📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄອຠິນວຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ໂຍ ເທເສຕ຺ວານ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ຄມ຺ຠີຣໍ ທຸທ຺ທສໍ ວຣໍ;

ທີຆທສ຺ສີ ຈິຣໍ ກາລໍ, ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ສາສນໍ.໑.

ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍ ເຉກໍ, ມຫາມຕິໍ ມຫາທຍໍ;

ນຕ຺ວານ ຕໍ ສສທ຺ຘມ຺ມຄຓໍ ຄາຣວຠາຊນໍ.໒.

ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫາ, ທີຆາຄມວຣສ຺ສ ຍາ;

ສໍວຓ຺ຓນາ ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ, ວຓ຺ຓນາ ສາຘຸວຓ຺ຓິຕາ. ໓.

ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລ- ຕ຺ເຖເຣເນວາຠິສງ຺ຂຕາ;

ສມ຺ມາ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣ-ທຸທ຺ທສຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.໔.

ກາມຎ຺ຈ ສາ ຕຖາຠູຕາ, ປຣມ຺ປຣາຠຕາ ປນ;

ປາຐໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈາປິ, ພຫຸປ຺ປມາທເລຂນາ.໕.

ສງ຺ເຂປຕ຺ຕາ ຈ ໂສຕູຫິ, ສມ຺ມາ ຎາຕຸໍ ສຸທຸກ຺ກຣາ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ, ຍາຈນໍ ສມນຸສ຺ສຣໍ.໖.

ໂຍ’ເນກເສຕນາຄິນ຺ໂທ, ຣາຊາ ນານາຣຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ;

ສາສນໂສຘເນ ທຬ຺ຫໍ, ສທາ ອຸສ຺ສາຫມານໂສ.໗.

ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ມເມໂສປິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໂຊຕເນ;

ອປ຺ເປວ ນາມຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິຈິນ຺ຕຍໍ.໘.

ວຓ຺ຓນໍ ອາຣຠິສ຺ສາມິ, ສາຘິປ຺ປາຍມຫາປຍໍ;

ອຕ຺ຖໍ ຕມຸປນິສ຺ສາຍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈາປິ ຍຖາຣຫໍ.໙.

ຈກ຺ກາຠິວຸຑ຺ຒິກາມານໍ, ຘີຣານໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສນໍ;

ສາຘຸວິລາສິນິໍ ນາມ, ຕໍ ສຸຓາຖ ສມາຫິຕາຕິ. ໑໐.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ນານານຍນິປຸຓຄມ຺ຠີຣວິຈິຕ຺ຣສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທີຆາຄມວຣສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖທີປກໍ ສໍວຓ຺ຓນມິມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫນສມຕ຺ໂຖ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣໂຓຍມາຈຣິໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມປໂຍຊນາທິວິຘານານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຕາວ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ –

‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ສຕ຺ຖຣິ ປຓາມກຣຓໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາເວນ ສຕ຺ຖຣິ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ, ສຕ຺ຖຸ ຈ ອວິຕຖເທສນຠາວປ຺ປກາສເນນ ຘມ຺ເມ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ. ຕທຸຠຍປ຺ປສາທາ ຫິ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຏີ. ໑-໑).

ອຖ ວາ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປສາທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຄາຫຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຈຕຸຄມ຺ຠີຣຠາວຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາມສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ໂອຄາຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປິ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຠຍກ຺ຂຍາວຫຎ຺ເຈຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓຊນິຕໍ ປຓາມປູຊາວິຘານໍ, ຕໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອສຕ຺ຖຣິປິ ສຕ຺ຖາຠິນິເວສສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຍຖາຠູຕໍ ສຕ຺ຖຣິ ເອວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນຕ຺ຖໍ, ອສຕ຺ຖຣິ ຈ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນປຣິຈ຺ຈຊາປນຕ຺ຖໍ, ‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ຈ ວຸຕ຺ຕໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຓາມວິຘາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມາຍ ພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ປຓາມວິຘາເນນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປຓາມວິຘາເນນ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆຠາວາຘິຄມາຍ ສາວກຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ມງ຺ຄລາທິການິ ສຕ຺ຖານິ ອນນ຺ຕຣາຍານິ, ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ, ພຫຸມຕານິ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ເອວໍລທ຺ຘິການໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ໂສຕຸຊນານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຓາເມນ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປຓາມກິຣິຍາ. ໂສຕຸຊນານຸຄ຺ຄຫເມວ ຫິ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຖຸຕິປຓາມປຣິທີປການິ ວາກ຺ຍານິ ນິກ຺ຂິປີຍນ຺ຕິ, ອິຕຣຖາ ວິນາປິ ຕໍ ນິກ຺ເຂປໍ ກາຍມໂນປຓາເມເນວ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນສິທ຺ຘິໂຕ ກິເມເຕນ ຄນ຺ຖຄາຣວກຣເຓນາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ. ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ …ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓຎ຺ຫິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຠາວໂຕ, ຕາຍ ຈ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ ຣາຄາທິມລວິຘມນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຕສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ວິກ຺ຂາລິຕມລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຏວສິທ຺ຘິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ມຫານາມ ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ໂມປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວທຍຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ເປຏໂກ. ໖໖; ມິ. ປ. ໑໔) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຕໂຕ ເອວໍ ປຏຸຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ເຂທມຠິຠຸຍ຺ຍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາປຍິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ປຎ຺ຎາປາຏວຠາວໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຑ຺ຒນໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາເມນ ຫິ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໙);

ຕໂຕ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຸທ຺ຘິຍາ ໂຫຕ຺ເວວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຏິຠານາປຣິຫານາວຫຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຣິຫານາວຫາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕິເມ ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານີຍາ ຘມ຺ມາ, ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ, ຘມ຺ມຄາຣວຕາ, ສງ຺ຆຄາຣວຕາ, ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາ, ສມາຘິຄາຣວຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ໂສວຈສ຺ສຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໓໔) ຕໂຕ ປຏິຠານາປຣິຫາເນນ ໂຫຕ຺ເວວ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕປຣິສມາປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາຍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຎ຺ຎາຕິສຍາ ຫິ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິວ ສາວເກ;

ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວ.

ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ອກຸໂຕຠເຍ;

ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໑໙໖; ອປ. ໑.໑໐.໒);

ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຣິສມາປນຸປາໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐);

ອຸປາເຍສຸ ຈ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຫຕ຺ເວວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສາທວຕ຺ຖູສຸ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ສປໂຍຊນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ພຸທ຺ຘຣຕນມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ປຐມໍ ຕສ຺ສ ປຓາມໍ ກາຕຸມາຫ – ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ…ເປ… ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຣຕນມູລການິ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຆຣຕນານິ, ເຕສຸ ຈ ຘມ຺ມຣຕນມູລກໍ ສງ຺ຆຣຕນໍ, ຕຖາຠາໂວ ຈ ‘‘ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ຠຄວາ, ຈນ຺ທກິຣຓນິກໂຣ ວິຍ ເຕນ ເທສິໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈນ຺ທກິຣຓສມຸປ຺ປາທິຕປີຓິໂຕ ໂລໂກ ວິຍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍມາຄຕອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠວໂຕ, ຕທຸປເທສິຕໂຕ ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ, ຕທາເສວນໂຕ ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ຫິເຕ ວິນິໂຍຊໂກຕິ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຕາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ໂມ, ຫິຕາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ອຘິຄຕຫິໂຕ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຄຕນເຍນ ອນຸປຸພ຺ພຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ພຸທ຺ຘຣຕນປຓາມຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ເກວລປຓາມໂຕ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມວສາຕິສໂຍຕິ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິປເທຫິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຫິ ປຓາເມນ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓາຕິສຍໂຍໂຄ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕຣວນ຺ທນີຍຠາໂວ, ເຕນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຓາມສ຺ສ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາໂວ, ເຕນ ຈສ຺ສ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕສ຺ສ ປຓາມສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາເຍວ, ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນມາຣຠຕິ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ເຕເນວ ຈ ວິນຍເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ກຣຸຓາປ຺ປຘານໍ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ…ເປ… ຍຖາຣຸຈີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑) ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານຎ຺ຈ ໂຖມນມາຣທ຺ຘໍ. ວິນຍເທສນາ ຫິ ອາສຍາທິນິຣເປກ຺ຂເກວລກຣຸຓາຍ ປາກຕິກສຕ຺ເຕນາປິ ອໂສຕພ຺ພາຣຫໍ ສຸຓນ຺ໂຕ, ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ. ຕຖາ ຫິ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄຕຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປປິ ຠຄວາ ໂລກິຍສາຘຸຊເນຫິປິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ ‘‘ສິຂຣຓີ, ສມ຺ຠິນ຺ນາ’’ຕິອາທິວຈນານິ, (ປາຣາ. ໑໘໕) ຍຖາປຣາຘຎ຺ຈ ຄຣຫວຈນານິ ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ມຫາປຣິສມຊ຺ເຌ ອຠາສິ, ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກາຣຓາເປກ຺ຂາຍ ຈ ເວຣຎ຺ຊາທີສຸ ສາຣີຣິກໍ ເຂທມນຸໂຠສິ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ຠູມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາກາຣສມຍນ຺ຕຣກຖານໍ ວິຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອຕິສຍກິຈ຺ຈວຕີ, ກຣຸຓາຍ ກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕໂຕປິ ອຘິກນ຺ຕິ ວິນຍເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓາພ຺ຍາປາຣາຘິກຕາຍ ຫິ ເທສນາຍ ກຣຸຓາປຘານຕາ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ປນ ເກວລປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວປຏິເວຘສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ປນ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍາຘິມຸຕ຺ຕິຈຣິຕາທິເຠທປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຫິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຖປທໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລກຣເຓນ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣິຍຕິ ປສາຣິຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕິ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວາ ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ປທນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ເຕຫິ ເສວີຍຕີຕິ ສີຕໍ, ອຸຓ຺ຫາຠິສມນໍ. ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສີຕລໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເຕ ຂິປິສ຺ສາມິ, ຫທຍໍ ວາ ເຕ ຜາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ອາຬວກສຸຕ຺ຕ) ເອຕ຺ຖ ອຸໂຣ ‘‘ຫທຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວກ຺ກໍ ຫທຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໒.໑໑໔; ໓.໑໕໔) ເອຕ຺ຖ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ‘‘ຫທຍາ ຫທຍໍ ມຎ຺ເຎ ອຎ຺ຎາຍ ຕຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໓) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ຈິຕ຺ຕເມວ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ຫທຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ວາ ຫຣຕີຕິ ຫທຍໍ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ຫທຍມສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຊ຺ຌານສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາທີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາວ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕິຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣວເສສຕ຺ໂຖ ອຸປທິສີຍຕິ, ປຘານສຫຈຣຓາວິນາຠາວາທິນເຍຫິປິ ຍຖາລພ຺ຠມານໍ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ຉອສາຘາຣຓຎາຓປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ, ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວມຸປຄຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສາຕິສຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ກຣຸຓາວ ຫທຍສີຕລຕ຺ຕເຫຕຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຊ຺ຌານສຠາວຕາຍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕລຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາຍ ເອວ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ກປ຺ປານມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຣຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຆາຕສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕິຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ຕີສຸ ເຈຕ຺ຖ ວິກປ຺ເປສຸ ປຐເມ ວິກປ຺ເປ ອວິເສສຠູຕາ ພຸທ຺ຘຠູມິຄຕາ, ທຸຕິເຍ ຕເຖວ ມຫາກຣຸຓາຠາວູປຄຕາ, ຕຕິເຍ ປຐມາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ປວຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕທຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາເຍວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ປຎ຺ຎວໂຕ ຫິ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນປິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ເອກປຊ຺ໂຊຕາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ປຊ຺ໂຊຕາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ຈນ຺ທປຊ຺ໂຊໂຕ, ສູຣິຍປຊ຺ໂຊໂຕ, ອຄ຺ຄິປຊ຺ໂຊໂຕ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ, ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຊ຺ໂຊຕາ. ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໔໕). ເຕນ ວິຫໂຕ ວິເສເສນ ສມຸຄ຺ຆາຏິໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ, ວິເສສຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ມຸຍ຺ຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ. ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ໂມຫຕໂມ. ສຕິປິ ຕມສທ຺ທສ຺ສ ສທິສກປ຺ປນມນ຺ຕເຣນ ອວິຊ຺ຊາວາຈກຕ຺ເຕ ໂມຫສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຕພ຺ພິເສສກຕາເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ສທິສກປ຺ປນາ. ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ຍສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ.

ນນຸ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຂີຓາສວານໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣຫຕຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຎ຺ຎສາຘາຣຓາວິເສສຄຸເຓນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວິເສສຕາສມ຺ຠວໂຕ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕຫຕາວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣຕ຺ເຕປິ ສຕິ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊເຕວາຕິ. ອຖ ວາ ປໂຣປເທສມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ (ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑), ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຠຄວາເຍວ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມຠາເວນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕປເທນ ສສນ຺ຕານຄຕໂມຫວິຘມນາ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ເຈວ ປຣສນ຺ຕານຄຕໂມຫວິຘມນາ ເທສນາປຎ຺ຎາ ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ນ ຕຸ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ວິຍ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກໂມຫຕມສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓຠູເຕນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມຠາເວນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສກສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ຜລູປຈາເຣນ ອນາວຣຓຎາຓເມວ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ, ເຍນ ຘມ຺ມເທສນາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ກໂຣຕິ. ຕທິທຎ຺ຫິ ຎາຓທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ. ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕຕ຺ຖາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ, ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິມຸເຂນ ປນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ຉຬາສາຘາຣຓຎາຓເຠເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາຍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຫິ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສສມຸຄ຺ຆາຕສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ ນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານເມຕ຺ຖ ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ຫິ ໂສ ສໍກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສາວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາຕເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ. ອຖ ວາ ສກລກຸສລຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສໍສາຣນິວຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາເຍວ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຆາຕວຈເນເນວ ສກລສໍກິເລສສມຸຄ຺ຆາຕວຈນສິທ຺ຘິໂຕ ໂສເຍເວໂກ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ສກລສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ມຸທ຺ຘຠູຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕໍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ຄຍ຺ຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຕິ ຊານາຫິ, ວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຘິປາຕິນີ;

ສທ຺ຘາສຕິສມາຘີຫິ, ຉນ຺ທວີຣິເຍນ ສໍຍຸຕາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໒; ຈູຬ. ນິ. ໕໑);

ສນຣາມຣໂລກຄຣຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມປກຕິຍາ ອວິຠາເຄນ ສຕ຺ໂຕປິ ນໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ທຸຕິຍປກຕິຍາ ມນຸຊປຸຣິໂສເຍວ, ອິຕຣຖາ ໂລກສທ຺ທສ຺ສ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ສິຍາ. ‘‘ຍຖາ ຫິ ປຐມປກຕິຠູໂຕ ສຕ຺ໂຕ ອິຕຣາຍ ປກຕິຍາ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປຸເຣ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເຊຏ຺ຐຠາວໍ ເນຕີຕິ ນໂຣຕິ. ປຸຕ຺ຕຠາຕຸຠູໂຕປິ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມາຕຸເຊຏ຺ຐຠຄິນີນໍ ປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປເຄວ ຠຕ຺ຕຸຠູໂຕ ອິຕຣາສ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໔໓-໔໖) ນາວາວິມານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກເສສປ຺ປກປ຺ປເນນ ປຸຖຸວຈນນ຺ຕວິຄ຺ຄເຫນ ວາ ນຣາ, ມຣຓໍ ມໂຣ, ໂສ ນຕ຺ຖິ ເຍສນ຺ຕິ ອມຣາ, ສຫ ນເຣຫິ, ອມເຣຫິ ຈາຕິ ສນຣາມໂຣ.ຄຣຕິ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ປາກໂຏ ຠວຕີຕິ ຄຣຸ, ຄຣສທ຺ໂທ ຫິ ອຸຄ຺ຄເມ. ອປິຈ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຠາຣິຍຏ຺ເຐນ ‘‘ຄຣູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມາຕາປິຕາຈຣິເຍສຸ, ທຸຊ຺ຊເຣ ອລຫຸມ຺ຫິ ຈ;

ມຫນ຺ເຕ ຈຸຄ຺ຄເຕ ເຈວ, ນິເຉກາທິກເຣສຸ ຈ;

ຕຖາ ວຓ຺ຓວິເສເສສຸ, ຄຣຸສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອິຘ ປນ ສພ຺ພໂລກາຈຣິເຍ ຕຖາຄເຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄຣຸ, ຄຸຣູຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາຣິຍວາຈກຕ຺ເຕ ຄຣຸສທ຺ໂທ, ອາຈຣິຍວາຈກຕ຺ເຕ ຕຸ ຄຸຣຸສທ຺ໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິວິສເຍ ຫິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານມຕ຺ຖານໍ ວາຈກຕ຺ເຕ ຄຣຸສທ຺ໂທເຍວິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອກາຣສ຺ສ ອາກາຣຠາເວນ ‘‘ຄາຣວ’’ນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕນ຺ຕປທສ຺ສ ສວຸທ຺ຘິກສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ສກ຺ກຕຠາສາວິສເຍ ປນ ຄຸຣຸສທ຺ໂທເຍວິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຸກາຣສ຺ສ ວຸທ຺ຘິຠາເວນ ອຎ຺ຎຖາ ຕທ຺ຘິຕນ຺ຕປທສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິ. ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ, ຕສ຺ສ ຄຣູຕິ ຕຖາ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ‘‘ສນຣມຣູໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທປິ ອຣິຍາຄາຖຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ທີຆາຍຸກາປິ ສມານາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຣຓສຠາວຕ຺ຕາ ມຣູຕິ ເທວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ປຘານຠູຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ເຕສໍ ອປ຺ປຘານຕາ ນິທ຺ທິສີຍຕີຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ປຘານຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ ສທ຺ທກ຺ກມານຸສາເຣນ ປຘານາປຘານຠາໂວ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕວ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເວສິຕພ຺ໂພ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕນ. ຍຖາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຫິ ນາໂຖ ສຣຓໍ ອໂວຈ,

ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂລກຫິໂຕ ມເຫສິ.

ຕສ຺ມາ ອກຕ຺ວາ ຣຕິມກ຺ຂເຣສຸ,

ອຕ຺ເຖ ນິເວເສຍ຺ຍ ມຕິໍ ມຕິມາ’’ຕິ. (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ, ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ທສ຺ສນຕ຺ເຖ ຈ ໂລກສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ສມູຫຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ເຕເຍວ ອມຣາຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກ ຕຖາ, ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ວິຍ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕປິ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມຣຓາຠາວໂຕ ອມຣາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ນຣາມຣານເມວ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫານປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຸປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມມນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຄາຣວຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ກາມຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ຕຖາອຸປກາຣຕ຺ຕາ ຠຄວາ ຄຣຸເຍວ, ປຘານຠູຕໍ ປນ ໂລກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸຣິສລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ປນ ອວິເສສນິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນ ຕຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ນຣາ ນາຄາ ຈ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ອຠິວາເທຕ຺ວານ ປກ຺ກມຸ’’ນ຺ຕິ (ອປ. ໑.໑.໔໘). ຕຖາ ຈາຫຸ –

‘‘ນປຸໍສເກນ ລິງ຺ເຄນ, ສທ຺ໂທທາຫຸ ປຸເມນ ວາ;

ນິທ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຎາຕພ຺ພມວິເສສວິນິຈ຺ຉິເຕ’’ຕິ.

ວນ຺ເທຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

ວຕ຺ຕມານາຍ ປຎ຺ຈມ຺ຍໍ, ສຕ຺ຕມ຺ຍຎ຺ຈ ວິຠຕ຺ຕິຍໍ;

ເອເຕສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ, ວນ຺ເທສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອິຘ ປນ ວຕ຺ຕມານາຍໍ ອຎ຺ຎາສມສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສວເສນຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ອຫໍ ວນ຺ທາມີ’’ຕິ. ນມນຖຸຕິຍຕ຺ເຖສຸ ຈ ວນ຺ທສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ເຕນ ຈ ສຸຄຕປທໍ, ນາຖປທໍ ວາ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍຄມນໍ, ຎາຓຄມນຎ຺ຈ, ກາຍຄມນມ຺ປິ ວິເນຍ຺ຍຊໂນປສງ຺ກມນໍ, ປກຕິຄມນຎ຺ຈາຕິ ທຸພ຺ພິຘໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວິເນຍ຺ຍຊໂນປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກ-ກຸຏິລາກຸລຕາທິໂທສຣຫິຕ- ມວຫສິຕຣາຊຫໍສ- ວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ປກຕິຄມນຎ຺ຈ, ວິມລວິປຸລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕມ຺ປິ ຎາຓຄມນໍ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຫາໂພຘິ, ຕາວ ນິຣວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂຍ ຫິ ຄຕ຺ຍຕ຺ໂຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘຍຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຍຕ຺ໂຖ, ໂສ ຄຕ຺ຍຕ຺ໂຖຕິ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕມາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘; ຈູຬນິ. ໒໗) ສຸຄໂຕຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສຸນ຺ທຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ວາຈໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ສມ຺ມາ ຄທຕີຕິ ວາ ສຸຄໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ສຸຄຕໍ. ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິເຠເທນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ສກລສ຺ສາປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຕາຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຕິວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘຠວຄາມິໂນ ຫິ ເທວາ ຕໍຕໍກມ຺ມວິປາກທານກາລານຸຣູເປນ ຕໂຕ ຕໂຕ ຠວໂຕ ມຸຕ຺ຕາປິ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາວ, ນ ປນ ວິສຎ຺ໂຎຄວເສນ ມຸຕ຺ຕາ, ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາ ຈ ຕໍຕໍຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ນ ຕຖາ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອເນນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໂຕ ຈ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ມຫາໂພຘິມູເລເຍວ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຕໍຕໍຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຖ ວາ ກາມໍ ສອຸປາທິເສສາຍປິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຕາຫິ ຄຕີຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເອສາ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ເຖວນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອິມິນາ ປເທນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາວ ໂຖເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄໂມ, ສຫ ວາສນາຍ ກິເລສານມຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ, ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາປໂຍຄໂຕ ເທວທຕ຺ຕາທີສຸປິ ວິຣຸທ຺ຘສຕ຺ເຕສຸ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາ, ວິນີຕພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນຎ຺ຈ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ. ສາ ປນ ອາສຍປໂຍຄໂຕ ທຸວິຘາ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຍຖາຣຫໍ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ, ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປນ ເຕນ, ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອເຕນ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕູປກາຣວເສນ ຕີຫາກາເຣຫິ ໂຖມນາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ນາມ ມຫາກຣຸຓາສມາໂຍໂຄ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓຎ຺ຈ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປຐມປເທນ ຍຖາຣຸຕໂຕ, ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ປກາສິຕໍ. ຜລໍ ປນ ຎາຓປ຺ປຫານອານຸຠາວຣູປກາຍສມ຺ປທາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ຕມ຺ມູລການິ ຈ ທສພລາທິຎາຓານິ ຎາຓສມ຺ປທາ, ສວາສນສກລສໍກິເລສານມຈ຺ຈນ຺ຕມນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕາປາທນໍ ປຫານສມ຺ປທາ, ຍຖິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜາທເນ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອານຸຠາວສມ຺ປທາ, ສກລໂລກນຍນາຠິເສກຠູຕາ ປນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຣູປກາຍສມ຺ປທາ. ຕາສຸ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ, ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ໂສຠນກາຍຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ທຸວິຘາປິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕູປກາຣສມ຺ປທາ, ສາ ປນ ສມ຺ມາ ຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ຕມ຺ມູລ – ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາທໂຍ ອເນເກ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອາຈຣິເຍນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນໍ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິມຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ມາ ຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ, ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານປ຺ປເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປຘານໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ຈ ປຘາເນນ ປໂຍຊເນນ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ປກາເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ, ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ວນ຺ທນີຍຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ວິຠາເວຕິ.

ອປິຈ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ນິຣຸປກ຺ກິເລສມຸປຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ, ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ, ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣີຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຣສນ຺ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ.

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ຠຄວຕາ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິ ຈ ເມ ຠນ຺ເຕ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ ສມ຺ປສາທນີຍສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສຫ ປທສມ຺ພນ຺ເຘນ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວິວິຘຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ, ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ເຈວ ຍໍ ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມຫິ ວາ ສຫ ຜລນິພ຺ພານຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕ, ວີຕມລມນຸຕ຺ຕຣໍ ຕໍ ຘມ຺ມມ຺ປິ ວນ຺ເທຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓາຘິຄເມນ ສວາສນາຍ ສມ຺ໂມຫນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມນໂຕ, ອປຣິມິຕຄຸຓຄຓາລງ຺ກຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ຈ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາວາຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍາຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສນ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມວິເສສານເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິ ເອວ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ, ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑໖໑).

ອປິສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ ອີທິສໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕ, ກາ ນາມ ກຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ສາວກາທິຠາວມຸປຄມເນຕິ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ເຍນ ຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຠຄວຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາມໍ, ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕເມວິຘ ‘‘ຠາໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘິສທ຺ທາ ເອເຕນາຕິ ຫິ ຠາໂວ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ເຍນ ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນ, ພຸທ຺ຘິ ສທ຺ໂທ ຈ ວຕ຺ຕເຕ;

ຕໍຕໍນິມິຕ຺ຕກໍ ຠາວປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ເຈວ-ສທ຺ໂທ ຈ-ສທ຺ໂທ ຈ ຕທຸຠຍຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈເຍ. ເຕນ ຫິ ສທ຺ທທ຺ວເຍນ ນ ເກວລໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາມຕ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕ, ນາປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ຕທຸຠເຍເນວາຕິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວີຕມລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຣຫວເສນ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວີໂຕ, ມລໂຕ ວີໂຕ, ວີຕໍ ວາ ມລໍ ຍສ຺ສາຕິ ວີຕມໂລ, ຕໍ ວີຕມລໍ. ‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຄຕສທ຺ໂທ ວິຣຫຕ຺ຖວາຈໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ ຘາຕູນມເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ຄຈ຺ຉຕິ ອປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ຄໂຕ, ຘມ຺ໂມ. ຄຕໍ ວາ ມລໍ, ປຸຣິມນເຍນ ສມາໂສ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ. ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາຍສ຺ສ ຈ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ອິຘ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາປິ ຫິ ວິຄຕປຏິປກ຺ຂຕາຍ ວີຕມລາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈ. ກຖໍ ປນ ຕາ ຠາເວຕ຺ວາ, ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ສໍສາຣວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ [ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ (ປຓ຺ຓາສ ຏີ.) ນິສ຺ສຣເຓ (ກຕ຺ຖຈິ)] ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສນເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຍທາຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສຎ຺ຎມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສໍ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວມຸປຄໂຕຕິ.

ອິມາຍ ປນ ຄາຖາຍ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາທີຫິ ອເນເກຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຖາຣຫໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ກຖໍ? ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາທຎາຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ອກາລິກຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເວທິຕພ຺ພຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ເຂຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘຫິ, ທຸຕິເຍນ ສຫ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ເຂຫິ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ.

‘‘ວີຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ວິສຸທ຺ຘຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສຠາວສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ຠາວນາຜລໂຍຄ຺ຍຕາຍ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ສໍກິເລສມລສມຸຄ຺ຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາເນນ ຠາວນາກິຣິຍາຍ ຜລມາຫ. ທຸຕິເຍນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຜລໂຍຄ຺ຍຕາຍ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ມາເນນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຜລມາຫາຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພສທ຺ຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສາປິ ໂຖມນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຓາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ອຸຣສິ ຠວາ, ຊາຕາ, ສໍວຸທ຺ຘາ ວາ ໂອຣສາ, ອຕ຺ຕໂຊ ເຂຕ຺ຕໂຊ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ທິນ຺ນໂກຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕຊາ, ຕໍສຣິກ຺ຂຕາຍ ປນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ‘‘ໂອຣສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສສຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ສທ຺ຘມ຺ມສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສສຠາຄິໂນຕິ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ, ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕຕາຍ ສທິສກປ຺ປນມນ຺ຕເຣນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວ ‘‘ໂອຣສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕມຣຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຠຄວຕາ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິໂອໂລກເນນ, ວຊ຺ຊານຸຈິນ຺ຕເນນ ຈ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ວຊ຺ຊໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອນວຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ສີລາທິຘມ຺ມສຣີຣໂປສເນນ ສໍວຑ຺ຒາປິຕາ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ອິຕິວຸຕ຺ຕເກ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ຠິກ຺ຂເວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ…ເປ… ຕສ຺ສ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໐). ນນຸ ສາວກເທສິຕາປິ ເທສນາ ອຣິຍຠາວາວຫາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສາ ປນ ຕມ຺ມູລິກຕ຺ຕາ, ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ເຕສໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ, ເອເຕນ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕຊປຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກຸລໍ ປຸເນນ຺ຕິ ໂສເຘນ຺ຕິ, ມາຕາປິຕູນໍ ວາ ຫທຍໍ ປູເຣນ຺ຕີຕິ ປຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຊາທໂຍ. ອຣິຍາ ປນ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິວິໂສຘເນນ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕາຣາຘເນນ ຈ ຕປ຺ປຏິຠາຄຕາຍ ຠຄວໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ນາມ, ເຕສໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສໍກິເລສນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸຓໍ ມາເຣຕິ ວິພາຘຕີຕິ ມາໂຣ, ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ. ສິນາຕິ ປເຣ ພນ຺ຘຕິ ເອຕາຍາຕິ ເສນາ, ມາຣສ຺ສ ເສນາ ຕຖາ, ມາຣຎ຺ຈ ມາຣເສນຎ຺ຈ ມເຖນ຺ຕິ ວິໂລເຖນ຺ຕີຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ເຕສໍ. ‘‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ເອກເທສສຣູເປກເສສວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຣສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວາ ເສນາສທ຺ເທນ ມາຣເສນາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຣສ຺ໂສ. ‘‘ມາຣເສນມທ຺ທນານ’’ນ຺ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ອຣິຍາຊາຕິກຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ນນຸ ຈ ອຣິຍສາວການໍ ມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ ວາ ມາຣເສນາ ວາ ນ ອປສາເທຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອປສາເທຕພ຺ພຠາວກາຣຓສ຺ສ ວິມຖິຕຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ສໍກິເລເສ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສາປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ອິຘ ‘‘ມາຣເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາຫ ຠຄວາ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຎ຺ຈມໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ເຕ ອຏ຺ຐໂມ.

ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ,

ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;

ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ,

ປເຣ ຈ ອວຊານຕິ.

ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ;

ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘; ຈູຬນິ. ໔໗);

ສາ ຈ ເຕຫິ ອຣິຍສາວເກຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ, ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣຓີຫິ ໂອຘິໂສ ມຖິຕາ, ວິທ຺ຘໍສິຕາ, ວິຫຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາຣເສນມຖນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິໂລຖນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິທ຺ຘໍສນໍ, ວິຫນນໍ ວາ. ອປິຈ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມຈ຺ຈຸເທວປຸຕ຺ຕມາຣານໍ ເຕສໍ ສຫາຍຠາວູປຄມນຕາຍ ເສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິເລສມາຣສ຺ສ ຈ ມຖນໂຕ ‘‘ມາຣເສນມຖນາ’’ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຎ຺ຈມາຣນິມ຺ມຖນຠາເວນ ອຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ອຣິຍສາວກາປິ ຫິ ສມຸທຍປ຺ປຫານປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຂນ຺ຘມາຣໍ, ສຫາຍເວກລ຺ລກຣເຓນ ສພ຺ພຖາ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣໍ, ພລວິຘມນວິສຍາຕິກ຺ກມນວເສນ ມຈ຺ຈຸມາຣໍ, ເທວປຸຕ຺ຕມາຣຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ກິເລສມາຣໍ ມເຖນ຺ຕີຕິ, ອິມິນາ ປນ ເຕສໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ, ຕີສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ອນຸຊາຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມາຣເສນມຖນຕາຍ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ, ອນຸຊາຕາ ຈາຕິ.

ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕນສຕິປິ ເຕສໍ ຕໍຕໍເຠເທນ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາເຠເທ ອຣິຍຠາວກຣມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມເຠເທນ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ປທລີຬາທິນາ ກາຣເຓນ ອຏ຺ຐາເນ ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຣິຍສງ຺ຆມ຺ປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ຍທິປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ ອວຍວໍ ອຸປາທາຍ ສມຸທາຍສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອວິຎ຺ຎາຍມານສມຸທາຍໍ ປນ ວິຎ຺ຎາຍມານສມຸທາເຍນ ວິເສສິຕຸມຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ, ເອເຕນ ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເຍນ ເກນຈິ ສຓ຺ຐານາທິນາ, ກາຍສາມຄ຺ຄິຍາ ວາ ສມຸທາຍຠາໂວ, ອປິ ຕຸ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາເວເນວາຕິ ວິເສເສຕິ. ອວຍວເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອູຫິຕພ຺ໂພ ວິຕກ຺ເກຕພ຺ໂພ, ສໍອູຫນິຕພ຺ໂພ ວາ ສງ຺ຆຏິຕພ຺ໂພຕິ ສມູໂຫ, ໂສເຍວ ສໂມໂຫ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາທິນາ. ທ຺ວິຘາປິ ຫິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕ, ສມຄ຺ຄໍ ວາ ກມ຺ມໍ ສມຸທາຍວເສນ ສມຸປຄໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຎ຺ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸປິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ປຸຣິມຄາຖາສຸປິ ຕໍ ປທມາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອສາຘາຣຓຄຸຓປ຺ປກາສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓສ຺ສ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສໍວຓ຺ຓນາກາຣານມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ.

ອິມາຍ ປນ ຄາຖາຍ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທາ ປຫານສມ຺ປທາທໂຍ ອເນເກ ຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຠວຕາທີປນໂຕ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຠາວສມ຺ປທໍ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາຄສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ, ມາຣເສນໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓສ຺ສ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສເນ. ເຕນ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ເມຕິ ອຕ຺ຕານໍ ກຣຓວຈເນນ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ມຍາ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມ຺ປທານນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອໂສ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ສາມິນິທ຺ເທໂສ ວາ ‘‘ຍໍ ມມ ປຸຎ຺ຎໍ ວນ຺ທນາມຍ’’ນ຺ຕິ. ປສີທີຍເຕ ປສນ຺ນາ, ຕາທິສາ ມຕິ ປຎ຺ຎາ, ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ຍສ຺ສາຕິ ປສນ຺ນມຕິ, ອຎ຺ຎປທລິງ຺ຄປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ‘‘ປສນ຺ນມຕິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຕິໍ ນຍຕິ, ຊເນຕິ, ວຫຕີຕິ ວາ ຣຕນໍ, ສຕ຺ຕວິຘໍ, ທສວິຘໍ ວາ ຣຕນໍ, ຕມິວ ອິມານີຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ສທິສກປ຺ປນມຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນຕ຺ເຖເນວ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຣຕນຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕) ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫ…ເປ… ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ມຫານາມ ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ອຸທານ. ອຏ຺ຐ. ໔໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສຸ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ສາຕິສຍໂຕ ພຸທ຺ຘາທີສຸເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຍມຕ຺ໂຖ ປນ ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖວເສນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ເກນາຕິ ເຈ? ໂລເກ ຣຕນສມ຺ມຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸກາຕພ຺ພຕາທິອຕ຺ຖວເສນາຕິ ສທ຺ທວິທູ. ສາຘູນຎ຺ຈ ຣມນໂຕ, ສໍສາຣຓ຺ຓວາ ຈ ຕຣຓໂຕ, ສຸຄຕິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນຍນໂຕ ຣຕນໍ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖສມາສວເສນ, ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ເອກເສສປກປ຺ປເນນ, ປຸຖຸວຈນນິພ຺ພຈເນນ ວາ ຣຕນານິ. ຕິຓ຺ຓໍ ສມູໂຫ, ຕີຓິ ວາ ສມາຫຏານິ, ຕໂຍ ວາ ອວຍວາ ອສ຺ສາຕິ ຕຍໍ, ຣຕນານເມວ ຕຍໍ, ນາຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕີຓິ ເອວ ຣຕນານິ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ສມຸທາຍມຕ຺ຕໍ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂາຍ ປນ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ວນ຺ທີຍເຕ ວນ຺ທນາ, ສາວ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໓). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ອປິຈ ຕສ຺ສາ ເຈຕນາຍ ສຫຊາຕາໂທປກາເຣໂກ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສຕິວີຣິຍາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວນ຺ທນາ, ຕາຍ ປກຕນ຺ຕິ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ຣູປິຍມຍ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຈຕນາວ. ຣຕນຕ຺ຕເຍ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ວາ ວນ຺ທນາມຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ, ສນ຺ຕານໍ ວາ ປຸນາຕິ ວິໂສເຘຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ, ສກມ຺ມກຕ຺ຕາ ຘາຕຸສ຺ສ ກາຣິຕວເສນ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ສທ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ປນ ສຸທ຺ຘວເສເນວາຕິ ສທ຺ທວິທູ.

ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ປຓາມປໂຍຊເນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ວິຫນນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕທຸປ຺ປາທກເຫຕຸປຣິຫຣຓວເສນ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາຍານມນຸປ຺ປຕ຺ຕິກຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ວນ຺ທນາມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

‘‘ເຕໂຊ ອຸສ຺ສາຫມນ຺ຕາ ຈ, ປຠູ ສຕ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈິເມ;

‘ອານຸຠາໂວ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ‘ປຠາໂວ’ຕິ ຈ ເຕ ວເທ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ອຕ຺ເຖສຸ ອິຘ ສຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕຕິ. ອນຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຫິ ອນຸຠາໂວ, ໂສເຍວ ອານຸຠາໂວຕິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານວສສງ຺ຂາຕາ ວນ຺ທນາມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ ສຕ຺ຕິເຍວ, ສາ ຈ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາຍຕາຍ ກຣຓໍ, ເຫຕຸ ວາ ສມ຺ຠວຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປສນ຺ນມຕິໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທານເຈຕນາ ວິຍ ຫິ ທ຺ວຍງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຓາມເຈຕນາປິ ອນ຺ຕຣາຍວິຫນເນນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາຕິ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕທປິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວິເສເສນ ອຠິຕ຺ຖເວຕຸໍ ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ເຕສຸ ເຕສຸ ປປຎ຺ຈສູທນີສາຣຕ຺ຖປກາສນີມໂນຣຖປູຣຓີອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ປຣວາທມຖນສ຺ສ, ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ, ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ,

ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ, ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ;

ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິໂຕ’’ຕິ. ອາທິນາ –

ໂຖມນາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ທີຆສ຺ສາຕິ ທີຆນາມກສ຺ສ. ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ທີເຆຫິ ອຠິອາຍຕວຈນປ຺ປພນ຺ຘວນ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂິຕສ຺ສ, ອເນນ ‘‘ທີໂຆ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕາ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ອາຄໂມ, ກຖໍ ໂສ ເຕຫິ ອງ຺ກີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປນ ສຸຕ຺ຕານິ ອຸປາທາຍ ອາຄມຠາວສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຍເວຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອວຍວີຠູໂຕ ອາຄໂມ ອງ຺ກີຍຕິ. ຍເຖວ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ອາຄມໂວຫາໂຣຕິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິນິປຸຓຕ຺ຖຠາວໂຕ ນິປຸຓສ຺ສ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາຕິ ວາ ອາຄໂມ, ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ, ປຕ຺ຖນີຍຏ຺ເຐນ ຈ ໂສ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ. ອປິຈ ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ພາຫິຣກປເວທິເຕຫິ ຠາຣຕປຸຣາຓກຖານຣສີຫປຸຣາຓກຖາທີຫິ ວໂຣຕິປິ ອາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ. ພຸທ຺ຘານມນຸພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ, ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ, ຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຈ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ຕຖາ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ, ເຕຫິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ຠາສິໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ຄາຍນາທິວເສນ ສາວເກຫີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍ ອຸປາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສາຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖທີປກສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຫິ ອພ຺ຍາກຕໍ ຕນ຺ຕິປທໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗໖). ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທາວຫຄຸຓສ຺ສ. ນນຸ ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ເຕປິຏກໍ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຍມຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸເຓນ ໂຖມິໂຕຕິ? ສາຕິສຍໂຕ ອິມສ຺ສ ຕຄ຺ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ສີລທິຏ຺ຐາທີນໍ ອນວເສສນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ມຫາປທານາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓) ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຄຸຓນິທ຺ເທສາທິວເສນ, ປາຖິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑.໔) ຕິຕ຺ຖິເຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍສີຫນາທນທນາທິວເສນ, ອນຸຕ຺ຕຣິຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວິເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓວິຠາວເນນ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສາຕິສຍໍ ສທ຺ຘໍ ອາວຫຕີຕິ.

ເອວໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຕ຺ຖວນມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສມ຺ປຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ອາຄມນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິມາຍ ຫິ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫທີຆາຄມຏ຺ຐກຖາໂຕວ ສີຫຬຠາສາມຕ຺ຕໍ ວິນາ ອຍໍ ວກ຺ຂມານສໍວຓ຺ຓນາ ອາຄຕາ, ນາຎ຺ຎໂຕ, ຕເທວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ປຣມນິປຸຓຄມ຺ຠີຣໍ ພຸທ຺ຘວິສຍມາຄມວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ສໍວຓ຺ຓນານິສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິມາຍ ຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວໍ ນິສ຺ສາເຍວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນານິສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປາຐຕ຺ໂຖ, ສຠາວຕ຺ໂຖ, ເຎຍ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປາຐານຸຣູປຕ຺ໂຖ, ຕທນຸຣູປຕ຺ໂຖ, ສາວເສສຕ຺ໂຖ, ນິວຣເສສຕ຺ໂຖ, ນີຕຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖຕິອາທິນາ ອເນກປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖາຍ, ປກາສນາຍ ວາ. ຄາຖາພນ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວິຠາໂວ. ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘), ອຍຎ຺ຈ ສສຎ຺ໂຎຄວິຘິ ອຣິຍາຊາຕິຠາວໂຕ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາປິ ຫິ ‘‘ຕຖານໍຏ຺ຐ ຍຸຄ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທເມວຸທາຫຣນ຺ຕິ.

ຍາຍ’ຕ຺ຖມຠິວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທານຸຄໍ;

ນິທານວຕ຺ຖຸສມ຺ພນ຺ຘໍ, ເອສາ ອຏ຺ຐກຖາ ມຕາ.

ອາທິໂຕຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕວສີຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວສິຕາ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາ ສງ຺ຄີຕາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ປຈ຺ຉາປີຕິ ນ ເກວລໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍເມວ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຉາ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸປິ. ນ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ວສິສເຕຫິ ອາທິໂຕ ສງ຺ຄີຕາເຍວ, ອປິ ຕຸ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈາຕິ ສຫ ສມຸຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຸຈ຺ຈຍທ຺ວຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຣິຍາກາລໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ອຖ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍ ກິເມຕາຍ ອຘຸນາ ປຸນ ກຕາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍາຕິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຍາ, ນິຣຕ຺ຖກຕາຍ ຈ ໂທສໍ ສມນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ສີຫຬທີປ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ປຣິຫຣເຓເນວ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີຫໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສີຫໂຬ ລ-ກາຣສ຺ສ ຬ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ຄຣຸໂຬ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ວໍເສ ອາທິປຸຣິໂສ ສີຫກຸມາໂຣ, ຕພ຺ພໍສຊາຕາ ປນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍາ, ສພ຺ເພປິ ຈ ຊນາ ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ສທິສໂວຫາເຣນ ວາ ສີຫຬາ, ເຕສໍ ນິວາສທີໂປປິ ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ຐານີນາເມນ ວາ ‘‘ສີຫໂຬ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊລມຊ຺ເຌ ທິປ຺ປຕິ, ທ຺ວິຘາ ວາ ອາໂປ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທຕີຕິ ທິໂປ, ໂສເຍວ ທີໂປ, ເຠທາເປກ຺ຂາຍ ເຕສໍ ທີໂປຕິ ຕຖາ. ປນສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສໍສູຈເນ, ເຕນ ກາມຎ຺ຈ ສາ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫາ, ຕຖາປິ ປຸນ ເອວໍຠູຕາຕິ ອຣຸຈິຍຠາວໍ ສໍສູເຈຕິ. ຕທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ປນ ປຸຣິມຄາຖາຍ ‘‘ກາມຎ຺ຈ ສງ຺ຄີຕາ ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈາ’’ຕິ ສານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຫິ ຕຖາ ທິສ຺ສຕີຕິ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ, ເອວໍ ສຕິ ອາຠຕປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖາຕິ ວາ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນາຠຕກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ, ເອວໍ ສຕິ ຐປິຕປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາເຍວ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມາຠຕາ, ປຈ຺ຉາ ປນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປຈ຺ຉິມສມ຺ພນ຺ຘເມວ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ປກາເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ຐປິຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປເນຕ຺ວາ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອເຕຫິ ປເທຫິ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ເອກປທມ຺ປິ ຫິ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍຫິ ອເນກຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຸຣິມສມ຺ພນ຺ເຘນ ເຈຕ຺ຖ ສີຫຬທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣເຓນ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປນປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຉິມສມ຺ພນ຺ເຘນ ປນ ອິມາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ, ອຎ຺ຎທີປວາສີນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາປນຍນສ຺ສ, ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກຠາສາໂຣປນສ຺ສ ຈ ປໂຍຊນນ຺ຕິ. ມຫາອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຕາ ມຫິນ຺ໂທຕິ ຣາຊກຸມາຣກາເລ ນາມໍ, ປຈ຺ຉາ ປນ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາມຫິນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສີຫຬຠາສາ ນາມ ອເນກກ຺ຂເຣຫິ ເອກຕ຺ຖສ຺ສາປິ ໂວຫຣຓໂຕ ປເຣສໍ ໂວຫຣິຕຸໍ ອຕິທຸກ຺ກຣາ ກຎ຺ຈຸກສທິສາ ສີຫຬານໍ ສມຸທາຈິຓ຺ຓາ ຠາສາ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ, ອຘຸນາ ກຣິຍມານາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາ ກຖໍ ກຣີຍຕີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອປເນຕ຺ວານາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ມູລຏ຺ຐກຖາໂຕ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ ໂປຕ຺ຖເກ ອນາໂຣປິຕຠາເວນ ນິຣງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອເຕນ ອຍໍ ວກ຺ຂມານາ ອຏ຺ຐກຖາ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາໂຣປິຕາຍ ມູລຏ຺ຐກຖາຍ ສີຫຬຠາສາປນຍນມຕ຺ຕມຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ຍຖາ ‘‘ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມໂນຣມ’’ ມິຈ຺ຈາທີນິ ‘‘ຠາສ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວທີປການິ ວິເສສນານິ. ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຫິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ ມໂນຣມາ. ຕໂນຕິ ອຕ຺ຖເມຕາຍ, ຕນີຍຕິ ວາ ອຕ຺ຖວເສນ ວິວຣີຍຕິ, ວຏ຺ຏໂຕ ວາ ສຕ຺ເຕ ຕາເຣຕິ, ນານາຕ຺ຖວິສຍໍ ວາ ກງ຺ຂໍ ຕຣນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຕນ຺ຕິ, ປາຬິ. ຕສ຺ສາ ນຍສງ຺ຂາຕາຍ ຄຕິຍາ ຉວິໍ ຉາຍໍ ອນຸຄຕາຕິ ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກາ. ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣສໍກິຓ຺ຓໂທສວິຣຫິຕຕາຍ ວິຄຕໂທສາ, ຕາທິສໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕໍ –

‘‘ສາ ມາຄຘີ ມູລຠາສາ, ນຣາ ຍາຍາ’ທິກປ຺ປິກາ;

ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈສ຺ສຸຕາລາປາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຈາປິ ຠາສເຣ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຄຕິຠາສໍ ໂປຕ຺ຖເກ ລິຂນວເສນ ອາໂຣເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ສທ຺ທໂທສາຠາວມາຫ.

ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕມວິໂຣເຘນ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຕ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເກສໍ ປນ ສມຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຖຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ, ເອເຕນ ຣາຫຸລາຈຣິຍາທີນໍ ເຊຕວນວາສີອຠຍຄິຣິວາສີນິກາຍານໍ ສມຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຖິເຣຫິ ສີລສຸຕຌານວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເຖຣາ. ຍຖາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ ເຖຣກຣຓາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໒). ອປິຈ ສຈ຺ຈຘມ຺ມາທີຫິ ຖິຣກຣເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ. ຍຖາຫ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມປເທ –

‘‘ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ອຫິໍສາ ສໍຍໂມ ທໂມ;

ສ ເວ ວນ຺ຕມໂລ ຘີໂຣ, ‘ເຖໂຣ’ອິຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໖໐);

ເຕສໍ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ຕໍ ປກາເຣນ ທີເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ປທີປສທິສາຕິ ເຖຣວໍສປທິປາ. ວິວິເຘນ ອາກາເຣນ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນີກຖາ, ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍໍ ຎາຓໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ມຫາເມຆວເນ ຐິໂຕ ວິຫາໂຣ ມຫາວິຫາໂຣ, ໂຍ ສຕ຺ຖຸ ມຫາໂພຘິນາ ວິໂຣຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວສນສີລາ ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ, ຕາທິສານໍ ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຄໂຕ, ຕໂຕເຍວ ອວິປຣິໂຕ ສຓ຺ຫສຸຂຸໂມ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ສມຍສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນຠຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕມ຺ປິ ປຸນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາຠຕມຕ຺ຖໍ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໂຕ ຈ ຈຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ກຣຓປ຺ປກາຣມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຊນສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ເຕເນວ ຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຈ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ຕທຸຠຍຕ຺ຖເມວ, ອປິ ຕຸ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ຈິຣກາລໍ ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ຐິຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມປຏິເວຘຘມ຺ມານມ຺ປິ ຐິຕິ ໂຫຕິ ຕສ຺ເສວ ເຕສໍ ມູລຠາວໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ປນ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນນ, ຕທຕ຺ເຖນ ຈ ຈິຣໍ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອວິປຣີຕໍ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ໂຖປິ ອວິປຣີໂຕ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອວິປຣີຕສ຺ສ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປາຍຠາວມຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ທ຺ເວເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ, ອິເມ ໂຂ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໒.໒໑).

ເອວໍ ປໂຍຊນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕໍ ວິຈຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຍທຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານີຕິ ຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານນາມານິ ຘມ຺ມຊາຕານິ. ຕານິ ປນ ປາຬິຍມາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍ ເສວ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຍມາຄຕານິປິ ທ຺ເວຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຣິ ຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫ ປວຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ປນ ‘‘ຌານສມາປຕ຺ຕິວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ຌານໍ, ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ສມາປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ຌານໍ, ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິ. ອປິຈ ຕທປິ ອຸຠຍໍ ຌານເມວ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປນ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕາສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທານໍ ຉນ຺ນມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎານໍ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ເຠເທນ ປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ກລຍິຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ, ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍນໍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຣິຍານີຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຣິຍຠາວສາຘກຕ຺ຕາ ວາ ອຣິຍານິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ອວິຕຖຠາເວນ ວາ ອຣຓີຍຕ຺ຕາ, ອວຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣິຍານິ, ‘‘ສຈ຺ຈານີ’’ຕິມສ຺ສ ວິເສສນໍ.

ເຫຕາທິປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາເວນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມຸປກາຣກຕາ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ຕຖາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ຈ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ນິປຸຓາ, ເອກຕ຺ຕາທິນຍສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປທຕ຺ຕຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາຍ ວິເສສນໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ຕນ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ຍສ຺ສາຕິ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄາ. ມຄ຺ໂຄຕິ ເຈຕ຺ຖ ປາຬິສງ຺ຂາໂຕ ອຸປາໂຍ ຕໍຕທຕ຺ຖານໍ ອວໂພຘສ຺ສ, ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ວາ ອຸປາຍຠາວໂຕ. ປພນ຺ໂຘ ວາ ທີຆຠາເວນ ປກຕິມຄ຺ຄສທິສຕ຺ຕາ, ອິທໍ ປນ ‘‘ວິປສ຺ສນາ, ຠາວນາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິເສສນໍ.

ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐອຸທ຺ເທສສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ, ເອຕ຺ຕກໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ປທຕ຺ຖສໍກິຓ຺ຓສ຺ສ, ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ, ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອຕິເຣກໍ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ປທຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຈຣຍິສ຺ສາມີຕິ ຈ ຄາຖາຠາວໂຕ ນ ວຸທ຺ຘິຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວມ຺ປິ ເອສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ອາຄມານມຕ຺ຖໍ ນ ປກາເສຍ຺ຍ, ອຖ ສພ຺ໂພເປໂສ ອິຘ ວິຈາຣິຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ໂຈທນາຍ ຕຖາ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌຕິ ຂຸທ຺ທກໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣເຓ, ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ໂຊເຕຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ອາຄເມສຸ. ຍຖາຠາສິຕນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ຍໍ ຍໍ ເທສິຕໍ, ເທສິຕານຸຣູປໍ ວາ. ອປິ ຈ ສໍວຓ຺ຓເກຫິ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຍໍ ຍໍ ຠາສິຕໍ, ຠາສິຕານຸຣູປນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ອິມິນາວ ກາຣເຓນ, ອິທເມວ ວາ ກາຣຓໍ ມນສິ ສນ຺ນິຘາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ເອສາ’’ຕິ ປທໍ ກມ຺ມຠາເວນ ສມ຺ພຊ຺ຌຕິ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕມ຺ປີຕິ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ ຎາເຓນ ຄເຫຕ຺ວານ. ເອຕາຍາຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ນາມ ເອຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວິເສສໂຕ ປນ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ໂຫຕິເຍວ, ເຕຫິ ສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ຈ ຕທວເສສສ຺ສ ຂຸທ຺ທກາຄມສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສາຘາຣຓາ ສມານາປິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນເມວ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓາຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ອິຕິ ໂສຬສຄາຖາວຓ຺ຓນາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິວິເຘນ ນເຍນ ປຓາມາທິກໍ ປກຣຓາຣມ຺ຠວິຘານໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສເນວ ສຸວິຠາວິຕໍ, ສຸວິຎ຺ຎາປິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທີຆາຄໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆສ຺ສ ອາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ໂສ ທີຆາຄໂມ ນາມ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ວິຠາໂຄຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ໂຍ ທີຆາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ທີຆາຄໂມ ນາມ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ. ເອວໍ ວິຠຊິຕພ຺ໂພ, ເອທິໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທີຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ທູຣວຈນໍ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ ວິຍ ‘‘ທີຆາຄມນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາສນ຺ນວຈນມ຺ປິ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ປຣມ຺ມຸຂໍ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເອທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ສມ຺ມຸຂໍ ວາ ປຣມ຺ມຸຂໍ ວາ ປຣິວຕ຺ຕມານໍ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຏິນິທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສທ຺ທມຕ຺ຕປຏິນິທ຺ເທເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສາວິໂຣຘນໂຕ. ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທີນໍ ນິພ຺ພຈນໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ. ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ.

ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ…ເປ… ນິທານມາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ຄີຕິກ຺ກເມເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປນ ຈຕູສຸ ອາຄເມສຸ ທີຆາຄໂມ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ນິທານນ຺ຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິປິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວຈນກ຺ກມມຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ອປິຈ ສທ຺ຘາວຫຄຸຓຕ຺ຕາ ທີຆາຄໂມວ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ສທ຺ຘາ ຫິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ພີຊໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙໗; ສຸ. ນິ. ໗໗). ສທ຺ຘາວຫຄຸຓຕາ ຈສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕາເຍວ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ກຕິປຍສຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຕາຍ ເຈວ ອປ຺ປປຣິມາຓຕາຍ ຈ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິສຸຂໂຕ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ, ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາໂຓ ຈ. ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ປນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສີລຎ຺ຫິ ສາສນສ຺ສ ອາທິ ສີລປຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໖໙). ສີລກ຺ຂນ຺ຘກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ຫິ ໂສ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາຠາວໂຕ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກສ຺ສ ນິຣວເສສທິຏ຺ຐິວິຠຊນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕປິຏເກ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈເນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສທິສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ນິທານໍ ປນ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ເຐນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ເທສກາລາທິນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຍສ຺ມຕາ’’ຕິອາທິນາ ເທສກໍ ນິຍເມຕິ, ປຐມສງ຺ຄີຕິກາເລຕິ ປນ ກາລນ຺ຕິ, ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ’’ຕິ ວຈນປ຺ປສງ຺ເຄນ ຕໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ຍສ຺ສໍ ວາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາມຕ຺ຕາ ຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ອາຣຸຬ຺ຫາຍປິ ອິຘ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ…ເປ… ມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ເອເຕນ ນນຸ ສາ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕນ຺ຕິມາຣຸຬ຺ຫາ, ກສ຺ມາ ອິຘ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ, ຍທິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາ, ຄນ຺ຖຄຣຸຕາ ຈ ສິຍາຕິ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນິທານ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສຕາ ນ ສິຍາຕິ ວິເສສກາຣຓທສ຺ສເນນ ປຣິຫຣຕິ. ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານຎ຺ຈ ອາທິ, ເອສາ ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ ຈ-ສທ຺ໂທ, ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈ-ສທ຺ທປໂຍໂຄ. ຍໍ ປນ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຎ຺ຎາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ ຏີ. ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ), ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຈ-ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວ ປຐມສທ຺ເທເນວ ອຎ຺ຎາສໍ ທຸຕິຍາທິສງ຺ຄີຕີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍາທິມຸປາທາຍ ຫິ ປຐມສທ຺ທປໂຍໂຄ ທີຆາທິມຸປາທາຍ ຣສ຺ສາທິສທ຺ທປໂຍໂຄ ວິຍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ເອເຕນ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ, ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ປູຊິຕຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປາຬິຍມ຺ປິ ສາ ສງ຺ຄີຕິມາຣຸຬ຺ຫາວາຕິ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ຕຕ຺ຖາຣຸຬ຺ຫມຕ຺ເຕນ ອິຘ ໂສຕູນໍ ນິທານໂກສລ຺ລໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປນ-ສທ຺ເທນ ອຣຸຈິຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂກສລ຺ລໍ, ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສຣຓາທິປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ອຎ຺ຎາສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣິຍາສຸ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານ ໑; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ອຸທານ ອຏ຺ຐ. ໑໘) ປຏິຎ຺ຎາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ວິເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ກິຣິຍາວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ…ເປ… ວິນຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຓນ຺ຕານມ຺ປິ ວາສນາຠາຄິຍເມວ ຊາຕໍ, ນ ເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ, ນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິການໍ ສຣຓທານໍ ວິຍ. ເອສາ ຫິ ຘມ຺ມຕາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ມຣິຍາທຠາເວນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິ ຘມ຺ໂມເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໐, ໔໑).

ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ຕຖາ. ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕຍມານໍ, ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໐໘໑-໑໐໘໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໔໐). ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຍາວາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວິນຍນໍ ອນ຺ໂຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຠິວິຘິວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນເຍວ ວິເນສີຕິ. ກຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ເຍນາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ມິໍ. ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ ປຣິນິພ຺ພຸເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອເຕນ ພຸທ຺ຘກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອເສສິຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສາວເກຫິ ວິນີຕາປິ ວິເນຍ຺ຍາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນີຕາ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ສາວກຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາວກວິເນຍ຺ຍາ ຈ ນ ຕາວ ວິນີຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ເຕສໍ ວິນຍນຸປາຍສ຺ສ ສາວເກສຸ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ນ ຕາວາຫໍ ປາປິມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ສາວກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ອຸທາ. ໕໑).

‘‘ກຸສິນາຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕເທສກາລວິເສສວຈນໍ ‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ໂລເກ ຊາຕສໍວທ຺ຘາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ສຸປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ເອວໍ ນາມເກ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ນຄຣໍ ກຸສຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສໍ ທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ມາປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸສິນາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູເຕ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວເນ. ຕຎ຺ຫິ ສາລວນໍ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປວຕ຺ຕນໍ. ຍຖາ ຫິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ຖູປາຣາໂມ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ຖູປາຣາມໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປາຈີນມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລປນ຺ຕິ ປາຈີນມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຕໍ ສາລວນມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ເຊ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຕ ອຸປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ປາກຏໍ ຊາຕໍ ກິຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣຕິ ຍມກສາລານໍ ເວມຊ຺ເຌ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈສ຺ສ ສີສຠາເຄ ເອກາ ສາລປນ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປາທຠາເຄ ເອກາ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ‘‘ຍມກສາລາ ນາມ ມູລກ຺ຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐິຕສາລາ’’ຕິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາ ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ທິວສສ຺ສ ມິນິຕພ຺ພໂຕ, ຕທາ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓ ເອວ ມາຕິ ປຸຓ຺ຓມາ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ໂມ ສິໂວ ຈນ຺ທິມາ ເຈວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສກ຺ກຕຠາສານຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອກາຣນ຺ຕມ຺ປິ ຈນ຺ທິມວາຈກ ມ-ສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິສາຂາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓມາ ຍຕ຺ຖາຕິ ວິສາຂາປຸຓ຺ຓໂມ, ໂສເຍວ ທິວໂສ ຕຖາ, ຕສ຺ມິໍ. ປຈ຺ຈູສຕິ ຕິມິຣໍ ວິນາເສຕີຕິ ປຈ຺ຈູໂສ, ປຕິ-ປຸພ຺ໂພ ອຸສ-ສທ຺ໂທ ຣຸຊາຍນ຺ຕິ ຫິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ, ໂສເຍວ ສມໂຍຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມຍາມປຣິຍາປນ຺ໂນ ກາລວິເສໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ວິສາຂາປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອີທິເສ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸປາທີຍເຕ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ, ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ໂສ ປນ ອຸປາທິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣນິມ຺ມຖເນ ອໂນສ຺ສຏ຺ໂຐ, ອິຘ ຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸມາຣນິມ຺ມຖເນ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐນ ເສສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸປາທິສງ຺ຂາໂຕ ເສໂສ, ອຸປາທິສ຺ສ ວາ ເສໂສຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປາທິເສສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຕໍ ສຠາວຘາຣຓໂຕ ຘາຕຸ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຸຕິຍາ ຫິ ກາຣຓປຣິຍາເຍນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ອນຸປາທິເສສຕາສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູຕສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ລກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພານຘາຕຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ຕຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອນຸປາທິເສສາຍາ’’ຕິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາວ ວິເສສນໍ ໂຫຕິ, ນ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕໍ ຠຄວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ສຫຈຣຓໂຕ. ຕໍສຫຈຣເຓນ ຫິ ຠຄວາປິ ອນຸປາທິເສສຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ອນຸປາທິເສສຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ປຕ຺ຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ລກ຺ຂເຓ ສຎ຺ຊານນກິຣິຍາຍ ຕຕິຍາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ຈ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໒). ເອຕ຺ຖ ຫິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ອນຸປາທິເສສາຍ ອນຸປາທິເສສາ ຫຸຕ຺ວາ ຠູຕາຍາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍ ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອຸປຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫີຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ ວິປ຺ປກຕຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໒) ເອສນໂຍ ອີທິເສສຸ. ຘາຕຸຠາຊນທິວເສຕິ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມີທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ, ‘‘ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປນ ວິເສສນໍ ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊນນສ຺ສ ກາລວເສນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວິເສສນຠາວໂຕ. ຘາຕຸຠາຊນທິວສໂຕ ຫິ ປຸຣິມຕຣທິວເສສຸປິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິວເສນ ສນ຺ນິປຕນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມາຄມນມຕ຺ເຕນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນປິ ສມ຺ພຊ຺ຌນີຍໍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ໂສ ປນ ສງ຺ໂຆ ກິໍ ປຣິມາໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສທ຺ເທນ ຫິ ອວິຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ປຣິມາຓສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖເມເວຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ສມາໂສ ຈ ຕທ຺ຘິໂຕ ຈ, ວາກ຺ຍຕ຺ເຖສຸ ວິເສສກາ;

ປສິທ຺ຘິຍນ຺ຕຸ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຕລໍ ສຸຄຕຈີວຣໍ.

ຕສ຺ມາ ນາມມຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຖເມເວຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ຈ ເອທິເສສຸ ສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ຆສທ຺ທສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສທ຺ທໍ ສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ຎປທນ຺ຕຣາຠາເວນ ວາກ຺ເຍ ວິຍ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ສ ຄມກຕ຺ຕາ. ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອຕສ຺ສ ສງ຺ຆສທ຺ເທ ອວຍວີຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ສາປິ ສາມິຠາເວນ ເຖຣສທ຺ເທຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ຈ ຄຓປາໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂູເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຫິ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຕກາຕິ ຄຓນປຖມຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເວຬຸວຄາເມ ເວທນາວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ນຈິເຣເນວ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫຸ –

‘‘ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສານິ, ເຕສຸ ປາໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂໂວ;

ເຖໂຣ ມຫາກສ຺ສໂປວ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ອຫູ’’ຕິ.

ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ມຎ຺ຎມາໂນ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ, ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ມຎ຺ຎມາໂນ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫນ຺ເຕຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປຕິ ມຫາກສ຺ສໂປ. ອປິຈ ‘‘ມຫາກສ຺ສໂປ’’ຕິ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ ນທີກສ຺ສໂປ ຄຍາກສ຺ສໂປ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕິ ອິເມ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກ ເຖເຣ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ ປນາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ. ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຕຖາ ຍຖາ ‘‘ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕ, ມາສຊາໂຕ’’ຕິ, ອນ຺ຕຕ຺ຖອຎ຺ຎປທສມາໂສຍໍ, ຕສ຺ມິໍ. ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອຕສ຺ສ ‘‘ວຸຕ຺ຕວຈນ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສປິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ນາມມຕ຺ຕໍ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ປນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກາທີຫິ ຕໍ ວິເສສໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ອລໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ເນສຸ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸສເຕສຸ ອວີຕຣາເຄ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິຏ຺ຐອາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ.

ກສ຺ມາ ປນ ໂສ ເອວມາຫາຕິ? ຠຄວຕິ ອາຆາເຕນ. ອຍໍ ກິເຣໂສ ຂນ຺ຘເກ ອາຄເຕ ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ໓໐໓) ນຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຠຄວຕິ ກຸສິນາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຕຸມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຕກາເລຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ເອຕທໂວຈ ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ຕາຕາ ອາຕຸມໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ຕາຕາ, ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ນາຬິຍາ ວາ ປສິພ຺ພເກນ ວາ ອນຸຆຣກໍ ອາຫິຓ຺ຑຖ, ໂລຓມ຺ປິ ເຕລມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ຂາທນີຍມ຺ປິ ສໍຫຣຖ, ຠຄວໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ອຖ ຠຄວຕິ ອາຕຸມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸສາຄາຣກໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸຠທ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຸທ຺ຘນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ກາຬກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕາທິສເມວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ນາມ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄຸ, ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສປຸປ຺ຜຜລຣສາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປວິສຕິ. ກີຬິຕຸກາມານໍ ສີສມກ຺ຂນໂຍຄ຺ຄາ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘາ.

ອຖ ຠຄວາ ກາລສ຺ເສວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຕຸມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ຕຍາ ກສ຺ສ ຍາຄຸ ປຏິຍາທິຕາ’’ຕິ. ໂສ ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸເຕເຫວ ເຕຫິ ກາຬກກາສາເວຫິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທພ຺ພິຎ຺ຈ ກຏຈ຺ຉຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ທກ຺ຂິຓໍ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຍາຄຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໔) ອາຄຕນເຍນ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອກປ຺ປິຍສມາທານສິກ຺ຂາປທໍ, ຂຸຣຠຓ຺ຑປຣິຫຣຓສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ອເນກກປ຺ປໂກຏິໂຍ ຠິກ຺ຂເວ ໂຠຊນໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕເຫວ ວີຕິນາມິຕາ, ອິທໍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ສານິ ອປາເຍສ຺ເວວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອເປຖ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ, ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຫິຕໍ. ສຸຠທ຺ໂທ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສພ຺ພໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ສເຈ ນ ຄເຫຕຸກາໂມ ເປເສຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອສ຺ສ, ປກ຺ກາຫາໂຣ ນາມ ສພ຺ພຈິຣໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອິທຎ຺ຈ ມມ ຍາວຊີວໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ສພ຺ພໍ ເຕນ ນາສິຕໍ, ອຫິຕກາໂມ ອຍໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສພເລ ຘຣມາເນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ອຸຈ຺ຈາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ, ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂາມິ, ມມໍເຍວ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ອຊ຺ຊ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ວິຍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຫທເຍ ປຫາຣໍ ວິຍ, ມຕ຺ຖເກ ປຕິຕສຸກ຺ຂາສນິໍ ວິຍ (ສຸກ຺ຂາສນິ ວິຍ ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໓໒) ມຎ຺ຎິ, ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ, ອຊ຺ຊາປິສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຘຣຕິເຍວ, ທຸກ຺ເຂນ ຠຄວຕາ ອາຣາຘິຕສາສເນ ນາມ ເອວໍ ລຫຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ປາປໍ ກສຏໍ ກຓ຺ຏໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອລໍ ໂຂ ປເນສ ປາໂປ ວຑ຺ຒມາໂນ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປ ສຫາເຍ ລຠິຕ຺ວາ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນາຫໍ ອິມໍ ມຫລ຺ລກໍ ອິເຘວ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ນີຫຣາເປສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສາ ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສຣີເຣ ຘຣມາເນເຍວ ສາວກາ ວິວທນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສສ຺ສນ຺ຕິ, ອຘິວາເສມິ ຕາວ. ຠຄວຕາ ຫິ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ອສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜຣາສິສທິໂສ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວາເຕນ ປຫຏປຸປ຺ຜານິ ຍໂຕ ວາ ຕໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປານໍ ວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ວິນເຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາວາຣາ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຠິຘມ຺ເມ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠູມນ຺ຕຣານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສຕິ ທຬ຺ຫສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ຕີຓິ ຄາວຸຕານິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ, ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໙, ໑໕໐, ໑໕໑) ອຸປສມ຺ປທໍ ອກາສິ, ກາຍໂຕ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກາສິ, ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລສາສນຣຕນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ, ມາທິເສ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐມາເນ ອຍໍ ປາໂປ ສາສເນ ວຑ຺ຒິໍ ມາ ອລຕ຺ຖ, ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ນ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ນ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ, ອວິນໂຍ ນ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ນ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ, ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິນຍວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖາຍໍ ປາໂປ ສຍເມວ ນິຄ຺ຄຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຸນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສາສນໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສ ‘‘ເອວໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ສຈິປິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຖ ປຈ຺ຉາ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ…ເປ… ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຸໂສຕິ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ມາ ໂສຈິຕ຺ຖາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສເກນ ມາ ໂສກມກຕ຺ຖ. ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖາຕິ ວາຈາຍ ມາ ວິລາປມກຕ຺ຖ. ‘‘ປຣິເທວນໍ ວິລາໂປ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂສຈນາທີນໍ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ສ຺ມາວຈນສ຺ສ ວາ ນາພ຺ຍປ຺ປເທໂສ. ‘‘ອຸປທ຺ທຸຕາ’’ຕິ ປເທ ປນ ກຕ຺ຕຣິ ຕຕິຍາວເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຠຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຫຕໍ ປທໍ. ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມາຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ‘‘ຕທາ’’ຕິ ເສໂສ. ອຕີຕຕ຺ເຖ ວາ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສເນວ, ນ ປນ ໂກຘາທິວເສນ. ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕາວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປາກາຣສຓ຺ຐິຕໍ;

ຎາຓໂມຫິຕຠາຣານໍ, ຘມ຺ມສໍເວຄສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ);

ອຎ຺ຎໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອີທິສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອີທິສສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສຄຓປາໂມກ຺ຂຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂຄຓນປຖາຕິກ຺ກນ຺ຕສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາປິ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ຐາເນນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ. ປາເປນ ລາມເກນ ອິຈ຺ຉາວຈເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ປາປຠິກ຺ຂູ. ອຕີໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ຍຖາ ‘‘ພຫຸກຕ຺ຕຸໂກ’’ຕິ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ. ປາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ນິປາໂຕ ‘‘ປາ ເອວ ວຸຕ຺ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ວາ ເອຕໍ, ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ປນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປາວທຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປກ຺ຂນ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິປກ຺ຂໍ. ‘‘ຍາວ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ສາສນຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາເວ ກາຣຓໍ, ສາຘກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ຫິ ປທມຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈເກ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ອາຄມວເສນ ທຬ຺ຫິໂຊຕໂກ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ. ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ວິນຍຕນ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມທ຺ວຍມ຺ປິ ກິຣິຍາທ຺ວເຍນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສຕິ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ. ມມຈ຺ຈເຍນາຕິ ມມ ອຈ຺ຈຍກາເລ. ‘‘ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ມມ ອຈ຺ຈຍເຫຕຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖). ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເຫຕ຺ວຕ຺ຖສາຘກໍ ຍຖາ ‘‘ເນຕ຺ເຕ ອຸຊຸໍ ຄເຕ ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໐; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐.໙໐, ໙໓). ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມຍາ ໂວ ຐິເຕເນວ ‘‘ອິທໍ ລຫຸກໍ, ອິທໍ ຄຣຸກໍ, ອິທໍ ສເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອຍໍ ຄຓສ຺ສ, ອຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຂນ຺ຘກປຣິວາໂຣ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ໂຄ ມຫາວິນໂຍ ນາມ ເທສິໂຕ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ໂວ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິຠາເຄນ ອນຸສາສນໂຕ. ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຕນ ເຕນ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປກາເຣນ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຕໍຕໍຈຣິຍານຸຣູປໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສາສນໂຕ, ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖), ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ, ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ນວ ເຫຕູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ, ສຕ຺ຕ ເວທນາ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ເຈຕນາ, ສຕ຺ຕ ຈິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ອຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກິຍາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອິເມ ຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຎາຍມານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫຕ຺ຕາ. ອິຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ‘‘ຕີຓິ ປິຏການິ, ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ, ນວງ຺ຄານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວໍ ມຫປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຫໍ ເອໂກວ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ອຫຎ຺ຈ ປນິທານິ ເອໂກວ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕິ ໂອວາທານຸສາສນກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ.

ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘານໍ ຄມິຕຸມລນ຺ຕິ ອທ຺ຘນິຍໍ, ອທ຺ຘານຄາມິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣໍ ຐິຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍນ ປກາເຣນ ອິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ປກາເຣນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ຍທິ ປນາຫໍ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ສມນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕນາກາຣມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອເຕຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ປສໍສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຫຓໍ, ປສໍສນຎ຺ຈ ປຣາມສຕິ. ‘‘ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ວຈນໍ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສງ຺ຆາຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປທຸມປຸປ຺ຜວຓ຺ເຓນ ປາຓິນາ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ປຣາມສນ຺ໂຕ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣເນວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຖ ຂ຺ວາຫໍ ອາວຸໂສ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ ‘ອິຘ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ນິສີທຕຸ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ນິສີທິ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ, ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ມໍ ອາວຸໂສ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ ‘ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍໍ ກສ຺ສປ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏີ’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາຕິ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີຕິ. ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີຕິ. ໂສ ຂ຺ວາຫໍ ອາວຸໂສ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຠຄວໂຕ ປາທາສິໍ, ອຫໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານິ ປຏິປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ມຸທຸກາ ໂຂ ເຕ ອຍໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ? ເຖເຣນ ສຫ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາມຕາຍ. ກສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ຊາໂຕຕິ? ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປຕຸກາມຕາຍ. ກິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປນສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິເມ ນ ຈິຣໍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ກສ຺ສໂປ ປນ ວີສວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ໂສ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓກາລໍ ປວຕ຺ຕນກໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນໍ ຐາເນ ຐເປສິ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ກສ຺ສປສ຺ສ ສຸສ຺ສຸສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຍສ຺ມາ ຈີວຣສ຺ສ ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ວຓ຺ເຓ ກຖິເຕ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ຈາຣິຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ກສ຺ສປ ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ວທຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຫໍ ອິມໍ ຈີວຣໍ ປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ທາສິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ສຸສານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕຫິ ປາຓເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓໍ ເຕ ປາຓເກ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ມຫາອຣິຍວໍເສ ຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຫິຕທິວເສ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ມຫາປຖວີ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວມານາ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອາກາສໍ ຕຏຕຏາຍິ, ຈກ຺ກວາເຬ ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ, ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຊາຕິປໍສຸກູລິເກນ ຊາຕິອາຣຎ຺ຎິເກນ ຊາຕິເອກາສນິເກນ ຊາຕິສປທານຈາຣິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ. ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ, ໂສ ຕໍ ອຕກ຺ກຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຫເມຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາເຫນ ສຸຄຕຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຏິປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ໂນສິໍ. ເອວໍ ປນ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປາຣຸປິຕຈີວຣໍ ຠຄວາ ປາຣຸປິ, ສຕ຺ຖຸ ຈີວຣໍ ເຖໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸນ຺ນທນ຺ຕີ ກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປຣິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມີ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ, ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ປນ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຎ຺ເຎນ. ນ ຫິ ເກວລໍ ສທ຺ທໂຕເຍວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ, ອຕ຺ຖປກຣຓາທິນາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ – ສທ຺ທມາເນຕ຺ວາ ‘ຈີວເຣ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍ;

ອຕ຺ຖໂຕ ຫ຺ຍສມານານໍ, ອາສນ຺ນຕ຺ຕມກາຣຓນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ເອກສ຺ສາປິ ຫິ ກຣຓນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຫາທິໂຍຄກຕ຺ຕຸຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ. ສມານໍ ຘາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ສາຘາຣໂຓ, ຕາທິໂສ ປຣິໂຠໂຄຕິ ສາຘາຣຓປຣິໂຠໂຄ, ເຕນ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຈ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ –

‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ, ກສ຺ສໂປປິ ຠິກ຺ຂເວ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) –

ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໑) ອາຄຕໍ ປາຬິມິມໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ, ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວເທຕິ ຍາວເທວ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວິຫຣາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ, ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ຍາວເທຕິ ຍາວເທວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໑໕໒) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ຍາວເທວາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ‘ຍາວເທ’ຕິ ອິທໍ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອປິ ຈ ຍາວເທຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ວິຫຣິຕຸໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ວິຫຣາມີຕິ ສມາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ, ຍຕ຺ຕກໍ ອຠິຎ຺ຎາໂວຫາຣໍ ໂວຫຣິຕຸໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອຠິຎ຺ຎາໂວຫາຣໍ ໂວຫຣາມີຕິ ອຠິຎ຺ຎາຐາເນ ຈ ສຫ ປາຐເສເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນາປິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ຍຖາລາຠນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຕເກ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ, ອຠິຎ຺ຎາໂວຫາເຣ ວາ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫາຣາມິ ເຈວ ໂວຫຣາມິ ຈ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍາວເທຕິ ‘ຍໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຣາມີ’ຕິອາທິນາ ສມາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ, ອິທ຺ຘິວິຘາຠິຎ຺ຎາຐາເນ ຈ ອຊ຺ຌາຫຣິຕສ຺ສ ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມວເສນ ‘ຍໍ ທິພ຺ພໂສຕໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ເຕນ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສທ຺ເທ ສຸຓາມີ’ຕິອາທິນາ ເສສາຠິຎ຺ຎາຐາເນ ກຣຓວເສນ ໂຍຊນາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ນິຍມຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕທຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສຫ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ເຈຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ໂສ ອນຘິປ຺ເປໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນວເສສຕ຺ຕາ. ມນຸສ຺ເສສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຠູຕານໍ, ອຸຕ຺ຕຣີນໍ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ຌາຍີນຎ຺ເຈວ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ວາ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ເຈຕ຺ຖ ວິນາ ຠາວນາມນສິກາເຣນ ປກຕິຍາວ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາວຫນໂຕ ຈ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປນ ຌານາທິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ‘‘ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ, ຍຕ຺ຕເກ ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ, ຍຕ຺ຕກາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີ’’ຕິ ເອວໍ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ. ອເນກຏ຺ຐາເນສຸ ຐປນໍ, ກສ຺ສຈິປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອເສສຠາເວນ ເອກນ຺ຕສມຏ຺ຐປນໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປສໍສາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ວິຍ ເທວສິກໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍາທິວເສນ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວຬຎ຺ເຊຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ໂອວທ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ, ກໂຣຫິ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ, ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ ໂອວເທຍ຺ຍໍ, ຕ຺ວໍ ວາ. ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ –

ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນມກາສິເຍວາຕິ.

ຕຖາຕິ ຣູປູປສໍຫາໂຣ ຍຖາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ປສໍສິໂຕຕິ. ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາຕິ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປາຓິໍ ອາກາເສ ຈາເລຕ຺ວາ ກຸເລສຸ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ກຣຓຠູຕາຍ ປສໍສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ວາ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ກຸລູປກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ກຸເລສຸ ອລຄ຺ຄນຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລສິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ອາກາເສ ປາຓິ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ, ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມໂຕ ກຸເລສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ ‘ລຠນ຺ຕຸ ລາຠກາມາ, ປຸຎ຺ຎກາມາ ກໂຣນ຺ຕຸ ປຸຎ຺ຎານີ’ຕິ. ຍຖາ ສເກນ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ, ເອວໍ ປເຣສໍ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ. ເອວຣູໂປ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ. ກສ຺ສປສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມໂຕ ກຸເລສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ ‘ລຠນ຺ຕຸ ລາຠກາມາ, ປຸຎ຺ຎກາມາ ກໂຣນ຺ຕຸ ປຸຎ຺ຎານີ’ຕິ. ຍຖາ ສເກນ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ, ເອວໍ ປເຣສໍ ລາເຠນ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ສຸມໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ຕຕ຺ຖ ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລສີຕິ ນີເລ ຄຄນນ຺ຕເຣ ຍມກວິຊ຺ຊຸກໍ ສຎ຺ຈາລຍມາໂນ ວິຍ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ, ອຸປຣິຠາເຄ, ອຸຠໂຕ ຈ ປສ຺ເສສຸ ປາຓິໍ ສຎ຺ຈາເລສິ, ອິທຎ຺ຈ ປນ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອສມ຺ຠິນ຺ນປທໍ ນາມ. ອຕ຺ຕມໂນຕິ ສກມໂນ, ນ ໂທມນສ຺ເສນ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕມໂນ. ສຸມໂນຕິ ຕຸຏ຺ຐມໂນ, ອິທານິ ໂຍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ‘ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາຍ ອາກາເສ ຈາລິຕປາຓູປມາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖາ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາເນ ຐເປຕິ, ອສຍ຺ຫຠາຣໍ ອາໂຣເປຕິ, ຍໍ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕໍ ກາເຣຫີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ວາທປຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາ ຈ ໂຂ ເອວໍ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຖິ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣເມວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປສໍສນມາຫ ‘‘ຈນ຺ໂທປມປຏິປທາຍ ຈາ’’ຕິ, ຈນ຺ທປຏິຠາຄາຍ ປຏິປທາຍ ຈ ກຣຓຠູຕາຍ ປສໍສິໂຕ, ຕສ຺ສໍ ວາ ອາຘາຣຠູຕາຍ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈນ຺ທູປມາ ຠິກ຺ຂເວ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວກາ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ຠາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຣິໂສ ຊຣຸທປານໍ ວາ ໂອໂລເກຍ຺ຍ ປພ຺ພຕວິສມໍ ວາ ນທີວິທຸຄ຺ຄໍ ວາ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທູປມາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວກາ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ຠາ. ກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທູປໂມ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕິ ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວໂກ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທູປມາຕິ ຈນ຺ທສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ. ກິໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາຍ ສທິສາຕິ? ໂນ, ອປິຈ ໂຂ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ຄຄນຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ທມາໂນ ນ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ວາ ສິເນຫໍ ວາ ອາລຍໍ ວາ ນິກນ຺ຕິໍ ວາ ປຕ຺ຖນໍ ວາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ວາ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ນ ໂຫຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ປິໂຍ ມນາໂປ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອວໍ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວາທີນໍ ອກຣເຓນ ພຫຸຊນສ຺ສ ປິຍາ ມນາປາ ຈນ຺ທູປມາ ຫຸຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ເອວໍ ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ, ຎາຓາໂລກຜຣເຓນ ຈ ຈນ຺ທູປມາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອວມາທີຫິປິ ນເຍຫິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ, ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕເນວ ສນ຺ຖວາທີນມກຣເຓນ ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອປກສ຺ສິຕ຺ວາ, ອກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຈ຺ຈນວກາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ນວິກາວ, ອາຄນ຺ຕຸກສທິສາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຫິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ນໍ ຆຣສາມິກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕຠາຕໂຣປິ ວິປ຺ປວາສຄຕາ ເອວໍ ວິຈຣິໍສູ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປມານາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ຠຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕເຍວ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ປກ຺ກມຕິ, ນ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ວາ ກໂຣຕິ, ກິຈ຺ຈກຣຓີຍານິ ວາ ສໍວິທຫຕິ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍໍ ອິຣິຍາປເຖສຸ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິນ຺ນສນ຺ຖວາ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍ ອພ຺ຍາວຏາ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຖາຕິ ທີເປຕິ. ອປ຺ປຄພ຺ຠາຕິ ນ ປຄພ຺ຠາ, ອຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ, ຈຕຸຏ຺ຐາເນນ ວຈີປາຄພ຺ຠິເຍນ, ອເນກຏ຺ຐາເນນ ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈ ວິຣຫິຕາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊຣຸທປານນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓກູປໍ. ປພ຺ພຕວິສມນ຺ຕິ ປພ຺ພເຕ ວິສມໍ ປປາຕຏ຺ຐານໍ. ນທີວິທຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ນທິຍາ ວິທຸຄ຺ຄໍ ຉິນ຺ນຕຏຏ຺ຐານໍ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ຊຣຸທປານາທໂຍ ວິຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ, ໂອໂລກນປຸຣິໂສ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍຖາ ປນ ອນປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຕານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ຖ ປຕຕິ, ເອວໍ ອຣກ຺ຂິເຕຫິ ກາຍາທີຫິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກຸເລສຸ ພຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ນານປ຺ປກາຣໍ ສີລປາທຠຎ຺ຊນາທິກໍ ອນຕ຺ຖໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍຖາ ປນ ອປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ຖ ນ ປຕຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິເຕເນວ ກາເຍນ, ຣກ຺ຂິຕາຍ ວາຈາຍ, ຣກ຺ຂິເຕຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ, ສູປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ອປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກຸເລສຸ ນ ພຊ຺ຌຕິ, ອຖສ຺ສ ສີລສທ຺ຘາສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕານິ ປາທຫຕ຺ຖກຸຈ຺ຉິສີສານິ ນ ຠຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຣາຄກຓ຺ຏກາທໂຍ ນ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສຸຂິໂຕ ເຍນກາມໍ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ນິພ຺ພານທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວຣູໂປ ອຍໍ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວາທປຖປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ເອວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິອລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາຍ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ປສໍສິໂຕ, ຕສ຺ສໍ ວາ ອາຘາຣຠູຕາຍ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສິໂຕຕິ, ເອວໍ ສຕິ ເຈວ-ສທ຺ໂທ, ຈ-ສທ຺ໂທ ຈ ນ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕ຺ຕາ, ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ປາໂຐ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈນ຺ທູປມໍ ປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ.

ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາຣຓນິທສ຺ສເນ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາປຣາມສເນ ປນ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ປສໍສນສ຺ສ ຈາຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸປິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກິຣິຍາປຣາມສເນ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອປຣໍ ປທມຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິ ອິຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ອຓໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາຓຓ຺ຍໍ. ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ນາມ ຕສ຺ສ ອິຓວິຣຫິຕຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ຠວິສ຺ສຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ວິຠາເວຕິ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກວໂຈ ນາມ ອຸຣຈ຺ຉໂທ, ເຍນ ອຸໂຣ ຉາທີຍເຕ, ຕສ຺ສ ຈ ຈີວຣນິທສ຺ສເນນ ຄຫຓໍ, ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ປນ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິທສ຺ສເນນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກນ຺ຕິ ກຸລວໍສສ຺ສ ກຸລປເວຓິຍາ ປຕິຏ຺ຐາປກໍ. ‘‘ເມ’’ຕິ ປທສ຺ສ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກຕິ ສມາໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສຕ຺ຕຸສງ຺ຆນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາ ວິຍ ຠຄວາປິ ມໍ ທີຆທສ຺ສີ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຄຓນິມ຺ມທ຺ທເນນ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ຈີວຣທານສມສມຏ຺ຐປນສງ຺ຂາເຕນ ອິມິນາ ອສາຘາຣຓານຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສິ ນນຸ, ອິມາຍ ຈ ອຸຬາຣາຍ ປສໍສາຍ ປສໍສິ ນນູຕິ. ອິຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ເທນ ‘‘ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ວາກ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຫາຕິ ກິໍ ອາຫ, ມຍາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ກິໍ ອາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ວາ ເຍນ ປກາເຣນ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ປາຬິຍມ຺ປິ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ຍໍ ວຈນໍ ປາຬິຍໍ ອາຫ, ຕຖາ ເຕນ ວຈເນນ ມຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ຍຖາ ຕໍ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ປາຬິຍາ ສາຘນຕ຺ຖໍ ອຸທາຫຣິຕຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ. ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນຕ຺ຖາ ຫິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ. ຍຖາ ວາ ເຍນ ປກາເຣນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ປາຬິຍມ຺ປິ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມີທິເສສຸ.

ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ‘‘ກຸສິນາຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ທີຆມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ຈ ປມາຓວຈໂນ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໖) ວິຍ. ‘‘ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ ອາຫຕາ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິກາ ປາຬິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາໂຣ ອາຄໂຕຕິ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວມ຺ເປສາ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາ’’ຕິອາທິ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສາຘິກາ ປາຬິ ມຫຕຣາຕິ ຄນ຺ຖຄຣຸຕາປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ມຊ຺ເຌ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິອນ຺ຕເມວ ປາຬິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ ອາວຸໂສ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕປາຬິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕປາຬິປຣິໂຍສານໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຕທວເສສໍ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິກໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣທສ຺ສນປາຬິໍ. ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣທສ຺ສນວຈນມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທປິ ຫິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຕເຖວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍເມວ ຫິ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາໂຣ ຍທິທໍ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ປນ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑເມວ ອຸສ຺ສາຫຊນນເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສາຫຊນນນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ນຕ຺ເຖເວຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພຕາຕິ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ. ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ ວາ ຕທສງ຺ຄາຍນເຫຕຸໂກ ໂທສຄໂຓປິ ສມ຺ຠວຕິ, ‘‘ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລວິປຕ຺ຕິອາທິເຫຕຸໂກ ປາປິຈ຺ຉຕາທິໂທສຄໂຓ ອຘມ຺ໂມຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ສໍສຍຕ຺ເຖ ຫິ ປຸເຣ-ສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ເນ ຫິ ອນຘິປ຺ເປເຕ ອຍໍ ປຸເຣ-ສທ຺ໂທ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ, ປຸເຣ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ຍຖາ ‘‘ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອນາຄເຕ ສນ຺ນິຈ຺ຉເຍ, ຕຖາຕີເຕ ຈິຣຕເນ;

ກາລທ຺ວເຍປິ ກວີຫິ, ປຸເຣສທ຺ໂທ ປຍຸຊ຺ຊເຕ’’ຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ);

‘‘ປຸເຣຍາວປຸຣາໂຍເຄ, ນິຈ຺ຈໍ ວາ ກຣຫິ ກທາ;

ລຈ຺ຉາຍມປິ ກິໍ ວຸຕ຺ເຕ, ວຕ຺ຕມານາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ປຸເຣຕິ ປຈ຺ຉາ ອນາຄເຕ, ຍຖາ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ມຄ຺ຄຄມນນເຍນ ອນາຄຕກາໂລ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ. ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸເຣ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຘມ຺ໂມປິ ອຘມ຺ມວິປຣີຕວເສນ, ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍສໍວຣວິນຍານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ. ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປາໂຐ, ໂສ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອຸຈ຺ຈິນເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ຕາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ, ສງ຺ຄີຕິຍາ ອນຸຣູເປ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສກລ…ເປ… ປຣິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວປຣິຍນ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສຕິປິ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ຠເວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ປນ ເຕວິຊ຺ຊາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ສາສີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕເທວ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ນວ ວາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທີນິ ອງ຺ຄານິ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ນວງ຺ຄໍ, ຕເມວ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ, ຕຎ຺ຈ ສກລເມວ, ນ ເອກເທສນ຺ຕິ ຕຖາ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖໍ ວາ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ປຣິຍຕ຺ຕາ ສມຕ຺ຖາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕີຓິ ປິຏການິ, ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຕໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນ…ເປ… ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໑; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໘໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໓໐); –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນປິ ອຕ຺ຖວິເສສສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ, ເຕເຍວ ຂີຓາສວາຕິ ຕຖາ. ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຍຎ຺ຈຕ຺ຖວໂຕ ສທ຺ເທກເສສໂຕ ວາປິ ສຸຍ຺ຍເຕ;

ຕໍ ສມ຺ພຊ຺ຌເຕ ປຈ຺ເຈກໍ, ຍຖາລາຠໍ ກທາຈິປີ’’ຕິ.

ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕໍສງ຺ຂາຕໍ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕຖາ, ຕາທິເສ. ອນຸ ອນຸ ຕໍ ສມງ຺ຄິນໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ໂສເຍວ ອານຸຠາໂວ, ປຠາໂວ, ມຫນ຺ໂຕ ອານຸຠາໂວ ເຍສໍ ເຕ ມຫານຸຠາວາ. ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນມຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອນຸກຣຓຊນາມໍ ນາມ ຍຖາ ‘‘ເຍວາປນກ’’ນ຺ຕິ, ຕພ຺ພເສນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕຣມິຘ ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຕມາໂຣປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕທຄ຺ຄໍ ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ວາ ອາໂຣປິເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕທນາໂຣປິຕາປິ ອວເສສຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຈິນິຕາ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເຕວິຊ຺ຊາ, ຕາ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕ ເຠທາ ອເນກປ຺ປກາຣາ ເຍສນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ. ອຖ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສາຕິ ເຕວິຊ຺ໂຊ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕເຍວ ເຠທາ ເຍສນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ. ເຕວິຊ຺ຊຉຬຠິຎ຺ຎາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ອວິເສສໂຕວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ວິເສເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ.

ນນຸ ຈ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘຣາ ຂີຓາສວາ ອເນກສຕາ, ອເນກສຫສ຺ສາ ຈ, ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ ໂຈທນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິເສສກາຣຓທສ຺ສເນນ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ກິສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິສ຺ສາຕິ ກສ຺ມາ. ປກ຺ຂນ຺ຕຣໂຊຕໂກ ປນ-ສທ຺ໂທ. ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂອກາສກຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ໂອກາສກຣຓເຫຕຸ. ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຫິ ‘‘ຉຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກາຣຓວຈໂນ, ‘‘ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘) ວິຍ ຈ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ຉຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຉຓນິມິຕ຺ຕໍ ຉຓເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາຄຕາວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ໂຫຕິ, ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ໂອກາສມກາສີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ. ‘‘ໂສ ຫາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ສຫາປິ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນ ປຈ຺ເຈກໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ກາຣຓວຈນທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ກາຣຓທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ກາຣຓໂຊຕໂກເຍວ ຫິ-ສທ຺ໂທ. ສຎ຺ຎາຓມຕ຺ຕໂຊຕກາ ສາຂາຠງ຺ໂຄປມາ ຫິ ນິປາຕາຕິ, ເອວມີທິເສສຸ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ, ສິກ຺ຂນໍ ວາ ສິກ຺ຂາ, ສາເຍວ ຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂນສີໂລ, ນ ອເສກ຺ໂຂ ວິຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສາໂຫ, ນາປິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສິກ຺ໂຂ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອນຘິມຸຕ຺ໂຕ, ກິຕວເສນ ວິຍ ຈ ຕທ຺ຘິຕວເສນິຘ ຕປ຺ປກຕິຍຕ຺ໂຖ ຄຍ຺ຫຕິ ຍຖາ ‘‘ກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຕີສຸປິ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອປິຈ ອິກ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິກ຺ຂາ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສຫ ອິກ຺ຂາຍາຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສຫ ກຣຓີເຍນາຕິ ສກຣຓີໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ, ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ວາ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາປຏິຄ຺ຄຫກວຈນໍ. ປຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ’’ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສາວກຠາສິຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕຄາຖເມວ ສາຘກຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຄາຖາ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ຕ຺ວໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ປາກໂຏ, ກິຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ຠາສິຕາ, ຕຍາ ຈ ຘາຣິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຕສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທເນວ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓທສ຺ສນວເສນ ວາ ເຖຣຄາຖາຍມ຺ປິ ຠາສິຕາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ພຸທ຺ຘໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ທ຺ວາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ອຫໍ ຄຓ຺ຫິໍ ອຘິຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ຄຓ຺ຫິໍ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເມ ຊິວ຺ຫາຄ຺ເຄ, ຫທເຍ ວາ ປວຕ຺ຕິໂນ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ, ເຕ ຘມ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຍເມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ເຍ ອິເມ’ຕິ ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໂນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ພຸທ຺ຘໂຕ ທ຺ວາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ອຫໍ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ເອວໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ‘‘ເອຕ຺ຕກາເຍວ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ເກຈິວາໂທ ນາມ ກໂຕ.

‘‘ສຫາປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເຫຕຸໂຕ ‘‘ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເຫຕຸເຍວ ພລວຕໂຣ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ໂຈທນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຍທິ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ວິນາ ຍທິ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນຕິ ເສກ຺ຂປຸຄ຺ຄໂລ ສມາໂນປິ. ມານ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ອຸປກາຣວຈໂນ ຫິ ກາຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປກມ຺ປິ ກຕໍ ກາຣໍ, ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອຖ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ປຎ຺ເຫ ‘‘ອຖ ຕ຺ວໍ ເກນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິ ຫິ ປໂຍຄມຸທາຫຣນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ປເຣສໍ ອາໂຣປິຕອຸປວາທໂຕ ວິວຊ຺ຊິຕຸກາມຕ຺ຕາ. ຕໍ ວິວຣຕິ ‘‘ເຖໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິເຣກໍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ເກນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ວາ ເອຕໍ ວຈນໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ, ຕຖາ ຫິ ອິຈ຺ເຈເຕ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ເຖ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ. ‘‘ໂອວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາຍ ປຣິສາຍ ວິພ຺ຠມເນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຄເຫ ອາວຸໂສ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ສນ຺ນິປຕຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຣາຊຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸມາຣກາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກຠິກ຺ຂູ ເຈວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ວິພ຺ຠມິໍສຸ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ປພ຺ພຊິຕາ, ກສ຺ມາ ຈ ວິພ຺ຠມິໍສູຕິ? ເຕສໍ ກິຣ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸວິສ຺ສາສິໂກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາມ, ເອວໍ ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ມຍໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອິມິນາ ຕາວ ກາຣເຓນ ເນສໍ ຎາຕກາ ເຕ ປພ຺ພາເຊສຸໍ, ສຕ຺ຖຣິ ປນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຕສໍ ສາ ປຕ຺ຖນາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ອຖ ເນ ເອກທິວເສເນວ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ອຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫມາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ.

ອປິ ເມ ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ຈ ປນ ມຍໍ ອຊ຺ຊາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສີຕິ ສສ຺ສໍ ຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສີຕິ ກຸລານິ ອຸປຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ໂອລຸຊ຺ຊຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາຕິ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ເອເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາເຍນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກທຫຣາ ເຈວ ສາມເຓຣາ ຈ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ ກຸມາຣກວາທໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈາມ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອິທມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິເມຫິ ນເວຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣວິຣຫິເຕຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣສິ, ຕສ຺ມາ ກຸມາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຸມາຣໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫສີຕິ.

ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣເຓ. ວາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວິສ຺ສຄ຺ຄວິກປ຺ປປທປູຣຓາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑໘໑) ວວສ຺ສຄ຺ເຄ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐; ສໍ. ນິ. ໒.໑໓) ວິກປ຺ເປ. ‘‘ນ ວາຫໍ ປຓ຺ຓໍ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ນ ເຫຕໍ ມຍ຺ຫ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປທປູຣເຓ. ອິຘາປິ ປທປູຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຈ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ ປທປູຣເຓ’’ຕິ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ອິທເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາສີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໔). ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວຕາ’’ຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ວາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວາ ‘‘ນ ເວ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເວ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ວຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເວ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອກໍສຕ຺ຖຠາເວ ຕເທວ ປາຬິໍ ປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ວາຕິ ວິຠາສາ, ອຎ຺ຎາສິປິ ນ ອຎ຺ຎາສິປີ’’ຕິ, (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທເມກໍ ປຣູປວາທສມ຺ຠວກາຣຓໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍສ຺ມາ’’ຕິ. ສາກິຍກຸເລ ຊາໂຕ, ສາກິຍກຸລຠາເວນ ວາ ປາກໂຏ ຈ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ. ຕຕ຺ຖ…ເປ… ອຸປວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວທຕິ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠາຕາຕິ ເຈຕ຺ຖ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ຕຠາເວນ, ນ ປນ ວຍສາ ສຫຊາຕຠາວໂຕ.

‘‘ສຸທ຺ໂຘທໂນ ໂຘໂຕທໂນ, ສກ຺ກສຸກ຺ກາມິໂຕທນາ;

ອມິຕາ ປາລິຕາ ຈາຕິ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ອິມາ ທຸເວ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອມິໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ –

‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປນ ທານໍ ທທມາໂນ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມິໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຖສ຺ສ ສພ຺ເພ ຎາຕເກ ອານນ຺ທິເຕ ປໂມທິເຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ‘ອານນ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ນາມມກໍສູ’’ຕິ.

ຕຖາເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ ປປຎ຺ຈສູທນິຍມ຺ປິ –

‘‘ອຎ຺ເຎ ປນ ວທນ຺ຕິ – ນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວຕາ ສຫຊາໂຕ, ວຍສາ ຈ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ຕຕາຍ ຈ ຠຄວໂຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕາເຍວ. ຕຖາ ຫິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ ເອກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍໍ ສຫຊາຕຄຓເນ ໂສ ນ ວຸໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາທິຠາເວ ສຕິ. ອຕິວິສ຺ສຕ຺ຖສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸຕຕຖາຄຕຠາຕຸຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ເນຕ຺ຕິຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄຸນ຺ນຎ຺ເຈ ຕຣມານານ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສພ຺ພາ ຕາ ຊິມ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາ ຕາ ຄາວິໂຍ ກຸຏິລເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ? ເນຕ຺ເຕ ຊິມ຺ຫຄເຕ ສຕິ ເນຕ຺ເຕ ກຸຏິລໍ ຄເຕ ສຕິ, ເນຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຏິລໍ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ເຫຕຸອຕ຺ຖຕາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ຠາເວນ ຕທວິນາຠາວີ ຜລສ຺ສ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑). ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ວິສ຺ສຕ຺ຖາທິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸຈ຺ຈິນເນຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທາ ອາຄມນໍ ວິຍາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ຉນ຺ທາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຉນ຺ເທນ ອາຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຉນ຺ເທນ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓມິວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນາຕິ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອປາຍຄມນີໂຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ວາ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ອຄມນໍ. ຉນ຺ເທນ ອຄມນໍ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ວິຍ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອເສກ຺ຂຠູຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕໍປຕ຺ຕາຕິ ຕຖາ, ອເສກ຺ຂາ ຈ ເຕ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວາ ຕຖາ, ຕາທິເສ. ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອສ ນໂຍ. ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ, ປຣິວຊ຺ຊນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸມຕິຍາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຍ, ຍາຈນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ອເສກ຺ຂານໍເຍວ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສມ຺ຠເວນ. ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຕສ຺ສ ອຣຫຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓ ກເຖຕິ, ເຕນ ສງ຺ຄີຕິຍາ ຘມ຺ມວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຎ຺ຎຖາ ອກເຖຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕເມວ ກເຖສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ, ອນນຸຣູປາ ວາ ຄຕີຕິ ອຄຕິ, ຕໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘິຄໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຄຓນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຈ຺ຈິນິເຕນາຕິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ. ອປິຈ ເອວໍ…ເປ… ອຸຈ຺ຈິນີຕິ ນິຄມນໍ, ‘‘ເຕນາຍສ຺ມຕາ’’ຕິອາທິ ປນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຄຓນທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ຄາຍກວິຈິນນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ເທສວິຈິນນາທິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອໂຫສິ. ນຸ-ສທ຺ເທນ ຫິ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊຄຫສາມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວທນ຺ຕິ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ຈຣຓຏ຺ຐານໍ, ໂສ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຣຓຏ຺ຐານໍ, ມຫນ຺ໂຕ ໂສ ອສ຺ສ, ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ມຫາໂຄຈຣໍ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິຫາຣານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ປຫູຕເສນາສນໍ.

ຖາວຣກມ຺ມນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐາຍິກມ຺ມໍ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ເຖ, ອິມິນາ ມນສິກາເຣນ ເຫຕຸຠູເຕນ ເອຕທໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸຠາວຊນນຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສງ຺ຆໍ ສາເວສິ, ນ ອປໂລກນຎຕ຺ຕິກມ຺ມມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກທາ ປນາຍໍ ກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ກຕຠາໂວ ຈ ອິມາຍ ຄຓນາຍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານທິວສມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ, ‘‘ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕານິ ຄີຕານິ ຄາຍິຕ຺ວາ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສຸນ຺ທຣໍ ກີຬນທິວສາ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ, ສປຣຫິຕສາຘນຏ຺ເຐນ ວາ ສາຘູຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກີຬນທິວສາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປຸຣິມສຕ຺ຕາເຫ ເອກເທເສເນວ ສາຘຸກີຬນມກໍສຸ. ວິເສສໂຕ ປນ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໕) –

‘‘ອິໂຕ ປຸຣິເມສຸ ຫິ ທ຺ວີສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆສ຺ສ ຐານນິສຊ຺ໂຊກາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ສໍວິທຫນ຺ຕາ ສາຘຸກີຬິກາຍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ, ຕໂຕ ເນສໍ ອໂຫສິ ‘ອິມໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬິຕໍ ກີຬິສ຺ສາມ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂກຈິເທວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ກີຬິສ຺ສາມາ’ຕິ, ເຕນ ເຕ ເອວມກໍສູ’’ຕິ.

ຕຖາປິ ເຕ ຘາຕຸປູຊາຍປິ ກຕຕ຺ຕາ ຘາຕຸປູຊາທິວສາ ນາມ. ອິເມເຍວ ວິເສເສນ ຠຄວຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເອກເທເສນ ກຕມ຺ປິ ສາຘຸກີຬນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສາຘຸກີຬນທິວສາ’’ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ.

ຈິຕກາຍາຕິ ວີສສຕຣຕນຸຈ຺ຈາຍ ຈນ຺ທນທາຣຸຈິຕກາຍ, ປຘານກິຈ຺ຈວເສເນວ ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈິຕກາຍໍ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕາຫເມວ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມທິວເສເຍວ ຌາຍິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕາຫສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫານມນ຺ຕເຣ ສຕ຺ຕາເຫ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ທິວເສ ຌາຍມາເນ ສຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາເຫ ຌາຍີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມລ຺ລປາໂມກ຺ຂາ ສີສໍ ນ຺ຫາຕາ ອຫຕານິ ວຕ຺ຖານິ ນິວຕ຺ຖາ ‘ມຍໍ ຠຄວໂຕ ຈິຕກໍ ອາຬິມ຺ເປສ຺ສາມາ’ຕິ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອາຬິມ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໓).

ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຕິຂຄ຺ຄາທິຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຣິເສຫິ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸອາຣກ຺ຂກຣຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນາຫ. ສຕ຺ຕິຫຕ຺ຖາ ປຸຣິສາ ຫິ ສຕ຺ຕິໂຍ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕາຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂາປນວເສນ ປຎ຺ຊຣປຏິຠາຄຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ. ສນ຺ຘາຄາຣໍ ນາມ ຣາຊູນໍ ເອກາ ມຫາສາລາ. ອຸຍ຺ໂຍຄກາລາທີສຸ ຫິ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ປຈ຺ຉໂຕ, ເອຕ຺ຕກາ ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ, ເອຕ຺ຕກາ ຫຕ຺ຖີສຸ ອຠິຣຸຫນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ອສ຺ເສສຸ, ເອຕ຺ຕກາ ຣເຖສູ’’ຕິ ເອວໍ ສນ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມຣິຍາທໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ສນ຺ຘາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິຈ ອຸຍ຺ໂຍຄຏ຺ຐານໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຍາວ ເຄເຫສຸ ອລ຺ລໂຄມຍປຣິຠຓ຺ຑາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາວ ທ຺ເວ ຕີຓິ ທິວສານິ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕິ ວິສ຺ສມນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສຍໍ ວິໂນເທນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ຣາຊູນໍ ວາ ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ອຄາຣນ຺ຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ ຫ-ກາຣສ຺ສ ຘ-ກາຣໍ, ອນຸສຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ຍສ຺ມາ ວາ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ວປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຆຣາວາສກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມນ຺ຕຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຉິນ຺ນວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຆຣາວາສໍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວິສາຂມາສສ຺ສ ອມາວາສີ, ຕາວ ໂສຬສ ທິວສາ ສີຫຬໂວຫາຣວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ເຊຏ຺ຐມູລມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈ ປຎ຺ຈ ທິວສາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຣິມທິວເສເຍວ ຘາຕຸໂຍ ຠາຊຍິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທິວເສ ອຍໍ ກມ຺ມວາຈາ ກຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ຕສ຺ສ ມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ຈນ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ມາໂສ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລມາໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາຈາຣນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາຈາຣໍ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ, (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຕ຺ຕສຸ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ຄຫິເຕສຸ ຕທວິນາຠາວໂຕ ມຊ຺ເຌ ຈິຕກາຍ ຌາຍນສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອປ຺ປກຎ຺ຫິ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປເກນ ອຘິໂກປິ ສມຸທາໂຍ ອນຘິໂກ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໂຕ ອຘິເກປິ ປຎ຺ຈທິວເສ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ, ຕຖາ ອປ຺ປເກນ ອູໂນປິ ສມຸທາໂຍ ອນູໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒມາສໂຕ ອູເນປິ ປຎ຺ຈທິວເສ ‘‘ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ໓໕໖) ຉມາສໂຕ ອູເນປິ ອຑ຺ຒມາເສ ‘‘ຉມາສໍ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ອປິຈ ທີຆຠາຓການໍ ມເຕນ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ວເສນ ‘‘ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນິປາຕຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ມເຕນ ເອກເມວ ຌາຍນທິວສໍ ກຕ຺ວາ ຕທວເສສານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ວເສນ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມພຸທ຺ຘວຈນາທີສຸ ວິຍ ຕໍ ຕໍ ຠາຓການໍ ມເຕນ ອຏ຺ຐກຖາສຸປິ ວຈນເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ – ປຣິນິພ຺ພານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາທິມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາຘຸກີຬນທິວສາເຍວ, ຕໂຕ ປຣໍ ຕໂຍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ເຈວ ຈິຕກຌາຍນທິວສາ ຈ, ຕໂຕ ປຣໍ ເອໂກ ຈິຕກຌາຍນທິວໂສເຍວ, ຕໂຕ ປຣໍ ຕໂຍ ຈິຕກຌາຍນທິວສາ ເຈວ ຘາຕຸປູຊາທິວສາ ຈ, ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘາຕຸປູຊາທິວສາເຍວ, ອິຕິ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈານຸຣູປຄຓນວເສນ ຕີຓິ ສຕ຺ຕາຫານິ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ອຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ອຑ຺ຒມາໂສວ ໂຫຕິ. ‘‘ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈານຸຣູປຄຓເນເນວ. ເອວຎ຺ຫິ ຈຕູສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສເມຕີຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ທິວໂສ ນຏ຺ໂຐ, ໂສ ປາຏິປທທິວໂສ, ໂກລາຫລທິວໂສ ນາມ ໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ, (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໗) ປາຏິປທທິວສໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຓິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຓເນເນວ ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມີ ເອກວີສຕິໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ.

ຈຕ຺ຕາລີສ ທິວສາຕິ ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂຉຏ຺ຐທິວສໂຕ ຍາວ ອາສຬ຺ຫີ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ຄເຓຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ຈຕ຺ຕາລີສທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ໂຣໂຄ ເອວ ໂຣຄປລິໂພໂຘ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈເມວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍປລິໂພໂຘ, ຕຖາ ມາຕາປິຕຸປລິໂພໂຘ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມໍ ວາ ປຣິພຸນ຺ເຘຕິ ອຸປໂຣເຘຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ປລິໂພໂຘ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູຕິ ສງ຺ຄາຫເກນ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນສງ຺ຂາຕໍ ຕເທວ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕຸ.

ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕນ຺ຕິ ໂສກສງ຺ຂາເຕນ ສລ຺ເລນ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານຸສຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາຠິສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຸນາ ຠວໂຍນິຄຕິຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊເນຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ຊໂນ. ກິເລເສ ຊເນຕິ, ອຊນິ, ຊນິສ຺ສຕີຕິ ວາ ຊໂນ, ມຫນ຺ໂຕ ຊໂນ ຕຖາ, ຕໍ. ອາຄຕາຄຕນ຺ຕິ ອາຄຕມາຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ເອເກໂກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈສຕາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາມາ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ‘‘ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘ຣາຊຄຫໍ ອາວຸໂສ ຄຈ຺ຉາມາ’ຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ, ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣຠິກ຺ຂູຫິເຍວ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາເຍວ ປຈ຺ເຈກມຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເອເກກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຕາ. ອິຘ ຫິ ນິຣວເສເສນ ເຖຣານໍ ປຈ຺ເຈກຄມນວຈນເມວ ຕຕ຺ຖ ນຍວເສນ ທສ຺ເສຕິ, ອິຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ຄມນວຈນຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຄມນວຈເນນ. ອຸປຑ຺ຒສງ຺ໂຆຕິ ຫິ ສກສກປຣິສາຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸຄໂຓ ຄຍ຺ຫຕິ ອຸປຑ຺ຒສທ຺ທສ຺ສ ອສເມປິ ຠາເຄ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕທາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຄຓນປຖມຕີຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຍທິ ຈ ສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ມຊ຺ເຌ ອຸປຑ຺ຒສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ເຕສໍ ຄຓປາໂມກ຺ຂານໍເຍວ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ ເຫເຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສານິ, ເຕສຸ ປາໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ, ອິຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຕາ ຕເທຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຈນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຕໍຕໍຠາຓການໍ ມເຕເນວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິຍເສລມຍປຕ຺ຕໍ, ສຸຄຕຈີວຣຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສເຍວ ຫິ ປຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ສທາ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມຈິຕ຺ຕປຏິປທາສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຸສາເຣນ ອຕິເຣກວີສຕິວສ຺ສກາເລປິ ຕສ຺ເສວ ປຣິຠຸຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸກາເມນ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ສຸນິວຕ຺ຖນິວາສໂນ ສຸຄຕຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເສລມຍປຕ຺ຕມາທາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗) ຄນ຺ຘມາລາທໂຍ ເນສໍ ຫຕ຺ເຖຕິ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕິສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໒໗໗) ອນິຈ຺ຈສຠາວປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຍ. ຘມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ປຕິຣູປາຕິ ຘມ຺ມີ, ຕາທິສາຍ. ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຊານາເປຕ຺ວາ, ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາໂສ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິວຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ມິລາຕາ ມາລາ, ສາເຍວ ກຈວຣໍ, ມິລາຕໍ ວາ ມາລາສງ຺ຂາຕໍ ກຈວຣໍ ຕຖາ. ອຕິຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ຐປິຕຏ຺ຐານມຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ. ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐເປຕ຺ວາ. ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສີຕິ ເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸມາໂນ ຈາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ. ລກ຺ຂເຓ ຫິ ອຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ສມ຺ມຊ຺ຊນຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ອຸທກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ, ຕານິ ອາທີນິ ເຍສໍ ຘມ຺ມເທສນາໂອວາທາທີນນ຺ຕິ ຕຖາ, ເຕສໍ ກາເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຫສ຺ສ ມິຄຣາຊສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ສີຫເສຍ຺ຍາ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ, ສທິສໂວຫາເຣນ ວາ ຠຄວໂຕ ເສຍ຺ຍາປິ ‘‘ສີຫເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕຊຸສ຺ສທອິຣິຍາປຖຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍາ ວາ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໘) ຕໍ. ກປ຺ປນກາໂລ ກຣຓກາໂລ ນນູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ຍຖາ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ອາວິ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ຠຄວໂຕ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐິຕເປໂມ ເຈວ ອຂີຓາສໂວ ຈ ອເນເກສຸ…ເປ… ອຸປກາຣສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທໂວ ຈ ອກາສິ, ເອວໍ ອາຍສ຺ມາປິ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຄຸຓ…ເປ… ມທ຺ທໂວ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອກາສີຕິ ໂຍຊນາ. ນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ເອເຕນ ຕຖາກຣຓເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍຖາ ອຎ຺ເຎປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາວາ ອກໍສຸ, ຕຖາ ອາຍສ຺ມາປິ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐິຕເປມຕ຺ຕາ ເຈວ ອຂີຓາສວຕ຺ຕາ ຈ ອເນເກສຸ…ເປ… ອຸປກາຣສຎ຺ຊນິຕຈິຕ຺ຕມທ຺ທວຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຫຕຸຄພ຺ຠານິ ຫິ ເອຕານິ ປທານິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ຕຖາກຣຓເຫຕຸຠາວໂຕ. ຘນປາລທມນ (ຈູຬວ. ໓໔໒), ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏ (ຊາ. ໑.໕.໙໔), ຈູຬຫໍສ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໓໓) -ມຫາຫໍສຊາຕກາທີຫິ (ຊາ. ໒.໒໑.໘໙) ເຈຕ຺ຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຄຸຓານໍ ຄໂຓ, ໂສເຍວ ອມຕນິປ຺ຜາທກຣສສທິສຕາຍ ອມຕຣໂສ. ຕໍ ຊານນປກຕິຕາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕປເທ ເຫຕຸ. ອຸປກາຣ…ເປ… ມທ຺ທໂວຕິ ອຸປກາຣປຸພ຺ພຠາເວນ ສມ຺ມາຊນິຕຈິຕ຺ຕມຸທຸໂກ. ເອວມ຺ປິ ໂສ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຘິວາເສສີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເມນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕເມນນ຺ຕິ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ. ເອຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປທາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສທ຺ທປກຕິ, ຍທິທໍ ທ຺ວີສຸ ສພ຺ພນາເມສຸ ປຸພ຺ພປທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖປທຕາ. ສໍເວເຊສີຕິ ‘‘ນນຸ ຠຄວຕາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອກ຺ຂາຕໍ ‘ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙; ອ. ນິ. ໑໐.໔໘) ສໍເວຄໍ ຊເນສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອສ຺ສາເສສ຺ສຖາຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ ອສ຺ສ. ຍຖາຣຸຕໂຕ ປນ ອາທ຺ຍຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເອວມາທິນາ ສໍເວເຊສີ’’ຕິ ໂຍຊນາປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ເຍນ ເກນຈິ ຫິ ວຈເນນ ສໍເວຄໍ ຊເນສິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍເວຊນສ຺ສ ກຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາຕິ ປຣິເທວນາທິວິຣເຫນ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິພນ຺ເຘຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິໂທສໍ. ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫວາຕວເສນ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອິຘ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໂຍຄ຺ຍຕາຍ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຍາ ‘‘ໂທສາ, ມລາ’’ຕິ ຈ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຖວີ ອາໂປ ເຕໂຊ ວາໂຍ ອາກາໂສຕິ ຈ ເຠເທນ ປຈ຺ເຈກໍ ປຎ຺ຈວິຘາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ວາຍຸປິຕ຺ຕກຜາ ໂທສາ, ຘາຕໂວ ຈ ມລາ ຕຖາ;

ຕຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຈຘາຂ຺ຍາຕາ, ປຈ຺ເຈກໍ ເທຫຘາຣຓາ.

ສຣີຣທູສນາ ໂທສາ, ມລີນກຣຓາ ມລາ;

ຘາຣຓາ ຘາຕໂວ ເຕ ຕຸ, ອິຕ຺ຖມນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎກາ’’ຕິ.

ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ເທວຕາຍ ສໍເວຊິຕທິວສໂຕ, ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ, ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນໍ ຕຖາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ໂສຠຕີຕິ ສຸໂຠ, ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ມານໂວ, ນ-ກາຣສ຺ສ ປນ ຓ-ກາເຣ ກເຕ ມາຓໂວ. ມນູຕິ ຫິ ປຐມກປ຺ປິກກາເລ ມນຸສ຺ສານໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ປຸຣິໂສ, ໂຍ ສາສເນ ‘‘ມຫາສມ຺ມຕຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ສກລໂລກສ຺ສ ຫິຕໍ ມນຠິ ຊານາຕີຕິ ມນູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ ‘‘ທນ຺ຕຊ ນ-ກາຣສຫິໂຕ ມານວສທ຺ໂທ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓວຈໂນ, ມຸທ຺ຘຊ ຓ-ກາຣສຫິໂຕ ປນ ມາຓວສທ຺ໂທ ກຸຈ຺ຉິຕມູຬ຺ຫາປຈ຺ຈວຈໂນ’’ຕິ. ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໘໙) ຫິ ມຸທ຺ຘຊ ຓ-ກາຣສຫິຕສ຺ເສວ ມາຓວສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຓ຺ຓິໂຕ. ຕຏ຺ຏີກາຍມ຺ປິ ‘‘ຍໍ ອປຈ຺ຈໍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມູຬ຺ຫໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ໂລເກ ມາຓວໂວຫາໂຣ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ສຕ຺ຕາ ທຫຣກາເລ ມູຬ຺ຫຘາຕຸກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ເສວຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວີສຕິວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຍຸວາ ມາຓໂວ, ອິຘ ປນ ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ມຫລ຺ລໂກປິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ມາຓໂວຕິ ປນ ຕໍ ຕຣຸຓກາເລ ໂວຫຣິໍສຸ, ໂສ ມຫລ຺ລກກາເລປິ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ໂວຫຣີຍຕີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໒໘໙) ສຸຠນາມເກນ ລທ຺ຘມາຓວໂວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ‘‘ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາຄໂຕ, ມຫາຊໂນ ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣໍ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ວາ ກາຕຸໍ, ຘມ຺ມກຖໍ ວາ ໂສຕຸໍ, ເຄຫມາຄຕໍເຍວ ນໍ ທິສ຺ວາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອກາ ຈ ເມ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ມາຓວກໍ ເປເສສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຫິຕໍ ມາຓວກ’’ນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈຕ຺ຖ ກປຈ຺ຈໂຍ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ‘‘ອກາໂລ’’ຕິອາທິກໍ ວຈນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອໂວຈ.

ອກາໂລຕິ ອຊ຺ຊ ຄນ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕກາໂລ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ. ປີຕາຕິ ປິວິຕາ. ສ຺ເວປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປິ-ສທ຺ໂທ ອເປກ຺ໂຂ ມນ຺ຕາ ນຸຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມາ’’ຕິ ສໍສຍມຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸຎ຺ຎາຕຠາໂວ ນ ສິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວ ມຍໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ, ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ປຏິພລາ ສມານາ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ຈາ’’ຕິ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ຂີຣວິເຣຈນປີຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນາຕິ ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຈຕໂກຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາເມນ ເຖເຣນ. ປຈ຺ຉາສມເຓນາຕິ ປຈ຺ຉານຸຄເຕນ ສມເຓນ. ສຫຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອິມໍ ໂລກໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ, ເຕ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ນຏ຺ຐາ ນຸ ໂຂ, ຘຣນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ, ສເຈ ຘຣນ຺ຕິ, ຠວໍ (ນຕ຺ຖິ ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໔໘) ອານນ຺ໂທ ຊານິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມານໍ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອິມໍ ຊນຕໍ ສມາທເປສິ ນິເວເສສິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ກຕເມສານໍ ໂຂ ໂຠ ອານນ຺ທ ຘມ຺ມານໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໘) ປຸຏ຺ໂຐ, ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ຕີຓິ ປິຏການິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ ມາຓວ ຂນ຺ຘານໍ ໂສ ຠຄວາ ວຓ຺ຓວາທີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໙) ອິຘ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ…ເປ… ມຠາສີ’’ຕິ.

ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ. ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ, ເສວາລາຫິຉຕ຺ຕກາທິວິກສ຺ສນໍ ວາ, ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ສມ຺ມາ ປາກຕິກກຣຓໍ, ອຠິນວປຏິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປກຏ຺ຐາຍາຕິ ອາສນ຺ນາຍ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ, ວສ຺ສູປຄຕກາໂລ, ຕາຍ. ສງ຺ຄີຕິປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໔໔໐) ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ເອວໍ ຄເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ເທຕຸໍ ສາເຘຕຸໍ ວາ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຣາຊຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາຕິ ພຫິນຄເຣ ຐິຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາຕິ ຉຑ຺ຑິຕາ ຈ ປຕິຕາ ຈ ອຸກ຺ລາປາ ຈ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຕິຕາ, ສມ຺ມຊ຺ຊນາຠາເວນ ອາກິຓ຺ຓກຈວຣຕ຺ຕາ ອຸກ຺ລາປາ ຈາຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ອວກຸຖິ ປູຕິຠາວມຄມາສີຕິ ອຸກ຺ລາໂປ ຖ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ອຸຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ວາ ກລາໂປສມູໂຫຕິ ອຸກ຺ລາໂປ, ວຓ຺ຓສງ຺ຄມນວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຸປກ຺ເລໂສ, ສ຺ເນໂຫ’’ – ອິຈ຺ຈາທິ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕຖາ. ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວຓີຍນ຺ຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣິເວຓາ. ກຸຣຸມານາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມາ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນມ຺ປິ ວຈນານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສນາສນປຏິສງ຺ຂຣຓມ຺ປິ ຕສ຺ສ ປູຊາເຍວ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍນ຺ຕິ ກຕິກວຕ຺ຕກຣຓໍ. ເອທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ຕໍ-ສທ຺ທານເປກ຺ໂຂ ເຕເນວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ຍໍ ວາ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ມຍາປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ເສນາສນວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕນ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໐໘) ຈ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘວຈນໍ ກເຖນ຺ເຕນ ວຓ຺ຓິຕໍ. ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ຈ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອກສ຺ສ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ, ໂສ ຈ ໂຂ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວໂສວ. ເຖຣາ ຫິ ອາສຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປາຏິປທທິວເສເຍວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ວສ຺ສມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ. ຣາຊທ຺ວາເຣຕິ ຣາຊເຄຫທ຺ວາເຣ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖກິຣິຍໍ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຏິເວເທສຸນ຺ຕິ ຊານາເປສຸໍ. ວິສຏ຺ຐາຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ. ອາຓາເຍວ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ຕຖາ ຘມ຺ໂມເຍວ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຕໍ ປນິຘ ເທສນາຎາຓປຏິເວຘຎາຓວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຸຠເຍເນວ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເຈຕໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສາປິ ນາມໍ, ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສາປີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘) ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ. ສຕ຺ຕ ປຓ຺ຓານິ ຍສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓີ, ໂຍ ‘‘ຉຕ຺ຕປຓ຺ໂຓ, ວິສມຈ຺ຉໂທ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຊາຕຄຸຫທ຺ວາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາຕິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາກມ຺ມວິຘາຍກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠໂສປານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸວິຠຕ຺ຕປທສ຺ສ ທ຺ວນ຺ທໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ສພ຺ເພຫິ ທ຺ວນ຺ທປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ນານາວິຘ…ເປ… ວິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຣາຊຠວນວິຠູຕິນ຺ຕິ ຣາຊຠວນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຣາຊຠວນໂສຠໍ ວາ. ອວຫສນ຺ຕມິວາຕິ ອວຫາສໍ ກຸຣຸມານໍ ວິຍ. ສິຣິຍາຕິ ໂສຠາສງ຺ຂາຕາຍ ລກ຺ຂິຍາ. ນິເກຕນມິວາຕິ ວສນຏ຺ຐານມິວ, ‘‘ຊລນ຺ຕມິວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກນິປາຕ…ເປ… ວິຫງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ. ນຍນວິຫງ຺ຄານນ຺ຕິ ນຍນສງ຺ຂາຕວິຫງ຺ຄານໍ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ຍທິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣາມເຓຍ຺ຍກໍ ສພ຺ພເມວ ອາເນຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຍໍ ວາ ໂລເກ ຣມິຕຸມຣຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕມິວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຜຄ຺ຄຸຣຫິຕໍ ສາຣໍ ວິຍ, ກສຏວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນໍ ວິຍ ຈ ທຏ຺ຐຸມຣຫຣູເປສຸ ສາຣຠູຕໍ, ປສນ຺ນຠູຕຎ຺ຈ. ອປິຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ທສ຺ສນີໂຍ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ຕໍ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕິ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ຊນານໍ ມຓ຺ຑໍ ປສນ຺ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ມຓ຺ຑນມລງ຺ກາຣໍ ວາ ປາຕິ ປິວຕິ ອລງ຺ກຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ມຓ຺ຑໂປ, ຕໍ.

ກຸສຸມທາມານິ ຈ ຕານິ ໂອລມ຺ພການິ ເຈຕິ ກຸສຸມທາໂມລມ຺ພການິ. ວິເສສນສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປຣນິປາໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ. ວິວິຘານິເຍວ ກຸສຸມທາໂມລມ຺ພການິ ຕຖາ, ຕານິ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວິເສເສນ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຖາ. ກຸຏ຺ເຏນ ຄຫິໂຕ ສມໍ ກໂຕຕິ ກຸຏ຺ຏິໂມ, ໂກຏ຺ຏິໂມ ວາ, ຕາທິໂສເຍວ ມຓີຕິ ມຓິໂກຏ຺ຏິໂມ, ນານາຣຕເນຫິ ວິຈິຕ຺ໂຕ ມຓິໂກຏ຺ຏິໂມ, ຕສ຺ສ ຕລໍ ຕຖາ. ອຖ ວາ ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລຕ຺ຕາ ມຓິໂກຏ຺ເຏນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຓິໂກຏ຺ຏິມໍ, ຕເມວ ຕລໍ, ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ ຕຖາ. ຕມິວ ຈ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸປ຺ຜປູຊາ ປຸປ຺ຜູປຫາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕຕາຍນິທສ຺ສນໍ, ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລຄ຺ຄຫຓໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນ຺ຕິ ມຓ຺ຑປໍ. ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ໂສຠຕິ, ຕຖາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສເສນ ມາເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິມານໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ວິເຫ ອາກາເສ ມາຍນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເທວາ ເຍນາຕິ ວິມານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິເສເສນ ວາ ສຸຈຣິຕກມ຺ມຸນາ ມີຍຕິ ນິມ຺ມີຍຕີຕິ ວິມານໍ, ວີຕິ ວາ ສກຸໂຓ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສຓ຺ຐາເນນ ມີຍຕິ ນິມ຺ມີຍຕີຕິ ວິມານນ຺ຕິອາທິນາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິມານຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນາທິຠາເວນ ປມາຓວິເສສຍຸຕ຺ຕຕາຍ, ໂສຠາຕິສຍໂຍເຄນ ຈ ວິເສສໂຕ ມານນີຍຕາຍ ວິມານ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອຄ຺ຆເມເຕສນ຺ຕິ ອນຄ຺ຆານິ, ອປຣິມາຓຄ຺ຆານິ ອຄ຺ຆິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິຣູປໍ, ປຈ຺ເຈກໍ ວາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ, ເຕສໍ ສຕານິ ຕຖາ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸຂໍ. ຘມ຺ໂມປິ ສຕ຺ຖາເຍວ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍ ໂຂ…ເປ… ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ, (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕຘມ຺ມເທສກສ຺ສ ວາ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈາວຫຕ຺ຕາ ຕຖາຣູເປ ອາສເນ ນິສີທິຕຸມຣຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ຘມ຺ມາສນນ຺ຕິ ຘມ຺ມເທສກາສນໍ, ຘມ຺ມໍ ວາ ກເຖຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາສນໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຂຈິຕໍ, ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕຫິ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທນ຺ໂຕ ນາມ ຫຕ຺ຖິທນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມາສເນ. ມມ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ມມ ກມ຺ມໍ, ມຍາ ວາ ກຣຓີຍໍ.

ອິທານິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠູມິສມາປຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ທິວສເອຕິ ຕຖາ ຣຎ຺ຎາ ອາໂຣຈາປິຕທິວເສ, ສາວຓມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂຈຕຸຕ຺ຖທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ວິສສງ຺ກາສຕາຍ ກິເລໂສ ວິສໍ, ຕສ຺ສ ຂີຓາສວຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຖາຠາວສງ຺ຂາຕາ ສຕ຺ຕິ ຄນ຺ໂຘ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານາທີສຸ ວິລາປາທິມກາສິ. ອປິຈ ວິສຊນນກປຸປ຺ຜາທິຄນ຺ຘປຏິຠາຄຕາຍ ນານາວິຘທຸກ຺ຂເຫຕຸກິຣິຍາຊນນໂກ ກິເລໂສວ ‘‘ວິສຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ວິສໍ ຫຣຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສມູລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສຜລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສປຣິໂຠຄາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໓) ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອປິຈ ວິສຄນ຺ໂຘນາມ ວິຣູໂປ ມໍສາທິຄນ຺ໂຘ, ຕໍສທິສຕາຍ ປນ ກິເລໂສ. ‘‘ວິສ຺ສສທ຺ໂທ ຫິ ວິຣູເປ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຏີ. ໖໒໔) ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ຘາຕິ ເອກໍສໂຕ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍເວຄໍ. ‘‘ໂອຫິຕຠາຣານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ, ປຘາເນນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອທິເສສຸ ປນ ຐາເນສຸ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຘມ຺ມສໍເວໂຄເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປໍ ຎາຓໍ, ໂສ ຕສ຺ສາ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໓໘) ຣຊ຺ຊຸມາລາວິມານວຓ຺ຓນາຍໍວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ຈ ຕທາ ອວິຎ຺ຎາຕສາສນາ ອນາຄຕຜລາຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສວເສນ ໂທໂສເຍວ ສໍເວໂຄຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂສ ຕສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠູມິສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ເອກໍສກາຣຓໍ ນ ສິຍາ. ເອວມຠູໂຕ ຈ ໂສ ອິຘ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ ສ຺ເວ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ, ເສກ຺ຂສກຣຓີຍຕ຺ຕາ ວາ. ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕວ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຍາ ວາ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ປຕິຣູປໍ.

ເມຕນ຺ຕິ ມມ ເອຕໍ ຄມນໍ. ຍ຺ວາຫນ຺ຕິ ໂຍ ອຫໍ, ຍນ຺ຕິ ວາ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຕນ ‘‘ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມນກິຣິຍໍ ປຣາມສຕິ, ກິຣິຍາປຣາມສນສ຺ສ ຈ ຍໍ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ, ເອກວຈເນນ ຈ ໂຍຄ຺ຍຕາ ຕຖາເຍວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນໂຕ. ກິຣິຍາຍ ຫິ ສຠາວໂຕ ນປຸໍສກຕ຺ຕເມກຕ຺ຕຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ມຸຕ຺ຕາຕິ ມຸຈ຺ຈິຕາ. ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຄຕຎ຺ຈ, ພິມ຺ໂພຫເນ ນ ຕາວ ຐປິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ, ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ ທສ຺ສິຕກາລານໍ ເວມຊ຺ຌກ຺ຂເຓ, ຕຖາທສ຺ສິຕກາລທ຺ວຍສ຺ສ ວາ ວິວເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ກາຣເຓ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕ ຈ, ຂຓສ຺ມິໍ ວິວເຣປິ ຈ;

ເວມຊ຺ຌາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ‘ອນ຺ຕຣາ’ຕິ ຣໂວ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ເຍຫິ ວາ ກິເລເສຫິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອາສເວຫີຕິ ຠວໂຕ ອາ ຠວຄ຺ຄໍ, ຘມ຺ມໂຕ ຈ ອາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາສວສຎ຺ຎິເຕຫິ ກິເລເສຫິ. ອຸປລກ຺ຂຓວຈນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ກິເລເສຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈິ. ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຈງ຺ກເມນາຕິ ຈງ຺ກມນກິຣິຍາຍ. ວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘມຄ຺ຄຜລໂຕ ວິເສສມຄ຺ຄຜລໍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເຍນາຕິ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກຕາຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊາຕິ ວີຣິຍມນຸຍຸຎ຺ຊາຫິ, ອຣຫຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນຸໂຍຄໍ ກໂຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຫຫິສີຕິ ຠວິສ຺ສສິ. ກຖາໂທໂສຕິ ກຖາຍ ໂທໂສ ວິຕຖຠາໂວ. ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍາຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວາຍ. ຫນ຺ທາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວຈນໍ. ເຕນ ຫິ ອຘຸນາເຍວ ໂຍເຊມິ, ນ ປນາຫໍ ປປຎ຺ຈໍ ກໂຣມີຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມີຕິ ຈງ຺ກມນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫາປນວເສນ ສມາຘິນາ ສມຕາປາທເນນ ວີຣິຍສ຺ສ ສມຕໍ ສມຠາວໍ ໂຍເຊມິ, ວີຣິເຍນ ວາ ສມຖສງ຺ຂາຕໍ ສມາຘິໍ ໂຍເຊມີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິຘາປິ ຫິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີຕິ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ວິເສສໂຕ ປສໍສນາຣຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕຕາກາຣເຓນ. ‘‘ອນິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີນິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຈນາເນວ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕປິ ໂສ ອາກາເສເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ມາ ເຖຣສ຺ສ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິເສເສນ ປສໍສາຣຫໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕເມວາຕິ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຖເຣນ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ປຎ຺ຈມິຍນ຺ຕິ ຕິຖີເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ທຸຕິຍທິວເສ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ. ຠິນ຺ນລິງ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖປທໍ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຄຸໂຓ ປມາຓໍ, ວີສຕິ ຈິຕ຺ຕານິ’’ ອິຈ຺ຈາທິ. ກາຬປກ຺ຂສ຺ສາຕິ ສາວຓມາສກາຬປກ຺ຂສ຺ສ. ປຐມຎ຺ຫິ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓມກໍສຸ, ປຐມມາສຠາໂວ ຈ ມຊ຺ຌິມປ຺ປເທສໂວຫາເຣນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມປຸຓ຺ຓມິໂຕ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕີຓິ ທິວສານິ ຣາຊາ ມຓ຺ຑປມກາສິ, ຕໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ຕຕິຍທິວເສ ປນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ເຖຣາ ສງ຺ຄີຕິມກໍສຸ, ຕສ຺ມາ ອາສຬ຺ຫິມາສກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ຍາວ ສາວຓມາສກາຬປກ຺ຂປຎ຺ຈມີ, ຕາວ ປຎ຺ຈທິວສາຘິໂກ ເອກມາໂສ ໂຫຕິ. ສມາໂນຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ. ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕິວິຍ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ໂຕ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ວາ ຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ປີຕິຍາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ເອກໍສນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອໍເສ, ວາມໍເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກໍສໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນ ສຓ຺ຐາປນວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກໍສນ຺ຕິ ຈ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍໂຕ ຍຖາ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວມສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໕).

ພນ຺ຘ…ເປ… ວິຍາຕິ ວຓ຺ຏໂຕ ປວຸຕ຺ຕສຸປຣິປກ຺ກຕາລຜລມິວ. ປຓ຺ຑຸ…ເປ… ວິຍາຕິ ສິຕປີຕປຠາຍຸຕ຺ຕປຓ຺ຑຸໂຣມຊກມ຺ພເລ ຐປິໂຕ ຊາຕິມາ ມຓິ ວິຍ, ຊາຕິວຈເນນ ເຈຕ຺ຖ ກຸຕ຺ຕິມໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ສມຸຄ຺ຄຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍາຕິ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປນ຺ນຣສຸໂປສເຖ ສມຸຄ຺ຄໂຕ ໂສຬສກລາປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຈນ຺ໂທ ວິຍ. ພາລາ…ເປ… ວິຍາຕິ ຕຣຸຓສູຣິຍປຠາສມ຺ຜສ຺ເສນ ຜຸລ຺ລິຕສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓປຣາຄຄພ຺ຠໍ ສຕປຕ຺ຕປທ຺ຘໍ ວິຍ. ‘‘ປິຎ຺ຊຣສທ຺ໂທ ຫິ ເຫມວຓ຺ຓປຣິຍາໂຍ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໒໒) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຣິໂຍທາເຕນາຕິ ປຠສ຺ສເຣນ. ສປ຺ປເຠນາຕິ ວຓ຺ຓປ຺ປຠາຍ, ສີລປ຺ປຠາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ສສ຺ສິຣິເກນາຕິ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທິສງ຺ຂາຕາຍ ສິຣິຍາ ອຕິວິຍ ສິຣິມຕາ. ມຸຂວເຣນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂສຠາສມລງ຺ກຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມມຸເຂນ. ກາມໍ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາໂຣເຈສິ, ຕຖາຣູປາຍ ປນ ອຸຕ຺ຕມລີຬາຍ ຄມນໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສີ’’ຕິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປນາຍໍ ເອວມາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂສ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓໍ ຠຄວຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ເສກ຺ຂຕາຍ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ຄເຫຕຸມຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສິນ຺ນານໍ ເຖຣານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິວິຊານເນນ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນໂອວາທສ຺ສ ຈ ສຜລຕາທີປນຕ຺ຖໍ ເອວມາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ອຄມາສີຕິ. ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ສມສມຏ຺ຐປນາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ປຕ຺ຕາ. ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ໂສຠຕິ ວຕ ເຕ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ອຣຫຕ຺ຕສມຘິຄມຕາ’’ຕິອາທິນາ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ອຍມິຘ ທີຆຠາຓການໍ ວາໂທ. ຂຸທ຺ທກຠາຓເກສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຂຸທ຺ທກປາຐຠາຓການໍ ວາໂທຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຏ຺ຐກຖາສຸປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ມຊ຺ຌິມໍ ນິກາຍໍ ຠຓນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ, ຕປ຺ປຄຸຓາ ອາຈຣິຍາ. ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ, ຕທນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ. ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕມາສນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອວໍກຖນສມເຍ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ອຕິວິຍ ປາກຏຠາເວນ ຠວິສ຺ສມານຕ຺ຕາ, ອຍມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມຠາຓເກສ຺ເວວ ເອກຈ຺ຈານໍ ວາໂທ, ຕສ຺ມາ ອິຕິປິ ເອເກ ວທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສີຕິປິ ເຕສເມວ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄວິສເຍ ຫິ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕີສຸປິ ເຈຕ຺ຖ ວາເທສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠາຓການໍ ເຕນ ເຕນາກາເຣນ ອາຄຕມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຈເນ ອຎ຺ຎໍ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ສຕ຺ຕມາສໍ ກຕາຍ ຫິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ກທາຈິ ປກຕິຍາວ, ກທາຈິ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ກທາຈິ ອາກາເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຕທາຄມນມຸປາທາຍ ຕຖາ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອາທິທິວເສເຍວ ປຐມໍ ປກຕິຍາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອາກາສມພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສໍ ປຕ຺ຕກາເລ ຕໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປນ຺ຕິໍ ອປີເຬນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສເນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ອາຄມນາກາຣມຕ຺ຕໍ ນ ປມາຓໍ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕກາເລ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສາຘຸກາຣທານເມວ ປມາຓໍ ສຕ຺ຖາຣາ ທາຕພ຺ພສາຘຸກາຣທາເນເນວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຎາປິຕຕ຺ຕາ, ຠຄວຕິ ຘຣມາເນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຍ ຈ ປສໍສາຍ ເຖຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ຕີສຸ ວາເທສຸ.

ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ປຏິເວທຍາມິ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ປກ຺ໂກສເນປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ມມ ວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ອາລປເນປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ຠິກ຺ຂໂວ’ຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙), ອິຘາປິ ອາລປເນຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາລປນມຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຠາວໂຕ ‘‘ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎາປິຍມານຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ຈ ສຫຈຣຓໂຕ ຎາປເນວ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ປຏິເວເທສິ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ຠິກ຺ຂໂວ’ຕິ, ‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຫິ ອາລປນມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ສຕິ, ນ ວິຎ຺ຎາປິຍມານຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ, ຕໍ ປນ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ປຈ຺ເຈກເມວ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ຕາທິເສສ຺ເວວ ອາລປເນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ເທວິນ຺ໂທ, ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ມຫິທ຺ຘິກ’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈຣິຍາ. ໑໐໗) ວິຍ ມນ຺ຕສທ຺ໂທ ຄຸຕ຺ຕຠາສເນ. ຕສ຺ມາ ‘ອາມນ຺ເຕສີ’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມ຺ມນ຺ຕຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິ ອາມນ຺ຕນາກາຣທີປນໍ. ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປເນ, ເຕນ ‘‘ກິເມກໍ ເຕສຸ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ອາຍູຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ຐິເຕ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ’’ຕິ ຈ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຕາຍ ອາຍຸສຣິກ຺ຂຕາຍ. ຘຸຣນ຺ຕິ ເຊຏ຺ຐກໍ. ໂນ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ປໂຫຕິເຍວ. ທ຺ວິປຏິເສໂຘ ຫິ ສຫ ອຕິສເຍນ ປກຕ຺ຍຕ຺ຖທີປໂກ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍທິທນ຺ຕິ ຈ ໂຍ ອຍໍ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຕລິງ຺ຄເມວ. ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ຈ ອຍໍ ສຠາໂວ, ຍາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ລິງ຺ຄານຸຣູເປນ ‘‘ໂຍ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຍາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຍໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພຕາ ຕຖາເຍວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣຓຉຏ຺ຐີນິທ຺ເທໂສ.

ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນີຕິ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມຕໍ ອກາສິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ຕຕິຍາວິເສສນໍ ຠວຕິ, ຕຎ຺ຈ ປເຣຫິ ສມ຺ມນ຺ນນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕປຕິຣູປໂກ ອພ຺ຍຍສທ຺ໂທ. ເກຈິ ປນ ‘‘ລິງ຺ຄຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ ອຠິຫິຕກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຖໂຣ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸໂນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸຈ຺ຉຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປາລິໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາຍ ຫິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ປຣິສາຍ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຸຂວິກາຣາທິ ປຏິຈ຺ຉາທີຍຕິ. ຠຄວາ ຈ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວິຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ອລງ຺ກາຣຠູຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕສິກ຺ຂາສໍຍມານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມຸຂຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ ນ ສິຍາ. ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລິ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸຣິມກາເລ ປຐມຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຈ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຐິຕານຸກ຺ກເມເນວ ສງ຺ຄີຕານິ, ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ, ເມຖຸນຘມ຺ເມຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ‘‘ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕນ ສຫ ຕທວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນສມ຺ມິສ຺ສໍ ວາ ນຸ ໂຂ, ສຸທ຺ຘໍ ວາ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ຍຖາສງ຺ຄີຕສ຺ເສວ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉໍ ສມຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປຐມປາຣາຊິເກຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ຕຖາສງ຺ຄີຕາຍ ປຐມປາຣາຊິກປາຬິຍໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕິເຣກຠາເວນ ນິຣຕ຺ຖກຕາຍ, ວິຕຖຠາເວນ ວາ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພວຈນໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຸປເນຕພ຺ພວຈນໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາວການໍ ປນ ເທວຕານໍ ວາ ຠາສິເຕຕິ ຠຄວໂຕ ປຸຈ຺ຉາໂຖມນາທິວເສນ ຠາສິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ຠຄວໂຕ ສາວການໍ ເທວຕານຎ຺ຈ ຠາສິເຕປິ. ຕໍ ປນ ປກ຺ຂິປນໍ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕສ຺ເສວ, ນ ສຠາວາຍຸຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘວຈນເມວ. ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ ອິມິນາວ ວາຈນາມຄ຺ເຄນ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ, ຕທຕ຺ຖເມວ ຈ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ ‘‘ເຕນ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ສຊ຺ຌາຍາຣມ຺ຠກາເລເຍວ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທິທໍ ປນ ປຖວີກມ຺ປນໍ ເຖຣານໍ ຘມ຺ມສຊ຺ຌາຍານຸຠາເວນາຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈລິເຕເຍວ ສາປິ ຈລຕິ, ເອເຕນ ຈ ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຄີຕິມາໂຣປິຕານິ ປນ ເອຕ຺ຕກາເນວາຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ນ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປທກຓ຺ຑວິຠງ຺ຄນິຍເມເນວ, ອຖ ໂຂ ປມາຓນິຍເມນາປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠາຓວາໂຣຕິ –

‘‘ອຏ຺ຐກ຺ຂຣາ ເອກປທໍ, ເອກຄາຖາ ຈຕຸປ຺ປທໍ;

ຄາຖາ ເຈກາ ມໂຕ ຄນ຺ໂຖ, ຄນ຺ໂຖ ພາຕ຺ຕິໍສຕກ຺ຂໂຣ.

ພາຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຣຄນ຺ຖານໍ, ປຎ຺ຎາສທ຺ວິສຕໍ ປນ;

ຠາຓວາໂຣ ມໂຕ ເອໂກ, ສ຺ວຏ຺ຐກ຺ຂຣສຫສ຺ສໂກ’’ຕິ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐກ຺ຂຣສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ປາໂຐ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຓິຕພ຺ໂພ ວາໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ຫິ ຠາຓວາໂຣ, ເອເກນ ສຊ຺ຌາຍນມຄ຺ເຄນ ກເຖຕພ຺ພວາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ຘກນ຺ຕິ ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ຄໍ. ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫໂຕ, ປກາສນໂຕ ວາ ຂນ຺ຘໂກຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຂນ຺ຘາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາທິວິນຍກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ, ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາທີນິ ຫິ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘ, (ອ. ນິ. ໖.໔໑) ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ (ອ. ນິ. ໗.໗໒), ອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໔໕; ໖.໓໗) ວິຍ. ອປິຈ ຠາຄຣາສຏ຺ຐຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ຕາສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຠາຄໂຕ, ຣາສິໂຕ ຈ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ວິນຍປິຏກໍ ຠາຓເກຫິ ຣກ຺ຂິຕໍ ໂຄປິຕໍ ສງ຺ຄຫາຣຸຬ຺ຫນເຍເນວ ຈິຣກາລໍ ອນສ຺ສມານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ.

ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວິຍ ປາຣິເສສນເຍນ ຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສ຺ເວວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ສງ຺ຆໍ ຎາເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຕຣໍ ອາວຸໂສ ປິຏກນ຺ຕິ ວິນຍາວເສເສສຸ ທ຺ວີສຸ ປິຏເກສຸ ກຕຣໍ ປິຏກໍ. ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກສງ຺ຄີຕິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕມນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຈຕສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ’’ຕິ. ສງ຺ຄີຕິໂຍຕິ ຈ ສງ຺ຄາຍນກາເລ ທີຆາທິວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ນິກາຍາວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທີຆສງ຺ຄີຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕາເນວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຄ຺ຄກຣຓວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ, ນາຎ຺ຎານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຕິສໍ ສຸຕ຺ຕານິ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕານິ ວາ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ, ເຕສໍ ວຄ຺ຄກຣຓວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ, ເຕສຸ ຕີສຸ ວຄ຺ເຄສູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກສ຺ມາຕິ ໂຈທນາສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຫຕຸຄພ຺ຠານິ ຫິ ເອຕານິ. ຈູຬມຊ຺ຌິມມຫາສີລວເສນ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສີລສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຕາ ເຕນ ອລງ຺ກຕໍ ວິຠູສິຕໍ ຕຖາ ນານາວິເຘ ມິຈ຺ຉາຊີວຠູເຕ ກຸຫນລປນາທໂຍ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວກຸຫນລປນາທິວິທ຺ຘໍສນໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸຫນາຕິ ກຸຫາຍນາ, ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕສງ຺ຂາເຕນ ຕິວິເຘນ ວຕ຺ຖຸນາ ວິມ຺ຫາປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລປນາຕິ ວິຫາຣໍ ອາຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖາຍ ໂຠນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ກິໍ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ. ຍທິ ເອວໍ ຄຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຠາສນາ. ອາທິສທ຺ເທນ ປຸປ຺ຜທານາທໂຍ, ເນມິຕ຺ຕິກຕາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາຊີວສທ຺ເທນ ກຸຫນລປນາຫິ ເສສໍ ອເນສນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ຕທວເສສໍ ມຫິຈ຺ຉຕາທິກໍ ທຸສ຺ສິລ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ປລິເວຐນຏ຺ເຐນ ຊາລສຣິກ຺ຂຕາຍ ຊາລໍ, ຕສ຺ສ ວິນິເວຐນໍ ອປລິເວຐກຣຓໍ ຕຖາ.

ອນ຺ຕຣາ ຈ ຠນ຺ເຕ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ວິວເຣ ‘‘ອປິຈາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕໂປທາທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໑) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທສ຺ສ ຈ ວິວເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຄາມຎ຺ຈ ນທິຎ຺ຈ ຍາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອໂຍຊິຍມາເນ ຫິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຣອຄາຣມກໍສຸ, ຕໍ ‘‘ຣາຊາຄາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ທ຺ວາຣສມີເປ ຕຣຸໂຓ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສມີເປ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານມ຺ປິ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓນຄຣ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍາເນ ຣາຊາຄາຣເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ອາຘາຣທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາຄາຣເມຕສ຺ສາຕິ ວາ ຣາຊາຄາຣກໍ, ອຸຍ຺ຍານໍ, ຣາຊາຄາຣວຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິນ຺ນລິງ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ວິເສສນປທມຕ຺ຖີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຣາຊາຄາຣໍ ອາຘາໂຣ ນ ສິຍາ. ‘‘ຣາຊາຄາຣເກຕິ ເອວໍນາມເກ ອຸຍ຺ຍາເນ ອຠິຣມນາຣຫໍ ກິຣ ຣາຊາຄາຣມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ, ຍສ຺ສ ວເສເນຕໍ ເອວໍ ນາມໍ ລຠຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ ອາສນ຺ນຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ເຂນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາຄາຣເກ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານເມວ ນາມວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໂທໂສວ ສິຍາ. ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກນ຺ຕິ ສຸປ຺ປິຍໍ ນາມ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໍ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກຎ຺ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຣຸໂຓ ‘‘ມາຓໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ, ອງ຺ຄໂກ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໙, ໒໑໑) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຣິສຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຕິ ປສໍສາຍ ເຈວ ຄຣຫາຍ ຈ. ອຖ ວາ ຄຸໂຓ ວຓ຺ໂຓ, ອຄຸໂຓ ອວຓ຺ໂຓ, ເຕສໍ ຠາສນໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ວຈນກ຺ກໂມ – ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕນ຺ຕິ? ຣາຊຄເຫ ຠນ຺ເຕ ຊີວກມ຺ພວເນຕິ. ເກນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ? ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນ ຠຄວຕາ ເອວ ເອຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠາສິຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ‘‘ຍຖາ ນຸ ໂຂ ອິມານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓) ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອວເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວາ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕິມກາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄສມຸທາຍວເສນ ວວຕ຺ຖິຕໍ ປາຬິໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫໍ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ປຣິຫຣຖາຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓວາຈນາທິວເສນ ຘາເຣຖ. ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສມາໂສ. ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ໂປຣາຓເກຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ມຫາຘມ຺ມຫທເຍນ, ມຫາຘາຕຸກຖາຍ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຕຓ຺ຑວາທິມຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກຖາວຕ຺ຖຸນາວ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມານວາທິມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຓ຺ຫຎາຓສ຺ສ, ສຓ຺ຫຎາຓວນ຺ຕານໍ ວາ ວິສຍຠາວໂຕ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈຣໍ.

ຈູຬນິທ຺ເທສມຫານິທ຺ເທສວເສນ ທຸວິໂຘປິ ນິທ຺ເທໂສ. ຊາຕກາທິເກ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຕາທິເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກວ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທີຆນິກາຍາທິປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ວິນຍປິຏເກຕິ ທີຆຠາຓກາ ຊາຕກາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍສານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕກຄຕິກຕ຺ຕາ, ເນຕ຺ຕິເປຏໂກປເທສາທີນຎ຺ຈ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຄຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕານໍ ຊາຕກາທີນໍ ຍຖານຸໂລມເທສນາຠາວໂຕ ຕາທິເສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາປຣາຘສາສເນ ວິນຍປິຏເກຕິ ຊາຕກາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ວທນ຺ຕິ. ຍຸຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອຕສທ຺ເທນ ປຣາມສິຕພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຄີຕິປ຺ປກາຣໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນສ຺ສ, ປຣິນິພ຺ພາຍນສ຺ສ ຈ ວິວເຣ. ຕເທຕໍ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານີຕິ ກາລວເສນ ນິຍເມຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຍໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ປເນຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຣສເມວາ’’ຕິ, ນ ຕທຎ຺ຎຣສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຣສິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣສໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຣສເມຕສ຺ສາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣສໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ). ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ເກຈິວາທໍ ກຕ຺ວາ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈຕິ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຍຖາຣຫໍ ມຄ຺ໂຄ ຜລຎ຺ຈ. ຣສນ຺ຕິ ຄຸໂຓ, ສມ຺ປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມາໂສ. ວິມຸຕ຺ຕານິສໍສໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານມຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ). ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖຣສສ຺ສາທີສຸ ອຕ຺ຖຣໂສ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຘມ຺ມຣໂສ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ, ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ ນາມ ອມຕນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກິເລສວິນຍເນນ ວິນໂຍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອິຘາຘິປ຺ເປເຕເຍວ ຘມ຺ມວິນເຍ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາວເສນ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສຠາວຘມ຺ມເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ວິນໂຍ ຈ ຘມ຺ໂມເຍວ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິ ວິປຣີຕໍ ຕນ຺ຕິເມວ ທີເປຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ, ໂຄພລີພທ຺ທ’’ນ຺ຕິ. ປໂຍຄວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຕເນວາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ວິນຍ…ເປ… ຘມ຺ໂມ, ເຕເນວ ເຕສໍ ຕຖາຠາວໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໔໗) ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາສິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕໍ ອຸທານໍ. ອຍມສ຺ສ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອນິພ຺ພິສນ຺ໂຕ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ໂຠ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກາຣກ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສກິເລສ ຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ ຠຎ຺ຊິຕາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກູຏໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ. ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍ ສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ສນ຺ຘາວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຄາຖາຍມຕີຕຕ຺ເຖ ອິມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ‘‘ຕໍກາລວຈນິຈ຺ຉາຍມຕີເຕປິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປາຕພ຺ພາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ຜາສຸ ປ-ກາຣສ຺ສ ຜ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຜຸສິຕພ຺ພາຕິ ວາ ຜາສຸ, ສາເຍວ ຜາສຸກາ. ອຊ຺ຌຄາຕິ ຈ ‘‘ອຊ຺ຊຕນິຍມາຕ຺ຕມິໍ ວາ ອໍ ວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ຈິຕ຺ຕເມວ ກຕ຺ຕາ, ຕທາ ປໂຣກ຺ຂາເຍວ. ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນວເສນ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ, ຕສ຺ມາ ເອສາ ມນສາ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານມາທິ. ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຍໍ ປນ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ວາໂທ. ຍທາ…ເປ… ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ ຈ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ນິທສ຺ສເນນ ຫິ ມຣິຍາທວຈເນນ ວິນາ ປທຕ຺ຖວິປລ຺ລາສກາຣິນາວ ອຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທ຺ຍຕ຺ຖເມວ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ‘‘ເຕນ ອາຕາປິໂນ…ເປ… ສເຫຕຸຘມ຺ມ’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘເກຕິ ມຫາວຄ຺ເຄ. ອຸທານຄາຖນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ເອກວຈນໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ວາ ປຐມຄາຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ຄາຖາ ມນສາວ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ມຫໂຕ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ນາໂຫສິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຄາຖາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ສຸຓນ຺ຕານໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸປກາຣາຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມປທຠາຓກາ ປນ ‘‘ເທສນາຍ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣຠາໂວ ປຐມຠາເວ ລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຄວຕາ ມນສາ ປຐມໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອິທເມວ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຖາ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຍທິ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາ ມນສາວ ເທສິຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທານວເສນ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖສີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໒ ອຸທານວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຕ຺ຖວເສນ ຕຖາເຍວ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມນສາ ອຸທາເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເທສນາ ວິຍ ຫິ ອຸທານມ຺ປິ ມນສາ ອຸທານໍ, ວຈສາ ອຸທານນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຈາຍໍ ວຈສາ ອຸທານໍ ສິຍາ, ອຸທານປາຬິຍມາຣຸຬ຺ຫາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸທານປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫຠາໂວເຍວ ວຈສາ ອນຸທາເນຕ຺ວາ ມນສາ ອຸທານຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ຫິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ໂລກິຍສມເຍ ປນ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເນສ ສາສນສມໂຍຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂສມນສ຺ສເມວ ໂສມນສ຺ສມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ, ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໔) ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສມນສ຺ເສນ ວາ ສຫຊາຕາທິສຕ຺ຕິຍາ ປກຕໍ, ຕາທິເສນ ຎາເຓນາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ຫນ຺ທາຕິ ໂຈທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິງ຺ຆ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ຫິ ໂຈເທຕິ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ປຏິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຕິ ປນ ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມປທໍ. ‘‘ອາມນ຺ຕນຕ຺ເຖ ທຸຕິຍາເຍວ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຸທາຫຣນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ວຍຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓມຸເຂນ ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕, ໔໕, ໗໖, ໗໗; ໒.໓.໑, ໔; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐) ວຈນໂຕ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນນເຍເນວ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ອວິປຣີຕໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທໍ ປກາເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕິ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ, ຕາຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານາຍ ອວິປຣີຕນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທາຍ ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປມາທປທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສາສນໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕາຍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ສາສນສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວຈນານມນ຺ຕຣາເຬ ເວມຊ຺ເຌ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກາລວຕາ ກາໂລປິ ນິທສ຺ສິໂຕ ຕທວິນາຠາວິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ວນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ອສງ຺ຄີຕຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພສຣູປມາຫ. ‘‘ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ຈ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິ. ເກຈິ ປນ ‘ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ປຐມສງ຺ຄີຕິຍມສງ຺ຄີຕ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຐມສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ຺ຕໍ ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຍເມວ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ເອກມິທາຫໍ ຠນ຺ເຕ ສມຍໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣາມິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິມາໂຣປິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຖາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິມາໂຣເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປຕຸກາເມຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕນ຺ຕິ ຐປິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຖ ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສຍໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ ຠຄວຕາ ເທສິຕນເຍເນວ ເທເສສີຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ລທ຺ຘນເຍ ຐຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນິ ອທຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ເອວມຘິປ຺ປາເຍປິ ສຕິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ‘‘ອນຸສງ຺ຄີຕຎ຺ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ ປຸນ ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ນິນ຺ນານາກຣຓເມວ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ນາມ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສຸຕ຺ຕ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ. ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄາ. ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ເຄສຸ ອາຄຕາ ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘກາ. ປຈ຺ເຈກໍ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສ ປຣິວາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຫິ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສ ວາຣາ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສ ວາຣາ ຈາຕິ ພາຕ຺ຕິໍສ ວາຣາ ອາຄຕາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ປຣິວາຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທິສ຺ສຕິ, ພຫູສຸ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ, ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ໂສຬສ ປຣິວາຣາ’’ຕິ ເອວເມວ ທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ນ ສກ຺ກາ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປຣາມສຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອິທມຕ຺ເຖ, ອິທນ຺ຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕໍ, ອິຕິ ອິທນ຺ຕິ ວາ ປຣິຍາຍທ຺ວຍໍ ອິທມຕ຺ເຖເຍວ ວຕ຺ຕຕິ ‘‘ອິທາເນຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ, ເຕສໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນາ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ເອວມິຕເຣສຸປິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທີຆຠາຓກມຊ຺ຌິມຠາຓການໍ ວາເທສຸ ມຊ຺ຌິມຠາຓການຎ຺ເຎວ ວາທສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຕຣຕ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກປາຐາທໂຍປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຂຸທ຺ທກ…ເປ… ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຖ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ຄາຖາ ອຕ຺ຖູປນາຍິກາຕິ (ເຖຣຄາ. ນິທານຄາຖາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຖຣຄາຖາ ເຖຣີຄາຖາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອິທານິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕິພ຺ພິເຘສຸ ປິຏເກສຸ. ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ, ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ຈ. ວິນຍນໂຕຕິ ວິນຍນຠາວໂຕ, ຠາວປ຺ປຘານນິທ຺ເທໂສຍໍ, ຠາວໂລໂປ ວາ, ອິຕຣຖາ ທພ຺ພເມວ ປຘານໍ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ວິນຍນຕາຄຸຓສມງ຺ຄິນາ ວິນຍທພ຺ເພເນວ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ, ນ ປນ ວິນຍນຕາຄຸເຓນາຕິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖປ຺ປສງ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ. ອຍໍ ນໂຍ ເອທິເສສຸ. ວິນີຍເຕ ວາ ວິນຍນໍ, ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ວິນໂຍຕິ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠູໂຕ ສຎ຺ຎີສງ຺ຂາໂຕ ອຍໍ ຕນ຺ຕິ ວິນໂຍ. ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ສທ຺ທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠູໂຕ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາໂຕ ວິນໂຍ ນາມາຕິ ກຖິໂຕ. ອຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາວນໍ ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວິວິຘາ ເອຕ຺ຖ ນຍາ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິວິຘຕ຺ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘາ’’ຕິອາທິນາ, ຕຖາ ວິເສສຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ. ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທຬ຺ຫີກມ຺ມປໂຍຊນາ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິຖິລກຣຓປໂຍຊນາ. ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ, ກາເຍ, ວາຈາຍ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ໂສ, ຕສ຺ສ ນິເສຘນໍ ຕຖາ, ເຕນ ຕຖານິເສຘນເມວ ປຣິຍາເຍນ ກາຍວາຈາວິນຍນໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາເນກຘາ ປຣາມສນມາຫ ‘‘ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈ ຄາຖາ ອີທິສສ຺ສ ນິພ຺ພຈນສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ວິວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິວາກ຺ຍສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິປິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິນາ ເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນເມວ ສນ຺ຘາຍ ໂປຣາເຓຫິ ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສໍສນ຺ເທຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ທຸຕິຍນເຍ ວິຍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສທ຺ທສ຺ສ, ‘‘ວຈນຕ຺ຖາ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຫິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ປນ ສມາສຕທ຺ຘິເຕສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ນາມສທ຺ທຕ຺ຕາ ຈ ເອທິເສສຸ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ວິເສສິຕຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ‘‘ສູຈນໂຕ…ເປ… ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ປເທຫິ ຍຖາຣຫໍ ກມ຺ມສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ສຸຓາຕິ, ວາເຈຕິ, ຈິນ຺ເຕຕິ, ເທເສຕິ ຈ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສປີຕິ ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖ ຈາຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາໂຍ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈໂນ. ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ປຣສ຺ສປີຕິ ອຍມນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ສຸຕ຺ເຕນ ຫິ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ໂສ ຕສ຺ເສວ ປກາສກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ, ເຕນ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ‘‘ນ ຫ’ຎ຺ຎທຕ຺ຖ’ຕ຺ຖິ ປສໍສລາຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໓) ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ, ຄູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ, ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ, ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ, (ມຫານິ. ໖໓) ເຕ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠເທ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິຣເປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖຠາເວນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ປນ ເອໂກປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ ສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມກາ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ວິຠາເວນ ອນຄາຘຠາໂວ ອຸຕ຺ຕາໂນ. ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາເວນ ອຄາຘຠາໂວ ຄມ຺ຠີໂຣ. ອວິວໂຏ ຄູຬ຺ໂຫ. ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍາຘມ຺ມວເສນ ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ປຣຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິຍາ ສມາທເປຕີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕານິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙, ໒໖໕) ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາສຠາວໍ ຠາສິຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ປູຣຓກສ຺ສປາທີນມຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສມຍຠູຕໍ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູຕໍ ປຣຕ຺ຖໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍຠູຕໍ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ວິນຍາຠິຘມ຺ມນຍຠູຕໍ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ສາຕິສຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທີນິ ປກາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຘານຠາວໂຕ, ນ ປນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວ-ວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຣສ຺ໂສ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນ’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໕, ໑໒໔໒) ຈ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’ຕິ (ອຏ຺ຐສາ. ນິທານກຖາ, ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ຈ ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທິເສເນວ ນິພ຺ພຈເນນ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວາຈກຕ຺ຕໍ ວທນ຺ຕິ.

ສຸຕ຺ເຕ ຈ ອາຓາຘມ຺ມສຠາໂວ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍມນຸວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສມ຺ປາທເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຕປ຺ປຣຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຣຠາໂວ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລມໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ຈ ເຫຕຸນາ ນນຸ ວິນຍາຠິຘມ຺ມາປິ ສຸວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣຕິ.

ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສສ຺ສໍ ນາມ ວປນໂຣປນາທິກ຺ຂເຓເຍວ ຜລໍ ນ ປສວຕິ, ອນຸປຸພ຺ພຊຄ຺ຄນາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣເນວ ປສວຕິ, ຕຖາ ອິທມ຺ປິ ສວນຘາຣຓາທິກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ເຖ ນ ປສວຕິ, ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣເນວ ປສວຕີຕິ. ປສວຕີຕິ ຈ ຜລຕິ, ອຠິນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນິປ຺ຜາທນເມວ ຫິ ຜລນໍ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ເຘນຸ ນາມ ກາເລ ຊາຕວຈ຺ຉາ ຖນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຫຕໍ ອຸປາຍວນ຺ຕານເມວ ຂີຣໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕິ, ນ ອກາເລ ອຊາຕວຈ຺ຉາ. ກາເລປິ ວາ ວິສາຓາທິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຫຕໍ ອນຸປາຍວນ຺ຕານໍ, ຕຖາ ອິທມ຺ປິ ນິສ຺ສຣຓາທິນາ ສວນຘາຣຓາທີນິ ກຸຣຸຕໍ ອຸປາຍວນ຺ຕານເມວ ສີລາທິອຕ຺ເຖ ປຄ຺ຆຣາເປຕິ, ນ ອລຄທ຺ທູປມາຍ ສວນຘາຣຓາທີນິ ກຸຣຸຕໍ ອນຸປາຍວນ຺ຕານນ຺ຕິ. ຍທິປິ ‘‘ສູທຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຆຣຕິ ສິຎ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາປິ ສກມ຺ມິກຘາຕຸຕ຺ຕາ ປຄ຺ຆຣາເປຕີຕິ ກາຣິຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ຕຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ນິປາເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ. ເນຕິ ອຕ຺ເຖ.

ສຸຕ຺ຕສຠາຄນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສທິສໍ. ຕພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີນໍ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓໍ ໂຫຕິ ຕທນຸສາເຣນ ຕຈ຺ຉນໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເຓ ກເຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຈ຺ຉການໍ ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິວາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສຸຕ຺ເຕ ອານີຕມຕ຺ເຕ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາກຏຕ຺ຕາ ວິວາໂທ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປມາຓນ຺ຕິ. ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸຕ຺ເຕນາຕິ ປຸປ຺ຜາວຸເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຖິຣສຸຕ຺ເຕນ. ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ, ສມໍ ວາ ຄຫິຕານິ, ອາວຸຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕີຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາຠາວມາຫ, ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕີຕິ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊາຠາວໍ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ຖິຣສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ວາເຕນ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ ມິຈ຺ຉາວາເທນ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສີຍນ຺ຕີຕິ. ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ຈ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທີນໍ ສາຕິສຍປ຺ປກາສນໂຕ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວຫິ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອິມສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ຈ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕປິ ອນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອວຈນໍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ. ສຫໂຍຄສ຺ສ ຫິ ສທ຺ທສ຺ສ ອວຈເນນ ເສສຕາ ຕສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕໍ, ອນຕ຺ຖກຕໍ ວາ ຎາເປຕິ.

ຍນ຺ຕິ ເອສ ນິປາໂຕ ກາຣເຓ, ເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາ ເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ອຠິຘມ຺ໂມ ນາມ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖວເສນາຍໍ ປເຠໂທຕິ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖປ຺ປວຕ຺ຕຕາທສ຺ສເນນ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວສງ຺ຂາຕມຕິເຣກຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິນາ ເກນຈິ ສຎ຺ຎາເຓນ ຎາຕາ, ປຎ຺ຎາຕາ ປາກຏາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິຠາໂວ ຫິ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ປຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຑ຺ໂຒ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐມີ. ຍສ຺ມາ ອູໂນ, ຕສ຺ມາ ຈາຕຸທ຺ທສີ. ຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ມາ ປນ຺ນຣສີ’’ຕິ. ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອິທໍ ປນ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໔) ອຠິລກ຺ຂິຕສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິອາທີສຸ ລກ຺ຂເຓ’’ຕິ. ຍຊ຺ເຊວໍ ລກ຺ຂິຕສທ຺ທສ຺ເສວ ລກ຺ຂຓຕ຺ຖທີປນໂຕ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກວ ສິຍາຕິ? ເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕສ຺ສາປິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນໂຕ. ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຫິ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກມຕ຺ຕາຕິ ລກ຺ຂິຕສທ຺ເທນ ວາຈກຠາເວນ ປກາສິຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ເສວ ໂຊຕກຠາເວນ ປກາສນໂຕ ອຠິ-ສທ຺ໂທປິ ລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ປເຣຫິ ຣາຊູຫິ ປູຊິຕຸມຣໂຫ ຣາຊາ. ປູຊິເຕຕິ ປູຊາຣເຫ. ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ເສລສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໕໕໓ ອາທໂຍ).

ອຠິຘມ຺ເມຕິ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ. ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາເວນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານເມວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໙໒) ເອວມາທີສຸ ວາ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອກຸສໂລ, ນ ປາຓສງ຺ຂາຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທສງ຺ຂາໂຕ ອຕິປາໂຕ. ຕຖາ ‘‘ອທິນ຺ນສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຕໍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວມາທິນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິວິນເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ປນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຠິວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸໍ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເກວລໍ ໂລລຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສມ຺ມຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ວິນເຍປິ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ສຣູປໂຕ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ທີເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິເກ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວໍ ອຕິເຣກຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ, ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍານໍ ສຸປາກຏຕໍ ວິເສສໍ, ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ອິທໍ ຕາວ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ. ‘‘ປາທໂຍ ກິຣິຍາໂຍເຄ ອຸປສຄ຺ຄາ’’ຕິ ຫິ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິຣາຊາ, ອຠິວິນເຍ’’ຕິ ປນ ປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣາຊວິນເຍສຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອສຕ຺ວວາຈີ ສທ຺ໂທ ສຕ຺ວວາຈໂກ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຣ ໂທໂສ ປູຊນປຣິຈ຺ເຉທນກິຣິຍານມ຺ປິ ທີປນໂຕ, ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຍຸຕ຺ເຕສຸ ຣາຊວິນເຍສຸປິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຠິປູຊິໂຕ ຣາຊາຕິ ຫິ ອຕ຺ເຖນ ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມສາຘນຠູຕໍ ຣາຊທພ຺ພໍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປຘານໂຕ ວທຕິ, ປູຊນກິຣິຍໍ ປນ ອປ຺ປຘານໂຕ. ຕຖາ ອຠິປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິນໂຍຕິ ອຕ຺ເຖນ ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມສາຘນຠູຕໍ ວິນຍທພ຺ພໍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປຘານໂຕ ວທຕິ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນກິຣິຍໍ ປນ ອປ຺ປຘານໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ສຫ ສາຘເນນ ກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຠິຣາຊອຠິວິນຍສທ຺ທາ ໂສປສຄ຺ຄາວ ສິທ຺ຘາ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ເທປິ ອຠິສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ວຸຑ຺ຒິຍາທິກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂຫຕຸ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ, ຕປ຺ປໂຍເຄນ ປນ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ທີປິຕາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ຕາທໂຍ ຘມ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ກຖໍ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຸປນ຺ຍາເສ ຈ-ສທ຺ໂທ. ຠາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ, ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ຠາວນາຜຣຓວຸຑ຺ຒີຫິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ເອກນ຺ຕໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານຎ຺ເຎວ ປູຊາຣຫຕ຺ຕາ ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ເຕເຍວ ປູຊິຕາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ປູຊາຣຫາ’’ຕິ ເອເຕນ ກຕ຺ຕາທິສາຘນໍ, ອຕີຕາທິກາລໍ, ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວາ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປູຊິຕພ຺ພາເຍວ ຫິ ຘມ຺ມາ ກາລວິເສສນິຍມຣຫິຕາ ປູຊາຣຫາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຜຸສນາທິສຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ກາມາວຈເຣຫິ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ ອຘິກາ, ຕໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນາຕິ ‘‘ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຈເນນ ກຣຓຠູເຕນ, ເຫຕຸຠູເຕນ ວາ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ວິນຍາທີສຸ ຕີສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ສທ຺ທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວິສິຏ຺ຐາ ນາມ, ປິຏກສທ຺ໂທ ປນ ເຕຫິ ຕີຫິປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອວິສິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕຕິ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພຕ຺ຖປຕິຏ຺ຐານຕ຺ເຖຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ, ວິເສສນຠູເຕຫິ ວາ. ອປິຈ ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫູຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິຕິນາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ເພຫິໂຕ – ສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ຍຖາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໖, ໔໐໘, ໔໑໑) ເອເຕນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ, ຕໍຕທຕ຺ຖານໍ ຠາຊນໂຕ ຈ ປິຏກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກປທຎ຺ເຫຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ປິຏ ສທ຺ທສງ຺ຆາເຏສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕເມວ ປໂຍຄມຸທາຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ປິຏີຍຕິ ສທ຺ທີຍຕິ ປຣິຍາປຸຓີຍຕີຕິ ປິຏກໍ, ປິຏີຍຕິ ວາ ສງ຺ຆາຏີຍຕິ ຕໍຕທຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ປິຏກນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ສມາສໍ ທສ຺ເສຕິ.

ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ກາລາມສຸຕ຺ເຕ, (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ສາຬ຺ຫສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໖໗) ຈ ອາຄຕໍ ປາຬິມາຫ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຏກຕນ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕີຕິ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໖໖) ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸທາລປິຏກມາທາຍາຕິ ກຸທາລຎ຺ຈ ປິຏກຎ຺ຈ ອາທາຍ. ກຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕສ຺ສາ ທາລນໂຕ ວິທາລນໂຕ ອໂຍມຍອຸປກຣຓວິເສໂສ ກຸທາລໍ ນາມ. ເຕສໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຠາຊນຠາວໂຕ ຕາລປຓ຺ຓເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ກໂຕ ຠາຊນວິເສໂສ ປິຏກໍ ນາມ. ອິທໍ ປນ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ກກຈູປມສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໗).

‘‘ເຕນ…ເປ… ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຄາຖາປທໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ສພ຺ພາທີຫິ ສພ຺ພນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄມາທິຍເຕ, ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ວາ, ອິຘ ປນ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນ…ເປ… ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ຈາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມຕິທິສຕິ. ຕໂຍປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິສທ຺ໂທ, ປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອວຍວສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຫິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປິ-ສທ຺ໂທປິ ວິສຸໍ ນິປາໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ກຖາ, ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເທສິຕາຣໍ ຠຄວນ຺ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເທສນາ, ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ, ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາຕິ ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາທໂຍ ເທເສຕພ຺ພາທິນິຣເປກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຓາທໂຍ ປນ ວິເສສໂຕ ເທສກາທິອຘີນາຕິ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໂຍຄວເສນ ເທສນາທີນໍ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອາຓາວິຘານໍ ວິເສສໂຕ ອາຓາຣຫາຘີນໍ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ, ເອວໍ ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖວິຘານານິ ຈ ວິຘາຍກາຘີນານີຕິ ອາຓາທິວິຘິໂນ ເທສກາຍຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣາຘຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຍ ຈ ຘມ຺ມານຸຣູປມ຺ປິ ສາສນໍ ວິເສສໂຕ, ຕຖາ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວຣາສໍວຣນາມຣູປານໍ ວິຍ ຈ ວິນິພ຺ເພເຐຕພ຺ພາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ກຖນໍ ສຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ນາສຕີຕິ ວິເສສໂຕ ຕທຘີນໍ, ຕສ຺ມາ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເທສກສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ, ເທສນາ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ;

ສາສິຕພ຺ພວເສເນຕໍ, ສາສນນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ວເສນາປິ ກຖາຕິ ຈ;

ເທສນາສາສນກຖາ-ເຠທມ຺ເປວໍ ປກາສເຍ’’ຕິ.

ປທຕ຺ຕຍມ຺ເປຕໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕາສໍ ເຠໂທຕິ ກຕ຺ວາ ເຠທສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ທ຺ວນ຺ທປທໂຕ ປຣໍ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ເທສນາເຠທໍ, ສາສນເຠທໍ, ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕໍ, ວິເສສໍ ວາ. ເຕສຸ ປິຏເກສຸ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ປຣິຍາປຸຓນສ຺ສ ປກາຣໍ, ວິເສສຎ຺ຈ ວິຠາວເຍ. ຍຫິໍ ວິນຍາທິເກ ປິຏເກ. ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ ປາປຸຓາຕິ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕຫິໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຫິໍ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ ປາປຸຓາຕິ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕຫິໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາຕິ ຈ ເຍຫິ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນາທິປ຺ປກາເຣຫິ, ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສຣກ຺ຂຓເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕຫິ ປກາເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ເຕສຸປິ ຈ ອຎ຺ເຎສຸ ຕຖາ ປາປຸຓນ຺ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊເນນ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ອຍນ຺ຕິ ອຘຸນາ ວກ຺ຂມານາ ກຖາ. ປຣິທີປນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປກາສນາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ວິຠຊນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠາວນາຕິ ເອວໍ ປຣິທີປນາຍປິ ສຕິ ຄູຬ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມກຕ຺ວາ ໂສຕູນໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນ ອາວິຠາວນາ. ສງ຺ເຂເປນ ປຣິທີປນາ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠາວນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸຣູປໂຕ ກຖິຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ. ຕສ຺ມາ ປຣິທີປນາ ປຐມຄາຖາຍ, ວິຠາວນາ ທຸຕິຍຄາຖາຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອຸຠຍຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຸຈ຺ເຈຕິ. ກສ຺ມາ, ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫີຕິ ກາຣເຓ ນິປາໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຣວິປຕ຺ຕິຍໍ ຫີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍສ຺ມາ, ກສ຺ມາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ [ຐເປຕຸໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ)] ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕຫິໂຕປເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ອາຓາຣເຫນ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເຍຠຸຍ຺ຍນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິເສເສນ ສຕ຺ຕານໍ ມນໍ ອວຫຣຕີຕິ ໂວຫາໂຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກຸສໂລ, ເຕນ.

ປຈຸໂຣ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສໍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ, ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ຍຖາປຣາຘນ຺ຕິ ໂທສານຸຣູປໍ. ‘‘ອເນກຊ຺ຌາສຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ, ຎາຓຎ຺ຈ, ປເຠທໂຕ ປນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຕ຺ຕາ ອິມາ ເອວ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ທ຺ວຍນິສ຺ສິໂຕ ໂຂ ປນາຍໍ ກຈ຺ຈານ ໂລໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ອຕ຺ຖິຕາຕິ ຫິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ. ອຍໍ ຕາວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອາສໂຍ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປນ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ອາສໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ປນ ກມ຺ມສກຕາຎາຓໍ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ເປໂສ ອາສຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ນິວສນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອາຄມ຺ມ ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສໂຍ ມິຄາສໂຍ ວິຍ. ຍຖາ ມິໂຄ ໂຄຈຣາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວນຄຫເນ ສຍຕີຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ‘‘ອາສໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາຄມ຺ມ ເສຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ‘‘ອາສໂຍ’’ຕິ. ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ. ມູສິກວິສໍ ວິຍ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຣຫາ ອນາຄຕາ, ອຕີຕາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ກາລເຠເທນ ສຠາວເຠໂທຕິ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘາ, ສໍສຄ຺ຄວເສນ ປນ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ ຈຣິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ຈຣິຕນິທ຺ເທເສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິອາທິນາ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຍາຍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ສຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕິ, ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສີລວນ຺ໂຕ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ສີລວນ຺ໂຕ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍປິ ນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສທິເສ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູ, ອິຕເຣ ອສາຣຸປ຺ປາ, ເຕປິ ນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສທິເສ ອສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕວເສນ (ສໍ. ນິ. ໒.໘໕ ອາທໂຍ) ເຈສ ອຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ. ເອວມຍໍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ໂຎ ປເສວນາທິນິຍມິຕາ ອຠິຣຸຈິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອເນກາ ອຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເຕ ເຍສໍ ອຕ຺ຖິ, ອເນກາ ວາ ອຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເຍສນ຺ຕິ ຕຖາ ຍຖາ ‘‘ພຫຸກຕ຺ຕຸໂກ, ພຫຸນທິໂກ’’ຕິ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸໂລມໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ, ເຍ ເຍ ວາ ອຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ອນຸໂລມາ, ເຕຫິ ເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຍາທີນໍ ອນຸໂລມສ຺ສ ວາ ອນຸຣູປນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ‘‘ອຫໍ ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາ, ເກວລໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ອສໍວໂຣ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອ-ກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໑) ຕໍໂຍຄຕາຍ ຈ ຂຸທ຺ທໂກ ສໍວໂຣ ປາຣິເສສາທິນເຍນ ສໍວໂຣ, ຕສ຺ມາ ຂຸທ຺ທໂກ, ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວຣາ ສໍວໂຣ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ’’ຕິ. ນາມສ຺ສ, ຣູປສ຺ສ, ນາມຣູປສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ປນ ‘‘ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕເມວ ຎາຓໍ.

‘‘ຕີສຸປີ’’ຕິອາທິນາ ອປຣຑ຺ຒໍ ວິວຣຕິ. ຕີສຸປິ ຕາສໍ ວຈນສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣ ‘‘ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນຍປິຏເກ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຘິປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານໂຕ, ອຘິປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຕ຺ຖາຍ ຕທວເສສນາມຣູປຘມ຺ມກຖນໂຕ ອາຫ ‘‘ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ’’ຕິ.

ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກ຺ເລສຘມ຺ມານໍ, ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ, ອຸຠຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ກິເລສານໍ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ, ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ. ‘‘ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຠາວໂຍເຄ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ‘‘ສີລສ຺ສາ’’ຕິ ປນ ຠາວປຈ຺ຈເຍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທຠຍວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ໂອກາສາທານວເສນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ກິເລສານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກິເລສານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຘິກາໂຣ, ຕໍ ປນ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ຈິຕ຺ຕສມາທຫນວເສນ ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສາ’’ຕິ. ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນກາ ອນຸຣູປກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ອນຸສຍາ, ເຕສໍ ປຫານໍ, ເຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ທີປາໂລເກນ ວິຍ ຕມສ຺ສ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຄເຕນ ເຕນ ເຕນ ກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ອິຘ ປນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເຕນ ເຕນ ສຸສີລ຺ຍງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ‘‘ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຆຏປ຺ປຫາເຣນ ວິຍ ຊລຕເລ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຕໍ ມຄ຺ຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕມປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ສໍກິເລເສຫິ ວາ ທູສິຕໍ ຈຣິຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕເທວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິລິສຕິ ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ປວຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສີລສ຺ສ ທຸຈ຺ຈຣິຕປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານຸສາເຣນ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ, ສາວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕາທິວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປິຏເກ, ຈ-ສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍາຣມ຺ເຠ, ປກ຺ຂນ຺ຕເຣ ວາ. ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອວຍວສມ຺ປິຓ຺ຑເນ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ເສວ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ເຈກໍ ຕທວຍວານມ຺ປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ກໂຣຕິ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ອິທານິ ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕີຕິ ປາຬິ. ສາ ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສີລາທິອຕ຺ຖານໍ ໂພຘນໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ວຈນານໍ ອາຬິ ປນ຺ຕີຕິ ‘‘ປາຬີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຘ ປນ ວິນຍຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີນໍ ສທ຺ທວາທີນໍ ມເຕນ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘຠູຕາ ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມ ນາມ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ນາມຕ຺ເຖ, ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍາຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓ-ຘາຣຓາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕນ ມນສາ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘຠູຕາຍ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ. ເທສນາຕິ ປຈ຺ຉາ ປເຣສມວໂພຘນຕ຺ຖໍ ເທສນາສງ຺ຂາຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘຠູຕາ ຕນ຺ຕິເຍວ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ. ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕ ຫິ ຠຄວຕາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ທີປໂກ ສທ຺ໂທເຍວ ຕນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ວາເທ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕໍ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ ອຍມິເມສໍ ວິເສໂສຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ ເທສີຍຕິ ສມຸຏ຺ຐາປີຍຕິ ສທ຺ໂທ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຸສາວາທາທິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາທາທິສທ຺ເທຫິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອກ຺ຂຣາວລິຠູໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ໂທເຍວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປໂກ, ຕຖາປິ ມູລກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຣສຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຕສ຺ສາເຍວ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ໂທເຍວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປກຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ’’ຕິ ຈ ສທິສໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ກຸສລາຘມ຺ມາ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີນໍ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວາທີນໍ ມເຕນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ເອກນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິປພນ຺ຘຠູຕາ ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມ ນາມ, ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠູຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍາຕິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສານຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິປພນ຺ຘຠູຕາຍ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິຍາ. ເທສນາຕິ ປເຣສໍ ປໂພຘເນນ ອຕິສຊ຺ຊນາ ວາຈາຍ ປກາສນາ ວຈີເຠທຠູຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ຕນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ທຸພ຺ພິຘາຍປິ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ສຠາວຕ຺ຖສ຺ສ, ສຠາວໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວເສເນວ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ຈ ສທ຺ທວາທີນໍ ມເຕນ ສທ຺ໂທເຍວ ອິຘ ຕນ຺ຕິ ນາມ ສິຍາ. ຕນ຺ຕິຍາ, ເທສນາຍ ຈ ນານຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຈ ຕນ຺ຕິຍາ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ເທສນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາຕິ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ວິນາ ຕນ຺ຕິຍາ ສຫ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາເວນ ຕນ຺ຕິຍາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ຍທິ ຕນ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎາເຍວ ເທສນາ ສິຍາ, ‘‘ຕນ຺ຕິຍາ ຈ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ເທສນາຍ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕນ຺ຕິຍາ ຈ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕນ຺ຕິຍາ, ເທສນາຍ ຈ ອນຎ຺ຎຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາ ນາມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາວໂຕ ຕນ຺ຕິຍາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທເຍວ ປຣມຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາວາ, ອິມເມວ ຈ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ອນຸປວຊ຺ຊາເຍວ. ຍຖາ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖວິສຍາເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພການໍ ຣາຄາທິອກຸສລານໍ, ເມຕ຺ຕາທິກຸສລານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມມູລກຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖວິສຍຕາ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຈ. ເອວມ຺ປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວາທີນໍ ມຕໍ ໂຫຕຸ, ສທ຺ທວາທີນໍ ມເຕປິ ຘມ຺ມເທສນານໍ ນານຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣາ ທີຫິ ປກາສິຕນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສທ຺ໂທ ຘມ຺ໂມ ເທສນາ ຈ, ອິຈ຺ຈາຫຸ ອປເຣ ຄຣູ;

ຘມ຺ໂມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ສທ຺ໂທ ຕຸ, ເທສນາ ວາຕິ ຈາປເຣ’’ຕິ.

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ຕນ຺ຕິເທສນາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຕນ຺ຕິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ຕນ຺ຕິເຍວາຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ຕນ຺ຕິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຕນ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ສມຸທາໂຍ ຫິ ອວຍວສ຺ສ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຘມ຺ມາທີນໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມຸເຂນ, ວິສຍວິສຍີມຸເຂນ ຈ ວິນຍາທີນຎ຺ເຎວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ ເອວ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວາຈກຠູຕານໍ ເຕສເມວ ວາຈ຺ຈຠາວໂຕ, ວິສຍິໂນ ເທສນາປຏິເວຘາ ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍຠາວໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນານໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ຕພ຺ພິສໂຍ ປຏິເວໂຘປິ ຄມ຺ຠີໂຣ ຍຖາ ຕໍ ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປມາຓຄ຺ຄຫເຓ ທີເຆນ ປມາເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ປິຏກາວຍວານໍ ຘມ຺ມາທີນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຕໍສມຸທາຍສ຺ສ ປິຏກສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ນ ໂຈເທຕພ຺ພນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ປິຏກາວຍວາສມ຺ຠວໂຕ. ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາໂຫ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ ວິຍ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຕ຺ຖວສາ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິວຈນລິງ຺ຄປຣິຓາໂມຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ໂຂ ວາ ໂອຄາໂຫ ອນ຺ໂຕ ປວິສນເມເຕສູຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ນ ລຠິຕພ຺ໂພຕິ ອລພ຺ຠນີໂຍ, ໂສເຍວ ອລພ຺ຠເນຍ຺ໂຍ, ລຠີຍເຕ ວາ ລພ຺ຠນໍ, ຕໍ ນາຣຫຕີຕິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ໂຍ. ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາເສຕິ ປຕິຏ຺ໂຐ, ປຕິຏ຺ຐຫນໍ ວາ ປຕິຏ຺ໂຐ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ໂຍ ໂສ ເຍສຸ ເຕ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ. ເອກເທເສນ ໂອຄາຫນ຺ເຕຫິປິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ປຕິຏ຺ຐາ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ກາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ອິທານິ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີນມ຺ປິ ວເສນ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ທຫຕິ ວິທຫຕີຕິ ຘມ຺ໂມ ທ-ກາຣສ຺ສ ຘ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸປຣິຍາຍຕາ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໑໘). ນນຸ ຈ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ, ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາ ສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວຕິ. ຕຖາ ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ສາຘິໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ, ຕຎ຺ຈ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣີຍຕິ ອຘິຄມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທວາທີນໍ ວາເທ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ອວິປຣີຕາຠິລາປຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາ ຕນ຺ຕິ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເທສນາ ນາມາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເທສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍາຕິ ຫິ ເທສນາ. ປກາເຣນ ຎາປີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍ, ປກາຣໂຕ ວາ ຎາເປຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕເມວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ, ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸອາທິວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ມານໍ ອນຸຣູປໍ ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕສວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຠູໂຕ ຕນ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ. ໂສ ຫິ ອຠິລປ຺ປຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອຠິລາໂປ, ຘມ຺ໂມ ອວິປຣີໂຕ ສຠາວຠູໂຕ ອຠິລາໂປ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໗໑໘) ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໘) ຕສ຺ສາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກ’’ຕິ ຫິ ວຈນວຈນຕ຺ເຖ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ວຈນຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສທ຺ໂທ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ອເນກຘາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠເວ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ສທ຺ທວາທີນໍ ວາທໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາທີນໍ ວາເທ ປນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສານຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ຕນ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເທສນາ ນາມ, ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ມູລກາຣຓຠູຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ກາຣຓູປຈາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິລປ຺ປຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອຠິລາໂປຕິ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕຖາປິ ສທ຺ເທ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕທນຸຣູປໍ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ໂວຫາເຣນ ທີປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຊານນໂຕ ສທ຺ເທ ກຖິເຕ ຕທນຸຣູປາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິປິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ກຖິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາ ນາມ ສທ຺ໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕເມວ. ເຕນ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕເມວ ມູລກາຣຓສທ຺ທວເສນ ກຖິຕໍ, ນ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາທີນໍ ວາທໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມາຫ ‘‘ອນຸໂລມ…ເປ… ກຖນ’’ນ຺ຕິ, ເອເຕນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ເທສນາສມຸຏ຺ຐາປກໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຖີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ຫິ ກຖນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ນີຕເນຍ຺ຍາທິກາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ເອກຕ຺ຕາທິນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕາທິກາ ປາຬິນິສ຺ສິຕາ ຈ ນຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ສຍເມວ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເອເຕນ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ປຏິເວໂຘ, ຎາຓໍ. ຕເທວ ອຠິສເມຕິ, ເອເຕນ ວາ ອຠິສເມນ຺ຕີຕິ ອຠິສມໂຍຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປຏິເວຘໍ ອຠິສມຍປ຺ປເຠທໂຕ, ອຠິສມຍາກາຣໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ສຠາວໂຕ ຈ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປເຠທໂຕ, ວິສຍໂຕ, ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິ ອາກາຣໂຕ, ຘມ຺ເມສຸ, ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ ຈ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນາມ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓ, ສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖາຣມ຺ມໂຓ, ຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ຈ ໂລກິໂຍ ອຠິສມໂຍ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນາມ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ເຫຕຸ, ອິທມສ຺ສ ຜລໍ, ອຍໍ ຕທຸຠຍານຸຣູໂປ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ໂລກິຍຎາຓໍ ວິສຍໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ ປນ ເຕສຸ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີສຸ ສມ຺ໂມຫສ຺ສຎາເຓນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປນ ປຏິເວໂຘ ວິສຍໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ, ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອິຕຣສ຺ສາຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ.

ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ສງ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປາເທຕິ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອວໍ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣສຸ ຕີສຸ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ, ອິຕເຣສໍ ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສຸ ປຏິເວໂຘຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສູຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕) ກາຣຓານຸຣູປໍ ກາຣິເຍສຸ. ຉພ຺ພິຘາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຕຖາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສມຍໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຏິເວຘຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ຫິ ຕໍຕໍຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປິຏເກ, ປາຬິປເທເສ ວາ. ສລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນນມນຜຸສນາທິສກສກລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ, ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ, ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕທຕ຺ຖວິຊານນວເສນ ອຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ໂຍ ເອຕາສຸ ຕໍ ຕໍ ປິຏກາຄຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ປຏິເວໂຘ, ໂຍ ຈ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຠຣິຕພ຺ພໂຕ ກຸສລເມວ ສມ຺ຠາໂຣ, ໂສ ສມ຺ມາ ອນຸປຈິໂຕ ເຍຫິ ເຕ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາຣາ, ຕໂຕວ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ, ນິປ຺ປຎ຺ເຎຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎວໂຕ, ປຎ຺ຎາຍ ວາ ທຸຏ຺ຐຸຠາໂວ ທູສິຕຠາໂວ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເຍວ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ ຍຖາ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ໑໐.໗໕; ປາຣາ. ໒໙໕; ຘ. ປ. ໓໐໘). ເອຕ຺ຖ ຈ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຕໍເທສນາຍ, ອຠິສມຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວິສຍີກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອວິປຣີຕສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປກາຣນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ອນູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິທີປິຕຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ສິທ຺ເຘ ຫິ ສຕ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນາຍ ວາ ໂຫຕິ, ນິຍມາຍ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸນາຣມ຺ຠວຈເນນ ອນູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິທີປິຕຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເອຕ຺ຕເກນ ວຈນກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ວາ ປຣິມາຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຕາວໍ, ເຕນ, ເອຕປຣິມາຓວຕາ ສທ຺ທຕ຺ຖກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສທ຺ເທ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ, ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວາ ເສໂສ. ຕີສຸ ປິຏເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ, ປກຣຓໂຕ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉານຸປຸພ຺ພິກຕ຺ຕາ ສທ຺ທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ຘາຣຓມິຘ ອວຕ຺ຕຸກາເມນ ອາຘາໂຣເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ເຈຕ຺ຖ ໂຈເທຕພ຺ພໍ ‘‘ຕີສຸເຍວ ປິຏເກສຸ ຕິວິໂຘ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສິຍາ’’ຕິ ສມຸທາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອວຍວາຘິປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ. ທິສ຺ສຕິ ຫິ ອວຍວວາກ຺ຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິອາທີສຸ, ຕສ຺ມາ ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ຍຖາ ອຕ຺ໂຖ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທຕິ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ. ປຣິຍາປຸຓນວາຈໂກ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ນ ປນ ປາຬິປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ປຣິຍາປຸຓນປ຺ປກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ ປາຬິໂຍ ເອວ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຈວ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອລຄທ຺ທູປມາປຣິຍາປຸຓນໂຍຄໂຕ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິປິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ປຣໂຕ ນິທ຺ເທສວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິເຍວ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ, ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ.

ອລຄທ຺ໂທ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາປູປິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປູປ-ສທ຺ເທນ ອາປູປຂາທນໍ ວິຍ, ເວຓິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຓາສທ຺ເທນ ວີຓາວາທນຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ຈ. ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຸປມີຍຕິ, ນ ອລຄທ຺ເທນ. ‘‘ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ຈ ອາສີວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄໂທຕິ ຫິ ວິສສ຺ສ ນາມໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ອນຸນາສິກໂລປໍ, ທ-ກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ອລໍ ວາ ຊີວິຕຫຣເຓ ສມຕ຺ໂຖ ຄໂທ ຍສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນເມຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຣາຊຣຕນານຸປາລໂກ, ໂສ ວິຍາຕິ ຕຖາ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ ຂີຓາສໂວ. ອຎ຺ຎມຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ. ຕເທວ ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕຸໍ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ ອາຫ, ອຸປາຣມ຺ຠອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາທິເຫຕຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ໂຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘ເອວໍ ຈີວຣາທີນິ ວາ ລຠິສ຺ສາມິ, ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ວາ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຣິຍາປຸຓນໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ ວຣຕຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໙).

ນນຸ ຈ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສຸຄ຺ຄຫິຕາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸປມາຠາເວນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ, ຕເມນໍ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຫິຕ຺ວາ ຄີວາຍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ພາຫໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ໂຠເຄຫິ ປລິເວເຐຍ຺ຍ. ອຖ ໂຂ ໂສ ເນວ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຍນ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຣິເສສຎາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສໂຕ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫຓູປມາເຍວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອລຄທ຺ທສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫຓູປມາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ວາ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ…ເປ… ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ. ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກຕິ ອາສີວິເສນ, ອາສີວິສໍ ວາ ອຕ຺ຖິໂກ, ອລຄທ຺ທໍ ຄເວສຕິ ປຣິເຍສຕິ ສີເລນາຕິ ອລຄທ຺ທຄເວສີ. ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນຕິ ອາສີວິສປຣິເຍສນຕ຺ຖໍ ຈຣມາໂນ. ຕທຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ອຸປໂຍຄວຈນໍ ວາ, ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນຏ຺ຐານໍ ວາ ຈຣມາໂນ. ອລຄທ຺ທໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ. ຕເມນນ຺ຕິ ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ. ໂຠເຄຕິ ສຣີເຣ. ‘‘ໂຠໂຄ ຕຸ ຜຓິໂນ ຕນູ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຊີຍຕິ ກຸຏິລໍ ກຣີຍຕີຕິ ໂຠໂຄ. ຕສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ຫຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ອວເສສາ ພາຫາ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ‘‘ຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ພາຫາຍ ວິສຸໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ພາຫຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຣີຣໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕນ຺ນິທານໍ, ຕໍກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ ນິທານໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຕນ຺ນິທານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມປເທ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຈ ໂລປມກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາຕປທເມຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ຕໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິເສສນໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ, ຕນ຺ນິທານຎ຺ຈ ມຣຓາທິອຸປຄມນໍ, ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ໂມຆປຸຣິສາຕິ ຄຸຓສາຣຣຫິຕຕາຍ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິສາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມໍ. ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເຈວ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ສຣູເປນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິນວງ຺ຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘີນິທ຺ເທໂສ ເອໂສ, ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ, ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປທໍ ສຸຕິສາມຎ຺ເຎນ ອເນກຘາ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ອິກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ທສ຺ສນງ຺ເກສຸ ອິຘ ທສ຺ສນເມວ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຈກ຺ຂຸໂລຈເນສຸ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນເມວ, ຕຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ປຣິຍາທານວເສນ ທຸພ຺ພິເຘສຸ ວິຈາຣຓາເຍວ, ສາ ຈ ວີມໍສາເຍວ, ນ ວິຈາໂຣ, ວີມໍສາ ຈ ນາເມສາ ຠາສິຕຕ຺ຖວີມໍສາ, ປໂຍຊນຕ຺ຖວີມໍສາ ຈາຕິ ອິຘ ທຸພ຺ພິຘາວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕາສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິມສ຺ມິໍ ສມາຘິ, ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎາ, ມຍຎ຺ຈ ຕໍ ປູເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຠາສິຕຕ຺ຖວີມໍສຎ຺ເຈວ ‘‘ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປໂຍຊນຕ຺ຖວີມໍສຎ຺ຈ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປປຣິກ຺ຂຕນ຺ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ໂມຆປຸຣິສານໍ. ນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ເສເສນ ເປກ຺ຂນໍ ປຎ຺ຎໍ ນ ຂມນ຺ຕິ. ເຌ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ເປກ຺ຂເນເຍວ, ນ ຈິນ຺ຕນຌາປເນສຸ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓເປກ຺ຂນເມວ, ນ ຈກ຺ຂຸເປກ຺ຂນໍ, ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານເມວ ວາ, ນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິສ຺ເສເສນ ຌາຍເຕ ເປກ຺ຂເຕຕິ ຫິ ນິຊ຺ຌານໍ. ສນ຺ຘິວເສນ ອນຸສ຺ວາຣໂລໂປ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມນ຺ຕີຕິ, ‘‘ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ເຕສໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປປຣິກ຺ຂນໂຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ, ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາ, ມຄ຺ໂຄ, ວຏ຺ຏໍ, ວິວຏ຺ຐໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວາຕິ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສາໂຣປນານິສໍສາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ. ຠຸໂສ ອາຣມ຺ຠນຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສາໂຣປນໍ ອຸປາຣມ຺ໂຠ, ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣວມ຺ຠນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປນຍນລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈາຕິ ອິຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕສ຺ສ ວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂຕ, ສກວາທໂຕ ວາ ປໂມກ຺ຂປໂຍຊນາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ. ອິຕິ ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ເຖ, ເຕນ ‘‘ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣາມສຕິ. ວທນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ໂທໂສ, ປມຸຈ຺ຈນໍ, ປມຸຈ຺ຈາປນໍ ວາ ປໂມກ຺ໂຂ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣປິຕສ຺ສ ປໂມກ຺ໂຂ ອານິສໍໂສ ເຍສໍ ຕຖາ. ອາໂຣປິຕວາໂທ ຫິ ‘‘ວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ເທເວນ ທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວາໂທຕິ ວາ ອຸປວາໂທນິນ຺ທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມາໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປເຣຫິ ສກວາເທ ໂທເສ ອາໂຣປິເຕ, ນິນ຺ທາຍ ວາ ອາໂຣປິຕາຍ ຕໍ ໂທສໍ, ນິນ຺ທໍ ວາ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ໂມເຈສ຺ສາມາຕິ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ໂສ ໂສ ວາໂທ ອິຕິ ວາໂທ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຫ ວິຈ຺ຉາຍ ຕ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຕິວາທສ ປໂມກ຺ໂຂ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ, ໂສ ອານິສໍໂສ ເຍສໍ ຕຖາ, ຕໍ ຕໍ ວາທປໂມຈນານິສໍສາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣຓສ຺ສ, ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຠູຕສ຺ສ ວາ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາໂຣ ເອໂສ ຍຖາ ‘‘ປຏິມາຍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ, ເຠທ຺ຍເຠທກໍ ວາ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ກຖິນສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາຠຕໍ ທຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ເຕນ ຕທຕ຺ຖາຍ ເອວ ປຣິຍາປຸຓນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖາຍາຕິ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕິ. ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ຫິ ຊາຕິອາຈາຣວເສນ ທຸວິຘາປິ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຎາເຍນ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິປູຣຓສງ຺ຂາຕໍ, ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຠູຕໍ ວາ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິເຍວ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ສ ອຸປາຣມ຺ຠສ຺ສ, ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ເຍ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ປເຣຫິ ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ຕທຕ຺ໂຖວ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິປາທນກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣສ຺ສ ວາເທ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ປໂມເຈຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ຈ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຘາປິ ຫິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖວ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທພ຺ພມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ຫິ ເຫຕຸຄພ຺ຠວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘). ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຣເຓ ຜລໂວຫາຣວເສນ ‘‘ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຆຕມາຍຸ, ທຘິ ພລ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍນກາເລ, ວິວາທກາເລ ຈ ຕມ຺ມູລການໍ ອຸປາຣມ຺ຠາທີນໍ ອເນເກສໍ ອກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ເຕ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອນນຸຠວນໍ, ເຕສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ປຣາມສຕິ. ກິສ຺ສາຕິ ສາມິວຈນໍ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ, ຕຖາ ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ.

ຍາ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາ ປາຬິວເສນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກິຣິຍາປກ຺ເຂ ຍາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາໂຣ ‘‘ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມຕິ, ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໔, ໓໐໐) ວິຍ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີ’’ຕິອາທິນາ, ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິວິປສ຺ສນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ສມາຘິໂນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສມາຘິໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄຜລານໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສາມິ, ຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສຸຄ຺ຄຫຓໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສີລາທີນໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລາທີນິ ປູເຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປສນ຺ເນຫິ ອຸປນີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ປເຣສໍ ວາເທ ສຫຘມ຺ເມນ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປນ຺ຕານມ຺ປິ ສກວາທໂຕ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕໂທສໍ ປຣິຫຣນ຺ຕານມ຺ປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ນ ເກວລໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທີນິເຍວ, ອປິ ຕຸ ປຣວາທນິຄ຺ຄຫສກວາທປຕິຏ຺ຐາປນານິປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາ ທີສຸ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໘).

ຍໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸວິເຘນ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂປຣິຊາເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສມຸທຍປ຺ປຫາເນນ ປຫີນກິເລໂສ. ປຏິວິທ຺ຘາຣຫຕ຺ຕຜລຕາຍ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ. ອກຸປ຺ປນ຺ຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ເສຕໍ ນາມ. ສຕິປິ ຫິ ຈຕ຺ຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ, ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຜລານໍ ອວິນສ຺ສນຠາເວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ສກສກນາມປຣິຈ຺ຈາເຄນ ອຸປຣູປຣິ ນາມນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລາຕິ ‘‘ອກຸປ຺ປາມິ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຣຫາ ປນ ສພ຺ພທາປິ ອຣຫາເຍວ ນາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ຜລໍ ປຸຄ຺ຄລນາມວເສນ ‘‘ອກຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ອປ຺ປຫີນໍ ອຠາວິຕໍ, ອສຈ຺ຉິກຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕປິ ຕນ຺ຕິຘາຣໂກ ປເວຓີປາລໂກ ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ປເວຓີ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມສນ຺ຕຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວໍໂສຕິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປເວຓີເຍວ.

ນນຸ ຈ ຍທິ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຉາຕກຠຍາທິນາ ຄນ຺ຖຘຸເຣສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ອຕິກິລມມາໂນ ‘‘ອຕິມຘຸຣໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ມາ ນສ຺ສຕຸ, ຕນ຺ຕິໍ ຘາເຣສ຺ສາມິ, ວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຍາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອວິຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາເຍວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທຸປມາ ວາ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາວ. ຂີຓາສວານໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສໂວ ຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກ ສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປສາຘນກາເລ ຕທຸປິຍໍ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ຕໍ ອລງ຺ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຂີຓາສໂວປິ ຘມ຺ມຣຕນຠຓ຺ຑໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິຄມາຍ ຠພ຺ພຣູເປ ສເຫຕຸເກ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຣຕີຕິ.

ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕີສຸປິ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ວິນເຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ສີລສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌມານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓພເລນ ຈ ສໍກິເລສມລໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລສມ຺ປທາ ສິຊ຺ຌມານາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ສຕິພລໍ, ຎາຓພລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ສຠາຄເຫຕຸສມ຺ປາທນໂຕ. ສຕິພເລນ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ສຸທິຏ຺ຐກາຣິຕາປຣິຈເຍນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓານຸພທ຺ຘາຍ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ສິທ຺ຘິ. ວີຕິກ຺ກມາຠາເວນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ປຸເຣຕຣສິທ຺ຘານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ປາຣິປູຣິໍ ວິນາ ສີລສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສເວຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໕.໑໐໗໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໑໔) ວຈນໂຕ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍເຕ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພໂຍເຄນ ຄຣຸວາສເທສຠາສາໂກສລ຺ລອຸຄ຺ຄຫຓປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປເຠທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ອນວເສສາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕິປິ ວິຊ຺ຊານໍ ອຠິຎ຺ເຎກເທສຠາເວ ສີລສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ, ຍຖາ ຈ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ຕາສໍ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສີລສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ສມາຘິສມ຺ປທາສມຸທາຄຕາ ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ຕາສໍ ອຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມສທິສາ ຫິ ອິເມສໍ ອຣິຍານໍ ອິເມ ວິເສສາຘິຄມາຕິ.

ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ. ຈສທ຺ເທນ ສມຸຈ຺ຈິນນຎ຺ຈ ຕາສໍ ເອຕ຺ຖ ເອກເທສວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທານມ຺ປິ ເອກເທສານໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ‘‘ຕາສໍເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາເຍວາຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທານເມກເທສວຈນໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ຕຕິເຍ ‘‘ຕາສຎ຺ຈາ’’ຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປເຠທວຈນາຠາວໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຈ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸກາໂມ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຘາຣຓມກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອວຘາຣຓໍ ຐເປຕິ. ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານາທໂຍ ຄຸຓວິເສສາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິຠຕ຺ຕາ, ວິເສສໂຕ ປນ ປຎ຺ຎາຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ຕາສຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວາ’ຕິ ອວຘາຣຓວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ສຸໂຂ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ, ອນຸຎ຺ຎາຕານິເຍວ ຕາທິສານິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ, ເຕສໍ ຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ສຸໂຂ ວາ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ຕຖາ, ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ໂສ ເຍສນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ, ຕາທິສານິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ ເຕສໍ ຜສ຺ເສນ ສມານຕາຍ. ອຸປາທິນ຺ນກຜສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິຜສ຺ໂສ, ເມຖຸນຘມ຺ໂມເຍວ. ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຏ຺ເຐນ ນາມ ຄທ຺ຘພາຘິປຸພ຺ເພນ ຠິກ຺ຂຸນາ (ມ. ນິ. ໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗). ໂສ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິເຘສຸ ອນ຺ຕຣາຍິເກສຸ ອາຓາວີຕິກ຺ກມນ຺ຕຣາຍິກໍ ນ ຊານາຕິ, ເສສນ຺ຕຣາຍິເກເຍວ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຣໂຫຄໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ອຄາຣິກາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ສກທາຄາມິໂນປິ ອນາຄາມິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູປິ ມນາປິການິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕິ …ເປ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສນ຺ຕິ, ມຸທຸການິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ ອິຕ຺ຖີນໍເຍວ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອເຕປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຣເສນ ສາວຊ຺ຊໍ ກາມຄຸຓປຣິໂຠຄຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ສຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລວາເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິສຸຂຸມສຸຕ຺ຕໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ, ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ສິເນຣຸໂນ ສທິສຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠຄວຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ປຐມປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊິນຈກ຺ເກ ປຫາຣມທາສິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອນຕິກ຺ກມນຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີລາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຈ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາທີສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໑໗) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ອິຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເທສິຕາ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ, ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິເສວໂຕ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ນາລໍ ສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ອຫໍ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາມີຕິ. ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຕໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຠາວເຫຕຸໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ…ເປ…ອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ, ເນວຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເຈວ ປຏິປນ຺ໂນ ປຣຫິຕາຍ ຈ…ເປ… ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙໖) –

ເອວມາທິນາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄລເທສນາໂວຫາຣວເສນ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕິ.

ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໔);

ນ ຫິ ໂລກສມ຺ມຸຕິໍ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ວິຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐໒; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໔; ກຖາ. ອນຸຏີ. ໑) ເອວມາທີຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍມຊານນ຺ໂຕ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໔) ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຫິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກິຣິຍາຍວິເສສນຠາເວນ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ຠາວນປຸໍສກປທສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠາວປ຺ປຏ຺ຐານຕາ, ສກມ຺ມາກມ຺ມກິຣິຍານຸໂຍຄໍ ປຈ຺ຈຕ຺ໂຕປໂຍຄວຈນຕາ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫໍ. ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໔) ຕຖາວາທີນໍ ສາຘິນາມກໍ ເກວຏ຺ຏປຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ປາຐເສໂສ, ມິຈ຺ຉາສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ອຕ຺ຕນາຕິ ຈ ສາມິອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕປຕິຣູປກໍ ວາ ອພ຺ຍຍປທໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຫເຓນ ວິປຣີຕຄາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕີຕິ ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລມູລານິ ຂນນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຂນຕິ ນາມ. ຕໂຕຕິ ທຸຄ຺ຄຫິຕຠາວເຫຕຸໂຕ.

ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຈາຣໍ. ອຕິຘາວນ຺ໂຕຕິ ຐາຕພ຺ພມຣິຍາທາຍໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ທານໍ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິນາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ. ຈິນ຺ເຕຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ອນຣຫຣູປານິ ວາ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນາມ, ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີຕິ ເຕສໍ ສຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈທສ຺ສນໍ. ‘‘ຍານີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປສ຺ສ, ວິຆາຕສ຺ສ ວິເຫສສ຺ສ ຈ ຠາຄີ ອສ຺ສ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ອິມານິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນາມ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ວາ…ເປ… ອສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ ອຈິນ຺ເຕຕພ຺ພຠູຕານິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປນ –

‘‘ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ຌາຍິສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ ຌານວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ…ເປ… ກມ຺ມວິປາໂກ ຠິກ຺ຂເວ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ…ເປ… ໂລກຈິນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ…ເປ… ອິມານິ…ເປ… ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) –

ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວທີປກໍ ປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາມໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓາທີນິ, ຕານິ ປນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ອິມານິ ປນ ເອວໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອຜລຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ. ‘‘ທຸສ຺ສີລ຺ຍ…ເປ… ປເຠທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິປຕ຺ຕິໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກຖໍ? ປິຏກວເສນາ’’ຕິອາທິວຈນສມ຺ພຊ຺ຌເນນ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘວິຣຫິຕຎ຺ຫິ ວຈນໍ ພ຺ຍາກຸລໍ. ໂສຕູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປກໍ ນ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພາປຣຎ຺ຎູນເມວ ຈ ຕຖາວິຈາຣິຕວຈນໍ ວິສໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸພ຺ພາປຣຎ຺ຎູ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ, ນິຣຸຕ຺ຕິປທໂກວິໂທ;

ສຸຄ຺ຄຫີຕຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຕ຺ຖຎ຺ໂຈ’ ປປຣິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໓໑);

ເຕສນ຺ຕິ ປິຏການໍ. ເອຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມຫາວຄ຺ຄປາຖິກວຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ຄາຖາຍ ປນ ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ. ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ. ປຐໂມ ເອສ ນິກາໂຍ ທີຆນິກາໂຍຕິ ອນຸໂລມິໂກ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອຕ຺ຖານຸໂລມນາມິໂກ ວາ, ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ເອຕໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ອນ຺ຕຣິເກປິ ສມາໂສເຍວ ໂຫຕິ, ນ ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ນວໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈີວຣລາເຠນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໖໘) ເອຕ຺ຖ ‘‘ນວໍຈີວຣລາເຠນາ’’ຕິ ປທໍ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ອລພ຺ຠີຕິ ລໂຠ, ລໂຠ ເອວ ລາໂຠ. ກິໍ ອລພ຺ຠິ? ຈີວຣໍ. ກີທິສໍ? ນວໍ, ອິຕິ ‘ນວຈີວຣລາເຠນາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ‘ນວໍຈີວຣລາເຠນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຏິລທ຺ຘນວຈີວເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ເຌ ຐິຕປທທ຺ວເຍ ປນາຕິ ນິປາໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເຍນ ລທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໘). ອິຘາປິ ສທ຺ທໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວາກ຺ເຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາອຠາວໂຕ ສມາໂສເຍວ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຕິວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປທຎ຺ຫິ ‘‘ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ກຣຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ກຣຓວຈນນ຺ຕເມວ ສິຍາ. ຍທິ ຈ ປທທ຺ວຍເມຕໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ນປຸໍສກລິງ຺ຄເມວ ສິຍາ ‘‘ຕິໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິປທໍ ວິຍ. ຕຖາ ‘‘ຕິວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ປທມນ຺ຕເຣນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຕາທິເສນ ວາກ຺ເຍນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສມາເນປິ ປທນ຺ຕຣນ຺ຕຣິເກ ສທ຺ທຕ຺ຖາວິໂຣຘຠາໂວເຍວ ສມາສຕາກາຣຓນ຺ຕິ ສມາໂສ ເອວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຫິ ຕິວຄ຺ໂຄສງ຺ຄໂຫ ອກາຣສ຺ສ ໂອກາຣາເທສໍ, ໂອກາຣາຄມໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕ, ມາສຊາໂຕ’’ຕິອາທິ, ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ‘ສງ຺ຄໂຫ’ຕິ ປເທນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓເມວ ສມ຺ຠວຕິ, ສງ຺ຄໂຫຕິ ຈ ຄຓນາ. ຏີກາຈຣິເຍຫິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາ’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕາເຍວ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຂ຺ຍາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາ, ອປາກຏຕ຺ຕາ ຈ.

ອຕ຺ຖານຸໂລມິກຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸມາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຄຸໂຓປຈາເຣນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ທີຆ-ສທ຺ເທນ ທີຆປ຺ປມາຓານິ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນິກາຍສທ຺ໂທ ຈ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ສມູຫນິວາສຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທີຆປ຺ປມາຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ສງ຺ເກຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຈນີຍວາຈການໍ ປໂຍຄໂຕ ຕທຕ຺ເຖສຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສິທ຺ຘຕໍ ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ. ໂປຓິກາ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ‘‘ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນິກາຍສທ຺ທສ຺ສ ສມູຫນິວາສານໍ ວາຈກຠາເວ. ສາຘການີຕິ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອຸທາຫຣຓານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ສມານີຕານີ’’ຕິ ປາຐເສເສນ ເຈຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສກ຺ຂີນິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຘການິ. ຍຎ຺ຫິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ສກ຺ຂີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຄຣຸຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໑໓໒) ປນ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໕) ສາສນໂຕຕິ ສາສນປໂຍຄໂຕ, ສາສເນ ວາ. ໂລກໂຕຕິ ໂລກິຍປໂຍຄໂຕ, ໂລເກ ວາ. ອິທໍ ປນ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມມຸທາຫຣຓໍ ສາສນໂຕ ສາຘກວຈນໍ, ທຸຕິຍໍ ໂລກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມູລປຣິຍາຍ ວຄ຺ຄາທິວເສນ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ຕເທວ ສຕໍ, ເອກສຕໍ, ປຎ຺ຎາສ ຈ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິກາເຍ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ເກສໍ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ? ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄານໍ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ປທໍ, ປທສມຸທາເຍ ຈ ວາກ຺ຍໍ, ວາກ຺ຍສມຸທາເຍ ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ວຄ຺ໂຄຕິ ສມຎ຺ຎາ, ເອວໍ ວຄ຺ຄສມຸທາເຍ ສໍຍຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ. ເທວຕາຍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ກຖິຕສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄາທີນໍ ສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິຠາໂວ (ສໍ. ນິ. ໑.໑), ເຕນາຫ ‘‘ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນາ.

ເອເກເກຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸປຣູປຣິ ອຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິໂກ ເອຕ຺ຖາຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ເອເກກອງ຺ຄາຕິເຣກວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອເກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເອກາທສ ອງ຺ຄານິ ກຖິຕານິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສ.

ປຸພ຺ເພຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ. ວຸຕ຺ຕເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ອິມິນາ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ເທສິຕໍ, ຠຄວຕາ ຈ ອນຸໂມທິຕໍ ເນຕ຺ຕິເປຏໂກປເທສາທິກໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສິທ຺ເຘປິ ຫິ ສຕິ ອາຣມ຺ໂຠ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນາຍ ວາ ໂຫຕິ, ນິຍມາຍ ວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ທີຆປ຺ປມາຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ຂຸທ຺ທກປ຺ປມາຓານ’’ນ຺ຕິອາທິມວຕ຺ວາ ສຣູປສ຺ເສວ ກຖນໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມາທີນໍ ທີຆປ຺ປມາຓານມ຺ປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສມຎ຺ຎຕາ, ທີຆນິກາຍາທິສຠາວວິປຣີຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ຕພ຺ໂພຫາຣຕາ’’ຕິ. ຕທຎ຺ຎນ຺ຕິ ເຕຫິ ຈຕູຫິ ນິກາເຍຫິ ອຎ຺ຎໍ, ອວເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນວປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ປເນຕໍ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ນວຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວວຕ຺ຖິເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣຣຫິເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ ສິຍຸໍ, ອຖ ສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄໍ ສາສນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ., ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາມ ສຄາຖກໍ ວາ ສິຍາ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄທ຺ວເຍເນວ ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອຖາປິ ກຖຎ຺ຈິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໑; ສຸ. ນິ. ໒໖໑) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ. ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ. ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ);

ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທສສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາວຄາຫຓໍ;

ຕສ຺ມາ ອສງ຺ກຣໍເຍວ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ);

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ, (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໕໕, ໑໒໔໒) ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ, (ຈູຬວ. ໔໕໖) ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ວຈນໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປຣິຍຕ຺ຕິ ວິເສເສສຸປິ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ ອາຫ ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ) ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ປຣິເຍສນາ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາ ‘‘ນວວິຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ສນິມິຕ຺ຕາ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ. ສໂອກາສວິຘິໂຕ ຫິ ອໂນກາສວິຘິ ພລວາ. ອປິຈ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕໂຕ ພ຺ຍວຈ຺ເຉທກໍ ວິເສສນໍ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລຄາຖາພນ຺ເຘສຸ, ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ເຕສຸ, ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນ ສມ຺ພນ຺ເຘສຸ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕິປິ ສຎ຺ຎານ຺ຕຣນິມິຕ຺ຕໂຍເຄ ອໂນກາສສຎ຺ຎານໍ ພລວຠາເວເນວ ຄາຖາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ, ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ, ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນນຸ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໑; ສຸ. ນິ. ໒໖໑) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ສຎ຺ຎິຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍຎ຺ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ, ຕສ຺ມາ. ສຫຠາໂວ ຫິ ນາມ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຈ ສຄາຖກໍ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນນຸ ຈ ຄາຖາສມຸທາໂຍ ຕເທກເທສາຫິ ຄາຖາຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ? ຕໍ ນ. ນ ຫິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ຕເທກເທເສຫິ ສຫ ຠເວຍ຺ຍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ທີຆສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ສມຸທາເຍກເທສານໍ ວິຠາຄວຈນໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ປຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມວ, ອຍຎ຺ຈ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປເຠທວິຠາຄທສ຺ສນກຖາຕິ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕາທິສາເຍວ ຫິ ກາຣຓານຸຣູເປນ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕາ, ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທິນວງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອິທານິ ເອຕານິ ນວງ຺ຄານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິທ຺ເທໂສ ນາມ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ –

‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈ ຕໍ ສມິຊ຺ຌຕິ;

ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘາ ມຈ຺ໂຈ ຍທິຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ. (ສຸ. ນິ. ໗໗໒); –

ອາຄຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄສ຺ສ;

‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ, (ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ອຊິໂຕ);

ເກນສ຺ສຸ ນ ປກາສຕິ;

ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສິ,

ກິໍສຸ ຕສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘); –

ອາຄຕສ຺ສ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ;

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສໍ;

ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸໂຕ ສຫາຍໍ,

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ. (ສຸ. ນິ. ໓໕); –

ອາຄຕສ຺ສ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖວິຠາຄວເສນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ກໂຕ ນິທ຺ເທໂສ, ໂຍ ‘‘ມຫານິທ຺ເທໂສ, ຈູຬນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມິຘ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຘສາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນາປິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓຏ຺ຐກຖາຍໍ. ອປເຣ ປນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ເຄສຸ ທ຺ວີສຸ ສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທສຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປເສນຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ໂສ ປເນສ ວິນຍປິຏກໍ…ເປ… ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ໂນ, ທີຆນິກາໂຍ…ເປ… ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກມຫານິກາຍປຣິຍາປນ຺ໂນ, ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄາຖງ຺ຄເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ເອຕ຺ຖ ຕາວ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນສພ຺ຠາວໂຕ ນິທ຺ເທເສກເທສສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຍຸຊ຺ຊຕຸ, ອຄາຖາຠາວໂຕ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕໍ. ຘມ຺ມາປທາທີນໍ ວິຍ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ຘຠາໂວ ຄາຖງ຺ຄສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປທາທີສຸ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ຄາຖາສມຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນິທ຺ເທເສ ຈ ນ ໂກຈິ ເກວໂລ ຄາຖາພນ຺ທປ຺ປເທໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິຕານໍເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕານໍ ຄາຖານໍ ນິທ຺ເທສມຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ກຕໍ. ອຕ຺ຖວິຠຊນຕ຺ຖໍ ອານີຕາປິ ຫິ ຕາ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ມູລຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເຍວາຕິ ນ ນິທ຺ເທສສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕາປິ ຕໍ ໂວຫາຣມລຠມານາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນາ ຄາຖາໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓນ຺ຕຣເມຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາລກສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕ ທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໐໖) ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍ ປຏິປທາປຣິທີປກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ເທເວສຸ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໒) ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິຘ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕານໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕານໍ ອສຸຕ຺ຕນາມິການໍ ສຸທ຺ຘິກຄາຖານໍ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄຫຎ຺ຈ ທສ຺ສຍິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ –

‘‘ຄາຖາສຕສມາກິຓ຺ໂຓ, ເຄຍ຺ຍພ຺ຍາກຣຓງ຺ກິໂຕ;

ກສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕຕິ, ສງ຺ຂເມສ ຄໂຕຕິ ເຈ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ); –

ສກລສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ກສ຺ມາ ໂຈທິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂຈທເກນ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ, ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈທນາມຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ນິຄ຺ຄາຖກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ໂຈທກສ຺ສ ວຈນເມຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອິຘ, ອຎ຺ຎາສຸ ຈ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓິຍສຸຕ຺ຕໍ. ວິເສເສນາຕິ ຣາສິຠາເວນ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ປຏິສມ຺ຠິທາທີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ກິຣ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ), ເອຕ຺ຖາປິ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ໂນ ສຸຕ຺ຕນາມິກາຕິ ອສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ສຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາຍ ອປຎ຺ຎາຕາ. ‘‘ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ກິຣ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ຈ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ນິທານມາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕາ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ຄາຖາໂຍ, ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານມາໂຣເປນ຺ເຕນ ເຕເນວ ຕທາ ວຸຕ຺ຕາ ວີສຕິມຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໘໕) ປນ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ສງ຺ຄີຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຕເມວ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ, ຍທາ ຈ ສມາທປິໂຕ ນາລກຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘ອານນ຺ທຊາເຕ’ຕິອາທິກາ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔) ວີສຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ວຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ‘ນາລກສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ນາລກສຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ອິຘ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ເຖວ ຈ ປາຣາຍນວຄ຺ເຄ ອຊິຕມາຓວກາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ, ຠຄວໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາ ຈ ປາຬິຍໍ ສຸຕ຺ຕນາເມນ ອວຕ຺ວາ ‘ອຊິຕມາຓວກປຸຈ຺ຉາ, ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍມາຓວກປຸຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘) ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ເຖ ຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ໂນ ສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຸທານຏ຺ເຐນ ອຸທານນ຺ຕິ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ກິມິທໍ ອຸທານໍ ນາມ? ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ອຸທາຫາໂຣ. ຍຖາ ຫິ ຍໍ ເຕລາທິ ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ມານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ອວເສສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ຈ ຊລໍ ຕຬາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ມໂຫໂຆ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ຍໍ ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣໍ ອນ຺ໂຕຫທຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ອຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ວຈີທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທາຫາຣວິເສໂສ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ‘‘ອຸທ ໂມເທ ກີຬາຍຎ຺ຈາ’’ຕິ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນ ອຸທິຕສ຺ສາປິ ‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທິອຸທານສ຺ສ (ອຸທາ. ໔໔) ອຸທານປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ‘‘ຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍເນວ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ, ນ ອາໂປ’’ຕິອາທິກສ຺ສ (ອຸທາ. ໗໑) ຈຸຓ຺ຓິຍວາກ຺ຍວເສນ ອຸທິຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຸທານໍ ນາມ ປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຏາປິໂຕ, ຘມ຺ມສໍເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ, ຈຸຓ຺ຓິຍວາກ຺ຍວເສນ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ອຸທາຫາໂຣ, ຕຖາ ເຈວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຄຕໍ, ອິຘ ກສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາມນ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ເອວ, ນ ປຏິຄ຺ຄາຫກກຣຓຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ເສນ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ກຖມປຈ຺ຈໂຍ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາເມນ ‘‘ຕທາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ເຕ ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ກຕ຺ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຕຍິທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ສາວກຠາສິຕນ຺ຕິ ຕິພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ –

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສ’’ນ຺ຕິ. ອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໓໕) –

ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ. ສາວກຠາສິຕມ຺ປິ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ປຫີໂນ ເມ,

ສພ຺ໂພ ໂທໂສ ສມູຫໂຕ;

ສພ຺ໂພ ເມ ວິຫໂຕ ໂມໂຫ,

ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. ອາທິນາ (ເຖຣຄາ. ໗໙) –

ເຖຣຄາຖາສຸ,

‘‘ກາເຍນ ສໍວຸຕາ ອາສິໍ, ວາຈາຍ ອຸທ ເຈຕສາ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ສີຕິຠູຕາມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ. (ເຖຣີຄາ. ໑໕); –

ເຖຣີຄາຖາສຸ ຈ ອາຄຕໍ. ອຎ຺ຎານິປິ ສກ຺ກາທີຫິ ເທເວຫິ ຠາສິຕານິ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ, ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອຸທາ. ໒໗). ໂສຓທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ຠາສິຕານິ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທີນິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໐; ໒.໒໙໐, ໓໕໗; ສໍ. ນິ. ໑໑໘໗; ໒.໓໘; ອ. ນິ. ໕.໑໙໔) ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ອຸທານານິ ສນ຺ຕິ ເອວ, ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຍໍ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາມໍ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ຊິນວຈນຠູຕໍ, ຕເທວ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕໍ, ຕເທວ ຈ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນວຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ປນ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິກາ (ຘ. ປ. ໑໕໓) ຄາຖາ ຠຄວຕາ ໂພຘິມູເລ ອຸທານວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຸທານຠູຕາ ຈ, ຕາ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໗; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ອຸທານວຈນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປເວທນສມຕ຺ຖນິຄ຺ໂຆສວິປ຺ຜາຣໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕທປິ ປຐມໂພຘິຍໍ ສພ຺ເພສໍ ເອວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕນາປິ ອຘິຄຕຘມ຺ເມກເທສສ຺ສ ຍຖາເທສິຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສພ຺ພປຐມໍ ສາວເກສຸ ເຖເຣນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສ຺ສມສ຺ສ ສຜລຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊນິຕໍ ອຸທາຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວິຍ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ປວຕ຺ຕິຍາ, ນິວຕ຺ຕິຍາ ວາ ປກາສນນ຺ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ນ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸທານປາຬິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອສີຕິເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອສີຕິເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວຄ຺ຄາ ອຏ຺ຐ ສມາສໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ເວອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸທານປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ນ ເກວລໍ ອິເຘວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎາສຸປິ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ວິນຍາຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາສຸ (ຘ. ສໍ. ນິທານກຖາ) ຕຖາເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອປ຺ປກໍ ປນ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ອເນກໍເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອນຸມາເນນ ຄຓນເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອູນາຘິກສງ຺ຂ຺ຍາ, ອິຕຣຖາ ຕາເຍວ ນ ສິຍຸນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປມາທເລຂວຈນໍ ວາ ເອຕໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕໍ. ເອກຘມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍ. ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມໍ? ໂລຠໍ ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑) ເອວມາທິນາ ເອກທຸກຕິກຈຕຸກ຺ກນິປາຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕສມູຫໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ອິຕິວຸຕ຺ຕກປາຬິຍເມວ ອຸທານຄາຖາຫິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕານິ ຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕານິ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ຕຖາເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ອເນກໍສໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຖາປິ ອີທິເສ ຐາເນ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍາຖາວໂຕວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉາ ປມາທເລຂເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ. ຣຸຬ຺ຫິນາມໍ ວາ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ເຍວາປນກໍ, ນຕຸມ຺ຫາກວຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ນິທານວຈເນນ ສງ຺ຄີຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສມູຫໍ.

ຊາຕໍ ຠູຕໍ ປຸຣາວຸຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ກາຍຕິ ກເຖຕິ ປກາເສຕິ ເອເຕນາຕິ ຊາຕກໍ, ຕໍ ປນ ອິມານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຓ຺ຓກຊາຕກາທີນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ປຎ຺ຈຊາຕກສຕານີ’’ຕິ ອິທໍ ອປ຺ປກໍ ປນ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອເນກໍເສນ, ໂວຫາຣສຸຂຕາມຕ຺ເຕນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍສໂຕ ຫິ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສາຘິການິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຕີຫິ ອູນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເອກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສສຕໍ, ທຸກນິປາເຕ ສຕໍ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຕຖາ ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ, ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ປຎ຺ຈວີສ, ຉກ຺ກນິປາເຕ ວີສ, ສຕ຺ຕນິປາເຕ ເອກວີສ, ອຏ຺ຐນິປາເຕ ທສ, ນວນິປາເຕ ທ຺ວາທສ, ທສນິປາເຕ ໂສຬສ, ເອກາທສນິປາເຕ ນວ, ທ຺ວາທສນິປາເຕ ທສ, ຕຖາ ເຕຣສນິປາເຕ, ປກິຓ຺ຓກນິປາເຕ ເຕຣສ, ວີສຕິນິປາເຕ ຈຸທ຺ທສ, ຕິໍສນິປາເຕ ທສ, ຈຕ຺ຕາລີສນິປາເຕ ປຎ຺ຈ, ປຓ຺ຓາສນິປາເຕ ຕີຓິ, ສຏ຺ຐິນິປາເຕ ທ຺ເວ, ຕຖາ ສຕ຺ຕຕິນິປາເຕ, ອສີຕິນິປາເຕ ປຎ຺ຈ, ມຫານິປາເຕ ທສາຕິ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສາຘິກາເນວ ປຎ຺ຈ ຊາຕກສຕານິ ສງ຺ຄີຕານີຕິ.

ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ສຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຕ຺ຖາຕິ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ຕໍ ປນິທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ສເຈ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ທສ຺ສເນນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ອານນ຺ໂທ, ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຠາສິເຕນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ, ອຕິຕ຺ຕາວ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ໂຫຕິ, ອຖ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສກປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສິກາ – ປຣິສາ…ເປ… ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໙) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠາສິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຈູຬເວທລ຺ລາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐) ວິສາເຂນ ນາມ ອຸປາສເກນ ປຸຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຈູຬເວທລ຺ລໍ ນາມ. ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖເຣນ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ ມຫາເວທລ຺ລໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙) ນາມ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໑.໘໙) ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ເຕເນວ ຠາສິຕໍ, ເອຕານິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນານິ. ສກ຺ກປຎ຺ຫໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔) ປນ ສກ຺ເກນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ອຠາສິ, ຕໍ ທີຆນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ. ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໘໕) ປນ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ. ເອວມາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄຕາ ເວທຎ຺ຈ ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາ ປຸຈ຺ຉິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ‘‘ເວທລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ຍຖາຠາສິຕຘມ຺ມເທສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ເຍ ສາຘາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ອພ຺ຠນຸໂມທນວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ລຠິຕ຺ວາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ເວທສທ຺ໂທ ຎາເຓ, ໂສມນສ຺ເສ ຈ ເອກເສສນເຍນ, ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເວທມ຺ຫິ ນິສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ລຠາປນວເສນາຕິ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ຈ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ສກລມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວິຠຊິຕຸກາໂມ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ‘‘ທ຺ວາສີຕີ’’ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ. ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຸຏ຺ເຐນ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໗໙) ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວາ ເຖຣຄາຖາຍໍ (ເຖຣຄາ. ໑໐໑໗ ອາທໂຍ) ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສມນ຺ຕໂຕ ທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອິມິນາ ເອວໍ ເຕນ ອປຣິທີປິຕາປິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສນ຺ຕີຕິ ປກາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓ ມາຘຸຣິຍສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໒.໓໑໗) ວິມານວຕ຺ຖາທີສຸ ເກສຎ຺ຈິ ຄາຖານຎ຺ຈ ວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສໂຕປິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔), ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ປຏິສມ຺ຠິທາຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິເຕເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຠຄວຕາ ປນ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຍໍ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສຸຕ຺ຕທ຺ວຍໍ ຠຄວໂຕ ຄຫິເຕເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຠຄວຕາ ຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສາວກາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ເຕເນວ ສາວກຠາສິຕມ຺ປິ ກຖາວຕ຺ຖາທິກໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຠາສິຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕາທິກໍ ສງ຺ຄີຕິມາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໓.໓໖໗-໓໘໔) ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເນການຸສນ຺ຘິກໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໑ ອາທໂຍ) ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອເນການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ກຕິ ຉິນ຺ເທ ກຕິ ຊເຫ, ກຕິ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ກຕິ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕); –

ເອວມາທິນາ ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ.

‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ, ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ປຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕); –

ເອວມາທິນາ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ.

ຕິກທຸກຠາຊນໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ກຸສລຕ຺ຕິກມາຕິກາປທສ຺ສ (ຘ. ສ. ໑) ວິຠຊນວເສນ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ…ເປ… ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ…ເປ… ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’? ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປາກາ…ເປ… ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໘໗),

ອຍເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສສຕ຺ຕິກທຸກປທວິຠຊເນສຸປິ. ຍທປິ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໘໖),

ອຍໍ ກຸສລຕ຺ຕິກມາຕິກາປທສ຺ສ ວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑ ວເສນ (ຘ. ສ. ໑) ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕວິຠຊນຕ຺ຖໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑),

ອຍເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສສຈິຕ຺ຕວາຣວິຠຊເນສຸ. ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ (ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ ຉຬ ອຏ຺ຐ.) ຈ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອກເມກໍ ຕິກທຸກຠາຊນໍ, ເອກເມກໍ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ຫິ ‘‘ເອເກໂກ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນວ ໂຫຕິ.

ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ. ມາຕິກາ ນາມ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔) ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສ ສິກ຺ຂາປທໍ. ປທຠາຊນິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໕) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປທວິຠຊນໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວມາທິນາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິກຈ຺ເຉທມຸຕ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິວາໂຣ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໖໖) ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ. ຕິກຈ຺ເຉໂທຕິ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ…ເປ… ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໘) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍ-ຕິກ-ທຸກ຺ກຏາທິເຠໂທ ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວຕ຺ຖຸມາຕິກາທີສຸ.

ເອວໍ ອເນກນຍສມລງ຺ກຕໍ ສງ຺ຄີຕິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ…ເປ… ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍາທິເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອິມສ຺ສ ທີຆາຄມສ຺ສ ຘມ຺ມຠາໂວ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນາທິຠາໂວ ຈ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສາຘາຣຓວຈເນນ ທສ຺ສິເຕປິ ຫິ ‘‘ຍທຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ອິທມາຣຠຕິ, ໂສເຍວ ປຘານວເສນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ອາຈຣິເຍຫິ ອຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປໂຣ ນໂຍ – ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເອກວິຘາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ປກາເຣສຸ ຘມ຺ມວິນຍາທິຠາໂວ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກ ເຫວ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ, ນ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປນມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ ວວຕ຺ຖາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ. ອຸທານສງ຺ຄໂຫ ນາມ ປຐມປາຣາຊິກາທີສຸ ອາຄຕານໍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນວເສນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ຐປິຕາ –

‘‘ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ, ຄິຫີ ນຄ຺ໂຄ ຈ ຕິຕ຺ຖິຍາ;

ທາຣິກຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຈ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປເຣ ທຸເວ’’ຕິ. ອາທິກາ (ປາຣາ. ໖໖); –

ຄາຖາໂຍ. ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ທານໍ ຣກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ, ສງ຺ຄຫວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄາທິວເສນ ວຄ຺ຄສງ຺ຄໂຫ. ວຄ຺ໂຄຕິ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກເຫວ ກຕາ ສຸຕ຺ຕສມຸທາຍສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສເປຍ຺ຍາລນີລເປຍ຺ຍາລາທິວເສນ ເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄໂຫ. ປາຕຸໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ, ວິຕ຺ຖາຣິຕຸໍ ວາ ອລນ຺ຕິ ຫິ ເປຍ຺ຍາລໍ, ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວຈນໍ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍາທີສຸ ນິປາຕສງ຺ຄໂຫ, ຄາຖງ຺ຄາທິວເສນ ນິປາຕນໍ. ສມຸທາຍກຣຓຎ຺ຫິ ນິປາໂຕ. ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ສໍ. ນິ. ໑.໑) ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ວຄ຺ຄສມຸທາເຍ ເອວ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ກຕາ ສໍຍຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ. ມູລປຓ຺ຓາສກາທິວເສນ ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄໂຫ, ປຎ຺ຎາສ ປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ ຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສມານໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທານສງ຺ຄຫ…ເປ… ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທີຫິ ອເນກວິຘໍ ຕຖາ. ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫີຕິ ກິຣິຍາປວຄ຺ເຄ ຕຕິຍາ ‘‘ເອກາເຫເນວ ພາຣາຓສິໍ ປາຍາສິ. ນວຫິ ມາເສຫິ ວິຫາຣໍ ນິຏ຺ຐາເປສີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກິຣິຍາຍ ອາສຸໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນຎ຺ຫິ ກິຣິຍາປວຄ຺ໂຄ.

ຕທາ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວທສ຺ສເນນ ສາຘູນໍ ປສາທຊນນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປໂມທາ ວິຍ, ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍ ຈ ສງ຺ກມ຺ປິ…ເປ… ປາຕຸຣເຫສຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຍາຕິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕເນ, ປວຕ຺ຕນາຍ ວາ ສມຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ, ສຫ ເຕນ ອຸທເກນ, ຕໍ ວາ ອຸທກໍ ອາຫຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ເອກເທສກມ຺ປນໍ ນິວາເຣຕິ. ສງ຺ກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສມ຺ມາ ປກາເຣນ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປເວຘີຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ຠິຍ຺ໂຍ ປເວຘິ. ເອວໍ ເອເຕນ ປທຕ຺ຕເຍນ ຉປ຺ປກາຣໍ ປຖວີຈລນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ, ປຈ຺ຉິມໂຕ ຈ ອຸນ຺ນມນໂອນມນວເສນ ສງ຺ກມ຺ປິ. ອຸຕ຺ຕຣໂຕ, ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ ອຸນ຺ນມນໂອນມນວເສນ ສມ຺ປກມ຺ປິ. ມຊ຺ຌິມໂຕ, ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ຈ ອຸນ຺ນມນໂອນມນວເສນ ສມ຺ປເວຘິ. ເອວມ຺ປິ ຉປ຺ປກາຣໍ ປຖວີຈລນໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ –-

‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ປຈ຺ຉິມໂຕ ໂອນມຕິ, ປຈ຺ຉິມໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ ໂອນມຕິ, ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ທກ຺ຂິຓໂຕ ໂອນມຕິ, ທກ຺ຂິຓໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ໂອນມຕິ, ມຊ຺ຌິມໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ໂອນມຕິ, ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຸນ຺ນມຕິ ມຊ຺ຌິມໂຕ ໂອນມຕີຕິ ເອວໍ ຉປ຺ປກາຣໍ…ເປ… ອກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໗໑).

ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ ອຎ຺ຎາຍປິ ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ປາກຏາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍາ ໂລເກ’’ຕິອາທິ. ຍາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສເຕຫິ ເຍນ ກຕາ ສງ຺ຄີຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ ເອຕິສ຺ສາ, ເຖເຣຫິ ວາ ກຕາຕິ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ໂລເກ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ອິທານິ ຕໍ ນິທານໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາທິນິກາຍສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ອາທິຠູຕສ຺ສ ທີຆນິກາຍສ຺ສ. ຂຸທ຺ທກປຣິຍາປນ຺ໂນ ຫິ ວິນໂຍ ປຐມໍ ສງ຺ຄີໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ປິຏເກ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ຕຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ຕຖາວຈນເມວ ສນ຺ຘາຍ ມຍາ ເຫຏ຺ຐາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຕ຺ຖາຣວຈນສ຺ສ ວາ ຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິ ວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫີຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ

ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຣມສຓ຺ຫສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸທ຺ທສາເນກວິຘນຍສມລງ຺ກຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ພາຫິຣນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖາຘິຄມສ຺ສ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕປທມູລກຕ຺ຕາ, ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕປທຠາວສ຺ສ ຈ ‘‘ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ສຠາວວິຠາວເນນ ປທວິຠາເຄນ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຐມໍ ຕາວ ປທວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປທວິຠາເຄນ ຫິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ເອຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ ວິຊານເນນ ຕໍຕໍປທານຸຣູປໍ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິ ວຈນ ກາລປໂຍຄາທິກໍ ສມ຺ມາປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ຕາຍ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມຘິຄມິຍຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ – ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖປິ ສຸນໂຍໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອປິຈ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ, ປທໂຕ, ປທວິຠາຄໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ອນຸໂຍຄໂຕ, ປຣິຫາຣໂຕ ຈາຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ເທສນາສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍໍ ໂລກິຍາ ‘‘ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ປນ ປາຬິຍາ ນິທານປາຬິວເສນ, ນິທານປາຬິຍາ ຈ ສງ຺ຄີຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຫິ ນິທານປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ປທາທິວເສເນວ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທນ຺ຕິອາທິນາ ປທໂຕ, ປທວິຠາຄໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣຕິ ປທານໍ ຕພ຺ພິເສສານຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ປທວິຠາໂຄຕິ ຫິ ປທານໍ ວິເສໂສເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ. ອຖ ວາ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາປິ ປທວິຠາຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທວິຄ຺ຄຫໂຕ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ປທຕ຺ຖານຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິປິ. ເອວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທ ຈ ສທ຺ທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນຍຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ເຕ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານີ’’ຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ຈ ສທ຺ທາທີນມ຺ປິ ນິປາຕຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ເມຕິອາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍາວ ປຏິສທ຺ໂທ, ຕາວ ຕທວສິຏ຺ຐາເຍວ ສທ຺ທາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ປຏີຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ປຕິສທ຺ທສ຺ສ ກາຣິຍຠາວໂຕ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປທຕ຺ຖໂຕ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ໂສຕູນໍ ສໍວຓ຺ຓນານຍໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກຖໍ?

ເອກນາຬິກາ ກຖາ ຈ, ຈຕຸຣສ຺ສາ ຕຖາປິ ຈ;

ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ ເຈວ, ຕິຘາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ເອເກກປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນໍ ເອກາຍ ນາຬິຍາ ມິນິຕສທິສຕ຺ຕາ, ເອເກກໍ ວາ ປທໍ ນາຬໍ ມູລໍ, ເອກເມກໍ ປທໍ ວາ ນາຬິກາ ອຕ຺ຖນິຄ຺ຄມນມຄ຺ໂຄ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ເອກນາຬິກາ ນາມ. ປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ສປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ກຖນໍ ຈຕູຫິ ຠາເຄຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຣສ຺ສາ ສລ຺ລກ຺ຂຓູປາຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຣສ຺ສາ ນາມ, ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານຄມນໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາວຕ຺ຕນຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນິຍມໂຕ ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ໂຕ ສໍວຕ຺ໂຕ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ ນາມ, ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິໂຍສານາປິ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສທາຫຣຓາ ປນ ກຖາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍ ຕຏ຺ຏີກາຍໍ ເອກາທສນິປາເຕ ໂຄປາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ເຠທກຖາ ຕຕ຺ວກຖາ, ປຣິຍາຍກຖາປິ ຈ;

ອິຕິ ອຕ຺ຖກ຺ກເມ ວິທ຺ວາ, ຕິຘາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ປກຕິອາທິວິຈາຣຓາ ເຠທກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ. ສຣູປວິຈາຣຓາ ຕຕ຺ວກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑). ເວວຈນວິຈາຣຓາ ປຣິຍາຍກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໘ ເວວຈນາຫາຣວິຠງ຺ຄນິສ຺ສິໂຕ ປາຬິ).

ປໂຍຊນຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ, ອນຸສນ຺ຘິ ຈ ໂຈທນາ;

ປຣິຫາໂຣ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ປຎ຺ຈຘາ ວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ ນາມ ເທສນາຜລໍ, ຕໍ ປນ ສຸຕມຍຎາຓາທິ. ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ນາມ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸວິຊານນຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກຖນໍ. ອນຸສນ຺ຘິ ນາມ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘາທິ. ໂຈທນາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ວິໂຣຘິກຖນໍ. ປຣິຫາໂຣ ນາມ ຕສ຺ສ ອວິໂຣຘິກຖນໍ.

ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ ປທຎ຺ເຈວ, ປທຕ຺ໂຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ;

ຈາລນາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຉຘາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ວເທ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາ);

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິນິທານໍ ອຸມ຺ມຸຄ຺ຆາໂຕ. ‘‘ເອວມິທ’’ນ຺ຕິ ນານາວິເຘນ ປທວິເສສຕາກຖນໍ ປທໍ, ສທ຺ທຕ຺ຖາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖາທິ ປທຕ຺ໂຖ. ອເນກຘາ ນິພ຺ພຈນໍ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ຈາລນາ ນາມ ໂຈທນາ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ປຣິຫາໂຣ.

ສມຸຏ຺ຐານໍ ປທຕ຺ໂຖ ຈ, ຠາວານຸວາທວິຘໂຍ;

ວິໂຣໂຘ ປຣິຫາໂຣ ຈ, ນິຄມນນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຘາ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິນິທານໍ. ປທຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປຕານຘິປ຺ເປຕາທິວເສນ ອເນກຘາ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸວາທວິຘໂຍຕິ ປຐມວຈນໍ ວິຘິ, ຕທາວິກຣຓວເສນ ປຈ຺ຉາ ວຈນໍ ອນຸວາໂທ, ວິເສສນວິເສສ຺ຍານໍ ວາ ວິຘານຸວາທ ສມຎ຺ຎາ. ວິໂຣໂຘຕິ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉຍນຕ຺ຖໍ ໂຈທນາ. ປຣິຫາໂຣຕິ ຕສ຺ສາ ໂສຘນາ. ນິຄມນນ຺ຕິ ອນຸສນ຺ຘິຍາ ອນຸຣູປໍ ອປ຺ປນາ.

ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ນິທານໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕປ຺ປໂຍຊນໍ;

ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ເຈວ ປທຕ຺ໂຖ, ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ປາຍໂກ;

ໂຈທນາ ໂສຘນາ ເຈຕິ, ອຏ຺ຐຘາ ວຓ຺ຓນໍ ວເທ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂຍ ‘‘ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ, ເອວມາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄເຕ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາເຣ ຎຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ວິເຈຕພ຺ພາຕິ.

ເອວມເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠທຕາ ປໂຍຄໂຕວ ຎາຕພ຺ພາຕິ ຕພ຺ພເສນ ຕໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເຫສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກຕິ ສງ຺ເກຕວວຕ຺ຖິຕາເຍວ ສທ຺ທາ ຕໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກາ, ສງ຺ເກໂຕ ຈ ນາມ ປໂຍຄວເສນ ສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ນນຸ ຈ –

‘‘ຍຖາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາ, ກຍິຣາ ມາລາຄຸເຓ ພຫູ;

ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໕໓);

ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ອຸປມາກາຣສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖເຍວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ສິຍາຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒໓໔, ໓໙໖) ຫິ ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກເຍວ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິສທິສໂຕ ມນຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍ ສທ຺ຘມ຺ມສວນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍເຄນ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ພຫຸກາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ ນາມ ອຸປມີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຈ ຍຖາສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ໂຊຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ນິຍມໂຕ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ໂສ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ຕມນ຺ຕເຣນ ນິສ຺ສິຕຠູຕສ຺ສ ອຸປມາກາຣສ຺ສ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຸປມີຍນໍ ສທິສີກຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸເຓຫິ ສທິສຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຸປມາກາໂຣເຍວ ອຸປມາ ນາມ. ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຕ຺ຕໍ ສິໂຍປມາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກວ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ອຸປມາສງ຺ຂາຕອາກາຣວິເສສວາຈໂກ ປນ ອຸປມາຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປທິສນາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ເອວເມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ປຫໍສນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສເນຕິ. ເອວເມວ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ໂທສວິຠາວເນນ ຄາຣຍ຺ຫວຈນໍ ຄຣຫຓໍ, ຕທາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຣຫຓໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຣຫເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ເຈຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຊຕກມຕ຺ຕາ ຫິ ນິປາຕາຕິ. ເອວເມວາຕິ ຈ ອຘຸນາ ຠາສິຕາກາເຣເນວ. ອຍໍ ວສລຄຸຓໂຍຄໂຕ ວສລີ ກາຬກຓ຺ຓີ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຐາເນ ຠາສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນເມວ ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ຕທາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫເຍວ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ.

ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂຕິ ເອວໍ ວິຍ ໂຂ. ເອວໍ ໂຂຕິ ຫິ ອິເມສໍ ປທານມນ຺ຕເຣ ວິຍສທ຺ທສ຺ສ ພ຺ຍາປເທໂສຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ‘‘ວ-ກາຣສ຺ສ, ພ-ກາຣໍ, ຍ-ກາຣສໍໂຍຄຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ທີຆວເສນ ປທສິທ຺ຘີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາກາເຣຕິ ອາກາຣມຕ຺ເຕ. ອປ຺ປາພາຘນ຺ຕິ ວິສຠາຄເວທນາຠາວໍ. ອປ຺ປາຕງ຺ກນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉຊີວິຕກຣໂຣຄາຠາວໍ. ລຫຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິຄ຺ເຄລຎ຺ຎຕາຍ ລຫຸຕາຍຸຕ຺ຕໍ ອຸຏ຺ຐານໍ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ. ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ສຸຂວິຫາຣໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ທສມ ສຸຠສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ ເມວ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໔໕) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວມ຺ປິ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫິ. ‘‘ສາຘຸ ກິຣ ຠວ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ, ໂສ ຈ ວທນາກາໂຣ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິທສ຺ສເນ’’ຕິ. ກາລາມາຕິ ກາລາມໂຄຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘ ຊເນ ອາລປຕິ. ‘‘ອິເມ…ເປ… ວາ’’ຕິ ຍໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຕ຺ຕາຕິ ປຣິປູຣິຕາ. ສມາທິນ຺ນາຕິ ສມາທິຍິຕາ. ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ໂນ ວາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນທ຺ວເຍ ກຖໍ ໂວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຕິ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອວເມວ ອມ຺ຫາກໍ ມຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ອມ຺ຫາກເມຕ຺ຖ ມຕິ ໂຫຕິ ເຍວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕໍ, ໂສ ຈ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອວຘາຣຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວຘາຣເຓ’’ຕິ. ອາກາຣຕ຺ຖມຎ຺ຎຕ຺ຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຈທນາ, ໂສຘນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ, ເອວໍວິໂຘ, ເອວມາກາໂຣ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອິທມຕ຺ເຖ, ຄຕວິຘາກາຣສທ຺ທາ ປນ ປກາຣປຣິຍາຍາ. ຄຕວິຘຍຸຕ຺ຕາກາຣສທ຺ເທ ຫິ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸຕ຺ຕມຓິກຸຓ຺ຑລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ? ໂນ ຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໖) ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໑.໔໘), ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາ, ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ອາຍູນໍ ປມາຓຎ຺ຈ ປຣິມາຓໍ, ຕທາກາໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຈ຺ຉາ ຈ ປຣິມາຓຎ຺ຈ ນາມ, ຕສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປຸຈ຺ຉຕ຺ໂຖ, ປຣິມາຓຕ຺ໂຖ ຈ ເອວໍສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອິຘ ປນ ໂສ ກຕເມສຸ ຠວຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ, ອນິຍມໂຕ ປເທເສ ວາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ສ຺ວາຍມິຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ຕີສຸປີຕິ ຈ, ໂຫຕຸ ຕິພ຺ພິເຘສຸ ອຕ຺ເຖສຸ, ເກນ ກິມຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິ ຈ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ. ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ, ປາຬິຄຕິໂຍ ວາ ນຍາ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອາທິວເສນ, ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກາທິວເສນ, ກຸສລາທິວເສນ, ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ສງ຺ຄຫາທິວເສນ, ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ, ຐປນາທິວເສນ, ກຸສລມູລາທິວເສນ, ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ປິຏກຕ຺ຕຍານຸຣູປໍ ນານາປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ. ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມໍ ຕຖາ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິວເສນ ອເນກາ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານມຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາ, ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນ ຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຕຖາ. ອປິຈ ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນອາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມ຺ປນ຺ນໍ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຕຖາ. ອຖ ວາ ວິຎ຺ຎູນໍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ສວເນ ອຕິຕ຺ຕິຊນນໂຕ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຣສວເສນ ປຣມຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ, ວິຈາຣເຓ ອຕິຕ຺ຕິຊນນໂຕ, ອຕ຺ຖຣສວເສນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນໍ ສາທຸຣສໍ ຕຖາ.

ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ ໂພຘິມູເລເຍວ ສວາສນສກລສໍກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ສຕິເຍວ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນປິ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາວ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ ສໍສາຣປງ຺ກນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ສມຸທ຺ຘຣິຕຸກາມໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເວເນຍ຺ຍຄຕກິເລສສງ຺ຂາຕານໍ ປຏິປກ຺ຂານໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຕິຕ຺ຖິຍຠູຕານໍ ປຏິປກ຺ຂານໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫຣິຕພ຺ພາ ນາສ຺ສຸ, ເຕສໍ ປນ ສນ຺ຕານຄຕທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຕາກາຣເຓນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິປິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ເຕ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏີຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ທີຆວເສນ, ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຫຣຓໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຫິ ວິຄຕູປກ຺ເລເສນ, ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ເລສຫຣຓານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິພ຺ພຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນິພ຺ພຈເນຫິ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສງ຺ຂາໂຕ ສມຸທາໂຍ ປຏິຫາຣິຍໍ ນາມ. ເອເກກໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຠວໍ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕກປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣນ ສທ຺ທຣຈນາວິເສສສມ຺ຠວໂຕ, ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີເຠເທນ, ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ກທາຈິ ອິທ຺ຘິວເສນາປິ ເທສນໍ ກໂຣຕິ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ສຫ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ, ກທາຈິ ອາເທສນາວເສນາປິ ອາມຄນ຺ຘພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໔໑), ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປນ ອນຸສາສນິຍາ. ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນາ. ອິຕິ ຕໍຕໍເທສນາກາເຣນ ອເນກວິຘປາຏິຫາຣິຍຕາ ເທສນາຍ ລພ຺ຠຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ເອກາທສມສ຺ສ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໘໑) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຕສ຺ສ ວິວິຘສ຺ສາປິ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສໍສູຈນໂຕ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເນກວິຘປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຍາວ ຠຄວຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ນານາຠາສິຕານໍ ຕໍຕໍຠາສານຸຣູປໂຕ ເທສນາ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພ…ເປ… ມາຄຈ຺ຉນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕເມວ ໂສຕປໂຖ, ສວນໍ ວາ ໂສຕໍ, ຕສ຺ສ ປໂຖ ຕຖາ, ໂສຕທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ຍຖາເທສິຕາກາເຣນ. ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ອສມຕ຺ໂຖເຍວ, ຕສ຺ມາຕິ ປາຐເສໂສ. ປນາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ, ເຕນ ສທ຺ຘາສຕິຘິຕິວີຣິຍາທິພລສງ຺ຂາເຕນ ສພ຺ພຖາເມນ ເອກໍເສເນວ ໂສຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕກຸສລຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຊນນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຊເນຕ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ ໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ ໑.ປຐມຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວິຍ, ເຕນ ‘‘ສພ຺ພຖາເມນ ເອກໍເສເນວ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ນາມ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ຕຖາສຸເຕ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ກໂຣຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອທິເສສຸ ຄຣຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຣຫຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສ຺ເສວ ຈ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ໂຊຕກຕ຺ຕາ. ‘‘ນານານຍນິປຸຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຫິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂສຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ຘມ຺ມສ຺ສ ອິຘ ສມ຺ຠາວນເມວ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິ ທິພ຺ເພສຸ ກາເມສຸ, ຣຕິໍ ໂສ ນາຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸເຍວ (ຘ. ປ. ໑໘໗) ຄຣຫຕ຺ຖສມ຺ຠເວສຸ ຄຣຫຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ຈ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ນິປາໂຕເຍວ, ນ ອຸປສຄ຺ໂຄ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອປິ-ສທ຺ໂທ ຈ ນິປາຕປກ຺ຂິໂກ ກາຕພ຺ໂພ, ຍຕ຺ຖ ກິຣິຍາວາຈກໂຕ ປຸພ຺ໂພ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ. ມຍາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ເກວລໍ ມຍາວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎຫິປິ ຕຖາຣູເປຫີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ສາມໍ ຠວຕີຕິ ສຍມ຺ຠູ, ອນາຈຣິຍໂກ. ນ ມຍໍ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓເນວ ອຕ຺ຕນາ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສາມຎ຺ຎວຈນສ຺ສາປິ ຫິ ສມ຺ປໂຍຄວິປ຺ປໂຍຄສຫຈຣຓວິໂຣຘສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານລິງ຺ຄໂອຈິຕ຺ຍກາລເທສປກຣຓາທິວເສນ ວິເສສຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ວຸຕ຺ຕໂທສໂຕ ປຣິໂມຈາປນເຫຕຸ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຫິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວິຍ. ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣວິຈາຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາ ຫິ ສໍວຓ຺ຓນາກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ເມ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອຍມິມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ເອວມິຘ ສໍວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸເຣຕຣເມວ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣວິຈາຣຓາ.

ເອຕທຄ຺ຄປທສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕວ. ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ອຎ຺ເຎປິ ເຖຣາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ, ສຕິມນ຺ໂຕ, ຄຕິມນ຺ໂຕ, ຘິຕິມນ຺ໂຕ, ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ ອຕ຺ຖິ, ອຍໍ ປນາຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຕສ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອິມສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘາຣຓສຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ເຖເຣຫິ ພລວຕຣາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ສຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຍເມວາຍສ຺ມາ ເອກປເທ ຐຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິປທສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕນິຍາເມນ ສພ຺ພປທານິ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຈາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ, ສຊ຺ຌາຍນວີຣິຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສໍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຘິຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ເຈສ ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຏ຺ຐາກຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຏ຺ຐຫນາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ. ອຎ຺ເຎປິ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ນ ຈ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຕ຺ຖກຸສໂລຕິ ຠາສິຕຕ຺ເຖ, ປໂຍຊນຕ຺ເຖ ຈ ເຉໂກ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິຘມ຺ໂມ, ນານາວິໂຘ ວາ ເຫຕຸ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ປເທນ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊິໂຕປິ ອຕ຺ໂຖ ອກ຺ຂຣມູລກຕ຺ຕາ ປທສ຺ສ ‘‘ອກ຺ຂເຣນ ພ຺ຍຎ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ວາກ຺ຍມ຺ປິ ອິຘ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມ. ວາກ຺ເຍນ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ພ຺ຍຎ຺ຊີຍຕິ, ຍໂຕ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕີ’’ຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຈນໍ, ປຎ຺ຈວິຘາ ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນຍາ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ສທ຺ທຣຈນາວິເສເສນ ອຕ຺ຖາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ອິຘ ຄຫຓໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ນາມ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອປຣຠາຄສ຺ສ ສໍສນ຺ທນໍ. ຠຄວຕາ ຈ ປຎ຺ຈວິຘເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປຎ຺ຈວິຘໂກສລ຺ເລນ ປສຏ຺ຐຠາວານຸຣູປນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຣຓພລນ຺ຕິ ຘາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ພລໍ, ຘາຣເຓ ວາ ພລໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຘາເຣຕຸໍ ສາມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ທສ຺ສນເຫຕູຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກນ຺ຕິ ອວຘາຣຓຜລມາຫ. ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາ, ນ ປນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣຖາ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາເຣເນວ ໂສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕເທຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປນ ອຕ຺ເຖນ ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຘາຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາເຣເນວ ຘາຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ຍຸຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ສຸຕຠາວທີປເນນ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຖວເສນ ສມຕ຺ໂຖ, ປຸຣິມຕ຺ຖວເສນ ຈ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ປວຕ຺ຕນໂກ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ເຍວຕ຺ເຖ ເມ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຊ຺ຊມານວິຠຕ຺ຕິເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕີສຸ ວິຠຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖສຸ ອຕ຺ຕນາ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິໂຕ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາຖາຠິຄີຕນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ອຠິຄີຕໍ ອຠິມຸຂໍ ຄາຍິຕໍ. ອໂຠຊເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຠຊນໍ ກາຕຸມນຣຫຣູປໍ. ອຠິຄີຕປທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ. ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຠາວສາຘນວເສນ ທ຺ວາຘິປ຺ປາຍິກປທຕ຺ຕາ ຍຖາໂຍຄໍ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກມຕ຺ຕຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕສທ຺ໂທເຍວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ. ອຸປສຄ຺ຄວເສນປິ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖວາຈໂກ ຍຖາ ‘‘ອນຸຠວຕິ ປຣາຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຖາ ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ວິເສສຕ຺ຖວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂສຕທ຺ວາຣນິສ຺ສິເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ສສມ຺ຠາຣກຖາ ວາ ເອສາ, ໂສຕທ຺ວາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມຘໂຣ. ນ ຫິ ໂສຕທ຺ວາຣນິສ຺ສິຕວິຎ຺ຎາຓມຕ຺ເຕນ ຘມ຺ໂມ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຖ ໂຂ ຕທນຸສາຣມໂນວິຎ຺ຎາເຓເນວ, ສຸຕຘໂຣຕິ ຈ ຕຖາ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມຘໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ສຸຕສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ພາປຣປທສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປນ຺ນຕາ, ອນຸປປນ຺ນຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕສທ຺ທສ຺ເສວ ວເສນ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ອຸປປນ຺ໂນ, ອນຸປປນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນາຍ ປຸພ຺ພາປຣປທສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເອຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ກຣຓນິທ຺ເທສວເສນ ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ, ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ເຖ ສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ, ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິ ນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສທ຺ທໂຕ ຎາຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ ທສ຺ເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມເຕສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປາຕານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນາຍ ເອວ ຫິ ອາກາໂຣ, ນິທສ຺ສນໍ, ອວຘາຣຓມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕິວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖ ສວນກິຣິຍາໂຊຕກຠາເວນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ໂສຕທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ, ຕທຠິນິປາຕານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຕ຺ເຖ ອິຘ ສຸຕສທ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສທ຺ທປໂຍຄສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕເມວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ຫິ ວຈເນນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ປນ ຍໍ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ຕໍ ສຸຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອວຘາຣຓຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ ທິຏ຺ຐາທີນໍ ‘‘ອສຸຕ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖຠາເວນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນ ອິທໍ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ຈ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຸຕໍ ສມ຺ມເທວາຕິ. ຕເທວ ສມ຺ມາ ສຸຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອນູນາ…ເປ… ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເອວາທິສຕ຺ຕິຍາ ເຈວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ ຈ;

ທ຺ວິຘາ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ, ນິວຕ຺ເຕຕິ ຍຖາຣຫ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ສາວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ, ຕທວຘາຣຓຜລໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອນູ…ເປ… ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ສວນ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຠາວສທ຺ເທນ ໂຍຄໂຕ ກມ຺ມສາຘໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ. ອນູນາຘິກຕາຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ອວິປຣີຕໍ, ອວິປຣີຕສ຺ສ ວາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ ຕຖາ, ອິຕິ ສວນເຫຕຸ ສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສວນວິເສສວເສນ ອຍໍ ໂຍຊນາ ກຕາ.

ເອວໍ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣນາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານາປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ນ ໂສຕທ຺ວາຣິກ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ເອກາຣມ຺ມເຓເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ໂສຕທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນິວຕ຺ຕຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ອເນກວິຫິເຕນ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ນານາວິເຘນ ອາກາເຣນ, ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ຍສ຺ມິໍ ປກາເຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຘມ຺ມປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອາຣມ຺ມຓເມວ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຈ ນິຍມິຍມານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ສຸຕ຺ຕເມວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ. ຕປ຺ປາກຏີກຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ. ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ອາກາຣຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ‘‘ເອເກນາກາເຣນາ’’ຕິ ໂຍ ອາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຠາໂວເຍວ, ເຕນ ຈ ຕທາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ສວນໍ ກຕໍ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວໍ ສວນກິຣິຍາຍ ກຣຓກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສໂສ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຍຊນມາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິນາ. ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທສ຺ສເນນ ຈ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພສ຺ສາວິນາຠາວໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຫິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ເອວໍສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາປຣຕ຺ຕາ, ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ໂຘ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອິຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ, ສວນກິຣິຍາ ປນ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕິ ໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕປຸຄ຺ຄລຠູເຕນ ມຍາ. ສຸຕນ຺ຕິ ສວນກິຣິຍາສງ຺ຂາເຕນ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ເຈນ ໂຍຊິຕໍ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ໂຍຊນາຍ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣວິສຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ຈ ນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ. ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຍາ. ນານປ຺ປກາຣໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຄຫຓໍ, ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຄຫຓໍ ຕຖາ, ຕໂຕເຍວ ສາ ‘‘ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຈ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ, ຘມ຺ມານໍ ປນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎາຍ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິສຍນິທ຺ເທໂສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິທ຺ເທໂສ. ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຫິ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸກມ຺ມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕພ຺ພເສນ ຈ ຕທາຘາຣສ຺ສາປິ ທພ຺ພສ຺ສ ອາຘາຣຠາວສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ກມ຺ມເມວ ອາຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ວິສຍຄ຺ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓເມວ ວາ ວິສໂຍ. ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓິກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໂຣ ໂຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈເນ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອຕ຺ຕເກນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ປທຕ຺ຕເຍນ, ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນາຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ເຕນ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິສງ຺ຂາເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປພນ຺ເຘນ. ຄຫຓສທ຺ເທ ເຈຕໍ ກຣຓໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎມິວ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາເຣນ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂວຫາຣວິສໂຍ ຫິ ສທ຺ໂທ ເນກນ຺ຕປຣມຕ຺ຖິໂກຕິ (ກາຣກຣູປສິທ຺ຘິຍໍ ໂຍ ກາເຣຕິ ສເຫຕຸສຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ວິສໂຍເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ວິສຍຄ຺ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍວເສນ ຕທຎ຺ຎນາມຣູປຘມ຺ມສມຸທາຍຠູຕສ຺ສ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປຸຣິມນເຍ ສວນກິຣິຍາ, ຕກ຺ກຕ຺ຕາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານເມວ, ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາວິສໂຍປິ ‘‘ກຕ຺ຕຸ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິມນເຍ ປນ ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ກິຣິຍາ, ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ປນ ກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກາມໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ກິຣິຍາວິສໂຍເຍເວສ ຘມ຺ໂມ, ຕຖາປິ ກິຣິຍາວເສນ ‘‘ຕພ຺ພນ຺ຕກຕ຺ຕຸ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕໍສມງ຺ຄິໂນຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ສມງ຺ຄິໂນ. ກຕ຺ຕູຕິ ກຕ຺ຕາຣສ຺ສ. ວິສໂຍຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓເມວ ວາ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ສ…ເປ… ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ຕເທວ ອວຘາຣຓຕ຺ຖມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ນເຍ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ຄຫຓໍ ກຕໍ’’ ອິຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວຘາຣເຓນ ຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍເມວ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ໂຍຊນາຍ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຍຊນມາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ, ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິຠູຕສ຺ສ ອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕານຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຸນ ອຸປຘາຣຓໍ ອາກາຣາທິຕ຺ຕຍໍ, ຕຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ຍໍ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາຣຠູຕໍ ກິຈ຺ຈເມວ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ນິທ຺ທິສີຍຕີຕິ. ກາມໍ ສວນກິຣິຍາ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາໂຣປິ ອວິເສເສນ, ຕຖາປິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລວາທີນມ຺ປິ ສວນກິຣິຍາ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ ສວນາທີນໍ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເມຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓານມເຠທກຣຓວເສນ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕປ຺ປາກຏີກຣຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄີຠາເວນ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈສມງ຺ຄິນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສວນກິຈ຺ຈວຕາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ສມງ຺ຄິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓວເສນ, ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນາຕິ ຈ ສຸຕສທ຺ເທນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສວນເມວ ກິຈ຺ຈໍ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ສວນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ສວນກິຈ຺ຈໂວຫາໂຣ, ລທ຺ໂຘ ໂສ ເຍນາຕິ ຕຖາ. ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ວເສນ ສາມຕ຺ຖິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ມຍາ ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ກຣຓຠູເຕນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ໂຖ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ໂຖ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕຖາຣູປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປາທານຠູຕປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣຠາເວເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕເຍວ ນິຍມິຍມາເນ ສຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ໂຍຊນາຍ ກຕ຺ຕຸພ຺ຍາປາຣກຣຓພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ພາສຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕາສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເມ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມານໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຈ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ, ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ, ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປທານໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອຠູຕຕ຺ຕາ, ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຈ ນ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖສງ຺ຂາເຕນ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ວິເສສນຠູເຕນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວາຕິ. ເອເຕນ ຈ ວິເສສເນນ ພາລຊເນຫິ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ, ເຫຕຸນາ ວາ ສາເຘຕິ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເມ’’ຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ຣູປຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມຸທາເຍ, ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປທານໍ ວາ ອຕ຺ເຖ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ຣູປຜສ຺ສາທິຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖວ, ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຘິກາໂຣ. ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຕປ຺ປາກຏີກຣຓໍ, ເຫຕຸທສ຺ສນໍ ວາ. ຍໍ ຕໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສເຕນ ໂສຕທ຺ວາເຣນ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວິຎ຺ຎາເຓນ ວາ ອຸປລທ຺ຘໍ ອຘິຄມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ສທ຺ທາຍຕນມິຘ ຄຫິຕໍ ກມ຺ມສາຘເນນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕເກນາປິ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອາທໂຍ ຫິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາໂຕ ມຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫກາເຣເນວ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໍ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ເອວນ຺ຕິ ຈ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ເມຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປເວທນາທິເຠເທຫິ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ນິສ຺ສາຍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຕານິ ຕານິ ອງ຺ຄານິ ອຸປາທາຍ ຣໂຖ ເຄຫໍ, ເຕ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ອຸປາທາຍ ຆໂຏ ປໂຏ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍປຣິວຕ຺ຕາທໂຍ ອຸປາທາຍ ກາໂລ ທິສາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເຈສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ, ນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ. ຍາ ປນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ. ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອຸປນິຘາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ກຕ຺ວາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວວິຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ຫິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈເຕ. ສາ ປເນສາ ອເນກວິຘາ ຕທຎ຺ຎເປກ຺ຂູປນິຘາ ຫຕ຺ຖຄຕູປນິຘາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕູປນິຘາສມາໂຣປິຕູປນິຘາ ອວິທູຣຄຕູປນິຘາ ປຏິຠາຄູປນິຘາ ຕພ຺ພຫຸລູປນິຘາຕພ຺ພິສິຏ຺ຐູປນິຘາ’’ຕິອາທິນາ. ຕາສຸ ອຍໍ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ວິຍ ປຐມາທີນໍ ທິຏ຺ຐາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎເປກ຺ຂູປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ.

ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ອຕ຺ຖາຘິຄມນີຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ທສາມຕ຺ຖິເຍນ ທີເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈນຕ຺ຕເຍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຸປນ຺ຍາໂສ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ອາຣຠິຕຸກາເມນ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ອສມ຺ໂມໂຫ ທີປິໂຕ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ອສມ຺ໂມຫນ຺ຕິ ຈ ຍຖາສຸເຕ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ໂມຫໍ. ຕເທວ ຍຸຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຍຕິເຣເກນ ຈ ສມຕ຺ເຖຫິ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຎ຺ຈ. ເອວໍ ນານປ຺ປກາເຣ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ເຘ ສຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ, ອິມິນາ ຈ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ເຖຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມູຬ຺ຫຠາວສງ຺ຂາໂຕ ທີເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມີທິເສສຸ ຍຖາຣຫໍ. ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຣິ ເຖເຣນ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລນ຺ຕເຣນາຕິ ສຸຕກາລໂຕ ອປເຣນ ກາເລນ. ຍສ຺ສ…ເປ… ປຏິຊານາຕິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ອນສ຺ສມານໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເອວໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທີປິເຕນ ປນ ອຕ຺ເຖນ ກິໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອິຕິ ອສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອສມ຺ໂມຫສ຺ສ, ອສມ຺ໂມສສ຺ສ ຈ ທີປິຕຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ເຖຣສ຺ສປຎ຺ຎາສິທ຺ຘີຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ. ປຎ຺ຎາວຊ຺ຊິຕສມາຘິອາທິຘມ຺ມຊາເຕນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສິທ຺ຘິ ສຫຊາຕາທິສຕ຺ຕິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ສມ຺ໂມຫປຏິປກ຺ເຂນ ວາ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ມຊາເຕນ. ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ ອຸປນິສ຺ສຍາທິໂກຏິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອິຕຣຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປກາສິເຕນ ປນ ອຕ຺ເຖນ ກິໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ທຸພ຺ພິເຘສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ປນ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ຫິ ນິພ຺ພຈນໍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຠາໂວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑) ວິຍ. ອປິຈ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທໂຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ສມານາປິ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວິຊານນໂຕ ອປ຺ປຘານຠູຕາ, ເອວໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍປິ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ສຕິ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຸເຣຈາຣິຠາໂວ. ອິຕິ ສຫຊາຕປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ປຸເຣຊາຕປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ທຸວິໂຘປິ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອິຘ ສມ຺ຠວຕິ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວເມສ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ວິຠາວິເຕນ ສມຕ຺ຖຕາວຈເນນ ກິມນຸຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນາທີຫິ ວາ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣາທີຫິ ຈ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ, ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ວາ ຣເສນ ສາທຸຣສສ຺ສ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຣຕນສນ຺ນິຘານໂຕ ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສ, ທສວິຘສ຺ສ ວາ ຣຕນສ຺ສ ສນ຺ນິຘາໂນ ໂກໂສ ວິຍາຕິ ຘມ຺ມໂກໂສ, ຕຖາ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ. ອຖ ວາ ນານາຣາຊຠຓ຺ຑຣກ຺ຂໂກ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣກ຺ຂໂກ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ຕເມວ ສທິສຕາກາຣຓທສ຺ສເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມຘໂຣ, ສພ຺ພປາຐີ ຈ ສາສເນ;

ອານນ຺ໂທ ນາມ ນາເມນ, ຘມ຺ມາຣກ຺ໂຂ ຕວໍ ມຸເນ’’ຕິ. (ອປ. ໑.໕໔໒);

ອຎ຺ຎຖາປິ ທີເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ, ເອວໍ ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສເຍຫິ ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສ຺ສ ທີປນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍນິ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອໂຍນິໂສ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ຎາປກເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ກາຣເຓ, ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ວຈເນເນວ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມ຺ຠວໂຕ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຘູເມນ ກາຣິເຍນ ກາຣຓຠູໂຕ ໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕທນ຺ວຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອາວຸໂສ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຘຸນາ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກກາຣເຓນ ຎາປກເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕເທວ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສພ຺ເພນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປໂຍຊນາທິນາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ກິໍ ອິມິນາ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມທ຺ວເຍ. ‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓຠູເຕນ ອວິກ຺ເຂເປນ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ເອວ ສມຕ຺ຖນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິກ຺ເຂເປນ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ສມຕ຺ຖນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິເສ ປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວເສເນວ ຫິ ໂສ ປາກໂຏຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ກາຣຓຠູຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ກາຣຓຠູຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິສມຕ຺ຖນວຈເນນ ອວິກ຺ເຂເປນ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ກາຣຓຠູເຕນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ເສວ ຜລຠູຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ກສ຺ມາ ປເນວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣສມ຺ຠວໂຕ ຫິ ຕຖາ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣກາຣຓຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກາຣຓຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ຕກາຣເຓ ໂຫນ຺ເຕ ກິມຕ຺ຖິຍາ ອເນກນ຺ຕກາຣຓໍ ປຕິ ຜລຠາວປຣິກປ຺ປນາຕິ ຕຖາເຍເວຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປວຕ຺ຕິຍາ.

‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎຖາປິ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖມາຫ, ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວນ຺ຕິ…ເປ… ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ຈ ອາກາໂຣຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓສງ຺ຂາໂຕ ໂສ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ. ເອວໍ ຠທ຺ທໂກຕິ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິຠາວກາຣຓຕ຺ຕາ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫເຓນ ສຸນ຺ທໂຣ ເສຏ຺ໂຐ, ສມາສປທໍ ວາ ເອຕໍ ເອວໍ ອີທິໂສ ຠທ຺ໂທ ຍສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ນ ປຓິຫິໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິ ຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕຄຸຓທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຄຸຓສ຺ເສວ ຫິ ອປຣາປຣວຸຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກຠາໂວ. ຈຣນ຺ຕິ ວາ ເອເຕນ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ ຈກ຺ກໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສເນວ. ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຕິຣູປເທສວາສສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສງ຺ຂາຕຄຸຓທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕສ຺ມາຕິ ປຸຣິມກາຣຓໍ ປຸຣິມສ຺ເສວາຕິ ອິຘ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ.

ເຕນ ກິໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ ອິມາຍ ຈຕຸຈກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ. ອສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ສິທ຺ຘິຍາ. ອາສຍສຸທ຺ຘີຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍາ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓ-ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຍຖາຠູຕຎາຓສ຺ສ ຈາຕິ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອາສຍສ຺ສ ອສຸທ຺ຘິເຫຕຸຠູຕານໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາເວນ ສຸທ຺ຘິ. ຕເທວ ຫິ ທ຺ວຍໍ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ, (ຘ. ປ. ໔໓) ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ອາສໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ ວຈເນນ ວິໂຣຘໂຕ. ເອວມ຺ປິ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາສຍສ຺ສ ສຸທ຺ຘິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ຕາຍ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິຍາ ອວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣິມສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ປຈ຺ຉິມານໍ ມຄ຺ຄານໍ, ຜລານຎ຺ຈ ກາຣຓຠາວໂຕ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘີຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ ສຸທ຺ຘິ, ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ສຸທ຺ຘິ. ປຕິຣູປເທສວາສີ, ຫິ ສປ຺ປຸຣິສເສວີ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘປໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ຕຖາວິສຸທ຺ເຘນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍເຄນ, ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວາວເຫນ ຈ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ເຖໂຣ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ເຖຣສ຺ສ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາວາຕິ. ເຕນ ກິໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕາຍ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີຕິ ປຏິເວຘສງ຺ຂາເຕ ອຘິຄເມ ເຉກຠາວສິທ຺ຘິ. ອຘິຄເມຕພ຺ພໂຕ ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ປຏິເວໂຘ ‘‘ອຘິຄໂມ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາຄໂມຕິ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍ ເອເຕນ, ອາຠຸໂສ ວາ ຄມິຕພ຺ໂພ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ.

ເຕນ ກິມນຸຠາວິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ຕສ຺ມາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວາ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ວຈນນ຺ຕິ ນິທານວຈນໍ ໂລກໂຕ, ຘມ຺ມໂຕ ຈ ສິທ຺ຘາຍ ອຸປມາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອຸປມາຍ ມິເຘກຈ຺ເຈ, ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໑໙.໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸໂຓຕິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸຏ຺ຐິຕຣໍສິ, ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໍ ອຸຄ຺ຄມນໍ ອຸທຍໂຕ ອຸທຍນ຺ຕສ຺ສ ອຸທຍາວາສມຸຄ຺ຄຈ຺ຉໂຕ ສູຣິຍສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈຣໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອາຄມາຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິຍາ ອີທິສສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນິທານວຈນໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ນິທານຠາວໍ ຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທມຕ຺ຖຊາຕໍ ອນຸຠາວິຕນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອປຣມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເກຫິ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ເທຫິ ປກາເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນ, ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ເຕຫິ ສທ຺ເທຫິ ປຸພ຺ເພ ທີປິຕໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສສງ຺ຂາຕໍ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖມາຫ ອສມ຺ໂມເຫນ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສ຺ສ, ອສມ຺ໂມເສນ ຈ ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ປກາເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາຕິອາທິນາ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑). ເຫຕຸຄພ຺ຠຎ຺ເຈຕໍ ປທທ຺ວຍໍ, ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທ-ປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຠາໂວ ສພ຺ຠາໂວ, ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາໂວ ຕຖາ. ‘‘ສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສມ຺ຠວນໍ ສມ຺ຠໂວ, ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ສມ຺ຠໂວ ຕຖາ. ເອວໍ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ. ‘‘ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາຕາຍ ປາຬິຍາ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພານໍ ຠາສິຕຕ຺ຖປໂຍຊນຕ຺ຖານໍ, ຕີສຸ ຈ ຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຠາວໂຕ ຕພ຺ຠາວປຏິເວຘທີປເກນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວທີປນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖາຘິຄມເຫຕຸໂຕ, ຕໍວເສນ ຈ ຕທວເສສເຫຕຸປ຺ປເຠທສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ໂສຕພ຺ພປ຺ປເຠທທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວທີປນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕເທວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອສມ຺ໂມຫທີປເກນ, ອສມ຺ໂມສທີປເກນາ’’ຕິ ຈ ອວຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເກຫິ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ເທຫິ ປກາເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທີເປຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເກຫິປິ ເຕຫິ ປກາເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເອວນ຺ຕິ…ເປ… ຠາສມາໂນ, ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ…ເປ… ຠາສມາໂນ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ເຕຫິ ສທ຺ເທຫິ ປຸພ຺ເພ ທີປິຕໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕໍ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຖມາຫ, ‘‘ເອເຕ ມຍາ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ປກາເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ສວນໂຍຄທີປກນ຺ຕິ ຈ ອວິກ຺ເຂປວເສນ ສວນໂຍຄສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຣິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘາຣຓປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑). ມໂນທິຏ຺ຐີຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ຕທ຺ທີປກວຈເນເນວ ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາວ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘໂຍ’’ຕິອາທິເຠເທນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖາເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຣິຍາ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘາຣຓປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ຕທ຺ທີປກວຈເນເນວ ພຫູ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕາຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕາ. ຘາຕາຕິ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ມນສິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນນ ອຸປຘາຣິຕາ. ວຈສາ ປຣິຈິຕາຕິ ປຄຸຓຕາສມ຺ປາທເນນ ວາຈາຍ ປຣິຈິຕາ ສຊ຺ຌາຍິຕາ. ອິທານິ ປກາເສຕພ຺ພຕ຺ຖທ຺ວຍທີປເກນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທທ຺ວເຍນ ວິຠາເວຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕທຸຠເຍນປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕທຸຠເຍນາຕິ ປຸຣິມນເຍ, ປຈ຺ຉິມນເຍ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສເກນ ເຕນ ທຸພ຺ພິເຘນ ສທ຺ເທນ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ອາທຣຊນນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕເທວ ກາຣຓໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ວິວຣຕິ, ຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ ‘‘ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອສຸຓນ຺ໂຕຕິ ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ມຫຕາ ຫິຕາຕິ ມຫນ຺ຕໂຕ ຫິຕສ຺ມາ. ປຣິພາຫິໂຣຕິ ສພ຺ພໂຕ ຠາເຄນ ພາຫິໂຣ.

ເອເຕນ ປນ ວິຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຖທີປເກນ ສທ຺ທທ຺ວເຍນ ອນຸຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຖມນຸຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸພ຺ເພ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ເຖ ໂຍຊິຕາເຍວ ເອເຕ ສທ຺ທາ ອິຘ ເອກສ຺ເສວານຸຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຠາວກຠາເວນ ຄຫິຕາຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສກເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຈ ເມ-ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຸພ຺ເພນ ໂຍຊິໂຕ, ຕທເປກ຺ຂານໍ ປນ ເອວໍ-ສທ຺ທ ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ສຫຈຣຓໂຕ, ອວິນາຠາວໂຕ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕນ຺ຕິ ຕຖາຄເຕນ ປກາຣໂຕ ວິທິຕໍ, ຠາສິຕໍ ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕນິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອສປ຺ປຸຣິສວິສຍໍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາສງ຺ຂາຕາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ມຫາໂຈຣທີປເກນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ, ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ຕຖາຄຕ…ເປ… ອທຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ເສໂສ. ຕຖາ ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕຕິ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໂອກ຺ກມນສຣູປກຖນໍ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມຕໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ? ນຍິທເມວໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ອນຸຠາວິໂຕຕິ ອຕ຺ຖສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ. ເຕນ ຫິ ອນຸຠາເວຕພ຺ພມຕ຺ຖໍເຍວ ຕຖາ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຠຄວາ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເທສນາກຸສໂລ, ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ, ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ, ເຕສເມວ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຕທຠິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມນາທິອຕ຺ໂຖ ອນຸຠາວິໂຕຕິ. ສາເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ, ຕທວຕ຺ຖາໂນກ຺ກມນສງ຺ຂາຕາ ຈ ສາວກຕ຺ຕປຏິຊານນາ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ສຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ປຸຣິມຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ກຸຫນລປນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຣາສິ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ, ຕພ຺ພິຣຫິຕຠາໂວ ຈ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາຍ ປຣິໂມເຈຕິ. ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸກປ຺ປາທິກິຣິຍໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ ຕກ຺ກິຣິຍາສງ຺ກາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ສຕ຺ຖຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ມຍາສຸຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕີຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມນຸຠາວນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຊິນວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິປິ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ, ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມນຸຠາວນເມວ ວາ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຕຖາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຸຠຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປຣມ຺ປິ ອນຸຠາເວຕພ຺ພມຕ຺ຖມນຸຠາເວຕິ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວຕນ຺ຕິ ເທສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ. ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕຕິ ຠຄວຕາ ເທສິຕວເສນ ປຸຣິມຕຣໍ ສໍວິຊ຺ຊມານໍ ຠຄວຕາ ວຈນເມວ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ອິທໍ ວຈນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາເຓຫິ ວິສາຣທສ຺ສ, ວິສາຣທເຫຕຸຠູຕຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ. ທສຎາຓພລຘຣສ຺ສ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສງ຺ຂາເຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ, ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ເຖນ ອາສຠສງ຺ຂາເຕ ອກມ຺ປນສຠາວຠູເຕ ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ສີໂຫປມສຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄເຕນ ອເນກນເຍນ ສີຫນາທນທິໂນ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ. ນ ເຈຕ຺ຖ ນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ສມາໂສ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ, ສາສນຄນ຺ເຖສຸ ຈ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມນ ສຕ຺ຕານມິສ຺ສຣສ຺ສ. ຘມ຺ມສ຺ເສວ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ຕທຸປ຺ປາທນວເສນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທີປນໍ. ຘມ຺ເມນ ໂລກສ຺ສ ປທີປມິວ ຠູຕສ຺ສ, ຕທຸປ຺ປາທກຠາເວນ ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕປທີປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ຘມ຺ມກາໂຍຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມນ ໂລກປຏິສຣຓຠູຕສ຺ສ, ຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ວາ ປຏິສຣເຓນ ສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ຍໍນູນາຫໍ…ເປ… ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ມາເນຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິສທ຺ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວຣຈກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂນ, ສທ຺ຘມ຺ມານເມຕສ຺ສ ວາ ອາຓາຈກ຺ກວຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອິທໍ ວຈນໍ ສມ຺ມຸຂາວ ມຍາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນຕິ ປທສມຸທາຍຠູເຕ ວາກ຺ເຍ. ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຬ຺ຫຕຣໍ ນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນໍ ມຕິເຠທມຕ຺ຕໍ ວິມຕິ. ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາຕິ ຕຖາ ອກຕ຺ຕພ຺ພຠາວກາຣຓວຈນໍ. ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕຕິ ປນ ອສ຺ສທ຺ຘິຍວິນາສນສ຺ສ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທມຸປ຺ປາທນສ຺ສ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ‘‘ເຕເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸທານວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ, ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ໂຘ ວາ ສາວໂກ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຠາວສ຺ສ, ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວສ຺ສ ຈ ສູຈນໂຕ, ຕຖາສູຈເນເນວ ຈ ຂລິຕທຸນ຺ນິຣຸຕ຺ຕາທິຄຫຓໂທສາຠາວສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ສາສເນ ອສ຺ສທ຺ຘໍ ວິນາສຍຕິ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຕິສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ, ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທສ຺ສນໍ ທີປນຎ຺ຈາປິ, ປກາສນໍ ວິຠາວນໍ;

ອນຸຠາວນມິຈ຺ຈຕ຺ໂຖ, ກິຣິຍາໂຍເຄນ ປຎ຺ຈຘາ.

ທສ຺ສິໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ, ສິທ຺ໂຘ ເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຍາ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈຕ຺ຖ, ປທຕ຺ຕເຍ ນຍຎ຺ຎຸນາ’’ຕິ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ປນ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐາສຫາຍສງ຺ຂ຺ຍາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ປາຣາ. ໑໑) ເສຏ຺ເຐ, ‘‘ເອໂກວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕; ທີ. ນິ. ໒.໒໑໕; ມ. ນິ. ໑.໘໐; ສໍ. ນິ. ໓.໖໓; ວິຠ. ໔.໔໔໕) ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ສງ຺ຂ຺ຍາຍໍ, ອິຘາປິ ສງ຺ຂ຺ຍາຍເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ) ເອໂກເຍເວສ ສມໂຍ, ນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາຕິ ອູນາຘິກາຠາເວນ ຄຓນສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ ເອກນ຺ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ‘‘ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອວໍ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຍໍ ນາມ ສມໂຍ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອນິຍມິຕວຈນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອກໍ…ເປ…. ທີປນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ.

ອິທານິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຕໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍ, ສມຠິນິວິຏ຺ໂຐ ສມຍ ສທ຺ໂທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ປນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຕສ຺ເວກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ອິຘ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສມວາເຍຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ, ກາຣຓສມວາເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂເຓຕິ ໂອກາເສ. ເຫຕຸທິຏ຺ຐີສູຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ເຈວ ລທ຺ຘິຍຎ຺ຈ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ. ສມໂຍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທນຸຣູປສຣີຣພລຎ຺ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ ຈ. ອຸປາທານໍ ນາມ ຎາເຓນ ເຕສໍ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ສ຺ເວ ຄມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ຠວິສ຺ສຕິ, ກາເຍ ພລມຕ຺ຕາ ຈ ຜຣິສ຺ສຕິ, ຄມນປຈ຺ຈຍາ ຈ ອຎ຺ໂຎ ອຜາສຸວິຫາໂຣ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອເຖຕໍ ກາລຎ຺ຈ ຄມນກາຣຓສມວາຍສງ຺ຂາຕໍ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາຕິ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຍຑ຺ໂຒ ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານໍ ອຸຓ຺ຫສມໂຍ. ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐໂມ ມາໂສ ປຣິຬາຫສມໂຍ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມາໂສ ວາ ເອສ, ພ຺ຍາໂສ ວາ. ປວຸຏ຺ຐໍ ວນໍ ປວນໍ, ຕສ຺ມິໍ, ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ເຕ ມຫາວນສງ຺ຂາເຕ ວນສຓ຺ເຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸ. ຠທ຺ທາລີຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນາມໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຍາ ຠທ຺ທາລິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ເອກໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ເຕ ນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາປິ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ’’ຕິອາທີສຸ ມາໂນຕິ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປກຕິນາມໍ, ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ປນ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ’’ຕິ ນໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຓມຸຓ຺ຑິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຣ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປກາເຣນ ວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຐາເນ ຈງ຺ກີຕາຣຸກ຺ຂໂປກ຺ຂຣສາຕິປ຺ປຠູຕໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ນິຄຓ຺ຐາເຈລກປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປກາເຣນ ວທນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຣາໂມ ‘‘ສມຍປ຺ປວາທໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣູສກຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສາລໂກ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ເອກາ ສາລາ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ປນ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ໂປຏ຺ຐປາທປຣິພ຺ພາຊກໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູ ສາລາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ປຐມໍ ກຕໍ ເອກໍ ສາລໍ ອຸປາທາຍ ລທ຺ຘປຸພ຺ພນາມວເສນ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມລ຺ລິກາຍ ນາມ ປເສນທິຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ອຸຍ຺ຍານຠູໂຕ ໂສ ປຸປ຺ຜຜລສຈ຺ຉນ຺ໂນ ອາຣາໂມ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ’’ຕິ. ປຏິວສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຜາສຸຕາຍ ວສຕິ.

ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຑ຺ຒິ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ມາ ປາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຠຍຕ຺ຖສງ຺ຂາຕຫິຕປຏິລາຠາ. ສມ຺ປຣາຍິໂກປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ກາຣຓສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິລທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍເມກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຕໍຕທຕ຺ເຖ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຘີ ວາ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ຘີໂຣ. ປຓ຺ຑາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ສຸຂຸເມສຸປິ ອຕ຺ເຖສຸ ປຑຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ຂາທີນໍ ວາ ປີຬນາທິອາກາຣໍ ຊານາຕີຕິ ປຓ຺ຑາ. ຕາຍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ອຖ ວາ ອິຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ປຓ຺ຑາ ເອຕສ຺ສ, ປຑຕິ ວາ ຎາຓຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຫາເນນ. ສມ຺ມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ອວສານໍ. ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິຕາກຣຓໍ. ຕເທວ ອຕ຺ໂຖ ຕຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສເມຈ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ. ຊຣາຍ, ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ໂພ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິເຍວ. ຕານິ ຫິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວມຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ໂຄຈໂຣ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕານິເຍວ ຕພ຺ພິສຍ-ຠາວູປຄມນ-ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ສມຍສທ຺ໂທ ເອວາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເຕສຸ ປນ ອຕ຺ເຖສຸ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ສຫກາຣີກາຣຓວເສນ ສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄລວເສນາຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕາ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ, ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕິ. ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວານໍ ສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫ, ນ ປນ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມູໂຫ ນາມ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປວຕ຺ຕຕິ ວາ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄມເນເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິສມງ຺ຄີຠາວໍ ກໂຣຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຓຠາວໂຕ ວາ ຕໍສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ຍຖາຠິນິເວສໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານໍ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ຍານໍ ປາປຸຓນໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ຕໍ ຕໍ ສຠາວໍ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ.

ນນຸ ຈ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ອຠິຘີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິຘ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອເນກຘາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສທ຺ທວິເສເສ ອເປກ຺ຂິເຕ ສທ຺ທວິເສເສ ຫິ ອເປກ຺ຂິເຕ ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນກຕ຺ຖາຠິຘານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ນ ຫິ ໂຍ ກາລາທິອຕ຺ໂຖ ສມຍ-ສທ຺ໂທ, ໂສເຍວ ສມູຫາທິອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ເຕສມຕ຺ຖານໍ ສມຍສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎມຸປາທາຍ ອເນກຕ຺ຖຕາ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສາມຎ຺ຎວຈນີຍຕໍ, ອຸປາທາຍ ອເນກຘາ;

ອຕ຺ຖໍ ວເທ ນ ຫິ ສທ຺ໂທ, ເອໂກ ເນກຕ຺ຖໂກ ສິຍາ’’ຕິ.

ສມວາຍາທິອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ, ກາລສ຺ເສວ ຈ ອປທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສເທສກາທີນໍ ວິຍ ຫິ ກາລສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ໂສປິ ອິຘ ອປທິສີຍຕິ. ‘ອິມິນາ ກີທິສໍ ກາລໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ກາລຕ຺ເຖນ ສມຍ-ສທ຺ເທນ. ອຑ຺ຒມາໂສ ປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິໂກ ທິວສຠາຄວເສນ, ປຐມຍາມາທິໂກ ປຫາຣວເສນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຓລຍາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອນິຍມິຕວເສນ ເອກໍ ກາລໍ ທີເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວເສນ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິນາ ນິຍມິຕວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຎາຍ ວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ, ຕຖາປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຈສາ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ສຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ປເຣນ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ນານປ຺ປກາຣຠາວໂຕ ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ຍາວ ກາລປ຺ປເຠໂທ, ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ນ ໂສ ກາລປ຺ປເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ເອຕ຺ຖານນ຺ໂຕຄໂຘ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອວໍ ໂລກິຍສມ຺ມຕກາລວເສນ ສມຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສາສເນ ປາກຏກາລວເສນ ສມຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ ຕສ຺ສາ ວິເສສປຣິຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ສມຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂອກ຺ກມນກາໂລ ເຈຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນິມິຕ຺ຕານິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສໍເວຊນກາໂລ ສໍເວຄສມໂຍ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມາຍ ຈຣິຍກາໂລ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ. ເທວສິກໍ ຌານຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ວິເສສໂຕ ປນ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ຌານສມາປຕ຺ຕິວຬຎ຺ຊນກາໂລ. ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ຕໍຕໍຘມ຺ມເທສນາກາໂລ ເທສນາສມໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສມຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ເຎປິ ສມຍາ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສຸ ສມເຍສຸ ອິຘ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາໂຕ ສມຍວິເສໂສ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທີເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸເຍວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍເຍວ. ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ. ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸ ສມເຍສຸ ເອກເທໂສວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ ຘມ຺ມີ ກຖາ ວາ ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໒) ວຸຕ຺ຕສມເຍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸປິ ສມເຍສູຕິ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາເທສນາສມເຍສຸປິ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອເຠທຕ຺ຕາ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ຈ ກຣຓວຈເນນ ຈ ນິທ຺ເທສມກຕ຺ວາ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທສປໂຍຊນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸກາໂມ ປຣມ຺ມຸເຂນ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ, ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠຸມ຺ມໍ, ໂອກາໂສ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ວິຠຕ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ກໂຣຕິ ກິຣິຍມຠິນິປ຺ຜາເທຠິ ເອເຕນາຕິ ກຣຓໍ, ກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອຸປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ ກິຣິຍາຍາຕິ ອຸປໂຍໂຄ, ກມ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ວຈນໍ ຕຖາ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຈທນໍ ປຣິຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອຠິຘມ຺ມຕທຎ຺ຎສຸຕ຺ຕປທວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນກຣຓວຈເນຫິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອຘິກຣຓຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖານໍ, ເຫຕຸກຣຓຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິຘສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປເທ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ. ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ອິໂຕຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໂຕ. ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠວນໍ ຠາໂວ, ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ຕເທວຕ຺ໂຖ ຕຖາ. ເກນ ສມຍຕ຺ເຖນ ອິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອນຸໂຍເຄ ສຕິ ຕທຕ຺ຖທ຺ວຍສມ຺ຠວານຸຣູເປນ ສມຍຕ຺ເຖນ, ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປທຕ຺ຖໂຕເຍວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘໍ, ວິຠຕ຺ຕິ ປນ ໂຊຕກມຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາລສງ຺ຂາໂຕ, ກາລສທ຺ທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ກາລຕ຺ໂຖ. ສມູຫສງ຺ຂາໂຕ, ‘ສມູຫສທ຺ທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ສມູຫຕ຺ໂຖ, ໂກ ໂສ? ສມໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓໍ ອາຘາໂຣຕິ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈາຍໍ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕ ກາໂລ, ໂວຫາຣມຕ຺ໂຕ ຈ ສມູໂຫ, ໂສ ກຖໍ ອຘິກຣຓໍ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາ ຫິ ກາໂລ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ, ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຈ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ປຕ຺ຕສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວມິຘາປິ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ຕທຸຠຍໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ.

‘‘ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຂໂຓ ນາມ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນວໂມ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ, ຍານິ ວາ ປເນຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ເອຕ຺ຖ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓີຘິ ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ໂອກາສຏ຺ເຐນ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ຫິ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສຠູຕານິ. ສມວາໂຍ ນາມ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໔; ສໍ. ນິ. ໓.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສາຘາຣຓຜລນິປ຺ຜາທກຕ຺ເຕນ ສຓ຺ຐິຕາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທິປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ. ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິ ສາຘາຣຓຜລໍ. ເຫຕຸ ນາມ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິຊນກເຫຕຸ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຂຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ສມວາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາສງ຺ຂາເຕນ ຠາເວນ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕາສງ຺ຂາໂຕ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ, ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາ ອວິຊ຺ຊມານາວ, ກຖໍ ຕາຍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວໂຫຕິ ອຎ຺ຎກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ຄມ຺ຍມານາຍ ຕາຍ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຂເຓ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອຠິຘມ຺ເມເຍວ (ອຏ຺ຐສາ. ກາມາວຈຣກຸສລປທຠາຊນີເຍ) ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາຣຫເມສ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ສຸຕ຺ຕປເທສູຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ, ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕທຸຠຍຕ຺ຖສ຺ສ ສມຍສທ຺ທຕ຺ຖຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ຠຸມ຺ມວຈນວເສນ ທີປນຕ຺ຖໍ. ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ຫິ ປທີໂປ ວິຍ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕກາຕິ, ອຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ປາກໂຏເຍວ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ ປນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິ. ວິນເຍ (ປາຣາ. ໒໐) ອາຄຕສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນວຕ຺ຖຸວເສນ ເຖຣໍ ມຣິຍາທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕໍຕໍວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກໂມວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ເຈວ ກຣຓຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຐມເມວ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ວິຫຣຕິ, ຕທາ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕິ ສິທ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ‘‘ອນ຺ເນນວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອນ຺ນມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕິອາທິນາ ກາຣເຓນ ອນ຺ນາທີນໍ ເຫຕຸຠາໂວ ວິຍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ປນ ເຕເນວ ປຸພ຺ພສິທ຺ເຘນ ວີຕິກ຺ກເມນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ກຣຓຠາໂວປິ ວີຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ສິທ຺ໂຘ ‘‘ອສິນາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອສິນາ ຉິນ຺ທນກິຣິຍໍ ສາເຘຕີຕິອາທິນາ ກາຣເຓນ ອສິອາທີນໍ ກຣຓຠາໂວ ວິຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ກາລໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ກາລສ຺ສາປິ ອິຘ ເຫຕຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມນິສ຺ສຍສ຺ສ ກາລສ຺ສາປິ ກຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາລສ຺ສາປິ ເຫຕຸຠາໂວ, ກຣຓຠາໂວ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ວີຕິກ຺ກໂມເຍວ ເຫຕຸຠູໂຕ, ກຣຓຠູໂຕ ຈ. ໂສ ຫິ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓ ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນກ຺ຂເຓ ກຣຓມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ. ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕຕິ ວີຕິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ກຣຓຠູເຕນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນຕິ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໒) ວິຍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ກຣຓຠາວສ຺ສ, ເຫຕຸຠາວສ຺ສ ຈ ສມຕ຺ຖນວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸຣູປໍ ‘‘ເຕນສມເຍນ ກຣຓຠູເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ປຐມໍ ‘‘ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸຠາວສ຺ສ ສາຕິສຍມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວາ ຫິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິຫາສີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ກິຣ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອິຘ ກມວຈນິຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວເມຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ – ອຎ຺ຎາສຸປິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍເມວ ອນຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ຕາສຸ ‘ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’ຕິ ວິນຍປາຬິປເທ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ເສວ ສາຕິສຍໍ ອຘິປ຺ເປຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສມເຍນ ວິຫາສິ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຫຕຸຠູເຕນ ສມເຍນ ວິຫາສີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາລາຠໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຣຓວຈເນນ ຕທຸຠຍຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວີຕິກ຺ກມສມຍສ຺ສ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ກຣຓຠາເວ ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຫຕຸຠາເວ ປນ ຕທເປກ຺ຂນມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ປເທເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາເຍວ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີ’’ຕິ. ກຣຓຎ຺ຫິ ກິຣິຍຕ຺ຖໍ, ນ ເຫຕຸ ວິຍ ກິຣິຍາກາຣຓໍ. ເຫຕຸ ປນ ກິຣິຍາກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖຕິ.

‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ທພ຺ພຄຸຓກິຣິຍາຫິ ສໍໂຍໂຄ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍໂຄ, ນິຣນ຺ຕຣເມວ ເຕຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ຕຖາ. ເອວໍຊາຕິເກຕິ ເອວໍສຠາເວ. ກຖໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ອາຣພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ເອກໍສເມວ, ນິຣນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາວິຫາເຣນາຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕຖາ ຫິ ກຣຸຓານິທານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອິຘ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ. ນ ຫິ ເທສນາກາເລ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ສຕ຺ຕວິສຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ ອິຘ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປໂຍຄວິຠຕ຺ຕິຍາ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອຠິຘມ຺ເມ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ, ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ, ວິນເຍ ກຣຓວຈນສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫຄາຖາປທໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ, ວິນເຍ ຈ. ສມໂຍຕິ ສມຍສທ຺ໂທ. ສທ຺ເທເຍວ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິປຣາ ຠວຕິອຕ຺ເຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ໂສຕິ ສ຺ເວວ ສມຍສທ຺ໂທ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂປຣາຓາຈຣິຍມຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂປຣາຓາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓາຕິ ຈ ປຸຣິມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ…ເປ… ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອສ ເຠໂທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ເຠໂທ ວິເສໂສ, ນ ປນ ອຕ຺ເຖນ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ສພ຺ເພສຸປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຘາໂຣ ເອວ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ຈ ວຈເນນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ກໂຕ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄກຣຓວິຠຕ຺ຕິໂຍ ສິທ຺ຘາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ມຕິທສ຺ສເນ ຄຸຓມາຫ.

ຠາຣິຍຏ຺ເຐນ ຄຣຸ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ສງ຺ເກຕໂຕ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຄຣຸໍ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເກຕວິສໂຍ ຫິ ສທ຺ໂທ ຕໍວວຕ຺ຖິໂຕເຍວ ເຈສ ອຕ຺ຖໂພຘໂກຕິ. ຄຣຸນ຺ຕິ ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ຊນໍ. ‘‘ໂລເກ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ສາສເນເຍວ, ໂລເກປິ ຄຣຸກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຄວາຕິ ສງ຺ເກຕສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຄຣຸກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຄວາ, ອຖ ອຍເມວ ສາຕິສຍໍ ຠຄວາ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວສີລາທິຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ຈ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ໂລເກເຍວ, ອຖ ໂຂ ສາສເນປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂປຣາເຓຫີ’’ຕິອາທິນາ, ໂປຣາເຓຫີຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐວາຈກວຈນມ຺ປິ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ເສຏ຺ຐເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນາຕິ ຫິ ວຈນໍ, ສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄຕ຺ຕາ, ສາຕິສຍໍ ວາ ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ກາຣຓຕ຺ຕເຍນ ໂສ ຕຖາຄໂຕ ຄຣຸ ຠາຣິຍຏ຺ເຐນ, ເຕນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຣຸຕາກາຣຓທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ ປທຕ຺ຕຍໍ. ‘‘ສິປ຺ປາທິສິກ຺ຂາປກາປິ ຄຣູເຍວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຄາຣວຍຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຣູຕິ ກຕ຺ວາ ‘ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ຕເທຕໍ ວິເສສນປທມຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມປທທ຺ວຍເມວ ກາຣຓທສ຺ສນໍ ສິຍາ.

ອປິຈາຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິກປ຺ປຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອປໂຣ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ວຓ຺ຓຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ,

ທ຺ເວ ຈາປເຣ ວຓ຺ຓວິກາຣນາສາ;

ຘາຕູນມຕ຺ຖາຕິສເຍນ ໂຍໂຄ,

ຕທຸຈ຺ຈເຕ ປຎ຺ຈວິຘາ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ປິໂສທຣາທີນິ ຍໂຖປທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສທ຺ທນເຍນ ວາ ປິໂສທຣາທິອາກຕິຄຓປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂລກິຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ສີລາທິປາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ. ຕຖາ ອເນກເຠທຠິນ຺ນກິເລສສຕສຫສ຺ສານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຎ຺ຈມາເຣ ອຠຎ຺ຊີຕິ ‘‘ຠຄ຺ຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຄ຺ຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ໂລເກ ຈ ຠຄ-ສທ຺ໂທ ອິສ຺ສຣິຍຘມ຺ມຍສສິຣີກາມປຍຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕ ຈ ຠຄສງ຺ຂາຕາ ຘມ຺ມາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຸຕ຺ໂຕ ຠເຄຫິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສລາທີຫິ ອເນກເຠເທຫິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠຊິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທເສສີຕິ ‘‘ວິຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ. ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣ, ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກ, ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕາປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂ, ອຎ຺ເຎ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນມເນນ ວນ຺ຕໍ ວມິຕນ຺ຕິ ‘‘ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠວສທ຺ທໂຕ ຠ-ກາຣໍ ຄມນສທ຺ທໂຕ ຄ-ກາຣໍ ວນ຺ຕສທ຺ທໂຕ ວ-ກາຣໍ ອາທາຍ, ຕສ຺ສ ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວນ຺ຕຄມໂນ ຠເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ຠາຄ຺ຍວາ, ຕໂຕ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ໂຖຕິ ວິຕ຺ຖາຣຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຄນ຺ຖມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣຕິ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ນ ປນ ອິຘ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປິຈ ຠເຄ ວນິ, ວມີຕິ ວາ ຠຄວາ. ໂສ ຫິ ຠເຄ ສີລາທິຄຸເຓ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ເຕ ວາ ຠຄສງ຺ຂາເຕ ສີລາທິຄຸເຓ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວນິ ຍາຈິ ປຕ຺ຖຍິ, ເອວໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວາ ສິຣິໍ, ອິສ຺ສຣິຍໍ, ຍສຎ຺ຈ ວມິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ຑຍິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ, ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສໍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທິຄຕາ ຠາຊນໂລກໂສຠາ. ຕາ ຠຄາ ວມິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫິ, ເອວໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາຕິ ເອວມາທີຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄຕນເຍຫິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອມ຺ເຫຫິ ປນ ໂສ ຄນ຺ຖຠີຣຸຊນານຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ຄນ຺ຖຄຣຸຕາປຣິຫຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິໂຕຕິ.

ເອວເມເຕສໍ ອວຍວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຸທາຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸຣິມປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ສມຸທາຍຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕາວເສເສນ ເຕສມຕ຺ຖານໍ ປຏິໂຍຄິຕາຍ ເຕນາປິ ສຫ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’’ ຕິວຈເນນາຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທານວຈເນ. ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຕຖາເທສິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ເອສ ນໂຍ ອປຣຕ຺ຖາປິ. ‘‘ໂຍ ໂຂ ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ…ເປ… ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊເຕວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມກາຍນ຺ຕິ ຫິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມກາໂຍຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ຈ ຕາທິເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ອຘຸນາ ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕໍ ປາວຈນໍ ປກຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກຠາໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວປ຺ປຘາໂນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ຠາວໂລໂປ ວາ, ອິຕຣຖາ ປາວຈນເມວ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ, ສຕ຺ຖຸອທສ຺ສເນນ ປນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຊນສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ອຍໍ ໂວ ສຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຖຸອທສ຺ສເນນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ຊນໍ ສມສ຺ສາເສຕີ’’ ຕິວຈເນນ ສຫ ວິໂຣໂຘ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປາວຈນໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທເນນ ນ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖູຕິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີ, ສມາສປທໍ ວາ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸອທສ຺ສເນນາຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນໍ ອຸກ຺ກຓ຺ໂຐ, ກິຈ຺ຉຊີວິຕາ. ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ຕິ. ຕມິໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ, ອນຠິຣຕິຍາ ວາ ປີຬິໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ວິຫຣຕິ ຈາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຕໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ. ສທ຺ທສາມຕ຺ຖິຍາຘິຄຕມຕ຺ໂຕ ເຈສ, ໂວຫາຣໂຕ ປນ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສມສ຺ສາເສຕີຕິ ອສ຺ສາສໍ ຊເນຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິສມເຍ. ກາມໍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ຠຄວຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ, ອິຘ ປນ ອວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ຕສ຺ມິໍ ເອວໍ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸວເສນ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຕິ ຕຖາສາຘເນນ. ເອວໍວິຘສ຺ສາຕິ ເອວໍປກາຣສ຺ສ, ເອວໍສຠາວສ຺ສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫາຍໍ ນິປາໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນາມ ອານນ຺ທ ເຖຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິເຫສິຍມານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໖) ວິຍ, ເຕນ ເອທິໂສ ອປິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ກາ ນາມ ກຖາ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ຄຣຫຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ, ອຣິຍຠູຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ. ທສວິຘສ຺ສ ກາຍພລສ຺ສ, ຎາຓພລສ຺ສ ຈ ວເສນ ທສພລຘໂຣ. ວຊິຣສ຺ສ ນາມ ມຓິວິເສສສ຺ສ ສງ຺ຆາໂຕ ສມູໂຫ ເອກຄ຺ຆໂນ, ເຕນ ສມາໂນ ກາໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວຊິຣສງ຺ຆາໂຕ ນາມ ນ ອຎ຺ເຎນ ມຓິນາ ວາ ປາສາເຓນ ວາ ເຠຊ຺ໂຊ, ອປິ ຕຸ ໂສເຍວ ອຎ຺ຎໍ ມຓິໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ຠິນ຺ທຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຊິຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອເຠຊ຺ໂຊ ມຓິ ວາ ປາສາໂຓ ວາ’’ຕິ, ເອວໍ ຠຄວາປິ ເກນຈິ ອເຠຊ຺ຊສຣີໂຣ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ. ນາມສທ຺ທສ຺ສ ຄຣຫາໂຊຕກຕ຺ຕາ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໂຊຕໂກ ‘‘ນ ເກວລໍ ຠຄວາເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວໍຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອປຣິນິພ຺ພຸຕສຠາເວນ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕປິ ເອສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ເອວາຕິ ປກຣຓານຸຣູປມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາສາ ປຕ຺ຖນາ ເກນ ຊເນຕພ຺ພາ, ນ ຊເນຕພ຺ພາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຫໍ ຈິຣໍ ຊີວິໍ, ຈິຣໍ ຊີວາມິ, ຈິຣໍ ຊີວິສ຺ສາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິໍ, ສຸຂໍ ຊີວາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຊີວິຕມໂທ ນາມ, ເຕນ ມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ໂຕ ຕຖາ. ສໍເວເຊຕີຕິ ສໍເວຄໍ ຊເນຕິ, ຕໂຕເຍວ ອສ຺ສ ຊນສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ເມ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ສໍເວຊນຎ຺ຫິ ອຸສ຺ສາຫເຫຕຸ ‘‘ສໍວິຄ຺ໂຄ ໂຍນິໂສ ປທຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ.

ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ, ປຎ຺ຈສຸ ຈ ໂກສລ຺ເລສຸ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ປສໍສິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຍເມວ ສຸຕໍ ນ ອນຸສ຺ສຸຕໍ, ນ ຈ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຠຄວາຕິສທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທ-ປຏິມຓ຺ຑິຕ-ສມຍ-ຠາວ-ທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາຍກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑);

ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ກປ຺ປສງ຺ຂາຕກາລສຎ຺ຈຍສ຺ສ ເລຂນວເສນ ປວຕ຺ເຕ ກລິຍຸຄສງ຺ຂາເຕ ສກຣາຊສມ຺ມເຕ ວສ຺ສາທິສມູເຫ ຊາໂຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທຂຓສງ຺ຂາໂຕ ທິນສມູໂຫ ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫນມິວ ກທາຈິ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ, ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ. ກິມິວ ຊາຕນ຺ຕິ ເຈ? ຫຸຕວຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປາວກສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສມ຺ມາ ອຸທິຕມຘຸມນ຺ຕໍ ອຣວິນ຺ທສງ຺ຂາຕໍ ວາຣິຊມິວ ຊາຕນ຺ຕິ. ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄາຣວາຘິວຈນໂຕ.

ເອວໍ ປທຉກ຺ກສ຺ສ ປທານຸກ຺ກເມນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຠິນິວິຏ຺ໂຐ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນີຍຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປກຣຓາທິສາມຕ຺ຖິຍາທິຄຕຕ຺ຖມນ຺ຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປນສ຺ສ ນານຕ຺ຖຠາໂວ ປໂຍຄໂຕ ອວຄມີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕທນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ. ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ກິມນ຺ຕຣໍ ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ວິຊ຺ຊຸນິຈ຺ຉຣຓກ຺ຂເຓ. ໂຘວນ຺ຕີ ອິຕ຺ຖີ ອທ຺ທສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ຫທເຍ. ໂກປາຕິ ຈິຕ຺ຕກາລຸສ຺ສິຍກຣຓໂຕ ຈິຕ຺ຕປໂກປາ ຣາຄາທໂຍ. ອນ຺ຕຣາ ໂວສານນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ເຌ ປຣິໂຍສານໍ ອາປາທິ. ອປິຈາຕິ ຕຖາປິ, ເອວໍ ປຠວສມ຺ປນ຺ເນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານນ຺ຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠີນິຣເຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ອນ຺ຕເຣນ. ຣາຊຄຫນຄຣໍ ກິຣ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຫາເປຕໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາໂລຫກຸມ຺ຠີນິຣຍານໍ ອນ຺ຕເຣນ ອຍໍ ຕໂປທາ ນທີ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ກຸຖິຕາ ສນ຺ທຕີຕິ. ສ຺ວາຍມິຘ ວິວເຣ ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຎ຺ເຎສມສມ຺ຠວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ, (ອ. ນິ. ໖.໔໔; ໑໐.໗໕) ເອເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ, (ພຸ. ວໍ. ໒໘.໙) ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໖; ປຫາ. ວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ວິຍ ກາຣຓເວມຊ຺ເຌສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທາເຍວ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕຂຓວິວເຣສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣິກອນ຺ຕຣສທ຺ທາ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຍມຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ເຍສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອນ຺ຕຣິກສທ຺ໂທ, ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທປີຕິ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕຣິກສທ຺ໂທ, ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ, ຈ ອຸທາຫໂຏຕິ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທເຍວ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ’’ຕິ (ອຸທາ. ໒໐) ເອຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ –

‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ,

ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕ;

ຕໍ ວິຄຕຠຍໍ ສຸຂິໍ ອໂສກໍ,

ເທວາ ນານຸຠວນ຺ຕິ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໐); –

ຫິ ອຍໍ ອຸທາເນ ຠທ຺ທິຍສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາ. ໂສເຍວ ອິກ-ສທ຺ເທນ ສກຕ຺ຖປວຕ຺ເຕນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣິກາຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸທາຫຣໂຓທາຫຣິຕພ຺ພານເມຕ຺ຖ ວິໂຣຘາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖວິເສສນິຍໂມ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ເຖ ວາ ກສ຺ມາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄສມ຺ຠວໂຕ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕ຺ເຖ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ສທ຺ທນ຺ຕຣໂຍເຄນ ລທ຺ຘມິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ເກວລໍ ສາສເນວ, ໂລເກປິ ເອວເມວິທໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອີທິເສສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິເສສໂຍຄຕາທສ຺ສນມຸເຂນ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖປິ ທສ຺ສິໂຕ. ເອເກນປິ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ອຸປໂຍຄວຈນານິ ກາຕພ຺ພານິ. ທ຺ວີຫິ ປນ ໂຍເຄ ກາ ກຖາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອກ຺ຂຣໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິຍາທີຫີຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ, ສທ຺ທວິທູ. ອກ຺ຂຣ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ຕມ຺ມູລການິ ປທາທີນິປິ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ຍທິປິ ສທ຺ທໂຕ ເອກເມວ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ເອກສ຺ສາປິ ປທສ຺ສ ອາວຸຕ຺ຕິຍາທິນເຍນ ອເນກຘາ ສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸຕິຍປເທນປີ’’ຕິອາທິນາ. ໂກ ປນ ໂທໂສ ອໂຍຊິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍປທໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທນ຺ຕຣໂຍຄວສາ ສທ຺ເທເຍວ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອຸປໂຍຄວິຠຕ຺ຕິຍາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ທາຘິກາໂຣ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິປໂຍໂຄ.

ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ທີຆປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ໂສ ທີໂຆ ນາມ ຕທຕ຺ຖຠູໂຕຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄຕິ ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ອທ຺ຘານຄມນສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປທຠາຊນີຍຠູເຕ ວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໒໑໗). ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ, ປເຄວ ຕທຸຕ຺ຕຣິ. ອຑ຺ຒເມວ ໂຍຊນສ຺ສ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ທ຺ວິຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຈຕຸຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ໂຍຊນເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ, ພຫ຺ວຕ຺ໂຖ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຕາ’’ຕິອາທິ. ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓມຫນ຺ຕຠາເວນ. ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນາຕິ ຄຓນມຫນ຺ຕຠາເວນ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆຕິ ອິຘ ອາຄໂຕ ຕທາ ປຣິວາຣຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ມຫາຕິ ອຸຕ຺ຕໂມ. ວາກ຺ເຍປິ ຫິ ຕມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ປໂຍຄວສາ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ນິລ຺ໂລຠຕາ ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສາວເສໂສ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ. ນ ຫິ ‘‘ອປ຺ປໂລຠຕາຕິ ອຠິຕ຺ຖວິຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາກາໂຣ ປນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕປຣິຍາຍໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍາ’ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໘໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ‘ອຠາວຕ຺ໂຖ’ ຕິປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈສຎ຺ຊານາມີ’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍາ’’ຕິ. ສງ຺ຂ຺ຍາຍປິ ມຫາຕິ ຄຓນາຍປິ ພຫຸ ອໂຫສິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ປທາວຕ຺ຖິກນ຺ຕວຈນວເສນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປທສ຺ສ ເຉທນມິວ ໂຫຕີຕິ ຕທປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ປຸນ ວາກ຺ຍາວຕ຺ຖິກນ຺ຕວຈນວເສນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປເທນ ສທິສີກຣຓໍ. ເອສາ ຫິ ສໍວຓ຺ຓນການໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ວິຠຕ຺ຕິຍານເປກ຺ຂາວເສນ ຍຖາຣຫໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປທຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານວິຠຕ຺ຕິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໓; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໑; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຆາໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສເມໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາໂຕ, ສມຓຄໂຓ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຏສງ຺ຂາເຕນາ’’ ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຖາ ສງ຺ຂາເຕນ ກຕິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ທິຏ຺ຐິສີລາທີນໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ, ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໑໙໘, ໑໐໐໔) ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕຕາເຍວ, ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ວຈນໂຕ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ສທ຺ຘິໍ-ສທ຺ໂທ ເອກໂຕຕິ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປຎ຺ຈ…ເປ… ມຕ຺ຕານີຕິ ປຎ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ມຕ຺ຕສທ຺ທໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ. ປຸນ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ປມາຓາຕິ ພ຺ຍາໂສ, ນິກາຣໂລໂປ ເຈຕ຺ຖ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຕ຺ຕາ.

ສຸປ຺ປິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມເມວ, ນ ຄຸຓາທິ. ນ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວາເຍວ, ອຖ ໂຂ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນສຠາຄຕາຍ ເອວ, ນ ສີລາຈາຣາທິສຠາຄຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິ-ກາໂຣ’’ຕິອາທິ. ສຸຂຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ປຸພ຺ພາປຣປທານໍ ສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕກຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປທສນ຺ຘິກໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຣພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສນ຺ຘິຠາວໍ, ເຕນາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ເອເຕນ ປທປູຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຈ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖປິ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ, ເຕນ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ອໂຫສິເຍວ, ນາສ຺ສ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຊຍສ຺ສາຕິ ຣາຊຄຫວາສິໂນ ສຎ຺ຊຍນາມສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ, ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຐມໍ ອຸປຕິສ຺ສໂກລິຕາປິ ປພ຺ພຊິໍສຸ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກວ, ນ ອເຈລກປຣິພ຺ພາຊໂກ. ‘‘ຍທາ, ຕທາ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ສມກາລເມວ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕີຕກາລຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ໂຫຕິສທ຺ໂທ ໂຍຄວິຠາເຄນ, ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ເຕຕິ ສມີເປ. ວສຕີຕິ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕາທິກຣຓວເສນ ສພ຺ພິຣິຍາປຖສາຘາຣຓວຈນໍ, ອວຈຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສມີປຈາໂຣ ສນ຺ຕິກາວຈໂຣ ສິສ຺ໂສ’’ຕິ. ໂຈທິຕາ ເທວທູເຕຫີຕິ ທຫຣກຸມາໂຣ ຊຣາຊິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕ ຄິລາໂນ ກມ຺ມກາຣຓາ, ກມ຺ມກາຣຓິກາ ວາ ມຕສຕ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເທວທູເຕຫິ ໂຈທິຕາ ໂອວທິຕາ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາທິຕາ ສມານາປິ. ເຕ ຫິ ເທວາ ວິຍ ທູຕາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວານໍ ວາ ທູຕາຕິ ເທວທູຕາ. ຫີນກາຍູປຄາຕິ ອປາຍກາຍມຸປຄຕາ. ນຣສງ຺ຂາຕາ ເຕ ມາຓວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາມຎ຺ຎວເສນ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາຓໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕເຣ ປນ ວິເສສວເສນ. ປກຣຓາຘິຄໂຕ ເຫສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ກຕກມ຺ເມຫີຕິ ກຕໂຈຣກມ຺ເມຫິ. ຕຣຸໂຓຕິ ໂສຬສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຕ຺ຕວີສຕິວສ຺ໂສ, ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕາ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຎ຺ຈທສວສ຺ສກາ, ຕາວ ‘ກຸມາຣກາ, ພາລາ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວີສຕິວສ຺ສານິ ‘ຍຸວາໂນ’’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຣຸໂຓ, ມາຓໂວ, ຍຸວາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຊຣມປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕາວ ຕຣຸໂຓ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເຕສຸ ວາ ທ຺ວີສຸ ຊເນສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ໂຍ ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິຄໂຕ ກາໂລ, ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອນ຺ຕຣາ ຣາຊຄຫຎ຺ຈ ນາຬນ຺ທຎ຺ຈ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ສຸປ຺ປິໂຍປິ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຈ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ. ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໂຕ ປທປູຣຓຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕິ ມຘຸປິຓ຺ຑິກເທສນາ ນາມ ອິຕິ ນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຘາເຣຫິ, ຣາຊຎ຺ຎາຕິ ປາຍາສິຣາຊຎ຺ຎນາມກໍ ຣາຊານມາລປຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຏິປາເທຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓໍ. ອເນກສທ຺ເທເນວ ອເນກວິເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິເຘນາ’’ຕິ. ກາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຕິຣູປກເມວ, ນ ເອກໍສກາຣຓໍ ອວຓ຺ຓກາຣຓສ຺ສ ອຠູຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກາຣເຓນາຕິ ກາຣຓປຕິຣູປເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອກາຣຓເມວ ‘ກາຣຓ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑). ຊາຕິວເສນິທໍ ພຫ຺ວຕ຺ເຖ ເອກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ພຫູຫີ’’ຕິອາທິນາ.

‘‘ອວຓ຺ຓວິຣຫິຕສ຺ສ ອສມານວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສປີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານກາຣຓສ຺ສ ອກາຣຓຠາວເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂທສວິຣຫິຕສ຺ສປິ ອສທິສຄຸຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອວຓ຺ຓໍ ໂທສໍ ນິນ຺ທນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍໍ ໂລເກ’’ຕິອາທິນາ ອຣສຣູປນິພ຺ໂຠຄອກິຣິຍວາທອຸຈ຺ເຉທວາທເຊຄຸຈ຺ຉີເວນຍິກຕປສ຺ສີອປຄພ຺ຠຠາວານໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຫິ ເອຕໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ…ເປ… ອປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂລກສມ຺ມໂຕ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລີກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມອາສນາຠິນິມນ຺ຕນສງ຺ຂາໂຕ ສາມຄ຺ຄີຣໂສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສາມຄ຺ຄີຣສສງ຺ຂາເຕນ ຣເສນ ອສມ຺ປນ຺ນສຠາໂວ, ເຕນ ສາມຄ຺ຄີຣສສງ຺ຂາເຕນ ປຣິໂຠເຄນ ອສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາວາໂທ, ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາວາໂທ ຈ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຄູຖໍ ວິຍ ມຓ຺ຑນຊາຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ເຊຄຸຈ຺ຉີ. ຕສ຺ສ ວິນາສໂກ ໂສວ ຕທກຣຓໂຕ ວິເນຕພ຺ໂພ. ຕທກຣເຓນ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ຕາເປຕິ ຕທາຈາຣວິຣຫິຕຕາຍ ວາ ກປຓປຸຣິໂສ. ຕທກຣເຓນ ເທວໂລກຄພ຺ຠໂຕ ອປຄໂຕ, ຕທກຣຓໂຕ ວາ ໂສ ຫີນຄພ຺ໂຠ ຈາຕິ ເອວໍ ຕເທວ ອຠິວາທນາທິອກຣຓໍ ອຣສຣູປຕາທີນໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນຕ຺ຖິ…ເປ… ວິເສໂສ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປນ ‘‘ສຸນ຺ທຣິກາຍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ມຣຓານວໂພໂຘ, ສໍສາຣສ຺ສ ອາທິໂກຏິຍາ ອປຎ຺ຎາຍນປຏິຎ຺ຎາ, ຐປນີຍປຸຈ຺ຉາຍ ອພ຺ຍາກຕວຕ຺ຖຸພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ກາຣຓປຕິຣູປການິ ນິທ຺ຘາຣິຕພ຺ພານິ, ຕຖາ ‘‘ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ສມໂຓ…ເປ… ສຍມ຺ປຏິຠານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນາຈຣິຍເກນ ສາມໍ ປຏິເວເຘນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຕຖາ ຘມ຺ມເທສນາ, ກຕ຺ຖຈິ ປເຣສໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາກຖນໍ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທີຫິ ອາໂຣຈິຕນເຍເນວ ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ, ‘‘ສມໂຓ…ເປ… ນ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປນ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ກເມເນວ ອນວໂພໂຘ, ໂລກນ຺ຕສ຺ສ ອຊານນໍ, ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕຕປຈາຣາຠາໂວ’’ຕິ ເອວມາທີນິ. ຌານວິໂມກ຺ຂາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ອຣິຍໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ອຸຕ຺ຕມໍ ວາ ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ສນໍ, ອລໍ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສໂນ. ສ຺ເວວ ວິເສໂສ ຕຖາ. ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນເມວ ວາ ວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ, ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ວາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ, ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມວ. ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕນ຺ຕິ ກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຫຣິຕໍ, ວິຕກ຺ເກນ ວາ ປຣິຆຏິຕໍ. ວີມໍສານຸຈຣິຕນ຺ຕິ ວີມໍສນາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕໍ. ສຍມ຺ປຏິຠານນ຺ຕິ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ວິຠູຕໍ, ຕາທິສໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກາຣຓນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອນຸປປຕ຺ຕິໍ. ກາຣຓປເທ ເຈຕໍ ວິເສສນໍ. ນ ຫິ ອຣສຣູປຕາທໂຍ ໂທສາ ຠຄວຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ເຆສຸ ຈ ທຸຣກ຺ຂາຕທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາທໂຍ ອກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຍຸຕ຺ຕິກາຣຓຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕໍ. ປກຕິກມ຺ມປທຎ຺ເຈຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ອິວາຕິ ອິວ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ຣູປກນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ປຕິຣູປກກາຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒານມນຠິວາທນາທິນາ ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ. ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ຄຸຓປສໍສາສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ໂທສໍ ນິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຣກ຺ຂາໂຕຕິ ທຸຏ຺ຐຸມາກ຺ຂາໂຕ, ຕຖາ ທຸປ຺ປຏິເວທິໂຕ. ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ຕເທວ ນິຍ຺ຍານິໂກ, ຕໂຕ ວາ ນິຍ຺ຍານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ນິຍ຺ຍານິໂກ. ວຏ຺ຏໂຕ ວາ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິໂກ ຍ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣໍ, ອີ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລາ ກຕ຺ຕຸອຠິຘາຍໂກ’’ຕິ ສທ຺ທວິທູ ວທນ຺ຕິ, ນ ນິຍ຺ຍານິໂກ ຕຖາ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິໂກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປຈ຺ຈນີກປຏິປທນ຺ຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຣຸທ຺ຘປຏິປທໍ. ອນນຸໂລມປຏິປທນ຺ຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອນນຸໂລມປຏິປທໍ. ອຘມ຺ມານຸໂລມປຏິປທນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນນຸໂລມປຏິປທໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ໂສ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓານໍ ຠາສນກາໂລ ອຕີໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອຕີຕກາລຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປນ ຠາສຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕຫິ ອວຓ຺ໂຓ ວຓ຺ໂຓ ຈ ຠາສີຍຕິ, ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກາລປຏິນິທ຺ເທສວິກປ຺ປນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

‘‘ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປນ…ເປ… ຠາສຕີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ ‘‘ອນ຺ເຕວາສີ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ອປຣາມສິຕພ຺ພໍ ອຣິຍູປວາທກມ຺ມໍ, ຕຖາ ອນກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອາຈຣິໂຍ. ອສິຘາຣນ຺ຕິ ອສິນາ ຕິຂິຓຠາຄໍ. ກກຈທນ຺ຕ ປນ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຂນ຺ຘກກຈສ຺ສ ທນ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ວິສມປນ຺ຕິຍາ. ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ປຫຣິຕ຺ວາ ກີຬມາໂນ ວິຍ. ອກ຺ຂິກຓ຺ຓໂກສສງ຺ຂາຕຏ຺ຐານວເສນ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຠິນ຺ໂນ ມໂທ ຍສ຺ສາຕິ ປຠິນ຺ນມໂທ, ຕໍ. ອວຓ຺ຓໍ ຠາສມາໂນຕິ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສນເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ນ ອໂຍ ວຸຑ຺ຒິ ອນໂຍ. ໂສເຍວ ພ຺ຍສນໍ, ອຕິເຣກພ຺ຍສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ເອກນ຺ຕມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຣຕນຕ຺ຕໂຍປວາທສ຺ສ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສຕິ,

ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍ;

ວິຈິນາຕິ ມຸເຂນ ໂສ ກລິໍ,

ກລິນາ ເຕນ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໖໓; ສໍ ນິ. ໑.໑໘໐-໑໘໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໒);

‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ສໍເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ເຕວາສິນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນຸກູເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປນ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິກຕ຺ຕາ ນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຕມນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທານິສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິເຍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫລາຫລນ຺ຕິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມາຣຓກໍ ວິສໍ. ຫນຕີຕິ ຫິ ຫໂລ ນ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຫລານມ຺ປິ ວິເສໂສ ຫໂລ ຫລາຫໂລ ມຊ຺ເຌທີຆວເສນ, ເອເຕນ ຈ ອຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐວິເຘ ວິເສ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ປຸເມ ປຓ຺ເຑ ຈ ກາໂກລ, ກາຬກູຏຫລາຫລາ;

ສໂຣຕ຺ຖິໂກສຸງ຺ກິເກ ໂຍ, ພ຺ຣຫ຺ມປຸຕ຺ໂຕ ປທີປໂນ;

ທາຣໂທ ວຈ຺ຉນາໂຠ ຈ, ວິສເຠທາ ອິເມ ນວາ’’ຕິ.

ຂໂຣທກນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑໂສໂຕທກໍ. ‘‘ຂາໂຣທກ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຕິໂລຓຕາຍ ຕິຕ຺ໂຕທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຣກປປາຕນ຺ຕິ ໂຈຣປປາຕໍ. ມາຓວກາຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ໂອວທິຕຸໍ ອາລປຕິ ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘອໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ວິຍ. ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ’’ຕິ ກມ຺ມເມວ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກຠາວໍ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ວິວຣຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມານຸຣູປເມວ ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ. ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາເຍນ ຎາເຍນ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ອໂຍນິໂສ ອຣິຍູປວາເທ ອນິມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂຍນິໂສ ອຣິຍູປວາທໂຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ອຸທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມທ຺ທມາໂນຕິ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ. ເອກໍສກາຣຓເມວ ອິຘ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸກາເມນ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ສມາຣທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ຺ຕິ ຈ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑິຕສຠາໂວ ຊາຕິ ອາຈາຣວເສນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕຸມາຣຠຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ອາຣທ຺ໂຘ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປິ ນາມາຍມາຈຣິໂຍ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍາວຓ຺ຓຠາສໂຕ ໂອຣເມຍ຺ຍາຕິ.

ສປ຺ປຣາຊວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຫິຣາຊວຓ຺ຓໍ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ວຓ຺ຓສຸນ຺ທຣຕາຍ, ວຓ຺ຓສຣີເຣນ ວາ. ວາຣິຊໍ ກມລໍ ນ ປຫຣາມິ ນ ຠຎ຺ຊາມິ, ອາຣາ ທູຣໂຕວ ອຸປສິງ຺ຆາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖາຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ. ຄນ຺ຘຕ຺ເຖໂນຕິ ຄນ຺ຘໂຈໂຣ. ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ພນ຺ຘິຕາ. ຄຫປຕີຕິ ອຸປາລິຄຫປຕິໍ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາລປນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓິຕພ຺ໂພ ‘‘ອຍມີທິໂສ’’ຕິ ປກາເສຕພ຺ໂພຕິ ວຓ຺ໂຓ, ສຓ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖາປີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຊາຕິ. ວຓ຺ເຓຕິ ວິກາຣມາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຣູປາຍຕນໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຜລເມເຕນ ຍຖາສຠາວໂຕ ວິຠາວີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອປ຺ປມຫນ຺ຕາທິວເສນ ປມີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ປມາຓໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ປສໍສີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຄຸໂຓ. ວຓ຺ຓນໍ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ວຓ຺ໂຓ, ປສໍສາ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາທິສທ຺ເທນ ຊາຕຣູປປຸຬິນກ຺ຂຣາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອິຘ ຄຸໂຓປິ ປສໍສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ອຍໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິນາ. ກິຣາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ, ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ວາ. ຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ຄຸໂຓປສຎ຺ຎຸຕໍ. ‘‘ຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕໍ ປສໍສ’’ນ຺ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ປສໍສາຍ ເອວ ຄຸຓຠາສນໍ ສິທ຺ຘໍ ຕສ຺ສາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິທມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກຖໍ ຠາສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອໂກ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກນຏ຺ເຐນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ອສທິສຏ຺ເຐນ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ, ອສມສມຏ຺ເຐນ ຈ. ໂສ ຫິ ປຐມາຠິນີຫາຣກາເລ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປຏິປາຏິຍາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສມຫາຊເນນ ອສທິໂສ. ເຍ ຈສ຺ສ ຄຸຓາ, ເຕປິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາ, ປຸຣິມກາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ປນ ອຍເມເວໂກ ຣູປກາຍນາມກາເຍຫິ ສໂມ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາລິກຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ລກ຺ຂເຓ ເຫສ ມານ-ສທ຺ໂທ, ເອວຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອນາຄາມິຜລໍ, ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ, ຕທນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎກ຺ຂເຓ ຍຖາຣຫໍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ’’ ຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕກາລິກສ຺ສາປິ ວຕ຺ຕມານປໂຍຄສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ມານ-ສທ຺ໂທ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ໂຖ. ຍາວຕາ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕາວຕາ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູເຕນ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາສາມຕ຺ຖິຍໂຍເຄນ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມາຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສໂມ, ອສເມຫິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘເຫວ ສໂມ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓ ນິກ຺ຂໍ ວິຍ ນິພ຺ພິສິຏ຺ໂຐ, ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ເຈຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອາລຍສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕ. ວຏ຺ຏໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉໂທ.

ປໂຫນ຺ເຕນາຕິ ສກ຺ໂກນ຺ເຕນ. ‘‘ປຎ຺ຈນິກາເຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ເຕສໍ ນ ເອຕ຺ຕເກນ ສພ຺ພຖາ ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ‘‘ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິຕ຺ເຖນາຕິ ອໂນຕຣຓຏ຺ຐາເນນ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອປຣິມາຓວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ, ນິຣວເສສານຎ຺ຈ ເຕສໍ ອິຘ ປກາສເນນ ປາຬິສໍວຓ຺ຓນາຍ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນກມ຺ມຏ຺ຐານສມ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ຈ ສຜລຕ຺ຕາ. ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ ສພ຺ພຖາເມນ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ປນ ໂສ ຕຖາ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຠາສຕີຕິ ອາຫ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອນຸກ຺ກເມນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາ ສວນໍ ອນຸສ຺ສໂວ, ປຣມ຺ປຣສວນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸນ຺ທຣມິທໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຍເມວ ກາຣຓປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ. ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຂມນໍ ຣຸຈ຺ຈນໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິເຍວ ສມ຺ພນ຺ຘິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລເນວ, ນ ປນ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓານຸຣູປນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປເຠທາ ຫິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໑; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໙, ໓໒໙);

ອິຘາປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເຕ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຣຸຬ຺ຫິປທໍ ‘‘ເອໂກ ເອກາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໔, ໔໕໒) ປທໍ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ໂຎອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ຣຸຬ຺ຫິປເທເນວ ວິວຣຕິ. ‘‘ອຸຊຸເມວາ’’ຕິ ສາວຘາຣຓສມາສຕໍ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ອີສກມ຺ປິ ອປຣິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ໂຖກຕຣມ຺ປິ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ເອກວາຣມິວ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓຠາສເນ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ‘‘ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເນກວາຣເມວ ເຕ ເອວໍ ຠາສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸນ ອິຕໂຣ ອວຓ຺ຓໍ ອິຕໂຣ ວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ວິສທ຺ທສ຺ສ ວິວິຘຕ຺ຖຕໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ສາຣຜລເກຕິ ສາຣທາຣຸຜລເກ, ອຸຕ຺ຕມຜລເກ ວາ. ວິສຣຸກ຺ຂອາຓິນ຺ຕິ ວິສທາຣຸມຍປຏາຓິໍ. ອິຣິຍາປຖານຸພນ຺ຘເນນ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອນຸພນ຺ຘເນນ.

ສີສານຸໂລກິໂນຕິ ສີເສນ ອນຸໂລກິໂນ, ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄານຸກ຺ກເມນ ໂອໂລກຍມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍມ຺ຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣ, ອຸຕຸມ຺ຫິ, ມາເສ, ປກ຺ເຂ ວາ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ເຕນ ຫິ ອນິຍມໂຕ ສໍວຈ຺ຉຣອຸຕຸມາສຑ຺ຒມາສາວ ນິທ຺ທິສິຕາ ‘‘ຕໍ ທິວສ’’ນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ວິສຸໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ມຸຫຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ທິວສປຣິຍາປນ຺ນໂຕ. ‘‘ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາຘາຣວຈນເມຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ກິຣິຍາວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ສຫ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຫິ ວຕ຺ຕມານນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຕໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອສມານວິສຍາ ກິຣິຍາ ເອກາຘາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຍາ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ອທ຺ຘານປຏິປຊ຺ຊນກິຣິຍາ, ສາ ຈ ອນິຍມິຕາ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ. ຣາຊຄຫປຣິວຕ຺ຕເກສູຕິ ຣາຊຄຫໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕສຸ ຠຄວໂຕ ອນິພທ຺ຘວາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕິ ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວສມາໂນ ໂສ ຠຄວາ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣເຓນປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘຠາວວຈນໂຕ ສນ຺ນິວາສຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ປນ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ປຈ຺ຈາມເສຍ຺ຍ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍໍ ທິວສໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕໍ ທິວສ. ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວຈນເມຕໍ. ຠຕ຺ຕຠຸຎ຺ຊນໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕສມເຍ. ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ຍຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອປກ຺ກນ຺ໂຕ. ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ‘‘ນາຬນ຺ທາຍໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິວິຘຫິຕສຸຂນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂມາໂນ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທີຆມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອິທໍ ປນ ກາຣຓໍ ປກຣຓໂຕວ ປາກຏນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂຈທນາ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ອິຕຣມ຺ປິ ໂຈທນໍ ວິໂສຘິຕຸໍ ‘‘ສຸປ຺ປິໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ຕໍ ທິວສໍ ອນຸພນ຺ໂຘຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາໂຕ ອສິຕພ຺ໂພຕິ ປາຕຣາໂສ, ໂສ ຠຸຕ຺ໂຕ ເຍນາຕິ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ເອວເມວ ມນສິ ສນ຺ນິຘາຍ, ນ ປນ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕວາ’’ຕິ, ຕຖາ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸເມວ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ, ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ສຸປ຺ປິໂຍ ອນຸພນ຺ໂຘ’’ຕິ ໂຈທນາ ວິໂສຘິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິນາ ອປຣມ຺ປິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ. ກທາຈິ ປນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣເວເສເນວ ຄຈ຺ຉຕິ ອງ຺ຄຸລິມາລທມນປກ຺ກຸສາຕິອຠິຄ຺ຄມນາທີສຸ, ກທາຈິ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ, ອິຘາປິ ອີທິສາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ໂສຠມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຣີຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຣີຣໂສຠຄ຺ຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕເທວ ອຸປມາວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມິວາ’’ຕິອາທິນາ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊງ຺ຄໂມ ຍຖາ ‘‘ຈງ຺ກໂມ’’ຕິ. ຈຎ຺ຈລມາໂນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄິຣິ, ຕາທິສສ຺ສ ກນກຄິຣິໂນ ສິຂຣມິວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕສ຺ມິໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ, ປາຬິຍໍ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສວສິທ຺ຘາ ອຍໍ ກຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎຖາ ວາ, ອຕ຺ຕນາ ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອມຸຕຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສວເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣວເສນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ. ສມນ຺ຕາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ທສຫິ ທິສາຫິ. ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓຕິ ເຕສໍ ຣສ຺ມີນໍ ປກຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣິ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປເທເສ ປກຕິຍາວ ຆນີຠູຕາ ຣສ຺ມິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ວິນຍຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ຕາເຍວ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ນາມ. ຍໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ຕຬາກໂຕ ມາຕິກາ ວິຍ ທສສຸ ທິສາສຸ ຘາວນ຺ຕິ, ສາ ຍສ຺ມາ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕາ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໖) ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ. ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ. ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸປຣິ ເກສນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພເກສາວຏ຺ເຏຫິ ໂມຣຄີວວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຄນຕເລ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕເລຫິ ປວາຬວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນປຖວິຍໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິຊ຺ໂຊຕມານາ ວິປ຺ຜນ຺ທມານາ ວິຘາວນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໙໙) ເກຈິ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນາຄຕຕ຺ຕາ, ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕາສໍ ປນ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ຕທາ ອນິຄ຺ຄູຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ກຸສາຕິອຠິຄ຺ຄມນາທີສຸ ວິຍ ຫິ ຕທາ ຕາສໍ ນິຄ຺ຄູຫເນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອາຘາວນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ທິສໍ ຘາວນ຺ຕິ. ວິຘາວນ຺ຕີຕິ ວິວິຘາ ຫຸຕ຺ວາ ວິທິສໍ ຘາວນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ວນນ຺ຕເຣ ທິສ຺ສມານາກາເຣນ ຕາສໍ ຣສ຺ມີນໍ ໂສຠາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕນາເວຬາ’’ຕິອາທິ. ຣຕນາເວຬາ ນາມ ຣຕນມຍວຏໍສກໍ ມຸທ຺ຘໍ ອວຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ຫິ ອເວຬາ, ອາເວຬາ ວາ, ມຸທ຺ຘມາລາ. ອຸກ຺ກາ ນາມ ຍາ ສໂຊຕິຠູຕາ, ຕາສໍ ສຕໍ, ນິປຕນໍ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ນິປາໂຕ, ເຕນ ສມາກຸລໍ ຕຖາ. ປິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປິຏ຺ຐໍ, ຈີນເທເສ ຊາຕໍ ປິຏ຺ຐໍ ຈີນປິຏ຺ຐໍ, ຣຕ຺ຕຈຸຓ຺ຓໍ, ຍໍ ‘‘ສິນ຺ທູໂຣ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຈີນປິຏ຺ຐເມວ ຈຸຓ຺ຓໍ. ວາຍຸໂນ ເວເຄນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຂິຕ຺ຕໍ ຕນ຺ຕິ ຕຖາ. ອິນ຺ທສ຺ສ ຘນຸ ໂລກສງ຺ເກຕວເສນາຕິ ອິນ຺ທຘນຸ, ສູຣິຍຣສ຺ມິວເສນ ຄຄເນ ປຎ຺ຎາຍມານາກາຣວິເສໂສ. ກຸຏິລໍ ອຈິຣຏ຺ຐາຍິຕ຺ຕາ ວິຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ຊວຕິ ຘາວຕີຕິ ວິຊ຺ຊຸ, ສາເຍວ ລຕາ ຕໍສທິສຠາເວນາຕິ ຕຖາ, ວາຍຸເວຄໂຕ ວລາຫກຆຏ຺ຏເນເນວ ຊາຕຣສ຺ມິ. ຕາຍຕິ ອວິຊຫນວເສນ ອາກາສໍ ປາເລຕີຕິ ຕາຣາ, ຄຓສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ປຠາ ຕຖາ. ວິປ຺ຜຸຣິຕວິຈ຺ຉຣິຕມິວາຕິ ອາຠາຍ ວິວິຘໍ ຜຣມານໍ, ວິຊ຺ໂຊຕຍມານໍ ວິຍ ຈ. ວນສ຺ສ ອນ຺ຕຣໍ ວິວຣໍ ວນນ຺ຕຣໍ, ຠຄວຕາ ປຕ຺ຕປຕ຺ຕວນປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສີຕິຍາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ຕມ຺ພນຂຕາທີຫິ ອນຸຣຎ຺ຊິຕໍ ຕຖາ. ກມລໍ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີການິ, ອວເສສໍ ນີລຣຕ຺ຕເສຕເຠທໍ ສໂຣຣຸຫໍ ອຸປ຺ປລໍ, ອິຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ປງ຺ກຊຊາຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ວິກສິຕໍ ຜຸລ຺ລິຕໍ ຕທຸຠຍໍ ຍສ຺ສ ສຣສ຺ສ ຕຖາ. ສພ຺ເພນ ປກາເຣນ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸລ຺ລຕິ ວິກສຕີຕິ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ຈ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ປາລິຠທ຺ໂທ’’ຕິ, ຕາຣານໍ ມຣີຈິ ປຠາ, ຕາຍ ວິກສິຕໍ ວິຊ຺ໂຊຕິຕໍ ຕຖາ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ປຣິກ຺ເຂໂປ ປຣິມຓ຺ຑໂລ, ເຕນ ວິລາສິນີ ໂສຠິນີ ຕຖາ. ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ມາລາກາເຣເນວ ຐິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓມາລາ’’ຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທາທີນໍ ມາລາ ເກນຈິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຈ ຐປິຕາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ຍທິ ສິຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ຫິ ‘‘ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກປ຺ໂປປມາ ເຫສາ, ໂລເກປິ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ມເຍວ ມຸຂໂສຠາສ຺ເສ, ຕ຺ຍລມິນ຺ທຸວິກຕ຺ຖນາ;

ຍໂຕມ຺ພຸເຊປິ ສາຕ຺ຖີຕິ, ປຣິກປ຺ໂປປມາ ອຍ’’ນ຺ຕິ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທມາລາຍ ສິຣິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິຍາ ອຠິຠວນ຺ຕີ ອິວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຕທາ ໂສຠໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາປິ ໂສຠໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ. ທ຺ວາທສຫິ ສນ຺ໂຕເສຫິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ. ຕິວິເຘນ ວິເວເກນ ປວິວິຕ຺ຕາ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ອສໍສຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິການໍ ໂຈທກາ. ປາເປ ອກຸສເລ ຄຣຫິໂນ ປເຣສໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕາໂຣ. ປເຣສຎ຺ຈ ວຈນກ຺ຂມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕທຠິສມ຺ພນ຺ເຘນ ຠຄວໂຕ ໂສຠໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣຕ຺ຕປທຸມານໍ ສຓ຺ໂຑ ສມູໂຫ ວນໍ, ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຄຕາ ຕຖາ. ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕນິຍມມນ຺ຕເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕນິຍເມນ ປນ ສຕປຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ອູນກສຕປຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ປວາຬໍ ວິທ຺ທຸໂມ, ເຕນ ກຕາຍ ເວທິກາຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ. ມິຄປກ຺ຂີນມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ສມ຺ຠາວນາຍໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປເຄວ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ມຫາເຖຣາຕິ ມຫາສາວເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຸຣຎ຺ຊິຕຠາເວນ ອີສກໍ ກຓ຺ຫວຓ຺ຓຕາຍ ເມຆວຓ຺ຓໍ. ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອກໍສປາຣຸປນວເສນ ວາມໍເສ ກຣິຕ຺ວາ. ກຕ຺ຕຣສ຺ສ ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ອາລມ຺ພໂນ ທຓ຺ໂຑ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ໂຑ, ພາຫຸລ຺ລວເສນາຍໍ ສມຎ຺ຎາ. ສຸວມ຺ມໍ ນາມ ໂສຠຓຸຣຈ຺ຉໂທ, ເຕນ ວມ຺ມິຕາ ສນ຺ນທ຺ຘາຕິ ສຸວມ຺ມວມ຺ມິຕາ, ອິທໍ ເຕສໍ ປໍສຸກູລຘາຣຓນິທສ຺ສນໍ. ເຍສໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕິຓປລາສາທິ ຄນ຺ຘຊາຕເມວ ໂຫຕິ, ເຕ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ນາມ, ເຍ ‘‘ເຫມວຕາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ເຖຣານໍ ສີລາທິຄຸຓຄນ຺ຘຕາຍ ຕໍສທິສຕາ. ອນ຺ໂຕຊຏາພຫິຊຏາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຊຏາຍ ວິຊຏິຕຠາວໂຕ ວິຊຏິຕຊຏາ. ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນາຍ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນພນ຺ຘນາ. ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ຄຸຓທສ຺ສນໍ. ອນຸພຸທ຺ເຘຫີຕິ ພຸທ຺ຘານມນຸພຸທ຺ເຘຫິ. ເຕປິ ຫິ ເອກເທເສນ ຠຄວຕາ ປຏິວິທ຺ຘປຏິຠາເຄເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕປຣິວາຣິຕນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜທເລນ ປຣິວາຣິຕໍ. ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມລາທິ, ຕສ຺ມິໍ ສຣຕິ ວິຣາຊຕີຕິ ເກສຣໍ, ກິຎ຺ຊກ຺ໂຂ. ກຓ຺ເຓ ກຣີຍຕີຕິ ກຓ຺ຓິກາ. ກຓ຺ຓາລງ຺ກາໂຣ, ຕໍສທິສຓ຺ຐານຕາຍ ກຓ຺ຓິກາ, ພີຊໂກໂສ. ຉນ຺ນໍ ຫໍສກຸລານໍ ເສຏ຺ໂຐ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ຫໍສຣາຊາ ວິຍ, ຫາຣິໂຕ ນາມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ.

ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຊທຓ຺ຑເກຕິ ກາຊສງ຺ຂາເຕ ຠາຣາວຫທຓ຺ຑເກ, ກາຊສ຺ມິໍ ວາ ຠາຣລຄ຺ຄິຕທຓ຺ຑເກ. ຂຸທ຺ທກໍ ປີຐໍ ປີຐກໍ. ມູເລ, ອຄ຺ເຄ ຈ ຕິຘາ ກໂຕ ທຓ຺ໂຑ ຕິທຓ຺ໂຑ. ໂມຣຫຕ຺ຖໂກ ໂມຣປິຎ຺ຉໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ປສິພ຺ພໍ ປສິພ຺ພກໍ. ກຸຓ຺ຑິກາ ກມຓ຺ຑລຸ. ສາ ຫິ ກໍ ອຸທກໍ ອຸເທຕິ ປສເວຕິ, ຣກ຺ຂຕີຕິ ວາ ກຸຓ຺ຑິກາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ຄຫິຕໍ ໂອມກໂຕ ລຸຊ຺ຊິຕໍ, ວິວິຘໍ ລຸຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປີຐກ…ເປ… ກຸຓ຺ຑິກາທິອເນກປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕໍ ຠາຣໍ ຠຣຕິ ວຫຕີຕິ ຄຫິຕ…ເປ… ຠາຣຠຣິຕາ. ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ອິທມຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອິທໍ ວຈນມາທິ ຍສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຕຖາ, ຕເທວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວຈນໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອວມາທິນິຣຕ຺ຖກວຈນາ. ມຸຂໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຸຂຣາ, ສພ຺ເພປິ ມຸຂວນ຺ຕາ ເອວ, ອຍໍ ປນ ຜຣຸສາຠິລາປມຸຂວຕີ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິນ຺ທາຍຎ຺ຫິ ອຍໍ ຣປຈ຺ຈໂຍ. ມຸເຂນ ວາ ອມນາປໍ ກມ຺ມໍ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຸຂຣາ. ວິວິຘາ ກິຓ຺ຓາ ວາຈາ ຍສ຺ສາຕິ ວິກິຓ຺ຓວາຈາ. ຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ. ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຣິສໍ.

ອິທານີຕິ ຕສ຺ສ ຕຖາຣູປາຍ ປຣິສາຍ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ປນາຕິ ອຣຸຈິສໍສູຈນຕ຺ໂຖ, ຕຖາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠ…ເປ… ຫານິຍາ ເຈວ ເຫຕຸຠູຕາຍ. ກຖໍ ຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ນິສ຺ສິຣີກຕນ຺ຕິ ນິໂສຠຕໍ, ອຍມຕ຺ໂຖ ໂມຣຊາຕກາທີຫິປິ ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຸປຕິສ຺ສໂກລິຕານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປກ຺ຂຫານິຕາຍ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຕສຸ ປນ ປກ຺ກນ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາເລເຍວ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາ ປພ຺ພຊິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຕທນຸປພ຺ພຊິຕາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາ ອປຣິມາຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສາປິ ເຕສໍ ປຣິສາ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຍາຍ ກາຍຈິ ຫິ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ປພ຺ພຊິຕາຍ ຕສ຺ສ ປຣິສາ ຠິນ຺ນາເຍວ ນາມ ສມານຄຓຕ຺ຕາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ລາຠປກ຺ຂຫານິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ອຸສູຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິສສ຺ສ ອຸຄ຺ຄາໂຣ ອຸຄ຺ຄິລນໍ ອຸສູຍວິສຸຄ຺ຄາໂຣ, ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍສ຺ມາ ປເນສາ’’ຕິອາທິນາວ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ໂສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ, ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕປ຺ປຣິວາຣວຈນເມວາຕິ ເຕຫິປິ ສາ ວິໂສຘິຕາເຍວ ນາມ. ຠຄວໂຕ ວິໂຣຘານຸນຍາຠາວວີມໍສນຕ຺ຖໍ ເອເຕ ອວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ. ‘‘ມາເຣນ ອນ຺ວາວິຏ຺ຐາ ເອວໍ ຠາສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ. ປາກໂຏເຍວາຍມຕ຺ໂຖຕິ.

໒. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ ສູຣິໂຍ, ຕສ຺ມາ ອກາໂລ ທານິ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ສາມີປິກໂວຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓນຄຣໍ, ໂຄທາຄາໂມ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຣຸຓປຣິຍາໂຍ ລຏ຺ຐິກາ-ສທ຺ໂທ ຣຸກ຺ຂວິສເຍ ຍຖາ ‘‘ມຫາວນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ເພລຸວລຏ຺ຐິກາຍ ມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທີ’’ຕິອາທີສູຕິ ທສ຺ເສຕິ’’ ‘‘ຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ນາມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອໂກ ຄາໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຉາຍາຍ ເຈວ ອຸທເກນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນໍ. ມຎ຺ຊຸສາຕິ ເປຬາ. ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສຎ຺ໂຎຄາທິນາ ປຏິຠານຈິຕ຺ເຕນ ວິຈິຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ຣຎ຺ໂຎ ອຄາຣໍ, ຕເທວ ຣາຊາຄາຣກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊາຄາຣກໍ ນາມ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊສ຺ສ ເທວາຍຕນນ຺ຕິ ເອເກ.

ພຫຸປຣິສ຺ສໂຍຕິ ພຫຸປທ຺ທໂວ. ເກຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຈເຣ’ຫິປີ’’ຕິອາທິ. ຫນ຺ທາຕິ ວຈນໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕທານຸຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິສ຺ສຍຕ຺ຖາຍ ອິທານິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິນາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ມາຓເວນາ’’ ຕິຈ຺ເຈວ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫວເສເນວ, ນ ປນ ຕທາ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຍ ອຠາວໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕເຍວ ປາຬິຍມາຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ປນ ຕທວເສສາ ສຸປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິສາຕິ? ເທສນານຘີນຠາເວນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອທິສໍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ນ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຘາຣໍ ວຕ຺ວາ ‘ຕເທຕໍ ນ ສີຫຬຏ຺ຐກຖານຍທສ຺ສນໍ, ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນເມວາ’ຕິ’’ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫວເສເນວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ອມ຺ເຫຫິປິ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທາ ອຎ຺ຎາຍປິ ປຣິສາຍ ວິຊ຺ຊມານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍມາຣຸຬ຺ຫວເສນ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທານິ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ສຸທ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸກຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍາ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈຎ຺ຈລນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຕຖາ. ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕຖາຠູຕຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວາເຕຕິ ວາຕວິຣຫິຕຏ຺ຐາເນ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາຠາເວນ ນິຈ຺ຈລາ. ຕໍ ວິຠູຕິນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ໂສຠໍ. ວິປ຺ປລປນ຺ຕີຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄວເສນ ວິວິຘາ ລປນ຺ຕິ. ນິລ຺ລາລິຕຊິວ຺ຫາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາ. ກາກຈ຺ຉມານາຕິ ກາການໍ ສທ຺ທສທິສໍ ສທ຺ທໍ ກຸຣຸມານາ. ຆຣຸຆຣຸປສ຺ສາສິໂນຕິ ຆຣຸຆຣຸອິຕິ ສທ຺ທໍ ຊເນຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ຕາ. ອິສ຺ສາວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸສູຍນວເສນ. ‘‘ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອາທິເປຍ຺ຍາລນໂຍຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓. ສມ຺ມາ ປໂຫນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ປຫຸລາ, ພຫໂວ, ເຕນາຫ ‘‘ພຫຸການ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ເຆເນວ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ວິນຍປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍ ຊນາຕິ ເຈສ ອຸປລກ຺ຂຓນິທ຺ເທໂສ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສມ຺ປຫຸລຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາເຍວາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ຕໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕໂວຫາຣວເສນ ຫິ ອຍໍ ເຠໂທ. ຕໂຍ ຊນາ ຕໂຍ ເອວ ນາມ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ຈຕຸປຎ຺ຈຊນາທິກາ ສມ຺ປຫຸລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ຈາຍໍ ມຣິຍາທາວຘິ. ມຓ຺ຑລມາໂຬຕິ ອເນກຕ຺ຖປວຕ຺ຕາ ສມຎ຺ຎາ, ອິຘ ປນ ອີທິສາຍ ເອວາຕິ ນິຍເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຖຈີ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຓິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກູຏໍ. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ຫໍສມຓ຺ຑລາກາຣຉນ຺ເນນ. ຕເທວ ຉນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກຈ຺ຉທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກູເຏນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຄາໂຣ, ໂສເຍວ ສາລາຕິ ກູຏາຄາຣສາລາ. ຖມ຺ຠປນ຺ຕິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຖມ຺ຠມາລໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ, ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ຖມ຺ຠປນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາ ນາມ ປຍິຣຸປາສນສາລາ. ຍຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ເອກຣຕ຺ຕທິຣຕ຺ຕາທິວເສນ ນິສີທນໍ, ອິຘ ປນ ຕຖາ ກຕາ ນິສີທນສາລາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານ’’ ນ຺ຕ຺ເວວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມານິຕພ຺ໂພຕິ ມາໂຬ, ມີຍຕິ ປມີຍຕີຕິ ວາ ມາໂຬ. ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ມາໂຬຕິ ມຓ຺ຑລມາໂຬ, ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຏິສ຺ສຍວິເສໂສ. ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ນິສຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິສຊ຺ຊນວເສນ ວາ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປທມຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ນິສີທນອິຣິຍາປຖໍ, ກາຍສາມຄ຺ຄີວເສນ ຈ ສໂມຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ປທທ຺ວຍເມຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຂິຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖາ ສມ຺ມາ ຂິຍນໂຕ ກຖນໂຕ. ກຖາຘມ຺ໂມຕິ ກຖາສຠາໂວ, ອຸປປຣິກ຺ຂາ ວິຘີຕິ ເກຈິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ຣູປທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕໂມ ປນ ໂສ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ກຖາຘມ຺ໂມ. ‘‘ນີຍຕີຕິ ນໂຍ, ອຕ຺ໂຖ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ ອນຸຄໂຕ ນໂຍ ສທ຺ທນໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ວາ ນໂຍ, ອຸປາໂຍ, ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ອາຄໂຕ ນໂຍ ອຕ຺ຖຄຫຓູປາໂຍ ສທ຺ທນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອນຠິຓ຺ຫວຸຕ຺ຕິເກ ອຈ຺ຉຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕທາໂຣຫຓໍ ນ ນິຈ຺ຈໍ, ກທາຈິເຍວ ສິຍາ, ເອວມິທມ຺ປິ. ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ໂຍຄ຺ຄສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໂຕ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ຓິຍປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຣວຸຕ຺ຕິໂຕ, ໂສ ປນ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍເມວ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐກຖານໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພ ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕປຸພ຺ພໍ, ເອເຕນ ນ ຠູຕໍ ອຠູຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ, ຠູຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອຕີຕຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາວຎ຺ຈິທນ຺ຕິ ສນ຺ຘິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ຈ ອິທ’’ນ຺ຕິ, ເອຕສ຺ສ ຈ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາວ ຈຍຕ຺ຕກໍ ອິທໍ ອຍໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ, ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ອກ຺ຂາຕຸຎ຺ຈາຕິ ສປາຐເສສຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕາຍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ໂທ ສກຕ຺ຖປຏິນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ສມາໂນ ສຸປາກໂຏ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນປຏິປທາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ເຫຕ຺ຖ ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ເຕຫິ ເຖເຣຫິ ຕ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສງ຺ຂາຕໍ ສກຕ຺ຖໍເຍເວສ ປຘານຠາເວນ ປຣາມສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ. ຕທຸຠຍຎ຺ຫິ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ສຍເມວ ພຸຊ຺ຌຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ປສຏ຺ຐາ ສຸນ຺ທຣໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ. ສາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ ອຠິເສໂກ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພໂລກິສ຺ສຣິຍຠາວໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ເຕນ ຕາທິເສນ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເນສໍ ວິສຍວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຐມມຕ຺ຖໍ ອສາຘາຣຓຎາຓວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ ຊານຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ ປສ຺ສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍວເສນ. ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ຕຕິຍໍ ອຠິຎ຺ຎານາວຣຓຎາຓວເສນ. ອຠິຎ຺ຎາປຣິຍາປນ຺ເນປິ ‘‘ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ຕາສໍ ຣາສິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ. ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິຍາ ຕິໂຣ ປຣໍ, ອນ຺ໂຕ ວາ, ຕທາທີສຸ ຄຕານິ. ອຕິວິສຸທ຺ເຘນາຕິ ອຕິວິຍ ວິສຸທ຺ເຘນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄເຕນ ສຸນີລປາສາທິກອກ຺ຂິໂລມສມລງ຺ກເຕນ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ. ປຎ຺ຈມໍ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ. ‘‘ອຕ຺ຕຫິຕສາຘິກາຍາ’’ຕິ ເອກໍສໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາຍໂຕ ປເນສາ ປຣຫິຕສາຘິກາປິ ໂຫຕິ. ຕາຍ ຫິ ຘມ຺ມສຠາວປຏິຈ຺ຉາທກກິເລສສມຸຄ຺ຆາຕາຍ ເທສນາຎາຓາທິ ສມ຺ຠວຕິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ວິປສ຺ສນາສຫຄໂຕ ສມາຘິ ປທຏ຺ຐານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓເມຕິສ຺ສາຕິ ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ, ຕາຍ. ເທສນາປຎ຺ຎາຍາຕິ ເທສນາກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທເກນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈມາຣານໍ ວາ, ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ. ເຕສໍ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ, ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ປຎ຺ຈມວຄ຺ເຄ ສງ຺ຄີຕໍ ຈງ຺ກີສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໒) ນິທສ຺ສນໍ, ເອເຕນ ອຣໂຍ ຫຕາ ອເນນາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິມາຫ. ອໂຕ ນາວຈນສ຺ສ ຕາພ຺ຍປ຺ປເທໂສ ມຫາວິສເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປິຈ ອຣໂຍ ຫນຕີຕິ ອນ຺ຕສທ຺ເທນ ປທສິທ຺ຘິ, ອິກາຣສ຺ສ ຈ ອກາໂຣ. ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ສມ຺ປທານຠູຕານໍ, ເຕສໍ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ອຣຫນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຍາທີນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ. ສາມຎ຺ຈາຕິ ສຍເມວ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ? ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ອນຸປໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ ຍຊ຺ເຊວໍ ‘‘ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ວິເສໂສວານຸປໂຍຊິໂຕ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອນຸປໂຍຊີຍຕີຕິ? ເອກເທສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ, ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ອິທານິ ຈ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວເສນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕຕຣໍ ຉຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ເມ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕເທວ ນິຄມນໍ ກໂຣຕິ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຍກຣຘມ຺ມຎາເຓນ ຊານຕາ, ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມຎາເຓນ ປສ຺ສຕາ, ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ອຣຫຕາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນອາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຖຈຣເຓນ ກິເລສາ ເອວ ອຣໂຍຕິ ກິເລສາຣໂຍ, ເຕສໍ ກິເລສາຣີນໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ຊາໂຕ, ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸຊ຺ຌນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ, ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຏິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໗; ຘ. ປ. ໒໗໙; ມຫານິ. ໒໗; ຈູຬນິ. ໘, ໑໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕິລກ຺ຂຓວິສຍໍ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ‘ສພ຺ພວິທູ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –

‘ຄຈ຺ຉໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຐິໂຕ ນາໂຄ ສມາຫິໂຕ;

ເສຍ຺ຍໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ນິສິນ຺ໂນປິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໔໓); –

ອິທມ຺ປິ ສພ຺ພທາ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທີປກໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ນາໂຄປມສຸຕ຺ຕວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວາເທ ວຸຕ຺ຕໂທສາ ນາຕິວຕ຺ຕິ. ຐິຕິລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອຕີຕານາຄຕຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ ເອກເທສວິສຍເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກິຎ຺ເຎວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ, ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ນາມ ຠຄວາ ຊາໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ນ ອນຸມານິກໍ ນາມ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພທ຺ຘຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ໂລເກ ອນຸມານິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖາວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕຖາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ. ຍຎ຺ຫິ ເສສໍ, ຕທປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ, ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາ, ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ຕຖາວວຕ຺ຖິຕຸເມວ ນ ສກ຺ກາຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຓຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຈ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາເວ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘາ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘາຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມຕກ຺ກຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິໍເຍວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສາ ນາຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ, ‘‘ຍາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ. ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເນຍ຺ຍໍ. ເນຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຎາຓໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຎາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເນຍ຺ຍປໂຖ ນຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ ເຕ ຘມ຺ມາ, ຍຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລານໍ ສມ຺ມາ ຜຸສິຕານໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລໍ ອຸປຣິມໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ, ເອວເມວ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເນຍ຺ຍຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ…ເປ… ເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ເອວເມກຊ຺ຌໍ, ວິສຸໍ, ສກິໍ, ກເມນ ວາ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ຊາໂຕຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ຐານາຐານາທີນິ ຉພ຺ພິສຍານິ ຉຫິ ຎາເຓຫິ ຊານຕາ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ຈຸຕູປປາຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓຫິ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນານມາສວານໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ຌານາທິຘມ຺ເມ ສໍກິເລສໂວທານວເສນ ສາມໍເຍວ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ເອວໍ ທສພລຎາຓວເສນ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ໂຖມິເຕນ. ອປິຈ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ທວາທີນໍ ຉນ຺ນມຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ຉນ຺ນມຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອປຣິກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ຈຕູຫາກາເຣຫິ ໂຖມິເຕນາຕິ ເອວມາທິນາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຎາຓທສ຺ສນປຫານໂພຘນຕ຺ເຖຫິ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕູຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຖມິເຕນາ’’ຕິ ເອເຕນ ອິເມສໍ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ວິເສສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິປິ ຫີນປຓີຕເຠເທນ ທຸວິຘາວ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາວາຕິ ອາຫ ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ. ສາ ປນ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸເຍວ, ຕທປິ ຕຖາ ຕຖາ ທສ຺ສນໍ, ຂມນໍ, ໂຣຈນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ‘‘ນານຊ຺ຌາສຍຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ ນານຊ຺ຌາສຍຕາ ນານາທິຏ຺ຐິກຕາ ນານກ຺ຂນ຺ຕິຕາ ນານາຣຸຈິຕາ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອິທນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ‘‘ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ວາ ປເທນ ສມານາຘິກຣຓໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປນ ປາກໂຏເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທິຕາ’’ຕິ.

‘‘ຍາ ຈ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕປາຬິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕເທວ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອວຓ຺ຓວຓ຺ຓຠາສເນນ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ເຖຣານມຍໍ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ໂມ ອຸທປາທີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອໂຕ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕເທສນານເຍນ ຕາສໍ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຠາວໍ ສມຕ຺ຖນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຠາວສມຕ຺ຖນຎ຺ຫິ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ອຍໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ…ເປ… ຣຸຈິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຕຸໂສຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸຍາ. ສໍສນ຺ທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘນ຺ຕິ ວິສ຺ສາເສນ຺ຕິ. ສເມນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາ, ສຫ ວາ ຠວນ຺ຕິ. ‘‘ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິ ຕຖາຠາວວິຠາວນໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕີຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ-ປທສ຺ສ ນານຊ຺ຌາສຍຕາຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ນານາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ຣຸຈິຕາຕິ ຕສ຺ສ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ສສ຺ສຕາທິລທ຺ຘິວເສນ ນານາທິຏ຺ຐິກຕາ. ປາປາຈາຣກລ຺ຍາຓາຈາຣາທິປກຕິວເສນ ນານກ຺ຂນ຺ຕິຕາ. ປາປິຈ຺ຉາອປ຺ປິຈ຺ຉາທິວເສນ ນານາຣຸຈິຕາ. ນາຬິຍາຕິ ຕຸມ຺ເພນ, ອາຬ຺ຫເກນ ວາ. ຕຸລາຍາຕິ ມາເນນ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ທສພລຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ. ເອວໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ, ທສພລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໓໑) ຈ ເອວມາຄຕໍ.

ປຣວາທີ ປນາຫ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທ’’ຕິ, ຕໍ ຕຖາ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓຎ຺ຫິ ສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ, ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຕຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ສຕ຺ຕານມຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອປິຈ ປຣວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ເອຕໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ, ກາມາວຈຣໍ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ, ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຎາຓານິ ‘‘ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ‘‘ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ‘‘ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກາມາວຈຣານິ, ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣານິ, ອວສາເນ ເອກໍ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣ’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ, ກາມາວຈຣເມວ, ໂລກິຍເມວາຕິ. ອິຕິ ອຎ຺ຎເທວ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈມພລຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາເຓນ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຈ ວິທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈ-ກາໂຣປິ ຫິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາ. ‘‘ທ຺ເວປິ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສຸ ຈາປີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິຍຘມ຺ມສ຺ສ ຕທຠິສມ຺ພນ຺ຘຕໍ ອາວິ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ຫ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍສທ຺ທຕ຺ເຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ, ຫ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ອາຄໂມ ວາ. ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປ, ອກາຣາເທໂສ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວໍ ອິເມ’’ຕິ ອິມິນາ.

໔. ‘‘ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິຍຕ຺ຖຠູຕາ ວິຊານນກິຣິຍາ ສາມຎ຺ເຎນ ອເຠທວຕີປິ ສມານາ ຕໍຕໍກຣຓໂຍຄ຺ຍຕາຍ ອເນກປ຺ປເຠທາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖູນີຕິ ຆຣວຕ຺ຖູນິ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ຈ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕເມຕໍ. ນ ຫິ ເຕນ ທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຊານນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕທິທໍ ຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘໍ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘໍ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ກິໍ ນາມ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຕນ ຎາເຓນ ອາວຊ຺ຊນາທິປຏິພທ຺ເຘນ ອຎ຺ຎາສີຕິ ໂສຕູນມຕ຺ຖສ຺ສ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວິຍ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອິມິນາ, ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນາທິປຏິພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ຕຖາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສຕິ ວິເສສວຈນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈຎ຺ຈນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ກຕໍ ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປກກິເລສສມຸຄ຺ຆາຏເນນ, ຍໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາວຏມໂນ’’ຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຕ຺ຖໂກ ຈິຕ຺ຕສມຸທາຈາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ຕທວຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມກິຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ທິວສຠາຄວເສນ, ອິຕຣຕ຺ຕຍໍ ຣຕ຺ຕິຠາຄວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕຖາເຍວ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ.

‘‘ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອເຕນ ອເນກກປ຺ປສມຸປຈິຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຊນິຕໍ ຠຄວໂຕ ມຸຂວຣໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘາທິໂທສໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕທຸຠຍຕ຺ຖເມວ ປນ ມຸຂໂຘວນາທີນິ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກາໂຍ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕເຣຫິ ມເລຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ສຸໂຘຕມຓິ ວິຍ ໂຫຕິ. ວິວິຕ຺ຕາສເນຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕີນມນຸຣູເປ ວິເວການຸພ຺ຣູຫນາສເນ. ວີຕິນາເມຕ຺ວາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ວິເວກນິນ຺ນຕາຍ, ປເຣສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິ ອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕາສທິສໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເມຆວຓ຺ຓໍ ສຸຄຕຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເສລມຍປຕ຺ຕໍ ອາທາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ກທາຈິ ເອກໂກ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນານຸກູລໍ ຠຄວໂຕ ອຸປສງ຺ກມນທສ຺ສນໍ. ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນຄຣມ຺ປິ ວິກປ຺ເປຕິ. ຍຖາຣຸຈິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ ອເນເກຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ປວິສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉິມປກ຺ຂໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຈ ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອິທໍ ວາ ສປ຺ປາຏິຫີຣປວິສນໍ ກຕມນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸທຸຄຕວາຕາຕິ ມຸທຸຠູຕາ, ມຸທຸຠາເວນ ວາ ຄຕາ ວາຕາ. ອຸທກຜຸສິຕານີຕິ ອຸທກພິນ຺ທູນິ. ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາຕິ ໂອສິຎ຺ຈນ຺ຕາ. ເຣຓຸໍ ວູປສເມຕ຺ວາຕິ ຣຊໍ ສນ຺ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑ-ວາຕາຕປ-ຫິມປາຕາທິ-ຫຣເຓນ ວິຕານກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທກຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຫິມວນ຺ຕາທີສຸ ປຸປ຺ຜູປຄຣຸກ຺ຂໂຕ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຠາຄກຣຓມຕ຺ເຕນ ໂອນມນ຺ຕິ, ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ ຈ, ຕໂຕເຍວ ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມາວ ຠູມິ ໂຫຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ສກ຺ຂຣກຖລກຓ຺ຏກສງ຺ກຸກລລາທິອປຄມນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕ, ຕຎ຺ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ນ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມ