📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ທີຆນິກາເຍ

ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄອຠິນວຏີກາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໒. ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ຣາຊາມຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ອິທານິ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ປທວຓ຺ຓນາ, ປທໍ ປທໍ ປຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຓ຺ຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ, ອຸຕ຺ຕານໍ ວາ ປທມຎ຺ຎຕ຺ຣ ວຓ຺ຓນາປິ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພ ອວຓ຺ຓິຕປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຄ຺ຄຊນປທຏ຺ຐານວິເສສສມ຺ປທາທິໂຍຄໂຕ ປຘານຠາເວນ ຣາຊູຫິ ຄຫິຕຏ຺ເຐນ ເອວໍນາມກໍ, ນ ປນ ນາມມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ມຫາວຄ຺ເຄ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ ເອສ ປຸໂຣຫິໂຕ ເອວ, ນ ຣາຊາ, ກສ຺ມາ ໂສ ຣາຊສທ຺ທວຈນີຍຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ? ມຫາໂຄວິນ຺ເທນ ປຸໂຣຫິເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ເຣຓຸນາ ນາມ ມຄຘຣາເຊນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ໂສ ຣາຊສທ຺ທວຈນີຍຠາເວນ ຄຫິໂຕ ຕສ຺ສ ຣາຊາຠາວໂຕ. ມຫາໂຄວິນ຺ທປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວກິຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ຕທາ ເຣຓຸຣຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວູປລກ຺ຂຓໍ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣໂກ ປຸໂຣຫິໂຕ, ອິທມ຺ປິ ຈ ໂລເກ ສມຸທາຈິຓ຺ຓໍ ‘‘ຣາຊກມ຺ມປສຸເຕນ ກຕມ຺ປິ ຣຎ຺ຎາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມນ຺ຘາຕຸຣຎ຺ຎາ ເຈວ ມຫາໂຄວິນ຺ທໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸໂຣຫິຕມາຓາເປຕ຺ວາ ເຣຓຸຣຎ຺ຎາ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຣາຊູຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ’’ຕິ ມຫານຸຠາໂວ ເອໂກ ປຸຣາຕໂນ ຣາຊາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຣາຊຘານີຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຫິ ຄຫໍ, ຣາຊູນໍ, ຣາຊູຫິ ວາ ຄຫນ຺ຕິ ຣາຊຄຫໍ. ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ.

ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ນຄຣມາປເນນ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕສພ຺ພເຄຫຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫໍ, ຄິຊ຺ຌກູຏາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປພ຺ພເຕຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຕຣາເຊຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສທິສນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສມ຺ປນ຺ນຠວນຕາຍ ຣາຊມານໍ ເຄຫນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຖາວຫິຕຸກາເມນ ອຸປຄຕານໍ ປຏິຣາຊູນໍ ຄຫໍ ຄຫຓຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ຣາຊູຫິ ທິສ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍຕາທີຫິ ຣາຊຕິ, ນິວາສສຸຂຕາທິນາ ຈ ສຕ຺ເຕຫິ ມມຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິປິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ເອທິເສ ປກາເຣ. ນາມມຕ຺ຕເມວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ປເທໂສ ວິເສສຏ຺ຐານຠາເວນ ອຸຬາຣສຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎທາປິ ກທາຈິ ສມ຺ຠວໂຕ, ‘‘ນຄຣໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓເມວ ມນຸສ຺ສາວາສສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ຍກ຺ຂານໍ. ວສນວນນ຺ຕິ ອາປານຠູມິຠູຕໍ ອຸປວນໍ.

ອວິເສເສນາຕິ ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນ, ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ຘໍ ວິເສສປຣາມສນມນ຺ຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ, (ອ. ນິ. ໕.໑໐໑; ປາຈິ. ໑໔໗; ປຣິ. ໔໔໑) ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, (ຘ. ສ. ໑໖໐) ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, (ທີ. ນິ. ໓.໗໑, ໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒) ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມາຘິໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ເຘນ ວິເສສປຣາມສເນນ ຍຖາກ຺ກມໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣາທິວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນໍ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ຕຖາ ວິເສສປຣາມສນມນ຺ຕເຣນ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ.

ສຕິປິ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປເນ ອິຘ ອິຣິຍາປຖສງ຺ຂາຕວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນເມວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ກສ຺ມາ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ຘສ຺ສ ວິເສສປຣາມສນສ຺ສາຠາເວປິ ອິຘ ວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ວິເສສວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນສ຺ສ ສທ຺ທນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕວິເສສວຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເອວ. ວິເສສວຈເນ ຫິ ອສຕິ ວິເສສມິຈ຺ຉຕາ ວິເສໂສ ປໂຍຊິຕພ຺ໂພຕິ. ອປິຈ ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາທີປນເມວ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ກສ຺ມາ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘຕິ? ທິພ຺ພວິຫາຣາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໂຕ. ກທາຈິປິ ຫິ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິນາ ນ ຠວຕິ ຕມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓາຠາວໂຕຕິ.

ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍິກກິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານນິສຊ຺ຊາທໂຍ. ນ ຫິ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອວຕ຺ຖາຫິ ວິນາ ກຎ຺ຈິ ກາຍິກໍ ກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕາຍ ປວຕ຺ຕນຸປາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຫຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ, ວິຫຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ຕນ຺ຕິ ວິຫາໂຣ, ໂສ ເອວ ວິຫາໂຣ ຕຖາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປເນສ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘວ. ທິວິ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລເກ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ, ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣາທິວເສນ ວາ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ທິພ຺ໂພ, ໂສວ ວິຫາໂຣ, ທິພ຺ພຠາວາວໂຫ ວາ ວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານານິ. ເນຕ຺ຕິຍໍ [ເນຕ຺ຕິ. ໘໖ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ປນ ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣາຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ເມຕ຺ຕາຊ຺ຌານາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕາ ວິຍ ຕາສໍ ຠາວນາວິເສສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ທິພ຺ພຠາວາວຫສາມຎ຺ຎໂຕ ຕາປິ ‘‘ທິພ຺ພວິຫາຣາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ວາ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ເມຕ຺ຕາຊ຺ຌານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍາ ອຸຕ຺ຕມາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວາ ອຣິຍານໍ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອິຘ ປນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ຕພ຺ພເສນ ປວຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກອຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາຣາ.

ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ ຕາສເມກໂຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ, ຠາວໂລເປນາຍໍ ຠາວປ຺ປຘາເນນ ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຠຄວາ ຫິ ໂລຠໂທສໂມຫຸສ຺ສນ຺ເນ ໂລເກ ສກປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນຕ຺ຖໍ ຕໍ ຕໍ ວິຫາເຣ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂລຠກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິມຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖໍ ສຕ຺ເຕສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂທສກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິມຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂທເສນ ໂທສໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ປພ຺ພຊິຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິວທນ຺ຕິ, ຕທາ ອຣິຍວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂມຫກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິມຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂມເຫນ ໂມຫໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິເມຫິ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ, ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ຈ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ຄຸຓທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ ວາ. ເຕນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ວທມາໂນ ປນ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ‘‘ຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຎາເປຕິ ‘‘ຐິໂຕປີ’’ຕິອາທິນາ ວິຈ຺ເຉທນຍນາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສ ເກນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ກຖໍ ກສ຺ສ ນຍນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທີຕິ ອຍມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກເນວ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນກສ຺ສ ນາມ ສຣີຣສ຺ສ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິປຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອປຕມານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕິ, ສຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ສຸຂໍ ຫຣຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານມນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ອມ຺ພວເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທມສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ຣາຊຄຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຄຈຣຄາມສ຺ສ. ຍສ຺ສ ສມີປວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສປິ ຕສ຺ສ ສມີປວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣາຊຄຫສມີເປ ອມ຺ພວເນ’’ຕິ ອິມິນາ. ສມີປຕ຺ເຖຕິ ອມ຺ພວນສ຺ສ ສມີປຕ຺ເຖ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ ວຈນໍ. ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຘາຣວຈນໍ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ຠຸມ຺ມໍ, ອາຘາໂຣ, ຕເທວ ວຈນໍ ຕຖາ, ຠຸມ຺ເມ ປວຕ຺ຕໍ ວາ ວຈນໍ ວິຠຕ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຖາ, ສຕ຺ຕມີວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາມໍ ຠຄວາ ອມ຺ພວເນເຍວ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສມີປຕ຺ຕາ ປນ ໂຄຈຣຄາມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຸມ຺ມວຈນວເສນ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ຄງ຺ຄາຍໍ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ, ກູເປ ຄຄ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິ ຈາຕິ. ອເນເນວ ຍທິ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ, ອຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອມ຺ພວເນ’’ຕິ. ຍທິ ຈ ອມ຺ພວເນ, ເອວມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປາສາເທ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອິຘ ອຘິກຣຓາຘິກຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຘິກຣຓສ຺ສ ທ຺ວຍນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາຕິ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸມາຣຠໂຕ ເອວ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍນ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ຍຖາ ‘‘ຠິສຄ຺ຄເມວ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘກປາຬິວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ກສ຺ມາ ຈ ອມ຺ພວນໍ ຊີວກສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ໂທສາຠິສນ຺ນນ຺ຕິ ວາຕປິຕ຺ຕາທິວເສນ ອຸສ຺ສນ຺ນໂທສໍ. ວິເຣເຈຕ຺ວາຕິ ໂທສປ຺ປໂກປໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ. ສິເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄນ຺ຕິ ສິວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕໍ ມຫຄ຺ຆໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ. ທິວສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອກສ຺ເສວ ທິວສສ຺ສ ທ຺ວິວາເຣ ວາ ຕິວາເຣ ວາ ຠາເຄ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ທ຺ວິວາຣໍ ວາ ຕິວາຣໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ພປຏ຺ຏວຓ຺ເຓນາຕິ ຕມ຺ພໂລຫປຏ຺ຏວຓ຺ເຓນ. ສຈີວຣຠຕ຺ເຕນາຕິ ຈີວເຣນ, ຠຕ຺ເຕນ ຈ. ‘‘ຕໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ຠຄວາ ອມ຺ພວນມຕ຺ເຕເຍວ ວິຫຣຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວໍ ກເຕ ວິຫາເຣ. ໂສ ປນ ຕທຘິກຣຓຕາຍ ວິສຸໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາມຎ຺ເຎ ຫິ ສຕິ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕນິທ຺ຘາຣຓໍ.

ອຑ຺ເຒນ ເຕຬສ ອຑ຺ຒເຕຬສ. ຕາທິເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ອຑ຺ໂຒ ປເນຕ຺ຖ ສຕສ຺ເສວ. ເຍນ ຫິ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຕພ຺ຠາຄວາຈໂກ ອຑ຺ຒສທ຺ໂທ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຓ຺ຓາສາວ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສາຍ ອູນານິ ເຕຬສ ຠິກ຺ຂຸສຕານີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອຑ຺ຒສເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຑ຺ຒເມວ ສຕໍ ສຕສ຺ສ ວາ ອຑ຺ຒໍ ຕຖາ.

ຣາຊຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິພ຺ພຕິ ໂສຠຕິ ຈ. ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ທານາທິນາ, ສສ຺ສເມຘາທິນາ ຈ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຣເມຕິ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣາຄໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ຊນປທວາຈິໂນ ປຸຖຸວຈນປຣຕ຺ຕາ ‘‘ມຄຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊນປ຺ປທາປເທເສນ ວາ ຕພ຺ພາສິການໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ປິຕຸ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ. ສສຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຕ຺ຕຸ, ເວຣີ, ອຊາໂຕເຍວ ສຕ຺ຕຸ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ. ‘‘ເນມິຕ຺ຕເກຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຈເນນ ຈ ອຊາຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຸຠາໂວ ນ ຕາວ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕຸຠາວສ຺ສ ປນ ຕຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊາຕສ຺ເສວ ປນ ຕສ຺ສ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ໂລຫິຕໍ ປິເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເທວິຍາ ໂທຫຬສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊາໂຕເຍເວສ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕູຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ, ສມຕ຺ເຖຕິ ຈ. ໂທຫໂຬຕິ ອຠິລາໂສ. ຠາຣິເຍຕິ ຄຣຸເກ, ອຎ຺ເຎສໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ວາ. ອສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອສກ຺ກຸຓມານາ. ອກເຖນ຺ຕີຕິ ອກຖຍມານາ ສມານາ. ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ວຈສາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນາຕິ ສຸວຓ຺ຓມເຍນ ສຕ຺ຖເກນ, ຆນສຸວຓ຺ຓກເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຍມຍຎ຺ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ອຸປເນຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸວຓ຺ຓປຣິກ຺ຂເຕນ ວາ ອໂຍມຍສຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ເຖປິ ອຍເມວາຘິປ຺ປາໂຍ. ພາຫຸໍ ຜາລາເປຕ຺ວາຕິ ໂລຫິຕສິຣາເວຘວເສນ ພາຫຸໍ ຜາລາເປຕ຺ວາ. ເກວລສ຺ສ ໂລຫິຕສ຺ສ ຄພ຺ຠິນິຍາ ທຸຊ຺ຊີຣຠາວໂຕ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຍສິ. ຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ຫຎ຺ຎິສ຺ສເຕ, ອາຍຕິໍ ຫນີຍເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນມິຕ຺ຕການໍ ວຈນໍ ຕຖໍ ວາ ສິຍາ, ວິຕຖໍ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ຘີຕາຕິ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວາເຣສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຠາໂວ ຣຊ຺ຊໍ, ຣຊ຺ຊສ຺ສ ສມີເປ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂອປຣຊ຺ຊໍ, ຐານນ຺ຕຣໍ.

ມຫາຕິ ມຫຕີ. ສມາເສ ວິຍ ຫິ ວາກ຺ເຍປິ ມຫນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ມຫາເທໂສ. ຘຸຣາຕິ ຄຓສ຺ສ ຘຸຣຠູຕາ, ໂຘຣຍ຺ຫາ ເຊຏ຺ຐກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸຣໍ ນີຫຣາມີຕິ ຄຓຘຸຣມາວຫາມິ, ຄຓພນ຺ຘິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ໂສ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ປຸນ ຈິນ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ອຫິເມຂລິກກຸມາຣວຓ຺ຓວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນາ. ເຕນາຕິ ອປ຺ປາຍຸກຠາເວນ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫີຕິ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸມາຣໍ…ເປ… ອຸຍ຺ໂຍເຊສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ໂຂຕິອາທີຫິປິ ຂນ຺ຘກປາຬິເຍວ (ຈູຬວ. ໓໓໙).

ໂປຕ຺ຖນິຍນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ. ຍໍ ‘‘ນຂຣ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິວາ ທິວເສຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໐) ທິວສສ຺ສປິ ທິວາ. ສາມ຺ຍຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ‘‘ທິວາ ທິວສສ຺ສາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທສ຺ສນໂຕ. ທິວສ຺ສ ທິວເສຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ ອກາຣນ຺ຕສ຺ສປິ ທິວສທ຺ທສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເນປາຕິກມ຺ປິ ທິວາສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຫິ ທິວສສ຺ສ ວິເສໂສ ທິວໂສຕິ. ‘‘ຠີໂຕ’’ຕິອາທິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຍຖມ຺ຠເນນ ວາ ຠີໂຕ. ຫທຍມໍສຈລເນນ ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ. ‘‘ຊາເນຍ຺ຍຸໍ ວາ, ມາ ວາ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກາຍ ອຸສ຺ສງ຺ກີ. ຎາເຕ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຈ຺ຉມານຠຍວເສນ ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ເທວທຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາກາຣໍ ວິປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອປກາຣໍ ອນຸປກາຣໍ, ວິປຣີຕກິຈ຺ຈໍ ວາ. ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູຕິ ເທວທຕ຺ຕປຣິສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອປນຍນວເສນ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ. ຣຊ຺ເຊນາຕິ ວິຊິເຕນ. ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ‘‘ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣາຊຠາເວນ ວາ.

ມນໂສ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉາ ມໂນຣໂຖ ຣ-ກາຣາຄມໍ, ຕ-ກາຣໂລປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິພ຺ຠມກຣຓໂຕ ມນໂສ ຣໂຖ ອິວ ມໂນຣໂຖ, ມໂນ ເອວ ຣໂຖ ວິຍາຕິ ວາ ມໂນຣໂຖຕິປິ ເນຣຸຕ຺ຕິກາ ວທນ຺ຕິ. ສຸກິຈ຺ຈກາຣິມ຺ຫີຕິ ສຸກິຈ຺ຈກາຣີ ອມ຺ຫິ. ອວມານນ຺ຕິ ອວມຎ຺ຎນໍ ອນາທຣໍ. ມູລຆຈ຺ຈນ຺ຕິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຠາວນປຸໍສກເມຕໍ. ຣາຊກຸລານໍ ກິຣ ສຕ຺ເຖນ ຆາຕນໍ ຣາຊູນມນາຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ນນຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕາປນເຄຫໍ ນາມ ອຸຓ຺ຫຄຫາປນເຄຫໍ, ຕໍ ປນ ຘູເມເນວ ອຈ຺ຉິນ຺ນາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘູມຆຣ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຕາປນ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖເມວ. ເກນຈິ ຉາທິຕຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ໂຈ ອງ຺ໂຄຕິ ອຸຈ຺ຈງ຺ໂຄ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຸນ຺ນຕງ຺ໂຄຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ມາ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອວໍ ສຕິ ມຊ຺ຌິມງ຺ໂຄວ, ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຬິຍນ຺ຕິ ຈູຬາຍໍ ‘‘ເຉຕ຺ວານ ໂມຬິໍ ວຣຄນ຺ຘວາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໕໕; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂມຬິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຈຕຸມຘຸເຣນາຕິ ສປ຺ປິສກ຺ກຣມຘຸນາຬິເກຣສ຺ເນຫສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ມຘຸເຣຫິ ອຠິສງ຺ຂຕປານວິເສເສນາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມຫາຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ຕປາຬິຍາ (ມ. ນິ. ໑.໔໗໓) ນ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ທຘິ ຈ ມຘຸ ຈ ສປ຺ປິ ຈ ຜາຓິຕຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ສໍສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໔໘໕) ຕທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຘິ ຈ ມຘຸ ຈາຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ທຘິ ຈ ສຸມຘຸຣໍ ມຘຸ ຈ. ເອກຊ຺ຌໍ ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ມິສ຺ສິຕໍ ອາລຸຬິຕໍ. ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ຈຕຸມຘຸຣເຠສຊ຺ຊໍ ປິວໂຕ’’ຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມນ ມຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ເລຫິຕ຺ວາ ຍາເປຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາເຕນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນາຕິ ມຄ຺ຄຜລສຸຂວຕາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຜລສຸຂູປສຎ຺ຫິເຕນ ຈງ຺ກເມນ ຍາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫາເຣສ຺ສາມີຕິ ອປເນສ຺ສາມິ. ວີຕຈ຺ຈິເຕຫີຕິ ວິຄຕອຈ຺ຈິເຕຫິ ຊາລວິຄເຕຫິ ສຸທ຺ຘງ຺ຄາເຣຫິ. ເກນຈິ ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ເກນຈິ ສມ຺ມາ ຎາປິໂຕ, ໂອວທິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມສ຺ສຸກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ມສ຺ສຸວິໂສຘນຕ຺ຖາຍ. ມນໍ ກໂຣຖາຕິ ຍຖາ ຣຎ຺ໂຎ ມນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກໂຣຖ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມຠເວ. ເຈຕິຍງ຺ຄເຓຕິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊນຏ຺ຐານຠູເຕ ເຈຕິຍສ຺ສ ຠູມິຕເລ. ນິສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕກຏສາຣກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພອຸຕ຺ຕມກິລຎ຺ຊໍ. ຕຖາວິໂຘ ກິລຎ຺ໂຊ ຫິ ‘‘ກຏສາຣໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມທ຺ວຍສ຺ສ. ຕໍ ປນ ມໂນປໂທສວເສເນວ ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐);

ປຣິຈາຣໂກຕິ ສຫາຍໂກ. ອເຠເທປິ ເຠທມິວ ໂວຫາໂຣ ໂລເກ ປາກໂຏຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເອກາຍປິ ຫິ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາຍ ອິຘ ເຠທໂວຫາໂຣ, ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ຫຸຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕໍ ສາຕິສຍນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ຎາເປຕຸໍ ເອກາເຍວ ກິຣິຍາ ປທທ຺ວເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາວຈນຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນເຍວ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ມກ຺ກຏໂກ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕) ກຓ຺ຏໂກ ນາມ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ) ມຓ຺ຑູໂກ ນາມ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ປທານໍ ຠາວຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ກຕໍ ປຸຣິມາຍ ປຈ຺ຉິມວິເສສນໂຕ, ປຣິຈາຣກສ຺ສ…ເປ… ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ວາ ເອຕ຺ຖ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕນເຫຕູຕິ. ອສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາປຸຎ຺ຎສ຺ສປິ ສມານສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຸພ຺ພຕາຍ ຈິຣປຣິຈິຕນິກນ຺ຕິ ວເສນ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕໍ ທິວສເມວາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ມຣຓທິວເສເຍວ. ໂຂເຠຕ຺ວາຕິ ປຸຕ຺ຕສ຺ເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ, ຕໍສຫຊາຕປີຕິ ເວຄສ຺ສ ຈ ສວິປ຺ຜາຣຕາຍ ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານຣູປຘມ຺ເມຫິ ຜຣຓວເສນ ສກລສຣີຣໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ປິຕຸຄຸຓນ຺ຕິ ປິຕຸໂນ ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫຄຸຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຍິ ຊາເຕປີ’’ຕິອາທິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາຕິ ຕຸຣິຕວເສນ, ໂສກວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາຕິ ອຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ.

ນາຬາຄິຣິຫຕ຺ຖິໍ ມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອຠິມາຣກປຸຣິສເປເສນາທິປ຺ປກາເຣນາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຕ຺ຕຍໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ໂສ ນ ທິຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນີຕິ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ອາຣຎ຺ຎິກາ ອສ຺ສູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ. ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຈນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ໂສ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຍາຈຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິນເຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໐) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ຆເຠທໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ປນ ອກເຕປິ ສງ຺ຆເຠເທ ເຕຫິ ສຎ຺ຎາເປຕິເຍວ. ອຸຓ຺ຫໂລຫິຕນ຺ຕິ ພລວໂສກສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອຸຓ຺ຫຠູຕໍ ໂລຫິຕໍ. ມຫານິຣເຍຕິ ອວີຈິນິຣເຍ. ວິຕ຺ຖາຣກຖານໂຍຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸປສາທນາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍ ກຖາຍ ນຍມຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ສງ຺ຄີຕິກຖາ ວິຍ ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໔໓) ອາຄຕາປິ ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຈທນາຍ ອາຫ ‘‘ອາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈນກ຺ກມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ນິຄມນໍ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎຕິ ປເສນທິໂກສລສ຺ສ ປິຕຸ ມຫາໂກສລຣຎ຺ໂຎ. ນນຸ ວິເທຫສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ເວເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຖ ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ, ປຓ຺ຑິຕເວວຈນໍ, ປຓ຺ຑິຕນາມນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ປທຕ຺ໂຖ ເກນ ນິພ຺ພຈເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິທນ຺ຕີຕິ ຊານນ຺ຕິ. ເວເທນາຕິ ກຣຓຠູເຕນ ຎາເຓນ. ‘‘ອີຫຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເວເທຫີຕິ ອິຘ ນທາທິຄໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ເວເທຫິຍາ’’ຕິ.

ໂສເຍວ ອໂຫ ຕທໂຫ, ສຕ຺ຕມີວຈເນນ ປນ ‘‘ຕທຫູ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທິວເສ. ອຸປສທ຺ເທນ ວິສິຏ຺ໂຐ ວສສທ຺ໂທ ອຸປວສເນເຍວ, ນ ວສນມຕ຺ເຕ, ອຸປວສນຎ຺ຈ ສມາທານເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີເລນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີເລນາຕິ ສາສເນ ອຣິຍຸໂປສຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນສເນນາຕິ ອຠຸຎ຺ຊນມຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ພາຫິຣຸໂປສຖໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ເອກຈ຺ຈໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂຄປາລກຸໂປສໂຖ ອຠິຊ຺ຌາສຫຄຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິຄຓ຺ຐຸໂປສໂຖ ໂມສວຊ຺ຊາທິວເສນ. ຍຖາຫ ວິສາຂຸໂປສເຖ ‘‘ໂສ ເຕນ ອຠິຊ຺ຌາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ທິວສໍ ອຕິນາເມຕີ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ‘‘ອິຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຈ຺ເຈ ສມາທເປຕພ຺ພາ, ມຸສາວາເທ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມາທເປຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ຈ ອາທິ.

ເອວໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖານຸຣູປໍ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ນິພ຺ພຈນານຸຣູປໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສຖສທ຺ເທ. ສມານສທ຺ທວຈນີຍານໍ ອເນກປ຺ປເຠທານໍ ອຕ຺ຖານມຸທ຺ຘຣຓໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ ສມານສທ຺ທວຈນີເຍສຸ ວາ ອຕ຺ເຖສຸ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອເນກຕ຺ຖທສ຺ສນຎ຺ຫິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖເມວ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ໂຈທນາ, ໂສຘນາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ອປິຈ ວິເສສສທ຺ທສ຺ສ ອວາຈກຠາວໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາທິວິສໂຍປິ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ສາມຎ຺ຎຣູໂປ ເອວ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາທິວິເສສວິສໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຕາທິສໍ ສທ຺ທສາມຎ຺ຎມນາທິຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕ຺ຖທສ຺ສນວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສີລທິຏ຺ຐິວເສນ (ສີລສຸທ຺ຘິວເສນ ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໐) ອຸເປເຕຫິ ສມຄ຺ເຄຫິ ວສີຍຕິ ນ ອຸຏ຺ຐີຍຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ສມາທານວເສນ, ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ອຣິຍວາສາທິອຕ຺ຖາຍ ວສິຕພ຺ໂພ ອາວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຸໂປສໂຖ, ສີລໍ. ອນສນາທິວເສນ ອຸເປຈ຺ຈ ວສິຕພ຺ໂພ ອນຸວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຸໂປສໂຖ, ວຕສມາທານສງ຺ຂາໂຕ ອຸປວາໂສ. ນວມຫຕ຺ຖິກຸລປຣິຍາປນ຺ເນ ຫຕ຺ຖິນາເຄ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍກຸລສມ຺ຠູຕຕາມຕ຺ຕໍ ປຕິ ຣຸຬ຺ຫິວເສເນວ ອຸໂປສໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣໂຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເສຕິ ທາເຫຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸສສທ຺ໂທ ທາເຫຕິປິ ສທ຺ທວິທູ ວທນ຺ຕິ. ທິວເສ ປນ ອຸໂປສຖ ສທ຺ທປວຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາຜຄ຺ຄູ’’ຕິອາທີສຸ ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂສ ກິເລສມລາຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ. ເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສທາຕິ ນິຈ຺ຈກາລມ຺ປິ. ຜຄ຺ຄູຕິ ຜຄ຺ຄຸຓີນກ຺ຂຕ຺ຕເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠວຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເຈຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິ. ຍສ຺ສ ຫິ ສຸນ຺ທຣິກຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຜຄ຺ຄຸຓມາເສ ອຸຕ຺ຕຣຜຄ຺ຄຸຓີຍຸຕ຺ຕທິວເສ ຕິຕ຺ຖນ຺ຫານໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສໍວຈ຺ຉຣມ຺ປິ ກຕປາປປວາຫນໍ ໂຫຕີຕິ ລທ຺ຘິ. ຕໂຕ ຕໍ ວິເວເຈຕຸໍ ອິທໍ ມຊ຺ຌິມາຄມາວເຣ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສມລສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ, ວຕສມາທານານິ ຈ ອສມາທິຍໂຕປິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຸໂປສຖວາໂສ ເອວ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປວສິຕພ຺ພທິວໂສຕິ ອຸປວສນກຣຓທິວໂສ, ອຘິກຣເຓ ວາ ຕພ຺ພສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈເນນ ສເມຕິ. ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ ຈ ນິວາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສທ຺ວຍນິວາຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປນ຺ນຣເສ’’ຕິ ປທມາຣພ຺ຠ ທິວສວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓວເສນ ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ຫິ ທິວໂສ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ຕານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ນນ຺ເວຕານິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສນ຺ຕີຕິ ໂຈທນາ ສິຍາຕິ ຕໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເນນ ພຫຸໂສ, ອຕິສຍໂຕ ວາ ເອຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕວິສໂຍ ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈາຕຸມາສີ, ຈາຕຸມາສິນີຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄເຍວ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປຣິໂຍສານຠູຕາຕິ ຈ ປູຣຓຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຕາຍ ສເຫວ ຈຕຸມາສປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ. ອິຘາຕິ ປາຬິຍໍ. ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ປູເຣຕີຕິ ປຸຓ຺ຓາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມາສປຸຓ຺ຓຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕທາ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ມາສປຸຓ຺ຓຕາ. ປຸຣິມປຸຓ຺ຓມິໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາໂຣ. ວສ຺ສານສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕຸປຸຓ຺ຓຕາ. ກຕ຺ຕິກມາສລກ຺ຂິຕສ຺ສ ສໍວຈ຺ຉຣສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕາຍ ສໍວຈ຺ຉຣປຸຓ຺ຓຕາ. ປຸຣິມກຕ຺ຕິກມາສໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກມາໂສ, ຕາວ ເອໂກ ກຕ຺ຕິກສໍວຈ຺ຉໂຣຕິ ເອວໍ ສໍວຈ຺ຉຣປຸຓ຺ຓຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກິການໍ ມເຕນ ປນ ມາສວເສນ ສໍວຈ຺ຉຣສມຎ຺ຎາ ລກ຺ຂິຕາ. ຕຖາ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ຄຣຸສງ຺ກນ຺ຕິວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ໂຊຕິສຕ຺ເຖ –

‘‘ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ສໂຫທຍ-ມຕ຺ຖໍ ຍາຕິ ສູຣມນ຺ຕິ;

ຕສ຺ສ ສງ຺ກໍ ຕຕ຺ຣ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວສ຺ສໍ ມາສກເມເນວາ’’ຕິ.

ມິນີຍຕິ ທິວໂສ ເອເຕນາຕິ ມາ. ຕສ຺ສ ຫິ ຄຕິຍາ ທິວໂສ ມິນິຕພ຺ໂພ ‘‘ປາຏິປໂທ ທຸຕິຍາ, ຕຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓ. ຈນ຺ທສ຺ສ ຫິ ໂສຬສໂມ ຠາໂຄ ‘‘ກລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ຈ ຈນ຺ໂທ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ໂສຬສນ຺ນໍ ກລານໍ ວເສນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ’’ຕິ ປທານິ ທິວສວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ໂກມຸທິຍາ’’ຕິອາທີນິ ຕເທກເທສຣຕ຺ຕິວເສນ.

ກສ຺ມາ ປນ ຣາຊາ ອມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ, ນ ເອກໂກວາຕິ ໂຈທນາຍ ໂສຘນາເລສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິປທຕ຺ຖເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາຍາ’’ຕິອາທີນິປິ ວທຕິ. ເອເຕຫິ ຈາຍໍ ໂສຘນາເລໂສ ທສ຺ສິໂຕ ‘‘ເອວໍ ຣຸຈິຍມານາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕທາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂຘວິຍມານທິສາຠາຄາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິຍສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຣຊຕວິມານນິຈ຺ຉຣິເຕຫີຕິ ຣຊຕວິມານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ເຕຫິ, ຣຊຕວິມານປ຺ປຠາຍ ວາ ວິປ຺ຜຸຣິເຕຫິ. ‘‘ວິສໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ມຸຕ຺ຕາວຬິອາທີນມ຺ປິ ວິເສສນປທໍ. ອພ຺ຠໍ ຘູໂມ ຣໂຊ ຣາຫູຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປກ຺ກິເລສາ ປາຬິນເຍນ (ອ. ນິ. ໔.໕໐; ປາຈິ. ໔໔໗). ຣາຊາມຈ຺ເຈຫີຕິ ຣາຊກຸລສມຸທາຄເຕຫິ ອມຈ຺ເຈຫິ. ອຖ ວາ ອນຸຍຸຕ຺ຕກຣາຊູຫິ ເຈວ ອມຈ຺ເຈຫິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຎ຺ຈນາສເນຕິ ສີຫາສເນ. ‘‘ຣຎ຺ຎໍ ຕຸ ເຫມມາສນໍ, ສີຫາສນມໂຖ ວາຬພີຊນິຕ຺ຖີ ຈ ຈາມຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ນິສິນ຺ໂນຕິ ນິສີທນມຕ຺ເຕ ໂຈທນາ. ເອຕ ນ຺ຕິ ກນ຺ທນໍ, ປໂພຘນໍ ວາ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ເຫຕຸນາ. ນກ຺ຂຕ຺ຕ ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕິການກ຺ຂຕ຺ຕຉຓໍ. ສມ຺ມາ ໂຆສິຕພ຺ພໍ ເອຕຣຫິ ນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸເມຫິ ລາເຊນ, ປຸຓ຺ຓຆເຏຫິ ຈ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຆເຣສຸ ທ຺ວາຣໍ ຍສ຺ສ ຕເທຕໍ ນຄຣໍ ປຎ຺ຈ…ເປ… ທ຺ວາຣໍ. ຘໂຊ ວໂຏ. ປຏາໂກ ປຏ຺ໂຏຕິ ສີຫຬິຍາ ວທນ຺ຕິ. ຕທາ ກິຣ ປທີປຸຊ຺ຊລນສີເສນ ກຕນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຸມ຺ມາທນ຺ຕິຊາຕກາທີສຸປິ (ຊາ. ໒.໑໘.໕໗) ກຕ຺ຕິກມາເສ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸຊ຺ຊລິຕທີປມາລາລງ຺ກຕສພ຺ພທິສາຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ວີຖິ ນາມ ຣຖິກາ ມຫາມຄ຺ໂຄ. ຣຈ຺ຉາ ນາມ ອນິພ຺ພິທ຺ຘາ ຂຸທ຺ທກມຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນວເສນ ສມານຠາເຄນ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ອນຸຠວມາເນນ ສມຠິກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອວໍ ວຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ເຖວ ອິຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທານໍ ອຸທາຫາໂຣຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ມານນ຺ຕິ ມານປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ. ຉຑ຺ຑນວເສນ ອວເສໂກ. ໂສຕວເສນ ໂອໂຆ. ປີຕິວຈນນ຺ຕິ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານວຈນໍ ກມ຺ມຠູຕໍ. ຫທຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ. ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ພຫິ ອນິຈ຺ຉຣຓວເສນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ຫທຍນ຺ໂຕເຍວ ຐເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິກໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ວຈນໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກ ນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ອຸຬາຣາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ສຣສໂຕ ສຫສາວ ມຸຂໂຕ ນິຈ຺ຉຣຕິ, ຕເທວິຘ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ.

ໂທເສຫິ ອິຕາ ຄຕາ ອປຄຕາຕິ ໂທສິນາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ນ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ກິເລເສ ຊິໂຕ ວິຊິຕາວີຕິ ຊິໂນ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສາປຄຕາ’’ຕິ. ຍທິປິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເຍຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ນ ຕປນ຺ຕິ ນ ຠາສນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອພ຺ຠາ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ມຫິກາ. ຘູໂມ ຣໂຊ. ຣາຫຸ ຠິກ຺ຂເວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິ, (ຈູຬວ. ໔໔໗) ຕຖາປິ ຕຕິຍຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ປເຠທທສ຺ສນ ວເສນ ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຈ ຣມຓີຍາທິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອນີຍ-ສທ຺ໂທປິ ພຫຸລາ ກຕ຺ວຕ຺ຖາຠິຘາຍໂກ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙໖) ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣມຍຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ຊຸຓ຺ຫາວເສນ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸຣູປຕ຺ຕມາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໂທສວິມຸຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ອພ຺ຠາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໂທສາ. ອຍຎ຺ຈ ເຫຕຸ ‘‘ທສ຺ສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ກາຣເຓນ, ອຸຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປາສາທິກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອີທິສາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ທິວໂສ ມາໂສ ອຸຕຸ ສໍວຈ຺ຉໂຣຕິ ເອວໍ ທິວສມາສາທີນໍ ລກ຺ຂຓາ ສລ຺ລກ຺ຂຓຸປາຍາ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ລກ຺ຂຓິຍາ, ສາ ເອວ ລກ຺ຂຎ຺ຎາ ຍ-ວໂຕ ຓ-ກາຣສ຺ສ ຎ-ກາຣາເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຎ຺ໂຎ ສຸມາປິຕາ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສມາສາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

‘‘ຍໍ ໂນ ປຍິຣຸປາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖສມໂຓ, ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕສມໂຓ, ນ ຈ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມິຕປາປຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ພຫຕິ ປາເປ ພຫິ ກໂຣຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ພຫຸວຈເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນໍ, ເອກວຈເນ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ປຍິຣຸປາສຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຍິຣຸປາສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນວເສນ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອຕ຺ຕນິ, ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍ ຈ ຫິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ພຫຸວຈນປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ຈ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາຍນິທ຺ເທໂສ ເອສ ຍຖາ ‘‘ປຍິຣຸທາຫາສີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ພຫຸລໍ ທິຏ຺ຐປໂຍໂຄ, ຍທິທໍ ປຣິສທ຺ເທ ຍ-ກາຣປເຣ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຣິຍາທີນໍ ຣຍາທິວຓ຺ຓສ຺ສ ຍຣາທີຫິ ວິປຣິຍາໂຍ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ. ອິມິນາ ສພ຺ເພນປິ ວຈເນນາຕິ ‘‘ຣມຓີຍາ ວຕາ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ໂອຠາສຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ, ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາປຣາຘຕາຍາຕິ ມຫາໂທສຕາຍ.

‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ເທວທຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍວເສນ ອຕ຺ຖຸປນຍເນ, ເຕນ ຍຖາ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຆາຕເນນ ມຫາປຣາໂຘ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ມຫານຕ຺ຖກຣສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອປສ຺ສຍຠາເວນາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕິ. ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຉາຍາຍາຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຊີວກສ຺ສ ປິຏ຺ຐິອປສ຺ສເຍນ, ຕໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ອປສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິກ຺ເຂປປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ, ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອສິກ຺ຂິຕານນ຺ຕິ ກາຍວຈີສໍຍມເນ ວິຄຕສິກ຺ຂານໍ. ກຸລູປເກຕິ ກຸລມຸປຄເຕ ສຕ຺ຖາເຣ. ຄຫິຕາສາຣຕາຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພຄຸຓສາຣວິຄຕຕາຍ. ນິພ຺ພິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສມປນຍນວິຣຫິຕໍ.

ຠທ຺ທນ຺ຕິ ອວສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ສຸນ຺ທຣໍ.

໑໕໑. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອິມາຍ ປາຬິຈ຺ຉາຍາຍ ອຘິຄໂຕ, ອິມມຕ຺ຖເມວ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍເມວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິນາ. ອສຕ຺ຖາປິ ສມາໂນ ສຕ຺ຖາ ປຏິຎ຺ຎາໂຕ ເຍນາຕິ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ສ ອພຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ສມານສ຺ສ ພຸທ຺ຘປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ‘‘ອຫເມໂກ ໂລເກ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານຸສາສໂກ’’ຕິ ອາຈຣິຍປຏິຎ຺ຎາຕຠາວໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸສ຺ສຸຕິມຕ຺ຕໍ ປຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໂຍວ ກິຣສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ປຣໂຕ ມກ຺ຂລິປທນິພ຺ພຈເນປິ. ເອກູນທາສສຕໍ ປູຣຍມາໂນຕິ ເອເກນູນທາສສຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອນູນທາສສຕໍ ກຕ຺ວາ ປູຣຍມາໂນ. ເອວໍ ຊາຍມາໂນ ເຈສ ມງ຺ຄລທາໂສ ຊາໂຕ. ຊາຕຣູເປເນວາຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ວິຊາຕເວເສເນວ, ຍຖາ ວາ ສຕ຺ຕາ ອນິວຕ຺ຖາ ອປາຣຸຕາ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ຊາຕຣູເປເນວ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຕາ ຠຊນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕເທວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຕເທວ ນຄ຺ຄຣູປໍ ‘‘ອຍເມວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ສິຍາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ປພ຺ພຊິໍສູຕິ ຕໍ ປພ຺ພຊິຕມນຸປພ຺ພຊິໍສຸ.

‘‘ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປພ຺ພຊິຕສມູຫຕາມຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ, ນ ນິຍ຺ຍານິກທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘສີລສາມຎ຺ຎວເສນ ສໍຫຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠາເວນ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ສງ຺ຆີ ຄຓີ’’ຕິ ເຈທໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ສງ຺ເກຕມຕ຺ຕໂຕ ນານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເວວາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ເວວາຕິ ຈ ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ເອວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊິຕສມູຫວເສນ ສງ຺ຆີ, ຄຫຏ຺ຐສມູຫວເສນ ຄຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຄເຓ ເອວ ໂລເກ ສງ຺ຆ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ອເຈລກວຕຈຣິຍາທິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຕໍ ອາຈາໂຣ. ປຎ຺ຎາໂຕ ປາກໂຏ ສງ຺ຆີອາທິຠາເວນ. ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານາປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ນິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສາສນິເກ ວິຍ ສນ຺ຕຄຸຓນິຄ຺ຄູຫຓລກ຺ຂຓາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ລພ຺ຠຕິ. ຍໂສຕິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສໍສາໂຣຆນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕຕາຍ ລທ຺ຘິ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ມໂຕ, ນ ຈ ສາຘູຫິ ສມ຺ມໂຕຕິ ອຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ສາຘູຫິ ສມ຺ມຕຕາ ລພ຺ຠຕິ. ສຸນ຺ທໂຣ ສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສຸຕວໂຕຕິ ອສ຺ສຸຕາຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ, ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ‘‘ອິມານິ ເມ ວຕສມາທານານິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສຸຈິຓ຺ຓານີ’’ຕິ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕິ. ຕາ ປນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣກາລຠູຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕຕ຺ຖອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ເຈສ ຍຖາ ‘‘ມາສຊາໂຕ’’ຕິ. ອຖ ຕສ຺ສ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ຈິຣປພ຺ພຊິຕຄ຺ຄຫເຓນສ຺ສ ພຸທ຺ຘິສີລຕາ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຄຫເຓນ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊານຕາ ທສ຺ສິຕາ, ອຍເມຕສ຺ສ ວິເສໂສຕິ. ກິໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ໂສ ອມຈ຺ໂຈ ອາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຣປພ຺ພຊິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ໂອກປ຺ປນີຍາຕິ ສທ຺ທຫນີຍາ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ. ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ’’ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ຊານຸສາສນປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ກຕໍ ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ໂອສານວຍາເປກ຺ຂໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວິເສສສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ‘‘ອທ຺ຘຄໂຕ, ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ.

ກາຊໂຣ ນາມ ເອໂກ ຣຸກ຺ຂວິເສໂສ, ໂຍ ‘‘ປຓ຺ຓກຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິສ຺ວາ ວິຍ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ເພ ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທສນາຍ ສຸຕປຸພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຌານາ…ເປ… ກາໂມ’’ຕິ. ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕນ຺ຕິ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ອຠິຆຏິຕໍ. ທສ຺ສເນນາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ທິສ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ອກິຣິຍວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອນຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຄຸຓກຖາຍາຕິ ອຠູຕຄຸຓກຖາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອນຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ. ຍທິ ອນຕ຺ຕມໂນ, ກສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ໂຈທນໍ ວິໂສເຘຕິ ‘‘ອນຕ຺ຕມໂນ ສມາໂນປີ’’ຕິອາທິນາ.

໑໕໒. ໂຄສາລາຍາຕິ ເອວໍນາມເກ ຄາເມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສານກາເລ ຄຸນ຺ນໍ ປຕິຏ຺ຐິຕສາລາຍາຕິ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕພ຺ພເສນ ຕສ຺ສ ນາມໍ ສາຕິສຍມຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ພຫຸລມນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ໂສ ໂປຣາເຓຫິ ອນນຸສ຺ສຸໂຕຕິ ເອກຈ຺ຈວາໂທ ນາມ ກໂຕ. ‘‘ມາ ຂລີຕິ ສາມິໂກ ອາຫາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຖາວຈນມຸປາທາຍ ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍາຕປເທນ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຎ຺ຎາຍ ຫິ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉາຍ ອາຂ຺ຍາຕປທມ຺ປິ ນາມິກໍ ຠວຕິ ຍຖາ ‘‘ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗). ເສສນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ປຓ຺ເຓນ ວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ.

໑໕໓. ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິນາມມິວ ອຊິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມມຕ຺ຕໍ. ເກເສຫິ ວາຍິໂຕ ກມ຺ພໂລ ຍສ຺ສາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິກິຏ຺ຐຕຣນ຺ຕິ ນິຫີນຕຣໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ຕິກນິປາເຕ ມກ຺ຂລິສຸຕ຺ຕ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໘) ມາຫຣິ. ຕນ຺ຕາວຸຕານີຕິ ຕນ຺ເຕ ວີຕານິ. ‘‘ສີເຕ ສີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຉຫາກາເຣຫິ ຕສ຺ສ ປຏິກິຏ຺ຐຕຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໕໔. ປກຸຊ຺ຌຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເກສຸ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕີຕິ ປກຸໂຘ. ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ເກນຈິ ອສຸຈິນາ ມກ຺ຂິຕ຺ວາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ວາລິກາຖູປໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຕສມາທານສີເສນ ວາລິກາສຎ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ, ຕຖາຣູເປ ອນຸປຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ປຸນ ວຕໍ ສມາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໖. ‘‘ຄຓ຺ຐນກິເລໂສ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ປລິພຸນ຺ຘນກິເລໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ສໍສາເຣ ປຣິພຸນ຺ຘນກິຈ຺ໂຈ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸຕ຺ຕທາຣາທິວິສໂຍ ຣາຄາທິກິເລໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອວໍວາທິຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ລທ຺ຘິວເສນສ຺ສ ນາມໍ, ນ ປນຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາວ ຫິ ໂສ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຏິໂຕ, ຕາວ ອຕ຺ຖິເຍວ. ອຍໍ ປນ ວຈນຕ຺ໂຖ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ໂຐ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ນິຄຓ຺ໂຐຕິ. ນາຏສ຺ສາຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ.

ໂກມາຣຠຈ຺ຈຊີວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໗. ສພ຺ພຖາ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອສ ນາຄ…ເປ… ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປຓ຺ໂຓຕິ ຄຣຸໂຬ, ຄຣຸໂຑ ວາ ສກ຺ກຏມເຕນ. ‘‘ຑ-ຬານ’ມວິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ໂຖ ວຕ ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຖາ ສຎ຺ຎເມນ ອຸປສມໍ ຄຕສ຺ສ. ຊີວກສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ມມ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ມທ຺ທນສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຖາປເນນ ມມ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິນ຺ຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາຍໍ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ອິມິນາ, ເຍນ ຕຸວໍ ຕຸຓ຺ຫີ, ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກາຣຓໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ກຸລູປໂກ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ, ອິເມສໍ ນຸ ໂຂ ຕິຓ຺ຓໍ ກາຣຓານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກາຣເຓນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວສີຕິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຖາເປຕີຕິ ກຖາເປຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຠິມຸຂໍ ຐິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປາທຊາຓຸ ກປ຺ປຣ ຫຕ຺ຖ ສີສສງ຺ຂາຕານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ສມໍ ກຕ຺ວາ ໂອນາເມຕ຺ວາ ອຠິມຸຂໍ ຐິເຕນ ປຐມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນວກຕເຣນຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’ຕິອາທິກໍ (ປຣິ. ໔໖໙) ວິນຍປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກໍສກຣຓອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓປາທສມ຺ພາຫນເປມຄາຣວຸປຏ຺ຐາປນວເສນ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕວນ຺ທນາ’’ຕິ, ຕເມຕ຺ຖານຘິປ຺ເປຕໍ ທູຣໂຕ ວນ຺ທເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ປຓມນາ ອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓກຣປຸຏສມາໂຍໂຄ. ‘‘ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ກາຍປຓາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ມມ ສຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິອາທິນາ ປນ ວຈີປຓາໂມ, ຕທຸຠຍປຸເຣຈຣານຸຈຣວເສນ ມໂນປຓາໂມຕິ. ກາມໍ ສພ຺ພາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຣູປາວ, ຕຖາປິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິ ອຠິຊາຕິ ອຠິນິກ຺ຂມນ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ປຏິ. ມ. ໓.໓໐) ຍມກປາຏິຫາຣິຍເທໂວໂຣຫນານິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ສຸປາກຏານິ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕານິເຍເວຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຏານິ.

ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕາທິໂສຕິ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ຕເທວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຠິສທ຺ໂທ ປຘານວເສນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີໂຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນກິຣິຍາປກາຣສ຺ສ ທີປນໂຕ, ເຕນ ປໂຍຄໂຕ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ສມານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານວເສນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ຠຄວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ໂທ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ກຖເມຕ຺ຖ ຕໍປໂຍຄໂຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສິຍາຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖສທ຺ທປໂຍເຄສຸ ຫິ ອຕ຺ຖປໂຍໂຄເຍວ ປຘາໂນຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທປໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອຠິສທ຺ທປໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ ມາຕຸວິສເຍ, ມາຕຸຍາ ວາ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ, ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ, ສາມິວຈນສ຺ສ ວາ ປສງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໂຊຕເກນ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີເຍນ ອຠິສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ສາມິອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຸວິສເຍ, ມາຕຸ ສມ຺ພນ຺ຘີ ວາ ສາຘຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຠຄວໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘີ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເທວທຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ສາຘຸສທ຺ໂທ ວິຍ ອຸຄ຺ຄຕສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກລ຺ຍາໂຓຕິ ຠທ຺ທໂກ. ກລ຺ຍາຓຠາໂວ ຈສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຄຸຓວິສຍຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ, ກລ຺ຍາເຓຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິສຍຕາ ເຫຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄໂມ, ກລ຺ຍາຓຄຸຓວິສຍຕາຍ ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ປຣິຍາຍວຈເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສຏ຺ຐຄຸຓວິສຍຕາ ເອວ ຫິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ເສຏ຺ຐຕາ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙) ວິຍ. ‘‘ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ຄຸຓານໍ ສໍກິຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ທນີຍໂຕ ຈ ວຓ຺ໂຓເຍວ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ວຓ຺ໂຓ ເອວ ຫິ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ຕິ, ສທ຺ທນີຍໂຕ ສທ຺ໂທຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ຫິ ສທ຺ທສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ອຸຬາຣສທ຺ທາ ອິສໂຍ, ຄຸຓວນ຺ໂຕ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ. ກິຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຖຸຕິໂຆໂສ’’ຕິ ອິມິນາ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຖຸຕິປຣິຍາໂຍ ກິຕ຺ຕນມຠິຕ຺ຖວນໍ ກິຕ຺ຕີຕິ. ຖຸຕິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ໂຆໂສ ຖຸຕິໂຆໂສ, ອຠິຕ຺ຖວຸທາຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສທ຺ໂທ ອຠິຠວເນ, ອຠິຠວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິພ຺ຍາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິນ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທານໍ ສມ຺ພຊ຺ຌນໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານມຕິເທໂວ ສກ຺ການມຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານມຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ໂສ ຠຄວາ. ຍໍ ຕໍ-ສທ຺ທາ ຫິ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘາ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິທມາທິປທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໖; ຈູຬນິ. ໒). ປຣໂຕ ປນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທໍ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິປິສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣີຍນ຺ຕິ, ເອວມິຘ ພຸທ຺ຘຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເກນາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ເຍ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ປາກຏາ ປຎ຺ຎາຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຕ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິປີ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ເຕສໍ ນານປ຺ປກາຣຕາທີປນໂຕ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ, ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຈ ເນສໍ ນານປ຺ປກາຣຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕານິ ຈ ຄຸຓສລ຺ລກ຺ຂຓກາຣຓານິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນານໍ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິການໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສໍກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຣູເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕ ຍສ຺ສ ສໍກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຕິວິຍ ປສາໂທ ໂຫຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣຕ຺ຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ. ອຣານນ຺ຕິ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ. ຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາທີນນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ປູຊາ ວິເສສານຎ຺ຈ. ຣຫາຠາວາຕິ ຈກ຺ຂຸຣຫາທີນມຠາວໂຕ. ຣໂຫປາປກຣຓາຠາໂວ ຫິ ປທມນຕິກ຺ກມ຺ມ ຣຫາຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຕໂຕຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓). ຍຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ, ເອວໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໒໔) ເນສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ຊີວໂກ ພຫຸໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ສຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຕາຍ ຈ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຄຕກຖໍກໂຖ, ສຕ຺ຖຸຄຸຓກຖເນ ຈ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເອວ ອາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊີວໂກ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສາມຕ຺ຖິຍຕ຺ຖມາຫ. ຖາໂມ ເທສນາຎາຓເມວ, ພລໍ ປນ ທສພລຎາຓໍ. ວິສ຺ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກປທໍ, ອນາສງ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍາຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈປກາຣາຍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏໍ ອໂຫສິ ກຕາຘິກາຣຠາວໂຕ. ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍວເສນ ຫິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຄຸຓສຣີຣໍ ຂຕູປຫຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປເນສ ຊີວກເມວ ຄມນສຊ຺ຊາຍ ອາຓາເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມາຍາ’’ຕິອາທິ.

໑໕໘. ‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ອຸຕ຺ຕມຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ອປ຺ປສທ຺ທຕາປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສ຺ສຍານຣຖຍານານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິຍາເນສຸ ຈ ນິພ຺ພິເສວນເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິນິໂຍປິ ກປ຺ປາເປສິ. ປທານຸປທນ຺ຕິ ປທມນຸຄຕໍ ປທໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິຍານສ຺ສ ປເທ ເຕສໍ ປທໍ ກຕ຺ວາ, ປທສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປທວຬຎ຺ເຊ. ນິພ຺ພຸຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພກິເລສທຣຖວູປສມສ຺ສ. ນິພ຺ພຸເຕເຫວາຕິ ອປ຺ປສທ຺ທຕາຍ ສທ຺ທສງ຺ໂຂຠນວູປສເມເຫວ.

ກເຣຓູຕິ ຫຕ຺ຖິນິປຣິຍາຍວຈນໍ. ກຓຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕີຕິ ຫິ ກເຣຓຸ, ກໂຣວ ຍສ຺ສາ, ນ ທີໂຆ ທນ຺ໂຕຕິ ວາ ກເຣຓຸ, ‘‘ກເຣຓຸກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ. ອາໂຣຫນສຊ຺ຊນໍ ກຸຖາທີນໍ ພນ຺ຘນເມວ. ໂອປວຍ຺ຫນ຺ຕິ ຣາຊານມຸປວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂອປຄຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຣາຊານມຸປຄູຫິຕຸໍ ໂຄປິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອວໍ ກິຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ປຓ຺ຑິຕຠາວວິຠາວນໍ. ກຖາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ລທ຺ໂຘກາສຠາເວນ ຘມ຺ມກຖາ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາສນ຺ນຈາຣີຠາເວນ ຫຕ຺ຖິນີສຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສຊ຺ຊາປິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໘) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິສານໍ ຠຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຸຂໍ ອິຕ຺ຖິປຣິວຸໂຕ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປນ ອາຈຣິເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຣຎ຺ໂຎ ປເຣສໍ ທູຣຸປສງ຺ກມນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາ ປຸຣິສເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ກາຣິຕາ. ຫຕ຺ຖິນິກາສຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ເອວ ຫຕ຺ຖິນິກາ. ‘‘ປຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖິນິຍາ ສຕານີ’’ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ ອີທິເສສຸ ປຈ຺ຉິມປທສ຺ສ ສມາສສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ. ກສ຺ສຈິເທວາຕິ ສນ຺ນິປຕິເຕ ມຫາຊເນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເອວ, ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອາຍຕິໍ ມຄ຺ຄຜລານມຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ປຏິເວເທສີຕິ ຎາເປສິ. ອຸປຈາຣວຈນນ຺ຕິ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ ເຕເນວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິໂຍສານໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເທວ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ອິມິນາເຍວ ຫິ ຕທຕ຺ຖປຣິໂຍສານໍ. ມຎ຺ຎສີຕິ ປກຕິຍາວ ຊານາສິ. ຕເທວາຕິ ຄມນາຄມນເມວ. ຍທິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ຄຈ຺ຉ, ອຖ ນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ມາ ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໙. ປາຏິເອກ຺ກາເຍວ ສນ຺ຘິວເສນ ປຈ຺ເຈກາ. ‘‘ມຫຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປເທ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຕາ’’ຕິ. ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫຎ຺ຈໍ. ນ ເກວລໍ ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕວເສເນວ ປາໂຐ, ອຖ ໂຂ ອາກາຣນ຺ຕວເສນາປີຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຈ຺ຈາຕິປິ ປາຬີ’’ຕິ. ຍຖາ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຂຕ຺ຍາ’’ຕິ, ເອວໍ ‘‘ມຫຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຫຕ຺ຍາ. ປຸນ ຈ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫຈ຺ຈາຕິ ສນ຺ຘິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ. ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວິປລ຺ລາໂສ ລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍ. ວິເສສນຎ຺ຫິ ຠິຍ຺ໂຍ ວິເສສ຺ຍລິງ຺ຄາທິຄາຫກໍ. ຕິໂຍຊນສຕານນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑລານໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາຣຏ຺ຐານໍ ອິສ຺ສຣິຍສິຣີຕິ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐານມາຘິປຈ຺ຈມາຫ. ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ. ປຏິມຸກ຺ກເວຐນານີຕິ ອາພນ຺ຘສິໂຣເວຐນານິ. ອາສຕ຺ຕຂຄ຺ຄານີຕິ ອໍເສ ໂອລມ຺ພນວເສນ ສນ຺ນທ຺ຘາສີນິ. ມຓິທຓ຺ຑໂຕມເຣຕິ ມຓິທຓ຺ຑງ຺ກຸເສ.

‘‘ອປຣາປີ’’ຕິອາທິນາ ປທສາ ປຣິວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຂຸຊ຺ຊວາມນກາ ເວສວເສນ, ກິຣາຕສວຣອນ຺ຘກາທໂຍ ຊາຕິວເສນ ຕາສໍ ປຣິຈາຣກິນິໂຍ ທສ຺ສິຕາ. ວິສ຺ສາສິກປຸຣິສາຕິ ວສ຺ສວເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓເມເຕສນ຺ຕິ ມຫາມຕ຺ຕາ, ມຫານຸຠາວາ ຣາຊາມຈ຺ຈາ. ວິຊ຺ຊາຘຣຕຣຸຓາ ວິຍາຕິ ມນ຺ຕານຸຠາເວນ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ ວິຊ຺ຊາຘຣກຸມາຣກາ ວິຍ. ຣຏ຺ຐິຍປຸຕ຺ຕາຕິ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ. ຣຏ຺ເຐ ປຣິຈຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ລຸທ຺ທກາ ຣຏ຺ຐິຍາ, ເຕສໍ ນານາວຸຘປຣິຈຍຕາຍ ຣາຊຠຏຠູຕາ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນ຺ຕຣຣຏ຺ຐໂຠຊການໍ ວາ ປຸຕ຺ຕາ ຣຏ຺ຐິຍປຸຕ຺ຕາ, ຂຕ຺ຕິຍາ ໂຠຊຣາຊາໂນ. ‘‘ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕຸ ເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໕໙) ວຸຕ຺ໂຕ ໂຠຊສທ຺ໂທ ໂຠຊກວາຈໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ປສາເຣຕ຺ວາ. ຊຍສທ຺ທນ຺ຕິ ‘‘ຊຍຕຸ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິຊຍປຏິພທ຺ຘໍ ສທ຺ທໍ. ຘນຸປນ຺ຕິປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ຘນຸປນ຺ຕິປຣິວາໂຣ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໍຄາຫກວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫຕ຺ຖິຆຏາຕິ ຫຕ຺ຖິສມູຫາ. ປຫຣມານາຕິ ຜຸສມານາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏນາຕິ ອວິຈ຺ເຉທຄມເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘາ. ເສຓິໂຍຕິ ຄນ຺ຘິກເສຓີທຸສ຺ສິກເສຓີອາທໂຍ ‘‘ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວາ ສງ຺ຆໍ ວາ ຄຓໍ ວາ ປູຄໍ ວາ ເສຓິໍ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ກປ຺ປາ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໘໒) ວິຍ. ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ອກ຺ໂຂຠິຓີ ເສນິໂຍ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ອເນເກສຸປິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ທິຏ຺ໂຐ. ອເນກສງ຺ຂ຺ຍາ ຈ ເສນາ ເຫຏ຺ຐາ ຄຓິຕາຕິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຕທາ ສພ຺ພາວຸຘໂຕ ສໂຣວ ທູຣຄາມີຕິ ກຕ຺ວາ ສຣປຕນາຕິກ຺ກມປ຺ປມາເຓນ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສໍ ສໍວິທຫຕິ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ.

ສຍໍ ຠາຍນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ຠຍໍ ຍຖາ ຕຖາ ຠາຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຠາຍິຕພ຺ເພ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ‘‘ຠາຍິຕພ຺ພມິທ’’ນ຺ຕິ ຠາຍິຕພ຺ພາກາເຣນ ຕີຣຓໂຕ ຎາຓໍ ຠຍໍ ຠຍໂຕ ຕີເຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໕໑) ‘‘ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ປນ ຠາຍຕິ, ນ ຠາຍຕີຕິ? ນ ຠາຍຕິ. ຕຎ຺ຫິ ‘ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອນາຄຕາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ຕີຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຠາຍນຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠຍໍ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠາຍນເຫຕຸຏ຺ເຐນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ຠຍໍ ປາປໂຕ ຠາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠຍານກນ຺ຕິ ຠາຍນາກາໂຣ. ເຕປີຕິ ທີຆາຍຸກາ ເທວາປິ. ຘມ຺ມເທສນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປນ຺ນຣສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຂີຓາສວເທເວ ຕທຎ຺ເຎສໍ ວເສນ ພາຫຸລ຺ລໂຕ. ຂີຓາສວຕ຺ຕາ ຫິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກາມໍ ສີໂຫປມສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໓) ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ປກຣຓານຸຣູປໂຕ ຎາຓຠຍເມວ ຄຫິຕໍ. ສໍເວຄນ຺ຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນໍ. ຠາຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠຍເມວ ຠີມຠາເວນ ເຠຣວນ຺ຕິ ຠຍເຠຣວໍ, ຠີຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ເອຕໍ ນຣໍ ຕໍ ຠຍເຠຣວໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ນູນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ປາປໂຕ ຠາຍນໂຕ ອຸຕ຺ຣາສນໂຕ ຠີຣຸໍ ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສູຣນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປກຣເຓ ສູຣໍ ປຄພ຺ຠຘໍສິນໍ ນ ຫິ ປສໍສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຍາ ຫິ ສນ຺ໂຕ ນ ກໂຣນ຺ຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຍາຕິ ປາປຸຕ຺ຣາສໂຕ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉມ຺ຠິຕສ຺ສາຕິ ຖມ຺ຠິຕສ຺ສ, ຖ-ກາຣສ຺ສ ຉ-ກາຣາເທໂສ. ຕທຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສກລສຣີຣຈລນ’’ນ຺ຕິ, ຠຍວເສນ ສກລກາຍປກມ຺ປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຍ຺ໂຍຘນໍ ສມ຺ປຫາໂຣ.

ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິອາທິ ເຕສມຘິປ຺ປາຍວິວຣຓໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ມຫາທ຺ວາເຣ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຂຸທ຺ທກທ຺ວາຣານິ. ‘‘ຕທາ’’ຕິອາທິນາ ອກາຣຓຠາເວ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ສກວາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຊີວໂກ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ອາສງ຺ກນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອສ຺ສາຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸຣຎ຺ໂຎ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອນຠິຣໂຕ. ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠາຍິຕ຺ວາຕິ ຠາຍນເຫຕຸ. ຕສ຺ສາຕິ ຊີວກສ຺ສ. ສມ຺ມສທ຺ໂທ ສມານຕ຺ໂຖ, ສມານຠາໂວ ຈ ວເຍນາຕິ ອາຫ ‘‘ວຍສ຺ສາຠິລາໂປ’’ຕິ. ວເຍນ ສມາໂນ ວຍສ຺ໂສ ຍຖາ ‘‘ເອກຣາຊາ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໗). ສມານສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ສາເທສມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ເຕນ ອຠິລາໂປ ອາລປນໍ ຕຖາ, ຣຸຬ຺ຫີນິທ຺ເທໂສ ເອສ, ‘‘ມາຣິສາ’’ຕິ ອາລປນມິວ. ຍຖາ ຫິ ມາຣິສາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຠິລາໂປ ສທຸກ຺ເຂປິ ເນຣຍິເກ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍທາ ໂຂ ເຕ ມາຣິສ ສງ຺ກຸນາ ສງ຺ກຸ ຫທເຍ ສມາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ, (ມ. ນິ. ໑.໕໑໒) ເອວໍ ໂຍ ໂກຈິ ສຫາໂຍ ອສມານວໂຍປິ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍາຠິລາໂປ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ກຈ຺ຈິ ນ ວຎ຺ເຈສີຕິ ປາຬິຍາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ປລມ຺ເຠສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອິຘ ປຣິກປ຺ປຕ຺ໂຖວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວິປ຺ປລມ຺ເຠຍ຺ຍາສີ’’ຕິ, ນ ປໂລເຠຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖາຍ ສລ຺ລາໂປ, ໂສ ເອວ ນິຄ຺ໂຆໂສ ຕຖາ.

ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາເຕນ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ‘‘ນ ຕໍ ເທວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຸຣິຕວເສນິທມາເມຑິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຣມາໂນວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ອຠິກ຺ກມ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາຣາຊ ໂຈຣພລໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສາມຎ຺ຎຜລປຸຈ຺ຉາວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ອຍໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐໂກກາໂສ ນາຄສ຺ສ ຠູມິ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວໂຕ ເຕໂຊຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣໍ ຜຣິ ຍຖາ ຕໍ ໂສຓທຓ຺ຑສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕວນສຓ຺ຑຄຕສ຺ສ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘໍ ສຣິຕ຺ວາ ມຫາຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ ອິທໍ ເສທມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ກາຣຓທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໂຕ ເສທມຸຎ຺ຈນໍ ສມ຺ຠວຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິເຫຕຸຠາວໂຕ.

ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນເຍວ. ຕທຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິນາ. ອຠິມາເຣຕິ ຘນຸຄ຺ຄເຫ. ຘນປາລນ຺ຕິ ນາຬາຄິຣິໍ. ໂສ ຫິ ຕທາ ນາຄເຣຫິ ປູຊິຕຘນຣາສິໂນ ລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ຘນປາໂລ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ນ ເກວລໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປກຕິຍາປິ ຠຄວາ ສຎ຺ຎາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາກິຓ຺ຓວຣລກ຺ຂໂຓຕິ ພຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິໂຕຕິ ອສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊເນ (ຊິນາລງ຺ກາຣຏີກາຍ ວິຊາຕມງ຺ຄລວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ). ຉພ຺ພຓ຺ຓາຫິ ຣສ຺ມີຫີຕິ ຕທາ ວຕ຺ຕມານາ ຣສ຺ມິໂຍ. ອິສ຺ສຣິຍລີຬາຍາຕິ ອິສ຺ສຣິຍວິລາເສນ. ນນຸ ຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອິສ຺ສຣິຍລີລາຍ ປຸຈ຺ຉາ ອຄາຣໂວເຍວ ສິຍາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ປກຕິ ເຫສາ’’ຕິອາທິມາຫ, ປກຕິຍາ ປຸຈ຺ຉນໂຕ ນ ອຄາຣໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຸເຣ ກເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິວາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໑໖໑. ເຍນ, ເຕນາຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ, ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຍນ ມຓ຺ຑລສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ, ເຕນູປສງ຺ກມີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ອຸປຄມນເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຄໂຕ’’ຕິ. ອນຸຈ຺ຉວິເກ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິກາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ. ໂກ ປເນສ ອນຸຈ຺ຉວິກປເທໂສ ນາມ? ອຕິທູຣຕາທິຉນິສຊ຺ຊໂທສວິຣຫິໂຕ ປເທໂສ, ນປຈ຺ຉຕາທິອຏ຺ຐນິສຊ຺ຊໂທສວິຣຫິໂຕ ວາ. ຍຖາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ –

‘‘ນ ປຈ຺ຉໂຕ ນ ປຸຣໂຕ, ນາປິ ອາສນ຺ນທູຣໂຕ;

ນ ກຈ຺ເຉ ໂນ ປຏິວາເຕ, ນ ຈາປິ ໂອນຕຸນ຺ນເຕ;

ອິເມ ໂທເສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ອຫູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐວຓ຺ຓນາ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໑);

ຕທາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ພ຺ຍາປິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວິຈ຺ຉາວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໂຕ…ເປ… ເມວາ’’ຕິ, ຍໂຕ ຍໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ເຖນ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ກຸກຕຠາໂວ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ອສຎ຺ຎໂມ, ອສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຣິຍາ ຈ. ຕຖາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປເນ, ເຕນ ຕທຎ຺ໂຎປິ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິອສຎ຺ຎໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຠາວິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຈກ຺ຂຸອສໍຍໂມ ສພ຺ພປຐໂມ ທຸນ຺ນິວາຣິໂຕ ຈາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປ຺ປສນ຺ນຣຫທມິວາຕິ ອນາວິໂລທກສຣມິວ. ເຍເນຕຣຫິ…ເປ… ອິມິນາ ເມ…ເປ… ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ທກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກ-ວາຈສິເກນ ອຸປສເມນ ລທ຺ເຘນ ມານສິໂກປິ ອຸປສໂມ ອນຸມານໂຕ ລທ຺ໂຘ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມານສິເກນ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລູປສເມນາຕິ ສີລສຎ຺ຎເມນ. ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ໂລກປກຕິຍາ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ທຸລ຺ລຠຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ.

ອຸປສມນ຺ຕິ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ສໍຍມໍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຖາ ອິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕິ ອຍ຺ຍໂກ, ອຸທຍຠທ຺ໂທ ວາ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ຕທຕ຺ຖ-ສມຕ຺ຖນໍ. ຆາເຕສ຺ສຕິເຍວາຕິ ຕໍກາລາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຆາເຕສີ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສມ຺ປຕິເປກ຺ຂວຈນໍ. ປຎ຺ຈປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ປຎ຺ຈຣາຊປຣິວຏ຺ໂຏ.

ກສ຺ມາ ເອວມາຫ, ນນຸ ຠຄວນ຺ຕມຸທ຺ທິສ຺ສ ຣາຊາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຈີເຠເທຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸທານວຈີເຠເທ. ຕຸຓ຺ຫີ ນິຣໂວຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຈິຕ຺ຕຊານນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຍໍ…ເປ… ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຈນານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸທານວຈນານນ຺ຕຣໍ. ເຍນາຕິ ຍຕ຺ຖ ປເທເສ, ເຍນ ວາ ໂສຕປເຖນ. ເຍນ ເປມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫເມສ ນໂຍ.

ກຕາປຣາຘສ຺ສ ອາລປນໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຄມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ ມຫາຣາຊ ຍຖາເປມ’’ນ຺ຕິ ວຈນນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວາ ຕທາ ຕທຕ຺ຖທີປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ມຘຸຣວຈນມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກມ຺ປິ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຍຖາ ໂສຕູນໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ເທເສຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ຕນ຺ຕິປທໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສຎ຺ເຎວ ອຕ຺ໂຖປິ ຠາສິໂຕ’’ຕິ. ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມຠາວາທິສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໓໘, ໑໖໒) –

‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທີ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ, ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ, ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ? ອຣຫາ ລາເຠປິ ຕາທີ, ອລາເຠປິ, ຍເສປິ, ອຍເສປິ, ປສໍສາຍປິ, ນິນ຺ທາຍປິ, ສຸເຂປິ, ທຸກ຺ເຂປິ ຕາທີ, ເອກໍ ເຈ ພາຫໍ ຄນ຺ເຘນ ລິມ຺ເປຍ຺ຍຸໍ, ເອກໍ ເຈ ພາຫໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອມຸສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອມຸສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິ ປຏິຆໍ, ອນຸນຍປຏິຆວິປ຺ປຫີໂນ, ອຸຄ຺ຆາຕິນິຆາຕິວີຕິວຕ຺ໂຕ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຣຫາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ? ອຣຫໂຕ…ເປ… ຖມ຺ໂຠ, ສາຣມ຺ໂຠ, ມາໂນ, ອຕິມາໂນ, ມໂທ, ປມາໂທ, ສພ຺ເພ ກິເລສາ, ສພ຺ເພ ທຸຈ຺ຈຣິຕາ, ສພ຺ເພ ທຣຖາ, ສພ຺ເພ ປຣິຬາຫາ, ສພ຺ເພ ສນ຺ຕາປາ, ສພ຺ພາ ກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣາ ຈຕ຺ຕາ ວນ຺ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ປຫີນາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາ, ເອວໍ ອຣຫາ ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ? ອຣຫາ ກາໂມຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ຠໂວຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ທິຏ຺ໂຐຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ອວິຊ຺ໂຊຆໍ ຕິຓ຺ໂຓ, ສພ຺ພໍ ສໍສາຣປຖໍ ຕິຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ວີຕິວຕ຺ໂຕ, ໂສ ວຸຏ຺ຐວາໂສ ຈິຓ຺ຓຈຣໂຓ ຊາຕິມຣຓສງ຺ຂໂຍ, ຊາຕິມຣຓສໍສາໂຣ (ມຫານິ. ໓໘) ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ, ເອວໍ ອຣຫາ ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ? ອຣຫໂຕ ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ສຸວິມຸຕ຺ຕໍ, ໂທສາ, ໂມຫາ, ໂກຘາ, ອຸປນາຫາ, ມກ຺ຂາ, ປຬາສາ, ອິສ຺ສາຍ, ມຈ຺ຉຣິຍາ, ມາຍາຍ, ສາເຐຍ຺ຍາ, ຖມ຺ຠາ, ສາຣມ຺ຠາ, ມານາ, ອຕິມານາ, ມທາ, ປມາທາ, ສພ຺ພກິເລເສຫິ, ສພ຺ພທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ, ສພ຺ພທຣເຖຫິ, ສພ຺ພປຣິຬາເຫຫິ, ສພ຺ພສນ຺ຕາເປຫິ, ສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ສຸວິມຸຕ຺ຕໍ; ເອວໍ ອຣຫາ ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ.

ກຖໍ ອຣຫາ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ? ອຣຫາ ‘ສີເລ ສຕິ ສີລວາ’ຕິ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ, ‘ສທ຺ຘາຍ ສຕິ ສທ຺ໂຘ’ຕິ, ‘ວີຣິເຍ ສຕິ ວີຣິຍວາ’ຕິ, ‘ສຕິຍາ ສຕິ ສຕິມາ’ຕິ, ‘ສມາຘິມ຺ຫິ ສຕິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ, ‘ປຎ຺ຎາຍ ສຕິ ປຎ຺ຎວາ’ຕິ, ‘ວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ເຕວິຊ຺ໂຊ’ຕິ, ‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ສຕິ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’ຕິ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ, ເອວໍ ອຣຫາ ຕໍນິທ຺ເທສາ ຕາທີ’’ຕິ.

ຠຄວາ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕາທີນມຕິສໂຍ ຕາທີ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ອິຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ຕຖາຄໂຕ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຕາທີເຍວ ຕາທີ, ຕມ຺ຫາ ຈ ປນ ຕາທິມ຺ຫາ ອຎ຺ໂຎ ຕາທີ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔). ອຖ ວາ ປຎ຺ຈວິຘາຣິຍິທ຺ຘິສິທ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທິລກ຺ຂເຓ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ –

‘‘ກຕມາ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ປຏິກູເລ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ອປ຺ປຏິກູເລ ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ປຏິກູເລ ຈ ອປ຺ປຏິກູເລ ຈ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ອປ຺ປຏິກູເລ ຈ ປຏິກູເລ ຈ ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ປຏິກູລສຎ຺ຎີ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ ‘ປຏິກູເລ ຈ ອປ຺ປຏິກູເລ ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫເຣຍ຺ຍໍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’ຕິ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໗).

ພຫິທ຺ຘາຕິ ສາສນໂຕ ພຫິສມເຍ.

໑໖໒. ເອສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວນ຺ທນາກາໂຣ. ຕມຕ຺ຖໍ ໂລກສິທ຺ຘາຍ ອຸປມາຍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຣາຊານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອກາສນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ.

ນ ເມ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນາຍ ທສ຺ສນໍ. ‘‘ຍທິ ອາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຫິ ເອສ ອຕ຺ໂຖ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໍ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ນໂຍ. ‘‘ຍໍ ອາກງ຺ຂສິ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕິ. ອສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍທິ ‘‘ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ນ ວທນ຺ຕິ, ອຖ ກຖໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປເທສຎາເຓເຍວ ຐິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວທນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ອາຄຕານິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍກ຺ຂນຣິນ຺ທເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ໂອກາສກຣຓໍ, ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ນຣິນ຺ທານໍ, ‘‘ປຸຈ຺ຉ ວາສວາ’’ຕິອາທິ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ, ‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ສມຓານໍ, ‘‘ພາວຣິສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ, ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມໍ ສຠິຍາ’’ຕິອາທິ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ໂອກາສກຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວາສວາຕິ ເທວານມິນ຺ທາລປນໍ. ຕເທຕຎ຺ຫິ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ. ມນສິຈ຺ຉສີຕິ ມນສາ ອິຈ຺ຉສິ.

ກຕາວກາສາຕິ ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ກໂຕກາສາ, ຕສ຺ມາ ພາວຣິສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຊິຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເສສານໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພໍ ສໍສຍໍ ຍຖາ ມນສາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຖາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ ປຸຈ຺ຉຖາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພາວຣິສ຺ສ ສໍສຍໍ ມນສາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ສໍສຍໍ ມນສາ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຖາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພາວຣີ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສໍສຍໍ ມນສາວ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາຓາເປສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອນາວຣຓທສ຺ສາວີ, ຍທິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ;

ມນສາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປຎ຺ເຫ, ວາຈາຍ ວິສ຺ສເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໑໑);

ຕເທຕໍ ປາຣາຍນວຄ຺ເຄ. ຕຖາ ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມໍ ສຠິຍາ’’ຕິອາທິປິ.

ພຸທ຺ຘຠູມິນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຏ຺ຐານໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ. ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປາຣມີສມ຺ຠຣຓຎາຓໍ, ຠູມິສທ຺ໂທ ວາ ອວຕ຺ຖາວາຈໂກ, ພຸທ຺ຘາວຕ຺ຖໍ, ໂພຘິສຕ຺ຕາວຕ຺ຖາຍນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຕນເຍນ ຫິ ປວຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອວຕ຺ຖາເຍວ ຕໍ ຕທາກາຣນິສ຺ສິຕາ.

ໂຍ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ປເທສຎາເຓ ຐິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສິ, ຕສ຺ສ ຕເທວ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎ ປຎ຺ຫານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ສຣຠງ຺ຄມາລປນ຺ຕິ. ວິຍາກໂຣຫີຕິ ພ຺ຍາກໂຣຫິ. ສາຘຸຣູປາຕິ ສາຘຸສຠາວາ. ຘມ຺ໂມຕິ ສນນ຺ຕໂນ ປເວຓີຘມ຺ໂມ. ຍນ຺ຕິ ອາຄມນກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ວິຍາກໂຣຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສີລປຎ຺ຎາທີຫິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຄຣຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ຠາໂຣຕິ ສໍສຍຸປຈ຺ເຉທນສງ຺ຂາໂຕ ເອໂສ ຠາໂຣ, ອາຄໂຕ ຠາໂຣ ຕຍາ ອວສ຺ສໍ ວຫິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຍາ ກຕາວກາສາ ໂຠນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕຸ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອຫຎ຺ຫິ ຕໍ ຕໍ ໂວ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສໍ ຎຕ຺ວາ ສຍໍ ໂລກມິມໍ, ປຣຎ຺ຈາຕິ. ສຍນ຺ຕິ ຈ ສຍເມວ ປຣູປເທເສນ ວິນາ. ເອວໍ ສຣຠງ຺ຄກາເລ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຎ຺ຫານນ຺ຕິ ຘມ຺ມຍາຄປຎ຺ຫານໍ. ອນ຺ຕກຣນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐານກຣໍ. ສຸຈິຣເຕນາຕິ ເອວໍ ນາມເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ. ປຸຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ. ຊາຕິຍາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ, ‘‘ວິຊາຕິຍາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປໍສຸໍ ກີຬນ຺ໂຕ ສມ຺ຠວກຸມາໂຣ ນິສິນ຺ໂນວ ຫຸຕ຺ວາ ປວາເຣສີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍຖາປິ ກຸສໂລ ຕຖາຕິ ຍຖາ ສພ຺ພຘມ຺ມກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ມວິທູ ພຸທ຺ໂຘ ຊານາຕິ ກເຖຕິ, ຕຖາ ເຕ ອຫມກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເຍນ ຍສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ). ຊານນາ ເຈຕ຺ຖ ກຖນາ. ຍຖາ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍນ. ຣາຊາ ຈ ໂຂ ຕໍ ຍທິ ກາຫຕິ ວາ, ນ ວາຕິ ໂຍ ຕໍ ອິຘ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ເປເສສິ, ໂສ ໂກຣພ຺ຍຣາຊາ ຕໍ ຕຍາ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ, ຕຍາ ວາ ປຸຏ຺ເຐນ ມຍາ ອກ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ ຍທິ ກໂຣຕຸ ວາ, ນ ວາ ກໂຣຕຸ, ອຫໍ ປນ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເຕ ອກ຺ຂິສ຺ສໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ –

‘‘ຣາຊາ ຈ ໂຂ ຕນ຺ຕິ ອຫໍ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ຍຖາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ຊານາຕິ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ອກ຺ຂິສ຺ສໍ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຣາຊາ ຍຖາ ຊານາຕິ, ຕຖາ ຍທິ ກຣິສ຺ສຕິ ວາ, ນ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕສ຺ເສເວຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໑໖.໑໗໒) –

ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍທ຺ວຍສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໖໓. ສິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປາຍຕນໍ ອາຍຕນສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ອປິຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ສິປ຺ປຎ຺ຈ ຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ, ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ວາ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ສິປ຺ປາຍຕນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ເອໂກວ ນິປາໂຕ, ນິປາຕສມຸທາໂຍ ວາ. ຕສ຺ສ ເຕ ກຕເມຕິ ອິຘ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຕເມ ປນ ເຕ’’ຕິ. ອິເມ ກຕເມຕິປິ ປຈ຺ເຈກມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອິທຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາເປກ຺ຂນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສິປ຺ປາຍຕນິກາ ກຕເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີ’’ຕິ ຫິ ສາຘາຣຓໂຕ ສິປ຺ປານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຕໍຕໍສິປ຺ປູປຊີວິໂນວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປປຎ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕຸກາມຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕານິ ຕາວ ສິປ຺ປາຍຕນານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍຕໍສິປ຺ປູປຊີວິໂນປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ ເຕສເມເວຕ຺ຖ ປຘານໂຕ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກຖາປປຎ຺ໂຈ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປປຎ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສິປ຺ປູປຊີວີຫິ ຕໍຕໍສິປ຺ປາຍຕນານິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ຖາໂຣຫາຕິອາທີຫິ ເຍ ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ສິປ຺ປໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ສິປ຺ປູປຊີວິໂນ.

ຫຕ຺ຖິມາໂຣຫນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ, ຫຕ຺ຖາຣຸຬ຺ຫໂຍຘາ. ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫາປຍນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ, ຫຕ຺ຖາຈຣິຍ ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາທໂຍ. ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖິໂນ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິຘາຍນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ເປເຕສໍ ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍາ ນາມ ເຍ ຫຕ຺ຖິໂນ, ຫຕ຺ຖາໂຣຫການຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປກາ. ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊາ ນາມ ຫຕ຺ຖິຠິສກ຺ກາ. ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ ນາມ ຫຕ຺ຖີນໍ ປາທຣກ຺ຂກາ. ຫຕ຺ຖິໍ ມຓ຺ຑຍນ຺ຕິ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖິມຓ຺ຑາ, ເຕເຍວ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ, ຫຕ຺ຖິໍ ມິເນນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ວິທຫເນນ ຫິໍສນ຺ຕີຕິ ວາ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຕ຺ຖີນໍ ຍວປທາຍກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສ຺ສາໂຣຫາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຸທ຺ຘເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ. ຣເຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຣຖິກາ. ຣຖຣກ຺ຂາ ນາມ ຣຖສ຺ສ ອາຓິຣກ຺ຂກາ. ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ອິສ຺ສາສາ, ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ຘນຸສິປ຺ປສິກ຺ຂາປກາ ຘນ຺ວາຈຣິຍາ.

ເຈເລນ ເຈລປຏາກາຍ ຍຸທ຺ເຘ ອກນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈລກາ, ຊຍທ຺ຘຊຄາຫກາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຍຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ. ຊຍຘຊນ຺ຕິ ຊຍນຕ຺ຖໍ, ຊຍກາເລ ວາ ປຄ຺ຄຫິຕຘຊໍ. ປຸຣໂຕຕິ ເສນາຍ ປຸພ຺ເພ. ຍຖາ ຕຖາ ຐິເຕ ເສນິເກ ພ຺ຍູຫວິຈາຣຓວເສນ ຕໂຕ ຕໂຕ ຈລຍນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາເລນ຺ຕີຕິ ຈລກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິ. ສກຸຓຄ຺ຆິອາທໂຍ ວິຍ ມໍສປິຓ຺ຑໍ ປຣເສນາສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ປິຓ຺ຑໍ ສາຫສິກຕາຍ ເຉຕ຺ວາ ເຉຕ຺ວາ ທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ສາຫສໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສາຫສິກາ, ເຕເຍວ ມຫາໂຍຘາ. ປິຓ຺ຑມິວາຕິ ຕາລຜລປິຓ຺ຑມິວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ມໍສປິຓ຺ຑມິວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໓) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປິຓ຺ເຑ ຊນສມູຫສງ຺ຂາເຕ ສມ຺ມທ຺ເທ ທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາ, ທຍ-ສທ຺ໂທ ຄຕິຍໍ, ອຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ທ-ກາຣາຄເມນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ.

ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄຕາຕິ ສງ຺ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຊວປຣກ຺ກມາທິວເສນ ອຕິວິຍ ອຸຄ຺ຄຕາ. ຕເທວາຕິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕເມວ ສີສໍ ວາ ອາວຸຘໍ ວາ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ວີຣສູຣຠາເວນ ອສຊ຺ຊມານາ ປຣເສນມນຸປວິສນ຺ຕິ. ຖາມຊວພລປຣກ຺ກມາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານາຄສທິສຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖິອາທີສຸປີ’’ຕິອາທິ. ເອກນ຺ຕສູຣາຕິ ເອກຈຣສູຣາ ອນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິໂຕ, ສູຣຠາເວນ ເອກາກິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຊາລິກາຕິ ສວມ຺ມິກາ. ສນ຺ນາໂຫ ກງ຺ກໂຏ ວມ຺ມໍ ກວໂຈ ອຸຣຈ຺ຉໂທ ຊາລິກາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ສຈມ຺ມິກາຕິ ຊາລິກາ ວິຍ ສຣີຣປຣິຕ຺ຕາເຓນ ຈມ຺ເມນ ສຈມ຺ມິກາ. ຈມ຺ມກຎ຺ຈຸກນ຺ຕິ ຈມ຺ມມຍກຎ຺ຈຸກໍ. ປວິສິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຣປຣິຕ຺ຕາຓໍ ຈມ຺ມນ຺ຕິ ຈມ຺ມປຏິສິພ຺ພິຕໍ ເຈລກໍ, ຈມ຺ມມຍໍ ວາ ຜລກໍ. ພລວສິເນຫາຕິ ສາມິນິ ອຕິສຍເປມາ. ຆຣທາສໂຍຘາຕິ ອນ຺ໂຕຊາຕທາສປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຍຘາ, ‘‘ຆຣທາສິກປຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອນ຺ໂຕຊາຕທາສີນໍ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຬາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫານສໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອາຬາຣິກາ. ປູວິກາຕິ ປູວສມ຺ປາທກາ, ເຍ ປູວເມວ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕາ ຊີວນ຺ຕິ. ເກສນຂສຓ຺ຐປນາທິວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ອລງ຺ກາຣວິຘິໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ ສໍວິທຫນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປກາ. ຈຸຓ຺ຓວິເລປນາທີຫິ ມລຫຣຓວຓ຺ຓສມ຺ປາທນວິຘິນາ ນ຺ຫາເປນ຺ຕິ ນຫານໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນ຺ຫາປິກາ. ນວນ຺ຕາທິວິຘິນາ ປວຕ຺ໂຕ ຄຓນຄນ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣາ ຉິທ຺ທາຠາເວນ ອຈ຺ຉິທ຺ທໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕເທວ ປເຐນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທກປາຐກາ. ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ, ຄຓນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ. ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈນຎ຺ຫິ ມຸທ຺ທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາປນໍ, ຄຓນໍ ວາ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໑໘) ວິຍ, ຕມຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ມຸທ຺ທິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຍກາໂຣ ກມ຺ມາຣກາຣໂກ. ທນ຺ຕກາໂຣ ຠມກາໂຣ. ຈິຕ຺ຕກາໂຣ ເລປຈິຕ຺ຕກາໂຣ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂກຏ຺ຏກເລຂກວິລີວກາຣອິຏ຺ຐກກາຣທາຣຸກາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ກຣຓນິປ຺ຜາທນວເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກເມວາຕິ ອສມ຺ປຣາຍິກຕາຍ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສຍມນຸຠວິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຊີວນ຺ຕີຕິ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິ. ສຸຂິຕນ຺ຕິ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຖາມພລູເປຕຠາໂວວ ປີຓນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປີຓິຕໍ ຖາມພລູເປຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຣີຕິ ເທວໂລເກ. ຕຖາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິປິ. ໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ ອຸປຣິໂມ. ອຄ຺ຄໍ ວິຍາຕິ ອຄ຺ຄໍ, ຜລໍ. ‘‘ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ຕໍ ກມ຺ມສ຺ສ ອຄ຺ຄິສິຂາ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຜລໍ. ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄໍ, ຣູປສທ຺ທາທິທສວິຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸອຄ຺ຄິກາວ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ໂສວຄ຺ຄິກາ, ທກ຺ຂິຓາສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ສຸໂຂຕິ ສຸຂູປາໂຍ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ. ອຄ຺ເຄຕິ ອຸຬາເຣ. ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ພາຫິຣໍ ຣູປໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ ວຓ຺ໂຓຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ທກ຺ຂນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທກ຺ຂິຓໍ ທານ’’ນ຺ຕິ.

ມຄ຺ໂຄ ສາມຎ຺ຎໍ ສມິຕປາປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ວິປາກຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ມຫາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕປາຬິວເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ຕໍ ເອສ ຣາຊາ ນ ຊານາຕິ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ‘‘ທາສກສ຺ສກາທິຠູຕານໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ໂລກໂຕ ອຠິວາທນາທິລາໂຠ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ນາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອີທິສມຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ປູຣຓາທິເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສໍ ກຖາຍ ອນຘິຄຕວິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທາສກສ຺ສໂກປມໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາມຈ຺ຈາຕິ ຣາຊກຸລສມຸທາຄຕາ ອມຈ຺ຈາ, ອນຸຍຸຕ຺ຕກຣາຊາໂນ ເຈວ ອມຈ຺ຈາ ຈາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓ຺ຫປກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາປຸຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ ລພ຺ຠມານທິຏ຺ຐິຄຕູປສໍຫິຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ. ສຸກ຺ກປກ຺ຂນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣໍ ອຸປຣິ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສມຓໂກລາຫລນ຺ຕິ ສມຓໂກຕູຫລໍ ຕໍ ຕໍ ສມຓວາທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣຘໍ. ສມຓຠຓ຺ຑນນ຺ຕິ ເຕເນວ ວິໂຣເຘນ ‘‘ເອວໍວາທີນໍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຍໍ ໂທໂສ, ເອວໍວາທີນໍ ເຕສໍ ອຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ວາທສ຺ສ ປຣິຠາສນໍ. ອິສ຺ສຣານຸວຕ຺ຕໂກ ຫິ ໂລໂກຕິ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສເນນ ຕທຕ຺ຖສມຕ຺ຖນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລນ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນ ຕທຎ຺ເຎນ ປຣວມ຺ຠນາທິກາຣເຓນ.

໑໖໔. ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊານາສິ ນູ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ອຠິຊານາສິປເທເນວ, ອຖ ໂຂ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕາ’’ຕິ ປເທນ ຈາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ປຸຈ຺ຉິຕາ ນູຕິ ປຸພ຺ເພ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ຕາ ນຸ. ນໍ ປຸຏ຺ຐຠາວນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຠິຊານາສິ ນຸ. ນ ເຕ ສມ຺ມຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕວ ນ ປມຸຏ຺ຐໍ ວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຜາສຸກຠາໂວຕິ ຕຖາ ຠາສເນນ ອສຸຂຠາໂວ. ປຓ຺ຑິຕປຕິຣູປການນ຺ຕິ (ສາມໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສກ຺ກາຣານໍ ປຓ຺ຑິຕຠາສານໍ) ອາມໍ ວິຍ ປກ຺ການໍ ປຓ຺ຑິຕາ ຠາສານໍ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໓) ປາຬິປທອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສູຕິ ປາຬິສງ຺ຂາເຕ ປເທ, ຕທຕ຺ເຖ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນກ຺ຂເຣ ຈ, ວາກ຺ຍປຣິຍາໂຍ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນສທ຺ໂທ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ປທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໘) ວິຍ. ຠຄວໂຕ ຣູປໍ ສຠາໂວ ວິຍ ຣູປມສ຺ສາຕິ ຠຄວນ຺ຕຣູໂປ, ຠຄວາ ວິຍ ເອກນ຺ຕປຓ຺ຑິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປູຣຓກສ຺ສປວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອກໍ ສມຍມິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂມເທຕິ ສມ຺ໂມທນໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ອນີຍສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລາ ກຕ຺ວຕ຺ຖາຠິຘາຍໂກ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ, (ຘ. ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕທຸກມາຕິກາ ໙໗) ສມ຺ໂມທນໍ ວາ ຊເນຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິຍໍ ຕທ຺ຘິຕວເສນ. ສຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາຣຓີຍໍ, ສຣຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ວາ ສາຣຓິຍໍ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ໂມທຊນກໍ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ສຣຓານຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໖. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖເນວ, ເຕນ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາຕິ ປນ ເຫຕຸກຕ຺ຕາຣໍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣາທໂຍປິ ອິຘ ສຫຕ຺ຖ ກຣເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຫຕ຺ຖາທີນີຕິ ຫຕ຺ຖປາທກຓ຺ຓນາສາທີນິ. ປຈນໍ ທຫນໍ ວິພາຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຈໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ຕຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙໗) ທຸຕິໂຍປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ຕຊ຺ຊນໍ, ປຣິຠາສນຎ຺ຈ ທຓ຺ເຑນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘຸນາ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຕຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ປາໂຐປິ ພຫຸໂສ ທິສ຺ສຕິ. ໂສກນ຺ຕິ ໂສກກາຣຓໍ, ໂສຈນນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຣຓສມ຺ປາທເນນ ຜລສ຺ສປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ປເຣຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກເຣຫິ ກມ຺ມຠູເຕຫິ. ຜນ຺ທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ຜນ຺ທນວເສນ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸຕ຺ໂຖ ນ ລພ຺ຠຕິ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ຜນ຺ທນວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ຜນ຺ທນ຺ຕໍ ຜນ຺ທນກາເລ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕ’’ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ກເຕນ ປຣສ຺ສ ວິພາຘນປໂຍເຄນ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕິປາຕາປຍໂຕ’’ຕິ ປທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຣິ, ເຫຕຸກຕ຺ຕຣິ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຫນນ຺ຕສ຺ສາປິ ຫນາເປນ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ ອິມິນາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອາທິຍໂຕ’’ຕິອາທີສຸ. ກຣຓກາຣຓວເສນາຕິ ສຍໍກາຣປຣໍກາຣວເສນ.

ຆຣຠິຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສນ຺ຘິ ຆຣສນ຺ຘິ. ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສໂສ ໂລໂປ ວິລຸມ຺ປນໍ ນິລ຺ໂລໂປຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາວິໂລປ’’ນ຺ຕິ. ເອກາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິໂລໂປ ເອກາຄາຣິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກເມວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປກຣຓໂຕ ສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາຄຕາຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ປນ຺ເຖ ຫນນໍ ປຣິປນ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖) ອຍມຕ຺ໂຖປິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ກໂຣມີຕິ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ສຎ຺ເຈຕນິກຠາວມາຫ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກໂຣໂຕປິ ນ ກຣີຍຕິ ນາມ, ປເຄວ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ປາປໍ ນ ກຣີຍຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອສໂຕ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປາປໍ ອກຕເມວ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປາປ’’ນ຺ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສຕ຺ຕາ ປາເປ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາເທ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕໍ ໂທສມປເນຕຸກາໂມ ປູຣໂຓ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ປາປໍ ປນ ນຕ຺ເຖວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ໂຫຕິ – ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຕ຺ຕາ, ສຣີຣໍ ປນ ອເຈຕນໍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປມໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິໂກປິເຕປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາປນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນມິ ປຣິໂຍສາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ນິສິຕຂຸຣມຍເນມິນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖). ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ຈກ຺ກປຣິໂຍສານເມວ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ຂຸເຣນ ສທິໂສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ຍສ຺ສາຕິ ຂຸຣປຣິຍນ຺ໂຕ. ຂຸຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຂຸຣຘາຣາ ຄຫິຕາ ຕທວໂຣຘໂຕ. ປາຬິຍໍ ຈກ຺ເກນາຕິ ຈກ຺ກາກາຣກເຕນ ອາວຸຘວິເສເສນ. ຕໍ ມໍສຂລກຣຓສງ຺ຂາຕໍ ນິທານໍ ກາຣຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ຕໂຕນິທານໍ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕອາເທໂສ, ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາຕສມຸທາໂຍ’’ຕິປິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓທິສາ ອປ຺ປຕິຣູປເທໂສ, ອຸຕ຺ຕຣທິສາ ປນ ປຕິຣູປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ເທສທິສາປເທເສນ ຕນ຺ນິວາສິໂນ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທກ຺ຂິຓຕີເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫນນທານກິຣິຍາ ຫິ ຕທາຍຕ຺ຕາ. ມຫາຍາຄນ຺ຕິ ມຫາວິຊິຕຣຎ຺ໂຎ ຍຎ຺ຎສທິສມ຺ປິ ມຫາຍາຄໍ. ທມສທ຺ໂທ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ, ອຸໂປສຖສີລສ຺ສ ຈ ວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນາ’ຕິ ອິທໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມສ຺ສ ວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘ອຸໂປສຖກມ຺ມຠູເຕນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນາ’ຕິ’’ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕທຸຠຍຕ຺ຖວາຈກຕ຺ຕາ ທມສທ຺ທສ຺ສ, ອຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ ຈ ວິເສສວຸຕ຺ຕິໂຕ. ອຘຸນາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ວາ-ສທ຺ໂທ, ຈ-ສທ຺ໂທປິ ທິສ຺ສຕິ. ສີລສໍຍເມນາຕິ ຕທຎ຺ເຎນ ກາຍິກວາຈສິກສໍວເຣນ. ສຈ຺ຈວຈເນນາຕິ ອໂມສວຊ຺ເຊນ. ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຈນໍ ໂລເກ ຄຣຸຕຣປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ປາປຘມ຺ເມສຸ ມຸສາວາໂທ ຄຣຸຕໂຣ, ເອວໍ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມສຸ ອໂມສວຊ຺ໂຊ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອິຕິວຸຕ຺ຕເກ –

‘‘ເອກຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສ, ມຸສາວາທິສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ;

ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ ອກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໒໗);

ປວຕ຺ຕີຕິ ໂຍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ຜລຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ, ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມຜລ’’ນ຺ຕິ ອກິຣິຍວາທສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາ. ສຕິ ຫິ ກມ຺ມຜເລ ກມ຺ມານມກິຣິຍຠາໂວ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ‘‘ກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນປິ.

ລພຸຊນ຺ຕິ ລິກຸຈໍ. ປາປປຸຎ຺ຎານໍ ກິຣິຍເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ຐໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທຎ຺ຫິ ອວຘາຣຓໍ ວິປາກປຏິກ຺ເຂປນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ໂຍ ຫິ ກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປາໂກປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນາປີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐-໑໗໒).

ປຏິຣາຊູຫິ ອນຠິຠວນີຍຠາເວນ ວິເສສໂຕ ຊິຕນ຺ຕິ ວິຊິຕໍ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິເທໂສ. ‘‘ມາ ມຍ຺ຫໍ ວິຊິເຕ ວສຖາ’’ຕິ ອປສາທນາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພາຊນສງ຺ຂາຕາ ວິເຫຐນາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິເຫເຐຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ຕທມິນາ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາຣໂຕ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອທ຺ຘນິຍຠາວາປາທນວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສນ຺ຘາຣຓໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊນໍ, ຕທມິນາ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສາຣວເສເນວ…ເປ… ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ສາຣວເສເນວາຕິ ອຸຕ຺ຕມວເສເນວ, ອວິຕຖຕ຺ຕາ ວາ ປເຣຫິ ອນຸຈ຺ຈາລິໂຕ ຖິຣຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອເຜຄ຺ຄຸຠາເວນ ສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍວເສເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານໍ. ປຣມຕ຺ໂຖຕິ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ວາ ຎາຓສ຺ສາຣມ຺ມຓຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ເຕນ ອຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ເຈວ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ຕຖາເຍວ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຠາສິຕຕ຺ຕາ.

ມກ຺ຂລິໂຄສາລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ອຸຠເຍນາຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິເສຘວຈເນນ. ‘‘ວິຊ຺ຊມານເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິປເນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຓເມວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສໍກິເລສປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສໍກິລິສ຺ສນສ຺ສ ມລີນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສໍກິເລສໂຕ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂວທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ. ອຕ຺ຕກາເຣຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ເອ-ກາຣວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ຍຖາ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖາ ຜຸສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ, (ຂຸ. ປາ. ໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖) ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໔), ຕເທວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕກາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ. ໂສ ຈ ເຕນ ເຕນ ສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກມ຺ມໍ, ອຕ຺ຕນາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພປໂຍໂຄ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ. ທຸຕິຍປເທນາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣກາເຣ’’ຕິ ປເທນ. ປຣກາໂຣ ຈ ນາມ ປຣສ຺ສ ວາຫສາ ອິຊ຺ຌນກປໂຍໂຄ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ປຣກາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອວາທານຸສາສນິນ຺ຕິ ໂອວາທຠູຕມນຸສາສນິໍ, ປຐມໍ ວາ ໂອວາໂທ, ປຈ຺ຉາ ອນຸສາສນີ. ‘‘ປຣກາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຎ຺ເຈຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ປຣກາຣາວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ເຖເວສ ໂລກິຍຘມ຺ເມ ຍຖາ ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຬາຣຸທເກ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິລາໂຠ, ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຠວິກມຫາສຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ເຕສມ຺ປິ ຕທຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ສຸຠຄຠາວໍ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ກມ຺ມວາທສ຺ສ, ກິຣິຍວາທສ຺ສ ຈ ປຏິກ຺ຂິປເນນ. ຊິນຈກ຺ເກຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓໒) ນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ກມ຺ມານໍ, ກມ຺ມຜລານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຕາປຣິທີປເນ ພຸທ຺ຘສາສເນ. ປຈ຺ຈນີກກຖນໍ ປຫາຣທານສທິສນ຺ຕິ ‘‘ປຫາຣໍ ເທຕິ ນາມາ’’ຕິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຕກາຣປຣກາຣາຠາວໂຕ ເອວ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິປຸຣິສກາເຣ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເທວຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ. ‘‘ພເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວີຣິຍເມວິຘ ພລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິອາວຫໍ ວີຣິຍພລໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂສ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ໂວທານິຍພລສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ສໍກິເລສິກສ຺ສາປິ ພລສ຺ສ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ຍທິ ວີຣິຍາທີນິ ປຸຣິສກາຣເວວຈນານິ, ອຖ ກສ຺ມາ ເຕສໍ ວິສຸໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ໂນ ວີຣິເຍນາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ໂນ ວີຣິເຍນາຕິ ອິທໍ ຜລໍ ອມ຺ຫາກໍ ວີຣິເຍນ ປວຕ຺ຕໍ. ປວຕ຺ຕວຈນປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນ. ວີຣິຍຖາມປຣກ຺ກມສມ຺ພນ຺ຘເນນ ປວຕ຺ຕພລວາທີນໍ ວາທສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປກຣຓວເສນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ພລ’’ນ຺ຕິ ປທມິວ ສພ຺ພານິເປຕານິ ເຕນ ອາທີຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຎ຺ຈ ວຈນີຍຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຏ຺ເຐນ ພລໍ. ສູຣວີຣຠາວາວຫຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ. ຕເທວ ທຬ຺ຫຠາວໂຕ, ໂປຣິສຘຸຣໍ ວຫນ຺ເຕນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ຈ ປຸຣິສຖາໂມ. ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາ. ອສ຺ສສນປສ຺ສສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປາຓນໂຕ ປາຓາຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ສມາເນປິ ປທທ຺ວເຍ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວເສນ ປາເຓ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕໂຕ ວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ເອສ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ’’ຕິອາທິ. ຠວນ຺ຕີຕິ ຠູຕາຕິ ສຕ຺ຕປາຓປຣິຍາເຍປິ ສຕິ ອຓ຺ຑໂກສາທີສຸ ສມ຺ຠວນຏ຺ເຐນ ຕໂຕ ວິເສສາວ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຓ຺ຑ…ເປ… ວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ວຕ຺ຖິໂກໂສ ຄພ຺ຠາສໂຍ. ຊີວນໂຕ ປາຓໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວຑ຺ຒນໂຕ ຊີວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາລິຍວາ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ວິຣຸຬ຺ຫຘມ຺ມາ ຕິຓຣຸກ຺ຂາ ຄຫິຕາ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີສຸ ວໂສ ສາມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອວສາ. ຕຖາ ອພລາ ອວີຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິຍຕາຕິ ນິຍມນາ, ອເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊມຓິໂນ ວິຍ ນິຍຕປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຄຕິຊາຕິພນ຺ຘາປວຄ຺ຄວເສນ ນິຍາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສຸ. ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕານໍ ຄມນໍ ສມວາເຍນ ສມາຄໂມ. ສມ຺ພນ຺ຘີນິຣເປກ຺ໂຂປິ ຠາວສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘີສຫິໂຕ ວິຍ ປກຕິຍຕ຺ຖວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາໂວເຍວາ’’ຕິ, ຍຖາ ກຓ຺ຏກສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາ, ກປິຕ຺ຖຜລາທີນໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣຕາ ຈ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍມນ຺ຕເຣນ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິຓາໂມ ອກຸຕ຺ຕິໂມ ສຠາໂວເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ປຣິຓມນໍ ນານປ຺ປກາຣຕາປຕ຺ຕິ. ເຍນາຕິ ສຕ຺ຕປາຓາທິນາ. ຍຖາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕເຖວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຉຬຠິຊາຕິໂຍ ປຣໂຕ ວິຕ຺ຖາຣີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ມກ຺ຂລິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມິໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ກຣຓຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ອຎ຺ຎາ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມີ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສູ’’ຕິ ວຈນໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ຉສຸ ເອວ ອຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂປຏິສໍເວທນໍ, ນ ເຕຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ, ຕາເຍວ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ, ນ ຕທຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມວ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ປຏິກ຺ເຂປິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠູມິວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ປຏິກ຺ເຂປິຕພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ສິຍາ, ອຖ ‘‘ອຎ຺ຎາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ນ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂຠູມີ’’ຕິ ທສ຺ສນເຫຕຸວຈນສ຺ສ ຠູມິອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ທສ຺ເສຕິ ເຈຕໍ ຕາສໍ ຠູມິຍາ ອຠາວເມວ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອຍໍ ປາໂຐ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ.

ປມຸຂໂຍນີນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິວເສນ, ຕິຣຈ຺ຉານາທີສຸ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວເສນ ປຘານໂຍນີນໍ, ປຘານຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕມຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໂຍນີນ’’ນ຺ຕິ. ສຏ຺ຐິ ສຕານີຕິ ຉ ສຫສ຺ສານິ. ‘‘ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມຸໂນ ສຕານີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ກມ຺ມສຕານິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເກວລໍ ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນ ນິຣຕ຺ຖກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖມຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕກ຺ກມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຕກ຺ກິກາ ອວສ຺ສຍຠູຕຕຖຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓອງ຺ກຸສນຍມນ຺ຕເຣນ ນິຣງ຺ກຸສຕາຍ ປຣິກປ຺ປນສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ສາຣໂຕ ມຎ຺ຎມານາ ຕເຖວ ອຠິນິວິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈ ທິຏ຺ຐິຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອິມມຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕິ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາຕິ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ. ເຕ ຫິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍສງ຺ຂາຕານິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ‘ປຎ຺ຈ ກມ຺ມານີ’ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ຈ ‘ຕີຓິ ກມ຺ມານີ’ຕິ’’. ກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘີຕິ ຕທຸຠຍໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘິ. ມໂນກມ຺ມໍ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາ’’ຕິ. ສທ຺ທຣຈກາ ປນ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ສໂລໂປ, ອຕ຺ຕມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂຍຄໂຕ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ສາ ໂຍເຄນ ສິທ຺ຘາ ອສ຺ສ, ເອວໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອາຈຣິຍານໍ ມເຕນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິ ສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິກາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐປໂຍຄາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ. ທິສ຺ສຕິ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທີສຸ –

‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ກປ຺ປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຍ ມຣູ;

ນ ຕ຺ເວວ ເຕປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສໂມຫິຕາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໑໕; ມຫານິ. ໑໐, ໓໙);

ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປຕິ ຈຕຸນ຺ນມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປານໍ ອຎ຺ຎຕຣຠູເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີສຎ຺ຎິຕໍ ເອກເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ວຏ຺ຐນ຺ຕຣກປ຺ປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ໂສ ອສ຺ສຸຕສາສນຘມ຺ໂມ ອິຕເຣ ຊານາຕິ ພາຫິຣການມວິສຍຕ຺ຕາ, ອຊານນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຣພ຺ເຠ ຫນນ຺ຕິ, ຫນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ໂອຣພ຺ຠິກາ. ເອສ ນໂຍ ສາກຸຓິກາທີສຸປິ. ລຸທ຺ທາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສກາ ເຍ ເກຈິ ຈາຕຸປ຺ປທຊີວິກາ ເນສາທາ. ມາຄວິກປທສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂຣຫິຕາທິມິຄຊາຕິເຍວ ຄຫິຕາ. ພນ຺ຘນາຄາເຣ ນິໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ພນ຺ຘນາຄາຣິກາ. ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ທາຣຸຓກມ຺ມນ຺ຕາ. ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ກຓ຺ຫກມ຺ມປສຸຕຕາຍ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ ວທຕິ ກຓ຺ຫສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຊາຕິ ອພ຺ຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຍສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂູຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຠິກ຺ຂູ. ກຓ຺ຏເກຕິ ຉນ຺ທຣາເຄ. ສຎ຺ໂຎຄວເສນ ເຕສໍ ປກ຺ຂິປນໍ. ກຓ຺ຏກສທິສຉນ຺ທຣາເຄນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ‘‘ເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິເສວນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ, ຕສ຺ມາ ຎາຍລທ຺ເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອາຊີວກສມຍສ຺ສ ວິໂລມຄາຫິຕາຍ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວທຕິ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາຕິ ກຓ຺ຏເກນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສຫ ຊີວິກາ. ອຍຎ຺ຫິສ຺ສ ປາຬິເຍວາຕິ ອຍໍ ມກ຺ຂລິສ຺ສ ວາທທີປນາ ອຕ຺ຕນາ ຣຈິຕາ ປາຬິເຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ ເອວ ນາມ ເອເກ ອປເຣ ປພ຺ພຊິຕາ ພາຫິຣກາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ນີລາຠິຊາຕີຕິ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກຓ຺ຏເກ ວຕ຺ຕນ຺ຕາ ວິຍ ຠວນ຺ຕີຕິ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນີລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຊາຕິ ຍສ຺ສາຕິ ນີລາຠິຊາຕິ. ເອວມິຕເຣສຸປິ.

ອມ຺ຫາກໍ ສຎ຺ໂຎຊນຄຓ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ວາທິໂນ ພາຫິຣກປພ຺ພຊິຕາ ນິຄຓ຺ຐາ. ເອກເມວ ສາຏກໍ ປຣິທຫນ຺ຕາ ເອກສາຏກາ. ກຓ຺ຫໂຕ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນີໂລ, ຕໂຕ ປນ ໂລຫິໂຕຕິອາທິນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ວາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑຣຕຣາຕິ ຠຸຎ຺ຊນນຫານປຏິກ຺ເຂປາທິວຕສມາໂຍເຄນ ປຣິສຸທ຺ຘຕຣາ ກຓ຺ຫນີລມຸປາທາຍ ໂລຫິຕສ຺ສາປິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ໂອທາຕວສນາຕິ ໂອທາຕວຕ຺ຖປຣິທຫນາ. ອເຈລກສາວກາຕິ ອາຊີວກສາວກຠູຕາ. ເຕ ກິຣ ອາຊີວກລທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ ຫລິທ຺ທາຠານມ຺ປິ ປຸຣິເມ ອຸປາທາຍ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຉນ຺ທາຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ນນ຺ທາທີນໍ ສາວກຠູຕາ ປພ຺ພຊິຕາ ອາຊີວກາ. ຕຖາ ອາຊີວກິນິໂຍ. ນນ຺ທາທໂຍ ກິຣ ຕຖາຣູປໍ ອາຊີວກປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ອາຊີວກສາວເກຫິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ ອຍໍ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ.

ປຸຣິສຠູມິໂຍຕິ ປຘານນິທ຺ເທໂສ. ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ເຫຕາ ຠູມິໂຍ ເອສ ອິຈ຺ຉເຕວ. ສຕ຺ຕ ທິວເສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຎ຺ໂຎຄວຈນໍ, ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ມນ຺ທາ ໂມມູຫາຕິ. ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂຣທນ຺ຕິ ເຈວ ວິຣວນ຺ຕິ ຈ ຕມນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ. ເຂທນໍ, ກີຬນຎ຺ຈ ຂິຑ຺ຑາສທ຺ເທເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຂິຑ຺ຑາຠູມິ ວຸຕ຺ຕາ. ປທສ຺ສ ນິກ຺ຂິປນໍ ປທນິກ຺ຂິປນໍ. ຍທາ ຕຖາ ປທໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຕທາ ປທວີມໍສຠູມິ ນາມາຕິ ຠາໂວ. ວຕາວຕສ຺ສ ຊານນກາເລ. ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປນ຺ນໂກຕິອາທິປິ ເຕສໍ ພາຫິຣການໍ ປາຬິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ປນ຺ນໂກຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ວິຈຣຓໂກ, ເຕສໍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປນ຺ນໂກ. ຊິໂນຕິ ຊິຓ຺ໂຓ ຊຣາວເສນ ຫີນຘາຕຸໂກ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂສ ກິຣ ຕຖາຠູໂຕ ຘມ຺ມມ຺ປິ ກສ຺ສຈິ ນ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາ’’ຕິ. ໂອຏ຺ຐວທນາທິວິປ຺ປກາເຣ ກເຕປິ ຂມນວເສນ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອລາຠິນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ນ ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔; ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ວຸຕ຺ຕອລາຠເຫຕຸສມາໂຍເຄນ ອລາຠິໍ. ຕໂຕເຍວ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລປເຣຕຕາຍ ສຍນປຣາຍນຏ຺ເຐນ ສມຓໍ ປນ຺ນຠູມີຕິ ວທຕິ.

ອາຊີວວຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ສຕ຺ຕານມາຊີວຠູຕານິ ຊີວິກາວຸຕ຺ຕິສຕານິ. ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກສຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ເຈສ ສຠາວລິງ຺ຄມຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກສເຕ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວມຎ຺ເຎສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊາສຕານີ’’ຕິ. ນາຄຠວນໍ ນາຄມຓ຺ຑລໍ ຍຖາ ‘‘ມຫິໍສກມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ. ປຣມາຓຸອາທິ ຣໂຊ. ປສຸຄ຺ຄຫເຓນ ເອຬກຊາຕິ ຄຫິຕາ. ມິຄຄ຺ຄຫເຓນ ຣຸຣຸຄວຍາທິ ມິຄຊາຕິ. ຄຓ຺ຐິມ຺ຫີຕິ ຜຬຸມ຺ຫິ, ປພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິວເສນ, ເຕສຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ພຫູ ເທວາ. ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເອກຈ຺ຈອນ຺ຕຣເຠໂທ ມຫາສມຍສຸຕ຺ເຕນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑) ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂສ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ອຊານນ຺ໂຕ ປເນສ ພຫູ ເທເວປິ ສຕ຺ຕ ເອວ ວທຕີຕິ ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມນຸສ຺ສາປິ ອນນ຺ຕາຕິ ທີປເທສກຸລວໍສາຊີວາທິວິຠາຄວເສນ. ປິສາຈາ ເອວ ເປສາຈາ, ເຕ ອປຣເປຕາທິວເສນ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ, ພຫຸຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫິຣກສມເຍ ປນ ‘‘ຉທ຺ທນ຺ຕທຫມນ຺ທາກິນິໂຍ ກຸວາຬິຍມຸຈລິນ຺ທນາເມນ ໂວຫຣິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໘) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຐິກາຕິ ປພ຺ພຄຓ຺ຐິກາ. ປພ຺ພຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ຫິ ປວຸຏສທ຺ໂທ. ມຫາປປາຕາຕິ ມຫາຕຏາ. ປາຣິເສສນເຍນ ຂຸທ຺ທກປປາຕສຕານິ. ເອວໍ ສຸປິເນສຸປິ. ‘‘ມຫາກປ຺ປິໂນ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ມຫາກປ຺ປານ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ທໂຕ ປເນສ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕີຕິ ນ ວິຈາຣຓກ຺ຂມໍ. ຕຖາ ‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິ ສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ. ໂສ ຫິ ‘‘ຈຕຸຣາສີຕິ ສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕິ. ສທ຺ທຣຈກາ ປນ ‘‘ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຕຸໂລໂປ, ຈສ຺ສ ຈຸ, ຣສ຺ສ ໂລ, ທ຺ວິຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕກາ ມຫາສຣາຕິ ເອຕປ຺ປມາຓວຕາ ມຫາສຣໂຕ, ສຕ຺ຕມຫາສຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣາຕິ ຕສ຺ສ ວາທານຸສ຺ສວເນ ນິປາໂຕ. ປຓ຺ຑິໂຕປິ…ເປ… ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ສໍສຣຓກາລສ຺ສ ນິຍຕຠາວໂຕ.

‘‘ອເຈລກວເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຍນ ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕິທິສຕິ ‘‘ຕາທິເສເນວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕໂປກມ຺ເມນາຕິ ຕປກຣເຓນ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕາທິເສເນວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ. ໂຍ…ເປ… ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ ອປຣິປກ຺ກໍ ກມ຺ມໍ ປຣິປາເຈຕິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ອນ຺ຕຣາຕິ ຈຕຸຣາສີຕິມຫາກປ຺ປສຕສຫສ຺ສານມພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາຕິ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓໍ ກາລນ຺ຕິ ຈຕຸຣາສີຕິມຫາກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປມາຓໍ ກາລໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອປຣິປກ຺ກໍ ສໍສຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ສີລາທິນາ ສີຆໍເຍວ ວິສຸທ຺ຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປາເຈຕິ ນາມ. ປຣິປກ຺ກໍ ກມ຺ມໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ກາເລນ ປຣິປກ຺ກຠາວານາປາທເນນ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ວິຄມນໍ ກໂຣຕິ ນາມາຕິ. ໂທເຓນາຕິ ປຣິມິນນໂທຓຕຸມ຺ເພນ. ຣູປກວເສນຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມິຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ນ ຫາປນວຑ຺ຒນໍ ປຓ຺ຑິຕພາລວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິນາ. ວຑ຺ຒນໍ ອຸກ຺ກໍໂສ. ຫາປນໍ ອວກໍໂສ.

ກຕສຸຕ຺ຕຄຸເຬຕິ ກຕສຸຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ. ປເລຕີຕິ ປເຣຕິ ຍຖາ ‘‘ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ, (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໔) ຣ-ກາຣສ຺ສ ປນ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໑໕; ມິ. ປ. ໓.໖). ໂສ ຈ ຈຸຣາທິຄຓວເສນ ຄຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອິມາຍ ອຸປມາຍ ເຈສ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາໂຣ ອນຸກ຺ກເມນ ຂີຍເຕວ, ນ ວຑ຺ຒຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ຂີເຓ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຂີຍນຏ຺ຐາເນເຍວ.

ອຊິຕເກສກມ຺ພລວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໑. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານເຈຕນາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໍມຸເຂນ ຈ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລາຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ທິນ຺ນຎ຺ຫິ ມຸຂ຺ຍໂຕ ອນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ກຖເມສ ປຏິກ຺ຂິປິສ຺ສຕິ. ເອສ ນໂຍ ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານໍ ມຫາຍາໂຄ. ປາຫຸນຠາເວນ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາໂຣ ປາຫຸນກສກ຺ກາໂຣ. ຜລນ຺ຕິ ອານິສໍສຜລໍ, ນິສ຺ສນ຺ທຜລຎ຺ຈ. ວິປາໂກຕິ ສທິສຜລໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ທາເນ ຐານນ຺ຕຣາທິປຕ຺ຕິ ວິຍ ຫິ ອານິສໍໂສ, ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທາເນ (ຊາ. ໑.໑໐.໓໙) ຕາຓລາຠມຕ຺ຕໍ ວິຍ ນິສ຺ສນ຺ໂທ, ປຏິສນ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ສທິສຜລໍ ວິປາໂກ. ອຍໍ ໂລໂກ, ປຣໂລໂກຕິ ຈ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ ຜລາຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ປຈ຺ຈກ຺ຂທິຏ຺ໂຐ ຫິ ໂລໂກ ກຖໍ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ‘‘ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣຓມາຫ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠວໂຍນິອາທີສຸ ຐິຕາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສູຕິ ມາຕາປິຕູສຸ. ຜລາຠາວວເສເນວ ວທຕິ, ນ ມາຕາປິຕູນໍ, ນາປິ ເຕສຸ ອິທານິ ກຣິຍມານສກ຺ກາຣາສກ຺ກາຣານມຠາວວເສນ ເຕສໍ ໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພຸຬສ຺ສ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ ເກວໂລ, ນ ຈວິຕ຺ວາ ອາຄມນປຸພ຺ພໂກ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈວິຕ຺ວາ ອຸປປຊ຺ຊນກາ ສຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສມເຓນ ນາມ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ເຕນ ກສ຺ສຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ສຎ຺ຎເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອໂຫປຸຣິສິກາ ນາມ ສິຍາ. ກິຎ຺ຫິ ປໂຣ ປຣສ຺ສ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວສ຺ສໂຍ ເອວ ນ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍ ອິມຎ຺ຈ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາວເສສໂກ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕູສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໂຕ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ມຕ຺ຕິກາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຠາຊນໍ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ, ເອວມຍມ຺ປິ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກປຖວີຘາຕູຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ. ພາຫິຣປຖວີຘາຕຸນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ມຫາປຖວິໍ, ເຕນ ປຖວີເຍວ ກາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸພນ຺ຘຕິ. ອຸຠເຍນາປີຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ. ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ພາຫິຣປຖວິກາຍໂຕ ຕເທກເທສຠູຕາ ປຖວີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ, ສາ ຈ ມຫາປຖວີ ຆຏາທິຄຕປຖວີ ວິຍ ອິທານິ ຕເມວ ພາຫິຣໍ ປຖວິກາຍໍ ສມຸທາຍຠູຕໍ ປຸນ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໂສ ເຕນ ພາຫິຣປຖວິກາເຍນ ນິພ຺ພິເສສຕໍ ເອກີຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຊ຺ຊຸນ຺ເນນ ມຫາສມຸທ຺ທໂຕ ຄຫິຕອາໂປ ວິຍ ວສ຺ໂສທກຠາເວນ ປຸນປິ ມຫາສມຸທ຺ທໍ, ສູຣິຍຣໍສິໂຕ ຄຫິຕອິນ຺ທຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕເຕໂຊ ວິຍ ປຸນປິ ສູຣິຍຣໍສິໍ, ມຫາວາຍຸກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ນິຄ຺ຄຕມຫາວາໂຕ ວິຍ ປຸນປິ ມຫາວາຍຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ມນເມວ ຉຏ຺ຐໍ ເຍສໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍານໍ, ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິສຍຠາວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິສຍີຄຫເຓນ ຫິ ວິສຍາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ຄຓິຕາ ມຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຕິ ອາຫ ‘‘ມຎ຺ໂຈ ເຈວ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອາຬາຫນໍ ສຸສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຄຸຓາຄຸຓປທານີຕິ ຄຸຓໂທສໂກຏ຺ຐາສານິ. ສຣີຣເມວ ວາ ປທານິ ຕໍຕໍກິຣິຍາຍ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ປາຣາວຕປກ຺ຂິວຓ຺ຓານີຕິ ປາຣາວຕສ຺ສ ນາມ ປກ຺ຂິໂນ ວຓ຺ຓານິ. ‘‘ປາຣາວຕປກ຺ຂວຓ຺ຓານີ’’ຕິ ປາໂຐ, ປາຣາວຕສກຸຓສ຺ສ ປຕ຺ຕວຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠສ຺ມນ຺ຕາຕິ ຉາຣິກາປຣິຍນ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຉາຣິກາວສານເມວາ’’ຕິ. ອາຫຸຕິສທ຺ເທເນຕ຺ຖ ‘‘ທິນ຺ນໍ ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປາຫຸນກສກ຺ກາຣາທິເຠທໍ ທິນ຺ນທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ວິຣູເປກເສສນິທ຺ເທໂສ ວາ ເອສ. ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທໂຕ ຕສ຺ສ ອນຘິຄມິຕຕ຺ຕາ. ເອວມີທິເສສຸ. ທພ຺ພນ຺ຕິ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທຕ຺ຕູ, ພາລປຸຄ຺ຄລາ, ເຕຫິ ທຕ຺ຕູຫິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພາລາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂລໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຕິ ເຍສໍ ເຕ ອຕ຺ຖິກາ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຈທໍ ເນປາຕິກປທໍ, ເຕສໍ ວາໂທ ອຕ຺ຖິກວາໂທ, ຕໍ ອຕ຺ຖິກວາທໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາວາທີສຸ. ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫຕິ ອກິຣິຍວາທິຠາວໂຕ. ວິປາກໍ ປຏິພາຫຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຍຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປຏິກ຺ຂິປນໂຕ. ວິປາກນ຺ຕິ ຈ ອານິສໍສນິສ຺ສນ຺ທສທິສຜລວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິປາກໍ. ອຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ສພ຺ພໂສ ເຫຕຸປຏິເສຘເນເນວ ຜລສ຺ສາປິ ປຏິເສຘິຕຕ຺ຕາ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຈ ກມ຺ມໍ ວິປາກມ຺ປິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຍ ວິປາກສ຺ສາປິ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີນໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໂຊຕນໂຕ ຕທຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ນາມ. ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ ອສຕິ ກມ຺ມສ຺ມິໍ ວິປາກາຠາວໂຕ. ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕໍ ໂຫຕິ ອສຕິ ວິປາເກ ກມ຺ມສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖນິທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຣູປໂຕ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິທີປກຠາເວນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາປິ ຕທຸຠຍປຏິພາຫກາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິຘທິຏ຺ຐິກາ ເອວ ເຕ ອຸຠຍປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາ’’ຕິ ຫິ ເຫຕຸວຈນໍ ເຫຕຸຄພ຺ຠຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ. ອເຫຕຸກວາທາ ເຈວາຕິອາທິ ປຏິຎ຺ຎາວຈນໍ ຕປ຺ຜລຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ວິປາກປຏິພາຫກຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິກວາທາ, ກມ຺ມປຏິພາຫກຕ຺ຕາ ອກິຣິຍວາທາ, ຕທຸຠຍປຏິພາຫກຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກວາທາຕິ ຍຖາລາຠໍ ເຫຕຸຜລຕາສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ວິປາກປຏິພາຫເນນ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂກ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ກມ຺ມປຏິພາຫເນນ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໂກ, ອຸຠຍປຏິພາຫເນນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໂກ ຈ ໂຫຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ເຍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສມນຸທິຏ຺ຐິການໍ ນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ປູຣຓາທີນໍ. ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິທີປກໍ ຄນ຺ຖໍ ຍຖາ ຕຖາ ເຕຫິ ກຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ວີມໍສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວີມໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ‘‘ກໂຣໂຕ…ເປ… ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວີມໍສນ຺ຕານໍ ເຕສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ຍຖາປຣິກປ຺ປິເຕ ກມ຺ມຜລາຠາວາທິເກ ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິອາທິ ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມເຓ. ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ມິຈ຺ຉາສຕິສງ຺ຂາຕາ ລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ຫິ ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ອຕ຺ເຖ ຕທາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນຫິ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ສຣູປໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິຣກາລປຣິຈເຍນ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມຠາວູປຄມເນ, ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ຄຫິເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກນ ສມານີຍມານາ ມິຈ຺ຉາວາຍາມຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ອຕໍສຠາວມ຺ປິ ‘‘ຕໍສຠາວ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມິຈ຺ຉາລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ມຸສາ ວິຕຖໍ ສຣຓໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍມ຺ປິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໐) ເຈສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ວິຍ ຫິ ມິຈ຺ຉາສຕິ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕຓ຺ຫາສີເສນ ຄຫິຕານໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘານເມຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາສກໍ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອວຏ຺ຐິຕຕາຍ ອເນກຄ຺ຄຕໍ ປຫາຍ ເອກຄ຺ຄໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາສມາຘິ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ລທ຺ຘຠາວນາພໂລ ອີທິເສ ຐາເນ ສມາຘານປຕິຣູປກກິຈ຺ຈກໂຣເຍວ ໂຫຕິ ວາລວິຊ຺ຌນາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕນາກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍສຸ ຊວນວາເຣສຸ ປວຕ຺ເຕສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຠູເຕ ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມ ຊວນວາເຣ ສຕ຺ຕ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ‘‘ປຐມຊວເນ ສເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສູ’’ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນເມວ, ນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຕສໍ ຕິກິຈ຺ຉາ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ເຕສ຺ເວວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຊວນສ຺ສ ອວສ຺ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ເຕ ຈ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ໂອວາທານຸສາສນ ວເສນ ຕິກິຈ຺ຉາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ ອນິວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. ອຣິຏ຺ຐກຓ຺ຏກສທິສາຕິ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸກຓ຺ຏກສາມເຓຣສທິສາ, ເຕ ວິຍ ອເຕກິຈ຺ຉາ ອນິວຕ຺ຕິໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຕິກາເຍວ ຊາຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນສຸ. ໂກຈິ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຠິນິເວໂສ, ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ເອກເມວ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ໂກຈິ ທ຺ເວ, ໂກຈິ ຕີຓິປີຕິ ຍສ຺ສ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸປິ ວາ ອຠິນິເວໂສ, ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ທ຺ເວ, ຕີຓິປິ ໂອກ຺ກມຕິ, ເອເຕນ ປນ ວຈເນນ ຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອິຕິ ສພ຺ເພເປເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຠຍປ຺ປຏິພາຫກຕາມຸເຂນ ທີປິຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິກຕາ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ. ຍາ ປນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິຠູຕາ, ສາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄມສິທ຺ຘິໂຕ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓານໍ ວິຍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມານສາມຕ຺ຖິຍຕໍ, ສມານຜລຕຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ. ສຄ຺ຄາວຣຓາທິນາ ເຫຕາ ສມານສາມຕ຺ຖິຍາ ເຈວ ສມານຜລາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ໂສປິ ເຈຕາ ເອກສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ເອວ, ເອກາຍ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣາ ຕສ຺ສາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປຕ຺ໂຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຠພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ຕເທວຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣຕິ. ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄາວຣຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປຖຠູຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນິວາຣຓໍ. ປເຄວາຕິ ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ປນ ນິພ຺ພານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ກາ ນາມ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ປເຄວາຕິ ປາ ເອວ, ປຐມຕຣເມວ ໂມກ຺ຂໍ ຄນ຺ຕຸມຠພ຺ໂພ, ໂມກ຺ຂຄມນໂຕປິ ທູຣຕຣເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫໍ.

‘‘ວຏ຺ຏຂາຓຸ ນາເມສ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖເມວ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກິໍ ປເນສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປີຕິ? ເອກສ຺ມິໍເຍວ ນິຍໂຕ, ອາເສວນວເສນ ປນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ໂຣເຈຕິເຍວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐໓). ອກຸສລຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ອພລໍ ທຸພ຺ພລໍ, ນ ກຸສລໍ ວິຍ ສພລໍ ມຫາພລໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ ວິຍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ ສິຍາ, ນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ. ຍເທວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອາເສວນວເສນາ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສຕ຺ຕງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຬິຍໍ ‘‘ສກິໍ ນິມຸຄ຺ໂຄປິ ນິມຸຄ຺ໂຄ ເອວ ພາໂລ’’ຕິ [ອ. ນິ. ໗.໑໕ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາທິເສ ຫິ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ອຍໍ ຕໍ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ, ປຸນ ກທາຈິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນມສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐໒) ອິຘ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ອິຕິ ອາເສວນວເສນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຍາ ໂຣຈນໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂກ ນາເມສ ຊາໂຕ, ນ ປນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາມສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພຕ຺ຖຕາຍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖມິທໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຠິຘມ຺ເມປິ ‘‘ອຣຫາ, ເຍ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ມຄ຺ຄໍ ນ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ນ ປຣິຊານນ຺ຕິ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ນ ປຣິຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ຍມ. ໑.ຂນ຺ຘຍມກ ໒໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວິໂຄປໂກຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ປຖວິປາລໂກ. ຕທຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປຣມສາວຊ຺ຊານຸສາເຣນ ໂສຕູນໍ ສຕິມຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ສໍສາຣຂາຓຸຠາວສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈໂຍ ອປຓ຺ຓກຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກລ຺ຍາຓຊນນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມວິຣຫິຕຊນໍ ອສາຘຸຊນໍ. ອາສີວິສນ຺ຕິ ອາສຸມາຄຕຫລາຫລໍ. ຠູຕິກາໂມຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ວຸຑ຺ຒິກາໂມ. ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ວິວິຘຕ຺ຖສ຺ສ ປສ຺ສໂກ, ຘີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປກຸຘກຈ຺ຈາຍນວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໔. ‘‘ອກຏາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຏ-ກາຣາເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອກຕາ’’ຕິ, ສເມນ, ວິສເມນ ວາ ເກນຈິປິ ເຫຕຸນາ ອກຕາ, ນ ວິຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ອກຏວິຘາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນຕ຺ຖິ ກຕວິໂຘ ກຣຓວິຘິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອກຏວິຘາ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ໂລເກ ເກນຈິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ເນສໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ເທວສ຺ສ, ອິສ຺ສຣາທິໂນ ຈ ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາ. ອນິມ຺ມາປິຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອນິມ຺ມາປິຕາ. ກາມໍ ສທ຺ທໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ປຸຣິເມນ ສມານໍ, ຕຖາປິ ປາຬິຍມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນາຄຕເມວ ອຄເຫຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໍ ເນວ ປາຬິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອິທເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາມຕ຺ຕໍ – ວຎ຺ຌາຕິ ຫິ ວຎ຺ຌປສຸວຎ຺ຌຕາລາທໂຍ ວິຍ ອຜລາ ກສ຺ສຈິ ອຊນກາ, ເຕນ ປຖວິກາຍາທີນໍ ຣູປາທິຊນກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຣູປສທ຺ທາທໂຍ ຫິ ປຖວິກາຍາທີຫິ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກາຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ. ປພ຺ພຕສ຺ສ ກູຏມິວ ຐິຕາຕິ ກູຏຏ຺ຐາ, ຍຖາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ເກນຈິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກສ຺ສຈິ ຈ ອນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ເອວເມເຕປິ ສຕ຺ຕກາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍມິທໍ ‘‘ພີຊໂຕ ອງ຺ກຸຣາທິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຊ຺ຊມານເມວ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ອິຕຣຖາ ອຎ຺ຎໂຕປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິ ສິຍາ, ເອວເມເຕປິ ສຕ຺ຕກາຍາ, ຕສ຺ມາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາຕິ. ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ນິພ຺ພິກາຣຠາເວນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ນ ຈລນ຺ຕີຕິ ນ ວິກາຣມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວິກາຣາຠາວໂຕ ຫິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກາຍານໍ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕຕາ, ອນິຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ອວຏ຺ຐານເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕີ’’ຕິ. ປກຕິນ຺ຕິ ສຠາວໍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຫນນ຺ຕິ. ສຕິ ຫິ ວິກາຣມາປາເທຕພ຺ພຠາເວ ອຸປຆາຕກຕາ ສິຍາ, ຕຖາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາເວ ສຕິ ອນຸຄ຺ຄາຫກຕາປີຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວີເຍວ ກາເຍກເທສຕ຺ຕາ ປຖວິກາໂຍ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ, ປຖວິສມູໂຫ ວາ ກາຍສທ຺ທສ຺ສ ສມູຫວາຈກຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ຫຕ຺ຖິກາໂຍ’’ຕິ. ຊີວສຕ຺ຕມານໍ ກາຍານໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຠາວໂຕ ນ ຫນ຺ຕພ຺ພຕາ, ນ ຆາເຕຕພ຺ພຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເນວ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ, ຆາເຕຕາ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕ຺ເວວ ກາຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ໂຈທນາຍາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕ຺ເວວາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນເມວ. ອິຕິສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປຫຕນ຺ຕິ ປຫຣິຕໍ. ເອກໂຕຘາຣາທິກໍ ສຕ຺ຖໍ. ອນ຺ຕເຣເນວ ປວິສຕິ, ນ ເຕສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເກວລໍ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຕຖາ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ, ຫນນຆາຕນາທິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ເຖວ ກາຍານໍ ອວິໂກປນີຍຠາວໂຕຕິ.

ນິຄຓ຺ຐນາຏປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໗. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາມາ ຠາຄາ ຈຕຸຍາມໍ, ຈຕຸຍາມໍ ເອວ ຈາຕຸຍາມໍ. ຠາຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ຍາມ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໖໘). ໂສ ປເນຕ຺ຖ ຠາໂຄ ສໍວຣລກ຺ຂິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ’’ຕິ, ສໍຍມຕ຺ໂຖ ວາ ຍາມສທ຺ໂທ ຍມນໍ ສຎ຺ຎມນໍ ຍາໂມຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ຍຕຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ສຎ຺ຎມຕ຺ຖວາຈໂກ, ໂສ ປນ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນາ’’ຕິ. ອາກາໂຣ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ວາຣິໂຕ ສພ຺ພວາຣິ ຍສ຺ສາຍໍ ສພ຺ພວາຣິວາຣິໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວາຣິຕສພ຺ພອຸທໂກ’’ຕິ. ວາຣິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວາຣິປຣິໂຠໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສີໂຕທໂກ ຕປ຺ປຣິໂຠໂຄ ຍສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ຕນ຺ຕິ ສີໂຕທກໍ. ສພ຺ພວາຣິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສໍວຣລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ. ສພ຺ພວາຣິຘຸໂຕຕິ ປາປນິຊ຺ຊຣລກ຺ຂຓໍ. ສພ຺ພວາຣິຜຸໂຏຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ສໍວຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຘຸຕປາໂປຕິ ສພ຺ເພນ ນິຊ຺ຊຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນ ວິຘຸຕປາໂປ. ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ເຂປເນນ ໂມກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມກ຺ຂຍລກ຺ຂເຓນ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ, ຕໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ, ອນຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ໒.໓໔; ໓.໑໙໙, ໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໔, ໓໙໘) ວິຍ ຄມຸສທ຺ໂທ ນິຏ຺ຐານຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ໂມກ຺ຂາຘິຄເມນ ອຸຕ຺ຕມມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍາທີສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສໍຍເມຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສໍຍຕຈິຕ຺ໂຕ. ອຕີເຕ ເຫຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ໂທ. ສໍຍເມຕພ຺ພສ຺ສ ອວເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈິ ສາສນານຸໂລມນ຺ຕິ ປາປວາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິຕາຍາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຊີໂວ, ໂສ ຈ ສິຍາ ນິຈ຺ໂຈ, ສິຍາ ອນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໗໗). ເອວມາທິມລີນລທ຺ຘິຕາຍ. ສພ຺ພາຕິ ກມ຺ມປກຕິວິຠາຄາທິວິສຍາປິ ສພ຺ພາ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ. ທິຏ຺ຐິເຍວາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຊາຕາ.

ສຎ຺ຈຍເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕວາທວຓ຺ຓນາ

໑໗໙-໑໘໑. ອມຣາວິກ຺ເຂເປ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາທວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑) ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ກສ຺ມາ? ວິກ຺ເຂປພ຺ຍາກຣຓຠາວໂຕ, ຕເຖວ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ.

ປຐມສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໒. ປີເຬຕ຺ວາຕິ ເຕລຍນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ, ອິມິນາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຠຄມາຫ. ວທໂຕ ຫິ ອາໂຠຄວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຈ ຕທາໂຠຄຎ຺ຎູ, ປຣມ຺ປຣາຠຕຕ຺ຖສ຺ສາວິໂຣຘິໂນ ຈ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຖາ ວຈໂນກາສລທ຺ຘຠາວມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣາທິວເສນ ອຕ຺ຖວິເວຈນາ ກຕາຕິ.

໑໘໓. ຍຖາ ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອິທານິ ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຕວ ຈິຕ຺ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕຍາ ຈິຕ຺ເຕ ຣຸຈ຺ເຈຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ກິຣິຍາປທໍ. ມຍາ ວາ ທານິ ປຸຈ຺ຉິຍມານມຕ຺ຖໍ ຕວ ສມ຺ປທານຠູຕສ຺ສ ໂຣເຈຍ຺ຍາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຣທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຊາໂຕ ອນ຺ໂຕຊາໂຕ. ຘເນນ ກີໂຕ ຘນກ຺ກີໂຕ. ພນ຺ຘຄ຺ຄາຫຄຫິໂຕ ກຣມຣານີໂຕ. ສາມເມວ ເຍນ ເກນຈິ ເຫຕຸນາ ທາສຠາວມຸປຄໂຕ ສາມໍທາສພ຺ໂຍປຄໂຕ. ສາມນ຺ຕິ ຫິ ສຍເມວ. ທາສພ຺ຍນ຺ຕິ ທາສຠາວໍ. ໂກຈິ ທາໂສປິ ສມາໂນ ອລໂສ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມກາໂຣ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປນ ນ ຕຖາຠູໂຕຕິ ວິເສສນເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນລໂສ’’ຕິອາທິ. ທູຣໂຕຕິ ທູຣເທສໂຕ ອາຄຕໍ. ປຐມເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາສນ຺ນຕຣຏ຺ຐານຸປສງ຺ກມນໂຕ ປເຄວ ປຸເຣຕຣເມວ. ອຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ຄາຣວວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຕິ ສາມິກສ຺ສ ນິປຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຉາ. ສຍນໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ວິຠາຍນເວລາຍ ເສຍ຺ຍໂຕ ອວຸຏ຺ຐິເຕ. ປຈ຺ຈູສກາລໂຕຕິ ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສກາລໂຕ. ຍາວ ສາມິໂນ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນນ຺ຕິ ອປຣາຍ ຠາວິນິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປໂທສເວລາຍໍ ຍາວ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ. ຍາ ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສເວລາ, ຠາວິນິຍາ ຈ ປໂທສເວລາ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິປຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣເມວາຕິ ກິໍ ກຣຓີຍເມວ ກິນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກາຕພ຺ພໂຕ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສ຺ສເວເນວ ສມີປຈາຣິຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສຸຓນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ປຏິກຸທ຺ຘໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ວິສຫຕີຕິປິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ.

ເທໂວ ວິຍາຕິ ອາຘິປຈ຺ຈປຣິວາຣາທິສມນ຺ນາຄໂຕ ປຘານເທໂວ ວິຍ, ເຕນ ມຎ຺ເຎ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຸປມຕ຺ໂຖຕິ ຎາເປຕິ ຍຖາ ‘‘ອກ຺ຂາຫຕໍ ມຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐາສິ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຸປໂສຠຍມານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໕). ໂສ ວຕສ຺ສາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ວຕ ອສ຺ສໍ ອຫນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ຣາຊາ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍໍ. ເກນາຕິ ເຈ? ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍໍ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ວຕ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວຕສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຣູໂປ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎານີຕິ ອຸຬາຣຕຣໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎທາ ກຕປຸຎ຺ຎໂຕ ອຸຬາຣາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂສ ວຕສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາເຐ ໂສ ຣາຊາ ວິຍ ອຍໍ ອຫມ຺ປິ ອສ຺ສໍ. ກຖໍ? ‘‘ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສໂຍເຄ ອຫໍ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສນໂຕ ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ໂສ ອຫໍ ເອວຣູໂປ ອສ຺ສໍ ວຕ, ຍທິ ປຸຎ຺ຎານິ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຐມປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ທຸຕິຍປາເຐ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ອຍໍ-ສທ຺ເທນ ອຫໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຣາມສນໂຕ, ‘‘ໂສ’’ຕິ ຈ ປຣາມສິຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ຍນ຺ຕິ ທານໍ. ສຕຠາຄມ຺ປີຕິ ສຕຠູຕໍ ຠາຄມ຺ປິ, ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນທານໍ ສຕຘາ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກຠາຄມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາວຊີວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ທາຕຸນ຺ຕິ ຍາວຊີວໍ ທານຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສຕຠາຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍນູນາ’’ຕິ ນິປາໂຕ ປຣິວິຕກ຺ກນຕ຺ເຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຈິນ຺ຕນຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ກາເຍນ ປິຫິໂຕຕິ ກາເຍນ ສໍວຣິຕພ຺ພສ຺ສ ກາຍທ຺ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ສ ສໍວຣຓວເສນ ປິທຫິໂຕ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນວເສນ ປນຕ຺ໂຖ ວິຫເຣຍ຺ຍ-ປເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລປເວສນທ຺ວາຣໍ ຖເກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ຫິ ເສໂສ. ອກຸສລປເວສນທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈ ກາຍກມ຺ມຠູຕານມກຸສລານໍ ປເວສນຠູຕໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ທ຺ວາຣໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປີຕິ ‘‘ວາຈາຍ ສໍວຸໂຕ, ມນສາ ສໍວຸໂຕ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍປິ. ຆາສຈ຺ຉາທເນນ ປຣມຕາຍາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣິເຍສເນ ສລ຺ເລຂວເສນ ປຣມຕາຍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວ ວາ ສຓ຺ຐິໂຕ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕເມວ ປຣມໍ ປມາຓໍ ໂກຏິ ເອຕສ຺ສ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສຊາຕໍ ປຣິເຍສຕິ, ປຈ຺ຈາສິສຕິ ຈາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຕິປິ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ. ຆສິຕພ຺ໂພ ອສິຕພ຺ໂພຕິ ຆາໂສ, ອາຫາໂຣ, ອາຠຸໂສ ຉາເທຕິ ປຣິທຫຕິ ເອເຕນາຕິ ອຈ຺ຉາທນໍ, ນິວາສນໍ, ອປິຈ ຆສນໍ ຆາໂສ, ອາຠຸໂສ ຉາທີຍເຕ ອຈ຺ຉາທນນ຺ຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອຕທຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍາປິ. ອເນສນນ຺ຕິ ເອກວີສຕິວິຘມ຺ປິ ອນນຸຣູປເມສນໍ.

ວິເວກຏ຺ຐກາຍານນ຺ຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໂຕ ປວິວິຕ຺ເຕ ຐິຕກາຍານໍ, ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕານໍ ກາຍວິເວໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານນ຺ຕິ ຌານາຠິຣຕານໍ. ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕາຍ ເອວ ຌານາຠິຣຕິຍາ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ໂວທານໍ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕານໍ. ນິຣຸປຘີນນ຺ຕິ ກິເລສູປຘິອຠິສງ຺ຂາຣູປຘີຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄຕານໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕທຘິຄມເນຕາ ວິສງ຺ຂາຣຄຕາ, ອຣຫນ຺ໂຕ, ເຕສໍ. ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໗, ໙) ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐໂມ ວິເວໂກ ອິຕເຣຫິ ທ຺ວີຫິ ວິເວເກຫິ ສຫາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອິຕເຣສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ຕສ຺ສາປິ ສິຊ຺ຌນໂຕ, ວິນາ ຈ ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘປິ ອິຕເຣ ສມສິຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ທຸຕິໂຍປິ. ຕຕິໂຍ ປນ ອິຕເຣຫິ ສເຫວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ວິນາ ອິຕເຣສຸ ສິທ຺ເຘສຸເຍວ ຕສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ ຕທຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ. ຕຕ຺ຖ ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ຕໍ ປຫາຍ. ກາເຍນ ເອໂກ ວິຫຣຕິ ວິຈຣຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອສຫາຍຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ເຕ ກິເລສານໍ ສນ຺ນິປຕນໍ ຈິຕ຺ຕກິເລສສງ຺ຄຓິກາ, ຕໍ ປຫາຍ. ເອໂກ ວິຫຣຕິ ກິເລສວເສນ ອສຫາຍຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸອາທີນຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເຕສໍ ວເສນ ສາຕິສຍາ ນິພ຺ພຸຕິສຸຂສມ຺ຜຸສນາ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ສາຕິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ວາ’’ຕິ. ຜລປຣິໂຍສາໂນ ຫິ ນິໂຣໂຘ. ປວິສິຕ຺ວາຕິ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນເມຕໍ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ນິໂຣເຘນ ຈ ນິພ຺ພຸຕິປຊ຺ຊນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ໂຈທນຕ຺ເຖຕິ ຊານາເປຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫກຣຓຕ຺ເຖ.

໑໘໔. ອຠິຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ເນຕ຺ວາ. ນນ຺ຕິ ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິຫຣນ຺ຕໍ. ອຠິຫາໂຣຕິ ນິມນ຺ຕນວເສນ ອຠິຫຣຓໍ. ‘‘ຈີວຣາທີຫິ ປໂຍຊນໍ ສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈນເສເສນ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ‘‘ເຍນຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຈີວຣາທິເວກລ຺ລນ຺ຕິ ຈີວຣາທີນໍ ລູຂຕາຍ ວິກລຠາວໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປີຕິ ຕເທວ ອຠິຫາຣທ຺ວຍມ຺ປິ. ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສພ຺ພເຄລຎ຺ຎາປຫຣຓວເສນ ອຸປກາຣາວຫໍ. ຠາວິໂນ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ອຊນນວເສນ ປຣິປາລນໍ ຣກ຺ຂາຄຸຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ນິເສຘວເສນ ປຣິປາລນໍ ອາວຣຓຄຸຕ຺ຕິ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ‘‘ຘມ຺ມິກ’ນ຺ຕິ ວິເສສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິ. ວິຫາຣສີມາຍາຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍ, ລາຠສີມາຍ ວາ.

໑໘໕. ເກວໂລ ຍທິ-ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເປກ຺ຂໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິ ຕວ ທາໂສ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ລພ຺ຠມາເນ ສຕິ. ທຸຕິຍໍ ອຸປາທາຍ ປຐມຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕໍ ທີເປຕິ. ຕເທວ ຈ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊາປິ ເອວມາຫາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຕິ ປຐມສທ຺ເທນ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕາທີປເນເນວ.

ທຸຕິຍສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ກສຕີຕິ ວິເລຂຕິ ກສິໍ ກໂຣຕິ. ຄຫປຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກເຄຫມຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐໂກ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຄຫສ຺ສ ປຕິ ຄຫປຕິ, ຂຸທ຺ທໂກ ຄຫປຕິ ຄຫປຕິໂກ ເອກສ຺ມິຎ຺ເຎວ ເຄຫມຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐກຕ຺ຕາຕິ, ຂຸທ຺ທກຠາໂວ ປນສ຺ສ ເຄຫວເສເນວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອກເຄຫມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຫິ ອເນກກຸລເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຄຫໍ, ເຄຫນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານເມວ. ກຣສທ຺ໂທ ພລິມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພລິສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. ກໂຣຕີຕິ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຸປຣູປຣິ ອຸປ຺ປາທເນນ ມຫນ຺ຕໍ ສນ຺ນິຈຍໍ ກໂຣຕິ.

ກສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປມ຺ປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ປເຄວ ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ເອສາ ຫິ ກຖິການໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ. ອປ຺ປມ຺ປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຠາໂວ ປນ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໘ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທາຍິ ປຸຣິໂສ ທລິທ຺ໂທ ອສ຺ສໂກ ອນາຬ຺ຫິໂຍ, ຕສ຺ສ’ສ຺ສ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ ນປຣມຣູປໍ, ເອກາ ຂໂຏປິກາ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ນປຣມຣູປາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຍທິ ອປ຺ປມ຺ປິ ໂຠຄໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ກສ຺ມາ ທາສວາເຣປິ ໂຠຄຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທາສວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອນິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ສຍມນິສ຺ສໂຣ. ຍຖາ ຈ ທາສສ຺ສ ໂຠຄາປິ ອໂຠຄາເຍວ ປຣາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ, ເອວໍ ຎາຕໂຍປີຕິ ທາສວາເຣ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິວຏ຺ຏຕິ ປຣມ຺ປຣຠາເວນ ສມນ຺ຕໂຕ ອາວຏ຺ຏຕີຕິ ປຣິວຏ຺ໂຏ, ຎາຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຕິເຍວ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ’’ຕິ.

ປຓີຕຕຣສາມຎ຺ຎຜລວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ທາສວາເຣ ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຖາ ອິຘ ກສ຺ສກວາເຣ, ຕທວຈນໍ ກສ຺ມາຕິ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມວາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນຕິ ຍຖາ ປຐມທຸຕິຍານິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ຕຖາເຍວ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂຕິ ວຸຕ຺ເຕ. ເອວຣູປາຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາສກສ຺ສກູປມາສທິສາຫິ ອຸປມາຫິ. ສາມຎ຺ຎຜລໍ ທີເປຕຸໍ ປໂຫຕິ ອນນ຺ຕປຏິຠານຕາຍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ທີປເນ. ປຣິຍນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອນນ຺ຕນຍເທສນຠາວໂຕ, ສວເນ ວາ ອສນ຺ໂຕສເນນ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ໂສຕຸກາມຕາຊນນໂຕ ໂສຕຸກາມຕາຍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາປີຕິ ‘‘ເທສນາຍ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣາຘິກນານານຍວິຈິຕ຺ຕຠາເວ ສຕິປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໘໙) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕິປິ ເອວໍ ອປຣິຍນ຺ຕຠາເວຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸມານຎາເຓນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ອຸປຣິ ວິເສສນ຺ຕິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທຸປຣິ ວິເສສເມວ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ສວເນ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ອເນກຕ຺ຖາ ສມານາປິ ສທ຺ທາ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉານຸປຸພ຺ພິກາເຍວ ຕໍຕທຕ຺ຖທີປກາຕິ.

ສາຘຸກໍ ສາຘູຕິ ເອກຕ຺ຖເມຕໍ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ເສວ ກ-ກາເຣນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘຸສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ອຸທາຫໂຏ. ເຕນ ຈ ນນຸ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ສາຕິ ໂຈທນາ ນິເສຘິຕາ. ອາຍາຈເນຕິ ອຠິມຸຂໍ ຍາຈເນ, ອຠິປຕ຺ຖນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ. ສມ຺ປຫໍສເນຕິ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓວເສນ ຫໍສເນ ໂຕສເນ, ອຸທຄ຺ຄຕາກຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຘຸ ຘມ຺ມຣຸຈີຕິ ຄາຖາ ອຸມ຺ມາທນ຺ຕີຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໑໘.໑໐໑). ຕຕ຺ຖາຍມຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍປເວຓີ – ສຸຈຣິຕຘມ຺ເມ ໂຣເຈຕີຕິ ຘມ຺ມຣຸຈິ, ຘມ຺ມຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິໂສ ຫິ ຊີວິຕໍ ຊຫນ຺ໂຕປິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນ ກໂຣຕິ. ປຎ຺ຎາຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ມິຕ຺ຕານມທ຺ທຸພ຺ໂຠຕິ ມິຕ຺ຕານໍ ອທຸສ຺ສນຠາໂວ. ‘‘ອທູສໂກ ອນຸປຆາຕໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໘໙) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອທ຺ຣຸພ຺ໂຠ’’ຕິປິ ປາໂຐ ທ-ກາຣສ຺ສ ທ຺ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

ທຬ຺ຫີກມ຺ເມຕິ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຍໍ. ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຓາປເນ. ອິຘາປີຕິ ສາມຎ຺ຎຜເລປິ. ອສ຺ສາຕິ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ສ. ‘‘ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຫິ ສາຘຸກສທ຺ເທນ ສວນມນສິກາຣານໍ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາປິ ຕທາຓາປນມ຺ປິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍາຈເນເນວ ຈ ອຸຍ຺ໂຍຊນສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ນ ສາ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຓາຣຫສ຺ສ ຫິ ອາຓຕ຺ຕິ, ຕທນຣຫສ຺ສ ອາຍາຈນນ຺ຕິ ວິເສໂສ. ສຸນ຺ທເຣປີຕິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ເຖປິ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສາຘຸກສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕເຍນ ປກາສິຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ສ ອິຘ ໂຍຄ຺ຍຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ເຖນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ. ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ປສຕ຺ຖໍ, ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ວາ ສວນານຸຄ຺ຄຫເຓ ປຣິຍາຍວຈນໍ.

ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທນລກ຺ຂໂຓ ມນສິກາໂຣ, ອຖ ໂຂ ວີຖິປຏິປາທນຊວນປຏິປາທນມນສິກາຣປຸພ຺ພເກ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນລກ຺ຂໂຓຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາວຊ຺ຊ, ສມນ຺ນາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມນສິກາຣທ຺ວຍປຸພ຺ພກາຍ ຈິຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຐປນວເສນ ອນຸທ຺ຘຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ນິສາເມຫີຕິ ສຸຓາຫິ, ອນຄ຺ຆຣຕນມິວ ວາ ສຸວຓ຺ຓມຎ຺ຊຸສາຍ ທຸລ຺ລຠຘມ຺ມຣຕນໍ ຈິຕ຺ເຕ ປຏິສາເມຫີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍຊນາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິໂຍຄີວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ສວເນ ນິໂຍຊນວເສນ ກິຣິຍນ຺ຕຣປຏິເສຘນໂຕ, ເຕນ ໂສຕໍ ໂອທຫາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ມນສິກາເຣນ ທຬ຺ຫີກມ຺ມນິໂຍຊເນນ ອຎ຺ຎຈິນ຺ຕາປຏິເສຘນໂຕ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣເຓປິ ເອສ ນໂຍ.

ຘາຣຓູປປຣິກ຺ຂາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸລນຕີຣຓາທິເກ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິເວເຘ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ, ສຍເມເຕນາຕິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ຫິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນຕາ ສມວາຍຕາ ວິຊ຺ຊມານຕາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກວິຘາ, ອິຘ ປນ ສມ຺ປນ຺ນຕາເຍວ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ກຕ຺ວາປິ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໘໙) ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຖາ ຕໍ ‘‘ນ ກຸສລາ ອກຸສລາ, ກຸສລປຏິປກ຺ຂາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑) ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອນຸຘາຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິ, ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ໂຖ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຘຸກປທໍ ເອກເມວ ສມານໍ ອາວຸຕ຺ຕິນຍາທິວເສນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາ ນາມ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ, ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຍສ຺ມາ ເຈເຕ ຘມ຺ມເທສນາຕ຺ຖປຏິເວຘາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ, ອຸປ຺ປາເທຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

‘‘ສຸຓາຫິ ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ‘‘ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຖກ຺ກມໂຕ ເອວ ອຍໍ ໂຍຊນາ, ອຖ ໂຂ ສທ຺ທກ຺ກມໂຕປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອິຘາປິ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ…ເປ… ປຓີຕຕຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທມນຸວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ສາມຎ຺ຎຜລເທສນ’’ນ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຠາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖເມວ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ ‘‘ເທເສສ຺ສາມີຕິ ສໍຂິຕ຺ຕທີປນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເທສນໍ ນາມ ອຸທ຺ທິສນໍ. ຠາສນໍ ນາມ ນິທ຺ທິສນໍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກຖນໍ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຄາຖາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໔) ຄາຖາປເທນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຬິກາຍິວ ນິຄ຺ໂຆໂສຕິ ສາຬິກາຍ ນິຄ຺ໂຆໂສ ວິຍ, ຍຖາ ສາຬິກາຍ ອາລາໂປ ມຘຸໂຣ ກຓ຺ຓສຸໂຂ ເປມນີໂຍ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ເຈຕສ຺ສ ວິເສສນໍ ລິງ຺ຄເຠທສ຺ສປິ ວິເສສນສ຺ສ ທິສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ຄຸໂຓ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ຈ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຏິຠາຕິ ຕໍຕທາກາເຣນ ທິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອຸທີຣຍີຕິ ອຸຈ຺ຈາຣຍິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ວາ, ກມ຺ມຄພ຺ຠຎ຺ເຈຕໍ ກິຣິຍາປທໍ. ອິມິນາ ເຈຕໍ ທີເປຕິ – ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ໂຖເມຕຸກາເມນ ເທສນາຠາສນານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິເທນ ອາຍສ຺ມຕາ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ, ວິຕ຺ຖາເຣນາ’’ຕິ ຈ ວິເສສນໍ ກຕໍ, ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ. ‘‘ນ ກິຣ ຠຄວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ເທເສສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ຠາສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຫິ ຕໍ ປທໍ ສຸຕ຺ວາວ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາໂຫ, ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍມາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປິຈ ‘‘ເຕນ ຫິ ມຫາຣາຊ ສຸໂຓຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸຍ຺ໂຍຊນປຏິຎ຺ຎາກຣຓປ຺ປກາຣໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນກາຣຓໍ ສພ຺ເພເນວ ອຸສ຺ສາຫສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ‘‘ສຸໂຓຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພເຫວ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ປຕິ ອສ຺ໂສສິ ຠຄວໂຕ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຉາ ອສ຺ໂສສິ, ‘‘ສກ຺ກາ ປນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອສ຺ໂສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ປຕິສ຺ສວນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ, ປຏິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອິຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໐. ‘‘ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ວຈນສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ອໂວຈາ’’ຕິ ປທໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຘິກຣຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ໂລກເມວາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເທໂສປເທເສ ນິປາໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ເທສສ຺ສ ອຸປທິສນໍ ເທໂສປເທໂສ, ຕສ຺ມິໍ. ຍທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເທໂສປເທເສ, ອຖາຍມຕ຺ໂຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອວຸຕ຺ເຕປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນາຍາຫ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສາມຎ຺ຎຠູຕໍ ອິຘສທ຺ທໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ຍຖາວິເສສິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐). ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລກສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣຓຠາວໂຕ. ອິຘ ໂລເກຕິ ຈ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ຈກ຺ກວາໂຬ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສາສນມຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມໂຓ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຈຕຸກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ສມໂຓຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ທຸຕິໂຍ ສມໂຓຕິ ສກທາຄາມີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕຕ຺ເຖວ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ປຐໂມ ສມໂຓ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ‘‘ກຕໂມ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ຈ ອາທິ.

ໂອກາສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ປເທສມຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ.

ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາຕິ ອິມິສ຺ສໍເຍວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ປຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ, ເທວຠູຕສ຺ສ ເມ ສໂຕຕິ ເທວຠາເວນ, ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ວາ ຠູຕສ຺ສ ສມານສ຺ສ. ເມຕິ ອນາທຣໂຍເຄ ສາມິວຈນໍ. ປຸນ ເມຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ. ອິທຎ຺ຫິ ສກ຺ກປຎ຺ຫໂຕ ອຸທາຫຏໍ.

ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂອກາສາປທິສນສ຺ສາປິ ອສມ຺ຠເວນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ອໂພຘນໂຕ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂລກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ອຸຍ຺ໂຍຊນປຏິຎ຺ຎາກຣຓວິສເຍ ອາລປນນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາລປຕິ. ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອາທໂຍ ສທ຺ທາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ວິຕ຺ຖາຣຓໍ ສທ຺ທມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ອຸທານຏ຺ຐກຖາທີສຸ, ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອາທໂຍ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໓໐) ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ ອາຈຣິເຍນ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນປິ ເຕສມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍນ຺ໂຕຄຘຕາຍ ‘‘ອິຘ ປນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖາຍໍ ຍສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເທວໂລເກ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ຕສ຺ສາປເຣນາຕິ ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ ອປເຣນ, ຕໂຕ ພຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕຕິ ມຫາສາລໂຕ. ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມຊ຺ຌິມປເທໂສ. ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຕິ ປຎ຺ຈນິມິຕ຺ຕພທ຺ຘາ ສີມາ ວິຍ ປຎ຺ຈຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິມິຕ຺ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂຍຊນສເຕຕິ ປຓ຺ຓາສໂຍຊເນຫິ ອູນຕິໂຍຊນສເຕ. ອຍຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມຊນປໂທ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາໂນ, ນ ສມປຣິວຏ຺ໂຏ, ນ ຈ ສມຈຕຸຣສ຺ໂສ, ອຸຊຸເກນ ກຕ຺ຖຈິ ອສີຕິໂຍຊໂນ ໂຫຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ໂຍຊນສຕິໂກ, ຕຖາປິ ເຈສ ກຸຏິລປຣິຈ຺ເຉເທນ ມິນິຍມາໂນ ປຣິຍນ຺ຕ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສຕິໂກ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນວໂຍຊນສເຕ’’ຕິ. ອສີຕິມຫາເຖຣາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸນາປຣນ຺ຕກສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ມຫາສາວເກສຸ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປໂທ ຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິສໂຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຈນ຺ທນມຓ຺ຑລມາຬປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຠຄວາ ນ ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມ- (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໓໙໗) ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມຏ຺ຐກຖາສຸ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໘໘-໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ກຸລໂຠຄິສ຺ສຣິຍາທິວເສນ, ສີລສາຣາທິວເສນ ຈ ສາຣຠູຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາຕິພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໂປກ຺ຂຣສາຕິອາທິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈວ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທິຄຫປຕິກາ ຈ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ມຊ຺ຌິມປເທເສ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈເນ ວາ. ສຸຊາຕາຍາຕິ ເອວໍນາມິກາຍ ປຐມໍ ສຣຓຄມນິກາຍ ຍສຕ຺ເຖຣມາຕຸຍາ. ຈຕູສຸ ປເນເຕສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ປຐໂມ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາສນ຺ນຕຣາຍ ຫິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຐິໂຕປິ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ປເຄວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ. ທຸຕິໂຍ ພຸທ຺ຘຠາວາວຫປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສນ຺ນມຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ, ຕຕິໂຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມປາຣິປູຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ. ນ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕິມຠວູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ກາລມາຄມຍມາເນເນວ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐນໂຕ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘຠາວກຣຘມ຺ມສມາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິຍາ ນິຍຕຠາວທສ຺ສເນນ. ໂພຘິຍາ ຫິ ນິຍຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎູຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ‘‘ສນ຺ທນ຺ຕິ ນທິໂຍ’’ຕິ ສນ຺ທນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ຈຕູສຸປິ ວິກປ຺ເປສຸ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕາປຣຕວຕ຺ຕມານວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕມານລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ປກາສິຕໍ –

‘‘ນິຈ຺ຈປວຕ຺ຕິ ສມີໂປ, ປວຕ຺ຕຸປຣໂຕ ຕຖາ;

ປວຕ຺ຕາປຣໂຕ ເຈວ, ວຕ຺ຕມາໂນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ເອກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣວຓ຺ຓນາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕິ ຫິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນ ຕາວຕາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ສຸຊາຕາຍ…ເປ… ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ. ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ມຸຂ຺ຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຄໂຕ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕກາລວເສນ ໂກຈິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໗) ວິຍ ຫິ ອິຘ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລິໂກ. ນນຸ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີສງ຺ຂາໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນເຍວ ຕຖາຄໂຕ ປເວທນເທສນາທີນິ ສາເຘຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຣິໂຍສາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນເຍວ ຕຖາຄໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ປເວທນເທສນາທີນິ ສາເຘຕິ ມຘຸປາຍາສໂຠຊນໂຕ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ຕາວ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈານມສາຘນໂຕຕິ? ນ ເຫວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຄຫເຓເນວ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ຜລມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ຕທວິນາຠາວິຕ຺ຕາ. ອິຕິ ປເວທນເທສນາທິສາຘກສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄິໂນປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖມິທໍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຕີຫິ ກາເລຫິ ອຕ຺ຖວິຠຊເນ ‘‘ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓໂຕ ຍາວ ອນາຄາມິຜລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ຠິກ຺ຂເວ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ສຸຕ຺ຕປທວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ຈ ສພ຺ພເວເນຍ຺ຍານໍ ປຐມຕຣໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓວເສນ ອຕີຕກາລໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ອຍເມວ ຈ ນໂຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາກາເຣນ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ຕຖາຄໂຕ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປກິຕ຺ຕິຕຄຸໂຓ, ໂສ ຠຄວາ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອິມສທ຺ເທນ ນິທສ຺ເສຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖສ຺ສ ປຣາມສນໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມໍ ໂລກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ. ‘‘ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວາກ຺ຍໍ ປທນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາປທໍ ປນ ‘‘ສເທວໂກ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິເມ ຈ ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາຓພາຫິຣຕ຺ຖສມາສາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ ໂລກາວຍເວນ ກຕວິຄ຺ຄເຫນ ໂລກສມຸທາຍສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ສມວາຍໂຊຕກສຫສທ຺ທໂຍເຄ ຫິ ອຍເມວ ສມາໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເທເວຫີຕິ ຈ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທເວຫິ, ອຣູປາວຈຣເທເວຫິ ວາ. ພ຺ຣຫ຺ມຸນາຕິ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມຸນາ, ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ເອວ ວາ, ພຫຸກຕ຺ຕຸກາທີນມິວ ເນສໍ ສິທ຺ຘິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ປກາເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕກຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຈນີຍຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມາໂຣ ຊາໂຕ, ຕນ຺ນິວາສີ ຈ. ຍສ຺ມາ ເຈສ ທາມຣິກຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຕ຺ຕາ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ວສວຕ຺ຕິມຫາຣາຊາທີສຸ ປາກຏຕເຣນ ເຕເນວ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໐) ປກາສິໂຕວ. ມາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ເທວາປິ ຄຫິຕາ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຄຫຓໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ວສວຕ຺ຕິສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ໂຫຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ເອວ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ, ເຕເຍວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເຕສໍ ຄຫຓໍ ຕຖາ, ເຕນ ພາຫິຣກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ອິມິນາ ຄຫຓໂຕ. ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປນ ສາສນິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສເນວ ສຕ຺ຕວິສໂຍປິ ໂລກສທ຺ໂທ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ສມວາຍຕ຺ຖວເສນ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖວເສນ ອຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສເຍປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ອພ຺ຍຠິຈາເຣນຕ຺ຖຎາປກໍ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ, ນ ປນ ໂລກສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ’’ຕິ. ສເທວກາທິວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເທວ…ເປ… ມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ຣາຊາໂນ. ອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ຈ ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສານໍ ຄຫຓໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປເທສຸ. ຕີຫິ ປເທຫີຕິ ສເທວກສມາຣກສພ຺ຣຫ຺ມກປເທຫິ. ທ຺ວີຫີຕິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີສເທວມນຸສ຺ສປເທຫິ. ສມາສປທຕ຺ເຖສຸ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອປຣມ຺ປິ ວຈນີຍຕ຺ຖມາຫ. ອຣູປິໂນປິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ’’ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລທ຺ຘຸມຣຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິອາທິ, (ອ. ນິ. ໓.໑໙໗) ອຣູປາວຈຣຠູໂຕ ໂອກາສໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ ຈ ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ, ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຉກາມາວຈຣເທວໂລກສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣວເສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ທາມຣິກສ຺ສ ວິຍ ວສປວຕ຺ຕໂນກາໂສ. ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ຄຫິໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມສງ຺ຂາຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສເນວ ຕທຎ຺ຎາສໍ ສເທວກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸປຣິສວເສນ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ? ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓປຣິສາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ ຈ ຄຫິຕາ, ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ, ຄຫປຕິປຣິສາ ຈາຕິ. ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອິມາເຍວ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສສງ຺ຂາຕໍ ປຊນ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພມາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ຄຫິໂຕຕິ? ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຫິຕາ, ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມຸຕິເທວສງ຺ຂາຕາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ຄຫປຕິສຸທ຺ທສງ຺ຂາຕາ ຈ ອວເສສມນຸສ຺ສາຕິ. ອິໂຕ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ມນຸສ຺ສສຕ຺ຕານມຠາວໂຕ ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອເຕເຍວ ຈຕູຫິ ປກາເຣຫິ ຐິຕາ ມນຸສ຺ສສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸກຸລປ຺ປເຠທໍ ປຊນ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຊາຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສາທິວເສນ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ອວເສສສຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈຕຸປຣິສວເສນ ຄຫິເຕນ ມນຸສ຺ສໂລເກນ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນາຄຄຣຸຬາທິວເສນ ຈ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຈຕຸປຣິສສຫິໂຕ ອວເສສສຸທ຺ທນາຄສຸປຓ຺ຓເນຣຍິກາທິສຕ຺ຕໂລໂກ, ຈຕຸກຸລປ຺ປເຠທມນຸສ຺ສສຫິໂຕ ວາ ອວເສສນາຄສຸປຓ຺ຓເນຣຍິກາທິສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ອຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ, ຕພ຺ພິຊານເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຐມນເຍນ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາວ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ, ທີຆາຍຸກຕາຍາຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ເສຏ຺ຐາ. ທຸຕິຍນເຍນ ປນ ອຣູປິໂນ ທູຣສມຸຄ຺ຆາຏິຕກິເລສທຸກ຺ຂຕາຍ, ສນ຺ຕປຓີຕອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຕິວິຍ ທີຆາຍຸກຕາຍາຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ອຕິວິຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອາຈຣິເຍຫິ ປນ ທຸຕິຍນຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຐມປເທເນວ ປຘານນເຍນ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາເວ ສິທ຺ເຘປິ ອິມິນາ ກາຣຓວິເສເສນ ເສສປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕໂຕ ເຍສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕໂຕຕິ ປຐມປທໂຕ ປຣໍ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ’’ ຕິເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ສກ຺ກາທີນມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວສວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສາຫສິກກຣເຓນ ວສວຕ຺ຕາປນເມວ ຕສ຺ສາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ຉຏ຺ຐເທວໂລເກປິ ອນິສ຺ສໂຣ ຕຕ຺ຖ ວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ເສວ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄມວເຣ ອຏ຺ຐນິປາເຕ ທານານິສໍສສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂເວ ວສວຕ຺ຕີ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸໍ ອຕິເຣກໍ ກຣິຕ຺ວາ…ເປ… ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໓໖) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຫິ ວສວຕ຺ຕິຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ມາໂຣ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊປຈ຺ຈນ຺ເຕ ທາມຣິກຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ວສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໐) ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິ ທສສຫສ຺ສິຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວເສນ ວທຕິ. ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ’’ຕິ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ເອກງ຺ຄຸລິຍາ’’ຕິອາທິ ເອກເທເສນ ມຫານຸຠາວຕາທສ຺ສນໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ປຸຖູຕິ ພຫຸກາ, ວິສຸໍ ຠູຕາ ວາ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐຏ຺ຐານານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິການໍ. ຠາວານຸກ຺ກໂມຕິ ຠາວວເສນ ປເຣສມຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິປທານໍ ອນຸກ຺ກໂມ, ຠາວວເສນ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ ວາ ຠາວານຸກ຺ກໂມ, ອຕ຺ຖານຎ຺ເຈວ ປທານຎ຺ຈ ອນຸສນ຺ຘານປຏິປາຏີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ ຕຖາເຍວ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ໑) ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ຈ ວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ວິຠາວນານຸກ຺ກໂມ’’ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປນ ເຕສຸ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ສຸນ຺ທໂຣ.

ອິທານິ ໂປຣາຓການໍ ສໍວຓ຺ຓນານຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂປຣາຓາ ປນາຫູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎປເທນ ນິຣວເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວເສສໂລກນ຺ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ’’ຕິ, ເຕຘາຕຸກສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ຠເວ ອຸປຄຕສຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ. ຕີສຸ ປເທສູຕິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕເຍວ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ, ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍ ປກ຺ຂິປຕີຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ປຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີຠາວາທິນາ ຈ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ‘‘ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕຘາຕຸກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ໂອກາສໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ປນາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ສາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ, ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓນ ວາ ຕປ຺ປຏິເສຘນມາຫ ‘‘ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ, ອປເຣຫິ ອນຠິຊານາເປຕພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລປນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓, ໔໒໒; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ອຠິສທ຺ເທນ ນ ວິເສສນມຕ຺ຕໍ ໂຊຕິຕໍ, ອຖ ໂຂ ວິເສສນມຸເຂນ ກຣຓມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຘິເກນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ອຸປມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສມ຺ປໂຍຄວິປ຺ປໂຍຄສຫຈຣຓາທິນາ ກາຣຓເລສມຕ຺ເຕນ ປເວທນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ໂພເຘຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ປກາເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິເວຈິຕພ຺ໂພ.

ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ. ຫິຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕິກາປິ ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓມ຺ປິ ປຸພ຺ພາໂຠເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ເພ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ວາ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ, ເນຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ວເສນ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ. ກຖໍ ເທເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິມ຺ຫິປີ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊຠາເວເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເທສນາຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ຫິ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເຍສຸ ປນ ອວຍເວສຸ ສມຸທາຍຣູເປນ ອເວກ຺ຂິເຕສຸ ຄາຖາທິສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕໂຕ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ສໍສາມິໂວຫາຣມາໂຣເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາສນສ຺ສາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຫິ ຍຖາປຣາຘາທິນາ ສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ, ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວິນຍນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ‘‘ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖິ ສາສນສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ເຕນ ເອວໍ ອປ຺ປກຕຣາຍປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກລ຺ຍາຓຕາ, ປເຄວ ພຫຸຕຣາຍາຕິ ສມ຺ຠາເວຕິ. ປທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖໍໂສ, ຍໍ ‘‘ປາໂທ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອເຕເນວ ຕິປາທິກຉປາທິກາສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາວຍເວ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສກເລປິ ສຸຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນາຕິພຫຸວິຠາຄໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕຣສ຺ມິໍ ປນ ເຕເນວ ຘມ຺ມວິຠາເຄນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ອເນການຸສນ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທານນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຐປິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາທິອປທິສນລກ຺ຂຓໍ ນິທານຄນ຺ຖໍ. ອິທມໂວຈາຕິ ນິຄມນໍ ອຸປລກ຺ຂຓເມວ ‘‘ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນິຄມນສ຺ສປິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ຐປິຕານິປິ ຫິ ນິທານນິຄມນານິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຍ ອນຸວິຘານໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ອນຸສນ຺ຘິ.

‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິນາ ສາສນສ຺ສ ອິຘ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ວິຠາເວຕິ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສາສນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ –

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔);

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ເອວ ສີລາທິອຕ຺ຖວເສນ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາວເນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ ອາທິ ນາມ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຠູຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ມູລຠາວໂຕ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ. ທິຏ຺ຐີຕິ ວິປສ຺ສນາ, ອວິນາຠາວໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສມາຘິຄ຺ຄຫຓໍ. ມຫາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ພາຫິຍສຸຕ຺ຕປທມິທໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໑). ກາມໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຄເມນ ເຕສໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຊ຺ຌິມຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣມ຺ຠນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ມຊ຺ຌິມຠາວສ຺ສາປິ ສາຘກຠາເວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ, ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌໍ ນາມາ’’ຕິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕານໍ ອາຣມ຺ຠານໍ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕານຎ຺ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸວເສນ ຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸວເສນ ປນ ນິພ຺ພານໍ. ສາສນປຣິໂຍສານາ ຫິ ນິພ຺ພານຘາຕຸ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຜລວເສນ, ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຈ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານຕໍ ອາຄເມນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖໍ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕເທວ ຜລໍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ເອຕທຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ປິງ຺ຄລໂກຈ຺ຉພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວາ ອາລປຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ມູລປຓ຺ຓາສເກ ຈູຬສາໂຣປມສຸຕ຺ຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໑໒ ອາທໂຍ) ປທໍ. ເອຕເທວ ຜລໍ ສາຣໍ ຍສ຺ສາຕິ ເອຕໍສາຣໍ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄເມນ. ຕຖາ ເອຕໍປຣິໂຍສານໍ. ນິພ຺ພາໂນຄຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພານນ຺ໂຕຄຘໍ. ອາວຸໂສ ວິສາຂາຕິ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ເຖຣິຍາ ວິສາຂຄຫປຕິມາລປນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ ‘‘ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສທ຺ທປພນ຺ຘວເສນ ເທສນາຍ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຖໂຕປິ ຫິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ເປຕຠາວໍ ຫິ-ສທ຺ເທນ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຖາ ສມຕ຺ຖນມຸເຂນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກຕວິຘິ ສທ຺ທປພນ຺ໂຘ ຄາຖາສຸຕ຺ຕວເສນ ວວຕ຺ຖິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ອິຘ ເທສນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ໂຖ ວິເສສໂຕ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິເສສກຖນຎ຺ເຫຕໍ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣສີລໍ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍວເສນ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ກລ຺ຍາຓຕ຺ຕຍວິຠາໂຄ ອສພ຺ພສາຘາຣໂຓ ສິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລມູລກຕ຺ຕາ ສາສນສ຺ສ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ມຄ຺ເຄນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຕາ. ນິພ຺ພານາຘິຄມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕາ. ເຕນາຕິ ສີລາທິທສ຺ສເນນ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ໂສຕູນມນຸສາສນີທສ຺ສນໍ.

ເອສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ກຖນາ. ກຖິກສຓ຺ຐິຕີຕິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ກຖນວເສນ ສມວຏ຺ຐານໍ.

ວຓ຺ຓນາ ອຕ຺ຖວິວຣຓາ, ປສໍສນາ ວາ. ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິນິຍ຺ຍານຕ຺ຖເທສນໂຕ. ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາຕິ ສິຖິລຘນິຕາທິເຠເທສຸ ທສສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ, ທ຺ວິປ຺ປກາເຣເນວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ວິວຏກຣຓຕາຍ ໂອຏ຺ເຐ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພຖາ ໂອຏ຺ຐຜຸສນຣຫິຕວິມຸຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພຖາ ວິສ຺ສຄ຺ຄພ຺ຍຎ຺ຊນາ ສວຣຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ສພ຺ພສ຺ເສວ ສານຸສາຣຕາຍ ສພ຺ພຖາ ພິນ຺ທຸສຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ປາຣສິກາທິມິລກ຺ຂຸຠາສາ ວິຍ. ເອວໍ ‘‘ທມິຬກິຣາຕສວຣມິລກ຺ຂູນໍ ຠາສາ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ມິລກ຺ຂູຕິ ຈ ປາຣສິກາທໂຍ. ສພ຺ພາເປສາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນກເທສວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ ນາມາ’’ຕິ.

ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພມກ຺ຂຣໍ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ປຐມຕຕິຍໍ ສິຖິລໍ. ຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພມກ຺ຂຣໍ ເຕສ຺ເວວ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລມກ຺ຂຣໍ ທີຆໍ. ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ.

ປມາຓໍ ເອກມຕ຺ຕສ຺ສ, ນິມີສຸມີສໂຕ’ ພ຺ຣວຸໍ;

ອງ຺ຄຸລິໂຜຏກາລສ຺ສ, ປມາເຓນາປິ ອພ຺ຣວຸໍ.

ສຎ຺ໂຎຄປຣໍ, ທີຆຎ຺ຈ ຄຣຸກໍ. ອສໍໂຍຄປຣໍ ຣສ຺ສໍ ລຫຸກໍ. ຐານກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ. ປຣປເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ. ຕຖາ ອສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ. ຐານກຣຓານິ ວິສ຺ສຏ຺ຐານິ ກຕ຺ວາ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ທສຘາຕິອາທີສຸ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສຫິ ປກາເຣຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປເຠໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ, ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປກາສນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ກຣຓຠູຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ທສຘາ ປເຠໂທຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອມິເລຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອວິນາເສຕ຺ວາ, ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຍມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຎາເປຕຸໍ ເອກຄາຖໍ, ເອກວາກ຺ຍມ຺ປິ ເທເສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ເອວ ເທສນາຍ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນຘມ຺ມເທສນໂຕ. ເກວລສທ຺ໂທ ອິຘ ອນວເສສວາຈໂກ. ນ ອໂວມິສ຺ສຕາທິວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສກລາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓໍ. ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ອູນາຘິກນິເສຘນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນູນາຘິກວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖໍ ເທສິໂຕ, ຕສ຺ສ ສາຘກຕ຺ຕາ ອນູນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ປນ ອສາຘກຕ຺ຕາ ອນຘິກຕາ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ວາ ໂວທານຕ຺ຖສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນູນຕາ, ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ສໍກິເລສຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນຘິກຕາ. ສກລນ຺ຕິ ສພ຺ພຠາຄວນ຺ຕໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກເທເສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ໂລເກຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ໂລກາມິສາ, ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕສຸ ອຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ. ຫິຕຜຣເຓນາຕິ ຫິຕໂຕ ຜຣເຓນ ຫິຕູປສໍຫາເຣນ ວິເສສນຠູເຕນ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ມຸທຸຫທໂຍ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສກລສໍກິເລສໂຕ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຣຓາກາຣສຓ຺ຐິເຕນ, ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ສາມິ, ເອວຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທານໍ ວຕໍ. ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ເສຏ຺ຐານໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ທານເມວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ມຈ຺ຉຣິຍໂລຠາທິນິຄ຺ຄຫເຓນ ສມາຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ທານເມວ ສຸຈິຓ຺ຓໍ. ອິທ຺ຘີຕິ ເທວິທ຺ຘິ. ຊຸຕີຕິ ປຠາ, ອານຸຠາໂວ ວາ. ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕີຕິ ມຫຕາ ພເລນ, ວີຣິເຍນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂມ. ນາຄາຕິ ວຣຸຓນາຄຣາຊານໍ ວິຘຸຣປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ອາລປນໍ.

ທານປຕີຕິ ທານສາມິໂນ. ໂອປານຠູຕນ຺ຕິ ອຸທກຕິຕ຺ຖມິວ ຠູຕໍ.

ຘີຣາຕິ ໂສ ວິຘຸຣປຓ຺ຑິຕມາລປຕິ.

ມຘຸສ຺ສໂວຕິ ມຘຸຣສສນ຺ທນໍ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ, ກາຣຓໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕິຕ຺ຕິຣິຍນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຕິຣສກຸຓຣາເຊນ ຠາສິຕໍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫີຕິ ປຣທາຣຠູຕາຫິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອມ຺ຫນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ.

ຕປສ຺ສີ, ລູໂຂ, ເຊຄຸຈ຺ຉີ, ປວິວິຕ຺ໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂລມຫໍສນສຸຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ມູລປຓ຺ຓາສເກ, ‘‘ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖) ຕໍ ວທນ຺ຕິ.

ອິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມິທ຺ຘໍ. ຜີຕນ຺ຕິ ຜຸລ຺ລິຕໍ. ວິຕ຺ຖາຣິກນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣຠູຕໍ. ພາຫຸຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ພຫູຫິ ຊເນຫິ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ຎາຕໍ. ປຸຖຸຠູຕນ຺ຕິ ພຫຸຠູຕໍ. ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເທວໂລກໂຕ ຍາວ ມນຸສ຺ສໂລກາ ສຸປກາສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ປາສາທິກສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໗໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຍາວ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລສາສນໍ ອິຘ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓານິ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສທ຺ເທນ ຘມ຺ມສທ຺ທາທີນໍ ສມານຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ສຣູປໂຕ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈ ວິຠາເວຕິ.

໑໙໑. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສມ຺ປທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິປ຺ປເຠທຄຸຓສມ຺ປທໍ. ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕມານສ຺ເສວ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ມານຊາຕິກສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ພຫຸລຠາວໂຕ. ໂຠຄຣູປາທິວຕ຺ຖຸກາ ມທາ ສຸປ຺ປເຫຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐານໂຕ, ນ ຕຖາ ກຸລວິຊ຺ຊາທິມທາ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສມວຏ຺ຐານໂຕ. ຕສ຺ມາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລີນານໍ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ຊາຕິວິຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຊປ຺ປນໍ ທຸປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ…ເປ… ມານໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊາຕິຕາຍາຕິ ວິປຣີຕຊາຕິຕາຍ, ຫີນຊາຕິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ສຸຊາຕິກາ ເອວ, ນ ທຸຊ຺ຊາຕິກາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫນ຺ຕິ, ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີລເມວ ຫິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ, ປຕິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ວາ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ສາ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ນາມ.

ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອນ຺ວຍໂຕປິ ວທຕິ ‘‘ຄຫປຕິທາຣກາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ກຈ຺ເຉຫິ ເສທໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ເຕຫີຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຕຖາ ປິຏ຺ຐິຍາ ໂລຓໍ ປຸປ຺ຜມານາຍາຕິ, ເສທໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕກຈ຺ຉາ ໂລຓໍ ປຸປ຺ຜມານປິຏ຺ຐິກາ ຫຸຕ຺ວາ, ເຕຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ລກ຺ຂິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູມິໍ ກສິຕ຺ວາຕິ ຠູມິຍາ ກສ຺ສນໂຕ, ເຂຕ຺ຕູປຊີວນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາທິສສ຺ສາຕິ ຊາຕິມນ຺ຕູປນິສ຺ສຍສ຺ສ. ທຸພ຺ພລໍ ມານໍ. ພລວໍ ທປ຺ປໍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ. ‘‘ອິຕເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຫຕຸປທໍ ວິວຣຕິ. ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທປຣາມສິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ, ອິຕິສທ຺ໂທ ວາ ນິທສ຺ສເນ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ.

ປຈ຺ຈາຊາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາໂຣ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິຊາໂຕ’’ຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຫານທີປນໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສພ຺ພຖາ ສຸທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສາມີ ຕທຸປ຺ປາທກຏ຺ເຐນ, ຘມ຺ເມນ ວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສາມີຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ສທ຺ຘນ຺ຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາວເສນ ສທ຺ທຫນໍ. ວິຎ຺ຎູຊາຕິການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຄຫຓປຸພ຺ພິກາ ສທ຺ຘາສິທ຺ຘິ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ນປຸຄ຺ຄລຠາວໂຕ. ‘‘ໂຍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ໂຍຊນສຕນ຺ຕເຣປິ ວາ ປເທເສ. ຊາຍມ຺ປຕິກາຕິ ຊານິປຕິກາ. ກາມໍ ‘‘ຊາຍມ຺ປຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຆຣສາມິກຆຣສາມິນີວເສນ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ອເນກາ ປຊາປຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເອກາຍປິ ຕາວ ສໍວາໂສ ສມ຺ພາໂຘເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິນາ ກິຎ຺ຈນໍ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິນາ ປລິໂພຘນໍ, ຕທຸຠເຍນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສກິຎ຺ຈນປລິໂພຘໂນ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ຕຖາ. ຣາໂຄ ເອວ ຣໂຊ, ຕທາທິກາ ໂທສໂມຫຣຊາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໒໐໙; ຈູຬນິ. ໗໔) ອາຄມນປຖຕາປິ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານຕາ ເອວາຕິ ທ຺ເວປິ ສໍວຓ຺ຓນາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ອລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນາຕິ ອສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ອປ຺ປຏິພນ຺ຘສຠາເວນ. ຣູປກວເສນ, ຕທ຺ຘິຕວເສນ ວາ ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິຍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວໍ ອກຸສລກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ຐານາຐານຠາເວນ ຆຣາວາສປພ຺ພຊ຺ຊານໍ ສມ຺ພາຘພ຺ໂຠກາສຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຏ຺ຐານຏ຺ຐານຠາເວນ ເຕສໍ ຕພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊານໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣມກຕ຺ວາ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສງ຺ເຂປກຖາ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ກິເລສມເລນາຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິມເລນ. ອມລີນນ຺ຕິ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ປຣິໂຍທາຕຏ຺ເຐນ ນິມ຺ມລຠາເວນ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ໂຘຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ. ອປິຈ ລິຂິຕໍ ສງ຺ຂໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ, ຕສ຺ສທິສຕ຺ຕາ ປນ ອິທໍ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິປິ ທສ຺ເສຕິ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ອຊ຺ຌາວສຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ເທນ ກມ຺ມປ຺ປວຈນີເຍນ ໂຍຄໂຕ ‘‘ອຄາຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ຍໍ ນູນ ຍທິ ປນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕານິ ກາສາຍານີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ. ກສ຺ມາ ເຈຕານິ ຄຫິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການີ’’ຕິ. ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາຕິ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ, ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ. ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ຫິຕໍ ວຸຑ຺ຒິອາວຫໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ. ຕໍ ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຄາຣິເຍ.

໑໙໒. ສຫສ຺ສໂຕຕິ ກຫາປຓສຫສ຺ສໂຕ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຠຄຣາສິ. ອາພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຕາ ປນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເປມວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ, ເອເຕນ ອາພນ຺ຘນຕ຺ໂຖ ປຣິວຏ຺ຏ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກເມເຕ’’ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕໂຍ.

໑໙໓. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ ສມາໂນ ເຕນ ສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣານໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໐໓) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ຈ ຕສ຺ເສວ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸຕຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນໍ. ອຓຸສທິສຕາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ‘‘ອຓູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສູ’’ຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນອນຸຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິວເສນ, ສຫສາ ອຸປ຺ປນ຺ນອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຕາ. ຠຍທສ຺ສີຕິ ຠຍທສ຺ສນສີໂລ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ, ສຸນ຺ທຣໍ ວາ, ຕພ຺ຠາໂວ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຍາວຊີວໍ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ. ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ຕທວຍວຠູຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ກມ຺ມປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສໍ, ສິກ຺ຂາຍ ວາ ອຘິຄມຸປາຍໍ, ຕສ຺ສາ ວາ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນ. ອາຈາຣໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓເນວາຕິ ‘‘ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສເລ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມ ຄຫິເຕປີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາຈາຣໂຄຈຣສທ຺ທມຕ຺ເຕນ ກຸສລກາຍວຈີກມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອິມິນາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຕາຍ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສ຺ສ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທ຺ວາຣສ຺ສ ກມ຺ມາປເທເສນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຈທນາຍ ໂສຘນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສິທ຺ເຘປິ ສຕິ ປຸນາຣມ຺ໂຠ ນິຍມາຍ ວາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໂພຘນາຍ ວາ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ໂພເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸສເລນາຕິ ຈ ສພ຺ພໂສ ອເນສນປຫານໂຕ ອນວຊ຺ເຊນ. ກຖໍ ເຕນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ອນວຊ຺ເຊນ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທຸຠຍເມວ ຫິ ອາຊີວເຫຕຸກໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ.

ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ ສໍສນ຺ທິຕຸໍ ‘‘ມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນາສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ, ຍໍ ‘‘ສມຓມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖປຕີຕິ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ນາມ ວຑ຺ຒກິໍ ຠຄວາ ອາລປຕິ. ຖປຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ວຑ຺ຒກິປຣິຍາໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ‘‘ກຕເມ ຈ ຖປຕິ ກຸສລາ ສີລາ? ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ສີລສ຺ສ ກຸສລກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ ຖປຕິ ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໕) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ‘‘ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸສເລນາ’’ຕິ ສີລສ຺ສ ກຸສລກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕເທສນາ ເອກສງ຺ຄຫາ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ ຍຖາ ຕໍ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກໍ, ຕສ຺ມາ ອີທິສີປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິຠູຕິ ອຕ຺ເຖວາຕິ. ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີຕິ ສີລນ຺ຕິ ວທາມິ, ສີລສ຺ມິໍ ວາ ອາຘາຣຠູເຕ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ, ນິທ຺ຘາຣຓສມຸທາຍຠູເຕ ວາ ເອກໍ ສີລນ຺ຕິ ວທາມິ.

ຕິວິເຘນາຕິ ຈູຬສີລມຊ຺ຌິມສີລມຫາສີລໂຕ ຕິວິເຘນ. ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສູ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຍປຎ຺ຈມານເມວ ຄຫຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຸປຣິ ນິທ຺ເທເສ ວກ຺ຂມາເນສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ. ຕິວິເຘນາຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປຕາວເສນ ຕິພ຺ພິເຘນ.

ຈູຬມຊ຺ຌິມມຫາສີລວຓ຺ຓນາ

໑໙໔-໒໑໑. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ‘‘ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ນິທ຺ຘາຣຓີຍຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ອິມິນາ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ກຕ຺ວຕ຺ຖວເສນ ສມານາຘິກຣຓໍ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ກຕ຺ວຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຍຖາ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖ ຜຸສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖) ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ອຍເມວຕ຺ໂຖຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ໂຖ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ, (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗) ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕປເທ ວາ. ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທມສ຺ສ ໂຫຕິ ສີລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາສີລປຣິໂຍສາເນນ ນິທ຺ຘາຣິຍມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ອສ຺ສ ສີລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ປາຬິຍໍ ອປິຄ຺ຄຫຓມກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໑໒. ອຕ຺ຕານຸວາທປຣານຸວາທທຓ຺ຑຠຍາທີນິ ອສໍວຣມູລການິ ຠຍານິ. ‘‘ສີລສ຺ສາສໍວຣໂຕຕິ ສີລສ຺ສ ອສໍວຣຓໂຕ, ສີລສໍວຣາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໐) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຍທິທໍ ສີລສໍວຣໂຕ’’ຕິ ປນ ປທສ຺ສ ‘‘ຍໍ ອິທໍ ຠຍໍ ສີລສໍວຣໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໂຕ, ‘‘ສີລສໍວຣເຫຕຸ ຠຍໍ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ສີລສໍວຣໂຕ ສີລສໍວຣເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖເຍວ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຍໍ ອິທໍ ຠຍໍ ສີລສໍວຣໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ປາໂຐປິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສໍວຣໂຕ’’ຕິ ເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຕທຘິຄມິຕອຕ຺ຖວເສນ ‘‘ອສໍວຣມູລກສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ອຠາວາ’’ຕິປິ ເຫຕຸໍ ວທຕິ. ຍຖາວິຘານວິຫິເຕນາຕິ ຍຖາວິຘານໍ ສມ຺ປາທິເຕນ. ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍຠາວາວເຫນ ອຠິເສເກນ. ມຸທ຺ຘນິ ອວສິຕ຺ໂຕຕິ ມຕ຺ຖເກເຍວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍຖາວິຘານວິຫິເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂປຣາຓກາຈິຓ຺ຓວິຘານສມງ຺ຄິຕາສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍຠາວາວຫຕາສງ຺ຂາຕໍ, ‘‘ມຸທ຺ຘນິ ອວສິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ມຸທ຺ຘນິເຍວ ອຠິສິຎ຺ຈິຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ. ອິຕິ ຕິວງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເຍນ ອຠິສິຕ຺ຕຣາຊູນໍ ຣາຊານຸຠາໂວ ສມິຊ຺ຌຕິ. ເກນ ປນາຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ໂປຣາຓກສຕ຺ຖາຄຕນເຍນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາສມ຺ມຕາຠິເສກວິຠາວນາຍ ‘‘ເຕ ປນສ຺ສ ເຂຕ຺ຕສາມິໂນ ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫິ ອຠິເສກມ຺ປິ ອກໍສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໓໑) ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ເຕນາຕິ ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫິ ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິສິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໖໐) ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ອຠິເສກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຣາຊູນໍ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ຕີຓິ ສງ຺ຂານິ ຈ ຄງ຺ໂຄທກຎ຺ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖາຄຕນເຍນ ອຠິເສກວິຘານວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອຠິເສກມງ຺ຄລຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ ມຓ຺ຑປສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຕສ຺ສ ອຸທຸມ຺ພຣສາຂມຓ຺ຑປສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຸທຸມ຺ພຣຠທ຺ທປີຐມ຺ຫິ ອຠິເສກາຣຫໍ ອຠິຊຈ຺ຈໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ມງ຺ຄລາຠຣຓຠູສິຕາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນາ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ສຸວຓ຺ຓມຍສາມຸທ຺ທິກທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຂຕ຺ຕິຍຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຂຕ຺ຕິຍຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຸນ ປຸໂຣຫິໂຕປິ ໂປໂຣຫິຈ຺ຈຐານານຸຣູປາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຊຕມຍໍ ສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປິ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານຠູສນຠູສິໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຕນມຍໍ ສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຄຫປຕິຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຄຫປຕິຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ. ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ເອວໍ ວທນ຺ຕາ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ວຈນານຸຣູປໍ ຣຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສສິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ກຣິສ຺ສສິ, ຕວ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິສປນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ວຑ຺ຒກີສູກຣຊາຕກາທີຫິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ອຠິເສໂກປກຣຓານິປິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ) ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ.

ຍສ຺ມາ ນິຫຕປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນວຊ຺ຊຕາ ກຸສລຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສລໍ ສີລປທຏ຺ຐາເນຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກຸສລສີລປທຏ຺ຐານາ ອວິປ຺ປຏິສາຣປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິຘມ຺ມາ, ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ເຈຕສິກສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ປຓີຕຣູເປຫິ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຍິກສຸຂນ຺ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສາເປກ຺ຂຕາຍ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕປິ ວິເສໂສ ເຕນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ. ວິຊ຺ຊມານເມວ ຫິ ອຠິເຘຍ຺ຍຠາເວນ ວິເສສຕ຺ຖໍ ວິເສສນ຺ຕຣນິວຕ຺ຕເນນ ວິເສສສທ຺ໂທ ວິຠາເວຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ພຸທ຺ຘານເມວ ຈກ຺ຂຸ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓຎ຺ຈ. ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘູປມໍ, ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸເມຘ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຕ຺ວໍ ຊນຕມເວກ຺ຂສ຺ສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕຍປຎ຺ຎາຕິ ເຫຏ຺ຐິມາຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຕຍປຎ຺ຎາ. ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ຕີຓິ ຈ ຜລານີ’’ຕິ ສຬາຍຕນວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໔໑໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ມຄ຺ເຄເຫວ ຜລານິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາເຕ ຘມ຺ເມ ຈກ຺ຂູຕິ ຫິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ. ປຎ຺ຎາເຍວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ, ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມ຺ຫີຕິ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາຍ. ອິຘາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ. ອຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ. ‘‘ປສາທຈກ຺ຂຸໂວຫາເຣນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຘ ຈກ຺ຂຸສທ຺ໂທ ຈກ຺ຂຸປສາເທເຍວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວຕ຺ຕຕິ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓປິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘາປິ ສສມ຺ຠາຣກຖາ ອວສິຏ຺ຐາຕິ ກຕ຺ວາ ເສສປເທສຸປີຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ’’ຕິອາທິປເທສຸປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຘໍ ອສນໍ ເຂທນໍ ພ຺ຍາເສໂກ, ກິເລໂສ ເອວ ພ຺ຍາເສໂກ, ເຕນ ວິຣຫິໂຕ ຕຖາ, ວິຣຫິຕຕາ ຈ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາ, ອສມ຺ມິສ຺ສຠາໂວ ຈ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ອໂວມິສ຺ສໍ, ຕໂຕ ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິ ຈ ສຸວິສຸທ຺ເຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ນີວຣເຓສຸ ປຘານຠູຕປາປຘມ຺ມວິຄເມນ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ຫຕ຺ຖຄໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຂເມວ ‘‘ອພ຺ຍາເສກສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ.

ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໔. ສມນ຺ຕໂຕ ປກາເຣຫິ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ວິຠຊນໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາຊນີຍມ຺ຫິ. ‘‘ຄມນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຠິກ຺ກມນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວສາຘນມາຫ. ຕຖາ ປຏິກ຺ກມນໍ ປຏິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ອນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ຄມນໍ, ນິວຕ຺ຕນໍ ປນ ນິວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມຸປາທານກິຣິຍາມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ທ຺ວຍໍ. ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄມເນ’’ຕິອາທິ. ອຠິຫຣນ຺ໂຕຕິ ຄມນວເສນ ກາຍໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ. ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ຕໂຕ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອປນາເມນ຺ໂຕຕິ ອປກ຺ກມນວເສນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ. ອາສນສ຺ສາຕິ ປີຐກາທິອາສນສ຺ສ. ປຸຣິມອງ຺ຄາຠິມຸໂຂຕິ ອຏນິກາທິປຸຣິມາວຍວາຠິມຸໂຂ. ສໍສຣນ຺ໂຕຕິ ສໍສປ຺ປນ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິມອງ຺ຄປເທສນ຺ຕິ ອຏນິກາທິປຈ຺ຉິມາຍວປ຺ປເທສໍ. ປຈ຺ຈາສໍສຣນ຺ໂຕຕິ ປຏິອາສປ຺ປນ຺ໂຕ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ນິປນ຺ນສ຺ເສວ ອຠິມຸຂໍ ສໍສປ຺ປນປຏິອາສປ຺ປນານິ ທສ຺ເສຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາສຍເນສຸ ຫິ ໂຍ ຄມນວິຘຸໂຣ ກາຍສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຠິຫາໂຣ, ໂສ ອຠິກ຺ກໂມ. ປຈ຺ຉໂຕ ອປຫາໂຣ ປຏິກ຺ກໂມຕິ ລກ຺ຂຓໍ.

ສມ຺ປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ຎເມວ ວາ ກາຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ ທຸຕິຍວິກປ຺ປສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ສມ຺ປຊານ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຍາຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ, ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ຕເທວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒.໕໒໓) ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ອປໂຣ ນໂຍ – ຍຖາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕຖາ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ກາໂຣ ກຣຓໍ ສມ຺ປຊານກາໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ.

ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ເຖນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິ, ສາຕ຺ຖກສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ປວຕ຺ເຕສຸ ອວິຊຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ ສມ຺ປຊານນໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ຫິ ເອກເສສນເຍນ ວາ ໂຄຈຣສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖທ຺ວເຍປິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຕິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນສງ຺ຂາຕໍ ອສມ຺ໂມຫເມວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຈິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສເນວ, ຈິຕ຺ຕວສມນຸຄເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕີເຣຕ຺ວາ, ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆທສ຺ສເນເນວ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິອຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕທຕ຺ຖເມວ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສ ເອສ. ສມຖວິປສ຺ສນຸປ຺ປາທນມ຺ປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຑ຺ຒິເຍວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ອາມິສໂຕຕິ ຈີວຣາທິອາມິສປຈ຺ຈຍໂຕ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຕ຺ເຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິເຍວ ອຕ຺ໂຖ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ‘‘ສາຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຄມນໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສປ຺ປາຍເມວາຕິ ສິຍາ ອວິເສເສນ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຈຕິຍທສ຺ສນໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ມຫາປູຊາຍາຕິ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ, ພຫູນໍ ປູຊາທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປການີ ວິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕປຏິມາໂຍ ວິຍ, ຍນ຺ຕປໂຍເຄນ ວາ ນານປ຺ປກາຣວິຈິຕ຺ຕກິຣິຍາ ປຏິມາໂຍ ວິຍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ປຣິສາສຸ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ອສມເປກ຺ຂນໍ ນາມ ເຄຫສ຺ສິຕອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ຄຫຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ພາລສ຺ສ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໘) ມາຕຸຄາມສມ຺ຜສ຺ສວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິອາທິສມ຺ມທ຺ເທນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ. ວິສຠາຄຣູປທສ຺ສນາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ. ‘‘ທສທ຺ວາທສໂຍຊນນ຺ຕເຣ ປຣິສາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ. ມຫາປຣິສປຣິວາຣານນ຺ຕິ ກທາຈິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິອຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສມ຺ມິສ຺ສປຣິວາເຣ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອສຸຠທສ຺ສນສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ. ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິວຈນທານວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸວຕ຺ຕນກຖາ ອາຈິຓ຺ຓາ, ຕສ຺ມາ ປຏິວຈນສ຺ສ ອທານວເສນ ອນນຸວຕ຺ຕນກຖາ ຕສ຺ສ ທຸຕິຍາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ. ທ຺ເວ ກຖາຕິ ຫິ ວຈນກຣຓາກຣຓກຖາ. ຕຕ຺ຖ ວຈນກຣຓກຖາເຍວ ກຖິຕປຸພ຺ພາ, ທຸຕິຍາ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ສຸພ຺ພຈຕ຺ຕາ ປຏິວຈນມທາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ສເຈ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ມຫາປູຊາຍາ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ນ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸຄາມາສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິກເມວ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສາຕ຺ຖກໍ, ສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ເຍນ ໂສ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສາຕ຺ຖກສປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ສ, ເຕນ ຍຖານຸປຸພ຺ພິກໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຄ຺ຄຫຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຈ຺ຈມານໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຠາວນາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ຠາວນາຍ ວິສຍຠາວໂຕ ໂຄຈຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລສ຺ສ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ, ອເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ, ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ຈ ໂຄຈຣສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິຘາຕິ ສາສເນ. ຫຣຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ເນຕິ, ຍາວ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກມາ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອາຫາຣູປໂຍຄໂຕ ຍາວ ທິວາຐານຸປສງ຺ກມນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຏິເນຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ອາວຣຓີເຍຫີຕິ ນີວຣເຓຫິ. ປເຄວາຕິ ປາໂຕເຍວ. ສຣີຣປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປລ຺ລງ຺ເກຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິສຊ຺ຊາວາເຣ. ອູຣຸພທ຺ຘາສນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ໂກ. ອຸສຸມນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອຸຓ຺ຫາປນານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຕທເຫ ມູລຠູຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມຸເຂເນວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມວິຊຫນ຺ໂຕ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ‘‘ປໂຕປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໐໙; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໖໘; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ວກ຺ຂມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຍຖາປຣິຫຣິຍມານໍ ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຈ, ຕເທວ ນິປຈ຺ຈກາຣສາຘນໍ. ອຎ຺ຎຎ຺ເຈ, ອນິປຈ຺ຈກາຣກຣຓມິວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕພ຺ພິສເຍນ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ເຈຕິຍໍ ເຈ’’ຕິອາທິນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ປປຎ຺ຈາຠາວທສ຺ສນໍ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ຕຖາປິ ອຎ຺ຎຖາປິ ວນ຺ທິຕພ຺ພເມວ. ຕເຖວາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸເມວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ສາຣີຣິກເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຈຕິຍໍ ພາຘຍມານາ ໂພຘິສາຂາ ຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໒໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໗໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ອຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ, ‘‘ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ປຕ຺ເຕນາປີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ຍທິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂຕ ຄເຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ເຄ ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສາປິ ວນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ມຄ຺ຄານຸກ຺ກເມເນວ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນໍ, ນ ຕຸ ຄຣຸກາຕພ຺ພຕານຸກ຺ກເມນ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ປຐມໍ ປຕ຺ເຕນາປິ ໂພຘິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ເອກເມວ ປຕ຺ເຕນາປິ ຕເທວ ວນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປຕ຺ເຕນ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣຄຕມຄ຺ເຄນ ຫິ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ຕພ຺ພອນ຺ຕຣາວຕ຺ຕທສ຺ສນເມຕໍ, ນ ປນ ຘຸວວຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ປຸພ຺ເພ ເຫສ ກຕວຕ຺ໂຕເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ປເຄວ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ພຸທ຺ຘຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສເນວ ໂພຘິອາທິປຣິໂຠຄເຈຕິເຍປິ ນິປຈ຺ຈກຣຓໍ ອຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຏິສາມິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສປານມູລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ, ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓປີຕິວິສຍຠູຕເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓໂຕ ພາຫິຣຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຄາມສມີເປຕິ ຄາມູປຈາເຣ. ຕາວ ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ມຍິ ອກເຖນ຺ເຕ ເອເຕສໍ ໂກ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ນາມ ກາຕພ຺ພາເຍວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມກຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໓) ປນ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ກເຖຕພ຺ພາເຍວາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຫຣິຍມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫນວເສນ, ຕທນຸຄຸຓໍເຍວ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມນຏ຺ຐາເນເຍວ.

‘‘ໂປຣາຓກຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ໂປຣາຓກາຈິຓ຺ຓທສ຺ສເນນ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທເນວາຕິ ‘‘ປຣິຈິໂຕ ອປຣິຈິໂຕ’’ຕິອາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໂກຏິຍາ ເອວ, ສມາຄມມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານຸຠາເວນາຕິ ອນຸຄ຺ຄຫພເລນ. ຠເຍຕິ ປຣຈກ຺ກາທິຠເຍ. ຉາຕເກຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ.

‘‘ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ນິສຊ຺ຊາຈງ຺ກເມຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ. ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຣມານສ຺ເສວ, ອນາທເຣ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ກມ຺ມຊເຕໂຊຕິ ຄຫຓິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຊ຺ຊລຕີຕິ ອຸຓ຺ຫຠາວໍ ຊເນຕິ. ຕໂຕເຍວ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວີຖິໍ ນາໂຣຫຕິ ຂຸທາປຣິສ຺ສເມນ ກິລນ຺ຕກາຍສ຺ສ ສມາຘານາຠາວໂຕ. ອນຸປາທິນ຺ນໍ ໂອທນາທິວຕ຺ຖຸ. ອຸປາທິນ຺ນໍ ອຸທຣປຏລໍ. ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍຎ຺ຫິ ໂອທນາທິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອສຕິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸທຣປຏລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຉາໂຕສ຺ມິ, ອາຫາຣໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ວທາເປຕິ, ຠຸຕ຺ຕກາເລ ອຸທຣປຏລໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຖ ສຕ຺ໂຕ ເອກຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ‘‘ຉາຍາຣກ຺ຂໂສ ວິຍ ກມ຺ມຊເຕໂຊ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປເຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ເສໂສ. ໂຄຣູປານນ຺ຕິ ຄຸນ຺ນໍ, ໂຄສມູຫານໍ ວາ, ວຊໂຕ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕນເຍນ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ, ຍາວ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ອາຫາຣຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອວເສສຏ຺ຐາເນຕິ ຍາຄຸຍາ ອຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ. ຕໂຕຕິ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອນວຈ຺ເຉທທສ຺ສນເມຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສຣປຏິປາຏິຍາ ອນວຈ຺ເຉໂທ, ເອວເມຕສ຺ສາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຸປຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອທິສາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາສນນ຺ຕິ ນິສຊ຺ຊາສນໍ.

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ອນາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປູຣເຓນ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕຂີລວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເຈໂຕຂີເລນ, ວິນິພນ຺ເຘນ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ເຈໂຕຂີລສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກຕມສ຺ສ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂີລາ ອປ຺ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ, ຘມ຺ເມ ກງ຺ຂຕິ, ສງ຺ເຆ ກງ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕິ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ກຸປິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ, (ມ. ນິ. ໑.໑໘໕)

‘‘ກຕມສ຺ສ ປຎ຺ຈ ເຈຕໂສ ວິນິພນ຺ຘາ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸ ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ກາເຍ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ຣູເປ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖). ຈ –

ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ປນ ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ປເທກເທສມຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຈວຣຂາຓຸກຠາໂວ ຫິ ເຈໂຕຂີໂລ, ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນຠາໂວ ເຈຕໂສ ວິນິພນ຺ໂຘ. ປຐໂມ ເຈຕ຺ຖ ວິຈິກິຈ຺ຉາໂທສວເສນ, ທຸຕິໂຍ ໂລຠວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ວິຈຣິຕ຺ວາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຣຫວເສນ ຕຸຈ຺ໂຉ.

ຠາວນາສຫິຕເມວ ຠິກ຺ຂາຍ ຄຕໍ, ປຈ຺ຈາຄຕຎ຺ຈ ຍສ຺ສາຕິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ອຕ຺ຕກາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂມິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ຫິຕໍ, ສຸຂຎ຺ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕາ ນາມ, ຕໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕກາມາ. ອຘຸນາ ປນ ອຕ຺ຖກາມາຕິ ຫິຕວາຈເກນ ອຕ຺ຖສທ຺ເທນ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ຫິຕມິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຫິຕຠູຕໍ ວາ ຘມ຺ມມິຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ. ອິຓຏ຺ຏາຕິ ອິເຓນ ປີຬິຕາ. ຕຖາ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສາສເນ.

ອຸສຠໍ ນາມ ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ, ຄາວຸຕໍ ນາມ ອສີຕິ ອຸສຠາ. ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ຕາທິສາຍ ປາສາຓສຎ຺ຎາຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານມາຄຕາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນ຺ຕິ ກິເລສໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປາທຸທ຺ຘາຣຓມກຕ຺ຖຸກາມໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຈ຺ຉາຄໂຕ ປນ ຐິຕິມນຕິກ຺ກມິຕຸກາມໂຕ. ໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ອຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາຄໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ຊານນໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ. ໂສເຍວ ນໂຍຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິກາ ໂຍ ປຕິຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ນິສຊ຺ຊາຍປິ ນໂຍ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉິນ຺ນຠຕ຺ຕຠາວຠເຍນາປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ປຣສ຺ສ ຊານເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມປາເທເຍວາຕິ ປຐມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣິຕປາທວຬຎ຺ເຊເຍວ. ເອຕີຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອາລິນ຺ທກວາສີ ມຫາຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐາເນເຍເວຕໍ ກຖິຕໍ. ‘‘ກ຺ວາຍໍ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ມທ຺ທນ຺ຕາຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ ສາລິສີສາທີນິ ມທ຺ທນ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ, ອຸຠຍາເປກ຺ຂວຈນເມຕໍ. ອສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວເສ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍນ຺ຕິ ຈ. ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ, ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈ ປຏິຊານິຕ຺ວາເຍວ ອາໂຣເຈສິ.

ປຐມໍ ຕາວາຕິ ປທໂສຠນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ມຫາປຘານນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ, ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂລກນາເຖນ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ‘‘ເອວາຫໍ ຍຖາພລໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິປຕ຺ຕິປູຊາເຍວ ຫິ ປສຕ຺ຖຕຣາ ສຕ຺ຖຸປູຊາ, ນ ຕຖາ ອາມິສປູຊາ. ຐານຈງ຺ກມເມວາຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພອິຣິຍາປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນກາລາທີສຸ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນິສຊ຺ຊາຍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ. ເອວສທ຺ເທນ ຫິ ອິຕຣາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ, ສຍນສ຺ສ ຈ ນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘເຏ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣິຕປາເທເຍວ ປຸນ ຐປນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຄາມສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ຄາວີ ນູ’’ຕິອາທິນາ. ກຈ຺ຉກນ຺ຕຣໂຕຕິ ອຸປກຈ຺ຉນ຺ຕຣໂຕ, ອຸປກຈ຺ເຉ ລຄ຺ຄິຕກມຓ຺ຑລຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທກຄຓ຺ຑູສນ຺ຕິ ອຸທກາວຄຓ຺ຑກາຣກໍ. ກຕິນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓີ ກຕິມີ, ‘‘ປຎ຺ຈມີ ນຸ ໂຂ ປກ຺ຂສ຺ສ, ອຏ຺ຐມີ’’ຕິອາທິນາ ທິວສໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາໂຣຈນສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາໂຣເຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ສພ຺ເພເຫວ ປກ຺ຂຄຓນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໖).

‘‘ອຸທກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຄາມທ຺ວາເຣ. ນິຏ຺ຐຸຠນນ຺ຕິ ອຸທກນິຏ຺ຐຸຠນຏ຺ຐານໍ. ເຕສູຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ. ຎາຓຈກ຺ຂຸສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸມາ. ອີທິໂສຕິ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິໂກ. ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓນ຺ຕິ ຂີຓາສວຠາເວນ ປວາຣຓໍ.

ວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປຐມເມວ ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໓໒). ຕໍ ຄມນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ຫິ ຊເວນ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຘຸຕງ຺ຄໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ຊເວນ ຄມເນ ໂລລຸປ຺ປຈາຣິຕາ ວິຍ ອສາຣຸປ຺ປຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທກສກຏນ຺ຕິ ອຸທກສາຣສກຏໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິສມຠູມິຠາຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈລເມວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕທນຸຣູປນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂາທານານຸຣູປໍ. ‘‘ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຣຖສ຺ສ ອກ຺ຂານໍ ເຕເລນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ, ວຓສ຺ສ ເລປນໍ, ປຸຕ຺ຕມໍສສ຺ສ ຂາທນຎ຺ຈ ຕິຘາ ອຸປມາ ຍສ຺ສ ອາຫຣຓສ຺ສາຕິ ຕຖາ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ, ຍາປນາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ໒.໒໔, ໓໘໗; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໕.໙; ວິຠ. ໕໑໘; ມຫານິ. ໒໐໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ຠຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມຖໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕາທິ ທິວາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມຍາມາທິ ຣຕ຺ຕິວເສນ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄເຕສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຫຣຓໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ ກປ຺ປານໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຕຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ, ສາວກໂພຘິຍາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ, ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຫາສາວການໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ວິຕ຺ຖາໂຣ) ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສເມວ, ອິຕເຣສໍ ປນ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສຍວເສນ ກາລນິຍມມນ຺ຕເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍກຸສລໍ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐານນ຺ຕເຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐປິຕານໍ ເຖຣານໍ ສກ຺ຂິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ເຖໂຣ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ພາຫິຍວິສເຍ ສຎ຺ຊາຕສໍວຑ຺ຒຕາຍ ພາຫິໂຍ, ທາຣຸຈີຣປຣິຫຣຓໂຕ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ຈ ສມຎ຺ຎິໂຕ ເຖໂຣ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ –

‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ເຕ ພາຫິຍ ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ, ມຸເຕ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ພາຫິຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຍໂຕ ໂຂ ເຕ ພາຫິຍ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ, ມຸເຕ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ນ ເຕນ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ນ ເຕນ, ຕໂຕ ພາຫິຍ ນ ຕຕ຺ຖ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ນ ຕຕ຺ຖ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ ພາຫິຍ ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ, ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’ຕິ’’ (ອຸທາ. ໑໐).

ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເອວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣາທີນມ຺ປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາທິທີປນານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ວິເສສໂຕ ປນ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ ເອຕທຄ຺ຄສຸຕ຺ຕປທານິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘) ສິຂາປຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓໂຕ.

ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິຄາຫວເສນ, ‘‘ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ມານຄາຫວເສນ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ປນ ວິນາ ຕຓ຺ຫາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕຓ຺ຫາຄາຫວເສນາຕິ ຕີຫິປິ ມຎ຺ຎນາຫິ ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຠິກ຺ກເມ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ເຍນ ຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານວາໂຍຘາຕູຕິ ເຕເນວ ອຠິກ຺ກມນຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐານາ, ຕໍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານິກາ ວາ ວາໂຍຘາຕຸ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ. ຊນຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສາ ວິກາຣຠາວໂຕ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຈລນາກາຣສງ຺ຂາຕກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ. ຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏສ຺ສ. ອຠິກ຺ກມໂຕຕິ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ໂອມຕ຺ຕາຕິ ອວມຕ຺ຕາ ລາມກປ຺ປມາຓາ. ວາໂຍຘາຕຸເຕໂຊຘາຕຸວເສນ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຸທ຺ຘຣຓຄຕິກາ ຫິ ເຕໂຊຘາຕຸ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ອຸທ຺ຘຣເຓ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ຕຖາ ອຠາວໂຕ ປນ ອິຕຣາສໍ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ກິຣິຍຄຕິກາຍ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ ສາຕິສໂຍ ພ຺ຍາປາໂຣ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ຕທຠາວໂຕ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສູ’’ຕິ ອິມິນາ. ສຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ອນຸຄມການຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາວິເສເສ ເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕຸຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ປຐເມ ຫິ ນເຍ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາ, ທຸຕິເຍ ປນ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ປາທສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ. ຂາຓຸອາທິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຆຏ຺ຏນາປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ປສ຺ເສນ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓໍ, ຍາວ ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ, ຕາວ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຍສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕຸ ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຈ຺ຈໂຍ. ຄຣຸຕຣສຠາວາ ຫິ ອາໂປຘາຕຸ, ເຕນ ຕສ຺ສາ ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ຕທຠາວໂຕ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ…ເປ… ພລວຕິໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຕິຏ຺ຐາຠາເວ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາປເນປິ ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຆຏ຺ຏນກິຣິຍາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ວເສນ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ຕສ຺ສາ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌເນປິ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌເນສູ’’ຕິ.

ອນຸຄມການຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາວິເສເສປິ ສຕິ ປຖວີຘາຕຸອາໂປຘາຕຸຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ປຐເມ ຫິ ນເຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາ, ທຸຕິເຍ ປນ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄມກຕາ, ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາຕິ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປາທສ຺ສ ໂອນາມນວເສນ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕໂຕ ປຣໍ ຠູມິອາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນໍ, ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິມ຺ມທ຺ທນວເສນ ຄມນສ຺ສ ສນ຺ນິໂຣໂຘ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕິກ຺ກມເນ, ເຕສຸ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣຓາຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓໂວສ຺ສຊ຺ຊນສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນສງ຺ຂາເຕສຸ ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອຸທ຺ຘຣເຓຕິ ອຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມາຕິ ອຸທ຺ຘຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ຈ ອຣູປຘມ຺ມາ. ອຕິຫຣຓໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອສ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣຓາທິເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ເທສນ຺ຕຣສງ຺ກມນໍ ອຕ຺ຖິ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ປພ຺ພໍ ປພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ. ສນ຺ຘິ ສນ຺ຘີຕິ ຄຓ຺ຐິ ຄຓ຺ຐິ. ໂອຘິ ໂອຘີຕິ ຠາຄໍ ຠາຄໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອຸທ຺ຘຣຓາທິໂກຏ຺ຐາເສ ສນ຺ຘາຍ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕໂຣ ເອວ ຫິ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ ຄມນໂຍຄຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ, ປາເທ ຈ ພນ຺ຘຂຸຣຘາຣາສມາຄມໂຕປິ ສີຆຕໂຣ, ຍຖາ ຕິລານໍ ຠິຊ຺ຊຍມານານໍ ປຏປຏາຍເນນ ເຠໂທ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາເທນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏປຏາຍນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປາທວເສນ ປຏປຏ-ສທ຺ທໍ ອກໂຣນ຺ຕາປິ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິລເຠທລກ຺ຂຓໍ ປຏປຏາຍນໍ ວິຍ ຫິ ສງ຺ຂຕເຠທລກ຺ຂຓໍ ອຸປ຺ປາໂທ ອຸປ຺ປນ຺ນານເມກນ຺ຕໂຕ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິກ຺ກມເນ. ໂກ ເອໂກ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາຠິກ຺ກມຕິເຍວ. ກສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ອຠິກ຺ກມນໍ ສິຍາ, ນ ສິຍາ ເອວ. ກສ຺ມາ? ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ…ເປ… ຘາຕູນໍ ສຍນໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິກ຺ກມນນິວຕ຺ຕນຎ຺ເຫຕໍ ວຈນໍ. ອຖ ວາ ‘‘ໂກ ເອໂກ…ເປ… ອຠິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ໂສຘນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຉພ຺ພິເຘປິ ໂກຏ຺ຐາເສ ຄມນາທິກສ຺ສ ອປຈ຺ຈາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ຣູເປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ, ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈ ສິໂລກປເທນ ສຫ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປທສມ຺ພນ຺ເຘ ຣູເປນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ສຫຸປ຺ປຊ຺ຊນເກນ ຣູເປນ. ທຸຕິຍປທສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ‘‘ຣູເປນາ’’ຕິ ອິທໍ ຍໍ ຕໂຕ ນິຣຸຊ຺ຌມານຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌມານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກໍ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກໍ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ສມານາຍຸກາ ສິຍຸໍ. ຍທິ ຈ ສິຍຸໍ, ອຖ ‘‘ຣູປໍ ຄຣຸປຣິຓາມໍ ທນ຺ຘນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ, ‘‘ນາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໘) ເອວມາທິປາຬິວຈເນຫິ ຈ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຫິ ສາຣມ຺ມຓສຠາວາ ຍຖາພລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍສຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣໂຘ, ຣູປຘມ຺ມາ ປນ ອນາຣມ຺ມຓາ ປກາເສຕພ຺ພາ, ເອວໍ ເຕສໍ ປກາເສຕພ຺ພຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ໂສຬສຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຕີເຕນ ສຫ ສຕ຺ຕຣສຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓາຍຸກຕາ ຣູປຘມ຺ມານມິຈ຺ຉິຕາຕິ. ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນວິຎ຺ຎາຓວິເສສສ຺ສ ສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ, ວິສຍສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ, ທນ຺ຘມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ຣູປສ຺ສ ຄຣຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ. ຍຖາຠູຕໍ ນານາຘາຕຸຎາຓໍ ໂຂ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ, ເຕນ ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປຘມ຺ໂມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຕເຖວາຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມານກ຺ຂຓຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອກນິໂຣຘຠາວສ຺ສ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ປຸເຣຕຣໍ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍເມວ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ອວຕ຺ຖາວິເສສໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາ. ຍທິ ເອວໍ ເຕສມຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ‘‘ໂນ’’ຕິ ອປເນຕຸມາຫ ‘‘ອວີຈິ ມນຸສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ, ຍຖາ ວີຈິ ອນ຺ຕໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕເທເວທນ຺ຕິ ອວິເສສໍ ວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸ ອນຸ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຣູປສນ຺ຕາໂນ ຈ ນທີໂສໂຕວ ນທິຍໍ ອຸທກປ຺ປວາໂຫ ວິຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວີຈີຕິ ຫິ ນິຣນ຺ຕຣຕາວເສນ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ.

ອຠິມຸຂໍ ໂລກິຕໍ ອາໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣໂຕເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ. ຍໍທິສາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສີທຕິ, ສຍຕິ ວາ, ຕທຠິມຸຂໍ ເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕາທິສມາໂລກິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸຄຕທິສາໂລກນໍ ວິໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸທິສາເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ, ອຠິມຸຂທິສານຸຣູປຄເຕສຸ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ເສສຸ ວິວິຘາ ເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາອຸປຣິປຈ຺ຉາເປກ຺ຂນຎ຺ຫິ ‘‘ໂອໂລກິຕອຸລ຺ໂລກິຕາປໂລກິຕານີ’’ຕິ ຄຫິຕານິ. ສາຣຸປ຺ປວເສນາຕິ ສມຓປຕິຣູປວເສນ, ອິມິນາວ ອສາຣຸປ຺ປວເສນ ອິຕເຣສມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ສມ຺ມຊ຺ຊນປຣິຠຓ຺ຑາທິກຣເຓ ໂອໂລກິຕສ຺ສ, ອຸລ຺ໂລກຫຣຓາທີສຸ ອຸລ຺ໂລກິຕສ຺ສ, ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕປຣິສ຺ສຍປຣິວຊ຺ຊນາທີສຸ ອປໂລກິຕສ຺ສ ຈ ສິຍາ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ວາ’’ຕິອາທິ, ເອເຕນ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກາຍສກ຺ຂິນ຺ຕິ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິນໍ, ສາຘກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ‘‘ຍເມວາຫໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສາສເນ ອນຠິຣຕິອາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕເນວ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ, ຍທິທໍ ນນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໓໐) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ນນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ອາໂລກເນນ.

ສາຕ຺ຖກຕາ ຈ ສປ຺ປາຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນສ຺ເສວ ອາໂລກິຕວິໂລກິເຕ. ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາວໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂລກິຕວິໂລກິເຕ. ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວາຕິ ຂນ຺ຘາທິກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ອຸປາໂຍ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ວກ຺ຂມານກມ຺ມຏ຺ຐານມຸເຂເນວ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາໂລກິຕາທິ ນາມ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາໂລເກຕາຕິ ອາໂລເກນ຺ໂຕ. ຕຖາ ວິໂລເກຕາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຈລນາກາຣສງ຺ຂາຕກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ. ອກ຺ຂິທລນ຺ຕິ ອກ຺ຂິປຏລໍ. ອໂຘ ສີທຕີຕິ ໂອສີທນ຺ຕໍ ວິຍ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຸທ຺ຘໍ ລງ຺ເຆຕີຕິ ລງ຺ເຆນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍນ຺ຕເກນາຕິ ອກ຺ຂິທເລສຸ ໂຍຊິຕຣຊ຺ຊຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມນກຈກ຺ເກນ. ຕໂຕຕິ ຕຖາ ອກ຺ຂິທລານໂມສີທນຸລ຺ລງ຺ຆນໂຕ. ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ມູລກາຣຓປຣິຊານນໍ ມູລປຣິຎ຺ຎາ. ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອພ຺ຠາຄຕສ຺ສ, ຕາວກາລິກສ຺ສ ຈ ຕງ຺ຂຓມຕ຺ຕປວຕ຺ຕກສ຺ສ ຠາໂວ ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຠາໂວ, ເຕສໍ ວເສນ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຄາຖາຍ ທສ຺ສິເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ. ອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານນ຺ຕິ ປຘານຠູຕອງ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ, ສຣີຣໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠວງ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິສທິສຕ຺ຕາ ປຘານມງ຺ຄໍ, ປຘານຎ຺ຈ ‘‘ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ວາ ກາຣຓກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ຠວງ຺ຄສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕາກາຣວິເສສວເສນ ປນ ອຕີຕາທິນາ ຕິພ຺ພິຘໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທສ຺ເສວ ອາວຏ຺ຏນໍ. ຕນ຺ນິໂຣຘາຕິ ຕສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ, ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍວເສນ ເຫຕຸວຈນໍ. ‘‘ປຐມຊວເນປິ…ເປ… ສຕ຺ຕມຊວເນປີ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວີຖິຍໍ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນານມຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ ປຸເຣຕຣໍ ປວຕ຺ຕາໂຍນິໂສມນສິກາຣວເສນ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອິຏ຺ເຐ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິມ຺ຫິ ໂລຠສຫຄຕມຕ຺ຕໍ ຊວນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນິຏ຺ເຐ ຈ ໂທສສຫຄຕມຕ຺ຕໍ, ນ ປເນກນ຺ຕຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ເອວ ເອກນ຺ຕຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ມໂນທ຺ວາຣິກສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິໂນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນໍ ມູລໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠວງ຺ຄາທິ, ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ມູລກາຣຓວເສນ ມູລປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຕາ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກ ຊວນສ຺ເສວ ອປຸພ຺ພຠາວວເສນ, ອິຕ຺ຕຣຕາວເສນ ຈ. ຍຸທ຺ຘມຓ຺ຑເລຕິ ສງ຺ຄາມປ຺ປເທເສ. ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ປຣິວຕ຺ຕມານວເສນ, ອປຣາປຣໍ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປາທວເສນ ຫິ ເຕສໍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕນໍ, ອິມິນາ ປນ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ, ອຸປຣິມສ຺ສ ຈ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນໂຕ ວິສທິສສ຺ສ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ວເສເນວ ຣຊ຺ຊນາທິປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອາປາຖນ຺ຕິ ໂຄຈຣຠາວໍ. ສກກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນາຕິ ອາວຊ຺ຊນາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນ. ຕນ຺ຕິ ຊວນໍ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ຣູປສ຺ສ ອາປາຖຄມເນນ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປວຕ຺ຕິກາຣຓວເສເນວ ‘‘ເຄຫຠູເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິສ຺ສຍວເສນ. ອາຄນ຺ຕຸກປຸຣິໂສ ວິຍາຕິ ອພ຺ຠາຄຕປຸຣິໂສ ວິຍ. ທຸວິຘາ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອຕິຖິອພ຺ຠາຄຕວເສນ. ຕຕ຺ຖ ກຕປຣິຈໂຍ ‘‘ອຕິຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອກຕປຣິຈໂຍ ‘‘ອພ຺ຠາຄໂຕ’’ຕິ, ອຍເມວິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ປຣເຄເຫ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ຊວນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາສິເນສູຕິ ນິສິນ຺ເນສຸ. ອາຓາກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສກຣຓໍ.

ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ຜສ຺ສາທີຫິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສກກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນຏ຺ຐາເນ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ອາວຊ຺ຊນາທິໂວຏ຺ຐພ຺ພນປຣິໂຍສານານໍ ຠິຊ຺ຊນໂຕ. ອິຕ຺ຕຣານີຕິ ອຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ ອຍໍ ອຸປມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາວ ຕຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວກາລິການິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ຕໍວເສນ.

ເອຕນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາເຍ. ທສ຺ສນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ວເສເນວ ອາໂລກນວິໂລກນປຎ຺ຎາຍນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາທີນມຄ຺ຄຫຓໍ.

ສມວາເຍຕິ ສາມຄ຺ຄິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາໂລກນວິໂລກນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໂກ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ ນ ຕ຺ເວວ ອາໂລເກຕິ. ໂກ ຈ ເອໂກ ວິໂລເກຕິ ນຕ຺ເວວ ວິໂລເກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ ອາຍຕນວເສນ, ຘາຕຸວເສນ ຈ ທສ຺ສນໍ. ຈກ຺ຂຸຣູປານິ ຍຖາຣຫໍ ທສ຺ສນສ຺ສ ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ຕຖາ ອາວຊ຺ຊນາ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈໂຍ, ອາໂລໂກ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາຍໂຕ ປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍປິ ທສ຺ສນສ຺ເສວ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ລພ຺ຠນໂຕ, ‘‘ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍາ’’ຕິປິ ອຘຸນາ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ອິທານິ ຍຖາປາຐໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓສຸ ສມ຺ປຊານໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ສມິຎ຺ຊິເຕ ປສາຣິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພານນ຺ຕິ ປພ຺ພຠູຕານໍ. ຕໍສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓເນວ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປພ຺ພເມເຕສນ຺ຕິ ວາ ປພ຺ພາ ຍຖາ ‘‘ສທ຺ໂຘ’’ຕິ, ປພ຺ພວນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍາ ເອວ, ຈິຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິຍາ ວາ. ຍໍ ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສາຕ຺ເຖປິ ອນຕ຺ເຖປິ ສມິຎ຺ຊິຕຸໍ, ປສາຣິຕຸໍ ວາ, ຕໍຕໍຈິຕ຺ຕານຸຄເຕເນວ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓມກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສມິຎ຺ຊນປສາຣເຓສຸ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຂເຓ ຂເຓຕິ ຕຖາ ຐິຕກ຺ຂຓສ຺ສ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວຈນໍ. ເວທນາຕິ ສນ຺ຖມ຺ຠນາທີຫິ ຣຸຊ຺ຊນາ. ‘‘ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຣມ຺ປຣປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ຕາ ເວທນາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາປິ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິມຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ກາເລຕິ ສມິຎ຺ຊິຕຸໍ, ປສາຣິຕຸໍ ວາ ຍຸຕ຺ຕກາເລ. ຜາຕິນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘິໍ. ຌານາທິ ປນ ວິເສໂສ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍຕິ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍອປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນສໍງ຺ຂາໂຕ ນໂຍ. ຕທປຣິຄ຺ຄຫເຓ ອາທີນວທສ຺ສເນເນວ ປຣິຄ຺ຄຫເຓປິ ອານິສໍໂສ ວິຠາວິໂຕຕິ ເຕສມິຘ ອຸທາຫຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓຕິ ທຸຏ຺ຐຄາມຓິຣຎ຺ຎາ ກຕສ຺ສ ເຫມມາລີນາມກສ຺ສ ມຫາເຈຕິຍສ຺ສ ອງ຺ຄເຓ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທີປປ຺ປສາທໂກ ເຖໂຣ, ຣາຊິໂນ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ເມ;

ເອວໍ ກິຣາຫ ນຕ຺ຕາ ເຕ, ທຸຏ຺ຐຄາມຓິ ຠູປຕິ.

ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ມຫາຖູປໍ, ໂສຓ຺ຓມາລິໍ ມໂນຣມໍ;

ວີສໍ ຫຕ຺ຖສຕໍ ອຸຈ຺ຈໍ, ກາເຣສ຺ສຕິ ອນາຄເຕ’’ຕິ.

ຠູມິປ຺ປເທໂສ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄຓໍ ‘‘ອຸທງ຺ຄເຓ ຕຕ຺ຖ ປປໍ ອວິນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິອາທິສຸ (ຊາ. ໑.໑.໒) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣຠູເຕ ສຸສງ຺ຂເຕ ຠູມິປ຺ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຄິຫີ ຊາໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສມາປຊ຺ຊນເຫຕຸນາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ຌາຍີຕິ ຌາຍນໍ ຑຍ຺ຫນມາປຊ຺ຊິ. ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓປິ ຈີວຣກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຌາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວຣກຸຏິທຓ຺ຑເກ’’ຕິ, ຈີວຣກຸຏິຍາ ຈີວຣຉທນຕ຺ຖາຍ ກຕທຓ຺ຑເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຓິສປ຺ໂປ ນາມ ສີຫຬທີເປ ວິຊ຺ຊມານາ ເອກາ ສປ຺ປຊາຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ, (ວິຠ. ມູລຏີ. ໒໔໒) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເກຈິ, ອປເຣ, ອຎ຺ເຎ’’ຕິ ວາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວທນ຺ຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຈນຎ຺ຈ ສາຣໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕາວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ນີລສປ຺ປາທິ ອິຘ ‘‘ມຓິສປ຺ໂປ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາເຖຣວຕ຺ຖຸນາຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸນາ. ອນ຺ເຕວາສິເກຫີຕິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ພຫູສຸ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ເອເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔) ວກ຺ຂມານປ຺ປກາຣໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ປກຣຓໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫີ’’ຕິ ປຸນ ປຸຖຸວຈນກຣຓໍ. ເອວໍ ຣູປໍ ສຠາໂວ ຍສ຺ສາຕິ ເອວຣູໂປ ນິຄ຺ຄຫິຕໂລປວເສນ ເຕນ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖາປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕປກ຺ຂມເປກ຺ຂນໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ນໂຍ ອຸປຣິປິ.

ສຸຕ຺ຕາກຑ຺ຒນວເສນາຕິ ຍນ຺ເຕ ໂຍຊິຕສຸຕ຺ຕານໍ ອາວິຎ຺ຉນວເສນ. ທາຣຸຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທາຣຸນາ ກຕຍນ຺ຕຣູປສ຺ສ. ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ຍາຕິ ປາປຸຓາຕິ, ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ວາ ຕໍ ຕໍ ອາກາຣໍ ກຸຣຸມານໍ ຍາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍນ຺ຕໍ, ນຏກາທິປຎ຺ຈາລິກາຣູປໍ, ທາຣຸນາ ກຕໍ ຍນ຺ຕໍ ຕຖາ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ໂປຕ຺ເຖນ ວຕ຺ເຖນ ອລງ຺ກຣິຍຕ຺ຕາ ໂປຕ຺ຖລິກາ, ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ຍສ຺ສາ ສຊີວສ຺ເສວາຕິ ປຎ຺ຈາລິກາຕິ ຈ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປາທລຬນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ກມ຺ປນໍ, ຫຕ຺ຖປາເທຫິ ວາ ລີຬາກຣຓໍ.

ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘາຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣານໍ ສມານຘາຣຓຕາຍ ເອກໂຕທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຖຄຣຸຕາປນຍນຕ຺ຖໍ, ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ນິວາສນວເສນ, ເສສານໍ ປາຣຸປນວເສນາຕິ ຍຖາຣຫມຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣຘາຣຓປຕ຺ຕຘາຣເຓສຸ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິນາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ.

ອຸຓ຺ຫປກຕິກສ຺ສາຕິ ອຸຓ຺ຫາລຸກສ຺ສ ປຣິຬາຫພຫຸລກາຍສ຺ສ. ສີຕາລຸກສ຺ສາຕິ ສີຕພຫຸລກາຍສ຺ສ. ຆນນ຺ຕິ ອປ຺ປິຕໍ. ທຸປຏ຺ຏນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ, ທິຄຸຓໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ທິຄຸຓໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ, ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຣີຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໂຕ ວິປຣີຕໍ, ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອສປ຺ປາຍໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄຬາທິທາເນນາ’’ຕິອາທິ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນຂຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຄຬໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕຸນ຺ນກມ຺ມາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ອນຸກຑ຺ຒນຕ຺ໂຖ, ອສປ຺ປາຍເມວາຕິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ປາຓເກຫິ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ວາກວິເສສມຍໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ທຸກູລໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂກເສຍ຺ຍກມ຺ພລາທິກໍ ສານຸໂລມໍ ກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາທິສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຣຎ຺ເຎ ເອກກສ຺ສ ນິວາສນ຺ຕຣາຍກຣນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາເຍກເທສມາຫ. ໂຈຣາທິສາຘາຣຓໂຕ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ອສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນເນວ ຍຖາວຸຕ຺ຕມສປ຺ປາຍໍ ອເນກນ຺ຕໍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍນ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິ ສປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ. ອິທໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ເອກນ຺ຕເມວ ອສປ຺ປາຍໍ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິປິ ສປ຺ປາຍາຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມິຈ຺ຉາ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ, ອເນສນວເສນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນປໂຍໂຄ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທີຫິ ປວຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ຕຖາ, ເອເຕນ ເອກວີສຕິວິຘໍ ອເນສນປໂຍຄມາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ –

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນ ສມ຺ມາ ປໂຍເຊຕິ, ຂຓ຺ຑສີໂລ ໂຫຕິ, ເອກວີສຕິວິຘໍ ອເນສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ເວຬຸທານໍ, ປຕ຺ຕທານໍ, ປຸປ຺ຜ, ຜລ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐ, ມຸໂຂທກ, ສິນານ, ຈຸຓ຺ຓ, ມຕ຺ຕິກາທານໍ, ຈາຏຸກມ຺ຍຕໍ, ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕໍ, ປາຣິຠຏຸຕໍ, ຊງ຺ຆເປສນິກໍ, ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ, ທູຕກມ຺ມໍ, ປຫິຓຄມນໍ, ປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑໍ, ທານານຸປ຺ປທານໍ, ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊໍ, ອງ຺ຄວິຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ.

ອຠິຘມ຺ມຏີກາກາເຣນ ປນ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກວີສຕິ ອເນສນາ ນາມ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ທູຕກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຫິຓກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຄຓ຺ຑໍ ຜາເລຕິ, ອຣຸມກ຺ຂນໍ ເທຕິ, ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນໍ ເທຕິ, ອໂຘວິເຣຈນໍ ເທຕິ, ນຕ຺ຖຸເຕລໍ ປຈຕິ, ວຓເຕລໍ ປຈຕິ, ເວຬຸທານໍ ເທຕິ, ປຕ຺ຕ, ປຸປ຺ຜ, ຜລ, ສິນານ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐ, ມຸໂຂທກ, ຈຸຓ຺ຓ, ມຕ຺ຕິກາທານໍ ເທຕິ, ຈາຏຸກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ມຸຄ຺ຄສູປິຍໍ, ປາຣິຠຏຸໍ, ຊງ຺ຆເປສນິກໍ ທ຺ວາວີສຕິມໍ ທູຕກມ຺ເມນ ສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ເອກວີສຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໕໐-໕໑).

ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຏີກາວຈນໍ ປນ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ຄາທິອຠິຘມ຺ມນເຍນ, ອໂຕ ເຈຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈິ ວິສມຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ‘‘ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທີ’’ຕິ ອິມິນາ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສປຣິກຖາໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ມິຈ຺ຉາຊີໂວ’’ຕິ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປໂຍໂຄ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ຈ, ຕພ຺ພເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສປ຺ປາຍໍ ສີລວິນາສເນນ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄປໂຍໂຄ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ. ອຕິຣຸຈິເຍ ຣາຄາທໂຍ, ອຕິອຣຸຈິເຍ ຈ ໂທສາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສນາຕິ ວກ຺ຂມານກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຊຫນວເສນ.

‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈີວຣມ຺ປິ ອເຈຕນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈີວຣສ຺ສ ວິຍ ‘‘ກາໂຍປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ ເນວ ສຸນ຺ທຣໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສສ຺ສ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ປນ ຕທຕ຺ຖໍ ປຣິທີປິຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິທານິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວນສ຺ສ ປໂຍຊນຠູຕໍ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສສງ຺ຂາຕໍ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເນວ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິອາທີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈີວຣປາຣຸປເນ. ເຕສຸ ວາ ປາຣຸປກຕ຺ຕປາຣຸປິຕພ຺ພຈີວເຣສຸ. ກາໂຍປີຕິ ອຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕ ກາໂຍປິ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ອເຈຕນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ກມ຺ມຠູໂຕ ກາໂຍ. ຘາຕຸໂຍຕິ ຈີວຣສງ຺ຂາໂຕ ພາຫິຣາ ຘາຕຸໂຍ. ຘາຕຸສມູຫນ຺ຕິ ກາຍສງ຺ຂາຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຘາຕຸສມູຫໍ. ໂປຕ຺ຖກຣູປປຏິຈ຺ຉາທເນ ຘາຕຸໂຍ ຘາຕຸສມູຫໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸສນໍ ສ຺ເນຫເສຈນໍ, ປູຣຓໍ ວາ ໂປຕ຺ຖໍ, ເລປນຂນນກິຣິຍາ, ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖກໍ, ຕເມວ ຣູປໍ ຕຖາ, ຂນນກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທາຣຸມຕ຺ຕິກາທິຣູປມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອເຈຕນຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຠາວໂຕ ວາ.

ນາຄານໍ ນິວາໂສ ວມ຺ມິໂກ ນາຄວມ຺ມິໂກ. ຈິຕ຺ຕີກຣຓຏ຺ຐານຠູໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ເຈຕິຍຣຸກ຺ໂຂ. ເກຫິຈິ ສກ຺ກຕສ຺ສາປິ ເກຫິຈິ ອສກ຺ກຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອຸປມານຠາເວນ ໂຍຄ຺ຍຕ຺ຕາ ເຕສມິຘ ກຖນໍ. ເຕຫີຕິ ມາລາຄນ຺ຘຄູຖມຸຕ຺ຕາທີຫິ. ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ນາຄວມ຺ມິກເຈຕິຍຣຸກ຺ຂາທີຫິ ວິຍ ກາຍສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕນາ ໂສມນສ຺ສໍ ວາ ໂທມນສ຺ສໍ ວາ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ລຠິສ຺ສາມິ ວາ, ໂນ ວາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຸພ຺ພເກນ ‘‘ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປສ຺ສເນເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫສາວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຄຣຸປຕ຺ໂຕຕິ ອຕິຠາຣຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ຄຓ຺ຐິກາ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາ ຍຖາ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕາ (ປາຈິ. ໒໓໒), ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໑) ອຎ຺ຎປທຠູຕສ຺ສ ຫິ ວາ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ໂຖ ອິຘ ປຘາໂນ ຈຕຸຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ປຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພິໂສຘນີໂຍຕິ ວິກປ຺ປນວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ. ອາຫຕາ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາ ຍສ຺ສາຕິ ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄ຺ຍາຫິໂຕ’’ຕິ, ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫິ ວາ ອາຫໂຕ ຕຖາ, ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຄພ຺ຠວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ກາມຎ຺ຈອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໑໒) ປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕປິ ປຕ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕາມຕ຺ເຕນ ປນ ປລິໂພຘກຣຓໂຕ ອິຘ ອສປ຺ປາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ໂຕຕິ ອຄຓ຺ຐິກາຫຕມ຺ປິ ປກຕິຍາວ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຕໍ ໂຘວນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິ ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ອສປ຺ປາຍຠາເວ ກາຣຓໍ. ‘‘ມຓິວຓ຺ຓປຕ຺ໂຕ ປນ ໂລຠນີໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປນ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓໂຕ ອສປ຺ປາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ ‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ) ຫິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ປຈນກິຣິຍາມຕ຺ຕເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕) ‘‘ຕາທິສຎ຺ຫິ ອຣຎ຺ເຎ ເອກກສ຺ສ ນິວາສນ຺ຕຣາຍກຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ລທ຺ໂຘ ປນ ເອກນ຺ຕອກປ຺ປິໂຍ ສີລວິນາສເນນ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນໂຍປິ ຍຖາຣຫໍ ເນຕພ຺ໂພ. ເສວມານສ຺ສາຕິ ເຫຕ຺ວນ຺ໂຕ ຄຘວຈນໍ ອຠິວຑ຺ຒນປຣິຫາຍນສ຺ສ.

‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິ ສງ຺ເຂໂປ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ສຓ຺ຑາເສນາຕິ ກມ຺ມາຣານໍ ອໂຍຄຫຓວິເສເສນ. ອຄ຺ຄິວຓ຺ຓປຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓຕິ ອຄ຺ຄິນາ ຌາປິຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິວຓ຺ຓຠູຕປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ. ຣາຄາທິປຣິຬາຫຊນກປຕ຺ຕສ຺ສ ອີທິສເມວ ອຸປມານໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣປຕ຺ຕຘາຣເຓສຸ ເອກໂຕ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ. ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖປາເທ ອນາຖມນຸສ຺ເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນີລມກ຺ຂິກາ ນາມ ອາສາຏິກກາຣິກາ. ຄວາທີນຎ຺ຫິ ວເຓສຸ ນີລມກ຺ຂິກາຫິ ກຕາ ອນຍພ຺ຍສນເຫຕຸຠູຕາ ອຓ຺ຑກາ ອາສາຏິກາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາຖສາລາຍນ຺ຕິ ອນາຖານໍ ນິວາສສາລາຍໍ. ທຍາລຸກາຕິ ກຣຸຓາພຫຸລາ. ວຓມຕ຺ຕໂຈຬການີຕິ ວຓປ຺ປມາເຓນ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍ ຉິນ຺ນໂຈຬຂຓ຺ຑການິ. ເກສຎ຺ຈີຕິ ພຫູສຸ ເກສຎ຺ຈິ ອນາຖມນຸສ຺ສານໍ. ຖູລານີຕິ ຖທ຺ຘານິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປຸຓເນ, ຠາວລກ຺ຂເຓ, ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຓປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ໂຈຬເກນ, ກປາເລນາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຍເຄ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ. ວຓປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ເຕເນວ ເຠສຊ຺ຊກຣຓມຕ຺ເຕເນວາຕິ ປນ ວິເສສນໍ, ນ ປນ ມຓ຺ຑນານຸຠວນາທິປ຺ປກາເຣນ ອຕ຺ໂຖຕິ. ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາທີຫິ ນິຈ຺ຈາຕຸຣສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຣິໂຠຄຠູຕານໍ ປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ເອທິສເມວ ອຸປມານມຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ຕຖາ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຂຸມຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ກຣຓສີລຕ຺ຕາ, ປຸຣິເມຫິ ຈ ສມ຺ປຊານກາຣີຫິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມສມ຺ປຊານກາຣີ.

ອສນາທິກິຣິຍາຍ ກມ຺ມວິເສສໂຍຄໂຕ ອສິຕາທິປເທເຫວ ກມ຺ມວິເສສສຫິໂຕ ກິຣິຍາວິເສໂສ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສິເຕຕິ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊເນ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຏ຺ຐປ຺ປກາໂຣປິ ປໂຍຊນວິເສໂສ.

ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ອິມິນາ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາທວເສນ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໘.໙; ຘ. ສ. ໑໓໕໕; ມຫານິ. ໒໐໖) ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐວິຘມ຺ປິ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ (ຘ. ສ. ໑.໑໓໕໕) ຫິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນາມ, ອຸປຣິ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ປໂຍຊນວເສນ ສໂມຘາເນຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິ ເອກມງ຺ຄໍ, ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈາ’’ຕິ ເອກໍ, ຜາສຸວິຫາໂຣ ປນ ໂຠຊນານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ປໂຍຊນວເສນ ສໂມຘາເນຕພ຺ພານິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິ ເອກມງ຺ຄໍ, ‘‘ນ ມທາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ມຓ຺ຑນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ນ ວິຠູສນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມິ, ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາ’’ຕິ ປນ ໂຠຊນານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ອິຘານຘິປ຺ເປຕານິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປໂຍຊນານເມວ ອຠາວໂຕ, ເຕສເມວ ຈ ອິຘ ອຕ຺ຖສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ເນວທວາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ມຣິຍາທວຈເນນ ທຸຕິຍນຍສ຺ເສວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນ, ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ເຂປງ຺ຄທສ຺ສນມຸເຂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປາຬິຍາ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ຍຖາເທສິຕຕນ຺ຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ມຣິຍາທຠາເວນ ທສ຺ສນໂຕ. ປາຐກ຺ກເມເນວ ຫິ ‘‘ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຖກ຺ກເມນ, ເຕນ ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາຕິອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຕິຘາ ເທນ຺ເຕ ທ຺ວິຘາ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຠຊນາທິຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖໂອຕາຣຓໍ ຠຸຎ຺ຊນາທິອຕ຺ຖາຍ ອາໂລປກຣຓນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠຸຎ຺ຊນາທິປໂຍໂຄ ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ວິຠາວິໂຕ. ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ເທນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ໂກຈີ’’ຕິອາທິນາ. ກຸຎ຺ຈິກາ ນາມ ອວາປຸຣຓໍ, ຍໍ ‘‘ຕາໂຬ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍນ຺ຕເກນາຕິ ຈກ຺ກຍນ຺ຕເກນ. ຍຕຕິ ອຸຄ຺ຆາຏນນິຄ຺ຆາຏນອຸກ຺ຂິປນນິກ຺ຂິປນາທີສຸ ວາຍມຕິ ເອເຕນາຕິ ຫິ ຍນ຺ຕກໍ. ສຎ຺ຈຸຓ຺ຓກຣຓໍ ມຸສລກິຈ຺ຈໍ. ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ອຸທຸກ຺ຂລກິຈ຺ຈໍ. ອາໂລຬິຕວິໂລຬິຕວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ຫຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຫຕ຺ຖກິຈ຺ຈສາຘເນ, ຠາວລກ຺ຂເຓ, ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ຠຸມ຺ມໍ. ຕນຸກເຂໂຬຕິ ປສນ຺ນເຂໂຬ. ພຫລເຂໂຬຕິ ອາວິລເຂໂຬ. ຊິວ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ຫຕ຺ເຖນ ອາໂລຬິຕວິໂລຬິຕວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຊິວ຺ຫາຫຕ຺ຖປຣິວຕ຺ຕກໍ. ກຏຈ຺ຉຸ, ທພ຺ພີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ‘‘ປຸເມ ກຏຈ຺ຉຸ ທພ຺ພິຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ເຍນ ໂຠຊນາທີນິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ກຏຈ຺ຉຸ, ຍາຍ ປນ ເຕສມຸທ຺ຘຣຓາທີນິ ກໂຣຕິ, ສາ ທພ຺ພີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປລາລສນ຺ຖາຣນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປລາລາທິສນ຺ຖາຣໍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ. ຘາເຣນ຺ໂຕຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ປຖວີສນ຺ຘາຣກຊລສ຺ສ ຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸນາ ວິຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕາຫາຣສ຺ສ ວາໂຍຘາຕຸນາວ ອາມາສເຍ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ຕຖາ ປຣິຠຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຫາຣໍ ວາໂຍຘາຕຸ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຆນໍ ປຣິວຏຸມໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ປກ຺ກາ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ອາມາສເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກໂຣຕີຕິ. ອຸທ຺ຘນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອຸກ຺ຂລິຍາທີນິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ, ຍາ ‘‘ຈຸລ຺ລີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣສ຺ສທຓ຺ໂຑ ທຓ຺ຑໂກ. ປໂຕໂທ ຍຏ຺ຐິ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມຕິທິສຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ເສວ ຫິ ຘາຕຸວເສນ ວິຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ອຕິຫຣຕີຕິ ຍາວ ມຸຂາ ອຠິຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ຕໂຕ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວິມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ, ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຕໂຕ ຍາວ ກຸຈ຺ຉິ, ຕາວ ຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໓) ອາຫ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ກຸຈ຺ຉິສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ຫຣຓສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ອຕິຫຣຕີຕິ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ຫຣຕິ. ຘາເຣຕີຕິ ອາມາສເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກໂຣຕິ. ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓຕີຕິ ມຸສເລນ ວິຍ ສຎ຺ຈຸຓ຺ຓນໍ ກໂຣຕິ. ວິໂສເສຕີຕິ ວິໂສສນໍ ນາຕິສຸກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ. ນີຫຣຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ພຫິ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ປຖວີຘາຕຸກິຈ຺ເຈສຸປິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ປນ ອາຫາຣສ຺ສ ຘາຣຓປຣິວຕ຺ຕນສຎ຺ຈຸຓ຺ຓນວິໂສສນານິ ປຖວີສຫິຕາ ເອວ ວາໂຍຘາຕຸ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ເກວລາ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ປຖວີຘາຕຸຍາປິ ກິຈ຺ຈຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສິເນເຫຕີຕິ ເຕເມຕິ. ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຍຘາຕຸອາທີຫິ ອຕິວິຍ ໂສສນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອລ຺ລຠາວຎ຺ຈ ນາຕິອລ຺ລຕາກຣຓວເສນ ອນຸປາເລຕິ. ອຎ຺ຊໂສຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປວິສນປຣິວຕ຺ຕນນິກ຺ຂມນາທີນໍ ມຄ຺ໂຄ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓາທິວິຊານນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓາທິກິຈ຺ເຈ. ຕໍຕໍວິຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ຕໍນິປ຺ຜາທໂກເຍວ ປໂຍໂຄ ສມ຺ມາປໂຍໂຄ ນາມ. ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຣິເຍສນາທິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ,. ໂສ ຕພ຺ພິສຍວິຊານນມ຺ປິ ນິປ຺ຜາເທຕິ ນາມ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ຕມນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຠຸຊຕີຕິ ປຣິເຍສນວເສນ, ອຊ຺ຌາຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທິປຏິສໍເວທນວເສນ ຈ ຕານິ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທີນິ ອາວຊ຺ເຊຕິ ວິຊານາຕິ. ອາວຊ຺ຊນປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ວິຊານນສ຺ສ ວິຊານນມ຺ເປຕ຺ຖ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາປໂຍໂຄ ນາມ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ. ຕມນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມ. ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ຠຸຎ຺ຊນໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອາຠຸຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂຠຄປຸພ຺ພໂກ ຫິ ສພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ‘‘ອາຠຸຊຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄມນໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວເສນ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄມນໂຕ. ປຈ຺ຈາຄມນມ຺ປິ ຄມນສຠາວຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຣິເຍສນໂຕຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ອາຫິຓ຺ຑນໂຕ. ປຣິເຍສນສຠາວຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ປຏິກ຺ກມນສາລາທິອຸປສງ຺ກມນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຣິໂຠຄໂຕຕິ ທນ຺ຕມຸສເລຫິ ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນກ຺ຂເຓເຍວ ອນ຺ຕຣຫິຕວຓ຺ຓຄນ຺ຘສງ຺ຂາຣວິເສສໍ ສຸວານໂທຓິຍໍ ສຸວານວມຖຸ ວິຍ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉໍ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ອາສຍໂຕຕິ ເອວໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕາສຍຠາວູປຄມເນນ ປຣມຊິຄຸຈ຺ຉນເຫຕຸຠູຕໂຕ ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐານກປິຕ຺ຕາທິຈຕຸພ຺ພິຘາສຍໂຕ. ອາສຍຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ກມ຺ມພລວວຕ຺ຖິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຣິຍາທວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອາສໂຍ, ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐານໂກ ປິຕ຺ຕາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘາສໂຍ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ. ນິຘານໂຕຕິ ອາມາສຍໂຕ. ນິເຘຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ນິຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ອາມາສໂຍ ‘‘ນິຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣປຣິປາຈເນນ ຄຫຓີສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຊເຕຊສາ ອປຣິປາກໂຕ. ປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກມ຺ມຊເຕຊສາວ ປຣິປາກໂຕ. ຜລໂຕຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ, ສມ຺ມາປຣິປຈ຺ຈມານສ຺ສ, ອສມ຺ມາປຣິປຈ຺ຈມານສ຺ສ ຈ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ເກສາທິກຸຓປທທ຺ທຸອາທິໂຣຄາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປໂຍຊນໂຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທມສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສນ຺ທນໂຕຕິ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓາທີສຸ ອເນກທ຺ວາເຣສຸ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອນ຺ນໍ ປານໍ ຂາທນີຍໍ, ໂຠຊນຎ຺ຈ ມຫາຣຫໍ;

ເອກທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ, ນວທ຺ວາເຣຫິ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໓);

ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ ຫຕ຺ຖໂອຏ຺ຐາທິອງ຺ເຄສຸ ນວສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປຣິໂຠຄກາເລ, ປຣິຠຸຕ຺ຕກາເລ ຈ ຍຖາຣຫໍ ສພ຺ພໂສ ມກ຺ຂນໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ. ຕໍຕໍກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິປຏິປາຏິວເສນ ຈາຍໍ ‘‘ຄມນໂຕ’’ຕິອາທິກາ ອນຸປຸພ຺ພີ ຐປິຕາ. ສມ຺ມກ຺ຂນໍ ປນ ປຣິໂຠຄາທີສຸ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ນິສ຺ສນ຺ທວເສນ ວິເສສໂຕ ປຏິກ຺ກູລນ຺ຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຕ຺ຕກາເລຕິ ຍຸຕ຺ຕກາເລ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວາ ເຕເຊນ ປຣິປຈ຺ຈນໂຕ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຠາວໍ ປຕ຺ຕກາເລ. ເວຄສນ຺ຘາຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫຕ຺ຕາ ສກລສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອກ຺ຂີນິ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎ ຈ ສູລຠຄນ຺ທຣາທໂຍ ໂຣຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ເສທມຸຈ຺ຈນາທິກໍ.

ອຏ຺ຐາເນຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ເຂຕ຺ຕເທວາຍຕນາທິເກ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ຕາທິເສ ຫິ ກໂຣນ຺ຕໍ ກຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສາ, ອມນຸສ຺ສາ ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາເປນ຺ຕິ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຍຖາຣຫໍ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍາ. ປຕິຣູເປ ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ຕວິປຣີເຕ ຐາເນ. ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິອາທິກໍ.

ນິກ຺ຂມາເປຕາ ອຕ຺ຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ກາມຕາຍ ນິກ຺ຂມນນ຺ຕິ ພາລມຎ຺ຎນໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ອກາມຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອນິຈ຺ຉາຍ ອປໂຍເຄນ ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ນິຈິຕາຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍນ ຐິຕາ. ວາຍຸເວຄສມຸປ຺ປີຬິຕາຕິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ເວເຄນ ສມນ຺ຕໂຕ ອວປີຬິຕາ, ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ເຈຕໍ ເຫຕຸວຈນໍ. ‘‘ສນ຺ນິຈິຕາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ປນາຍໍ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາໂວ’’ຕິ ປຸນ ວຈນໍ ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄປໂຍຄສ຺ສ ສມ຺ຠວຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເອກຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ນິຍຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ນິຣເປກ຺ຂໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຕກໍ ວາ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິປິ ທີຍນວເສນ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ, ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ຈ ນ ປຣສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣີຣນິສ຺ສນ຺ໂທວາຕິ ສຣີຣໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທນເມວ ນິກ຺ຂມນມຕ຺ຕໍ. ສຣີເຣ ສຕິ ໂສ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ສຣີຣສ຺ສ ອານິສໍສມຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ນິທສ຺ສເນນ ວິສມຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ປຏິຊຄ຺ຄນມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຏິໂສຘນມຕ຺ຕໍ ເອວາຕິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເວຬຸນາຬິອາທິອຸທກຠາຊນໍ ອຸທກຕຸມ຺ໂພ. ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕອຸທກໍ.

‘‘ຄເຕຕິ ຄມເນ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມຄຫເຓນ ຄມເນປິ ປຸຣໂຕ, ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ອຕິຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ຄມນເມວ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໕) ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເກຈິວາໂທ ນາມ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ກຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຄມເນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ, ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍາຕິຫຣຓສ຺ສ ຕທວິນາຠາວໂຕ ປທວີຕິຫາຣນິຍມິຕາຍ ຄມນກິຣິຍາຍ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາທີຫິ (ອຠິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓) ຈ ວິໂຣຘນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຄມນສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມວໂຣຘຕ຺ຕໍ, ເຠທຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ເອໂກ ອິຣິຍາປໂຖ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ອາຄໂຕ. ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາມໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຄຈ຺ຉໂຕ ຈ ອທ຺ຘານຄມນວເສນ ກຖິໂຕ. ‘ຄເຕ ຐິເຕ ນິສິນ຺ເນ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ຈຸຓ຺ຓິກປາທຸທ຺ຘາຣອິຣິຍາປຖວເສນ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

‘‘ຄເຕ’’ຕິອາທີສຸ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ກິຣິຍາເຠໂທເຍວ, ນ ປນ ອຕ຺ຖເຠໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕຕິ ທີຆນິກາເຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຈ ສງ຺ຄີເຕ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕) ອທ຺ຘານອິຣິຍາປຖາຕິ ຈິຣປວຕ຺ຕກາ ທີຆກາລິກາ ອິຣິຍາປຖາ ອທ຺ຘານສທ຺ທສ຺ສ ຈິຣກາລວຈນໂຕ ‘‘ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໔; ໓.໑໗໗; ປາຣາ. ໒໑) ວິຍ, ອທ຺ຘານຄມນປວຕ຺ຕກາ ວາ ທີຆມຄ຺ຄິກາ ອິຣິຍາປຖາ. ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ ຫິ ທີຆມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໒໑໓, ໒໑໗) ວິຍ. ມຊ຺ຌິມາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ນາຕິຈິຣກາລິກາ, ນາຕິທີຆມຄ຺ຄິກາ ວາ ອິຣິຍາປຖາ. ຈຸຓ຺ຓິຍອິຣິຍາປຖາຕິ ວິຫາເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຠາເວນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓິຍຠູຕາ ອິຣິຍາປຖາ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ໂລເກ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຂຸທ຺ທກຈຸຓ຺ຓິກອິຣິຍາປຖາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຂຸທ຺ທກາ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຸຓ຺ຓິກາ ອິຣິຍາປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ເອວໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ອິຣິຍາປຖເຠທມຕ຺ຕສ຺ສ ກຖນໂຕ. ເຕສຸປີຕິ ‘‘ຄເຕ ຐິເຕ’’ຕິອາທີສຸປິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ອປຣຠາເຄຕິ ຄມນອິຣິຍາປຖໂຕ ອປຣຠາເຄ. ຐິໂຕຕິ ຐິຕອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ. ເອຕ຺ເຖວາຕິ ຈງ຺ກມເນເຍວ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ.

ຄມນຐານນິສຊ຺ຊານໍ ວິຍ ນິສີທນສຍນສ຺ສ ກມວຈນມຍຸຕ຺ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕຖາ ກມາຠາວໂຕຕິ ‘‘ອຸຏ຺ຐາຍ’’ ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊາຄຣິຕສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓວເສນ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນເມວ ສຍນໍ, ນ ປນ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ທິວາເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໗໗) ວິຍ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓສ຺ສາປິ ສຍນອິຣິຍາປຖຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖາວໂຣຘນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຣຓໍ ກິຣິຍາ, ກາຍາທິກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ກິຣິຍາມຍານິ ຕທ຺ຘິຕສທ຺ທານມເນກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິໂຕ. ອຖ ວາ ອາວຊ຺ຊນທ຺ວຍກິຈ຺ຈໍ ກິຣິຍາ, ຕາຍ ປກຕານິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ວາ ກິຣິຍາມຍານິ. ອາວຊ຺ຊນວເສນ ຫິ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉເທ ສຕິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕານິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ຈິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາທີຫິ, (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ຕຏ຺ຏີກາຫິ ຈ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ໂປຣາຓປາໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຣິຍາມຍານິ ເອວ ປວຕ຺ຕານິ ຕຖາ, ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣິກວີຖິຈິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໒໕) ‘‘ກາຍາທິກິຣິຍາມຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນກາເລ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖວຈນຎ຺ຫິ ອິທໍ, ອິຕຣຖາ ຉທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ຕານໍ ປຸເຣຈຣານຸຈຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທ຺ວາຣວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສິຍາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນກາລໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ທ຺ວາຣວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ປວຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິເຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄກາຣຓຠູເຕ ໂອຏ຺ຐາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ຍຖາສກໍ ຐາເນ ສທ຺ໂທ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຏ຺ເຐ ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ສທ຺ໂທ ຍຖາຐານໍ ຊາຍຕິ, ໂອຏ຺ຐາລນາທິນາ ປນ ປໂຍເຄເນວ ຊາຍຕິ, ນ ວິນາ ເຕນ ປໂຍເຄນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂອຏ຺ເຐ ຈາຕິອາທິ ສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕຖາ ອວຈນໂຕ. ນ ຫິ ‘‘ໂອຏ຺ເຐ ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສສມຸຈ຺ຈເຍນ ກມ຺ມວຈເນນ ຐານວຈນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ຕທນຸຣູປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸຣູປໍ. ຠາສນສ຺ສ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂນວິໂຣຘໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາວປກ຺ເຂ ‘‘ອປຣຠາເຄ ຠາສິໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຠາສນຕຸຓ຺ຫີຠາວານໍ ສຠາວໂຕ ເຠເທ ສຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ນາສຕີຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ອຸປາທາຣູປປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຸປາທາຣູປສ຺ສ ສທ຺ທາຍຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຕຖາ, ສທ຺ທາຍຕນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ ຠາສນໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ຕຸຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາເທ ອນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕເຣ ອິຣິຍາປເຖ ປວຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໖; ມ. ນິ. ໑.໑໐໙) ອາຄຕອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎວິປສ຺ສນາວາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ປຊຎ຺ຎວິຠາຄວເສນ, ອໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ຕມຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອິຘາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຍິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອສມ຺ໂມຫສງ຺ຂາຕໍ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ຍສ຺ສ ວຈນສ຺ສາຕິ ອສມ຺ໂມຫຘຸຣໍ, ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຄພ຺ຠມິທໍ ວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ ຍາວເທວ ສາມຎ຺ຎຜລວິເສສທສ຺ສນປຘານຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ນນຸ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສສ຺ສາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສເນວ ວິຕ຺ຖາໂຣ ກໂຕຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ, ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ຍຖາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ກິຈ຺ຈໂຕ ປຘານຕາ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ສຕິຍາປີຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປເນຕໍ ສຕິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສຫ ຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສຕິຣຫິຕາ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ.

ນນຸ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສເນວາຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ, ອຖ ກສ຺ມາ ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນມ຺ປິ ໂສເຘຕິ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ປທສ຺ສ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທເສ ວິຍ ນິທ຺ເທເສປິ ຕທຸຠຍໍ ສມຘຸຣຠາເວເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ອິມິນາປິ ຫິ ສຕິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມຘຸຣຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຠາວທສ຺ສເນນ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິທານິ ວິຠງ຺ຄນເຍນາປິ ຕທຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາປິ ຫິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວິຍ ສຕິຍາເປຕ຺ຖ ປຘານຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕານິ ປທານີຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ອຸທ຺ເທສປທານິ. ວິຠຕ຺ຕາເນວາຕິ ສຕິຍາ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມ຺ປໂຍຄມກຕ຺ວາ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິຠຕ຺ຕານິເຍວ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ, ປນ ອາຠິຘມ຺ມິກາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ຈ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ເອໂກ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອໂກ ນິສີທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ນິສີທຕິ. ເອໂກ ສຍນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ສຍຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເອຕ຺ຕເກນ ປນ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຈງ຺ກມເນນ ທີເປນ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈງ຺ກມໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາປິ ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກມນເວມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕາ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກມເນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຐາເນ ປວຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊໍ, ນິສຊ຺ຊາຍ ປວຕ຺ຕາ ສຍນໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣຕິ, ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຄຕາທີສຸ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຍາວ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາວ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍມາໂນ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍຕິ ‘‘ກາໂຍ ອເຈຕໂນ, ມຎ຺ໂຈ ອເຈຕໂນ, ກາໂຍ ນ ຊານາຕິ ‘ອຫໍ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’ຕິ, ມຎ຺ໂຈປິ ນ ຊານາຕິ ‘ມຍິ ກາໂຍ ສຍິໂຕ’ຕິ. ອເຈຕໂນ ກາໂຍ ອເຈຕເນ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’’ຕິ. ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣຕິ, ປພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ປພຸຊ຺ຌຕິ, ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ.

‘‘ກາຍາທິກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕເນນ ຕມ຺ມຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຊາຄຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ອປິຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ຊຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ.

ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ, ພາຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ປຫາຍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ສປ຺ປາຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຠາສິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ.

ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ທຸຕິຍຎ຺ຫິ ຌານໍ ວຈີສງ຺ຂາຣວິຣຫໂຕ ວິເສສໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາມາຕິ. ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ປຸຣິມນຍໂຕ ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຫສ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໓) ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອປໂຣປິ ນໂຍ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ວິຠາວິໂຕຕິ. ‘‘ເອວໍ ໂຂ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ເທສານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຫິ ນິທ຺ເທສານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ໂຕສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ອຕ຺ຖທສ຺ສເນນ ປທສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ປທມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ ນ ລຸທ຺ໂຘ ຠວຕີຕິ ຫິ ປທນິພ຺ພຈນໍ. ອປິຈ ປທນິພ຺ພຈນວເສນ ອຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ນາມ, ໂສ ອປາກໂຏຕິ ຕໍ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕມາຫ, ຈີວຣາທິເກ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈເຍ ສນ຺ໂຕເສນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອນິຍມວຈໂນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອິຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫີນໍ ປຓີຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຓີຕມ຺ປິ ຫີນໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາສິທ຺ຘາ ຫິ ອິຕຣຕາ, ຕສ຺ມາ ຫີເນນ ວາ ປຓີເຕນ ວາ ຈີວຣາທິກປ຺ປິຍປຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ໂຕເສນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ ເຕນ, ສນ຺ຕຸສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ສນ຺ໂຕໂສ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອໂລໂຠ, ອໂລຠປຘານາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ. ລຠນໍ ລາໂຠ, ອຕ຺ຕໂນ ລາຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ, ອຕ຺ຕໂນ ພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ສປ຺ປາຍໍ ປຕິຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ລພ຺ຠເຕຕິ ລາໂຠ, ໂຍ ໂຍ ລາໂຠ ຍຖາລາຠໍ, ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາລາເຠນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຖາພລໍ, ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຈ຺ຉວິກປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສສາຘນໍ ອນຸຣູປກິຣິຍໍ ວທຕິ, ຍຖາ ຕໍ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ສສາຘນໍ ອຘິກຣຓກິຣິຍນ຺ຕິ. ຍຖາພເລນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ສາຣຸປ຺ປຕິ ປຕິຣູປໍ ຠວຕິ, ໂສຠນໍ ວາ ອາໂຣເປຕີຕິ ສາຣຸປ຺ປໍ, ຍໍ ຍໍ ສາຣຸປ຺ປໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສປ຺ປາຍປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາສາຣຸປ຺ເປນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປເຠທມນຸຄຕາ ວຓ຺ຓນາ ປເຠທວຓ຺ຓນາ.

ອິຘາຕິ ສາສເນ. ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນຠາວມາຫ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຠາວໍ. ປຐເມນ ອປ຺ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຠາເວເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ຍຖາລທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປຕ຺ຖນາ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍປິ ສິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປສງ຺ຄຠາວໂຕ ຕໂຕປິ ນິວຕ຺ຕເມວ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິເຍນ ປຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມຸປຣິປິ. ປກຕິທຸພ຺ພໂລຕິ ອາພາຘາທິວິຣເຫປິ ສຠາວທຸພ຺ພໂລ. ສມາໂນ ສີລາທິຠາໂຄ ຍສ຺ສາຕິ ສຠາໂຄ, ສຫ ວາ ສີລາທີຫິ ຄຸຓຠາເຄຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຠາໂຄ, ລຊ຺ຊີເປສໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ເຕນ. ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນໍ ຄຣຸຈີວຣໍ ນ ຜາສຸຠາວາວຫໍ, ສຣີຣເຂທາວຫຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ. ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິປ຺ປກາເຣນ ຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຕທຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄປິ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປໂຍຊນວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄປິ ນ ຕາວ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີ, ປເຄວ ຕຖາ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄຕິ ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຈີວຣນິທ຺ເທເສປິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຍຖາຣຸຕໍ ຄຫິຕາວເສສປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສສ຺ສ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສ ສມວໂຣຘິຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ເຖຣໂກ ອຍມາຍສ຺ມາ ມລ຺ລໂກ’’ຕິອາທີສຸ ເຖຣໂວຫາຣສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ເຕປິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ທສວສ຺ສໂຕ ປຠຸຕິ ຈິຣວສ຺ສປພ຺ພຊິເຕສ຺ເວວ ອິຘ ປວຕ຺ຕິຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຖຣານນ຺ຕິ ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ວທຕິ. ຈິຣປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ ປນ ຕທວເສເສ ວຸຑ຺ຒຠິກ຺ຂູ. ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕຕິ ກຈວຣຣາສິອາທິໂຕ. ອນນ຺ຕການີຕິ ນນ຺ຕການິ ປິໂລຕິການິ. ‘‘ອ-ກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ນິປາຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖໕) ວິມານຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈາຫຸ ‘‘ນນ຺ຕກໍ ກປ຺ປໂຏ ຊິຓ຺ຓວສນໍ ຕຸ ປຏຈ຺ຈຣ’’ນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ທສາສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ໂຕ ໂກຏິ ເຍສນ຺ຕິ ຫິ ນນ຺ຕການິ, ນ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕຸ ອນາເທເສ ອນນ຺ຕການີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ເກຕໂກວິທານໍ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ສນນ຺ຕການີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ນນ຺ຕເກນ ສຫ ສໍສິພ຺ພິຕານິ ປໍສຸກູລານິ ຈີວຣານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາຏິນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ. ຕີຓິປິ ຫິ ຈີວຣານິ ສງ຺ຆຏິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມຫຄ຺ຆໍ ຈີວຣໍ, ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓມ຺ປິ ມຫິຈ຺ຉຕາທິນເຍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ເອວ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍນ ຍຖາລທ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎຄຫຓມ຺ປິ ນ ຕາວ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີ, ປເຄວ ອນຎ຺ຎຄຫເຓນ ຍຖາລທ຺ຘສ຺ເສວ ຍຖາສາຣຸປ຺ປໍ ປຣິໂຠເຄຕິ ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ເອວໍ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸປິ ຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປນິທ຺ເທເສສຸ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປກຕິວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ອສປ຺ປາຍໍ. ສມຓຘມ຺ມກຣຓສີເສນ ສປ຺ປາຍປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນໍ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນຎ຺ຈ ວິເສສໂຕ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຍາເປນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິສ຺ສກາຫາຣນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລມຸຄ຺ຄາທີຫິ ນານາວິຘປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ເຓຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຫາຣໍ.

ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຐເມ ຫິ ນເຍ ຍຖາລທ຺ຘສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ທຸຕິເຍ ປນ ຍຖາປຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ຕຣໂຊຕໂກ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປິ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕພ຺ຠາວເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສາຕິ ຖິນມິທ຺ໂທກ຺ກມເນນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎຠາວໂຕ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິສງ຺ຂາຕາຍ ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠູຕສ຺ສ, ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕຕິ ຕຖາຣູເປນ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣນ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ປຏິພຸຊ຺ຌນເຫຕຸ ກາມວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຏິພຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອຍມ຺ປີຕິ ປຐມນຍໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕສໍ ອາຠເຕນາຕິ ເຕຫິ ເຖຣາທີຫິ ອາຠເຕນ, ເຕສໍ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສນ຺ຕເກນາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕໍ, ປູຕິຠາເວນ ວາ ໂມຈິຕໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຫຣີຕກໍ, ອິທານິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ໂຄມຸຕ຺ຕຫຣີຕກ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ໂສ ນ ໂປຣາຓປາໂຐ ຕພ຺ພຓ຺ຓນາຍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຈຕຸມຘຸຣນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມວເຣ ມຫາຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໘໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ ທຘິມຘຸສປ຺ປິຜາຓິຕສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ, ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ຠາຊເນ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ຍທິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ ຠນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຕທຸຠຍສ຺ສ ໂຣຄວູປສມນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ຖໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາວິສິຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ນິໂຍຊນໂຕ ປຣເມນ ອຸກ຺ກໍສຄເຕນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕີຕິ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ.

ກາມຎ຺ຈ ສນ຺ໂຕສປ຺ປເຠທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕປິ ອຘິກຕຣາ ຈີວເຣ ວີສຕິ ສນ຺ໂຕສາ, ປິຓ຺ຑປາເຕ ປນ຺ນຣສ, ເສນາສເນ ຈ ປນ຺ນຣສ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ວີສຕີຕິ, ອິຘ ປນ ສງ຺ເຂເປນ ທ຺ວາທສວິໂຘເຍວ ສນ຺ໂຕໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທຘິກຕຣປ຺ປເຠໂທ ປນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ມຫາອຣິຍວໍສສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໒໘) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ‘‘ອິຘ ມຫາຣາຊ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນິທ຺ທິຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐປເທເນວ ສນ຺ໂຕສປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນາ’’ຕິອາທິ ເທສນານຸຣູປໍ ເຕນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຈ຺ຈຍປ຺ປເຠທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາມຎ຺ຈສ຺ສ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາເຕເຫວ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເຍຫິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ເສສປຣິກ຺ຂາຣຈຕຸກ຺ເກນ ຈ ວິນາ ວິຈຣຓມຍຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍຕາ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສີຕິ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ຕທຎ຺ຎກິຈ຺ຈສ຺ສາປິ ຕາຍ ສາເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐານໍ ອງ຺ຄປາທຈີວຣກຸຏິທຓ຺ຑກສຊ຺ຊນກາເລ ຈາ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ນ ເຫຕໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ປາຬິຍມາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ປຣິສ຺ສາວເນນ ປຣິສ຺ສາວນຎ຺ຈ, ເຕນ ສຫາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ໂຍໂຄ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ໂຍໂຄ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ.

ກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ ໂປເສນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ວາ ປຣິຫາໂຣ ໂປສນມຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນເມເຕຫີຕິ ກາຍປຣິຫາຣິຍາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ໂປສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຑ຺ຒນໍ, ຠຣຓໍ ວາ, ຕຖາ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ພຫິທ຺ຘາວ ກາຍສ຺ສ ອຸປກາຣກຠາເວນ ກາຍປຣິຫາຣິຍຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓວເສນ ສຣີຣຏ຺ຐິຕິຍາ ອຸປກາຣກຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິຍຕາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ໂປເສຕີຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ, ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາຍປຣິຫາຣິຍໍ ໂຫຕີຕິ ກາຣຓໂຊຕເນ ວາ, ຕສ຺ມາ ໂປສນໂຕ ກາຍປຣິຫາຣິຍໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວມຸປຣິປິ. ຈີວຣກຓ຺ເຓນາຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕນ.

ກຸຏິປຣິຠຓ຺ຑກຣຓກາເລຕິ ກຸຏິຍາ ສມນ຺ຕໂຕ ວິລິມ຺ປເນນ ສມ຺ມຏ຺ຐກຣຓກາເລ.

ອງ຺ຄໍ ນາມ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ປາທູປຣິ ຐປິໂຕ ປຘານສມ຺ຠາຣວິເສໂສ. ຍຕ຺ຖ ປທຣສຎ຺ຈິນນປິຏ຺ຐິອປສ຺ສຍນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂຍ ‘‘ອຏນີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມຘຸທ຺ທຸມປຸປ຺ຜໍ ມຘຸກໍ ນາມ, ມກ຺ຂິກາມຘູຫິ ກຕປູວໍ ວາ. ປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣປມາຓໍ. ເສຍ຺ຍໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓກຸຎ຺ຈິການໍ ຕາທິເສ ກາເລ ປຣິຠຸຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເສນາສເນ ຕິຏ຺ຐນກຎ຺ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິກປ຺ປນວຈນໂຕ ປນ ເຕສມຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນວມຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ເຈຕ຺ຖ ນວມຠາໂວ, ນ ຕຸ ເຕສໍ ຕຖາປຕິນິຍຕຠາເວນ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຕຖາເຍວ ເຕສມຘາຣຓໂຕ. ເອສ ນໂຍ ທສມາທີສຸປິ. ເຕລໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຫຣິຕາ ເວຬຸນາຬິອາທິກາ ເຕລນາຬິ. ນນຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລທສ຺ສເນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິໂກ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພຕິ ອນຸໂຍເຄ ຍຖາຣຫໍ ເຕສມ຺ປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຫນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາໂຕ ຠາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາຠາຣາ, ອຍໍ ອຘຸນາ ປາໂຐ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ມຫາຄຊາ’’ຕິ ປາຐສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ທຸປ຺ໂປສຠາເວນ ມຫາຄຊາ ວິຍາຕິ ມຫາຄຊາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕ ເອຕ຺ຕເກຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ‘‘ມຫິຈ຺ຉາ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ທຸພ຺ຠຣາ, ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ອິຕເຣປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິສຠາວາ, ກິເມເຕສມ຺ປິ ວເສນ ອຍໍ ເທສນາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິກສ຺ສ ວເສນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອິຈ຺ຉິຕຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອນຸໂຍຄມ຺ປິ ອປເນຕິ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ຕສ຺ເສວ ຕຖາ ປກ຺ກນ຺ຕຠາເວນ ‘‘ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນາ’’ຕິອາທິ ປາຬິຍາ ໂຍຄ຺ຍໂຕ ຕສ຺ສ ວເສນ ອິຈ຺ຉິຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຈນີຍສ຺ສ ເຫຕຸຠາວທສ຺ສເນນ ຫິ ວາຈກສ຺ສາປິ ເຫຕຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ລທ຺ຘຄຸຓວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສລ຺ລຫຸກາ ວຸຕ຺ຕິ ຊີວິກາ ຍສ຺ສາຕິ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາ, ຕໍ. ກາຍປາຣິຫາຣິເຍນາຕິ ຠາວປ຺ປຘານນິທ຺ເທໂສ, ຠາວໂລປນິທ຺ເທໂສ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາຍໍ ປຣິຫຣຓມຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ, ກາຍໂປສນປ຺ປມາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ວຈນຕ຺ໂຖ, ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໕) ປນ ປຐມສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິໂຍວ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມມາຍນຕຓ຺ຫາຍ ອາສງ຺ໂຄ. ປຣິຄ຺ຄຫຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ໂຘ. ຊິຍາມຸຕ຺ໂຕຕິ ຘນຸຊິຍາຍ ມຸຕ຺ໂຕ. ຍູຖາຕິ ຫຕ຺ຖິຄຓໂຕ. ຕິຘາ ປຠິນ຺ນມໂທ ມທຫຕ຺ຖີ. ວນປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ວເນ ປພ຺ຠາຣໍ.

ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສຸຂວິຫາຣິຕາຍ ສຸຂວິຫາຣຏ຺ຐານຠູຕາ, ‘‘ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙) ວາ ນເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຜຣຓຏ຺ຐານຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸທ຺ທິໂສ, ໂສ ເອວ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ, ຈຕສ຺ໂສ ວາ ທິສາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕມສ຺ສາຕິ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ຍຖາ ‘‘ສທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕາສ຺ເວວ ທິສາສຸ ກຕ຺ຖຈິປິ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ຠເຍນ ນ ປຏິຫນຕິ, ສຍໍ ວາ ເຕຫິ ນ ປຏິຫຎ຺ຎເຕຕິ ອປ຺ປຏິໂຆ. ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນຕິ ສເກນ, ສນ຺ເຕນ ວາ, ສມເມວ ວາ ຕຸສ຺ສນໂກ. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ, ອຸຈ຺ຈາວເຈນ ວາ. ປຣິຈ຺ຈ ສຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານິ, ຕານິ ວາ ປຣິສຍນ຺ຕິ ອຠິຠວນ຺ຕີຕິ ປຣິສ຺ສຍາ, ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ພາຫິຣາ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ກາຍຈິຕ຺ຕຸປທ຺ທວາ, ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ສຫິຕາຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ, ວີຣິຍາທິຘມ຺ເມຫິ ຈ ຍຖາຣຫໍ ຂນ຺ຕາ, ຄຫນ຺ຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖທ຺ຘຠາວກຣຠຍາຠາເວນ ອຉມ຺ຠີ. ເອໂກ ຈເຣຕິ ອສຫາໂຍ ເອກາກີ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຕຸໍ ວິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ສມຕ຺ຖເນ ຫິ ເອຍ຺ຍ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ໂກ ອິມໍ ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓) ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ປຕາຍ ເອກວິຫາຣີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ ອິມິນາ. ສຓ຺ຐາເນນ ຂຄ຺ຄສທິສໍ ເອກເມວ ມຕ຺ຖເກ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ວິສາຓໍ ຍສ຺ສາຕິ ຂຄ຺ໂຄ; ຂຄ຺ຄສທ຺ເທນ ຕໍສທິສວິສາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ມຫິໍສປ຺ປມາໂຓ ມິຄວິເສໂສ, ໂຍ ໂລເກ ‘‘ປລາສາໂທ, ຄຓ຺ຐໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ວິສາເຓນ ເອກີຠາເວນ ສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ເອກວິຫາຣິຕາຍ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ, (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໒) ຈູຬນິທ຺ເທເສ (ຈູຬນິ. ໑໒໘) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ ຠຄວຕາ ຕຖາ ເທສນາຍ ວິວຣິຕໍ, ໂຖມິຕໍ ວາ. ຂຄ຺ຄສ຺ສ ນາມ ມິຄສ຺ສ ວິສາເຓນ ກປ຺ໂປ ສທິໂສ ຕຖາ. ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ ໂຠ ກິຣ ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ວິຍ ປຏິຠາເຄ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ປຕາ, ຕໍ ໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວາຕາຠິຆາຕາທີຫິ ສິຍາ ສກຸໂຓ ຉິນ຺ນປກ຺ໂຂ, ອສຎ຺ຊາຕປກ຺ໂຂ ວາ, ອິຘ ປນ ເຑຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ສປກ຺ຂິໂກວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ‘‘ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຈງ຺ກມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໑) ວິຍ ປຣິຍາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປກ຺ຂຍຸຕ຺ໂຕ ສກຸໂຓ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຕຕີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຘຸນນ຺ຕາຕິ ວິຠິນ຺ທນ຺ຕາ, ວິຈາເລນ຺ຕາ ວາ. ອຊ຺ຊຕນາຍາຕິ ອຊ຺ຊຠາວຕ຺ຖາຍ. ຕຖາ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ເອວ ຠາໂຣ ຍສ຺ສາຕິ ສປຕ຺ຕຠາໂຣ. ມມາຍນຕຓ຺ຫາຠາເວນ ນິສ຺ສງ຺ໂຄ. ປຣິຄ຺ຄຫຕຓ຺ຫາຠາເວນ ນິຣເປກ຺ໂຂ. ເຍນ ກາມນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິ, ຕຕ຺ຖ. ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ. ເຍນ ຍຖາ ປວຕ຺ໂຕ ກາໂມຕິ ຫິ ເຍນກາໂມ, ຕໍ, ຍຖາກາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ປຸນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກຖນໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອນຸໂຍຄໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ໂສເຘຕິ ‘‘ໂສ…ເປ… ກິໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິນາ. ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສມ຺ຠາຣປາຣິປູຣິໍ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສີລສໍວໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສນ຺ໂຕໂສຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ສມ຺ຠາຣາ. ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ສຜໂລ ຠວຕິ. ນ ເກວລໍ ອນິຊ຺ຌນມຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍມ຺ປິ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວິຍ, ວນຈຣການໍ ວິຍ ຈ ນິວາສນມຕ຺ຕເມວ, ນ ປນ ອຣຎ຺ຎວາສານຸຈ຺ຉວິກາ ກາຈິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອປວາທວເສນ ວຈນີຍຠາວມາປຊ຺ຊຕິ, ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ທສ຺ສເນນ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ສທ຺ຘິໍ-ສທ຺ໂທ ນ ໂປຣາໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອາຣຎ຺ຎເກຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ, ວນຈຣວິສຠາຄຊເນຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ວສນີຍຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປຓິຘາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ໂຍ ວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໒໓) ວິຍ ຫິ ວຕ຺ຖພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ວສິຕພ຺ພປຣິຍາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ກາຬມກ຺ກຏອຈ຺ຉຕຣຈ຺ຉທີປິມິຄານໍ ອຏວິວາສສທິໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໖) ອຘິວຕ຺ຖາຕິ ອຘິວສນ຺ຕາ. ປຐມໍ ເຠຣວສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ. ຕາວຕາ ອປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖຫິປິ ສີສໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລາປນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕໍ. ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສິຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນ຺ວຍໂຕປິ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປເນເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກາຬໂກ ຕິລໂກຕິ ວຓ຺ຓວິກາຣາປນໂຣຄວເສນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທຸນ຺ນາມກຎ຺ຈ ອຣິສໍ, ຉທ຺ທິໂກ ວມຖູຣິໂຕ;

ທວຖຸ ປຣິຕາໂປຖ, ຕິລໂກ ຕິລກາຬໂກ’’ຕິ.

ຕິລສຓ຺ຐານໍ ວິຍ ຊາຍຕີຕິ ຫິ ຕິລໂກ, ກາໂຬ ຫຸຕ຺ວາ ຊາຍຕີຕິ ກາຬໂກ. ອິຘ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊໍ ກາຬກສທິສຕ຺ຕາ ກາຬກໍ, ມິຈ຺ຉາວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ອຓຸມຕ຺ຕວຊ຺ຊໍ ຕິລກສທິສຕ຺ຕາ ຕິລກນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ປີຕິໍ. ວິຄຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຂຍວຍວເສນ ສມ຺ມສນໍ. ຂີຍນຏ຺ເຐນ ຫິ ຂໂຍວ ວິຄໂຕ, ວິປຣີໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຍນຏ຺ເຐນ ວໂຍຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຣິຍຠູມິ ນາມ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູມິ. ອິຕີຕິ ອຣິຍຠູມິໂອກ຺ກມນໂຕ, ເທວຕານໍ ວຓ຺ຓຠຓນໂຕ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທວຕານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຍໂສ ປຕ຺ຖໂຏຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຍສປຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ເທວຕານມາໂຣຈນວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວິວິຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຊນວິເວເກຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຊນສທ຺ທນິຄ຺ໂຆສາຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພໍ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນກຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ອິຘ ຊຎ຺ຎໍ ຄຫິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຍເທວ ຕໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ, ຕເທວ ຕໍ ວິຊນວາຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໓). ອປ຺ປສທ຺ທນ຺ຕິ ຈ ປກຕິສທ຺ທາຠາວມາຫ. ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ນຄຣນິຄ຺ໂຆສາທິສທ຺ທາຠາວໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມາຄມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໖໔) ປນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕປຣິຍາຍໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ສິຍາ’ຕິ. ເຕນາຫ ‘ນ ຫິ ຕສ຺ສາ’ຕິອາທິ. ອປ຺ປສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍາ’’ຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ (ວິຠ. ໕໒໘) ສໍສນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕເທວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕເທວາຕິ ຈ ມຍາ ສໍວຓ຺ຓິຍມານໍ ນິສ຺ສທ຺ທຕໍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕິເກປີຕິ ຄາມາທີນໍ ສມີເປປິ ເອທິສໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ນາມ, ປເຄວ ທູເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສງ຺ກິຓ຺ຓໍ ອສມ຺ພາຘໍ. ຍສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວນຄຫນໍ ນທີຄຫນໍ ໂຫຕິ, ນ ໂກຈິ ອເວລາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທໍ ສນ຺ຕິເກປິ ອນາກິຓ຺ຓໍ ນາມ. ເສຕີຕິ ສຍຕິ. ອາສຕີຕິ ນິສີທຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ເສນ-ສທ຺ທສ຺ສ, ອາສນ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຈ-ສທ຺ເທນ ຈ ຕທຸຠຍປທສ຺ສ ຈຕ຺ຖສມາສຠາວໍ. ‘‘ເຕນາຫາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ຄປາຬິເມວ ອາຫຣຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາເຍວຕ຺ຖໍ ເສນາສນປ຺ປເຠທທສ຺ສນວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ນິທສ຺ສນນເຍນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕເສນາສນສ຺ເສວ ຫິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ທີຆປາສາໂທ, ‘‘ຄຣຸຬສຓ຺ຐານປາສາໂທ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏ ປຏິຣາຊູນໍ ປຏິພາຫນໂຍຄ຺ໂຄ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ອປໂຣ ນໂຍ – ວິຫາໂຣ ທີຆມຸຂປາສາໂທ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ເອກປສ຺ສຉທນກເຄຫໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ເອກປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫຕິ, ອິຕຣປສ຺ເສ ນີຈາ, ເຕນ ຕໍ ເອກຉທນກໍ ໂຫຕິ. ປາສາໂທ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນກໍ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຫາ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ ປພ຺ຠາຣໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ‘‘ມຓ຺ຑໂປຕິ ສາຂາມຓ຺ຑໂປ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ເອວໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາກາເຣນ ຈ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໒໗) ປນ ວິຫາໂຣຕິ ສມນ຺ຕາ ປຣິຫາຣປຖໍ, ອນ຺ໂຕເຍວ ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເສນາສນໍ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກເຄຫໍ. ປາສາໂທຕິ ທ຺ເວ ກຓ຺ຓິການິ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຕ ທີຆປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏຕິ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬຕິ ໂຠຊນສາລາສທິໂສ ມຓ຺ຑລມາໂຬ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໒-໔໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ ຂຓິຕ຺ວາ ວາ ປພ຺ຠາຣສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນ ກຸຏ຺ຏໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວາ ກຕເສນາສນໍ. ຄຸຫາຕິ ຠູມິທຣິ ວາ ຍຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ທີປໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕຄຸຫາ ວາ ຠູມິຄຸຫາ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໍ ອາວສຖຠູຕໍ ປຕິສ຺ສຍເສນາສນໍ ວິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ, ວິຫາຣຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຈ ວິຫາຣເສນາສນໍ ນາມ. ມສາຣກາທິຈຕຸພ຺ພິໂຘ ມຎ຺ໂຈ. ຕຖາ ປີຐໍ. ອຸຓ຺ຓຠິສິອາທິປຎ຺ຈວິຘາ ຠິສິ. ສີສປ຺ປມາຓໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລຕາ, ທີຆໂຕ ມຎ຺ຈວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓຕາ ເຈຕ຺ຖ ສີສປ຺ປມາຓໍ. ມສາຣກາທີນິ ມຎ຺ຈປີຐຠາວໂຕ, ຠິສິອຸປຘານຎ຺ຈ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ. ມຎ຺ຈປີຐຠູຕຎ຺ຫິ ເສນາສນໍ, ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ເອວເມວ ວທຕິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐຎ຺ເຈວ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘເສນາສນຎ຺ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິມິລິກາ ນາມ ສຸຘາປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ວຓ຺ຓານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປຏຂຓ຺ຑາທີຫິ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ກຕາ. ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ ນາມ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິຕຣຈ຺ຉຈມ຺ມາທີສຸປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໒; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໘໒) ຫິ ເສນາສນປຣິໂຠເຄ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຈມ຺ມໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຕິຓສນ຺ຖາໂຣຕິ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຓານໍ ສນ຺ຖາໂຣ. ເອເສວ ນໂຍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາເຣປິ. ຈິມິລິກາທິ ຠູມິຍໍ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວາ ເອຕານິ ມຎ຺ຈາທີນິ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ເສນາສນໍ ນາມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອວເສສໍ ຣຸກ຺ຂມູລາທິປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓາຠາວໂຕ ເກວລໍ ສຍນສ຺ສ, ນິສ຺ສຊ຺ຊາຍ ຈ ໂອກາສຠູຕຕ຺ຕາ ໂອກາສເສນາສນໍ. ເສນາສນຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເສນາສນສທ຺ເທນ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນສ຺ສ ວາ ອາທາເນນ, ວຈເນນ ວາ ຄຫິຕເມວ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ.

ຍເທວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນ ‘‘ອິຘ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ຄຫິເຕສຸປິ ເສນາສເນສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ເສນາສນໍ ທສ຺ເສຕຸກາມຕ຺ຕາ ປຸນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິນເຍ ອາຄຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຠິຘມ຺ເມ. ວິນເຍ ຫິ ຄຓມ຺ຫາໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໖໙໑) ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣຎ຺ຎກຘຸຕງ຺ຄສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທມ຺ປິ ຈ ຕາສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ, ນ ປນ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ເສນາສນໍ, ອິທມ຺ປິ ຈ ຕາສໍ ຄຓມ຺ຫາໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິກຣໍ, ນ ຕຸ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກາທິເມວ ອຣຎ຺ຎໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ເອກາ ວາ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີເຍຍ຺ຍາຕິ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ທຸຕິຍິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທສ຺ສນູປຈາຣໍ ວາ ສວນູປຈາຣໍ ວາ ວິຊຫນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ວິຊຫິເຕ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ.

ວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸປິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໙໒) ຫິ ຕຖາວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ອາຄຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ຫິ ອຸໂຠປິ ປຣິຍາຍເທສນາ ນາມ, ອຠິຘມ຺ໂມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ນ ຄາມປເທສນ຺ໂຕຄຘໍ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທຂີລາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍໍ ຐານໍ ປວຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ…ເປ… ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໕໒) ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູປໍ, ຕສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ຍໍ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ, ອໂຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ທຈ຺ຉາຍນ຺ຕິ ສີຕຈ຺ຉາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ນິປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິ. ປພ຺ພຕນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘປາສາຓສຸທ຺ຘປໍສຸອຸຠຍມິສ຺ສກວເສນ ຕິວິໂຘປິ ປພ຺ພໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ສິລາມໂຍ ເອວ. ເສລ-ສທ຺ໂທ ປນ ອວິເສສໂຕ ປພ຺ພຕປຣິຍາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕທຸຠຍສ຺ສ ອນຸຣູປຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ທິສາສຸ ຂາຍມານາສູຕິ ທສສຸ ທິສາສຸ ອຠິມຸຂີຠາເວນ ທິສ຺ສມານາສຸ. ຕຖາຣູເປນປິ ກາຣເຓນ ສິຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພທິສາຫິ ອາຄເຕນ ວາເຕນ ພີຊິຍມານຠາວເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເກຈິ. ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸທກໍ ປິປາສວິໂນທນສ຺ສ ກາຣກຕ຺ຕາ. ‘‘ຍໍ ນທີຕຸມ຺ພນ຺ຕິປິ ນທີກຸຎ຺ຊນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ອປພ຺ພຕປເທເສປິ ວິທຸຄ຺ຄນທີນິວຕ຺ຕນປເທສໍ ກນ຺ທຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໓໐) ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ເຕເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ນທີຕຸມ຺ພນທີກຸຎ຺ຊສທ຺ທາ ນທີນິວຕ຺ຕນປເທສວາຈກາ’’ຕິ. ນທີນິວຕ຺ຕນປເທໂສ ຈ ນາມ ນທິຍາ ນິກ຺ຂມນອຸທເກນ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄໂຕ ວິທຸຄ຺ຄປເທໂສ. ‘‘ອປພ຺ພຕປເທເສປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ປພ຺ພຕປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປນ ນທີປເທໂສປິ ກນ຺ທໂຣ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິນາປິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ຕສ຺ສານຸຣູປຠາວມາຫ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ປຸຎ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕານມ຺ປິ ອາສນ຺ນຕເຣ ຐິຕານໍ ໂອວຣກາທິສທິສໍ ວິວຣໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປນ ປພ຺ພເຕ ອຸມງ຺ຄສທິສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຫິ ອຸມງ຺ຄສທິສໍ ອນ຺ໂຕເລຓໍ ໂຫຕິ ອຸປຣິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ທ຺ວີສຸ ຕຖາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸມງ຺ຄສທິສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ‘‘ມຫາວິວຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠເຍຫິປິ. ອຸມງ຺ຄສທິສນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຸທຸງ຺ຄາສທິສ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໖) ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທຸງ຺ຄາຕິ ຫິ ຠູມິຆຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸທຸງ຺ຄາຍ ຣວນ຺ຕໍ ຍກ຺ຂິນີ ຂິປີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກຕິສຎ຺ຈາຣວເສນ ມນຸສ຺ເສຫິ ນ ສຎ຺ຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ກສ຺ສນວປ຺ປນາທິວເສນ ຫິ ປກຕິສຎ຺ຈາຣປຏິກ຺ເຂໂປ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນ ກສນ຺ຕິ ນ ວປນ຺ຕີ’’ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ວນສຓ຺ຐານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠີສນການເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໂລມຫໍສານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕານເມຕໍ, ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໑) ອິມໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຕ຺ໂຖຕິ ຫິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ສມານຠູມິ, ໂຍ ‘‘ສານູ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສທິສຕ຺ຕາ ປນ ມນຸສ຺ສານມສຎ຺ຈຣຓຠູຕໍ ວນໍ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຖສທິສໍ ວນໍ ວນປຕ຺ໂຖຕິ ວິເສສນປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພາສຸ ທິສາສຸ ອຠິມຸໂຂ ໂອກາໂສ ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ, ເກນຈິ ຉທເນນ ອນ຺ຕມໂສ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍປິ ນ ຉາທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ຑການໍ ອຸປຣິ ຈີວຣໍ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕາ ຈີວຣກຸຏິ. ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ອນ຺ໂຕປພ຺ຠາຣເລຓສທິໂສ ປລາລຣາສິເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິຕຣຖາ ຕິຓປຓ຺ຓສນ຺ຖາຣສງ຺ໂຄປິ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປພ຺ຠາຣເລຓສທິເສ ອາລເຍ’’ຕິ, ປພ຺ຠາຣສທິເສ, ເລຓສທິເສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພາທີນມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປຸຣິມນຍໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປຣິເຍສນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ອງ຺ກນໍ ອາສນໍ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ, ທ຺ວິຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ, (ມິ. ປ. ໖.໓.໖) ສມນ຺ຕຠາໂວ ຈ ວາໂມຣຸໍ, ທກ຺ຂິໂຓຣຸຎ຺ຈ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘນກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນ’’ນ຺ຕິ. ອູຣູນໍ ພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາວ ອິຘ ປລ຺ລງ຺ໂກ, ນ ອາຫຣິເມຫິ ວາເຬຫິ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາ ປລ຺ລງ຺ກວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸໂຠ ປາເທ ອາຠຸຄ຺ເຄ ສມິຎ຺ຊິເຕ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ຕຖາພນ຺ຘຕາກຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍ ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກໍ ຐປນສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ຐປນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິນາ, ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐິການໍ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາທນເມວ ຕຖາ ຐປນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ຕຖາ ຐປນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຕຖາ ຐປເນ ສຕິ, ອິມິນາ ວາ ຕຖາຐປນເຫຕຸນາ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອນມນ຺ຕິ. ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຣມ຺ປຣປໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອຖາຕິ ເອວໍ ອໂນນມເນ. ເວທນາຕິ ປິຏ຺ຐິຄິລານາທິເວທນາ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ວິລງ຺ເຆຕິ. ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອຠິມຸຂຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສທ຺ທສ຺ສ ສມີປຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຸຂສມີເປ ວາ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ, ມຸຂສ຺ສ ສມີເປ ວິຍ ຈິຕ຺ເຕ ນິພທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐາປນວເສນ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິສທ຺ທສ຺ສ ສມີປຕ຺ຖຕໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ (ວິຠ. ໕໓໗) ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາສິກຄ຺ເຄຕິ ນາສປຸຏຄ຺ເຄ. ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐສ຺ສ ເວມຊ຺ຌປ຺ປເທໂສ, ຍຕ຺ຖ ນາສິກວາໂຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ‘‘ນິສີທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິໂກ ສນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາໂວ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫຓູປາໂຍຕິ. ປຣິ-ສທ຺ໂທ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖) ວິຍ. ມຸຂ-ສທ຺ໂທ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມນເມວ ຫິ ນິຍ຺ຍານໍ. ອສມ຺ໂມສນຠາໂວ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຣາຕິ ປຏິສມ຺ຠິທານເຍ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຈ ນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ກາຍາທີສຸ ສຸຏ຺ຐຸປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ນິຍ຺ຍານຠາວຍຸຕ຺ຕໍ, ກາຍາທິປຣິຄ຺ຄຫຓຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ນິຍ຺ຍານຠູຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຍໍ ອາຈຣິຍານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໕໓໗) ມຕິ.

໒໑໗. ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ ຄິຊ຺ຌຕິ ອຠິກງ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ. ລຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໗) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາກາເຣນ ຈ ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ລຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ໂລໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ລຸຈ຺ຈຕິ? ຈກ຺ຂຸ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ລຸຈ຺ຈຕິ, ຣູປາ ລຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ລຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໘໒) ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ, (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໗-໑໓) ປນ ອິຘ ຈ ອຘຸນາ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ລຸຈ຺ຈນປລຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ລຸຈ຺ຈນເມວ ປລຸຈ຺ຈນປຣິຍາເຍນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຸຈສທ຺ໂທ ຫິ ອເປກ຺ຂນາທິອຕ຺ໂຖປິ ຠວຕິ ‘‘ໂອໂລເກຕີ’’ຕິອາທີສຸ, ຠິຊ຺ຊນປຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວໍສຕ຺ຖປກາສິນິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຓຠງ຺ຄວເສນ ລຸຈ຺ຈນສຠາວໂຕ, ຈຸຕິຠງ຺ຄວເສນ ຈ ປລຸຈ຺ຈນສຠາວໂຕ ໂລໂກ ນາມາ’’ຕິ (ວໍສຕ຺ຖປກາສິນິຍໍ ນາມ ມຫາວໍສຏີກາຍໍ ປຐມປຣິຈ຺ເຉເທ ປຎ຺ຈມຄາຖາ ວຓ຺ຓນາຍໍ) ເກຈິ ປນ ‘‘ຠິຊ຺ຊນອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕວຈນຕ຺ເຖນ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ, ລຸຈສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອນຸປ຺ປາທວາຈກຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕເມເວຕໍ. ອປິຈ ອາຈຣິເຍຫິປິ ‘‘ລຸຈ຺ຈນປລຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ປາຐເມວ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ປຈ຺ຉາ ປນ ປຣມ຺ປຣາຠຕວເສນ ປມາທເລຂຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນ ທິຏ຺ໂຐຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ລຸຈ຺ຈຕິ ນ ປລຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕປິ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ສ຺ເວວ ໂລໂກ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວາ ລຸຈ຺ຈຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພວ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວາ ໂລໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ’’ຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຈນໂຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ໂຖ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານເມວ ໂລກຠາວໂຕ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສເນວ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ນ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານວເສນ ປຏິປກ຺ຂານໍ ສຸຏ຺ຐຸປຫີນໍ. ‘‘ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ຕຖາປຫີນສທິສຕໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ຕຖາ ປຫານໂຕເຍເວຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ ນາມ, ນ ຕຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມິວ ສຠາວໂຕ ອຠິຊ຺ຌາວິຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທິເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຘຸນາ ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ, ອນາຄເຕ ຈ ປຸນ ອນາທານສ຺ສ ກຣຓໍ ປຣິໂສຘນໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ປຣິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌຕາ, ເອວໍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຕາ, ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘຕາ, ອນຸທ຺ຘຕຕາ, ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພ຺ຍາປາທປໂທສໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ປູຕິກຸມ຺ມາສາທໂຍຕິ ອາຠິໂທສິກຍວກຸມ຺ມາສາທໂຍ. ປຸຣິມປກຕິນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘປຓ຺ຑຣສຠາວໍ, ອິມິນາ ວິກາຣມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິກາຣາປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຸຣິມປກຕິວິຊຫນສງ຺ຂາເຕນ ວິກາຣມາປຊ຺ຊເນນ. ‘‘ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖສມາສຠາວມາຫ. ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒; ວິຠ. ໕໔໖) ຖິນສ຺ສ, ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ, ມິທ຺ຘໍ ເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຫິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ຈິຕ຺ຕກາຍລຫຸຕາທີນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໍຕໍວິເສສສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ອກລ຺ລຕາທີນໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາ, ອຍເມເຕສໍ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐາໂລໂກ ນາມ ປສ຺ສິໂຕ ຣຕ຺ຕິໍ ຈນ຺ທາໂລກທີປາໂລກອຸກ຺ກາໂລກາທິ, ທິວາ ຈ ສູຣິຍາໂລກາທິ. ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວາປິ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊານນສມຕ຺ຖາ ສຎ຺ຎາ ອາໂລກສຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ຈ ວິຄຕນີວຣຓາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ອຕ຺ຖິຕາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຕິສຍຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖິອຕ຺ຖສ຺ສ ອວໂພຘໂກ ອຍມີກາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣຕ຺ຕິມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ, ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕສຸ ປາກໂຏວາຍມຕ຺ໂຖ.

ສຣຕີຕິ ສໂຕ, ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຕິຍາ ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ວີຣິຍສມາຘິອາທີສຸ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຄຕາຠິຊ຺ຌາທີສຸ ວາ ອິທໍ ອຸຠຍໍ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕີຕຕ຺ຖຕໍ ອາຫ, ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ປຊຫນເມວ ຈ ອຕິກ຺ກມນໍ. ‘‘ກຖໍ ອິທໍ ກຖໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖໍກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖໍກຖີ, ນ ກຖໍກຖີ ອກຖໍກຖີ, ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ອິທໍ ກຖໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອກຖໍກຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອກຖໍກຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ, ນ ກງ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ວຈນຕ຺ຖລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຫານປຫາຍກາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕປິ ຫິ ປເຠທໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ.

໒໑໘. ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫິຕໍ ຘນໍ ອິຓໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຑ຺ຒິຍາ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິຄໂຕ ອນ຺ໂຕ ພ຺ຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຍສ຺ສາຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຄຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ວິຣຫິຕທາຕພ຺ພອິຓປຣິຍນ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ເຈຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫິຕານໍ ອິຓຘນານໍ. ປຣິຍນ຺ໂຕ ນາມ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ທາຕພ຺ພອິຓເສໂສ. ນຕ຺ຖິ ອິຓມສ຺ສາຕິ ອຓໂຓ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາຓຓ຺ຍໍ. ຕເມວ ນິທານໍ ອາຓຓ຺ຍນິທານໍ, ອາຓຓ຺ຍເຫຕຸ ອາຓຓ຺ຍກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຓຓ຺ຍເມວ ຫິ ນິທານໍ ກາຣຓມສ຺ສາຕິ ວາ ອາຓຓ຺ຍນິທານໍ, ‘‘ປາໂມຊ຺ຊໍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອິຓປລິໂພຘໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ພລວປາໂມຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ‘‘ຊີວິການິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ອວສິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ.

໒໑໙. ວິສຠາຄເວທນາ ນາມ ທຸກ຺ຂເວທນາ. ສາ ຫິ ກຸສລວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ວິໂຣຘິຠາວໂຕ ສຸຂເວທນາຍ ວິສຠາຄາ, ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ. ກກເຈເນວາຕິ ກກເຈນ ອິວ. ຈຕຸອິຣິຍາປຖນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖໍ. ພ຺ຍາຘິໂຕ ຫິ ຍຖາ ຐານຄມເນສຸ ອສມຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາທີສຸປິ. ອາພາເຘຕີຕິ ປີເຬຕິ. ວາຕາທີນໍ ວິກາຣຠູຕາ ວິສມາວຕ຺ຖາເຍວ ‘‘ອາພາໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ, ອາພາຘສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ຂເວທນາສງ຺ຂາເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ທຸກ຺ຂສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ປນ ອາພາຘຠາເວນ ອາທິມ຺ຫິ ພາຘຕີຕິ ອາພາໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ອາພາຘສງ຺ຂາເຕນ ມູລພ຺ຍາຘິນາ ອາພາຘິໂກ, ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ອນຸພນ຺ຘພ຺ຍາຘິນາ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ທຸກ຺ຂເວທນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂິຕປທສ຺ສ ອາພາຘິກປເທນ ວິເສສິຕພ຺ພຕາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໙) ວຸຕ຺ຕນໂຍ. ອຘິກໍ ມຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ, ພາຬ຺ຫໍ, ອຘິມຕ຺ຕໍ ຄິລາໂນ ຘາຕຸສງ຺ຂເຍນ ປຣິກ຺ຂີຓສຣີໂຣຕິ ອຘິມຕ຺ຕຄິລາໂນ. ອຘິມຕ຺ຕພ຺ຍາຘິປເຣຕຕາຍາຕິ ອຘິມຕ຺ຕພ຺ຍາຘິປີຬິຕຕາຍ. ນ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ນ ຣຸຈ຺ເຈຖ, ກມ຺ມຕ຺ຖປທຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ຠຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸທສ຺ສນໂຕ. ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພລມຕ຺ຕາຕິ ພລເມວາ’’ຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ວາ ພລໍ ພລມຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ ‘‘ໂຣຄໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ກາຍພລ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໐. ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ ນາມ ‘‘ເອກຄຸຎ຺ຊມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ທິຍຑ຺ຒວີຫິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິນຍຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ກຓ-ສທ຺ໂທ ກຸຓ຺ຑເກ –

‘‘ອກຓໍ ອຖຸສໍ ສຸທ຺ຘໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ຜລໍ;

ຕຸຓ຺ຑິກີເຣ ປຈິຕ຺ວານ, ຕໂຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑) ອາທີສຸ ວິຍ;

‘‘ກໂຓ ຕຸ ກຸຓ຺ຑໂກ ຠເວ’’ຕິ (ອຠິຘາເນ ຠກຓ຺ເຑ ຈຕຸພ຺ພຓ຺ຓວຄ຺ເຄ ໔໕໔ ຄາຖາ) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປໂກ ປນ ກໂຓ ກາກໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ກາລວຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາກໂຓວ ປມາຓມສ຺ສາຕິ ກາກຓິກໍ, ກາກຓິກເມວ ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ, ຂຸທ຺ທກກຸຓ຺ຑກປ຺ປມາຓເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ຣາຊທາໂຍ ນາມ ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຑ຺ຒມາສຄ຺ຆນິກໍ ມໍສໍ ເທຕີ’’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໖.ອຸມງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາຍ) ວຸຕ຺ເຕນ ອຸມງ຺ຄຊາຕກວຈເນນ ຈ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ວໂຍຕິ ຂໂຍ ຠງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ‘‘ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຕທຸຠຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລເຠຖ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ວຈນາວເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຈ ປຐມທຸຕິຍປເທສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ຕຕິຍາທີສຸ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ເອເກໂກ ຫິ ອຸປມາປກ຺ໂຂ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໒໑-໒໒໒. ອຘີໂນຕິ ອາຍຕ຺ໂຕ, ນ ເສຣິຠາວຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ. ເອວມິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ. ເຍນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ເຕນ ກາມໍ ຄໂມ ນ ໂຫຕີຕິ ສປາຐເສສໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມນ຺ຕິ ເຈຕໍ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ກາເມນ ວາ ອິຈ຺ຉາຍ ຄໂມ ກາມໍຄໂມ ນິຄ຺ຄຫີຕາຄເມນ. ທາສພ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທາສຠາວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອປຣາຘີນຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຸໂຊ ວິຍ ສກິຈ຺ເຈ ເອສິຕພ຺ໂພ ເປສິຕພ຺ໂພຕິ ຠຸຊິສ຺ໂສ, ສຍໍວສີຕິ ນິພ຺ພຈນໍ. ‘‘ຠຸໂຊ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາສຸຂໍ ວິນິໂຍໂຄ, ໂສ ອິສ຺ໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠຸຊິສ຺ໂສ, ອສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ມູລປຓ຺ຓາສກຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ ອາຫ, ອຕ຺ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ, ນ ປຣສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸທກຕາຍ ກໍ ປານີຍໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ ຈ ທີຆປຣິຍາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຣຸທກໍ ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໓. ເສສານີຕິ ພ຺ຍາປາທາທີນິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ທສ຺ສເນ. ອຍນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ສທິສຕາ, ເຍນ ອິຓາທີນໍ ອຸປມາຠາໂວ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນຎ຺ຈ ອຸປເມຍ຺ຍຠາໂວ ໂຫຕິ, ໂສ ເນສໍ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ສທິສຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕຫີຕິ ປເຣຫິ ອິຓສາມິເກຫິ. ກິຎ຺ຈິ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຜຣຸສວຈນາທິກໍ ກິຎ຺ຈິປິ ປຏິເສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອິຓໍ ທາຕຸມສກ຺ກຸຓຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, ອິຓສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕິ. ຕຓ຺ຫາສຫຄເຕນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຠູເຕນ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຫຄຕສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຕພ຺ຠາວມຕ຺ໂຕ ‘‘ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ໂປໂນຠວິກາ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓, ໔໘໐; ໓.໓໗໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ວິຍ. ເຕນາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຕິກ຺ຂາສທິໂສ ເຈຕ຺ຖ ຣາຄປຘາໂນ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕຸ ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໑; ຘ. ປ. ໑໘໔) ວິຍ ຕປຠູໂຕ ອໂທສປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ຆຣສາມິເກຫີຕິ ຆຣສ຺ສ ສາມິກຠູເຕຫິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ. ອິຕ຺ຖີນໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຕິຕິກ຺ຂາກາຣຓໍ ໂຫຕິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ເສສານໍ ໂຣຄາທິສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປິຕ຺ຕໂທສໂກປນວເສນ ປິຕ຺ຕໂຣຄາຕຸໂຣ. ຕສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກປນໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ມຘຸສກ຺ກຣາທິກໍ ອມຘຸຣຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຕ຺ຕກໍ ຕິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄິຣຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອຸປທ຺ທເວຖາຕິ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໒໓) ອຸທ຺ຘຏປາໂຐ, ‘‘ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ນາມຘາຕຸວເສນ ອຕ຺ໂຖ, ອິທານິ ປນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ວິພ຺ຠມຕີຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕຕິ. ມຘຸສກ຺ກຣາທີນໍ ຣສໍ ນ ວິນ຺ທຕິ ນານຸຠວຕິ ນ ຊານາຕິ ນ ລຠຕິ ຈ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາສນຣສນ຺ຕິ ສາສນສ຺ສ ຣສໍ, ສາສນເມວ ວາ ຣສໍ.

ນກ຺ຂຕ຺ຕຉຓໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຫ ນຈ຺ຈໍ, ອໂຫ ຄີຕ’’ນ຺ຕິ. ມຸຕ຺ໂຕຕິ ພນ຺ຘນໂຕ ປມຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສາຕິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ.

ສີຆໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຈ຺ຈາຍິກໍ. ສີຆຕ຺ໂຖ ຫິ ອຕິສທ຺ໂທ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໙໓; ວິຠ. ໙໖໘) ວິຍ. ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸນາຕິ ວິນຍກ຺ກເມ ອກຸສເລນ. ປກຕໍ ນິຏ຺ຐານໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຊານາຕີຕິ ປກຕຎ຺ຎູ, ນ ປກຕຎ຺ຎູ ຕຖາ. ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຍາຖາວໂຕ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວາ’’ຕິອາທິ. ກປ຺ປິຍມໍເສປີຕິ ສູກຣມໍສາທິເກປິ. ອກປ຺ປິຍມໍສສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຈ຺ຉມໍສາທິສຎ຺ຎາຍ.

ທຓ຺ຑກສທ຺ເທນາປີຕິ ສາຂາທຓ຺ຑກສທ຺ເທນປິ. ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕຕິ ອວສງ຺ກິໂຕ ເຈວ ສມນ຺ຕໂຕ ສງ຺ກິໂຕ ຈ, ອຕິວິຍ ສງ຺ກິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາກາຣທສ຺ສນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິປີ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຫິ ໂຖກໍ ຄຈ຺ຉຕິປິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນ ຕາຍ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິປິ. ອີທິເສ ກນ຺ຕາເຣ ຄເຕ ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕຕິປິ, ຕສ຺ມາ ຈ ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອຄຕຏ຺ຐານເມວ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ໂສ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ ວາ, ນ ວາ ປາປຸຓາຕິ. ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ກາຍິກທຸກ຺ເຂນ ເຂທນໍ ວາ ກິຈ຺ຉໍ, ເຈຕສິກທຸກ຺ເຂນ ປີຬນໍ ກສິຣໍ. ເຂມນ຺ຕຠູມິນ຺ຕິ ເຂມຠູຕໍ ຠູມິໍ ອນ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວຕ຺ຕາ, ຠຍສ຺ສ ຂີຍນໍ ວາ ເຂໂມ, ໂສວ ອນ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຍສ຺ສາ ຕຖາ, ສາ ເອວ ຠູມີຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິ, ຕໍ ນິພ຺ຠຍປ຺ປເທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ? ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ. ຘມ຺ເມ. ສງ຺ເຆ. ສິກ຺ຂາຍ. ປຸພ຺ພນ຺ເຕ. ອປຣນ຺ເຕ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໕) ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ. ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ, ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ວາ. ສທ຺ຘາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ‘‘ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທຫນວເສນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ສທ຺ທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອສກ຺ກຸຓນໂຕ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເອວ ສປ຺ປນໍ ສໍສໂຍ ອາສປ຺ປນໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣູປຣິ ວາ ສປ຺ປນໍ ປຣິສປ຺ປນໍ. ອຸຠເຍນປິ ຕຕ຺ເຖວ ສໍສຍວເສນ ປຣິພ຺ຠມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິໂຍຄາຫນ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອວມິທ’’ນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອໂນຄາຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉມ຺ຠິຕຠາວໍ ຫທຍມໍສຈລນໍ, ອຸຕ຺ຣາສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປເມຍ຺ຍປກ຺ເຂປິ ຍຖາຣຫເມສມຕ຺ໂຖ.

໒໒໔. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທິສຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອປ຺ປຫີນປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ອິຓາທິສທິສາ, ຕທຄ຺ເຄນ ຈ ເຕສໍ ປຫານໍ ອາຓຓ຺ຍາທິສທິສຕາຕິ. ອິທໍ ປນ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ – ສມິທ຺ຘຕນ຺ຕິ ອຑ຺ຒຕໍ. ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຓມາໂຣປິຕາຍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສວຑ຺ຒິກໍ. ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ອິຓທານຄ຺ຄຫເຓ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ລິຂິຕປຓ຺ຓໍ. ປຸນ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ອິຓຍາຈນວເສນ ສາສນລິຂິຕປຓ຺ຓໍ. ນິລ຺ເລປຕາຍາຕິ ຘນສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວນ ອວິລິມ຺ປນຕາຍ. ຕຖາ ອລຄ຺ຄຕາຍ. ປຣິຍາຍວຈນຎ຺ເຫຕໍ ທ຺ວຍໍ. ອຖ ວາ ນິລ຺ເລປຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິລິມ຺ປນຠາເວນ ວິເສສນຠູເຕນ ອລຄ຺ຄຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ອນຸປ຺ປນ຺ນອນຸປ຺ປາທນອຸປ຺ປນ຺ນປ຺ປຫານາທິວິຠາວນວເສນ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ ສວິເສສໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທີຆາຄເມ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ) ສງ຺ຄີຕມາຫ, ນ ມຊ຺ຌິມາຄເມ ນິກາຍນ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ນິກາຍນ຺ຕຣາຄໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫານຠາເຄປິ. ປຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ປຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ມມາຍນາຠາເວນ ເນວ ສງ຺ໂຄ. ປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວນ ນ ພທ຺ໂຘ. ທິພ຺ພານິປິ ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ, ປເຄວ ມານຸສິຍານີຕິ ສມ຺ຠາວເນ ອປິ-ສທ຺ໂທ.

ອນຕ຺ຖກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ຈ ອຫິຕກໂຣ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸໂຍໂຄ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາ, ປຏິສງ຺ຂານພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນເຍວ. ຈາຣິຕ຺ຕສີລເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ອາຈາຣປຓ຺ຓຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາຣິຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປເວສິໂຕຕິ ປເວສາປິໂຕ. ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສາປິຕຕ຺ຕາ ອລທ຺ຘນກ຺ຂຕ຺ຕານຸຠວໂນ ປຸຣິໂສ ຫິ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວສິໂຕ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ເອວ ວາ ຕທນນຸຠວນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ກໂຕ ປຸຣິໂສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອປຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຈ຺ຉິເມ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ. ໂອກາສນ຺ຕິ ກມ຺ມກາຣຓາກາຣຓໍ, ກມ຺ມກາຣຓກ຺ຂຓໍ ວາ. ມຫານຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖຫາປນມຸເຂນ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣກໍ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ, ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ, ຘມ຺ມນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂສຕພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຫສ຺ສ. ສາຘູນໍ ຣຕິຊນນໂຕ ຫິ ຘມ຺ໂມປິ ຉຓສທິສຏ຺ເຐນ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ມຫານຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ປຣາຍຕ຺ຕຕາປາທເນນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣກໍ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ວຸຑ຺ຒເສວິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ພລສ຺ສ, ພເລນ ວາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ກຣຓໍ ພລກ຺ກາໂຣ, ເຕນ. ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທນ຺ຕິ ນີວຣຓໂຕ ນິກ຺ຂມນປຏິປທໍ ອຸປຈາຣຠາວນເມວ, ນ ປຐມໍ ຌານໍ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປຈາຣຠາວນາຘິກາໂຣ.

ພລວາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວິຘມນສມຕ຺ເຖນ ພເລນ ພລວາ ວນ຺ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຠິສຍຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖິຍຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘນໂຕ. ຫຕ຺ຖສາຣນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຄຕຘນສາຣໍ. ສຊ຺ຊາວຸໂຘຕິ ສຊ຺ຊິຕຘນ຺ວາທິອາວຸໂຘ, ສນ຺ນທ຺ຘປຎ຺ຈາວຸໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສູຣວີຣເສວກຊນວເສນ ສປຣິວາໂຣ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ. ພລວນ຺ຕຕາຍ, ສຊ຺ຊາວຸຘຕາຍ, ສປຣິວາຣຕາຍ ຈ ໂຈຣາ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປລາເຍຍ຺ຍຸໍ. ອນຕ຺ຖກາຣິກາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຫິຕກາຣິກາ. ຉ ຘມ຺ເມຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ອິເມ ຉ ຘມ຺ເມ. ຍຖາ ພາຫຸສຈ຺ຈາທີນິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍປີຕິ ອິຘາປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາທໂຍ ຕໂຍປິ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ປນ ສປ຺ປາຍກຖາ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນີວຣຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເສວນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕິຓໍ ວິຍາຕິ ຕິຓໍ ຠຍວເສນ ນ ຄເຓຕິ ວິຍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣຓູປາຍຠູຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິຕ຺ຖຣຓວເສນ ທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນນິມິຕ຺ຕຕາມຸເຂນ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິເມວ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຫານໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣຓູປາໂຍ, ປຫານຎ຺ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕວິຘູນນູປາໂຍຕິ.

໒໒໕. ‘‘ຕຸຏ຺ຐາກາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ປາໂມຊ຺ຊໍ ນາມ ຕຣຸຓປີຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ຫິ ຕຣຸຓຕາຍ ກຖຎ຺ຈິປິ ຕຸຏ຺ຐາວຕ຺ຖາ ຕຸຏ຺ຐາກາຣມຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປມຸທິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ປາໂມຊ຺ຊປເທນ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາ ສິຍາ. ‘‘ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສາ ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ, ອຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ ຜຣຓລກ຺ຂຓາ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປີຕິປເທນ ຜຣຓາ ປີຕິເຍວ ຄຫິຕາ ສິຍາ, ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ພໍ. ອິຘ, ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ຕຣຸຓພລວຕາມຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນໂຕ ຍາ ກາຈິ ຕຣຸຓາ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ພລວຕີ ປີຕິ, ປຎ຺ຈວິຘາຍ ວາ ປີຕິຍາ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕຣຸຓພລວຕາສມ຺ຠວໂຕ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປຈ຺ຉິມາ ປຈ຺ຉິມາ ປີຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຕທນຸຈ຺ຉວິໂກ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕາຍ ຕຣຸຓປີຕິຍາ ວເສນ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ. ຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຕີຕຕ຺ໂຖ, ອິຕຣຖາ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘາຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘຠາວສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສກລສຣີຣໍ ໂຂຠຍມານາ’’ຕິ ອິມິນາ ປີຕິ ນາມ ເອຕ຺ຖ ພລວປີຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ, ອຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສກລສຣີຣໍ ສງ຺ໂຂຠຍມານາ ຊາຍຕິ. ສກລສຣີເຣ ປີຕິເວຄສ຺ສ ປີຕິວິປ຺ຜາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ໂຂຠນໍ.

ປີຕິສຫິຕໍ ປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ມໂນ, ປີຕິ ມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ປີຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ມໂນ ຍສ຺ສາຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ສ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາໂຍຕິ ອິຘ ສພ຺ໂພປິ ອຣູປກລາໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ກາຍລຫຸຕາທີສຸ ວິຍ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເມວ, ນ ຈ ກາຍາຍຕນາທີສຸ ວິຍ ຣູປກາຍມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ. ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍວເສເນວ ເຫຕ຺ຖ ປສ຺ສມ຺ຠນມຘິປ຺ເປຕໍ, ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປນ ວິຄຕກິເລສທຣຖຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕທຣໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ, ປຫີນອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສທຣໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕເຍວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏສຣີຣຕາຍ ກາຍິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ເວທຍຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸເຂນາຕິ ‘‘ສຸຂໍ ເວເທຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ສໍກິເລສນີວຣຓປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຐມຊ຺ຌານປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ອຸປຈາຣສຸເຂນ ອປ຺ປນາສຸເຂນ ຈ. ສມາຘານມ຺ເປຕ຺ຖ ຕທຸຠເຍເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຈາຣວເສນາປິ ອປ຺ປນາວເສນາປີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສ຺ສ ສຸຂປຏິສໍເວທນາ, ຕາວ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ, ຕຖາ ອິຘາປິ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອປ຺ປນາ. ຕຖາ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫາເນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ນ ປຏິປກ຺ຂານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕາ, ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ຈ ປຫີນສທິສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໖໑). ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສ຺ສ ສຸຂປຏິສໍເວທນາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ເຈຕສິກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕເຍວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏສຣີຣຕາຍ ກາຍິກມ຺ປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ. ອປິຈ ກາ ນາມ ກຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ‘‘ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕສມາຘາເນ ປນ ສຸຂສ຺ສ ອຸປຈາຣຠາວນາຍ ວິຍ ອປ຺ປນາຍປິ ກາຣຓຕ຺ຕາ, ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວກ຺ຂມານາຍ ອປ຺ປນາຍ ເຫຕຸຜລວເສນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄສມາຘິ, ອປ຺ປນາສມາຘິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ພຠາຄສຸຂມິວ ວາ ອປ຺ປນາສຸຂມ຺ປິ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓເມວາຕິ ຕມ຺ປິ ອປ຺ປນາສຸຂໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໂນ ກາຣຓຠາເວນ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖມສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມປທຕ຺ຖໍ ຍຖາຕຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ສໍກິຓ຺ຓາກຸລໍ ເກຈິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໖. ຍເທວໍ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ອຸປຈາຣວເສນປິ ອປ຺ປນາວເສນປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານໍ ກຖິຕໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ ກິມຕ຺ຖິຍາຕິ ໂຈທນາຍ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມາຫິເຕ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ‘‘ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປຣິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິໂຕ, ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິໂຕ ຈ ອຸປຣິ ປຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸປຈາຣສມາຘິສມຘິຄເມເນວ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວິເສໂສ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ປນ ເຕນ ວິນາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິສມຘິຄເມປິ ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທາທິກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທິສມຘິຄເມ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປ຺ປນາສມາຘິນາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິອປ຺ປນາສມາຘິນາ. ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນຕິ ໂຍ ອປ຺ປນາລກ຺ຂໂຓ ສມາຘິ ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສມາຘິໂນ. ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວິຠາຄສ຺ສ ເຈວ ປຐມາຠິຎ຺ຎາທິວິຠາຄສ຺ສ ຈ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຣຊກາຍນ຺ຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສມຸທາຍຠູຕໍ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກກາຍໍ. ໂສ ຫິ ຄພ຺ຠາສເຍ ກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຣສງ຺ຂາຕໂຕ ປຸປ຺ຜສມ຺ຠວໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ກຣໂຊຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກໂຣຕິ ຫິ ມາຕຸ ໂສຓິຕສງ຺ຂາຕປຸປ຺ຜສ຺ສ, ປິຕຸ ສຸກ຺ກສງ຺ຂາຕສມ຺ຠວສ຺ສ ຈ ນາມໍ, ຕໂຕ ຊາໂຕ ປນ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊວເສນ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກກາໂຍວ. ກາມໍ ໂອປປາຕິກາທີນມ຺ປິ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິສມຘິຄໂມ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ສ຺ເວວ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ກໂຣຕິ ປຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ກໂຣ, ສຸກ຺ກໂສຓິຕໍ, ກເຣນ ຊາໂຕ ກຣໂຊຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ນາມກາໂຍປິ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ຕຖາ ລທ຺ຘູປກາໂຣວ ສິຍາ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຣູປກາໂຍວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ? ສທ຺ທນ຺ຕຣາຠິສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິສທ຺ທນ຺ຕຣາຠິສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ຫິ ຣູປກາໂຍ ເອວ ອິຘ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິຄມີຍຕິ ຕສ຺ເສວ ອຠິສນ຺ທນາທິກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຕ຺ຕາຕິ. ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ອຠິສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນາຕິ ຫິ ເຠທວເສນ, ສມຸທາຍາວຍວວເສນ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ເຫຕຸກິຣິຍາ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ອຠິສນ຺ທນໍ ປເນຕໍ ຌານມເຍນ ປີຕິສຸເຂນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຕິນ຺ຕຠາວາປາທນໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຈ ລູຂຠາວສ຺ສາປນຍນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເມຕິ ສ຺ເນເຫຕີ’’ຕິ, ອວສ຺ສຸຕຠາວໍ, ອລ຺ລຠາວຎ຺ຈ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຠິສນ຺ທນໍ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕປີຕິສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ປຣິປ຺ຜຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິ ສຸຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປຜຣຓວເສເນວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິສຸຂຕາ. ປຣິສນ຺ເທຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠສ຺ຕໍ ນາມ ຈມ຺ມປສິພ຺ພກໍ. ປຣິປ຺ຜຣຕີຕິ ສຸທ຺ຘກິຣິຍາປທໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸສຕີ’’ຕິ, ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏ຺ໂຐ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸສນກິຣິຍາເຍເວຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ນາ, ນ ພ຺ຍາປນກິຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ. ສພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພວາ ຍຖາ ‘‘ຄຸຓວາ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພວໂຕ, ‘‘ອວຍວາວຍວີສມ຺ພນ຺ເຘ ອວຍວິນິ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປເນຕສ຺ສ ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອວຍເວນ ສມ຺ພຊ຺ຌນໂຕ ອວຍວີວິສໂຍເຍເວສ ສພ຺ພສທ຺ໂທຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຉວິມໍສາທິໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາເຕນ ອວຍເວນ ອວຍວີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສວໂຕ ກາຍສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອຸປາ…ເປ… ຐານ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອຸປາທິນ຺ນກສນ຺ຕຕິປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນຕິ ກມ຺ມຊຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉວິມໍສໂລຫິຕານຸຄຕນ຺ຕິ ຉວິມໍສໂລຫິຕາທິກມ຺ມຊຣູປມນຸຄຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມຊຣູປໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປນໂຕ ເຕນ ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຜຸຏຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໗. ເຉໂກຕິ ກຸສໂລ, ຕໍ ປນ ໂກສລ຺ລໍ ‘‘ກໍສຖາເລ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓານິ ອາກິຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ, ປກຣຓໂຕ ຈ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓານໍ ກຣເຓ, ປໂຍຊເນ, ປິຓ຺ຑເນ ຈ ສມຕ຺ຖຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຏິພໂລ’’ຕິອາທິນາ. ກໍສສທ຺ໂທ ປນ ‘‘ມຫຕິຍາ ກໍສປາຕິຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໑) ສຸວຓ຺ເຓ ອາຄໂຕ, ‘‘ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໓໔) ກິຕ຺ຕິມໂລເຫ, ‘‘ອຸປກໍໂສ ນາມ ຣາຊາ ມຫາກໍສສ຺ສ ອຕ຺ຣໂຊ’’ຕິອາທີສຸ [ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໐.໑໖໔ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ. ອິຘ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂລເຫຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ໂລເຫນ ກຕຠາຊເນ’’ຕິ. ນນຸ ອຸປມາກຣຓມຕ຺ຕເມວິທໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ກໍສຖາລກສ຺ສ ສວິເສສສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣຕິ ‘‘ມຕ຺ຕິກາຠາຊນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ສນ຺ເທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິມທ຺ເທຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ສນ຺ທນກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ, ອນາທຣລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ກິຣິຍນ຺ຕຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນກ຺ຂເຓເຍວ ກິຣິຍນ຺ຕຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອນາທຣລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ປຣິປ຺ໂຜສກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຠາວນປຸໍສກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຜຸສສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປຣິສິຎ຺ຈເນ ຍຖາ ຕໍ ວາຕວຸຏ຺ຐິສມເຍ ‘‘ເທໂວ ຈ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜຸສາຍຕີ’’ຕິ, (ປາຈິ. ໓໖໒) ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ຕໂຕ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓໂຕ ອຸປຣິ ອຸທເກນ ພ຺ຍາປນກຣຓວເສນ ປຣິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ປກຣຓາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປໂກ, ‘‘ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ປນ ວຈນໍ ‘‘ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ປຣິປ຺ໂຜສກ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ສນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ‘‘ສນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທ-ສທ຺ໂທ ປິຓ຺ຑກຣເຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິຓ຺ຑໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອນຸຄຕາຕິ ອນຸປວິສນວເສນ ຄຕາ ອຸປຄຕາ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ປຣິໂຕ ຄຫິຕາ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏ຺ຐາ.

ອນ຺ຕໂຣ ຈ ພາຫິໂຣ ຈ ປເທໂສ, ເຕຫິ ສຫ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ, ນ຺ຫານິຍປິຓ຺ຑິ, ‘‘ສມນ຺ຕຣພາຫິຣາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂມ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາກາຣເຓເນວ ສນ຺ຕຣພາຫິໂຣ ນ຺ຫານິຍປິຓ຺ຑິ ຜຸຏາ ອຸທກສ຺ເນເຫນາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ອຸທກສິເນເຫນ ຜຸຏາ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ, ສພ຺ພປເທເສ ຫຸຕ຺ວາ ເອວ ຜຸຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ ຜຸຏາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ນ຺ຫານິຍປິຓ຺ຑິຍາ ສພ຺ພໂສ ອຸທເກນ ເຕມິຕຠາວມາຫ, ‘‘ນ ຈ ປຄ຺ຆຣຓີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕິນ຺ຕາຍປິ ຕາຍ ຆນຖທ຺ຘຠາວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸທກສ຺ສ ຜຸສິຕໍ ຜຸສິຕໍ, ນ ຈ ປຄ຺ຆຣຓີ ສູທນີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ພິນ຺ທຸໍ ອຸທກໍ’’ ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ອຸທກສງ຺ຂາຕໍ ພິນ຺ທຸນ຺ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ. ພິນ຺ທຸສທ຺ໂທ ຫິ ‘‘ພ຺ຍາລມ຺ພມ຺ພຸຘຣພິນ຺ທູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຘາຣາວຍເວ. ເອວໍ ປນ ອປຄ຺ຆຣຓໂຕ ຫຕ຺ເຖນປິ ທ຺ວີຫິປິ ຕີຫິປິ ອງ຺ຄຸເລຫິ ຄເຫຕຸໍ, ໂອວຏ຺ຏິກາຍ ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຍທິ ຫິ ສາ ປຄ຺ຆຣຓີ ອສ຺ສ, ເອວໍ ສຕິ ສ຺ເນຫວິຄມເນນ ສຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ຖທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາ ຄເຫຕຸໍ, ກາຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອວຏ຺ຏິກາຍາຕິ ປຣິວຏ຺ຏຸລວເສນ, ຄຸຬິກາວເສນ ສາ ປິຓ຺ຑິ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໙. ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸທກສິຣາຫິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊຕິ ອຸທ຺ຘໍ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ອຸພ຺ຠິທໍ, ຕາທິສໍ ອຸທກໍ ຍສ຺ສາຕິ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກ, ທ-ກາຣສ຺ສ ປນ ຕ-ກາເຣ ກເຕ ອຸພ຺ຠິໂຕທໂກ, ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸພ຺ຠິນ຺ນອຸທໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນທີຕີເຣ ຂຕກູປໂກ ວິຍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກມ຺ປິ ອຸທກໍ ກຕ຺ຖຈິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຕໍ ໂກຈິ ອນ຺ໂຕເຍວ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫນໂຕ, ອິຘ ປນ ວາລິກາຕເຏ ວິຍ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອໂຂຠກສ຺ສ ສນ຺ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ອຸທກສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາອຸທກສິຣາ, ໂລຫິຕານຸຄຕາ ໂລຫິຕສິຣາ ວິຍ ອຸທການຸຄໂຕ ປຖວິປເທໂສ ‘‘ອຸທກສິຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນກອຸທໂກຕິ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫນກອຸທໂກ. ອນ຺ໂຕເຍວາຕິ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສມຕລປເທເສ ເອວ. ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກຕິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐນກອຸທໂກ. ອາຄມນມຄ຺ໂຄຕິ ພາຫິຣໂຕ ອຸທກຣຫທາຠິມຸຂໍ ອາຄມນມຄ຺ໂຄ. ກາເລນ ກາລນ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີປທໍ ‘‘ເອໂກ ເອກາຍາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໔໓, ໔໔໔, ໔໕໒) ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເລ ກາເລ’’ຕິ. ອນ຺ວທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸສທ຺ໂທ ພ຺ຍາປເນ. ວສ຺ສານສ຺ສ ອທ຺ຘມາສໍ ອທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອນຸທສາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ວສ຺ສນໍ. ອນຸປ຺ປວຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນ ອຸປວຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ວສ຺ສສທ຺ທໂຕ ຈສ຺ສ ສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ວສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ.

‘‘ສີຕາ ວາຣິຘາຣາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປທສ຺ສ ‘‘ສີຕໍ ຘາຣ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ອຕ຺ຖວຈນໍ ຘາຣສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິລິງ຺ຄິກຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ສີຕນ຺ຕິ ໂຂຠນາຠາເວນ ສີຕລໍ, ປຸຣາຓປຓ຺ຓຕິຓກຏ຺ຐາທິສໍກິຓ຺ຓາຠາເວນ ວາ ເສຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເສຕໍ ສີຕນ຺ຕິ ຫິ ປຣິຍາໂຍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກເຍວ ຣຫໂທ ຄຫິໂຕ, ນ ອິຕເຣຕິ ອນຸໂຍຄມປເນຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາຣາກິຣຓວເສນ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນ຺ຕໍ, ວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ວາ. ໂຂເຠຕີຕິ ອາໂລເຬຕິ. ວຸຏ຺ຐີຕິ ວສ຺ສນໍ. ຘາຣານິປາຕປຸພ຺ພຸຬເກຫີຕິ ອຸທກຘາຣານິປາເຕຫິ ຈ ຕໂຕເຍວ ອຸຏ຺ຐິຕອຸທກປຸພ຺ພຸຬກສງ຺ຂາເຕຫິ ເຜຓປຏເລຫິ ຈ. ເອວໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຣຫທານມຄເຫຕພ຺ພຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸພ຺ຠິໂທທກສ຺ເສວ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ວທຕິ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວາຕິ ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ນິສິນ຺ນເມວ, ອປຣິກ຺ໂຂຠຕາຍ ນິຈ຺ຈລເມວ, ສຸປ຺ປສນ຺ນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທ຺ຘິນິມ຺ມິຕມິວາຕິ ອິທ຺ຘິມຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ຕຖາ ນິມ຺ມິຕໍ ອິວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍວຈເນ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິກໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ‘‘ອຸປ຺ປລິນີ’’ຕິອາທິ ຄຈ຺ຉສ຺ສປິ ວນສ຺ສປິ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ຍາວ ອຄ຺ຄາ, ຍາວ ຈ ມູລາ’’ຕິ ວຈນໂຍເຄນ ‘‘ອປ຺ເປກຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉາທີນເມວ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ວນເມວາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປ຺ປລານີຕິ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉານິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປ຺ປລວເນ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວຍເວນ ຫິ ສມຸທາຍສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ກຕໍ. ເອກຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉາທິ ອຸປ຺ປລາທິເຍວ, ຈຕຸປຎ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ປນ ອຸປ຺ປລາທິວນນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ຊລາສໂຍປິ ອຸປ຺ປລິນິອາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປທຕ຺ຕເຍ, ເອເຕສຸ ວາ ຕີສຸ ອຸປ຺ປລປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກສງ຺ຂາເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ. ‘‘ເສຕຣຕ຺ຕນີເລສູ’’ຕິ ອຸປ຺ປລເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສຕຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປລໍ ອຸປ຺ປລເມວ ອຸປ຺ປລສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ຎນາມວເສນ ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຕປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕສທ຺ໂທ ພຫຸປຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕຄ຺ຆີ ສຕຣໍສິ ສູຣິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອເນກສງ຺ຂ຺ຍາຠາວໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອເນກປຕ຺ຕສ຺ສາປິ ປທຸມຠາເວ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປຸປ຺ຜທລມຘິປ຺ເປຕໍ. ວຓ຺ຓນິຍເມນ ເສຕໍ ປທຸມໍ, ຣຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກນ຺ຕິ ສາສນໂວຫາໂຣ, ໂລເກ ປນ ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ສິຕໍ ຣຕ຺ຕໍ, ໂກກນທໍ ໂກກາສໂກ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ຫິ ໂກກນາມການໍ ສຸນຂານໍ ນາທຍໂຕ ສທ຺ທາປຍໂຕ, ເຕຫິ ຈ ອສິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ໂກກນທໍ, ໂກກາສໂກ’’ຕິ ຈ ປທຸມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປທ຺ມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ ອຸທກໍ ປາຕິ, ອຸທເກ ວາ ປ຺ລວຕີຕິ ອຸປ຺ປລໍ. ປງ຺ເກ ທວຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປກາເຣນ ວາ ທວຕິ ວິຣຸຫຕີຕິ ປທຸມໍ. ປຓ຺ຑຣໍ ວຓ຺ຓມສ຺ສ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ມຸຑິຕພ຺ພໍຂຓ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ມ-ກາຣສ຺ສ ປ-ກາຣາທິວເສນ. ມຸຑິສທ຺ທຎ຺ຫິ ມຸຑຣິສທ຺ທໍ ວາ ຂຓ຺ຑນຕ຺ຖມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ເຈຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ. ຍາວ ອຄ຺ຄາ, ຍາວ ຈ ມູລາ ອຸທເກນ ອຠິສນ຺ທນາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸທການຸຄ຺ຄຕານີ’’ຕິ ວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອຸທກໂຕ ນ ອຸຄ຺ຄຕານິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຕຸ ອຸທເກ ອນຸຣູປຄຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທກາ…ເປ… ຄຕານີ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ອຸປ຺ປລາທີນິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸທກໍ ວິຍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ຍສ຺ມາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຣາຄາທິອຸປກ຺ກິເລສມລາປຄມໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ນິມ຺ມລໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄມນເມວ ປຣິສຸທ຺ຘຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຣິໂຍທາຕຕາ ສຸທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິຆໍສເນນ ປຠສ຺ສຣຕາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປຠສ຺ສຣຕາເຍວ ປຣິໂຍທາຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຠສ຺ສຣຏ຺ເຐນ ປຣິໂຍທາຕ’’ນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊຸ ວິຍ ປຠາຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນິຈ຺ຉຣຓໍ ປຠສ຺ສຣໍ ຍຖາ ‘‘ອາຠສ຺ສຣາ’’ຕິ. ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂອທາເຕນາ’’ຕິ ຄຸຓວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອທາເຕນ…ເປ… ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຜຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຜຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ກິລິຏ຺ຐວຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂອທາຕວຕ຺ເຖນ ວິຍ ສວິເສສໍ ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ອປ຺ປກມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕງ຺ຂຓ…ເປ… ພລວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕງ຺ຂຓໂຘຕປຣິສຸທ຺ເຘນາ’’ຕິ ຈ ເອເຕນ ໂອທາຕສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘວຈໂນ ເອວ ‘‘ຄິຫີ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ເສຕວຈໂນ ເຍນ ເກນຈິ ຕງ຺ຂຓໂຘຕປຣິສຸທ຺ເຘເນວ ອຸຕຸຜຣຓສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນນຸ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນ ອຜຸຏໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ໂອທາຕວຕ຺ຖຜຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸຕຸຜຣຓໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຸຕຸຜຣຓໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ອິມິສ຺ສາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ, ຕສ຺ມາ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ຈ ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ຜຣຓາສມ຺ຠວໂຕ, ອຸປເມຍ຺ເຍນ ຈ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸຕຸຜຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໂຕ ຫິ ອຍໍ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຈິຕ຺ຣເທສນາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕຕິ. ໂຍຄິໂນ ຫິ ກຣຊກາໂຍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອຸຕຸຜຣຓສທິເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນ ຜຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ວຕ຺ຖສ຺ສ ວິຍ ເຕນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຜຣຓໂຕ, ປຸຣິສສ຺ສ ສຣີຣໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸຕຸຜຣຓຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທຎ຺ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ຄຸຓທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ’’ຕິ ເຈໂຕຄຫເຓນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂໍ ນາມ ສາຕລກ຺ຂຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາເຍວ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໕).

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມປຣິທີປນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມປຣິທີປນາ, ຕາວຕາ ວຈນກ຺ກເມນ. ລຠນໍ ລາໂຠ, ໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ລາຠີ, ຣູປຊ຺ຌານານໍ ລາຠີ ຣູປຊ຺ຌານລາຠີ ຍຖາ ‘‘ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ, (ສໍ. ນິ. ໒.໗໐; ອຸທາ. ໓໘) ລຠນສີໂລ ວາ ລາຠີ. ກິໍ ລຠນສີໂລ? ຣູປຊ຺ຌານານີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວມິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ. ນ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີຕິ ນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ, ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄເມ ອວິນາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫີຕິ ‘‘ກສິຓານຸໂລມໂຕ, ກສິຓປຏິໂລມໂຕ ກສິຓານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ, ຌານານຸໂລມໂຕ, ຌານປຏິໂລມໂຕ, ຌານານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ, ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ຌານກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ, ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ, ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໂຕ, ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໕) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ. ສຕິປິ ຌາເນສຸ ອາວຊ຺ຊນາທິປຎ຺ຈວິຘວສີຠາເວ ອຍເມວ ຈຸທ຺ທສວິໂຘ ວສີຠາໂວ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຈຸທ຺ທສຫາກາເຣຫິ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວໍ ວິນາ ຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ ເອວ ຈິຓ຺ຓວສີຠາເວນ ສມາປຕ຺ຕິ ນ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ຕາສໍ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄເມ ອວິນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຍຖາປາຐເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ປາຬິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ, ສາວເສສປາຐຠາວໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເອສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຊ຺ເຊວໍ ອຣູປຊ຺ຌານານິປິ ປາຬິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາວເສສປາໂຐ ຠຄວຕາ ກໂຕຕິ? ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎານໍ ວິເສສໂຕ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທກຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ຫິ ຕາສໍ ຕຖາ ອວິນາຠາເວ ວິເສສໂຕ ປເນຕາ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທກາ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ຕປ຺ປາທກຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ເທສນາ ກຕາ, ນ ປນ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອິຘ ອນນຸປໂຍຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ວິປສ຺ສນາຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາຣາຊ (ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ) ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ກິມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ’’ຕິ ປທໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາຍາຫ ‘‘ໂສ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ, ຍຖາຣຸຕວເສນ, ເນຍ຺ຍຕ຺ຖວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສິຕາວິສິຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ໂສ’’ຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ເສສໍ ‘‘ເອວໍ ສມາຫິເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຖຊາຕໍ. ເຎຍ຺ຍໍ ຊານາຕີຕິ ຎາຓໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນໍ, ຎາຓເມວ ທສ຺ສນໍ ນ ຈກ຺ຂາທິກນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ຎາຓໍ, ຕຍິທໍ ປນ ຎາຓທສ຺ສນປທໍ ສາສເນ ເຍສຸ ຎາຓວິເສເສສຸ ນິຣຸຬ຺ຫໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິປໂຍຊນາຍ. ຜາສຸວິຫາໂຣຕິ ອຣິຍວິຫາຣຠູໂຕ ສຸຂວິຫາໂຣ. ຠຄວໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ເທວຕາໂຣຈນເມວ, ອຖ ໂຂ ຕທາ ຠຄວໂຕປິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸທປາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫໍ ກາລງ຺ກຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລງ຺ກໂຕ. ‘‘ກາລາໂມ’’ຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ [ວິມຸຕ຺ຕິ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ)] ນາມ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕ ເຕຠູມກສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຊານາຕິ, ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ເຕ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ຊາຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິນາ.

ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕທຎ຺ຎກຣຓີຍໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຫຣຕີຕິ ອຍໍ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຠິມຸຂຠາໂວເຍວ ຫິສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາທິກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ກເມນ ຊາເຕ ວິປສ຺ສນາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕເປສນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ນິນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ວິປສ຺ສນາຍໍ ນິນ຺ນໍ. ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕສ຺ສໍ ໂປຓໍ ວງ຺ກໍ ປພ຺ຠາຣໍ ນີຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ໂອທນກຸມ຺ມາເສຫິ ອຸປຈີຍຕິ ວຑ຺ຒາປີຍຕິ, ອຸປຈຍຕິ ວາ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອທເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຘມ຺ໂມຕິ ປຠງ຺ຄຸຕາຍ ອທ຺ຘຸວສຠາໂວ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວິຆາຕຕ຺ຖາຍາຕິ ສຣີເຣ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘສ຺ສ ວິຄມາຍ. ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມຕິ ອຸຈ຺ຉາເທຕພ຺ພຕາສຠາໂວ, ອິມສ຺ສ ປູຕິກາຍສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຠາວໂຕ ຄນ຺ໂຘທກາທີຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ຏນວິລິມ຺ປນຊາຕິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຉາທເນນ ຫິ ປູຕິກາເຍ ເສທວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ຄຣຸຠາວທຸຄ຺ຄນ຺ຘານມປຄໂມ ໂຫຕິ. ມຫາສມ຺ພາຫນໍ ມລ຺ລາທີນໍ ພາຫຸວຑ຺ຒນາທິອຕ຺ຖໍວ ໂຫຕິ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາພາຘວິໂນທນຕ຺ຖໍ ປນ ຂຸທ຺ທກສມ຺ພາຫນເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກສມ຺ພາຫເນນາ’’ຕິ, ມນ຺ທສມ຺ພາຫເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມຕິ ປຣິມທ຺ທິຕພ຺ພຕາສຠາໂວ.

ເອວໍ ອນິຍມິຕກາລວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ນິຍມິຕກາລວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ ‘‘ທຫຣກາເລ’’ຕິອາທິນາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສເນວ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣວິກປ຺ປນສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ນ ປຍຸຕ຺ໂຕ, ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ. ທຫຣກາເລຕິ ອຈິຣວິຊາຕກາເລ. ສຍາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຉນປີຬນາທິວເສນ ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມິຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ຍຖາປມາຓໍ, ມນ຺ທໍ ວາ ອຎ຺ຉນປີຬນາທີນິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຉນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອາກຑ຺ຒນໍ. ປີຬນໍ ສມ຺ພາຫນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ສມິຎ຺ຊນອຸຄ຺ຄມນາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ປຣິຫຣິໂຕປີຕິ ອຸຈ຺ຉາທນາທິນາ ສຸເຂຘິໂຕປິ. ຠິຊ຺ຊຕິ ເຈວາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ນສ຺ສຕິ ຈ. ວິກິຣຕິ ຈາຕິ ເອວໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ຈ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອສາເຘນ຺ໂຕ ວິປ຺ປກິຓ຺ໂຓວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນວຫິ ປເທຫິ ຍຖາຣຫໍ ກາເຍ ສມຸທຍວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສິຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຉຫິ ປເທຫີຕິ ‘‘ຣູປີ, ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ, ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ, ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ, ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ, ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິເມຫິ ຉຫິ ປເທຫິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ໂຫຕຸ ມຊ຺ເຌ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ກາຍສ຺ສ ສມຸທຍກຖນໍ ເຕສໍ ຕທຕ຺ຖທີປນໂຕ, ‘‘ຣູປີ, ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ, ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປນ ຕີຫິ ຕ຺ປເທຫິ ກຖໍ ຕສ຺ສ ຕຖາກຖນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ ເຕສໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອທີປນໂຕຕິ? ຍຸຕ຺ຕເມວ ເຕສມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ທີປິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຣູປີ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອຸຕຸອາຫາຣລກ຺ຂເຓນ ຣູເປນ ຣູປວາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ. ປຈ຺ຈຍສງ຺ຄມວິສິຏ຺ເຐ ຫິ ຕທສ຺ສຕ຺ຖິອຕ຺ເຖ ອຍມີກາໂຣ. ‘‘ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ໂມ, ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປທທ຺ວຍໍ ຕຖາວິຘຣູປຸປ຺ປາທເນນ ສຓ຺ຐານສມ຺ປາທນຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກນ຺ຕິ. ທ຺ວີຫີຕິ ‘‘ເຠທນຘມ຺ໂມ, ວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ. ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ ຫທຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕທາ ປວຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕເມວ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ເມ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ກາເຍນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ກາຍສຎ຺ຎິຕານຎ຺ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ.

໒໓໕. ສຸຏ຺ຐຸ ໂອຠາສຕີຕິ ສຸໂຠ, ປຠາສມ຺ປນ຺ໂນ ມຓິ, ຕາຍ ເອວ ປຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຓິໂນ ຠທ຺ຣຕາຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸໂຠຕິ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສຸທ຺ຘາກຣສມຸຏ຺ຐານເມວ ມຓິໂນ ສຸວິສຸທ຺ຘຊາຕິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິມາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາກຣສມຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ສຸວິສຸທ຺ຘຣຕນາກຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກຣປຣິວິສຸທ຺ຘິມູລໂກ ເອວ ຫິ ມຓິໂນ ກຸຣຸວິນ຺ທຊາຕິອາທິຊາຕິວິເສໂສຕິ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປນ ເວຬຸຣິຍມຓິໂນ ວິຬູຣ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔ ອາທໂຍ ວາກ຺ຍກ຺ຂ຺ຂ຺ນ຺ເຘສຸ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ) ປພ຺ພຕສ຺ສ, ວິຬູຣ ຄາມສ຺ສ ຈ ອວິທູເຣ ປຣິສຸທ຺ຘາກໂຣ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ໂສ ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ວິຬູຣນາມກສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ, ຄາມສ຺ສ ຈ ອວິທູເຣ ສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິໂຍຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ເທວໂລເກ ປວຕ຺ຕສ຺ສປິ ຈ ຕໍສທິສວຓ຺ຓນິຠຕາຍ ຕເທວ ນາມໍ ຊາຕໍ ຍຖາ ຕໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ລທ຺ຘນາມວເສນ ເທວໂລເກ ເທວຕານໍ, ໂສ ປນ ມຍູຣຄີວາວຓ຺ໂຓ ວາ ໂຫຕິ ວາຍສປຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ວາ ສິນິທ຺ຘເວຓຸປຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ວາຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ປນ ‘‘ອລ຺ລເວຬຸວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ວໍສວຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ‘‘ມຎ຺ຊາຣກ຺ຂິມຓ຺ຑລວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕເຍວ ໂສ ອິຘ ປເທເສ ມຎ຺ຊາຣມຓີຕິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປຣິໂຠຄາຣຫປຓີຕຕຣມຓິຠາວໂຕ ປນ ຕສ຺ເສວ ປາຬິຍໍ ວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ອານນ຺ທ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສຸທສ຺ສນສ຺ສ ມຓິຣຕນໍ ປາຕຸຣໂຫສິ, ໂສ ອໂຫສິ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໘). ປາສາຓສກ຺ຂຣາທິໂທສນີຫຣຓວເສເນວ ປຣິກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອປນີຕປາສາຓສກ຺ຂໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ.

ຉວິຍາ ເອວ ສຓ຺ຫຠາເວນ ອຈ຺ຉຕາ, ນ ສງ຺ຆາຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ໂຉຕິ ຕນຸຈ຺ຉວີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຈວ ວິເສເສນ ປສນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິໂຠຄມຓິຣຕນາກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຘວນເວຘນາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ປາສາຓາທີສຸ ໂຘຕຕາ ໂຘວນໍ, ກາຬກາທິອປຫຣຓຕ຺ຖາຍ ເຈວ ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸນຕ຺ຖາຍ ຈ ວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາ ເວຘນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕາປສຓ຺ຫກຣຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາວຸນິຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕາທິສສ຺ເສວ ອາວຸຕສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຓິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ. ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິປສ຺ສນາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ມຓິໂນ ອາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍສ຺ສ ອາວິຠູຕກາໂລ ຕນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສາວິຠູຕກາໂລ ວິຍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານມາວິຠູຕກາໂລ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຸປມາສມ຺ປາທເນ ກາຣຓວິຠາວນາ, ‘‘ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ, ‘‘ອິທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐວ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ, ‘‘ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເວຬຸຣິຍມຓິມ຺ຫິ. ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ກາຍສຎ຺ຎິຕຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມຓານໍ. ‘‘ຜສ຺ສປຎ຺ຈມການ’’ນ຺ຕິອາທິປທຕ຺ຕຍສ຺ເສຕໍ ວິເສສນໍ ອຕ຺ຖວສາ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈນວິປຣິຓາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປທສ຺ສາປິ ວິເສສນຠາວໂຕ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຄ຺ຄຫເຓນ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຄຫິຕຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓຄຕິກຕ຺ຕາ ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ‘‘ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອວິໂຣຘິຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ຄຫຓນ຺ຕິ? ‘‘ອິທຎ຺ຈ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ເສວ ວຈນໂຕ. ‘‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ກາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ຕເທວ ວິປສ຺ສນາຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍວິສຍາທິວເສນ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ອິຘ ຄຫຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ວາ ອາວິຠູຕກາໂລ’’ຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຫາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒ ອາທໂຍ) ເທສິຕນເຍນ ປາກຏຠາວໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມການໍ ຄຫຓໍ, ນິຣວເສສປຣິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ, ຍຖາຣຸຕໍ ເທສິຕວເສນ ປຘານຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ປເນເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອາວິຠວນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ? ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ເສວ, ຕສ຺ສ ປນ ອາວິຠູຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາປິ ອາວິຠູຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາວິຠູຕກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຣໂຕ, ຉຏ຺ຐຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎານໍ ປຸຣໂຕວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂຈທນາເລສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຠູຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລານມນນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ, ປຘານໂຕ ປນ ຕພ຺ພຈເນເນວ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອວິເສສໂຕ ຕສ຺ສ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄສທ຺ເທນ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ຕສ຺ເສວາຠິຎ຺ຎາປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈ ໂຈທນາສມ຺ຠວໂຕ. ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຸຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຕາສໍ ນານນ຺ຕຣຕາຍ ອນຸປກາຣໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຠິຎ຺ຎາຍ ປຸຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ອນນ຺ຕຣຕາຍ ອຸປກາຣໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຣໂຕ, ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປນ ອຸປກາຣຏ຺ຐາເນ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ອນຸປກາຣຏ຺ຐາເນວ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ໂຈທນາ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ ປຣິຫາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ຎາຓານຸປຸພ຺ພິຍາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຕາຍ ອຸປກາຣໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາວາເຣຕິ ຉຬຠິຎ຺ຎາວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ເທສນາວາເຣ. ເອຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ວາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ກຖິຕາສຸ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ວິຍ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາປິ ອວສ຺ສໍ ກເຖຕພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາລກ຺ຂຓຠາເວນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໂຕ, ນ ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ, ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປເວເສຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ອນຠິຎ຺ຎາລກ຺ຂຓຠາເວນ ຕທປຣິຍາປນ຺ນໂຕ. ອິຕິ ເອຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕາສມຠິຎ຺ຎານໍ ອນ຺ຕຣາ ວາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອວສຣາຠາວໂຕ ອິເຘວ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອິຘ ທສ຺ສເນ ຕເທວ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ອິທມ຺ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມຸຈ຺ຈິນາຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ອີທິເສ ຐາເນ ຈ-ສທ຺ໂທ ວາ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ໂສ ຈ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສເນ ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນາ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສ຺ເສວ ໂຊຕກາ ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕາ ຍຖາ ມຄ຺ຄນິທສ຺ສເນ ສາຂາຠງ຺ຄາ, ຍຖາ ຈ ອທິສ຺ສມານາ ໂຊຕເນ ປທີປາຕິ ເອວມີທິເສສຸ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສນມ຺ຫິ, ຈ ສທ຺ໂທ ຍທິ ທິສ຺ສຕິ;

ສມຸຈ຺ຈເຍ ວິກປ຺ເປ ໂສ, ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຠາວິນາ’’ຕິ.

ອກຕສມ຺ມສນສ຺ສາຕິ ເຫຕຸຄພ຺ຠປທໍ. ຕຖາ ກຕສມ຺ມສນສ຺ສາຕິ ຈ. ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຠຣວມ຺ປິ ຣູປໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ເຠຣວໍ ຣູປໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສໂຕຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸຈ຺ຈວາລິກວາສິມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ເຠຣວໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ເຠຣວໍ ສທ຺ທໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ມໍສໂສເຕນ ສຸຓໂຕປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸຈ຺ຈວາລິກວາສິມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ. ເຖໂຣ ຫິ ໂກຎ຺ຈນາທສຫິຕໍ ສພ຺ພເສຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ມາເປຕ຺ວາ ທິສ຺ວາ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ສຎ຺ຊາຕຠຍສນ຺ຕາໂສຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒.໘໘໒; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໓) ວຸຕ຺ໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ກຕສມ຺ມສນສ຺ສ ທິພ຺ພາຍ…ເປ… ຠຍໍ ສນ຺ຕາໂສ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຍວິໂນທນເຫຕຸ ນາມ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ກຕສມ຺ມສນຕາ, ຕສ຺ສ, ເຕນ ວາ ສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເຘວາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣເມວ. ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາປາຐໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕໍ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຄຕສຸຂໍ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ຌານາຠິຎ຺ຎາທີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ວິສຸໍ ຠູຕໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ຘມ຺ມປເທ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທມ຺ປິ ໂຂ ມຫາຣາຊ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ…ເປ… ປຓີຕຕຣຎ຺ຈາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ອິມເມວ ນຍໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິໂຕວາຕິ ອຠິຎ຺ຎານມາທິມ຺ຫິເຍວ.

ມໂນມຍິທ຺ຘິຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໖-໗. ມໂນມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມຍສທ຺ໂທ ອປຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣປທປູຣຓນິພ຺ພຕ຺ຕິອາທີສຸ ອເນເກສ຺ວຕ຺ເຖສຸ ອາຄໂຕ. ອິຘ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ເຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຈຣິເຍນາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໓໖, ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໗) ປນ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານມເນນ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ, ອຠິຎ຺ຎາມເນນ, ອຘິຏ຺ຐານມເນນ ຈາຕິ ອຸຠຍຖາປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ອງ຺ຄໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທິຕໍຕໍສມຸທາຍໍ, ປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ນາມ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸອາທິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມຸທາເຍ ອວຍວໍ. ‘‘ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາເຍວ ອຫີນຕາ, ນ ຕຸ ອປ຺ປຓີຕຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓຠາໂວ ຈ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນໍ ສຓ຺ຐານວເສເນວ. ນິມ຺ມິຕຣູເປ ຫິ ປສາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຓ຺ຐານວເສນ ອວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາວ ຕສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນມ຺ປິ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຓ຺ຐານວເສນາຕິ ຈ ກມລທລາທິສທິສສຓ຺ຐານມຕ຺ຕວເສນ, ນ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ. ‘‘ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄິໍ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ອິທ຺ຘິມຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວິທ຺ຘກຓ຺ໂຓຕິ ກຸລຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ກຓ຺ຓາລງ຺ກາຣປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ອວິຊ຺ຌິຕກຓ຺ໂຓ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣຫີ’’ຕິ, ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາວຍວວິເສສາທິສພ຺ພາກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ອິທ຺ຘິມຕາ.

ອຍເມວຕ຺ໂຖ ປາຬິຍມ຺ປິ ວິຠາວິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກນ຺ຕິອາທິອຸປມາຕ຺ຕຍມ຺ປິ ຫິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກນ຺ຕິອາທິ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ປິ ຫິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປມາມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ຍມ຺ປິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປມາຠາວໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ນິຍຕານເປກ຺ເຂນ ຈ ຍໍ-ສທ຺ເທນ ‘‘ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນເມວ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ວຓ຺ຓໂຕປິ ອວຍວວິເສສໂຕປິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍເຍວ. ກຖໍ ສທິສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຎ຺ຊສທິສາ ເອວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຸຎ຺ຊໍ ນາມ ຕິຓວິເສໂສ, ເຍນ ໂກຈ຺ຉາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ປວາເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາ ເອວ ອີສິກາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕ ອີສິກາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ອີສິກາຕິ ຈ ກຬີໂຣ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໓໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວຏ຺ຏາຍ ໂກສິຍາຕິ ປຣິວຏ຺ຏຸລາຍ ອສິໂກສິຍາ. ປຕ຺ຖຏາຍາຕິ ປຏ຺ຏິກາຍ. ກຣຑິຕພ຺ໂພ ຠາເຊຕພ຺ໂພຕິ ກຣຓ຺ໂຑ, ເປຬາ. ກຣຑິຕພ຺ໂພ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ກຣຓ຺ໂຑ, ນິມ຺ໂມກໍ. ອິຘາປິ ນິມ຺ໂມກເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓ຺ຑາຕິ ອິທມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ວິລີວກຣຓ຺ໂຑ ນາມ ເປຬາ. ກສ຺ມາ ອຫິກຎ຺ຈຸກສ຺ເສວ ນາມໍ, ນ ວິລີວກຣຓ຺ຑກສ຺ສາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ອຫິກຎ຺ຈຸໂກ ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ສ຺ເວວ ອຫິນາ ສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຣຓ຺ຑາຍາຕິ ເປຬາຍ, ນິມ຺ໂມກໂຕຕິ ຈ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໒.໓໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເປຬາຄຫຓໍ ອຫິນາ ອສທິສຕາຍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ຍຊ຺ເຊວໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປນ ມຫາຣາຊ ປຸຣິໂສ ອຫິໍ ກຣຓ຺ຑາ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ກຣຓ຺ຑໂຕ ອຫິອຸທ຺ຘຣຓູປມາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ຫິ ໂສ ຫຕ຺ເຖນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ອນິຍມວຈເນປິ ຫຕ຺ເຖນ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ເສວ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍທສ຺ສນມິວ ຊາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ອຸທ຺ຘຣມາໂນ ວິຍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ອຫິໂນ ນາມ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍໍ, ຈຸຕິຍໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ, ສມານຊາຕິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວເນ, ຊິຓ຺ຓຕຈາປນຍເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຸຣຄຊາຕິຍເມວ ຐິໂຕ ປຊຫຕິ, ນ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ອຎ຺ຎຊາຕິຣູໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ມຫິທ຺ຘິເກ ນາເຄ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຕຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍ. ປຸຣາຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຊິຓ຺ຓຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ມຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ໂອລມ຺ພິຕໍ ຊິຓ຺ຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຈຕູຫີຕິ ‘‘ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ນິສ຺ສາຍ, ຖາເມນ, ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ຕໂຕຕິ ກຎ຺ຈຸກໂຕ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ. ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕເນວ, ນ ຫຕ຺ເຖນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິໂສ ອຫິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອິມໍ ອຫິໍ ກຎ຺ຈຸກໂຕ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຫິໍ ກຣຓ຺ຑາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ອຫິ, ອຍໍ ກຣຓ຺ໂຑ, ອຎ຺ໂຎ ອຫິ, ອຎ຺ໂຎ ກຣຓ຺ໂຑ, ກຣຓ຺ຑາ ຕ຺ເວວ ອຫິ ອຸພ຺ຠໂຕ’’ຕິ, ເອວເມວ…ເປ… ໂສ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕິ…ເປ… ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໙. ຠາຊນາທິວິກຕິກິຣິຍານິສ຺ສຍຠູຕາ ສຸປຣິກມ຺ມກຕມຕ຺ຕິກາທໂຍ ວິຍ ວິກຸພ຺ພນກິຣິຍານິສ຺ສຍຠາວໂຕ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໔໑. ປຸພ຺ເພ ນີວຣຓປ຺ປຫານວາເຣ ວິຍ ກນ຺ຕາຣຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ເຂມມຄ຺ຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາ ປນ ເຂມມຄ຺ຄສ຺ເສວ ທສ຺ສນໍ, ນ ກນ຺ຕາຣມຄ຺ຄສ຺ສ, ນນຸ ອຸປມາທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອປ຺ປຏິຠຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ປນ ເຂມມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຄຫຓກາຣຓທສ຺ສນໍ. ວາຕາຕປາທິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ສີເສ ສາຏກໍ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ຕຖາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓວຈນໍ ອຸປມາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປເມຍ຺ຍສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຈ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖສ຺ສ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ, ເຫຕຸທາຫຣຓເຠທ຺ຍເຠທກາທິສມ຺ປນ຺ນວຈເນນ ຈ ວິຎ຺ຎູຊາຕິການໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສຸຂໍ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ອກິຈ຺ຉໍ ອກສິເຣນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ຈ.

໒໔໓. ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກປິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຍຸວສທ຺ເທນ ວິເສສິຕພ຺ພເມວ ທຫຣສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຣຸໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຍຸວາປິ ໂກຈິ ອນິຈ຺ຉນໂກ, ອນິຈ຺ຉນໂຕ ຈ ອມຓ຺ຑນຊາຕິໂກຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑນຊາຕິກາທິສທ຺ເທນ ວິເສສິຕພ຺ພເມວ ຍຸວສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍພ຺ພນ຺ເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ວິເສສິຕພ຺ພວິເສສກຠາເວນ ວຈນໂຕ ຕຖາ ສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ອິຕຣຖາ ເອກເກນາປິ ປເທນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາຘິຄມິກາ ສປຣິວາຣາ ສໍວຓ຺ຓນາວ ກາຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑນປກຕິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ທິວສສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຓິກສທ຺ໂທ ໂທສປຣິຍາໂຍ, ໂທໂສ ຈ ນາມ ກາຬຕິລກາທີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາຬຕິລກາ’’ຕິອາທິນາ. ກາຬຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ກາຬຕິລການິ, ກາຬາ ວາ ກມ຺ມາສາ, ເຍ ‘‘ສາສປພີຊິກາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ຕິລການິ. ວງ຺ຄໍ ນາມ ວິຍງ຺ຄໍ ວິປຣິຓາມິຕມງ຺ຄໍ. ໂຍພ຺ພນ຺ນປີຬກາທໂຍ ມຸຂທູສິປີຬກາ, ເຍ ‘‘ຂຣປີຬກາ’’ ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຂຈ຺ຉາຍໍ. ມຸເຂ ຄໂຕ ໂທໂສ ມຸຂໂທໂສ. ລກ຺ຂຓວຈນມຕ຺ຕເມຕໍ ມຸເຂ ອໂທສສ຺ສປິ ປາກຏຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ວາ ມຸເຂ ໂທໂສ, ເອວໍ ມຸເຂ ອໂທໂສປິ ມຸຂໂທໂສຕິ ສຣໂລເປນ ວຸຕ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕປິ ອເນກຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ປິສທ຺ທໂລເປນ ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ມຸຂໂທໂສ ຈ ມຸຂອໂທໂສ ຈ ມຸຂໂທໂສຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ປເຣສໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສາວສິຏ຺ຐສ຺ສ, ຄາໂຫ ນິທສ຺ສນາທິນາ;

ອປິສທ຺ທາທິໂລເປນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ.

ອສມາເນ ສທ຺ເທ ຕິຘາ, ຈຕຸຘາ ຈ ສມານເກ;

ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕປິ, ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຠາວິນາ’’ຕິ.

‘‘ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

໒໔໕. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓູປມາຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓ ວາ ທສ຺ສິຕາຍ ອຸປມາຍ. ກສ຺ມາ ປນ ປາຬິຍໍ ຄາມຕ຺ຕຍເມວ ອຸປມາເນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ຕໍ ທິວສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ທິວສໍ ກຕກິຣິຍາ ນາມ ປາກຕິກສຕ຺ຕສ຺ສາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ຄາມຕ຺ຕຍເມວ ຠຄວຕາ ຄຫິຕໍ, ນ ຕທຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຕໍທິວສຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຕທເຫວ ກຕກິຣິຍາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໍທິວສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍທິວສຄຕຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີນໍ ຕີສຸປິ ຠເວສຸ ກຕກິຣິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕທຕ຺ຖມ຺ປິ ຫິ ຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ກຕກິຣິຍາຍາຕິ ອຠິສມ຺ປຣາເຍສຸ ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ປນ ອິທານິ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕກິຈ຺ຈສ຺ສ.

໒໔໗. ປາຬິຍໍ ຣຖິກາຍ ວີຖິໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ອຎ຺ຎາຍ ຣຖິກາຍ ອຎ຺ຎໍ ຣຖິໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕ’’ຕິ, ຕໍຕໍກິຈ຺ຈວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ ຣຖິວີຖິສທ຺ທານເມກຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ສິງ຺ຆາຏກມ຺ຫີຕິ ວີຖິຈຕຸກ຺ເກ. ປາສາໂທ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກຣຊກາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພທສ຺ສນສິທ຺ຘິໂຕ. ມໍສຈກ຺ຂຸມໂຕ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສມຘິຄໂມ. ຍຖາຫ ‘‘ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ, ມຄ຺ໂຄ ທິພ຺ພສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໖໑). ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອຍເມວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ເຄຫໍ ປວິສນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ປວິສນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ຈ ວິຊາຕິວເສນ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍາ ເຄຫສທິສຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຕຣໍ ກຸຏິກໍ ພ຺ຣູສິ, ຠຣິຍໍ ພ຺ຣູສິ ກຸລາວກ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙). ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ເຄຫໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ, ເຄຫາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈວນວເສນ ອປກ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ເຄຫສທິສຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໕໔).

ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກສຕ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມນກສຕ຺ຕາ. ອພ຺ໂຠກາສຏ຺ຐາເນຕິ ອຊ຺ໂຌກາສເທສຠູເຕ. ມຊ຺ເຌຕິ ນຄຣສ຺ສ ມຊ຺ຌຠູເຕ ສິງ຺ຆາຏເກ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວກເທເສ. ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກສຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຊາຕສໍວທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ ວທຕິ, ‘‘ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກສຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ຕຖາ ອນິຍມິຕກາລິເກ ສາຘາຣຓສຕ຺ເຕ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຎ຺ຈຣຓກສນ຺ນິສິນ຺ນກຊໂນປມຕາ ອຸປປນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ. ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ອາວິຠູຕກາໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອນິຍມໂຕ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຖາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຕີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ຈຕຸໂວກາຣຠວສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ອຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິທນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໗) ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂຍໂຄ ປຣິຫຣິໂຕຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ນນຸ ຈາຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຖາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິອາທິນາ ອວິເສສໂຕ ຈຕຸໂວກາຣຠວູປຄສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ອຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ປາຬິຍເມວ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂຍໂຄ ປຣິຫຣິໂຕຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ໂສ ປາຬິຍໍ ປຣິຫຣິໂຕ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ. ເທສນາສຸຂຕ຺ຖເມວາຕິ ເກວລໍ ເທສນາສຸຂຕ຺ຖໍ ເອວ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຈຕຸໂວກາຣຠວູປຄານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາວິຠາວສພ຺ຠາວໂຕ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຣູປຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ວາ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ກາມາວຈຣຠວໂຕ, ຣູປາວຈຣຠວໂຕ ຈ ຈວມາເນຕິ ວາ ກາມາວຈຣຠເວ, ຣູປາວຈຣຠເວ ຈ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຫິ ເທສນາ ຍຖາຣຫໍ ເຠທ຺ຍເຠທກາທິວິຠາວເນນ ສຸຂາສຸຂາວໂພຘາ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອວິເສເສນ ປນ ເອວເມວ ວຸຈ຺ຈມານາ ສຸຂາສຸຂາວໂພຘາ ຈ. ເທເສຕຸໍ, ອວໂພເຘຕຸຎ຺ຈ ສຸກຣຕາປໂຍຊນຎ຺ຫິ ‘‘ເທສນາສຸຂຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣຸປ຺ເປ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠູຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານມຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ນາເມສາ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາ, ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສມ຺ພນ຺ຘິກາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາ, ສາວການໍ ປນ ສຸຕມຍຎາຓສມ຺ພນ຺ຘິກາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ. ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ, ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ອເນກຘາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໖໔) ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊຸສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໔໔) ອຸທ຺ເທສໂຕ ອາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໂຕ ໂສ ອຕ຺ຖິເກຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ.

‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ກິຣິຍາປໂຍຊນຠູເຕ ຕທຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອສຕິປິ ປໂຍຊນວາຈເກ ປໂຍຊນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຂຍຎາຓນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ນິພ຺ພານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອິຘ ຂໂຍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ຂຍຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ, ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂເປຕິ ປາປຘມ຺ເມ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນ ປາປກ຺ຂໂຍ ອາສວກ຺ຂເຍນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕທຸກມາຕິກາ ໑໔໘) ເອຕ຺ຖ ຂຍຄ຺ຄຫເຓນ ອາສວກ຺ຂໂຍວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາສວານໍ ຂໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ອາສວານມນຸປ຺ປາທຠູເຕ ອຣິຍຜເລ ຎາຓໍ. ຂີຍິໍສຸ ອາສວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຂໂຍ, ຜລໍ. ສມິຕປາປຕາຍ ສມໂຓ, ສມິຕປາປຕາ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜເລເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ຂຍາຕິ ຈ ຂີຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຍນ຺ຕິ ອາສວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ຂໂຍ, ນິພ຺ພານໍ. ‘‘ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ ປນ ສມາສວເສນ ທ຺ວິຠາວໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາສວານໍ ຂໂຍ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອາສວກ຺ຂຍປທຄ຺ຄຫຓໍ.

‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິອາທິຄາຖາ ຘມ຺ມປເທ (ຘ. ປ. ໒໕໓). ຕຕ຺ຖ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນຕິ ຄຣຫສຎ຺ຎິໂນ. ອຣາຕິ ທູຣາ. ‘‘ອຣາ ສິງ຺ຆາມິ ວາຣິຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔; ຊາ. ໑.໖.໑໑໖) ວິຍ ຫິ ທູຣຕ຺ໂຖຍໍ ນິປາໂຕ. ‘‘ອາຣາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຣາສທ຺ໂທ ວິຍ ອາຣາສທ຺ໂທປິ ທູຣຕ຺ເຖ ເອໂກ ນິປາໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕເທວ ຫິ ປທໍ ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ອຸທາຫຏໍ. ກາມຎ຺ຈ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາ ອາຣາ ທູຣໍ ຄໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອາສວວຑ຺ຒິຍາ ສງ຺ຂາເຣ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວິສງ຺ຂາຣໂຕ ສຸວິທູຣທູໂຣ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍປທໍ ວິສງ຺ຂາຣາຘິວຈນມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ຂຍນໍ ຂໂຍ, ອາສວານໍ ຂຓນິໂຣໂຘ. ເສສໍ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຠງ຺ໂຄ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘ ປນ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄປິ ອວິນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານມນາຣພ຺ຠ ມຄ຺ເຄເນວ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ຕນ຺ນິນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາເຓ ນິນ຺ນໍ. ເສສໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປາຬິຍໍ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ອນວເສເສຕ຺ວາ ຈ ຕທາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນ ປຊານນເມວ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຣໂສຕິ ສຠາໂວ ຣສິຕພ຺ໂພ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ຣໂສ ສຣໂສ, ໂສ ເອວ ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນຎ຺ຈ ນາມ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ຈ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ຐານນ຺ຕິ ຫິ ກາຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍໍ ປຕ຺ວາຕິ ຈ ຕທຸຠຍວໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕທຸຠຍສ຺ສ. ອປິຈ ປຕ຺ວາຕິ ປາປຸຓນເຫຕຸ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມາປຊ຺ຊນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມານກຕ຺ຕຸເກ ວິຍ ຫິ ສມານກຕ຺ຕຸເກປິ ຕ຺ວາປຈ຺ຈຍສ຺ສ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ປາກຏາ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຸຠຍເມເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ‘‘ນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕທຸຠຍເມຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ອເນນ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍສ຺ສ ປນ ຄຫຓໍ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ຕສ຺ສາປິ ນິຣຸຊ຺ຌນທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານປເທເຍວ ຕ-ສທ຺ໂທ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ-ສທ຺ໂທ ປຸນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພນາມິກຎ຺ຫິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄາຫກໍ, ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ວາ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກຣຓວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ, ເອເຕນ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄມຍຕິ, ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ເອຕາຍາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ, ສາເຍວ ປຏິປທາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຕເທວ ອາສວປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍາຍເທສນາຠາໂວ ນາມ ຫິ ອາເວຓິໂກ ພຸທ຺ຘຘມ຺ໂມຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍວ ອຕ຺ຖິ, ນ ເສສສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕສຈ຺ຈານິເຍວ ກິເລສວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ປຸນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ເສສສຈ຺ຈານໍ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາຍຠູຕອາສວສມ຺ພນ຺ຘານິ ຫິ ອາສວສມຸທຍາທີນີຕິ, ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອາສວານເມວ ຄຫຓໍ, ນ ເສສກິເລສານໍ ຕຖາ ອນາຣທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໘; ມ. ນິ. ໑.໔໓໓; ໓.໑໙) ອາສວວິມຸຕ຺ຕສີເສເນວ ສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄວ ອິຘ ກຖິໂຕ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຍປິ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍາ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈປຊານນາຍ ເອວ ຈຕຸກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ, ປຫານາຠິສມໂຍ ປນ ປາຣິເສສໂຕ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ກິຈ຺ຈານິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຊານນາຍ ເອວ ສິທ຺ຘານິ. ຍຖາຫ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເມ ຠິກ຺ຂເວ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໒໙). ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ຈ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ຊານນເຫຕຸ ປສ຺ສນເຫຕຸ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊານນປສ຺ສນກິຣິຍານໍ, ວິມຸຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ຈ ສມານກາລຕາ, ຕຖາປິ ຘມ຺ມານໍ ສມານກາລິການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສຫຊາຕາທິໂກຏິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ, ເຫຕຸຄພ຺ຠວິເສສນຕາທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຘຸນາ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ນ ໂປຣາໂຓ, ປຈ຺ຉາ ປມາທລິຂິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາທີສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໔) ອເນກາສຸປິ ຕເຖວ ສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ສຈ຺ຈປຏິເວໂຘ ອນິຍມິຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນິຍມິຕກາລວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂສ ຈ ກາມໍ ກສ຺ສຈິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໂຕ ປຣໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຕີຕກາລິໂກ ເອວ, ສພ຺ພປຐມໍ ປນສ຺ສ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕໍ ຜລກ຺ຂເຓນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ຕທວິນາຠາວໂຕ ເສສານິ ນິຣວເສສານິ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ເອກເທສານິ ວາ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ‘‘ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ປທປຣິໂຍສາເນຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຠູມິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ນນຸ ຈ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຜລເມວ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕາ ຠູມິ, ອຖ ກຖໍ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ກມ຺ມສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ປຊານາຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເຕນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ຫິ ຍຖາຣຸຕໂຕ, ອວິນາຠາວໂຕ ຈ ຄຫິເຕນ ປຎ຺ຈວິເຘນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕຸຊນານໍ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວິຍ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ກຕມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ເຍນ ປນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈທນາ ກຕາ, ຕທຘິປ຺ປາຍໍ ປກາເສຕ຺ວາ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ຕາວ…ເປ… ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ໂຈທນາ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕີຕາ ຊາຕິ, ນ ຕາວ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຂີຓາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ, ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຸຣິມຕຣເມວ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຂີຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອນາຄຕຠາວສາມຎ຺ຎເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ໂຈທນາຘິປ຺ປາຍວິຠາວນຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ນ ອນາຄຕວິເສສໍ ອນາຄເຕ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ເຂປນປໂຍຄາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ຫິ ປໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອວິຊ຺ຊມາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ເຂປເນ ວາຍາໂມປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອນາຄຕວິເສໂສຕິ ຈ ອຠາວິເຕ ມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ອນນ຺ຕຣຊາຕິເຠໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຫິ ຊາຕິ. ‘‘ຍາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ກິເລສເຫຕຸວິນາສນມຸເຂນ ອນາຄຕຊາຕິຍາ ເອວ ຂີຓຠາໂວ ປກາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ພປທທ຺ວເຍເປຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕໍ ໂສ’’ຕິອາທິ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ນໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ໂຈທນາຍ ໂສຘນາວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ປຊານນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣມ຺ປຣາຍ ຕຖາ ປຊານນາ ສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕຣວິຠາວນຕ຺ຖເມວ ຫິ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊານນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຊານນເຫຕຸ ວາ ປຊານາຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ນິຣວເສເສນ ວສິຕໍ ປຣິຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນິທໍ ໂສ ອຕີຕກາລວເສນ ປຊານາຕີຕິ ອນຸໂຍເຄນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກປິ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ຕຖາ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວສນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວສນ຺ຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ວຸຕ຺ຖວາສາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຖວາສຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາວເສນ ໂສຬສວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຫິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ເສສານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາວ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕຣສຈ຺ເຈສຸ ຈ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວາຕິ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາປິ ຍາວເທວ ສມຸທຍປຫານຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ເຖເຍວ ຕາສໍ ປກ຺ຂິປເນນ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂມູລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ຕເທວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອຕີຕນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ອາຍ-ສທ຺ໂທ ຈ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ, ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິເຕ ຕໍກິຈ຺ຈປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍປິ ສຸເຂນ ສິທ຺ຘິໂຕ. ເອວໍ ສາຘາຣຓໂຕ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈວເສນ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ເຕສຸປິ ກິຈ຺ເຈສຸ ປຫານເມວ ປຘານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິຕເຣສໍ ປຣິຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ຕເທວ ວິເສສໂຕ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍຠາວາຍ ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ອປິຈ ປຸຣິມນເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣມ຺ປຣາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຘານຕ຺ຕາ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອຍໍ ປກາໂຣ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ອາຍສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປທານວຈນສ຺ສ ກາຣິຍຠູໂຕ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ອິມສ຺ມາ ເອວໍ ປກາຣາ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ປກາໂຣ ນາມ ປກາຣວນ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ໂສ ເຠໂທ ອສ຺ສ, ຕສ຺ເສວ ໂສ ປກາໂຣ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖໍ-ສທ຺ໂທ ປກາຣວນ຺ຕວາຈໂກ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອເຠເທປິ ສຕິ ອວຍວາວຍວິຕາທິນາ ເຠທປຣິກປ຺ປນາວເສນ ສິຍາ ກິຎ຺ຈິ ເຠທມຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປກາຣວາຈໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍມິຘ ຏີກາຍໍ, (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໘) ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາວິນຍຏີກາທີສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໔) ຈ ອາຄຕນໂຍ.

ສທ຺ທວິທູ ປນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເອວມິຈ຺ຉນ຺ຕິ – ອຍໍ ປກາໂຣ ອສ຺ສາຕິ ອິຕ຺ຖໍ, ປກາຣວນ຺ໂຕ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ປກາໂຣ, ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ ອິມສ຺ມາ ເອວໍ ປກາຣາ’’ຕິ ອາຫາຕິ. ປຐມວິກປ຺ເປປິ ຍຖາຣຫໍ ເອສ ນໂຍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕມານຂນ຺ຘສນ຺ຕານາຕິ ສຣູປກຖນໍ. ອປຣນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ. ‘‘ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທານິ ປາໂຐ, ‘‘ອິເມ ປນ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ມຊ຺ຌິມາຄມວິນຍຏີກາທີສຸ, (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໔) ອິຘ ຈ ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໘) ອຸລ຺ລິງ຺ຄິຕປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາຕິ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕຠາວກຖິຕາ. ປຣິຎ຺ຎາຕາຕິ ມຄ຺ເຄນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຎາຕາ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ອໂນກາສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຫິ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອປຣິຎ຺ຎາມູລາຠາເວນ ອປຕິຏ຺ຐາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລິກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ, ຕທຠາວໂຕ ປນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗). ຕທຸປມໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ, ຍຖາ ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ມູລາຠາວໂຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ອໂນກາສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອປຣິຎ຺ຎາມູລາຠາວໂຕຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນາ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນາຕິ ປຣິນິພ຺ພານຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ. ອນຸປາທາໂນຕິ ອນິນ຺ຘໂນ. ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວນ຺ຕິ ເຍສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິກປ຺ປນາສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ສາປິ ຘຣມານກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ ຍຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາສ ປຓ຺ຓາສາ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາສ ປຓ຺ຓາເທໂສຕິ ຫິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ.

໒໔໙. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສໍຂິປຕິ ສງ຺ກຸຈິໂຕ ຠວຕີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ພຫຸລໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ’’ຕິ, ປພ຺ພຕສິຂເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາມຸຕ຺ຕໂກ ນໂຍ – ສງ຺ຂິປີຍຕິ ປພ຺ພຕຠາເວນ ຄຓີຍຕີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ປພ຺ພຕປຣິຍາປນ຺ໂນ ປເທໂສ, ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປຣິຍາປນ຺ເນ ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ອນາວິໂລຕິ ອກາລຸສິໂຍ, ສາ ຈສ຺ສ ອນາວິລຕາ ກທ຺ທມາຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ກທ຺ທໂມ’’ຕິ. ສປຕິ ອປທາປິ ສມານາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສິປ຺ປິ, ຂຸທ຺ທກາ ສິປ຺ປິ ສິປ຺ປິໂຍ ກາ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ໂຍ ‘‘ມຸຕ຺ຕິໂກ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສວຕິ ປສວຕີຕິ ສມ຺ພຸໂກ, ຍໍ ‘‘ຊລສຸຕ຺ຕິ, ສງ຺ຂລິກາ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ສມາຫາເຣ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ນປຸໍສກປໂຍໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກ’’ນ຺ຕິ. ເອວມີທິເສສຸ. ສກ຺ຂຣາຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ປາສາຓາ. ກຖລານີຕິ ກປາລຂຓ຺ຑານິ. ສມູຫວາຈກສ຺ສ ຆຏາສທ຺ທສ຺ສ ອິຕ຺ຖິ ລິງ຺ຄສ຺ສາປິ ທິສ຺ສນໂຕ ‘‘ຄຸມ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຆຏາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ກາມຎ຺ຈ ‘‘ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມ຺ປິ ສກ຺ຂຣກຖລມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປິ, ຕຖາປິ ສຫຈຣຓນເຍນ ສພ຺ພາເນວ ຈຣນ຺ຕິ ວິຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຫຈຣຓນຍໍ. ປນ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສໍສູຈເນ, ຕຖາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຕິ ພຫູນໍ ຄາວີນມນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຐິຕາສຸ ຄາວີສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ. ຄາໂວຕິ ຄາວິໂຍ. ອິຕຣາປີຕິ ຐິຕາປິ ນິສິນ຺ນາປິ. ຈຣນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຫຈຣຓນເຍນ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວາຕິອາທີສຸ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພານໍ ຈຣຓກິຣິຍາຍປິ ໂຍຄໂຕ ຐານກິຣິຍາຍ ອເນກນ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ ນ ກທາຈິປິ ຈຣນ຺ຕໍ ສກ຺ຂຣກຖລໍ ອຸປາທາຍ ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ເຕສໍ ຐານກິຣິຍມຸປາທາຍ. ເຕສໍ ປນ ຈຣຓກິຣິຍມຸປາທາຍ ‘‘ຈຣນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ທໂລໂປ ເຫຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພໍ ປທວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຎ຺ຈ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ສິປ຺ປິຍສມ຺ພຸກມຈ຺ຉຄຸມ຺ພເມວ. ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຐານກິຣິຍມຸປາທາຍ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ທໂລໂປ, ເອວເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ສຫຈຣຓນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ຍຖາລາຠນໂຍປິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິໍ ວາ ອິມາຍ ສຫຈຣິຍາຍ, ຍຖາລາຠຄ຺ຄຫຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກ຺ຂຣກຖລສ຺ສ ຫິ ວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ, ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກສ຺ສ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໙). ອລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຫໂຍຄີວເສນ ເທສນາມຕ຺ຕໍ ປຕິ ສຫຈຣຓນໂຍ, ສາຘາຣຓໂຕ ເທສິຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວວເສນ ວິເວຈນໍ ປຕິ ຍຖາລາຠນໂຍຕິ ອຸຠຍຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ – ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສກ຺ຂຣກຖລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ອິຕຣານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາລາຠນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຫຈຣຓນໂຍ ອລພ຺ຠມານສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຫໂຍຄີວເສນ ເທສນາມຕ຺ຕສ຺ສ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ, ຕເທຕມ຺ປິ ອນຸປວຊ຺ຊເມວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຕຖາ ທສ຺ສນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕີເຣຕິ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ຕີເຣ. ອຸທກຣຫໂທ ຈ ນາມ ກຕ຺ຖຈິ ສມຸທ຺ໂທປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣຫໂທປິ ຕຕ຺ຖ ຄມ຺ຠີໂຣ, ສມຸທ຺ໂທ ສຣິໂຕທໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໘). ກຕ຺ຖຈິ ຊລາສໂຍປິ ‘‘ຣຫໂທປິ ຕຕ຺ຖ ຘຣຓີ ນາມ, ຍໂຕ ເມຆາ ປວສ຺ສນ຺ຕິ, ວສ຺ສາ ຍໂຕ ປຕາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ, (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໑) ອິຘາປິ ຊລາສໂຍເຍວ. ໂສ ຫິ ອຸທກວເສນ ຣໂຫ ຈກ຺ຂຸຣຫາທິກໍ ທທາຕີຕິ ອຸທກຣຫໂທ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສທ຺ທວິທູ ປນ ‘‘ອຸທກໍ ຫຣຕີຕິ ອຸທກຣຫໂທ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານ຺ຕຣໍ ທສ຺ສິຕວິປສ຺ສນາຎາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ມຫາຣາຊ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ເອຕ຺ຕເກນ, ເອຕປຣິມາຓວນ຺ເຕນ ວາ ວຈນກ຺ກເມນ. ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນນາເມນ ທສ຺ສິຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ວິສຸໍ ຄຓນທສ຺ສເນນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາກາຣເຓສຸ ຕີສຸ ນເຍສຸ ຕຕິຍນຍສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕຕຣຠາໂວປິ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມໂນມຍຎາຓສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘສມວໂຣຘິຕຠາເວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໙ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ເຕປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ເອວ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ເທສນາ ຈ ປາຏິເຍກ຺ກສນ຺ທິຏ຺ຐິກສາມຎ຺ຎຜລຕ຺ຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນາຄຕໍສຎາຓຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓທ຺ວຍສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕພ຺ພເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ ຕໍ ຎາຓທ຺ວຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຫິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ, ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວປິ ຎາຓານິ ປຣິຠຓ຺ຑານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນ຺ຕິ ຈຸຕູປປາຕຎາຓນາເມນ ທສ຺ສິຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ.

ສພ຺ເພສໍ ປນ ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖານາຄຕຎາຓານໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄ, ເຕສຸ ວາ ທສສຸ ຎາເຓສຸ. ຠູມິເຠທໂຕ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕໍ, ກາລເຠທໂຕ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສນ຺ຕານເຠທໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ຈາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ສຕ຺ຕວິຘາຣມ຺ມຓໍ. ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕິກຕ຺ຕເຍເນວ ຫິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓວິຠາໂຄ, ນ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕິເກນ. ນິມ຺ມິຕຣູປາຍຕນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິມ຺ມິຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓເມວ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ນິມ຺ມິເຕ ມໂນມເຍ ກາເຍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣູປາຍຕນເມວາຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຠິນິມ຺ມິຍມາເນ ມໂນມເຍ ກາເຍ ຣູປາຍຕນເມວາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຍຕນາທີນມຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຣູປກລາໂປ ຄນ຺ຘາຍຕນາທິວິຣຫິໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຖາ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນເມວ ນິມ຺ມິຕຣູປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາກ຺ກມໍ ຠູມິກາລສນ຺ຕານເຠທໂຕ ຕິພ຺ພິຘາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານວເສນ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ສມານໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຕິກວເສນ ຕິວິຘາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປມາຓພຫິທ຺ຘານວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຣິຕ຺ຕຕິກວເສນ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວເສນ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ, ອຕີຕຕິກວເສນ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສທ຺ໂທ, ປຓີຕຕຣສທ຺ໂທ ຈ ປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ. ຣຕນກູຏໍ ວິຍ ກູຏາຄາຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກູຏໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຠູຕໍ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນາ’’ຕິ. ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ ຕິຕ຺ຖກຣມຕຫຣວິຠາວິນິໍ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິທ຺ຘໍສິນິໍ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕປຣມສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິປຣິທີປິນິໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິຠູສິນິໍ ຈຸທ຺ທສວິຘມຫາສາມຎ຺ຎ຺ຜລປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຜລເທສນໍ ຣຕນາຄາຣໍ ວິຍ ຣຕນກູເຏນ ອຣຫຕ຺ຕກູເຏນ ນິຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໐. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວຕາ ເທສິຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ສງ຺ຄີຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຐມໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສາມຎ຺ຎຜເລ, ສຸຕ຺ຕປເທເສ ວາ. ກຣຓໍ ກາໂຣ, ສາຘຸ ອິຕິ ກາໂຣ ຕຖາ, ‘‘ສາຘຸ ຠຄວາ, ສາຘຸ ສຸຄຕາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເທສນາຍ ອາທິຎ຺ຈ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປຣິໂຍສານຎ຺ຈ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສາທຣໍ ຄາຣວໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນໍ. ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຫໍ ຈິຣໍ ວຕ ອມ຺ຫິ, ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອຫໍ ຖຸເສ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ກຎ຺ຈິ ສາຣໍ ນາລຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ໂຍ…ເປ… ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຄຸຓສມ຺ປທາ ອໂຫ ວຕ. ທສພລສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອຫໍ ວຎ຺ຈິໂຕ ສຸຈິຣໍ ວຕ ອມ຺ຫີຕິ. ວຎ຺ຈິໂຕຕິ ຈ ອຎ຺ຎາເຓນ ວຎ຺ຈິໂຕ ອາວຏ຺ຏິໂຕ, ໂມເຫນ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ ອມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທສພລສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸລ຺ລງ຺ຆນສມຕ຺ຖາຍປິ ອຸພ຺ເພຄປີຕິຍາ ອນຸລ຺ລງ຺ຆນມ຺ປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏສຣີໂຣ’’ຕິ. ຜຸຏສຣີໂຣຕິ ຈ ຜຸສິຕສຣີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ພ຺ຍາປິຕສຣີໂຣຕິ ສພ຺ພາຍ ປີຕິຍາ ອພ຺ຍາປິຕຕ຺ຕາ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສ຺ສ ອາວິກຣຓໍ, ອຸປາສກຕ຺ຕປເວທນຎ຺ຈ. ອາຣທ຺ຘໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ວິຄຕາ, ວິຄຕຠາໂວ ຈ ຂໂຍ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ, ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ’’ຕິ.

‘‘ໂກ ເມ’’ຕິອາທິ ຄາຖາ ວິມານວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ວິ. ວ. ໘໕໗). ຕຕ຺ຖ ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ກຕໂມ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ, ລິງ຺ຄວິປຣິຍາໂຍຍໍ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອີທິສາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອີທິເສນ ປຣິວາເຣນ, ປຣິຊເນນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ຊລນ຺ໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ, ອຠິຣູເປນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ສພ຺ພາ ທສປິ ທິສາ ໂອຠາສຍນ຺ໂຕ. ຈນ຺ໂທ ວິຍ, ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂກ ວນ຺ທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຠິຣູເປຕິ ອຕິເຣກຣູເປ ອຸຬາຣວຓ຺ເຓນ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ. ອພ຺ຠານຸໂມທເນຕິ ອຠິອນຸໂມທເນ ອຠິປ຺ປໂມທິຕຠາເວ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ‘‘ອພ຺ຠານຸໂມທເນ’’ຕິ ວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ໂຫຕຸ ອພ຺ຠານຸໂມທເນ, ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນາຍ ໂສຘນາມຸເຂນ ອາເມຑິຕວິສຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ ‘‘ຠເຍ ໂກເຘ’’ຕິອາທິນາ, ອິມິນາ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ເຫຕຸຠູເຕນ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ວິສເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາເມຑິຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຍໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິປິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ, ສປ຺ໂປ ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ, ‘‘ວິຊ຺ຌ ວິຊ຺ຌ, ປຫຣ ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ, ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໗; ໓.໓໕; ໕.໑໐໘໕) ປສໍສາຍໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ຄຈ຺ຉ, ລຸນາຫິ ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໔໔) ອຈ຺ຉເຣ, ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຫາເສ, ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ໂສເກ, ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ປສາເທ. ຈສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຄຣຫາ ອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ປາໂປ ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ຄຣຫາຍໍ, ‘‘ອຠິຣູປກ ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ. ເອວເມເຕສຸ ນວສຸ, ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ວິສເຍສຸ ອາເມຑິຕວຈນໍ ພຸໂຘ ກເຣຍ຺ຍ, ໂຍເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາເມຑນໍ ປຸນປ຺ປຸນມຸຈ຺ຈາຣຓໍ, ອາເມຑີຍຕິ ວາ ປຸນປ຺ປຸນມຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອາເມຑິຕໍ, ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ. ເມຑິສທ຺ໂທ ຫິ ອຸມ຺ມາທເນ, ອາປຸພ຺ໂພ ຕຸ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມຸຈ຺ຈາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ເອຕເທວ ຍທາ ວາກ຺ຍ-ມາເມຑຍຕິ ວາສໂວ’’ຕິ.

ເອວໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສເນວ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ເຈກມຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາເມຑິຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉາວເສນາປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ພ຺ຍາເປຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸມວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ພ຺ຍາເປຕພ຺ພສ຺ສ ຫິ ພ຺ຍາປເກນ ຄຸຓກິຣິຍາທພ຺ເພນ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ ວິຈ຺ຉາ ຍຖາ ‘‘ຄາໂມ ຄາໂມ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິກ຺ກມນີຍໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ຈ ອຕິອິຏ຺ຐຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິອິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ, ປທຕ຺ຕຍຎ຺ເຈຕໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວີສຸ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທສຸ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມເທສນາເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ອາຫ, ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ມຍາ ສຸຕາ, ຕທິທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຏິນິທ຺ເທໂສປິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອເຠທຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລມາຫູ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໘໘) ວິຍ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວເສນ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກາຣິຍວິປຣິຓາມວເສນ ເຈຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມຕາ. ວຈນນ຺ຕິ ເຫຕ຺ຖ ເສໂສ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ, ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ມຍາ ສຸຕາ, ສາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍປເທປິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ປສາທນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາຣຫເມສ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ.

‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖທ຺ວຍສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສໂທສວິທ຺ຘໍສນໂຕ. ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຘິຄມາປນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ‘‘ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸເຍວ ຄຸເຓສຸ ປຘານຠູຕາ ຄຸຓາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ເຕ ປຘານຠູເຕ ຄຸເຓ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປຘານາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ, ປຎ຺ຎາປຘານາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ, ປຘານນິທ຺ເທໂສ ເຈສ ເທສນາຍ ອຘິຄເມຕພ຺ເພຫິ ສີລສມາຘິທຸກາທີຫິປິ ໂຍຊນາສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສາຕ຺ຖໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ. ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ. ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ. ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ. ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມເນນ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ. ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ອວທາຕໍ, ໂອທາຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ. ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ, ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ, ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣວິຘານໂຕ, ສຄ຺ຄມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຏນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ນ ເກວລໍ ປທທ຺ວເຍເນວ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖອຸປມາຍ ອາກາຣມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ອຸປມນ຺ຕຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ອຸປມາຫີ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ຊາຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ສມາຈິກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ, ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ. ນິຣນ຺ຕຣຣຸກ຺ຂຄຫເນນ ເອກຄ຺ຆໂນ ວນສຓ຺ໂຑ ຆນວນສຓ຺ໂຑ. ເມຆສ຺ສ ປຏລໍ ເມຆປຏລໍ, ເມຆຈ຺ຉນ຺ນຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ກສ຺ສຈິປິ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອຸປຣິ ມຸຂໍ ຐເປຍ຺ຍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ວິມຸຂໍ, ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕປທສ຺ສ ຍຖາທສ຺ສິເຕນ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍນ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ຫິ ເອສ ຣາຊາ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸໂຂ, ປາປມິຕ຺ເຕນ ປນ ເທວທຕ຺ເຕນ ປິຕຸຆາຕາທີສຸ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິໂຕຕິ. ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ຠຄວຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຕທາ ຣຎ຺ຎາ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ກາມຎ຺ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ນີວຣຓຠາວໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ສຕ຺ເຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ, [ອ. ນິ. ໑.໓໑໐ (ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ)] ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕຄຸມ຺ພປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ເອກາວ ອນຸສນ຺ຘິ, ເອກໍວ ສາສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນມ຺ປິ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກສາສນໍ ກໂຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາທີສຸປິ ຫິ ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ວິວຣຓວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

ສພ຺ໂພ ອກຸສລຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໂຕ ມິຈ຺ຉາ ວິຕໂຖ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ໂພ ຫິ ກຸສລຘມ຺ໂມ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕຘມ຺ມາ ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ຘເຣຍ຺ຍ, ສມາຫເຣຍ຺ຍ ສມາທເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຣູປານີຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ວຓ຺ຓາຍຕນານິ. ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຣູປານໍ ປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສກໍ ຕຖາ. ເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ປຊ຺ໂຊຕໍ ຕຖາ. ຕທຸຠຍໍ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓວເສນ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘາຣໂກ ສມາທຫໂກຕິ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕຘາຣເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓມຄ຺ຄາຈິກ຺ຂຓເຕລປຊ຺ໂຊຕຘາຣຓ ສງ຺ຂາຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປໂມປມິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ວາ ນານາວິຘກຸຫນລປນາທິມິຈ຺ຉາຊີວວິຘມນາທິວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາຍປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣຕິ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ອິມໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອິມາຍ ເທສນາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາຍ ເທສນາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ. ປສນ຺ນາກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ສາຘຸຊເນຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຕາ ປນ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ, ອຕ຺ຖສມ຺ປາທເນນ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ, ປາປໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂໂຕຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເກຈິ. ຕາຍຕິ ອວສ຺ສຍໍ ກໂຣຕີຕິ ຕາຕາ. ຫິຕສ຺ສາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ວິທຫຕິ ສໍວິຘານໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຘາຕາ. ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ໂສ ຈ ອາກາຣຕ຺ໂຖ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓນ຺ຕິ ຄມນໍ. ຫິຕາຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ, ຊານນໍ ວາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິນຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ສເຫວ ອິຕິສທ຺ເທນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ນາຍໍ ຄມິ-ສທ຺ໂທ ນີ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ພຸທ຺ຘໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຣຓໍ ວາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄມຕີຍທີປນາ) ຂຸທ຺ທກນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ອຸທ຺ຘຏາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ. ນ ຫິ ຄມິ-ສທ຺ທໍ ທຸຫາທິນ຺ຍາທິຄຓິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາຕິ. ໂຫຕຸ ຕາວ ຄມິ-ສທ຺ທສ຺ສ ເອກກມ຺ມຠາໂວ, ຕຖາປິ ‘‘ຄຈ຺ຉເຕວ ປຸພ຺ພໍ ທິສໍ, ຄຈ຺ຉຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ທິສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙; ໓.໘໗) ວິຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ, ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓຠາວານຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວ ອຘິປ຺ເປເຕ ປຏິຫຕຈິຕ຺ໂຕປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ນາມ ສິຍາ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ ສຣຓໍ, ຕເມເວສ ຄໂຕຕິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ອນຸປປຕ຺ຕິເກນ ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄມນີຍຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໍ, ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ປນ ຄມນາກາຣສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕິໂລປວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຄມິສ຺ສ ເອກກມ຺ມຕ຺ຕາ, ອິຕິໂລປໍ ວິຊານິຍາ;

ປຏິຆາຕປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ, ນ ຈ ຕຸລ຺ຍຕ຺ຖຕາ ສິຍາ.

ຕສ຺ມາ ຄມນີຍຕ຺ຖສ຺ສ, ປຸພ຺ພປທໍວ ໂຊຕກໍ;

ຄມນາກາຣສ຺ສ ປຣໍ, ອິຕ຺ຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຕ຺ຕເຍ’’ຕິ.

‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ອເນເນວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ, ຊານນໍ ວາ ສຣຓຄມນໍ ນາມາຕິ ນິຍເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາທສ຺ສນວເສນ ປາຏິເຍກ຺ກເມວ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ຠຊາມີ’’ຕິອາທິປທຕ຺ຕຍໍ. ຠຊນຎ຺ຫິ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ, ເສວນໍ ສນ຺ຕິກາວຈຣຠາໂວ, ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຄຕິອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຠຄວາ ເມ ສຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ. ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ພຸຊ຺ຌາມີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ເຍສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ, ອເນນ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິນຍມນ຺ຕເຣນ ສຠາວໂຕວ ຄມຸຘາຕຸສ຺ສ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖຕິ ທີເປຕິ. ຘາຕູນນ຺ຕິ ມູລສທ຺ທສງ຺ຂາຕານໍ ອິ, ຍາ, ກມຸ, ຄມຸອິຈ຺ຈາທີນໍ.

‘‘ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕໂຣ ນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວຕິ. ເອວໍ ອເນເກຫິປິ ວິນຍ- (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາກາເຣຫີ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທນຸປປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ປຣິຍາຍໂຕ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕກໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິ ປເທນ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ເຫສ ທກ຺ຂິຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ, ຉຕ຺ຕວິມາເນ (ວິ. ວ. ໘໘໖ ອາທໂຍ) ຉຕ຺ຕມາຓວໂກ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຈ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ສປາຐເສສໂຍຊນາ. ອຕີຕກາລິເກນ ຫິ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍນ ຜລຏ຺ຐານເມວ ຄຫຓໍ, ວຕ຺ຕມານກາລິເກນ ຈ ປຈ຺ຉິເມນ ປເທນ ສຫ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານເມວ. ‘‘ອປຕມາເນ’’ຕິ ປນ ປເທນ ຘາຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ ອປຕນກຣຓວເສເນວ ຘາເຣຕີຕິ, ຘາຣຓສຣູປທສ຺ສນໍ ວາ. ຘາຣຓໍ ນາມ ອປຕນກຣຓເມວາຕິ, ອປຕນກຣຓຎ຺ຈ ອປາຍາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກກິເລສວິທ຺ຘໍສນວເສນ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານເມວ. ‘‘ອປາເຍສູ’’ຕິ ຫິ ທຸກ຺ຂພຫຸລຏ຺ຐານຕາຍ ປຘານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂສຸ ປນ ສພ຺ເພສຸປິ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ເຈຕ຺ຖ ອປາຍຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ ສຸຄຕິກາມຠເວກເທສໂຕ, ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກາມຠວໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຣູປາຣູປຠວໂຕ, ສພ຺ພຠເວຫິປິ ວຸຏ຺ຐາຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ນາມາຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈ ປາຬິຍາ ເອວ ສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ. ເຕສນ຺ຕິ ຕຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ. ‘‘ອຄ຺ໂຄ ອກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣໍ, ມ-ກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ວາ ຕທວເສສສງ຺ຄໂຫ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາ, ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາ ຈ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ປນ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ມສມຘິຄມເຫຕຸຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຈ ປາຐາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນຕິ ຉຕ຺ໂຕ ກິຣ ນາມ ເສຕພ຺ຍາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມາຓວໂກ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ໂປກ຺ຂຣສາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄຣຸທກ຺ຂິຓໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈຣນ຺ຕຣາຍໍ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ສຣຓຄມນວິຘິໍ ເທເສສິ, ຕສ຺ສ ຕາວຕິໍສຠວນຸປຄສ຺ສ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ວິມານໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານໍ. ເທວໂລເກປິ ຫິ ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສກາເລ ສມຎ຺ຎາ ຍຖາ ‘‘ມຓ຺ຑູໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, (ວິ. ວ. ໘໕໘ ອາທໂຍ) ກຸເວໂຣ ເທວຣາຊາ’’ຕິ, ອິຘ ປນ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານໍ ວຕ຺ຖຸ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ນ ຕຖາ ຕປຕິ ນເຠ ສູຣິໂຍ, ຈນ຺ໂທ ຈ ນ ຠາສຕິ ນ ຜຸສ຺ໂສ, ຍຖາ’’ຕິອາທິກາ (ວິ. ວ. ໘໘໙) ເທສນາ ‘‘ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຣາຍໍ ຄາຖາ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານວຕ຺ຖຸເທສນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄຕິ ເອວມາທິເຠໂທ ອນາທິກາລວິຠາວິໂຕ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄ, ມຄ຺ໂຄ. ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ, ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ໂສກສ຺ສ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອຊາ, ໂສໂກ ຈ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອເນຊໍ, ອໂສກຎ຺ຈ, ຜລໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໘໗) ປນ ‘‘ຕຓ຺ຫາວສິຏ຺ຐານໍ ໂສກນິມິຕ຺ຕານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ອໂສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຂຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຘາຣຓໂຕ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມໍ. ສຠາວໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ເຫສ, ຍທິທໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ວິຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນາ’’ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປຏິກູລສທ຺ເທນ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານເມວ ຄຫິຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິປິ ປຏິກູລ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ຈ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນ ຠາສິໍ, ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໓໙; ມຫາວ. ໙).

ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ອິຘ ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມເຍວ ຄຫິໂຕ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສວນເວລາຍໍ, ອຸປປຣິກ຺ຂຓເວລາຍໍ, ປຏິປຊ຺ຊນເວລາຍນ຺ຕິ ສພ຺ພທາປິ ອິຏ຺ຐເມວາຕິ ມຘຸຣໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍາຍ ປຏິຠານສມ຺ປທາຍ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ນິປຸຓຠາວໂຕ ຈ ປຄຸຓໍ, ວິຠຊິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ກຸສລາທິວເສນ, ອຸທ຺ເທສາທິວເສນ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຊນໂຕ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມເມວ ວທຕີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໘໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປາຖກາເລ ວິຍ ມຊ຺ຊນກາເລປິ, ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາປິ ສມ຺ມຸຂີຠາວໂຕ ອຸຠໂຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິເຘວ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນມາຫ. ປຸນ ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສາປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ຫິ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐານມຕ຺ຕາຍປິ ຍາຖາວປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປາຍປຕນໂຕ ຘາເຣຕິ, ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິທເມວ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານໍ ສາຘກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາຘາຣຓຠາເວນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ເຈສາ ຠ-ກາຣຕ຺ຕເຍນ ຈ ປຏິມຓ຺ຑິຕາ ໂທຘກຄາຖາ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍປາເທ ມຘຸຣສທ຺ເທ ມ-ກາໂຣ ອຘິໂກປິ ອຣິຍຈຣິຍາທິປເທຫິ ວິຍ ອເນກກ຺ຂຣປເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ອ. ນິ. ໖.໑໑; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ເຈວ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໙໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ຆຏິໂຕ, ສເມໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຫຈ຺ຈປາເຐນ ສມຕ຺ເຖຕິ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆ. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອນ຺ນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ, ຄາຖາພນ຺ຘຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອນຸນາສິກໂລໂປ. ໂທຘກຄາຖາ ເຫສາ. ມຫປ຺ຜລມາຫູຕິ ‘‘ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອາຫຸ. ຈຕູສູຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ອຘິໂກປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນຸປວຊ຺ໂຊ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ກິເລສາສຸຈິໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສຸຈີສຸ. ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໘໘) ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ, ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສເນນ, ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ວາ ຘມ຺ມທສາ. ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ເຐ ຍຸຄເລ ອກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລຄຓເນນ ອຏ຺ຐ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓຕ຺ຖໍ ສຣຓາຍ ປຣາຍຓາຍ ອປາຍທຸກ຺ຂວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິຕາຓາຍ ອຸເປຫິ ອຸປຄຈ຺ຉ ຠຊ ເສວ, ເອວໍ ວາ ຊານາຫິ ພຸຊ຺ຌສ຺ສູຕິ ສຫ ໂຍຊນາຍ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖ ເຍສຸ ສຸຈີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຘມ຺ມທສາ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອຏ຺ຐ ຈ, ອິມໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິສປເທ ອີກາຣໍ, ປຸຄ຺ຄລາປເທ ຈ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນກ຺ກເມນ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມນານິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມນານີຕິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ສຣຓຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປ຺ປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ, ກຕ຺ຕຸ ຈ ວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕິ ເຍວາຕິ ສຫ ກຕ຺ຕຸນາ ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ເຕສຸ ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ກຕ຺ຕາຣໍ ວິຠາເວຕິ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ, ‘‘ສຣຓຄມນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ສຣຓຄມນເມວ, ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິສຍາທໂຍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເນສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຣຓສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ, ‘‘ສຣຓຕ຺ຖໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ສຣສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖວເສນ ‘‘ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ຫິໍສນໍ ເກສໍ, ກຖໍ, ກສ຺ສ ວາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕິ ‘‘ສຣຓຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ເກສນ຺ຕິ ຫິ ສຣຓຄຕານໍ. ກຖນ຺ຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ. ກສ຺ສາຕິ ຠຍາທີນນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂສຘນາ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓຄຕານນ຺ຕິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄຕານໍ. ສຣຓຄມເນນາຕິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄມເນນ ກຸສລຘມ຺ເມນ. ຠຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຠຍໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ ເຕເນວ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫຓໍ. ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປຣິກິລິສ຺ສນໍ ສໍວິພາຘນໍ, ສມຸປຕາປນໍ ວາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ຜລກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຫິໍສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິນາສນເມວ, ນ ປນ ສຕ຺ຕຫິໍສນມິວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຫນຕິ ວິນາເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອຕນ຺ຕິ ສຣຓປທໍ. ອຘິວຈນນ຺ຕິ ນາມໍ, ປສິທ຺ຘວຈນໍ ວາ, ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ວາ ຄຸຓໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສວາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຫິໍສນຕ຺ຖວເສນ ອວິເສສໂຕ ສຣຓສທ຺ທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຕ຺ຖວເສເນວ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ຫິໍສນກາຣຓທສ຺ສນເມວ ຫິ ປຸຣິມນຍໂຕ ອິມສ຺ສ ວິເສໂສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ ຠິກ຺ຂເວ ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔, ໖໙) ອຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕານໍ ນິໂຍຊເນນ. ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປາປໂກ ວິປາໂກ, ປາປກໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ນິວຕ຺ຕເນນ. ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາໂຕ ປນ ອສ຺ສາສທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຣານນ຺ຕິ ທານວເສນ, ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ. ອນຸປສຄ຺ໂຄປິ ຫິ ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈໂກ ‘‘ອປ຺ປກມ຺ປິ ກຕໍ ກາຣໍ, ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍ ສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ຫິໍສກຠາວກາຣຓທສ຺ສນວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສຣຓປທໍ ນາຖປທໍ ວິຍ ສຸທ຺ຘນາມປທຕ຺ຕາ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ເກຕຕ຺ຖມ຺ປິ ວທຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ສຣຓໍ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ສຣຓຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕປ຺ປສາທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຕສ຺ມິໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາໂທ ຕປ຺ປສາໂທ, ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຄ຺ຄຣຸ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕປ຺ປສາໂທ ຈ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕາຫິ. ວິຫຕກິເລໂສ ວິຘຸຕວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫາສທ຺ຘິຍາທິປາປຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຣາຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ສາເຍວ ອາກາໂຣ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາໂຣ, ເຕນ ປວຕ຺ໂຕ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາປຘານໍ, ນ ຎາຓປຘານໍ, ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອຣິຍາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຸຓາຠິຎ຺ຎຕາຍ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປສາເທນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ວິຫຕກິເລໂສ, ຕຄ຺ຄຣຸຕາຍ ຈ ອຄາຣວກຣຓເຫຕູນໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິກຕາຕິ ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິເສເສນ ວາ ປສາທຄຣຸຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ອນເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ໂລກິຍສ຺ສ, ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ໂລກິຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓສ຺ສ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຸຠເຍນປິ ປເທນ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕເມເຕນາຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມູໂຫ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປ຺ປາໂທ ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ, ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ນາມ ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີ’’ຕິອາທິ ກຕ຺ຕຸວິຠາວນາ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມງ຺ຄີຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາ’’ຕິ. ອຸເປຕີຕິ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ຊານາຕິ ວາ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນໍ ເກສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກທາ ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ’’ຕິ, ‘‘ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປເທນ ເຈຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິຊ຺ຌມາເນເນວ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄເມນ ຜລຏ຺ຐານມ຺ປິ ສຣຓຄມກຕາ ສິຊ຺ຌຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສ຺ສ ເຠທາຠາວໂຕ, ເຕສຎ຺ຈ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕາ. ກຖໍ ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນາ’’ຕິອາທິ, ອຸປປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຫານາຠິສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ ເຫຕຸຕ຺ຖວາຈໂກ ຍຖາ ‘‘ສກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒.໒໙). ອປິຈ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕິ ‘‘ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ຕທວເສສໍ ຠາວນາຠິສມຍໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓານຸຣູປໍ ເອກາຣມ຺ມຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຫານໂຕ ອວເສສໍ ກິຈ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄມເນ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ຠວຕິ, ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ປນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຈ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມານາ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຜລປຣິຍຕ຺ຕີນມ຺ເປຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຄ຺ຄານຸຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓໍ, ອປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠູຕານຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘສງ຺ຆຄຸຓານໍ ຕຄ຺ຄຸຓສາມຎ຺ຎຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສກລຠາວວິສິຏ຺ຐວຈນໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຏິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປທີປສ຺ສ ວິຍ ຫິ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ຕໍ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ປນ ວຈເນ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ, ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ. ສທ຺ຘາມູລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ສຫຊາຕວເສນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາເຍວ ຫິ ຕມ຺ມູລິກຕາ ສທ຺ຘາວິຣຫິຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສມ຺ມາທສ຺ສນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສນ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕາປິ ສທ຺ຘາ ໂລກິຍສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ປນ ເອເຕນ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ. ໂລກິຍມ຺ປິ ຫິ ສຣຓຄມນໍ ທຸວິຘໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ປເທນ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕໍ, ທຸຕິເຍນ ປນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ຕທຸຠຍເມວ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວິເສສຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ທິຏ຺ຐິ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຊຸໍ ກຣີຍຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ເຖນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມຠາໂວ, ທິຏ຺ຐິ ອຸຊຸໍ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ເຖນ ປນ ສທ຺ຘາຍປິ. ສທ຺ຘາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕປ຺ປຘານສ຺ສາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຄຫຓໍ, ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມປເທນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກຣຓສາຘເນນ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນໍ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕປ຺ປຘານຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຍິທນ຺ຕິ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນເມວ ປຈ຺ຈາມສຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາ ເຠທາຠາວໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ຕຖາວິຘສ຺ສ ສມາທານສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອສ ເຠໂທ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ອຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕິ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສິສ຺ສຠາວໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕາທິກຣຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ. ສຣຓຄມນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ປຓິປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ປຓິປາໂຕ, ປຓິປຕນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມເມວ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫິໂຕປເທສກຖາປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ອາຈຣິຍຠາໂວ ສມຸທາຈຣີຍຕິ ‘‘ຜໂລ ອມ຺ໂພ ອຜໂລ ຈ, ເຕ ສຕ຺ຖາໂຣ ອຸໂຠ ມມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ’’ຕິ. ‘‘ອຠິວາທນາ’’ຕິອາທິ ປຓິປາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີສຸປິ ສີຫຄຕິກວເສນ ອຘິກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ອິເມສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ, ກາຣຓທສ຺ສນໍ ວາ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີນິ ເອເກນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ເອເຕນ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນຕປ຺ປຣາຍຓຕາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນຕປ຺ປຣາຍຓຕາທິ ກຕເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານອຠູຕາໂຣຈນານີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ຍາວຊີວໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາກສ຺ສໂປ ກິຣ ສຍເມວ ປພ຺ພຊິຕເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາຕິຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ຈ ຣາຊຄຫໍ, ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ເອກກເມວ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອຊານນ຺ໂຕເຍວ ‘‘ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ສຣຓຄມນມກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ວິຍາ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອິມໍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ. ນ ຫິ ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ສຕ຺ຖາຣາ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສຸຄຕຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄຕໍ ນາມ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອິມໍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ. ນ ຫິ ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ສຸຄເຕນ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ນາມ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອິມໍ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ນ ຫິ ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ, ວຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ເຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ສເຈ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ປສ຺ສິຕຸກາມຕາຍ ເອກໍສຕ຺ຖໍ ທີເປຕີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

‘‘ໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ເຄເນວ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນມາຄຕໍ, ໂສຕາປນ຺ນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ປນ ປສາທານຸຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມາ ຄາມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ເທວຄາມາ ອຎ຺ຎໍ ເທວຄາມໍ, ເທວຕານໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຄາມນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາ ປຸຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸຘມ຺ມຕໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕຎ຺ຈ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາຕິ ສຫ ສມຸຈ຺ຈເຍນ, ປາຐເສເສນ ຈ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຘມ຺ມໂຆສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາຬວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ. ນນຸ ຈ ເອເຕ ອາຬວກາທໂຍ ອຘິຄຕມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກສ຺ມາ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕໍ, (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔) ເຕ ມຍໍ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ຄາມາ ຄາມໍ ນຄາ ນຄໍ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໘໒) ຈ ຫິ ເອເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາໂຣ ປເວທິໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຣຓຄມນວິເສສມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປເວທນາກາຣມຕ຺ຕໍ ອຸປທິສນ຺ເຕນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖາຕິ ‘‘ກຖໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຏ຺ຐວິຘປຎ຺ຫສ຺ສ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ໂຍ ເວທີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍາກຣຓປຣິໂຍສານກາເລ. ອິທຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໔) ປຣິຈຸມ຺ພຕີຕິ ປຣິຜຸສຕິ. ປຣິສມ຺ພາຫຕີຕິ ປຣິມຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອວມ຺ປິ ປຣມນິປຈ຺ຈກາເຣນ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂສ ປເນສາຕິ ປຓິປາໂຕ. ຎາຕິ…ເປ… ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນ, ຠຍວເສນ, ອາຈຣິຍວເສນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ທ຺ວນ຺ທປຣໂຕ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນາຕິ ຎາຕິຠາວວເສນ. ຠາວປ຺ປຘານນິທ຺ເທໂສ ຫິ ອຍໍ, ຠາວໂລປນິທ຺ເທໂສ ວາ ຕພ຺ຠາວສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ປຓິປາຕປເທນ ເຈເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕພ຺ພເສນ ປຓິປາຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນາ’’ຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປາເຕເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣຫີຕິ ຎາຕິຠາວາທິເຫຕຸເກຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ‘‘ເສຏ຺ຐວເສເນວາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ອິທານິ ‘‘ນ ອິຕເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາກິໂຍ ວາ’’ຕິ ປິຕຸປກ຺ຂໂຕ ຎາຕິກຸລທສ຺ສນໍ, ‘‘ໂກລິໂຍ ວາ’’ຕິ ປນ ມາຕຸປກ຺ຂໂຕ. ວນ຺ທຕີຕິ ປຓິປາຕສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓວຈນໍ. ຣາຊປູຊິໂຕຕິ ຣາຊູຫິ, ຣາຊູນໍ ວາ ປູຊິໂຕ ຍຖາ ‘‘ຄາມປູຊິໂຕ’’ຕິ. ປູຊາວຈນປໂຍເຄ ຫິ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ຠຄວໂຕຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ, ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ວາ ຠຄວໂຕ. ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສິກ຺ຂິຕສິປ຺ປໍ.

‘‘ຈຕຸຘາ’’ຕິອາທິ ສິງ຺ຄາໂລວາທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕) ຆຣມາວສນ຺ຕິ ຆເຣ ວສນ຺ໂຕ, ກມ຺ມປ຺ປວຈນີຍໂຍຄໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ກມ຺ມໍ ປໂຍຊເຍຕິ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ປໂຍເຊຍ຺ຍ. ກຸລານຎ຺ຫິ ນ ສພ຺ພກາລໍ ເອກສທິສໍ ວຕ຺ຕຕິ, ກທາຈິ ຣາຊາທິວເສນ ອາປທາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາປທາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ນິຘາເປຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອາປທາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິເມສຸ ປນ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ‘‘ເອເກນ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສໂຕເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ກປຓທ຺ຘິກາທີນມ຺ປິ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ເປສກາຣນ຺ຫາປິຕກາທີນມ຺ປິ ເວຕນໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ໂຠຄປຣິຄ຺ຄຫຓານຸສາສນີ, ເອວຣູປໍ ອນຸສາສນິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ສມ຺ປຣາຍິກໍ, ປນ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສິສນ຺ໂຕປິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕິ ນາມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ‘‘ເສຏ຺ຐວເສເນວ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ.

‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ‘‘ເສຏ຺ຐວເສນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖວສາ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສຣຓາຍ ອຸປາສິກາຍ ວາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວມີທິເສສຸ. ປພ຺ພຊິຕມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເຄວ ອປພ຺ພຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ສຣຓຄມນໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ ເສຏ຺ຐວເສນ ອວນ຺ທິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາຕິ ອນຸກຑ຺ຒນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ ‘‘ສຣຓຄມນໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຣຏ຺ຐປູຊິຕຕ຺ຕາຕິ ຣຏ຺ເຐ, ຣຏ຺ຐວາສີນໍ ວາ ປູຊິຕຕ຺ຕາ. ຕຍິທໍ ຠຍວເສນ ວນ຺ທິຕພ຺ພຠາວສ຺ເສວ ສມຕ຺ຖນໍ, ນ ຕຸ ອເຠທສ຺ສ ກາຣຓທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ສ ປນ ກາຣຓໍ ເສຏ຺ຐວເສນ ອວນ຺ທິຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເສຏ຺ຐວເສນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐວເສນາຕິ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາຍ ເສຏ຺ຐຠາວວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍຕິ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ວນ຺ທໂຕ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອິຕຣໍ. ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທຕິ ສຣຓຄມນວິຠາໂຄ, ຕພ຺ພິຠາຄສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ເຈຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ອເຠໂທປິ ສຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອເຠທທສ຺ສນໍ ກຕໍ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍຕິ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມສທິສໍ ວິປາກຜລໍ, ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອານິສໍສຜລນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ສາລິພີຊາທີນໍ ຜລານິ ຕໍສທິສານິ ວິປກ຺ການິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕິ, ນ ມູລງ຺ກຸຣປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘນາຬານິ, ເອວໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ຜລານິ ອຣູປຘມ຺ມຠາເວນ, ສາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈ ສທິສານິ ວິປກ຺ການິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປາກນິຣຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕິ, ນ ຕທຎ຺ຎານິ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕານິປິ ກມ຺ມອສທິສານິ, ຕານິ ປນ ອານິສໍສານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອານິສໍສນິຣຸຕ຺ຕິມຕ຺ຕຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕີຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມປເທ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ໂຍ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ໂຍ ປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖທີປເນ ຍທິ ‘‘ພຫຸໍ ເວ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕານິ ວນານິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໑໘໘) ວຸຕ຺ຕໍ ເຂມໍ ສຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຣຓໍ, ເອຕຎ຺ຈ ສຣຓມາຄມ຺ມ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ນ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກິໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸ ເຂມໍ ສຣຓໍ ໂຫຕິ, ອຸຕ຺ຕມໍ ສຣຓໍ, ກິໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ?

ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ…ເປ…

ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໙໒);

ເອວມີທິເສສຸ. ໂລກິຍສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາວນ຺ທນາທິນາ ກຸປ຺ປນໂຕ, ຈລນໂຕ ຈ ອກຸປ຺ປໍ ອຈລໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສຣຓຄມນໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາສິລິຏ຺ຐຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມາສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ. ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິໍ. ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສນໍ. ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ຕເຍປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນາຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ, ອິຕິນາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ເພຫິ ໂຕ-ສທ຺ທມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘) ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ສາຘກຠາເວນ ອາຫຣຕິ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊນກເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນາປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໍ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫວູປສມຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕ຺ຕາສິໂຕ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ ອຸກ຺ກາຣຠູມິໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຣິວາເຣ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ, ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂຕາ;

ນິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕາ ອິຕິ ນິຈ຺ຉຍາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໒໕໗);

ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸປິ ວາເຣສຸ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຈຕຸຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕຠູມກວເສເນວ ວາ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຕໍ ອຣິຍສາວໂກ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ.

‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ, ຊນໂກ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ເຕຫິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານເມວ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສກຊີວິຕເຫຕຸປິ ຫິ ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ນ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ພລວຕາປກາສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທູສນຈິຕ຺ໂຕ, ປທູສິຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ສງ຺ຆໍ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ ອາກາເຣຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊຕິ ກມ຺ເມນ, ອຸທ຺ເທເສນ, ໂວຫຣນ຺ໂຕ, ອນຸສ຺ສາວເນນ, ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘) ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວສມ຺ປທາຕິ ສຸຄຕິຠເວນ ສມ຺ປທາ, ອິທໍ ວິປາກຜລໍ. ໂຠຄສມ຺ປທາຕິ ມນຸສ຺ສໂຠຄເທວໂຠເຄຫິ ສມ຺ປທາ, ອິທໍ ປນ ອານິສໍສຜລໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິປາຬິໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໓໗) ສາຘກຠາເວນ ທສ຺ເສຕິ.

ຄຕາ ເສຕິ ເອຕ຺ຖ ເສ-ອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິນ຺ຕິ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມານຸສນ຺ຕິ ຈ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວິສຎ຺ໂຎຄນິທ຺ເທໂສ, ມນຸສ຺ເສສຸ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວກາຍນ຺ຕິ ເທວສງ຺ຆໍ, ເທວປຸຣໍ ວາ ‘‘ເທວານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ.

‘‘ອປຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ສຬາຍຕນວຄ຺ເຄ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) ອາຄຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຜລມາຫ, ອປຣມ຺ປິ ຜລໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎ ເທເວຕິ ອສຣຓງ຺ຄເຕ ເທເວ. ທສຫິ ຐາເນຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ‘‘ທິພ຺ເພນາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສຣູປທສ຺ສນໍ. ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ເທວານມິນ຺ທ ຘມ຺ມສຣຓຄມນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) ສຸຕ຺ຕປທໍ ອຕິທິສຕິ. ເວລາມສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ນວນິປາເຕ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຣູປໂຠຄສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທີຫິ ມຣິຍາທເວລາຕິກ຺ກນ຺ເຕຫິ ອຸຬາເຣຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເວລາມນາມກສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສຣາຊູນໍ ອາຈຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທານກຖາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ຕຕ຺ຖ ຫິ ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓ ຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ, ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ສຕໍໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໍ ຄຫປຕິ ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເຈກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ໂຍ ຈ ສຕໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນານໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ໂຍ ເຈກໍ ສກທາຄາມິໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐).

ອິມິນາ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ເວລາມສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣຓໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນາຄຕໍ ອນິວຕ຺ຕນສຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອປເຣ ປນາຫຸ ‘ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຣຓຄມນໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙.໒໐) ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ສຣຓຄມນໍ ນາມ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫປ຺ຜລຕຣຎ຺ຈ ມຫານິສໍສຕຣຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໐, ໓໕໑) ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ໂລກິຍສ຺ສາປິ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນປິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໐) ຫິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອິຘ ເຈວ ອຎ຺ຎາສຸ ຈ ມຊ຺ຌິມາຄມຏີກາທີສຸ ອວິເສສໂຕເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຠິມໂຕ ສິຍາ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ, (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ເວຣຎ຺ຊກອຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ.໑໕) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາຍຎ຺ຈ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓວຈນໂຕ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໙) ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ເທຕີ’’ຕິ ຫິ ຕທຸຠຍສາຘາຣຓກາຣຓວເສນ ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ຜລໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານາທີນໍ (ວິ. ວ. ໘໘໖ ອາທໂຍ) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານມຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ. ສໍສໂຍ ນາມ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖) ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນາທຣາຄາຣວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ມລີນໍ ຠວຕິ. ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິອາທິປິ ສໍກິເລສປຣິຍາໂຍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ນ ມຫຸຊ຺ຊລໍ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ນ ມຫານຸຠາວໍ, ອປຓີຕໍ ອນຸຬາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາວຊ຺ໂຊຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິວເສນ ສໂທໂສ. ຕເທວ ຜລວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອນິຏ຺ຐຜໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ອກນ຺ຕິຜໂລ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ວິຍ ອຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທ, ໂສ ຈ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນວຊ຺ໂຊ ສຣຓຄມນເຠໂທ. ສຕິປິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຕ ອິຏ຺ຐຜໂລປິ ນ ໂຫຕິ, ປເຄວ ອນິຏ຺ຐຜໂລ ອວິປາກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ອກຸສລໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ເຠທນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠວນ຺ຕເຣປີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຠເວ.

ຘຣສທ຺ທສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປາສກ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ກມ຺ມເມວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາກາຣຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາເຣຕູຕິ ຈ ອຸປຘາເຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊານນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຊານາຕູ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຸປາສກວິຘິໂກສລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປາສກຠາວວິຘານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ. ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ກິໍ ລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ, ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຠິເຘຍ຺ເຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕເມວ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວກາຣຓໍ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ວຕສມາທານປຸຈ຺ຉາ, ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ວຕສມາທາເນນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ກມ຺ມສມາທານປຸຈ຺ຉາ, ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ເກນ ກມ຺ມສມາທາເນນ ອສ຺ສ ອາຊີໂວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ມິຈ຺ຉາຊີໂວປິ ວິຠຊີຍຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ຕທຸຠເຍສໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປຸຈ຺ຉາ, ກາ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ຈ ວິປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຎນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ຫິ ສຕິ ອນນ຺ຕຣສ຺ເສວ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາຕິ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຄຫຓໍ. ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕທຸຠເຍສເມວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຸຈ຺ຉາ, ກາ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ. ສຣູປວຈນຕ຺ຖາທິສງ຺ຂາເຕນ ປກາເຣນ ກິຣຕີຕິ ປກິຓ຺ຓໍ, ຕເທວ ປກິຓ຺ຓກໍ, ອເນກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍ ໂກຈີຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ, ອິມິນາ ປເທນ ອກາຣຓເມຕ຺ຖ ຊາຕິອາທິວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສຣຓຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ສຣຓຄມນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ. ‘‘ຄຫຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ອາຄາຣິເກສ຺ເວວ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄເຕສູຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ມຫາວຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ເຕ ມຫານາມສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓) ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທິສຣຓຄມນໂຕ. ມຫານາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈູຬປິຕຸໂນ ສຸກ຺ໂກທນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ມຫານາມໍ ນາມ ສກ຺ຍຣາຊານໍ ຠຄວາ ອາລປຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ພຸທ຺ຘາທິສຣຓຄມເນນ ອຸປາສໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຊາຕິອາທີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມຎ຺ຈ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິການໍ ວິຍ ທ຺ເວວາຈິກອຸປາສກຠາໂວປິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ປນ ຕທາ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍາຠາວໂຕ ກທາຈິເຍວ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພທາ ປວຕ຺ຕໍ ເຕວາຈິກອຸປາສກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຣຓຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ຫິ ປຈ຺ຉາ ຕິສຣຓຄຕາ ເອວ, ນ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ສຣຓຄໂຕ ອຸປາສໂກ ນາມາຕິ ອິມມຕ຺ຖມ຺ປິ ຎາເປຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸປາສນໂຕຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕ, ອິມິນາ ກຕ຺ວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ເວຣມຓິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມຓນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ ນາມ, ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ອຸທາຫເຏ ມຫານາມສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓) ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ສາຘກໍ, ສຣູປຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານປາລສ຺ສ ເອເກເນວ ອຸທກປຕິຏ຺ຐານປໂຍເຄນ ອມ຺ພເສຈນໍ, ຄຣຸສິນານຎ຺ຈ. ຍຖາຫ ອມ຺ພວິມາເນ (ວິ. ວ. ໑໑໕໑ ອາທໂຍ) –

‘‘ອມ຺ໂພ ຈ ສິຕ຺ໂຕ ສມໂຓ ຈ ນ຺ຫາປິໂຕ,

ມຍາ ຈ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກໍ;

ອິຕິ ໂສ ປີຕິຍາ ກາຍໍ, ສພ຺ພໍ ຜຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

[‘‘ອມ຺ໂພ ຈ ສິຎ຺ຈໂຕ ອາສິ, ສມໂຓ ຈ ນຫາປິໂຕ;

ພຫຸຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ, ອໂຫ ສຜລໍ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ອິຘ ຏີກາຍໍ ມູລປາໂຐ)]

ເອວມີທິເສສຸ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປຎ຺ຈເວຣວິຣຕິມຕ຺ເຕນ.

ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາຕິ ອຍຸຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ, ນ ສມ຺ມາວຓິຊ຺ຊາ, ອສາຣຸປ຺ປວຓິຊ຺ຊກມ຺ມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ອກຣເຓເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ, ເຕນ ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊກມ຺ເມນ ອາຊີວນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຘມ຺ມິກໍ ອາຊີວນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເມນາຕິ ອວິສເມນ, ເຕນ ກາຍວິສມາທິທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິນາ ສຸຈຣິເຕນ ອາຊີວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຬິມາຫຣິຕ຺ວາ ສາຘກໍ, ສຣູປຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ວາຓິຊານໍ ອຍນ຺ຕິ ວຓິຊ຺ຊາ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິກ຺ກໂຍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປທເມຕໍ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ, ວິສວຓິຊ຺ຊາ ປຣູປຆາຕກາຣຓໂຕ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາທິປ຺ປຫານລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ຈ ປຏິນິທ຺ເທໂສ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ເຠໂທ, ປໂກໂປ ຈ. ເອວໍ ສີລອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປາສກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາຍາຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຈຓ຺ຑາໂລຕິ ນີຈຘມ຺ມຊາຕິກຏ຺ເຐນ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ. ມລນ຺ຕິ ມລີນຏ຺ເຐນ ອຸປາສກມລໍ. ປຕິກິຏ຺ໂຐຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ສາປິສ຺ສາຕິ ສາປິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາ ປນາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຸປາສກຈຓ຺ຑາລສຸຕ຺ຕໍ, (ອ. ນິ. ໕.໑໗໕) ອຸປາສກຣຕນສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທີສຸ, ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິເຕນ ໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕ ຈ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ປຐມຕຣໍ ທານມານນາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ພາຫິຣກສມເຍ ປຐມຕຣໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສາສເນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ເຕສໍ ພາຫິຣການໍ ຕິຕ຺ຖິຍານນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອສ຺ສາຕິ ອຸປາສກສ຺ສ. ສີລສມ຺ປທາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂເຓນ ສີເລນ ສມ຺ປທາ. ອາຊີວສມ຺ປທາຕິ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາທິປ຺ປຫານລກ຺ຂເຓນ ອາຊີເວນ ສມ຺ປທາ. ເອວໍ ສີລສມ຺ປທາອາຊີວສມ຺ປທາວເສນ ອຸປາສກສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສທ຺ຘາທິວເສນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຍ ຈ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕປິ ອສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ເມຫີຕິ ຄຸເຓຫິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ. ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາທີຫິ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ. ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ເສສໍ ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິຄຓ຺ຐີນນ຺ຕິ ນິຄຓ຺ຐສມຓີນໍ. ອາທິມ຺ຫີຕິ ປຐມຕ຺ເຖ. ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸອຄ຺ຄໍ ອຸຈ຺ຉຸໂກຏິ. ຕຖາ ເວຬຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ, ປຣິຍນ຺ຕຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມ຺ພິລຄ຺ຄນ຺ຕິ ອມ຺ພິລໂກຏ຺ຐາສໍ. ຕຖາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິເວຓຄ຺ເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ເອກາຣາເທໂສ, ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ວາ, ກຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຈ ເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຠາວຕ຺ເຖ ຕາ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຊ຺ຊຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ອຊ຺ຊຠາໂວ ຈ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນສມເຍ ຘຣມານກຕາປາປຸຓກຠາໂວ. ຕທາ ຫິ ຕໍ ນິສ຺ສຍວເສນ ຘຣມານຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍທິວສນິສ຺ສິຕອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຸນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຊ຺ຊສທ຺ໂທ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘຣມານກຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຊ຺ຊຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ວາ ອຊ຺ຊອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ຕາ-ສທ຺ທສ຺ສ ສກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາ ‘‘ເທວຕາ’’ຕິ, ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິ. ເອວໍ ປຐມກ຺ຂເຣນ ທິສ຺ສມານປາຐານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕິຍກ຺ຂເຣນ ທິສ຺ສມານປາຐານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄຕິ ວາ ປາໂຐ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄມມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຊ຺ຊາຕິ ຫິ ເນປາຕິກມິທໍ ປທໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ອິທໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ເອວ, ‘‘ປາຓຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ກຣຓຕ຺ເຖເນວ ສມາໂສຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຸເປຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ອຸເປໂຕ, ປາເຓຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ອຸເປໂຕ ປາຓຸເປໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາຈຣິເຍຫິ ອຠິມໂຕ. ອິມິນາ ຈ ‘‘ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ປາຓຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປໂຕ, ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ, ນ ຈ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາຓານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ຍາວຊີວໍ ອຸເປໂຕຕິ ອາປາຓໂກຏິກຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ຕີຫິ…ເປ… ຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ‘‘ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາໂປຫເນນ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປິຍກາຣກສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຸປາສກສທ຺ທສ຺ສ ວຈນີໂຍປິ ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປາສກໍ ກປ຺ປິຍກາຣກ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນສຣຓຄມນໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ‘‘ປາຓຸເປຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ປເນສ ຣາຊາ ‘‘ຊີວິເຕນ ສຫ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ສຣຓຄມນໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕີຕິ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໂຕ ວິຠາວິຕໍ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ສມຕ຺ຖເນ, ກາຣຓຕ຺ເຖ ວາ, ເຕນ ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ, ອິມິນາ ວາ ກາຣເຓນ ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕູຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ.

ອຈ຺ຈຍນໍ ສາຘຸມຣິຍາທໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໍ ອຈ຺ຈໂຍ, ກາຍິກາທິອຊ຺ຌາຈາຣສງ຺ຂາໂຕ ໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາໂຘ’’ຕິ, ອຈ຺ເຈຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຈ຺ຈໂຍ, ກາຍິກາທິວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂກ ອກຸສລຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ໂທໂສ ເອວ, ໂສ ຈ ອປຣຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ອປຣາໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ທສຣາຊຘມ຺ມໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕສ຺ສ ມຫາຫໍສຊາຕກາທີຫິ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຈຣຕີຕິ ອາຈຣຕິ ກໂຣຕິ. ຘມ຺ເມເນວາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕເນວ, ອນເປຕກຸສລຘມ຺ເມເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປິຕຸຆາຕນາທິນາ ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂມຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອກຣຓເມຕ຺ຖ ສໍວໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸນ ເອວຣູປສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ອປຣາຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເວວຈນໍ.

໒໕໑. ‘‘ຍຖາຘມ຺ໂມ ຐິໂຕ, ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ຍຖາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸຣູປຕ຺ຖມາຫ, ສາຘຸສມາຈິຓ຺ຓກຸສລຘມ຺ມານຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກໂຣສີ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຏິກມ຺ມໍ ກໂຣສີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກຣຓໍ ນາມ ກຕາປຣາຘສ຺ສ ຂມາປນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂມາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂມາມາ’’ຕິ ອິມິນາ. ວຸທ຺ຘິ ເຫສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫ-ກາໂຣ ປທສິລິຏ຺ຐຕາຍ ອາຄໂມ, ຫິ-ສທ຺ໂທ ວາ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອສາຕິ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກິຣິຍາ, ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຕຖາຄໂຕ ອຣິໂຍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິ. ວິເນຕິ ສຕ຺ເຕ ເອເຕນາຕິ ວິນໂຍ, ສາສນໍ. ວທ຺ຘຕິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ວຸທ຺ຘິ. ກຕມາ ປນ ສາ, ຍາ ‘‘ເອສາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ວຸທ຺ຘີຕິ ໂຈທນມປເນຕຸໍ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຕມາ’’ຕິອາທິນາ, ຍາ ອຍໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ, ສາ ‘‘ເອສາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ວຸທ຺ຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາຍ ປຸພ຺ພກິຣິຍາທສ຺ສນນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາປນໍ, ເອຕປເທນ ປນ ຕສ຺ສາປິ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’’ ຕິປິ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພກິຣິຍາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ທສ຺ສນໍ, ນ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສ. ‘ອາຍຕິຎ຺ຈ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ເສວາຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕເມວ ຂມາປນສ຺ສາປິ ວຸທ຺ຘິເຫຕຸຠາເວນ ອຣິຍູປວາເທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຂມາປນາຠາເວປິ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາຍ ເອວ ອຣິຍູປວາທາປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ທສ຺ສິໂຕ, ນນຸ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘຕຸໍ ‘‘ເທສນໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາປິ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຘມ຺ມເທສນາ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານປຸຄ຺ຄລເທສນາຕິ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ຕຖາປິ ປຸນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ ເທສນາວິລາສວເສນ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ຈາຕິ. ຕທຸຠຍວເສເນວ ຫິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາທິເຠເທນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ເທສນາ.

໒໕໒. ວຈສາຍຕ຺ເຕຕິ ວຈສາ ອາຍຕ຺ເຕ. ວາຈາປຏິພນ຺ຘຕ຺ເຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວຈສາຍຕ຺ເຖຕິ ປນ ວາຈາປຣິໂຍສານຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂອສານກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ສາສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຍສທ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາ ‘‘ທາໂຍ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສມຕ຺ຖນວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຄມນາຍ ກຕໍ ວາຈາປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ຫນ຺ທສທ຺ທຎ຺ຫິ ໂຈທນຕ຺ເຖ, ວຈສຄ຺ຄຕ຺ເຖ ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ ຠິກ຺ຂເວ ອາມນ຺ຕຍາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ຫິ ໂຈທນຕ຺ເຖ, ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ ອປາຍາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໘໔໓) ວຈສຄ຺ຄຕ຺ເຖ, ວຈສຄ຺ໂຄ ຈ ນາມ ວາຈາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕຎ຺ຈ ວາຈາປຣິໂຍສານເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸກ຺ກຣກິຈ຺ຈວເສນ ພຫຸກິຈ຺ຈຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພລວກິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ, ອິຕຣໍ ກຣຓີຍໍ. ປຐມໍ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣຓີຍໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ວາ ກິຈ຺ຈໍ, ມຫນ຺ຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິປິ ອຸທານຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ, ຄມນກາລຊານນໂຕ, ອຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ອນຸປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຊານາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຕຍາ ຎາຕໍ ຄມນກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຎຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈນິໂຍຊເນ ‘‘ອິມໍ ຊານ, ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໘, ໙໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຕຍາ ຎາຕໍ ກາລໍ ຕ຺ວເມວ ຊານາສິ, ຄມນວເສນ ກໂຣຫີຕິ ຄມເນ ນິໂຍເຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕ຺ວເມວ ຊານາສີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ຍຖາສມາຈິຓ຺ຓໍ ປກຣຓາຘິຄຕມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ ກຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຫຕ຺ເຖສຸ ຊາຕານໍ ທສນ຺ນໍ ນຂານໍ ສໂມຘາເນນ ເອກີຠາເວນ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕໍ, ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຣຕລານໍ ສມຏ຺ຐປນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຊລິນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປຸຏໍ. ອຎ຺ຊຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕິໍ ປກາເສຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຎ຺ຊລິ. ອຎ຺ຊຸ-ສທ຺ທຎ຺ຫິ ພ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ອລິປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທວິທູ. ອຠິມຸໂຂວາຕິ ສມ຺ມຸໂຂ ເອວ, ນ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວນ຺ທນານໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

໒໕໓. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປຈ຺ຈນການໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ກຕກຸສລມູລານໍ ຂຓເນນ ຂໂຕ, ເຕສເມວ ອຸປຫນເນນ ອຸປຫໂຕ, ປທທ຺ວເຍນປິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມາປຣາຘເມວ ທສ຺ເສຕິ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ. ກຸສລມູລສງ຺ຂາຕປຕິຏ຺ຐາເຠທເນນ ຂຕູປຫຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐາ, ມູລນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນໍ ເອຕາຍາຕິ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ສ ກຸສລູປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ, ສາ ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຠິນ຺ນາ ວິນາສິຕາ ເອເຕນາຕິ ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ໂຐ. ຕເທວ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ກຸສລມູລສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐານຊາຕາ, ຕຖາ ອເນນ ຣຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ຂໂຕ ຂນິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຂໂຕຕິ ຫິ ອິທໍ ອິຘ ກມ຺ມວເສນ ສິທ຺ຘໍ, ປາຬິຍໍ ປນ ກຕ຺ຕຸວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຫໂຕ’’ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໒໐໙; ຈູຬນິ. ໗໔) ວຈນໂຕ ຣາຄໂທສໂມຫາວ ອິຘ ຣໂຊ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄຣຊາທິວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ວີຕສທ຺ທສ຺ສ ວິຄຕປຣິຍາຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸໍ. ຘມ຺ເມສູຕິ ວາ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຕີສຸ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸໍ, ສມຸທາເຍກເທສວເສນ ອາຘາຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ, ນ ຕຸ ນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖສມາໂສ. ໂສ ຫິ ສາສນຄນ຺ເຖສຸ, ສກ຺ກຕຄນ຺ເຖສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສິທ຺ໂຘຕິ. ຘມ຺ມມຍນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ‘‘ຘມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອປິຈ ຘມ຺ມມຍນ຺ຕິ ສີລາທິຕິວິຘຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘເຍວ ມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສກຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອເນນ ‘‘ຘມ຺ໂມເຍວ ຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຎ຺ເຎສຸ ຐາເນສູຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ, ເອເຕນ ຍຖາປາຐໍ ຕິວິຘຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອນຘິຄເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາເຍວ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ‘‘ຂຕາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຣາຊາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນາຠວິສ຺ສາຕິ ສເຈ ນ ອຠວິສ຺ສຖ, ເອວໍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີເຕ ຫິ ອິທໍ ກາລາຕິປຕ຺ຕິວຈນໍ, ນ ອນາຄເຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນນຸ ຈ ມຄ຺ຄປາປຸຓນວຈນໍ ຠວິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ອນາຄຕກາລິກນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອນິຍມິເຕ, ອິຘ ປນ ‘‘ອິເຘວາສເນ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕກາລິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ເສວ ອໂວຈາຕິ. ປາປມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄນາຕິ ເທວທຕ຺ເຕນ, ເທວທຕ຺ຕປຣິສາສງ຺ຂາເຕນ ຈ ປາປມິຕ຺ເຕນ ສໍສຄ຺ຄໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິນາ ປາຐານາຣຸຬ຺ຫໍ ວຈນາວເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ສຣຓໍ ຄຕຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ມມ ຈ ສາສນມຫນ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກຕ຺ຖຈິ ປນ ຈ-ສທ຺ໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ເກວລໍ ສຣຓໍ ຄຕຕ຺ຕາເຍວ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ຍຕ຺ຖ ເອສ ປສນ຺ໂນ, ປສນ຺ນາກາຣຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສາສນສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມຕາຍາຕິ ຫິ ສຫ ສມຸຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ທຸກ຺ກຣກມ຺ມວິປາກໂຕ ສຸກເຣນ ມຸຈ຺ຈເນນ ອຸປມາທສ຺ສນໍ. ໂກຈີຕິ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ. ກສ຺ສຈີຕິ ກສ຺ສຈິ ປຸຣິສສ຺ສ, ‘‘ວຘ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວໂຍເຄ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ທຓ຺ເຑນາຕິ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ຘນທຓ຺ເຑນ. ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ວຘກມ຺ມທຓ຺ຑໂຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ທຓ຺ເຑນາຕິ ວາ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໒; ຈູຬວ. ໔໓໗) ວິຍ, ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ຘນທຓ຺ຑໂຕ, ວຘທຓ຺ຑໂຕ ຈ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫກຸມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠິນຣເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕທນຸຠວນການໍ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມພເລນ ໂລຫມຍາ ມຫຕີ ກຸມ຺ຠີ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ໂລຫກຸມ຺ຠີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຣິມຕລໂຕ ອໂຘ ປຕນ຺ໂຕ, ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອຸຠຍຖາ ປນ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ສພ຺ພໂສ;

ນິຣເຍ ປຈ຺ຈມານານໍ, ກທາ ອນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໘໐໒; ຊາ. ໑.໔.໕໔);

‘‘ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ, ອຸປຣິມຕລໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາທໂຍ ອປຣາປຣໍ ອໂຘ ປຕນ຺ຕາ, ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ອເນການິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອຍໍ, ອຍໍ ປນ ຣາຊາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ເອກວາຣເມວ ອໂຘ ປຕນ຺ໂຕ, ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິເຍວ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ກຸໂຕ ລທ຺ໂຘຕິ ອນຸໂຍຄໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທມ຺ປິ ກິຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ກິຣສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ ສຸຍ຺ຍມານຕໍ, ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຖ ປາຬິຍໍ ສງ຺ຄີຕໍ ສິຍາຕິ ໂຈທນມປເນຕິ ‘‘ປາຬິຍໍ ປນ ນ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ປກິຓ຺ຓກເທສນາຠາເວນ ປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ປາຐຠາເວນ ນ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປກິຓ຺ຓກເທສນາ ຫິ ປາຬິຍມນາຣຸຬ຺ຫາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ນຣເກ ປຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອິມໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກ ຣຎ຺ໂຎ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ