📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄອຠິນວຏີກາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໒. ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ຣາຊາມຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ອິທານິ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ປທວຓ຺ຓນາ, ປທໍ ປທໍ ປຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຓ຺ຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ, ອຸຕ຺ຕານໍ ວາ ປທມຎ຺ຎຕ຺ຣ ວຓ຺ຓນາປິ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພ ອວຓ຺ຓິຕປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຄ຺ຄຊນປທຏ຺ຐານວິເສສສມ຺ປທາທິໂຍຄໂຕ ປຘານຠາເວນ ຣາຊູຫິ ຄຫິຕຏ຺ເຐນ ເອວໍນາມກໍ, ນ ປນ ນາມມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ມຫາວຄ຺ເຄ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ ເອສ ປຸໂຣຫິໂຕ ເອວ, ນ ຣາຊາ, ກສ຺ມາ ໂສ ຣາຊສທ຺ທວຈນີຍຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ? ມຫາໂຄວິນ຺ເທນ ປຸໂຣຫິເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ເຣຓຸນາ ນາມ ມຄຘຣາເຊນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ໂສ ຣາຊສທ຺ທວຈນີຍຠາເວນ ຄຫິໂຕ ຕສ຺ສ ຣາຊາຠາວໂຕ. ມຫາໂຄວິນ຺ທປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວກິຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ຕທາ ເຣຓຸຣຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວູປລກ຺ຂຓໍ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣໂກ ປຸໂຣຫິໂຕ, ອິທມ຺ປິ ຈ ໂລເກ ສມຸທາຈິຓ຺ຓໍ ‘‘ຣາຊກມ຺ມປສຸເຕນ ກຕມ຺ປິ ຣຎ຺ຎາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມນ຺ຘາຕຸຣຎ຺ຎາ ເຈວ ມຫາໂຄວິນ຺ທໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸໂຣຫິຕມາຓາເປຕ຺ວາ ເຣຓຸຣຎ຺ຎາ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຣາຊູຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ’’ຕິ ມຫານຸຠາໂວ ເອໂກ ປຸຣາຕໂນ ຣາຊາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຣາຊຘານີຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຫິ ຄຫໍ, ຣາຊູນໍ, ຣາຊູຫິ ວາ ຄຫນ຺ຕິ ຣາຊຄຫໍ. ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ.

ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ນຄຣມາປເນນ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕສພ຺ພເຄຫຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫໍ, ຄິຊ຺ຌກູຏາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປພ຺ພເຕຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຕຣາເຊຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສທິສນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສມ຺ປນ຺ນຠວນຕາຍ ຣາຊມານໍ ເຄຫນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຖາວຫິຕຸກາເມນ ອຸປຄຕານໍ ປຏິຣາຊູນໍ ຄຫໍ ຄຫຓຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ຣາຊູຫິ ທິສ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍຕາທີຫິ ຣາຊຕິ, ນິວາສສຸຂຕາທິນາ ຈ ສຕ຺ເຕຫິ ມມຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິປິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ເອທິເສ ປກາເຣ. ນາມມຕ຺ຕເມວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ປເທໂສ ວິເສສຏ຺ຐານຠາເວນ ອຸຬາຣສຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎທາປິ ກທາຈິ ສມ຺ຠວໂຕ, ‘‘ນຄຣໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓເມວ ມນຸສ຺ສາວາສສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ຍກ຺ຂານໍ. ວສນວນນ຺ຕິ ອາປານຠູມິຠູຕໍ ອຸປວນໍ.

ອວິເສເສນາຕິ ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນ, ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ຘໍ ວິເສສປຣາມສນມນ຺ຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ, (ອ. ນິ. ໕.໑໐໑; ປາຈິ. ໑໔໗; ປຣິ. ໔໔໑) ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, (ຘ. ສ. ໑໖໐) ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, (ທີ. ນິ. ໓.໗໑, ໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒) ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມາຘິໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ເຘນ ວິເສສປຣາມສເນນ ຍຖາກ຺ກມໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣາທິວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນໍ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ຕຖາ ວິເສສປຣາມສນມນ຺ຕເຣນ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ.

ສຕິປິ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປເນ ອິຘ ອິຣິຍາປຖສງ຺ຂາຕວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນເມວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ກສ຺ມາ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ຘສ຺ສ ວິເສສປຣາມສນສ຺ສາຠາເວປິ ອິຘ ວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນສ຺ສ ສທ຺ທນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕວິເສສວຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເອວ. ວິເສສວຈເນ ຫິ ອສຕິ ວິເສສມິຈ຺ຉຕາ ວິເສໂສ ປໂຍຊິຕພ຺ໂພຕິ. ອປິຈ ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາທີປນເມວ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ກສ຺ມາ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘຕິ? ທິພ຺ພວິຫາຣາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໂຕ. ກທາຈິປິ ຫິ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິນາ ນ ຠວຕິ ຕມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓາຠາວໂຕຕິ.

ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍິກກິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານນິສຊ຺ຊາທໂຍ. ນ ຫິ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອວຕ຺ຖາຫິ ວິນາ ກຎ຺ຈິ ກາຍິກໍ ກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕາຍ ປວຕ຺ຕນຸປາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຫຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ, ວິຫຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ຕນ຺ຕິ ວິຫາໂຣ, ໂສ ເອວ ວິຫາໂຣ ຕຖາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປເນສ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘວ. ທິວິ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລເກ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ, ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣາທິວເສນ ວາ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ທິພ຺ໂພ, ໂສວ ວິຫາໂຣ, ທິພ຺ພຠາວາວໂຫ ວາ ວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານານິ. ເນຕ຺ຕິຍໍ [ເນຕ຺ຕິ. ໘໖ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ປນ ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣາຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ເມຕ຺ຕາຊ຺ຌານາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕາ ວິຍ ຕາສໍ ຠາວນາວິເສສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ທິພ຺ພຠາວາວຫສາມຎ຺ຎໂຕ ຕາປິ ‘‘ທິພ຺ພວິຫາຣາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ວາ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ເມຕ຺ຕາຊ຺ຌານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍາ ອຸຕ຺ຕມາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວາ ອຣິຍານໍ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອິຘ ປນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ຕພ຺ພເສນ ປວຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກອຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາຣາ.

ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ ຕາສເມກໂຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ, ຠາວໂລເປນາຍໍ ຠາວປ຺ປຘາເນນ ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຠຄວາ ຫິ ໂລຠໂທສໂມຫຸສ຺ສນ຺ເນ ໂລເກ ສກປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນຕ຺ຖໍ ຕໍ ຕໍ ວິຫາເຣ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂລຠກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິມຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖໍ ສຕ຺ເຕສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂທສກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິມຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂທເສນ ໂທສໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ປພ຺ພຊິຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິວທນ຺ຕິ, ຕທາ ອຣິຍວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂມຫກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິມຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂມເຫນ ໂມຫໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິເມຫິ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ, ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ຈ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ຄຸຓທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ ວາ. ເຕນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ວທມາໂນ ປນ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ‘‘ຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຎາເປຕິ ‘‘ຐິໂຕປີ’’ຕິອາທິນາ ວິຈ຺ເຉທນຍນາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສ ເກນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ກຖໍ ກສ຺ສ ນຍນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທີຕິ ອຍມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກເນວ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນກສ຺ສ ນາມ ສຣີຣສ຺ສ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິປຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອປຕມານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕິ, ສຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ສຸຂໍ ຫຣຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານມນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ອມ຺ພວເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທມສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ຣາຊຄຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຄຈຣຄາມສ຺ສ. ຍສ຺ສ ສມີປວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສປິ ຕສ຺ສ ສມີປວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣາຊຄຫສມີເປ ອມ຺ພວເນ’’ຕິ ອິມິນາ. ສມີປຕ຺ເຖຕິ ອມ຺ພວນສ຺ສ ສມີປຕ຺ເຖ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ວຈນໍ. ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຘາຣວຈນໍ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ຠຸມ຺ມໍ, ອາຘາໂຣ, ຕເທວ ວຈນໍ ຕຖາ, ຠຸມ຺ເມ ປວຕ຺ຕໍ ວາ ວຈນໍ ວິຠຕ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຖາ, ສຕ຺ຕມີວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາມໍ ຠຄວາ ອມ຺ພວເນເຍວ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສມີປຕ຺ຕາ ປນ ໂຄຈຣຄາມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຸມ຺ມວຈນວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ຄງ຺ຄາຍໍ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ, ກູເປ ຄຄ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິ ຈາຕິ. ອເນເນວ ຍທິ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ, ອຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອມ຺ພວເນ’’ຕິ. ຍທິ ຈ ອມ຺ພວເນ, ເອວມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປາສາເທ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອິຘ ອຘິກຣຓາຘິກຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຘິກຣຓສ຺ສ ທ຺ວຍນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາຕິ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸມາຣຠໂຕ ເອວ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍນ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ຍຖາ ‘‘ຠິສຄ຺ຄເມວ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘກປາຬິວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ກສ຺ມາ ຈ ອມ຺ພວນໍ ຊີວກສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ໂທສາຠິສນ຺ນນ຺ຕິ ວາຕປິຕ຺ຕາທິວເສນ ອຸສ຺ສນ຺ນໂທສໍ. ວິເຣເຈຕ຺ວາຕິ ໂທສປ຺ປໂກປໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ. ສິເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄນ຺ຕິ ສິວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕໍ ມຫຄ຺ຆໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ. ທິວສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອກສ຺ເສວ ທິວສສ຺ສ ທ຺ວິວາເຣ ວາ ຕິວາເຣ ວາ ຠາເຄ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ທ຺ວິວາຣໍ ວາ ຕິວາຣໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ພປຏ຺ຏວຓ຺ເຓນາຕິ ຕມ຺ພໂລຫປຏ຺ຏວຓ຺ເຓນ. ສຈີວຣຠຕ຺ເຕນາຕິ ຈີວເຣນ, ຠຕ຺ເຕນ ຈ. ‘‘ຕໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ຠຄວາ ອມ຺ພວນມຕ຺ເຕເຍວ ວິຫຣຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວໍ ກເຕ ວິຫາເຣ. ໂສ ປນ ຕທຘິກຣຓຕາຍ ວິສຸໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາມຎ຺ເຎ ຫິ ສຕິ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕນິທ຺ຘາຣຓໍ.

ອຑ຺ເຒນ ເຕຬສ ອຑ຺ຒເຕຬສ. ຕາທິເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ອຑ຺ໂຒ ປເນຕ຺ຖ ສຕສ຺ເສວ. ເຍນ ຫິ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຕພ຺ຠາຄວາຈໂກ ອຑ຺ຒສທ຺ໂທ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຓ຺ຓາສາວ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສາຍ ອູນານິ ເຕຬສ ຠິກ຺ຂຸສຕານີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອຑ຺ຒສເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຑ຺ຒເມວ ສຕໍ ສຕສ຺ສ ວາ ອຑ຺ຒໍ ຕຖາ.

ຣາຊຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິພ຺ພຕິ ໂສຠຕິ ຈ. ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ທານາທິນາ, ສສ຺ສເມຘາທິນາ ຈ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຣເມຕິ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣາຄໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ຊນປທວາຈິໂນ ປຸຖຸວຈນປຣຕ຺ຕາ ‘‘ມຄຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊນປ຺ປທາປເທເສນ ວາ ຕພ຺ພາສິການໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ປິຕຸ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ. ສສຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຕ຺ຕຸ, ເວຣີ, ອຊາໂຕເຍວ ສຕ຺ຕຸ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ. ‘‘ເນມິຕ຺ຕເກຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຈເນນ ຈ ອຊາຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຸຠາໂວ ນ ຕາວ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕຸຠາວສ຺ສ ປນ ຕຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊາຕສ຺ເສວ ປນ ຕສ຺ສ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ໂລຫິຕໍ ປິເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເທວິຍາ ໂທຫຬສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊາໂຕເຍເວສ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕູຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ, ສມຕ຺ເຖຕິ ຈ. ໂທຫໂຬຕິ ອຠິລາໂສ. ຠາຣິເຍຕິ ຄຣຸເກ, ອຎ຺ເຎສໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ວາ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອສກ຺ກຸຓມານາ. ອກເຖນ຺ຕີຕິ ອກຖຍມານາ ສມານາ. ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ວຈສາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນາຕິ ສຸວຓ຺ຓມເຍນ ສຕ຺ຖເກນ, ຆນສຸວຓ຺ຓກເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຍມຍຎ຺ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ອຸປເນຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸວຓ຺ຓປຣິກ຺ຂເຕນ ວາ ອໂຍມຍສຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ເຖປິ ອຍເມວາຘິປ຺ປາໂຍ. ພາຫຸໍ ຜາລາເປຕ຺ວາຕິ ໂລຫິຕສິຣາເວຘວເສນ ພາຫຸໍ ຜາລາເປຕ຺ວາ. ເກວລສ຺ສ ໂລຫິຕສ຺ສ ຄພ຺ຠິນິຍາ ທຸຊ຺ຊີຣຠາວໂຕ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຍສິ. ຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ຫຎ຺ຎິສ຺ສເຕ, ອາຍຕິໍ ຫນີຍເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນມິຕ຺ຕການໍ ວຈນໍ ຕຖໍ ວາ ສິຍາ, ວິຕຖໍ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ຘີຕາຕິ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວາເຣສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຠາໂວ ຣຊ຺ຊໍ, ຣຊ຺ຊສ຺ສ ສມີເປ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂອປຣຊ຺ຊໍ, ຐານນ຺ຕຣໍ.

ມຫາຕິ ມຫຕີ. ສມາເສ ວິຍ ຫິ ວາກ຺ເຍປິ ມຫນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ມຫາເທໂສ. ຘຸຣາຕິ ຄຓສ຺ສ ຘຸຣຠູຕາ, ໂຘຣຍ຺ຫາ ເຊຏ຺ຐກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸຣໍ ນີຫຣາມີຕິ ຄຓຘຸຣມາວຫາມິ, ຄຓພນ຺ຘິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ໂສ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ປຸນ ຈິນ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ອຫິເມຂລິກກຸມາຣວຓ຺ຓວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນາ. ເຕນາຕິ ອປ຺ປາຍຸກຠາເວນ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫີຕິ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸມາຣໍ…ເປ… ອຸຍ຺ໂຍເຊສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ໂຂຕິອາທີຫິປິ ຂນ຺ຘກປາຬິເຍວ (ຈູຬວ. ໓໓໙).

ໂປຕ຺ຖນິຍນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ. ຍໍ ‘‘ນຂຣ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິວາ ທິວເສຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໐) ທິວສສ຺ສປິ ທິວາ. ສາມ຺ຍຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ‘‘ທິວາ ທິວສສ຺ສາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທສ຺ສນໂຕ. ທິວສ຺ສ ທິວເສຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ ອກາຣນ຺ຕສ຺ສປິ ທິວສທ຺ທສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເນປາຕິກມ຺ປິ ທິວາສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຫິ ທິວສສ຺ສ ວິເສໂສ ທິວໂສຕິ. ‘‘ຠີໂຕ’’ຕິອາທິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຍຖມ຺ຠເນນ ວາ ຠີໂຕ. ຫທຍມໍສຈລເນນ ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ. ‘‘ຊາເນຍ຺ຍຸໍ ວາ, ມາ ວາ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກາຍ ອຸສ຺ສງ຺ກີ. ຎາເຕ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຈ຺ຉມານຠຍວເສນ ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ເທວທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາກາຣໍ ວິປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອປກາຣໍ ອນຸປກາຣໍ, ວິປຣີຕກິຈ຺ຈໍ ວາ. ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູຕິ ເທວທຕ຺ຕປຣິສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອປນຍນວເສນ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ. ຣຊ຺ເຊນາຕິ ວິຊິເຕນ. ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ‘‘ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣາຊຠາເວນ ວາ.

ມນໂສ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉາ ມໂນຣໂຖ ຣ-ກາຣາຄມໍ, ຕ-ກາຣໂລປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິພ຺ຠມກຣຓໂຕ ມນໂສ ຣໂຖ ອິວ ມໂນຣໂຖ, ມໂນ ເອວ ຣໂຖ ວິຍາຕິ ວາ ມໂນຣໂຖຕິປິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ວທນ຺ຕິ. ສຸກິຈ຺ຈກາຣິມ຺ຫີຕິ ສຸກິຈ຺ຈກາຣີ ອມ຺ຫິ. ອວມານນ຺ຕິ ອວມຎ຺ຎນໍ ອນາທຣໍ. ມູລຆຈ຺ຈນ຺ຕິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຠາວນປຸໍສກເມຕໍ. ຣາຊກຸລານໍ ກິຣ ສຕ຺ເຖນ ຆາຕນໍ ຣາຊູນມນາຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ນນຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕາປນເຄຫໍ ນາມ ອຸຓ຺ຫຄຫາປນເຄຫໍ, ຕໍ ປນ ຘູເມເນວ ອຈ຺ຉິນ຺ນາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘູມຆຣ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຕາປນ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖເມວ. ເກນຈິ ຉາທິຕຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ໂຈ ອງ຺ໂຄຕິ ອຸຈ຺ຈງ຺ໂຄ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຸນ຺ນຕງ຺ໂຄຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ມາ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອວໍ ສຕິ ມຊ຺ຌິມງ຺ໂຄວ, ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຬິຍນ຺ຕິ ຈູຬາຍໍ ‘‘ເຉຕ຺ວານ ໂມຬິໍ ວຣຄນ຺ຘວາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໕໕; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂມຬິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຈຕຸມຘຸເຣນາຕິ ສປ຺ປິສກ຺ກຣມຘຸນາຬິເກຣສ຺ເນຫສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ມຘຸເຣຫິ ອຠິສງ຺ຂຕປານວິເສເສນາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມຫາຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ຕປາຬິຍາ (ມ. ນິ. ໑.໔໗໓) ນ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ທຘິ ຈ ມຘຸ ຈ ສປ຺ປິ ຈ ຜາຓິຕຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ສໍສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໔໘໕) ຕທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຘິ ຈ ມຘຸ ຈາຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ທຘິ ຈ ສຸມຘຸຣໍ ມຘຸ ຈ. ເອກຊ຺ຌໍ ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ມິສ຺ສິຕໍ ອາລຸຬິຕໍ. ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ຈຕຸມຘຸຣເຠສຊ຺ຊໍ ປິວໂຕ’’ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມນ ມຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ເລຫິຕ຺ວາ ຍາເປຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາເຕນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນາຕິ ມຄ຺ຄຜລສຸຂວຕາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຜລສຸຂູປສຎ຺ຫິເຕນ ຈງ຺ກເມນ ຍາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫາເຣສ຺ສາມີຕິ ອປເນສ຺ສາມິ. ວີຕຈ຺ຈິເຕຫີຕິ ວິຄຕອຈ຺ຈິເຕຫິ ຊາລວິຄເຕຫິ ສຸທ຺ຘງ຺ຄາເຣຫິ. ເກນຈິ ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ເກນຈິ ສມ຺ມາ ຎາປິໂຕ, ໂອວທິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມສ຺ສຸກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ມສ຺ສຸວິໂສຘນຕ຺ຖາຍ. ມນໍ ກໂຣຖາຕິ ຍຖາ ຣຎ຺ໂຎ ມນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກໂຣຖ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມຠເວ. ເຈຕິຍງ຺ຄເຓຕິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊນຏ຺ຐານຠູເຕ ເຈຕິຍສ຺ສ ຠູມິຕເລ. ນິສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕກຏສາຣກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພອຸຕ຺ຕມກິລຎ຺ຊໍ. ຕຖາວິໂຘ ກິລຎ຺ໂຊ ຫິ ‘‘ກຏສາຣໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມທ຺ວຍສ຺ສ. ຕໍ ປນ ມໂນປໂທສວເສເນວ ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐);

ປຣິຈາຣໂກຕິ ສຫາຍໂກ. ອເຠເທປິ ເຠທມິວ ໂວຫາໂຣ ໂລເກ ປາກໂຏຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເອກາຍປິ ຫິ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາຍ ອິຘ ເຠທໂວຫາໂຣ, ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ຫຸຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕໍ ສາຕິສຍນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ຎາເປຕຸໍ ເອກາເຍວ ກິຣິຍາ ປທທ຺ວເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາວຈນຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນເຍວ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ມກ຺ກຏໂກ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕) ກຓ຺ຏໂກ ນາມ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ) ມຓ຺ຑູໂກ ນາມ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ປທານໍ ຠາວຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ກຕໍ ປຸຣິມາຍ ປຈ຺ຉິມວິເສສນໂຕ, ປຣິຈາຣກສ຺ສ…ເປ… ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ວາ ເອຕ຺ຖ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕນເຫຕູຕິ. ອສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາປຸຎ຺ຎສ຺ສປິ ສມານສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຸພ຺ພຕາຍ ຈິຣປຣິຈິຕນິກນ຺ຕິ ວເສນ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕໍ ທິວສເມວາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ມຣຓທິວເສເຍວ. ໂຂເຠຕ຺ວາຕິ ປຸຕ຺ຕສ຺ເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ, ຕໍສຫຊາຕປີຕິ ເວຄສ຺ສ ຈ ສວິປ຺ຜາຣຕາຍ ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານຣູປຘມ຺ເມຫິ ຜຣຓວເສນ ສກລສຣີຣໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ປິຕຸຄຸຓນ຺ຕິ ປິຕຸໂນ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫຄຸຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຍິ ຊາເຕປີ’’ຕິອາທິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາຕິ ຕຸຣິຕວເສນ, ໂສກວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາຕິ ອຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ.

ນາຬາຄິຣິຫຕ຺ຖິໍ ມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອຠິມາຣກປຸຣິສເປເສນາທິປ຺ປກາເຣນາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຕ຺ຕຍໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ໂສ ນ ທິຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນີຕິ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ອາຣຎ຺ຎິກາ ອສ຺ສູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ. ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຈນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ໂສ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຍາຈຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິນເຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໐) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ຆເຠທໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ປນ ອກເຕປິ ສງ຺ຆເຠເທ ເຕຫິ ສຎ຺ຎາເປຕິເຍວ. ອຸຓ຺ຫໂລຫິຕນ຺ຕິ ພລວໂສກສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອຸຓ຺ຫຠູຕໍ ໂລຫິຕໍ. ມຫານິຣເຍຕິ ອວີຈິນິຣເຍ. ວິຕ຺ຖາຣກຖານໂຍຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸປສາທນາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍ ກຖາຍ ນຍມຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ສງ຺ຄີຕິກຖາ ວິຍ ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໔໓) ອາຄຕາປິ ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຈທນາຍ ອາຫ ‘‘ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈນກ຺ກມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ນິຄມນໍ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎຕິ ປເສນທິໂກສລສ຺ສ ປິຕຸ ມຫາໂກສລຣຎ຺ໂຎ. ນນຸ ວິເທຫສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ເວເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຖ ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ, ປຓ຺ຑິຕເວວຈນໍ, ປຓ຺ຑິຕນາມນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ປທຕ຺ໂຖ ເກນ ນິພ຺ພຈເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິທນ຺ຕີຕິ ຊານນ຺ຕິ. ເວເທນາຕິ ກຣຓຠູເຕນ ຎາເຓນ. ‘‘ອີຫຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເວເທຫີຕິ ອິຘ ນທາທິຄໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ເວເທຫິຍາ’’ຕິ.

ໂສເຍວ ອໂຫ ຕທໂຫ, ສຕ຺ຕມີວຈເນນ ປນ ‘‘ຕທຫູ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທິວເສ. ອຸປສທ຺ເທນ ວິສິຏ຺ໂຐ ວສສທ຺ໂທ ອຸປວສເນເຍວ, ນ ວສນມຕ຺ເຕ, ອຸປວສນຎ຺ຈ ສມາທານເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີເລນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີເລນາຕິ ສາສເນ ອຣິຍຸໂປສຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນສເນນາຕິ ອຠຸຎ຺ຊນມຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ພາຫິຣຸໂປສຖໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ເອກຈ຺ຈໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂຄປາລກຸໂປສໂຖ ອຠິຊ຺ຌາສຫຄຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິຄຓ຺ຐຸໂປສໂຖ ໂມສວຊ຺ຊາທິວເສນ. ຍຖາຫ ວິສາຂຸໂປສເຖ ‘‘ໂສ ເຕນ ອຠິຊ຺ຌາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ທິວສໍ ອຕິນາເມຕີ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ‘‘ອິຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຈ຺ເຈ ສມາທເປຕພ຺ພາ, ມຸສາວາເທ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມາທເປຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ຈ ອາທິ.

ເອວໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖານຸຣູປໍ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ນິພ຺ພຈນານຸຣູປໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສຖສທ຺ເທ. ສມານສທ຺ທວຈນີຍານໍ ອເນກປ຺ປເຠທານໍ ອຕ຺ຖານມຸທ຺ຘຣຓໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ ສມານສທ຺ທວຈນີເຍສຸ ວາ ອຕ຺ເຖສຸ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອເນກຕ຺ຖທສ຺ສນຎ຺ຫິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖເມວ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ໂຈທນາ, ໂສຘນາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ອປິຈ ວິເສສສທ຺ທສ຺ສ ອວາຈກຠາວໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາທິວິສໂຍປິ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ສາມຎ຺ຎຣູໂປ ເອວ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາທິວິເສສວິສໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຕາທິສໍ ສທ຺ທສາມຎ຺ຎມນາທິຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕ຺ຖທສ຺ສນວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສີລທິຏ຺ຐິວເສນ (ສີລສຸທ຺ຘິວເສນ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໐) ອຸເປເຕຫິ ສມຄ຺ເຄຫິ ວສີຍຕິ ນ ອຸຏ຺ຐີຍຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ສມາທານວເສນ, ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ອຣິຍວາສາທິອຕ຺ຖາຍ ວສິຕພ຺ໂພ ອາວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຸໂປສໂຖ, ສີລໍ. ອນສນາທິວເສນ ອຸເປຈ຺ຈ ວສິຕພ຺ໂພ ອນຸວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຸໂປສໂຖ, ວຕສມາທານສງ຺ຂາໂຕ ອຸປວາໂສ. ນວມຫຕ຺ຖິກຸລປຣິຍາປນ຺ເນ ຫຕ຺ຖິນາເຄ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍກຸລສມ຺ຠູຕຕາມຕ຺ຕໍ ປຕິ ຣຸຬ຺ຫິວເສເນວ ອຸໂປສໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣໂຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເສຕິ ທາເຫຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸສສທ຺ໂທ ທາເຫຕິປິ ສທ຺ທວິທູ ວທນ຺ຕິ. ທິວເສ ປນ ອຸໂປສຖ ສທ຺ທປວຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາຜຄ຺ຄູ’’ຕິອາທີສຸ ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂສ ກິເລສມລາຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ. ເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສທາຕິ ນິຈ຺ຈກາລມ຺ປິ. ຜຄ຺ຄູຕິ ຜຄ຺ຄຸຓີນກ຺ຂຕ຺ຕເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠວຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເຈຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິ. ຍສ຺ສ ຫິ ສຸນ຺ທຣິກຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຜຄ຺ຄຸຓມາເສ ອຸຕ຺ຕຣຜຄ຺ຄຸຓີຍຸຕ຺ຕທິວເສ ຕິຕ຺ຖນ຺ຫານໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສໍວຈ຺ຉຣມ຺ປິ ກຕປາປປວາຫນໍ ໂຫຕີຕິ ລທ຺ຘິ. ຕໂຕ ຕໍ ວິເວເຈຕຸໍ ອິທໍ ມຊ຺ຌິມາຄມາວເຣ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສມລສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ, ວຕສມາທານານິ ຈ ອສມາທິຍໂຕປິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຸໂປສຖວາໂສ ເອວ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປວສິຕພ຺ພທິວໂສຕິ ອຸປວສນກຣຓທິວໂສ, ອຘິກຣເຓ ວາ ຕພ຺ພສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈເນນ ສເມຕິ. ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ ຈ ນິວາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສທ຺ວຍນິວາຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປນ຺ນຣເສ’’ຕິ ປທມາຣພ຺ຠ ທິວສວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓວເສນ ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ຫິ ທິວໂສ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ຕານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ນນ຺ເວຕານິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສນ຺ຕີຕິ ໂຈທນາ ສິຍາຕິ ຕໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເນນ ພຫຸໂສ, ອຕິສຍໂຕ ວາ ເອຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕວິສໂຍ ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈາຕຸມາສີ, ຈາຕຸມາສິນີຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄເຍວ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປຣິໂຍສານຠູຕາຕິ ຈ ປູຣຓຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຕາຍ ສເຫວ ຈຕຸມາສປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ. ອິຘາຕິ ປາຬິຍໍ. ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ປູເຣຕີຕິ ປຸຓ຺ຓາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມາສປຸຓ຺ຓຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕທາ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ມາສປຸຓ຺ຓຕາ. ປຸຣິມປຸຓ຺ຓມິໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາໂຣ. ວສ຺ສານສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕຸປຸຓ຺ຓຕາ. ກຕ຺ຕິກມາສລກ຺ຂິຕສ຺ສ ສໍວຈ຺ຉຣສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ສໍວຈ຺ຉຣປຸຓ຺ຓຕາ. ປຸຣິມກຕ຺ຕິກມາສໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກມາໂສ, ຕາວ ເອໂກ ກຕ຺ຕິກສໍວຈ຺ຉໂຣຕິ ເອວໍ ສໍວຈ຺ຉຣປຸຓ຺ຓຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກິການໍ ມເຕນ ປນ ມາສວເສນ ສໍວຈ຺ຉຣສມຎ຺ຎາ ລກ຺ຂິຕາ. ຕຖາ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ຄຣຸສງ຺ກນ຺ຕິວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ໂຊຕິສຕ຺ເຖ –

‘‘ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ສໂຫທຍ-ມຕ຺ຖໍ ຍາຕິ ສູຣມນ຺ຕິ;

ຕສ຺ສ ສງ຺ກໍ ຕຕ຺ຣ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວສ຺ສໍ ມາສກເມເນວາ’’ຕິ.

ມິນີຍຕິ ທິວໂສ ເອເຕນາຕິ ມາ. ຕສ຺ສ ຫິ ຄຕິຍາ ທິວໂສ ມິນິຕພ຺ໂພ ‘‘ປາຏິປໂທ ທຸຕິຍາ, ຕຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓ. ຈນ຺ທສ຺ສ ຫິ ໂສຬສໂມ ຠາໂຄ ‘‘ກລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ຈ ຈນ຺ໂທ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ໂສຬສນ຺ນໍ ກລານໍ ວເສນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ’’ຕິ ປທານິ ທິວສວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ໂກມຸທິຍາ’’ຕິອາທີນິ ຕເທກເທສຣຕ຺ຕິວເສນ.

ກສ຺ມາ ປນ ຣາຊາ ອມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ, ນ ເອກໂກວາຕິ ໂຈທນາຍ ໂສຘນາເລສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິປທຕ຺ຖເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາຍາ’’ຕິອາທີນິປິ ວທຕິ. ເອເຕຫິ ຈາຍໍ ໂສຘນາເລໂສ ທສ຺ສິໂຕ ‘‘ເອວໍ ຣຸຈິຍມານາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕທາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂຘວິຍມານທິສາຠາຄາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິຍສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຣຊຕວິມານນິຈ຺ຉຣິເຕຫີຕິ ຣຊຕວິມານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ເຕຫິ, ຣຊຕວິມານປ຺ປຠາຍ ວາ ວິປ຺ຜຸຣິເຕຫິ. ‘‘ວິສໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ມຸຕ຺ຕາວຬິອາທີນມ຺ປິ ວິເສສນປທໍ. ອພ຺ຠໍ ຘູໂມ ຣໂຊ ຣາຫູຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປກ຺ກິເລສາ ປາຬິນເຍນ (ອ. ນິ. ໔.໕໐; ປາຈິ. ໔໔໗). ຣາຊາມຈ຺ເຈຫີຕິ ຣາຊກຸລສມຸທາຄເຕຫິ ອມຈ຺ເຈຫິ. ອຖ ວາ ອນຸຍຸຕ຺ຕກຣາຊູຫິ ເຈວ ອມຈ຺ເຈຫິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຎ຺ຈນາສເນຕິ ສີຫາສເນ. ‘‘ຣຎ຺ຎໍ ຕຸ ເຫມມາສນໍ, ສີຫາສນມໂຖ ວາຬພີຊນິຕ຺ຖີ ຈ ຈາມຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ນິສິນ຺ໂນຕິ ນິສີທນມຕ຺ເຕ ໂຈທນາ. ເອຕ ນ຺ຕິ ກນ຺ທນໍ, ປໂພຘນໍ ວາ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ເຫຕຸນາ. ນກ຺ຂຕ຺ຕ ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕິການກ຺ຂຕ຺ຕຉຓໍ. ສມ຺ມາ ໂຆສິຕພ຺ພໍ ເອຕຣຫິ ນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸເມຫິ ລາເຊນ, ປຸຓ຺ຓຆເຏຫິ ຈ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຆເຣສຸ ທ຺ວາຣໍ ຍສ຺ສ ຕເທຕໍ ນຄຣໍ ປຎ຺ຈ…ເປ… ທ຺ວາຣໍ. ຘໂຊ ວໂຏ. ປຏາໂກ ປຏ຺ໂຏຕິ ສີຫຬິຍາ ວທນ຺ຕິ. ຕທາ ກິຣ ປທີປຸຊ຺ຊລນສີເສນ ກຕນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຸມ຺ມາທນ຺ຕິຊາຕກາທີສຸປິ (ຊາ. ໒.໑໘.໕໗) ກຕ຺ຕິກມາເສ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸຊ຺ຊລິຕທີປມາລາລງ຺ກຕສພ຺ພທິສາຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ວີຖິ ນາມ ຣຖິກາ ມຫາມຄ຺ໂຄ. ຣຈ຺ຉາ ນາມ ອນິພ຺ພິທ຺ຘາ ຂຸທ຺ທກມຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນວເສນ ສມານຠາເຄນ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ອນຸຠວມາເນນ ສມຠິກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອວໍ ວຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ເຖວ ອິຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທານໍ ອຸທາຫາໂຣຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ມານນ຺ຕິ ມານປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ. ຉຑ຺ຑນວເສນ ອວເສໂກ. ໂສຕວເສນ ໂອໂຆ. ປີຕິວຈນນ຺ຕິ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານວຈນໍ ກມ຺ມຠູຕໍ. ຫທຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ. ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ພຫິ ອນິຈ຺ຉຣຓວເສນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ຫທຍນ຺ໂຕເຍວ ຐເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິກໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ວຈນໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກ ນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ອຸຬາຣາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ສຣສໂຕ ສຫສາວ ມຸຂໂຕ ນິຈ຺ຉຣຕິ, ຕເທວິຘ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ.

ໂທເສຫິ ອິຕາ ຄຕາ ອປຄຕາຕິ ໂທສິນາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ນ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ກິເລເສ ຊິໂຕ ວິຊິຕາວີຕິ ຊິໂນ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສາປຄຕາ’’ຕິ. ຍທິປິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເຍຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ນ ຕປນ຺ຕິ ນ ຠາສນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອພ຺ຠາ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ມຫິກາ. ຘູໂມ ຣໂຊ. ຣາຫຸ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິ, (ຈູຬວ. ໔໔໗) ຕຖາປິ ຕຕິຍຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ປເຠທທສ຺ສນ ວເສນ ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຈ ຣມຓີຍາທິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອນີຍ-ສທ຺ໂທປິ ພຫຸລາ ກຕ຺ວຕ຺ຖາຠິຘາຍໂກ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙໖) ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣມຍຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ຊຸຓ຺ຫາວເສນ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸຣູປຕ຺ຕມາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໂທສວິມຸຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ອພ຺ຠາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໂທສາ. ອຍຎ຺ຈ ເຫຕຸ ‘‘ທສ຺ສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ກາຣເຓນ, ອຸຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປາສາທິກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອີທິສາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ທິວໂສ ມາໂສ ອຸຕຸ ສໍວຈ຺ຉໂຣຕິ ເອວໍ ທິວສມາສາທີນໍ ລກ຺ຂຓາ ສລ຺ລກ຺ຂຓຸປາຍາ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ລກ຺ຂຓິຍາ, ສາ ເອວ ລກ຺ຂຎ຺ຎາ ຍ-ວໂຕ ຓ-ກາຣສ຺ສ ຎ-ກາຣາເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຎ຺ໂຎ ສຸມາປິຕາ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສມາສາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

‘‘ຍໍ ໂນ ປຍິຣຸປາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖສມໂຓ, ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕສມໂຓ, ນ ຈ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມິຕປາປຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ພຫຕິ ປາເປ ພຫິ ກໂຣຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ພຫຸວຈເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນໍ, ເອກວຈເນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ປຍິຣຸປາສຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຍິຣຸປາສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນວເສນ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອຕ຺ຕນິ, ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍ ຈ ຫິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ພຫຸວຈນປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ຈ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາຍນິທ຺ເທໂສ ເອສ ຍຖາ ‘‘ປຍິຣຸທາຫາສີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ພຫຸລໍ ທິຏ຺ຐປໂຍໂຄ, ຍທິທໍ ປຣິສທ຺ເທ ຍ-ກາຣປເຣ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຣິຍາທີນໍ ຣຍາທິວຓ຺ຓສ຺ສ ຍຣາທີຫິ ວິປຣິຍາໂຍ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ. ອິມິນາ ສພ຺ເພນປິ ວຈເນນາຕິ ‘‘ຣມຓີຍາ ວຕາ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ໂອຠາສຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ, ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາປຣາຘຕາຍາຕິ ມຫາໂທສຕາຍ.

‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ເທວທຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍວເສນ ອຕ຺ຖຸປນຍເນ, ເຕນ ຍຖາ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຆາຕເນນ ມຫາປຣາໂຘ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ມຫານຕ຺ຖກຣສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອປສ຺ສຍຠາເວນາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕິ. ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຉາຍາຍາຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຊີວກສ຺ສ ປິຏ຺ຐິອປສ຺ສເຍນ, ຕໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ອປສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິກ຺ເຂປປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ, ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອສິກ຺ຂິຕານນ຺ຕິ ກາຍວຈີສໍຍມເນ ວິຄຕສິກ຺ຂານໍ. ກຸລູປເກຕິ ກຸລມຸປຄເຕ ສຕ຺ຖາເຣ. ຄຫິຕາສາຣຕາຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພຄຸຓສາຣວິຄຕຕາຍ. ນິພ຺ພິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສມປນຍນວິຣຫິຕໍ.

ຠທ຺ທນ຺ຕິ ອວສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ສຸນ຺ທຣໍ.

໑໕໑. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອິມາຍ ປາຬິຈ຺ຉາຍາຍ ອຘິຄໂຕ, ອິມມຕ຺ຖເມວ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍເມວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິນາ. ອສຕ຺ຖາປິ ສມາໂນ ສຕ຺ຖາ ປຏິຎ຺ຎາໂຕ ເຍນາຕິ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ສ ອພຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ສມານສ຺ສ ພຸທ຺ຘປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ‘‘ອຫເມໂກ ໂລເກ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານຸສາສໂກ’’ຕິ ອາຈຣິຍປຏິຎ຺ຎາຕຠາວໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸສ຺ສຸຕິມຕ຺ຕໍ ປຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໂຍວ ກິຣສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ປຣໂຕ ມກ຺ຂລິປທນິພ຺ພຈເນປິ. ເອກູນທາສສຕໍ ປູຣຍມາໂນຕິ ເອເກນູນທາສສຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອນູນທາສສຕໍ ກຕ຺ວາ ປູຣຍມາໂນ. ເອວໍ ຊາຍມາໂນ ເຈສ ມງ຺ຄລທາໂສ ຊາໂຕ. ຊາຕຣູເປເນວາຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ວິຊາຕເວເສເນວ, ຍຖາ ວາ ສຕ຺ຕາ ອນິວຕ຺ຖາ ອປາຣຸຕາ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ຊາຕຣູເປເນວ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຕາ ຠຊນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕເທວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຕເທວ ນຄ຺ຄຣູປໍ ‘‘ອຍເມວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ສິຍາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ປພ຺ພຊິໍສູຕິ ຕໍ ປພ຺ພຊິຕມນຸປພ຺ພຊິໍສຸ.

‘‘ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປພ຺ພຊິຕສມູຫຕາມຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ, ນ ນິຍ຺ຍານິກທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘສີລສາມຎ຺ຎວເສນ ສໍຫຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠາເວນ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ສງ຺ຆີ ຄຓີ’’ຕິ ເຈທໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ສງ຺ເກຕມຕ຺ຕໂຕ ນານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເວວາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ເວວາຕິ ຈ ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ເອວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊິຕສມູຫວເສນ ສງ຺ຆີ, ຄຫຏ຺ຐສມູຫວເສນ ຄຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຄເຓ ເອວ ໂລເກ ສງ຺ຆ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ອເຈລກວຕຈຣິຍາທິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຕໍ ອາຈາໂຣ. ປຎ຺ຎາໂຕ ປາກໂຏ ສງ຺ຆີອາທິຠາເວນ. ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານາປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ນິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສາສນິເກ ວິຍ ສນ຺ຕຄຸຓນິຄ຺ຄູຫຓລກ຺ຂຓາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ລພ຺ຠຕິ. ຍໂສຕິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສໍສາໂຣຆນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕຕາຍ ລທ຺ຘິ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ມໂຕ, ນ ຈ ສາຘູຫິ ສມ຺ມໂຕຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ສາຘູຫິ ສມ຺ມຕຕາ ລພ຺ຠຕິ. ສຸນ຺ທໂຣ ສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສຸຕວໂຕຕິ ອສ຺ສຸຕາຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ, ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ‘‘ອິມານິ ເມ ວຕສມາທານານິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສຸຈິຓ຺ຓານີ’’ຕິ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕິ. ຕາ ປນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣກາລຠູຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕຕ຺ຖອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ເຈສ ຍຖາ ‘‘ມາສຊາໂຕ’’ຕິ. ອຖ ຕສ຺ສ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ຈິຣປພ຺ພຊິຕຄ຺ຄຫເຓນສ຺ສ ພຸທ຺ຘິສີລຕາ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຄຫເຓນ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊານຕາ ທສ຺ສິຕາ, ອຍເມຕສ຺ສ ວິເສໂສຕິ. ກິໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ໂສ ອມຈ຺ໂຈ ອາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຣປພ຺ພຊິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ໂອກປ຺ປນີຍາຕິ ສທ຺ທຫນີຍາ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ. ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ’’ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ຊານຸສາສນປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ກຕໍ ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ໂອສານວຍາເປກ຺ຂໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວິເສສສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ, ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ.

ກາຊໂຣ ນາມ ເອໂກ ຣຸກ຺ຂວິເສໂສ, ໂຍ ‘‘ປຓ຺ຓກຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິສ຺ວາ ວິຍ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ເພ ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທສນາຍ ສຸຕປຸພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຌານາ…ເປ… ກາໂມ’’ຕິ. ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕນ຺ຕິ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ອຠິຆຏິຕໍ. ທສ຺ສເນນາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ທິສ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ອກິຣິຍວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອນຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຄຸຓກຖາຍາຕິ ອຠູຕຄຸຓກຖາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອນຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ. ຍທິ ອນຕ຺ຕມໂນ, ກສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ ‘‘ອນຕ຺ຕມໂນ ສມາໂນປີ’’ຕິອາທິນາ.

໑໕໒. ໂຄສາລາຍາຕິ ເອວໍນາມເກ ຄາເມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສານກາເລ ຄຸນ຺ນໍ ປຕິຏ຺ຐິຕສາລາຍາຕິ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕພ຺ພເສນ ຕສ຺ສ ນາມໍ ສາຕິສຍມຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ພຫຸລມນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ໂສ ໂປຣາເຓຫິ ອນນຸສ຺ສຸໂຕຕິ ເອກຈ຺ຈວາໂທ ນາມ ກໂຕ. ‘‘ມາ ຂລີຕິ ສາມິໂກ ອາຫາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຖາວຈນມຸປາທາຍ ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍາຕປເທນ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຎ຺ຎາຍ ຫິ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉາຍ ອາຂ຺ຍາຕປທມ຺ປິ ນາມິກໍ ຠວຕິ ຍຖາ ‘‘ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗). ເສສນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ປຓ຺ເຓນ ວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ.

໑໕໓. ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິນາມມິວ ອຊິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມມຕ຺ຕໍ. ເກເສຫິ ວາຍິໂຕ ກມ຺ພໂລ ຍສ຺ສາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິກິຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ນິຫີນຕຣໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ຕິກນິປາເຕ ມກ຺ຂລິສຸຕ຺ຕ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໘) ມາຫຣິ. ຕນ຺ຕາວຸຕານີຕິ ຕນ຺ເຕ ວີຕານິ. ‘‘ສີເຕ ສີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຉຫາກາເຣຫິ ຕສ຺ສ ປຏິກິຏ຺ຐຕຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໕໔. ປກຸຊ຺ຌຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເກສຸ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕີຕິ ປກຸໂຘ. ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ເກນຈິ ອສຸຈິນາ ມກ຺ຂິຕ຺ວາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ວາລິກາຖູປໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຕສມາທານສີເສນ ວາລິກາສຎ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ, ຕຖາຣູເປ ອນຸປຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ປຸນ ວຕໍ ສມາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໖. ‘‘ຄຓ຺ຐນກິເລໂສ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ປລິພຸນ຺ຘນກິເລໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ສໍສາເຣ ປຣິພຸນ຺ຘນກິຈ຺ໂຈ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸຕ຺ຕທາຣາທິວິສໂຍ ຣາຄາທິກິເລໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອວໍວາທິຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ລທ຺ຘິວເສນສ຺ສ ນາມໍ, ນ ປນຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາວ ຫິ ໂສ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຏິໂຕ, ຕາວ ອຕ຺ຖິເຍວ. ອຍໍ ປນ ວຈນຕ຺ໂຖ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ໂຐ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ນິຄຓ຺ໂຐຕິ. ນາຏສ຺ສາຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ.

ໂກມາຣຠຈ຺ຈຊີວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໗. ສພ຺ພຖາ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອສ ນາຄ…ເປ… ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປຓ຺ໂຓຕິ ຄຣຸໂຬ, ຄຣຸໂຑ ວາ ສກ຺ກຏມເຕນ. ‘‘ຑ-ຬານ’ມວິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ໂຖ ວຕ ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຖາ ສຎ຺ຎເມນ ອຸປສມໍ ຄຕສ຺ສ. ຊີວກສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ມມ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ມທ຺ທນສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຖາປເນນ ມມ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິນ຺ຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາຍໍ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ອິມິນາ, ເຍນ ຕຸວໍ ຕຸຓ຺ຫີ, ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກາຣຓໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ກຸລູປໂກ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ, ອິເມສໍ ນຸ ໂຂ ຕິຓ຺ຓໍ ກາຣຓານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກາຣເຓນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວສີຕິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຖາເປຕີຕິ ກຖາເປຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຠິມຸຂໍ ຐິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປາທຊາຓຸ ກປ຺ປຣ ຫຕ຺ຖ ສີສສງ຺ຂາຕານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ສມໍ ກຕ຺ວາ ໂອນາເມຕ຺ວາ ອຠິມຸຂໍ ຐິເຕນ ປຐມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນວກຕເຣນຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’ຕິອາທິກໍ (ປຣິ. ໔໖໙) ວິນຍປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກໍສກຣຓອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓປາທສມ຺ພາຫນເປມຄາຣວຸປຏ຺ຐາປນວເສນ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕວນ຺ທນາ’’ຕິ, ຕເມຕ຺ຖານຘິປ຺ເປຕໍ ທູຣໂຕ ວນ຺ທເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ປຓມນາ ອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓກຣປຸຏສມາໂຍໂຄ. ‘‘ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ກາຍປຓາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ມມ ສຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິອາທິນາ ປນ ວຈີປຓາໂມ, ຕທຸຠຍປຸເຣຈຣານຸຈຣວເສນ ມໂນປຓາໂມຕິ. ກາມໍ ສພ຺ພາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຣູປາວ, ຕຖາປິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິ ອຠິຊາຕິ ອຠິນິກ຺ຂມນ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ປຏິ. ມ. ໓.໓໐) ຍມກປາຏິຫາຣິຍເທໂວໂຣຫນານິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ສຸປາກຏານິ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕານິເຍເວຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຏານິ.

ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕາທິໂສຕິ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ຕເທວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຠິສທ຺ໂທ ປຘານວເສນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີໂຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນກິຣິຍາປກາຣສ຺ສ ທີປນໂຕ, ເຕນ ປໂຍຄໂຕ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ສມານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານວເສນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ຠຄວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ໂທ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ກຖເມຕ຺ຖ ຕໍປໂຍຄໂຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສິຍາຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖສທ຺ທປໂຍເຄສຸ ຫິ ອຕ຺ຖປໂຍໂຄເຍວ ປຘາໂນຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທປໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອຠິສທ຺ທປໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ ມາຕຸວິສເຍ, ມາຕຸຍາ ວາ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ, ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ, ສາມິວຈນສ຺ສ ວາ ປສງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໂຊຕເກນ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີເຍນ ອຠິສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ສາມິອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຸວິສເຍ, ມາຕຸ ສມ຺ພນ຺ຘີ ວາ ສາຘຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຠຄວໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘີ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເທວທຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ສາຘຸສທ຺ໂທ ວິຍ ອຸຄ຺ຄຕສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກລ຺ຍາໂຓຕິ ຠທ຺ທໂກ. ກລ຺ຍາຓຠາໂວ ຈສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຄຸຓວິສຍຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ, ກລ຺ຍາເຓຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິສຍຕາ ເຫຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄໂມ, ກລ຺ຍາຓຄຸຓວິສຍຕາຍ ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ປຣິຍາຍວຈເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສຏ຺ຐຄຸຓວິສຍຕາ ເອວ ຫິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ເສຏ຺ຐຕາ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙) ວິຍ. ‘‘ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ຄຸຓານໍ ສໍກິຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ທນີຍໂຕ ຈ ວຓ຺ໂຓເຍວ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ວຓ຺ໂຓ ເອວ ຫິ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ຕິ, ສທ຺ທນີຍໂຕ ສທ຺ໂທຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ຫິ ສທ຺ທສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ອຸຬາຣສທ຺ທາ ອິສໂຍ, ຄຸຓວນ຺ໂຕ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ. ກິຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຖຸຕິໂຆໂສ’’ຕິ ອິມິນາ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຖຸຕິປຣິຍາໂຍ ກິຕ຺ຕນມຠິຕ຺ຖວນໍ ກິຕ຺ຕີຕິ. ຖຸຕິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ໂຆໂສ ຖຸຕິໂຆໂສ, ອຠິຕ຺ຖວຸທາຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສທ຺ໂທ ອຠິຠວເນ, ອຠິຠວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິພ຺ຍາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິນ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທານໍ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານມຕິເທໂວ ສກ຺ການມຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານມຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ໂສ ຠຄວາ. ຍໍ ຕໍ-ສທ຺ທາ ຫິ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘາ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິທມາທິປທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໖; ຈູຬນິ. ໒). ປຣໂຕ ປນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທໍ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິປິສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣີຍນ຺ຕິ, ເອວມິຘ ພຸທ຺ຘຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເກນາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ເຍ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ປາກຏາ ປຎ຺ຎາຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຕ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິປີ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ເຕສໍ ນານປ຺ປກາຣຕາທີປນໂຕ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ, ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຈ ເນສໍ ນານປ຺ປກາຣຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕານິ ຈ ຄຸຓສລ຺ລກ຺ຂຓກາຣຓານິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນານໍ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິການໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສໍກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຣູເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕ ຍສ຺ສ ສໍກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຕິວິຍ ປສາໂທ ໂຫຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣຕ຺ຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ. ອຣານນ຺ຕິ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ. ຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາທີນນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ປູຊາ ວິເສສານຎ຺ຈ. ຣຫາຠາວາຕິ ຈກ຺ຂຸຣຫາທີນມຠາວໂຕ. ຣໂຫປາປກຣຓາຠາໂວ ຫິ ປທມນຕິກ຺ກມ຺ມ ຣຫາຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຕໂຕຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓). ຍຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ, ເອວໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໒໔) ເນສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ຊີວໂກ ພຫຸໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ສຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຕາຍ ຈ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຄຕກຖໍກໂຖ, ສຕ຺ຖຸຄຸຓກຖເນ ຈ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເອວ ອາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊີວໂກ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ຖມາຫ. ຖາໂມ ເທສນາຎາຓເມວ, ພລໍ ປນ ທສພລຎາຓໍ. ວິສ຺ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກປທໍ, ອນາສງ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍາຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈປກາຣາຍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏໍ ອໂຫສິ ກຕາຘິກາຣຠາວໂຕ. ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍວເສນ ຫິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຄຸຓສຣີຣໍ ຂຕູປຫຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປເນສ ຊີວກເມວ ຄມນສຊ຺ຊາຍ ອາຓາເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມາຍາ’’ຕິອາທິ.

໑໕໘. ‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ອຸຕ຺ຕມຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ອປ຺ປສທ຺ທຕາປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສ຺ສຍານຣຖຍານານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິຍາເນສຸ ຈ ນິພ຺ພິເສວນເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິນິໂຍປິ ກປ຺ປາເປສິ. ປທານຸປທນ຺ຕິ ປທມນຸຄຕໍ ປທໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິຍານສ຺ສ ປເທ ເຕສໍ ປທໍ ກຕ຺ວາ, ປທສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປທວຬຎ຺ເຊ. ນິພ຺ພຸຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພກິເລສທຣຖວູປສມສ຺ສ. ນິພ຺ພຸເຕເຫວາຕິ ອປ຺ປສທ຺ທຕາຍ ສທ຺ທສງ຺ໂຂຠນວູປສເມເຫວ.

ກເຣຓູຕິ ຫຕ຺ຖິນິປຣິຍາຍວຈນໍ. ກຓຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕີຕິ ຫິ ກເຣຓຸ, ກໂຣວ ຍສ຺ສາ, ນ ທີໂຆ ທນ຺ໂຕຕິ ວາ ກເຣຓຸ, ‘‘ກເຣຓຸກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ. ອາໂຣຫນສຊ຺ຊນໍ ກຸຖາທີນໍ ພນ຺ຘນເມວ. ໂອປວຍ຺ຫນ຺ຕິ ຣາຊານມຸປວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂອປຄຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຣາຊານມຸປຄູຫິຕຸໍ ໂຄປິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອວໍ ກິຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ປຓ຺ຑິຕຠາວວິຠາວນໍ. ກຖາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ລທ຺ໂຘກາສຠາເວນ ຘມ຺ມກຖາ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາສນ຺ນຈາຣີຠາເວນ ຫຕ຺ຖິນີສຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສຊ຺ຊາປິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໘) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິສານໍ ຠຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຸຂໍ ອິຕ຺ຖິປຣິວຸໂຕ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປນ ອາຈຣິເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຣຎ຺ໂຎ ປເຣສໍ ທູຣຸປສງ຺ກມນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາ ປຸຣິສເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ກາຣິຕາ. ຫຕ຺ຖິນິກາສຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ເອວ ຫຕ຺ຖິນິກາ. ‘‘ປຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖິນິຍາ ສຕານີ’’ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ ອີທິເສສຸ ປຈ຺ຉິມປທສ຺ສ ສມາສສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ. ກສ຺ສຈິເທວາຕິ ສນ຺ນິປຕິເຕ ມຫາຊເນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເອວ, ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອາຍຕິໍ ມຄ຺ຄຜລານມຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ປຏິເວເທສີຕິ ຎາເປສິ. ອຸປຈາຣວຈນນ຺ຕິ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ ເຕເນວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິໂຍສານໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເທວ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ອິມິນາເຍວ ຫິ ຕທຕ຺ຖປຣິໂຍສານໍ. ມຎ຺ຎສີຕິ ປກຕິຍາວ ຊານາສິ. ຕເທວາຕິ ຄມນາຄມນເມວ. ຍທິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ຄຈ຺ຉ, ອຖ ນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ມາ ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໙. ປາຏິເອກ຺ກາເຍວ ສນ຺ຘິວເສນ ປຈ຺ເຈກາ. ‘‘ມຫຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປເທ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຕາ’’ຕິ. ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫຎ຺ຈໍ. ນ ເກວລໍ ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕວເສເນວ ປາໂຐ, ອຖ ໂຂ ອາກາຣນ຺ຕວເສນາປີຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຈ຺ຈາຕິປິ ປາຬີ’’ຕິ. ຍຖາ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຂຕ຺ຍາ’’ຕິ, ເອວໍ ‘‘ມຫຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຫຕ຺ຍາ. ປຸນ ຈ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫຈ຺ຈາຕິ ສນ຺ຘິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວິປລ຺ລາໂສ ລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍ. ວິເສສນຎ຺ຫິ ຠິຍ຺ໂຍ ວິເສສ຺ຍລິງ຺ຄາທິຄາຫກໍ. ຕິໂຍຊນສຕານນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑລານໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາຣຏ຺ຐານໍ ອິສ຺ສຣິຍສິຣີຕິ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐານມາຘິປຈ຺ຈມາຫ. ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ. ປຏິມຸກ຺ກເວຐນານີຕິ ອາພນ຺ຘສິໂຣເວຐນານິ. ອາສຕ຺ຕຂຄ຺ຄານີຕິ ອໍເສ ໂອລມ຺ພນວເສນ ສນ຺ນທ຺ຘາສີນິ. ມຓິທຓ຺ຑໂຕມເຣຕິ ມຓິທຓ຺ຑງ຺ກຸເສ.

‘‘ອປຣາປີ’’ຕິອາທິນາ ປທສາ ປຣິວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຂຸຊ຺ຊວາມນກາ ເວສວເສນ, ກິຣາຕສວຣອນ຺ຘກາທໂຍ ຊາຕິວເສນ ຕາສໍ ປຣິຈາຣກິນິໂຍ ທສ຺ສິຕາ. ວິສ຺ສາສິກປຸຣິສາຕິ ວສ຺ສວເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓເມເຕສນ຺ຕິ ມຫາມຕ຺ຕາ, ມຫານຸຠາວາ ຣາຊາມຈ຺ຈາ. ວິຊ຺ຊາຘຣຕຣຸຓາ ວິຍາຕິ ມນ຺ຕານຸຠາເວນ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ ວິຊ຺ຊາຘຣກຸມາຣກາ ວິຍ. ຣຏ຺ຐິຍປຸຕ຺ຕາຕິ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ. ຣຏ຺ເຐ ປຣິຈຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ລຸທ຺ທກາ ຣຏ຺ຐິຍາ, ເຕສໍ ນານາວຸຘປຣິຈຍຕາຍ ຣາຊຠຏຠູຕາ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນ຺ຕຣຣຏ຺ຐໂຠຊການໍ ວາ ປຸຕ຺ຕາ ຣຏ຺ຐິຍປຸຕ຺ຕາ, ຂຕ຺ຕິຍາ ໂຠຊຣາຊາໂນ. ‘‘ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕຸ ເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໙) ວຸຕ຺ໂຕ ໂຠຊສທ຺ໂທ ໂຠຊກວາຈໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ປສາເຣຕ຺ວາ. ຊຍສທ຺ທນ຺ຕິ ‘‘ຊຍຕຸ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິຊຍປຏິພທ຺ຘໍ ສທ຺ທໍ. ຘນຸປນ຺ຕິປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ຘນຸປນ຺ຕິປຣິວາໂຣ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໍຄາຫກວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫຕ຺ຖິຆຏາຕິ ຫຕ຺ຖິສມູຫາ. ປຫຣມານາຕິ ຜຸສມານາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏນາຕິ ອວິຈ຺ເຉທຄມເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘາ. ເສຓິໂຍຕິ ຄນ຺ຘິກເສຓີທຸສ຺ສິກເສຓີອາທໂຍ ‘‘ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວາ ສງ຺ຆໍ ວາ ຄຓໍ ວາ ປູຄໍ ວາ ເສຓິໍ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ກປ຺ປາ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໘໒) ວິຍ. ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ອກ຺ໂຂຠິຓີ ເສນິໂຍ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ອເນເກສຸປິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ທິຏ຺ໂຐ. ອເນກສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ ເສນາ ເຫຏ຺ຐາ ຄຓິຕາຕິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຕທາ ສພ຺ພາວຸຘໂຕ ສໂຣວ ທູຣຄາມີຕິ ກຕ຺ວາ ສຣປຕນາຕິກ຺ກມປ຺ປມາເຓນ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສໍ ສໍວິທຫຕິ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ.

ສຍໍ ຠາຍນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ຠຍໍ ຍຖາ ຕຖາ ຠາຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຠາຍິຕພ຺ເພ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ‘‘ຠາຍິຕພ຺ພມິທ’’ນ຺ຕິ ຠາຍິຕພ຺ພາກາເຣນ ຕີຣຓໂຕ ຎາຓໍ ຠຍໍ ຠຍໂຕ ຕີເຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໕໑) ‘‘ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ປນ ຠາຍຕິ, ນ ຠາຍຕີຕິ? ນ ຠາຍຕິ. ຕຎ຺ຫິ ‘ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອນາຄຕາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ຕີຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຠາຍນຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠຍໍ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠາຍນເຫຕຸຏ຺ເຐນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ຠຍໍ ປາປໂຕ ຠາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠຍານກນ຺ຕິ ຠາຍນາກາໂຣ. ເຕປີຕິ ທີຆາຍຸກາ ເທວາປິ. ຘມ຺ມເທສນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປນ຺ນຣສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຂີຓາສວເທເວ ຕທຎ຺ເຎສໍ ວເສນ ພາຫຸລ຺ລໂຕ. ຂີຓາສວຕ຺ຕາ ຫິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກາມໍ ສີໂຫປມສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໓) ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ປກຣຓານຸຣູປໂຕ ຎາຓຠຍເມວ ຄຫິຕໍ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນໍ. ຠາຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຍເມວ ຠີມຠາເວນ ເຠຣວນ຺ຕິ ຠຍເຠຣວໍ, ຠີຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ເອຕໍ ນຣໍ ຕໍ ຠຍເຠຣວໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ນູນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ປາປໂຕ ຠາຍນໂຕ ອຸຕ຺ຣາສນໂຕ ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສູຣນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປກຣເຓ ສູຣໍ ປຄພ຺ຠຘໍສິນໍ ນ ຫິ ປສໍສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຍາ ຫິ ສນ຺ໂຕ ນ ກໂຣນ຺ຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຍາຕິ ປາປຸຕ຺ຣາສໂຕ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉມ຺ຠິຕສ຺ສາຕິ ຖມ຺ຠິຕສ຺ສ, ຖ-ກາຣສ຺ສ ຉ-ກາຣາເທໂສ. ຕທຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສກລສຣີຣຈລນ’’ນ຺ຕິ, ຠຍວເສນ ສກລກາຍປກມ຺ປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຍ຺ໂຍຘນໍ ສມ຺ປຫາໂຣ.

ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິອາທິ ເຕສມຘິປ຺ປາຍວິວຣຓໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ມຫາທ຺ວາເຣ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຂຸທ຺ທກທ຺ວາຣານິ. ‘‘ຕທາ’’ຕິອາທິນາ ອກາຣຓຠາເວ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ສກວາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຊີວໂກ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ອາສງ຺ກນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອສ຺ສາຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸຣຎ຺ໂຎ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອນຠິຣໂຕ. ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠາຍິຕ຺ວາຕິ ຠາຍນເຫຕຸ. ຕສ຺ສາຕິ ຊີວກສ຺ສ. ສມ຺ມສທ຺ໂທ ສມານຕ຺ໂຖ, ສມານຠາໂວ ຈ ວເຍນາຕິ ອາຫ ‘‘ວຍສ຺ສາຠິລາໂປ’’ຕິ. ວເຍນ ສມາໂນ ວຍສ຺ໂສ ຍຖາ ‘‘ເອກຣາຊາ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໗). ສມານສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ສາເທສມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ເຕນ ອຠິລາໂປ ອາລປນໍ ຕຖາ, ຣຸຬ຺ຫີນິທ຺ເທໂສ ເອສ, ‘‘ມາຣິສາ’’ຕິ ອາລປນມິວ. ຍຖາ ຫິ ມາຣິສາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຠິລາໂປ ສທຸກ຺ເຂປິ ເນຣຍິເກ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍທາ ໂຂ ເຕ ມາຣິສ ສງ຺ກຸນາ ສງ຺ກຸ ຫທເຍ ສມາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ, (ມ. ນິ. ໑.໕໑໒) ເອວໍ ໂຍ ໂກຈິ ສຫາໂຍ ອສມານວໂຍປິ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍາຠິລາໂປ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ກຈ຺ຈິ ນ ວຎ຺ເຈສີຕິ ປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ປລມ຺ເຠສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອິຘ ປຣິກປ຺ປຕ຺ໂຖວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວິປ຺ປລມ຺ເຠຍ຺ຍາສີ’’ຕິ, ນ ປໂລເຠຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖາຍ ສລ຺ລາໂປ, ໂສ ເອວ ນິຄ຺ໂຆໂສ ຕຖາ.

ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາເຕນ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ‘‘ນ ຕໍ ເທວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຸຣິຕວເສນິທມາເມຑິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຣມາໂນວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ອຠິກ຺ກມ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາຣາຊ ໂຈຣພລໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສາມຎ຺ຎຜລປຸຈ຺ຉາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ອຍໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐໂກກາໂສ ນາຄສ຺ສ ຠູມິ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວໂຕ ເຕໂຊຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ຜຣິ ຍຖາ ຕໍ ໂສຓທຓ຺ຑສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕວນສຓ຺ຑຄຕສ຺ສ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘໍ ສຣິຕ຺ວາ ມຫາຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ ອິທໍ ເສທມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ກາຣຓທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໂຕ ເສທມຸຎ຺ຈນໍ ສມ຺ຠວຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິເຫຕຸຠາວໂຕ.

ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນເຍວ. ຕທຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິນາ. ອຠິມາເຣຕິ ຘນຸຄ຺ຄເຫ. ຘນປາລນ຺ຕິ ນາຬາຄິຣິໍ. ໂສ ຫິ ຕທາ ນາຄເຣຫິ ປູຊິຕຘນຣາສິໂນ ລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ຘນປາໂລ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ນ ເກວລໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປກຕິຍາປິ ຠຄວາ ສຎ຺ຎາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາກິຓ຺ຓວຣລກ຺ຂໂຓຕິ ພຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິໂຕຕິ ອສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊເນ (ຊິນາລງ຺ກາຣຏີກາຍ ວິຊາຕມງ຺ຄລວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ). ຉພ຺ພຓ຺ຓາຫິ ຣສ຺ມີຫີຕິ ຕທາ ວຕ຺ຕມານາ ຣສ຺ມິໂຍ. ອິສ຺ສຣິຍລີຬາຍາຕິ ອິສ຺ສຣິຍວິລາເສນ. ນນຸ ຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອິສ຺ສຣິຍລີລາຍ ປຸຈ຺ຉາ ອຄາຣໂວເຍວ ສິຍາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ປກຕິ ເຫສາ’’ຕິອາທິມາຫ, ປກຕິຍາ ປຸຈ຺ຉນໂຕ ນ ອຄາຣໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຸເຣ ກເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິວາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໑໖໑. ເຍນ, ເຕນາຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ, ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຍນ ມຓ຺ຑລສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ, ເຕນູປສງ຺ກມີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ອຸປຄມນເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຄໂຕ’’ຕິ. ອນຸຈ຺ຉວິເກ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິກາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ. ໂກ ປເນສ ອນຸຈ຺ຉວິກປເທໂສ ນາມ? ອຕິທູຣຕາທິຉນິສຊ຺ຊໂທສວິຣຫິໂຕ ປເທໂສ, ນປຈ຺ຉຕາທິອຏ຺ຐນິສຊ຺ຊໂທສວິຣຫິໂຕ ວາ. ຍຖາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ –

‘‘ນ ປຈ຺ຉໂຕ ນ ປຸຣໂຕ, ນາປິ ອາສນ຺ນທູຣໂຕ;

ນ ກຈ຺ເຉ ໂນ ປຏິວາເຕ, ນ ຈາປິ ໂອນຕຸນ຺ນເຕ;

ອິເມ ໂທເສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ອຫູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐວຓ຺ຓນາ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໑);

ຕທາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ພ຺ຍາປິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວິຈ຺ຉາວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໂຕ…ເປ… ເມວາ’’ຕິ, ຍໂຕ ຍໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ເຖນ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ກຸກຕຠາໂວ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ອສຎ຺ຎໂມ, ອສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຣິຍາ ຈ. ຕຖາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປເນ, ເຕນ ຕທຎ຺ໂຎປິ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິອສຎ຺ຎໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຠາວິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຈກ຺ຂຸອສໍຍໂມ ສພ຺ພປຐໂມ ທຸນ຺ນິວາຣິໂຕ ຈາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປ຺ປສນ຺ນຣຫທມິວາຕິ ອນາວິໂລທກສຣມິວ. ເຍເນຕຣຫິ…ເປ… ອິມິນາ ເມ…ເປ… ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ທກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກ-ວາຈສິເກນ ອຸປສເມນ ລທ຺ເຘນ ມານສິໂກປິ ອຸປສໂມ ອນຸມານໂຕ ລທ຺ໂຘ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມານສິເກນ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລູປສເມນາຕິ ສີລສຎ຺ຎເມນ. ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ໂລກປກຕິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ທຸລ຺ລຠຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ.

ອຸປສມນ຺ຕິ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ສໍຍມໍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຖາ ອິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕິ ອຍ຺ຍໂກ, ອຸທຍຠທ຺ໂທ ວາ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖ-ສມຕ຺ຖນໍ. ຆາເຕສ຺ສຕິເຍວາຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຆາເຕສີ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສມ຺ປຕິເປກ຺ຂວຈນໍ. ປຎ຺ຈປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ປຎ຺ຈຣາຊປຣິວຏ຺ໂຏ.

ກສ຺ມາ ເອວມາຫ, ນນຸ ຠຄວນ຺ຕມຸທ຺ທິສ຺ສ ຣາຊາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຈີເຠເທຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸທານວຈີເຠເທ. ຕຸຓ຺ຫີ ນິຣໂວຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຈິຕ຺ຕຊານນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຍໍ…ເປ… ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຈນານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸທານວຈນານນ຺ຕຣໍ. ເຍນາຕິ ຍຕ຺ຖ ປເທເສ, ເຍນ ວາ ໂສຕປເຖນ. ເຍນ ເປມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫເມສ ນໂຍ.

ກຕາປຣາຘສ຺ສ ອາລປນໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຄມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ ມຫາຣາຊ ຍຖາເປມ’’ນ຺ຕິ ວຈນນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວາ ຕທາ ຕທຕ຺ຖທີປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ມຘຸຣວຈນມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຍຖາ ໂສຕູນໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ເທເສຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ຕນ຺ຕິປທໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສຎ຺ເຎວ ອຕ຺ໂຖປິ ຠາສິໂຕ’’ຕິ. ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມຠາວາທິສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໓໘, ໑໖໒) –

‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທີ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ, ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ, ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ? ອຣຫາ ລາເຠປິ ຕາທີ, ອລາເຠປິ, ຍເສປິ, ອຍເສປິ, ປສໍສາຍປິ, ນິນ຺ທາຍປິ, ສຸເຂປິ, ທຸກ຺ເຂປິ ຕາທີ, ເອກໍ ເຈ ພາຫໍ ຄນ຺ເຘນ ລິມ຺ເປຍ຺ຍຸໍ, ເອກໍ ເຈ ພາຫໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອມຸສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອມຸສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ປຏິຆໍ, ອນຸນຍປຏິຆວິປ຺ປຫີໂນ, ອຸຄ຺ຆາຕິນິຆາຕິວີຕິວຕ຺ໂຕ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຣຫາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ? ອຣຫໂຕ…ເປ… ຖມ຺ໂຠ, ສາຣມ຺ໂຠ, ມາໂນ, ອຕິມາໂນ, ມໂທ, ປມາໂທ, ສພ຺ເພ ກິເລສາ, ສພ຺ເພ ທຸຈ຺ຈຣິຕາ, ສພ຺ເພ ທຣຖາ, ສພ຺ເພ ປຣິຬາຫາ, ສພ຺ເພ ສນ຺ຕາປາ, ສພ຺ພາ ກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣາ ຈຕ຺ຕາ ວນ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ປຫີນາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາ, ເອວໍ ອຣຫາ ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ? ອຣຫາ ກາໂມຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ຠໂວຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ທິຏ຺ໂຐຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ອວິຊ຺ໂຊຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ສພ຺ພໍ ສໍສາຣປຖໍ ຕິຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ວີຕິວຕ຺ໂຕ, ໂສ ວຸຏ຺ຐວາໂສ ຈິຓ຺ຓຈຣໂຓ ຊາຕິມຣຓສງ຺ຂໂຍ, ຊາຕິມຣຓສໍສາໂຣ (ມຫານິ. ໓໘) ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ, ເອວໍ ອຣຫາ ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ? ອຣຫໂຕ ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ສຸວິມຸຕ຺ຕໍ, ໂທສາ, ໂມຫາ, ໂກຘາ, ອຸປນາຫາ, ມກ຺ຂາ, ປຬາສາ, ອິສ຺ສາຍ, ມຈ຺ຉຣິຍາ, ມາຍາຍ, ສາເຐຍ຺ຍາ, ຖມ຺ຠາ, ສາຣມ຺ຠາ, ມານາ, ອຕິມານາ, ມທາ, ປມາທາ, ສພ຺ພກິເລເສຫິ, ສພ຺ພທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ, ສພ຺ພທຣເຖຫິ, ສພ຺ພປຣິຬາເຫຫິ, ສພ຺ພສນ຺ຕາເປຫິ, ສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ສຸວິມຸຕ຺ຕໍ; ເອວໍ ອຣຫາ ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ? ອຣຫາ ‘ສີເລ ສຕິ ສີລວາ’ຕິ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ, ‘ສທ຺ຘາຍ ສຕິ ສທ຺ໂຘ’ຕິ, ‘ວີຣິເຍ ສຕິ ວີຣິຍວາ’ຕິ, ‘ສຕິຍາ ສຕິ ສຕິມາ’ຕິ, ‘ສມາຘິມ຺ຫິ ສຕິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ, ‘ປຎ຺ຎາຍ ສຕິ ປຎ຺ຎວາ’ຕິ, ‘ວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ເຕວິຊ຺ໂຊ’ຕິ, ‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ສຕິ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’ຕິ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ, ເອວໍ ອຣຫາ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ’’ຕິ.

ຠຄວາ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕາທີນມຕິສໂຍ ຕາທີ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຕາທີເຍວ ຕາທີ, ຕມ຺ຫາ ຈ ປນ ຕາທິມ຺ຫາ ອຎ຺ໂຎ ຕາທີ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔). ອຖ ວາ ປຎ຺ຈວິຘາຣິຍິທ຺ຘິສິທ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທິລກ຺ຂເຓ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ –

‘‘ກຕມາ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ປຏິກູເລ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ອປ຺ປຏິກູເລ ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ປຏິກູເລ ຈ ອປ຺ປຏິກູເລ ຈ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ອປ຺ປຏິກູເລ ຈ ປຏິກູເລ ຈ ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ປຏິກູເລ ຈ ອປ຺ປຏິກູເລ ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫເຣຍ຺ຍໍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’ຕິ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໗).

ພຫິທ຺ຘາຕິ ສາສນໂຕ ພຫິສມເຍ.

໑໖໒. ເອສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວນ຺ທນາກາໂຣ. ຕມຕ຺ຖໍ ໂລກສິທ຺ຘາຍ ອຸປມາຍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຣາຊານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອກາສນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ.

ນ ເມ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນາຍ ທສ຺ສນໍ. ‘‘ຍທິ ອາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຫິ ເອສ ອຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໍ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ນໂຍ. ‘‘ຍໍ ອາກງ຺ຂສິ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕິ. ອສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍທິ ‘‘ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ນ ວທນ຺ຕິ, ອຖ ກຖໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປເທສຎາເຓເຍວ ຐິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວທນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ອາຄຕານິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍກ຺ຂນຣິນ຺ທເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ໂອກາສກຣຓໍ, ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ນຣິນ຺ທານໍ, ‘‘ປຸຈ຺ຉ ວາສວາ’’ຕິອາທິ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ, ‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ສມຓານໍ, ‘‘ພາວຣິສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ, ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມໍ ສຠິຍາ’’ຕິອາທິ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ໂອກາສກຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວາສວາຕິ ເທວານມິນ຺ທາລປນໍ. ຕເທຕຎ຺ຫິ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. ມນສິຈ຺ຉສີຕິ ມນສາ ອິຈ຺ຉສິ.

ກຕາວກາສາຕິ ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ກໂຕກາສາ, ຕສ຺ມາ ພາວຣິສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຊິຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເສສານໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພໍ ສໍສຍໍ ຍຖາ ມນສາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຖາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ ປຸຈ຺ຉຖາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພາວຣິສ຺ສ ສໍສຍໍ ມນສາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ສໍສຍໍ ມນສາ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຖາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພາວຣີ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສໍສຍໍ ມນສາວ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາຓາເປສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອນາວຣຓທສ຺ສາວີ, ຍທິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ;

ມນສາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປຎ຺ເຫ, ວາຈາຍ ວິສ຺ສເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໑໑);

ຕເທຕໍ ປາຣາຍນວຄ຺ເຄ. ຕຖາ ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມໍ ສຠິຍາ’’ຕິອາທິປິ.

ພຸທ຺ຘຠູມິນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຏ຺ຐານໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ. ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປາຣມີສມ຺ຠຣຓຎາຓໍ, ຠູມິສທ຺ໂທ ວາ ອວຕ຺ຖາວາຈໂກ, ພຸທ຺ຘາວຕ຺ຖໍ, ໂພຘິສຕ຺ຕາວຕ຺ຖາຍນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຕນເຍນ ຫິ ປວຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອວຕ຺ຖາເຍວ ຕໍ ຕທາກາຣນິສ຺ສິຕາ.

ໂຍ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສິ, ຕສ຺ສ ຕເທວ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎ ປຎ຺ຫານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ສຣຠງ຺ຄມາລປນ຺ຕິ. ວິຍາກໂຣຫີຕິ ພ຺ຍາກໂຣຫິ. ສາຘຸຣູປາຕິ ສາຘຸສຠາວາ. ຘມ຺ໂມຕິ ສນນ຺ຕໂນ ປເວຓີຘມ຺ໂມ. ຍນ຺ຕິ ອາຄມນກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ວິຍາກໂຣຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສີລປຎ຺ຎາທີຫິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຄຣຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ຠາໂຣຕິ ສໍສຍຸປຈ຺ເຉທນສງ຺ຂາໂຕ ເອໂສ ຠາໂຣ, ອາຄໂຕ ຠາໂຣ ຕຍາ ອວສ຺ສໍ ວຫິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຍາ ກຕາວກາສາ ໂຠນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕຸ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອຫຎ຺ຫິ ຕໍ ຕໍ ໂວ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສໍ ຎຕ຺ວາ ສຍໍ ໂລກມິມໍ, ປຣຎ຺ຈາຕິ. ສຍນ຺ຕິ ຈ ສຍເມວ ປຣູປເທເສນ ວິນາ. ເອວໍ ສຣຠງ຺ຄກາເລ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຎ຺ຫານນ຺ຕິ ຘມ຺ມຍາຄປຎ຺ຫານໍ. ອນ຺ຕກຣນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐານກຣໍ. ສຸຈິຣເຕນາຕິ ເອວໍ ນາມເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ. ປຸຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ. ຊາຕິຍາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ, ‘‘ວິຊາຕິຍາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປໍສຸໍ ກີຬນ຺ໂຕ ສມ຺ຠວກຸມາໂຣ ນິສິນ຺ໂນວ ຫຸຕ຺ວາ ປວາເຣສີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍຖາປິ ກຸສໂລ ຕຖາຕິ ຍຖາ ສພ຺ພຘມ຺ມກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ມວິທູ ພຸທ຺ໂຘ ຊານາຕິ ກເຖຕິ, ຕຖາ ເຕ ອຫມກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເຍນ ຍສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ). ຊານນາ ເຈຕ຺ຖ ກຖນາ. ຍຖາ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍນ. ຣາຊາ ຈ ໂຂ ຕໍ ຍທິ ກາຫຕິ ວາ, ນ ວາຕິ ໂຍ ຕໍ ອິຘ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ເປເສສິ, ໂສ ໂກຣພ຺ຍຣາຊາ ຕໍ ຕຍາ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ, ຕຍາ ວາ ປຸຏ຺ເຐນ ມຍາ ອກ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ ຍທິ ກໂຣຕຸ ວາ, ນ ວາ ກໂຣຕຸ, ອຫໍ ປນ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເຕ ອກ຺ຂິສ຺ສໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ –

‘‘ຣາຊາ ຈ ໂຂ ຕນ຺ຕິ ອຫໍ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ຍຖາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ຊານາຕິ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ອກ຺ຂິສ຺ສໍ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຣາຊາ ຍຖາ ຊານາຕິ, ຕຖາ ຍທິ ກຣິສ຺ສຕິ ວາ, ນ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕສ຺ເສເວຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໑໖.໑໗໒) –

ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍທ຺ວຍສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໖໓. ສິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປາຍຕນໍ ອາຍຕນສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ອປິຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ສິປ຺ປຎ຺ຈ ຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ, ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ວາ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ສິປ຺ປາຍຕນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ເອໂກວ ນິປາໂຕ, ນິປາຕສມຸທາໂຍ ວາ. ຕສ຺ສ ເຕ ກຕເມຕິ ອິຘ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຕເມ ປນ ເຕ’’ຕິ. ອິເມ ກຕເມຕິປິ ປຈ຺ເຈກມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອິທຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາເປກ຺ຂນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສິປ຺ປາຍຕນິກາ ກຕເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີ’’ຕິ ຫິ ສາຘາຣຓໂຕ ສິປ຺ປານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຕໍຕໍສິປ຺ປູປຊີວິໂນວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປປຎ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕຸກາມຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕານິ ຕາວ ສິປ຺ປາຍຕນານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍຕໍສິປ຺ປູປຊີວິໂນປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ ເຕສເມເວຕ຺ຖ ປຘານໂຕ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກຖາປປຎ຺ໂຈ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປປຎ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສິປ຺ປູປຊີວີຫິ ຕໍຕໍສິປ຺ປາຍຕນານິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ຖາໂຣຫາຕິອາທີຫິ ເຍ ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ສິປ຺ປໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ສິປ຺ປູປຊີວິໂນ.

ຫຕ຺ຖິມາໂຣຫນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ, ຫຕ຺ຖາຣຸຬ຺ຫໂຍຘາ. ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫາປຍນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ, ຫຕ຺ຖາຈຣິຍ ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາທໂຍ. ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖິໂນ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິຘາຍນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ເປເຕສໍ ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍາ ນາມ ເຍ ຫຕ຺ຖິໂນ, ຫຕ຺ຖາໂຣຫການຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປກາ. ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊາ ນາມ ຫຕ຺ຖິຠິສກ຺ກາ. ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ ນາມ ຫຕ຺ຖີນໍ ປາທຣກ຺ຂກາ. ຫຕ຺ຖິໍ ມຓ຺ຑຍນ຺ຕິ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖິມຓ຺ຑາ, ເຕເຍວ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ, ຫຕ຺ຖິໍ ມິເນນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ວິທຫເນນ ຫິໍສນ຺ຕີຕິ ວາ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຕ຺ຖີນໍ ຍວປທາຍກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສ຺ສາໂຣຫາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຸທ຺ຘເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ. ຣເຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຣຖິກາ. ຣຖຣກ຺ຂາ ນາມ ຣຖສ຺ສ ອາຓິຣກ຺ຂກາ. ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ອິສ຺ສາສາ, ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ຘນຸສິປ຺ປສິກ຺ຂາປກາ ຘນ຺ວາຈຣິຍາ.

ເຈເລນ ເຈລປຏາກາຍ ຍຸທ຺ເຘ ອກນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈລກາ, ຊຍທ຺ຘຊຄາຫກາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຍຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ. ຊຍຘຊນ຺ຕິ ຊຍນຕ຺ຖໍ, ຊຍກາເລ ວາ ປຄ຺ຄຫິຕຘຊໍ. ປຸຣໂຕຕິ ເສນາຍ ປຸພ຺ເພ. ຍຖາ ຕຖາ ຐິເຕ ເສນິເກ ພ຺ຍູຫວິຈາຣຓວເສນ ຕໂຕ ຕໂຕ ຈລຍນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາເລນ຺ຕີຕິ ຈລກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິ. ສກຸຓຄ຺ຆິອາທໂຍ ວິຍ ມໍສປິຓ຺ຑໍ ປຣເສນາສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ປິຓ຺ຑໍ ສາຫສິກຕາຍ ເຉຕ຺ວາ ເຉຕ຺ວາ ທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ສາຫສໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສາຫສິກາ, ເຕເຍວ ມຫາໂຍຘາ. ປິຓ຺ຑມິວາຕິ ຕາລຜລປິຓ຺ຑມິວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ມໍສປິຓ຺ຑມິວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໓) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປິຓ຺ເຑ ຊນສມູຫສງ຺ຂາເຕ ສມ຺ມທ຺ເທ ທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາ, ທຍ-ສທ຺ໂທ ຄຕິຍໍ, ອຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ທ-ກາຣາຄເມນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ.

ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄຕາຕິ ສງ຺ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຊວປຣກ຺ກມາທິວເສນ ອຕິວິຍ ອຸຄ຺ຄຕາ. ຕເທວາຕິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕເມວ ສີສໍ ວາ ອາວຸຘໍ ວາ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ວີຣສູຣຠາເວນ ອສຊ຺ຊມານາ ປຣເສນມນຸປວິສນ຺ຕິ. ຖາມຊວພລປຣກ຺ກມາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານາຄສທິສຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖິອາທີສຸປີ’’ຕິອາທິ. ເອກນ຺ຕສູຣາຕິ ເອກຈຣສູຣາ ອນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ, ສູຣຠາເວນ ເອກາກິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຊາລິກາຕິ ສວມ຺ມິກາ. ສນ຺ນາໂຫ ກງ຺ກໂຏ ວມ຺ມໍ ກວໂຈ ອຸຣຈ຺ຉໂທ ຊາລິກາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ສຈມ຺ມິກາຕິ ຊາລິກາ ວິຍ ສຣີຣປຣິຕ຺ຕາເຓນ ຈມ຺ເມນ ສຈມ຺ມິກາ. ຈມ຺ມກຎ຺ຈຸກນ຺ຕິ ຈມ຺ມມຍກຎ຺ຈຸກໍ. ປວິສິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຣປຣິຕ຺ຕາຓໍ ຈມ຺ມນ຺ຕິ ຈມ຺ມປຏິສິພ຺ພິຕໍ ເຈລກໍ, ຈມ຺ມມຍໍ ວາ ຜລກໍ. ພລວສິເນຫາຕິ ສາມິນິ ອຕິສຍເປມາ. ຆຣທາສໂຍຘາຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕທາສປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຍຘາ, ‘‘ຆຣທາສິກປຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອນ຺ໂຕຊາຕທາສີນໍ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຬາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫານສໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອາຬາຣິກາ. ປູວິກາຕິ ປູວສມ຺ປາທກາ, ເຍ ປູວເມວ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕາ ຊີວນ຺ຕິ. ເກສນຂສຓ຺ຐປນາທິວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ອລງ຺ກາຣວິຘິໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ ສໍວິທຫນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປກາ. ຈຸຓ຺ຓວິເລປນາທີຫິ ມລຫຣຓວຓ຺ຓສມ຺ປາທນວິຘິນາ ນ຺ຫາເປນ຺ຕິ ນຫານໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນ຺ຫາປິກາ. ນວນ຺ຕາທິວິຘິນາ ປວຕ຺ໂຕ ຄຓນຄນ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣາ ຉິທ຺ທາຠາເວນ ອຈ຺ຉິທ຺ທໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕເທວ ປເຐນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທກປາຐກາ. ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ, ຄຓນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ. ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈນຎ຺ຫິ ມຸທ຺ທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາປນໍ, ຄຓນໍ ວາ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໑໘) ວິຍ, ຕມຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ມຸທ຺ທິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຍກາໂຣ ກມ຺ມາຣກາຣໂກ. ທນ຺ຕກາໂຣ ຠມກາໂຣ. ຈິຕ຺ຕກາໂຣ ເລປຈິຕ຺ຕກາໂຣ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂກຏ຺ຏກເລຂກວິລີວກາຣອິຏ຺ຐກກາຣທາຣຸກາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ກຣຓນິປ຺ຜາທນວເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກເມວາຕິ ອສມ຺ປຣາຍິກຕາຍ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສຍມນຸຠວິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຊີວນ຺ຕີຕິ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິ. ສຸຂິຕນ຺ຕິ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຖາມພລູເປຕຠາໂວວ ປີຓນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປີຓິຕໍ ຖາມພລູເປຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຣີຕິ ເທວໂລເກ. ຕຖາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິປິ. ໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ ອຸປຣິໂມ. ອຄ຺ຄໍ ວິຍາຕິ ອຄ຺ຄໍ, ຜລໍ. ‘‘ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ຕໍ ກມ຺ມສ຺ສ ອຄ຺ຄິສິຂາ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຜລໍ. ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄໍ, ຣູປສທ຺ທາທິທສວິຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸອຄ຺ຄິກາວ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ໂສວຄ຺ຄິກາ, ທກ຺ຂິຓາສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ສຸໂຂຕິ ສຸຂູປາໂຍ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ. ອຄ຺ເຄຕິ ອຸຬາເຣ. ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ພາຫິຣໍ ຣູປໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ ວຓ຺ໂຓຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ທກ຺ຂນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທກ຺ຂິຓໍ ທານ’’ນ຺ຕິ.

ມຄ຺ໂຄ ສາມຎ຺ຎໍ ສມິຕປາປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ວິປາກຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ມຫາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕປາຬິວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ຕໍ ເອສ ຣາຊາ ນ ຊານາຕິ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ‘‘ທາສກສ຺ສກາທິຠູຕານໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ໂລກໂຕ ອຠິວາທນາທິລາໂຠ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ນາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອີທິສມຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ປູຣຓາທິເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສໍ ກຖາຍ ອນຘິຄຕວິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທາສກສ຺ສໂກປມໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາມຈ຺ຈາຕິ ຣາຊກຸລສມຸທາຄຕາ ອມຈ຺ຈາ, ອນຸຍຸຕ຺ຕກຣາຊາໂນ ເຈວ ອມຈ຺ຈາ ຈາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓ຺ຫປກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາປຸຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ ລພ຺ຠມານທິຏ຺ຐິຄຕູປສໍຫິຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ. ສຸກ຺ກປກ຺ຂນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣໍ ອຸປຣິ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສມຓໂກລາຫລນ຺ຕິ ສມຓໂກຕູຫລໍ ຕໍ ຕໍ ສມຓວາທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘໍ. ສມຓຠຓ຺ຑນນ຺ຕິ ເຕເນວ ວິໂຣເຘນ ‘‘ເອວໍວາທີນໍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຍໍ ໂທໂສ, ເອວໍວາທີນໍ ເຕສໍ ອຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ວາທສ຺ສ ປຣິຠາສນໍ. ອິສ຺ສຣານຸວຕ຺ຕໂກ ຫິ ໂລໂກຕິ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສເນນ ຕທຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລນ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນ ຕທຎ຺ເຎນ ປຣວມ຺ຠນາທິກາຣເຓນ.

໑໖໔. ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊານາສິ ນູ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ອຠິຊານາສິປເທເນວ, ອຖ ໂຂ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕາ’’ຕິ ປເທນ ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ປຸຈ຺ຉິຕາ ນູຕິ ປຸພ຺ເພ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ຕາ ນຸ. ນໍ ປຸຏ຺ຐຠາວນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຠິຊານາສິ ນຸ. ນ ເຕ ສມ຺ມຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕວ ນ ປມຸຏ຺ຐໍ ວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຜາສຸກຠາໂວຕິ ຕຖາ ຠາສເນນ ອສຸຂຠາໂວ. ປຓ຺ຑິຕປຕິຣູປການນ຺ຕິ (ສາມໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສກ຺ກາຣານໍ ປຓ຺ຑິຕຠາສານໍ) ອາມໍ ວິຍ ປກ຺ການໍ ປຓ຺ຑິຕາ ຠາສານໍ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໓) ປາຬິປທອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສູຕິ ປາຬິສງ຺ຂາເຕ ປເທ, ຕທຕ຺ເຖ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນກ຺ຂເຣ ຈ, ວາກ຺ຍປຣິຍາໂຍ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນສທ຺ໂທ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ປທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໘) ວິຍ. ຠຄວໂຕ ຣູປໍ ສຠາໂວ ວິຍ ຣູປມສ຺ສາຕິ ຠຄວນ຺ຕຣູໂປ, ຠຄວາ ວິຍ ເອກນ຺ຕປຓ຺ຑິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປູຣຓກສ຺ສປວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອກໍ ສມຍມິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂມເທຕິ ສມ຺ໂມທນໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ອນີຍສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລາ ກຕ຺ວຕ຺ຖາຠິຘາຍໂກ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ, (ຘ. ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕທຸກມາຕິກາ ໙໗) ສມ຺ໂມທນໍ ວາ ຊເນຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິຍໍ ຕທ຺ຘິຕວເສນ. ສຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາຣຓີຍໍ, ສຣຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ວາ ສາຣຓິຍໍ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ໂມທຊນກໍ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ສຣຓານຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໖. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖເນວ, ເຕນ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາຕິ ປນ ເຫຕຸກຕ຺ຕາຣໍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣາທໂຍປິ ອິຘ ສຫຕ຺ຖ ກຣເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຫຕ຺ຖາທີນີຕິ ຫຕ຺ຖປາທກຓ຺ຓນາສາທີນິ. ປຈນໍ ທຫນໍ ວິພາຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຈໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ຕຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙໗) ທຸຕິໂຍປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ຕຊ຺ຊນໍ, ປຣິຠາສນຎ຺ຈ ທຓ຺ເຑນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘຸນາ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຕຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ປາໂຐປິ ພຫຸໂສ ທິສ຺ສຕິ. ໂສກນ຺ຕິ ໂສກກາຣຓໍ, ໂສຈນນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຣຓສມ຺ປາທເນນ ຜລສ຺ສປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ປເຣຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກເຣຫິ ກມ຺ມຠູເຕຫິ. ຜນ຺ທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ຜນ຺ທນວເສນ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸຕ຺ໂຖ ນ ລພ຺ຠຕິ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ຜນ຺ທນວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ຜນ຺ທນ຺ຕໍ ຜນ຺ທນກາເລ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕ’’ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ກເຕນ ປຣສ຺ສ ວິພາຘນປໂຍເຄນ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕິປາຕາປຍໂຕ’’ຕິ ປທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຣິ, ເຫຕຸກຕ຺ຕຣິ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຫນນ຺ຕສ຺ສາປິ ຫນາເປນ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ ອິມິນາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອາທິຍໂຕ’’ຕິອາທີສຸ. ກຣຓກາຣຓວເສນາຕິ ສຍໍກາຣປຣໍກາຣວເສນ.

ຆຣຠິຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສນ຺ຘິ ຆຣສນ຺ຘິ. ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສໂສ ໂລໂປ ວິລຸມ຺ປນໍ ນິລ຺ໂລໂປຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາວິໂລປ’’ນ຺ຕິ. ເອກາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິໂລໂປ ເອກາຄາຣິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກເມວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປກຣຓໂຕ ສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາຄຕາຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ປນ຺ເຖ ຫນນໍ ປຣິປນ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖) ອຍມຕ຺ໂຖປິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ກໂຣມີຕິ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ສຎ຺ເຈຕນິກຠາວມາຫ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກໂຣໂຕປິ ນ ກຣີຍຕິ ນາມ, ປເຄວ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ປາປໍ ນ ກຣີຍຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອສໂຕ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປາປໍ ອກຕເມວ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປາປ’’ນ຺ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສຕ຺ຕາ ປາເປ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາເທ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕໍ ໂທສມປເນຕຸກາໂມ ປູຣໂຓ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ປາປໍ ປນ ນຕ຺ເຖວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ໂຫຕິ – ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຕ຺ຕາ, ສຣີຣໍ ປນ ອເຈຕນໍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປມໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິໂກປິເຕປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາປນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນມິ ປຣິໂຍສາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ນິສິຕຂຸຣມຍເນມິນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖). ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ຈກ຺ກປຣິໂຍສານເມວ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ຂຸເຣນ ສທິໂສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ຍສ຺ສາຕິ ຂຸຣປຣິຍນ຺ໂຕ. ຂຸຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຂຸຣຘາຣາ ຄຫິຕາ ຕທວໂຣຘໂຕ. ປາຬິຍໍ ຈກ຺ເກນາຕິ ຈກ຺ກາກາຣກເຕນ ອາວຸຘວິເສເສນ. ຕໍ ມໍສຂລກຣຓສງ຺ຂາຕໍ ນິທານໍ ກາຣຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ຕໂຕນິທານໍ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕອາເທໂສ, ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາຕສມຸທາໂຍ’’ຕິປິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓທິສາ ອປ຺ປຕິຣູປເທໂສ, ອຸຕ຺ຕຣທິສາ ປນ ປຕິຣູປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ເທສທິສາປເທເສນ ຕນ຺ນິວາສິໂນ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທກ຺ຂິຓຕີເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫນນທານກິຣິຍາ ຫິ ຕທາຍຕ຺ຕາ. ມຫາຍາຄນ຺ຕິ ມຫາວິຊິຕຣຎ຺ໂຎ ຍຎ຺ຎສທິສມ຺ປິ ມຫາຍາຄໍ. ທມສທ຺ໂທ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ, ອຸໂປສຖສີລສ຺ສ ຈ ວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນາ’ຕິ ອິທໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມສ຺ສ ວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘ອຸໂປສຖກມ຺ມຠູເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນາ’ຕິ’’ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕທຸຠຍຕ຺ຖວາຈກຕ຺ຕາ ທມສທ຺ທສ຺ສ, ອຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ ຈ ວິເສສວຸຕ຺ຕິໂຕ. ອຘຸນາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ວາ-ສທ຺ໂທ, ຈ-ສທ຺ໂທປິ ທິສ຺ສຕິ. ສີລສໍຍເມນາຕິ ຕທຎ຺ເຎນ ກາຍິກວາຈສິກສໍວເຣນ. ສຈ຺ຈວຈເນນາຕິ ອໂມສວຊ຺ເຊນ. ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຈນໍ ໂລເກ ຄຣຸຕຣປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ປາປຘມ຺ເມສຸ ມຸສາວາໂທ ຄຣຸຕໂຣ, ເອວໍ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມສຸ ອໂມສວຊ຺ໂຊ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອິຕິວຸຕ຺ຕເກ –

‘‘ເອກຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສ, ມຸສາວາທິສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ;

ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ ອກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໒໗);

ປວຕ຺ຕີຕິ ໂຍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ຜລຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ, ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມຜລ’’ນ຺ຕິ ອກິຣິຍວາທສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາ. ສຕິ ຫິ ກມ຺ມຜເລ ກມ຺ມານມກິຣິຍຠາໂວ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ‘‘ກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນປິ.

ລພຸຊນ຺ຕິ ລິກຸຈໍ. ປາປປຸຎ຺ຎານໍ ກິຣິຍເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ຐໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທຎ຺ຫິ ອວຘາຣຓໍ ວິປາກປຏິກ຺ເຂປນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ໂຍ ຫິ ກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປາໂກປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນາປີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐-໑໗໒).

ປຏິຣາຊູຫິ ອນຠິຠວນີຍຠາເວນ ວິເສສໂຕ ຊິຕນ຺ຕິ ວິຊິຕໍ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິເທໂສ. ‘‘ມາ ມຍ຺ຫໍ ວິຊິເຕ ວສຖາ’’ຕິ ອປສາທນາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພາຊນສງ຺ຂາຕາ ວິເຫຐນາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິເຫເຐຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ຕທມິນາ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາຣໂຕ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອທ຺ຘນິຍຠາວາປາທນວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສນ຺ຘາຣຓໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊນໍ, ຕທມິນາ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສາຣວເສເນວ…ເປ… ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ສາຣວເສເນວາຕິ ອຸຕ຺ຕມວເສເນວ, ອວິຕຖຕ຺ຕາ ວາ ປເຣຫິ ອນຸຈ຺ຈາລິໂຕ ຖິຣຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອເຜຄ຺ຄຸຠາເວນ ສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍວເສເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານໍ. ປຣມຕ຺ໂຖຕິ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ວາ ຎາຓສ຺ສາຣມ຺ມຓຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ເຕນ ອຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ເຈວ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ຕຖາເຍວ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຠາສິຕຕ຺ຕາ.

ມກ຺ຂລິໂຄສາລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ອຸຠເຍນາຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິເສຘວຈເນນ. ‘‘ວິຊ຺ຊມານເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິປເນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຓເມວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສໍກິເລສປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສໍກິລິສ຺ສນສ຺ສ ມລີນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສໍກິເລສໂຕ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂວທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ. ອຕ຺ຕກາເຣຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ເອ-ກາຣວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ຍຖາ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖາ ຜຸສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ, (ຂຸ. ປາ. ໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖) ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໔), ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕກາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ. ໂສ ຈ ເຕນ ເຕນ ສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກມ຺ມໍ, ອຕ຺ຕນາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພປໂຍໂຄ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ. ທຸຕິຍປເທນາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣກາເຣ’’ຕິ ປເທນ. ປຣກາໂຣ ຈ ນາມ ປຣສ຺ສ ວາຫສາ ອິຊ຺ຌນກປໂຍໂຄ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ປຣກາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອວາທານຸສາສນິນ຺ຕິ ໂອວາທຠູຕມນຸສາສນິໍ, ປຐມໍ ວາ ໂອວາໂທ, ປຈ຺ຉາ ອນຸສາສນີ. ‘‘ປຣກາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຎ຺ເຈຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ປຣກາຣາວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ເຖເວສ ໂລກິຍຘມ຺ເມ ຍຖາ ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຬາຣຸທເກ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິລາໂຠ, ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຠວິກມຫາສຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ເຕສມ຺ປິ ຕທຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ສຸຠຄຠາວໍ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ກມ຺ມວາທສ຺ສ, ກິຣິຍວາທສ຺ສ ຈ ປຏິກ຺ຂິປເນນ. ຊິນຈກ຺ເກຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓໒) ນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ກມ຺ມານໍ, ກມ຺ມຜລານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຕາປຣິທີປເນ ພຸທ຺ຘສາສເນ. ປຈ຺ຈນີກກຖນໍ ປຫາຣທານສທິສນ຺ຕິ ‘‘ປຫາຣໍ ເທຕິ ນາມາ’’ຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຕກາຣປຣກາຣາຠາວໂຕ ເອວ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິປຸຣິສກາເຣ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເທວຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ. ‘‘ພເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວີຣິຍເມວິຘ ພລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິອາວຫໍ ວີຣິຍພລໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂສ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ໂວທານິຍພລສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ສໍກິເລສິກສ຺ສາປິ ພລສ຺ສ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ຍທິ ວີຣິຍາທີນິ ປຸຣິສກາຣເວວຈນານິ, ອຖ ກສ຺ມາ ເຕສໍ ວິສຸໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ໂນ ວີຣິເຍນາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ໂນ ວີຣິເຍນາຕິ ອິທໍ ຜລໍ ອມ຺ຫາກໍ ວີຣິເຍນ ປວຕ຺ຕໍ. ປວຕ຺ຕວຈນປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນ. ວີຣິຍຖາມປຣກ຺ກມສມ຺ພນ຺ຘເນນ ປວຕ຺ຕພລວາທີນໍ ວາທສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ພລ’’ນ຺ຕິ ປທມິວ ສພ຺ພານິເປຕານິ ເຕນ ອາທີຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຎ຺ຈ ວຈນີຍຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຏ຺ເຐນ ພລໍ. ສູຣວີຣຠາວາວຫຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ. ຕເທວ ທຬ຺ຫຠາວໂຕ, ໂປຣິສຘຸຣໍ ວຫນ຺ເຕນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ຈ ປຸຣິສຖາໂມ. ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາ. ອສ຺ສສນປສ຺ສສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປາຓນໂຕ ປາຓາຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ສມາເນປິ ປທທ຺ວເຍ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວເສນ ປາເຓ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕໂຕ ວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ເອສ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ’’ຕິອາທິ. ຠວນ຺ຕີຕິ ຠູຕາຕິ ສຕ຺ຕປາຓປຣິຍາເຍປິ ສຕິ ອຓ຺ຑໂກສາທີສຸ ສມ຺ຠວນຏ຺ເຐນ ຕໂຕ ວິເສສາວ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຓ຺ຑ…ເປ… ວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ວຕ຺ຖິໂກໂສ ຄພ຺ຠາສໂຍ. ຊີວນໂຕ ປາຓໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວຑ຺ຒນໂຕ ຊີວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາລິຍວາ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ວິຣຸຬ຺ຫຘມ຺ມາ ຕິຓຣຸກ຺ຂາ ຄຫິຕາ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີສຸ ວໂສ ສາມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອວສາ. ຕຖາ ອພລາ ອວີຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິຍຕາຕິ ນິຍມນາ, ອເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊມຓິໂນ ວິຍ ນິຍຕປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຄຕິຊາຕິພນ຺ຘາປວຄ຺ຄວເສນ ນິຍາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສຸ. ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕານໍ ຄມນໍ ສມວາເຍນ ສມາຄໂມ. ສມ຺ພນ຺ຘີນິຣເປກ຺ໂຂປິ ຠາວສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘີສຫິໂຕ ວິຍ ປກຕິຍຕ຺ຖວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາໂວເຍວາ’’ຕິ, ຍຖາ ກຓ຺ຏກສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາ, ກປິຕ຺ຖຜລາທີນໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣຕາ ຈ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍມນ຺ຕເຣນ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິຓາໂມ ອກຸຕ຺ຕິໂມ ສຠາໂວເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ປຣິຓມນໍ ນານປ຺ປກາຣຕາປຕ຺ຕິ. ເຍນາຕິ ສຕ຺ຕປາຓາທິນາ. ຍຖາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕເຖວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຉຬຠິຊາຕິໂຍ ປຣໂຕ ວິຕ຺ຖາຣີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ມກ຺ຂລິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມິໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ກຣຓຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ອຎ຺ຎາ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມີ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສູ’’ຕິ ວຈນໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ຉສຸ ເອວ ອຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂປຏິສໍເວທນໍ, ນ ເຕຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ, ຕາເຍວ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ, ນ ຕທຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມວ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ປຏິກ຺ເຂປິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠູມິວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ປຏິກ຺ເຂປິຕພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ສິຍາ, ອຖ ‘‘ອຎ຺ຎາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ນ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມີ’’ຕິ ທສ຺ສນເຫຕຸວຈນສ຺ສ ຠູມິອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ທສ຺ເສຕິ ເຈຕໍ ຕາສໍ ຠູມິຍາ ອຠາວເມວ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອຍໍ ປາໂຐ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ.

ປມຸຂໂຍນີນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິວເສນ, ຕິຣຈ຺ຉານາທີສຸ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວເສນ ປຘານໂຍນີນໍ, ປຘານຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕມຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໂຍນີນ’’ນ຺ຕິ. ສຏ຺ຐິ ສຕານີຕິ ຉ ສຫສ຺ສານິ. ‘‘ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມຸໂນ ສຕານີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ກມ຺ມສຕານິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເກວລໍ ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນ ນິຣຕ຺ຖກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖມຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຕກ຺ກິກາ ອວສ຺ສຍຠູຕຕຖຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓອງ຺ກຸສນຍມນ຺ຕເຣນ ນິຣງ຺ກຸສຕາຍ ປຣິກປ຺ປນສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ສາຣໂຕ ມຎ຺ຎມານາ ຕເຖວ ອຠິນິວິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈ ທິຏ຺ຐິຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອິມມຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕິ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາຕິ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ. ເຕ ຫິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍສງ຺ຂາຕານິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ‘ປຎ຺ຈ ກມ຺ມານີ’ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ຈ ‘ຕີຓິ ກມ຺ມານີ’ຕິ’’. ກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘີຕິ ຕທຸຠຍໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘິ. ມໂນກມ຺ມໍ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາ’’ຕິ. ສທ຺ທຣຈກາ ປນ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ສໂລໂປ, ອຕ຺ຕມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂຍຄໂຕ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ສາ ໂຍເຄນ ສິທ຺ຘາ ອສ຺ສ, ເອວໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອາຈຣິຍານໍ ມເຕນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິ ສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິກາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐປໂຍຄາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ. ທິສ຺ສຕິ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທີສຸ –

‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ກປ຺ປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຍ ມຣູ;

ນ ຕ຺ເວວ ເຕປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສໂມຫິຕາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໑໕; ມຫານິ. ໑໐, ໓໙);

ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປຕິ ຈຕຸນ຺ນມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປານໍ ອຎ຺ຎຕຣຠູເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີສຎ຺ຎິຕໍ ເອກເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ວຏ຺ຐນ຺ຕຣກປ຺ປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ໂສ ອສ຺ສຸຕສາສນຘມ຺ໂມ ອິຕເຣ ຊານາຕິ ພາຫິຣການມວິສຍຕ຺ຕາ, ອຊານນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຣພ຺ເຠ ຫນນ຺ຕິ, ຫນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ໂອຣພ຺ຠິກາ. ເອສ ນໂຍ ສາກຸຓິກາທີສຸປິ. ລຸທ຺ທາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສກາ ເຍ ເກຈິ ຈາຕຸປ຺ປທຊີວິກາ ເນສາທາ. ມາຄວິກປທສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂຣຫິຕາທິມິຄຊາຕິເຍວ ຄຫິຕາ. ພນ຺ຘນາຄາເຣ ນິໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ພນ຺ຘນາຄາຣິກາ. ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ທາຣຸຓກມ຺ມນ຺ຕາ. ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ກຓ຺ຫກມ຺ມປສຸຕຕາຍ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ ວທຕິ ກຓ຺ຫສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຊາຕິ ອພ຺ຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຍສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂູຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຠິກ຺ຂູ. ກຓ຺ຏເກຕິ ຉນ຺ທຣາເຄ. ສຎ຺ໂຎຄວເສນ ເຕສໍ ປກ຺ຂິປນໍ. ກຓ຺ຏກສທິສຉນ຺ທຣາເຄນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ‘‘ເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິເສວນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ, ຕສ຺ມາ ຎາຍລທ຺ເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອາຊີວກສມຍສ຺ສ ວິໂລມຄາຫິຕາຍ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວທຕິ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາຕິ ກຓ຺ຏເກນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສຫ ຊີວິກາ. ອຍຎ຺ຫິສ຺ສ ປາຬິເຍວາຕິ ອຍໍ ມກ຺ຂລິສ຺ສ ວາທທີປນາ ອຕ຺ຕນາ ຣຈິຕາ ປາຬິເຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ ເອວ ນາມ ເອເກ ອປເຣ ປພ຺ພຊິຕາ ພາຫິຣກາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ນີລາຠິຊາຕີຕິ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກຓ຺ຏເກ ວຕ຺ຕນ຺ຕາ ວິຍ ຠວນ຺ຕີຕິ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນີລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຊາຕິ ຍສ຺ສາຕິ ນີລາຠິຊາຕິ. ເອວມິຕເຣສຸປິ.

ອມ຺ຫາກໍ ສຎ຺ໂຎຊນຄຓ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ວາທິໂນ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິຕາ ນິຄຓ຺ຐາ. ເອກເມວ ສາຏກໍ ປຣິທຫນ຺ຕາ ເອກສາຏກາ. ກຓ຺ຫໂຕ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນີໂລ, ຕໂຕ ປນ ໂລຫິໂຕຕິອາທິນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ວາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑຣຕຣາຕິ ຠຸຎ຺ຊນນຫານປຏິກ຺ເຂປາທິວຕສມາໂຍເຄນ ປຣິສຸທ຺ຘຕຣາ ກຓ຺ຫນີລມຸປາທາຍ ໂລຫິຕສ຺ສາປິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ໂອທາຕວສນາຕິ ໂອທາຕວຕ຺ຖປຣິທຫນາ. ອເຈລກສາວກາຕິ ອາຊີວກສາວກຠູຕາ. ເຕ ກິຣ ອາຊີວກລທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ ຫລິທ຺ທາຠານມ຺ປິ ປຸຣິເມ ອຸປາທາຍ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຉນ຺ທາຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນ຺ທາທີນໍ ສາວກຠູຕາ ປພ຺ພຊິຕາ ອາຊີວກາ. ຕຖາ ອາຊີວກິນິໂຍ. ນນ຺ທາທໂຍ ກິຣ ຕຖາຣູປໍ ອາຊີວກປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ອາຊີວກສາວເກຫິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ ອຍໍ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ.

ປຸຣິສຠູມິໂຍຕິ ປຘານນິທ຺ເທໂສ. ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ເຫຕາ ຠູມິໂຍ ເອສ ອິຈ຺ຉເຕວ. ສຕ຺ຕ ທິວເສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຎ຺ໂຎຄວຈນໍ, ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ມນ຺ທາ ໂມມູຫາຕິ. ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂຣທນ຺ຕິ ເຈວ ວິຣວນ຺ຕິ ຈ ຕມນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ. ເຂທນໍ, ກີຬນຎ຺ຈ ຂິຑ຺ຑາສທ຺ເທເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຂິຑ຺ຑາຠູມິ ວຸຕ຺ຕາ. ປທສ຺ສ ນິກ຺ຂິປນໍ ປທນິກ຺ຂິປນໍ. ຍທາ ຕຖາ ປທໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຕທາ ປທວີມໍສຠູມິ ນາມາຕິ ຠາໂວ. ວຕາວຕສ຺ສ ຊານນກາເລ. ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປນ຺ນໂກຕິອາທິປິ ເຕສໍ ພາຫິຣການໍ ປາຬິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ປນ຺ນໂກຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ວິຈຣຓໂກ, ເຕສໍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປນ຺ນໂກ. ຊິໂນຕິ ຊິຓ຺ໂຓ ຊຣາວເສນ ຫີນຘາຕຸໂກ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂສ ກິຣ ຕຖາຠູໂຕ ຘມ຺ມມ຺ປິ ກສ຺ສຈິ ນ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາ’’ຕິ. ໂອຏ຺ຐວທນາທິວິປ຺ປກາເຣ ກເຕປິ ຂມນວເສນ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອລາຠິນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ນ ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔; ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ວຸຕ຺ຕອລາຠເຫຕຸສມາໂຍເຄນ ອລາຠິໍ. ຕໂຕເຍວ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລປເຣຕຕາຍ ສຍນປຣາຍນຏ຺ເຐນ ສມຓໍ ປນ຺ນຠູມີຕິ ວທຕິ.

ອາຊີວວຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ສຕ຺ຕານມາຊີວຠູຕານິ ຊີວິກາວຸຕ຺ຕິສຕານິ. ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກສຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ເຈສ ສຠາວລິງ຺ຄມຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກສເຕ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວມຎ຺ເຎສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊາສຕານີ’’ຕິ. ນາຄຠວນໍ ນາຄມຓ຺ຑລໍ ຍຖາ ‘‘ມຫິໍສກມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ. ປຣມາຓຸອາທິ ຣໂຊ. ປສຸຄ຺ຄຫເຓນ ເອຬກຊາຕິ ຄຫິຕາ. ມິຄຄ຺ຄຫເຓນ ຣຸຣຸຄວຍາທິ ມິຄຊາຕິ. ຄຓ຺ຐິມ຺ຫີຕິ ຜຬຸມ຺ຫິ, ປພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິວເສນ, ເຕສຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ພຫູ ເທວາ. ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເອກຈ຺ຈອນ຺ຕຣເຠໂທ ມຫາສມຍສຸຕ຺ເຕນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑) ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂສ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ອຊານນ຺ໂຕ ປເນສ ພຫູ ເທເວປິ ສຕ຺ຕ ເອວ ວທຕີຕິ ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມນຸສ຺ສາປິ ອນນ຺ຕາຕິ ທີປເທສກຸລວໍສາຊີວາທິວິຠາຄວເສນ. ປິສາຈາ ເອວ ເປສາຈາ, ເຕ ອປຣເປຕາທິວເສນ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ, ພຫຸຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫິຣກສມເຍ ປນ ‘‘ຉທ຺ທນ຺ຕທຫມນ຺ທາກິນິໂຍ ກຸວາຬິຍມຸຈລິນ຺ທນາເມນ ໂວຫຣິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໘) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຐິກາຕິ ປພ຺ພຄຓ຺ຐິກາ. ປພ຺ພຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ຫິ ປວຸຏສທ຺ໂທ. ມຫາປປາຕາຕິ ມຫາຕຏາ. ປາຣິເສສນເຍນ ຂຸທ຺ທກປປາຕສຕານິ. ເອວໍ ສຸປິເນສຸປິ. ‘‘ມຫາກປ຺ປິໂນ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ມຫາກປ຺ປານ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ທໂຕ ປເນສ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕີຕິ ນ ວິຈາຣຓກ຺ຂມໍ. ຕຖາ ‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິ ສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ. ໂສ ຫິ ‘‘ຈຕຸຣາສີຕິ ສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕິ. ສທ຺ທຣຈກາ ປນ ‘‘ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຕຸໂລໂປ, ຈສ຺ສ ຈຸ, ຣສ຺ສ ໂລ, ທ຺ວິຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕກາ ມຫາສຣາຕິ ເອຕປ຺ປມາຓວຕາ ມຫາສຣໂຕ, ສຕ຺ຕມຫາສຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣາຕິ ຕສ຺ສ ວາທານຸສ຺ສວເນ ນິປາໂຕ. ປຓ຺ຑິໂຕປິ…ເປ… ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ສໍສຣຓກາລສ຺ສ ນິຍຕຠາວໂຕ.

‘‘ອເຈລກວເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຍນ ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕິທິສຕິ ‘‘ຕາທິເສເນວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕໂປກມ຺ເມນາຕິ ຕປກຣເຓນ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕາທິເສເນວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ. ໂຍ…ເປ… ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ ອປຣິປກ຺ກໍ ກມ຺ມໍ ປຣິປາເຈຕິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ອນ຺ຕຣາຕິ ຈຕຸຣາສີຕິມຫາກປ຺ປສຕສຫສ຺ສານມພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາຕິ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓໍ ກາລນ຺ຕິ ຈຕຸຣາສີຕິມຫາກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປມາຓໍ ກາລໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອປຣິປກ຺ກໍ ສໍສຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ສີລາທິນາ ສີຆໍເຍວ ວິສຸທ຺ຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປາເຈຕິ ນາມ. ປຣິປກ຺ກໍ ກມ຺ມໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ກາເລນ ປຣິປກ຺ກຠາວານາປາທເນນ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ວິຄມນໍ ກໂຣຕິ ນາມາຕິ. ໂທເຓນາຕິ ປຣິມິນນໂທຓຕຸມ຺ເພນ. ຣູປກວເສນຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມິຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ນ ຫາປນວຑ຺ຒນໍ ປຓ຺ຑິຕພາລວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິນາ. ວຑ຺ຒນໍ ອຸກ຺ກໍໂສ. ຫາປນໍ ອວກໍໂສ.

ກຕສຸຕ຺ຕຄຸເຬຕິ ກຕສຸຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ. ປເລຕີຕິ ປເຣຕິ ຍຖາ ‘‘ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ, (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໔) ຣ-ກາຣສ຺ສ ປນ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໑໕; ມິ. ປ. ໓.໖). ໂສ ຈ ຈຸຣາທິຄຓວເສນ ຄຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອິມາຍ ອຸປມາຍ ເຈສ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາໂຣ ອນຸກ຺ກເມນ ຂີຍເຕວ, ນ ວຑ຺ຒຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ຂີເຓ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຂີຍນຏ຺ຐາເນເຍວ.

ອຊິຕເກສກມ຺ພລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໑. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານເຈຕນາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໍມຸເຂນ ຈ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລາຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ທິນ຺ນຎ຺ຫິ ມຸຂ຺ຍໂຕ ອນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ກຖເມສ ປຏິກ຺ຂິປິສ຺ສຕິ. ເອສ ນໂຍ ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານໍ ມຫາຍາໂຄ. ປາຫຸນຠາເວນ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາໂຣ ປາຫຸນກສກ຺ກາໂຣ. ຜລນ຺ຕິ ອານິສໍສຜລໍ, ນິສ຺ສນ຺ທຜລຎ຺ຈ. ວິປາໂກຕິ ສທິສຜລໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ທາເນ ຐານນ຺ຕຣາທິປຕ຺ຕິ ວິຍ ຫິ ອານິສໍໂສ, ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທາເນ (ຊາ. ໑.໑໐.໓໙) ຕາຓລາຠມຕ຺ຕໍ ວິຍ ນິສ຺ສນ຺ໂທ, ປຏິສນ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ສທິສຜລໍ ວິປາໂກ. ອຍໍ ໂລໂກ, ປຣໂລໂກຕິ ຈ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ ຜລາຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ປຈ຺ຈກ຺ຂທິຏ຺ໂຐ ຫິ ໂລໂກ ກຖໍ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ‘‘ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣຓມາຫ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠວໂຍນິອາທີສຸ ຐິຕາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສູຕິ ມາຕາປິຕູສຸ. ຜລາຠາວວເສເນວ ວທຕິ, ນ ມາຕາປິຕູນໍ, ນາປິ ເຕສຸ ອິທານິ ກຣິຍມານສກ຺ກາຣາສກ຺ກາຣານມຠາວວເສນ ເຕສໍ ໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພຸຬສ຺ສ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ ເກວໂລ, ນ ຈວິຕ຺ວາ ອາຄມນປຸພ຺ພໂກ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈວິຕ຺ວາ ອຸປປຊ຺ຊນກາ ສຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສມເຓນ ນາມ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ເຕນ ກສ຺ສຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ສຎ຺ຎເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອໂຫປຸຣິສິກາ ນາມ ສິຍາ. ກິຎ຺ຫິ ປໂຣ ປຣສ຺ສ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວສ຺ສໂຍ ເອວ ນ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍ ອິມຎ຺ຈ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາວເສສໂກ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕູສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ມຕ຺ຕິກາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຠາຊນໍ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ, ເອວມຍມ຺ປິ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກປຖວີຘາຕູຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ. ພາຫິຣປຖວີຘາຕຸນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ມຫາປຖວິໍ, ເຕນ ປຖວີເຍວ ກາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸພນ຺ຘຕິ. ອຸຠເຍນາປີຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ. ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ພາຫິຣປຖວິກາຍໂຕ ຕເທກເທສຠູຕາ ປຖວີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ, ສາ ຈ ມຫາປຖວີ ຆຏາທິຄຕປຖວີ ວິຍ ອິທານິ ຕເມວ ພາຫິຣໍ ປຖວິກາຍໍ ສມຸທາຍຠູຕໍ ປຸນ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໂສ ເຕນ ພາຫິຣປຖວິກາເຍນ ນິພ຺ພິເສສຕໍ ເອກີຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຊ຺ຊຸນ຺ເນນ ມຫາສມຸທ຺ທໂຕ ຄຫິຕອາໂປ ວິຍ ວສ຺ໂສທກຠາເວນ ປຸນປິ ມຫາສມຸທ຺ທໍ, ສູຣິຍຣໍສິໂຕ ຄຫິຕອິນ຺ທຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕເຕໂຊ ວິຍ ປຸນປິ ສູຣິຍຣໍສິໍ, ມຫາວາຍຸກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ນິຄ຺ຄຕມຫາວາໂຕ ວິຍ ປຸນປິ ມຫາວາຍຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ມນເມວ ຉຏ຺ຐໍ ເຍສໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍານໍ, ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິສຍຠາວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິສຍີຄຫເຓນ ຫິ ວິສຍາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ຄຓິຕາ ມຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຕິ ອາຫ ‘‘ມຎ຺ໂຈ ເຈວ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອາຬາຫນໍ ສຸສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຄຸຓາຄຸຓປທານີຕິ ຄຸຓໂທສໂກຏ຺ຐາສານິ. ສຣີຣເມວ ວາ ປທານິ ຕໍຕໍກິຣິຍາຍ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ປາຣາວຕປກ຺ຂິວຓ຺ຓານີຕິ ປາຣາວຕສ຺ສ ນາມ ປກ຺ຂິໂນ ວຓ຺ຓານິ. ‘‘ປາຣາວຕປກ຺ຂວຓ຺ຓານີ’’ຕິ ປາໂຐ, ປາຣາວຕສກຸຓສ຺ສ ປຕ຺ຕວຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠສ຺ມນ຺ຕາຕິ ຉາຣິກາປຣິຍນ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຉາຣິກາວສານເມວາ’’ຕິ. ອາຫຸຕິສທ຺ເທເນຕ຺ຖ ‘‘ທິນ຺ນໍ ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປາຫຸນກສກ຺ກາຣາທິເຠທໍ ທິນ຺ນທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ວິຣູເປກເສສນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອສ. ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທໂຕ ຕສ຺ສ ອນຘິຄມິຕຕ຺ຕາ. ເອວມີທິເສສຸ. ທພ຺ພນ຺ຕິ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທຕ຺ຕູ, ພາລປຸຄ຺ຄລາ, ເຕຫິ ທຕ຺ຕູຫິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພາລາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂລໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຕິ ເຍສໍ ເຕ ອຕ຺ຖິກາ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຈທໍ ເນປາຕິກປທໍ, ເຕສໍ ວາໂທ ອຕ຺ຖິກວາໂທ, ຕໍ ອຕ຺ຖິກວາທໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາວາທີສຸ. ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫຕິ ອກິຣິຍວາທິຠາວໂຕ. ວິປາກໍ ປຏິພາຫຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຍຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ວິປາກນ຺ຕິ ຈ ອານິສໍສນິສ຺ສນ຺ທສທິສຜລວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິປາກໍ. ອຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ສພ຺ພໂສ ເຫຕຸປຏິເສຘເນເນວ ຜລສ຺ສາປິ ປຏິເສຘິຕຕ຺ຕາ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຈ ກມ຺ມໍ ວິປາກມ຺ປິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຍ ວິປາກສ຺ສາປິ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີນໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໂຊຕນໂຕ ຕທຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ນາມ. ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ ອສຕິ ກມ຺ມສ຺ມິໍ ວິປາກາຠາວໂຕ. ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕໍ ໂຫຕິ ອສຕິ ວິປາເກ ກມ຺ມສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖນິທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຣູປໂຕ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິທີປກຠາເວນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາປິ ຕທຸຠຍປຏິພາຫກາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິຘທິຏ຺ຐິກາ ເອວ ເຕ ອຸຠຍປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາ’’ຕິ ຫິ ເຫຕຸວຈນໍ ເຫຕຸຄພ຺ຠຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ. ອເຫຕຸກວາທາ ເຈວາຕິອາທິ ປຏິຎ຺ຎາວຈນໍ ຕປ຺ຜລຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ວິປາກປຏິພາຫກຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິກວາທາ, ກມ຺ມປຏິພາຫກຕ຺ຕາ ອກິຣິຍວາທາ, ຕທຸຠຍປຏິພາຫກຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກວາທາຕິ ຍຖາລາຠໍ ເຫຕຸຜລຕາສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ວິປາກປຏິພາຫເນນ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂກ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ກມ຺ມປຏິພາຫເນນ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໂກ, ອຸຠຍປຏິພາຫເນນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໂກ ຈ ໂຫຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ເຍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສມນຸທິຏ຺ຐິການໍ ນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ປູຣຓາທີນໍ. ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິທີປກໍ ຄນ຺ຖໍ ຍຖາ ຕຖາ ເຕຫິ ກຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ວີມໍສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວີມໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ‘‘ກໂຣໂຕ…ເປ… ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວີມໍສນ຺ຕານໍ ເຕສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ຍຖາປຣິກປ຺ປິເຕ ກມ຺ມຜລາຠາວາທິເກ ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິອາທິ ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມເຓ. ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ມິຈ຺ຉາສຕິສງ຺ຂາຕາ ລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ຫິ ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ອຕ຺ເຖ ຕທາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນຫິ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ສຣູປໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິຣກາລປຣິຈເຍນ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມຠາວູປຄມເນ, ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ຄຫິເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກນ ສມານີຍມານາ ມິຈ຺ຉາວາຍາມຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ອຕໍສຠາວມ຺ປິ ‘‘ຕໍສຠາວ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມິຈ຺ຉາລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ມຸສາ ວິຕຖໍ ສຣຓໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍມ຺ປິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໐) ເຈສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ວິຍ ຫິ ມິຈ຺ຉາສຕິ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕຓ຺ຫາສີເສນ ຄຫິຕານໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘານເມຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາສກໍ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອວຏ຺ຐິຕຕາຍ ອເນກຄ຺ຄຕໍ ປຫາຍ ເອກຄ຺ຄໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາສມາຘິ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ລທ຺ຘຠາວນາພໂລ ອີທິເສ ຐາເນ ສມາຘານປຕິຣູປກກິຈ຺ຈກໂຣເຍວ ໂຫຕິ ວາລວິຊ຺ຌນາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕນາກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍສຸ ຊວນວາເຣສຸ ປວຕ຺ເຕສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຠູເຕ ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມ ຊວນວາເຣ ສຕ຺ຕ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ‘‘ປຐມຊວເນ ສເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສູ’’ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນເມວ, ນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຕສໍ ຕິກິຈ຺ຉາ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ເຕສ຺ເວວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຊວນສ຺ສ ອວສ຺ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ເຕ ຈ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ໂອວາທານຸສາສນ ວເສນ ຕິກິຈ຺ຉາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ ອນິວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. ອຣິຏ຺ຐກຓ຺ຏກສທິສາຕິ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸກຓ຺ຏກສາມເຓຣສທິສາ, ເຕ ວິຍ ອເຕກິຈ຺ຉາ ອນິວຕ຺ຕິໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຕິກາເຍວ ຊາຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນສຸ. ໂກຈິ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຠິນິເວໂສ, ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ເອກເມວ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ໂກຈິ ທ຺ເວ, ໂກຈິ ຕີຓິປີຕິ ຍສ຺ສ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸປິ ວາ ອຠິນິເວໂສ, ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ທ຺ເວ, ຕີຓິປິ ໂອກ຺ກມຕິ, ເອເຕນ ປນ ວຈເນນ ຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອິຕິ ສພ຺ເພເປເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກຕາມຸເຂນ ທີປິຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິກຕາ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ. ຍາ ປນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິຠູຕາ, ສາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄມສິທ຺ຘິໂຕ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓານໍ ວິຍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມານສາມຕ຺ຖິຍຕໍ, ສມານຜລຕຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ. ສຄ຺ຄາວຣຓາທິນາ ເຫຕາ ສມານສາມຕ຺ຖິຍາ ເຈວ ສມານຜລາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ໂສປິ ເຈຕາ ເອກສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ເອວ, ເອກາຍ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣາ ຕສ຺ສາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປຕ຺ໂຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຠພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣຕິ. ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄາວຣຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປຖຠູຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນິວາຣຓໍ. ປເຄວາຕິ ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ປນ ນິພ຺ພານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ກາ ນາມ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ປເຄວາຕິ ປາ ເອວ, ປຐມຕຣເມວ ໂມກ຺ຂໍ ຄນ຺ຕຸມຠພ຺ໂພ, ໂມກ຺ຂຄມນໂຕປິ ທູຣຕຣເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫໍ.

‘‘ວຏ຺ຏຂາຓຸ ນາເມສ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖເມວ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກິໍ ປເນສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປີຕິ? ເອກສ຺ມິໍເຍວ ນິຍໂຕ, ອາເສວນວເສນ ປນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ໂຣເຈຕິເຍວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐໓). ອກຸສລຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ອພລໍ ທຸພ຺ພລໍ, ນ ກຸສລໍ ວິຍ ສພລໍ ມຫາພລໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ ວິຍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ ສິຍາ, ນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ. ຍເທວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອາເສວນວເສນາ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສຕ຺ຕງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຬິຍໍ ‘‘ສກິໍ ນິມຸຄ຺ໂຄປິ ນິມຸຄ຺ໂຄ ເອວ ພາໂລ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໗.໑໕ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາທິເສ ຫິ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ອຍໍ ຕໍ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ, ປຸນ ກທາຈິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນມສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐໒) ອິຘ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ອິຕິ ອາເສວນວເສນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຍາ ໂຣຈນໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂກ ນາເມສ ຊາໂຕ, ນ ປນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາມສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພຕ຺ຖຕາຍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖມິທໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຠິຘມ຺ເມປິ ‘‘ອຣຫາ, ເຍ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ມຄ຺ຄໍ ນ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ນ ປຣິຊານນ຺ຕິ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ນ ປຣິຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ຍມ. ໑.ຂນ຺ຘຍມກ ໒໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວິໂຄປໂກຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ປຖວິປາລໂກ. ຕທຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປຣມສາວຊ຺ຊານຸສາເຣນ ໂສຕູນໍ ສຕິມຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ສໍສາຣຂາຓຸຠາວສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ອປຓ຺ຓກຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກລ຺ຍາຓຊນນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມວິຣຫິຕຊນໍ ອສາຘຸຊນໍ. ອາສີວິສນ຺ຕິ ອາສຸມາຄຕຫລາຫລໍ. ຠູຕິກາໂມຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ວຸຑ຺ຒິກາໂມ. ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ວິວິຘຕ຺ຖສ຺ສ ປສ຺ສໂກ, ຘີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປກຸຘກຈ຺ຈາຍນວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໔. ‘‘ອກຏາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຏ-ກາຣາເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອກຕາ’’ຕິ, ສເມນ, ວິສເມນ ວາ ເກນຈິປິ ເຫຕຸນາ ອກຕາ, ນ ວິຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ອກຏວິຘາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນຕ຺ຖິ ກຕວິໂຘ ກຣຓວິຘິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອກຏວິຘາ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ໂລເກ ເກນຈິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ເນສໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ເທວສ຺ສ, ອິສ຺ສຣາທິໂນ ຈ ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາ. ອນິມ຺ມາປິຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອນິມ຺ມາປິຕາ. ກາມໍ ສທ຺ທໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ປຸຣິເມນ ສມານໍ, ຕຖາປິ ປາຬິຍມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນາຄຕເມວ ອຄເຫຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໍ ເນວ ປາຬິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອິທເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາມຕ຺ຕໍ – ວຎ຺ຌາຕິ ຫິ ວຎ຺ຌປສຸວຎ຺ຌຕາລາທໂຍ ວິຍ ອຜລາ ກສ຺ສຈິ ອຊນກາ, ເຕນ ປຖວິກາຍາທີນໍ ຣູປາທິຊນກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຣູປສທ຺ທາທໂຍ ຫິ ປຖວິກາຍາທີຫິ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກາຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ປພ຺ພຕສ຺ສ ກູຏມິວ ຐິຕາຕິ ກູຏຏ຺ຐາ, ຍຖາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ເກນຈິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກສ຺ສຈິ ຈ ອນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ເອວເມເຕປິ ສຕ຺ຕກາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍມິທໍ ‘‘ພີຊໂຕ ອງ຺ກຸຣາທິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຊ຺ຊມານເມວ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ອິຕຣຖາ ອຎ຺ຎໂຕປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິ ສິຍາ, ເອວເມເຕປິ ສຕ຺ຕກາຍາ, ຕສ຺ມາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາຕິ. ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ນິພ຺ພິກາຣຠາເວນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ນ ຈລນ຺ຕີຕິ ນ ວິກາຣມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວິກາຣາຠາວໂຕ ຫິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກາຍານໍ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕຕາ, ອນິຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ອວຏ຺ຐານເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕີ’’ຕິ. ປກຕິນ຺ຕິ ສຠາວໍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຫນນ຺ຕິ. ສຕິ ຫິ ວິກາຣມາປາເທຕພ຺ພຠາເວ ອຸປຆາຕກຕາ ສິຍາ, ຕຖາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາເວ ສຕິ ອນຸຄ຺ຄາຫກຕາປີຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວີເຍວ ກາເຍກເທສຕ຺ຕາ ປຖວິກາໂຍ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ, ປຖວິສມູໂຫ ວາ ກາຍສທ຺ທສ຺ສ ສມູຫວາຈກຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ຫຕ຺ຖິກາໂຍ’’ຕິ. ຊີວສຕ຺ຕມານໍ ກາຍານໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຠາວໂຕ ນ ຫນ຺ຕພ຺ພຕາ, ນ ຆາເຕຕພ຺ພຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເນວ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ, ຆາເຕຕາ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕ຺ເວວ ກາຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ໂຈທນາຍາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕ຺ເວວາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນເມວ. ອິຕິສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປຫຕນ຺ຕິ ປຫຣິຕໍ. ເອກໂຕຘາຣາທິກໍ ສຕ຺ຖໍ. ອນ຺ຕເຣເນວ ປວິສຕິ, ນ ເຕສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເກວລໍ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຕຖາ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ, ຫນນຆາຕນາທິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ເຖວ ກາຍານໍ ອວິໂກປນີຍຠາວໂຕຕິ.

ນິຄຓ຺ຐນາຏປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໗. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາມາ ຠາຄາ ຈຕຸຍາມໍ, ຈຕຸຍາມໍ ເອວ ຈາຕຸຍາມໍ. ຠາຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ຍາມ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໖໘). ໂສ ປເນຕ຺ຖ ຠາໂຄ ສໍວຣລກ຺ຂິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ’’ຕິ, ສໍຍມຕ຺ໂຖ ວາ ຍາມສທ຺ໂທ ຍມນໍ ສຎ຺ຎມນໍ ຍາໂມຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ຍຕຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ສຎ຺ຎມຕ຺ຖວາຈໂກ, ໂສ ປນ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນາ’’ຕິ. ອາກາໂຣ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ວາຣິໂຕ ສພ຺ພວາຣິ ຍສ຺ສາຍໍ ສພ຺ພວາຣິວາຣິໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວາຣິຕສພ຺ພອຸທໂກ’’ຕິ. ວາຣິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວາຣິປຣິໂຠໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສີໂຕທໂກ ຕປ຺ປຣິໂຠໂຄ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ຕນ຺ຕິ ສີໂຕທກໍ. ສພ຺ພວາຣິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສໍວຣລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ. ສພ຺ພວາຣິຘຸໂຕຕິ ປາປນິຊ຺ຊຣລກ຺ຂຓໍ. ສພ຺ພວາຣິຜຸໂຏຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ສໍວຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຘຸຕປາໂປຕິ ສພ຺ເພນ ນິຊ຺ຊຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນ ວິຘຸຕປາໂປ. ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ເຂປເນນ ໂມກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມກ຺ຂຍລກ຺ຂເຓນ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ, ຕໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ, ອນຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ໒.໓໔; ໓.໑໙໙, ໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໔, ໓໙໘) ວິຍ ຄມຸສທ຺ໂທ ນິຏ຺ຐານຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ໂມກ຺ຂາຘິຄເມນ ອຸຕ຺ຕມມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍາທີສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສໍຍເມຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສໍຍຕຈິຕ຺ໂຕ. ອຕີເຕ ເຫຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ໂທ. ສໍຍເມຕພ຺ພສ຺ສ ອວເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈິ ສາສນານຸໂລມນ຺ຕິ ປາປວາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິຕາຍາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຊີໂວ, ໂສ ຈ ສິຍາ ນິຈ຺ໂຈ, ສິຍາ ອນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໗໗). ເອວມາທິມລີນລທ຺ຘິຕາຍ. ສພ຺ພາຕິ ກມ຺ມປກຕິວິຠາຄາທິວິສຍາປິ ສພ຺ພາ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ. ທິຏ຺ຐິເຍວາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຊາຕາ.

ສຎ຺ຈຍເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໙-໑໘໑. ອມຣາວິກ຺ເຂເປ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑) ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ກສ຺ມາ? ວິກ຺ເຂປພ຺ຍາກຣຓຠາວໂຕ, ຕເຖວ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ.

ປຐມສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໒. ປີເຬຕ຺ວາຕິ ເຕລຍນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ, ອິມິນາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຠຄມາຫ. ວທໂຕ ຫິ ອາໂຠຄວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຈ ຕທາໂຠຄຎ຺ຎູ, ປຣມ຺ປຣາຠຕຕ຺ຖສ຺ສາວິໂຣຘິໂນ ຈ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຖາ ວຈໂນກາສລທ຺ຘຠາວມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣາທິວເສນ ອຕ຺ຖວິເວຈນາ ກຕາຕິ.

໑໘໓. ຍຖາ ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອິທານິ ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຕວ ຈິຕ຺ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕຍາ ຈິຕ຺ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ກິຣິຍາປທໍ. ມຍາ ວາ ທານິ ປຸຈ຺ຉິຍມານມຕ຺ຖໍ ຕວ ສມ຺ປທານຠູຕສ຺ສ ໂຣເຈຍ຺ຍາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຣທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຊາໂຕ ອນ຺ໂຕຊາໂຕ. ຘເນນ ກີໂຕ ຘນກ຺ກີໂຕ. ພນ຺ຘຄ຺ຄາຫຄຫິໂຕ ກຣມຣານີໂຕ. ສາມເມວ ເຍນ ເກນຈິ ເຫຕຸນາ ທາສຠາວມຸປຄໂຕ ສາມໍທາສພ຺ໂຍປຄໂຕ. ສາມນ຺ຕິ ຫິ ສຍເມວ. ທາສພ຺ຍນ຺ຕິ ທາສຠາວໍ. ໂກຈິ ທາໂສປິ ສມາໂນ ອລໂສ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມກາໂຣ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປນ ນ ຕຖາຠູໂຕຕິ ວິເສສນເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນລໂສ’’ຕິອາທິ. ທູຣໂຕຕິ ທູຣເທສໂຕ ອາຄຕໍ. ປຐມເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາສນ຺ນຕຣຏ຺ຐານຸປສງ຺ກມນໂຕ ປເຄວ ປຸເຣຕຣເມວ. ອຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ຄາຣວວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຕິ ສາມິກສ຺ສ ນິປຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຉາ. ສຍນໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ວິຠາຍນເວລາຍ ເສຍ຺ຍໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕ. ປຈ຺ຈູສກາລໂຕຕິ ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສກາລໂຕ. ຍາວ ສາມິໂນ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນນ຺ຕິ ອປຣາຍ ຠາວິນິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປໂທສເວລາຍໍ ຍາວ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ. ຍາ ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສເວລາ, ຠາວິນິຍາ ຈ ປໂທສເວລາ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິປຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣເມວາຕິ ກິໍ ກຣຓີຍເມວ ກິນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກາຕພ຺ພໂຕ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສ຺ສເວເນວ ສມີປຈາຣິຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສຸຓນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ປຏິກຸທ຺ຘໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ວິສຫຕີຕິປິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ.

ເທໂວ ວິຍາຕິ ອາຘິປຈ຺ຈປຣິວາຣາທິສມນ຺ນາຄໂຕ ປຘານເທໂວ ວິຍ, ເຕນ ມຎ຺ເຎ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຸປມຕ຺ໂຖຕິ ຎາເປຕິ ຍຖາ ‘‘ອກ຺ຂາຫຕໍ ມຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐາສິ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຸປໂສຠຍມານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໕). ໂສ ວຕສ຺ສາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ວຕ ອສ຺ສໍ ອຫນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ຣາຊາ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍໍ. ເກນາຕິ ເຈ? ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍໍ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ວຕ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວຕສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຣູໂປ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎານີຕິ ອຸຬາຣຕຣໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎທາ ກຕປຸຎ຺ຎໂຕ ອຸຬາຣາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂສ ວຕສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາເຐ ໂສ ຣາຊາ ວິຍ ອຍໍ ອຫມ຺ປິ ອສ຺ສໍ. ກຖໍ? ‘‘ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສໂຍເຄ ອຫໍ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສນໂຕ ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ໂສ ອຫໍ ເອວຣູໂປ ອສ຺ສໍ ວຕ, ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຐມປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ທຸຕິຍປາເຐ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ອຍໍ-ສທ຺ເທນ ອຫໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຣາມສນໂຕ, ‘‘ໂສ’’ຕິ ຈ ປຣາມສິຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ຍນ຺ຕິ ທານໍ. ສຕຠາຄມ຺ປີຕິ ສຕຠູຕໍ ຠາຄມ຺ປິ, ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນທານໍ ສຕຘາ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກຠາຄມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາວຊີວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ທາຕຸນ຺ຕິ ຍາວຊີວໍ ທານຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສຕຠາຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍນູນາ’’ຕິ ນິປາໂຕ ປຣິວິຕກ຺ກນຕ຺ເຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຈິນ຺ຕນຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ກາເຍນ ປິຫິໂຕຕິ ກາເຍນ ສໍວຣິຕພ຺ພສ຺ສ ກາຍທ຺ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ສ ສໍວຣຓວເສນ ປິທຫິໂຕ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນວເສນ ປນຕ຺ໂຖ ວິຫເຣຍ຺ຍ-ປເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລປເວສນທ຺ວາຣໍ ຖເກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ຫິ ເສໂສ. ອກຸສລປເວສນທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈ ກາຍກມ຺ມຠູຕານມກຸສລານໍ ປເວສນຠູຕໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ທ຺ວາຣໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປີຕິ ‘‘ວາຈາຍ ສໍວຸໂຕ, ມນສາ ສໍວຸໂຕ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍປິ. ຆາສຈ຺ຉາທເນນ ປຣມຕາຍາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣິເຍສເນ ສລ຺ເລຂວເສນ ປຣມຕາຍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວ ວາ ສຓ຺ຐິໂຕ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕເມວ ປຣມໍ ປມາຓໍ ໂກຏິ ເອຕສ຺ສ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສຊາຕໍ ປຣິເຍສຕິ, ປຈ຺ຈາສິສຕິ ຈາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຕິປິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ. ຆສິຕພ຺ໂພ ອສິຕພ຺ໂພຕິ ຆາໂສ, ອາຫາໂຣ, ອາຠຸໂສ ຉາເທຕິ ປຣິທຫຕິ ເອເຕນາຕິ ອຈ຺ຉາທນໍ, ນິວາສນໍ, ອປິຈ ຆສນໍ ຆາໂສ, ອາຠຸໂສ ຉາທີຍເຕ ອຈ຺ຉາທນນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອຕທຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍາປິ. ອເນສນນ຺ຕິ ເອກວີສຕິວິຘມ຺ປິ ອນນຸຣູປເມສນໍ.

ວິເວກຏ຺ຐກາຍານນ຺ຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໂຕ ປວິວິຕ຺ເຕ ຐິຕກາຍານໍ, ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕານໍ ກາຍວິເວໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານນ຺ຕິ ຌານາຠິຣຕານໍ. ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕາຍ ເອວ ຌານາຠິຣຕິຍາ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ໂວທານໍ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕານໍ. ນິຣຸປຘີນນ຺ຕິ ກິເລສູປຘິອຠິສງ຺ຂາຣູປຘີຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄຕານໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕທຘິຄມເນຕາ ວິສງ຺ຂາຣຄຕາ, ອຣຫນ຺ໂຕ, ເຕສໍ. ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໗, ໙) ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐໂມ ວິເວໂກ ອິຕເຣຫິ ທ຺ວີຫິ ວິເວເກຫິ ສຫາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອິຕເຣສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ຕສ຺ສາປິ ສິຊ຺ຌນໂຕ, ວິນາ ຈ ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘປິ ອິຕເຣ ສມສິຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ທຸຕິໂຍປິ. ຕຕິໂຍ ປນ ອິຕເຣຫິ ສເຫວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ວິນາ ອິຕເຣສຸ ສິທ຺ເຘສຸເຍວ ຕສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ຕທຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ. ຕຕ຺ຖ ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ຕໍ ປຫາຍ. ກາເຍນ ເອໂກ ວິຫຣຕິ ວິຈຣຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອສຫາຍຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ເຕ ກິເລສານໍ ສນ຺ນິປຕນໍ ຈິຕ຺ຕກິເລສສງ຺ຄຓິກາ, ຕໍ ປຫາຍ. ເອໂກ ວິຫຣຕິ ກິເລສວເສນ ອສຫາຍຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸອາທີນຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເຕສໍ ວເສນ ສາຕິສຍາ ນິພ຺ພຸຕິສຸຂສມ຺ຜຸສນາ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ສາຕິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ’’ຕິ. ຜລປຣິໂຍສາໂນ ຫິ ນິໂຣໂຘ. ປວິສິຕ຺ວາຕິ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນເມຕໍ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ນິໂຣເຘນ ຈ ນິພ຺ພຸຕິປຊ຺ຊນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ໂຈທນຕ຺ເຖຕິ ຊານາເປຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫກຣຓຕ຺ເຖ.

໑໘໔. ອຠິຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ເນຕ຺ວາ. ນນ຺ຕິ ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິຫຣນ຺ຕໍ. ອຠິຫາໂຣຕິ ນິມນ຺ຕນວເສນ ອຠິຫຣຓໍ. ‘‘ຈີວຣາທີຫິ ປໂຍຊນໍ ສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈນເສເສນ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ‘‘ເຍນຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຈີວຣາທິເວກລ຺ລນ຺ຕິ ຈີວຣາທີນໍ ລູຂຕາຍ ວິກລຠາວໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປີຕິ ຕເທວ ອຠິຫາຣທ຺ວຍມ຺ປິ. ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສພ຺ພເຄລຎ຺ຎາປຫຣຓວເສນ ອຸປກາຣາວຫໍ. ຠາວິໂນ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ອຊນນວເສນ ປຣິປາລນໍ ຣກ຺ຂາຄຸຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ນິເສຘວເສນ ປຣິປາລນໍ ອາວຣຓຄຸຕ຺ຕິ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ‘‘ຘມ຺ມິກ’ນ຺ຕິ ວິເສສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິ. ວິຫາຣສີມາຍາຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍ, ລາຠສີມາຍ ວາ.

໑໘໕. ເກວໂລ ຍທິ-ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເປກ຺ຂໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິ ຕວ ທາໂສ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ລພ຺ຠມາເນ ສຕິ. ທຸຕິຍໍ ອຸປາທາຍ ປຐມຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕໍ ທີເປຕິ. ຕເທວ ຈ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊາປິ ເອວມາຫາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຕິ ປຐມສທ຺ເທນ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕາທີປເນເນວ.

ທຸຕິຍສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ກສຕີຕິ ວິເລຂຕິ ກສິໍ ກໂຣຕິ. ຄຫປຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກເຄຫມຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐໂກ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຄຫສ຺ສ ປຕິ ຄຫປຕິ, ຂຸທ຺ທໂກ ຄຫປຕິ ຄຫປຕິໂກ ເອກສ຺ມິຎ຺ເຎວ ເຄຫມຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐກຕ຺ຕາຕິ, ຂຸທ຺ທກຠາໂວ ປນສ຺ສ ເຄຫວເສເນວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອກເຄຫມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ອເນກກຸລເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຄຫໍ, ເຄຫນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານເມວ. ກຣສທ຺ໂທ ພລິມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພລິສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. ກໂຣຕີຕິ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຸປຣູປຣິ ອຸປ຺ປາທເນນ ມຫນ຺ຕໍ ສນ຺ນິຈຍໍ ກໂຣຕິ.

ກສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປມ຺ປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ປເຄວ ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ເອສາ ຫິ ກຖິການໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ. ອປ຺ປມ຺ປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຠາໂວ ປນ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໘ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທາຍິ ປຸຣິໂສ ທລິທ຺ໂທ ອສ຺ສໂກ ອນາຬ຺ຫິໂຍ, ຕສ຺ສ’ສ຺ສ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ ນປຣມຣູປໍ, ເອກາ ຂໂຏປິກາ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ນປຣມຣູປາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຍທິ ອປ຺ປມ຺ປິ ໂຠຄໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ກສ຺ມາ ທາສວາເຣປິ ໂຠຄຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທາສວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອນິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ສຍມນິສ຺ສໂຣ. ຍຖາ ຈ ທາສສ຺ສ ໂຠຄາປິ ອໂຠຄາເຍວ ປຣາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ, ເອວໍ ຎາຕໂຍປີຕິ ທາສວາເຣ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິວຏ຺ຏຕິ ປຣມ຺ປຣຠາເວນ ສມນ຺ຕໂຕ ອາວຏ຺ຏຕີຕິ ປຣິວຏ຺ໂຏ, ຎາຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຕິເຍວ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ’’ຕິ.

ປຓີຕຕຣສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ທາສວາເຣ ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຖາ ອິຘ ກສ຺ສກວາເຣ, ຕທວຈນໍ ກສ຺ມາຕິ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມວາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນຕິ ຍຖາ ປຐມທຸຕິຍານິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ຕຖາເຍວ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂຕິ ວຸຕ຺ເຕ. ເອວຣູປາຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາສກສ຺ສກູປມາສທິສາຫິ ອຸປມາຫິ. ສາມຎ຺ຎຜລໍ ທີເປຕຸໍ ປໂຫຕິ ອນນ຺ຕປຏິຠານຕາຍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ທີປເນ. ປຣິຍນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອນນ຺ຕນຍເທສນຠາວໂຕ, ສວເນ ວາ ອສນ຺ໂຕສເນນ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ໂສຕຸກາມຕາຊນນໂຕ ໂສຕຸກາມຕາຍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາປີຕິ ‘‘ເທສນາຍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣາຘິກນານານຍວິຈິຕ຺ຕຠາເວ ສຕິປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໘໙) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕິປິ ເອວໍ ອປຣິຍນ຺ຕຠາເວຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸມານຎາເຓນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ອຸປຣິ ວິເສສນ຺ຕິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທຸປຣິ ວິເສສເມວ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ສວເນ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ອເນກຕ຺ຖາ ສມານາປິ ສທ຺ທາ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉານຸປຸພ຺ພິກາເຍວ ຕໍຕທຕ຺ຖທີປກາຕິ.

ສາຘຸກໍ ສາຘູຕິ ເອກຕ຺ຖເມຕໍ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ເສວ ກ-ກາເຣນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘຸສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ອຸທາຫໂຏ. ເຕນ ຈ ນນຸ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ສາຕິ ໂຈທນາ ນິເສຘິຕາ. ອາຍາຈເນຕິ ອຠິມຸຂໍ ຍາຈເນ, ອຠິປຕ຺ຖນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ. ສມ຺ປຫໍສເນຕິ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓວເສນ ຫໍສເນ ໂຕສເນ, ອຸທຄ຺ຄຕາກຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຘຸ ຘມ຺ມຣຸຈີຕິ ຄາຖາ ອຸມ຺ມາທນ຺ຕີຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໑໘.໑໐໑). ຕຕ຺ຖາຍມຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍປເວຓີ – ສຸຈຣິຕຘມ຺ເມ ໂຣເຈຕີຕິ ຘມ຺ມຣຸຈິ, ຘມ຺ມຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິໂສ ຫິ ຊີວິຕໍ ຊຫນ຺ໂຕປິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນ ກໂຣຕິ. ປຎ຺ຎາຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ມິຕ຺ຕານມທ຺ທຸພ຺ໂຠຕິ ມິຕ຺ຕານໍ ອທຸສ຺ສນຠາໂວ. ‘‘ອທູສໂກ ອນຸປຆາຕໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໘໙) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອທ຺ຣຸພ຺ໂຠ’’ຕິປິ ປາໂຐ ທ-ກາຣສ຺ສ ທ຺ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

ທຬ຺ຫີກມ຺ເມຕິ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຍໍ. ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຓາປເນ. ອິຘາປີຕິ ສາມຎ຺ຎຜເລປິ. ອສ຺ສາຕິ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ສ. ‘‘ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຫິ ສາຘຸກສທ຺ເທນ ສວນມນສິກາຣານໍ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາປິ ຕທາຓາປນມ຺ປິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍາຈເນເນວ ຈ ອຸຍ຺ໂຍຊນສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ນ ສາ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຓາຣຫສ຺ສ ຫິ ອາຓຕ຺ຕິ, ຕທນຣຫສ຺ສ ອາຍາຈນນ຺ຕິ ວິເສໂສ. ສຸນ຺ທເຣປີຕິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ເຖປິ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍນ ປກາສິຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ສ ອິຘ ໂຍຄ຺ຍຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ເຖນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ. ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ປສຕ຺ຖໍ, ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ວາ ສວນານຸຄ຺ຄຫເຓ ປຣິຍາຍວຈນໍ.

ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທນລກ຺ຂໂຓ ມນສິກາໂຣ, ອຖ ໂຂ ວີຖິປຏິປາທນຊວນປຏິປາທນມນສິກາຣປຸພ຺ພເກ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນລກ຺ຂໂຓຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາວຊ຺ຊ, ສມນ຺ນາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມນສິກາຣທ຺ວຍປຸພ຺ພກາຍ ຈິຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຐປນວເສນ ອນຸທ຺ຘຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ນິສາເມຫີຕິ ສຸຓາຫິ, ອນຄ຺ຆຣຕນມິວ ວາ ສຸວຓ຺ຓມຎ຺ຊຸສາຍ ທຸລ຺ລຠຘມ຺ມຣຕນໍ ຈິຕ຺ເຕ ປຏິສາເມຫີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍຊນາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິໂຍຄີວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ສວເນ ນິໂຍຊນວເສນ ກິຣິຍນ຺ຕຣປຏິເສຘນໂຕ, ເຕນ ໂສຕໍ ໂອທຫາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ມນສິກາເຣນ ທຬ຺ຫີກມ຺ມນິໂຍຊເນນ ອຎ຺ຎຈິນ຺ຕາປຏິເສຘນໂຕ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣເຓປິ ເອສ ນໂຍ.

ຘາຣຓູປປຣິກ຺ຂາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸລນຕີຣຓາທິເກ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິເວເຘ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ, ສຍເມເຕນາຕິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ຫິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນຕາ ສມວາຍຕາ ວິຊ຺ຊມານຕາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກວິຘາ, ອິຘ ປນ ສມ຺ປນ຺ນຕາເຍວ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກຕ຺ວາປິ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໘໙) ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຖາ ຕໍ ‘‘ນ ກຸສລາ ອກຸສລາ, ກຸສລປຏິປກ຺ຂາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑) ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອນຸຘາຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິ, ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ໂຖ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຘຸກປທໍ ເອກເມວ ສມານໍ ອາວຸຕ຺ຕິນຍາທິວເສນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາ ນາມ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຍສ຺ມາ ເຈເຕ ຘມ຺ມເທສນາຕ຺ຖປຏິເວຘາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ, ອຸປ຺ປາເທຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

‘‘ສຸຓາຫິ ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ‘‘ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຖກ຺ກມໂຕ ເອວ ອຍໍ ໂຍຊນາ, ອຖ ໂຂ ສທ຺ທກ຺ກມໂຕປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອິຘາປິ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ…ເປ… ປຓີຕຕຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທມນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສາມຎ຺ຎຜລເທສນ’’ນ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຠາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖເມວ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ ‘‘ເທເສສ຺ສາມີຕິ ສໍຂິຕ຺ຕທີປນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເທສນໍ ນາມ ອຸທ຺ທິສນໍ. ຠາສນໍ ນາມ ນິທ຺ທິສນໍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກຖນໍ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຄາຖາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໔) ຄາຖາປເທນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຬິກາຍິວ ນິຄ຺ໂຆໂສຕິ ສາຬິກາຍ ນິຄ຺ໂຆໂສ ວິຍ, ຍຖາ ສາຬິກາຍ ອາລາໂປ ມຘຸໂຣ ກຓ຺ຓສຸໂຂ ເປມນີໂຍ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ເຈຕສ຺ສ ວິເສສນໍ ລິງ຺ຄເຠທສ຺ສປິ ວິເສສນສ຺ສ ທິສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ຄຸໂຓ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ຈ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຏິຠາຕິ ຕໍຕທາກາເຣນ ທິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອຸທີຣຍີຕິ ອຸຈ຺ຈາຣຍິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ວາ, ກມ຺ມຄພ຺ຠຎ຺ເຈຕໍ ກິຣິຍາປທໍ. ອິມິນາ ເຈຕໍ ທີເປຕິ – ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ໂຖເມຕຸກາເມນ ເທສນາຠາສນານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິເທນ ອາຍສ຺ມຕາ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ, ວິຕ຺ຖາເຣນາ’’ຕິ ຈ ວິເສສນໍ ກຕໍ, ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ. ‘‘ນ ກິຣ ຠຄວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ເທເສສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ຠາສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຫິ ຕໍ ປທໍ ສຸຕ຺ວາວ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາໂຫ, ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍມາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປິຈ ‘‘ເຕນ ຫິ ມຫາຣາຊ ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸຍ຺ໂຍຊນປຏິຎ຺ຎາກຣຓປ຺ປກາຣໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນກາຣຓໍ ສພ຺ເພເນວ ອຸສ຺ສາຫສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ‘‘ສຸໂຓຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພເຫວ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ປຕິ ອສ຺ໂສສິ ຠຄວໂຕ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຉາ ອສ຺ໂສສິ, ‘‘ສກ຺ກາ ປນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອສ຺ໂສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ປຕິສ຺ສວນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ, ປຏິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອິຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໐. ‘‘ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ວຈນສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ອໂວຈາ’’ຕິ ປທໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຘິກຣຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ໂລກເມວາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເທໂສປເທເສ ນິປາໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ເທສສ຺ສ ອຸປທິສນໍ ເທໂສປເທໂສ, ຕສ຺ມິໍ. ຍທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເທໂສປເທເສ, ອຖາຍມຕ຺ໂຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອວຸຕ຺ເຕປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນາຍາຫ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສາມຎ຺ຎຠູຕໍ ອິຘສທ຺ທໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ຍຖາວິເສສິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐). ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລກສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣຓຠາວໂຕ. ອິຘ ໂລເກຕິ ຈ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ຈກ຺ກວາໂຬ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສາສນມຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມໂຓ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຈຕຸກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ສມໂຓຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ທຸຕິໂຍ ສມໂຓຕິ ສກທາຄາມີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕຕ຺ເຖວ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ປຐໂມ ສມໂຓ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ‘‘ກຕໂມ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ຈ ອາທິ.

ໂອກາສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ປເທສມຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ.

ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາຕິ ອິມິສ຺ສໍເຍວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ປຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ, ເທວຠູຕສ຺ສ ເມ ສໂຕຕິ ເທວຠາເວນ, ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ວາ ຠູຕສ຺ສ ສມານສ຺ສ. ເມຕິ ອນາທຣໂຍເຄ ສາມິວຈນໍ. ປຸນ ເມຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ. ອິທຎ຺ຫິ ສກ຺ກປຎ຺ຫໂຕ ອຸທາຫຏໍ.

ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂອກາສາປທິສນສ຺ສາປິ ອສມ຺ຠເວນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ອໂພຘນໂຕ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂລກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ອຸຍ຺ໂຍຊນປຏິຎ຺ຎາກຣຓວິສເຍ ອາລປນນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາລປຕິ. ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອາທໂຍ ສທ຺ທາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ວິຕ຺ຖາຣຓໍ ສທ຺ທມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ອຸທານຏ຺ຐກຖາທີສຸ, ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອາທໂຍ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໓໐) ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ ອາຈຣິເຍນ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນປິ ເຕສມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍນ຺ໂຕຄຘຕາຍ ‘‘ອິຘ ປນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖາຍໍ ຍສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເທວໂລເກ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ຕສ຺ສາປເຣນາຕິ ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ ອປເຣນ, ຕໂຕ ພຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕຕິ ມຫາສາລໂຕ. ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມຊ຺ຌິມປເທໂສ. ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຕິ ປຎ຺ຈນິມິຕ຺ຕພທ຺ຘາ ສີມາ ວິຍ ປຎ຺ຈຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິມິຕ຺ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂຍຊນສເຕຕິ ປຓ຺ຓາສໂຍຊເນຫິ ອູນຕິໂຍຊນສເຕ. ອຍຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມຊນປໂທ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາໂນ, ນ ສມປຣິວຏ຺ໂຏ, ນ ຈ ສມຈຕຸຣສ຺ໂສ, ອຸຊຸເກນ ກຕ຺ຖຈິ ອສີຕິໂຍຊໂນ ໂຫຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ໂຍຊນສຕິໂກ, ຕຖາປິ ເຈສ ກຸຏິລປຣິຈ຺ເຉເທນ ມິນິຍມາໂນ ປຣິຍນ຺ຕ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສຕິໂກ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນວໂຍຊນສເຕ’’ຕິ. ອສີຕິມຫາເຖຣາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸນາປຣນ຺ຕກສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ມຫາສາວເກສຸ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປໂທ ຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິສໂຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຈນ຺ທນມຓ຺ຑລມາຬປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຠຄວາ ນ ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມ- (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໓໙໗) ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມຏ຺ຐກຖາສຸ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໘໘-໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ກຸລໂຠຄິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ, ສີລສາຣາທິວເສນ ຈ ສາຣຠູຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາຕິພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໂປກ຺ຂຣສາຕິອາທິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈວ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທິຄຫປຕິກາ ຈ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ມຊ຺ຌິມປເທເສ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈເນ ວາ. ສຸຊາຕາຍາຕິ ເອວໍນາມິກາຍ ປຐມໍ ສຣຓຄມນິກາຍ ຍສຕ຺ເຖຣມາຕຸຍາ. ຈຕູສຸ ປເນເຕສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ປຐໂມ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາສນ຺ນຕຣາຍ ຫິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຐິໂຕປິ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ປເຄວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ. ທຸຕິໂຍ ພຸທ຺ຘຠາວາວຫປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສນ຺ນມຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ, ຕຕິໂຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມປາຣິປູຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ. ນ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕິມຠວູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ກາລມາຄມຍມາເນເນວ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐນໂຕ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘຠາວກຣຘມ຺ມສມາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິຍາ ນິຍຕຠາວທສ຺ສເນນ. ໂພຘິຍາ ຫິ ນິຍຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎູຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ‘‘ສນ຺ທນ຺ຕິ ນທິໂຍ’’ຕິ ສນ຺ທນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ຈຕູສຸປິ ວິກປ຺ເປສຸ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕາປຣຕວຕ຺ຕມານວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕມານລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ປກາສິຕໍ –

‘‘ນິຈ຺ຈປວຕ຺ຕິ ສມີໂປ, ປວຕ຺ຕຸປຣໂຕ ຕຖາ;

ປວຕ຺ຕາປຣໂຕ ເຈວ, ວຕ຺ຕມາໂນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ເອກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣວຓ຺ຓນາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕິ ຫິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນ ຕາວຕາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ສຸຊາຕາຍ…ເປ… ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ. ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ມຸຂ຺ຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຄໂຕ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕກາລວເສນ ໂກຈິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໗) ວິຍ ຫິ ອິຘ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລິໂກ. ນນຸ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີສງ຺ຂາໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນເຍວ ຕຖາຄໂຕ ປເວທນເທສນາທີນິ ສາເຘຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຣິໂຍສາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນເຍວ ຕຖາຄໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ປເວທນເທສນາທີນິ ສາເຘຕິ ມຘຸປາຍາສໂຠຊນໂຕ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ຕາວ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈານມສາຘນໂຕຕິ? ນ ເຫວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຄຫເຓເນວ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ຜລມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ຕທວິນາຠາວິຕ຺ຕາ. ອິຕິ ປເວທນເທສນາທິສາຘກສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄິໂນປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖມິທໍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຕີຫິ ກາເລຫິ ອຕ຺ຖວິຠຊເນ ‘‘ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓໂຕ ຍາວ ອນາຄາມິຜລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ຠິກ຺ຂເວ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ສຸຕ຺ຕປທວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ຈ ສພ຺ພເວເນຍ຺ຍານໍ ປຐມຕຣໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓວເສນ ອຕີຕກາລໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ອຍເມວ ຈ ນໂຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາກາເຣນ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ຕຖາຄໂຕ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປກິຕ຺ຕິຕຄຸໂຓ, ໂສ ຠຄວາ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອິມສທ຺ເທນ ນິທສ຺ເສຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖສ຺ສ ປຣາມສນໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມໍ ໂລກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ. ‘‘ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວາກ຺ຍໍ ປທນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາປທໍ ປນ ‘‘ສເທວໂກ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິເມ ຈ ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາຓພາຫິຣຕ຺ຖສມາສາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ ໂລກາວຍເວນ ກຕວິຄ຺ຄເຫນ ໂລກສມຸທາຍສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ສມວາຍໂຊຕກສຫສທ຺ທໂຍເຄ ຫິ ອຍເມວ ສມາໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເທເວຫີຕິ ຈ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທເວຫິ, ອຣູປາວຈຣເທເວຫິ ວາ. ພ຺ຣຫ຺ມຸນາຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມຸນາ, ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ເອວ ວາ, ພຫຸກຕ຺ຕຸກາທີນມິວ ເນສໍ ສິທ຺ຘິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ປກາເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕກຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຈນີຍຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມາໂຣ ຊາໂຕ, ຕນ຺ນິວາສີ ຈ. ຍສ຺ມາ ເຈສ ທາມຣິກຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຕ຺ຕາ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ວສວຕ຺ຕິມຫາຣາຊາທີສຸ ປາກຏຕເຣນ ເຕເນວ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໐) ປກາສິໂຕວ. ມາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ເທວາປິ ຄຫິຕາ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຄຫຓໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ວສວຕ຺ຕິສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ໂຫຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ເອວ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ, ເຕເຍວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເຕສໍ ຄຫຓໍ ຕຖາ, ເຕນ ພາຫິຣກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ອິມິນາ ຄຫຓໂຕ. ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປນ ສາສນິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສເນວ ສຕ຺ຕວິສໂຍປິ ໂລກສທ຺ໂທ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ສມວາຍຕ຺ຖວເສນ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖວເສນ ອຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສເຍປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ອພ຺ຍຠິຈາເຣນຕ຺ຖຎາປກໍ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ, ນ ປນ ໂລກສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ’’ຕິ. ສເທວກາທິວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເທວ…ເປ… ມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ຣາຊາໂນ. ອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ຈ ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສານໍ ຄຫຓໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປເທສຸ. ຕີຫິ ປເທຫີຕິ ສເທວກສມາຣກສພ຺ຣຫ຺ມກປເທຫິ. ທ຺ວີຫີຕິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີສເທວມນຸສ຺ສປເທຫິ. ສມາສປທຕ຺ເຖສຸ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອປຣມ຺ປິ ວຈນີຍຕ຺ຖມາຫ. ອຣູປິໂນປິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ’’ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລທ຺ຘຸມຣຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິອາທິ, (ອ. ນິ. ໓.໑໙໗) ອຣູປາວຈຣຠູໂຕ ໂອກາສໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ ຈ ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ, ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຉກາມາວຈຣເທວໂລກສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣວເສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ທາມຣິກສ຺ສ ວິຍ ວສປວຕ຺ຕໂນກາໂສ. ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ຄຫິໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມສງ຺ຂາຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສເນວ ຕທຎ຺ຎາສໍ ສເທວກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸປຣິສວເສນ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ? ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓປຣິສາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ ຈ ຄຫິຕາ, ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ, ຄຫປຕິປຣິສາ ຈາຕິ. ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອິມາເຍວ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສສງ຺ຂາຕໍ ປຊນ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພມາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ຄຫິໂຕຕິ? ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຫິຕາ, ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມຸຕິເທວສງ຺ຂາຕາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ຄຫປຕິສຸທ຺ທສງ຺ຂາຕາ ຈ ອວເສສມນຸສ຺ສາຕິ. ອິໂຕ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ມນຸສ຺ສສຕ຺ຕານມຠາວໂຕ ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອເຕເຍວ ຈຕູຫິ ປກາເຣຫິ ຐິຕາ ມນຸສ຺ສສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸກຸລປ຺ປເຠທໍ ປຊນ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຊາຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສາທິວເສນ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ອວເສສສຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈຕຸປຣິສວເສນ ຄຫິເຕນ ມນຸສ຺ສໂລເກນ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນາຄຄຣຸຬາທິວເສນ ຈ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຈຕຸປຣິສສຫິໂຕ ອວເສສສຸທ຺ທນາຄສຸປຓ຺ຓເນຣຍິກາທິສຕ຺ຕໂລໂກ, ຈຕຸກຸລປ຺ປເຠທມນຸສ຺ສສຫິໂຕ ວາ ອວເສສນາຄສຸປຓ຺ຓເນຣຍິກາທິສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ອຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ, ຕພ຺ພິຊານເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຐມນເຍນ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາວ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ, ທີຆາຍຸກຕາຍາຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ເສຏ຺ຐາ. ທຸຕິຍນເຍນ ປນ ອຣູປິໂນ ທູຣສມຸຄ຺ຆາຏິຕກິເລສທຸກ຺ຂຕາຍ, ສນ຺ຕປຓີຕອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຕິວິຍ ທີຆາຍຸກຕາຍາຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ອຕິວິຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອາຈຣິເຍຫິ ປນ ທຸຕິຍນຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຐມປເທເນວ ປຘານນເຍນ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາເວ ສິທ຺ເຘປິ ອິມິນາ ກາຣຓວິເສເສນ ເສສປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໂຕ ເຍສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕໂຕຕິ ປຐມປທໂຕ ປຣໍ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ’’ ຕິເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ສກ຺ກາທີນມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວສວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສາຫສິກກຣເຓນ ວສວຕ຺ຕາປນເມວ ຕສ຺ສາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ຉຏ຺ຐເທວໂລເກປິ ອນິສ຺ສໂຣ ຕຕ຺ຖ ວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ເສວ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄມວເຣ ອຏ຺ຐນິປາເຕ ທານານິສໍສສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ ວສວຕ຺ຕີ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸໍ ອຕິເຣກໍ ກຣິຕ຺ວາ…ເປ… ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໓໖) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຫິ ວສວຕ຺ຕິຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ມາໂຣ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊປຈ຺ຈນ຺ເຕ ທາມຣິກຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ວສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໐) ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິ ທສສຫສ຺ສິຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວເສນ ວທຕິ. ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ’’ຕິ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ເອກງ຺ຄຸລິຍາ’’ຕິອາທິ ເອກເທເສນ ມຫານຸຠາວຕາທສ຺ສນໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ປຸຖູຕິ ພຫຸກາ, ວິສຸໍ ຠູຕາ ວາ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐຏ຺ຐານານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິການໍ. ຠາວານຸກ຺ກໂມຕິ ຠາວວເສນ ປເຣສມຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິປທານໍ ອນຸກ຺ກໂມ, ຠາວວເສນ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ ວາ ຠາວານຸກ຺ກໂມ, ອຕ຺ຖານຎ຺ເຈວ ປທານຎ຺ຈ ອນຸສນ຺ຘານປຏິປາຏີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ ຕຖາເຍວ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ໑) ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ຈ ວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ວິຠາວນານຸກ຺ກໂມ’’ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປນ ເຕສຸ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ສຸນ຺ທໂຣ.

ອິທານິ ໂປຣາຓການໍ ສໍວຓ຺ຓນານຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂປຣາຓາ ປນາຫູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎປເທນ ນິຣວເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວເສສໂລກນ຺ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ’’ຕິ, ເຕຘາຕຸກສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ຠເວ ອຸປຄຕສຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ. ຕີສຸ ປເທສູຕິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕເຍວ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ, ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍ ປກ຺ຂິປຕີຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ປຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີຠາວາທິນາ ຈ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ‘‘ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕຘາຕຸກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ປນາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ສາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ, ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓນ ວາ ຕປ຺ປຏິເສຘນມາຫ ‘‘ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ, ອປເຣຫິ ອນຠິຊານາເປຕພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລປນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓, ໔໒໒; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ອຠິສທ຺ເທນ ນ ວິເສສນມຕ຺ຕໍ ໂຊຕິຕໍ, ອຖ ໂຂ ວິເສສນມຸເຂນ ກຣຓມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຘິເກນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ອຸປມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສມ຺ປໂຍຄວິປ຺ປໂຍຄສຫຈຣຓາທິນາ ກາຣຓເລສມຕ຺ເຕນ ປເວທນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ໂພເຘຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ປກາເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິເວຈິຕພ຺ໂພ.

ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ. ຫິຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕິກາປິ ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓມ຺ປິ ປຸພ຺ພາໂຠເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ເພ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ວາ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ, ເນຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ວເສນ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ. ກຖໍ ເທເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິມ຺ຫິປີ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊຠາເວເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເທສນາຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ຫິ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເຍສຸ ປນ ອວຍເວສຸ ສມຸທາຍຣູເປນ ອເວກ຺ຂິເຕສຸ ຄາຖາທິສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕໂຕ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ສໍສາມິໂວຫາຣມາໂຣເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາສນສ຺ສາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຫິ ຍຖາປຣາຘາທິນາ ສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ, ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວິນຍນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ‘‘ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖິ ສາສນສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ເອວໍ ອປ຺ປກຕຣາຍປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກລ຺ຍາຓຕາ, ປເຄວ ພຫຸຕຣາຍາຕິ ສມ຺ຠາເວຕິ. ປທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖໍໂສ, ຍໍ ‘‘ປາໂທ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອເຕເນວ ຕິປາທິກຉປາທິກາສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາວຍເວ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສກເລປິ ສຸຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນາຕິພຫຸວິຠາຄໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕຣສ຺ມິໍ ປນ ເຕເນວ ຘມ຺ມວິຠາເຄນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ອເນການຸສນ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທານນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຐປິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາທິອປທິສນລກ຺ຂຓໍ ນິທານຄນ຺ຖໍ. ອິທມໂວຈາຕິ ນິຄມນໍ ອຸປລກ຺ຂຓເມວ ‘‘ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນິຄມນສ຺ສປິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ຐປິຕານິປິ ຫິ ນິທານນິຄມນານິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຍ ອນຸວິຘານໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ອນຸສນ຺ຘິ.

‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິນາ ສາສນສ຺ສ ອິຘ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ວິຠາເວຕິ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສາສນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ –

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔);

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ເອວ ສີລາທິອຕ຺ຖວເສນ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາວເນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ ອາທິ ນາມ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຠູຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ມູລຠາວໂຕ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ. ທິຏ຺ຐີຕິ ວິປສ຺ສນາ, ອວິນາຠາວໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສມາຘິຄ຺ຄຫຓໍ. ມຫາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ພາຫິຍສຸຕ຺ຕປທມິທໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໑). ກາມໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຄເມນ ເຕສໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຊ຺ຌິມຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣມ຺ຠນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ມຊ຺ຌິມຠາວສ຺ສາປິ ສາຘກຠາເວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌໍ ນາມາ’’ຕິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕານໍ ອາຣມ຺ຠານໍ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕານຎ຺ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸວເສນ ຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸວເສນ ປນ ນິພ຺ພານໍ. ສາສນປຣິໂຍສານາ ຫິ ນິພ຺ພານຘາຕຸ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຜລວເສນ, ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຈ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານຕໍ ອາຄເມນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖໍ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕເທວ ຜລໍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ເອຕທຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ປິງ຺ຄລໂກຈ຺ຉພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວາ ອາລປຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ຈູຬສາໂຣປມສຸຕ຺ຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໑໒ ອາທໂຍ) ປທໍ. ເອຕເທວ ຜລໍ ສາຣໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອຕໍສາຣໍ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄເມນ. ຕຖາ ເອຕໍປຣິໂຍສານໍ. ນິພ຺ພາໂນຄຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພານນ຺ໂຕຄຘໍ. ອາວຸໂສ ວິສາຂາຕິ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ເຖຣິຍາ ວິສາຂຄຫປຕິມາລປນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ ‘‘ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສທ຺ທປພນ຺ຘວເສນ ເທສນາຍ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຖໂຕປິ ຫິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ເປຕຠາວໍ ຫິ-ສທ຺ເທນ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຖາ ສມຕ຺ຖນມຸເຂນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກຕວິຘິ ສທ຺ທປພນ຺ໂຘ ຄາຖາສຸຕ຺ຕວເສນ ວວຕ຺ຖິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ອິຘ ເທສນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ໂຖ ວິເສສໂຕ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິເສສກຖນຎ຺ເຫຕໍ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣສີລໍ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍວເສນ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາໂຄ ອສພ຺ພສາຘາຣໂຓ ສິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລມູລກຕ຺ຕາ ສາສນສ຺ສ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ມຄ຺ເຄນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຕາ. ນິພ຺ພານາຘິຄມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕາ. ເຕນາຕິ ສີລາທິທສ຺ສເນນ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ໂສຕູນມນຸສາສນີທສ຺ສນໍ.

ເອສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ກຖນາ. ກຖິກສຓ຺ຐິຕີຕິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ກຖນວເສນ ສມວຏ຺ຐານໍ.

ວຓ຺ຓນາ ອຕ຺ຖວິວຣຓາ, ປສໍສນາ ວາ. ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິນິຍ຺ຍານຕ຺ຖເທສນໂຕ. ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາຕິ ສິຖິລຘນິຕາທິເຠເທສຸ ທສສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ, ທ຺ວິປ຺ປກາເຣເນວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ວິວຏກຣຓຕາຍ ໂອຏ຺ເຐ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພຖາ ໂອຏ຺ຐຜຸສນຣຫິຕວິມຸຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພຖາ ວິສ຺ສຄ຺ຄພ຺ຍຎ຺ຊນາ ສວຣຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ສານຸສາຣຕາຍ ສພ຺ພຖາ ພິນ຺ທຸສຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ປາຣສິກາທິມິລກ຺ຂຸຠາສາ ວິຍ. ເອວໍ ‘‘ທມິຬກິຣາຕສວຣມິລກ຺ຂູນໍ ຠາສາ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ມິລກ຺ຂູຕິ ຈ ປາຣສິກາທໂຍ. ສພ຺ພາເປສາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນກເທສວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ ນາມາ’’ຕິ.

ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພມກ຺ຂຣໍ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ປຐມຕຕິຍໍ ສິຖິລໍ. ຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພມກ຺ຂຣໍ ເຕສ຺ເວວ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລມກ຺ຂຣໍ ທີຆໍ. ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ.

ປມາຓໍ ເອກມຕ຺ຕສ຺ສ, ນິມີສຸມີສໂຕ’ ພ຺ຣວຸໍ;

ອງ຺ຄຸລິໂຜຏກາລສ຺ສ, ປມາເຓນາປິ ອພ຺ຣວຸໍ.

ສຎ຺ໂຎຄປຣໍ, ທີຆຎ຺ຈ ຄຣຸກໍ. ອສໍໂຍຄປຣໍ ຣສ຺ສໍ ລຫຸກໍ. ຐານກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ. ປຣປເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ. ຕຖາ ອສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ. ຐານກຣຓານິ ວິສ຺ສຏ຺ຐານິ ກຕ຺ວາ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ທສຘາຕິອາທີສຸ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສຫິ ປກາເຣຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປເຠໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ, ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປກາສນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ກຣຓຠູຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ທສຘາ ປເຠໂທຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອມິເລຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອວິນາເສຕ຺ວາ, ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຍມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຎາເປຕຸໍ ເອກຄາຖໍ, ເອກວາກ຺ຍມ຺ປິ ເທເສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ເອວ ເທສນາຍ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນຘມ຺ມເທສນໂຕ. ເກວລສທ຺ໂທ ອິຘ ອນວເສສວາຈໂກ. ນ ອໂວມິສ຺ສຕາທິວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສກລາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓໍ. ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ອູນາຘິກນິເສຘນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນູນາຘິກວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖໍ ເທສິໂຕ, ຕສ຺ສ ສາຘກຕ຺ຕາ ອນູນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ປນ ອສາຘກຕ຺ຕາ ອນຘິກຕາ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ວາ ໂວທານຕ຺ຖສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນູນຕາ, ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ສໍກິເລສຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນຘິກຕາ. ສກລນ຺ຕິ ສພ຺ພຠາຄວນ຺ຕໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກເທເສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ໂລເກຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ໂລກາມິສາ, ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕສຸ ອຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ. ຫິຕຜຣເຓນາຕິ ຫິຕໂຕ ຜຣເຓນ ຫິຕູປສໍຫາເຣນ ວິເສສນຠູເຕນ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ມຸທຸຫທໂຍ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສກລສໍກິເລສໂຕ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຣຓາກາຣສຓ຺ຐິເຕນ, ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ສາມິ, ເອວຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທານໍ ວຕໍ. ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ເສຏ຺ຐານໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ທານເມວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ມຈ຺ຉຣິຍໂລຠາທິນິຄ຺ຄຫເຓນ ສມາຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ທານເມວ ສຸຈິຓ຺ຓໍ. ອິທ຺ຘີຕິ ເທວິທ຺ຘິ. ຊຸຕີຕິ ປຠາ, ອານຸຠາໂວ ວາ. ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕີຕິ ມຫຕາ ພເລນ, ວີຣິເຍນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂມ. ນາຄາຕິ ວຣຸຓນາຄຣາຊານໍ ວິຘຸຣປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ອາລປນໍ.

ທານປຕີຕິ ທານສາມິໂນ. ໂອປານຠູຕນ຺ຕິ ອຸທກຕິຕ຺ຖມິວ ຠູຕໍ.

ຘີຣາຕິ ໂສ ວິຘຸຣປຓ຺ຑິຕມາລປຕິ.

ມຘຸສ຺ສໂວຕິ ມຘຸຣສສນ຺ທນໍ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ, ກາຣຓໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕິຕ຺ຕິຣິຍນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຕິຣສກຸຓຣາເຊນ ຠາສິຕໍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫີຕິ ປຣທາຣຠູຕາຫິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອມ຺ຫນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ.

ຕປສ຺ສີ, ລູໂຂ, ເຊຄຸຈ຺ຉີ, ປວິວິຕ຺ໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂລມຫໍສນສຸຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ມູລປຓ຺ຓາສເກ, ‘‘ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖) ຕໍ ວທນ຺ຕິ.

ອິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມິທ຺ຘໍ. ຜີຕນ຺ຕິ ຜຸລ຺ລິຕໍ. ວິຕ຺ຖາຣິກນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣຠູຕໍ. ພາຫຸຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ພຫູຫິ ຊເນຫິ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ຎາຕໍ. ປຸຖຸຠູຕນ຺ຕິ ພຫຸຠູຕໍ. ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເທວໂລກໂຕ ຍາວ ມນຸສ຺ສໂລກາ ສຸປກາສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ປາສາທິກສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໗໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຍາວ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລສາສນໍ ອິຘ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓານິ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສທ຺ເທນ ຘມ຺ມສທ຺ທາທີນໍ ສມານຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ສຣູປໂຕ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈ ວິຠາເວຕິ.

໑໙໑. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສມ຺ປທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິປ຺ປເຠທຄຸຓສມ຺ປທໍ. ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕມານສ຺ເສວ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ມານຊາຕິກສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ພຫຸລຠາວໂຕ. ໂຠຄຣູປາທິວຕ຺ຖຸກາ ມທາ ສຸປ຺ປເຫຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐານໂຕ, ນ ຕຖາ ກຸລວິຊ຺ຊາທິມທາ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສມວຏ຺ຐານໂຕ. ຕສ຺ມາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລີນານໍ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ຊາຕິວິຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຊປ຺ປນໍ ທຸປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ…ເປ… ມານໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊາຕິຕາຍາຕິ ວິປຣີຕຊາຕິຕາຍ, ຫີນຊາຕິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ສຸຊາຕິກາ ເອວ, ນ ທຸຊ຺ຊາຕິກາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫນ຺ຕິ, ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີລເມວ ຫິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ, ປຕິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ວາ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ສາ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ນາມ.

ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອນ຺ວຍໂຕປິ ວທຕິ ‘‘ຄຫປຕິທາຣກາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ກຈ຺ເຉຫິ ເສທໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ເຕຫີຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຕຖາ ປິຏ຺ຐິຍາ ໂລຓໍ ປຸປ຺ຜມານາຍາຕິ, ເສທໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕກຈ຺ຉາ ໂລຓໍ ປຸປ຺ຜມານປິຏ຺ຐິກາ ຫຸຕ຺ວາ, ເຕຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ລກ຺ຂິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູມິໍ ກສິຕ຺ວາຕິ ຠູມິຍາ ກສ຺ສນໂຕ, ເຂຕ຺ຕູປຊີວນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາທິສສ຺ສາຕິ ຊາຕິມນ຺ຕູປນິສ຺ສຍສ຺ສ. ທຸພ຺ພລໍ ມານໍ. ພລວໍ ທປ຺ປໍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ. ‘‘ອິຕເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຫຕຸປທໍ ວິວຣຕິ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທປຣາມສິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ, ອິຕິສທ຺ໂທ ວາ ນິທສ຺ສເນ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ປຈ຺ຈາຊາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາໂຣ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິຊາໂຕ’’ຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຫານທີປນໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສພ຺ພຖາ ສຸທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສາມີ ຕທຸປ຺ປາທກຏ຺ເຐນ, ຘມ຺ເມນ ວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສາມີຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ສທ຺ຘນ຺ຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາວເສນ ສທ຺ທຫນໍ. ວິຎ຺ຎູຊາຕິການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຄຫຓປຸພ຺ພິກາ ສທ຺ຘາສິທ຺ຘິ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ນປຸຄ຺ຄລຠາວໂຕ. ‘‘ໂຍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ໂຍຊນສຕນ຺ຕເຣປິ ວາ ປເທເສ. ຊາຍມ຺ປຕິກາຕິ ຊານິປຕິກາ. ກາມໍ ‘‘ຊາຍມ຺ປຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຆຣສາມິກຆຣສາມິນີວເສນ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ອເນກາ ປຊາປຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເອກາຍປິ ຕາວ ສໍວາໂສ ສມ຺ພາໂຘເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິນາ ກິຎ຺ຈນໍ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິນາ ປລິໂພຘນໍ, ຕທຸຠເຍນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສກິຎ຺ຈນປລິໂພຘໂນ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ຕຖາ. ຣາໂຄ ເອວ ຣໂຊ, ຕທາທິກາ ໂທສໂມຫຣຊາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໒໐໙; ຈູຬນິ. ໗໔) ອາຄມນປຖຕາປິ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານຕາ ເອວາຕິ ທ຺ເວປິ ສໍວຓ຺ຓນາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ອລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນາຕິ ອສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ອປ຺ປຏິພນ຺ຘສຠາເວນ. ຣູປກວເສນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິຍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວໍ ອກຸສລກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ຐານາຐານຠາເວນ ຆຣາວາສປພ຺ພຊ຺ຊານໍ ສມ຺ພາຘພ຺ໂຠກາສຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຏ຺ຐານຏ຺ຐານຠາເວນ ເຕສໍ ຕພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊານໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣມກຕ຺ວາ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສງ຺ເຂປກຖາ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ກິເລສມເລນາຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິມເລນ. ອມລີນນ຺ຕິ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ປຣິໂຍທາຕຏ຺ເຐນ ນິມ຺ມລຠາເວນ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ໂຘຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ. ອປິຈ ລິຂິຕໍ ສງ຺ຂໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ, ຕສ຺ສທິສຕ຺ຕາ ປນ ອິທໍ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິປິ ທສ຺ເສຕິ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ອຊ຺ຌາວສຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ເທນ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີເຍນ ໂຍຄໂຕ ‘‘ອຄາຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ຍໍ ນູນ ຍທິ ປນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕານິ ກາສາຍານີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ. ກສ຺ມາ ເຈຕານິ ຄຫິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການີ’’ຕິ. ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາຕິ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ, ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ. ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ຫິຕໍ ວຸຑ຺ຒິອາວຫໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ. ຕໍ ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຄາຣິເຍ.

໑໙໒. ສຫສ຺ສໂຕຕິ ກຫາປຓສຫສ຺ສໂຕ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຠຄຣາສິ. ອາພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຕາ ປນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເປມວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ, ເອເຕນ ອາພນ຺ຘນຕ຺ໂຖ ປຣິວຏ຺ຏ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກເມເຕ’’ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕໂຍ.

໑໙໓. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ ສມາໂນ ເຕນ ສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣານໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໐໓) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ຈ ຕສ຺ເສວ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸຕຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນໍ. ອຓຸສທິສຕາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ‘‘ອຓູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສູ’’ຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນອນຸຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິວເສນ, ສຫສາ ອຸປ຺ປນ຺ນອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຕາ. ຠຍທສ຺ສີຕິ ຠຍທສ຺ສນສີໂລ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ, ສຸນ຺ທຣໍ ວາ, ຕພ຺ຠາໂວ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຍາວຊີວໍ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ. ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຕທວຍວຠູຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ກມ຺ມປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສໍ, ສິກ຺ຂາຍ ວາ ອຘິຄມຸປາຍໍ, ຕສ຺ສາ ວາ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນ. ອາຈາຣໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓເນວາຕິ ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສເລ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມ ຄຫິເຕປີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາຈາຣໂຄຈຣສທ຺ທມຕ຺ເຕນ ກຸສລກາຍວຈີກມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອິມິນາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຕາຍ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສ຺ສ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທ຺ວາຣສ຺ສ ກມ຺ມາປເທເສນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຈທນາຍ ໂສຘນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສິທ຺ເຘປິ ສຕິ ປຸນາຣມ຺ໂຠ ນິຍມາຍ ວາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໂພຘນາຍ ວາ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ໂພເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸສເລນາຕິ ຈ ສພ຺ພໂສ ອເນສນປຫານໂຕ ອນວຊ຺ເຊນ. ກຖໍ ເຕນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ອນວຊ຺ເຊນ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທຸຠຍເມວ ຫິ ອາຊີວເຫຕຸກໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ.

ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ ສໍສນ຺ທິຕຸໍ ‘‘ມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນາສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ, ຍໍ ‘‘ສມຓມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖປຕີຕິ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ນາມ ວຑ຺ຒກິໍ ຠຄວາ ອາລປຕິ. ຖປຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ວຑ຺ຒກິປຣິຍາໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ‘‘ກຕເມ ຈ ຖປຕິ ກຸສລາ ສີລາ? ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ສີລສ຺ສ ກຸສລກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ ຖປຕິ ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໕) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ‘‘ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸສເລນາ’’ຕິ ສີລສ຺ສ ກຸສລກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕເທສນາ ເອກສງ຺ຄຫາ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ ຍຖາ ຕໍ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກໍ, ຕສ຺ມາ ອີທິສີປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິຠູຕິ ອຕ຺ເຖວາຕິ. ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີຕິ ສີລນ຺ຕິ ວທາມິ, ສີລສ຺ມິໍ ວາ ອາຘາຣຠູເຕ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ, ນິທ຺ຘາຣຓສມຸທາຍຠູເຕ ວາ ເອກໍ ສີລນ຺ຕິ ວທາມິ.

ຕິວິເຘນາຕິ ຈູຬສີລມຊ຺ຌິມສີລມຫາສີລໂຕ ຕິວິເຘນ. ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສູ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຍປຎ຺ຈມານເມວ ຄຫຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຸປຣິ ນິທ຺ເທເສ ວກ຺ຂມາເນສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ. ຕິວິເຘນາຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປຕາວເສນ ຕິພ຺ພິເຘນ.

ຈູຬມຊ຺ຌິມມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໑໙໔-໒໑໑. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ‘‘ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ນິທ຺ຘາຣຓີຍຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ອິມິນາ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ກຕ຺ວຕ຺ຖວເສນ ສມານາຘິກຣຓໍ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ກຕ຺ວຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຍຖາ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖ ຜຸສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖) ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອຍເມວຕ຺ໂຖຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ໂຖ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕປເທ ວາ. ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທມສ຺ສ ໂຫຕິ ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາສີລປຣິໂຍສາເນນ ນິທ຺ຘາຣິຍມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ອສ຺ສ ສີລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ປາຬິຍໍ ອປິຄ຺ຄຫຓມກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໑໒. ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑຠຍາທີນິ ອສໍວຣມູລການິ ຠຍານິ. ‘‘ສີລສ຺ສາສໍວຣໂຕຕິ ສີລສ຺ສ ອສໍວຣຓໂຕ, ສີລສໍວຣາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໐) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຍທິທໍ ສີລສໍວຣໂຕ’’ຕິ ປນ ປທສ຺ສ ‘‘ຍໍ ອິທໍ ຠຍໍ ສີລສໍວຣໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໂຕ, ‘‘ສີລສໍວຣເຫຕຸ ຠຍໍ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ສີລສໍວຣໂຕ ສີລສໍວຣເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຍໍ ອິທໍ ຠຍໍ ສີລສໍວຣໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ປາໂຐປິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສໍວຣໂຕ’’ຕິ ເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຕທຘິຄມິຕອຕ຺ຖວເສນ ‘‘ອສໍວຣມູລກສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ອຠາວາ’’ຕິປິ ເຫຕຸໍ ວທຕິ. ຍຖາວິຘານວິຫິເຕນາຕິ ຍຖາວິຘານໍ ສມ຺ປາທິເຕນ. ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍຠາວາວເຫນ ອຠິເສເກນ. ມຸທ຺ຘນິ ອວສິຕ຺ໂຕຕິ ມຕ຺ຖເກເຍວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍຖາວິຘານວິຫິເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂປຣາຓກາຈິຓ຺ຓວິຘານສມງ຺ຄິຕາສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍຠາວາວຫຕາສງ຺ຂາຕໍ, ‘‘ມຸທ຺ຘນິ ອວສິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ມຸທ຺ຘນິເຍວ ອຠິສິຎ຺ຈິຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ. ອິຕິ ຕິວງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເຍນ ອຠິສິຕ຺ຕຣາຊູນໍ ຣາຊານຸຠາໂວ ສມິຊ຺ຌຕິ. ເກນ ປນາຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ໂປຣາຓກສຕ຺ຖາຄຕນເຍນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາສມ຺ມຕາຠິເສກວິຠາວນາຍ ‘‘ເຕ ປນສ຺ສ ເຂຕ຺ຕສາມິໂນ ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫິ ອຠິເສກມ຺ປິ ອກໍສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໓໑) ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ເຕນາຕິ ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫິ ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິສິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໖໐) ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ອຠິເສກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຣາຊູນໍ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ຕີຓິ ສງ຺ຂານິ ຈ ຄງ຺ໂຄທກຎ຺ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖາຄຕນເຍນ ອຠິເສກວິຘານວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອຠິເສກມງ຺ຄລຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ ມຓ຺ຑປສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຕສ຺ສ ອຸທຸມ຺ພຣສາຂມຓ຺ຑປສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຸທຸມ຺ພຣຠທ຺ທປີຐມ຺ຫິ ອຠິເສກາຣຫໍ ອຠິຊຈ຺ຈໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ມງ຺ຄລາຠຣຓຠູສິຕາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນາ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ສຸວຓ຺ຓມຍສາມຸທ຺ທິກທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຂຕ຺ຕິຍຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຂຕ຺ຕິຍຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຸນ ປຸໂຣຫິໂຕປິ ໂປໂຣຫິຈ຺ຈຐານານຸຣູປາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຊຕມຍໍ ສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປິ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານຠູສນຠູສິໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຕນມຍໍ ສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຄຫປຕິຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຄຫປຕິຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ. ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ເອວໍ ວທນ຺ຕາ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ວຈນານຸຣູປໍ ຣຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສສິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ກຣິສ຺ສສິ, ຕວ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິສປນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ວຑ຺ຒກີສູກຣຊາຕກາທີຫິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ອຠິເສໂກປກຣຓານິປິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ) ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ.

ຍສ຺ມາ ນິຫຕປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນວຊ຺ຊຕາ ກຸສລຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສລໍ ສີລປທຏ຺ຐາເນຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກຸສລສີລປທຏ຺ຐານາ ອວິປ຺ປຏິສາຣປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິຘມ຺ມາ, ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ເຈຕສິກສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ປຓີຕຣູເປຫິ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຍິກສຸຂນ຺ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສາເປກ຺ຂຕາຍ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕປິ ວິເສໂສ ເຕນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ. ວິຊ຺ຊມານເມວ ຫິ ອຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນ ວິເສສຕ຺ຖໍ ວິເສສນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕເນນ ວິເສສສທ຺ໂທ ວິຠາເວຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ພຸທ຺ຘານເມວ ຈກ຺ຂຸ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓຎ຺ຈ. ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘູປມໍ, ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸເມຘ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຕ຺ວໍ ຊນຕມເວກ຺ຂສ຺ສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕຍປຎ຺ຎາຕິ ເຫຏ຺ຐິມາຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕຍປຎ຺ຎາ. ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ຕີຓິ ຈ ຜລານີ’’ຕິ ສຬາຍຕນວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໔໑໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ມຄ຺ເຄເຫວ ຜລານິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາເຕ ຘມ຺ເມ ຈກ຺ຂູຕິ ຫິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ. ປຎ຺ຎາເຍວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ, ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມ຺ຫີຕິ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາຍ. ອິຘາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ. ອຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ. ‘‘ປສາທຈກ຺ຂຸໂວຫາເຣນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຘ ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ ຈກ຺ຂຸປສາເທເຍວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວຕ຺ຕຕິ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓປິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘາປິ ສສມ຺ຠາຣກຖາ ອວສິຏ຺ຐາຕິ ກຕ຺ວາ ເສສປເທສຸປີຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ’’ຕິອາທິປເທສຸປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຘໍ ອສນໍ ເຂທນໍ ພ຺ຍາເສໂກ, ກິເລໂສ ເອວ ພ຺ຍາເສໂກ, ເຕນ ວິຣຫິໂຕ ຕຖາ, ວິຣຫິຕຕາ ຈ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາ, ອສມ຺ມິສ຺ສຠາໂວ ຈ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ອໂວມິສ຺ສໍ, ຕໂຕ ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິ ຈ ສຸວິສຸທ຺ເຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ນີວຣເຓສຸ ປຘານຠູຕປາປຘມ຺ມວິຄເມນ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ຫຕ຺ຖຄໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຂເມວ ‘‘ອພ຺ຍາເສກສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ.

ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໔. ສມນ຺ຕໂຕ ປກາເຣຫິ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ວິຠຊນໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍມ຺ຫິ. ‘‘ຄມນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຠິກ຺ກມນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວສາຘນມາຫ. ຕຖາ ປຏິກ຺ກມນໍ ປຏິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ອນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ຄມນໍ, ນິວຕ຺ຕນໍ ປນ ນິວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມຸປາທານກິຣິຍາມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ທ຺ວຍໍ. ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄມເນ’’ຕິອາທິ. ອຠິຫຣນ຺ໂຕຕິ ຄມນວເສນ ກາຍໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ. ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ຕໂຕ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອປນາເມນ຺ໂຕຕິ ອປກ຺ກມນວເສນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ. ອາສນສ຺ສາຕິ ປີຐກາທິອາສນສ຺ສ. ປຸຣິມອງ຺ຄາຠິມຸໂຂຕິ ອຏນິກາທິປຸຣິມາວຍວາຠິມຸໂຂ. ສໍສຣນ຺ໂຕຕິ ສໍສປ຺ປນ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິມອງ຺ຄປເທສນ຺ຕິ ອຏນິກາທິປຈ຺ຉິມາຍວປ຺ປເທສໍ. ປຈ຺ຈາສໍສຣນ຺ໂຕຕິ ປຏິອາສປ຺ປນ຺ໂຕ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ນິປນ຺ນສ຺ເສວ ອຠິມຸຂໍ ສໍສປ຺ປນປຏິອາສປ຺ປນານິ ທສ຺ເສຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາສຍເນສຸ ຫິ ໂຍ ຄມນວິຘຸໂຣ ກາຍສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຠິຫາໂຣ, ໂສ ອຠິກ຺ກໂມ. ປຈ຺ຉໂຕ ອປຫາໂຣ ປຏິກ຺ກໂມຕິ ລກ຺ຂຓໍ.

ສມ຺ປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ຎເມວ ວາ ກາຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ ທຸຕິຍວິກປ຺ປສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ສມ຺ປຊານ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຍາຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ, ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ຕເທວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒.໕໒໓) ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ຍຖາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕຖາ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ກາໂຣ ກຣຓໍ ສມ຺ປຊານກາໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ.

ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ເຖນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິ, ສາຕ຺ຖກສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ປວຕ຺ເຕສຸ ອວິຊຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ ສມ຺ປຊານນໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ຫິ ເອກເສສນເຍນ ວາ ໂຄຈຣສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖທ຺ວເຍປິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຕິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນສງ຺ຂາຕໍ ອສມ຺ໂມຫເມວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຈິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສເນວ, ຈິຕ຺ຕວສມນຸຄເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕີເຣຕ຺ວາ, ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆທສ຺ສເນເນວ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິອຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕທຕ຺ຖເມວ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ ເອສ. ສມຖວິປສ຺ສນຸປ຺ປາທນມ຺ປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຑ຺ຒິເຍວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ອາມິສໂຕຕິ ຈີວຣາທິອາມິສປຈ຺ຈຍໂຕ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຕ຺ເຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິເຍວ ອຕ຺ໂຖ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ‘‘ສາຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຄມນໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສປ຺ປາຍເມວາຕິ ສິຍາ ອວິເສເສນ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຈຕິຍທສ຺ສນໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ມຫາປູຊາຍາຕິ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ, ພຫູນໍ ປູຊາທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປການີ ວິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕປຏິມາໂຍ ວິຍ, ຍນ຺ຕປໂຍເຄນ ວາ ນານປ຺ປກາຣວິຈິຕ຺ຕກິຣິຍາ ປຏິມາໂຍ ວິຍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ປຣິສາສຸ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ອສມເປກ຺ຂນໍ ນາມ ເຄຫສ຺ສິຕອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ຄຫຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ພາລສ຺ສ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໘) ມາຕຸຄາມສມ຺ຜສ຺ສວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິອາທິສມ຺ມທ຺ເທນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ. ວິສຠາຄຣູປທສ຺ສນາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ. ‘‘ທສທ຺ວາທສໂຍຊນນ຺ຕເຣ ປຣິສາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ. ມຫາປຣິສປຣິວາຣານນ຺ຕິ ກທາຈິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິອຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສມ຺ມິສ຺ສປຣິວາເຣ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອສຸຠທສ຺ສນສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ. ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິວຈນທານວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸວຕ຺ຕນກຖາ ອາຈິຓ຺ຓາ, ຕສ຺ມາ ປຏິວຈນສ຺ສ ອທານວເສນ ອນນຸວຕ຺ຕນກຖາ ຕສ຺ສ ທຸຕິຍາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ. ທ຺ເວ ກຖາຕິ ຫິ ວຈນກຣຓາກຣຓກຖາ. ຕຕ຺ຖ ວຈນກຣຓກຖາເຍວ ກຖິຕປຸພ຺ພາ, ທຸຕິຍາ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ສຸພ຺ພຈຕ຺ຕາ ປຏິວຈນມທາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ສເຈ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ມຫາປູຊາຍາ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ນ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸຄາມາສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິກເມວ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສາຕ຺ຖກໍ, ສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ເຍນ ໂສ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສາຕ຺ຖກສປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ສ, ເຕນ ຍຖານຸປຸພ຺ພິກໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຄ຺ຄຫຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຈ຺ຈມານໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຠາວນາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ຠາວນາຍ ວິສຍຠາວໂຕ ໂຄຈຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລສ຺ສ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ, ອເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ, ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ຈ ໂຄຈຣສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິຘາຕິ ສາສເນ. ຫຣຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ເນຕິ, ຍາວ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກມາ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອາຫາຣູປໂຍຄໂຕ ຍາວ ທິວາຐານຸປສງ຺ກມນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຏິເນຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ອາວຣຓີເຍຫີຕິ ນີວຣເຓຫິ. ປເຄວາຕິ ປາໂຕເຍວ. ສຣີຣປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປລ຺ລງ຺ເກຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິສຊ຺ຊາວາເຣ. ອູຣຸພທ຺ຘາສນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ໂກ. ອຸສຸມນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອຸຓ຺ຫາປນານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຕທເຫ ມູລຠູຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມຸເຂເນວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມວິຊຫນ຺ໂຕ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ‘‘ປໂຕປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໐໙; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໖໘; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ວກ຺ຂມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຍຖາປຣິຫຣິຍມານໍ ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຈ, ຕເທວ ນິປຈ຺ຈກາຣສາຘນໍ. ອຎ຺ຎຎ຺ເຈ, ອນິປຈ຺ຈກາຣກຣຓມິວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕພ຺ພິສເຍນ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ເຈຕິຍໍ ເຈ’’ຕິອາທິນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ປປຎ຺ຈາຠາວທສ຺ສນໍ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ຕຖາປິ ອຎ຺ຎຖາປິ ວນ຺ທິຕພ຺ພເມວ. ຕເຖວາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ສາຣີຣິກເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຈຕິຍໍ ພາຘຍມານາ ໂພຘິສາຂາ ຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໒໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໗໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ອຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ, ‘‘ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ປຕ຺ເຕນາປີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ຍທິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂຕ ຄເຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ເຄ ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສາປິ ວນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ມຄ຺ຄານຸກ຺ກເມເນວ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນໍ, ນ ຕຸ ຄຣຸກາຕພ຺ພຕານຸກ຺ກເມນ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ປຐມໍ ປຕ຺ເຕນາປິ ໂພຘິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ເອກເມວ ປຕ຺ເຕນາປິ ຕເທວ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປຕ຺ເຕນ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣຄຕມຄ຺ເຄນ ຫິ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ຕພ຺ພອນ຺ຕຣາວຕ຺ຕທສ຺ສນເມຕໍ, ນ ປນ ຘຸວວຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ປຸພ຺ເພ ເຫສ ກຕວຕ຺ໂຕເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ປເຄວ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສເນວ ໂພຘິອາທິປຣິໂຠຄເຈຕິເຍປິ ນິປຈ຺ຈກຣຓໍ ອຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຏິສາມິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສປານມູລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ, ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓປີຕິວິສຍຠູຕເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓໂຕ ພາຫິຣຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຄາມສມີເປຕິ ຄາມູປຈາເຣ. ຕາວ ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ມຍິ ອກເຖນ຺ເຕ ເອເຕສໍ ໂກ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ນາມ ກາຕພ຺ພາເຍວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມກຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໓) ປນ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ກເຖຕພ຺ພາເຍວາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຫຣິຍມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫນວເສນ, ຕທນຸຄຸຓໍເຍວ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມນຏ຺ຐາເນເຍວ.

‘‘ໂປຣາຓກຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ໂປຣາຓກາຈິຓ຺ຓທສ຺ສເນນ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທເນວາຕິ ‘‘ປຣິຈິໂຕ ອປຣິຈິໂຕ’’ຕິອາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໂກຏິຍາ ເອວ, ສມາຄມມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານຸຠາເວນາຕິ ອນຸຄ຺ຄຫພເລນ. ຠເຍຕິ ປຣຈກ຺ກາທິຠເຍ. ຉາຕເກຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ.

‘‘ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ນິສຊ຺ຊາຈງ຺ກເມຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ. ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຣມານສ຺ເສວ, ອນາທເຣ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ກມ຺ມຊເຕໂຊຕິ ຄຫຓິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຊ຺ຊລຕີຕິ ອຸຓ຺ຫຠາວໍ ຊເນຕິ. ຕໂຕເຍວ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວີຖິໍ ນາໂຣຫຕິ ຂຸທາປຣິສ຺ສເມນ ກິລນ຺ຕກາຍສ຺ສ ສມາຘານາຠາວໂຕ. ອນຸປາທິນ຺ນໍ ໂອທນາທິວຕ຺ຖຸ. ອຸປາທິນ຺ນໍ ອຸທຣປຏລໍ. ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍຎ຺ຫິ ໂອທນາທິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອສຕິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸທຣປຏລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຉາໂຕສ຺ມິ, ອາຫາຣໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ວທາເປຕິ, ຠຸຕ຺ຕກາເລ ອຸທຣປຏລໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຖ ສຕ຺ໂຕ ເອກຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ‘‘ຉາຍາຣກ຺ຂໂສ ວິຍ ກມ຺ມຊເຕໂຊ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປເຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ເສໂສ. ໂຄຣູປານນ຺ຕິ ຄຸນ຺ນໍ, ໂຄສມູຫານໍ ວາ, ວຊໂຕ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕນເຍນ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ, ຍາວ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ອາຫາຣຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອວເສສຏ຺ຐາເນຕິ ຍາຄຸຍາ ອຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ. ຕໂຕຕິ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອນວຈ຺ເຉທທສ຺ສນເມຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສຣປຏິປາຏິຍາ ອນວຈ຺ເຉໂທ, ເອວເມຕສ຺ສາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຸປຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອທິສາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາສນນ຺ຕິ ນິສຊ຺ຊາສນໍ.

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ອນາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປູຣເຓນ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕຂີລວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເຈໂຕຂີເລນ, ວິນິພນ຺ເຘນ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ເຈໂຕຂີລສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກຕມສ຺ສ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂີລາ ອປ຺ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ, ຘມ຺ເມ ກງ຺ຂຕິ, ສງ຺ເຆ ກງ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕິ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ກຸປິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໑໘໕)

‘‘ກຕມສ຺ສ ປຎ຺ຈ ເຈຕໂສ ວິນິພນ຺ຘາ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ກາເຍ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ຣູເປ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖). ຈ –

ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ປນ ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ປເທກເທສມຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຈວຣຂາຓຸກຠາໂວ ຫິ ເຈໂຕຂີໂລ, ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນຠາໂວ ເຈຕໂສ ວິນິພນ຺ໂຘ. ປຐໂມ ເຈຕ຺ຖ ວິຈິກິຈ຺ຉາໂທສວເສນ, ທຸຕິໂຍ ໂລຠວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ວິຈຣິຕ຺ວາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຣຫວເສນ ຕຸຈ຺ໂຉ.

ຠາວນາສຫິຕເມວ ຠິກ຺ຂາຍ ຄຕໍ, ປຈ຺ຈາຄຕຎ຺ຈ ຍສ຺ສາຕິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ອຕ຺ຕກາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂມິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ຫິຕໍ, ສຸຂຎ຺ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕາ ນາມ, ຕໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕກາມາ. ອຘຸນາ ປນ ອຕ຺ຖກາມາຕິ ຫິຕວາຈເກນ ອຕ຺ຖສທ຺ເທນ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ຫິຕມິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຫິຕຠູຕໍ ວາ ຘມ຺ມມິຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ. ອິຓຏ຺ຏາຕິ ອິເຓນ ປີຬິຕາ. ຕຖາ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສາສເນ.

ອຸສຠໍ ນາມ ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ, ຄາວຸຕໍ ນາມ ອສີຕິ ອຸສຠາ. ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ຕາທິສາຍ ປາສາຓສຎ຺ຎາຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານມາຄຕາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນ຺ຕິ ກິເລສໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປາທຸທ຺ຘາຣຓມກຕ຺ຖຸກາມໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຈ຺ຉາຄໂຕ ປນ ຐິຕິມນຕິກ຺ກມິຕຸກາມໂຕ. ໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ອຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາຄໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ຊານນໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ. ໂສເຍວ ນໂຍຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິກາ ໂຍ ປຕິຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ນິສຊ຺ຊາຍປິ ນໂຍ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉິນ຺ນຠຕ຺ຕຠາວຠເຍນາປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ປຣສ຺ສ ຊານເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມປາເທເຍວາຕິ ປຐມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣິຕປາທວຬຎ຺ເຊເຍວ. ເອຕີຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອາລິນ຺ທກວາສີ ມຫາຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐາເນເຍເວຕໍ ກຖິຕໍ. ‘‘ກ຺ວາຍໍ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ມທ຺ທນ຺ຕາຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ ສາລິສີສາທີນິ ມທ຺ທນ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ, ອຸຠຍາເປກ຺ຂວຈນເມຕໍ. ອສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວເສ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍນ຺ຕິ ຈ. ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ, ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈ ປຏິຊານິຕ຺ວາເຍວ ອາໂຣເຈສິ.

ປຐມໍ ຕາວາຕິ ປທໂສຠນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ມຫາປຘານນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ, ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂລກນາເຖນ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ‘‘ເອວາຫໍ ຍຖາພລໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິປຕ຺ຕິປູຊາເຍວ ຫິ ປສຕ຺ຖຕຣາ ສຕ຺ຖຸປູຊາ, ນ ຕຖາ ອາມິສປູຊາ. ຐານຈງ຺ກມເມວາຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພອິຣິຍາປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນກາລາທີສຸ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນິສຊ຺ຊາຍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ. ເອວສທ຺ເທນ ຫິ ອິຕຣາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ, ສຍນສ຺ສ ຈ ນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘເຏ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣິຕປາເທເຍວ ປຸນ ຐປນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຄາມສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຄາວີ ນູ’’ຕິອາທິນາ. ກຈ຺ຉກນ຺ຕຣໂຕຕິ ອຸປກຈ຺ຉນ຺ຕຣໂຕ, ອຸປກຈ຺ເຉ ລຄ຺ຄິຕກມຓ຺ຑລຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທກຄຓ຺ຑູສນ຺ຕິ ອຸທກາວຄຓ຺ຑກາຣກໍ. ກຕິນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓີ ກຕິມີ, ‘‘ປຎ຺ຈມີ ນຸ ໂຂ ປກ຺ຂສ຺ສ, ອຏ຺ຐມີ’’ຕິອາທິນາ ທິວສໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາໂຣຈນສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາໂຣເຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ສພ຺ເພເຫວ ປກ຺ຂຄຓນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໖).

‘‘ອຸທກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຄາມທ຺ວາເຣ. ນິຏ຺ຐຸຠນນ຺ຕິ ອຸທກນິຏ຺ຐຸຠນຏ຺ຐານໍ. ເຕສູຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ. ຎາຓຈກ຺ຂຸສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸມາ. ອີທິໂສຕິ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິໂກ. ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓນ຺ຕິ ຂີຓາສວຠາເວນ ປວາຣຓໍ.

ວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປຐມເມວ ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໓໒). ຕໍ ຄມນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ຫິ ຊເວນ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຘຸຕງ຺ຄໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ຊເວນ ຄມເນ ໂລລຸປ຺ປຈາຣິຕາ ວິຍ ອສາຣຸປ຺ປຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທກສກຏນ຺ຕິ ອຸທກສາຣສກຏໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິສມຠູມິຠາຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈລເມວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕທນຸຣູປນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂາທານານຸຣູປໍ. ‘‘ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຣຖສ຺ສ ອກ຺ຂານໍ ເຕເລນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ, ວຓສ຺ສ ເລປນໍ, ປຸຕ຺ຕມໍສສ຺ສ ຂາທນຎ຺ຈ ຕິຘາ ອຸປມາ ຍສ຺ສ ອາຫຣຓສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ, ຍາປນາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ໒.໒໔, ໓໘໗; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໕.໙; ວິຠ. ໕໑໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ຠຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມຖໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕາທິ ທິວາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມຍາມາທິ ຣຕ຺ຕິວເສນ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄເຕສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຫຣຓໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ ກປ຺ປານໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຕຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ, ສາວກໂພຘິຍາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ, ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສເມວ, ອິຕເຣສໍ ປນ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສຍວເສນ ກາລນິຍມມນ຺ຕເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍກຸສລໍ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐານນ຺ຕເຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐປິຕານໍ ເຖຣານໍ ສກ຺ຂິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ເຖໂຣ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ພາຫິຍວິສເຍ ສຎ຺ຊາຕສໍວຑ຺ຒຕາຍ ພາຫິໂຍ, ທາຣຸຈີຣປຣິຫຣຓໂຕ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ຈ ສມຎ຺ຎິໂຕ ເຖໂຣ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ –

‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ເຕ ພາຫິຍ ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ, ມຸເຕ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ພາຫິຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຍໂຕ ໂຂ ເຕ ພາຫິຍ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ, ມຸເຕ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ນ ເຕນ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ນ ເຕນ, ຕໂຕ ພາຫິຍ ນ ຕຕ຺ຖ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ນ ຕຕ຺ຖ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ, ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’ຕິ’’ (ອຸທາ. ໑໐).

ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເອວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣາທີນມ຺ປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາທິທີປນານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ວິເສສໂຕ ປນ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ເອຕທຄ຺ຄສຸຕ຺ຕປທານິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘) ສິຂາປຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓໂຕ.

ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິຄາຫວເສນ, ‘‘ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ມານຄາຫວເສນ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ປນ ວິນາ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕຓ຺ຫາຄາຫວເສນາຕິ ຕີຫິປິ ມຎ຺ຎນາຫິ ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຠິກ຺ກເມ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ເຍນ ຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານວາໂຍຘາຕູຕິ ເຕເນວ ອຠິກ຺ກມນຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐານາ, ຕໍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານິກາ ວາ ວາໂຍຘາຕຸ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ. ຊນຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສາ ວິກາຣຠາວໂຕ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຈລນາກາຣສງ຺ຂາຕກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ. ຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏສ຺ສ. ອຠິກ຺ກມໂຕຕິ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ໂອມຕ຺ຕາຕິ ອວມຕ຺ຕາ ລາມກປ຺ປມາຓາ. ວາໂຍຘາຕຸເຕໂຊຘາຕຸວເສນ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຸທ຺ຘຣຓຄຕິກາ ຫິ ເຕໂຊຘາຕຸ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ອຸທ຺ຘຣເຓ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ຕຖາ ອຠາວໂຕ ປນ ອິຕຣາສໍ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ກິຣິຍຄຕິກາຍ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ ສາຕິສໂຍ ພ຺ຍາປາໂຣ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ຕທຠາວໂຕ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສູ’’ຕິ ອິມິນາ. ສຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ອນຸຄມການຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາວິເສເສ ເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕຸຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ປຐເມ ຫິ ນເຍ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາ, ທຸຕິເຍ ປນ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ປາທສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ. ຂາຓຸອາທິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຆຏ຺ຏນາປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ປສ຺ເສນ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓໍ, ຍາວ ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ, ຕາວ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຍສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕຸ ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຈ຺ຈໂຍ. ຄຣຸຕຣສຠາວາ ຫິ ອາໂປຘາຕຸ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ຕທຠາວໂຕ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ…ເປ… ພລວຕິໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຕິຏ຺ຐາຠາເວ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາປເນປິ ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຆຏ຺ຏນກິຣິຍາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ວເສນ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ຕສ຺ສາ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌເນປິ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌເນສູ’’ຕິ.

ອນຸຄມການຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາວິເສເສປິ ສຕິ ປຖວີຘາຕຸອາໂປຘາຕຸຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ປຐເມ ຫິ ນເຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາ, ທຸຕິເຍ ປນ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາຕິ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປາທສ຺ສ ໂອນາມນວເສນ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕໂຕ ປຣໍ ຠູມິອາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນໍ, ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິມ຺ມທ຺ທນວເສນ ຄມນສ຺ສ ສນ຺ນິໂຣໂຘ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕິກ຺ກມເນ, ເຕສຸ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣຓາຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓໂວສ຺ສຊ຺ຊນສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນສງ຺ຂາເຕສຸ ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອຸທ຺ຘຣເຓຕິ ອຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມາຕິ ອຸທ຺ຘຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ຈ ອຣູປຘມ຺ມາ. ອຕິຫຣຓໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອສ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣຓາທິເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ເທສນ຺ຕຣສງ຺ກມນໍ ອຕ຺ຖິ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ປພ຺ພໍ ປພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ. ສນ຺ຘິ ສນ຺ຘີຕິ ຄຓ຺ຐິ ຄຓ຺ຐິ. ໂອຘິ ໂອຘີຕິ ຠາຄໍ ຠາຄໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອຸທ຺ຘຣຓາທິໂກຏ຺ຐາເສ ສນ຺ຘາຍ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕໂຣ ເອວ ຫິ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ ຄມນໂຍຄຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ, ປາເທ ຈ ພນ຺ຘຂຸຣຘາຣາສມາຄມໂຕປິ ສີຆຕໂຣ, ຍຖາ ຕິລານໍ ຠິຊ຺ຊຍມານານໍ ປຏປຏາຍເນນ ເຠໂທ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາເທນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏປຏາຍນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປາທວເສນ ປຏປຏ-ສທ຺ທໍ ອກໂຣນ຺ຕາປິ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິລເຠທລກ຺ຂຓໍ ປຏປຏາຍນໍ ວິຍ ຫິ ສງ຺ຂຕເຠທລກ຺ຂຓໍ ອຸປ຺ປາໂທ ອຸປ຺ປນ຺ນານເມກນ຺ຕໂຕ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິກ຺ກມເນ. ໂກ ເອໂກ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາຠິກ຺ກມຕິເຍວ. ກສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ອຠິກ຺ກມນໍ ສິຍາ, ນ ສິຍາ ເອວ. ກສ຺ມາ? ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ…ເປ… ຘາຕູນໍ ສຍນໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິກ຺ກມນນິວຕ຺ຕນຎ຺ເຫຕໍ ວຈນໍ. ອຖ ວາ ‘‘ໂກ ເອໂກ…ເປ… ອຠິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ໂສຘນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຉພ຺ພິເຘປິ ໂກຏ຺ຐາເສ ຄມນາທິກສ຺ສ ອປຈ຺ຈາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ຣູເປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ, ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈ ສິໂລກປເທນ ສຫ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປທສມ຺ພນ຺ເຘ ຣູເປນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ສຫຸປ຺ປຊ຺ຊນເກນ ຣູເປນ. ທຸຕິຍປທສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ‘‘ຣູເປນາ’’ຕິ ອິທໍ ຍໍ ຕໂຕ ນິຣຸຊ຺ຌມານຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌມານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກໍ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ສມານາຍຸກາ ສິຍຸໍ. ຍທິ ຈ ສິຍຸໍ, ອຖ ‘‘ຣູປໍ ຄຣຸປຣິຓາມໍ ທນ຺ຘນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ, ‘‘ນາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໘) ເອວມາທິປາຬິວຈເນຫິ ຈ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຫິ ສາຣມ຺ມຓສຠາວາ ຍຖາພລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍສຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣໂຘ, ຣູປຘມ຺ມາ ປນ ອນາຣມ຺ມຓາ ປກາເສຕພ຺ພາ, ເອວໍ ເຕສໍ ປກາເສຕພ຺ພຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ໂສຬສຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຕີເຕນ ສຫ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ຣູປຘມ຺ມານມິຈ຺ຉິຕາຕິ. ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນວິຎ຺ຎາຓວິເສສສ຺ສ ສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ, ວິສຍສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ, ທນ຺ຘມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ຣູປສ຺ສ ຄຣຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ. ຍຖາຠູຕໍ ນານາຘາຕຸຎາຓໍ ໂຂ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ, ເຕນ ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປຘມ຺ໂມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຕເຖວາຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມານກ຺ຂຓຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອກນິໂຣຘຠາວສ຺ສ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ປຸເຣຕຣໍ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍເມວ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ອວຕ຺ຖາວິເສສໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາ. ຍທິ ເອວໍ ເຕສມຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ‘‘ໂນ’’ຕິ ອປເນຕຸມາຫ ‘‘ອວີຈິ ມນຸສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ, ຍຖາ ວີຈິ ອນ຺ຕໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕເທເວທນ຺ຕິ ອວິເສສໍ ວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸ ອນຸ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຣູປສນ຺ຕາໂນ ຈ ນທີໂສໂຕວ ນທິຍໍ ອຸທກປ຺ປວາໂຫ ວິຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວີຈີຕິ ຫິ ນິຣນ຺ຕຣຕາວເສນ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ.

ອຠິມຸຂໍ ໂລກິຕໍ ອາໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣໂຕເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ. ຍໍທິສາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສີທຕິ, ສຍຕິ ວາ, ຕທຠິມຸຂໍ ເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕາທິສມາໂລກິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸຄຕທິສາໂລກນໍ ວິໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸທິສາເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ, ອຠິມຸຂທິສານຸຣູປຄເຕສຸ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ເສສຸ ວິວິຘາ ເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາອຸປຣິປຈ຺ຉາເປກ຺ຂນຎ຺ຫິ ‘‘ໂອໂລກິຕອຸລ຺ໂລກິຕາປໂລກິຕານີ’’ຕິ ຄຫິຕານິ. ສາຣຸປ຺ປວເສນາຕິ ສມຓປຕິຣູປວເສນ, ອິມິນາວ ອສາຣຸປ຺ປວເສນ ອິຕເຣສມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ສມ຺ມຊ຺ຊນປຣິຠຓ຺ຑາທິກຣເຓ ໂອໂລກິຕສ຺ສ, ອຸລ຺ໂລກຫຣຓາທີສຸ ອຸລ຺ໂລກິຕສ຺ສ, ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕປຣິສ຺ສຍປຣິວຊ຺ຊນາທີສຸ ອປໂລກິຕສ຺ສ ຈ ສິຍາ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ວາ’’ຕິອາທິ, ເອເຕນ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກາຍສກ຺ຂິນ຺ຕິ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິນໍ, ສາຘກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ‘‘ຍເມວາຫໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສາສເນ ອນຠິຣຕິອາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕເນວ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ, ຍທິທໍ ນນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໓໐) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ນນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ອາໂລກເນນ.

ສາຕ຺ຖກຕາ ຈ ສປ຺ປາຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນສ຺ເສວ ອາໂລກິຕວິໂລກິເຕ. ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາວໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂລກິຕວິໂລກິເຕ. ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວາຕິ ຂນ຺ຘາທິກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ອຸປາໂຍ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ວກ຺ຂມານກມ຺ມຏ຺ຐານມຸເຂເນວ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາໂລກິຕາທິ ນາມ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາໂລເກຕາຕິ ອາໂລເກນ຺ໂຕ. ຕຖາ ວິໂລເກຕາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຈລນາກາຣສງ຺ຂາຕກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ. ອກ຺ຂິທລນ຺ຕິ ອກ຺ຂິປຏລໍ. ອໂຘ ສີທຕີຕິ ໂອສີທນ຺ຕໍ ວິຍ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຸທ຺ຘໍ ລງ຺ເຆຕີຕິ ລງ຺ເຆນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍນ຺ຕເກນາຕິ ອກ຺ຂິທເລສຸ ໂຍຊິຕຣຊ຺ຊຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມນກຈກ຺ເກນ. ຕໂຕຕິ ຕຖາ ອກ຺ຂິທລານໂມສີທນຸລ຺ລງ຺ຆນໂຕ. ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ມູລກາຣຓປຣິຊານນໍ ມູລປຣິຎ຺ຎາ. ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອພ຺ຠາຄຕສ຺ສ, ຕາວກາລິກສ຺ສ ຈ ຕງ຺ຂຓມຕ຺ຕປວຕ຺ຕກສ຺ສ ຠາໂວ ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຠາໂວ, ເຕສໍ ວເສນ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຄາຖາຍ ທສ຺ສິເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ. ອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານນ຺ຕິ ປຘານຠູຕອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ, ສຣີຣໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠວງ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິສທິສຕ຺ຕາ ປຘານມງ຺ຄໍ, ປຘານຎ຺ຈ ‘‘ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ວາ ກາຣຓກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ຠວງ຺ຄສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕາກາຣວິເສສວເສນ ປນ ອຕີຕາທິນາ ຕິພ຺ພິຘໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທສ຺ເສວ ອາວຏ຺ຏນໍ. ຕນ຺ນິໂຣຘາຕິ ຕສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ, ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍວເສນ ເຫຕຸວຈນໍ. ‘‘ປຐມຊວເນປິ…ເປ… ສຕ຺ຕມຊວເນປີ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວີຖິຍໍ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນານມຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ ປຸເຣຕຣໍ ປວຕ຺ຕາໂຍນິໂສມນສິກາຣວເສນ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອິຏ຺ເຐ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິມ຺ຫິ ໂລຠສຫຄຕມຕ຺ຕໍ ຊວນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນິຏ຺ເຐ ຈ ໂທສສຫຄຕມຕ຺ຕໍ, ນ ປເນກນ຺ຕຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ເອວ ເອກນ຺ຕຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ມໂນທ຺ວາຣິກສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິໂນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນໍ ມູລໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວງ຺ຄາທິ, ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ມູລກາຣຓວເສນ ມູລປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຕາ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກ ຊວນສ຺ເສວ ອປຸພ຺ພຠາວວເສນ, ອິຕ຺ຕຣຕາວເສນ ຈ. ຍຸທ຺ຘມຓ຺ຑເລຕິ ສງ຺ຄາມປ຺ປເທເສ. ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ປຣິວຕ຺ຕມານວເສນ, ອປຣາປຣໍ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປາທວເສນ ຫິ ເຕສໍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕນໍ, ອິມິນາ ປນ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ, ອຸປຣິມສ຺ສ ຈ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນໂຕ ວິສທິສສ຺ສ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ວເສເນວ ຣຊ຺ຊນາທິປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອາປາຖນ຺ຕິ ໂຄຈຣຠາວໍ. ສກກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນາຕິ ອາວຊ຺ຊນາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນ. ຕນ຺ຕິ ຊວນໍ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ຣູປສ຺ສ ອາປາຖຄມເນນ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປວຕ຺ຕິກາຣຓວເສເນວ ‘‘ເຄຫຠູເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິສ຺ສຍວເສນ. ອາຄນ຺ຕຸກປຸຣິໂສ ວິຍາຕິ ອພ຺ຠາຄຕປຸຣິໂສ ວິຍ. ທຸວິຘາ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອຕິຖິອພ຺ຠາຄຕວເສນ. ຕຕ຺ຖ ກຕປຣິຈໂຍ ‘‘ອຕິຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອກຕປຣິຈໂຍ ‘‘ອພ຺ຠາຄໂຕ’’ຕິ, ອຍເມວິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ປຣເຄເຫ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ຊວນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາສິເນສູຕິ ນິສິນ຺ເນສຸ. ອາຓາກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສກຣຓໍ.

ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ຜສ຺ສາທີຫິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສກກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນຏ຺ຐາເນ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອາວຊ຺ຊນາທິໂວຏ຺ຐພ຺ພນປຣິໂຍສານານໍ ຠິຊ຺ຊນໂຕ. ອິຕ຺ຕຣານີຕິ ອຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ ອຍໍ ອຸປມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາວ ຕຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວກາລິການິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ຕໍວເສນ.

ເອຕນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາເຍ. ທສ຺ສນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ວເສເນວ ອາໂລກນວິໂລກນປຎ຺ຎາຍນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາທີນມຄ຺ຄຫຓໍ.

ສມວາເຍຕິ ສາມຄ຺ຄິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາໂລກນວິໂລກນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໂກ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ ນ ຕ຺ເວວ ອາໂລເກຕິ. ໂກ ຈ ເອໂກ ວິໂລເກຕິ ນຕ຺ເວວ ວິໂລເກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ອາຍຕນວເສນ, ຘາຕຸວເສນ ຈ ທສ຺ສນໍ. ຈກ຺ຂຸຣູປານິ ຍຖາຣຫໍ ທສ຺ສນສ຺ສ ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ຕຖາ ອາວຊ຺ຊນາ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈໂຍ, ອາໂລໂກ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາຍໂຕ ປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍປິ ທສ຺ສນສ຺ເສວ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ລພ຺ຠນໂຕ, ‘‘ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍາ’’ຕິປິ ອຘຸນາ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ອິທານິ ຍຖາປາຐໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓສຸ ສມ຺ປຊານໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ສມິຎ຺ຊິເຕ ປສາຣິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພານນ຺ຕິ ປພ຺ພຠູຕານໍ. ຕໍສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓເນວ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປພ຺ພເມເຕສນ຺ຕິ ວາ ປພ຺ພາ ຍຖາ ‘‘ສທ຺ໂຘ’’ຕິ, ປພ຺ພວນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍາ ເອວ, ຈິຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິຍາ ວາ. ຍໍ ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສາຕ຺ເຖປິ ອນຕ຺ເຖປິ ສມິຎ຺ຊິຕຸໍ, ປສາຣິຕຸໍ ວາ, ຕໍຕໍຈິຕ຺ຕານຸຄເຕເນວ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓມກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓສຸ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຂເຓ ຂເຓຕິ ຕຖາ ຐິຕກ຺ຂຓສ຺ສ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວຈນໍ. ເວທນາຕິ ສນ຺ຖມ຺ຠນາທີຫິ ຣຸຊ຺ຊນາ. ‘‘ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຣມ຺ປຣປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ຕາ ເວທນາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາປິ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິມຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ກາເລຕິ ສມິຎ຺ຊິຕຸໍ, ປສາຣິຕຸໍ ວາ ຍຸຕ຺ຕກາເລ. ຜາຕິນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘິໍ. ຌານາທິ ປນ ວິເສໂສ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍຕິ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍອປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນສໍງ຺ຂາໂຕ ນໂຍ. ຕທປຣິຄ຺ຄຫເຓ ອາທີນວທສ຺ສເນເນວ ປຣິຄ຺ຄຫເຓປິ ອານິສໍໂສ ວິຠາວິໂຕຕິ ເຕສມິຘ ອຸທາຫຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓຕິ ທຸຏ຺ຐຄາມຓິຣຎ຺ຎາ ກຕສ຺ສ ເຫມມາລີນາມກສ຺ສ ມຫາເຈຕິຍສ຺ສ ອງ຺ຄເຓ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທີປປ຺ປສາທໂກ ເຖໂຣ, ຣາຊິໂນ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ເມ;

ເອວໍ ກິຣາຫ ນຕ຺ຕາ ເຕ, ທຸຏ຺ຐຄາມຓິ ຠູປຕິ.

ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ມຫາຖູປໍ, ໂສຓ຺ຓມາລິໍ ມໂນຣມໍ;

ວີສໍ ຫຕ຺ຖສຕໍ ອຸຈ຺ຈໍ, ກາເຣສ຺ສຕິ ອນາຄເຕ’’ຕິ.

ຠູມິປ຺ປເທໂສ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄຓໍ ‘‘ອຸທງ຺ຄເຓ ຕຕ຺ຖ ປປໍ ອວິນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິອາທິສຸ (ຊາ. ໑.໑.໒) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣຠູເຕ ສຸສງ຺ຂເຕ ຠູມິປ຺ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຄິຫີ ຊາໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສມາປຊ຺ຊນເຫຕຸນາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ຌາຍີຕິ ຌາຍນໍ ຑຍ຺ຫນມາປຊ຺ຊິ. ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓປິ ຈີວຣກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຌາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວຣກຸຏິທຓ຺ຑເກ’’ຕິ, ຈີວຣກຸຏິຍາ ຈີວຣຉທນຕ຺ຖາຍ ກຕທຓ຺ຑເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຓິສປ຺ໂປ ນາມ ສີຫຬທີເປ ວິຊ຺ຊມານາ ເອກາ ສປ຺ປຊາຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ, (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໔໒) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເກຈິ, ອປເຣ, ອຎ຺ເຎ’’ຕິ ວາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວທນ຺ຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຈນຎ຺ຈ ສາຣໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕາວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ນີລສປ຺ປາທິ ອິຘ ‘‘ມຓິສປ຺ໂປ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາເຖຣວຕ຺ຖຸນາຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸນາ. ອນ຺ເຕວາສິເກຫີຕິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ພຫູສຸ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ເອເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔) ວກ຺ຂມານປ຺ປກາຣໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ປກຣຓໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິ ປຸນ ປຸຖຸວຈນກຣຓໍ. ເອວໍ ຣູປໍ ສຠາໂວ ຍສ຺ສາຕິ ເອວຣູໂປ ນິຄ຺ຄຫິຕໂລປວເສນ ເຕນ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖາປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕປກ຺ຂມເປກ຺ຂນໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ນໂຍ ອຸປຣິປິ.

ສຸຕ຺ຕາກຑ຺ຒນວເສນາຕິ ຍນ຺ເຕ ໂຍຊິຕສຸຕ຺ຕານໍ ອາວິຎ຺ຉນວເສນ. ທາຣຸຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທາຣຸນາ ກຕຍນ຺ຕຣູປສ຺ສ. ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ຍາຕິ ປາປຸຓາຕິ, ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ວາ ຕໍ ຕໍ ອາກາຣໍ ກຸຣຸມານໍ ຍາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍນ຺ຕໍ, ນຏກາທິປຎ຺ຈາລິກາຣູປໍ, ທາຣຸນາ ກຕໍ ຍນ຺ຕໍ ຕຖາ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ໂປຕ຺ເຖນ ວຕ຺ເຖນ ອລງ຺ກຣິຍຕ຺ຕາ ໂປຕ຺ຖລິກາ, ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ຍສ຺ສາ ສຊີວສ຺ເສວາຕິ ປຎ຺ຈາລິກາຕິ ຈ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປາທລຬນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ກມ຺ປນໍ, ຫຕ຺ຖປາເທຫິ ວາ ລີຬາກຣຓໍ.

ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘາຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣານໍ ສມານຘາຣຓຕາຍ ເອກໂຕທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຖຄຣຸຕາປນຍນຕ຺ຖໍ, ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ນິວາສນວເສນ, ເສສານໍ ປາຣຸປນວເສນາຕິ ຍຖາຣຫມຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣຘາຣຓປຕ຺ຕຘາຣເຓສຸ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິນາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ.

ອຸຓ຺ຫປກຕິກສ຺ສາຕິ ອຸຓ຺ຫາລຸກສ຺ສ ປຣິຬາຫພຫຸລກາຍສ຺ສ. ສີຕາລຸກສ຺ສາຕິ ສີຕພຫຸລກາຍສ຺ສ. ຆນນ຺ຕິ ອປ຺ປິຕໍ. ທຸປຏ຺ຏນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ, ທິຄຸຓໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ທິຄຸຓໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ, ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຣີຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໂຕ ວິປຣີຕໍ, ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອສປ຺ປາຍໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄຬາທິທາເນນາ’’ຕິອາທິ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນຂຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຄຬໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕຸນ຺ນກມ຺ມາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ອນຸກຑ຺ຒນຕ຺ໂຖ, ອສປ຺ປາຍເມວາຕິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ປາຓເກຫິ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ວາກວິເສສມຍໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ທຸກູລໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂກເສຍ຺ຍກມ຺ພລາທິກໍ ສານຸໂລມໍ ກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາທິສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຣຎ຺ເຎ ເອກກສ຺ສ ນິວາສນ຺ຕຣາຍກຣນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາເຍກເທສມາຫ. ໂຈຣາທິສາຘາຣຓໂຕ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ອສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນເນວ ຍຖາວຸຕ຺ຕມສປ຺ປາຍໍ ອເນກນ຺ຕໍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍນ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິ ສປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ. ອິທໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ເອກນ຺ຕເມວ ອສປ຺ປາຍໍ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິປິ ສປ຺ປາຍາຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມິຈ຺ຉາ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ, ອເນສນວເສນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນປໂຍໂຄ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທີຫິ ປວຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ຕຖາ, ເອເຕນ ເອກວີສຕິວິຘໍ ອເນສນປໂຍຄມາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ –

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນ ສມ຺ມາ ປໂຍເຊຕິ, ຂຓ຺ຑສີໂລ ໂຫຕິ, ເອກວີສຕິວິຘໍ ອເນສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ເວຬຸທານໍ, ປຕ຺ຕທານໍ, ປຸປ຺ຜ, ຜລ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐ, ມຸໂຂທກ, ສິນານ, ຈຸຓ຺ຓ, ມຕ຺ຕິກາທານໍ, ຈາຏຸກມ຺ຍຕໍ, ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕໍ, ປາຣິຠຏຸຕໍ, ຊງ຺ຆເປສນິກໍ, ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ, ທູຕກມ຺ມໍ, ປຫິຓຄມນໍ, ປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑໍ, ທານານຸປ຺ປທານໍ, ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊໍ, ອງ຺ຄວິຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຏີກາກາເຣນ ປນ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກວີສຕິ ອເນສນາ ນາມ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ທູຕກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຫິຓກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຄຓ຺ຑໍ ຜາເລຕິ, ອຣຸມກ຺ຂນໍ ເທຕິ, ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນໍ ເທຕິ, ອໂຘວິເຣຈນໍ ເທຕິ, ນຕ຺ຖຸເຕລໍ ປຈຕິ, ວຓເຕລໍ ປຈຕິ, ເວຬຸທານໍ ເທຕິ, ປຕ຺ຕ, ປຸປ຺ຜ, ຜລ, ສິນານ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐ, ມຸໂຂທກ, ຈຸຓ຺ຓ, ມຕ຺ຕິກາທານໍ ເທຕິ, ຈາຏຸກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ມຸຄ຺ຄສູປິຍໍ, ປາຣິຠຏຸໍ, ຊງ຺ຆເປສນິກໍ ທ຺ວາວີສຕິມໍ ທູຕກມ຺ເມນ ສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ເອກວີສຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໕໐-໕໑).

ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຏີກາວຈນໍ ປນ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ຄາທິອຠິຘມ຺ມນເຍນ, ອໂຕ ເຈຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈິ ວິສມຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ‘‘ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທີ’’ຕິ ອິມິນາ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສປຣິກຖາໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ມິຈ຺ຉາຊີໂວ’’ຕິ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປໂຍໂຄ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ຈ, ຕພ຺ພເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສປ຺ປາຍໍ ສີລວິນາສເນນ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄປໂຍໂຄ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ. ອຕິຣຸຈິເຍ ຣາຄາທໂຍ, ອຕິອຣຸຈິເຍ ຈ ໂທສາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສນາຕິ ວກ຺ຂມານກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຊຫນວເສນ.

‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈີວຣມ຺ປິ ອເຈຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈີວຣສ຺ສ ວິຍ ‘‘ກາໂຍປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ ເນວ ສຸນ຺ທຣໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສສ຺ສ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ປນ ຕທຕ຺ຖໍ ປຣິທີປິຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິທານິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນສ຺ສ ປໂຍຊນຠູຕໍ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສສງ຺ຂາຕໍ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເນວ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິອາທີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈີວຣປາຣຸປເນ. ເຕສຸ ວາ ປາຣຸປກຕ຺ຕປາຣຸປິຕພ຺ພຈີວເຣສຸ. ກາໂຍປີຕິ ອຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕ ກາໂຍປິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ອເຈຕນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ກມ຺ມຠູໂຕ ກາໂຍ. ຘາຕຸໂຍຕິ ຈີວຣສງ຺ຂາໂຕ ພາຫິຣາ ຘາຕຸໂຍ. ຘາຕຸສມູຫນ຺ຕິ ກາຍສງ຺ຂາຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຘາຕຸສມູຫໍ. ໂປຕ຺ຖກຣູປປຏິຈ຺ຉາທເນ ຘາຕຸໂຍ ຘາຕຸສມູຫໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸສນໍ ສ຺ເນຫເສຈນໍ, ປູຣຓໍ ວາ ໂປຕ຺ຖໍ, ເລປນຂນນກິຣິຍາ, ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖກໍ, ຕເມວ ຣູປໍ ຕຖາ, ຂນນກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທາຣຸມຕ຺ຕິກາທິຣູປມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອເຈຕນຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຠາວໂຕ ວາ.

ນາຄານໍ ນິວາໂສ ວມ຺ມິໂກ ນາຄວມ຺ມິໂກ. ຈິຕ຺ຕີກຣຓຏ຺ຐານຠູໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ເຈຕິຍຣຸກ຺ໂຂ. ເກຫິຈິ ສກ຺ກຕສ຺ສາປິ ເກຫິຈິ ອສກ຺ກຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອຸປມານຠາເວນ ໂຍຄ຺ຍຕ຺ຕາ ເຕສມິຘ ກຖນໍ. ເຕຫີຕິ ມາລາຄນ຺ຘຄູຖມຸຕ຺ຕາທີຫິ. ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ນາຄວມ຺ມິກເຈຕິຍຣຸກ຺ຂາທີຫິ ວິຍ ກາຍສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕນາ ໂສມນສ຺ສໍ ວາ ໂທມນສ຺ສໍ ວາ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ລຠິສ຺ສາມິ ວາ, ໂນ ວາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຸພ຺ພເກນ ‘‘ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປສ຺ສເນເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫສາວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຄຣຸປຕ຺ໂຕຕິ ອຕິຠາຣຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ຄຓ຺ຐິກາ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາ ຍຖາ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕາ (ປາຈິ. ໒໓໒), ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໑) ອຎ຺ຎປທຠູຕສ຺ສ ຫິ ວາ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ໂຖ ອິຘ ປຘາໂນ ຈຕຸຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ປຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພິໂສຘນີໂຍຕິ ວິກປ຺ປນວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ. ອາຫຕາ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາ ຍສ຺ສາຕິ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ, ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫິ ວາ ອາຫໂຕ ຕຖາ, ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຄພ຺ຠວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ກາມຎ຺ຈອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໑໒) ປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕປິ ປຕ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕາມຕ຺ເຕນ ປນ ປລິໂພຘກຣຓໂຕ ອິຘ ອສປ຺ປາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ໂຕຕິ ອຄຓ຺ຐິກາຫຕມ຺ປິ ປກຕິຍາວ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຕໍ ໂຘວນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິ ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ອສປ຺ປາຍຠາເວ ກາຣຓໍ. ‘‘ມຓິວຓ຺ຓປຕ຺ໂຕ ປນ ໂລຠນີໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປນ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓໂຕ ອສປ຺ປາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ ‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ) ຫິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ປຈນກິຣິຍາມຕ຺ຕເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕) ‘‘ຕາທິສຎ຺ຫິ ອຣຎ຺ເຎ ເອກກສ຺ສ ນິວາສນ຺ຕຣາຍກຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ລທ຺ໂຘ ປນ ເອກນ຺ຕອກປ຺ປິໂຍ ສີລວິນາສເນນ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນໂຍປິ ຍຖາຣຫໍ ເນຕພ຺ໂພ. ເສວມານສ຺ສາຕິ ເຫຕ຺ວນ຺ໂຕ ຄຘວຈນໍ ອຠິວຑ຺ຒນປຣິຫາຍນສ຺ສ.

‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິ ສງ຺ເຂໂປ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ສຓ຺ຑາເສນາຕິ ກມ຺ມາຣານໍ ອໂຍຄຫຓວິເສເສນ. ອຄ຺ຄິວຓ຺ຓປຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓຕິ ອຄ຺ຄິນາ ຌາປິຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິວຓ຺ຓຠູຕປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ. ຣາຄາທິປຣິຬາຫຊນກປຕ຺ຕສ຺ສ ອີທິສເມວ ອຸປມານໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣປຕ຺ຕຘາຣເຓສຸ ເອກໂຕ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ. ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖປາເທ ອນາຖມນຸສ຺ເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນີລມກ຺ຂິກາ ນາມ ອາສາຏິກກາຣິກາ. ຄວາທີນຎ຺ຫິ ວເຓສຸ ນີລມກ຺ຂິກາຫິ ກຕາ ອນຍພ຺ຍສນເຫຕຸຠູຕາ ອຓ຺ຑກາ ອາສາຏິກາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາຖສາລາຍນ຺ຕິ ອນາຖານໍ ນິວາສສາລາຍໍ. ທຍາລຸກາຕິ ກຣຸຓາພຫຸລາ. ວຓມຕ຺ຕໂຈຬການີຕິ ວຓປ຺ປມາເຓນ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍ ຉິນ຺ນໂຈຬຂຓ຺ຑການິ. ເກສຎ຺ຈີຕິ ພຫູສຸ ເກສຎ຺ຈິ ອນາຖມນຸສ຺ສານໍ. ຖູລານີຕິ ຖທ຺ຘານິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປຸຓເນ, ຠາວລກ຺ຂເຓ, ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຓປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ໂຈຬເກນ, ກປາເລນາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຍເຄ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ. ວຓປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ເຕເນວ ເຠສຊ຺ຊກຣຓມຕ຺ເຕເນວາຕິ ປນ ວິເສສນໍ, ນ ປນ ມຓ຺ຑນານຸຠວນາທິປ຺ປກາເຣນ ອຕ຺ໂຖຕິ. ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາທີຫິ ນິຈ຺ຈາຕຸຣສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຣິໂຠຄຠູຕານໍ ປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ເອທິສເມວ ອຸປມານມຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ຕຖາ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຂຸມຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ກຣຓສີລຕ຺ຕາ, ປຸຣິເມຫິ ຈ ສມ຺ປຊານກາຣີຫິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມສມ຺ປຊານກາຣີ.

ອສນາທິກິຣິຍາຍ ກມ຺ມວິເສສໂຍຄໂຕ ອສິຕາທິປເທເຫວ ກມ຺ມວິເສສສຫິໂຕ ກິຣິຍາວິເສໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສິເຕຕິ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊເນ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຏ຺ຐປ຺ປກາໂຣປິ ປໂຍຊນວິເສໂສ.

ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ອິມິນາ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາທວເສນ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໘.໙; ຘ. ສ. ໑໓໕໕; ມຫານິ. ໒໐໖) ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐວິຘມ຺ປິ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ (ຘ. ສ. ໑.໑໓໕໕) ຫິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນາມ, ອຸປຣິ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ປໂຍຊນວເສນ ສໂມຘາເນຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິ ເອກມງ຺ຄໍ, ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈາ’’ຕິ ເອກໍ, ຜາສຸວິຫາໂຣ ປນ ໂຠຊນານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ປໂຍຊນວເສນ ສໂມຘາເນຕພ຺ພານິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິ ເອກມງ຺ຄໍ, ‘‘ນ ມທາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ມຓ຺ຑນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ວິຠູສນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມິ, ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາ’’ຕິ ປນ ໂຠຊນານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ອິຘານຘິປ຺ເປຕານິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປໂຍຊນານເມວ ອຠາວໂຕ, ເຕສເມວ ຈ ອິຘ ອຕ຺ຖສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ເນວທວາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ມຣິຍາທວຈເນນ ທຸຕິຍນຍສ຺ເສວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນ, ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ເຂປງ຺ຄທສ຺ສນມຸເຂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປາຬິຍາ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ຍຖາເທສິຕຕນ຺ຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ມຣິຍາທຠາເວນ ທສ຺ສນໂຕ. ປາຐກ຺ກເມເນວ ຫິ ‘‘ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຖກ຺ກເມນ, ເຕນ ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາຕິອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຕິຘາ ເທນ຺ເຕ ທ຺ວິຘາ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຠຊນາທິຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖໂອຕາຣຓໍ ຠຸຎ຺ຊນາທິອຕ຺ຖາຍ ອາໂລປກຣຓນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠຸຎ຺ຊນາທິປໂຍໂຄ ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ວິຠາວິໂຕ. ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ເທນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ໂກຈີ’’ຕິອາທິນາ. ກຸຎ຺ຈິກາ ນາມ ອວາປຸຣຓໍ, ຍໍ ‘‘ຕາໂຬ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍນ຺ຕເກນາຕິ ຈກ຺ກຍນ຺ຕເກນ. ຍຕຕິ ອຸຄ຺ຆາຏນນິຄ຺ຆາຏນອຸກ຺ຂິປນນິກ຺ຂິປນາທີສຸ ວາຍມຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ຍນ຺ຕກໍ. ສຎ຺ຈຸຓ຺ຓກຣຓໍ ມຸສລກິຈ຺ຈໍ. ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ອຸທຸກ຺ຂລກິຈ຺ຈໍ. ອາໂລຬິຕວິໂລຬິຕວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ຫຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຫຕ຺ຖກິຈ຺ຈສາຘເນ, ຠາວລກ຺ຂເຓ, ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ຠຸມ຺ມໍ. ຕນຸກເຂໂຬຕິ ປສນ຺ນເຂໂຬ. ພຫລເຂໂຬຕິ ອາວິລເຂໂຬ. ຊິວ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ຫຕ຺ເຖນ ອາໂລຬິຕວິໂລຬິຕວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຊິວ຺ຫາຫຕ຺ຖປຣິວຕ຺ຕກໍ. ກຏຈ຺ຉຸ, ທພ຺ພີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ປຸເມ ກຏຈ຺ຉຸ ທພ຺ພິຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ເຍນ ໂຠຊນາທີນິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ກຏຈ຺ຉຸ, ຍາຍ ປນ ເຕສມຸທ຺ຘຣຓາທີນິ ກໂຣຕິ, ສາ ທພ຺ພີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປລາລສນ຺ຖາຣນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປລາລາທິສນ຺ຖາຣໍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ. ຘາເຣນ຺ໂຕຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ປຖວີສນ຺ຘາຣກຊລສ຺ສ ຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸນາ ວິຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕາຫາຣສ຺ສ ວາໂຍຘາຕຸນາວ ອາມາສເຍ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕຖາ ປຣິຠຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຫາຣໍ ວາໂຍຘາຕຸ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຆນໍ ປຣິວຏຸມໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ປກ຺ກາ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ອາມາສເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກໂຣຕີຕິ. ອຸທ຺ຘນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອຸກ຺ຂລິຍາທີນິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ, ຍາ ‘‘ຈຸລ຺ລີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣສ຺ສທຓ຺ໂຑ ທຓ຺ຑໂກ. ປໂຕໂທ ຍຏ຺ຐິ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມຕິທິສຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ເສວ ຫິ ຘາຕຸວເສນ ວິຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ອຕິຫຣຕີຕິ ຍາວ ມຸຂາ ອຠິຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ຕໂຕ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວິມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ, ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຕໂຕ ຍາວ ກຸຈ຺ຉິ, ຕາວ ຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໓) ອາຫ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ກຸຈ຺ຉິສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ຫຣຓສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ອຕິຫຣຕີຕິ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ຫຣຕິ. ຘາເຣຕີຕິ ອາມາສເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກໂຣຕິ. ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓຕີຕິ ມຸສເລນ ວິຍ ສຎ຺ຈຸຓ຺ຓນໍ ກໂຣຕິ. ວິໂສເສຕີຕິ ວິໂສສນໍ ນາຕິສຸກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ. ນີຫຣຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ພຫິ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ປຖວີຘາຕຸກິຈ຺ເຈສຸປິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ປນ ອາຫາຣສ຺ສ ຘາຣຓປຣິວຕ຺ຕນສຎ຺ຈຸຓ຺ຓນວິໂສສນານິ ປຖວີສຫິຕາ ເອວ ວາໂຍຘາຕຸ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ເກວລາ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ປຖວີຘາຕຸຍາປິ ກິຈ຺ຈຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສິເນເຫຕີຕິ ເຕເມຕິ. ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຍຘາຕຸອາທີຫິ ອຕິວິຍ ໂສສນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອລ຺ລຠາວຎ຺ຈ ນາຕິອລ຺ລຕາກຣຓວເສນ ອນຸປາເລຕິ. ອຎ຺ຊໂສຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປວິສນປຣິວຕ຺ຕນນິກ຺ຂມນາທີນໍ ມຄ຺ໂຄ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓາທິວິຊານນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓາທິກິຈ຺ເຈ. ຕໍຕໍວິຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ຕໍນິປ຺ຜາທໂກເຍວ ປໂຍໂຄ ສມ຺ມາປໂຍໂຄ ນາມ. ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຣິເຍສນາທິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ,. ໂສ ຕພ຺ພິສຍວິຊານນມ຺ປິ ນິປ຺ຜາເທຕິ ນາມ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ຕມນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຠຸຊຕີຕິ ປຣິເຍສນວເສນ, ອຊ຺ຌາຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທິປຏິສໍເວທນວເສນ ຈ ຕານິ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທີນິ ອາວຊ຺ເຊຕິ ວິຊານາຕິ. ອາວຊ຺ຊນປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ວິຊານນສ຺ສ ວິຊານນມ຺ເປຕ຺ຖ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາປໂຍໂຄ ນາມ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ. ຕມນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມ. ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ຠຸຎ຺ຊນໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອາຠຸຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂຠຄປຸພ຺ພໂກ ຫິ ສພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ‘‘ອາຠຸຊຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄມນໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວເສນ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄມນໂຕ. ປຈ຺ຈາຄມນມ຺ປິ ຄມນສຠາວຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຣິເຍສນໂຕຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ອາຫິຓ຺ຑນໂຕ. ປຣິເຍສນສຠາວຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ປຏິກ຺ກມນສາລາທິອຸປສງ຺ກມນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຣິໂຠຄໂຕຕິ ທນ຺ຕມຸສເລຫິ ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນກ຺ຂເຓເຍວ ອນ຺ຕຣຫິຕວຓ຺ຓຄນ຺ຘສງ຺ຂາຣວິເສສໍ ສຸວານໂທຓິຍໍ ສຸວານວມຖຸ ວິຍ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉໍ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ອາສຍໂຕຕິ ເອວໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕາສຍຠາວູປຄມເນນ ປຣມຊິຄຸຈ຺ຉນເຫຕຸຠູຕໂຕ ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐານກປິຕ຺ຕາທິຈຕຸພ຺ພິຘາສຍໂຕ. ອາສຍຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ກມ຺ມພລວວຕ຺ຖິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຣິຍາທວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອາສໂຍ, ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐານໂກ ປິຕ຺ຕາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘາສໂຍ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ. ນິຘານໂຕຕິ ອາມາສຍໂຕ. ນິເຘຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ນິຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອາມາສໂຍ ‘‘ນິຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣປຣິປາຈເນນ ຄຫຓີສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຊເຕຊສາ ອປຣິປາກໂຕ. ປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກມ຺ມຊເຕຊສາວ ປຣິປາກໂຕ. ຜລໂຕຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ສມ຺ມາປຣິປຈ຺ຈມານສ຺ສ, ອສມ຺ມາປຣິປຈ຺ຈມານສ຺ສ ຈ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ເກສາທິກຸຓປທທ຺ທຸອາທິໂຣຄາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປໂຍຊນໂຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທມສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສນ຺ທນໂຕຕິ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓາທີສຸ ອເນກທ຺ວາເຣສຸ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອນ຺ນໍ ປານໍ ຂາທນີຍໍ, ໂຠຊນຎ຺ຈ ມຫາຣຫໍ;

ເອກທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ, ນວທ຺ວາເຣຫິ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໓);

ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ ຫຕ຺ຖໂອຏ຺ຐາທິອງ຺ເຄສຸ ນວສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປຣິໂຠຄກາເລ, ປຣິຠຸຕ຺ຕກາເລ ຈ ຍຖາຣຫໍ ສພ຺ພໂສ ມກ຺ຂນໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ. ຕໍຕໍກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິປຏິປາຏິວເສນ ຈາຍໍ ‘‘ຄມນໂຕ’’ຕິອາທິກາ ອນຸປຸພ຺ພີ ຐປິຕາ. ສມ຺ມກ຺ຂນໍ ປນ ປຣິໂຠຄາທີສຸ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ນິສ຺ສນ຺ທວເສນ ວິເສສໂຕ ປຏິກ຺ກູລນ຺ຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຕ຺ຕກາເລຕິ ຍຸຕ຺ຕກາເລ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວາ ເຕເຊນ ປຣິປຈ຺ຈນໂຕ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຠາວໍ ປຕ຺ຕກາເລ. ເວຄສນ຺ຘາຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫຕ຺ຕາ ສກລສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອກ຺ຂີນິ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎ ຈ ສູລຠຄນ຺ທຣາທໂຍ ໂຣຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ເສທມຸຈ຺ຈນາທິກໍ.

ອຏ຺ຐາເນຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ເຂຕ຺ຕເທວາຍຕນາທິເກ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ຕາທິເສ ຫິ ກໂຣນ຺ຕໍ ກຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສາ, ອມນຸສ຺ສາ ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາເປນ຺ຕິ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຍຖາຣຫໍ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍາ. ປຕິຣູເປ ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ຕວິປຣີເຕ ຐາເນ. ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິອາທິກໍ.

ນິກ຺ຂມາເປຕາ ອຕ຺ຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ກາມຕາຍ ນິກ຺ຂມນນ຺ຕິ ພາລມຎ຺ຎນໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ອກາມຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອນິຈ຺ຉາຍ ອປໂຍເຄນ ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ນິຈິຕາຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍນ ຐິຕາ. ວາຍຸເວຄສມຸປ຺ປີຬິຕາຕິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ເວເຄນ ສມນ຺ຕໂຕ ອວປີຬິຕາ, ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ເຈຕໍ ເຫຕຸວຈນໍ. ‘‘ສນ຺ນິຈິຕາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ປນາຍໍ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາໂວ’’ຕິ ປຸນ ວຈນໍ ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄປໂຍຄສ຺ສ ສມ຺ຠວຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເອກຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ນິຍຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ນິຣເປກ຺ຂໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຕກໍ ວາ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິປິ ທີຍນວເສນ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ, ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ຈ ນ ປຣສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣີຣນິສ຺ສນ຺ໂທວາຕິ ສຣີຣໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທນເມວ ນິກ຺ຂມນມຕ຺ຕໍ. ສຣີເຣ ສຕິ ໂສ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ສຣີຣສ຺ສ ອານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ນິທສ຺ສເນນ ວິສມຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຏິຊຄ຺ຄນມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຏິໂສຘນມຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເວຬຸນາຬິອາທິອຸທກຠາຊນໍ ອຸທກຕຸມ຺ໂພ. ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕອຸທກໍ.

‘‘ຄເຕຕິ ຄມເນ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມຄຫເຓນ ຄມເນປິ ປຸຣໂຕ, ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ອຕິຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ຄມນເມວ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໕) ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເກຈິວາໂທ ນາມ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ກຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຄມເນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ, ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍາຕິຫຣຓສ຺ສ ຕທວິນາຠາວໂຕ ປທວີຕິຫາຣນິຍມິຕາຍ ຄມນກິຣິຍາຍ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາທີຫິ (ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓) ຈ ວິໂຣຘນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຄມນສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມວໂຣຘຕ຺ຕໍ, ເຠທຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ເອໂກ ອິຣິຍາປໂຖ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ອາຄໂຕ. ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາມໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຄຈ຺ຉໂຕ ຈ ອທ຺ຘານຄມນວເສນ ກຖິໂຕ. ‘ຄເຕ ຐິເຕ ນິສິນ຺ເນ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ຈຸຓ຺ຓິກປາທຸທ຺ຘາຣອິຣິຍາປຖວເສນ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

‘‘ຄເຕ’’ຕິອາທີສຸ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ກິຣິຍາເຠໂທເຍວ, ນ ປນ ອຕ຺ຖເຠໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕຕິ ທີຆນິກາເຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຈ ສງ຺ຄີເຕ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕) ອທ຺ຘານອິຣິຍາປຖາຕິ ຈິຣປວຕ຺ຕກາ ທີຆກາລິກາ ອິຣິຍາປຖາ ອທ຺ຘານສທ຺ທສ຺ສ ຈິຣກາລວຈນໂຕ ‘‘ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໔; ໓.໑໗໗; ປາຣາ. ໒໑) ວິຍ, ອທ຺ຘານຄມນປວຕ຺ຕກາ ວາ ທີຆມຄ຺ຄິກາ ອິຣິຍາປຖາ. ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ ຫິ ທີຆມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໒໑໓, ໒໑໗) ວິຍ. ມຊ຺ຌິມາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ນາຕິຈິຣກາລິກາ, ນາຕິທີຆມຄ຺ຄິກາ ວາ ອິຣິຍາປຖາ. ຈຸຓ຺ຓິຍອິຣິຍາປຖາຕິ ວິຫາເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຠາເວນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓິຍຠູຕາ ອິຣິຍາປຖາ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ໂລເກ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຂຸທ຺ທກຈຸຓ຺ຓິກອິຣິຍາປຖາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຂຸທ຺ທກາ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຸຓ຺ຓິກາ ອິຣິຍາປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ເອວໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ອິຣິຍາປຖເຠທມຕ຺ຕສ຺ສ ກຖນໂຕ. ເຕສຸປີຕິ ‘‘ຄເຕ ຐິເຕ’’ຕິອາທີສຸປິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ອປຣຠາເຄຕິ ຄມນອິຣິຍາປຖໂຕ ອປຣຠາເຄ. ຐິໂຕຕິ ຐິຕອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ຈງ຺ກມເນເຍວ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ.

ຄມນຐານນິສຊ຺ຊານໍ ວິຍ ນິສີທນສຍນສ຺ສ ກມວຈນມຍຸຕ຺ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕຖາ ກມາຠາວໂຕຕິ ‘‘ອຸຏ຺ຐາຍ’’ ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊາຄຣິຕສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓວເສນ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນເມວ ສຍນໍ, ນ ປນ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ທິວາເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໗໗) ວິຍ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓສ຺ສາປິ ສຍນອິຣິຍາປຖຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖາວໂຣຘນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຣຓໍ ກິຣິຍາ, ກາຍາທິກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ກິຣິຍາມຍານິ ຕທ຺ຘິຕສທ຺ທານມເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິໂຕ. ອຖ ວາ ອາວຊ຺ຊນທ຺ວຍກິຈ຺ຈໍ ກິຣິຍາ, ຕາຍ ປກຕານິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ວາ ກິຣິຍາມຍານິ. ອາວຊ຺ຊນວເສນ ຫິ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉເທ ສຕິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕານິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ຈິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາທີຫິ, (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ຕຏ຺ຏີກາຫິ ຈ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ໂປຣາຓປາໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຣິຍາມຍານິ ເອວ ປວຕ຺ຕານິ ຕຖາ, ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣິກວີຖິຈິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໕) ‘‘ກາຍາທິກິຣິຍາມຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນກາເລ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖວຈນຎ຺ຫິ ອິທໍ, ອິຕຣຖາ ຉທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ຕານໍ ປຸເຣຈຣານຸຈຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທ຺ວາຣວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສິຍາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນກາລໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ທ຺ວາຣວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ປວຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິເຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄກາຣຓຠູເຕ ໂອຏ຺ຐາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ຍຖາສກໍ ຐາເນ ສທ຺ໂທ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຏ຺ເຐ ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ສທ຺ໂທ ຍຖາຐານໍ ຊາຍຕິ, ໂອຏ຺ຐາລນາທິນາ ປນ ປໂຍເຄເນວ ຊາຍຕິ, ນ ວິນາ ເຕນ ປໂຍເຄນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂອຏ຺ເຐ ຈາຕິອາທິ ສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕຖາ ອວຈນໂຕ. ນ ຫິ ‘‘ໂອຏ຺ເຐ ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສສມຸຈ຺ຈເຍນ ກມ຺ມວຈເນນ ຐານວຈນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ຕທນຸຣູປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸຣູປໍ. ຠາສນສ຺ສ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂນວິໂຣຘໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາວປກ຺ເຂ ‘‘ອປຣຠາເຄ ຠາສິໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຠາສນຕຸຓ຺ຫີຠາວານໍ ສຠາວໂຕ ເຠເທ ສຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ນາສຕີຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ອຸປາທາຣູປປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຸປາທາຣູປສ຺ສ ສທ຺ທາຍຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຕຖາ, ສທ຺ທາຍຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ຠາສນໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ຕຸຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາເທ ອນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕເຣ ອິຣິຍາປເຖ ປວຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໖; ມ. ນິ. ໑.໑໐໙) ອາຄຕອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎວິປສ຺ສນາວາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ປຊຎ຺ຎວິຠາຄວເສນ, ອໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ຕມຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອິຘາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຍິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອສມ຺ໂມຫສງ຺ຂາຕໍ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ຍສ຺ສ ວຈນສ຺ສາຕິ ອສມ຺ໂມຫຘຸຣໍ, ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຄພ຺ຠມິທໍ ວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ ຍາວເທວ ສາມຎ຺ຎຜລວິເສສທສ຺ສນປຘານຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ນນຸ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສສ຺ສາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສເນວ ວິຕ຺ຖາໂຣ ກໂຕຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ, ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ຍຖາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ກິຈ຺ຈໂຕ ປຘານຕາ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ສຕິຍາປີຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປເນຕໍ ສຕິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສຫ ຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສຕິຣຫິຕາ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ.

ນນຸ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສເນວາຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ, ອຖ ກສ຺ມາ ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນມ຺ປິ ໂສເຘຕິ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ປທສ຺ສ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທເສ ວິຍ ນິທ຺ເທເສປິ ຕທຸຠຍໍ ສມຘຸຣຠາເວເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ອິມິນາປິ ຫິ ສຕິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມຘຸຣຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຠາວທສ຺ສເນນ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິທານິ ວິຠງ຺ຄນເຍນາປິ ຕທຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາປິ ຫິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວິຍ ສຕິຍາເປຕ຺ຖ ປຘານຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕານິ ປທານີຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ອຸທ຺ເທສປທານິ. ວິຠຕ຺ຕາເນວາຕິ ສຕິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມ຺ປໂຍຄມກຕ຺ວາ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິຠຕ຺ຕານິເຍວ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ, ປນ ອາຠິຘມ຺ມິກາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ຈ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ເອໂກ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອໂກ ນິສີທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ນິສີທຕິ. ເອໂກ ສຍນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ສຍຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເອຕ຺ຕເກນ ປນ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຈງ຺ກມເນນ ທີເປນ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈງ຺ກມໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາປິ ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກມນເວມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕາ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກມເນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຐາເນ ປວຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊໍ, ນິສຊ຺ຊາຍ ປວຕ຺ຕາ ສຍນໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣຕິ, ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຄຕາທີສຸ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຍາວ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາວ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍມາໂນ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍຕິ ‘‘ກາໂຍ ອເຈຕໂນ, ມຎ຺ໂຈ ອເຈຕໂນ, ກາໂຍ ນ ຊານາຕິ ‘ອຫໍ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’ຕິ, ມຎ຺ໂຈປິ ນ ຊານາຕິ ‘ມຍິ ກາໂຍ ສຍິໂຕ’ຕິ. ອເຈຕໂນ ກາໂຍ ອເຈຕເນ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’’ຕິ. ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣຕິ, ປພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ປພຸຊ຺ຌຕິ, ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ.

‘‘ກາຍາທິກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕເນນ ຕມ຺ມຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຊາຄຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ອປິຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ຊຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ.

ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ, ພາຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ປຫາຍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ສປ຺ປາຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຠາສິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ.

ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ທຸຕິຍຎ຺ຫິ ຌານໍ ວຈີສງ຺ຂາຣວິຣຫໂຕ ວິເສສໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາມາຕິ. ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ປຸຣິມນຍໂຕ ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຫສ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອປໂຣປິ ນໂຍ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ວິຠາວິໂຕຕິ. ‘‘ເອວໍ ໂຂ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ເທສານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຫິ ນິທ຺ເທສານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ໂຕສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ອຕ຺ຖທສ຺ສເນນ ປທສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ປທມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ ນ ລຸທ຺ໂຘ ຠວຕີຕິ ຫິ ປທນິພ຺ພຈນໍ. ອປິຈ ປທນິພ຺ພຈນວເສນ ອຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ນາມ, ໂສ ອປາກໂຏຕິ ຕໍ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕມາຫ, ຈີວຣາທິເກ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈເຍ ສນ຺ໂຕເສນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອນິຍມວຈໂນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອິຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫີນໍ ປຓີຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຓີຕມ຺ປິ ຫີນໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາສິທ຺ຘາ ຫິ ອິຕຣຕາ, ຕສ຺ມາ ຫີເນນ ວາ ປຓີເຕນ ວາ ຈີວຣາທິກປ຺ປິຍປຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ໂຕເສນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ ເຕນ, ສນ຺ຕຸສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ສນ຺ໂຕໂສ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອໂລໂຠ, ອໂລຠປຘານາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ. ລຠນໍ ລາໂຠ, ອຕ຺ຕໂນ ລາຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ, ອຕ຺ຕໂນ ພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ສປ຺ປາຍໍ ປຕິຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ລພ຺ຠເຕຕິ ລາໂຠ, ໂຍ ໂຍ ລາໂຠ ຍຖາລາຠໍ, ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາລາເຠນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຖາພລໍ, ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຈ຺ຉວິກປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສສາຘນໍ ອນຸຣູປກິຣິຍໍ ວທຕິ, ຍຖາ ຕໍ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ສສາຘນໍ ອຘິກຣຓກິຣິຍນ຺ຕິ. ຍຖາພເລນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ສາຣຸປ຺ປຕິ ປຕິຣູປໍ ຠວຕິ, ໂສຠນໍ ວາ ອາໂຣເປຕີຕິ ສາຣຸປ຺ປໍ, ຍໍ ຍໍ ສາຣຸປ຺ປໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສປ຺ປາຍປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາສາຣຸປ຺ເປນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປເຠທມນຸຄຕາ ວຓ຺ຓນາ ປເຠທວຓ຺ຓນາ.

ອິຘາຕິ ສາສເນ. ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນຠາວມາຫ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຠາວໍ. ປຐເມນ ອປ຺ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຠາເວເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ຍຖາລທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປຕ຺ຖນາ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍປິ ສິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປສງ຺ຄຠາວໂຕ ຕໂຕປິ ນິວຕ຺ຕເມວ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິເຍນ ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມຸປຣິປິ. ປກຕິທຸພ຺ພໂລຕິ ອາພາຘາທິວິຣເຫປິ ສຠາວທຸພ຺ພໂລ. ສມາໂນ ສີລາທິຠາໂຄ ຍສ຺ສາຕິ ສຠາໂຄ, ສຫ ວາ ສີລາທີຫິ ຄຸຓຠາເຄຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຠາໂຄ, ລຊ຺ຊີເປສໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ເຕນ. ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນໍ ຄຣຸຈີວຣໍ ນ ຜາສຸຠາວາວຫໍ, ສຣີຣເຂທາວຫຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ. ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິປ຺ປກາເຣນ ຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຕທຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄປິ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປໂຍຊນວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄປິ ນ ຕາວ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີ, ປເຄວ ຕຖາ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄຕິ ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຈີວຣນິທ຺ເທເສປິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຍຖາຣຸຕໍ ຄຫິຕາວເສສປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສສ຺ສ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສ ສມວໂຣຘິຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ເຖຣໂກ ອຍມາຍສ຺ມາ ມລ຺ລໂກ’’ຕິອາທີສຸ ເຖຣໂວຫາຣສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ເຕປິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ທສວສ຺ສໂຕ ປຠຸຕິ ຈິຣວສ຺ສປພ຺ພຊິເຕສ຺ເວວ ອິຘ ປວຕ຺ຕິຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຖຣານນ຺ຕິ ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ວທຕິ. ຈິຣປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ ປນ ຕທວເສເສ ວຸຑ຺ຒຠິກ຺ຂູ. ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕຕິ ກຈວຣຣາສິອາທິໂຕ. ອນນ຺ຕການີຕິ ນນ຺ຕການິ ປິໂລຕິການິ. ‘‘ອ-ກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖໕) ວິມານຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈາຫຸ ‘‘ນນ຺ຕກໍ ກປ຺ປໂຏ ຊິຓ຺ຓວສນໍ ຕຸ ປຏຈ຺ຈຣ’’ນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ທສາສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ໂຕ ໂກຏິ ເຍສນ຺ຕິ ຫິ ນນ຺ຕການິ, ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕຸ ອນາເທເສ ອນນ຺ຕການີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ເກຕໂກວິທານໍ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ສນນ຺ຕການີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ນນ຺ຕເກນ ສຫ ສໍສິພ຺ພິຕານິ ປໍສຸກູລານິ ຈີວຣານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາຏິນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ. ຕີຓິປິ ຫິ ຈີວຣານິ ສງ຺ຆຏິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມຫຄ຺ຆໍ ຈີວຣໍ, ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓມ຺ປິ ມຫິຈ຺ຉຕາທິນເຍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ເອວ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍນ ຍຖາລທ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎຄຫຓມ຺ປິ ນ ຕາວ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີ, ປເຄວ ອນຎ຺ຎຄຫເຓນ ຍຖາລທ຺ຘສ຺ເສວ ຍຖາສາຣຸປ຺ປໍ ປຣິໂຠເຄຕິ ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ເອວໍ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸປິ ຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປນິທ຺ເທເສສຸ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປກຕິວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ອສປ຺ປາຍໍ. ສມຓຘມ຺ມກຣຓສີເສນ ສປ຺ປາຍປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນໍ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນຎ຺ຈ ວິເສສໂຕ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຍາເປນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິສ຺ສກາຫາຣນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລມຸຄ຺ຄາທີຫິ ນານາວິຘປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ເຓຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຫາຣໍ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຐເມ ຫິ ນເຍ ຍຖາລທ຺ຘສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ທຸຕິເຍ ປນ ຍຖາປຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ຕຣໂຊຕໂກ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປິ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕພ຺ຠາວເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສາຕິ ຖິນມິທ຺ໂທກ຺ກມເນນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎຠາວໂຕ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິສງ຺ຂາຕາຍ ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠູຕສ຺ສ, ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕຕິ ຕຖາຣູເປນ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣນ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ປຏິພຸຊ຺ຌນເຫຕຸ ກາມວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຏິພຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອຍມ຺ປີຕິ ປຐມນຍໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕສໍ ອາຠເຕນາຕິ ເຕຫິ ເຖຣາທີຫິ ອາຠເຕນ, ເຕສໍ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສນ຺ຕເກນາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕໍ, ປູຕິຠາເວນ ວາ ໂມຈິຕໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຫຣີຕກໍ, ອິທານິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ໂຄມຸຕ຺ຕຫຣີຕກ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ນ ໂປຣາຓປາໂຐ ຕພ຺ພຓ຺ຓນາຍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຈຕຸມຘຸຣນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມຫາຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໘໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ ທຘິມຘຸສປ຺ປິຜາຓິຕສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ, ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ຠາຊເນ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ຍທິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ ຠນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຕທຸຠຍສ຺ສ ໂຣຄວູປສມນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ຖໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາວິສິຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ນິໂຍຊນໂຕ ປຣເມນ ອຸກ຺ກໍສຄເຕນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕີຕິ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ.

ກາມຎ຺ຈ ສນ຺ໂຕສປ຺ປເຠທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕປິ ອຘິກຕຣາ ຈີວເຣ ວີສຕິ ສນ຺ໂຕສາ, ປິຓ຺ຑປາເຕ ປນ຺ນຣສ, ເສນາສເນ ຈ ປນ຺ນຣສ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ວີສຕີຕິ, ອິຘ ປນ ສງ຺ເຂເປນ ທ຺ວາທສວິໂຘເຍວ ສນ຺ໂຕໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທຘິກຕຣປ຺ປເຠໂທ ປນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ມຫາອຣິຍວໍສສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໒໘) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ‘‘ອິຘ ມຫາຣາຊ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນິທ຺ທິຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐປເທເນວ ສນ຺ໂຕສປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນາ’’ຕິອາທິ ເທສນານຸຣູປໍ ເຕນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຈ຺ຈຍປ຺ປເຠທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາມຎ຺ຈສ຺ສ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາເຕເຫວ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເຍຫິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ເສສປຣິກ຺ຂາຣຈຕຸກ຺ເກນ ຈ ວິນາ ວິຈຣຓມຍຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍຕາ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສີຕິ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ຕທຎ຺ຎກິຈ຺ຈສ຺ສາປິ ຕາຍ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐານໍ ອງ຺ຄປາທຈີວຣກຸຏິທຓ຺ຑກສຊ຺ຊນກາເລ ຈາ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ນ ເຫຕໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ປາຬິຍມາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ປຣິສ຺ສາວເນນ ປຣິສ຺ສາວນຎ຺ຈ, ເຕນ ສຫາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ໂຍໂຄ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ໂຍໂຄ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ.

ກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ ໂປເສນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ວາ ປຣິຫາໂຣ ໂປສນມຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນເມເຕຫີຕິ ກາຍປຣິຫາຣິຍາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ໂປສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຑ຺ຒນໍ, ຠຣຓໍ ວາ, ຕຖາ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ພຫິທ຺ຘາວ ກາຍສ຺ສ ອຸປກາຣກຠາເວນ ກາຍປຣິຫາຣິຍຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓວເສນ ສຣີຣຏ຺ຐິຕິຍາ ອຸປກາຣກຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ໂປເສຕີຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ, ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາຍປຣິຫາຣິຍໍ ໂຫຕີຕິ ກາຣຓໂຊຕເນ ວາ, ຕສ຺ມາ ໂປສນໂຕ ກາຍປຣິຫາຣິຍໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວມຸປຣິປິ. ຈີວຣກຓ຺ເຓນາຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕນ.

ກຸຏິປຣິຠຓ຺ຑກຣຓກາເລຕິ ກຸຏິຍາ ສມນ຺ຕໂຕ ວິລິມ຺ປເນນ ສມ຺ມຏ຺ຐກຣຓກາເລ.

ອງ຺ຄໍ ນາມ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ປາທູປຣິ ຐປິໂຕ ປຘານສມ຺ຠາຣວິເສໂສ. ຍຕ຺ຖ ປທຣສຎ຺ຈິນນປິຏ຺ຐິອປສ຺ສຍນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂຍ ‘‘ອຏນີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມຘຸທ຺ທຸມປຸປ຺ຜໍ ມຘຸກໍ ນາມ, ມກ຺ຂິກາມຘູຫິ ກຕປູວໍ ວາ. ປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣປມາຓໍ. ເສຍ຺ຍໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓກຸຎ຺ຈິການໍ ຕາທິເສ ກາເລ ປຣິຠຸຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເສນາສເນ ຕິຏ຺ຐນກຎ຺ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິກປ຺ປນວຈນໂຕ ປນ ເຕສມຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນວມຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ເຈຕ຺ຖ ນວມຠາໂວ, ນ ຕຸ ເຕສໍ ຕຖາປຕິນິຍຕຠາເວນ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຕຖາເຍວ ເຕສມຘາຣຓໂຕ. ເອສ ນໂຍ ທສມາທີສຸປິ. ເຕລໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຫຣິຕາ ເວຬຸນາຬິອາທິກາ ເຕລນາຬິ. ນນຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລທສ຺ສເນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິໂກ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພຕິ ອນຸໂຍເຄ ຍຖາຣຫໍ ເຕສມ຺ປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຫນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາໂຕ ຠາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາຠາຣາ, ອຍໍ ອຘຸນາ ປາໂຐ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ມຫາຄຊາ’’ຕິ ປາຐສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ທຸປ຺ໂປສຠາເວນ ມຫາຄຊາ ວິຍາຕິ ມຫາຄຊາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕ ເອຕ຺ຕເກຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ‘‘ມຫິຈ຺ຉາ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ທຸພ຺ຠຣາ, ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ອິຕເຣປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິສຠາວາ, ກິເມເຕສມ຺ປິ ວເສນ ອຍໍ ເທສນາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ວເສນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອິຈ຺ຉິຕຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອນຸໂຍຄມ຺ປິ ອປເນຕິ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ຕສ຺ເສວ ຕຖາ ປກ຺ກນ຺ຕຠາເວນ ‘‘ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນາ’’ຕິອາທິ ປາຬິຍາ ໂຍຄ຺ຍໂຕ ຕສ຺ສ ວເສນ ອິຈ຺ຉິຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຈນີຍສ຺ສ ເຫຕຸຠາວທສ຺ສເນນ ຫິ ວາຈກສ຺ສາປິ ເຫຕຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ລທ຺ຘຄຸຓວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສລ຺ລຫຸກາ ວຸຕ຺ຕິ ຊີວິກາ ຍສ຺ສາຕິ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາ, ຕໍ. ກາຍປາຣິຫາຣິເຍນາຕິ ຠາວປ຺ປຘານນິທ຺ເທໂສ, ຠາວໂລປນິທ຺ເທໂສ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາຍໍ ປຣິຫຣຓມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ, ກາຍໂປສນປ຺ປມາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ວຈນຕ຺ໂຖ, ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ປນ ປຐມສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິໂຍວ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມມາຍນຕຓ຺ຫາຍ ອາສງ຺ໂຄ. ປຣິຄ຺ຄຫຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ໂຘ. ຊິຍາມຸຕ຺ໂຕຕິ ຘນຸຊິຍາຍ ມຸຕ຺ໂຕ. ຍູຖາຕິ ຫຕ຺ຖິຄຓໂຕ. ຕິຘາ ປຠິນ຺ນມໂທ ມທຫຕ຺ຖີ. ວນປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ວເນ ປພ຺ຠາຣໍ.

ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສຸຂວິຫາຣິຕາຍ ສຸຂວິຫາຣຏ຺ຐານຠູຕາ, ‘‘ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙) ວາ ນເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຜຣຓຏ຺ຐານຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸທ຺ທິໂສ, ໂສ ເອວ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ, ຈຕສ຺ໂສ ວາ ທິສາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕມສ຺ສາຕິ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ຍຖາ ‘‘ສທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕາສ຺ເວວ ທິສາສຸ ກຕ຺ຖຈິປິ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ຠເຍນ ນ ປຏິຫນຕິ, ສຍໍ ວາ ເຕຫິ ນ ປຏິຫຎ຺ຎເຕຕິ ອປ຺ປຏິໂຆ. ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນຕິ ສເກນ, ສນ຺ເຕນ ວາ, ສມເມວ ວາ ຕຸສ຺ສນໂກ. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ, ອຸຈ຺ຈາວເຈນ ວາ. ປຣິຈ຺ຈ ສຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານິ, ຕານິ ວາ ປຣິສຍນ຺ຕິ ອຠິຠວນ຺ຕີຕິ ປຣິສ຺ສຍາ, ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ພາຫິຣາ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ກາຍຈິຕ຺ຕຸປທ຺ທວາ, ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ສຫິຕາຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ, ວີຣິຍາທິຘມ຺ເມຫິ ຈ ຍຖາຣຫໍ ຂນ຺ຕາ, ຄຫນ຺ຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖທ຺ຘຠາວກຣຠຍາຠາເວນ ອຉມ຺ຠີ. ເອໂກ ຈເຣຕິ ອສຫາໂຍ ເອກາກີ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຕຸໍ ວິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ສມຕ຺ຖເນ ຫິ ເອຍ຺ຍ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ໂກ ອິມໍ ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓) ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ປຕາຍ ເອກວິຫາຣີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ ອິມິນາ. ສຓ຺ຐາເນນ ຂຄ຺ຄສທິສໍ ເອກເມວ ມຕ຺ຖເກ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ວິສາຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ຂຄ຺ໂຄ; ຂຄ຺ຄສທ຺ເທນ ຕໍສທິສວິສາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ມຫິໍສປ຺ປມາໂຓ ມິຄວິເສໂສ, ໂຍ ໂລເກ ‘‘ປລາສາໂທ, ຄຓ຺ຐໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ວິສາເຓນ ເອກີຠາເວນ ສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ເອກວິຫາຣິຕາຍ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ, (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໒) ຈູຬນິທ຺ເທເສ (ຈູຬນິ. ໑໒໘) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ ຠຄວຕາ ຕຖາ ເທສນາຍ ວິວຣິຕໍ, ໂຖມິຕໍ ວາ. ຂຄ຺ຄສ຺ສ ນາມ ມິຄສ຺ສ ວິສາເຓນ ກປ຺ໂປ ສທິໂສ ຕຖາ. ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ ໂຠ ກິຣ ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ວິຍ ປຏິຠາເຄ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ປຕາ, ຕໍ ໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວາຕາຠິຆາຕາທີຫິ ສິຍາ ສກຸໂຓ ຉິນ຺ນປກ຺ໂຂ, ອສຎ຺ຊາຕປກ຺ໂຂ ວາ, ອິຘ ປນ ເຑຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ສປກ຺ຂິໂກວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ‘‘ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຈງ຺ກມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໑) ວິຍ ປຣິຍາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປກ຺ຂຍຸຕ຺ໂຕ ສກຸໂຓ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຕຕີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຘຸນນ຺ຕາຕິ ວິຠິນ຺ທນ຺ຕາ, ວິຈາເລນ຺ຕາ ວາ. ອຊ຺ຊຕນາຍາຕິ ອຊ຺ຊຠາວຕ຺ຖາຍ. ຕຖາ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ເອວ ຠາໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ສປຕ຺ຕຠາໂຣ. ມມາຍນຕຓ຺ຫາຠາເວນ ນິສ຺ສງ຺ໂຄ. ປຣິຄ຺ຄຫຕຓ຺ຫາຠາເວນ ນິຣເປກ຺ໂຂ. ເຍນ ກາມນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິ, ຕຕ຺ຖ. ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ. ເຍນ ຍຖາ ປວຕ຺ໂຕ ກາໂມຕິ ຫິ ເຍນກາໂມ, ຕໍ, ຍຖາກາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ປຸນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກຖນໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອນຸໂຍຄໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ໂສເຘຕິ ‘‘ໂສ…ເປ… ກິໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິນາ. ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສມ຺ຠາຣປາຣິປູຣິໍ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສີລສໍວໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສນ຺ໂຕໂສຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ສມ຺ຠາຣາ. ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ສຜໂລ ຠວຕິ. ນ ເກວລໍ ອນິຊ຺ຌນມຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍມ຺ປິ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວິຍ, ວນຈຣການໍ ວິຍ ຈ ນິວາສນມຕ຺ຕເມວ, ນ ປນ ອຣຎ຺ຎວາສານຸຈ຺ຉວິກາ ກາຈິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອປວາທວເສນ ວຈນີຍຠາວມາປຊ຺ຊຕິ, ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ທສ຺ສເນນ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ສທ຺ຘິໍ-ສທ຺ໂທ ນ ໂປຣາໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອາຣຎ຺ຎເກຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ, ວນຈຣວິສຠາຄຊເນຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ວສນີຍຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປຓິຘາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ໂຍ ວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໒໓) ວິຍ ຫິ ວຕ຺ຖພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ວສິຕພ຺ພປຣິຍາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ກາຬມກ຺ກຏອຈ຺ຉຕຣຈ຺ຉທີປິມິຄານໍ ອຏວິວາສສທິໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໖) ອຘິວຕ຺ຖາຕິ ອຘິວສນ຺ຕາ. ປຐມໍ ເຠຣວສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ. ຕາວຕາ ອປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖຫິປິ ສີສໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລາປນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕໍ. ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສິຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນ຺ວຍໂຕປິ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປເນເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກາຬໂກ ຕິລໂກຕິ ວຓ຺ຓວິກາຣາປນໂຣຄວເສນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທຸນ຺ນາມກຎ຺ຈ ອຣິສໍ, ຉທ຺ທິໂກ ວມຖູຣິໂຕ;

ທວຖຸ ປຣິຕາໂປຖ, ຕິລໂກ ຕິລກາຬໂກ’’ຕິ.

ຕິລສຓ຺ຐານໍ ວິຍ ຊາຍຕີຕິ ຫິ ຕິລໂກ, ກາໂຬ ຫຸຕ຺ວາ ຊາຍຕີຕິ ກາຬໂກ. ອິຘ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊໍ ກາຬກສທິສຕ຺ຕາ ກາຬກໍ, ມິຈ຺ຉາວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ອຓຸມຕ຺ຕວຊ຺ຊໍ ຕິລກສທິສຕ຺ຕາ ຕິລກນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ປີຕິໍ. ວິຄຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຂຍວຍວເສນ ສມ຺ມສນໍ. ຂີຍນຏ຺ເຐນ ຫິ ຂໂຍວ ວິຄໂຕ, ວິປຣີໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຍນຏ຺ເຐນ ວໂຍຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຣິຍຠູມິ ນາມ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູມິ. ອິຕີຕິ ອຣິຍຠູມິໂອກ຺ກມນໂຕ, ເທວຕານໍ ວຓ຺ຓຠຓນໂຕ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທວຕານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຍໂສ ປຕ຺ຖໂຏຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຍສປຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ເທວຕານມາໂຣຈນວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວິວິຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຊນວິເວເກຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຊນສທ຺ທນິຄ຺ໂຆສາຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພໍ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນກຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ອິຘ ຊຎ຺ຎໍ ຄຫິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຍເທວ ຕໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ, ຕເທວ ຕໍ ວິຊນວາຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໓). ອປ຺ປສທ຺ທນ຺ຕິ ຈ ປກຕິສທ຺ທາຠາວມາຫ. ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ນຄຣນິຄ຺ໂຆສາທິສທ຺ທາຠາວໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໖໔) ປນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕປຣິຍາຍໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ສິຍາ’ຕິ. ເຕນາຫ ‘ນ ຫິ ຕສ຺ສາ’ຕິອາທິ. ອປ຺ປສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍາ’’ຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ (ວິຠ. ໕໒໘) ສໍສນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕເທວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕເທວາຕິ ຈ ມຍາ ສໍວຓ຺ຓິຍມານໍ ນິສ຺ສທ຺ທຕໍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕິເກປີຕິ ຄາມາທີນໍ ສມີເປປິ ເອທິສໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ນາມ, ປເຄວ ທູເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສງ຺ກິຓ຺ຓໍ ອສມ຺ພາຘໍ. ຍສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວນຄຫນໍ ນທີຄຫນໍ ໂຫຕິ, ນ ໂກຈິ ອເວລາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທໍ ສນ຺ຕິເກປິ ອນາກິຓ຺ຓໍ ນາມ. ເສຕີຕິ ສຍຕິ. ອາສຕີຕິ ນິສີທຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ເສນ-ສທ຺ທສ຺ສ, ອາສນ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຈ-ສທ຺ເທນ ຈ ຕທຸຠຍປທສ຺ສ ຈຕ຺ຖສມາສຠາວໍ. ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ຄປາຬິເມວ ອາຫຣຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາເຍວຕ຺ຖໍ ເສນາສນປ຺ປເຠທທສ຺ສນວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ນິທສ຺ສນນເຍນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕເສນາສນສ຺ເສວ ຫິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ທີຆປາສາໂທ, ‘‘ຄຣຸຬສຓ຺ຐານປາສາໂທ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏ ປຏິຣາຊູນໍ ປຏິພາຫນໂຍຄ຺ໂຄ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ອປໂຣ ນໂຍ – ວິຫາໂຣ ທີຆມຸຂປາສາໂທ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ເອກປສ຺ສຉທນກເຄຫໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ເອກປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫຕິ, ອິຕຣປສ຺ເສ ນີຈາ, ເຕນ ຕໍ ເອກຉທນກໍ ໂຫຕິ. ປາສາໂທ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນກໍ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຫາ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ ປພ຺ຠາຣໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ‘‘ມຓ຺ຑໂປຕິ ສາຂາມຓ຺ຑໂປ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ເອວໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາກາເຣນ ຈ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໗) ປນ ວິຫາໂຣຕິ ສມນ຺ຕາ ປຣິຫາຣປຖໍ, ອນ຺ໂຕເຍວ ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເສນາສນໍ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກເຄຫໍ. ປາສາໂທຕິ ທ຺ເວ ກຓ຺ຓິການິ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຕ ທີຆປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏຕິ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬຕິ ໂຠຊນສາລາສທິໂສ ມຓ຺ຑລມາໂຬ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໒-໔໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ ຂຓິຕ຺ວາ ວາ ປພ຺ຠາຣສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນ ກຸຏ຺ຏໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວາ ກຕເສນາສນໍ. ຄຸຫາຕິ ຠູມິທຣິ ວາ ຍຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ທີປໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕຄຸຫາ ວາ ຠູມິຄຸຫາ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໍ ອາວສຖຠູຕໍ ປຕິສ຺ສຍເສນາສນໍ ວິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ, ວິຫາຣຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຈ ວິຫາຣເສນາສນໍ ນາມ. ມສາຣກາທິຈຕຸພ຺ພິໂຘ ມຎ຺ໂຈ. ຕຖາ ປີຐໍ. ອຸຓ຺ຓຠິສິອາທິປຎ຺ຈວິຘາ ຠິສິ. ສີສປ຺ປມາຓໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລຕາ, ທີຆໂຕ ມຎ຺ຈວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓຕາ ເຈຕ຺ຖ ສີສປ຺ປມາຓໍ. ມສາຣກາທີນິ ມຎ຺ຈປີຐຠາວໂຕ, ຠິສິອຸປຘານຎ຺ຈ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ. ມຎ຺ຈປີຐຠູຕຎ຺ຫິ ເສນາສນໍ, ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ເອວເມວ ວທຕິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐຎ຺ເຈວ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘເສນາສນຎ຺ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິມິລິກາ ນາມ ສຸຘາປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ວຓ຺ຓານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປຏຂຓ຺ຑາທີຫິ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ກຕາ. ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ ນາມ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິຕຣຈ຺ຉຈມ຺ມາທີສຸປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໒; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໘໒) ຫິ ເສນາສນປຣິໂຠເຄ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຈມ຺ມໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຕິຓສນ຺ຖາໂຣຕິ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຓານໍ ສນ຺ຖາໂຣ. ເອເສວ ນໂຍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາເຣປິ. ຈິມິລິກາທິ ຠູມິຍໍ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວາ ເອຕານິ ມຎ຺ຈາທີນິ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ເສນາສນໍ ນາມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອວເສສໍ ຣຸກ຺ຂມູລາທິປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓາຠາວໂຕ ເກວລໍ ສຍນສ຺ສ, ນິສ຺ສຊ຺ຊາຍ ຈ ໂອກາສຠູຕຕ຺ຕາ ໂອກາສເສນາສນໍ. ເສນາສນຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເສນາສນສທ຺ເທນ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນສ຺ສ ວາ ອາທາເນນ, ວຈເນນ ວາ ຄຫິຕເມວ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ.

ຍເທວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນ ‘‘ອິຘ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ຄຫິເຕສຸປິ ເສນາສເນສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ເສນາສນໍ ທສ຺ເສຕຸກາມຕ຺ຕາ ປຸນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິນເຍ ອາຄຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຠິຘມ຺ເມ. ວິນເຍ ຫິ ຄຓມ຺ຫາໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໖໙໑) ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣຎ຺ຎກຘຸຕງ຺ຄສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທມ຺ປິ ຈ ຕາສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ, ນ ປນ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ເສນາສນໍ, ອິທມ຺ປິ ຈ ຕາສໍ ຄຓມ຺ຫາໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິກຣໍ, ນ ຕຸ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກາທິເມວ ອຣຎ຺ຎໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ເອກາ ວາ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີເຍຍ຺ຍາຕິ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ທຸຕິຍິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທສ຺ສນູປຈາຣໍ ວາ ສວນູປຈາຣໍ ວາ ວິຊຫນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ວິຊຫິເຕ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ.

ວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸປິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໙໒) ຫິ ຕຖາວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ອາຄຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ຫິ ອຸໂຠປິ ປຣິຍາຍເທສນາ ນາມ, ອຠິຘມ຺ໂມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ນ ຄາມປເທສນ຺ໂຕຄຘໍ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທຂີລາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍໍ ຐານໍ ປວຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ…ເປ… ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໕໒) ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູປໍ, ຕສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ຍໍ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ, ອໂຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ທຈ຺ຉາຍນ຺ຕິ ສີຕຈ຺ຉາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ນິປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິ. ປພ຺ພຕນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘປາສາຓສຸທ຺ຘປໍສຸອຸຠຍມິສ຺ສກວເສນ ຕິວິໂຘປິ ປພ຺ພໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ສິລາມໂຍ ເອວ. ເສລ-ສທ຺ໂທ ປນ ອວິເສສໂຕ ປພ຺ພຕປຣິຍາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕທຸຠຍສ຺ສ ອນຸຣູປຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ທິສາສຸ ຂາຍມານາສູຕິ ທສສຸ ທິສາສຸ ອຠິມຸຂີຠາເວນ ທິສ຺ສມານາສຸ. ຕຖາຣູເປນປິ ກາຣເຓນ ສິຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພທິສາຫິ ອາຄເຕນ ວາເຕນ ພີຊິຍມານຠາວເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເກຈິ. ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸທກໍ ປິປາສວິໂນທນສ຺ສ ກາຣກຕ຺ຕາ. ‘‘ຍໍ ນທີຕຸມ຺ພນ຺ຕິປິ ນທີກຸຎ຺ຊນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ອປພ຺ພຕປເທເສປິ ວິທຸຄ຺ຄນທີນິວຕ຺ຕນປເທສໍ ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໓໐) ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ເຕເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ນທີຕຸມ຺ພນທີກຸຎ຺ຊສທ຺ທາ ນທີນິວຕ຺ຕນປເທສວາຈກາ’’ຕິ. ນທີນິວຕ຺ຕນປເທໂສ ຈ ນາມ ນທິຍາ ນິກ຺ຂມນອຸທເກນ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄໂຕ ວິທຸຄ຺ຄປເທໂສ. ‘‘ອປພ຺ພຕປເທເສປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ປພ຺ພຕປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປນ ນທີປເທໂສປິ ກນ຺ທໂຣ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິນາປິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ຕສ຺ສານຸຣູປຠາວມາຫ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ປຸຎ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕານມ຺ປິ ອາສນ຺ນຕເຣ ຐິຕານໍ ໂອວຣກາທິສທິສໍ ວິວຣໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປນ ປພ຺ພເຕ ອຸມງ຺ຄສທິສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຫິ ອຸມງ຺ຄສທິສໍ ອນ຺ໂຕເລຓໍ ໂຫຕິ ອຸປຣິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ທ຺ວີສຸ ຕຖາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸມງ຺ຄສທິສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ‘‘ມຫາວິວຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠເຍຫິປິ. ອຸມງ຺ຄສທິສນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຸທຸງ຺ຄາສທິສ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທຸງ຺ຄາຕິ ຫິ ຠູມິຆຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸທຸງ຺ຄາຍ ຣວນ຺ຕໍ ຍກ຺ຂິນີ ຂິປີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກຕິສຎ຺ຈາຣວເສນ ມນຸສ຺ເສຫິ ນ ສຎ຺ຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ກສ຺ສນວປ຺ປນາທິວເສນ ຫິ ປກຕິສຎ຺ຈາຣປຏິກ຺ເຂໂປ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນ ກສນ຺ຕິ ນ ວປນ຺ຕີ’’ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ວນສຓ຺ຐານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠີສນການເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໂລມຫໍສານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໑) ອິມໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຕ຺ໂຖຕິ ຫິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ສມານຠູມິ, ໂຍ ‘‘ສານູ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສທິສຕ຺ຕາ ປນ ມນຸສ຺ສານມສຎ຺ຈຣຓຠູຕໍ ວນໍ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຖສທິສໍ ວນໍ ວນປຕ຺ໂຖຕິ ວິເສສນປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພາສຸ ທິສາສຸ ອຠິມຸໂຂ ໂອກາໂສ ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ, ເກນຈິ ຉທເນນ ອນ຺ຕມໂສ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍປິ ນ ຉາທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ຑການໍ ອຸປຣິ ຈີວຣໍ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕາ ຈີວຣກຸຏິ. ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ອນ຺ໂຕປພ຺ຠາຣເລຓສທິໂສ ປລາລຣາສິເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິຕຣຖາ ຕິຓປຓ຺ຓສນ຺ຖາຣສງ຺ໂຄປິ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປພ຺ຠາຣເລຓສທິເສ ອາລເຍ’’ຕິ, ປພ຺ຠາຣສທິເສ, ເລຓສທິເສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພາທີນມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປຸຣິມນຍໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປຣິເຍສນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ອງ຺ກນໍ ອາສນໍ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ, ທ຺ວິຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ, (ມິ. ປ. ໖.໓.໖) ສມນ຺ຕຠາໂວ ຈ ວາໂມຣຸໍ, ທກ຺ຂິໂຓຣຸຎ຺ຈ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘນກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນ’’ນ຺ຕິ. ອູຣູນໍ ພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາວ ອິຘ ປລ຺ລງ຺ໂກ, ນ ອາຫຣິເມຫິ ວາເຬຫິ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາ ປລ຺ລງ຺ກວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸໂຠ ປາເທ ອາຠຸຄ຺ເຄ ສມິຎ຺ຊິເຕ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ຕຖາພນ຺ຘຕາກຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍ ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກໍ ຐປນສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ຐປນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິນາ, ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐິການໍ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາທນເມວ ຕຖາ ຐປນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ຕຖາ ຐປນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຕຖາ ຐປເນ ສຕິ, ອິມິນາ ວາ ຕຖາຐປນເຫຕຸນາ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອນມນ຺ຕິ. ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຣມ຺ປຣປໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອຖາຕິ ເອວໍ ອໂນນມເນ. ເວທນາຕິ ປິຏ຺ຐິຄິລານາທິເວທນາ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ວິລງ຺ເຆຕິ. ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອຠິມຸຂຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສທ຺ທສ຺ສ ສມີປຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຸຂສມີເປ ວາ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ, ມຸຂສ຺ສ ສມີເປ ວິຍ ຈິຕ຺ເຕ ນິພທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐາປນວເສນ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິສທ຺ທສ຺ສ ສມີປຕ຺ຖຕໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ (ວິຠ. ໕໓໗) ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາສິກຄ຺ເຄຕິ ນາສປຸຏຄ຺ເຄ. ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐສ຺ສ ເວມຊ຺ຌປ຺ປເທໂສ, ຍຕ຺ຖ ນາສິກວາໂຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ‘‘ນິສີທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິໂກ ສນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາໂວ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫຓູປາໂຍຕິ. ປຣິ-ສທ຺ໂທ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖) ວິຍ. ມຸຂ-ສທ຺ໂທ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມນເມວ ຫິ ນິຍ຺ຍານໍ. ອສມ຺ໂມສນຠາໂວ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຣາຕິ ປຏິສມ຺ຠິທານເຍ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຈ ນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ກາຍາທີສຸ ສຸຏ຺ຐຸປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ນິຍ຺ຍານຠາວຍຸຕ຺ຕໍ, ກາຍາທິປຣິຄ຺ຄຫຓຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ນິຍ຺ຍານຠູຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຍໍ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໓໗) ມຕິ.

໒໑໗. ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ ຄິຊ຺ຌຕິ ອຠິກງ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ. ລຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໗) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາກາເຣນ ຈ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ລຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ໂລໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ລຸຈ຺ຈຕິ? ຈກ຺ຂຸ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ລຸຈ຺ຈຕິ, ຣູປາ ລຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ລຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໘໒) ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ, (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໗-໑໓) ປນ ອິຘ ຈ ອຘຸນາ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ລຸຈ຺ຈນປລຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ລຸຈ຺ຈນເມວ ປລຸຈ຺ຈນປຣິຍາເຍນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຸຈສທ຺ໂທ ຫິ ອເປກ຺ຂນາທິອຕ຺ໂຖປິ ຠວຕິ ‘‘ໂອໂລເກຕີ’’ຕິອາທີສຸ, ຠິຊ຺ຊນປຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວໍສຕ຺ຖປກາສິນິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຓຠງ຺ຄວເສນ ລຸຈ຺ຈນສຠາວໂຕ, ຈຸຕິຠງ຺ຄວເສນ ຈ ປລຸຈ຺ຈນສຠາວໂຕ ໂລໂກ ນາມາ’’ຕິ (ວໍສຕ຺ຖປກາສິນິຍໍ ນາມ ມຫາວໍສຏີກາຍໍ ປຐມປຣິຈ຺ເຉເທ ປຎ຺ຈມຄາຖາ ວຓ຺ຓນາຍໍ) ເກຈິ ປນ ‘‘ຠິຊ຺ຊນອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕວຈນຕ຺ເຖນ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ, ລຸຈສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອນຸປ຺ປາທວາຈກຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕເມເວຕໍ. ອປິຈ ອາຈຣິເຍຫິປິ ‘‘ລຸຈ຺ຈນປລຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ປາຐເມວ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ປຈ຺ຉາ ປນ ປຣມ຺ປຣາຠຕວເສນ ປມາທເລຂຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນ ທິຏ຺ໂຐຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ລຸຈ຺ຈຕິ ນ ປລຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕປິ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ສ຺ເວວ ໂລໂກ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວາ ລຸຈ຺ຈຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພວ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວາ ໂລໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ’’ຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຈນໂຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ໂຖ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານເມວ ໂລກຠາວໂຕ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສເນວ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ນ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານວເສນ ປຏິປກ຺ຂານໍ ສຸຏ຺ຐຸປຫີນໍ. ‘‘ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ຕຖາປຫີນສທິສຕໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ຕຖາ ປຫານໂຕເຍເວຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ ນາມ, ນ ຕຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມິວ ສຠາວໂຕ ອຠິຊ຺ຌາວິຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທິເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຘຸນາ ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ, ອນາຄເຕ ຈ ປຸນ ອນາທານສ຺ສ ກຣຓໍ ປຣິໂສຘນໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ປຣິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌຕາ, ເອວໍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຕາ, ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘຕາ, ອນຸທ຺ຘຕຕາ, ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພ຺ຍາປາທປໂທສໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ປູຕິກຸມ຺ມາສາທໂຍຕິ ອາຠິໂທສິກຍວກຸມ຺ມາສາທໂຍ. ປຸຣິມປກຕິນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘປຓ຺ຑຣສຠາວໍ, ອິມິນາ ວິກາຣມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິກາຣາປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຸຣິມປກຕິວິຊຫນສງ຺ຂາເຕນ ວິກາຣມາປຊ຺ຊເນນ. ‘‘ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖສມາສຠາວມາຫ. ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒; ວິຠ. ໕໔໖) ຖິນສ຺ສ, ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ, ມິທ຺ຘໍ ເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຫິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ຈິຕ຺ຕກາຍລຫຸຕາທີນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໍຕໍວິເສສສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ອກລ຺ລຕາທີນໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາ, ອຍເມເຕສໍ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐາໂລໂກ ນາມ ປສ຺ສິໂຕ ຣຕ຺ຕິໍ ຈນ຺ທາໂລກທີປາໂລກອຸກ຺ກາໂລກາທິ, ທິວາ ຈ ສູຣິຍາໂລກາທິ. ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວາປິ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນສມຕ຺ຖາ ສຎ຺ຎາ ອາໂລກສຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ຈ ວິຄຕນີວຣຓາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ອຕ຺ຖິຕາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຕິສຍຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖິອຕ຺ຖສ຺ສ ອວໂພຘໂກ ອຍມີກາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣຕ຺ຕິມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ, ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕສຸ ປາກໂຏວາຍມຕ຺ໂຖ.

ສຣຕີຕິ ສໂຕ, ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຕິຍາ ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ວີຣິຍສມາຘິອາທີສຸ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຄຕາຠິຊ຺ຌາທີສຸ ວາ ອິທໍ ອຸຠຍໍ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕີຕຕ຺ຖຕໍ ອາຫ, ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ປຊຫນເມວ ຈ ອຕິກ຺ກມນໍ. ‘‘ກຖໍ ອິທໍ ກຖໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖໍກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖໍກຖີ, ນ ກຖໍກຖີ ອກຖໍກຖີ, ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ອິທໍ ກຖໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອກຖໍກຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອກຖໍກຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ, ນ ກງ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ວຈນຕ຺ຖລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຫານປຫາຍກາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕປິ ຫິ ປເຠທໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ.

໒໑໘. ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫິຕໍ ຘນໍ ອິຓໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຑ຺ຒິຍາ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິຄໂຕ ອນ຺ໂຕ ພ຺ຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຍສ຺ສາຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຄຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ວິຣຫິຕທາຕພ຺ພອິຓປຣິຍນ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ເຈຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫິຕານໍ ອິຓຘນານໍ. ປຣິຍນ຺ໂຕ ນາມ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ທາຕພ຺ພອິຓເສໂສ. ນຕ຺ຖິ ອິຓມສ຺ສາຕິ ອຓໂຓ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາຓຓ຺ຍໍ. ຕເມວ ນິທານໍ ອາຓຓ຺ຍນິທານໍ, ອາຓຓ຺ຍເຫຕຸ ອາຓຓ຺ຍກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຓຓ຺ຍເມວ ຫິ ນິທານໍ ກາຣຓມສ຺ສາຕິ ວາ ອາຓຓ຺ຍນິທານໍ, ‘‘ປາໂມຊ຺ຊໍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອິຓປລິໂພຘໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ພລວປາໂມຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ‘‘ຊີວິການິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ອວສິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ.

໒໑໙. ວິສຠາຄເວທນາ ນາມ ທຸກ຺ຂເວທນາ. ສາ ຫິ ກຸສລວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ວິໂຣຘິຠາວໂຕ ສຸຂເວທນາຍ ວິສຠາຄາ, ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ. ກກເຈເນວາຕິ ກກເຈນ ອິວ. ຈຕຸອິຣິຍາປຖນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖໍ. ພ຺ຍາຘິໂຕ ຫິ ຍຖາ ຐານຄມເນສຸ ອສມຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາທີສຸປິ. ອາພາເຘຕີຕິ ປີເຬຕິ. ວາຕາທີນໍ ວິກາຣຠູຕາ ວິສມາວຕ຺ຖາເຍວ ‘‘ອາພາໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ, ອາພາຘສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ຂເວທນາສງ຺ຂາເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ທຸກ຺ຂສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ປນ ອາພາຘຠາເວນ ອາທິມ຺ຫິ ພາຘຕີຕິ ອາພາໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ອາພາຘສງ຺ຂາເຕນ ມູລພ຺ຍາຘິນາ ອາພາຘິໂກ, ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ອນຸພນ຺ຘພ຺ຍາຘິນາ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ທຸກ຺ຂເວທນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂິຕປທສ຺ສ ອາພາຘິກປເທນ ວິເສສິຕພ຺ພຕາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໙) ວຸຕ຺ຕນໂຍ. ອຘິກໍ ມຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ, ພາຬ຺ຫໍ, ອຘິມຕ຺ຕໍ ຄິລາໂນ ຘາຕຸສງ຺ຂເຍນ ປຣິກ຺ຂີຓສຣີໂຣຕິ ອຘິມຕ຺ຕຄິລາໂນ. ອຘິມຕ຺ຕພ຺ຍາຘິປເຣຕຕາຍາຕິ ອຘິມຕ຺ຕພ຺ຍາຘິປີຬິຕຕາຍ. ນ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ນ ຣຸຈ຺ເຈຖ, ກມ຺ມຕ຺ຖປທຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ຠຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸທສ຺ສນໂຕ. ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພລມຕ຺ຕາຕິ ພລເມວາ’’ຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ວາ ພລໍ ພລມຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ ‘‘ໂຣຄໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ກາຍພລ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໐. ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ ນາມ ‘‘ເອກຄຸຎ຺ຊມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ທິຍຑ຺ຒວີຫິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິນຍຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ກຓ-ສທ຺ໂທ ກຸຓ຺ຑເກ –

‘‘ອກຓໍ ອຖຸສໍ ສຸທ຺ຘໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ຜລໍ;

ຕຸຓ຺ຑິກີເຣ ປຈິຕ຺ວານ, ຕໂຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑) ອາທີສຸ ວິຍ;

‘‘ກໂຓ ຕຸ ກຸຓ຺ຑໂກ ຠເວ’’ຕິ (ອຠິຘາເນ ຠກຓ຺ເຑ ຈຕຸພ຺ພຓ຺ຓວຄ຺ເຄ ໔໕໔ ຄາຖາ) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປໂກ ປນ ກໂຓ ກາກໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ກາລວຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາກໂຓວ ປມາຓມສ຺ສາຕິ ກາກຓິກໍ, ກາກຓິກເມວ ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ, ຂຸທ຺ທກກຸຓ຺ຑກປ຺ປມາຓເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ຣາຊທາໂຍ ນາມ ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຑ຺ຒມາສຄ຺ຆນິກໍ ມໍສໍ ເທຕີ’’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໖.ອຸມງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາຍ) ວຸຕ຺ເຕນ ອຸມງ຺ຄຊາຕກວຈເນນ ຈ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ວໂຍຕິ ຂໂຍ ຠງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ‘‘ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຕທຸຠຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ວຈນາວເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຈ ປຐມທຸຕິຍປເທສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ຕຕິຍາທີສຸ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ເອເກໂກ ຫິ ອຸປມາປກ຺ໂຂ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໒໑-໒໒໒. ອຘີໂນຕິ ອາຍຕ຺ໂຕ, ນ ເສຣິຠາວຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ. ເອວມິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ. ເຍນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ເຕນ ກາມໍ ຄໂມ ນ ໂຫຕີຕິ ສປາຐເສສໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມນ຺ຕິ ເຈຕໍ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ກາເມນ ວາ ອິຈ຺ຉາຍ ຄໂມ ກາມໍຄໂມ ນິຄ຺ຄຫີຕາຄເມນ. ທາສພ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທາສຠາວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອປຣາຘີນຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຸໂຊ ວິຍ ສກິຈ຺ເຈ ເອສິຕພ຺ໂພ ເປສິຕພ຺ໂພຕິ ຠຸຊິສ຺ໂສ, ສຍໍວສີຕິ ນິພ຺ພຈນໍ. ‘‘ຠຸໂຊ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາສຸຂໍ ວິນິໂຍໂຄ, ໂສ ອິສ຺ໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠຸຊິສ຺ໂສ, ອສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ມູລປຓ຺ຓາສກຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ ອາຫ, ອຕ຺ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ, ນ ປຣສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸທກຕາຍ ກໍ ປານີຍໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ ຈ ທີຆປຣິຍາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຣຸທກໍ ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໓. ເສສານີຕິ ພ຺ຍາປາທາທີນິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ທສ຺ສເນ. ອຍນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ສທິສຕາ, ເຍນ ອິຓາທີນໍ ອຸປມາຠາໂວ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນຎ຺ຈ ອຸປເມຍ຺ຍຠາໂວ ໂຫຕິ, ໂສ ເນສໍ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ສທິສຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕຫີຕິ ປເຣຫິ ອິຓສາມິເກຫິ. ກິຎ຺ຈິ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຜຣຸສວຈນາທິກໍ ກິຎ຺ຈິປິ ປຏິເສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອິຓໍ ທາຕຸມສກ຺ກຸຓຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, ອິຓສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕິ. ຕຓ຺ຫາສຫຄເຕນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຠູເຕນ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຫຄຕສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຕພ຺ຠາວມຕ຺ໂຕ ‘‘ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ໂປໂນຠວິກາ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓, ໔໘໐; ໓.໓໗໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ວິຍ. ເຕນາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຕິກ຺ຂາສທິໂສ ເຈຕ຺ຖ ຣາຄປຘາໂນ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕຸ ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໑; ຘ. ປ. ໑໘໔) ວິຍ ຕປຠູໂຕ ອໂທສປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ຆຣສາມິເກຫີຕິ ຆຣສ຺ສ ສາມິກຠູເຕຫິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ. ອິຕ຺ຖີນໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓໍ ໂຫຕິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ເສສານໍ ໂຣຄາທິສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປິຕ຺ຕໂທສໂກປນວເສນ ປິຕ຺ຕໂຣຄາຕຸໂຣ. ຕສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກປນໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ມຘຸສກ຺ກຣາທິກໍ ອມຘຸຣຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຕ຺ຕກໍ ຕິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄິຣຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອຸປທ຺ທເວຖາຕິ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໒໓) ອຸທ຺ຘຏປາໂຐ, ‘‘ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ນາມຘາຕຸວເສນ ອຕ຺ໂຖ, ອິທານິ ປນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ວິພ຺ຠມຕີຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕຕິ. ມຘຸສກ຺ກຣາທີນໍ ຣສໍ ນ ວິນ຺ທຕິ ນານຸຠວຕິ ນ ຊານາຕິ ນ ລຠຕິ ຈ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາສນຣສນ຺ຕິ ສາສນສ຺ສ ຣສໍ, ສາສນເມວ ວາ ຣສໍ.

ນກ຺ຂຕ຺ຕຉຓໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຫ ນຈ຺ຈໍ, ອໂຫ ຄີຕ’’ນ຺ຕິ. ມຸຕ຺ໂຕຕິ ພນ຺ຘນໂຕ ປມຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສາຕິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ.

ສີຆໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຈ຺ຈາຍິກໍ. ສີຆຕ຺ໂຖ ຫິ ອຕິສທ຺ໂທ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໙໓; ວິຠ. ໙໖໘) ວິຍ. ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸນາຕິ ວິນຍກ຺ກເມ ອກຸສເລນ. ປກຕໍ ນິຏ຺ຐານໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຊານາຕີຕິ ປກຕຎ຺ຎູ, ນ ປກຕຎ຺ຎູ ຕຖາ. ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຍາຖາວໂຕ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວາ’’ຕິອາທິ. ກປ຺ປິຍມໍເສປີຕິ ສູກຣມໍສາທິເກປິ. ອກປ຺ປິຍມໍສສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຈ຺ຉມໍສາທິສຎ຺ຎາຍ.

ທຓ຺ຑກສທ຺ເທນາປີຕິ ສາຂາທຓ຺ຑກສທ຺ເທນປິ. ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕຕິ ອວສງ຺ກິໂຕ ເຈວ ສມນ຺ຕໂຕ ສງ຺ກິໂຕ ຈ, ອຕິວິຍ ສງ຺ກິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາກາຣທສ຺ສນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິປີ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຫິ ໂຖກໍ ຄຈ຺ຉຕິປິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນ ຕາຍ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິປິ. ອີທິເສ ກນ຺ຕາເຣ ຄເຕ ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕຕິປິ, ຕສ຺ມາ ຈ ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອຄຕຏ຺ຐານເມວ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ໂສ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ ວາ, ນ ວາ ປາປຸຓາຕິ. ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ກາຍິກທຸກ຺ເຂນ ເຂທນໍ ວາ ກິຈ຺ຉໍ, ເຈຕສິກທຸກ຺ເຂນ ປີຬນໍ ກສິຣໍ. ເຂມນ຺ຕຠູມິນ຺ຕິ ເຂມຠູຕໍ ຠູມິໍ ອນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວຕ຺ຕາ, ຠຍສ຺ສ ຂີຍນໍ ວາ ເຂໂມ, ໂສວ ອນ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຍສ຺ສາ ຕຖາ, ສາ ເອວ ຠູມີຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິ, ຕໍ ນິພ຺ຠຍປ຺ປເທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ? ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ. ຘມ຺ເມ. ສງ຺ເຆ. ສິກ຺ຂາຍ. ປຸພ຺ພນ຺ເຕ. ອປຣນ຺ເຕ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໕) ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ. ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ, ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ວາ. ສທ຺ຘາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ‘‘ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທຫນວເສນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ສທ຺ທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອສກ຺ກຸຓນໂຕ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເອວ ສປ຺ປນໍ ສໍສໂຍ ອາສປ຺ປນໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣູປຣິ ວາ ສປ຺ປນໍ ປຣິສປ຺ປນໍ. ອຸຠເຍນປິ ຕຕ຺ເຖວ ສໍສຍວເສນ ປຣິພ຺ຠມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິໂຍຄາຫນ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອວມິທ’’ນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອໂນຄາຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉມ຺ຠິຕຠາວໍ ຫທຍມໍສຈລນໍ, ອຸຕ຺ຣາສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປເມຍ຺ຍປກ຺ເຂປິ ຍຖາຣຫເມສມຕ຺ໂຖ.

໒໒໔. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທິສຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອປ຺ປຫີນປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ອິຓາທິສທິສາ, ຕທຄ຺ເຄນ ຈ ເຕສໍ ປຫານໍ ອາຓຓ຺ຍາທິສທິສຕາຕິ. ອິທໍ ປນ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ – ສມິທ຺ຘຕນ຺ຕິ ອຑ຺ຒຕໍ. ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຓມາໂຣປິຕາຍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສວຑ຺ຒິກໍ. ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ອິຓທານຄ຺ຄຫເຓ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ລິຂິຕປຓ຺ຓໍ. ປຸນ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ອິຓຍາຈນວເສນ ສາສນລິຂິຕປຓ຺ຓໍ. ນິລ຺ເລປຕາຍາຕິ ຘນສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວນ ອວິລິມ຺ປນຕາຍ. ຕຖາ ອລຄ຺ຄຕາຍ. ປຣິຍາຍວຈນຎ຺ເຫຕໍ ທ຺ວຍໍ. ອຖ ວາ ນິລ຺ເລປຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິລິມ຺ປນຠາເວນ ວິເສສນຠູເຕນ ອລຄ຺ຄຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ອນຸປ຺ປນ຺ນອນຸປ຺ປາທນອຸປ຺ປນ຺ນປ຺ປຫານາທິວິຠາວນວເສນ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ ສວິເສສໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທີຆາຄເມ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ) ສງ຺ຄີຕມາຫ, ນ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ນິກາຍນ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ນິກາຍນ຺ຕຣາຄໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫານຠາເຄປິ. ປຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ປຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ມມາຍນາຠາເວນ ເນວ ສງ຺ໂຄ. ປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວນ ນ ພທ຺ໂຘ. ທິພ຺ພານິປິ ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ, ປເຄວ ມານຸສິຍານີຕິ ສມ຺ຠາວເນ ອປິ-ສທ຺ໂທ.

ອນຕ຺ຖກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ຈ ອຫິຕກໂຣ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸໂຍໂຄ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາ, ປຏິສງ຺ຂານພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນເຍວ. ຈາຣິຕ຺ຕສີລເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ອາຈາຣປຓ຺ຓຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາຣິຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປເວສິໂຕຕິ ປເວສາປິໂຕ. ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສາປິຕຕ຺ຕາ ອລທ຺ຘນກ຺ຂຕ຺ຕານຸຠວໂນ ປຸຣິໂສ ຫິ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສິໂຕ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ເອວ ວາ ຕທນນຸຠວນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ກໂຕ ປຸຣິໂສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອປຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຈ຺ຉິເມ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ. ໂອກາສນ຺ຕິ ກມ຺ມກາຣຓາກາຣຓໍ, ກມ຺ມກາຣຓກ຺ຂຓໍ ວາ. ມຫານຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖຫາປນມຸເຂນ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣກໍ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ, ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ, ຘມ຺ມນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຫສ຺ສ. ສາຘູນໍ ຣຕິຊນນໂຕ ຫິ ຘມ຺ໂມປິ ຉຓສທິສຏ຺ເຐນ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ມຫານຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ປຣາຍຕ຺ຕຕາປາທເນນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣກໍ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ວຸຑ຺ຒເສວິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ພລສ຺ສ, ພເລນ ວາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ກຣຓໍ ພລກ຺ກາໂຣ, ເຕນ. ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທນ຺ຕິ ນີວຣຓໂຕ ນິກ຺ຂມນປຏິປທໍ ອຸປຈາຣຠາວນເມວ, ນ ປຐມໍ ຌານໍ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປຈາຣຠາວນາຘິກາໂຣ.

ພລວາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວິຘມນສມຕ຺ເຖນ ພເລນ ພລວາ ວນ຺ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຠິສຍຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖິຍຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘນໂຕ. ຫຕ຺ຖສາຣນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຄຕຘນສາຣໍ. ສຊ຺ຊາວຸໂຘຕິ ສຊ຺ຊິຕຘນ຺ວາທິອາວຸໂຘ, ສນ຺ນທ຺ຘປຎ຺ຈາວຸໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສູຣວີຣເສວກຊນວເສນ ສປຣິວາໂຣ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ. ພລວນ຺ຕຕາຍ, ສຊ຺ຊາວຸຘຕາຍ, ສປຣິວາຣຕາຍ ຈ ໂຈຣາ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປລາເຍຍ຺ຍຸໍ. ອນຕ຺ຖກາຣິກາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຫິຕກາຣິກາ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຍຖາ ພາຫຸສຈ຺ຈາທີນິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍປີຕິ ອິຘາປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາທໂຍ ຕໂຍປິ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ປນ ສປ຺ປາຍກຖາ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນີວຣຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເສວນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕິຓໍ ວິຍາຕິ ຕິຓໍ ຠຍວເສນ ນ ຄເຓຕິ ວິຍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣຓູປາຍຠູຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິຕ຺ຖຣຓວເສນ ທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນນິມິຕ຺ຕຕາມຸເຂນ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິເມວ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຫານໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣຓູປາໂຍ, ປຫານຎ຺ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕວິຘູນນູປາໂຍຕິ.

໒໒໕. ‘‘ຕຸຏ຺ຐາກາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ປາໂມຊ຺ຊໍ ນາມ ຕຣຸຓປີຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ຫິ ຕຣຸຓຕາຍ ກຖຎ຺ຈິປິ ຕຸຏ຺ຐາວຕ຺ຖາ ຕຸຏ຺ຐາກາຣມຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປມຸທິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ປາໂມຊ຺ຊປເທນ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາ ສິຍາ. ‘‘ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສາ ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ, ອຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ ຜຣຓລກ຺ຂຓາ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປີຕິປເທນ ຜຣຓາ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາ ສິຍາ, ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ພໍ. ອິຘ, ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ຕຣຸຓພລວຕາມຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນໂຕ ຍາ ກາຈິ ຕຣຸຓາ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ພລວຕີ ປີຕິ, ປຎ຺ຈວິຘາຍ ວາ ປີຕິຍາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕຣຸຓພລວຕາສມ຺ຠວໂຕ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປຈ຺ຉິມາ ປຈ຺ຉິມາ ປີຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຕທນຸຈ຺ຉວິໂກ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕາຍ ຕຣຸຓປີຕິຍາ ວເສນ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ. ຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຕີຕຕ຺ໂຖ, ອິຕຣຖາ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘາຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘຠາວສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ’’ຕິ ອິມິນາ ປີຕິ ນາມ ເອຕ຺ຖ ພລວປີຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ, ອຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສກລສຣີຣໍ ສງ຺ໂຂຠຍມານາ ຊາຍຕິ. ສກລສຣີເຣ ປີຕິເວຄສ຺ສ ປີຕິວິປ຺ຜາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ໂຂຠນໍ.

ປີຕິສຫິຕໍ ປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ມໂນ, ປີຕິ ມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ປີຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ມໂນ ຍສ຺ສາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ສ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາໂຍຕິ ອິຘ ສພ຺ໂພປິ ອຣູປກລາໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ກາຍລຫຸຕາທີສຸ ວິຍ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເມວ, ນ ຈ ກາຍາຍຕນາທີສຸ ວິຍ ຣູປກາຍມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ. ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍວເສເນວ ເຫຕ຺ຖ ປສ຺ສມ຺ຠນມຘິປ຺ເປຕໍ, ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປນ ວິຄຕກິເລສທຣຖຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕທຣໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ, ປຫີນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສທຣໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕເຍວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏສຣີຣຕາຍ ກາຍິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ເວທຍຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸເຂນາຕິ ‘‘ສຸຂໍ ເວເທຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ສໍກິເລສນີວຣຓປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຐມຊ຺ຌານປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ອຸປຈາຣສຸເຂນ ອປ຺ປນາສຸເຂນ ຈ. ສມາຘານມ຺ເປຕ຺ຖ ຕທຸຠເຍເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຈາຣວເສນາປິ ອປ຺ປນາວເສນາປີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສ຺ສ ສຸຂປຏິສໍເວທນາ, ຕາວ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ, ຕຖາ ອິຘາປິ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອປ຺ປນາ. ຕຖາ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫາເນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ນ ປຏິປກ຺ຂານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕາ, ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ຈ ປຫີນສທິສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໑). ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສ຺ສ ສຸຂປຏິສໍເວທນາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕເຍວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏສຣີຣຕາຍ ກາຍິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ. ອປິຈ ກາ ນາມ ກຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ‘‘ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕສມາຘາເນ ປນ ສຸຂສ຺ສ ອຸປຈາຣຠາວນາຍ ວິຍ ອປ຺ປນາຍປິ ກາຣຓຕ຺ຕາ, ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວກ຺ຂມານາຍ ອປ຺ປນາຍ ເຫຕຸຜລວເສນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄສມາຘິ, ອປ຺ປນາສມາຘິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ພຠາຄສຸຂມິວ ວາ ອປ຺ປນາສຸຂມ຺ປິ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓເມວາຕິ ຕມ຺ປິ ອປ຺ປນາສຸຂໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໂນ ກາຣຓຠາເວນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖມສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມປທຕ຺ຖໍ ຍຖາຕຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ສໍກິຓ຺ຓາກຸລໍ ເກຈິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໖. ຍເທວໍ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ອຸປຈາຣວເສນປິ ອປ຺ປນາວເສນປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານໍ ກຖິຕໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ກິມຕ຺ຖິຍາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມາຫິເຕ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ‘‘ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປຣິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິໂຕ, ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິໂຕ ຈ ອຸປຣິ ປຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸປຈາຣສມາຘິສມຘິຄເມເນວ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວິເສໂສ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ປນ ເຕນ ວິນາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິສມຘິຄເມປິ ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທາທິກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທິສມຘິຄເມ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປ຺ປນາສມາຘິນາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິອປ຺ປນາສມາຘິນາ. ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນຕິ ໂຍ ອປ຺ປນາລກ຺ຂໂຓ ສມາຘິ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນ. ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວິຠາຄສ຺ສ ເຈວ ປຐມາຠິຎ຺ຎາທິວິຠາຄສ຺ສ ຈ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຣຊກາຍນ຺ຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສມຸທາຍຠູຕໍ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກກາຍໍ. ໂສ ຫິ ຄພ຺ຠາສເຍ ກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຣສງ຺ຂາຕໂຕ ປຸປ຺ຜສມ຺ຠວໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ກຣໂຊຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກໂຣຕິ ຫິ ມາຕຸ ໂສຓິຕສງ຺ຂາຕປຸປ຺ຜສ຺ສ, ປິຕຸ ສຸກ຺ກສງ຺ຂາຕສມ຺ຠວສ຺ສ ຈ ນາມໍ, ຕໂຕ ຊາໂຕ ປນ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊວເສນ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກກາໂຍວ. ກາມໍ ໂອປປາຕິກາທີນມ຺ປິ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິສມຘິຄໂມ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ສ຺ເວວ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ກໂຣຕິ ປຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ກໂຣ, ສຸກ຺ກໂສຓິຕໍ, ກເຣນ ຊາໂຕ ກຣໂຊຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ນາມກາໂຍປິ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ຕຖາ ລທ຺ຘູປກາໂຣວ ສິຍາ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຣູປກາໂຍວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ? ສທ຺ທນ຺ຕຣາຠິສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິສທ຺ທນ຺ຕຣາຠິສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ຫິ ຣູປກາໂຍ ເອວ ອິຘ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິຄມີຍຕິ ຕສ຺ເສວ ອຠິສນ຺ທນາທິກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຕ຺ຕາຕິ. ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ອຠິສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນາຕິ ຫິ ເຠທວເສນ, ສມຸທາຍາວຍວວເສນ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ເຫຕຸກິຣິຍາ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ອຠິສນ຺ທນໍ ປເນຕໍ ຌານມເຍນ ປີຕິສຸເຂນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຕິນ຺ຕຠາວາປາທນໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຈ ລູຂຠາວສ຺ສາປນຍນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເມຕິ ສ຺ເນເຫຕີ’’ຕິ, ອວສ຺ສຸຕຠາວໍ, ອລ຺ລຠາວຎ຺ຈ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຠິສນ຺ທນໍ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕປີຕິສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ປຣິປ຺ຜຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິ ສຸຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປຜຣຓວເສເນວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິສຸຂຕາ. ປຣິສນ຺ເທຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠສ຺ຕໍ ນາມ ຈມ຺ມປສິພ຺ພກໍ. ປຣິປ຺ຜຣຕີຕິ ສຸທ຺ຘກິຣິຍາປທໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸສຕີ’’ຕິ, ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏ຺ໂຐ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸສນກິຣິຍາເຍເວຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ນາ, ນ ພ຺ຍາປນກິຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ. ສພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພວາ ຍຖາ ‘‘ຄຸຓວາ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພວໂຕ, ‘‘ອວຍວາວຍວີສມ຺ພນ຺ເຘ ອວຍວິນິ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປເນຕສ຺ສ ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອວຍເວນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ ອວຍວີວິສໂຍເຍເວສ ສພ຺ພສທ຺ໂທຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຉວິມໍສາທິໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາເຕນ ອວຍເວນ ອວຍວີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສວໂຕ ກາຍສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອຸປາ…ເປ… ຐານ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອຸປາທິນ຺ນກສນ຺ຕຕິປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນຕິ ກມ຺ມຊຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉວິມໍສໂລຫິຕານຸຄຕນ຺ຕິ ຉວິມໍສໂລຫິຕາທິກມ຺ມຊຣູປມນຸຄຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມຊຣູປໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປນໂຕ ເຕນ ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຜຸຏຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໗. ເຉໂກຕິ ກຸສໂລ, ຕໍ ປນ ໂກສລ຺ລໍ ‘‘ກໍສຖາເລ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓານິ ອາກິຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ, ປກຣຓໂຕ ຈ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓານໍ ກຣເຓ, ປໂຍຊເນ, ປິຓ຺ຑເນ ຈ ສມຕ຺ຖຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຏິພໂລ’’ຕິອາທິນາ. ກໍສສທ຺ໂທ ປນ ‘‘ມຫຕິຍາ ກໍສປາຕິຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໑) ສຸວຓ຺ເຓ ອາຄໂຕ, ‘‘ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໓໔) ກິຕ຺ຕິມໂລເຫ, ‘‘ອຸປກໍໂສ ນາມ ຣາຊາ ມຫາກໍສສ຺ສ ອຕ຺ຣໂຊ’’ຕິອາທີສຸ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໐.໑໖໔ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ. ອິຘ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂລເຫຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ໂລເຫນ ກຕຠາຊເນ’’ຕິ. ນນຸ ອຸປມາກຣຓມຕ຺ຕເມວິທໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ກໍສຖາລກສ຺ສ ສວິເສສສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣຕິ ‘‘ມຕ຺ຕິກາຠາຊນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ສນ຺ເທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິມທ຺ເທຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ສນ຺ທນກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ, ອນາທຣລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ກິຣິຍນ຺ຕຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນກ຺ຂເຓເຍວ ກິຣິຍນ຺ຕຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອນາທຣລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ປຣິປ຺ໂຜສກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຠາວນປຸໍສກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຜຸສສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປຣິສິຎ຺ຈເນ ຍຖາ ຕໍ ວາຕວຸຏ຺ຐິສມເຍ ‘‘ເທໂວ ຈ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜຸສາຍຕີ’’ຕິ, (ປາຈິ. ໓໖໒) ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ຕໂຕ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓໂຕ ອຸປຣິ ອຸທເກນ ພ຺ຍາປນກຣຓວເສນ ປຣິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ປກຣຓາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປໂກ, ‘‘ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ປນ ວຈນໍ ‘‘ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ປຣິປ຺ໂຜສກ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ‘‘ສນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທ-ສທ຺ໂທ ປິຓ຺ຑກຣເຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິຓ຺ຑໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອນຸຄຕາຕິ ອນຸປວິສນວເສນ ຄຕາ ອຸປຄຕາ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ປຣິໂຕ ຄຫິຕາ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏ຺ຐາ.

ອນ຺ຕໂຣ ຈ ພາຫິໂຣ ຈ ປເທໂສ, ເຕຫິ ສຫ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ, ນ຺ຫານິຍປິຓ຺ຑິ, ‘‘ສມນ຺ຕຣພາຫິຣາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂມ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາກາຣເຓເນວ ສນ຺ຕຣພາຫິໂຣ ນ຺ຫານິຍປິຓ຺ຑິ ຜຸຏາ ອຸທກສ຺ເນເຫນາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ອຸທກສິເນເຫນ ຜຸຏາ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ, ສພ຺ພປເທເສ ຫຸຕ຺ວາ ເອວ ຜຸຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ ຜຸຏາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ນ຺ຫານິຍປິຓ຺ຑິຍາ ສພ຺ພໂສ ອຸທເກນ ເຕມິຕຠາວມາຫ, ‘‘ນ ຈ ປຄ຺ຆຣຓີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕິນ຺ຕາຍປິ ຕາຍ ຆນຖທ຺ຘຠາວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸທກສ຺ສ ຜຸສິຕໍ ຜຸສິຕໍ, ນ ຈ ປຄ຺ຆຣຓີ ສູທນີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ພິນ຺ທຸໍ ອຸທກໍ’’ ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ອຸທກສງ຺ຂາຕໍ ພິນ຺ທຸນ຺ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ. ພິນ຺ທຸສທ຺ໂທ ຫິ ‘‘ພ຺ຍາລມ຺ພມ຺ພຸຘຣພິນ຺ທູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຘາຣາວຍເວ. ເອວໍ ປນ ອປຄ຺ຆຣຓໂຕ ຫຕ຺ເຖນປິ ທ຺ວີຫິປິ ຕີຫິປິ ອງ຺ຄຸເລຫິ ຄເຫຕຸໍ, ໂອວຏ຺ຏິກາຍ ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຍທິ ຫິ ສາ ປຄ຺ຆຣຓີ ອສ຺ສ, ເອວໍ ສຕິ ສ຺ເນຫວິຄມເນນ ສຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ຖທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາ ຄເຫຕຸໍ, ກາຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອວຏ຺ຏິກາຍາຕິ ປຣິວຏ຺ຏຸລວເສນ, ຄຸຬິກາວເສນ ສາ ປິຓ຺ຑິ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໙. ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸທກສິຣາຫິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊຕິ ອຸທ຺ຘໍ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ອຸພ຺ຠິທໍ, ຕາທິສໍ ອຸທກໍ ຍສ຺ສາຕິ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກ, ທ-ກາຣສ຺ສ ປນ ຕ-ກາເຣ ກເຕ ອຸພ຺ຠິໂຕທໂກ, ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸພ຺ຠິນ຺ນອຸທໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນທີຕີເຣ ຂຕກູປໂກ ວິຍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກມ຺ປິ ອຸທກໍ ກຕ຺ຖຈິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຕໍ ໂກຈິ ອນ຺ໂຕເຍວ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫນໂຕ, ອິຘ ປນ ວາລິກາຕເຏ ວິຍ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອໂຂຠກສ຺ສ ສນ຺ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ອຸທກສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາອຸທກສິຣາ, ໂລຫິຕານຸຄຕາ ໂລຫິຕສິຣາ ວິຍ ອຸທການຸຄໂຕ ປຖວິປເທໂສ ‘‘ອຸທກສິຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນກອຸທໂກຕິ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫນກອຸທໂກ. ອນ຺ໂຕເຍວາຕິ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສມຕລປເທເສ ເອວ. ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກຕິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐນກອຸທໂກ. ອາຄມນມຄ຺ໂຄຕິ ພາຫິຣໂຕ ອຸທກຣຫທາຠິມຸຂໍ ອາຄມນມຄ຺ໂຄ. ກາເລນ ກາລນ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີປທໍ ‘‘ເອໂກ ເອກາຍາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໔໓, ໔໔໔, ໔໕໒) ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເລ ກາເລ’’ຕິ. ອນ຺ວທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸສທ຺ໂທ ພ຺ຍາປເນ. ວສ຺ສານສ຺ສ ອທ຺ຘມາສໍ ອທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອນຸທສາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ວສ຺ສນໍ. ອນຸປ຺ປວຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນ ອຸປວຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ວສ຺ສສທ຺ທໂຕ ຈສ຺ສ ສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ວສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ.

‘‘ສີຕາ ວາຣິຘາຣາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປທສ຺ສ ‘‘ສີຕໍ ຘາຣ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ອຕ຺ຖວຈນໍ ຘາຣສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິລິງ຺ຄິກຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ສີຕນ຺ຕິ ໂຂຠນາຠາເວນ ສີຕລໍ, ປຸຣາຓປຓ຺ຓຕິຓກຏ຺ຐາທິສໍກິຓ຺ຓາຠາເວນ ວາ ເສຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເສຕໍ ສີຕນ຺ຕິ ຫິ ປຣິຍາໂຍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກເຍວ ຣຫໂທ ຄຫິໂຕ, ນ ອິຕເຣຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາຣາກິຣຓວເສນ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນ຺ຕໍ, ວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ວາ. ໂຂເຠຕີຕິ ອາໂລເຬຕິ. ວຸຏ຺ຐີຕິ ວສ຺ສນໍ. ຘາຣານິປາຕປຸພ຺ພຸຬເກຫີຕິ ອຸທກຘາຣານິປາເຕຫິ ຈ ຕໂຕເຍວ ອຸຏ຺ຐິຕອຸທກປຸພ຺ພຸຬກສງ຺ຂາເຕຫິ ເຜຓປຏເລຫິ ຈ. ເອວໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຣຫທານມຄເຫຕພ຺ພຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸພ຺ຠິໂທທກສ຺ເສວ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ວທຕິ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວາຕິ ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ນິສິນ຺ນເມວ, ອປຣິກ຺ໂຂຠຕາຍ ນິຈ຺ຈລເມວ, ສຸປ຺ປສນ຺ນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທ຺ຘິນິມ຺ມິຕມິວາຕິ ອິທ຺ຘິມຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ຕຖາ ນິມ຺ມິຕໍ ອິວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍວຈເນ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິກໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ‘‘ອຸປ຺ປລິນີ’’ຕິອາທິ ຄຈ຺ຉສ຺ສປິ ວນສ຺ສປິ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ຍາວ ອຄ຺ຄາ, ຍາວ ຈ ມູລາ’’ຕິ ວຈນໂຍເຄນ ‘‘ອປ຺ເປກຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉາທີນເມວ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ວນເມວາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປ຺ປລານີຕິ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉານິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປ຺ປລວເນ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວຍເວນ ຫິ ສມຸທາຍສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ກຕໍ. ເອກຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉາທິ ອຸປ຺ປລາທິເຍວ, ຈຕຸປຎ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ປນ ອຸປ຺ປລາທິວນນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ຊລາສໂຍປິ ອຸປ຺ປລິນິອາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປທຕ຺ຕເຍ, ເອເຕສຸ ວາ ຕີສຸ ອຸປ຺ປລປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກສງ຺ຂາເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ. ‘‘ເສຕຣຕ຺ຕນີເລສູ’’ຕິ ອຸປ຺ປລເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສຕຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປລໍ ອຸປ຺ປລເມວ ອຸປ຺ປລສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ຎນາມວເສນ ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຕປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕສທ຺ໂທ ພຫຸປຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕຄ຺ຆີ ສຕຣໍສິ ສູຣິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອເນກສງ຺ຂ຺ຍາຠາວໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອເນກປຕ຺ຕສ຺ສາປິ ປທຸມຠາເວ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປຸປ຺ຜທລມຘິປ຺ເປຕໍ. ວຓ຺ຓນິຍເມນ ເສຕໍ ປທຸມໍ, ຣຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກນ຺ຕິ ສາສນໂວຫາໂຣ, ໂລເກ ປນ ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ສິຕໍ ຣຕ຺ຕໍ, ໂກກນທໍ ໂກກາສໂກ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ຫິ ໂກກນາມການໍ ສຸນຂານໍ ນາທຍໂຕ ສທ຺ທາປຍໂຕ, ເຕຫິ ຈ ອສິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ໂກກນທໍ, ໂກກາສໂກ’’ຕິ ຈ ປທຸມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປທ຺ມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ ອຸທກໍ ປາຕິ, ອຸທເກ ວາ ປ຺ລວຕີຕິ ອຸປ຺ປລໍ. ປງ຺ເກ ທວຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປກາເຣນ ວາ ທວຕິ ວິຣຸຫຕີຕິ ປທຸມໍ. ປຓ຺ຑຣໍ ວຓ຺ຓມສ຺ສ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ມຸຑິຕພ຺ພໍຂຓ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ມ-ກາຣສ຺ສ ປ-ກາຣາທິວເສນ. ມຸຑິສທ຺ທຎ຺ຫິ ມຸຑຣິສທ຺ທໍ ວາ ຂຓ຺ຑນຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ເຈຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ. ຍາວ ອຄ຺ຄາ, ຍາວ ຈ ມູລາ ອຸທເກນ ອຠິສນ຺ທນາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸທການຸຄ຺ຄຕານີ’’ຕິ ວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອຸທກໂຕ ນ ອຸຄ຺ຄຕານິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຕຸ ອຸທເກ ອນຸຣູປຄຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທກາ…ເປ… ຄຕານີ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ອຸປ຺ປລາທີນິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸທກໍ ວິຍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ຍສ຺ມາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຣາຄາທິອຸປກ຺ກິເລສມລາປຄມໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ນິມ຺ມລໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄມນເມວ ປຣິສຸທ຺ຘຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຣິໂຍທາຕຕາ ສຸທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິຆໍສເນນ ປຠສ຺ສຣຕາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປຠສ຺ສຣຕາເຍວ ປຣິໂຍທາຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຠສ຺ສຣຏ຺ເຐນ ປຣິໂຍທາຕ’’ນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊຸ ວິຍ ປຠາຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນິຈ຺ຉຣຓໍ ປຠສ຺ສຣໍ ຍຖາ ‘‘ອາຠສ຺ສຣາ’’ຕິ. ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂອທາເຕນາ’’ຕິ ຄຸຓວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອທາເຕນ…ເປ… ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຜຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຜຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ກິລິຏ຺ຐວຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂອທາຕວຕ຺ເຖນ ວິຍ ສວິເສສໍ ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ອປ຺ປກມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕງ຺ຂຓ…ເປ… ພລວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕງ຺ຂຓໂຘຕປຣິສຸທ຺ເຘນາ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ໂອທາຕສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘວຈໂນ ເອວ ‘‘ຄິຫີ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ເສຕວຈໂນ ເຍນ ເກນຈິ ຕງ຺ຂຓໂຘຕປຣິສຸທ຺ເຘເນວ ອຸຕຸຜຣຓສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນນຸ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນ ອຜຸຏໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ໂອທາຕວຕ຺ຖຜຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸຕຸຜຣຓໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຸຕຸຜຣຓໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ອິມິສ຺ສາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ, ຕສ຺ມາ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ຈ ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ຜຣຓາສມ຺ຠວໂຕ, ອຸປເມຍ຺ເຍນ ຈ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸຕຸຜຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໂຕ ຫິ ອຍໍ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຈິຕ຺ຣເທສນາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕຕິ. ໂຍຄິໂນ ຫິ ກຣຊກາໂຍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອຸຕຸຜຣຓສທິເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນ ຜຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ວຕ຺ຖສ຺ສ ວິຍ ເຕນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຜຣຓໂຕ, ປຸຣິສສ຺ສ ສຣີຣໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸຕຸຜຣຓຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທຎ຺ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ຄຸຓທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ’’ຕິ ເຈໂຕຄຫເຓນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ນາມ ສາຕລກ຺ຂຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາເຍວ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໕).

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມປຣິທີປນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມປຣິທີປນາ, ຕາວຕາ ວຈນກ຺ກເມນ. ລຠນໍ ລາໂຠ, ໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ລາຠີ, ຣູປຊ຺ຌານານໍ ລາຠີ ຣູປຊ຺ຌານລາຠີ ຍຖາ ‘‘ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໗໐; ອຸທາ. ໓໘) ລຠນສີໂລ ວາ ລາຠີ. ກິໍ ລຠນສີໂລ? ຣູປຊ຺ຌານານີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວມິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ. ນ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີຕິ ນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ, ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄເມ ອວິນາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫີຕິ ‘‘ກສິຓານຸໂລມໂຕ, ກສິຓປຏິໂລມໂຕ ກສິຓານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ, ຌານານຸໂລມໂຕ, ຌານປຏິໂລມໂຕ, ຌານານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ, ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ຌານກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໂຕ, ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໕) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ. ສຕິປິ ຌາເນສຸ ອາວຊ຺ຊນາທິປຎ຺ຈວິຘວສີຠາເວ ອຍເມວ ຈຸທ຺ທສວິໂຘ ວສີຠາໂວ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວໍ ວິນາ ຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ ເອວ ຈິຓ຺ຓວສີຠາເວນ ສມາປຕ຺ຕິ ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ຕາສໍ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄເມ ອວິນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຍຖາປາຐເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ປາຬິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ, ສາວເສສປາຐຠາວໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເອສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຊ຺ເຊວໍ ອຣູປຊ຺ຌານານິປິ ປາຬິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາວເສສປາໂຐ ຠຄວຕາ ກໂຕຕິ? ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎານໍ ວິເສສໂຕ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທກຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ຫິ ຕາສໍ ຕຖາ ອວິນາຠາເວ ວິເສສໂຕ ປເນຕາ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທກາ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ຕປ຺ປາທກຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ເທສນາ ກຕາ, ນ ປນ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອິຘ ອນນຸປໂຍຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ວິປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາຣາຊ (ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ) ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ກິມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ’’ຕິ ປທໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາຍາຫ ‘‘ໂສ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ, ຍຖາຣຸຕວເສນ, ເນຍ຺ຍຕ຺ຖວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສິຕາວິສິຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ໂສ’’ຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ເສສໍ ‘‘ເອວໍ ສມາຫິເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຖຊາຕໍ. ເຎຍ຺ຍໍ ຊານາຕີຕິ ຎາຓໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນໍ, ຎາຓເມວ ທສ຺ສນໍ ນ ຈກ຺ຂາທິກນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ຎາຓໍ, ຕຍິທໍ ປນ ຎາຓທສ຺ສນປທໍ ສາສເນ ເຍສຸ ຎາຓວິເສເສສຸ ນິຣຸຬ຺ຫໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິປໂຍຊນາຍ. ຜາສຸວິຫາໂຣຕິ ອຣິຍວິຫາຣຠູໂຕ ສຸຂວິຫາໂຣ. ຠຄວໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ເທວຕາໂຣຈນເມວ, ອຖ ໂຂ ຕທາ ຠຄວໂຕປິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸທປາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫໍ ກາລງ຺ກຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລງ຺ກໂຕ. ‘‘ກາລາໂມ’’ຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ [ວິມຸຕ຺ຕິ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ນາມ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕ ເຕຠູມກສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຊານາຕິ, ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ເຕ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ຊາຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ.

ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕທຎ຺ຎກຣຓີຍໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຫຣຕີຕິ ອຍໍ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຠິມຸຂຠາໂວເຍວ ຫິສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາທິກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ກເມນ ຊາເຕ ວິປສ຺ສນາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕເປສນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ນິນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ວິປສ຺ສນາຍໍ ນິນ຺ນໍ. ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕສ຺ສໍ ໂປຓໍ ວງ຺ກໍ ປພ຺ຠາຣໍ ນີຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ໂອທນກຸມ຺ມາເສຫິ ອຸປຈີຍຕິ ວຑ຺ຒາປີຍຕິ, ອຸປຈຍຕິ ວາ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອທເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຘມ຺ໂມຕິ ປຠງ຺ຄຸຕາຍ ອທ຺ຘຸວສຠາໂວ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວິຆາຕຕ຺ຖາຍາຕິ ສຣີເຣ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘສ຺ສ ວິຄມາຍ. ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມຕິ ອຸຈ຺ຉາເທຕພ຺ພຕາສຠາໂວ, ອິມສ຺ສ ປູຕິກາຍສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຠາວໂຕ ຄນ຺ໂຘທກາທີຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ຏນວິລິມ຺ປນຊາຕິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຉາທເນນ ຫິ ປູຕິກາເຍ ເສທວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ຄຣຸຠາວທຸຄ຺ຄນ຺ຘານມປຄໂມ ໂຫຕິ. ມຫາສມ຺ພາຫນໍ ມລ຺ລາທີນໍ ພາຫຸວຑ຺ຒນາທິອຕ຺ຖໍວ ໂຫຕິ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາພາຘວິໂນທນຕ຺ຖໍ ປນ ຂຸທ຺ທກສມ຺ພາຫນເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກສມ຺ພາຫເນນາ’’ຕິ, ມນ຺ທສມ຺ພາຫເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມຕິ ປຣິມທ຺ທິຕພ຺ພຕາສຠາໂວ.

ເອວໍ ອນິຍມິຕກາລວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ນິຍມິຕກາລວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ ‘‘ທຫຣກາເລ’’ຕິອາທິນາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສເນວ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິກປ຺ປນສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ນ ປຍຸຕ຺ໂຕ, ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ. ທຫຣກາເລຕິ ອຈິຣວິຊາຕກາເລ. ສຍາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຉນປີຬນາທິວເສນ ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມິຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ຍຖາປມາຓໍ, ມນ຺ທໍ ວາ ອຎ຺ຉນປີຬນາທີນິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຉນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາກຑ຺ຒນໍ. ປີຬນໍ ສມ຺ພາຫນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ສມິຎ຺ຊນອຸຄ຺ຄມນາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ປຣິຫຣິໂຕປີຕິ ອຸຈ຺ຉາທນາທິນາ ສຸເຂຘິໂຕປິ. ຠິຊ຺ຊຕິ ເຈວາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ນສ຺ສຕິ ຈ. ວິກິຣຕິ ຈາຕິ ເອວໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ຈ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອສາເຘນ຺ໂຕ ວິປ຺ປກິຓ຺ໂຓວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນວຫິ ປເທຫິ ຍຖາຣຫໍ ກາເຍ ສມຸທຍວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສິຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຉຫິ ປເທຫີຕິ ‘‘ຣູປີ, ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ, ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ, ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ, ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ, ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິເມຫິ ຉຫິ ປເທຫິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ໂຫຕຸ ມຊ຺ເຌ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ກາຍສ຺ສ ສມຸທຍກຖນໍ ເຕສໍ ຕທຕ຺ຖທີປນໂຕ, ‘‘ຣູປີ, ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ, ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປນ ຕີຫິ ຕ຺ປເທຫິ ກຖໍ ຕສ຺ສ ຕຖາກຖນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ ເຕສໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອທີປນໂຕຕິ? ຍຸຕ຺ຕເມວ ເຕສມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ທີປິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຣູປີ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອຸຕຸອາຫາຣລກ຺ຂເຓນ ຣູເປນ ຣູປວາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ. ປຈ຺ຈຍສງ຺ຄມວິສິຏ຺ເຐ ຫິ ຕທສ຺ສຕ຺ຖິອຕ຺ເຖ ອຍມີກາໂຣ. ‘‘ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ, ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປທທ຺ວຍໍ ຕຖາວິຘຣູປຸປ຺ປາທເນນ ສຓ຺ຐານສມ຺ປາທນຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກນ຺ຕິ. ທ຺ວີຫີຕິ ‘‘ເຠທນຘມ຺ໂມ, ວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ. ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ ຫທຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕທາ ປວຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕເມວ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ເມ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ກາເຍນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ກາຍສຎ຺ຎິຕານຎ຺ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ.

໒໓໕. ສຸຏ຺ຐຸ ໂອຠາສຕີຕິ ສຸໂຠ, ປຠາສມ຺ປນ຺ໂນ ມຓິ, ຕາຍ ເອວ ປຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຓິໂນ ຠທ຺ຣຕາຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸໂຠຕິ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສຸທ຺ຘາກຣສມຸຏ຺ຐານເມວ ມຓິໂນ ສຸວິສຸທ຺ຘຊາຕິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິມາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາກຣສມຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ສຸວິສຸທ຺ຘຣຕນາກຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກຣປຣິວິສຸທ຺ຘິມູລໂກ ເອວ ຫິ ມຓິໂນ ກຸຣຸວິນ຺ທຊາຕິອາທິຊາຕິວິເສໂສຕິ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປນ ເວຬຸຣິຍມຓິໂນ ວິຬູຣ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔ ອາທໂຍ ວາກ຺ຍກ຺ຂ຺ຂ຺ນ຺ເຘສຸ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ປພ຺ພຕສ຺ສ, ວິຬູຣ ຄາມສ຺ສ ຈ ອວິທູເຣ ປຣິສຸທ຺ຘາກໂຣ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ໂສ ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ວິຬູຣນາມກສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ, ຄາມສ຺ສ ຈ ອວິທູເຣ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິໂຍຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ເທວໂລເກ ປວຕ຺ຕສ຺ສປິ ຈ ຕໍສທິສວຓ຺ຓນິຠຕາຍ ຕເທວ ນາມໍ ຊາຕໍ ຍຖາ ຕໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ລທ຺ຘນາມວເສນ ເທວໂລເກ ເທວຕານໍ, ໂສ ປນ ມຍູຣຄີວາວຓ຺ໂຓ ວາ ໂຫຕິ ວາຍສປຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ວາ ສິນິທ຺ຘເວຓຸປຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ວາຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ປນ ‘‘ອລ຺ລເວຬຸວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ວໍສວຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ‘‘ມຎ຺ຊາຣກ຺ຂິມຓ຺ຑລວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕເຍວ ໂສ ອິຘ ປເທເສ ມຎ຺ຊາຣມຓີຕິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປຣິໂຠຄາຣຫປຓີຕຕຣມຓິຠາວໂຕ ປນ ຕສ຺ເສວ ປາຬິຍໍ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ອານນ຺ທ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ມຓິຣຕນໍ ປາຕຸຣໂຫສິ, ໂສ ອໂຫສິ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໘). ປາສາຓສກ຺ຂຣາທິໂທສນີຫຣຓວເສເນວ ປຣິກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອປນີຕປາສາຓສກ຺ຂໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ.

ຉວິຍາ ເອວ ສຓ຺ຫຠາເວນ ອຈ຺ຉຕາ, ນ ສງ຺ຆາຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ໂຉຕິ ຕນຸຈ຺ຉວີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຈວ ວິເສເສນ ປສນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິໂຠຄມຓິຣຕນາກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຘວນເວຘນາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ປາສາຓາທີສຸ ໂຘຕຕາ ໂຘວນໍ, ກາຬກາທິອປຫຣຓຕ຺ຖາຍ ເຈວ ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸນຕ຺ຖາຍ ຈ ວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາ ເວຘນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕາປສຓ຺ຫກຣຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາວຸນິຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕາທິສສ຺ເສວ ອາວຸຕສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຓິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ. ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິປສ຺ສນາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ມຓິໂນ ອາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍສ຺ສ ອາວິຠູຕກາໂລ ຕນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານມາວິຠູຕກາໂລ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຸປມາສມ຺ປາທເນ ກາຣຓວິຠາວນາ, ‘‘ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ‘‘ອິທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐວ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ, ‘‘ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເວຬຸຣິຍມຓິມ຺ຫິ. ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ກາຍສຎ຺ຎິຕຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມຓານໍ. ‘‘ຜສ຺ສປຎ຺ຈມການ’’ນ຺ຕິອາທິປທຕ຺ຕຍສ຺ເສຕໍ ວິເສສນໍ ອຕ຺ຖວສາ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈນວິປຣິຓາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປທສ຺ສາປິ ວິເສສນຠາວໂຕ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຄ຺ຄຫເຓນ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຄຫິຕຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓຄຕິກຕ຺ຕາ ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ‘‘ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອວິໂຣຘິຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ຄຫຓນ຺ຕິ? ‘‘ອິທຎ຺ຈ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ເສວ ວຈນໂຕ. ‘‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ກາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ຕເທວ ວິປສ຺ສນາຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍວິສຍາທິວເສນ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ອິຘ ຄຫຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ວາ ອາວິຠູຕກາໂລ’’ຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຫາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒ ອາທໂຍ) ເທສິຕນເຍນ ປາກຏຠາວໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມການໍ ຄຫຓໍ, ນິຣວເສສປຣິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ, ຍຖາຣຸຕໍ ເທສິຕວເສນ ປຘານຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ປເນເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອາວິຠວນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ? ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ເສວ, ຕສ຺ສ ປນ ອາວິຠູຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາປິ ອາວິຠູຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາວິຠູຕກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຣໂຕ, ຉຏ຺ຐຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎານໍ ປຸຣໂຕວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຠູຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລານມນນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ, ປຘານໂຕ ປນ ຕພ຺ພຈເນເນວ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອວິເສສໂຕ ຕສ຺ສ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄສທ຺ເທນ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ຕສ຺ເສວາຠິຎ຺ຎາປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈ ໂຈທນາສມ຺ຠວໂຕ. ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຸຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຕາສໍ ນານນ຺ຕຣຕາຍ ອນຸປກາຣໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຠິຎ຺ຎາຍ ປຸຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ອນນ຺ຕຣຕາຍ ອຸປກາຣໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຣໂຕ, ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປນ ອຸປກາຣຏ຺ຐາເນ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ອນຸປກາຣຏ຺ຐາເນວ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ໂຈທນາ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ ປຣິຫາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ຎາຓານຸປຸພ຺ພິຍາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຕາຍ ອຸປກາຣໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາວາເຣຕິ ຉຬຠິຎ຺ຎາວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ເທສນາວາເຣ. ເອຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ວາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ກຖິຕາສຸ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ວິຍ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາປິ ອວສ຺ສໍ ກເຖຕພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາລກ຺ຂຓຠາເວນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໂຕ, ນ ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ, ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປເວເສຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ອນຠິຎ຺ຎາລກ຺ຂຓຠາເວນ ຕທປຣິຍາປນ຺ນໂຕ. ອິຕິ ເອຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕາສມຠິຎ຺ຎານໍ ອນ຺ຕຣາ ວາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອວສຣາຠາວໂຕ ອິເຘວ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອິຘ ທສ຺ສເນ ຕເທວ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ອິທມ຺ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມຸຈ຺ຈິນາຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ອີທິເສ ຐາເນ ຈ-ສທ຺ໂທ ວາ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ໂສ ຈ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສເນ ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນາ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສ຺ເສວ ໂຊຕກາ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕາ ຍຖາ ມຄ຺ຄນິທສ຺ສເນ ສາຂາຠງ຺ຄາ, ຍຖາ ຈ ອທິສ຺ສມານາ ໂຊຕເນ ປທີປາຕິ ເອວມີທິເສສຸ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສນມ຺ຫິ, ຈ ສທ຺ໂທ ຍທິ ທິສ຺ສຕິ;

ສມຸຈ຺ຈເຍ ວິກປ຺ເປ ໂສ, ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຠາວິນາ’’ຕິ.

ອກຕສມ຺ມສນສ຺ສາຕິ ເຫຕຸຄພ຺ຠປທໍ. ຕຖາ ກຕສມ຺ມສນສ຺ສາຕິ ຈ. ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຠຣວມ຺ປິ ຣູປໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ເຠຣວໍ ຣູປໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສໂຕຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸຈ຺ຈວາລິກວາສິມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ເຠຣວໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ເຠຣວໍ ສທ຺ທໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ມໍສໂສເຕນ ສຸຓໂຕປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸຈ຺ຈວາລິກວາສິມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ. ເຖໂຣ ຫິ ໂກຎ຺ຈນາທສຫິຕໍ ສພ຺ພເສຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ມາເປຕ຺ວາ ທິສ຺ວາ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ສຎ຺ຊາຕຠຍສນ຺ຕາໂສຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒.໘໘໒; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໓) ວຸຕ຺ໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ກຕສມ຺ມສນສ຺ສ ທິພ຺ພາຍ…ເປ… ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຍວິໂນທນເຫຕຸ ນາມ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ກຕສມ຺ມສນຕາ, ຕສ຺ສ, ເຕນ ວາ ສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເຘວາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣເມວ. ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາປາຐໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕໍ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຄຕສຸຂໍ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ຌານາຠິຎ຺ຎາທີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ວິສຸໍ ຠູຕໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ຘມ຺ມປເທ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທມ຺ປິ ໂຂ ມຫາຣາຊ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ…ເປ… ປຓີຕຕຣຎ຺ຈາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ອິມເມວ ນຍໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິໂຕວາຕິ ອຠິຎ຺ຎານມາທິມ຺ຫິເຍວ.

ມໂນມຍິທ຺ຘິຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໖-໗. ມໂນມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມຍສທ຺ໂທ ອປຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣປທປູຣຓນິພ຺ພຕ຺ຕິອາທີສຸ ອເນເກສ຺ວຕ຺ເຖສຸ ອາຄໂຕ. ອິຘ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ເຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຈຣິເຍນາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໓໖, ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໗) ປນ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານມເນນ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ, ອຠິຎ຺ຎາມເນນ, ອຘິຏ຺ຐານມເນນ ຈາຕິ ອຸຠຍຖາປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ອງ຺ຄໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທິຕໍຕໍສມຸທາຍໍ, ປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ນາມ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸອາທິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມຸທາເຍ ອວຍວໍ. ‘‘ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາເຍວ ອຫີນຕາ, ນ ຕຸ ອປ຺ປຓີຕຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓຠາໂວ ຈ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນໍ ສຓ຺ຐານວເສເນວ. ນິມ຺ມິຕຣູເປ ຫິ ປສາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຓ຺ຐານວເສນ ອວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາວ ຕສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນມ຺ປິ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຓ຺ຐານວເສນາຕິ ຈ ກມລທລາທິສທິສສຓ຺ຐານມຕ຺ຕວເສນ, ນ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ. ‘‘ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄິໍ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ອິທ຺ຘິມຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວິທ຺ຘກຓ຺ໂຓຕິ ກຸລຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ກຓ຺ຓາລງ຺ກາຣປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ອວິຊ຺ຌິຕກຓ຺ໂຓ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣຫີ’’ຕິ, ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາວຍວວິເສສາທິສພ຺ພາກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ອິທ຺ຘິມຕາ.

ອຍເມວຕ຺ໂຖ ປາຬິຍມ຺ປິ ວິຠາວິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກນ຺ຕິອາທິອຸປມາຕ຺ຕຍມ຺ປິ ຫິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກນ຺ຕິອາທິ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ປິ ຫິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປມາມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ຍມ຺ປິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປມາຠາວໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ນິຍຕານເປກ຺ເຂນ ຈ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ‘‘ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນເມວ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ວຓ຺ຓໂຕປິ ອວຍວວິເສສໂຕປິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍເຍວ. ກຖໍ ສທິສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຎ຺ຊສທິສາ ເອວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຸຎ຺ຊໍ ນາມ ຕິຓວິເສໂສ, ເຍນ ໂກຈ຺ຉາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ປວາເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາ ເອວ ອີສິກາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕ ອີສິກາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ອີສິກາຕິ ຈ ກຬີໂຣ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໓໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວຏ຺ຏາຍ ໂກສິຍາຕິ ປຣິວຏ຺ຏຸລາຍ ອສິໂກສິຍາ. ປຕ຺ຖຏາຍາຕິ ປຏ຺ຏິກາຍ. ກຣຑິຕພ຺ໂພ ຠາເຊຕພ຺ໂພຕິ ກຣຓ຺ໂຑ, ເປຬາ. ກຣຑິຕພ຺ໂພ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ກຣຓ຺ໂຑ, ນິມ຺ໂມກໍ. ອິຘາປິ ນິມ຺ໂມກເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓ຺ຑາຕິ ອິທມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ວິລີວກຣຓ຺ໂຑ ນາມ ເປຬາ. ກສ຺ມາ ອຫິກຎ຺ຈຸກສ຺ເສວ ນາມໍ, ນ ວິລີວກຣຓ຺ຑກສ຺ສາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ອຫິກຎ຺ຈຸໂກ ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ສ຺ເວວ ອຫິນາ ສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຣຓ຺ຑາຍາຕິ ເປຬາຍ, ນິມ຺ໂມກໂຕຕິ ຈ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໓໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເປຬາຄຫຓໍ ອຫິນາ ອສທິສຕາຍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ຍຊ຺ເຊວໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປນ ມຫາຣາຊ ປຸຣິໂສ ອຫິໍ ກຣຓ຺ຑາ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ກຣຓ຺ຑໂຕ ອຫິອຸທ຺ຘຣຓູປມາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ຫິ ໂສ ຫຕ຺ເຖນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ອນິຍມວຈເນປິ ຫຕ຺ເຖນ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ເສວ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍທສ຺ສນມິວ ຊາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ອຸທ຺ຘຣມາໂນ ວິຍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ອຫິໂນ ນາມ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍໍ, ຈຸຕິຍໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ, ສມານຊາຕິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວເນ, ຊິຓ຺ຓຕຈາປນຍເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຸຣຄຊາຕິຍເມວ ຐິໂຕ ປຊຫຕິ, ນ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ອຎ຺ຎຊາຕິຣູໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ມຫິທ຺ຘິເກ ນາເຄ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຕຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍ. ປຸຣາຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຊິຓ຺ຓຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ມຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ໂອລມ຺ພິຕໍ ຊິຓ຺ຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຈຕູຫີຕິ ‘‘ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ນິສ຺ສາຍ, ຖາເມນ, ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ຕໂຕຕິ ກຎ຺ຈຸກໂຕ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ. ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕເນວ, ນ ຫຕ຺ເຖນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິໂສ ອຫິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອິມໍ ອຫິໍ ກຎ຺ຈຸກໂຕ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຫິໍ ກຣຓ຺ຑາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ອຫິ, ອຍໍ ກຣຓ຺ໂຑ, ອຎ຺ໂຎ ອຫິ, ອຎ຺ໂຎ ກຣຓ຺ໂຑ, ກຣຓ຺ຑາ ຕ຺ເວວ ອຫິ ອຸພ຺ຠໂຕ’’ຕິ, ເອວເມວ…ເປ… ໂສ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕິ…ເປ… ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໙. ຠາຊນາທິວິກຕິກິຣິຍານິສ຺ສຍຠູຕາ ສຸປຣິກມ຺ມກຕມຕ຺ຕິກາທໂຍ ວິຍ ວິກຸພ຺ພນກິຣິຍານິສ຺ສຍຠາວໂຕ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໔໑. ປຸພ຺ເພ ນີວຣຓປ຺ປຫານວາເຣ ວິຍ ກນ຺ຕາຣຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ເຂມມຄ຺ຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາ ປນ ເຂມມຄ຺ຄສ຺ເສວ ທສ຺ສນໍ, ນ ກນ຺ຕາຣມຄ຺ຄສ຺ສ, ນນຸ ອຸປມາທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອປ຺ປຏິຠຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ປນ ເຂມມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຄຫຓກາຣຓທສ຺ສນໍ. ວາຕາຕປາທິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ສີເສ ສາຏກໍ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ຕຖາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓວຈນໍ ອຸປມາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປເມຍ຺ຍສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຈ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖສ຺ສ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ, ເຫຕຸທາຫຣຓເຠທ຺ຍເຠທກາທິສມ຺ປນ຺ນວຈເນນ ຈ ວິຎ຺ຎູຊາຕິການໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສຸຂໍ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ອກິຈ຺ຉໍ ອກສິເຣນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ຈ.

໒໔໓. ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກປິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຍຸວສທ຺ເທນ ວິເສສິຕພ຺ພເມວ ທຫຣສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຣຸໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຍຸວາປິ ໂກຈິ ອນິຈ຺ຉນໂກ, ອນິຈ຺ຉນໂຕ ຈ ອມຓ຺ຑນຊາຕິໂກຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑນຊາຕິກາທິສທ຺ເທນ ວິເສສິຕພ຺ພເມວ ຍຸວສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍພ຺ພນ຺ເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ວິເສສິຕພ຺ພວິເສສກຠາເວນ ວຈນໂຕ ຕຖາ ສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ອິຕຣຖາ ເອກເກນາປິ ປເທນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາຘິຄມິກາ ສປຣິວາຣາ ສໍວຓ຺ຓນາວ ກາຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑນປກຕິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ທິວສສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຓິກສທ຺ໂທ ໂທສປຣິຍາໂຍ, ໂທໂສ ຈ ນາມ ກາຬຕິລກາທີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາຬຕິລກາ’’ຕິອາທິນາ. ກາຬຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ກາຬຕິລການິ, ກາຬາ ວາ ກມ຺ມາສາ, ເຍ ‘‘ສາສປພີຊິກາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ຕິລການິ. ວງ຺ຄໍ ນາມ ວິຍງ຺ຄໍ ວິປຣິຓາມິຕມງ຺ຄໍ. ໂຍພ຺ພນ຺ນປີຬກາທໂຍ ມຸຂທູສິປີຬກາ, ເຍ ‘‘ຂຣປີຬກາ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຂຈ຺ຉາຍໍ. ມຸເຂ ຄໂຕ ໂທໂສ ມຸຂໂທໂສ. ລກ຺ຂຓວຈນມຕ຺ຕເມຕໍ ມຸເຂ ອໂທສສ຺ສປິ ປາກຏຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ວາ ມຸເຂ ໂທໂສ, ເອວໍ ມຸເຂ ອໂທໂສປິ ມຸຂໂທໂສຕິ ສຣໂລເປນ ວຸຕ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕປິ ອເນກຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ປິສທ຺ທໂລເປນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ມຸຂໂທໂສ ຈ ມຸຂອໂທໂສ ຈ ມຸຂໂທໂສຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ປເຣສໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສາວສິຏ຺ຐສ຺ສ, ຄາໂຫ ນິທສ຺ສນາທິນາ;

ອປິສທ຺ທາທິໂລເປນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ.

ອສມາເນ ສທ຺ເທ ຕິຘາ, ຈຕຸຘາ ຈ ສມານເກ;

ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕປິ, ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຠາວິນາ’’ຕິ.

‘‘ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

໒໔໕. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓູປມາຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓ ວາ ທສ຺ສິຕາຍ ອຸປມາຍ. ກສ຺ມາ ປນ ປາຬິຍໍ ຄາມຕ຺ຕຍເມວ ອຸປມາເນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ຕໍ ທິວສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ທິວສໍ ກຕກິຣິຍາ ນາມ ປາກຕິກສຕ຺ຕສ຺ສາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ຄາມຕ຺ຕຍເມວ ຠຄວຕາ ຄຫິຕໍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຕໍທິວສຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຕທເຫວ ກຕກິຣິຍາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໍທິວສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍທິວສຄຕຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີນໍ ຕີສຸປິ ຠເວສຸ ກຕກິຣິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕທຕ຺ຖມ຺ປິ ຫິ ຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ກຕກິຣິຍາຍາຕິ ອຠິສມ຺ປຣາເຍສຸ ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ປນ ອິທານິ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕກິຈ຺ຈສ຺ສ.

໒໔໗. ປາຬິຍໍ ຣຖິກາຍ ວີຖິໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ອຎ຺ຎາຍ ຣຖິກາຍ ອຎ຺ຎໍ ຣຖິໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕ’’ຕິ, ຕໍຕໍກິຈ຺ຈວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ ຣຖິວີຖິສທ຺ທານເມກຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ສິງ຺ຆາຏກມ຺ຫີຕິ ວີຖິຈຕຸກ຺ເກ. ປາສາໂທ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກຣຊກາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພທສ຺ສນສິທ຺ຘິໂຕ. ມໍສຈກ຺ຂຸມໂຕ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສມຘິຄໂມ. ຍຖາຫ ‘‘ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ, ມຄ຺ໂຄ ທິພ຺ພສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໖໑). ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອຍເມວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ເຄຫໍ ປວິສນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ປວິສນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ຈ ວິຊາຕິວເສນ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍາ ເຄຫສທິສຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຕຣໍ ກຸຏິກໍ ພ຺ຣູສິ, ຠຣິຍໍ ພ຺ຣູສິ ກຸລາວກ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙). ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ເຄຫໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ, ເຄຫາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈວນວເສນ ອປກ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ເຄຫສທິສຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໕໔).

ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກສຕ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມນກສຕ຺ຕາ. ອພ຺ໂຠກາສຏ຺ຐາເນຕິ ອຊ຺ໂຌກາສເທສຠູເຕ. ມຊ຺ເຌຕິ ນຄຣສ຺ສ ມຊ຺ຌຠູເຕ ສິງ຺ຆາຏເກ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວກເທເສ. ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກສຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຊາຕສໍວທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ ວທຕິ, ‘‘ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກສຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ຕຖາ ອນິຍມິຕກາລິເກ ສາຘາຣຓສຕ຺ເຕ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຎ຺ຈຣຓກສນ຺ນິສິນ຺ນກຊໂນປມຕາ ອຸປປນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ອາວິຠູຕກາໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອນິຍມໂຕ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຖາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຕີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ຈຕຸໂວກາຣຠວສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ອຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິທນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໗) ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂຍໂຄ ປຣິຫຣິໂຕຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ນນຸ ຈາຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຖາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິອາທິນາ ອວິເສສໂຕ ຈຕຸໂວກາຣຠວູປຄສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ອຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ປາຬິຍເມວ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂຍໂຄ ປຣິຫຣິໂຕຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ໂສ ປາຬິຍໍ ປຣິຫຣິໂຕ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ. ເທສນາສຸຂຕ຺ຖເມວາຕິ ເກວລໍ ເທສນາສຸຂຕ຺ຖໍ ເອວ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຈຕຸໂວກາຣຠວູປຄານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາວິຠາວສພ຺ຠາວໂຕ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຣູປຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ວາ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ກາມາວຈຣຠວໂຕ, ຣູປາວຈຣຠວໂຕ ຈ ຈວມາເນຕິ ວາ ກາມາວຈຣຠເວ, ຣູປາວຈຣຠເວ ຈ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຫິ ເທສນາ ຍຖາຣຫໍ ເຠທ຺ຍເຠທກາທິວິຠາວເນນ ສຸຂາສຸຂາວໂພຘາ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອວິເສເສນ ປນ ເອວເມວ ວຸຈ຺ຈມານາ ສຸຂາສຸຂາວໂພຘາ ຈ. ເທເສຕຸໍ, ອວໂພເຘຕຸຎ຺ຈ ສຸກຣຕາປໂຍຊນຎ຺ຫິ ‘‘ເທສນາສຸຂຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣຸປ຺ເປ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠູຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານມຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ນາເມສາ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາ, ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສມ຺ພນ຺ຘິກາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາ, ສາວການໍ ປນ ສຸຕມຍຎາຓສມ຺ພນ຺ຘິກາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ. ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ, ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ອເນກຘາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໖໔) ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊຸສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໔໔) ອຸທ຺ເທສໂຕ ອາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໂຕ ໂສ ອຕ຺ຖິເກຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ.

‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ກິຣິຍາປໂຍຊນຠູເຕ ຕທຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອສຕິປິ ປໂຍຊນວາຈເກ ປໂຍຊນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຂຍຎາຓນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ນິພ຺ພານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອິຘ ຂໂຍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ຂຍຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ, ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂເປຕິ ປາປຘມ຺ເມ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນ ປາປກ຺ຂໂຍ ອາສວກ຺ຂເຍນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕທຸກມາຕິກາ ໑໔໘) ເອຕ຺ຖ ຂຍຄ຺ຄຫເຓນ ອາສວກ຺ຂໂຍວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາສວານໍ ຂໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ອາສວານມນຸປ຺ປາທຠູເຕ ອຣິຍຜເລ ຎາຓໍ. ຂີຍິໍສຸ ອາສວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຂໂຍ, ຜລໍ. ສມິຕປາປຕາຍ ສມໂຓ, ສມິຕປາປຕາ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜເລເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ຂຍາຕິ ຈ ຂີຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຍນ຺ຕິ ອາສວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຂໂຍ, ນິພ຺ພານໍ. ‘‘ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ ປນ ສມາສວເສນ ທ຺ວິຠາວໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາສວານໍ ຂໂຍ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອາສວກ຺ຂຍປທຄ຺ຄຫຓໍ.

‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິອາທິຄາຖາ ຘມ຺ມປເທ (ຘ. ປ. ໒໕໓). ຕຕ຺ຖ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນຕິ ຄຣຫສຎ຺ຎິໂນ. ອຣາຕິ ທູຣາ. ‘‘ອຣາ ສິງ຺ຆາມິ ວາຣິຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔; ຊາ. ໑.໖.໑໑໖) ວິຍ ຫິ ທູຣຕ຺ໂຖຍໍ ນິປາໂຕ. ‘‘ອາຣາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຣາສທ຺ໂທ ວິຍ ອາຣາສທ຺ໂທປິ ທູຣຕ຺ເຖ ເອໂກ ນິປາໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕເທວ ຫິ ປທໍ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ອຸທາຫຏໍ. ກາມຎ຺ຈ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາ ອາຣາ ທູຣໍ ຄໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອາສວວຑ຺ຒິຍາ ສງ຺ຂາເຣ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວິສງ຺ຂາຣໂຕ ສຸວິທູຣທູໂຣ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍປທໍ ວິສງ຺ຂາຣາຘິວຈນມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ຂຍນໍ ຂໂຍ, ອາສວານໍ ຂຓນິໂຣໂຘ. ເສສໍ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຠງ຺ໂຄ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘ ປນ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄປິ ອວິນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານມນາຣພ຺ຠ ມຄ຺ເຄເນວ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ຕນ຺ນິນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາເຓ ນິນ຺ນໍ. ເສສໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປາຬິຍໍ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ອນວເສເສຕ຺ວາ ຈ ຕທາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນ ປຊານນເມວ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຣໂສຕິ ສຠາໂວ ຣສິຕພ຺ໂພ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ຣໂສ ສຣໂສ, ໂສ ເອວ ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນຎ຺ຈ ນາມ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ຈ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ຐານນ຺ຕິ ຫິ ກາຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍໍ ປຕ຺ວາຕິ ຈ ຕທຸຠຍວໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕທຸຠຍສ຺ສ. ອປິຈ ປຕ຺ວາຕິ ປາປຸຓນເຫຕຸ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມາປຊ຺ຊນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມານກຕ຺ຕຸເກ ວິຍ ຫິ ສມານກຕ຺ຕຸເກປິ ຕ຺ວາປຈ຺ຈຍສ຺ສ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ປາກຏາ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຸຠຍເມເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ‘‘ນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຸຠຍເມຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ອເນນ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍສ຺ສ ປນ ຄຫຓໍ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ຕສ຺ສາປິ ນິຣຸຊ຺ຌນທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານປເທເຍວ ຕ-ສທ຺ໂທ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ-ສທ຺ໂທ ປຸນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພນາມິກຎ຺ຫິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄາຫກໍ, ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ວາ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກຣຓວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ, ເອເຕນ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄມຍຕິ, ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ເອຕາຍາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ, ສາເຍວ ປຏິປທາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຕເທວ ອາສວປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍາຍເທສນາຠາໂວ ນາມ ຫິ ອາເວຓິໂກ ພຸທ຺ຘຘມ຺ໂມຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍວ ອຕ຺ຖິ, ນ ເສສສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕສຈ຺ຈານິເຍວ ກິເລສວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ປຸນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ເສສສຈ຺ຈານໍ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາຍຠູຕອາສວສມ຺ພນ຺ຘານິ ຫິ ອາສວສມຸທຍາທີນີຕິ, ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອາສວານເມວ ຄຫຓໍ, ນ ເສສກິເລສານໍ ຕຖາ ອນາຣທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໘; ມ. ນິ. ໑.໔໓໓; ໓.໑໙) ອາສວວິມຸຕ຺ຕສີເສເນວ ສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄວ ອິຘ ກຖິໂຕ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຍປິ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍາ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈປຊານນາຍ ເອວ ຈຕຸກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ, ປຫານາຠິສມໂຍ ປນ ປາຣິເສສໂຕ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ກິຈ຺ຈານິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຊານນາຍ ເອວ ສິທ຺ຘານິ. ຍຖາຫ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເມ ຠິກ຺ຂເວ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໒໙). ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ຈ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ຊານນເຫຕຸ ປສ຺ສນເຫຕຸ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊານນປສ຺ສນກິຣິຍານໍ, ວິມຸຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ຈ ສມານກາລຕາ, ຕຖາປິ ຘມ຺ມານໍ ສມານກາລິການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສຫຊາຕາທິໂກຏິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ, ເຫຕຸຄພ຺ຠວິເສສນຕາທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຘຸນາ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ນ ໂປຣາໂຓ, ປຈ຺ຉາ ປມາທລິຂິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາທີສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໔) ອເນກາສຸປິ ຕເຖວ ສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ສຈ຺ຈປຏິເວໂຘ ອນິຍມິຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນິຍມິຕກາລວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂສ ຈ ກາມໍ ກສ຺ສຈິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໂຕ ປຣໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຕີຕກາລິໂກ ເອວ, ສພ຺ພປຐມໍ ປນສ຺ສ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕໍ ຜລກ຺ຂເຓນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຕທວິນາຠາວໂຕ ເສສານິ ນິຣວເສສານິ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ເອກເທສານິ ວາ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ‘‘ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ປທປຣິໂຍສາເນຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຠູມິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ນນຸ ຈ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຜລເມວ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕາ ຠູມິ, ອຖ ກຖໍ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ກມ຺ມສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ປຊານາຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເຕນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ຫິ ຍຖາຣຸຕໂຕ, ອວິນາຠາວໂຕ ຈ ຄຫິເຕນ ປຎ຺ຈວິເຘນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕຸຊນານໍ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວິຍ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ກຕມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ເຍນ ປນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈທນາ ກຕາ, ຕທຘິປ຺ປາຍໍ ປກາເສຕ຺ວາ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ຕາວ…ເປ… ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ໂຈທນາ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕີຕາ ຊາຕິ, ນ ຕາວ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຂີຓາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ, ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຸຣິມຕຣເມວ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຂີຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອນາຄຕຠາວສາມຎ຺ຎເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ໂຈທນາຘິປ຺ປາຍວິຠາວນຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ນ ອນາຄຕວິເສສໍ ອນາຄເຕ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ເຂປນປໂຍຄາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ຫິ ປໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ເຂປເນ ວາຍາໂມປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອນາຄຕວິເສໂສຕິ ຈ ອຠາວິເຕ ມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ອນນ຺ຕຣຊາຕິເຠໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຫິ ຊາຕິ. ‘‘ຍາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ກິເລສເຫຕຸວິນາສນມຸເຂນ ອນາຄຕຊາຕິຍາ ເອວ ຂີຓຠາໂວ ປກາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ພປທທ຺ວເຍເປຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕໍ ໂສ’’ຕິອາທິ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ນໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ໂຈທນາຍ ໂສຘນາວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ປຊານນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣມ຺ປຣາຍ ຕຖາ ປຊານນາ ສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕຣວິຠາວນຕ຺ຖເມວ ຫິ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊານນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຊານນເຫຕຸ ວາ ປຊານາຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ນິຣວເສເສນ ວສິຕໍ ປຣິຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນິທໍ ໂສ ອຕີຕກາລວເສນ ປຊານາຕີຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກປິ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ຕຖາ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວສນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວສນ຺ຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ວຸຕ຺ຖວາສາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຖວາສຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາວເສນ ໂສຬສວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຫິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ເສສານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາວ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕຣສຈ຺ເຈສຸ ຈ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວາຕິ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາປິ ຍາວເທວ ສມຸທຍປຫານຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ເຖເຍວ ຕາສໍ ປກ຺ຂິປເນນ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂມູລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ຕເທວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອຕີຕນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ອາຍ-ສທ຺ໂທ ຈ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ, ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິເຕ ຕໍກິຈ຺ຈປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍປິ ສຸເຂນ ສິທ຺ຘິໂຕ. ເອວໍ ສາຘາຣຓໂຕ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈວເສນ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ເຕສຸປິ ກິຈ຺ເຈສຸ ປຫານເມວ ປຘານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິຕເຣສໍ ປຣິຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ຕເທວ ວິເສສໂຕ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍຠາວາຍ ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ອປິຈ ປຸຣິມນເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣມ຺ປຣາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຘານຕ຺ຕາ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອຍໍ ປກາໂຣ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ອາຍສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປທານວຈນສ຺ສ ກາຣິຍຠູໂຕ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ອິມສ຺ມາ ເອວໍ ປກາຣາ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ປກາໂຣ ນາມ ປກາຣວນ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ໂສ ເຠໂທ ອສ຺ສ, ຕສ຺ເສວ ໂສ ປກາໂຣ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖໍ-ສທ຺ໂທ ປກາຣວນ຺ຕວາຈໂກ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອເຠເທປິ ສຕິ ອວຍວາວຍວິຕາທິນາ ເຠທປຣິກປ຺ປນາວເສນ ສິຍາ ກິຎ຺ຈິ ເຠທມຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປກາຣວາຈໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍມິຘ ຏີກາຍໍ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໘) ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາວິນຍຏີກາທີສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໔) ຈ ອາຄຕນໂຍ.

ສທ຺ທວິທູ ປນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເອວມິຈ຺ຉນ຺ຕິ – ອຍໍ ປກາໂຣ ອສ຺ສາຕິ ອິຕ຺ຖໍ, ປກາຣວນ຺ໂຕ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ປກາໂຣ, ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ ອິມສ຺ມາ ເອວໍ ປກາຣາ’’ຕິ ອາຫາຕິ. ປຐມວິກປ຺ເປປິ ຍຖາຣຫໍ ເອສ ນໂຍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕມານຂນ຺ຘສນ຺ຕານາຕິ ສຣູປກຖນໍ. ອປຣນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ. ‘‘ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທານິ ປາໂຐ, ‘‘ອິເມ ປນ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ມຊ຺ຌິມາຄມວິນຍຏີກາທີສຸ, (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໔) ອິຘ ຈ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໘) ອຸລ຺ລິງ຺ຄິຕປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາຕິ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕຠາວກຖິຕາ. ປຣິຎ຺ຎາຕາຕິ ມຄ຺ເຄນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຎາຕາ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ອໂນກາສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຫິ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອປຣິຎ຺ຎາມູລາຠາເວນ ອປຕິຏ຺ຐາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລິກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ, ຕທຠາວໂຕ ປນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗). ຕທຸປມໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ຍຖາ ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ມູລາຠາວໂຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ອໂນກາສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອປຣິຎ຺ຎາມູລາຠາວໂຕຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນາ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນາຕິ ປຣິນິພ຺ພານຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ. ອນຸປາທາໂນຕິ ອນິນ຺ຘໂນ. ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວນ຺ຕິ ເຍສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິກປ຺ປນາສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ສາປິ ຘຣມານກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ ຍຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາສ ປຓ຺ຓາສາ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາສ ປຓ຺ຓາເທໂສຕິ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ.

໒໔໙. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສໍຂິປຕິ ສງ຺ກຸຈິໂຕ ຠວຕີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ພຫຸລໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ’’ຕິ, ປພ຺ພຕສິຂເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ສງ຺ຂິປີຍຕິ ປພ຺ພຕຠາເວນ ຄຓີຍຕີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ປພ຺ພຕປຣິຍາປນ຺ໂນ ປເທໂສ, ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປຣິຍາປນ຺ເນ ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ອນາວິໂລຕິ ອກາລຸສິໂຍ, ສາ ຈສ຺ສ ອນາວິລຕາ ກທ຺ທມາຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ກທ຺ທໂມ’’ຕິ. ສປຕິ ອປທາປິ ສມານາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສິປ຺ປິ, ຂຸທ຺ທກາ ສິປ຺ປິ ສິປ຺ປິໂຍ ກາ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ໂຍ ‘‘ມຸຕ຺ຕິໂກ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສວຕິ ປສວຕີຕິ ສມ຺ພຸໂກ, ຍໍ ‘‘ຊລສຸຕ຺ຕິ, ສງ຺ຂລິກາ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ສມາຫາເຣ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ນປຸໍສກປໂຍໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກ’’ນ຺ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ສກ຺ຂຣາຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ປາສາຓາ. ກຖລານີຕິ ກປາລຂຓ຺ຑານິ. ສມູຫວາຈກສ຺ສ ຆຏາສທ຺ທສ຺ສ ອິຕ຺ຖິ ລິງ຺ຄສ຺ສາປິ ທິສ຺ສນໂຕ ‘‘ຄຸມ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຆຏາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ກາມຎ຺ຈ ‘‘ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມ຺ປິ ສກ຺ຂຣກຖລມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປິ, ຕຖາປິ ສຫຈຣຓນເຍນ ສພ຺ພາເນວ ຈຣນ຺ຕິ ວິຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຫຈຣຓນຍໍ. ປນ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສໍສູຈເນ, ຕຖາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຕິ ພຫູນໍ ຄາວີນມນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຐິຕາສຸ ຄາວີສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ. ຄາໂວຕິ ຄາວິໂຍ. ອິຕຣາປີຕິ ຐິຕາປິ ນິສິນ຺ນາປິ. ຈຣນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຫຈຣຓນເຍນ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວາຕິອາທີສຸ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພານໍ ຈຣຓກິຣິຍາຍປິ ໂຍຄໂຕ ຐານກິຣິຍາຍ ອເນກນ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ ນ ກທາຈິປິ ຈຣນ຺ຕໍ ສກ຺ຂຣກຖລໍ ອຸປາທາຍ ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ເຕສໍ ຐານກິຣິຍມຸປາທາຍ. ເຕສໍ ປນ ຈຣຓກິຣິຍມຸປາທາຍ ‘‘ຈຣນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ທໂລໂປ ເຫຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພໍ ປທວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຎ຺ຈ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພເມວ. ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຐານກິຣິຍມຸປາທາຍ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ທໂລໂປ, ເອວເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ສຫຈຣຓນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ຍຖາລາຠນໂຍປິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິໍ ວາ ອິມາຍ ສຫຈຣິຍາຍ, ຍຖາລາຠຄ຺ຄຫຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກ຺ຂຣກຖລສ຺ສ ຫິ ວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ, ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກສ຺ສ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໙). ອລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຫໂຍຄີວເສນ ເທສນາມຕ຺ຕໍ ປຕິ ສຫຈຣຓນໂຍ, ສາຘາຣຓໂຕ ເທສິຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວວເສນ ວິເວຈນໍ ປຕິ ຍຖາລາຠນໂຍຕິ ອຸຠຍຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ – ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ອິຕຣານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາລາຠນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຫຈຣຓນໂຍ ອລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຫໂຍຄີວເສນ ເທສນາມຕ຺ຕສ຺ສ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ, ຕເທຕມ຺ປິ ອນຸປວຊ຺ຊເມວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຕຖາ ທສ຺ສນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕີເຣຕິ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ຕີເຣ. ອຸທກຣຫໂທ ຈ ນາມ ກຕ຺ຖຈິ ສມຸທ຺ໂທປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣຫໂທປິ ຕຕ຺ຖ ຄມ຺ຠີໂຣ, ສມຸທ຺ໂທ ສຣິໂຕທໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໘). ກຕ຺ຖຈິ ຊລາສໂຍປິ ‘‘ຣຫໂທປິ ຕຕ຺ຖ ຘຣຓີ ນາມ, ຍໂຕ ເມຆາ ປວສ຺ສນ຺ຕິ, ວສ຺ສາ ຍໂຕ ປຕາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ, (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑) ອິຘາປິ ຊລາສໂຍເຍວ. ໂສ ຫິ ອຸທກວເສນ ຣໂຫ ຈກ຺ຂຸຣຫາທິກໍ ທທາຕີຕິ ອຸທກຣຫໂທ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ອຸທກໍ ຫຣຕີຕິ ອຸທກຣຫໂທ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານ຺ຕຣໍ ທສ຺ສິຕວິປສ຺ສນາຎາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາຣາຊ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ເອຕ຺ຕເກນ, ເອຕປຣິມາຓວນ຺ເຕນ ວາ ວຈນກ຺ກເມນ. ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນນາເມນ ທສ຺ສິຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ວິສຸໍ ຄຓນທສ຺ສເນນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາກາຣເຓສຸ ຕີສຸ ນເຍສຸ ຕຕິຍນຍສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕຕຣຠາໂວປິ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມໂນມຍຎາຓສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘສມວໂຣຘິຕຠາເວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໙ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ເຕປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ເອວ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ເທສນາ ຈ ປາຏິເຍກ຺ກສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລຕ຺ຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນາຄຕໍສຎາຓຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓທ຺ວຍສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕພ຺ພເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ ຕໍ ຎາຓທ຺ວຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຫິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ, ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວປິ ຎາຓານິ ປຣິຠຓ຺ຑານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນ຺ຕິ ຈຸຕູປປາຕຎາຓນາເມນ ທສ຺ສິຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ.

ສພ຺ເພສໍ ປນ ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖານາຄຕຎາຓານໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄ, ເຕສຸ ວາ ທສສຸ ຎາເຓສຸ. ຠູມິເຠທໂຕ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕໍ, ກາລເຠທໂຕ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສນ຺ຕານເຠທໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ຈາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ສຕ຺ຕວິຘາຣມ຺ມຓໍ. ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕິກຕ຺ຕເຍເນວ ຫິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓວິຠາໂຄ, ນ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕິເກນ. ນິມ຺ມິຕຣູປາຍຕນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິມ຺ມິຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓເມວ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ນິມ຺ມິເຕ ມໂນມເຍ ກາເຍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣູປາຍຕນເມວາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຠິນິມ຺ມິຍມາເນ ມໂນມເຍ ກາເຍ ຣູປາຍຕນເມວາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນມຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຣູປກລາໂປ ຄນ຺ຘາຍຕນາທິວິຣຫິໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຖາ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນເມວ ນິມ຺ມິຕຣູປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາກ຺ກມໍ ຠູມິກາລສນ຺ຕານເຠທໂຕ ຕິພ຺ພິຘາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານວເສນ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ສມານໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕິກວເສນ ຕິວິຘາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປມາຓພຫິທ຺ຘານວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຣິຕ຺ຕຕິກວເສນ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວເສນ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ, ອຕີຕຕິກວເສນ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສທ຺ໂທ, ປຓີຕຕຣສທ຺ໂທ ຈ ປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ຣຕນກູຏໍ ວິຍ ກູຏາຄາຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກູຏໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຠູຕໍ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນາ’’ຕິ. ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ ຕິຕ຺ຖກຣມຕຫຣວິຠາວິນິໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສິນິໍ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕປຣມສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິປຣິທີປິນິໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິຠູສິນິໍ ຈຸທ຺ທສວິຘມຫາສາມຎ຺ຎ຺ຜລປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຜລເທສນໍ ຣຕນາຄາຣໍ ວິຍ ຣຕນກູເຏນ ອຣຫຕ຺ຕກູເຏນ ນິຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໐. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວຕາ ເທສິຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຐມໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສາມຎ຺ຎຜເລ, ສຸຕ຺ຕປເທເສ ວາ. ກຣຓໍ ກາໂຣ, ສາຘຸ ອິຕິ ກາໂຣ ຕຖາ, ‘‘ສາຘຸ ຠຄວາ, ສາຘຸ ສຸຄຕາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເທສນາຍ ອາທິຎ຺ຈ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປຣິໂຍສານຎ຺ຈ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສາທຣໍ ຄາຣວໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນໍ. ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຫໍ ຈິຣໍ ວຕ ອມ຺ຫິ, ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອຫໍ ຖຸເສ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ກຎ຺ຈິ ສາຣໍ ນາລຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ໂຍ…ເປ… ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຄຸຓສມ຺ປທາ ອໂຫ ວຕ. ທສພລສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອຫໍ ວຎ຺ຈິໂຕ ສຸຈິຣໍ ວຕ ອມ຺ຫີຕິ. ວຎ຺ຈິໂຕຕິ ຈ ອຎ຺ຎາເຓນ ວຎ຺ຈິໂຕ ອາວຏ຺ຏິໂຕ, ໂມເຫນ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ ອມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທສພລສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸລ຺ລງ຺ຆນສມຕ຺ຖາຍປິ ອຸພ຺ເພຄປີຕິຍາ ອນຸລ຺ລງ຺ຆນມ຺ປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏສຣີໂຣ’’ຕິ. ຜຸຏສຣີໂຣຕິ ຈ ຜຸສິຕສຣີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ພ຺ຍາປິຕສຣີໂຣຕິ ສພ຺ພາຍ ປີຕິຍາ ອພ຺ຍາປິຕຕ຺ຕາ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສ຺ສ ອາວິກຣຓໍ, ອຸປາສກຕ຺ຕປເວທນຎ຺ຈ. ອາຣທ຺ຘໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ວິຄຕາ, ວິຄຕຠາໂວ ຈ ຂໂຍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ, ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ’’ຕິ.

‘‘ໂກ ເມ’’ຕິອາທິ ຄາຖາ ວິມານວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ວິ. ວ. ໘໕໗). ຕຕ຺ຖ ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ກຕໂມ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ, ລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍຍໍ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອີທິສາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອີທິເສນ ປຣິວາເຣນ, ປຣິຊເນນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ຊລນ຺ໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ, ອຠິຣູເປນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ສພ຺ພາ ທສປິ ທິສາ ໂອຠາສຍນ຺ໂຕ. ຈນ຺ໂທ ວິຍ, ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂກ ວນ຺ທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຠິຣູເປຕິ ອຕິເຣກຣູເປ ອຸຬາຣວຓ຺ເຓນ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ. ອພ຺ຠານຸໂມທເນຕິ ອຠິອນຸໂມທເນ ອຠິປ຺ປໂມທິຕຠາເວ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ‘‘ອພ຺ຠານຸໂມທເນ’’ຕິ ວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ໂຫຕຸ ອພ຺ຠານຸໂມທເນ, ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນາຍ ໂສຘນາມຸເຂນ ອາເມຑິຕວິສຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ ‘‘ຠເຍ ໂກເຘ’’ຕິອາທິນາ, ອິມິນາ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ເຫຕຸຠູເຕນ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ວິສເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາເມຑິຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຍໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິປິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ, ສປ຺ໂປ ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ, ‘‘ວິຊ຺ຌ ວິຊ຺ຌ, ປຫຣ ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ, ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໗; ໓.໓໕; ໕.໑໐໘໕) ປສໍສາຍໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ຄຈ຺ຉ, ລຸນາຫິ ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໔໔) ອຈ຺ຉເຣ, ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຫາເສ, ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ໂສເກ, ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ປສາເທ. ຈສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຄຣຫາ ອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ປາໂປ ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ຄຣຫາຍໍ, ‘‘ອຠິຣູປກ ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ. ເອວເມເຕສຸ ນວສຸ, ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ວິສເຍສຸ ອາເມຑິຕວຈນໍ ພຸໂຘ ກເຣຍ຺ຍ, ໂຍເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາເມຑນໍ ປຸນປ຺ປຸນມຸຈ຺ຈາຣຓໍ, ອາເມຑີຍຕິ ວາ ປຸນປ຺ປຸນມຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອາເມຑິຕໍ, ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ. ເມຑິສທ຺ໂທ ຫິ ອຸມ຺ມາທເນ, ອາປຸພ຺ໂພ ຕຸ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມຸຈ຺ຈາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ເອຕເທວ ຍທາ ວາກ຺ຍ-ມາເມຑຍຕິ ວາສໂວ’’ຕິ.

ເອວໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສເນວ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ເຈກມຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາເມຑິຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉາວເສນາປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ພ຺ຍາເປຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸມວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ພ຺ຍາເປຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ພ຺ຍາປເກນ ຄຸຓກິຣິຍາທພ຺ເພນ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ ວິຈ຺ຉາ ຍຖາ ‘‘ຄາໂມ ຄາໂມ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິກ຺ກມນີຍໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ຈ ອຕິອິຏ຺ຐຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ, ປທຕ຺ຕຍຎ຺ເຈຕໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວີສຸ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທສຸ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມເທສນາເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ອາຫ, ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ມຍາ ສຸຕາ, ຕທິທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຏິນິທ຺ເທໂສປິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອເຠທຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລມາຫູ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໘໘) ວິຍ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວເສນ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກາຣິຍວິປຣິຓາມວເສນ ເຈຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມຕາ. ວຈນນ຺ຕິ ເຫຕ຺ຖ ເສໂສ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ, ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ມຍາ ສຸຕາ, ສາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍປເທປິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ປສາທນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາຣຫເມສ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ.

‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖທ຺ວຍສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສໂທສວິທ຺ຘໍສນໂຕ. ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຘິຄມາປນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ‘‘ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸເຍວ ຄຸເຓສຸ ປຘານຠູຕາ ຄຸຓາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ເຕ ປຘານຠູເຕ ຄຸເຓ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປຘານາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ, ປຎ຺ຎາປຘານາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ, ປຘານນິທ຺ເທໂສ ເຈສ ເທສນາຍ ອຘິຄເມຕພ຺ເພຫິ ສີລສມາຘິທຸກາທີຫິປິ ໂຍຊນາສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສາຕ຺ຖໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ. ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ. ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ. ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ. ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມເນນ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ. ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ອວທາຕໍ, ໂອທາຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ. ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ, ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ, ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣວິຘານໂຕ, ສຄ຺ຄມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຏນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ນ ເກວລໍ ປທທ຺ວເຍເນວ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖອຸປມາຍ ອາກາຣມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ອຸປມນ຺ຕຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ອຸປມາຫີ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ຊາຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ສມາຈິກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ, ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ. ນິຣນ຺ຕຣຣຸກ຺ຂຄຫເນນ ເອກຄ຺ຆໂນ ວນສຓ຺ໂຑ ຆນວນສຓ຺ໂຑ. ເມຆສ຺ສ ປຏລໍ ເມຆປຏລໍ, ເມຆຈ຺ຉນ຺ນຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ກສ຺ສຈິປິ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອຸປຣິ ມຸຂໍ ຐເປຍ຺ຍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ວິມຸຂໍ, ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕປທສ຺ສ ຍຖາທສ຺ສິເຕນ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍນ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ຫິ ເອສ ຣາຊາ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸໂຂ, ປາປມິຕ຺ເຕນ ປນ ເທວທຕ຺ເຕນ ປິຕຸຆາຕາທີສຸ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິໂຕຕິ. ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ຠຄວຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຕທາ ຣຎ຺ຎາ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ກາມຎ຺ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ນີວຣຓຠາວໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ສຕ຺ເຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ, [ອ. ນິ. ໑.໓໑໐ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕຄຸມ຺ພປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ເອກາວ ອນຸສນ຺ຘິ, ເອກໍວ ສາສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນມ຺ປິ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກສາສນໍ ກໂຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາທີສຸປິ ຫິ ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ວິວຣຓວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

ສພ຺ໂພ ອກຸສລຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໂຕ ມິຈ຺ຉາ ວິຕໂຖ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ໂພ ຫິ ກຸສລຘມ຺ໂມ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕຘມ຺ມາ ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ຘເຣຍ຺ຍ, ສມາຫເຣຍ຺ຍ ສມາທເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຣູປານີຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ວຓ຺ຓາຍຕນານິ. ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຣູປານໍ ປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສກໍ ຕຖາ. ເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ປຊ຺ໂຊຕໍ ຕຖາ. ຕທຸຠຍໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓວເສນ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘາຣໂກ ສມາທຫໂກຕິ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕຘາຣເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓມຄ຺ຄາຈິກ຺ຂຓເຕລປຊ຺ໂຊຕຘາຣຓ ສງ຺ຂາຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປໂມປມິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ວາ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິຘມນາທິວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາຍປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣຕິ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ອິມໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອິມາຍ ເທສນາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາຍ ເທສນາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ. ປສນ຺ນາກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ສາຘຸຊເນຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຕາ ປນ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ, ອຕ຺ຖສມ຺ປາທເນນ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ, ປາປໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂໂຕຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕາຍຕິ ອວສ຺ສຍໍ ກໂຣຕີຕິ ຕາຕາ. ຫິຕສ຺ສາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ວິທຫຕິ ສໍວິຘານໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຘາຕາ. ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ໂສ ຈ ອາກາຣຕ຺ໂຖ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓນ຺ຕິ ຄມນໍ. ຫິຕາຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ, ຊານນໍ ວາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ສເຫວ ອິຕິສທ຺ເທນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ນາຍໍ ຄມິ-ສທ຺ໂທ ນີ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ພຸທ຺ຘໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຣຓໍ ວາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄມຕີຍທີປນາ) ຂຸທ຺ທກນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ອຸທ຺ຘຏາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ. ນ ຫິ ຄມິ-ສທ຺ທໍ ທຸຫາທິນ຺ຍາທິຄຓິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາຕິ. ໂຫຕຸ ຕາວ ຄມິ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອກກມ຺ມຠາໂວ, ຕຖາປິ ‘‘ຄຈ຺ຉເຕວ ປຸພ຺ພໍ ທິສໍ, ຄຈ຺ຉຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ທິສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙; ໓.໘໗) ວິຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ, ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຠາວານຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວ ອຘິປ຺ເປເຕ ປຏິຫຕຈິຕ຺ໂຕປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ນາມ ສິຍາ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ ສຣຓໍ, ຕເມເວສ ຄໂຕຕິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ອນຸປປຕ຺ຕິເກນ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄມນີຍຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໍ, ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ປນ ຄມນາກາຣສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕິໂລປວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຄມິສ຺ສ ເອກກມ຺ມຕ຺ຕາ, ອິຕິໂລປໍ ວິຊານິຍາ;

ປຏິຆາຕປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ, ນ ຈ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖຕາ ສິຍາ.

ຕສ຺ມາ ຄມນີຍຕ຺ຖສ຺ສ, ປຸພ຺ພປທໍວ ໂຊຕກໍ;

ຄມນາກາຣສ຺ສ ປຣໍ, ອິຕ຺ຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຕ຺ຕເຍ’’ຕິ.

‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ອເນເນວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ, ຊານນໍ ວາ ສຣຓຄມນໍ ນາມາຕິ ນິຍເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາທສ຺ສນວເສນ ປາຏິເຍກ຺ກເມວ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ຠຊາມີ’’ຕິອາທິປທຕ຺ຕຍໍ. ຠຊນຎ຺ຫິ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ, ເສວນໍ ສນ຺ຕິກາວຈຣຠາໂວ, ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຄຕິອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຠຄວາ ເມ ສຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ. ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ພຸຊ຺ຌາມີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ເຍສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ອເນນ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິນຍມນ຺ຕເຣນ ສຠາວໂຕວ ຄມຸຘາຕຸສ຺ສ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖຕິ ທີເປຕິ. ຘາຕູນນ຺ຕິ ມູລສທ຺ທສງ຺ຂາຕານໍ ອິ, ຍາ, ກມຸ, ຄມຸອິຈ຺ຈາທີນໍ.

‘‘ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕໂຣ ນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວຕິ. ເອວໍ ອເນເກຫິປິ ວິນຍ- (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາກາເຣຫີ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທນຸປປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ປຣິຍາຍໂຕ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕກໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິ ປເທນ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ເຫສ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ຉຕ຺ຕວິມາເນ (ວິ. ວ. ໘໘໖ ອາທໂຍ) ຉຕ຺ຕມາຓວໂກ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຈ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ສປາຐເສສໂຍຊນາ. ອຕີຕກາລິເກນ ຫິ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍນ ຜລຏ຺ຐານເມວ ຄຫຓໍ, ວຕ຺ຕມານກາລິເກນ ຈ ປຈ຺ຉິເມນ ປເທນ ສຫ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານເມວ. ‘‘ອປຕມາເນ’’ຕິ ປນ ປເທນ ຘາຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ ອປຕນກຣຓວເສເນວ ຘາເຣຕີຕິ, ຘາຣຓສຣູປທສ຺ສນໍ ວາ. ຘາຣຓໍ ນາມ ອປຕນກຣຓເມວາຕິ, ອປຕນກຣຓຎ຺ຈ ອປາຍາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກກິເລສວິທ຺ຘໍສນວເສນ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານເມວ. ‘‘ອປາເຍສູ’’ຕິ ຫິ ທຸກ຺ຂພຫຸລຏ຺ຐານຕາຍ ປຘານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂສຸ ປນ ສພ຺ເພສຸປິ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ເຈຕ຺ຖ ອປາຍຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ ສຸຄຕິກາມຠເວກເທສໂຕ, ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກາມຠວໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຣູປາຣູປຠວໂຕ, ສພ຺ພຠເວຫິປິ ວຸຏ຺ຐາຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ນາມາຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈ ປາຬິຍາ ເອວ ສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ. ເຕສນ຺ຕິ ຕຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ. ‘‘ອຄ຺ໂຄ ອກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣໍ, ມ-ກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ວາ ຕທວເສສສງ຺ຄໂຫ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາ, ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາ ຈ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ປນ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ມສມຘິຄມເຫຕຸຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈ ປາຐາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນຕິ ຉຕ຺ໂຕ ກິຣ ນາມ ເສຕພ຺ຍາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມາຓວໂກ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ໂປກ຺ຂຣສາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄຣຸທກ຺ຂິຓໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈຣນ຺ຕຣາຍໍ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ສຣຓຄມນວິຘິໍ ເທເສສິ, ຕສ຺ສ ຕາວຕິໍສຠວນຸປຄສ຺ສ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ວິມານໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານໍ. ເທວໂລເກປິ ຫິ ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສກາເລ ສມຎ຺ຎາ ຍຖາ ‘‘ມຓ຺ຑູໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, (ວິ. ວ. ໘໕໘ ອາທໂຍ) ກຸເວໂຣ ເທວຣາຊາ’’ຕິ, ອິຘ ປນ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານໍ ວຕ຺ຖຸ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ນ ຕຖາ ຕປຕິ ນເຠ ສູຣິໂຍ, ຈນ຺ໂທ ຈ ນ ຠາສຕິ ນ ຜຸສ຺ໂສ, ຍຖາ’’ຕິອາທິກາ (ວິ. ວ. ໘໘໙) ເທສນາ ‘‘ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຣາຍໍ ຄາຖາ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານວຕ຺ຖຸເທສນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄຕິ ເອວມາທິເຠໂທ ອນາທິກາລວິຠາວິໂຕ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄ, ມຄ຺ໂຄ. ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ, ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ໂສກສ຺ສ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອຊາ, ໂສໂກ ຈ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອເນຊໍ, ອໂສກຎ຺ຈ, ຜລໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໘໗) ປນ ‘‘ຕຓ຺ຫາວສິຏ຺ຐານໍ ໂສກນິມິຕ຺ຕານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ອໂສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຂຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຘາຣຓໂຕ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມໍ. ສຠາວໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ເຫສ, ຍທິທໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ວິຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນາ’’ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປຏິກູລສທ຺ເທນ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານເມວ ຄຫິຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິປິ ປຏິກູລ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ຈ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນ ຠາສິໍ, ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໓໙; ມຫາວ. ໙).

ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ອິຘ ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ຄຫິໂຕ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສວນເວລາຍໍ, ອຸປປຣິກ຺ຂຓເວລາຍໍ, ປຏິປຊ຺ຊນເວລາຍນ຺ຕິ ສພ຺ພທາປິ ອິຏ຺ຐເມວາຕິ ມຘຸຣໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍາຍ ປຏິຠານສມ຺ປທາຍ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ນິປຸຓຠາວໂຕ ຈ ປຄຸຓໍ, ວິຠຊິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ກຸສລາທິວເສນ, ອຸທ຺ເທສາທິວເສນ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຊນໂຕ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມເມວ ວທຕີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປາຖກາເລ ວິຍ ມຊ຺ຊນກາເລປິ, ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາປິ ສມ຺ມຸຂີຠາວໂຕ ອຸຠໂຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິເຘວ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນມາຫ. ປຸນ ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ຫິ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐານມຕ຺ຕາຍປິ ຍາຖາວປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປາຍປຕນໂຕ ຘາເຣຕິ, ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິທເມວ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານໍ ສາຘກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາຘາຣຓຠາເວນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ເຈສາ ຠ-ກາຣຕ຺ຕເຍນ ຈ ປຏິມຓ຺ຑິຕາ ໂທຘກຄາຖາ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍປາເທ ມຘຸຣສທ຺ເທ ມ-ກາໂຣ ອຘິໂກປິ ອຣິຍຈຣິຍາທິປເທຫິ ວິຍ ອເນກກ຺ຂຣປເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ອ. ນິ. ໖.໑໑; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ເຈວ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໙໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ຆຏິໂຕ, ສເມໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຫຈ຺ຈປາເຐນ ສມຕ຺ເຖຕິ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆ. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອນ຺ນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ, ຄາຖາພນ຺ຘຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອນຸນາສິກໂລໂປ. ໂທຘກຄາຖາ ເຫສາ. ມຫປ຺ຜລມາຫູຕິ ‘‘ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອາຫຸ. ຈຕູສູຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ອຘິໂກປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນຸປວຊ຺ໂຊ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ກິເລສາສຸຈິໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສຸຈີສຸ. ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໘໘) ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ, ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສເນນ, ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ວາ ຘມ຺ມທສາ. ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ເຐ ຍຸຄເລ ອກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລຄຓເນນ ອຏ຺ຐ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓຕ຺ຖໍ ສຣຓາຍ ປຣາຍຓາຍ ອປາຍທຸກ຺ຂວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິຕາຓາຍ ອຸເປຫິ ອຸປຄຈ຺ຉ ຠຊ ເສວ, ເອວໍ ວາ ຊານາຫິ ພຸຊ຺ຌສ຺ສູຕິ ສຫ ໂຍຊນາຍ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖ ເຍສຸ ສຸຈີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຘມ຺ມທສາ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອຏ຺ຐ ຈ, ອິມໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິສປເທ ອີກາຣໍ, ປຸຄ຺ຄລາປເທ ຈ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນກ຺ກເມນ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມນານິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມນານີຕິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ສຣຓຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປ຺ປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ, ກຕ຺ຕຸ ຈ ວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ສຫ ກຕ຺ຕຸນາ ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ເຕສຸ ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ກຕ຺ຕາຣໍ ວິຠາເວຕິ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ, ‘‘ສຣຓຄມນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ສຣຓຄມນເມວ, ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິສຍາທໂຍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເນສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຣຓສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ, ‘‘ສຣຓຕ຺ຖໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ສຣສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖວເສນ ‘‘ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ຫິໍສນໍ ເກສໍ, ກຖໍ, ກສ຺ສ ວາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ສຣຓຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ເກສນ຺ຕິ ຫິ ສຣຓຄຕານໍ. ກຖນ຺ຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ. ກສ຺ສາຕິ ຠຍາທີນນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂສຘນາ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓຄຕານນ຺ຕິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄຕານໍ. ສຣຓຄມເນນາຕິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມເນນ ກຸສລຘມ຺ເມນ. ຠຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຠຍໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ ເຕເນວ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫຓໍ. ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປຣິກິລິສ຺ສນໍ ສໍວິພາຘນໍ, ສມຸປຕາປນໍ ວາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ຜລກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຫິໍສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິນາສນເມວ, ນ ປນ ສຕ຺ຕຫິໍສນມິວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຫນຕິ ວິນາເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອຕນ຺ຕິ ສຣຓປທໍ. ອຘິວຈນນ຺ຕິ ນາມໍ, ປສິທ຺ຘວຈນໍ ວາ, ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ວາ ຄຸຓໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສວາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຫິໍສນຕ຺ຖວເສນ ອວິເສສໂຕ ສຣຓສທ຺ທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຕ຺ຖວເສເນວ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ຫິໍສນກາຣຓທສ຺ສນເມວ ຫິ ປຸຣິມນຍໂຕ ອິມສ຺ສ ວິເສໂສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ ຠິກ຺ຂເວ ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔, ໖໙) ອຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕານໍ ນິໂຍຊເນນ. ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປາປໂກ ວິປາໂກ, ປາປກໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ນິວຕ຺ຕເນນ. ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາໂຕ ປນ ອສ຺ສາສທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຣານນ຺ຕິ ທານວເສນ, ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ. ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈໂກ ‘‘ອປ຺ປກມ຺ປິ ກຕໍ ກາຣໍ, ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍ ສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ຫິໍສກຠາວກາຣຓທສ຺ສນວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສຣຓປທໍ ນາຖປທໍ ວິຍ ສຸທ຺ຘນາມປທຕ຺ຕາ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ເກຕຕ຺ຖມ຺ປິ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ສຣຓໍ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ສຣຓຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕປ຺ປສາທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຕສ຺ມິໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາໂທ ຕປ຺ປສາໂທ, ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຄ຺ຄຣຸ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕປ຺ປສາໂທ ຈ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕາຫິ. ວິຫຕກິເລໂສ ວິຘຸຕວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫາສທ຺ຘິຍາທິປາປຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຣາຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ສາເຍວ ອາກາໂຣ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາໂຣ, ເຕນ ປວຕ຺ໂຕ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາປຘານໍ, ນ ຎາຓປຘານໍ, ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອຣິຍາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຸຓາຠິຎ຺ຎຕາຍ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປສາເທນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ວິຫຕກິເລໂສ, ຕຄ຺ຄຣຸຕາຍ ຈ ອຄາຣວກຣຓເຫຕູນໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິກຕາຕິ ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິເສເສນ ວາ ປສາທຄຣຸຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ອນເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ໂລກິຍສ຺ສ, ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ໂລກິຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓສ຺ສ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຸຠເຍນປິ ປເທນ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕເມເຕນາຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມູໂຫ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ນາມ ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີ’’ຕິອາທິ ກຕ຺ຕຸວິຠາວນາ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມງ຺ຄີຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາ’’ຕິ. ອຸເປຕີຕິ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ຊານາຕິ ວາ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນໍ ເກສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກທາ ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ’’ຕິ, ‘‘ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປເທນ ເຈຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິຊ຺ຌມາເນເນວ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄເມນ ຜລຏ຺ຐານມ຺ປິ ສຣຓຄມກຕາ ສິຊ຺ຌຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສ຺ສ ເຠທາຠາວໂຕ, ເຕສຎ຺ຈ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕາ. ກຖໍ ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນາ’’ຕິອາທິ, ອຸປປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຫານາຠິສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ ເຫຕຸຕ຺ຖວາຈໂກ ຍຖາ ‘‘ສກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໒໙). ອປິຈ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕິ ‘‘ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ຕທວເສສໍ ຠາວນາຠິສມຍໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓານຸຣູປໍ ເອກາຣມ຺ມຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຫານໂຕ ອວເສສໍ ກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄມເນ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ຠວຕິ, ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ປນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຈ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມານາ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຜລປຣິຍຕ຺ຕີນມ຺ເປຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຄ຺ຄານຸຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓໍ, ອປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠູຕານຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘສງ຺ຆຄຸຓານໍ ຕຄ຺ຄຸຓສາມຎ຺ຎຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສກລຠາວວິສິຏ຺ຐວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຏິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປທີປສ຺ສ ວິຍ ຫິ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ຕໍ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ປນ ວຈເນ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ, ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ. ສທ຺ຘາມູລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ສຫຊາຕວເສນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາເຍວ ຫິ ຕມ຺ມູລິກຕາ ສທ຺ຘາວິຣຫິຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສມ຺ມາທສ຺ສນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສນ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕາປິ ສທ຺ຘາ ໂລກິຍສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ. ໂລກິຍມ຺ປິ ຫິ ສຣຓຄມນໍ ທຸວິຘໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ປເທນ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕໍ, ທຸຕິເຍນ ປນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ຕທຸຠຍເມວ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວິເສສຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ທິຏ຺ຐິ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຊຸໍ ກຣີຍຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ເຖນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມຠາໂວ, ທິຏ຺ຐິ ອຸຊຸໍ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ເຖນ ປນ ສທ຺ຘາຍປິ. ສທ຺ຘາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕປ຺ປຘານສ຺ສາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຄຫຓໍ, ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມປເທນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກຣຓສາຘເນນ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນໍ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕປ຺ປຘານຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຍິທນ຺ຕິ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນເມວ ປຈ຺ຈາມສຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາ ເຠທາຠາວໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ຕຖາວິຘສ຺ສ ສມາທານສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອສ ເຠໂທ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ອຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕິ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສິສ຺ສຠາວໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕາທິກຣຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ. ສຣຓຄມນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ປຓິປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ປຓິປາໂຕ, ປຓິປຕນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມເມວ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫິໂຕປເທສກຖາປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ອາຈຣິຍຠາໂວ ສມຸທາຈຣີຍຕິ ‘‘ຜໂລ ອມ຺ໂພ ອຜໂລ ຈ, ເຕ ສຕ຺ຖາໂຣ ອຸໂຠ ມມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ’’ຕິ. ‘‘ອຠິວາທນາ’’ຕິອາທິ ປຓິປາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີສຸປິ ສີຫຄຕິກວເສນ ອຘິກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ອິເມສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ, ກາຣຓທສ຺ສນໍ ວາ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີນິ ເອເກນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ເອເຕນ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນຕປ຺ປຣາຍຓຕາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນຕປ຺ປຣາຍຓຕາທິ ກຕເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານອຠູຕາໂຣຈນານີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ຍາວຊີວໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາກສ຺ສໂປ ກິຣ ສຍເມວ ປພ຺ພຊິຕເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາຕິຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫໍ, ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ເອກກເມວ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອຊານນ຺ໂຕເຍວ ‘‘ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ສຣຓຄມນມກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ວິຍາ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອິມໍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ. ນ ຫິ ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ສຕ຺ຖາຣາ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສຸຄຕຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄຕໍ ນາມ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອິມໍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ. ນ ຫິ ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ສຸຄເຕນ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ນາມ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອິມໍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ນ ຫິ ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ, ວຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ເຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ສເຈ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ປສ຺ສິຕຸກາມຕາຍ ເອກໍສຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

‘‘ໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ເຄເນວ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນມາຄຕໍ, ໂສຕາປນ຺ນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ປນ ປສາທານຸຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມາ ຄາມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ເທວຄາມາ ອຎ຺ຎໍ ເທວຄາມໍ, ເທວຕານໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຄາມນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາ ປຸຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸຘມ຺ມຕໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕຎ຺ຈ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາຕິ ສຫ ສມຸຈ຺ຈເຍນ, ປາຐເສເສນ ຈ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຘມ຺ມໂຆສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາຬວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ. ນນຸ ຈ ເອເຕ ອາຬວກາທໂຍ ອຘິຄຕມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກສ຺ມາ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕໍ, (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔) ເຕ ມຍໍ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ຄາມາ ຄາມໍ ນຄາ ນຄໍ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໘໒) ຈ ຫິ ເອເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາໂຣ ປເວທິໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຣຓຄມນວິເສສມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປເວທນາກາຣມຕ຺ຕໍ ອຸປທິສນ຺ເຕນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖາຕິ ‘‘ກຖໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຏ຺ຐວິຘປຎ຺ຫສ຺ສ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ໂຍ ເວທີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍາກຣຓປຣິໂຍສານກາເລ. ອິທຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໔) ປຣິຈຸມ຺ພຕີຕິ ປຣິຜຸສຕິ. ປຣິສມ຺ພາຫຕີຕິ ປຣິມຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອວມ຺ປິ ປຣມນິປຈ຺ຈກາເຣນ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂສ ປເນສາຕິ ປຓິປາໂຕ. ຎາຕິ…ເປ… ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນ, ຠຍວເສນ, ອາຈຣິຍວເສນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ທ຺ວນ຺ທປຣໂຕ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນາຕິ ຎາຕິຠາວວເສນ. ຠາວປ຺ປຘານນິທ຺ເທໂສ ຫິ ອຍໍ, ຠາວໂລປນິທ຺ເທໂສ ວາ ຕພ຺ຠາວສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ປຓິປາຕປເທນ ເຈເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕພ຺ພເສນ ປຓິປາຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນາ’’ຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປາເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣຫີຕິ ຎາຕິຠາວາທິເຫຕຸເກຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ‘‘ເສຏ຺ຐວເສເນວາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ອິທານິ ‘‘ນ ອິຕເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາກິໂຍ ວາ’’ຕິ ປິຕຸປກ຺ຂໂຕ ຎາຕິກຸລທສ຺ສນໍ, ‘‘ໂກລິໂຍ ວາ’’ຕິ ປນ ມາຕຸປກ຺ຂໂຕ. ວນ຺ທຕີຕິ ປຓິປາຕສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓວຈນໍ. ຣາຊປູຊິໂຕຕິ ຣາຊູຫິ, ຣາຊູນໍ ວາ ປູຊິໂຕ ຍຖາ ‘‘ຄາມປູຊິໂຕ’’ຕິ. ປູຊາວຈນປໂຍເຄ ຫິ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ຠຄວໂຕຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ, ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ວາ ຠຄວໂຕ. ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສິກ຺ຂິຕສິປ຺ປໍ.

‘‘ຈຕຸຘາ’’ຕິອາທິ ສິງ຺ຄາໂລວາທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕) ຆຣມາວສນ຺ຕິ ຆເຣ ວສນ຺ໂຕ, ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍໂຍຄໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ກມ຺ມໍ ປໂຍຊເຍຕິ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ປໂຍເຊຍ຺ຍ. ກຸລານຎ຺ຫິ ນ ສພ຺ພກາລໍ ເອກສທິສໍ ວຕ຺ຕຕິ, ກທາຈິ ຣາຊາທິວເສນ ອາປທາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາປທາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ນິຘາເປຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອາປທາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິເມສຸ ປນ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ‘‘ເອເກນ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສໂຕເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ກປຓທ຺ຘິກາທີນມ຺ປິ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ເປສກາຣນ຺ຫາປິຕກາທີນມ຺ປິ ເວຕນໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ໂຠຄປຣິຄ຺ຄຫຓານຸສາສນີ, ເອວຣູປໍ ອນຸສາສນິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ສມ຺ປຣາຍິກໍ, ປນ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສິສນ຺ໂຕປິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕິ ນາມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເສຏ຺ຐວເສເນວ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ‘‘ເສຏ຺ຐວເສນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖວສາ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສຣຓາຍ ອຸປາສິກາຍ ວາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ປພ຺ພຊິຕມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເຄວ ອປພ຺ພຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ສຣຓຄມນໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ ເສຏ຺ຐວເສນ ອວນ຺ທິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາຕິ ອນຸກຑ຺ຒນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ ‘‘ສຣຓຄມນໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຣຏ຺ຐປູຊິຕຕ຺ຕາຕິ ຣຏ຺ເຐ, ຣຏ຺ຐວາສີນໍ ວາ ປູຊິຕຕ຺ຕາ. ຕຍິທໍ ຠຍວເສນ ວນ຺ທິຕພ຺ພຠາວສ຺ເສວ ສມຕ຺ຖນໍ, ນ ຕຸ ອເຠທສ຺ສ ກາຣຓທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ສ ປນ ກາຣຓໍ ເສຏ຺ຐວເສນ ອວນ຺ທິຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເສຏ຺ຐວເສນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐວເສນາຕິ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາຍ ເສຏ຺ຐຠາວວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍຕິ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ວນ຺ທໂຕ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອິຕຣໍ. ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທຕິ ສຣຓຄມນວິຠາໂຄ, ຕພ຺ພິຠາຄສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ເຈຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ອເຠໂທປິ ສຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອເຠທທສ຺ສນໍ ກຕໍ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍຕິ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມສທິສໍ ວິປາກຜລໍ, ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອານິສໍສຜລນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ສາລິພີຊາທີນໍ ຜລານິ ຕໍສທິສານິ ວິປກ຺ການິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕິ, ນ ມູລງ຺ກຸຣປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘນາຬານິ, ເອວໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ຜລານິ ອຣູປຘມ຺ມຠາເວນ, ສາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈ ສທິສານິ ວິປກ຺ການິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕິ, ນ ຕທຎ຺ຎານິ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕານິປິ ກມ຺ມອສທິສານິ, ຕານິ ປນ ອານິສໍສານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອານິສໍສນິຣຸຕ຺ຕິມຕ຺ຕຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕີຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມປເທ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ໂຍ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ໂຍ ປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖທີປເນ ຍທິ ‘‘ພຫຸໍ ເວ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕານິ ວນານິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໑໘໘) ວຸຕ຺ຕໍ ເຂມໍ ສຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຣຓໍ, ເອຕຎ຺ຈ ສຣຓມາຄມ຺ມ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ນ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກິໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸ ເຂມໍ ສຣຓໍ ໂຫຕິ, ອຸຕ຺ຕມໍ ສຣຓໍ, ກິໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ?

ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ…ເປ…

ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໙໒);

ເອວມີທິເສສຸ. ໂລກິຍສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາວນ຺ທນາທິນາ ກຸປ຺ປນໂຕ, ຈລນໂຕ ຈ ອກຸປ຺ປໍ ອຈລໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສຣຓຄມນໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາສິລິຏ຺ຐຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມາສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ. ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິໍ. ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສນໍ. ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ຕເຍປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນາຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ, ອິຕິນາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ເພຫິ ໂຕ-ສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘) ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ສາຘກຠາເວນ ອາຫຣຕິ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊນກເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນາປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໍ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫວູປສມຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕ຺ຕາສິໂຕ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ ອຸກ຺ກາຣຠູມິໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຣິວາເຣ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ, ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂຕາ;

ນິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕາ ອິຕິ ນິຈ຺ຉຍາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໒໕໗);

ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸປິ ວາເຣສຸ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຈຕຸຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕຠູມກວເສເນວ ວາ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຕໍ ອຣິຍສາວໂກ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ.

‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ, ຊນໂກ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ເຕຫິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານເມວ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສກຊີວິຕເຫຕຸປິ ຫິ ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ນ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ພລວຕາປກາສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທູສນຈິຕ຺ໂຕ, ປທູສິຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ສງ຺ຆໍ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ ອາກາເຣຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊຕິ ກມ຺ເມນ, ອຸທ຺ເທເສນ, ໂວຫຣນ຺ໂຕ, ອນຸສ຺ສາວເນນ, ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘) ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວສມ຺ປທາຕິ ສຸຄຕິຠເວນ ສມ຺ປທາ, ອິທໍ ວິປາກຜລໍ. ໂຠຄສມ຺ປທາຕິ ມນຸສ຺ສໂຠຄເທວໂຠເຄຫິ ສມ຺ປທາ, ອິທໍ ປນ ອານິສໍສຜລໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິປາຬິໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໓໗) ສາຘກຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ.

ຄຕາ ເສຕິ ເອຕ຺ຖ ເສ-ອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິນ຺ຕິ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມານຸສນ຺ຕິ ຈ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວິສຎ຺ໂຎຄນິທ຺ເທໂສ, ມນຸສ຺ເສສຸ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວກາຍນ຺ຕິ ເທວສງ຺ຆໍ, ເທວປຸຣໍ ວາ ‘‘ເທວານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ.

‘‘ອປຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ສຬາຍຕນວຄ຺ເຄ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) ອາຄຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຜລມາຫ, ອປຣມ຺ປິ ຜລໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎ ເທເວຕິ ອສຣຓງ຺ຄເຕ ເທເວ. ທສຫິ ຐາເນຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ‘‘ທິພ຺ເພນາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສຣູປທສ຺ສນໍ. ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ເທວານມິນ຺ທ ຘມ຺ມສຣຓຄມນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) ສຸຕ຺ຕປທໍ ອຕິທິສຕິ. ເວລາມສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ນວນິປາເຕ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຣູປໂຠຄສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທີຫິ ມຣິຍາທເວລາຕິກ຺ກນ຺ເຕຫິ ອຸຬາເຣຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເວລາມນາມກສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສຣາຊູນໍ ອາຈຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທານກຖາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ຕຕ຺ຖ ຫິ ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓ ຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ, ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ສຕໍໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໍ ຄຫປຕິ ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເຈກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ໂຍ ຈ ສຕໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນານໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ໂຍ ເຈກໍ ສກທາຄາມິໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐).

ອິມິນາ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ເວລາມສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣຓໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນາຄຕໍ ອນິວຕ຺ຕນສຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອປເຣ ປນາຫຸ ‘ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຣຓຄມນໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙.໒໐) ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ສຣຓຄມນໍ ນາມ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫປ຺ຜລຕຣຎ຺ຈ ມຫານິສໍສຕຣຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໐, ໓໕໑) ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ໂລກິຍສ຺ສາປິ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນປິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໐) ຫິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອິຘ ເຈວ ອຎ຺ຎາສຸ ຈ ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາທີສຸ ອວິເສສໂຕເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຠິມໂຕ ສິຍາ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ, (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ເວຣຎ຺ຊກອຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ.໑໕) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍຎ຺ຈ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓວຈນໂຕ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໙) ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ເທຕີ’’ຕິ ຫິ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓກາຣຓວເສນ ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ຜລໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານາທີນໍ (ວິ. ວ. ໘໘໖ ອາທໂຍ) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານມຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ. ສໍສໂຍ ນາມ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖) ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນາທຣາຄາຣວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ມລີນໍ ຠວຕິ. ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິອາທິປິ ສໍກິເລສປຣິຍາໂຍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ນ ມຫຸຊ຺ຊລໍ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ນ ມຫານຸຠາວໍ, ອປຓີຕໍ ອນຸຬາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາວຊ຺ໂຊຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິວເສນ ສໂທໂສ. ຕເທວ ຜລວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອນິຏ຺ຐຜໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ອກນ຺ຕິຜໂລ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ວິຍ ອຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທ, ໂສ ຈ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນວຊ຺ໂຊ ສຣຓຄມນເຠໂທ. ສຕິປິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຕ ອິຏ຺ຐຜໂລປິ ນ ໂຫຕິ, ປເຄວ ອນິຏ຺ຐຜໂລ ອວິປາກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ອກຸສລໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ເຠທນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠວນ຺ຕເຣປີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຠເວ.

ຘຣສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປາສກ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ກມ຺ມເມວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາກາຣຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາເຣຕູຕິ ຈ ອຸປຘາເຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊານນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຊານາຕູ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຸປາສກວິຘິໂກສລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປາສກຠາວວິຘານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ. ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ກິໍ ລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ, ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຠິເຘຍ຺ເຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕເມວ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວກາຣຓໍ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ວຕສມາທານປຸຈ຺ຉາ, ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ວຕສມາທາເນນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ກມ຺ມສມາທານປຸຈ຺ຉາ, ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ເກນ ກມ຺ມສມາທາເນນ ອສ຺ສ ອາຊີໂວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ມິຈ຺ຉາຊີໂວປິ ວິຠຊີຍຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ຕທຸຠເຍສໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປຸຈ຺ຉາ, ກາ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ຈ ວິປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຎນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ຫິ ສຕິ ອນນ຺ຕຣສ຺ເສວ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາຕິ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຄຫຓໍ. ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕທຸຠເຍສເມວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຸຈ຺ຉາ, ກາ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ. ສຣູປວຈນຕ຺ຖາທິສງ຺ຂາເຕນ ປກາເຣນ ກິຣຕີຕິ ປກິຓ຺ຓໍ, ຕເທວ ປກິຓ຺ຓກໍ, ອເນກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍ ໂກຈີຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ, ອິມິນາ ປເທນ ອກາຣຓເມຕ຺ຖ ຊາຕິອາທິວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສຣຓຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ສຣຓຄມນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ. ‘‘ຄຫຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ອາຄາຣິເກສ຺ເວວ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄເຕສູຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ມຫາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ມຫານາມສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓) ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທິສຣຓຄມນໂຕ. ມຫານາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈູຬປິຕຸໂນ ສຸກ຺ໂກທນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ມຫານາມໍ ນາມ ສກ຺ຍຣາຊານໍ ຠຄວາ ອາລປຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ພຸທ຺ຘາທິສຣຓຄມເນນ ອຸປາສໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຊາຕິອາທີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມຎ຺ຈ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິການໍ ວິຍ ທ຺ເວວາຈິກອຸປາສກຠາໂວປິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ປນ ຕທາ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍາຠາວໂຕ ກທາຈິເຍວ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພທາ ປວຕ຺ຕໍ ເຕວາຈິກອຸປາສກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຣຓຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ຫິ ປຈ຺ຉາ ຕິສຣຓຄຕາ ເອວ, ນ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ສຣຓຄໂຕ ອຸປາສໂກ ນາມາຕິ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ຎາເປຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸປາສນໂຕຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕ, ອິມິນາ ກຕ຺ວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ເວຣມຓິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມຓນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ ນາມ, ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ອຸທາຫເຏ ມຫານາມສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓) ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ສາຘກໍ, ສຣູປຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານປາລສ຺ສ ເອເກເນວ ອຸທກປຕິຏ຺ຐານປໂຍເຄນ ອມ຺ພເສຈນໍ, ຄຣຸສິນານຎ຺ຈ. ຍຖາຫ ອມ຺ພວິມາເນ (ວິ. ວ. ໑໑໕໑ ອາທໂຍ) –

‘‘ອມ຺ໂພ ຈ ສິຕ຺ໂຕ ສມໂຓ ຈ ນ຺ຫາປິໂຕ,

ມຍາ ຈ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກໍ;

ອິຕິ ໂສ ປີຕິຍາ ກາຍໍ, ສພ຺ພໍ ຜຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

[‘‘ອມ຺ໂພ ຈ ສິຎ຺ຈໂຕ ອາສິ, ສມໂຓ ຈ ນຫາປິໂຕ;

ພຫຸຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ, ອໂຫ ສຜລໍ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ອິຘ ຏີກາຍໍ ມູລປາໂຐ)]

ເອວມີທິເສສຸ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປຎ຺ຈເວຣວິຣຕິມຕ຺ເຕນ.

ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາຕິ ອຍຸຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ, ນ ສມ຺ມາວຓິຊ຺ຊາ, ອສາຣຸປ຺ປວຓິຊ຺ຊກມ຺ມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ອກຣເຓເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ, ເຕນ ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊກມ຺ເມນ ອາຊີວນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຘມ຺ມິກໍ ອາຊີວນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເມນາຕິ ອວິສເມນ, ເຕນ ກາຍວິສມາທິທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິນາ ສຸຈຣິເຕນ ອາຊີວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ສາຘກໍ, ສຣູປຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ວາຓິຊານໍ ອຍນ຺ຕິ ວຓິຊ຺ຊາ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິກ຺ກໂຍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປທເມຕໍ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ, ວິສວຓິຊ຺ຊາ ປຣູປຆາຕກາຣຓໂຕ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາທິປ຺ປຫານລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ຈ ປຏິນິທ຺ເທໂສ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ເຠໂທ, ປໂກໂປ ຈ. ເອວໍ ສີລອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປາສກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາຍາຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຈຓ຺ຑາໂລຕິ ນີຈຘມ຺ມຊາຕິກຏ຺ເຐນ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ. ມລນ຺ຕິ ມລີນຏ຺ເຐນ ອຸປາສກມລໍ. ປຕິກິຏ຺ໂຐຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ສາປິສ຺ສາຕິ ສາປິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາ ປນາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຸປາສກຈຓ຺ຑາລສຸຕ຺ຕໍ, (ອ. ນິ. ໕.໑໗໕) ອຸປາສກຣຕນສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທີສຸ, ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິເຕນ ໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕ ຈ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ປຐມຕຣໍ ທານມານນາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ພາຫິຣກສມເຍ ປຐມຕຣໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສາສເນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ເຕສໍ ພາຫິຣການໍ ຕິຕ຺ຖິຍານນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອສ຺ສາຕິ ອຸປາສກສ຺ສ. ສີລສມ຺ປທາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂເຓນ ສີເລນ ສມ຺ປທາ. ອາຊີວສມ຺ປທາຕິ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາທິປ຺ປຫານລກ຺ຂເຓນ ອາຊີເວນ ສມ຺ປທາ. ເອວໍ ສີລສມ຺ປທາອາຊີວສມ຺ປທາວເສນ ອຸປາສກສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສທ຺ຘາທິວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຍ ຈ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕປິ ອສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ເມຫີຕິ ຄຸເຓຫິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ. ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາທີຫິ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ. ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ເສສໍ ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິຄຓ຺ຐີນນ຺ຕິ ນິຄຓ຺ຐສມຓີນໍ. ອາທິມ຺ຫີຕິ ປຐມຕ຺ເຖ. ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸອຄ຺ຄໍ ອຸຈ຺ຉຸໂກຏິ. ຕຖາ ເວຬຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ, ປຣິຍນ຺ຕຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມ຺ພິລຄ຺ຄນ຺ຕິ ອມ຺ພິລໂກຏ຺ຐາສໍ. ຕຖາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິເວຓຄ຺ເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ເອກາຣາເທໂສ, ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ວາ, ກຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ ເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຠາວຕ຺ເຖ ຕາ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຊ຺ຊຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ອຊ຺ຊຠາໂວ ຈ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນສມເຍ ຘຣມານກຕາປາປຸຓກຠາໂວ. ຕທາ ຫິ ຕໍ ນິສ຺ສຍວເສນ ຘຣມານຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍທິວສນິສ຺ສິຕອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຸນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຊ຺ຊສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘຣມານກຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຊ຺ຊຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ວາ ອຊ຺ຊອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ຕາ-ສທ຺ທສ຺ສ ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາ ‘‘ເທວຕາ’’ຕິ, ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິ. ເອວໍ ປຐມກ຺ຂເຣນ ທິສ຺ສມານປາຐານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕິຍກ຺ຂເຣນ ທິສ຺ສມານປາຐານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄຕິ ວາ ປາໂຐ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄມມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຊ຺ຊາຕິ ຫິ ເນປາຕິກມິທໍ ປທໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ອິທໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ເອວ, ‘‘ປາຓຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ກຣຓຕ຺ເຖເນວ ສມາໂສຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ອຸເປໂຕ, ປາເຓຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ອຸເປໂຕ ປາຓຸເປໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍຫິ ອຠິມໂຕ. ອິມິນາ ຈ ‘‘ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ປາຓຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປໂຕ, ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ, ນ ຈ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາຓານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ຍາວຊີວໍ ອຸເປໂຕຕິ ອາປາຓໂກຏິກຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ຕີຫິ…ເປ… ຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ‘‘ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປິຍກາຣກສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຸປາສກສທ຺ທສ຺ສ ວຈນີໂຍປິ ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປາສກໍ ກປ຺ປິຍກາຣກ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນສຣຓຄມນໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ‘‘ປາຓຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ປເນສ ຣາຊາ ‘‘ຊີວິເຕນ ສຫ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ສຣຓຄມນໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕີຕິ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໂຕ ວິຠາວິຕໍ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ສມຕ຺ຖເນ, ກາຣຓຕ຺ເຖ ວາ, ເຕນ ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ, ອິມິນາ ວາ ກາຣເຓນ ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕູຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ.

ອຈ຺ຈຍນໍ ສາຘຸມຣິຍາທໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໍ ອຈ຺ຈໂຍ, ກາຍິກາທິອຊ຺ຌາຈາຣສງ຺ຂາໂຕ ໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາໂຘ’’ຕິ, ອຈ຺ເຈຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຈ຺ຈໂຍ, ກາຍິກາທິວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂກ ອກຸສລຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ໂທໂສ ເອວ, ໂສ ຈ ອປຣຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ອປຣາໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ທສຣາຊຘມ຺ມໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕສ຺ສ ມຫາຫໍສຊາຕກາທີຫິ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຈຣຕີຕິ ອາຈຣຕິ ກໂຣຕິ. ຘມ຺ເມເນວາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕເນວ, ອນເປຕກຸສລຘມ຺ເມເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປິຕຸຆາຕນາທິນາ ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂມຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອກຣຓເມຕ຺ຖ ສໍວໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸນ ເອວຣູປສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ອປຣາຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເວວຈນໍ.

໒໕໑. ‘‘ຍຖາຘມ຺ໂມ ຐິໂຕ, ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ຍຖາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸຣູປຕ຺ຖມາຫ, ສາຘຸສມາຈິຓ຺ຓກຸສລຘມ຺ມານຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກໂຣສີ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຏິກມ຺ມໍ ກໂຣສີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກຣຓໍ ນາມ ກຕາປຣາຘສ຺ສ ຂມາປນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂມາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂມາມາ’’ຕິ ອິມິນາ. ວຸທ຺ຘິ ເຫສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫ-ກາໂຣ ປທສິລິຏ຺ຐຕາຍ ອາຄໂມ, ຫິ-ສທ຺ໂທ ວາ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອສາຕິ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກິຣິຍາ, ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຕຖາຄໂຕ ອຣິໂຍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິ. ວິເນຕິ ສຕ຺ເຕ ເອເຕນາຕິ ວິນໂຍ, ສາສນໍ. ວທ຺ຘຕິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ວຸທ຺ຘິ. ກຕມາ ປນ ສາ, ຍາ ‘‘ເອສາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ວຸທ຺ຘີຕິ ໂຈທນມປເນຕຸໍ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຕມາ’’ຕິອາທິນາ, ຍາ ອຍໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ, ສາ ‘‘ເອສາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ວຸທ຺ຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາຍ ປຸພ຺ພກິຣິຍາທສ຺ສນນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນໍ, ເອຕປເທນ ປນ ຕສ຺ສາປິ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’’ ຕິປິ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພກິຣິຍາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ທສ຺ສນໍ, ນ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສ. ‘ອາຍຕິຎ຺ຈ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ເສວາຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຂມາປນສ຺ສາປິ ວຸທ຺ຘິເຫຕຸຠາເວນ ອຣິຍູປວາເທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຂມາປນາຠາເວປິ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາຍ ເອວ ອຣິຍູປວາທາປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ທສ຺ສິໂຕ, ນນຸ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ເທສນໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາປິ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຘມ຺ມເທສນາ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານປຸຄ຺ຄລເທສນາຕິ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ຕຖາປິ ປຸນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ ເທສນາວິລາສວເສນ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ຈາຕິ. ຕທຸຠຍວເສເນວ ຫິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາທິເຠເທນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ເທສນາ.

໒໕໒. ວຈສາຍຕ຺ເຕຕິ ວຈສາ ອາຍຕ຺ເຕ. ວາຈາປຏິພນ຺ຘຕ຺ເຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວຈສາຍຕ຺ເຖຕິ ປນ ວາຈາປຣິໂຍສານຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂອສານກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ສາສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຍສທ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາ ‘‘ທາໂຍ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສມຕ຺ຖນວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຄມນາຍ ກຕໍ ວາຈາປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ຫນ຺ທສທ຺ທຎ຺ຫິ ໂຈທນຕ຺ເຖ, ວຈສຄ຺ຄຕ຺ເຖ ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ ຠິກ຺ຂເວ ອາມນ຺ຕຍາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ຫິ ໂຈທນຕ຺ເຖ, ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ ອປາຍາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໘໔໓) ວຈສຄ຺ຄຕ຺ເຖ, ວຈສຄ຺ໂຄ ຈ ນາມ ວາຈາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕຎ຺ຈ ວາຈາປຣິໂຍສານເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸກ຺ກຣກິຈ຺ຈວເສນ ພຫຸກິຈ຺ຈຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພລວກິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ, ອິຕຣໍ ກຣຓີຍໍ. ປຐມໍ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣຓີຍໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ວາ ກິຈ຺ຈໍ, ມຫນ຺ຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິປິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ, ຄມນກາລຊານນໂຕ, ອຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ອນຸປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຊານາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຕຍາ ຎາຕໍ ຄມນກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຎຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈນິໂຍຊເນ ‘‘ອິມໍ ຊານ, ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໘, ໙໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຕຍາ ຎາຕໍ ກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຊານາສິ, ຄມນວເສນ ກໂຣຫີຕິ ຄມເນ ນິໂຍເຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕ຺ວເມວ ຊານາສີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ຍຖາສມາຈິຓ຺ຓໍ ປກຣຓາຘິຄຕມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ ກຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຫຕ຺ເຖສຸ ຊາຕານໍ ທສນ຺ນໍ ນຂານໍ ສໂມຘາເນນ ເອກີຠາເວນ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕໍ, ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຣຕລານໍ ສມຏ຺ຐປນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຊລິນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປຸຏໍ. ອຎ຺ຊຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ປກາເສຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຎ຺ຊລິ. ອຎ຺ຊຸ-ສທ຺ທຎ຺ຫິ ພ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ອລິປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອຠິມຸໂຂວາຕິ ສມ຺ມຸໂຂ ເອວ, ນ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວນ຺ທນານໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

໒໕໓. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປຈ຺ຈນການໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ກຕກຸສລມູລານໍ ຂຓເນນ ຂໂຕ, ເຕສເມວ ອຸປຫນເນນ ອຸປຫໂຕ, ປທທ຺ວເຍນປິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມາປຣາຘເມວ ທສ຺ເສຕິ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ. ກຸສລມູລສງ຺ຂາຕປຕິຏ຺ຐາເຠທເນນ ຂຕູປຫຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐາ, ມູລນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນໍ ເອຕາຍາຕິ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ສ ກຸສລູປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ, ສາ ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຠິນ຺ນາ ວິນາສິຕາ ເອເຕນາຕິ ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ໂຐ. ຕເທວ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ກຸສລມູລສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐານຊາຕາ, ຕຖາ ອເນນ ຣຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ຂໂຕ ຂນິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຂໂຕຕິ ຫິ ອິທໍ ອິຘ ກມ຺ມວເສນ ສິທ຺ຘໍ, ປາຬິຍໍ ປນ ກຕ຺ຕຸວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຫໂຕ’’ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໒໐໙; ຈູຬນິ. ໗໔) ວຈນໂຕ ຣາຄໂທສໂມຫາວ ອິຘ ຣໂຊ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄຣຊາທິວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ວີຕສທ຺ທສ຺ສ ວິຄຕປຣິຍາຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸໍ. ຘມ຺ເມສູຕິ ວາ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຕີສຸ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸໍ, ສມຸທາເຍກເທສວເສນ ອາຘາຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ, ນ ຕຸ ນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖສມາໂສ. ໂສ ຫິ ສາສນຄນ຺ເຖສຸ, ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສິທ຺ໂຘຕິ. ຘມ຺ມມຍນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ‘‘ຘມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອປິຈ ຘມ຺ມມຍນ຺ຕິ ສີລາທິຕິວິຘຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘເຍວ ມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສກຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອເນນ ‘‘ຘມ຺ໂມເຍວ ຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຎ຺ເຎສຸ ຐາເນສູຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ, ເອເຕນ ຍຖາປາຐໍ ຕິວິຘຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອນຘິຄເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາເຍວ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ‘‘ຂຕາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຣາຊາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນາຠວິສ຺ສາຕິ ສເຈ ນ ອຠວິສ຺ສຖ, ເອວໍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີເຕ ຫິ ອິທໍ ກາລາຕິປຕ຺ຕິວຈນໍ, ນ ອນາຄເຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນນຸ ຈ ມຄ຺ຄປາປຸຓນວຈນໍ ຠວິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ອນາຄຕກາລິກນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອນິຍມິເຕ, ອິຘ ປນ ‘‘ອິເຘວາສເນ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕກາລິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ເສວ ອໂວຈາຕິ. ປາປມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄນາຕິ ເທວທຕ຺ເຕນ, ເທວທຕ຺ຕປຣິສາສງ຺ຂາເຕນ ຈ ປາປມິຕ຺ເຕນ ສໍສຄ຺ຄໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ປາຐານາຣຸຬ຺ຫໍ ວຈນາວເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ສຣຓໍ ຄຕຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ມມ ຈ ສາສນມຫນ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ຈ-ສທ຺ໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ເກວລໍ ສຣຓໍ ຄຕຕ຺ຕາເຍວ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ຍຕ຺ຖ ເອສ ປສນ຺ໂນ, ປສນ຺ນາກາຣຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສາສນສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມຕາຍາຕິ ຫິ ສຫ ສມຸຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ທຸກ຺ກຣກມ຺ມວິປາກໂຕ ສຸກເຣນ ມຸຈ຺ຈເນນ ອຸປມາທສ຺ສນໍ. ໂກຈີຕິ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ. ກສ຺ສຈີຕິ ກສ຺ສຈິ ປຸຣິສສ຺ສ, ‘‘ວຘ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວໂຍເຄ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ທຓ຺ເຑນາຕິ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ຘນທຓ຺ເຑນ. ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ວຘກມ຺ມທຓ຺ຑໂຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ທຓ຺ເຑນາຕິ ວາ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໒; ຈູຬວ. ໔໓໗) ວິຍ, ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ຘນທຓ຺ຑໂຕ, ວຘທຓ຺ຑໂຕ ຈ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫກຸມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠິນຣເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕທນຸຠວນການໍ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມພເລນ ໂລຫມຍາ ມຫຕີ ກຸມ຺ຠີ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ໂລຫກຸມ຺ຠີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຣິມຕລໂຕ ອໂຘ ປຕນ຺ໂຕ, ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອຸຠຍຖາ ປນ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ສພ຺ພໂສ;

ນິຣເຍ ປຈ຺ຈມານານໍ, ກທາ ອນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໘໐໒; ຊາ. ໑.໔.໕໔);

‘‘ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ, ອຸປຣິມຕລໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາທໂຍ ອປຣາປຣໍ ອໂຘ ປຕນ຺ຕາ, ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ອເນການິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອຍໍ, ອຍໍ ປນ ຣາຊາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ເອກວາຣເມວ ອໂຘ ປຕນ຺ໂຕ, ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິເຍວ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ກຸໂຕ ລທ຺ໂຘຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທມ຺ປິ ກິຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ກິຣສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ ສຸຍ຺ຍມານຕໍ, ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຖ ປາຬິຍໍ ສງ຺ຄີຕໍ ສິຍາຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ປາຬິຍໍ ປນ ນ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ປກິຓ຺ຓກເທສນາຠາເວນ ປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ປາຐຠາເວນ ນ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປກິຓ຺ຓກເທສນາ ຫິ ປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ນຣເກ ປຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອິມໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກ ຣຎ຺ໂຎ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ໂຈທນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທາລາຠາທິກໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອເນກວິຘໍ ມຫານິສໍສໍ ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຍໍ…ເປ… ນິທ຺ທໍ ລຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນິທ຺ທາລາຠໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕທາ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂາປຄຕຠາວຎ຺ຈ ນິທ຺ທາລາຠສີເສນ, ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ…ເປ… ອກາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ມຫາສກ຺ກາຣກິຣິຍໍ, ‘‘ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ…ເປ… ນາໂຫສີ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຕິສຍໍ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ‘‘ອນາຄເຕ…ເປ… ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ສມ຺ປຣາຍິໂກ ທສ຺ສິໂຕ, ອນວເສສໂຕ ປນ ອປຣາປເຣສຸ ຠເວສຸ ອປຣິມາໂຓເຍວ ສມ຺ປຣາຍິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ມຘຸຣາຍາຕິ ມຘຸຣຣສຠູຕາຍ. ໂອຊວນ຺ຕິຍາຕິ ມຘຸຣຣສສ຺ສາປິ ສາຣຠູຕາຍ ໂອຊາຍ ໂອຊວຕິຍາ. ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ຠວາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ. ປຎ຺ຈ ມາເຣ ວິເສສໂຕ ຊິຕວາຕິ ວິຊິຕາວີ, ປຣູປເທສວິຣຫຕາ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສຠາໂວ. ປຈ຺ເຈກໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ, ອນາຈຣິຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສາມຎ຺ເຎວ ສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສຍເມວ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ປເຣ ໂພເຘນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຣສເມວ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ຘມ຺ມຣສໍ. ນ ຫິ ເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມູເຄນ ທິຏ຺ຐສຸປິໂນ ວິຍ, ວນຈຣເກນ ນຄເຣ ສາຍິຕພ຺ຍຎ຺ຊນຣໂສ ວິຍ ຈ ເນສໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ອິທ຺ຘິສມາປຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໐, ໙໑) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ຣຎ຺ໂຎ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍາຠາເວ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຖ, ອຖ ກຖໍ ອນາຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ. ຍທິ ຈ ອນາຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຖ ກຖໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຖ, ນນຸ ອິເມ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິອຸປນິສ຺ສຍາ ຠິນ຺ນນິສ຺ສຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂພຘີນໍ ອສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ອສາຘາຣຓາ ຫິ ເອຕາ ທ຺ເວ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄທ຺ວຍງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຠິນີຫາຣສມິທ຺ຘິວເສນ, ປາຣມີສມ຺ຠຣຓກາລວເສນ, ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນວເສນ ຈາຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ອິໂຕ ປຣໂຕເຍວສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ສມ຺ຠຣຓີຍຕ຺ຕາ. ສາວກໂພຘິຍາ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕາປິ ຫິ ອສຕິ ຕສ຺ສາ ສມວາເຍ ກາລນ຺ຕເຣ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ ຕຖາຠິນີຫາຣສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ‘‘ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາເຍວາຍໍ ຣາຊາ ກຕາຠິນີຫາໂຣ. ກຕາຠິນີຫາຣາປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິຍຕິມປ຺ປຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ສາວກໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາ ‘ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຣາຊາ’ຕິອາທິມໂວຈ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານເມວ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍປຣິມຸຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍໍ ນິຍໂຕ ສມາໂນ ເທວທຕ຺ໂຕ ຈິຣກາລສມ຺ຠູເຕນ ໂລກນາເຖ ອາຆາເຕນ ຄຣຸຕຣານິ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ປສວິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມນ຺ຕຣາເຍນ ອຍໍ ອິທານິ ອສມເວຕທສ຺ສນາຠິສມໂຍ ຣາຊາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິນິຍາເມນ ອນາຄເຕ ວິຊິຕາວີ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕຕຣເມຕ຺ຖ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິເມວ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິຄມວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທມໂວຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອປິຈ ປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ‘‘ອິທມໂວຈາ’’ຕິອາທິນາ ນິຄມນໍ ກໂຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫິຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍາ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອທ຺ຘານຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ເອວໍ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ໂຓກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕຠາວໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ໂກສເລສູຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວມີທິເສສຸ. ອິຕິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປທຕ຺ຖວິປລ຺ລາສໂຊຕໂກ ປນ ອິຕິສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ອາທິສທ຺ທໂລໂປ ວາ ເອສ, ອຸປລກ຺ຂຓນິທ຺ເທໂສ ວາ. ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ ນາມ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຠຊນາ. ‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕ-ມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ຏີກາຍ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ ຈ.

‘‘ຣາຊກຸມາຣາ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ໂກສລາ ນາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໔) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂກສໍ ລນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ກຸສລໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂກສລາ’’ຕິ. ຊນປທິໂນຕິ ຊນປທວນ຺ໂຕ, ຊນປທສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣາ. ‘‘ໂກສລາ ນາມ ຣາຊກຸມາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ຊນປທິໂນ’’ຕິ ວຈນໍ ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ຕໍຕໍນາມປຎ຺ຎາເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ນິວສນ຺ເຕສຸ ຊນປທິຠາວໂຕ ເຕສເມວ ນິວສນມຸປາທາຍ ຊນປທສ຺ສາຍໍ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ເຕສໍ ນິວາໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂກສລານໍ ນິວາສາ ໂກສລາ’’ຕິ ຕທ຺ຘິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອໂກປິ ຊນປໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ສທ຺ທໂຕເຍເວຕໍ ປຸຖຸວຈນໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປເນສ ເອໂກ ເອວາຕິ ວິຠາເວຕິ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄເຫ, ເຕນ ກາມໍ ເອໂກເຍເວສ ຊນປໂທ, ຕຖາປິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປຸຖຸວຈນມຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍທິ ເອໂກວ ຊນປໂທ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນາ’’ຕິອາທິ, ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ທຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນມຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິສ຺ສິເຕສຸ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຖຸວຈນສ຺ສ, ປຸຖຸຠາວສ຺ສ ວາ ນິສ຺ສເຍ ອຠິນິໂຣປນາ ອິຘ ຣຸຬ຺ຫິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘ ເຈວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາທີສຸ ‘‘ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ອີທິສລິງ຺ຄວຈນານິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫິ ຍຖາ ‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ກຸຣູສຸ ວິຫຣຕິ, ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕີ’ຕິ ຈາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ໂກສລນາມາຠິນິໂຣປນມິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ ປຸຖຸວຈນສ຺ສ ອປ຺ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ນາມາຠິນິໂຣປນາຍ ຫິ ເອກວຈນມ຺ປິ ຠວຕິ ຍຖາ ‘‘ສີໂຫ ຄາຍຕີ’’ຕິ. ຕພ຺ພິເສສິເຕປິ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ທຕ຺ຕາ ເອກວຈນເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂກສເລສຸ ຊນປເທ’’ຕິ, ໂກສລນາມເກ ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠູຕໂຕ ຫິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ຣຸຬ຺ຫິ, ຠູຕໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ –

‘‘ສນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ ວິເທຫານໍ, ທີຆາວຸ ຣຏ຺ຐວຑ຺ຒໂນ;

ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ມິຖິລາຍໍ ປຊາປຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໗໖) ອາທີສຸ –

ຕໍປຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເອກຕ຺ຖສ຺ສ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ພຫຸວຈນປໂຍໂຄ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຕນ຺ນິວາສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເອກຕ຺ຖສ຺ສ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ‘‘ໂກສເລສູ’’ຕິ ພຫຸວຈນປໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ປາຓໍ ນ ຫຎ຺ເຎ, ນ ຈ’ທິນ຺ນມາທິເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໒, ໔໓, ໔໕) ຊາຕິວເສນ ພຫ຺ວຕ຺ຖານເມກວຈນປໂຍໂຄ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຊາຕິວເສນ ອວຍວປ຺ປເຠເທນ ພຫ຺ວຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ຊນປເທ’’ຕິ ເອກວຈນປໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຈຣິເຍນ ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາຍໍ ‘‘ຕພ຺ພິເສສເນປິ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ. ເຕນາຫ ‘ຕສ຺ມິໍ ອງ຺ເຄສຸ ຊນປເທ’ຕິ’’.

ເອວໍ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ພຫຸມ຺ຫິ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ພຫ຺ວຕ຺ຖວເສນ ພຫຸມ຺ປິ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂປຣາຓາ ປນາຫູ’’ຕິອາທິມາຫ. ປນ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ເຕນ ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ເອເວຕໍ ປຸຖຸວຈນໍ, ນ ຣຸຬ຺ຫິວເສນາຕິ ວກ຺ຂມານໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ໂສ ຫິ ປເທໂສ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມາຓຕາຍ ພຫຸປ຺ປເຠໂທຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ນເຍ ເຕສຸ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາປນາທນ຺ຕິ ມຫາປນາທຊາຕກ (ຊາ. ໑.໓.໔໐, ໔໑, ໔໒) ສຸຣຸຈິຊາຕເກສຸ (ຊາ. ໑.໑໔.໑໐໒ ອາທໂຍ) ອາຄຕໍ ສຸຣຸຈິໂນ ນາມ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕໍ ມຫາປນາທນາມກໍ ຣາຊກຸມາຣໍ. ນານານາຏການີຕິ ຠຓ຺ຑຸກຓ຺ຑປຓ຺ຑຸກຓ຺ຑປມຸຂານິ ຉສຕສຫສ຺ສານິ ນານາວິຘນາຏການິ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ອາທິສທ຺ໂທປິ ທິຏ຺ໂຐ, ໂສ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຍທິ ຈ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ນຏລງ຺ຆກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສິຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ມິຫິຕມຕ຺ຕມ຺ປິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ທິພ຺ພນາຏການໍ ອນນ຺ຕຣຠເວເຍວ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສນາຏການໍ ນຈ຺ຈໍ ອມນຸຎ຺ຎໍ ອໂຫສິ. ນງ຺ຄລານິປິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ກສິກມ຺ມປ຺ປຫານວເສນ ນງ຺ຄລານິ ປຫາຍ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ນ ຫິ ເກວລໍ ກສ຺ສກາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ອຸຠຍຣຏ຺ຐວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ຕສ຺ມິໍ ມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຕທາ ກິຣ ມຫາປນາທກຸມາຣສ຺ສ ປາສາທມງ຺ຄລໍ, ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລໍ, ອາວາຫມງ຺ຄລນ຺ຕິ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ເອກໂຕ ອກໍສຸ, ກາສິວິເທຫຣຏ຺ຐວາສິໂນປິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຕິເຣກສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ຉຓມນຸຠວິໍສູຕິ, ອຘຸນາ ປນ ‘‘ນງ຺ຄລາທີນີ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ນ ໂປຣາຓປາໂຐ ຏີກາຍມນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ.

ມຫາຊນກາເຍ ສນ຺ນິປຕິເຕຕິ ເກຈິ ‘‘ປຫໍສນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຣາຊກຸມາຣໍ ຫາສາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ, ເກຈິ ‘‘ຕໍ ກີຬນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ມຫາຊນສມູເຫ ສນ຺ນິປຕິເຕ. ອຕຸລມ຺ພາຠິຣຸຫນທາຣຸຈິຕກປເວສນາທິ ນານາກີຬາໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສກ຺ກເປສິໂຕ ກິຣ ທິພ຺ພນາຏໂກ ຣາຊງ຺ຄເຓ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ນາມ ທສ຺ເສຕິ, ເອໂກວ ຫຕ຺ໂຖ, ເອໂກ ປາໂທ, ເອກໍ ອກ຺ຂິ, ເອກາ ທາຐາ ນຈ຺ຈຕິ ຈລຕິ, ອຸປຑ຺ຒໍ ຜນ຺ທຕິ, ເສສໍ ນິຈ຺ຈລມໂຫສິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາປນາໂທ ໂຖກໍ ຫສິຕມກາສິ, ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂສ ທິພ຺ພນາຏກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຫສາເປສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຫຊ຺ຊາ ນາມ ວິສ຺ສາສິກາ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຫທຍເມເຕສ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອາທິສທ຺ເທນ ຎາຕກປຣິຊນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕສ຺ມາຕິ ຕຖາ ວຈນໂຕ. ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຈ຺ຈິ ກຸສລໍ? ອາມ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນປຏິວຈນວເສນ ປວຕ຺ຕກຸສລວາທິຕາຍ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອາທິໂຕ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠິໍສຸ, ເຕສໍ ກຸສລານໍ ອິສ຺ສຣາຕິ ຣາຊກຸມາຣາ ໂກສລາ ນາມ ຊາຕາ, ເຕສໍ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ປນ ປເທໂສ ໂກສລາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ປເທໂສ ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາຍໍ ອາຈຣິເຍເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ‘‘ໂສ ປເທໂສ ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎີສຎ຺ຎາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອກວຈນພຫຸວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມນເຍ ວິຍ ອິຘາປິ ຣຸຬ຺ຫິວເສເນວ ພຫຸວຈນໍ ໂຫຕິ. ຣາຊກຸມາຣານໍ ນາມລາຠເຫຕຸມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ. ອິຘ ປນ ອາຈຣິເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂສ ປເທໂສຕິ ປເທສສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວາ, ເຕ ປເທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຸສລາ ເອວ ໂກສລາຕິ ກຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໔) ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ໂສ ປເທໂສຕິ ຊາຕິສທ຺ທວເສນ, ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ເອວ ພຫຸວຈນໍ ໂຫຕິ. ປເທສສ຺ສ ນາມລາຠເຫຕຸ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ. ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນມຸປາທາຍ ຣຸຬ຺ຫິນາມວເສນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂກສລາ ຍຖາ ‘‘ເຍວາປນກໍ, ນຕຸມ຺ຫາກວຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ອປິຈ ວຈນປຏິວຈນວເສນ ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂກສລາ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕີຕິ. ກຸສລນ຺ຕິ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ກຸສລໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໕; ຊາ. ໒.໒໐.໑໒໙) ວິຍ, ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຉກໍ ວາ ‘‘ກຸສລາ ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສ, ສິກ຺ຂິຕາ ຈາຕຸຣິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໙໔) ວິຍ, ກຈ຺ຈິ ເຕສໍ ນາຏການໍ ເຉກຕາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຣຓໍ ຈາຣິກາ, ຈຣຓໍ ວາ ຈາໂຣ, ໂສ ເອວ ຈາຣິກາ, ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄຄມນເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈຸຓ຺ຓິກຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ, ອທ຺ຘານຄມນສງ຺ຂາຕາຍ ຈາຣິກາຍ ຈຣມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອເຠເທປິ ວາ ເຠທໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໒໕໖) ອທ຺ຘານຄມນສງ຺ຂາຕໍ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ, ຈຣຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖໂກ ຫິ ກຣຠູຘາຕູນມຕ຺ໂຖຕິ. ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສ ນ ສຸນ຺ທໂຣ. ນ ຫິ ຈາຣິກາສທ຺ໂທ ມຄ຺ຄວາຈໂກຕິ. ອິທານິ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ‘‘ຈາຣິກາ ຈ ນາເມສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາວການມ຺ປິ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ຈາຣິກາຍ ສມ຺ຠວໂຕ ຕໂຕ ວິເສເສຕິ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕຖາ ຫິ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ຈາຣິກາ ນາມ ມຫາຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ພຸທ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປນ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນ ສາວການມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິລຎ຺ຊາທີຫິ ກຕພີຊນີປິ ຕາລວຓ຺ຏໍ ວິຍາ’’ຕິ. ທູເຣປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ, ອປິ-ສທ຺ເທນ ວາ ນາຕິທູເຣປີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ຕຕ຺ຖາປິ ຈາຣິກາສມ຺ຠວໂຕ. ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘວເສນ ໂພຘນາຣຫປຸຄ຺ຄລໍ. ສຫສາ ຄມນນ຺ຕິ ສີຆຄມນໍ. ‘‘ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປຏິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕິໍສໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ປທມນຸກຑ຺ຒຕິ. ປກ຺ກຸສາຕິ ນາມ ຄນ຺ຘາຣຣາຊາ. ມຫາກປ຺ປິໂນ ນາມ ກຸກ຺ກຸຏວຕີຣາຊາ. ຘນິໂຍ ນາມ ໂກຣຓ຺ຑເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຄໂປ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຄຣຸຕາກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ມຫາກສ຺ສປປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີນິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໔) ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວນວາສິຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຈາຣິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກທິວສ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ໂກ ປເນສ ຕິສ຺ສສາມເຓໂຣ ນາມ? ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ຊາໂຕ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕທາຍກຕິສ຺ໂສ, ກມ຺ພລທາຍກຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ຈ ປຸພ຺ເພ ລທ຺ຘນາໂມ ປຈ຺ຉາ ‘‘ວນວາສິຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ປາກໂຏ ຂີຓາສວສາມເຓໂຣ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ຘມ຺ມປເທ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໔ ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ). ອາກາສຄາມີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາກາເສເນວ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຠຄວາ ‘‘ຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອໂວຈ. ຕສ຺ສາຕິ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ. ຕນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕໍ. ໂນ ເຖໂຣ ໂນ ໂອຣມຕ຺ຕໂກ ວຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຄຸເຓນ ລາມກປ຺ປມາຓິໂກ ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ. ເຕສໍ ຄາມິການໍ ທານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ. ກສ຺ມາ ປນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄເທສໂກປິ ສມາໂນ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄເທສໂກຕິ ນິພ຺ພານມຄ຺ຄສ຺ສ, ສຸຄຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ເທສໂກ.

ຕາຍາຕິ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ. ສງ຺ຆກມ຺ມວເສນ ສິຊ຺ຌມານາປິ ອຸປສມ຺ປທາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາວເສນ ສິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອໂວຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ, ຕໂຕເຍເວສ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທິເຖຣານໍ ຈຕ຺ຕາລີສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈກໍ ຄມນໍ, ຠຄວໂຕ ຈ ເອກກສ຺ເສວ ຄມນໍ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ, ປນ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕) ອຎ຺ຎຖາ ຄມນໍ ທີຆຠາຓກມຊ຺ຌິມຠາຓການໍ ມເຕນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍນ຺ຕິ ມຫາກສ຺ສປາທີນມຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກາ. ຍໍ ປນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຄມນໍ, ອຍໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິມໍ ປນ ຈາຣິກນ຺ຕິ ອຕຸຣິຕຈາຣິກໍ. ມຫາມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມເທສປຣິຍາປນ຺ເນເນວ ພາຫິຣິເມນ ປມາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ມຓ຺ຑລໍ. ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິຕເຣສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ເວມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕໍ ມຓ຺ຑລໍ. ອນ຺ໂຕມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິຕເຣຫິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຓ຺ຑລໍ, ອິຕເຣສໍ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມໍ ມຓ຺ຑລໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ປນິເມສໍ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນວໂຍຊນສຕິກຕາ ມຊ຺ຌິມເທສປຣິຍາປນ຺ນວເສເນວ ຄເຫຕພ຺ພາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາຍ ອຄມນໂຕ. ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຫິ ຕຸຣິຕຈາຣິກາຍ ເອວ ຕຖາຄໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາຍ. ປວາເຣຕ຺ວາວ ຈາຣິກາຈຣຓໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຐມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທວເສ. ສມນ຺ຕາຕິ ຄຕຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ສມນ຺ຕໂຕ. ມຫາຊນກາຍສ຺ສ ສນ຺ນິປຕນໂຕ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອາຄຕາ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ສນ຺ນິປຕນເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕເຣສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຖສ຺ສ ຕຣຸຓຠາໂວ ອຸປຈາຣສມາຘິວເສນ, ວິປສ຺ສນາຍ ປນ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉທຎາຓໍ, ກງ຺ຂາວິຕຣຓຎາຓໍ, ສມ຺ມສນຎາຓໍ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຕິ ຫິ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານມຘິວຈນໍ. ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາຕິ ອນຸມຕິທານວເສນ ທຕ຺ວາ. ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມິຍໍ. ‘‘ມິຄສິຣສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ອິທໍ ມຊ຺ຌິມເທສໂວຫາຣວເສນ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມໍ ປາຏິປທທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕຣຫິ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣວເສນ ປນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທທິວໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຎ຺ເຎນປິ ກາຣເຓນາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຕຣຸຓຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກາທິກາຣເຓນ. ຈຕຸມາສນ຺ຕິ ອາສຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມິຍາ ປາຏິປທໂຕ ຍາວ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ຈຕຸມາສໍ. ‘‘ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ວສນໍ ວສ຺ສໍ, ວສນກິຣິຍາ, ວຸຕ຺ຖໍ ວສິຕໍ ວສ຺ສມສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ, ຕສ຺ສ. ຕຖາຄເຕນ ວິເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ’’ຕິ ສາມິນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອສ. ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາຕິ ຈ ຈຣິຕານຸຣູປໍ ວິເນຕພ຺ພສຕ຺ຕາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນຕິ ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນຠາເວນ ປຣິປກ຺ກໍ ປຏິມາເນນ຺ໂຕ. ຜຸສ຺ສມາຆຜຄ຺ຄຸຓຈິຕ຺ຕມາສານໍ ອຎ຺ຎຕຣມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສ ນິກ຺ຂມນໂຕ ມາສນິຍໂມ ເອຕ຺ຖ ນ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກມາສໍ ວາ ທ຺ວິຕິຈຕຸມາສໍ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ວສ຺ສູປຄມນຏ຺ຐາເນ ເອວ. ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເອກມາສໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ – ຍທິ ອປຣມ຺ປິ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສຕິ, ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປຕິ. ຍທິ ທ຺ວິມາສໍ ຉຫິ, ຍທິ ຕິມາສໍ ປຎ຺ຈຫິ, ຍທິ ຈຕຸມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສຕິ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປຕີຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຈາຣິກາຄມນນ຺ຕິ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິເຣກໍ ຊຣາທຸພ຺ພໂລ ພາຬ຺ຫຊິຓ຺ໂຓ. ເຕ ກທາ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ ເອວ. ໂລການຸກມ຺ປກາຍາຕິ ໂລການຸກມ຺ປກາຍ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈີວຣາທິເຫຕູ’’ຕິ.

ຊງ຺ຆວິຫາຣວເສນາຕິ ຊງ຺ຆາຫິ ວິຈຣຓວເສນ, ຊງ຺ຆາຫິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຕິປາຫໍ ນິວສນວເສນ ວາ. ສພ຺ພິຣິຍາປຖສາຘາຣຓຎ຺ຫິ ວິຫາຣວຈນໍ. ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖາຍາຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິພທ຺ຘວາສວເສນ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ວິຈຣເຓນ ຜາສຸຠາວຕ຺ຖາຍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາຠິກງ຺ຂນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ມຆເທວຊາຕກາທິ (ຊາ. ໑.໑.໙) ເທສນານໍ ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຠິກງ຺ຂິຕພ຺ພອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຕ຺ຖາຍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລສ຺ສ ວາ ອຠິກງ຺ຂນຕ຺ຖາຍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທາທິ (ປາຈິ. ໓໒໗, ໓໒໘, ໓໒໙) ປຎ຺ຎາປເນ ວິຍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ. ໂພຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ອງ຺ຄຸລິມາລາທໂຍ (ມ. ນິ. ໒.໓໔໗) ວິຍ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ຈຕຸສຈ຺ຈໂພຘນຕ຺ຖາຍ. ມຫຕາຕິ ມຫຕິຍາ. ກຎ຺ຈິ, ກຕິປເຍ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈາຣິກາ ນິພທ຺ຘຈາຣິກາ. ຕທຎ຺ຎາ ສມ຺ພຫຸເລ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄາມນິຄມນຄຣປຏິປາຏິຍາ ຈາຣິກາ ອນິພທ຺ຘຈາຣິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ຈຣຕີຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ.

‘‘ເອສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຕຕ຺ເຖວ ຠພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ເຕ ຠພ຺ເພ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິເຍ ປສ຺ສິຕຸໍ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠຄວາ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທຎ຺ຈ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈ ສປຣິວາເຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວຕິ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ຠຄວໂຕ ພນ຺ຘເວ. ໂຄຕ຺ຕາທິສມ຺ພນ຺ຘາ ວິຍ ຫິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສມ຺ພນ຺ຘາ ເວເນຍ຺ຍາ ຠຄວໂຕ ພນ຺ຘວາ ນາມາຕິ. ໂຄຈຣຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ກິຣ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເຍ ສຕ຺ຕາ ຠພ຺ພາ ປຣິປກ຺ກຎາຓາ, ເຕ ມຍ຺ຫໍ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ນາຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ສຫສມນ຺ນາຫາຣາ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ວາ ຕທາ ວິນຍູປຄາ ເວເນຍ຺ຍາ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ເອວມາປາຖຄຕານໍ ປນ ເນສໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍໍ, ປຸພ຺ພເຫຕຸໍ, ສມ຺ປຕິ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕິ. ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ສມນ຺ນາຫາເຣ ກເຕ ປຐມໍ ເນສໍ ເວເນຍ຺ຍຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຖ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຣຓຄມນາທິວເສນ ກຎ຺ຈິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ວີມໍສມາໂນ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍາທີນິ ໂອໂລເກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ. ວາທປຏິວາທໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອວໍ ນຸ ເຕ ອມ຺ພຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໒) ມຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເຕ ໂຠ ໂຄຕມ ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໓) ປຏິວຈນໍ ທຕ຺ວາ, ອສພ຺ຠິວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອສປ຺ປຸຣິສວາຈໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອິພ຺ຠວາທນິປາຕນວເສນ ນານປ຺ປກາຣໍ ສາຘຸສຠາວາຍ ວາຈາຍ ວຕ຺ຕຸມຍຸຕ຺ຕໍ ວາກ຺ຍໍ ວກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພິເສວນນ຺ຕິ ວິຄຕຕຸທນໍ, ມານທປ຺ປວເສນ ອປຄຕປຣິນິປ຺ຜນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວສຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິທໍ ນາມມຕ຺ຕໍ, ກິເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຊ຺ຌານງ຺ຄລນ຺ຕິປິ ປາໂຐ’’ຕິ. ‘‘ເຍນ ທິສາຠາເຄນາ’’ຕິ ກຣຓນິທ຺ເທສານຸຣູປໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຕນ ອວສຣີ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ’’ຕິ ປນ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທສານຸຣູປໍ ‘‘ຕໍ ວາ ອວສຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຸຠຍເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ເຕນ ທິສາຠາເຄນາ’’ຕິອາທິນາ. ຄໂຕຕິ ອຸປຄໂຕ, ອຄມາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ຄໂຕຕິ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປາປຸຓີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຈ຺ຉານງ຺ຄເລ’’ຕິ ອິທໍ ຕທາ ຠຄວໂຕ ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນໍ, ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ‘‘ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລວນສຓ຺ເຑ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ນິວາສຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຘິກຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປທໍ ວິເສສຕ຺ຖທສ຺ສເນນ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ສີລຂນ຺ຘາວາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວເນຍ຺ຍຫິຕສມເປກ຺ຂນວເສເນວ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂສ ອຘມ຺ມນິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຣາ ເອວ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນາຕິ ສີລາທິຕ຺ຕຍສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ສີລຂນ຺ຘາວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ທາຣຸອິຏ຺ຐກາທິກຕໍ ຂນ຺ຘາວາຣສທິສໍ ສີລສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ອາສມນ຺ຕໂຕ ວຣນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ຂນ຺ຘາວາໂຣ ອ-ກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ, ຣາຊູນໍ ອຈິຣນິວາສຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຠຄວໂຕ ອຈິຣນິວສນກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ເຕນ ຠຍນິວາຣຓຏ຺ເຐນ ຕໍສທິສຕາຍ ສີລມ຺ປິ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມາຘິໂກນ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມາຘິສງ຺ຂາຕໍ ມງ຺ຄລສຕ຺ຕິໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ຊຍມນ຺ຕປທໍ. ປຣິວຕ຺ຕຍມາໂນຕິ ປຣິຊປ຺ປມາໂນ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສຣ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວຊິຣຄ຺ຄສຣໍ ອປຣາປຣໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຠິຣຸຈິເຕນ ວິຫາເຣນາຕິ ສພ຺ພວິຫາຣສາຘາຣຓທສ຺ສນໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິເຕນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂປກ຺ຂຣສາຕິວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໕໕. ມນ຺ເຕຕິ ອິຣຸເວທາທິມນ຺ຕສຕ຺ເຖ. ອິຣຸເວທາທໂຍ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຓ-ສທ຺ໂທ ສທ຺ເທຕິ ອາຫ ‘‘ສຊ຺ຌາຍຕີ’’ຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອປຈ຺ຈໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ນາຄໂມ, ຓຕ຺ຕໍ, ທີຆາທີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ອຍເມວ ວຈນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິທເມວາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ເກສໍ ອິຕໂຣ ວຈນຕ຺ໂຖຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ອຣິຍາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ອຖ ວາ ຍໍ ໂລກິຍາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຊາໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິນິຣຸຕ຺ຕິໍ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທເມວາ’’ຕິ ຫິ ອວຘາຣເຓນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານ’’ນ຺ຕິ ປນ ອິມິນາ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິເຕສຸ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓວເສນ ທຸວິເຘສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ພຫນ຺ຕິ ປາເປ ພຫິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ອຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣ ກາໂຍ ເສຕໂປກ຺ຂຣສທິໂສ’’ຕິ ອິທເມວສ຺ສ ນາມລາຠເຫຕຸທສ຺ສນໍ, ເສສໍ ປນ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ຍຖາວິຊ຺ຊມານວິເສສທສ຺ສນເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ນໍ ໂປກ຺ຂຣສທິສຕ຺ຕາ ໂປກ຺ຂຣສາຕີຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂປກ຺ຂເຣນ ສທິໂສ ກາໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ຫິ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ສາຕສທ຺ໂທ ວາ ສທິສຕ຺ໂຖ, ໂປກ຺ຂເຣນ ສາໂຕ ສທິໂສ ກາໂຍ ຕຖາ, ໂສ ຍສ຺ສາຕິ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ. ເສຕໂປກ຺ຂຣສທິໂສຕິ ເສຕປທຸມວຓ຺ໂຓ. ເທວນຄເຣຕິ ອາລກມນ຺ທາທິເທວປຸເຣ. ອຸສ຺ສາປິຕຣຊຕໂຕຣຓນ຺ຕິ ຄມ຺ຠີຣເນມນິຂາຕໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕໍ ຣຊຕມຍໍ ອິນ຺ທຂີລໍ. ກາຬເມຆຣາຊີຕິ ກທາຈິ ທິສ຺ສມານາ ກາຬອພ຺ຠເລຂາ. ຣຊຕປນາຬິກາຕິ ຣຊຕມຍຕຸມ຺ພໍ. ສຸວຏ຺ຏິຕາຕິ ວຏ຺ຏຠາວສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸຏ຺ຐຸ ວຏ຺ຏຸລາ. ກາຬວງ຺ຄຕິລກາທີນມຠາເວນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ. ‘‘ອຣາຊເກ’’ຕິອາທິນາປິ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕຠາວເມວ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ອປຣມ຺ປິ ຕສ຺ສ ນາມລາຠເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ມຫາສເຣ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທເມວສ຺ສ ນາມລາຠເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ເສສໍ ປນ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ຕຖາປວຕ຺ຕາກາຣທສ຺ສນເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ນໍ ໂປກ຺ຂເຣ ສຍິຕຕ຺ຕາ ໂປກ຺ຂຣສາຕີຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂປກ຺ຂເຣ ກມເລ ສຍຕີຕິ ຫິ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ, ສາຕໍ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມສຓ຺ຐານໍ, ໂປກ຺ຂເຣ ຊາຕໍ ສມສຓ຺ຐານໍ ຕຖາ, ຕມສ຺ສຕ຺ຖີຕິປິ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ. ຍໍ ປນ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກີທິໂສ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ເຍນ ນໍ ຠຄວາ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄໂຕຕິ ອາຫາ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໕) ຕເທຕໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ເອກເທສເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສ ຕໂຕ ມນຸສ຺ສໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣາປຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາຣູເປນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິວາສໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສໍເສທໂຊເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ປຸປ຺ຜຕີຕິ ນ ວິກສຕິ. ເຕນາຕິ ຕາປເສນ. ນາຬໂຕຕິ ປຸປ຺ຜທຓ຺ຑໂຕ. ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ເຓຫິ ປິຎ຺ຊຣໍ ເຫມວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ສາຕິ ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓປິຎ຺ຊໂຣ, ຕໍ, ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ເຓຫິ ວິກິຓ຺ຓຠາເວນ ເຫມວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຎ຺ຊຣສທ຺ໂທ ຫິ ເຫມວຓ຺ຓປຣິຍາໂຍຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ປທຸມເຣຓຸປິຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຣຊຕພິມ຺ພກນ຺ຕິ ຣູປິຍມຍຣູປກໍ. ປຏິຊຄ຺ຄາມີຕິ ໂປເສມິ. ປາຣນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານໍ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ ນທີສມຸທ຺ທາທີນໍ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ ປາຣໍ ວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ສຠາວຎາເຓນ ປຓ຺ຑິໂຕ. ອິຕິ ກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ, ເວເທສຸ ວາ ວິສາຣທປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ທິສາປາໂມກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ສິປ຺ປນ຺ຕິ ເວທສິປ຺ປໍ ຕສ຺ເສວ ປກຣຓາຘິຄຕຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ອທາສີຕິ ວກ຺ຂມານນເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ.

‘‘ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ, ອາ-ສທ຺ໂທ ຈ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຌາປຸພ຺ພວສໂຍເຄ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຘິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ໂຖ, ອາ-ສທ຺ໂທ ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຕໂຕ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍໂຍເຄ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐນາມເກ’’ຕິອາທິນາ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ສາມິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ຫິ ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖວິວຣຓໍ, ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ສາມິຠາໂວ ອຠິຠວນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍາຍ ມຣິຍາທາຍາ’’ຕິອາທິ ປນ ອາ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖວິວຣຓໍ, ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ອາສທ຺ໂທ ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ, ມຣິຍາທາ ຈ ນາມ ຍາຍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ, ສາເຍວ ອປຣາຘີນຕາ’’ຕິ. ຍາຍ ມຣິຍາທາຍາຕິ ຫິ ຍາຍ ອປຣາຘີນຕາສງ຺ຂາຕາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປສຄ຺ຄວເສນາ’’ຕິອາທິ ປນ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐນາມເກ’’ຕິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖວິວຣຓໍ, ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ສຕິປິ ຠຸມ຺ມວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖານຸວຕ຺ຕກວິເສສກຠູເຕຫິ ທຸວິເຘຫິປິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນເມເວຕ຺ຖ ວິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ປນ ອຕ຺ຖານຸຄຕສມຎ຺ຎາປຣິທີປນໍ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ນຄຣມາປນາຣຫຠູມິປ຺ປເທໂສ ‘‘ອາຣາມວຕ຺ຖຸ, ວິຫາຣວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ອຸກ຺ກາຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາ. ອຄ຺ຄເຫສຸນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ມງ຺ຄລທິວໂສ, ຕສ຺ມາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ສຸຂໂຓ ມາ ອຕິກ຺ກມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ຕາ, ຣຕ຺ຕິຍໍ ອາໂລກກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸກ຺ກາ ຐເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ຊລມານາສຸ ນຄຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ມູລວິຠຸຊາທິ ອາກຕິຄຓປກ຺ເຂເປນ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ວິຊ຺ໂຊຕຍນ຺ຕີສຸ ຐິຕາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ, ຕຖາ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາ ອາສີຕິປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຕິ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ນຄຣໍ ‘ມງ຺ຄລທິວໂສ ສຸຂໂຓ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ມາ ອຕິກ຺ກມີ’ຕິ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ມາປິຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທຓ຺ຑທີປິກາສຸ ຊາເລຕ຺ວາ ຘາຣິຍມານາສຸ ມາປິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ຕທປິມິນາ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ນຄຣວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສປິ ນຄຣມາປນປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຸປກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕໍ ນຄຣໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຕິ ນາມໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຸກ຺ກາ ຘາຣີຍຕິ ເອຕສ຺ສ ມາປິຕກາເລຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ, ວຓ຺ຓວິກາໂຣຍ’’ນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ຈາຍໍ ສມຎ຺ຎາ, ເຕເນວິຘ ປໂຍໂຄ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ຍຖາ ຈ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎານິ ອຸປາສກກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙) ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ຈ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣຕິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິອາທິ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂຫຕຸ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ກຖໍ ປເນຕໍ ເສສປເທສຸ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາ ເສສປເທສູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ອຸປໂຍຄສຎ຺ຎຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ວິເສສນຠາເວນ ອນຸປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ສຕ຺ຕຸສ຺ສທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປເທສຸ.

ກິໍ ນຸ ຂ຺ວາຍໍ ສທ຺ທປໂຍໂຄ ສທ຺ທລກ຺ຂຓານຸຄໂຕຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ…ເປ… ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ, ອນຸປໂຍຄວເສນ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸພ຺ພິເຘປິ ວິຘາເນ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຄຫຓູປາຍຎາຍຠູຕໍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ວາ. ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຎາເຓນ ຄເວສິຕພ຺ພໍ, ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຫິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓານຸຄໂຕວາຍໍ ສທ຺ທປໂຍໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສທ຺ທວິທູ ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ອຸປອນຸອຘິອາອິຈ຺ຈາທິປຸພ຺ພວສໂຍເຄ ສຕ຺ຕມິຍຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ປາປຸຓາຕິ, ວິເສສິຕພ຺ພປເທ ຈ ຍຖາວິຘິມນຸປໂຍໂຄ ວິເສສນປທານໍ ສມານາຘິກຣຓຠູຕານ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຍທາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ, ອາ-ສທ຺ໂທ ຈ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ຕທາ ‘‘ຕຕິຍາສຕ຺ຕມີນຎ຺ຈາ’’ຕິ ລກ຺ຂເຓນ ອຊ຺ຌາປຸພ຺ພວສໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຕມິຍຕ຺ເຖ ກາລທິສາສຸ ອຸປານ຺ວຊ຺ຌາວສໂຍເຄ, ອຘິປຸພ຺ພສິຐາວສານໍ ປໂຍເຄ, ຕປ຺ປານຈາເຣສຸ ຈ ທຸຕິຍາ. ກາເລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ, ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ. ທິສາຍໍ ປຸຣິມໍ ທິສໍ ຘຕຣຏ຺ໂຐ. ອຸປາທິປຸພ຺ພວສໂຍເຄ ຄາມໍ ອຸປວສຕິ, ຄາມໍ ອນຸວສຕິ, ຄາມໍ ອາວສຕິ, ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ອຘິປຸພ຺ພສິຐາວສານໍ ປໂຍເຄ ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ, ຄາມໍ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ, ຄາມໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ຕປ຺ປານຈາເຣສຸ ນທິໍ ປິວຕິ, ຄາມໍ ຈຣຕິ ອິຈ຺ຈາທີຕິ.

ຍທາ ປນ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ໂຖ, ອາ-ສທ຺ໂທ ຈ ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ, ຕທາ ‘‘ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍຍຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ລກ຺ຂເຓນ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນຸອາທໂຍ ອຸປສຄ຺ຄາ, ຘີອາທໂຍ ນິປາຕາ ຈ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍສຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ ກິຣິຍາສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມໍ ປວຈນີຍໍ ເຍສໍ ເຕ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍາ’’ຕິ. ເສສປທານໍ ປນ ຍຖາວິຘິມນຸປໂຍເຄ ກຕເຣນ ລກ຺ຂເຓນ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ? ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓເນວ. ຍຊ຺ເຊວໍ ເຕສມ຺ປິ ອາຘາຣຠາວໂຕ ນານາຘາຣຕາ ສິຍາຕິ? ນ, ພຫູນມ຺ປິ ປທານໍ ນຄຣວເສນ ເອກຕ຺ຖຠາວໂຕ. ສກຕ຺ຖມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ສທ຺ທວິທູ ເອວມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ສມານາຘິກຣຓປທານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘເນນ ວິເສສິຕພ຺ພປເທນ ສມານວຈນຕາ ຍຖາ ‘ກຏໍ ກໂຣຕິ, ວິປຸລໍ, ທສ຺ສນີຍ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ກຏໍ ກໂຣຕິ, ວິປຸລໍ ກໂຣຕິ, ທສ຺ສນີຍໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ຘເນນ ກມ຺ມຕ຺ເຖເຍວ ທຸຕິຍາ’’ຕິ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ວິເສສນປທານໍ ສມານາຘິກຣຓານໍ ກິຣິຍາສມ຺ພຊ຺ຌນາຠາວໂຕ. ຍທາ ຫິ ກິຣິຍາສມ຺ພຊ຺ຌນໍ, ຕທາ ວິເສສນເມວ ນ ໂຫຕີຕິ.

ອຸສ຺ສທຕາ ນາເມຕ຺ຖ ພຫຸລຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫຸຊນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ພຫຸລຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປເສຕພ຺ພາ ໂປສາວນິຍາ, ເອເຕນ ເຕສໍ ຘມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຂຓິຕ຺ວາ ກຕາ ໂປກ຺ຂຣຓີ, ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ ຕຬາກໍ. ອຈ຺ຉິນ຺ນູທກຏ຺ຐາເນເຍວ ຊລຊກຸສຸມານິ ຊາຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທກສ຺ສ ນິຈ຺ຈຠຣິຕາເນວາ’’ຕິ. ອຸທກສ຺ສາຕິ ຈ ປູຣຓກິຣິຍາໂຍເຄ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ‘‘ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ສາຓິປສິພ຺ພເກ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໔) ວິຍ. ສຫ ຘຎ຺ເຎນາຕິ ສຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາວາກ຺ຍໍ ວາ ອຸປໂຍຄວຈເນນ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓາທິເຠທໍ ພຫຸຘຎ຺ຎສນ຺ນິຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕໍ ອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑາທິສູເປຍ຺ຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ – ນຍິຘ ຘຎ຺ຎສທ຺ໂທ ສາລິອາທິຘຎ຺ຎວິເສສວາຈໂກ, ໂປສເນ ສາຘຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ປນ ນິຣວເສສປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓສູເປຍ຺ຍວາຈໂກ, ວິຣູເປກເສສວເສນ ວາ ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປທຕ຺ຕເຍນ. ຣາຊລີລາຍາຕິ ຣາຊູນໍ ວິລາເສນ. ສມິທ຺ຘິຍາ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄສມ຺ປຸຓ຺ຓຠາເວນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສມິທ຺ຘິສມ຺ປຕ຺ຕິ.

‘‘ຣາຊໂຠຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເກນ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເກນາ’’ຕິອາທິນາ. ຣຎ຺ຎາ ວິຍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຣາຊໂຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ. ຍາວ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາ ກຸລສນ຺ຕກຠາເວນ ຣາຊໂຕ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ທາຍຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ ຠິກ຺ຂເວ ຠວຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ວິຍ ຈ ທາຍສທ຺ໂທ ທາຍຊ຺ຊປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທາຍຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກຖໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ນາມາຕິ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣຕິ ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ. ຣາຊນີຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິໂຠຄລາຠສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ທິນ຺ນເມວ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຣີຣທຓ຺ຑຘນທຓ຺ຑາທິເຠທໍ ທຓ຺ຑມາຫ. ນທີຕິຕ຺ຖປພ຺ພຕາທີສູຕິ ນທີຕິຕ຺ຖປພ຺ພຕປາທຄາມທ຺ວາຣອຏວິມຸຂາທີສຸ. ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ເສສຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ຕປ຺ປມຸຂຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຣຎ຺ຎາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ເຕ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ນ ປາກໂຏຕິ ຫຸຕ຺ວາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂສ ຣາຊກຸລໂຕ ອສມຸທາຄໂຕປິ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຍມິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທາຍໍ, ‘‘ຣາຊທາຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນຠາເວ ສິທ຺ເຘ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ຈ ວຈນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທາຍກຣາຊທີປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອສຸເກນ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທາຍກຣາຊສ຺ສ ອທີປິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມນເຍ ‘‘ຣາຊໂຠຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປເທ ປຸຈ຺ຉາສມ຺ຠວໂຕ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍນເຍ ປນ ‘‘ຣາຊທາຍ’’ນ຺ຕິ ປເທຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຕິພຫຸລຕາຍ ປຸຣໂຕ ຐປໂນກາສາຠາວໂຕ ປສ຺ເສນປິ ໂອທນສູປພ຺ຍຎ຺ຊນາທິ ທີຍຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປເສນທິ, ອລຸຕ຺ຕສມາສວເສນ. ໂສ ຫິ ຣາຊາ ຕຓ຺ຑຸລໂທຓສ຺ສ ໂອທນມ຺ປິ ຕທຸປິເຍນ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສກາເລ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກມາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານໍ ອຸຊຸກໍ ນິສີທິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຠຄວາ –

‘‘ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ,

ນິທ຺ທາຍິຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີ;

ມຫາວຣາໂຫວ ນິວາປວຸຏ຺ໂຐ,

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕິ ມນ຺ໂທ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒໕; ເນຕ຺ຕິ. ໒໖, ໙໐);

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂອວທິ. ຠາຄິເນຍ຺ຍຎ຺ຈ ໂສ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ມາຓວໍ –

‘‘ມນຸຊສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ,

ມຕ຺ຕໍ ຊານໂຕ ລທ຺ຘໂຠຊເນ;

ຕນຸກສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ເວທນາ,

ສຓິກໍ ຊີຣຕິ ອາຍຸປາລຍ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂອສານປິຓ຺ຑກາເລ ເທວສິກໍ ຠຓາເປຕິ, ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອສານປິຓ຺ຑປຣິຫຣເຓນ ນາຬິໂກທນມຕ຺ຕາຍ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕນຸສຣີໂຣ ພລວາ ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ. ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໒) ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕໍ ປຣເສນໍ ຊິນາຕີຕິ ປເສນທີ’’ຕິ. ສທ຺ທວິທູປິ ຫິ ຊ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາເຣ ອິທມຸທາຫຣນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸຣາຊານໍ, ປຎ຺ຈໂຈຣສຕາທີນິ ຈ ອວຣຸທ຺ຘການິ ຊິນາຕີຕິ. ໂກສລຣຏ຺ຐສ຺ສາຘິປຕິຠາວໂຕ ໂກສໂລ, ຕສ຺ມາ ໂກສລາຘິປຕິນາ ປເສນທິ ນາມເກນ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕນ ປຸນ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາເວເນວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ນາມ, ນ ຕຸ ປຸຣິມນເຍ ວິຍ ຣາຊສງ຺ເຂເປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠາເວນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ, ນິສ຺ສຏ຺ຐຠາເວນ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ມຸຕ຺ຕຈາຄວເສນ ຈຊິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສວນໍ ອຸປລພ຺ໂຠຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸປລຠີ’’ຕິ ອິມິນາ, ໂສ ຈາຍມຸປລພ຺ໂຠ ສວນວເສເນວ ຊານນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣສມ຺ປຕ຺ຕວຈນນິຄ຺ໂຆສານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິວເສນ ຊານນເມວ ຫິ ອິຘ ສວນໍ ເຕເນວ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ນ ປນ ໂສຕທ຺ວາຣວີຖິວເສນ ສຸຕມຕ຺ຕໍ ເຕນ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສທ຺ທປໂຍຄສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກສທ຺ເທນ ວິນາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ອສ຺ໂສສິ ເອວ, ນາສ຺ສ ໂກຈິ ສວນນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ’’ຕິ, ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓປິ ຈ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ເອວາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ສາຕິສຍໍ ເອຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາຕິ ປຐມວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ, ນີຕຕ຺ຖໂຕ ອວຘາຣເຓນ ໂກ ອຕ຺ໂຖ ເອກນ຺ຕິໂກ ກໂຕ, ອວຘາຣິໂຕ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕນ ໂຂ-ສທ຺ເທນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ປທປູຣເຓນາ’’ຕິອາທິນາ, ອກ຺ຂຣສມູຫປທສ຺ສ, ປທສມູຫວາກ຺ຍສ຺ສ ຈ ສິລິຏ຺ຐຕາປໂຍຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ຫິທໍ ປທໍ ໂຂ-ສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕໍ ມຓ຺ຑິຕໍ ວິຠູສິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສຸຂຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ, ຕສ຺ມາ ປທປູຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕາ ທສ຺ສິຕາ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ປນ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕາ.

‘‘ສມໂຓ ຂລູ’’ຕິອາທິ ຍຖາສຸຕຕ຺ຖນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິນາ. ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສວາສນໍ ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ພາຫິຣກວີຕຣາຄເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປາປສມນໂຕ ຠຄວໂຕ ປາປສມນໍ ຍຖາຣຫໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາ ຈ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມິຕປາໂປ’’ຕິ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປາເຐນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ, ຠຄວຕາ ວາ. ສມິຕາຕິ ສມາປິຕາ, ສມຠາວໍ ວາ ອາປາທຍິຕາ, ອສ຺ສ ວາ ສມ຺ປທານຠູຕສ຺ສ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖານຸຄຕາ ຈາຍໍ ຠຄວຕິ ສມຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ຕຖາ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ. ຍຖາຠູຕໍ ປວຕ຺ໂຕ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ, ຕເທວ ຄຸໂຓ, ເຕນ ອຘິຄຕໍ ຕຖາ. ‘‘ຂລູ’’ຕິ ອິທໍ ເນປາຕິກໍ ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກປເທ (ມິ. ປ. ໔.໑.໘) ວິຍ, ນ ນາມໍ, ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ນິປາຕານໍ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ໂຖວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ, ປຣມ຺ປຣສວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວນໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິສມຸທາຄຕນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍາ ອາຄຕໍ, ຊາຕິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍາລປນວຈນມຕ຺ຕໍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ອຕ຺ຖປຣິທີປນໍ. ປິຍສມຸທາຫາຣາ ເຫເຕ ‘‘ໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ. ຘມ຺ມປເທ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸປາເຐນ, (ຘ. ປ. ໓໑໕ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ຈ ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕປເທນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິສມຸທາຄຕາລປນຠາວໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ສເຈ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈເນຫິ ສກິຎ຺ຈໂນ ອສ຺ສ, ໂສ ອາມນ຺ຕນາທີສຸ ‘‘ໂຠ ໂຠ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຓໂຕ ໂຠວາທີເຍວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ‘‘ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໙໖, ສຸ. ນິ. ໖໒໕) ເສສຄາຖາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈນ຺ຕິ ມທ຺ທນ຺ຕິ ປລິພຸທ຺ຘນ຺ຕີຕິ ກິຎ຺ຈນານິ. ມນຸສ຺ສາ ກິຣ ໂຄເຓຫິ ຂລໍ ມທ຺ທາເປນ຺ຕາ ‘‘ກິຎ຺ເຈຫິ ກປິລ, ກິຎ຺ເຈຫິ ກາຬກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈນສທ຺ໂທ ມທ຺ທນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຣາຄກິຎ຺ຈນໍ, ໂທສ, ໂມຫ, ມານ, ທິຏ຺ຐິ, ກິເລສກິຎ຺ຈນໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕກິຎ຺ຈນໍ, ຍສ຺ເສເຕ ກິຎ຺ຈນາ ປຫີນາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ວູປສນ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒາ, ໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໒໘, ໓໒, ໖໐, ໖໓). ໂຄຕໂມຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຣິກິຕ຺ຕນໍ, ຍໍ ‘‘ອາທິຈ຺ຈໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ໂລເກ ວທນ຺ຕິ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ປນ ຊາຕິວເສນ ສາກິໂຍຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອາທິຈ຺ຈາ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສາກິຍາ ນາມ ຊາຕິຍາ;

ຕມ຺ຫາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ, ນ ກາເມ ອຠິປຕ຺ຖຍ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໒໕);

ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ໂຄຕໂມຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຣິກິຕ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂຄຕໂມ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຠິຘານໍ, ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຄຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຕານິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຄ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຘາເນ, ພຸທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ໂຄ ໂຄເຓ ເຈນ຺ທ຺ຣິເຍ ຠຸມ຺ຍໍ, ວຈເນ ເຈວ ພຸທ຺ຘິຍໍ;

ອາທິຈ຺ເຈ ຣສ຺ມິຍຎ຺ເຈວ, ປານີເຍປິ ຈ ວຕ຺ຕເຕ;

ເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ໂຄເຓ ຖີ, ປຸມາ ຈ ອິຕເຣ ປຸມາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຄສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ໂຄປຎ຺ຈໂມ’’ຕິອາທີສຸ ໂຄສທ຺ໂທ ໂຄເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ໂຄຈໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ‘‘ໂຄຣກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຠູມິຍໍ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍ ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຄຣກ຺ຂນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕຣກ຺ຂໍ, ກສິກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຖວີ ຫິ ‘ໂຄ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕປ຺ປເຠໂທ ຈ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໙-໖໒໖). ‘‘ໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ທ຺ເວ ໂຄຕ຺ຕານິ ຫີນຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໕) ວຈເນ, ພຸທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ໂຄໂຄຕ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ນເມ’’ຕິ ໂປຣາຓກວິຣຈນາຍ ອາທິຈ຺ເຈ, ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸໍ ໂຄຕມໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ນມາມີຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຸຓ຺ຫຄູ’’ຕິອາທີສຸ ຣສ຺ມິຍໍ, ອຸຓ຺ຫາ ຄາໂວ ຣສ຺ມິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຫິ ອຸຓ຺ຫຄຸ, ສູຣິໂຍ. ‘‘ໂຄສີຕຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໙) ປານີເຍ, ໂຄສງ຺ຂາຕໍ ປານີຍໍ ວິຍ ສີຕໍ, ຕເທວ ຈນ຺ທນໍ ຕຖາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຸທ຺ຘນໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕປກ຺ກຸຖິຕເຕລສ຺ມິໍ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຕໍ ເຕລໍ ສີຕລໍ ໂຫຕີຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ອຕ຺ເຖສຸ ໂຄເຓ ວຕ຺ຕມາໂນ ໂຄ-ສທ຺ໂທ ຍຖາຣຫໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄ ເຈວ ປຸລ຺ລິງ຺ໂຄ ຈ, ເສເສສຸ ປນ ປຸລ຺ລິງ຺ໂຄເຍວ.

ກິໍ ປເນຕໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ? ອຎ຺ຎກຸລປຣມ຺ປຣາຍ ອສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຸຣິສສມຸທາຄຕໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາຘາຣຓເມວ ຫິ ອິທໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສາຘາຣຓໂຕ ຈ ສາມຎ຺ຎຣູປໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍກຸເລ ຊາຕາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາທໂຍປິ ‘‘ໂຄຕໂມ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຣໍ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊານໍ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ຕວຣາ ໂຂ ໂຄຕມ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ອໂວຈ, ເວສ຺ສວໂຓປິ ມຫາຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນໍ, ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໘) ອາຍສ຺ມາປິ ວງ຺ຄີໂສ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ‘‘ສາຘຸ ນິພ຺ພາປນໍ ພ຺ຣູຫິ, ອນຸກມ຺ປາຍ ໂຄຕມາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໒). ອິຘ ປນ ຠຄວນ຺ຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຣິກິຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຕ຺ຕຍໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສມໂຓ’’ຕິ ອິມິນາ ສຣິກ຺ຂກຊເນຫິ ຠຄວໂຕ ພຫຸມຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ຕພ຺ພິສຍສມິຕປາປຕາປຣິກິຕ຺ຕນໂຕ, ‘‘ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍຊເນຫິ ຕພ຺ພິສຍອຸຬາຣໂຄຕ຺ຕສມ຺ຠູຕຕາປຣິກິຕ຺ຕນໂຕ.

ສກ຺ຍສ຺ສ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ ອຸທິໂຕທິຕວິປຸລຂຕ຺ຕິຍກຸລສມ຺ຠູຕຕາປຣິກິຕ຺ຕນໂຕ. ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຠູຕມຫາສມ຺ມຕມຫາຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸລໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ມຫາສມ຺ມຕຣາຊສ຺ສ, ວໍສໂຊ ຫິ ມຫາມຸນິ;

ກປ຺ປາທິສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊາສິ, ມຫາສມ຺ມຕນາມໂກ’’ຕິ. (ມຫາວໍເສ ທຸຕິຍປຣິຈ຺ເຉເທ ປຐມຄາຖາ);

ກຖໍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຊິຍນໍ ປຣິຫາຍນໍ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ປຣິຊິຣຕີຕິ ວາ ປຣິຊິຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ເຕນ. ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫານິຍາ ອນຠິຠູໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂີຓໍເຍວ ຕໍ ກຸລໍ ປຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ ຫິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອປຣິກ຺ຂຍໍ. ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສທ຺ຘາຍ ເອວ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິອາທິນາ ນິວຕ຺ຕິຕວຈນໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນເມວ ສິຍາ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາຕິ? ນ ໂຂ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຠິຊາຕິຍໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ອຖ ໂຂ ວຸຑ຺ຒິເຍວ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ສມິທ຺ຘຕມຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ສມິທ຺ຘຕມໍ ກຸລໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາໂວ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ, ອິມໍ ປຣິຫາຣໍ ‘‘ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ’’ຕິອາທິວຈນໍ.

‘‘ສາຘຸ ຘມ຺ມຣຸຈິ ຣາຊາ, ສາຘຸ ປຎ຺ຎາຓວາ ນໂຣ;

ສາຘຸ ມິຕ຺ຕານມທຸພ຺ໂຠ, ປາປສ຺ສາກຣຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ອາທີສຸ –

ວິຍ ສາຘຸສທ຺ໂທ ອິຘ ສຸນ຺ທຣຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິ. ໂຂຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ປນາຕິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣຕ຺ເຖ. ເອວໍ ສາຕ຺ຖກຕາວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ສໍວຓ຺ຓນາຍເມເຕສໍ ຄຫຓໍ. ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຈ ຠທ຺ທກໍ, ຠທ຺ທກຕາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖວເສນ ຕິວິຘໍ ຫິຕໍ ສຸຂມ຺ປິ ຕເຖວ ຕິວິຘໍ ສຸຂໍ.

ຕຖາຣູປານນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ, ອຍໍ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວຣູປານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາທິເສຫິ ຈ ຄຸເຓຫິ ຠຄວາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ-ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ-ສທ຺ຘາຍ-ປສາທນີໂຍ ເຕສໍ ຍຖາຠູຕສຠາວຕ຺ຕາ, ຕາທິເສຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຣູໂປ’’ຕິອາທິມາຫ. ລທ຺ຘສທ຺ຘານນ຺ຕິ ລທ຺ຘສທ຺ທຫານໍ, ປຣຊນສ຺ສ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠນ຺ຕານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘສທ຺ທານນ຺ຕິ ວາ ປຏິລທ຺ຘກິຕ຺ຕິສທ຺ທານໍ, ເອເຕນ ‘‘ອຣຫຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຣຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຣຫນ຺ຕສມຎ຺ຎາຍ ຈ ປາກຏຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ອປິຈ ‘‘ຍຖາຣູໂປ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕຖາຣູປານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອນິຍມວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຣູປນິຍມວເສນປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເມນ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ລທ຺ຘສທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຕຖາຣູປານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ, ອຍເມວ ຈ ນໂຍ ອາຈຣິເຍຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອິຘ ຏີກາຍໍ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໕) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຈ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຍຖາຣູປາ ເຕ ຠວນ຺ໂຕ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຣູໂປ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວຈນໍ ຠຄວຕິເຍວ ຄຣຸຄາຣວວເສນ ‘‘ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຖຸວຈນນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຕນິ, ຄຣູສຸ ຈ ຫິ ພຫຸວຈນໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ‘‘ຍຖາຠຸຈ຺ຈ…ເປ… ອຣຫຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓານໍ, ລູຂປ຺ປມາຓານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປສາທາວຫຕໍ ຍຖາຣຸຕໂຕ ທສ຺ເສຕິ ອຣຫນ຺ຕຠາວສ຺ສ ເຕສຎ຺ເຎວ ຍຖາຣຫໍ ວິສຍຕ຺ຕາ, ຕໍທສ຺ສເນນ ປນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຣູປປ຺ປມາຓໂຆສປ຺ປມາຓານໍ ປສາທາວຫຕາ ທສ຺ສິຕາເຍວ ຕທວິນາຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປສາທໂສມ຺ມານີຕິ ປສນ຺ນານິ, ສີຕລານິ ຈ, ປສາທວເສນ ວາ ສີຕລານິ, ອເນນ ປສນ຺ນມນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາສມ຺ຠວໂຕ ອຍໍ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ທສ຺ສນຎ຺ເຎວ ສາຘຸ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ‘‘ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິຘ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປາຐເສໂສ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ຍສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ສທ຺ໂທ ນ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂສ ‘‘ປາຐເສໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ມູລປຓ຺ຓາສເກ ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໔) ອາຄຕໍ ໂກສິຍສກຸຓວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓວກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໖. ‘‘ອຊ຺ຌາຍໂກ’’ຕິ ອິທໍ ປຐມປກຕິຍາ ຄຣຫາວຈນເມວ, ທຸຕິຍປກຕິຍາ ປສໍສາວຈນໍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ປຸຣິໂສ ນໂຣ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕປທ (ທີ. ນິ. ໓.໑໓໒) ມຸທາຫຏໍ. ຕຕ຺ຖ ອິເມຕິ ຌາຍກນາເມນ ສມຎ຺ຎິຕາ ຊນາ. ນ ຌາຍນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ຌານໍ ນ ອປ຺ເປນ຺ຕິ ນ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ, ຄາມນິຄມສາມນ຺ຕໍ ໂອສຣິຕ຺ວາ ເວທຄນ຺ເຖ ກໂຣນ຺ຕາວ ອຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຌາຍກສງ຺ຂາຕໍ ປຐມທຸຕິຍນາມໍ ອຸປາທາຍ ຕຕິຍເມວ ຊາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາຍກາຕ຺ເວວ ຕຕິຍໍ ອກ຺ຂຣໍ ອຸປນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ອກ຺ຂຣນ຺ຕິ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ສມຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຣຸຬ຺ຫຠາເວນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອສຎ຺ຈຣຓໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ປຣິຍາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ຫິ ອຘິອາປຸພ຺ພອິ-ສທ຺ທວເສນ ປທສນ຺ຘິ, ອິຕຣຕ຺ຖ ປນ ເຌ-ສທ຺ທວເສນ. ມນ຺ເຕ ຘາເຣຕີຕິ ຍຖາອຘີເຕ ມນ຺ເຕ ອສມ຺ມູຬ຺ເຫ ກຕ຺ວາ ຫທເຍ ຐເປຕິ.

ອາຖພ຺ພຓເວໂທ ປຣູປຆາຕກຣຕ຺ຕາ ສາຘູນມປຣິໂຠໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຖມີຍນ຺ເຕ ເທວາ ເອຕາຍາຕິ ອິຣຸ ອິຈ-ຘາຕຸວເສນ ຈ-ກາຣສ຺ສ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄຍໍ. ຍຊ຺ຊນ຺ເຕ ປຸຊ຺ຊນ຺ເຕ ເທວາ ອເນນາຕິ ຍຊຸ ປຸນ຺ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ. ໂສຍນ຺ຕິ ອນ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສາຍນ຺ຕິ ວາ ຕນຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ປາປມເນນາຕິ ສາມໍ ໂສ-ຘາຕຸປກ຺ເຂ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ວິທນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ, ກມ຺ມໍ ວາ ເອເຕຫີຕິ ເວທາ, ເຕ ເອວ ມນ຺ຕາ ‘‘ສຸຄຕິໂຍປິ ມຸນນ຺ຕິ, ສຸຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ເອເຕຫີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຫຣຓໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ປຫຕໍ, ໂອຏ຺ຐານໍ ປຫຕໍ ຕຖາ, ຕສ຺ສ ກຣຓວເສນ, ໂອຏ຺ຐານິ ຈາເລຕ຺ວາ ປຄຸຓຠາວກຣຓວເສນ ປາຣໍ ຄໂຕ, ນ ອຕ຺ຖວິຠາວນວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາຣຄູຕິ ຈ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ກິຕນ຺ຕສມາໂສ.

‘‘ສຫ ນິຆຓ຺ຏຸນາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວາກ຺ຍໍ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕວເສນ ນິພ຺ພຈນທສ຺ສນໍ. ນິຆຓ຺ຏຸຣຸກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ນິຆຓ຺ຏຸ ນາມ ຣຸກ຺ຂວິເສໂສ, ຕທາທິການມຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ນິຆຓ຺ຏຸຣຸກ຺ຂປຣິຍາຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕປ຺ປມຸເຂນ ເສສປຣິຍາຍານໍ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ໂສ ຄນ຺ໂຖ ນິຆຓ຺ຏຸ ນາມ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ໂຑ, ກຸສລຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ອິມິນາ ຍຖາຣຸຕເມວ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ, ສທ຺ທຎ຺ຈ ນິຂຑຕິ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ, ໂສ ເອວ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘ນິຆຓ຺ຑູ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໖), ຕເທຕໍ ອຏ຺ຐກຖານຍໂຕ ອຎ຺ຎນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ, ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ເອວມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຄຕານິ ນາມານິ ນິສ຺ເສສໂຕ ຆເຏນ຺ຕິ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຆຓ຺ຏຸ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄເມນາ’’ຕິ. ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກໍ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂກ ປເນໂສຕິ? ເອຕຣຫິ ນາມລິງ຺ຄານຸສາສນຣຕນມາລາຠິຘານປ຺ປທີປິກາທິ. ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ຕເຖວ ວິວິຘໍ ກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວິກປ຺ໂປ, ກິຣິຍາກປ຺ໂປ ຈ ໂສ ວິກປ຺ໂປ ຈາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ. ໂສ ຫິ ວຓ຺ຓປທສມ຺ພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ຄນ຺ຖວິເສໂສເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກວີນໍ ອຸປກາຣາວຫໍ ສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກວີນໍ ກວິຠາວສມ຺ປທາໂຠຄສມ຺ປທາທິປໂຍຊນວເສນ ອຸປກາຣາວໂຫ ຄນ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ປເນໂສຕິ? ກພ຺ຍພນ຺ຘນວິຘິວິຘາຍໂກ ກພ຺ຍາລງ຺ກາຣຄີຕາສຸໂພຘາລງ຺ກາຣາທິ. ອິທໍ ປນ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ມຫາວິສໂຍ ສຕສຫສ຺ສຄາຖາປຣິມາໂຓ, ຍໍ ‘‘ນຍຈຣິຍາທິປກຣຓ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ກິຏຍຕິ ຄເມຕິ ຎາເປຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄນ຺ຕິ ເກຏຸຠໍ ກິຏ-ຘາຕຸໂຕ ອຠປຈ຺ຈຍວເສນ, ອ-ກາຣສ຺ສ ຈ ອຸກາໂຣ. ອຖ ວາ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ກິເຏນ຺ໂຕ ຄມນ຺ໂຕ ໂອເຠຕິ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠໍ ກິຏ-ສທ຺ທູປປທອຸຠຘາຕຸວເສນ. ອປິຈ ກິຏນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກວໂຍ ພນ຺ເຘສຸ ໂກສລ຺ລເມເຕນາຕິ ເກຏຸຠໍ, ປຸຣິມນເຍເນເວຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ, ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທ, ຕໍ ປນ ຉສຸ ເວທງ຺ເຄສຸ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ປກຣຓທ຺ວຍເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣສມຍເມຕາຍາຕິ ສິກ຺ຂາ, ອກາຣາທິວຓ຺ຓານໍ ຐານກຣຓປຍຕນປຏິປາທກສຕ຺ຖໍ. ນິຈ຺ຉເຍນ, ນິສ຺ເສສໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ວຓ຺ຓາຄມວຓ຺ຓວິປຣິຍາຍາທິລກ຺ຂຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ວຓ຺ຓາຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ,

ທ຺ເວ ຈາປເຣ ວຓ຺ຓວິກາຣນາສາ;

ຘາຕຸສ຺ສ ອຕ຺ຖາຕິສເຍນ ໂຍໂຄ,

ຕທຸຈ຺ຈເຕ ປຎ຺ຈວິຘາ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໐);

ອິຘ ປນ ຕພ຺ພເສນ ອເນກຘາ ນິພ຺ພຈນປຣິທີປກໍ ສຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕປິ ອກ຺ຂຣປເຠທຠາວສ຺ສ ອາຈຣິເຍຫິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕມນ຺ຕເຣນ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄສ຺ສ ຈ ພ຺ຍາກຣຓງ຺ເຄນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ພ຺ຍາກຣຓໍ, ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ ຫິ ປຈ຺ເຈກເມວ ເວທງ຺ຄໍ ຍຖາຫຸ –

‘‘ກປ຺ໂປ ພ຺ຍາກຣຓໍ ໂຊຕິ-ສຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ;

ຉນ຺ໂທວິຈິຕິ ເຈຕານິ, ເວທງ຺ຄານິ ວທນ຺ຕິ ຉາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ພ຺ຍາກຣຓງ຺ເຄນ ອສງ຺ກຣຠູຕເມວ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ນິພ຺ພຈນມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຉສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທສຸ ວິຍ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓນິພ຺ພຈນໍ ເວທງ຺ຄວິສຍຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມຫານິທ຺ເທສຏ຺ຐກຖາຍ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐) ອາຄຕນິຣຸຕ຺ຕິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕຣາຊາຣິວ ຕາຣການ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໑.໑໑, ໒໕) ເອຕ຺ຖ ຣ-ກາຣາຄໂມ ວິຍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອກ຺ຂຣສ຺ສ ອາຄໂມ ວຓ຺ຓາຄໂມ ນາມ. ຫິໍສນຕ຺ຕາ ‘‘ຫິໍໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວິຍ ວິຊ຺ຊມານານມກ຺ຂຣານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ ນາມ. ‘‘ນວຉນ຺ນເກທານິ ທິຍ຺ຍຕີ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໖.໘໘) ເອຕ຺ຖ ອ-ກາຣສ຺ສ ເອ-ກາຣາປຊ຺ຊນໍ ວິຍ ອຎ຺ຎກ຺ຂຣສ຺ສ ອຎ຺ຎກ຺ຂຣາປຊ຺ຊນໍ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ ນາມ. ‘‘ຊີວນສ຺ສ ມູໂຕ ຊີວນມູໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຊີມູໂຕ’’ຕິ ວ-ກາຣ ນ-ກາຣານໍ ວິນາໂສ ວິຍ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂຣານໍ ວິນາໂສ ວຓ຺ຓວິນາໂສ ນາມ. ‘‘ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ປກຸພ຺ພມາໂນ, ອາສຊ຺ຊ ມໍ ຕ຺ວໍ ວທເສ ກຸມາຣາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໑໐.໘໕) ເອຕ຺ຖ ‘‘ປກຸພ຺ພມາໂນ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຠິຠວມາໂນຕິ ອຕ຺ຖປຏິປາທນໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາໂຍຄໍ ວິເສສຕ຺ຖປຏິປາທນໍ ຘາຕູນມຕ຺ຖາຕິສເຍນ ໂຍໂຄ ນາມາຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖເຍວ ສິຍາ, ອຖ ເກນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອາຖພ຺ພຓເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາຖພ຺ພຓເວໂທ ນາມ ອາຖພ຺ພຓເວທິເກຫິ ວິຫິໂຕ ປຣູປຆາຕກໂຣ ມນ຺ໂຕ, ໂສ ປນ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ຄຓິຕຕາມຕ຺ເຕນ ຄຫິໂຕ, ນ ສຣູປວເສນ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານນ຺ຕ຺ເວວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນນ຺ຕິ. ອິຕິຫ ອສາຕິ ເອວໍ ອິຘ ໂລເກ ອໂຫສິ ‘‘ອາສາ’’ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ອິຫ ຐາເນ ອິຕິ ເອວໍ, ອິທໍ ວາ ກມ຺ມໍ, ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ອາສ ອິຈ຺ຉາຫີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ມຫາວິສຍຕາທີປນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິຈ຺ຉາວຈນໍ, ອິມິນາ ‘‘ອິຕິຫາສາ’’ຕິ ວຈເນນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອິຕິຫາໂສ ຕທ຺ຘິຕວເສນາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕິຫ ອາສ, ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອິຕິຫາໂສ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ອຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ເອວມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິຫ-ສທ຺ໂທ ປາຣມ຺ປຣິໂຍປເທເສ ເອໂກວ ນິປາໂຕ, ອສຕິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອໂສ, ອິຕິຫ ອໂສ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອິຕິຫາໂສ ສມາສວເສນາ’’ຕິ, ເຕສໍ ມເຕ ‘‘ອິຕິຫ ອສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ປາຣມ຺ປຣິໂຍປເທໂສ ອສ ວິຊ຺ຊມາໂນ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖວິເສສຠາວມາຫ, ຠາຣຕນາມການໍ ທ຺ເວຠາຕິກຣາຊູນໍ ຍຸທ຺ຘກຖາ, ຣາມຣຎ຺ໂຎ ສີຕາຫຣຓກຖາ, ນຣສີຫຣາຊຸປ຺ປຕ຺ຕິກຖາຕິ ເອວມາທິປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ຠາຣຕປຸຣາຓຣາມປຸຣາຓນຣສີຫປຸຣາຓາທິຄນ຺ໂຖ ອິຕິຫາໂສ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເຕສໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ ເວທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວາກ຺ຍໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ນາມາຂ຺ຍາໂຕປສຄ຺ຄນິປາຕາທິວເສນ ອເນກວິຠາຄໍ ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕປທໍ. ຕທປິ ພ຺ຍາກຣເຓ ອາຄຕເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕທວເສສ’’ນ຺ຕິ, ປທໂຕ ອວເສສໍ ປກຕິປຈ຺ຈຍາທິສທ຺ທລກ຺ຂຓຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ພ຺ຍາຈິກ຺ຂຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາກຣຓໍ, ວິເສເສນ ວາ ອາກຣີຍນ຺ເຕ ປກຕິປຈ຺ຈຍາທໂຍ ອຠິນິປ຺ຜາທີຍນ຺ເຕ ເອຕ຺ຖ, ອເນນາຕິ ວາ ພ຺ຍາກຣຓໍ, ສາຘຸສທ຺ທານມນ຺ວາຂ຺ຍາຍກໍ ມຸທ຺ຘໂພຘພ຺ຍາກຣຓ ສາຣສ຺ສຕພ຺ຍາກຣຓ ປາຓິນີພ຺ຍາກຣຓຈນ຺ທ຺ຣພ຺ຍາກຣຓາທິ ອຘຸນາປິ ວິຊ຺ຊມານສຕ຺ຖໍ. ອຘີຍຕີຕິ ອຊ຺ຌາຍຕິ. ເວເທຕີຕິ ປເຣສໍ ວາເຈຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖທ຺ວຍສມຸຈ຺ຈິນນຕ຺ໂຖ, ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ວາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ວິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ປທໂກຕິ ພ຺ຍາກຣເຓສຸ ອາຄຕປທໂກສລ຺ລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓຕິ ຕທວສິຏ຺ຐປກຕິປຈ຺ຈຍາທິສທ຺ທວິຘິໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ເອກໂຕ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນໍ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ເຕ ເອວ ເວເທ ປທໂສ ກາຍຕີຕິ ປທໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ປທໂສຕິ ຄຊ຺ຊພນ຺ຘປຊ຺ຊພນ຺ຘປເທນ. ກາຍຕີຕິ ກເຖຕິ ຍຖາ ‘‘ຊາຕກ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາ ເວທກາຣກສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອຊ຺ຌາຍໂກ’’ຕິອາທີຫິ ອິມສ຺ສ ວິເສໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ.

ອາຍຕິໍ ຫິຕໍ ພາລຊນສງ຺ຂາໂຕ ໂລໂກ ນ ຍຕຕິ ນ ອີຫຕິ ອເນນາຕິ ໂລກາຍຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ໂລກາ ວາ ພາລຊນາ ອາຍຕນ຺ຕິ ອຸສ຺ສຫນ຺ຕິ ວາທສ຺ສາເທນ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂລກາຍຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘໍ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ຕໂນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຕຓ຺ໂຑ ຑ-ປຈ຺ຈຍວເສນ, ນ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຓ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ວິຣຸທ຺ເຘນ ວາທທຓ຺ເຑນ ຕາເຬນ຺ຕິ ວາທິໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຕຓ຺ໂຑ ຕຑິ-ຘາຕຸວເສນ, ນິຄ຺ຄຫີຕາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ. ອເທສມ຺ປິ ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວາທີນໍ ວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໍ ເຕສໍ ເທສໂຕປິ ອຸປຈາຣວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍມານາ ປຫີຍຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໔) ວິເສເສນ ວາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຕເຑນ຺ຕິ ຈາເລນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຕຓ຺ໂຑ, ຕໍ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ວາໂທ ວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິຕຓ຺ຑວາທາ, ເຕສໍ ສຕ຺ຖໍ ຕຖາ. ລກ຺ຂຓທີປກສຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ລກ຺ຂຓທີປກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ລກ຺ຂີຍຕິ ພຸທ຺ຘຠາວາທິ ອເນນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ນິຄ຺ໂຣຘພິມ຺ພຕາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍສໍ ວເສນາ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວາທສສຫສ຺ສຄນ຺ຖປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາຓວາຣປ຺ປມາຓາທີສຸ ວິຍ ພາຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຣຄນ຺ໂຖວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອຏ຺ຐກ຺ຂຣາ ເອກປທໍ, ເອກາ ຄາຖາ ຈຕຸປ຺ປທໍ;

ຄາຖາ ເຈກາ ມໂຕ ຄນ຺ໂຖ, ຄນ຺ໂຖ ພາຕ຺ຕິໍສຕກ຺ຂໂຣ’’ຕິ.

ທ຺ວາທສຫິ ຄຸຓິຕສຫສ຺ສພາຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຣຄນ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ລກ຺ຂຓສຕ຺ເຖ, ອາຘາເຣ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ໂສຬສ ຈ ສຫສ຺ສຎ຺ຈ ໂສຬສສຫສ຺ສໍ, ໂສຬສາຘິກສຫສ຺ສຄາຖາປຣິມາຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ອາຘາຣາເຘຍ຺ຍວຈນໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ. ປຘານວເສນ ພຸທ຺ຘານໍ ລກ຺ຂຓທີປນໂຕ ພຸທ຺ຘມນ຺ຕາ ນາມ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ຫິ ລກ຺ຂຓໍ ຕຕ຺ຖ ທີປິຕເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍສໍ ວເສນາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອນູໂນ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ສທ຺ທໂຕ ປນ ອຘິຄຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ປເນສ ອວໂຍຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ອວໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ອຍເມຕ຺ຕາຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຍ ຕານິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ‘‘ວໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ປນ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ອວໂຍ ນາມ. ໂຍ ຈ ອວໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ‘‘ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິຍຕ຺ຖຄມກາ’’ຕິ ຎາເຍນ ວໂຍ ເອວາຕິ. ວຍຕີຕິ ຫິ ວໂຍ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິປິ ອປຣິກິລມນ຺ໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ເຕ ຄນ຺ເຖ ສນ຺ຕາເນ ປເຓຕິ ພ຺ຍວຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ວິນຍຏ຺ຐກຖານໂຍ (ປາຣາ. ໘໔) – ອນວໂຍຕິ ອນຸ ອວໂຍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອຸ-ກາຣໂລໂປ, ອນຸ ອນຸ ອວໂຍ ອນູໂນ, ປຣິປຸຓ຺ຓສິປ຺ໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວໂຍຕິ ຫິ ຫານິ ‘‘ອາຍວໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄນ຺ເຖສຸ ວໂຍ ອູນຕາຕິ ອວໂຍ, ອນຸ ອນຸ ອວໂຍ ອນວໂຍຕິ.

‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນວເສນ, ‘‘ປຏິຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຈ ກຕ຺ຕຸສາຘນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຍມຫໍ ຊານາມິ, ຕໍ ຕ຺ວໍ ຊານາສີ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸຊານນາກາຣທສ຺ສນໍ, ‘‘ຍໍ ຕ຺ວໍ ຊານາສິ, ຕມຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຏິຊານນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍໍ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ອາມ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ຫິ ຍຖາຄຕໍ ປຏິຊານນວຈນເມວ ອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊກໍ ປາວຈນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ. ປຏິວຈນທານເມວ ປຏິຎ຺ຎາ ຕຖາ, ຕາຍ ສຍເມວ ປຏິຎ຺ຎາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສເກ’’ຕິອາທິ ອນຸຊານນປຏິຊານນາຘິກາຣທສ຺ສນໍ. ອເທສສ຺ສປິ ເທສມິວ ກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ສກໍ. ອາຈຣິຍານໍ ປຣມ຺ປຣໂຕ, ປຣມ຺ປຣຠູເຕຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ອາຄຕໍ ອາຈຣິຍກໍ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຕາສໍ ສມູໂຫ ເຕວິຊ຺ຊກໍ, ເວທຕ຺ຕຍໍ. ປຘານໍ ວຈນໍ, ປກຏ຺ຐານໍ ວາ ອຏ຺ຐກາທີນໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ.

໒໕໗. ອິທານິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕີ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຕາຕາ’’ຕິອາທິວຈນມພ຺ຣ຺ວິ, ຕທຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ເອສ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ປາກຏສ຺ສ ກິຕ຺ຕິມໂຕ ໂປຣາຓຊນສ຺ສ. ພຫູ ຊນາຕິ ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິມນ຺ຕໍ, ໂລກສມ຺ມຕໍ ວາ ຊນໍ. ຄຣູຕິ ຠາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອປຄມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຣໍ ໂຫຕິ, ປເຄວ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ໂຖ ນາມ ຕຖາປຄມນາທິນາ ນິນ຺ທາພ຺ຍາໂຣສອຸປາຣມ຺ຠາທິ.

‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍເຄນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖວເສເນວ ‘‘ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ, ຕຖາ ສນ຺ຕໍເຍວາ’’ຕິ ປເທສຸປິ ຕສ຺ສ ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ສໂຕເຍວາຕິ ເຍນາກາເຣນ ອຣຫຕາທິນາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ເຕນາກາເຣນ ສນ຺ຕສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ເອວ ຕສ຺ສ ຠວໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສທ຺ໂທ ຍທິ ວາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຕຖາ ສນ຺ຕໍເຍວາຕິ ເອກສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ວຈນໍ ສາມຎ຺ຎວິສິຏ຺ຐຕາປຣິກປ຺ປເນນ ອຕ຺ຖວິເສສວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຕຖາ ສໂຕເຍວາ’’ຕິ ວິເສສສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍທິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສໍສຍຕ຺ໂຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ສໍສຍິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ ວາ ຍທິ ວາ ມຸສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຍທິ-ສທ຺ໂທ ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ ອຸໂຠປິ ວິກປ຺ປຕ຺ຖາເຍວ. ຍທິ-ສທ຺ໂທປິ ຫິ ‘‘ຍໍ ຍເທວ ປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ ຍທິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ ຍທິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໓໔) ວາ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອປ຺ປໍ ວສ຺ສສຕໍ ອາຍຸ, ອິທາເນຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຈ ອິຘ ສມານຕ຺ຖສທ຺ທປໂຍໂຄຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຍທິ ວາ ໂນ ຕຖາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ສນ຺ຕໍເຍວ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນນຸ ‘‘ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ປເທເຍວ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສິຍາ, ນ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ອິຘາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາ, ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘວິເສສຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ ອິຘາປິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖວເສເນວ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ຕຖາ, ອຠິສທ຺ໂທ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານເມວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຕຖາ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ສທ຺ທໂຍໂຄ ໂຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຖໂຍໂຄປີຕິ.

໒໕໘. ໂຠຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍໍ ອາລປຕິ. ຍຖາ-ສທ຺ທໍ ສາຕ຺ຖກໍ ກຕ຺ວາ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ຠຄວາ. ປຸຣິມນເຍ ອາກາຣຕ຺ຖໂຊຕນຍຖາ-ສທ຺ທໂຍຄ຺ຍໂຕ ກຖນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາມຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ຕທໂຍຄ຺ຍໂຕ ‘‘ອາກາຣປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຣກສມເຍ ອາຈຣິຍມ຺ຫິ ອຸປຊ຺ຌາຍສມຸທາຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ນໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ, ອຸປຊ຺ຌາຍສຎ຺ຎິໂຕ ອາຈຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມຎ຺ຈ ມນ຺ໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ກປ຺ໂປຕິ ຕິພ຺ພິໂຘ ເວໂທ, ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຘານຠູຕໍ ມູລໍ ມນ຺ໂຕ, ຕທຕ຺ຖວິວຣຓມຕ຺ຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຎ຺ຎກິຣິຍາວິຘານໍ ກປ຺ໂປຕິ ມນ຺ຕສ຺ເສວ ປຘານຠາວໂຕ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍເນວ ຊາຕຕ຺ຕາ ມນ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕີສຸ ເວເທສູ’’ຕິ ອິມິນາ. ມນ຺ໂຕຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ອິສີຫິ ວຸຕ຺ຕມູລເວທສ຺ເສວ ນາມໍ, ເວໂທຕິ ສພ຺ພສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເວເທສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລກ຺ຂຓານີຕິ ລກ຺ຂຓທີປການິ ມນ຺ຕປທານິ. ປຊ຺ຊຄຊ຺ຊພນ຺ຘປເວສນວເສນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວເສເນວາຕິ ເວທວາຈກພ຺ຣາຫ຺ມຓລິງ຺ເຄເນວ. ເວເທຕິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ. ມເຫສກ຺ຂາ ສຕ຺ຕາຕິ ມຫາປຸຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ຕາ. ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອິຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວາເຈນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຕຖາ ວາຈນໂຕ. ປຸພ຺ເພຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘຣມານກາເລ. ອຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພວາເຈຕພ຺ພຠາເວນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປາກຏາ ຠວນ຺ຕິ. ເອກຄາຖາທ຺ວິຄາຖາທິວເສນ ອນຸກ຺ກເມນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕາເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ເວທາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎາຓຠາເວນ ອນຸກ຺ກເມນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ພຸທ຺ຘຠາວປຕ຺ຖນາ ປຓິຘິ, ປາຣມີສມ຺ຠຣຓໍ ສມາທານໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິປຎ຺ຎາ ຎາຓໍ. ‘‘ປຓິຘິມຫໂຕ ສມາທານມຫໂຕຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກຣຸຓາ ອາທິ ເຍສໍ ສທ຺ຘາສີລາທີນໍ ເຕ ກຣຸຓາທໂຍ, ເຕ ເອວ ຄຸຓາ ກຣຸຓາທິຄຸຓາ, ປຓິຘິ ຈ ສມາທານຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ກຣຸຓາທິຄຸຓາ ຈ, ເຕຫິ ມຫນ຺ໂຕ ປຓິຘິສມາທານຎາຓກຣຸຓາທິຄຸຓມຫນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ທ຺ວນ຺ທໂຕປຣຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍຊີຍຕີຕິ. ອປິຈ ປຓິຘິ ຈ ສມາທານຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ກຣຸຓາ ຈ, ຕມາທິ ເຍສໍ ເຕ ຕຖາ, ເຕເຍວ ຄຸຓາ, ເຕຫິ ມຫນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພຈເນນປິ ອຕ຺ໂຖ ສູປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປຓິຘິມຫນ຺ຕຕາທິ ຈສ຺ສ ພຸທ຺ຘວໍສ (ພຸ. ວໍ. ໙ ອາທໂຍ) ຈຣິຍາປິຏກາທິ (ຈຣິຍາ. ໑ ອາທໂຍ) ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາປທານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ມຫາປຸຣິສສ຺ສາຕິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລປເທສາທິວເສນ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອວມາທິ ຊາຕິ. ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອວມາທິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂປຓິກາ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ, ສາກິຍາ, ໂກລິຍາ’’ຕິ ເອວມາທິ ກຸລປເທໂສ, ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິຘ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ນິຏ຺ຐາຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ ສິທ຺ຘິໂຍ. ນນ຺ວາຍໍ ຄຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ໂຖ, ກສ຺ມາ ນິຏ຺ຐາຍເມວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ‘‘ກາມຎ຺ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຠວເຠເທຕິ ນິຣຍາທິຠວວິເສເສ. ໂສ ຫິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ເມນ ສຕ຺ເຕຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄຕິ. ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຄຕິ, ນິວາສຏ຺ຐານໍ. ຄມຕິ ຍຖາສຠາວໍ ຊານາຕີຕິ ຄຕິ. ປຎ຺ຎາ, ຄມນໍ ພ຺ຍາປນໍ ຄຕິ, ວິສ຺ສຏຠາໂວ, ໂສ ປນ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕຕາວ. ຄມນໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕນໍ ຄຕິ, ນິຏ຺ຐາ, ອຊ຺ຌາສຍປຏິສຣຓຕ຺ຖາປິ ນິທສ຺ສນນເຍນ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ອິເມສໍ ໂຂ ອຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີລວນ຺ຕານໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມານໍ ເນວ ຊານາມິ ອາຄຕິໍ ວາ ຄຕິໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໘) ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາສເຍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໓໙) ເອຕ຺ຖ ປຏິສຣເຓ, ປຣາຍເຓ ອປສ຺ສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄຕິ, ອຊ຺ຌາສໂຍ. ຄຈ຺ຉຕິ ອວຈຣຕິ, ອວຈຣຓວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຄຕິ, ປຏິສຣຓໍ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຣຫໂຕ ນິພ຺ພານເມວ ປຏິສຣຓໍ, ອິຘ ປນ ນິຏ຺ຐາຍໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ຕທຎ຺ເຎສມວິສຍຕ຺ຕາ.

ນນຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ລກ຺ຂຓານິ ວິສທິສາເນວ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ສທິສຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມາເນປິ ນິຄ຺ໂຣຘພິມ຺ພຕາທິລກ຺ຂຓຠາເວ ອຕ຺ເຖວ ໂກຈິ ເນສໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເຕເຫວ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ລກ຺ຂຓານິ ສຸວິສທານິ, ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘) ປກາສິໂຕ. ຊາຍນ຺ຕິ ຠິນ຺ເນສຸປິ ອຕ຺ເຖສຸ ອຠິນ຺ນຘີສທ຺ທາ ເອຕາຍາຕິ ຊາຕິ, ລກ຺ຂຓຠາວມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ສພລາທີສຸ ຠິນ຺ເນສຸ, ຍາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕຸຠິນ຺ນຘີ;

ສທ຺ທາ ສາ ຊາຕິເຣສາ ຈ, ມາລາສຸຕ຺ຕມິວນ຺ວິຕາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓຕາມຕ຺ເຕນ ສມານຠາວໂຕ ວິສທິສານິປິ ຕານິເຍວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນິປ຺ຜຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ລກ຺ຂຓານິ ສທິສານິ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຕານິ ພຸທ຺ຘນິປ຺ຜຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ລກ຺ຂຓານິ ນາມາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິອາປຸພ຺ພວສໂຍເຄ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາເຣ ວສຕີ’’ຕິ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫີຕິ ອຠິຣູປຕາ, ທີຆາຍຸກຕາ, ອປ຺ປາພາຘຕາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການໍ ປິຍມນາປຕາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍສຠາວຠູຕາຫິ ອິທ຺ຘີຫິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຣາຊາ ອານນ຺ທ, ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ຈຕູຫິ ອິທ຺ຘີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອໂຫສິ. ກຕມາຫິ ຈຕູຫິ ອິທ຺ຘີຫິ? ອິຘານນ຺ທ, ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ອຠິຣູໂປ ອໂຫສິ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໕໒).

ເຈຕິຍຊາຕເກ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘.໔໔) ອາຄຕນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຣີຣໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ອຍໍ ເອກາ ອິທ຺ຘິ. ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ອຍໍ ທຸຕິຍາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວປຸຕ຺ຕາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສພ຺ພກາລໍ ຂຄ຺ຄຫຕ຺ຖາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ຕຕິຍາ. ອາກາເສນ ວິຈຣຕິ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອນາຄຕວໍສສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ‘‘ອຠິຣູປຠາໂວ ເອກາ ອິທ຺ຘິ, ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຠາໂວ ທຸຕິຍາ, ຍາວຕາຍຸກມ຺ປິ ສກລໂລກສ຺ສ ທສ຺ສນາຕິຕ຺ຕິກຠາໂວ ຕຕິຍາ, ອາກາສຈາຣິຠາໂວ ຈຕຸຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຠາໂວຕິ ສມວິປາຈນິຍາ ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕາ. ຍສ຺ສ ຫິ ຠຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕວ ອາຫາໂຣ ຊີຣຕິ, ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຏຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຸໂຠເປເຕ ນ ສມເວປາກິນິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຍສ຺ສ ປນ ປຸນ ຠຕ຺ຕກາເລ ຠຕ຺ຕຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ, ອຍໍ ສມເວປາກິນິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ, ຕຖາຣູປຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫີຕິ ທານໍ, ປິຍວຈນໍ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສມານຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ສງ຺ຄໂຫປາເຍຫິ. ຍຖາຫ –

‘‘ທານຎ຺ຈ ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊຎ຺ຈ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຈ ຍາ ອິຘ;

ສມານຕ຺ຕຕາ ຈ ຘມ຺ເມສຸ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ;

ເອເຕ ໂຂ ສງ຺ຄຫາ ໂລເກ, ຣຖສ຺ສາຓີວ ຍາຍໂຕ.

ເອເຕ ຈ ສງ຺ຄຫາ ນາສ຺ສຸ, ນ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕກາຣຓາ;

ລເຠຖ ມານໍ ປູຊໍ ວາ, ປິຕາ ວາ ປຸຕ຺ຕກາຣຓາ.

ຍສ຺ມາ ຈ ສງ຺ຄຫາ ເອເຕ, ສມເປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ຕສ຺ມາ ມຫຕ຺ຕໍ ປປ຺ໂປນ຺ຕິ, ປາສໍສາ ຈ ຠວນ຺ຕິ ເຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໓);

ຣຎ຺ຊນໂຕຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສວເສນ ຣຎ຺ຊນໂຕ, ນ ຣາຄວເສນ, ປີຕິໂສມນສ຺ສານໍ ຊນນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາຊາຕິ ປນ ສພ຺ເພສໍ ຣາຊູນໍ ສມຎ຺ຎາ ຕຖາ ອກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ວິລີວພີຊນາທີສຸ ຕາລວຓ຺ຏໂວຫາໂຣ ວິຍ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ອສາຘາຣຓນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສທ຺ທສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອເນກຘາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີສທ຺ທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຘານຠູຕໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ກຣຕນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິທເມວ ຫິ ປຘານໍ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນມນ຺ຕເຣນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວານາປຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ໂຫຕີຕິ? ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ກຣຕເນ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໔໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໕໖). ຍສ຺ມາ ປນ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວາມຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑສທິສປນາຬິໍ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸທເກນ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ປວຕ຺ຕຕຸ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ, ອຠິວິຊິນາຕຸ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔) ວຈເນນ ຈກ຺ກຣຕນໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕສິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ປວຕ຺ຕາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ ອານນ຺ທ ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ…ເປ… ຈກ຺ກຣຕນໍ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິ ‘ປວຕ຺ຕຕຸ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນ’ນ຺ຕິ’’ອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔). ນ ເກວລຎ຺ຈ ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ຈກ຺ກຣຕເນເຍວ ວຕ຺ຕຕິ ອຖ ໂຂ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກາທີສຸປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍຕທຕ຺ຖວາຈກສທ຺ທສາມຕ຺ຖິຍໂຕປິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫີຕິ –

‘‘ປຕິຣູເປ ວເສ ເທເສ, ອຣິຍມິຕ຺ຕກໂຣ ສິຍາ;

ສມ຺ມາປຓິຘິສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຸພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎກໂຕ ນໂຣ;

ຘຎ຺ຎໍ ຘນໍ ຍໂສ ກິຕ຺ຕິ, ສຸຂຎ຺ເຈຕໍຘິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໑) –

ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຕິຣູປເທສວາສາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປຣູປຣິ ກຸສລຘມ຺ມໍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ເຕຫີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ. ປຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ, ຍຖາ ສຍໍສທ຺ໂທ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕໂກ, ຕຖາ ປຣໍສທ຺ໂທປິ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ເຕຕີຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ສມ຺ປາເທຕິ, ອຸປຣູປຣິ ກຸສລຘມ຺ມໍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊາເປຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ເອວມາຫ ‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ, ອທິນ຺ນໍ ນ ອາທາຕພ຺ພໍ, ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາ ນ ຈຣິຕພ຺ພາ, ມຸສາ ນ ຠຓິຕພ຺ພາ, ມຊ຺ຊໍ ນ ປາຕພ຺ພໍ, ຍຖາຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ. ເຍ ໂຂ ປນານນ຺ທ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຏິຣາຊາໂນ, ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ອນຸຍນ຺ຕາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔).

ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖຠູຕານໍ ຈກ຺ການໍ. ອິຣິຍາປໂຖປິ ຫິ ‘‘ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙, ໑໐໙). ຍຖາຫ –

‘‘ຣຖງ຺ເຄ ລກ຺ຂເຓ ຘມ຺ໂມ-ຣຈກ຺ເກສ຺ວິຣິຍາປເຖ;

ຈກ຺ກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຈກ຺ກ-ຣຕເນ ມຓ຺ຑເລ ພເລ;

ກຸລາລຠຓ຺ເຑ ອາຓາຍ-ມາຍຸເຘ ທານຣາສິສູ’’ຕິ.

ວຕ຺ໂຕຕິ ປວຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ອິມິນາວ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕິ ປຣຫິຕາຍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ນິພ຺ພຈນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຕໍ ອານນ຺ທ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ປວຕ຺ຕິ, ອນ຺ວເທວ ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ປເທເສ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔).

ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ອປ຺ປຏິຫຕໍ ອາຓາສງ຺ຂາຕໍ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ເມເນວ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ຕໍ ໂຫຕິ ຈກ຺ກໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ເກນຈິ ມນຸສ຺ສຠູເຕນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ປາຓິນາ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ ຈ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມຎ຺ຎູ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ຈ ກາລຎ຺ຎູ ຈ ປຣິສຎ຺ຎູ ຈ. ອິເມຫິ ໂຂ…ເປ… ປາຓິນາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໕.໑໓໑).

ຂຕ຺ຕິຍມຓ຺ຑລາທິສຎ຺ຎິຕໍ ຈກ຺ກໍ ສມູຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ ອນຸວຕ຺ເຕຕີຕິປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເຍ ໂຂ ປນານນ຺ທ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຏິຣາຊາໂນ, ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ອນຸຍນ຺ຕາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔). ຈກ຺ກລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ຕຕິ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ເທວ ກຸມາຣສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ຊາຕານິ ສຫສ຺ສາຣານິ ສເນມິການິ ສນາຠິການິ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣານີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕). ຈກ຺ກໍ ມຫນ຺ຕໍ ກາຍພລໍ ວຕ຺ຕຕິ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ເທວ ກຸມາໂຣ ສຕ຺ຕຸສ຺ສໂທ…ເປ… ອຍຎ຺ຫິ ເທວ ກຸມາໂຣ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕). ເຕນ ຫິສ຺ສ ລກ຺ຂເຓນ ມຫພ຺ພລຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຈກ຺ກໍ ທສວິຘໍ, ທ຺ວາທສວິຘໍ ວາ ວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ວຕ຺ຕຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ເຕ ຕາຕ ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ທາຍຊ຺ຊໍ, ອິງ຺ຆ ຕ຺ວໍ ຕາຕ ອຣິເຍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕາຫີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໘໓). ຈກ຺ກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທານໍ ວຕ຺ເຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ປຏ຺ຐເປສິ ໂຂ ອານນ຺ທ ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ຕາສໍ ໂປກ຺ຂຣຓີນໍ ຕີເຣ ເອວຣູປໍ ທານໍ ອນ຺ນໍ ອນ຺ນຕ຺ຖິກສ຺ສ, ປານໍ ປານຕ຺ຖິກສ຺ສ, ວຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຕ຺ຖິກສ຺ສ, ຍານໍ ຍານຕ຺ຖິກສ຺ສ, ສຍນໍ ສຍນຕ຺ຖິກສ຺ສ, ອິຕ຺ຖິໍ ອິຕ຺ຖິຕ຺ຖິກສ຺ສ, ຫິຣຎ຺ຎໍ ຫິຣຎ຺ຎຕ຺ຖິກສ຺ສ, ສຸວຓ຺ຓໍ ສຸວຓ຺ຓຕ຺ຖິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໕໔).

ຣາຊາຕິ ສາມຎ຺ຎໍ ຕທຎ຺ຎສາຘາຣຓໂຕ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ວິເສສໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໂຕ. ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ຎາເຍ, ສໂມ ເອວ ຈ ຎາໂຍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາເຍນ ສເມນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຕຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທໍ ນາມ ຈຣຕີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ສທຕ຺ຖປຣຕ຺ເຖ’’ຕິ ໂຍຊີຍຕິ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຘມ຺ເມເນວ ຣຊ຺ຊມຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຘມ຺ເມນ ປຣູປຆາຕາທິນາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ, ຘມ຺ເມນາຕິ ຈ ຎາເຍນ, ກຸສລຘມ຺ເມນ ວາ. ຣຎ຺ໂຎ ຠາໂວ ຣຊ຺ຊໍ, ອິສ຺ສຣິຍໍ.

ປເຣສໍ ຫິໂຕປາຍຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຈຣຕີຕິ ວາ ຘມ຺ມິໂກ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິໂຕປາຍຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ, ຈຣໂກ ວາ ຣາຊາຕິ ຘມ຺ມຣາຊາຕິ ອິມໍ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຣຫິຕຘມ຺ມກຣເຓນ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ອຍໍ ປນ ມຫາປທານຏ຺ຐກຖານໂຍ – ທສວິເຘ ກຸສລຘມ຺ເມ, ອຄຕິຣຫິເຕ ວາ ຣາຊຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິໂກ; ເຕເນວ ຘມ຺ເມນ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ປຣິຍາຍວຈນເມວ ຫິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍນ຺ຕິ. ອາຈຣິເຍນ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ວາ ຘມ຺ໂມ ເອຕສ຺ສ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາຊາ ຈາຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘). ‘‘ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣຕໍ ວິຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຸທ຺ທາ ອນ຺ຕາ ປຣິໂຍສານາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຈາຕຸຣນ຺ຕາ, ປຖວີ. ສາ ຫິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທາທິຈຕຸສມຸທ຺ທປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸສມຸທ຺ທ ອນ຺ຕາຍາ’’ຕິ, ສາ ປນ ອວຍວຠູເຕຫິ ຈຕຸພ຺ພິເຘຫິ ທີເປຫິ ວິຠູສິຕາ ເອກໂລກຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນາ ປຖວີເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘທີປວິຠູສິຕາຍ ປຖວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ປຣິຫຣນ຺ຕິ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈນາ;

ສພ຺ເພວ ທາສາ ມນ຺ຘາຕຸ, ເຍ ຈ ປາຓາ ປຖວິສ຺ສິຕາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຈຕຸທີປວິຠູສິຕາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘທີປວິຠູສິຕາຍາຕິ ວິຘສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປານມ຺ປິ ມຫາທີເປເຍວ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສທ຺ທາຕິຣິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖາຕິຣິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ໂກຏ຺ຐາສວາຈເກນ ວາ ວິຘສທ຺ເທນ ສມານຠາຄານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂກປາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ກາມໂມຫມານມທາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິເຊຕີຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ວິຊິຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທວິທູ ຫິ ອຕີເຕ ຕາວີສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ສພ຺ພຣາຊາໂນ ວິເຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກາມໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ເກນຈິ ຍຸທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຸທ຺ເຘນ ປນ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊຍສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຖາວຣສ຺ສ ຘຸວສ຺ສ ຠາໂວ ຖາວຣິຍໍ, ຍຖາ ຊນປເທ ຖາວຣິຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ເກນຈິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ຊນປເທ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕປ຺ປຸຣິສສມາສໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ຈ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຊນປໂທ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສໍ. ຕມ຺ຫີຕິ ອສ຺ມິໍ ຣາຊິນິ. ຍຖາ ຊນປໂທ ຕສ຺ມິໍ ຖາວຣິຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕທາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ນິຈ຺ຈປຍຸຕ຺ໂຕ. ສກມ຺ມນິຣໂຕຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຣຊ຺ຊກມ຺ເມ ສທາ ປວຕ຺ໂຕ. ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ, ໂຈຣານໍ ວາ ວິໂລປນມຕ຺ເຕນ ອຈໂລ, ທາມຣິກຕ຺ເຕນ ອສມ຺ປເວຘີ. ໂຈເຣຫິ ວາ ອຈໂລ, ປຏິຣາຊູຫິ ອສມ຺ປເວຘີ. ອນຕິມຸທຸຠາເວນ ວາ ອຈໂລ, ອນຕິຈຓ຺ຑຠາເວນ ອສມ຺ປເວຘີ. ຕຖາ ຫິ ອຕິຈຓ຺ຑສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ພລິຂຓ຺ຑາທີຫິ ໂລກໍ ປີຬຍໂຕ ມນຸສ຺ສາ ມຊ຺ຌິມຊນປທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຕສມຸທ຺ທຕີຣາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ອຕິມຸທຸກສ຺ສ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ໂຈຣສາຫສິກຊນວິໂລປປີຬິຕາ ມນຸສ຺ສາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຫາຍ ຊນປທມຊ຺ເຌ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ອິຕິ ເອວຣູເປ ຣາຊິນິ ຊນປໂທ ຖາວຣຠາວໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ຕທຸຠຍວິຣຫິເຕ ສຸວຓ຺ຓຕຸລາ ວິຍ ສມຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ຣາຊິນິ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມາເນ ຊນປໂທ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ອໂຍປຏ຺ເຏນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ເອໂກວ ນິປາໂຕ, ‘‘ໂສ ກຕໂມ, ຕໍ ກຕມໍ, ສາ ກຕມາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຣຫໍ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈນວເສນ ປໂຍຊິຍມາໂນວ ໂຫຕິ, ອິຘ ຕານິ ກຕມານີຕິ ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ເຈຕານີ’’ຕິອາທິ. ຈຈຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຍຖາຣຸຈິ ອາກາສາທິຄມນາຍ ປຣິພ຺ຠມຕີຕິ ຈກ຺ກໍ. ຈກ຺ກຣຕນຎ຺ຫິ ອນ຺ໂຕສມຸຏ຺ຐິຕວາໂຍຘາຕຸວເສນ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຈນ຺ທສູຣິຍວິມານາທິ ວິຍ ພຫິສມຸຏ຺ຐິຕວາໂຍຘາຕຸວເສນາຕິ ວິມານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມປີຐວິມານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນາຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ. ຕຎ຺ຫິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ, ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ຣເມຕິ ຣຕິໍ ກໂຣຕີຕິ ຣຕນໍ, ຣມນໍ ວາ ຣຕໍ, ຕໍ ເນຕີຕິ ຣຕນໍ, ຣຕໍ ວາ ຊເນຕີຕິ ຣຕນໍ ຊ-ກາຣໂລປວເສນາຕິປິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຫຕ຺ຖິຣຕນາທີສຸ.

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທິນາປິ ຈກ຺ກສ຺ສ ຣຕນຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ປນ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐເນວ ເອກສງ຺ຄຫຕາຍ ວິສຸໍ ນ ຄຫິໂຕ. ກສ຺ມາ ເອກສງ຺ຄໂຫຕິ ເຈ? ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາວສ຺ສປິ ຣຕິນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຖພ຺ຍາສໍ ປຣິຫຣິຕຸກາເມນ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ນ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎາສຸ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓.ຍານີຘາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ອປິຈ –

ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ເທວຏ຺ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພປິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ຕສ຺ເສວ ປູຊຎ຺ຈ ອຠິວາທນາທີນິ ຈ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ອຄ຺ໂຆ ນຕ຺ຖິ, ອິຕິ ມຫຄ຺ຆຏ຺ເຐນປິ ຣຕນໍ. ຈກ຺ກຣຕນຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານຣຕເນຫິ ອສທິສນ຺ຕິ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຏ຺ເຐນປິ ຣຕນໍ. ຕເທຕໍ ຊາຕິຣູປກຸລອິສ຺ສຣິຍາທີຫິ ອໂນມສ຺ສ ອຸຬາຣສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນປິ ຣຕນໍ. ຍຖາ ຈ ຈກ຺ກຣຕນໍ, ເອວໍ ເສສານິປີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ຕຏ຺ຏີກາຍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ກິນ຺ຕິ ເຈ? ໂລເກ ‘‘ຣຕນ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸກາຕພ຺ພຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣູປໂຕ ປເນຕໍ ໂລກິຍມຫາຊເນນ ສມ຺ມຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິກໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈກ຺ກຣຕນາທິກໍ, ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທິປຸຄ຺ຄລາທິກໍ, ສພ຺ພຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ພຸທ຺ຘາທິສຣຓຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອໂຫ ມໂນຫຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ, ສ຺ວາຍໍ ຈິຕ຺ຕີກາໂຣ ຕສ຺ສ ປູຊນີຍຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ ປູຊນີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິຈິຕ຺ຣກຕຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕີກຕ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອິຘ ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ຫທຍວາຈກຕ຺ຕາ ‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕ຺ວາ ສຸຓາຖ ເມ’’ຕິ (ພຸ. ວໍ. ໑.໘໐) ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕປາຬິຍໍ ວິຍ. ຕຖາ ຈາຫຸ ‘‘ຍຖາຣຫມິວຓ຺ຓາຄໂມ ຠູກເຣສູ’’ຕິ. ‘‘ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ຣູປໍ, ມຓິນາ ກຸຓ຺ຑເລນ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໒) ປນ ປຸພ຺ເພ ອວິຈິຕ຺ຣໍ ອິທານິ ວິຈິຕ຺ຣໍ ກຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕີກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຣວາຈກຕ຺ຕາ. ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ ອປຣິມິຕໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ມຫຄ຺ຆໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຕຸລາ ອຸປມາ, ຕຸລໍ ວາ ສທິສນ຺ຕິ ອຕຸລໍ. ກທາຈິເທວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ລທ຺ຘພ຺ພທສ຺ສນຕ຺ຕາ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ. ອໂນເມຫິ ອຸຬາຣຄຸເຓເຫວ ສຕ຺ເຕຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ.

ອິທານິ ເນສໍ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິອຕ຺ຖານໍ ສວິເສສໍ ຈກ຺ກຣຕເນ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສຸປິ ເຕ ອຕິທິສິຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈ ຈກ຺ກຣຕນ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ເທວຏ຺ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓິສ຺ສຣິຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ, ອຎ຺ເຎສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ຈ. ອຄ຺ໂຆ ນຕ຺ຖິ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣສມຸຊ຺ຊລຣຕນຕ຺ຕາ, ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມຕາຍ ຈ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຕຸລໍ. ສຕ຺ຕານໍ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉເນນ ວິຄຕກາຬໂກ ປຸຎ຺ຎປສຸຕຕາຍ ມຓ຺ຑຠູໂຕ ຍາທິໂສ ກາໂລ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຣໂຫ, ຕາທິເສ ເອວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກທາຈິ ກຣຫຈີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ກທາຈີ’’ຕິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ກຣຫຈີ’’ຕິ ຊມ຺ພຸສິຣິທີປສງ຺ຂາຕໍ ເທສໍ. ເຕນາຫ –

‘‘ກາລໍ ທີປຎ຺ຈ ເທສຎ຺ຈ, ກຸລໍ ມາຕຣເມວ ຈ;

ອິເມ ປຎ຺ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາຍໂສ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໐);

ອຸປມາວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປໂມປເມຍ຺ຍານຎ຺ຈ ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສທິສຕາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ພຸທ຺ຘາ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປນ ອເນກທາປິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕປູຣຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາໂທເຍວາຕິ ອິມິນາ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທຕາສາມຎ຺ເຎນ ເຕສໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມໍ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາເວນ ສມິຊ຺ຌມາໂນ ຄຸໂຓ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປຣິວາຣຊນສາຘາຣໂຓ, ຕຖາປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ເອວ ນໍ ສາມິຠາເວນ ວິສວິຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ຕທຕ຺ຖເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເທຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຉນ຺ນມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຖານໍ ເສສຣຕເນສຸປິ ລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ເອວໍ ເສສານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິເມຫິ ປນ ຣຕເນຫິ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ກິມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ນນຸ ວິນາປິ ເຕສຸ ເກນຈິ ຣຎ຺ຎາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ຫຖາຣຫມຕ຺ຖປຈ຺ຈນຸຠວນທສ຺ສເນນ ເກນຈິປິ ອວິນາຠາວິຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຊິຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາຍ ຂຕ຺ຕິຍມຓ຺ຑລໍ ຊິນາຕິ ມເຫສກ຺ຂຕາສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ທຠາວໂຕ. ຍຖາສຸຂໍ ອນຸວິຈຣຕິ ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ, ອສ຺ສຣຕນຎ຺ຈ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອານຸຠາເວນ ອນ຺ໂຕປາຕຣາສໍເຍວ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ປຖວິໍ ອນຸປຣິຍາຍິຕ຺ວາ ຣາຊຘານິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈາຄມນໂຕ. ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສໍວິທຫນໂຕ. ອວເສເສຫິ ມຓິຣຕນອິຕ຺ຖິຣຕນຄຫປຕິຣຕເນຫິ ອຸປຠຸຎ຺ຊເນນ ປວຕ຺ຕໍ ອຸປໂຠຄສຸຂໍ ອນຸຠວຕິ ຍຖາຣຫໍ ເຕຫິ ຕຖານຸຠວນສິທ຺ຘິໂຕ. ໂສ ຫິ ມຓິຣຕເນນ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ອາໂລກທສ຺ສນາທິນາ ສຸຂມນຸຠວຕິ, ອິຕ຺ຖິຣຕເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກຣູປທສ຺ສນາທິວເສນ, ຄຫປຕິຣຕເນນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕມຓິກນກຣຊຕາທິຘນປຏິລາຠວເສນ ສຸຂມນຸຠວຕິ.

ອິທານິ ສຕ຺ຕິຍາ, ສຕ຺ຕິຜເລນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປຐເມນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິວິຘາ ຫິ ສຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ສມຕ຺ເຖນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ ເອຕາຍາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຖາຫຸ –

‘‘ປຠາວຸສ຺ສາຫມນ຺ຕານໍ, ວສາ ຕິສ຺ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕິໂຍ;

ປຠາໂວ ທຓ຺ຑໂຊ ເຕໂຊ, ປຕາໂປ ຕຸ ຈ ໂກສໂຊ.

ມນ຺ໂຕ ຈ ມນ຺ຕນໍ ໂສ ຕຸ, ຈຕຸກ຺ກຓ຺ໂຓ ທ຺ວິໂຄຈໂຣ;

ຕິໂຄຈໂຣ ຕຸ ຉກ຺ກຓ຺ໂຓ, ຣຫສ຺ສໍ ຄຸຍ຺ຫມຸຈ຺ຈເຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວີຣິຍພລໍ ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິ. ປຐເມນ ຈສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕເນນ ຕທນຸໂຍໂຄ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ເຕນ ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອປ຺ປຏິຫຕາຓາຈກ຺ກຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘິໂຕ. ປຎ຺ຎາພລໍ ມນ຺ຕສຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິເມນ ຈສ຺ສ ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ຕທນຸໂຍໂຄ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ສພ຺ພຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ກຸສລຠາເວນ ມນ຺ຕສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ອວິຣຊ຺ຌນປໂຍຄຕ຺ຕາ. ທມເນນ, ຘເນນ ຈ ປຠຸຕ຺ຕໍ ປຠູສຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຄຫປຕິຣຕເນຫິ ຈສ຺ສ ຕທນຸໂຍໂຄ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕນານໍ ມຫານຸຠາວຕາຍ, ຄຫປຕິຣຕນໂຕ ປຏິລທ຺ຘໂກສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຠາວສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ປຠາວສມິທ຺ຘິສິທ຺ຘິໂຕ. ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ຕິວິຘສຕ຺ຕິໂຍຄຜລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍຖາວຸຕ຺ຕາຫິ ຕິວິຘາຫິ ສຕ຺ຕີຫິ ປຍຸຊ຺ຊນໂຕ ຍໍ ຜລໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ເຕຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ເຕເຫວ ອຸປໂຠຄສຸຂສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ.

ທຸວິຘສຸຂວເສນປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂສ ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫີ’’ຕິອາທິ ກຖິຕໍ. ໂຠຄສຸຂນ຺ຕິ ສມີເປ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄວເສນ ປວຕ຺ຕສຸຂໍ. ເສເສຫີຕິ ຕທວເສເສຫິ ຈກ຺ກາທິປຎ຺ຈຣຕເນຫິ. ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕາວເສນ ປວຕ຺ຕສຸຂໍ ອິສ຺ສຣິຍສຸຂໍ. ອິທານິ ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນເຫຕຸວເສນປິ ເກນຈິ ອວິນາຠາວິຕເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ອໂທສສງ຺ຂາເຕນ ກຸສລມູເລນ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ອຸປ຺ປາທິຕກມ຺ມສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂສມ຺ມຕຣຣຕນຊາຕິກຕ຺ຕາ. ກມ຺ມຜລຎ຺ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ. ມຊ຺ຌິມານິ ມຓິອິຕ຺ຖິຄຫປຕິຣຕນານິ ອໂລຠກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸຬາຣຘນສ຺ສ, ອຸຬາຣຘນປຏິລາຠກາຣຓສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ຈາຄສມ຺ປທາເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມໍ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ ອໂມຫກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາປຎ຺ເຎເນວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ມຫາປຎ຺ຎຠາວສ຺ສ ຈ ອໂມຫກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ທຠາວໂຕ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕຕິ ມຫາວຄ຺ເຄ ທຸຕິເຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໒໓). ຣຕນສຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມວຄ຺ເຄ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ຣຕນສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໒໓). ອຸປເທໂສ ນາມ ສວິເສສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣຕນານໍ ວິຈາຣຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ນໂຍ.

ສຣຓໂຕ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໂຕ ສູຣາ ສຕ຺ຕິວນ຺ໂຕ, ນິພ຺ຠຍາວຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠີຣຸກຊາຕິກາ’’ຕິ. ອສຸເຣ ວິຊິນິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ຘີໂຣ ນາມ, ຕສ຺ສ ເສນງ຺ຄຠາວໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຘີຣສ຺ສ ອງ຺ຄໍ, ຕສ຺ສ ຣູປມິວ ຣູປໍ ເຍສໍ ເຕ ຘີຣງ຺ຄຣູປາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເທວປຸຕ຺ຕສທິສກາຍາ’’ຕິ. ເອເກຕິ ສາຣສມາສນາມກາ ອາຈຣິຍາ, ຕທກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ສຠາໂວຕິ ສຠາວຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕມສູຣາຕິ ອຸຕ຺ຕມໂຍຘາ. ສູຣສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ໂຍຘຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ປຸຣິມນຍໂຕ ອິມສ຺ສ ວິເສສຕາ ໂຫຕິ, ‘‘ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ສູຣສທ຺ໂທ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອຸຕ຺ຕມາ ສູຣາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິປິ ຫິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ວີຣານນ຺ຕິ ວີຣິຍວນ຺ຕານໍ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ‘‘ອງ຺ຄີຍຕິ ຎາຍຕິ ຜລເມເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຍນ ວີຣິເຍນ ‘‘ຘີຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕເທວ ຘີຣງ຺ຄໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ສຣີຣໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍມຍສຣີຣາ ວິຍາ’’ຕິ. ວີຣິຍເມວ ວີຣິຍມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໔) ຕສ຺ມາ ວີຣິຍສງ຺ຂາຕສຣີຣາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີຣິຍໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ວິຍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອປິຈ ຘີຣງ຺ເຄນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຘີຣງ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວີຣິຍມຍສຣີຣາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມ຺ປິ ວີຣິຍໂຕ ຣູປໍ ນ ເອກນ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຍ-ສທ຺ເທນ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ຣູປໍ ສຣີຣຠູຕໍ ຘີຣງ຺ຄໍ ວີຣິຍເມເຕສນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕຖາປິ ວີຣິຍໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ສວິຄ຺ຄຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ ‘‘ວີຣິຍມຍສຣີຣາ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ອິຘາປິ ມຍສທ຺ໂທ ສກຕ຺ເຖເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ສວິຄ຺ຄຫວີຣິຍສທິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສວິຄ຺ຄຫໍ ເຈ ວີຣິຍໍ ນາມ ສິຍາ, ເຕ ຈສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຕໍສທິສາເຍວ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍເມວ ຈຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘) ອນຸມໂຕ. ມຫາປທານຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘີຣງ຺ຄໍ ຣູປເມເຕສນ຺ຕິ ຘີຣງ຺ຄຣູປາ, ວີຣິຍຊາຕິກາ ວີຣິຍສຠາວາ ວີຣິຍມຍາ ອກິລາສຸໂນ ອເຫສຸໍ, ທິວສມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔) ຕເທຕໍ ຣູປສທ຺ທສ຺ສ ສຠາວຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຘ ເຈວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຘິຕງ຺ຄຣູປາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ວີຣິຍຕ຺ໂຖປິ ຫິ ຘິຕິສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ທິຏ຺ຐໍ ໂສ ອຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑.໕໗) ຘິຕິສທ຺ໂທ ວິຍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ວີຣງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐວ ທິຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ປຏິເສນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍ’ມສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ປມທ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິມາຫ, ປຣເສນາ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ‘‘ສເຈ ປນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ເອວມານຸຠາວຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ‘‘ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຣເສນໍ ປມທ຺ທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປກຣຓໂຕປິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ, ຍຖາ ‘‘ສິກ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຣິປຎ຺ຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໔໓໔) ເອຕສ຺ສ ປທຠາຊນີເຍ (ປາຈິ. ໔໓໖) ‘‘ສິກ຺ຂິຕຸກາເມນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປຣິມທ຺ທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ປຣເສນໍ ປມທ຺ທນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປມທ຺ທນສມຕ຺ຖາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຣປິ ຍຖາຣຫໍ. ປຣເສນໍ ປມທ຺ທນາຍ ສມຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ກຕູປຈິຕສ຺ສ ເອຕຣຫິ ວິປຈ຺ຈມານກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຕຣໍ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສມຸທາຄຕໍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈສີລຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ເຍ ໂຂ ປນານນ຺ທ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຏິຣາຊາໂນ, ເຕ ຣາຊານໍ ມຫາສຸທສ຺ສນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ ‘ເອຫິ ໂຂ ມຫາຣາຊ, ສ຺ວາຄຕໍ ເຕ ມຫາຣາຊ, ສກໍ ເຕ ມຫາຣາຊ, ອນຸສາສ ມຫາຣາຊາ’ຕິ. ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ເອວມາຫ ‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ, ອທິນ຺ນໍ ນ ອາທາຕພ຺ພໍ, ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາ ນ ຈຣິຕພ຺ພາ, ມຸສາ ນ ຠຓິຕພ຺ພາ, ມຊ຺ຊໍ ນ ປາຕພ຺ພໍ, ຍຖາຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ. ເຍ ໂຂ ປນານນ຺ທ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຏິຣາຊາໂນ, ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ອນຸຍນ຺ຕາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔) ອາຄຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວິເສສນວຈນໍ ສຸສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາສຸປິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໒໓) ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ມຫາປທານຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອທຓ຺ເຑນາຕິ ເຍ ກຕາປຣາເຘ ສຕ຺ເຕ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕ ຘນທຓ຺ເຑນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕິ ນາມ, ເຍ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ຖທຓ຺ເຑນ. ອຍໍ ປນ ທຸວິຘມ຺ປິ ທຓ຺ຑໍ ປຫາຍ ອທຓ຺ເຑນ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ອສຕ຺ເຖນາຕິ ເຍ ເອກໂຕຘາຣາທິນາ ສຕ຺ເຖນ ປຣໍ ວິເຫສນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ເຖນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕິ ນາມ. ອຍໍ ປນ ສຕ຺ເຖນ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍປິ ປິວນມຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕໍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ເມເນວ, ‘ເອຫິ ໂຂ ມຫາຣາຊາ’ຕິ ເອວໍ ປຏິຣາຊູຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕາຄມໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຖວິໍ ອຠິວິຊິນິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາວສຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ວສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕູປຈິເຕນ ເອຕຣຫິ ວິປຈ຺ຈມານເກນ ເຍນ ເກນຈິ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມນ ປຏິຣາຊູຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕາຄມໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຖວິໍ ອຠິວິຊິນິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ. ອາຈຣິເຍນປິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມນາຕິ ກຕູປຈິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມນ. ເຕນ ຫິ ສຎ຺ໂຈທິຕາ ປຖວິຍໍ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ເຕ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊໍ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ອິມໍ ປຖວິໍ ສາຄຣປຣິຍນ຺ຕໍ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ຘມ຺ເມນ ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ, ເຕນປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຖາປິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕປູຣຓາທິປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິມນ຺ຕເຣນ ຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕູປຈິຕກມ຺ເມເນວ ເອວມຊ຺ຌາວສນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ປຸພ຺ເພ ກຕູປຈິຕກມ຺ມມນ຺ຕເຣນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕປູຣຓາທິປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວາຕິ.

ເອວໍ ເອກໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖຕຸໍ ຍເທຕໍ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕານມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫໍ…ເປ… ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ປາປຘມ຺ມາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ເຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອິຘ ຉທສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣາຄໂທສາ’’ຕິອາທິນາ. ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສຫ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ວິເສເສນ ສຕ຺ຕານໍ ຉທນໂຕ, ປຣມສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຈ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມເຫວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຫິ ອນ຺ໂຕຊາລີກຕາ, ເອຕ຺ຖ ສິຕາວ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໖). ຕຖາ ມຸຍ຺ຫນຏ຺ເຐນ ໂມໂຫ, ອວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ອວິຊ຺ຊາຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ອຎ຺ຎາຓເມວ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທ຺ວິຘາປິ ຉທນຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ ‘‘ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂມໂຫ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ, (ມຫານິ. ໕, ໑໕໖, ໑໙໕) ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ, ເວວິຈ຺ຉາ ປມາທາ ນປ຺ປກາສຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໙; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນວຄ຺ຄ.໒) ຈ. ເອວໍ ຣາຄໂທສາທີນມ຺ປິ ຉທນຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ມຫາປທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓) ປນ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິກິເລສຕຓ຺ຫາວເສນ ສຕ຺ຕ ປາປຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ໂລໂຠ ເອວ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທ຺ວິຘາປິ ຉທນຕ຺ໂຖ ເອກນ຺ຕິໂກວ. ຍຖາຫ ‘‘ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ຣາໂຄ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໙໔) ຈ, ກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ວຸຕ຺ຕາວສິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ.

ສຕ຺ຕຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນຕິ ເຫຕຸຄພ຺ຠວຈນໍ, ສຕ຺ຕຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ກິເລສວເສນ ອນ຺ຘກາເຣ ໂລເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຉທນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕປາປຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ຉທນໍ. ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ວິວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຄເມຕ຺ວາ. ຕເທວ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ສຎ຺ຊາຕາໂລໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ກິເລສຉທນວິຄໂມ ເອວ ຫິ ອາໂລໂກ, ເອເຕນ ວິວຏ຺ຏຍິຕພ຺ໂພ ວິຄເມຕພ຺ໂພຕິ ວິວຏ຺ໂຏ, ຉາເທຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ຉໂທ, ວິວຏ຺ໂຏ ຉໂທ ອເນນາຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ, ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສທ຺ໂທ ທຬ຺ຫຘມ຺ມປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ມສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ອາກາຣນ຺ໂຕ, ໂອກາຣນ຺ໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ມຫາປທານຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິກິເລສຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຉທນໍ ອາວຣຓໍ ວິວຏໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ ວິວຏກໍ ເອເຕນາຕິ ວິວຏຈ຺ຉໂທ, ‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓) ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາຕິ ໂອກາຣສ຺ສ ອາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ອາຘນ຺ວາທິໂຕຕິ ລກ຺ຂເຓນ ສມາສນ຺ຕຄເຕຫິ ຘນຸສທ຺ທາທີຫິ ກ຺ວຈິ ອາປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຓ຺ຑິວຘນ຺ວາ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ມາ, ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ’’ຕິ ປໂຍຄມຸທາຫຣນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປທຕ຺ຕຍເມຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ເຫຕາລງ຺ກາຣນເຍນ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕຕ຺ຖາຕິ ຈ ຕີສຸ ປເທສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປູຊາວິເສສໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອຣຫນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖນ ປູຊາຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ປູຊາຣຫຕາຕິ ຕສ຺ສາ ປູຊາຣຫຕາຍ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕເຫຕຸຠູຕາ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມາທິວເສນ ຕິວິຘໍ ວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຣາຄາທິວເສນ ສຕ຺ຕວິໂຘ ຉໂທ ຈ ວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ, ວຏ຺ຏຈ຺ຉເທຫິ ວິຄໂຕ, ວິຄຕາ ວາ ວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ ຍສ຺ສາຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ, ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ ວາ, ທ຺ວນ຺ທປຸພ຺ພໂຄ ປນ ວິ-ສທ຺ໂທ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິວຏ຺ໂຏ ຈ ວິຈ຺ຉໂທ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ວິວຏ຺ໂຏ ຈ ໂສ ວິຈ຺ຉໂທ ຈາຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ, ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປຸພ຺ພປທໂລໂປຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຣຫໍ ວຏ຺ຏາຠາເວນາ’’ຕິ ອິທໍ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ກິເລສາຣີນໍ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສາຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຈ ຣຫາຠາວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຜເລນ ເຫຕານຸມານທສ຺ສນໍ – ຍຖາ ຕໍ ຘູເມນ ອຄ຺ຄິສ຺ສ, ອຸທໂກເຆນ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິຍາ, ເອເຕນ ຈ ອຕ຺ເຖນ ອຣຫຠາໂວ ເຫຕຸ, ວຏ຺ຏາຠາໂວ ຜລນ຺ຕິ ອຍໍ ອາຈຣິຍມຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຍາທີນໍ, ປູຊາວິເສສສ຺ສ ຈ ອຣຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ເຫຕຸນາ ຜລານຸມານທສ຺ສນມ຺ປິ ສິຍາ ຍຖາ ຕໍ ອຄ຺ຄິນາ ຘູມສ຺ສ, ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິຍາ ອຸທໂກຆສ຺ສ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຉທນາຠາເວນາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເຫຕຸນາ ຜລານຸມານທສ຺ສນໍ ສວາສນສພ຺ພກິເລສຈ຺ຉທນາຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຫິ ວິຈ຺ຉທຕາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາໂວ. ‘‘ວິວຏ຺ໂຏ ຈ ວິຈ຺ຉໂທ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຕຸທ຺ວຍໍ. ກາມຎ຺ຈ ອາຈຣິຍມຕິຍາ ຜເລນ ເຫຕຸອນຸມານທສ຺ສເນ ວິວຏ຺ຏຕາ ຜລເມວ ໂຫຕິ, ເຫຕຸອນຸມານທສ຺ສນສ຺ສ, ປນ ຕຖາຎາຓສ຺ສ ຈ ເຫຕຸຠາວໂຕ ເຫຕຸເຍວ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປທຕ຺ຕຍວຈເນ ເຫຕາລງ຺ກາຣນເຍນ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຸຕິເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິເຍນ ເວສາຣຊ຺ເຊນາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເວສາຣຊ຺ຊານິ, ເຍຫິ ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕຖາຄໂຕ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ, ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໘; ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ທຸຕິຍຠູເຕນ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ອາສວາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ໂກຈິ ວາ ໂລກສ຺ມິໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອຕມຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ປຣິທີປິເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ. ປຸຣິມສິທ຺ຘີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ອຣຫຕ຺ຕສິທ຺ຘິ, ທຸຕິຍເວສາຣຊ຺ຊສ຺ສ ຕທຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ອາສວາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ’ ຕິ’’ອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ທຸຕິຍເວສາຣຊ຺ຊໍ ‘‘ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ. ຕໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຍຖາ ທຸຕິເຍນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ ປຸຣິມສິທ຺ຘິ, ເອວໍ ປຸຣິເມນປິ ອຕ຺ເຖນ ທຸຕິຍເວສາຣຊ຺ຊສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ນເຍນ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວເສນ ປທຕ຺ຕຍວຈເນ ປໂຍຊນທສ຺ສນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈິປໂຍຊນາຠາວໂຕ ອິທໍເຍວ ວຈນໍ ອິຘ ອວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ປຐເມນາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຐມຠູເຕນ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ…ເປ… ວິຫຣາມີ’’ຕິ ປຣິທີປິເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ. ທຸຕິຍສິທ຺ຘີຕິ ທຸຕິຍສ຺ສ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖຠາວໂຕ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຠູເຕຫິ ‘‘ເຍ ໂຂ ປນ ເຕ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາຕິ, ຕຕ຺ຣ…ເປ… ວິຫຣາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂສ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ, ຕຕ຺ຣ…ເປ… ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໘; ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ຈ ປຣິທີປິເຕຫິ ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ. ຕຕິຍສິທ຺ຘີຕິ ຕຕິຍສ຺ສ ‘‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ເຕຫິ ຕສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາຖາວໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມາປເທເສນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ອໂຫສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໘) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຠາເວເນວ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ຕຕິເຍນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສິທ຺ຘີ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວໍ ປທຕ຺ຕຍວຈເນ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວເສນ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈກ຺ຂຸຕ຺ຕຍວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣິມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຸປນ຺ຍາສຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມໍ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ຠຄວໂຕ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜລຕ຺ຕຍຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຠາວທີປນໂຕ. ທຸຕິຍໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປທໍ ອາສຍານຸສຍອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຕໍສມ຺ຠວໂຕ. ຕເທຕຎ຺ຫິ ຎາຓທ຺ວຍໍ ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕິຍໍ ‘‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ’’ຕິ ປທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ວາ ‘‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທາ’’ຕິ ວຈນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິຠາເວຕີຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ ຕາຕ ອມ຺ພຏ຺ຐ ມນ຺ຕານໍ ທາຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອປ຺ປຘານໍ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕາ’’ຕິ ອິທເມວ ປຘານໍ ສມຸຕ຺ເຕຊນາວຈນນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ມນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕາຕິ ອິມິນາ’ສ຺ສ ມນ຺ເຕສຸ ສູຣຠາວໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ລກ຺ຂຓວິຠາວເນ ວິສທຎາຓຕາສງ຺ຂາຕໍ ສູຣຠາວໍ ຊເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໙. ເອວໍ ໂຠຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ນິປາໂຕ, ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຖາ ມຍໍ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເວທິສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ມນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕາຕິ ຈ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣສາຕິໂນ ວຈນສ຺ສ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ. ‘‘ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິນາປິ ຫິ ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣສາຕິສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕໍ ປເນສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຍ ລກ຺ຂເຓສຸ ວິຄຕສມ຺ໂມຫຠາເວນ ພຸທ຺ຘມນ຺ເຕ ສມ຺ປສ຺ສມານຕ຺ຕາ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕາຍາຕິ ຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໙) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘຸນາ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຕາຍ ອາຈຣິຍກຖາຍາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ເຈສ ອວິຣຸທ຺ໂຘເຍວ. ມນ຺ເຕສຸ ສຕິສມຸປ຺ປາທິກາ ຫິ ກຖາ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຕິ.

ອຍານຠູມິນ຺ຕິ ຍານສ຺ສ ອຠູມິໍ, ຍາເນນ ຍາຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ຐານຠູຕໍ, ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາປມາຓໂຕ ວິເສເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ’’ຕິ. ສພ຺ເພສມາຈິຓ຺ຓວເສນ ປຐມນຍໍ ວຕ຺ວາ ປຘານິການເມວ ອາເວຓິກາຈິຓ຺ຓວເສນ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ທິວາປຘານິກາຕິ ທິວາປຘານານຸຍຸຎ຺ຊນກາ, ທິວສຠາເຄ ສມຓຘມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ເຕ ເອວໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາທິສານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣິເວຓໂຕ ປຣິເວຓມາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ຕທຸປສງ຺ກມນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໒໖໐. ອຠິຎ຺ຎາຕກຸເລ ຊາໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຕໂກລຎ຺ໂຎ. ກາມຎ຺ຈ ວກ຺ຂມານນເຍນ ປຸພ຺ເພ ອມ຺ພຏ຺ຐກຸລມປຎ຺ຎາຕໍ, ຕທາ ປນ ປຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຣູປຊາຕິມນ຺ຕກຸລາປເທເສຫີຕິ ‘‘ອຍມີທິໂສ’’ຕິ ອປທິສນເຫຕຸຠູເຕຫິ ຈຕູຫິ ຣູປຊາຕິມນ຺ຕກຸເລຫິ. ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ, ຕທຘິປ຺ປາຍໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອວມີທິເສສຸ.

ອຕຸຣິໂຕຕິ ອເວຄາຍນ຺ໂຕ, ‘‘ອຕຸຣນ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອຕຣມາໂນ ປວິສຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ສຓິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປທປ຺ປມາຓຏ຺ຐາເນຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປມາຓຏ຺ຐາເນ. ສິນ຺ທຸວາໂຣ ນາມ ເອໂກ ປຸປ຺ຜູປຄຣຸກ຺ໂຂ, ຍສ຺ສ ເສຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ໂຫຕິ, ໂຍ ‘‘ນິຄ຺ຄຸຓ຺ຑີ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປມຸຂນ຺ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິຄພ຺ຠປມຸຂໍ. ‘‘ກຸຎ຺ຈິກຈ຺ຉິທ຺ທສມີເປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໑. ‘‘ທານໍ ທທມາເນຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ສຍເມວ ທ຺ວາຣວິວຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຕ຺ເຖນ ສໍ-ສທ຺ເທນ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ຠຄວໂຕ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕໂມທຕາສງ຺ຂາຕໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາປິ ຫິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠ ມາຓວາ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕຫິ ມາຓເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ ປຐມຎ຺ເຎວ ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທາຕິ ຠຄວໂຕ ຕທນຸກຣເຓນ ສມໍ ປວຕ຺ຕສໍສນ຺ທນາ. ຕທຕ຺ຖໍ ສຫ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣມນິພ຺ພຸຕກິເລສທຣຖຕາຍ ຠຄວໂຕ ສີໂຕທກສທິສຕາ, ອນິພ຺ພຸຕກິເລສທຣຖຕາຍ ຈ ມາຓວານໍ ອຸຓ຺ໂຫທກສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ. ມຸທສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ສໍສນ຺ທເນເຍວ, ນ ປາໂມຊ຺ເຊ, ເອວຎ຺ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປມາວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກີຠາວ’’ນ຺ຕິ, ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ ເອກຣູປຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາປນີຍນ຺ຕິ ອາຫາຣາທິປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ, ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ, ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ, ຕທນຸຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ, ສຸຂວິຫາຣຜລສພ຺ຠາເວນ ກຈ຺ຈິຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓາ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທນໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິກໍ, ຕເທວ ສມ຺ໂມທນິຍໍ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ໂມເທຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອວໍ ອາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິກໍ, ຕເທວ ສມ຺ໂມທນິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ‘‘ສາເຣຕຸໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ຍຖາປທໍ ທີເຆນ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ປນ ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕຕິ ອາປາຖມຘຸຣຕ຺ຕມາຫ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍໍ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕ຺ຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ.

ອປສາເທສ຺ສາມີຕິ ມງ຺ກຸໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ອຸໂຠສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສາຏກໍ ອາສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຓ຺ເຐ ໂອລມ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຓ຺ເຐ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸສ຺ສກຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ນິວຕ຺ຖສາຏກສ຺ສ ໂກຏິໍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ. ຈງ຺ກມິຕຸມາຣຸຫນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈງ຺ກມໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຘາຕຸສມຕາຕິ ຣສາທິຘາຕູນໍ ສມາວຕ຺ຖຕາ, ອໂຣຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາສາທິກຕ຺ຖນ຺ຕິ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປາສາທິກຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ປສາທາວຫຕ຺ຕາຕິ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນພຫຸມານາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປ຺ປຓ຺ຑນກຖນ຺ຕິ ອວຫສິຕພ຺ພຕາຍຸຕ຺ຕກຖໍ. ‘‘ອນາຈາຣຠາວສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສນໍ, ອນາຈາຣຠາເວນ ສາຣຓີຍໍ ‘‘ອນາຈາໂຣ ວຕາຍ’’ນ຺ຕິ ສຣິຕພ຺ພກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໒. ກາຕຸໍ ທຸກ຺ກຣມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກິຈ຺ຈມຍໍ ອາຣຠີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠວຄ຺ຄໍ ຄເຫຕຸກາໂມ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຎ຺ເຫຕໍ ສເທວເກນປິ ໂລເກນ, ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ອປສາທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ວາຍມຕີ’’ຕິ. ຫນ຺ທ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕມີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາເນ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ອຍໍ ພາໂລ ‘‘ມຍິ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖນ຺ເຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ກເຖຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫຕີ’’ຕິ ມານເມວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ກເຖນ຺ເຕ ປນ ກຖາປສງ຺ເຄນສ຺ສ ຊາຕິໂຄຕ຺ເຕ ວິຠາວິເຕ ມານນິຄ຺ຄໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ‘‘ຫນ຺ທ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕມີ’’ຕິ ຠຄວາ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈາຣສມາຈາຣສິກ຺ຂາປເນນ ອາຈຣິຍາ, ເຕສໍ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ປກຏ຺ຐາ ອາຈຣິຍາຕິ ປາຈຣິຍາ ຍຖາ ‘‘ປປິຕາມໂຫ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຈຣິເຍຫິ ຈ ເຕສໍ ອາຈຣິເຍຫິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມອິພ຺ຠວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສຍາໂນ ວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ມານວເສນ ປນ ຍຸຄຄ຺ຄາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມໍ ຕີສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕີສຸ ອິຣິຍາປເຖສູຕິ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຸ. ເຕສ຺ເວວ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິຕຸມຣຫຕິ, ນ ຕຸ ສຍເນ ຄຣຸກຣຓີຍານໍ ສຍານານມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຸກາເຣຫິ ສຍນສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຠາວໂຕ. ກຖາສລ຺ລາປນ຺ຕິ ກຖາວເສນ ຍຸຄຄ຺ຄາຫກຣຓຕ຺ຖໍ ສລ຺ລປນໍ. ສຍາເນນ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສຍານສ຺ສ ກຖາ ນາມ ອາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາເປຕໍ ອິຕເຣຫິ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ກຖນໍ ອິຘ ກຖາສລ຺ລາໂປ.

ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ສຍາໂນ ວາ ຫິ ໂຠ ໂຄຕມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຍາເນນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສລ຺ລາປສ຺ສ ອນາຈາຣຠາວວິຠາວນໍ ສຕ຺ຖາຣາ ອມ຺ພຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ເຕນ ກຕໍ, ຕໍ ປາຬິວເສນ ສງ຺ຄີຕິມນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ອຄຣຫິຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ສມາຠຕນ຺ຕິ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເຕ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິກາຍ ອຸປຣິປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຄຣູປນ຺ຕິ ໂຄ ນູນ ຣູປກວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຣູປສທ຺ທສ຺ສ ຈ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ. ຍທິ ອຫີເຬນ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ມຸຓ຺ຑາ ສມຓາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຫີເຬນ຺ໂຕ ປນ ຄຣຫຕ຺ເຖນ ກ-ສທ຺ເທນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຸຓ຺ເຑ ມຸຓ຺ຑາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິພ຺ຠາຕິ ຄຫປຕິກາຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕວຈນໍ, ສທ຺ທໂຕ ປນ ອິຠສ຺ສ ປໂຍໂຄ ອິໂຠ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍ ອິຠໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອິພ຺ຠາ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ໂສຠນໍ ຄມນໂຕ ອິຠສງ຺ຂາໂຕ ຫຕ຺ຖິວາຫນຠູໂຕ ປຣສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ, ເອວເມເຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຸສ຺ສູສກາ ສຸທ຺ທາ ປຣສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ, ຕສ຺ມາ ອິຠສທິສປໂຍຄຕາຍ ອິພ຺ຠາຕິ. ເຕ ປນ ກຸຏຸມ຺ພິກຕາຍ ຆຣວາສິໂນ ຆຣສາມິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄຫປຕິກາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ກຓ຺ຫາຕິ ກຓ຺ຫຊາຕິກາ. ທ຺ວິຊາ ເອວ ຫິ ສຸທ຺ຘຊາຕິກາ, ນ ອິຕເຣຕິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຬກາ’’ຕິ. ປິຕາມຫຠາເວນ ຎາຕິພນ຺ຘວຕ຺ຕາ ພນ຺ຘຸ. ເຕນາຫ ‘‘ປິຕາມໂຫຕິ ໂວຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປຈ຺ຈາຕິ ປຸຕ຺ຕາ. ມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ອຍໍ ເຕສໍ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ‘‘ອິພ຺ຠາ ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ພນ຺ຘຸປາທາປຈ຺ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກຸລວເສນ ສມຓາ ເວສ຺ສກຸລປຣິຍາປນ຺ນາ, ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປິຏ຺ຐິປາທໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ນ ປກຕິເວສ຺ສາ ວິຍ ນາຠິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ, ອິທໍ ປນສ຺ສ ‘‘ມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕປິ ອຕິວິຍ ອສມເວກ຺ຂິຕປຸພ຺ພວຈນໍ ຈຕຸວຓ຺ຓປຣິຍາປນ຺ນສ຺ເສວ ສມຓຠາວສມ຺ຠວໂຕ. ອນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ, ອນຸທ຺ເທສິກຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມານເມວ ນິສ຺ສາຍ ກເຖສີຕິ ມານເມວາປສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ, ປເຣ ຈ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ກເຖສິ. ຊານາເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຕ຺ຕປມາຓໍ ຍາຖາວໂຕ ວິຠາວເນນ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສາມິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຫິຕໍ, ອິຈ຺ຉິຕວຕ຺ຖຸ ວາ, ຕໍ ປນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖິກໍ ຍຖາ ‘‘ທຓ຺ຑິໂກ’’ຕິ. ທຸຕິຍສ຺ສປິ ປຸຄ຺ຄລວາຈກສ຺ສ ຕທສ຺ສຕ຺ຖິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຐເມນ ຕທາຣມ຺ມຓິກຈິຕ຺ຕເມວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິກມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖິກວາ ຍຖາ ‘‘ຄຸຓວາ’’ຕິ.

‘‘ຍາເຍວ ໂຂ ປນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍເນວ ໂຂ ປນຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕເມວ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄວເສເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາຠາວິກລິງ຺ຄຕາທສ຺ສເນນ ອິຘ ອສາຠາວິກລິງ຺ຄຕາສິທ຺ຘີຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ຍາຍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສເນວ ຕທຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຍສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕານນ຺ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ສນ຺ຕິກມຸປຄຕານໍ ສາຘຸຣູປານໍ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ສມາຈິຓ຺ຓໍ. ປກຣຓໂຕເຍວ ‘‘ອາຈຣິຍກຸເລ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ອວຸສິຕວາ’’ຕິ ຈ ອສິກ຺ຂິຕຠາໂວເຍວ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ຕໍ ຈີວຣທານໍ ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິຍກຸເລ ອວຸສິຕວາ ອສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ. ອສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ເອວ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ, ‘‘ວຸສິຕມານີ’’ຕິ ຈ ປທາເປກ຺ຂາຍ ອປຣິໂຍສິຕວຈນຕ຺ຕາ ສມາໂນຕິ ປາຐເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕວ ສມາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ. ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ນາມ ຍາວເທວ ອຸປສມຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕທຠາວໂຕ ປນາຍໍ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ອວຸສິຕວາ ອສິກ຺ຂິໂຕ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ກາຣຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກິມຎ຺ຎຕ຺ຣ ອວຸສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິມມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທີເປຕິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຍຖາຣຸຕໂຕ ປນ ຜຣຸສວຈນສມຸທາຈາເຣນ ອນຸປສມກາຣຓທສ຺ສນເມຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ‘‘ກິມຎ຺ຎຕ຺ຣ ອວຸສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ຜຣຸສວຈນສມຸທາຈາເຣ ກາຣຓນ຺ຕິ. ‘‘ຜຣຸສວຈນສມຸທາຈາເຣນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຖາ ສມຸທາຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ໂຍເຊນ຺ຕິ – ອວຸສິຕຕ຺ຕາ ອວຸສິຕຠາວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຐເປຕ຺ວາ ເອຕສ຺ສ ເອວໍ ຜຣຸສວຈນສມຸທາຈາເຣ ກາຣຓໍ ກິມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ປຸຣິມໂຍຊນາເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕຣາ ຍຖາປາຐໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິ ນິປາຕໂຍຄໂຕ ອວຸສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ຕເທວ ກາຣຓໍ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ອາຈຣິຍກຸເລ’’ຕິອາທິນາ.

໒໖໔. ໂກຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣສ຺ສ ວສານຸຄຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ອສກມໂນ. ມານນິມ຺ມທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມານສ຺ສ ນິມ຺ມທນຕ຺ຖໍ ອຠິມທ຺ທນຕ຺ຖໍ, ອມທນຕ຺ຖໍ ວາ, ມານມທວິຣຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂທສໍ ອຸຄ຺ຄິເລຕ຺ວາຕິ ສິເນຫປາເນນ ກິລິນ຺ນໍ ວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫໂທສໍ ອຸພ຺ພມນໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄຕ຺ເຕນ ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ພຏ຺ເຐເນວ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ເຐນ ວຸຕ຺ເຕນ ສາວຊ຺ເຊນ ປຸຣາຕນໂຄຕ຺ເຕນ ອຘຸນາ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕໍ ໂຄຕ຺ຕໍ. ກຸລາປເທເສນ ກຸລາປເທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ສາວຊ຺ຊໂຕ ອຸຏ຺ຐຫນໍ ກຕ຺ວາ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຄຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາທິປຸຣິສວເສນ, ກຸລາປເທໂສ ປນ ຕທນ຺ວເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຠິຎ຺ຎາຕປຸຣິສວເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ອາທິຈ຺ໂຈ ມາຆໂວ’’ຕິ. ສາກິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຈ຺ຈໂຄຕ຺ຕໍ ອທິຕິຍາ ນາມ ເທວຘີຕາຍ ປຸຕ຺ຕຠູຕໍ ອາທິປຸຣິສໍ ປຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອາທິຈ຺ຈາ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສາກິຍາ ນາມ ຊາຕິຍາ;

ຕມ຺ຫາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ, ນ ກາເມ ອຠິປຕ຺ຖຍ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໒໕);

ມາຆວກຸລໍ ປນ ຕທນ຺ວເຍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ມຈລຄາມິກປຸຣິສໍ ປຕິ ໂຫຕີຕິ. ໂຄຕ຺ຕມູລສ຺ສ ຄາຣຍ຺ຫຕາຍ ອມານວຕ຺ຖຸຠາວປເວທນໂຕ ‘‘ມານທ຺ຘຊໍ ມູເລ ເຉຕ຺ວາ ນິປາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕຕິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕວເສນ ໂອມສນ຺ໂຕ. ຫີເຬນ຺ໂຕຕິ ຫີຬນໍ ຄຣຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ‘‘ຈຓ຺ຑາ ໂຠ ໂຄຕມ ສກ຺ຍຊາຕີ’’ຕິອາທິນາ ສາກິເຍສຸ ຈຓ຺ຑຠາວາທິໂທສໍ ປາປິເຕສຸ ສມໂຓປິ ໂຄຕໂມ ປາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍສ຺ມິໍ ມານຸສ຺ສຍໂກຘຸສ຺ສຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖທ຺ຘາ, ໂສ ‘‘ຈຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມານນິສ຺ສິຕໂກຘຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ, ປກຕູປນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓວເສນ ເຈຕ຺ຖ ນິສ຺ສິຕຠາໂວ, ນ ສຫຊາຕາທິວເສນ. ຂຣາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ, ວາຈາຍ ຈ ກກ຺ຂຬາ. ລຫຸກາຕິ ຕຣຸຓາ ອວຸທ຺ຘກມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປເກເນວາ’’ຕິອາທິ. ອລາພຸກຏາຫນ຺ຕິ ລາພຸຜລສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊກປາລໍ. ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠສ຺ສາຕິ ສາຫສິກາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ສາຣມ຺ຠກາຕິ ອປເຣ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໔) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານາຕິ ໂຫນ຺ຕາ ຠວມານາຕິ ອສສທ຺ທວເສນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕາຕິ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ນ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖເມວ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ‘‘ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອປຈິຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຓິປາຕກມ຺ມໍ. ‘‘ຍທິເມ ສກ຺ຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມວາກ຺ເຍ ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາປຣາມສນສ຺ສ ອນິຍມສ຺ສ ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ປຸຣິມວາກ຺ເຍ ຕ-ສທ຺ເທນ ນິຍມນໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ອິເມ ສກ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ນານຸໂລມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຍາ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ.

ທຸຕິຍອິພ຺ຠວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໕. ສນ຺ຘາຄາຣປທນິພ຺ພຈນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕທາ ອຠິສິຕ຺ຕສກ຺ຍຣາຊູນມ຺ປິ ພຫຸຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຠິສິຕ຺ຕສກ຺ຍຣາຊາໂນ’’ຕິ. ກາມຎ຺ຫິ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ໂຍ ສພ຺ເພສໍ ວຸທ຺ຘຕໂຣ, ສມຕ຺ໂຖ ຈ, ໂສ ເອວ ອຠິເສກໍ ລຠຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ‘‘ອິທໍ ຣຊ຺ຊໍ ນາມ ພຫຸກິຈ຺ຈໍ ພຫຸພ຺ຍາປາຣ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ຣຊ຺ຊໍ ວຍສາ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ, ກທາຈິ ໂສປິ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ປຣານິຍ຺ຍາຕນວເສນ ຕທາ ພຫູ ອຠິສິຕ຺ຕປຸພ຺ພາ ສກ຺ຍຣາຊາໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອາຈຣິຍສ຺ສາຠິມຕໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໕). ອປິຈ ຍຖາຣຫໍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ອຠິສິຕ຺ຕສກ຺ຍຣາຊູນມ຺ປິ ພຫຸຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ຣາຊາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຣາຊາໂນ ນາມ ປຖພ຺ຍາຣາຊາ, ປເທສຣາຊາ, ມຓ຺ຑລິກາ, ອນ຺ຕຣໂຠຄິກາ, ອກ຺ຂທສ຺ສາ, ມຫາມຕ຺ຕາ, ເຍ ວາ ປນ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອນຸສາສນ຺ຕິ, ເອເຕ ຣາຊາໂນ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒).

ສໍຫາຣິເມຫິ ວາຬຣູເປຫິ ກໂຕ ປລ຺ລງ຺ໂກ, ຠທ຺ທປີຐໍ ເວຕ຺ຕາສນໍ. ມິຫິຕມຕ຺ຕໍ ຫສິຕມຕ຺ຕໍ. ອນຸຫສນ຺ຕີຕິ ມມຸທ຺ເທສິກໍ ມຫາຫສິຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ອນຸຊຄ຺ຆນ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາປທໍ. ຊຄ຺ຆສທ຺ໂທ ຈ ມຫາຫສເນ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ນ ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກາຍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໕໘໖) ວິຍ.

ກຓ຺ຫາຍນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ກຸລວໍສໍ ອນຸສ຺ສວວເສນ ຊານນ຺ຕິ. ກຸລາຠິມານິໂນ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປເຣສໍ ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ກຸລໍ ຕຖາ ຕຖາ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກຸລວໍສໍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອມ຺ພຏ຺ໂຐປິ, ຕຖາ ເຫສ ປຣໂຕ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ວຊິຣປາຓິ ຠເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສໍ ຍາຖາວໂຕ ກເຖສີຕິ. ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑສຓ຺ຐານາທິນາ ສາຏກໍ ອວລມ຺ເພຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ຕຖາຊານນໂຕ, ຄມນໂຕ ຈ. ມມຎ຺ເຎວ ມຎ຺ເຎຕິ ມມເມວ ອນຸຊຄ຺ຆນ຺ຕາ ມຎ຺ເຎ.

ຕຕິຍອິພ຺ຠວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໖. ເຂຕ຺ຕເລຑ຺ຑູນນ຺ຕິ ເຂຕ຺ເຕ ກສນວເສນ ອຸຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກາຂຓ຺ຑານໍ. ເລຑ຺ຑຸການມນ຺ຕເຣ ນິວາສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເລຑ຺ຑຸກິກາ’’ ອິຈ຺ເຈວ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໖) ສຎ຺ຎາຕາ ຂຸທ຺ທກສກຸຓິກາ. ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ເລຑ຺ຑຸກິໂກປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ຈາຕກສກຸຓິກາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໕໐) ວຸຕ຺ຕາ, ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖສຸ ປນ ຕໍ ‘‘ລາປສກຸຓິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂກຘວເສນ ລຄ຺ຄິຕຸນ຺ຕິ ອຸປນຍ຺ຫິຕຸໍ, ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອມ຺ເຫ ຫໍສໂກຎ຺ຈໂມຣສເມ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕໍ ‘‘ນ ຕໍ ໂກຈິ ຫໍໂສ ວາ ໂກຎ຺ໂຈ ວາ ໂມໂຣ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ຕ຺ວໍ ລປສີຕິ ນິເສເຘຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສງ຺ຄີຕິມນາຣຸຬ຺ຫໍ ຕທາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທາ ວທນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເອວໍ ກໂຣຕີຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ‘‘ເອວໍ ນຸ ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ, ‘‘ອວຸສິຕວາເຍວາ’’ຕິອາທິວຈນຎ຺ຈ ມານວເສນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ນິມ຺ມາໂນ ທານິ ຊາໂຕຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ’’ຕິ.

ທາສິປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໒໖໗. ນິມ຺ມາເທຕີຕິ ອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ອຸມ຺ມາເທ ມທສທ຺ເທນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນິມ຺ມເທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ນິມ຺ມາເນຕິ ວິຄຕມາເນ. ຍທິ ປນາຫໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ ສາຘຸ ວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຏໍ ກາຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາສທ຺ເທນ ອໂວຈ. ກສ຺ມາ ອໂວຈາຕິ ປນ ອສຸທ຺ຘຠາວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຖາວຈເນ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ໂຄຕ຺ຕຠູຕໍ ນາມເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ວິສຸໍ ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປິຕິໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ເປຕ຺ຕິກເມວ, ນ ມາຕາເປຕ຺ຕິກໍ. ນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສໂຄຕ຺ຕາຍ ເອວ ອາວາຫວິວາໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ໂຄຕ຺ຕນາມໍ ປນ ຊາຕິສິທ຺ຘໍ, ນ ກິຕ຺ຕິມໍ, ນ ຄຸຓນາມໍ ວາ, ຊາຕິ ຈ ອຸຠຍສມ຺ພນ຺ຘິນີຕິ ມາຕາເປຕ຺ຕິກເມວ, ນ ເປຕ຺ຕິກມຕ຺ຕໍ. ນາມໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຕຠູຕໍ ນາມໍ, ນ ກິຕ຺ຕິມໍ, ນ ຄຸຓນາມໍ ວາ ວິເສສນປຣນິປາຕວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ. ນາມຎ຺ຈ ຕເທວ ປເວຓີວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ຫິ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ‘‘ກຓ຺ຫາຍໂນ’’ຕິ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ນິຣຸຬ຺ຫາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນາມໍ ກຓ຺ຫອິສິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ມິໍ ກຸລປຣມ຺ປຣາວເສນ ອາຄຕໍ, ນ ເອຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເວຓີວເສນ ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂຄຕ຺ຕປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

‘‘ອນຸສ຺ສຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ອນຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ກຸລສຸທ຺ຘິວີມໍສນວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລໂກຏິໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ, ກຸລຄ຺ຄໍ ວິໂສເຘນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍ຺ຍສທ຺ໂທ ອຍ຺ຍິຣເກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມິໂນ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຈຕູສຸ ທາສີສຸ ທິສາ ໂອກ຺ກາກຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ໂຕຊາຕທາສີ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຣທາສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຖທ຺ໂຘ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຊາຕິຍາ ອວິຠາວິຕາຍ ມານນິຄ຺ຄໂຫ ກຣີຍຕິ, ອກເຕ ຈ ມານນິຄ຺ຄເຫ ມານວເສນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອປຣຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ກເຕ ປນ ມານນິຄ຺ຄເຫ ອປຣຠາເຄ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສີທິສ຺ສຕິ, ນ ເຈທິສີ ວາຈາ ຜຣຸສວາຈາ ນາມ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຓ຺ຫຠາວໂຕ. ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ອຠຍສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ໒.໘໓) ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ເກຈິ ຈ ຊນາ ກກ຺ຂຬາຍ ວາຈາຍ ວຸຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິນາ ວິຍ ໂລຫາທໂຍ ມຸທຸຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕາ ສກ຺ຍາ ຠວນ຺ຕິ, ທາສິປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ວມສິ ສກ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ.

‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໙໕) ວິຍ ທຫສທ຺ໂທ ຘາຣຓຕ຺ໂຖ, ຘາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ພປຸຣິສວເສນ ສຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກ຺ກາໂກ ໂນ ປຸພ຺ພປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິ. ທຫສທ຺ທຎ຺ຫິ ຠສ຺ມີກຣເຓ, ຘາຣເຓ ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ປຠາ ນິຈ຺ຉຣຕີຕິ ປຠສ຺ສຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ ຕຖາຣູເປນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ທນ຺ຕານໍ ປຠສ຺ສຣຠາວໂຕ.

ເຕຕິ ເຊຏ຺ຐກຸມາເຣ. ປຐມກປ຺ປິການນ຺ຕິ ປຐມກປ຺ປສ຺ສ ອາທິກາເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ກິຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວຕ຺ເຖນ, ໂຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ຣາຊປຣມ຺ປຣາຍ ເກສຎ຺ຈິ ມຕິເຠໂທ, ຕໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ອນຸສ຺ສວວຈເນເນວ ຫິ ອນນຸສ຺ສຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິອາທີນໍ ມຕິເຠໂທ ນິຣາກຣີຍຕີຕິ. ມຫາສມ຺ມຕສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ ວກ຺ຂມານນເຍນ ‘‘ອຍໍ ໂນ ຣາຊາ’’ຕິ ມຫາຊເນນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສມ຺ມໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕສ຺ສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອາທິຈ຺ຈກຸລສມ຺ຠູໂຕ, ສຸວິສຸທ຺ຘຄຸຓາກໂຣ;

ມຫານຸຠາໂວ ຣາຊາສິ, ມຫາສມ຺ມຕນາມໂກ.

ໂຍ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ໂລກສ຺ສ, ຄຸຓຣໍສິສມຸຊ຺ຊໂລ;

ຕໂມນຸໂທ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ, ທຸຕິໂຍ ວິຍ ຠາຓຸມາ.

ຐປິຕາ ເຍນ ມຣິຍາທາ, ໂລເກ ໂລກຫິເຕສິນາ;

ວວຕ຺ຖິຕາ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ, ນ ວິລງ຺ຆຍິຕຸ ຊນາ.

ຍສສ຺ສິນໍ ເຕຊສ຺ສິນໍ, ໂລກສີມານຸຣກ຺ຂກໍ;

ອາທິຠູຕໍ ມຫາວີຣໍ, ກຖຍນ຺ຕິ ‘ມນູ’ຕິ ຍ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໗);

ຕສ຺ສ ຈ ປຸຕ຺ຕປປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາເຕໂຊ, ໂຣໂຊ ນາມ ມຫີປຕິ;

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ວຣໂຣໂຊ, ປວໂຣ ຣາຊມຓ຺ຑເລ.

ຕສ຺ສາສິ ກລ຺ຍາຓຄຸໂຓ, ກລ຺ຍາໂຓ ນາມ ອຕ຺ຣໂຊ;

ຣາຊາ ຕສ຺ສາສິ ຕນໂຍ, ວຣກລ຺ຍາຓນາມໂກ.

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາວີໂຣ, ມນ຺ຘາຕາ ກາມໂຠຄິນໍ;

ອຄ຺ຄຠູໂຕ ມຫິນ຺ເທນ, ອຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ປູຊິໂຕ.

ຕສ຺ສ ສູນຸ ມຫາເຕໂຊ, ວຣມນ຺ຘາຕຸນາມໂກ;

‘ອຸໂປສໂຖ’ຕິ ນາເມນ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາຍໂສ.

ວໂຣ ນາມ ມຫາເຕໂຊ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາວໂຣ;

ຕສ຺ສາສິ ອຸປວໂຣຕິ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ມຫາພໂລ.

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຆເທໂວ, ເທວຕຸລ຺ໂຍ ມຫີປຕິ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາ.

ເຕສໍ ປຈ຺ຉິມໂກ ຣາຊາ, ‘ໂອກ຺ກາໂກ’ອິຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ມຫາຍໂສ ມຫາເຕໂຊ, ອຂຸທ຺ໂທ ຣາຊມຓ຺ຑເລ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໗);

ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖານຸປໂຣຘວຈນໍ. ຍໍ ປນ ທີປວໍເສ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຐມາຠິສິຕ຺ໂຕ ຣາຊາ, ຠູມິປາໂລ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ;

ມຫາສມ຺ມໂຕ ນາເມນ, ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ ຂຕ຺ຕິໂຍ.

ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຣໂຊ ນາມ, ວຣໂຣໂຊ ຈ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ກລ຺ຍາໂຓ ວຣກລ຺ຍາໂຓ, ອຸໂປສໂຖ ມຫິສ຺ສໂຣ.

ມນ຺ຘາຕາ ສຕ຺ຕໂມ ເຕສໍ, ຈຕຸທີປມ຺ຫິ ອິສ຺ສໂຣ;

ວໂຣ ອຸປວໂຣ ຣາຊາ, ເຈຕິໂຍ ຈ ມຫິສ຺ສໂຣ’’ຕິອາທິ.

ຍຎ຺ຈ ມຫາວໍສາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມຫາສມ຺ມຕຣາຊສ຺ສ, ວໍສໂຊ ຫິ ມຫາມຸນິ;

ກປ຺ປາທິສ຺ມິໍ ຣາຊາສິ, ມຫາສມ຺ມຕນາມໂກ.

ໂຣໂຊ ຈ ວຣໂຣໂຊ ຈ, ຕຖາ ກລ຺ຍາຓກາ ທຸເວ;

ອຸໂປສໂຖ ຈ ມນ຺ຘາຕາ, ວຣໂກ ປວຣາ ທຸເວ’’ຕິອາທິ.

ສພ຺ພເມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ອຏ຺ຐກຖາວິໂຣຘວຈນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ມນ຺ຘາຕຸຣາຊາ ຉຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຆເທວຣາຊາ ເອກາທສໂມ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສຣາຊູນໍ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂອກ຺ກາກຣາຊາ, ເຕສຸ ປນ ມນ຺ຘາຕຸຣາຊາ ສຕ຺ຕໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຆເທວຣາຊາ ອເນເກສໍ ຣາຊສຫສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິມໂກ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍ ອເນກຣາຊສຫສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂອກ຺ກາກຣາຊາຕິ ເອວມາທິນາ ອເນກຘາ ວິໂຣຘວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຣາກໂຣຕິ. ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ກິຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວຕ຺ເຖນ, ໂຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ຣາຊປຣມ຺ປຣາຍ ເກສຎ຺ຈິ ມຕິເຠໂທ, ຕໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕີ’’ຕິ. ເຕສໍ ປຈ຺ຉໂຕຕິ ມຆເທວປຣມ຺ປຣາຠູຕານໍ ກຬາຣຊນກປຣິໂຍສານານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຂຕ຺ຕິຍສຫສ຺ສານໍ ອປຣຠາເຄຕິ ຍຖານຸສ຺ສຸຕໍ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີປວໍສາທີສຸ ປນ ‘‘ກຬາຣຊນກຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍ ອເນກຂຕ຺ຕິຍສຫສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິມໂກ ຣາຊາ ສຸຊາໂຕ ນາມ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂອກ຺ກາໂກ ຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຆເທວປຣມ຺ປຣາຍ ອເນກສຫສ຺ສຣາຊູນໍ ອປຣຠາເຄ ປຐໂມ ໂອກ຺ກາໂກ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣາຠູຕານໍ ປນ ອເນກສຫສ຺ສຣາຊູນໍ ອປຣຠາເຄ ທຸຕິໂຍ ໂອກ຺ກາໂກ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສປິ ປຣມ຺ປຣາຍ ອເນກສຫສ຺ສຣາຊູນໍ ອປຣຠາເຄ ຕຕິໂຍ ໂອກ຺ກາໂກ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໂຍ ໂອກ຺ກາກວໍສາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຊາຕິຍາ ປຎ຺ຈມທິວເສ ນາມກມ຺ມາທິມງ຺ຄລໍ ໂລກາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈມທິວເສ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຫສາ ວຣໍ ອທາສິນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ພລວໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕຸຣິຕໍ ອວີມໍສິຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐິທາຍວເສນ ວຣໍ ອທາສິໍ ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ສາຕິ ຊນ຺ຕຸກຸມາຣມາຕາ. ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ມມ ວຣທານໍ ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ.

ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຣາຊຠາວໍ ມຫາຊເນນ ມຫາຊນໍ ວາ ກາຣາເປສ຺ສນ຺ຕິ. ນປ຺ປສເຫຍ຺ຍາຕິ ນິວາສຕ຺ຖາຍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ນ ຠເວຍ຺ຍ.

ກຬາຣວຓ຺ຓຕາຍ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນາມ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂມ຺ມາຕິ ຆຣາວາສໂຕ ກາເມຫິ ຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ. ສາໂກ ນາມ ສພ຺ພສາຣມໂຍ ຣຸກ຺ຂວິເສໂສ, ເຍນ ປາສາທາທິ ກຣີຍເຕ, ຕໍສມຸທາຍຠູເຕ ວນສຓ຺ເຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູມິຍາ ປວຕ຺ຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຕໍ ຄຸຓໂທສໍ ຊາເລຕິ ໂຊເຕຕິ, ຕໍ ວາ ຊລຕິ ໂຊຕຕິ ປາກຏໍ ຠວຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠຸມ຺ມຊາລາ. ເຫຏ຺ຐາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອສີຕິຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ອິທມນຸກຑ຺ຒຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ສາກວນສຓ຺ຑມາຫ. ຂນ຺ຘປນ຺ຕິວເສນ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏາ. ສາຂາປນ຺ຕິວເສນ ປາຈີນາຠິມຸຂາ. ເຕຫີຕິ ມິຄສູກເຣຫິ, ມຓ຺ຑູກມູສິເກຫິ ຈ. ເຕຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ສປ຺ປພິຬາຣາ ຈ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ມາປິຍມາເນ ນຄເຣ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຣິເສສຸ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ເອເກກມ຺ປິ ປຸຣິສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠູຕໍ ອຎ຺ຎໍ ປຸຣິສສຕມ຺ປິ ປຸຣິສສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຠິຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິພເລນາຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິພລຠາເວນ. ອຕິເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕິວິຍ ອຸຕ຺ຕໂມ ຠເວຍ຺ຍ. ກປິລສ຺ສ ອິສິໂນ ວສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ກປິລວຕ຺ຖຸ.

ເນສໍ ສນ຺ຕິເກ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສທິສສໍໂຍເຄຕິ ຊາຕິຍາ ອສທິສານໍ ຆຣາວາສປໂຍເຄ ເຫຕຸຠູເຕ. ອວເສສາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຓິຏ຺ຐາຫິ.

ວຑ຺ຒມານານນ຺ຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ອນນ຺ຕຣາຍິກາຍ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸວຑ຺ຒນາຍ ວຑ຺ຒມາເນສຸ ເອວ ອຸທປາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫິຕກຕາຍ ໂກວິຬາຣປຸປ຺ຜສທິສານິ. ກຸຏ຺ຐໂຣໂຄ ນາມ ສາສມສູຣີໂຣຄາ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ກມນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂຣໂຄ ສງ຺ກມຕີ’’ຕິ. ອຸປຣິ ປທເຣນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ຣາສິກຣເຓນ ທຕ຺ວາ. ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ນຈ຺ຈນ຺ຕິໂຍ. ຣາຊຠຣິຍາໂຍ ໂອໂຣຘາ ນາມ. ຕສ຺ສາຕິ ສຸສິຣສ຺ສ. ມິຄສກຸຓາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ວນຈຣກເປຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຣາມຣຎ຺ເຎ ນິສິນ຺ເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປທເຣຕິ ທາຣຸຜລເກ. ຂຕ຺ຕິຍມາຍາໂຣຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ.

ມາຕິກນ຺ຕິ ມາຕິໂຕ ອາຄຕໍ. ປາຠຕນ຺ຕິ ມູລຠຓ຺ຑໍ, ປຓ຺ຓາກາໂຣ ວາ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ຣາມຣາຊສ຺ສ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ. ຕຕ຺ຖາຕິ ພາຣາຓສິຍໍ. ອິເຘວາຕິ ຫິມວນ຺ຕປສ຺ເສເຍວ. ນຄຣນ຺ຕິ ຣາຊຘານີຠູຕໍ ມຫານຄຣໍ. ໂກລຣຸກ຺ໂຂ ນາມ ກຸຏ຺ຐເຠສຊ຺ຊຸປໂຄ ເອໂກ ຣຸກ຺ຂວິເສໂສ. ພ຺ຍຄ຺ຆປເຖຕິ ພ຺ຍຄ຺ຆມຄ຺ເຄ.

ມາຕຸລາຕິ ມາຕຸ ຠາຕໂຣ. ເກສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເກສເວຓິພນ຺ຘນໍ. ທຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ວຕ຺ຖສ຺ສ ນິວສນາກາໂຣ. ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸທກນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ. ອິທານິປິ ເຕສໍ ຊາຕິສມ຺ເຠທາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອາວາໂຫ ທາຣິກາຫຣຓໍ. ວິວາໂຫ ທາຣິກາທານໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ສກ຺ຍໂກລິເຍສຸ. ຘາຕຸສທ຺ທານມເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສມຸສທ຺ໂທ ນິວາສຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຄ຺ເຄຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອາທ຺ຍຕ຺ເຖ ຈ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ, ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ຈ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຍເທຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອມ຺ພຏ຺ຐ ຣາຊາ ໂອກ຺ກາໂກ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ ‘ສກ຺ຍາ ວຕ ໂຠ ກຸມາຣາ, ປຣມສກ຺ຍາ ວຕ ໂຠ ກຸມາຣາ’ຕິ, ຕທຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ອມ຺ພຏ຺ຐ ສກ຺ຍາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕເທຕໍ ສທ຺ທໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສາຠາວິກນິພ຺ພຈນນິທສ຺ສນໍ ‘‘ສກາຫິ ຠຄິນີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສວເສນ ຊາຕິສມ຺ເຠທມກຕ຺ວາ ກຸລວໍສໍ ອນຸຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ ສມຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ສກ຺ຍາ’’ຕິ ເຕເຍວ ສທ຺ທຣຈນາວິເສເສນ ສາກິຍາ. ຍໍ ປເນຕໍ ສກ຺ກຕນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖສຸ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສາກຣຸກ຺ຂປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວາສໍ ຍສ຺ມາ ປຸຣາກໍສຸ;

ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐາ ວໍສຊາເຕ, ຠຸວິ ‘ສກ຺ຍາ’ຕິ ວິສ຺ສຸຕາ’’ຕິ.

ຕເທຕໍ ສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ປຕິ ອສາຠາວິກນິພ຺ພຈນນິທສ຺ສນໍ ‘‘ກປິລມຸນິໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ສາກວເນ ວສນ຺ຕີຕິ ສກ຺ຍາ, ສາກິຍາ’’ຕິ ຈ.

ກາຬວຓ຺ຓຕາຍ ກຓ຺ໂຫ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຬວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຫນຸຍໍ ຊາຕາ ມສ຺ສູ, ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທາຐາກາເຣນ ຊາຕາ ທາຐິກາ. ອິທຎ຺ຈ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ປນ ຍຖາ ເອຕຣຫິ ຍກ຺ເຂ ‘‘ປິສາໂຈ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ, ເອວໍ ຕທາ ‘‘ກຓ຺ໂຫ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຊາຕມຕ຺ເຕເຍວ ສພ຺ຍາຫຣເຓນ ປິສາຈສທິສຕາຍ ກຓ຺ໂຫຕິ. ຕຖາຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາ ໂຂ ປນ ອມ຺ພຏ຺ຐ ເອຕຣຫິ ມນຸສ຺ສາ ປິສາເຈ ທິສ຺ວາ ‘ປິສາຈາ’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ເອວເມວ ໂຂ ອມ຺ພຏ຺ຐ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມນຸສ຺ສາ ປິສາເຈ ‘ກຓ຺ຫາ’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປິສາໂຈ ຊາໂຕຕິ ອິທານິ ປາກຏນາເມນ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ສກພເຬນ ມຸເຂນ ພ຺ຍາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໑໙) ວິຍ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ສທ຺ທກຣຓຕ຺ໂຖ ຫຣສທ຺ໂທ, ປຸນ ທຸຕິໂຍປສຄ຺ເຄນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທກຣເຓ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມກາສີ’’ຕິ.

໒໖໘. ອຕ຺ຕໂນ ອຸປາຣມ຺ຠໂມຈນຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຈຣິເຍນ, ອມ຺ພຏ຺ເຐນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປາເປຕພ຺ໂພປວາທສ຺ສ ອປນຍນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ເຫຕໍ ວິຈ຺ຉາໂລປວຈນໍ. ປຣິຠິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອນຕ຺ຖກາມຕາປເວທເນນ ປຣິເຠທໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເນ ສາຘນຕາຍ ວາຈາ ເອວ ກຣຓໍ ວາກ຺ກຣຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຕໍ ກລ຺ຍາຓມສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ. ອສ຺ມິໍ ວຈເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສທ຺ເທນ ກາມໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ໂຠ ໂຄຕມ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໖) ອມ຺ພຏ຺ເຐນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ຊາຕິວາໂທ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕຖາເປສ ຊາຕິວາໂທ ເວເທ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາເຍວ ເຕນ ປຏິມນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ປຏິມນ຺ຕນເຫຕຸຠາເວນ ປສິທ຺ຘໍ ເວທຕ຺ຕຍວຈນເມວ ປຣາມສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິເຕ ເວທຕ຺ຕຍວຈເນ’’ຕິ. ອິທານິ ‘‘ໂປຣາຓໍ ໂຂ ປນ ເຕ ອມ຺ພຏ຺ຐ ມາຕາເປຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສປິ ປຣາມສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ທາສິປຸຕ຺ຕວຈເນ’’ຕິ ອາຫ. ອປິຈ ປຏິມນ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິມນ຺ຕນາ ນາມ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ອຸຕ຺ຕຣິກຖນາ ວາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖທ຺ວຍານຸຣູປໍ ຕພ຺ພິສຍສ຺ສ ຕ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສນໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໖໙. ຕາວາຕິ ມນ຺ຕນາຍ ປຐມເມວ, ອກຕາຍ ເອວ ມນ຺ຕນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຊ຺ຊານາຕິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປຐມເມວ ສີສມຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖນໂຕ, ຊາຕິຍາ ຈ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຣຓໂຕ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ສຍເມວ ໂມເຈຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕນາວ ສກ຺ເຍສຸ ອິພ຺ຠວາທນິປາຕເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປາປຸຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ພທ຺ຘໍ ປຸຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕນາວ ພທ຺ຘໍ ປຸໂຏຬິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໐. ຘມ຺ໂມ ນາມ ກາຣຓໍ ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ວິຍ, ຘມ຺ເມນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຫຘມ຺ໂມ, ໂສ ເອວ ສຫຘມ຺ມິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິອາທິ, ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ຊນໂກ ວາ ເຫຕຸ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ກາຣຓໍ. ອຎ຺ເຎນ ອຏ຺ຐານຄເຕນ ອຎ຺ຎໍ ອຏ຺ຐານຄຕໍ ວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຕໂຕຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາໂຕ ປຣໍ, ຕຕິຍໂຈທນາຍ ອນາຄຕາຍ ເອວ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໗໑. ປູຊິຕພ຺ພໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຍກ຺ໂຂ ນາມ. ໂຍ ອຄ຺ຄິສ຺ສ ປກຕິວຓ຺ໂຓ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ກນ຺ທໂລ ນາມ ປຸປ຺ຜູປຄຣຸກ຺ຂວິເສໂສ, ຍສ຺ສ ເສຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ປຸປ຺ຜຕິ, ມກຸຬມ຺ປິສ຺ສ ເສຕວຓ຺ຓໍ ທາຐາກາຣໍ ໂຫຕິ. ວິຣູປຣູປນ຺ຕິ ວິປຣີຕຣູປສຓ຺ຐານໍ.

ອຏ຺ຐມສຕ຺ຕາເຫ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ພພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຫຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຕ຺ຕມາເນຕິ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາເນ, ອນນຸວຕ຺ຕມາເນ ວາ. ຕສ຺ມາຕິ ຕທາ ຕຖາປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສ຺ສາມີຕິ ອາຄໂຕ ຍຖາ ຕໍ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ອາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈກປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ສມາຄເມ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໗).

‘‘ຠຄວາ ເຈວ ປສ຺ສຕິ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕເຣສມທສ຺ສເນ ທຸວິຘມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍສ຺ມາ ອຄຣຸ, ຍສ຺ມາ ຈ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສາຘາຣຓໂຕ ອຄຣຸ ອຠາຣິຍໍ. ອາວາເຫຕ຺ວາຕິ ມນ຺ຕພເລນ ອວ຺ຫານໍ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ. ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິ ອນ຺ຕອນ຺ຕຄຸຓາທິໂກ. ວາທສງ຺ຆຏ຺ເຏຕິ ວາຈາສງ຺ຆຏ຺ຏເນ. ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ມຎ຺ຎນໂຕ. ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ.

໒໗໒. ຕາຓໍ ຄເວສມາໂນຕິ ‘‘ອຍເມວ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິໂຕ ຠຍໂຕ ມມ ຕາຍໂກ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ‘‘ຕາຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ, ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕາຍຕີຕິ ຍຖູປຏ຺ຐິຕຠຍໂຕ ປາເລຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ, ກຕ຺ຕຸສາຘນເມຕໍ. ນິລີຍຕີຕິ ຍຖູປຏ຺ຐິເຕເນວ ຠເຍນ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ນິລີໂນ ໂຫຕິ, ອຘິກຣຓສາຘນເມຕໍ. ສຣສທ຺ໂທ ຫິໍສເນ, ຕຎ຺ຈ ວິທ຺ຘໍສນເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຍໍ ຫິໍສຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີ’’ຕິ, ກຕ຺ຕຸສາຘນເມຕໍ.

ອມ຺ພຏ຺ຐວໍສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໔. ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓໂຕຕິ ຄງ຺ຄາຍ ນາມ ນທິຍາ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຕາປສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກຸລິໂນ ຕາປສາ. ສຣໍ ວາ ສຕ຺ຕິອາທໂຍ ວາ ປຣສ຺ສ ອຸປຣິ ຂິປິຕຸກາມສ຺ສ ມນ຺ຕານຸຠາເວນ ຫຕ຺ຖໍ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຫຕ຺ເຖ ປນ ອປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕ ກຸໂຕ ອາວຸຘໍ ປຣິວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ຕຖາ ອປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາວຸຘໍ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠທ຺ຣໍ ໂຠຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ, ສາຘູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘນຸນາ ຂິຕ຺ຕສເຣນ ອຄມນີຍໍ ສສມ຺ຠາຣກຖານເຍນ ‘‘ຘນຸ ອຄມນີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ນາມ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີເຣ ອພ຺ຠງ຺ຄໍ ຐເປຕີຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ເອວໍລທ຺ຘນາມໍ ມນ຺ຕວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕ ອມ຺ພຏ຺ຐາ ວິຊ຺ຊາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ກຓ຺ໂຫ ອິສິ ‘‘ອມ຺ພຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ຕພ຺ພໍສຊາຕຕາຍ ປນາຍໍ ມາຓໂວ ‘‘ອມ຺ພຏ຺ໂຐ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ໂສ ກິຣ ‘‘ກຖໍ ນາມາຫໍ ທິສາຍ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕໍ ຫີນໍ ຊາຕິໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຍຖາ ຕຖາ ອິມໍ ຊາຕິໍ ໂສເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຄ຺ຄໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທານິ ເມ ມໂນຣຖໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫິສ຺ສ ມໂນຣໂຖ – ວິຊ຺ຊາພເລນ ຣາຊານໍ ຕາເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມ຺ຍາຍໍ ທາສຊາຕິ ໂສຘິຕາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ເສຏ຺ຐມນ຺ເຕຕິ ເສຏ຺ຐຠູເຕ ເວທມນ຺ເຕ. ໂກ ນຸ ກິໍ ກາຣຓາ ທາສິປຸຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ມທ຺ທຣູປິໍ ຘີຕຣໍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຸຣຕິ ຉິນ຺ທຕິ, ຂຸຣໍ ວາ ປາຕິ ປິວຕີຕິ ຂຸຣປ຺ໂປ, ຂຸຣມສ຺ສ ອຄ຺ເຄ ອປ຺ປີຍຕິ ຐປີຍຕີຕິ ວາ ຂຸຣປ຺ໂປ, ສໂຣ. ມນ຺ຕານຸຠາເວນ ຣຎ຺ໂຎ ພາຫຸກ຺ຂມ຺ຠມຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ເຕນ ປນ ພາຫຸກ຺ຂມ຺ເຠນ ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣາຊາ ຠີໂຕ ອຸສ຺ສງ຺ກີ ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠເຍນ ເວຘມາໂນ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ.

ສຣຠງ຺ຄຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໒) ອາຄຕານໍ ທຓ຺ຑກີຣາຊາທີນໍ ປຈ຺ຉາ ໂອກ຺ກາກຣາຊາ ອໂຫສິ, ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈິຣກາລໍ ປາກຏາຕິ ອາຫ ‘‘ທຓ຺ຑກີຣຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິ. ອປຣທ຺ຘສ຺ສ ທຓ຺ຑກີຣຎ຺ໂຎ, ອປຣທ຺ໂຘ ນາຬິເກໂຣ, ອຊ຺ຊຸໂນ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຕິປິ ວາລຸກາທິວສ຺ເສ ອາວຸຘວສ຺ເສເນວ ວິນາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາວຸຘວຸຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ອີທິໂສ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕາ ຠເຍນ ອໂວຈຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸນ຺ທ຺ຣິຍິສ຺ສຕີຕິ ຠິນ຺ທິຍິສ຺ສຕິ. ກມ຺ມຣູປຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕິ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ກຸສຸໂລ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຖຸສມຸຏ຺ຐີຕິ ປລາສມຸຏ຺ຐິ, ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວາ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ສຣສນ຺ຖມ຺ຠນມຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ.

ຠີຕຕສິຕາ ຠຍວເສນ ຉມ຺ຠິຕສຣີຣາ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໂລມາ ໂຫນ຺ຕິ ຫຏ຺ຐໂລມາ, ອຠີຕຕສິຕາ ປນ ຠຍຸປທ຺ທວາຠາວໂຕ ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕສຣີຣາ ປຕິຕໂລມາ ໂຫນ຺ຕິ ອຫຏ຺ຐໂລມາ, ເຂເມນ ໂສຕ຺ຖິນາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາຍ ປນ ປຕິຕໂລມຕາຍ ຕສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ຜເລນ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປລ຺ໂລໂມ’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປນ຺ນໂລໂມ’’ຕິອາທິນາ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ຍຖາ ຕໍ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິຍ຺ໂຍ ປລ຺ໂລມມາປາທິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫາຣາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໖ ອາທໂຍ). ອິທນ຺ຕິ ໂອສານວຈນໍ. ‘‘ສເຈ ເມ ຣາຊາ ຕໍ ທາຣິກໍ ທສ຺ເສຕິ, ກຸມາໂຣ ໂສຕ຺ຖິ ປລ຺ໂລໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາກຣຓໍ ປກຣຓໂຕເຍວ ປາກຏໍ. ເຕນາຕິ ກຓ຺ເຫນ. ມນ຺ເຕຕິ ພາຫຸກ຺ຂມ຺ຠກມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠກວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຕ ມນ຺ເຕ. ເອວຣູປານຎ຺ຫິ ຠຍຸປທ຺ທວກຣານໍ ມນ຺ຕານໍ ເອກໍເສເນວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠກມນ຺ຕາໂຫນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ກຸສຸມາຣກວິຊ຺ຊາທີນໍ. ປຣິວຕ຺ຕິເຕຕິ ປຊປ຺ປິເຕ. ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ອປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ຕໍ ອທາສໍ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສາ ອນຸຣູເປ ອິສ຺ສຣິເຍ ຐປນຕ຺ຖໍ ອຸຬາເຣ ຈ ນໍ ຐາເນ ຐເປສິ. ເອເກນ ປກ຺ເຂນາຕິ ມາຕຸປກ຺ເຂນ. ກຣຸຓາຍນ຺ໂຕ ສມສ຺ສາສນຕ຺ຖໍ ອາຫ, ນ ປນ ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ.

ຂຕ຺ຕິຍເສຏ຺ຐຠາວວຓ຺ຓນາ

໒໗໕. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສູຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສມີເປ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ລທ຺ຘພ຺ພານິ ອາສນາທີນິ ລເຠຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອນ຺ຕເຣ’’ຕິ. ເກວລໍ ເວທສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ປຣໂລກຄເຕ ສທ຺ຘາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຕທຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິປຕ຺ເຖນ຺ເຕນາຕິ ສທ຺ຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຕເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຠຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມງ຺ຄລາທິຠຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ອຸສ຺ສວເທວຕາຣາຘນາທິຠຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຎ຺ຎຠຕ຺ເຕຕິ ປາປສຎ຺ຎມາທິວເສນ ກຕຠຕ຺ເຕ. ‘‘ປາປສຎ຺ຎມາທິຠຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ອຄ຺ຄິໂຫໂມ ອິຘ ຍຎ຺ຎໍ. ປາຫຸນການນ຺ຕິ ອຕິຖີນໍ. ອນາຄນ຺ຕຸການມ຺ປິ ປາເຫຓກຠຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຫຸນ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓາກາຣຠຕ຺ເຕ ວາ’’ຕິ. ອາວຏໍ ນິວາຣຓໍ. ອນາວຏໍ ອນິວາຣຓໍ. ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕສຸຊາຕາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

໒໗໖. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ອິຕ຺ຖິໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຣຓໍ ນາມ ກິຣິຍາສາມຎ຺ຎວິສຍໍ ກຣຠູຘາຕູນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ສພ຺ພຘາຕ຺ວນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິເຍສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣສ຺ສ ຠຣິຍາຠູຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎໍ ອິຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ຂຕ຺ຕິຍາວ ເສຏ຺ຐາ, ‘‘ຫີນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ປາຬິມຸທາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸຣິເສນ ວາ ປຸຣິສໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໗໖) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາຍ ປຕິຠູຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາຣໍ ປຸຣິສໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຣິເສນ ວາ ຂຕ຺ຕິຍາວ ເສຏ຺ຐາ, ຫີນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ໂຍຊນາ. ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ປກຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຣຓໍ ນາມ ກາຣຓໍ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໔໒, ໙໐) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຣາຄາທິວເສນ ປກ຺ຂລິເຕ ຐາເນ ເຫຕຸຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອປຣາໂຘວ, ໂສ ຈ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ໂທເສ’’ຕິອາທິ. ຠສ຺ສສທ຺ໂທ ຠສ຺ມປຣິຍາໂຍ. ຠສີຍຕິ ນິຣຕ຺ຖກຠາເວນ ຂິປີຍຕີຕິ ຫິ ຠສ຺ສໍ, ຉາຣິກາ. ‘‘ວຘິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ໂອກິຣິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໗໗. ກມ຺ມກິເລເສຫິ ຊເນຕພ຺ໂພ, ເຕຫິ ວາ ຊາຍຕີຕິ ຊນິໂຕ, ສ຺ເວວ ຊເນໂຕ, ມນຸສ຺ໂສວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ’’ຕິ. ຕເທຕໍ ປຊາວຈນໍ ວິຍ ຊາຕິສທ຺ທວເສນ ພຫຸມ຺ຫິ ເອກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ຊເນຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິສຣນ຺ຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຫໍ ໂຄຕໂມ, ອຫໍ ກສ຺ສໂປ’’ຕິອາທິນາ ສຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວິຈິນນ຺ຕິ.

ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຊ຺ຊາຈຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໘. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິໂລເກ ອາຫຣິຍມາເນ ພ຺ຣຫ຺ມຄຣຸກາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ຈ ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ປທໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ເອວມຍໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓປຣິທີປນີ ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ໂລກນາໂຖ ອິມໍ ສິໂລກໍ ສນງ຺ກຸມາຣຠາສິຕໍ ອາຫຣີຕິ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາຍ ປນ ຄາຖາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຠຄວາປິ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ປຣາວສ຺ສໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຠຄວໂຕ ປຣາວສ຺ສຍຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຫິ, ອມ຺ພຏ຺ຐ, ເອວໍ ວທາມີ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມເຍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓລທ຺ຘິຍາ ປາກຏໍ. ວກ຺ຂມານນເຍນ ຊາຕິວາທາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຆເຏຕ຺ວາ, ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໗໗) ອາຈຣິເຍນວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນ ຫິ ປາຬິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍສິທ຺ຘໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕເທວ ອມ຺ພຏ຺ເຐນ ຈິນ຺ຕິຕໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ເທເສຕີຕິ.

ວາໂທຕິ ລທ຺ຘິ, ວຈີເຠໂທ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ…ເປ…ອາທິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ລທ຺ຘິປິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຈນເມວ. ອິທນ຺ຕິ ອຊ຺ເຌນຊ຺ຌາປນຍຊນຍາຊນາທິກມ຺ມໍ, ນ ເວສ຺ສສ຺ສ, ນ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ນ ຕທຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ໂຄຕ຺ຕວາທມານວາເທສຸ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ໂຄຕ຺ຕວາໂທຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວາໂທ, ກສ຺ສປສ຺ເສວິທໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ໂກສິຍສ຺ສາຕິອາທິວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມານວາໂທຕິ ມານໍ ອາຣພ຺ຠ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນວເສນ ວາໂທ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວິທໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສຸທ຺ທສ຺ສາຕິອາທິວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິວາເທ ວິນິພທ຺ຘາຕິ ຊາຕິສນ຺ນິສ຺ສິຕວາເທ ປຏິພທ຺ຘາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ໂຄຕ຺ຕວາທວິນິພທ຺ຘາທີສຸ. ໂຄຕ຺ຕວາທວິນິພທ຺ຘາຕິ ຫິ ໂຄຕ຺ຕວາເທ ວິນິພທ຺ຘາ. ມານວາທວິນິພທ຺ຘາຕິ ມານວາເທ ວິນິພທ຺ຘາ, ເຍ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ອຊ຺ເຌນຊ຺ຌາປນຍຊນຍາຊນາທໂຍຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ເຕ ມານວາທວິນິພທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອາວາຫວິວາຫວິນິພທ຺ຘາຕິ ອາວາຫວິວາເຫສຸ ວິນິພທ຺ຘາ. ເຍ ຫິ ວິນິພທ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນ ‘‘ອຣຫສິ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ, ນ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ ອຣຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕນກາ, ເຕ ອາວາຫວິວາຫວິນິພທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາຫວິວາຫວິນິພທ຺ຘຠາວວິຠາວນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ‘‘ອຣຫສິ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ, ນ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ ອຣຫສີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ຊາຕິວາທາທີຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາວຸຕ຺ຕິອາທິນເຍນ ຫິ ຊາຕິວາທາທໂຍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸມຕ຺ຖທີປກາ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ປນ ອາວາຫວິວາຫວິນິພທ຺ຘາ, ເຕ ເອວ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນ ‘ອຣຫສິ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ, ນ ວາ ມໍ ຕ຺ວໍ ອຣຫສີ’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕນກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໗໘).

ນນຸ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ປຸຏ຺ຐໍ, ກສ຺ມາ ຕໍ ປຸນ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍສິທ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄິສ຺ສາມາຕິ ໂອລຄ຺ຄາ ອນ຺ໂຕຄຘາ ຠວິສ຺ສາມ. ຕໂຕຕິ ຕາຍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ. ອວກ຺ຂິປີຕິ ອວຈາສິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາຈຣຓານິເຍວ ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓານີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊາຈຣເຓສຸ ວິຠຊິຍມາເນສຸ ໂສ ຕໂຕ ທູຣໂຕ ອປນີໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ປນ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸຕ຺ຕຣວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊານນກິຣິຍາໂຍເຄ ກມ຺ມມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊນກິຣິຍາໂຍເຄ ກຕ຺ຕາເຍວ ອຸປປນ຺ໂນ. ປຘານກິຣິຍາເປກ຺ຂາ ຫິ ກາຣກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂນ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ສມຸທາຄມໂຕຕິ ອາທິສມຸຏ຺ຐານໂຕ.

໒໗໙. ກາມໍ ຈຣຓປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈຣຓວເສນ ນິຍ຺ຍາເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ອສມປຖຄມນໍ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ສີລວເສເນວ ນິຍ຺ຍາເຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຈຣຓປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໗, ໑໑, ໒໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຂຸທ຺ທກາທິເຠທໍ ຕິວິຘໍ ສີລໍ. ສີລວເສເນວາຕິ ສີລປຣິຍາຍວເສເນວ. ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ສີລນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຊາຕິສິທ຺ຘໍ ອຫິໍສນາທິຍມນິຍມລກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ສີລໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຕຖາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານໍ ສີລມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິສ຺ສາຍ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍສິທ຺ເຘ ສີລມຕ຺ເຕ ‘ຈຣຓ’ນ຺ຕິ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໗໙) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ສາກາຣວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ, ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານສີລມຕ຺ຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ມຍມ຺ປິ ຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ລຄ຺ເຄຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສີລວເສເນວ ນິຍ຺ຍາເຕຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາປສງ຺ຄາຠາວໂຕ ປນ ອຸປຣິ ຈຣຓວເສເນວ ນິຍ຺ຍາເຕຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນິທ຺ເທເສເນວ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານມ຺ປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐປິ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ‘ຈຣຓ’ນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິປິ ຫິ ອງ຺ຄສມຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາເນວາຕິ. ນິຍ຺ຍາຕິຕາຕິ ຈ ອເສສໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ, ນິທສ຺ສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຎາຓໂຕ ປນາຕິ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນີເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ ອຠິນິນ຺ນາເມຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ຈຕຸອປາຍມຸຂກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ອສມ຺ປາປຸຓນ຺ໂຕຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາປິ ສມ຺ປຊ຺ຊິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ອວິສຫມາໂນຕິ ອາຣຠິຕຸເມວ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ‘‘ຂາຣີ’’ຕິ ຕາປສປຣິກ຺ຂາຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ໂສ ຈ ອເນກເຠໂທຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣຓີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຣຓີຕິ ເຫຏ຺ຐິມຸປຣິມວເສນ ອຄ຺ຄິຘມນກໍ ອຣຓີທ຺ວຍໍ. ກມຓ຺ຑລູຕິ ກຸຓ຺ຑິກາ. ສຸຊາຕິ ໂຫມທພ຺ພິ. ສຸຊາສທ຺ໂທ ຫິ ໂຫມກມ຺ມນິ ຫພ຺ຍນ຺ນາທີນມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕທພ຺ພິຍໍ ວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ຕໍ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຐໂມ ວາ ທຸຕິໂຍ ວາ ສຸຊໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໔໑). ຕຖາ ຫິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຊາຕິ ທພ຺ພີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໐). ຫພ຺ຍນ຺ນາທີນໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຊາຍຕີຕິ ຫິ ສຸຊາ. ເກຈິ ປນ ອິມມຕ຺ຖມວິຈາເຣຕ຺ວາ ຕຸນ຺ນຕ຺ຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສູຈີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ອາຈຣິເຍນ ຕຖາ ອວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ຈມຕິ ອທຕີຕິ ຈມໂຣ, ມິຄວິເສໂສ, ຕສ຺ສ ວາເລນ ກຕາ ພີຊນີ ຈາມຣາ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕິທຓ຺ຑຕິຆຏິກາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຸຈ຺ຉິເຕນ ວງ຺ກາກາເຣນ ຊາຍຕີຕິ ກາໂຊ ຍຖາ ‘‘ກາລວຓ’’ນ຺ຕິ; ກຈຕິ ຠາຣໍ ພນ຺ຘຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ກາໂຈ. ທຸວິຘມ຺ປິ ຫິ ປທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ຂາຣິຠຣິຕນ຺ຕິ ຂາຣີຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ເອເກນ ວິ-ກາເຣນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ຂາຣິວິວິຘ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕານໍ ວາເທ ສມຸຈ຺ຈຍສມາເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ນນຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສາສນິໂກປິ ໂຍ ໂກຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິຈາຣໂກວ ໂຫຕິ ອປິ ຂີຓາສວສາມເຓໂຣ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິເຕຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຕິ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍ…ເປ… ວຕ຺ຕກຣຓວເສນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອເນກສຕສຫສ຺ສສໍວຣວິນຍສມາທານວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຠາວໂຕ ຂີຓາສວສາມເຓໂຣປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິຈາຣໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ນວໂກຏິສຫສ຺ສານິ, ອສີຕິສຕໂກຏິໂຍ;

ປຎ຺ຎາສສຕສຫສ຺ສານິ, ຉຕ຺ຕິໍສ ຈ ປຸນາປເຣ;

ເອເຕ ສໍວຣວິນຍາ, ສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປກາສິຕາ;

ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ສິກ຺ຂາ ວິນຍສໍວເຣ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໓໗);

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ສໍວຣວິນຍານໍ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂເນນ ອຸປຣິຠູຕາ ອຄ຺ຄຠູຕາ ສມ຺ປທາຕິ ຫິ ອຸປສມ຺ປທາ, ຕາຍ ເຈສ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ.

ອຍໍ ປນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ຕາປໂສ. ຕາປສາ ຫິ ກມ຺ມວາທິກິຣິຍວາທິໂນ, ນ ສາສນສ຺ສ ປຏາຓີຠູຕາ, ຍໂຕ ເນສໍ ປພ຺ພຊິຕຸມາຄຕານໍ ວິນາວ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາເສນ ຂນ຺ຘເກ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ຕໂປ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ຕາປສາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ໂລມສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ສ-ປຈ຺ຈຍມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາມໍ ຂີຓາສໂວປິ ສາມເຓໂຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິຈາຣໂກວ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ວຕ຺ຕກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ປຣິຈາຣໂກ, ນ ລາມກຠາເວນ. ຕາປໂສ ຕຸ ຄຸຓວເສນ ເຈວ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈ ລາມກຠາເວເນວ ປຣິຈາຣໂກ, ນ ວຕ຺ຕກຣຓມຕ຺ເຕນ, ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ຕາປສສ຺ເສວ ປຣິຈາຣກຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທໂກ ກາຣຓໍ ໂຈເທຕິ. ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ອາຈຣິໂຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຫຣຕິ. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຣິຫຣິຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕນ຺ຕິ ອສມຕ຺ຖເນນ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ອລຊ຺ຊິໍ. ຂຸຣຘາຣູປມນ຺ຕິ ຂຸຣຘາຣານໍ ມຕ຺ຖເກເນວ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄມນູປມໍ. ພຫຸຊນສມ຺ມຕາຕິ ມຫາຊເນນ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕາ. ອຎ຺ເຎຕິ ອປເຣ ຠິກ຺ຂູ. ອິຘາຕິ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ຉນ຺ເທນ ສຫ ຈຣນ຺ຕີຕິ ສຉນ຺ທຈາຣິໂນ, ຍຖາກາມໍ ປຏິປນ຺ນກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸສິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິຍາ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ຕາປສາວ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຠິກ຺ຂູ.

ກຸທາລປິຏການໍ ນິພ຺ພຈນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ພຫຸຊນກຸຫາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖໍ. ອຄ຺ຄິສາລນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕສາລໍ. ນານາທາຣູຫີຕິ ປລາສຣຸກ຺ຂທຓ຺ຑາທີຫິ ນານາວິຘສມິຘາທາຣູຫິ. ໂຫມກຣຓວເສນາຕິ ຍຎ຺ຎກຣຓວເສນ.

ອຸທກວເສເນຕ຺ຖ ປານາຄາຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ຠຕ຺ຕປຸຏໍ ວາ ຍານິ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມ຺ພິລຍາຄຸ ນາມ ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລສໍຍຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸ. ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ຈີວຣາທິ ອາມິສໍ ນາມ. ວຑ຺ຒິຍາຕິ ທິຄຸຓຕິຄຸຓາທິວຑ຺ຒິຍາ. ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຕີຕິ ຘນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ປນສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ອິທໍ ປນ ປາຬິວຈນໍ ອສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂກຫຎ຺ຎປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຸຂມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ໂສ ຫິ ນານາວິເຘນ ໂກຫຎ຺ເຎນ ໂລກໍ ວິມ຺ຫາປຍນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

‘‘ສພ຺ພາປິ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ທສ຺ສິຕເມວ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂລາທີສຸ ມນຸສ຺ສານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຕິຏ຺ຐິຕ຺ວາ ວີຫິມຸຄ຺ຄມາສຕິລາທີນິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍນິຍາເມນ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸຎ຺ຉນໍ ອຸຎ຺ຉາ, ສາ ເອວ ຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາ. ອຄ຺ຄິປກ຺ກິກາຍ ຠຕ຺ຕຠິກ຺ຂາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ, ນ ອຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ ອນຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ, ຕຓ຺ຑຸລຠິກ຺ຂາຍ ເອວ ຊີວິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາ ຫິ ຂລາທີນິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ຂລຄ຺ຄໍ ນາມ ຘຎ຺ຎໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອນຄ຺ຄິປກ຺ກິກາ ປນ ຕາທິສມປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລເມວ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ນ ສຍໍ ປຈນ຺ຕີຕິ ອສາມປາກາ, ປກ຺ກຠິກ຺ຂາຍ ເອວ ຊີວິກາ. ອໂຍ ວິຍ ກຏ຺ຐິໂນ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາໂຓ ປາສາໂຓ ອຍມຸຏ຺ຐິ ນາມ, ເຕນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍມຸຏ຺ຐິກາ. ທນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວກ຺ກລໍ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ ທນ຺ຕວກ຺ກລໍ, ເຕນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທນ຺ຕວກ຺ກລິກາ. ປວຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂາທິໂຕ ປາຕາປິຕໍ ຜລໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊິໂນ. ປຓ຺ຑຸປລາສສທ຺ທສ຺ສ ເອກເສສນເຍນ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ, ຊິຓ຺ຓຕາຍ ປຓ຺ຑຸຠູຕໍ ປລາສຎ຺ເຈວ ຊິຓ຺ຓປກ຺ກຠາເວນ ຕໍສທິສໍ ປຸປ຺ຜຜລາທິ ຈາຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຍໍ ປຕິຕາເນວ ປຸປ຺ຜຜລປຓ຺ຑຸປລາສາທີນິ ຂາທນ຺ຕາ ຍາເປນ຺ຕີ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘໐) ເຕນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑຸປລາສິກາ, ສຍໍປຕິຕປຓ຺ຓປຸປ຺ຜຜລໂຠຊິໂນ. ອິທານິ ເຕ ອຏ຺ຐວິເຘປິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຓິຍຊຏິລວຕ຺ຖຸ ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໐) ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາວເສນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ.

ຕຓ຺ຑຸລຠິກ຺ຂນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລເມວ ຠິກ຺ຂໍ. ຠິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ຍາຈິຕພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຍນ຺ຕິ ວາ ຠິກ຺ຂາຕິ ຫິ ຠິກ຺ຂາສທ຺ໂທ ຕຓ຺ຑຸລາທີສຸປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂາປຣິເຍຏ຺ຐິ ນາມ ທຸກ຺ຂາຕິ ປເຣສໍ ເຄຫໂຕ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປຣິເຍສນາ ນາມ ທີນວຸຕ຺ຕິຠາເວນ ທຸກ຺ຂາ.

ເຍ ປນ ‘‘ປາສາຓສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ທຸກ຺ໂຂ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາ’’ຕິ ທນ຺ເຕເຫວ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕ ທນ຺ຕວກ຺ກລິກາ ນາມາຕິ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ.

ປຓ຺ຑຸປລາສສທ຺ໂທ ປຸປ຺ຜຜລວິສໂຍປິ ສທິສຕາກປ຺ປເນນາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸປ຺ຜຜລປຓ຺ຑຸປລາສາທີນີ’’ຕິ ອິມິນາ.

ເຕຕິ ປຓ຺ຑຸປລາສິກາ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕຖາ ເຠທສມ຺ຠວໂຕ. ປາປຸຓນຏ຺ຐາເນຕິ ຄເຫຕຸໍ ສມ຺ປາປຸຓນຏ຺ຐາເນ. ເອກຣຸກ຺ຂໂຕຕິ ປຐມໍ ອຸປຄຕຣຸກ຺ຂໂຕ.

ກຖເມຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາປິ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ໂຈທນາ ນ ຕາວ ວິໂສຘິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຈຕູຫິເຍວາຕິ ‘‘ຂາຣິວິຘມາທາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາຫິ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊນິກາ, ກນ຺ທມູລຜລໂຠຊນິກາ, ອຄ຺ຍາຄາຣິກາ, ອາຄາຣິກາ ເຈຕິ ຈຕູຫິ ເອວ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຫິ. ອຄາຣໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຄາຣໍ ນິວາສຠາເວນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຫິ ‘‘ຈຕຸທ຺ວາຣໍ ອຄາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ເຕສມວໂຣຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວມິຕເຣສຸປິ ປຏິໂລມໂຕ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຄ຺ຄິປຣິຈຣຓວເສນ ອຄ຺ຍາຄາຣໍ ຠຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ເຕສມວໂຣຘຕໍ ວທນ຺ໂຕ ຕທນຸຣູປໍ ອິເມສມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໍ ທຸວິຘຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໘໑. ອາຈຣິເຍນ ໂປກ຺ຂຣສາຕິນາ ສຫ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຈຣິຍໂກ, ຕສ຺ສ. ອປາຍມຸຂມ຺ປີຕິ ວິນາສກາຣຓມ຺ປິ. ປເຄວ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສນ຺ທິສ຺ສເນຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫາຍໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປິ ນຸ ຕ຺ວໍ ອິມາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສນ຺ທິສ຺ສສິ ສາຈຣິຍໂກ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາຍມຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ – ‘‘ໂນ ຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ສນ຺ທິສ຺ສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອສນ຺ທິສ຺ສນາກາຣເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂກ ຈາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຈຣິຍໂກ ອຫໍ ໂກ ຈ ກີທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສນ຺ທິສ຺ສາມິ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ ກາ ຈ ກີທິສາ ຫຸຕ຺ວາ ສາຈຣິຍເກ ມຍິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອາຣກາ ອຫໍ…ເປ… ສາຈຣິຍໂກຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ.

໒໘໒. ອປາເຍ ວິນາສນຸປາເຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ອາປາຍິໂກ. ຕພ຺ຠາວໍ ນ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອປຣິປູຣມາໂນ, ຕພ຺ຠາເວນ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນາ ອາປາຍິເກນ ໂຫນ຺ເຕນາປິ ຕພ຺ຠາວໍ ອປຣິປູຣມາເນນ ໂປກ຺ຂຣສາຕິນາ ເອສາ ວາຈາ ຠາສິຕາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ກຕ຺ວຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາປາຍິເກນາປິ ອປຣິປູຣມາເນນາ’’ຕິ. ອປິຈ ອຕ຺ຕນາ ອປຣິປູຣມາເນນ ອາປາຍິເກນາປິ ສຍໍ ອປຣິປູຣມານາປາຍິເກນ ຫຸຕ຺ວາປິ ໂປກ຺ຂຣສາຕິນາ ເອສາ ວາຈາ ຠາສິຕາຕິ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຣຓຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ກຕ຺ຕຸປເທນ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ສມານຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຣຓຠາວານຸປປຕ຺ຕິໂຕ, ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ.

ປຸພ຺ພກອິສິຠາວານຸໂຍຄວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ທີຍເຕຕິ ທຕ຺ຕິ, ສາ ເອວ ທຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິນ຺ນກ’’ນ຺ຕິ. ອທາຕຸກາມມ຺ປິ ທາຕຸກາມໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາ ປຣມາວຏ຺ເຏຕິ ສມ຺ມູຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມ຺ມຸຂາວຏ຺ຏນີ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ເທມີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ປຸນ ຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ກາຣຓານຸຣູປໍ ຣາຊູນໍ ປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ເມ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ສງ຺ຂປລິຕກຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ໂຘຕສງ຺ຂມິວ ເສຕກຸຏ຺ຐໍ. ເສຕໂປກ຺ຂຣຣຊຕໂຕ ຄຸຓສມານກາຍຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣມນຸພນ຺ຘຕິ.

ຍທິ ທຸວິເຘນປິ ກາຣເຓນ ຣາຊາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາຠາວໍ ນ ເທຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕທຸປສງ຺ກມນໍ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາຍາຕິ ນີຕິສຕ຺ເຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໓) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາປິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລວຓ຺ຓນາຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາຕິ ອພ຺ເຠຍ຺ຍມາສຸຣກ຺ຂຣາຊສຕ຺ຖາທິນີຕິສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑) ທຸສ຺ສເມຕ຺ຖ ຕິໂຣກຣຓິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຓິປາກາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນ຺ຕສທ຺ເທນ ປນ ຕພ຺ຠາເວນ ປເທ ວຑ຺ຒິຍມາເນ ທຸສ຺ສນ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ວນນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປຍາຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘໍ, ສສ຺ສຕິກໍ ວາ. ເຕນາຫ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ມຕກຠຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ວາ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ວາ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິວຈນໍ. ນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ນິຈ຺ຉຍໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອມນາປໍ ມມ຺ມວຈນໍ ອໂວຈາຕິ ໂຈທນໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຫສ຺ສມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ມມ຺ມວຈນໍ ປກາເສສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໘໔. ຣາຊາສນໍ ນາມ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘປເທສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫຕ຺ຖິຄີວາຍ ວາ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຖູປຕ຺ຖເຣຕິ ຣຖສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຣິຕປເທເສ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຖມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄເຕຫີຕິ ອຸຄ຺ຄຕານມຕິສເຍນ ອຸຄ຺ຄເຕຫິ. ນ ຫິ ວິຈ຺ຉາສມາໂສ ໂລກິເກຫິ ອຠິມໂຕຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ອປຈ຺ຈໍ ຣາຊຎ຺ໂຎ, ພຫຸກຕ຺ຕໍ ປຕິ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ‘‘ຣາຊຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກຏມນ຺ຕນນ຺ຕິ ປກາສຠູຕໍ ມນ຺ຕນໍ. ຕເທວິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຣຫສ຺ສມນ຺ຕນໍ ສຸທ຺ທາທີຫິປິ ສຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຸທ຺ໂທ ວາ ສຸທ຺ທທາໂສ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕາທິເສຫິເຍວາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາກາຣສທິເສເຫວ. ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນສມຕ຺ຖໍ ວຈນໍ ຣຎ຺ຎາ ຠຓິຕໍ ຍຖາ, ຕຖາ ໂສປິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນສມຕ຺ຖເມວ ຠຓິຕໍ ວຈນໍ ອປິນຸ ຠຓຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໘໕. ‘‘ປວຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປາວຈນຠາເວນ ວຕ຺ຕາໂຣຕິ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ຕຖາຠູຕາ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕກາ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວທສທ຺ເທນ, ຫິ ຕຸປຈ຺ຈເຍນ ຈ ‘‘ວຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ວຕຸສທ຺ເທນ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕາໂຣ’’ຕິ. ອິທໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໕) ຈ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ມຕໍ. ວຕຸສທ຺ເທເນວ ‘‘ປວຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕີຕິປິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ປທທ຺ວຍສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ມນ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸທ຺ເທ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຣໂຫ ຠາສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ມນ຺ຕາ ເອວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ປທ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ, ອນຸປນີຕາສາຘາຣຓຕາຍ ຣຫສ຺ສຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍ ມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ ປທມຘິຄມຸປາຍນ຺ຕິປິ ມນ຺ຕປທນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ. ຄີຕນ຺ຕິ ຄາຍນວເສນ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ, ຄາຍນມ຺ປິຘ ອຸທຕ຺ຕານຸທຕ຺ຕາທິສຣສມ຺ປາທນວເສເນວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ. ປາວຈນຠາເວນ ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມຎ຺ເຎສໍ ວາທາປນວເສນ ວາຈິຕໍ. ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາວເສນ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ຫໍ. ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາທິວເສນ, ອຊ຺ຌາຍານຸວາກາທິວເສນ ຈ ຣາສິກຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ອຎ຺ເຎສໍ ວາຈິຕໍ ອນຸວາເຈນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ກມ຺ມຠູຕານໍ ເຕຫິ ວາຈາປິຕໍ ມນ຺ຕປທໍ ເອຕຣຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ເຎສໍ ອນຸວາຈາເປນ຺ຕິ.

ເຕສນ຺ຕິ ມນ຺ຕກຕ຺ຕູນໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ຑໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສທິສຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ເຑນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີນິ ເຈວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສທິເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ອຕີຕກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນວິຘິຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຣູປເມວ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຕມິຘ ອຏ຺ຐານຄຕໍ ໂຫຕິ. ປາວຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍໍ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ, ເຕນ ສຫ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ໂຫຕິ. ຄນ຺ຖິໍສູຕິ ປຊ຺ຊຄຊ຺ຊພນ຺ຘວເສນ ສກ຺ກຕຠາສາຍ ພນ຺ຘິໍສຸ. ອປຣາ ປເຣຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ອປຣາ ອຎ຺ເຎປິ ປເຣ ປຈ຺ຉິມາ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຄນ຺ຖິຕມນ຺ຕປເທສ຺ເວວ ປາຓາຕິປາຕາທິກິເລສສນ຺ນິສ຺ສິຕປທານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປນໍ ກຕ຺ວາ. ວິຣຸທ຺ເຘ ອກໍສູຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕ) ອາຄຕນເຍນ ສໍກິເລສິກຕ຺ຖທີປນໂຕ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕ ອກໍສຸ. ອິສີຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິສິ ວາ ອິສິຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ວາ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຏິຎ຺ຎາຄຫຓວເສນ ເທສນາໂສຕປຕິຕໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາຕິ ‘‘ຕ຺ຍາຫໍ ມນ຺ເຕ ອຘີຍາມິ, ‘ສາຈຣິຍໂກ’ຕິ ຕ຺ວໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ປຏິຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ປຏິຎ຺ຎາ ຄຫິຕາ, ຕຖາ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ ອມ຺ພຏ຺ຐ, ຕາວຕາ ຕ຺ວໍ ຠວິສ຺ສສິ ອິສິ ວາ ອິສິຕ຺ຖາຍ ວາ ປຏິປນ຺ໂນ ສາຈຣິຍໂກຕິ, ໂນ ຫິທໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ເອວໍ ອິຘ ປຏິຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

໒໘໖. ນິຣາມຄນ຺ຘາຕິ ກິເລສາສຸຈິວເສນ ວິສ຺ສຄນ຺ຘຣຫິຕາ. ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘາຕິ ອິຕ຺ຖີນໍ ຄນ຺ຘມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອວິສຫເນນ ອິຕ຺ຖິຄນ຺ຘຣຫິຕາ. ຣໂຊຊລ຺ລຘຣາຕິ ປກຕິຣຊເສທາທິຊລ຺ລຘຣາ. ປາກາຣປຸຣິສຄຸຕ຺ຕີຕິ ປາກາຣາວຣຓໍ, ປຸຣິສາວຣຓຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ນິຣາມຄນ຺ຘາ’’ຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ທສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘາ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ເອກວິຫາຣິຕໍ, ‘‘ຣໂຊຊລ຺ລຘຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຓ຺ຑນວິຠູສນາຠາວໍ, ‘‘ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປພ຺ພຕປາເທສຸ ວສິໍສູ’’ຕິ ເອເຕນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ປຫາຍ ວິວິຕ຺ຕວາສໍ, ‘‘ວນມູລຜລາຫາຣາ ວສິໍສູ’’ຕິ ເອເຕນ ສາລິມໍໂສທນາທິປຓີຕາຫາຣ ປຏິກ຺ເຂປໍ, ‘‘ຍທາ’’ຕິອາທິນາ ຍານວາຫນປຏິກ຺ເຂປໍ, ‘‘ສພ຺ພທິສາສູ’’ຕິອາທິນາ ຣກ຺ຂາວຣຓປຏິກ຺ເຂປໍ. ເອວຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາປກ຺ຂິກໍ ສາຈຣິຍກສ຺ສ ອມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ວຸຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ສມ຺ມາປຏິປທາປກ຺ຂິກາປິ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຸຕ຺ຕິ ອຣິຍວິນເຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາເຍວ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ເຕ ຠວິສ຺ສຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕາຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວາ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິປິ ວິຠາເວຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ວກ຺ຂມານາຍ ປາຬິຍາ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ.

ທຸສ຺ສປຏ຺ຏິກາ ທຸສ຺ສປຏ຺ຏໍ. ທຸສ຺ສກລາໂປ ທຸສ຺ສເວຓີ. ເວຐເກຫີຕິ ເວຐກປຏ຺ຏເກຫິ, ທຸສ຺ເສຫິ ສໍເວເຐຕ຺ວາ ກຕນມິຕຜາສຸກາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຣິກາຍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ. ກປ຺ປິຕວາເລຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ມສ຺ສຸ ກປ຺ປາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ວິຍ ຫິ ກປຸສທ຺ໂທ ເຉທເນ ວຕ຺ຕຕິ. ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສູຕິ ຄີວາສີສວາລຘີສຸ. ວາລາຕິ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຊາຍມານາ ໂລມາ. ສຫຈຣຓວເສນ, ຐານີນາເມນ ວາ ‘‘ກຸຕ຺ຕວາລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວາຬຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາຐໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາຬຣູປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ປາຬິຍານເປກ຺ຂນເມວ ເຕສໍ ໂທໂສ. ‘‘ກຸຕ຺ຕວາເລຫິ ວຬວາຣເຖຫີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມນ຺ຕານຄຣນ຺ຕິ ນຄຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ. ປາກາຣສ຺ສ ອໂຘຠາເຄ ກຕສຸຘາກມ຺ມໍ ຐານໍ ນຄຣສ຺ສ ສມີເປ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປກາຣກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ອຸປກາຣິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຄຣສ຺ສ ອຸປກາຣິກາ ເອຕາສນ຺ຕິ ນຄຣູປກາຣິກາໂຍ, ຣາຊຘານີອເປກ຺ຂາຍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ມຕີຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາວເສນ ອເນກໍສິກຊານນາ. ອຸປຣິ ເທສນາຍ ອວຑ຺ຒກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາຬິຍໍ ໂສ ມໍ ປຎ຺ເຫນາຕິ ໂສ ຊໂນ ມໍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ໂສເຘຍ຺ຍ. ອຫໍ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ໂສເຘສ຺ສາມີຕິ ອຫມ຺ປິມໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາວເສນ ໂສເຘສ຺ສາມີຕິ ຍຖາຣຫມຘິກາຣວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທ຺ເວລກ຺ຂຓທສ຺ສນວຓ຺ຓນາ

໒໘໗. ‘‘ນິສິນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ວິເສສນໍ ວາ. ສງ຺ກຸຈິເຕ ອິຣິຍາປເຖ ອນວເສສໂຕ ລກ຺ຂຓານໍ ທຸພ຺ພິຠາວນໂຕ ‘‘ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ສຸວິຠາວນໂຕ ປນ ‘‘ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ປຣິເຍສນສຸຂຕ຺ຖເມວ ຕທາຈິຓ຺ຓຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຕິ ທຸວິເຘນປິ ກາຣເຓນ.

ຄເວສີຕິ ຎາເຓນ ປຣິເຍສນມກາສິ. ຄຓຍນ຺ໂຕຕິ ຎາເຓເນວ ສງ຺ກລຍນ຺ໂຕ. ສມານຍີຕິ ສມ຺ມາ ອານຍິ ສມາຫຣິ. ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຫ ວຕາ’’ຕິອາທິ. ອນຸປສຄ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ປທໍ ກຕ຺ຖຈິ ສອຸປສຄ຺ຄມິວ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈກໍ ຍຖາ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠູ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ສຣີຣປ຺ປເທສໂຕ. ກິຈ຺ຉຕີຕິ ກິລມຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສກ຺ໂກຕິ ທຏ຺ຐຸ’’ນ຺ຕິ. ຕາຍາຕິ ‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ. ຕໂຕຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ອຄມນໂຕ. ເອວໍ ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອາສິສນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍສຍຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກງ຺ຂາຍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກງ຺ຂາຍາຕິ ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ປເທນ ວຸຕ຺ຕາຍ ກງ຺ຂາຍ. ອສຕ຺ວປຘານຎ຺ຫິ ອາຂ຺ຍາຕິກໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອວຕ຺ຖາປເຠທຄຕາ ວິມຕິ ເອວ ‘‘ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕິປ຺ປກາເຣຫິ ສໍສຍຘມ຺ເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາລຸສິຍຠາໂວຕິ ອປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ເຫຕຸຠູໂຕ ອາວິລຠາໂວ.

ວຕ຺ຖິໂກເສນາຕິ ນາຠິຍາ ອໂຘຠາຄສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຊາເຕນ ລິງ຺ຄປສິພ຺ພເກນ. ‘‘ອຓ຺ຑໂກໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒, ໑໘໙; ໒.໒໗; ອ. ນິ. ໗.໗໑; ປາຣາ. ໑໑) ວິຍ ຫິ ໂກສສທ຺ໂທ ປຣິເວຐກປສິພ຺ພເກ ວຕ຺ຕຕິ. ວຕ຺ເຖນ ຄຸຫິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂກໂສຫິຕໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ສຸວິສຸທ຺ຘກຎ຺ຈນມຓ຺ຑລສນ຺ນິຠໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສຓ຺ຐານສນ຺ນິເວສສຸນ຺ທຣຕາຍ ອາຊາເນຍ຺ຍຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ວຣງ຺ຄປຣມຈາຣຸຠາວໍ, ວິກສມານຕປນິຍາຣວິນ຺ທສມຸຊ຺ຊລເກສຣາວຕ຺ຕວິລາສໍ, ສຎ຺ຌາປຠານຸຣຎ຺ຊິຕຊລວນນ຺ຕຣາຠິລກ຺ຂິຕສມ຺ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລໂສຠຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິຍາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຣາຊຕິ, ຍໍ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣມເລຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ, ຈິຣກາລປຣິຈິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຘິກາຣຕາຍ, ສຓ຺ຐິຕສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂກປີນມ຺ປິ ສມານໍ ອໂກປີນເມວ ຊາຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ວຣວາຣຓສ຺ເສວາຕິ ວຣຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ອິວ. ປຫູຕຠາວນ຺ຕິ ປຸຖຸລຠາວໍ. ເອຕ຺ເຖວ ຫິ ຕສ຺ສ ສໍສໂຍ. ຕນຸມຸທຸສຸກຸມາຣາທີສຸ ປນສ຺ສ ຄຸເຓສຸ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນາໂຫສິ.

໒໘໘. ‘‘ຕຖາຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສມາສປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍຣູປ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຍຖາ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ໂກໂສຫິຕໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫມທ຺ທສ຺ສ, ຕຖາ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມຠິສງ຺ຂຣເຓ. ອິມິນາ ຫິ ‘‘ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣີ’’ຕິອາທິປາຬິປຣາມສນໍ, ອໂຕ ເຈຕ຺ຖ ສຫ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣນເຍນ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫທສ຺ສນກາຣຓໍ ມິລິນ຺ທປຎ຺ຫາປາເຐນ (ມິ. ປ. ໓.໓) ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫທສ຺ສເນ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ. ນ ຫິ ຕໍ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ເອວໍ ປຣາມສິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣນໂຍ ຈ ອວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ກິເມຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ເຕນ ຉຬຠິຎ຺ເຎນ ວາທີວເຣນ ຠທນ຺ຕນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຫິຣີ ກຣີຍເຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິຣິກຣຓໍ, ຕເທວ ໂອກາໂສ ຕຖາ, ຫິຣິຍິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ອຸຕ຺ຕຣສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣມາຓວສ຺ສ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໔). ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈເຕສໍ ວຕ຺ຖຸ ສຸຕ຺ຕນິປາຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຉາຍນ຺ຕິ ປຏິພິມ຺ພໍ. ກຖໍ ທສ຺ເສສິ, ກີທິສໍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິ. ຉາຍາຣູປກມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິພິມ຺ພຣູປກເມວ, ນ ປກຕິວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ, ຕຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕານໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປກມຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ສທິສວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາວຍວໍ ອິທ຺ຘິມຍໍ ພິມ຺ພກເມວ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປກຕ຺ເຖນ ກ-ກາເຣນ ວິເສສິຕວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຉາຍາຣູປກມຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໘) ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ຕເທຕໍ ຠທນ຺ຕນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ເຕນ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂຕຉາຍາຣູປກມຕ຺ຕທສ຺ສນວຈເນນ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ຂີເຣນ ຂີຣໍ, ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາວຈເນເນວ ຫິ ເສສພຸທ຺ຘຣູປສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓ ອທສ຺ສິຕຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ນິວາສນນິວຕ຺ຖຕາທິວຈເນນ ປເນຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕານໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ຉາຍາຣູປກສ຺ສ ນິວາສນາທິອພຫິຄຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ຈ ໂຈເທຕພ຺ພໍ ‘‘ກຖໍ ນິວາສນາທິອນ຺ຕຣຄຕໍ ຉາຍາຣູປກໍ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ, ກຖຎ຺ຈ ອມ຺ພຏ຺ໂຐ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິວິສໂຍຕິ. ຉາຍໍ ທິຏ຺ເຐຕິ ຉາຍາຍ ທິຏ຺ຐາຍ. ເອຕນ຺ຕິ ຉາຍາຣູປກໍ. ພຸຊ຺ຌນເກ ສຕິ ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ຫທຍມໍສໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິນ຺ເນຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ກລ຺ໂລສີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຕ຺ວໍ ກຸສໂລ ເຉໂກ ອສິ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາມຄ຺ໂຄ ອຸປປນ຺ໂນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກຸສໂລ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາວສາເນ ‘‘ກລ຺ໂລ’’ ອິຈ຺ເຈວ ທິຏ຺ໂຐຕິ.

ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາຕິ ມຸຂໂຕ ນີຫຣຓວເສນ ກຓ຺ຓໂສຕາທິອຠິມຸຂໍ ປຓາເມຕ຺ວາ, ອຘິປ຺ປາຍເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນີຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖິນສູຈິໍ ວິຍາຕິ ຆນສຸຂຸມຠາວາປາທເນນ ກກ຺ຂຬສູຈິມິວ ກຕ຺ວາ. ຕຖາກຣເຓນາຕິ ກຖິນສູຈິໍ ວິຍ ກຣເຓນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຫູຕຊິວ຺ຫາຍ. ມຸທຸຠາໂວ, ທີຆຠາໂວ, ຕນຸຠາໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ ອມຸທຸໂນ ຆນສຸຂຸມຠາວາປາທນຕ຺ຖມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ມຸທຸເມວ ຆນສຸຂຸມຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາກຣເຓນ ມຸທຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຘູເມນ. ຍສ຺ມາ ຈ ມຸທຸເຍວ ຆນສຸຂຸມຠາວາປຊ຺ຊເນນ ທີຆຄາມິ, ຕສ຺ມາ ກຓ຺ຓໂສຕານຸມສເນນ ທີຆຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຸທຸ ເອວ ຆນສຸຂຸມຠາວາປຊ຺ຊເນນ ຕນຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນາສິກາໂສຕານຸມສເນນ ຕນຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ອປຸຖຸລສ຺ສ ຕຖາປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນລາຏຈ຺ຉາທເນນ ປຸຖຸລຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

໒໘໙. ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໙໐. ມູລວຈນໍ ກຖາ. ປຏິວຈນໍ ສລ຺ລາໂປ.

໒໙໑. ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໔໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໐໒) ວິຍ ກ-ສທ຺ໂທ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕເມວ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕເມວາຕິ ປຓ຺ຑິຕຠາວເມວ, ອມ຺ພຏ຺ຐເມວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອມ຺ພຏ຺ຐຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ຈ ອມ຺ພຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ປນ ອນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຫນ຺ໂຕ ປຸຖຸວຈເນນ ວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍເທວ ໂຂ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນິຍມວຈນສ຺ສ ‘‘ເອວຣູເປນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິຍມວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິນາ. ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມວຈນຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອທິເສ ອຕ຺ຖຈຣເກ’’ຕິ. ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສຸຄຕິຍໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖຈຣເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ອນຕ຺ຖຈຣກຕໍເຍວ ວິຠາເວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຸປເນຍ຺ຍ ອຸປເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຕ຺ວາທ຺ຍນ຺ຕໍ ວິຈ຺ຉາວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ອຸປເນຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຕໍ ໂທສໍ ອຸປນີຍ ອຸປນີຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ທາສາທິຠາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປາເຕສີຕິ ປວຏ຺ຏນວເສນ ປາເຕສິ. ຍຎ຺ຈ ອຄມາສິ, ຕມ຺ປິ ອສ຺ສ ຕຖາຄມນສງ຺ຂາຕໍ ຐານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ.

ໂປກ຺ຂຣສາຕິພຸທ຺ຘູປສງ຺ກມນວຓ຺ຓນາ

໒໙໒-໓-໖. ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ໂມທນີຍກຖາຍປິ ກາໂລ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອາຄມາ ນູຕິ ອາຄໂຕ ນຸ. ໂຂຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ເອຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິວາເສຕູຕິ ສາທິຍຕຸ, ຕໍ ປນ ສາທິຍນໍ ອິຘ ມນສາວ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ນ ກາຍວາຈາຫີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ອຊ຺ຊ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຊ຺ຊຕນໍ, ປຸຎ຺ຎໍ, ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຎ຺ຈ, ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣນ຺ຕິ ອຸປກາຣໍ, ສກ຺ກາຣໍ ວາ. ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອຈາເລຕ຺ວາ.

໒໙໗. ‘‘ສຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫຕ຺ເຖນາ’’ຕິ. ສຸຫິຕນ຺ຕິ ຘາຕໍ, ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ຂາຠາເວນ ວາ ສຸຂິຕໍ. ຍາວທຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍາວ ອຕ຺ໂຖ, ຕາວ ໂຠຊເນນ ຕທາ ກຕໍ. ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ນິມນ຺ຕນປວາຣຓາຕິ ອາຫ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຸຂວິກາເຣນ, ວຈີເຠເທນ ຈ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເອກກ຺ຂເຓປິ ຈ ຕຖາປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ໂອນີຕາ ປຕ຺ຕໂຕ ປາຓິ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓີຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວິສໂຍ ຕິປໂທ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ. ມຸທ຺ຘຊຓ-ກາເຣນ, ປນ ສຎ຺ໂຎຄຕ-ກາເຣນ ຈ ໂອຓິຕ຺ຕສທ຺ໂທ ວິນາຠູເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂອຓິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິປິ ປາໂຐ’’ຕິອາທິນາ. ສຸຈິກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ໂອຓິຕ຺ຕສທ຺ໂທ. ໂອຓິຕ຺ຕໍ ອາມິສາປນຍເນນ ສຸຈິກຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປາຓິ ຈ ອສ຺ສາຕິ ຫິ ໂອຓິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ໂອຓິຕ຺ຕໍ ນານາຠູຕໍ ວິນາຠູຕໍ, ອາມິສາປນຍເນນ ວາ ສຸຈິກຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປາຓິໂຕ ອສ຺ສາຕິ ໂອຓິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໒໓) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມວຈນໍ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສໍສນ຺ທນໂຕ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ເອວໍຠູຕນ຺ຕິ ‘‘ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຠູຕໍ.

໒໙໘. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພໍ ກຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິກຖ’’ນ຺ຕິ. ກາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ, ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ໂພຘິໂຕ ໂຫຕິ – ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ສຸກຣຕ຺ຕາ, ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ກເຖຕພ຺ພາ. ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ວິນິສ຺ສຏຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ເຈ ທານສີລໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ, ອຍໍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສີລກຖານນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖາ. ຕາຍ ຫິ ເອວໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິເມຫິ ທານສີລມເຍຫິ, ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ເອຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ນາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ລທ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຖາ ປນ ເຕຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄກຖານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄກຖາ. ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ຕທຘິຄມຸປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກາມານໍ ອາທີນໂວ, ໂອກາໂຣ, ສໍກິເລໂສ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພ. ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ ຫິ ສພ຺ເພ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ, ປເຄວ ອິຕເຣຕິ ອາທີນໂວ, ສພ຺ເພປິ ກາມາ ຫີນາ ຄມ຺ມາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອນຣິຍາ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕາຕິ ລາມກຠາໂວ ໂອກາໂຣ, ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ສໍກິເລໂສ, ສພ຺ພສໍກິເລສວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ໂພຘິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ໂຄຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອາທ຺ຍຕ຺ເຖນ ກາມາທີນວາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ ສີລກຖໍ ສຄ຺ຄກຖໍ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໓.໒໖) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ກສິ-ສທ຺ໂທ ຎາເຓນ ຄຫເຓຕິ ອາຫ ‘‘ຄຫິຕາ’’ຕິອາທິ. ສາມໍສທ຺ເທນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອສາຘາຣຓາ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຘິຄເມ ປຣູປເທສວິຄຕຕ຺ຕາ, ເອເກເນວ ໂລເກ ປຐມໍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ເຎສມສາຘາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໓ ອາທໂຍ) ວິຍ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ນ ຈ ຈູຬຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖) ວິຍ ອາສວກ຺ຂໂຍ. ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ, ນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິຈ຺ຈວເສນາຕິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘກິຈ຺ຈວເສນ.

ໂປກ຺ຂຣສາຕິອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໙. ປາຬິຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຈກ຺ຂາທິທສ຺ສນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຓປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎາປິ ກາຍຄມນາທິປຕ຺ຕິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນສາ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ເອກເທສໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຘມ຺ມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນສ຺ສ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘເມວ ທີເປຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິຈຕຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຬ຺ຫໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ປນ ເອກເມວ ຎາຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ສາເຘນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ຕາທິສໍ ໂລເກ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ອາຄໂມ ວາ ຕາທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ປທີໂປ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ວຏ຺ຏິໍ ທຫຕິ, ສ຺ເນຫໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ອາໂລກຎ຺ຈາປິ ທສ຺ເສຕິ, ເອວເມຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ທຸກ຺ເຂເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍເປຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໙໔) ສຸຕ຺ຕປທມ຺ເປຕ຺ຖ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ສປ຺ປຏິຠຍກນ຺ຕາຣສທິສາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອເນນ ວິຕິຓ຺ຓາ. ວິຄຕາ ກຖໍກຖາຕິ ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິກາ ກຖໍກຖາ ອສ຺ສ ວິຄຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ. ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ຈ ສີລາທິຄຸເຓສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ວິສາຣທຠາວໍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕ. ສາຍໍ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ ກຕ຺ຖາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຕ຺ຖ? ສຕ຺ຖຸສາສເນ’’ຕິ ອາຫ. ອຕ຺ຕນາວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຈ ນ ອສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ປໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຘິປ຺ປາຍມາຫ ‘‘ນ ປຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ. ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ວາ, ນ ປຣໍ ປຈ຺ເຈຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍຕີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ອວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຣໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຈ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫີຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມຕ຺ເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ເອວໍ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ອງ຺ເຄສູຕິ ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຸນ຺ທຣຠາເວນ ສາຕິສຍານິ ອງ຺ຄານິ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອງ຺ຄາ. ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຕິສຍວິສິຏ຺ເຐ ອຕ຺ຖິຕາອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ປຘານໂຕ ຣາຊກຸມາຣາ, ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ປນ ຊນປໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອງ຺ຄາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາປິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ ເອວ. ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສາ ຈາຣິກາຍ ກາຣຓວຈນໍ. ອາຄມເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປນວເສນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ນານຸຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນີລາໂສກກຓິກາຣໂກວິຬາຣກຸນ຺ທຣາຊຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ຕໍ ຈມ຺ປກວນໍ ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມປຏິມຓ຺ຑິຕໍ, ນ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂານຎ຺ເຎວ ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມຕາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປາຍ ປນ ຘາຕຸຍາ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂາວ ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓມ຺ປິ ກຸສຸມໍ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ. ອິທານິປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ເທເສ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ຍຖາຣຸຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ກຸສຸມຄນ຺ຘສຸຄນ຺ເຘຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມິສ຺ສການໍ, ສຸທ຺ຘຈມ຺ປການໍ ວາ ກຸສຸມານໍ ຄນ຺ເຘຫິ ສຸຄນ຺ເຘ. ເອວໍ ປນ ວທນ຺ໂຕ ນ ມາປນກາເລເຍວ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ອຖ ໂຂ ອປຣຠາເຄປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມາປນກາເລ ຫິ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂານມຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ຕໍ ນຄຣໍ ‘‘ຈມ຺ປາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາຕິ ອຘິປຕິຠາວໂຕ. ເສນາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເສນິໂກ, ສ຺ເວວ ເສນິໂຍ. ພຫຸຠາວວິສິຏ຺ຐາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຕາ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈເຍນ ໂຊຕິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສຕາຍາຕິ ອຸຕ຺ຕມຊາຕິສຸວຓ຺ຓສທິສຕາຍ. ຈູຬທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສນິໂຍ’’ຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ພິມ຺ພີຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ນາມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສາຣຠູໂຕ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ອຕ຺ຕຠາວສມິທ຺ຘິຍາ ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘໐).

໓໐໑-໒. ສໍຫຕາຕິ ສນ຺ນິປຕນວເສນ ສງ຺ຆຏິຕາ, ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເກກິສ຺ສາຍ ທິສາຍາຕິ ເອເກກາຍ ປເທສຠູຕາຍ ທິສາຍ. ປາຬິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການມຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສງ຺ຆີ’’ຕິ ປຸຖຸຕ຺ເຕ ເອກວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໐໑, ໓໐໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຆີຕິ ປນ ທີຆວເສນ ພຫຸວຈນມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ. ອຄຓາຕິ ອສມູຫຠູຕາ ອຄຓພນ຺ຘາ, ‘‘ອຄຓນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ, ສງ຺ຂ຺ຍາຕ຺ຖສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ສງ຺ຂ຺ຍາ ອຕ຺ຖີຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປຸພ຺ເພ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ອຄຓາປິ ປຈ຺ຉາ ພຫິນຄເຣ ຄຓໍ ຠູຕາ ປຕ຺ຕາຕິ ຄຓີຠູຕາຕິ. ອຠູຕຕພ຺ຠາເວ ຫິ ກຣາສຠູໂຍເຄ ອ-ກາຣສ຺ສ ອີ-ກາຣາເທໂສ, ອີປຈ຺ຈໂຍ ວາ. ຣາຊຣາຊຎ຺ຎາທີນໍ ທຓ຺ຑຘໂຣ ປຸຣິໂສວ ຕໂຕ ຕໂຕ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ຕາຍນໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ຂຕ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ໂສ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເຕຫິ ເປສິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ໂທສໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕວເສນ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ກເຖຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກຸລາປເທສາທິນາ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓເມຕສ຺ສາຕິ ມຫາມຕ຺ໂຕ.

ໂສຓທຓ຺ຑຄຸຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ ຣຊ຺ຊານິ ນາມ, ວິສິຏ຺ຐານິ ຣຊ຺ຊານິ ວິຣຊ຺ຊານິ, ຕາເນວ ເວຣຊ຺ຊານິ, ນານາວິຘານິ ເວຣຊ຺ຊານິ ຕຖາ, ເຕສຸ ຊາຕາຕິອາທິນາ ຕິຘາ ຕທ຺ຘິຕນິພ຺ພຈນໍ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕີຕິ. ຍຎ຺ຎານຸຠວນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸຠວນຕ຺ຖໍ. ເຕຕິ ນານາເວຣຊ຺ຊກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ຕສ຺ສາຕິ ໂສຓທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕມພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອຠິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ວິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຸຄ຺ຄຕຕໂຣ, ອຸຬາໂຣ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອາວຏ຺ຏນີມາຍາ ວຸຕ຺ຕາວ. ລາຠມຈ຺ເຉເຣນ ນິປ຺ປີຬິຕຕາຍ ອສນ຺ນິປາໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອງ຺ເຄຕິ ຄເມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຎາເປຕິ, ສຍໍ ວາ ອງ຺ຄີຍຕິ ຄມີຍຕິ ຎາຍຕີຕິ ອງ຺ຄໍ, ເຫຕຸ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ໂລກຘມ຺ມຕານຸສ຺ສຣເຓນ ອປຣານິປິ ກາຣຓານິ ອາຫໍສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ທ຺ວີຫິ ປກ຺ເຂຫີຕິ ມາຕຸປກ຺ເຂນ, ປິຕຸປກ຺ເຂນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຎາຕິປກ຺ເຂຫິ. ‘‘ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ’’ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖເກເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ສຸຊາຕຕ຺ຕໍ ວິຊາເນຍ຺ຍ, ສຸຊາຕສທ຺ໂທ ຈ ‘‘ສຸຊາໂຕ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙) ອາໂຣຫສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິວເສເນວ ສຸຊາຕຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຠໂຕ ມາຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ’’ຕິອາທິ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ, ມາຕຸປກ຺ຂໂຕ ຈ ປິຕຸປກ຺ຂໂຕ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິເຘນ ຎາຕິປຣິວຏ຺ເຏນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ອິມິນາປິ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘາ ເຕ ມາຕຸຄຫຓີ’’ຕິ, ສໍສຸທ຺ຘາວ ອນຎ຺ຎປຸຣິສສາຘາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂນຣສປຸຕ຺ຕວເສນາປິ ຫິ ໂລເກ ມາຕາປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນສ຺ສ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ, ຕຕິຍາວຏ຺ຏສງ຺ຂາໂຕ ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປເທໂສ ສມເວປາກິນິຍາຕິ ສມວິປາຈນິຍາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ເຕ. ຍຖາຠຸຕ຺ຕມາຫາຣໍ ວິປາຈນວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ຄຫຓີ, ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ, ຍາ ‘‘ອຸທຣຄ຺ຄີ’’ຕິ ໂລເກ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ປິຕຸປິຕາຕິ ປິຕຸໂນ ປິຕາ. ປິຕາມໂຫຕິ ອາມຫ-ປຈ຺ຈເຍນ ຕທ຺ຘິຕສິທ຺ຘິ. ‘‘ຈຕຸຍຸຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຕໍ ຕທຕ຺ເຖ ຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກາລວິເສໂສ ຍຸຄໍ ນາມ. ເອຕໍ ຍຸຄສທ຺ເທນ ອາຍຸປ຺ປມາຓວຈນໍ ອຠິລາປມຕ຺ຕໍ ໂລກໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕເມວ, ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໂຕ ປນ ປິຕາມໂຫເຍວ ປິຕາມຫຍຸຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວ ປຘານຠາເວນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປິຕາມຫໂຕ ອຸປຣິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພປຸຣິສາ’’ຕິ, ຕທວເສສາ ປຸພ຺ພກາ ຉ ປຸຣິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍມຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ – ມາຕາ ຈ ປິຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍ ຍຸໂຄ ທ຺ວນ຺ໂທ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຈ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ມາຕາມໂຫປິ ຄຫິໂຕ. ຍຸຄສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ເອກເສໂສ ‘‘ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ’’ຕິ, ອໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຎາຕິປຣິວຏ຺ເຏ ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ອິທໍ ກາກາເປກ຺ຂນມິວ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘຄຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ປຸຣິໂສ, ຕາວ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕເຂໂປ. ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘຖາລິປາກາທີສຸ ນ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ນ ອຸປກຸຏ຺ໂຐຕິ ນ ອຸປກ຺ໂກສິໂຕ. ‘‘ຊາຕິວາເທນາ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິປີຕິ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ…ເປ… ຍຸຄາ’’ຕິ ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິກຠາວກິຕ຺ຕນໂຕ, ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເອເຕນ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕີຕິ.

ອິສ຺ສໂຣຕິ ອາຘິປເຕຍ຺ຍສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມພເລນ ອີສນສີໂລ, ສາ ປນສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປາກຏາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ອຑ຺ຒຠາວປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຑ຺ໂຒຕິ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ມຫນ຺ຕໍ ຘນມສ຺ສ ຠູມິຄຕໍ, ເວຫາສຄຕຎ຺ຈາຕິ ມຫທ຺ຘໂນ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ, ອຍເມວ ຈ ປາໂຐ ອຘຸນາ ທິສ຺ສຕິ. ອຄຸຓໍເຍວ ທສ຺ເສມາຕິ ອນ຺ວຍໂຕ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຠຄວໂຕ ອນຸປສງ຺ກມນກາຣຓໍ ອຄຸຓເມວ ທສ຺ເສມ.

ອຘິກຣູໂປຕິ ວິສິຏ຺ຐຣູໂປ ອຸຕ຺ຕມສຣີໂຣ. ທສ຺ສນໍ ອຣຫຕີຕິ ທສ຺ສນີໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນໂຍຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ປສາທໍ ອາວຫຕີຕິ ປາສາທິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ປສາທຊນນໂຕ’’ຕິ. ໂປກ຺ຂຣສທ຺ໂທ ອິຘ ສຸນ຺ທຣຕ຺ເຖ, ສຣີຣຕ຺ເຖ ຈ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍາ. ປກາສນິເຍນ ປຣິສຸທ຺ຘນິມິຕ຺ເຕນ ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ວຓ຺ຓຕາ, ສາ ຈ ວຓ຺ຓນິສ຺ສິຕາຕິ ອເຠທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕເມນ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິ. ສຣີຣໍ ປນ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ຐໍ ກຣຈຣຓຄີວາສີສາທິສມຸທາຍໍ, ຕຎ຺ຈ ອວຍວຠູເຕນ ສຓ຺ຐານນິມິຕ຺ເຕນ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ໂປກ຺ຂຣຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣີຣສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ, ອຸຕ຺ຕມາຍ ສຣີຣສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖວສາ ຫິ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ. ສພ຺ເພສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ເຓສຸປິ ເສຏ຺ເຐນ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ວຈ຺ຉສສທ຺ໂທ ສຣີຣາເຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຉສີຕິ ອຸຕ຺ຕມສຣີຣາໂຠ, ສຸວຓ຺ຓາໂຠ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣສທິເສເນວ ສຣີເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ຕຕໍ. ໂອກາໂສຕິ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຏ຺ຐານໍ. ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອວຍວປາຣິປູຣິຍາ ຈ ທສ຺ສນສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ຂຸທ຺ທໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາເນວາ’’ຕິອາທິ.

ສີລນ຺ຕິ ຍມນິຍມລກ຺ຂຓໍ ສີລໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວຸທ຺ຘໍ ວທ຺ຘິຕນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ‘‘ວຸທ຺ຘສີລີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸທ຺ຘສີເລນາຕິ ສພ຺ພທາ ສມ຺ມາໂຍຄໂຕ ວຸທ຺ເຘນ ຘຸວສີເລນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປທຕ຺ຕຍມ຺ເປຕໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໂຕ ວິສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທໍ ວຸທ຺ຘສີລີປທສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈສີລໂຕ ປຣໍ ຕຕ຺ຖ ສີລສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ເຕສມຊານນໂຕ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈສີລມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອາຫ.

ວາຈາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນຕາ ເອວ ສຸນ຺ທຣຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸນ຺ທຣາ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ’’ຕິ. ຐານກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສິກ຺ຂາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ກສ຺ສຈິປິ ອນູນຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອກ຺ຂຣານິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອກ຺ຂຣເມວ ຫິ ຕໍຕທຕ຺ຖວາຈກຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປທໍ. ອຖ ວາ ປທເມວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊກຕ຺ຕາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສິຖິລຘນິຕາທິອກ຺ຂຣປາຣິປູຣິຍາ ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ປຣິມຓ຺ຑລໍ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນເມຕິສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ອປິຈ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ນາມາທິ, ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ, ເຕສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເນ ສາຘນຕາຍ ວາຈາວ ກຣຓໍ ວາກ຺ກຣຓນ຺ຕິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທາຫຣຓໂຆໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈີເຠທສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ເຕນ ວາ ຠາສິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ປູເຣ ຄຸເຓຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວ ຠວາຕິ ໂປຣີ. ປຸນ ປຸເຣຕິ ຣາຊຘານີມຫານຄເຣ. ຠວຕ຺ຕາຕິ ສໍວຑ຺ຒຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມາລຕ຺ຕເນນາຕິ ສຸຂຸມາລຠາເວນ, ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ມຸທຸສຓ຺ຫຕ຺ຕມາຫ. ອປລິພຸທ຺ຘາຍາຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ອປຣິໂຍນທ຺ຘາຍ, ເຫຕຸຄພ຺ຠປທເມຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາຠາໂວຕິ. ຑໍເສຕ຺ວາ ວິຍ ເອກເທສກຖນໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສຓິກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ ກຖນໍ ວິລມ຺ພິຕໍ, ‘‘ສນ຺ນິທ຺ຘວິລມ຺ພິຕາທີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສທ຺ເທນ ອຊນກໍ ວຈິນໍ, ມມ຺ມກສງ຺ຂາຕໍ ວາ ເອກກ຺ຂຣເມວ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມຸຈ຺ຈາຣຓໍ ສນ຺ນິທ຺ຘໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ທຸກ຺ຂລິຕານຸກຑ຺ຒິຕາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຬາຄເຬນາຕິ ເອຬາປຄ຺ຆຣເຓນ. ‘‘ເອຬາ ຄຬນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລາລາ ວາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປສ຺ເສ’ຬມູຄໍ ອຸຣຄໍ ທຸຊິວ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໗.໔໙) ວິຍ ຫິ ເອຬາສທ຺ໂທ ລາລາຍ, ເຂເຬ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຂຬຜຸສິຕານີຕິ ເຂຬພິນ຺ທູນິ.

ຕຕ຺ຣາຍມຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ – ເອລນ຺ຕິ ໂທໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໘, ໑໙໔) ວິຍ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ ຈ ສໂທສເມວ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ເອລໍ ປຄ຺ຆຣາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວາຈາ ເອລຄຬາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕພ຺ພິປຣີຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ອຕ຺ຖປາຣິປູຣິໍ ວທຕິ. ວິຎ຺ຎາປນສທ຺ເທນ ເອຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຊຣາຊິຓ຺ຓຕາຍ ຊິຓ຺ໂຓຕິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈາທິຠາວມາປາທິໂຕ. ວຸທ຺ຘິມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸທ຺ຘິຍາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ມຫລ຺ລກຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຣກາລປ຺ປສຸໂຕ’’ຕິ. ອທ຺ຘສທ຺ໂທ ອທ຺ຘານປຣິຍາໂຍ ທີຆກາລວາຈໂກ. ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ’’ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ຊປສາສນປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ກຕໍ ວໂຍຄຫຓໍ ໂອສານວຍາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິຍຠາໂຄຕິ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ຕິຘາ ກເຕສຸ ຠາເຄສຸ ຕຕິໂຍ ໂອສານຠາໂຄ. ປຈ຺ເຈກໍ ເຕຕ຺ຕິໍສວສ຺ສໂຕ ຈ ອຘິກມາສປກ຺ຂາທິປິ ວິຠຊີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິເມ ວສ຺ເສ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠມານມາສປກ຺ຂທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ຫິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວໂຍ ໂກຏ຺ຐາໂສ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ປຈ຺ຉິມວໂຍ ນາມ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິຍຠາໂຄ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິໂຣໂຘ ຠເວຍ຺ຍາຕິ.

ເອວໍ ເກວລຊາຕິວເສນ ປຐມວິກປ຺ປໍ ວຕ຺ວາ ຄຸຓມິສ຺ສກວເສນປິ ທຸຕິຍວິກປ຺ປໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ນາຍໍ ຊິຓ຺ຓຕາ ວໂຍມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ກຸລປຣິວຏ຺ເຏນ ປຸຣາຓຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຊິຓ຺ໂຓຕິ ໂປຣາໂຓ’’ຕິອາທິ. ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວໂຍຕິ ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕກຸລປຣິວຏ຺ໂຏ, ເຕນາສ຺ສ ກຸລວເສນ ອຸທິໂຕທິຕຠາວມາຫ. ‘‘ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຊາຕິວຸທ຺ຘິຍາ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຄຸຓວຸທ຺ຘິຍາ ຈ ຕໂຕ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ‘‘ວຸທ຺ໂຘຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸທ຺ຘິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວກ຺ຂມານໍ ປຕິ ປາຣິເສສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຫຕໍ. ຕຖາ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍປິ ເຕເນວ ປເທນ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ຈ ອນວເສສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫລ຺ລໂກຕິ ວິຠວມຫນ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຸຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິວີຖິໍ ອໂວກ຺ກມ຺ມ ຈຣຓວເສນ ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຊາຕິວຸທ຺ຘຠາວມນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕມ຺ປິ ອນ຺ຕິມວຍໍ ປຈ຺ຉິມວຍເມວ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສາຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ. ອິມິນາ ຫິ ປຈ຺ຉິມວຍວເສນ ຊາຕິວຸທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ພຸທ຺ຘຄຸຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ຕາທິເສຫິ ມຫານຸຠາເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ຐປນມ຺ປິ ນ ມາທິສານໍ ປຓ຺ຑິຕຊາຕີນມນຸຈ຺ຉວິກໍ, ກຸໂຕ ປນ ອຸກ຺ກໍສວເສນ ຐປນນ຺ຕິ ອິທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ປນ ເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍປິ ຄຸຓາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສທິສາ, ເຕປິ ຄຸເຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕເຣເຍວ ມຎ຺ຎມາໂນ ປກາເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສທິສາຕິ ຈ ເອກເທເສນ ສທິສາ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພຖາ ສທິສາ ເກຈິປິ ຄຸຓາ ອຎ຺ເຎສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ‘‘ໂກ ຈາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຫຎ຺ຈ ກີທິໂສ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ສທິໂສ ຠວິສ຺ສາມິ, ສມຓສ຺ສ…ເປ… ຄຸຓາ ຈ ກີທິສາ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ສທິສາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສາຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ. ເກຈິ ນວໍ ປາຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍເມວ ມູລປາໂຐ ຍຖາ ຕໍ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ຈາຫໍ ໂຠ ໂຄຕມ ສາຈຣິຍໂກ, ກາ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ’’ຕິ. ອິຕເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ອສທິເສ ຄຸເຓ, ‘‘ປກາເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກນ຺ເຕເນວາຕິ ສທິສຄຸຓານໍ ວິຍ ປສງ຺ຄາຠາເວນ.

ເອວໍ ນິຍາເມນ຺ໂຕ ໂສຓທຓ຺ໂຑ ອິທໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ທີເປຕິ. ຍຖາ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣເຓ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ມຍເມວ ອຣຫາມາ’’ຕິ. ໂຄປທກນ຺ຕິ ຄາວິຍາ ຂຸຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕອຸທກໍ. ຄຸເຓຕິ ສທິສຄຸເຓປິ, ປເຄວ ອສທິສຄຸເຓ.

ສຏ຺ຐິກຸລສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາຘິກໍ ກຸລສຕສຫສ຺ສໍ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑໖) ປນ ກຕ຺ຖຈິ ຠຄວໂຕ ອສີຕິກຸລສຫສ຺ສຕາວຈນໍ ເອເກກປກ຺ຂເມວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຘາມຏ຺ຐໂປກ຺ຂຣຓິໂຍຕິ ສຸຘາຍ ປຣິກມ຺ມກຕາ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ. ສຕ຺ຕຣຕນານນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ. ປູຣໂຍເຄ ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ພຫຸລໍ ຉຏ຺ຐີວຈນໍ. ປາສາທນິຍູຫາທໂຍຕິ ອຸປຣິປາສາເທ ຐິຕຕຸລາສີສາທໂຍ. ‘‘ສຕ຺ຕຣຕນານ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາໂຣ, ອເຠເທປິ ເຠທໂວຫາໂຣ ເອສ. ກຸລປຣິຍາເຍນາຕິ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂຕ຺ຕິຍກຸລານຸກ຺ກເມນ. ເຕສຸປີຕິ ຈຕູສຸ ນິຘີສຸປິ. ຄຫິຕໍ ຄຫິຕໍ ຐານໍ ປູຣຕິເຍວ ຘເນນ ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ, ນ ອູນໍ.

ຠທ຺ທເກນາຕິ ສຸນ຺ທເຣນ. ປຈ຺ຉິມວເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຐມວໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມາຕາປິຕູນໍ ອນິຈ຺ຉາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ອນາທໂຣ ເຕນ ຍຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ. ກນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຫໍ ປິຍປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ.

ອປຣິມາໂຓເຍວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ເອໂສ’’ຕິ ເກນຈິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນເຍວ. ທ຺ເວ ເວຬູ ອໂຘກຏິມຕ຺ຕກເມວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ເວຬູນໍ ອຸປຣິ ກຏິມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຠຄວາ ປນ ຕທາ ປກຕິປ຺ປມາໂຓວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຍມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມິວ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາຣມິຕາພເລເນວ ເອວໍ ອປຣິມາຓຕາ, ນ ອິທ຺ຘິພເລນາຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕຸໂລຕິ ອສທິໂສ. ‘‘ຘມ຺ມປເທ ຄາຖມາຫາ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ອຍຸຕ຺ໂຕວ. ນ ຫິ ຘມ຺ມປເທ ອຍໍ ຄາຖາ ທິສ຺ສຕິ. ສຸຘາປິຓ຺ຑິຍຕ຺ເຖຣາປທານາທີສຸ (ອປ. ໑.໑໐.ສຸຘາປິຓ຺ຑິຍຕ຺ເຖຣາປທານ) ປນາຍໍ ຄາຖາ ອາຄຕາ, ສາ ຈ ໂຂ ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອວ, ນ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິວເສນ ສງ຺ຄີຕິມນາຣຸຬ຺ຫາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວາຍໍ ຄາຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ເຕ ຕາທິເສຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ ‘‘ອປ຺ປໍ ວສ຺ສສຕໍ ອາຍຸ, ອິທາເນຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒໗.໒໑) ວິຍ, ‘‘ເອຕາທິເສ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທສຸນ຺ທຣໍ ອປທານາທີສຸ ຕຖາ ອທິສ຺ສນໂຕ. ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກຸໂຕຈິປິ ອຠເຍ ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເກນຈິ ມຫານຸຠາເວນ ອປິ ສງ຺ຂາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພາຫນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພາຫູນມນ຺ຕຣໍ. ທ຺ວາທສ ໂຍຊນສຕານີຕິ ທ຺ວາທສາຘິການິ ໂຍຊນສຕານິ. ພຫລນ຺ຕເຣນາຕິ ສມນ຺ຕາ ສຣີຣປຣິຓາຫປ຺ປມາເຓນ. ປຸຖຸລໂຕຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ. ອງ຺ຄຸລິປພ຺ພານີຕິ ເອເກການິ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ພານິ. ຠມຸກນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠມຸການມນ຺ຕຣໍ. ມຸຂໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ວິໂຍຊນສຕໍ ປຣິມຓ຺ຑລໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເອທິໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ຍາ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕາ ກຖາ, ຕສ຺ສາ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ຍຖາກຖໍ, ອິມິນາ ອຎ຺ເຎຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຓ຺ຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸກາມຕາຍ ອາຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຍຖາກຖນ຺ຕິ ວາ ກີທິສໍ. ‘‘ຍຖາກຖໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂເວ ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ ອວິວທມານາ ຜາສຸກໍ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໙໔) ວິຍ ຫິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ເອສ ນິປາຕສມຸທາໂຍ, ເອໂກ ວາ ນິປາໂຕ.

ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ປຣິເວເຓ, ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ພຫິ ປຣິເວຓພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ມຎ຺ຈເກ. ‘‘ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສີ’’ຕິ ຍຖາ ຣາຫຸ ອສຸຣິນ຺ໂທ ອາຍາມໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ, ອຸພ຺ເພຘໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ໂຕ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໐໔) ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕເທຕໍ ‘ນ ມຍາ ອສຸຣິນ຺ທ ອໂຘມຸເຂນ ປາຣມິໂຍ ປູຣິຕາ, ອຸທ຺ຘຄ຺ຄເມວ ກຕ຺ວາ ທານໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເອຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຘກຸຏິທ຺ວາຣວິວຣຓາທີສຸ ວິຍ ປາຣມິຕານຸຠາວສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຕເທວ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອໂຘມຸເຂນາຕິ ໂອສກ຺ກິຕວີຣິຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຄ຺ຄເມວາຕິ ອໂນສກ຺ກິຕວີຣິຍຕໍ, ອຸພ຺ຠໂກຏິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາ ຣາຫຸ ອຸປາສກຠາວໍ ປຏິເວເທສີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ທິວສ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ອໂຕເຍວ ອຸຕ຺ຕມຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ, ນ ສຸຂວິປາກຏ຺ເຐນ ຕສ຺ສ ອຣຫຕມສມ຺ຠວໂຕ. ກຸສລສີເລນາຕິ ອນວຊ຺ເຊເນວ ວິທ຺ຘສ຺ຕສວາສນກິເລເສນ ສີເລນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປທຈຕຸກ຺ກມ຺ເປຕໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໂຕ ວິສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທມສ຺ສ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຕ຺ຖຈິ ຈຕຸຣາສີຕິປາຓສຫສ຺ສານິ, ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິມາຓາປິ ເທວມນຸສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຠຄວໂຕ ເອເກກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑ ອາທໂຍ) ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ- (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໖໑ ອາທໂຍ) ເທສນາທີສຸ ຫິ ຈຕຸວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ເທວມນຸສ຺ສາ ມຄ຺ຄຜລາມຕໍ ປິວິໍສຸ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສາທິປຣິມາເຓນປິ ພຫູ ເອວ, ນິທສ຺ສນວເສນ ປເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸຕ຺ຕຣສິກ຺ຂາປກຠາເວນ ຠຄວາ ພຫູນໍ ອາຈຣິໂຍ, ເຕສໍ ອາຈຣິຍຠູຕານໍ ສາວການມາຈຣິຍຠາເວນ ສາວກເວເນຍ຺ຍານໍ ປາຈຣິໂຍ. ຠຄວຕາ ຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສາວກາ ເວເນຍ຺ຍໍ ວິເນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາວ ເຕສໍ ປຘາໂນ ອາຈຣິໂຍຕິ.

ວທນ຺ຕສ຺ສາຘິປ຺ເປໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ປມາຓໍ, ນ ລກ຺ຂຓຫາຣາທິວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ວາ ປູຕິກາຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐາວສາເນ ເປຍ຺ຍາລໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເກລນາ ປຏິເກລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ຄປາຬິ (ວິຠ. ໘໕໔) ‘‘ພາຫິຣານໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣານໍ ມຓ຺ຑນາ’’ຕິອາທິ ເປຍ຺ຍາລວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສ ວາ ປູຕິກາຍສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ວາ ມນຸສ຺ສສຣີຣສ຺ສ. ຍຖາ ຫິ ຕທຫຸຊາໂຕປິ ສິງ຺ຄາໂລ ‘‘ຊຣສິງ຺ຄາໂລ’’ ຕ຺ເວວ, ອູຣຸປ຺ປມາຓາປິ ຈ ຄໂລຈິລຕາ ‘‘ປູຕິລຕາ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓປິ ມນຸສ຺ສສຣີໂຣ ‘‘ປູຕິກາໂຍ’’ ຕ຺ເວວ, ຕສ຺ສ ມຓ຺ຑນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກລນາຕິ ກີຬນາ. ‘‘ເກລາຍນາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ປຏິເກລນາຕິ ປຏິກີຬນາ. ຈປລສ຺ສ ຠາໂວ ຈາປລ຺ຍໍ, ຈາປລ຺ລໍ ວາ, ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວສ຺ສສຕິໂກປິ ສມາໂນ ຕທຫຸຊາຕທາຣໂກ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສທມຘິວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປາເປ ປຸເຣ ກໂຣຕິ, ນ ວາ ປາປໍ ປຸເຣ ກໂຣຕີຕິ ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕສມາເສນ ທຸວິຘມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປາເປ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປາເປຕິ ຈ ປາປປຏິປກ຺ເຂ, ປາປວິຣຫິເຕ ວາ. ພ຺ຣຫ຺ມນິ ເສຏ຺ເຐ ຠຄວຕິ ຠວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາວເສນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວາ ຠຄວໂຕ ອປຈ຺ຈໍ ຄຣຸກຣຓາທິນາ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຊານາຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ, ອຣິຍສາວກສງ຺ຂາຕາ ປຊາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຊາຍາຕິ ພຫິຕປາປປຊາຍ. ‘‘ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸເຣກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ປທມຘິກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອຕິສ຺ສາຍ ຈ ປຊາຍ ປຸເຣກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ‘‘ນ ເກວລໍ ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ເອວ, ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາຍ ຈ ປຊາຍ ສມ຺ພນ຺ຘຠູຕາຍ ປຸເຣກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ‘‘ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາຍ ປຊາຍາ’’ຕິ ອິມິນາວ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ປຈ຺ເຈກມຕ຺ຖທີປກໍ, ປກຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິວເສນປິ ເຈຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍຸຕ຺ຕສມາໂສ ຈາຍໍ. ປາປນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ, ອຫິຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘິເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ກສ຺ສາ ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ເອວມາຫາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຊາຍາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິປຊາຍ.

ຣຎ຺ຊນ຺ຕິ ອຏ຺ຏໍ ຠຊນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ ເອເຕນາຕິ ຣຏ຺ຐໍ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ຊຠູຕກາສິໂກສລາທິມຫາຊນປທາ. ຊນາ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຂຊີວິກໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນປໂທ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ເຊ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສຠູຕາ ອຸຕ຺ຕຣປຖທກ຺ຂິຓປຖາທິຂຸທ຺ທກຊນປທາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕຖາ ອາຄເຕສຸ. ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຠິສງ຺ຂຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນາສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ. ເກສຎ຺ຈິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຎາຓປຣິປາກໍ, ຈິຕ຺ຕາຈາຣຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາວ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສາຂລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑປາຬິ (ຘ. ສ. ໑໓໕໐). ອທ຺ຘານທຣຖນ຺ຕິ ທີຆມຄ຺ຄາຄມນປຣິສ຺ສມໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ, ມຸຂປທຸມນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພາລາຕປສມ຺ຜສ຺ສເນເນວາຕິ ອຠິນວຸຄ຺ຄຕສູຣິຍຣໍສິສມ຺ຜສ຺ສເນນ ອິວ. ຕຖາ ຫິ ສູຣິໂຍ ‘‘ປທ຺ມພນ຺ຘູ’’ຕິ ໂລເກ ປາກໂຏ, ຈນ຺ໂທ ປນ ‘‘ກຸມຸທພນ຺ຘູ’’ຕິ. ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສ຺ສ ສິຣິຍາ ສມານາ ສິຣີ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິກໍ. ກຖໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕສທິສຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເອຫິ ສ຺ວາຄຕວາທີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຂສມ຺ຠາສປຸພ຺ພກໍ ປິຍວາທິຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສຂິໂລ’’ຕິ ອິມິນາ ສຓ຺ຫວາຈຕໍ, ‘‘ສມ຺ໂມທໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິສນ຺ຘາຣກຸສລຕໍ, ‘‘ອພ຺ຠາກຸຏິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວິປ຺ປສນ຺ນມຸຂຕໍ, ‘‘ອຸຕ຺ຕານມຸໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຂສລ຺ລາປຕໍ, ‘‘ປຸພ຺ພຠາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ໂອກາສກຣເຓນ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈເນ –

‘‘ຂຓວຕ຺ຖຸປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາປາຖໍ ນ ວຊນ຺ຕິ ເຍ;

ເຕ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ນາມ, ເຍ’ສໍ ຣູປາທໂຍ ກິຣາ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ອຠິຘມ຺ມາວຕາຣ-ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄ ຉຏ຺ຐອນຸຈ຺ເຉເທ – ໗໗) ວິຍ, ເຕນ ຠຄວຕາ ອຘິວຸຕ຺ຖປເທເສ ນ ເທວຕານຸຠາເວນ ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປທ຺ທວຕາ, ອຖ ໂຂ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ ຫິ ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ປໍສຸປິສາຈກາທໂຍຕິ ປໍສຸນິສ຺ສິຕປິສາຈກາທໂຍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຠູຕຣກ຺ຂສາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອິທານິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວເມວ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸສາສິຕພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ນາມ ສພ຺ໂພປິ ເວເນຍ຺ຍຊນສມູໂຫ. ສຍໍ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ສງ຺ໂຆ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ‘‘ຕາທິໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຍໍ ວາ ອຸປ຺ປາທິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ໂປ ເອວ ປຈ຺ຈາມຏ຺ໂຐ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ວິຘິ ປຏິເສໂຘວາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣຄຫຓນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ກາມໍ ‘‘ຄຓີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສງ຺ຆີ’’ຕິ ປທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປທ຺ວເຍ ທຸຕິຍວິກປ຺ປເມວ ປຈ຺ຈາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຕາທິໂສວສ຺ສ ຄໂຓ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ຐສ຺ສປິ ປຐມວິກປ຺ປສ຺ສ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ວາ ເວວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ – ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣາທີນໍ ປຈ຺ເຈກຄຓີນໍ ຄຓໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາທິຄຓໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕາທິໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ສພ຺ໂພວ ຠິກ຺ຂຸຄໂຓ ອນຸສາສິຕພ຺ໂພ ນາມ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອຣິຍຄໂຓ ປນ ສຍໍ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕາທິໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ວິກປ຺ປທ຺ວຍສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈາມສນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິເສສຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ສມານຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣິມປທສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປູຣຓມກ຺ຂລິອາທີນໍ ພຫູນໍ ຕິຕ຺ຖກຣານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອເຈລກາທິມຕ຺ຕເກນປິ ກາຣເຓນາຕິ ນິຈ຺ໂຈຬຕາທິມຕ຺ຕເກນປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາທິສມາໂຣປນລກ຺ຂເຓນ ກາຣເຓນ.

ນວກາຕິ ອຠິນວາ. ປາຫຸນກາຕິ ປເຫຓກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸມນຸຈ຺ຉວິກາ, ເອເຕນ ທຸວິເຘສຸ ອາຄນ຺ຕຸເກສຸ ປຸເຣຕຣມາຄຕວເສນ ອິຘ ອຕິຖິໂນ, ນ ໂຠຊນເວລາຍມາຄຕວເສນ ອພ຺ຠາຄຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຍາປຸຓາມີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຊານາມິ, ຘາຕ຺ວຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກປ຺ປມ຺ປີຕິ ອາຍຸກປ຺ປມ຺ປິ, ຠເຓຍ຺ຍ ເຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈິຣໍ ຈິຣກາເລ ກປ຺ໂປ ຂີເຍຖ, ທີຆມນ຺ຕເຣ ທີຆກາລນ຺ຕເຣປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຈິຣ’’ນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ຉນ຺ທຫານິຠຍາ ຣສ຺ສຕ຺ຖໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໂລໂປ, ອຕິທີຆກາລໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພເມຕໍ, ກິຣິຍາຣຫາທິໂຍເຄ ວິຍ ຈ ອນ຺ຕຣໂຍເຄ ອຘິກກ຺ຂຣປາໂທ ອນຸປວຊ຺ໂຊ, ອຍຎ຺ຈ ຄາຖາ ອຠູຕປຣິກປ຺ປນາວເສນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ, ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐) ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ຠາສມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໓໐໕. ນນ຺ຕິ ອາຈຣິຍໍ. ອລໍ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຣຫຕ຺ໂຖ ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໓໔, ໑໔໓) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ປຸເຏນ ເນຕ຺ວາ ອສິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຸໂຏສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ປາຬິຍໍ ປຸຏໍເສນປິ ກຸລປຸຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ປຸຏໍເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອໍເສນາ’’ຕິອາທິ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ວຫນ຺ເຕນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອລເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຓທຓ຺ຑປຣິວິຕກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໓໐໖-໗. ນ ອິຘ ຕິໂຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຕິໂຣກຸຑ຺ເຑ ວາ ຕິໂຣປາກາເຣ ວາ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ ວາ ຉຑ຺ຑາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໒໕) ວິຍ ພຫິອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕວນສຓ຺ເຑ ຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາໂຣປິ ວນສຓ຺ຑປຣິຍາປນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິຫາຣພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອເຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຸຠໂຕປກ຺ຂິກາ, ‘‘ອິຕເຣ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ເອກໂຕປກ຺ຂິກາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ທລິທ຺ທຕ຺ຕາ, ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຈ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ປາກຏາ ຠວິຕຸກາມາ ເອວມກໍສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຣາຏິກາຕິ ສຐາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວີສຸ ຊເນສຸ. ຕໂຕຕິ ວິສ຺ສາສໂຕ, ທານໂຕ ວາ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໐໙. ອໂນນຕກາຍວເສນ ຖທ຺ຘຄຕ຺ໂຕ, ນ ມານວເສນ. ເຕນ ປາຬິຍໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອພ຺ຠຸນ຺ນາເມຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຈໂຕວິຕກ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຆາຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ.

໓໑໑. ສກສມເຍຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓລທ຺ຘິຍໍ. ມີຍມາໂນຕິ ມຣິຍມາໂນ. ທິຏ຺ຐິສຎ຺ຊານເນເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິສຎ຺ຊານເນເນວ. ສຸຊນ຺ຕິ ໂຫມທພ຺ພິໍ, ນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຄຓ຺ຫນ຺ເຕສູຕິ ຊຸຫນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນເກສຸ, ອິຣຸວິຊ຺ເຊສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣຸເວທວເສນ ໂຫມກຣຓໂຕ ຫິ ຍຎ຺ຎຍຊກາ ‘‘ອິຣຸວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຐໂມ ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ສຸຊາກິຣິຍາຍໍ ສພ຺ພປຘາໂນ ວາ. ທຸຕິໂຍ ວາຕິ ຕທນນ຺ຕຣິໂກ ວາ. ‘‘ສຸຊ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຊາຍາ’’ຕິ. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂຕາຍ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ຍຎ຺ເຎ ທິຍ຺ຍມານໍ ສຸຊາມຸເຂນ ທິຍ຺ຍຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂາ ຍຎ຺ຎາ, ສາວິຕ຺ຕີ ຉນ຺ທໂສ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໐໐). ຕສ຺ມາ ‘‘ທິຍ຺ຍມານ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປາຐເສໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ສຸຊາຍ ທິຍ຺ຍມານໍ ສຸຊນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວມາຫ. ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ປຸຣິມວາເທ ເຈຕ຺ຖ ທານວເສນ ປຐໂມ ວາ ທຸຕິໂຍ ວາ, ປຈ຺ຉິມວາເທ ອາທານວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ວິເສສໂຕຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິເສສໂຕ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອິຈ຺ຉິຕວິຊ຺ຊາຈຣຓມຕ຺ຕໂຕ. ອຸຕ຺ຕມພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຫິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິເສສທີປກສ຺ສ ‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສີລໍ, ກຕມາ ສາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖເມວ ‘‘ອິເມສໍ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ຠຄວາ ອໂວຈ, ຕສ຺ມາ ປຘານວຈນານຸຣູປມນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໑໓. ອປວທຕີຕິ ວຓ຺ຓາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ວທຕິ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ມາ ຠວໍ ໂສຓທຓ຺ໂຑ ເອວໍ ອວຈາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິທ຺ຘນ຺ຕໍ. ມາ ຠິນ຺ທີຕິ ມາ ວິນາເສສິ.

໓໑໖. ສໂມເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ສໂມຕິ ສມສໂມ, ສພ຺ພຖາ ສໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາຍທ຺ວຍຎ຺ຫິ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປກໍ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ, ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ. ເອກເທສມຕ຺ຕໂຕ ປນ ອງ຺ຄເກນ ມາຓເວນ ເຕສໍ ສມຠາວໂຕ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເອກເທສມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ກຸລໂກຏິປຣິທີປນນ຺ຕິ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຣິທີປນໍ. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຄິນິຍາ…ເປ… ນ ຊານິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕຸມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ກຸລໂກຏິປຣິທີປນໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກມ຺ມປຖປຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ຄຸເຓຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈສີເລ. ອຖາປິ ສິຍາຕິ ຍທິປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ, ຠິນ຺ນສີລສ຺ສາປິ ປຸນ ປກຕິສີເລ ຐິຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ວຓ຺ຓາທໂຍ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາເຘຕີ’’ຕິ ປາເຐ ‘‘ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ກຕ຺ຕາ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໑໖) ອຊ຺ຌາຫໂຏ, ນິທສ຺ສນຎ຺ເຈຕໍ. ມນ຺ຕຊາຕີສຸປິ ຫິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີລເມວາຕິ ປຸນ ປກຕິຠູຕໍ ສີລເມວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ສາເຘສ຺ສຕິ, ກສ຺ມາຕິ ເຈ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຫິ…ເປ… ວຓ຺ຓາທໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫມຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓາທໂຍຕິ ວຓ຺ຓມນ຺ຕຊາຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວສ຺ສ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫມຕ຺ຕເມຕໍ, ອສມເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຖິຕມິທໍ.

ສີລປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໗. ກຖິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຎ຺ໂຫຕິ ‘‘ສີລວາ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຍຖາປຸຈ຺ຉິໂຕ ປຎ຺ໂຫ ຍາຖາວໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ອຕ຺ເຖ, ອງ຺ຄທ຺ວເຍ ວາ. ຕສ຺ສາຕິ ໂສຓທຓ຺ຑສ຺ສ. ຍທິ ເອກມງ຺ຄໍ ຐເປຍ຺ຍ, ອຖ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ຍທິ ປນ ນ ຐເປຍ຺ຍ, ອຖ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ກິໍ ປເນສ ຕຖາ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ, ໂນຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖເມວ ເອວມາຫ, ນ ຕຸ ເອກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ຐປນີຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ເອວເມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ. ໂຘວິຕຕ຺ຕາວ ປຣິສຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລປຣິສຸທ຺ຘາ’’ຕິ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພໂສ ສຸທ຺ຘາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ທຸສ຺ສີເລ ປຎ຺ຎາ ອສມາຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ກຸໂຕ ວາ ປຎ຺ຎາຣຫິເຕ ຊເຬ ເອຬມູເຄ ສີລໍ ສີລວິຠາຄສ຺ສ, ສີລປຣິໂສຘນູປາຍສ຺ສ ຈ ອຊານນໂຕ. ເອຬາ ມຸເຂ ຄຬຕິ ຍສ຺ສາຕິ ເອຬມູໂຄ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ເອລມຸໂຂ, ເອລມູໂກ ວາ. ອິຕິ ພຫຸຘາ ປາໂຐຕິ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໘) ວຸຕ຺ໂຕ. ປກຏ຺ຐໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ຎາຓໍ ປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປາກຕິກໍ ຎາຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາທິຎາຓຎ຺ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕເທຕໍ ປກາເຣຫິ ຊານນໂຕ ປຎ຺ຎາວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍວາ’’ຕິ.

ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ໂຘຕາຕິ ສມາຘິປທຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ສກລສໍກິເລສມລວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂຘວິຕາ ວິສຸທ຺ຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ກຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂຘວຕີຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ. ສຏ຺ຐິອສີຕິວສ຺ສານີຕິ ສຏ຺ຐິວສ຺ສານິ ວາ ອສີຕິວສ຺ສານິ ວາ. ມຣຓກາເລປິ, ປເຄວ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ. ມຫາສຏ຺ຐິວສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ ສຏ຺ຐິວສ຺ສມຫາເຖໂຣ ວິຍ. ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ຍຖາອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວທນໍ ສຠາວສຣສໂຕ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ປຸນ ປທຏ຺ຐານໂຕ ‘‘ອຍໍ ເວທນາ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຈ ຜສ຺ໂສ ອນິຈ຺ໂຈ ທຸກ຺ໂຂ ວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ’’ຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວິປສ຺ສນາ. ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ຫິ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ສາ ເວທນາ ອຘິວາເສຕຸໍ ‘‘ເວທນາ ເອວ ເວທຍຕີ’’ຕິ. ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ຍຖາອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ວີຖິປຏິປນ຺ນາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຕໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ສໍສຸມາຣປຕິເຕນາຕິ ກຸມ຺ຠີເລນ ວິຍ ຠູມິຍໍ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊມາເນນ. ‘‘ນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ຕຖາ ສີລຣກ຺ຂຓເມວ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍເຍວ. ຍຖາຫ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ…ເປ… ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໙) ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອຸຄ຺ຆາຏິຕຎ຺ຎຸໂນ ເອວາຍໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຆາຏິຕຎ຺ຎຸຕາຍາ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ສີລໍ ໂຘວິຕ຺ວາຕິ ສີລໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທເນນ ປຎ຺ຎາຍ ສຸວິໂສຘິຕໍ ກຕ຺ວາ. ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມປເທ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ສນ຺ຕິມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ).

໓໑໘. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຫາ’’ຕິ ອຸປຣິເທສນາຍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ລຊ຺ຊາ ນາມ ‘‘ສີລສ຺ສ ຈ ຊາຕິຍາ ຈ ຄຸຓໂທສປ຺ປກາສເນນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ ປຣິສາຍ ປຎ຺ຎາຕຕາ, ສາ ຕຖາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸມສມຕ຺ຖຕາຍ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຐມໍ ອລຊ຺ຊມາໂນປິ ອິທານິ ລຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣມນ຺ຕິ ປມາຓໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກປຣມາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ປທານໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສີລປຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນເມວ ອມ຺ຫາກໍ ປຣມໍ, ຕທຕ຺ຖຠູຕານິ ປຎ຺ຈສີລານິ, ເວທຕ຺ຕຍວິຠາວນໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຊານນໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ວຈີປຣມາວ ມຍນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ – ເອຕ຺ຕກປຣມາຕິ ເອຕ຺ຕກອຸກ຺ກໍສໂກຏິກາ, ປຐມໍ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວ ອມ຺ຫາກໍ ອຸກ຺ກໍສໂກຏີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ມຍາ ສກສມຍວເສນ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ. ປຣນ຺ຕິ ອຕິເຣກໍ. ຠາສິຕສ຺ສາຕິ ວຈນສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສຕິ ສີລນິທ຺ເທເສ ນິຍ຺ຍາຕນມຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລມິຈ຺ເຈວ ນິຍ຺ຍາຕິຕ’’ນ຺ຕິ. ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໐) ຫິ ສີລໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາປິ ປຸນ ສາມຎ຺ຎຜລມິຈ຺ເຈວ ນິຍ຺ຍາຕິຕໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕານໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຌານານຎ຺ຈ ຕໍ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ຫິ ຌານປຎ຺ຎໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ.

ໂສຓທຓ຺ຑອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ທຫໂຣ ຍຸວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຫຣວຈເນນ ປຐມໂຍພ຺ພນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຐມໂຍພ຺ພນກາລຄໂຕ ຫິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຕາ ນາມ. ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປ຺ປມາໂຓປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາສນາ ເມ ຕໍ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມມ ອຄາຣເວນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ຠາວນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ໂກຫຎ຺ເຎນ ປເຣ ວິມ຺ຫາເປຕ຺ວາ ລາຠຸປ຺ປາທນໍ ນິຊິຄີສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອຕິວິຍ ກຸຫກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ກິຣາ’’ຕິອາທິໍ ວທຕິ. ອຄາຣວໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄາຣວວຈນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນາຍໍ ຠຄວຕິ ອຄາຣເວນ ‘‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ລາຠປຣິຫານິຠເຍເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໒໒. ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍາຕິ ຍາທິສີ ຕທາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕທນຸຣູປາຍາຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລເປນ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາ ຕສ຺ສ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເກວລໍ ອພ຺ຠຸທຍສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ເຕຠູມເກ ກຸສລຘມ຺ເມ, ອຍເມຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ‘‘ຈຕຸຠູມເກ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສປິ ອາຍຕິໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອາຍຕິໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ, ວາສນາຠາຄິຍາຍ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຍຖາສມາທປິເຕ. ນນ຺ຕິ ໂສຓທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ. ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣູປຣິ ນິສາເນຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວມາປາເທຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫຊນນເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕາຍ ຈ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍາຕິ ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕາ ນິຍມໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖສມ຺ປາທນີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ຈ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫີຕິ ເອວຣູປາ ເຕ ຄຸຓສມງ຺ຄິຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມາເນຫິ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຠາວມາປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ຠຄວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ອຖ ກສ຺ມາ ໂສ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຫກຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂກຫຎ຺ຎກຕ຺ຕາ, ອິມິນາ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຊ຺ເຊວໍ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສີຕິ ປຏິໂຈທນມ຺ປິ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ເກວລມສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເກວລນ຺ຕິ ນິພ຺ເພຘາເສກ຺ຂຠາຄິເຍນ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ. ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ, ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ວາ. ອາຍຕິໍ ວິເສສາຘິຄມນູປາຍຠູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ປຣິຈຍສງ຺ຂາຕາ ວາສນາ ເອວ ຠາໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປາຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕາຕິ ວາສນາຠາຄິຍາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ນິຣຕ຺ຖກາ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາມຕ຺ຕາປິ ຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກຖາ’’ຕິ. ອາທິໂຕ ເຈຕ຺ຖ ປຠຸຕິ ຍາວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາປຣິໂຍສານໍ, ຕາວ ປຸຣິມກຖາ, ຠຄວໂຕ ປນ ສີລປຎ຺ຎາວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ປຈ຺ຉິມກຖາ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວຸຕ຺ຕາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາທິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ກຖາ ອາຍຕິໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ວາສນາຠາຄິຍາ ເອວາຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ເອວໍ ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ໂສຓທຓ຺ຑ ສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ມຄເຘສູຕິ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຄຘາ ນາມ ຊນປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ’’ຕິອາທີສຸ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ ໂກສລຊນປທວຓ຺ຓນາຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ຍຖາຣຫໍ ເນຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ມເຄນ ສທ຺ຘິໍ ຘາວນ຺ຕີຕິ ມຄຘາ, ຣາຊກຸມາຣາ, ມໍເສສຸ ວາ ຄິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄຘາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ຣຸຬ຺ຫິໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂລປໂຕ ຈ ເຕສໍ ນິວາສຠູເຕປິ ຊນປເທ ວຸທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ຊນປທນາເມເຍວ ພຫຸວຈນໍ, ນ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ທຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ມຄເຘສຸ ຊນປເທ’’ຕິ. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ມຄເຘສູ’’ຕິ ປທໂຕ ປຣໍ ‘‘ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ປຸຣິມສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ. ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕສທິສໍ ອິຘາຄຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຣຸໂຓ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ຕສທິສາວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຍຎ຺ຎາວາຏໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຫາຍຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓການິ, ອວິຎ຺ຎາຓການິ ຈ ຍຎ຺ຎູປກຣຓານິ ອຸປຏ຺ຐປິຕານີຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຫາຍຎ຺ໂຎ ອຸປກ຺ຂໂຏ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປເນຕໍ ອຸປກຣຓໍ ເຕສໍ ຕຖາ ສຊ຺ຊນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ວຈ຺ຉຕຣສຕານີຕິ ຍຸວຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ພລວວຈ຺ຉສຕານິ. ວຈ຺ຉານໍ ວິເສສາຕິ ຫິ ວຈ຺ຉຕຣາ, ເຕ ປນ ວຈ຺ຉາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທມ຺ມາ, ນ ຈ ພລີພທ຺ທາຕິ ອາຫ ‘‘ວຈ຺ຉສຕານີ’’ຕິ. ອຍໍ ອາຈຣິຍມຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໒໓). ຕຣ-ສທ຺ໂທ ວາ ອນຕ຺ຖໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຈ຺ຉສຕານີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ໂພປິ ວຈ຺ຉປ຺ປເຠໂທ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ເອເຕຕິ ອຸສຠາທໂຍ ອຸຣພ຺ຠປຣິໂຍສານາ. ອເນເກສນ຺ຕິ ອເນກຊາຕິການໍ. ມິຄປກ຺ຂີນນ຺ຕິ ມຫິໍສຣຸຣຸປສທກຸຣຸງ຺ຄໂຄກຓ຺ຓມິຄານຎ຺ເຈວ ໂມຣກປິຎ຺ຊຣວຏ຺ຏກຕິຕ຺ຕິຣ ລາປາທິປກ຺ຂີນຎ຺ຈ. ສງ຺ຂ຺ຍາວເສນ ອເນກຕໍ ສຕ຺ຕສຕຄ຺ຄຫເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕສຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕສຕານິ, ສຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖູຓນ຺ຕິ ຍຎ຺ໂຎປກຣຓານໍ ມິຄປກ຺ຂີນໍ ພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠໍ. ຍູໂປຕິປິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍູປສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໒໘. ວິຘາຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວິໂນທນາ. ໂຍ ຫິ ຍຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ວິຘມນໂຕ ນິວາຣຓໂຕ ນິໂຣຘນໂຕ ວິຘາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວິໂນທນາ, ຕາ ເອວ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີຕິ ‘‘ຐປນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອວິປ຺ປຏິສາຣໂຕ ເອວ ຫິ ອຸປຣູປຣິ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ. ຐປນາ ເຈຕາ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕິປ຺ປກາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐປນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປຣິວາຣປຣິຍາໂຍ ‘‘ປຣິກໂຣນ຺ຕິ ຍຎ຺ຎໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສຬສປຣິວາຣ’’ນ຺ຕິ.

ມຫາວິຊິຕຣາຊຍຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໖. ປຸພ຺ເພ ຠູຕໍ ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມຊາຕິສມ຺ຠູຕໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎຈຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ອນຸຄາມິນິຘິສ຺ສ ຖາວຣນິຘິນາ ນິທສ຺ສນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ກາລສຕ຺ຕມິຍາ ເນປາຕິກປທ’’ນ຺ຕິ. ອຕີຕກາເລຕິ ຫິ ເຕສໍ ມເຕນ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ມຫນ຺ຕໍ ປຖວີມຓ຺ຑລໍ ວິຊິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫນ຺ຕໍ ວາ ວິຊິຕໍ ປຖວີມຓ຺ຑລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນ຺ໂຕຣຏ຺ເຐຕິ ຍສ຺ສ ວິຊິເຕ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ຣຏ຺ເຐ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ວິຊິຕສທ຺ໂທ ຣຊ຺ເຊ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິມິນາ ຕສ຺ສ ເອກຣາຊຠາວໍ ທີເປຕິ, ນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊຠາວໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນຕາອວຈນໂຕ. ປາຬິຍໍ ນ ເຍນ ເກນຈິ ສນ຺ຕກມຕ຺ເຕນ ອຑ຺ຒຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຫທ຺ຘໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ໂກຈີ’’ຕິອາທິ. ອຑ຺ຒຕາ ຫິ ນາມ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສາ ຈ ຕໍ ຕທຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ມຫທ຺ຘນຕາປີຕິ ຕໍ ຖາມປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິມາຓສງ຺ຂ຺ເຍນາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິເສສໂຕ ກາມາ ອິຘ ໂຠຄາ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ປິຓ຺ຑປິຓ຺ຑວເສນາຕິ ຠາຊນາລງ຺ກາຣາທິວິຠາຄໍ ອຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ຂຓ຺ຑຂຓ຺ຑວເສນ.

ຣູປໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ, ອນປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ມາສປ຺ປມາເຓນ ກໂຕ ມາສໂກ. ອາທິສທ຺ເທນ ຖາລກາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອເນກໂກຏິສງ຺ຂ຺ເຍນາຕິ ກຫາປຓານໍ ໂກຏິສຕາທິປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ໂກຏິສຕປ຺ປມາເຓເນວ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ຕຸຏ຺ຐີຕິ ສຸມນຕາ. ອຸປກຣຓສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນານາວິຘາລງ຺ກາຣສຸວຓ຺ຓຣຊຕຠາຊນາທິເຠທ’’ນ຺ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ວຕ຺ຖເສຍ຺ຍາວສຖາທີນິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາເວຬຸຣິຍວຊິຣປວາຬານິ ສຕ຺ຕ ຣຕນານີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຫຸ –

‘‘ສຸວຓ຺ຓໍ ຣຊຕໍ ມຸຕ຺ຕາ, ມຓິເວຬຸຣິຍານິ ຈ;

ວຊິຣຎ຺ຈ ປວາຬນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕາຫຸ ຣຕນານິເມ’’ຕິ.

ສາລິວີຫິອາທິ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎໍ ສານຸໂລມໍ ປຸພ຺ພນ຺ນໍ ນາມ ປຸເຣກ຺ຂຕໍ ສສ຺ສຜລນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ມຸຄ຺ຄມາສາທິ ຕທວເສສໍ ອປຣນ຺ນໍ ນາມ. ອປຣນ຺ນໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕມນ຺ນໍ ປຸພ຺ພນ຺ນໍ, ຕໂຕ ອປຣສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕມນ຺ນໍ ອປຣນ຺ນໍ. ນ຺ນ-ກາຣສ຺ສ ປນ ຓ຺ຓ-ກາເຣ ກເຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ, ອປຣຓ຺ຓຎ຺ຈາຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ປຸພ຺ພາປຣຠາໂວ ປເນເຕສໍ ອາທິກປ຺ເປ ສມ຺ຠວາສມ຺ຠວວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມໍ ‘‘ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ປຫູຕຊາຕຣູປຣຊໂຕ’’ຕິ ວຈນໍ ເທວສິກໍ ປຣິພ຺ພຍທານຄຫຓາທິວເສນ, ປຣິວຕ຺ຕນຘນຘຎ຺ຎວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ‘‘ປຫູຕຘນຘຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຘານຄຕຘນວເສນ, ສງ຺ຄຫິຕຘຎ຺ຎວເສນ ຈາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ວີສກຫາປຓມ຺ພຓາທິເທວສິກວຬຎ຺ຊນມ຺ປິ ຫິ ມຫາສາລລກ຺ຂຓໍ.

ອິທານິ ຕພ຺ພິປຣີຕວເສນ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍນໂຍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອິມິນາ ເອວ ຫິ ປຸຣິມວຈນໍ ນິຘານຄຕຘນວເສນ, ສງ຺ຄຫິຕຘຎ຺ຎວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ປຫູຕຘນຘຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຈນໍ. ອສ຺ສາຕິ ມຫາວິຊິຕຣຎ຺ໂຎ. ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ເທວສິກໍ, ຠາວນປຸໍສກເມຕໍ. ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສາທີນໍ ເວຕ຺ຕນານຸປ຺ປທານໍ ປຣິພ຺ພຍທານໍ. ອິຓໂສຘນາທິວເສນ ຘນຘຎ຺ຎານມາທານໍ ຄຫຓໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ອິຓທານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຣິວຕ຺ຕນຘນຘຎ຺ຎວເສນາຕິ ກຍວິກ຺ກຍກຣເຓນ ປຣິວຕ຺ຕິຕພ຺ພານໍ ຘນຘຎ຺ຎານໍ ວເສນ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ສມຸຈ຺ຈຍວິຣຫິຕປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຣິພ຺ພຍທານຄ຺ຄຫຓາທິວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິວຕ຺ຕນປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຕາທິເສນ ວິຘິນາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພານໍ ຘນຘຎ຺ຎານໍ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎຏ຺ຐປນຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ອຄາຣໍ ຕຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຎ຺ເຎນ ປຣິປຸຓ຺ຓໂກຏ຺ຐາຄາໂຣ’’ຕິ. ເອວໍ ສາຣຄພ຺ຠໍ ໂກໂສ, ຘຎ຺ຎຏ຺ຐປນຏ຺ຐານໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອສິໂນ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິຫາຣໂຕ ປຣິຈ຺ຉໂທ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິຫາຣກຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂກໂສ’’ຕິອາທິ. ‘‘ທ຺ວາທສປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໓໑໔) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ຄເຫຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາຄາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສພ຺ພສ຺ສປິ ກຸປ຺ປຠຓ຺ຑຏ຺ຐປນຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕຣູປຣຊຕໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ໂລຫອຍທາຣຸວິສາຓວຕ຺ຖາທິກມສາຣທພ຺ພໍ ໂຄເປຕພ຺ພໂຕ ຄ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸປ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊາຕຣູປຣຊຕນິຘານໍ ຘນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຕນໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ຈຣຓໍ ຣຕນວິໂລກນຈາຣິກາ. ກາມໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຣາຊາ ຊານາຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປນ ກຖາເປຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ນິສ຺ສທ຺ທຠາວາປາທນຕ຺ຖເມວ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ກຖາປເນ ຫິ ອສຕິ ປຣິສາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ຣາຊາ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ກຸລຘນໍ ວິນາເສຕີ’’ຕິ, ຕໂຕ ຈ ປກຕິກ຺ໂຂໂຠ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕິ ປນ ຕຖາ ກຖາປເນ ‘‘ເອຕໍກາຣຓາ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ນິສ຺ສທ຺ທຠາວມາປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຈ ປກຕິກ຺ໂຂໂຠ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຣຓວສນ຺ຕິ ມຣຓສ຺ສ, ມຣຓສງ຺ຂາຕໍ ວາ ວິສຍໍ.

໓໓໗. ປາຬິຍໍ ‘‘ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ມນ຺ຕິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ເອເກນ ປຓ຺ຑິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕ຺ວຕ຺ຖານຸວຕ຺ຕໂກ ເຫຕ຺ຖ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ປກຣຓາຘິຄໂຕ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຖວິເສໂສ ຍຖາ ‘‘ສິກ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຣິປຎ຺ຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໔໓໔). ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂມາເນນາຕິ ສິກ຺ຂິຕຸກາເມນ. ອຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໓໖). ອາມນ຺ເຕສີຕິ ມນ຺ຕິຕຸກາໂມສິ. ຊນປທສ຺ສ ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຖໍ, ຍຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຈິຣານປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ’’ຕິອາທິ. ອາຫຣນ຺ຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ເຄຫານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອນາທເຣ ວາ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ.

໓໓໘. ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ວິທູສນໂຕ, ອຫິຕທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອາວຫນໂຕ ກຓ຺ຏກສທິສຕາຍ ໂຈຣາ ເອວ ອິຘ ‘‘ກຓ຺ຏກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຈຣກຓ຺ຏເກຫິ ສກຓ຺ຏໂກ’’ຕິ. ຍຖາ ຄາມວາສີນໍ ຆາຕກາ ຄາມຆາຕກາ ອເຠທວເສນ, ອຸປຈາເຣນ ຈ ນິສ຺ສຍນາມສ຺ສ ນິສ຺ສິເຕປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ເອວໍ ປນ຺ຖິການໍ ທຸຫນາ ພາຘນາ ປນ຺ຖທຸຫາ. ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ອຘມ຺ມກາຣີ, ໂຍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊິເຕ ຊນປທາທີນໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ອນຕ຺ຖໂຕ ຕາຍເນນ ຂຕ຺ຕິເຍນ ກຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ອກຣຓສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສ຺ສູຕິ ໂຈຣານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທໍເສນ຺ຕິ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕີຕິ ຫິ ທສ຺ສໂວ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລເປນ, ເຕ ເອວ ຂີລສທິສຕ຺ຕາ ຂີລນ຺ຕິ ທສ຺ສຸຂີລໍ. ຍຖາ ຫິ ເຂຕ຺ເຕ ຂີລໍ ກສນາທີນໍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໍ, ມູລສນ຺ຕາເນນ ສສ຺ສປຣິພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ວິພນ຺ຘຕິ, ເອວໍ ທສ຺ສໂວປິ ຣຊ຺ເຊ ຣາຊາຓາຍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໍ, ມູລວິຣຸຬ຺ຫິຍາ ຊນປທປຣິພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ວິພນ຺ຘນ຺ຕີ. ປາຓຈາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫິໍສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກຏ຺ຏເນນາ’’ຕິ. ວຘສທ຺ໂທ ຫິ ຫິໍສນຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕິ ‘‘ວຘຕິ ນ ໂຣທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໘໐) ວິຍ, ກປ຺ປຣາທີຫິ ໂປຖເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ທຸ ນາມ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ເຘນ ກໂຕ ພນ຺ຘໂນປກຣຓວິເສໂສ, ເຕນ ພນ຺ຘນໍ ຕຖາ. ອາທິສທ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນຆຣພນ຺ຘນາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຫາ-ຘາຕຸຍາ ຊານິປທນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຫານິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ສາ ຈ ຘນຫາຍນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິ.

ປຎ຺ຈສິຂມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຓ຺ຑາປນໍ ປຎ຺ຈສິຂມຸຓ຺ຑກຣຓໍ. ຕໍ ‘‘ກາກປກ຺ຂກຣຓ’’ນ຺ຕິປິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ສີເສ ຉກໂຓທກາວເສຈນໍ ໂຄມຍສິຎ຺ຈນໍ. ກຸທຓ຺ຑໂກ ນາມ ຈຕຸຫຕ຺ຖໂຕ ອູໂນ ຣສ຺ສທຓ຺ຑໂກ, ໂຍ ‘‘ຄທ຺ທຸໂລ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ພນ຺ຘນໍ ກຸທຓ຺ຑກພນ຺ຘນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຂຸຣມຸຓ຺ຑໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠສ຺ມປຸຏວຘນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສມ຺ມາສທ຺ໂທ ຎາຍຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸນາ’’ຕິອາທິ, ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ອູຫນິສ຺ສາມີຕິ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມິ, ອປເນສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ກຕປຣິຈຍຕາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປ຺ປເທຕູ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ປເທຕູຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິນ຺ເນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສິອຸປກຣຓຠຓ຺ຑໍ ຜາລປາຊນຍຸຄນງ຺ຄລາທິ, ອິມິນາ ປາຬິຍໍ ພີຊຠຕ຺ຕເມວ ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກ຺ຂິກຣຓປຓ຺ຓາໂຣປນນິພນ຺ຘນໍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ວາ ວິນາ ວາ ປຸນ ຄເຫຕຸກາມສ຺ສ ທາເນ ໂຫຕິ, ອິຘ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ ປຸນ ອຄ຺ຄເຫຕຸກາມຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ຂິໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນາ’’ຕິ. ສກ຺ຂິນ຺ຕິ ຕທາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຊນໍ. ປຓ຺ເຓ ອນາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຕາລາທິປຓ຺ເຓ ຍຖາຈິຓ຺ຓໍ ລິຂນວເສນ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຓ຺ຓາກາເຣປິ ປາຠຕສທ຺ໂທ, ອິຘ ປນ ຠຓ຺ຑມູເລເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຓ຺ຑມູລສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຠຓ຺ຑມູລຎ຺ຫິ ປກາຣໂຕ ອຸທຍຠຓ຺ຑານິ ອາຠຣຕິ ສໍຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຠຕໍ. ອຸທຍຘນໂຕ ປເຄວ ອາຠຕໍ ປາຠຕນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ປຓ຺ຓາກາໂຣ ປນ ຕໍ ຕທຕ຺ຖໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕຫິ ອາຠຣີຍເຕຕິ ປາຠຕໍ. ປຕ຺ຖນຕ຺ຖໂຊຕໂກ ຫິ ອຍໍ ປ-ສທ຺ໂທ.

‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ປາຠຕສທ຺ທສ຺ສ ມູລຠຓ຺ຑຕ຺ຖຕໍ ຈູຬເສຏ຺ຐິຊາຕກປາເຐນ (ຊາ. ໑.໑.໔) ສາເຘຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຏ຺ຐກຖາ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔) ‘‘ອປ຺ປເກນປີຕິ ໂຖເກນປິ ປຣິຕ຺ຕເກນປິ. ເມຘາວີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ປາຠເຕນາຕິ ຠຓ຺ຑມູເລນ. ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ໂວຫາຣກຸສໂລ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຘນຎ຺ຈ ຍສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ສຓ຺ຐາເປຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມໍ, ຍຖາ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອນຸກ຺ກເມນ ໂຄມຍຈຸຓ຺ຓາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຂວາເຕນ ຘມນ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຖກມ຺ປິ ປາຠຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ນານາອຸປາເຍຫິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈ ຍສຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕິ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕາຍ ເອວ ວາ ປນ ຘນຍສມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ທິວເສ ທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ເທວສິກໍ. ມາເສ ມາເສ ທາຕພ຺ພໍ ມາສິກໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນຸໂປສຖິກາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ. ກຸສລານຸຣູເປນ, ກມ຺ມານຸຣູເປນ ສູຣຠາວານຸຣູເປນາຕິ ທ຺ວນ຺ທໂຕ ປຣໍ ສຸຍ຺ຍມາໂນ ອນຸຣູປສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຉກຠາວານຸຣູປຕາ ເຈຕ຺ຖ ກຸສລານຸຣູປໍ. ກຕ຺ຖຈິ ກຸລສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ຊາຓຸໂສຓິອາທິກຸລານມິວ ກຸລານຸຣູປມ຺ປິ ທາຕພ຺ພໂຕ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ເສນາປຈ຺ຈາທິ ຐານນ຺ຕຣໍ, ອິມິນາ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກກມ຺ມປສຸຕຕ຺ຕາ, ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຕາ ຈ ຘນຘຎ຺ຎານໍ ຣາສິໂກ ຣາສິກາຣຠູໂຕ. ເຂເມນ ຐິຕາຕິ ອນຸປທ຺ທເວນ ປວຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠຍາ’’ຕິ, ກຸໂຕຈິປິ ຠຍຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມທາ ໂມທມານາຕິ ໂມທາຍ ໂມທມານາ, ໂສມນສ຺ເສເນວ ໂມທມານາ, ນ ສໍສນ຺ທນມຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໘໑) ຫິ ມຸທສທ຺ໂທ ສໍສນ຺ທເນປິ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຎ຺ເຎ ໂມທາ ຫຸຕ຺ວາ ອປເຣປິ ໂມທມານາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປມຸທິຕຈິຕ຺ຕາຕິ, ອສຎ຺ໂຎເຄປິ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາເຍວ ວຸທ຺ຘີຕິ ທ຺ວິຘາ ປາໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທ຺ຘຜີຕຠາວນ຺ຕິ ສມິທ຺ຘເວປຸລ຺ລຠາວໍ.

ຈຕຸປຣິກ຺ຂາຣວຓ຺ຓນາ

໓໓໙. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈ ອນຸຍນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອນຸຍນ຺ຕາ. ເຕເຍວ ອານຸຍນ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ’’ຕິ, ‘‘ອານຸຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈ ອນຸຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຫິ ອານຸຍຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ. ເຕຕິ ອານຸຍນ຺ຕຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ. ‘‘ອມ຺ເຫ ເອຕ຺ຖ ພຫິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕມນາ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ນິພນ຺ຘວິປຸລາຍາຄໂມ ຄາໂມ ນິຄໂມ. ວິວຑ຺ຒິຕມຫາອາໂຍ ມຫາຄາໂມ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໓໘) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປາກາຣປຣິກ຺ເຂໂປ ສາປໂຓ ນິຄໂມ, ສປາກາຣາປຓໍ ນຄຣໍ, ຕໍ ຕພ຺ພິປຣີໂຕ ຄາໂມ’’ຕິ (ກງ຺ຂາວິຕຣຓີ ອຠິນວຏີກາຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ເຑ ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປເທ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ວິນຍຏີກາສຸ. ຄສນ຺ຕິ ມທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຄາໂມ, ສ຺ເວວ ປາກໂຏ ເຈ, ນິຄໂມ ນາມ ອຕິເຣໂກ ຄາໂມຕິ ກຕ຺ວາ. ຠຸສຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ນີ-ສທ຺ໂທ, ສຎ຺ຎາສທ຺ທຕ຺ຕາ ຈ ຣສ຺ໂສຕິ ສທ຺ທວິທູ. ຊນປທຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕວ. ‘‘ສາມ຺ຍາມຈ຺ໂຈ ສຂາ ໂກໂສ, ທຸຄ຺ຄຎ຺ຈ ວິຊິຕໍ ພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຣາຊປກຕີສຸ ຣຎ຺ໂຎ ຕທວເສສານໍ ຉນ຺ນໍ ວເສນ ຫິຕສຸຂາຕິວຸທ຺ຘິ, ຕເທກເທສາ ຈ ອານຸຍນ຺ຕາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕໍຕໍກິຈ຺ເຈສຸ ຣຎ຺ຎາ ອມາ ສຫ ຠວນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ. ‘‘ອມາວາສີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ສມກິຣິຍາຍ ອມາຕິ ອພ຺ຍຍປທໍ, ຈ-ປຈ຺ຈເຍນ ຕທ຺ຘິຕສິທ຺ຘີຕິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ. ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈໂວສາສນກາເລ ປນ ເຕ ຣຎ຺ຎາ ປິຍາ, ສຫປວຕ຺ຕນກາ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປິຍສຫາຍກາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສຕິ ຠວາ ‘‘ປາຣິສຊ຺ຊາ. ເກ ປນ ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສາ ອາຓຕ຺ຕິກາຣກາ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸຍຸຕ຺ຕຂຕ຺ຕິຍາທີຫິ ອວເສສາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອານຸຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາເວ ຕາທິສໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ວຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຕາທິສານມ຺ປິ ຣາຊູນໍ ຕທຸຠຍໍ ຫາຍເຕວ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ປນ ອສຕິ ປເຄວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ມິໍ ອສຕິ ຈ ມຫລ຺ລກກາເລ ຈ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ໂຍຊນາ. ເອເຕນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວເຍນ. ອນຸມຕິຍາຕິ ອນຸຊານເນນ. ປກ຺ຂາຕິ ສປກ຺ຂາ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕາ. ຍຎ຺ຎໍ ປຣິກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣາ, ສມ຺ຠາຣາ, ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ປຣິວາຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວາຣາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຣໂຖ’’ຕິອາທິນາ ອິຘານຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ນິເສເຘຕິ.

‘‘ຣໂຖ ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຌານກ຺ໂຂ ຈກ຺ກວີຣິໂຍ;

ອຸເປກ຺ຂາ ຘຸຣສມາຘິ, ອນິຈ຺ຉາ ປຣິວາຣຓ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໕.໔);

ຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕມຫາວຄ຺ຄປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ຣໂຖຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຍານສຎ຺ຎິໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄຣໂຖ. ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາລງ຺ກາໂຣ. ‘‘ສີລປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຌານກ຺ໂຂຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຌານງ຺ຄານໍ ວເສນ ຌານມຍອກ຺ໂຂ. ຈກ຺ກວີຣິໂຍຕິ ວີຣິຍຈກ຺ໂກ. ອຸເປກ຺ຂາ ຘຸຣສມາຘີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘຸຣານໍ ສມຕາ. ອນິຈ຺ຉາ ປຣິວາຣຓນ຺ຕິ ອໂລໂຠ ສີຫຘມ຺ມາທີນິ ວິຍ ປຣິວາຣຓໍ.

ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ອຸຠໂຕ ສຸຊາຕາທີຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ. ຍສສາຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ອານຸຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຓາຐປນສມຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ. ‘‘ສທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ທາຕາທານສ຺ສ ຜລໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທານສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາເນ ສູໂຣຕິ ທານສູໂຣ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອີສກມ຺ປິ ສງ຺ຄໍ ອກຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ, ຕພ຺ຠາໂວ ປນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາເວນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສທ຺ໂທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທານສູໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ສ ຫິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂມິວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ທານໍ ເທຕີຕິ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ປຕິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຕພ຺ພິສຍໍ ໂລຠໍ ສຸຏ຺ຐຸມຠິຠວນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ. ກາຣໂຓປຈາຣວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ປຣໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕພ຺ພິສເຍນ ໂລເຠນ ອນາກຑ຺ຒນີຍຕ຺ຕາ ນ ທາໂສ, ນ ສຫາໂຍ.

ຕເທວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ, ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຘານຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຫິ ທາສາທິທ຺ວຍສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ສນໍ. ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີສຸ ມຘຸຣສ຺ເສວ ປຓີຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຘຸຣໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ວາ ເອຕໍ, ປຓີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍຕໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ. ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕສ຺ສ ປິຍຠາວານິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຍໍ ປເນຕໍ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມິປຣິໂຠຄສທິສາ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໔໐) ຕໍ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍມຕິກ຺ກນ຺ຕຕາສາມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຂີຓາສວສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ທານໍ ທານສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉາ ວາ ປມາທລິຂິຕເມຕໍ. ຕາທິໂສຕິ ທານສາມິສຠາໂວ.

ສມິຕປາປສມຓພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕສມຓຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກປຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ທຸກ຺ກຣໍ ຊີວິກມຸປຄຕາ ກສິຣວຸຕ຺ຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສາ’’ຕິ. ປຖາວິໂນຕິ ມຄ຺ຄຄາມິໂນ. ວຓິພ຺ພກາຕິ ທາຍການໍ ຄຸຓກິຕ຺ຕນວເສນ, ກມ຺ມຜລກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຈ ຍາຈນກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນຄ຺ຄຈຣິຍາທໂຍຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ອິຏ຺ຐໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຸຠເຍເນວ ຫິ ທານສ຺ສ ວຓ຺ຓໂຖມນາ ສມ຺ຠວຕິ. ເຍ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເຕ ວຓິພ຺ພກາ ນາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປສຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວີຫິຕຓ຺ຑຸລາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຣາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິວເສນ. ໂອປານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພໂຕ ນທີຕຬາກາທີນໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ຕິຕ຺ຖໍ, ໂອປານມິວຠູໂຕຕິ ໂອປານຠູໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທປານຠູໂຕ’’ຕິອາທິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ຠາວໂຕ. ສຸຕເມວ ສຸຕຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣວາຈກຕ຺ຕມາຫ ຍຖາ ‘‘ໂກສຊາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຕີຕາທິອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາ ນາມ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸມານວເສນ, ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ພຸທ຺ຘານໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສິຕາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິສໍສຈິນ຺ຕນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປກຣຓາຘິຄຕວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຍຎ຺ຎປຸຎ຺ຎສ຺ສ. ທາຍກຈິຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ທາຍການໍ, ທາຍກໍ ວາ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ, ທາຕຸກມ຺ຍຕາຈິຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິເມສຸ ປນ ອຏ຺ຐສຸ ອງ຺ເຄສຸ ອຑ຺ຒຕາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ຕາວ ປຣິກ຺ຂາຣາ ໂຫນ຺ຕຸ ເຕຫິ ວິນາ ຕສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ, ສຸຊາຕຕາ, ປນ ສູຣູປຕາ ຈ ກຖໍ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ສິຍາ ຕທຸຠເຍນ ວິນາປິ ຕສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ໂຈທນາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຏ຺ຐນ຺ນມງ຺ຄານໍ ປຣິກ຺ຂາຣຠາວໍ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕ ຫິ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ອຑ຺ຒຕາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ເອກໍສໂຕວ ອງ຺ຄານິ, ນ ເອວໍ ສຸຊາຕຕາ, ສຸຣູປຕາ ຈ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ອເນກໍສໂຕວ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ອຣຸຈິສູຈກສ຺ສ ກິຣສທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ອຍໍ ທຸຊ຺ຊາໂຕຕິອາທິວຈນສ຺ສ ອເນກໍສິກຕໍ ມຎ຺ຎມານາ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ, ຕຍິທໍ ອສາຣໍ. ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ເຫຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄຠາວທສ຺ສນໍ ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ເກສຎ຺ຈິ ຕຖາ ປຣິວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ຕສ຺ສາປິ ອວກາສາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕທຸຠຍສາຘາຣຓວເສເນວ ອເນກໍສໂຕ ອງ຺ຄຠາວສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ. ກິຣສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິນ຺ຕິຕາກາຣສູຈນຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວມເນນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ຕສ຺ເສວ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ກິຣສທ຺ເທນ ຕສ຺ສ ຈິນ຺ຕິຕາກາໂຣ ສູຈິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວມາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ອຍໍ ວິຣູໂປ ກິຕ຺ຕກໍ…ເປ… ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ທລິທ຺ໂທ, ອປ຺ເປສກ຺ໂຂ, ອສ຺ສທ຺ໂຘ, ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ, ນ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ, ນ ເມຘາວີ ກິຕ຺ຕກໍ…ເປ… ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈຕຸປຣິກ຺ຂາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔໑. ‘‘ສຸຊໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຓທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໑໑-໓໑໓) ວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ທຸຕິຍວິກປ຺ປໍ ນິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາຍາຄ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ຈ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ສຍເມວ ກຏຈ຺ຉຸຄ຺ຄຫຓໂຊຕເນນ ເອວໍ ສຫຕ຺ຖາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທາເນ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ທຸຊ຺ຊາຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຸຊາຕຕາຍ ອເນກໍສໂຕ ອງ຺ຄຠາວທສ຺ສນເມວິທ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາທິສທ຺ເທນ ຫິ ‘‘ເອວໍ ອນຊ຺ຌາຍກສ຺ສ…ເປ… ທຸສ຺ສີລສ຺ສ…ເປ… ທຸປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ ສໍວິຘາເນນ ປວຕ຺ຕທານໍ ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາຕິ ຕທຸຠຍກາຣຓໂຕ.

ຕິສ຺ໂສວິຘາວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ຕິຓ຺ຓໍ ຐານານນ຺ຕິ ທານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານສງ຺ຂາຕານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຠູມີນໍ, ອວຕ຺ຖານານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈລນ຺ຕີຕິ ກມ຺ປນ຺ຕິ ປຸຣິມາກາເຣນ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກຣຓຕ຺ເຖຕິ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິອຕ຺ເຖ. ກຣຓີຍສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ຫິ ກຕ຺ຕຣິ ເອວ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ, ນ ກຣເຓ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ກຣຓໂຊຕກວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕກຕ຺ຕາວ ກຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ປຈ຺ຉານຸຕາປສ຺ສ ອກຣຓູປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈລາຕິ ທຬ຺ຫາ ເກນຈິ ອສໍຫີຣາ. ປຕິຏ຺ຐເປຕພ຺ພາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ກາຕພ຺ພາ. ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐາປນູປາຍມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຫິ ຍຖາ ຕໍ ທານໍ ສມ຺ປຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອາຍຕິມ຺ປິ ວິປຸລຜລຕາຍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ວິປ຺ປຏິສາເຣນ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ທ຺ວີສຸ ຐາເນສູຕິ ຍຊມານຍິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນສຸ. ວິປ຺ປຏິສາໂຣ…ເປ… ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຎ຺ຈເຈຕນາຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ນິຈ຺ຈລຠາໂວ ນາມ ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອຸຬາຣຠາໂວ. ປຈ຺ຉາສມນຸສ຺ສຣຓເຈຕນາຕິ ປຣເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ປນ ນິຈ຺ຈລຠາໂວ ‘‘ອໂຫ ມຍາ ທານໍ ທິນ຺ນໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ທານສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທຸຠຍເຈຕນານໍ ນິຈ຺ຈລກຣຓູປາຍໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸຎ຺ຈເຈຕນໍ, ປຈ຺ຉາສມນຸສ຺ສຣຓເຈຕນຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈລມກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ວິປ຺ປຏິສາຣໍ, ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນາປິ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຈ຺ຉາສມນຸສ຺ສຣຓເຈຕນາຍ ເອວ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ນິຈ຺ຈລກຣຓູປາຍທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທສ຺ສນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສູຕິ ເຂຕ຺ຕວິເສເສ ປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ລທ຺ເຘສຸປິ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສຸ. ນາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາເຣນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຍຖາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາໂຣຣຸວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຫິ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ວຕ຺ຖຸ ໂກສລສໍຍຸຕ຺ເຕ, (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໑) ມຍ຺ຫກຊາຕເກ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖.ມຍ຺ຫກຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ຈ ອາຄຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ໂສ ມຫາຣາຊ ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ຕຄຣສິຂິໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິປາເທສິ, ‘ເທຖ ສມຓສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ, ທຕ຺ວາ ຈ ປນ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ ‘‘ວຣເມຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາສາ ວາ ກມ຺ມກຣາ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’’ນ຺ຕິອາທິ.

ໂສ ກິຣ ອຎ຺ເຎສຸປິ ທິວເສສຸ ຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສຕິ, ທາຕຸໍ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ອຍໍ ປທຸມວຕິຍາ ເທວິຍາ ຕຕິຍປຸຕ຺ໂຕ ຕຄຣສິຂີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຍ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຕເລ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ນຄຣວາສີນໍ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປາສາທິເກຫິ ອຠິກ຺ກມນາທີຫິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເສຏ຺ຐິໂນ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຓີຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຆຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕນ຺ຕຣານິ ໂສເຘນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ປາໂຕວ ຠຸຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຕ຺ຕາ ທານຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ປກ຺ກາມິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຊາຕິກາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ອິມສ຺ສ ‘ເທຖາ’ຕິ ວຈນໍ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ທາເປນ຺ໂຕປິ ຈ ອຊ຺ຊ ນ ຍສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ວາ ທາເປຕິ, ວີຕຣາຄໂທສໂມຫສ຺ສ ວນ຺ຕກິເລສສ຺ສ ໂອຫິຕຠາຣສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທາເປຕິ, ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອທຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຸປຣິສຸທ຺ເຘຫິ ສາລິຕຓ຺ຑຸເລຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຂາທນີຍໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສູເປຍ຺ຍຎ຺ຈ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ອນຸໂມທນໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສປິ ໂຂ ເສຏ຺ຐິ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ອປິ ໂວ ລທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ? ອາມ, ເສຏ຺ຐິ ລທ຺ໂຘຕິ. ‘‘ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ, ອຖສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕຄນ຺ໂຘ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນາສປຸຏໍ ປຫຣິ. ໂສ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາກາໂຣ ‘‘ວຣເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ປິຓ຺ຑປາຕທາເນນ ປເນສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ໂນ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ຈ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ສຕ຺ຕໂມ ຠໂວ, ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາເຣນ ປນ ນາປິ ອຸຬາເຣສຸ ໂຠເຄສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສໍຍຸຕ຺ຕວຣລຎ຺ຉເກ –

‘‘ຍໍ ໂຂ ໂສ ມຫາຣາຊ ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ ‘ວຣເມຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາສາ ວາ ກມ຺ມກຣາ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ນາສ຺ສຸຬາຣາຍ ຠຕ຺ຕໂຠຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ, ນາສ຺ສຸຬາຣາຍ ວຕ຺ຖໂຠຄາຍ, ຍານໂຠຄາຍ, ນາສ຺ສຸຬາຣານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາມຄຸຓານໍ ໂຠຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໑).

ມຍ຺ຫກຊາຕເກປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອິຕິ ມຫາຣາຊ ອາຄນ຺ຕຸກເສຏ຺ຐິ ຕຄຣສິຂິປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນປຈ຺ຈເຍນ ພຫຸໍ ຘນໍ ລຠິ, ທຕ຺ວາ ອປຣເຈຕນໍ ປຓີຕໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ປຓີເຕ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖.ມຍ຺ຫກຊາຕກວຓ຺ຓນາ).

ຠາຕຸ ປເນສ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໔) ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ກາຣຓາ ຊີວິຕໍ ໂວໂຣເປສິ, ເຕນ ກມ຺ເມນ ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ອປຸຕ຺ຕໂກ ຊາໂຕ, ອິທານິປິ ເຕເນວ ກມ຺ເມນ ມຫາໂຣຣຸວໍ ອຸປປນ຺ໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາໂຣຣຸວໍ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຄຫປຕິໂນ ວິຍາ’’ຕິ, ປຸຣິມປຈ຺ຉິມເຈຕນາວເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກາ ຫິ ເຈຕນາ ທ຺ເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ ນ ເທຕີຕິ.

ທສອາກາຣວຓ຺ຓນາ

໓໔໓. ອາກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຕາຍ ສມຣິຍາທປຣິຈ຺ເຉທໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ອາກາໂຣ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ. ນ ທຸສ຺ສີເລສ຺ເວວ, ອຖ ໂຂ ສີລວນ຺ເຕສຸປິ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ. ຕທຸຠເຍປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ-ສທ຺ເທນ, ປິ-ສທ຺ເທນ ວາ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ກໂຣຕິ. ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ພລວຕຣໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸພ຺ພໂລ ປນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໂຕ, ປຣິວາຣຊນໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ. ວິປ຺ປຏິສາຣມ຺ປິ ວິໂນເທສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສໍເຍວາຕິ ປາຓາຕິປາຕີນເມວ. ຍຊນໍ ນາເມຕ຺ຖ ທານເມວາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຄ຺ຄິຊຸຫນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທຕຸ ຠວ’’ນ຺ຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ຊຕູຕິ ມຸຕ຺ຕຈາຄວເສນ ຈຊຕຸ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສກສນ຺ຕາເນ.

ໂສຬສາກາຣວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ອນຸມຕິປກ຺ຂາທໂຍ ເອວ ເຫຏ຺ຐາ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສຬສປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ສນ຺ທສ຺ສນາທິວເສນ ອນຸໂມທນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິ. ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນານຸຠາເວນ ປຈ຺ຈກ຺ຂມິວ ຜລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ອເນກວາຣໍ ປນ ທສ຺ສນໂຕ ‘‘ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ພ຺ຍາປນວຈນໍ, ຕເທວ ອາຠຸໂສ ເມຑນຏ຺ເຐນ ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໔໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມາທເປຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທານຜລວເສນ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຖໍ. ສມາທເປຕ຺ວາຕິ ສຸຕມຕ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາ ຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ມເທວ ອາທິຍຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາທາເປຕ຺ວາ.

‘‘ວິປ຺ປຏິສາຣວິໂນທເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ໂລຠໂທສໂມຫອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມານາທໂຍປິ ຫິ ທານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເຕສໍ ວິໂນທເນນປິ ຕໍ ໂວທາປິຕໍ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ອາສນ຺ນຕຣຠາວໂຕ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣວິໂນທນເມວ ຄຫິຕໍ. ປວຕ຺ຕິເຕ ຫິ ທາເນ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ. ຍາຖາວໂຕ ວິຊ຺ຊມາເນຫິ ຄຸເຓຫິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐຠາວາປາທນໍ ສມ຺ປຫໍສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຘມ຺ມໂຕຕິ ສຈ຺ຈໂຕ. ຕທຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ເມນ ສເມນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ, ອຸປສມຈຣິຍຠາວໂຕ ສມໍ, ຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໔໕. ຕສ຺ມິໍ ຍຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂຕິຓຈ຺ເຉໂທປິ ນາມ ນາໂຫສິ, ກຸໂຕ ປາຓວໂຘຕິ ປາຓວຘາຠາວສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ, ສພ຺ພໂສ ວິປຣີຕຄ຺ຄາເຫຫິ ອວິທູສິຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ເນວ ຄາໂວ ຫຎ຺ຎິໍສູ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ນ ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ຍູປນາມເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ພຣິຫິສຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຕ຺ຖາຍ. ວນມາລາສງ຺ເຂເປນາຕິ ວນປຸປ຺ເຜຫິ ຄນ຺ຘິຕມາລານິຍາເມນ. ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ວນປນ຺ຕິອາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູມິຍໍ ວາ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຠູມິໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕິ. ມນ຺ຕາທິນາ ຫິ ປຣິສງ຺ຂຕາ ຠູມິ ວິນ຺ທຕິ ອສ຺ສ ລາຠສກ຺ກາເຣຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເວທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕປິ ຣຸກ຺ຂາ ເຕປິ ທພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ກມ຺ມກຕ຺ຕາ ເຈຕໍ ທ຺ວຍໍ, ອຠິຫິຕກມ຺ມໍ ວາ. ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາຍ ຫິ ຍຖາສຕ຺ຕິໍ ກາຣກາ ຠວນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຓວຘາຠາວສ຺ສ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ, ວິປຣີຕຄ຺ຄາເຫນ ອວິທູສິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ກິໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ອນ຺ໂຕເຄຫທາໂສ ອນ຺ໂຕຊາໂຕ. ອາທິສທ຺ເທນ ຘນກ຺ກີຕກຣມຣານີຕສາມໍທາສພ຺ຍູປຄຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຸພ຺ພເມວາຕິ ຠຕິກຣຓໂຕ ປເຄວ. ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຠຕ຺ຕເວຕນນ຺ຕິ ເທວສິກໍ ຠຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ມາສິກາທິປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊິຕາຕິ ສນ຺ຕຊ຺ຊິຕາ. ປຣິກມ຺ມານີຕິ ສພ຺ພຠາຄິຍານິ ກມ຺ມານິ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກມ຺ມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຍສມຸທາຈາເຣເນວາຕິ ອິຏ຺ຐວຈເນເນວ. ຍຖານາມວເສເນວາຕິ ປາກຏນາມານຸຣູເປເນວ. ສປ຺ປິເຕລນວນີຕທຘິມຘຸຜາຓິເຕນ ເຈວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ປຓີຕປຓີຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນຎ຺ເຈວ ວຕ຺ຖຍານມາລາຄນ຺ຘວິເລປນເສຍ຺ຍາວສຖາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນາຫ ‘‘ປຓີເຕຫິ ສປ຺ປິເຕລາທິສມ຺ມິສ຺ເສເຫວາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອນຸຣູເປຫິ ຍາຄຸ…ເປ… ປານກາທີຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສປ຺ປິອາທີນນ຺ຕິ ສປ຺ປິອາທີຫິ.

໓໔໖. ປຏິສາເມຕພ຺ພໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໂຕ ຈ ສໍ ນາມ ຘນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ປຕີຕິ ສປຕິ ນິຄ຺ຄຫິຕໂລເປນ, ຘນວາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຕເທວ ຘນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຫູຕໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ. ອກ຺ຂຍຘມ຺ມເມວາຕິ ອຂຍສຠາວເມວ. ຄາມຠາເຄນາຕິ ສໍກິຕ຺ຕນວເສນ ຄາເມ ວາ ຄເຫຕພ຺ພຠາເຄນ, ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ເຈກໍ ສຠາຄຄາມໂກຏ຺ຐາເສນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໔໗. ຍຎ຺ຎາວາໂຏຕິ ຂຓິຕາວາຏສ຺ສ ອສ຺ສເມຘາທິຍຎ຺ຎຍຊນຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ປນ ອິຘ ທານສາລາຍ ເອວ, ຕາຍ ຈ ປຸຣຕ຺ຖິມນຄຣທ຺ວາເຣ ກຕາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມຠາເຄ ເອວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມໂຕ ນຄຣທ຺ວາເຣ’’ຕິອາທິນາ. ຕໍ ປນ ຐານໍ ຣຎ຺ໂຎ ທານສາລາຍ ນາຕິທູເຣ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ປາຕຣາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອກິລນ຺ຕຣູປາເຍວ ສາຍນ຺ເຫ ຣຎ຺ໂຎ ທານສາລໍ ສມ຺ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ທກ຺ຂິເຓນ ຍຎ຺ຎາວາຏສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາຕິ ຫິ ຍາຄຸສີເສນ ປາຕຣາສໂຠຊນມາຫ.

໓໔໘. ມຘຸຣນ຺ຕິ ສາທຸຣສໍ. ອຸປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອປິຈ ເມ ໂຠ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານມຕ຺ຖໍ. ປຣິຫາເຣນາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຄາຣວປຣິຫາເຣນ, ອຸຊຸກຠາວາປນຍເນນ ວາ, ອຸຊຸກວຸຕ຺ຕິໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ວງ຺ກວຸຕ຺ຕິຍາວ ຍຖາຈິນ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຊຸກເມວ ປຸຈ຺ຉຍມາໂນ ອຄາຣໂວ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ນິຈ຺ຈທານອນຸກຸລຍຎ຺ຎວຓ຺ຓນາ

໓໔໙. ອຸຏ຺ຐາຍາຕິ ທາເນ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍມາຫ, ສມຸຏ຺ຐາຍາຕິ ຕສ຺ສ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍໍ. ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມານິ ອກໂຣນ຺ໂຕ ທລິທ຺ທິຍາທິອນຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຍາ ນສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປ຺ປສມ຺ຠາຣຕໂຣ ເຈວ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຖຕໂຣ ຈ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕໂຣ ຈ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ ຈ ມຫານິສໍສຕໂຣ ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປສມ຺ຠາຣຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ປຣິຕ຺ຕສມ຺ຠາໂຣ, ອສມາຣພ຺ຠິຍສມ຺ຠາໂຣ. ອປ຺ປຕ຺ຖຕໂຣຕິ ປນ ອຕິວິຍ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈ, ອຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ, ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປຏ຺ຐຕໂຣ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສມ຺ມາ ອາຣຠີຍຕິ ຍຎ຺ໂຎ ເອເຕນາຕິ ສມາຣມ຺ໂຠ, ສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕສຕ຺ຕປີຬາ, ອປ຺ໂປ ສມາຣມ຺ໂຠ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາ, ອຍໍ ປນາຕິສເຍນາຕິ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕໂຣ. ວິປາກສຎ຺ຎິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ສທິສໍ ຜລເມຕສ຺ສາຕິ ມຫປ຺ຜໂລ, ອຍໍ ປນາຕິສເຍນາຕິ ມຫປ຺ຜລຕໂຣ. ອຸທຍສຎ຺ຎິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ນິສ຺ສນ຺ທາທິຜລເມຕສ຺ສາຕິ ມຫານິສໍໂສ, ອຍໍ ປນາຕິສເຍນາຕິ ມຫານິສໍສຕໂຣ. ຘຸວທານານີຕິ ຘຸວານິ ຖິຣານິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນານິ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພທານານິ. ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕສີເສນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໍ. ອນຸກຸລຍຎ຺ຎານີຕິ ອນຸກຸລໍ ກຸລານຸກ຺ກມໍ ອຸປາທາຍ ທາຕພ຺ພທານານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍານິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຕານິ ອນຸກຸລຍຎ຺ຎານິ ນາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິພທ຺ຘທານານີຕິ ນິພນ຺ເຘຕ຺ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ປເວຓີວເສນ ປວຕ຺ຕິຕທານານິ.

ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕນ ກຕາ ທນ຺ຕມຍສລາກາ, ຍຕ຺ຖ ທາຍການໍ ນາມໍ ອງ຺ກນ຺ຕິ, ອິມິນາ ຕໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ສລາກທານວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ກຸລນ຺ຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກກຸລໍ. ທາລິທ຺ທິເຍນາຕິ ທລິທ຺ທຠາເວນ. ‘‘ເອກສລາກໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອເກນປິ ສລາກທາເນນ ນິພທ຺ຘທານໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມທຕ຺ວາ ອນຸຣກ຺ຂຓມາຫ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ເສຕວາຫນຣຎ຺ໂຎ.

ອາທີນິ ວຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ກສ຺ມາ ເສໂນ ວິຍ ມໍສເປສິໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ສມສມທາເນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກນວຈນານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຄລຄ຺ຄາຫາຕິ ຄລຄ຺ຄຫຓາ. ‘‘ກມ຺ມຈ຺ເຉທວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ໂມກາສາທານມ຺ປິ ປີຬາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມາຣມ຺ຠສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປີຬນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປີຬາສງ຺ຂາໂຕ ສມາຣມ຺ໂຠ’’ຕິ. ປຸພ຺ພເຈຕນາມຸຎ຺ຈເຈຕນາອປຣເຈຕນາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທາຍກວເສນ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ, ວີຕຣາຄຕາວີຕໂທສຕາວີຕໂມຫຕາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນ ຈ ຕີຓີຕິ ເອວໍ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ຉຬງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ນນ຺ທມາຕາສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ (ອ. ນິ. ໖.໓໗) ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ. ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເຈຕນາວເສນ ມຫານທີ ວິຍ, ມໂຫໂຆ ວິຍ ຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຠິສນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸຎ຺ຎເມວ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ. ຕຖາວິຘນ຺ຕິ ປມາຓສ຺ສ ກາຕຸໍ ອສຸກຣຕ຺ຕມາຫ. ກາຣຓມຫຕ຺ເຕນ ຜລມຫຕ຺ຕມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຸປຣິ ນຊ຺ຊາ ວຸຏ຺ຐິຍາ ມໂຫໂຆ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

໓໕໐. ນວນໂວຕິ ສພ຺ພທາ ອຠິນໂວ, ທິວເສ ທິວເສ ທາຍກສ຺ສ ພ຺ຍາປາຣາປຊ຺ຊນໂຕ ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເກນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ອາວາສສ຺ສ ກຕິປເຍນາປິ ກາເລນ ປຣິສມາເປຕພ຺ພໂຕ ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓສາລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຫາວິຫາເຣປິ ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກວາຣໍ ຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາຕິ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທິປາຬິນເຍນ. ນວານິສໍສາຕິ ສີຕປຏິຆາຕາທໂຍ ປຏິສລ຺ລານາຣາມປຣິໂຍສານາ ຍຖາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ຄຓິຕາ ນວ ອຸທຍາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕຕາຍ ເຈເຕ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອາວາສໍ ເທນ຺ເຕນ ນາມ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມວຣລຎ຺ຉເກ ‘‘ໂສ ຈ ສພ຺ພທໂທ ໂຫຕິ ໂຍ ທທາຕິ ອຸປສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໒), ສທາ ປຸຎ຺ຎປວຑ຺ຒນູປາຍຎ຺ຈ ເອຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ເຍ ທທນ຺ຕິ ອຸປສ຺ສຍໍ, ເຕສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ສທາ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໗) ຕຖາ ຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ອາຄຕສ຺ສາປິ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນໍ ອາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນຫາຍິຕ຺ວາ ປຕິສ຺ສເຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາເຍ ພລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ວາຕາຕເປຫິ ກິລມຕິ, ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ວິສຠາຄສນ຺ຕຕິ ວູປສມ຺ມຕິ, ສຠາຄສນ຺ຕຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາເທ ກຓ຺ຏໂກ ວິຊ຺ຌຕິ, ຂາຓຸ ປຫຣຕິ, ສຣີສປາທິປຣິສ຺ສຍາ ເຈວ ໂຈຣຠຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ເພ ເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປີຕິສຸຂໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມສຸຂຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອກ຺ຂີນິ ຜນ຺ທນ຺ຕິ, ເສນາສນໍ ປວິສນກ຺ຂເຓ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ປນ ອກ຺ຂິປສາໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ທ຺ວາຣວາຕປານມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອາວາເສ ວສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາວາສໍ ເທນ຺ເຕນ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ‘‘ສທາ ປຸຎ຺ຎປວຑ຺ຒນູປາຍຎ຺ຈ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອານິສໍສາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຂນ຺ຘກປຣິຍາເຍນາຕິ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໙໔) ອາຄຕວິນຍປາຬິນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາຄຕາ –

‘‘ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ປຏິຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວາຬມິຄານິ ຈ;

ສຣີສເປ ຈ ມກເສ, ສິສິເຣ ຈາປິ ວຸຏ຺ຐິໂຍ.

ຕໂຕ ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣ, ສຎ຺ຊາໂຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ;

ເລຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິຕຸໍ.

ວິຫາຣທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຄ຺ຄໍ ພຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂປໂສ, ສມ຺ປສ຺ສໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໂນ.

ວິຫາເຣ ກາຣເຍ ຣມ຺ເມ, ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕ;

ເຕສໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ, ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ.

ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ເຕ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂປນູທນໍ;

ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍ, ປຣິນິພ຺ພາຕິ ອນາສໂວ’’ຕິ. –

ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐາທີນໍ ວິຫາຣທາເນນ ອນຸໂມທນາຄາຖາໂຍ ເປຍ຺ຍາລວເສນ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຸຕຸວິສຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິສິເຣ ຈາປິ ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສິສິໂຣຕິ ສມ຺ຜຸສິຕກວາໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ອຸຊຸກເມຆວຸຏ຺ຐິໂຍ ເອວ. ເອຕານິ ສພ຺ພານິ ‘‘ປຏິຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ວິຫາເຣນ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ. ເລຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິລີຍນຕ຺ຖໍ. ສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ສີຕາທິປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ. ‘‘ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ປທທ຺ວຍໍ ‘‘ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາວ ປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ ວິຫາຣທານໍ, ກຕມສຸຂຕ຺ຖໍ? ຌາຍິຕຸໍ, ວິປສ຺ສິຕຸຎ຺ຈ ຍໍ ສຸຂໍ ຕທຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ປຣປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ – ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິຕຸຎ຺ຈ ວິຫາຣທານໍ, ‘‘ອິຘ ຌາຍິສ຺ສຕິ ວິປສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທທໂຕ ວິຫາຣທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຄ຺ຄໍ ພຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ຓິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ໂສ ຈ ສພ຺ພທໂທ ໂຫຕິ, ໂຍ ທທາຕິ ອຸປສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໒).

ຍສ຺ມາ ຈ ອຄ຺ຄໍ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂປໂສຕິ ຄາຖາ. ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ປຣິຍຕ຺ຕິພຫຸສ຺ສຸເຕ ຈ ປຏິເວຘພຫຸສ຺ສຸເຕ ຈ ວາເສຍ຺ຍ. ເຕສໍ ອນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ຍໍ ເຕສໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖານິ ຈ ມຎ຺ຈປີຐາທິເສນາສນານິ ຈ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເຕສຸ ອຸຊຸຠູເຕສຸ ອກຸຏິລຈິຕ຺ເຕສຸ. ທເທຍ຺ຍາຕິ ນິທເຫຍ຺ຍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ, ນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໍ ວິຣາເຘຕ຺ວາ. ເອວໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ເຕ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ…ເປ… ປຣິນິພ຺ພາຕິ ອນາສໂວຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ.

ອຍໍ ປນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໕໐) ເຈວ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໓.໒໙໕) ຈ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ຏີການໂຍ – ສີຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ອຸຕຸວິປຣິຓາມວເສນ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສີຕໍ. ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໍ, ຕສ຺ສ ວນຑາຫາທີສຸ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຏິຫນ຺ຕີຕິ ປຏິພາຘຕິ ຍຖາ ຕທຸຠຍວເສນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ພາຘນໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ. ສີຕຸຓ຺ຫພ຺ຠາຫເຕ ຫິ ສຣີເຣ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂຍນິໂສ ປທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວາຬມິຄານີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຈຓ຺ຑມິເຄ. ຄຸຕ຺ຕເສນາສນຎ຺ຫິ ອາຣຎ຺ຎກມ຺ປິ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ສຣີສເປຕິ ເຍ ເກຈິ ສຣນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທີຆຊາຕິເກ ສປ຺ປາທິເກ. ມກເສຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ຏໍສາທີນມ຺ປິ ເອເຕເນວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສິສິເຣຕິ ສິສິຣກາລວເສນ, ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາທິວເສນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສິສິຣສມ຺ຜສ຺ເສ. ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ຍທາ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິໂຍ ປຏິຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ອຸມ຺ມູລຠຎ຺ຊນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສຣຊອຣຊາທິເຠໂທ ວາໂຕ ເຈວ ຄິມ຺ຫປຣິຬາຫສມເຍສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສູຣິຍາຕໂປ ຈ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ປຏິພາຫີຍຕິ. ເລຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖໍ. ສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖໍ. ຌາຍິຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕຸໍ. ວິປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕຸໍ.

ວິຫາເຣຕິ ປຕິສ຺ສເຍ. ກາຣເຍຕິ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ຣມ຺ເມຕິ ມໂນຣເມ ນິວາສສຸເຂ. ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕຕິ ກາເຣຕ຺ວາ ປນ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ພຫຸສ຺ສຸເຕ ສີລວນ຺ເຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ນິວາເສຍ຺ຍ, ເຕ ນິວາເສນ຺ໂຕ ປນ ເຕສໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມໂຖ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ເນສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜລານໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຎ຺ຈ ສທ຺ທຫເນນ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ.

ອິທານິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປາສກສ຺ສ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປນູທນໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍາຕິ ໂສ ອຸປາສໂກ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊເນນ ຊານິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມເນນ ອນາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ ເອກາທສຄ຺ຄິວູປສເມນ ສີຕິ ຠວຕີຕິ.

ສີຕປຏິຆາຕາທິກາ ວິປສ຺ສນາວສານາ ເຕຣສ, ອນ຺ນາທິລາໂຠ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຘມ຺ມາວໂພໂຘ, ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສຕ຺ຕຣສ ອານິສໍສາ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຏິຄ຺ຄຫຓການໍ ວິຫາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຜລານຸຣູປມ຺ປິ ທາຍການໍ ວິຫາຣທານຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກຜລໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆິກວິຫາຣເມວ ປຘານວເສນ ວທຕິ, ສງ຺ຆິກວິຫາໂຣ ນາເມສ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕວິຫາໂຣ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປທຠາຊນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຆິໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກຣີຍຕິ, ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາເຍວ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຍຖາຜາສຸກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂສ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣຕນິກາປິ ປຓ຺ຓສາລາ ໂຫຕຸ, ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕວິຫາໂຣຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໕໑. ໂລຠໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈຊາ. ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ’ຕິອາທິ ອຸປາສການໍ ຕຖາ ສມາທາເນ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ທຬ຺ຫຕຣໍ ສມາທານຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຣຓໍ ປນ ເຕສໍ ສາມໍ ສມາທິນ຺ນມ຺ປິ ສມາທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາຄຫິເຕ ສຣເຓ, ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຍຖາຄຫິຕສຣຓສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຕິ ວິຎ຺ຎູຊາຕິເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎູຊາຕິການເມວ ຫິ ສຣຓາທິອຕ຺ຖໂກສລ຺ລານໍ ສຸວຓ຺ຓຆເຏ ສີຫວສາ ວິຍ ອກຸປ຺ປໍ ສຣຓຄມນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ຍຖາຄຫິຕໍ ສຣຓໍ ນ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ເອວາຫໍ ຕໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ກາມໍ ໂກຈິ ຕິຓ຺ເຫນ ສຕ຺ເຖນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ‘‘ເນວາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ‘ນ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ, ຘມ຺ມໍ ‘ນ ຘມ຺ໂມ’ຕິ, ສງ຺ຆໍ ‘ນ ສງ຺ໂຆ’ຕິ ວທາມີ’’ຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສຣຓສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕີ’’ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ຜລານິສໍສານິ ປນສ຺ສ ສຣຓຄມນວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໐ ສຣຓຄມນກຖາ) ວຸຕ຺ຕາເນວ.

໓໕໒. ວກ຺ຂມານນເຍນ ເວຣເຫຕຸຕາຍ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ໂມ, ຕໍ ມຓຕິ ‘‘ມຍິ ອິຘ ຐິຕາຍ ກຖມາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕີ ວິຍ ນິວາເຣຕີຕິ ເວຣມຓີ, ຕໂຕ ວາ ປາປຘມ຺ມໂຕ ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ‘‘ວິຣມຓີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອິ-ກາຣສ຺ສ ເອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຫ ‘‘ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ, ວິຣມຓິສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ສາຘາຣຓວິຠາວນາ) ກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເວຕ຺ຖ ວິຣຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຍຎ຺ຎາຘິກຣຓໂຕ. ອສມາທິນ຺ນສີລສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ຍຖູປຏ຺ຐິຕວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ. ສມາທານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ. ເສຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຘມ຺ມານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຆາຕນປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິຣຕິ ເສຕຸຆາຕວິຣຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ‘‘ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕິ…ເປ… ທີນີຕິ ອປທິສິຕພ຺ພຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລາທີນິ. ອາທິສທ຺ເທນ ວຍພາຫຸສຈ຺ຈາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຣິຫຣຕີຕິ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສີຫຬທີເປ ຈກ຺ກນອຸປາສກສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ປາຓໍ ນ ຫນາມີ’’ຕິອາທີສຸ ອາທຍຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ, ວິກປ຺ປຕ຺ເຖນ ວາ-ສທ຺ເທນ ວາ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ນາທິຍາມິ, ອທິນ຺ນາທານາ ວິຣມາມິ, ເວຣມຓິໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ປຈ຺ເຈກມຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ ມິຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມາທິຍາມີຕິ ສມ຺ມາ ອາທິຍາມິ, ອວີຕິກ຺ກມາຘິປ຺ປາເຍນ, ອຂຓ຺ຑາ’ ຉິທ຺ທາ’ ກມ຺ມາສາ’ ສພລກາຣິຕາຍ ຈ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຕ຺ຕຣວຑ຺ຒມານປພ຺ພຕວາສິອຸປາສກສ຺ສ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໙ ກຸສລກມ຺ມປຖວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໐໙-໑໑໑; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ກຸສລກມ຺ມປຖວຓ຺ຓນາ) ວິຍ ສມາທານວິຣຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາທິມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາຄເຕສຸ ຘມ຺ມໂຕ, ໂກຏ຺ຐາສໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ເວທນາໂຕ, ມູລໂຕ, ອາທານໂຕ, ເຠທໂຕຕິອາທິນາ ອເນກຘາ ວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ສງ຺ເຂເປເນວ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕສມາທານວິຣຕິໂຍ. ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວຕ຺ຖູ’’ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປາໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ສຕ຺ເຕເຍວ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈ ວິຣມຕີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ເອກຕານານຕາທິວິນິຈ຺ຉຍ) ຂຸທ຺ທກາຄມຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນ ອທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ, ຕຖາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວຕ຺ຖຸ, ວິຕຖວຕ຺ຖຸ, ສງ຺ຂາຣວເສເນວ ສຸຣາເມຣຍວຕ຺ຖູຕິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນເຈຕນາສງ຺ຂາຕວິຣມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣມຓວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມາຕິ ເສຕຸຆາຕວິຣຕິ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາວ ຕຖາປິ ກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ. ອິມິນາ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄເຕສຸ ຕີສຸ ອາຈຣິຍວາເທສຸ ທ຺ເວ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ເອກສ຺ເສວານຸຊານນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ, ຫິ ສມາທານວິຣຕິ ຈ ຍເທວ ປຊຫຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລເມວາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສມາທານວິຣຕິ ຍໂຕ ວິຣມຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປເຣສໍ ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລເມວາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ປນ ຍໂຕ ວິຣມຕິ, ເຕສໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອາລມ຺ພຓາເນວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ທ຺ວຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ຍໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໂຕ ວິຣມຕິ, ເຕສມາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸເມວາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸຣິມປຸຣິມປທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸມາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມປທຕ຺ຖໂຕ ວິຣມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣມຕີ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ. ປຐມວາໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຠາວໂຕ, ອພຫິທ຺ຘາຠາວໂຕ ຈ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕາ, ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ທຸຕິຍວາໂທປິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ກສ຺ມາ? ປຸຣິມວາເທນ ສມ຺ມິສ຺ສຕ຺ຕາ, ປເຣສໍ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລາຣມ຺ມຓຠາເວ ຈ ອເນກນ຺ຕິ ກຕ຺ຕາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາລມ຺ພຓປ຺ປເຠທວຈນໂຕ ຈ. ຕຕິຍວາໂທ ປນ ຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຠາຓການມຠິມໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ອນຸຊານາຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີສຸ ອາຈຣິຍວາເທສຸ ທ຺ເວ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ເອກສ຺ເສວານຸຊານນໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຊ຺ເຊຕໍ ວິຣຕິທ຺ວຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸເມວາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຍຎ຺ຈ ປຊຫຕິ, ຕໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ອຍ’ມນຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຫິ ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍຎ຺ຈ ປຊຫຕິ, ຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓວ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເອວໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓມ຺ເປຕໍ ວິຣຕິທ຺ວຍໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານິ ປຊຫຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອາຣຠິຕ຺ວານ ອມຕໍ, ຊຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພປາປເກ;

ນິທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠເວ, ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ເອກຕານານຕາວິນິຈ຺ຉຍ);

ອິທານິ ສງ຺ເຂເປເນວ ອາທານໂຕ, ເຠທໂຕ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສີລໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິອາທິນາ ເອກໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ກິຈ຺ຈວເສນ ເອຕາສໍ ປຎ຺ຈວິຘຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສພ຺ພານິປິ ຠິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕທາ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕ຺ຕໍ ສີລສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ຕຸ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ເຕເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິອາທິນາ ເອເກກໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ສມາສຠາເວນ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ສາຘາຣຓວິຠາວນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ເວຣມຓິ’’ນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕເມວ ພ຺ຍາສຠາເວນ ທິສ຺ສຕິ. ຄຫຏ຺ຐວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມເຓຣານໍ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ສມາທາເນ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພານິປິ ຠິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕິ ເອກຊ຺ຌໍ, ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສມາທາເນ ວິເສໂສ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ຂຸທ຺ທກາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິຍໂຕ ເອກາເຍວ ວິຣຕິ ເອກາວ ເຈຕນາ ໂຫຕິ, ກິຈ຺ຈວເສນ ປເນຕາສໍ ປຎ຺ຈວິຘຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິຍໂຕ ປນ ປຎ຺ເຈວ ວິຣຕິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຈ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ເອກຕານານຕາທິວິນິຈ຺ຉຍ) ອຍໍ ວິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຠເທປິ ‘‘ຍຖາ ຕຖາ ວາ ສມາທິຍນ຺ຕຸ, ສາມເຓຣານໍ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພານິປິ ຠິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປາຣາຊິກຏ຺ຐານິຍານິ ຫິ ຕານິ ເຕສໍ. ຍໍ ຕຸ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຄຫຏ຺ຐານໍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ເອກເມວ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ເຕສໍ ຕໍສມາທາເນເນວ ປຸນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕ຺ຕໍ ສີລສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕປິ ທີຆຠາຓການໍ ວາໂທ ອປເຣວາໂທ ນາມ ຕຕ຺ຖ ກໂຕ.

ເສຕຸຆາຕວິຣຕິຍາ ປນ ເຠໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ອກຸປ຺ປສຠາວຕ຺ຕາ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕປີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ຊີວິຕເຫຕຸປິ, ປເຄວ ອຎ຺ຎເຫຕຸ. ‘‘ເນວ ປາຓໍ ຫນຕິ, ນ ສຸຣໍ ປິວຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມຊ຺ເຌເປຍ຺ຍາລນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ມິຄປທວຬຎ຺ຊນນເຍນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຣນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານານຸໂຍຄໍ ນ ກໂຣຕິ. ‘‘ມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕເທວ ອຸຠຍໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ສຸຣາສວວິນິມຸຕ຺ຕໍ ມທນີຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໑໓໔) ສໍຍຸຕ຺ຕມຫາວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕທຸຠຍເມວ ມທນີຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ມທນີຍໍ, ເຍນ ປີເຕນ ມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປມຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ປຸຣິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສເຈ ປິສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ເຖວ ວິເສສທສ຺ສນໍ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ຂີຣເມວ ມຸຂໍ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາ, ປເຄວ ຊານນ຺ຕສ຺ສ. ໂກຎ຺ຈສກຸຓານນ຺ຕິ ກຸນ຺ຕສກຸຓານໍ. ສເຈປິ ມຸເຂ ຂີຣມິສ຺ສເກ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍານໍ ສມ຺ພທ຺ຘຕາ ສິຍາ ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ໂຍນິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອຸທ຺ຘໍ ຕິຣິຍເມວ ທີຆຕາ ວິຍ, ພການໍ ເມຆສທ຺ເທນ, ກຸກ຺ກຸຏີນໍ ວາເຕນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ຈ ຊາຕິສິທ຺ຘໍ, ອິຕິ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຈວາ’’ຕິປິ ປາຐໍ ວຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກຈິ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ, ວິຊາເຕ ຕສ຺ສາ ທິວງ຺ຄມນໍ ວິຍ ຈ ສຠາເວນ ສິທ຺ຘໍ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມຕາຍ ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິຏ຺ຐິຊຸກຣຓໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕສ຺ມາ ສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາປທສມາທານໂຕ ມຫຏ຺ຐຕຣເມວ, ນ ອປ຺ປຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອາທຣໍ ຄາຣວມກຕ຺ວາ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສາປິ. ສາຘຸກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສີລານິ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ອປ຺ປຏ຺ຐຕຣເມວ, ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕຣຎ຺ຈ, ນ ທິຄຸຓໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີລໍ ອິຘ ອຠຍທານຕາຍ ທານໍ, ອນວເສສໍ ວາ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ທານໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ – ສຣຓໍ ອຸປຄເຕນ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາ ກາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສໍກິເລໂສ ສາຘຸກໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ໂພ, ສິກ຺ຂາປທານິ ປນ ສມາທານມຕ຺ຕໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣມຓມຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ສຣຓຄມນໂຕ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປຏ຺ຐຕຣຕາ, ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕທານາທິນາ ທຓ຺ຑນິຘານໂຕ, ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣ ຄຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຈສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕຣຕາ, ມຫານິສໍສຕຣຕາ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ.

ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຄ຺ຄານີ’’ຕິ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎານິ. ຈິຣຣຕ຺ຕຕາຍ ຎາຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎານິ. ‘‘ອຣິຍານໍ ສາຘູນໍ ວໍສານີ’’ຕິ ຎາຕຕ຺ຕາ ວໍສຎ຺ຎານິ. ປຸຣິມການໍ ອາທິປຸຣິສານໍ ເອຕານີຕິ ໂປຣາຓານິ. ສພ຺ພໂສ ເກນຈິປິ ປກາເຣນ ສາຘູຫິ ນ ກິຓ຺ຓານິ ນ ຉຑ຺ຑິຕານີຕິ ອສໍກິຓ຺ຓານິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເນສໍ ຍຖາ ອຕີເຕ, ເອວໍ ເອຕຣຫິ, ອນາຄເຕ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍກິຓ຺ຓປຸພ຺ພານີ’’ຕິອາທິ. ອຕີເຕ ຫິ ກາເລ ອສໍກິຓ຺ຓຠາວສ຺ສ ‘‘ອສໍກິຓ຺ຓປຸພ຺ພານີ’’ຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ນ ສງ຺ກິຍນ຺ຕີ’’ຕິ, ອນາຄເຕ ‘‘ນ ສງ຺ກິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອໂຕເຍວ ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐານິ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ນ ຫິ ກທາຈິປິ ວິຎ຺ຎູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫິໍສາທິປາປຘມ຺ມໍ ອນຸຊານນ຺ຕິ. ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ເທຕີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຫິຕທຓ຺ຑຕ຺ຕາ ສກລສ຺ສປິ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ຠຍາຠາວໍ ເທຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍສາວກໂຕ ກສ຺ສຈິ ຠຍໍ ໂຫຕິ. ອເວຣນ຺ຕິ ເວຣາຠາວໍ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຌນ຺ຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕໍ. ‘‘ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ອານິສໍສທສ຺ສນໍ, ເຫຕຸມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ມາຕຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ໂຣທຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈຊນລກ຺ຂຓໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຍຎ຺ໂຎຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນ ນຸ ຈ ປຎ຺ຈສີລໍ ສພ຺ພກາລິກໍ. ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາເລປິ ຫິ ວິຎ຺ຎູ ຕໍ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ນ ຈ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ ພາຫິຣການມ຺ປິ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ສຣຓຄມນໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທເຫຕຸກໍ, ເອກນ຺ຕໂຕ ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ສຣຓຄມນໂຕ ປຎ຺ຈສີລສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ເຊຏ຺ຐກນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມໍ. ‘‘ສຣຓຄມເນເຍວ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສຣຓຄມເນນ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕໍ, ຕຖາ ອນຠິສງ຺ຂຕສ຺ສ ຈ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປຜລຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໓໕໓. ອີທິສເມວາຕິ ເອວໍ ສໍກິເລສປຏິປກ຺ຂເມວ ຫຸຕ຺ວາ. ນນຸ ຈ ປຐມຊ຺ຌານາທິຍຎ຺ຎາເຍວ ເທເສຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທສນມາຣຠຕີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຕິວິຘ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸກາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິວິຘສີລປາຣິປູຣິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຫິ ເນສໍ ຍຎ຺ຎານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐຕຣຕາ, ມຫປ຺ຜລຕຣຕາ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸກາມຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທສນໍ ອາຣຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຄຸເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໑) ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສຣຓຄມນໍ, ສີລສມ຺ປທາ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຐມໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ນ ກິລມຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕານີຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ. ‘‘ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ປຓີຕານເມວ ຌານານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ມນ຺ຕວາ ‘‘ເອກໍ ກປ຺ປໍ, ອຏ຺ຐ ກປ຺ເປ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາກປ຺ປວເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຫີນໍ ປນ ປຐມໍ ຌານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ ຕຕິຍຠາຄໍ ອາຍຸໍ ເທຕິ. ມຊ຺ຌິມໍ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ປໍ. ຫີນໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ທ຺ເວ ກປ຺ປານິ, ມຊ຺ຌິມໍ ຈຕ຺ຕາຣີຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເນຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ຍສ຺ມາ ປຓີຕານິເຍເວຕ຺ຖ ຌານານິ ອຘິປ຺ເປຕານິ ມຫປ຺ຜລຕຣຠາວທສ຺ສນປຣຕ຺ຕາ ເທສນາຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ເອກໍ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຓີຕາເນວ ຌານານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕເທວາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ. ຈຕຸກ຺ກນເຍນ ຫິ ເທສນາ ອາຄຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອາຣຸປ຺ປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ, ຕຖາ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ອາຣຸປ຺ປໍ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິກປ຺ປສຫສ຺ສາທີນິ ອາຍຸໍ ເທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ. ອຖ ວາ ຕເທວາຕິ ອາຣຸປ຺ປສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ, ຕໍ ປນ ກສ຺ມາ ວີສຕິກປ຺ປສຫສ຺ສາທີນິ ອາຍຸໍ ເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ, ຕຖາ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ເທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປໂຣ ນໂຍ ‘‘ຕເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ຕຖາ ຠາວິຕໍ ອງ຺ຄສມຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານເມວາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສມ຺ມເທວ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຏິປກ຺ຂວິຘມນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍ ເອວ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ສມາເນນ຺ຕີ ວິປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ສມາວຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາສຸຂສທິສສ຺ສ ປນ ສຸຂສ຺ສ ອຠາວາ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມປເທ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ເທສນາ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອິມານິ ຎາຓານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານຣູປນິມ຺ມານໍ ນາມ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ…ເປ… ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິວິວິຘຣູປກຣຓໍ ວິກຸພ຺ພນໍ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາຍ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິໂຕ ຂນ຺ຘປເທໂສ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິ…ເປ… ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ. ສມາເປນ຺ໂຕຕິ ປຣິໂຍສາເປນ຺ໂຕ.

ກູຏທນ຺ຕອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໔-໘. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິ ເທສນາຍ ປສາທວຈນໍ, ‘‘ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ສຣຓຄມນວຈນນ຺ຕິ ຕທຸຠຍສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທສນາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕນູຕິ ມນ຺ໂທ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂສມຸປພ຺ຍູຫໂຕ. ສພ຺ເພ ເຕ ປາຓໂຍຕິ ‘‘ສຕ຺ຕ ຈ ອຸສຠສຕານີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພ ເຕ ປາຓິໂນ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເຕສໍ ປາຓີນໍ ໂມຈນາກາຣໍ. ອາກຸລຠາໂວຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸຕຕ຺ຕາ ປາຓີສຸ ອນຸທ຺ທຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມຍາ ຕາວ ພຫູ ປາຓິໂນ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘາປິຕາ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິພ຺ຍາກຸລຠາໂວ, ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ເທເສຕີຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ອຸທປາທີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ໂຠ ເຕ ປາຓໂຍ’’ຕິ ອາໂຣຈິຕວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ. ຈິຕ຺ຕຈາໂຣຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ. ‘‘ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທປຎ຺ຈກໍ ສນ຺ຘາຍ‘‘ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທານກຖໍ ສີລກຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍ ອານຸຠາເວນ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕຕາ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕຕາ, ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕາ ອກຖິນຈິຕ຺ຕຕາ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຄເມນ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕຕາ ເຕຫິ ອມລີນຈິຕ຺ຕຕາ, ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຕາ ອມລີນຈິຕ຺ຕຕາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ອນາວິລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພິກຖານຸຠາເວນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕນີວຣຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ມຫາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ພ຺ຣາຫ຺ມຓທູຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ເອວໍ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ມຫາລິສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາລິສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ເວສາລິຍນ຺ຕິ ມຫາລິສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລຠາວູປຄມນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ມໍສເປສິຄພ຺ເຠນ ທ຺ເວ ທາຣກາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຘີຕາ ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາເຫນ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ທາຣກາ ວິຊາຕາ. ຕໂຕ ເຕສໍ ທາຣການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ສປຣິວາຣານໍ ອາຣາມຸຍ຺ຍານນິວາສຏ຺ຐານປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕິປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ວິສາລຠາວມຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວສາລີ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລຠາວູປຄມນໂຕ ເວສາລີຕິ ລທ຺ຘນາມເກ ນຄເຣ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ເຈຕ຺ຖ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໖) ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ເວສາລິວຕ຺ຖຸ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ. ພຫິນຄເຣຕິ ນຄຣໂຕ ພຫິ, ນ ອມ຺ພປາລິວນໍ ວິຍ ອນ຺ໂຕນຄຣສ຺ມິໍ. ສຍໍຊາຕນ຺ຕິ ສຍເມວ ຊາຕໍ ອໂຣປິມໍ. ມຫນ຺ຕຠາເວນາຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉານໍ, ຐິໂຕກາສສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາເວນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ເວນຍິການໍ ມເຕນ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ມຫາວນໍ ນາມ ສຍໍຊາຕໍ ອໂຣປິມໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນໍ. ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕາ ປນ ມຫາວນໍ ຫິມວນ຺ເຕນ ສຫ ເອກາພທ຺ຘໍ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໒).

ຕໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການມ຺ປິ ສມານກຖາ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໒) ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໗) ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ທີຆຠາຓການໍ ມເຕນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຈ ‘‘ອຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສມານວາໂທ ສິຍາຕິ. ກູຏາຄາຣສາລາສງ຺ເຂເປນາຕິ ຫໍສມຓ຺ຑລາກາຣສງ຺ຂາຕຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນ ກູຏາຄາຣສາລານິຍາເມນ, ຕຖາ ກຕຕ຺ຕາ ປາສາໂທເຍວ ‘‘ກູຏາຄາຣສາລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕພ຺ໂພຫາເຣນ ປນ ສກໂລປິ ສງ຺ຆາຣາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໒) ຕຸ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກູຏາຄາຣສາລາ ປນ ມຫາວນໍ ນິສ຺ສາຍ ກເຕ ອາຣາເມ ກູຏາຄາຣໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນ ກຕາ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ໂກສເລສຸ ຊາຕາ, ຠວາ, ເຕ ວາ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂກສລກາ. ເອວໍ ມາຄຘກາ. ຊນປທວາຈິໂນ ຫິ ປາຍໂຕ ປຸລ຺ລິງ຺ຄປຸຖຸວຈນາ. ຍສ຺ສ ອກຣເຓ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫາຊານິໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ກຣຓໍ ອຣຫຕີຕິ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ອກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ອສຕິ ສມວາເຍ, ຕສ຺ມາ ສມວາເຍ ສຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຕໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໖໐. ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຕາສໍ ວເສນ ‘‘ນານາຣມ຺ມຓຈາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນານາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ປຏິເສໂຘ, ນ ອສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ. ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ສລ຺ລີໂນຕິ ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອລ຺ລີໂນ. ນິລີໂນຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກີຠາວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສປຣິວາຣຕ຺ຕາ ອເນໂກປິ ຕທາ ເອໂກ ວິຍ ຠວຕີຕິ ເອກີຠາໂວ, ຕໍ ເອກີຠາວໍ. ເຍນາຍສ຺ມາ ນາຄິໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕສ຺ມາ ຐານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂອຏ຺ຐທ຺ຘລິຈ຺ຉວິວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໖໑. ອທ຺ໂຘຏ຺ຐຕາຍາຕິ ອຸປຑ຺ໂຒຏ຺ຐຕາຍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐສ຺ສ ອປ຺ປກຕາຍ ຕິຣິຍໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອທ຺ຘມປນີຕໍ ວິຍ ຂາຍຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ຈ ທາຐາ ນ ຉາເທຕິ, ເຕນ ນໍ ‘‘ໂອຏ຺ຐທ຺ໂຘ’’ຕິ ໂວຫຣຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຘ-ສທ຺ເທນ ປາຐໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຏ຺ຐສ຺ສ ໂອລມ຺ພກຕາຍ ‘‘ໂອຏ຺ຐາໂຘ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕຖາ ປາຐສ຺ສ ອທິສ຺ສນໂຕ, ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໖໑) ຈ ອວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ອຍໍ ກິຣ ອຸໂປສຖິໂກ ທາຍໂກ ທານປຕິ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘມາມໂກ ຘມ຺ມສງ຺ຆມາມໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຂນ຺ຘເກ, (ມຫາວ. ໒໘໙) ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໑) ຈ ອາຄຕນເຍນ ‘‘ນີລປີຕາທິ…ເປ… ຕາວຕິໍສປຣິສສປ຺ປຏິຠາຄາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ເວສາລີ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອິທ຺ຘາ ເຈວ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣາຊູນເມວ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຕານິ, ສຕ຺ຕ ຈ ຣາຊາໂນ ອເຫສຸໍ, ຕຖາ ຍຸວຣາຊເສນາປຕິຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຠຸຕີນມ຺ປິ, ປາສາທກູຏາຄາຣອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓິອາທໂຍປິ ຕປ຺ປຣິມາຓາເຍວ, ພຫຸຊນາ, ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ, ສຸຠິກ຺ຂາ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫຕິຍາ ລິຈ຺ຉວິປຣິສາຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ກຸລສ຺ສ ອາທິຠູຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ມໍສເປສິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕທາຣການໍ ຕາປເສນ ປາຍິຕໍ ຍໍ ຂີຣໍ ອຸທຣໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ມຓິຠາຊນຄຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຈຣິມກຠເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ວິຍ ອຸທຣຈ຺ຉວິຍາ ອຕິວິປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ເຕ ນິຈ຺ຉວີ ອເຫສຸໍ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິຍ ເນສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ລີນາ ຉວິ ອໂຫສີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ນິຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ລີນຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ລິຈ຺ຉວີຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ, ຕພ຺ພໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສພ຺ເພປິ ລິຈ຺ຉວໂຍ ນາມ ຊາຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ລິຈ຺ຉວິປຣິສາຍາ’’ຕິ, ລິຈ຺ຉວິຣາຊູນໍ, ລິຈ຺ຉວິວໍສຠູຕາຍ ວາ ປຣິສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫາລິ ຍຖາ ‘‘ຠທ຺ທາລີ’’ຕິ. ມູລນາມນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມໍ.

໓໖໒. ສາສເນ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິໂນປິ ຠຄວໂຕ ປຣິສາຍ ມຫຕ຺ເຕ ສຕິ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຍມານາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສຕີ’’ຕິ.

‘‘ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມສ຺ສ ວິສ຺ສາສິກຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖູລສຣີໂຣຕິ ວຐຣສຣີໂຣ. ເຖຣສ຺ສ ຂີຓາສວຠາວໂຕ ‘‘ອາລສິຍຠາໂວ ອປ຺ປຫີໂນ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວາສນາເລສໍ ປນ ອຸປາທາຍ ‘‘ອີສກໍ ອປ຺ປຫີໂນ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສາວການໍ ພຸທ຺ຘານມິວ ສວາສນາ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປາສາທເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກູຏາຄາຣມຫາເຄຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຈີນມຸຂາຕິ ປາຈີນປມຸຂາ.

໓໖໓. ວິເນຍ຺ຍຊນານຸປໂຣເຘນ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ປຏິຫາຣິຍວິຊມ຺ຠນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມນເວລາຍຎ຺ຫິ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອາເວຬາເວຬາ ຍມລາ ຍມລາ ຫຸຕ຺ວາ ສວິເສສໍ ປຠສ຺ສຣາ ວິນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ຕາຫິ ‘‘ຠຄວາ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ສມາໂຣຈິຕມິວ ນິກ຺ຂມນໍ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍສູຈິຕນິກ຺ຂມໂນ’’ຕິ.

໓໖໔. ‘‘ອຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທິວສໂຕ ອຕີຕມນນ຺ຕຣໍ ຫິຍ຺ໂຍທິວສໍ ປຸຣິມໍ ນາມ, ຕຖາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທິວສໂຕ ປຣໍ ປຸຣິມຕຣໍ ອຕິສເຍນ ປຸຣິມຕ຺ຕາ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ທິວເສສຸ ວວຕ຺ຖິໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣຠາໂວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍເທຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍໍ ຍໍ ໂອຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸຣິມໍ. ຍໍ ຍໍ ປຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸຣິມຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອຣປາຣຠາວສ຺ສ ວິຍ, ຫິ ທິສາວິທິສາຠາວສ຺ສ ວິຍ ຈ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣຠາວສ຺ສ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘິ. ມູລທິວສໂຕຕິອາທິທິວສໂຕ. ອຄ຺ເຄຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ວາ ເອ-ກາຣາເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ປຐມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣາ ອຕີຕາ ໂກຏິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໂກຏິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ-ສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ນິປາໂຕ, ຕປ຺ປໂຍເຄນ ຈາຍໍ ‘‘ວິຫຣາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ອຕີຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ທິວສສ຺ສ. ປຐມວິກປ຺ເປ ‘‘ວິຫຣາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຍທຄ຺ເຄ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຊຸກໍ ຕາວ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ນຈິຣໍ ຕີຓິ ວສ຺ສານີ’’ຕິ ປມາຓວຈນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ‘‘ນຈິຣໍ ຕີຓິ ວສ຺ສານີ’’ຕິ ອິເມຫິປິ ກຸຏິລໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນຈິຣນ຺ຕິ ເຈຕໍ ຠາວນປຸໍສກໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສຎ຺ໂຎຄໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ປມາຓໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ຕີຓິ ວສ຺ສານີ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນຈິຣໍ ວິຫາສິໍ ຕີຓິເຍວ ວສ຺ສານີ’’ຕິ.

ອຍນ຺ຕິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ. ປິຍຊາຕິການີຕິ ອິຏ຺ຐສຠາວານິ. ສາຕຊາຕິການີຕິ ມຘຸຣສຠາວານິ. ມຘຸຣສທິສຕາຍ ຫິ ‘‘ມຘຸຣ’’ນ຺ຕິ ມໂນຣມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເມນ ອຸປສໍຫິຕານີຕິ ກາມູປສໍຫິຕານິ, ກາມນີຍານິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາມສ຺ສາທຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ, ອາຣມ຺ມຓິເກນ ກາມສງ຺ຂາເຕນ ອສ຺ສາເທນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕານິ, ກາມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວາ ອສ຺ສາທສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣີຣສຓ຺ຐາເນຕິ ສຣີຣພິມ຺ເພ, ອາຘາເຣ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ຕສ຺ມາ ສທ຺ເທນາຕິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ວິນາ ປາຐເສສໍ ຠວິຕພ຺ພປເທເນວ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ມຘຸເຣນາຕິ ອິຏ຺ເຐນ ສາເຕນ. ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິຍນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປຏ຺ຏິກາຍໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອກຖນມຕ຺ເຕນ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຎາຕມ຺ປິ ນ ກເຖຕິ, ກິໍ ອິມສ຺ສ ສາສເນ ອຘິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ສຫ ກຸຊ຺ຌເນເນວ ເຈສ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ປຣິຫາຍິ. ຈິນ຺ເຕສີຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ນຸ ໂຂ ໂສ ມຍ຺ຫໍ ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ປຣິວິຈາເຣນ຺ໂຕ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ຈິນ຺ເຕສິ. ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ປາຖິກສຸຕ຺ເຕ, (ທີ. ນິ. ໓.໓ ອາທໂຍ) ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໓໘໑) ຈ ອາຄຕນເຍນ ຕໍ ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ຠາສນ຺ໂຕ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ອນຸກ຺ກເມນ ຠຄວຕິ ພທ຺ຘາຆາຕຕາຍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ກເຖຕິ.

ເອກໍສຠາວິຕສມາຘິວຓ຺ຓນາ

໓໖໖-໓໗໑. ເອກໍສາຍາຕິ ຕທຕ຺ເຖ ຈຕຸຕ຺ຖີວຈນໍ, ເອກໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໍສສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ, ໂສ ຈ ອຘິກາຣໂຕ ທິພ຺ພຣູປທສ຺ສນທິພ຺ພສທ຺ທສວນວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໂກຏ຺ຐາສາຍາ’’ຕິອາທິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິກປ຺ປເນ ເອກໍສສ຺ເສວາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອນຸທິສາຍາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາທິເຠທາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ອນຸທິສາຍ. ອຸຠຍໂກຏ຺ຐາສາຍາຕິ ທິພ຺ພຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ທິພ຺ພສທ຺ທສວນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຠາວິໂຕຕິ ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ທິພ຺ພໂສຕຎາຓຎ຺ຈ ສມຘິຄຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາວິໂຕ. ຕຍິທໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມກຣເຓນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກຊ຺ຌໍ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີສຸປິ ກເມເນວ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຠວຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ທິພ຺ພານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ທສ຺ສນາຍ, ທິພ຺ພານຎ຺ຈ ສທ຺ທານໍ ສວນາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ເອກສ຺ສ ອຸຠຍສມຕ຺ຖຕາສນ຺ທສ຺ສນເມວ, ນ ເອກຊ຺ຌໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິສມ຺ຠວສນ຺ທສ຺ສນໍ. ‘‘ເອກໍສຠາວິໂຕ ສມາຘິ ເຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຍ ເອວ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ທິພ຺ພສທ຺ທໍ ນາສ຺ໂສສີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໗໒. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໂຕ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓເມວ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຫາລິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ທິພ຺ພໂສເຕນ…ເປ… ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ອປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌນກໍ, ອນວຊ຺ຊໍ ວາ. ສມາຘິເຍວ ຠາເວຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສມາຘິຠາວນາ. ‘‘ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາເນນ ຈ ເຕນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓມ຺ປິ ທິພ຺ພໂສເຕເນວ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອຕາສໍ ນູນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸຖຸວຈເນນ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຠຍໍສຠາວິຕານໍ ສມາຘີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຣາ ເອຕາ ສມາຘິຠາວນາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕາ ຫິ ອິໂຕ ພາຫິຣການມ຺ປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຠຄວຕາ ສາມຸກ຺ກໍສິກຠາເວນ ອປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕ ສຈ຺ຈານິ ວິຍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ. ຍທຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ, ອເຠເທປິ ເຠທວຈນເມຕໍ, ຍສ຺ສ ວາ ວິເສສນຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ເຕຕິ ອຣິຍຜລຘມ຺ເມ. ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິປິ ອຘຸນາ ປາໂຐ. ເຕ ຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ມຫາລິ ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ…ເປ… ເຍສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ຈ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ.

ຈຕຸອຣິຍຜລວຓ຺ຓນາ

໓໗໓. ສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ພນ຺ເຘນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຠເຍ ສໍໂຍຊນໂຕ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂມເຍ ຣເຖ’’ຕິ ປາໂຐ, ນ ໂປຣາໂຓ ຕຖາ ອາຈຣິເຍນ ອວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ, ນ ປສາທາທິໂສຕໍ. ‘‘ໂສໂຕຕິ ຠິກ຺ຂເວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປນ຺ໂນຕິ ຈ ອາທິໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາ-ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິກມ຺ມນິ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອິທໍ ປນ ຜລຏ຺ຐວເສນ ວທຕິ. ອຕີຕກາລວຈນຎ຺ເຫຕໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເຕເນວາຫ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ເຄ ‘‘ໂສຕາປນ຺ເນ ທານໍ ເທຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ເນ ທານໍ ເທຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ອປຕນຘມ຺ໂມຕິ ອນຸປປຊ຺ຊນສຠາໂວ. ຘມ຺ມນິຍາເມນາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຘມ຺ມນິຍາເມນ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ອຸປຣິ ອນຸປປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ວາ ນິຍໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ. ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາຄຕິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນນາຕິ ປຸນ ຕຕິຍສມາສວຈນໍ, ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ຕນຸຕ຺ຕໍ ນາມ ປວຕ຺ຕິຍາ ມນ຺ທຕາ, ວິຣຬຕາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕນຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ກຣຫຈີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ປຣິຍາຍວຈນໍ ວາ. ‘‘ໂອເຣນ ເຈ ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໖໒໗) ວິຍ ໂອຣ-ສທ຺ໂທ ນ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານ’’ນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ກາມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິຍ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸປປຕ຺ຕິຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ໂອປປາຕິໂກຕິ ອຸປປາຕິໂກ ອຸປປາຕເນ ສາຘຸກາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສໂຍນິປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພານຘມ຺ໂມຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພານສຠາໂວ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວິມຸຕ຺ຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິ ຄຫິໂຕ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໑.໑.໙) ວິຍ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາວ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາວ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຠິຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕ຺ວາທິປຈ຺ຈຍກາຣິຍສ຺ສ ຍ-ກາຣສ຺ສ ໂລໂປ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ນາ-ວຈນກາຣິຍສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຈ຺ຉີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ເຖ ເນປາຕິກໍ. ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ນາມ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາທິເກ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ.

ອຣິຍອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໗໔-໕. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ອາກາສມຄ຺ເຄນ ເຑຕ຺ວາ. ປຏິປຊ຺ຊຕິ ອຣິຍາສາວໂກ ນິພ຺ພານໍ, ອຣິຍຜລຎ຺ຈ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ, ສາ ຈ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ເອວາຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທານາເມນ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຕຕວິຕຕາທິວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ. ທິສາວິທິສານິວິຏ຺ຐປເທເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ອຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ນາມ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄມຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສໍ ອກຕ຺ວາ ‘ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ, ຕານິ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’ຕິ ສມາສຄພ຺ຠຕທ຺ຘິຕວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໗໔, ໓໗໕) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສ ຫິ ກເຕ ນ ສກ຺ກາ ອຏ຺ຐງ຺ຄອຏ຺ຐງ຺ຄິການໍ ເຠໂທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປຣິຍາຍໍ ກຕ຺ວາປິ ນິຍເມຕຸໍ ພ຺ຍາເສ ອຸຠຍປທຕ຺ຖປຣຠາເວນ ສເຫວ ສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ. ສມາສຄພ຺ເຠ ປນ ຕທ຺ຘິເຕ ກເຕ ສກ຺ກາ ເອວ ເຕສໍ ເຠໂທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປຣິຍາຍໍ ກຕ຺ວາ ນິຍເມຕຸໍ ສມາເສ ອຸຕ຺ຕຣປທຕ຺ຖປຣຠາເວນ ວິນາວ ສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ. ເອກຕ຺ຖິຠາວລກ຺ຂໂຓ ຫິ ສມາໂສຕິ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາຍໍ ປນ ອາຈຣິເຍເນວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ມຄ຺ຄງ຺ຄສມຸທາເຍ ມຄ຺ຄໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ສມຸທາໂຍ ຈ ສມຸທາຍີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕານິ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’’ຕິ. ປຐມນເຍ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄິນາ ອງ຺ຄສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິຍນເຍ ປນ ອງ຺ເຄນ ອງ຺ຄິໂນຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ອິທານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ເຄ ລກ຺ຂຓໂຕ, ກິຈ຺ຈຂຓາຣມ຺ມຓເຠທກມໂຕ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາຕິ ອວິປຣີຕໍ ຍາຖາວໂຕ ຈຕຸນ຺ນມຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ທສ຺ສນສຠາວາ. ສມ຺ມາ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິປຣີຕມຠິນິໂຣປນສຠາໂວ. ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ຊເນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕພ຺ພິປກ຺ຂໂຕ ວິຣຕິສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ເຠທກຣມິຈ຺ຉາວາຈປ຺ປຫາເນນ ຊເນ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກິຈ຺ຈວຕີ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອວິປຣີຕໍ ປຣິຄ຺ຄຫຓສຠາວາ. ສມ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓຕິ ຍຖາ ຈີວຣກມ຺ມາທິໂກ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ເອກໍ ກາຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໍຕໍກິຣິຍານິປ຺ຜາທໂກ ວາ ເຈຕນາສງ຺ຂາໂຕ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປາທຈລນາທິກໍ ກິຣິຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ເອວໍ ສາວຊ຺ຊກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປກມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ນິຣວຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐາປນກິຈ຺ຈວາ ໂຫຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ເອວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອວິປຣີຕໍ ສມຸຏ຺ຐາປນສຠາໂວ. ສມ຺ມາ ໂວທາປນລກ຺ຂໂຓຕິ ກາຍວາຈານໍ, ຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ຈ ສໍກິເລສຠູຕມິຈ຺ຉາຊີວປ຺ປຫາເນນ ອວິປຣີຕໍ ໂວທາປນສຠາໂວ. ສມ຺ມາ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓຕິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຕິຕຸມທຕ຺ວາ ອວິປຣີຕໍ ປຄ຺ຄຫຓສຠາໂວ. ສມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາຕິ ຕາທິຠາວລກ຺ຂເຓນ ອວິປຣີຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐານສຠາໂວ. ສມ຺ມາ ສມາຘານລກ຺ຂໂຓຕິ ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສເນນ ອວິປຣີຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາທຫນສຠາໂວ.

ສຫເຊກຏ຺ຐຕາຍ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ອຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລສາ ນາມ. ປສ຺ສຕີຕິ ປກາເສຕິ ກິຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕປ຺ປຏິ…ເປ… ອສມ຺ໂມຫໂຕ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ປສ຺ສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ເຕເນວ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ອງ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ກິຈ຺ຈານິ ສພ຺ເພສເມວ ສາຘາຣຓານີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ອິທມນຸກຑ຺ຒຕິ.

ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ. ອຸປຈາຣຠາວນາວເສນ ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ນານກ຺ຂຓາ. ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓວິສຍຕ຺ຕາ ນານາຣມ຺ມຓາ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ເອກກ຺ຂຓາ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເອກາຣມ຺ມຓາ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ທຸກ຺ຂາທິຎາເຓຫິ ກຕ຺ຕພ຺ເພນ ອິຘ ສາຕິສຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ກິຈ຺ເຈນ, ອິມສ຺ເສວ ວາ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິປ຺ປກາສນກິຈ຺ເຈນ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ.ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິປ຺ປຫານນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ‘‘ວິຣຕິເຈຕນາ, ສພ຺ເພ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໐໔) ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປຘານານໍ ວິຣຕິເຈຕນານໍ ວເສນ ‘‘ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມຓກາເລ ວາ ວິຣຕິໂຍ, ສຸຠາສິຕາທິວາຈາຠາສນາທິກາເລ ເຈຕນາໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຈຕນານໍ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ວິຣຕິໂຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂາທິຎາຓຕາ ວິຍ, ເອກາເຍວ ວິຣຕິຍາ ມຸສາວາທາທິວິຣຕິຠາໂວ ວິຍ ຈ ເອກາຍ ເອວ ເຈຕນາຍ ສມ຺ມາວາຈາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍສາຘນາສມ຺ຠເວນ ສມ຺ມາວາຈາທິຠາວາສິທ຺ຘິໂຕ, ຕໍສິທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍຕ຺ຕາສິທ຺ຘິໂຕ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ເຈຕາສໍ ທຸວິຘຕໍ, ອເຠທຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນາຕິ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານຠາວວເສນ.

ຍທິປິ ສມາຘິອຸປກາຣການໍ ອຠິນິໂຣປນາ ນຸມຊ຺ຊນສມ຺ປິຍາຍນຸ ປພ຺ຣູຫນສນ຺ຕານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸໂຂເປກ຺ຂານໍ ວເສນ ຈຕູຫິ ຌາເນຫິ ສມ຺ມາສມາຘິ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ວາຍາໂມ ວິຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິຈຕຸວາຍາມກິຈ຺ຈໍ, ສຕິ ວິຍ ຈ ອສຸຠາສຸຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕຠູເຕສຸ ກາຍາທີສຸ ສຸຠາທິສຎ຺ຎາປຫານຈຕຸສຕິກິຈ຺ຈໍ ເອໂກວ ສມາຘິ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ນ ສາເຘຕິ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ. ຕຖາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ. ຕຖາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ. ຕຖາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ເອວ. ຕຖາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສມ຺ມາສມາຘິເຍວາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊານ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກິເລສໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ໂຕຕິ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອິມິນາ ໂຍຄິນາ ກທາຈິປິ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕປຸພ຺ໂພ ກິເລສຄໂຓ, ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຏໂກ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ໂຫຕິ ພຫູປກາຣາ, ຕສ຺ມາ. ຕເທວ ພຫູປກາຣຕໍ ກາຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍຄິໂນ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ພຫູປກາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ພຫູປກາຣຕໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍໍ ຕມ຺ພກໍສາທິມຍຕ຺ຕາ ກູໂຏ. ຕໍປຣິຫຣຓໂຕ ມຫາສາຣຕາຍ ເຉໂກ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຫຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ກຫາປຓວິຠາຄຊານເນ ກິຣິຍາສາຘກຕມຠາເວນ ກຣຓນ຺ຕຣໍ ພຫຸກາຣໍ ຍທິທໍ ຫຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ໂຍຄິໂນ ປຎ຺ຎາຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິຠາຄຊານເນ ປຸພ຺ພຈາຣີຠາເວນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ພຫຸກາຣໍ ຍທິທໍ ວິຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາວ ປຎ຺ຎາຍ ຕທວໂພຘໂຕ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ພຫຸກາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸຕິຍອຸປມາຍໍ ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຈ຺ຉໂກ ປເຣນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ເຄຫາທິກຣຓກມ຺ເມ ອຸປເນຕິ, ເອວໍ ໂຍຄີ ວິຕກ຺ເກນ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິກມ຺ເມ ອຸປເນຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວຈີເຠທສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊວຈີເຠເທ ນິວຕ຺ຕນປວຕ຺ຕນກຣາຍ ສມ຺ມາວາຈາຍປິ ອຸປກາຣໂກວາຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວິສາຂສ຺ສ ນາມ ຄຫປຕິໂນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕປທໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໔) ສາຘກຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ. ຠິນ຺ທຕີຕິ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ.

ວຈີເຠທນິຍາມິກາ ວາຈາ ກາຍິກກິຣິຍານິຍາມກສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກາຣິກາຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ໂລກໂຕ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍໍ ສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕຎ຺ຈ. ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ນາມ ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີສຸຈຣິຕຕິວິຘກາຍສຸຈຣິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ມາອາຊີວໍ ອຏ຺ຐມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກສີລໍ. ຍຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕທຸຠຍານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕທ຺ວຍປ຺ປຫາຍກສ຺ສ ສຸຈຣິຕທ຺ວຍປາຣິປູຣິເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ສມ຺ມາວາຈາສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ. ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ເຕນາຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກໍ ສຸຕ຺ເຕນ, ປມຕ຺ເຕນ ຈ. ອິທໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ. ກາຍາທີສູຕິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕາທໂຍ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣກາ. ຕພ຺ພິຘຸຣາ ຘມ຺ມາ ອນຸປກາຣກາ. ຄຕິໂຍຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ, ກິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ວາ. ສມນ຺ເວສິຕ຺ວາຕິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈາຍໍ ຕ຺ວາປຈ຺ຈໂຍ.

ທ຺ເວປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໗໖-໗. ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອນຸສນ຺ຘິກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິວເສນາຍໍ ອຸປຣິ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຕິ ຕຖາລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ລິຈ຺ຉວິຣຎ຺ໂຎ. ເທສນາຍນ຺ຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາຍ ສຸຎ຺ຎຕປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຍ ຍຖາເທສິຕເທສນາຍ. ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ສທ຺ທຫຕິ ນ ປສີທຕິ. ຕນ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນາມ ກເຖນ຺ໂຕຕິ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ກຖີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ອສຕິປິ ມຄ຺ຄປຏິເວເຘ ເກວລໍ ສາສເນ ປເວຓີຠູຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຠູຕໍ ວາ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ, ເຕນ ຕທາ ເຕສໍ ມຄ຺ຄປຏິເວຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຣູປສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອວິປຣີຕເທສນຕາຍ ເອວໍປາກຏຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ. ອສ຺ສາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມຘິຄເມນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ‘‘ຕໍ ຊີວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸຈ຺ເຉທາທິຄຫຓໍ ອປິ ນຸ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ລທ຺ຘິຍາ ປນ ຌານາຘິຄມມຕ຺ເຕນ ນ ຕາວ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍຸຕ຺ຕມສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິ ເຕຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຌານລາຠິໂນເປຕໍ ຄຫຓໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທໍ, ສສ຺ສຕວາທໍ ວາ ‘‘ອຫໍ ໂຂ…ເປ… ນ ວທາມີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ສາຘິປ຺ປາຍຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິກໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອຖ ຈ ປນາຕິ ເອວໍ ຊານນໂຕ, ປສ຺ສນໂຕ ຈ. ກາມໍ ວິປສ຺ສກາທິທສ຺ສນມ຺ປິ ປາຬິຍໍ ກຕໍ, ອຣຫຕ຺ຕກູເຏນ ປນ ເທສນາ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ຂີຓາສວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ທ຺ເວ ປພ຺ພຊິຕາ ວິປສ຺ສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ນ ກລ຺ລໍ ຕສ຺ເສຕໍ ວຈນາຍາ’’ຕິ ອໂວຈຸໍ. ອິມສ຺ສາຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອຕ຺ຕມນາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນ ກລ຺ລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຈເນເນວ ເຕສໍ ອຕ຺ຕມນຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ມມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຂີຓາສໂວ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸມຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນນິຈ຺ຉຍຕາຍ ຕໍ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມນາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສປິ ໂຂ ລິຈ຺ຉວິ ຣາຊາ ເຕ ວິຍ ຕຖາສຎ຺ຊາຕນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂສປິ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ມຫາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ມຫາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຊາລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ທ຺ເວປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໗໘. ເອວໍ ມຫາລິສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ຊາລິຍສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ມຫາລິສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາລິຍສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ໂກສມ຺ພິຍນ຺ຕິ ຊາລິຍສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຆສິເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ເຌໂລປສມາສໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂຆສິຕສ຺ສ ອາຣາໂມຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໔) ວິຍ ທາຍກກິຕ຺ຕນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປນ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຎ຺ເຎປິ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນ ນິໂຍເຊຕີຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂກຍໍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ, ກຖຎ຺ຈາເນນ ອາຣາໂມ ກາຣິໂຕ, ກຖໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິຫາສີຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ເຂປໂຕວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ອທ຺ທິລຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ທມິຬຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ຕໂຕຕິ ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ຐໂຕ. ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ອຄມາສີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ຕສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຎາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາຕິ ເຕສໍ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐທິວເສ. ພລວປາຍາສນ຺ຕິ ຄຣຸຕຣໍ ພຫຸປາຍາສໍ. ຊີຣາເປຕຸນ຺ຕິ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ປກ຺ກາເປຕຸໍ. ອສນ຺ນິຫິເຕຕິ ເຄຫໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຄເຕ. ຠຸສ຺ສຕີຕິ ນທຕິ, ‘‘ຠຸຠຸ’’ອິຕິ ສຸນຂສທ຺ທໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິສ຺ສ ເອກໍ ກມ຺ມໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປນ ຈີວຣກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຄເຕ ສຸນຂສ຺ສ ຫທຍໍ ຜາລິຕໍ. ຕິຣຈ຺ຉານາ ນາເມເຕ ອຸຊຸຊາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ ອກຸຏິລາ, ມນຸສ຺ສາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕຕິ, ອຎ຺ຎໍ ມຸເຂນ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ, ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ ຍທິທໍ ປສໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓).

ອິຕິ ໂສ ຕາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫວເສນ ອຸຊຸທິຏ຺ຐິຕາຍ ອກຸຏິລຕາຍ ກາລງ຺ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ກຓ຺ຓມູເລ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ໂທ ໂສຬສໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ຜຣຕິ, ປກຕິກຖາສທ຺ໂທ ປນ ສກລໍ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ເທວນຄຣໍ, ເອວໍ ສຣໂຆສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ. ອຍມສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນເຫນ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ຈວິຕ຺ວາຕິ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວິຕ຺ວາ. ເທວໂລກໂຕ ຫິ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ, ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ, ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ, ໂກເປນາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຈວນ຺ຕິ. ອິມສ຺ສ ປນ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ໂກສມ຺ພິຍໍ ນຄຣໂສຠິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ນຄຣໂສຠິນິໂຍ ກິຣ ຘີຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ, ນ ປຸຕ຺ຕໍ. ຘີຕໂຣ ຫິ ຕາສໍ ປເວຓິໍ ຆຏຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ຕໍ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ຑາເປຕິ. ອຍມສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ປຸຕ຺ຕຉຑ຺ຑນກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ປາປກມ຺ມຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ‘‘ອປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ ນາວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ. ຕເມໂກ ມນຸສ຺ໂສ ກາກສຸນຂປຣິວາຣິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ, ຕສ຺ສ ປນ ຫຕ຺ຖໂຕ ໂກສມ຺ພກເສຏ຺ຐິ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂກສມ຺ພິຍໍ ເອກສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຆາຕາປນຕ຺ຖໍ ອຸປກ຺ກມກຣຓມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕຉຑ຺ຑນກມ຺ມສ຺ເສວ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍາຕິ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາຍ. ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ. ສາ ຫິ ຕສ຺ສ ປິຕຣາ ເປສິຕໍ ມາຣາປນປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ວິວາຫປຓ຺ຓໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຊີວິຕລາຠໍ ກໂຣຕິ. ຕາເຍວ ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕ.

ສຣີຣສນ຺ຕປ຺ປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຫິມວນ຺ເຕວ ມູລຜລາຫາຣຕາຍ ກິລນ຺ຕສຣີຣສ຺ສ ໂລຓມ຺ພິລເສວເນນ ປີນນຕ຺ຖໍ. ຕສິຕາຕິ ປິປາສິຕາ. ກິລນ຺ຕາຕິ ປຣິສ຺ສນ຺ຕກາຍາ. ວຏຣຸກ຺ຂນ຺ຕິ ມຫານິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂໍ. ເຕ ກິຣ ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເຊຏ຺ຐກຕາປໂສ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ໂສຠາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ມຫານຸຠາໂວ ມຎ຺ເຎ ເອຕ຺ຖ ອຘິວຸຕ຺ຖາ ເທວຕາ. ສາຘຸ ວຕາຍໍ ເທວຕາ ອິສິຄຓສ຺ສ ປານີຍາທິທາເນນ ອທ຺ຘານປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເທວຕາປິ ຕຖາ ຈິນ຺ຕິຕໍ ອຸຕ຺ວາ ອິສິຄຓສ຺ສ ປານີຍນ຺ຫານກໂຠຊນານິ ອທາສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເຊຏ຺ຐກຕາປສສ຺ສ ປນ ຕຖາ ຈິນ຺ຕນໍ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຄຫໍ ປຈ຺ຈາສິສນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຫຕ຺ຖປ຺ປສາຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສາ ຍຖິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທວຕາ ອາຫາຕິ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊາຍ ກເຖຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິປ຺ປີຬິຍມານາ ເອວມາຫ. ໂສຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຄຫປຕິ. ຠຕການນ຺ຕິ ຠຕິຍາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ທາສເປສກມ຺ມກຣານໍ. ປກຕິຠຕ຺ຕເວຕນເມວາຕິ ປກຕິຍາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕເວຕນເມວ. ຕທາ ອຸໂປສຖິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ກມ຺ມກຣຓທິວເສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕເວຕນເມວ, ນ ຕໂຕ ອູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ມເຕນ ‘‘ສາຍມາສຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ທີຆຠາຓການໍ ມເຕນ ‘‘ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ປາຕຣາສຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ກຎ຺ຈີຕິ ກຎ຺ຈິປິ ຠຕກໍ, ກິຎ຺ຈິປິ ຠຕກກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາລຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຑ຺ຒທິວໂສ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ, ເຕນ ອຸປຑ຺ຒທິວສເມວ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຑ຺ຒູໂປສໂຖ’’ຕິ ຕໍ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒ ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ) ຣຕ຺ຕິຠາເຄນ ອຸປຑ຺ຒູໂປສໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທິວສຠາເຄເນວ, ຕທວເສສທິວສຣຕ຺ຕິຠາເຄນ ວາ. ອສເມປິ ຫິ ຠາເຄ ອຸປຑ຺ຒສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕທເຫວາຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ໂຆໂສປິ ໂຂ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິໍ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ. ຕທເຫວາຕິ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສເຍວ. ຕຸຣິຕາຕ຺ຖາຕິ ຕຸຣິຕາ ອຕ຺ຖ, ສີຆຍາຍິໂນ ຠວຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາສມລງ຺ກຕໍ ອຣຫນ຺ຕຠາວໍ. ເຕປິ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ທານານິ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄມ຺ມ ຕໂຍ ວິຫາເຣ ກາເຣສຸໍ. ຠຄວາ ປນ ເທວສິກໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ເສວ ຆເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຕທາ ປນ ໂຆສິຕສ຺ສ ວິຫາເຣ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕິ ໂຆສິຕາຣາເມ’’ຕິ.

ພາຫິຣສມຍມຕ຺ເຕນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ນ ສາສເນ ວິຍ ອຸປຊ຺ຌາຍລກ຺ຂເຓນ. ອຸເປຈ຺ຈ ປຣສ຺ສ ວາຈາຍ ອາຣມ຺ຠນໍ ພາຘນໍ ອຸປາຣມ຺ໂຠ, ໂທສທສ຺ສນວເສນ ຆຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວາທໍ ອາໂຣເປຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ວທນ຺ຕິ ນິນ຺ທາວເສນ ກເຖນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ວາໂທ, ໂທໂສ, ຕມາໂຣເປຕຸກາມາ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖມາໂຣເປຕຸກາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸ ຊີວສຎ຺ຎິຕໍ, ຕເທວ ສຣີຣສຎ຺ຎິຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ຣູປຎ຺ຈ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອທ຺ວຍໍ ເອກີຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສມນຸປສ຺ສນວເສນ, ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເຘວ ສຕ຺ໂຕ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ. ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ວິນສ຺ສຕິ. ເຕນ ຊີວິຕສຣີຣານໍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕານຸຊານນໂຕ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທທສ຺ສນໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຍຖາ ທິຏ຺ຐເຠທວຕາ ສຣີຣໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອທິຏ຺ໂຐປິ ຊີວສ຺ສ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອທິຏ຺ຐເຠທວຕາ ຊີວໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຣີຣສ຺ສາປິ ອເຠໂທຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຠູຕຸປາທາຍຣູປວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຣີຣສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎເທວ ວຕ຺ຖຸ ຊີວສຎ຺ຎິຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣສຎ຺ຎິຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ຣູປເຠທສ຺ເສວ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນິ ຈ ຕທຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນ ວາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ສສ຺ສໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

໓໗໙-໓໘໐. ຕຍິທໍ ເນສໍ ວຎ຺ຌາປຸຕ຺ຕສ຺ສ ທີຆຣສ຺ສຕາທິປຣິກປ຺ປນສທິສໍ, ຕສ຺ມາຍໍ ປຎ຺ໂຫ ຐປນີໂຍ. ນ ເຫສ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິໂຕ, ນ ຘມ຺ມນິສ຺ສິໂຕ, ນາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂກ, ນ ນິພ຺ພິທາທິອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຣາຊນິມີລນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫາວຸໂສສຸຓາຖາ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຖາ ເນສໍ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນມາຣຠີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ທ຺ເວ ອນ຺ຕາ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ. ຕສ຺ສາເຍວ ປຏິປທາຍາຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຍ ເອວ.

ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ‘‘ເອວມຫໍ ອິໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊມຸປຄຕສ຺ສ, ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເອຕນ຺ຕິ ກິເລສວຏ຺ຏປຣິວຸທ຺ຘິທີປນໍ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສນິສ຺ສິຕວຈນໍ. ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ ນ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ເມສຸ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕເມວໍ ຊານາມີຕິ ເຍນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານາມິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ຐເປສິ’’ນ຺ຕິ. ໂນ ຈ ເອວໍ ວທາມີຕິ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ສນິສ຺ສຍໍ ອເຠທໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ, ຕທຸຠຍໍ ວາ ເຠທໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປເວເທນ຺ຕິ, ເອວມຫໍ ນ ວທາມິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ພາຫິຣກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກສິຓຊ຺ຌານານິ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຠາວນານຸຠາເວນ ຌານາຘິຄໂມ, ຠາວນາ ຈ ປຖວີກສິຓາທິສຎ຺ຊານນມຸເຂນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຎ຺ຎາພເລນ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາເຣ ‘‘ອຖ ຈ ປນາຫໍ ນ ວທາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ວຈນມຸປເທສໍ ກຕ຺ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິເຣຕໍ ເກວລິນາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ນ ກລ຺ລໍ ຕສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ, ນ ສຍໍ ປຏິຠາເນນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຎ຺ຎມານາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ, ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ຊາລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ຊາລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອເຈລກສ຺ສປວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໘໑. ເອວໍ ຊາລິຍສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ຊາລິຍສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ອຸຣຸຎ຺ຎາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອຕເທວ ນາມນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ຕໍ ນຄຣໍ, ຕສ຺ສ ຣຏ຺ຐສ຺ສປິ ຍສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຠຄວາ ວິຫາສິ, ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສປິ ‘‘ອຸຣຸຎ຺ຎາ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຣຸຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ອຸຣຸຎ຺ຎານາມຊນປເທ ອຸຣຸຎ຺ຎານາມນຄເຣຕິ ອາວຸຕ຺ຕິອາທິນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຍຕປຸລ຺ລິງ຺ຄປຸຖຸວຈນາວ ຊນປທວາຈີ ສທ຺ທາ, ກຕ຺ຖຈິ ອນິຍຕປຸລ຺ລິງ຺ຄປຸຖຸວຈນາປິ ຍຖາ ‘‘ອາຬວິຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໔, ໘໙) ເກຈິ ຊນປທເມວຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອປເນຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣມຓີໂຍຕິ ມໂນຫຣຠູມິຠາຄຕາຍ, ຉາຍູທກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ມໂນຣໂມ. ມິຄານໍ ອຠຍໍ ເທຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ມິຄທາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ. ເຈລໍ ວຕ຺ຖໍ, ຕໍ ນຕ຺ຖິ ອສ຺ສາຕິ ອເຈໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິ. ນາມນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຕນາມໍ. ຕປນໍ ສນ຺ຕປນໍ ກາຍສ຺ສ ເຂທນໍ ຕໂປ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕປສ຺ສີ. ຍສ຺ມາ ຕຖາຠູໂຕ ຕປໍ ນິສ຺ສິໂຕ, ຕໂປ ຈ ຕໍ ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕປນິສ຺ສິຕກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມຸຕ຺ຕາຈາຣາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ປຣໂຕ ປາຬິຍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໗) ມາຄຕາ ຫຕ຺ຖາປເລຂນາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ລູຂໍ ຜຣຸສໍ ສາຘຸສມ຺ມຕາຈາຣວິຣຫໂຕ ອປສາທນີຍໍ ອາຊີວຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ລູຂາຊີວີຕິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕກນໂຍ. ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕີຕິ ອຸຫສນວເສນ ປຣິຠາສຕິ. ອຸປວທຕີຕິ ອວຎ຺ຎາປຸພ຺ພກໍ ອປວທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫີເຬຕິ ວມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓສ຺ສ ອນຸກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທຕ຺ໂຖເຍເວຕ຺ຖ ກາຣຓສທ຺ທສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ອຕ຺ຖວສາ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຫິ ສທ຺ທປໂຍໂຄ. ໂສເຍວ ຈ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ປເຣຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນຸກາຣຓໍ ຕທນຸຣູປໍ ຕສ຺ສທິສໍ ວາ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ວາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓຠາວໂຕ. ປເຣຫີຕິ ເຍສໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປເຣຫິ. ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ຍຖາ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສກາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາໂທ ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຕສ຺ສ ອນຸວາໂທ ວາ ໂກຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ຐານໍ ນາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກິເມວໍ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

໓໘໒. ອິທານິ ຍໍ ວິຠຊ຺ຊວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ເມເຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘາຫໍ ກສ຺ສປາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາ ຫິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກາຍກິລມຖໍ ‘‘ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ທຸກ຺ໂຂ ອນຣິໂຍ ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓). ຄຣຫຕິ, ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ອຸປສມສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກາຍກິລມຖໍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ, ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໕.໑໘໑, ໑໘໒; ປຣິ. ໓໒໕) ວຓ຺ເຓຕິ. ອປ຺ປປຸຎ຺ຎຕາຍາຕິ ອປຸຎ຺ຎຕາຍ. ອປ຺ປສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິຉທນສ຺ສ ປຣິຍາຍໍ ອປ຺ປຫຣິເຕ ຐິເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໓໕) ວິຍ ອຠາວຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ກມ຺ມຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ອ. ນິ. ໓.໑໑໘; ໑໐.໑໗໖; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໐໗) ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິເຫຕຸ ຕຖາ ຕຖາ ທຸຈ຺ຈຣິຕປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍາຕິ ມຕ຺ຕໂຕ ອຕິເຣກໍ. ‘‘ຠິຍ຺ໂຍໂສ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ຠິຍ຺ໂຍສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເນປາຕິກໍ. ອເນສນວເສນາຕິ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ຍຖາ ຕຖາ ຕປໍ ກຕ຺ວາ ອເນສິຕພ຺ພເມສນາວເສນ ມິຈ຺ຉາຊີເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິເຫຕຸ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ. ອິເມ ທ຺ເວຕິ ‘‘ອປ຺ປປຸຎ຺ໂຎ, ປຸຎ຺ຎວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຈ຺ຈຣິຕກາຣິໂນ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄເລ.

ທຸຕິຍນເຍ ອິເມ ທ຺ເວຕິ ‘‘ອປ຺ປປຸຎ຺ໂຎ, ປຸຎ຺ຎວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຈຣິຕກາຣິໂນ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄເລ.

ປຐມທຸຕິຍນເຍສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນເຍສຸປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐມຕຕິຍນເຍສຸ ເຈຕ຺ຖ ອເຫຕຸກອກິຣິຍວາທິໂນ. ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນເຍສຸ ປນ ກມ຺ມກິຣິຍວາທິໂນຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປ຺ປທຸກ຺ຂວິຫາຣີຕິ ອປ຺ປກໍ ທຸກ຺ເຂນ ວິຫາຣີ. ພາຫິຣກາຈາຣຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສາສນາຈາຣໂຕ ພາຫິຣເກນ ຕິຕ຺ຖິຍາຈາເຣນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕານໍ ສຸເຂຕ຺ວາຕິ ອຘມ຺ມິເກນ ອເນສນາຍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ເຕນ ສຸເຂນ ອຕ຺ຕານໍ ສຸເຂຕ຺ວາ ສຸຂໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ສຸເຂ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອຘຸນາ ປາໂຐ.

‘‘ນ ທານິ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ທຸຈ຺ຈຣິຕປູຣຓມາຫ. ລາຠສກ຺ກາຣໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປຸເຣຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ. ປຣິພ຺ພາຊິກາຍາຕິ ພາຫິຣປພ຺ພຊ຺ຊມຸປຄຕາຍ ຕາປສທາຣິກາຍ, ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ຈ. ‘‘ອປໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ຕາປໂສ ວາ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ ວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ. ທຫຣາຍາຕິ ຕຣຸຓາຍ. ມຸທຸກາຍາຕິ ສຸຂຸມາລາຍ. ໂລມສາຍາຕິ ຕນຸຕມ຺ພໂລມຕາຍ ອປ຺ປໂລມວຕິຍາ. ໂລມໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລມສາ. ລິງ຺ຄຕ຺ຕເຍປິ ຫິ ສ-ປຈ຺ຈເຍນ ປທສິທ຺ຘິມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ. ປາຕພ຺ພຕນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ປຣິໂຠຄຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ປາ-ສທ຺ໂທ, ຕພ຺ພສທ຺ໂທ ຈ ຠາວສາຘໂນ. ຕາ-ສທ຺ໂທ ປນ ສກຕ຺ເຖ ຍຖາ ‘‘ເທວຕາ’’ຕິ, ປາຕພ຺ພຕນ຺ຕິ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກຕໍ, ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ເຈຕ຺ຖ ຕພ຺ພສທ຺ໂທ ຍຖາ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສເກ ປຎ຺ຈຕ຺ຕຍສຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂເວ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕພ຺ພສງ຺ຂາຣມຕ຺ເຕນ ເອຕສ຺ສ ອາຍຕນສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔) ຕຖາ ຫິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກສຎ຺ຎາປວຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນາຕິ ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໔) ຕຏ຺ຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ພຫຸລໍ ວຈນໂຕ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ນິຍ຺ຍານິກສທ຺ໂທ, ເອວໍ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ,’’ ຕາ-ສທ຺ໂທ ປນ ຠາເວ. ອສ຺ສາທິຍມານປກ຺ເຂ ຐິໂຕ ກິເລສກາໂມປິ ວຕ຺ຖຸກາມປຣິຍາປນ຺ໂນເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທນ຺ຕິ ນຍຈຕຸກ຺ກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທວິຠຊນໍ. ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍວເສນ ອາຄຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໘໒) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາເຍວ ປນ ປາຬິຍມ຺ປິ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາສເນປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນປິ.

ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ອເນສນໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ’’ຕິ ຍຖາຣຸຕໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ. ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນປຈ຺ຈຍປຏິເສວນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕສງ຺ຂາຕານິ ຕີຓິ ວາ ກຸຫນວຕ຺ຖູນິ ປຏິເສວິຕ຺ວາ.

ຕາທິໂສວາຕິ ຘຸຕງ຺ຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໘໔໔ ອາທໂຍ) ສມາທານວເສນ ລູຂາຊີວີ ເອວ. ອເນສນວເສນາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຣຫຕ຺ຕປຏິຊານເນນາ’’ຕິອາທິປິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸລ຺ລຠສຸໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ ທຸຄ຺ຄຕີສຸ ອຸປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ ຠາວລກ຺ຂເຓ, ອສກ຺ກຸຓມາເນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໓. ອສຸກຏ຺ຐານໂຕຕິ ອສຸກຠວໂຕ. ອາຄຕາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ອິຘາຄຕາ. ອິທານິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິວເສເນວ ອາຍຕິໍ ຄມິຕພ຺ພຠວຎ຺ຈ. ຕໂຕຕິ ອຕີຕຠວໂຕ. ປຸນ ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອນນ຺ຕຣຠເວ ປຸນ ອຸປປຕ຺ຕິໍ, ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣຠເວປິ ປຸນ ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ. ເກນ ກາຣເຓນ ຄຣຫິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕມຊານນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉາໂທສວເສນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຣເຫຍ຺ຍ, ນ ຕຖາ ຈາຫໍ, ອຫໍ ປນ ຍຖາຠູຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ເກນ ກາຣເຓນ ຄຣຫິສ຺ສາມິ, ສພ຺ພສ຺ສເປຕສ຺ສ ຕປສ຺ສ ຄຣຫາຍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມມຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຫິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ປຸຏຠຓ຺ຑິກໍ. ອຸປມາປກ຺ເຂ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ໂຘຕໍ, ຕຖາ ອໂຘຕຎ຺ຈ, ອຸປເມຍ຺ຍປກ຺ເຂ ປນ ປສໍສິຕພ຺ພຄຸຓຕາຍ ໂຘຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ຕຖາ ອໂຘຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພສ຺ສ ເຈວ ຄຣຫຓໍ, ປສໍສິຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ປສໍສນໍ.

໓໘໔. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ, ສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ນ ໂກຈິ ນ ສາຘູຕິ ວທຕິ. ປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈວິຘເວຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ເວຣເຫຕຸຕາຍ ຈ ‘‘ເວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ຕໍ ນ ໂກຈິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທຕິ ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖານມສາຘນໂຕ, ສຕ຺ຕານໍ ສາຘຸຠາວສ຺ສ ທູສນໂຕ ຈ. ນ ນິຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣູປຄ຺ຄຫເຓ ນ ນິວາເຣຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນີຍທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຫິ ຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠຕິ ເຕສມຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍເມວ ນໂຍ ໂສຕາທີສຸປິ. ຍທຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ ສາຘຸ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ສໍວໂຣ ນ ສາຘູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນ…ເປ… ອສໍວຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ຍໍ ເຕ ເອກຈ຺ຈໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຕ ‘‘ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຍໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄາທິໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມຍໍ ນ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທາມ. ຍໍ ເຕ…ເປ… ‘‘ນ ສາຘູ’’ຕິ ຍໍ ປນ ເຕ ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄໍ, ສຸນິວຕ຺ຖສຸປາຣຸຕາທິສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ‘‘ນ ສາຘູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມຍໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວທາມາຕິ.

ອິຕິ ຍໍ ປຣວາທມູລກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ປຸນ ສກວາທມູລກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ເກນຈິ ສມານໍ, ເຕນປິ ຕໍ ສມານເມວ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ເກນຈິ ອສມານໍ, ເຕນປິ ຕໍ ອສມານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມານາສມານຕ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມານຕນ຺ຕິ ສມານຕາມຕ຺ຕໍ. ອນວເສສໂຕ ຫິ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປາທນຎ຺ຈ ສກວາເທວ ທິສ຺ສຕິ, ນ ປຣວາເທ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ຺ຍາຫໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວທາມີ’’ຕິອາທິ. ສກວາທປຣວາທານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຎ຺ຈສີລາທິວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມນຸຍຸຎ຺ຊາປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໕. ອນ຺ຕມິຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຈມີອຕ຺ຕໂນປທໍ. ລທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ‘‘ກິໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ປເຣ ຄຓາຈຣິຍາ, ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ວເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສມໂຓວ ໂຄຕໂມ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກາຣເຓນປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຄາຫຍາ’’ຕິ ເອວໍ ເຫຕຸໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຸຠຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ນາເມຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາເຕ ອຕ຺ເຖ ສາຘິຍມາເນ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ກາຣຓໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ສທິສາສທິສປ຺ປເຠທໍ ອຸປໂມທາຫຣຓທ຺ວຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອປິຈ ເຫຕຸປໂມທາຫຣຓວເສນ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາເຕ ອຕ຺ເຖ ສາຘິເຕ ສມ຺ມເທວ ອນຸ ປຈ຺ຉາ ຠາສນ຺ໂຕ ນິຄເມນ຺ໂຕປິ ສມນຸຠາສຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ‘‘ກິໍ ເຕ’’ຕິອາທິ ອຸປສໍຫຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ທຸຕິຍປເທປີຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ວາ ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ປເທປິ. ວຈນເສສໍ, ອຸປສໍຫຣຓາກາຣຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕໍ, ສມາທາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອກຸສລາທິປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕາທິອຕ຺ເຖນ ອກຸສລາ ເຈວ ຕໂຕເຍວ ອກຸສລາຕິ ຈ ສງ຺ຂາຕາ, ສງ຺ຂາຕສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຎາຕຕ຺ໂຖ, ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຕາ, ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຐປິຕາ’’ຕິ, ປຸຣິເມນ ເຈຕ຺ຖ ປເທນ ເອກນ຺ຕາກຸສເລ ວທຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ຕໍ ສຫຄເຕ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂິເຍ ຈ. ເອວຎ຺ຫິ ໂກຏ຺ຐາສກຣເຓນ ຐປນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ອກຸສລປກ຺ຂິກຠາເວນ ຫິ ວວຕ຺ຖາປນໍ ໂກຏ຺ຐາສກຣຓໍ. ອວຊ຺ຊສທ຺ໂທ ໂທສຕ຺ໂຖ ຄາຣຍ຺ຫປຣິຍາຍຕ຺ຕາ, ອ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສໂທສາ’’ຕິ. ອຣິຍາ ນາມ ນິທ຺ໂທສາ. ອິເມ ປນ ອກຸສລາ ກຖຎ຺ຈິປິ ນິທ຺ໂທສາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິທ຺ໂທສຏ຺ເຐນ ອຣິຍາ ຠວິຕຸໍ ນາລໍ ອສມຕ຺ຖາ.

໓໘໖-໓໙໒. ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ກາຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຍໍ ວາ ປນາຕິ ອສມ຺ຠາວນາວຈນເມຕໍ, ຍໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຈ ອຕ຺ຖວສາ ປຸຖຸວຈນວິປຣິຓາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຄຓາຈຣິຍາ ເຈຕ຺ຖ ປູຣຓມກ຺ຂລິອາທໂຍ. ສຕ຺ຖຸປຠວຕ຺ຕາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຆສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆ…ເປ… ສິທ຺ຘິໂຕ’’ຕິ, ສາ ປນ ປສໍສາ ປສາທເຫຕຸກາຕິ ປສາທມຸເຂນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສີທມານາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ເຖນ ປິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປສີທມານາປິ ເອວເມວ ນ ປສີທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ຍຖາ ຫິ ອນ຺ວຍໂຕ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາວເກສຸ, ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕ຺ຖຣິ ປສາໂທ ສມຸຈ຺ຈີຍຕິ, ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ສຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິຍາ ສາວເກສຸ, ສາວກວິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕ຺ຖຣິອປ຺ປສາໂທຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຣູປກາຍປາຣິປູຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປປ຺ປມາເຓ ສຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຘມ຺ມເທສນໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທນ຺ຕຸ ໂຆສປ຺ປມາເຓ, ຘມ຺ມປ຺ປມາເຓ ຈ, ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ປນາຈາຣໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ປນ ຘມ຺ມປ຺ປມາເຓ, ລູຂປ຺ປມາເຓ ຈ. ອາຈາຣໂຄຈຣາທີຫິ ຘມ຺ໂມ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ລູໂຂ ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປຐມປເທ ຣູປປ຺ປມາຓາ, ໂຆສປ຺ປມາຓາ, ຘມ຺ມປ຺ປມາຓາ ຈ, ທຸຕິຍປເທ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓາວ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ກີວຣູໂປຕິ ກິຕ຺ຕກຊາຕິໂກ. ຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປສໍສາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ, ພຸທ຺ຘສາວການເມວ ຈ ປາສໍສຕາ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕທຠາໂວ ໂຊຕິໂຕ, ຕໍ ວິຣຕິປ຺ປຫານສໍວຣຸທ຺ເທສວເສນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສຕຸຆາຕວິຣຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານມຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕວເສນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາລາຠໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕວເສນາຕິ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວາ ວິວິຘໍ ທສ຺ສນມຕ຺ຕວເສນ, ນ ປນ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຸພ຺ພກໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມສນວເສນ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຫິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ພາຫິຣການໍ ນຕ຺ຖິ. ອິຕຣານິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານານິ ຕີຓິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຕ຺ຕາ. ໂລກິຍປຎ຺ຈສີລໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ໂພປິ ສີລສໍວໂຣ, ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ໓.໑໕໙; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔) ວຸຕ຺ໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ຈູຬນິ. ໖໐) ວຸຕ຺ໂຕ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທໂກ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາໂຕ ຎາຓສໍວໂຣ, ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປິທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໓; ມ. ນິ. ໑.໑໓໕; ສໍ. ນິ. ໕.໘; ວິຠ. ໒໐໕) ວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສງ຺ຂາໂຕ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ອິມໍ ສໍວຣປຎ຺ຈກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ປນິເມ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລສ຺ເສວ ປຸນ ຄຫຓໍ ສາສເນ ສີລສ຺ສ ພຫຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕເທກເທເສ ເອວ ປເຣສໍ ອວຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຸໂປສຖຸທ຺ເທສາ’’ຕິ ອຘຸນາ ປາໂຐ. ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມຍາ ຫິ…ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີຫນາທນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐນາທໍ, ອຠີຕນາທໍ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວາທໍ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອຸຕ຺ຕຣສ຺ມິໍ ປເທ ພ຺ຍຄ຺ຆ-ປຸງ຺ຄໂວສຠກຸຎ຺ຊຣ;

ສີຫສທ຺ທູລນາຄາທ຺ຍາ, ປຸເມ ເສຏ຺ຐຕ຺ຖໂຄຈຣາ’’ຕິ.

ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຣິຍອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໙໓. ‘‘ອຍໍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ມມ ວາໂທ ອວິປຣີໂຕວ, ຕສ຺ເສວໍ ອວິປຣີຕຠາໂວ ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ອວິປຣີຕຠາວາວໂພຘນຕ຺ຖໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສປາ’’ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ຍໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ສາມໍເຍວ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ເອວໍ ຎສ຺ສຕິ ທກ຺ຂຕິ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ວທນ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລ ຕຖຠາວໂຕ ຠູຕໍ, ເອກໍເສນ ຫິຕາວຫຠາວໂຕ ອຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ, ວິນຍໂຍຄໂຕ, ປເຣສຎ຺ຈ ວິນຍນໂຕ ວິນຍໍ ວທຕີ’’ຕິ, ໂສ ມຍາ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິໂຕ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຠູໂຕ ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສປ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຈ ອຘິຄມູປາຍຠູຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຕິ, ເຕນ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິເມ ຘມ຺ເມ ອນວເສສໍ ປຫາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ ນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເກນຈິ ອສມ຺ປກມ຺ປິໂຕ ຍຖາຠູຕ ສີຫນາໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທກ຺ຂຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ສ຺ສຕິ-ສທ຺ເທນ ປທສິທ຺ຘິ ‘‘ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສກ຺ຂິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

‘‘ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໔) ວິຍ ຈ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຏິປທຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ‘‘ອຍເມວາ’’ຕິ ສາວຘາຣຓວຈນໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸຖຸຠາວປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖໍ, ສພ຺ພອຣິຍສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ສາສເນ ປາກຏຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໗, ໓໘໔).

‘‘ເອເສວ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ, ທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ, (ຘ. ປ. ໒໗໔) –

‘‘ເອກາຍນໍ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ,

ມຄ຺ຄໍ ປຊານາຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ;

ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອຕຣິໍ ສຸ ປຸພ຺ເພ,

ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ຈ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໔, ໔໐໙; ຈູຬນິ. ໑໐໗, ໒໑໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐) ຈ –

ສພ຺ເພສຸ ເຈວ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ, ອຠິຘມ຺ມປເທເສສຸ (ວິຠ. ໓໕໕) ຈ ເອໂກວາຍໍ ມຄ຺ໂຄ ປາກໂຏຕິ.

ຕໂປປກ຺ກມກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໔. ຕໂປເຍວ ອຸປກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ, ອາຣຠິຕພ຺ພໂຕ ຕໂປປກ຺ກມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕປາຣມ຺ຠາ’’ຕິ, ອາຣມ຺ຠນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕປກຣຓເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໂປກມ຺ມານີ’’ຕິ ອິມິນາ. ສມຓກມ຺ມສງ຺ຂາຕາຕິ ສມເຓຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມສຎ຺ຎິຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກມ຺ມສງ຺ຂາຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິຈ຺ໂຈໂລຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐໂຈໂລ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໂຈໂລ. ເຈລໍ, ໂຈໂລຕິ ຈ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ໂກຈິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏປິໂລຕິກຘໂຣປິ ທສນ຺ຕຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ນິຈ຺ໂຈໂລ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ນຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນຄ຺ຄິຍວຕສມາທາເນນ ສພ຺ພຖາ ນຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍກຸລປຸຕ຺ຕາຈາຣວິຣຫິຕຕາວ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຈາຣຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຈາຣກມ຺ມາທີສູ’’ຕິອາທິນາ. ກຖໍ ວິຣຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕໂກວາ’’ຕິອາທິ, ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ວມິຕ຺ວາ ມຸຂວິກ຺ຂາລນາທິອາຈາຣສ຺ສປິ ເຕນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອປລິຂຕີຕິ ອຸທເກນ ອໂຘວນໂຕ ອປລິຫຕິ. ໂສ ກິຣ ທຓ຺ຑກໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ເອວໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປລິຂຕີຕິ ອປກສຕິ.

‘‘ເອຫິ ຠທນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຄມນສງ຺ຂາໂຕ ວິຘິ ເອຫິຠທ຺ທນ຺ໂຕ, ຕໍ ຈຣຕີຕິ ເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ, ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕສິທ຺ຘິ ຍຖາ ‘‘ເອຫິປສ຺ສິໂກ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໗໔) ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ, ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂາຄຫຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ນ ເອຕີຕິ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ນຕິຏ຺ຐຠທ຺ທນ຺ຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສມເຓນ ນາມ ສຍໍວຈນກເຣເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ປຣວຈນກເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ…ເປ… ນ ກໂຣຕິ. ປຸເຣຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ຐານໍ ອຕ຺ຕນາ ອຸປຄມນໂຕ ປຐມຕຣໍ, ຕໍ ກິຣ ໂສ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຍາທິຈ຺ຉກີ ເອວ ຠິກ຺ຂາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ປນ ‘‘ມມ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ພຫູ ຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ ສງ຺ຆາຏມາປາທິຕາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນາຘິວາເສຕິ. ນິມນ຺ຕນມ຺ປິ ‘‘ເອວໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ສາທິຍຕິ. ກຸມ຺ຠີຕິ ປກ຺ກຠິກ຺ຂາປກ຺ຂິຕ຺ຕກຸມ຺ໂຠ. ອຸກ຺ຂລີຕິ ຠິກ຺ຂາປຈນກຸມ຺ໂຠ. ປຈ຺ຉີຕິ ຠິກ຺ຂາປກ຺ຂິຕ຺ຕປິຏກໍ. ຕໂຕປີຕິ ກຸມ຺ຠີກໂຬປິໂຕປິ. ກຸມ຺ຠີອາທີສຸປິ ໂສ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠີກໂຬປິໂຍ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຍໍ ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາຬໍ.

ກພຬນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອາໂລປສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ. ເອຕ຺ຖາປິ ໂສ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎີ. ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາຍາຕິ ປຸຣິສສມີປຄຕາຍ. ຣຕິອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ກາມຣຕິຍາ ອນ຺ຕຣາໂຍ. ຄາມສຠາຄາທິວເສນ ສງ຺ຄມ຺ມ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສໍກິຕ຺ຕິ. ຕຖາ ສໍຫຏຕຓ຺ຑຸລາທິສຎ຺ຈໂຍ ເຕນ ກຕຠຕ຺ຕມິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ເຕສູ’’ຕິ. ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາຍໍ ປນ ອາຈຣິເຍເນວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍກິຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສໍກິຕ຺ຕິ, ຄາມວາສີຫິ ສມຸທາຍວເສນ ກິຣິຍມານກິຣິຍາ, ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຕ຺ຕສໍກິຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘ສໍກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ເຕສູ’ຕິ’’. ອິທໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຏິປທາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ນເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຏິປທາທສ຺ສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາສທ຺ໂທ ສຸນຂປຣິຍາໂຍ. ຕສ຺ສາຕິ ສຸນຂສ຺ສ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ສມູຫສມູຫຈາຣິນີຕິ ສງ຺ຆສງ຺ຆຈາຣິນີ. ມນຸສ຺ສາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣມນຸສ຺ສາ.

ໂສວີຣກນ຺ຕິ ກຎ຺ຊິກໍ. ‘‘ໂລຓໂສວີຣກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ, ‘‘ສພ຺ພສສ຺ສສມ຺ຠາເຣຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂລຓໂສວີຣກຎ຺ຫິ ສພ຺ພມຈ຺ຉມໍສປຸປ຺ຜຜລາທິສມ຺ຠາຣກຕໍ. ສຸຣາປານເມວາຕິ ມຊ຺ຊລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສຸຣາຍ ປານເມວ. ເມຣຍມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕໍ ລກ຺ຂຓຫາເຣນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ. ສພ຺ເພສຸປີຕິ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊສຸປິ ກຎ຺ຊິກສຸຣາທີສຸ. ເອກາຄາຣເມວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອກາຄາຣິໂກ. ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ, ສຕິ ຠິກ຺ຂາລາເຠ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາໂລເປເນວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເອກາໂລປິໂກ. ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທຕ຺ຕິ, ທ຺ວຕ຺ຕິອາໂລປມຕ຺ຕຄ຺ຄາຫິ ຂຸທ຺ທກໍ ຠິກ຺ຂາທານຠາຊນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກປາຕີ’’ຕິ. ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂນ຺ຕິ ອນາມຏ຺ຐຠິກ຺ຂໍ, ສມາຠິສງ຺ຂຕຕາຍ ວາ ອຸຕ຺ຕມຠິກ຺ຂໍ. ອຠຸຎ຺ຊນວເສນ ເອໂກ ໂຫ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກາຫິໂກ, ອາຫາໂຣ, ຕໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກທິວສລງ຺ຆໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກທິວສນ຺ຕຣິກ’’ນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ທ຺ວາຫິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ອປິຈ ເອກາຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ, ເອກາຫວາໂຣ ວາ ເອກາຫິກໍ. ທ຺ວີຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ, ທ຺ວີຫວາໂຣ ວາ ທ຺ວາຫິກໍ. ເສສທ຺ວເຍປິ ອຍໍ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຫິ ປຣິຍາຍຠຕ຺ຕໂຠຊນິໂກ ທ຺ວີຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫເມວ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເອວໍ ເສສທ຺ວເຍປິ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ເອກາຫໍ ອນ຺ຕຣຠູຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກາຫິກໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ວາຣຕ຺ໂຖ ປຣິຍາຍ ສທ຺ໂທ. ເອກາຫວາເຣນາຕິ ເອກາຫິກວາເຣນ. ‘‘ເອກາຫິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິຘິເມວ ປຏິປາຏິຍາ ປວຕ຺ຕຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕິ ເອວຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໙໕. ສາມາໂກ ນາມ ໂຄຘຸໂມ. ສຍໍຊາຕາ ວີຫິຊາຕີຕິ ອໂຣປິມວີຫິຊາຕິ. ຍເທວ ‘‘ວີຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ລິຂິຕ຺ວາຕິ ກສິຕ຺ວາ. ສິເລໂສປີຕິ ກຓິກາຣາທິຣຸກ຺ຂນິຍ຺ຍາໂສປິ. ກຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຕນຸຕຣໍ ຕຓ຺ຑຸລສກລໍ, ຕຓ຺ຑຸລຂຓ຺ຑກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອທເນນ ກຕໍ ກຎ຺ຊິຍໍ ໂອທນກຎ຺ຊິຍໍ. ‘‘ວາສິຕເກນ ປິຎ຺ຎາເກນ ນຫາເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໒໐໓) ວິຍ ປິຎ຺ຎາກ ສທ຺ໂທ ຕິລປິຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ. ຍຖາຫ ‘‘ປິຎ຺ຎາກໍ ນາມ ຕິລປິຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕຣຸຓກທລິກ຺ຂນ຺ຘເມວ ປິຎ຺ຎາກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ນ ຄເຫຕພ຺ພເມຕໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ຕຖາ ອວຈນໂຕ.

໓໙໖. ສເຓຫິ ສຓວາເກຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານິ ສາຓານິ, ອຎ຺ເຎຫິ ມິສ຺ສການິ ສາຓານິ ເອວ ມສາຓານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ນ ຉຈີວຣປຣິຍາປນ຺ນານິ ຠງ຺ຄານິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມສາຓານິ ນາມ ໂຈຬວິເສສານີຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ມສ຺ສກໂຈຬານີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ໂປຣາເຓຫິ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຣກຕິຓາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ອກ຺ກມກຈິກທລິວາກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ເອຣກາທີຫິ ກຕານິ ຫິ ຉວານິ ລາມການິ ທຸສ຺ສານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ຉວສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຫີນວາຈໂກ, ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ປນ ມຕສຣີຣວາຈໂກ. ຉຑ຺ຑິຕນນ຺ຕການີຕິ ຉຑ຺ຑິຕປິໂລຕິການິ. ອຊິນສ຺ເສທນ຺ຕິ ອຊິນໍ, ປກຕິອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ, ຕເທວ ມຊ຺ເຌ ຜາລິຕກຎ຺ເຈ, ອຊິນສ຺ສ ຂິປໍ ຜາລິຕມຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ອຊິນກ຺ຂິປໍ. ‘‘ສຂຸຣກນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໕) ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ສມຸທິຕຎ຺ເຈ, ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ເຕສມຘິປ຺ປາໂຍ. ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ປນ ‘‘ອຊິນເມວ ອເຠທໂຕ ອຊິນກ຺ຂິປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຸຊ຺ຊວຸຊ຺ຊເວນ ກນ຺ທິຕ຺ວາ. ‘‘ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ຜລກຈີເຣ ນິທສ຺ສນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊິຕວາທສ຺ສ ປຏິກິຏ຺ຐຕຣຠາເວ ອຸປມາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຍເທວ ເກສກມ຺ພລໍ ສນ຺ຘາຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕນ຺ຕາວຸຕານີຕິ ຕນ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ວີຕານິ. ປຏິກິຏ຺ໂຐຕິ ຫີໂນ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເກສກມ຺ພໂລ’’ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ ອຸພ຺ຠຏ຺ຐໂກ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ຐິຕໂກ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໕) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸພ຺ຠສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປຣິອຕ຺ເຖ ເນປາຕິໂກ ຍຖາ ‘‘ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ. ອເນກປຣິມາຓາ, ຫິ ນິປາຕາ, ອເນກຕ຺ຖາ ຈ.

ມິຈ຺ຉາວາຍາມວເສເນວ ອຸກ຺ກຸຏິກວຕານຸໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກວີຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ນ ເກວລໍ ນິສິນ຺ໂນເຍວ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ, ອຖ ໂຂ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ. ອຍກຓ຺ຏເກຕິ ອໂຍມຍກຓ຺ຏເກ. ປກຕິກຓ຺ຏເກຕິ ສລາກກຓ຺ຏເກ. ອຸຈ຺ຈຠູມິຍໍ ຖຓ຺ຑິລສທ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ເຈ ຠູມິຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ຖຓ຺ຑິລນ຺ຕິ ສມາປກຕິຠູມິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ປຕ຺ຖຓ຺ຑິເລ ປາຕຸຣໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອມຣໂກເສປິ ຫິ ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວທີ ປຣິກ຺ຂຕາ ຠູມິ, ສເມ ຖຓ຺ຑິລໍ ຈາຕຸເຣ’’ຕິ (ສຕ຺ຕຣສມວຄ຺ເຄ ໑໘ ຄາຖາຍໍ) ຕສ຺ມາ ຖຓ຺ຑິເລ ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍ ປກຕິຠູມິຍໍ ເສຍ຺ຍມ຺ປິ ກປ຺ເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ເຖວ ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ຖຓ຺ຑິເລ ວຕ ວສາ, ເສເຕ ຖຓ຺ຑິລສາຍິ ໂສ’’ຕິ (ສຕ຺ຕຣສມວຄ຺ເຄ ໔໔ ຄາຖາຍໍ) ຣໂຊ ເອວ ຊລ຺ລໍ ມລີນໍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ລທ຺ຘໍ ອາສນນ຺ຕິ ນິສີທິຕຸໍ ຍຖາລທ຺ຘມາສນໍ. ອໂກເປຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທນສີໂລ’’ຕິ. ເອວໍ ນິສີທນ຺ໂຕ ຫິ ຕໍ ອໂກເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຈຕູສຸ ມຫາວິກເຏສຸ ຄູຖເມວິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄູຖໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອາສຍວເສນ ວິຣູປໍ ກຏຕ຺ຕາ ‘‘ວິກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາຍໍ ຕຕິຍນ຺ຕິ ສາຍນ຺ຫສມຍສງ຺ຂາຕໍ ຕຕິຍສມຍໍ. ອສ຺ສາຕິ ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄສ຺ສ. ປາໂຕປທມິວ ສາຍໍປທໍ ເນປາຕິກໍ. ອນຸສາຣໂລເປນ ປນ ‘‘ສາຍຕຕິຍກ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ຍາວ ‘‘ຖຸໂສທກໍ ປິວຕີ’’ຕິ ເອຕານິ ວຕປທານິ ເອກວາຣານິ, ‘‘ເອກາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ປນ ນານາວາຣານິ, ນານາກາລິການິ ວາ. ຕຖາ ‘‘ສາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ, ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣຕິ, ມສາຓານິປິ ຘາເຣຕີ’’ຕິອາທີນິ ຈ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທປິ ອິຘ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຸຣິເມສຸ ປນ ວຕປເທສຸ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນ ກຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣຕີ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ, ‘‘ຣໂຊຊລ຺ລຘໂຣປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ຈ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ກິເມຕ຺ຖ ອວິໂຣຘຈິນ຺ຕາຍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກປຈ຺ຉິສທິໂສ ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍວາໂທ. ອປິຈ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘເມວ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເຕນ ອເຈລກສ຺ສເປນ ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໂປປກ຺ກມນິຣຕ຺ຖກຕາວຓ຺ຓນາ

໓໙໗. ສີລສມ຺ປທາທີຫີຕິ ສີລສມ຺ປທາ, ສມາຘິສມ຺ປທາ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຕິ ອິມາຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມ຺ປທາຫິ. ວິນາຕິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ, ວິນາ ວາ ຕາຫິ ນ ກທາຈິປິ ສາມຎ຺ຎໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໂປປກ຺ກມານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ສປາຐເສສໂຍຊນາ. ໂທສເວຣວິຣຫິຕນ຺ຕິ ໂທສສງ຺ຂາຕເວຣໂຕ ວິຣຫິຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ໂທສສ຺ສ ເມຕ຺ຕາຍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂທສຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ສພ຺ເພປິ ຌານປຏິປກ຺ຂາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ເວຣຄ຺ຄຫເຓນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠູຕາ ສຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ໂທສຣຫິຕໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ເວຣຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໙໗), ຕເທຕໍ ປາຬິຍໍ ເວຣສທ຺ທສ຺ເສວ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂທສສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

໓໙໘. ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນຄ຺ຄຈຣິຍາທິມຕ຺ຕໍ. ປາກຏຠາເວນ ກາຍຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເມຕີຕິ ປກຕິ, ໂລກສິທ຺ຘວາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິກຖາ ເອສາ’’ຕິ. ‘‘ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປມາຓວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ປນ ປມາເຓນ ປຫາຕພ຺ໂພ ເອວ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ‘‘ຕໂປປກ຺ກເມນາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ວາ ອຘິຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ຎພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກເນວ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ. ອິມໍ ເຫຕຸສມ຺ພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປທສມ຺ພນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

໓໙໙. ອຎ຺ຎຖາຕິ ຍທິ ອເຈລກຠາວາທິນາ ສາມຎ຺ຎໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ ວາ ອຠວິສ຺ສ, ເອວໍ ສຕິ ສຸວິຊາໂນວ ສມໂຓ, ສຸວິຊາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາວ ສາມຎ຺ຎໍ, ອຎ຺ຎຖາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ ວທຖ, ຕສ຺ມາ ທຸຊ຺ຊາໂນວ ສມໂຓ ທຸຊ຺ຊາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ. ຕໍ ປກຕິວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ປາກຕິກໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕນ ອເຈລກສ຺ສເປນ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ສຸທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠຄວຕາ ຈ ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປກຕິ ໂຂ ເອສາ’’ຕິອາທິ ຠາສິຕໍ, ຕເມວ ອິຘ ປາກຕິກສາມຎ຺ຎພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎວິສຍໍ ກຖໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ. ສຠາວໂຕວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອວ ສມຓສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈ ທຸຊ຺ຊານຠາວໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ປຸນປິ ‘‘ປກຕິ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓວາເທປິ. ປທສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ເຫຕຸປເທນ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພາປຣວາກ຺ຍສມ຺ພນ຺ຘໍ.

ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປທາວຓ຺ຓນາ

໔໐໐-໑. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ເຘນ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ກຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕ຺ຕາ ຆເຏ ປທີເປນ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ເຕນ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ເທສິຕມຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ເທສນໍ ອຸປຘາເຣສິ. ຍສ຺ມາ ອຸຄ຺ຄເຫສິ, ຕສ຺ມາ…ເປ… ວິທິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ຈາຕິ ໂຍ ອເຈລໂກ ໂຫຕິ, ຍາວ ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈ. ຕສ຺ສ ເຈຕິ ວາ ປທຈ຺ເຉໂທ, ອຠາວິຕາ ອສຈ຺ຉິກຕາ ໂຫຕິ ເຈຕິ ໂຍຊນາ. ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຍາຫິ ສມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລສມ຺ປທາທິວິຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສີລສມ຺ປທາທິວິຊານນເຫຕຸ. ‘‘ກສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣເຓ. ເອວມີທິເສສຸ. ສີລສມ຺ປທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ອຸປລກ຺ຂຓນິທ຺ເທໂສ ວາຍໍ, ເຕນ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຫິ ອຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອິເມຫິ ຈ ອເສກ຺ຂສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອິທຎ຺ຫິ ກາໂກໂລກນມິວ ອຸຠຍາເປກ຺ຂວຈນໍ.

ສີຫນາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ມຫາສີຫນາທນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘສີຫນາທໍ. ອຕິວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘຕາຍ ປຣມວິສຸທ຺ຘໍ. ‘‘ປຣມນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ. ເຕນາຫ ‘ອຸຕ຺ຕມ’ນ຺ຕິ’’ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ ຈ ປຣມສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລເມວາຕິ ໂລກິຍສີລມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລສາມຎ຺ຎເມວ. ຍຖາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລໍ ສວາສນປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ເອວໍ ໂລກິຍສີລມ຺ປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓເມວ ຕທນຸຈ຺ຉວິກຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ນາຫໍ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຍາວຕາ ກສ຺ສປ ອຣິຍໍ ປຣມໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສີລສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣທສ຺ສນໍ. ‘‘ຍທິທໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍ ອນິຍມວຈນໍ. ‘‘ຍທິທໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ພຸທ຺ຘສີລໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕ-ສທ຺ເທນປິ ອຸຠຍສ຺ເສວ ປຣາມສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສີເລປິ ປຣມສີເລປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມສມນ຺ຕິ ສເມນ ວິເສສນຠູເຕນ ສີເລນ ສມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ມມ ສີລສເມນ ສີເລນ ມຍາ ສມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ສີເລຕິ ທຸວິເຘປິ ສີເລ. ອິຕິ ອິມນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມໍ ສີລວິສຍໍ. ປຐມນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມໂຕ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມຠູຕໍ.

ຕປຕີຕິ ກິເລເສ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ວິຘມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕເທວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓສມາສມາຫ. ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ຫີເຬຕິ ລາມກໂຕ ຐເປຕິ. ອາຣກາ ກິເລເສຫີຕິ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ອຣິຍາ. ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ອຏ຺ຐາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນ. ວິປສ຺ສນາວີຣິຍສງ຺ຂາຕາຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍສງ຺ຂາຕາ. ໂລກິຍມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາວ. ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວີຣິຍສງ຺ຂາຕາ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຕິ ອຘິກາຣວເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໂຕ ປຣມາ ນາມ. ຍຖາ ຍຸວິໂນ ຠາໂວ ໂຍພ຺ພນໍ, ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິໂນ ຠາໂວ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ. ຍທິທໍ ອຘິເຊຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ສີເລ ວິຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ພຸທ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຊຄຸຈ຺ເຉປິ ອຘິເຊຄຸຈ຺ເຉປິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໑; ວິຠ. ໗໙໓) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ຍຖາຫ ວິຠງ຺ເຄ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕຣໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ, ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ອຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ອຕ຺ຖິ ສຸກຏທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ…ເປ… ຐເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓໍ ສພ຺ພາປິ ສາສວາ ກຸສລາ ປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໙໓).

ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ອກຸສລໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ໂຫຕຸ, ປຣສ຺ສ ວາ, ນ ສກໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ, ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈ. ຕຖາ ສພ຺ພມ຺ປິ ກຸສລໍ ສກໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອນຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ, ອຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈ. ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຠາເວ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາ ນາມ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ, ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອນຸໂລມນໂຕ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກສຎ຺ຎິຕາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ, ໂລກິຍມຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາວ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍ ອິຘ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ. ຍາຍໍ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ສີເລ ວິຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິຘາປິ ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຎາຍປິ ອຘິປຎ຺ຎາຍປິ. ຍຖາຣຫໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຠາວໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິເຍວ ນາມ. ມຄ຺ຄຜລວເສນ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນານິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິໂຍ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາວາຈາທິວິຣຕີນໍ ອຘິສີລຄ຺ຄຫເຓນ, ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ອຘິເຊຄຸຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຘິປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສຕິສມາຘໂຍ ມຄ຺ຄຜລປຣິຍາປນ຺ນາ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ນິພ຺ພານເມວ. ຍາ ອຍໍ ອຘິວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສີເລ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸວິຘາປິ ອຘິວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ອຘິວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ.

໔໐໓. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຊນວິວິຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນທນ຺ເຕນ ວິນາ ອຎ຺ໂຎ ຊໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໂກວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສູຕິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ.

ຕທຕ຺ຖໍ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕປເທນ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເວສາຣຊ຺ຊານີຕິ ວິສາຣທຠາວາ, ຎາຓປ຺ປຫານອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ກຸໂຕຈິປິ ອສນ຺ຕສ຺ສນຠາວາ ນິພ຺ຠຍຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເວສາຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາຣຊ຺ຊາຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສມນສ຺ສມຍຎາຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອຎ຺ເຎຫິ ປນ ອສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕເວສາຣຊ຺ຊານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ເວສາຣຊ຺ຊານິ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕານິ, ຕຖາ ອາຄຕເວສາຣຊ຺ຊານີ’’ຕິ ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຖາຄຕສທ຺ທສ຺ສ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ. ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສມາເສ ສິທ຺ເຘ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ສຎ຺ຎາສທ຺ທຕ຺ຕາ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອາສຠໍ ຐານນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຏິຊານນວເສນ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ວາ ອາສຠາ, ພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ຐານນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປິຈ ຕໂຍ ປຸງ຺ຄວາ – ຄວສຕເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ, ຄວສຫສ຺ສເຊຏ຺ຐໂກ ວສໂຠ. ວຊສຕເຊຏ຺ຐໂກ ວາ ອຸສໂຠ, ວຊສຫສ຺ສເຊຏ຺ຐໂກ ວສໂຠ. ເອກຄາມເຂຕ຺ເຕ ວາ ເຊຏ຺ໂຐ ອຸສໂຠ, ທ຺ວີສຸ ຄາມເຂຕ຺ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ວສໂຠ, ສພ຺ພຄວເສຏ຺ໂຐ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເຊຏ຺ໂຐ ສພ຺ພປຣິສ຺ສຍສໂຫ ເສໂຕ ປາສາທິໂກ ມຫາຠາຣວໂຫ ອສນິສຕສທ຺ເທຫິປິ ອກມ຺ປນີໂຍ ນິສໂຠຕິ. ນິສໂຠວ ອິຘ ‘‘ອຸສໂຠ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ, ອິທໍ ປນ ອາສຠໍ ວິຍາຕິ ອາສຠໍ. ຍເຖວ ຫິ ນິສຠສງ຺ຂາໂຕ ອຸສໂຠ ອຸສຠພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕປິ ທສຕຖາຄຕພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ຊປາເທຫິ ອຏ຺ຐປຣິສາປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ສເທວເກ ໂລເກ ເກນຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕນ ອກມ຺ປິໂຍ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນວ ຕໍ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິວິຊານາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕີ’’ຕິ.

ສີຫນາທໍ ນທຕີຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐນາທໍ ອຠີຕນາທໍ ນທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສີຫນາທສທິສໍ ນາທໍ ນທຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຂນ຺ຘວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ອາຄເຕນ ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ວາ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫນໂຕ, ໂຄຓມຫິໍ ສມຕ຺ຕວາຣຓາທີນໍ ຫນນໂຕ ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕ ມຸນິຣາຊາ ໂລກຘມ຺ມານໍ ສຫນໂຕ, ປຣປ຺ປວາທານໍ ຫນນໂຕ ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີຫສ຺ສ ນາທໍ ນທຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ມິຄສີໂຫ ສີຫພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄຕສີໂຫ ທສຕຖາຄຕພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ‘‘ອິຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘; ອ. ນິ. ໘.໒) ນເຍນ ນານາວິຘເທສນາວິລາສສມ຺ປນ຺ນໍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕີ’’ຕິ.

ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ຎາຕຸມິຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓເຍວ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມານຸຣູປຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຕເສຕິເຍວ. ອສ຺ສາຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ. ໂສຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວຊ຺ຊິເຕນ ນວເມນ ຂເຓນ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ‘‘ຍໍ ໂນ ສຕ຺ຖາ ສາສຕິ, ຕໍ ມຍໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາທຣຠາວຊາຕາ ມຫນ຺ເຕເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ໂສຕພ຺ພໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎຕິ. ກລ຺ລຈິຕ຺ຕາ ມຸທຸຈິຕ຺ຕາຕິ ປສາທາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕາ ມຸທຸຈິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ມຸທ຺ຘປ຺ປສນ຺ນາຕິ ຕຸຈ຺ຉປ຺ປສນ຺ນາ ນິຣຕ຺ຖກປ຺ປສນ຺ນາ. ປສນ຺ນາກາໂຣ ນາມ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພສກ຺ກາໂຣ, ໂສ ທຸວິໂຘ ຘມ຺ມາມິສປູຊາວເສນ, ຕຕ຺ຖ ອາມິສປູຊໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓີຕານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມປູຊາ ປນ ປາຬິຍເມວ ‘‘ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາຠາວາຍາຕິ ຍຖາຠາວາຍ ຍສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ຕຖາຠາວາຍ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ຫິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓປຣິໂຍສານາ, ສາ ຈ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ຍາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ, ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ສຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກງ຺ຄສມວາເຍ ເອກໍສິກາ ຕສ຺ສາ ປາຣິປູຣີຕິ ຕໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກຈິ ສຣເຓສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ປູເຣນ຺ຕາ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ນາມ, ຕຖາ ປູຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ປໂນກາເສຕິ ‘‘ປຏິປນ຺ນາ ຈ ອາຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ສີຫນາທກິຈ຺ຈປາຣິປູຣິຏ຺ຐປເນ ປາຬິປເທເສ. ສໂມຘາເນຕພ຺ພາຕິ ສງ຺ກລຍິຕພ຺ພາ. ເອກຈ຺ຈໍ…ເປ… ປສ຺ສາມີຕິ ຠຄວໂຕ ເອໂກ ສີຫນາໂທ ອສາຘາຣໂຓ ອຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິໂຍ ເສຏ຺ຐນາໂທ ອຠີຕນາໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອປຣໍ ຕປສ຺ສິນ຺ຕິ ອຘິກາໂຣ. ປຸຣິມານໍ ທສນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈໍ ຕປສ຺ສິໍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສີຫນາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ມຍ຺ຫໍ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສີຫນາທາ ປຸຣິມການໍ ທສນ຺ນໍ ສີຫນາທານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກກສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິສາສຸ ຈ ນທຕີ’’ຕິ ອາທໂຍ ‘‘ປຏິປນ຺ນາ ຈ ມໍ ອາຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣິໂຍສານາ ທສ ທສ ສີຫນາທາ ປຣິວາຣາ. ‘‘ເອກຈ຺ຈໍ ຕປສ຺ສິໍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຣິສາສຸ ນທຕິ ວິສາຣໂທ ຫຸຕ຺ວາ ນທຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕິ, ສຸຕ຺ວາ ໂສຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ຠຄວໂຕ ປສີທນ຺ຕິ, ປສນ຺ນາ ຈ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕິ, ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຏິປນ຺ນາ ຈ ມໍ ອາຣາເຘນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ. ອຍເມວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ ນວສຸ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສີຫນາທານໍ ສງ຺ກລຍິຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ. ເຕ ທສາຕິ ‘‘ປຣິສາສຸ ຈ ນທຕີ’’ຕິ ອາທໂຍ ທສ ສີຫນາທາ. ປຸຣິມານໍ ທສນ຺ນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ມູລຠູຕານໍ ປຸຣິມການໍ ທສສີຫນາທານໍ. ປຣິວາຣວເສນາຕິ ມູລິໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ປຣິວາຣວເສນ ໂຍຊິຍມານາ ສຕໍ ສີຫນາທາ. ປຸຣິມາ ຈ ທສາຕິ ມູລມູລິໂຍ ກຕ຺ວາ ປຣິວາຣວເສນ ອໂຍຊິຍມານາ ປຸຣິມກາ ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທສາຘິກໍ ສີຫນາທສຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໓) ເຕນາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນ. ມຫາສີຫນາທຕ຺ຕາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາສີຫນາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປນ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕມິວ ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕມຸປາທາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໔. ປຏິເສເຘຕ຺ວາຕິ ຕຖາ ຠາວາຠາວທສ຺ສເນນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຍໍ ຠຄວາ ປາຖິກວຄ຺ເຄ ອຸທຸມ຺ພຣິກສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໕໗) ‘‘ອິຘ ນິຄ຺ໂຣຘ ຕປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປກ຺ກິເລສວິຠາຄໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິວິຠາຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສປຣິສສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນທິຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຸທຸມ຺ພຣິກສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ປຸພ຺ເພ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ນທິຕໍ. ຕປພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຸຕ຺ຕມຕປຈາຣີ, ຕເປນ ວາ ວີຣິເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊຄເຫ…ເປ… ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕວຈນໍ. ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐໓) ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມໍ ຍທາ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ປຎ຺ຫມປຸຈ຺ຉິ, ຠຄວາ ຈສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ນ ຕທາ ຠຄວາ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣຕິ, ຣາຊຄຫສມີເປເຍວ ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍ ເທວິຍາ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຫຣຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕຖາ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຈ, ຕຖາປິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ຠຄວໂຕ ວິຫາໂຣ ນ ຕາວ ວິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຣາຊຄເຫ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ຕໍ ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ຍໍ ຕໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ກຕວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄິຊ຺ຌກູເຏ ມຫາວິຫາເຣ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຸທຸມ຺ພຣິກາຍາຕິ ຕນ຺ນາມິກາຍ. ອຸຍ຺ຍາເນຕິ ຕຕ຺ຖ ກຕປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ. ສນ຺ຘາໂນ ນາມ ປຎ຺ຈອຸປາສກສຕປຣິວາໂຣ ອນາຄາມິອຸປາສໂກ. ກຖາສລ຺ລາປນ຺ຕິ ‘‘ຍຄ຺ເຆ ຄຫປຕິ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ເກນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໕໓) ສລ຺ລາປກຖໍ. ປຣນ຺ຕິ ອຕິສຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ວິຍາຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ອຕິວິຍາ’’ຕິ. ອນ຺ຘພາລນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອນ຺ຘໍ ພາລຊນໍ. ໂຍເຄຕິ ນເຍ, ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓູປາເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໕. ອເນນາຕິ ຠຄວຕາ. ຂນ຺ຘເກຕິ ມຫາວຄ຺ເຄ ປພ຺ພຊ຺ຊຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໙໖) ຍໍ ປຣິວາສໍ ປຣິວສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠູໂຕຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໗໖) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ປຣິວສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິໂຕ’’ຕິ. ຕນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາສໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑) ເອຕ຺ຖ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕເນວ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ, ນ ຄິຫິຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ອປຣິວສິຕ຺ວາເຍວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ນ ຄາມປ຺ປເວສນາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ນເວສິຍາວິຘວາຖຸລ຺ລກຸມາຣິກປຓ຺ຑກຠິກ຺ຂຸນິໂຄຈຣຕາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ກິໍ ກຣຓີເຍສຸ ທກ຺ຂານລສາທິຕາ, ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີສຸ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ທຕາ, ຍສ຺ສ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໂຕ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓຠຓເນ ອຕ຺ຕມນຕາ, ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອວຓ຺ຓຠຓເນ ອນຕ຺ຕມນຕາ, ຍສ຺ສ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໂຕ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓເນ ອນຕ຺ຕມນຕາ, ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວຓ຺ຓຠຓເນ ອຕ຺ຕມນຕາຕິ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປູເຣນ຺ເຕນ ປຣິວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທາ ປຣິວສຕິ, ຕທາ ປູຣມາເນນ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐວຕ຺ຕປູຣເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວຕ຺ຕານໍ ປູຣເຓນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິວາເສ, ອຸປສມ຺ປທາຍ ວາ. ຆໍສິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ຌາສຍວີມໍສນວເສນ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອຸປສມ຺ປທາປິ ຫິ ເຕນ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

‘‘ຄຓມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາຕິ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ຄຓປ຺ປໂຫນການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຊ຺ເຌ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐໕) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ພຫູສຸປິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຕໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ກາຣິຕວເສນ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອຈິຣມຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນຈິຣເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກາວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ອຸປຘິວິເວກຕ຺ຖໍ ປຏິປຊ຺ຊນາຘິກາຣຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈາ’’ຕິ. ວູປກຏ຺ໂຐຕິ ວິວິຕ຺ໂຕ. ຕາທິສສ຺ສ ສີລວິໂສຘເນ ອປ຺ປມາໂທ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປມາທເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍຠູໂຕ ຈ ຕຖາ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕກາໂຍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາຍມາວິກາຕຸໍ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ ອວິສຍຕ຺ຕາ. ຍສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ. ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາປິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕປິ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ເຕ ເຕເຫວ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ເຕຫິ ເອກສງ຺ຄເຫ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມິນາ ຫິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນານເມວາຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ຈ ‘‘ສມ຺ມເທວາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓມ຺ຫິ ຊາຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຫິ ສໍເວຄປຸພ຺ພິກໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມ຺ມເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຕຸນາວ ກາຣເຓເນວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸນາຕິ ນເຍນ ອຸປາເຍນ. ກາຣເຓເນວາຕິ ຕພ຺ພິວຣຓວຈນໍ. ຕນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ຕເທວ ຫິ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕຖາ ອຠາວໂຕ. ‘‘ຍໍຕໍສທ຺ທາ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘາ’’ຕິ ສທ຺ທນເຍນປິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ…ເປ… ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕຜລມິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ຊໂນ ຕຖາ ສຈ຺ຉິກຣເຓ ປຈ຺ຈໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍ. ອຸປ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສໍ-ສທ຺ໂທປິ ຘາຕຸສທ຺ທານຸວຕ຺ຕໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາປຸຓິຕ຺ວາ’’ຕິ, ປຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ-ສທ຺ໂທ ວາ ຘາຕຸສທ຺ທານຸວຕ຺ຕໂກ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ປນ ຘາຕຸວິເສສໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິ, ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ, ປຣິປູເຣຕ຺ວາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ນິຄມນວເສນ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ…ເປ… ວິຫາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອວ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນາ ປຣິໂຍສາປິຕາ, ຕໍ ປນ ນິຄເມຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ…ເປ… ອໂຫສີ’’ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໂຕວ ອິຘ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ນ ປນ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີຫິ ອປາກຏໂຕ. ອຣຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸພ຺ພາຫເນ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ຕຖາ ອຸພ຺ພາຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ເຕສມພ຺ຠນ຺ຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເກຈິ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ອຣຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ເຈຕໍ ສມ຺ພນ຺ເຘເຍວ ສາມິວຈນໍ, ອໂຕ ເຈຕ຺ຖ ສຫ ປາຐເສເສນ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍາ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ໂປຏ຺ຐປາທປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໐໖. ເອວໍ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊໂຕ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ, ເຕນ ໂຣປິຕຕ຺ຕາ ສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ປຣິປາລິຕຕ຺ຕາ ເຊຕສ຺ສ ວນໍ ອຸປວນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ເຊຕສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ວເນ’’ຕິ. ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ຄຫປຕິ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑສ຺ສ ທາຍກຕ຺ຕາ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ. ເຕນ ເຊຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິສນ຺ຖຣເຓນ ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີເຫວ ເສນາສນໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີເຫວ ວິຫາຣມຫໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອວໍ ຈຕຸປຎ຺ຎາສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂສ ອາຣາໂມ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ອາຣາໂມ ກາຣິໂຕ’’ຕິ. ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ປາຓິໂນ ນິວາສຜາສຸຕາທິນາ ວາ ວິເສເສນ ປພ຺ພຊິຕາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຣມນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາເນຕ຺ວາ ຣເມຕີຕິ ອາຣາໂມ.

ໂຜໂຏ ຍສ຺ສ ປາເທສຸ ຊາໂຕຕິ ໂປຏ຺ຐປາໂທ. ໂຜໂຏ ໂປຏ຺ໂຐຕິ ຫິ ປຣິຍາໂຍ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ທຸວິໂຘ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ, ອຈ຺ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກປິ ອເຈລໂກ ອາຊີວໂກຕິ ທຸວິໂຘ. ເຕສຸ ອເຈລໂກ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຄ຺ໂຄ, ອາຊີວໂກ ປນ ອຸປຣິ ເອກເມວ ວຕ຺ຖໍ ອຸປກຈ຺ຉກນ຺ຕເຣ ປເວເສຕ຺ວາ ປຣິຫຣຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ນຄ຺ໂຄ. ອຍໍ ປນ ທຸວິໂຘເປສ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິ, ວຕ຺ຖຈ຺ຉາຍາຉາທນປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລຕິ ມຫາວິຠວຕາຍ ມຫາສາຣຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ຄຓາຈຣິໂຍຕິ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ສມາໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ, ເອກເສສນິທ຺ເທໂສ ວາ, ຕໍ ຕໍ ສມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວທນ຺ຕີຕິ ປກາຣໂຕ ວທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມນ ຍຖາ ຕຖາ ສມຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຣຸກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ປຠຸຕິ ສທ຺ເທນ ໂຕເທຍ຺ຍຊາຓຸໂສຓີໂສຓທຓ຺ຑກູຏທນ຺ຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກາທິເກ. ຕິນ຺ທຸໂກ ນາມ ກາຬກ຺ຂນ຺ຘຣຸກ຺ໂຂ. ຈີຣນ຺ຕິ ປນ຺ຕິ. ຕິນ຺ທຸກາ ຈີຣໍ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຕິນ຺ທຸກຈີໂຣ. ຕຖາ ເອກາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສາລໂກ. ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕິ ກຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ. ‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາປາຐໍ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕທສ຺ສນໍ.

ອເນກາກາຣານວເສສເຎຍ຺ຍຕ຺ຖວິຠາຄໂຕ, ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ໂລເກ ປຕ຺ຖຏມິວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ຍໂຕ ຕສ຺ສ ຎາຓຊາລຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວ. ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ສມນ຺ນາຫາເຣ ກເຕ ປຐມໍ ເນສໍ ເວເນຍ຺ຍຠາເວເນວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຖ ສຣຓຄມນາທິວເສນ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ວີມໍສີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ. ນິໂຣຘນ຺ຕິ ສຎ຺ຎານິໂຣຘໍ. ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ຎາເຓນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ເຕ ນິໂຣຘໍ, ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓວເສນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ. ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນາຕິ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ. ປາຬິຍເມວ ຫິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວກ຺ຂຕິ. ສຣຓໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ສຣຓ’’ມິຕິ ຄມິສ຺ສຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ຖິສາຣິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐໖) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘຸນາ ປນ ‘‘ຈິຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ ຕ຺ເວວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏນ຺ຕິ ຣຊເນນ ສມ຺ມາ ຣຕ຺ຕໍ ທິຄຸຓໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ນິວາເສຕ຺ວາ. ‘‘ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິກປ຺ປວຈນໍ ‘‘ຕາທິໂສ ອຕ຺ຖິ ເຈ, ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ເມຆວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕເມຆວຓ຺ຓໍ, ສຎ຺ຌາປຠານຸຣຎ຺ຊິຕເມຆສງ຺ກາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐເມນ ເຈຕ຺ຖ ສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອກໍສວຣຄຕນ຺ຕິ ວາມໍສວຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍສນ຺ຕິ ຈ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍໂຕ ຍຖາ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວມສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ [ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປສຸຕ຺ຕ (ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕ) ວຓ຺ຓນາ] ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ. ຍໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສວ ອຘິວຈນຕ຺ຕາ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຈຄ຺ຆນ຺ຕິ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ອນຘິຏ຺ຐິຕກາເລ ປາເຏກ຺ກໍ ມຫຄ຺ຆໍ, ປຈ຺ຈຄ຺ຆໍ ວາ ອຠິນວໍ, ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫ ຕງ຺ຂເຓ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ເກຈິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິເຍເນວ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ອຠິນເວ, ປຈ຺ເຈກໍ ມຫຄ຺ຆຕາຍ ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມຫຄ຺ຆໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ, ອິຘາປິ ເຕນ ປຈ຺ຉິໂມເຍວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ຄຫິໂຕ. ອຠິນວຕາຍ ‘‘ປຈ຺ຈຄ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ອາທິໂຕ ຕຖາ ລທ຺ຘໂວຫາເຣນ, ອນຎ຺ຎປຣິໂຠຄຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ‘‘ປຈ຺ຈຄ຺ຆ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສລມຍປຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓສິລາມຍໍ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ຕໍ. ອຍເມວ ຫິ ຠຄວຕາ ນິຈ຺ຈປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຕ ສມຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາທີສຸປິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໗) ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໔໐໗. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ, ນ ປເຣຫິ ອຸສ຺ສາຫິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕິປ຺ປຄຠາວເມວ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ຠູຕກຖນໍ ນ ຕາວ ຠິກ຺ຂາຈຣຓເວລາ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຠຄວາ ຫິ ຕທາ ກາລສ຺ເສວ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ໂປຏ຺ຐປາທໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປໂຄ’’ຕິ ອິທໍ ກຈ຺ຈາຍນມເຕນ ປ-ອິຈ຺ຈຸປສຄ຺ຄໂຕ ໂອ-ກາຣຄ-ກາຣາຄມເນ ສິທ຺ຘໍ. ປ-ສທ຺ໂທເຍວ ປາໂຕອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ສທ຺ທວິທູນໍ ມເຕນ ປາໂຕປທມິວ ເນປາຕິກໍ. ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂຕິ ອຕິວິຍ ປາໂຕ’’ຕິ. ອປິຈ ປຐມໍ ຄຈ຺ຉຕິ ທິວສຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປໂຄຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕໍ. ທຸວິໂຘ ຂລຸສທ຺ໂທ ວິຍ ຫິ ປໂຄຕິ ສທ຺ໂທ ນາມນິປາໂຕປສຄ຺ຄວເສນ ຕິວິໂຘ. ເອວຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ອຕິປ຺ປຄຠາວເມວ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ຍໍນູນາຕິ ເອສ ນິປາໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສໍສຍປຣິທີປໂນ, ອິຘ ປນ ສໍສຍປຕິຣູປກປຣິທີປໂນວ. ກສ຺ມາ ‘‘ສໍສຍປຣິທີປເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ພຸທ຺ຘານໍ ສໍສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ສໍສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ໂພຘິມູເລ ເອວ ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕປຣິວິຕກ຺ໂກ. ເອສາຕິ ‘‘ກຣິສ຺ສາມ, ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິໂກ ເອສ ຈິຕ຺ຕາຈາໂຣ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ລພ຺ຠຕິ ສມ຺ຠວຕິ ວິຈາຣຓວເສເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ນ ປນ ສໍສຍວເສນ. ເຕນາຫາຕິ ເຍເນສ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ ອິມເມວ ປາຬິໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ຍໍນູນາຕິ ປຣິກປ຺ປເນ ນິປາໂຕ. ‘‘ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກິຣິຍາປເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນເຍວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອເນນ ໂຊຕີຍຕິ. ຕສ຺ມາ ອຫໍ ຍໍນູນ ຍທິ ປນ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍໍ ສາຘຸ ວຕາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຍທິ ປນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເຕນ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິ ປນາຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໔໐໘. ອສ຺ສາຕິ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ. ອຸທ຺ຘໍຄມນວເສນາຕິ ອຸນ຺ນຕພຫຸລຕາຍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນວເສນ. ທິສາສຸ ປຕ຺ຖຏວເສນາຕິ ວິປຸລຠາເວນ ຠູຕປຣມ຺ປຣາຍ ສພ຺ພທິສາສຸ ປຕ຺ຖຣຓວເສນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ຍຖາ ອຸນ຺ນຕປາໂຍ ສທ຺ໂທ ອຸນ຺ນາໂທ, ເອວໍ ວິປຸລຠາເວນ ອຸປຣູປຣິ ປວຕ຺ໂຕປິ ອຸນ຺ນາໂທເຍວາຕິ ຕທຸຠຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸນ຺ນາທິນິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ຕທຸຠຍເມວ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຍາ’’ຕິ. ອໂຕ ປາຬິນຍານຸຣູປເມວ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທຕາກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ພາລາຕເປຕິ ອຠິນວຸຄ຺ຄຕສູຣິຍາຕເປ. ກາມສ຺ສາໂທ ນາມ ກາມຄຸຓສ຺ສາໂທ. ຠວສ຺ສາໂທ ນາມ ກາມຣາຄາທິສຫຄໂຕ ຠເວສຸ ອສ຺ສາໂທ.

ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ຂຊ຺ໂຊປນມິວ ນິປ຺ປຠຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຊ຺ໂຊປນກູປມາ ຊາຕາ’’ຕິ. ລາຠສກ຺ກາໂຣປິ ໂນ ປຣິຫີໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ ພາເວຣຸຊາຕເກນ (ຊາ. ໑.໔.໑໕໔) ທີເປຕພ຺ໂພ. ປຣິສໂທໂສຕິ ປຣິສາຍ ປວຕ຺ຕໂທໂສ.

໔໐໙. ສຓ຺ຐເປສີຕິ ສຎ຺ຎມນວເສນ ສມ຺ມເທວ ຐເປສິ. ສຓ຺ຐປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຄາຣວສ຺ສ ຈຊາປນວເສນ ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສສ຺ສ ນິຄູຫນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາເປສີ’’ຕິອາທິ. ນນ຺ຕິ ປຣິສໍ. ອປ຺ປສທ຺ທນ຺ຕິ ນິສ຺ສທ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຠາວໍ. ‘‘ເອໂກ ນິສີທຕີ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ວຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ລາຠຄຸຓວຸທ຺ຘິໍ. ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິ ປຕ຺ຖຍນເຫຕຸ. ມານນ຺ເຕ ຫິ ລກ຺ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອປຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອປຣຊ຺ຌິຕໍ. ນປ຺ປມຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປມາທໍ ນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອຄາຣວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໑໐. ໂນ ອາຄເຕ ອານນ຺ໂທຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ອາຄເຕ ອານນ຺ໂທ ປີຕິ ໂຫຕິ. ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອິມໍ ປຣິຍາຍມກາສີ’’ຕິ ວຈນໍ ປຸພ຺ເພປິ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນມິວ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ມາ ອາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປິຍສມຸທາຈາຣາຕິ ປິຍາລາປາ. ຕສ຺ມາຕິ ຕຖາ ປິຍສມຸທາຈາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ເກວລໍ ອຍເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ປພ຺ພຊິຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວໂຕ ອປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕວາຕິ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ພາຫຸລ຺ລກມ຺ເມນ ຕທຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາຍາ’’ຕິ, ມຫາສມ຺ມຕຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂຕ຺ຕິຍກຸລຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ໂສຓທຓ຺ເຑນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ ອຸຈ຺ຈາກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂຕ຺ຕິຍກຸລາ’’ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເຕນ ສາສເນ ອປ຺ປສນ຺ນານມ຺ປິ ກຸລຄາຣເວນ ຠຄວຕິ ອປຈິຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ກາ ນາມ ກຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກີທິສາ ນາມ ກຖາ. ວິປ຺ປກຕາຕິ ອາຣທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣິໂຍສິຕາ. ‘‘ກາ ກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສາ ປຣິໂຍສາປນໍ ປຏິຊານາຕິ ນາມ. ກາ ກຖາຕິ ຈ ອວິເສສໂຈທນາ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາປນໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຏິຊານນໍ ປເທສຎ຺ຎຸໂນ ອວິສໍຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ…ເປ… ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສີ’’ຕິ. ເອສາຕິ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ກຖິຕາ ຣາຊກຖາທິກາ. ນິສ຺ສາຣາຕິ ນິຣຕ຺ຖກຠາເວນ ສາຣຣຫິຕາ.

ອຠິສຎ຺ຎານິໂຣຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໑. ‘‘ຕິຏ຺ຐເຕສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອາປນ຺ນມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸກາຣຓນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ອຕ຺ຖາວຫໍ ຫິຕາວຫໍ ກາຣຓໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສໍ ສາລາຍໍ. ນານາຕິຕ຺ຖສງ຺ຂາຕາສຸ ລທ຺ຘີສຸ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ນານາຕິຕ຺ຖິຍາຓິຍສທ຺ເທນ. ຓິກສທ຺ເທນ ວາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ອນ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ກິໍ ວທຕິ ອຍໍ ກິໍ ວທຕີ’’ຕິ ກຸຕູຫລໍ ໂກລາຫລເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ໂກຕູຫລາ, ສາ ເອວ ສາລາ ໂກຕູຫລສາລາຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຕູຫລຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິ. ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖານຸວຕ຺ຕນໂຕ. ສຎ຺ຎາສີເສນາຍໍ ເທສນາ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎາສຫຄຕາ ສພ຺ເພປິ ຘມ຺ມາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຘານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘ’’ຕິ. ປຫານວເສນ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘສ຺ສ ເຕຫິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຂຓິກນິໂຣເຘ’’ຕິ ອາຫ. ກາມໍ ໂສປິ ເຕສໍ ອວິສໂຍວ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ນິໂຣຘກຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ປຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອຠິສຎ຺ຎານິໂຣຘກຖາຍ. ‘‘ກິຕ຺ຕິໂຆໂສ’’ຕິ ‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ, ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓໍ ເອວໍ ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ສາວເກ ຈ ເອທິເສ ສໍວຣສມາທາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີ’ຕິ ຖຸຕິໂຆໂສ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ປຕ຺ຖຣຕີຕິ. ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປນ ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຠຄວໂຕ ກຖາກິຕ຺ຕິໂຆໂສ ປຕ຺ຖຣຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ປຏິຠາຄກິຣິຍນ຺ຕິ ປຬາສວເສນ ປຏິຠາຄຠູຕໍ ປໂຍຄໍ. ຠວນ຺ຕຣສມຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ວຸຏ຺ຐານສມຍໍ ອຠູຕປຣິກປ຺ປິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸສ຺ສາຣິຍວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈິເທວ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ‘‘ເອກມູລເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເວລໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ກາຣຓໍ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ນິໂຣຘກຖນ຺ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິກຖໍ.

ເຕສູຕິ ໂກຕູຫລສາລາຍໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ. ເອກຈ຺ເຈຕິ ເອເກ. ປຸຣິໂມຕິ ‘‘ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິປີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວາທີ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕູສຸ ວາທີສຸ. ຍ຺ວາຍໍ ອິຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎີຠວາວຫໍ ວາໂຍກສິຓປຣິກມ຺ມໍ, ອາກາສກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ວາ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ. ນິໂຣເຘຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຎ຺ຎານິໂຣເຘ. ເຫຕຸໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ເຍນ ເຫຕຸນາ ອສຎ຺ຎີຠເວ ສຎ຺ຎາຍ ນິໂຣໂຘ ສພ຺ພໂສ ອນຸປ຺ປາໂທ, ເຍນ ຈ ຕໂຕ ຈຸຕສ຺ສ ອິຘ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາໂທ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເຫຕຸໍ ອວິສຍຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ.

ທຸຕິໂຍຕິ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຫິ ໂຠ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວາທີ. ນນ຺ຕິ ປຐມວາທິໍ. ນິເສເຘຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ໂຠ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ມິຄສິງ຺ຄຕາປສສ຺ສາຕິ ເອວໍນາມກຕາປສສ຺ສ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມຕ຺ຖເກ ມິຄສິງ຺ຄາກາເຣນ ທ຺ເວ ຈູຬາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ‘‘ອິສິສິງ຺ໂຄ’’ຕິປິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ອສຎ຺ຎກຠາວນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ກິຣິຍາມຍສຎ຺ຎາວເສນ ວິຄຕສຎ຺ຎິຠາວໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ວິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາລີສນິປາເຕ ອາຄຕນເຍນ ມິຄສິງ຺ຄຕາປສວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິຄສິງ຺ຄຕາປໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກິເລສານໍ ສນ຺ຕາປນໂຕ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ. ທຸກ຺ກຣຕປຕາຍ ໂຆຣຕໂປ ຕິພ຺ພຕໂປ. ນິພ຺ພິເສວນຠາວາປາທເນນ ສພ຺ພໂສ ມິລາປິຕຈກ຺ຂາທິຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ປຣມຘິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ສກ຺ກວິມານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍາ ກທາຈິ ອຸຓ຺ຫໍ, ກທາຈິ ຖທ຺ຘໍ, ກທາຈິ ຈລິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສກ຺ກ…ເປ… ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ອໂຍນິໂສ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຠຄ຺ໂຄຕິ ຠຎ຺ຊິຕກຸສລຊ຺ຌາສໂຍ, ອຘຸນາ ປນ ‘‘ລຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ. ເຕນ ທິພ຺ພຜສ຺ເສນາຕິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕທິພ຺ພຜສ຺ເສນ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາ ສຎ຺ຎາປຏິລາຠໍ. ເອວມາຫາຕິ ເອວໍ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຫິ ໂຠ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອາກາເຣນ ສຎ຺ຎານິໂຣຘມາຫ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕິໂຍຕິ ‘‘ສນ຺ຕິ ຫິ ໂຠ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວາທີ. ອາຖພ຺ພຓປໂຍຄນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທວິຫິຕໍ ອາຖພ຺ພຓິການໍ ວິສຎ຺ຎິຠາວາປາທນປ຺ປໂຍຄໍ. ອຸປກຑ຺ຒນໍ ອາຫຣຓໍ. ອປກຑ຺ຒນໍ ອປຫຣຓໍ. ອາຖພ຺ພຓໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອາຖພ຺ພຓເວເທ ອາຄຕໍ ອຄ຺ຄິຊຸຫນປຸພ຺ພກໍ ມນ຺ຕປທໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນຕາທິທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຎານິໂຣຘມາຫ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນຕາທິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ສ.

ຈຕຸຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ສນ຺ຕິ ຫິ ໂຠ ເທວຕາ ມຫິທ຺ຘິກາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວາທີ. ຍກ຺ຂທາສີນນ຺ຕິ ເທວທາສີນໍ, ຍາ ‘‘ໂຍຄວຕິໂຍ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ໂຍຄິນິໂຍຕິປິ ປາກຏາ. ມທນິທ຺ທນ຺ຕິ ສຸຣາມທນິມິຕ຺ຕກໍ ສຸປນໍ. ເທວຕູປຫາຣນ຺ຕິ ນຈ຺ຈນຄາຍນາທິນາ ເທວຕານໍ ປູຊໍ. ສຸຣາປາຕິນ຺ຕິ ປາຕິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຣໍ. ທິວາຕິ ອຕິທິວາ, ອຸສ຺ສູເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາ ສຸປິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫນໍ. ສຸຕ຺ຕກາເລ ເທວຕານໍ ສຎ຺ຎາປກຑ຺ຒນວເສນ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນາ, ປພຸທ຺ຘກາເລ ສຎ຺ຎຸປກຑ຺ຒນວເສນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຬມູຄກຖາ ວິຍາຕິ ອິເມສໍ ປຓ຺ຑິຕມານີນໍ ກຖາ ອນ຺ຘພາລກຖາສທິສີ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິໂຣເຘຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຘຸເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ນິໂຣເຘ. ເອເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກສຠາເວເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນ ພຫຸນາຕິ ນ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ເຘນ ພຫຸວິເຘນ ນານາສຠາເວນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເຕນາປິ ເອເກນາຕິ ເອກສຠາວຠູເຕນ ເຕນາປິ ນິໂຣເຘນ. ອຎ຺ເຎເນວາຕິ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາກາເຣເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ໂສຕິ ເອກສຠາວຠູໂຕ ນິໂຣໂຘ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສພ຺ພຎ຺ຎຸນາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອິຘາຕິ ໂກຕູຫລສາລາຍໍ. ອຍໍ ນິໂຣໂຘ ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວຈນໍ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ອເນກາກາຣໂວກາຣໍ ນິໂຣຘໍ ວິຠາເວສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ອໂຫ ນູນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຫຕິ ອຈ຺ຉຣິເຍ ນິປາໂຕ, ນູນາຕິ ອນຸສ຺ສຣເຓ. ຕສ຺ມາ ອໂຫ ນູນ ຠຄວາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓເທສນຕ຺ຕາ ຠຄວາ ນິໂຣຘມ຺ປິ ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ມຎ຺ເຎຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອໂຫ ນູນ ສຸຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຈ຺ຉຣິຍວິຠາວນໂຕ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາເມຑິຕວຈນໍ. ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ໂຖປິ ເຫສ ອໂຫສທ຺ໂທ ອນຸສ຺ສຣຓມຸເຂເນວ ໂປຏ຺ຐປາເທນ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸສ຺ສຣຓຕ຺ເຖ ນິປາຕທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຕ຺ຖມຸເຂນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ອໂຫ…ເປ… ສຸຄໂຕ’’ຕິ ວຈເນນ ເອຕທໂຫສີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຍໍຕໍສທ຺ທາ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘາ’’ຕິ ສາຘິປ຺ປາຍໍ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ກາລເທສປຸຄ຺ຄລາທິວິຠາເຄນ ພຫຸເຠທຕ຺ຕາ ອິເມສໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມານນ຺ຕິ ພຫຸຕ຺ເຕ ສາມິວຈນໍ, ກຸສລສທ຺ທໂຍເຄ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸສໂລ ນິປຸໂຓ ເຉໂກຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ອໂຫ ນູນ ກເຖຍ຺ຍາຕິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຍ຺ຍ ມຎ຺ເຎ. ໂສ ສຸຄໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍາຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວຕ຺ຕາ. ສຠາວໍ ຊານາຕີຕິ ນິໂຣຘສຠາວໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ.

ອເຫຕຸກສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນິໂຣຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໒. ຆຣມຊ຺ເຌເຍວ ປກ຺ຂລິຕາຕິ ຍຖາ ຆຣໂຕ ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ປຸຣິສາ ມຄ຺ຄໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ຆຣວິວເຣ ສມຕເລ ວິວຏງ຺ຄເຓ ເອວ ປກ຺ຂລນໍ ປຕ຺ຕາ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວມາທິວິຠາໂຄ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ເຕນ ວິຠາເຄນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາຍ ອກາຣຓຠາວປຏິກ຺ເຂປປຣຕ຺ຕາ ໂຈທນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຓສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຫຕູ ຫິ ໂປຏ຺ຐປາທ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິປີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສເຫຕູ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິປີ’’ຕິ ວຈນໍ, ນ ຕຸ ນິໂຣຘສ຺ສ ສເຫຕຸສປຈ຺ຈຍຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸປ຺ປາໂທເຍວ ຫິ ສເຫຕຸໂກ, ນ ນິໂຣໂຘ. ຍທິ ຫິ ນິໂຣໂຘປິ ສເຫຕຸໂກ ສິຍາ, ຕສ຺ສປິ ປຸນ ນິໂຣເຘນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອງ຺ກຸຣາທີນໍ ປຸນ ອງ຺ກຸຣາທິນາ ວິຍ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ປຸນ ນິໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ຂຓນິໂຣຘວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ສພ຺ພໂສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ, ໂສ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ຕຖາຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໑໒) ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໑໓) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາຍ ສເຫຕຸກໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ທີເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເອຕຎ຺ຫິ ປາຬິວຈນໍ, ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສິກ຺ຂາຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຍ-ກາຣໂລໂປ ວາ ‘‘ສງ຺ຂ຺ຍາປິ ຕມ຺ຫາ ວນປຕ຺ຕາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໒) ວິຍ. ເຫຕຸຠາໂວ ຈສ຺ສາ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອກສທ຺ໂທ ຈ ອຎ຺ຎປຣິຍາໂຍ, ນ ສງ຺ຂ຺ຍາວາຈີ ‘‘ອິຕ຺ເຖເກ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໙໑, ໙໔-໙໘; ມ. ນິ. ໓.໒໑) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ເອກຈ຺ຈາ ສຎ຺ຎາ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໔໑໓. ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກາມຕາຍ. ປຸຈ຺ຉາວເສນາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາວເສນ, ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາວເສນາຕິ ວາ ສມາໂສ. ‘‘ໂປຏ຺ຐປາທສ຺ເສວາຍໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາສງ຺ກາຍ ‘‘ຠຄວາ ອໂວຈາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎາຍ…ເປ… ທີເປຕຸໍ ຕາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານາຍ ເທສນາຍ. ຕຕິຍາຕິ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອຍໍ…ເປ… ເທສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວເສນ ອາຄຕາ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ສຠາວໂຕ, ອຸປກາຣໂຕ ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ອວໂຣຘຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ ອາຄຕາ, ຕຖາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ເອວ ອຠິສຎ຺ຎານິໂຣໂຘ ທສ຺ສິໂຕ. ອິຕຣາ ປນ ຕສ຺ສາ ສມ຺ຠາຣຠາເວນ ອານີຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາຬິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ກາມໂກຏ຺ຐາເສ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາໂຄ. ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາໂຣຕິ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນຕາວເສນ ນສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຍ ໂກຈິ ກາມຈາໂຣ, ຍາ ກາຈິ ໂລຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຘຸນາ ປນ ‘‘ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຣາໂຄ’’ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ກາມຣາໂຄ ເຈຕ຺ຖ ວິສຍວເສນ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ກາມຄຸຓາຣມ຺ມໂຓວ ໂລໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ກາມຈາໂຣ ປນ ຌານນິກນ຺ຕິຠວຣາຄາທິປ຺ປເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ໂລຠຈາໂຣ. ກາມນຏ຺ເຐນ, ກາເມສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈ ກາມຈາໂຣ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ. ຍສ຺ມາ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສຫຈຣຓຎາເຍນ ກາມສຎ຺ຎາຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາມສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕທຸຠຍເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາຣໂຕ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສ ວິເສສທສ຺ສນໍ, ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາຣສ຺ເສວ ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠາວທສ຺ສນໍ. ກາມໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄປິ ອສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຏີຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມຸຄ຺ຆາຏິເຕປິ ນ ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ສມຸຄ຺ຆາຏໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ອິຕຣສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖສາຘາຣເຓນ ປຣິຍາເຍນ ອຸຠຍເມວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ກາມສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ອໂຕ ຕທຸຠຍໍ ສຣູປໂຕ, ວິເສສໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຠາວໂຕ ‘‘ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາໂຣ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອສມຸປ຺ປນ຺ນກາມຈາຣສ຺ເສວ ອິຘ ວຏ຺ຏນໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ສາຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ສທິສຕ຺ຕາຕິ ກາມສຎ຺ຎາທິຠາເວນ ສມານຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຸຣິມາ’’ຕິ ອິທໍ ສທິສກປ຺ປນາວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນາຄຕາ ຫິ ອິຘ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອນາຄຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິເວກຊປີຕິສຸຂສງ຺ຂາຕາຕິ ວິເວກຊປີຕິສຸເຂຫິ ສຫ ອກ຺ຂາຕາ, ນ ວິເວກຊປີຕິສຸຂານີຕິ ອກ຺ຂາຕາ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ສຎ຺ຎາເຍວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ນ ວິເວກຊປີຕິສຸຂານິ. ອຖ ວາ ວິເວກຊປີຕິສຸຂໂກຏ຺ຐາສິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຕສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໘໙, ໙໑) ວິຍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ນານຕ຺ຖສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎາຫິ ນິປຸຓຕາຍ ສຸຂຸມາ. ຠູຕຕາຍ ສຈ຺ຈາ. ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠູຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ສຸຂຸມຠາເວນ, ປຣມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອວິປຣີຕສຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ພ຺ຍາສວເສນ ຍຖາປາຐມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາສວເສນປິ ຍຖາປາຐເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມາສພ຺ຍາສວເສນ ຫິ ທ຺ວິຘາ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸຠາວສິທ຺ຘາ, ສຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕາ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຠູຕຕາຍາຕິ ສຸຂຸມຠາເວນ, ປຣມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອວິປຣີຕຕາຍ, ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ວາ. ວິເວກເຊຫີຕິ ນີວຣຓວິເວກໂຕ ຊາເຕຫິ. ອິທານິ ຌານສມງ຺ຄີວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

ສມາປຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິຌາເນ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄກ຺ຂໂຓ ຘມ຺ເມສຸ, ອາວຊ຺ຊນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ປນ ນ ຌານປຣິຍາປນ຺ນານິ, ຕສ຺ມາ ຌານປຣິຍາປນ຺ນເມວ ວສີກຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ, ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຈ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເຕນ…ເປ… ຌາເນນາຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາປທໍ. ເຕນາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ປຐມຊ຺ຌາເນນ ເຫຕຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຌານສ຺ສ ວິເວກຊປີຕິສຸຂສຸຂຸມສຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ກາມສຎ຺ຎາຍ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາໂວວ. ໂສ ຈ ໂຂ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ. ຕຖາ ເຈວ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ປຐມຊ຺ຌານຕປ຺ປຏິປກ຺ຂສຎ຺ຎາວເສນ ‘‘ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສິກ຺ຂາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ນເຍນ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

໔໑໔. ອິທານິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນປຣມາຍ ເອວ ສຎ຺ຎາຍ ທສ຺ສເນ ກາຣຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ອິທຎ຺ຈ…ເປ… ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກສໍ ປນິທໍ ອງ຺ຄໂຕ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ອງ຺ຄໂຕຕິ ຌານງ຺ຄໂຕ. ອິທຎ຺ຫິ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນຎ຺ຫິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ອງ຺ຄໂຕວ ສມ຺ມສນໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ສຎ຺ຎາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ກິຎ຺ຈິ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ອຖ ຈ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ອງ຺ຄໂຕ ສມ຺ມສນໍ ອຸທ຺ຘຏ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ. ອງ຺ຄໂຕຕິ ວາ ອວຍວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນຸປທຘມ຺ມໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກລາປໂຕຕິ ສມູຫໂຕ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຕໍຕໍສຎ຺ຎານໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣເຘ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອງ຺ຄວເສນ ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອງ຺ຄໂຕວ ສມ຺ມສນໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິ ສຎ຺ຎາວເສເນວ ອງ຺ຄໂຕ ສມ຺ມສນສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ຕເທວາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນເມວ, ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຕຕ຺ຖ ປຏຸສຎ຺ຎາຠາວໂຕ.

‘‘ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ນາມາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ອາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອາທິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ເຖ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນ ຍຖາຍຸຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິຍາວ ໂຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ນາມ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ວາຈາສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕໍ. ສສ຺ເສທນ຺ຕິ ສກໍ, ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຌານໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຎ຺ຎາ ສກສຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ສກສຎ຺ຎີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຐມຊ຺ຌານສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎວາ’’ຕິ. ອີກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານນິໂຣຘປາທກຕາຍ ສາຕິສຍາຍ ຌານສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ ຜຸສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສກສຎ຺ຎິຕາຄ຺ຄຫເຓນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຌາເນ ສພ຺ພໂສ ສຸຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂລກິຍານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ສາມິອຕ຺ເຖ ເອວ ວາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຕໍ ເຕສຸ ເສຏ຺ຐໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕສມ຺ປິ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕາວຘິອຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ໂລກິຍານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາປຕ຺ຕີຫິ ຕສ຺ສ ອເສຏ຺ຐຠາວໂຕ ກຕໍ. ເສສໍ ‘‘ກິຈ຺ຈກາຣກສມາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ປນ ວິເສສນໍ ອກິຈ຺ຈກາຣກສມາປຕ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ສ ອເສຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອກິຈ຺ຈກາຣກຕາ ຈສ຺ສາ ‘‘ຍເຖວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ, ເອວໍ ຜສ຺ສາທໂຍປີ’’ຕິ, ‘‘ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາວເສສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປກຕິວິປສ຺ສການໍ ສມ຺ມສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣູເປນ ຐິຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຫຏ຺ຐິມສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ວິຍ ປຏຸກິຈ຺ຈກຣຓສມຕ຺ຖາປິ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໘໗) ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈາຠາວວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍ ນາມ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍ ອາຣຸປ຺ປກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໒໘໖) ອາຈຣິເຍນ ສວິເສສໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ກສ຺ສຈິປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ອກິຈ຺ຈກາຣິກາ ອິຕຣາ ກິຈ຺ຈກາຣິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາປິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕປຣິທມນາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິໂມເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ ເຈຕໍ ເຕສມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂລກິຍານໍ…ເປ… ອຄ຺ຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ອຄ຺ຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ ນິທສ຺ສນເມຕໍ.

ປກປ຺ເປຕີຕິ ສໍວິທຫຕິ. ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຫິ ຌານສຸຂໍ ອຕ຺ຕນິ ສໍວິທຫຕິ ນາມ. ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາຍູຫຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ຫິ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິກນ຺ຕິວເສນ ເຈຕນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລູປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິກນ຺ຕິໍ…ເປ… ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາຕິ ອິທານິ ລພ຺ຠມານາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາ. ຕໍສມຕິກ຺ກເມເນວ ອຸປຣິຌານຕ຺ຖາຍ ເຈຕນາຠິສງ຺ຂຣຓສມ຺ຠວໂຕ ນິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸໍ. ອຎ຺ຎາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາຫິ ອຎ຺ຎາ. ໂອຬາຣິກາຕິ ຕໂຕ ຖູລຕຣາ. ກາ ປນ ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠວງ຺ຄສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເອວ ຫິ ອຸປຣິຌານຕ຺ຖາຍ ເຈຕນາຠິສງ຺ຂຣຓານິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸໍ, ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄວເສນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຍາວ ອຸປຣິຌານສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕາວ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຠວງ຺ຄສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ຈ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາຫິ ໂອຬາຣິກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຈເຕນ຺ໂຕວາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຊ຺ຌານໍ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາເຣປິ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ປກປ຺ເປນ຺ໂຕ ເອວ. ນ ເຈເຕຕີຕິ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐິມຌາເນສຸ ວິຍ ວາ ປຸພ຺ພາໂຠຄາຠາວໂຕ ນ ປກປ຺ເປຕິ ນາມ. ປຸພ຺ພາໂຠຄວເສນ ຫິ ຌານໍ ປກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອິຘ ‘‘ເຈເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ໂຕວາຕິ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນນິກນ຺ຕິກຕາວເສນ ອາຍູຫນ຺ໂຕ ເອວ. ນາຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐິມຌາເນສຸ ວິຍ ວາ ປຸພ຺ພາໂຠຄາຠາວໂຕ ນາຍູຫຕິ ນາມ. ‘‘ອຫເມຕໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕມິ ອຸປສມ຺ປາເທມິ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ຫິ ເອວໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ສາລຍສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນ ອນາລຍສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອກທ຺ວິຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກມ຺ປິ ຌານໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນນິກນ຺ຕິກຕາຍ ‘‘ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ໂຕ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐິມຌາເນສຸ ວິຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ສ…ເປ… ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ເຈເຕຕິ, ນາຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາໂຣຕິ ອາໂຠຄສງ຺ຂາໂຕ, ອາໂຠຄວເສນ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວາ ຈິຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ ອນ຺ວາຫາໂຣ. ‘‘ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປຏິປາເທຕິ. ປຸຕ຺ຕຆຣາຈິກ຺ຂເຓນາຕິ ປຸຕ຺ຕຆຣສ຺ສ ອາໂຣຈນນເຍນ.

ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາຄຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉາຠາເຄຕິ ອາສນສາລາຍ ປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປິຕຸຆຣສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠາເຄ. ຕໂຕຕິ ປຸຕ຺ຕຆຣໂຕ. ລທ຺ຘຆຣເມວາຕິ ຍໂຕເນນ ຠິກ຺ຂາ ລທ຺ຘາ, ຕເມວ ຆຣໍ ປຸຕ຺ຕເຄຫເມວ. ອາສນສາລາ ວິຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ຕໂຕ ປິຕຸຆຣປຸຕ຺ຕຆຣຏ຺ຐານິຍານໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ປິຕຸເຄຫໍ ວິຍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ອມນສິກາຕພ຺ພໂຕ, ມຊ຺ເຌ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ປຸຕ຺ຕເຄຫໍ ວິຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມນສິກາຕພ຺ພໂຕ, ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ປິຕຸຆຣໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາຕິ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ປິຕຸຆຣໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ. ປຸຕ຺ຕຆຣສ຺ເສວ ອາຈິກ຺ຂຓໍ ວິຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມ຺ປິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ເອວ ມນສິກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ອມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ, ມນສິກາຣສາມຎ຺ເຎນ ຈ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ ອາຈິກ຺ຂເຓນປິ ມນສິກາຣສ຺ເສວ ໂຊຕນໂຕ. ນ ຫິ ມນສິກາເຣນ ວິນາ ອາຈິກ຺ຂຓໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ຕາ ຌານສຎ຺ຎາຕິ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ປວຕ຺ຕາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຌານສຎ຺ຎາ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ຍຖາຣຫໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປກຸສລກິຣິຍຊວນໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ຊວຕິ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣິ. ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສຣສວເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣພເລນ ປນ ອຸປຣິ ອນຸປ຺ປາໂທ. ຍຖາ ຈ ຌານສຎ຺ຎານໍ, ເອວໍ ອິຕຣສຎ຺ຎານມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎຄ຺ເຄ ຐິຕຠາເວນ ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ຈ ໂຂ ອນາຄາມີ ວາ ອຣຫາ ວາ ທ຺ວີຫິ ຜເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ, ໂສຬສວິຘາ ຎາຓຈຣິຍາ, ນວວິຘາ ສມາຘິຈຣິຍາຕິ ອິເມສໍ ວເສນ ນິໂຣຘປຏິປາທນປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘວເສນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ ສຎ຺ຎາເວທນາສີເສນ ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຜຸສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຸສນໍ ນາມ ວິນ຺ທນໍ ປຏິລທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ.

ນິຣຕ຺ຖກຕາຍ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣຘປເທນ ອນນ຺ຕຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິປເທ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ສມ຺ປຊານປທໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣຘປເທນ ອນ຺ຕຣິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ເຕນ ອຍຸຕ຺ຕສມາໂສຍໍ ຍຖາຣຸຕປາໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາປທມນຸປຸພ຺ພິຐປເນປິ ອຍໍ ວິເສສຕ຺ໂຖຕິ ໂຍຊນາ. ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໍ ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມສນວເສນ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ອນ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ນິໂຣຘປຏິປາທນປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສາເນ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊານກາຣິໂນ, ອິມິນາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພປາຏິຫາຣິກປຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖສາຘິກາ ປຎ຺ຎາ ກິຈ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. ວຈນເສສາເປກ຺ຂາ’ ນເປກ຺ຂຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິກປ຺ປານໍ ວິເສໂສ.

ສໍວຓ຺ຓໂນກາສານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຣູປວິເສໂສ, ສມາປຊ຺ຊນໂກ, ສມາປຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ, ສມາປຊ຺ຊນກາຣຓໍ, ສມາປຊ຺ຊນາກາໂຣຕິ ເອວມາທິນາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໗) ກຖິຕໂຕວາຕິ ກຖິຕຏ຺ຐານໂຕ ເອວ, ເຕວີສຕິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ອິຘ ຕໍ ວທາມ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຄນ຺ຖຄຣຸກຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປາຬິຍໍ ເອວໍ ໂຂ ອຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄຫິຕາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເອວໍ ໂປຏ຺ຐປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ຕເຖວ ອນຸຊານນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸອຸຄ຺ຄຕິຕໍ ຕຍາ’ຕິ ອນຸຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໔໑໕. ສຎ຺ຎາ ອຄ຺ຄາ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ. ອວເສສສມາປຕ຺ຕີສຸປິ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຎ຺ຎຄ຺ຄຠາໂວ ‘‘ສຎ຺ຎຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຎ຺ຎາເຍວ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓສມາໂສ ວາ. ‘‘ປຸຖູ’’ຕິ ອຍໍ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ, ນິກາຣໂລໂປ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫູນີ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຓປ຺ປກາຣສງ຺ຂາໂຕ ປກາຣວິເສໂສ ຄຫິໂຕ, ນ ປກາຣສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຖວີກສິຓາທີສູ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ຕພ຺ພິວຣຓໍ. ຌານານໍ ຕາວ ຍຸຕ຺ໂຕ ກຣຓຠາໂວ ສຎ຺ຎານິໂຣຘຜຸສນສ຺ສ ສາຘກຕມຠາວໂຕ, ກສິຓານໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ເຕສມ຺ປິ ໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຌານານໍ ນິໂຣຘຜຸສນສ຺ສ ສາຘກຕມຠາໂວ, ຕທຄ຺ເຄນ ກສິຓານມ຺ປິ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ອເນກກຣຓາປິ ຈ ກິຣິຍາ ໂຫຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຍາເນນ ທີປິກາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ເອກວາຣນ຺ຕິ ສກິໍ. ປຸຣິມສຎ຺ຎານິໂຣຘນ຺ຕິ ກາມສຎ຺ຎານິໂຣຘໍ, ນ ປນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕໍ ສຎ຺ຎານິໂຣຘໍ. ເອກໍ ສຎ຺ຎຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອກໍ ສຎ຺ຎາຠູຕໍ ອຄ຺ຄໍ, ເອໂກ ສຎ຺ຎຄ຺ຄຠາໂວ ວາ ເຫຏ຺ຐິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ສຎ຺ຎາ ຈ ສາ ອຄ຺ຄຎ຺ຈາຕິ ຫິ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ, ນ ສຎ຺ຎາສຸ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ສຎ຺ຎາ ອຄ຺ໂຄ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ, ເອວໍ ເສສຌານມ຺ປິ. ເຍນ ຈ ນິມິຕ຺ເຕນ ຌານໍ ‘‘ສຎ຺ຎຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຠາວໂລເປນ, ຠາວປ຺ປຘາເນນ ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ທ຺ເວ ວາເຣຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ສຕສຫສ຺ສໍ ສຎ຺ຎຄ຺ຄານີຕິ ມິຄປທວຬຎ຺ຊນນິທ຺ເທໂສ. ເສສກສິເຓສູຕິ ກສິຓານເມວ ຄຫຓໍ ນິໂຣຘກຖາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ຌານຄ຺ຄຫເຓນປິ ກສິຓຊ຺ຌານານິ ເອວ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ‘‘ປຖວີກສິເຓນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ ຕທາຣມ຺ມຓິກໍ ຌານໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວທຕິ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຄມນໍ ກໂຣຕິ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ເອກວາຣໍ ສມາປນ຺ນຊ຺ຌານສຎ຺ຎມ຺ປິ. ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂເຓນ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ, ສມາປຊ຺ຊນວເສນ, ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂເຓນ ຈ ເອກຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປຣາປຣນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ. ພຫູນິ ສຎ຺ຎຄ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໔໑໖. ປຐມນເຍ ຌານປທຏ຺ຐານໍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ສຎ຺ຎາຎາຓານິ ທສ຺ສິຕານິ. ທຸຕິຍນເຍ ປນ ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນ ສຎ຺ຎາຎາຓານິ ທສ຺ສິຕານິ. ຕຕິຍນເຍ ຈ ຍສ຺ມາ ປຐມນໂຍ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍນໂຍປິ ມິສ຺ສໂກຕິ ຕທຸຠຍໍ ອສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ສຎ຺ຎາຎາຓານິ ທສ຺ສິຕານິ. ຕໂຍເປເຕ ນຍາ ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນ ທສ຺ສິຕາ.

‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ’’ຕິ ວິຠາເວຕຸໍ ຕິປິຏກມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາໂທ ອາຠໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໑໖) ເຖຣວາທານຸກູລເມວ ອຸປຣິ ອຕ຺ໂຖ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ. ອິເມ ຠິກ຺ຂູຕິ ປຸຣິມວາທິໂນ ຠິກ຺ຂູ. ຕທາ ທີຆນິກາຍຕນ຺ຕິໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕ ອິມໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ຕໂຍ ນເຍ ກເຖນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ເຖໂຣ ວທຕິ. ນິໂຣຘໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ກຖິເຕ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຎ຺ຎາຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ນາມ. ນິໂຣຘໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສິຍາ, ອນາຄາມິຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ, ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ປຘານາ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ‘‘ໂປຏ຺ຐປາໂທ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາຕິ ອາລປນວຈນໍ.

ຍຖາ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ມຄ຺ຄຜລຎາເຓສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ນິຍມໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິວີຖິຍໍ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຍເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ມ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ທ-ກາເຣນປິ ປກຕິປທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກຈິ ສທ຺ທວິທູ. ໂສ ປນ ເຖຣວາເທ ນ ຜລສມາຘິສຎ຺ຎາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຜລສມາຘິສຎ຺ຎາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິສຫຄຕສຎ຺ຎາປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍຖາຘິຄຕຘມ຺ມານຸສ຺ສຣຓປກ຺ຂິຍາ ຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ສມາຘິສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຄຫິຕໍ ສຫຈຣຓຎາເຍນ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອສມ຺ຠໂວຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິຘ ທີຆຠາຓການໍ ມເຕນ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ເອກນ຺ຕິກຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຈູຬທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ປນ ນ ສພ຺ເພສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫຕິ. ເອໂກ ຫິ ປຫີນກິເລສເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ເອໂກ ອວສິຏ຺ຐກິເລສເມວ, ເອໂກ ມຄ຺ຄເມວ, ເອໂກ ຜລເມວ, ເອໂກ ນິພ຺ພານເມວ. ອິມາສຸ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຸ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ໂນ ລທ຺ຘຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໕), ຕເທຕໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຠິຘມ຺ມິກາ ປນ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ມຄ຺ຄໍ ຜລຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ຫີເນ ກິເລເສ ເສເສ ຈ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ ວາ ນ ວາ’’ຕິ. (ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຄຫວິຠາເຄ ວິສຸທ຺ຘິເຠເທ);

ສຎ຺ຎາອຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໗. ‘‘ຄາມສູກໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ວນສູກຣມປເນຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອຸປມາວຈນໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ. ເທສນາຍ ສຓ຺ຫຠາເວນ ສາຣມ຺ຠມກ຺ຂອິສ຺ສາທິມລວິໂສຘນໂຕ ສຸຕມຍຎາຓໍ ນ຺ຫາປິຕໍ ວິຍ, ສຸຂຸມຠາເວນ ອນຸວິລິຕ຺ຕໍ ວິຍ, ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕຕາຍ ກຸຓ຺ຑລາທ຺ຍາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ຕທນຸປວິສໂຕ ຎາຓສ຺ສ, ຕຖາຠາວາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຖາຠາວາປຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘກຖາຍ ນິເວທນຎ຺ຈສ຺ສ ສິຣິສຍເນ ປເວສນສທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຓ຺ຫສຸຂຸມ…ເປ… ອາຣາປິໂຕປີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ນິໂຣຘກຖາຍໍ. ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕ, ອຊານນ຺ໂຕ ວາ. ມລວິທູສິຕຕາຍ ຄູຖຏ຺ຐານສທິສໍ. ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ. ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອນຸຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອທິໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປາຬິຍໍ ກໍ ປນາຕິ ໂອຬາຣິໂກ, ມໂນມໂຍ, ອຣູປີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຕວາທານໍ ວເສນ ຕິວິເຘສຸ ອຕ຺ຕາເນສຸ ກຕຣໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເທສນາຍ ສຸກຸສໂລ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອວສ຺ສໍ ເມ ຠຄວາ ລທ຺ຘິໍ ວິທ຺ຘໍເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມນສິກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຫຣນ຺ໂຕຕິ ວິທ຺ຘໍສນໂຕ ອປເນນ຺ໂຕ, ອຣູປີ ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ນິຄູຫນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ໂຂ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປຣິພ຺ພາຊກວຈເນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ຘໍ ເອກຕ຺ຕວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຣູປີຠາວໂຕ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຈ຺ເຈຕິ ອຕ຺ຕວາທີ, ອນ຺ນປາໂນປຏ຺ຐານຕຎ຺ຈສ຺ສ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຣູປີຠາວໂຕ ເອວ ຈ ສຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຎາຍາຄຕເມວ, ຍໍ ເວທວາທິໂນ ‘‘ອນ຺ນມໂຍ, ປານມໂຍ’’ຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ອຕ຺ຕວາທິມຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ.

‘‘ໂອຬາຣິໂກ ຈ ຫິ ເຕ ໂປຏ຺ຐປາທ ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈເນ ຈາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ສິຍາ, ນ ຈ ສຎ຺ຎີ ສຎ຺ຎາຍ ອຣູປຠາວໂຕ, ຣູປຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອສຎ຺ຊານນສຠາວຕ຺ຕາ. ຣູປີ ຈ ສມາໂນ ຍທິ ຕວ ມເຕນ ນິຈ຺ໂຈ, ສຎ຺ຎາ ຈ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເຠທສພ຺ຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາ, ເອວມ຺ປິ ‘‘ອຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ອເຈຕໂນວ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອສ ອຕ຺ຕາ ນ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ, ນ ຈ ຜລສ຺ສ ອຸປຠຸຎ຺ຊນໂກຕິ ອາປນ຺ນເມວາຕິ ອິມໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາເທ. ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕຕິ ເສສກິຣິຍາເປກ຺ຂາຍ ກມ຺ມຕ຺ເຖເຍວ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕຕິ ຈ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ຊານນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິຈ຺ຈ ວາເທນ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຎ຺ຎາ ຈ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎາ ຈ ສຎ຺ຎາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຸປ຺ປາທປຸພ຺ພໂກ ນິໂຣໂຘ, ນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຣຸຊ຺ຌນກໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ເນສໍ ເອກາລມ຺ພຓວຕ຺ຖຸກຠາເວ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘາຘິກາຣຕ຺ຕາ ເອກຸປ຺ປາທນິໂຣຘຠາໂວວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປຣາປຣນ຺ຕິ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂ.

໔໑໘-໔໒໐. ປາຬິຍໍ ມໂນມຍນ຺ຕິ ຌານມນໂສ ວເສນ ມໂນມຍໍ. ໂຍ ຫິ ພາຫິຣປຈ຺ຈຍນິຣເປກ຺ໂຂ, ໂສ ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ມໂນມໂຍ. ຣູປໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຣີຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍໍ ເວທວາທິໂນ ‘‘ອານນ຺ທມໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓມໂຍ’’ຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາປີຕິ ‘‘ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາເທປິ. ໂທເສ ທິນ຺ເນຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາວ ສຎ຺ຎາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂທເສ ທິນ຺ເນ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍເຍວ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຣູປິໍ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາປິ ປຸຣິມວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ຍທິ ອຕ຺ຕາ ມໂນມໂຍ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄີ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ສິຍາ, ນ ຈ ສຎ຺ຎີ ສຎ຺ຎາຍ ອຣູປຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ໂທສທສ຺ສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕມຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ມໂນມໂຍ ຈ ຫິ ເຕ ໂປຏ຺ຐປາທາ’’ຕິອາທິມໂວຈ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມໍ ໂອຬາຣິກໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ມໂນມຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊານາຕິ? ຕມ຺ປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ອຣູປິໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊານາຕີຕິ? ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ‘‘ຕໂຕ ໂສ ອຣູປີ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍລທ຺ຘິໂກ ສມາໂນປິ…ເປ… ອາທິມາຫາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕຖາປິ ອິເມ ຕິຕ຺ຖິຍາ ນາມ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ນິຂາຕຂາຓຸໂກ ວິຍ ຈຎ຺ຈລາຕິ ກາຣຓນ຺ຕຣມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎາ ນປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ສຎ຺ຊານນວເສນ ສຎ຺ຎາ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ອາຣມ຺ມເຓ ສຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຎາປຕິຏ຺ຐານກາເລຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຣາປີຕິ ‘‘ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາເທປິ. ສຎ຺ຎາຍາຕິ ປກຕິສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ຠທນ຺ຕຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໑໘-໔໒໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘນ຺ຕິ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ເວທິການໍ ມເຕນ ນານກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ນານາຣມ຺ມຓາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘມິຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຈຣິຍສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເຖເຣນ ຈ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທວຍທສ຺ສນໂຕ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ຕຖາປິ ‘‘ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕສມຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທໍ ປຣິກປ຺ເປນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕໍ ມຎ຺ຎຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ປນ ສສ຺ສຕໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ນາມມຕ຺ເຕນ ສສ຺ສຕໍ ມຎ຺ຎນໂຕ. ສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ, ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວາທທ຺ວເຍ ອຕ຺ຕໂນ ອສຎ຺ຎຕາ, ເອວຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ອເຈຕນຕາ’’ຕິອາທິໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ທຸນ຺ນິວາໂຣ, ຕເຖວ ອິມສ຺ມິໍ ວາເທປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນາຕິ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສນ. ອຠິຠູຕຕ຺ຕາຕິ ອນາທິກາລຠາວິຕຠາເວນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ, ນິວາຣິຕຎາຓຈາຣຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ສນ຺ຕຕິຆເນນ, ສມູຫຆເນນ ຈ ວຎ຺ຈິໂຕ ພາໂລ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຘມ຺ມສມູຫໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຈ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫຣຕິ, ຕໍ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ສນ຺ຕຕິຆນໍ, ສມູຫຆນຎ຺ຈ ວິນິຠຸຊ຺ຊ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ, ໂສ ຈ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕາທິສສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ນານຕ຺ຕໍ ນາຎ຺ຎາສີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາ ນາມາຍໍ ນານາຣມ຺ມຓາ ນານາກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເວຕິ ຈາຕິ ເວທິການໍ ມຕໍ. ສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ສຎ຺ຎາມຍໍ ສຎ຺ຎາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ນິຈ຺ຈເມວ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕິ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສຓ຺ຫສຸຂຸມປຣມຄມ຺ຠີຣຘມ຺ມຕາ ນ ຎາຍເຕວາຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖສ຺ສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນໍ ທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສາ ເອວ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານວເສນ ຂມນໍ ຂນ຺ຕິ. ຕຖາ ໂຣຈນໍ ຣຸຈິ. ‘‘ອຎ຺ຎຖາເຍວາ’’ຕິອາທິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາເຍວາຕິ ຍຖາ ອຣິຍວິນເຍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາວເສນ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາເຍວ. ອຎ຺ຎເທວາຕິ ຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິ, ຕສ຺ສ ຈາປິ ອນິຈ຺ຈຕາທິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎເທວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານໍ ອຕ຺ຕສສ຺ສຕາທິກໍ ຕຍາ ຂມເຕ ເຈວ ຣຸຈ຺ຈເຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຠຸໂສ ຍຸຎ຺ຊນໍ ອາໂຍໂຄ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ’’ຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣມຕ຺ຕຈິນ຺ຕນາທິປຣິພ຺ພາຊກປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ຠາໂວ ອາຈຣິຍກໍ, ຍຖາ ຕຖາ ໂອວາທານຸສາສນໍ, ຕທສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ອາຈຣິຍໂກ ຍຖາ ‘‘ສທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ຕວ ອາຈຣິຍຠາໂວ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ສຫ ໂຍຊນາຍ ຍຖາວາກ຺ຍໍ ທສ຺ສນໍ. ‘‘ອຍໍ ປຣມຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ສມ຺ມຸຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຠາຄສ຺ສ ທຸພ຺ພິຠາຄຕ຺ຕາ ທຸຊ຺ຊານໍ ເອຕໍ ນານຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຊ຺ເຊຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ອຎ຺ຎໍ ປນຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ໂຎ ວາ ສຎ຺ຎາໂຕຕິ ສຎ຺ຎາສຠາວໂຕ ອຎ຺ຎສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘຸນາ ປນ ‘‘ອຎ຺ຎາ ວາ ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ.

ໂລກີຍຕິ ທິສ຺ສຕິ, ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປໍ, ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ອຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິສ຺ສ ກາຣໂກ, ເວທໂກ ຈາຕິ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑; ອຸທາ. ໕໕) ນຍປວຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ນ ເຫສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖນິສ຺ສິໂຕ ຕທສໍວຕ຺ຕນໂຕ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ສໍວຕ຺ຕນໂກ, ໂສ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລເຠຍ຺ຍ ຍຖາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ນ ຘມ຺ມນິສ຺ສິຕຕາປິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕເທວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ ຍຖາ ‘‘ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໘). ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາທິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕທິຘ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ. ສາ ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິເຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ອາທິຠູຕາ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ອາຊີວຏ຺ຐມກາທິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຘິສີລສິກ຺ຂາມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠາວາຍ. ‘‘ອຠິຊານນາຍາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສນ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາຕິ ຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາວເສນ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ອຠິຊານນາຍາຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາວເສນ ຊານນາຍ. ຕໍ ປນ ວຏ຺ຏສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຏິເວຘຕ຺ຖາຍ. ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘຸປສມາສໍວຕ຺ຕນໍ ວຏ຺ຏນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏສມ຺ພນ຺ຘນໂຕ ຈ. ຕຖາ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ໂພຘນິພ຺ພານາສໍວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາມໍ ຕຓ຺ຫາປິ ທຸກ຺ຂສຠາວາ ເອວ, ຕສ຺ສາ ປນ ສມຸທຍຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຠາວນໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທນໂຕ. ທຸກ຺ຂໍ ປຠາເວນ຺ຕີປິ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສຫິຕາ ເອວ ປຠາເວຕິ, ນ ເກວລາຕິ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສມຸທຍາ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕຕິ ຫິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ສາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ. ມຄ຺ຄປາຕຸຠາໂວຕິ ມຄ຺ຄສມຸປ຺ປາໂທ. ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ຜລສ຺ສາຘິຄມວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ. ຕໍ ອາກາຣນ຺ຕິ ຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສງ຺ຂາຕໍ ຄມນລິງ຺ຄ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ວິຍ, ນ ປນ ອຠິມຸຂໍ ອາໂຣເຈຕິ.

໔໒໑. ສມນ຺ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ໂຕທນໍ ວິຊ຺ຌນໍ ສນ຺ນິໂຕທກໍ. ມໂນຄຓາທີນໍ ວິເສສນສ຺ສ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ວາຈາຍ ສນ຺ນິໂຕທເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈນປໂຕທເກນາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວາຈາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສນ຺ນິໂຕທເກນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຣຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ວຈນປໂຕທເກນາ’’ຕິ ຫິ ວຈເນນ ປໂຕທເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ວາຈາຍາ’’ຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ວາຈາຍ ສນ຺ນິໂຕທນກິຣິຍາຍ ສຊ຺ຌພ຺ຠຣິຕມກໍສູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຊ຺ຌພ຺ຠຣິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສໍ ອຘິ ອຠິ ອຣິຠ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ສມນ຺ຕໂຕ ຠຸສໍ ອຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຕມຕ຺ເຕຫິ ຕຸຕ຺ຕເກຫິ ວິຍ ວິວິເຘຫິ ປຣິພ຺ພາຊກວາຈາໂຕທເນຫິ ຕຸທິໍ ສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິ ວິຊ຺ຌິໍສູ’’ຕິ. ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖສຠາວໂຕ ອຸປລພ຺ຠມານໍ, ນ ປກຕິອາທິ ວິຍ ອນຸປລພ຺ຠມານໍ. ຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໍ. ຕຖນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ເວວຈນເມວ ຕໍ ປທຕ຺ຕຍໍ. ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສູຕິ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ, ເຕ ຘມ຺ເມ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ. ຐິຕສຠາວນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐິຕສຠາວໍ, ຕທຸປ຺ປາທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິຍາມນິຍຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມ຺ປາປນນິຍາເມນ ນິຍຕໍ. ອິທານິ ປນ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິຍາມຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ນ ໂປຣາໂຓ ອາຈຣິເຍນ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ ປເນສາ ປຏິປທາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາຕິ ປຏິປທາ. ເອທິສາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ.

ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ຕໂປຏ຺ຐປາທວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໒໒. ຫຕ຺ຖິໍ ສາເຣຕິ ທເມຕີຕິ ຫຕ຺ຖິສາຣີ, ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ. ສຸຂຸເມສຸ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣສູຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈເຣສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ອຠິຘມ຺ມິໂກ ກິເຣສ. ກຸສໂລຕິ ປຸພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ກຕປຣິຈຍຕາຍ ເຉໂກ. ຕາທິເສ ຈິຕ຺ເຕຕິ ຄິຫິຠາວຈິຕ຺ເຕ. ອິຕໂຣ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ນ ວິພ຺ຠມິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍເມວ ອຠິຣມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄິຫິຠາເວ ອານິສໍສກຖາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ກຖເນນ ວິພ຺ຠມເນ ນິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ສຍມ຺ປິ ສີລວາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ຉ ວາເຣ ວິພ຺ຠມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂເກນ ຫິ ກມ຺ມຜເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກເຖນ຺ຕານນ຺ຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ມຫາສາວກສ຺ສ ກຖິເຕຕິ ມຫາສາວກຠູເຕນ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖເຣນ ອປສາທນວເສນ ກຖິເຕ, ກຖນນິມິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ລທ຺ຘຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ຄິຫີ ຊາໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຕມວາຣມິວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ປນ ກຸທາລປຓ຺ຑິຕຊາຕເກ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗ ກຸທ຺ທາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ຈ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ ວິພ຺ຠມນວາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຄິຫິສຫາຍໂກຕິ ຄິຫິກາເລ ສຫາຍໂກ. ອປສກ຺ກນ຺ໂຕປິ ນາມາຕິ ອປິ ນາມ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕ, ຄາຣຍ຺ຫວຈນເມຕໍ. ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວຏ຺ຏຕິ.

໔໒໓. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ສຸວຸຕ຺ຕທຸຣຸຕ຺ຕສມວິສມທສ຺ສນສມຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ອຠາເວນ. ຍາທິເສນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂສ ‘‘ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຠາສິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ເອກໍສິກາຕິ ເອກນ຺ຕິກາ, ນິພ຺ພານວຫຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວວຕ຺ຖປິຕາ. ນ ເອກໍສິກາຕິ ນ ເອກນ຺ຕິກາ ນິພ຺ພານາວຫຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາ ວຏ຺ຏນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຫິ ‘‘ກສ຺ມາ ເຈເຕ ໂປຏ຺ຐປາທ ມຍາ ເອກໍສິກາ ຘມ຺ມາ ເທສິຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ເອເຕ ໂປຏ຺ຐປາທ ອຕ຺ຖສໍຫິຕາ…ເປ… ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕປເທຫິ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ.

ເອກໍສິກຘມ຺ມວຓ຺ຓນາ

໔໒໕. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຣຠີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປໂຍຊນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ຜເລ ຫິ ສິທ຺ເຘ ເຫຕຸປິ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ, ອຍໍ ອາຈຣິຍມຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໒໕) ອປເຣ ປນ ‘‘ເອທິເສສຸ ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ກາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນກາຣຓາ’’ຕິ ອຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາປິຕນິຏ຺ຐາຍາຕິ ປເວທິຕວິມຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິໂຍສານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕາຍາຕິ ນິຏ຺ຐາຕິ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ໂຄຏ຺ຐາ ປຏ຺ຐິຕຄາໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໖) ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕປເທ ວິຍ ຐາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຄຕິອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນິຏ຺ຐາມຄ຺ໂຄ ຈ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ນິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ນິຍ຺ຍານິກຕາ, ອນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ນິຏ຺ຐາຍ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ ຍ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອນີຍສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລໍ ກຕ຺ຕຸຕ຺ຖາຠິຘາຍໂກ, ນ ນິຍ຺ຍານິກາ ອນິຍ຺ຍານິກາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ຕຖາ. ນິຍ຺ຍານໍ ວາ ນິຄ຺ຄມນໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ວູປສໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິຍ຺ຍານເມວ ນິຍ຺ຍານິກໍ, ນ ນິຍ຺ຍານິກໍ ອນິຍ຺ຍານິກໍ, ໂສ ເອວ ຠາໂວ ສຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຠາໂວ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ສພ຺ເພ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນິຏ຺ຐມິຕິ ປຎ຺ຎເປຕິ ຍຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກຖູປິກາທິວເສນ ນິຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ໂລກຖູປິກາ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຠູມິ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລກສ຺ສ ຖູປິກສທິສຕາປຣິກປ຺ປເນນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຠູມິໍ ໂລກຖູປິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຖາ ອວຈນໂຕ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ, ອຎ຺ຎາ ປກຕີ’’ຕິ ປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣາວໂພໂຘ ໂມກ຺ໂຂ, ພຸທ຺ຘິອາທິຄຸຓວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອສກຕ຺ຕນິ ອວຏ຺ຐານໍ ໂມກ຺ໂຂ, ກາຍວິປຕ຺ຕິກຕິ ຊາຕິພນ຺ຘານໍ ອປວຊ຺ຊນວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ໂຕ ໂມກ຺ໂຂ, ປເຣນ ປຸຣິເສນ ປໂລກຕາ ໂມກ຺ໂຂ, ຕໍສມີປຕາ ໂມກ຺ໂຂ, ຕໍສມາໂຍໂຄ ໂມກ຺ໂຂຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ນິຏ຺ຐໍ ອປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຐມຊ຺ຌານພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ນິຏ຺ຐາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເນສໍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ຍຖາ ຕໍ ພກສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ, (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑) ເວຂນສາທິຕາປສານໍ ອາຠສ຺ສຣາ, ສຎ຺ຈຍາທິປຣິພ຺ພາຊການໍ ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ອາຊີວການໍ ‘‘ອນນ຺ຕມານໂສ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ອສຎ຺ຎີຠໂວ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາສເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐາ, ສພ຺ເພປິ ເຈເຕ ທິຏ຺ຐິວເສນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາທີນິ ອຣຫຕ຺ຕມຎ຺ຎນາຍ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ນ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເນສໍສມເຍ ນິພ຺ພານປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ຈ ນ ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ‘‘ເຍນາກາເຣນ ນິຏ຺ຐາ ປາປຸຓີຍຕີ’’ຕິ ເຕຫິ ປເວທິຕາ, ເຕນາກາເຣນ ຕສ຺ສາ ອປຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ‘‘ນາຍໍ ນິຏ຺ຐາ ປຏິປທາ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິກ຺ເຂປກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐາ ປຏິປທາ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສໍສາເຣ ເອວ ປຣິພ຺ຠມາເປນ຺ຕີ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ.

ຊານໍ, ປສ຺ສນ຺ຕິ ຈ ປຸຖຸວຈນວິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຊານນ຺ຕາ ປສ຺ສນ຺ຕາ’’ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕາທິສທ຺ທານຎ຺ຫິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຊານໍ ສຠິກ຺ຂຸກໍ ອາຣາມໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປວິເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໒໔) ລິງ຺ຄວເສນ ວິປຣິຍາໂຍ, ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາຈໍ ອທທມປ຺ປິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໔໖; ຊາ. ໑.໗.໕໕) ວິຠຕ຺ຕິວເສນ, ຍາຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ປຸຖຸວຈນວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຘານໍ ຊານນໍ ນາມ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານນໍ ຕສ຺ສ ເຊຏ຺ຐຠາວໂຕ, ທສ຺ສນມປ຺ປຘານໍ ຕສ຺ສ ສໍສຍານຸພນ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຊານໍ ປສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນຕ຺ຖ ຊານເນນ ທສ຺ສນໍ ວິເສເສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານິ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ໂລເກ ມນຸສ຺ສານໍ ສຣີຣສຓ຺ຐານາທີນີຕິ ເອກໂຕ ອຘິປ຺ປາຍທສ຺ສນໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອກນ຺ຕສຸເຂ ໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຊານນ຺ຕິ ວາ ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອນຸມານວິສຍຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິສຍຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ອປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂລໂກ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາໂຕ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣຠາເວນ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ປາກເຏນ ອຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐປເທນ ວາ ທສ຺ສນໍ, ຕທນຸຄຕຎ຺ຈ ຊານນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຸຠເຍເນວ ອຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານີຕິ ຫິ ທສ຺ສເນນ, ຕທນຸຄເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຄຫິຕປຸພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຣີຣສຓ຺ຐານາທີນີ’’ຕິ ສມຣິຍາທວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອນຸນາສິກໂລປນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປາຏິຫີຣກໍ ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ວຈນໍ ອປ຺ປາຏິຫີຣກໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ປາຏິຫີຣປເທ ອນຸນາສິກໂລໂປ, ‘‘ກຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ສມາສສມ຺ຠວໂຕ, ອນຸນາສິກໂລປສ຺ສ ຈ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອວເມຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ອຕ຺ຕນາ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕວຈນໍ. ປາຏິຫາຣິຍເມເວຕ຺ຖ ‘‘ປາຏິຫີຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປເຣຫິ ວຸຈ຺ຈມານອຸຕ຺ຕເຣຫິ ສອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ, ນ ປາຏິຫີຣກນ຺ຕິ ອປ຺ປາຏິຫີຣກໍ. ວິຣຫຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ອ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຫຣຓວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສອຸຕ຺ຕຣຎ຺ຫິ ວຈນໍ ເຕນ ອຸຕ຺ຕຣວຈເນນ ປຏິຫຣີຍຕິ ວິປຣິວຕ຺ຕີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣວຈນໍ ປຏິຫຣຓໍ ນາມ, ຕໂຕ ວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເອວ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ປຏິຫຣຓມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກ’’ນ຺ຕິ.

໔໒໖. ວິລາໂສ ອິຕ຺ຖິລີຬາ, ໂຍ ‘‘ສິງ຺ຄາຣຠາວຊາ ກິຣິຍາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາກປ຺ໂປ ເກສພນ຺ຘວຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓາທິອາກາຣວິເສໂສ, ເວສສໍວິຘານໍ ວາ. ອາທິສທ຺ເທນ ຫາວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຫາວາຕິ ຫິ ຈາຕຸຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕໂຍອຕ຺ຕປຏິລາຠວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວປຏິລາໂຠ’’ຕິ. ກຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຬາຣິກຕ຺ຕຠາວປຏິລາເຠນາ’’ຕິອາທິ. ກາມຠວໍ ທສ຺ເສຕິ ອິຕຣຠວທ຺ວຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ. ຣູປຠວໍ ທສ຺ເສຕິ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຣູປີຠາເວນ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ. ອຣູປຠວໍ ທສ຺ເສຕິ ອຣູປີຠາເວນ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ. ສໍກິເລສິກາ ຘມ຺ມາ ນາມ ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຕທຠາເວ ກສ຺ສຈິ ສໍກິເລສສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ໂວທານິຍາ ຘມ຺ມາ ນາມ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕາສໍ ວເສນ ສພ຺ພໂສ ຈິຕ຺ຕໂວທານສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ.

໔໒໙. ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອສມຸຈ຺ເຉເທ ສຕິ ນ ກທາຈິປິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ວາ ປາຣິປູຣີ, ເວປຸລ຺ລໍ ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ສມຸຈ຺ເຉເທ ປນ ສຕິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎານເມວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕາ ຫິ ສກິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາປິ ອປຣິຫີນຘມ຺ມຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ເອວ ຠວນ຺ຕິ. ຕຣຸຓປີຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕາ ອລທ຺ຘາເສວນາ ທຸພ຺ພລປີຕິ. ພລວຕຸຏ຺ຐີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘາເສວນາ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຖິຣຕຣາ ປີຕິ. ອິທານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວິຫາຣໍ ສຍໍ…ເປ… ວິຫຣິສ຺ສຕີຕິ ອໂວຈຸມ຺ຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ວິຫາຣໍ ‘‘ສໍກິເລສິກໂວທານິຍຘມ຺ມານໍ ປຫານາຠິວຸທ຺ຘິນິຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຣິປູຣິເວປຸລ຺ລຠູຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຖຍິມ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ຕສ຺ສາຕິ ໂອວາທກຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ເອວໍ ວິຫຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ວິຫຣຓເຫຕຸ, ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ. ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປໂມທປ຺ປຠວາ ປີຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍໍ, ຕຖາ ສູປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ, ອຸກ຺ກໍສຄຕຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຎາຓໍ. ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘີ ຫິ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ນາມກາຍປສ຺ສທ຺ຘີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍສ຺ສ ອວິນາຠາວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນສ ສຸໂຂ ວິຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພວິຫາເຣສູ’’ຕິອາທິ, ສພ຺ເພສຸປິ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣາທີສຸ ສນ຺ຕປຓີຕຕາຍ ອິມສ຺ເສວ ສຸຂຕ຺ຕາ ‘‘ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ສຸໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປສນ຺ໂຕ ປຣມມຘຸໂຣ’’ຕິ.

ປຐມຊ຺ຌາເນ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ເຕ ຫີນຠາວໂຕ ປີຕິ ທຸພ຺ພລາ ປາໂມຊ຺ຊປກ຺ຂິກາ, ສຸຠາວິເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປຄຸເຓ ສາ ປຓີຕາ ພລວຠາວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓກິຈ຺ຈາ ປີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນ ປາໂມຊ຺ຊາທໂຍ ຉປິ ຘມ຺ມາ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ທຸພ຺ພລປີຕິສງ຺ຂາຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິວຕ຺ຕຕິ ຫາຍຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣຫິເຕນ ຫິ ຈຕຸກ຺ກນຍວິຠຕ຺ເຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສພ຺ພທາ ປີຕິ ພລວຕີ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ປຐມຊ຺ຌາເນ ວິຍ ກທາຈິ ທຸພ຺ພລາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ ຕປ຺ປຫາເນເນວ ຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ‘‘ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ສມາຘິ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ເຖ’’ຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ’ຕິ ເອເຕນ ສຸຂໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ‘‘ສຸຂ’’ມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໕) ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ທີຆນິກາເຍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໓໒; ໓.໑໖໖, ໓໕໘) ອາຄຕໍ ອເນກຘາ ເທສນານຍມຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອິຘ ເທສິຕນຍໍ ນິຍເມຕຸໍ ‘‘ອິເມສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘ…ເປ… ກຖິຕນ຺ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄໍ ອກເຖຕ຺ວາ ເກວລໍ ວິປສ຺ສນາປາທກເມວ ຌານໍ ກຖິຕໍ. ຈຕູຫິ…ເປ… ກຖິຕາຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກຠາເວນ ຌານານິ ກເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພກາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ກຖິຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາຕິ ປຐມຊ຺ຌານິກາທິກາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອກເຖຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກາ ເອວ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ. ປີຕິເວວຈນເມວ ກຕ຺ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປີຕີນໍ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕິເວວຈນເມວ ກຕ຺ວາ, ຕທຸຠຍໍ ອເຠທໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປີຕິສຸຂານໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ’’ຕິ ຈ ສາຕິສຍສ຺ສ ສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິ ນາມ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ປີຕິສຸຂານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຣິກ຺ໂຂເຠນ ນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕປຓີຕານິ, ອິຘ ຈ ສນ຺ຕປຓີຕາເນວ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາ ເອວ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ຄຫິຕາ, ນ ປຐມຊ຺ຌານິກາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໓໒-໔໓໗. ວິຠາວນຕ຺ໂຖຕິ ປກາສນຕ຺ໂຖ ສຣູປໂຕ ນິຣູປນຕ຺ໂຖ ‘‘ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຊິຓ຺ເຓ …ເປ… ອຠິວາເທຕິ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຕິ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໒) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ໂສ ເອວາ’’ຕິ ເອວໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕ຺ວາ ປກາເສຕ຺ວາ. ອຍນ຺ຕິ ຫິ ຠຄວຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ໂສຕິ ປນ ປເຣຫິ ປຸຈ຺ຉິຍມານໍ ປຣມ຺ມຸຂຠາເວນ. ນ ນໍ ເອວໍ ວທາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກມຕ຺ຕປຏິລາຠໍ. ສປ຺ປາຏິຫີຣກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປເຣຫິ ໂຈທິຕວຈນປຏິຫາຣກໍ ສອຸຕ຺ຕຣວຈນໍ ສປ຺ປາຏິຫີຣກນ຺ຕິ ຫິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຕຸຈ຺ໂຉຕິ ມຸສາ ອຠູໂຕ. ໂສຕິ ມໂນມໂຍ, ອຣູໂປ ວາ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ. ສ຺ເວວາຕິ ໂສ ເອວ ໂອຬາຣິໂກ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຈ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມເຍ ວິຊ຺ຊມາໂນ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠຕ຺ເວວ ນິຍ຺ຍາເຕສີຕິ ອຕ຺ຕປຏິລາຠສທ຺ເທນ ຕຖາ ເອວ ປຣິໂຍສາເປສິ, ນ ປນ ນໍ ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສຣູປໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣູປາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ຣູປເວທນາທໂຍ ເອວ ເອຕ຺ຖ ໂລເກ ສຠາວຘມ຺ມາ. ນາມມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ຣູປາທິເກ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ. ເອວຣູປາ ໂວຫາຣາຕິ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິອາທິໂວຫາຣາ. ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນາມຠູຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕວເສນ. ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາຕນຕ຺ຖໍ.

໔໓໘. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາຕິ ຣູປາທິເກ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມຕໍ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕ ສມເຍ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ. ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປເຣ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາ ກາລວິຠາຄໂຕ ປຏິປທານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ວິນຍນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປນວເສນ ວິນຍນຕ຺ຖາຍ. ເຍ ເຕ ອຕີຕາ ຘມ຺ມາຕິ ອຕີຕສມເຍ ອຕີຕຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ ອຸປາທານຠູຕາ ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ເຕ ເອຕຣຫິ ນຕ຺ຖິ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ‘‘ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ອຸປາທານສ຺ສ ອຕີຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ລພ຺ຠນໂຕ. ໂສປີຕິ ຕທຸປາທາໂນ ເມ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠປິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍຕິ ອຕີເຕ ເອວ ສມເຍ. ສຈ຺ໂຈ ອໂຫສີຕິ ຠູໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນາຄຕານຎ຺ເຈວປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ອຸປາທານຠູຕານໍ. ຕທາ ອຠາວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕີຕສມເຍ ອຠາວາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຕທຸປາທານຠູໂຕ ອນາຄໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ຕສ຺ມິໍ ອຕີຕ ສມເຍ ໂມໂຆ ຕຸຈ຺ໂຉ ມຸສາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ຖໂຕ. ນາມມຕ຺ຕເມວາຕິ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ ປຏິຊານາຕິ.

‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍ ເຕ ອນາຄຕາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ເອຕຣຫິ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສປິ ເມ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ສຈ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ຕທາ ອຠາວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ໂມໂຆ ອຕີໂຕ, ໂມໂຆ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນາມມຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ ປຏິຊານາຕິ. ເຍ ອິເມ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ເອຕຣຫິ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຍ຺ວາຍໍ ເມ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ, ໂສ ອິທານິ ສຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ. ອຕີຕານາຄຕານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອຘຸນາ ອຠາວາ ເອຕຣຫິ ‘‘ໂມໂຆ ອຕີໂຕ, ໂມໂຆ ອນາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນາມມຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕປຏິລາຠໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

໔໓໙-໔໔໓. ສໍສນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ ສມາເນຕຸໍ. ຄວາຕິ ຄາວິໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຂີຣາທີສຸ ປຎ຺ຈໂຄຣເສສຸ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຂີຣໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຠູຕຸປາທາຍສຎ຺ຎິຕໍ ອຸປາທານວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ຂີຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ນ ຕສ຺ມິໍ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ ຂີຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປາທານສ຺ສ ຠູຕຸປາທາຍຣູປສ຺ສ ທຘິອາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸປາທານໂຕ. ປຏິນິຍຕວຕ຺ຖຸກາ ຫິ ເອຕາ ໂລກສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາຍຕິ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ສງ຺ຂາ. ອຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ຕທຕ຺ຖໍ ນມນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ນາມໍ, ຕຖາ ໂວຫຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວຫາໂຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິນາ ຂີເຣ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທຘິອາທີສຸປິ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ.

ສມນຸຊານນມຕ຺ຕການີຕິ ‘‘ອິທໍ ຂີຣໍ, ອິທໍ ທຘີ’’ຕິອາທິນາ ຕາທິເສສຸ ຠູຕຸປາທາຍຣູປວິເສເສສຸ ໂລເກ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມນຸຊານນໍ ວິຍ ປຈ຺ຈຍວິເສສວິສິຏ຺ຐໍ ຣູປາທິຂນ຺ຘສມູຫໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ໂອຬາຣິໂກ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຈ ‘‘ມໂນມໂຍ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຣູໂປ ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ສມນຸຊານນມຕ຺ຕການິ, ນ ຈ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຸປາທານໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕິມຕ຺ຕການີຕິ ສທ຺ທນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓູປາຍມຕ຺ຕການິ. ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓຸຕ຺ຕຣກາລໍ ຕທນຸວິທ຺ຘປຓ຺ຓຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓມຸເຂເນວ ຕທຕ຺ຖາວໂພໂຘ. ຕຖາ ຈາຫຸ –

‘‘ປຐມໍ ສທ຺ທໍ ໂສເຕນ, ຕີຕໍ ທຸຕິຍເຈຕສາ;

ນາມໍ ຕຕິຍຈິຕ຺ເຕນ, ອຕ຺ຖໍ ຈຕຸຕ຺ຖເຈຕສາ’’ຕິ. (ມຓິສາຣມຎ຺ຊຸສາຏີກາຍໍ ປຈ຺ຈຍສງ຺ຄຫວິຠາເຄປິ);

ວຈນປຖມຕ຺ຕການີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິມາປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ວຈນປໂຖ. ໂວຫາຣມຕ຺ຕການີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ໂວຫາຣມຕ຺ຕການິ. ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕການີຕິ ຕສ຺ເສວ ປຣິຍາໂຍ, ຕໍຕໍນາມປຎ຺ຎາປນມຕ຺ຕການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕປຏິລາໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂປໂສ’’ຕິ ວາ ສພ຺ພເມຕໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕກໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຎ຺ໂຎຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິວິຕ຺ໂຕ.

ຍຊ຺ເຊວໍ ກສ຺ມາ ເຈສາ ພຸທ຺ເຘຫິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມ຺ມຸຕິຍາ ໂວຫາຣສ຺ສ ກຖນໍ ສມ຺ມຸຕິກຖາ. ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ກຖນໍ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ປຣມຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕກຖາຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິກຖາປິ ‘‘ປຣມຕ຺ຖກຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ໂມເຍວ ຫິ ‘‘ອນິຈ຺ໂຈ, ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສມ຺ມຸຕິຘມ຺ໂມ.

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ, ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂຕາ;

ນິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕາ ອິຕິ ນິຈ຺ຉຍາ’’ ຕິ. (ປຣິ. ໒໕໗) –

ວຈນໂຕ ປເນສ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຂນ຺ຘາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປນ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສຍາ, ອາສນ຺ນຕຣາ ຈ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ວິຍ ນ ທູເຣ, ຕສ຺ມາ ຂນ຺ຘາທິກຖາປິ ‘‘ປຣມຕ຺ຖກຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຘາທິສີເສນ ວາ ຕທຸປາທານສຠາວຘມ຺ມາ ເອວ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ສຠາວຘມ຺ມາປິ ສມ຺ມຸຕິມຸເຂເນວ ເທສນມາໂຣຫນ຺ຕິ, ນ ປຣມຕ຺ຖມຸເຂນ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພາປິ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິກຖາວ ສິຍາຕິ? ນຍິທເມວໍ ກເຖຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ກຖາວິຠາຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ສທ຺ໂທ ເກນຈິ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ວິນາ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ.

ກສ຺ມາ ເຈວໍ ທຸພ຺ພິຘາ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ກາຣຓວິຠາວເນນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ວິຊານິຕຸໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍາຕຸໍ ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຊຍຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຍສ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖກຖາຍ ເອວ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ, ອຣິຍສຈ຺ຈກຖາ ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ເທສນາ, ຕສ຺ມາ ວິເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວເສນ ອາທິໂຕ ສມ຺ມຸຕິກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຠຄວາ ປຣໂຕ ປຣມຕ຺ຖກຖໍເຍວ ກເຖຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອາທິໂຕວ ສມ຺ມຸຕິກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ໂຕ ປຣໂຕ ປຣມຕ຺ຖກຖມ຺ປິ ກເຖຕີຕິ ທີເປຕິ, ອິຕຣຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອາທິໂຕວ ກເຖຕີ’’ຕິ ອວທນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖປີຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິນາ ກຖາທ຺ວຍກຖເນ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣໍ ວິຠາເວຕິ. ໂພເຘຕ຺ວາຕິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຕຖາ ຕຖາ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ຊານາເປຕ຺ວາ, ອິມິນາ ປນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ມຸຕິກຖາປຸພ຺ພິກາ ປຣມຕ຺ຖກຖາ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ປຣມຕ຺ຖກຖາປຸພ຺ພິກາ ສມ຺ມຸຕິກຖາ, ອິຕິ ວິເນຍ຺ຍທມ຺ມກຸສລສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມຕໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ເອວ ສມ຺ມຸຕິມນຸວຕ຺ຕຕິ, ສມ຺ມຸຕິໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕເຍວ ຘມ຺ມຕໍ ວິຠາເວຕິ, ນໍ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິເວສາຕິຘາວນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ນາຠິນິວິເສຍ຺ຍ, ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໓໙-໔໔໓).

ປຐມໍ ສມ຺ມຸຕິກຖາກຖນໍ ປນ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພຸທ຺ຘານມາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກຕິຍາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ລູຂາກາຣາຕິ ເວເນຍ຺ຍານມນຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນວເສນ ລູຂສທິສາ. ນນຸ ຈ ສມ຺ມຸຕິ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຠູຕາ, ຕໍ ກຖໍ ພຸທ຺ຘາ ກເຖນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມຸຕິກຖໍ ກເຖນ຺ຕາປີ’’ຕິອາທິ. ສຈ຺ຈເມວາຕິ ຕຖເມວ. ສຠາວເມວາຕິ ສມ຺ມຸຕິຠາເວນ ຕໍສຠາວເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ອມຸສາວາ’’ຕິ. ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ສຈ຺ຈາທິຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ໂກ ປນິເມສໍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ວິເສໂສຕິ? ຍສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອວຍວວິນິພ຺ໂຠເຄ ກເຕ ນ ຕໍສຎ຺ຎາ, ໂສ ຆຏປຏາທິປ຺ປເຠໂທ ສມ຺ມຸຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປຣມຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາເວ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມຸຕິ ຈ ສຈ຺ຈສຠາວາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສີຕິ ນານາເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານມຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂກ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ນານາວິຘສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖກຸສໂລ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ທຸເວເຍວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສຣູປໂຕ, ປຣິມາຓໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ວທຕໍ ວໂຣຕິ ສພ຺ເພສໍ ວທນ຺ຕານໍ ວໂຣ. ໂລກສງ຺ເກຕມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຕິ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອວິປຣີໂຕ ຍຖາຠູຕສຠາໂວ ປຣມຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ເນສໍ ສຈ຺ຈສຠາວໍ ສຫ ກາຣເຓນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເກຕວຈນ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ຘມ຺ມານໍ ຠູຕລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓນ຺ຕິ ຫິ ສງ຺ເກຕວຈນສ຺ສ ສຈ຺ຈຠາເວ ກາຣຓທສ຺ສນໍ, ໂລກສິທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຕິ ສງ຺ເກຕວຈນສ຺ສ ອວິສໍວາທນຕາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິສໍວາທນາຠາວໂຕ ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມານໍ ຠູຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຈ ປຣມຕ຺ຖວຈນສ຺ສ ສຈ຺ຈຠາເວ ກາຣຓທສ຺ສນໍ. ສຠາວຘມ຺ມານໍ ໂຍ ຠູໂຕ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ, ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ອງ຺ຄນໍ ຎາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍາຖາວໂຕ ອວິສໍວາທນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕຏີກາຍໍ ປນ ອາຈຣິເຍເນວ ນິສ຺ສກ຺ກວຈເນນ ປທມຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາຕິ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ. ຠູຕກາຣຓາຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ –

‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໔) –

ອຍມ຺ປິ ຄຸຓປຣິທີປນີ ຄາຖາ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ສຈ຺ຈສ຺ສ ທຸວິຘຕ຺ຕາ, ສງ຺ເກຕວຈນສ຺ສ ວາ ສຈ຺ຈຠາວໂຕ. ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາໂທ ນາມ ນ ຊາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລ ກຖໍ ກເຖຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໔; ກຖາ. ອນຸຏີ. ໑) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຣຓມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ຕຖາຄໂຕ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ສມ຺ມເທວ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ໂລກສມຎ຺ຎາຠູຕໍ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວທຕິ, ເອວຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂກ ໂລກິຍມຫາຊເນຫິ ວິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຫີ’’ຕິອາທິ, ອຍໍ ປາຬິຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂລກິຍມຫາຊໂນ ອປ຺ປຫີນປຣາມາສຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ປຣາມສນ຺ໂຕ ໂວຫຣຕິ. ຕຖາຄໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນປຣາມາສຕ຺ຕາ ອປຣາມສນ຺ໂຕວ ຍສ຺ມາ ໂລກສມຎ຺ຎາຫິ ວິນາ ໂລກິໂຍ ອຕ຺ໂຖ ໂລເກນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ຕໍ ໂວຫຣຕິ. ຕຖາ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ. ເທສນໍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຍ ວຏ຺ຏກຖາຍ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິເວເຈຕ຺ວາ. ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ ‘‘ອປຣາມສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ຕຓ຺ຫາມານປຣາມາສປ຺ປຫານກິຕ຺ຕເນນ ຕປ຺ປຫາຍກອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ປຣິໂຍສາເປສິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ສຸຠມາຓວກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ເອວໍ ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຠສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ສຸຠສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ອຈິຣ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຈິຣໍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ໂປຏ຺ຐປາທສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອປ຺ປາຏິຫີຣກ ຕໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ອຈິຣໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ວາ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕ, ມາສຊາໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕຕິ ຈ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວສ຺ສ ຈິຣກາລຕາປຏິກ຺ເຂເປນ ອາສນ຺ນຕາມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ, ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພານໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍາວ ເຊຏ຺ຐປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມາສມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ປນ ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕໍ ໂຊເຕຕິ. ຕຸທິສຎ຺ຎິໂຕ ຄາໂມ ນິວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຕເທຍ຺ໂຍ. ຕໍ ປເນສ ຍສ຺ມາ ໂສຓທຓ຺ໂຑ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໐) ວິຍ ຈມ຺ປໍ, ກູຏທນ຺ໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໓໒໓) ວິຍ ຈ ຂາຓຸມຕໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອຘິປຕິຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອິສ຺ສຣຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິໂກສລສ຺ສ ປຸໂຣຫິຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ປຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫາຕິ ສຸຠໍ ມາຓວມ຺ປິ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ.

ອຎ຺ຊນານນ຺ຕິ ອກ຺ຂິອຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຆໍສິຕອຎ຺ຊນານໍ. ວມ຺ມິການນ຺ຕິ ກິມິສມາຫຏວມ຺ມິການໍ ສຎ຺ຈຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຘູນນ຺ຕິ ມກ຺ຂິກມຘູນໍ. ສມາຫາຣນ຺ຕິ ມກຣນ຺ທສນ຺ນິຈຍໍ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຆຣມາວເສຕິ ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຕຣປ຺ປຕເຣປິ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂຠຄາ ຂີຍນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕຣປ຺ປຕເຣປິ ຈ ສຎ຺ຈິຍມາເນ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຸປມຕ຺ຕຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ກິຎ຺ຈິປິ ວຍມກຕ຺ວາ ອາຍເມວ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຆເຣວເສ ຆຣາວາສມນຸຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ໂລຠາເທສິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸປທິສຕິ.

ອທານເມວ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປນເຫຕຸ ໂລຠາຠິຠູຕຕາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຆເຣ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂລຠວສິກສ຺ສ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ, ‘‘ຊນວສໂຠ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໐) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ ອຕິວິຍ ປິຍາຍຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນາ’’ຕິອາທິ (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔). ນິກ຺ຂນ຺ເຕຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ພຫິ ນິຄ຺ຄເຕ. ສຸຠໍ ມາຓວໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ເອກໂກວ ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຠຸກ຺ກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຠຸ ຠູ’’ຕິ ສຸນຂສທ຺ທກຣຓໍ. ‘‘ໂຠ ໂຠ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຸທາຈາເຣນ ປຣິຠວິຕ຺ວາ ປຣິຠວນເຫຕຸ. ‘‘ໂຠວາທິ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອທານເມວ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ, ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ມໍ ‘ໂຠ ໂຠ’ຕິ ປຣິຠວິຕ຺ວາ ສຸນໂຂ ຊາໂຕ’’ຕິ ວທຕີຕິ? ຕຖາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ. ອານິສໍສຜລຎ຺ຫິ ສາຘາຣຓກມ຺ເມນປິ ຊາຕໍ, ນ ວິປາກຜລໍ ວິຍ ເອກກມ຺ເມເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວີຈິໍ ຄມິສ຺ສສິ ກໂຕກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຏິພາຫິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ. ‘‘ຊານາຕິ ມໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘນນ຺ຕເຣຕິ ຈຸລ຺ລິກນ຺ຕເຣ. ນນ຺ຕິ ສຸນຂໍ.

ຕໍ ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິຫາປິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕຖາ ປິຕຣໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມຸຂາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ສຍໍປຏິຠານວເສນ ມຸຂມາຣຸຬ຺ຫໍ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ‘‘ສຸຕເມຕໍ ໂຠ ໂຄຕມ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ກິມິທໍ ສຈ຺ຈໍ ວາ ອສຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕເຖວ ວຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ສຸນຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເຖວ ວຕ຺ວາ. ອວິສໍວາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຈ຺ຈາປນຕ຺ຖໍ, ‘‘ໂຕເທຍ຺ຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອວິສໍວາທເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອວິສໍວາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ໂປທກນ຺ຕິ ອປ຺ປເກນ ອຸທເກນ ສມ຺ປາທິຕໍ. ມຘຸປາຍາສນ຺ຕິ ສາທຸຣສໍ, ມຘຸໂຍຊິຕໍ ວາ ປາຍາສໍ. ຕຖາ ອກາສິ, ຍຖາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສສີຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ໂສ ສຸນໂຂ ຕໍ ສພ຺ພໍ ເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ, ນ ຊາຕິສ຺ສຣຕາຍ. ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຸກ຺ກຣຓໍ ປນ ປຸຣິມຊາຕິສິທ຺ຘວາສນາວເສນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໔໔) ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິປຓ຺ຓາສເກ ປນ ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸນໂຂ ‘ຎາໂຕມ຺ຫິ ອິມິນາ’ຕິ ໂຣທິຕ຺ວາ ‘ຫຸໍ ຫຸ’ນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘນນິຘານຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເທນ ປຖວິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎໍ ອທາສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໙) ຊາຕິສ຺ສຣາກາຣມາຫ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ຠວປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ນາມ ເອວຣູປໍ ສຸນຂປຏິສນ຺ຘິອນ຺ຕຣໍ ປາກຏໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ, ອທ຺ຘາ ເອສ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິ ຠຄວຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ. ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາປາຐໂກ ກິເຣສ. ເຕນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອິມໍ ຘມ຺ມປຓ຺ຓາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕໂຕ ໂສ ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫຕິ ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ໂຠ ໂຄຕມ ມນຸສ຺ສາ ອປ຺ປາຍຸກາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ທີຆາຍຸກາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ພວ຺ຫາພາຘາ, ອປ຺ປາພາຘາ. ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ, ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ. ອປ຺ເປສກ຺ຂາ, ມເຫສກ຺ຂາ. ອປ຺ປໂຠຄາ, ມຫາໂຠຄາ. ນີຈກຸລີນາ, ອຸຈ຺ຈາກຸລີນາ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ໂກ ນຸ ໂຂ ໂຠ ໂຄຕມ ເຫຕຸ ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ມນຸສ຺ສານໍເຍວ ສຕໍ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຫີນປຓີຕຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙) ອິເມ ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ ອາຄເຕ ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫ. ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ມາຓວ ສຕ຺ຕາ ກມ຺ມທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙) ສງ຺ເຂປໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປຣິໂຍສາເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ. ອງ຺ຄສຸຠຕາຍ ‘‘ສຸໂຠ’’ ຕິສ຺ສ ນາມໍ. ມາຓໂວຕິ ປນ ມຫລ຺ລກກາເລປິ ຕຣຸຓໂວຫາເຣນ ນໍ ໂວຫຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄຄາມໂຕຕິ ຕຸທິຄາມໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓິກໍ ວສຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໔໕. ‘‘ເອກາ ຈ ເມ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ປຸຈ຺ຉິຍມານສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ປເຄວ ເຕນ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ມາຓວກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມາຓວໍ ‘‘ເອກປຸຕ຺ຕໂກ, (ມ. ນິ. ໒.໒໙໖, ໓໕໓; ປາຣາ. ໒໖) ປິຍປຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຂຸທ຺ທກຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ວິສຠາຄເວທນາຕິ ທຸກ຺ຂເວທນາ. ສາ ຫິ ກຸສລກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂເວທນາປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ‘‘ວິສຠາຄເວທນາ’’ຕິ ຈ ກາຍໍ ຄາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ພາຘນໂຕ ປີຬນໂຕ ‘‘ອາພາໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກີທິສາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ເອກເທເສ’’ຕິອາທິ. ເອກເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ສຣີເຣກເທເສ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ອປຣິວຕ຺ຕິຠາວກຣຓໂຕ ອຍປຏ຺ເຏນ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິມິນາ ພລວໂຣໂຄ ອາພາໂຘ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຈ຺ຉຊີວິຕກໂຣຕິ ອສຸຂຊີວິຕາວໂຫ, ອິມິນາ ທຸພ຺ພໂລ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ໂຣໂຄ ອາຕງ຺ໂກ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຍນນິສຊ຺ຊາທິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫນໍ, ເຕນ ຍຖາ ຕຖາ ອປຣາປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວທຕິ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຠາຣິຍໍ ອກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິກໍ. ຄິລານສ຺ເສວ ກາເຍ ພລໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ລຫຸຏ຺ຐາເນນ ເຈຕ຺ຖ ເຄລຎ຺ຎາຠາໂວ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ອຜາສຸວິຫາຣາຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ອິທານິ ປຸນ ຜາສຸວິຫາຣຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ສວິເສໂສ ເອຕ຺ຖ ຜາສຸວິຫາໂຣ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອສຕິປິ ຫິ ອຕິສຍຕ຺ຖໂຊຕເນ ສທ຺ເທ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ອຕິສຍຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ ຍຖາ ‘‘ອຠິຣູປສ຺ສ ກຎ຺ຎາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄມນຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມໍ ອາຓາປນວຈນໍ, ອິທໍ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຍມິເມສໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ.

໔໔໗. ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາໂລ, ສມໂຍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ອຕ຺ຖໂຕ ປເນສ ຕຊ຺ຊໍ ສຣີຣພລຎ຺ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ ຈ. ອຸປາທານໍ ນາມ ຎາເຓນ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສ຺ເວ ຄມນກາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາລໍ, ‘‘ກາເຍ’’ຕິອາທິນາ ສມຍຎ຺ຈ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຜຣິສ຺ສຕີຕິ ຜຣຓວເສນ ຐສ຺ສຕິ.

໔໔໘. ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐຕິ ເຈຕິຣຏ຺ເຐ. ຍ-ກາເຣນ ຫິ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຈຕິຣຏ຺ຐໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິສຸໍເຍເວກໍ ຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍສ຺ມາ ມຣຓໍ ນາມ ຕາທິສານໍ ທສພລານໍ ໂຣຄວເສເນວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ໂຣເຄນ ຕໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ມຣຓເຫຕຸກຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕາປສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສາຘາຣຓຕາ, ຕຖາ ມຣຓສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຏິກຣຓຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ມຣຓປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກເຖສີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຠ ອານນ຺ທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂກ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ໂຣຄໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ‘‘ກິໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣຓໍ, ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປໍ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສາຘາຣຓຕໍ, ‘‘ເອກາ ທານີ’’ຕິອາທິນາ ມຣຓສ຺ສ ອປ຺ປຏິກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫາຊານີຕິ ມຫາຫານິ. ຍຕ຺ຣາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເຕນ ໂກ ທານິ ອຎ຺ໂຎ ມຣຓາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທານີຕິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ມນສິກາຣໍ ປຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ລຊ຺ຊາ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວິຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປີຕເຠສຊ຺ຊານຸຣູປໍ ອາຫາຣໂຠຊນໍ ໂປຣາຓາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕ…ເປ… ທຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຫຸຕ຺ວາຕິ ປາຐເສໂສ ສນ຺ຕິກາວຈຣຠາວສ຺ສ ວິເສສນໂຕ. ມາໂຣ ປາປິມາ ວິຍ ນ ຣນ຺ຘຄເວສີ, ອຸຕ຺ຕຣມາຓໂວ ວິຍ ຈ ນ ວີມໍສນາຘິປ຺ປາໂຍ, ອປິ ຕຸ ຂລຸ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕິກາວຈໂຣຕິ ຫິ ວິເສເສຕິ. ນ ຣນ຺ຘຄເວສີຕິ ນ ຉິທ຺ທຄເວສີ. ເຍສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ວິໂມກ຺ຂຸປາເຍສຸ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ. ຘຣນ຺ຕີຕິ ອຘຸນາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໙. ອຕ຺ຖໂຕ ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສທ຺ທປໂຍຄສ຺ສ ສທ຺ທປພນ຺ຘລກ຺ຂຓານິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຕທຕ຺ຖຠູເຕຫິ ສີລາທີຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີຓິ ປິຏການິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ກຖິຕນ຺ຕິ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ ມາຓວ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຓນໂຕ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ສງ຺ເຂເປເນວ ກຖິຕໍ. ‘‘ກຕເມສໍ ຕິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາເຍວ, ນ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ມາຓວສ຺ເສວ ຫິ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ, ນ ເຖຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ມາຓໂວ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ. ອິຘ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ອຏ຺ຐກຖາປມາຓໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ຕທາ ປວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖມ຺ປິ ສງ຺ຄຫມາໂຣປິໍສຸ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຠາເວ ປນສ຺ສ ເຖຣສ຺ເສວ ວຈນຕາ ສິຍາ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໔໕໐-໔໕໓. ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖວິປລ຺ລາສກາຣີ ອິຕິສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ສທ຺ທນິທ຺ເທໂສ ວາ, ຍຖາຣຸໂຕ ຈ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ‘‘ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐເປສີ’’ຕິ ອຍໍ ປາໂຐ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສຸ ທສ຺ສິເຕສູ’’ຕິ, ເຕສຸ ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ສິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໔) ເທສິຕນເຍເນວ, ເຕນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາສເນ ນ ສີລເມວ ສາໂຣຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສາເຣ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ຍຖາທສ຺ສິຕໍ ສີລໍ ສາໂຣ ເອວ ນ ໂຫຕິ ສາຣວໂຕ ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປປຏິກຏ຺ຐານິກຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕ ຫິ ເອວສທ຺ໂທ ຍຖາຐາເນ ນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍຊ຺ເຊວໍ ກສ຺ມາ ຕມິຘ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຌານາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຘິຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເຕສມສມ຺ຠວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒) ອຖ ວາ ສາສເນ ນ ສີລເມວ ສາໂຣຕິ ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາສເນ ມຄ຺ຄຜລສີລສງ຺ຂາຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລມ຺ປິ ສາຣເມວ, ຕຖາປິ ນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ເອວ ສາໂຣ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ສາໂຣ ເອວາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ຍຖາປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວສທ຺ເທນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຸຣິໂມເຍວ ປນຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເສສຂນ຺ຘທ຺ວຍໍ.

ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໔໕໔. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເຖໂຣ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຸຏ຺ໂຐປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ອມ຺ພໍ ປຸຏ຺ໂຐ ລພຸຊໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອີທິສີ ໂຈທນາ ອິຘ ອໂນກາສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ…ເປ… ອາຣຠີ’’ຕິ ອາຫ, ເຕເນຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທໂຍປິ ສມາຘິອຸປກາຣກຕໍ ອຸປາທາຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘປກ຺ຂິກຠາເວນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເທສນານນ຺ຕຣໍ ອຠິຎ຺ຎາເທສນາຍ ອວສໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ຣູປຊ຺ຌານາເນວ ອາຄຕານິ, ນ ອຣູປຊ຺ຌານານິ. ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທິກາ ຫິ ສປຣິຠຓ຺ຑາ ຉປິ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາໂຍ ອິຊ຺ຌມານາ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນນ ວິນາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ເທສິຍມານາສຸ ອຣູປຊ຺ຌານານິປິ ເທສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ ນານນ຺ຕຣິກຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາເນຕ຺ວາ ປນ ທີເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເທສິຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓເກຫິ ປກາເສຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຣູປຊ຺ຌານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ຫິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໗໑-໔໘໐. ນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາມຕ຺ຕເກເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຐານາຐານປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວສທ຺ທສ຺ສານຸຣູປມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂລກິຍສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຣິຍສທ຺ໂທ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕປຣິຍາໂຍວ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຣິຍາໂຍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ຕຖາ ອຣິໂຍ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອິໂຕຕິ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໂຕ, ໂສ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຣິຍາປນ຺ໂນ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ວິນາປິ ຫິ ອຣຫຕ຺ເຕ ອຘິຄເຕ ‘‘ນຕ຺ເຖວ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາໂຍປິ ອາຄຕາເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເກວຏ຺ຏຄຫປຕິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໘໑. ເອວໍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ສຸຠສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ນາຬນ຺ທາຍນ຺ຕິ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປາວາຣິກສ຺ສາຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ. ອມ຺ພວເນຕິ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂພຫຸເລ ອຸປວເນ. ຕໍ ກິຣ ໂສ ເສຏ຺ຐິ ຠຄວໂຕ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານກຸຏິມຓ຺ຑປາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕສິ, ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ປເນສ ວິຫາໂຣ ‘‘ປາວາຣິກມ຺ພວນ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ເກວຏ຺ໂຏ’’ ຕິທໍ ນາມມຕ຺ຕໍ. ‘‘ເກວຏ຺ເຏຫິ ສໍຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ວາ ສນ຺ຕິເກ ສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ. ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຎ຺ເຈສ ຕທາ ຄຫປຕິຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ, ປິຕຸ ປນສ຺ສ ອຈິຣກາລກຕຕາຍ ປຸຣິມສມຎ຺ຎາຍ ‘‘ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕ຺ເວວ ໂວຫຣີຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຫປຕິມຫາສາໂລ’’ຕິ, ມຫາວິຠວຕາຍ ມຫາສາໂຣ ຄຫປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ປນ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໑໕; ມິ. ປ. ໖.໓.໗; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໑໐໒) ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາວເສນ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປສນ຺ໂນ. ກມ຺ມກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ວາ ສທ຺ໂຘ, ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປສາທພຫຸລຕາຍ ປສນ຺ໂນ. ສທ຺ຘາຘິກຕ຺ຕາເຍວາຕິ ຕຖາຈິນ຺ຕາຍ ເຫຕຸວຈນໍ, ສທ຺ຘາຘິໂກ ຫິ ອຸມ຺ມາທປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ.

ສມິທ຺ຘາຕິ ສມ຺ມເທວ ອິທ຺ຘາ, ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ສມ຺ປຸຓ຺ຓາ, ອາກິຓ຺ຓາ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອໍສກູເຏນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ, ອນຸມາສໍ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ປສາທາຍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຓາປນເມວ ສມາທິສນໍ, ຕໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐປນໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປຕູ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣານໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຌາຍີນໍ, ອຣິຍານຎ຺ຈ. ຘມ຺ມໂຕຕິ ອຘິຄມຘມ຺ມໂຕ, ຌານາຠິຎ຺ຎາມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ຕໂຕ ຫິ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣິສທ຺ທໍ ມນຸສ຺ສສທ຺ເທນ ເອກປທໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຏິຫາຣິຍສທ຺ເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ວິສຸເມວ ປທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ທສກຸສລສງ຺ຂາຕໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕຕິ ປກຕິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ. ປຊ຺ຊລິຕປທີໂປຕິ ປຊ຺ຊລນ຺ຕປທີໂປ. ເຕລສ຺ເນຫນ຺ຕິ ເຕລເສຈນໍ. ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ຈນ຺ທນປຕ຺ຕທານວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ຈູຬວ. ໒໕໒). ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຄິຫີນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ໂຍ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໒) ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິປຏິກ຺ເຂປກໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ.

໔໘໒. ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ຄຸຓວິນາສເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິສຫນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນິວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວມ຺ປິ ອິມິນາ ກາຣຓນ຺ຕເຣນາຍໍ ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວິສ຺ສາສິໂກ, ຕສ຺ມາ ວິສ຺ສາສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ຈ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ, ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍວຓ຺ຓນາ

໔໘໓-໔. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ກຖໍ ເຕນ ກຕາ, ກຕ຺ຖ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ເອເກນາຕິ ຄນ຺ຘາເຣນ ນາມ ອິສິນາວ. ເອວຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສໍສນ຺ທຕີຕິ. ຄນ຺ຘາຣີ ນາເມສາ ວິຊ຺ຊາ ຈູຬຄນ຺ຘາຣີ, ມຫາຄນ຺ຘາຣີຕິ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈູຬຄນ຺ຘາຣີ ນາມ ຕິວສ຺ສໂຕ ໂອຣໍ ມຕສຕ຺ຕານໍ ອຸປປນ຺ນຏ຺ຐານຊານນາ ວິຊ຺ຊາ. ວງ຺ຄີສວຕ຺ຖຸ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໒໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໒) ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ມຫາຄນ຺ຘາຣີ ນາມ ຕສ຺ສ ເຈວ ຊານນາ, ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຈ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓກມ຺ມສ຺ສ ສາຘິກາ ວິຊ຺ຊາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຫສາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາທິເສ ເທເສ, ກາເລ ຈ ມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ເປຕ຺ວາ ພຫຸຘາປິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ, ຫຕ຺ຖິອາທີນິປິ ທສ຺ເສຕິ, ອທສ຺ສນີໂຍປິ ໂຫຕິ, ອຄ຺ຄິຖມ຺ຠມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຊລຖມ຺ຠມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ອາກາເສປິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ, ສພ຺ພໍ ອິນ຺ທຊາລສທິສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ໂຏຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຘິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຬິໂຕ’’ຕິ.

ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍວຓ຺ຓນາ

໔໘໕. ກາມໍ ‘‘ເຈຕສິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເຍ ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ, ສາຘາຣເຓ ປນ ຄຫິເຕ ຈິຕ຺ຕວິເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຈ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ເຈຕສິກປທສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກຏ຺ຐາ ຣາຄາທໂຍ, ສທ຺ຘາທໂຍ ຈ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂທມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ໂທສາທໂຍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ປນ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ປິ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕວ ມໂນ’’ຕິ, ອິມິນາ ປກາເຣນ ຕວ ມໂນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນ ປກາເຣນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິ ອິທໍ ໂສມນສ຺ສິຕຕາທິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ເຍນ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ວາ, ຕໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕິປິ ເຕ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ ກຈ຺ຈານ ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ປຣສ຺ສ ຈິນ຺ຕໍ ມນຕິ ຊານາຕິ ເອຕາຍາຕິ ຈິນ຺ຕາມຓິ ນ-ກາຣສ຺ສ ຓ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ສາ ເອວ ປຸພ຺ພປທມນ຺ຕເຣນ ມຓິກາ. ຈິນ຺ຕາ ນາມ ນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສາ ກິຣ ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາທິເສ ເທເສ, ກາເລ ຈ ມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐສຸຕາທິວິເສສສຎ຺ຊານນມຸເຂນ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອນຸມິນນ຺ໂຕ ກເຖຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ວາຈໍ ນິຈ຺ຉຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ກເຖຕີ’’ຕິ ອປເຣ. ສາ ປນ ວິຊ຺ຊາ ປທກຸສລຊາຕເກນ (ຊາ. ໑.໙.໔໙ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ພາ.

ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍວຓ຺ຓນາ

໔໘໖. ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ປວຕ຺ຕນກາ ຫຸຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕນວເສນ ວິຕກ຺ເກຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຫິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐາຍ ອນຸສາສນິຍາ ວິຘິວເສນ, ປຏິເສຘວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣປຣາມສນໍ, ສາ ຈ ອນຸສາສນີ ສມ຺ມາວິຕກ຺ການໍ, ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນວເສນ ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສສ຺ສ, ອາທີນວສ຺ສ ຈ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎເມວ, ນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ. ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເອວ-ກາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຘາປິ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ປໂຍຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ-ຄຫເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຕທຎ຺ຎຣາຄສ຺ສ ເຈວ ໂທສາທີນຎ຺ຈ ປຫານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຫານສ຺ສ ຈ ຕທຎ຺ຎຣາຄາທິເຂປນສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕວິໂມຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພທຸຏ຺ຐມໍສເຂປນູປາຍຕາ ວິຍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມນິວຕ຺ຕນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕສ຺ສາຘິຄມູປາຍານິສໍສຠູຕານໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ນານນ຺ຕຣິກຠາວໂຕ. ອິທ຺ຘິວິຘໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ອິທ຺ຘິເຍວ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ປນ ວຈນຕ຺ຖໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມໂພຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐງ຺ຄຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ເຈວ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ໔) ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕປເທ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສ ຈ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ນາມ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ວາ ປຣສນ຺ຕາເນ ປສາທາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ຫຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມເທສນາ.

ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ສຫາທິໂຍເຄ ກຣຓວຈນໍ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣຕ຺ຖາປິ ເອສ ນໂຍ. ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕມຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຖຸນາ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ເທວທຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄຍາສີເສຕິ ຄຍາຄາມສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄຍາສີສນາມໂກ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠສທິໂສ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ອຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສປິ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ. ‘‘ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສສີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ, ‘‘ວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ. ມຫານາຄາຕິ ມຫາຂີຓາສວາ ອຣຫນ຺ໂຕ. ‘‘ນາໂຄ’’ຕິ ຫິ ອຣຫໂຕ ອຘິວຈນໍ ນຕ຺ຖິ ອາຄຸ ປາປເມຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຖາຫ ສຠິຍສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕິ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ,

ສພ຺ພສໍໂຍເຄ ວິສຊ຺ຊ ພນ຺ຘນານິ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ສຊ຺ຊຕີ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ນາໂຄ ຕາທິ ປວຸຈ຺ຈເຕ ຕຖຕ຺ຕາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໕໒໗; ມຫານິ. ໘໐; ຈູຬນິ. ໒໗, ໑໓໙);

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ, ອາຍສ຺ມຕາ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ໂອວທິຍມານານໍ ອນຸສາສິຍມານານໍ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ’’ (ຈູຬວ. ໓໔໕) ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຖຣານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເຕສໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຍິທໍ ວິສທິສວຈນໍ ທີຆຠາຓການໍ, ຂນ຺ຘກຠາຓການຎ຺ຈ ມຕິເຠເທນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ຄາຫກຠາສິຕາ ຫິ ອຍໍ ປາຬິ, ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ເຕເຫວ ສງ຺ຄຫມາໂຣປິຕາ, ອປິຈ ປາຬິຍໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄຜລມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ, (ມ. ນິ. ໒.໓໔໓) ຈູຬຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖) ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ສາຕິສຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສອຸປາຣມ຺ຠານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຕິຣູປເກນ ອຸປາຣມ຺ຠິຕພ຺ພໂຕ. ສໂທສານິ ປຣາໂຣປິຕໂທສສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນສ຺ສ ອນຸປາຍຠາວໂຕ. ສໂທສຕ຺ຕາ ເອວ ອທ຺ຘານໍ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈິຣກາລຏ຺ຐາຍີນິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອທ຺ຘານໍ ອຕິຏ຺ຐນໂຕ ນ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ. ອນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ຫິ ຕານິ ອນທ຺ຘນິຍານິ. ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ອນຸປາຣມ຺ຠໍ ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຠວໂຕ, ວິສຸທ຺ຘິນິສ຺ສຍໂຕ ຈ. ຕໂຕເຍວ ນິທ຺ໂທສໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາທິໂທສສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖິ. ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ເອວ ອທ຺ຘານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຣປ຺ປວາທວາເຕຫິ, ກິເລສວາເຕຫິ ຈ ອນຸປຫນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອທ຺ຘານໍ ຕິຏ຺ຐນໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ອິຘາປິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ. ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ຫິ ຕໍ ອທ຺ຘນິຍໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ, ເຕນ ຈ ອຸປາຣມ຺ຠາທິໍ, ອນຸປາຣມ຺ຠາທິຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຄາຣຍ຺ຫປາສໍສຠາວານໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ.

ຠູຕນິໂຣເຘສກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໘໗. ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ມຫາຠູຕປຣິເຍສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປາຏິຫາຣິເຍສຸ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຸກຸສໂລປິ ສມາໂນ ມຫາຠູຕານໍ ອປຣິເສສນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນາວພຸຊ຺ຌິ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍານິ ນິຍ຺ຍານາວຫຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນິຍ຺ຍານິການີຕິ ເຕສໍ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອວໍ ເອຕິສ຺ສາ ເທສນາຍ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນຸສງ຺ຄິກປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ນິຍ຺ຍານເມວ ຫິ ເອຕິສ຺ສາ ເທສນາຍ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖຠາວໂຕ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ອນຸສງ຺ຄິກປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຍາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ກີທິໂສ ນາເມສ ຠິກ຺ຂູຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ມຫາຠູເຕ’’ຕິອາທິ. ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ອປຣິເຍສໍ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ມຫາຠູເຕ ຄເວສນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ອນວເສສນິໂຣຘໍ ວີມໍສນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຈຣິຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ປຣິຈຣິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘໍ ກິເຣຕໍ, ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ວິຈຣຓໍ ຍຖາ ອຠິຊາຕິຍໍ ມຫາປຖວິກມ຺ປາທິ. ວິສ຺ສຊ຺ໂຊກາສນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ, ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊກຣ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ວິສ຺ສຊ຺ຊກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ພຸທ຺ຘເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິກ຺ກງ຺ຂຕ຺ຕາ, ຕສ຺ເສວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ຕຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສເທວເກ ໂລເກ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫນ຺ຕຠາວສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕາຍ ທີປນຕ຺ຖໍ. ອິທຎ຺ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ເອທິໂສ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕທານຸຠາວປ຺ປກາສໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມມ຺ປິ ກາຣຓໍ.

ກຕ຺ຖາຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມໍ, ກສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາຣຓຠູເຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິຄມນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ກິມາຣມ຺ມຓໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຫຕຸຄພ຺ຠວິເສສນເມຕໍ. ເຕຕິ ມຫາຠູຕາ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນາຕິ ປຸນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ວຈນຕ຺ຖລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານ-ສມຸຏ຺ຐານກລາປຈຸຓ຺ຓນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕວິນິພ຺ໂຠຄາ- ວິນິພ຺ໂຠຄສຠາຄ-ວິສຠາຄອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍສມນ຺ນາຫາຣປຈ຺ຈຍວິຠາຄາກາຣໂຕ, ສສມ຺ຠາຣສງ຺ເຂປສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິສລກ຺ຂຓສງ຺ເຂປສລກ຺ຂຓວິຠຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈາຕິ ສພ຺ເພນ ອາກາເຣນ.

໔໘໘. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ກີຬນ຺ຕິ, ໂຊເຕນ຺ຕິ ຈາຕິ ເທວາ, ເທວໂລກາ. ເຕ ຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ເທວຍານິໂຍ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙໗) ເອຕ຺ຖ ອນີຍສທ຺ໂທ ກຕ຺ວຕ຺ເຖ, ຕຖາ ອິຘ ກຣຓຕ຺ເຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ເຫສາ’’ຕິອາທິ. ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວສວຕ຺ຕນໍ ນາມ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານຄມນໍ. ຕນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເອເຕສໍ ອິສ຺ສຣາຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ. ກສ຺ມາ ປເນສ ສມີເປ ຐິຕໍ ສເທວກໂລກປຊ຺ໂຊຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທູເຣ ເທເວ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ສມີເປ ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ເຍ ເທວາ ມຄ຺ຄຜລລາຠິໂນ, ເຕປິ ຕມຕ຺ຖໍ ເອກເທເສນ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ປນາຍໍ ປຎ຺ໂຫ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນ ຊານາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສເຍ’’ຕິອາທິ. ນ ລພ຺ຠາຕິ ນ ສກ຺ກາ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ນາເມຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາຍ ນິພ຺ພາຘນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫນ຺ທ ນໍ ທູຣມປເນສ຺ສາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ໂທ ອຕິສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕຣາ’’ຕິ, ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປຎ຺ຎາປຏິຠານາທິຄຸເຓຫິ ຈ ອມ຺ເຫ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປເຣສໍ ກາມນີຍຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓີຕຕຣາຕິ ອຸຬາຣຕຣາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຕຣາ’’ຕິ.

໔໙໑-໔໙໓. ສຫສ຺ສກ຺ໂຂ ປນ ສກ຺ໂກ ອຠິສເມຕາວີ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ, ໂສ ກສ຺ມາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປາເຍນ ນິຍ຺ໂຍເຊສີຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິນາ.

ຂຊ຺ໂຊປນກນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ຊລນ຺ຕໍ ຂຸທ຺ທກກິມິໍ. ຘມນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ມຸຂວາຕໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ. ອຕ຺ຖິ ເຈວາຕິ ເອທິໂສ ມຫາຠູຕປຣິເຍສໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ວິຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ຠເວຍ຺ຍ, ມຍາ ອເປສິໂຕເຍວ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕຕິ ຕຖາ ຈິນ຺ຕນໂຕ ປຣໍ. ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເທວຍານິຍສທິໂສວ. ‘‘ເທວຍານິຍມຄ຺ໂຄຕິ ວາ…ເປ… ອຠິຎ຺ຎາຎາຓນ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພເມຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຣຸຬ຺ຫິນາມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາສຸປິ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ເທວຍານິຍມຄ຺ຄາທິເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກອປ຺ປນາທິນາມໍ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ຠວຕິ.

໔໙໔. ອາຄມນປຸພ຺ພຠາເຄ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອາຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກນິມິຕ຺ຕໍ. ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ເວຍ຺ຍາກຣເຓນາຕິ ພ຺ຍາກຣເຓນ. ອນາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ ອຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ວາທນ຺ຕິ ໂທສໍ. ວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ວາຈາຍ ວິວິຘາ ເຂປນໍ.

໔໙໕. ກຸຫກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຠູຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ວິມ຺ຫາເປຕຸກາມຕ຺ຕາ. ‘‘ຄຸຫກຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຐິຕ຺ວາ ຄຸຍ຺ຫິຕຸກາມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຖມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ.

ຕີຣທສ຺ສີສກຸຓູປມາວຓ຺ຓນາ

໔໙໗. ປເທເສນາຕິ ເອກເທເສນ, ອຸປາທິນ຺ນເກນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປາທິນ຺ນເກປີຕິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘປິ. ນິປ຺ປເທສໂຕຕິ ອນວເສສໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຕຖາ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ປຸຈ຺ຉາຍ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຈ຺ຉາມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຸມຊານນໂຕ ປຸຈ຺ຉາຍ ສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ. ວິຕຖປຎ຺ໂຫ ຫິ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມູຬ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເຕນ ກຕປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຈ຺ຉິຕາກາເຣ ໂທສໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຕຖາ ສິກ຺ຂາປິຕາຍ ອວິຕຖປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຍສ຺ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ, ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໂຕ, ນ ຈ ຕຖາຄຕາ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຕປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖສຠາຄຕາຍ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉກາ ຕທຕ຺ຖໍ ອນວພຸຊ຺ຌນ຺ຕາ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອວິຕຖປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ພຸທ຺ຘານມາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ທຸວິຎ຺ຎາປໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ທຸວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ.

໔໙໘. ນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ນ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທິນ຺ນໍເຍວາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘເມວ. ຍສ຺ມາ ເອກທິສາຠິມຸຂໍ ສນ຺ຕານວເສນ ພຫຸຘາ ສຓ຺ຐິເຕ ຣູປປ຺ປພນ຺ເຘ ທີຆສຎ຺ຎາ, ຕມຸປາທາຍ ຕໂຕ ອປ຺ປກໍ ສຓ຺ຐິເຕ ຣສ຺ສສຎ຺ຎາ, ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ວິເສສໂຕ ຣູປຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຓ຺ຐານວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປປຣິມາເຓ ຣູປສງ຺ຆາເຕ ອຓຸສຎ຺ຎາ, ຕທຸປາທາຍ ຕໂຕ ມຫຕິ ຖູລສຎ຺ຎາ, ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ວິເສສໂຕ ຣູປຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາປີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ‘ສຓ຺ຐານວເສນ ອຸປາທາຣູປໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມຸຈ຺ຈິນາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຣູປາຍຕນປຣິຍາໂຍວ. ສຸຠນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ, ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸນ຺ທຣໍ, ອນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ປເນວໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ອຓຸໍ ຖູລໍ ສຸຠາສຸຠນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ຣູປາຍຕນມຸເຂນ ອຸປາທາຣູປສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ຠູຕຣູປານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ກຕ຺ຖ ອາໂປ ຈ ປຖວີ, ເຕໂຊ ວາໂຍ ນ ຄາຘຕີ’’ຕິ ຫິ ຠູຕຣູປານິ ວິສຸໍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ນາມນ຺ຕິ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຈຕຸກ຺ກໍ. ຕຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ, ນາມກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ອິຘ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຣູປສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທີຆາທິເຠທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອາທິສທ຺ເທນ ອາປາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ. ຍສ຺ມາ ວາ ທີຆາທິສມຎ຺ຎາ ນ ຣູປາຍຕນວຕ຺ຖຸກາວ, ອຖ ໂຂ ຠູຕຣູປວຕ຺ຖຸກາປິ. ຕຖາ ຫິ ສຓ຺ຐານໍ ຜຸສນມຸເຂນປິ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທີຆຣສ຺ສາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຠູຕຣູປມ຺ປິ ຄຍ຺ຫເຕວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ທີຆາທິເຠທໍ ຣູປ’’ ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ກິໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ກິສ຺ສ ອຘິຄມນເຫຕຸ. ‘‘ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຂຓນິໂຣຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເສສເມຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

໔໙໙. ຕຕ຺ຣ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ຠວຕີຕິ ອນຸສນ຺ຘິວຈນມຕ຺ຕໍ ຈຸຓ຺ຓິຍປາຐໍ ວຕ຺ວາ ເວຍ຺ຍາກຣຓວຈນຠູຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທິໍ ສິໂລກມາຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຎາຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພຎາຓຸຕ຺ຕເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສີຍເຕຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ນ ນິທສ຺ສນໍ ອນິທສ຺ສນໍ, ອຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສນໍ ວາ ອຸປມາ, ຕເທຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອນິທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ເອກຠູຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຓີຕສຠາວສ຺ສ ສທິສໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຸໂຕຈິ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຍໍ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວຕິ, ຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ອຸທຍວຍນ຺ເຕຫິ ສອນ຺ຕໍ, ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕ ອຸໂຠປິ ອນ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ນວຠາວາປຄມສງ຺ຂາຕາ ຊຣຕາປິ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາ. ວຍນ຺ໂຕຕິ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາ. ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ໂຕຕິ ຊຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອວເສສຄ຺ຄຫເຓນ ຐິຕາວຕ຺ຖາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕິ. ຕິຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ປານຕິຕ຺ຖສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ປປນ຺ຕີຕິ ປກາເຣນ ປິວນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປປນ຺ຕິ ປານຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໙໙) ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຍຖາຣຸຕລກ຺ຂເຓນ ວາ ປ-ກາຣສ຺ສ ຠ-ກາໂຣ ກໂຕ. ສພ຺ພໂຕຕິ ສພ຺ພກມ຺ມຏ຺ຐານມຸຂໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ເຍນ ເຍນ ມຸເຂນາ’’ຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ປກາເຣນ ຠາສນໍ ໂຊຕນໍ ປຠາ, ສພ຺ພໂຕ ປຠາ ອສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂຕປຠໍ, ເກນຈິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຠສ຺ສຣໍ ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພາເນຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິທໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຍນ ນິພ຺ພານມຘິຄຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍເຍວ ອິຘ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກຘມ຺ມຊາຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຍເທຕໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນາ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ ຕສ຺ສ ວິຠຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຈຣິມກວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ປຣິນິພ຺ພານຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣຈິຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ ເອຕໍ ນາມຣູປໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຊ຺ຌາຕ…ເປ… ຠາວໍ ຍາຕີ’’ຕິ. ວິຊ຺ຌາຕທີປສິຂາ ວິຍາຕິ ນິພ຺ພຸຕທີປສິຂາ ວິຍ. ‘‘ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິນາ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸມຸເຂນ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸເມວ ວທຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ອຸປຣຸຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸປ຺ປາທວເສນ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາເຓນາຕິ ກຕ຺ຕຣິ, ກຣເຓ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ນິໂຣເຘນາຕິ ປນ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນິພ຺ພາເນ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ໂລຫິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໕໐໑. ເອວໍ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ໂກສເລສູຕິ ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາລວຕິກາຕິ ກາຣຓມນ຺ຕເຣນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ນາມໍ. ຄາມຓິກາຠາເວນາຕິ ເກຈິ. ວຕິຍາຕິ ກຓ຺ຏກສາຂາທິວຕິຍາ. ໂລຫິໂຕ ນາມ ຕສ຺ສ ກຸເລ ປຸພ຺ພປຸຣິໂສ, ຕພ຺ພໍສວເສນ ໂລຫິຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈໍ ໂລຫິຈ຺ໂຈຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕນາມໍ.

໕໐໒. ‘‘ກິຎ຺ຫິ ປໂຣ ປຣສ຺ສ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣານຸກມ຺ປາ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ລາມກໍ. ນ ຕຸ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ຫິ ລທ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສມຎ຺ຎຕຣໍ ສິຍາ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ມນສິ, ວຈສິ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາສາຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ. ໂສ ກິຣ…ເປ… ຠາສຕິເຍວາຕິ ຈ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ໂລເກ ປາກຏຠາວໍ ວທຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອນຸສາສກໂຕ ອນຸສາສິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ເອວໍ ອນຸສາສິຕພ຺ພໂຕປິ ອນຸສາສໂກຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນາຄຕກາລວຈນໍ, ອນາຄເຕປິ ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຸສລໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມໍ ນິກ຺ກິເລສຘມ຺ມໍ, ວິໂມກ຺ຂຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕຫິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ກິມຕ຺ຖິຍໍ, ອາສຍວຸທ຺ຘສ຺ສປິ ອນຸໂຣເຘນ ວິນາ ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ…ເປ… ວິຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ປາປກໍ ໂລຠຘມ຺ມໍ ວທາມີ’’ຕິ.

໕໐໔. ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄິກສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕິ ໂລຫິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ຠາໂຣຕິ ຠຄວໂຕ ປຣິສພາຫຸລ຺ລຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ພຫຸກິຈ຺ຈກຣຓີຍຕ຺ຕາ ຄຣຸ ທຸກ຺ກຣໍ.

໕໐໘. ກຖາຜາສຸກຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຖາສຸຂຕ຺ຖໍ, ສຸເຂນ ກຖໍ ກເຖຕຸຎ຺ເຈວ ໂສຕຸຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອຸປາສໂກຕິ ໂຣສິກນ຺ຫາປິຕໍ ອາຫ. ອປ຺ເປວ ນາມ ສິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປີຕິວເສນ ອາເມຑິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຄຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວິເສສໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປີຕິວເສນ ປຐມໍ ຄຊ຺ຊຕິ, ທຸຕິຍມ຺ປິ ອນຸຄຊ຺ຊຕິ. ກິໍ ວິເສສໍ ຄຊ຺ຊນມນຸຄຊ຺ຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາໂທ ຠາສນໍ ອລ຺ລາໂປ, ສຎ຺ໂຎເຄ ປເຣ ຣສ຺ໂສ. ຕທຸຕ຺ຕຣິ ສຫ ຠາສນໍ ສລ຺ລາໂປ.

ໂລຫິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓານຸໂຍຄວຓ຺ຓນາ

໕໐໙. ສມຸທຍສຎ຺ຊາຕີຕິ ອາຍຸປ຺ປາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠຄຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ສາລວຕິກາຍ. ລາຠນ຺ຕຣາຍກໂຣຕິ ຘນຘຎ຺ຎລາຠສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ. ອນຸປຸພ຺ໂພ ກປິ-ສທ຺ໂທ ອາກງ຺ຂນຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ສາຕິສເຍນ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປໂກ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ. ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາເສວນລາເຠນ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພລວຕີ ໂຫຕິ ອວຄ຺ຄຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໕໑໐-໕໑໑. ທຸຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ນນຸ ຣາຊາ ປເສນທິໂກສໂລ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຐານໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອຸປມາມຸເຂນ ທສ຺ເສຕິ, ອິມາຍ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ຕຸມ຺ເຫ ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈາຕິ ໂລຫິຈ຺ຈມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ສໍເວຊນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ ຄພ຺ຠາ ປຣິປາເຈນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຎາຓປຣິປາກສ຺ສ ວາ ອຠາເວນ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ກມ຺ມປເທນ ອຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຕ຺ຕາ ປຣິປາເຈນ຺ຕິ ກິຣິຍາຍ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາເສນ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ເຍ ປນ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ກມ຺ມຣູເປນ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາເສນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ອຕ຺ໂຖ ປນສ຺ສ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທານາທິປຸຎ຺ຎວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຫິຕານຸກມ຺ປາທິຕາ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄີສຕ຺ຕວເສນ ໂຫຕິ. ທິວິ ຠວາຕິ ທິພ຺ພາ. ຄພ຺ເຠນ຺ຕິ ປຣິປຈ຺ຈນວເສນ ອຕ຺ຕນິ ປພນ຺ເຘນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠາ, ເທວໂລກາ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ເທວໂລການ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນວຈນເມຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສາປິ ຫິ ທິພ຺ພຄພ຺ຠຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວ ທິພ຺ພວິຫາຣເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠາວນໍ ຠາວຍມານາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເທວໂລກຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປູຣຍມານາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຏິປທໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທານໍ ທທມານາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ ສຸຂສມປ຺ປິຕາຕິ ຠວາ, ວິມານານິ. ເທວຠາວາວຫຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄພ຺ຠາ. ທານາທໂຍ ເທວໂລກສໍວຕ຺ຕນິກ ປຸຎ຺ຎວິເສສາ. ທິພ຺ພາ ຠວາຕິ ອິຘ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນາ ອຸປປຕ຺ຕິຠວາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕທາວໂຫ ຫິ ກມ຺ມຠໂວ ປຸພ຺ເພ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເທວໂລເກ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ.

ຕໂຍໂຈທນາຣຫວຓ຺ຓນາ

໕໑໓. ອນິຍາມິເຕເນວາຕິ ອນິຍມິເຕເນວ, ‘‘ຕ຺ວໍ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິໂກ, ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂກ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸທ຺ເທສິເກເນວ. ສພ຺ພໂລກປຕ຺ຖຏາຍ ລທ຺ຘິຍາ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ອຸຄ຺ຄຕໍ. ມານນ຺ຕິ ‘‘ອຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຑິຕມານໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວິຘເມຕ຺ວາ, ຊຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ສຕ຺ຖາເຣຕິ ອສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິໂຕ ອໂນວາທກຣສາວໂກ ຈ ອສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິໂຕ ໂອວາທກຣສາວໂກ ຈ ສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິໂຕ ອໂນວາທກຣສາວໂກ ເຈຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສຕ຺ຖາເຣ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນ ໂຈທນາຣໂຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ເອວ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຈທນາຣເຫວ ຕໂຍ ສຕ຺ຖາເຣ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖາຣໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຕ຺ຖາ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ, ຕຖາປິ ໂສ ເຍສໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ວເສນ ‘‘ຘມ຺ມມໂຍ ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ສມຸທາຍຠູໂຕປິ ເຕ ຄຸຓາວຍເວ ສຕ຺ຖຸຏ຺ຐານິເຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ໂລຫິຈ຺ຈ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຠາສິ.

ອຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລປນິທ຺ເທໂສ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘, ໓໗; ມ. ນິ. ໑.໑໕໔, ໔໔໔) ວິຍ, ຕທຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ເອກເທເສນສ຺ສ ສາສນໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ສ ສາສນໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ກທາຈິ ຕຖາ ກຣຓໍ, ກທາຈິ ຕຖາ ອກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວິຈ຺ຉາວຈນໍ, ຍທິຈ຺ຉິຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິຍາຕິ ອນຠິຣຕິຍາ ອຄາຣເວນ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ເອກາຍາຕິ ອທຸຕິຍາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ, ສມ຺ປໂຍຄນ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາໂຍຄໍ. ເອໂກ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ສມ຺ປໂຍຄໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອສກ຺ກນາທິມຸເຂນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສມ຺ພນ຺ຘນິທສ຺ສນໍ ເຄຫສ຺ສິຕາເຄຫສ຺ສິຕອເປກ຺ຂວເສນ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາວເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຕິວິຣຕ຺ຕຠາວໂຕ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ອນິຈ຺ຉມານໍ ປຣມ຺ມຸຂິໍ ຐິຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ. ໂລເຠນາຕິ ປຣິວາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກລາຠສກ຺ກາຣໂລເຠນ. ອີທິໂສຕິ ເອວໍສຠາໂວ ສຕ຺ຖາ. ເຍນາຕິ ໂລຠຘມ຺ເມນ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຫິ. ກາຍວງ຺ກາທິວິຄເມນ ອຸຊຸໍ ກໂຣຫິ.

໕໑໔. ສສ຺ສຣູປການິ ຕິຓານີຕິ ສສ຺ສສທິສານິ ນີວາຣາທິຕິຓານິ.

໕໑໕. ເອວໍ ໂຈທນໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາວເກສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຠາວາປາທເນ ນິໂຍຊນວເສນ ໂຈທນໍ ອຣຫຕິ, ນ ປຐໂມ ວິຍ ‘‘ເອວຣູໂປ ຕວ ໂລຠຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ, ນ ຈ ທຸຕິໂຍ ວິຍ ‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ຕາວ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິອາທິນາ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ປາທິຕອຕ຺ຕຫິຕຕາຍ ຕຕິຍສ຺ສ.

ນໂຈທນາຣຫສຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໕໑໖. ນ ໂຈທນາຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ໂຈທນາຣຫຕາ ນາມ ສຕ຺ຖຸວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສາວກວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອຸຠຍວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ໂຫຕິ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຣິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂຈທນາຣໂຫຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສວາຕິ ປຏິສ຺ສວາ.

໕໑໗. ມຍາ ຄຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ເຊ ອນຸປວຊ຺ເຊ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ເນ, ປເຣສຎ຺ຈ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຣິ ອຠູຕໂທສາໂຣປນວເສນ ມິຈ຺ຉາຄຫິຕາຍ ນິຣຍຄາມິນິຍາ ປາປທິຏ຺ຐິຍາ. ນຣກປປາຕນ຺ຕິ ນຣກສງ຺ຂາຕໍ ມຫາປປາຕໍ. ປປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ປປາໂຕ. ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ເຖນາຕິ ຘມ຺ມເທສນາສງ຺ຂາເຕນ ຫຕ຺ເຖນ. ສຄ຺ຄມຄ຺ຄຖເລຕິ ສຄ຺ຄຄາມິມຄ຺ຄຠູເຕ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມຖເລ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິສຄ຺ຄໂສຕາປຕ຺ຕິອາທິມຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ວາ ຖເລ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໑໘. ເອວໍ ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ສໍວຓ຺ຓໂນກາສສ຺ສ ປຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ໂລຫິຈ຺ຈສຸຕ຺ຕສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ…ເປ… ໂກສເລສູຕິ ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນາມນ຺ຕິ ນາມມຕ຺ຕໍ. ທິສາວາຈີສທ຺ທໂຕ ປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ເອນສທ຺ໂທ ອທຸຣຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕປ຺ປໂຍເຄນ ຈ ປຎ຺ຈມິຍຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຕ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ປເທນ ອທູຣຕ຺ຖໂຊຕນໍ, ປຎ຺ຈມິຍຕ຺ເຖ ຈ ສາມິວຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນສາກຏໂຕ ອວິທູເຣ ອຸຕ຺ຕຣປສ຺ເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທິສາວາຈີສທ຺ທໂຕ ປຎ຺ຈມີວຈນສ຺ສ ອທູຣຕ຺ຖໂຊຕນໂຕ ອທູຣຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອນສທ຺ເທນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ສຕ຺ຕມິຍຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຕຕິຍາວຈນໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນ ຄາມໍ ຣມຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ເອນ-ສທ຺ທໂຍເຄ ອວຘິວາຈິນິ ປເທ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວເສເນວ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ສາມິວຈນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໕໑໘) ອຍໍ ອາຈຣິຍມຕິ. ຕຣຸຓອມ຺ພຣຸກ຺ຂສຓ຺ເຑຕິ ຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ຂສມູເຫ. ຣຸກ຺ຂສມຸທາຍສ຺ສ ຫິ ວນສມຎ຺ຎາ.

໕໑໙. ກຸລຈາຣິຕ຺ຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນາຠິຣູປຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ, ກຸເລ ວາ. ເຕ ນິວາສຏ຺ຐາເນນ ວິເສເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມນ຺ຕສຊ຺ຌາຍກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓມນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍກຣຓຕ຺ຖໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ພຫູນໍ ປເວສນໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ນທີຕີເຣຕິ ອຈິຣວຕິຍາ ນທິຍາ ຕີເຣ.

ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໒໐. ຊງ຺ຆຈາຣນ຺ຕິ ຈງ຺ກເມນ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຓໍ. ໂສ ຫິ ຊງ຺ຆາສຸ ກິລມຖວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຈຣຓໂຕ ‘‘ຊງ຺ຆວິຫາໂຣ, ຊງ຺ຆຈາໂຣ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕານໍ ອນຸວິຈຣນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ຈຸຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາທິ ນ຺ຫານີຍສມ຺ຠາໂຣ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸປິ ອນຸຈງ຺ກມນານຸວິຈຣຓານໍ ລພ຺ຠນໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ໂຄ ເຈຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມນູປາຍປຏິປທາຠູໂຕ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ. ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຊຸກໍ ມຄ຺ຄຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ມຄ຺ໂຄ, ຕທຎ຺ໂຎ ອມຄ຺ໂຄ, ອ-ສທ຺ໂທ ວາ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກຕມໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ມຄ຺ຄເມວ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິປທນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ.

ອຎ຺ຊສາຍໂນຕິ ອຸຊຸມຄ຺ຄສ຺ສ ເວວຈນໍ ປຣິຍາຍທ຺ວຍສ຺ສ ອຕິເຣກຕ຺ຖທີປນໂຕ ຍຖາ ‘‘ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອຎ຺ຊສສທ຺ໂທ ອຸຊຸກປຣິຍາໂຍ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິໂຍ, ໂສ ເອວ ນິຍ຺ຍານິໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນິຍ຺ຍາຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ນິຍ຺ຍານິໂກ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ຈ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ນິຍ຺ຍາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນນ຺ເວສ ຄມເນ ອພ຺ຍາປາໂຣຕິ? ສຈ຺ຈໍ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕຸ-ປຸຄ຺ຄລວເສນ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຍ຺ຍາຍນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນວເສນ ນິຍ຺ຍາຍນ຺ໂຕ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ນິຍ຺ຍາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕຖາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ສຫ ພ຺ເຍຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫວຕ຺ຕນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫຠາວາຍາ’’ຕິ. ສຫຠາໂວຕິ ຈ ສໂລກຕາ, ສມີປຕາ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ເອກຏ຺ຐາເນ ປາຕຸຠາວາຍາ’’ຕິ. ສກເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍນ ໂປກ຺ຂຣສາຕິນາ ກຖິຕເມວ. ໂຖເມຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍເມວ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ອຍມຎ຺ຊສາຍໂນ’’ຕິອາທິນາ ປສໍສິຕ຺ວາ. ຕຖາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ຠາຣທ຺ວາໂຊປິ ສກເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍນ ຕາຣຸກ຺ເຂນ ກຖິຕເມວ ອາຈຣິຍວາທໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິຈຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ອຠິນິວິຏ຺ຐຠາເວນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໒໑-໕໒໒. ອນິຍ຺ຍານິກາວາຕິ ອປ຺ປາຏິຫາຣິກາວ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອວິປຣີຕຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸລນ຺ຕິ ມານປຕ຺ຖຕຸລໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວາທສ຺ສ ອາທິໂຕວ ວິຣຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ວິວທນວເສນ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິ. ທຸວິໂຘປິ ເອໂສຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ວິວາໂທຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ເອໂສ ວິໂຣໂຘ. ນານາອາຈຣິຍານໍ ວາທໂຕຕິ ນານາຣຸຈິການໍ ອາຈຣິຍານໍ ວາທຠາວໂຕ. ນານາວາໂທ ນານາວິໂຘ ວາໂທຕິ ກຕ຺ວາ, ອຘຸນາ ປນ ‘‘ນານາອາຈຣິຍານໍ ວາໂທ ນານາວາໂທ’’ຕິ ປາໂຐ.

໕໒໓. ເອກສ຺ສາປີຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ທ຺ວີສຸ ເອກສ຺ສາປິ. ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ສກວາທປຣວາເທສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ. ສໍສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ, ນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຊສານຎ຺ຊສາຠາເວ ປນ ສໍສໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ເອວໍ ສຕີຕິ ຍທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎິໂນ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ໂວ ວິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອາທ຺ຍຕ຺ເຖນ ວິວາໂທ, ນານາວາໂທ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

໕໒໔. ‘‘ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຊຸກໍ ມຄ຺ຄຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄ, ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ. ຕທຎ຺ໂຎ ອມຄ຺ໂຄ, ອ-ສທ຺ໂທ ວາ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອນຸຊຸມຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອ-ສທ຺ໂທ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕເມວ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄຠາວສງ຺ຂາຕໍ, ສກມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸຊຸມຄ຺ຄຠາວສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໍ. ສພ຺ເພ ເຕຕິ ສພ຺ເພ ເຕ ນານາອາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄາ, ເຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອທ຺ຘຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິອຕ຺ໂຖ – ອທ຺ຘໂຣ ນາມ ຍຎ຺ຎວິເສໂສ, ຕທຸປໂຍຄິຠາວໂຕ ອທ຺ຘຣິຍານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຊູນິ, ຕານິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ອທ຺ຘຣິຍາ, ຍຊຸເວທິໂນ. ຕິຕ຺ຕິຣິນາ ນາມ ອິສິນາ ກຕາ ມນ຺ຕາຕິ ຕິຕ຺ຕິຣາ, ເຕ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຕິຕ຺ຕິຣິຍາ, ຍຊຸເວທິໂນ ເອວ. ຍຊຸເວທສາຂາ ເຫສາ, ຍທິທໍ ຕິຕ຺ຕິຣນ຺ຕິ. ຉນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິເສສໂຕ ສາມເວໂທ, ຕໍ ສເຣນ ກາຍນ຺ຕີຕິ ຉນ຺ໂທກາ, ສາມເວທິໂນ. ‘‘ຉນ຺ໂທຄາ’’ຕິປິ ຕຕິຍກ຺ຂເຣນ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ພຫໂວ ອິຣິໂຍ ໂຖມນາ ເອຕ຺ຖາຕິ ພວ຺ຫາຣິ, ອິຣຸເວໂທ, ຕໍ ອຘີຍນ຺ຕີຕິ ພວ຺ຫາຣິຊ຺ຌາ.

ພຫູນີຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນາ – ຍຖາ ເຕ ນານາມຄ຺ຄາ ເອກໍສໂຕ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ວາ ນິຄມສ຺ສ ວາ ປເວສາຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ປຎ຺ຎາປິຍມານາປິ ນານາມຄ຺ຄາ ເອກໍສໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປຄມນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສຫພ຺ຍຕາຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໕໒໕. ປຏິຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາ ອວຊານນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ນິທ຺ໂທສຕໍ ສລ຺ລກ຺ຂມານາ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສໂທສຠາເວນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາ ‘‘ເນຕໍ ມມ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອວຊານນ຺ຕິ, ນ ປຏິຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໒໗-໕໒໙. ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາຕິ ເຕວິຊ຺ຊກາ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ເອວສທ຺ເທນ ຎາປິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ວ-ກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ໂສ ຈ ອນຕ຺ຖໂກວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາຄມສນ຺ຘິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ວຓ຺ຓາຄເມນ ປທນ຺ຕຣສນ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຘປເວຓີຕິ ອນ຺ຘປນ຺ຕິ. ‘‘ປຓ຺ຓາສສຏ຺ຐິ ອນ຺ຘາ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສາ ອນ຺ຘປເວຓິຍາ ມຫໂຕ ຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພສ຺ສ ອນຸປຣິຄມນໂຍຄ຺ຍຕາທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ‘‘ສຸຈິຣໍ ເວລໍ ມຍໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຘານໍ ປຣມ຺ປຣສໍສຕ຺ຕວຈເນນ ຍຏ຺ຐິຄາຫກວິຣຫຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຏ຺ຐິຄາຫເກນາ’’ຕິອາທິ. ຕທຸທາຫຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເອໂກ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອນຸປຣິຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອນຸກ຺ກເມນ ສມນ຺ຕໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ກຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຈ຺ຉພນ຺ຘທຸສ຺ສກຓ຺ຓໍ. ‘‘ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໐; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໓໔.໔໒) ວິຍ ຫິ ກຈ຺ຉສທ຺ໂທ ນິພ຺ພສນວິເສສປຣິຍາໂຍ. ອປິຈ ກຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປກຈ຺ຉກຏ຺ຐານໍ. ‘‘ສມ຺ພາໂຘ ນາມ ອຸໂຠ ອຸປກຈ຺ຉກາ ມຸຕ຺ຕກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໐໐) ວິຍ ຫິ ກາເຍກເທສວາຈໂກ ກຈ຺ຉສທ຺ໂທ. ຈກ຺ຂຸມາຕິ ຍຏ຺ຐິຄາຫກໍ ວທຕິ. ‘‘ປຸຣິໂມ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມກຎ຺ເຎວາຕິ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ ນາມມຕ຺ຕເມວ, ຕໍ ປນ ຠາສິຕໍ ເຕຫິ ສາຣສຎ຺ຎິຕມ຺ປິ ນາມມຕ຺ຕຕາຍ ອສາຣຠາວໂຕ ນິຫີນເມວາຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ລາມກໍເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ.

໕໓໐. ໂຍຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ. ຍໂຕຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐນໂຕ ວິເສສປຣາມສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຄ຺ຄມນກາເລ’’ຕິອາທິນາ ປກຣຓາຘິຄຕມາຫ. ອາຍາຈນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄມນໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ໂລກສ຺ສ ພຫຸກາຣຠາວໂຕ. ຕຖາ ໂຖມນາທີສຸ. ໂສມ຺ໂມຕິ ສີຕໂລ. ອຍໍ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘິ ‘‘ປຸພ຺ເພພ຺ຣາຫ຺ມຓານມາຍາຈນາຍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ’ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລເກ ໂອຠາສໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໕໓໒. ອິຘ ປນ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄເທສເນ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ເຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕານມ຺ປິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ.

ອຈິຣວຕີນທີອຸປມາກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ສມຠຣິຕາຕິ ສມ຺ປຸຓ຺ຓາ. ຕໂຕ ເອວ ກາກເປຍ຺ຍາ. ປາຣາຕິ ປາຣິມຕີຣ, ອາລປນເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປາຣນ຺ຕິ ໂອຣິມຕີຣໍ. ເອຫີຕິ ອາຄຈ຺ຉາຫິ. ວຕາຕິ ເອກໍເສນ. ອຖ ຄມິສ຺ສສິ, ເອວໍ ສຕິ ເອຫີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອຕ຺ຖິເມ’’ຕິອາທິ ອວ຺ຫານກາຣຓໍ.

໕໔໔. ປຎ຺ຈສີລ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ ຍມນິຍມາທິພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ. ຕພ຺ພິປຣີຕາຕິ ປຎ຺ຈສີລາທິວິປຣີຕາ ປຎ຺ຈເວຣາທໂຍ. ອິນ຺ທນ຺ຕິ ອິນ຺ທນາມກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ, ສກ຺ກໍ ວາ. ‘‘ອຈິຣວຕິຍາ ຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ສາ ຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ, ຕເທວ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຸນປີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣມ຺ປີ’’ຕິ ວຈນໍ ອິຕຣາຍປິ ນທີອຸປມາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ.

໕໔໖. ກາມຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ກາມນີຍຠາເວນ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ກາມຍິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາພນ຺ຘນຠາເວນ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ຄຸຓສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣສຸປິ ທິຏ຺ຐປໂຍໂຄ, ເຕສໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐເຍວ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍມຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຫຕານນ຺ຕິ ອໂຘຕານໍ ອຠິນວານໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຂນ຺ຘກປາຬິປເທ ປຏລຏ຺ໂຐຕິ ປຏລສທ຺ທສ຺ສ, ປຏລສງ຺ຂາໂຕ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸຓຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຈ຺ເຈນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂສມນສ຺ສຊາຕກປາຬິປເທ. ທກ຺ຂິຓາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ທານເຈຕນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕປເທ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ມາລາຄຸເຓຕິ ມາລາທາເມ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານ- (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໘; ມ. ນິ. ໑.໑໐໙) ຘມ຺ມປທປາຬິປເທສຸ, (ຘ. ປ. ໕໓) ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ໂກຏ຺ຐາສາປຘານສີລາທິສຸກ຺ກາທິສມ຺ປທາຊິຍາສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຄຸໂຓ ປຏລຣາສານິສໍເສ ໂກຏ຺ຐາສພນ຺ຘເນ;

ສີລສຸກ຺ກາທ຺ຍປຘາເນ, ສມ຺ປທາຍ ຊິຍາຍ ຈາ’’ຕິ.

ເອເສວາຕິ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ເອວ. ນ ຫິ ຣູປາທີນໍ ກາເມຕພ຺ພຠາເວ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຏລຏ຺ໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຖາ ກາເມຕພ຺ພຕາຍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຣາສຏ຺ຐາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາຣິເສສໂຕ ປນ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ເນສໍ ກາເມຕພ຺ພຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ພນ຺ຘນຠາໂວຕິ.

ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐປິ ເຈຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊເຕວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ເນສໍ ກາເມຕພ຺ພໂຕ. ໂກຏ຺ຐາເສ ຈ ຄຸຓສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ທິຄຸຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖) –

ອາທີສຸ ປນ ສມ຺ປທາຏ຺ໂຐ ຄຸຓສທ຺ໂທ, ໂສປິ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸທ຺ຘໂຏ.

ທສ຺ສນເມວ ອິຘ ວິຊານນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ໂສຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເຕນຸປາເຍນາ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ. ຄເວສິຕາປິ ‘‘ອິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຍິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ມາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຈ຺ຉິຕາ ເອວ ຫິ ອິຘ ອິຏ຺ຐາ, ເຕນາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາ’’ຕິ, ສຸຂາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມນີຍາຕິ ກາເມຕພ຺ພາ. ອິຏ຺ຐຠາເວນ ມນໍ ອປ຺ປຍນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ມນາປາ. ປິຍຊາຕິກາຕິ ປິຍສຠາວາ. ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ. ກມ຺ມຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ກາຣຓຠາເວນ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຠູຕາ’’ຕິ ອາຫ.

ເຄເຘນາຕິ ໂລເຠນ. ອຠິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ມຸຈ຺ຉາກາຣນ຺ຕິ ໂມຫນາກາຣໍ. ອຘິໂອສນ຺ນາຕິ ອຘິຄຍ຺ຫ ອຊ຺ໂຌສາຍ ອວສນ຺ນາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຄາຬ຺ຫາ’’ຕິ. ສານນ຺ຕິ ອວສານໍ. ປຣິນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນວເສນ ປຣິນິຏ຺ຐານໍ ອຸຍ຺ຍາຕາ. ອາທີນວນ຺ຕິ ກາມປຣິໂຠເຄ ສມ຺ປຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ. ຆາສຈ຺ຉາທນາທິສມ຺ໂຠຄນິມິຕ຺ຕສໍກິເລສໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຣິໂຠຄປຎ຺ຎາ. ຕທຠາວໂຕ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣິໂຠຄວິຣຫິຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ປຣິໂຠຄໂຕ ວິຣຫິຕາ.

໕໔໘-໙. ອາວຣນ຺ຕີຕິ ກຸສລຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາທິໂຕ ວາເຣນ຺ຕິ. ນິວາເຣນ຺ຕີຕິ ນິຣວເສສໂຕ ວາຣຍນ຺ຕິ. ໂອນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ໂອຄາຫນ຺ຕາ ວິຍ ຉາເທນ຺ຕິ. ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ຉາເທນ຺ຕິ. ອາວຣຓາທີນໍ ວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອາວຣຓາທິອຕ຺ຖານໍ ວເສນ. ເຕ ຫິ ອາເສວນພລວຕາຍ ປຸຣິມປຸຣິເມຫິ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມາ ທຬ຺ຫຕຣຕມາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ.

ສໍສນ຺ທນກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕໐. ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫນ ສປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫນ ອປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ເຕວິຊ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ທິສ຺ສມານປຣິຄ຺ຄຫານໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຕມປຣິຄ຺ຄຫາຠາວທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ຠູຕານໍ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໍສນ຺ທນາ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ. ເວຣຈິຕ຺ເຕນ ອເວໂຣ, ກຸໂຕ ເອຕສ຺ສ ເວຣປໂຍໂຄຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເຄລຎ຺ຎສຎ຺ຎິເຕນ, ອິມິນາ ຕສ຺ສ ຣູປກາຍເຄລຎ຺ຎຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ເຌນາຕິ ທຸກ຺ເຂນ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຕເທກຏ຺ຐາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອໂຕເຍເວຕ຺ຖ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຠາວໂຕ’’ຕິ ຕທຸຠຍາຠາວມຕ຺ຕເຫຕຸວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສຕິ ນ ກທາຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ປຫີນາຍ ປນ ຕາຍ ສິຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສວເສ ວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕຄຕິກາຕິ ຈິຕ຺ຕວສິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ຕາທິໂສຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວິຍ ນ ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ວສີຠູຕຌານາຠິຎ຺ຎຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ວສວຕ຺ຕີ.

໕໕໒. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ເຄຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ເຄ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ເພ, ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ເພ ວາ, ຕໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ປຏິຊານິຕ຺ວາ ວາ. ສມຕລນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ມຕ຺ຖເກ ເອກງ຺ຄຸລໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒງ຺ຄຸລໍ ວາ ສຸກ຺ຂຕາຍ ສມຕລນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ. ປງ຺ກໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ວິຍາຕິ ອເນກໂປຣິສໍ ມຫາປງ຺ກໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ວິຍ. ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕີຕິ ອປາຍມຄ຺ຄໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ ໂອຄາຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ສໍສີທິຕ຺ວາ ວິສາທໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ສມຕລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສໍສີທິຕ຺ວາຕິ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ມຣີຈິກາຍາຕິ ມິຄຕຓ຺ຫິກາຍ ກຕ຺ຕຸຠູຕາຍ. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາຕິ ນທີສທິສໍ ປກາສເນນ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ. ວາຍມານາຕິ ວາຍມມານາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ສຸກ຺ຂຕຣຓໍ ມຎ຺ເຎ ຕຣນ຺ຕີຕິ ສຸກ຺ຂນທີຕຣຓໍ ຕຣນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ. ອຠິນ຺ເນປິ ເຠທວຈນເມຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕວິຊ຺ຊາ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສໍສີທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ຍຖາ ເຕຕິ ເຕ ‘‘ສມຕລ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປງ຺ກໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ສຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖປາທາທີນໍ ສໍຠຎ຺ຊນໍ ປຣິຠຎ຺ຊນໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ ຍຖາ. ອິເຘວ ຈາຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຸຂໍ ວາ ສາຕໍ ວາ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ຌານສຸຂໍ ວາ ວິປສ຺ສນາສາຕໍ ວາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ວາ ນິພ຺ພານສາຕໍ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ຄທີປກນ຺ຕິ ‘‘ມຄ຺ຄທີປກ’’ ມິຈ຺ເຈວ ເຕຫິ ອຠິມຕໍ. ເຕວິຊ຺ຊກນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊຕ຺ຖຎາປກໍ. ປາວຈນນ຺ຕິ ປກຏ຺ຐວຈນສມ຺ມຕໍ ປາຐໍ. ເຕວິຊ຺ຊານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ອິຣິຓນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎານິຍາ ອິທໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາມກໍ ມຫາຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ອນຸປໂຠຄຣຸກ຺ເຂຫີຕິ ມິຄຣຸຣຸອາທີນມ຺ປິ ອນຸປໂຠຄາຣເຫຫິ ກິໍ ປກ຺ກາທິວິສຣຸກ຺ເຂຫິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວເນ. ປຣິວຕ຺ຕິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ມຫາກຓ຺ຏກຄຈ຺ຉຄຫນຕາຍ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ວິນາໂສ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ. ເອວໍ ໂຠຄສີລພ຺ຍສເນສຸປິ. ໂຣໂຄ ເອວ ພ຺ຍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິພ຺ຍສເນປິ.

໕໕໔. ນນຸ ຊາຕສທ຺ເທເນວ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວຑ຺ຒິໂຕ ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໕໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຊາໂຕ ຈ ໂສ ສໍວຑ຺ໂຒ ຈາຕິ ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒຕິ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິເສສນປຣນິປາຕຕ຺ຕາ. ນ ສພ຺ພໂສ ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິຈຍາຠາວໂຕ. ຈິຣນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຣກາໂລ. ຈິຣໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຫິ ຈິຣນິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ‘‘ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓາຠາວໂຕ ‘‘ຕເມນ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມປທໍ ‘‘ຕາວເທວ ອວສຏ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ວິເສເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ມນ຺ທຕ຺ຕໍ ສຓິກວຸຕ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ສໍສຍວເສນ ຈິຣາຍນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກງ຺ຂາວເສນ ຈິຣາຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາຣຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ນາມ ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຖທ຺ຘຠາວຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິຫຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ເສວ ອນາວຣຓຎາຓຠາວໂຕ. ນນ຺ເວຕມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາຍປຏິຫຕໍ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ມາຣາວຏ຺ຏນາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸໂມຫມຸຈ຺ຉາກາລາທິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ສກ຺ກາ ຕສ຺ສ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ ຈຕູສຸ ອນນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ເມສຸ ປຣິຍາປນ຺ນຠາວໂຕ.

໕໕໕. ອຸອິຈ຺ຈຸປສຄ຺ຄໂຍເຄ ລຸມ຺ປສທ຺ໂທ, ລຸປິສທ຺ໂທ ວາ ອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຣຕູ’’ຕິ. ອຸປສຄ຺ຄວິເສເສນ ຫິ ຘາຕຸສທ຺ທາ ອຕ຺ຖວິເສສວຸຕ຺ຕິໂນ ໂຫນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ອາທານ’’ນ຺ຕິ. ປຊາສທ຺ໂທ ປກຣຓາຘິຄຕຕ຺ຕາ ທາຣກວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓທາຣກ’’ນ຺ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ຄເທສນາວຓ຺ຓນາ

໕໕໖-໗. ‘‘ອປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຕາກາຣຓໍ ທີເປຕິ. ຍສ຺ສ ອຕິສເຍນ ພລໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ພລວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ສງ຺ຂໍ ຘເມຕີຕິ ສງ຺ຂຘມໂກ, ສງ຺ຂໍ ຘມຍິຕ຺ວາ ຕໂຕ ສທ຺ທປວຕ຺ຕໂກ. ‘‘ພລວາ’’ຕິອາທິວິເສສນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພໂລ ຫີ’’ຕິອາທິ. ພລວໂຕ ປນ ສງ຺ຂສທ຺ໂທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ປນາວ ວຏ຺ຏຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມເທວ ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ກາມາວຈຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓກຣານໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອທິສ຺ສກາໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓວເສນ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຣູປາຣູປາວຈຣໍ ອປ຺ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຣູປາວຈເຣ ໂອທິສ຺ສກາໂນທິສ຺ສກວເສນ ຜຣຓໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ທິສາຜຣຓຎ຺ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕໍ ອາຄມນວເສນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣນິສ຺ສນ຺ໂທ ອາຣຸປ຺ປໍ, ອຖ ໂຂ ກສິຓນິສ຺ສນ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ສຸຠາວິຕໍ ວສີຠາວໍ ປາປິຕໍ ອາຣຸປ຺ປໍ, ຕໍ ອປ຺ປມາຓກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຍ ອຠິສງ຺ຂເຕນ ສນ຺ຕາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາປນ຺ນໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ, ຕໍ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຜຣຓປມາຓວເສນ ອປ຺ປມາຓກຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣກມ຺ເມຕິ ຣູປາວຈຣກມ຺ເມ ຈ ອຣູປາວຈຣກມ຺ເມ ຈ ສຕິ. ນ ໂອຫີຍຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກຕູປຈິຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ຍຖາຘິຄເຕ ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌາເນ ອປຣິຫີເນ ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ສຍໍ ໂອຫີຍກໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ນ ອວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ນ ໂອຫີຍຕີ’’ຕິ, ຕເທຕໍ ‘‘ນ ອວຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສວຈນໍ, ປຣິຍາຍວຈນໍ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ລຄ຺ຄິຕຸນ຺ຕິ ອາວຣິຕຸໍ ນິເສເຘຕຸໍ. ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຏິພລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ປຏິຜຣິຕ຺ວາ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ເຂເປຕ຺ວາ. ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວິປາກທາໂນກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ອິມິນາ ‘‘ລຄ຺ຄິຕຸໍ ວາ ຐາຕຸໍ ວາ’’ຕິ ວຈນເມວ ວິຕ຺ຖາເຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍາທິຍນໍ ນາມ ຕສ຺ສ ວິປາກຸປ຺ປາທນໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ກາມາວຈຣກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ. ສຍເມວາຕິ ຣູປາຣູປາວຈຣກມ຺ມເມວ. ພ຺ຣຫ຺ມສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປເນຕິ ອສຕິ ຕາທິສານໍ ເຈໂຕປຓິຘິວິເສເສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕິສ຺ສພ຺ຣຫ຺ມາທີນໍ ວິຍ ຫິ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ເຈໂຕປຓິຘິວິເສເສນ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ນ ປຏິພາຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ຄຣຸກກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ລຫຸກກມ຺ມໍ ກຖມຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີຕິ? ຕີສຸປິ ກິຣ ວິນຍຄຓ຺ຐິປເທສຸ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກນ຺ຕິພເລເນວ ຌານໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ປຣິຫີນຌານຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ລທ຺ໂຘກາສ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນີວຣຓາວຕ຺ຖາຍ ນິກນ຺ຕິຍາ ຌານສ຺ສ ປຣິຫານິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕຣກາຣຓໍ – ອສຕິປິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມຸໂນ ວິປາກປຏິພາຫນສມຕ຺ເຖ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ເມ ‘‘ອິຊ຺ຌຕິ ຠິກ຺ຂເວ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໕໐໔; ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒; ອ. ນິ. ໘.໓໕) ວຈນໂຕ ກາມຠເວ ເຈໂຕປຓິຘິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມຸໂນ ວິປາໂກກາສໍ ກໂຣຕີຕິ. ເອວໍ ເມຕ຺ຕາທິວິຫາຣີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕານໍ ເມຕ຺ຕາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ວເສນ ວິຫາຣີ.

໕໕໙. ປຐມມຸປນິຘາຍ ທຸຕິຍໍ, ກິເມຕໍ, ຍມຸປນິຘີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມເມວາ’’ຕິອາທິ. ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຣຓຄມນໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ, ມຫປ຺ຜລຕຣຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ສຣຓຄມນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນາຕິ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາຕິ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໒) ອມຸໍເຍວ ວາເສຏ຺ຐມາຣພ຺ຠ ກເຖສິ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນເຍນ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ເຈວ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ອລຕ຺ຖຸໍ ປຏິລຠິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມສຸຂຸມຄມ຺ຠີຣທຸຣນຸໂພຘຕ຺ຖປຣິທີປນາຍ ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍຊນນາຍ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວໂສຣຈ຺ຈສທ຺ຘາສຕິຘິຕິພຸທ຺ຘິຂນ຺ຕິວີຣິຍາທິຘມ຺ມສມງ຺ຄິນາ ສາຏ຺ຐກເຖ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອສງ຺ຄາສໍຫີຣວິສາຣທຎາຓຈາຣິນາ ອເນກປ຺ປເຠທສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫິນາ ມຫາຄຓິນາ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕິນາມເຖເຣນ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາຘິຣາຊຄຣຸນາ ກຕາຍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ນາມ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍາ ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ.

ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສາຘຸວິລາສິນິຍາ ສາຘຸວິລາສິນິຕ຺ຕສ຺ມິໍ ໂຫຕິ –

ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ຈ, ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ສພ຺ພຖາ;

ສາຘເກນ ວິນາ ວຸຕ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖິ ເຈຕ຺ຖ ຍໂຕ ຕໂຕ.

ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ສຸຘີມຕໍ, ສາຘູນໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສນໍ;

ກໂຣຕິ ວິວິຘໍ ສາຍໍ, ເຕນ ສາຘຸວິລາສິນີຕິ.

ນິຄມນກຖາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

ສທ຺ຘມ຺ເມ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ສາສນສ຺ສ ຈ ວຸທ຺ຘິຍາ;

ວຓ຺ຓນາ ຍາ ສມາຣທ຺ຘາ, ສີລກ຺ຂນ຺ຘກຖາຍ ສາ.

ສາຘຸວິລາສິນີ ນາມ, ສພ຺ພໂສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕາ;

ປຓ຺ຓາສາຍ ສາຘິກາຍ, ຠາຓວາຣປ຺ປມາຓໂຕ.

ອເນກເສຕິຠິນ຺ໂທ ໂຍ, ອນນ຺ຕພລວາຫໂນ;

ສິຣີປວຣາທິນາໂມ, ຣາຊາ ນານາຣຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ.

ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ຣມ຺ເມ, ມຣມ຺ມວິສເຍ ອກາ;

ຕມ຺ພທີປຣຏ຺ເຐ ປຸຣໍ, ອມຣປຸຣນາມກໍ.

ມຓ຺ຑລາຈລສາມນ຺ຕໍ, ເອຣາວຕີນທິສ຺ສິຕໍ;

ນານາຊນານມາວາສໍ, ເຫມປາສາທລງ຺ກຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຠິເສກປຕ຺ໂຕ ໂສ, ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ ຘມ຺ມໂຕ;

ຣາຊາຄາຣມຫາຖູປໍ, ອກາສິ ສມ຺ປສາທນໍ.

ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍຎ຺ຈ, ປຫາຍ ຊິນສາສນໍ;

ວິໂສເຘສິ ຍຖາຠູຕໍ, ສຕຕໍ ທຬ຺ຫມານໂສ.

ເຕເນວ ກາຣິເຕ ຣມ຺ເມ, ຉາຍູທກສມປ຺ປິເຕ;

ທ຺ວິປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ, ຠາວນາຠິຣຕາຣເຫ.

ມຫາມຸນິສມຎ຺ຎາ ຍາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສມ຺ມຸຂາ ກຕາ;

ປຏິມາ ຕໍປາສາທມ຺ຫາ, ອຸຊຸອາສນ຺ນທກ຺ຂິເຓ.

ອໂສກາຣາມອາຣາເມ, ປຎ຺ຈຠູມິມຫາລເຍ;

ຣຕນຠູມິກິຕ຺ຕິ ວ຺ຫເຍ, ຘມ຺ມປາສາທລງ຺ກເຕ.

ຕຖາ ທກ຺ຂິຓເທວິຍາ, ນຄຣສມີເປ ກເຕ;

ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕເຣ ຊຍຠູມິ-ກິຕ຺ຕາຠິຘານເກປິ ຈ.

ຕເຖວຸຕ຺ຕຣເທວິຍາ, ນຄຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກເຕ;

ໂສຓ຺ຓຄຸຫຖູປນ຺ຕິເກ, ປຣິມາຓກນາມເກ.

ຕຖາ ຈ ອຸປຣາເຊນ, ກເຕ ນຄຣປຈ຺ຉິເມ;

ມຫາຄຸຫຖູປນ຺ຕິເກ, ມງ຺ຄລາວາສນາມເກ.

ອິຕິ ໂສຓ຺ຓວິຫາເຣສຸ, ວສໍເນເກສຸ ວາຣໂຕ;

ສກ຺ກໂຕ ສພ຺ພຣາຊູນໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລທ຺ຘລຎ຺ຉໂນ.

ຎາຓາຠິວໍສຘມ຺ມເສນາປຕີຕິ ສຸວິຂ຺ຍາໂຕ;

ທ຺ເວວິຠງ຺ຄາທິຘາຣຓາ, ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍຕໍ ປຕ຺ໂຕ.

ລງ຺ກາທີປາຄຕານມ຺ປິ, ປຣທີປນິວາສິນໍ;

ຠິກ຺ຂູນໍ ວາຈໂກ ຘມ຺ມໍ, ປຏິປຕ຺ຕິໍ ນິໂຍຊໂກ.

ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວິໂສເຘສິ, ສາສນໍ ເອສ ຠູປຕິ;

ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ, ໂສ’ກາສິ ວຓ຺ຓນໍ ອິມໍ.

ສມ຺ພຸທ຺ຘປຣິນິພ຺ພານາ, ປຎ຺ຈຕາລີສເກ’ທ຺ຘເກ;

ຕິສເຕ ທ຺ວິສຫສ຺ເສ ຈ, ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສາ ສຸນິຏ຺ຐິຕາ.

ເປຏກາລງ຺ກາຣວ຺ຫຍໍ, ເນຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນໍ ສຸຠໍ;

ອິມຎ຺ຈ ສງ຺ຂໂຣນ຺ເຕນ, ຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ມຍາ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຕນ ປຸຎ຺ເຎນ, ປຕ຺ວານ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ;

ຕາຣຍິຕ຺ວາ ພຫູ ສຕ຺ເຕ, ໂມເຈຍ຺ຍໍ ຠວພນ຺ຘນາ.

ສທາ ຣກ຺ຂນ຺ຕຸ ຣາຊາໂນ, ຘມ຺ເມເນວ ປຊໍ ອິມໍ;

ນິຣຕາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມສຸ, ໂຊເຕນ຺ຕຸ ຊິນສາສນໍ.

ອິເມ ຈ ປາຓິໂນ ສພ຺ເພ, ສພ຺ພທາ ນິຣຸປທ຺ທວາ;

ນິຈ຺ຈໍ ກລ຺ຍາຓສງ຺ກປ຺ປາ, ປປ຺ໂປນ຺ຕຸ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ.

ອິຕິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍ

ສາຘຸວິລາສິນີ ນາມ ອຠິນວຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄອຠິນວຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.