເສໂສ ຕຖາ. ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນເມວ ວາ ວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ, ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ວາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ, ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມວ. ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕນ຺ຕິ ກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຫຣິຕໍ, ວິຕກ຺ເກນ ວາ ປຣິຆຏິຕໍ. ວີມໍສານຸຈຣິຕນ຺ຕິ ວີມໍສນາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕໍ. ສຍມ຺ປຏິຠານນ຺ຕິ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ວິຠູຕໍ, ຕາທິສໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກາຣຓນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອນຸປປຕ຺ຕິໍ. ກາຣຓປເທ ເຈຕໍ ວິເສສນໍ. ນ ຫິ ອຣສຣູປຕາທໂຍ ໂທສາ ຠຄວຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ເຆສຸ ຈ ທຸຣກ຺ຂາຕທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາທໂຍ ອກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຍຸຕ຺ຕິກາຣຓຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕໍ. ປກຕິກມ຺ມປທຎ຺ເຈຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ອິວາຕິ ອິວ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ຣູປກນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ປຕິຣູປກກາຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒານມນຠິວາທນາທິນາ ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ. ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ຄຸຓປສໍສາສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ໂທສໍ ນິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຣກ຺ຂາໂຕຕິ ທຸຏ຺ຐຸມາກ຺ຂາໂຕ, ຕຖາ ທຸປ຺ປຏິເວທິໂຕ. ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ຕເທວ ນິຍ຺ຍານິໂກ, ຕໂຕ ວາ ນິຍ຺ຍານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ນິຍ຺ຍານິໂກ. ວຏ຺ຏໂຕ ວາ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິໂກ ຍ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣໍ, ອີ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລາ ກຕ຺ຕຸອຠິຘາຍໂກ’’ຕິ ສທ຺ທວິທູ ວທນ຺ຕິ, ນ ນິຍ຺ຍານິໂກ ຕຖາ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິໂກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປຈ຺ຈນີກປຏິປທນ຺ຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຣຸທ຺ຘປຏິປທໍ. ອນນຸໂລມປຏິປທນ຺ຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອນນຸໂລມປຏິປທໍ. ອຘມ຺ມານຸໂລມປຏິປທນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນນຸໂລມປຏິປທໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ໂສ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓານໍ ຠາສນກາໂລ ອຕີໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຕີຕກາລຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປນ ຠາສຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕຫິ ອວຓ຺ໂຓ ວຓ຺ໂຓ ຈ ຠາສີຍຕິ, ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກາລປຏິນິທ຺ເທສວິກປ຺ປນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

‘‘ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປນ…ເປ… ຠາສຕີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ ‘‘ອນ຺ເຕວາສີ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ອປຣາມສິຕພ຺ພໍ ອຣິຍູປວາທກມ຺ມໍ, ຕຖາ ອນກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອາຈຣິໂຍ. ອສິຘາຣນ຺ຕິ ອສິນາ ຕິຂິຓຠາຄໍ. ກກຈທນ຺ຕ ປນ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຂນ຺ຘກກຈສ຺ສ ທນ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ວິສມປນ຺ຕິຍາ. ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ປຫຣິຕ຺ວາ ກີຬມາໂນ ວິຍ. ອກ຺ຂິກຓ຺ຓໂກສສງ຺ຂາຕຏ຺ຐານວເສນ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຠິນ຺ໂນ ມໂທ ຍສ຺ສາຕິ ປຠິນ຺ນມໂທ, ຕໍ. ອວຓ຺ຓໍ ຠາສມາໂນຕິ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສນເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ນ ອໂຍ ວຸຑ຺ຒິ ອນໂຍ. ໂສເຍວ ພ຺ຍສນໍ, ອຕິເຣກພ຺ຍສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ເອກນ຺ຕມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຣຕນຕ຺ຕໂຍປວາທສ຺ສ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສຕິ,

ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍ;

ວິຈິນາຕິ ມຸເຂນ ໂສ ກລິໍ,

ກລິນາ ເຕນ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໖໓; ສໍ ນິ. ໑.໑໘໐-໑໘໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໒);

‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ສໍເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ເຕວາສິນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນຸກູເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປນ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິກຕ຺ຕາ ນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຕມນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທານິສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິເຍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫລາຫລນ຺ຕິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມາຣຓກໍ ວິສໍ. ຫນຕີຕິ ຫິ ຫໂລ ນ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຫລານມ຺ປິ ວິເສໂສ ຫໂລ ຫລາຫໂລ ມຊ຺ເຌທີຆວເສນ, ເອເຕນ ຈ ອຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐວິເຘ ວິເສ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ປຸເມ ປຓ຺ເຑ ຈ ກາໂກລ, ກາຬກູຏຫລາຫລາ;

ສໂຣຕ຺ຖິໂກສຸງ຺ກິເກ ໂຍ, ພ຺ຣຫ຺ມປຸຕ຺ໂຕ ປທີປໂນ;

ທາຣໂທ ວຈ຺ຉນາໂຠ ຈ, ວິສເຠທາ ອິເມ ນວາ’’ຕິ.

ຂໂຣທກນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑໂສໂຕທກໍ. ‘‘ຂາໂຣທກ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຕິໂລຓຕາຍ ຕິຕ຺ໂຕທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຣກປປາຕນ຺ຕິ ໂຈຣປປາຕໍ. ມາຓວກາຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ໂອວທິຕຸໍ ອາລປຕິ ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘອໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ວິຍ. ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ’’ຕິ ກມ຺ມເມວ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກຠາວໍ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ວິວຣຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມານຸຣູປເມວ ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ. ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາເຍນ ຎາເຍນ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ອໂຍນິໂສ ອຣິຍູປວາເທ ອນິມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂຍນິໂສ ອຣິຍູປວາທໂຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ອຸທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມທ຺ທມາໂນຕິ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ. ເອກໍສກາຣຓເມວ ອິຘ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸກາເມນ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ສມາຣທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ຺ຕິ ຈ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑິຕສຠາໂວ ຊາຕິ ອາຈາຣວເສນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕຸມາຣຠຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ອາຣທ຺ໂຘ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປິ ນາມາຍມາຈຣິໂຍ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍາວຓ຺ຓຠາສໂຕ ໂອຣເມຍ຺ຍາຕິ.

ສປ຺ປຣາຊວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຫິຣາຊວຓ຺ຓໍ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ວຓ຺ຓສຸນ຺ທຣຕາຍ, ວຓ຺ຓສຣີເຣນ ວາ. ວາຣິຊໍ ກມລໍ ນ ປຫຣາມິ ນ ຠຎ຺ຊາມິ, ອາຣາ ທູຣໂຕວ ອຸປສິງ຺ຆາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖາຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ. ຄນ຺ຘຕ຺ເຖໂນຕິ ຄນ຺ຘໂຈໂຣ. ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ພນ຺ຘິຕາ. ຄຫປຕີຕິ ອຸປາລິຄຫປຕິໍ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາລປນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓິຕພ຺ໂພ ‘‘ອຍມີທິໂສ’’ຕິ ປກາເສຕພ຺ໂພຕິ ວຓ຺ໂຓ, ສຓ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖາປີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຊາຕິ. ວຓ຺ເຓຕິ ວິກາຣມາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຣູປາຍຕນໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຜລເມເຕນ ຍຖາສຠາວໂຕ ວິຠາວີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອປ຺ປມຫນ຺ຕາທິວເສນ ປມີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ປມາຓໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ປສໍສີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຄຸໂຓ. ວຓ຺ຓນໍ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ວຓ຺ໂຓ, ປສໍສາ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາທິສທ຺ເທນ ຊາຕຣູປປຸຬິນກ຺ຂຣາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອິຘ ຄຸໂຓປິ ປສໍສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ອຍໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິນາ. ກິຣາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ, ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ວາ. ຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ຄຸໂຓປສຎ຺ຎຸຕໍ. ‘‘ຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕໍ ປສໍສ’’ນ຺ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ປສໍສາຍ ເອວ ຄຸຓຠາສນໍ ສິທ຺ຘໍ ຕສ຺ສາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິທມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກຖໍ ຠາສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອໂກ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກນຏ຺ເຐນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ອສທິສຏ຺ເຐນ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ, ອສມສມຏ຺ເຐນ ຈ. ໂສ ຫິ ປຐມາຠິນີຫາຣກາເລ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປຏິປາຏິຍາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສມຫາຊເນນ ອສທິໂສ. ເຍ ຈສ຺ສ ຄຸຓາ, ເຕປິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາ, ປຸຣິມກາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ປນ ອຍເມເວໂກ ຣູປກາຍນາມກາເຍຫິ ສໂມ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາລິກຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ລກ຺ຂເຓ ເຫສ ມານ-ສທ຺ໂທ, ເອວຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອນາຄາມິຜລໍ, ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ, ຕທນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎກ຺ຂເຓ ຍຖາຣຫໍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ’’ ຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕກາລິກສ຺ສາປິ ວຕ຺ຕມານປໂຍຄສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ມານ-ສທ຺ໂທ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ໂຖ. ຍາວຕາ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕາວຕາ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູເຕນ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາສາມຕ຺ຖິຍໂຍເຄນ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມາຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສໂມ, ອສເມຫິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘເຫວ ສໂມ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓ ນິກ຺ຂໍ ວິຍ ນິພ຺ພິສິຏ຺ໂຐ, ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ເຈຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອາລຍສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕ. ວຏ຺ຏໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉໂທ.

ປໂຫນ຺ເຕນາຕິ ສກ຺ໂກນ຺ເຕນ. ‘‘ປຎ຺ຈນິກາເຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ເຕສໍ ນ ເອຕ຺ຕເກນ ສພ຺ພຖາ ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ‘‘ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິຕ຺ເຖນາຕິ ອໂນຕຣຓຏ຺ຐາເນນ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອປຣິມາຓວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ, ນິຣວເສສານຎ຺ຈ ເຕສໍ ອິຘ ປກາສເນນ ປາຬິສໍວຓ຺ຓນາຍ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນກມ຺ມຏ຺ຐານສມ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ຈ ສຜລຕ຺ຕາ. ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ ສພ຺ພຖາເມນ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ປນ ໂສ ຕຖາ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຠາສຕີຕິ ອາຫ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອນຸກ຺ກເມນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາ ສວນໍ ອນຸສ຺ສໂວ, ປຣມ຺ປຣສວນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸນ຺ທຣມິທໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຍເມວ ກາຣຓປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ. ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຂມນໍ ຣຸຈ຺ຈນໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິເຍວ ສມ຺ພນ຺ຘິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລເນວ, ນ ປນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓານຸຣູປນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປເຠທາ ຫິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໑; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໙, ໓໒໙);

ອິຘາປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເຕ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຣຸຬ຺ຫິປທໍ ‘‘ເອໂກ ເອກາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໔, ໔໕໒) ປທໍ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ໂຎອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ຣຸຬ຺ຫິປເທເນວ ວິວຣຕິ. ‘‘ອຸຊຸເມວາ’’ຕິ ສາວຘາຣຓສມາສຕໍ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ອີສກມ຺ປິ ອປຣິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ໂຖກຕຣມ຺ປິ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ເອກວາຣມິວ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓຠາສເນ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ‘‘ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເນກວາຣເມວ ເຕ ເອວໍ ຠາສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນ ອິຕໂຣ ອວຓ຺ຓໍ ອິຕໂຣ ວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ວິສທ຺ທສ຺ສ ວິວິຘຕ຺ຖຕໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ສາຣຜລເກຕິ ສາຣທາຣຸຜລເກ, ອຸຕ຺ຕມຜລເກ ວາ. ວິສຣຸກ຺ຂອາຓິນ຺ຕິ ວິສທາຣຸມຍປຏາຓິໍ. ອິຣິຍາປຖານຸພນ຺ຘເນນ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອນຸພນ຺ຘເນນ.

ສີສານຸໂລກິໂນຕິ ສີເສນ ອນຸໂລກິໂນ, ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄານຸກ຺ກເມນ ໂອໂລກຍມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍມ຺ຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣ, ອຸຕຸມ຺ຫິ, ມາເສ, ປກ຺ເຂ ວາ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ເຕນ ຫິ ອນິຍມໂຕ ສໍວຈ຺ຉຣອຸຕຸມາສຑ຺ຒມາສາວ ນິທ຺ທິສິຕາ ‘‘ຕໍ ທິວສ’’ນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ວິສຸໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ມຸຫຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ທິວສປຣິຍາປນ຺ນໂຕ. ‘‘ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາຘາຣວຈນເມຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ກິຣິຍາວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ສຫ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຫິ ວຕ຺ຕມານນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອສມານວິສຍາ ກິຣິຍາ ເອກາຘາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຍາ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ອທ຺ຘານປຏິປຊ຺ຊນກິຣິຍາ, ສາ ຈ ອນິຍມິຕາ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ. ຣາຊຄຫປຣິວຕ຺ຕເກສູຕິ ຣາຊຄຫໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕສຸ ຠຄວໂຕ ອນິພທ຺ຘວາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕິ ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວສມາໂນ ໂສ ຠຄວາ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣເຓນປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘຠາວວຈນໂຕ ສນ຺ນິວາສຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ປນ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ປຈ຺ຈາມເສຍ຺ຍ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍໍ ທິວສໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕໍ ທິວສ. ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວຈນເມຕໍ. ຠຕ຺ຕຠຸຎ຺ຊນໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕສມເຍ. ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ຍຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອປກ຺ກນ຺ໂຕ. ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ‘‘ນາຬນ຺ທາຍໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິວິຘຫິຕສຸຂນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂມາໂນ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທີຆມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອິທໍ ປນ ກາຣຓໍ ປກຣຓໂຕວ ປາກຏນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂຈທນາ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ອິຕຣມ຺ປິ ໂຈທນໍ ວິໂສຘິຕຸໍ ‘‘ສຸປ຺ປິໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ຕໍ ທິວສໍ ອນຸພນ຺ໂຘຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາໂຕ ອສິຕພ຺ໂພຕິ ປາຕຣາໂສ, ໂສ ຠຸຕ຺ໂຕ ເຍນາຕິ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ເອວເມວ ມນສິ ສນ຺ນິຘາຍ, ນ ປນ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕວາ’’ຕິ, ຕຖາ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸເມວ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ, ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ສຸປ຺ປິໂຍ ອນຸພນ຺ໂຘ’’ຕິ ໂຈທນາ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິນາ ອປຣມ຺ປິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ. ກທາຈິ ປນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣເວເສເນວ ຄຈ຺ຉຕິ ອງ຺ຄຸລິມາລທມນປກ຺ກຸສາຕິອຠິຄ຺ຄມນາທີສຸ, ກທາຈິ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ, ອິຘາປິ ອີທິສາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ໂສຠມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຣີຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕເທວ ອຸປມາວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມິວາ’’ຕິອາທິນາ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊງ຺ຄໂມ ຍຖາ ‘‘ຈງ຺ກໂມ’’ຕິ. ຈຎ຺ຈລມາໂນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄິຣິ, ຕາທິສສ຺ສ ກນກຄິຣິໂນ ສິຂຣມິວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕສ຺ມິໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ, ປາຬິຍໍ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສວສິທ຺ຘາ ອຍໍ ກຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎຖາ ວາ, ອຕ຺ຕນາ ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອມຸຕຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສວເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣວເສນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ. ສມນ຺ຕາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ທສຫິ ທິສາຫິ. ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓຕິ ເຕສໍ ຣສ຺ມີນໍ ປກຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣິ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປເທເສ ປກຕິຍາວ ຆນີຠູຕາ ຣສ຺ມິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ວິນຍຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ຕາເຍວ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ນາມ. ຍໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ຕຬາກໂຕ ມາຕິກາ ວິຍ ທສສຸ ທິສາສຸ ຘາວນ຺ຕິ, ສາ ຍສ຺ມາ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕາ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໖) ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ. ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ. ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸປຣິ ເກສນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພເກສາວຏ຺ເຏຫິ ໂມຣຄີວວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຄນຕເລ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕເລຫິ ປວາຬວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນປຖວິຍໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິຊ຺ໂຊຕມານາ ວິປ຺ຜນ຺ທມານາ ວິຘາວນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໙໙) ເກຈິ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນາຄຕຕ຺ຕາ, ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕາສໍ ປນ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ຕທາ ອນິຄ຺ຄູຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ກຸສາຕິອຠິຄ຺ຄມນາທີສຸ ວິຍ ຫິ ຕທາ ຕາສໍ ນິຄ຺ຄູຫເນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອາຘາວນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ທິສໍ ຘາວນ຺ຕິ. ວິຘາວນ຺ຕີຕິ ວິວິຘາ ຫຸຕ຺ວາ ວິທິສໍ ຘາວນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ວນນ຺ຕເຣ ທິສ຺ສມານາກາເຣນ ຕາສໍ ຣສ຺ມີນໍ ໂສຠາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕນາເວຬາ’’ຕິອາທິ. ຣຕນາເວຬາ ນາມ ຣຕນມຍວຏໍສກໍ ມຸທ຺ຘໍ ອວຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ຫິ ອເວຬາ, ອາເວຬາ ວາ, ມຸທ຺ຘມາລາ. ອຸກ຺ກາ ນາມ ຍາ ສໂຊຕິຠູຕາ, ຕາສໍ ສຕໍ, ນິປຕນໍ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ນິປາໂຕ, ເຕນ ສມາກຸລໍ ຕຖາ. ປິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປິຏ຺ຐໍ, ຈີນເທເສ ຊາຕໍ ປິຏ຺ຐໍ ຈີນປິຏ຺ຐໍ, ຣຕ຺ຕຈຸຓ຺ຓໍ, ຍໍ ‘‘ສິນ຺ທູໂຣ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຈີນປິຏ຺ຐເມວ ຈຸຓ຺ຓໍ. ວາຍຸໂນ ເວເຄນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຂິຕ຺ຕໍ ຕນ຺ຕິ ຕຖາ. ອິນ຺ທສ຺ສ ຘນຸ ໂລກສງ຺ເກຕວເສນາຕິ ອິນ຺ທຘນຸ, ສູຣິຍຣສ຺ມິວເສນ ຄຄເນ ປຎ຺ຎາຍມານາກາຣວິເສໂສ. ກຸຏິລໍ ອຈິຣຏ຺ຐາຍິຕ຺ຕາ ວິຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ຊວຕິ ຘາວຕີຕິ ວິຊ຺ຊຸ, ສາເຍວ ລຕາ ຕໍສທິສຠາເວນາຕິ ຕຖາ, ວາຍຸເວຄໂຕ ວລາຫກຆຏ຺ຏເນເນວ ຊາຕຣສ຺ມິ. ຕາຍຕິ ອວິຊຫນວເສນ ອາກາສໍ ປາເລຕີຕິ ຕາຣາ, ຄຓສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ປຠາ ຕຖາ. ວິປ຺ຜຸຣິຕວິຈ຺ຉຣິຕມິວາຕິ ອາຠາຍ ວິວິຘໍ ຜຣມານໍ, ວິຊ຺ໂຊຕຍມານໍ ວິຍ ຈ. ວນສ຺ສ ອນ຺ຕຣໍ ວິວຣໍ ວນນ຺ຕຣໍ, ຠຄວຕາ ປຕ຺ຕປຕ຺ຕວນປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສີຕິຍາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ຕມ຺ພນຂຕາທີຫິ ອນຸຣຎ຺ຊິຕໍ ຕຖາ. ກມລໍ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີການິ, ອວເສສໍ ນີລຣຕ຺ຕເສຕເຠທໍ ສໂຣຣຸຫໍ ອຸປ຺ປລໍ, ອິຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ປງ຺ກຊຊາຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ວິກສິຕໍ ຜຸລ຺ລິຕໍ ຕທຸຠຍໍ ຍສ຺ສ ສຣສ຺ສ ຕຖາ. ສພ຺ເພນ ປກາເຣນ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸລ຺ລຕິ ວິກສຕີຕິ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ຈ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ປາລິຠທ຺ໂທ’’ຕິ, ຕາຣານໍ ມຣີຈິ ປຠາ, ຕາຍ ວິກສິຕໍ ວິຊ຺ໂຊຕິຕໍ ຕຖາ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ປຣິກ຺ເຂໂປ ປຣິມຓ຺ຑໂລ, ເຕນ ວິລາສິນີ ໂສຠິນີ ຕຖາ. ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ມາລາກາເຣເນວ ຐິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓມາລາ’’ຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທາທີນໍ ມາລາ ເກນຈິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຈ ຐປິຕາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ຍທິ ສິຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ຫິ ‘‘ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກປ຺ໂປປມາ ເຫສາ, ໂລເກປິ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ມເຍວ ມຸຂໂສຠາສ຺ເສ, ຕ຺ຍລມິນ຺ທຸວິກຕ຺ຖນາ;

ຍໂຕມ຺ພຸເຊປິ ສາຕ຺ຖີຕິ, ປຣິກປ຺ໂປປມາ ອຍ’’ນ຺ຕິ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍ ສິຣິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິຍາ ອຠິຠວນ຺ຕີ ອິວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຕທາ ໂສຠໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາປິ ໂສຠໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ. ທ຺ວາທສຫິ ສນ຺ໂຕເສຫິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ. ຕິວິເຘນ ວິເວເກນ ປວິວິຕ຺ຕາ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ອສໍສຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິການໍ ໂຈທກາ. ປາເປ ອກຸສເລ ຄຣຫິໂນ ປເຣສໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕາໂຣ. ປເຣສຎ຺ຈ ວຈນກ຺ຂມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕທຠິສມ຺ພນ຺ເຘນ ຠຄວໂຕ ໂສຠໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣຕ຺ຕປທຸມານໍ ສຓ຺ໂຑ ສມູໂຫ ວນໍ, ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຄຕາ ຕຖາ. ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕນິຍມມນ຺ຕເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕນິຍເມນ ປນ ສຕປຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ອູນກສຕປຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ປວາຬໍ ວິທ຺ທຸໂມ, ເຕນ ກຕາຍ ເວທິກາຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ. ມິຄປກ຺ຂີນມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ສມ຺ຠາວນາຍໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປເຄວ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ມຫາເຖຣາຕິ ມຫາສາວເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຸຣຎ຺ຊິຕຠາເວນ ອີສກໍ ກຓ຺ຫວຓ຺ຓຕາຍ ເມຆວຓ຺ຓໍ. ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອກໍສປາຣຸປນວເສນ ວາມໍເສ ກຣິຕ຺ວາ. ກຕ຺ຕຣສ຺ສ ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ອາລມ຺ພໂນ ທຓ຺ໂຑ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ໂຑ, ພາຫຸລ຺ລວເສນາຍໍ ສມຎ຺ຎາ. ສຸວມ຺ມໍ ນາມ ໂສຠຓຸຣຈ຺ຉໂທ, ເຕນ ວມ຺ມິຕາ ສນ຺ນທ຺ຘາຕິ ສຸວມ຺ມວມ຺ມິຕາ, ອິທໍ ເຕສໍ ປໍສຸກູລຘາຣຓນິທສ຺ສນໍ. ເຍສໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕິຓປລາສາທິ ຄນ຺ຘຊາຕເມວ ໂຫຕິ, ເຕ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ນາມ, ເຍ ‘‘ເຫມວຕາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ເຖຣານໍ ສີລາທິຄຸຓຄນ຺ຘຕາຍ ຕໍສທິສຕາ. ອນ຺ໂຕຊຏາພຫິຊຏາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຊຏາຍ ວິຊຏິຕຠາວໂຕ ວິຊຏິຕຊຏາ. ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນາຍ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນພນ຺ຘນາ. ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ຄຸຓທສ຺ສນໍ. ອນຸພຸທ຺ເຘຫີຕິ ພຸທ຺ຘານມນຸພຸທ຺ເຘຫິ. ເຕປິ ຫິ ເອກເທເສນ ຠຄວຕາ ປຏິວິທ຺ຘປຏິຠາເຄເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕປຣິວາຣິຕນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜທເລນ ປຣິວາຣິຕໍ. ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມລາທິ, ຕສ຺ມິໍ ສຣຕິ ວິຣາຊຕີຕິ ເກສຣໍ, ກິຎ຺ຊກ຺ໂຂ. ກຓ຺ເຓ ກຣີຍຕີຕິ ກຓ຺ຓິກາ. ກຓ຺ຓາລງ຺ກາໂຣ, ຕໍສທິສຓ຺ຐານຕາຍ ກຓ຺ຓິກາ, ພີຊໂກໂສ. ຉນ຺ນໍ ຫໍສກຸລານໍ ເສຏ຺ໂຐ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ຫໍສຣາຊາ ວິຍ, ຫາຣິໂຕ ນາມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ.

ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຊທຓ຺ຑເກຕິ ກາຊສງ຺ຂາເຕ ຠາຣາວຫທຓ຺ຑເກ, ກາຊສ຺ມິໍ ວາ ຠາຣລຄ຺ຄິຕທຓ຺ຑເກ. ຂຸທ຺ທກໍ ປີຐໍ ປີຐກໍ. ມູເລ, ອຄ຺ເຄ ຈ ຕິຘາ ກໂຕ ທຓ຺ໂຑ ຕິທຓ຺ໂຑ. ໂມຣຫຕ຺ຖໂກ ໂມຣປິຎ຺ຉໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ປສິພ຺ພໍ ປສິພ຺ພກໍ. ກຸຓ຺ຑິກາ ກມຓ຺ຑລຸ. ສາ ຫິ ກໍ ອຸທກໍ ອຸເທຕິ ປສເວຕິ, ຣກ຺ຂຕີຕິ ວາ ກຸຓ຺ຑິກາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ຄຫິຕໍ ໂອມກໂຕ ລຸຊ຺ຊິຕໍ, ວິວິຘໍ ລຸຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປີຐກ…ເປ… ກຸຓ຺ຑິກາທິອເນກປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕໍ ຠາຣໍ ຠຣຕິ ວຫຕີຕິ ຄຫິຕ…ເປ… ຠາຣຠຣິຕາ. ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ອິທມຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອິທໍ ວຈນມາທິ ຍສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຕຖາ, ຕເທວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວຈນໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອວມາທິນິຣຕ຺ຖກວຈນາ. ມຸຂໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຸຂຣາ, ສພ຺ເພປິ ມຸຂວນ຺ຕາ ເອວ, ອຍໍ ປນ ຜຣຸສາຠິລາປມຸຂວຕີ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິນ຺ທາຍຎ຺ຫິ ອຍໍ ຣປຈ຺ຈໂຍ. ມຸເຂນ ວາ ອມນາປໍ ກມ຺ມໍ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຸຂຣາ. ວິວິຘາ ກິຓ຺ຓາ ວາຈາ ຍສ຺ສາຕິ ວິກິຓ຺ຓວາຈາ. ຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ. ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຣິສໍ.

ອິທານີຕິ ຕສ຺ສ ຕຖາຣູປາຍ ປຣິສາຍ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ປນາຕິ ອຣຸຈິສໍສູຈນຕ຺ໂຖ, ຕຖາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠ…ເປ… ຫານິຍາ ເຈວ ເຫຕຸຠູຕາຍ. ກຖໍ ຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ນິສ຺ສິຣີກຕນ຺ຕິ ນິໂສຠຕໍ, ອຍມຕ຺ໂຖ ໂມຣຊາຕກາທີຫິປິ ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຸປຕິສ຺ສໂກລິຕານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປກ຺ຂຫານິຕາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຕສຸ ປນ ປກ຺ກນ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາເລເຍວ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາ ປພ຺ພຊິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຕທນຸປພ຺ພຊິຕາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາ ອປຣິມາຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສາປິ ເຕສໍ ປຣິສາ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຍາຍ ກາຍຈິ ຫິ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ປພ຺ພຊິຕາຍ ຕສ຺ສ ປຣິສາ ຠິນ຺ນາເຍວ ນາມ ສມານຄຓຕ຺ຕາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ລາຠປກ຺ຂຫານິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ອຸສູຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິສສ຺ສ ອຸຄ຺ຄາໂຣ ອຸຄ຺ຄິລນໍ ອຸສູຍວິສຸຄ຺ຄາໂຣ, ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍສ຺ມາ ປເນສາ’’ຕິອາທິນາວ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ໂສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ, ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕປ຺ປຣິວາຣວຈນເມວາຕິ ເຕຫິປິ ສາ ວິໂສຘິຕາເຍວ ນາມ. ຠຄວໂຕ ວິໂຣຘານຸນຍາຠາວວີມໍສນຕ຺ຖໍ ເອເຕ ອວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ. ‘‘ມາເຣນ ອນ຺ວາວິຏ຺ຐາ ເອວໍ ຠາສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ. ປາກໂຏເຍວາຍມຕ຺ໂຖຕິ.

໒. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ ສູຣິໂຍ, ຕສ຺ມາ ອກາໂລ ທານິ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ສາມີປິກໂວຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓນຄຣໍ, ໂຄທາຄາໂມ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຣຸຓປຣິຍາໂຍ ລຏ຺ຐິກາ-ສທ຺ໂທ ຣຸກ຺ຂວິສເຍ ຍຖາ ‘‘ມຫາວນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ເພລຸວລຏ຺ຐິກາຍ ມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທີ’’ຕິອາທີສູຕິ ທສ຺ເສຕິ’’ ‘‘ຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ນາມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອໂກ ຄາໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຉາຍາຍ ເຈວ ອຸທເກນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນໍ. ມຎ຺ຊຸສາຕິ ເປຬາ. ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສຎ຺ໂຎຄາທິນາ ປຏິຠານຈິຕ຺ເຕນ ວິຈິຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ຣຎ຺ໂຎ ອຄາຣໍ, ຕເທວ ຣາຊາຄາຣກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊາຄາຣກໍ ນາມ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊສ຺ສ ເທວາຍຕນນ຺ຕິ ເອເກ.

ພຫຸປຣິສ຺ສໂຍຕິ ພຫຸປທ຺ທໂວ. ເກຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຈເຣ’ຫິປີ’’ຕິອາທິ. ຫນ຺ທາຕິ ວຈນໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕທານຸຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິສ຺ສຍຕ຺ຖາຍ ອິທານິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນາ’’ ຕິຈ຺ເຈວ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫວເສເນວ, ນ ປນ ຕທາ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຍ ອຠາວໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕເຍວ ປາຬິຍມາຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ປນ ຕທວເສສາ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຕິ? ເທສນານຘີນຠາເວນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອທິສໍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ນ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຘາຣໍ ວຕ຺ວາ ‘ຕເທຕໍ ນ ສີຫຬຏ຺ຐກຖານຍທສ຺ສນໍ, ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນເມວາ’ຕິ’’ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫວເສເນວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ອມ຺ເຫຫິປິ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທາ ອຎ຺ຎາຍປິ ປຣິສາຍ ວິຊ຺ຊມານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍມາຣຸຬ຺ຫວເສນ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທານິ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ສຸທ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸກຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍາ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈຎ຺ຈລນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຕຖາ. ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕຖາຠູຕຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວາເຕຕິ ວາຕວິຣຫິຕຏ຺ຐາເນ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາຠາເວນ ນິຈ຺ຈລາ. ຕໍ ວິຠູຕິນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ໂສຠໍ. ວິປ຺ປລປນ຺ຕີຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄວເສນ ວິວິຘາ ລປນ຺ຕິ. ນິລ຺ລາລິຕຊິວ຺ຫາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາ. ກາກຈ຺ຉມານາຕິ ກາການໍ ສທ຺ທສທິສໍ ສທ຺ທໍ ກຸຣຸມານາ. ຆຣຸຆຣຸປສ຺ສາສິໂນຕິ ຆຣຸຆຣຸອິຕິ ສທ຺ທໍ ຊເນຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ຕາ. ອິສ຺ສາວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸສູຍນວເສນ. ‘‘ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອາທິເປຍ຺ຍາລນໂຍຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓. ສມ຺ມາ ປໂຫນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ປຫຸລາ, ພຫໂວ, ເຕນາຫ ‘‘ພຫຸການ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ເຆເນວ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ວິນຍປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍ ຊນາຕິ ເຈສ ອຸປລກ຺ຂຓນິທ຺ເທໂສ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສມ຺ປຫຸລຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາເຍວາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ຕໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕໂວຫາຣວເສນ ຫິ ອຍໍ ເຠໂທ. ຕໂຍ ຊນາ ຕໂຍ ເອວ ນາມ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ຈຕຸປຎ຺ຈຊນາທິກາ ສມ຺ປຫຸລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ຈາຍໍ ມຣິຍາທາວຘິ. ມຓ຺ຑລມາໂຬຕິ ອເນກຕ຺ຖປວຕ຺ຕາ ສມຎ຺ຎາ, ອິຘ ປນ ອີທິສາຍ ເອວາຕິ ນິຍເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຖຈີ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຓິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກູຏໍ. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ຫໍສມຓ຺ຑລາກາຣຉນ຺ເນນ. ຕເທວ ຉນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກຈ຺ຉທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກູເຏນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຄາໂຣ, ໂສເຍວ ສາລາຕິ ກູຏາຄາຣສາລາ. ຖມ຺ຠປນ຺ຕິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຖມ຺ຠມາລໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ, ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ຖມ຺ຠປນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາ ນາມ ປຍິຣຸປາສນສາລາ. ຍຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ເອກຣຕ຺ຕທິຣຕ຺ຕາທິວເສນ ນິສີທນໍ, ອິຘ ປນ ຕຖາ ກຕາ ນິສີທນສາລາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ ນ຺ຕ຺ເວວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມານິຕພ຺ໂພຕິ ມາໂຬ, ມີຍຕິ ປມີຍຕີຕິ ວາ ມາໂຬ. ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ມາໂຬຕິ ມຓ຺ຑລມາໂຬ, ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຏິສ຺ສຍວິເສໂສ. ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ນິສຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິສຊ຺ຊນວເສນ ວາ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປທມຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ນິສີທນອິຣິຍາປຖໍ, ກາຍສາມຄ຺ຄີວເສນ ຈ ສໂມຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ປທທ຺ວຍເມຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຂິຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖາ ສມ຺ມາ ຂິຍນໂຕ ກຖນໂຕ. ກຖາຘມ຺ໂມຕິ ກຖາສຠາໂວ, ອຸປປຣິກ຺ຂາ ວິຘີຕິ ເກຈິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ຣູປທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕໂມ ປນ ໂສ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ກຖາຘມ຺ໂມ. ‘‘ນີຍຕີຕິ ນໂຍ, ອຕ຺ໂຖ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ ອນຸຄໂຕ ນໂຍ ສທ຺ທນໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ວາ ນໂຍ, ອຸປາໂຍ, ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ອາຄໂຕ ນໂຍ ອຕ຺ຖຄຫຓູປາໂຍ ສທ຺ທນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອນຠິຓ຺ຫວຸຕ຺ຕິເກ ອຈ຺ຉຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕທາໂຣຫຓໍ ນ ນິຈ຺ຈໍ, ກທາຈິເຍວ ສິຍາ, ເອວມິທມ຺ປິ. ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ໂຍຄ຺ຄສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໂຕ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ຓິຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຣວຸຕ຺ຕິໂຕ, ໂສ ປນ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍເມວ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐກຖານໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພ ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕປຸພ຺ພໍ, ເອເຕນ ນ ຠູຕໍ ອຠູຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ, ຠູຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອຕີຕຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາວຎ຺ຈິທນ຺ຕິ ສນ຺ຘິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ຈ ອິທ’’ນ຺ຕິ, ເອຕສ຺ສ ຈ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາວ ຈຍຕ຺ຕກໍ ອິທໍ ອຍໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ, ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ອກ຺ຂາຕຸຎ຺ຈາຕິ ສປາຐເສສຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕາຍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ໂທ ສກຕ຺ຖປຏິນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ສມາໂນ ສຸປາກໂຏ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນປຏິປທາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ເຫຕ຺ຖ ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ເຕຫິ ເຖເຣຫິ ຕ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສງ຺ຂາຕໍ ສກຕ຺ຖໍເຍເວສ ປຘານຠາເວນ ປຣາມສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ. ຕທຸຠຍຎ຺ຫິ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ສຍເມວ ພຸຊ຺ຌຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ປສຏ຺ຐາ ສຸນ຺ທຣໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ. ສາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ ອຠິເສໂກ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພໂລກິສ຺ສຣິຍຠາວໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ເຕນ ຕາທິເສນ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເນສໍ ວິສຍວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຐມມຕ຺ຖໍ ອສາຘາຣຓຎາຓວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ ຊານຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ ປສ຺ສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍວເສນ. ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ຕຕິຍໍ ອຠິຎ຺ຎານາວຣຓຎາຓວເສນ. ອຠິຎ຺ຎາປຣິຍາປນ຺ເນປິ ‘‘ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ຕາສໍ ຣາສິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ. ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິຍາ ຕິໂຣ ປຣໍ, ອນ຺ໂຕ ວາ, ຕທາທີສຸ ຄຕານິ. ອຕິວິສຸທ຺ເຘນາຕິ ອຕິວິຍ ວິສຸທ຺ເຘນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄເຕນ ສຸນີລປາສາທິກອກ຺ຂິໂລມສມລງ຺ກເຕນ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ. ປຎ຺ຈມໍ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ. ‘‘ອຕ຺ຕຫິຕສາຘິກາຍາ’’ຕິ ເອກໍສໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາຍໂຕ ປເນສາ ປຣຫິຕສາຘິກາປິ ໂຫຕິ. ຕາຍ ຫິ ຘມ຺ມສຠາວປຏິຈ຺ຉາທກກິເລສສມຸຄ຺ຆາຕາຍ ເທສນາຎາຓາທິ ສມ຺ຠວຕິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ວິປສ຺ສນາສຫຄໂຕ ສມາຘິ ປທຏ຺ຐານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓເມຕິສ຺ສາຕິ ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ, ຕາຍ. ເທສນາປຎ຺ຎາຍາຕິ ເທສນາກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທເກນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈມາຣານໍ ວາ, ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ. ເຕສໍ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ປຎ຺ຈມວຄ຺ເຄ ສງ຺ຄີຕໍ ຈງ຺ກີສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໒) ນິທສ຺ສນໍ, ເອເຕນ ອຣໂຍ ຫຕາ ອເນນາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິມາຫ. ອໂຕ ນາວຈນສ຺ສ ຕາພ຺ຍປ຺ປເທໂສ ມຫາວິສເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປິຈ ອຣໂຍ ຫນຕີຕິ ອນ຺ຕສທ຺ເທນ ປທສິທ຺ຘິ, ອິກາຣສ຺ສ ຈ ອກາໂຣ. ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ສມ຺ປທານຠູຕານໍ, ເຕສໍ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ອຣຫນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຍາທີນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ. ສາມຎ຺ຈາຕິ ສຍເມວ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ? ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ອນຸປໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ ຍຊ຺ເຊວໍ ‘‘ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ວິເສໂສວານຸປໂຍຊິໂຕ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອນຸປໂຍຊີຍຕີຕິ? ເອກເທສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ, ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ອິທານິ ຈ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວເສນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕຕຣໍ ຉຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ເມ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕເທວ ນິຄມນໍ ກໂຣຕິ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຍກຣຘມ຺ມຎາເຓນ ຊານຕາ, ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມຎາເຓນ ປສ຺ສຕາ, ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ອຣຫຕາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນອາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຖຈຣເຓນ ກິເລສາ ເອວ ອຣໂຍຕິ ກິເລສາຣໂຍ, ເຕສໍ ກິເລສາຣີນໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ຊາໂຕ, ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸຊ຺ຌນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ, ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຏິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໗; ຘ. ປ. ໒໗໙; ມຫານິ. ໒໗; ຈູຬນິ. ໘, ໑໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕິລກ຺ຂຓວິສຍໍ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ‘ສພ຺ພວິທູ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –

‘ຄຈ຺ຉໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຐິໂຕ ນາໂຄ ສມາຫິໂຕ;

ເສຍ຺ຍໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ນິສິນ຺ໂນປິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໔໓); –

ອິທມ຺ປິ ສພ຺ພທາ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທີປກໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ນາໂຄປມສຸຕ຺ຕວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວາເທ ວຸຕ຺ຕໂທສາ ນາຕິວຕ຺ຕິ. ຐິຕິລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອຕີຕານາຄຕຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ ເອກເທສວິສຍເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກິຎ຺ເຎວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ, ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ນາມ ຠຄວາ ຊາໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ນ ອນຸມານິກໍ ນາມ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພທ຺ຘຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ໂລເກ ອນຸມານິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖາວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕຖາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ. ຍຎ຺ຫິ ເສສໍ, ຕທປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ, ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາ, ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ຕຖາວວຕ຺ຖິຕຸເມວ ນ ສກ຺ກາຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຓຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຈ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາເວ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘາ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘາຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມຕກ຺ກຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິໍເຍວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສາ ນາຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ, ‘‘ຍາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ. ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເນຍ຺ຍໍ. ເນຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຎາຓໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຎາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເນຍ຺ຍປໂຖ ນຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ ເຕ ຘມ຺ມາ, ຍຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລານໍ ສມ຺ມາ ຜຸສິຕານໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລໍ ອຸປຣິມໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ, ເອວເມວ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເນຍ຺ຍຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ…ເປ… ເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ເອວເມກຊ຺ຌໍ, ວິສຸໍ, ສກິໍ, ກເມນ ວາ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ຊາໂຕຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ຐານາຐານາທີນິ ຉພ຺ພິສຍານິ ຉຫິ ຎາເຓຫິ ຊານຕາ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ຈຸຕູປປາຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓຫິ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນານມາສວານໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ຌານາທິຘມ຺ເມ ສໍກິເລສໂວທານວເສນ ສາມໍເຍວ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ເອວໍ ທສພລຎາຓວເສນ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ໂຖມິເຕນ. ອປິຈ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ທວາທີນໍ ຉນ຺ນມຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ຉນ຺ນມຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອປຣິກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ຈຕູຫາກາເຣຫິ ໂຖມິເຕນາຕິ ເອວມາທິນາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຎາຓທສ຺ສນປຫານໂພຘນຕ຺ເຖຫິ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕູຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຖມິເຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອິເມສໍ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ວິເສສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິປິ ຫີນປຓີຕເຠເທນ ທຸວິຘາວ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາວາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ. ສາ ປນ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸເຍວ, ຕທປິ ຕຖາ ຕຖາ ທສ຺ສນໍ, ຂມນໍ, ໂຣຈນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ‘‘ນານຊ຺ຌາສຍຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ ນານຊ຺ຌາສຍຕາ ນານາທິຏ຺ຐິກຕາ ນານກ຺ຂນ຺ຕິຕາ ນານາຣຸຈິຕາ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອິທນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ວາ ປເທນ ສມານາຘິກຣຓໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປນ ປາກໂຏເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທິຕາ’’ຕິ.

‘‘ຍາ ຈ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕປາຬິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕເທວ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓຠາສເນນ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ເຖຣານມຍໍ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ໂມ ອຸທປາທີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອໂຕ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕເທສນານເຍນ ຕາສໍ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຠາວໍ ສມຕ຺ຖນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຠາວສມຕ຺ຖນຎ຺ຫິ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ອຍໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ…ເປ… ຣຸຈິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຕຸໂສຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸຍາ. ສໍສນ຺ທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘນ຺ຕິ ວິສ຺ສາເສນ຺ຕິ. ສເມນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາ, ສຫ ວາ ຠວນ຺ຕິ. ‘‘ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິ ຕຖາຠາວວິຠາວນໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕີຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ-ປທສ຺ສ ນານຊ຺ຌາສຍຕາຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ນານາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ຣຸຈິຕາຕິ ຕສ຺ສ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ສສ຺ສຕາທິລທ຺ຘິວເສນ ນານາທິຏ຺ຐິກຕາ. ປາປາຈາຣກລ຺ຍາຓາຈາຣາທິປກຕິວເສນ ນານກ຺ຂນ຺ຕິຕາ. ປາປິຈ຺ຉາອປ຺ປິຈ຺ຉາທິວເສນ ນານາຣຸຈິຕາ. ນາຬິຍາຕິ ຕຸມ຺ເພນ, ອາຬ຺ຫເກນ ວາ. ຕຸລາຍາຕິ ມາເນນ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ. ເອວໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ, ທສພລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໓໑) ຈ ເອວມາຄຕໍ.

ປຣວາທີ ປນາຫ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທ’’ຕິ, ຕໍ ຕຖາ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓຎ຺ຫິ ສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ, ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຕຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ສຕ຺ຕານມຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອປິຈ ປຣວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ເອຕໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ, ກາມາວຈຣໍ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ, ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຎາຓານິ ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ‘‘ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ‘‘ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກາມາວຈຣານິ, ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣານິ, ອວສາເນ ເອກໍ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣ’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ, ກາມາວຈຣເມວ, ໂລກິຍເມວາຕິ. ອິຕິ ອຎ຺ຎເທວ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈມພລຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາເຓນ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຈ ວິທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈ-ກາໂຣປິ ຫິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ. ‘‘ທ຺ເວປິ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສຸ ຈາປີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ມສ຺ສ ຕທຠິສມ຺ພນ຺ຘຕໍ ອາວິ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ຫ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍສທ຺ທຕ຺ເຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ, ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ອາຄໂມ ວາ. ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປ, ອກາຣາເທໂສ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວໍ ອິເມ’’ຕິ ອິມິນາ.

໔. ‘‘ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິຍຕ຺ຖຠູຕາ ວິຊານນກິຣິຍາ ສາມຎ຺ເຎນ ອເຠທວຕີປິ ສມານາ ຕໍຕໍກຣຓໂຍຄ຺ຍຕາຍ ອເນກປ຺ປເຠທາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖູນີຕິ ຆຣວຕ຺ຖູນິ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ຈ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕເມຕໍ. ນ ຫິ ເຕນ ທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຊານນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕທິທໍ ຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘໍ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘໍ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ກິໍ ນາມ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຕນ ຎາເຓນ ອາວຊ຺ຊນາທິປຏິພທ຺ເຘນ ອຎ຺ຎາສີຕິ ໂສຕູນມຕ຺ຖສ຺ສ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວິຍ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອິມິນາ, ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນາທິປຏິພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ຕຖາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສຕິ ວິເສສວຈນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈຎ຺ຈນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ກຕໍ ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປກກິເລສສມຸຄ຺ຆາຏເນນ, ຍໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ’’ຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຕ຺ຖໂກ ຈິຕ຺ຕສມຸທາຈາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ຕທວຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມກິຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ທິວສຠາຄວເສນ, ອິຕຣຕ຺ຕຍໍ ຣຕ຺ຕິຠາຄວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕຖາເຍວ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ.

‘‘ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອເຕນ ອເນກກປ຺ປສມຸປຈິຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຊນິຕໍ ຠຄວໂຕ ມຸຂວຣໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘາທິໂທສໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕທຸຠຍຕ຺ຖເມວ ປນ ມຸຂໂຘວນາທີນິ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກາໂຍ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕເຣຫິ ມເລຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ສຸໂຘຕມຓິ ວິຍ ໂຫຕິ. ວິວິຕ຺ຕາສເນຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕີນມນຸຣູເປ ວິເວການຸພ຺ຣູຫນາສເນ. ວີຕິນາເມຕ຺ວາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ວິເວກນິນ຺ນຕາຍ, ປເຣສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິ ອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕາສທິສໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເມຆວຓ຺ຓໍ ສຸຄຕຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເສລມຍປຕ຺ຕໍ ອາທາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ກທາຈິ ເອກໂກ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນານຸກູລໍ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມນທສ຺ສນໍ. ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນຄຣມ຺ປິ ວິກປ຺ເປຕິ. ຍຖາຣຸຈິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ ອເນເກຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ປວິສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉິມປກ຺ຂໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຈ ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອິທໍ ວາ ສປ຺ປາຏິຫີຣປວິສນໍ ກຕມນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸທຸຄຕວາຕາຕິ ມຸທຸຠູຕາ, ມຸທຸຠາເວນ ວາ ຄຕາ ວາຕາ. ອຸທກຜຸສິຕານີຕິ ອຸທກພິນ຺ທູນິ. ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາຕິ ໂອສິຎ຺ຈນ຺ຕາ. ເຣຓຸໍ ວູປສເມຕ຺ວາຕິ ຣຊໍ ສນ຺ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑ-ວາຕາຕປ-ຫິມປາຕາທິ-ຫຣເຓນ ວິຕານກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທກຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຫິມວນ຺ຕາທີສຸ ປຸປ຺ຜູປຄຣຸກ຺ຂໂຕ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຠາຄກຣຓມຕ຺ເຕນ ໂອນມນ຺ຕິ, ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ ຈ, ຕໂຕເຍວ ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມາວ ຠູມິ ໂຫຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ສກ຺ຂຣກຖລກຓ຺ຏກສງ຺ກຸກລລາທິອປຄມນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕ, ຕຎ຺ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ນ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານໍ. ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ຍທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມາ ຠູມິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຕານິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ປນ ອສຕິເຍວ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພທາວ ຠຄວໂຕ ຄມນໍ ປຐມໍ ທກ຺ຂິຓປາທຸທ຺ຘຣຓສງ຺ຂາຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພທກ຺ຂິຓຕາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ,(ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໓) ຈ ວທຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕມຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ຕຖາປກຕິຕາຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຐປິຕມຕ຺ເຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຘາວນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທຎ຺ຈ ຍາວເທວ ວິເນຍ຺ຍຊນວິນຍນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເຕສໍ ທສ຺ສນຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍາ’’ຕິ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ສຣີເຣ ປີຕາຠາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຣສ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຸທກປຣິຍາໂຍ, ປິຎ຺ຊຣ-ສທ຺ໂທ ເຫມວຓ຺ຓປຣິຍາໂຍ, ສຸວຓ຺ຓຊລຘາຣາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ.໒໒) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາສາທກູຏາຄາຣາທີນິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຄາມນິຄມາທີສຸ ສໍວິຊ຺ຊມານານິ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ.

‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິນາ ສຍເມວ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເຕສໍ ສທ຺ທກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕທາ ກາຍໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກາຍູປຄານິ, ນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕານິ. ‘‘ອນ຺ຕຣວີຖິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠຄວໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຄມນານຸຣູປວີຖິໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ໂລລຸປ຺ປຈາຣປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ວິຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຍ ປຐມໍ ຄຕາ, ເຍ ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕ ຠຄວໂຕປິ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິມາເນນ຺ຕີຕິ ປຕິສ຺ສມານສາ ປູເຊນ຺ຕິ, ຠຄວນ຺ຕໍ ວາ ປຏິມານາເປນ຺ຕິ ປຏິມານນ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂວຫາຣມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ຠຄວໂຕ ປນ ອປຏິມານນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານານີຕິ ອຕີເຕ, ເອຕຣຫິ ຈ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານານິ. ຍຖາ ເກຈິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກຈິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕສມາປນ຺ນານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂປຄຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ປນ ຄິຫີນໍ ອຣຫຕ຺ຕສມາປນ຺ນຕາປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖໍ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຄິຫີນໍ ສຠາໂວ, ຍາ ຕທເຫວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາ, ກາລໍ ກິຣິຍາວາຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຍສ຺ມຕາ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ວິສມໍ ມຫາຣາຊ, ຄິຫິລິງ຺ຄໍ, ວິສເມ ລິງ຺ເຄ ລິງ຺ຄທຸພ຺ພລຕາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຄິຫີ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ປພ຺ພຊຕິ ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ ວາ ເນໂສ ມຫາຣາຊ, ໂທໂສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ, ຄິຫິລິງ຺ຄສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ ຍທິທໍ ລິງ຺ຄທຸພ຺ພລຕາ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໕.໒.໒) ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສປ຺ປາຏິຫີຣປ຺ປເວສນສມ຺ພນ຺ເຘເນວ ມຫາຊນານຸຄ຺ຄຫຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອປ຺ປາຏິຫີຣປ຺ປເວສເນນ ຈ ປນ ‘‘ເຕ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຫາຊນານຸຄ຺ຄຫຓໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈເມວາຕິ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາ ເຈຕ຺ຖ ມຓ຺ຑລມາໂຬ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑລມາເຬຕິ ອິຘ ປາໂຐ ລິຂິໂຕ. ‘‘ຄນ຺ຘມຓ຺ຑລມາເຬ’’ຕິປິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໓) ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ທິສ຺ສຕິ, ຕຏ຺ຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ເຘນ ປຣິຠຓ຺ເຑ ມຓ຺ຑລມາເຬ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສຕີຕິ ຈ ປວິສນກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ, ຕສ຺ສມີປຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປວິສິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ປນ ອນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔) ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂຕິ ເອວໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕຸໍ ຄມນກາເລ. ອຸປຏ຺ຐາເນຕິ ສມີປປເທເສ. ‘‘ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ປາທປີເຐ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາເທ ປກ຺ຂາເລນ຺ໂຕວ ປາທປີເຐ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ໂອວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕທຕ຺ຖໍເຍວ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອາຄມຍມາໂນ ນິສີທິ. ທຸລ຺ລຠາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສຕິປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາເຠ ປຕິຣູປເທສວາສອິນ຺ທ຺ຣິຍາເວກລ຺ລສທ຺ຘາປຏິລາຠາທໂຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ຄຸຓາ ທຸລ຺ລຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ທຸລ຺ລຠາ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາທປີເຐ ຐຕ຺ວາ ໂອວທນກາເລ, ເຕສຸ ວາ ຠິກ຺ຂູສຸ, ຣຕ຺ຕິຍາ ວສນໍ ຐານໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ທິວາຐານໍ. ‘‘ເກຈີ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລເກ ສຸຎ຺ຎວິມານານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ຕາວຕິໍສຠວນາທີສຸປິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຕໂຍ ຠາເຄ ກຕ຺ວາ ປຐມຠາເຄ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ສເຈ ນາກງ຺ຂຕິ, ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຠາເຄ ປຈ຺ຉິມຍາມສ຺ສ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ວິຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ອາກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ. ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິອາທີນມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວ. ຍຎ຺ຫິ ອປຸພ຺ພໍ ປທໍ ອນຸຕ຺ຕານໍ, ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ສມ຺ມາ ອສ຺ສາສິຕພ຺ໂພຕິ ຄາຫາປນວເສນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕພ຺ໂພຕິ ສມສ຺ສາສິໂຕ. ຕາທິໂສ ກາໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕຕິ. ຕສ຺ສາ ປຣິສາຍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ກຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍອນຸຣູເປນ ປາຏິຫາຣິເຍນາ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ສຫ ຠາສນ຺ຕິ, ສາ ຘມ຺ມສຠາ ນາມ. ກາລຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ເວລາຍ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ. ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ວາ ສມຍຍຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຕຸທາຫຣເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກາເລນ ສາປເທສຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ນ ຍາວ ສມນ຺ຘກາຣາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສມຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສີ’’ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປຣິຍາຍວຈນປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປມາທລິຂິໂຕ.

ຄຕ຺ຕານີຕິ ກາໂຍເຍວ ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຕຸຄຓ຺ຫາປນຕ຺ຖເມວ ໂອສິຎ຺ຈນໍ, ນ ປນ ມລວິກ຺ຂາລນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ອຸປລິມ຺ປຕີຕິ. ຈຕຸຊ຺ຊາຕິເກນ ຄນ຺ເຘນ ປຣິຠາວິຕາ ກຸຏີ ຄນ຺ຘກຸຏີ. ຕສ຺ສາ ປຣິເວຓໍ ຕຖາ. ຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລີໂນ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຐານໂຕ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມີເປ ວາ ຐານໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ຠຊນໍ ເສວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິສີທນຏ຺ຐາເນ, ປຸຣິມຍາເມ ວາ, ເຕສຸ ວາ ຠິກ຺ຂູສຸ.

ປຎ຺ຫາກຖນາທິວເສນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ‘‘ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອເນກາວຍວສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາເມສຸ ມນຸສ຺ສປຣິສາພາຫຸລ຺ລໂຕ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມຍາເມເຍວ ໂອກາສໍ ລຠມານາ, ຠຄວຕາ ວາ ກໂຕກາສຕາຍ ໂອກາສໍ ລຠມານາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກີທິສໍ ປນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຠິສງ຺ຂຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣກ຺ຂຣມ຺ປີ’’ຕິ. ຍຖາຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຕານຸຣູປໍ, ຕທນຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ, ເອເຕນ ຍຖາ ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານານຸຣູປໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກາລສ຺ສ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ປຐມຠາເຄ ສີຫເສຍ຺ຍາກປ຺ປນໍ ເອກນ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ປີຬິຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ສເຈ ອາກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ຕທາ ສີຫເສຍ຺ຍາກປ຺ປນສ຺ສ ອນິພທ຺ຘຕາ ວິຠາວິຕາ. ກິລາສຸຠາໂວ ກິລມໂຖ. ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖໍ ຈງ຺ກເມນ ວີຕິນາເມຕິ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາຕິ ອາສຍານຸສຍອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐພລຠູເຕນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ. ເຕນ ຫິ ໂລກໂວໂລກນພາຫຸລ຺ລຕາຍ ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຠຄວໂຕ ພຫຸລໍ ອາຈິຓ຺ຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ເປກທາ ອວສິຏ຺ຐພລຎາເຓຫິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓເນວ ຈ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ.

‘‘ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ’’ຕິອາທິມາຫ. ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ອວິຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສພ຺ພກາລໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕທເຫປິ ຕທວິຊຫນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ປຎ຺ຈວິຘກິຈ຺ຈປໂຍຊນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈງ຺ກມນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຈງ຺ກມນານຸຣູປຏ຺ຐານໍ. ຈງ຺ກມມາໂນ ອຎ຺ຎາສີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຖຎ຺ເຎວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມຕ຺ໂຖ ຫິ ປກຣຓາຘິຄຕຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິມໍ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ມໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຍນ ມຓ຺ຑລມາໂຬ, ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ອຍໍ ສາວເສສປາໂຐ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ວິທິຕ຺ວາ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎຕ຺ວາ ຈ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ, ເອໂສ ວາ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອໂຫສິ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສຍໍ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘ ອາທໂຍ) ວິຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ນ ສພ຺ພຖາ ປາກຏໍ. ນິຣນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພາໂຣຈນວເສນ ນິພ຺ພິວຣໍ, ຍຖາຠາສິຕສ຺ສ ວາ ອາໂຣຈນວເສນ ນິພ຺ພິເສສໍ. ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຍຖາໂຣຈິຕໍ ວຈນໍ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ, ອິມສ຺ສ ວາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣເຓ, ເຕນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕິ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ຐາເນສູຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕຏ຺ຐາເນສຸ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ເກນຈິ ວາ ໂລກສ຺ມິໍ ອນິວຕ຺ຕິຍໍ. ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕຕິ ເສຏ຺ຐນາທສງ຺ຂາຕໍ ອຠີຕນາທໍ ນທນ຺ໂຕ. ຍໍ ປນ ໂລກິຍາ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອຸຕ຺ຕຣສ຺ມິໍ ປເທ ພ຺ຍຄ຺ຆປຸງ຺ຄໂວສຠກຸຎ຺ຊຣາ;

ສີຫສທ຺ທູລນາຄາທ຺ຍາ, ປຸເມ ເສຏ຺ຐຕ຺ຖໂຄຈຣາ’’ຕິ.

ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີຫນາທສທິສໍ ວາ ນາທໍ ນທນ຺ໂຕ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໖.໖໔; ໑໐.໒໑) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ວາ ເກສໂຣ ມິຄຣາຊາ ສຫນໂຕ, ຫນນໂຕ, ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕປິ ໂລກຘມ຺ມານໍ ສຫນໂຕ, ປຣປ຺ປວາທານໍ ຫນນໂຕ ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ສີຫສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນາທໍ ນທນ຺ໂຕຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ສີໂຫ ສີຫພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄຕສີໂຫປິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນານາວິຘເທສນາວິລາສສມ຺ປນ຺ນໍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີໂຫຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ຍໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອິທມສ຺ສ ໂຫຕິ ສີຫນາທສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑). ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິກາ ຫິ ອິຘ ວກ຺ຂມານເທສນາເຍວ ສີຫນາໂທ. ເຕສໍ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານນເຍນ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ສໂມຘານມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສິເນຣຸໍ…ເປ… ວິຍ ຈາຕິ ອຸປມາທ຺ວເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລເທສນາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຸທຸກ຺ກຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຸວຓ຺ຓກູເຏນາຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍປຫຣໂຓປກຣຓວິເສເສນ. ຣຕນນິກູເຏນ ວິຍ ອຄາຣໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ, ນິກູເຏນາຕິ ຈ ນິຏ຺ຐານຄເຕນ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕກູເຏນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ຕເທວ ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິໂມ ປນ ເມ-ສທ຺ໂທ ເທສນາເປກ຺ໂຂຕິ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສາປິ ເມ ສາ ເທສນາ ອປຣຠາເຄ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສວນອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓວາຈນາທິວເສນ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ເຕ, ຕຖາ ຈ ປຏິປນ຺ເນ ນິພ຺ພານໍ ສມ຺ປາປິກາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍທຄ຺ເຄນ ເຍນາຕິ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕນາ ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເຍນ ເຕນາ’’ຕິ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ມຓ຺ຑລມາເຬຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນາຕິ ວາ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນາຕິ ປນ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕໍ ມຓ຺ຑລມາຬນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຕທຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ປນ ອຕີຕຠາວສ຺ສ ສູຈນໂຕ ‘‘ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ຕກ຺ກາລາເປກ຺ຂນວເສນ ອຕີຕປໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣຖາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຈນານໍ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕາ ຕຖາວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນ ສິຍາ. ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຈ ຄມນໍ, ອຸປຄມນຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ, ອິຘ ປນ ຄມນເມວ. ສມ຺ປຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ປເທສາຕິກ຺ກມນວເສນ ‘‘ຕໍ ຐານໍ ອຸປສງ຺ກມິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ’’ຕິ, ເຕນ ອຸປຄມນຕ຺ຖໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຐານໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ປຕ຺ຕຕາເຍວ ‘‘ອຸປຄມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍເມຕ຺ຖ ນ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ‘‘ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ປທໍ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ຄໂຕຕິ ອຸປຄໂຕ. ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວທຕິ ສອຸປສຄ຺ໂຄປິ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍາຕິ. ອໂຕ ‘‘ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ເອວໍ ອຸປຄໂຕ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຫໍ ວາ ກເຖຕຸໍ, ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ຐານໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ເຍນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ. ເຍນ ກາຣເຓນ ຠຄວຕາ ໂສ ມຓ຺ຑລມາໂຬ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓໍ ປນ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘກາເລຕິ ຘຣມານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ. ວິເສສນ຺ຕິ ຍຖາລທ຺ຘໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຌານມຄ຺ຄຜລໍ. ອຖາຕິ ສໍສຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍທິ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕກ຺ກຍມານໍ ນໍ ຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ຕໂຕ ປສ຺ສນເຫຕຸ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ໂອວທິຕ຺ວາຕິ ຈ. ອນມຕຄ຺ເຄຕິ ອນາທິມຕິ. ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ອາກາເສ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຠຸມ຺ມຕ຺ໂຖ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາໂຣຕິ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຠຄວໂຕ ອນຸຈ຺ຉວິກາສນສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ຄຣຸກມ຺ມໍ. ຜລກນ຺ຕິ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ຜລໍ. ກຏ຺ຐກນ຺ຕິ ນິສີທນໂຍຄ຺ຍໍ ຜລກໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ. ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຸຣາຓປຓ຺ເຓສຸ, ເກວລໍ ເຕສຸ ເອວ ນິສີທິຕຸມນນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ເຕສຸ ປີຐາທີສຸ. ເອວໍ ສຕິ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖວສາ ວິຠຕ຺ຕິໍ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາຕິ ຍຖາຐິຕໍ ຣໂຊຊລ຺ລາທິ-ສໍກິຓ຺ຓມນນຸຣູປນ຺ຕິ ຕພ຺ພິໂສຘນຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອີທິສາ ກຖາ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ເທສນາຍ ກາຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ອວສ຺ສໍ ຠຄວາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຍຖານິສີທນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິຘາຄໂຕ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ຕາວກາລິກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ຐປິຕໍ, ເຕນ ຈ ອາຄຕກາເລ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ອາສນໍ ຣຎ຺ໂຎ ນິສີທນາສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕຖາ ອຏ຺ຐປິຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ຠຄວໂຕ ຈ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ຣຎ຺ໂຎ ນິສີທນາສນໍ ປາຬິຍໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຣມ຺ມຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ພລຎາຓຎ຺ຈ, ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ.

‘‘ນິສຊ຺ຊາ’’ຕິ ອິທໍ ນິສີທນປຣິໂຍສານທີປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິເມ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ມໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ປຸຈ຺ຉີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຊານນ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ. ອສຕິ ກຖາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕທນຸຣູປາ ອຸປຣູປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ວິເສສກຖາ ນ ສມູປພ຺ຣູຫຕີຕິ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນຸ-ອິຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ. ອສ-ສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕນຕ຺ເຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕມາຍ ນຸ…ເປ… ຠວຖາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສນ຺ຘິວເສນ ອຸກາຣສ຺ສ ໂອກາຣາເທໂສວ, ນ ປຐມາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໂຕ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕສ຺ສາປິ ປຸຣິໂມເຍວ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຸຣິໂມເຍວຕ຺ໂຖຕິ ຈ ‘‘ກຕມາຍ ນຸ ຠວຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ກາ ຈ ປນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ ‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ພ຺ຍຕິເຣໂກ ຈ ນາມ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເປກ຺ຂໂກ ວິເສສາຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ໂສ ຈ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕາຍ ກຖາຍ ວກ຺ຂມານໍ ວິປ຺ປກຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາໂຣ. ຕາທິໂສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສເມວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາກຖາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານ…ເປ… ກຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທໂຍ ສມຓກຣຓີຍຠູຕາຕິ ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ອເປກ຺ຂິເຕ ກຣຓີຍວິເສເສ ສມ຺ພນ຺ຘາປາທານຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເຕສເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພຣູປຕ຺ຕາ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ຫິ ກຖາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ສາ ເອວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ ວິເສເສນ ປຸນ ປຸຈ຺ຉີຍຕິ, ນ ຕທຎ຺ເຎ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທໂຍຕິ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ທສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາ, ເອກາ’’ຕິ ຈ. ປຣິຍາຍວຈນຎ຺ເຫຕໍ ປທທ຺ວຍໍ. ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ອຍໍ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ‘‘ຠູມນ຺ຕຣໍ, ສມຍນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວມຊ຺ເຌ ວາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ, ສາ ປນ ເຕສໍ ເວມຊ຺ຌຠູຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເຍວ, ເຕຫິ ຈ ອສມ຺ມິສ຺ສຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ເອກາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎາ, ເອກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກາເຣນ ກຣຓໍ ປກໂຕ, ຕໂຕ ວິຄຕາ, ວິຄຕໍ ວາ ປກຕໍ ຍສ຺ສາຕິ ວິປ຺ປກຕາ, ອປຣິນິຏ຺ຐິຕາ. ສິຂນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານໍ. ອຍໍ ປນ ຕທຠິສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຸຕ຺ຕຣິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຖາຠງ຺ຄຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຖາຍ ຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣຕິ. ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາ ກຖາ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາຕິ ຈ ຕິໂຣກຣຓຠູຕາ, ວິພນ຺ຘນຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ໂຈຣມຫາມຕ຺ຕເສນາຠຍກຖາທິກໍ ອເນກວິຫິຕໍ ນິຣຕ຺ຖກກຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍໍ ກຖາ ເອວາຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫນໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາຕິ ຕສ຺ສາ ອວິປ຺ປກຕກາເລເຍວ. ‘‘ຕໍ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນມາຫ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ນນຸ ຈ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາ ກຖາ ‘‘ອິຕິ ຫ ເມ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນິຏ຺ຐາປິຕາເຍວາຕິ? ນ ນິຏ຺ຐາປິຕາ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມເນນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາເຍວ ຕຖາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມເນນ ປນ ນ ປວຕ຺ເຕສຸໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍໍ ໂນ…ເປ… ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອິທານິ ນິທານສ຺ສ, ນິທານວຓ຺ຓນາຍ ວາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສານຸກູລຠາວມ຺ປິ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ຫິ ເອຕ຺ຕເກນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນກ຺ກເມນ ຍໍ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຕເກນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນກ຺ກເມນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາຕິ ວາ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ກມລ…ເປ… ສລິລາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຕສ຺ສ ນິທານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສານຸກູລຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມລກຸວລຍຸຊ຺ຊລວິມລສາຘຸຣສສລິລາຍາຕິ ກມລສງ຺ຂາເຕຫິ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກເສຕຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປເລຫິ ເຈວ ກຸວລຍສງ຺ຂາເຕນ ນີລຸປ຺ປເລນ ຈ ອຸຊ຺ຊລວິມລສາຘຸຣສສລິລວຕິຍາ. ນິມ຺ມລສິລາຕລຣຈນວິລາສໂສຠິຕຣຕນໂສປານນ຺ຕິ ນິມ຺ມເລນ ສິລາຕເລນ ຣຈນາຍ ວິລາເສນ ລີລາຍ ໂສຠິຕຣຕນໂສປານວນ຺ຕໍ, ນິມ຺ມລສິລາຕເລນ ວາ ຣຈນວິລາເສນ, ສຸສງ຺ຂຕກິຣິຍາໂສເຠນ ຈ ໂສຠິຕຣຕນໂສປານໍ, ວິລາສໂສຠິຕສທ຺ເທຫິ ວາ ອຕິວິຍ ໂສຠິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມຸຕ຺ຕາຕລສທິສວາລຸກາຈຸຓ຺ຓປຓ຺ຑຣຠູມິຠາຄນ຺ຕິ ວິວິເຘນ ປກິຓ຺ຓາຍ ມຸຕ຺ຕາຍ ຕລສທິສານໍ ວາລຸການໍ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ປຓ຺ຑຣວຓ຺ຓຠູມິຠາຄວນ຺ຕໍ. ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິວິຈິຕ຺ຣເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຕ຺ຕາຫິ ຠິຕ຺ຕີຫິ ວິຈິຕ຺ຣສ຺ສ, ເວທິກາຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ. ອຸຈ຺ຈຕເຣນ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖໍ ອາກາສໍ ຜຸສິຕຸກາມຕາຍ ວິຍ, ວິຊມ຺ຠິຕສທ຺ເທນ ເຈຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຊມ຺ຠິຕສມຸສ຺ສຍສ຺ສາຕິ ວິກ຺ກີຬນສມູຫວນ຺ຕສ຺ສ. ທນ຺ຕມຍສຓ຺ຫມຸທຸຜລກກຎ຺ຈນລຕາວິນທ຺ຘມຓິຄຓປ຺ປຠາສມຸທຍຸຊ຺ຊລໂສຠນ຺ຕິ ທນ຺ຕມເຍ ອຕິວິຍ ສິນິທ຺ຘຜລເກ ກຎ຺ຈນມຍາຫິ ລຕາຫິ ວິນທ຺ຘານໍ ມຓີນໍ ຄຓປ຺ປຠາສມຸທາເຍນ ສມຸຊ຺ຊລໂສຠາສມ຺ປນ຺ນໍ. ສຸວຓ຺ຓວລຍນຸປຸຣາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ທສມ຺ມິສ຺ສິຕກຖິຕຫສິຕ- ມຘຸຣສ຺ສຣເຄຫຊນວິຈຣິຕສ຺ສາຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍນິຍຸຣປາທກຏກາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ຊນິຕສທ຺ເທຫິ ສມ຺ມິສ຺ສິຕກຖິຕສຣຫສິຕສຣສງ຺ຂາເຕນ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ສມ຺ປນ຺ນານໍ ເຄຫນິວາສີນໍ ນຣນາຣີນໍ ວິຈຣິຕຏ຺ຐານຠູຕສ຺ສ. ອຸຬາຣິສ຺ສຣິຍວິຠວໂສຠິຕສ຺ສາຕິ ອຸຬາຣຕາສມ຺ປນ຺ນຊນອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປນ຺ນຊນວິຠວສມ຺ປນ຺ນຊເນຫິ, ຕນ຺ນິວາສີນໍ ວາ ນຣນາຣີນໍ ອຸຕ຺ຕມາຘິປຈ຺ຈໂຠເຄຫິ ໂສຠິຕສ຺ສ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິຊຸຕິວິສ຺ສຣວິຊ຺ໂຊຕິຕສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວິສາລ ທ຺ວາຣພາຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕນານາມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທີນໍ ຊຸຕີຫິ ປຠສ຺ສຣວິຊ຺ໂຊຕິຕສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວິຕ຺ຖຕທ຺ວາຣພາຫໍ.

ຕິວິຘສີລາທິທສ຺ສນວເສນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວໍ ສມ຺ມາ ສູເຈຕີຕິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸຠາວສໍສູຈກໍ, ຕສ຺ສ. ກາໂລ ຈ ເທໂສ ຈ ເທສໂກ ຈ ວຕ຺ຖຸ ຈ ປຣິສາ ຈ, ຕາສໍ ອປເທເສນ ນິທສ຺ສເນນ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຕຖາ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກວຕ຺ຖຸປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ, ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ ເທສກາລວຕ຺ຖຸເຫຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພນ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕເນວ ຈາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໔໓໙) ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ຕເທວິຘາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລເທສເທສກວຕ຺ຖຸປຣິສາປເທສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພ-ຣຈນາ-ນຸມານາຄມ-ຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຫິສ຺ສ ປຸເຣຕຣໍ ຣຈນາຍ, ‘‘ເອວມ຺ປິ ນາມ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນຸມານສ຺ສ, ອາຄມນ຺ຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣິວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ອຠາໂວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສາສນສາວການຸໂຣຘຠາວໂຕ ຂີຓາສວຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ຂີຓາສວຕາຍ ຫິ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິອາທີນມຠາໂວ, ວິສຸທ຺ຘາ ຈ ປຣານຸຄ຺ຄຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອິຕິ ເທສກສໍກິເລສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິສີລສມ຺ປຕ຺ຕິທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຠາວສໍສູຈເກຫິ, ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາຠິພ຺ຍຎ຺ຊນເກຫິ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິເກສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ນິທານວຈເນນ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ, ‘‘ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຈ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ປວຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວ ຫິຕາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຏ຺ເຐນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ພຣຈນາ. ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຕໍ ກາລເທສເທສກວຕ຺ຖຸປຣິສາປເທເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປກາສີຍຕິ. ອຖ ວາ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປເນນ ເຈວ ‘‘ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ’’ຕິອາທິນາ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທິປໂຍຄທີປເນນ ຈ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕິ, ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ໂກ ຫິ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ຠາສິຕສ຺ສ ນິທານສ຺ສ ປໂຍຊນານິ ນິຣວເສສໂຕ ວິຠາວິຕຸນ຺ຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເທສນາຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ, ອສມ຺ໂມສາຍ ຠາສິຕໍ;

ສທ຺ຘາຍ ຈາປິ ນິທານໍ, ເວເທເຫນ ຍສສ຺ສິນາ.

ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ, ສາສນສມ຺ປທາຍ ຈ;

ຕສ຺ສ ປມາຓຠາວສ຺ສ, ທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫີຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ເອວໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ພາວິໂຣຘິນີ ສໍວຓ຺ຓນາ ກມານຕິກ຺ກມເນນ ພ຺ຍາກຸລໂທສປ຺ປຫາຍິນີ, ວິຎ຺ຎູນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕາຣາຘິນີ, ອາຄຕຠາໂຣ ຈ ອວສ຺ສໍ ອາວຫິຕພ຺ໂພຕິ ສໍວຓ຺ຓກສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາຣາວຫເນນ ປຓ຺ຑິຕາຈາຣສມຕິກ຺ກມາຠາວວິຠາວິນີ, ຕສ຺ມາ ຕທາວິກຣຓສາຘກໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສວິຈາຣຓໍ ກາຕຸມາຫ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສິຕສ຺ສ, ‘‘ເທສນາ ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ຫິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຣູປໂຕ ເອກເມວ, ເທສນາປິ ຫິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ນິກ຺ຂິປນໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນນຸ ສຸຕ຺ຕເມວ ສໍວຓ຺ຓີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ສໍວຓ຺ຓນາ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ເອວໍສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ນິທານປຣິຊ຺ຌາເນນ ຕພ຺ພຓ຺ຓນາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ສາຘາຣຓໂຕ ປຐມໍ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມາຕິ. ຍາ ຫິ ສາ ກຖາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາປາກຏກາຣິນີ, ສາ ສພ຺ພາປິ ສໍວຓ຺ຓເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕທຕ຺ຖວິຊານນຸປາຍຕ຺ຕາ ຈ ສາ ປຣິຍາເຍນ ສໍວຓ຺ຓນາເຍວາຕິ. ອິຘ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວິຈາຣິເຕ ຍສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາ ວິຠາຄວເສນ ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕), ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໗), ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘) ຈ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕປເທສານໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນສຸຂຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິສາສນປຏ຺ຐານນເຍນ ໂສຬສວິຘຠາວໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ-ສຸຕ຺ຕ-ນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ. ນນຸ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທປິ ສມ຺ຠວຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສໍສຄ຺ຄເຠທສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ, ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສພ຺ຠາວໂຕ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນິຣວເສສໍ ປຕ຺ຖາຣນເຍນ ສໍສຄ຺ຄເຠທສ຺ສ ອລພ຺ຠນໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນປິ ສິຍາ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປນ ສໍສຄ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂເປເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຍຖາຣຫໍ ເອກກທຸກຕິກຈຕຸກວເສນ ສາສນປຏ຺ຐານນເຍນ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນຍມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນິກ຺ຂິປນໍ ກຖນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ວາ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເມວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ກາຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ວາ ເອຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສ ປຸຈ຺ຉາວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ. ອຣຓີຍໂຕ ອວຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ອປິຈ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕເມເຕນາຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓເມວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກໍ. ຕເທວ ນິກ຺ເຂປສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓໍ ນິຣເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕). ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນານິມິຕ຺ຕຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເກ ອນວໂຣໂຘ ສິຍາ, ປຸຈ຺ຉາວສິກຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘ ສິຍາຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏວາຍມຕ຺ໂຖ.

ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐຕິ ປຸຈ຺ຉາທິນາ ອນຊ຺ເຌສິໂຕ ອຍາຈິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖຕິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຫາໂຣຕິ ອາວຬິ ຍຖາ ‘‘ມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ’’ຕິ, ສ຺ເວວ ຫາຣໂກ, ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ຫາຣໂກ ຕຖາ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ອາວຬິ ‘‘ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິປາທຫາຣກາທິ. ອິທ຺ຘິປາທອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກຕິ ປຸພ຺ພປເທສຸ ປຣປທໂລໂປ, ທ຺ວນ຺ທຄພ຺ຠສມາໂສ ວາ ເອໂສ, ເປຍ຺ຍາລນິທ຺ເທໂສ ວາ. ເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານໍ.

ປຣິປກ຺ກາຕິ ປຣິຓຕາ. ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປຣິປາເຈນ຺ຕາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ຂເຍຕິ ຂຍນຕ຺ຖໍ, ຂຍກາຣຓຠູຕາຍ ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ. ມນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນີຫາຣນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ. ພຸຊ຺ຌນຠາວນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌນສຠາວໍ, ພຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ວາ. ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຣູປາທິປມາຓາ ສຕ຺ຕາ. ມຫາຣາຊາໂນຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເທວາ. ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິໍ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມໍ, ວຓ຺ຓສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔) ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ໂຕປິ ວຓ຺ໂຓ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕມ຺ປິ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘) ອຸປຣິ ເທສນໍ ອາຣຠິສ຺ສຕິ. ຕເທວ ວິວຣຕິ ‘‘ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອນ຺ເຕວາສີ ວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາກຸສໂລຕິ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ເທສນາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ເທສນາຍ ກຸສໂລ, ເອເຕນ ປກຣຓານຸຄຸຓໍ ຠຄວໂຕ ໂຖມນມກາສິ. ເອສາ ຫິ ສໍວຓ຺ຓນການໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກຣຓາຘິຄຕຄຸເຓນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວຈນໂວສ຺ສຄ຺ຄປທປູຣຓສທິສວິກປ຺ປາທີສຸ ພຫູສ຺ວຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິໍ ປເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ.໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ (ອຍຎ຺ຈ) (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວຈນໂວສ຺ສຄ຺ເຄ. ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣເຓ. ‘‘ມຘຸໍ ວາ ມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ, ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໙) ສທິເສ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໒) ວິກປ຺ເປ. ອິຘາປິ ວິກປ຺ເປເຍວ. ມມ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາຕິ ວິວິຘາ ວິສຸໍ ວິກປ຺ປນສ຺ສ ໂຊຕກຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣ-ສທ຺ໂທ ປນ ອຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ‘‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ, ປເຣ ຈ ເມ ນ ອາຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ມຫາວ. ໗, ໘) ອຕ຺ຖິ ອຘິກຕ຺ໂຖ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໘໑໔; ອ. ນິ. ໑໐.໒໑; ມ. ນິ. ໑.໑໔໘; ປຏິ. ມ. ໑.໖໘; ໑.໑໑໑) ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຉາຠາຄຕ຺ໂຖ ‘‘ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ໂຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ອ. ນິ. ໘.໗໐; ອຸທາ. ໕໑) ອິຘາປິ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕ-ສທ຺ໂທ ປເຣຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວຓ຺ຓຠາສນກິຣິຍາວິສິຏ຺ຐໍ ປຣາມສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ອວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສູ’’ຕິ.

ນນຸ ເຕສໍ ອາຆາໂຕ ນຕ຺ຖິ ຄຸຓມຫຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທປເນຕິ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິນາ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ຕຖາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອີທິເສສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຣຕນຕ຺ຕຍນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠາເວຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ສທ຺ຘມ຺ມນຍນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ. ອາຫນຕີຕິ ອາຠຸໂສ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຫິໍສຕິ ວາ, ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາລິຂິໂຕ ໂປຣາຓປາຐານຸຄຕາຍ ຏີກາຍ ວິໂຣຘຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາວໂຕ. ຍທິປິ ໂທມນສ຺ສາທໂຍ ຈ ອາຫນນ຺ຕິ, ໂກເປເຍວ ປນາຍໍ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂກປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອວຍວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຈ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ, ປສິທ຺ຘໍ ວາ ວຈນໍ, ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມິຕເຣສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຠາວຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸອຠາວໂຊຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຫນຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ອາຆາຕສທ຺ທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາຫນຕິ ເອເຕນ, ອາຫນນມຕ຺ຕໍ ວາ ອາຆາໂຕຕິ ກຣຓຠາວຕ຺ຖາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິເຍວ. ‘‘ອປ຺ປຕີຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕຸຏ຺ຐາ ອໂສມນສ຺ສິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ປນ ປາກຏປຣິຍາເຍນ ອປຈ຺ຈຍສທ຺ທສ຺ສ ນິພ຺ພຈນທສ຺ສນໍ, ຕມ຺ມຸເຂນ ປນ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ເຕນາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ກາຕພ຺ພໍ. ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ສາຘຍຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ທ຺ວີຫີຕິ ອາຆາຕອນຠິຣທ຺ຘິປເທຫິ. ເອເກນາຕິ ອປຈ຺ຈຍປເທນ. ເອຕ຺ຕເກສຸ ຄຫິເຕສຸ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ເຕປິ ອຄ຺ຄຫິຕຸໍ ເອກຸປ຺ປາທາທິສຠາວຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘກເທສານໍ. ເສສານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓາວສິຏ຺ຐສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘກເທສານໍ. ກຣຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ. ອາຆາຕາທີນຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍສມວາຍນໍ ອິຘ ‘‘ກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປ຺ປາທນເມວ. ຕທນຸປ຺ປາທນຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ຍຖາຣຫໍ ເອກຸປ຺ປາທນິໂຣຘາຣມ຺ມຓວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ມໂນປໂທເສ. ‘‘ເຕສຸ ອວຓ຺ຓຠາສເກສູ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຘາຣຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ, ຠາວລກ຺ຂເຓ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວາ ອວຓ຺ເຓ’’ຕິ. ນ ຫິ ອຄຸໂຓ, ນິນ຺ທາ ວາ ໂກປໂທມນສ຺ສານໍ ອາຘາໂຣ ສມ຺ຠວຕິ ຕພ຺ຠາສກາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ອສ຺ສຖາຕິ ສຕ຺ຕມິຍາ ຣູປໍ ເຈ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ປຣິກປ຺ປນວິສຍຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠເວຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ຠເວຍ຺ຍາຖ ເຈ, ຍທິ ຠເວຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ຈ ວທນ຺ໂຕ ‘ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸພ຺ພາປຣໂຍຄິໂນ ເອເຕ ສທ຺ທາ’ຕິ ຎາເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກຸປິຕາ ໂກເປນ ອນຕ຺ຕມນາ ໂທມນສ຺ເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອວໍ ປຐເມນ ນເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວທສ຺ສເນນ ສມຕ຺ເຖຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຸມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ເອໂກ ສທ຺ໂທ ‘‘ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ‘‘ອມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ໂທ ວິຍ ຍຖາ ‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໙໓) ອາຫ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖວສາ ລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕາຍ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສມຓຘມ຺ມວິເສສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປກຣຓໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມຈາຣຕ຺ຕາ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນປໂທສສ຺ສ ອກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ເຕນ ໂກປາທິນາ ປຐມຊ຺ຌານາທີນມນ຺ຕຣາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ໂກປາທິປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອາຆາຕາທໂຍ ນ ກຣຓີຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນ ‘‘ນາຫໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິ ອິສ຺ສຣຠາເວນ ຕຸມ຺ເຫ ຕໂຕ ນິວາເຣມິ, ອຖ ໂຂ ອິມິນາວ ກາຣເຓນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປນ ກາຣຓວຈນໍ ຍສ຺ມາ ອາທີນວວິຠາວນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂສ ປນ ມໂນປໂທໂສ ນ ເກວລໍ ກາລນ຺ຕຣຠາວິໂນເຍວ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ, ອຖ ໂຂ ຕງ຺ຂຓປວຕ຺ຕນາຣຫສ຺ສປິ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣຕິ ມໂນປໂທເສ ອາທີນວໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ນູ’’ຕິອາທິມາຫາຕິປິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປເຣສນ຺ຕິ ເຍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ, ເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ‘‘ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປຏິວິຣຸທ຺ຘສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈີ’’ຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ກຸປິໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ປາຬິຍໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕວຈນຊານນມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖຊານເນເນວ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ອນ຺ຘໍຕມນ຺ຕິ ອນ຺ຘຠາວກຣໍ ຕມໍ, ອຕິວິຍ ວາ ຕມໍ. ຍໍ ນຣໍ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຕມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍນ຺ຕິ ວາ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ສຫເຕ, ຕທາ ອນ຺ຘຕມໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ສຫເຕ, ເຕນ ອນ຺ຘຕມນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຍໍຕໍ-ສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ຍທາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ‘‘ໂກໂຘ ສຫເຕ’’ຕິ ຍເທຕໍ ໂກຘສ຺ສ ອຠິຠວນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕໍ ອນ຺ຘຕມນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈ ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາຬິອຕ຺ຖໍ, ປາຬິຘມ຺ມຎ຺ຈ. ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປກຕິຠາວວິຊຫເນນ ປທູສໂກ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ວາ ໂກຘວເສນ ຠຍໍ ຊາຕໍ. ນ຺ຕິ ຕຖາສຠາວໍ ໂກຘໍ, ໂກຘສ຺ສ ວາ ອນຕ຺ຖຊນນາທິປ຺ປກາຣໍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍນເຍສຸ. ‘‘ອວຓ຺ເຓ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາໂຣ. ອວຓ຺ຓຠາສການມວິສຍຕ຺ຕາ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອວຓ຺ເຓຕິ ອຕ຺ໂຖວ ທສ຺ສິໂຕ. ອຠູຕນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ ວຈນໍ, ຍໍ ວຈນໍ ອຠູຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠູຕໂຕຕິ ປນ ອຠູຕຕາກິຣິຍາວ ຠາວປ຺ປຘານຕ຺ຕາ, ຠາວໂລປຕ຺ຕາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຠູຕຠາເວເນວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ອິຕິເປຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິພ຺ເພຐນາກາຣນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ໂຍຊນາຕິ ອຘິປ຺ປາຍປໂຍຊນາ. ຕຸຓ຺ຫີຕິ ອຠາສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຠາວນປຸໍສໂກ ເຈສ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອິມິນາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອເນກວິຘໍ ກາຣຓໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ກາຣຓສຣູປມາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸເຍວາ’’ຕິອາທິນາ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸປິ ປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໂຕ ນ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ນ ທຸຣກ຺ຂາໂຕ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ນິພ຺ເພເຐຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິອາທິປຏິໂຈທນາຍປິ ຕໍກາຣຓທສ຺ສເນນ ນິພ຺ເພເຐຕພ຺ພເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທີສຸ. ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ອເນກວິເຘນ ກາຣຓານຸກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິອາທິວຈນໍ ນິພ຺ເພເຐຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣິທໍ ກາຣຓໍ – ສພ຺ພຎ຺ຎູ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ. ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ເອວ ຘມ຺ໂມ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ເອວ ສງ຺ໂຆ ສໍກິເລສຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ. ກາຣຓານຸກາຣຓທສ຺ສນມ຺ເປຕ຺ຖ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິວຈນ-ນິພ຺ເພຐນເມວ ຕຖາທສ຺ສນສ຺ສ ເຕສມ຺ປິ ກາຣຓຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາຣຓກາຣຓມ຺ປິ ຫິ ‘‘ກາຣຓ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຕິຏ຺ຐານປຕິຏ຺ຐານມ຺ປິ ‘‘ປຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ຍຖາ ‘‘ຕິເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສິນິທ຺ຘໍ, ປາສາເທ ຘມ຺ມມຊ຺ຌາຍຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ ປທນ຺ຕິ ‘‘ອຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ປທໍ. ປຐມສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ‘‘ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ນ ຈ ປເນຕໍ ອມ຺ເຫສຸ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປທໍ. ຕຕິຍສ຺ສາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈຕໍ ອມ຺ເຫສູ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ວິວິຘເມກຕ຺ເຖເຍວ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ວິວຈນໍ, ຕເທວ ເວວຈນໍ, ວຈນນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ເທນ ວຈນີຍຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑; ອ. ນິ. ໑.ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑) ວິຍ. ນານາສຠາວໂຕ ວິຄຕໍ ວຈນໍ ຍສ຺ສາຕິ ເວວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເອເກກປທວເສເນວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ, ເອວໍ ສິທ຺ເຘ ສຕິ ກິເມເຕ ເຕນ ປຣິຍາຍວຈເນນ. ຕເທຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖຄາຣວາທິອເນກໂທສກຣໍ, ຍທິ ຈ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕເທວ ວຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ນ ຕທຎ຺ຎນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາກາເລ, ຫິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ກສ຺ສຈິ ກຖຎ຺ຈິ ຕທຕ຺ຖປຏິເວຘນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ຫິ ໂຍ ເຕສໍ ປຣິຍາຍວຈນານໍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ເກຕໍ ກໂຣຕິ ‘‘ອິທມິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວຈນ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເຕເນວ ຕທຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ. ອປິຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕານໍ ວິປຣິຍາຍານໍ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ຕທຕ຺ຖາວໂພຘນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ເຍ ນ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕປ຺ປຣິຫາຍນວເສນ ເຕສໍ ສພ຺ພຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນວໂພໂຘ ສິຍາ, ປຣິຍາຍວຈເນ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ຕພ຺ພເສນ ປຣິປຸຓ຺ຓມຕ຺ຖາວໂພໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕທຕ຺ຖລກ຺ຂເຓນ ອສມ຺ໂມຫນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນຎ຺ຫິ ເອເກເນວ ປເທນ ເອກຕ຺ຖສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕິ, ອເນເກນ ປຣິຍາເຍນ ປນ ເອກຕ຺ຖສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ຕຖາສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ ອເນກປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ເອກຕ຺ເຖເຍວ ປວຕ຺ຕສທ຺ເທນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ‘‘ອເນເກປິ ອຕ຺ຖາ ສມານພ຺ຍຎ຺ຊນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຍາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນາ ສິຍາ, ຕສ຺ສາ ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອເນເກສມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກປທວຈນີຍຕາວເສນ ສມານພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ນຸ ໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຸທາຫຸ ອຍມຕ຺ໂຖວາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ໂສຕູນມຕ຺ຖນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນໍ ເວວຈນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຠທກວເສນ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ໂທ, ນ ວິເສສຕ຺ຖຎາປໂກ;

ປຣິຍາເຍນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕຸ, ປຣິຍາໂຍ ຈ ເຠທໂກ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ອນຎ຺ຎສ຺ສາປິ ປຣິຍາຍວຈນສ຺ສ ວຈເນ ອເນກາຫິ ຕາຫິ ຕາຫິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຣິຍາຍວຈເນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອິທມິທມ຺ປິ ນາມ’’ນ຺ຕິ ໂສຕູນໍ ອເນກຘາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານນໍ. ຕໂຕ ຈ ຕໍຕໍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກສລ຺ລໍ ໂຫຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖ ປຣິຈຍຕໍ. ອປິຈ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖຸປນິພນ຺ຘນປຣາວໂພຘນານໍ ສຸຂສິທ຺ຘິຍາປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຕພ຺ພຈເນນ ຫິ ຘມ຺ມເທສການໍ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນິພນ຺ຘເນນ ຐປເນນ ປເຣສໍ ໂສຕູນມວໂພຘນໍ ສຸຂສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ພີຊວາປນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ຠຄວາ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕທສມ຺ປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຫິ ຕຖາວຈນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ເຕນ ຈ ປຣິຍາຍວຈເນນ ຍຖາສຸເຕນ ຕສ຺ສໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຕປ຺ປຣິຈຣເຓນ, ຕທຎ຺ຎສຸຈຣິຕສມຸປພ຺ຣູຫເນນ ຈ ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສ຺ສ ພີຊສ຺ສ ວປນໍ ສມ຺ຠວຕິ. ໂກ ຫິ ອີທິສາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຍມານາຍ ຕເທຕໍ ນາຠິປຕ຺ເຖຍ຺ຍາຕິ, ກິໍ ວາ ພຫຸນາ. ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາໂຣ, ຕຖາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສທ຺ທໂວຫາເຣຕິ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ໂພເຘຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕໍ, ນາປິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຫານິ, ອາເວຓິໂກ ຈາຍໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ໂມ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຫິ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຠາເວນ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາເຓຫິ ວິຍ ເຕນປິ ຎາເຓນ ອຕ຺ເຖ, ຘມ຺ເມ, ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ໂພເຘຕິ, ນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສທ຺ທໂວຫາເຣ, ຕຖາໂພຘເນ ວາ ມນ຺ທຠາໂວ ສມ຺ມາໂພຘນສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຕາ, ນ ຈ ເຕນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຠາໂວ ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສຸພ຺ພິຊານນກາຣຓຕ຺ຕາ, ນາປິ ຕພ຺ພຈເນນ ຘມ຺ມເທສນາຫານິ ຕສ຺ສ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ສາຕ຺ຖກໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ນ ຈາປິ ຕໍ ຄນ຺ຖຄາຣວາທິອເນກໂທສກຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິ ຈ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕເທວ ວຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ນ ຕທຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນນ຺ຕຣສມ຺ຠວໂຕ. ຕເທວ ຫິ ອວຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ວຈເນນ ເທສນາກ຺ຂເຓ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ສມ຺ມເທວ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຕໍຕໍປທນ຺ໂຕຄຘປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕມາຣພ຺ຠ ຕທຕ຺ຖາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ຕທຕ຺ຖານຘິຄຕຕາ ສິຍາຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ໂພຘາຍ ອຎ຺ຎສທ຺ທໂຕ;

ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກມນານມ຺ປິ, ປຣິຍາຍກຖາ ກຕາ.

ມນ຺ທານຎ຺ຈ ອມູຬ຺ຫຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຖນ຺ຕຣນິເສຘຍາ;

ຕໍຕໍນາມນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຖໍ, ປຣິຍາຍກຖາ ກຕາ.

ເທສການໍ ສຸກຣຕ຺ຖໍ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖາວໂພຘເນ;

ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໂພຘຕ຺ຖໍ, ປຣິຍາຍກຖາ ກຕາ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕຕ຺ຖ ພີຊວາປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ;

ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ລີຬາຍ, ປຣິຍາຍກຖາ ກຕາ.

ຕເທວ ຕຸ ອວຕ຺ວານ, ຕທຎ຺ເຎຫິ ປໂພຘນໍ;

ສມ຺ມາປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຖາຘິຄມາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິທໍ ປນ ນິພ຺ເພຐນໍ ອີທິເສເຍວ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອວຓ຺ເຓເຍວາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປໍ ວຕ຺ວາ, ອວຕ຺ວາ ວາ ໂທສປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ນິນ຺ທາຍ ເອວ. ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ນ ເກວລໍ ອກ຺ໂກສນຂຸໍສນວມ຺ຠນາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິພ຺ເພຐນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ສາສງ຺ກນີໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖານິພ຺ເພເຐຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓເມວ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ. ‘‘ໂອຏ຺ໂຐສີ’’ຕິອາທິ ‘‘ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕກມ຺ມສິປ຺ປອາພາຘ ລິງ຺ຄ ກິເລສ ອາປຕ຺ຕິ ອກ຺ໂກສນສງ຺ຂາເຕຫິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ. ອຘິວາສນເມວ ຂນ຺ຕິ, ນ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນາທໂຍຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ.

໖. ເອວໍ ອວຓ຺ຓຠູມິຍາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ວຓ຺ຓຠູມິຍາປິ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກາຕຸມາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອວຓ຺ຓຠູມິຍນ຺ຕິ ອວຓ຺ຓປ຺ປກາສນຏ຺ຐາເນ. ຕາທິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທີ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ, ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ, ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘) ນິທ຺ເທສນເຍນ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອິຘ ປຐເມນຕ຺ເຖນ ຕາທີ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ –

ກຖໍ ອຣຫາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ, ອຣຫາ ລາເຠປິ ຕາທີ, ອລາເຠປິ ຕາທີ, ຍເສປິ, ອຍເສປິ, ປສໍສາຍປິ, ນິນ຺ທາຍປິ, ສຸເຂປິ, ທຸກ຺ເຂປິ ຕາທີ, ເອກຎ຺ເຈ ພາຫໍ ຄນ຺ເຘນ ລິມ຺ເປຍ຺ຍຸໍ, ເອກຎ຺ເຈ ພາຫໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອມຸສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອມຸສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ປຏິໂຆ, ອນຸນຍປຏິຆວິປ຺ປຫີໂນ ອຸຄ຺ຆາຏິນິຄ຺ຆາຏິວີຕິວຕ຺ໂຕ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຣຫາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີຕິ (ມຫານິ. ໓໘).

ວຈນຕ຺ໂຖ ປນ ຕມິວ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕາທີ, ອິຏ຺ຐມິວ ອນິຏ຺ຐມ຺ປິ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມເປກ຺ຂນສຠາໂວ. ອຖ ວາ ຕມິວ ທິສ຺ສເຕ ຕາທີ, ໂສ ເອວ ສຠາໂວ, ຕເທວ ລກ຺ຂຓໍ ຕາທິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິອາທິ. ອານນ຺ທນ຺ຕິ ຠຸສໍ ປໂມທນ຺ຕິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ອານນ຺ທສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຠນມໂນ ສຸມໂນ, ຈິຕ຺ຕໍ, ໂສຠນໍ ວາ ມໂນ ຍສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ. ນນຸ ຈ ຈິຕ຺ຕວາຈກຠາເວ ສຕິ ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖຕາ ຍຸຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລວາຈກຠາເວ ປນ ຈິຕ຺ຕເມວ ຠາວຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ນ ເຈຕສິກສຸຂໍ, ສຸມນສທ຺ທສ຺ສ ທພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ປຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ທຓ຺ຑິຕ຺ຕໍ ສິຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ທພ຺ເພ ອເປກ຺ຂິເຕ, ອິຘ ປນ ຕທນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕນ ທພ຺ເພນ ຍຸຕ຺ຕໍ ມູລນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ເຈຕສິກສຸຂເມວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຸມນສທ຺ໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖາປິ ເຈຕສິກສຸຂເມວ ຠາວຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ເຈຕສິກສຸຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຫິ ວຈເນນ ຕທຎ຺ຎເຈຕສິການມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕກິຣິຍຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂສມນສ຺ສຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຈທນໍ ນາປຊ຺ຊເຕວ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ທຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຍຖາ ‘‘ປງ຺ກຊ’’ນ຺ຕິ ປຣິຫຣຕິ. ອຸພ຺ພິລຍຕີຕິ ອຸພ຺ພິລໍ, ຠິນ຺ທຕິ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ວິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ອຸພ຺ພິລາວິຕໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣາຄມາທິວເສນ. ອຸທ຺ຘໍ ປລວຕີຕິ ວາ ອຸພ຺ພິລາວິຕໍ ອກາຣານໍ ອິກາຣໍ, ອາກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕທ຺ຘິເຕ ປນ ສິທ຺ເຘ ຕໍ ອພ຺ຍຕິຣິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທ ວຈນີຍສ຺ສ ສາມຎ຺ຎຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສທ຺ທສ຺ສ ນາມປທຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘີວິເສສານຸໂຍເຄ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຕປູຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາຍນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ເຄຫສິຕາຍ ໂອທຄ຺ຍປີຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວຫາຍາຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວາວຫາຍ. ອຸປ຺ປິລາເປຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປິລາວິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຸພ຺ພິລາປນາ, ສາ ເອວ ປີຕິ, ຕສ຺ສາ. ຂນ຺ຘວເສນ ຘມ຺ມວິເສສຕ຺ຕໍ ອາຫ ‘‘ອິຘາປີ’’ຕິອາທິນາ. ອວຓ຺ຓຠູມິມເປກ຺ຂາຍ ອປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຍມ຺ປິ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑.໘໙, ໙໑, ໑໖໗, ໑໗໑, ໑໙໕, ໑໙໗) ວິຍ, ອິຘ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸພ຺ພິລາວິຕເມວ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ເອທິເສສຸປິ ຐາເນສຸ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ຐເປຕີຕິ. ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອເກນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ເຕສໍ ວເສນ ເສສານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຸມ຺ຫໍເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕສ຺ສ ອກຣຓີຍຕາກາຣຓວຈນ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ອວຓ຺ຓປກ຺ເຂ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອານນ຺ທິໂນ ອຸພ຺ພິລາວິຕາ’’ຕິ ທີປິຕໍ ປີຕິເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈນໍ ໂສມນສ຺ສຣຫິຕາຍ ປີຕິຍາ ອຠາວໂຕ ຕພ຺ພຈເນເນວ ‘‘ສຸມນາ’’ຕິ ທີປິຕໍ ໂສມນສ຺ສມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕາ ປາກຏາ, ນ ຕຖາ ປີຕິຍາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິຠາຄໂຕ ມນສິ ກຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓວເສນ ປຣິຫຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ອານນ຺ທາທີນມກຣຓີຍຕາວຈນໍ, ນນຸ ຠຄວຕາ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສນ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສາຘຸຊນສ຺ສ. ກສິເຓນາຕິ ກສິຓຕາຍ ສກລຠາເວນ. ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາຕິ ເຈຕສ຺ສ ອວຍວຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘີວຈນໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາຕິ ກຣຓວຈນຕ຺ເຖ ສາມິວຈນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ກສິຓຊມ຺ພຸທີປສທ຺ທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ກຣຓວຈນຎ຺ຈ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ. ປເຄວ ເອກເທສໂຕ ປນາຕິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ມາ ໂສຈິ ອຸທາຍິ, ອານນ຺ໂທ ອວີຕຣາໂຄ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຊມ຺ພຸທີເປ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຍ຺ຍ, ອປິຈ ອຸທາຍິ ອານນ຺ໂທ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) –

ສງ຺ຄຫິຕໍ. ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກາມໂຕ ນິກ຺ຂມເນ ກຸສລຘມ຺ເມ ນິສ຺ສິຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ເຄຫສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເຄຫວາສີນໍ ສມຸທາຈິຓ຺ຓໂຕ ເຄຫສງ຺ຂາເຕ ກາມຄຸເຓ ນິສ຺ສິຕໍ. ກສ຺ມາ ຕເທວິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ຉນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ, ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວາ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ ຠຄວຕິ, ຘມ຺ເມ ຈ ປວຕ຺ຕເຄຫສ຺ສິຕເປມຕາຍ. ປຣິນິພ຺ພານກາເລຕິ ປຣິນິພ຺ພານາສນ຺ນກາເລ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ຕຊ຺ຊິໂຕຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິນິພ຺ພານກາເລຕິ ວາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ສງ຺ເຆນ ຕຊ຺ຊິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑນາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ໂອວທິຕພ຺ໂພ, ນານຸສາສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໔໕) ກເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑນ. ຕຊ຺ຊິໂຕຕິ ສໍເວຊິໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຄຫສ຺ສິຕປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຌານາທີນໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ, ຕສ຺ມາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍປາຫໍ ເທວານມິນ຺ທ, ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໙).

‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖໍ ກາຣຓໂຕ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຣາຄສຫິຕຕ຺ຕາ ຫິ ສາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ຣາຄສຎ຺ຫິຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຖາປິ ປີຕິຄ຺ຄຫເຓນ ໂສມນສ຺ສມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສຣຫິຕາຍ ປີຕິຍາ ອຠາວໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາ. ອປິຈ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພວິຠາຄສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ວຈນໂຕ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປາກໂຏ ອນ຺ຕຣາຍກຣຠາໂວ, ນ ຕຖາ ປີຕິຍາຕິ ສາເຍວ ຣາຄສຫິຕຕ຺ເຖນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອວຓ຺ຓຠູມິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂລໂຠ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຘສທິໂສວາຕິ ອວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ວຸຕ຺ຕໂກຘສທິໂສ ເອວ. ‘‘ລຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິຄາຖານໍ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິຄາຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖ ອານນ຺ທິໂນ ສຸມນາ ອຸພ຺ພິລາວິຕາ, ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາຕິ? ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຍໍ ຕຕິຍວາໂຣ ນາມ ອວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍວເສນ ຕຕິຍວາຣຏ຺ຐາເນ ນີຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ໂສ ເທສນາກາເລ ເຕນ ວາເຣນ ໂພເຘຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາຠາວໂຕ ເທສນາຍ ອນາຄໂຕປິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄໂຕເຍວ. ຍຖາ ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕິຍວາໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ສໍວຓ຺ຓນາກາເລ ຕຖາພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ໂສ ວາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍເຖວ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕິ. ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ ຍເຖວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນວາເຣຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕຕິຍວາຣໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ‘‘ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕາວ ໂຍຊນາ. ‘‘ໂສ ຫິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິປີຕິ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑໒໓ ອາທໂຍ) ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠູຕໍ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໗໗) ວຸຕ຺ເຕປິ ສຠາຄານເມວ ອາໂຣຈນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາຄານໍ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ປຏິຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕເຍວ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖກາມາ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອໂມຆຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ ສິຍາ. ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ກາຣຓວຈນໍ. ປາປິຈ຺ຉຕາ ເຈວ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ, ກຕ຺ຕຸຠູຕາ ວາ ສາ, ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອໂມຆຕາຕິ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ອຕຸຈ຺ຉຕາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຓ຺ເຓ ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິອາທິນາ ເຈວ ‘‘ທຸຕິຍໍ ປທໍ ປຐມສ຺ສ ປທສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕຕິຍສ຺ສ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ

໗. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ປຸຈ຺ຉາ ‘‘ນນຸ ເອຕ຺ຕເກເນວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອວຓ຺ຓວຓ຺ເຓຫິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ເທສນາມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸໂຍຄສມ຺ຠວໂຕ ກຕາ. ວຓ຺ເຓນ ຈ ອວຓ຺ເຓນ ຈາຕິ ຕທຸຠຍປເທນ. ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ຫິ ສທ຺ທນິທ຺ເທໂສປີຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ອຖ ວາ ຕຖາຠາສນສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ, ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຓ຺ເຓນ ຈ ວຓ຺ເຓນ ຈາຕິ ປນ ອຄຸຓຄຸຓວເສນ, ນິນ຺ທາປສໍສາວເສນ ຈ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ‘‘ນິວຕ຺ໂຕ ອມູລກຕາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເທສນາຍ ໂພເຘຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາຠາວໂຕ ເອຕ຺ຕກາວ ສາ ຍຸຕ຺ຕຣູປາຕິ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ອເທສນາຠາເວນ ນິວຕ຺ໂຕ, ຍຖາ ຕໍ ວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ຕຕິຍວາໂຣຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ໂພເຘຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລສມ຺ຠເວນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕາຍ ອຘິຄຕຠາວໂຕ ອນຸວຕ຺ຕຕິເຍວ. ອິຕິເປຕໍ ຠູຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ ຕທຸປຣິປິ ອນຸວຕ຺ຕກຕ຺ຕາ, ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຍໍ ວຓ຺ຓານຸສນ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທຸວິເຘສຸ ປນ ເຕສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓານຸສນ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸປຣິ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘).

ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາມຸເຂນ ສມຸທາຍຕ຺ຖຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອວຍວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ອປ຺ປເມວ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຂຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓໍ ມີຍເຕ ປຣິມີຍເຕຕິ ກຕ຺ວາ. ສມາສນ຺ຕກກາເຣນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຍຖາ ‘‘ພຫຸປຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ, ເອວໍ ໂອຣມຕ຺ຕເກປິ. ເອເຕເນວ ‘‘ອປ຺ປາ ມຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ, ສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ມຕ຺ຕກສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຠາວໂຕ ສີລເມວ ສີລມຕ຺ຕກໍ. ອນຕ຺ຖກຠາໂວຕິ ຈ ສກຕ຺ຖຕາ ປຸຣິມປທຕ຺ເຖເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ສທ຺ທາ ເກວລໍ ອນຕ຺ຖກາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ນນຸ ຈ ຠຄວໂຕ ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ນິຣຕ຺ຖກເມກກ຺ຂຣມ຺ປິ ມຸຂວຣໍ ນາໂຣຫຕິ, ສກລຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໍ ປເທ ປເທ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕມ຺ປິ ປທນ຺ຕຣາຠິຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເສສນວເສນ ຕທຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ ເອວ, ໂສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວິນາປິ ເຕນ ປທນ຺ຕເຣເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖກມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ອນຕ຺ຖກຠາໂວ…ເປ… ປວຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ. ອປິຈ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປວເສນ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ວິເນຍ຺ຍາ ຈ ອນາທິມຕິສໍສາເຣ ໂລກິເຍສຸເຍວ ສທ຺ເທສຸ ປຣິຠາວິຕຈິຕ຺ຕາ, ໂລເກ ຈ ອສຕິປິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາວໂພເຘ ວາຈາສິລິຏ຺ຐຕາທິວເສນ ສທ຺ທປໂຍໂຄ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ລພ຺ຠຕິ ປລພ຺ຠຕິ, ຂຎ຺ຊຕິ ນິຂຎ຺ຊຕິ, ອາຄຈ຺ຉຕິ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຖາປຣິຈິຕານຎ຺ຈ ຕຖາວິເຘເນວ ສທ຺ທປໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາວຄໂມ ສຸໂຂ ໂຫຕີຕິ ອນຕ຺ຖກສທ຺ທປໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ປທນ຺ຕຣວຈນີຍ-ສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິເສສນາຍ;

ໂພຘນາຍ ວິເນຍ຺ຍານໍ, ຕຖານຕ຺ຖປທໍ ວເທ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ‘‘ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ) ມໂນມຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ມໂນຘາຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໔໙໙) ຈ ອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂອຣມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ຈ ສີລໍ ເອວ ສີລມຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລເມວ ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ໂອຣມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອຣນ຺ຕິ ອປາຣຠາໂຄ ‘‘ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ (ມຫາວ. ໖໖) ໂອຣໍ ປາຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຖ ວາ ເຫຏ຺ຐາອຕ຺ໂຖ ໂອຣສທ຺ໂທ ໂອຣໍ ອາຄມນາຍ ເຍ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສີລຎ຺ຫິ ສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອປາຣຠາເຄ, ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຈ ໂຫຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ໂອເຣ ປວຕ຺ຕໍ ມຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວິຄ຺ຄໂຫ. ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ອມຫຕ຺ຖວາຈໂກ ‘‘ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຖ ວາ ສີເລປິ ຕເທກເທສສ຺ເສວ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອມຫຕ຺ຖວາຈໂກ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລານິ ອິຘ ເທສນໍ ອນາຣຸຬ຺ຫານິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ຕານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລານິ ວິຍ ນ ສພ຺ພປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ປາກຏານີຕິ. ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ. ປມາຓປ຺ປກຕ຺ເຖສຸ ປນ ‘‘ມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ນປຸໍສກິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ.

‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຫ ໂຍຊນາຍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ສີເລນ ວເທຍ຺ຍ, ເອຕໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ວຓ຺ຓໍ ວທາມີຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາປີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ເອເຕນ ຫິ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວິຍ ມານສທ຺ທສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸສ຺ສາຫໍ ກຸຣຸມາໂນ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ຕ຺ວາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕປທານມິວ ມານນ຺ຕປຈ຺ຈຍນ຺ຕປທານມ຺ປິ ປຣກິຣິຍາເປກ຺ຂເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ສິຍາ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມຕ຺ຖໍ ອຊານິຕ຺ວາ ນີຕຕ຺ຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣວິໂຣຘິຕໍ ມຎ຺ຎມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອີທິສີ ໂຈທນາ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນ (ທີ. ນິ. ໑.໗). ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວເນ ຍຸຎ຺ຊຕິ ສີເລນາຕິ ໂຍຄີ, ຕສ຺ສ.

ອລງ຺ກຣຓໍ ວິຠູສນໍ ອລງ຺ກາໂຣ, ປສາຘນກິຣິຍາ. ອລໍ ກໂຣຕິ ເອເຕເນວາຕິ ວາ ອລງ຺ກາໂຣ, ກຸຓ຺ຑລາທິປສາຘນໍ. ມຓ຺ຑີຍເຕ ມຓ຺ຑນໍ, ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ. ມຓ຺ຑີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ມຓ຺ຑນໍ, ມຸຂຈຸຓ຺ຓາທິອູນປູຣໂຓປກຣຓໍ. ອິຘ ປນ ສທິສໂວຫາເຣນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ສີລເມວ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຓ຺ຑເນຕິ ມຓ຺ຑນເຫຕຸ, ມຓ຺ຑນກິຣິຍານິມິຕ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມຓ຺ຑຕິ ສີເລນາຕິ ມຓ຺ຑໂນ, ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ ປຸຣິໂສ. ພຫຸມ຺ຫິ ເຈຕໍ ຊາຕ຺ຍາເປກ຺ຂາຍ ເອກວຈນໍ. ອຸພ຺ພາຫນຕ຺ເຖປິ ຫິ ເອກວຈນມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ອນາຄຕຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາວໂຕ. ກຖຎ຺ຫິ ເອກວຈນນິທ຺ທິຏ຺ຐໂຕ ອຸພ຺ພາຫນກຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ເຍວຕ຺ເຖ ອຸພ຺ພາຫິຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ວິປລ຺ລາສວເສນ ພຫ຺ວຕ຺ເຖ ອິທໍ ເອກວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ມຓ຺ຑນສີເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນປິ ຫິ ອຍເມວິຘ ວິນິຈ຺ຉໂຍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມຠາວໍ.

ອສ຺ສໍ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ປຣິປູຣກາຣີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ສກລມ຺ປິ ສີລໂຖມນສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ກິກີວ ອຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕທຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ກິກີວ ອຓ຺ຑໍ ຈມຣີວ ວາລຘິໍ,

ປິຍໍວ ປຸຕ຺ຕໍ ນຍນໍວ ເອກກໍ;

ຕເຖວ ສີລໍ ອນຸຣກ຺ຂມານາ,

ສຸເປສລາ ໂຫຖ ສທາ ສຄາຣວາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙); –

ຄາຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເທກເທເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ມລ຺ລິກາຕິ ຫິ ຕໍສຫຈຣຓໂຕ ເຕສໍ ຄນ຺ໂຘວ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘຕິ ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຕທວເສໂສ ຄນ຺ໂຘ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຄຣມລ຺ລິກາຫິ ວາ ອວສິຏ຺ໂຐ ‘‘ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ສີລເມວ ສທິສໂວຫາເຣນ ວາ ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ຄນ຺ໂຘ. ສີລນິພນ຺ຘໂນ ວາ ຖຸຕິໂຆໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສີລຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສີລວໂຕ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໗໘໕; ອຸທາ. ໗໖). ສປ຺ປຸຣິໂສ ປວາຍຕິ ປກາເຣຫິ ຄນ຺ຘຕິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘູປຄຣຸກ຺ຂປຏິຠາຄຕ຺ຕາ.

ວສ຺ສິກີຕິ ສຸມນປຸປ຺ຜໍ, ‘‘ວສ຺ສິກ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕທຕ຺ໂຖວ. ຄນ຺ຘາ ເອວ ຄນ຺ຘຊາຕາ, ຄນ຺ຘປ຺ປກາຣາ ວາ. ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ຍທິທໍ, ອຸຕ຺ຕໂມ ຄນ຺ໂຘ ວາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ, ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ. ມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ກາຣຓໍ ນ ລຠຕິ, ນ ຊານາຕິ ວາ.

‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາຍ ສປຎ຺ໂຎ ອາຕາປີ ວີຣິຍວາ ປາຣິຫາຣິກປຎ຺ຎາຍ ນິປໂກ ນຣສງ຺ຂາໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕປ຺ປຘາເນນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມາຘິໍ ຠາວຍໍ ຠາວຍນ຺ໂຕ ຠາວນາເຫຕຸ ຕຖາ ປຎ຺ຎໍ ວິປສ຺ສນຎ຺ຈ ອິມໍ ອນ຺ໂຕຊຏາພຫິຊຏາສງ຺ຂາຕໍ ຊຏໍ ວິຊຏເຍ ວິຊເຏຍ຺ຍ ວິຊຏິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖຍ຺ຍາຕິ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

ປຖວິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຖວິໍ ຣສຄ຺ຄຫຓວເສນ ນິສ຺ສາຍ, ສີລສ຺ມິໍ ປນ ປຣິປູຣຓວເສນ ນິສ຺ສາຍ ປຕິຏ຺ຐານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປ຺ປກມຫນ຺ຕຕາຍ ປາຣາປາຣາທິ ວິຍ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປນິຘາຍ ອາຫາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ອຸປຣິ ຄຸເຓ ອຸປນິຘາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖ, ເຕນິທໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ສີລໍ ກິຎ຺ຈາປິ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ສມາຘິສ຺ສ ພຫູປກາຣໍ, ປຠາວາທິຄຸຓວິເສເສ ປນສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ ກລມ຺ປິ ຠາຄໍ ນ ອຸເປຕິ, ຕຖາ ສມາຘິ ຈ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ຄຸຓສມຠາເວນ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ນ ສເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິມນ຺ຕິ ສມາຘິປຎ຺ຎໍ. ອຸປນິຘາຍາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ກຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຫິ ຕາທິສາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕິ ສີລສມາຘິທ຺ວຍໍ.

‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ກຓ຺ຑມ຺ພມູລິກປາຏິຫາຣິຍກຖນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາກຖຎ຺ຈິປິ ສີລສ຺ສ ສມາຘິມປາປຸຓຕາສິທ຺ຘິເຍວິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ປາກຏຕຣປາຏິຫາຣິຍຠາເວນ, ນິທສ຺ສນນເຍນ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຠິ…ເປ… ຕິຕ຺ຖິຍມທ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສຸປາກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ໂພຘິມູເລ ຎາຕິສມາຄມາທີສຸ ຈ ກຕປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ໂພຘິໂຕ ຫິ ອຏ຺ຐເມປິ ທິວເສ ເທວຕານໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ວາ ໂນ ວາ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນກງ຺ຂາວິຘມນຕ຺ຖໍ ອາກາເສ ຣຕນຈງ຺ກມໍ ມາເປຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ, ຕໂຕ ທຸຕິຍສໍວຈ຺ຉເຣ ກຸລນຄຣຄໂຕ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸເຣ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ຎາຕີນໍ ສມາຄເມປິ ເຕສໍ ມານມທປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕຕິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນກາລໂຕ. ສາວຕ຺ຖິນຄຣທ຺ວາເຣຕິ ສາວຕ຺ຖິນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ. ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ກຓ຺ເຑນ ນາມ ປເສນທິຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານປາເລນ ໂຣປິຕຕ຺ຕາ ກຓ຺ຑມ຺ພນາມກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍກຣຓຕ຺ຖາຍ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຣຕນມຓ຺ຑປາທິ ສກ຺ເກນ ເທວຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ເຕນ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ກຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ. ຠຄວຕາ ນິມ຺ມິຕນ຺ຕິ ອປເຣ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອເນກາສຸ ‘‘ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ອາຓາປິເຕນ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ເຕນ ມຓ຺ຑໂປ ກໂຕ, ຈງ຺ກໂມ ປນ ຠຄວຕາ ນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ ເທວຕາຫິ ຘາຣິຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອຎ຺ເຎສມສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ມນຸສ຺ສປຣິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ກິຣ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໂຕ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາໂນປິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ໂຍ ໂກຈິ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເຈ, ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕູຕິ ໂຈທນາສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕາທານປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕາທານຎ຺ຫິ ອນຸໂຍໂຄ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຕສ຺ສ ອາທານໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕິຕ຺ຖິຍມທ຺ທນນ຺ຕິ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກຸຫາຍນວເສນ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ມທ຺ທນໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຖາ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາສມ຺ປາທນເມວ. ຕເທຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ‘‘ຍມກປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ຈນ຺ທນຆຏິກຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພເມວ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອຸປຣິມກາຍໂຕຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖) ອາຄຕນຍທສ຺ສນໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປາຬິເສໂສ –

‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິ, ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຸທກໍ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິ, ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມອກ຺ຂິໂຕ ອຸທກໍ. ວາມອກ຺ຂິໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມອໍສກູຏໂຕ ອຸທກໍ. ວາມອໍສກູຏໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກໍ. ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມປສ຺ສໂຕ ອຸທກໍ. ວາມປສ຺ສໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ອຸທກໍ. ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ ອຄ຺ຄິ, ວາມປາທໂຕ ອຸທກໍ. ວາມປາທໂຕ ອຄ຺ຄິ, ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ ອຸທກໍ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ ອຄ຺ຄິ, ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ ອຸທກໍ. ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ ອຄ຺ຄິ, ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ ອຸທກໍ. ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກໍ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອເກກໂລມກູປໂຕ’’ ອິຈ຺ເຈວ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໖) ອາຄຕໍ.

ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນີລານໍ ປີຕການໍ ໂລຫິຕການໍ ໂອທາຕານໍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐານໍ ປຠສ຺ສຣານນ຺ຕິ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ປາຬິເສໂສ ເປຍ຺ຍາລນເຍນ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸພ຺ພາຫນຠູຕານໍ ຍມກາ ຍມກາ ວຓ຺ຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທຸຕິຍາ ທຸຕິຍາ ຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕາສໍ ຍມກໍ ຍມກໍ ປວຕ຺ຕນາກາເຣນ ສຫ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມາຘິຏ຺ຐານານໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຸທກຘາຣາ’’ຕິ ປຸຣິເມຫິ ປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເຕໂຊກສິຓວາໂຍກສິຓານໍ ສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ຕຸວເສນ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຍຖາ ‘‘ເອກສ຺ສ ເຈປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ປຏິຠາເສຍ຺ຍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອປສາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໕໘). ກຕ຺ຕຸກມ຺ເມສຸ ຫິ ພຫຸລາ ສາມິວຈນໍ ອາຂ຺ຍາຕປໂຍເຄປິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ.

ເອວໍ ປາຬິນເຍນ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ວິວຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານ’’ນ຺ຕິ ປທເມວ ປຐມໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ຕາສໍ ປີຕາຠານໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຉພ຺ພຓ຺ຓາຫິ ຣສ຺ມີຫິ ອລງ຺ກຣຓກາໂລ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາປິ ຫິ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມາຫຈ຺ຈ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິເມວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເອກຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ວງ຺ກໂຄປານສິກໍ ວິຍ ໂພຘິຆຣໍ ອໂຫສິ ເອກາໂລກໍ. ທຸຕິຍາ ທຸຕິຍາ ຣສ຺ມິໂຍຕິ ປຸຣິມປຸຣິມໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຣສ຺ມິໂຍ. ກສ຺ມາ ສທິສາກາຣວເສນ ‘‘ວິຍາ’’ຕິ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຍຫິ ຕາ ເອວໍ ສິຍຸໍ, ຕຖາປິ ອິມິນາ ກາຣຓທ຺ວເຍນ ເອວເມວ ຂາຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠວງ຺ຄປຣິວາສສ຺ສາຕິ ຠວງ຺ຄວເສນ ປຣິວສນສ຺ສ, ຠວງ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣິວສນສ຺ສ ວາ, ຠວງ຺ຄປຕນສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຈິຓ຺ຓວສິຕາຍາຕິ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນາທີຫິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ສມາຈິຓ຺ຓປຣິຈຍຕາຍ. ນນຸ ຈ ເອກສ຺ສາປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ທ຺ເວ ກິສ຺ໂສ ຣສ຺ມິໂຍປິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ປນ ຣສ຺ມິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຈິຕ຺ຕວາຣນານຕ຺ຕາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານິ, ກສິຓນານຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕວາຣານິປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍເຍວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອາວຊ຺ຊນາວສາເນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວນານິ ປຣິກມ຺ມນາເມເນວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານິ.

ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນີລຣສ຺ມິອຕ຺ຖາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ມຎ຺ຊິຏ຺ຐຣສ຺ມິອຕ຺ຖາຍ ໂລຫິຕກສິຓໍ, ປຠສ຺ສຣຣສ຺ມິອຕ຺ຖາຍ ປີຕກສິຓ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລຫິຕປີຕຣສ຺ມີນໍ ກາຣເຓເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສເມວ ຫິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣຣສ຺ມິໂຍ ວິເສສປເຠທຠູຕາຕິ. ‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ’’ຕິອາທີນໍ ວິວຣຓໍ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກກ຺ຂນ຺ຘາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສມ຺ມິສ຺ສາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປຕິໍສຸ, ຕໍ ທິວສໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ໂຍ ໂຍ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ຈ ປາຏິຫາຣິເຍ ຈ ປສນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ກເຖສິ, ປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ, ເອວໍ ຘມ຺ເມ ຠາສິຍມາເນ, ປາຏິຫາຣິເຍ ຈ ກຣິຍມາເນ ມຫາຊໂນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມາຄເມ ອຕ຺ຕໂນ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ນິມ຺ມິຕໍ ພຸທ຺ຘໍ ມາເປສິ, ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ສຕ຺ຖາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ໂສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ສຕ຺ຖຸ ຈງ຺ກມນກາເລ ນິມ຺ມິໂຕ ຐານາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກປ຺ເປສິ, ຕສ຺ສ ຈງ຺ກມນກາເລ ສຕ຺ຖາ ຐານາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກປ຺ເປສີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຈງ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິມ຺ມິໂຕ ຈງ຺ກມຕິ ວາ ນິສີທຕິ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ວາ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖) ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອເກກມູລກາ ສຕ຺ຖຸປກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ນິມ຺ມິຕປກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາມຕ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ, ສມາຘິເຍວ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາຏິຫາຣິຍກິຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕເທຕໍ ສມາຘິກິຈ຺ຈເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເອກມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິສ຺ສ ປຎ຺ຎມປາປຸຓຕາ ວິຠາວິຕາ, ຍໍ ປນ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ອິທໍ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອນຸກ຺ກມໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິ ອິທໍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕປຐມາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຍຕ຺ຕເກນ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສາວກໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕກໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ ສມຸປຈິນີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ພຸ. ວໍ. ໕໙) ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐຘມ຺ເມສຸ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນຕາ ອໂຫສິ. ເກຈິ ປນ ມໂນປຓິຘານວຈີປຓິຘານວເສນ ອເນກຘາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຄຫາຣຸຬ຺ຫາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕາສຸ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຐມາຠິນີຫາຣໂຕ ປຸພ຺ເພ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນຕາເຍວ ທສ຺ສິຕາ. ເອກູນຕິໍສວສ຺ສກາເລ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈກ຺ກຣຕນາຣຫປຸຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຕສ຺ສ ນິວາສຠວນໍ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິນິວາສຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວນາຕິ ຣມ຺ມສຸຣມ຺ມສຸຠສງ຺ຂາຕາ ນິເກຕນາ. ປຘານໂຍຄນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາຍ ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍານຸໂຍຄໍ.

ອຸຣຸເວລາຍໍ ກິຣ ເສນານິຄເມ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ຘີຕາ ສຸຊາຕາ ນາມ ທາຣິກາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປຕ຺ຖນມກາສິ ‘‘ສຈາຫໍ ສມຊາຕິກໍ ກຸລຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມຄພ຺ເຠ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ຂີຣປາຍາເສນ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໔; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣ ນິທານກຖາ) ຕສ຺ສາ ສາ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິ. ສາ ສຕ຺ຕ ເຘນຸໂຍ ລຏ຺ຐິວເນ ຂາທາເປຕ຺ວາ ຕາສມ຺ປິ ຘີຕໂຣ ຄາວິໂຍ ລທ຺ຘາ ຕເຖວ ຂາທາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕາສມ຺ປິ ຘີຕໂຣ ຕເຖວາຕິ ສຕ຺ຕປຸຕ຺ຕິນຕ຺ຕິປນຕ຺ຕິປຣມ຺ປຣາຄຕາຫິ ເຘນູຫິ ຂີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂີຣປາຍາສໍ ປຈິຕຸມາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຕິໂຍຊນິກໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸປຣິ ຘາເຣສິ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລສິ, ສກລໂລເກ ວິຊ຺ຊມານຣສໍ ເທວຕາ ປກ຺ຂິປິໍສຸ, ປາຍາສໍ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈຕິ, ຕໍ ສາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສເຫວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ນາມ ຕິຕ຺ເຖ ເອກຕາລຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓ ເອກູນປຎ຺ຎາສປິຓ຺ເຑ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິສາຂາປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸຣຸເວລຄາເມ ສຸຊາຕາຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕທິພ຺ໂພຊໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊາຕາຍາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຍສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸຠູຕາຍ ປຈ຺ຉາ ສຣຓຄມນຏ຺ຐາເນ ເອຕທຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສຸຊາຕາຍ ນາມ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາຍ. ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ຣສສ຺ສ ສາໂຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠພລກໂຣ ຠູຕນິສ຺ສິໂຕ ເອໂກ ວິເສໂສ ໂອຊາ ນາມ, ສາ ທິວິ ຠວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖາຕິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕທິພ຺ໂພໂຊ, ຕໍ. ປາຕພ຺ໂພ ຈ ໂສ ອສິຕພ຺ໂພ ຈາຕິ ປາຍາໂສ, ຣສໍ ກຕ຺ວາ ປິວິຕຸໍ, ອາໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຠຊນວິເສໂສ, ມຘຸນາ ສິຕ຺ໂຕ ປາຍາໂສ ມຘຸປາຍາໂສ, ຕໍ.

ຕໂຕ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ມຫາສາລວເນ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ທິວາວິຫາຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ສາຍນ຺ຫສມເຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ທິວາວິຫາຣໂຕ ໂພຘິຍາ ປວິສນມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ອຸຊຸກໍ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣຄເຕນ ເທວຕາຫິ ອລງ຺ກເຕນ ມຄ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕເຣນ ອາທິອວສານຄຫເຓນ ມຊ຺ຌິມສ຺ສາປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ລຸຕ຺ຕປໂຍຄສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣທິສາຠາເຄນ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ) ຊາຕກນິທາເນ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ສເມຕີ’’ຕິ. ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠາໂຄ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕໂຣ, ເຕນ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ອປເຣ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ຄວາຈໂກ. ຍທິ ຫິ ທິສາວາຈໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ‘ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣາຍາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ ‘‘ອຸຕ຺ຕເຣນ ນທີ ສີທາ, ຄມ຺ຠີຣາ ທຸຣຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິນາ ທິສາວາຈກສ຺ສາປິ ເອນໂຍຄສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ, ອຸຕ຺ຕຣສທ຺ທສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄວາຈກສ຺ສ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ອປິຈ ທິສາຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິສາຠາໂຄປິ ຫິ ທິສາ ເອວາຕິ. ອຖ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂສຕ຺ຖິເຍນ ນາມ ຕິຓຫາຣກພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ທິນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ກຸສຕິຓມຸຏ຺ຐິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອສິຕຎ຺ຈນຄິຣິສງ຺ກາສໍ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານມສ຺ສາສຊນນຏ຺ຐາເນ ສມາວິຣຸຬ຺ຫໍ ໂພຘິຍາ ມຓ຺ຑນຠູຕໍ ໂພຘິມຓ຺ຑມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ອຏ຺ຐາສິ, ໂສ ປນ ປເທໂສ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ປກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາຄໍ, ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠາຄຎ຺ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕປິ ມຫາປຸຣິເສ ຕເຖວ ເຕ ອກມ຺ປິໍສຸ, ຕໂຕ ‘‘ນາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ປເທໂສ ມມ ຄຸຓໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຠາຄມຄມາສິ, ຕຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ກປ຺ປມາຓໍ ນິຈ຺ຈລມໂຫສິ, ຕສ຺ເສວ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂພຘິມຓ຺ຑສມຎ຺ຎາ, ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ອິທໍ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣທິສາຠາເຄ ຐິໂຕ ຕຕ຺ຖ ອກມ຺ປນປ຺ປເທເສ ຕານິ ຕິຓານິ ອຄ຺ເຄ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຈາເລສິ, ຕາວເທວ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ໂຖ ປລ຺ລງ຺ໂກ ອໂຫສິ, ຕານິປິ ຕິຓານິ ວິຈິຕ຺ຕາກາເຣນ ຕູລິກາຍ ເລຂາ ຄຫິຕານິ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕິສນ຺ຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ ວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ, ຕມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ, ສາ ມຓ຺ຑຕິ ຖາມຄຕຕາຍ ປສີທຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ, ປຣິຍາເຍນ ປນ ອິຘ ທຸມຣາຊາ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິມຓ຺ຑສທ຺ໂທປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂພຘິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິ, ຕໍ.

ມາຣວິຊຍສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາຠາທີຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອສ຺ສາເສຕີຕິ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ. ອາປຸພ຺ພຎ຺ຫິ ສາສສທ຺ທໍ ອນຸສິຏ຺ຐິໂຕສເນສຸ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍ ຕຸ ໂລເກ ‘‘ຈລທໂລ, ກຸຎ຺ຊຣາສໂນ’’ ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຠາເວນ, ອເຊຍ຺ຍຠູມິສີສຄຕຠາເວນ, ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓປຏິລາຠຏ຺ຐານວິຣຸຬ຺ຫຠາເວນ ຈ ທຸມານໍ ຣາຊາຕິ ທຸມຣາຊາ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ຈ ໂສ ທຸມຣາຊາ ຈາຕິ ອສ຺ສຕ຺ຖທຸມຣາຊາ ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອູຣຸຊາຓຸສນ຺ຘີນໍ, ອູຣຸມູລກຏິສນ຺ຘິສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕໂຍ ສນ຺ຘໂຍ, ສຓ຺ຐານວເສນ ວາ ຕໂຍ ໂກຓາ ຍສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິ, ສ຺ເວວ ປລ຺ລງ຺ໂກ ອູຣຸພທ຺ຘາສນໍ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ອງ຺ກນໍ ອາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖນ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ, ທ຺ວິຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ຕີຫິ ວາ ສນ຺ຘີຫິ ລກ຺ຂິໂຕ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຕິສນ຺ຘິປລ຺ລງ຺ໂກ, ຕໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ອຸໂຠ ປາເທ ສມຎ຺ຉິເຕ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໖) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕາ, ມິຕ຺ໂຕ, ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ເວຣີຕິ ຈຕູສຸປິ ສມປ຺ປວຕ຺ຕນວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ –

ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ, ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕໍ, ຍໍ ຕໍ ປຸຣິສຖາເມນ ປຸຣິສວີຣິເຍນ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ວີຣິຍສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໑.໒໖໖; ອ. ນິ. ໓.໕໑; ອ. ນິ. ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໗, ໑໙໖) –

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕເມວ.

ຈຸທ຺ທສ ຫຕ຺ຖາ ວິຕ຺ຖຕປ຺ປມາຓຠາເວນ ຍສ຺ສາຕິ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ໂຖ. ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ອງ຺ກີຍເຕ ລກ຺ຂີຍເຕ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ, ຕສ຺ສ ຈ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ອປິຈ ‘‘ອິທໍ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຈນໂຕ ປລ຺ລໍ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນໍ ກໂຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປລ຺ລງ຺ໂກ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄມວເສນ, ອລຸຕ຺ຕສມາສວເສນ ວາ, ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ໂຖ ຈ ໂສ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຈ, ສ຺ເວວ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕ຺ຖນີຍຏ຺ເຐນ ຈ ວໂຣຕິ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖປລ຺ລງ຺ກວໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ຕຖາ. ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຕານິເຍວ ຫິ ຕິຓານິ ອປຣິມິຕປຸຎ຺ຎານຸຠາວໂຕ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖຕປລ຺ລງ຺ກຠາເວນ ປວຕ຺ຕານິ, ນ ຈ ຕານິ ອຏ຺ຐມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓານິ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ອິຘ ‘‘ຕິຓສນ຺ຖຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຈ ‘‘ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ…ເປ… ປຸຣຕ຺ຖິມາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສາຣິປຸຕ຺ເຖຣວຓ຺ຓນາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑.ນິທານກຖາ). ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕິຓາສເນ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖສມ຺ມເຕ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຠາເວເນວ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ປຣິກປ຺ປນາວເສນ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ, ສາຘເກນ ຈ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ກາມຎ຺ຈ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕຣວຓ຺ຓນາຍ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂພຘິໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘ ຐາເນ ຕິຓສນ຺ຖຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໓) ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ອຸພ຺ເພຘສທ຺ໂທ ວິຕ຺ຖາຣວາຈໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍຖາ ‘‘ຕິຣິຍໍ ໂສຬສຸພ຺ເພໂຘ, ອຸທ຺ຘມາຫຸ ສຫສ຺ສຘາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໓.໔໐) ມຫາປນາທຊາຕເກ. ຕຖາ ຫິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຣິຍໍ ໂສຬສຸພ຺ເພໂຘຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຬສກຓ຺ຑປາຕວິຕ຺ຖາໂຣ ອໂຫສີ’’ຕິ (ຊາຕກ ອຏ຺ຐ. ໒-໓໐໒ ປິຏ຺ເຐ). ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອາກາເສເຍວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິຓສນ຺ຖຣຓໍ ກຕໍ, ນ ອຈລປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ສນ຺ຖຣຓກິຣິຍາຘາຣຠາວໂຕ ຕສ຺ສ, ໂສ ຈຕ຺ໂຖ ອນຘິປ຺ເປໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນາຄຕຕ຺ຕາຕິ.

ຣຊຕກ຺ຂນ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ກຕ຺ວາ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມປພ຺ພຕໍ. ມາຣພລນ຺ຕິ ມາຣໍ, ມາຣພລຎ຺ຈ, ມາຣສ຺ສ ວາ ສາມຕ຺ຖິຍໍ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ. ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔) ຊຣາມຣຓມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ. ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ພຸທ຺ຘານມາຈິຓ຺ຓເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ກາຣຓໍ, ປຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ‘‘ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕມຫາວຊິຣຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາປນວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕ຺ວາ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມາຍ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາວເສນ ອເນກາກາຣໂວກາເຣ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓມ຺ປິ ຫິ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາຍ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸເຣຈຣານຸຈຣຎາຓມ຺ປິ. ອິຘ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓເມວ, ວິເສສໂຕ ຈ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນາຄພ຺ຠຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸເຓຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິນິຣວເສສພຸທ຺ຘຄຸເຓ. ຕສ຺ສາ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສມາຘິ ນິວຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທມສ຺ສ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຫຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາຍ ປາກຏີກຣຓໍ. ຫຕ຺ເຖຕິ ຫຕ຺ຖປສເຕ, ກຣປຸເຏ ວາ. ປາຕິຍນ຺ຕິ ສຣາວເກ. ຆເຏຕິ ອຸທກຫຣຓຆເຏ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂທຓຄຓ຺ຫນປ຺ປມາຓໍ ກຸຓ຺ຑໍ ໂກລມ຺ໂພ. ຕໂຕ ມຫຕຣາ ຈາຏິ. ຕໂຕປິ ມຫຕີ ມຫາກຸມ຺ຠີ. ໂສຓ຺ຑີ ກຸໂສພ຺ໂຠ. ນທີຠາໂຄ ກນ຺ທໂຣ. ຈກ຺ກວາຬປາເທສຸ ສມຸທ຺ໂທ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ໂທ. ສິເນຣຸປາທເກ ມຫາສມຸທ຺ເທຕິ ສີທນ຺ຕຣສມຸທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ປາຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ. ປຣິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຍຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເທວ ຕສ຺ສາ ຄຸຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິອາທິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ລພ຺ຠມານວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມູລປຣິຍາຍສໍວຓ຺ຓນາທີສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒) ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິເສສນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ນິຣວເສສປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຠຄວໂຕ ອຸປຣິຄຸເຓ ວິຠາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ອຣິຍສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອວິສຍາ ເອວ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗). ໂຄຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພນ຺ຘູຕິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ເທເສ –

‘‘ອາທິຈ຺ໂຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ສູຣິໂຍ. ສູຣິໂຍ ໂຄຕໂມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ຠຄວາປິ ໂຄຕໂມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ຠຄວາ ສູຣິຍສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕຎາຕໂກ ໂຄຕ຺ຕພນ຺ຘຸ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘູ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໐; ຈູຬນິ. ໙໙).

ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ’’ຕິ ປາຐມິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ພນ຺ຘຸນາ ໂຄຕ຺ເຕນ ສມາໂນ ໂຄຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ພນ຺ຘຸ ຍສ຺ສ, ພຸທ຺ໂຘ ຈ ໂສ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຂນ຺ຘກຖາທິໂກສລ຺ເລນາປິ ອຸປກ຺ກິເລສານຸປກ຺ກິເລສານໍ ຊານນເຫຕຸຠູຕໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ຍຖາຫ –

‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕີຕິ? ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຂນ຺ຘກຸສໂລ ໂຫຕິ. ຘາຕຸ…ເປ… ອາຍຕນ…ເປ… ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ຍາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ສວນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ສຸນິກ຺ເຂປສຸນຍເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຫຣຓໍ ຘາຣຓໍ. ເອວໍ ສຸຕຘາຕປຣິຈິຕານໍ ວິຕກ຺ກນໍ ມນສານຸເປກ຺ຂນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ.

ເອວໍ ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຈນຕ຺ຖມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸວິໂຘ’’ຕິອາທິນາ. ປຸຖູນນ຺ຕິ ອເນກວິຘານໍ ກິເລສາທີນໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິ ພຫູນໍ ຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສມວໂຣຘຠາວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຖຸຈາຍໍ ຊໂນຕິ ປຸຖຸ ເອວ ວິສຸໍເຍວ ອຍໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ຄາຖາພນ຺ເຘນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ສິຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ‘‘ນານປ຺ປກາຣານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸຖຸ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ພຫ຺ວຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕມຕ຺ຖໍ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສາຘກໍ ອມ຺ພເສຈນຄຣຸສິນານນເຍນ ນິທ຺ເທສປາຬິຍາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວິຫຕາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຍ, ປຸຖຸ ພຫຸກາ ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາ, ເອເຕນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ປຸຖຸ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຍ ຊເນນ຺ຕິ, ປຸຖູຫິ ວາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຫິ ຊນິຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອວິຫຕຕ຺ຖເມວ ວາ ຊນສທ຺ໂທ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຍ ຊເນນ຺ຕິ ນ ວິຫນນ຺ຕິ, ຊນາ ວາ ອວິຫຕາ ປຸຖຸ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ, ວິເສສນປຣນິປາຕນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຸຖຸ ພຫໂວ ຊນາ ສຕ຺ຖາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ສຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນາ, ຄຕິໂຍ, ປຸຖຸ ສພ຺ພາ ເອວ ຊນາ ຄຕິໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຈ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ຊນາ, ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ, ປຸຖຸ ນານາວິຘາ ຊນາ ສງ຺ຂາຣາ ເອເຕສໍ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຸຖຸ ວາ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ຊເນນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ‘‘ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິອຕ຺ຖຕ຺ຕຍໍ ຊເນນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ຊນາ, ກາໂມຆາທໂຍ, ຣາຄສນ຺ຕາປາທໂຍ, ຣາຄປຣິຬາຫາທໂຍ ຈ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ນານປ຺ປກາຣາ ເຕ ເອເຕສໍ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວາ ຊເນນ຺ຕິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ສນ຺ຕາເປນ຺ຕິ, ປຣິຑຫນ຺ຕິ ຈາຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ ປຣິຍາຍວຈນໍ.

ອປິ ຈ ຣຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມກເຣນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຄິຊ຺ຌເນນ ຄິທ຺ຘາ. ຄຖິຕາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ວິຍ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ກິເລສາວິສນວເສນ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາ ວິຍ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈໂມຫໍ ສມາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາຕິ ອນຎ຺ຎາສາຘາຣເຓ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິຕາ. ລຄ຺ຄາຕິ ຄາໂວ ກຓ຺ຏເກ ວິຍ ອາສຕ຺ຕາ, ມຫາປລິເປ ວາ ປຕເນນ ນາສິກຄ຺ຄປລິປນ຺ນປຸຣິໂສ ວິຍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ນິມຸຄ຺ຄາ. ລຄ຺ຄິຕາຕິ ມກ຺ກຏາເລເປນ ວິຍ ມກ຺ກໂຏ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ອາສງ຺ຄິຕາ, ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພທ຺ຘາ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໑) ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ‘‘ຣາໂຄ ເຄໂຘ’’ຕິ ເອວມາທິໂກ, ປຸຖຸ ນານາວິໂຘ ຊໂນ ຣາຄາທິໂກ ເອເຕສໍ, ປຸຖູສຸ ວາ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຊນາ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ…ເປ… ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ອາວຸຕາ’’ຕິອາທິປິ ປຣິຍາຍວຈນເມວ. ອປິຈ ‘‘ອາວຸຕາຕິ ອາວຣິຕາ. ນິວຸຕາຕິ ນິວາຣິຕາ. ໂອຜຸຕາຕິ ປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ, ປຣິໂຍນທ຺ຘາ ວາ. ປິຫິຕາຕິ ປິທຫິຕາ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ຉາທິຕາ. ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕາ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຊເນນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ນີວຣຓາ, ປຸຖຸ ນານາວິຘາ ຊນາ ນີວຣຓາ ເອເຕສໍ, ປຸຖູຫິ ວາ ນີວຣເຓຫິ ຊນາ ອາວຸຕາ…ເປ… ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຖູສຸ ນີຈຘມ຺ມສມາຈາເຣສຸ ຊາຍຕິ, ປຸຖູນໍ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຊໂນ ອນ຺ໂຕຄໂຘ, ປຸຖຸ ວາ ພຫຸໂກ ຊໂນຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸຖູນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ເອເຕນ ຈ ຕຕິຍປາທໍ ວິວຣຕິ, ສມຕ຺ເຖຕິ ວາ. ‘‘ປຸຖຸວາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖປາທໍ. ປຸຖຸ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ເອວ ຊໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ.

ເຍຫິ ຄຸຓວິເສເສຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ຠຄວຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ອເນກປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕມຘິກິຈ຺ຈ ອເນກຘາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ, ຠຄວໂຕ ຈ ສພ຺ເພປິ ນາມສທ຺ທາ ອເນກຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກາເຍວ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໖; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໑໓);

ການິ ປນ ຕານີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ປຐມໍ ຕສ຺ສຣູປໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສສາວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ສາມຎ຺ຎສທ຺ທສ຺ສາປິ ວິເສສຕ຺ເຖເຍວ ອນຸປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຏິປທາຄມນຕ຺ໂຖ ອາຄຕ ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ໂຖ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໓; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໗; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔) ວິຍ, ນາປິ ກາຍຄມນາທິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຄໂຕ ໂຂ ມຫາສມໂຓ, ມາຄຘານໍ ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໕໓) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕທາກາຣໍ ກຣຸຓາປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາມຸເຂນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໂລເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍໍຕໍ-ສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖທສ຺ສເນ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕ. ຕເທວ ວິຕ຺ຖາເຣຕິ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ, ວິປສ຺ສີອາທີນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ສມ຺ປຫຸລນິທ຺ເທເສນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.ສມ຺ພຫຸລປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາ) ສຸປາກຏຕ຺ຕາ, ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ເຕສໍ ວເສນ ຕໍ ປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາຄໂຕ ຍຖາ, ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ສພ຺ພຕ຺ຣ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາປິ ຕເທວ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນປພ຺ພຊ຺ຊາຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິກາຣຉນ຺ທານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ມຫາປຓິຘາເນນ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ປຐມປຓິຘານໍ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ສມິຊ຺ຌຕິ. ອຠິນີຫາໂຣຕິ ເຈຕ຺ຖ ມູລປຓິຘານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ມຫາຠິນີຫາຣວເສນ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຣມີປູຣຓວເສນປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປທາຍ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ປາຣມີສຸ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ’’ຕິອາທິນາ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ຍາ ປາຣມີສຸ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ກິຎ຺ຈາປິ ສາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣກຣາ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ເອຕິສ຺ສໍ ປຈ຺ຉາ ປມາທເລຂວິໂສຘນວເສນ, ຕທວເສສຕ຺ຖປຣິຍາທານວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ປາຣມີກຖາ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພາເຍວາຕິ ຕໂຕ ເຈວ ຈຣິຍາປິຏກຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ຄາຖາພນ຺ເຘຫິ ສມລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ວິໂສຘຍມານາ ຠວິສ຺ສຕິ. ກຖໍ?

ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍ, ເກນຏ຺ເຐນ ກຕີວິຘາ;

ໂກ ຈ ຕາສໍ ກໂມ ການິ, ລກ຺ຂຓາທີນິ ສພ຺ພຖາ.

ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ສໍກິເລໂສ, ໂວທານໍ ປຏິປກ຺ຂໂກ;

ປຏິປຕ຺ຕິວິຠາໂຄ ຈ, ສງ຺ຄໂຫ ສມ຺ປທາ ຕຖາ.

ກິຕ຺ຕເກນ ສມ຺ປາທນໍ, ອານິສໍໂສ ຈ ກິໍ ຜລໍ;

ປຎ຺ຫເມຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຠວິສ຺ສຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ –

ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍຕິ –

ຕຓ຺ຫາມານາທິມຎ຺ຎຕ຺ຣ, ອຸປາຍກຸສເລນ ຍາ;

ຎາເຓນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ປາຣມີ ສາ ວິຠາວິຕາ.

ຕຓ຺ຫາມານາທິນາ ຫິ ອນຸປຫຕາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ທານາທໂຍ ຄຸຓສງ຺ຂາຕາ ເອຕາ ກິຣິຍາ ‘‘ປາຣມີ’’ຕິ ວິຠາວິຕາ.

ເກນຏ຺ເຐນ ປາຣມິໂຍຕິ –

ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ, ຕສ຺ສາຍໍ ປາຣມີ ຕຖາ;

ກມ຺ມໍ ຠາໂວຕິ ທານາທິ, ຕທ຺ຘິຕໂຕ ຕິຘາ ມຕາ.

ປູເຣຕິ ມວຕິ ປເຣ, ປຣໍ ມຊ຺ຊຕິ ມຍຕິ;

ມຸນາຕິ ມິໂນຕິ ຕຖາ, ມິນາຕີຕິ ວາ ປຣໂມ.

ປາເຣ ມຊ຺ຊຕິ ໂສເຘຕິ, ມວຕິ ມຍຕີຕິ ວາ;

ມາເຍຕິ ຕໍ ວາ ມຸນາຕິ, ມິໂນຕິ ມິນາຕິ ຕຖາ.

ປາຣມີຕິ ມຫາສຕ຺ໂຕ, ວຸຕ຺ຕານຸສາຣໂຕ ປນ;

ຕທ຺ຘິຕຕ຺ຖຕ຺ຕເຍເນວ, ປາຣມີຕິ ອຍໍ ມຕາ.

ທານສີລາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ຫິ ສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຕາຍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຣໂມ, ຕສ຺ສ ອຍໍ, ຠາໂວ, ກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ປາຣມີ, ທານາທິກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ປຣຕິ ປູເຣຕີຕິ ປຣໂມ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ທານາທິຄຸຓານໍ ປູຣໂກ, ປາລໂກ ຈ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ປຣມສ຺ສ ອຍໍ, ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ປາຣມີ. ອປິຈ ປເຣ ສຕ຺ເຕ ມວຕິ ອຕ຺ຕນິ ພນ຺ຘຕິ ຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ, ປຣໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ມຊ຺ຊຕິ ສໍກິເລສມລໂຕ, ປຣໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ນິພ຺ພານໍ ວິເສເສນ ມຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຣໍ ວາ ໂລກໍ ປມາຓຠູເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ອິຘໂລກມິວ ມຸນາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ປຣໍ ວາ ອຕິວິຍ ສີລາທິຄຸຓຄຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ມິໂນຕິ ປກ຺ຂິປຕິ, ປຣໍ ວາ ອຕ຺ຕຠູຕໂຕ ຘມ຺ມກາຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ປຏິປກ຺ຂໍ ວາ ຕທນຕ຺ຖກຣໍ ກິເລສໂຈຣຄຓໍ ມິນາຕິ ຫິໍສຕີຕິ ປຣໂມ, ມຫາສຕ຺ໂຕ, ‘‘ປຣມສ຺ສ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣມີ. ປາເຣ ວາ ນິພ຺ພາເນ ມຊ຺ຊຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ, ສຕ຺ເຕ ຈ ໂສເຘຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ເຕ ມວຕິ ພນ຺ຘຕິ ໂຍເຊຕິ, ຕໍ ວາ ມຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຕ຺ເຕ ຈ ມາເຍຕິ ຄເມຕິ, ຕໍ ວາ ຍາຖາວໂຕ ມຸນາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ເຕ ມິໂນຕິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ກິເລສາຣິໍ ມິນາຕິ ຫິໍສຕີຕິ ປາຣມີ, ມຫາສຕ຺ໂຕ, ‘‘ຕສ຺ສ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທານາທິກິຣິຍາວ ປາຣມີຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ປາຣມີນໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕິວິຘາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສວິຘາ, ຕາ ປນ ພຸທ຺ຘວໍສປາຬິຍໍ (ພຸ. ວໍ. ໑.໗໖) ສຣູປໂຕ ອາຄຕາເຍວ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໑໖). ຍຖາ ຈາຫ –

‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາຕິ? ທສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ, ກຕເມ ທສ? ທານໍ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ, ສີລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍໍ ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເມຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຘມ຺ໂມ, ອິເມ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ທສ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາຕິ. ອິທມໂວຈ ຠຄວາ, ອິທໍ ວຕ຺ວານ ສຸຄໂຕ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ ສຕ຺ຖາ –

‘ທານໍ ສີລຎ຺ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ປຎ຺ຎາວີຣິເຍນ ປຎ຺ຈມໍ;

ຂນ຺ຕິສຈ຺ຈມຘິຏ຺ຐານໍ, ເມຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເຕ ທສາ’ຕິ’’. (ພຸ. ວໍ. ໑.໗໖);

ເກຈິ ປນ ‘‘ຉພ຺ພິຘາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເອຕາສໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ສງ຺ຄໂຫ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ໂກ ຈ ຕາສໍ ກໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ກໂມ ນາມ ເທສນາກ຺ກໂມ, ໂສ ຈ ປຐມສມາທານເຫຕຸໂກ, ສມາທານໍ ປວິຈຍເຫຕຸກໍ, ອິຕິ ຍຖາ ອາທິມ຺ຫິ ປຐມາຠິນີຫາຣກາເລ ປວິຈິຕາ, ສມາທິນ຺ນາ ຈ, ຕຖາ ເທສິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໑໖) ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປຐມໍ ສມາທານຕາ-ວເສນາຍໍ ກໂມ ຣຸໂຕ;

ອຖ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ, ພຫູປກາຣໂຕປິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫິ ທານໍ ສີລສ຺ສ ພຫູປກາຣໍ, ສຸກຣຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານໍ ປນ ສີລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ…ເປ… ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕາ…ເປ… ວີຣິຍໍ ຂນ຺ຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ…ເປ… ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາ…ເປ… ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ…ເປ… ອຘິຏ຺ຐານໍ ເມຕ຺ຕາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ…ເປ… ເມຕ຺ຕາ ອຸເປກ຺ຂາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາຕິ ເມຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ກຣຸຓາ ຈ ອຸເປກ຺ຂາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກສຸ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ສພ຺ພທາ ຈາຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ນ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ, ສຕ຺ຕກເຕສຸ ປນ ວິປ຺ປກາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ, ອິທເມເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ –

ສພ຺ພສາຘາຣຓຕາທິ-ກາຣເຓຫິປິ ອີຣິຕໍ;

ທານໍ ອາທິມ຺ຫິ ເສສາ ຕຸ, ປຸຣິເມປິ ອເປກ຺ຂກາ.

ປຈຸຣຊເນສຸປິ ຫິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຜລຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ ຈ ທານໍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ, ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ວຕ຺ວາ ມໂນສຸຈຣິຕວຈນໂຕ, ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ສຸເຂເນວ ຌານສມິຊ຺ຌນໂຕ, ກມ຺ມາປຣາຘປ຺ປຫາເນນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິໍ ວຕ຺ວາ ກິເລສາປຣາຘປ຺ປຫາເນນ ອາສຍສຸທ຺ຘິວຈນໂຕ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫາເນ ຐິຕສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານວຈນໂຕ ຈ ສີລສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ສິທ຺ຘິປຣິສຸທ຺ຘິໂຕ, ຌານາຠາເວ ປຎ຺ຎາຠາວວຈນໂຕ. ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ ຫິ ປຎ຺ຎາ, ປຎ຺ຎາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຈ ສມາຘິ. ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ປຣຫິຕຊ຺ຌາເນນ ປຣຫິຕກຣຓູປາຍໂກສລ຺ລວຈນໂຕ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິຕາຍ ອາຣມ຺ຠສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຕາວຈນໂຕ, ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານວຈນໂຕ ຈ. ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ຫິ ອຸຏ຺ຐານໍ ຜລວິເສສມາວຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍານນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວີຣິເຍນ ຕິຕິກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ. ວີຣິຍວາ ຫິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ອຸປນີຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣຕິ. ວີຣິຍສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາລງ຺ກາຣຠາວໂຕ. ວີຣິຍວໂຕ ຫິ ຕິຕິກ຺ຂາ ໂສຠຕິ. ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ສມຖນິມິຕ຺ຕວຈນໂຕ, ອຈ຺ຈາຣມ຺ເຠນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທສປ຺ປຫານວຈນໂຕ. ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂທໂສ ປຫີຍຕິ. ວີຣິຍວໂຕ ສາຕຈ຺ຈກຣຓວຈນໂຕ. ຂນ຺ຕິພຫຸໂລ ຫິ ອນຸທ຺ຘໂຕ ສາຕຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມາທວໂຕ ປຣຫິຕກິຣິຍາຣມ຺ເຠ ປຈ຺ຈຸປກາຣຕຓ຺ຫາຠາວວຈນໂຕ. ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຕິ ຕຓ຺ຫາ ນ ໂຫຕິ. ປຣຫິຕາຣມ຺ເຠ ປຣເມປິ ປຣກຕທຸກ຺ຂສຫນຕາວຈນໂຕ ຈ ວີຣິຍສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຈ຺ເຈນ ຂນ຺ຕິຍາ ຈິຣາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ອປກາຣິໂນ ອປກາຣຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸປກາຣກຣເຓ ອວິສໍວາທວຈນໂຕ, ຂນ຺ຕິຍາ ອປວາທວາຈາວິກມ຺ປເນນ ຠູຕວາທິຕາຍ ອວິຊຫນວຈນໂຕ, ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມ-ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸປພ຺ຣູຫິຕຎາຓສຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນໂຕ ຈ ຂນ຺ຕິຍານນ຺ຕຣໍ ສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ. ອຈລາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຫິ ວິຣຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອວິສໍວາທິຕໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຈລຠາວວຈນໂຕ. ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ ຫິ ທານາທີສຸ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ນິຈ຺ຈໂລ ປວຕ຺ຕຕິ. ຎາຓສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ສມ຺ຠາເຣສຸ ປວຕ຺ຕິນິຏ຺ຐາປນວຈນໂຕ. ຍຖາຠູຕຎາຓວາ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ເຕ ຈ ນິຏ຺ຐາເປຕິ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຠາວໂຕ ຈ ສຈ຺ຈສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຕ຺ຕາຍ ປຣຫິຕກຣຓສມາທານາຘິຏ຺ຐານສິທ຺ຘິໂຕ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ວາ ຫິຕູປສໍຫາຣວຈນໂຕ. ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ຫິ ອຘິຕິຏ຺ຐມາໂນ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ໂຫຕິ. ອຈລາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ສມາທານາວິໂກປເນນ ສມາທານສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ເມຕ຺ຕາວິສຸທ຺ຘິໂຕ, ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕູປສໍຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕທປຣາເຘສຸ ອຸທາສີນຕາວຈນໂຕ, ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ວຕ຺ວາ ຕນ຺ນິສ຺ສນ຺ທຠາວນາວຈນໂຕ, ‘‘ຫິຕກາມສຕ຺ເຕປິ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸຓຕາວຈນໂຕ ຈ ເມຕ຺ຕາຍານນ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕາສໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ການິ ລກ຺ຂຓາທີນິ ສພ຺ພຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອວິເສເສນ –

ປເຣສມນຸຄ຺ຄຫຓໍ, ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ອຸປກາໂຣ ອກມ຺ໂປ ຈ, ຣໂສ ຫິເຕສິຕາປິ ຈ.

ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ທຍາ ຎາຓໍ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕາສນ຺ຕຸ, ປຈ຺ເຈກໍ ຕານິ ເຠທໂຕ.

ສພ຺ພາປິ ຫິ ປາຣມິໂຍ ປຣານຸຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ, ປເຣສໍ ອຸປກາຣກຣຓຣສາ, ອວິກມ຺ປນຣສາ ວາ, ຫິເຕສິຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ມຫາກຣຸຓາປທຏ຺ຐານາ, ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປທຏ຺ຐານາ ວາ.

ວິເສເສນ ປນ ຍສ຺ມາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຕຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ທານປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອກຕ຺ຕພ຺ພວິຣຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓເຈຕນາທໂຍ ຈ ສີລປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ກາມຠເວຫິ ນິກ຺ຂມນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ຘມ຺ມານໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ປຎ຺ຎາປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ປຣຫິຕາຣມ຺ໂຠ ວີຣິຍປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາປຣາຘສຫນສງ຺ຂາໂຕ ອໂທສປ຺ປຘາໂນ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຂນ຺ຕິປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິຣຕິເຈຕນາທິເຠທໍ ອວິສໍວາທນໍ ສຈ຺ຈປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານສງ຺ຂາໂຕ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ອພ຺ຍາປາໂທ ເມຕ຺ຕາປາຣມີ. ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອນຸນຍປຏິຆວິທ຺ຘໍສນສງ຺ຂາຕາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ.

ຕສ຺ມາ ປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓໍ ທານໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ໂລຠວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ອນາສຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຠວວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ວາ, ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານໍ. ສີລນລກ຺ຂຓໍ ສີລໍ, ສມາຘານລກ຺ຂຓໍ, ປຕິຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ອນວຊ຺ຊຣສໍ ວາ, ໂສເຈຍ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປປທຏ຺ຐານໍ. ກາມໂຕ, ຠວໂຕ ຈ ນິກ຺ຂມນລກ຺ຂຓໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ຕທາທີນວວິຠາວນຣສໍ, ຕໂຕເຍວ ວິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ. ຍຖາສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ, ອກ຺ຂລິຕປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ວາ ກຸສລິສ຺ສາສຂິຕ຺ຕອຸສຸປຏິເວໂຘ ວິຍ, ວິສໂຍຠາສນຣສາ ປທີໂປ ວິຍ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ອຣຎ຺ຎຄຕສຸເທສໂກ ວິຍ, ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປທຏ຺ຐານາ ວາ. ອຸສ຺ສາຫລກ຺ຂຓໍ ວີຣິຍໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຣສໍ, ອສໍສີທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານໍ, ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ ວາ.

ຂມນລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຫນຣສາ, ອຘິວາສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ອວິໂຣຘປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ຍຖາຠູຕທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ອວິສໍວາທນລກ຺ຂຓໍ ສຈ຺ຈໍ, ຍາຖາວວິຠາວນຣສໍ, ສາຘຸຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ໂສຣຈ຺ຈປທຏ຺ຐານໍ. ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຘິຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວນຣສໍ, ຕຕ຺ຖ ອຈລຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣປທຏ຺ຐານໍ. ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ເມຕ຺ຕາ, ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາ, ອາຆາຕວິນຍນຣສາ ວາ, ໂສມ຺ມຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມຠາວທສ຺ສນຣສາ, ປຏິຆານຸນຍວູປສມປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປທຏ຺ຐານາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ທານາທີນໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຍໂຕ ຕານິ ປາຣມີສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠນ຺ຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາທິປຕ຺ຖນມຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ວຏ຺ຏຄາມີນິ ທານາທີນິ ປາຣມີສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ –

ອຠິນີຫາໂຣ ຈ ຕາສໍ, ທຍາ ຎາຓຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ;

ອຸສ຺ສາຫຸມ຺ມງ຺ຄວຕ຺ຖານໍ, ຫິຕາຈາຣາທໂຍ ຕຖາ.

ອຠິນີຫາໂຣ ຕາວ ປາຣມີນໍ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍ ຫິ ອຍໍ ‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານສມ຺ປາທິໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຍ຺ຍໍ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍໍ, ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍໍ ສຸທ຺ໂຘ ໂສເຘຍ຺ຍໍ, ທນ຺ໂຕ ທເມຍ຺ຍໍ, ສນ຺ໂຕ ສເມຍ຺ຍໍ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສຍ຺ຍໍ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ, ໂສ ອວິເສເສນ ສພ຺ພປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ປາຣມີນໍ ປວິຈຍຸປຏ຺ຐານສມາທານາຘິຏ຺ຐານນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ມຫາປຸຣິສານໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອຠິນີຫາໂຣ ຈ ນາເມສ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠສມຏ຺ຐງ຺ຄານໍ ສໂມຘາເນນ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາໂຕ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ຘຠູມິໍ, ອປຣິມາຓໍ ໂລກຫິຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມມູລຠູໂຕ ປຣມຠທ຺ທໂກ ປຣມກລ຺ຍາໂຓ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເຫວ ມຫາປຸຣິໂສ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ນາມ ໂຫຕິ, ນິຍຕຠາວສມຘິຄມນໂຕ, ຕໂຕ ຈ ອນິວຕ຺ຕນສຠາວໂຕ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠຕິ, ສພ຺ພຠາເຄນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ສມ຺ມາສຕ຺ຕມານສຕາ, ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ສິກ຺ຂາສມຕ຺ຖຕາ ຈສ຺ສ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຠິນີຫາຣສມິຊ຺ຌເນນ ຫິ ມຫາປຸຣິສາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມນປຸພ຺ພລິງ຺ເຄນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ສມາທາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ຫນ຺ທ ພຸທ຺ຘກເຣ ຘມ຺ເມ, ວິຈິນາມິ ອິໂຕ ຈິໂຕ;

ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ທສ ທິສາ, ຍາວຕາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ;

ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາ ທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໑໕, ໑໑໖); –

ວິຕ຺ຖາໂຣ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປເນສ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປຓິຘານລກ຺ຂໂຓ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິປຕ຺ຖນາຣໂສ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣເຫຕຸຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ມຫາກຣຸຓາປທຏ຺ຐາໂນ, ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິປທຏ຺ຐາໂນ ວາ.

ຕສ຺ສ ປນ ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຫຕູ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ພລານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ? ອິຘ ມຫາປຸຣິໂສ ປສ຺ສຕິ ຕຖາຄຕໍ ມຫຕາ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ‘‘ມຫານຸຠາວາ ວຕາຍໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ຍສ຺ສາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ໂມ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາໂວ ຈາ’’ຕິ, ໂສ ຕເມວ ມຫານຸຠາວທສ຺ສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ໂພຘິຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕິ, ອຍໍ ປຐໂມ ປຈ຺ຈໂຍ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ.

ນ ເຫວ ໂຂ ປສ຺ສຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມຫານຸຠາວຕໍ, ອປິຈ ໂຂ ສຸຓາຕິ ‘‘ເອທິໂສ ຈ ເອທິໂສ ຈ ຠຄວາ’’ຕິ, ໂສ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ໂພຘິຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ.

ນ ເຫວ ໂຂ ປສ຺ສຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມຫານຸຠາວຕໍ, ນາປິ ຕໍ ປຣໂຕ ສຸຓາຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑) ພຸທ຺ຘານຸຠາວປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ໂສ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ…ເປ… ອຍໍ ຕຕິໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ.

ນ ເຫວ ໂຂ ປສ຺ສຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມຫານຸຠາວຕໍ, ນາປິ ຕໍ ປຣໂຕ ສຸຓາຕິ, ນາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອປິຈ ໂຂ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສໂຍ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ ‘‘ອຫເມຕໍ ພຸທ຺ຘວໍສໍ ພຸທ຺ຘຕນ຺ຕິໍ ພຸທ຺ຘປເວຓິໍ ພຸທ຺ທຘມ຺ມຕໍ ປຣິປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວເທວ ຘມ຺ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມາເນນ຺ໂຕ ປູເຊນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ອປຈຍມາໂນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ…ເປ… ຐເປຕິ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈໂຍ ມຫາຠິນີຫາຣາຍາຕິ.

ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຫຕູ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ? ອິຘ ມຫາປຸຣິໂສ ປກຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຸຣິມເກສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ, ອຍໍ ປຐໂມ ເຫຕຸ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ. ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາປຸຣິໂສ ປກຕິຍາປິ ກຣຸຓາຊ຺ຌາສໂຍ ໂຫຕິ ກຣຸຓາຘິມຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂໍ ອປເນຕຸກາໂມ, ອປິຈ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຎ຺ຈ ຊີວິຕຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຊິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ເຫຕຸ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ. ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາປຸຣິໂສ ສກລໂຕປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ສຕ຺ຕຫິຕາຍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໂຕ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອນິພ຺ພິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອນຸຕ຺ຣາສີ, ຍາວ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ເຫຕຸ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ. ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາປຸຣິໂສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ໂຍ ອຫິຕໂຕ ນໍ ນິວາເຣຕິ, ຫິເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ເຫຕຸ ມຫາຠິນີຫາຣາຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ – ເອກນ຺ເຕເນວສ຺ສ ຍຖາ ອຊ຺ຌາສໂຍ ສມ຺ໂພຘິນິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ສມ຺ໂພຘິໂປໂຓ ສມ຺ໂພຘິປພ຺ຠາໂຣ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຈຣິຍາຍ, ຍໂຕ ອເນນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ສມ຺ໂພຘິຍາ ປຓິຘານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ມນສາ, ວາຈາຍ ຈ ‘‘ອຫມ຺ປິ ເອທິໂສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສມ຺ປນ຺ນູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ປນສ຺ສ ອິມານິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລິງ຺ຄານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສາວກໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ຈ ມຫາວິເສໂສ ມຫນ຺ຕໍ ນານາກຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ, ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ, ໂກສລ຺ລໂຕ ຈ. ອິຘ ຫິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ມຫາປຸຣິໂສ ຍຖາ ວິສທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂຫຕິ ວິສທຎາໂຓ, ນ ຕຖາ ອິຕເຣ. ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຍຖາ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປຏິປຊ຺ຊິ, ນ ຕຖາ ອິຕເຣ, ຕຕ຺ຖ ຈ ໂກສລ຺ລໍ ອາວຫຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ, ຐານາຐານກຸສລຕາຍ ຈ.

ຕຖາ ມຫາປຸຣິໂສ ປກຕິຍາ ທານຊ຺ຌາສໂຍ ໂຫຕິ ທານາຠິຣໂຕ, ສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ເທຕິເຍວ, ນ ທານໂຕ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຕຕໍ ສມິຕໍ ສໍວິຠາຄສີໂລ ໂຫຕິ, ປມຸທິໂຕວ ເທຕິ ອາທຣຊາໂຕ, ນ ອຸທາສີນຈິຕ຺ໂຕ, ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ທານໍ ທຕ຺ວາ ເນວ ທາເນນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປໍ. ປເຣສຎ຺ຈ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ທາເນ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ທານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ເຎ ຈ ປເຣສໍ ເທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຠຍຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ປເຣສໍ ອຠຍໍ ເທຕີຕິ ເອວມາທີນິ ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທານປາຣມິຍາ ລິງ຺ຄານິ.

ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຫິຣີຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ອວິເຫຐນຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ໂສຣໂຕ ສຸຂສີໂລ ອສໂຐ ອມາຍາວີ ອຸຊຸຊາຕິໂກ ສຸພ຺ພໂຈ ໂສວຈສ຺ສກຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຸທຸຊາຕິໂກ ອຖທ຺ໂຘ ອນຕິມານີ, ປຣສນ຺ຕກໍ ນາທິຍຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສລາກມຸປາທາຍ, ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອິຓໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໍ ນ ວິສໍວາເທຕິ, ປຣສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ພ຺ຍາມູຬ຺ເຫ, ວິສ຺ສຣິເຕ ວາ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຏິປາເທຕິ ຍຖາ ຕໍ ນ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ໂຫຕິ, ອໂລລຸປ຺ໂປ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ປາປກໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອິຕ຺ຖິພ຺ຍສນາທີນິ ທູຣໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສຈ຺ຈວາທີ ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ ຠິນ຺ນານໍ ສນ຺ຘາຕາ ສຫິຕານໍ ອນຸປ຺ປທາຕາ ປິຍວາທີ ມິຫິຕປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ປຸພ຺ພຠາສີ ອຕ຺ຖວາທີ ຘມ຺ມວາທີ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອວິປຣີຕທສ຺ສໂນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ, ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາເຓນ ຈ, ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍີ ສຸວິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ຘມ຺ມກາໂມ, ປເຣສມ຺ປິ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອກິຈ຺ຈໂຕ ສຕ຺ເຕ ນິວາເຣຕາ ກິຈ຺ເຈສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຕາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ເຈ ໂຍຄໍ ອາປຊ຺ຊິຕາ, ກຕ຺ວາ ວາ ປນ ສຍໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສີຆຎ຺ເຎວ ຕໂຕ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທີນິ ສີລຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ສີລປາຣມິຍາ ລິງ຺ຄານິ.

ຕຖາ ມນ຺ທກິເລໂສ ໂຫຕິ ມນ຺ທນີວຣໂຓ ປວິເວກຊ຺ຌາສໂຍ ອວິກ຺ເຂປພຫຸໂລ, ນ ຕສ຺ສ ປາປກາ ວິຕກ຺ກາ ຈິຕ຺ຕມນ຺ວາສ຺ສວນ຺ຕິ, ວິເວກຄຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ອມິຕ຺ຕປກ຺ເຂປິ ຕຸວຏໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ປເຄວ ອິຕຣສ຺ມິໍ, ສຕິມາ ຈ ໂຫຕິ ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຸສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາ, ເມຘາວີ ຈ ໂຫຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ນິປໂກ ຈ ໂຫຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຈ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕກິຣິຍາສຸ, ຂນ຺ຕິພລສມນ຺ນາຄໂຕ ຈ ໂຫຕິ ສພ຺ພສໂຫ, ອຈລາຘິຏ຺ຐາໂນ ຈ ໂຫຕິ ທຬ຺ຫສມາທາໂນ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂາຐານີເຍສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ເອວມາທີນິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ວເສນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍາທີນໍ ລິງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອວເມເຕຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣລິງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາຠິນີຫາຣາຍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ເຫຕູ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣິທໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ – ອິຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາຄວີຣິຍສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ ກມ຺ມໍ, ກມ຺ມຜລຎ຺ຈ, ເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິເຕສິຕໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ ໂຈທໂກ ປາປຄຣຫິໂກ ວຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ. ສຸຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ສມາຫິໂຕ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ. ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ສຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີ ໂຫຕິ ອນວຊ຺ເຊສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິປຣີຕໍ ປຊານາຕິ. ໂສ ສຕິຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສມາໂນ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສມາຘິນາ ຕຕ຺ຖ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິເຍນ ອຫິຕາ ສຕ຺ເຕ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຫິເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ເຕນາຫ –

‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;

ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓);

ເອວໍ ຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິໂຍທເປຕິ. ສຸວິສຸທ຺ຘາສຍປໂຍໂຄວ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນຈິເຣເນວ ອຏ຺ຐງ຺ເຄ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠາເວ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ.

ຕສ຺ສິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ພລານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພລໍ ຍາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສຍາ ຘມ຺ມຄາຣເວນ ອຠິຣຸຈິ ເອກນ຺ຕນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາ, ຍາຍ ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕາຘິປຕິລຊ຺ຊາສນ຺ນິສ຺ສໂຍ, ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓາຕິ. ພາຫິຣພລໍ ຍາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຣສນ຺ນິສ຺ສຍາ ອຠິຣຸຈິ ເອກນ຺ຕນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາ, ຍາຍ ມຫາປຸຣິໂສ ໂລກາຘິປຕິໂອຕ຺ຕປ຺ປນສນ຺ນິສ຺ສໂຍ, ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຸປນິສ຺ສຍພລໍ ຍາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິຣຸຈິ ເອກນ຺ຕນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາ, ຍາຍ ມຫາປຸຣິໂສ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ວິສທຘາຕຸໂກ, ສຕິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ, ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓາຕິ. ປໂຍຄພລໍ ຍາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ຕຊ຺ຊາ ປໂຍຄສມ຺ປທາ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາ, ຍາຍ ມຫາປຸຣິໂສ ວິສຸທ຺ຘປໂຍໂຄ, ນິຣນ຺ຕຣກາຣີ, ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓາຕິ. ເອວມຍໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ, ຈຕູຫິ ເຫຕູຫິ, ຈຕູຫິ ຈ ພເລຫິ ສມ຺ປນ຺ນສມຸທາຄໂມ ອຏ຺ຐງ຺ຄສໂມຘານສມ຺ປາທິໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ມູລກາຣຓຠາວໂຕ.

ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ມຫາປຸຣິເສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປິຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ຈສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸນ ສໍກິເລສວເສນ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂຫ ຈສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ປໂຍໂຄ ຈ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມາ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ, ຍໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ ອຸຬາຣຕເຣນ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ເທນ ກຸສລາຠິສນ຺ເທນ ປວຑ຺ຒິຍາ [ປວຕ຺ຕິຍາ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ)] ປຈ຺ຈເຍນ ສຸຂສ຺ສາຫາເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານໍ, ອສທິສໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເອວມເນກຄຸໂຓ ອເນການິສໍໂສ ມຫາຠິນີຫາໂຣ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາ ຈ ມຫາຠິນີຫາໂຣ, ເອວໍ ມຫາກຣຸຓາ, ອຸປາຍໂກສລ຺ລຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ນາມ ທານາທີນໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠາວສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ປຎ຺ຎາ, ຍາຫິ ມຫາກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລຕາຫິ ມຫາປຸຣິສານໍ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣສຸຂກຣຓປສຸຕຕາ, ສຸທຸກ຺ກເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕຈຣິເຕຫິ ວິສາທາຠາໂວ, ປສາທສໍວຸທ຺ຘິທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓາວຕ຺ຖາສຸປິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂປຏິລາຠເຫຕຸຠາໂວ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກມ຺ມສິທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຕິ, ກຣຸຓາຍ ປເຣ ຕາເຣຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຏິກາຣໍ ອາຣຠຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ທຸກ຺ຂໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ກຣຸຓາຍ ທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ກຣຸຓາຍ ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຣ ນາຠິຣມຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ເພສມນຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ, ກຣຸຓາຍ ສພ຺ເພປິ ອນຸກມ຺ປຕິ, ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາຍ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາຠາໂວ, ກຣຸຓາຍ ອາລສິຍທີນຕາຠາໂວ.

ຕຖາ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຕນາຖປຣນາຖຕາ, ຘີຣວີຣຠາໂວ, ອນຕ຺ຕນ຺ຕປາປຣນ຺ຕປຕາ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິພ຺ຠຍາຠີສນກຠາໂວ, ຘມ຺ມາຘິປຕິໂລກາຘິປຕິຕາ, ກຕຎ຺ຎຸປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ໂມຫຕຓ຺ຫາວິຄໂມ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓສິທ຺ຘິ, ພລເວສາຣຊ຺ຊນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປາຣມິຕາຜລສ຺ສ ວິເສເສນ ອຸປາຍຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາ ກຣຸຓາ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ອິທໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ປາຣມີນໍ ວິຍ ປຓິຘານສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈໂຍ.

ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫອຸມ຺ມງ຺ຄອວຕ຺ຖານຫິຕຈຣິຍາ ຈ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍາ ຈ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາໂຫ ນາມ ໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສາຫນວີຣິຍໍ. ອຸມ຺ມງ຺ໂຄ ນາມ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຸປາຍໂກສລ຺ລຠູຕາ ປຎ຺ຎາ. ອວຕ຺ຖານໍ ນາມ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອຈລາຘິຏ຺ຐານຕາ. ຫິຕຈຣິຍາ ນາມ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ, ກຣຸຓາຠາວນາ ຈ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕິ ປນ ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍຕິ? ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ. ກຕມາ ຈຕສ຺ໂສ? ອຸສ຺ສາໂຫ ຈ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ, ອຸມ຺ມງ຺ໂຄ ຈ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາ, ອວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ໂຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຫິຕຈຣິຍາ ຈ ໂຫຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ. ອິມາ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔).

ຕຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມປວິເວກອໂລຠາໂທສາໂມຫນິສ຺ສຣຓປ຺ປເຠທາ ຈ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ, ຆຣາວາເສ ຈ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ປວິເວກຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຓິກາຍ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ. ອໂລຠ…ເປ… ໂລເຠ…ເປ… ອໂທສ…ເປ… ໂທເສ…ເປ… ອໂມຫ…ເປ… ໂມເຫ…ເປ… ນິສ຺ສຣຓ…ເປ… ສພ຺ພຠເວສຸ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໙).

ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຈ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາປິ ປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ໂລຠາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ອໂລຠາທີນໍ ອຘິກຠາເວນ ຈ ວິນາ ທານາທິປາຣມິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ອໂລຠາທີນຎ຺ຫິ ອຘິກຠາເວນ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ, ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາທິຕາ ຈາຕິ, ຍຖາ ເຈເຕ, ເອວໍ ທານຊ຺ຌາສຍຕາທໂຍປິ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕິ ປນ ຠນ຺ເຕ ໂພຘາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາຕິ? ທສ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂພຘາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາ. ກຕເມ ທສ? ທານຊ຺ຌາສຍາ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂພຘິສຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉເຣ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ. ສີລ…ເປ… ອສໍວເຣ…ເປ… ເນກ຺ຂມ຺ມ…ເປ… ກາເມສຸ…ເປ… ຍຖາຠູຕຎາຓ…ເປ… ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ.…ເປ… ວີຣິຍ …ເປ… ໂກສຊ຺ເຊ…ເປ… ຂນ຺ຕິ…ເປ… ອກ຺ຂນ຺ຕິຍໍ…ເປ… ສຈ຺ຈ…ເປ… ວິສໍວາທເນ…ເປ… ອຘິຏ຺ຐານ…ເປ… ອນຘິຏ຺ຐາເນ…ເປ… ເມຕ຺ຕາ…ເປ… ພ຺ຍາປາເທ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາ…ເປ… ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ອາທີນວທສ຺ສາວິໂນ’’ຕິ.

ເອເຕສຸ ຫິ ມຈ຺ເຉຣອສໍວຣກາມວິຈິກິຈ຺ຉາໂກສຊ຺ຊອກ຺ຂນ຺ຕິວິສໍວາທນອນຘິຏ຺ຐານ- ພ຺ຍາປາທສຸຂທຸກ຺ຂສງ຺ຂາເຕສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ທານາທິນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາ ທານຊ຺ຌາສຍຕາທໂຍ ທານາທິປາຣມີນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ອປຣິຈ຺ຈາຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມ຺ປິ ທານາທິປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວິຘິ – ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂຄມຫິໍ ສທາສີທາສປຸຕ຺ຕທາຣາທິປຣິຄ຺ຄຫພ຺ຍາສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸກາມຠາເວນ ພຫຸປຕ຺ຖນີຍຠາວໂຕ, ຣາຊໂຈຣາທິສາຘາຣຓຠາວໂຕ, ວິວາທາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ສປຕ຺ຕກຣຓໂຕ, ນິສ຺ສາຣໂຕ, ປຏິລາຠປຣິປາລເນສຸ ປຣວິເຫຐນເຫຕຸຠາວໂຕ, ວິນາສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈໂສກາທິອເນກວິຫິຕພ຺ຍສນາວຫໂຕ ຕທາສຕ຺ຕິນິທານຎ຺ຈ ມຈ຺ເຉຣມລປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕານໍ ອປາຍູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕຕິ ເອວໍ ວິວິຘວິປຸລານຕ຺ຖາວຫານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາໂຄເຍເວໂກ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວຕິ ປຣິຈ຺ຈາເຄ ອປ຺ປມາໂທ ກຣຓີໂຍ.

ອປິຈ ‘‘ຍາຈໂກ ຍາຈມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຍ຺ຫສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນໂຕ ມຍ຺ຫໍ ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຫາຍ ຄມນີຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂລກໍ ຍາຫີຕິອຸປທິສນໂຕ ມຍ຺ຫໍ ອຸປເທສໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ອຄາເຣ ມຣຓຄ຺ຄິນາ ອາທິຕ຺ເຕ ໂລເກ ຕໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກສ຺ສ ອປຫຣຓໂຕ ອປວາຫກສຫາໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປວາຫິຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ອຊ຺ຌາປນນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ທານສງ຺ຂາເຕ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ມິໍ ສຫາຍຠາວໂຕ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຠູຕາຍ ປຣມທຸລ຺ລຠາຍ ພຸທ຺ຘຠູມິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ປຣໂມ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ອຸຬາເຣ ກມ຺ມນິ ອເນນາຫໍ ສມ຺ຠາວິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາ ສມ຺ຠາວນາ ອວິຕຖາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອກນ຺ຕເຠທິຕາຍ ຊີວິຕສ຺ສ ອາຍາຈິເຕນາປິ ມຍາ ທາຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ຍາຈິເຕນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸຬາຣຊ຺ຌາສເຍຫິ ຄເວສິຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ໂພ, [ທາຕພ຺ພໂຕ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ)] ສຍເມວາຄໂຕ ມມ ປຸຎ຺ເຎນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍາຈກສ຺ສ ທານາປເທເສນ ມຍ຺ຫເມວາຍມນຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຫໍ ວິຍ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ໂລໂກ ມຍາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອສຕິ ຍາຈເກ ກຖໍ ມຍ຺ຫໍ ທານປາຣມີ ປູເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍາຈການເມວຕ຺ຖາຍ ມຍາ ສພ຺ໂພປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ມໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈກາ ກທາ ສຍເມວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກຖມຫໍ ຍາຈການໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ ມນາໂປ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ປິຍາ ຈສ຺ສຸ ມນາປາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫໍ ທທມາໂນ ທຕ຺ວາປິ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ ອສ຺ສໍ ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາ ເມ ຍາຈກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ອຸຬາໂຣ ຈ ທານຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖໍ ວາຫມຍາຈິໂຕ ເອວ ຍາຈການໍ ຫທຍມຎ຺ຎາຍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ສຕິ ຘເນ, ຍາຈເກ ຈ ອປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫຕີ ມຍ຺ຫໍ ວຎ຺ຈນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຖມຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄານິ, ຊີວິຕຎ຺ຈາປິ ປຣິຈ຺ຈເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ຈາຄນິນ຺ນຕາ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ນາມາຍໍ ນິຣເປກ຺ຂໍ ທາຍກມນຸຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາ ຕໍ ນິຣເປກ຺ຂໍ ເຂປກໍ ກິຏໂກ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ຍາຈມາໂນ ປນ ຍທິ ປິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ ‘‘ປິໂຍ ມໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ອຖ ອຸທາສີນປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ ‘‘ອຍໍ ມໍ ຍາຈມາໂນ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ທທນ຺ໂຕ ຫິ ຍາຈການໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ປນ ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລ ຍາຈຕິ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ມໍ ຍາຈຕິ, ອຍໍ ມໍ ຍາຈມາໂນ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ເວຣີປິ ປິໂຍ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປິຍປຸຄ຺ຄເລ ວິຍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຣຸຓໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ຈິຣກາລໍ ປຣິຠາວິຕຕ຺ຕາ ໂລຠສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມວິສຍາ ໂລຠຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕນ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິຎ຺ເຎນ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສປ຺ປຸຣິສ ສມ຺ໂພຘາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມຸປກາຣາຍ ອຍໍ ກາໂຍ ນິສ຺ສຏ຺ໂຐ, ຕປ຺ປຣິຈ຺ຈາຄມຍຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕຕ຺ຖ ນາມ ເຕ ພາຫິເຣປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຠິສງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສິນານສທິສີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຍາ ນ ກຕ຺ຖຈິ ອຠິສງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ມຫໂຕ ເຠສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ມູລໍ ມູລຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕິ, ປປຏິກໍ, ຕຈໍ, ຂນ຺ຘໍ, ວິຏປໍ, ສາຂໍ, ປລາສໍ, ປຸປ຺ຜໍ, ຜລໍ ຜລຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເຕ ຫຣນ຺ຕີ’ຕິ ວິຕກ຺ກສມຸທາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ມຍາ ມຫາທຸກ຺ເຂ ອກຕຎ຺ຎຸເກ ນິຈ຺ຈາສຸຈິມ຺ຫິ ກາເຍ ປເຣສໍ ອຸປກາຣາຍ ວິນິຍຸຊ຺ຊມາເນ ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂກ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ເອກນ຺ຕເຠທນວິກິຣຓວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ເມສຸ. ເກວລໍ ປນ ສມ຺ໂມຫວິຊມ຺ຠິຕເມຕໍ, ຍທິທໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ອຠິນິເວໂສ, ຕສ຺ມາ ພາຫິເຣສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸປິ ກຣຈຣຓນຍນາທີສຸ, ມໍສາທີສຸ ຈ ອນເປກ຺ເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘ຕໍ ຕທຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕູ’ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ຈສ຺ສ ສມ຺ໂພຘາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍຊີວິເຕສຸ ນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ສຸວິສຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ວິສຸທ຺ຘກາຍວຈີມໂນກມ຺ມນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ຎາຍປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ອາຍາປາຍຸປາຍໂກສລ຺ລສມນ຺ນາຄເມນ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາເຄນ, ອຠຍທານສທ຺ຘມ຺ມທາເນຫິ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຕາວ ທານປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານໂຍ.

ສີລປາຣມິຍໍ ປນ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ນາມ ຄງ຺ໂຄທກາທີຫິ ວິໂສເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂທສມລສ຺ສ ວິກ຺ຂາລນຊລໍ, ຫຣິຈນ຺ທນາທີຫິ ວິເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ຣາຄາທິປຣິຬາຫສ຺ສ ວິນຍນໍ, ມຸຕ຺ຕາຫາຣມກຸຏກຸຓ຺ຑລາທີຫິ ປຈຸຣຊນາລງ຺ກາເຣຫິ ອສາຘາຣໂຓ ສາຘູນມລງ຺ກາຣວິເສໂສ, ສພ຺ພທິສາວາຍນໂກ ອຕິກິຕ຺ຕິໂມ [ສພ຺ພທິສາວາຍນໂຕ ອກິຕ຺ຕິໂມ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗)] ສພ຺ພກາລານຸຣູໂປ ຈ ສຸຣຠິຄນ຺ໂຘ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີຫິ, ເທວຕາຫິ ຈ ວນ຺ທນີຍາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຣໂມ ວສີກຣຓມນ຺ໂຕ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິເທວໂລກາໂຣຫຓໂສປານປນ຺ຕິ, ຌານາຠິຎ຺ຎານໍ ອຘິຄມູປາໂຍ, ນິພ຺ພານມຫານຄຣສ຺ສ ສມ຺ປາປກມຄ຺ໂຄ, ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູມິ, ຍໍ ຍໍ ວາ ປນິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສມິຊ຺ຌນູປາຍຠາວໂຕ ຈິນ຺ຕາມຓິກປ຺ປຣຸກ຺ຂາທິເກ ຈ ອຕິເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອິຊ຺ຌຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒; ອ. ນິ. ໘.໓໕). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈ ອສ຺ສໍ ມນາໂປ ຈ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ຈາຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕). ຕຖາ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ໂຂ ອານນ຺ທ ກຸສລານິ ສີລານີ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໑໐.໑; ໑໑.໑) ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຄຫປຕໂຍ, ອານິສໍສາ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍາ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໓໘໕) ວເສນ ສີລຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວເສນ ສີລວິຣເຫ ອາທີນວາ.

ອປິຈ ປີຕິໂສມນສ຺ສນິມິຕ຺ຕໂຕ, ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍາຠາວໂຕ, ວິຎ຺ຎູຫິ ປາສໍສຠາວໂຕ, ອວິປ຺ປຏິສາຣເຫຕຸໂຕ, ປຣມໂສຕ຺ຖິຏ຺ຐານໂຕ, ກຸລສາປເຕຍ຺ຍາຘິປເຕຍ຺ຍຊີວິຕຣູປຏ຺ຐານພນ຺ຘຸມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຕິສຍນໂຕ ຈ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສີລວໂຕ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມ຺ປທາເຫຕຸ ມຫນ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ກຕໍ ວຕ ມຍາ ກຸສລໍ, ກຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ, ກຕໍ ຠີຣຸຕ຺ຕາຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສີລວໂຕ ອຕ຺ຕາ ນ ອຸປວທຕິ, ນ ຈ ປເຣ ວິຎ຺ຎູ, ທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍານຎ຺ຈ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ສີລວາ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ ຈ ໂຫຕິ. ຕຖາ ສີລວໂຕ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ກຕໍ ວຕ ມຍາ ປາປໍ, ກຕໍ ລຸທ຺ທໍ, ກຕໍ ກິພ຺ພິສ’’ນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ນ ໂຫຕິ. ສີລຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ອປ຺ປມາທາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ໂຠຄພ຺ຍສນາທິປຣິຫາຣມຸເຂນ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ, ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ປຣມໍ ໂສຕ຺ຖິຏ຺ຐານໍ. ນິຫີນຊຈ຺ໂຈປິ ສີລວາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ປູຊນີໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຸລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕິເສຕິ ສີລສມ຺ປທາ, ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ ມຫາຣາຊ, ອິຘ ເຕ ອສ຺ສ ທາໂສ ກມ຺ມກໂຣ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໓) ວກ຺ຂມານສາມຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ, ໂຈຣາທີຫິ ອສາຘາຣຓໂຕ, ປຣໂລການຸຄມນໂຕ, ມຫປ຺ຜລຠາວໂຕ, ສມຖາທິຄຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຈ ພາຫິຣຘນໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ປຣມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຂຕ຺ຕິຍາທີນມິສ຺ສຣິຍໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ສີລນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ ສຕ຺ຕານມິສ຺ສຣິຍໍ, ວສ຺ສສຕາທິທີຆປ຺ປມາຓໂຕ ຈ ຊີວິຕໂຕ ເອກາຫມ຺ປິ ສີລວໂຕ ຊີວິຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕາວຈນໂຕ, ສຕິປິ ຊີວິເຕ ສິກ຺ຂານິກ຺ຂິປນສ຺ສ ມຣຓຕາວຈນໂຕ ຈ ສີລໍ ຊີວິຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕຣໍ. ເວຣີນມ຺ປິ ມນຸຎ຺ຎຠາວາວຫນໂຕ, ຊຣາໂຣຄວິປຕ຺ຕີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ປາສາທຫມ຺ມິຍາທິຏ຺ຐານປ຺ປເຠເທ ຣາຊຍຸວຣາຊເສນາປຕິອາທິຐານວິເສເສ ຈ ສຸຂວິເສສາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ສຠາວສິນິທ຺ເຘ ສນ຺ຕິກາວຈເຣປິ ພນ຺ຘຸຊເນ, ມິຕ຺ຕຊເນ ຈ ເອກນ຺ຕຫິຕສມ຺ປາທນໂຕ, ປຣໂລການຸຄມນໂຕ ຈ ອຕິເສຕິ ສີລໍ. ‘‘ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໔໓) ວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ຕຖາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖປຕ຺ຕິພລກາເຍຫິ, ມນ຺ຕາຄທໂສຕ຺ຖານປໂຍເຄຫິ ຈ ທຸຣາຣກ຺ຂານມນາຖານໍ ອຕ຺ຕາຘີນໂຕ, ອນປຣາຘີນໂຕ, ມຫາວິສຍໂຕ ຈ ອາຣກ຺ຂຠາເວນ ສີລເມວ ວິສິຏ຺ຐຕຣໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒). ເອວມເນກຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ສີລນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ເຈວ ສີລສມ຺ປທາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອປຣິສຸທ຺ຘາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈເຍນ ສີລປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມາ ໂທສາທໂຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕນ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິຎ຺ເຎນ ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ໂພຘາຍ ປຓິຘານໍ ກຕໍ, ສີລເວກລ຺ເລນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ນ ຈ ສຸກຣາ ໂລກິຍາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ປເຄວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນມຄ຺ຄຠູຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ສີເລນ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິກີວ ອຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມເທວ ສີລໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ສຸຏ຺ຐຸ ຕຍາ ເປສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຕຍາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ຕານມວຕາຣຓປຣິປາຈນານິ ກາຕພ຺ພານິ, ສີລເວກລ຺ລສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ນ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ອສປ຺ປາຍາຫາຣວິຈາຣສ຺ສ ວິຍ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖາຫໍ ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານມວຕາຣຓປຣິປາຈນານິ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສຠາວປຣິສຸທ຺ຘສີເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ຌານາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ເມ ສຕ຺ຕານມຸປກາຣກຣຓສມຕ຺ຖຕາ, ປຎ຺ຎາປາຣມີອາທິປຣິປູຣຓຎ຺ຈ ຌານາທໂຍ ຄຸຓາ ຈ ສີລປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ວິນາ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມເທວ ສີລໍ ໂສເຘຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໑, ໓໗໑; ໒.໑໐; ໓.໑໓, ໒໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔; ໕.໑໐໐໒; ອ. ນິ. ໑໐.໙໙; ເນຕ຺ຕິ. ໙໔) ຆຣາວາເສ, ‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ໒.໔໒; ປາຈິ. ໔໑໗; ຈູຬນິ. ໑໔໗) ‘‘ມາຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໘) ຈ ກາເມສຸ, ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຣິໂສ ອິຓໍ ອາທາຍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໒໖) ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໑, ໓໙໘; ມ. ນິ. ໑.໒໙໑, ໓໗໑; ໒.໑໐; ໓.໑໓, ໒໑໘; ສໍ. ນິ. ໑.໒໙໑; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໐໒; ອ. ນິ. ໑໐.໙໙; ເນຕ຺ຕິ. ໙໘) ປພ຺ພຊ຺ຊາທີສຸ ອານິສໍສາປຏິສງ຺ຂາວເສນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘອາສິວິໂສປມສຸຕ຺ຕາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓, ໑໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ທານາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຍຖາສກໍ ພ຺ຍາປາຣສມຕ຺ຖາ ຈ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຄຸຓາ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ. ຍເຖວ ຫິ ຊີວິເຕນ ວິນາ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ນ ໂສຠຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ຍຖາສກໍ ວິສເຍສຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ສກກິຈ຺ຈປຏິປຕ຺ຕິຍມສມຕ຺ຖານີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄາທິປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎາ ປຘານກາຣຓໍ. ອຸມ຺ມີລິຕປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸກາ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິປິ ທຕ຺ວາ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກາ, ອປຣວມ຺ຠກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊຣຸກ຺ຂາ ວິຍ ວິກປ຺ປຣຫິຕາ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ. ປຎ຺ຎາວເສນ ຫິ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປຣຫິຕປວຕ຺ຕິຍາ ທານປາຣມິຠາວໍ ອຸເປຕິ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທານໍ ມຸທ຺ຘສທິສໍ [ວຸທ຺ຘິສທິສໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗)] ໂຫຕິ.

ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສາວິໂຍຄໂຕ ສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິເຍວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຠາໂວ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຈ ຆຣາວາເສ ກາມຄຸເຓສຸ ສໍສາເຣ ຈ ອາທີນວໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຌານສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອານິສໍສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິພ຺ພານນິນ຺ໂນ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ.

ວີຣິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ ທຸຣາຣມ຺ຠຠາວໂຕ. ອນາຣມ຺ໂຠເຍວ ຫິ ທຸຣາຣມ຺ຠໂຕ ເສຍ຺ໂຍ, ປຎ຺ຎາສຫິເຕນ ປນ ວີຣິເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸຣຘິຄມໍ ອຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ປຎ຺ຎວາ ເອວ ປຣາປກາຣາທີນມຘິວາສກຊາຕິໂຍ ໂຫຕິ, ນ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ. ປຎ຺ຎາວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ປເຣຫິ ອຸປນີຕາ ອປກາຣາ ຂນ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂເມວ ອນຸພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎວໂຕ ປນ ເຕ ຂນ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນວເສນ ອສ຺ສາ ຖິຣຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຕີຓິປິ ສຈ຺ຈານິ ເຕສໍ ກາຣຓານິ ປຏິປກ຺ເຂ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອວິສໍວາທໂກ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາພເລນ ອຕ຺ຕານມຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘິຕິສມ຺ປທາຍ ສພ຺ພປາຣມີສຸ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐາໂນ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຎວາ ເອວ ຈ ປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣິວິຠາຄມກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິຕູປສໍຫາຣກຸສໂລ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາວເສນ ລາຠາລາຠາທິໂລກຘມ຺ມສນ຺ນິປາເຕ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພາສໍ ປາຣມີນໍ ປຎ຺ຎາວ ປາຣິສຸທ຺ຘິເຫຕູຕິ ປຎ຺ຎາຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ນ ທສ຺ສນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕເຣນ ຈ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທໍ ນ ສີລສມ຺ປທາ, ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຣຫິຕສ຺ສ ຈ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ, ອສມາຫິເຕນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາເຘຕຸໍ, ປເຄວ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປຣຫິຕນ຺ຕິ. ‘‘ນນຸ ຕຍາ ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ອາໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕາ ໂອວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຫິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐິໂຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ນິຍ຺ຍານມຄ຺ເຄ ອວຕາເຣຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈ ເນສໍ ປຣິປາເຈຕິ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາພເລນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ປວິຈຍພຫຸໂລ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ທານາທໂຍ ຄຸຓວິເສເສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ ອເນກາກາຣໂວກາເຣ ປຎ຺ຎາຄຸເຓ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປາຣມີ ອນຸພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ທິສ຺ສມານປາຣານິປິ ໂລກິຍານິ ກມ຺ມານິ ນິຫີນວີຣິເຍນ ປາປຸຓິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ອຄຓິຕເຂເທນ ປນ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ທຸຣຘິຄມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນິຫີນວີຣິໂຍ ຫິ ‘‘ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສນ຺ຕາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕຸເມວ ນ ສກ຺ກຸໂຓຕິ. ມຊ຺ຌິໂມ ປນ ອາຣຠິຕ຺ວານ ອນ຺ຕຣາໂວສານມາປຊ຺ຊຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐວີຣິໂຍ ປນ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ໂຂ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປາຣມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖມາຣມ຺ໂຠ, ຕສ຺ສາປິ ວີຣິຍສ຺ສ ສິຖິລຠາເວນ ມໂນຣຖານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ປເຄວ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຣາຄາທີນໍ ໂທສຄຓານໍ ມຕ຺ຕມຫານາຄານມິວ ທຸນ຺ນິວາຣຓຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິທານານຎ຺ຈ ກມ຺ມສມາທານານໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກວຘກສທິສຠາວໂຕ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕີນໍ ສພ຺ພທາ ວິວຏມຸຂຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊການຎ຺ຈ ປາປມິຕ຺ຕານໍ ສທາ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ, ຕໂທວາທກາຣິຕາຍ ຈ ວສລສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ຍຸຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ວີຣິຍານຸຠາເວນ ທູຣີ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິ ປນ ສມ຺ໂພຘິໍ ອຕ຺ຕາຘີເນນ ວີຣິເຍນ ສກ຺ກາ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ, ກິເມຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ວີຣິຍຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ຂນ຺ຕິ ນາມາຍໍ ນິຣວເສສຄຸຓປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ໂກຘສ຺ສ ວິຘມນໂຕ ຄຸຓສມ຺ປາທເນ ສາຘູນໍ ອປ຺ປຏິຫຕມາຍຸຘໍ, ປຣາຠິຠວເນ ສມຕ຺ຖານມລງ຺ກາໂຣ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ພລສມ຺ປທາ, ໂກຘຄ຺ຄິວິນຍນາ ອຸທກຘາຣາ, ກລ຺ຍາຓກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ, ປາປປຸຄ຺ຄລານໍ ວຈີວິສວູປສມກໂຣ ມນ຺ຕາຄໂທ, ສໍວເຣ ຐິຕານໍ ປຣມາ ຘີຣປກຕິ, ຄມ຺ຠີຣາສຍຕາຍ ສາຄໂຣ, ໂທສມຫາສາຄຣສ຺ສ ເວລາ, ອປາຍທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານກວາຏໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລການໍ ອາໂຣຫຓໂສປານໍ, ສພ຺ພຄຸຓານມຘິວາສຠູມິ, ອຸຕ຺ຕມາ ກາຍວຈີມໂນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ‘‘ເອເຕ ສຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຘໂລເກ ຕປນ຺ຕິ, ປຣໂລເກ ຈ ຕປນີຍຘມ຺ມານຸໂຍຄໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິປິ ປຣາປກາຣນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຂຕ຺ຕຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ພີຊຠູຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ມຍາວ ອຠິສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຓຓ຺ຍກຣຓເມຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປກາຣເກ ອສຕິ ກຖໍ ມຍ຺ຫໍ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິປາຍໍ ເອຕຣຫິ ອປກາຣໂກ, ອຍໍ ນາມ ປຸພ຺ເພ ອເນນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປກາໂຣ ເອວ ວາ ຂນ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຸປກາໂຣ’’ຕິ ຈ ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ສຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສທິສາ, ປຸຕ຺ຕກຕາປຣາເຘສຸ ຈ ໂກ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍນ ໂກຘຠູຕາເວເສນ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອປຣຊ຺ຌຕິ, ສ຺ວາຍໍ ໂກຘຠູຕາເວໂສ ມຍາ ວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍນ ອປກາເຣນ ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ອຫມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອປກາໂຣ ກໂຕ, ຍຕ຺ຖ ຈ ກໂຕ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ນິຣຸທ຺ຘາ, ກສ຺ສິທານິ ເກນ ໂກໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ໂກ ກສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ.

ຍທິ ປນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈເຍນ ປຣາປກາຣນິມິຕ຺ຕໂກ ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ເຕນ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ຂນ຺ຕິ ນາເມສາ ປຣາປກາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຏິປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈຸປກາຣກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປກາໂຣ ຈ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເນນ ທຸກ຺ຂຸປນິສາຍ ສທ຺ຘາຍ, ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປກຕິເຣສາ, ຍທິທໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິສຍສມາໂຍໂຄ, ຕຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐວິສຍສມາໂຍໂຄ ມຍ຺ຫໍ ນ ສິຍາຕິ ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກຘວສິໂກ ສຕ຺ໂຕ ໂກເຘນ ອຸມ຺ມຕ຺ໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ປຈ຺ຈປກາເຣນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ວິຍ ປຣິປາລິຕາ, ຕສ຺ມາ ນ ຕຕ຺ຖ ມຍາ ຈິຕ຺ຕໂກໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣາຘເກ ຈ ສຕິ ຄຸເຓ ຄຸຓວຕິ ມຍາ ໂກໂປ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອສຕິ ຄຸເຓ ກສ຺ສຈິປິ ຄຸຓສ຺ສາຠາວໂຕ ວິເສເສນ ກຣຸຓາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກເປນ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓຍສາ ນິຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຸຊ຺ຌເນນ ມຍ຺ຫໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍາທໂຍ ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກໂຘ ຈ ນາມາຍໍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາຫິຕກາຣໂກ ສພ຺ພສຸຂຫິຕວິນາສໂກ ພລວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ນ ໂກຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣາຘເກນ ອປຣາຘນິມິຕ຺ຕໍ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາຍຕິໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ, ສຕິ ຈ ຂນ຺ຕິຍາ ມຍ຺ຫໍ ຕທຠາໂວ’’ຕິ ຈ ‘‘ຈິນ຺ເຕນ຺ເຕນ, ກຸຊ຺ຌນ຺ເຕນ ຈ ມຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກເຍວ ອນຸວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກເຘ ຈ ມຍາ ຂນ຺ຕິຍາ ອຠິຠູເຕ ຕສ຺ສ ທາສຠູໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ສມ຺ມເທວ ອຠິຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂກຘນິມິຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຕິຄຸຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຍ຺ຫໍ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຕິ ຈ ໂກເຘ ຄຸຓວິໂຣຘປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ກຖໍ ເມ ສີລາທິຘມ຺ມາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອສຕິ ຈ ເຕສຸ ກຖາຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣພຫຸໂລ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຂນ຺ຕິຍາ ຈ ສຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ສມາຫິຕສ຺ສ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕາມຕສນ຺ຕປຓີຕຕາທິຠາວໂຕ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ‘ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຈ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠວາ’ຕິ’’, ຕໂຕ ຈ ‘‘ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ‘ເກວລາ ອິເມ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຠາວຣຫິຕາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ກຸໂຕຈິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ພ຺ຍາປາໂຣ’ຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣານຘິຏ຺ຐານຕາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມຕິ, ເຍນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂພຘິຍາ ນິຍໂຕ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຍາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ສຈ຺ເຈນ ວິນາ ສີລາທີນມສມ຺ຠວໂຕ, ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ສຈ຺ຈຘມ຺ມາຕິກ຺ກເມ ຈ ສພ຺ພປາປຘມ຺ມານໍ ສໂມສຣຓຠາວໂຕ, ອສຈ຺ຈສນ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈຍິກຠາວໂຕ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນາເທຍ຺ຍວຈນຕາວຫນໂຕ, ສມ຺ປນ຺ນສຈ຺ຈສ຺ສ ສພ຺ພຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ ສພ຺ພສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິປາຣິປູຣິສມນ຺ວາຍໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມາວິສໍວາທເນນ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາຣກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈປາຣມິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ທານາທີສຸ ທຬ຺ຫສມາທານໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂສນ຺ນິປາເຕ ຈ ເນສໍ ອຈລາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຘີຣວີຣຠາວໍ ວິນາ ນ ທານາທິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ໂພຘິນິມິຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິຏ຺ຐານຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຕຫິຕມຕ຺ເຕ ອວຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນາປິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຈິຕ຺ຕຕໍ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ອິຘໂລກປຣໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ປເຄວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາເມນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຈ຺ຉາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິມາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ອິທານິ ໂລກິຍສມ຺ປຕ຺ຕິມາກງ຺ຂາ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິທານິ ອາສຍມຕ຺ເຕນ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາຣໍ ກາຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກທາ ປໂຍເຄນ ຕໍ ສາຘຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາເຣນ ສໍວທ຺ຘິຕາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄສຫາຍາ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອເຕຫິ ວິນາ ນ ມຍ຺ຫໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠູຕິນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕ ປຣມໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ກຸສລາຍຕນໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສວິເສສໍ ສພ຺ເພສຸປິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ, ກິຎ຺ຈ ກຣຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕປິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາ ອນຸພ຺ຣູເຫຕພ຺ພາ. ວິມຣິຍາທີກເຕນ ຫິ ເຈຕສາ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາຣນິຣຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາ ພລວຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຬ຺ຫມູລາ, ກຣຸຓາ ຈ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານໍ ອາທິ ຈຣຓໍ ປຕິຏ຺ຐາ ມູລໍ ມຸຂໍ ປມຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ເມຕ຺ຕາຄຸຓາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວ ສຕ຺ເຕຫິ ກຕາ ວິປ຺ປກາຣາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍຸໍ, ສຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕວິກາເຣ ທານາທິສມ຺ຠາຣານໍ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເມຕ຺ຕາສິເນເຫນ ສິເນຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິນາ ສມ຺ຠາຣານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຸເປກ຺ຂໂກ ສງ຺ຂາເຣສຸ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ, ຕພ຺ພິປາກຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວິຠາຄມກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຣຫິເຕນ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ສີລວິໂສຘນໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຈ ຕຖາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ອຣຕິຣຕິສຫສ຺ເສວ ເນກ຺ຂມ຺ມພລສິທ຺ຘິໂຕ, ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂນວເສເນວ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ອນຸເປກ຺ຂເນ ປຘານກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ, ອຸເປກ຺ຂໂຕ ເອວ ຕິຕິກ຺ຂານິຊ຺ຌານສມ຺ຠວໂຕ, ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ອວິສໍວາທນໂຕ, ໂລກຘມ຺ມານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນນ ສມາທິນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ອຈລາຘິຏ຺ຐານສິທ຺ຘິໂຕ, ປຣາປກາຣາທີສຸ ອນາໂຠຄວເສເນວ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕຕິ ສພ຺ພສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ສມາທານາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ອຸເປກ຺ຂານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຈາຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ທານາທິປາຣມີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສປຣິກ຺ຂາຣາ ປຎ຺ຈທສ ຈຣຓຘມ຺ມາ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈຣຓຘມ຺ມາ ນາມ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ຈ. ເຕສຸ ສີລາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຕຣສປິ ຘຸຕງ຺ຄຘມ຺ມາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣາ. ສທ຺ຘມ຺ເມສຸ ສທ຺ຘາຍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສີລຈາຄເທວຕຸປສມານຸສ຺ສຕິ ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ສມ຺ປສາທນີຍຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣາ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ອກຸສລາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ອປາຍາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ກຸສລຘມ຺ມູປຕ຺ຖມ຺ຠຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈ. ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຠາໂວ, ສທ຺ຘມ຺ມາຠິໂຍໂຄ, ອນວຊ຺ຊວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິປຣິຈໂຍ, ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ, ກິເລສທູຣີຠາໂວ, ອປ຺ປສ຺ສຸຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ ພຫຸສ຺ສຸຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈ. ວີຣິຍສ຺ສ ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຘມ຺ມມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນາ, ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈ. ສຕິຍາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປຸຈ຺ຉກຠາໂວ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຘມ຺ມມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສີລາທິຈຕຸກ຺ກໍ, ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ, ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວກຣຓຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂາຣາ.

ຕຕ຺ຖ ສີລາທີຫິ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທາເນ, ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອາມິສທາເນ, ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍາ ຘມ຺ມທາເນ ສມຕ຺ໂຖໂຫຕີຕິອາທິນາ ຈຣຓາທີນໍ ທານາທິສມ຺ຠາຣປຈ຺ຈຍຕາ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ມຍໍ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ຕຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກາທໂຍປິ ທານາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂກ ສໍກິເລໂສຕິ ເອຕ຺ຖ –

ຕຓ຺ຫາທີຫິ ປຣາມຏ຺ຐ-ຠາໂວ ຕາສໍ ກິລິສ຺ສນໍ;

ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສເສນ, ຍຖາຣຫໍ ວິກປ຺ປຕາ.

ອວິເສເສນ ຫິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ປຣາມຏ຺ຐຠາໂວ ປາຣມີນໍ ສໍກິເລໂສ. ວິເສເສນ ປນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປາ ທານປາຣມິຍາ ສໍກິເລໂສ. ສຕ຺ຕກາລວິກປ຺ປາ ສີລປາຣມິຍາ. ກາມຠວຕທຸປສເມສຸ ອຠິຣຕິອນຠິຣຕິວິກປ຺ປາ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍາ. ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ວິກປ຺ປາ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິກປ຺ປາ ວີຣິຍປາຣມິຍາ. ອຕ຺ຕປຣວິກປ຺ປາ ຂນ຺ຕິປາຣມິຍາ. ອທິຏ຺ຐາທີສຸ ທິຏ຺ຐາທິວິກປ຺ປາ ສຈ຺ຈປາຣມິຍາ. ໂພຘິສມ຺ຠາຣຕພ຺ພິປກ຺ເຂສຸ ໂທສຄຸຓວິກປ຺ປາ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຍາ. ຫິຕາຫິຕວິກປ຺ປາ ເມຕ຺ຕາປາຣມິຍາ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິກປ຺ປາ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຍາ ສໍກິເລໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກິໍ ໂວທານນ຺ຕິ –

ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອຆາຕຕາ, ຣຫິຕຕາ ວິກປ຺ປານໍ;

ໂວທານນ຺ຕິ ວິຊານິຍາ, ສພ຺ພາສເມວ ຕາສມ຺ປິ.

ອນຸປຆາຕາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ມານ ທິຏ຺ຐິ ໂກຘຸ ປນາຫ ມກ຺ຂ ປລາສ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍ ຖມ຺ຠ ສາຣມ຺ຠ ມທ ປມາທາທີຫິ ກິເລເສຫິ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປາທິຣຫິຕາ ຈ ທານາທິປາຣມິໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຠສ຺ສຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ –

ອກຸສລາ ກິເລສາ ຈ, ປຏິປກ຺ຂາ ອເຠທໂຕ;

ເຠທໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພປິ, ວຸຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິຍາທໂຍ.

ອວິເສເສນ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ຈ ເອຕາສໍ ປຏິປກ຺ຂາ. ວິເສເສນ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິຍາທໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານຜເລສຸ ອໂລຠາໂທສາໂມຫຄຸຓໂຍຄໂຕ ໂລຠໂທສໂມຫປຏິປກ຺ຂໍ ທານໍ, ກາຍາທິໂທສຕ຺ຕຍວງ຺ກາປຄມໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ສີລໍ, ກາມສຸຂປຣູປຆາຕອຕ຺ຕກິລມຖປຣິວຊ຺ຊນໂຕ ໂທສຕ຺ຕຍປຏິປກ຺ຂໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ໂລຠາທີນໍ ອນ຺ຘີກຣຓໂຕ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ອນນ຺ຘີກຣຓໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ປຎ຺ຎາ, ອລີນານຸທ຺ຘຕຎາຍາຣມ຺ຠວເສນ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ວີຣິຍໍ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສຸຎ຺ຎຕານໍ ຂມນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ຂນ຺ຕິ, ສຕິປິ ປເຣສໍ ອຸປກາເຣ, ອປກາເຣ ຈ ຍຖາຠູຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກຘມ຺ເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຍຖາສມາທິນ຺ເນສຸ ສມ຺ຠາເຣສຸ ອຈລນໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ນີວຣຓວິເວກໂຕ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ເມຕ຺ຕາ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອນຸນຍປຏິຆວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ສມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ –

ທານາກາຣາທໂຍ ເອວ, ອຸປ຺ປາທິຕາ ອເນກຘາ;

ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປາຣມີປູຣຓກ຺ກເມ.

ທານປາຣມິຍາ ຫິ ຕາວ ສຸຂູປກຣຓສຣີຣຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ, ຠຍາປນຍເນນ, ຘມ຺ໂມປເທເສນ ຈ ພຫຸຘາ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສທານໍ ອຠຍທານໍ ຘມ຺ມທານນ຺ຕິ ທາຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວເສນ ຕິວິຘໍ ທານໍ. ເຕສຸ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ, ພາຫິຣນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣໍ ອນ຺ນໍ ປານໍ ວຕ຺ຖໍ ຍານໍ ມາລາ ຄນ຺ຘໍ ວິເລປນໍ ເສຍ຺ຍາ ອາວສຖໍ ປທີເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ທສວິຘໍ. ອນ຺ນາທີນໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທິວິຠາເຄນ ອເນກວິຘຎ຺ຈ. ຕຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຍາວ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຉພ຺ພິຘໍ. ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນຎ຺ຈ ນີລາທິວິຠາເຄນ ອເນກວິຘໍ. ຕຖາ ມຓິກນກຣຊຕມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາຣາມາທິ ທາສີທາສໂຄມຫິໍສາທິນານາວິຘວຕ຺ຖູປກຣຓວເສນ ອເນກວິຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິໂສ ພາຫິຣໍ ວຕ຺ຖຸໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ເຍນ ອຕ຺ຖິໂກ, ຕໍ ຕສ຺ເສວ ເທຕິ. ເທນ຺ໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ສຍເມວ ຊານນ຺ໂຕ ອຍາຈິໂຕປິ ເທຕິ, ປເຄວ ຍາຈິໂຕ. ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ເທຕິ, ໂນ ອມຸຕ຺ຕຈາໂຄ. ປຣິຍຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ໂນ ອປຣິຍຕ຺ຕໍ. ສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ປຈ຺ຈຸປກາຣສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ນ ເທຕິ, ອສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ, ປຣິຍຕ຺ເຕ ຈ ສໍວິຠາຄາຣຫໍ ວິຠຊຕິ. ນ ຈ ເທຕິ ປຣູປຆາຕາວຫໍ ສຕ຺ຖວິສມຊ຺ຊາທິກໍ, ນາປິ ກີຬນກໍ, ຍໍ ອນຕ຺ຖຸປສໍຫິຕໍ, ປມາທາວຫຎ຺ຈ, ນ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຍາຈກສ຺ສ ປານໂຠຊນາທິອສປ຺ປາຍໍ, ປມາຓຣຫິຕໍ ວາ ເທຕິ, ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ປນ ສປ຺ປາຍເມວ ເທຕິ.

ຕຖາ ຍາຈິໂຕ ຄຫຏ຺ຐານໍ ຄຫຏ຺ຐານຸຈ຺ຉວິກໍ ເທຕິ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຈ຺ຉວິກໍ ເທຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ປຸຕ຺ຕທາຣທາສກມ຺ມກຣາຕິ ເອເຕສຸ ກສ຺ສຈິ ປີຬໍ ອຊເນນ຺ໂຕ ເທຕິ, ນ ຈ ອຸຬາຣໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ລູຂໍ ເທຕິ, ນ ຈ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ເທຕິ, ນ ຈ ປຈ຺ຈຸປກາຣສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ເທຕິ, ນ ຈ ຜລປາຏິກງ຺ຂີ ເທຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ, ນ ຈ ຍາຈິໂຕ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເທຕິ, ນ ຈ ອສຎ຺ຎຕານໍ ຍາຈການໍ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສການມ຺ປິ ອປວິທ຺ຘາ ທານໍ ເທຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ເທຕິ, ນ ຈ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ, ກມ຺ມຜລເມວ ປນ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ເທຕິ, ນາປິ ຍາຈເກ ປຍິຣຸປາສນາທີຫິ ສໍກິລເມຕ຺ວາ ເທຕິ, ອປຣິກິລເມນ຺ໂຕ ເອວ ປນ ເທຕິ, ນ ຈ ປເຣສໍ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາໂຍ, ເຠທາຘິປ຺ປາໂຍ ວາ ທານໍ ເທຕິ, ອສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕວ ເທຕິ, ນາປິ ຜຣຸສວາໂຈ ຠາກຸຏິກມຸໂຂ ທານໍ ເທຕິ, ປິຍວາທີ ຈ ປນ ປຸພ຺ພຠາສີ ມິຫິຕສິຕວຈໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ, ຍສ຺ມິໍ ເຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອຸຬາຣມນຸຎ຺ຎຕາຍ ວາ ຈິຣປຣິຈເຍນ ວາ ເຄຘສຠາວຕາຍ ວາ ໂລຠຘມ຺ໂມ ອຘິມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຊານນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຂິປ຺ປເມວ ປຏິວິໂນທຍິຕ຺ວາ ຍາຈເກ ປຣິເຍເສຕ຺ວາປິ ເທຕິ, ຍຎ຺ຈ ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ ປຣິຕ຺ຕໍ, ຍາຈໂກປິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ, ຕໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອປິ ອຕ຺ຕານໍ ຘາວິຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ ຍາຈກໍ ສມ຺ມາເນຕິ ຍຖາ ຕໍ ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິໂຕ, ນ ຈ ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສ ຍາຈິໂຕ ເຕ ອສຎ຺ຎາປິເຕ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ເຕ ຍາຈການໍ ເທຕິ, ສມ຺ມເທວ ປນ ສຎ຺ຎາປິເຕ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ເຕ ເທຕິ, ເທນ຺ໂຕ ຈ ຍກ຺ຂຣກ຺ຂສປິສາຈາທີນໍ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ວາ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕານໍ ຊານນ຺ໂຕ ນ ເທຕິ, ຕຖາ ຣຊ຺ຊມ຺ປິ ຕາທິສານໍ ນ ເທຕິ, ເຍ ໂລກສ຺ສ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ອນຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ປນ ຘມ຺ມິກາ ຘມ຺ເມນ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຣຊ຺ຊທານໍ ເທຕິ. ເອວໍ ຕາວ ພາຫິຣທາເນ ປຏິປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທານມ຺ປິ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ຍຖາ ນາມ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ຆາສຈ຺ຉາທນເຫຕຸ ອຕ຺ຕານໍ ປຣສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ວິເຘຍ຺ຍຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ທາສພ຺ຍໍ, ເອວເມວ ມຫາປຸຣິໂສ ສມ຺ໂພຘິເຫຕຸ ນິຣາມິສຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຫິຕສຸຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທານປາຣມິໍ ປຣິປູເຣຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕານໍ ປຣສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ວິເຘຍ຺ຍຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາກາມກຣຓີຍຕໍ, ກຣຈຣຓນຍນາທິອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ເຕນ ເຕນ ອຕ຺ຖິການໍ ອກມ຺ປິໂຕ ອລີໂນ ອນຸປ຺ປເທຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຊຕິ, ນ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຍຖາ ຕໍ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຕຖາ ຫິ ມຫາປຸຣິໂສ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄາຍ ວາ ຍາຈການໍ, ເຕສໍ ມໂນຣຖໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສີຠາວາຍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ເອວມາຫ ‘‘ນິສ຺ສງ຺ຄຠາເວນາຫໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວຕ຺ຖຸ ທິຍ຺ຍມານໍ ຍາຈກສ຺ສ ເອກນ຺ເຕເນວ ຫິຕາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ເທຕິ, ນ ອິຕຣໍ. ນ ຈ ມຫາປຸຣິໂສ ມາຣສ຺ສ, ມາຣກາຍິການໍ ວາ ເທວຕານໍ ວິຫິໍສາຘິປ຺ປາຍານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວໍ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ວາ ຊານມາໂນ ເທຕິ ‘‘ມາ ເຕສໍ ອນຕ຺ໂຖ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ມາຣກາຍິການໍ, ເອວໍ ເຕຫິ ອນ຺ວາວິຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ເທຕິ, ນາປິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕການໍ, ອິຕເຣສໍ ປນ ຍາຈິຍມາໂນ ສມນນ຺ຕຣເມວ ເທຕິ ຕາທິສາຍ ຍາຈນາຍ ທຸລ຺ລຠຠາວໂຕ, ຕາທິສສ຺ສ ຈ ທານສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ.

ອຠຍທານໍ ປນ ຣາຊໂຕ ໂຈຣໂຕ ອຄ຺ຄິໂຕ ອຸທກໂຕ ເວຣີປຸຄ຺ຄລໂຕ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວາຬມິຄໂຕ ນາຄຍກ຺ຂຣກ຺ຂສປິສາຈາທິໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຠເຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຕໂຕ ປຣິຕ຺ຕາຓຠາເວນ ທາຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມທານໍ ປນ ອສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນາ. ໂອປາຍິໂກ ຫິ ຕສ຺ສ ອຸປເທໂສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖວເສນ, ເຍນ ສາສເນ ອໂນຕິຓ຺ຓານໍ ອວຕາຣຓໍ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປຣິປາຈນໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ນໂຍ – ສງ຺ເຂປໂຕ ຕາວ ທານກຖາ ສີລກຖາ ສຄ຺ຄກຖາ ກາມານໍ ອາທີນໂວ ສໍກິເລໂສ ໂອກາໂຣ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສາວກໂພຘິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສຣຓຄມນໍ, ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ກມ຺ມກຣຓວເສນ ສມຖານຸໂຍໂຄ, ຣູປມຸຂາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວເສສຸ ຍຖາຣຫໍ ອຠິນິເວສນມຸເຂນ ວິປສ຺ສນານຸໂຍໂຄ, ຕຖາ ວິສຸທ຺ຘິປຏິປທາຍ ສມ຺ມຕ຺ຕຄຫຓໍ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ສາວກໂພຘີຕິ ເອເຕສໍ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນວເສນ ຍຖາຣຫໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປນາ, ປຣິໂຍທປນາ ຈ. ຕຖາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍໍ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍຎ຺ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ຍຖາຣຫໍ ທານາທິປາຣມີນໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓາທິສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາເຠເທສຸ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫານຸຠາວຕາວິຠາວເນນ ຍານທ຺ວເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນາ, ປຣິໂຍທປນາ ຈ. ເອວໍ ມຫາປຸຣິໂສ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມທານໍ ເທຕິ.

ຕຖາ ມຫາປຸຣິໂສ ອາມິສທານໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາຫໍ ທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລປຏິຠານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຣມຓີຍໍ ອຄ຺ຄຜລສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ນໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ກາມກິເລສປິປາສວູປສມາຍ ປານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາລງ຺ກາຣສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖານິ ເທຕິ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ ເຈວ ນິພ຺ພານສຸຂສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຍານໍ ເທຕິ, ຕຖາ ສີລຄນ຺ຘນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຄນ຺ຘໍ ເທຕິ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘຄຸຓໂສຠານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມາລາວິເລປນໍ ເທຕິ, ຕຖາ ໂພຘິມຓ຺ຑາສນນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາສນໍ ເທຕິ, ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ເສຍ຺ຍໍ ເທຕິ, ສຣຓຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາວສຖໍ ເທຕິ, ປຎ຺ຈຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ປທີເປຍ຺ຍໍ ເທຕິ.

ພ຺ຍາມປ຺ປຠານິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຣູປທານໍ ເທຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທທານໍ ເທຕິ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປິຍຠາວາຍ ຣສທານໍ ເທຕິ, ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາລຠາວາຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ ເທຕິ, ອຊຣາມຣຓຠາວາຍ ເຠສຊ຺ຊທານໍ ເທຕິ, ກິເລສທາສພ຺ຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ທາສານໍ ຠຸຊິສ຺ສຕາທານໍ ເທຕິ, ສທ຺ຘມ຺ມາຠິຣຕິຍາ ອນວຊ຺ຊຂິຑ຺ຑາຣຕິເຫຕຸທານໍ ເທຕິ, ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຠາວູປນຍນາຍ ປຸຕ຺ຕທານໍ ເທຕິ, ສກລສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ປຕິຠາວູປຄມນາຍ ທາຣທານໍ ເທຕິ, ສຸຠລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸວຓ຺ຓມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິທານໍ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນານາວິຘວິຠູສນທານໍ, ສທ຺ຘມ຺ມໂກສາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຕໂກສທານໍ, ຘມ຺ມຣາຊຠາວາຍ ຣຊ຺ຊທານໍ, ທານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາມຸຍ຺ຍານາທິວນທານໍ, ຈກ຺ກງ຺ກິເຕຫິ ປາເທຫິ ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມນາຍ ຈຣຓທານໍ, ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣເຓ ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມຫຕ຺ຖທານຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖທານໍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຏິລາຠາຍ ກຓ຺ຓນາສາທິທານໍ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ຈກ຺ຂຸທານໍ, ‘‘ທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓປາຣິຈຣິຍາທີສຸ ສພ຺ພກາລໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂຫ ສພ຺ພໂລເກນ ຈ ອຸປຊີວິຕພ຺ໂພ ເມ ກາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ມໍສໂລຫິຕາທິທານໍ. ‘‘ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕໂມ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄທານໍ ເທຕິ.

ເອວໍ ທທນ຺ໂຕ ຈ ນ ອເນສນາຍ ເທຕິ, ນ ປໂຣປຆາເຕນ, ນ ຠເຍນ, ນ ລຊ຺ຊາຍ, ນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໂຣສເນນ, ນ ປຓີເຕ ສຕິ ລູຂໍ, ນ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສເນນ, ນ ປຣວມ຺ຠເນນ, ນ ຜລາຠິກງ຺ຂາຍ, ນ ຍາຈກຊິຄຸຈ຺ຉາຍ, ນ ອຈິຕ຺ຕີກາເຣນ, ອຖ ໂຂ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທຕິ, ສຫຕ຺ເຖນ ເທຕິ, ກາເລນ ເທຕິ, ຈິຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ອວິຠາເຄນ ເທຕິ, ຕີສຸ ກາເລສຸ ໂສມນສ຺ສິໂກ ເທຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ທຕ຺ວາ ນ ປຈ຺ຉານຸຕາປີ ໂຫຕິ, ນ ປຏິຄ຺ຄາຫກວເສນ ມານາວມານໍ ກໂຣຕິ, ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ ໂຫຕິ ວທຎ຺ຎູ ຍາຈໂຍໂຄ ສປຣິວາຣທາຍໂກ. ອນ຺ນທານຎ຺ຫິ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ສປຣິວາຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖທານໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ສປຣິວາຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ນາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທຕິ. ປານທານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ຕຖາ ຣູປທານໍ ເທນ຺ໂຕ ອິຕຣາຣມ຺ມຓານິປິ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ຣູປທານໍ ນາມ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕາທິວຓ຺ຓາທີສຸ ປຸປ຺ຜວຕ຺ຖຘາຕູສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣູປວເສນ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ‘‘ຣູປທານໍ ທສ຺ສາມິ, ຣູປທານໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາທິເສ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ທານໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ເອຕໍ ຣູປທານໍ ນາມ.

ສທ຺ທທານໍ ປນ ເຠຣີສທ຺ທາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທໍ ກນ຺ທມູລານິ ວິຍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ, ນີລຸປ຺ປລຫຕ຺ຖກໍ ວິຍ ຈ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສວຕ຺ຖຸກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ທທນ຺ໂຕ ສທ຺ທທານໍ ເທຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຍທາ ‘‘ສທ຺ທທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຠຣີມຸທິງ຺ຄາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຕູຣິເຍນ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຸປຫາຣໍ ກໂຣຕິ, ກາເຣຕິ ຈ, ‘‘ສທ຺ທທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສທ຺ທທານໍ ເມ’’ຕິ ເຠຣີອາທີນິ ຐປາເປຕິ, ຘມ຺ມກຖິການໍ ປນ ສທ຺ທເຠສຊ຺ຊໍ, ເຕລຜາຓິຕາທີນິ ຈ ເທຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຆເສຕິ, ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ, ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ, ອຸປນິສິນ຺ນກຖໍ, ອນຸໂມທນກຖຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ກາເຣຕິ ຈ, ຕທາ ສທ຺ທທານໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ຕຖາ ມູລຄນ຺ຘາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຊນີຍໍ ຄນ຺ຘວຕ຺ຖຸໍ, ປິສິຕເມວ ວາ ຄນ຺ຘໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘວເສນ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຘທານໍ ທສ຺ສາມິ, ຄນ຺ຘທານໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຣຕນາທີນໍ ປູຊໍ ກໂຣຕິ, ກາເຣຕິ ຈ, ຄນ຺ຘປູຊນຕ຺ຖາຍ ອຄຣຸຈນ຺ທນາທິເກ ຄນ຺ຘວຕ຺ຖຸເກ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອິທໍ ຄນ຺ຘທານໍ.

ຕຖາ ມູລຣສາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣຊນີຍໍ ຣສວຕ຺ຖຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣສວເສນ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ‘‘ຣສທານໍ ທສ຺ສາມິ, ຣສທານໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ເທຕິ, ຣສວຕ຺ຖຸເມວ ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄວາທິກໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອິທໍ ຣສທານໍ.

ຕຖາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິວເສນ, ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທິວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທາ ຫິ ມຎ຺ຈປີຐຠິສິພິພ຺ໂພຫນາທິກໍ, ນິວາສນປາຣຸປນາທິກໍ ວາ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ຣຊນີຍໍ ອນວຊ຺ຊໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວເສນ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ‘‘ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ ທສ຺ສາມິ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ເທຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ເອຕໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພທານໍ.

ຘມ຺ມທານໍ ປນ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ໂອຊາປານຊີວິຕວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂອຊາທີສຸ ຫິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຊນີຍໍ ຘມ຺ມວຕ຺ຖຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓວເສນ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມທານໍ ທສ຺ສາມິ, ຘມ຺ມທານໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ສປ຺ປິນວນີຕາທິ ໂອຊທານໍ ເທຕິ, ອມ຺ພປານາທິອຏ຺ຐວິຘໍ ປານທານໍ ເທຕິ, ຊີວິຕທານນ຺ຕິ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ສລາກຠຕ຺ຕປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທີນິ ເທຕິ. ອຜາສຸກຠາເວນ ອຠິຠູຕານໍ ພ຺ຍາຘິການໍ ເວຊ຺ຊໍ ປຏ຺ຐເປຕິ, ຊາລໍ ຜາລາເປຕິ, ກຸມີນໍ ວິທ຺ຘໍສາເປຕິ, ສກຸຓປຎ຺ຊຣໍ ວິທ຺ຘໍສາເປຕິ, ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘານໍ ສຕ຺ຕານໍ ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂໍ ກາເຣຕິ, ມາຆາຕເຠຣິໍ ຈຣາເປຕິ, ອຎ຺ຎານິປິ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕປຣິຕ຺ຕາຓຕ຺ຖໍ ເອວຣູປານິ ກມ຺ມານິ ກໂຣຕິ, ກາຣາເປຕິ ຈ, ອິທໍ ຘມ຺ມທານໍ ນາມ.

ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕທານສມ຺ປທໍ ສກລໂລກຫິຕສຸຂາຍ ປຣິຓາເມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອກຸປ຺ປາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ຉນ຺ທສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ປຏິຠານສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຍາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຣິຓາເມຕິ, ອິມຎ຺ຈ ທານປາຣມິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ຊີວິເຕ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ. ຕຖາ ໂຠເຄສຸ, ພຫຸສາຘາຣຓຕາ ຈ ເນສໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພາ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ໂຠເຄຫິ ຄເຫຕພ຺ພສາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາທິຕ຺ຕໂຕ ວິຍ ອຄາຣໂຕ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ພຫິ ນີຫຣນ຺ໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ເສເສຕິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິຠາຄໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ນິຣເປກ຺ໂຂ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ເອວ. ອຍໍ ຕາວ ທານປາຣມິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ.

ສີລປາຣມິຍາ ປນ ອຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ຍສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸສີລາລງ຺ກາເຣຫິ ສຕ຺ເຕ ອລງ຺ກຣິຕຸກາເມນ ມຫາປຸຣິເສນ ອາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຕາວ ສີລໍ ວິໂສເຘຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ອຊ຺ຌາສຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ, ສມາທານໂຕ, ອວີຕິກ຺ກມນໂຕ, ສຕິ ວີຕິກ຺ກເມ ປຸນ ປາກຏີກຣຓໂຕ ຈ. ວິສຸທ຺ຘາສຍຕາຍ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນສຠາໂວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຫິຣິຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສມາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຣໂຕ ສມາທາເນ ສຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ໂລກາຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ປາປໂຕ ອຸຕ຺ຕສນ຺ໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສມາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອຸຠຍຖາປິ ເອເຕ ອວີຕິກ຺ກມນໂຕ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອຖ ຈ ປນ ກທາຈິ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ສີລສ຺ສ ຂຓ຺ຑາທິຠາໂວ ສິຍາ, ຕາຍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຂິປ຺ປເມວ ນໍ ວຸຏ຺ຐານາທິນາ ປຏິປາກຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ.

ຕຍິທໍ ສີລໍ ວາຣິຕ຺ຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວາຣິຕ຺ຕສີເລ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ເຕນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຕຖາ ທຍາປນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ນ ອາຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຣູປກຣຓວິຣຕຕາຍ ປຣສນ຺ຕໂກ ອລຄທ຺ໂທ ວິຍ ນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕປິ ອາຣາຈາຣີ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄວິຣໂຕ, ປເຄວ ປຣທາຣຄມນໂຕ. ຄຫຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ປເຣສໍ ທາເຣສຸ ສທາ ປາປກໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ກເຖນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈໍ ຫິຕໍ ປິຍໍ ປຣິມິຕເມວ ຈ ກາເລນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ, ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ, ອວິປຣີຕທສ຺ສໂນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມຄ຺ຄເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ເນສຸ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ນິວິຏ຺ຐເປໂມຕິ.

ອິຕິ ຈຕຸຣາປາຍວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານໍ ປຖຠູເຕຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ, ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຈ ໂອຣມິຕ຺ວາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ປຖຠູເຕສຸ ກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ, ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘາສຍປໂຍຄໂຕ ຍຖາຠິປຕ຺ຖິຕາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂູປສຎ຺ຫິຕາ ມໂນຣຖາ ສີຆໍ ສີຆໍ ອຠິນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປາຣມິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເອວໍຠູໂຕ ຫິ ອຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິໍສານິວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທານໍ ເທຕິ, ອປ຺ປກສິເຣເນວ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ, ທີຆາຍຸໂກ ສຸຂພຫຸໂລ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ປາປຸຓາຕິ, ໂທສວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານນິວຕ຺ຕິຍາ ໂຈຣາທີຫິ ອສາຘາຣເຓ ໂຠເຄ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ປເຣຫິ ອນາສງ຺ກນີໂຍ, ປິໂຍ, ມນາໂປ, ວິສ຺ສາສນີໂຍ, ຠວສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ, ໂລຠວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນິວຕ຺ຕິຍາ ອໂລໂຠ ໂຫຕິ ສນ຺ຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ອປຣິສງ຺ກນີໂຍ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາເມສຸ ອລຸທ຺ຘາສໂຍ, ເນກ຺ຂມ຺ມພຫຸໂລ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂລຠວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ.

ມຸສາວາທນິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປມາຓຠູໂຕ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍິໂກ ເຖໂຕ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ເທວຕານໍ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸຣຠິຄນ຺ຘມຸໂຂ ອສທ຺ຘມ຺ມາຣກ຺ຂິຕກາຍວຈີສມາຈາໂຣ, ລກ຺ຂຓວິເສເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສວາສນຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເປສຸຎ຺ຎນິວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປກ຺ກເມຫິ ອເຠຊ຺ຊກາໂຍ ໂຫຕິ ອເຠຊ຺ຊປຣິວາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ ອເຠຊ຺ຊນກສທ຺ໂຘ, ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕຣປຣິຈິຕານມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕປິໂຍ, ອສໍກິເລສພຫຸໂລ. ຜຣຸສວາຈານິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ສຸຂສີໂລ ມຘຸຣວຈໂນ ສມ຺ຠາວນີໂຍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຈສ຺ສ ສໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ຜປ຺ປລາປນິວຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ, ຄຣຸຠາວນີໂຍ ຈ, ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ປຣິມິຕາລາໂປ, ມເຫສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ ມຫານຸຠາໂວ, ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິເກນ ປຏິຠາເນນ ປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓກຸສໂລ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍຎ຺ຈ ເອກາຍ ເອວ ວາຈາຍ ອເນກຠາສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ.

ອນຠິຊ຺ຌາລຸຕາຍ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ໂຫຕິ, ອຸຬາເຣສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ຣຸຈິໍ ປຏິລຠຕິ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ສມ຺ມໂຕ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ອນຠິຠວນີໂຍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ໂຫຕິ. ອພ຺ຍາປາເທນ ປິຍທສ຺ສໂນ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ຠາວນີໂຍ, ປຣຫິຕາຠິນນ຺ທິຕາຍ ຈ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປສາເທຕິ, ອລູຂສຠາໂວ ຈ ໂຫຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ, ມເຫສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ ມຫານຸຠາໂວ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນາຠາເວນ ກລ຺ຍາເຓ ສຫາເຍ ປຏິລຠຕິ, ສີສຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕປິ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທສ຺ສນໂຕ ອໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ຈ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ ມູລຊາຕາ, ສທ຺ທຫຕິ ຈ ຕຖາຄຕານໍ ໂພຘິໍ, ສມຍນ຺ຕເຣສຸ ນາຠິຣມຕິ ອຸກ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຣາຊຫໍໂສ ວິຍ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຊານເນ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອນ຺ເຕ ຈ ອນາວຣຓຎາຓລາຠີ, ຍາວ ຈ ໂພຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອຸຬາຣຸຬາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓາຕິ.

‘‘ອິຕິ ຫິທໍ ສີລໍ ນາມ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ປຠວຠູມິ, ສພ຺ພພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານໍ ອາທິ ຈຣຓໍ ກາຣຓໍ ມຸຂໍ ປມຸຂ’’ນ຺ຕິ ພຫຸມານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາຍວຈີສໍຍເມ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິຍໍ, ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ຈ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ວິຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກິກີວ ອຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສີລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາວ ວາຣິຕ຺ຕສີເລ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ.

ຈາຣິຕ຺ຕສີເລ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ອິຘ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ກາເລນ ກາລໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຄິລານານໍ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ, ວາຈາຍ ປຸຈ຺ຉນຎ຺ຈ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ສຸຠາສິຕປທານິ ສຸຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຄຸຓວນ຺ຕານໍ ຄຸເຓ ວຓ຺ເຓຕາ, ປເຣສໍ ອປກາເຣ ຂນ຺ຕາ, ອຸປກາເຣ ອນຸສ຺ສຣິຕາ, ປຸຎ຺ຎານິ ອນຸໂມທິຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎານິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຣິຓາເມຕາ, ສພ຺ພກາລໍ ອປ຺ປມາທວິຫາຣີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ສຕິ ອຈ຺ຈເຍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຕາທິສານໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ຍຖາຠູຕໍ ອາວິ ກຕ຺ຕາ, ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິປູເຣຕາ.

ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປາສຸ ອຕ຺ຖູປສໍຫິຕາສຸ ສຕ຺ຕານໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ອນລໂສ ສຫາຍຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ພ຺ຍາຘິອາທິທຸກ຺ເຂສຸ ຍຖາຣຫໍ ປຕິກາຣວິຘາຍໂກ, ຎາຕິໂຠຄາທິພ຺ຍສນປຕິເຕສຸ ໂສກປໂນທໂນ, ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວາວຏ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຫາຣຫານໍ ຘມ຺ເມເນວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ຍາວເທວ ອກຸສລາ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຸສເລ ປຕິຏ຺ຐາປນາຍ, ປຄ຺ຄຫາຣຫານໍ ຘມ຺ເມເນວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ. ຍານິ ປຸຣິມການໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຸຬາຣຕມານິ ປຣມທຸກ຺ກຣານິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວານິ ສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕສຸຂາວຫານິ ຈຣິຕານິ, ເຍຫິ ເນສໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ສມ຺ມເທວ ປຣິປາກໍ ອຄມິໍສຸ, ຕານິ ສຸຕ຺ວາ ອນຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຣາໂສ ‘‘ເຕປິ ມຫາປຸຣິສາ ມນຸສ຺ສາ ເອວ, ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕາທິສາຍ ອຸຬາຣຕມາຍ ອານຸຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ມຍາປິ ສີລາທິສິກ຺ຂາສຸ ສມ຺ມເທວ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຫມ຺ປິ ອນຸກ຺ກເມນ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕໂຕ ປທໍ ອນຸປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສທ຺ຘາປຸເຣຈາຣິກໍ ວີຣິຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສມ຺ມເທວ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ.

ຕຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກລ຺ຍາໂຓ ໂຫຕິ ວິວຏາປຣາໂຘ, ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂສໂຫ ອວິປຣີຕທສ຺ສນຊາຕິໂກ ອນຸທ຺ຘໂຕ ອນຸນ຺ນໂຬ ອຈປໂລ ອມຸຂໂຣ ອວິກິຓ຺ຓວາໂຈ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ ກຸຫນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິຣຫິໂຕ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ໂຂ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກາເຍ, ຊີວິເຕ ວາ ອເປກ຺ຂໍ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ, ປເຄວ ອຘິມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພປິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຫຕຸຠູເຕ ໂກຘຸປນາຫາທິເກ ກິເລສຸປກ຺ກິເລເສ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວິເສສາຘິຄເມນ ອປຣິຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຸປຣູປຣິວິເສສາຘິຄມາຍ ວາຍມຕິ.

ເຍນ ຍຖາລທ຺ຘາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍາ ວາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຫາປຸຣິໂສ ອນ຺ຘານໍ ປຣິຓາຍໂກ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ພຘິຣານໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ສຎ຺ຎໍ ເທຕິ, ອຕ຺ຖມນຸຄ຺ຄາເຫຕິ, ຕຖາ ມູຄານໍ. ປີຐສປ຺ປິການໍ ປີຐໍ ເທຕິ, ວາເຫຕິ ວາ. ອສ຺ສທ຺ຘານໍ ສທ຺ຘາປຏິລາຠາຍ ວາຍມຕິ, ກຸສີຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນາຍ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີນໍ ສຕິສມາໂຍຄາຍ. ວິພ຺ຠນ຺ຕຕ຺ຕານໍ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ປຎ຺ຎາຘິຄມາຍ ວາຍມຕິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິວິໂນທນາຍ ວາຍມຕິ. ພ຺ຍາປາທຖິນມິທ຺ຘອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິໂນທນາຍ ວາຍມຕິ. ກາມວິຕກ຺ກາທິປກຕານໍ ກາມວິຕກ຺ກາທິມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກວິໂນທນາຍ ວາຍມຕິ. ປຸພ຺ພກາຣີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ກຕຎ຺ຎຸຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພຠາສີ ປິຍວາທີ ສງ຺ຄາຫໂກ ສທິເສນ, ອຘິເກນ ວາ ປຈ຺ຈຸປກາເຣ ສມ຺ມາເນຕາ ໂຫຕິ.

ອາປທາສຸ ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ອນຸຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕສໍ ເຕສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປກຕິໍ, ສຠາວຎ຺ຈ ປຣິຊານິຕ຺ວາ ເຍຫິ ຍຖາ ສໍວສິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ຕຖາ ສໍວສຕິ. ເຍສຸ ຈ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອກຸສລໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຸສເລ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ປຣຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຍາວເທວ ກຸສລາຠິວຑ຺ຒິຍາ. ຕຖາ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນາປິ ປໂຣ ນ ສາຫສິຕພ຺ໂພ, ນ ຠຓ຺ຑິຕພ຺ໂພ, ນ ມງ຺ກຸຠາວມາປາເທຕພ຺ໂພ, ນ ປຣສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ນ ນິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາເນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ, ນ ນີຈຕຣໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຈຕເຣ ຐເປຕພ຺ໂພ, ນ ຈ ປເຣສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອເສວິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ອຕິເສວິນາ, ນ ອກາລເສວິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ຍຸຕ຺ເຕ ປນ ສຕ຺ເຕ ເທສກາລານຸຣູປໍ ເສວຕິ, ນ ຈ ປເຣສໍ ປຸຣໂຕ ປິເຍປິ ຄຣຫຕິ, ອປ຺ປິເຍ ວາ ປສໍສຕິ, ນ ອຘິຏ຺ຐາຍ ວິສ຺ສາສີ ໂຫຕິ, ນ ຘມ຺ມິກໍ ອຸປນິມນ຺ຕນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ນາຘິກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ເນ ສທ຺ຘານິສໍສກຖາຍ ສມ຺ປຫໍເສຕິ, ສີລສຸຕຈາຄປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຎານິສໍສກຖາຍ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ສເຈ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຠິຎ຺ຎາພລປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ປມາທາປນ຺ເນ ສຕ຺ເຕ ອຠິຎ຺ຎາພເລນ ຍຖາຣຫໍ ນິຣຍາທິເກ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ອສ຺ສທ຺ຘາທິເກ ສທ຺ຘາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ສາສເນ ໂອຕາເຣຕິ, ສທ຺ຘາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ປຣິປາເຈຕິ. ເອວມສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຈາຣິຕ຺ຕຠູໂຕ ອປຣິມາໂຓ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ ກຸສລາຠິສນ຺ໂທ ອຸປຣູປຣິ ອຠິວຑ຺ຒຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍາ ສາ ‘‘ກິໍ ສີລໍ, ເກນຏ຺ເຐນ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ວາ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ສີລສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖) ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພາປິ ອິຘ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕວເສນ ສີລກຖາ ອາຄຕາ, ອິຘ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕວເສນ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຍໂຕ ອິທໍ ສີລໍ ມຫາປຸຣິໂສ ຍຖາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປຣິກິເລສວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ນ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ນ ເທວ, ນ ສກ຺ກ, ນ ມາຣ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຓາເມຕິ, ຕຖາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ເຕວິຊ຺ຊຕາຍ, ນ ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ, ນ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຘິຄມາຍ, ນ ສາວກໂພຘິຍາ, ນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ປຣິຓາເມຕິ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອນຸຕ຺ຕຣສີລາລງ຺ກາຣສມ຺ປາທນຕ຺ຖເມວ ປຣິຓາເມຕີຕິ ອຍໍ ສີລປາຣມິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ.

ຕຖາ ຍສ຺ມາ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ກາເມຫິ ຈ ຠເວຫິ ຈ ນິກ຺ຂມນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ, ຕສ຺ມາ ສກລສໍກິເລສນິວາສນຏ຺ຐານຕາຍ, ປຸຕ຺ຕທາຣາທີຫິ ມຫາສມ຺ພາຘຕາຍ, ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິນານາວິກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐານພ຺ຍາກຸລຕາຍ ຈ ຆຣາວາສສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂາທີນໍ ອໂນກາສຕໍ, ກາມານຎ຺ຈ ‘‘ສຕ຺ຖຘາຣາລຄ຺ຄມຘຸພິນ຺ທຸ ວິຍ ຈ ກທລີ ວິຍ ຈ ອວເລຍ຺ຫມານປຣິຕ຺ຕສ຺ສາທວິປຸລານຕ຺ຖານຸພນ຺ຘາ’’ຕິ ຈ ວິຊ຺ຊຸລໂຕຠາເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນຈ຺ຈໍ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕກາລູປລພ຺ຠາ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາລງ຺ກາໂຣ ວິຍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ອນຸຠວິຕພ຺ພາ, ກຣີສາວຈ຺ຉາທນມຸຂໍ ວິຍ ປຏິກາຣຠູຕາ, ອຸທເກ ເຕມິຕງ຺ຄຸລິຍາ ນິສາຣຸທກປານໍ ວິຍ ອຕິຕ຺ຕິກຣາ, ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໂຠຊນໍ ວິຍ ສາພາຘາ, ພລິສາມິສໍ ວິຍ ພ຺ຍາສນຸປນິປາຕກາຣຓາ (ພ຺ຍສນສນ຺ນິປາຕກາຣຓາ – ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗), ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປ ວິຍ ກາລຕ຺ຕເຍປິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ, ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ພນ຺ຘນນິມິຕ຺ຕາ, ຆາຕກາວຈ຺ຉາທນກິມາລໂຍ ວິຍ ອນຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາ, ສປຕ຺ຕຄາມວາໂສ ວິຍ ຠຍຏ຺ຐານຠູຕາ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂປສໂກ ວິຍ ກິເລສມາຣາທີນໍ ອາມິສຠູຕາ, ຉຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ໂກຏຣຄ຺ຄິ ວິຍ ອນ຺ໂຕທາຫກາ, ປຸຣາຓກູປາວລມ຺ພພີຣຓມຘຸປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອເນກາທີນວາ, ໂລຓູທກປານໍ ວິຍ ປິປາສາເຫຕຸຠູຕາ, ສຸຣາເມຣຍໍ ວິຍ ນີຈຊນເສວິຕາ, ອປ຺ປສ຺ສາທຕາຍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອາທີນວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມປວິເວກອຸປສມສຸຂາທີສຸ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາມູລກໍ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຕາວ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ປພ຺ພຊ຺ຊມນຸຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ອສຕິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກມ຺ມວາທີນໍ ກິຣິຍວາທີນໍ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊການໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘສຸ ເຕສໍ ສາສເນ ເອວ ປພ຺ພຊິຕພ຺ພໍ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຕສ຺ສາ ເອວ ສີລປາຣມິຍາ ໂວທາປນຕ຺ຖໍ ຘຸຕຄຸຓາ ສມາທາຕພ຺ພາ. ສມາທິນ຺ນຘຸຕຘມ຺ມາ ຫິ ມຫາປຸຣິສາ ສມ຺ມເທວ ເຕ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉາສນ຺ຕຸຏ຺ຐສລ຺ເລຂປວິເວກອສໍສຄ຺ຄວີຣິຍາຣມ຺ຠສຸຠຣຕາທິຄຸຓສລິລວິກ຺ຂາລິຕກິເລສມລຕາຍ ອນວຊ຺ຊສີລວຕຄຸຓປຣິສຸທ຺ຘສມາຈາຣາ ໂປຣາເຓ ອຣິຍວໍສຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຠາວນາຣາມຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍວໍສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ຈຕ຺ຕາຣີສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍຖາຣຫໍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠທໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ປາຣິປູຣິຕາ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ເຕຣສຫິ ຘຸຕຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ກສິຓານິ ທສາສຸຠານິ ທສານຸສ຺ສຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ປາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ເອກໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣີສ ສມາຘິຠາວນາກມ຺ມຏ຺ຐານານິ, ຠາວນາວິຘານຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ຕໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພໍ ຍສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒, ໔໗) ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ເອວເມຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ປຎ຺ຎາປາຣມິໍ ສມ຺ປາເທຕຸກາເມນ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາ ອາໂລໂກ ວິຍ ອນ຺ຘກາເຣນ ໂມເຫນ ສຫ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ໂມຫກາຣຓານິ ຕາວ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖິມານິ ໂມຫກາຣຓານິ-ອຣຕິ ຕນ຺ທີ ວິຊມ຺ຠິຕາ ອາລສິຍໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາ ນິທ຺ທາສີລຕາ ອນິຈ຺ຉຍສີລຕາ ຎາຓສ຺ມິໍ ອກຸຕູຫລຕາ ມິຈ຺ຉາຘິມາໂນ ອປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ ກາຍສ຺ສ ນສມ຺ມາປຣິຫາໂຣ ອສມາຫິຕຈິຕ຺ຕຕາ ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ເສວນາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອປຍິຣຸປາສນາ ອຕ຺ຕປຣິຠໂວ ມິຈ຺ຉາວິກປ຺ໂປ ວິປຣີຕາຠິນິເວໂສ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລຕາ ອສໍເວຄສີລຕາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ເຍວາປນຘມ຺ເມ ອາເສວໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຎາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິຫາຍຕິ, ອິຕິ ອິມານິ ໂມຫກາຣຓານິ, ຕານິ ປຣິວຊ຺ຊນ຺ເຕນ ພາຫຸສຈ຺ເຈ, ຌານາທີສຸ ຈ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ວິສຍວິຠາໂຄ – ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ຕຖາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ກຸສລາທິຘມ຺ມປ຺ປເຠທາ ຈ, ຍານິ ຈ ໂລເກ ອນວຊ຺ຊານິ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານານິ, ໂຍ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານນໂຍ ພ຺ຍາກຣຓວິເສໂສ. ອິຕິ ເອວໍ ປກາຣໍ ສກລເມວ ສຸຕວິສຍໍ ອຸປາຍໂກສລ຺ລປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ, ສຕິຍາ, ວີຣິເຍນ ຈ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫຓສວນຘາຣຓປຣິຈຍປຣິປຸຈ຺ຉາຫິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ສຸຕມຍາ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕຖາ ສຕ຺ຕານໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ ປຏິຠານຠູຕາ, ອາຍາປາຍອຸປາຍໂກສລ຺ລຠູຕາ ຈ ປຎ຺ຎາ ຫິເຕສິຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຂນ຺ຘາທີນໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ອາກາຣປຣິຕກ຺ກນມຸເຂນ ເຈວ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມາເປນ຺ເຕນ ຈ ຈິນ຺ຕາມຍາ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພາ.

ຂນ຺ຘາທີນໍເຍວ ປນ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຫຓວເສນ ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາປຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ, ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ກຕ຺ຕາ ວາ ກາເຣຕາ ວາ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຘມ຺ເມ, ພາຫິຣກຘມ຺ເມ ຈ ນິພ຺ພິເສສໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອາສງ຺ຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ປຊຫາເປນ຺ໂຕ ເກວລໍ ກຣຸຓາວເສເນວ ຍາວ ນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຫຕ຺ຖຕລໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ເຕ ອວຕາຣຓປຣິປາຈເນຫິ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ໂລກິຍວສີຠາວໍ ປາເປນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາຈິມາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸຎາຓໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ອນາຄຕໍສຎາຓນ຺ຕິ ສປຣິຠຓ຺ຑາ ປຎ຺ຈໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຠາວນາປຎ຺ຎາ, ຍາ ຈ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸອິນ຺ທ຺ຣິຍສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິເຠເທສຸ ຈຕຸຠູມເກສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ຎາຓປຣິຈຍໍ ກຕ຺ວາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິ ມູລຠູຕາສຸ ອິມາສຸ ທ຺ວີສຸ ວິສຸທ຺ຘີສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ສຣີຣຠູຕາ ອິມາ ປຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ສມ຺ປາເທນ຺ເຕນ ຠາເວຕພ຺ພາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຠາວນາປຎ຺ຎາ, ຕາສໍ ສມ຺ປາທນວິຘານໍ ຍສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’ຕິອາທິກໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກາຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ໂຍຄິນາ’’ຕິອາທິນາ, (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໕) ‘‘ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຉ ຂນ຺ຘາ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໓໑) ຈ ວິສຍວິສຍິວິຠາເຄນ (ວິສຍວິຠາເຄນ – ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ສທ຺ຘິໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປຎ຺ຎາ ອາຄຕາ, ອິຘ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ອປາເປຕ຺ວາ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍໍເຍວ ວິປສ຺ສນາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕາຠິນີຫາເຣນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ປາຣມີປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພກາລໍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອາພທ຺ຘປຣິກຣເຓນ, ຕສ຺ມາ ກາເລນ ກາລໍ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ມຍາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ, ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ວາ ອຸປຈິໂຕ, ກິໍ ວາ ມຍາ ປຣຫິຕໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ, ກາຍໍ, ຊີວິຕຎ຺ຈ ນິຣເປກ຺ຂນຈິຕ຺ເຕນ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ ກາເຍນ, ວາຈາຍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ໂພຘິຍໍ ນິນ຺ນຈິຕ຺ເຕເນວ ກາຕພ຺ພໍ, ໂພຘິຍາ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ, ອຸຬາເຣຫິ, ອິຕ຺ຕເຣຫິ ຈ ກາເມຫິ ວິນິວຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພາສຸ ຈ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຫິເຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິສພ຺ພສເຫນ ອວິສໍວາທິນາ. ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ອໂນຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຍ, ກຣຸຓາຍ ຈ ຜຣິຕພ຺ພາ. ຍາ ກາຈິ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສພ຺ພາ ສາ ອຕ຺ຕນິ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອພ຺ຠນຸໂມທິຕພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘານໍ ມຫນ຺ຕຕາ ມຫານຸຠາວຕາ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ ກາເຍນ, ວາຈາຍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂພຘິຈິຕ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຫິ ອຸປາເຍນ ທານາທີສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຖາມວໂຕ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິເມຍ຺ໂຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ, ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ຈ ທິວເສ ທິວເສ ອຸປຈີຍຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ, ປຣິປາລນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ, ຊີວິຕຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຂຸປ຺ປິປາສສີຕຸຓ຺ຫວາຕາຕປາທິທຸກ຺ຂປຕິກາໂຣ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ ຈ, ຍຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຕິກາຣຊໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລຠຕິ, ຕຖາ ຣມຓີເຍສຸ ອາຣາມຸຍ຺ຍານປາສາທຕຬາກາທີສຸ, ອຣຎ຺ຎາຍຕເນສຸ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປາຠາເວນ ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ສຸຂໍ ປຏິລຠຕິ, ຍຎ຺ຈ ສຸຓາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສຸຂວິຫາຣຠູຕໍ ອີທິສໍ ນາມ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂມນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອໂນຘິໂສ ອຸປສໍຫຣຕິ. ອຍໍ ຕາວ ນໂຍ ອສມາຫິຕຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ.

ສມາຫິຕຠູມິຍໍ ປນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຍຖານຸຠູຕໍ ວິເສສາຘິຄມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ, ປສ຺ສທ຺ຘິໍ, ສຸຂໍ, ສມາຘິໍ, ຍຖາຠູຕຎາຓຎ຺ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອຸປສໍຫຣຕິ ປຣິຓາເມຕິ, ຕຖາ ມຫຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ, ຕສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣທຸກ຺ເຂ ນິມຸຄ຺ຄໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຣາປິ ຂາທນເຉທນເຠທນເສທນປິສນຫິໍສນອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປາທິຊນິຕາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຣກາລໍ ເວທຍນ຺ເຕ ນຣເກ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຸຊ຺ຌນສນ຺ຕາສນວິໂສຘນຫິໍສນປຣາຘີນຕາທີຫິ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ, ໂຊຕິມາລາກຸລສຣີເຣ ຂຸປ຺ປິປາສວາຕາຕປາທີຫິ ຑຍ຺ຫມາເນ, ວິສຸສ຺ສມາເນ ຈ ວນ຺ຕເຂຬາທິອາຫາເຣ, ອຸທ຺ຘພາຫຸ ວິຣວນ຺ເຕ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທິເກ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ເວທຍມາເນ ເປເຕ ຈ ປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ມຫນ຺ຕໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິກຣຓໂຍເຄນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓທຸທ຺ທສິກທລິທ຺ທາທິຠາເວນ ຂຸປ຺ປິປາສາທິອາພາຘໂຍເຄນ ພລວນ຺ເຕຫິ ອຠິຠວນີຍໂຕ, ປເຣສໍ ວຫນໂຕ, ປຣາຘີນໂຕ ຈ ນຣເກ, ເປເຕ, ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ຈ ອຕິສຍນ຺ເຕ ອປາຍທຸກ຺ຂນິພ຺ພິເສສໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຈ ຕຖາ ວິສຍປຣິໂຠຄວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຣາຄາທິປຣິຬາເຫນ ຑຍ຺ຫມາເນ ວາຕເວຄສມຸຏ຺ຐິຕຊາລາສມິທ຺ຘສຸກ຺ຂກຏ຺ຐສນ຺ນິປາເຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘ ວິຍ ອນຸປສນ຺ຕປຣິຬາຫວຸຕ຺ຕິເກ ອນຸປສນ຺ຕນິຫຕປຣາຘີເນ (ອນິຫຕປຣາຘີເນ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ກາມາວຈຣເທເວ ຈ ມຫຕາ ວາຍາເມນ ວິທູຣມາກາສໍ ວິຄາຫິຕສກຸນ຺ຕາ ວິຍ, ພລວຕາ ທູເຣ ປາຓິນາ ຂິຕ຺ຕສຣາ ວິຍ ຈ ‘‘ສຕິປິ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ປາຕປຣິໂຍສານາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຊາຕິຊຣາມຣຓາ ເອວາ’’ຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣເທເວ ຈ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ມຫນ຺ຕໍ ສໍເວຄໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາຍ, ກຣຸຓາຍ ຈ ອໂນຘິໂສ ສຕ຺ຕາ ຜຣິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກາເຍນ, ວາຈາຍ, ມນສາ ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປຈິນນ຺ເຕນ ຍຖາ ປາຣມິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິນາ ສາຕຈ຺ຈກາຣິນາ ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິນາ ອຸສ຺ສາໂຫ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ວີຣິຍປາຣມີ ປຣິປູເຣຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍວິປຸໂລຬາຣວິມລນິຣຸປມນິຣຸປກ຺ກິເລສຄຸຓຄຓນິຈຍນິທານຠູຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍສນໂຍຄ຺ຄໍ ວີຣິຍໍ ນາມ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວເມວ, ຍໍ ນ ປຈຸຣຊນາ ໂສຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ, ປເຄວ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ຕິວິຘາ ອຠິນີຫາຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ, (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐; ອ. ນິ. ໔.໓໒) ກຣຸເຓກຣສຕາ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ສຈ຺ຉິກຣເຓນ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ, ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ນິຣຸປເລໂປ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ປິຍປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ສໍສາຣທຸກ຺ເຂຫິ ອປຣິເຂໂທ, ສພ຺ພເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ເຕນ ຈ ນິຣຕິມານຕາ, ອຘິສີລາທິອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຈຎ຺ຈລຕາ, ກຸສລກິຣິຍາສຸ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຕາ, ວິເວກນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ, ຌານານຸໂຍໂຄ, ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມສຸ ອຕິຕ຺ຕິຍຕາ, ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາຍ ອາຣມ຺ຠທຬ຺ຫຕາ, ຘີຣວີຣຠາໂວ, ປຣາປວາທປຣາປກາເຣສຸ ວິກາຣາຠາໂວ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສີຠາໂວ, ອຠິຎ຺ຎາສຸ ພລປ຺ປຕ຺ຕິ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາວໂພໂຘ, ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຠິໂຍເຄນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ, ນວໂລກຸຕ຺ຕຣາວກ຺ກນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກາ ສພ຺ພາປິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປຕ຺ຕິ ວີຣິຍານຸຠາເວເນວ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອໂນສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍໍ ຍຖາ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາວຫໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ວີຣິເຍ, ຂນ຺ຕິສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທໂຍ ຈ ທານສີລາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິຂນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ປຏິປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂູປກຣຓປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຫຸຘານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທາເນນ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສີເລນ ເຕສໍ ຊີວິຕສາປເຕຍ຺ຍທາຣຣກ຺ຂາເຠທປິຍຫິຕວຈນາວິຫິໍສາທິກຣຓານິ, ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເຕສໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓຘມ຺ມທານາທິນາ ອເນກວິຘາ ຫິຕຈຣິຍາ, ປຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຫິຕກຣຓູປາຍໂກສລ຺ລໍ, ວີຣິເຍນ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫາຣມ຺ຠອສໍຫີຣກຣຓານິ, ຂນ຺ຕິຍາ ຕທປຣາຘສຫນໍ, ສຈ຺ເຈນ ເນສໍ ອວຎ຺ຈນຕທຸປກາຣກິຣິຍາສມາທານາວິສໍວາທນາທິ, ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕທຸປກຣເຓ ອນຕ຺ຖສມ຺ປາເຕປິ ອຈລນໍ, ເມຕ຺ຕາຍ ເນສໍ ຫິຕສຸຂານຸຈິນ຺ຕນໍ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ເນສໍ ອຸປກາຣາປກາເຣສຸ ວິກາຣານາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອປຣິມາເຓ ສຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ອນຸກມ຺ປິຕສພ຺ພສຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ອສາຘາຣໂຓ ອປຣິມາໂຓ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣຸປຈໂຍ ເອຕ຺ຖ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ເຈຕາສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມ຺ປາທນໍ.

ໂກ ວິຠາໂຄຕິ –

ສາມຎ຺ຎເຠທໂຕ ເອຕາ, ທສວິຘາ ວິຠາຄໂຕ;

ຕິຘາ ຫຸຕ຺ວານ ປຈ຺ເຈກໍ, ສມຕິໍສວິຘາ ສມໍ.

ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ຫິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຫິຕກຣຓາຠິນິນ຺ນາສຍປໂຍຄສ຺ສ ກຓ຺ຫຘມ຺ມໂວກິຓ຺ຓາ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ປາຣມິໂຍ, ເຕຫິ ອໂວກິຓ຺ຓາ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ອກຓ຺ຫາ ອສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ສມຸທາຄມນກາເລສຸ ປູຣິຍມານາ ປາຣມິໂຍ, ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ປຸຓ຺ຓາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ. ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ວາ ປຣຫິຕກຣຓໂຕ ປາຣມິໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕກຣຓໂຕ ອຸປປາຣມິໂຍ, ພຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ພລເວສາຣຊ຺ຊສມຘິຄເມນ ອຸຠຍຫິຕປຣິປູຣຓໂຕ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ເອວໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຓິຘານາຣມ຺ຠປຣິນິຏ຺ຐາເນສຸ ເຕສໍ ວິຠາໂຄ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ໂທສຸປສມກຣຸຓາປກຕິການໍ ຠວສຸຂວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຣມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎູປຈຍເຠທໂຕ ຕພ຺ພິຠາໂຄ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ.

‘‘ລຊ຺ຊາສຕິມານາປສ຺ສຍານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຘິປຕີນໍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຄຣຸການໍ ຕາຣິຕຕຣິຕຕາຣຍິຕູນໍ ອນຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປາຣມີອຸປປາຣມີປຣມຕ຺ຖປາຣມີຫິ ໂພຘິຕ຺ຕຍປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາໂຄ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ຈິຕ຺ຕປຓິຘິໂຕ ຍາວ ວຈີປຓິຘິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣາ ປາຣມິໂຍ, ວຈີປຓິຘິໂຕ ຍາວ ກາຍປຓິຘິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ກາຍປຓິຘິໂຕ ປຠຸຕິ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ອປເຣ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຣປຸຎ຺ຎານຸໂມທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣາ ປາຣມິໂຍ, ປເຣສໍ ກາຣາປນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປາຣມິໂຍ, ສຍໍ ກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠວສຸຂາວໂຫ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານສຸຂາວໂຫ ອຸປປາຣມີ, ປເຣສໍ ຕທຸຠຍສຸຂາວໂຫ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ’’ຕິ ເອເກ.

ປຸຕ຺ຕທາຣຘນາທິອຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປນ ທານປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານອຸປປາຣມີ, ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປຣມຕ຺ຖປາຣມີ. ຕຖາ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິກສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ເຫຕຸ ອວີຕິກ຺ກມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສີລປາຣມິໂຍ, ເຕສຸ ເອວ ຕິວິເຘສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອາລຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓອງ຺ຄຊີວິຕຕຓ຺ຫໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕວິນິຈ຺ຉຍກຣຓວເສນ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາປາຣມິໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທານໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາທີນໍ ວາຍມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ວີຣິຍປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓອງ຺ຄຊີວິຕນ຺ຕຣາຍກຣານໍ ຂມນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ຂນ຺ຕິປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓອງ຺ຄຊີວິຕເຫຕຸ ສຈ຺ຈາປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສຈ຺ຈປາຣມິໂຍ, ທານາທິປາຣມິໂຍ ອກຸປ຺ປາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຸປກຣຓາທິວິນາເສປິ ອຈລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໂຍ, ອຸປກຣຓາທິວິຆາຕເກສຸປິ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ອວິຊຫນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຸປກາຣາປກາເຣສຸ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາປຏິລາຠວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໂຍຕິ ເອວມາທິນາ ເອຕາສໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກ ສງ຺ຄໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

ຍຖາ ວິຠາຄໂຕ ຕິໍສ-ວິຘາ ສງ຺ຄຫໂຕ ທສ;

ຉປ຺ປກາຣາວ ເອຕາສຸ, ຍຸຄຬາທີຫິ ສາຘເຍ.

ຍຖາ ຫິ ເອສາ ວິຠາຄໂຕ ຕິໍສວິຘາປິ ທານປາຣມິອາທິຠາວໂຕ ທສວິຘາ, ເອວໍ ທານສີລຂນ຺ຕິວີຣິຍຌານປຎ຺ຎາສຠາເວນ ຉພ຺ພິຘາ. ເອຕາສຸ ຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ສີລປາຣມິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ ຕສ຺ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາເວ. ນີວຣຓວິເວກຠາເວ ປນ ຌານປາຣມິຍາ, ກຸສລຘມ຺ມຠາເວ ຉຫິປິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ສຈ຺ຈປາຣມີ ສີລປາຣມິຍາ ເອກເທສາ ເອວ ວຈີສຈ຺ຈວິຣຕິສຈ຺ຈປກ຺ເຂ. ຎາຓສຈ຺ຈປກ຺ເຂ ປນ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເມຕ຺ຕາປາຣມີ ຌານປາຣມິຍາ ເອວ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ ຌານປຎ຺ຎາປາຣມີຫິ, ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ ສພ຺ພາຫິປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເອເຕສຎ຺ຈ ທານາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ຄຸຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘານໍ ປຎ຺ຈທສ ຍຸຄຬາທີນິ ປຎ຺ຈທສ ຍຸຄຬາທິສາຘການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ທານສີລຍຸຄເຬນ ປຣຫິຕາຫິຕານໍ ກຣຓາກຣຓຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານຂນ຺ຕິຍຸຄເຬນ ອໂລຠາໂທສຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານວີຣິຍຍຸຄເຬນ ຈາຄສຸຕຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານຌານຍຸຄເຬນ ກາມໂທສປ຺ປຫານຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ທານປຎ຺ຎາຍຸຄເຬນ ອຣິຍຍານຘຸຣຍຸຄຬສິທ຺ຘິ, ສີລຂນ຺ຕິທ຺ວເຍນ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລວີຣິຍທ຺ວເຍນ ຠາວນາທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລຌານທ຺ວເຍນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສີລປຎ຺ຎາທ຺ວເຍນ ທານທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິວີຣິຍທ຺ວເຍນ ຂມາເຕຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິຌານທຸເກນ ວິໂຣຘານຸໂຣຘປ຺ປຫານທຸກສິທ຺ຘິ, ຂນ຺ຕິປຎ຺ຎາທຸເກນ ສຸຎ຺ຎຕາຂນ຺ຕິປຏິເວຘທຸກສິທ຺ຘິ, ວີຣິຍຌານທຸເກນ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປທຸກສິທ຺ຘິ, ວີຣິຍປຎ຺ຎາທຸເກນ ສຣຓທຸກສິທ຺ຘິ, ຌານປຎ຺ຎາທຸເກນ ຍານທຸກສິທ຺ຘິ. ທານສີລຂນ຺ຕິຕິເກນ ໂລຠໂທສໂມຫປ຺ປຫານຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລວີຣິຍຕິເກນ ໂຠຄຊີວິຕກາຍສາຣາທານຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລຌານຕິເກນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຕິກສິທ຺ຘິ, ທານສີລປຎ຺ຎາຕິເກນ ອາມິສາຠຍຘມ຺ມທານຕິກສິທ຺ຘີຕິ ເອວໍ ອິຕເຣຫິປິ ຕິເກຫິ, ຈຕຸກ຺ກາທີຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິການິ, ຈຕຸກ຺ກາທີນິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ຉພ຺ພິຘານມ຺ປິ ປນ ອິມາສໍ ປາຣມີນໍ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພປາຣມີນໍ ສມູຫສງ຺ຄຫໂຕ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ສຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຘິຏ຺ຐານເມຕສ຺ສາຕິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອວິເສສໂຕ ຕາວ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ອນຸກມ຺ປິຕສພ຺ພສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ສພ຺ພປາຣມີປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພປາຣມິຕາຄຸເຓຫິ ອຸປສມນໂຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ. ເຕຫິ ເອວ ປຣຫິເຕສຸ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໂຕ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ.

ວິເສສໂຕ ປນ ‘‘ຍາຈການໍ ຊນານໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານນໂຕ, ປຏິຎ຺ຎໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທານໂຕ, ທານໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໂຕ, ມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານເທຍ຺ຍຘມ຺ມກ຺ຂເຍສຸ ໂລຠໂທສໂມຫຠຍວູປສມນໂຕ, ຍຖາຣຫໍ ຍຖາກາລໍ ຍຖາວິຘານຎ຺ຈ ທານໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ທານໍ. ຕຖາ ສໍວຣສມາທານສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມນໂຕ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ທຸຈ຺ຈຣິຕວູປສມນໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ສີລໍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ຂມນໂຕ, ກຕາປຣາຘວິກປ຺ປປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ໂກຘປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານາຂນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຣຫິຕກຣຓໂຕ, ວິສຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ອກຸສລວູປສມນໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ວີຣິຍໍ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ໂລກຫິຕານຸຈິນ຺ຕນໂຕ, ນີວຣຓປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ຈິຕ຺ຕວູປສມນໂຕ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໍ ຌານໍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ປຣຫິຕູປາຍໂກສລ຺ລໂຕ, ອນຸປາຍກິຣິຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ໂມຫຊປຣິຬາຫວູປສມນໂຕ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິລາຠໂຕ ຈ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານາ ປຎ຺ຎາ.

ຕຕ຺ຖ ເຎຍ຺ຍປຏິຎ຺ຎານຸວິຘາເນຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມປຣິຈ຺ຈາເຄຫິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ໂທສທຸກ຺ຂວູປສເມຫິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ອນຸໂພຘປຏິເວເຘຫິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ຕິວິຘສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘຈາຄປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘວູປສມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕິວິຘຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂທສຕ຺ຕຍວິໂຣຘິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ຈາຄູປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ປຏິຎ຺ຎານຸວິຘານໂຕ ຈ. ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈູປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ສພ຺ພປຣິຈ຺ຈາຄຜລຕ຺ຕາ ຈ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈຈາຄປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານານິ ກິເລສປຣິຬາຫູປສມນໂຕ, ກມ຺ມປຣິຬາຫູປສມນໂຕ ຈ. ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສຈ຺ຈຈາຄູປສມາຘິຏ຺ຐານານິ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໂຕ, ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕນໂຕ ຈາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ສຈ຺ຈປ຺ປຠາວິຕາ ຈາຄປຣິພ຺ຍຎ຺ຊິຕາ ອຸປສໂມປພ຺ຣູຫິຕາ ປຎ຺ຎາປຣິສຸທ຺ຘາ. ສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ເອຕາສໍ ຊນກເຫຕຸ, ຈາໂຄ ປຏິຄ຺ຄາຫກເຫຕຸ, ອຸປສໂມ ປຣິພຸທ຺ຘິເຫຕຸ ປຎ຺ຎາ ປາຣິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ. ຕຖາ ອາທິມ຺ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈປຏິຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ມຊ຺ເຌ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕປຓິຘານສ຺ສ ປຣຫິຕາຍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ, ອນ຺ເຕ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພູປສມປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສມ຺ຠວໂຕ, ອສຕິ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຍຖາປຏິຎ຺ຎຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິສາ ສຕຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕກເຣຫິ ຄຣຸປິຍຠາວກເຣຫິ ສຈ຺ຈຈາຄາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ຄິຫິຠູຕາ ອາມິສທາເນນ ປເຣ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕກເຣຫິ, ຄຣຸປິຍຠາວກເຣຫິ, ອຸປສມປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ປພ຺ພຊິຕຠູຕາ ຘມ຺ມທາເນນ ປເຣ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຫິ ຈຣິມກຠວູປປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິອຠິນິກ຺ຂມເນສຸ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ທິສາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸປຣິວຕ຺ຕິນາ ວຈສາ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑; ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທໍ ນທິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມຕປພ຺ພຊິຕທສ຺ສາວິໂນ ຈຕຸຘມ຺ມປ຺ປເທສໂກວິທສ຺ສ ໂຍພ຺ພນາໂຣຄ຺ຍຊີວິຕສມ຺ປຕ຺ຕິມທານໍ ອຸປສໂມ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ມຫໂຕ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏສ຺ສ, ຫຕ຺ຖຄຕສ຺ສ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສ຺ສ ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ.

ທຸຕິເຍ ຐາເນ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມໂຍ. ຕໂຕ ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສພ຺ພກິເລສຸປກ຺ກິເລສປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ຕໂຕ ຫິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປຣມູປສມສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ຫິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາໂຠ. ຕໂຕ ຫິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຕໍ ອສິທ຺ຘໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາປິ ປຣມຕ຺ຖຠາວໂຕ.

ຕຕິເຍ ຐາເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມມຫາຍາຄກຣເຓນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສຍໍ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ອຸປສມເນນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍາທິປຣິຊານເນນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຕທປິ ອສິທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພາເນ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ປຎ຺ຎາປໂຍຊນປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ວິເສເສນ ເມຕ຺ຕາເຂຕ຺ເຕ ອຠິຊາຕິຍໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ກຣຸຓາເຂຕ຺ເຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ມຸທິຕາເຂຕ຺ເຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ວິເສເສນ ອຸເປກ຺ຂາເຂຕ຺ເຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓມຠິພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາປິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສໍວາເສນ ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສໍໂວຫາເຣນ ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ອາປທາສຸ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ສາກຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສີລາຊີວຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂທສາຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອນຠິສງ຺ຄໂຕ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຠຍາຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອນຸປໂຣຘໂຕ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ໂມຫາຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຠູຕາວໂພຘໂຕ.

ຕຖາ ປຐເມນ ອທຸຏ຺ໂຐ ອຘິວາເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ອລຸທ຺ໂຘ ປຏິເສວຕິ, ຕຕິເຍນ ອຠີໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອສໍມູຬ຺ໂຫ ວິໂນເທຕິ. ປຐເມນ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອິຕເຣຫິ ປວິເວກອຸປສມສມ຺ໂພຘິສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ວິເວກຊປີຕິສຸຂສມາຘິຊປີຕິສຸຂອປີຕິຊກາຍສຸຂ ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊອຸເປກ຺ຂາສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ເອເຕຫິ ຈຕູຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວມເນກຄຸຓານຸພນ຺ເຘຫິ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສພ຺ພປາຣມິສມູຫສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຈຕູຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນຫິ ສພ຺ພປາຣມິສງ຺ຄໂຫ, ເອວໍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາຫິປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາໂຣ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຫິ ທານາທິຄຸຓາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິປຣິໂຍສານາຕິ. ເອວເມຕາສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກ ສມ຺ປາທນູປາໂຍຕິ –

ສພ຺ພາສໍ ປນ ຕາສມ຺ປິ, ອຸປາໂຍຕິ ສມ຺ປາທເນ;

ອເວກລ຺ລາທໂຍ ອຕ຺ຕ-ນິຍ຺ຍາຕນາທໂຍ ມຕາ.

ສກລສ຺ສາປິ ຫິ ປຸຎ຺ຎາທິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນວເສສສມ຺ຠຣຓໍ ອເວກລ຺ລກາຣິຕາໂຍເຄນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອາທຣພຫຸມານໂຍເຄນ, ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາ ນິຣນ຺ຕຣປໂຍເຄນ, ຈິຣກາລາທິໂຍໂຄ ຈ ອນ຺ຕຣາ ອໂວສານາປຊ຺ຊເນນາຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ກາລປຣິມາຓໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄໂຍໂຄ ເອຕາສໍ ປາຣມີນໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ.

ຕຖາ ມຫາສຕ຺ເຕນ ໂພຘາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸເຣຕຣເມວ ອຕ຺ຕາ ນິຍ຺ຍາເຕຕພ຺ໂພ ‘‘ອິມາຫໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນິຍ຺ຍາເຕມີ’’ຕິ. ຕໍ ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ປຏິລາຠໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ທານມຸເຂ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຕິ ຍາຈເກ ທສ຺ສາມິ, ເຕສໍ ປນ ທິນ຺ນາວເສສໍ ເອວ ມຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ປຣິຈ຺ຈາຄາຍ ກເຕ ຈິຕ຺ຕາຠິສງ຺ຂາເຣ ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖຸ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ, ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ປຸພ຺ເພ ທາເນ ອກຕປຣິຈໂຍ, ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຠາໂວ, ອຸຬາຣມນຸຎ຺ຎຕາ, ປຣິກ຺ຂຍຈິນ຺ຕາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທານວິນິພນ຺ຘາ. ເຕສຸ ຍທາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊມາເນສຸ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ, ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈ ຍາຈກຊເນ ທາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນ ກມຕິ, ເຕນ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອທ຺ຘາຫໍ ທາເນ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຣິຈໂຍ, ເຕນ ເມ ເອຕຣຫິ ທາຕຸກມ຺ຍຕາ ຈິຕ຺ເຕ ນ ສຓ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ເມ ອິໂຕ ປຣໍ ທານາຠິຣຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ນນຸ ມຍາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖຸໍ ຍາຈການໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທານໍ ເທຕິ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຐໂມ ທານວິນິພນ຺ໂຘ ຫໂຕ ໂຫຕິ ວິຫໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ຕຖາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຠາເວ ສຕິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອທານສີລຕາຍ ເອຕຣຫິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ໂລ ຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ມຍາ ປຣິຕ຺ເຕນ ວາ ຫີເນນ ວາ ຍຖາລທ຺ເຘນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ອຕ຺ຕານໍ ປີເຬຕ຺ວາປິ ທານເມວ ທາຕພ຺ພໍ, ເຍນາຫໍ ອາຍຕິມ຺ປິ ທານປາຣມິໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ອິຕຣີຕເຣນ ທານໍ ເທຕິ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິໂຍ ທານວິນິພນ຺ໂຘ ຫໂຕ ໂຫຕິ ວິຫໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ຕຖາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອຸຬາຣມນຸຎ຺ຎຕາຍ ອທາຕຸກມ຺ຍຕາຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘‘ນນຸ ຕຍາ ສປ຺ປຸຣິສ ອຸຬາຣຕມາ ສພ຺ພເສຏ຺ຐາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໍ ຕຍາ ອຸຬາຣມນຸຎ຺ເຎ ເອວ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ອຸຬາຣໍ, ມນຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ທານໍ ເທຕິ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ. ເອວໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຕຕິໂຍ ທານວິນິພນ຺ໂຘ ຫໂຕ ໂຫຕິ ວິຫໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ຕຖາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ຍທາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ໂຠຄານໍ ສຠາໂວ, ຍທິທໍ ຂຍຘມ຺ມຕາ ວຍຘມ຺ມຕາ, ອປິຈ ເມ ປຸພ຺ເພ ຕາທິສສ຺ສ ທານສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂຠຄານໍ ປຣິກ຺ຂໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ຍຖາລທ຺ເຘນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ປຣິຕ຺ເຕນ ວາ, ວິປຸເລນ ວາ ທານເມວ ທເທຍ຺ຍໍ, ເຍນາຫໍ ອາຍຕິໍ ທານປາຣມິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’ຕິ. ໂສ ຍຖາລທ຺ເຘນ ທານໍ ເທຕິ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ທານວິນິພນ຺ໂຘ ຫໂຕ ໂຫຕິ ວິຫໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ເອວໍ ເຍ ເຍ ທານປາຣມິຍາ ວິນິພນ຺ຘຠູຕາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ເຕສໍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິວິໂນທນໍ ອຸປາໂຍ. ຍຖາ ຈ ທານປາຣມິຍາ, ເອວໍ ສີລປາຣມິອາທີສຸປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພປາຣມີນໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສມ຺ຠາຣປາຣິປູຣິຍາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຣີຣສ຺ສ, ສຸຂູປກຣຓານຎ຺ຈ ອຸປຈ຺ເຉທເກສຸ ທຸສ຺ສເຫສຸປິ ກິຈ຺ເຈສຸ (ກິຈ຺ເຉສຸ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ທຸຣຠິສມ຺ຠເວສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສມຸປນີເຕສຸ ອນຕ຺ເຖສຸ ຕິພ຺ເພສຸ ປາຓຫເຣສຸ ‘‘ອຍໍ ມຍາ ອຕ຺ຕຠາໂວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕູ’’ຕິ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ເວຘຕິ ອີສກມ຺ປິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຸສລາຣມ຺ເຠ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຈລາຘິຏ຺ຐາໂນ ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນມ຺ປິ ເອຕາສໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ.

ອປິຈ ສມາສໂຕ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫສ຺ສ ປຣິຍາທານໍ, (ປຣິໂສສນໍ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ປເຣສຸ ຈ ສິເນຫສ຺ສ ປຣິວຑ຺ຒນໍ ເອຕາສໍ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມາຍ ຫິ ກຕມຫາປຓິຘານສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານເນນ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປລິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສິເນໂຫ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍຄວເສນ (ສມາເສວເນນ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ປນ ປິຍປຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສມ຺ປສ຺ສມານສ຺ສ ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສິເນໂຫ ປຣິວຑ຺ຒຕິ, ຕໂຕ ຈ ຕໍ ຕທາວຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕປຣສນ຺ຕາເນສຸ ໂລຠໂທສໂມຫວິຄເມນ ວິທູຣີກຕມຈ຺ຉຣິຍາທິໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປກ຺ໂຂ ມຫາປຸຣິໂສ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໓; ອ. ນິ. ໔.໓໒) ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານານຸຄເຕຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫກຣເຓນ ອຸປຣິ ຍານຕ຺ຕເຍ ອວຕາຣຓໍ, ປຣິປາຈນຎ຺ຈ ກໂຣຕິ.

ມຫາສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ມຫາກຣຸຓາ, ມຫາປຎ຺ຎາ ຈ ທາເນນ ອລງ຺ກຕາ, ທານໍ ປິຍວຈເນນ, ປິຍວຈນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາຍ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສມານຕ຺ຕຕາຍ ອລງ຺ກຕາ, ສງ຺ຄຫິຕາ ຈ. ເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ນິພ຺ພິເສເສ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຕາຍ ສມານຕ຺ຕຕາສິທ຺ຘິ. ພຸທ຺ຘຠູຕານມ຺ປິ ຈ ເຕເຫວ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ເຘຫິ ຊນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກສງ຺ຄຫກຣເຓນ ອຠິວິນຍນໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ທານຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຄາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ຘໍ. ປິຍວຈນໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນນ, ສມານຕ຺ຕຕາ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຣິປູຣິຕາຠິພຸທ຺ຘາ. ຕຖາຄຕານຎ຺ຫິ ສພ຺ພສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ສມານຕ຺ຕຕາ ປຣິນິພ຺ພາເນ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ເນສໍ ອວິເສສໂຕ ເອກີຠາໂວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຕ’’ຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສຈ຺ໂຈ ຈາຄີ ອຸປສນ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎວາ ອນຸກມ຺ປໂກ;

ສມ຺ຠຕສພ຺ພສມ຺ຠາໂຣ, ກໍ ນາມຕ຺ຖໍ ນ ສາຘເຍ.

ມຫາກາຣຸຓິໂກ ສຕ຺ຖາ, ຫິເຕສີ ຈ ອຸເປກ຺ຂໂກ;

ນິຣເປກ຺ໂຂ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ.

ວິຣຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ອຸເປກ຺ຂໂກ;

ສທາ ສຕ຺ຕຫິເຕ ຍຸຕ຺ໂຕ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ.

ສພ຺ພທາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຈ ສຸຂາຍ ຈ;

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ອກິລາສູ ຈ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຊິໂນ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ);

ກິຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສມ຺ປາທນນ຺ຕິ –

ປຎ຺ຎາຘິກາທິເຠເທນ, ອຸຄ຺ຆາຏິຕຎ຺ຎຸອາທິນາ;

ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ວສາ ກາໂລ ຕິຘາ ມໂຕ.

ເຫຏ຺ຐິເມນ ຫິ ຕາວ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ມຫາກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຊ຺ຌິເມນ ອຏ຺ຐ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ມຫາກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ອຸປຣິເມນ ປນ ໂສຬສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ມຫາກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ເອເຕ ຈ ເຠທາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຎ຺ຎາຘິກສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາຘິການຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ. ສທ຺ຘາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມຊ຺ຌິມາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມນ຺ທາ. ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປເຣ ປນ ‘‘ວີຣິຍສ຺ສ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຍໍ ກາລວິຠາໂຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອວິເສເສນ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລເຠເທນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ເຕສໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຕໂຍເປເຕ ກາລເຠທາ ຍຸຕ຺ຕາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕິວິຘາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂເຓ ຠວນ຺ຕິ ເອໂກ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ເອໂກ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ເອໂກ ເນຍ຺ໂຍຕິ. ເຕສຸ ໂຍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ໂສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຄາຖາຍ ຕຕິຍປເທ ອປຣິໂຍສິເຕ ເອວ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ສເຈ ສາວກໂພຘິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ.

ທຸຕິໂຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອປຣິໂຍສິເຕ ເອວ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປເທ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ຍທິ ສາວກໂພຘິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ.

ອິຕໂຣ ປນ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຈຕຸປ຺ປທຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິໂຍສິຕາຍ ຄາຖາຍ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ.

ຕໂຍເປເຕ ວິນາ ກາລເຠເທນ ກຕາຠິນີຫາຣາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓາ ຈ ອນຸກ຺ກເມນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທນ ກາເລນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ປນ ກາລເຠເທສຸ ອປຣິປຸຓ຺ເຓສຸ ເຕ ເຕ ມຫາສຕ຺ຕາ ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ມຫາທານໍ ເທນ຺ຕາປິ ຕທນຸຣູເປ ສີລາທິສພ຺ພປາຣມິຘມ຺ເມ ອາຈິນນ຺ຕາປິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາປິ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປຣມໂກຏິໍ ປາເປນ຺ຕາປິ ອນ຺ຕຣາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປຈ຺ຈນໂຕ, ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອປຣິນິຏ຺ຐານໂຕ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລນິປ຺ຜາທິຕໍ ວິຍ ຫິ ສສ຺ສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຣິນິປ຺ຜາທິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ຕທນ຺ຕຣາ ປນ ສພ຺ພຸສ຺ສາເຫນ ວາຍມນ຺ເຕນາປິ ນ ສກ຺ກາ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ປາຣມິປາຣິປູຣິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສເສນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ອານິສໍໂສຕິ –

ເຍ ເຕ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ –

‘‘ເອວໍ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ, ໂພຘິຍາ ນິຍຕາ ນຣາ;

ສໍສຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ກປ຺ປໂກຏິສເຕຫິປິ.

ອວີຈິມ຺ຫິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ໂລກນ຺ຕເຣສຸ ຈ;

ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫາ ຂຸປ຺ປິປາສາ, ນ ໂຫນ຺ຕິ ກາລກຎ຺ຈິກາ. (ກາລກຎ຺ຈິກາ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ);

ນ ໂຫນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ, ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ;

ຊາຍມານາ ມນຸສ຺ເສສຸ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ນ ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

ໂສຕເວກລ຺ລຕາ ນຕ຺ຖິ, ນ ຠວນ຺ຕິ ມູຄປກ຺ຂິກາ;

ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນປຓ຺ຑກາ.

ນ ຠວນ຺ຕິ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ໂພຘິຍາ ນິຍຕາ ນຣາ;

ມຸຕ຺ຕາ ອານນ຺ຕຣິເກຫິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ນ ເສວນ຺ຕິ, ກມ຺ມກິຣິຍທສ຺ສນາ;

ວສມານາປິ ສຄ຺ເຄສຸ, ອສຎ຺ຎໍ ນຸປປຊ຺ຊເຣ.

ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ເທເວສຸ, ເຫຕຸ ນາມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ເນກ຺ຂມ຺ມນິນ຺ນາ ສປ຺ປຸຣິສາ, ວິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຠວາຠເວ;

ຈຣນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາໂຍ, ປູເຣນ຺ຕິ ສພ຺ພປາຣມີ’’ຕິ. (ອຏ຺ຐສາ. ນິທານກຖາ; ຈຣິຍາ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ທູເຣນິທານກຖາ); –

ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ອານິສໍສາ, ເຍ ຈ ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອານນ຺ທ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕາ ກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໔) ໂສຬສ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປ຺ປກາຣາ, ເຍ ຈ ‘‘ສີຕໍ ພ຺ຍປຄຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ວູປສມຕີ’’ຕິອາທິນາ, (ຂຸ. ນິ. ໔-໓໑໓ ປິຏ຺ເຐ) ‘‘ຊາຍມາເນ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຍໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ, ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນໍ, ກມ຺ມາທີສຸ ຈ ວສິຠາໂວຕິ ເອວມາທໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກພຸທ຺ຘວໍສາທີສຸ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາຣາ ອານິສໍສາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອຕາສໍ ອານິສໍສາ, ຕຖາ ຍຖານິທສ຺ສິຕເຠທາ ອໂລຠາໂທສາທິຄຸຓຍຸຄຬາທໂຍ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຍສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປິຕຸສໂມ ໂຫຕິ ຫິເຕສິຕາຍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໂກ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ ປຣມຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ເທວຕາຫິ ອນຸປາລີຍຕິ, ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາປຣິຠາວິຕສນ຺ຕານຕາຍ ວາຬມິຄາທີຫິ ຈ ອນຠິຠວນີໂຍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸຬາເຣນ ວຓ຺ເຓນ ອຸຬາເຣນ ຍເສນ ອຸຬາເຣນ ສຸເຂນ ອຸຬາເຣນ ພເລນ ອຸຬາເຣນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ປຸຎ຺ຎວິເສສໂຍຄໂຕ.

ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ, ສຸວິສຸທ຺ຘາ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ໂຫຕິ ສຸວິສທາ, ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ, ສຕິ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາ ສຸວິສທາ, ມນ຺ທກິເລໂສ ໂຫຕິ ມນ຺ທທຣໂຖ ມນ຺ທປຣິຬາໂຫ, ກິເລສານໍ ມນ຺ທຠາເວເນວ ສຸພ຺ພໂຈ ໂຫຕິ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ, ຂໂມ ໂຫຕິ ໂສຣໂຕ, ສຂິໂລ ໂຫຕິ ປຏິສນ຺ຘາຣກຸສໂລ, ອໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອນຸປນາຫີ, ອມກ຺ຂີ ໂຫຕິ ອປຬາສີ, ອນິສ຺ສຸກີ ໂຫຕິ ອມຈ຺ຉຣີ, ອສໂຐ ໂຫຕິ ອມາຍາວີ, ອຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອນຕິມານີ, ອສາຣທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ, ປຣໂຕ ອຸປຕາປສໂຫ ໂຫຕິ ປເຣສໍ ອນຸປຕາປີ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ປຏິວສຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍາທໂຍ ອຸປທ຺ທວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ວູປສມນ຺ຕິ, ເຍສຸ ຈ ອປາເຍສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ທຸກ຺ເຂນ ອຘິມຕ຺ຕໍ ປີຬີຍຕິ, ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ສໍເວຄຠຍມາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ລພ຺ຠມານາ ເອເຕ ສຕ຺ຕານໍ ປິຕຸສມຕາທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາທໂຍ ຄຸຓວິເສສາ ອານິສໍສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ອາຍຸສມ຺ປທາ ຣູປສມ຺ປທາ ກຸລສມ຺ປທາ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປທາ ອາເທຍ຺ຍວຈນຕາ ມຫານຸຠາວຕາຕິ ເອເຕປິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປາຣມີນໍ ອານິສໍສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອາຍຸສມ຺ປທາ ນາມ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍໍ ທີຆາຍຸກຕາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາ, ຕາຍ ຍຖາຣທ຺ຘານິ ກຸສລສມາທານານິ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ກຸສລໍ ອຸປຈິໂນຕິ. ຣູປສມ຺ປທາ ນາມ ອຠິຣູປຕາ ທສ຺ສນີຍຕາ ປາສາທິກຕາ, ຕາຍ ຣູປປ຺ປມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ປສາທາວໂຫ ໂຫຕິ ສມ຺ຠາວນີໂຍ. ກຸລສມ຺ປທາ ນາມ ອຸຬາເຣສຸ ກຸເລສຸ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕາຍ [ຊາຕິມທາທິມທສຕ຺ຕານມ຺ປິ (ມທມຕ຺ຕານມ຺ປິ ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ)] ອຸປສງ຺ກມນີໂຍ ໂຫຕິ ປຍິຣຸປາສນີໂຍ, ເຕນ ເຕ ນິພ຺ພິເສວເນ ກໂຣນ຺ຕິ. ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປທາ ນາມ ມຫາວິຠວຕາ, ມເຫສກ຺ຂຕາ, ມຫາປຣິວາຣຕາ ຈ, ຕາຫິ ສງ຺ຄຫິຕພ຺ເພ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໓; ອ. ນິ. ໑.໒໕໖) ສງ຺ຄຫິຕຸໍ, ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມນ ນິຄ຺ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ອາເທຍ຺ຍວຈນຕາ ນາມ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕາ ປຈ຺ຈຍິກຕາ, ຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ປມາຓຠູໂຕ ໂຫຕິ, ອລງ຺ຆນີຍາ ຈສ຺ສ ອາຓາ ໂຫຕິ. ມຫານຸຠາວຕາ ນາມ ປຠາວມຫນ຺ຕຕາ, ຕາຍ ປເຣຫິ ນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ, ສຍເມວ ປນ ປເຣ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຠິຠວຕິ ຘມ຺ເມນ, ສເມນ, ຍຖາຠູຕຄຸເຓຫິ ຈ, ເອວເມເຕສໍ ອາຍຸສມ຺ປທາທໂຍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປາຣມີນໍ ອານິສໍສາ, ສຍຎ຺ຈ ອປຣິມາຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ປຣິວຸທ຺ຘິເຫຕຸຠູຕາ ຍານຕ຺ຕເຍ ສຕ຺ຕານໍ ອວຕາຣຓສ຺ສ ປຣິປາຈນສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກິໍ ຜລນ຺ຕິ –

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ ຕາສໍ, ຊຎ຺ຎາ ຜລໍ ສມາສໂຕ;

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອນນ຺ຕາປ-ເມຍ຺ຍາ ຄຸຓຄຓາ ມຕາ.

ສມາສໂຕ ຫິ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາໂວ ເອຕາສໍ ຜລໍ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ພາຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓ ອາທໂຍ; ໓.໑໙໘; ມ. ນິ. ໒.໓໘໖) ອສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນ, ພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິອເນກຄຸຓຄຓສມຸຊ຺ຊລຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານາ ທສພລ- (ມ. ນິ. ໔.໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໑) ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊ- (ອ. ນິ. ໔.໘) ຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມ- (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕;) ປຠຸຕິອນນ຺ຕາປຣິມາຓຄຸຓສມຸທໂຍປໂສຠິນີ ຘມ຺ມກາຍສິຣີ, ຍາວຕາ ປນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ເຍ ອເນເກຫິປິ ກປ຺ເປຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາປິ ວາຈາຍ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທເມວ ຕາສໍ ຜລໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ, ປກິຓ຺ຓກກຖາ) –

ເອວເມຕ຺ຖ ປາຣມີສຸ ປກິຓ຺ຓກກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄານໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕິປິ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ວິເສສສມ຺ຠາຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເຕສໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ, ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕຖາເຍວ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍໍ, (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ) ກຕ຺ຖຈິ ປນ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາເຄ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄມຎ຺ຎຕ຺ຣ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄມຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ວທນ຺ຕິ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐.໙; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໖໘; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໕) ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ. ຍາ ວາ ຈຣິຍາປິຏກສງ຺ຄຫິຕາ, ສາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທິປຏິປຕ຺ຕິ ວາ ກາຍວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ, ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ. ຎາຕີນມຕ຺ຖສ຺ສ ຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາປິ ກຣຸຓາຍນວເສເນວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ, ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ໂກຏິນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໍ ອຸກ຺ກໍສໍ. ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ປາຣມິປູຣຓວເສນ ‘‘ຕຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄມນປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ມຄ຺ຄຜລປກ຺ຂິການຎ຺ເຎວ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ວິປສ຺ສນາສງ຺ຄຫິຕາ ເອວ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຄຫຓໂຕ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນປຏິປທາຍອາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ເຌ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ປຣິໂຍສານໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນສ຺ສ ກາຣຓຠູຕປຏິປທາວິເສສທສ຺ສນໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ນຍານໍ ວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໂຍຊນຕ຺ຕເຍນ ສິທ຺ຘໍ ປຐມກາຣຓເມວ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍເຖວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘໂລກມ຺ຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ມຸນໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາຣຓຕ຺ຕເຍນ ອາຄຕາ ຍເຖວ, ຕຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນິປິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອາຄໂຕ, ເຕເນສ ຕຖາຄໂຕ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ນ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໑) ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ກຖຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ມຫາປທານເທສນາຍໍ. ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ. ອນຸຫີຣມາເນຕິ ຘາຣິຍມາເນ. ‘‘ອນຸຘາຣິຍມາເນ’’ຕິປິ ອິທານິ ປາໂຐ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຂຄ຺ຄທີນິ ປຎ຺ຈ ກກຸຘຠຓ຺ຑານິປິ ຄຫິຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂຄ຺ຄຕາລວຓ຺ຏໂມຣຫຕ຺ຖກວາລພີຊນີອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏາປິ ຫິ ຉຕ຺ເຕນ ສຫ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອເຫສຸໍ. ຉຕ຺ຕາທີນິເຍວ ຈ ຕທາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນ ຉຕ຺ຕາທິຄາຫກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ) ເອວໍ ສຕິ ຕາລວຓ຺ຏາທີນມ຺ປິ ກກຸຘຠຓ຺ຑສມຎ຺ຎາ. ອປິຈ ຂຄ຺ຄາທີນິ ກກຸຘຠຓ຺ຑານິ, ຕທຎ຺ຎານິປິ ຕາລວຓ຺ຏາທີນິ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພາ ຈ ທິສາຕິ ທສ ທິສາ. ອນຸວິໂລເກຕີຕິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິເຍ ຊາເຕ ປຎ຺ຎາຍມານໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາວ ໂອໂລເກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຍິທໍ ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸຕ຺ຕຣກາລໍ ປຐມເມວານຸວິໂລກນໂຕ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ຕຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສທິສມທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສີຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປທານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໑) ເອວເມວ ວຓ຺ຓິຕໍ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣໂຕ ປຐມໍ ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕທຸປຣິ ອາສຠິໍ ວາຈໍ ຠາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຘ, ປນ ອຎ຺ຎາສຸ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາສຠີວາຈາຠາສນໍ ຕາວ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕມປທູປຣິ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິອາທີນິ ວທຕິ, ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຕ຺ຕມປທູປຣິ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ ປຈ຺ຉາ ປມາທເລຂວເສນ ເອທິເສນ ວຈນກ຺ກເມນ ມຫາປທານຏ຺ຐກຖາຍມທິສ຺ສມານຕ຺ຕາຕິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ, ອກມ຺ປນິກໍ ວາ, ນິພ຺ຠຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ຫິ ອາສຠໍ, ສູຣຠາໂວ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນາຍໍ ວາຈາ ‘‘ອາສຠີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພປຐໂມ. ເຊຏ຺ໂຐ, ເສຏ຺ໂຐຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສທ຺ທຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ປນ ອຄ຺ໂຄຕິ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພປຘາໂນ. ເຊຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓວເສເນວ ສພ຺ເພສໍ ວຸທ຺ຘຕໂມ, ຄຸເຓຫິ ມຫລ຺ລກຕໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓວເສເນວ ສພ຺ເພສໍ ປສຏ຺ຐຕໂມ. ໂລກສ຺ສາຕິ ວິຠຕ຺ຕາວຘິຠູເຕ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ ຕພ຺ພເສເນວ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ.

ອິທານິ ຕຖາຄມນໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ຕຖໍ ອວິຕຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິເສສາຘິຄມານນ຺ຕິ ຄຸຓວິເສສາຘິຄມານໍ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຕນ ‘‘ປຕິຏ຺ຐຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິຍຕ຺ຖໍປຕິຏ຺ຐານກິຣິຍໍ ປຣາມສຕິ. ອິທມສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປຕິຏ຺ຐຫນໍ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ປຏິລາຠສທ຺ເທ ສາມິນິທ຺ເທໂສ ເຈສ, ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ວາ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິລາຠສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຊານນກາຣຓໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຄຸຓວິເສສາຘິຄມເນ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິນາທໂຍ ວິຍ ເອຕານິ ສຎ຺ຊານນນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ໂລເກ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎຜລວິເສສາຘິຄມເນຕິ.

ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂລການມຸຕ຺ຕມຠາວສ຺ສ, ສພ຺ພໂລກາຕິກ຺ກມນຠາວສ຺ສ ວາ. ສຕ຺ຕ ປທານິ ສຕ຺ຕປທໍ, ຕສ຺ສ ວີຕິຫາໂຣ ວິເສເສນ ອຕິຫຣຓໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາໂຣ, ສຕ຺ຕປທນິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ສມຄມເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານມນ຺ຕເຣ ມຸຏ຺ຐິຣຕນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອເນກສາຂຎ຺ຈ ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລໍ,

ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ ຘາຣຍຸມນ຺ຕລິກ຺ເຂ;

ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ,

ນ ທິສ຺ສເຣ ຈາມຣຉຕ຺ຕຄາຫກາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໙໓); –

ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ນາຬກສຸຕ຺ເຕ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານຄາຖາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ຄາຖາປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາປທານສຸຕ຺ເຕ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ຈາມຣຸກ຺ເຂປສ຺ສ ຕຖາ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕານຸສາເຣນ ຫິ ອິຘ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາວໍ ວທຕິ, ຈມໂຣ ນາມ ມິຄວິເສໂສ. ຍສ຺ສ ວາເລນ ຣາຊກກຸຘຠູຕໍ ວາລພີຊນິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ຈາມຣີ. ຕສ຺ສາ ອຸກ຺ເຂໂປ ຕຖາ, ວຸຕ຺ໂຕ ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕຈາມຣຸກ຺ເຂໂປ. ອຣຫຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິວຣວິມລເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕວຣວິມລເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ. ສຕ຺ຕມປທູປຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ປທ-ສທ຺ໂທ ປທວຬຎ຺ຊນວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປທວຬຎ຺ຊນສ຺ສ ອຸປຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ອນາວຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາວນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ, ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ຈ ອຠິຊາຕິຍໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິເສສາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຣມິຕານິສ຺ສນ຺ທາ ຫິ ເຕ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ຄວມ຺ປຕິ ອຸສໂຠ ສເມຫິ ປາເທຫິ ວສູນໍ ຣຕນານໍ ຘາຣຓໂຕ ວສຸນ຺ທຣສງ຺ຂາຕໍ ຠູມິໍ ຜຸສີ ຍຖາ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ ໂສ ໂຄຕໂມ ສເມຫິ ປາເທຫິ ວສຸນ຺ຘຣໍ ຜຸສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ກມີຕິ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຕ ປທານີຕິ ສຕ຺ຕປທວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານານິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ສຕ຺ຕປທວາເຣຫີຕິ ວາ ກຣຓຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຣູຕິ ເທວາ ຍຖາມຣິຍາທໍ ມຣຓສຠາວໂຕ. ສມາຕິ ວິໂລກນສມຕາຍ ສມາ ສທິສິໂຍ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ຍຖາ ເອກໍ ທິສໍ ວິໂລເກສິ, ເອວໍ ເສສທິສາປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິໂລກເນ ວິນິພນ຺ໂຘ ຕສ຺ສ ອໂຫສິ, ສມາຕິ ວາ ວິໂລເກຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣູປພີຠຈ຺ຉວິສມຣູປານິ ວິໂລເກຕຸມຍຸຕ຺ຕານິ ທິສາສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ວິສ຺ສຏ຺ຐມຎ຺ຊູວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ຄິຣໍ ອພ຺ຠຸທີຣຍິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ ສີໂຫ ຍຖາ ອຠິນທີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ກາຍຄມນຕ຺ເຖນ ຄຕສທ຺ເທນ ຕຖາຄຕສທ຺ທໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຎາຓຄມນຕ຺ເຖນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທໂຍ ເອວ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ເອວ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ປຫາຍາຕິ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຄໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສໍ ຎາຓຄມເນນ ປຏິປນ຺ໂນ. ປຫາຍາຕິ ວາ ປຫານເຫຕຸ, ປຫາເນ ວາ ສຕິ. ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕ຺ເຖສຸ ຫິ ອຍໍ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໕) ວິຍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານເຫຕຸກຎ຺ຈ ‘‘ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອວໂພຘສງ຺ຂາຕໍ, ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ວາ ຄມນໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ຕໍ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອສ ນໂຍ ‘‘ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐິຕາໂລກສຎ຺ຊານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວນິຈ຺ຉເຍນ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠຄວໂຕ ຎາຓຄມນວິສິຏ຺ຐໍ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐຫິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ, ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິນິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປທາລນໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປາໂຍ. ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ, ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມຕິ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຣຕິວິໂນທນໍ ອຸປາໂຍ. ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານຸກ຺ກເມນ ປນ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານນເຍນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ເພປິ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິວເສນ ທສ຺ສິຕນີວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປເວສນນິພນ຺ຘເນນ ນີວຣຓານິ ກວາຏສທິສານີຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ອນຸວິຈາເຣຕ຺ວາ ທິວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ວມ຺ມິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ວູປສມາ [ຘູມາຍນາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗)] ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຘູມໍ ວູປສເມຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ຘູມໍ ວູປສເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣ’’ມິຈ຺ເຈວ ອຘຸນາ ປາໂຐ, ໂສ ນ ໂປຣາໂຓ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຐສ຺ເສວ ອຸທ຺ຘຕຕ຺ຕາ. ວິຣາເຊຕ຺ວາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ. ຕທຸຠຍຕ຺ໂຖ ເຫສ ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໗; ມ. ນິ. ໓.໑໕໕; ປາຣາ. ໑໑; ວິຠ. ໖໒໕) ວິຍ. ກາມໍ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ເອວ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ເອວ ຈ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ເຈວ ຕທາຣມ຺ມຓານິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໔໘) ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ກສິຓຣູປໍ ປຸຣິມປທໂລເປນ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໒໓ ອາທໂຍ) ຕສ຺ມາ ອິຘ ຣູເປ ຣູປຊ຺ຌາເນ ຕໍສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຣູປໍ ສຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ຣູປສຎ຺ຎໍ, ຣູປສຎ຺ຎາສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປຖວີກສິຓາທິເຠທສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ, ຣູປາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ປຏິຆາເຕນ ປຏິຫນເນນ ວິສຍິວິສຍສໂມຘາເນນ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ທ຺ເວ ອກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍສຎ຺ຎາຕິ ເອຕາສໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສຎ຺ຎານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອຕາ ຫິ ຍສ຺ມາ ຣູປສທ຺ທາທິເຠເທ ນານຕ຺ເຕ ນານາສຠາເວ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ນານຕ຺ຕາ ນານາສຠາວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ, ‘‘ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ສມຸທຍວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓສຎ຺ຎໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຕໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ. ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາ.

ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິວິເສນ຺ຕິ ອສາເຣ ສາຣຄ຺ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ ນາມ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມຸທິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ມຫາວ. ໗, ໘) ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ, ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິເວສວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອວໍວິຘາ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’ຕິ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິນິວິສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ, ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ໂອຬາຣິເກຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາ ຈ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິປິ ໂອຬາຣິກາຕິ ເຕສມ຺ປິ ຕພ຺ພຈນີຍຕາ ສິຍາ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ. ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂກ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສຫຄຕສທ຺ໂທ. ອິທໍ ປນ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ສພ຺ພສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສປ຺ປເທສວິສໂຍ ‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ (ຘ. ປ. ໑໒໙).

ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ກຐິນຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓໍ ທ຺ຣວຠາໂວ. ໂລກິຍວາຍຸນາ ຠສ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ເຍນ ຕໍຕໍກລາປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍນໍ, ຖມ຺ຠຠາໂວ ວາ, ຕໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐຠາເວ ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉທຠາໂວ ນ ສິຍາ ພ຺ຍາປິຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ອາກາສຘາຕຸນິທ຺ເທເສ ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໗).

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນິເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໒) ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຠິສງ຺ຂາຣລກ຺ຂຓາ ຈ ເຈຕນາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ກຸສລາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໒໒໖) ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຐປນໍ ອຠິນິໂຣປນໍ. ອາຣມ຺ມຓານມນຸພນ຺ຘນໍ ອນຸມຊ຺ຊນໍ. ສວິປ຺ຜາຣິກຕາ ຜຣຓໍ. ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ສທ຺ທຫນໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍເຫຕຸ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ໂກສຊ຺ຊາທີສຸປິ. ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫູປສໂມ ວູປສມລກ຺ຂຓໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕໍ ໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສາ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຸຕ຺ຕິຍາ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ.

‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິຘ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ປນ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໕໘໓, ໙໘໕; ວິຠ. ໑, ໒໐, ໕໒) ວິຍ ສມປຎ຺ຎາສເຈຕສິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິກາວ ເຈຕນາ. ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາໂວ ນມນໍ. ອາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕນໍ. ສຬາຍຕນວເສນ ຫິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຊນກເຫຕຸຠາໂວ ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ. ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓໍ. ສຕ຺ຕຊີວໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓໍ. ປທຫນໍ ອຸສ຺ສາຫນໍ. ອິຊ຺ຌນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ. ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິຍ຺ຍານໍ. ອວິປຣີຕຠາໂວ ຕຖລກ຺ຂຓໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ເອກຣໂສ, ອນູນາຘິກຠາໂວວ. ຍຸຄນທ຺ຘາ ນາມ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ໂຎປກາຣຕາຍ ຍຸຄຬວເສນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ສມາຘິ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ປຎ຺ຎາ. ຂໂຍຕິ ກິເລສກ຺ຂໂຍ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທນລກ຺ຂຓໍ. ກິເລສານມນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານຕາຍ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຜລໍ. ກິເລສວູປສໂມ ປສ຺ສທ຺ຘິ. ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຉນ຺ທສ຺ສ. ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ ມູລລກ຺ຂຓໍ. ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທກຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ຘມ຺ມານມຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂຓໍ. ວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ສໂມຘານໍ. ຍາ ‘‘ສງ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ. ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ໂອທຫນ຺ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ຠວນ຺ຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ອເນນາຕິປິ ສໂມຘານໍ, ຜສ຺ໂສ, ຕພ຺ຠາໂວ ສໂມຘານລກ຺ຂຓໍ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ, ເວທນາ. ຕາຍ ຫິ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທນານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ສໂມສຣຓລກ຺ຂຓໍ. ປາສາທາທີສຸ ໂຄປານສີນໍ ກູຏໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປາໂມກ຺ຂຠາໂວ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ສຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖກຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂຕ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຘານໍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ, ຕພ຺ຠາໂວ ຕຕຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂຓໍ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ສີລາທິຄຸຓສາຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາເວນ ສາຣໍ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຘມ຺ມສ຺ສາຠາວໂຕ ປຣິໂຍສານໍ. ອຍຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວິຠາໂຄ ຉຘາຕຸປຎ຺ຈຌານງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍມາຄຕນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ ອາວຸໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ [ສໍ. ນິ. ໓.໕໑໒ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ ລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕໍ ປນ ຄມນໍ ອິຘ ຎາຓຄມນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຎາຓຄຕິຍາ’’ຕິ. ສຕິປິ ຄຕສທ຺ທສ຺ສ ອວໂພຘນຕ຺ຖຠາເວ ຎາຓຄມນຕ຺ເຖເນເວໂສ ສິທ຺ໂຘຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ທານຸວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ຕຖານິ. ອມຸສາສຠາວໂຕ ອວິຕຖານິ. ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕໂຕ ອນຎ຺ຎຖານິ. ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທປຣາມສິຕພ຺ພເມວ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ເອວໍ ສຈ຺ຈວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖຠູຕານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ວເສນາປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕສຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ປຸພ຺ພປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປວເສນ. ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ຫິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ. ອິຕ຺ຖເມວ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ປາຕຸຠູຕສຠາໂວຕິ. ປຈ຺ຈຍປກ຺ເຂ ປນ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ວິນາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍາ ຍາ ອວິຊ຺ຊາ ເຍສໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣຘມ຺ມານໍ. ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ ຄມຸສທ຺ທສ຺ສ ພຸທ຺ຘິຍຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ຖໍ. ຄຕິພຸທ຺ຘິຍຕ຺ຖາ ຫິ ສທ຺ທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍາຍາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ, ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ວາ ນ ປຍຸຕ຺ໂຕ.

ຍໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຠຄວາ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເທວເກ…ເປ… ປຊາຍາຕິ ອາຘາໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປເທຕິ ປຸນ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສອູຕິ ຕໍນິວາສສຕ຺ຕາເປກ຺ຂາຍ, ອາປາຖຄມນາເປກ຺ຂາຍ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຠຄວຕາ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ຣູປາຍຕນໍ ຕຖເມວ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາວິຕຖຠາເວ ກາຣຓມາຫ ‘‘ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ’’ຕິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຎາຕຕ຺ຕາ ປສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ຫິ ເຫຕ຺ວນ຺ໂຕຄຘເມຕໍ ປທທ຺ວຍໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕທຸຠຍາທິເຠທມ຺ປິ. ລພ຺ຠມານກປທວເສນາຕິ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ທິຏ຺ຐໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສຸຕໍ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ມຸຕໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐປທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຕປທຎ຺ຈ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ລພ຺ຠຕິ. ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປຘາຕຸ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ. ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ອເນກນາມຠາວໍ ສຣູປໂຕ ນິທສ຺ເສຕິ. ເຕຣສຫິ ວາເຣຫີຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ຣູປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໖໑໕) ອາຄເຕ ເຕຣສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອເກກສ຺ມິໍ ວາເຣ ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວວຕ຺ຖາປນນຍານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວິປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖເມວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຊານເນນ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍເທສນຕາຍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຈ ປສ຺ສເນນ ອວິປຣີຕທສ຺ສິຕາຍ ສຈ຺ຈເມວ. ຕມຕ຺ຖໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໔.໒໔) ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຈ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ທຬ຺ຫີກຣຓໂຊຕໂກ, ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ໂຊເຕຕິ, ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ວາ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ເກວລໍ ມຍາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຠຄວຕາປີຕິ. ອນຸວິຈຣິຕນ຺ຕິ ປຣິຈຣິຕໍ. ຊານາມິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕກາເລສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນາຄເຕປິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາເຍວ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ວິທິຕ-ສທ຺ໂທ ປນ ອນາມຏ຺ຐກາລວິເສໂສ ກາລຕ຺ຕຍສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ຺ຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໗; ມ. ນິ. ໑.໗; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐໘; ອ. ນິ. ໔.໒໓; ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໑) ວິຍ, ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຎາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ເຈຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຎ຺ເຎ ຊານນ຺ຕິເຍວ, ມຍາ ປນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ວິທິຕ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ຫິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠູມິ ນາມ ກຖິຕາ. ນ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ຕໍ ຉທ຺ວາຣິກມາຣມ຺ມຓໍ ຕຓ຺ຫາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ຕຖາຄໂຕ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວເສນ ນ ອຸປຏ຺ຐາສິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຂີຓາສວຠູມິ ກຖິຕາ. ຍຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຍໍສຠາວາ, ຍໍປກາຣາ ຈ, ຕຖາ ເຕ ຘມ຺ເມ ຕໍສຠາເວ ຕໍປກາເຣ ຄມຕິ ປສ຺ສຕິ ຊານາຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຖທສ຺ສີອຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເນກຕ຺ຖາ ຫິ ຘາຕຸສທ຺ທາ. ເກຈິ ປນ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ປິໂສທຣາທິຄຓປກ຺ເຂເປນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒) ວາ ທສ຺ສີ-ສທ຺ທໂລປໍ, ອາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈາຄມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິເມຕ຺ຖ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ວິຊ຺ຊມານປທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊມານປທສ຺ສ ຄຫຓໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘວໍສຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕຖາກາເຣນ ໂຍ ຘມ຺ເມ, ຊານາຕິ ອນຸປສ຺ສຕິ;

ຕຖທສ຺ສີຕິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ຣຕນຈງ຺ກມນກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄຕສທ຺ທຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕທິທໍ ຎາຓປສ຺ສນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊານາຕີ’’ຕິ, ສທ຺ທາຘິຄຕມຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຖທສ຺ສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຍໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ຣຕ຺ເຕກເທສຠູຕສ຺ສ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນກ຺ຂຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຕາ, ສກລາປິ ວາ ເອສາ ຣຕ຺ຕິ ອຠິສມ຺ໂພຘາຍ ປທຫນກາລຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຠູຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຖວີປຸກ຺ຂລນິຣຸຕ຺ຕຣຠູມິສີສຄຕຕ຺ຕາ ນ ປຣາຊິໂຕ ອຎ຺ເຎຫິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປຣາຊິໂຕ, ສ຺ເວວ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ໂກ, ຕສ຺ມິໍ. ຕິຓ຺ຓໍມາຣານນ຺ຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣານໍ, ອິທຎ຺ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ມາຣານໍ ມທ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຕ຺ຖກນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍສງ຺ຂາຕໍ ສີສໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕີນມນ຺ຕເຣ. ‘‘ປຐມໂພຘິຍາປີ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາຓກາລເມວ ອນ຺ໂຕຄຘເຠເທນ ນິຍເມຕ຺ວາ ວິເສເສຕິ. ຕາສຸ ປນ ວີສຕິວສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຐມໂພຘີຕິ ວິນຍຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຕທຏ຺ຐກຖາຍເມວ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໖) ກຖິຕຕ຺ຕາ ປຐມໂພຘິ ນາມ ວີສຕິວສ຺ສານີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອາທິໂຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຐມໂພຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ມຊ຺ເຌ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິ, ອນ຺ເຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຈ຺ຉິມໂພຘີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ໂພຘີນໍ ສມປ຺ປມາຓຕາ ສິຍາ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປນ຺ນຣສຕິເກນ ຫິ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປນ຺ນຣສວສ຺ສປ຺ປມາຓາຍ ປຐມໂພຘິຍາ ວີສຕິວສ຺ເສສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ‘‘ຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອນຸປວຊ຺ຊໍ ອນຸປວທນີຍໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອນູນໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາເວນ ອນຘິກໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ນິມ຺ມທນເຫຕຸ ນິມ຺ມທນໍ. ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ວາລຘິໂລມສ຺ສ ໂກຏິປ຺ປມາຓມ຺ປິ. ອວກ຺ຂລິຕນ຺ຕິ ວິຣາຘິຕໍ ມຸສາ ຠຓິຕໍ. ເອກມຸທ຺ທິກາຍາຕິ ເອກຣາຊລຎ຺ຉເນນ. ເອກນາຬິຍາຕິ ເອກາຬ຺ຫເກນ, ເອກຕຸມ຺ເພນ ວາ. ເອກຕຸລາຍາຕິ ເອກມາເນນ. ‘‘ຕຖເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕນ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ຠຄວຕາ, ຕຖາເຍວາຕິ ອວິປຣີຕເທສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຄທຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອເຕນ ຕຖໍ ຄທຕິ ຠາສຕີຕິ ຕຖາຄໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຈ ອາກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ, ຘາຕຸສທ຺ທານຸຄເຕນ ວາ ອາກາເຣນາຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ ຘາຕຸສທ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິກປ຺ເປນ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາເສນປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄທນນ຺ຕິ ສພ຺ພຫິຕນິປ຺ຜາທນໂຕ ຠຸສໍ ກຖນໍ ວຈນໍ, ຕພ຺ຠາວມຕ຺ໂຕ ວາ ອາ-ສທ຺ໂທ.

ຕຖາ ຄຕມສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ວາຈາຍ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ກາຍສ຺ສ, ຍຖາ ວາ ກາຍສ຺ສ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ວາຈາຍ ອສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ, ຄຕາ ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ກາຍວຈີກິຣິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸໂລມນວຈນິຈ຺ຉາຍ ກາຍສ຺ສ, ວາຈາຍ ຈ ປວຕ຺ຕິ ອິຘ ຄຕ-ສທ຺ເທນ ກຖິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເອວໍຠູຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາສໍ, ‘‘ຍຖາ ຕຖາ’’ຕິ ເອເຕນ ຍໍຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິຕສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ຕຖາສທ຺ທຕ຺ຖໍ, ‘‘ວາທີ ກາຣີ’’ຕິ ເອເຕນ ປວຕ຺ຕິສຣູປໍ, ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາວາທີຕຖາກາຣິຕາທິກາຣຓນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ ຍຖາວາທີຕຖາກາຣິຕາທິນາ ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ, ອິມໍ ປກາຣໍ ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຄຕ-ສທ຺ໂທ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມໍ ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ປຸພ຺ເພ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ປາຣິເສສນເຍນ ຕຖາກາຣິຕາອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ຍຖາ ວາຈາ ຄຕາ ຍສ຺ສ,

ຕຖາ ກາໂຍ ຄໂຕ ຍໂຕ;

ຍຖາ ກາໂຍ ຕຖາ ວາຈາ,

ຕໂຕ ສຕ຺ຖາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ.

ຠວຄ຺ຄໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຕິຣິຍໍ ວິຍ ອຸປຣິ, ອໂຘ ຈ ສນ຺ຕິ ອປຣິມາຓາ ໂລກຘາຕຸໂຍ’’ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜເລນ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ທສ຺ສເນນ. ຕຸໂລຕິ ສທິໂສ. ປມາຓນ຺ຕິ ມິນນກາຣຓໍ. ປເຣ ອຠິຠວຕິ ຄຸເຓນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ອຘິໂກ ຠວຕີຕິ ອຠິຠູ. ປເຣຫິ ນ ອຠິຠູໂຕ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏຕິ ອນຠິຠູໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ. ທສ຺ສນວເສນ ທໂສ, ສພ຺ພໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຣ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ວສວຕ຺ຕີ.

‘‘ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ນ ສທ຺ທໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ສທ຺ທໂຕ ປນ ເອວນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ເຣວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄໂທຕິ ທິພ຺ພາຄໂທ ອຄໍ ໂຣຄໍ ທາຕິ ອວຂຓ຺ຑຕິ, ນຕ຺ຖິ ວາ ຄໂທ ໂຣໂຄ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສທິສຏ຺ເຐນ ອິຘ ເທສນາວິລາສສ຺ສ, ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍສ຺ສ ຈ ອຄທຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຄໂທ ວິຍາ’’ຕິ. ຍາຍ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ເທສນາວິຊມ຺ຠນປ຺ປຕ຺ຕາ, ສາ ເທສນາວິລາໂສ. ຘມ຺ມຘາຕອູຕິ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ເຕນ ຫິ ຘມ຺ມານມາກາຣເຠທໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ເທສນໍ ນິຍາເມຕິ. ເທສນາວິລາໂສເຍວ ເທສນາວິລາສມໂຍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໔) ອຘຸນາ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ພຫູສຸປິ ມຍ-ສທ຺ໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ. ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍຕິ ອຸສ຺ສນໍ, ອຕິເຣກໍ ວາ ຎາຓາທິສມ຺ຠາຣຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ໂອປມ຺ມສມ຺ປາທນໍ. ເຕນາຕິ ຈ ຕທຸຠເຍນ ເທສນາວິລາເສນ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສເຍນ ຈ ໂສ ຠຄວາ ອຠິຠວຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິນາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນນ ຕໂຖ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ປຸຣິມສຈ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິ ປນ ປຈ຺ຉິມສຈ຺ຈໍ. ຈຕຸສຈ຺ຈານຸກ຺ກເມນ ເຈຕ຺ຖ ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ອວຄຕຕ຺ຖໍ, ອຕີຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ.

‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ໂລກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠູຕໍ ໂລກໍ. ຕຖາຍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ, ນ ປນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນມຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈມ຺ປິ ກຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ເກປິ ທຸຕິຍປກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນເຫຕຸໍ ວາ ເອເຕຫິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ຕານິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ. ‘‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສມາຣກສ຺ສ ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ອາຄຕໍ ປາຬິມິມໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ທສ຺ເສຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ເອວ, ນ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກຕາຍ. ສາ ຫິ ເປຍ຺ຍາລນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ປາຬິ ຕຖທສ຺ສິຕາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘິກາຕິ. ‘‘ຕສ຺ສປິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຘ຺ຍສາຘກສໍສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ອິທມ຺ປິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຕຖາຄຕປທສ຺ສ ມຫາວິສຍຕໍ, ອຏ຺ຐວິຘສ຺ສາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓສ຺ສ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ອຕິພ຺ຍາສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ກາຣຓໍ, ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ສມ຺ຠາວເນ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ, ປເຄວ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. ຕຖາຄຕຠາວທີປເນຕິ ຕຖາຄຕນາມທີປເນ. ຄຸເຓນ ຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ ນາມ, ນາເມນ ຈ ຠຄວຕິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທຕິ. ‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໗໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປມາທປທໍ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ຕຖາຄຕປທໍ ສງ຺ຄາຫກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຓ຺ເຓຍ຺ຍາຕິ ປຣິກປ຺ປວຈນເມຕໍ ‘‘ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ ວາ, ນ ວາ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໒; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎພຸທ຺ຘວໍສວຓ຺ຓນາ; ຈຣິຍາ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ); –

ສມຕ຺ຖເນ ວາ ເອຕໍ ‘‘ໂສ ອິມໍ ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໓) ວິຍາຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຫານຏ຺ຐານສໍກິເລສນິວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ຍຖາປຓິຘານໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ, ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອຸກ຺ກໍສາຘິຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓຕາຍ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາຣຸຈິ, ຕຖາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ຄຕານິ ຄມນານິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອປິຈ ຍສ຺ມາ ໂລເກ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວິຘາ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ຠຄວນ຺ໂຕ ນິຂິລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອປໂຣ ນໂຍ-ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈໍ ຕຈ຺ຉໍ ຕຖນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖນ ຎາເຓນ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ.

‘‘ປຫາຍ ກາມາທິມເລ ຍຖາ ຄຕາ,

ສມາຘິຎາເຓຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ;

ມເຫສິໂນ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,

ຕຖາ ຄໂຕ ເຕນ ຕຖາຄໂຕ ມໂຕ.

ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,

ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;

ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນ ສມາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.

ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,

ຍາຖາວໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕູສຸ,

ຊິນສ຺ສ ຣູປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;

ວິຈິຕ຺ຕເຠເທ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.

ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,

ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸໂລມມຕ຺ຕໂນ;

ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍິຣີຍຕິ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.

ຍຖາຠິນີຫາຣມໂຕ ຍຖາຣຸຈິ,

ປວຕ຺ຕວາຈາຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ;

ຍຖາວິຘາ ເຍນ ປຸຣາ ມເຫສິໂນ,

ຕຖາວິໂຘ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

ຍຖາ ຈ ຍຸຕ຺ຕາ ສຸຄຕາ ປຸຣາຕນາ,

ຕຖາວ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕຖຎາຓໂຕ ຈ ໂສ;

ສມາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ); –

ສງ຺ຄຫຄາຖາ.

‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອຍໍ ກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີລມຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑໕໐) ອາຄຕາ ສພ຺ພາວ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ.

ປກຕິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ, ສຍເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຎາຕຸມິຈ຺ຉິໂຕ ສຠາໂວ. ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນາທິວິເສສຍຸຕ຺ເຕນ, ອິຕເຣນ ວາ ເຍນ ເກນຈິປິ ຎາເຓນ ອຎ຺ຎາຕໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສານິ ຫິ ຎາຓທສ຺ສນຕຸລນຕີຣຓານິ. ອທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂມິວ ອທິຏ຺ຐໍ. ອຕຸລິຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມຕ’’ນ຺ຕິ ຕຸລນຠູເຕນ ອຕຸລິຕໍ. ອຕີຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ເອວເມວິທ’’ນ຺ຕິ ຕີຣຓຠູເຕນ ອກຕຎາຓກິຣິຍາສມາປນໍ. ອວິຠູຕນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອປາກຏຠູຕໍ. ອວິຠາວິຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏກຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ປກາສີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ. ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍາຕິ ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓຕ຺ຖາຍ. ສໍສນ຺ທນຎ຺ຫິ ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ. ທິຏ຺ຐໍ ສໍສນ຺ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ. ‘‘ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ ທຬ຺ຫຕຣໍນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ. ນາຕິສໍສປ຺ປນມຕິເຠທມຕ຺ຕໍ ວິມຕິ. ຕໂຕປິ ອປ຺ປຕຣໍ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວິຘາ ວິຍ ປວຕ຺ຕໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ. ທ຺ວິຘາ ເອລຕິ ກມ຺ປຕິ ຈິຕ຺ຕເມເຕນາຕິ ຫິ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຫປຈ຺ຈຍໍ, ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິກປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ເຕນ ຊາໂຕ, ຕໍ ວາ ຊາຕໍ ຍສ຺ສາຕິ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ. ວິມຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ. ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙) ອາຄຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາຍ ຫິ ‘‘ກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີ’’ຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກເຖຕຸກາມຕາຍ. ‘‘ອຎ຺ຎາຓຕາ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໕) ວິຍ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຍ-ກາຣໂລໂປ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ວາ ປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສພ຺ພາປິ ຕຖາ ປວຕ຺ຕວຈນໍ, ຕທຸປ຺ປາທໂກ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທຕ຺ຖໍ ປນາຍໍ ນິທ຺ເທສນໂຍ ອາຫຣິໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຠາວສ຺ສ ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິມາສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈິຕ຺ຕາໂຠໂຄ ສມນ຺ນາຫາໂຣ. ຠຸສໍ, ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ສໍສປ຺ປນາ ກງ຺ຂາ ອາສປ຺ປນາ, ປຣິສປ຺ປນາ ຈ. ສພ຺ພາ ກງ຺ຂາ ຉິນ຺ນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ປເຣສໍ ອນຸມຕິຍາ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຈ ຘມ຺ມເທສນາສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາ ເອວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວເສສາ ປນ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍາ ປເນຕາ ‘‘ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ເອກາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ອເນກາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ອປຣາປິ ອເນກຘາ ປຸຈ຺ຉາໂຍ ນິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ, ຕາ ສພ຺ພາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອິຘ ອວິຈຍນໍ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕາວຕາວ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ອິມິນາ ນເຍນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິເຈຕພ຺ພາ’’ຕິ ນຍທານສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ສຕິເຍວ ຍຸຕ຺ຕຣູປາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ. ອຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ. ສີຆຠາໂວ ເອວ ຈ ອຕິເຣກຕາ, ຕສ຺ມາ ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕິເຣກໍ ປາຕນໍ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຠິຠວນຕ຺ໂຖ ວາ, ອຕິກ຺ກມ຺ມ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂວຫາຣວຈນເມຕໍ ‘‘ອຕິປາໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປກຣຓາທິວເສນາຘິຄຕຕ຺ຕາ ປາຓວໂຘ ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂວຫາຣໂຕຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ. ສຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ຍຖາ ຫິ ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣາ, ໂຫຕິ ສທ຺ໂທ ຣໂຖ ອິຕິ;

ເອວໍ ຂນ຺ເຘສຸ ສນ຺ເຕສຸ, ໂຫຕິ ສຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມຸຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑);

ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ’’ຕິ, ‘‘ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ນິຣວເສສານໍ ປາຓານໍ ອຕິປາຕໂຕ ວິຣຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ສພ຺ເພ ປາຓຠູເຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປາຓຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປເນຕ຺ຖ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປນ ສພ຺ພສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ສຸວິຎ຺ຎາຍມານເມວາຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສມກຕ຺ວາ ເຠທວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍວຣສມາທານໍ, ຕພ຺ພິເສສໂຕ ສໍວຣເຠໂທຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ຎາປນຕ຺ຖມ຺ປິ ອຍໍ ວຈນເຠໂທ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ’’ຕິອາທິ ຫິ ສໍວຣເຠທທສ຺ສນໍ. ‘‘ສພ຺ເພ ປາຓຠູເຕ’’ຕິອາທິ ປນ ສໍວຣສມາທານທສ຺ສນນ຺ຕິ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຊາຕິທພ຺ພາເປກ຺ຂວເສນ ວຈນເຠທມຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທຸພ຺ພິເຘປິ ປາເຓ. ປາຓສຎ຺ຎິໂນຕິ ປາຓສຎ຺ຎາສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຍາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸ ຕໍມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ’’ຕິ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກສ຺ສ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ຘຸປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ປຸຣິມຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານິ, ຕສ຺ມາ ສມານຊາຕິຍານໍ ຠູຕານໍ ກາຣຓານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສຸເຍວ ອຸປກ຺ກເມ ກເຕ ຕໂຕ ປຣານໍ ອສຕິ ອນ຺ຕຣາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຠູຕານໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ. ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາຣານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິຕຓ຺ຑວາທິມຕໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ປາຓາຕິປາຕຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກສ຺ສາປິ ຫິ ປໂຍຄສ຺ສ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ, ກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ວເສນ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ອິຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາເວເນວ ໂຫຕິ. ສຕິປິ ຈ ປໂຍຄວຕ຺ຖູນໍ ອມຫນ຺ຕຠາເວ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕອຸປກາຣເຈຕນາ ວິຍ ເຂຕ຺ຕວິເສສນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອປກາຣເຈຕນາປິ ພລວຕີ, ຕິພ຺ພຕຣາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຸຓວນ຺ເຕສູ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກິເລສານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ສຕິປິ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ອມຫນ຺ຕຠາເວ ກິເລສຸປກ຺ກມານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາຍ ເຈຕນາຍ ທຸພ຺ພລພລວຠາວວເສນ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ຠຣີຍນ຺ຕິ ສຫຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ສມ຺ຠາຣາ, ອງ຺ຄານິ. ເຕສຸ ປາຓສຎ຺ຎິຕາ, ວຘກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸປກ຺ກໂມ ປນ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ສຫຊາໂຕວ. ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວຕີ ປນ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຕິ ສາ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວິນິມຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂກ ຫນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ, ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ເອວໍ ໂສ ອນຸປຕາປນເຉທນເຠທນາທິວເສນ ນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນາປິ ວິໂກປນີໂຍ, ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ເອວມ຺ປິ ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ ຍຖາ ມຕສຣີເຣ. ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫຣຓປ຺ປກາຣາທິອຕີເຕສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ, ອນາຄເຕສຸ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ເອວ ປໂຍໂຄ ສິຍາ. ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປກາຣາທິປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫກຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຕ຺ຕາ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກາລານວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ?

ວຸຈ຺ຈເຕ – ວຘກເຈຕນາສຫິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕິ, ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘປ຺ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕາປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມຕໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄາກຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ ຫຎ຺ຎຕິ, ເກວໂລ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຣູປສນ຺ຕາເນ ປເຣນ ປໂຍຊິຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄວເສນ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິພນ຺ຘກວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຫເຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນາປິ ອເຫຕຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນ ຈ ກຕ຺ຕຸຣຫິໂຕ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສນ຺ນິຫິຕຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທນນິຍເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ກຕ຺ຕຸໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ຍຖາ ‘‘ປທີໂປ ປກາເສຕິ, ນິສາກໂຣ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ, ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສນ຺ຕານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ປຏິຊານນໂຕ, ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຕກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ສາຫຕ຺ຖິໂກຕິ ສຍໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຫຣຓໍ. ອາຓຕ຺ຕິໂກຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາ ປຫຣິຕ຺ວາ ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓາປນໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍຕິ ທູເຣ ຐິຕໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ອຸສຸຍນ຺ຕປາສາຓາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຖາວໂຣຕິ ອສຎ຺ຈາຣິເມນ ອຸປກຣເຓນ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ໂອປາຕາປສ຺ເສນອຸປນິກ຺ຂິປນໍ, ເຠສຊ຺ຊສໍວິຘານຎ຺ຈ. ວິຊ຺ຊາມໂຍຕິ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນໍ ອາຖພ຺ພຓິກາທີນໍ ວິຍ. ອາຖພ຺ພຓິກາ ຫິ ອາຖພ຺ພຓໍ ປໂຍເຊນ຺ຕິ ນຄເຣ ວາ ຣຸທ຺ເຘ ສງ຺ຄາເມ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ປຏິເສນາຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກສຸ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕສຸ ອີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ໂຣຄໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ປຊ຺ຊຣກໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ສູຈິກໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ວິສູຈິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ ປກ຺ຂນ຺ທິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊາຘຣາ ຈ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄເຣ ວາ ຣຸທ຺ເຘ…ເປ… ປກ຺ຂນ຺ທິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອິທ຺ຘິມໂຍຕິ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ ທາຐາໂກຏນາທີນິ ວິຍ. ປິຕຸຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ສີຫຬນຣິນ຺ທສ຺ສ ທາຐາໂກຏເນນ ຈູຬສຸມນກຸຏຸມ຺ພິຍສ຺ສ ມຣຓໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິນາ ຄນ຺ຖຄາຣວໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນູນຠາວມ຺ປິ ກໂຣຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິເກຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອິຘ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ເອສ ອຕ຺ໂຖ ອຕິທິສເນນ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ອນູໂນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ.

ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຠາໂວ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ. ‘‘ປຫາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ພກາເລຕິ ອາຫ ‘‘ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ, ເຫຕຸອຕ຺ຖຕໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ປຫານເຫຕຸກາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ສມຸຈ຺ເຉທນິກາ ວິຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂຍຎາເຓນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ຠຄວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໂຕ ປຏິວິຣໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານວິຣຕີນມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ປຫາຍ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຫານວິຣມຓານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກາລຕາ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ, ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ສມ຺ມາວາຈາທີນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠູຕານໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ອເປກ຺ຂິເຕ ສຫຊາຕານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫຓໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາເວນ ວິຍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ປຸຣິມຕຣໍ ປຈ຺ຈຍສຕ຺ຕິຍາ ຐິໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍສຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຫຓປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ປຫາຍກຘມ຺ເມສຸ ປຫານກິຣິຍາຍ ປຸຣິມກາລໂວຫາໂຣ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈ ວິຣຕີສຸ ວິຣມຓກິຣິຍາຍ ອປຣກາລໂວຫາໂຣ ສມ຺ຠວຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາວາຈາທີຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິຣຕິປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ຜເລນ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓຆາຕເຫຕຸຠູໂຕ ຘມ຺ມສມູໂຫ. ໂກ ປເນໂສ? ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂທສໂມຫວິຫິໍສາທໂຍ ກິເລສາ. ເຕ ຫິ ຠຄວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຏິວິຣໂຕ ກິເລເສສຸ ປຫີເນສຸ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ປາຓາຕິປາຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສໍ ປຫາຍ ເຕເນວ ປາຓາຕິປາຕາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາ ປຏິວິຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ໂອຣໂຕ ວິຣໂຕຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ, ປຕິ-ວິສທ຺ທານໍ ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຣໂຕຕິ ຫິ ອວຣໂຕ ອຠິມຸຂໍ ຣໂຕ, ເຕນ ອຸຊຸກໍ ວິຣມຓວເສນ ສາຕິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິຣຕສ຺ສ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ວິຣໂຕຕິ ວິເສເສນ ຣໂຕ, ເຕນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຣມຓຠາວໍ, ອຸຠເຍນ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ປນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ກາລາທິວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ເຎ ສມາທິນ຺ນວິຣຕິກາປິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ລາຠຊີວິຕາທິເຫຕຸ ສມາທານໍ ຠິນ຺ນນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ, ສພ຺ພໂສ ປຫີນປາຓາຕິປາຕຕ຺ຕາ ປເນສ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣໂຕ ເອວາຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ເອວ-ສທ຺ເທນ ທສ຺ສິຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖວເສນ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ຘມ຺ມາຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕ ປນ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມຫິ ໂວກິຓ຺ຓາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ທຸພ຺ພລາ ສາວຊ຺ຊາ ຘມ຺ມາ, ຍສ຺ມາ ຈ ‘‘ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ອຸປລຠິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ກິເລສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອິມິນາວ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ອໂຕ ສສມ຺ຠາຣກຖາຍ ຈກ຺ຂຸໂສເຕຫິ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວາ ກາຍິກວາຈສິກປໂຍຄມຸປລຠິຕ຺ວາ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາຍິກາຕິ ກາເຍນ ກຕາ ປາຓາຕິປາຕາທິນິປ຺ຜາທກາ ພລວນ຺ໂຕ ອກຸສລາ. ‘‘ກາຬກາ’’ ຕິປິ ຏີກາຍໍ ອຸທ຺ຘຕປາໂຐ, ກຓ຺ຫປກ຺ຂິກາ ພລວນ຺ໂຕ ອກຸສລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມິນາວາ’’ຕິອາທິນາ ນຍທານໍ ກໂຣຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິປເທສຸ.

ປາເປ ສເມຕີຕິ ສມໂຓ, ໂຄຕມສມຎ຺ຎາ, ເຕນ ໂຄຕ຺ເຕນສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຄຕໂມຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມໂຓຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຕ຺ຕວເສນ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິຕວຓ຺ຓານຸສນ຺ຘິຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວຓ຺ຓສ຺ສາປິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວຓ຺ໂຓປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເທສິຕພ຺ໂພ, ໂສ ນ ເທສິໂຕ. ກິໍ ໂສ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣຕຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸໂຍຄມປເນນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ສຕິ ກສ຺ມາ ນ ເທສິໂຕຕິ ປຸນານຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣຕິ ‘‘ເທສນາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ເອວນ຺ຕິ ເອວເມວ.

ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ –‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຣິ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕຸກາໂມ ຠຄວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸຓວເສເນວ ເທສນໍ ອາຣຠິ, ນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄຸຓວເສນາປິ. ເອສາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເອກຣເສເນວ ເທສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ກສ຺ສຈິ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ຣູປກຓ຺ເຑ ທຸກາທີສຸ, ຕນ຺ນິທ຺ເທເສສຸ ຈ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ຄຫິຕໍ. ອິຕຣວຕ຺ຖູຫິ ອສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ເທສນາເຠໂທ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຈກ຺ຂາທິນິສ຺ສຍານິ, ນ ເອວໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ເຕນ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ ອາຣຸປ຺ເປ ຕທຠາວໂຕ, ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕວເສນ ຈ ວຕ຺ຖຸທຸກາທິເທສນາ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ. ຍມ຺ປິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ທຸກາທີສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸປິ ນ ຕທນຸຣູປາ ອາຣມ຺ມຓທຸກາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຕທນາຣມ຺ມຓຣູປສ຺ສາຠາວໂຕຕິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓທຸກາ ຠິນ຺ນຄຕິກາ ສິຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ນ ເອກຣສາ ເທສນາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວິຠາເຄນ ວິສຸໍ ອວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣປທວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ວິຈາໂຣ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕປທວິສ຺ສຊເນ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ນ ອຸທ຺ຘໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ‘‘ວິຕກ຺ໂກ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວເມວິຘາປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄຸໂຓ ນ ເທສິໂຕຕິ. ກາມໍ ສທ຺ທໂຕ ເອວໍ ນ ເທສິໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິຕວຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນວເສນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ທີປນາ – ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກສງ຺ໂຆ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ວຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ຠາສິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຠາສິໂຕ, ໂສ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຠວຕ຺ຕາ, ອຣິຍສງ຺ຆາຘາຣຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຕສໍ, ຕທຸຠຍວຓ຺ຓທີປເນເນວ ທີປິໂຕຕິ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘໂຕ. ສທ຺ຘມ຺ມານຸຠາເວເນວ ຫິ ຠຄວາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທິປ຺ປຫານສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິວເສນ ປຣວິເຫຐນສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ນິກ຺ເຂປວຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ອວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອປວຕ຺ຕນໂຕ, ອສຎ຺ຈຣຓໂຕ ວາ. ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ທຓ຺ໂຑ ເຍນາຕິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ. ຕຖາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາໂຓ ເຈຕ຺ຖ ທຓ຺ໂຑ. ຕທວເສໂສ ມຸຄ຺ຄຣຂຄ຺ຄາທໂຍ ສຕ຺ຖໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ວິເຫຐນຠາວໂຕຕິ ວິຫິໍ ສນຠາວໂຕ, ເອເຕນ ສສຕິ ຫິໍສຕິ ອເນນາຕິ ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອາປນ຺ນມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕໂຣ ຊິຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ສ, ເຕນວາ ອາລມ຺ພິໂຕ ທຓ຺ໂຑ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ໂຑ. ທນ຺ຕໂສຘນໍ ກາຕຸໍ ໂຍຄ຺ຄໍ ກຏ຺ຐໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ, ນ ປນ ທນ຺ຕໂສຘນກຏ຺ຐໍ. ‘‘ທນ຺ຕກຏ຺ຐວາສິໍ ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນກວາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຸທ຺ທກໍ ນຂຈ຺ເຉທນາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທກໍ ສຕ຺ຖໍ ປິປ຺ຜລິກໍ. ອິທໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາຘີນວຈນໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕາ ຕສ຺ສາປິ ເອກເທເສນ ທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລຊ຺ຊາ-ສທ຺ໂທ ຫິຣິອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາຘີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຠູຕາ ລຊ຺ຊາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ໂລກາຘິປຕິຠູຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອປິຈ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລຊ຺ຊາຍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ລຊ຺ຊາຕິ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປານມຘິວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ປາປຸຕ຺ຕາສນຣຫິຕໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ກຣຸຓາຍປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ທຍາສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ, ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ກຣຸຓາຍ, ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ມິທຕິ ສິເນຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ເມຕ຺ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ເມຕ຺ຕາ ເອວ ມູລຠູເຕນ ຕນ຺ນິມິຕ຺ເຕນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘິຍາ, ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

‘‘ປາຓຠູເຕຕິ ປາຓຊາເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ປາໂຓ ຠູໂຕ ເຍສນ຺ຕິ ປາຓຠູຕາຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສມງ຺ຄິຕາຍ ປາຓສງ຺ຂາເຕ ຕໍຕໍກມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຠູຕນາມເກ ສຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸກມ຺ປໂກຕິ ກຣຸຓາຍນໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມປທຕ຺ຖຠູຕາ ເມຕ຺ຕາ ເອວ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ‘‘ຕາຍ ເອວ ທຍາປນ຺ນຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ຫິ ປເທນ ກຣຸຓາຍ ຄຫິຕາຍ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊາເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຫິ ສມງ຺ຄິຠາໂວ ຍຖາກ຺ກມໍ ປທຕ຺ຕເຍນ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາປິ ຫິ ຫິຕານຸກມ຺ປນເມວາຕິ ອວສ຺ສໍ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ. ອິມາຍ ປາຬິຍາ, ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ສຕ຺ຕວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ເຖ, ຫຣ-ສທ຺ໂທ ນຍນຕ຺ເຖ, ນຍນຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ອິຘ ປວຕ຺ຕນໍ, ຍາປນໍ, ປາລນໍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຣິຍຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ປາເລຕີ’’ຕິ. ຍເປຕິ ຍາເປຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ຍາເປຕິ ປາເລຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ວາ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕ ກສ຺ສຈິປິ ເຕນ ໂຊຕິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ວິສຸໍ ກປ຺ປນເມວ ອຕ຺ໂຖ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ໂສ ອເນກຠິນ຺ເນສຸເຍວ ອຕ຺ເຖສຸ ລພ຺ຠຕິ, ອເນກເຠທາ ຈ ອຕ຺ຖາ ອຸປຣິວກ຺ຂມານາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິ ອທິນ຺ນາ…ເປ… ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ຄນ຺ຖຄາຣວປຣິຫຣຓໍ, ນຍທານໍ ວາ.

ອິທານິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ຫນຕີຕິ ນ ຫິໍສຕິ. ນ ຆາເຕຕີຕິ ນ ວຘຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປາຓາຕິປາເຕ. ສມນຸຎ຺ໂຎຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອໂຫ ວຕ ເຣຕິ ໂຠນ຺ໂຕ ເອກໍສໂຕ ອຈ຺ຉຣິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສາຘຸຊນາຈາຣມຕ຺ຕກໍ, ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິຄຸເຓຫິປິ ໂລກິຍປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສີລານິ ອິຘ ນ ວິຠຕ຺ຕານິ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສາວຘາຣຓໍ ກໂຣຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ອາຈາຣສີລເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ‘‘ອິຕິ ວາ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນສາມຕ຺ຖິເຍເນວ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຄຸຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕໍ ໂວ ອຸປຣິ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສາປຊ຺ຊນໂຕ ຕຖາປນ຺ນມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຣິ ອສາຘາຣຓຠາວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລວິເວຈເນນ ປນ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອິໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄນ຺ຖຄາຣວໍ ປຣິຫຣຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປທໍ ປຸພ຺ພປທໍ,ນ ປຸພ຺ພປທໍ ຕຖາ, ນ ປຸພ຺ພໍ ວາ ອປຸພ຺ພໍ, ຕເມວ ປທໍ ຕຖາ.

ສທ຺ທນ຺ຕຣໂຍເຄນ ຘາຕູນມຕ຺ຖວິເສສວາຈກຕ຺ຕາ ‘‘ອາທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນາຫ ‘‘ຫຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກໂຕ ປຣຠູຕສ຺ສ ສນ຺ຕກສ຺ສ, ໂຍ ວາ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປໂຣ ນາມ, ຕສ຺ສ ອິທໍ ປຣນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ປຣສໍຫຣຓ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຘນຕ຺ໂຖ,ປຣສນ຺ຕກຫຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ໂຈຣກມ຺ມໍ. ໂຈຣິກາຕິ ໂຈຣສ຺ສ ກິຣິຍາ. ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອາທິນ຺ນາທານ’’ນ຺ຕິ ປເທ. ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ເອຕ຺ຖ ອທິນ຺ນໍ, ນ ປນ ທນ຺ຕໂປຓສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ປໂຣ’’ຕິອາທິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ’’ຕິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາກາມໍ ກໂຣຕີຕິ ຍຖາກາມກາຣີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຍຖາກາມກຣິຕາ, ຕໍ. ຕຖາຣຸຈິກຣຓໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ຘນທຓ຺ຑຣາຊທຓ຺ຑວເສນ. ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຈທນາສາຣຓາທິວເສນ. ຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຕທາທາຍໂກ, ສ຺ເວວ ອຸປກ຺ກໂມ, ຕໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ. ເຖຍ຺ຍາ ເອວ ເຈຕນາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ. ຂຸທ຺ທກຕາອປ຺ປຄ຺ຆຕາທິວເສນ ຫີເນ. ມຫນ຺ຕຕາມຫຄ຺ຆຕາທິວເສນ ປຓີເຕ. ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸຫີນຕາຍາຕິ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫີເນ, ຫີນຄຸຓານໍ ສນ຺ຕເກ ຈ ເຈຕນາ ທຸພ຺ພລາ, ປຓີເຕ, ປຓີຕຄຸຓານໍ ສນ຺ຕເກ ຈ ພລວຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຈຣິຍາ ປນ ຫີນປຓີຕໂຕ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ເຕ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິຘາປິ ຂຸທ຺ທເກ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ມຫນ຺ເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ. ວຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານມຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ສຫຕ຺ຖາ ຄຫຓໍ ສາຫຕ຺ຖິໂກ. ອຎ຺ເຎ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ອນ຺ໂຕສຸງ຺ກຆາເຕ ຐິເຕນ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ‘‘ອສຸກໍ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຕ຺ຖສາຘກາວຫາຣນິປ຺ຜາທເກນ, ອາຓາປເນນ ວາ, ຍທາ ກທາຈິ ປຣສນ຺ຕກວິນາສເກນ ສປ຺ປິເຕລກຸມ຺ຠິອາທີສຸ ທຸກູລສາຏກຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທິປກ຺ຂິປນາທິນາ ວາ ຄຫຓໍ ຖາວໂຣ. ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປເນນ ຄຫຓໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ. ວິນາ ມນ຺ເຕນ, ກາຍວຈີປໂຍເຄຫິ ຕາທິສອິທ຺ຘິໂຍເຄນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ. ກາຍວຈີປໂຍເຄສຸ ຫິ ສນ຺ເຕສຸເຍວ ອິທ຺ຘິມໂຍ ອວຫຣຓປໂຍໂຄ ໂຫຕິ, ໂນ ອສນ຺ເຕສຸ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙), ເຕ ຈ ໂຂ ປໂຍຄາ ຍຖານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສໍ ປນ ປໂຍຄານໍ ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວຫາເຣສຸ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາເນນ ວາ, ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວຎ຺ຈເນນ ວາ, ອວຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ປສຍ຺ຫ ພລສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວາ ອວຫຣຓໍ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ປຣຠຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ຠຓ຺ໂຑກາສປຣິກປ຺ປວເສນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ. ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອາທິອຕ຺ເຖນ, ນິທສ຺ສນນເຍນ ວາ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈກາປິ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈການໍ ສໂມຘານຠູຕາ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ສພ຺ເພປິ ອທິນ຺ນາທານເມວ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ອຣິຍາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ທິນ຺ນເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິນ຺ນາທາຍີ’’ຕິ ອິທໍ ປໂຍຄໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວທສ຺ສນໍ. ‘‘ທິນ຺ນປາຏິກງ຺ຂີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອາສຍໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ອເຖເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ -ສທ຺ໂທ ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາຣິໂຍ, ອ-ສທ຺ໂທ ວາ ເອໂກ ນິປາໂຕ ນ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເຖເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສມານວາກ຺ຍາວຕ຺ຖິກວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕປຏິຣູປກຕາກຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມາສທສ຺ສນເມຕໍ. ປກຣຓາຘິຄເຕ ປນ ອຕ຺ເຖ ວິເວຈິຍມາເນ ອິຘ ອເຖນໂຕເຍວ ສຸຈິຠູຕຕາ ອຘິຄມີຍຕິ ອທິນ຺ນາທານາຘິກາຣຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອເຖນຕ຺ຕາເຍວ ສຸຈິຠູເຕນາ’’ຕິ ເຕນ ເຫຕາລງ຺ກາຣວຈນເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ຠຄວໂຕ ປນ ໂສ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ຍຖາ ຕໍ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາເຄສຸ ສຕ຺ຕໂວຫາໂຣ. ອທຕິ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ. ປທຕ຺ຕເຍປິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອເຖນໍ…ເປ… ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເຖເນນ ອຕ຺ຕນາ ອເຖນຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຈິຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ສຸຈິຠູຕຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສສນ຺ຕິ ‘‘ປຫາຍ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຍິຘ ສິກ຺ຂາປທໂວຫາເຣນ ວິຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ, ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ຈ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ວິຣຕິໂຍ, ເຈຕນາ ຈ ອຘິສີລສິກ຺ຂານມຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ເຕສມຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ, ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ລຊ຺ຊາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານປ຺ປຫານສ຺ສາປີຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ສຸຈິຠູເຕນາຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທິສມນ຺ນາຄມນໍ, ອຫິຣິກາທີນຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ເສຏ຺ຐວາຈໂກ, ອພ຺ຣຫ຺ມານໍ ນິຫີນານໍ, ອພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ນິຫີນໍ ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອາຈາຣນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິໍ. ນ ອາຈຣຕີຕິ ອນາຈາຣີ, [ອາຣາຈາຣີ (ທີ. ນິ. ໑.໘)] ຕທາຈາຣວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕ ທູຣຈາຣີ’’ຕິ. ທູໂຣ ເມຖຸນສງ຺ຂາໂຕ ອາຈາໂຣ, ໂສ ວິຣເຫນ ຍສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ທູຣຈາຣີ, ເມຖຸນຘມ຺ມໂຕ ວາ ທູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕພ຺ພິຣຕິໍ ອາຈຣຕີຕິ ທູຣຈາຣີຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ມິຖຸນານໍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຍໍ ເມຖຸໂນຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນາ’’ຕິອາທິນາ. ອສຕໍ ຘມ຺ໂມ ອາຈາໂຣຕິ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມາ. ອເຠທໂວຫາເຣນ ຄາມສທ຺ເທເນວ ຄາມວາສິໂນ ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມວາສີນ’’ນ຺ຕິ, ຄາເມ ວສຕໍ ຘມ຺ໂມຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ທູຣຈາຣີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ວຈນໂຕ, ປາຬິຍໍ ວາ ‘‘ເມຖຸນາ’’ ຕ຺ເວວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄາມຘມ຺ມາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ

‘‘ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ສມ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ປຏິຊານມາໂນ ນ ເຫວ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ໂສ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິທມ຺ປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຂຓ຺ຑມ຺ປິ ຉິທ຺ທມ຺ປິ ສພລມ຺ປິ ກມ຺ມາສມ຺ປິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ເມຖຸເນນ ສໍໂຍເຄນ, ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ, ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ມາຕິ ວທາມິ.

ປຸນ ຈປຣໍ…ເປ… ນປິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມນ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ສຎ຺ຊຄ຺ຆຕິ ສໍກີຬຕິ ສໍເກລາຍຕິ…ເປ… ນປິ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ສຎ຺ຊຄ຺ຆຕິ ສໍກີຬຕິ ສໍເກລາຍຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ເປກ຺ຂຕິ…ເປ… ນປິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ເປກ຺ຂຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ວາ ຕິໂຣປາກາຣໍ ວາ ຫສນ຺ຕິຍາ ວາ ຠຓນ຺ຕິຍາ ວາ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ວາ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ວາ…ເປ… ນປິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ວາ ຕິໂຣປາກາຣໍ ວາ ຫສນ຺ຕິຍາ ວາ ຠຓນ຺ຕິຍາ ວາ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ວາ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ວາ, ອປິຈ ໂຂ ຍານິສ຺ສ ຕານິ ປຸພ຺ເພ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຫສິຕລປິຕກີຬິຕານິ, ຕານິ ອນຸສ຺ສຣຕິ…ເປ… ນປິ ຍານິສ຺ສ ຕານິ ປຸພ຺ເພ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຫສິຕລປິຕກີຬິຕານິ, ຕານິ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປສ຺ສຕິ ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕໍ ສມງ຺ຄິຠູຕໍ ປຣິຈາຣຍມານໍ…ເປ… ນປິ ປສ຺ສຕິ ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕໍ ສມງ຺ຄິຠູຕໍ ປຣິຈາຣຍມານໍ, ອປິຈ ໂຂ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິທມ຺ປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຂຓ຺ຑມ຺ປິ ຉິທ຺ທມ຺ປິ ສພລມ຺ປິ ກມ຺ມາສມ຺ປິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ເມຖຸເນນ ສໍໂຍເຄນ, ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ, ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ມາຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) –

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ສຕ຺ຕກນິປາເຕ ຊາຓຸໂສຓິສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄາປິ ປຏິວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອິຘາປິ ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທກ຺ກເມ ມິຈ຺ຉາຈາເຣ ປນ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິສານໍ ຕາວ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ, ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສາຕິ ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ອິຕ຺ຖີສຸ ປນ ທສນ຺ນໍ ຘນກ຺ກີຕາທີນໍ, ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານຎ຺ຈ ວເສນ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຣິສາ. ເຍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາຈາຣາ ອກາໂລ, ອເທໂສ, ອນງ຺ໂຄ, ອຘມ຺ໂມ ຈາ’’ຕິ, ເຕ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ປຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ນ ຫິ ສາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ປວຕ຺ຕາ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນາມ ສມ຺ຠວຕິ. ສາ ປເນສາ ທຸວິຘາປິ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຄຸຓວິຣຫິເຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຄຸຓຣຫິເຕປິ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຠາເວ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ສມານຈ຺ຉນ຺ທຠາເວປິ ກິເລສານໍ, ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສ ປນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕີຕິ. ມິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ ອຄມນີຍວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມິໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ, ເສວນາປໂຍໂຄ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສນນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາ; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໘໙; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໙-໑໑໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສເນ ສຕິປິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ. ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປໂຍຄາຠາໂວ ນ ປມາຓໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເສວນປໂຍຄສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠາວໂຕ, ປຸຣິສສ຺ເສວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເສວນປໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ [ນິປນ຺ນາຍ (ຘ. ສ. ອນຸຏີ. ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ)] ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສກິຈ຺ຈກຣຓກາເລ ປຸຣິສສ຺ສາປິ ເສວນາປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາຕິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ.

ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ເສວນາປໂຍເຄເນວ ເສວນຈິຕ຺ຕຕາສິທ຺ຘິໂຕ ອຄມນີຍວຕ຺ຖຸ, ເສວນາປໂຍໂຄ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສນນ຺ຕິ ຕໂຍ, ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ອຄມນີຍວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມິໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສນນ຺ຕິ ຕໂຍ, ອນວເສສຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ, ຕມ຺ປິ ເກຈິເຍວ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ມານຸຏີກາຍໍ (ຘ. ສ. ອນຸຏີ. ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວ.

໙. ມຸສາຕິ ຕຕິຍນ຺ໂຕ, ທຸຕິຍນ຺ໂຕ ວາ ນິປາໂຕ ມິຈ຺ຉາປຣິຍາໂຍ, ກິຣິຍາປຘາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຸເຣ ກຣຓໍ ປຸເຣກ຺ຂາໂຣ, ວິສໍວາທນສ຺ສ ປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣສ຺ສ ຫິຕວິນາສໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸສາວາໂທ ປນ ສສນ຺ຕກສ຺ສ ອທາຕຸກາມຕາຍ, ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ຈ ຠວຕິ. ວຈສາ ກຕາ ວາຍາມປ຺ປຘານາ ກິຣິຍາ ວຈີປໂຍໂຄ. ຕຖາ ກາເຍນ ກຕາ ກາຍປໂຍໂຄ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາໂຍ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ, ຕງ຺ຂເຓ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓາມີ’ຕິ’’ (ປາຣາ. ໒໐໐; ປາຈິ. ໔) ເອຕເທວ ຫິ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄຠູຕໍ. ອິຕຣໍ ‘‘ຠຓິຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’ນ຺ຕິ’’ (ປາຣາ. ໒໐໐; ປາຈິ. ໔) ວຸຕ຺ຕໍ ປນ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ວິສໍວາທກສ຺ສ. ‘‘ເຈຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິສໍ ວາເທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິສໍວາທນໍ, ຕເທວ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ, ຕໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ຕຖາ, ອິມິນາ ມຸສາສງ຺ຂາເຕນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ, ມຸສາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ມຸສາວາໂທຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ‘‘ວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ວິຠາວິຕເມວ ໂຫຕິ.

‘‘ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ປນ ອວິຠາວິຕເມວ ມຸສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄສງ຺ຂາຕກິຣິຍາວາຈກຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ນເຍ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອພ຺ຍາປິຕຕາຍ, ມຸສາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ວິສໍວາທິຕພ຺ພຕ຺ຖວາຈກຕາສມ຺ຠວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ສຠາວໂຕ. ຕຖາຕິ ເຕນ ຕຖາກາເຣນ. ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ນເຍ ມຸສາ ວຕ຺ຖຸ ວທີຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ມຸສາວາໂທຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ໂສ ຍມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຠາວມາຫ. ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ຄຸຓວເສນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ມຸສາວາທສາມຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍາຕິ, ຫິ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ຈ ມຸສາວາທສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຈ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາເຣເນວ ມຸສາວາໂທ, ນ ປນ ວຈນມຕ຺ເຕນ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຈຕນາ ພລວຕີ ນ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນທີ ມຎ຺ເຎຕິ ນທີ ວິຍ. ອປ຺ປຕາຍ ອູນສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປູຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ປູຣຓກຖາ, ພຫຸຕຣຠາເວນ ວຸຕ຺ຕກຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເຕນາກາເຣນ ຊາໂຕ ຕຊ຺ໂຊ, ຕສ຺ສ ວິສໍວາທນສ຺ສ ອນຸຣູໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຍາໂມຕິ ວາຍາມສີເສນ ປໂຍຄມາຫ. ວີຣິຍປ຺ປຘານາ ຫິ ກາຍິກວາຈສິກກິຣິຍາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ວາຍາມມຕ຺ຕໍ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປໂຍເຄ ກເຕປິ ອປເຣນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອວິຎ຺ຎາເຕ ວິສໍວາທນສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນມ຺ປິ ເອກສມ຺ຠາຣຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠູຕວຈນໍ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນ’’ນ຺ຕິ ຕໂຍ ສມ຺ຠາເຣ ວທນ຺ຕິ. ກາຍິໂກວ ສາຫຕ຺ຖິໂກຕິ ໂກຈິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ກາເຍນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ເຈ ກິຣິຍາຍ ປໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ຕງ຺ຂເຓ ວາ ທນ຺ຘຕາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍນ຺ຕິ ວິສໍວາທໂກ. ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐາປິກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ກາຍິກວາຈສິກກິຣິຍສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ເອວ. ມຸສາວາທກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕີຕິ ວິສໍວາທນເຈຕນາສງ຺ຂາເຕນ ມຸສາວາທກມ຺ມຸນາ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕິ, ອລ຺ລີຍຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈປິ ທນ຺ຘຕາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຈິເຣນາປິ ປໂຣ ຕທຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ພຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວາ’’ຕິ ອິທໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍ ສງ຺ຄຫກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ…ເປ… ຕຖາ’’ຕິ ເອເຕນ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ວິຍ ອາຓຕ຺ຕິກາທໂຍປິ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ປຣສ຺ສ ວິສໍວາທນຠາເວນ ຕສ຺ສທິສຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອິທມສ຺ສ…ເປ… ອາຓາເປນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ, ‘‘ປຓ຺ຓໍ…ເປ… ນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສ, ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ…ເປ… ຐເປນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ຖາວຣສ຺ສ. ຍສ຺ມາ ວິສໍວາເທຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາຕິ ຕາລາທີນໍ ປຓ຺ຓໍ ອກ຺ຂເຣນ ລິຂິຕ຺ວາ, ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ວາ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທີສູ’’ຕິ [ກຸຑ຺ຑາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘)] ປຓ຺ເຓ ອກ຺ຂຣໍ ເລຂນິຍາ ລິຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ສພ຺ພທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ ສຍເມວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ.

ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈີສຈ຺ຈໍ, ສຈ຺ເຈນ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸຣິເມນ ວຈີສຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉິມໍ ວຈີສຈ຺ຈໍ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ຘາຕຸປທນ຺ຕໂລປໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ທຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ –

‘‘ວິປຸພ຺ໂພ ຘາ ກໂຣຕ຺ຍຕ຺ເຖ, ອຠິປຸພ຺ໂພ ຕຸ ຠາສເນ;

ນ຺ຍາສໍປຸພ຺ໂພ ຍຖາໂຍຄໍ, ນ຺ຍາສາໂຣປນສນ຺ຘິສູ’’ຕິ. –

ຘາ-ສທ຺ທເມວ ຆຏນຕ຺ເຖ ປຐນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິຍາຍວເສນ ‘‘ສນ຺ທຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕທຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ຕຣາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ຕາທິໂສຕິ ນ ເອວໍວທນສຠາໂວ. ຊີວິຕເຫຕຸປິ, ປເຄວ ອຎ຺ຎເຫຕູຕິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ.

‘‘ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວິຍ ເຖຕ-ສທ຺ໂທ ຖິຣປຣິຍາໂຍ, ຖິຣຠາໂວ ຈ ສຈ຺ຈວາທິຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ກຖາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຖິຣກໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຖິຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ຫິ ເຖໂຕ, ຖິຣຠາໂວ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ເຖໂຕ ນາມ. ຫລິທ຺ທີຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓກນ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕໂກ ຄຈ຺ຉວິເສໂສ. ຖຸໂສ ນາມ ຘຎ຺ຎຕ຺ຕໂຈ, ຘຎ຺ຎປລາໂສ ຈ. ກຸມ຺ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ມຫາຜໂລ ສູປສມ຺ປາທໂກ ລຕາວິເສໂສ. ອິນ຺ທຂີໂລ ນາມ ຄມ຺ຠີຣເນໂມ ເອສິກາຖມ຺ໂຠ. ຍຖາ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ນ ຐິຕາ, ເອວໍ ນ ຐິຕາ ກຖາ ເອຕສ຺ສາຕິ ນຐິຕກໂຖ [ນຖິຣກໂຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘)] ຍຖາ ປາສາຓເລຂາທໂຍ ອວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ຐິຕາ, ເອວໍ ຐິຕາ ກຖາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຐິຕກໂຖຕິ [ຖິຣກໂຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘)] ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ຍຖາ ກຖາຍ ອຸປມາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຖາຍ ຫິ ເອຕາ ອຸປມາໂຍຕິ.

ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ສທ຺ຘາ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຈ຺ຈຍິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕິຍາຍິຕພ຺ພໂກ’’ຕິ. ປຕ຺ຕິຍາ ອຍິຕພ຺ພາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍິຕພ຺ພາ ຍ-ກາຣາຄເມນ, ວາຈາ. ສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍິຕພ຺ພໂກ, ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຍິຕພ຺ພໂກ’’ຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ, ອນ຺ວເຍນ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິສໍວາທນໂຕ. ອິຕຣປກ຺ເຂ ຈ ອວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ໂລກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສຕິປິ ປຈ຺ເຈກໍ ປາຐກ຺ກເມ ອຎ຺ຎາສຸ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາ ທີສຸ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາ; ມ. ນິ. ໑.໘໙) ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປທານໍ ເອກຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຍາຍ ວາຈາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຍາຍ ວາຈາຍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣສ຺ສາຕິ ຍໍ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ຕໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ສ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ທ຺ວນ຺ທຄພ຺ຠຠາວໍ ໂຊເຕຕຸໍ ກມ຺ມທ຺ວເຍ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ສຸຎ຺ຎຠາວນ຺ຕິ ປິຍວິຣຫິຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕຠາວໍ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສທ຺ທສຠາວາ ວາຈາ, ເອເຕນ ປິຍຎ຺ຈ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປິຍສຸຎ຺ຎໍ, ຕໍ ກໂຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ປິສຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ປິສຕີຕິ ວາ ປິສຸຓາ, ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ຄຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຜຣຸສນ຺ຕິ ສິເນຫາຠາເວນ ລູຂໍ. ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາຕິ ໂທມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຠາເວນ ສຍມ຺ປິ ກກ຺ກສາ. ຜຣຸສສຠາວໂຕ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ. ອຕ຺ຖວິປນ຺ນຕາຍ ນ ຫທຍງ຺ຄມາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມນເຍ ຜຣຸສໍ ກໂຣຕີຕິ ວຈນຕ຺ເຖນ ວາ ຜລູປຈາເຣນ ວາ ວາຈາຍ ຜຣຸສສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸຕິຍນເຍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕນິຏ຺ຐຸຣຕາຍ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ທວເສນ ສຠາເວນ, ກາຣຓູປຈາເຣນ ວາ ວາຈາຍ ຜຣຸສສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ເຍນາຕິ ປລາປສງ຺ຂາເຕນ ນິຣຕ຺ຖກວຈເນນ. ສມ຺ຜນ຺ຕິ ‘‘ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຫິຕຎ຺ຈ ຜລຕິ ປຫຣຕິ ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ສມ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ອນຸປກາຣກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ, ເຕນາຫ ‘‘ນິຣຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາ ສມ຺ຜໍ ປລປຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຈຕນາຍ ຜລໂວຫາເຣນ ປິສຸຓາທິສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສາ ເອວາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕິປຣິກປ຺ປນາຍ ເຫຕຸໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຫາຍາ’’ຕິອາທິວຈນສນ຺ນິຘານໂຕ ຕສ຺ສາເຍວ ຈ ປຫາຕພ຺ພຕາ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ປິສຸຓວາຈາທີສຸ. ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂລເຠນ, ໂທເສນ ວາ ວິພາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸປຕາປິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ, ທູສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ເຈຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍນ ສຫ ປເຣສໍ ເຠທາຍ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາ ປິສຸຓວາຈາ ນາມ ປິສຸຓໍ ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ສມາສວິສເຍ ຫິ ມຸຂ຺ຍວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ພ຺ຍາສວິສເຍ ອຸປຈາຣວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ຍໂຕ ເຠທໍ ກໂຣຕິ, ເຕສຸ ອຠິນ຺ເນສຸ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຠິນ຺ເນສຸ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວິເສເສສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ໂສ ຠິຊ຺ຊຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນ’’ນ຺ຕິ. ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາປິຍກມ຺ຍຕານເມເກກປກ຺ຂິປເນນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ຠິນ຺ເນ ເອວ. ອິເມສນ຺ຕິ ອນິຍມຕາຍ ປຣມ຺ມຸຂາປວຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ປຣິວຕ຺ຕມາເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິໂຕຕິ ອິຘ ປເທເສ, ວຸຕ຺ຕານໍ ເຍສໍ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ທ຺ວິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນວຈນໍ ພຫູນມ຺ປິ ສນ຺ຘານໂຕ. ‘‘ມິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ສນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ, ເຕນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຠິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຘານກຣຓຎ຺ຈ ນາມ ເຕສມນຸຣູປກຣຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປທາຕາຕິ ອນຸພລປ຺ປທາຕາ, ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປທາຕາ. ກສ຺ສ ປນ ອນຸພລປ຺ປທານໍ, ອນຸວຕ຺ຕນຎ຺ຈາຕິ? ‘‘ສຫິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຘານສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຘານານຸປ຺ປທາຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸພລວເສນ, ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ຈ ສນ຺ຘານສ຺ສ ປທານໍ ອາທານໍ, ຣກ຺ຂຓໍ ວາ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ. ຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ສມຄ຺ໂຄຕິ ຫິ ຕທຘິຏ຺ຐານານໍ ວເສນ ຕພ຺ພິເສສນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສມຄ຺ເຄ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາກາເຣນ ວິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຄ຺ເຄສູຕິ ສມຄ຺ຄຠູເຕສຸ ຊນກາເຍສຸ, ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕປ຺ປກຕິຍຕ຺ໂຖປິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນນ຺ທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕປ຺ປກຕິຍຕ຺ເຖນ ຫິ ‘‘ທິສ຺ວາປິ ສຸຕ຺ວາປີ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສມຄ຺ເຄ ກໂຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມຄ຺ຄກຣຓີ. ສາເຍວ ວາຈາ, ຕໍ ຠາສິຕາຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຍາ ວາຈາ’’ຕິອາທິນາ. ຕາຍ ວາຈາຍ ສມຄ຺ຄກຣຓໍ ນາມ. ‘‘ສຸຂາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄີ, ສມຄ຺ຄານໍ ຕໂປ ສຸໂຂ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໑໙໔) ສມຄ຺ຄານິສໍສທສ຺ສນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມຄ຺ຄິຄຸຓປຣິທີປິກເມວາ’’ຕິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ເຠທນິກໍ ວາຈໍ.

ມມ຺ມານີຕິ ທຸຏ຺ຐາຣູນິ, ຕສ຺ສທິສຕາຍ ປນ ອິຘ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນິ ‘‘ມມ຺ມານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ທຸຏ຺ຐາຣູສຸ ເຍນ ເກນຈິ ວຕ຺ຖຸນາ ຆຏິເຕສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຕສຸ ທສສຸຊາຕິອາທີສຸ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູສຸ ຜຣຸສວາຈາຍ ຜຸສິຕມຕ຺ເຕສູຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມມ຺ມານິ ວິຍ ມມ຺ມານິ, ເຍສຸ ຜຣຸສວາຈາຍ ຉຸປິຕມຕ຺ເຕສຸ ທຸຏ຺ຐາຣູສຸ ວິຍ ຆຏ຺ຏິເຕສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ການິ ປນ ຕານິ? ຊາຕິອາທີນິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໙) ‘‘ຍສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປເທສສ຺ສ ສຕ຺ຖາທິປຏິຫເນນ ຠຸສໍ ຣຸຊ຺ຊນໍ, ໂສ ມມ຺ມໍ ນາມ. ອິຘ ປນ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຜຣຸສວາຈາວເສນ ໂທມນສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ຠຸສໍ ຣຸຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ມມ຺ມໍ ວິຍາຕິ ມມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕານິ ມມ຺ມານິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຍນາຕິ ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກ, ສ຺ເວວ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ, ຕານິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ຕຖາ. ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາ ຜຣຸສາ ວາຈາ ຜຣຸສໍ ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ຜຣຸສເຈຕນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາ’’ຕິ ວຈນໍ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ຜຣຸສເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ປນ ສວນຜຣຸສຕາມຕ຺ເຕນາຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາຍ ເອວ. ອາວິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ຜຣຸສວາຈາຠາວສ຺ສ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສາຕິ ວາ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາຍ ເອວ, ຜຣຸສວາຈາຠາວສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເຖວາຕິ ມາຕຸວຸຕ຺ຕາກາເຣເນວ, ອຸຏ຺ຐາສິ ອນຸພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈກິຣິຍນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ຈຓ຺ຑາ ຕໍ ມຫິໍສີ ອນຸພນ຺ຘຕູ’’ຕິ ວຈນໍ ມຸເຂນ ກເຖສິ, ຕໍ ມາຕຸຈິຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ມາ ໂຫຕຸ, ຍໍ ປນ ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕມ຺ປິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ນ ປຕຕູ’’ຕິ ກາຣຓໍ ຈິຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕເທວ ມາຕຸຈິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕເມວ ໂຫຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈກຣຓໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພສຈ຺ຈໍ ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນເຍວ. ພທ຺ຘາ ວິຍາຕິ ໂຍຕ຺ຕາທິນາ ປຣິພນ຺ຘິ ວິຍ. ເອວໍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ສວນຜຣຸສຕາມຕ຺ເຕນ ມມ຺ມຈ຺ເຉທກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປໂຍໂຄຕິ ວຈີປໂຍໂຄ. ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍາຕິ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາຍ ອຠາວມາຫ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາ, ກມ຺ມຠາວໍ ປນ ນ ສກ຺ກາ ວາເຣຕຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິນາປິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ເຈຕນາຜຣຸສຕາຍ ຜຣຸສວາຈາຠາວໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ອນ຺ວຍວເສນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຜຣຸສາ ວາຈາ ນ ໂຫຕິ ຜຣຸສາ ວາຈາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ສາຕິ ຜຣຸສວາຈາ. ຍນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ.

ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ອິຕຣາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາເຠເທປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຜຣຸສວາຈາ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາເຍວ ສີສໍ ເອຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ປນ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ສມ຺ມຸຂາ ປໂຍເຄ ອຄາຣວາທີນໍ ພລວຠາວໂຕ ສິຍາ ເຈຕນາ ພລວຕີ, ປຣສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖວິຊານນໍ, ນ ຕຖາ ປຣມ຺ມຸຂາ. ຍຖາ ປນ ອກ຺ໂກສິເຕ ມເຕ ອາຬຫເນ ກຕາ ຂມນາ ອຸປວາທນ຺ຕຣາຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ປຍຸຕ຺ຕາປິ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຜຣຸສວາຈາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນມຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕໂຍວ ຕສ຺ສາ ສມ຺ຠາຣາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ກຸປິຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ຫິ ສຕິ ຈິຕ຺ຕໂກເປ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ, ຕທຠາເວ ຈ ຍຖາຣຫໍ ປາຓາຕິປາຕພ຺ຍາປາທາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂທໂສ ອິລຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ກມ຺ປຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ;

ອນີຆໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຉິນ຺ນໂສຕໍ ອພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗; ອຸທາ. ໖໕; ເປຏໂກ. ໒໕); –

ອິມິສ຺ສາ ອຸທານຄາຖາຍ. ສີລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ນິທ຺ໂທສຕາຍ ‘‘ເນລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ກາມຠູເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມວເຣ ສຬາຍຕນວຄ຺ເຄ ‘‘ເນລງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗) ວາຈາ ນາມ ສທ຺ທສຠາວາ ຕໍຕທຕ຺ຖນິພນ຺ຘນາຕິ ສາທຸຣສສທິສຕ຺ຕາ ມຘຸຣເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ຕພ຺ຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ຖເມວ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ, ອຕ຺ຖມຘຸຣຕາຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສນປຣນິປາໂຕປິ ຫິ ໂລເກ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ. ອປິຈ ອວຍວາເປກ຺ຂເນ ສຕິ ‘‘ມຘຸຣໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສຸຂາຕິ ສຸຂກຣຓີ, ສຸຂເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຓ຺ຓສູລນ຺ຕິ ກຓ຺ຓສງ຺ກຸໍ. ກຓ຺ຓສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປຏິພທ຺ຘຕທນຸວຕ຺ຕກາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິໂຍ ຄຫິຕາ. ໂວຫາຣກຖາ ເຫສາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ, ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາ ຈ, ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກລສຣີເຣ ໂກປໍ, ເປມ’’ນ຺ຕິ ຈ. ນ ຫິ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິໂຕ ໂກໂປ, ເປໂມ ຈ ສກລສຣີເຣ ວຕ຺ຕຕິ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ສຸເຂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປວິສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອລຸຕ຺ຕສມາໂສ ເຈສ ຍຖາ ‘‘ອມຕງ຺ຄໂຕ’’ຕິ. ປຸເຣຕິ ຄຸຓປາຣິປຸເຣ, ເຕນາຫ ‘‘ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍາ’’ຕິ. ປຸເຣ ສໍວຑ຺ຒາ ໂປຣີ, ຕາທິສາ ນາຣີ ວິຍາຕິ ວາຈາປິ ໂປຣີຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິອາທິນາ. ສຸກຸມາຣາຕິ ສຸຕຣຸຓາ. ອຸປເມຍ຺ຍປກ຺ເຂ ປນ ອຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກຠາໂວ ເອວ ສຸກຸມາຣຕາ. ປຸຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສີວາຈໂກ ສຫຈຣຓວເສນ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ເອສາຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘີນິທ຺ເທສາ ວາຈາ. ເອວຣູປີ ກຖາຕິ ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍນ ປກາສິຕາ ກຖາ. ກນ຺ຕາຕິ ກາມິຕາ ຕຸຏ຺ຐາ ຍຖາ ‘‘ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ, ມານ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕພ຺ຍປ຺ປເທໂສ, ກາມິຍມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໖, ໔໓໐, ໔໔໑) ມນໍ ອປ຺ເປຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸຑ຺ຒິກຣາ’’ຕິ. ຕຖາກາຣິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຕ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສາຕິ ອິຘ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ, ນ ຕຸ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ວິຍ ກຕ຺ຕຣິ.

ກາມໍ ເຕຫິ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ໂສ ປນ ອຜລຕ຺ຕາ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖເຍວ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປິກາ’’ຕິ. ອປິຈ ປໂຍຊນຕ຺ຖາຠາວໂຕ ອນຕ຺ຖາ, ວາຈາ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາປິກາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອກຸສລເຈຕນາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ສມ຺ຜໍ ປລປນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ອາເສວນໍ ຠາວນໍ ພຫຸລີກຣຓໍ. ຍໍ ຊນໍ ຄາຫາປຍິຕຸໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຄຫິເຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນາປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຠາຣຕນາມການໍ ທ຺ເວຠາຕຸກຣາຊູນໍ ຍຸທ຺ຘກຖາ, ທສຄິຣິຍກ຺ເຂນ ສີຕາຍ ນາມ ເທວິຍາ ອາຫຣຓກຖາ, ຣາມຣຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈາຫຣຓກຖາ, ຍຖາ ຕໍ ອຘຸນາ ພາຫິຣເກຫິ ປຣິຈຍິຕາ ສກ຺ກຏຠາສາຍ ຄຓ຺ຐິຕາ ຣາມປຸຣາຓຠາຣຕປຸຣາຓາທິກຖາຕິ, ເອວມາທິກາ ນິຣຕ຺ຖກກຖາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາຣຕ…ເປ… ປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ’’ຕິ.

‘‘ກາລວາທີ’’ຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນໍ ຍຖາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໘, ໑໙໔) ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ອເປກ຺ຂາສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ວິຣຕິ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕ ສຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖນິຘານໍ ກຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຸປາຍສນ຺ທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕາປິ ຫິ ວາຈາ ອຍຸຕ຺ຕກາລປໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາວຫາ ນ ສິຍາຕິ ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນຠາວໍ ອນຸໂລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຊຫນ຺ເຕນ ອກາລວາທິຕາ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເລ ວທນ຺ເຕນາປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອສາຘນໂຕ ອຠູຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາທີ’’ຕິ. ຠູຕຎ຺ຈ ວທນ຺ເຕນ ຍໍ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕສມ຺ປາທນກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນາປິ ນ ໂລກິຍຘມ຺ມນິສ຺ສິຕເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິສ຺ສິຕມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິນຍວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິຎາຓຂນ຺ຕິວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສໍວຣວິນຍານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຫານວິນຍານຎ຺ຈ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານາຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລ ສຕິ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກໂຣ ຈ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເມວ ເທສນາໂກສລ຺ລໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຊ຺ຌາສຍຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ, ປຸຈ຺ຉາຍ ຈ ວເສນ ໂອຕິຓ຺ເຓ ເທສນາວິສເຍ ເອກໍສາທິພ຺ຍາກຣຓວິຠາຄໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐປນາເຫຕຸທາຫຣຓສໍສນ຺ທນານິ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ ວິຠາເວນ຺ຕິຍາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາຍ ຄມ຺ຠີຣຸທານປຫູຕຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣສງ຺ຄາຫິກາຍ ເທສນາຍ ປເຣ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ປຣມຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ເທສນາກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາລນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນສ຺ສ ອນຸຣູປກາລໍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພກາລໍ. ສຠາວວເສເນວ ຠູຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວເມວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອຕ຺ຖວາທີ. ອຕ຺ຖວທນຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວາຈາກຖນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິເຘຕິ ສນ຺ນິຘານໍ ກໂຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຘານໍ. ຐປໂນກາໂສ. ‘‘ຐານວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫທເຍ’’ຕິອາທິ. ນິຘານວຕີປິ ວາຈາ ກາລຍຸຕ຺ຕາວ ອຕ຺ຖາວຫາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ນິຘານວຕິໍ’’ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສາເປກ຺ຂວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວຣູປິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອປທິສິຕພ຺ໂພ, ອປທິສີຍຕິ ວາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ໂຖ ອເນນາຕິ ອປເທໂສ, ອຸປມາ, ເຫຕຸທາຫຣຓາທິກາຣຓໍ ວາ, ເຕນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາປເທສາ, ວາຈາ, ເຕນາຫ ‘‘ສອຸປມໍ ສກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ຍາວຕາ ປຣິໂຍສານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕາວຕາ ມຣິຍາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາ…ເປ… ຠາສຕີ’’ຕິ. ສິຂມປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ກຖາ ອຕ຺ຖາວຫາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນເກຫິປີ’’ຕິອາທິ. ຠາສິຕຕ຺ໂຖ ຈ ນາມ ສທ຺ທານຸສາເຣນ ອຘິຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ປກຕ຺ຍຕ຺ຖປຈ຺ຈຍຕ຺ຖຠາວຕ຺ຖາທິໂກ, ຕໂຕເຍວ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເອກຄາຖາປທມ຺ປິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິເອກຕ຺ຕາທິນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕາທິນເຍຫິ ອເນເກຫິປິ ນິທ຺ຘາຣຓກ຺ຂມຕາຍ ປຣິຍາທາຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອຕ຺ຖມາວຫຕີຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖວິເສສໂຕປິ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ຍໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຖວາທິນາ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕຕ຺ໂຖເຍວ ຫິ ອິຘ ຄຫິໂຕ. ນນຸ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວຈນໍ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສຫິຕໍເຍວ, ກິເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ປຣິໂສເຘຕິ ‘‘ນ ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນນຸສນ຺ຘິວເສນ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິວເສເນວ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໐. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕມູລສິກ຺ຂາປທານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ສໍວຣສີລສງ຺ຄເຫ ອຸປຣິຄຸຓສງ຺ຄຫໂຕ, ໂລກິຍປຸຖຸຊ຺ຊນາວິສຍໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິເທສນາຍ ສງ຺ຄຫິຕຸໍ ຕໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຈຸຣຊນປາກຏໍ ອາຈາຣສີລເມວ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ປາຬິຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ວິຊາຍນ຺ຕິ ວິຣຸຫນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ພີຊານິ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫນສມຕ຺ຖານໍ ສາຣຜລາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຠວນ຺ຕິ, ອຫຸວຸນ຺ຕິ ຈາຕິ ຠູຕາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ຊາຕາ, ວຑ຺ຒິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຑ຺ຒມານການໍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ, ຐິຕານຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ຍຖາກ຺ກມມຘິວຈນໍ. ວິຣຸຬ຺ຫມູລາ ຫິ ນີລຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ຕຣຸຓຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິຕາ ມຫນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາຕິ. ຄາໂມຕິ ສມູໂຫ, ໂສ ຈ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກຘມ຺ມຣາສິ, ພີຊານໍ, ຠູຕານຎ຺ຈ ຕຖາລທ຺ຘສມຎ຺ຎານໍ ອຏ຺ຐຘມ຺ມານໍ ຄາໂມ, ເຕເຍວ ວາ ຄາໂມຕິ ຕຖາ. ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ທຸວິເຘນາປິ ອຕ຺ເຖນ ເຕເຍວ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ອປິຈ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫຣິຕຠາວມາປນ຺ນາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທໂຍ ເທວຕາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠູຕານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານຕາຍ ຄາໂມຕິ ຠູຕຄາໂມຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມູລພີຊ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ. ເສເສສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫນສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຣູປໍຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຈ. ນີລຕິຓຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສາຕິ ອລ຺ລຕິຓສ຺ສ ເຈວ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຈ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາຣມ຺ໂຠ ອິຘ ວິໂກປນໍ, ຕຎ຺ຈ ເຉທນາທິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຉທນເຠທນປຈນາທິຠາເວນາ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິປ຺ຜນ຺ທນາຠາວໂຕ, ຉິນ຺ເນ ວິຣຸຫນໂຕ, ວິສທິສຊາຕິກຠາວໂຕ, ຈຕຸໂຍນິອປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຑ຺ຒິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓາທີນມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຕາຠາເວ ກາຣຓໍ. ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເນສໍ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາທີນໍ, ຕຖາ ກຏຸກມ຺ພິລາສາທິນາ ໂທຫຬາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣຕິ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ? ສມຓສາຣຸປ຺ປໂຕ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສຕ຺ຕານຸກມ຺ປນໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ອາຬວການໍ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນາທິວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສາ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໘໙).

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣເມວ ຠຸຎ຺ຊນໂຕຕິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ. ຕຍິທໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ກທາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕຣາສຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ, ທ຺ວີສຸ ຠຕ຺ເຕສຸ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາໂຕ ອສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຕຣາສໍ. ສາຍໍ ອສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາຍມາສໍ, ຕເທວ ຠຕ຺ຕໍ ຕຖາ. ເອກ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາລປຣິຈ຺ເຉທຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕທນ຺ໂຕຄຘວາຣຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ.

ຣຕ຺ຕິຍາ ໂຠຊນໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໂຕ ຣຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ຕຖາເຍວາຘິປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ອຍໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຣນ຺ໂຫວ ອິຘ ວິກາໂລຕິ ປາຣິເສສນເຍນ ຕຕິຍປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາວສາຘໂນ ເຈຕ຺ຖ ໂຠຊນ-ສທ຺ໂທ ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖວາຈໂກຕິ ທີເປຕິ ‘‘ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ກສ຺ສ ປນ ຕທຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ? ຍາມກາລິກາທີນມນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ວິກາລໂຠຊນສທ຺ທສ຺ສ ຈ ຍາວກາລິກຊ຺ໂຌຫຣເຓເຍວ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ‘‘ຍາວກາລິກສ຺ສາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາວເສໂສ ອາຈຣິຍານໍ ນໂຍ – ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ໂຠຊນໍ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິ ສພ຺ພໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນໍ ຣຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ໂຠຊນຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ໂຠຊນສທ຺ເທນ. ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ວິກາລໂຠຊນໍ, ຕໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ. ວິກາເລ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ອີທິສາ ຄຸຓວິຠູຕິ ນ ພຸທ຺ຘກາເລເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອໂນມານທີຕີເຣ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ – ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣເມວ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ເອກຠຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣຕ຺ຕິໂຠຊໂນປິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ສາຍນ຺ຫໂຠຊີປິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ສິຍາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ສຉນ຺ທຣາຄປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນຈ຺ຈາທີນໍ ທສ຺ສນໍ ນານຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວິສຸຈຕິ ສາສນໍ ວິຊ຺ຌຕິ ອນນຸໂລມິກຠາເວນາຕິ ວິສູກໍ, ປຏິວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຏາຓີຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ປຏາຓີສງ຺ຂາຕໍ ກີລໍ ວິຍ ຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິສູກ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຏາຓີຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖມາຫາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ, ປເຣຫິ ປໂຍຊາປິຍມານຎ຺ຈ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສນເຍນ ຄຫິຕໍ, ເອກເສສນເຍນ ວາ. ຕຖາ ຄີຕວາທິຕສທ຺ເທຫິ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານີຕິ ອາຫ ‘‘ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນາ’’ຕິ. ສຸທ຺ຘເຫຕຸຕາໂຊຕນວເສນ ຫິ ທ຺ວາຘິປ຺ປາຍິກາ ເອເຕ ສທ຺ທາ. ນຈ຺ຈຎ຺ຈ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕຎ຺ຈ ວິສູກທສ຺ສນຎ຺ຈ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນໍ, ສມາຫາຣວເສເນຕ຺ຖ ເອກຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍຖາປາຐໍ ວາກ຺ຍາວຕ຺ຖິກນ຺ຕວຈເນນ ສຫ ສມຸຈ຺ຈຍສມາສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຈ຺ຈາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອີທິເສສຸ. (ທສ຺ສນວິສເຍ ມຍູຣນຈ຺ຈາທິປຏິກ຺ຂິປເນນ ນຈ຺ຈາປນວິສເຍປິ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ) ‘‘ນຈ຺ຈາທີນິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ, ຍຖາສກໍ ວາ ວິສຍສ຺ສ ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ທສ຺ສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິຊານາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຕິນິປາຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ.

‘‘ວິສູກຠູຕາ ທສ຺ສນາ ຈາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວິສູກຠູຕສ຺ສ ປນ ຄີຕສ຺ສ ສວນໍ ກທາຈິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ຄີຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ປນ ຘມ຺ໂມ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ກຕ຺ຖຈິ ປນ ນ-ກາຣວິປຣິຍາເຍນ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຈ ຄີໂຕ ເຈ ຘມ຺ມານຸໂລມຕ຺ຖປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ໂມ ເຈ ຄີຕສທ຺ທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ, ຄີຕສ຺ສເຣນ ຘມ຺ໂມ ຄາຍິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຄາເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໔໙) ຫິ ເທສນາຍ ເອວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ສວນາຍ. ອິມສ຺ສ ຈ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຄີຕສ຺ສເຣນ ເທສິໂຕປິ ຘມ຺ໂມ ນ ຄີໂຕ’’ຕິ. ຍຎ຺ຈ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພສທ຺ທໍ ນິທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ ກຸມ຺ຠທາສິຄີຕມ຺ປິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປສາໂທ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິພ຺ພິທາ ວາ ສຓ຺ຐາຕິ, ເອວຣູໂປ ສທ຺ໂທ ເສວິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສມາທານສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ເສວິຕພ຺ພຕາມຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາທານສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຫິ ເອວຣູປໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສໍວຣໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ຄີຕສທ຺ທຠາວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄີຕນ຺ຕິ ນຏາທີນໍ ວາ ຄີຕໍ ໂຫຕຸ, ອຣິຍານໍ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓູປສໍຫິຕໍ ສາຘຸກີຬນຄີຕໍ ວາ, ອສໍຍຕຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມຠາຓກຄີຕໍ ວາ, ອນ຺ຕມໂສ ທນ຺ຕຄີຕມ຺ປິ, ຍໍ ‘‘ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂອກູຊິຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ຄີຕໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໓໕; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໓໔.໒໕).

ກິຎ຺ຈາປິ ມາລາ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ພທ຺ຘປຸປ຺ຜວາຈໂກ, ສາສເນ ປນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ອພທ຺ຘປຸປ຺ເຜສຸປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ ພທ຺ຘມພທ຺ຘໍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ມາລາ’’ ຕ຺ເວວ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ວາສຈຸຓ຺ຓຘູປາທິກໍ ວິເລປນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວິຍ ຫິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖມນ຺ຕເຣນາປິ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈໂກ. ຉວິຣາຄກຣຓນ຺ຕິ ວິເລປເນນ ຉວິຍາ ຣຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ປິສິຕ຺ວາ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ. ປິຬນ຺ຘນໍ ຘາຣຓໍ. ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ ມຓ຺ຑນໍ. ຄນ຺ຘວເສນ, ຉວິຣາຄວເສນ ຈ ສາທິຍນໍ ວິຠູສນໍ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ທີເປຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປິຬນ຺ຘນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ຕຖາ ເຈວ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໔໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍໍ ປນ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມາລາທີສຸ ຘາຣຓາທີນິ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ກິໍ ປເນຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍາຍາ’’ຕິອາທິ. ຍາຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາຍ ກໂຣຕິ, ສາ ອິຘ ກາຣຓໍ. ‘‘ຕໂຕ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເອເຕເນວ ‘‘ມາລາ…ເປ… ວິຠູສນານໍ ຐານໍ, ມາລາ…ເປ… ວິຠູສນາເນວ ວາ ຐານ’’ນ຺ຕິ ສມາສມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ເຈຕນາທິຘມ຺ໂມເຍວ ຫິ ຘາຣຓາທິກິຣິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ກາຣຓໍ ສຫຊາຕາໂທປກາຣກໂຕ, ປຘານໂຕ ຈ. ‘‘ເຈຕຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຣຓາທິຠູຕາ ເອວ ຈ ເຈຕນາ ຐານນ຺ຕິ. ຐານ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ທ຺ວນ຺ທປທໂຕ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ.

ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ເທນ ອກາຣນ຺ເຕນ ສມານຕ຺ຖໍ ອາກາຣນ຺ຕໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕວາຈກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ, ມຎ຺ຈາທິ. ສມຓສາຣຸປ຺ປຣຫິຕຕ຺ຕາ, ຄຫຏ຺ເຐຫິ ຈ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ‘‘ມຫາສຍນ’’ນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສີທນໍ ປເນຕ຺ຖ ສຍເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣກິຣິຍາປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ຕິ ເອສ ນິທ຺ເທໂສ ເອກເສສນເຍນ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ວິກປ຺ເປ ອາສນປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ອາສນມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຣິຍາວາຈກອາສນສຍນສທ຺ທໂລປໂຕ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປນິທ຺ເທໂສຕິປິ ວິນຍຏີກາຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໒.໑໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊາຕເມວ ຣູປມສ຺ສ ນ ວິປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຕ຺ຖຸວຓ຺ຓໍ. ຣຎ຺ຊີຍຕິ ເສຕວຓ຺ຓຕາຍ, ຣຎ຺ຊນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ຣຊຕໍ ຍຖາ ‘‘ເນສໍ ປທກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວີຫໂຍ ຄຸຎ຺ຊາ, ທ຺ເວ ຄຸຎ຺ຊາ ມາສໂກ ຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ວີສຕິມາສໂກ ນີລກຫາປໂຓ ວາ ທຸທ຺ຣທາມກາທິໂກ ວາ ຕໍຕໍເທສໂວຫາຣານຸຣູປໍ ກໂຕ ກຫາປໂຓ. ໂລຫາທີຫິ ກໂຕ ໂລຫມາສກາທິໂກ. ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາທານວຈນໍ. ໂວຫາຣນ຺ຕິ ຈ ກຍວິກ຺ກຍວເສນ ສພ຺ໂພຫາຣໍ. ອຎ຺ເຎຫິ ຄາຫາປເນ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຕິວິຘໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ. ວາຈາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ. ມນສາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິຍນໍ. ຕິວິຘມ຺ເປຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິອາທີສຸປິ.

ນີວາຣາທິອຸປຘຎ຺ຎສ຺ສ ສາລິຍາທິມູລຘຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຏ຺ຐິທິນປຣິປາໂກ ສຸກຘຎ຺ຎວິເສໂສ ສາລິ ນາມ ສລີຍເຕ ສີລາຆເຕຕິ ກຕ຺ວາ. ທພ຺ພຄຸຓປກາເສ ປນ –

‘‘ອຖ ຘຎ຺ຎໍ ຕິຘາ ສາລິ-ສຏ຺ຐິກວີຫິເຠທໂຕ;

ສາລໂຍ ເຫມນ຺ຕາ ຕຕ຺ຣ, ສຏ຺ຐິກາ ຄິມ຺ຫຊາ ອປິ;

ວີຫໂຍ ຕ຺ວາສຬ຺ຫາຂ຺ຍາຕາ, ວສ຺ສກາລສມຸພ຺ຠ ວາ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ. ວຫຕິ, ພ຺ຣູເຫຕິ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ ວີຫິ, ສສ຺ສໍ. ຍຸວິຕພ຺ໂພ ມິສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ຍໂວ. ໂສ ຫິ ອຕິລູຂຕາຍ ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊີຍຕິ. ຄຸຘຕິ ປຣິເວຘຕິ ປລິພຸທ຺ຘຕີຕິ ໂຄຘູໂມ, ຍໍ ‘‘ມິລກ຺ຂໂຠຊນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂສຠນຕ຺ຕາ ກມນີຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກງ຺ຄຸ, ອຕິສຸຂຸມຘຎ຺ຎວິເສໂສ. ວຣີຍຕິ ອຕິລູຂຕາຍ ນິວາຣີຍຕິ, ຂຸທ຺ທາປຏິວິນຍນໂຕ ວາ ຠຊີຍຕີຕິ ວຣໂກ. ໂກຣໍ ຣຸຘິຣໍ ທູສຕີຕິ ກຸທ຺ຣູສໂກ, ວຓ຺ຓສງ຺ກມເນນ ໂຍ ‘‘ໂຄວຑ຺ຒໂນ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕານິ ສຕ຺ຕປິ ສປ຺ປເຠທາ ນິຘາເນ ໂປສເນ ສາຘຸຕ຺ເຕນ ‘‘ຘຎ຺ຎານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ, ປຣາມສນຎ຺ຈ ອິຘ ປຏິຄ຺ຄຫຓສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ. ມໍສ-ສທ຺ເທນ ມຈ຺ຉານມ຺ປິ ມໍສໍ ຄຫິຕໍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາມກມໍສມຈ຺ຉານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ວາ ປໂຍຄສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ວິຣູເປກເສສນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ ອເນນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກາມໍ ໂລກິຍາ –

‘‘ອຏ຺ຐວສ຺ສາ ຠເວ ໂຄຣີ, ທສວສ຺ສາ ຕຸ ກຎ຺ຎກາ;

ສມ຺ປຕ຺ເຕ ທ຺ວາທສວສ຺ເສ, ກຸມາຣີຕິຠິຘີຍເຕ’’ຕິ. –

ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາຄຕວເສນ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິກາເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີຕິ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາ’’ຕິອາທິ. ທາສິທາສວເສເນວາຕິ ທາສິທາສໂວຫາຣວເສເນວ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ຕາທິເສນ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ວຸຕ຺ເຕ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິນຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໔) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ພີຊໍ ຂິປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ພີຊໍ ຕາຍຕີຕິ ເຂຕ຺ຕໍ, ເກທາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ຣຸຫຕີ’’ຕິ. ອປຣຓ຺ຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕມນ຺ນໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ນ-ກາຣສ຺ສ ຓ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ສາລິອາທິ. ວສນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອປຣຓ຺ຓານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ປຸພ຺ພຓ຺ຓສ຺ສ ອປຣໍ ປວຕ຺ຕມນ຺ນໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖານຍານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ວາ ອປຣຓ຺ຓໍ ວາ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໔) ວຸຕ຺ຕວິນຍປາຬິນຍານຸຣູປມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ເຂຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ອກຕຠູມິຠາໂຄຕິ ອປຣິສງ຺ຂໂຕ ຕທຸທ຺ເທສິໂກ ຠູມິຠາໂຄ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ສີເສນາ’’ຕິອາທິນາ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂປກ຺ຂຣຓີກູປາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ທູຕສ຺ສ ອິທໍ, ທູເຕນ ວາ ກາຕຸມຣຫຕີຕິ ທູເຕຍ຺ຍໍ. ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ເລຂສາສນໍ. ສາສນນ຺ຕິ ມຸຂສາສນໍ. ຆຣາ ຆຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ຆຣາ ອຎ຺ຎໍ ຆຣໍ. ຂຸທ຺ທກຄມນນ຺ຕິ ທູເຕຍ຺ຍຄມນໂຕ ອປ຺ປຕຣຄມນໍ, ອນທ຺ຘານຄມນໍ ຣສ຺ສຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠເຍສໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ອນຸໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຸຠຍກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຕທຸຠຍກຣຓສ຺ເສວ ອນຸໂຍຄຠາວໂຕ.

ກຍນໍ ກໂຍ, ປຣມ຺ປຣາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘນສ຺ສ ທານໍ. ກີ-ສທ຺ທຎ຺ຫິ ທພ຺ພວິນິມເຍ ປຐນ຺ຕິ ວິກ຺ກຍນໍ ວິກ຺ກໂຍ, ປຐມເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຘນສ຺ສ ປເຣສໍ ທານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ກຍ’’ນ຺ຕິ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຫຓໍ. ວິກ຺ກຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ທານ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ‘‘ກຍິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ, ວິກ຺ກີຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໕) ວິນຍຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສເມຕິ. ວຎ຺ຈນໍ ມາຍາກຣຓໍ, ປຏິຠານກຣຓວເສນ ອຸປາຍກຸສລຕາຍ ປຣສນ຺ຕກຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຸລາ ນາມ ຍາຍ ຕຸລີຍຕິ ປມີຍຕິ, ຕາຍ ກູຏໍ ‘‘ຕຸລາກູຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຸລາຍ ຣູປອງ຺ຄຄຫຓາກາຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນສຓ຺ຐານວເສນ ກໂຣຕີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຈ຺ຉາຠາເຄ, ປເຣສໍ ທາຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກຕ຺ວາ ມິເນນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ’’ຕິອາທິ. ອກ຺ກມຕິ ນິປ຺ປີຬຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມູເລ ຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ຕຸລາຍ ມູເລ ໂຍຊິຕໍ ຣຊ຺ຊຸໍ. ຕຖາ ອຄ຺ເຄ. ຕນ຺ຕິ ອຍຈຸຓ຺ຓໍ.

ກນຕິ ທິພ຺ພຕີຕິ ກໍໂສ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ໂຠຊນປານປຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ໂສວຓ຺ຓມເຍ ປານປຕ຺ເຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປາຕີ’’ຕິ. ຕາຍ ວຎ຺ຈນນ຺ຕິ ນິກຕິວເສນ ວຎ຺ຈນໍ. ‘‘ປຕິຣູປກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣສນ຺ຕກຄຫຓຎ຺ຫິ ນິກຕິ, ປຏິຠານກຣຓວເສນ ປນ ອຸປາຍກຸສລຕາຍ ວຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ນິກຕິວຎ຺ຈນໍ ເຠທໂຕ ກຓ຺ຫຊາຕກຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໐.໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໔໙; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໑໖໕; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໘ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ວຎ຺ຈນ’’ມິຈ຺ເຈວ. ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ປຕິຣູປກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣສນ຺ຕກຄຫຓເມວ ວິຠາເວຕິ. ສມຄ຺ຆຕຣນ຺ຕິ ຕາສໍ ປາຕີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມກໍ ອຄ຺ຆວິເສສໍ. ປາສາເຓຕິ ຠູຕາຠູຕຠາວສຎ຺ຊານນເກ ປາສາເຓ. ຆໍສເນເນວ ສຸວຓ຺ຓຠາວສຎ຺ຎາປນໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ‘‘ຆໍສິຕ຺ວາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມິນນຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ເຠໂທ ຉິທ຺ທກຣຓໍ ຫທຍເຠໂທ. ຕິລາທີນໍ ນາຬິອາທີຫິ ມິນນກາເລ ອຸສ຺ສາປິຕາ ສິຂາເຍວ ສິຂາ, ຕສ຺ສາ ເຠໂທ ຫາປນໍ ສິຂາເຠໂທ.

ຣຊ຺ຊຸຍາ ເຠໂທ ວິສມກຣຓໍ ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ. ຕານີຕິ ສປ຺ປິເຕລາທີນິ. ອນ຺ໂຕຠາຊເນຕິ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາຊເນ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ອຸຄ຺ຄມາເປຕ຺ວາ, ອຸທ຺ຘໍ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຉິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ອປເນນ຺ໂຕ.

ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ໂກຏນໍ ປຏິຫນນໍ ອຸກ຺ໂກຏນໍ. ອຠູຕກາຣີນໍ ລຎ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ, ນ ປນ ປຸນ ກມ຺ມາຍ ອຸກ຺ໂກຏນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາມິເກ…ເປ… ຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາເຍຫີຕິ ກາຣຓປຕິຣູປເກຫິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຎ຺ຈເນ. ‘‘ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ພຫູນີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎານິປິ ຫິ ສສວຕ຺ຖຸອາທີນິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານິ. ມິຄນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ມິຄໍ. ເຕນ ຫີຕິ ມິຄຄ຺ຄຫເຓ ອຸຍ຺ໂຍຊນໍ, ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ‘‘ມິຄໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ, ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂຍຄວເສນາຕິ ວິຊ຺ຊາຊປ຺ປນາທິປໂຍຄວເສນ. ມາຍາວເສນາຕິ ມນ຺ຕຊປ຺ປນໍ ວິນາ ອຠູຕສ຺ສາປິ ຠູຕາກາຣສຎ຺ຎາປນາຍ ຈກ຺ຂຸໂມຫນມາຍາຍ ວເສນ. ຍາຍ ຫິ ອມຓິອາທໂຍປິ ມຓິອາທິອາກາເຣນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ປາມງ຺ໂຄ ນາມ ກຸລາຈາຣຍຸຕ຺ໂຕ ອາຠຣຓວິເສໂສ, ຍໍ ໂລເກ ‘‘ຍຎ຺ໂຎປວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣາປທາເນປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປສ຺ສເຖຕໍ ມາຓວກໍ, ປີຕມຏ຺ຐນິວາສນໍ;

ເຫມຍຎ຺ໂຎປວິຕ຺ຕງ຺ຄໍ, ຊນເນຕ຺ຕມໂນຫຣ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ໒.໕໔.໔໐);

ຕທຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ປີຕມຏ຺ຐນິວາສນນ຺ຕິ ສິລິຏ຺ຐສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓວຕ຺ເຖ ນິວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫມຍຎ຺ໂຎປວິຕ຺ຕງ຺ຄນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາມງ຺ຄລຄ຺ຄິຕຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໔.໔໐) ສວນໍ ສຐນໍ ສາວິ, ອນຸຊຸກຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ກຸຏິລໂຍໂຄ’’ຕິ, ຊິມ຺ຫຕາໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອເຕສໍເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ລທ຺ຘຄຸຓທສ຺ສນໍ. ເຍ ປນ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຕໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາທມາຫ ‘‘ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເກຈີ’’ຕິ ສາຣສມາສກາຣກາ ອາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ, ເຕສໍ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຎ຺ຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ປຸນ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ.

ມາຣຓນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຫາຣກສາຕາຬນາທີຫິ ຫິໍສນໍ ວິເຫຐນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ປາຓາຕິປາຕໍ. ວິເຫຐນຕ຺ເຖປິ ຫິ ວຘ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ໂຣເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໘໐) ມາຣຓ-ສທ຺ໂທປິ ອິຘ ວິເຫຐເນເຍວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’ຕິອາທີສຸ ສຍໍກາໂຣ, ອິຘ ປຣໍກາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ, ຉ ປໂຍຄາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ສຕິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິທາສິທາສາທໂຍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ຫຣຓຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ສຕິ ຕຸລາກູຏາທໂຍ ອທິນ຺ນາທານວິເສສຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕປຣິຍາຍສ຺ສ ວຘສ຺ສ ປຸນ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາວິຠຊິຕພ຺ພສ຺ສາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣຕິ.

ວິປຣາໂມໂສຕິ ວິເສເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ຠຸສໍ ໂມສາປນໍ ມຸຍ຺ຫນກຣຓໍ, ເຖນນໍ ວາ. ເຖຍ຺ຍໍ ໂຈຣິກາ ໂມໂສຕິ ຫິ ປຣິຍາໂຍ. ໂສ ກາຣຓວເສນ ທຸວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຫິມວິປຣາໂມໂສ’’ຕິອາທິ. ມຸສນ຺ຕີຕິ ໂຈເຣນ຺ຕິ, ໂມເສນ຺ຕິ ວາ ມຸຍ຺ຫນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂມເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍນ຺ຕິ ຈ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ປຣາມສນໍ. ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ຊນນ຺ຕິ ປຣປກ຺ເຂປິ ອຘິກາໂຣ. ອາໂລປນໍ ວິລຸມ຺ປນໍ ອາໂລໂປ. ສຫສາ ກຣຓໍ ສຫສາກາໂຣ. ສຫສາ ປວຕ຺ຕິຕາ ສາຫສິກາ, ສາວ ກິຣິຍາ ຕຖາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ສຫສາກາຣາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິ ປຣິໂຍສາເນນ ເອຕປ຺ປຣິມາເຓນ ປາເຐນ. ອນ຺ຕຣເຠທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ຍຖາຣຸຕມາຄຕວເສເນວ ຉພ຺ພີສຕິສິກ຺ຂາປທສງ຺ຄຫເມຕໍ ສີລໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສິກ຺ຂາປທານມວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈູຬສີລໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາວເສນ ຫິ ອິຘ ຈູຬມຊ຺ຌິມາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ຘມ຺ມວເສນ. ຕຖາ ຫິ ອິຘສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອວິຠຕ຺ຕານໍ ວິຠຊນວເສນ ມຊ຺ຌິມສີລເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ມຊ຺ຌິມສີລໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ

໑໑. ‘‘ຍຖາ ວາ ປເນເກ ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິເທສນາຍ ສມ຺ພນ຺ຘມາຫ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖາຍມຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖ, ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ເປຕິ ‘‘ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຣານຸທ຺ເທສິກນເຍນ ວາ ສພ຺ພຖາປິ ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕເມວ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິໍ. ‘‘ຍຖາປເນເກ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ປຏິຊານມານາ, ປເຣຫິ ຈ ຕຖາ ສມ຺ຠາວິຍມານາ ຕທນຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນໂຕ, ອສມຕ຺ຖນໂຕ ຈ ນ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພຖາປິ ສມຓສາຣຸປ຺ປປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣສິເຍວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎຸທ຺ເທສິກນເຍນ ວາ ສພ຺ພຖາປິ ອາຈາຣສີລມຕ຺ຕເມວ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາເຣ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖເນວ ອຸປນ຺ຍາສາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ເອເກຕິ ອຎ຺ເຎ. ‘‘ເອກຈ຺ເຈ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂຠນ຺ໂຕຕິ ສາຘູນໍ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ. ສາຘໂວ ຫິ ປເຣ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ສມາລປນ຺ຕິ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕຕາຍ ສມຓາ. ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ.

ສທ຺ຘາ ນາມ ອິຘ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ຐາເນສູຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ມກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ເຘເນວ ອິຘໂລກປຣໂລກສທ຺ທຫນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ກມ຺ມຜລຎ຺ຈ ອນຸຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຎາເປຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ’’ຕິອາທິນາ. ປຏິກຣິສ຺ສຕີຕິ ປຈ຺ຈຸປກາຣໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ຕເທວ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເອວໍທິນ຺ນານິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ສນໂຕ. ເຕນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍໍ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ໂສ ກຕໂມ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ເອໂກ ນິປາໂຕ, ນິປາຕສມຸທາໂຍ ວາ, ເຕນ ຈ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠປເທ ສທ຺ທກ຺ກເມນ ອປ຺ປຘານຠູໂຕປິ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ ວິຠຊ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ປຘານຠູໂຕ ວິຍ ປຏິນິທ຺ທິສີຍຕິ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ກຕໂມ ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາໂມ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິຠຕ຺ເຕ ຕພ຺ພິສຍສມາຣມ຺ໂຠປິ ວິຠຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ອິມມຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສມາຣມ຺ຠໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ມູລພີຊ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ. ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊນ຺ຕິ ອິຘ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອໂຕ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພີຊຄາມຠູຕຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພີຊຄາໂມ ເອວ ວິຠຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ພີຊຄາໂມ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທຸຕິເຍນ ຠູຕຄາໂມ, ທຸວິໂຘເປສ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ວາ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊນ຺ຕິ ເອກເສສນເຍນ ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິໍ. ອຕີວ ວິສຕິ ເຠສຊ຺ຊປໂຍເຄສູຕິ ອຕິວິສໍ, ອຕິວິສາ ວາ, ຍາ ‘‘ມໂຫສຘ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຈ຺ຉໂກຕິ ກາຬກຈ຺ຉໂກ, ຍໍ ‘‘ປິລກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ກປິຕ຺ຖໂນຕິ ອມ຺ພິລງ຺ກຸຣຜໂລ ເສຕຣຸກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ກມ຺ປຕິ ຈລຕີຕິ ກປິຖໂນ ຖນປຈ຺ຈເຍນ, ກປີຕິ ວາ ມກ຺ກໂຏ, ຕສ຺ສ ຖນສທິສໍ ຜລໍ ຍສ຺ສາຕິ ກປິຕ຺ຖໂນ. ‘‘ກປິຕ຺ຖໂນຕິ ປິປ຺ປລິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໐໘) ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຬຸພີຊໍ ນາມ ປພ຺ພພີຊໍ. ອຊ຺ຊກນ຺ຕິ ເສຕປຓ຺ຓາສໍ. ຜຓິຊ຺ຊກນ຺ຕິ ສມີຣຓໍ. ຫິຣິເວຣນ຺ຕິ ວາຣໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫນສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິຣຸຫນສມຕ຺ຖເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອິຕຣຎ຺ຫິ ອພີຊສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຣຸກ຺ຂໂຕ ວິໂຍຊິຕເມວ. ອວິໂຍຊິຕໍ ປນ ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎຖາ ວາ ‘‘ຠູຕຄາໂມ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ທຸຕິຍຏ຺ເຐນ. ວິນຍາ (ປາຈິ. ໙໑) ນຸຣູປໂຕ ເຕສໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໑໒. ສນ຺ນິຘານໍ ສນ຺ນິຘິ, ຕາຍ ກຣີຍເຕຕິ ສນ຺ນິຘິກາໂຣ, ອນ຺ນປານາທິ. ເອວໍ ກາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍມປໂຣ ນໂຍ – ຍຖາ ‘‘ອາຈຍໍ ຄາມິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ອາຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐) ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣໍ ປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍວເສນາຕິ ວິນຍາຄຕາຈາຣວເສນ. ວິນຍາຄຕາຈາໂຣ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣໂລເປນ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ກາຍວາຈານໍ ວາ ວິນຍນໍ ວິນໂຍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິນຍາຈາໂຣເຍວ ອິຘ ລພ຺ຠຕິ. ສມ຺ມາ ກິເລເສ ລິຂຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂຕິ ຈ ວິນຍາຈາຣສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ອປຣຊ຺ຊູຕິ ອປຣສ຺ມິໍ ທິວເສ. ທຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ທຕ຺ວາ. ຐປາເປຕ຺ວາຕິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓນ ຐປາເປຕ຺ວາ. ເຕສມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາທິວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍວເສນ ສລ຺ເລໂຂ ເອວ ນ ໂຫຕິ.

ຍານິ ຈ ເຕສໍ ອນຸໂລມານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສານຸໂລມຘຎ຺ຎຣສໍ, ມຘຸກປຸປ຺ຜຣສໍ, ປກ຺ກຑາກຣສຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ສພ຺ເພປິ ຜລປຸປ຺ຜປຕ຺ຕຣສາ ອນຸໂລມປານານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທກາລໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ນິຘີຍເຕຕິ ສນ຺ນິຘິ, ວຕ຺ຖເມວ. ປຣິຍາຍຕິ ກປ຺ປີຍຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກປ຺ປິຍວາຈານຸສາເຣນ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກຖາຕິ ປຣິຍາຍກຖາ. ຕພ຺ພິປຣີໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາໂຍ, ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິວເສນ ປຏິປຕ຺ຕິ, ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ວາ ກາຣເຓ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍກາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ກຖາ ປຣິຍາຍກຖາ. ຕທປິ ອວຕ຺ວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາໂຍ. ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທານາກາຣທສ຺ສນໍ. ປາຬິຍາ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທໂສ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ປຣິປຸຈ຺ຉນໍ. ‘‘ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອທາເນ ສລ຺ເລຂໂກປນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕຕິ ກາຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນເກ ສຕິ. ປຈ຺ຈາສາຍາຕິ ຈີວຣປຏິລາຠາສາຍ. ອນຸຎ຺ຎາຕກາເລຕິ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອໂກ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາເສນ ສຫ ເຫມນ຺ຕິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ, ປິຏ຺ຐິສມເຍ ໂຍ ໂກຈິ ເອໂກ ມາໂສຕິ ເອວໍ ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕສມເຍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣສິພ຺ພນສຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ມູລຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣເມວ ມູລຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຸນ ມາສປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ຍາວ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມູລຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ວິກປ຺ປນາວເສນ ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕີ’’ຕິ.

ອຸປຣິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ ປທຣຈ຺ຉນ຺ນໍ, ສພ຺ພປລິຄຸຓ຺ຐິມໍ ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕໍ ວຍ຺ຫໍ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ໂຄປານສິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຣຸຬປກ຺ຂກນເຍນ ກຕາ ສນ຺ທມານິຕາ. ຜລກາທິນາ ກຕໍ ປີຐກຍານໍ ສິວິກາ. ອນ຺ໂຕລິກາສງ຺ຂາຕາ ປຏໂປຏລິກາ ປາຏງ຺ກີ. ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ອຣຎ຺ຎຕ຺ຖາຍາຕິ ອຣຎ຺ຎຄມນຕ຺ຖາຍ. ໂຘຕປາທກຕ຺ຖາຍາຕິ ໂຘວິຕປາທານມນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ. ສໍຫນິຕພ຺ພາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາຕິ ສງ຺ຆາຏາ, ອຸປາຫນາເຍວ ສງ຺ຆາຏາ ຕຖາ, ຍຸຄຬຠູຕາ ອຸປາຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຎ຺ໂຈຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ປີຐຠິສາທໂຍ ນິສີທນສຍນໂຍຄ຺ຄາ ຄເຫຕພ຺ພາ ເຕສຸປິ ຕຖາປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ.

ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ ຄນ຺ຘາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຓ຺ຑຸກຈ຺ຉຸຉວິໂທສາທິອາພາເຘ ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ລກ຺ຂເຓ ຫິ ສຕິ ເຫຕຸຕ຺ໂຖປິ ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຑູຕິ ຂຊ຺ຊຸ. ກຈ຺ຉູຕິ ວິຕຈ຺ຉິກາ. ຉວິໂທໂສຕິ ກິລາສາທິ. ອາຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ຎາຕິປວາຣິຕໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ວາ ນ ເຍນ ເກນຈິ ວາ ອາກາເຣນ ຫຣາເປຕ຺ວາ. ເຠສຊ຺ຊປຈ຺ຈເຍຫິ ຄິລານສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ, ຄນ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກວາເຏ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິກໍ ທາຕຸໍ, ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ວຈນໂຕ ‘‘ທ຺ວາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຣຘູປນໍ ວິຫາຣວາສນາ, ເຈຕິຍຆຣວາສນາ ວາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕິຍປຏິມາປູຊາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປໂຠຄາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ປສງ຺ຄໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ປາຣິເສສນຍໂຕ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິໍ ປເນຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຖາຣູເປ ກາເລຕິ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣາທິກາເລ. ວລ຺ລູໂຣຕິ ສຸກ຺ຂມໍສໍ. ຠາຊນ-ສທ຺ໂທ ສປ຺ປິເຕລຄຸຬສທ຺ເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ຕທວິນາຠາວິຕ຺ຕາ. ກາລສ຺ເສວາຕິ ປເຄວ. ອຸທກກທ຺ທເມຕິ ອຸທເກ ຈ ກທ຺ທເມ ຈ. ນິມິຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຠາວລກ຺ຂເຓ ວາ. ອຈ຺ຉຖາຕິ ນິສີທຖ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ເອວ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ສມ຺ປທານວຈນໍ, ອນາທຣຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ກິຣິຍນ຺ຕຣາວຈ຺ເຉທນໂຍເຄນ ເຫຕ຺ຖ ອນາທຣຕາ. ຄີວາຍາມກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ຄີວໍ ອາຍເມຕ຺ວາ ອາຍຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາ ວາ ຠຸຕ຺ເຕ ອຕິຠຸຕ຺ຕຕາຍ ຄີວາ ອາຍມິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ຕຖາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຈຕຸມາສມ຺ປີຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສປິ. ກຸຏຸມ຺ພໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘນໍ, ຕທສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ, ມຸຓ຺ໂຑ ຈ ໂສ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈາຕິ ມຸຓ຺ຑກຸຏຸມ຺ພິໂກ, ຕສ຺ສ ຊີວິກໍ ຕຖາ, ຕໍ ກຕ຺ວາ ຊີວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອາມິສປເທນ ທສ຺ສິຕານໍ ສນ຺ນິຘິວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕພ຺ພິຣຫິຕໍ ສມຓປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄຸຬປິຓ຺ໂຑ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸຏຸມ຺ພມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອກາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ຕສ຺ສາ ຈຕຸຠາໂຄ ເອກປຕ຺ໂຖຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ກຸຑຸໂວ ປສໂຕ ເອໂກ, ປຕ຺ໂຖ ເຕ ຈຕຸໂຣ ສິຍຸໍ;

ອາຬ຺ຫໂກ ຈຕຸໂຣ ປຕ຺ຖາ, ໂທຓໍ ວາ ຈຕຸຣາຬ຺ຫກ’’ນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາຫຣາເປຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ຍຖາລທ຺ຘໍ. ‘‘ອຜາສຸກກາເລ’’ຕິອາທິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ສລ຺ເລຂໍ ນ ໂກເປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມຸຕິກຸຏິກາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ, ອວາສາຄາຣຠູເຕນ ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິນາ ສຫ ປຎ຺ຈກຸຏິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິຘິ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖອນ຺ໂຕປກ຺ກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອຘິກາຣານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍເຊຕິ. ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓໂຈຬຂຓ຺ຑໍ.

໑໓. ‘‘ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຍເມວ ອາປາຖຄມເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍວິຈາຣຓາ ວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນມ຺ປິ. ປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປທຕ຺ຖໂຍຊນມຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣກຖາປິ ປທຕ຺ຖສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ກຸຕູຫລວເສນ ເປກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ເປກ຺ຂໍ, ນຏສຕ຺ຖວິຘິນາ ປໂຍໂຄ. ນຏສມູເຫນ ປນ ຊນສມູເຫ ກຕ຺ຕພ຺ພວເສນ ‘‘ນຏສມ຺ມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນານໍ ສມ຺ມທ຺ເທ ສມູເຫ ກຕນ຺ຕິ ຫິ ສມ຺ມຊ຺ຊໍ. ສາຣສມາເສ ປນ ‘‘ເປກ຺ຂາມຫ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊທສ຺ສນຸສ຺ສວ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ມເຕ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຣຕນາມການໍ ທ຺ເວຠາຕຸກຣາຊູນໍ, ຣາມຣຎ຺ໂຎ ຈ ຍຸຊ຺ຌນາທິກໍ ຕປ຺ປສຸເຕຫິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ອກ຺ຂານໍ. ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ຕໍ ໂສຕຸໍ. ປາຓິນາ ຕາຬິຕພ຺ພໍ ສຣໍ ປາຓິສ຺ສຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກໍສຕາຬ’’ນ຺ຕິ, ໂລຫມໂຍ ຕູຣິຍຊາຕິວິເສໂສ ກໍໂສ, ໂລຫມຍປຕ຺ໂຕ ວາ, ຕສ຺ສ ຕາຬນສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຓີນໍ ຕາຬນສຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຓິຕາຬນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຆນສງ຺ຂາຕານໍ ຕູຣິຍວິເສສານໍ ຕາຬນໍ ຆນຕາຬໍ ນາມ, ທຓ຺ຑມຍສມ຺ມຕາຬໍ ສິລາຕລາກຕາຬໍ ວາ. ມນ຺ເຕນາຕິ ຠູຕາວິສນມນ຺ເຕນ. ເອເກຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວມິໂຕ ປເຣສຸປິ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ. ເຕ ກິຣ ທີຆນິກາຍສ຺ສຕ຺ຖວິເສສວາທິໂນ. ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬໍ ນາມ ຣຸກ຺ຂສາຣທຓ຺ຑາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຘມ຺ເມນ ໂອນທ຺ຘິຕ຺ວາ ວາທິຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ຕາຬນໍ. ຕຎ຺ຫິ ເອກາທສໂທຓປ຺ປມາຓມານວິເສສສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ອມ຺ພຓກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພິມ຺ພິສກນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ຕຖາ ກຸມ຺ຠສຓ຺ຐານຕາຍ ກຸມ຺ໂຠ, ຆໂຏເຍວ ວາ, ຕສ຺ສ ຘຸນນນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຓກາ. ອພ຺ໂຠກ຺ກິຣຓໍ ຣງ຺ຄພລິກຣຓໍ. ເຕ ຫິ ນຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ເທວຕານໍ ພລິກຣຓໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ກີຬນ຺ຕິ, ຍໍ ‘‘ນນ຺ທີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສໍໂຍຄາທິກິເລສຊນກໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕໍ ໂສຠນກຣຓໂຕ ໂສຠນກຣໍ ນາມ. ‘‘ໂສຠນຆຣກ’’ນ຺ຕິ ສາຣສມາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຓ຺ຑາຍ ອລນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑາລໍ, ອໂຍຄຸຬກີຬາ. ຈຓ຺ຑາລາ ນາມ ຫີນຊາຕິກາ ສຸນຂມໍສໂຠຊິໂນ, ເຕສໍ ອິທນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑາລໍ. ສາເຓ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂກຏນກີຬາ ສາຓໂຘວນກີຬາ. ວໍເສນ ກຕໍ ກີຬນໍ ວໍສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຬຸໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ກີຬນ’’ນ຺ຕິ.

ນິຂຓິຕ຺ວາຕິ ຠູມິຍໍ ນິຂາຕໍ ກຕ຺ວາ. ນກ຺ຂຕ຺ຕກາເລຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄຉຓກາເລ. ຕມຕ຺ຖໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ທສກນິປາຕປາຬິຍາ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໐໖) ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐິໂຘວເນ. ອິນ຺ທຊາເລນາຕິ ອຏ຺ຐິໂຘວນມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ເປຕ຺ວາ ຍຖາ ປເຣ ອຏ຺ຐີນິເຍວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ມໍສາທີນິ, ເອວໍ ມໍສາທີນມນ຺ຕຣຘາປນມາຍາຍ. ອິນ຺ທສ຺ສ ຊາລມິວ ຫິ ປຏິຈ຺ຉາທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນໂຕ ‘‘ອິນ຺ທຊາລ’’ນ຺ຕິ ມາຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອິນ຺ທຈາປາທໂຍ ວິຍ. ອຏ຺ຐິໂຘວນນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິໂຘວນກີຬາ.

ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕຸນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີສຸ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌນໍ, ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສຍເມວ ຍຸຊ຺ຌນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎຫິ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ, ສຍໍ ວາ ຍຸຊ຺ຌິຕຸນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຕິ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມເຖນ຺ຕິ ວິໂລເຖນ຺ຕີຕິ ມລ຺ລາ, ພາຫຸຍຸທ຺ຘກາຣກາ, ເຕສໍ ຍຸທ຺ຘໍ. ສມ຺ປຫາໂຣຕິ ສງ຺ຄາໂມ. ພລສ຺ສ ເສນາຍ ອຄ຺ຄໍ ຄຓນໂກຏ຺ຐາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ພລຄ຺ຄໍ, ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຫຕ຺ຖີ, ເອຕ຺ຕກາ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ພລຄຓນຏ຺ຐານໍ. ເສນໍ ວິຍູຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເສນາຍ ວາ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍູຫນໍ ວິນ຺ຍາໂສຕິ ເສນາພ຺ຍູໂຫ, ‘‘ອິໂຕ ຫຕ຺ຖີ ໂຫນ຺ຕຸ, ອິໂຕ ອສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຈຕຸຣງ຺ຄພລາຍ ເສນາຍ ເທສວິເສເສສຸ ວິຈາຣຓຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ປນ ເຠທໂຕ ສກຏພ຺ຍູຫາທິວເສນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈກ຺ກປທຸມພ຺ຍູຫານໍ ທຓ຺ຑໂຠຄມຓ຺ຑລາສໍຫຕພ຺ຍູຫານຎ຺ຈ ຄຫຓໍ, ‘‘ຕໂຍ ຫຕ຺ຖີ ປຈ຺ຉິມໍ ຫຕ຺ຖານີກໍ, ຕໂຍ ອສ຺ສາ ປຈ຺ຉິມໍ ອສ຺ສານີກໍ, ຕໂຍ ຣຖາ ປຈ຺ຉິມໍ ຣຖານີກໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິສາ ສຣຫຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕີ ປຈ຺ຉິມໍ ປຕ຺ຕານີກ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໒໔ ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປເທ) ກຓ຺ຑວິທ຺ຘສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໂຍ…ເປ…ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ‘‘ທ຺ວາທສປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖີ, ຕິປຸຣິໂສ ອສ຺ໂສ, ຈຕຸປຸຣິໂສ ຣໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິສາ ສຣຫຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໑໔ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປເທ) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໂຕ ຫຕ຺ຖິອາທິຄຓເນນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເອເຕນ ຈ ‘‘ຉ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ, ເອໂກ ຈ ຫຕ຺ຖີ ອິທເມກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໕) ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕມນີກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

໑໔. ກາຣຓໍ ນາມ ຜລສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປມາໂທ…ເປ… ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປທານີຕິ ສາຣີອາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐານານິ. ອຏ຺ຐາປທນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ທີຆຕາ. ‘‘ອຏ຺ຐປທ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ທສປທໍ ນາມ ທ຺ວີຫິ ປນ຺ຕີຕິ ວີສຕິຍາ ປເທຫິ ກີຬນຊູຕໍ. ອຏ຺ຐປທທສປເທສູຕິ ອຏ຺ຐປທທສປທຜລເກສຸ. ອາກາເສເຍວ ກີຬນນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ສາຣີ ອສຸກປທໍ ມຍາ ນີຕາ, ອຍໍ ອສຸກປທ’’ນ຺ຕິ ເກວລໍ ມຸເຂເນວ ວທນ຺ຕານໍ ອາກາເສເຍວ ຊູຕສ຺ສ ກີຬນໍ. ນານາປຖມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອເນກວິຫິຕສາຣີມຄ຺ຄປຣິວຏ຺ຏໍ. ປຣິຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາຣິໂຍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກໍ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຣນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສາຣິໂຍ, ເຍນ ເກນຈິ ກຕານິ ອກ຺ຂພີຊານິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ສາຣີສຸ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ອປນຍນຸປນຍເນ. ຊູຕຂລິເກຕິ ຊູຕມຓ຺ຑເລ. ‘‘ຊູຕຜລເກ’’ຕິປິ ອຘຸນາ ປາໂຐ. ປາສກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ ຍາວ ຉກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕກີຬນກໍ, ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ເອກກາທິວເສນ ສາຣິໂຍ ອປເນນ຺ໂຕ, ອຸປເນນ຺ໂຕ ຈ ກີຬນ຺ຕິ, ປສຕິ ອຏ຺ຐປທາທີສຸ ພາຘຕິ, ຜຸສຕິ ຈາຕິ ຫິ ປາສໂກ, ຈຕຸພ຺ພີສຕິວິໂຘ ອກ຺ໂຂ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຏ຺ຐກໍ ມາລິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຉກໍ ມຕໍ;

ຈຕຸກ຺ກໍ ພຫຸລໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ທ຺ວິ ພິນ຺ທຸສນ຺ຕິຠທ຺ຣກໍ;

ຈຕຸວີສຕິ ອາຍາ ຈ, ມຸນິນ຺ເທນ ປກາສິຕາ’’ຕິ.

ເຕນ ກີຬນມິຘ ປາສກກີຬນໍ. ຆຏນໍ ປຫຣຓໍ, ເຕນ ກີຬາ ຆຏິກາຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆທຓ຺ຑເກນາ’’ຕິອາທິ. ຆເຏນ ກຸມ຺ເຠນ ກີຬາ ຆຏິກາຕິ ເອເກ. ມຎ຺ຊິຏ຺ຐິກາຍ ວາຕິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຍຊນວລ຺ລິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກກສາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສິຕ຺ໂຖທເກນ ວາຕິ [ປິຏ຺ໂຐທເກນ ວາ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ຈ ປກ຺ກມຘຸສິຕ຺ໂຖທກໍ. ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕາລຫີຣາທີນໍ ກລາປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ພຫູສຸ ສລາກາສຸ ວິເສສຣຫິຕໍ ເອກໍ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕຎ຺ເຎວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕາ ສລາກຫຕ຺ເຖນ ກີຬນ຺ຕີຕິ ເກຈິ. ຄຸຬກີຬາຕິ ຄຸຬຜລກີຬາ, ເຍນ ເກນຈິ ວາ ກຕຄຸຬກີຬາ. ປຓ຺ເຓນ ວໍສາກາເຣນ ກຕາ ນາຬິກາ ປຓ຺ຓນາຬິກາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍຘມນ຺ຕາ’’ຕິ. ຂຸທ຺ທເກ ກ-ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂຸທ຺ທກນງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ຫຕ຺ຖປາທານໍ ໂມກ຺ເຂນ ໂມຈເນນ ຈຍຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ເອຕາຍາຕິ ໂມກ຺ຂຈິກາ, ເຕນາຫ ‘‘ອາກາເສ ວາ’’ຕິອາທິ. ປຣິພ຺ຠມນຕ຺ຕາເຍວ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິພ຺ຠມນຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຓ຺ເຓນ ກຕາ ນາຬິ ປຓ຺ຓນາຬິ, ອິມິນາ ປຕ຺ຕາຬ຺ຫກປທທ຺ວຍສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ກຕາ ປນ ກີຬາ ປຕ຺ຕາຬ຺ຫກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຂຸທ຺ທໂກ ຣໂຖ ຣຖໂກ ກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຂຸທ຺ທກຕ຺ຖວຈນໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ອາກາເສ ວາ ຍໍ ຎາເປຕິ, ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອກ຺ຂຣໍ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອວມິທ’’ນ຺ຕິ ຊານເນນ ກີຬາ ອກ຺ຂຣິກາ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຸຂາຄຕໍ ອກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຏ຺ຐມຸຕ຺ຕິລາຠາທິຊານນກີຬາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວຊ຺ຊ-ສທ຺ໂທ ອປຣາຘຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາວຊ຺ຊໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ວາທິຕານຸຣູປໍ ນຈ຺ຈນໍ, ຄາຍນໍ ວາ ຍຖາວຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກເຕ ຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກເຕ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ຊຍປຣາຊຍໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປໂຍຄກຣຓວເສນ ປຣິຫາຣປຖາທີນມ຺ປິ ຊູຕປ຺ປມາທຏ຺ຐານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປງ຺ຄຈີຣາທີຫິ ຈ ວໍສາທີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ, ອສິທ຺ຘິ ຈາຕິ ຊຍປຣາຊຍາວໂຫ ປໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈ ກາຓາທີຫິ ສທິສາກາຣທສ຺ສເນຫິ ຊຍປຣາຊຍວເສນ ຊູຕກີຬິກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພປິ ເຫເຕ ໂຊເຕນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຕປ຺ປໂຍຄິກາ ຊຍປຣາຊຍວເສນ, ຊວນ຺ຕິ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຊຍປຣາຊຍໍ ເອເຕຫີຕິ ວາ ອຕ຺ເຖນ ຊູຕສທ຺ທວຈນີຍຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໑໕. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາສນນ຺ຕິ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາສນໍ. ກມ຺ມວເສນ ປໂຍຊນໂຕ ‘‘ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວາຬຣູປານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປລ຺ລງ຺ໂກ ນາມ ອາຫຣິເມຫິ ວາເຬຫິ ກໂຕ’’ຕິ (ປາຈິ. ໙໘໔) ‘‘ອກປ຺ປິຍຣູປາກຸໂລ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ປລ຺ລງ຺ໂກ’’ຕິ ສາຣສມາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆໂລມໂກ ມຫາໂກຊໂວຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກໂລໂມ ກາຬວຓ຺ໂຓ ມຫາໂກຊໂວ. ກຸວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕສ຺ສໍ ຊວຕິ ໂສຠນວິຕ຺ຖຏວເສນາຕິ ໂກຊໂວ. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການິ ກິຣ ຕສ຺ສ ໂລມານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທ຺ທໂລມີ ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ວິເສສທສ຺ສນເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍທິ ຕາສຸ ນ ປວິສຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວານວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທາທິອາກາເຣນ ວາເນນ ສິພ຺ພເນນ ວິຈິຕ຺ຣໍ. ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ມິຄໂລມປກຕມຕ຺ຖຣຓໍ. ເສຕຕ຺ຖຣໂຓຕິ ຘວລຕ຺ຖຣໂຓ. ສີຕຕ຺ຖິເກຫິ ເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເສຕຕ຺ຖຣໂຓ, ‘‘ພຫຸມຸທຸໂລມໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຆນປຸປ຺ຜໂກຕິ ສພ຺ພຖາ ປຸປ຺ຜາກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ. ‘‘ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ອຸຓ຺ຓາມໂຍ ໂລຫິຕຕ຺ຖຣໂຓ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒໕໘) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາມລກປຕ຺ຕາກາຣາຫິ ປຸປ຺ຜປນ຺ຕີຫິ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ກຕຕ຺ຕາ ອາມລກປຕ຺ໂຕຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກີຕູລສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ. ອຸທິຕໍ ທ຺ວີສຸ ໂລມໍ ທສາ ຍສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ທໂລມີ ອິ-ກາຣສ຺ສ ອກາຣໍ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ, ທ຺ວິຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ. ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ໂລມໍ ທສາ ຍສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕໂລມີ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ. ເຕສໍ ວາເທ ປນ ອຸທິຕເມກໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໍ ໂລມມຍໍ ປຸປ຺ຜໍ ຍສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ທໂລມີ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອຸຠໂຕ ອນ຺ຕໂຕ ເອກໍ ສທິສໍ ໂລມມຍໍ ປຸປ຺ຜໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ເອກໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໂລມໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ‘ອຸທ຺ຘໂລມີ’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ອຸຠໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໂລມໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ນາມມຕ຺ຕເມສ ວິເສໂສ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຄ຺ຄຫິຕາວເສໂສ ອຏ຺ຐກຖາທ຺ວເຍປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂກເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ກຏ຺ຏິສ຺ສຎ຺ຈ ກຏ຺ຏິສ຺ສານິ ວິຣູເປກເສສວເສນ. ເຕຫິ ປກຕມຕ຺ຖຣຓໍ ກຏ຺ຏິສ຺ສໍ. ເອຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂກເສຍ຺ຍສຸຕ຺ຕານມນ຺ຕຣນ຺ຕຣໍ ສຸວຓ຺ຓມຍສຸຕ຺ຕານິ ປເວເສຕ຺ວາ ວີຕມຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ‘‘ກຏ຺ຏິສ຺ສໍ, ກສ຺ສຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂກເສຍ຺ຍກສ຺ສຏມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ກຏ຺ຏິສ຺ສໍ ນາມ ວາກວິເສໂສຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕນ຺ຕິ ຣຕເນຫິ ສໍສິພ຺ພິຕໍ, ສຸວຓ຺ຓລິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ວິນເຍຕິ ວິນຍຏ຺ຐກຖໍ, ວິນຍປຣິຍາຍໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍປຣິຍາຍໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ເນຕຣານີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍ ປນ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕາປິ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສເຈປິ ຕານິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ຍຖານຸຣູປໍ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຈ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂປຣາຓທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຈ຺ຈໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ປໂຫນກໍ. ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຸຕ຺ຕກໍ, ຕໍ ປນ ອຸທ຺ທໂລມີເອກນ຺ຕໂລມີວິເສສເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ທ຺ວິທເສກທສານ຺ຍຸທ຺ທ-ໂລມີເອກນ຺ຕໂລມິໂນ;

ຕເທວ ໂສຬສິຕ຺ຖີນໍ, ນຈ຺ຈໂຍຄ຺ຄຎ຺ຫິ ກຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.

ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອຕ຺ຖຣໍ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖຣໍ. ເອວໍ ເສສປເທສຸປິ. ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ, ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມຕຣານິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິ, ອຸປຣູປຣິ ຐເປຕ຺ວາ ສິພ຺ພນວເສນ ຫິ ສນ຺ຕຕິຠູຕາ ‘‘ປເວຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກທລີມິໂຄຕິ ມຎ຺ຊາຣາກາຣມິໂຄ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມນ ກຕໍ ປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ຕຖາ. ‘‘ຕໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ຕທາກາຣທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘເມວ ກທລີມິຄຈມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉໂທ, ວິຕານໍ. ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕວິຕາເນນາ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ສອຸຕ຺ຕຣຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເສໂສ, ສໍສິພ຺ພິຕຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຕ຺ຕວິຕາເນສຸ ຈ ກາສາວໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸສຸມ຺ຠາທິຣຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສພ຺ພຣຕ຺ຕເມວ. ຍໍ ປນ ນານາວຓ຺ຓໍ ວານຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເລປຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສ຺ເສວ ປຘານຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ເສຕວິຕານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠໂຕຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ມຎ຺ຈສ຺ສ ສີສຠາເຄ, ປາທຠາເຄ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາປິ ສອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉເທ ວິຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ປທຸມວຓ຺ຓໍ ວາຕິ ນາຕິຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິຈິຕ຺ຣໍ ວາຕິ ປນ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸຠໂຕ ອຸປຘາເນສຸ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂລຫິຕກ-ສທ຺ໂທ ຈິຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏລິກຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈິຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສເຈ ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ອາຫ ‘‘ມຫາອຸປຘານໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ມຫາອຸປຘານນ຺ຕິ ຈ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຸປຘານໍ. ສີສປ຺ປມາຓເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ປມາຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ, ສີສປ຺ປມາຓໍ ພິພ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ສີສປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ນາມ ຍສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຓ຺ຓານໍ ອນ຺ຕຣໍ ມິນິຍມານໍ ວິທຕ຺ຖິ ເຈວ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ພິພ຺ໂພຫນສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ຕິຣິຍໂຕ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕິ, ທີຆໂຕ ປນ ທິຍຑ຺ຒຣຕນໍ ວາ ທ຺ວິຣຕນໍ ວາ. ຕໍ ປນ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາເຍວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ທ຺ເວປີຕິ ສີສູປຘານໍ, ປາທູປຘານຎ຺ຈ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິທຎ຺ຈ ຄິລານເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອຄິລານສ຺ສາປິ ສີສູປຘານຎ຺ຈ ປາທູປຘານຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວຍເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິລານສ຺ສ ພິພ຺ໂພຫນານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ວິນເຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ກຖໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍຖາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາສນ຺ທິຍາ ປາທຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ປນ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຕາກາຣຓມ຺ປິ ເຠທນເມວ. ວິຊເຏຕ຺ວາຕິ ຊຏໍ ນິພ຺ເພເຘຕ຺ວາ. ພິພ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຕານິ ວິຊຏິຕຕູລານິ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພິພ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸໍ.

໑໖. ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕທາຣການ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊານເມວ ຄຫຓໍ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຈ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວາຍມຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕິ ‘‘ອເນກທິວສານິ ອນ຺ໂຕສຍນເຫຕຸ ເອສ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ສຓ຺ຐານສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຸສຓ຺ຐານຕາສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ປຣິມທ຺ທນ຺ຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ມທ຺ທນ຺ຕິ.

ເຕສໍເຍວ ທາຣການນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານເມວ ທາຣການໍ. ເຕສເມວ ຫິ ປກຣຓານຸຣູປຕາຍ ຄຫຓໍ. ມຫາມລ຺ລານນ຺ຕິ ມຫຕໍ ພາຫຸຍຸທ຺ຘກາຣການໍ. ອາທາໂສ ນາມ ມຓ຺ຑນກປກຕິການໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂຉາຍາປສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໍສໂລຫາທີຫິ ກໂຕ ຠຓ຺ຑວິເສໂສ. ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລງ຺ກາຣຎ຺ຊນເມວ ນ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ຊນໍ. ມຓ຺ຑນານຸໂຍຄສ຺ສ ຫິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕມິຘານຘິປ຺ເປຕໍ. ໂລເກ ມາລາ-ສທ຺ໂທ ພທ຺ຘມາລາຍເມວ ‘‘ມາລາ ມາລ຺ຍໍ ປຸປ຺ຜທາເມ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ສາສເນ ປນ ສຸທ຺ຘປຸປ຺ເຜສຸປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ອພທ຺ຘມາລາ ວາ’’ຕິ. ກາຬປີຬກາທີນນ຺ຕິ ກາຬວຓ຺ຓປີຬກາທີນໍ. ມຕ຺ຕິກກກ຺ກນ຺ຕິ ໂອສເຘຫິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ໂຍຄມຕ຺ຕິກາຈຸຓ຺ຓໍ. ເທນ຺ຕີຕິ ວິເລເປນ຺ຕິ. ຈລິເຕຕິ ວິກາຣາປຊ຺ຊນວເສນ ຈລນໍ ປຕ຺ເຕ, ກຸປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ສາສປກກ຺ເກນ. ໂທເສຕິ ກາຬປີຬກາທີນໍ ເຫຕຸຠູເຕ ໂລຫິຕໂທເສ. ຂາທິເຕຕິ ອປນຍນວເສນ ຂາທິເຕ. ສນ຺ນິສິນ຺ເນຕິ ຕາທິເສ ທຸຏ຺ຐໂລຫິເຕ ປຣິກ຺ຂີເຓ. ມຸຂຈຸຓ຺ຓເກນາຕິ ມຸຂວິເລປເນນ. ຈຸຓ຺ເຓນ຺ຕີຕິ ວິລິມ຺ເປນ຺ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ມຕ຺ຕິກາກກ຺ກສາສປຕິລຫລິທ຺ທິກກ຺ກທານສງ຺ຂາຕໍ ມຸຂຈຸຓ຺ຓໍ, ມຸຂວິເລປນຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຖານຸກ຺ກມສມ຺ຠວໂຕ ຫິ ອຍໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ. ມຸຂຈຸຓ຺ຓສງ຺ຂາຕໍ ມຸຂວິເລປນນ຺ຕິ ວາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓວເສນ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ.

ຫຕ຺ຖພນ຺ຘນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖ ພນ຺ຘິຕພ຺ພມາຠຣຓໍ, ຕໍ ປນ ສງ຺ຂກປາລາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ໂຂ ເອວ ກປາລໍ ຕຖາ. ‘‘ອປເຣ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ສິຂາພນ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ປທານມຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຂນ຺ຕິ ຈູຬໍ. ຈີຣກໍ ນາມ ເຍນ ຈູຬາຍ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ, ໂສຠນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວິຊ຺ຌຕິ. ມຸຕ຺ຕາຍ, ມຸຕ຺ຕາ ເອວ ວາ ລຕາ ມຸຕ຺ຕາລຕາ, ມຸຕ຺ຕາວຬິ. ທຓ຺ໂຑ ນາມ ຈຕຸຫຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຫຕ຺ຖທຓ຺ຑໍ ວາ’’ຕິ. ອລງ຺ກຕທຓ຺ຑກນ຺ຕິ ປນ ຕໂຕ ໂອມກໍ ຣຖຍຏ຺ຐິອາທິກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຠສຊ຺ຊນາຬິກນ຺ຕິ ເຠສຊ຺ຊຕຸມ຺ພໍ. ປຕ຺ຕາທິໂອລມ຺ພນໍ ວາມໍເສເຍວ ອຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາມປສ຺ເສ ໂອລຄ຺ຄິຕ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓິກາ ນາມ ກູຏໍ, ຕາຍ ຈ ຣຕເນນ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂກໂສ ຍສ຺ສ ຕຖາ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕສິພ຺ພິຕນ຺ຕິ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐວເສນ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ສິພ຺ພິຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ຉຕ຺ຕໍ. ຣຕນມຕ຺ຕາຍາມໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຣິຈຍນິຍາເມນ ວາ ນລາເຏ ພນ຺ຘິຕຸໍ ປໂຫນກປ຺ປມາເຓນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເກສນ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ຕທນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓວເສນ ພນ຺ຘນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເມຆມຸເຂຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ‘‘ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສິໂຣມຓິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈູຬາມຓິ’’ນ຺ຕິ, ຈູຬາຍໍ ມຓິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈມຣສ຺ສ ອຍໍ ຈາມໂຣ, ສ຺ເວວ ວາໂລ, ເຕນ ກຕາ ພີຊນີ ຈາມຣວາລພີຊນີ. ອຎ຺ຎາສໍ ປນ ມກສພີຊນີວາກມຍພີຊນີອຸສີຣມຍພີຊນີໂມຣປິຎ຺ຉມຍພີຊນີນໍ, ວິຘູປນຕາລວຓ຺ຏານຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາເຍວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໗. ທຸຄ຺ຄຕິໂຕ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍາຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕໍ ນິຍ຺ຍານມຣຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິຍ຺ຍາເນ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ວາ ນິຍ຺ຍານໍ ຜລຠູຕໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕກິເລສໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວາ ນິຍ຺ຍານິກາ ອີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລາ ກຕ຺ວຕ຺ຖາຠິຘາຍໂກ. ເຈຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປວິຣຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກາ, ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕາ ວິພນ຺ຘນຠູຕາ. ໂສປິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫາຍໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວຕິ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ. ກາມສ຺ສາທວເສນາຕິ ກາມສງ຺ຂາຕອສ຺ສາທວເສນ. ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ຫິຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາຫນາຕິ ຍານກຖາສມ຺ພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິເວສິຕພ຺ໂພຕິ ສຸນິວິຏ຺ໂຐ. ຕຖາ ທຸນ຺ນິວິຏ຺ໂຐ. ຄາມ-ສທ຺ເທນ ຄາມວາສີ ຊໂນປິ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສຸກຄາມວາສິໂນ’’ຕິອາທິ.

ສູຣກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສູຣ-ສທ຺ໂທ ວີຣວາຈໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສູໂຣ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິມິນາ. ວິສິຂາ ນາມ ມຄ຺ຄສນ຺ນິເວໂສ, ອິຘ ປນ ວິສິຂາຄຫເຓນ ຕນ຺ນິວາສິໂນປິ ຄຫິຕາ ‘‘ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິອາທິ.

ກຸມ຺ຠສ຺ສ ຐານໍ ນາມ ອຸທກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທກຏ຺ຐານກຖາ’’ຕິ. ອຸທກຕິຕ຺ຖກຖາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ເຖວ ສມວໂຣຘໂຕ. ອປິຈ ກຸມ຺ຠສ຺ສ ກຣຓຏ຺ຐານໍ ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານໍ. ຕທປເທເສນ ປນ ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຸມ຺ຠທາສິກຖາ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຸພ຺ເພ ເປຕາ ກາລງ຺ກຕາຕິ ປຸພ຺ພເປຕາ. ‘‘ເປໂຕ ປເຣໂຕ ກາລງ຺ກໂຕ’’ຕິ ຫິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍມຕິທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກຖາຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຕິ ອິຘາຄຕາຫິ ປຸຣິມາຫິ, ປຈ຺ຉິມາຫິ ຈ ກຖາຫິ ວິມຸຕ຺ຕາ. ນານາສຠາວາຕິ ອຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຠາວປຣິຍາຍຠາວມາຫ. ອສຸເກນ ນາມາຕິ ປຊາປຕິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ, ອິສ຺ສເຣນ ວາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຐິຕິສມ຺ຠາຣາທິວເສນ ໂລກໍ ອກ຺ຂາຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ໂລກກ຺ຂາຍິກາ, ສາ ປນ ໂລກາຍຕສມຎ຺ເຎ ວິຕຓ຺ຑສຕ຺ເຖ ນິສ຺ສິຕາ ສລ຺ລາປກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂລກາຍຕວິຕຓ຺ຑສລ຺ລາປກຖາ’’ຕິ ອິມິນາ. ໂລກາ ພາລຊນາ ອາຍຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຫນ຺ຕິ ວາທສ຺ສາເທນາຕິ ໂລກາຍຕໍ, ໂລໂກ ວາ ຫິຕໍ ນ ຍຕຕິ ນ ອີຫຕິ ເຕນາຕິ ໂລກາຍຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘໍ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ກຖໍ ຕໂນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຕຓ຺ໂຑ, ວິຣຸທ຺ເຘນ ວາ ວາທທຓ຺ເຑນ ຕາເຬນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາທິໂນຕິ ວິຕຓ຺ໂຑ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ.

ສາຄຣເທເວນ ຂໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຄຣຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຂໂຕຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊຕິ ປເວທນເຫຕຸຠູຕາ ມຸທ຺ຘາ ຍສ຺ສາຕິ ສມຸທ຺ໂທ ຘ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ສຫ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖວາຈໂກ ‘‘ສໂລມໂກສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ ຠວຕິ ວຑ຺ຒຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ວິຠໂວຕິ ຫານິ ຕພ຺ພິຣຫໂຕ. ທ຺ວນ຺ທໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຸຍ຺ຍມາໂນ ອິຕິສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ຠໂວ ອິຕິ ອຠໂວ’’ຕິ. ຍໍ ວາ ຕໍ ວາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ອຖ ຕໍ ອນິຍມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠູຕຎ຺ຫິ ອນິຍມຕ຺ຖໍ ສຫ ວິກປ຺ເປນ ຍໍຕໍ-ສທ຺ເທຫິ ທີເປນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ອປິຈ ຠໂວຕິ ສສ຺ສໂຕ. ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ. ຠໂວຕິ ວາ ກາມສຸຂໍ. ອຠໂວຕິ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ.

ອິຕິ ອິມາຍ ຉພ຺ພິຘາຍ ອິຕິຠວາຠວກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ພາຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕາປິ ອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕນທີທີປກຖາ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ເອວໍປກາຣໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ນິຣຕ຺ຖກກຖໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ອາທິອຕ຺ໂຖ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິຕິ ວາ ອິຕິ ເອວຣູປາ ‘‘ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໖໔; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓, ໔໑໑; ໒.໑໑, ໔໑໘; ໓.໑໔, ໑໐໒; ອ. ນິ. ໑໐.໙໙) ວິຍ, ອິຕິ ເອວມາທິໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ກຖມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘. ວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ, ໂສ ເຍສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄາຫິກາ, ເຕສໍ ຕຖາ, ວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິຄ຺ຄາຫິກາ, ສາເຍວ ກຖາ ຕຖາ. ສາຣມ຺ຠກຖາຕິ ອຸປາຣມ຺ຠກຖາ. ສຫິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘໍ. ຕໂຕເຍວ ສິລິຏ຺ຐໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖກາຣຓຍຸຕ຺ຕຕາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ຺ຕິ ວຈນໍ. ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສປຕ຺ຕຄໂຕ ອສມຕ຺ໂຖ ໂຍໂຘ ວິຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ຊານາສິ, ກິນ຺ຕຸ ສຍເມວ ປຣາເຊສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວາໂທ ໂທໂສຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຕຖາ ຈຣ ວິຈຣາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຈຣິຍກຸເລ. ນິພ຺ເພເຘຫີຕິ ມຍາ ໂຣປິຕໍ ວາທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ.

໑໙. ທູຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ກຖາ ຕຖາ, ຕສ຺ສໍ. ອິຘ, ອມຸຕ຺ຣາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຐານ’’ນ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໔໓໖-໔໓໗) ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ອິຘ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫິສາສນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປຣີຕໍ ສາສນໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ຄິຫີນຎ຺ເຎວ.

໒໐. ຕິວິເຘນາຕິ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວນເຠທໂຕ ຕິວິເຘນ. ວິມ຺ຫາປຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍມຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫຍໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ວິປຸພ຺ພຎ຺ຫິ ມ຺ຫິ-ສທ຺ທໍ ສມ຺ປຫໍສເນ ວທນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍໍ. ລປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ທາຍກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ກິຎ຺ຈິ ທທາຕິ, ເອວໍ ອຸກ຺ກາເຈຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນວເສນ ທີເປຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕໍ ສີລເມເຕສນ຺ຕິ ເນມິຕ຺ຕິກາຕິ ຕທ຺ຘິຕວເສນ ຕສ຺ສີລຕ຺ໂຖ ຍຖາ ‘‘ປໍສຸກູລິໂກ’’ຕິ (ມຫານິ. ໕໒) ອປິຈ ນິມິຕ຺ເຕນ ວທນ຺ຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕິກາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈຍທານສຎ຺ຎຸປ຺ປາທກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິປ຺ເປໂສ ນິປ຺ປິສນໍ ຈຸຓ຺ຓໍ ວິຍ ກຣຓໍ. ນິປ຺ປິສນ຺ຕີຕິ ວາ ນິປ຺ເປສາ, ນິປ຺ເປສາເຍວ ນິປ຺ເປສິກາ, ນິປ຺ປິສນໍ ວາ ນິປ຺ເປໂສ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິປິ ນິປ຺ເປສິກາ. ນິປ຺ເປໂສ ຈ ນາມ ຠຏປຸຣິໂສ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ອກ຺ໂກສນຂຸໍສນຸປ຺ປຓ຺ຑນປຣປິຏ຺ຐິມໍສິກຕາ. ລາເຠນ ລາຠນ຺ຕິ ອິໂຕ ລາເຠນ ອມຸຕ຺ຣ ລາຠໍ. ນິຊິຄີສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປຣິເຍສນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ກຸຫກາທໂຍ ສທ຺ທາ ກຸຫານາທີນິ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຫນາ…ເປ… ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈາຕິ ຕໍຕໍປາຬິສໍວຓ຺ຓນາຠູຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ.

ມຊ຺ຌິມສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໒໑. ອງ຺ຄານິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອງ຺ຄສຫຈຣິຕໍ ສຕ຺ຖໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ວາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖປາທາທີສູ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອງ຺ຄວິກາຣໍ ປເຣສໍ ອງ຺ຄວິກາຣທສ຺ສເນນາປິ ລາຠາລາຠາທິວິຊານນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຊານນປ຺ປກາຣທີປກໍ ສຕ຺ຖໍ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸນາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປຓ຺ຑຸຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຓ຺ຑຸຣາຊາຕິ ຈ ‘‘ທກ຺ຂິຓາຣາມາຘິປຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຫຬທີເປ ທກ຺ຂິຓາຣາມນາມກສ຺ສ ສງ຺ຆາຣາມສ຺ສ ກາຣໂກຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ທກ຺ຂິຓມຘຸຣາຘິປຕີ’’ຕິ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ລິຂິຕໍ, ທກ຺ຂິຓມຘຸຣນຄຣສ຺ສ ອຘິປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຕ຺ຕາໂຍຕິ ມຸຕ຺ຕິກາ. ມຸຏ຺ຐິຍາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ. ຆຣໂຄລິກາຍາຕິ ສຣພຸນາ. ໂສ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎານິມິຕ຺ເຕນາຫ, ສງ຺ຂ຺ຍານິມິຕ຺ເຕນ ປນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ.

‘‘ມຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປກໍ ນິມິຕ຺ຕເມວ, ມຫນ຺ຕໍ ປນ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕນໍ. ສຸຠາສຸຠຜລໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປາໂຕປິ, ສຸຠາສຸຠສູຈິກາ ຠູຕວິກຕິ. ໂສ ຫິ ຘູໂມ ວິຍ ອຄ຺ຄິສ຺ສ ກມ຺ມຜລສ຺ສ ປກາສນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕິ, ນ ຕຸ ຕມຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາມ ອາກາເຣນ. ອາທິສນ຺ຕີຕິ ນິທ຺ທິສນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍຕິ ກາລວເສນ. ອິທໍ ນາມາຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວທຕິ. ໂຍ ວສຠໍ, ກຸຎ຺ຊຣໍ, ປາສາທໍ, ປພ຺ພຕໍ ວາ ອາຣຸຬ຺ຫມຕ຺ຕານໍ ສຸປິເນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຜລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນໍ ໂຫຕິ. ສຸປິນກນ຺ຕິ ສຸປິນສຕ຺ຖໍ. ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ມຫານຸຠາວຕາທິນິປ຺ຜາທກລກ຺ຂຓວິເສສທສ຺ສເນນ ‘‘ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິອາທິ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄສຸ ທິສ຺ສມານາກາຣວິເສສໍ ສຕ຺ຕິສິຣິວຈ຺ຉຄທາປາສາທາທິກມຘິປ຺ເປຕໍ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ລກ຺ຂີຍຕິ ອເນນາຕິ ກຕ຺ວາ, ສຕ຺ຖໍ ປນ ຕປ຺ປກາສນໂຕ ລກ຺ຂຓໍ. ອາຫເຕຕິ ປຸຣາເຓ. ອນາຫເຕຕິ ນເວ. ອຫເຕຕິ ປນ ປາເຐ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເທວຣກ຺ຂສມນຸສ຺ສາທິເຠເທນ ຍຖາຜລໍ ປຣິກປ຺ປິເຕນ ວິວິຘວຕ຺ຖຠາເຄ ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ສຎ຺ຉິນ຺ເນ ອິທໍ ນາມ ໂຠຄາທິຜລໍ ໂຫຕິ. ເອວຣູເປນ ທາຣຸນາຕິ ປລາສສິຣິຜລາທິທາຣຸນາ, ຕຖາ ທພ຺ພິຍາ. ຍທິ ທພ຺ພິໂຫມາທີນິປິ ອຄ຺ຄິໂຫມາເນວ, ອຖ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຣູປາຍາ’’ຕິອາທິ. ທພ຺ພິໂຫມາທີນິ ໂຫໂມປກຣຓາທິວິເສເສຫິ ຜລວິເສສທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຄ຺ຄິໂຫມໍ ປນ ວຸຕ຺ຕາວເສສສາຘນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ທພ຺ພິໂຫມາທີນີ’’ຕິອາທິ.

ກຸຓ຺ຑໂກຕິ ຕຓ຺ຑຸລຂຓ຺ຑໍ, ຕິລສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ເຕລໍ, ສມາສຕທ຺ຘິຕປທານິ ປສິທ຺ເຘສຸ ສາມຎ຺ຎຠູຕານີຕິ ວິເສສກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຕິລເຕລາທິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ປກ຺ຂິປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ປກ຺ຂິປນວິຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ປກ຺ຂິປນເຫຕຸຠູຕໍ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຊຓ຺ຓຸໂລຫິຕາທີຫີຕິ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໂລຫິຕທກ຺ຂິຓຊຓ຺ຓຸໂລຫິຕາທີຫິ. ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິອາທິນາ ອງ຺ຄອງ຺ຄວິຊ຺ຊານໍ ວິເສສທສ຺ສເນນ ປຸນຣຸຕ຺ຕຠາວມປເນຕິ. ອງ຺ຄຸລຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາຕິ ອງ຺ຄຸລິຠູຕໍ, ອງ຺ຄຸລິຍາ ວາ ຊາຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄຸລິຈ຺ຉວິມຕ຺ຕໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທຏ຺ຐິວິປສ຺ສນວເສເນວ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອງ຺ຄລຏ຺ຐິນ຺ຕິ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑) ປນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວິຣຸຫນຠາເວນ ລຏ຺ຐິສທິສຕ຺ຕາ ສຣີຣເມວ ອງ຺ຄລຏ຺ຐີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຈ. ທິສ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ອທິສ຺ວາປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຠິໂນ ສຕ຺ຖໍ ອພ຺ເຠຍ຺ຍໍ. ມາສຸຣກ຺ເຂນ ກໂຕ ຄນ຺ໂຖ ມາສຸຣກ຺ໂຂ. ຣາຊູຫິ ປຣິຠູຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖໍ ຣາຊສຕ຺ຖໍ. ສພ຺ພານິເປຕານິ ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາປກຣຓານິ. ສິວ-ສທ຺ໂທ ສນ຺ຕິອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕິກຣຓວິຊ຺ຊາ’’ຕິ, ອຸປສຄ຺ຄູປສມນວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິວາ-ສທ຺ທເມວ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ເອວມຫາຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິງ຺ຄາລຣຸຕວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສິງ຺ຄາລານໍ ຣຸເຕ ສຸຠາສຸຠສຎ຺ຊານນວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠູຕເວຊ຺ຊມນ຺ໂຕຕິ ຠູຕວສີກຣຓມນ຺ໂຕ. ຠູຣິຆເຣຕິ ອນ຺ໂຕປຖວິຍໍ ກຕຆເຣ, ມຕ຺ຕິກາມຍຆເຣ ວາ. ‘‘ຠູຣິວິຊ຺ຊາ ສສ຺ສພຸທ຺ຘິກຣຓວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ສາຣສມາເສ. ສປ຺ປາວ຺ຫາຍນວິຊ຺ຊາຕິ ສປ຺ປາຄມນວິຊ຺ຊາ. ວິສວນ຺ຕເມວ ວາຕິ ວິສວມານເມວ ວາ. ຠາວນິທ຺ເທສສ຺ສ ຫິ ມານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນ຺ຕພ຺ຍປ຺ປເທໂສ. ຍາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສາ ວິສວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ວິສຕນ຺ຕ຺ຣເມວ ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອວໍ ສຕິ ສຣູປທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ, ວິສວິຈາຣຓຄນ຺ໂຖເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕ຺ຣນ຺ຕິ ຫິ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປຣສມຎ຺ຎາ. ສປກ຺ຂກອປກ຺ຂກທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທານນ຺ຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາທິສປກ຺ຂກຆຣໂຄລິກາທິອປກ຺ຂກເທວມນຸສ຺ສຈງ຺ໂຄຣາທິທ຺ວິປທ- ກຓ຺ຏສສຊມ຺ພຸກາທິຈຕຸປ຺ປທານໍ. ຣຸຕໍ ວສ຺ສິຕໍ. ຄຕໍ ຄມນໍ, ເອເຕນ ‘‘ສກຸຓວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ອິຘ ມິຄສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສກຸຓຎາຓນ຺ຕິ ສກຸຓວເສນ ສຸຠາສຸຠຜລສ຺ສ ຊານນໍ. ນນຸ ສກຸຓວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ວາຍສວິຊ຺ຊາປວິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ວິສຸຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຕໍຕໍປກາສກສຕ຺ຖານຸຣູປວເສນ ຫິ ອິຘ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິປກ຺ກຄຕຠາໂວ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ, ຊີວິຕກາລສ຺ສ ຈ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິນາ. ອາທິຏ຺ຐຎານນ຺ຕິ ອາທິສິຕພ຺ພສ຺ສ ຎາຓໍ. ສຣຣກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຣໂຕ ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕໂຕ ວາ ສຣສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໍ. ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມິຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພສກຸຓຈຕຸປ຺ປເທສຸ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອກເສສນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອສ ຈຕຸປ຺ປເທສ຺ເວວ ມິຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສກຸຓຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣຸຕຊານນສຕ຺ຖສ຺ສ ມິຄຈກ຺ກສມຎ຺ຎາ, ຍຖາ ຕໍ ສຸຠາສຸຠຊານນປ຺ປກາເຣ ສພ຺ພໂຕ ຠທ຺ຣໍ ຈກ຺ກາທິສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໒. ‘‘ສາມິໂນ’’ຕິອາທິ ປສຏ຺ຐາປສຏ຺ຐກາຣຓວຈນໍ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ລກ຺ຂຓປ຺ປກາສກສຕ຺ຖໍ. ປາຣິເສສນເຍນ ອວເສສໍ ອາວຸຘໍ. ‘‘ຍມ຺ຫິ ກຸເລ’’ຕິອາທິນາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕຖາຊານນເຫຕຸ ເອວ ເສສໍ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ‘‘ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓໂຕ ວິເສໂສ. ຕທຕ຺ຖາວິກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ຘມມານນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິໍ ມຸຂວາເຕນ ຊາເລນ຺ຕໍ. ມກ຺ເຂສີຕິ ວິນາເສຕິ. ປິຬນ຺ຘນກຓ຺ຓິກາຍາຕິ ກຓ຺ຓາລງ຺ກາຣສ຺ສ. ເຄຫກຓ຺ຓິກາຍາຕິ ເຄຫກູຏສ຺ສ, ເອເຕນ ເອກເສສນຍໍ, ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໍ ວາ ອຸເປຕໍ. ກຈ຺ຉປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຸມ຺ມລກ຺ຂຓໍ. ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານນ຺ຕິ ມິຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈຕຸປ຺ປທວາຈກຕ຺ຕມາຫ.

໒໓. ອສຸກທິວເສຕິ ທຸຕິຍາຕຕິຍາທິຕິຖິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ເຕນາຕິ ອສ຺ສຍຸຊຠຣຓີກຕ຺ຕິກາໂຣຫຓີອາທິນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄວເສນ. ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວິປ຺ປວສິຕານໍ ສເທສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕານໍ. ອຸປສງ຺ກມນໍ ອຸປຍານໍ. ອປຍານໍ ປຏິກ຺ກມນໍ. ທຸຕິຍປເທປີຕິ ‘‘ພາຫິຣານໍ ຣຎ຺ຎໍ…ເປ… ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍວາກ຺ເຍປິ. ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣານໍ ຣຎ຺ຎໍ ຊໂຍ’’ຕິອາທີຫິ ທ຺ວີຫິ ວາກ຺ເຍຫິ ວຸຕ຺ຕາ ຊຍປຣາຊຍາ ປາກຏາເຍວ.

໒໔. ຣາຫູຕິ ຣາຫຸ ນາມ ອສຸຣິສ຺ສໂຣ ອສຸຣຣາຊາ. ຕຖາ ຫິ ມຫາສມຍສຸຕ຺ເຕ ອສຸຣນິກາເຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຕຎ຺ຈ ພລິປຸຕ຺ຕານໍ, ສພ຺ເພ ເວໂຣຈນາມກາ;

ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ພລິເສນໍ, ຣາຫຸຠທ຺ທມຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໙);

ຕສ຺ສ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຄຫຓໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ ຈນ຺ທິມສຸຕ຺ຕສູຣິຍສຸຕ຺ເຕຫິ ທີເປຕພ຺ພໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ຈນ຺ທຄ຺ຄາຫາທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕນ ສູຣິຍຄ຺ຄາຫນກ຺ຂຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານມິວ ນກ຺ຂຕ຺ຕານມ຺ປິ ຣາຫຸນາ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນກ຺ຂຕ຺ຕຄາເຫ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອງ຺ຄາຣກາທິຄາຫສມາໂຍໂຄປີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ອງ຺ຄາຣກສສິປຸຕ຺ຕສູຣຄຣຸສຸກ຺ກຣວິສຸຕເກຕຸສງ຺ຂາຕານໍ ຄາຫານໍ ສມາໂຍໂຄ ອປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕຄາໂຫເຍວ ສຫ ປໂຍເຄນ ຄຫຓໂຕ. ສຫປໂຍໂຄປິ ຫິ ເວທສມເຍນ ຄຫຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸກ຺ການໍ ປຕນນ຺ຕິ ອຸກ຺ໂກຠາສານໍ ປຕນໍ. ວາຕສງ຺ຆາເຕສຸ ຫິ ເວເຄນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ເຕສຸ ທີປິໂກຠາໂສ ວິຍ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ປຕຕິ, ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຸກ຺ກາປາຕໂວຫາໂຣ. ໂຊຕິສຕ຺ເຖປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມຫາສິຂາ ຈ ສຸກ຺ຂຄ຺ຄາ-ຣຕ຺ຕານິລສິໂຂຊ຺ຊລາ;

ໂປຣິສີ ຈ ປມາເຓນ, ອຸກ຺ກາ ນານາວິຘາ ມຕາ’’ຕິ.

ທິສາກາລຸສິຍນ຺ຕິ ທິສາສຸ ໂຂຠນໍ, ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາທີຫິ ອາກຸລຠາໂວ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາທີນໍ ພຫຸຘາ ປາຕຸຠາໂວ ເອວ ທິສາທາໂຫ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕເທວ ‘‘ຘູມເກຕູ’’ຕິ ໂລກິຍາ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຊຕິສຕ຺ເຖ –

‘‘ເກຕຸ ວິຍ ສິຂາວຕີ, ໂຊຕິ ອຸປ຺ປາຕຣູປິນີ’’ຕິ.

ສຸກ຺ຂວລາຫກຄຊ຺ຊນນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐິມນ຺ຕເຣນ ວາຍຸເວຄຈລິຕສ຺ສ ວລາຫກສ຺ສ ນທນໍ. ຍໍ ໂລກິຍາ ‘‘ນິຆາໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຊຕິສຕ຺ເຖ –

‘‘ຍທານ຺ຕລິກ຺ເຂ ພລວາ, ມາຣຸໂຕ ມາຣຸຕາຫໂຕ;

ປຕຕ຺ຍໂຘ ສ ນີຆາໂຕ, ຊາຍເຕ ວາຍຸສມ຺ຠໂວ’’ຕິ.

ອຸທຍນນ຺ຕິ ລຄ຺ຄນມາຍູຫນໍ.

‘‘ຍໂທເທຕິ ຕທາ ລຄນໍ, ຣາສີນມນ຺ວຍໍ ກມາ’’ຕິ –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມນມ຺ປິ ຕໂຕ ສຕ຺ຕມຣາສິປ຺ປມາຓວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຠາ ຘູໂມ ຣໂຊ ຣາຫູຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ອວິສຸທ຺ຘຕາ. ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕຕາ ໂວທານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເຍຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ນ ຕປນ຺ຕິ ນ ຠາສນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອພ຺ຠາ ຠິກ຺ຂເວ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເຍນ…ເປ… ຘູໂມ…ເປ… ຣໂຊ…ເປ… ຣາຫຸ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອິເມ ໂຂ…ເປ… ນ ວິໂຣຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໕໐).

໒໕. ເທວສ຺ສາຕິ ເມຆສ຺ສ. ຘາຣານຸປ຺ປເວຈ຺ຉນໍ ວສ຺ສນໍ. ອວຄ຺ຄາໂຫຕິ ຘາຣາຍ ອວຄ຺ຄຫຓໍ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວສ຺ສວິພນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ເປຕວິຎ຺ຎາປນໍ, ຕໍ ປນ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈເນນ ຄຓນາເຍວາຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ ນາມ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ເພສຸ ສຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓນາ’’ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຄຓນາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທກຄຓນາ ປຣິເສສຎາເຍນ, ສາ ປນ ປາທສິກມິລກ຺ຂກາທໂຍ ວິຍ ‘‘ເອກໍ ທ຺ເວ’’ຕິອາທິນາ ນວນ຺ຕວິຘິນາ ນິຣນ຺ຕຣຄຓນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມູຫນໍ ສງ຺ກລນໍ ວິສຸໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອປນຍນໍ ປຏຸປ຺ປາທນໍ [ສຏຸປ຺ປາທນໍ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ‘‘ສທຸປ຺ປາທນ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂວກລນຠາຄຫາຣາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂວກລນໍ ວິສຸໍ ສມູຫກຣຓໍ, ໂວມິສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຄກຣຓໍ ຠາໂຄ. ຠຸຎ຺ຊນໍ ວິຠຊນໍ ຫາໂຣ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປິຓ຺ຑຄຓນາ ທິສ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ ຄເຓຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ປຏິຠານກວີຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ (ອ. ນິ. ໔.໒໓໑) ວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເສໂສ, ກວີນໍ ກພ຺ຍກຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອເຕນ ກວີຫິ ກຕໍ, ກວີນໍ ວາ ອິທໍ ກາເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິນ຺ຕາວເສນາ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ສຠາວທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ, ອນຸສນ຺ຘິຎ຺ຈ ສຍເມວ ຈິເຣນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ຈິນ຺ຕາກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ວາ ສຸເຕນ ອສຸຕໍ ອນຸສນ຺ເຘຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ສຸຕກວິ, ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິປນວິຕ຺ຖາຣຓາທິວເສນ ອຕ຺ຖກວິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປເຣນ ກຕໍ ກພ຺ພໍ ວາ ນາຏກໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຕໍສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ກຣຓວເສນ ປຏິຠານກວີຕິ. ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ. ຕປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ເຕນ ທິຏ຺ເຐນ ສທິສໍ. ‘‘ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນໍ, ‘‘ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ ຠາວນປຸໍສກໍ. ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠານວເສນາຕິ ກາຣຓານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕນກຎາຓວເສນ. ຊີວິກຕ຺ຖາຍາຕິ ປກຣຓາຘິຄຕວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກວີນໍ ອິທນ຺ຕິ ກພ຺ຍໍ, ຍໍ ‘‘ຄີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໖. ປຣິຄ຺ຄຫຠາເວນ ທາຣິກາຍ ຄຓ຺ຫນໍ ອາວາຫນໍ. ຕຖາ ທານໍ ວິວາຫນໍ. ອິຘ ປນ ຕຖາກຣຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ, ເຫຕຸຄພ຺ຠວເສນ ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ທາຣກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອິຕີຕິ ເອວໍໂຫນ຺ເຕສຸ, ເອວໍຠາວໂຕ ວາ. ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕາທິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມາຍໍ. ອິຓນ຺ຕິ ຘນວຑ຺ຒນຕ຺ຖໍ ປຣສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ປຣິຍຸທຎ຺ຈນໍ. ປຸພ຺ເພ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ອສມ຺ປຕ຺ເຕປິ ອຸທ຺ຘຣິຕມິຓໍ ອຸຏ຺ຐານໍ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອິຓນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ອິຓຄຫເຓເນວ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ປເຣສໍ ທິນ຺ນໍ ອິຓໍ ວາ ຘນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຖາວຣນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ. ເທສນ຺ຕເຣ ທິຄຸຓຕິຄຸຓາທິຄຫຓວເສນ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ ປໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ວຑ຺ຒິຄຫຓວເສນ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ. ‘‘ຠຓ຺ຑມູລຣຫິຕານໍ ວາຓິຊໍ ກຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກນ ອຸທເຍນ ສຫ ມູລໍ ເທຖາ’ຕິ ຘນທານໍ ປໂຍໂຄ, ຕາວກາລິກທານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຊ຺ຊ ປໂຍຊິຕໍ ທິຄຸຓໍ ຈຕຸຄຸຓໍ ໂຫຕີຕິ ຍທິ ອຊ຺ຊ ປໂຍຊິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ, ເອວໍ ອປຣຊ຺ຊ ທິຄຸຓໍ, ອຊ຺ຊ ຈຕຸຄຸຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠສ຺ສ, ສຸເຠນ ວາ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ສຸຠໂຄ, ຕສ຺ສ ກຣຓໍ ສຸຠຄກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ປິຍມນາປສ຺ສ, ສສ຺ສິຣີກສ຺ສ ວາ ກຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປິຍມນາປກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສສ຺ສິຣີກກຣຓນ຺ຕິ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄກຣຓໍ. ວິລີນສ຺ສາຕິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ປຣິປກ຺ກມປາປຸຓິຕ຺ວາ ວິໂລປສ຺ສ. ຕຖາ ປຣິປກ຺ກຠາເວນ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ. ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ ປທຈຕຸກ຺ກໍ. ເຠສຊ຺ຊທານນ຺ຕິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐາປນເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ທານໍ. ຕີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວາເຕນ, ປາຓເກຫິ ວາ ຄພ຺ເຠ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ນ ປຸຣິມກມ຺ມຸນາ ໂອກາໂສ ກໂຕ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ສຍເມວ ປນ ກມ຺ມຸນາ ໂອກາເສ ກເຕ ນ ເອກນ຺ເຕນ ວາຕາ, ປາຓກາ ວາ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິສຸໍ ກາຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕) ປນ ວາເຕນ ປາຓເກຫິ ວາ ຄພ຺ໂຠ ວິນສ຺ສນ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ວິນາ ນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕມຎ຺ຎາຕ຺ຣ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພາປນີຍນ຺ຕິ ອຸປສມກຣໍ. ປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕ ນ ຂາທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິກຣຓໍ.

ພນ຺ຘກຣຓນ຺ຕິ ຍຖາ ຊິໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ອນາໂລຬິຕກຣຓໍ. ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາວຸຘາທິນາ ສຫ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຫຕ຺ຖານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຕນາ ໂຄປິຕຏ຺ຐາເນ ອຂິເປຕ຺ວາ ປຣຕ຺ຖ ຂິປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂິປຕີຕິ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຂິປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນຕິ ອຑ຺ຑວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ. ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສ຺ສ ເທວຕາຍ ກຓ຺ເຓ ກຖນວເສນ ຊປ຺ປນໍ ກຓ຺ຓຊປ຺ປນນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເທວຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ຕຊປ຺ປເນນ ເທວຕາຍ ໂອຕາຣຓໍ. ຊີວິກຕ຺ຖາຍາຕິ ຍຖາ ປາຣິຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິກຣຓຕ຺ຖາຍ. ອາທິຈ຺ຈປາຣິຈຣິຍາຕິ ກຣມາລາຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສກລທິວສໍ ອາທິຈ຺ຈາຠິມຸຂາວຏ຺ຐາເນນ ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຈຣຓໍ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຊີວິກຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ປທມາກຑ຺ຒຕິ. ສິຣິວ຺ຫາຍນນ຺ຕິ ອີ-ກາຣໂຕ ອ-ກາຣໂລເປນ ສນ຺ຘິນິທ຺ເທໂສ, ເຕນາຫ ‘‘ສິຣິຍາ ອວ຺ຫາຍນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສິເຣນາ’’ຕິ ປນ ຐານວເສນ ອວ຺ຫາຍນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ຕຸ ອ-ກາຣໂຕ ອ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສິຣວ຺ຫາຍນ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປາເຐ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ມນ຺ຕໍ ຊປ຺ເປຕ຺ວາ ສິຣສາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວ຺ຫາຍນ’’ນ຺ຕິ.

໒໗. ເທວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເທວາຍຕນໍ. ອຸປຫາຣນ຺ຕິ ປູຊໍ. ສມິທ຺ຘິກາເລຕິ ອາຍາຈິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘກາເລ. ສນ຺ຕິປຏິສ຺ສວກມ຺ມນ຺ຕິ ເທວຕາຍາຈນາຍ ຍາ ສນ຺ຕິ ປຏິກຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາ ປຏິສ຺ສວກຣຓໍ. ສນ຺ຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ມນ຺ຕຊປ຺ປເນນ ປູຊາກຣຓໍ, ຕາຍ ສນ຺ຕິຍາ ອາຍາຈນປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ສເຈ ເມ ອິທໍ ນາມ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຏິສ຺ສວຜລຠູເຕ ຍຖາຠິປຕ຺ຖິຕກມ຺ມສ຺ມິໍ. ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ‘‘ປຓິຘີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສ. ຍຖາປຏິສ຺ສວຎ຺ຫິ ອຸປຫາເຣ ກເຕ ປຓິຘິອາຍາຈນາ ກຕາ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ ໂຫຕີຕິ. ຄຫິຕມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕມນ຺ຕສ຺ສ. ປໂຍຄກຣຓນ຺ຕິ ອຸປຈາຣກມ຺ມກຣຓໍ. ອິຕີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເຕນ ວສ຺ສໂວສ຺ສ-ສທ຺ທານໍ ປຸຣິສປຓ຺ຑເກສຸ ປວຕ຺ຕິໍ ກາຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ, ປຓ຺ຑກໂຕ ວິເສເສນ ອສຕິ ຠວຕີຕິ ວສ຺ໂສ. ປຸຣິສລິງ຺ຄໂຕ ວິຣເຫນ ອວອສຕິ ຫີຬິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຠວຕີຕິ ໂວສ຺ໂສ. ວິເສໂສ ຣາຄສ຺ສໂວ ຍສ຺ສາຕິ ວສ຺ໂສ. ວິຄໂຕ ຣາຄສ຺ສໂວ ຍສ຺ສາຕິ ໂວສ຺ໂສຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວສ຺ສກຣຓໍ ຕທນຸຣູປເຠສຊ຺ເຊນ. ໂວສ຺ສກຣຓໍ ປນ ອຸທ຺ຘຕພີຊຕາທິນາປິ, ເຕເນວ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂວສ຺ສວຣາຕິ ອຸທ຺ຘຕພີຊາ ໂອໂຣຘປາລກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອກາມຠາວມຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ.

ວຕ຺ຖຸພລິກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ຆຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ພລິກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ອຸປທ຺ທວປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ, ວຑ຺ຒນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ມນ຺ຕຊປ຺ປເນນ ອຕ຺ຕໂນ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ມຸຂສຸທ຺ຘິກຣຓໍ. ເຕສນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ. ໂຍຄນ຺ຕິ ເຠສຊ຺ຊປໂຍຄໍ. ວມນນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິນ຺ທນໍ. ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນນ຺ຕິ ວມນເຠທເມວ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ໂທສານໍ ນີຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິເຣຈນນ຺ຕິ ປກຕິວິເຣຈນເມວ. ອໂຘວິເຣຈນນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖິກສາວວຕ຺ຖິອາທິວຕ຺ຖິກິຣິຍາ ‘‘ອໂຘ ໂທສານໍ ນີຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອໂຖ ວມນໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓເມວ, ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນໍ ໂທສນີຫຣຓໍ. ຕຖາ ວິເຣຈນໍ ວິເຣໂກວ, ອໂຘວິເຣຈນໍ ໂທສນີຫຣຓນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ໂທສານນ຺ຕິ ຈ ປິຕ຺ຕາທິໂທສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສມ຺ຫນີຫຣຓາທິ ສິໂຣວິເຣຈນໍ. ກຓ຺ຓພນ຺ຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຉິນ຺ນກຓ຺ຓານໍ ສງ຺ຆຏນຕ຺ຖໍ. ວຓຫຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຣຸປນຍນຕ຺ຖໍ. ອກ຺ຂິຕປ຺ປນເຕລນ຺ຕິ ອກ຺ຂີສຸ ອຸສຸມສ຺ສ ນີຫຣຓເຕລໍ. ເຍນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ອຎ຺ຊິເຕ ອຸຓ຺ຫໍ ອຸສຸມໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ຍໍ ນາສິກາຍ ຄຓ຺ຫີຍຕິ, ຕໍ ນຕ຺ຖຸ. ປຏລານີຕິ ອກ຺ຂິປຏລານິ. ນີຫຣຓສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອປນຍນສມຕ຺ຖໍ. ຂາຣຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຂາຣກມຎ຺ຊນໍ. ສີຕເມວ ສຈ຺ຈໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຎ຺ຊນໍ ສຈ຺ຈຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີຕລເຠສຊ຺ຊຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ສລາກເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ອກ຺ຂິໂຣຄເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ. ສລາກສທິສຕ຺ຕາ ສລາກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອກ຺ຂິໂຣຄສ຺ສ ເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ຫິ ສາລາກິຍໍ. ອິທໍ ປນ ວຸຕ຺ຕາວເສສສ຺ສ ອກ຺ຂິໂຣຄປຏິກມ຺ມສ຺ສ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕປ຺ປນາທໂຍປິ ຫິ ສາລາກິຍາເນວາ’’ຕິ. ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ສລາກສ຺ສ ນິກ຺ຂມນຕ຺ຖໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ສລາກເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ປນ ສລ຺ລກຕ຺ຕິຍປເທເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສລ຺ລສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ກຕ຺ຕນໍ ອຸພ຺ພາຫນໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ. ກຸມາຣໍ ຠຣຕີຕິ ກຸມາຣຠໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂກມາຣຠຈ຺ຈໍ, ກຸມາໂຣ ເອວ ວາ ໂກມາໂຣ, ຠຕນໍ ຠຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ຠຈ຺ຈໍ ຕຖາ, ຕທຠິນິປ຺ຜາທກໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລານິ ປຘານານິ ໂຣຄູປສມເນ ສມຕ຺ຖານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ, ມູລານໍ ວາ ພ຺ຍາຘີນໍ ເຠສຊ຺ຊານິ ຕຖາ. ມູລານຸພນ຺ຘວເສນ ຫິ ທຸວິໂຘ ພ຺ຍາຘິ. ຕຕ຺ຣ ມູລພ຺ຍາຘິມ຺ຫິ ຕິກິຈ຺ຉິເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕຣໍ ວູປສມຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ກາຍຕິກິຈ຺ຉຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍຕິກິຈ຺ຉຕນ຺ຕິ ມູລຠາວໂຕ ສຣີຣຠູເຕຫິ ເຠສຊ຺ເຊຫິ, ສຣີຣຠູຕານໍ ວາ ໂຣຄານໍ ຕິກິຈ຺ຉກຠາວໍ. ຂາຣາທີນີຕິ ຂາໂຣທກາທີນິ. ຕທນຸຣູເປ ວເຓຕິ ວູປສມິຕສ຺ສ ມູລພ຺ຍາຘິໂນ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ອຣຸມ຺ຫິ. ເຕສນ຺ຕິ ມູລເຠສຊ຺ຊານໍ. ອປນຍນໍ ອປຫຣຓໍ, ເຕຫິ ອຕິກິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສລ຺ລກຕ຺ຕສາລາກິຍາທິວິເສສຠູຕານໍ ຕນ຺ຕີນໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທວເສສາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສພ຺ພານິ ເຈຕານິ ອາຊີວເຫຕຸການິເຍວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ ‘‘ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີ-ຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ວາ-ຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິມິນາ ປກາເຣນ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ. ເຕນ ຍານິ ອິໂຕ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິຕາ ສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທີນິ ຊີວິໂກປາຍຠູຕານິ ອາຊີວິກປກຕາ ອຸປຊີວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຫາສີລວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໒໘. ອິທານິ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນວາຣສ຺ສຕ຺ຖໍ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ສຫຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐິວຈນໍ, ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ອນຸສນ຺ຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວກມ຺ມວເສນ ກິຣິຍາເທສນາສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສ. ຕຕ຺ຣ ປາຬິຍໍ ອຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ນ ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາກຏາ, ອປາກຏາ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ‘‘ອິເມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ເອວໍ ຄຫິຕາ’’ຕິອາທິນາ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານໍ ຍຖາຄຫິຕາກາຣສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຠາວປ຺ປກາສນໂຕ, ‘‘ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ສີລາທີນຎ຺ຈ ອປຣາມສນີຍຠາວທີປເນນ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫປ຺ປກາສນໂຕ, ຍາສຸ ເວທນາສຸ ອວີຕຣາຄຕາຍ ພາຫິຣານໍ ເອຕານິ ທິຏ຺ຐິວິພນ຺ຘການິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕານຎ຺ຈ ສມ຺ໂມຫາທີນໍ ເວທກກາຣກສຠາວາຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາວິຣຫທີປນໂຕ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນໂຕ ຈ ອຍໍ ເທສນາ ສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ.

ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ວິນຍາທິເຠທຠິນ຺ນາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ວິຠາວນາ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາປຠູຕາ ວາ ປຎ຺ຎາປນາ, ອນຸໂລມາທິວເສນ ວາ ກຖນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິເທສນານໍ ວິເສໂສ ປຸພ຺ເພເຍວ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເທສນາຍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຈ຺ຈສຠາວສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎາປຕ຺ຕິເຎຍ຺ຍາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ອນນຸໂພຘາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑) ສຈ຺ເຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສຠາເວ, ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓, ໙໔, ໑໔໕; ໓.໑໔໒; ມ. ນິ. ໓.໑໖໗; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ສມາຘິມ຺ຫິ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສ ເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕິ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໐) ປຎ຺ຎາຍໍ, ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ປກຕິຍໍ, ‘‘ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໘໔; ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒; ໑໕.໓໘໕) ປຸຎ຺ເຎ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໓) ອາປຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ເຎຍ຺ເຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຕ຺ຕຊີວໂຕ ສຸຎ຺ຎາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ຄຸເຓ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິຍາຕິ ສູຈິມຸຂມກ຺ຂິກາຍ ຕຸຓ຺ຑສງ຺ຂາຕາຍ ສູຈິຍາ. ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ. ‘‘ທຸທ຺ທສາ’’ຕິ ປເທເນວ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ປກາສິຕາຕິ ‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຠິຕພ຺ພາຕິ ລພ຺ຠນີຍາ, ສາ ເອວ ລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ, ລຠີຍເຕ ວາ ລພ຺ຠນໍ, ຕມຣຫຕີຕິ ລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ, ນ ລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ, ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຕິຏ຺ຐາ, ປຕິຏ຺ຐຫນໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐເມວ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ເທຕິ. ໂອຄາຫິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອເຕ ອີທິສາ ວາ’’ຕິ ເຕ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ເອວ ທຸທ຺ທສາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ເຕສໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ເອວ ທຸຣນຸໂພຘາຕິ. ສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິສງ຺ຂາຕອຄ຺ຄຜລມຕ຺ຖເກ ສມຸປ຺ປນ຺ນຕາ, ປຸເຣຈຣານຸຈຣວເສນ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫສມາປຕ຺ຕິສໂມກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຈ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫາ. ຕພ຺ຠາວໂຕ ສນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓານິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ, ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ.

ອຖ ວາ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສຕພ຺ພິສຍວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນນ຺ຕຠາໂວ ວິຍ ສຸສມູຫຕວິກ຺ເຂປຕາຍ ນິຈ຺ຈສມາຫິຕສ຺ສ ມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕປຏິເວໂຘ ວິຍ ອິສ຺ສາສານໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ ສາທຸຣໂສ ມຫາຣໂສວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ, ອຕປ຺ປນກຣຓສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຫິຈ຺ຈໍ ຕິຕ຺ຕິ ຕປ຺ປນນ຺ຕິ ຫິ ປຣິຍາໂຍ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສາທຸຣສກຣຓຏ຺ເຐນາຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປຏິເວຘປ຺ປຕ຺ຕານໍ ເຕສຸ ຈ ພຸທ຺ຘານເມວ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຍຠາວູປຄມນໂຕ ນ ຕກ຺ກພຸທ຺ຘິຍາ ໂຄຈຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ນິປຸຓາຕິ ເຎຍ຺ເຍສຸ ຕິກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຉກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ເຉກຠາໂວ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ສຸຂຸມເຎຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິເຕຫິເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ພາລານໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ.

ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖານຍໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາທິຄມ຺ຠີຣເນຍ຺ຍວິຠາວນໂຕ ຄມ຺ຠີຣາ. ກທາຈິເຍວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍ ມຫາກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຕາຍ ທຸທ຺ທສາ. ທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນຸໂພຘສ຺ສ ກສ຺ສຈິເທວ ສມ຺ຠວໂຕ ທຸຣນຸໂພຘາ. ສນ຺ຕສຠາວໂຕ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປທານໍ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ປຓີຕາ. ສມຘິຄຕສຈ຺ຈລກ຺ຂຓຕາຍ ອຕກ຺ເກຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ, ອຕກ຺ເກນ ວາ ຎາເຓນ ອວຈຣິຕພ຺ພໂຕ ອຕກ຺ກາວຈຣາ. ນິປຸຓໍ, ນິປຸເຓ ວາ ອຕ຺ເຖ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວເສນ ວິຠາວນໂຕ ນິປຸຓາ. ໂລເກ ອຄ຺ຄປຓ຺ຑິເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເວທິຕພ຺ພໂຕ ປກາສິຕພ຺ພໂຕ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ.

ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາຠໂຕ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສພ຺ພວິທູຫມສ຺ມິ, (ມ. ນິ. ໑.໑໗໘; ໒.໓໔໒; ຘ. ປ. ໓໕໓; ມຫາວ. ໑໑) ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ໒.໒໒) ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິຄຸເຓ ປກາເສສິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີ’’ຕິ. ສຍໍ-ສທ຺ເທນ, ນິທ຺ຘາຣິຕາວຘາຣເຓນ ວາ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ອໂພຘິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລໂປ ‘‘ອຎ຺ຎາຓຕາ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຣິ. ໒໙໖) ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອປິຈ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປນ ສຍເມວ…ເປ… ກຕ຺ວາຕິ. ສຍໍ-ສທ຺ທາ ຫິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນາຕິ ຈ ຕສ຺ສ ເຫຕຸວຈນໍ, ກຣຓວຈນໍ ວາ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຜລນິພ຺ພານານິ ວິຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສຠາວໍ ນ ໂຫຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓ ປນ ອຘິຄເຕ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຠິວິສິຏ຺ຐຎາຓສ຺ສາຘິຄມເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິວິສິຏ຺ຐຎາຓນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາເຓ ອຘິປ຺ເປເຕ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ປເວທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາວິສຍານໍ ສຈ຺ຈາທີນໍ ເທສນາກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ, ‘‘ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕) ປຏິຊານນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຸຓຘມ຺ເມຫີຕິ ຄຸຓສງ຺ຂາເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ. ຍຖາຠູຕເມວ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ສກຕ຺ເຖ ຓ຺ຍປຈ຺ຈຍວເສນ.

ວທມານາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ມານສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐; ກຖາ. ໔໐໕) ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍຠູຕາ ຫິ ວຕ຺ຕຸກາມາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ສາວເສສໍ ວທນ຺ຕາປິ ວິປຣີຕວທນ຺ຕາ ວິຍ ສມ຺ມາ ວທນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ຍຖາ ສມ຺ມາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ອນວເສສວທນເມວ ສມ຺ມາ ວທນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມຕ຺ຖນຕ຺ຖຠາວມາຫ ຍຖາ ‘‘ໂສ ອິມໍ ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໑.໑.໙) ເຍ ເອວໍ ຠຄວຕາ ໂຖມິຕາ, ເຕ ຘມ຺ມາ ກຕເມຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ວິໂຣຘິຠາວໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຍທິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີນິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ-ສທ຺ໂທປິ ຫິ ອິຘ ພຫຸວຈໂນເຍວ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂີຣາ, ອຕ຺ຖິ ຄາໂວ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນິປາຕຠາວສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຍທິປິ ຕທິທໍ ຎາຓໍ ເອກເມວ ສຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ປຸຖຸວຈນປ຺ປໂຍຄມຣຫຕີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ ‘‘ປຸຖຸຈິຕ຺ຕ…ເປ… ຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຸຖຸຈິຕ຺ຕສມາໂຍຄໂຕຕິ ປຸຖູຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ. ປຸຖູນິ ອາຣມ຺ມຓານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໍ, ຕພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ປຸຖຸ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຣມ຺ມຓເມຕສ຺ສາຕິ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ, ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເອກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນສ຺ສ ປຸຖຸຎາຓກິຈ຺ຈສາຘກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ເຫຕໍ ຎາຓໍ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕາຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາວນກຎາຓໍ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓໍ, ນວສຕ຺ຕາວາສປຣິຊານນຎາຓໍ, ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສເຠທານໍ ຎາຓານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ, ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕານໍ ອເນເກສມ຺ປິ ຘມ຺ມານໍ ຕທາຣມ຺ມຓຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ສາຘກຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຕີຕຘມ຺ເມ. ເອກວາຣວເສນ ປຸຖຸອາຣມ຺ມຓຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອເນກວາຣວເສນ ກມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກເມນາປິ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິສເຍສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕຖາ ສກິໍເຍວ. ຍຖາ ພາຫິຣກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ນ ກເມນາ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປເຠທສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທວຕາ ເອເກນ ຎາເຓນ ນິຣວເສສໂຕ ກຖໍ ປຏິເວໂຘຕິ, ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທວນ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍມິວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖເມວ ຄຫິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ) ເອວມ຺ປິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ, ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ນ ສມ຺ຠວຕິເຍວາຕິ? ນຍິທເມວໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸມິຈ຺ຉິຕໍ ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພກາລໍ ສມາຫິໂຕຕິ ຎາຕຸມິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິຍ, ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິຍ ຈ ອເນກຘມ຺ມາວໂພຘກາເລ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວຕາຍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ຠຄວາ ສນ຺ຕາເນນ ສພ຺ພຘມ຺ມປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ ສພ຺ພເນຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ປຫານໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ ຍຖາສນ຺ຕາເນນ ສພ຺ພສ຺ສ ອິນ຺ຘນສ຺ສ ທຫນສມຕ຺ຖຕາຍ ປາວໂກ ‘‘ສພ຺ພຠູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກາມຎ຺ຈາຍມຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ, ປກາຣນ຺ຕເຣນ ປນ ໂສຕຸຊນານຸຄ຺ຄຫກາມຕາຍ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂປຣາຓສໍວຓ຺ຓນາວິໂສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ວິຠາວິໂຕຕິ ນ ເຈຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ, ເອວມີທິເສສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວໂຕ ທສພລາທິຎາຓານິປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານິ, ສພ຺ພເທສວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຎາຓານໍ ນ ເຕຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອຫາເປຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປນ ນິປ຺ປເທສວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິອຕ຺ຖານຸສາເຣນ ຕເທວ ຎາຓໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ເຍຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາ ວທມານາ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຕເມວ ປກາສິຕໍ ຕມນ຺ຕເຣນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິປ຺ປເທສວິສຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ນິປ຺ປເທສວິສເຍເນວ ຈ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ສມ຺ມາ ວທນສມ຺ຠວໂຕຕິ.

ອຎ຺ເຎວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ເຎວາຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປນວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວວຕ຺ຖາປນວຈນນ຺ຕິ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ ອວຘາຣຓເມວ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອນິຍຕເທສຕາຍ ຈ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣາວາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ຈ ອາທິອຕ຺ເຖນ ທຸທ຺ທສາວ ນ ສຸທສາ, ທຸຣນຸໂພຘາວ ນ ສຸຣນຸໂພຘາ, ສນ຺ຕາວ ນ ທຣຖາ, ປຓີຕາວ ນ ຫີນາ, ອຕກ຺ກາວຈຣາວ ນ ຕກ຺ກາວຈຣາ, ນິປຸຓາວ ນ ລູຂາ, ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາວ ນ ພາລເວທນີຍາຕິ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພປເທຫີຕິ ຍາວ ‘‘ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ, ຕາວ ສພ຺ພປເທຫິ.

ເອວໍ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕໍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ທຬ຺ຫີກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສາວກປາຣມິຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາວກປາຣມິຎາຓນ຺ຕິ ສາວການໍ ທານາທິປາຣມິປາຣິປູຣິຍາ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາເຠທໍ ຎາຓໍ, ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ. ຕໂຕຕິ ສາວກປາຣມິຎາຓໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສາວກປາຣມິຎາເຓ. ຕໂຕປີຕິ ອນນ຺ຕຣນິທ຺ທິຏ຺ຐໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໂຕປິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ, ປິ-ສທ຺ເທນ ວາ ໂກ ປນ ວາໂທ ສາວກປາຣມິຎາຓໂຕຕິ ສມ຺ຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖາປີຕິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາເຓປິ. ອິໂຕ ປນາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ປນ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓ ວວຕ຺ຖານໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄມ຺ຠີເຣສຸ ວິເສສາ, ຄມ຺ຠີຣານໍ ວາ ວິເສເສນ ຄມ຺ຠີຣາ. ອຍຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີໂຣ ອຍຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີໂຣ ອິເມ ອິເມສໍ ວິເສເສນ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວາ ຄມ຺ຠີຣຕຣາ. ຕຣສທ຺ເທເນເວຕ຺ຖ ພ຺ຍວຈ຺ເຉທນໍ ສິທ຺ຘໍ.

ເອຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ກິຎ຺ຈາປິ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ເສກ຺ຂຎາຓໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຎາຓຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ຄມ຺ຠີຣໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ປນ ອຸປາທາຍ ນ ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ‘‘ຄມ຺ຠີຣເມວາ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ພ຺ຍວຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕຸໍ, ຕຖາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຎາຓມຸປາທາຍ ຄມ຺ຠີຣໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ອຸປາທາຍ ນ ເອວໍ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ‘‘ຄມ຺ຠີຣເມວາ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ພ຺ຍວຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ມາ ປນ ສາວກປາຣມິຎາຓາທີນມິວ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທາຍ ຄມ຺ຠີຣາຠາວາຠາວໂຕ ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ ເອວາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານໍ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ທຸທ຺ທສໍ. ‘‘ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ປນ ຕໂຕ ທຸທ຺ທສຕຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖານໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖານສມ຺ຠໂວ ເນຕພ຺ໂພ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຖາ ທຸທ຺ທສາວ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐີນໍ ວິຠຊນາກາເຣນ. ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຠວຕຸ ຕາວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວນຸປາຍຠາວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ເອກມ຺ປິ ປຸຖຸນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຎາຓກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘) ພຫຸວຈເນນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວິສຍວິເສສວເສນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ວິຠຊນນເຍນ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສນິສ຺ສຍານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວິຠຊນນເຍນ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣາທີນໍ ວິຠຊນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ເອວໍ ນິຣວເສສທິຏ຺ຐິຄຕວິຠຊນມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕຕ຺ຖ ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ. ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກວິຘຕາຍ, ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ຈ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ເທສນາຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ, ພຫຸປ຺ປເຠທຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຎາຓໍ ອນຸປວິສຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ຈ ເທສນາຎາຓໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠາຄໂສ ກຸຣຸມານໍ ອນຸປວິສຕິ, ເຕ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກໍ, ປຏິເວຘກຎ຺ຈາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ, ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເທສນາ ຄມ຺ຠີຣາ ໂຫຕີຕິ ສຠາເວນ ຄມ຺ຠີຣານໍ ເຕສໍ ຈຕຸພ຺ພິຘານມ຺ປິ ເທສນາ ເທເສຕພ຺ພວເສນ ຄມ຺ຠີຣາວ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ສພ຺ພທາ ຈ ຍານຕ຺ຕຍມຸເຂເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິລກ຺ຂຓາຫຕາ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ອາຫຕາ, ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍໂຕ ສຸຎ຺ຎຠາວປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໕) ວຈນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຎາຓຣຫິຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສມສມປຣກ຺ກມນວເສນ ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານຸສ຺ສາຫປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວເສນ ປນ ເທສນາ ວິເສສໂຕ ຎາເຓນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ, ຄມ຺ຠີຣຕຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຖໍ ປນ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ເທສນາ ຕິລກ຺ຂຓາຫຕາ, ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ຈ ໂຫຕິ, ນນຸ ຕຕ຺ຖ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ? ນ ຕຕ຺ຖ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ສນ຺ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕມານາ ເທສນາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິວິຠາວິນີ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຕາ, ສຸຎ຺ຎຠາວປ຺ປກາສິນີ ຈ ໂຫຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ວິນຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນໍ. ຎ຺ຎ-ກາຣສ຺ສ ປນ ຓ຺ຓ-ກາເຣ ກເຕ ວິນຍປຓ຺ຓຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຠູມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສຎ຺ຈ ຐານວິເສສຎ຺ຈ. ຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠູມີຕິ ຫິ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ, ຐານຎ຺ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ສຕິອາທິຘມ຺ມານໍ ສຕິປຏ຺ຐານິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠໂທ ‘‘ວຈ຺ໂຉ, ທມ຺ໂມ, ພລີພທ຺ໂທ’’ຕິ ອາທໂຍ ວິຍ. ຐານວິເສໂສ ກາມາວຈຣາທິເຠໂທ. ປຈ຺ຈຍາກາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສມຍນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິເສສໍ, ນານາວິຫິຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎສມຍໍ ວາ, ພາຫິຣກສມຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ຄຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄຊ຺ຊິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ…ເປ… ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ. ເຉຊ຺ຊຄາມິນີຕິ ອເຕກິຈ຺ຉຄາມິນີ.

ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ລຫຸກຄຣຸກາທິວເສນ ຕທນຸຣູເປ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕຣນ຺ເຕ. ຍໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຖາໂມຕິ ຎາຓສາມຕ຺ຖິຍໍ. ພລນ຺ຕິ ອກມ຺ປນສງ຺ຂາໂຕ ວີຣຠາໂວ. ຖາໂມ ພລນ຺ຕິ ວາ ສາມຕ຺ຖິຍວຈນເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເທສນາຎາຓວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມຎ຺ຫິ ເທສນາຎາຓໍ. ເອສາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນເມວ ວຸຈ຺ຈມານປທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິສຕິ, ເອໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນສງ຺ຂາໂຕ ວິສໂຍ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ຕຖາວິສຍາວິສຍຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ປຏິນິທ຺ເທສວຈນໍ, ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ, ເຕນ ‘‘ອິທໍ ລຫຸກໍ, ອິທໍ ຄຣຸກ’’ນ຺ຕິອາທິນຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເອວມປຣຕ຺ຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ.

ຍທິປິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໗) ວິຠຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍາທິວເສນ ອຠິຘມ຺ເມເຍວ ເຕ ວິເສສໂຕ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕ ເວທນາ’’ຕິອາທິປິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕໍ ຘມ຺ມານໍ ວິຠຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ. ‘‘ອຠິຘມ຺ມປິຏກ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ອິທໍ ວິເສສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຍນຍໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມວເສເນວ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕິກຎ຺ຈ ປຏ຺ຐານວຣໍ ທຸກຸຕ຺ຕມໍ,

ທຸກຕິກຎ຺ເຈວ ຕິກທຸກຎ຺ຈ;

ຕິກຕິກຎ຺ເຈວ ທຸກທຸກຎ຺ຈ,

ຉ ອນຸໂລມມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ…ເປ…

ຉ ປຈ຺ຈນີຍມ຺ຫິ…ເປ… ອນຸໂລມປຈ຺ຈນີຍມ຺ຫິ…ເປ…

ປຈ຺ຈນີຍານຸໂລມມ຺ຫິ ນຍາ ສຸຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ. [ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑(ກ), ໔໔(ຂ), ໔໘(ຄ), ໕໒(ຆ)];

ເອວໍ ຘມ຺ມວເສນ ຈຕຸວີສຕິເຠເທສຸ ຕິກປຏ຺ຐານາທີສຸ ເອເກກໍ ປຈ຺ຈຍນເຍນ ອນຸໂລມາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ນວຸຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມານຸໂລເມ ຕິກປຏ຺ຐາເນ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ປຈ຺ຈຍານຸໂລເມ ເຫຕຸມູລເກ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວເສນ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປຸຈ຺ຉານຍາ ສຕ຺ຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນຍາຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຍມານາ ອນນ຺ຕເຠທາ ນຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ຕນຍ’’ນ຺ຕິ.

ນວຫາກາເຣຫີຕິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ນວຫິ ປຈ຺ຈຍາກາເຣຫິ. ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາໂວ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນາສຕິ. ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕຕິ ຘຣຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຜລນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ. ນິມີຍຕິ ຜລເມຕສ຺ມິນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ. (ນິທທາຕິ ຜລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອເຕນາຕິ ນິທານໍ.) (ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ) ອາຍູຫຕິ ຜລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆເຏຕິ ເອເຕນາຕິ ອາຍູຫນໍ. ສໍຍຸຊ຺ຊຕິ ຜລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນນ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສໍໂຍໂຄ. ຍຕ຺ຖ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປລິພຸທ຺ຘຕິ ຜລເມເຕນາຕິ ປລິໂພໂຘ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສຕິ ຜລມຸທຍຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸທໂຍ. ຫິໂນຕິ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຫຕຸ. ອວິຊ຺ຊາຍ ຫິ ສຕິ ສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຘຣນ຺ຕິ ຈ, ເຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ (ນິທທນ຺ຕິ) (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ຠວາທີສຸ ຂິປນ຺ຕິ, ອາຍູຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຆເຏນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕໍ ປລິພຸທ຺ຘນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ອຸທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຫິໂນຕິ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ກາຣຓຠາວູປຄມນວິເສສາ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິຍາ ສາເຘນ຺ເຕນ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ຐິຕິ, ປຈ຺ຈໂຍ, ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ຐິຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາສວາວ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ຈ ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເອວ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ນ ວິນາ ປຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ອຸປ຺ປາທາທິເກ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິສງ຺ຂາເຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ. ‘‘ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຫິ ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຕີຕານາຄເຕສຸປິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ສງ຺ຂາເຣສຸ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓາທີສຸປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ປາຬິມາຫຣິ. ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑) ປນ ທສ຺ສິຕາ ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍາເອເວຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທາທິປຈ຺ຈຍາກາເຣຫິ ຄຫິຕາຕິ ເຕປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ນ ໂຍຊຍິມ຺ຫ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທິໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໙໔) ຄເຫຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຖາ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ອຸປ຺ປາທາທິເຫຕາທິປຈ຺ຈຍສຕ຺ຕິຍາ. ກມ຺ມກິເລສວິປາກວເສນ ຕີຓິ ວຏ຺ຏານິ ຍສ຺ສາຕິ ຕິວຏ຺ຏໍ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວເສນ ຕໂຍ ອທ຺ຘາ ກາລາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຍທ຺ຘໍ. ເຫຕຸຜລຜລເຫຕຸເຫຕຸຜລວເສນ ຕໂຍ ສນ຺ຘໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປາ, ເຫຕຸ, ວິປາໂກ ຈ. ອຖ ວາ ເຫຕຸ ວິປາໂກຕິ ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສງ຺ເຂປາ. ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ວາ ສງ຺ເຂປສທ຺ໂທ. ອຕີຕເຫຕຸສງ຺ເຂປາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ເຂປາ ຍສ຺ສາຕິ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຂເປ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ປກາຣາ. ເຕ ສງ຺ເຂເປ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວີສຕິ ອາກາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ວີສຕາກາຣໍ.

ຂຕ຺ຕິຍາທິເຠເທນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສານຸສ຺ສຣຓາທິກສ຺ສ ອຠິນິເວສເຫຕຸໂນ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ, ອໂຘ ວາຕິ ສສ຺ສຕວາທີນໍ ປຣິມາຓປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຎ຺ຎວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນສມູຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສາປິ ອເນກປ຺ປເຠທໂຕ. ເຕຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວາທິໂນ. ອິທໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ສມ຺ມາ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຕິຆນສ຺ສ ອເຠທິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເຠທນິພນ຺ຘນໍ ນານຕ຺ຕນຍໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນິສ຺ສາຍ. ອິທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄຫຓໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທໂຍປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໖) ວາ ວິຘມິຕ຺ວາ. ນິຊ຺ຊຏນ຺ຕິ ອໂນນທ຺ຘໍ. ນິຄຸມ຺ພນ຺ຕິ ອນາວຸຏໍ. ອປິຈ ເວຬຸອາທີນໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນ ຊຏາ. ກຸສາທີນໍ ໂອວຣຓຏ຺ເຐນ ຄຸມ຺ໂພ. ຕສ຺ສທິສຕາຍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ພ຺ຍາກຸລາ ປາກຏຕາ ‘‘ຊຏາ, ຄຸມ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິຏ຺ຐິຊຏາວິຊຏເນນ, ທິຏ຺ຐິຄຸມ຺ພວິວຣເຓນ ຈ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທສນາກຸສໂລ ຠຄວາ ສມຍນ຺ຕຣໍ ວິຄ຺ຄຫຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໙. ອຕ຺ຖິ ປຣິຍາໂຍ ສນ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ, ໂສ ຈ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິປຣິຍາໂຍ, ສໍວິຊ຺ຊມານຕາ ຈ ຎາເຓນ ອຸປລພ຺ຠມານຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ສໍວິຊ຺ຊມານປຣິທີປເນນ ປນ ‘‘ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ, ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໂຕ ສິຖິລກຣຓວິເວຈເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ກິຈ຺ຈກາຣິຕໍ, ອວິຕຖຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ອຕ຺ຖີຕິ ຈ ສນ຺ຕິປເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ປຸຖຸວຈນວິສໂຍ ເອໂກ ນິປາໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗) ວິຍ. ອາລປນວຈນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາລປນວຈນໍ. ຠຄວາເຍວ ຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຈ ອາລປຕິ, ນ ສາວກາ. ສາວກາ ປນ ‘‘ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິສມ຺ພນ຺ຘເນເນວ. ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອກຈ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ສງ຺ຂ຺ຍາວາຈກສ຺ສ ເອກ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຍເຕກວຈນຕ຺ຕາ, ນ ສມິຕພຫິຕປາປຕາຍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຎ຺ຎຖາ ວາ, ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ເຕເນວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂລເກນາ’’ຕິອາທິນາ. ສສ຺ສຕາທິວເສນ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ປຸຣິມສິທ຺ເຘຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອາເສວນພລວຕາຍ, ວິຈິຕ຺ຣວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຣຠາຄສິທ຺ເຘຫິ ອຠິນິເວສຠູເຕຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄາເຫຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຸຣິມຠາຄປຈ຺ຉິມຠາຄສິທ຺ຘານໍ ວາ ຕຓ຺ຫາອຸປາທານານໍ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ກປ຺ປນຄຫຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ປຫຸຕປສໍສານິນ຺ທາຕິສຍສໍສຄ຺ຄນິຈ຺ຈໂຍຄາທິວິສເຍສຸ ອິຘ ນິຈ຺ຈໂຍຄວເສນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕ ກປ຺ໂປ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ປຫຸເຕ ຈ ປສໍສາຍໍ, ນິນ຺ທາຍຎ຺ຈາຕິສຍເນ;

ນິຈ຺ຈໂຍເຄ ຈ ສໍສຄ຺ເຄ, ໂຫນ຺ຕິເມ ມນ຺ຕຸອາທໂຍ’’ຕິ.

ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ອາທິ-ສທ຺ທໂລເປນ, ນິທສ຺ສນນເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປທປູຣຓສມີປອຸມ຺ມຄ຺ຄາທີສຸປິ ຫິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິງ຺ຆ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວາ ຄາຖາໂຍ ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ວາ ປຣິຍາປຸຓສ຺ສຸ (ປາຈິ. ໔໔໒), ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໒໒໑) ຈ ປທປູຣເຓ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ຄາມນ຺ຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ສມີເປ, ‘‘ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ ກຈ຺ຈານ ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໘; ສໍ. ນິ. ໒.໑໑໐) ຈ ອຸມ຺ມຄ຺ເຄຕິ.

ອນ຺ຕປູໂຣຕິ ມຫາອນ຺ຕອນ຺ຕຄຸເຓຫິ ປູໂຣ. ‘‘ສາ ຫຣິຕນ຺ຕໍ ວາ ປນ຺ຖນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມຫາຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ສາຕິ ເຕໂຊຘາຕຸ. ຫຣິຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຫຣິຕຕິຓຣຸກ຺ຂມຣິຍາທໍ. ປນ຺ຖນ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄມຣິຍາທໍ. ອາຄມ຺ມ ອນາຫາຣາ ນິພ຺ພາຍຕີຕິ ເສໂສ. ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐; ອິຕິວຸ. ໙໑) ປິຓ຺ຑິຍາໂລປສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑໍ ອຸລຕິ ຄເວສຕີຕິ ປິຓ຺ໂຑໂລ, ປິຓ຺ຑາຈາຣິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ, ປິຓ຺ຑຈຣເຓນ ຊີວິກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເສວາຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍສງ຺ຂຍຠູໂຕ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ເອວ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍສງ຺ຂຍນໂຕ ອສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສງ຺ຂຕຠູຕສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣຠາຄໍ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຣຠາໂຄວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກ຺ກາໂຍຕິ ສກ຺ກາຍຄາໂຫ.

ກປ຺ໂປຕິ ເລໂສ. ກປ຺ປກເຕນາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓານໍ ອຎ຺ຎຕຣທຸພ຺ພຓ຺ຓກເຕນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ມຫາກປ຺ປສມນ຺ຕຠາວກິເລສກາມວິຕກ຺ກກາລປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສຠາວາທີສຸປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ມຫາກປ຺ເປ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ເກວລກປ຺ປໍ ເວຬຸວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໔) ສມນ຺ຕຠາເວ, ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ ຣາໂຄ ກາໂມ ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑; ຈູຬນິ. ໘) ກິເລສກາເມ, ‘‘ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ວິຕກ຺ເກ, ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ກາເລ, ‘‘ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໐໑໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ ກິຣ ໂຠ ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ສທິສຠາເວຕິ.

ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີສຸ ປວຕ຺ຕິໍ ມຫານິທ຺ເທສປາຬິຍາ (ມຫານິ. ໒໘) ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ທານໂຕຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ຄຸຓວຈນໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍສຫຊາຕຠູຕາຍ ອຠິນນ຺ທນສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ເຈວ ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ຈ ວເສນ. ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມວິສຍາຍ ກປ຺ປນາຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຕີຕກາລວາຈໂກເຍວ ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ນ ປນ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປຘານາທິວາຈໂກ, ຣູປາທິຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປນວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ໂກຏ຺ຐາສວາຈໂກ, ນ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາທິວາຈໂກຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີຕໍ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍນາຠິນິເວສນານໍ ສມຕ຺ຖນໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນມາຫ. ຐິຕາຕິ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ອວິຊຫນໍ, ປຸພ຺ພນ຺ຕເມວ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ເຕສມຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຖິຕາ, ອນຸຄຕຕາ ຈ ນາມ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ເຕ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣພ຺ຠາຕິ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ. ວິສໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ. ວິສຍຠາວໂຕ ເຫສ ຕສ຺ສາ ອາຄມນຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ຕເທຕໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຊນໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ’’ຕິ.

ອຘິວຈນປຖານີຕິ [ອຘິວຈນປອທານິ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ຣຸຬ຺ຫິມຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານິ. ທາສາທີສຸ ຫິ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິສທ຺ທາ ວິຍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຖາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍວ ອຘິວຈນໍ, ສາ ຈ ໂວຫາຣສ຺ສ ປໂຖຕິ. ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເຄ, ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ. ອຘິ ອຸປຣິຠາເຄ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປາທານິຍຠູຕານໍ ຣູປາທີນໍ [ອຸປາທາຠູຕຣູປາທີນໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໙)] ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາປິຍມານາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິທີປກປຖານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິທໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ, ນ ຣູປເວທນາທໂຍ ວິຍ ປຣມຕ຺ໂຖຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຘິວຈນ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິປໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໐໗ ທຸກມາຕິກາ) ວິຍ ອຸຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ວຈນປຣິຍາຍຕ຺ຕາ. ‘‘ຠູຕໍ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຠູຕສຠາວໂຕ ອຕິເຣກໍ. ຕມຕິຘາວິຕ຺ວາ ວາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໂຍ, ຕາສໍ ປຖານິ ຕທ຺ທີປກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຘິກໍ ວາ ສສ຺ສຕາທິກໍ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໂຍ. ອຘິກຎ຺ຫິ ສສ຺ສຕາທິໍ, ປກຕິອາທິໍ, ທພ຺ພາທິໍ, ຊີວາທິໍ, ກາຍາທິຎ຺ຈ ອຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໓໐. ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຍເມວ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ອຠິຠວິຕ຺ວາປິ ວທນ຺ຕິ. ອຠິວທນກິຣິຍາຍ ອຊ຺ຊາປິ ອວິຈ຺ເຉທຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິວຓ຺ຓນາ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕີຕິ ທິຏ຺ຐິ, ທິຏ຺ຐິ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕຄຕໍ, (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໔໑) ວິຍ ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ, ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕເມວ, ນຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ອວຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐິປກາໂຣ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ໂລກິຍາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ຄຫຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອມຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວນ຺ຕິ ສສ຺ສຕເວວຈນານິ, ມຣຓາຠາເວນ ວາ ອມຣໍ. ອຸປ຺ປາທາຠາເວນ ສພ຺ພທາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ນິຈ຺ຈໍ. ຖິຣຏ຺ເຐນ ວິກາຣາຠາເວນ ຘຸວໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ມຫານິທ຺ເທສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬີຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ – ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເວທນໍ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປນ ປຎ຺ຈທສວິຘາຍປິ ຕທວເສສາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ໂຎ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ. ຕຖາ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູໂຕ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ. ສສນ຺ຕຕິປຕິເຕ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ໂຎ ປຣສນ຺ຕຕິປຕິໂຕ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຕສໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ວາໂທຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສສ຺ສຕສຫຈຣິຕຕາຍ ປນ ວາໂທປິ ສສ຺ສໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ສສ຺ສໂຕ ອິຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສສ຺ສຕໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕວາທາ ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໓໑. ອາຕາປນຠາເວນາຕິ ວິພາຘນສ຺ສ ຠາເວນ, ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ວາ. ປຫານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິພາຘນໍ. ປທຫນວເສນາຕິ ສມາທຫນວເສນ. ສມາທຫນໍ ປນ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸມທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫນໍ. ຍຖາ ສມາຘິ ວິເສສຠາຄິຍຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍສ຺ສ ພຫຸລີກຣຓໍ ອນຸໂຍໂຄ. ອິຕິ ປທຕ຺ຕເຍນ ວີຣິຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕິປ຺ປເຠທໍ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາກ຺ກມຎ຺ຫິຫ ຕີຫິ ປເທຫິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາຈິຕ຺ຕປຣິທມນວີຣິຍານິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ປມຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປມາໂທ, ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ. ໂສ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ເອວ. ສມ຺ມາ ອຸປາເຍນ ມນສິ ກໂຣຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມເຕນາຕິ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣ, ໂສ ປນ ຎາຓເມວ, ນ ອາຣມ຺ມຓວີຖິຊວນປຏິປາທກາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ປຖມນສິກາໂຣຕິ ກາຣຓມນສິກາໂຣ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ມນສິກາເຣຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກຣຓູປາຍຠູເຕ ຎາຓສງ຺ຂາເຕ ມນສິກາເຣ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ທນ຺ຕຣສມ຺ປໂຍຄາທິນາ ວິຍ ປກຣຓວເສນາປິ ສທ຺ໂທ ວິເສສວິສໂຍຕິ ທີເປຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕິປ຺ປເຠທໍ ວີຣິຍຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປ…ເປ… ມນສິກາຣມນ຺ວາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ, ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອຘິຄມນປຏິປທາ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໑) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຖາຊາຕິກນ຺ຕິ ຕຖາສຠາວໍ, ເອເຕນ ຈຸທ຺ທສວິເຘຫິ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນຫິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ປຄຸຓຕາປາທເນນ ທມິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຈຕໂສ ສມາຘິ ເຈໂຕສມາຘິ, ໂສ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ເສວ ສມາຘິ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ສມາຘິນາ’’ຕິ.

ວິຊມ຺ຠນຠູເຕຫິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕຫິ ຌານານຸຠາເວຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຌານານຸຠາວສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ເອວໍ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ຕຖາວທນສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທຠາເວນ ສພ຺ພກາລິກຕາທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນິຍມິເຕ ຫິ ກາລວິເສເສ ວິປ຺ປກຕກາລວຈນນ຺ຕິ. ວນຕິ ຍາຈຕິ ປຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຎ຺ຌາ ຌ-ປຈ຺ຈຍໍ, ນ-ກາຣສ຺ສ ຈ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ, ວຘຕິ ປຸຕ຺ຕໍ, ຜລໍ ວາ ຫນຕີຕິປິ ວຎ຺ຌາ ສປຈ຺ຈຍຆ຺ຍ-ກາຣສ຺ສ ຌ-ກາຣໍ, ນິຄ຺ຄຫິຕາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ. ສາ ວິຍ ກສ຺ສຈິ ຜລສ຺ສ ອຊເນນາຕິ ວຎ຺ໂຌ, ເຕນາຫ ‘‘ວຎ຺ຌປສູ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ປທຕ຺ຖວຕາ ອິມິນາ ກີທິສໍ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ເອເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຌານລາຠິສ຺ສ ວິເສເສນ ຌານຘມ຺ມາ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕມ຺ມຸເຂນ ປນ ເສສຘມ຺ມາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຌານາທີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາທິຊນກຠາວນ຺ຕິ ຣູປາທີນໍ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍໍ. ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ‘‘ນຍິເມ ກິຎ຺ຈິ ຊເນນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ສຕິ ຫິ ຊນກຠາເວ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ວິຍ, ສຸຂາທິຘມ຺ມານໍ ວິຍ ຈ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຸປ຺ປາເທ ຈ ສຕິ ອວສ຺ສໍຠາວີ ນິໂຣໂຘຕິ ອນວກາສາວ ນິຈ຺ຈຕາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ.

ຐິໂຕຕິ ນິຈ຺ຈລໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ກູຏຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທເຍວ ວາ ໂລເກ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ນິຈ຺ເຈ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຐາຍີ, ເອສິກາ ຈ ສາ ຐາຍີ ຈາຕິ ເອສິກຏ຺ຐາຍີ, ວິເສສນປຣນິປາໂຕ ເຈສ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣເນໂມ ນິຈ຺ຈລຏ຺ຐິຕິໂກ ອິນ຺ທຂີໂລ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ເຈຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຕາຠາວມາຫ. ‘‘ເອສິກຏ຺ຐາຍີ ຐິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ຍຖາ ເອສິກາ ວາຕປ຺ປຫາຣາທີຫິ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ນ ເກນຈິ ວິກາຣມາປຊ຺ຊຕີຕິ ວິກາຣາຠາວໍ, ວິກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິນາໂສເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠເຍນາປິ ໂລກສ຺ສ ວິນາສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

ເອວມຏ຺ຐກຖາວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເກຈິວາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຎ຺ຊໂຕຕິ [ມຸຎ຺ເຊ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ມຸຎ຺ຊຕິຓໂຕ. ອີສິກາຕິ ກຬີໂຣ. ຍທິທໍ ອຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ຊາຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສຕ຺ຕິຣູປວເສນ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊມານເມວ ພ຺ຍຕ຺ຕິຣູປວເສນ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຊ຺ຊມານເມວາ’’ຕິ ຫິ ເອເຕນ ກາຣເຓ ຜລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວທສ຺ສເນນ ພ຺ຍຕ຺ຕິຣູປວເສນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາລິຄພ຺ເຠ ສໍວິຊ຺ຊມານໍ ສາລິສີສໍ ວິຍ ຫິ ສຕ຺ຕິຣູປໍ, ຕທຠິນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ພ຺ຍຕ຺ຕິຣູປນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ສຕ຺ຕິຣູປວເສນ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຠິພ຺ຍຕ຺ໂຕ ພ຺ຍຕ຺ຕິຣູປວເສນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ? ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຆໂຏ ອາໂລເກນ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມຍມ຺ປີຕິ.

ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາໂລໂກ ຆຏໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິ ຆຏວິສຍໍ ພຸທ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປກາເສຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເອວ ພຸທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ. ອຖ ຆຏວິສຍາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ອາວຣຓຠູຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ປກາເສຕິ, ເອວມ຺ປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍເຕວ. ສຕິ ຫິ ຆຏວິສຍາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ກຖໍ ອນ຺ຘກາໂຣ ຕສ຺ສາ ອາວຣຓໍ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ຈ ຆຏສ຺ສ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ຍທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ພຸທ຺ຘິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈເນເນວ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິມຕ຺ຕມຕິກ຺ກມ຺ມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເອວ ພຸທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ. ຕຖາ ສສ຺ສຕວາໂທປິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ. ອຖ ພຸທ຺ຘິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາວຣຓຠູຕສ຺ສ ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ວິຘມເນນ ພຸທ຺ຘິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອວມ຺ປິ ສຕິ ອຕ຺ຖວິສຍາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ກຖໍ ໂມໂຫ ຕສ຺ສາ ອາວຣຓໍ ໂຫຕີຕິ, ຫາຍເຕວ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ເຠທສພ຺ຠາວໂຕປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ຫາຍຕິ. ນ ຫິ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍມຓິປທີປາທີນໍ ເຠເທນ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ຆຏາທີນໍ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ໂຫຕິ ຈ ວິສຍເຠເທນ ພຸທ຺ຘິເຠໂທ ຍຖາວິສຍໍ ພຸທ຺ຘິຍາ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ນ ເຈຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານຕາຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕິກປ຺ປນາ ຍຸຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມານຕາຠິພ຺ຍຕ຺ຕິກິຣິຍາສງ຺ຂາຕາຍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕິມໂຕ ຈ ອນຎ຺ຎຖານຸຊານນໂຕ. ອນຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ກິຣິຍາ ຕພ຺ພນ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕ, ຍຖາ ຜສ຺ສາທີຫິ ຜຸສນາທິຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕິມໂຕ ອນຎ຺ຎາຍ ເອວ ວິຊ຺ຊມານຕາຠິພ຺ຍຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ເກສຎ຺ຈິ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕິວາໂທ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ອີສິກຏ຺ຐາຍີ ຐິໂຕ’’ຕິ ປຐິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ຕທິທໍ ກາຣຓຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາວນ຺ຕິ ສໍສຣນ຺ຕິ ຈວນ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປເທຫິ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍມິວ ອສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕ ຈ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາວນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ອິຘ ມນຸສ຺ສຠາເວນ ອວຏ຺ຐິຕາ, ເຕເຍວ ເທວຠາວາທິອຸປຄມເນນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠາຄໂມ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປຣາປຣນ຺ຕິ ອປຣສ຺ມາ ຠວາ ອປຣໍ ຠວໍ, ອປຣມປຣໍ ວາ, ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ ປທມຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຕຖາຄຫິຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ນ ຈຸຕູປປຕ຺ຕິໂຍ. ສພ຺ພພ຺ຍາປິຕາຍ ນາປິ ສນ຺ຘາວນສໍສຣຓານິ, ຘມ຺ມານໍເຍວ ປນ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອວໍ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ‘‘ອວຏ຺ຐິຕສຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ຘມ຺ມິໂນ ຈ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈາ’’ຕິ ອິມໍ ວິປຣິຓາມວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິມິສ຺ສໍ ສສ຺ສຕວາທວິຈາຣຓາຍເມວ ‘‘ເອວໍຄຕິກາ’’ຕິ ປທຕ຺ຖວິຠາວເນ ວກ຺ຂາມ. ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຘາວນ຺ຕີຕິອາທິນາ ວຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ຠິນ຺ທຕິ ວິນາເສຕິ ສນ຺ຘາວນາທິວຈນສິທ຺ຘາຍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ສສ຺ສຕວາທສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ. ນ ນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ນ ຖິຣໍ. ‘‘ສນ຺ຘາວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ, ສສ຺ສຕວາທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸນ຺ທຣມ຺ປິ ອສຸນ຺ທຣມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພທາ ສຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕິໂຍ ຣ-ກາຣສ຺ສ ສ-ກາຣໍ, ທ຺ວິຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ປຖວີສິເນຣຸຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ສສ຺ສຕີຫິ ສມໍ ສທິສໍ ຕຖາ, ຠາວນປຸໍສກວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ຫິ ກຕ຺ຕຸອຘິກາໂຣ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ວາ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ສສ຺ສຕິສໂມ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ອຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ເອວ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ເອ-ກາເຣ ປເຣ ອິຕິ-ສທ຺ເທ ອິ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາຣມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ສສ຺ສຕໍ ຖາວຣໍ ນິຈ຺ຈກາລນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ, ສສ຺ສຕິສມ-ສທ຺ທສ຺ສ ສສ຺ສຕປເທນ ສມານຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໑) ວຸຕ຺ໂຕ.

ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ເຍສໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຕິ, ເຕສໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສາເຘຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ຍຖານິຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປເຣປິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ອນິຈ຺ຉິຕໍ, ອິທໍ ປນ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ ເອເຕສຸ ອເນເກສຸ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ເອໂກວາຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ອນຸສ຺ສຣຓສມ຺ຠວໂຕ. ໂຍ ຫິ ຍມຕ຺ຖໍ ອນຸຠວຕິ, ໂສ ເອວ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎນ ອນຸຠູຕມຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຍຖາ ຕໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິເຕນ ອນຸຠູຕໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ. ຍຖາ ເຈຕາສຸ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຸຣິມຕຣາສຸປິ ຊາຕີສຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ເມ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ຍຖາ ຈ ເມ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ສສ຺ສຕວເສນ ທິຏ຺ຐິຄຫຓໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປເຣປິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິມຸຕ຺ຕິປຖານິ ອຠິວທນ຺ຕິ, ໂສ ເອວມາຫາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຣານຸຄາຫາປນວເສນ ອິຘ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ໂລກສ຺ສ ຈ ສສ຺ສຕຠາວໍ. ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນທສ຺ສນໍ. ຐານ-ສທ຺ໂທ ກາຣເຓ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຘ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກາຣຓຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ຕິວິຘໍ ສມ຺ປາປກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຎາປກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກກາຣຓໍ, ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກກາຣຓໍ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທໂຍ ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ຎາປກກາຣຓໍ, ອິຘາປິ ຎາປກກາຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຎາປໂກ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຖວິສຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ກາຣຓໍ. ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕໍ ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານໍ, ວສຕິ ຕໍ ຎາຓເມຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ວຕ຺ຖຸ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ຐານ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

໓໒-໓໓. ທຸຕິຍຕຕິຍວາຣານໍ ປຐມວາຣໂຕ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ ຐເປຕ຺ວາ ກາລເຠທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິ ວາຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຕເທຕໍ ກາລເຠທໍ ຍຖາປາຬິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກວລຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣນ ທຸຕິຍຕຕິຍວາຣາ ຍາວ ທສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປາ, ຍາວ ຈຕ຺ຕາລີສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປາ ຈ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍເທວໍ ກສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາໂທ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ໂຕ, ນນຸ ຕິຘາ ກາລເຠທມກຕ຺ວາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິກວາໂທ ວິຍ ທຸວິເຘເນວ ວິຠຊິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓລາຠີນໍ ວເສນ ຕິຘາ ກາລເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຕກ຺ກເນນ ສຫ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຈ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ຕກ຺ກິການໍ ວິຍ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ວິເສສລາຠີນໍ ຫີນາທິວເສນ ອເນກເຠທສມ຺ຠວໂຕ ພຫຸຘາ ເຠໂທ ສິຍາ, ອຖ ກສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ວິເສສລາຠິໂນ ຕໂຍ ເອວ ຣາສີ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ທສ຺ເສຕຸກາມຕ຺ຕາ. ຕີສຸ ຫິ ຣາສີສຸ ເຍ ຫີນມຊ຺ຌິມປຎ຺ຎາ, ເຕ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອູນກເມວ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຎ຺ຎາ, ເຕ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນານຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ທສ຺ເສຕຸກາມໂຕ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສທສຈຕ຺ຕາຣີສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏານຸສ຺ສຣຓວເສນ ຕໂຍ ເອວ ຣາສີ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລຕ຺ຕຍໂຕ, ຈຕ຺ຕາຣີສສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘໍ ນານຸສ຺ສຣຕິ, ກສ຺ມາ? ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທວິຣຫໂຕ ທຸພ຺ພລາ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔. ຕປ຺ປກຕິຍຕ຺ໂຕປິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕກ຺ກຍຕີ’’ຕິ. ຕປ຺ປກຕິຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ທຸຕິຍນໂຍປິ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກຍຕີຕິ ອູຫຍຕິ, ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣປຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕກ຺ໂກຕິ ອາໂກຏນລກ຺ຂໂຓ, ວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂໂຓ ວາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຕກ຺ກນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວີມໍສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ຖວຈນມຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຈນໍ ປນ ຕກ຺ກິປເທ ວິຍ ທ຺ວິຘາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວີມໍສາ ນາມ ວິຈາຣຓາ, ສາ ຈ ທຸວິຘາ ປຎ຺ຎາ ເຈວ ປຎ຺ຎາປຕິຣູປິກາ ຈ. ອິຘ ປນ ປຎ຺ຎາປຕິຣູປິກາວ, ສາ ຈຕ຺ຖໂຕ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສງ຺ຂາໂຕ ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠູຕໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ, ຕເທຕມຕ຺ຖຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸລນາ ຣຸຈ຺ຈນາ ຂມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຸລຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມນ຺ຕໂຕ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາ ອາຫນນໍ ປຣິຍາຫຕໍ, ຕໍ ປນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ອູຫນເມວ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ ປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍາຕິ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາຍ. ອນຸວິຈຣິຕນ຺ຕິ ອນຸປວຕ຺ຕິຕໍ, ວີມໍສານຸຄເຕນ ວາ ວິຈາເຣນ ອນຸມຊ຺ຊິຕໍ. ຕທນຸຄຕຘມ຺ມກິຈ຺ຈມ຺ປິ ຫິ ປຘານຘມ຺ເມ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຠາຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຏິຠານໍ, ຍຖາສມາຫິຕາກາຣວິເສສວິຠາວໂກ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ຕໂຕ ຊາຕນ຺ຕິ ປຏິຠານໍ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍນໍ, ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານໍ ສຍໍປຏິຠານໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານມຕ຺ຕສຎ຺ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສາຘິຄມາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອນາມຏ຺ຐກາລວຈເນ ວຕ຺ຕມານວເສເນວ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ອຸປປນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕກ຺ກີເຠທໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ປເຣຫິ ປຸນ ສວນໍ ອນຸສ຺ສຸຕິ, ສາ ຍສ຺ສາຍໍ ອນຸສ຺ສຸຕິໂກ. ປຸຣິມໍ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ຊາຕິໍ ສຣຕີຕິ ຊາຕິສ຺ສໂຣ. ລພ຺ຠເຕຕິ ລາໂຠ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໍ ຣູປາທິ, ສຸຂາທິ ຈ, ນ ປນ ຌານາທິວິເສໂສ, ເຕເນວາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸວິຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານມຕ຺ຕສຎ຺ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣປິ ວທຕິ ‘‘ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວິເສສາຘິຄມາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໔) ໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ລາຠີ. ສຸທ຺ເຘນ ປຸຣິເມຫິ ອສມ຺ມິສ຺ເສນ, ສຸທ຺ຘໍ ວາ ຕກ຺ກນໍ ສຸທ຺ຘຕກ຺ໂກ, ໂສ ຍສ຺ສາຍໍ ສຸທ຺ຘຕກ຺ກິໂກ. ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເຕນ ຕຖາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຣຎ຺ໂຎວ ຠຄວຕິ ສມາເນຕິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ. ລາຠິຕາຍາຕິ ຣູປາທິສຸຂາທິລາຠີຠາວໂຕ. ‘‘ອນາຄເຕປິ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ລາຠີຕກ຺ກິໂນ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນວເສນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ຕກ຺ກນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຄຕໍສຕກ຺ກເນເນວ ຫິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫີ ຠວຕິ. ‘‘ອຕີເຕປິ ເອວໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອນາຄຕໍສຕກ຺ກນສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ຍຖາ ເມ ອິທານິ ອຕ຺ຕາ ສຸຂີ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຕີເຕປີຕິ ປຐມໍ ອຕີຕໍສານຸຕກ຺ກນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອນາຄເຕປິ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕກ຺ກຍນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນິຈ຺ເຈສຸ ຠາເວສຸ ອຎ຺ໂຎ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ກຕສ຺ສ ວິນາໂສ ອກຕສ຺ສ ຈ ອຊ຺ຌາຄໂມ ສິຍາ. ນິຈ຺ເຈສຸ ປນ ຠາເວສຸ ອຎ຺ໂຎ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ໂທໂສ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກຕສ຺ສ ອວິນາໂສ, ອກຕສ຺ສ ຈ ອນຊ຺ຌາຄໂມ ສິຍາຕິ ຕກ຺ກິກສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວາຕິ ສຸທ຺ຘຕກ຺ກເນເນວ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຫິ ອາຄມາທີນໍ, ອນຸສ຺ສວາທີນຎ຺ຈ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນນຸ ຈ ວິເສສລາຠິໂນປິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ວິເສສາຘິຄມເຫຕຸ ອເນເກສຸ ຊາຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ, ທສສຸ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ, ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຈ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ຍຖານຸຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຊາຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸຣິມຕຣາສຸປິ ຊາຕີສຸ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕານຸວິຕກ຺ກນມຸເຂນ ອນາຄເຕປິ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວິສ຺ສມານານຸຕກ຺ກນໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ຕຖາຠາວານຸຕກ຺ກນຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສິໂນ ຊາຕາ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສພ຺ໂພປິ ສສ຺ສຕວາທີ ອນຸສ຺ສຸຕິກຊາຕິສ຺ສຣລາຠີຕກ຺ກິກາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປລທ຺ຘວຕ຺ຖຸນິມິຕ຺ເຕນ ຕກ຺ກເນນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ຕກ຺ກີປກ຺ເຂເຍວ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ວິເສສເຠທຣຫິຕຕ຺ຕາ ເອໂກວາຍໍ ສສ຺ສຕວາໂທ ວວຕ຺ຖິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ອວສ຺ສຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຕກ຺ກນມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ວິເສສລາຠີ ສສ຺ສຕວາທີ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກປກ຺ຂໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກປກ຺ຂໍ ວາ ຠເຊຍ຺ຍາຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິເສສລາຠີນຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ທີຆທີຆຕຣໍ ທີຆຕມກາລານຸສ຺ສຣຓໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ອິມິນາມຫໍ ເອຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣຓເມວ ປຘານກາຣຓຠາເວນ ທສ຺ສິຕໍ. ຍໍ ປນ ຕສ຺ສ ‘‘ອິມິນາມຫໍ ເອຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຕກ຺ກນໍ, ນ ຕໍ ອິຘ ປຘານໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕສ຺ສ ອປຘານຠາວໂຕ, ປຘານກາຣເຓນ ຈ ອສາຘາຣເຓນ ນິທ຺ເທໂສ ສາສເນ, ໂລເກປິ ຈ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຍວງ຺ກຸໂຣ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ປນາຍໍ ເທສນາ ປຘານກາຣຓວິຠາວິນີ, ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ, ຕກ຺ກິການໍ ຫີນາທິວເສນ ຈ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນໍ ວິເສສລາຠີນໍ ພຫຸຘາ ເຠເທ ອຎ຺ຎຕຣເຠທສງ຺ຄຫວເສນ ຠຄວຕາ ຈຕ຺ຕາຣິຏ຺ຐານານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖິຕາ ສສ຺ສຕວາທານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ. ນ ຫິ, ອິຘ ສາວເສສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຘມ຺ມຣາຊາຕິ. ຍເທວໍ ອນຸສ຺ສຸຕິກາທີສຸປິ ອນຸສ຺ສວາທີນໍ ປຘານຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ເຕສໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ອຠາເວນ ຕກ຺ກປຘານຕ຺ຕາ, ‘‘ປຘານກາຣເຓນ ຈ ອສາຘາຣເຓນ ນິທ຺ເທໂສ ສາສເນ, ໂລເກປິ ຈ ນິຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຖ ວາ ວິເສສາຘິຄມນິມິຕ຺ຕຣຫິຕສ຺ສ ຕກ຺ກນສ຺ສ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ວິສຸໍ ກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສາຘິຄໂມ ວິສຸໍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫກາຣຓຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ມນ຺ທມຊ຺ຌິມຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາວເສນ ຕິວິໂຘຕິ ຕິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ, ສພ຺ພຕກ຺ກິໂນ ຈ ຕກ຺ກີຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ເອວ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສສ຺ສຕວາໂທ ຠຄວຕາຕິ.

໓໕. ‘‘ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນິຍມຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ’’ຕິ, ເຕນ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຍຖາຣຫເມກຈ຺ຈໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສຫກາຣີກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ພາຫ຺ຍຕ຺ຖວາຈໂກ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປເນຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນິເວສສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຸທາຫຸ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສາຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ, ຍທິ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນິເວສສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຖ ກສ຺ມາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສາທໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາອໂຍນິໂສມນສິກາຣອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ. ອຖ ປນ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ ເຫຕຸ, ອນຸສ຺ສຣຓເຫຕຸຠູໂຕ ອຘິຄໂມ ວິຍ, ຕກ຺ກນປຣິເຍຏ຺ຐິຠູຕາ ຍຸຕ຺ຕິ ວິຍ ຈ ອາຄໂມປິ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຸຠຍຖາປິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວເສສກາຣຓສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວາຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ມາ? ອຠິນິເວສປກ຺ເຂ ຕາວ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນຫິ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສສຎ຺ໂຎ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວສ຺ສ ອນວໂພຘໂຕ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕິໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກເນຫິ ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓໑) ອຠິນິເວສໍ ອຸປເນສິ, ອິຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ, ປຘານກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ອິຘ ຄຫິຕານິ. ປຕິຏ຺ຐາປນປກ຺ເຂ ປນ ອາຄໂມປິ ຍຸຕ຺ຕິຍເມວ ຐິໂຕ ວິເສເສນ ນິຣາຄມານໍ ພາຫິຣການໍ ຕກ຺ກຄ຺ຄາຫິຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກນານິເຍວ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຄຫິຕານິ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ທຸວິຘໍ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ລກ຺ຂຓໍ ສຠາວລກ຺ຂຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓາວໂພໂຘ ອນຸມານຎາຓໍ. ອາຄໂມ ຈ ສຸຕມຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສາຘນໂຕ ອນຸມານຎາຓເມວ ອາວຫຕິ, ສຸຕານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຈິນ຺ຕາມຍປຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠາວນາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ອາຄໂມປິ ຕກ຺ກນວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຈສ ຕກ຺ກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກຄ຺ຄຫເຓນ ວິຠາວິໂຕ, ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກເນຫິ ອສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອວສິຏ຺ຐສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍຸຕ຺ຕເມວິທໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິມຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙), ‘‘ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐) ຈ ວຈນໂຕ ປນ ປຕິຏ຺ຐາປນວຕ຺ຖູນິເຍວ ອິຘ ເທສິຕານິ ຕໍເທສນາຍ ເອວ ອຠິນິເວສສ຺ສາປິ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອເນກເຠເທສຸ ຫິ ເທສິເຕສຸ ຍສ຺ມິໍ ເທສິເຕ ຕທຎ຺ເຎປິ ເທສິຕາ ສິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕເມວ ເທເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນິເວສປຕິຏ຺ຐາປເນສຸ ຈ ອຠິນິເວເສ ເທສິເຕປິ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ນ ສິຊ຺ຌຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປເນ ອນິຍມໂຕ. ອຠິນິເວສິໂນປິ ຫິ ເກຈິ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ນ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ປຕິຏ຺ຐາປເນ ປນ ເທສິເຕ ອຠິນິເວໂສປິ ສິຊ຺ຌຕິ ປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ ອຠິນິເວເສ ນິຍມໂຕ. ໂຍ ຫິ ຍຕ຺ຖ ປເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ໂສປິ ຕມຠິນິວິສຕີຕິ.

໓໖. ຕຍິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຣາມສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອິທໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຄຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ປກາຣໂຕ ຊານນຕ຺ຕາ. ປຣມວຊ຺ຊຕາຍ ອເນກວິຫິຕານໍ ອນຕ຺ຖານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຐານາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ. ຍຖາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິຏ຺ຐິໂຍວ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານເມວ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔) ສາຘນໍ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ, (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑) ອວິຊ຺ຊາປິ ອຸປນິສ຺ສຍາທິຠາເວນ. ຍຖາຫ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒; ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໑) ຜສ຺ໂສປິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຄຫຓູປາຍຏ຺ເຐນ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໘) ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໔) ສຎ຺ຎາປິ ອາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຏ຺ເຐນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫາ. ນິ. ໑໐໙) ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ຈ ອາທິ. ວິຕກ຺ໂກປິ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກນຏ຺ເຐນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ, (ສຸ. ນິ. ໘໙໒; ມຫານິ. ໑໒໑) ‘‘ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໔) ຈ ອາທິ. ອໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣປິ ອກຸສລານໍ ສາຘາຣຓກາຣຓຏ຺ເຐນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ປາປມິຕ຺ໂຕປິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິ ອາປຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ‘‘ພາຫິຣໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກຣິຕ຺ວາ ນາຎ຺ຎໍ ເອກງ຺ຄມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຍຖຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑.໑໑໐) ປຣໂຕໂຆໂສປິ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ມສ຺ສວນຏ຺ເຐນ. ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວເມ ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ປຣໂຕ ຈ ໂຆໂສ, ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາໂຣ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໖) ປເຣຫິ ສຸຕາ, ເທສິຕາ ວາ ເທສນາ ປຣໂຕໂຆໂສ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ເຫຕູ’’ຕິອາທິປາຬິ ຕທຕ຺ຖວິຠາວິນີ. ຕຕ຺ຖ ຊນກຏ຺ເຐນ ເຫຕຸ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຸປາທາຍາຕິ ອຸປາທິຍິຕ຺ວາ, ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອວ. ອິຘ ປນ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວເຍວ ສມຸຏ຺ຐານ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ຠາວໂລປຕ຺ຕາ, ຠາວປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຈ. ອາທິນ຺ນາ ສກສນ຺ຕາເນ. ປວຕ຺ຕິຕາ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ. ປຣ-ສທ຺ໂທ ອຠິຓ຺ຫຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ‘‘ອິທເມວ ທສ຺ສນໍ ສຈ຺ຈໍ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ໂມຆໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ມຸສາ’’ຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອຏ຺ຐສຸ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊາຜສ຺ສສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກາໂຍນິໂສມນສິກາເຣ. ອາເສວນວເສນາຕິ ປາປມິຕ຺ຕປຣໂຕໂຆເສ. ຍທິປິ ສຣູປຕ຺ຖວເສນ ເວວຈນໍ, ສງ຺ເກຕຕ຺ຖວເສນ ປນ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍວິຘປຣໂລກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ເກນຈິ ຫິ ວິເສສເນເນວ ເວວຈນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ປຣໂລໂກ ຈ ກມ຺ມວເສນ ອຠິມຸໂຂ ສມ຺ປເຣຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິຕິ ໂຂ ອານນ຺ທ, ກຸສລານິ ສີລານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຄ຺ຄາຍ ປເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑໐.໒) ວິຍ ຫິ ຈຸຣາທິຄຓວເສນ ປຣ-ສທ຺ທໍ ຄຕິຍມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ.

ເອວໍຄຕິກາຕິ ເອວໍຄມນາ ເອວໍນິຏ຺ຐາ, ເອວມນຸຍຸຎ຺ຊເນນ ຠິຊ຺ຊນນສ຺ສນປຣິໂຍສານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ໒.໓໓, ໓໕; ໓.໑໙໙, ໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໔, ໓໙໗) ວິຍ ນິຏ຺ຐານຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິເມ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ເອວໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ, ສສ຺ສຕຠາວຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຫິຕາ, ປຣາມຏ຺ຐາ ຈ ສມານາ ພາລລປນາເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຈ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາ ປນ ອນວຏ຺ຐິຕວຕ຺ຖຸກາ ອວິມທ຺ທກ຺ຂມາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ວິຍ, ຂຊ຺ໂຊປນກາ ວິຍ ຈ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນ ສງ຺ເຂປກຖາ – ຍທິ ຫິ ປເຣຫິ ກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ວາ ສສ຺ສໂຕ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫນໂຕ ກສ຺ສຈິ ວິເສສາຘານສ຺ສ ກາຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຫິຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຫິເຕ ຈ ປຏິປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອຸປເທໂສ ເອວ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ສິຍາ, ກຖໍ ວາ ເຕນ ໂສ ອຸປເທໂສ ປວຕ຺ຕີຍຕິ ວິກາຣາຠາວໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຊຏາກາສສ຺ສ ວິຍ ທານາທິກິຣິຍາ, ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ສຸຂສ຺ສ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຸຠວນນິພນ຺ໂຘ ເອວ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມພທ຺ຘາຠາວໂຕ. ຊາຕິອາທີນຎ຺ຈ ອສມ຺ຠວໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ປນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈ, ຍສ຺ສ ວເສນາຍໍ ກິຣິຍາທິໂວຫາໂຣຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫເນນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ, ເຕ ວາ ປນສ຺ສ ຘມ຺ມາ ອວຕ຺ຖາຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຎ຺ເຎ ວາ ສິຍຸໍ ອນຎ຺ເຎ ວາ, ຍທິ ອຎ຺ເຎ, ນ ຕາຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຫິປິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ຍາຫິ ກໂຣຕິ ປຏິສໍເວເທຕິ ຈວຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈາຕິ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ຘມ຺ມກປ຺ປນາປິ ນິຣຕ຺ຖກາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕທວຕ຺ໂຖ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທໂສ, ອຖານຎ຺ເຎ, ອຸປ຺ປາທວິນາສວນ຺ຕີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຕາສໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທວິນາສສພ຺ຠາວໂຕ ກຸໂຕ ຠເວຍ຺ຍ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສ, ຕາສມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ນິຈ຺ຈຕາປວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ພນ຺ຘວິໂມກ຺ຂານໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ສສ຺ສຕວາໂທ, ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ວາທີ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາເວ ປຣິສຸທ຺ທໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ຍຸຕ຺ຕິຣຫິຕຎ຺ຈ ວຈນໍ ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕິ, ເຕນາໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ຍາວ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ.

ສກາຣຓໍ ສຄຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫ-ສທ຺ໂທ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ໂຖ ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ປນ ສມວາຍຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ກາຣຓຄຕີນເມວ ປຊານນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ກາຣຓວນ຺ຕໍ ຄຕິວນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕິ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕເທວ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ກາຣຓຄຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິ. ‘‘ຕໂຕ…ເປ… ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວາກ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ ‘‘ຕໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວິຘ ວິຠຊນນ຺ຕິ ປກຣຓານຸຣູປມຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຘິຏ຺ຐານໂຕ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ຕທວິນາຠາວໂຕ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ທສພລາທິຎາຓໍ ຄຫິຕເມວາຕິປິ ຕເທວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍວິຘນ຺ຕິ ‘‘ສີລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ເອວໍວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ. ປຊານນ຺ໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ, ອປິ-ສທ຺ເທນ ວາ ‘‘ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕ ຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ຠາວນຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຕໂຕ ທິຏ຺ຏິຄຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສາຣຠູຕໍ ສີລາທິຄຸຓວິເສສມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ນາຠິນິວິສຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ວຏ຺ຏາມິເສຕິ ສມ຺ຠາເວຕິ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຏິມານວເສນ ປຣາມສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ປຊານາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປກາຣຕ຺ເຖນ, ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ວາ. ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຣາມສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານປຣາມາສວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານສງ຺ຂາຕປຣາມາສວເສນ. ຘມ຺ມສຠາວມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ປຣໂຕ ອຠູຕໂຕ ອາມສນໍ ປຣາມາໂສ, ຕຓ຺ຫາທໂຍ ເອວ. ນ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອປຣາມສໂຕ ອປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອປຣາມສໂຕ’’ຕິ ເຈທໍ ນິພ຺ພຸຕິປເວທນາຍ (ນິພ຺ພຸຕິເວທນສ຺ສ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໖) ເຫຕຸຄພ຺ຠວິເສສນໍ. ‘‘ວິທິຕາ’’ຕິ ປທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ. ອປຣາມສໂຕ ປຣາມາສຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸ ອສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠູຕສ຺ສ ນິພ຺ພຸຕິ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ວິທິຕາ, ອຘິຄຕາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປຣາມສໂຕ’’ຕິ ເຫທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ.

‘‘ອປຣາມາສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ປເວທນາຍ ກາຣຓທສ຺ສນໍ. ອສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕາຣໍ ວຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວາຕິ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກຕ຺ຕຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຍເມວ ອຕ຺ຕນາເຍວາ’’ຕິ. ສຍໍ, ອຕ຺ຕນາຕິ ວາ ຠາວນປຸໍສກໍ. ນິປາຕປທຎ຺ເຫຕໍ. ‘‘ອປຣາມສໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຣາມາສານເມວ ນິພ຺ພຸຕິ ອິຘ ເທສິຕາ, ຕໍເທສນາຍ ເອວ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ນິພ຺ພຸຕິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຕສໍ ປຣາມາສກິເລສານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ປຣາມາສສງ຺ຂາຕານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ກາມໍ ‘‘ອປຣາມສໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຣາມາສານເມວ ນິພ຺ພຸຕິ ອິຘ ເທສິຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍເທສນາຍ ປນ ຕທວເສສານມ຺ປິ ກິເລສານໍ ນິພ຺ພຸຕິ ເທສິຕາ ນາມ ຠວຕິ ປຫາເນກຏ຺ຐຕາທິຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສມ຺ປິ ນິພ຺ພຸຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ປຣາມາສກິເລສານ’’ນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານສງ຺ຂາຕານໍ ປຣາມາສານໍ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄພລີພທ຺ທນໂຍ ເຫສ. ນິພ຺ພຸຕີຕິ ຈ ນິພ຺ພາຍນຠູຕາ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວາ ໂພຘິມູເລເຍວ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ວິທິຕາຕິ.

ຍຖາປຏິປນ຺ເນນາຕິ ເຍນ ປຏິປນ຺ເນນ. ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕາສໍເຍວ…ເປ… ອາທິມາຫາ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນໍ. ກສ຺ມາ ປນ ເວທນານຎ຺ເຎວ ກມ຺ມຏ຺ຐານມາຈິກ຺ຂຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາສູ’’ຕິອາທິ, ອິມິນາ ເທສນາວິລາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ຠຄວາ ເທສນາກຸສໂລ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິວເສນ ອເນກວິຘາສຸ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕີສຸປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ເວທນາສຸ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ປກ຺ຂນ຺ທາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາປກ຺ຂນ຺ທນມູລຠູຕາ ເວທນາເຍວ ປຣິຎ຺ຎາຠູມິຠາເວນ ອຸທ຺ຘຣຕີຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາເທ. ເອວໍ ເອຕ຺ຖາຕິປິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເວທນາຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ເວທນານໍ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມນິສ຺ສຣຓປຣິຍາເຍຫິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສໂຕ ຫິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິລກ຺ຂຓານໍ ວເສນ ສມຸທຍາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາຣຫໍ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ອວິເສສໂຕ ປນ ເວທນາຍ ສມຸທຍາທີນິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວຘວເສນ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ຊານິຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ອຸທາ. ໑) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປາເທນ ເຈວ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາເຏນ ຈ. ຍາວ ຫິ ມຄ຺ເຄນ ນ ສມຸຄ຺ຆາຏີຍຕິ, ຕາວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓໍ, ຊາຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓມ຺ປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສມຸທຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕສໍ ຍຖາຣຫໍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາເຏນ ຈາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ອິທໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໖; ອຸທາ. ໓; ສໍ. ນິ. ໒.໔໑) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນິໂຣເຘນ ເຈວ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາເຏນ ຈ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ນິໂຣຘລກ຺ຂຓໍ, ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຍນ຺ຕິ ນິໂຣຘໍ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍຠາວສງ຺ຂາຕເຫຕຸໂຕ. ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓາທິປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ເວທນໍ ລຠິຕ຺ວາ. ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ສຸຂຎ຺ເຈວ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ອຍນ຺ຕິ ປຸຣິມເວທນາຍ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຉິມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຸຂໂສມນສ຺ສານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ອສ຺ສາໂທ ນາມ ອສ຺ສາທິຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍນ຺ຕິ ສຸຂໍ, ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ອຍນ຺ຕິ ຈ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຸຂໂສມນສ຺ສເມວ ອສ຺ສາທປທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວິກປ຺ເປ ສຸຂໂສມນສ຺ສານໍ ອຸປ຺ປາໂທເຍວ ເຕຫິ ອຸປ຺ປາທວນ຺ເຕຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ສຕ຺ຕິຍາ, ສຕ຺ຕິມໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ສຸຂໂສມນສ຺ສມນ຺ຕເຣນ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາໂທ ລພ຺ຠຕິ. ອິຕິ ປຸຣິມເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຸຂໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາໂທປິ ປຸຣິມເວທນາຍ ອສ຺ສາໂທ ນາມ ອສ຺ສາທີຍເຕຕິ ກຕ຺ວາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປຸຣິມມຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ໂຍ ປຸຣິມເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພາກາໂຣ, ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາໂຕ ຕທສ຺ສາທນາກາໂຣ, ອຍໍ ປຸຣິມເວທນາຍ ອສ຺ສາໂທຕິ. ກຖໍ ປນ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນນຸ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ? ເຈຕສິກສຸຂສ຺ເສວ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ນາຍໍ ໂທໂສ. ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ວິເສສນເມວ ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ໂສມນສ຺ສໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ສີສປາ’’ຕິ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປນ ກາຍິກສຸຂມ຺ປິ ອສ຺ສາໂທເຍວ, ຍຖາລາຠກຖາ ວາ ເອສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ຍາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕິມຕາ ສຕ຺ຕິ ນິທສ຺ສິຕາ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ຍາ ເວທນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈາ, ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂາ, ຊຣາຍ, ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ. ຕສ຺ສາ ເອວໍຠູຕາຍ ອຍໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມຠາໂວ ເວທນາຍ ສພ຺ພາຍປິອາທີນໂວຕິ. ອາທີນໍ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຫິ ອາທີນໂວ. ອປິຈອາທີນໍ ອຕິວິຍ ກປຓໍ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ກປຓມນຸສ຺ໂສ ອາທີນໂວ, ອຍມ຺ປິ ເອວໍສຠາໂວຕິ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕ຺ຕິມຕາ ຫິ ສຕ຺ຕິ ອຠິນ຺ນາ ຕທວິນາຠາວໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍ, ສພ຺ພາສຸ ວາ ເວທນາສຸອາທີນວມາຫ, ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາວເສນທຸກ຺ຂເວທນາຍ, ‘‘ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາວເສນ ສຸຂເວທນາຍ. ອວິເສເສນ ວາ ຕີຓິປິ ປທານິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເວທນານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍຕິ ຉນ຺ທສງ຺ຂາຕຣາຄວິນຍນໍ ວິນາໂສ. ‘‘ອຕ຺ຖວສາ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍໍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິຍາຍວຈນເມວິທໍ ປທທ຺ວຍໍ. ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານວເສນ ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍຊນາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເວທນາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ. ຍາວ ຫິ ເວທນາປຏິພທ຺ຘໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ນປ຺ປຊຫຕິ, ຕາວາຍໍ ປຸຣິໂສ ເວທນາຍ ອລ຺ລີໂນເຍວ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ຕໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ຕທາຍໍ ປຸຣິໂສ ເວທນາຍ ນິສ຺ສໂຏ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ເວທນາຍ ນິສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ພຈເນນ ປນ ເວທນາສຫຊາຕນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິປິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓວຈນໍ ສິທ຺ຘເມວ. ເວທນາສີເສນ ຫິ ເທສນາ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ປນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ລກ຺ຂຓຫາຣວເສນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມ, ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈິ;

ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ໂພ, ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔໘໕);

ກາມຸປາທານມູລກຕ຺ຕາ ເສສຸປາທານານໍ ປຫີເນ ຈ ກາມຸປາທາເນ ອຸປາທານເສສາຠາວໂຕ ‘‘ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ອນຸປາທາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ‘‘ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ອນຸປາທາໂນ, ອນຸປາທານຕ຺ຕາ ຈ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ, ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວາ ‘‘ຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ອຸປາທາເນຕິ ເສສຸປາທານມູລຠູເຕ ກາມຸປາທາເນ. ຕສ຺ສາຕິ ກາມຸປາທານສ຺ສ. ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ, ເອເຕນ ‘‘ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຍ-ກາຣໂລເປນ ສມາສຠາວໍ, ພ຺ຍາສຠາວໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ.

໓໗. ‘‘ອິເມ ໂຂ’’ຕິອາທິ ຍຖາປຸຏ຺ຐສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຠາເວນ ນິຄມນວຈນໍ, ‘‘ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຊານນເມວ ຈ ອິມ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຍ ເຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ເມ…ເປ… ອປຸຈ຺ຉິໍ, ເຍຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ເມຫິ…ເປ… ວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕຎ຺ຈ…ເປ… ປຊານາຕີຕິ ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ອິເມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ…ເປ… ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ເວທນານໍ, ສມຸທຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຕຖາປິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ສກາຣຓໍ ສຄຕິກໍ ປເຠທໂຕ ວິຠຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐາເນນ ເຈວ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠູມິຍາ ຈ ຕເທວ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ຘມ຺ມຣາຊາ ເອວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕເທວ ນິຍ຺ຍາຕິຕ’’ນ຺ຕິ, ນິຄມິຕໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຘມ຺ມທສ຺ສນວຈນານມນ຺ຕຣາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຊານນາກາຣທສ຺ສນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທວຓ຺ຓນາ

໓໘. ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ຕທ຺ຘິຕປທໍ ສມາສປເທນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ເຕສຸ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕເມຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ວາໂທ, ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ສມາສວເສນ ປນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ. ເອສ ນໂຍ ເອກຈ຺ຈອສສ຺ສຕິກປເທປິ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ເຎສໍ ເອກຈ຺ຈອສສ຺ສຕິກຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖໂຕ, ສທ຺ທໂຕ ປນ ອສິທ຺ຘເມວ ຕສ຺ມາ ສທ຺ທໂຕ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອິຘ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ນິຈ຺ໂຈ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕວາທາ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິສ຺ສຣວາທາ. ຕຖາ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ອຎ຺ເຎ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕວາທາປິ. ‘‘ປຣມາຓໂວ ນິຈ຺ຈາ, ທ຺ວິອຓຸກາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ວິສິສິກທສ຺ສເນ ສຕ຺ຕມປຣິຈ຺ເຉເທ ປຐມກຓ຺ເຑ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ເອວໍປວຕ຺ຕວາທາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ກາຓາທາ. ຕຖາ ‘‘ຈກ຺ຂາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ນ຺ຍາຍທສ຺ສເນ, ວິເສສິກທສ຺ສເນ ຈ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ເອວໍປວຕ຺ຕວາທາປິ. ອິຘາຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ, ອິມິສ຺ສາ ວາ ເທສນາຍ. ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເທສິຕພ຺ພຠາເວນ ວາ ເທສນາຎາເຓນ ສມາທິນ຺ນາ ຕຖາ ເຈວ ເທສິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອິຘ ປຸຣິມກາ ຕໂຍ ວາທາ ສຕ຺ຕວເສນ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສງ຺ຂາຣວເສນ ເທສິໂຕ. ‘‘ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເຕຫິ ສສ຺ສຕຠາເວນ ຄຍ຺ຫມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກມຕທສ຺ສນວເສນ. ຕສ຺ສ ຫິ ສສ຺ສຕາຠິມຕໍ ອສງ຺ຂຕເມວາຕິ ລທ຺ຘິ. ເຕເນວາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ…ເປ… ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈຘຸວາທິຠາໂວ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ສກ຺ກາ ປຏິຊານິຕຸໍ, ເອເຕນ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຘຸວຕາຍຸຕ຺ຕາ ສຠາວາ ສິຍາ ນິຈ຺ຈາ, ສິຍາ ອນິຈ຺ຈາ, ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໘) ປວຕ຺ຕສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຍຸຕ຺ຕຕາວິຠາວນາ – ຍທິ ຫິ ‘‘ເຍນ ສຠາເວນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວ ສຠາເວນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ສິຍາ ອເນກນ຺ຕວາໂທ. ອຖ ອຎ຺ເຎນ, ນ ສິຍາ ອເນກນ຺ຕວາໂທ. ນ ເຈຕ຺ຖ ເທສນ຺ຕຣາທິສມ຺ພນ຺ຘຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ວິວາທາຠາວໂຕ ຈ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓຆເຏນ ມກຸເຏ ກເຕ ຆຏຠາໂວ ນສ຺ສຕິ, ມກຸຏຠາໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ເອວໍ ສພ຺ພສຠາວານໍ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນສ຺ສຕິ, ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຠາໂວ ເອວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ກິໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຍໍ ຆເຏ, ມກຸເຏ ຈ ອວຏ຺ຐິຕໍ, ຍທິ ຣູປາທິ, ໂສ ສທ຺ໂທ ວິຍ ອນິຈ຺ໂຈ. ອຖ ຣູປາທິສມູໂຫ ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາ ວາ ນຕ຺ຖິຕາ ວາ ນິຈ຺ຈຕາ ວາ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອເນກນ຺ຕວາໂທ ນ ສິຍາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ຘມ຺ມິໂນ ອຎ຺ຎຖານຎ຺ຎຖາ ຈ ປວຕ຺ຕິຍໍ ໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ສສ຺ສຕວາທວິຈາຣຓາຍໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ນ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພຣູໂປ ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາປຣິຊານນໂຕ ຍຖາ ນິຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ, ຍຖາ ວາ ທີປາທໂຍ. ນ ຫິ ຣູປາທີນໍ ອຸທຍພ຺ພຍສຠາວານໍ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພສຠາວຕາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຊີວສ຺ສ ຈ ນິຈ຺ຈາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ ສິຍາຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕຠງ຺ໂຄ ວິຍ ເສສຠງ຺ຄານມ຺ປິ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໘).

ນນຸ ຈ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພໂຘ ເອວ, ອຖ ເອວໍວາທີນໍ ກຖໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ສິຍາຕິ, ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ? ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ອິຘ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນ ປນ ເອກວາເທ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວາວໂພໂຘ ວິທູສິໂຕ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ ວິສສໍສຏ຺ໂຐ ວິຍ ສປ຺ປິປິຓ຺ໂຑ, ຕໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ສກິຈ຺ຈກຣຓາສມຕ຺ຖຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນປກ຺ເຂ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ນາຣຫຕີຕິ. ອສສ຺ສຕຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາປິ ວາ ຈກ຺ຂຸອາທໂຍ ສມາໂຣປິຕຊີວສຠາວາ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທວໂພຘສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເຕເນວາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອິຕິປິ…ເປ… ກາໂຍ ອິຕິປິ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ, ສງ຺ຂຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາໂທປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທເຍວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວມ຺ປກາຣາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ໂຫຕິ ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວປຏິປຕ຺ຕິເຍວ ເຫສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອນາໂຣປິຕຊີວສຠາວຕ຺ຕາ ຈ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ປຸຣິມສ຺ມິມ຺ປິສສ຺ສຕວາເທ ອສສ຺ສຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ‘‘ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄຫຓໍ ວິເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຠວຕິ. ສສ຺ສຕານໍ ປນ ‘‘ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ຄາໂຫ ນ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ວາທນ຺ຕຣຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ອິຘ ວິຍ ປຸຣິເມປິ ເອກຈ຺ເຈສ຺ເວວ ຘມ຺ເມສຸ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສມ຺ຠວໂຕຕິ, ວຕ຺ຕພ຺ພາເຍວ ອສສ຺ສເຕສ຺ເວວ ‘‘ເກຈິເທວ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເກຈິ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປນາວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ເອກເທສສ຺ສ ສມຸທາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອຍໍ ສປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ນິປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕີ? ຕຖາປິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາທີ ຕພ຺ພິສຍວິເສສວເສນ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎ ເອວ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ເຎ ‘‘ເອກຈ຺ເຈວ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ເອກເທສປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕເຍວ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອເນກວິຘສມຸສ຺ສເຍ, ເອກວິຘສມຸສ຺ສເຍ ຈ ຂນ຺ຘປພນ຺ເຘນ ອຠິນິເວສຠາວໂຕ ຕຖາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຫິ ສສ຺ສຕວາທີ ຊາຕິວິເສສວເສນ ນານາວິຘຣູປກາຍສນ຺ນິສ຺ສເຍ ເອວ ອຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສີ ຊາໂຕ ອຠິຎ຺ຎາເຓນ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຈ ຣູປກາຍເຠທຄຫຓໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔; ມ. ນິ. ໑.໑໔໘; ປາຣາ. ໑໒) ‘‘ຈວນ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໕; ມ. ນິ. ໑.໑໔໘; ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທິ. ວິເສສລາຠີ ປນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິໂກ ອນຸປຘາຣິຕເຠທສມຸສ຺ສເຍ ຘມ຺ມປພນ຺ເຘ ສສ຺ສຕາກາຣຄຫເຓນ ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘສນ຺ຕານວິສຍຕ຺ຕາ ຕທຠິນິເວສສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ຕີສຸປິ ວາເທສຸ ‘‘ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕກ຺ກີນໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທີນໍ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສວິເສໂສ ຣູປາຣູປຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສຸປາກໂຏເຍວາຕິ.

໓໙. ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີວິວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປານມຕິກ຺ກເມນ ປຸນ ສໍວຏ຺ຏນໂຕ, ອທ຺ຘາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ກາລປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອຈ຺ຈໂຍ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ, ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈກຕ຺ຕາ ສໍ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຏ຺ຏ-ສທ຺ໂທ ວິນາສວາຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ, ວຕຸ-ສທ຺ໂທ ວາ ຄຕິຍເມວ. ສງ຺ຂຍຕ຺ຖໂຊຕເກນ ປນ ສໍ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘເນນ ວິນາສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ສງ຺ຂຍວເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຏ-ກາຣາເທໂສ. ວິປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຕ຺ໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຓຸສຫຄໂຕປິ ສງ຺ຂາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ໂລໂກ ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຬິຍໍ ໂລໂກຕິ ປຖວີອາທິຠາຊນໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕທວເສສສ຺ສ ພາຫຸລ຺ລໂຕ, ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍ’’ຕິອາທິນາ. ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສູຕິ ອາຠສ຺ສຣຠູມິໂຕ ອຸປຣິຠູມີສຸ. ອຄ຺ຄິນາ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕເນວາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາຠສ຺ສຣສໍວຕ຺ຕນິກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ຕເທວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕສ຺ເສວ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ວາຣນິຍໂມ –

‘‘ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຄ຺ຄິນາ ວາຣາ, ອຏ຺ຐເມ ອຏ຺ຐເມ ທກາ;

ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຍທາ ປຸຓ຺ຓາ, ເອໂກ ວາຍຸວໂຣ ສິຍາ’’ຕິ. (ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖວິຠາວນີຏີກາຍ ປຎ຺ຈມປຣິຈ຺ເຉທວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ);

ອາຣຸປ຺ເປສຸ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖນ ວາ-ສທ຺ເທນ ສໍວຏ຺ຏມານໂລກຘາຕູຫິ ອຎ຺ຎໂລກຘາຕູສຸ ວາຕິ ວິກປ຺ເປຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ເພ ອປາຍສຕ຺ຕາ ຕທາ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ອປາເຍສຸ ທີຆຕຣາຍຸການໍ ມນຸສ຺ສໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ, ມນຸສ຺ສໂລກູປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິນາ ຕທາ ເຕສໍ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກປິ ຫິ ສໍວຏ຺ຐມາເນ ກປ຺ເປ ນິຣຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກວາເຬເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ປນ ພາຫິຣປຈ຺ຈຍປຏິຍຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ເຎຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຍເທວໍ ກາມາວຈຣສຕ຺ຕານມ຺ປິ ໂອປປາຕິການໍ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ອຘິຈິຕ຺ຕຠູເຕນ ອຕິສຍມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ເຕສຸເຍວ ມໂນມຍໂວຫາຣໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຌານ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຌານມເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາສງ຺ກາຍ ອຠາເວນ ມນສາ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອວຘາຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ນິຣຸຬ຺ໂຫວາຍໍ ໂລເກ ມໂນມຍໂວຫາໂຣ ຣູປາວຈຣສຕ຺ເຕສຸ. ຕຖາ ຫິ ອນ຺ນມໂຍ ປານມໂຍ ມໂນມໂຍ ອານນ຺ທມໂຍ ວິຎ຺ຎາຓມໂຍຕິ ປຎ຺ຈຘາ ອຕ຺ຕານໍ ເວທວາທິໂນ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທວາເທປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທິພ຺ໂພ ຣູປີ ມໂນມໂຍ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໘໗) ເຕ ປນ ຌານານຸຠາວໂຕ ປີຕິຠກ຺ຂາ ສຍໍປຠາ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣາຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕິ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນວ ປຠາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຠນາ ວາ ຐາຍີ ສຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຠຏ຺ຐາຍິໂນຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸກ຺ກໍເສນາຕິ ອາຠສ຺ສເຣ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕາຠາປ຺ປມາຓາຠາ ປນ ທ຺ເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ກປ຺ເປ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ ກປ຺ເປຕິ ຈຕຸນ຺ນມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປານໍ ສມຸທາຍຠູເຕ ອຏ຺ຐ ມຫາກປ຺ເປ.

໔໐. ວິນາສວາຈີເຍວ ວຏ຺ຏ-ສທ຺ໂທ ປຏິເສຘໂຊຕເກນ ອຸປສຄ຺ເຄນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຓ຺ຐາຫນຕ຺ຖຎາປໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສຓ຺ຐາຕີ’’ຕິ, ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວາ ຘາຕູນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ວຑ຺ຒຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມຆສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກຸທກຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸອາທີນໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຍາວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປາຕຸຠາໂວ, ຕາວ ໂລໂກ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປກຕິຍາຕິ ສຠາເວນ, ຕສ຺ສ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາສຸຎ຺ຎຕາຍ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ. ປຸຣິມຕຣໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສຕ຺ຕານມນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຠາໂວ, ເຕນ ຍຖາ ເອກຈ຺ຈານິ ວິມານານິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ຉຑ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎານິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສກກມ຺ມສ຺ສ ປຐມໍ ກຣຓໍ ປກຕິ, ຕາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຕນ ຍຖາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມພເລນ ປຐມໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຕສ຺ສ ປຸຣິມຕຣໍ, ສມານກາເລ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ສຸຎ຺ຎມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຠູມິປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກຠູມີຕິ ປນ ປາເຐພ຺ຣຫ຺ມກາຍິການໍ ສມ຺ພນ຺ຘິນີ ຠູມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຕາ ສຍໍ ກາຣໂກ. ກາເຣຕາ ປເຣສໍ ອາຓາປໂກ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໘) ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ເອເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ກມໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຠາເວ ຈ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ວິປຈ຺ຈນກກມ຺ມສ຺ສ ສຫກາຣີກາຣກຠາວໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ອຸຕຸ ສມຸຏ຺ຐານເມຕິສ຺ສາຕິ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິປິ ສມາສວເສນ ປາໂຐ ກມ຺ມສຫາໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ສຫາຍຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈໂຍ, ໂສ ເອວ ອຸຕຸ ຕຖາ, ໂສວ ສມຸຏ຺ຐານເມຕິສ຺ສາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸອານາ. ຣຕນຠູມີຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕປຸຎ຺ຎກມ຺ມານຸຠາວໂຕ ຣຕນຠູຕາ ຠູມິ, ນ ເກວລໍ ຠູມິເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕປ຺ປຣິວາຣາປີຕິ ອາຫ ‘‘ປກຕີ’’ຕິອາທິ. ປກຕິນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ປຸຣິມກປ຺ເປສຸ ປຸຣິມການໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກຠູມິຍາ. ສາມຎ຺ຎວິເສສວເສນ ເຈຕໍ ອາຘາຣທ຺ວຍໍ. ກຖໍ ປຓີຕາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍາ ຐິຕານໍ ຫີນາຍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ, ນິກນ຺ຕິວເສນ ປຐມຊ຺ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປກຕິຍາ ສຠາເວນ ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວສິຕຏ຺ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ຖປຸພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ຕໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິໂຕ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິໍ ອປສກ຺ກນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປາຍຸເກຕິ ຍໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ອຸປຊ຺ຊນາຣຫວິປາກປພນ຺ຘໂຕ ອປ຺ປປຣິມາຓາຍຸເກ. ຕສ຺ສ ເທວໂລກສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ, ນິສ຺ສຍວເສນ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ. ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວາຕິ ປຣມາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ. ອນ຺ຕຣາວ ຈວນ຺ຕີຕິ ຣາຊໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ວິຍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ຫຸຕ຺ວາ ສກກມ຺ມປ຺ປມາເຓນ ຕສ຺ສ ເທວໂລກສ຺ສ ປຣມາຍຸອນ຺ຕຣາ ເອວ ຈວນ຺ຕິ.

ກິໍ ປເນຕໍ ປຣມາຍຸ ນາມ, ກຖໍ ວາ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປມາຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວວິເສເສ ວິປາກປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ຐິຕິກາລນິຍໂມ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນູປນິສ຺ສຍວເສນ ສຣີຣາວຍວວຓ຺ຓສຓ຺ຐານປ຺ປມາຓາທິວິເສສາ ວິຍ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກກາມາວຈຣເທວຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ສຸກ຺ກໂສຓິຕາທິອຸຕຸໂຠຊນາທິອຸຕຸອາທິປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ຈ, ໂສ ອາຍຸເຫຕຸກຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ອາຍຸ, ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ປຣມາຍູຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາສກໍ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐາຍີນມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຐປນາກາຣວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປວຕ຺ຕການິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນ ເກວລໍ ເນສໍ ຂຓຏ຺ຐິຕິຍາ ເອວ ກາຣຓຠາເວນ ອນຸປາລການິ, ອຖ ໂຂ ຍາວ ຠງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທາ [ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐)] ອນຸປພນ຺ຘສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທເຫຕຸຠາເວນາປິ. ຕສ຺ມາ ເຈສ ອາຍຸເຫຕຸໂກເຍວ, ຕໍ ປນ ເທວານໍ, ເນຣຍິການຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປນ ເອກນ຺ຕນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມພຫຸເລ ກາເລ ຕໍກມ຺ມສຫິຕສນ຺ຕານຊນິຕສຸກ຺ກໂສຓິຕປຈ຺ຈຍານໍ, ຕມ຺ມູລການຎ຺ຈ ຈນ຺ທິມສູຣິຍສມວິສມປຣິວຕ຺ຕນາທິຊນິຕອຸຕຸອາຫາຣາທິສມວິສມປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ຈິຣາຈິຣກາລຕາຍ ອນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສນິຍໂມ ສິທ຺ໂຘ, ທສ຺ສນານຸສ຺ສວາທີຫິ ຕຖາເຍວ ອາທິໂຕ ຄຫຓສິທ຺ຘິຍາ, ເອວໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມປ຺ປມາຓໍ ຐິຕິກາລໍ ທສ຺ສນານຸສ຺ສເວຫິ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣມຕໍ ອຊ຺ໂຌສາຍ ປວຕ຺ຕິຕຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ອາທິໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກມ຺ມໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ຍຖາ ຕໍຕໍອຸປປຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕວຓ຺ຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ, ເອວໍ ນິຍຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉທາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມນ ວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍຸປ຺ປມາເຓເນວ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍສຫາເຍຫິ ອນຸປາລກປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາກາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣມາຍຸກສ຺ສ ໂຫຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທານຕິກ຺ກມນໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ກມ຺ມາວເສເສ ຐານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາຍຸກ຺ຂຍາ ວາ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ວາ ອາຠສ຺ສຣກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ກາມາວຈຣເທວານໍ ວິຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິການມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍເນວ ນິຍຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉທຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ເທວໂລກໂຕ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ໂກເປນາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຈວນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອປ຺ປມາທວຄ຺ເຄ) ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ປໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ຕຖາຣູໂປ ກາໂລເຍວ, ວາ-ສທ຺ໂທ ປນ ກປ຺ປສ຺ສ ຕຕິຍຠາຄໍ ວາ ຕໂຕ ອູນມຘິກໍ ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ.

໔໑. ອນຠິຣຕີຕິ ເອກກວິຫາເຣນ ອນຠິຣມຓສງ຺ຂາຕາ ອຎ຺ເຎຫິ ສມາຄມິຈ຺ຉາເຍວ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກກສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິວສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຈນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ. ເອວມນ຺ວຍມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນນຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາປິ ສິຍາຕິ ໂຈທນາໂສຘນວເສນ ພ຺ຍຕິເຣກໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ປິຍວຕ຺ຖຸວິຣເຫນ, ປິຍວຕ຺ຖຸອລາເຠນ ວາ ຈິຕ຺ຕວິຄ຺ຆາໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ, ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທວ, ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຕ຺ຖິ ຌານານຸຠາວປຫີນຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນາ ຜນ຺ທນາ ເອວ ອິຘ ປຣິຕສ຺ສນາ. ສາ ຫິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຌານຣຕິຍາ ຐິຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຠິຣຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓສ຺ສ ຈ ກາຣຓຠູຕາ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສ ນາປິ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໑) ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອິມໍເຍວ ປາຬິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນາ ນາມາ’’ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາຍ ວິສຸໍ ອຸທາຫຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນເມວ ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາຍ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ນ ໂທໂສ. ອິທານິ ສມານສທ຺ທວຈນີຍານໍ ອຕ຺ຖານມຸທ຺ຘຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຏິຆສງ຺ຂາໂຕ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ເອວ ຕາສຕສ຺ສນາ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫໍ. ‘‘ຊາຕິໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວິຠງ຺ຄປາຬິ, (ວິຠ. ໙໒໑) ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ຖກຖາ – ຊາຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠຍນ຺ຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍໍ. ຠຍານກນ຺ຕິ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຍວເສນ ຄຕ຺ຕກມ຺ໂປ, ວິເສສໂຕ ຫທຍມໍສຈລນໍ. ໂລມຫໍໂສຕິ ໂລມານໍ ຫໍສນໍ, ຠິຕ຺ຕິຍໍ ນາຄທນ຺ຕານມິວ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ, ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ ກິຈ຺ຈໂຕ ຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ເຈຕໂສ ອຸຕ຺ຣາໂສຕິ ສຠາວໂຕ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ຠຍານກນ຺ຕິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓນິມິຕ຺ຕໍ ພລວຠຍໍ, ເຕນ ສຣີຣສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ອເນເນວ ຠຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກຠຍໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອິຕິ ເອຕ຺ຖ ປໂຍເຄ ອຍໍ ຕສ຺ສນາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ເຈວ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ຈ ປຣິຕສ຺ສິເຕນ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ ຈລິຕເມວ ກມ຺ປິຕເມວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໕-໑໑໗) ອຏ຺ຐກຖາຍມຕ຺ຖໍ ວກ຺ຂຕິ. ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາຕສ຺ສນມນ຺ຕເຣນ ທິຏ຺ຐິຕສ຺ສນາເຍວ ນິຫຏາຕິ. ‘‘ເຕປີ’’ຕິອາທິ ສີໂຫປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ຕຕ຺ຖ ເຕປີຕິ ທີຆາຍຸກາ ເທວາປິ. ຠຍນ຺ຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາປຣິຈິຓ຺ຓນ຺ເຕ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ຠາຍນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠຍຎາຓໍ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເມວ ວາ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ອາທີນວນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ສນ຺ຕາສນຎາຓໍ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສເນວ.

ສຫພ຺ຍຕນ຺ຕິ ສຫາຍຠາວມິຈ຺ເຉວ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສຫພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຫາຍຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ໂສ ຫິ ສຫ ພ຺ຍາຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂທສໍ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ. ສຫາຍຠາໂວ ປນ ສຫຠາໂວເຍວ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຫຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສາຘນສມວາຍຕ຺ໂຖ ວາ ສຫ-ສທ຺ໂທ ອຘິກິຈ຺ຈປເທ ອຘິສທ຺ໂທ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສຫ ເອກໂຕ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍໍ ຍຖາ ‘‘ທາສພ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຕເທວ ສຫພ຺ຍຕາ, ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິວເສນ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຫຠາວ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ສຫ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສຫໂວ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍໍ ຍຖາ ‘‘ວີຣສ຺ສ ຠາໂວ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ຕເທວ ສຫພ຺ຍຕາຕິ ເອວໍ ວິມານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໒. ອິເມ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ເສໂສ. ອຠິຠວນາ ເຈຕ຺ຖ ປາປສຠາເວນ ເຊຏ຺ຐຠາເວນ ‘‘ເຕ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຎ຺ຎນາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ສເນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວວຈເນນ, ທໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສເນຍ຺ຍວິເສສປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວນ ຈ ອນາວຣຓທສ຺ສາວິຕໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ທສ຺ສເນຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ຫິ ປເທສຠູຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຫເຓ ສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມວິເສສສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປເທສຠູຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ນ ທທາຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ວເສ ວຕ຺ເຕມີຕິ ວສວຕ຺ຕີ. ອຫໍ-ສທ຺ທໂຍຄໂຕ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອມ຺ຫໂຍເຄນ ວຈນຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕຠາຊນຠູຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ນິມ຺ມາຕາ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຖວີ’’ຕິອາທິ ເຈຕ຺ຖ ຠາຊນໂລກວເສນ ອຘິປ຺ປາຍກຖນໍ. ສຊິຕາຕິ ຣຈິຕາ, ວິຠຊິຕາ ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍາຕິ ສມາຈິຓ຺ຓປຎ຺ຈວິຘວສິຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຠູຕຠພ຺ເຍສຸ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖິມ຺ຫີຕິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠາສເຍ. ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ. ທຸຕິຍໂຕຕິ ປຐມຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ. ປຐມອິຣິຍາປເຖຕິ ເຍນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ. ອິຕິ ອຕີຕວເສນ, ຠູຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຕມານວເສນ ຈ ຠພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໒) ປນ ຠພ຺ຍ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ອນາຄຕວເສນາປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອເຫສຸນ຺ຕິ ຫິ ຠູຕາ. ຠວນ຺ຕິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ຠພ຺ຍາ ຕພ຺ພານີຍາ ວິຍ ຓ຺ຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກຕ຺ຕຣິປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

‘‘ອິສ຺ສໂຣ ກຕ຺ຕາ ນິມ຺ມາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ‘‘ມຍາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ນິມ຺ມິຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທານິ ກາຣຓວເສນາ’’ຕິອາທິ [ກາຣຓໂຕ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ກາຣຓວເສນ ສາເຘຕຸກາມຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ເຈສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອນວຏ຺ຐິຕທສ຺ສນຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຸຣິມຕຣຊາຕິປຣິຈິຕມ຺ປິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິວເສນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕປຏິພທ຺ເຘນ ສຕ຺ຕນິມ຺ມາເນນ ວິປລ຺ລຏ຺ໂຐ ‘‘ມຍາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ນິມ຺ມິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ປກ຺ຂນ຺ທມາໂນ ອຠິນິວິສນວເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ປນ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ. ອຖ ກສ຺ມາ ກາຣຓວເສນ ສາເຘຕຸກາໂມ ປຏິຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນ ເຈວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ຕຖາອຠິນິເວສສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນກ຺ກເມເນວ ຕສ຺ສ ໂສ ອຠິນິເວໂສ ຊາໂຕ, ນ ຕຸ ອຠິນິວິສນມຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ ມນໂສ ປຓິຘີຕິ ມນໂສ ປຕ຺ຖນາ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິຕ຺ຖຠາວນ຺ຕິ ອິທປ຺ປກາຣຠາວໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ປກາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາໂວເຍວິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປກາໂຣ ອິຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ນິພ຺ພຈນໍ. ເກວລນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ສຸທ຺ຘໍ. ມຎ຺ຎນາມຕ຺ເຕເນວາຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາມຕ຺ເຕເນວ, ນ ອຘິມານວເສນ. ວງ຺ກຉິທ຺ເທນ ວງ຺ກອາຓີ ວິຍ ໂອນມິຕ຺ວາ ວງ຺ກລທ຺ຘິເກນ ວງ຺ກລທ຺ຘິກາ ໂອນມິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປາທມູລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍປກ຺ຂກາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ເທວານໍ ອຸປປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຄຕິຍາ ຈວິຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມ ກມ຺ມຸນາ ອິຘູປປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ເຕສໍ ເອວໍ ມຎ຺ຎນາ ສິຍາຕິ? ປຸຣິມຊາຕີສຸ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓ ສມ຺ມເທວ ນິວິຏ຺ຐຊ຺ຌາສຍານເມວ ຕຖາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ຕາທິສານເມວ ຫິ ຕຖາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ສມ຺ຠວຕິ, ສາ ຈ ໂຂ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ, ອິເມ ປນ ປຸຣິມາສຸປິ ຊາຕີສຸ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ນິພທ຺ຘາຠິນິເວສາ ເອວເມວ ມຎ຺ຎມານາ ອເຫສຸນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໔໓. ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ອີໂສ, ມຫນ຺ໂຕ ອີໂສ ມເຫໂສ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕມເຫສຕາຍ ປເຣຫິ ‘‘ມເຫໂສ’’ ອິຕິ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ມເຫສກ຺ໂຂ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ອຕິສເຍນ ມເຫສກ຺ໂຂຕິ ມເຫສກ຺ຂຕໂຣຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ມເຫສກ຺ຂຕຣຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິສ຺ສຣິຍປຣິວາຣວເສນ ມຫາຍສຕໂຣ’’ຕິ.

໔໔. ກິໍ ປເນຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ໂສ ຕໂຕ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ‘‘ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘາຄມນເມວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິເຘວ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ. ປາຬິຍໍ ຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອສ ນິປາໂຕ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ, ເຍນ ຐາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນສງ຺ຂາຕໍ ຐານໍ, ຕເທຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນ ໂສ ປພ຺ພຊຕິ, ເຈໂຕສມາຘິໍ ຜຸສຕິ, ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຕີຕິ ເອເຕສຸປິ ປເທສຸ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫິ ອິມານິ ປທານິ ‘‘ປພ຺ພຊຕີ’’ຕິອາທີຫິປິ ປເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຄາຣໍ, ເຄຫໍ, ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ອາຄາຣິຍໍ, ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມໍ, ຕເມຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາຄາຣິຍໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ເຕນາຫ ‘‘ອຄາຣສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ປ-ສທ຺ເທນ ວິສິຏ຺ໂຐ ວຊ-ສທ຺ໂທ ອຸປສງ຺ກມເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ, ອຕິສຍໍ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ສຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຣິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ອປສ຺ສນເຫຕຸ, ປສ຺ສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ມານ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ຫິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ໂຖ. ສທາຠາວໂຕຕິ ສພ຺ພທາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຊຣາວເສນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ມຣຓວເສນາປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

໔໕. ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນຕິ ກຕ຺ຕຸວເສນ ປທສິທ຺ຘິ, ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາຕິ ປນ ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິວເສນ, ສທ຺ທມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປນ ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂິຑ຺ຑາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂິຑ຺ຑາປໂທສກາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອິ-ກາຣາຄມວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຸສ຺ສນໍ ວາ ປໂທໂສ, ຂິຑ຺ຑາຍ ປໂທໂສ ຂິຑ຺ຑາປໂທໂສ, ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ. ‘‘ປທູສິກາຕິປິ ປາຬິໍ ລິຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎນິກາຍິການໍ ປມາທເລຂຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາວິຫາຣວາສີນິກາຍິການຎ຺ຫິ ວາຈນາມຄ຺ຄວເສນ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ປວຕ຺ຕາ. ອປິຈ ເຕນ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປມາທເລຂໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປທຕ຺ຖໂສຘນາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂສຘິຕນິຍາເມເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເວລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຕິເວລໍ, ຕໍ. ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຕິຈິຣ’’ນ຺ຕິ, ອາຫາຣູປໂຠຄກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຕິຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ຫສ຺ສຂິຑ຺ຑາ-ສທ຺ເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຫສ຺ສຂິຑ຺ຑາສຸ ຣຕິຘມ຺ໂມ ຣມຓສຠາໂວ’’ຕິ. ຫສນໍ ຫສ຺ໂສ, ເກຬິຫສ຺ໂສ. ເຂຑນໍ ກີຬນໍ ຂິຑ຺ຑາ, ກາຍິກວາຈສິກກີຬາ. ອນຸໂຍຄວເສນ ຕໍສມາປນ຺ນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຫສ຺ສຣຕິຘມ຺ມຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ກີຬາ ເຍສໍ ເຕ ເກຬິໂນ, ເຕສໍ ຫສ຺ໂສ ຕຖາ. ກີຬາຫສ຺ສປໂຍເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເກຬິຫສ຺ສສຸຂໍ. ຕທວສິຏ຺ຐກີຬາປໂຍເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ກາຍິກວາຈສິກກີຬາສຸຂໍ.

‘‘ເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ. ກິຣ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຊຕໂກເຍວ, ນ ຕຸ ອນຸສ຺ສວນາຣຸຈິຍາທິໂຊຕໂກ ຕຖາເຍວ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສິຣິວິຠເວນາຕິ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທິສິຣິຍາ, ປຣິວາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ. ນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉຓໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄນ ກຕຕ຺ຕາ ຕຖາໂຍໂຄ ວາ ໂຫຕຸ, ມາ ວາ, ນກ຺ຂຕ຺ຕມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ເທວານມາຫາໂຣ, ກາ ຈ ເຕສມາຫາຣເວລາຕິ? ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ສຸຘາຫາໂຣ. ທ຺ວາທສປາປຘມ຺ມວິຄ຺ຆາເຕນ ຫິ ສຸຂສ຺ສ ຘາຣຓໂຕ ເທວານໍ ໂຠຊນໍ ‘‘ສຸຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ປນ ເສຕາ ສງ຺ຂູປມາ ອຕຸລ຺ຍທສ຺ສນາ ສຸຈິ ສຸຄນ຺ຘາ ປິຍຣູປາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸຘາໂຠຊນຊາຕເກ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສງ຺ຂູປມໍ ເສຕ’ມຕຸລ຺ຍທສ຺ສນໍ,

ສຸຈິໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ປິຍຣູປ’ມພ຺ຠຸຕໍ;

ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ມມ ຊາຕຸ ຈກ຺ຂຸຠິ,

ກາ ເທວຕາ ປາຓິສຸ ກິໍ ສຸໂຘ’ທຫີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໑.໒໒໗);

‘‘ຠຸຕ຺ຕາ ຈ ສາ ທ຺ວາທສຫນ຺ຕິ ປາປເກ,

ຂຸທ຺ທໍ ປິປາສໍ ອຣຕິໍ ທຣກ຺ລມໍ;

ໂກຘູປນາຫຎ຺ຈ ວິວາທເປສຸຓໍ,

ສີຕຸຓ຺ຫ ຕນ຺ທິຎ຺ຈ ຣສຸຕ຺ຕມໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ຊາ. ໒.໒໑.໒໒໙);

ສາ ຈ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ປຓີຕຕມາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍຖາສກໍ ປຣິມິຕທິວສວເສນ ທິວເສ ທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ພິຬາຣປທປ຺ປມາຓໍ ສຸຘາຫາຣໍ ເຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ຊິວ຺ຫາຍ ຐປິຕມຕ຺ໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄນຂຄ຺ຄາ ກາຍໍ ຜຣຕິ, ຍຖາສກໍ ຄຓິຕທິວສວເສນ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ຍາປນສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເກຈິວາເທ ປເນຕ຺ຖ ພິຬາຣປທ-ສທ຺ໂທ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສງ຺ຂ຺ຍາວິເສສສ຺ສ ວາຈໂກ. ປມາຓໂຕ ປນ ອຸທຸມ຺ພຣຜລປ຺ປມາຓໍ, ຍໍ ປາຓິຕລໍ ກພຬຄ຺ຄຫນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຘຸໂກເສ –

‘‘ປາຓິຣກ຺ໂຂ ປິຈຸ ຈາປິ, ສຸວຓ຺ຓກມຸທຸມ຺ພຣໍ;

ພິຬາຣປທກໍ ປາຓິ-ຕລໍ ຕໍ ກພຬຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິກປ຺ປນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອວໍ ນິຍມວເສນ ຕຖາ ຂາທນປິວນານມນິຍມຠາວໂຕ. ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຠາໂວ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຸຬາຣຄຣຸສິນິທ຺ຘສຸຘາຫາຣຊີຣຓໂຕ ຈ. ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຠາໂວ ປນ ສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຠຄວາ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ປກຕິປຖວິຍໍ ປຕິອາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ກາຍໍ ອຘິຏ຺ເຐຫີ’’ຕິ ອໂວຈ. ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ມນ຺ທຠາໂວ, ກຣຊກາຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ ຈ ວຸຕ຺ຕວິປຣີເຕນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຣຊກາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຣີຣໍ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ໂຕ. ຣໂຊ ກຣໂຊ, ກິໍ ຕໍ? ສຸກ຺ກໂສຓິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໒໐໙; ຈູຬນິ. ໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຣາຄຣຊຜລຕ຺ຕາ ສຣີຣວາຈເກນ ກ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ກາຣຓໂວຫາເຣນ ‘‘ກຣໂຊ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ສຸກ຺ກໂສຓິຕສງ຺ຂາເຕນ ກຣເຊນ ສມ຺ຠູໂຕ ກາໂຍ ກຣຊກາໂຍຕິ ອາຈຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ກາໂຍ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຫາອສ຺ສປູຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຣີຍຕິ ຄພ຺ຠາສເຍ ຂິປີຍຕີຕິ ກໂຣ, ສມ຺ຠໂວ, ກຣໂຕ ຊາໂຕຕິ ກຣໂຊ, ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸອາທີນໍ ສຓ຺ຐາປນວເສນ ກຣໂຕ ຫຕ຺ຖໂຕ ຊາໂຕຕິ ກຣໂຊຕິ ອປເຣ. ອຸຠຍຖາປິ ກຣຊກາຍນ຺ຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກໂຣຕິ ປຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ກໂຣ, ສຸກ຺ກໂສຓິຕໍ, ເຕນ ຊາໂຕ ກຣໂຊຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ອສມ຺ຠູໂຕປິ ຈ ເທວາທີນໍ ກາໂຍ ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ‘‘ກຣຊກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ປູຕິກາໂຍ, ຊຣສິງ຺ຄາໂລ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ. ອຈ຺ຉຍາຄຸ ນາມ ປສນ຺ນາ ອກສຏາ ຍາຄຸ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ກຣຊກາຍໍ. ເອກໍ ອາຫາຣເວລນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕໍ, ເກສຎ຺ຈິ ມເຕນ ປນ ສຕ຺ຕາຫໍ.

ເອວໍ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປມາວເສນປິ ຕມາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຕປາສາເຓຕິ ອຈ຺ຈຸຓ຺ຫປາສາເຓ. ຣຕ຺ຕເສຕປທຸມໂຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ອຸປ຺ປລໍ. ອກຖາຍນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ເທວານ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ, ເທວານໍ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ພລວາ ໂຫຕິ, ກຣຊໍ ມນ຺ທນ຺ຕິ ວາ ກມ຺ມຊເຕຊກຣຊກາຍານໍ ພລວມນ຺ທຕາສງ຺ຂາຕ ກາຣຓສາມຎ຺ເຎນ. ຕເທຕຎ຺ຫິ ກາຣຓໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເທວານໍ ສມານເມວ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ເທວາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກພຬີກາຣຠູຕໍ ສຸຘາຫາຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ກພຬີກາຣາຫາຣູປຊີວິໂນ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ‘‘ຂິຑ຺ຑາປທຸສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ເຫເຕ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຍໍ ປາໂຐ ‘‘ເຕເຍວ ຈວນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສານນ຺ຕເຣ ປຐິຕພ຺ໂພ ຕທນຸສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖານຸສນ຺ຘິ – ຍທິ ສພ຺ເພປິ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ກາມາວຈຣເທວາ ຈເວຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ’’ຕິ ນາມວິເສເສນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວິຈາຣຓາຍ ເອວມາຫາຕິ, ເອເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເທວາ ເອວໍ ຈວນ຺ຕາປິ ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນສຠາວມຕ຺ຕໍ ປຕິ ນາມວິເສເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍເທເກ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ເກຈິວາທປຕິຏ຺ຐາປໂກຍໍ ປາໂຐ’’ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ອິຕິ-ສທ຺ທນ຺ຕຣິກຕ຺ຕາ, ອນ຺ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ຕສ຺ສ ເກຈິວາທສມວໂຣຘນໍ ອນ຺ເຕ ອິຕິສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ.

໔໗-໔໘. ມໂນປໂທສິໂນຕິ ກຕ຺ຕຸວເສນ ປທສິທ຺ຘິ, ມໂນປໂທສິກາຕິ ຈ ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິວເສນ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມໂນປໂທສກາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອິ-ກາຣາຄມວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມເນນາຕິ ອິສ຺ສາປກຕຕ຺ຕາ ປທຸຏ຺ເຐນ ມນສາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອຸສູຍນວເສນ ມນສາ ປໂທໂສ ມໂນປໂທໂສ, ວິນາສຠູໂຕ ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ມໂນປໂທສິກາຕິ. ‘‘ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ກິລນ຺ຕກາຍາ ກິລນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ເຕ ເທວາ ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ເອເຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ’’ຕິ ອາຫ. ມເນນ ປທຸສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ເຫເຕ ມໂນປໂທສິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເຕສຸ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຣເຖນ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ປຏິປຊ຺ຊນສມ຺ຠວໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ວິຍາຕິ ປີຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ອຸນ຺ນໂຕ ວິຍ. ຠິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍາຕິ ຕາຍ ຠິຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ, ປີຕິຍາ ວາ ກຕ຺ຕຸຠູຕາຍ ຠຎ຺ຊິໂຕ ວິຍ. ກຸທ຺ຘາ ນາມ ສຸວິຊານນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸທ຺ຘຠາວມສ຺ສ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກຸທ຺ໂຘ ຣກ຺ຂຕີຕິ ກຸທ຺ຘສ຺ສ ໂສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ມິໍ ອກຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ອນຸປາທາໂນ ເຈວ ເອກວາຣມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາເສວໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຈາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸທກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸທ຺ໂຘ ອິຕຣໍ ຈວນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ອຸໂຠສຸ ປນ ກຸທ຺ເຘສຸ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປຣິວຑ຺ຒນວເສນ ຕິຂິຓສມຸທາຈາໂຣ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິທຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລກຣຊກາຍໍ ວິນາເສຕິ, ຕໂຕ ສກໂລປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຸໂຠສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ກິລນ຺ຕກາຍາ ກິລນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ເຕ ເທວາ ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອກສ຺ສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສປິ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກຘສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປຣິວຑ຺ຒນາຍ ເອວ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ຈວນາຍ ນິສ຺ສຍທຫນຣເສນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ໂກເຘນ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິທຫນ຺ເຕນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລສ຺ສ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຈວນໂຕ. ກນ຺ທນ຺ຕານໍເຍວ ໂອໂຣຘານນ຺ຕິ ອນາທຣຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ກຣຊກາຍມນ຺ທຕາຍ, ຕຖາອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຈ ໂກຘສ຺ສ ພລວຕາຍ ຐານໂສ ຈວນຠາໂວ ເອເຕສຸ ເທເວສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມນິຍາໂມ ສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໙-໕໒. ຈກ຺ຂາທີນໍ ເຠທໍ ປສ຺ສຕີຕິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິກາຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ອນ຺ເຕ ຈ ອທສ຺ສນູປຄມນໂຕ ວິນາສໍ ປສ຺ສຕິ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມເຠທສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ປຈ຺ຈຍສຕ຺ຕິໍ ທຕ຺ວາ, ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ພລວຕຣມ຺ປິ ສມານໍ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພລວຕຣນ຺ຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸຕຣເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຣູເປ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ໂສຬສ ຈິຕ຺ຕານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຠທໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຍ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຠາວປກ຺ໂຂ ພລວຕໂຣ ປາກໂຏວ ໂຫຕິ, ນ ອຠາວປກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອລາຠຈກ຺ກນິທສ຺ສເນນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕກ຺ກີວາທີ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ທຸຣວຘານຕາຍ, ເອກຕ຺ຕນຍສ຺ສ ຈ ມິຈ຺ຉາຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສພ຺ພທາປິ ເອວຣູເປນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິນາ ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສຫ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕິ.

ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິໂຕ ວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ອນ຺ຕານນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິໂຕ, ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ, ອນ຺ຕານນ຺ເຕສຸ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທາ. ອິທານິ ‘‘ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານປາຐານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຠາໂວ ໂອສານເມຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາທາ, ຕປ຺ປຏິເສຘເນນ ອນນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຈ ເນວນ຺ຕນານນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑) ວິຍ. ຈຕຸຕ຺ຖປທຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕຕິຍປເທນ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕປເທເນວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍທ຺ວເຍນ ຈຕຸຘາ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກສ຺ສ ປນາຍໍ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕຕິ? ໂລກີຍຕິ ສໍສາຣນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ອວປສ຺ສີຍຕິ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ, ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກ ປເນໂສ ອຕ຺ຕາຕິ? ຌານວິສຍຠູຕໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ, ອປຣິຍນ຺ຕໍ ວາ ວຑ຺ຒນວເສນ, ຕທນຸສ຺ສວາທິວເສນ ຈ ຕຕ຺ຖ ໂລກສຎ຺ຎີ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕໍ ‘ໂລໂກ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໔-໖໐) ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຌານໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ອິຘ ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກຕິ ຈ ຄຫິຕາ’’ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ວາທີນໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕກ຺ກິກສ຺ສ ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ອນ຺ຕານນ຺ຕປຏິເສຘນວາໂທປິ ຫິ ໂສ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍເຍວ ຕມາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນ຺ຕໍ ວາ ອນ຺ຕນ຺ຕໍ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ວາ ເນວນ຺ຕານານນ຺ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍຖາ ຕຕິຍວາເທ ເທສປເຠທວເສນ ເອກສ຺ເສວ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕວຕາ, ອນນ຺ຕວຕາ ຈ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ຕກ຺ກີວາເທປິ ກາລປເຠທວເສນ ເອກສ຺ເສວ ຕທຸຠຍສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິເສເຘນ ຕທຸຠຍຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຈ ປຏິເສຘານໍ ປຣິຍຸທາສຕາ. ກຖໍ? ອນ຺ຕວນ຺ຕປຏິເສເຘນ ຫິ ອນນ຺ຕວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນນ຺ຕວນ຺ຕປຏິເສເຘນ ຈ ອນ຺ຕວາ. ທ຺ວິປຏິເສໂຘ ຫິ ປກຕິຍຕ຺ຖຎາປໂກ. ອິຕິ ປຏິເສຘນວເສນ ອນ຺ຕານນ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸຠຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ຕພ຺ພິສຍສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສາປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຠາໂວຕິ. ຍເທວໍ ໂສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທຠາວໂຕ ຕຕິຍວາທສມວໂຣເຘເຍວ ສິຍາຕິ? ນ, ກາລປເຠທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເທສປເຠທວເສນ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິໂກ ຕຕິຍວາທີ ວິຍ ປຈ຺ຉິໂມປິ ຕກ຺ກິໂກ ກາລປເຠທວເສນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ຍສ຺ມາ ອຍໍ ໂລກສຎ຺ຎິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອນນ຺ໂຕ ກທາ ຈິ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐຕິ ອຘິຄຕວິເສເສຫິ ມເຫສີຫິ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວນ຺ຕວາ. ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ອນ຺ຕວາ ກທາຈິ, ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐຕິ ເຕຫິເຍວ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນານນ຺ຕວາຕິ. ອຍໍ ຕກ຺ກິໂກ ອວຑ຺ຒິຕຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒິຕຠາວສ຺ສ ອຸຠຍຖາ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ‘‘ເນວນ຺ຕວາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ປນ ‘‘ນານນ຺ຕວາ’’ຕິ, ນ ປນ ອນ຺ຕຕານນ຺ຕຕານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຠາເວນ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈານຸສ຺ສຸຕິກຕກ຺ກິໂນ, ເອວໍ ຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກິອາທີນມ຺ປິ ວເສນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ຍທິ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວາ, ເອວໍ ສຕິ ທູຣເທເສ ອຸປປຊ຺ຊນານຸສ຺ສຣຓາທິກິຈ຺ຈນິພ຺ພຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ. ອຖ ອນນ຺ຕວາ, ເອວຎ຺ຈ ອິຘ ຐິຕສ຺ເສວ ເທວໂລກນິຣຍາທີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ສິຍາ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕວາ ເຈວ ອນນ຺ຕວາ ຈ, ເອວມ຺ປິ ຕທຸຠຍໂທສສມາໂຍໂຄ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ ຈ ອພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຕກ຺ກນວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖວາທປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຍທິ ປເນສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ ‘ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣິວຏຸໂມ’ຕິ, ເຕສໍ ມຸສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕໗) ຕສ຺ສ ປຸຣິມວາທຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂໂປ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ປຸຣິມວາທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເຕນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາຣວິລກ຺ຂຓຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ກາຣເຓນ ຕຖາ ປຏິກ຺ເຂໂປ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕາຠາເວນ, ນ ຈ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕທິຏ຺ຐິວາຈາຫິ ປຏິກ຺ເຂເປນ, ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ເອວເມວ ຎາຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ເຫສ ອມຣາວິກ຺ເຂປປກ຺ຂຎ຺ເຎວ ຠເຊຍ຺ຍ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ. ນ ຫິ ອນ຺ຕຕາອນນ຺ຕຕາຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕກ຺ກີວາທີ ຈ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂກເຍວ. ກາລເຠທວເສນ ຈ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ໂລເກ ຕທຸຠຍໍ ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ຠວຕຸ ຕາວ ປຈ຺ຉິມວາທີທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນ຺ຕານນ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸຠຍວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທສ຺ສ. ກຖໍ ປນ ປຸຣິມວາທີທ຺ວຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ ເອເກກວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທສ຺ສາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕມານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອວຍເວປິ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິໂຕ. ສມຸທິເຕສຸ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິ ກ-ສທ຺ໂທ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ຕທວຍເວສຸປິ ປຈ຺ເຈກໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຣິຍາໂຍ’’, ຍຖາ ຈ ‘‘ໂລເກ ສຕ຺ຕາສໂຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຠິນິເວສໂຕ ປຸຣິມກາເລ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ກວເສນ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ. ເຕສຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ຕຖາຣູປເຈໂຕສມາຘິສມຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ພກາເລ ‘‘ອນ຺ຕວາ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ໂລໂກ, ອຸທາຫຸ ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ ອຸຠຍາກາຣາວລມ຺ພິໂນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຠາໂວ ປຈ຺ຉາ ວິເສສລາເຠນ ເຕສຸ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາເທສຸ ເອກສ຺ເສວ ວາທສ຺ສ ສງ຺ຄເຫ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ປຸຣິມສິທ຺ຘຣຸຬ຺ຫິຍາ ໂວຫາຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ມຣຓຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໓) ອຣຫຕິ ສຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ຍຖາ ຈ ຠວນ຺ຕຣຄເຕປິ ມຓ຺ຑູກາທິໂວຫາໂຣຕິ.

໕໔-໖໐. ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ, ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕຄຕາຄຕວເສນ ອນ຺ຕານນ຺ຕຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອຘິກາຣວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕກ຺ກຍຕີຕິ ຕກ຺ກີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ສທ຺ທໂຕ, ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຕກ຺ກີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔) ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສສ຺ສຕວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານຸສາເຣນາຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘປຸພ຺ພສ຺ສ ອນ຺ຕວນ຺ຕາທິໂນ ອນຸສ຺ສຣເຓນ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກີສຸທ຺ຘຕກ຺ກີນມ຺ປິ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓເນວ ‘‘ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວິຍ ສຸຕາທີນມ຺ປິ ຄຫິຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອນ຺ຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພທາຠາວປຣາມສນວເສເນວ ອິເມສໍ ວາທານໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗, ໙໘).

ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທວຓ຺ຓນາ

໖໑. ນ ມຣຕີຕິ ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານາຠາເວນ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ອເນກນ຺ຕິກາເຍວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາຕິ ໂອສານວິຄຕາ, ອນິຏ຺ຐງ຺ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິໂຘຕິ ‘‘ເອວມ຺ປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນານປ຺ປກາໂຣ. ເຂໂປຕິ ສກວາເທນ ປຣວາທານໍ ຂິປນໍ. ໂກ ປເນໂສ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ? ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຘາໂນ ຕາທິສາຍ ວາຈາຍ ສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທເຍວ. ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ວາຈາຍ ຈ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ວິວິຘມປເນນ຺ຕີຕິ ວາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ, ເຕເຍວ ‘‘ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ’’ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ມຈ຺ຉຊາຕິ’’ ຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຊາຕິວິເສໂສ ເອໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອນວຏ຺ຐານໂຕ. ຍຖາ ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ສນ຺ຘາວນໂຕ, ເອເຕນ ອມຣາຍ ວິກ຺ເຂໂປ ຕຖາ, ໂສ ວິຍາຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນາທິວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວິກ຺ເຂປປທຕ຺ເຖນ ອຸປມິຕຕ຺ຕາ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ໂຕ. ອມຣາ ວິຍ ວິກ຺ເຂໂປ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ເກຈິ. ອຖ ວາ ອມຣາ ວິຍ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ, ເຕເຍວ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ.

໖໒. ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ, ອພ຺ຍາກຕຘມ຺ເມ ຈ (ອກຸສລຘມ຺ເມປິ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໒) ສຠາວເຠທວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຸສລາກຸສລປທານໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປຖວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິຆາໂຕ ວິເຫສາ ກາຍິກທຸກ຺ຂໍ ‘‘ວິປ຺ປຏິສາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ວຈນໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມຸສາວາເທຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ວາ. ມຸສາວາທເຫຕຸ, ມຸສາວາທໂຕ ວາ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ເຈວ ຫິຣິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິສໍ ອມຣາວິກ຺ເຂປມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ອມຣາສທິສວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕໍ ທຸຕິຍນຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຫິ ນຍທ຺ວເຍ ປຐມນຍວເສນາຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ທຸຕິຍນຍວເສນ ປນ ອມຣາສທິສວິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວກ຺ຂຕິ.

‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ຍໍ ຕຍາ ປຸຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ລທ຺ຘິ ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ. ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປຕິ ສສ຺ສຕາທີສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍ, ປຣວາທິນາ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປກາເຣ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປທສ຺ສນໍເຍວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ກຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນຕິ ອນິຍມິຕວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວາ ອກຸສລນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ຈ. ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ອນິຍເມຕ຺ວາ, ນິຍເມຕ຺ວາ ຈ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຕກ຺ກີວາທານໍ ປຏິເສຘເນນ ຕໍ ຕໍ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປເຕວ ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປວາທຕ຺ຕາ. ‘‘ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ’’ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປນ ອນວຏ຺ຐິຕວາທຕ຺ຕາ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປກ຺ເຂ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຍໍ ປນ ອິທໍ…ເປ… ນ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ກຸສລາທີນໍ ອພ຺ຍາກຣເຓນ ຕເທວ ອນວຏ຺ຐານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ກິໍ ໂນ ໂນຕິ ເຕ ລທ຺ຘີຕິ ເນວ ນ ໂຫຕີຕິ ຕວ ລທ຺ຘິ ໂຫຕິ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນຕິ ເນວ ນ ໂຫຕີຕິປິ ເມ ລທ຺ຘິ ໂນ ໂຫຕິ.

໖໓. ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາວວິສຍານຎ຺ເຎວ ຣາຄາທີນໍ ວເສນ ໂຍຊນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຊານນ຺ໂຕປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຫສາຕິ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເວເຄນ. ‘‘ຠທ຺ຣມຸຂາຕິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ສມຸທາຈິຓ຺ຓມາລປນໍ, ສຸນ຺ທຣມຸຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຍາກຣເຓ, ນິມິຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ຉນ຺ທຣາຄປທານໍ ສມານຕ຺ຖຠາເວປິ ວິກປ຺ປນໂຊຕເກນ ວາ-ສທ຺ເທນ ໂຍຄ຺ຍຕ຺ຕາ ໂຄພລີພທ຺ທາທິນເຍນ ຠິນ຺ນຕ຺ຖຕາວ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ໂທ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ, ຣາໂຄ ພລວຣາໂຄ’’ຕິ. ໂທສປຏິເຆສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑເນ ວຕ຺ຕຕິ, ນາມ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫາຍໍ. ນ ເກວລໍ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣເມວ, ອຖ ໂຂ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ຊານາມິ ນາມ, ປເຄວ ຕທຸຕ຺ຕຣິຊານເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຣຫິ ກຕສກ຺ກາຣສມານວິສຍານໍ ປນ ຣາຄາທີນໍ ວເສນ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ກຸສລາກຸສລໍ ຍຖາຠູຕໍ ອປຊານນ຺ໂຕປິ ເຍສມຫໍ ສມວາເຍນ ກຸສລເມວ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ, ອກຸສລເມວ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຈ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ເຕສຸ ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓເຫຕຸ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເຣ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມມ ຉນ຺ໂທ ວາ ຣາໂຄ ວາ ອສ຺ສາຕິ. ໂທສປຏິເຆສຸປິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕໍ ມມສ຺ສ ອຸປາທານໍ, ໂສ ມມສ຺ສ ວິຆາໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ (ຘ. ສ. ໑໒໑໙ ອາທໂຍ) ຍຖາລາຠວຈນໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ທຣາຄທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຫິ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕາ (ຘ. ສ. ໑໒໑໙ ອາທໂຍ) ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອວິເສສໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຫິ ໂທໂສປິ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກຘຸປາທານວິນິພນ຺ຘາ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໓) ‘‘ອຸຠຍມ຺ປີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສທ຺ທໂຕ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສທ຺ທານມຕ຺ຖທ຺ວຍວາຈກຕ຺ຕາ. ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອມຸຎ຺ຈນຄ຺ຄຫຓໍ. ປຏິໂຆປິ ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ ອຸປນາຫາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ໂລຠສ຺ເສວ ອຸປາທານຠາເວນ ປາກຏຕ຺ຕາ ໂທສສ຺ສາປິ ອຸປາທານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫນນໍ ວິຫິໍສນໍ ວິພາຘນໍ. ຣາໂຄປິ ຫິ ປຣິຬາຫວເສນ ສາຣທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ນິສ຺ສຍໍ ວິຫນຕິ. ‘‘ຣາໂຄ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຣາຄໂທສານໍ ອຸປາທານຠາເວ ວິເສສທສ຺ສນມຸເຂນ ຕທຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ຄຫຓວິຫນນໂຕ.

໖໔. ປຑຕິ ສຠາວຘມ຺ເມ ຊານາຕິ, ຍຖາສຠາວໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຓ຺ຑາ, ສາ ເຍສໍ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທິນາ. ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ປຎ຺ຎາ. ເຍນ ຫິ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສເຍວ ຘມ຺ໂມ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ເຕນ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ ຕາສເມວ ວິສຍຠາວໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຫິ ຠາວນາມຍປຎ຺ຎາ. ‘‘ນິປຸຓາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ສາຠາວິກຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຓ຺ຫສຸຂຸມພຸທ຺ຘິໂນ’’ຕິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖນານຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖເມວ ວາ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຕປຣປ຺ປວາທາ’’ຕິ ເອເຕນ ກຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວາຈກຕ຺ຕາ ‘‘ກຕວິຊ຺ໂຊ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຕ-ສທ຺ໂທ ຎາຓານຸຍຸຕ຺ຕຕໍ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກຕວາທປຣິຈຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ‘‘ກຕສິປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສມຸທາຈິຓ຺ຓວາທຕໍ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ປນ ສມຸຈ຺ຈຍທ຺ວເຍນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໍ, ເອກເສສໍ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວາລເວຘີນໍ ຣູປໍ ສຠາໂວ ວິຍ ຣູປເມເຕສນ຺ຕິ ວາລເວຘິຣູປາຕິ ອາຫ ‘‘ວາລເວຘິຘນຸຄ຺ຄຫສທິສາ’’ຕິ. ສຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລຄ຺ຄສ຺ສ ອໍສຸໂກຏິເວຘກຘນຸຄ຺ຄຫສທິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິໂສເຍວ ຫິ ‘‘ວາລເວຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ມຎ຺ເຎ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາໂຊຕໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍາ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາຄເຕນາຕິ ປຎ຺ຎາປເຠເທນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ. ສມນຸຍຸຎ຺ຊນາ ລທ຺ຘິຍາ ປຸຈ຺ຉາ. ສມນຸຄາຫນາ ຕໍກາຣຓສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກິໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ສມນຸຠາສນາປິ ໂອວາທວເສນ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນາເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ສມ຺ປາເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣາເທສຕໍ, ເອຍ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໕-໖໖. ມນ຺ທາ ອຕິກ຺ຂາ ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສາຕິ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ, ເຕນາຫ ‘‘ອປຎ຺ຎສ຺ເສເວຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂມຫມູໂຫ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຫ-ກາຣໂລເປນ ‘‘ໂມມູໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປກໍ ປຣິຍາຍທ຺ວຍສ຺ສ ອຕິເຣກຕ຺ຖຠາວໂຕຕິ ຍຖາ ‘‘ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິສມ຺ມູຬ຺ໂຫ’’ຕິ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ສຕິ ປຸນາຣມ຺ໂຠ ນິຍມາຍ ວາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນາຍ ວາ. ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ກມ຺ມຸນາ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອິຘາປີຕິ ຕຖາຄໂຕ, ສຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມໍ ປຸຣິມານມ຺ປິ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມສຠາວານວໂພຘໂຕ ອຕ຺ເຖວ ມນ຺ທຠາໂວ, ເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລາທິຘມ຺ມານວໂພຘສ຺ສ ອວໂພຘນໂຕ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ. ປຈ຺ຉິໂມເຍວ ຕທຠາວໂຕ ມນ຺ທໂມມູຫຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈ ປຈ຺ຉິມສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມານວໂພຘສ຺ສ ອວໂພໂຘ ອຕ຺ຖິເຍວ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຈ ເມ ອສ຺ສ, ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ອິຕິ ເຕ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິວຈນໂຕຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ປຸຣິມານໍ ວິຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມພ຺ຍາກຣຓນິມິຕ຺ຕມຸສາວາທາທິຠາຍນຊິຄຸຈ຺ຉນາກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ມຫາມູຬ຺ໂຫເຍວາຕິ ຕຖາເວສ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິ ອິຕິ ເຈ ມໍ ປຸຈ຺ຉສີຕິ ປຸຈ຺ຉາຐປນເມວ ເຕນ ທສ຺ສີຍຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມານວໂພຘາວໂພໂຘຕິ ອຍເມວ ວິເສເສນ ‘‘ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຕຖາວາທີນໍ ສຎ຺ຈຍໍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິ ສສ຺ສຕທສ຺ສນວເສນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ຍທິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ສສ຺ສຕທສ຺ສນວເສນ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຍທິ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ ສມ຺ມາທສ຺ສນວເສນາຕິ ທ຺ວິຘາປິ ອຕ຺ໂຖ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກທສ຺ສນວເສນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ນຕ຺ຖິ ຈ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ, ‘‘ເນວຕ຺ຖິ ນ ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປກາຣຕ຺ຕຍປຏິກ຺ເຂເປ ສຕິ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຕານຕ຺ຖິຕາຫິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາໂຣ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ປຸຣກ຺ຂາເຣນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາ. ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິໂກ ວິຍ ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິເກນ ປຸຣິມຈຕຸກ຺ກສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍນ ສຕ຺ຕປຣາມາສປຸຎ຺ຎາທິສຜລຕາໂຈທນານເຍນ (ອຕ຺ຕປຣາມາສປຸຎ຺ຎາທິຜລຕາໂຈທນານເຍນ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໕, ໖໖) ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກນ ປຸຎ຺ຎາທິກມ຺ມສຜລຕາຍ, ເສສຈຕຸກ຺ກຕ຺ຕເຍນ ຈ ສຕ຺ຕປຣາມາສຕາຍ ໂຈທນານໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ປນ ສສ຺ສຕາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕາກາຣປຏິເສຘນວເສນ ວິກ຺ເຂປາກາຣທສ຺ສນໍ. ກສ຺ມາ ປນ ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ປຏິກ຺ເຂໂປວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂສ຺ສ ‘‘ເອວເມວ’’ນ຺ຕິ ອນຸຊານນມ຺ປິ ວິກ຺ເຂປປກ຺ເຂ ອວຏ຺ຐານໂຕ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ສິຍາຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ ຈ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຎ຺ຈໂຍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ຎາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຣໂລກຕ຺ຖິຕາທີນໍ ປຏິເສຘນມຸເຂເນວ ວິກ຺ເຂປໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທໂຍ ຘມ຺ເມ, ປຣໂລກຕ຺ຖິຕາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາໂວ ສິຍາ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຖມຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ເຫວ ໂຂ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ. ສສ຺ສຕາຠິນິເວສວເສນ ຫິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ, ປຣໂລກຕ຺ຖິຕາທີນິ ຈ ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິພຸຊ຺ຌມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ມຸສາວາທຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປມາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗, ໙໘) ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ, ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ, ອສທ຺ທຫເນນ ຈ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓເມວ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍເວສາ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ’’ ຈາຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑). ຍໍ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເມປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມານຸສາເຣເນວ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ, ຕເທຕສ຺ສ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫຕິ? ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອນຠິນິເວສນໂຕ. ນຕ຺ຖິ ຫິ ໂກຈິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕເວທີ ວິວາທພຫຸລຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ. ‘‘ເອວເມວ’’ນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານນາ ອນາທິກາລິກາ ໂລເກ, ຕສ຺ມາ ສສ຺ສຕເລສສ຺ສ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ເອຕສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາທວຓ຺ຓນາ

໖໗. ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ກສ຺ສຈິ ພຸທ຺ຘິປຸພ຺ພໍ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ຕໂລກສຎ຺ຎິຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣາຣມ຺ມຓທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕທາກາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍເນວ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕທາກາຣສຫຈຣິຕໂຕ ຈ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕິ, ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນທສ຺ສນໍ ວາ ອນ຺ຕປທໂລເປນ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ, ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກາຣຓສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກາຣຓມນ຺ຕເຣນ ຍທິຈ຺ຉກໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ.

໖໘-໗໓. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕໍ ອສຎ຺ຎາວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາສີສນ຺ຕິ ເທສນາຍ ເຊຏ຺ຐກໍ ປຘານຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ເຕນ ສຎ຺ຎໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ອຍໍ ເທສນາ ກຕາ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສໍ ອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາ ຫິ ຍຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສມາຘິໍ, ປຎ຺ຎໍ ວາ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ເອວໍ ໂລກິຍຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຎ຺ຎໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗), ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕) ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕; ວິຠ. ໘໐໔) ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕຖາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, (ຘ. ສ. ໑) ກິໍ ຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ (ປາຣາ. ໑໔໖, ໑໘໐) ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, (ຘ. ປ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐; ເປຏໂກ. ໘໓, ໘໔) ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒, ໓໔໑, ໓໕໗; ອ. ນິ. ໗.໔໔; ອ. ນິ. ໙.໒໔; ຈູຬນິ. ໘໓) ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘) ຈ ເອວມາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘການິ. ຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມິຈ຺ຉາລທ຺ຘິ ຕຕ຺ເຖວ ພາຫຸລ຺ເລນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຕຣນ຺ຕິ ພາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕເທວ ອນປ຺ປການມນຕ຺ຖານໍ ຕິຕ຺ຖິຍານຎ຺ຈ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ, ນິວາສຏ຺ເຐນ ວາ ອາຍຕນນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ, ຕສ຺ມິໍ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ອຸປປຕ຺ຕິວິເສເສ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ, ສຎ຺ຎາວິຣາຄາວິຣາເຄສຸ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສາວິໂນ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂຓຠູມິຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສາສນິກາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ຈຕຸຕ຺ເຖ ຠູຕກສິເຓ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍເຖວ ຫິ ຣູປປຏິຠາຄຠູເຕສຸ ກສິຓວິເສເສສຸ ຣູປວິຠາວເນນ ຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕິ, ເອວໍ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຄ຺ຄຫຕາຍ ອຣູປປຏິຠາຄຠູເຕ ກສິຓວິເສເສ ອຣູປວິຠາວເນນ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ອຘິຄມີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິອາທິນາ, (ມ. ນິ. ໓.໒໔) ‘‘ຘິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘິພ຺ພເຕ ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໘-໗໓) ຈ ນເຍນ ອຣູປປວຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ຕທຠາເວ ຈ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ, ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາເຣນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິເສເສນ ປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິເຓປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາປິ ຫິ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ? ວຕ຺ຕພ຺ພເມເວຕໍ ເກສຎ຺ຈິ, ອວຈນໍ ປນ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ອຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມຠາວມຕ຺ເຕ ປຣິນິພ຺ພິນ຺ທາ (ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມ ຠາວມຕ຺ເຕນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖-໗໓) ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມປຏິຠາຄຠູເຕ ຈ ວິສຍວິເສເສ ປາຕຸຠວຕິ, ເອວໍ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປີຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ຕິຕ຺ຖິເຍເຫວ ປນ ຕສ຺ສາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ, ເຕສຎ຺ຈ ວິສຍປເທສນິມິຕ຺ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ຈຕຸຕ຺ເຖເຍວ ຠູຕກສິເຓ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ວິຍ ປຸຣິມຠູຕກສິຓຕ຺ຕເຍປິ ວຓ຺ຓປຏິຈ຺ຉາຍາວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓໍ ຌານສ຺ສ ໂລກໂວຫາຣານຸໂຣເຘເນວ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໙໖) ປຖວີກສິຓສ຺ສ ອາທາສຈນ຺ທມຓ຺ຑລູປມາວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ ຠູຕກສິເຓ ຠູຕປຏິຈ຺ຉາຍາ ເອວ ຌານສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ສຕີ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພຸໂຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານເມຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາລໍ ກຕ຺ວາຕິ ມຣຓໍ ກຕ຺ວາ, ໂຍ ວາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຊີວນກາໂລ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈເຍຫິ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ຣູປປຏິສນ຺ຘິວເສເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ເຎສຸ ວາ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ຕສ຺ສາ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອເນກວິຘຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຖຸວຈນນິທ຺ເທໂສຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິເຘວາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວເຍວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອສຎ຺ຎີຠເວ. ຍທິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ອສຎ຺ຎີຠເວ ປາຕຸຠວຕິ, ກຖໍ ອຣູປສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນນຸ ສິຍາ ອຣູປສນ຺ນິສ຺ສິຕາເຍວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິເຘວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສນໂຕຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອປ຺ປວິຏ຺ໂຐ, ກຖໍ ປນ ຣູປສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອຣູປຘາຕຸຍາ ອຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ເຕນ ສມານຊາຕິຍເມວ. ກສ຺ມາ? ອິເຘວ ອທສ຺ສນໂຕ, ກຖຎ຺ຈ ກພຬີກາຣາຫາເຣນ ວິນາ ຣູປຘາຕຸຍາ ຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອິທມ຺ປິ ຈ ຕໍສຠາວເມວ, ກິໍ ກາຣຓາ? ອິຘ ອທສ຺ສນໂຕເຍວ. ອິຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຕຖາ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ກິເມເຕນ ອຎ຺ຎນິທສ຺ສເນນ ອິເຘວ ອນຸໂຍເຄນ. ອປິຈ ຍຖາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຣູເປ ອວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ສຫ ຣູເປນ ສມ຺ຠວໂຕ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິ ຣູປສາເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ. ຍສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຣູເປ ວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ວິນາ ຣູເປນ ປວຕ຺ຕິ ຣູປນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ, ເອວໍ ຍສ຺ສ ຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓໍ ອຣູເປ ວິຄຕຕຓ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ວິນາ ອຣູເປນ ປວຕ຺ຕິ ອຣູປນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຓສ຺ສ, ເອວໍ ຠາວນາພລາຠາວໂຕ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປາຣູປສມ຺ຠໂວ ວິຍ, ຠາວນາພເລນ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ອຣູປສ຺ເສວ ສມ຺ຠໂວ ວິຍ ຈ. ອສຎ຺ຎີຠເວປິ ຠາວນາພເລນ ຣູປສ຺ເສວ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ກຖໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ເກວໂລ ຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍຣຫິໂຕ ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ກິຕ຺ຕກໍ ວາ ກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ອິຘ ເຈວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ອາຄໂມເຍວ ເອຕທຕ຺ຖຎາປເນ, ອຖ ໂຂ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊິຍາເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຘນຸຊິຍາຍ ເວເຄນ ຂິປິໂຕ. ຌານເວໂຄ ນາມ ຌານານຸຠາໂວ ຜລທາເນ ສມຕ຺ຖຕາ. ຕຕ຺ຕກເມວ ກາລນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາກປ຺ປສຕານິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ຍຖານິພ຺ພຕ຺ຕອິຣິຍາປຖເມວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປກສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຌານເວເຄຕິ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກມ຺ມເວເຄ, ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານກມ຺ມເວເຄ ວາ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ. ອິຘາຕິ ກາມາວຈຣຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເຕສມນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທເຍວ ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຖໍ ປນ ອເນກກປ຺ປສຕມຕິກ຺ກເມນ ຈິຣນິຣຸທ຺ຘໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຓມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈກ຺ຂຸປສາເທ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຣຸທ຺ຘມ຺ປິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມານຊາຕິກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສມນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິເຍວ, ນ ພີຊໍ. ພີຊໍ ປນ ກມ຺ມເມວ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມໂຕ ພີຊຠູຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອສຎ຺ຎີຠວໂຕ ຈຸຕານໍ ກາມຘາຕຸຍາ ອຸປປຕ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິເຍວ, ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ນາມ ອຸຕຸນິຍາເມນ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫເຓ ນິຍຕກາລານໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ວິທາຣຓສງ຺ຂາເຕ ເວເຂ ທິນ຺ເນ ເວຂພເລນ ອນິຍມຕາ ໂຫຕິ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ເອວເມວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອວິປ຺ປໂຍເຄນ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣູປາຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາເຕ ເວເຂ ທິນ຺ເນ ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິເວຂພລສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ອຣູປຠເວ, ອສຎ຺ຎຠເວ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປຣຫິຕາ, ອຣູປຣຫິຕາ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຸນ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທາ ຈ ປນ ‘‘ເຕ ເທວາ ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາໂທ ເຕສໍ ຈວນສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໍ ວາ ກິມຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎຸປ຺ປາເທນ ເຕສໍ ຈວນສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນໂຕ ຎາປກເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໍ ວາ ເຕສໍ ຈວນສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ຫິ ເອຕສ຺ສ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາເທນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຈວນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທາ ວາ ອຸປ຺ປາທສຎ຺ຎາ ເຕ ເທວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສນ຺ຕຠາວາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຍ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສທສສໍວຏ຺ຏາທີນມຕ຺ຖເກ, ຕທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ອສຎ຺ຎູປປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທປິ ລາຠີສສ຺ສຕວາໂທ ວິຍ ອເນກເຠໂທ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມວ, ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ປນ ອາສນ຺ນາຍ ອສຎ຺ຎູປປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ນຍທສ຺ສນວເສນ ເອໂກວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫໂຕ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕວາເທ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ເທສນານໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາເທປິ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ລາຠີອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາໂທ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ, ອວສ຺ສຎ຺ຈສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ສຕ຺ຕານມຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສເນວ ທຸວິຘຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ຈ ອຸຈ຺ເຉທປ຺ປສງ຺ຄາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາສຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈາ’’ຕິ, ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍາສໍ ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໗, ໙໘).

ນນຸ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ນາໂຫສິ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອປຸພ຺ພສຕ຺ຕປາຕຸຠາວຄາຫກຕ຺ຕາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ປນ ອຕ຺ຕໂນ, ໂລກສ຺ສ ຈ ສທາຠາວຄາຫິນີ ‘‘ອຕ຺ຖິຕ຺ເວວ ສສ຺ສຕິສມ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນາຄຕໂກຏິອທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສມວໂຣຘຕ຺ຕາ. ຍທິປິ ຫິ ອຍໍ ວາໂທ ‘‘ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕາຍ ປຣິຓໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໘) ອຕ຺ຕໂນ, ໂລກສ຺ສ ຈ ອຕີຕໂກຏິປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວຕ຺ຕມານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອນາຄເຕ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ວິເສເສນ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕກາເລສຸ ອປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສນປຠາວິໂຕ ສສ຺ສຕວາໂທ, ຍຖາຫ ‘‘ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ຍເທວໍ ສິຍາ ອິມສ຺ສ ຈ ວາທສ຺ສ, ສສ຺ສຕວາທາທີນຎ຺ຈ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ອນາຄຕກາລປຣາມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ? ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ສມຸທາຄມສ຺ສ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ສມຸທາຄໂມ ອຕີຕໍສປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓຫິ, ຕປ຺ປຕິຣູປການຸສ຺ສວາທິປຠາວິເຕຫິ ຈ ຕກ຺ກເນຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ, ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາເຣນ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາ ນິຣວເສສໂຕ ອຄຕິໍ, ຄຕິຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິຕາ ເອຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຍາວຕິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ, ຍຖາ ຈ ເທສິຕາ, ຕາວຕິກາ ຕຖາ ເຈວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ເຈຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ ພຸທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນ ເອກນ຺ເຕນ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໘-໘໒).

ທຸຕິຍຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກວາທວຓ຺ຓນາ

໗໔. ‘‘ອປຣນ຺ເຕຎາຓໍ (ຘ. ສ. ໑໐໖໗), ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໗໔) ວິຍ ອປຣນ຺ຕ –ສທ຺ທານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນາຄຕກາລໂກຏ຺ຐາສວາຈກຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອນາຄຕໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອປຣນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ເຈຕ຺ຖ ວກ຺ຂາມ.

ສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອາຆາຕນາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນໍ, ມຣຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸທ຺ຘມາຆາຕນ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ອຸທ຺ຘມາຆາຕໂນ ສຫຈຣຓວເສນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ຈ, ອນ຺ຕໂລປນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອສ. ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກາ. ເອວໍ ສທ຺ທໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ຘມາຆາຕນາ ອຕ຺ຕານໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຆາຕນາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິຠູຕໍ ອຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ມຣຓໂຕ ອຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິກາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ໂສ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສ຺ສຕ຺ຖິຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ຘມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີ ສຫຈຣຓາທິນເຍນ, ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ ສມາສວເສນ. ສຎ຺ຎີວາໂທ ເອວ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖-໗໗. ຣູປີ ອຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກສິຓຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຣູປວິນິມຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ຣູປມສ຺ສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ຣູປສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕນິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ເອວ ອຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ‘‘ສຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕນິຍາວ, ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ‘ສຎ຺ຎາ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ຣູປມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຣຸປ຺ປນສີໂລ ຣູປີ’’ຕິ. ຣຸປ຺ປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປສຣິກ຺ຂຕາຍ ກສິຓຣູປສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕາວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ວິເສສາປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ປຣິຕ຺ຕວິປຸລຕາທິວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ຍເທວໍ ສິຍາ ‘‘ຣຸປ຺ປນສີໂລ ຣູປີ’’ຕິ, ອຖ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຣຸປ຺ປນສີລສ຺ສ ເຠທສພ຺ຠາວໂຕຕິ? ຍຸຊ຺ຊເຕວ ກາຍເຠທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຣູປມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ ກປ຺ປນາສິທ຺ເຘນ ເຠເທນ ອເຠທສ຺ສາປິ ນິທ຺ເທສທສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອວຍວວເສນ ອວຍວິໂນ ຕຖານິທ຺ເທສນິທສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໙໐), ຣຸປ຺ປນໍ ວາ ຣູປໍ, ຣູປສຠາໂວ, ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ, ອຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໑.ທຸກມາຕິກາ) ວິຍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ຎາຍາຄຕເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກສິຓຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ເຈຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກສິຓຣູເປ. ອສ຺ສາຕິ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ອາຊີວກາທໂຍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຊີວກາ ຫິ ຕກ຺ກິກາເຍວ, ນ ລາຠິໂນ. ນິຍຕວາທິຕາຍ ຫິ ກມ຺ມຜລປຏິກ຺ເຂປໂຕ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ຌານສມາປຕ຺ຕິລາໂຠ. ຕຖາ ຫິກຓ຺ຫາຠິຊາຕິອາທີສຸ ກາຬກາທິຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຊີວກາ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ລາຠີນໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິມນເຍນ ປນ ຕກ຺ກິກໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ໂຣຄ-ສທ຺ໂທ ຠງ຺ຄປຣິຍາໂຍ ຠງ຺ຄສ຺ສາປິ ຣຸຊ຺ຊນຠາວໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອໂຣຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຈ຺ຈປຣິຍາຍຕາ ອຸປປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ. ໂຣຄ-ສທ຺ໂທ ວາ ພ຺ຍາຘິປຣິຍາໂຍ. ອໂຣໂຄຕິ ປນ ໂຣຄຣຫິຕຕາສີເສນ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ນິຈ຺ຈຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ປຏິຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓນຕ຺ຖິຠາວາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນານິ ຍຖາຣຫມຣູປສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ນິມ຺ພປຓ຺ເຓ ຕປ຺ປຣິມາໂຓ ຕິຕ຺ຕກຣໂສ ວິຍ ສຣີຣປ຺ປຣິມາໂຓ ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ສຣີເຣ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ນິຄຓ຺ຐາ ‘‘ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ.

ຕຕິຍາ ປນາຕິ ‘‘ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ລທ຺ຘິ. ມິສ຺ສກຄາຫວເສນາຕິ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ເອໂກວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄຫຓວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ຕາສໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປຠາເວນ, ອຣູປຠາເວນ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈາ’’ຕິ ອຠິນິເວສໍ ຊເນສິ ອເຖຕວາທິໂນ ວິຍ, ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ມິສ຺ສກຄຫຓວເສນ ‘‘ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ ອຏ຺ຐາສິ. ຈຕຸຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເນວ ອຣູປີ ຈ ນາຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ລທ຺ຘິ. ຕກ຺ກຄາເຫເນວາຕິ ສງ຺ຂາຣເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສກິຈ຺ຈສາຘນາສມຕ຺ຖຕາຍ ຂມ຺ຠກຸຈ຺ຉິ [ຖມ຺ຠກຸຏ຺ຏ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑໗໖-໗໗)] ຫຕ຺ຖປາທາທິສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ເນວ ຣູປີ, ຣູປສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ນ ຈ ອຣູປີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕກ຺ກຄາເຫເນວ.

ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ເນວຣູປີ ນາຣູປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຈຕຸຕ຺ຖວາເທ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕິປິ ຈ ຕຕິຍວາເທນ ອິມສ຺ສ ສມານຕ຺ຖຠາເວ ຕຕ຺ຖ ເທສກາລເຠທວເສນ ວິຍ ອິຘ ກາລວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາທານໍ ວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາລເຠທວເສນ ຫິ ອິຘ ຕຕິຍວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປນິມິຕ຺ຕານໍ ສຫອນຸປຏ຺ຐານໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖວາທສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູຫຠາວໂຕຕິ. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕມ຺ປິ ‘‘ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຠາໂວ ໂອສານເມຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕເມວ, ເກວລໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປນາວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ອິຘ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປນາວເສນາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ປາກໂຏເຍວ. ກາມຎ຺ຈ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາຕິ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ສມາປນ຺ນກວເສນ ລພ຺ຠຕິ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ວເສນ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາປິ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ເອກຣູເປເນວ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ລາຠີວເສນ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ສາຕິສຍໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສມາປນ຺ນກວເສນ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ. ເອກສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ເອວ ວາ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕິປິ ຈ ສມາປຕ຺ຕິເຠທໂຕ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠເວ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓເຍວ ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ຕກ຺ກີວເສເນວ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສມາປນ຺ນກວເສນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕກສິຓວເສນາຕິ ອວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປກກສິຓວເສນ, ກສິຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຍ ວິສຍທສ຺ສນໍ. ວິສຍວເສນ ຫິ ສຎ຺ຎາຍ ປຣິຕ຺ຕຕາ, ອິມິນາ ຈ ສຕິປິ ສຎ຺ຎາວິນິມຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ‘‘ສຎ຺ຎາເຍວ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິປຸລກສິຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ເຈວ ອິຘ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ປຐມທຸຕິຍວາເທສຸ ສທ຺ທຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ສມາເນສຸປິ ສຠາວໂຕ ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວາເທຫິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາທານໍ ວິເສໂສ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ວາເທສຸ ສຕິປິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປນເຠທມຕ຺ເຕນ ເກຫິຈິ ວິເສເສ ເກຫິຈິ ອວິເສໂສເຍວ ສິຍາຕິ.

ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ‘‘ອງ຺ຄຸຏ຺ຐປ຺ປມາໂຓ ອຕ຺ຕາ, ອຓຸມຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິລທ຺ຘິວເສນ ປຣິຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ກາປິລກາຓາທປຠຸຕໂຍ [ກປິລກຓາທາທໂຍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗໖-໗໗)] ວິຍ. ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຄຕຠາວປຏິຊານນວເສນ ອປ຺ປມາໂຓ ຈ ໂສ ສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຠາວຊນິເຕນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ທິສ຺ສມານາປິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາທິສມງ຺ຄິຕາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ທິຏ຺ຐາ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸກ຺ກນຍໍ, ປຎ຺ຈກນຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານຠູມິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກວິສຍາສຸ ຫິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຌານຠູມີສຸ ເວຫປ຺ຜລຠູມິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຍຖາຣຫໍ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ຕິກຊ຺ຌານສ຺ສ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຈ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສ຺ສ ວິປາກຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານຠູມິໂຍ ນາມ. ສຸທ຺ຘາວາສາ ປນ ເຕສມວິສຍາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕວາທານໍ ອປຣນ຺ຕທິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຈນໍ ອນຸປປນ຺ນເມວ ສິຍາ. ອນາຄຕວິສຍາ ຫິ ເອເຕ ວາທາຕິ? ອຸປປນ຺ນເມວ ອນາຄຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕສຸຂີຠາວາທິກສ຺ສ ປກປ຺ປນາຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນິພ຺ພຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ຠູມິຍໍ ພາຫຸລ຺ເລນ ສຸຂາທິສຫິຕຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕສໍ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’’ຕິອາທິຄຫຓໂຕ ຕທນຸຣູປາເຍວ ຠູມິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ທນ຺ຕຣາຠິສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ວິຍ ຫິ ອຕ຺ຖປກຣຓາທິວເສນປິ ອຕ຺ຖວິເສໂສ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ’’ຕິອາທີສຸ ຈ ເອກນ຺ຕຠາໂວ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ປຕິ ປຍຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ເຕສໍ ເອວໍ ຄຫຓໂຕ. ອຖ ວາ ຫຕ຺ຖິທສ຺ສກອນ຺ຘາ ວິຍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຍໍ ຍເທວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ອຸທາເນ ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິພ຺ພາຊກາ ອນ຺ຘາ ອຈກ຺ຂຸກາ’’ຕິອາທິ, (ອຸທາ. ໕໕) ຕສ຺ມາ ອລເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄນາຕິ. ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອສຎ຺ຎີເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທວຓ຺ຓນາ

໗໘-໘໓. ອຖ ນ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ເກວລຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຣຓນ຺ຕິ ວິເສສກາຣຓໍ, ທິຏ຺ຐິສມຸທາຄມກາຣຓໍ ວາ. ສຕິປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓປຣິເຍສນສມ຺ຠເວ ທິຏ຺ຐິຄຕິກວາທານໍ ອນາທຣິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເອກນ຺ເຕນ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ, ເອເຕນ ປຣິເຍສນກ຺ຂມາຠາວໂຕຕິ ອປຣິເຍສິຕພ຺ພກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອສຎ຺ຎີວາເທ ອສຎ຺ຎີຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ປຐມວາໂທ, ‘‘ສຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຎ຺ຎໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ຐິຕາຍ ອຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍວາໂທ, ຕຖາ ສຎ຺ຎາຍ ສຫ ຣູປຘມ຺ເມ, ສພ຺ເພ ເອວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕິຍວາໂທ, ຕກ຺ກຄາຫວເສເນວ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ.

ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກປິ ກສິຓຣູປສ຺ສ ອສຎ຺ຊານນສຠາວຕາຍ ອສຎ຺ຎີຕິ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິກປ຺ປາ ປວຕ຺ຕາ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາເທ ປນ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີສຸ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິຊານນວເສນ ປຐມວາໂທ, ອສຎ຺ຎີວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ວເສນ, ສຎ຺ຊານນສຠາວຕາປຏິຊານນວເສນ ຈ ທຸຕິຍວາທາທໂຍ ປວຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ເກນຈິ ປກາເຣນ ສຕິປິ ກາຣຓປຣິເຍສນສມ຺ຠເວ ທິຏ຺ຐິຄຕິກວາທານໍ ປຣິເຍສນກ຺ຂມາຠາວໂຕ ອາທຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫຸສ຺ສາເຫນ ເຕສໍ ກາຣຓໍ ນ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອເຕສໍ ປນ ສຎ຺ຎີອສຎ຺ຎີເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທານໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປາກໂຏເຍວ.

ອຸຈ຺ເຉທວາທວຓ຺ຓນາ

໘໔. ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິນາສາສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວເຫຕຸໂກ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິຊ຺ຊມານວາຈເກນ ສນ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊມານຕາປຍຸຕ຺ໂຕ ເຈສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກວາທວິສໂຍ ສຕ຺ໂຕເຍວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍຖາ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ສຕິປິ ເອກສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຠິນ຺ນສນ຺ຕຕິປຕິເຕຫິ ວິເສເສ ເຫຕຸຜລຠູຕານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນສນ຺ຕານປຕິຕານໍ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ເຠທສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ ອຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສສ຺ສ ກາຣຓໍ, ເອວໍ ເຫຕຸຜລຠູຕານໍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ສຠາວເຠເທ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ອຈ຺ຈນ຺ຕມເຠທຄຫຓມ຺ປິ ກາຣຓເມວາຕິ. ສນ຺ຕານວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາເວນ ເຕສໍ ອິຘ ສຕ຺ຕຄາໂຫ, ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖິຠາວຄາຫເຫຕຸໂກ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ, ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘວເສນ ປນ ນິຣນ຺ຕຣວິນາໂສ ອິຘ ‘‘ອຸຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຍາວາຍໍ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ຠວຕິ, ຕາວາຍໍ ວິຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ຄຫຓໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ. ອຸ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍ, ໂສ ຈ ອຸປສງ຺ກມນຕ຺ໂຖ, ອຸປສງ຺ກມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພມຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ນິໂຣຘວເສນ ນິຣນ຺ຕຣຕາ. ອປິຈ ປຸນານຸປ຺ປຊ຺ຊມານວເສນ ນິຣຸທຍວິນາໂສເຍວ ອຸຈ຺ເຉໂທ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫຓໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ. ອຸ-ສທ຺ໂທ, ຫິ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ຈ ເອຕ຺ຖ ອຸປຣິຠາຄຕ຺ໂຖ. ນິຣຸທ຺ຘໂຕ ປຣຠາໂຄ ຈ ອິຘ ອຸປຣິຠາໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິຣນ຺ຕຣວເສນ, ນິຣຸທຍວເສນ ວາ ວິເສເສນ ນາໂສ ວິນາໂສ, ໂສ ປນ ມໍສຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສນປຖາຕິກ຺ກມນໂຕ ອທສ຺ສນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອທສ຺ສເນ ຫິ ນາສ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ‘‘ທ຺ເວ ຈາປເຣ ວຓ຺ຓວິກາຣນາສາ’’ຕິອາທີສຸ (ກາສິກາ ໖-໓-໑໐໙ ສຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ວິຍ. ຠາວວິຄມນ຺ຕິ ສຠາວາປຄມໍ. ຍຖາຘມ຺ມໍ ຠວນໍ ຠາໂວຕິ ຫິ ອຕ຺ເຖນ ອິຘ ຠາວ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈໂກ. ໂຍ ປນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຐາຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ຠາວາປຄໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຈ຺ເຉທວາທສ຺ສ ຍຖາປາຐໍ ສມຸທາຄມໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຖາ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນ. ລາຠີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີ. ຕທວເສສລາຠີ ເຈວ ສພ຺ພໂສ ອລາຠີ ຈ ອິຘ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຏ຺ຐາເນ ‘‘ອລາຠີ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຈຸຕິນ຺ຕິ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈຸຕິເມວ. ເອສ ນໂຍ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອຸປປຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ສມຕ຺ເຖປິ ສຕິ ອໂນໂລກນວເສນ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ. ນ ອຸປປາຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພໂຍຄາຠາເວນ, ປຣິກມ຺ມາກຣເຓນ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນຍທ຺ວເຍ ວິເສໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ໂກ ປຣໂລກໍ ຊານາຕິ, ນ ຊານາຕິເຍວາຕິ ນຕ຺ຖິກວາທວເສນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນຕ຺ຖິກວາທວເສນ ມຫາມູຬ຺ຫຠາເວເນວ ‘‘ອິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປຣໂລໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອນວໂພຘນໂຕ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ວິສໂຍ, ຍ຺ວາຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຓ຺ຫນກຣາຊາ ວິຍ ກາມສຸຂາຠິຣຕ຺ຕຕາຍປິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາມສຸຂຄິທ຺ຘຕາຍ ວາ’’ຕິ. ວຓ຺ຏໂຕ ປຕິຕປຓ຺ຓານໍ ວຓ຺ເຏນ ອປຏິສນ຺ຘິກຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ປຸນ ວິຣຸຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວ ສຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ ປຸນ ນ ປຏິສນ຺ຘີຍຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ມຣຓປຣິໂຍສານາ ອໂປໂນພ຺ຠວິກາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກມຣຓເມວ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທກປຸພ຺ພຸຬກູປມາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ປຸນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານໂຕຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ຕຖາຕິ ‘‘ລາຠີ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ [ອຣຫໂຕ (ອຏ຺ຐ)] ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ຕກ຺ກນສ຺ສ ອເນກປ຺ປກາຣສມ຺ຠວໂຕ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ. ລາຠິໂນປິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປປາຕສ຺ສ ອທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ປຕິ ຕກ຺ກເນເນວ ອິມາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາວາ’’ຕິ. ຕຖາ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວ ຊນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫກປ຺ປເຠທທສ຺ສເນນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກວາທາ ເອກນ຺ຕອລາຠີວເສເນວ ເທສິຕາ, ຍຖາ ຈ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກສຎ຺ຎີວາເທ ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ສຎ຺ຎີວາທາ ເອກນ຺ຕລາຠີວເສເນວ ເທສິຕາ, ນຍິເມ. ອິເມ ປນ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທໂຍ ວິຍ ລາຠີອລາຠີວເສເນວ ເທສິຕາຕິ. ຍເທວໍ ກສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາທາທີສຸ ວິຍ ລາຠີວເສນ, ຕກ຺ກີວເສນ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ເທສນມກຕ຺ວາ ສສ຺ສຕວາທາທິເທສນາຫິ ອຎ຺ຎຖາ ອິຘ ເທສນາ ກຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິວິເຘນາກາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຍທິ ຫິ ອິຘາປິ ຈ ຕຖາເທສນາຍ ນິພນ຺ຘນຠູໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາຣູປເມວ ຠຄວາ ວເທຍ຺ຍ, ກຖໍ? ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍ…ເປ… ຍຖາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ, ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ປຸຖູນໍ ວາ ປຣສຕ຺ຕານໍ, ນ ເຫວ ໂຂ ຕທຸທ຺ຘໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ. ໂສ ເອວມາຫ ‘ຍໂຕ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ກາຍສ຺ສ ຠໂທ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິອາທິນາ’’ ວິເສສລາຠິໂນ, ຕກ຺ກິໂນ ຈ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຖາເທສນາຍ ນິພນ຺ຘນຠູໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ນ ອິຘ ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ເທສນາວິລາເສນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ສສ຺ສຕວາທາທິເທສນາຫິ ອຎ຺ຎຖາເຍວາຍໍ ເທສນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ສສ຺ສເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາທີສຸ ວິຍ ນ ອິຘ ຕກ຺ກີວາທໂຕ ວິເສສລາຠີວາໂທ ຠິນ຺ນາກາໂຣ, ອຖ ໂຂ ສມານປ຺ປກາຣຕາຍ ສມານາກາໂຣເຍວາຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອຍມຸຈ຺ເຉທວາໂທ ຠຄວຕາ ປຸຣິມວາເທຫິ ວິສິຏ຺ຐາກາຣຠາເວນ ເທສິໂຕ. ສມ຺ຠວຕິ ຫິ ອິຘ ຕກ຺ກິໂນປິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ອຘິຄມວໂຕ ວິຍ ອຠິນິເວໂສ. ອປິຈ ນ ອິມາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຄວຕາ ອນາຄເຕ ເອວໍຠາວີວເສນ ເທສິຕາ, ນາປິ ເອວເມເຕ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປນາວເສນ, ອຖ ໂຂ ຍຖາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໓, ໔໒໗; ໓.໒໗, ໒໘; ອຸທາ. ໕໕) ມຎ຺ຎິຕາ, ຕຖາ ຕຖາເຍວ ອິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕາ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປກາສິຕາ, ເຍຫິ ຄມ຺ຠີຣາທິປ຺ປກາຣາ ອປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຈຣາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ປກາສນ຺ຕິ, ເຍສຎ຺ຈ ປຣິກິຕ຺ຕເນນ ຕຖາຄຕາ ສມ຺ມເທວ ໂຖມິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍຖາ ອຸຈ຺ເຉທວາທີຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣຠວທສ຺ສີຫິ ອປຣຠວທສ຺ສີນໍ ເຕສໍ ວາທປຏິເສຘວເສນ ສກສກວາທາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ, ຕຖາເຍວາຍໍ ເທສນາ ກຕາຕິ ປຸຣິມເທສນາຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣູປຠວເຠທວເສນ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຍ ກາມຣູປຠວເຠທວເສນາປິ ອເນກຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາເຍວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ສຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕກໂຕ ພຫຸຕຣເຠໂທ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ, ອຖ ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຣູປຠວເຠທວເສນ ວິຍ ອຣູປຠວວເສນາປິ ນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເອວມ຺ປິ ສຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕກໂຕ ອປ຺ປຕຣເຠໂທວ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ເອວໍປກາຣາປິ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ເອວ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິຄຕິການຎ຺ຫິ ຍຖາຠິມຕໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ.

໘໕. ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘນໂຕ ເອຕໍ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກໂສຓິຕນ຺ຕິ ປິຕຸ ສຸກ຺ກໍ, ມາຕຸ ໂສຓິຕຎ຺ຈ, ອຸຠິນ຺ນໍ ວາ ສຸກ຺ກສງ຺ຂາຕໍ ໂສຓິຕໍ. ມາຕາເປຕ຺ຕິເກຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອິຕີຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ. ‘‘ຣູປກາຍວເສນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຣູປກາຍສີເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຣູປມ຺ປິ ເຕສໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫຓໍ ຎາເປຕິ. ອິມິນາ ປກາເຣນ ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວເມເກ’’ຕິ. ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ອິທມຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກຕິ ເອກຈ຺ເຈ, ອຎ຺ເຎ ວາ.

໘໖. ມນຸສ຺ສານໍ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ກາມາວຈໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຉກາມາວຈຣເທວປຣິຍາປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກພຬີກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຘາຫາໂຣ.

໘໗. ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ມຫາວຍໂວ ອງ຺ໂຄ, ຕຕ຺ຖ ວິສຸໍ ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈງ຺ໂຄ, ສພ຺ເພຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕຖາ. ເຕສນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ຆານຊິວ຺ຫາກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ເຕສມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສຓ຺ຐານໍ ປຸຣິສເວສວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາເນປິ ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍລິງ຺ຄາຠາເວ ປຸຣິສສຓ຺ຐານາວ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ນ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານາ’’ຕິ.

໘໘-໙໒. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ຠເວເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຠວ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ວາເທສຸ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕຠາວມາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ຈຕຸໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖາທີສຸ ຈຕູສຸ ວາເທສຸ ກສ຺ມາ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣູປີນໍ ກາໂຍ ວິຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ເຠໂທຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຣູປຕ຺ຕຠາເວ ປນ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣເນວ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວປິ ກາຍໂວຫາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖຠູໂຕປິ ໂວຫາໂຣ ຕທຎ຺ຎຕ຺ຖສມາໂຣປິໂຕ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສສວິສາຓໍ, ຂໍ ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ຕຖາເຍວ ຠຄວາປິ ເທເສຕີຕິ. ອປິຈ ນາມກາຍຠາວໂຕ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມູຫຠູເຕ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວ ກາຍນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມູຫຏ຺ເຐນປິ ຫິ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖິກາໂຍ ອສ຺ສກາໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາວາທິນິຣວເສສວິຠວປຕິຏ຺ຐາປການໍ ທຸຕິຍາທິວາທານໍ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ ອນາຄຕທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ກຖໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາປຄມປຕິຏ຺ຐາປກສ຺ສ ປຐມວາທສ຺ສ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຠາໂວ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວາທສ຺ສ. ທຸຕິຍວາທາທີນຎ຺ຫິ ປຸຣິມປຸຣິມວາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ອນາຄເຕ ຕທຸຕ຺ຕຣິຠວູປປນ຺ນສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທໂພຘນໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາ, ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕) ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ໂຠ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໘໗) ຕໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາທິເຫຏ຺ຐິມຕ຺ຕຠາວວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພຖາ ອຎ຺ຎຠາວໂຕ. ປຐມວາທສ຺ສ ປນ ອນາຄເຕ ຕທຸຕ຺ຕຣິຠວູປປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມຸຈ຺ເຉທໂພຘນາຠາວໂຕ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ໂຠ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ຈ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຘໂລກປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ເຕປິ ປຐມວາທວິສຍສ຺ສ ອນາຄຕກາລິກສ຺ເສວ ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ປຐມວາທິນາປິ ຫິ ອິຘໂລກປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣໍ ມຣຓາ ອຸຈ຺ເຉໂທ ອນາຄຕກາລວເສເນວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈສ຺ສ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາຍ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘຕິ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວຓ຺ຓນາ

໙໓. ຎາເຓນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ທິຏ຺ໂຐ, ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂສ ສຠາວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ, ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ອກ຺ຂານມິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຠິມຸຂີຠູໂຕ ວິສໂຍເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ, ໂສປິ ສຸປາກຏຠາເວນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຍຖາກມ຺ມໍ ປຏິລຠິຕພ຺ພຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວາຈກໍ ປທໍ, ນາມນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂວູປສມນເມວ, ນ ອຄ຺ຄຜລໍ, ນ ຈ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ເຕສມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂວູປສມນ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພາເນ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໙໔. ກາມນີຍຕ຺ຕາ ກາມາ ຈ ເຕ ອເນກາວຍວານໍ ສມູຫຠາວໂຕ ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ພນ຺ຘນໂຕ ຄຸຓາ ຈາຕິ ກາມຄຸຓາຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມນາປິຍຣູປາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ຍາວ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິໂຕຕິ ສມ຺ມາ ຐປິໂຕ. ຐປນາ ເຈຕ຺ຖ ອລ຺ລີຍນາຕິ ອາຫ ‘‘ອລ຺ລີໂນ’’ຕິ. ປຣິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກາມຄຸເຓສຸ ຍຖາສກໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຕິ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫາເປຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຕີ’’ຕິ. ປຣິ-ສທ຺ທວິສິຏ຺ໂຐ ວາ ອິຘ ຈຣ-ສທ຺ໂທ ກີຬາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປລຬຕີ’’ຕິອາທິ [ລຬຕິ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)]. ປລຬຕີຕິ ຫິ ປກາເຣນ ລຬຕິ, ວິລາສໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຕ຺ຕມກາມຄຸຓິການເມວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊວສວຕ຺ຕີເທວຣາຊກາມຄຸຓາ ຫິ ອຸຕ຺ຕມຕາຍ ນິທສ຺ສິຕາ, ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຣູເປ’’ຕິອາທິ.

໙໕. ອຎ຺ຎຖາຠາວາຕິ ກາຣເຓ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ເທສິຕນເຍນ, ເອເຕນ ໂສກາທີນມຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຎາຕິໂຠຄໂຣຄສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສເນຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ເຈຕໂສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນິຊ຺ຌາຍນໍ ໂສຈນໍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນໍ, ຕເທວ ລກ຺ຂຓເມຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂໂຓ. ຕສ຺ມິໍ ໂສເກ ສມຸຏ຺ຐານເຫຕຸຠູເຕ ນິສ຺ສິຕໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ. ຠຸສໍ ວິລປນໍ ລາລປ຺ປນໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ລາລປ຺ປນໍ, ຕເທວ ລກ຺ຂຓມສ຺ສາຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປນລກ຺ຂໂຓ. ປສາທສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຫຄຕກາຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິປີຬນໍ ກາຍປຏິປີຬນໍ, ສສມ຺ຠາຣກຖນໍ ວາ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕທຸປນິສ຺ສຍສ຺ສ ວາ ອນິຏ຺ຐຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຣູປກາຍສ຺ສ ປຏິປີຬນ’’ນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມນໂສ ວິເຫສນໍ ມໂນວິຆາຕໍ. ຕເທວ ລກ຺ຂຓມສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຣິເທວນາຍປິ ອສກ຺ກຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຕໂສກສມຸຏ຺ຐິໂຕ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ໂສ ປນ ເຈຕໂສ ອປ຺ປສນ຺ນາກາໂຣ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສາທລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ. ສາທນໍ ປສາທນໍ ສາໂທ, ປສນ຺ນຕາ. ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘໂກ ຍຖາ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠູ’’ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕໂຕ ວິຄມນໍ ວິສາໂທ, ອປ຺ປສນ຺ນຠາໂວ.

໙໖. ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ກິຕໍ, ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ວິຕກ຺ໂກວ, ຕຖາ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິນິໂຣປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນາຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣ ປຣາມສິຕ຺ວາ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສ ວາ. ເຕເນຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ໂຂຠກຣສຠາວຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ຕໍສຫິຕມ຺ປິ ຌານໍ ເຕຫິ ສອຸປ຺ປີຬນໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສກຓ຺ຏກໍ [ຠກຓ຺ຑກໍ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ວິຍ ຂາຍຕີ’’ຕິ. ໂອຬາຣິກຠາໂວ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສງ຺ຂາເຕນ ກຓ຺ຏເກນ ສຫ ປວຕ຺ຕກຖາ. ກຓ຺ຏກສຫິຕຠາໂວ ຈ ສອຸປ຺ປີຬນຕາ ເອວ, ໂລເກ ຫິ ສກຓ຺ຏກໍ ຜຣຸສກໍ ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໙໗. ປີຕິຄຕໍ ປີຕິເຍວ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໓໘໑; ມຫານິ. ໑໒) ວິຍ ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ສໍວຓ຺ຓການໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອນຕ຺ຖກປທໍ, ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓປທຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂຍປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສ, (ປາຣາ. ໔໕) ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ນິພ຺ພາຍນມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິ. ຍາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕາຍ ອຸພ຺ພິລາວນປີຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸພ຺ພິລາວິຕໍ ນາມ, ສາເຍວ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕໍ ຠາວວາຈກສ຺ສ ນິມິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອິຕິ ປີຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸພ຺ພິລາວນໂຕ ຕສ຺ສ ອຸພ຺ພິລາວິຕຠາໂວ ປີຕິຍາ ກໂຕ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸພ຺ພິລຠາວກຣຓ’’ນ຺ຕິ.

໙໘. ອາຠຸຊນໍ ມນສິກຣຓໍ ອາໂຠໂຄ. ສມ຺ມາ ອນຸກ຺ກເມນ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາຫາໂຣ ສມນ຺ນາຫາໂຣ. ອຍໍ ປນ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໙໘) ວຸຕ຺ຕນໂຍ – ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຠຸຄ຺ຄຠາໂວ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນຕຠາໂວ ອາໂຠໂຄ. ສຸເຂນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນຕໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ເຂນ ວິຍ ອປນຕໍ, ນາປິ ອທຸກ຺ຂມສຸເຂນ ວິຍ ອນຠິນຕໍ, ອນປນຕຎ຺ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທີສຸ ຂຸປ຺ປິປາສາທິອຠິຠູຕສ຺ສ ວິຍ ກາເມຫິ ວິເວຈິຍມານສ຺ສ ອຸປາທາຣມ຺ມຓປຕ຺ຖນາວິເສສໂຕ ອຠິວຑ຺ຒຕິ, ມນຸຎ຺ຎໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໂນ ວິຍ ປນ ອຸຬາຣກາມຣສສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ນິຈິຕສ຺ສ ສຫິຕສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕກາມຕາຍ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາ ນ ໂຫຕິ, ວິສຍານຠິຄິທ຺ຘນໂຕ ວິສເຍຫິ ທຸມ຺ໂມຈິເຍຫິ ຊລູກາ ວິຍ ສຍເມວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາມຄຸຓສນ຺ຕປ຺ປິຕຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂວູປສມໍ ພ຺ຍາກາສິ ປຐມວາທີ. ກາມາທີນໍ ອາທີນວທສ຺ສິຕາຍ, ປຐມາທິຌານສຸຂສ຺ສ ສນ຺ຕຠາວທສ຺ສິຕາຍ ຈ ປຐມາທິຌານສຸຂຕິຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທໍ ພ຺ຍາກໍສຸ ທຸຕິຍາທິວາທິໂນ. ອິຘາປິ ອຸຈ຺ເຉທວາເທວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ວິຈາໂຣ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຎ຺ຈ ວາທາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຐມວາເທ ຍທິ ກາມຄຸຓສມປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ, ເອວໍ ໂສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍາທິວາເທສຸ ຍທິ ປຐມວາທສງ຺ຄຫິໂຕ ໂສເຍວ ອຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມງ຺ຄີ, ເອວໍ ສຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ວິຍ ອິຘ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ. ກຖໍ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິພ຺ພານປຎ຺ຎາປກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫ, ນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາຕິ? ຕໍຕໍສຸຂວິເສສສມງ຺ຄິຕາປຏິລທ຺ເຘນ ພນ຺ຘວິໂມກ຺ເຂນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຣູເປເນວ ອວຏ຺ຐານທີປນໂຕ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕຖາປຏິລທ຺ເຘນ ກມ຺ມພນ຺ຘວິໂມກ຺ເຂນ ສຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາ ສກຣູເປເນວ ອວຏ຺ຐາສີຕິ ລທ຺ຘິ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ສສ຺ສຕຠາວຎາປກຈ຺ຉາຍາຍ ເອວ ເຕສໍ ວາທທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ.

‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສ ອິມາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ກຖິຕາຕິ ນິຍມນໍ, ນິຍຕານເປກ຺ຂວຈນໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ. ເສສາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕາສຸ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກວາທາທີນໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສິໂຕເຍວ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕາ ເອວ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ທສ຺ສິຕາ, ນ ປນ ຕທຸຠຍເມກຊ຺ຌນ຺ຕິ? ອສມ຺ຠໂວ ເອເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸ ວິຍ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາ ສມ຺ຠວຕິ ຕທຸຠຍນ຺ຕຣມຕ຺ເຕນ ອິຕ຺ຕຣກາລຕ຺ຕາ. ອຖ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕຠາໂວ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌໍ, ເອວໍ ສຕິ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາກ຺ຂໂມ ຕສ຺ສ ອຸຠຍສຠາໂວ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ກຖໍ ຕທຸຠຍເມກຊ຺ຌໍ ອທສ຺ສິຕໍ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ມຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສປິ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ ຈ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ ຈ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ ຈາ’’ຕິ ອຸປຣິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕຫິ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກ’’ຕິ ເອເຕນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ນິຣວເສສສງ຺ກຑ຺ຒນາຠາວໂຕ ອນຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ເກ ປນ ເຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາຕິ? ເຍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອວມາທິນາ ອຸຠຍສມ຺ພນ຺ຘາຠິນິເວສິໂນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໐໐-໑໐໔. ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປນາວຈນທ຺ວຍສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຊ຺ຌນ຺ຕິ ຣາສິກຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອກຘາ ກໂຣຕີຕິ ເອກຊ຺ຌນ຺ຕິປິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ປກາເຣນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສນ ທິຏ຺ຐິຊ຺ຌາສຍໍ. ຕທຸຠຍວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໓໖; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ, ເວຣຊ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາປິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ);

ຕຎ຺ຈ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປຣິມາເຓ ເອວ ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ປເຠເທຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປມາຓຠູຕາຍ ຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸລາຍ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໖) ‘‘ສິເນຣຸປາທໂຕ ວາລຸກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ ປຣມຄມ຺ຠີຣຕາວຈນໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ, ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາທິຕ຺ຕຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຍານິ ຕານິ ສາມຎ຺ຎຜລາທິສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິ ອກິຣິຍາເຫຕຸກນຕ຺ຖິກວາທາທີນິ, ຍານິ ຈ ອິສ຺ສຣປກຕິປຊາປຕິປຸຣິສກາລສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາວາທາທິປ຺ປເຠທານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໖໐-໑໖໒; ວິຠ. ອນຸຏີ. ໒.໑໙໔-໑໙໕ ວາກ຺ຍຂນ຺ເຘສຸ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ພຫິທ຺ຘາປິ ທິສ຺ສມານານິ, ເຕສໍ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໂຕ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ອກິຣິຍວາໂທ ຕາວ ‘‘ວຎ຺ໂຌ ກູຏຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ກິຣິຍາຠາວທີປນໂຕ ສສ຺ສຕວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ, ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິເມ ກາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໔) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປກຸຘວາໂທ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອເຫຕຸກວາໂທ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາເທ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິກວາໂທ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຄຓ຺ຐວາທາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ຍທິປິ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໗) ນາຏປຸຕ຺ຕວາທຠາເວນ ຈາຕຸຍາມສໍວໂຣ ອາຄໂຕ, ຕຖາປິ ສຕ຺ຕວຕາຕິກ຺ກເມນ ວິກ຺ເຂປວາທິຕາຍ ນາຏປຸຕ຺ຕວາໂທປິ ສຎ຺ຈຍວາໂທ ວິຍ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາເທສຸ ອນ຺ໂຕຄໂຘ. ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໗໗; ມ. ນິ. ໒.໑໒໒; ສໍ. ນິ. ໒.໓໕) ເອວໍປກາຣາ ວາທາ ປນ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທິວາເທສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍປກາຣາ ສສ຺ສຕວາເທ. ‘‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍປກາຣາ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ. ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອຕ຺ຖິ ຈ ນຕ຺ຖິ ຈ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍປກາຣາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາເທ. ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ເນວຕ຺ຖິ ນ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ເອວໍປກາຣາ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາເທ. ອິສ຺ສຣປກຕິປຊາປຕິປຸຣິສກາລວາທາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາເທ. ກຓາທວາໂທ, ສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາວາທາ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາເທ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ ທິສ຺ສມານານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອິມາສຸເຍວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄຕນເຍນ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣກຣາ, ອຕິຕ຺ເຖ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນມິວ ໂຫຕີຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ອິຘ ປາຬິຍໍ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖປກາສນເມວ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຠາໂຣຕິ.

‘‘ເອວມຍໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ເທສນາ ອາຄຕາ’’ຕິ ວຈນປ຺ປສງ຺ເຄນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສານຸສນ຺ຘໂຍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣນິເສຘນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ວິເສສນິທ຺ຘາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘນໍ ອນຸສນ຺ຘິ, ສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ, ຍໍ ເທສນາຍ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຈ຺ຉາທໂຍ ຫິ ເທສນາຍ ພາຫິຣກາຣຓໍ ຕທນຸຣູເປນ ເທສນາປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕໍສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກາຣຓເມວ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣກາຣຓໍ ປນ ມຫາກຣຸຓາເທສນາຎາຓາທໂຍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ປຸຈ຺ຉາຍ ກໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉໍ ອນຸສນ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປຸຈ຺ຉາຍ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸຈ຺ຉາສງ຺ຂາໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸຈ຺ຉານິສ຺ສິເຕນ ຫິ ອນຸສນ຺ຘິນາ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕາ ປຸຈ຺ຉາປິ ຄຫິຕາຕິ. ອຖ ວາ ອນຸສນ຺ຘຫຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉາສງ຺ຂາໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ, ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປເທໂສ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ອນຸສນ຺ຘີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ, ປຸຈ຺ຉໍ ວຈນສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ຕໍສມຸຏ຺ຐານິໂກ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປເທໂສວ. ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນຸສນ຺ຘີຍຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ໂຍ ໂຍ ອນຸສນ຺ຘິ, ອນຸສນ຺ຘິໂນ ອນຸຣູປໍ ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິ.

ປຸຈ຺ຉາຍ, ອຊ຺ຌາສເຍນ ຈ ອນນຸສນ຺ຘິໂກ ອາທິມ຺ຫິ ເທສິຕຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອຸປຣິສຸຕ຺ຕປເທໂສ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ເຍນ ປນ ຘມ຺ເມນ…ເປ… ກກຈູປມາ ອາຄຕາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐-໑໐໔) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາປາຬິມຍໍ ວິຠາໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນນ຺ໂທ ໂຄປາລໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ສຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ອຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນນ຺ທໂຄປາລກສຸຕ຺ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ປນ ປຐິຕພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ອິທຎ຺ຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມວເຣ ສຬາຍຕນວຄ຺ເຄ ສງ຺ຄີຕສຸຕ຺ຕໍ. ຄງ຺ຄາຍ ວຸຍ຺ຫມານໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິເຕ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ເທສິເຕ ນນ຺ໂທ ໂຄປາລໂກ ‘‘ອຫມິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນນ຺ທໂຄປາລກສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທີນິ ປນ ອຎ຺ຎຕໂຣເຍວ ຠິກ຺ຂຸ ອໂວຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ, ໂອຣິມໍ ຕີຣ’ນ຺ຕິອາທິ’’.

ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘ ນ ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ຄງ຺ຄາຍ ວຸຍ຺ຫມານໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິເຕ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ເທສິເຕ. ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ອນຸສນ຺ຘິກຸສລຕາຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນມໂວຈ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ‘‘ອິມິສ຺ສໍ ປຣິສຕິ ນິສິນ຺ໂນ ອນຸສນ຺ຘິ ກຸສໂລ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ໂອຣິມໍ ຕີຣນ຺ຕິ ໂອຣິມຠູຕໍ ຕີຣໍ. ຕຖາ ປາຣິມໍ ຕີຣນ຺ຕິ. ມຊ຺ເຌ ສໍສີໂທຕິ ເວມຊ຺ເຌ ສໍສີທນໍ ນິມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ. ຖເລ ອຸສ຺ສາໂທຕິ ຊລມຊ຺ເຌ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຖລສ຺ມິໍ ອຸສ຺ສາຣິໂຕ ອາຣຸຬ຺ໂຫ. ມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕານໍ, ມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ອມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາວຏ຺ຏຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຸທກາວຏ຺ເຏນ ຄຫຓໍ. ອນ຺ໂຕປູຕີຕິ ວກ຺ກຫທຍາທີສຸ ອປູຕິກສ຺ສາປິ ຄຸຓານໍ ປູຕິຠາເວນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍປູຕີຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສເກ ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໘໘-໙໐) ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິຍໍ, ເຕນ ຠຄວໂຕ ຍຖາເທສິຕາຍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈິຍຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂຠຕິ ຘມ຺ມາລປນໍ, ອມ຺ໂຠ ສຠາວຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສຕີຕິ ສປາຐເສສໂຍຊນາ. ອນຕ຺ຕກຕານີຕິ ອຕ຺ຕນາ ນ ກຕານິ, ອນຕ຺ຕຠູເຕຫິ ວາ ຂນ຺ເຘຫິ ກຕານິ. ກມຕ຺ຕານໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກີທິສມຕ຺ຕຠາວໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕິ. ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ຂຓິກຕ຺ຕາ ຕານິ ກມ຺ມານິ ກໍ ນາມ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂກ ກມ຺ມຜລໍ ປຏິສໍເວທິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຈຕສາ ເຈໂຕ – ປຣິຍຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວາ ອຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອວິທ຺ວາຕິ ສຸຕາທິວິຣເຫນ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ອປຓ຺ຑິໂຕ. ວິທ຺ວາຕິ ຫິ ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນໍ ວິທຕິ ຊານາຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປຄໂຕ, ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ເຈຕສາຕິ ‘‘ຍທິ ອຫໍ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສຕິ ມຍາ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ໂກ ປຏິສໍເວເທຕິ, ສຕິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສິຍາ ກມ຺ມຜລູປໂຠໂຄ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຘິປຕິໂຕ ອາຄເຕນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານສຫຄເຕນ ເຈຕສາ. ອຕິຘາວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຘາວິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຂຓິກຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຜລູປປຕ຺ຕິໂຕ ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ສິທ຺ເຘ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ເຘ ເອກຕ຺ຕນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ກາຣກເວທກຠູເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກມ຺ມກມ຺ມຜລານມສມ຺ພນ຺ໂຘ ສິຍາຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ. ອິທານິ ອນຕິຘາວິຕພ຺ພຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸປຣິ ເທສນາຕິ ເທສນາສມຸຏ຺ຐານຘມ຺ມທີປິກາຍ ເຫຏ຺ຐິມເທສນາຍ ອຸປຣິ ປວຕ຺ຕິຕາ ເທສນາ. ເທສນາສມຸຏ຺ຐານຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປ຺ປກາສນວເສນ ທຸວິເຘສຸ ຍຖານຸສນ຺ຘີສຸ ອນຸຣູປຘມ຺ມປ຺ປກາສນວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິທສ຺ສນເມຕໍ ‘‘ອຸປຣິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ຕທວເສສໍ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປ຺ປກາສນວເສນ. ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມູລປຓ຺ຓາສເກເຍວ ເຈຕານິ ສຸຕ຺ຕານິ. ກິເລເສນາຕິ ‘‘ໂລໂຠ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ກິເລສວເສນ. ຠຓ຺ຑເນນາຕິ ວິວາເທນ. ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາຕິ ໂກເປນ. ກກຈູປມາຕິ ຂຣປນ຺ຕິອຸປມາ. ອິມສ຺ມິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອເປກ຺ຂາຍໍ ‘‘ອຍມ຺ປິ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ໑.໗໒-໗໓, ໑໖໗, ໑໗໑, ໑໙໕, ໑໙໗) ວິຍ, ສມ຺ປິຓ຺ຑເນ ວາ, ເຕນ ຍຖາ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປ຺ປກາສນວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ ອເປກ຺ຂນໍ, ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ວາ ກໂຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິຈ຺ຈສາຣາທິປຎ຺ຎາປການໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວເສນ ອຸຏ຺ຐິຕາຍໍ ເທສນາ ນິຈ຺ຈສາຣາທິສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໕-໑໑໗. ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣາມາສສ຺ສ ຕຖາຄຕານໍ ຊານນປສ຺ສເນນ, ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາທສ຺ສເນນ ສງ຺ກຣາຠາວ-ວິຠາຄປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສເຍວ ເຕສໍ, ນ ຕຸ ຕຖາຄຕານມິວ ຍຖາຠູຕໍ ຊານນປສ຺ສນໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທນເມເວຕໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນເວທຍິຕໍ, ນ ຕຸ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສມ຺ມາທສ຺ສນເວທຍິຕມິວ ນິຈ຺ຈລນ຺ຕິ ຈ ຫິ ອິມາຍ ເທສນາຍ ມຣິຍາທວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຍນ ທິຏ຺ຐິອສ຺ສາເທນ…ເປ… ຕໍ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ເຈວ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ຈ. ‘‘ຕທປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍນ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຫິ ອວຄຕຕ຺ຖສ຺ເສເວຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສນໍ. ທິຏ຺ຐິອສ຺ສາເທນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອສ຺ສາເທນ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສຸເຂນາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຠວນ຺ຕານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕທປິ ເວທຍິຕໍ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ຍຖາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສຠາວໍ ອຊານນມຕ຺ເຕນ ມິຈ຺ຉາ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຈ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາຍເມຕ຺ຖ ວິເສສໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ເອວໍຄຫິຕໍ ເອວໍປຣາມຏ຺ຐໍ ເອວໍຄຕິກໍ ໂຫຕິ ເອວໍອຠິສມ຺ປຣາຍນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕມຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ເວທຍິເຕ ອວີຕຕຓ຺ຫຕາຍ ເອວໍທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປາທີຍຕິ, ຕໍ ເວທຍິຕໍ ສມຸທຍອຕ຺ຖງ຺ຄມາທິໂຕ ຍຖາຠູຕມຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານນ຺ຕິ. ເອວໍ ວິເສສໂຍຊນາຍ ຫິ ຍຖາ ອນາວຣຓຎາຓສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຫິ ຕຖາຄຕານໍ ຍຖາຠູຕເມຕ຺ຖ ຊານນໍ, ປສ຺ສນຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສເຍວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອິມາຍ ເທສນາຍ ທສ຺ເສຕີຕິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ເອວມ຺ປິ ຈາຍໍ ເທສນາ ມຣິຍາທວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຊາຕາ.

ເວທຍິຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑) ທິຏ຺ຐິປຎ຺ຎາປນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິສ຺ສາທສຸຂປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທປິ ອນຸຠວນໍ. ຕຓ຺ຫາຄຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປຄຕານໍ, ປວຕ຺ຕານໍ ວາ ຕເທວ ວຸຕ຺ຕິນເຍນ ວິວຣຕິ ‘‘ເກວລໍ…ເປ… ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເວທຍິຕເມວ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ‘‘ຕທປິ ເວທຍິຕໍ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ເວທຍິຕເມວາ’’ຕິ ວຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຕທປິ ເວທຍິຕໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ ປຸນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ຕທປິ ຕາວ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕີຕິ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ມຣິຍາທວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສນມິວ ນິຈ຺ຈລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ມາທສ຺ສນສຸຂໍ, ມຄ຺ຄຜລສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸໂຕ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອວ-ສທ຺ທສາມຕ຺ຖິຍໂຕ. ‘‘ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕນ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ວິຍ ອວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ເອກຣູເປ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ວຏ຺ຏາມິສຠູຕໍ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາສລ຺ລານຸວິທ຺ຘຕາຍ ສອຸປ຺ປີຬຕ຺ຕາ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິຕສ຺ສິເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ສສມ຺ພນ຺ຘນໂຍ.

ເອວໍ ວິເສສກາຣຓໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິເສສກາຣຓໂຕ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ເວທນາ, ອວິຊ຺ຊາ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິສິຏ຺ຐກາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຕທປີຕິ ‘‘ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ປຎ຺ຎາປນເຫຕຸຠູຕໍ ສຸຂາທິເຠທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ເວທຍິຕໍ, ຕທປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂສລ຺ລານິຈ຺ຈໂຕ, ອວິເສເສນ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓໂຕ ວາ ຍຖາຠູຕມຊານນ຺ຕານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ສຸຂາທິປຕ຺ຖນາສມ຺ຠວໂຕ, ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕນ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ ທິຏ຺ຐິຈລນເມວ. ‘‘ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ໂກ ເວທນໍ ອນຸຠວຕີ’’ຕິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ທິຏ຺ຐິຍາ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ, ນ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ໂພ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕາທີສຸປິ ເອສ ນໂຍ.

ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ມູລກາຣຓໍ, ຕສ຺ສາປິ ກາຣຓໍ, ປຸນ ຕສ຺ສປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຍນ ຫິ ຕຓ຺ຫາປຣິຕສ຺ສິເຕນ ເອຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເວທຍິຕໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເວທຍິຕສ຺ສາປິ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣວິຠາວິນີ ອຍໍ ເທສນາ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ປນ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຈ? ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ເຕນ ຫິ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ປຎ຺ຎາປນຘມ຺ໂມ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ຈ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຘມ຺ມາປິ ຣູປເວທນາທໂຍ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ວາ ໂລໂກ ວາຕິ ເອວມຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣິຜນ຺ທິຕໍ ຕທປິ ເວທຍິຕໍ ທິຏ຺ຐິກາຣຓຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໑. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທິຏ຺ຐິເວທຍິເຕ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ເວທຍິເຕ, ຜສ຺ສປຘາເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ. ສາເຘຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ພລວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ພລວກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ວິນາປິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖູຫິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ຈ ເກຫິຈິ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ກທາຈິປິ ຜສ຺ເສນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ພລວກາຣຓໍ. ນ ເກວລໍ ເວທນາຍ ເອວ, ອຖ ໂຂ ເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ. ສນ຺ນິຫິໂຕປິ ຫິ ວິສໂຍ ສເຈ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຜຸສນາກາຣວິຣຫິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຠວຕີຕິ ຜສ຺ໂສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີປກຣເຓ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສສ຺ເສວ ປຐມມຸທ຺ຘຣຓໍ ກຕໍ, ເວທນາຍ ປນ ສາຕິສຍມຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈໂຍ ເອວ. ‘‘ປຏິສໍເວທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕທປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາຘິກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ. ຄມ຺ຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄໍ ປຕິ ກາມຈາຣຕ຺ຕາ, ໂລປຕ຺ຕາ, ເສສຕ຺ຕາປິ ຈ ເອສ ນ ປຍຸຕ຺ໂຕ. ເອວມີທິເສສຸ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຄມ຺ຍມານາຘິກາຣໂຕ, ໂລປໂຕ ເສສໂຕ ຈາຕິ;

ກາຣເຓຫິ ຈຕູຫິປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ຣໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຜສ຺ສສ຺ສ ພລວກາຣຓຕາທສ຺ສເນນ ຕທຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຕໂຕຕິ ປຕນ຺ຕສ຺ສ. ຖູຓາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກທາຣຸສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຘິຏ຺ຐານວຏ຺ຏກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ກິຎ຺ຈາປິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປາຬິຍໍ ເວທຍິຕມນາຄຕໍ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ຕີສຸປິ ວາເຣສຸ ອຘິກຕຕ຺ຕາ, ອຸປຣິ ຈ ‘‘ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ເວທຍິຕເມເວຕ຺ຖ ປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພທິຏ຺ຐິເວທຍິຕານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຍປິ ເຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສ຺ສ ຈ ປິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສສ຺ສຕວາທາ…ເປ… ສພ຺ເພປິ ເຕ ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີຕິ ຫິ ເວທຍິຕກິຣິຍາວເສນ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ເວທຍິຕສມ຺ປິຓ຺ຑນເມວ ຊາຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ວາກ຺ຍໍ ກິຣິຍາປຘານນ຺ຕິ. ອຸປຣິ ຜສ຺ເສ ປກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິ ຜສ຺ເສ ປກ຺ຂິປນຕ຺ຖໍ, ປກ຺ຂິປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເວທຍິຕສ຺ສ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຕາທສ຺ສນເມວ. ‘‘ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ຉຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕເນຫິ ຉຬາຣມ຺ມຓປຏິສໍເວທນໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຉຜສ຺ສເຫຕຸກເມວາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ’’ຕິອາທິ.

ກມ຺ໂພໂຊຕິ ເອວໍນາມກໍ ຣຏ຺ຐໍ. ຕຖາ ທກ຺ຂິຓາປໂຖ. ‘‘ສຎ຺ຊາຕິຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ສຎ຺ຊາຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ສໂມສຣຓ-ສທ຺ໂທ. ອາຍຕນ-ສທ຺ໂທປິ ຕທຸຠຍຕ຺ເຖ. ອາຍຕເນຕິ ສໂມສຣຓຠູເຕ ຈຕຸມຫາປເຖ. ນນ຺ຕິ ມຫານິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂໍ. ອິທຎ຺ຫິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ປຎ຺ຈນິປາເຕ ສທ຺ຘານິສໍສສຸຕ຺ຕປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ ສຸຠູມິຍໍ ຈຕຸມຫາປເຖ ມຫານິຄ຺ໂຣໂຘ ສມນ຺ຕາ ປກ຺ຂີນໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໓໘) ຕນ຺ນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕິ ສຕິອາຍຕເນຕິ ສຕິສງ຺ຂາເຕ ກາຣເຓ ວິຊ຺ຊມາເນ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຕພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລານິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອາຍຠູຕໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຕໂນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຍຕນໍ, ກາຣຓໍ. ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອຸປສມ຺ມນ຺ຕິ ອສ຺ສາສໍ ຊເນນ຺ຕິ. ອາຍຕນ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ເຎສຸ ວິຍ ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາວໂພຘໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉສມູເຫ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ ຫິ ອຣຎ຺ຎໂວຫາໂຣ, ອຣຎ຺ຎເມວ ຈ ອຣຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ອາກຣນິວາສາຘິຏ຺ຐານຕ຺ເຖ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ‘‘ຫິຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ສຸວຓ຺ຓາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຫິ ອາກເຣ, ‘‘ອິສ຺ສຣາຍຕນໍ ວາສຸເທວາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນິວາເສ, ‘‘ກມ຺ມາຍຕນໍ ສິປ຺ປາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອຘິຏ຺ຐາເນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິສ຺ສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຍຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກໂຣນ຺ຕິ, ນິວສນ຺ຕິ, ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍ ອາກິຓ຺ຓາ, ຕານິ ຈ ເນສໍ ວາໂສ, ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕເທຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍມິຘ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ກຖໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຜສ຺ໂສ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ເຈຕນາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາຍຕນຠາວໂຕ, ປຘານວເສນ ວາ. ຕຖາ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ເຕເຍວ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ເວທນາ, ສຎ຺ຎາ, ເຈຕນາ, ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ວິຠຕ຺ຕາ. ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຠາເວນ ສໂມສຣຓໂຕ. ຕານິ ຈ ເນສໍ ກາຣຓໍ ເຕສມຠາເວ ອຠາວໂຕ. ອຍໍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຊາຕິເທສາທິອຕ຺ໂຖ ຣຸຬ຺ຫິວເສເນວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ເອວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອາຈຣິຍອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ປທຕ຺ຖວິວຣຓມຸເຂນ ປວຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ – ອາຍຕນໂຕ, ອາຍານໍ ຕນນໂຕ, ອາຍຕສ຺ສ ຈ ນຍນໂຕ ອາຍຕນໍ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຫິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ເສນ ເສນ ອນຸຠວນາທິກິຈ຺ເຈນ ອາຍຕນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ຕິ, ອາຍຠູເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ເອຕານິ ຕໂນນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕິ, ອາຍຕຎ຺ຈ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ນຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິອຕ຺ເຖນ ອິຕິ ສທ຺ເທນ ‘‘ໂສຕໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸປສາທຣູປາຣມ຺ມຓຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓານໍ. ເຕສໍ ສມາຄມນຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ‘‘ຜສ຺ໂສ ສງ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ສນ຺ນິປາຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍປຏິຈ຺ຈ…ເປ… ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໕; ໒.໔.໖໑; ກຖາ. ໔໖໕) ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ສຎ຺ຎາທີສຸ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ເວທນາຍ ປຘານກາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຜສ຺ສສີເສນ ເທສນາ ກຕາ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ຜສ຺ສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣນ຺ຕປຏິສນ຺ຘາເນນ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ຜສ຺ສສີເສນ ເທສນາ ກຕາຕິ. ຜສ຺ສາຍຕນາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ທມຕ຺ຕໂຕ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍ ປຣິຫຣຕິ. ນ ອາຍຕນານິ ຜຸສນ຺ຕິ ຣູປານມນາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ຜສ຺ໂສ ອຣູປຘມ຺ໂມ ວິສມາໂນ ເອກເທເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນລ຺ລິຍມາໂນປິ ຜຸສນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສວ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ໂສ ‘‘ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ, ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຉຫິ ຜສ຺ສາຍຕເນຫິ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາ’’ຕິ ອຜຸສນກິຈ຺ຈານິປິ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ຜຸສນກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນເມວ ຜສ຺ເສ ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ ນາມ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸປນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຫິ ຜຸສນກິຈ຺ຈາໂຣປນວເສນ ຜສ຺ສສ຺ມິໍ ປເວເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜສ຺ສຄຕິການິ ກຕ຺ວາ ຜສ຺ສຸປຈາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຈາໂຣ ນາມ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ເຕນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ອຕໍສຠາວໂຕ. ອຕ຺ຖສິຊ຺ຌນໂກ ປນ ຕໍສຠາໂວເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາຫຸ –

‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຫິ ນາໂຖ ສຣຓໍ ອໂວຈ,

ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂລກຫິໂຕ ມເຫສີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສານໍ ວເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ຍາວ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉພ຺ພິຘໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຉຜສ຺ສາຍຕນສມ຺ຠວາ ເວທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ –

‘‘ຜສ຺ສໂຕ ຉພ຺ພິຘາເປຕາ, ອຸປວິຈາຣເຠທໂຕ;

ຕິຘາ ນິສ຺ສິຕໂຕ ທ຺ວີຫິ, ຕິຘາ ກາເລນ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. –

ອຏ຺ຐສຕປຣິຍາເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາ. ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມຣູປໍ ສຬາຍຕນໍ, ເອວໍ ຜສ຺ສໍ, ເວທນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ທີເປນ຺ໂຕ ວິປາກເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຊ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ສພ຺ພເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ເວທນາ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາຍາຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປິຕຸນາມວເສນ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓນາມວເສນ ວຸຕ຺ຕາຍ ຣູປຕຓ຺ຫາ ຍາວ ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉພ຺ພິຘາຍ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ –

‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາທິກາ ກາມ-ຕຓ຺ຫາທີຫິ ຕິຘາ ປຸນ;

ສນ຺ຕານໂຕ ທ຺ວິຘາ ກາລ-ເຠເທນ ຄຸຓິຕາ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາຍ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍສີເສນ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍວ ອຸທ຺ຘໂຏ, ນນຸ ສຸຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ຈຕຸຘາ ປຈ຺ຈໂຍ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ທ຺ວິຘາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຸປນິສ຺ສເຍ ເອວ ປນ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ເອວມຸທ຺ຘໂຏ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸປນິສ຺ສເຍ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ, ກຖໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘຠາໂວ ສິຍາຕິ? ເຕສມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍວສໂມຘານຠູເຕວ ອຸປນິສ຺ສເຍ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ໂຫຕິ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປນິສ຺ສເຍນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ສຕ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ນິຍມາຍ ວາ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນາຍ ວາຕິ. ເອວມີທິເສສຸ.

ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາຕິ ກາມຸປາທານໍ ຍາວ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ. ນນຸ ຈ ຕຓ຺ຫາວ ກາມຸປາທານໍ, ກຖໍ ສາເຍວ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຉິມຕຓ຺ຫາຍ ທຬ຺ຫຠາວໂຕ ປຸຣິມາເຍວ ຕຓ຺ຫາ ປຈ຺ຉິມາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວຕິ. ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕເມວ ຫິ ‘‘ກາມຸປາທານໍ ອຸປາຍາໂສ ອຸປກຏ຺ຐາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປ-ສທ຺ທສ຺ສ ທຬ຺ຫຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອປິຈ ທຸພ຺ພລາ ຕຓ຺ຫາ ຕຓ຺ຫາເຍວ, ພລວຕີ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານໍ. ອຖ ວາ ອປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາ ຕມສິ ໂຈຣານໍ ຫຕ຺ຖປສາຣຓໍ ວິຍ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ກາມຸປາທານໍ ໂຈຣານໍ ຫຕ຺ຖຄຕຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປຏິປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາປຏິປກ຺ຂໍ ກາມຸປາທານໍ. ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂມູລໍ ຕຓ຺ຫາ, ອາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂມູລໍ ກາມຸປາທານໍ. ອຍມ຺ປິ ເຕສໍ ວິເສໂສ ເກຈິວາທວເສນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໔) ທສ຺ສິໂຕ ປຸຣິມນຍສ຺ເສວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໔) ສກວາທຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອສຫຊາຕສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ, ສຫຊາຕສ຺ສ ປນ ສຫຊາຕໂກຏິຍາຕິ ຍຖາລາຠມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອສຫຊາຕາ ອນນ຺ຕຣນິຣຸທ຺ຘາ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ ຉຘາ ປຈ຺ຈໂຍ. ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປນ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສເຍຫິ ຕິຘາ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປນິສ຺ສເຍເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທີນິ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ຣູປາທິເຠເທ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔-໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ອ. ນິ. ໑໐.໑໗໖, ໒໑໗; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໐໗, ໙໒໕, ໙໗໑) ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄປຣາມສນໍ, ຂນ຺ເຘສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫຠູຕໍ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຕິຓ຺ຓໍ ຕຓ຺ຫາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຫຊາຕາ ປນ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕເຫຕຸວເສນ ສຕ຺ຕຘາ ສຫຊາຕານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຫຊາຕໂກຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠວສ຺ສາຕິ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ເຈວ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາທິສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພໍ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ. ກາມຠວາທິນວວິໂຘ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ. ເຕສຸ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ. ກມ຺ມາຣມ຺ມຓກຣຓກາເລ ປນ ກມ຺ມສຫຊາຕມຸປາທານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ. ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປນ ສຫຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕມຸປາທານໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ເຈວ ເຫຕຸມຄ຺ຄວເສນ ຈ ອເນກຘາ ປຈ຺ຈໂຍ. ອສຫຊາຕສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອສຫຊາຕມຸປາທານໍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ນານນ຺ຕຣສ຺ສ ປກຕູປນິສ຺ສຍວເສນ, ສມ຺ມສນາທິກາເລສຸ ອາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣາທິເກ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍ, ສຫຊາຕາທິເກ ຈ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣູປູປຫາຣຕ຺ໂຖ ວາ ເຫສ ອນຸກຑ຺ຒນຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ຫິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເຈວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຠໂວ ຊາຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠໂວຕິ ກມ຺ມຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ. ຊາຕິເຍວ ຫິ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວຕິ, ສາ ຈ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຂນ຺ຘາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊາຕີຕິ ປເນຕ຺ຖ ສວິກາຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ, ເຕນາຍໍ ໂຈທນາ ນິວຕ຺ຕິຕາ ‘‘ນນຸ ຊາຕິປິ ຠໂວເຍວ, ກຖໍ ໂສ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ກມ຺ມຠໂວ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເຈ? ພາຫິຣປຈ຺ຈຍສມຕ຺ເຕປິ ກມ຺ມວເສເນວ ຫີນປຓີຕາທິວິເສສທສ຺ສນໂຕ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ‘‘ກມ຺ມໍ ສຕ຺ເຕ ວິຠຊຕິ ຍທິທໍ ຫີນປຓີຕຕາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙) ສວິກາຣາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິກາເຣນ ສວິກາຣາ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວເຍວ, ໂສ ເອວ ຈ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ຠວິຕຸມຍຸຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ກາມຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ວິຍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມາທິວິເສສານມສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຠໂວເຍວ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາຕາຍ ຊາຕິຍາ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ປກຕູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມປຈ຺ຈຍໍ ອຸປນິສ຺ສເຍເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຊາຕິຍາ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ, ຊຣາມຣຓາທິນາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ພາລສ຺ສ ໂສກາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນາສຕິ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິຊຣາມຣຓາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ, ສຫຊາຕູປນິສ຺ສຍສີເສເນວ ປຈ຺ຈຍວິຈາຣຓາຍ ຈ, ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄາທິວິຘານສ຺ສ ຈ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຈາຣຓາຍ ນິຣວເສສາ ອຍໍ ກຸໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ອິຘ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ເອກເທເສເນວ ກຖິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ. ອສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ. ປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ກາຣຓຠູຕເວທນາວເສນ ເອກເທສມຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນເມວ. ‘‘ມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ຫິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ປຣິຍາຍວຈນໍ ‘‘ອປ຺ປໍ ວສ຺ສສຕໍ ອາຍຸ, ອິທາເນຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຕ຺ຖາວໂພຘນວເສນ ສປໂຍຊນຕ຺ຕາ, ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວາ ປມາເຓ, ປໂຍຊນສງ຺ຂາຕໍ ປມາຓເມວ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ ເອວ-ສທ຺ໂທ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ມຕ຺ຕເມວາຕິ ເອກຕ຺ຖໍ, ມຕ຺ຕປທໍ ປມາຓເກ;

ມຕ຺ຕາວຘາຣເຓ ວາ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານມ຺ຫິ ເຈຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ເອກເທເສເນວິຘ ປາຬິຍໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕຖາ ກຖເນ ສທ຺ຘິໍ ອຸທາຫຣເຓນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ອິມມຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອວິຊ຺ຊາ-ຕຓ຺ຫາ-ທິຏ຺ຐີນມຎ຺ຎຕຣສີເສນ ກເຖສິ, ເຕສຸ ອິຘ ທິຏ຺ຐິສີເສເນວ ກເຖນ຺ໂຕ ເວທນາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ພລວກາຣຓຕ຺ຕາ ເວທນາມູລກໍ ເອກເທສເມວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ເອຕານິ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ທສນິປາເຕ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑ ວາກ຺ຍຂນ຺ເຘ) ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ວາ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຸຣິໂມ ອາທິມຣິຍາໂທ ອປ຺ປຏິຫຕສ຺ສ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຕຕາ ມຣິຍາທສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຣິຍາທາຠາເວນ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ກາມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ຈ ປນາຕິ ເອວໍ ກາລນິຍເມນ ມຣິຍາທາຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມານາປິ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິມສ຺ມາ ປຎ຺ຈນີວຣຓສງ຺ຂາຕປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມນິຍາເມນ ອວິຊ຺ຊາຍ ໂກຏິ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂກ ຈາຫາໂຣ ອວິຊ຺ຊາຍ, ‘ປຎ຺ຈ ນີວຣຓາ’ ຕິສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑) ຫິ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ອາສວປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໔) ອາຫ, ຕໍ ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ເຕນ ນ ສເມຕິ. ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ມ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣາເທສວເສນ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ອີທິສສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ທິສ຺ສນໂຕ ອິທ-ສທ຺ໂທເຍວ ປກຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕເມເວຕໍ ວຓ຺ຓວິກາຣາທິວເສນ ນານາປໂຍຄສ຺ສ ທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ວຓ຺ຓວິກາເຣນ ‘‘ອມູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອສູ’’ຕິ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ອິເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ເອສູ’’ຕິ, ເອວມິຘາປິ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ ຈ ວາກ຺ເຍ ວິຍ ສມາເສປິ ລພ຺ຠເຕວ ຍຖາ ‘‘ຊານິປຕິ ຕຸທມ຺ປຕີ’’ຕິ. ກິເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິເທນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຠວຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຠວສຎ຺ໂຎຊນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິມສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ໂກ ຈາຫາໂຣ ຠວຕຓ຺ຫາຍ, ‘ອວິຊ຺ຊາ’ ຕິສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິຘ ປນ ເວທນາປຈ຺ຈຍາຕ຺ເວວ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ກເຖຕພ຺ພາ, ກິມຕ຺ຖິຍໍ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖນນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອນຸໂລເມນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ນາມ ວຏ຺ຏກຖາ, ຕໍ ກຖເນເນວ ຠຄວາ ເອເຕ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຍາວິທໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ອິມິນາ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປເຣນ ວຏ຺ເຏເຍວ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສສີຕິ. ອິໂຕ ຠວາທິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຠວາທີສຸ. ເອສ ນໂຍ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ອິມິນາ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິປນ຺ນຏ຺ຐາຕິ ວິວິເຘນ ນາສິຕາ.

ວິວຏ຺ຏກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ທິຏ຺ຐິຄຕິກາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫທສ຺ສນວເສນ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ, ທິຏ຺ຐິຄຕິກວເສນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຘມ຺ມເທສນາ ເຫສາ. ຍຸຕ຺ຕໂຍຄຠິກ຺ຂຸອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄານໍ ຠິກ຺ຂູນມຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ, ຠິກ຺ຂຸວເສນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕໍ. ‘‘ເຍຫີ’’ຕິອາທິນາ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາຍ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ ຜສ຺ສາຍຕນມິຘ ຄຫິຕໍ ເທສນາກຸສເລນ ຠຄວຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນຕິ ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອິມໍ ປາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕເມວ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນ຺ຕິ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ, ຜສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ. ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ‘‘ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອາຫາຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໔໒໙) ປຏ຺ຐາເນ ວຈນໂຕ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານມ຺ປິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ‘‘ນາມຣູປສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເມວ ນາມໍ. ນນຸ ຈ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສພ຺ເພສຸ ຉສຸ ຜສ຺ສາຍຕເນສຸ ‘‘ນາມຣູປສມຸທຍາ ນາມຣູປນິໂຣຘາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີສຸ ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ອາຫາຣນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ອວິເສເສນ, ອິຘ ປນ ເອວມ຺ປິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸຕ຺ຕຣິຕຣຊານເນເນວ ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສ ຊານນມ຺ປິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍມນາຄເຕປິ ‘‘ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ, ວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ອິທ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຄ຺ຄຜລສ຺ສ ວິສຸໍ ວຈນໂຕ. ປຈ຺ຈກ຺ຂານຸມາເນນ ເຈຕ຺ຖ ປຊານນາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຄນ຺ຖຘໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ, ຍຖາລາຠໍ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເທສນາ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິຍຕ຺ໂຖ, ເຕນິມໍ ທີເປຕິ – ຍທິປິ ອນາຄາມິອາທໂຍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອຣຫໂຕ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານນວເສນ ເທສນາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ. ສຸວຓ຺ຓເຄໂຫ ວິຍ ຣຕນມຍກຓ຺ຓິກາຍ ເທສນາ ອຣຫຕ຺ຕກຓ຺ຓິກາຍ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ…ເປ… ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂກ ເອວໍ ຊານາຕີຕິ? ຂີຓາສໂວ ຊານາຕິ, ຍາວ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕນ ຍເທຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນາປິ ທີເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘), ຕໍ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໖. ‘‘ເທສນາຊາລວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຏິຄຕິໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ສນໍ ເທສນາຍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ ຎາເປຕຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕ ຊາລສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລໍ, ທພ຺ພປເວສນວເສນ ອນ຺ໂຕຊາເລ ອກຕາປິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວາທປ຺ປເວສນວເສນ ກຕາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ, ອນ຺ໂຕ ຊາລສ຺ສ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ວາ ອນ຺ໂຕຊາລາ, ທພ຺ພວເສນ ອນນ຺ໂຕຊາລາປິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວາທວເສນ ອນ຺ໂຕຊາລາ ກຕາຕິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ. ອຠູຕຕພ຺ຠາເວ ກຣາສຠູໂຍເຄ ວິກາຣວາຈກໂຕ ອີປຈ຺ຈໂຍ, ອນ຺ຕສຣສ຺ສ ວາ ອີກາຣາເທໂສຕິ ສທ຺ທວິທູ ຍຖາ ‘‘ຘວລີກາໂຣ, ກພຬີກາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໑), ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສິຕາ ອວສິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມານ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ອປ຺ປຫີເນນ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນຠາເວນ ປຸນ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ‘‘ໂອສີທນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊເນເນວ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ນິມຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂອສີທນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອປາຍູປປຕ຺ຕິວເສນ ອໂຘ ໂອສີທນໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວວເສນ ອຸທ຺ຘມຸຄ຺ຄມນໍ. ຕຖາ ປຣິຕ຺ຕຠູມິມຫຄ຺ຄຕຠູມິວເສນ, ທິຏ຺ຐິຍາ ໂອລີນຕາຕິຘາວນວເສນ, ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ຕພ຺ຠາໂວ ຈ ຕທາພທ຺ເຘນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕນ ອາພທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ນ ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ອາປນ຺ນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນມາຫ ‘‘ເກວຏ຺ໂຏ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ເກ ອຸທເກ ວຏ຺ຏຕິ ປຣິຈຣຕີຕິ ເກວຏ຺ໂຏ, ມຈ຺ຉພນ຺ໂຘ. ກາມໍ ເກວຏ຺ຏນ຺ເຕວາສີປິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ປນ ຕທນຸຄຕິໂກວາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິເວຘສມ຺ຠວໂຕ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາວ. ໂອຬາຣິກາຕິ ປາກຏຠາເວນ ຖູລາ. ຕສ຺ສາຕິ ປຣິຕ຺ໂຕທກສ຺ສ.

໑໔໗. ‘‘ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ວາທສງ຺ຄຫເຓນ ປຸຄ຺ຄລສງ຺ຄໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ…ເປ… ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ເທສນາກຸສລຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ກຕ຺ຖຈິປິ ຠວາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອນວໂຣຘຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ນຍນ຺ຕີຕິ ສຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານມາວຫນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ຕຖາອາກຑ຺ຒນວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄີວາຍາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເນຕ຺ຕິສທິສຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທິສໂວຫາຣໍ, ອຸປມາຕທ຺ຘິຕໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ ສທິສຕາວິຠາວນາ. ຄີວາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາຊນານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘີນິທ຺ເທໂສ ເນຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມຠາເວນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ນີ-ສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ, ອາຂ຺ຍາຕປໂຍເຄ ຈ ພຫຸລໍ ສາມິວຈນສ຺ສ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ ຠຄວຕາ, ສາ ຠວເນຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວາຕິ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ຖມາຫ. ຊີວິຕປຣິຍາທາເນ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຫິ ປຸນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຕສ຺ເສວ ອທສ຺ສນສ຺ສ ປຘານກາຣຓຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາຄຕວຈນວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ‘‘ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສກ຺ຂິໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໒໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐໒) ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ທກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວນ຺ຕິ ຈ ຘຣມານກປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ, ອຕີຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ປນ ຕຖາຄຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອຎ຺ຎພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ປວຕ຺ຕຕິ ເອວ ຍຖາ ອຘຸນາ ວິປສ຺ສິອາທີນໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໗) ປຎ຺ຎາຍ ເຈຕ຺ຖ ປຓ຺ຓາເທໂສຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ.

ກາໂຍຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ໂຍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂສທິສຕາ, ຕທວຍວານຎ຺ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຈກ຺ຂາຍຕນຈກ຺ຂຸຘາຕາທີນໍ ອມ຺ພປກ຺ກສທິສຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕນ຺ຕິ ກາຍໍ. ປຎ຺ຈປກ຺ກທ຺ວາທສປກ຺ກອຏ຺ຐາຣສປກ຺ກປຣິມາຓາຕິ ປຎ຺ຈປກ຺ກປຣິມາຓາ ເອກາ, ທ຺ວາທສປກ຺ກປຣິມາຓາ ເອກາ, ອຏ຺ຐາຣສປກ຺ກປຣິມາຓາ ເອກາຕິ ຕິວິຘາ ປກ຺ກມ຺ພຜລປິຓ຺ຑີ ວິຍ. ປິຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຓ຺ຑີ, ຖວໂກ. ຕທນ຺ວຍານີຕິ ວຓ຺ຏານຸຄຕານິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕໍເຍວ ວຓ຺ຏໍ ອນຸຄຕານີ’’ຕິ.

ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກວິສສມ຺ຜສ຺ສນ຺ຕິ ວິສວນ຺ຕສ຺ສ ເຠກວິເສສສ຺ສ ກຓ຺ຏເກນ, ຕທຎ຺ເຎນ ຈ ວິເສນ ສມ຺ຜສ຺ສໍ, ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏເກ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິສສ຺ສ ສມ຺ຜສ຺ສໍ ວາ. ສກຓ຺ຏໂກ ຊລຈາຣີ ສຕ຺ໂຕ ອິຘ ມຓ຺ຑູໂກ ນາມ, ໂຍ ‘‘ປາສາຓກຈ຺ຉໂປ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ກຓ຺ຏໂກຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອກໍ ວິສມຈ຺ຉກຓ຺ຏກນ຺ຕິປິ ເອເກ. ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຏຈ຺ເຉເທ ວຓ຺ຏູປນິພນ຺ຘານໍ ອມ຺ພປກ຺ການໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໂຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ຠວເນຕ຺ຕິຈ຺ເຉເທ ຕທຸປນິພນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ສນ຺ຕານໂຕ ວິຈ຺ເຉໂທຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ປາຬິຍມາຄຕໍ ໂອປມ຺ມໍ, ຕທວເສສໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໘. ພຸທ຺ຘພລນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓພລໍ. ກຖິຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ ນິປາໂຕ, ເຕນ ‘‘ເອວມ຺ປິ ນາມ ກຖິຕສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ສມ຺ຠາເວຕິ. ຫນ຺ທາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖ. ເຕນ ຫິ ອຘຸນາວ ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສາມິ. ນ ປປຎ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ.

ຘມ຺ມປຣິຍາເຍຕິ ຘມ຺ມເທສນາສງ຺ຂາຕາຍ ປາຬິຍາ. ອິຘຕ຺ໂຖຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຫິຕໍ. ປຣຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ປຣາຍຫິຕໍ, ຕທຸຠຍຕ຺ໂຖ ວາ. ຠາສິຕຕ຺ໂຖປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ‘‘ຘມ຺ມຊາລ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິຫາຕິ ອິຘ ສາສເນ. ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ນໍ ສຸໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຕິ ປາຬິຘມ຺ມາ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຕ຺ຖສງ຺ຂາຕໍ ຊາລເມຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຖຊາລໍ. ຕຖາ ຘມ຺ມຊາລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ທິຏ຺ຐິຊາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສງ຺ຄາມໍ ວິຊິນາຕິ ເອເຕນາຕິ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍ, ສງ຺ຄາໂມ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ມາເຣຫິ ສມາຄມນໍ ອຠິຍຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທວປຸຕ຺ຕມາຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອຕ຺ຖຊາລໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສີລາທິອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິທ຺ເທສໂຕ ຈ ຘມ຺ມຊາລໍ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານໍ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ. ທິຏ຺ຏິວິເວຈນມຸເຂນ ສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ. ຕິຕ຺ຖິຍວາທນິມ຺ມທ຺ທນຸປາຍຕ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິທານາວສານໂຕຕິ ‘‘ອຖ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນສງ຺ຂາຕນິທານປຣິໂຍສານໂຕ. ມຣິຍາທາວຘິວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ອປິຈ ນິທານາວສານໂຕຕິ ນິທານປຣິໂຍສາເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິທານາວສານຠູຕໂຕ ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໕, ໖) ວຈນໂຕ. ອາຠິວິຘິອວຘິວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອໂວຈາ’’ຕິ ກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ນິທານມ຺ປິ ນິຄມນໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນເມວ. ອລພ຺ຠ…ເປ… ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເສສນໍ.

໑໔໙. ຍຖາ ອນຕ຺ຕມນາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖຈຣຕາຍ ປຣມນາ ເວຣິມນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາຫ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມປເທ, ອຸທາເນ ຈ –

‘‘ທິໂສ ທິສໍ ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາ, ເວຣີ ວາ ປນ ເວຣິນໍ;

ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໒; ອຸທາ. ໓໓);

ນ ເອວມິເມ ອນຕ຺ຕມນາ, ອິເມ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຈຣຕາຍ ອຕ຺ຕມນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສກມນາ’’ຕິ. ສກມນຕາ ຈ ປີຕິຍາ ຄຫິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ.

ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ອຕ຺ຕມນາຕິ ສມຕ຺ຕມນາ, ອິມາຍ ເທສນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓມນສງ຺ກປ຺ປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາວິລາໂສ ເທສນາຍ ວິຊມ຺ຠນໍ, ຕຎ຺ຈ ເທສນາກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທກໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ກຣວີກສ຺ສ ຣຸຕມິວ ມຎ຺ຊຸມຘຸຣສ຺ສໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊູ, ເຕນ. ອມຕາຠິເສກສທິເສນາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖວູປສມກໍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣາຠິສງ຺ຂຕໍ ອຸທກໍ ທີຆາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນໂຕ ອມຕໍ ນາມ. ເຕນາຠິເສກສທິເສນ. ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສໂຣ ວິຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ສໂຣ ຍສ຺ສາຕິພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສໂຣ, ເຕນ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຍຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍມ຺ປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເສວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຄມເນປີ’’ຕິ.

ຕຖາ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນປີ’’ຕິ. ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວຕ຺ໂຖ ‘‘ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປກາສິໂຕຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຸໂມທເນປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມເມວຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທໂຕ ສຸຠາສິຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສຸລປິຕໍ. ສີລປ຺ປກາສເນນ ວາ ສຸຠາສິຕໍ, ສຸຎ຺ຎຕາປກາສເນນ ສຸລປິຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິຠຊເນນ ວາ ສຸຠາສິຕໍ, ຕນ຺ນິພ຺ເພຘກສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວິຠຊເນນ ສຸລປິຕໍ. ເອວໍ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓນິເສຘນາທີຫິປິ ອິຘ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາເຣຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕາທິໂນຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມເປກ຺ຂນາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຕາທິຠູຕສ຺ສ. ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ, ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ວນ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໓໘) ມຫານິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໗) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕາຍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ນາມ ຠວຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ຫິ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຕຖາປິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຄາຖກໍ ເຈ, ເຄຍ຺ຍໍ ນາມ ຠວຕິ. ນິຄ຺ຄາຖກໍ, ເຈ ອງ຺ຄນ຺ຕຣເຫຕຸຣຫິຕຎ຺ຈ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ນາມ. ອິຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສາປິ ເຄຍ຺ຍສາຘາຣຓໂຕ, ອງ຺ຄນ຺ຕຣເຫຕຸຣຫິຕສ຺ສ ຈ ນິຄ຺ຄາຖກຠາວສ຺ເສວ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໂຕ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາວມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄາຖກຠາວເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓເຫຕຸຕາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຄ຺ຄາຖກຕ຺ຕາ ຫິ ອິທໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ກສ຺ມາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອຸຠຍສມ຺ພນ຺ຘປທຎ຺ເຫຕໍ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣິ ຈ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠຎ຺ຎມາເນ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເກວລໍ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນເຍວ, ອຖ ໂຂ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ຐາເນສຸ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ຍເທວໍ ສກເລປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຠຎ຺ຎມາເນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ປຣິໂຍສາເນຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິປິ ນ ປວິສຕິ ສມ຺ຠວມຕ຺ເຕເນວ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ, ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ຠວມຕ຺ເຕເນວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ເທສນາກາເລ ກມ຺ປນາກາເຣເນວ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠເຕນ. ເຕເນວ ຫິ ອາກາເຣນາຍມຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄີຕິມາຣຸຬ຺ໂຫ, ຕຖາຣຸຬ຺ຫນເຍເນວ ຈ ສງ຺ຄຫກາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ອຕກ຺ກາວຈຣສ຺ສ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕກຖນໍ ອນຸປປນ຺ນໍ ສິຍາຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ‘‘ຘາຕຸກ຺ໂຂເຠນາ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໑) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອປເຣສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ປາຣມິປວິຈຍນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວໍເສ –

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑໖໖);

ຕຖາ ສາສນປຕິຏ຺ຐານນ຺ຕຣຘານາທໂຍປິ. ຕຕ຺ຖ ສາສນປຕິຏ຺ຐາເນ ຕາວ ຠຄວໂຕ ເວຬຸວນປຏິຄ຺ຄຫເຓ, ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາເມຆວນປຏິຄ຺ຄຫເຓ, ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປິຏກສຊ຺ຌາຍເນຕິ ເອວມາທີສຸ ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານີຕິ ປີຕິວສໍ ຄຕາ ນຈ຺ຈນ຺ຕາ ວິຍ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ສາສນນ຺ຕຣຘາເນ ປນ ‘‘ອໂຫ ອີທິສສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານ’’ນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ ຍຖາ ຕໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕມປທາເນ –

‘‘ຕທາຍໍ ປຖວີ ສພ຺ພາ, ອຈລາ ສາ ຈລາຈລາ;

ສາຄໂຣ ຈ ສໂສໂກວ, ວິນທີ ກຣຸຓໍ ຄິຣ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ໒.໕໔.໑໓໑);

ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນຕິ ວິສາຂາປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຐມໍ ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນ. ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫເຓຕິ ປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ທາສິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ສ ສາຓມຍປໍສຸກູລສ຺ສ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ປາເຓ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ມຫາອຣິຍວໍເສ ຐຕ຺ວາ ຄຫເຓ. ປໍສຸກູລໂຘວເນຕິ ຕສ຺ເສວ ປໍສຸກູລສ຺ສ ໂຘວເນ. ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໔.໒໔) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ. ໂຄຕມກສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ອ. ນິ. ໓.໑໗໖) ຕຕ຺ເຖວ ຕິກນິປາເຕ. ວີຣິຍພເລນາຕິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມເນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິປຣິຈ຺ຈາຄເຫຕຸຠູຕວີຣິຍປ຺ປຠາເວນ. ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນ –

‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ;

ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ນິສ຺ເສສໍ, ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒, ໒໓໗; ອ. ນິ. ໒.໕; ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໙໖; ອວິທູເຣນິທານກຖາ);

ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕວີຣິຍານຸຠາເວນາຕິ ຍຖາຣຫມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາຕິ ວິມ຺ຫຍາວຫກິຣິຍານຸຠາວຆຏ຺ຏິຕາ. ປໍສຸກູລໂຘວເນ ຠຄວໂຕ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫເຓ ຍຖາ ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປນ ກທາຈິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອກາລກມ຺ປເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໕໕) ປນ ປາຣມີປູຣຓປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກມ຺ປິຕຕ຺ຕາ ອກາລກມ຺ປນໍ ນາມ ຠວຕິ. ສກ຺ຂິນິທສ຺ສເນ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສານຸຣູປໂຕ ສກ຺ຂິ ວິຍ ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ຂິຠາເວນາ’’ຕິ ຍຖາ ຕໍ ມາຣວິຊຍກາເລ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ). ສາຘຸກາຣທາເນນາຕິ ປກຣຓານຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສງ຺ຄີຕິກາລາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໓.໓໐໑).

‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອເນກຕ຺ຖປຖວີກມ຺ປນທສ຺ສນມຸເຂນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕາເຍວ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂຊຕິວເນຕິ ນນ຺ທວເນ. ຕຎ຺ຫິ ສາສນສ຺ສ ຎາຓາໂລກສງ຺ຂາຕາຍ ໂຊຕິຍາ ປາຕຸຠູຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ໂຊຕິວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມໍ. ປາຈີນອມ຺ພລຏ຺ຐິກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຈີນທິສາຠາເຄ ຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ເຂນ ລກ຺ຂິຕຏ຺ຐານໍ.

ເອວນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ເທສິຕກາລາທີສຸ ປຖວີກມ຺ປນມຕິທິສຕິ. ອເນກໂສຕິ ອເນກຘາ. ສຍມ຺ຠຸນາ ເທສິຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ໂຍນິໂສຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມາທານາທິນາ ຎາເຍນ ອຸປາເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວິຠາວນາ.

ປກຣຓນຍວຓ຺ຓນາ

‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ອາຈຣິຍ-ຘມ຺ມປາເລນ ຍາ ກຕາ;

ສມຸຏ຺ຐານາທິຫາຣາທິ-ວິວິຘຕ຺ຖວິຠາວນາ.

ນ ສາ ອມ຺ເຫຫຸເປກ຺ເຂຍ຺ຍາ, ອຍຎ຺ຫິ ຕພ຺ພິໂສຘນາ;

ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ປວກ຺ຂາມ, ໂສຕູນໍ ຎາຓວຸຑ຺ຒິຍາ.

ອຍຎ຺ຫິ ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ປກຣຓນໂຍຕິ ຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຠາສາຍ ວຓ຺ຓນານໂຍ. ‘‘ເນຕ຺ຕິເປຏກປ຺ປກຣເຓ ຘມ຺ມກຖິການໍ ໂຍຊນານໂຍຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປໂຍຊນຠາຊເນສຸ, ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸກຣາ, ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ –

ສມຸຏ຺ຐານໍ ປໂຍຊນໍ, ຠາຊນຎ຺ຈາປິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ;

ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວານ ປຓ຺ຑິໂຕ, ຕໂຕ ຫາຣາທໂຍ ສໍເສ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ເທສນານິທານໍ, ຕໍ ສາຘາຣຓມສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ, ຕຖາ ສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸຓາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕິວິຘາວຕ຺ຖາຍປິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍາວເທວ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ຖທາເນຫິ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາ ຈ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓທສພລຎາຓາທໂຍປິ ເທສນາຍ ສາຘາຣຓມຊ຺ຌຕ຺ຕິກສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພາກາຣໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍາທິກຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຐານາຏ຺ຐານາທີສຸ ໂກສລ຺ເລນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຈິຕ຺ຣນຍເທສນໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ພາຫິຣໍ ປນ ສາຘາຣຓສມຸຏ຺ຐານໍ ທສສຫສ຺ສິມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາຣສ຺ສ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ. ຕທຊ຺ເຌສນຎ຺ຫິ ປຕິ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຊນິຕໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ.

ອສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣໂຕ ທຸວິຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ, ເຍນ ຈ ເທສນາຎາເຓນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕທຸຠຍເມວ. ສາມຎ຺ຎາວຕ຺ຖາຍ ຫິ ສາຘາຣຓມ຺ປິ ສມານໍ ມຫາກຣຸຓາທິວິເສສາວຕ຺ຖາຍ ອສາຘາຣຓໍ ຠວຕິ, ພາຫິຣໍ ປນ ອສາຘາຣຓສມຸຏ຺ຐານໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓຠຓນນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ສຕ຺ຕານໍ ເວເນຍ຺ຍາຆາຕານນ຺ທາທິຠາວມນາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອນາທີນວທສ຺ສນໍ ພາຫິຣມສາຘາຣຓສມຸຏ຺ຐານເມວ, ຕຖາ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ປຏິປຊ຺ຊນກ຺ກມສ຺ສ, ປສໍສາວິສຍສ຺ສ ຈ ຂຸທ຺ທກາທິວເສນ ອເນກວິຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ, ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຈ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ຠວາທີສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ສຕ຺ຕານມນວໂພໂຘປິ ພາຫິຣມສາຘາຣຓສມຸຏ຺ຐານໍ.

ປໂຍຊນມ຺ປິ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ສພ຺ພາຍປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໖໖) ອສາຘາຣຓໍ ປນ ພາຫິຣສມຸຏ຺ຐານໂຕ ວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ຫິ ສຕ຺ຕານນ຺ເວເນຍ຺ຍາຆາຕານນ຺ທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິອາທິກໍ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຜລຠູຕໍ ກາຣຓຠາເວນ ອິມໍ ເທສນໍ ປໂຍເຊຕິ. ຜລຎ຺ຫິ ຕທຸປ຺ປາທກສຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ປໂຍເຊຕິ ນາມ ຜເລ ສຕິເຍວ ຕາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຜລໍ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປໂຍເຊຕີຕິ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ຜລໍ, ຕໍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ເທສກໍ ປໂຍເຊຕິ ນາມ. ອປິຈ ກຸຫນລປນາທິນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ, ທິຏ຺ຐິສີເສນ ປຈ຺ຈຍາກາຣວິຠາວນໍ, ຉຜສ຺ສາຍຕນວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນຎ຺ຈ ປໂຍຊນເມວ.

ຠາຊນໍ ປນ ເທສນາຘິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຫິ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓນິມິຕ຺ຕອນຸໂຣຘວິໂຣຘວນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ກຸຫນາທິວິວິຘມິຈ຺ຉາຊີວນິຣຕາ ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິປງ຺ກນິມຸຄ຺ຄາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອປຣິປູຣກາຣິໂນ ອພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສຎາຓາ ເວເນຍ຺ຍາ, ເຕ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຠາຊນໍ.

ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ປນ ອິຘ ລພ຺ຠມານປເທຫິ, ສມຸທາເຍນ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສງ຺ຄຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອາຆາຕາທີນໍ ອກຣຓີຍຕາວຈເນນ ຫິ ທສ຺ສິຕໍ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ສມຓສຎ຺ຎາຍ ນິໂຍຊນໍ, ຕຖາ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານຸຏ຺ຐານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນານຸໂຍໂຄ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສມາໂຍໂຄ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ, ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລສິທ຺ຘິ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍປ຺ປຫານໍ, ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອນຸປເລໂປ ຈ –

ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ທສ຺ສິຕາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມງ຺ຄິຕາ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ, ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ວິຣຕິຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິ, ປິຍມນາປຄຣຸຠາວນີຍຕານິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສມຸທາຄໂມ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາໂວ, ອກຸສລມູລຕນຸກຣຓໍ, ກຸສລມູລໂຣປນໍ, ອຸຠຍານຕ຺ຖທູຣີກຣຓໍ, ປຣິສາສຸ ວິສາຣທຕາ, ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣ, ປເຣຫິ ທຸປ຺ປຘໍສິຍຕາ, ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິສມງ຺ຄິຕາ ຈ –

‘‘ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ທສ຺ສິຕໍ ຄມ຺ຠີຣຘມ຺ມວິຠາວນໍ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕາ, ກປ຺ປານມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍນາປິ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຕາ, ສຸຂຸເມນປິ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາ, ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາເຕນ ອນຸມານຎາເຓນາປິ ທຸຣຘິຄມນີຍຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພທຣຖຕາ, ສນ຺ຕຘມ຺ມວິຠາວນໍ, ໂສຠນປຣິໂຍສານຕາ, ອຕິຕ຺ຕິກຣຠາໂວ, ປຘານຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓໂຄຈຣຕາ, ສຸຂຸມສຠາວຕາ, ມຫາປຎ຺ຎາວິຠາວນາ ຈ. ທິຏ຺ຐິທີປກປເທຫິ ທສ຺ສິຕາ ສມາສໂຕ ສສ຺ສຕອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ລີນຕາຕິຘາວນວິຠາວນໍ, ອຸຠຍວິນິພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສກິຕ຺ຕນໍ, ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນໍ, ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫຎາປນໍ, ປຣາມາສປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິປຕິຏ຺ຐາປນາ, ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິວິຠາຄາ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາປວຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕວານນ຺ຕວາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທໂສ, ອນ຺ຕທ຺ວຍາວຕາຣຓໍ, ອາສໂວຆໂຍຄກິເລສຄນ຺ຖສໍໂຍຊນຸປາທານວິເສສວິຠຊນຎ຺ຈ –

ຕຖາ ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ທສ຺ສິຕາ ຈຕຸນ຺ນມຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິໂພຘສິທ຺ຘິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາວິຄໂມ, ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິນິມິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄໂຫ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຏ຺ຐານໍ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສມາໂຍໂຄ, ວີຣິຍສມຕານຸໂຍຊນໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຈ –

‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ປເທຫິ ທສ຺ສິຕາ ອວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ປເທຫິ ຕຓ຺ຫາສິທ຺ຘິ, ຕທຸຠເຍນ ຈ ນີວຣຓສຎ຺ໂຎຊນທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏານຸປຈ຺ເຉໂທ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣຓາປຣນ຺ຕານຸສນ຺ຘານານິ, ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລວເສນ ເຫຕຸວິຠາໂຄ, ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣິຕາ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີນໍ ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທໂສ ຈ –

‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ປເທນ ທສ຺ສິຕາ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາ, ເຕນ ຈ ຘມ຺ມານໍ ນິຈ຺ຈຕາປຏິເສໂຘ, ອນິຈ຺ຈຕາປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກາຣກາທິປຏິກ຺ເຂໂປ, ເອວໍຘມ຺ມຕານິທ຺ເທໂສ, ສຸຎ຺ຎຕາປກາສນໍ ສມຕ຺ຖນິຣີຫ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓວິຠາວນຎ຺ຈ –

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕາ ຠຄວໂຕ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິວສີຠາໂວ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຘາຕຸທ຺ວຍວິຠາໂຄ, ຈຕຸຣຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣຓໍ, ຠວໂຍນິອາທີສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕາ ຈ –

ສກເລນ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ທສ຺ສິໂຕ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ຠຄວໂຕ ຕາທິຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປເຣສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອາທິຠູຕຘມ຺ມທ຺ວຍນິທ຺ເທໂສ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍູປເທໂສ, ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທິປຸຄ຺ຄລຈຕຸກ຺ກສິທ຺ຘິ, ກຓ຺ຫກຓ຺ຫວິປາກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກວິຠາໂຄ, ຈຕຸຣປ຺ປມຎ຺ຎາວິສຍນິທ຺ເທໂສ, ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມາທິປຎ຺ຈກສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ, ຉສາຣຓີຍຘມ຺ມວິຠາວນາ, ທສນາຖກຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ

ເທສນາຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ເນຕ຺ຕິຍາ, ເປຏໂກປເທເສ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍວເສນ ຫາຣາທີນໍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ, ເວທນາຜສ຺ສາຍຕນາທິມຸເຂນ ຈ ຄຫິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊິຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ປຣິຕສ຺ສນາຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາຄຕານ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຈ ປເທຫິ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ ສຣູເປນ ຄຫິຕເມວ. ອຍໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ.

ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ ອາຄຕນເຍນ ອາຆາຕານນ຺ທາທິວຈເນຫິ, ‘‘ອາຕປ຺ປມນ຺ວາຍາ’’ຕິອາທິປເທຫິ, ຈິຕ຺ຕປໂທສວຈເນນ, ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕິກປເທຫິ, ກຸສລາກຸສລຄ຺ຄຫເຓນ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ, ໂສກາທິຄ຺ຄຫເຓນ, ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມຸທຍຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາກຸສລຘມ຺ມວິຠາວນປເທຫິ ຄຫິຕາ ຘມ຺ມກິເລສາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຕທຸຠເຍສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວທນານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນິສ຺ສຣຓປຣິຍາເຍຫິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕິວຈເນນ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິວຈເນນ ຈ ປາຬິຍໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເວທນານໍ ສມຸທຍາທີນິ ຍຖາຠູຕປຏິເວຘນາປເທເສນ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍາທີນິ ຍຖາຠູຕປຊານນປຣິຍາເຍນ, ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທວຈເນນ ຈ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ, ຍານິ ປາຬິຍໍ ສຣູເປເນວ ອາຄຕານິ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ, ເຕສຎ຺ຈ ວເສນ ອິຘ ອສ຺ສາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕາທິຠາວາປຕ຺ຕິອາທິ ຜລໍ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນໍ. ຕເທວ ຜລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ. ອາຆາຕາທີນມກຣຓີຍຕາ, ອາຆາຕາທິຜລສ຺ສ ຈ ອນຎ຺ຎສນ຺ຕານຠາວິຕາ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ຍຖາສຠາວໍ ປຏິຊານນນິພ຺ເພຐນານີຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍປໂຍຊນາຘິຄມເຫຕຸ ອຸປາໂຍ. ອາຆາຕາທີນໍ ກຣຓປຏິເສຘນາທິອປເທເສນ ອຕ຺ຖກາເມຫິ ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ອາຓາຣຫສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓຜລູປາຍາຓຕ຺ຕິວເສນ ຉພ຺ພິຘຘມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນລກ຺ຂໂຓ ເທສນາຫາໂຣ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ, ນິສ຺ສຣຓມ຺ປິ ຈ ຜລໍ ອຸປາໂຍ ຈ;

ອາຓຕ຺ຕີ ຈ ຠຄວໂຕ, ໂຍຄີນໍ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ.

ວິຈຍຫາຣວຓ຺ຓນາ

ກປ຺ປນາຠາເວປິ ໂວຫາຣວເສນ, ອນຸວາທວເສນ ຈ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍມາຠາວໂຕ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖໍ ວາຄ຺ຄຫຓໍ. ຕໍຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຠິມຸຂີກຣຓາຍ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາມນ຺ຕນໍ. ອຎ຺ຎຠາວໂຕ, ປຏິວິຣຸທ຺ຘຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຓ຺ຓປຏິປກ຺ຂໂຕ, ອວຓ຺ຓນີຍໂຕ ຈ ‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕິວເສນ, ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ຈ ‘‘ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ຘາຣຓສຠາວໂຕ, ອຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ, ທິຏ຺ຐິສີເລຫິ ສໍຫຕຠາວໂຕ, ກິເລສານໍ ສງ຺ຆາຕກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ, ວຸຕ຺ຕປຏິນິທ຺ເທສໂຕ, ວຈນຸປນ຺ຍາສໂຕ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠາວໂຕ, ປຸຖຸຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫນນໂຕ, ອາຣມ຺ມຓາຠິຆາຕໂຕ ຈ ‘‘ອາຆາໂຕ’’ຕິ, ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈວຸຕ຺ຕິຍາ ອນຠິມຸຂຕາຍ, ອຕຸຏ຺ຐາກາຣຕາຍ ຈ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ, ອາຣມ຺ມຓຈິນ຺ຕນໂຕ, ນິສ຺ສຍໂຕ ຈ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສາຘນໂຕ, ອນຸ ອນຸ ອນຕ຺ຖສາຘນໂຕ ຈ ‘‘ອນຠິຣທ຺ຘີ’’ຕິ, ກາຣຓານຣຫຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຖຸສາສເນ

ຐິເຕຫິ ກາຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ນ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕຕານິທສ຺ສເນນ, ອຕ຺ຖໂສ ຈ –

ມມນ຺ຕິ ສາມິນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພນາມປທໍ. ວາຕິ ວິກປ຺ປນນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນິປາຕປທໍ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປນນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທໍ. ປເຣຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທໍ. ອວຓ຺ຓນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທໍ. ຠາເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ກິຣິຍານິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ຈ ສາມິນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ອາຘາຣນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພນາມປທໍ. ຕຸມ຺ເຫຫີຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພນາມປທໍ. ນ-ອິຕິ ປຏິເສຘນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນິປາຕປທໍ. ອາຆາໂຕ, ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ອນຠິຣທ຺ຘີຕິ ຈ ກມ຺ມນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທໍ. ເຈຕໂສຕິ ສາມິນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທໍ. ກຣຓີຍາຕິ ກິຣິຍານິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມປທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິເສສຕານິທສ຺ສເນນ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ຈ ວິຈຍນໍ ປທວິຈໂຍ. ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ສກ຺ກາເຍວ ອຏ຺ຐກຖໍ, ຕສ຺ສາ ຈ ລີນຕ຺ຖວິຠາວນໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎຸນາ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອສ຺ສຖ ກຸປິຕາ ວາ ອນຕ຺ຕມນາ ວາ, ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສໍ ສຸຠາສິຕໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ, ອເນກາຘິຏ຺ຐານາ, ປຣມຕ຺ຖວິສຍາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຸຈ຺ຉາວິຈຍນໍ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ. ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓໍ, ນິຣວເສສໍ, ສອຸຕ຺ຕຣໍ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ວິຈຍນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາວິຈໂຍ.

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຐມເທສນາຍ ‘‘ມມໍ ວາ…ເປ… ຕຸມ຺ຫໍເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອຍໍ ທຸຕິຍເທສນາ ສໍສນ຺ທຕິ. ກສ຺ມາ? ປຐມາຍ ມໂນປໂທສໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ທຸຕິຍາຍ ຕຕ຺ຖາທີນວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອິມາຍ ທຸຕິຍເທສນາຍ ‘‘ມມໍ ວາ…ເປ… ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສໍ ສຸຠາສິຕໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຍໍ ຕຕິຍເທສນາ ສໍສນ຺ທຕິ. ກສ຺ມາ? ທຸຕິຍາຍ ຕຕ຺ຖາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕິຍາຍ ວຈນຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂຓມຕ຺ເຕປິ ອສມຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອິມາຍ ຕຕິຍເທສນາຍ ‘‘ມມໍ ວາ…ເປ… ນ ຈ ປເນຕໍ ອມ຺ເຫສຸ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖເທສນາ ສໍສນ຺ທຕິ. ກສ຺ມາ? ຕຕິຍາຍ ມໂນປໂທສໍ ສພ຺ພຖາ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ອວຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ປຸພ຺ເພນ ອປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຈຍນໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຈໂຍ. ອສ຺ສາທວິຈຍາທໂຍ ວຸຕ຺ຕນຍາວ. ເຕສໍ ລກ຺ຂຓສນ຺ທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ.

‘‘ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປເຣສໍ ສຸຠາສິຕໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ສເມຕິ. ກຸປິໂຕ ຫິ ເນວ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຣິຍສາວການໍ ນ ມາຕາປິຕູນໍ ນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານາຕິ. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ…ເປ… ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິກາ ອຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ສເມຕິ. ຠຄວາ ຫິ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ປາຓາຕິປາຕວິຣມຓາທິຄຸເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມາຘິໍ, ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປນິຘາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ. ‘‘ກຕເມ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ’’ຕິອາທິກາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິກາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ສເມຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄຸຓາ ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ ທຸຣນຸໂພຘາ ສນ຺ຕາ ປຓີຕາ ອຕກ຺ກາວຈຣາ ນິປຸຓາ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປຕາວິຈຍນເມວ ອິຘ ສງ຺ຄຫຄາຖາຍ ອຠາວໂຕ ອນຸຄີຕິວິຈໂຍຕິ. ອຍໍ ປທປຎ຺ຫາທິເອກາທສຘມ຺ມວິຈຍນລກ຺ຂໂຓ ວິຈຍຫາໂຣ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໒).

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສໍວຓ຺ຓນາ

ມມນ຺ຕິ ສາມິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຕຖາປໂຍຄທິສ຺ສນໂຕ, ອວຓ຺ຓສ຺ສ ຈ ຕທເປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ວາຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເນປາຕິການມເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ເອຕ຺ຖ ຈ ນິຍມາຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາມນ຺ຕນນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຕ຺ເຖເຍວ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ທິສ຺ສນໂຕ, ເທສກສ຺ສ ຈ ປຏິຄ຺ຄາຫກາເປກ຺ຂໂຕຕິ ເອວມາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ –

ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຆາຕາທີນມກຣຓໍ ຕາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອາຆາຕາທໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກາ ອນ຺ຕຣາຍາ ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິພນ຺ຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມານໍ ສນ຺ຕານນ຺ຕເຣສຸ ອສງ຺ກມນໂຕ. ຈິຕ຺ຕມຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອາຆາຕາທໂຍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕສລ຺ລກ຺ຂເຓປິ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ໂກຘໂລຠານໍ ອນ຺ຘຕມສຠາວໂຕ. ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ເວຣມຓີ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປາໂມຊ຺ຊປາສໍສາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ເຕນ ຄຸເຓນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ເອກເທສຠູຕາປິ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓຄ຺ຄຫຓາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຕຊ຺ຊາອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິກ຺ຂຕານິ ອຘິຄມຕກ຺ກນານິ ສສ຺ສຕວາທາທິອຠິນິເວສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກປ຺ປນຊາລສ຺ສ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ເວທນາທີນໍ ອນວໂພເຘນ ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາສພ຺ຠາວໂຕ, ສຕິ ຈ ເວທຍິຕຠາເວ (ເວທຍິຕຣາເຄ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໙) ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາໂຫ, ສສ຺ສຕາທິຄາໂຫ ຈ ວິປຣິປ຺ຜນ຺ທຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຣຓສ຺ສ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ສສ຺ສຕາທິວາເທ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕານໍ, ຕທນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ຈ ເວທນໍ ເວທຍນ຺ຕານໍ ຜສ຺ໂສ ເຫຕູຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຄຕິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ຉຜສ຺ສາຍຕນນິມິຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມາທິປຊານນາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕິກສຎ຺ຎໍ ອຕິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຠາວໂຕ. ອິມາຫິເຍວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕຠາໂວຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອກິຣິຍວາທາທີນໍ, ອິສ຺ສຣວາທາທີນຎ຺ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ຕຖາ ເຈວ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຠຄວໂຕ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ຍຖາຠູຕໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຣູປາທີສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອນວເສສໂຕຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕິຕາວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ ນາມ ຍຖາຫ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ຫາຣານໍ, ຍາ ຠູມີ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໓).

ປທຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

ວຓ຺ຓາຣຫາວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓຕານາເທຍ຺ຍວຈນຕາທິ ວິປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓາຣຫວຓ຺ຓສຸພ຺ພຓ຺ຓຕາສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນຕາທິ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທໂຍ ນິຣຍາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອາຆາຕາທີນມກຣຓໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິວິຣຕິ ອຣິຍສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ອຣິໂຍ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອຣິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປ຺ປກາຣຎາຓໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ເທສນາຎາຓໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພາຍປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐຸປາທານຠາວໂຕ ສາ ຍຖາຣຫໍ ນວວິຘສ຺ສປິ ຠວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຠໂວ ຊາຕິຍາ. ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ, ໂສກາທີນຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ເວທນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມາທິປຏິເວຘນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸໂພໂຘ ປຏິເວຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ປຏິເວໂຘ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຍາວ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍມາຄຕນເຍນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນໍ ປເຣສໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍໂຍນິໂສມນສິກາຣຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຂຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຜສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ຉ ຜສ຺ສາຍຕນານິ ຜສ຺ສສ຺ສ, ສກລສ຺ສ ຈ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມຸທຍາທິປຊານນໍ ນິພ຺ພິທາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄສ຺ສາຕິອາທິນາ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ເນຕພ຺ພໍ. ຠຄວໂຕ ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຈາຕິ. ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານຘມ຺ມາ, ເຕສຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານຘມ຺ມາຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປທຏ຺ຐານຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຊິໂນ, ຕສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໔).

ລກ຺ຂຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສາຣມ຺ຠປຣວມ຺ຠນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອານນ຺ທາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠມານາຕິມານມທປ຺ປມາທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ໂລຠຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອາຆາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐຄນ຺ຖນີວຣຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ກາຍຄນ຺ຖນີວຣຓລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອານນ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຜສ຺ສາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ອຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂານໍ ສງ຺ຄໂຫ ສິກ຺ຂາລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐອຸປາທານານໍ ສງ຺ຄໂຫ ອຸປາທານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສງ຺ຄໂຫ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຘມ຺ມາຍຕນຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ສມ຺ມສນຸປຄານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອາຍຕນານໍ, ຘາຕູນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ອາຍຕນລກ຺ຂເຓນ, ຘາຕຸລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕຸອາສໂວຆໂຍຄນີວຣຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເຫຕາທິລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ, ຕຖາ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນປິ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ, ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຉຜສ຺ສາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ຜສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ, ສມ຺ມສນີຍຠາເວນ ຈ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຠວເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ວຏ຺ຏເຫຕຸຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄເຕປິ ຘມ຺ເມ ເອກລກ຺ຂຓຕາທິນາ ອາຄເຕ ວິຍ ນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ລກ຺ຂຓຫາໂຣ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມ, ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໕).

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວຓ຺ຓນາ

ມມນ຺ຕິ ອເນຣຸຕ຺ຕປທໍ, ຕຖາ ວາຕິ ຈ. ຠິກ຺ຂນສີລາ ຠິກ຺ຂູ. ປເຣນ຺ຕິວິຣຸທ຺ຘຠາວມຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຣາ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ປເນຕໍ ອເນຣຸຕ຺ຕປທນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ເນຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ, ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາວເສນ, ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວິຠາວນີວເສນ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ເຍ ເຕ ນິນ຺ທາປສໍສາຫິ ສມ຺ມາກມ຺ປິຕເຈຕສາ ມິຈ຺ຉາຊີວໂຕ ອໂນຣຕາ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສິໂນ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຄຸຓຣສສ຺ສາທວິມຸຂາ ເວເນຍ຺ຍາ, ເຕ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສວິນິມຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຣາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວມຘິປ຺ເປຕາ ປຸຄ຺ຄລາ, ເທສນາຠາຊນຏ຺ຐາເນ ຈ ທສ຺ສິຕາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ.

ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ ປນ ປທສນ຺ຘິປທຕ຺ຖນິທ຺ເທສນິກ຺ເຂປສຸຕ຺ຕເທສນາສນ຺ຘິວເສນ ຉພ຺ພິຘາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິອາທິນາ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ. ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ປເຣຫິ ອຸປວທິເຕນ ອຄຸເຓນສມ຺ພນ຺ໂຘຕິອາທິນາ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ. ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິເທສນາ ສຸປ຺ປິເຍນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ວຸຕ຺ຕອວຓ຺ຓານຸສນ຺ຘິວເສນ ປວຕ຺ຕາ. ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິເທສນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓານຸສນ຺ຘິວເສນ ປວຕ຺ຕາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ ທຸຣນຸໂພຘາ’’ຕິອາທິເທສນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ຕວຓ຺ຓານຸສນ຺ຘິວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕທນຸສນ຺ຘີຫິ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣຠາເຄຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ. ນິກ຺ເຂປສນ຺ຘິ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ຈ ຕິວິຘສຸຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອວ ວິຈາຣິຕາ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ປຸພ຺ເພ ສໍວຓ຺ຓິຕາ. ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນານ຺ຕເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໍ ເທສນາສນ຺ຘິ, ສາ ປເນວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ ຠິກ຺ຂເວ, ກກເຈນ ໂຈຣາ ໂອຈຣກາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣປິ ໂຍ ມໂນ ປທູເສຎ຺ຎ, ນ ເມ ໂສ ເຕນ ສາສນກໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫໍເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ມາຓວ ສຕ຺ຕາ ກມ຺ມທາຍາທາ ກມ຺ມໂຍນີ ກມ຺ມພນ຺ຘູ ກມ຺ມປຏິສຣຓາ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ເຕ ວິຠຊຕິ, ຍທິທໍ ຫີນປຓີຕຕາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙-໒໙໗) ອິມາຍ, ‘‘ອປິ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ…ເປ… ອາຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຍໍ –

‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອນ຺ຘໍ ຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂກໂຘ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໖໔; ມຫານິ. ໕, ໑໕໖, ໑໙໕); –

ອິມາຍ, ‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ວຓ຺ຓໍ…ເປ… ນ ເຈຕໂສ ອຸພ຺ພິລາວິຕຕ຺ຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐), ‘‘ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) ຈ ອິມາຍ, ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ…ເປ… ຕຸມ຺ຫໍເຍວສ຺ສ ເຕນ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ອຍໍ –

‘‘ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອນ຺ຘໍ ຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂລໂຠ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໘໘; ມຫານິ. ໕, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໑໒໘) ຈ –

‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ;

ປມຕ຺ຕພນ຺ຘຸນາພທ຺ຘາ, ມຈ຺ຉາວ ກຸມີນາມຸເຂ;

ຊຣາມຣຓມນ຺ເວນ຺ຕິ, ວຈ຺ໂຉ ຂີຣປໂກວ ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໖໔; ເນຕ຺ຕິ. ໒໗, ໙໐; ເປຏໂກ. ໑໔) ຈ –

ອິມາຍ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍມ຺ປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍຎ຺ໂຎ ປຸຣິເມຫິ ຍຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຏ຺ຐຕໂຣ ຈ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕໂຣ ຈ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ ຈ ມຫານິສໍສຕໂຣ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໕໓) ອິມາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ສີລໂຕ ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕຣຕາວຈເນນ ຌານໂຕ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປຜລອປ຺ປານິສໍສຕຣຠາວທີປນໂຕ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ ສີລວາ ອຣິຍສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິເທສນາຍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔), ‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ’’ຕິອາທິເທສນາຍ, (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘) ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຏິເວເຘນ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣາທິຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ, ອສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈ, ເນວສສ຺ສໂຕ ຈ ນາສສ຺ສໂຕ ຈ, ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ຕວາ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ, ເນວນ຺ຕວາ ຈ ນານນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໒໗).

ຕຖາ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ …ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ. ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎີ ຈ ອສຎ຺ຎີ ຈ, ເນວສຎ຺ຎີ ຈ ນາສຎ຺ຎີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ. ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕິ ສໂຕ ວາ ປນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ວາ ປເນເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ນ຺ຕິອາທິເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໒໑), ‘‘ເວທນານໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ຕທິທໍ ສງ຺ຂຕໍ ໂອຬາຣິກໍ, ອຕ຺ຖິ ໂຂ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣໂຘ, ອຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓທສ຺ສາວີ ຕຖາຄໂຕ ຕທຸປາຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໒໙), ‘‘ຕທປິ ເຕສໍ…ເປ… ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ອິທໍ ເຕສໍ ວຕ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ສທ຺ຘາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຣຸຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸສ຺ສວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ຎາຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິໂຍທາຕ’ນ຺ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂເວ, ຎາເຓ ອສຕິ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ຍທປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕຕ຺ຖ ຎາຓຠາວມຕ຺ຕເມວ ປຣິໂຍທາເປນ຺ຕິ, ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຸປາທານມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິເທສນາຍ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓), ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໕), ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ອິເມ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ (ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ) ຈ ອາທິເທສນາຍ, ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານ’’ນ຺ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເນວ ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ນ ສຎ຺ຎໍ, ນ ສງ຺ຂາເຣ, ນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂສ ເອວໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ອຸປາທິຍຕິ, ອນຸປາທິຍໍ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ອປຣິຕສ຺ສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີ’’ຕິອາທິເທສນາຍ, ‘‘ສພ຺ເພເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິເທສນາ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕິ, ສພ຺ເພເຕ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ກາຍານິ ອຠິວທນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໒໖), ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ…ເປ… ເທວມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ອຍໍ –

‘‘ອຈ຺ຈີ ຍຖາ ວາຕເວເຄນ ຂິຕ຺ຕາ (ອຸປສິວາຕິ ຠຄວາ),

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ;

ເອວໍ ມຸນີ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໘໐) –

ອາທິເທສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕີຕິ. ອຍໍ ເນຣຸຕ຺ຕມຘິປ຺ປາຍເທສນານິທານປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາໂຣ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ເນຣຸຕ຺ຕມຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໖).

ອາວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນມກຣຓີຍຕາວຈເນນ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານຸຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາປຣາປກາຣທຸກ຺ຂສຫຄຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕຖາ ໂສຣຈ຺ເຈນ ສີລສ຺ສ. ສທ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສກລໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ສີລານິສໍສຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ອປ຺ປມາທວິຫາໂຣ, ເຕນ ສກລໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາໂພຘິປກິຕ຺ຕນໍ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ມຫາໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ທສພລາທໂຍ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສສ຺ສຕາທິທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕາຫິ ອນມຕຄ຺ຄໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ເວທນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມຸທຍາທິປຏິເວຘເນນ ຠຄວໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍວິສຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິມຸເຂນ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ, ເຕນ ຈ ນວ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ, ເຕນ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານເນນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທານິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ສຕ຺ຕປິ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຠຄວໂຕ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ ເທສນາຍ ຄຫິຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຕ຺ຕນລກ຺ຂໂຓ ອາວຕ຺ຕຫາໂຣ ນາມ. ຍຖາຫ ‘‘ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນ, ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໗).

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕານນ຺ທາທໂຍ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຍຫິ ປນ ຘມ຺ເມຫິ ອາຆາຕານນ຺ທາທີນໍ ອກຣຓໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເຕ ອພ຺ຍາປາທາທໂຍ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ອາຆາຕາທໂຍກາມາວຈຣາວ, ອພ຺ຍາປາທາທໂຍ ຈຕຸຠູມກາ, ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິ ກຸສລາ ວາ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ, ຕສ຺ສາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ອພ຺ຍາກຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສິຍາ ກຸສລາ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕາ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລານໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ປທຏ຺ຐານໍ. ອພ຺ຍາກຕານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ, ວິປສ຺ສນາ, ອາວຊ຺ຊນາ ວາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ກຸສລາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ, ອພ຺ຍາກຕາ ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອກຸສລາວ ກາມາວຈຣາວ, ຕາສໍ ອວິເສເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ປທຏ຺ຐານໍ. ວິເສສໂຕ ປນ ສນ຺ຕຕິຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ເອກຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ອຕີຕຊາຕິອນຸສ຺ສຣຓຕກ຺ກສຫິໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາຣສຫິໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສສທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາ ສິຍາ ກຸສລາ, ສິຍາ ອກຸສລາ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕາ, ສິຍາ ກາມາວຈຣາ, ສິຍາ ຣູປາວຈຣາ, ສິຍາ ອຣູປາວຈຣາ, ຕາສໍ ຜສ຺ໂສ ປທຏ຺ຐານໍ. ເວທນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ເວທນານໍ ສມຸທຍາທິປຏິເວຘນໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ຜລຎາຓໍ, ເຕສໍ ‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເນຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາ ອກຸສລາ ກາມາວຈຣາ, ຕາສຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາສວາ, ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເອວ ວາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ສສ຺ສ ເວທນາຍ ວິຍ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຘມ຺ມາທິວິຠາໂຄ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ, ໂວທານຘມ຺ເມ ຈ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ, ປທຏ຺ຐານໂຕ, ຠູມິໂຕ ຈ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ ນາມ. ຍຖາຫ ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ຠູມິຎ຺ຈ ວິຠຊ຺ຊເຕ ອຍໍ ຫາໂຣ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໘).

ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນມກຣຓໍ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈານິ ອນຸພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລສິທ຺ຘິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຏິປຕ຺ຕິມາວຫຕິ. ອາຆາຕາທໂຍ ປນ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕໍ, ທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍໍ, ໂຠຄຫານິໍ, ອກິຕ຺ຕິໍ, ປເຣຫິ ທຸຣຸປສງ຺ກມນຕຎ຺ຈ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕາ ນິຣຍາທີສຸ ມຫາທຸກ຺ຂມາວຫນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິວິຣຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິກລ຺ຍາຓໍ ປຣມ຺ປຣມາວຫຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທິ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິອກລ຺ຍາຓໍ ປຣມ຺ປຣມາວຫຕິ. ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓວິເສສມາວຫຕິ ສພ຺ພຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ຍຖາສຠາວາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຣຫິຕໍ ປນ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ເຍສຸ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິເສສໍ ນາວຫຕິ. ສພ຺ພາປິ ເຈຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຍຖາຣຫໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວໂຕ ອນ຺ຕທ຺ວຍຠູຕາ ສກ຺ກາຍຕີຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານິກສຠາວຕ຺ຕາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປນ ສປຣິກ຺ຂາຣາ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠູຕາ ສກ຺ກາຍຕີຣມຕິກ຺ກມ຺ມ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນິຍ຺ຍານິກສຠາວຕ຺ຕາ. ເວທນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມຸທຍາທິປຏິເວຘນາ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິມາວຫຕິ ມຄ຺ຄຠາວໂຕ. ເວທນານໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມຸທຍາທິອສມ຺ປຏິເວໂຘ ສໍສາຣຈາຣກາວໂຣຘມາວຫຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເວທຍິຕສຠາວປຏິຈ຺ຉາທໂກ ສມ຺ໂມໂຫ ຕທຠິນນ຺ທນມາວຫຕິ, ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ເພຘໍ, ວິຣາຄຎ຺ຈ ອາວຫຕິ. ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຫິຕາ ຕຓ຺ຫາ ອເນກວິຫິຕໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ປສາເຣຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາສມຸຈ຺ເຉໂທ ປຐມມຄ຺ໂຄ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ສງ຺ໂກເຈຕິ. ສສ຺ສຕວາທາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ອສຕິ ຜສ຺ເສ ຕທຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພທ຺ຘານໍ ຜສ຺ສາຍຕນາທີນມນິໂຣຘເນນ ຜສ຺ສາທິອນິໂຣໂຘ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕິເຍວ ຍາຖາວໂຕ ຜສ຺ສາຍຕນາທິປຣິຎ຺ຎາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິທສ຺ສນານິ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍ ປນ ຕຖາ ອປຣິຎ຺ຎາ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉໂທ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ອນາຄເຕ ຠວປ຺ປພນ຺ໂຘ ປຣິວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນລກ຺ຂໂຓ ປຣິວຕ຺ຕນຫາໂຣ ນາມ. ກິມາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສເລ ຘມ຺ເມ, ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ຠາວິເຕ ປຫີເນ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ເວວຈນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ມມໍ ມມ ເມ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘ວາ ຍທິ ຈາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ປເຣ ອຎ຺ເຎ ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ນິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຠເຓຍ຺ຍຸໍ ກເຖຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສາ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ສມູຫສ຺ສ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຖ ເຕສູ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂວ ຠວນ຺ເຕຫີ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ອາຆາໂຕ ໂທໂສ ພ຺ຍາປາໂທ’’ຕິ…ເປ… ນໍ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ໂທມນສ຺ສໍ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ເຈຕໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມນໂສ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ອນຠິຣທ຺ຘິ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ມໂນປໂທໂສ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ນ ໂນ ອ ມາ’’ຕິ…ເປ… ນໍ. ‘‘ກຣຓີຍາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຕໍຕໍປຣິຍາຍສທ຺ທໂຍຊນາລກ຺ຂໂຓ ເວວຈນຫາໂຣ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ເວວຈນານິ ພຫູນິ ຕຸ, ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານິ ເອກຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໐).

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາໂຕ ວຕ຺ຖຸວເສນ ທສວິເຘນ, ເອກູນວີສຕິວິເຘນ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອປຈ຺ຈໂຍ ອຸປວິຈາຣວເສນ ຉຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ອານນ຺ໂທ ປີຕິອາທິວເສນ ເວວຈເນນ ນວຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ປີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປວິຈາຣວເສນ ຉຘາ, ສີລໍ ວາຣິຕ຺ຕຈາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ອເນກຘາ, ຄມ຺ຠີຣຕາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຈຕຸຘາ, ທ຺ວາທສຘາ ວາ, ວິສຍເຠທໂຕ ອເນກຘາ ຈ, ທິຏ຺ຐິສສ຺ສຕາທິວເສນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເຠເທຫິ, ຕທນ຺ໂຕຄຘວິຠາເຄນ ອເນກຘາ ຈ, ເວທນາ ຉຘາ, ອຏ຺ຐສຕຘາ, ອເນກຘາ ຈ, ຕສ຺ສາ ສມຸທໂຍ ປຎ຺ຈຘາ, ຕຖາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມປິ, ອສ຺ສາໂທ ທຸວິເຘນ, ອາທີນໂວ ຕິວິເຘນ, ນິສ຺ສຣຓໍ ເອກຘາ, ຈຕຸຘາ ຈ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິ ທຸວິເຘນ, ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາ ວິສຍເຠເທນ ຈຕຸຘາ, ອຏ຺ຐຘາ ຈ, ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ຉຘາ, ອຏ຺ຐສຕຘາ, ອເນກຘາ ຈ, ຜສ຺ໂສ ນິສ຺ສຍວເສນ ຉຘາ, ອຸປາທານໍ ຈຕຸຘາ, ຠໂວ ທ຺ວິຘາ, ອເນກຘາ ຈ, ຊາຕິ ເວວຈນວເສນ ຉຘາ, ຕຖາ ຊຣາ ສຕ຺ຕຘາ, ມຣຓໍ ອຏ຺ຐຘາ, ນວຘາ ຈ, ໂສໂກ ປຎ຺ຈຘາ, ປຣິເທໂວ ຉຘາ, ທຸກ຺ຂໍ ຈຕຸຘາ, ຕຖາ ໂທມນສ຺ສໍ, ອຸປາຍາໂສ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ປເຠທປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມູຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ.

‘‘ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ’’ຕິອາທິສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຄຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິ ທຸວິເຘນ ປຣິນິພ຺ພານປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອາຆາຕາທີນໍ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ. ຕຖາ ‘‘ອາຆາໂຕ’’ຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິອາທິວເສນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠໂທ ວິຠຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ເອເກກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອເນກາຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພາກາຣວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ ນາມ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕີຫິ ວິວິຘາຫິ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໑).

ໂອຕຣຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫ, ຕຖາ ອນຠິຣທ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓນ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ອິທໍ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຍຕນໍ, ຘມ຺ມຘາຕຸ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຍຕນມຸເຂນ, ຘາຕຸມຸເຂນ, ສຈ຺ຈມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ອາຆາຕາທີນໍ ສຫຊາຕາ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ, ອສຫຊາຕາ ປນ ອນນ຺ຕຣນິຣຸທ຺ຘາ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ. ອນນນ຺ຕຣາ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຓ຺ຫາອຸປາທານາທິ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ເຕສໍ ສຫຊາຕານໍ, ອສຫຊາຕານຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂກຈິ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປຕິວເສນ, ໂກຈິ ກມ຺ມວເສນ, ໂກຈິ ອາຫາຣວເສນ, ໂກຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ, ໂກຈິ ຌານວເສນ ໂກຈິ ມຄ຺ຄວເສນາປິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອານນ຺ທາທີນມ຺ປິ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສີລໍ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣຕິເຈຕນາ, ອພ຺ຍາປາທາທິເຈຕສິກຘມ຺ມາ ຈ, ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ເຈຕນາວ, ເຕສໍ, ຕທຸປກາຣກຘມ຺ມານຎ຺ຈ ລຊ຺ຊາທຍາທີນໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາຍຕນາທີສຸ ສງ຺ຄຫໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ຎາຓທິຏ຺ຐິເວທນາອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄຫເຓສຸປິ. ນິສ຺ສຣຓານຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓສຸ ປນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸວເສນປິ ຘາຕຸມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ສີລາທໂຍ ປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ, ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍມຸເຂນປິ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ສສ຺ສຕາທິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາທີປເນນ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ຕຖາ ເອວໍຘມ຺ມຕາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕມຸເຂນ, ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິມຸເຂຫິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ໂອຕຣຓລກ຺ຂໂຓ ໂອຕຣຓຫາໂຣ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ຈ ປຏິຈ຺ຈຸປ຺ປາໂທ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຂນ຺ຘາ ຈ ຘາຕຸອາຍຕນາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໒).

ໂສຘນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ມມໍ ວາ ຠິກ຺ຂເວ, ປເຣ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫຫິ ນ ອາຆາໂຕ, ນ ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ເຈຕໂສ ອນຠິຣທ຺ຘິ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ທຸຕິຍນຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ຕຖາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກຕມ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ໂນ ຈ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປທສຸທ຺ຘິ ຈ, ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ.

ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກຕເມ ຈ ເຕ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ກິມາຄມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ຠປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຍຖາ ສມາຫິເຕ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ, ໂນ ຈ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ. ‘‘ອິເມ ໂຂ’’ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປຸຈ຺ຉາສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປທາຣມ຺ຠານໍ ໂສຘິຕາໂສຘິຕຠາວວິຈາຣຓລກ຺ຂໂຓ ໂສຘນຫາໂຣ ນາມ, ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ຫິ ປຎ຺ເຫ, ຄາຖາຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕາຍມາຣພ຺ຠາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໓).

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ອວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕມວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ມມໍ ວາ’’ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາຕິ ປກ຺ເຂປິ ເອສ ນໂຍ. ຕຖາ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕມວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕມວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ, ຕຖາ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ’’ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕມວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາເທສິຕເມວ ສາມຎ຺ຎວິເສສາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອຍໍ ສຸຕ຺ຕາຄຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິກປ຺ປນາວເສນ ຍຖາເທສິຕເມວ ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ອຘິຏ຺ຐານຫາໂຣ ນາມ, ຍຖາຫ ‘‘ເອກຕ຺ຕຕາຍ ຘມ຺ມາ, ເຍປິ ຈ ເວມຕ຺ຕຕາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໔).

ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນໍ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທີນິ (ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙) ເອກູນວີສຕິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ ເຫຕຸ. ອານນ຺ທາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິສິເນໂຫ ເຫຕຸ. ສີລສ຺ສ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈ ເຫຕຸ. ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ປາຣມິໂຍ ເຫຕຸ. ວິເສເສນ ປຎ຺ຎາປາຣມີ. ທິຏ຺ຐີນໍ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ, ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສນ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ອວິເສເສນ ເຫຕຸ. ວິເສເສນ ປນ ສສ຺ສຕວາທາທີນໍ ອຕີຕຊາຕິອນຸສ຺ສຣຓາທິ ເຫຕຸ. ເວທນານໍ ອວິຊ຺ຊາ, ຕຓ຺ຫາ, ກມ຺ມາທິຜສ຺ໂສ ຈ ເຫຕຸ. ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຫຕຸ. ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເຫຕຸ. ຕຓ຺ຫາຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ເຫຕຸ. ຜສ຺ສສ຺ສ ສຬາຍຕນານິ ເຫຕຸ. ສຬາຍຕນສ຺ສ ນາມຣູປໍ ເຫຕຸ. ຠວເນຕ຺ຕິສມຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນາ ເຫຕູຕິ ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາລກ຺ຂໂຓ ປຣິກ຺ຂາຣຫາໂຣ ນາມ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ຍໍ ຘມ຺ມໍ, ຊນຍນ຺ຕິປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປຣມ຺ປຣໂຕ’’ຕິອາທິ.

ສມາໂຣປນຫາຣວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນມກຣຓີຍຕາວຈເນນ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂສຣຈ຺ຈສມ຺ປທາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ຎາຓສມ຺ປທາ. ‘‘ອປຣາມສໂຕ ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາ’’ຕິ, ‘‘ເວທນານໍ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອເຕຫິ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິວສີຠາວສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິສມ຺ປທາ ປຏິສງ຺ຂານພລສິທ຺ຘິໂຕ ໂສຣຈ຺ຈສມ຺ປທາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂສຣຈ຺ຈສມ຺ປທາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ສີລເມວ, ສີລໍ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມາຘິ ຎາຓສມ຺ປທາຍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຍໍ ປທຏ຺ຐານສມາໂຣປນາ.

ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈນໍ ສີລສ຺ສ ປຣິຍາຍວິຠາຄທສ຺ສນໍ. ສສ຺ສຕວາທາທິວິຠາຄທສ຺ສນໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ອຍໍ ເວວຈນສມາໂຣປນາ.

ສີເລນ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ, ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິຊ຺ຌຕິ. ສມາຘິນາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິຊ຺ຌຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ອນຸສຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍໍ ປຫານສມາໂຣປນາ.

ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປຫານຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິໂຕຕິ ອຍໍ ຠາວນາສມາໂຣປນາ. ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານເວວຈນປຫານຠາວນາສມາໂຣປນວິຈາຣຓລກ຺ຂໂຓ ສມາໂຣປນຫາໂຣ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ຍໍ ມູລາ, ເຍ ເຈກຕ຺ຖາ ປກາສິຕາ ມຸນິນາ’’ຕິອາທິ, (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໖) ອຍໍ ໂສຬສຫາຣໂຍຊນາ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ

ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນມກຣຓວຈເນນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາສງ຺ໂກໂຈ ທສ຺ສິໂຕ. ສຕິ ຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວຕ຺ຖູສຸ ສິເນເຫ, ສມ຺ໂມເຫ ຈ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນາ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕິ, ນາສຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ນິພ຺ພຸຕິ ວິທິຕາ, ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ໂຕ, ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ຈ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕາສໍ ປນ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາທິປເທຫິ, ‘‘ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທິປເທຫິ ຈ ສຣູປໂຕປິ ທສ຺ສິຕານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ຣູປຘມ຺ມາ, ອຣູປຘມ຺ມາ ຈ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາກ຺ກມໍ ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ, ເຕສໍ ປນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ຜລໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ວາ, ຕທຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມາຍາສາເຐຍ຺ຍມານາຕິມານມທປມາທປາປິຈ຺ຉຕາປາປມິຕ຺ຕຕາອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ສພ຺ໂພປິ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓນປິ ວິປຣີຕມນສິກາຣໂກຘຸປນາຫມກ຺ຂປຬາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສາຣມ຺ຠ ໂທວຈສ຺ສຕາ ຠວທິຏ຺ຐິວິຠວທິຏ຺ຐາທິວເສນ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ປນ ອມາຍາອສາເຐຍ຺ຍາທິວເສນ, ອວິປຣີຕມນສິກາຣາທິວເສນ ຈ ສພ຺ໂພປິ ກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ສມຖປກ຺ຂິຍານໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ, ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິຍານຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ວເສນາຕິ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ຈ ໂວທານປກ຺ຂໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂຓສ຺ສ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍສ຺ສ ຠູມິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມ຺ປິ ຈ, ສມເຖນ ວິປສ຺ສນາຍ ໂຍ ເນຕີ’’ຕິອາທິ.

ຕິປຸກ຺ຂລນຍວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕາທີນມກຣຓວຈເນນ ອໂທສສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕຜຣຸສວາຈາຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນາປິ. ອານນ຺ທາທີນມກຣຓວຈເນນ ປນ ອໂລຠສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຕ ປຏິວິຣຕິວຈເນນາປິ. ອທິນ຺ນາທານາທີຫິ ປນ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ຕທຸຠຍສິທ຺ຘິ. ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ອໂມຫສິທ຺ຘິ. ອິຕິ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຄຫິເຕຫິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາຆາຕາທີນມກຣຓວຈເນນ ຈ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ສິທ຺ຘານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສມລວິສມາກຸສລສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກປຎ຺ຈາທິວເສນ ສພ຺ໂພປິ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘສຸຈຣິຕໂວທານສມກຸສລສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກປຎ຺ຎາສທ຺ຘມ຺ມສມາຘິ- ວິໂມກ຺ຂມຸຂວິໂມກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ໂພປິ ກຸສລປກ຺ໂຂ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ – ໂລໂຠ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ສພ຺ພານິ ວາ ກຸສລາກຸສລມູລານິ, ເຕຫິ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສມຘິຏ຺ຐານໂຄຈຣຠູຕາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ວິໂມກ຺ຂາທິກາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຍໍ ອກຸສລມູເລຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ, ກຸສລມູເລຫິ ຈ ໂວທານປກ຺ຂໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕິປຸກ຺ຂລນຍສ຺ສ ຠູມິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ໂຍ ອກຸສເລ ສມູເລຫິ,

ເນຕິ ກຸສເລ ຈ ກຸສລມູເລຫີ’’ຕິອາທິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໘);

ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍວຓ຺ຓນາ

ອາຆາຕານນ຺ທາທີນມກຣຓ-ວຈເນນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ມິຈ຺ຉາຊີວາປຏິວິຣຕິວຈເນນ ວີຣິຍສິທ຺ຘິ. ວີຣິເຍນ ຫິ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ເກ ວິໂນເທຕິ, ວີຣິຍສາຘນຎ຺ຈ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ສຕິຍາ ຫິ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ໂຊ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວານິສໍເສ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສາວຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອນວຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ນິຍ຺ຍາຕນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕຍິທໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎວາ ຫິ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ສມາຫິໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ.

ຕຖາ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ’’ຕິອາທິນາ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ, ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ. ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ. ສພ຺ເພເຫວ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສນປເທຫິ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ສິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສິທ຺ຘາເນວ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ. ກຖໍ ທຸວິໂຘ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕປິ. ເຕສຸ ປຐໂມ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖທິຏ຺ຐິໂກ ສຕິພເລນ ຍຖາຠູຕໍ ກາຍສຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ທຸຕິໂຍ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖທິຏ຺ຐິໂກ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍສໍວຣສງ຺ຂາເຕນ ວີຣິຍພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ວິຘມຕິ. ຕຕິໂຍ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖທິຏ຺ຐິໂກ ສມາຘິພເລນ ສມາຫິຕຠາວໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຠາວໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖທິຏ຺ຐິໂກ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາເຣນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ. ຈຕູຫິ ເຈຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາເສຫິ ຈຕຸຣາສໂວຆໂຍຄຄນ຺ຖອຄຕິຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ສພ຺ໂພປິ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຌານວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານສຸຂຠາຄິຍຘມ຺ມອປ຺ປມຎ຺ຎາສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທາທິວເສນ ສພ຺ໂພປິ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ – ສຸຠສຎ຺ຎາສຸຂສຎ຺ຎາຫິ, ຈຕູຫິປິ ວາ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສມຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ສຕິປຏ຺ຐານາທິກາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຍໍ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີຫິ ໂວທານປກ຺ຂໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍສ຺ສ ຠູມິ, ຍຖາຫ ‘‘ໂຍ ເນຕິ ວິປລ຺ລາເສຫິ, ກິເລເສ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໙).

ທິສາໂລຈນອງ຺ກຸສນຍທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

ອິຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ສິທ຺ຘິຍາ ໂວຫາຣນຍທ຺ວຍມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມາໂລຈນເມວ ທິສາໂລຈນນໂຍ. ເຕສໍ ສມານຍນເມວ ອງ຺ກຸສນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖນຍານໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມສມາໂລກນນຍນວເສນ ຕມ຺ປິ ນຍທ຺ວຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ຫິ ເຍ, ກຸສລາກຸສລາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໒໐). ອຍໍ ປຎ຺ຈນຍໂຍຊນາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາສນປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິເຘ ສາສນປຏ຺ຐາເນ ສໍກິເລສວາສນາເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິສໍກິເລສານໍ ສີລາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍສ຺ສ, ອເສກ຺ຂສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຈ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສໍກິເລສວາສນານິພ຺ເພຘາເສກ຺ຂຠາຄິຍເມວ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ເສກ຺ຂສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິກສ຺ສ ຈ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘ ປນ ສາສນປຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ຎາຓເຎຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນຠາວນໍ ສກວຈນປຣວຈນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍາວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ ກມ຺ມວິປາກໍ ກຸສລາກຸສລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠໂວ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາທີນມຕ຺ຖານໍ ອິຘ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ສາສນປຏ຺ຐານໂຍຊນາ.

ປກຣຓນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫີຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖວິຠາວນາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.