📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ

ມູລປຓ຺ຓາສ-ຏີກາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

. ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ປູຊນີຍປູຊາປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານຕ຺ຖໍ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຕສ຺ສ ອສງ຺ໂກຈນຕ຺ຖໍ. ຕທຸຠຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ…ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສໍພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ. ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ. ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ວ ສາວເກ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑໙໕; ອປ. ໑.໑໐.໑), ຕຖາ

‘‘ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໙໐, ໙໑),

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.

ຘມ຺ໂມຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ;

ສງ຺ໂຆຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໐),

ຕຖາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑),

‘‘ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ…ເປ…

ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ,

ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໒.໒໔໙);

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ສາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ກຣຸຓາສີຕລໍ, ກຣຸຓາສີຕລໍ ຫທຍໍ ອສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຈ຺ຉນສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາຣຕີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ປຣສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາວ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕິຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວໍ ອຸປຄຕາ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ອຕິສເຍນ ຫທຍສີຕລຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕິຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ‘‘ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຣຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕິຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ວິເສເສນ ຫຕໍ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕໍ ວິຫຕໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ວິຫຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໍ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ໂມຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ, ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ຕໂມ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕຠາເວ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວເກຫິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສາຕິສເຍນ ອວິຊ຺ຊາປຫາເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ອນ຺ຕເຣນ ປໂຣປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສສໂຕ ໂມຫຕມວິຄເມນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ ປເທນ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວິຍ ເທສນາປຎ຺ຎາປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ໂມຫຕມວິນາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ໂມຫຕມວິຘມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນານິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາຕສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ຕາທິໂສ ກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ.

ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຆາຕວຈເນນ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ນຣາ ຈ ອມຣາ ຈ ນຣາມຣາ, ສຫ ນຣາມເຣຫີຕິ ສນຣາມໂຣ, ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ. ຕສ຺ສ ຄຣູຕິ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານາປ຺ປຘານຠາໂວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໖). ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣກາສວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອຖ ວາ ສມູຫຕ຺ໂຖ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ສນຣາ ຈ ເຕ ອມຣາ ຈາຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກຕິ ສນຣາມຣໂລໂກຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມຣຓາຠາວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອມຣາ. ນຣາມຣານໍເຍວ ຈ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕ-ຂລິຕານຸກຑ຺ຒນ-ນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກ-ກຸຏິລາກຸລຕາທິ-ໂທສຣຫິຕ-ມວຫສິຕ-ຣາຊຫໍສ- ວສຠວາຣຓ-ມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາ-ສຕິວີຣິຍາທິ-ຄຸຓວິເສສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິໍ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ. ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສກລມປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໓໘; ຈູຬນິ. ໒໗) ນເຍນ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ຈ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ຄທຕິ ວທຕີຕິ ສຸຄໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕາທີຫິ ສຸຄໂຕ, ຕໍ ສຸຄຕໍ.

ປຸຎ຺ຎປາປກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ຕາຫິ ສກລສ຺ສປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຄຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິ-ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ-ສຕ຺ຕາວາສ-ສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ໂຖເມມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໂຕ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນໂຕ ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ທຸວິຘາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ເຕນ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈາປິ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ເຫຕຸໂຕ ຜລໂຕ ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປຐມປເທນ ທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຎາຓສມ຺ປທາ ປຫານສມ຺ປທາ ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ຎາຓປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ປນ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍຄມນໂສຠນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸປກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ. ໂສ ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສມ຺ມາຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິ ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ ສຸຄຕສທ຺ທສ຺ສ. ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປຘານໍ ປໂຍຊນໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ປຘາເນນ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທນີຍຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ.

ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສຍໍ ຕຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ. ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ;

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ.

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ;

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໕; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໒ ປກິຓ຺ຓກກຖາ);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຸປຄໂຕຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ວນ຺ເທຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ນ຺ຕິ ນິຍມນໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຄຕມລໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຕພ຺ພິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗) ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ. ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗; ປຏິ. ມ. ໓.໑໖໑).

ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ເຕນ ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຄຸເຓ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕມລໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ເທຕິ ປຓມາມິ, ໂຖເມມິ ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ ຈ ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຠຄວາ ຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ປນ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ສພ຺ພໂທສມລຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມໍ ນມາມີຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຈິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາປິ ຫິ ມລປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຄຕມລາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຘຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສໍຍມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສານໍ ຠາວນາປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂເຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາເທຎາຓຠາເວນ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ວິປຸລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ສຠາວສມ຺ປທໍ. ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕມລຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ໂທສານໍ ສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ໂຫຕີຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຣສານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວິເສສນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ສຕິປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕວິເສສຠາເວນ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂາຠາເວ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານາຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສມູຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍນິທ຺ເທໂສ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ອສຠິປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອຣິຍສງ຺ຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຣສິ ຠວາ ຊາຕາ ສໍວທ຺ຘາ ຈ ໂອຣສາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸ ສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສເສນ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕຠາຄິໂນຕິ ໂອຣສາ ວິຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸເຣນ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສາວເກຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍມູລິກຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ.

ຍທິປິ ອຣິຍສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍ ກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ, ມາຣວາຫິນີ ວາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອປສາເທຕິ, ເຕຫິ ປນ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘, ໖໘, ໑໔໙). ສາ ຈ ເຕຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣເຓຫິ ໂອຘິໂສ ວິມຖິຕາ ວິຫຕາ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຈາຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ອຣິຍສາວກາ. ເອເຕນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠາວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ ມາຣປຣິສໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

. ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ…ເປ… ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຈິຕ຺ຕິກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

ວນ຺ທນາວ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕີຕິ ວາ. ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

. ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາເຣ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ຕາວ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ອຸປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມປມາຓສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມປມາຓສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ນາຕິທີຆນາຕິຂຸທ຺ທກປມາເຓຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂິຕສ຺ສ. ຍຖາ ຫິ ທີຆາຄເມ ທີຆປມາຓານິ ສຸຕ຺ຕານິ, ຍຖາ ຈ ສໍຍຸຕ຺ຕງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຂຸທ຺ທກປມາຓານິ, ນ ເອວໍ ອິຘ. ອິຘ ປນ ປມາຓໂຕ ມຊ຺ຌິມານິ ສຸຕ຺ຕານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມປມາຓສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ນາຕິທີຆນາຕິຂຸທ຺ທກປມາເຓຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂິຕສ຺ສຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອເຕນ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ເອວ ອາຄໂມ, ກສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອງ຺ກນນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ສຸຕ຺ຕານິ ປນ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ອາຄໂມ. ຍເຖວ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ອຍໍ ‘‘ອາຄໂມ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ເອຕສ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍຕິ ອາຄໂມ, ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຕໍຕໍອຠິປຕ຺ຖິຕສມິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວຣິຕພ຺ພໂຕ ວໂຣ, ອາຄໂມ ຈ ໂສ ວໂຣ ຈາຕິ ອາຄມວໂຣ. ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ວາ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ, ມຊ຺ຌິໂມ ຈ ໂສ ອາຄມວໂຣ ຈາຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ.

ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຄຸຓສໍວຓ຺ຓນານໍ ວເສນ ສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ວິນຍສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມານໍ ປກິຓ຺ຓກເທສນາທິວເສນ ໂຍ ປຐມໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິໂຕຕິ. ປຣວາທມຖນສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວາທນິມ຺ມຖນສ຺ສ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕຠຎ຺ຊນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕາທີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໂທສວິຠາວນໂຕ ສຈ຺ຈກສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓) ອຸປາລິສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໕໖) ສຈ຺ຈກາທີນໍ ມິຈ຺ຉາວາທນິມ຺ມຖນທີປນໂຕ ວິເສສໂຕ ‘‘ປຣວາທມຖໂນ’’ຕິ ໂຖມິໂຕຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍາ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີສາຣຕ຺ຖປກາສິນີມໂນຣຖປູຣຓີສຸ ອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສ, ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ, ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຖມນາ ກຕາ.

. ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘) ອາທິໂຕຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວິຘວສິຕາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຈ຺ຉາປິ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

. ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ຈ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສງ຺ກຣຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາຕິ. ເຕນ ມູລຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ເອກນ຺ເຕນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທີປວາສີນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ, ສີຫຬທີປວາສີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

. ອປເນຕ຺ວານາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ມໂນຣມໍ ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ສາ ຫິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ, ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸໂລມິກໍ ປາຬິຠາສາຍານຸວິຘາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໂທສນ຺ຕິ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣຣຫິຕໍ.

. ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຖຣວໍສທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ເຖຣວໍສທີປາ, ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ, ເຕສໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນີ ກຖາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວິສຍໍ ຎາຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຠໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອວິປຣີໂຕ ສຓ຺ໂຫ ສຸຂຸໂມ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໐. ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ -ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິອຕ຺ຖໍ, ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ອວິປຣີຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນສຸນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕ຺ຖສຸນຍສ຺ສ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໐).

໑໑. ຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພານີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ ນິຣວເສສານິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫິໂຕ. ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕານິ ຌານານິ, ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຌານານິ ວາ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ.

໑໒. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ປຎ຺ຎາຍ ສໍກເລຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉໂຍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໓. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ນິປຸຓາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ເອກຕ຺ຕນຍາທິສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ.

໑໔. ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ນ ຕໍ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ຌຏ຺ຐຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ອິຕິ ເອວ. ຕມ຺ປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ. ເອຕາຍາຕິ ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫຬທີປໍ ອາຠຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາກຣຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ, ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ປໂຍຊນໍ, ‘‘ມຊ຺ຌິມາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ ສີຫຬຠາສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ. ສີລກຖາທີນໍ ອວິຈາຣຓມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອວາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

. ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ປຓ຺ຓາສວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ມຊ຺ຌິມາຄມສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ຍາ ມຊ຺ຌິມາຄມປຣິຍາເຍນ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ປຓ຺ຓາສາທິໂຕ ເອທິສາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ‘‘ເອຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊານາຖ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາ ອຕ຺ຖໍ ວິຊານາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ນາມ ປຓ຺ຓາສາທິໂຕ ເອທິສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈ ທສກາ ປຓ຺ຓາສາ, ມູເລ ອາທິມ຺ຫິ ປຓ຺ຓາສາ, ມູລຠູຕາ ວາ ປຓ຺ຓາສາ ມູລປຓ຺ຓາສາ. ມຊ຺ເຌ ຠວາ ມຊ຺ຌິມາ, ມຊ຺ຌິມາ ຈ ສາ ປຓ຺ຓາສາ ຈາຕິ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສາ. ອຸປຣິ ອຸທ຺ຘໍ ປຓ຺ຓາສາ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສາ. ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫາຕິ ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍປຣິຄຓນາ.

ອຍໍ ສງ຺ຄໂຫ ນາມ ຊາຕິສຎ຺ຊາຕິກິຣິຍາຄຓນວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຈາ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ອຍໍ ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ໂຍ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ຍາ ຈ ສມ຺ມາສຕິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ອຍໍ ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ອຍໍ ກິຣິຍາສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ຫຎ຺ຈິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຄຓນໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ວຕ ເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ກຖາ. ໔໗໑) ອຍໍ ຄຓນສງ຺ຄໂຫ. ອຍເມວ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫາຕິ ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍປຣິຄຓນາ’’ຕິ.

ວຄ຺ຄໂຕຕິ ສມູຫໂຕ, ໂສ ປເນຕ຺ຖ ທສກວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສາສເນ ທສເກ ວຄ຺ຄໂວຫາໂຣ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເກກາຍ ປຓ຺ຓາສາຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ວຄ຺ເຄ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ປນ຺ນຣສວຄ຺ຄສມາໂຍຄາຕິ ປນ຺ນຣສວຄ຺ຄສໍໂຍຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ສມາໂຍຄສທ຺ທໍ ສມຸທາຍຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກ຺ຂໂຣ ຄາຖາປາໂທ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອກ຺ຂຣໂຕ ຉ ອກ຺ຂຣສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕຸຣາສີຕຸຕ຺ຕຣສຕາຘິການິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ສຫສ຺ສານິ ຈ ອກ຺ຂຣານີ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ນວກ຺ຂໂຣ ຍາວ ທ຺ວາທສກ຺ຂໂຣ ຈ ຄາຖາປາໂທ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສານມ຺ປິ ຄາຖານໍ ວເສນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຄາຖາສຕໍ ຠາຓວາໂຣ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອກ຺ຂຣໂຕ ສຕ຺ຕ ອກ຺ຂຣສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາລີສຎ຺ຈ ສຫສ຺ສານິ ເຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ອກ຺ຂຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ປທຠາຓວາຣຄຓນາຫິ ອກ຺ຂຣຄຓນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ເນຕຣຖາ. ຠາຓວາໂຣຕິ ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຣານໍ ຄາຖານໍ ວເສນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຄາຖາສຕໍ, ອຍຎ຺ຈ ອກ຺ຂຣຄຓນາ ຠາຓວາຣຄຓນາ ຈ ປທຄຓນານຸສາເຣນ ລທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ສຸຕ຺ຕຄຓນານນ຺ຕຣໍ ຠາຓວາເຣ ອຄເຓຕ຺ວາ ປທານິ ຄຓິຕານິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຠາຓວາຣາ ຍຖາປິ ຫິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປກາສິຕາ;

ອຸປຑ຺ຒຠາຓວາໂຣ ຈ, ເຕວີສຕິປທາຘິໂກ.

ສຕ຺ຕ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອກ຺ຂຣານໍ ວິຠາວເຍ;

ຈຕ຺ຕາລີສ ສຫສ຺ສານິ, ເຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ.

ອນຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ເທສນານຸສນ຺ຘິໂຕ. ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ເທສນາຠາຄານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອນຸສນ຺ຘານໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘີຕິ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ເທສນາຍ ວິປ຺ປກຕາຍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາວກສ຺ສ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການຎ຺ຈ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ສມາສໂຕ ຕິປ຺ປກາໂຣ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິໂຘ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ. ສງ຺ເຂເປເນວ ຈ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອນຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ, ກິໍ ປາຣິມໍ ຕີຣໍ, ໂກ ມຊ຺ເຌ ສໍສີໂທ, ໂກ ຖເລ ອຸສ຺ສາໂທ, ໂກ ມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອາວຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອນ຺ໂຕປູຕິຠາໂວ’ຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑)? ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວເສນ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘ອິຕິ ກິຣ ໂຠ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ… ເວທນາ… ສຎ຺ຎາ… ສງ຺ຂາຣາ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຕ຺ຕາ, ອນຕ຺ຕກຕານິ ກມ຺ມານິ ກມຕ຺ຕານໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ໂມຆປຸຣິໂສ ອວິທ຺ວາ ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ເຈຕສາ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຕິຘາວິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ ‘ອິຕິ ກິຣ ໂຠ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ…ເປ… ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໙໐) ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວເສນ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອຕທໂຫສິ ‘ຍໍນູນາຫໍ ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ ຈາຕຸທ຺ທສີ ປຎ຺ຈທສີ ອຏ຺ຐມີ ຈ ປກ຺ຂສ຺ສ, ຕຖາຣູປາສຸ ຣຕ຺ຕີສຸ ຍານິ ຕານິ ອາຣາມເຈຕິຍານິ ວນເຈຕິຍານິ ຣຸກ຺ຂເຈຕິຍານິ ຠິໍສນການິ ສໂລມຫໍສານິ, ຕຖາຣູເປສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫເຣຍ຺ຍໍ ອປ຺ເປວ ນາມາຫໍ ຠຍເຠຣວໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ’’ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ເອວໍ ຠຄວຕາ, ‘‘ຕຕ຺ຣາວຸໂສ ໂລໂຠ ຈ ປາປໂກ ໂທໂສ ຈ ປາປໂກ ໂລຠສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ໂທສສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ອຕ຺ຖິ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ, ຈກ຺ຂຸກຣຓີ ຎາຓກຣຓີ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໓) ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວເສນ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍນ ປນ ຘມ຺ເມນ ອາທິມ຺ຫິ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ວາ ເຍສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ເທສນາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ເຫຏ຺ຐາ ສີເລນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ. ວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໗໐) ເຫຏ຺ຐາ ກິເລເສນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ອາຄຕາ. ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໑) ເຫຏ຺ຐາ ຠຓ຺ຑເນນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມາ ອາຄຕາ. ກກຈູປເມ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒) ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ວເສນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ກກຈູປມາ ອາຄຕາຕິ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິໂຘ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ອນຸສນ຺ຘິ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖາຣຫໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຍມານາ ນວສຕາຘິການິ ຕີຓິ ອນຸສນ຺ຘິສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕໍ ປຓ຺ຓາສາທິວິຠາຄວຈນໍ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາ ສຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປກ຺ເຂປໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ປຓ຺ຓາສາທີສຸ ວວຕ຺ຖິເຕສຸ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ຕໍ ຍາວ ເອກໍ ປທມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ອິມໍ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ໂອກາໂສ ນ ສິຍາຕິ.

ເອວໍ ປຓ຺ຓາສວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕຠາຓວາຣານຸສນ຺ຘິພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອິທານິ ນໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຕສ຺ສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຓາສາສຸ ມູລປຓ຺ຓາສາ ອາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຕກາໂລ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ໂຍ ໂລກິເຍຫິ ‘‘ອຸໂປຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສ຺ວາຍເມຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ຄນ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ‘‘ສນິທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໖) ວິຍ ອຊ຺ຌາສຍາທິເທສນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍສ຺ສໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ອຕ຺ຕນາ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫນ຺ຕຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ມູລປຣິຍາຍວຄ຺ໂຄ

໑. ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານວຓ຺ຓນາ

. ເອວໍ ພາຫິຣນິທາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠນ຺ຕຣນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປທວິຠາຄໍ ປທຕ຺ຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຕາທິທສ຺ສນວເສນ ສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ປທານິ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຠາໂຄຕິ ປທານໍ ວິເສໂສ, ນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ອຖ ວາ ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ, ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ວາ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາ ປທວິຠາຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ສຸຠຄຎ຺ຈ ຕໍ ວນຎ຺ຈາຕິ ສຸຠຄວນໍ, ສາລານໍ ຣາຊາ, ສາໂລ ຈ ໂສ ຣາຊາ ຈ ອິຕິປິ ສາລຣາຊາ’’ຕິອາທິວເສນ ສມາສປເທສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ. ຕໍ ປນ ປທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປຐມໍ ເອວໍສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຘາຣຓາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓), ເອວວິໂຘ ເອວມາກາໂຣ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ຄຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປກາຣປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ວິຘາກາຣ-ສທ຺ທາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕ-ສທ຺ເທ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ. ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໖) ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໑.໔໘) ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ.

ນນຸ ຈ ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ, ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣປຣິມາຓາກາຣານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກ ຫິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຍຖາ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔, ໓໙໖), ນ ປນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທີນິ ອຸປມາທິອຸທາຫຣຓານິ ອຸປປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ພຫຸ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໕໓) ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຏ຺ຐານິຍໂຕ ມນຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິ-ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍ-ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ-ໂຍນິໂສມນສິກາຣ- ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິ-ອາທິທານາທິ-ປຸຎ຺ຎກິຣິຍເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາ-ສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ປຫູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປທິສນາກາໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເຕ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອວເມວໍ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂສ ຈ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ‘‘ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫີ’’ຕິ ໂຍ ເອວໍ ວທນາກາໂຣ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂສ ເອວໍສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ‘‘ນິທສ຺ສເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ອວຘາຣເຓ’’ຕິ.

ນານານຍນິປຸຓນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ, ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກາທິວເສນ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຫາທິວເສນ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐປນາທິວເສນ ກຸສລມູລາທິວເສນ ຕິກປ຺ປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ. ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິເຠເທນ ອເນເກ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ສງ຺ກາສນປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນ-ອຸຕ຺ຕານີກຣຓ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣ-ປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕ) ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ຈ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ຈ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປາຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ປາຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອກເມກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາທິເຠເທນ ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ, ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສສນ຺ຕຕິຍາ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ປນ ວິຊ຺ຊມານໍ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ອິຘ ສຸຕສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕທາ.

ສຸຕ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕທຠິນີຫຏານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາກ຺ຍານໍ ເອວ-ກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕເມວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາສງ຺ກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ສຸຕນ຺ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິວິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ນ ອິທໍ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສວນເຫຕຸສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມານານໍ ອເນກວິຫິຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓານໍ ນານາກາເຣນ. ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ ‘‘ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ມຍາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ.

ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ. ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສທ຺ທຕ຺ຕາ ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາຕິອາທິປິ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣູປາທານວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສຕິ ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວາ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸວິສເຍ’’ຕິ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມານິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ວາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ, ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາ ປນ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ‘‘ເມ’’ຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທ – ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຕ ຕຖາຣູປ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ອຸປາທານຠູຕ-ຘມ຺ມປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ, ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓກິຣິຍາກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສສປ຺ປກາສນວເສນ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣວິສຍປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣນິທສ຺ສນວເສນ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທ຺ເທສວເສນ ກຕ຺ຕຸກຣຓພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສວເສນ ຈ ທຸຕິຍາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ສປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເມ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິໂນ ຘມ຺ມານໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ, ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ ປຣມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖຕິ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສພ຺ພໍ ລພ຺ຠຕິ.

ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທິໂນ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ‘‘ເມ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ສຸຕນ຺ຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ. ເອວໍ ອສມ຺ໂມເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຕາ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ວິຍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ມູລປຣິຍາຍໍ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປໂຍຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສເຍຫິ ວິຍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວິຍ ຈ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ກາຣຓຠູຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິອາທິນາ ສມຕ຺ຖນວຈເນນ ປນ ອວິກ຺ເຂເປນ ກາຣຓຠູເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣງ຺ຄຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອວິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສິທ຺ຘິໂຊຕນາ ນ ສມຕ຺ຖິຕາວ, ໂນ ນ ສມຕ຺ຖິຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕໍ ຄຸຓທ຺ວຍໍ. ອປຣາປຣວຸຕ຺ຕິຍາ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ກຠາໂວ, ຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑). ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ ຕທສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໓), ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕີຕິ.

ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເຖຣສ຺ສ ເອວໍສທ຺ທສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕພ຺ພເຠທປຏິເວຘທີປເກນາຕິ ເອເຕນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໂນທິຏ຺ຐິກຣຓາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປເກນ ເອວໍສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘານປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຠູຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ສກເລນ ວຈເນນາຕິ ປຸພ຺ເພ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອກຕຎ຺ຎຸຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖໍ, ສາ ເອວ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຂເຓ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຠຄວາ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຍສ຺ມາ ເທສນາກຸສໂລ, ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕທາສງ຺ກິຕປ຺ປກາຣໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສໂມກ຺ກມາທິໂຕ ອຕິກ຺ກມາທິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫຕຣນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນາ ມຕິເຠທມຕ຺ຕາ ວິມຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂາວສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຂລິຕທຸຣຸຕ຺ຕາທິຄຫຓໂທສາຠາວໂຕ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຈຕສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐາສຫາຍສງ຺ຂ຺ຍາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘) ເສຏ຺ຐຕ຺ເຖ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕) ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂ຺ຍາຍໍ. ອິຘາປິ ສງ຺ຂ຺ຍາຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນາທີນິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ. ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ; ທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມຍນໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອຍນໍ ອປຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຠິສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ. ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ, ເທສເທສກປຣິສານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວເສເນວ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ? ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທວສິກໍ ຌານຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ, ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ. ສຸປ຺ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸສໍກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທສຸ ເອວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ, ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ເອວ.

ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມຕທຎ຺ຎສຸຕ຺ຕປທວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມກຣເຓຫິ. ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ຕາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍສ຺ມິໍ ນວເມ ຂເຓ, ຍສ຺ມິໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓ…ເປ… ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ‘‘ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ຕຖາ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ວາ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ນ ປນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ວິນຍານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ, ຠຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຠຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ, ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ, ວີຣິຍໍ, ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ, ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຏິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕ ຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ, ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກມາ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐ ອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວ ນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠາຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;

ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ຠຄວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູຣິຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ, ສີລ, ເນກ຺ຂມ຺ມ, ປຎ຺ຎາ, ວີຣິຍ, ຂນ຺ຕິ, ສຈ຺ຈ, ອຘິຏ຺ຐານ, ເມຕ຺ຕາ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ສຈ຺ຈາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ສພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠຣິ ສມ຺ຠຣິ, ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.

ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;

ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ເຕນາປິ ຠຄວາ ມໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ໂສຕໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ອເນເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ ຠຊິ ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ‘‘ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ, ສາ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິຄຸຓຠາເຄ ອເສສໂຕ;

ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ, ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ຊສຸຂູປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ-ເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ- ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ-ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິ- ກິຣິຍາທິ-ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຠເຄ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖຸ;

ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕ຺ຕວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິມິຕນິຣຸປມປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ-ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ-ພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິອນຎ຺ຎສາຘາຣຓ- ວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕ-ຣູປກາຍຕາຍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈ-ຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາ ສຸວິປຸເລນ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິອາທີສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສ-ສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ຈ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ປສາທຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ;

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ.

ເອວໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;

ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຍສຎ຺ຈ ວມິ, ອຸຄ຺ຄິຣິ, ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ; ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖາຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສທິສໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣິອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍຠາວໂຕ, ເຕປິ ຠເຄ ວມິ ຕນ຺ນິວາສິສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;

ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ສຠາຄຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ, ປຖວິຍາທິອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ. ເຕ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕໍ ຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ ນ ປຈ຺ຈາຄມິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖເມວ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫໍ ກາຍໍ ມນໍ, ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ, ຣູປຕຓ຺ຫໍ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ, ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ, ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐), ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ-ຘມ຺ມຠາຄາມເຫສິນາ;

ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕຕິ.

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.

ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ປເຣຫິ ອເຠຊ຺ຊສຣີຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ.

ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຍາວ ສຸຕໍ, ນ ອນຸສ຺ສຸຕິກໍ, ນ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຠຄວາ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາລສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຠາວທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາເຍ ກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕາວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ);

ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນຠາວໂຕ.

ມງ຺ຄລທິວໂສ ສຸຂໂຓ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ມງ຺ຄລທິວໂສ, ຕສ຺ມາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ສຸຂໂຓ. ມາ ອຕິກ຺ກມີຕິ ມາ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນໍ ອນຸທິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ຣຕ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມີຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໕; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໓໖). ອຸກ຺ກາສຸ ວິຊ຺ໂຊຕລນ຺ຕີສຸ ຐິຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ມູລວິຠູຊາທິປກ຺ເຂເປນ (ປາຓິນິ ໓.໒.໕) ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາ ອາສີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສາ ນຄຣີ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄໂຕ ‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ’ຕິ ນາມໍ ລຠີ’’ຕິ.

ອວິເສເສນາຕິ ນ ວິເສເສນ, ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ວິຫາເຣສູຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ອຣິຍວິຫາໂຣຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິຫາເຣສຸ. ສມງ຺ຄິປຣິທີປນນ຺ຕິ ສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຄິຫີຫິ ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ສຫນນ຺ທີ ສຫໂສກີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣ ອາຄຕໍ; ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖໐; ວິຠ. ໖໒໔) ທິພ຺ພວິຫາເຣ; ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ; ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ ຕສ຺ສາເຍວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ ສມາທຫາມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ອຣິຍວິຫາເຣ.

ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ຐານາທິ ອິຣິຍາປໂຖ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາ. ອຖ ວາ ອິຣິຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ກາຍກິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ອິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານາທິ ເອວ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຕິນິວຕ຺ຕິອາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປພນ຺ໂຘ ເອວ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປໂຖ ເອວ ວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ. ທິວິ ຠໂວຕິ ທິພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລເກ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ, ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣວເສນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທິພ຺ໂພ, ທິພ຺ໂພ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ ຈາຕິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ຈຕສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍານໍ, ອຣິຍາ ວາ ວິຫາຣາ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນນ຺ຕິອາທິ ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກນປິ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ນາມ ອຍໍ ສຠາໂວ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຠຄຕ຺ຕາຕິ ສິຣີກາມານວເສນ ໂສຠນຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣສິຣິກຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣກາມຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ. ຉຓສມຊ຺ຊອຸສ຺ສເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຉຓໍ ນາມ ຜຄ຺ຄຸນມາສາທີສຸ ອຸຕ຺ຕຣຜຄ຺ຄຸນາທິ-ອຠິລກ຺ຂິຕທິວເສສຸ ສປຣິຊນານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລກຣຓໍ. ສມຊ຺ຊໍ ນາມ ນຏສມຊ຺ຊາທິ. ອຸສ຺ສໂວ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຄາມນິຄມວາສິໂນ ຕໂຍ ສຕ຺ຕ ວາ ທິວເສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຆສນໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວິຠວໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ໂຠເຄ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬນໍ ກີຬນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຕໍ ປຕ຺ຖນໍ ຕນ຺ນິວາສິເທວຕານຸຠາເວນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸຊນກນ຺ຕຕາຍາຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຸນ຺ທຣກາມຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ປທສ຺ສ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ກມນີຍຏ຺ເຐນ ສຸຏ຺ຐຸ ຠຊີຍຕີຕິ ສຸຠຄໍ, ສຸຠາ ອຄາ ຣຸກ຺ຂາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ສຸຠຄໍ, ສຸນ຺ທຣກິຕ຺ຕິໂຍຄໂຕ ວາ ‘‘ສຸຠຄ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຠາຄວເນ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ‘‘ສຸນ຺ທຣຠູມິຠາເຄ ວເນ’’ຕິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ສຸຠຄສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວນໍ ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສຸຠຄວນ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ວນນໍ ຠຕ຺ຕີຕິອຕ຺ເຖ ຕໍ ວນນໍ ກາເຣຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວນຍຕີຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ. ຍາຈນຕ຺ເຖ ວນຸເຕ ອິຕິ ວນນ຺ຕິ ອຸປຈາຣກປ຺ປນາວເສນ ວນ-ສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸຊຸວໍສາຕິ ອຸຊຸຠູຕວິຏປາ. ມຫາສາລາຕິ ມຫາຣຸກ຺ຂາ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສາລມູເລຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ. ວນປ຺ປຕິເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂຕິ ວນປ຺ປຕິຠູໂຕ ເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂ. ຕເມວ ເຊຏ຺ຐກຠາວນ຺ຕິ ວນປ຺ປຕິຠາເວນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຘານຠາວໍ. ເຕນ ຫິ ໂສ ‘‘ສາລຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຄຕານໍ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາຊາ, ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຕາທິເສ ຣຸກ຺ເຂ ຣາຊໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຘມ຺ມິກາຕິ ອາລປນໍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສາຂາທິມໂຕ ສງ຺ຆາຕສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນ ອວຍວວິເສເສ ປວຕ຺ຕມາໂນ ມູລ-ສທ຺ໂທ. ຍສ຺ມາ ຕໍສທິເສສຸ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍ ປເທເສ ຈ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍມູລໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເອເກນ ມູລ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗), ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໔໙) ຈ. ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓ. ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ເອວ ອາເວຓິເກ ເນສໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣເກ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣຕິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວາກ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຕ. ສິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ, ວກ຺ຂມານາກາເຣນ ກທາຈິ ໂຈເທຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕີຕິ ຍທິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ ວິຫຣຕິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາຐານຠູຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາສຸຠຄວນານໍ, ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂຈທໂກ ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ອິຕໂຣ ສພ຺ພເມຕໍ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣຕິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຕໍ ຠວຕາ ໂຈທິຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ນ ໂຂ ປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພອຈຣິມໍ ວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ, ເຕນ ຈ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ…ເປ… ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິ ອາຫ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ ວິຫຣຕີ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ’’ນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອວສ຺ສໍ ເຈຕ຺ຖ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຍຖາ ສຸຠຄວນາທິກິຕ຺ຕນໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິອເນກປ຺ປໂຍຊນໍ, ເອວໍ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິວິວິຘປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາກິຕ຺ຕເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສງ຺ກມນປຍິຣຸປາສນານໍ ໂອກາສທາເນນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຣເຓສຸ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຍຖູປນິສ຺ສຍໍ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມາວຫເນນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວສນຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ນ ລາຠາທິນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ, ນ ວິໂຣຘາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຄມນາປຄມນານໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ ວິຠາເວຕິ. ຘມ຺ມິກສຸຂໍ ນາມ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ. ເທວານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕາ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ. ປຈຸຣຊນວິວິຕ຺ຕໍ ຫິ ຐານໍ ເທວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາກິຕ຺ຕນໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ສຸຠຄວນາທິກິຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຣາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຕາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ວາ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ, ອິຕເຣນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ. ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ ທີເປຕິ. ຠຄວາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອນຸກມ຺ປຕິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສິເນຫໂທສານຸປຕິໂຕ ປຣມຸເປກ຺ຂກຠາວໂຕ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ນ ຈ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ອປ຺ໂປສຸກ຺ໂກ ມຫາກາຣຸຓິກຠາວໂຕ.

ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກນາຖຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ. ຕຖາ ເຫສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ສກລໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ໂນ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາເຣ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອປຣິມິຕໍ ກາລໍ ອນປ຺ປກໍ ທຸກ຺ຂມນຸໂຠສິ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສມ຺ມາ ປຕິເຕຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ນ ວິກມ຺ປິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຕໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທນາ. ຕຖາ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂຕາ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຕທຘິຄໂມ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ອຠິໍສາປນໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂໂຕ ປເຣສໍ ຣກ຺ຂຓໍ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປາຣິປູຣິ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປາຣິປູຣິ. ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘາສຍປໂຍຄສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທາທິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄມນໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມານສ຺ສ ຕໂຕ ອປຄມນໍ. ອິຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘອຸປຄມາປຄມສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ທານວເສນ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຈສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອປຈ຺ຈາສີສນາ. ເອວໍ ສມຸທາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຄຸຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກາຣິຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ກາຍມ຺ປິ ອນລໍກາຣິຕາ.

ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມຕທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຸຬາເຣສຸ ເທວໂຠຄສທິເສສຸ ໂຠເຄສຸ ນິຣເປກ຺ໂຂ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ກຣຸຓາມຸເຂເນວ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ໂຠ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕາຫານິ ວິເວກສຸເຂເນວ ວີຕິນາມນໍ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສຸກ຺ກຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນາປເທເສນ ໂອກາສກຣຓໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາທິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນນຸຣູປສມຸທາຈາເຣປິ ອນຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາເວນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອມິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ອຠາໂວ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນຸໂຣຘາຠາເວນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສິເນຫສນ຺ຖວາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຄາມາທີນໍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສປິ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ເອວ ວິຫຣຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນ຺ນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ ທີເປຕີ’’ຕິ.

ນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ປທໍ. ເທສກາລປຣິທີປນນ຺ຕິ ເຍ ເທສກາລາ ອິຘ ວິຫຣຓກິຣິຍາວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ປຣິທີປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສມຍໍ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກາລສ຺ສ, ເທສສ຺ສ ວາ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ອຍໍ ຕາວ ຕຕ຺ຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສຠາເວ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຕຕ຺ຣ-ສທ຺ໂທ ຘມ຺ມເທສນາວິສິຏ຺ຐໍ ເທສໍ ກາລຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ອາລປິ ອຠາສິ, ຕາທິເສ ເທເສ, ກາເລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫີຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ນນຸ ຈ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວາ’’ຕິອາທິນາ ພາຫິຍສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ, ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອເທເສຕພ຺ພກາເລ ອເທສນາຍ ອິທໍ ອຸທາຫຣຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວາ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐), ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອກາລຠາວສ຺ເສວ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕທາ ອທ຺ຘານປຣິສ຺ສເມນ ຣູປກາເຍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ອໂຫສິ, ພລວປີຕິເວເຄນ ນາມກາເຍ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ວູປສມໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ປປຎ຺ຈປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອເທເສຕພ຺ພເທເສ ອເທສນາຍ ປນ ອຸທາຫຣຓໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔), ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໖໓) ຈ ເອວມາທິກໍ ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ອິຘ ປຸພ຺ເພ ຣສາໂທ ອິຘ ປາປານິ ກມ຺ມານິ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໑) ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ໂຂ-ສທ຺ໂທ, ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂຂ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໑) ອວຘາຣເຓ, ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສາວກາ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໑) ອາທິກາລຕ຺ເຖ. ວາກ຺ຍາຣມ຺ເຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປທປູຣເຓນ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ອາທິກາລຕ຺ເຖນ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອຸປຎ຺ຎາສມຕ຺ຕໍ, ອວຘາຣຕ຺ເຖນ ປນ ນິຍມທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ອາມນ຺ເຕສິ ເອວາຕິ ອາມນ຺ຕເນ ນິຍໂມ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຸພ຺ເພປິ ຠຄວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ວິຫຣຓກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ນ ອາມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ, ອິຘ ປນ ອາມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ມູລປຣິຍາຍເທສນາຍ ສວນໂຍຄ຺ຍປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ຈຕູສຸປິ ປຣິສາສຸ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ເອທິສານໍ ເທສນານໍ ວິເສເສນ ຠາຊນຠູຕາ, ອິຕິ ສາຕິສຍສາສນສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິປິ ອຊ຺ຌຸປຄຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ ຊີວິກາກປ຺ປນໍ ຫິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ກາຊຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ‘‘ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ທຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໑໐) ອາຄຕນເຍນ. ຎາປເນຕິ ອວໂພຘເນ, ປຏິເວທເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠິກ຺ຂນສີລຕາຕິອາທີສຸ ຠິກ຺ຂນສີລຕາ ຠິກ຺ຂເນນ ອາຊີວນສີລຕາ, ນ ກສິວຓິຊ຺ຊາທີຫິ ອາຊີວນສີລຕາ. ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑໕໓; ມິ. ປ. ໔.໕.໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂນສຠາວຕາ, ນ ສມ຺ຠາວນາໂກຫຎ຺ຎສຠາວຕາ. ຠິກ຺ຂເນ ສາຘຸກາຣິຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ວຈນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຊ຺ຊນາ. ອຖ ວາ ສີລໍ ນາມ ປກຕິສຠາໂວ, ອິຘ ປນ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ວຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສີລໍ ນາມ ວຕສມາທານໍ, ຘມ຺ໂມ ນາມ ປເວຓີອາຄຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ສາຘຸກາຣິຕາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອາທຣກິຣິຍາ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຫີນາຘິກຊນເສວິຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິຕາປິ ຊາຕິມທາທິວເສນ ອຸທ຺ຘຕາ ອຸນ຺ນຬາ. ເຍ ຈ ຄິຫິຠາເວ ປເຣສຸ ອຕ຺ຖິກຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄຕຕາຍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ປຣມກາປຎ຺ຎຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈເນນ ຫີນຊເນຫິ ທລິທ຺ເທຫິ ປຣມກາປຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ເຕຫິ ປຣກຸເລສຸ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕຫິ ເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ, ອຘິກຊເນຫິ ອຸຬາຣໂຠຄຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິໂຕ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອາຊີວວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈນໍ ອາມນ຺ຕນຠາວໂຕ ອຠິມຸຂີກຣຓໍ, ປກຣຓໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ສຸສ຺ສູສາຊນນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນມນສິກາຣນິໂຍຊນຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອິມິນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສາຘຸກສວນມນສິກາເຣຕິ ສາຘຸກສວເນ ສາຘຸກມນສິກາເຣ ຈ. ກຖໍ ປນ ປວຕ຺ຕິຕາ ສວນາທໂຍ ສາຘຸກໍ ປວຕ຺ຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຄຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາທຣຄາຣວໂຍເຄນ, ກຖາທີສຸ ອປຣິຠວນາທິນາ ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ນ ກຖໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ກຖິກໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຕິ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໕໑). ເຕເນວາຫ ‘‘ສາຘຸກສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສີລາທິນິປ຺ຜຕ຺ຕິ.

ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຄມວເສນ. ສຕ຺ຖຸຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສີລາທິຄຸຓານຸຏ຺ຐາເນນ. ຕິຓ຺ຓໍ ຍານານໍ ວເສນ ອນຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ. ສນ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ ສມີປຠາວໂຕ. ສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອນຸສາສນິອນຸຣູປໍ, ອນຸສາສນິໍ ອນວເສສໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູເຍວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເຍ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ.

ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓຕ຺ເຕປິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ‘‘ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວ ອາມນ຺ຕເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎວິຫິຕາ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ອສມາຫິຕຈິຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ຕທາ ຫິຍ຺ໂຍ ຕໂຕ ປຣທິວເສສຸ ວາ ສຸຕຘມ຺ມໍ ປຕິ ປຕິ ມນສາ ອເວກ຺ຂນ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທສນໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂໂວຕີຕິ ຈ ສນ຺ຘິວເສນ ອິ-ກາຣໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ ອິຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸ-ປຣິສມາປນາທິປທຕ຺ຖວິປຣິຍາຍ-ປກາຣາວຘາຣຓນິທສ຺ສນາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ‘ຣູປ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ; ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ, ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’ຕິ’’ອາທີສຸ ປຣິສມາປເນ; ‘‘ອິຕິ ວາ, ອິຕິ ເອວຣູປາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໓) ອາທິອຕ຺ເຖ; ‘‘ມາຄຓ຺ຐິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຠິລາໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໗໓) ປທຕ຺ຖວິປຣິຍາເຍ; ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔) ປກາເຣ; ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ, ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ອວຘາຣເຓ; ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ນິທສ຺ສເນ. ອິຘາປິ ນິທສ຺ສເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ຫິ ອາມນ຺ຕິຕາກາໂຣ, ຕເມສ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ສາມິວຈນໍ ອາມນ຺ຕນເມວ ສມ຺ພນ຺ຘີອນ຺ຕຣໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ປຏິສ຺ສວສມ຺ພນ຺ຘເນນ ສມ຺ປທານວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸໂຓຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ, ນນຸ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກນິມິຕ຺ຕປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ, ເທສກາລກຕ຺ຕຸໂສຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພທ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕໍ ອາວຸໂສ, ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຣຈນານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພຣຈນາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສາສນສາວການຸໂຣຘາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣານຸຄ຺ຄຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເອວໍ ເທສກສໍກິເລສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິສີລສມ຺ປທາທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວສໍສູຈເກຫິ ຎາຓສມ຺ປທາປຫານສມ຺ປທາຠິພ຺ຍຎ຺ຊເກຫິ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ນິທານວຈເນນ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຍາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ, ອິຘ ປນ ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຠາຄວວຕ຺ຖາປກເທສນາທີປນໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ. ຕສ຺ມາ ປເຣສໍ ເອວ ອຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຏ຺ເຐນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ຍຣຈນາ, ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸຈຣິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສີຍຕິ, ອິຘ ປນ ‘‘ປຖວິຍາທີສຸ ວຕ຺ຖູສູ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ເທສກປ຺ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ປເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣາຄໂທສໂມຫາທິສພ຺ພກິເລສມລທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໂທສປ຺ປຫານທີປເນນ ວຈເນນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສຸປຣິສຸທ຺ຘຎາຓກຣຸຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄປຣິທີປເນນ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຖາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສິຕສ຺ສ. ເທສນາປິ ຫິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ນິກ຺ຂິປນໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຠຄວໂຕ ເທສນາສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖາຍໍ ເທສນາ ເອວໍສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐາເນ ທສ຺ສິເຕ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ນິທານປຣິຊານເນນ ວຓ຺ຓນາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໘), ‘‘ຕຖາຄໂຕປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໒) ຈ ປວຕ຺ຕເທສນາ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນສຸຂຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປຘານນຍວເສນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສພ຺ຠາວໂຕ, ເອວໍ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນປິ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີຫິ ປນ ປຸຣໂຕ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນຍິຘ ນິຣວເສໂສ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຍໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍ ເອວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສ ປຸຈ຺ຉາວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ. ສຸຕ຺ຕເທສນາວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກໍ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນາປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖມຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິການໍ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລ (ທີ. ນິ. ໑.໑) ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອາວຬິ. ຕຖາ ອິທ຺ຘິປາທຫາຣກາທໂຍ.

ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ. ມນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນິຫາຣນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ. ພຸຊ຺ຌນຠາວນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌນສຠາວໍ, ປຏິວິຊ຺ຌນາກາຣໍ ວາ.

ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມາເນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ລິງ຺ຄານິ. ນາມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ. ປຐມາທໂຍ ສຕ຺ຕ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຕເຖວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຄຓ຺ຐິຠູຕໍ ປທໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທຸພ຺ພິນິພ຺ເພຘໍ ທຸຕ຺ຕຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ຍໍ ປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕໍ ‘‘ຄຓ຺ຐິປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸປຫຈ຺ຈາຕິ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ.

ເຍນ ເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນວເສສຕໍ ທີເປຕີຕິ ອິມິນາ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພ-ສທ຺ທສ຺ສ ສປ຺ປເທສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສພ຺ພສພ຺ພໍ ປເທສສພ຺ພໍ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິສເຍສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໖) ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຸຠາສິຕໍ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ…ເປ… ຈກ຺ຂຸຎ຺ເຈວ ຣູປາ ຈ…ເປ… ມໂນ ເຈວ ຘມ຺ມາ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓) ເອຕ຺ຖ ອາຍຕນສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສພ຺ພໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໕) ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ ນິປ຺ປເທໂສ, ອິຕເຣສຸ ຕີສຸປິ ອາຄໂຕ ສປ຺ປເທໂສ, ອິຘ ປນ ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປນ ເຕຠູມກຘມ຺ມາວ ອນວເສສໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ).

ສຈ຺ເຈສູຕິ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ. ເອເຕ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຈ຺ຈາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈີສຈ຺ຈໍ. ຐິຕີຕິ ວີຣິຍໍ, ‘‘ຘິຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ຈາໂຄຕິ ອໂລໂຠ. ທິຏ຺ຐໍ ໂສ ອຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ເອເຕ ສຈ຺ຈາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ອມິຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ນໍ ອຠິຠວຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາເວ ວຕ຺ຕຕິ ອສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ນິສ຺ສຠາວາ ຘມ຺ມາ ເກນຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຍທິປິ ລກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາປຣິກປ຺ປິຕາກາຣມຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສຸຠສຸຂສສ຺ສຕາທໂຍ, ປກຕິຍາທໂຍ, ທພ຺ພາທໂຍ, ຊີວາທໂຍ, ກາຍາທໂຍ ໂລກໂວຫາຣມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ຄຄຓກຸສຸມາທໂຍວ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ເອວເມເຕ, ເອເຕ ປນ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖຠູຕາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສຕ຺ຕາທິວິເສສວິຣຫໂຕ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ສຠາວວນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວຕິ ຫິ ເຠທາຠາເວປິ ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ເຠເທນ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ຘາຣີຍນ຺ຕິ ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ອວຘາຣີຍນ຺ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ, ກກ຺ຂຬຜຸສນາທໂຍ.

ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓ, ສກ຺ກາຍຘມ຺ເມສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາເວຓິກປຈ຺ຈເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ ວາ. ຍເຖວ ຫິ ປຖວີອາທີສຸ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖູສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ມຎ຺ຎນາ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ມູລກາຣຓໍ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓) ຈ ອນ຺ວຍໂຕ, ‘‘ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ…ເປ… ວີຕໂມຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ເຕສໍ ມູລກາຣຓຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ.

ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ອວຄເມຕິ ໂພຘຍຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ ຕສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓໍ. ປຣິຍາຍຕິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ເອວໍ ປຣິຍາຍສທ຺ທສ຺ສ ເທສນາກາຣຓວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ. ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາວ ອນວເສສໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປຖວີອາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ກາຣຓເທສນນ຺ຕິ ກາຣຓຎາປນໍ ເທສນໍ. ຕໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ມູລກາຣຓສງ຺ຂາຕໍ, ກາຣຓເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ອຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ກາຣຓໍ ຕໍ ເທສນ’’ນ຺ຕິ. ເອກຕ຺ຖເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເອກຕ຺ຖໍ. ສາຘຸ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຫິ ກ-ກາເຣນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ສາຘຸກສທ຺ໂທ ອຸທາຫໂຏ. ຘມ຺ມຣຸຈີຕິ ປຸຎ຺ຎກາໂມ. ປຎ຺ຎາຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ. ອທ຺ທຸພ຺ໂຠຕິ ອທູສໂກ, ອນຸປຆາຕໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ເຕປິ. ອຍນ຺ຕິ ສາຘຸກສທ຺ໂທ. ເອຕ຺ເຖວ ທຬ຺ຫີກມ຺ເມຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍໍ. ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຓາປເນ. ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສາຘຸກສທ຺ເທນ ສວນມນສິກາຣານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາ ວິຍ ຕທາຓາປນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍາຈນຕ຺ຖຕາ ວິຍ ຈສ຺ສ ອາຓາປນຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທາເນຕ຺ຖ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ສວເນ ນິໂຍຊນວເສນ ກິຣິຍນ຺ຕຣປຏິເສຘນຠາວໂຕ, ໂສຕໍ ໂອທຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປນິວາຣຓໍ ອຎ຺ຎຈິນ຺ຕາປຏິເສຘນໂຕ. ປຸຣິມນ຺ຕິ ‘‘ສຸຓາຖາ’’ຕິ ປທໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸຓາຖ, ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິກາເຣ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ໂສຕທ຺ວາເຣ ວິກ຺ເຂປປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຍາຖາວໂຕ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທໂຕ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ ສຸຓາຖາຕິ ວິທຫນໂຕ. ຘາຣຓູປປຣິກ຺ຂາສູຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຕຸລນຕີຣຓາທິເກ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສຸປ຺ປຏິເວຘໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ. ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຘພ຺ພໂຕ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິໂກ. ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຄມ຺ຠີໂຣຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາ ນາມ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຍສ຺ມາ ເຈເຕ ຘມ຺ມເທສນາອຕ຺ຖປຏິເວຘາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເທສນໍ ນາມ ອຸທ຺ທິສນໍ. ຕສ຺ສ ນິທ຺ທິສນໍ ຠາສນນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ນໍ ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ກຖນໍ ວາ ຠາສນໍ. ສາຬິກາຍິວ ນິຄ຺ໂຆໂສຕິ ສາຬິກາຍ ອາລາໂປ ວິຍ ມຘຸໂຣ ກຓ຺ຓສຸໂຂ ເປມນີໂຍ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ສທ຺ໂທ. ອຸທີຣຍີຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ວາ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາຕິ ເອວໍ ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ກິຣ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ເຂເປເນວ ເທເສສ຺ສຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ຠາສິສ຺ສຕີຕິ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາຫາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ. ອິຘາຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານອຘິກຣຓໍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທສາປເທເສ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ໂລກນ຺ຕິ ໂອກາສໂລກໍ. ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກຕິ ຫິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ຈກ຺ກວາໂຬ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສມໂຓຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ທຸຕິໂຍ ສມໂຓຕິ ສກທາຄາມີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາຕິ ອິມິສ຺ສາ ເອວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ.

. ອສ຺ສຸຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໕໑) ສຸຕນ຺ຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕໍ, ອຸປຘາຣຓໍ ວາ, ສຸຕໍ ອສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ສຸຕວາ. ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕາທິວເສນ ອເນກວິໂຘ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣິວຏຸໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໔; ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໐) ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘນວາ ໂຠຄວາ, ລາຠີ ອນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ພຫຸຠາໂວ. ‘‘ໂຣຄວາ ໂຫຕິ ໂຣຄາຠິຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ກາຍາພາໂຘ. ‘‘ກຸຏ຺ຐີ ກຸຏ຺ຐຈີວເຣນາ’’ຕິອາທີສຸ ນິນ຺ທາ, ‘‘ອິສ຺ສຸກີ ມຈ຺ຉຣີ ສໂຐ ມາຍາວິໂນ ເກຏຸຠິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອຠິຓ຺ຫໂຍໂຄ. ‘‘ທຓ຺ຑີ ຉຕ຺ຕີ ອລມ຺ພຣີ’’ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒) ສໍສຄ຺ໂຄ. ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມານໍ, ສທິສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິໍ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສໂຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວິຠາວໂນ. ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາໂຣ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣຓໍ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວິກປ຺ໂປ. ‘‘ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສິຣີມໂຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗), ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕) ຈ ອາທີສຸ ປສໍສາ. ‘‘ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໗, ໓໕໕) ອຕິສໂຍ. ອິຘາປິ ອຕິສໂຍ, ປສໍສາ ວາ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ປສໍສິຕໍ, ອຕິສເຍນ ວາ ສຸຕໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສຸຕວາຕິ ສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ. ອຖ ວາ ໂສຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສຸຓີຕິ ສຸຕວາ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ສຸຕວາຕິ ອສ຺ສຸຕວາ.

ອຍຎ຺ຫິ ອ-ກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໒.ທຸກມາຕິກາ), ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໔໖, ໑໐໔໗) ຕໍສຫໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ‘‘ອປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໗.ທຸກມາຕິກາ) ຕໍສມ຺ພນ຺ຘີຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕິຕາ. ‘‘ອນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໙.ທຸກມາຕິກາ) ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ. ອຖ ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາ ‘‘ອນາສວາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕.ທຸກມາຕິກາ), ‘‘ອປ຺ປຏິຆາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໑໐.ທຸກມາຕິກາ), ອນາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໕.ທຸກມາຕິກາ) ຕໍກິຈ຺ຈນິວຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໑໑.ທຸກມາຕິກາ) ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໗.ທຸກມາຕິກາ) ຕພ຺ຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕທຎ຺ຎຖາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປກາສິຕາ. ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ຕພ຺ຠາວມຕ຺ຕນິວຕ຺ຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ສມານນ຺ຕິ. ສທິສຕາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສູຈິຕາ. ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອນຣິໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓) ຈ ຕໍສມ຺ຠາວນີຍຄຸຓນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຄຣຫາ ຫິ ອິຘ ຎາຍຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍໍ, ອນຸທຣາ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໐.໑໒໙) ຕທນປ຺ປຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໗.ຕິກມາຕິກາ) ຕໍສທິສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ອຕີຕານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍກເທສນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘຸປ຺ປາທິຠາວໂຕ ກາລວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸກູລຕາ ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຕພ຺ພິທູຣຕາວ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑.ຕິກມາຕິກາ) ຕທປຣິໂຍສານນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕນ຺ນິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ປກາສິຕນ຺ຕິ. ເອວມເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂຊຕໂກ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຕພ຺ຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນສ຺ສ ສຸຕາທິຎາຓວິຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຂນ຺ຘຘາຕ຺ວາທິໂກສລ຺ເລນປິ ມຎ຺ຎນາປຏິເສຘນສມຕ຺ຖໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ? ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຂນ຺ຘກຸສໂລ ໂຫຕິ ຘາຕຸ, ອາຍຕນ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຫິ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສູຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ກຸສເລຫິ ສຫ ໂຈທນາປຣິຫຣຓວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ອຘິຄໂມ.

ພຫູນໍ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໐໐໗) ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີນໍ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອວິຆາຕເມວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ວທຕິ. ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂມຸລ຺ໂລກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖຸ ຊນາ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ຊນາ, ນານາຄຕິໂຍ, ຕາ ປຸຖູ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິໂຕ ປເຣ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ອຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ, ເຕ ເອເຕສໍ ປຸຖູ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂອຆາ ກາໂມຆາທໂຍ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ສນ຺ຕາປາ. ເຕ ເອວ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ຣາໂຄ ເຄໂຘຕິ ເອວມາທິໂກ, ປຸຖຸ ຊໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ປຸຖູສຸ ວາ ຊນາ ຊາຕາ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມກເຣນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ສາຣຕ຺ຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຊ຺ຌາເນນ ຄິທ຺ຘາ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ. ຄຘິຕາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ວິຍ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ກິເລສວເສນ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາ ວິຍ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫມາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິຕາ. ລຄ຺ຄາຕິ ວງ຺ກທຓ຺ຑເກ ວິຍ ອາສຕ຺ຕາ ມຫາປລິເປ ວາ ຍາວ ນາສິກຄ຺ຄາ ປລິປນ຺ນປຸຣິໂສ ວິຍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ນິມຸຄ຺ຄາ, ລຄິຕາຕິ ມກ຺ກຏາເລເປ ອາລຄ຺ຄຠາເວນ ປຈ຺ຈຸຑ຺ຑິໂຕ ວິຍ ມກ຺ກໂຏ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ອາລຄ຺ຄິຕາ. ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ພທ຺ຘາ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ. ອາວຸຏາຕິ ອາວຸນິຕາ, ນິວຸຕາຕິ ນິວາຣິຕາ. ໂອວຸຕາຕິ ປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ, ປຣິໂຍນທ຺ຘາ ວາ. ປິຫິຕາຕິ ປິທຫິຕາ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ. ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕາ. ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖມຕີຕານນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຖຸ ຊໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອາຣກຕ຺ຕາ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໑) ກິເລເສຫິ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອນເຍຕິ ອວຑ຺ຒິຍໍ, ອນຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນເຍ ວາ ອນຸປາເຍ. ນອິຣິຍນໂຕ ອວຕ຺ຕນໂຕ. ອເຍຕິ ວຑ຺ຒິຍໍ, ອຕ຺ເຖ, ອຸປາເຍ ວາ. ອຣຓີຍໂຕຕິ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ພໂຕ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ປຸຣິເມສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປຈ຺ຉິເມ ປນ ສທ຺ທສຕ຺ຖວເສນປິ. ຍທິປິ ອຣິຍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕) ວິສຸທ຺ຘາສຍປໂຍເຄສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸປິ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາເວນ ຈ ອຣິຍຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄຕສາວກາ ຈ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຣິຍາ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣິຍສປ຺ປຸຣິສຠາວາ ອຠິນ຺ນສຠາວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ເພວ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອກນ຺ເຕນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ປຣໂຕໂຆສມນ຺ຕເຣນ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ວິເສສໂຕ ຈສ຺ສ ຠຄວາວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ມມຎ຺ຫິ, ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒). ໂສ ເອວ ຈ ອເວຈ຺ຈປສາທາຘິຄເມນ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕). ກຕຎ຺ຎຸຕາທີຫິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕໍ ຊານາຕີຕິ ກຕຎ຺ຎູ. ກຕໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ກຕເວທີ. ອເນເກສຸປິ ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສສຸ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ຊານນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປາກຏຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ ສຕິຊນນອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ, ຕຖາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໍ, ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍສຫສ຺ເສສຸປິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ປາກຏຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ສີໂຫ ວິຍ ຈ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທຣາຠາໂວ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນສີລຕາ ຈ, ນ ຈ ທສ຺ສເນ ສາຘຸກາຣິຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈກ຺ຂຸນາ ອທສ຺ສາວີຕິ ເອຕ຺ຕ ຈກ຺ຂຸ ນາມ ນ ມໍສຈກ຺ຂຸ ເອວ, ອຖ ໂຂ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ’’ຕິ. ອຣິຍຠາໂວຕິ ເຍຫິ ໂຍຄໂຕ ‘‘ອຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຎາຓທສ຺ສນສ຺ເສວ ທສ຺ສນຠາເວ. ວຕ຺ຖູຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖຎາປນກາຣຓໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕູປນາຍິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວາ. ອຣິຍກຣຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ວິປສ຺ສິຍມານາ ອນິຈ຺ຈາທໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ.

ອວິນີໂຕຕິ ນ ວິນີໂຕ, ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິວເສນ ນ ສິກ຺ຂິໂຕ. ເຍສໍ ສໍວຣວິນຍາທີນໍ ອຠາເວນ ອຍໍ ອວິນີໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີລສໍວໂຣຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ສຕິສໍວໂຣຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຣກ຺ຂາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ສຕິ ເອວ. ຎາຓສໍວໂຣຕິ ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໐) ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂສຕສງ຺ຂາຕານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕອວິຊ຺ຊາອວສິຏ຺ຐກິເລສານໍ ສໍວໂຣ ປິທຫນໍ ສມຸຈ຺ເຉທຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂນ຺ຕິສໍວໂຣຕິ ອຘິວາສນາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ, ອໂທໂສ ວາ. ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ວີຣິຍສໍວໂຣ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ. ເຕນ ເຕນ ຄຸຓງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຄຸຓງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປຫານໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປຫານໍ. ເສສປທຕ຺ຖເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນາຕິອາທິ ສີລສໍວຣາທີນໍ ວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຸເປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິສຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ສຫຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໑໑) ອາຄຕໍ ສໍວຣວິຠງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕານໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິອຎ຺ຎາຓໂກສຊ຺ຊານຎ຺ຈ. ສໍວຣຓໂຕຕິ ປິທຫນໂຕ ຖກນໂຕ. ວິນຍນໂຕຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕານໍ ວິຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິນຍນໂຕ ອປນຍນໂຕ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ວາ ວິນຍນໂຕ, ກາຍາທີນໍ ວາ ຊິມ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ນຍນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ຕຖາ ຕຖາ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ສໍວຣຓໍ ວິນຍນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປຫານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສູ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານິ ນ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ ສມ຺ມສນາກາເຣນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານໍ. ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ, ສຍໍ ວາ ສຕີ ຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ທິຏ຺ຐີຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑; ໔.໓໔໕) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ເສວ ຣູປາຣູປສ຺ສ ກມ຺ມາວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ. ‘‘ອິສ຺ສຣປຸຣິສປຊາປຕິປກຕິອຓຸກາລາທີຫິ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ ຈາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕາ ວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ເສວ. ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນາຕິ ຍຖາ ເອຕຣຫິ ນາມຣູປສ຺ສ ກມ຺ມາທິປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີຕານາຄເຕສຸປີຕິ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາປນຍນຎາເຓນ. ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສາຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສໍສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ກລາປສມ຺ມສເນນາຕິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໒.໑໑໓; ໓.໘໖, ໘໙) ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ນຍວິປສ຺ສນາຎາເຓນ. ອຫໍ ມມາຕິ ຄາຫສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄຫຓສ຺ສ. ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓວິສຸທ຺ຘິຍາ. ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍາຕິ ໂອຠາສາທິເກ ອມຄ຺ເຄ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ.

ຍສ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມວ ສງ຺ຂາຣາ ອນຸຣູປກາຣຓໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ປນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິປິເມ ສງ຺ຂາຣາ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ປສ຺ສໂຕ ກຸໂຕ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ. ຠຍທສ຺ສເນນາຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາເຓນ. ສຠເຍຕິ ສພ຺ພຠຍານໍ ອາກຣຠາວໂຕ ສກລທຸກ຺ຂວູປສມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສາສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຈ ສຠເຍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ. ອຠຍສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ອຠຍໍ ເຂມ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ. ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາ ນາມ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອສ຺ສາທວເສນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຍາ ‘‘ອາລຍາຠິນິເວໂສ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາ ຕຕ຺ເຖວ ອຠິຣຕິວເສນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຍາ ‘‘ນນ຺ທີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ອາທານໍ. ອນຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ຂາເຣຫິ ອນິພ຺ພິນ຺ທນໍ, ສາລຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ປຏິໂລມຠາໂວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ, ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວາ, ນິພ຺ພາເນ ປຏິໂລມຠາໂວ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣຕິ, ນິພ຺ພານປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວາ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ຍາທິສສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ໂສ ກິເລໂສ, ໂຍ ‘‘ສໍໂຍຄາຠິນິເວໂສ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນເມວ ວາ ປຫານໍ.

ປວຕ຺ຕິ ເອວ ປວຕ຺ຕິຠາໂວ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນີວຣຓປກ຺ຂິຍາ ກິເລສາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທໂຍ ຈ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຍໍ ປຫານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກນ ປຫານນ຺ຕິ? ອຣິຍມຄ຺ເຄເຫວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນຍມຕ຺ໂຖ ເຕສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິວຈນໂຕ. ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມຍາຕິ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ເພນ ເຕນ ເຕນ ສມຸທເຍນ ສຫ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສມຸທຍສຠາຄຕ຺ຕາ, ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ຈ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສມຸທຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທຍປກ຺ຂິກາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ວຸປສນ຺ຕຕາ. ສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕາ ສງ຺ຂາຣສຠາວາຠາໂວ. ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ວິຣຫິຕສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ, ວິສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫານຎ຺ຈ ຕໍ ວິນໂຍ ຈາຕິ ປຫານວິນໂຍ ປຸຣິເມນ ອຕ຺ເຖນ, ທຸຕິເຍນ ປນ ປຫີຍຕີຕິ ປຫານໍ, ຕສ຺ສ ວິນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຠິນ຺ນສໍວຣຕ຺ຕາຕິ ນຏ຺ຐສໍວຣຕ຺ຕາ, ສໍວຣາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອສມາທິນ຺ນສໍວໂຣປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ສມາທາເນນ ຫິ ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ ສໍວໂຣ ຕທຠາເວ ນ ໂຫຕີຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ມຫາ ວຕ ໂນ ໂຠໂຄ, ໂສ ນຏ຺ໂຐ ຕຖາ ອກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຣິເຍຕິ ອຣິໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ເອເສເສຕິ ເອໂສ ໂສ ເອວ, ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊາເຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍສຠາໂວ, ສປ຺ປຸຣິໂສ ອຣິຍສຠາໂວ, ອຣິໂຍ ຈ ສປ຺ປຸຣິສສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາຕິ? ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸໂກ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒) ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ຘມ຺ໂມ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ, ສຠາວຘມ຺ເມ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາ. ຘມ຺ມວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ ປຐມາ, ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ຄຕາ ຕຕິຍາ, ອິຕຣາ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄລານໍ ໂວມິສ຺ສກວເສນ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວໍ ວິຠາເຄນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ? ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ. ເຍ ຫິ ເວເນຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຸເຂນ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຍສ຺ສາ ຈ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສາຍໍ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ຍຖາ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ ເອວໍ ວິຠາເຄນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຉຘາຕຸໂຣຕິ ປຖວິຘາຕຸ ອາໂປ-ເຕໂຊ-ວາໂຍ-ອາກາສຘາຕຸ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ວເສນ ຉຘາຕຸໂຣ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔) ວຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສູປວິຈາຣານໍ, ຉນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສອຸເປກ຺ຂູປວິຈາຣານຎ຺ຈ ວເສນ ອຏ຺ຐາຣສມໂນປວິຈາໂຣ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐາໂນ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ອນ຺ໂຘ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ ເອກຈກ຺ຂຸ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ທສ຺ສນໂຕ ທ຺ວິຈກ຺ຂຸ, ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສ຺ວາຍໍ ນິທ຺ທິສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ຈ ໂສ ອຍໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນາວິຠາຄກຸສໂລ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸໂກຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຂນ຺ຘາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລິກາຕິ ປຣິຊານນາຠາວນິມິຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຠາວໂຕ. ປຣິຎ຺ຎານຎ຺ຫິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ ຕມ຺ມູລິກາ ຈ ສພ຺ພມຎ຺ຎນາຕິ. ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິກໍ ປຸຖຸຊນສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເສສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສີ’’ຕິ.

ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຖວີວາຣວຓ຺ຓນາ

ຕສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສູ’’ຕິ. ສກ຺ກາຍຘມ຺ມານມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓາທິນາ ສຕິປິ ມຎ຺ຎນາເຫຕຸຠາເວ ມຎ຺ຎນາເຫຕຸກຕ຺ເຕເນວ ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສກ຺ກາຍຘມ຺ມຊນິຕໍ ມຎ຺ຎນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຖວີຘາຕຸ ເສສຘາຕູນໍ ສສມ຺ຠາຣາສມ຺ຠາຣຠາວາ ສຕິປິ ປມາຓໂຕ ສມຠາເວ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິການຘິກຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ຠາຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ຠາຣາ, ປຣິວາຣາ. ຕໍຕໍກລາເປຫິ ລກ຺ຂຓປຖວິຍາ ເສສຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຣິວາຣຠາເວນ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສາ ຫິ ວຓ຺ຓາທີຫິ ສມ຺ຠາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຖວີຕິ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ’’ຕິ. ປຖວິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖຸລຏ຺ເຐນ ປຸຖຸວີ, ປຸຖຸວີ ເອວ ປຖວີ. ສາ ຫິ ສຕິປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວຸຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ເພສໍ ສກລາປຠາວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຸຖຸລາ ປຕ຺ຖຏາ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ປນ ຕໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ອາປາທໂຍ. ສສມ຺ຠາຣປຖວິຍາ ປນ ປຸຖຸລຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອາຣມ຺ມຓປຖວິຍໍ ວຑ຺ຒນຜຣຓຏ຺ເຐຫິ ປຸຖຸລຏ຺ໂຐ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ຣຸຬ຺ຫິຍາວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຣມ຺ມຓປຖວີຕິ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ປຖວີສງ຺ຂາຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິມິຕ຺ຕປຖວີຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອາຄມນວເສນາຕິ ປຖວີກສິຓຠາວນາຄມນວເສນ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາໂປ ຈ ເທວາ ປຖວີ, ເຕໂຊ ວາໂຍ ຕທາຄມຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໐).

ສພ຺ພາປີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປຖວີປິ. ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ຕລທ຺ຘາ ມຎ຺ຎນາ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກກ຺ຂຬໍ ຂຣິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໗໓) ລກ຺ຂຓປຖວີປິ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ລກ຺ຂເຓ ທິຏ຺ເຐ ມຎ຺ຎນາ ນຕ຺ຖິ, ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ມູລຠູຕາ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄາຫິຕາ, ສາ ລກ຺ຂເຓ ນກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓປຖວີ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ນ ຈ ສພ຺ພສຎ຺ຎາ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄາຫິກາ, ນາປິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ເສວ ມູລຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓປຖວິຍາປິ ກາຍທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ມຎ຺ຎນາ ປວຕ຺ຕເຕວ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ຕລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວິໂຕຕິ ປຈ຺ຈເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວີຕິ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ປຖວິໍ ‘‘ປຖວີ’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ເຕນ ເຕນ ນເຍນ ປຖວີໂກຏ຺ຐາເສເນວ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອາປາທິໂກຏ຺ຐາເສນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວິຠາເຄນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ. ໂລກໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ. ເອເຕນ ລກ຺ຂຓປຖວິຍມ຺ປິ ໂວຫາຣມຸເຂເນວສ຺ສາ ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍທິ ໂລກໂວຫາເຣນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ, ນນຸ ອຣິຍາປິ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຠນ຺ເຕ ມຫາປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ໂລກໂວຫາເຣນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ນ ເອຕ຺ຖ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕ ອວຏ຺ຐານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ໂວຫາຣມຸເຂນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມ຺ຠູຕາຍ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ. ເອເຕນ ທຸພ຺ພລາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສຎ຺ຎາ ຄຫິຕາຕິ? ປາກຏຠາວໂຕ. ຍຖາ ນາມ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ມຖິຍມາເນ ຍທາ ຘູໂມ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕທາ ວິຊ຺ຊເຕວ ປາວໂກ ອວິນາຠາວໂຕ, ປາກຏຠາວໂຕ ປນ ຘູໂມ ຊາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຄ຺ຄິ ຊາໂຕຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນາກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ປນ ວິຠູຕໍ ອປາກຏຠາວໂຕ ສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈເມວ ວິຠູຕໍ, ຕໍ ປນ ມຎ຺ຎນານຸກູລໍ ມຎ຺ຎນາສຫິຕໍ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປຖວີຠາຄໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕເຍວ ວາ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາຍ ປຖວິຍາ ປຖວິຠາຄໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕເຍວ ອວິຊຫນ຺ໂຕເຍວ ສີສປິຓ຺ເຑ ສຸວຓ຺ຓສຎ຺ຎີ ວິຍ ອນຕ຺ຕາທິສຠາວໍເຍວ ຕໍ ອຕ຺ຕາທິວເສນ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕິອາທິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຄ຺ຄາຫສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄນນິວາຣຓໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິຕາທິເຠທນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິຕາທິວິເສສໍ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາວ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຎ຺ຊານເນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປຖວິຠາເຄນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣຠາເຄ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ປປຎ຺ຈນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ສໍສາເຣ ຈິຣາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ປປຎ຺ຈາ, ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ ເອຕາຫີຕິ ມຎ຺ຎນາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ປຣິຍາເຍຫິ ຕຓ຺ຫາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິປປຎ຺ເຈຫິ ອິຘ ມຎ຺ຎນານາເມນ ວຸຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ອຊຎ຺ຎສ຺ສ ຊຎ຺ຎໂຕ, ອເສຍ຺ຍາທິກສ຺ສ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ວິຍ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ອຎ຺ຎຖາ ຄາໂຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນາທິນາ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ສາຘາຣໂຓ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນສຠາໂວ ວິຍ ອນຸຄິຊ຺ຌນຸຓ຺ຓຕິປຣາມສນສຠາວານມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ສາຘາຣເຓນ ອາຣມ຺ມຓປຣິກປ຺ປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທີສຸ ວິຍ ສຸຂຸມນເຍນປິ ມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຠາວນສຸຂຕາຍ ຖູລໍເຍວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ໂອຬາຣິກນເຍນາ’’ຕິອາຫ. ໂອຬາຣິເກ ຫິ ວິຠາເຄ ທສ຺ສິເຕ ສຸຂຸມວິຠາວນາ ສຸກຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ ວິຠງ຺ເຄ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ຈ.

ວິຠງ຺ເຄຕິ ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໗໓). ພາຫິຣາຕິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ. ກກ຺ຂຬນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ. ຂຣິຄຕນ຺ຕິ ຜຣຸສໍ. ກກ຺ຂຬຠາໂວ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ. ກກ຺ຂຬຠາໂວຕິ ກກ຺ຂຬສຠາໂວ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໂຕ ພຫິທ຺ຘາຠູຕໍ. ອນຸປາທິນ຺ນນ຺ຕິ ນ ອຸປາທິນ຺ນໍ. ອໂຍຕິ ກາຬໂລຫໍ. ໂລຫນ຺ຕິ ຊາຕິໂລຫໍ ວິຊາຕິໂລຫໍ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ ປິສາຈໂລຫນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍ ສຊ຺ຌຸ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕິປຸ ສີສໍ ຕມ຺ພໂລຫໍ ເວກນ຺ຕກໂລຫນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຊາຕິໂລຫານິ ນາມ. ນາຄນາສິກາໂລຫໍ ວິຊາຕິໂລຫໍ ນາມ. ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ອາຣກຸຏນ຺ຕິ ຕີຓິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫານິ ນາມ. ໂມຣກ຺ຂກໍ ປຸຖຸກໍ ມລິນກໍ ຈປລກໍ ສລກໍ ອາຏລໍ ຠຕ຺ຕກໍ ທຸສິໂລຫນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ປິສາຈໂລຫານິ ນາມ. ເຕສຸ ເວກນ຺ຕກໂລຫໍ ນາມ ສພ຺ພໂລຫຈ຺ເຉທນສມຕ຺ຖາ ເອກາ ໂລຫຊາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ວິກນ຺ຕຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ວິກນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິກນ຺ຕກເມວ ເວກນ຺ຕກໍ. ນາຄນາສິກາໂລຫໍ ໂລຫສທິສໍ ໂລຫວິຊາຕິ ຫລິທ຺ທາທິວິຊາຕິ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ໂລຫາກາຣໍ ໂລຫມລໍ ວິຍ ຆນສໍຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາເປຕ຺ວາ ຕາຬິຕໍ ປນ ຠິນ຺ນໍ ຠິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຣຕິ ມຸທຸ ມຏ຺ຐໍ ກມ຺ມນິຍໍ ວາ ນ ໂຫຕິ. ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ. ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ. ຊສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຣກຸຏໍ. ເຕເນວ ຕໍ ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິມໂລຫນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ປນ ເກວລໍ ຣສກຘາຕຸ ວິນິຄ຺ຄຕໍ, ຕໍ ‘‘ປິຕ຺ຕລ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມິສ຺ສກເມວ ກຕ຺ວາ ໂຍຊິຕໍ ກິຕ຺ຕິມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂມຣກ຺ຂກາທີນິ ເອວໍນາມາເນເວຕານິ. ເຕສຸ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິໂລຫານິ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາເນວ, ຕສ຺ມາ ເວກນ຺ຕກໂລເຫນ ສທ຺ຘິໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ສພ຺ພໍ ອິຘ ໂລຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິປູຕິ ເສຕຕິປຸ. ສີສນ຺ຕິ ກາຬຕິປຸ. ສຊ຺ຌນ຺ຕິ ຣຊຕໍ. ມຸຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາທິກາ ອຏ຺ຐວິຘາປິ ມຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ ວຣາຫທາຐາ ຠູຊງ຺ຄສີສໍ ວລາຫກູຏໍ ເວຬູ ມຈ຺ຉສີໂຣ ສງ຺ໂຂ ສິປ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາ ປີຕວຓ຺ຓາ ປຠາຫີນາ. ວຣາຫທາຐາ ວຣາຫທາຐວຓ຺ຓາວ. ຠຸຊງ຺ຄສີສຊາ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏລາ ຈ. ວລາຫກຊາ ຠາສຸຣາ ທຸພ຺ພິຠາຄຣູປາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເທວູປໂຠຄາ ເອວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເວຬຸຊາ ກຣກຸປລສມານວຓ຺ຓາ ນ ຠາສຸຣາ, ເຕ ຈ ເວຬູ ອມນຸສ຺ສໂຄຈເຣ ເອວ ປເທເສ ຊາຍນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉສີຣຊາ ປາຐີນປິຏ຺ຐິສມານວຓ຺ຓາ ວຏ຺ຏລາ ລຆໂວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາ, ເຕ ຈ ມຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ເອວ ຊາຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຊາ ສງ຺ໂຂທຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ ໂກລປ຺ປມາຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາວ. ສິປ຺ປິຊາ ປຠາວິເສສຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນານາສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐວິຘາສຸປິ ມຸຕ຺ຕາສຸ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາ, ຕາ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຠຸຊງ຺ຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ຍສ຺ມາ ພຫຸລໍ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ສິປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກາທາຈິກາ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໓) ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຓີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ປາຬິອາຄເຕ ເວຬຸຣິຍາທິເກ ເສໂສ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ. ເວຬຸຣິຍນ຺ຕິ ວໍສວຓ຺ຓມຓິ. ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ກາຬສິລາ ປຓ຺ຑຸສິລາ ເສຕສິລາທິເຠທາ ອຏ຺ຐປິ ສິລາ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓາທິກໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຣຊຕສມ຺ມຕໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂຄຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣມຓິ ຕິຓາທີສຸ ພຫິຠາຣາ ຕາລນາຬິເກຣາທໂຍປິ ຕິຓໍ ນາມ. ອນ຺ໂຕສາຣໍ ຂທິຣາທິ ອນ຺ຕມໂສ ທາຣຸຂຓ຺ຑມ຺ປິ ກຏ຺ຐໍ ນາມ. ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕໂຕ ຍາວ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ມຣຸມ຺ພາ ສກ຺ຂຣາ ນາມ. ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ວາລິກາ ນາມ. ກຐລນ຺ຕິ ກປາລຂຓ຺ຑໍ. ຠູມີຕິ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ. ປາສາໂຓຕິ ອນ຺ໂຕມຸຏ຺ຐິຍໍ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ປາສາຓໍ, ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ປພ຺ພໂຕຕິ. ອຍໍ ອໂຍອາທີສຸ ວິຠາຄນິທ຺ເທໂສ. ນິມິຕ຺ຕປຖວີຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ປຖວິກສິຓໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຣູປາວຈຣຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ກຸສລໂຕ ຈ ວິປາກໂຕ ຈ ກິຣິຍໂຕ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວິປາໂກ ອິເມ ຘມ຺ມາ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ພາຫິຣາ ປຖວີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ນິມິຕ຺ຕປຖວີ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕໍຄຕິກເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ຠູມິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ.

ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຎນາຕ຺ຕຍໍ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ສງ຺ເຂປໂຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫໍ ປຖວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຫໍ ປຖວີຕິອາທີນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນໍ ມານມຎ຺ຎນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສາຫໍກາຣທີປນໂຕ. ມມ ປຖວີຕິ ອິມິນາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນໍ ມານມຎ຺ຎນມ຺ປິ ວາ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕາຍປິ ປຖວິຍາ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ມານຊປ຺ປນໂຕ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ອິມິນານເຍນ ມຎ຺ຎນາວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຖວິກສິຓຊ຺ຌານລາຠີ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕຌານາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ຕຎ຺ຈ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ອຫໍ ປຖວີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ນາມ, ຕເມວ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫເຓ ປນ ‘‘ມມ ປຖວີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ນາມ. ຕຖາ ຕໍ ‘‘ປຣປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ວາ ວາທວເສນ ‘‘ອຍເມວ ປເຣສໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ‘‘ປໂຣ ປຖວີ, ປຣສ຺ສ ປຖວີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ນາມ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປຖວີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ກວເສນ ມຎ຺ຎນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸໍ ມຎ຺ຎນາໂຍ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອເນກວິຫິຕໍ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຎນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຉນ຺ທຣາຄນ຺ຕິ ພຫລຣາຄໍ. ອສ຺ສາເທຕີຕິ ນິກາເມຕິ, ‘‘ອິເມ ເກສາ ມຸທຸສິນິທ຺ຘກຸຎ຺ຈິຕນີໂລຠາສາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຣສໍ ວິນ຺ທຕິ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ສປ຺ປີຕິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠິມຸໂຂ ນນ຺ທຕິ ປໂມທຕິ. ອຠິວທຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາເວຄໍ ຫທເຍນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ເມ ເກສາ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ. ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ພລວຕຓ຺ຫາຠິນິເວເສນ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ປນ ຣຊ຺ຊນີຍວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເກສາທິໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ກຣຈຣຓາທິປ຺ປເຠທໍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ສິນິທ຺ຘາທິປ຺ປກາເຣນາຕິ ປຕ຺ຖຍິຕພ຺ພາກາຣໍ ປຣາມສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິໍ ສມນ຺ນາເນຕີຕິ ເຕສຸ ຠາວີສຸ ເກສາທີສຸ ສິທ຺ຘໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນນ຺ທິໍ ຕຓ຺ຫໍ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ສມຸປຈາເຣຕິ. ປຓິທຫຕີຕິ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ, ວິປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຫີໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານໍ ຊເນຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຖວີໂກຏ຺ຐາສຠູຕານໍ ເກສາທີນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕີຫິ ມານຊປ຺ປນາ ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປຖວິໍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສມຸທາໂຍ ຊີວາຠິນິເວໂສ ອວຍເວປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ອາຄຕນເຍນ ປນ ເກສໍ ‘ຊີໂວ’ຕິ ອຠິນິວິສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເກສາ ນາເມເຕ ອິສ຺ສຣວິຫິຕາ ປຊາປຕິນິສ຺ສິຕາ ອຓຸສຎ຺ຈໂຍ ປກຕິປຣິຓາໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນເປຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິມິສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ນິກນ຺ຕິມານທິຏ຺ຐີນໍ ປຣິຍາທານສມຸຄ຺ຆາຏປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຍທິປິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ມຎ຺ຎນານໍ ສມ຺ຠໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນານໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເອເວຕ຺ຖ ວິເສສໂຕ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປຖວິໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

ພາຫິຣມ຺ປິ ປຖວິໍ ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ມຎ຺ຎນາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ຊີໂວຕິ ອຍໍ ກາຬໂລຫໍ ‘‘ຊີໂວ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສຕິ ເອກຈ຺ເຈ ນິຄຓ຺ຐາ ວິຍ. ເອວໍ ພາຫິຣໍ ປຖວິໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ປຖວີຘາຕຸ, ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ປຖວີກສິຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຍມ຺ປິ ຈ ນໂຍ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກສິຓານມ຺ປິ ຣູປສມຎ຺ຎາສມ຺ຠາວໂຕ. ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາທິໂສ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸມຎ຺ຎນານໍ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕາທິໂສ ອິໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ກຖຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ອຕາທິໂສ ປນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ກຖຍິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ປຖວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ, ໂສ ອຕ຺ຕປຣຕ຺ຕທຸປກຣຓານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ຕໍ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸໍ ກປ຺ເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ປຖວິຍາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘປເຠທສ຺ສ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ ຈ ອາຘາຣນິສ຺ສໂຍ, ອິຕຣາ ອາຣມ຺ມຓນິສ຺ສໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພິໂຣໂຘຕິ? ນ, ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ປຣິກປ຺ປນໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ຈ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຖວິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປຖວິຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຸປກຣຓສ຺ສ ປຖວິໍ ສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຎ຺ຈນໍ ປລິໂພໂຘ ປຖວິຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ປໂຣຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຖນໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ. ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຣູເປ’’ຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ອາຘາຣຠາວທີປໂນ ອຕ຺ຖນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອເຕເນວ ນເຍນ. ນ ຫິ ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຸທາເຍ ວຸຕ຺ຕວິຘິ ອວຍເວປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕຕິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕນີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣປຖວີສນ຺ນິສ຺ສເຍ ອຕ຺ຕນິ. ‘‘ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສາຍໍ ວຓ຺ຓນາ. ເອວໍ ‘‘ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕວເສນ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ປຣສ຺ສ. ຕທາຕິ ປຣວເສນ ມຎ຺ຎນາຍໍ. ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອວຘາຣເຓນ ມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ນ ຫິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ມານຕຓ຺ຫາ ປຣສ຺ມິໍ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວນ ຄຫິເຕ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣາໂຍປີຕິ ມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາໂຍປິ. ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ປຣສ຺ສປິ ຫິ ປຖວີສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕິອິສ຺ສຣິຍາທິກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕນິ ເສຍ຺ຍາທິຠາວໍ ທຫໂຕ ປຓິທຫໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຖາຠາວາຍ ມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປໂຣ ປຖວີ ປຣສ຺ສ ປຖວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິເມ ທ຺ເວ ປກາຣາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

‘‘ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ, ‘‘ອາທິໂຕ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອນິສ຺ສກ຺ກວຈເນປິ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວິໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສອຸປກຣຓສ຺ສາຕິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓຄຕສ຺ສ ທາສໂປຣິສາທິນາ ວິຕ຺ຕຸປກຣເຓນ ສອຸປກຣຓສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ເຕສໍ ອຸປກຣຓສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໂຕຕິ ລກ຺ຂຓາທິອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິຠາຄໂຕ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິຄ຺ຄມນໍ ວາຕິ ‘‘ຕໍ ອຓ຺ຑໍ ອໂຫສິ ເຫມມຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຓ຺ຑວາທວເສນ ວາ ‘‘ທ຺ວີຫິ ອຓູຫິ ທ຺ວິອຓຸກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕອຓຸກວາທວເສນ ວາ ປຖວິໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ‘‘ສພ຺ໂພຍໍ ໂລໂກ ອິສ຺ສຣໂຕ ວິນິຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອິສ຺ສຣວາທວເສນ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕໂຕ ປຖວິໂຕ ນິຄ຺ຄມນໍ ວາ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ໂຍຊນາ. ປຖວິໂຕ ວາ ອຎ຺ໂຎ ອາປາທິໂກ ອຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ກາຣກລກ຺ຂຓໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ອຸປປທລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕປຖວິໂຕ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຕໂຕ ເອວ ຈ ປເຣຫິ ເສຍ຺ຍາທິຠາວໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ວເສນເປຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປເຣຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອປ຺ປມາຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຠາວິຕອາປາທິອປ຺ປມາຓກສິຓວເສນ ວາ ກາປິລກາຓາທທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ອປ຺ປມາຓໍ ພ຺ຍາປິນໍ ອຕ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ປຖວິໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ ອຠາວິຕອວຑ຺ຒິຕປຖວີກສິຓສງ຺ຂາຕປຖວິໂຕ. ພຫິທ຺ຘາປິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອິໂຕ ປຖວິໂຕ ພຫິປິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເກວລນ຺ຕິ ອນວເສສໍ. ມຫາປຖວິໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ມມາຍຕິ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິເຍ ຐິຕສ຺ສ ທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ມຓ຺ຑລິກຣາຊມຫາມຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິການມ຺ປິ ວເສນ ລພ຺ຠເຕວ ເຕສມ຺ປິ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມິໍ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄາຫວິຘູຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ເອວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕິເທສໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສາ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາ ຈາຍນ຺ຕິ ສາ ຈ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ປນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎິເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫໂຕ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິຍໍ ນິຈ຺ຈໍ ຕຖາ ຕໍສາມິຠູຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ອິຕຣມຎ຺ຎນາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ‘‘ເມ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓມຸເຂເນວ ອຕ຺ຕນິຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ປກາສີຍຕີຕິ.

ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອິມິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນິເວສານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສາເທຕິ ປຣາມສຕິ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ເຈຕສ຺ສ ທ຺ວຍສ຺ສ ອສງ຺ກຣໂຕ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທປິ ວາ ອຘິປຕິຘມ຺ມານໍ ວິຍ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ພລວຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນນ຺ທນຕ຺ເຖ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ປຖວິໍ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ເຍສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ເຍຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ຘມ຺ມານໍ ວິຠາວເນ ກເຕ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ເຕຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ຘມ຺ມວິຠາວນໍ. ເຍສໍ ປນ ເຍນ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ຘມ຺ມວິຠາວເນ ກເຕ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕາຍ ຕທຎ຺ຎນິຣວເສສປ຺ປກາຣວິຠາວນຎ຺ຈ ເທສນາວິລາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຎ຺ຎນາວເສນ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິນນ຺ທນາວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມຘາຕຸຍາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ. ສາ ຫິ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອຸປຘາເຣຕິ, ສກລຎ຺ຈ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘໍ ອປາຍທຸກ຺ຂສໍສາຣທຸກ຺ຂປຕນໂຕ ຘາເຣຕິ, ສຍຎ຺ຈ ອວິປຣີຕປວຕ຺ຕິອາກາຣາ ຘາຕູຕິ ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໂຕ, ສມ຺ມາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິກງ຺ຂນສມ຺ປຄ຺ຄຫປຣາມສນານໍ ວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ປຣິກປ຺ປນາປວຕ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມມໍ, ອຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຠິນິເວສນໍ ປຣິກປ຺ປນໍ. ເຍນ ອຊ຺ໂຌສານໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຠິນນ຺ທນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ສຸຕ຺ຕາທິອວິຣຸທ຺ຘາເຍວ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣາຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສາ ສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາວິລາສວິຠາວນສ຺ສ ປນ ສເຫຕຸກເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກາທິເທສນາຍ ນິພທ຺ຘຕາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ສາຕິ ເຕນ. ຎາຕສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ເຫຕໍ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ຍໍ ປຣິຊານນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວິປສ຺ສນາຠູມິໍ ປຣິຊານາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ສາ ປຣິຊານນປຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ‘‘ອຍໍ ວິປສ຺ສນາຠູມີ’’ຕິ ຎາຕໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕີເຍວ ລກ຺ຂຓຣສາທິໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານາຕິ. ອິຘ ປນ ປຖວີຘາຕຸວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວີຘາຕຸໍ ປຣິຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຕິ ກີຣຓວເສນ ປຣິຊານນກປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ປຣິວາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈຕາທິອາກາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈຕາທິສຠາວສ຺ສ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ຕີຣຓວເສນ ສມ຺ມສນວເສນ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານາຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ. ໂສ ຫິ ອນວເສສໂຕ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນາຕິ ວາ ອຄ຺ຄຠູເຕນ ມຄ຺ເຄນ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາປິ ຫິ ສມຸຈ຺ເຉທປຫານກາຣີ ເອວ ປຎ຺ຎາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນາມຣູປວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ນາມຣູປສ຺ສ ເຫຕຸວວຕ຺ຖານຠາວໂຕ. ໂສປິ ຫິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍມຸເຂນ ນາມຣູປສ຺ສ ວວຕ຺ຖານເມວາຕິ. ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມສນຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕາ ປຣິຎ຺ຎາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ອຖ ວາ ຕສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ຍສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕາ ປຖວີ, ຕສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຖວິຍາ ຕໍ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ ຈ ອຠິນນ຺ທຕິ ຈາຕິ.

ປຖວີວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາໂປວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

ອາປໍ ອາປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ໂປຕິ, ອປ຺ປາຍຕີຕິ ວາ ອາໂປ, ຍສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາເຕ ສຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອາພນ຺ຘນວເສນ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖານໍ ອຘິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ປຕິ ປຕິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ອຸຠເຍນປິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນເມວ ວທຕິ. ອາໂປ ອາໂປຄຕນ຺ຕິອາທີສຸ ອາພນ຺ຘນເມວ ອາໂປ, ຕເທວ ອາໂປສຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອາໂປຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ອາປຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິເນຫນວເສນ ສິເນໂຫ, ໂສເຍວ ສິເນຫນສຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ສິເນຫຄຕໍ. ພນ຺ຘນຕ຺ຕໍ ຣູປສ຺ສາຕິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປສ຺ສ ພນ຺ຘນຠາໂວ, ອວິປ຺ປກິຣຓວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອາໂປມຓ຺ຑເລ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອາປສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາໂປ. ໂສ ຫິ ສສມ຺ຠາຣອາໂປ, ນ ‘‘ອາໂປກສິຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາໂປ. ເສສນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ມຸຕິອາປານໍ ສຣູປວິຠາວນໍ. ‘‘ອາປໍ ອາປໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວິຠາວນຎ຺ເຈວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນາວິຠາຄທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຖວິຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐; ອ. ນິ. ໑໐.໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ‘‘ອາໂປກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຖວີຕິ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ອາໂປຕິ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມາທິ ເອວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ຕາທິສເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວິຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລຣໂສຕິ ມູລໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕຣໂສ. ຂນ຺ຘຣສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຂີຣາທີນິ ປາກຏາເນວ. ຍຖາ ປນ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໑໘-໖໒໕), ນ ເອວມິຘ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂີຣໍ ຂີຣເມວ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠຸມ຺ມານີຕິ ອາວາຏາທີສຸ ຐິຕອຸທການິ. ອນ຺ຕລິກ຺ຂານີຕິ ປຖວິໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ວສ຺ໂສທການິ, ປຕ຺ຕານິ ປນ ຠຸມ຺ມາເນວ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ -ສທ຺ເທນ ຫິໂມທກກປ຺ປວິນາສກອຸທກປຖວິຍາອນ຺ໂຕອຸທກປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກາທິໍ ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ເຕຊໍ ເຕຊໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຊນຏ຺ເຐນ ເຕໂຊ, ເຕຊນໍ ນາມ ທຫນປຈນາທິສມຕ຺ຖໍ ນິສານໍ, ຍໍ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍນ ຈາຕິ ເຍນ ເຕໂຊຄເຕນ ກຸປິເຕນ. ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຍໍ ກາໂຍ ສມນ຺ຕໂຕ ຕປ຺ປຕິ ເອກາຫິກຊຣາທິຠາເວນ ອຸສຸມຊາໂຕ ໂຫຕິ. ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕີຕິ ເຍນ ອຍໍ ກາໂຍ ຊີຣີຍຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລຕໍ ພລປຣິກ຺ຂຍໍ ວລິຕາທິຠາວຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ເຍນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫຕີຕິ ເຍນ ກຸປິເຕນ ອຍໍ ກາໂຍ ປຣິໂຕ ຑຍ຺ຫຕິ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຑຍ຺ຫາມີຕິ ສຕໂຘຕສປ຺ປິໂຄສີຕຈນ຺ທນາທິເລປຎ຺ເຈວ ຕາລວຓ຺ຏວາຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍນ ອສິຕໍ ວາ ໂອທນາທິ, ປີຕໍ ວາ ປານກາທິ, ຂາຍິຕໍ ວາ ປິຐຂຊ຺ຊກາທິ, ສາຍິຕໍ ວາ ອມ຺ພປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕາທິ ສມ຺ມເທວ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣສາທິຠາເວນ ວິເວກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຣີຣສ຺ສ ປກຕິອຸສຸມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ສນ຺ຕາໂປ, ສຣີຣທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມຫາທາໂຫ ປຣິທາໂຫ, ສຕວາຣໍ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏສປ຺ປິ ສຕໂຘຕສປ຺ປິ, ຣສຣຸຘິຣມໍສເມທອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊສຸກ຺ກາ ຣສາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ເຕຊາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ປຈ຺ຉິໂມ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນວ.

ເຕໂຊຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ເຕໂຊຄຕໍ. ອຸສ຺ມາຕິ ອຸຓ຺ຫາກາໂຣ. ອຸສ຺ມາວ ອຸສ຺ມາຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອຸສ຺ມາຄຕໍ. ອຸສຸມນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑອຸສຸມໍ. ຕເທວ ອຸສຸມຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ອຸສຸມຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏ຺ຐຄ຺ຄີຕິ ກຏ຺ຐຸປາທາໂນ ອຄ຺ຄິ. ສກລິກຄ຺ຄີອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສງ຺ກາຣຄ຺ຄີຕິ ກຈວຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນອຄ຺ຄິ. ອິນ຺ທຄ຺ຄີຕິ ອສນິອຄ຺ຄິ. ສນ຺ຕາໂປຕິ ຊາລາຍ ວາ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາຣານໍ ວາ ສນ຺ຕາໂປ. ສູຣິຍສນ຺ຕາໂປຕິ ອາຕໂປ. ກຏ຺ຐສນ຺ນິຈຍສນ຺ຕາໂປຕິ ກຏ຺ຐຣາສິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສນ຺ຕາໂປ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ເປຕຄ຺ຄິກປ຺ປວິນາສກຄ຺ຄິນິຣຍຄ຺ຄິອາທິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ວາຍໍ ວາຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຍນຏ຺ເຐນ ວາໂຍ. ກິມິທໍ ວາຍນໍ ນາມ? ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ສມຸທີຣຓໍ ວາ, ວາຍນໍ ຄມນນ຺ຕິ ເອເກ. ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຄ຺ຄາຣຫິກ຺ກາທິປວຕ຺ຕກາ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫນວາຕາ. ອໂຘຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິນີຫຣຓຕາ ອໂຘ ໂອໂຣຫນວາຕາ. ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ພຫິວາຕາ. ໂກຏ຺ຐາສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕວາຕາ. ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາຕິ ຘມນີຊາລານຸສາເຣນ ສກລສຣີເຣ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ອນຸສຏາ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ວາຕາ. ສຕ຺ຖກວາຕາຕິ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນານິ ກຕ຺ຕຣິຍາ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕວາຕາ. ຂຸຣກວາຕາຕິ ຂຸເຣນ ວິຍ ຫທຍມໍສເຉທນຜາລນກວາຕາ. ອຸປ຺ປລກວາຕາຕິ ຫທຍມໍສສ຺ສ ສມຸປ຺ປາຏນກວາຕາ. ອສ຺ສາໂສຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນກນາສິກາວາໂຕ. ປສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສິກາວາໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ສພ຺ເພ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາວ.

ວາໂຍຄຕນ຺ຕິ ວາໂຍວ ວາໂຍຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ວາໂຍຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຣູປສ຺ສາຕິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປສ຺ສ ຖມ຺ຠິຕຠາໂວ. ປຸຣຕ຺ຖິມາ ວາຕາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໂຕ ອາຄຕາ ວາຕາ. ປຈ຺ຉິມາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຣຊາທີສຸ ສຫ ຣເຊນ ສຣຊາ, ຣຊວິຣຫິຕາ ສຸທ຺ຘາ ອຣຊາ. ສີຕອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ສີຕວລາຫກນ຺ຕເຣ ວາ ຊາຕາ ສີຕາ. ອຸຓ຺ຫອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ອຸຓ຺ຫວລາຫກນ຺ຕເຣ ວາ ຊາຕາ ອຸຓ຺ຫາ. ປຣິຕ຺ຕາຕິ ມນ຺ທາ ຕນຸກວາຕາ. ອຘິມຕ຺ຕາຕິ ພລວວາຕາ. ກາຬາຕິ ກາຬວລາຫກນ຺ຕເຣ ສມຸຏ຺ຐິຕາ. ເຍຫິ ອພ຺ຠາຫໂຕ ຉວິວຓ຺ໂຓ ກາຬໂກ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິປິ ເອເກ. ເວຣມ຺ຠວາຕາຕິ ໂຍຊນໂຕ ອຸປຣິ ວາຍນວາຕາ. ປກ຺ຂວາຕາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ມກ຺ຂິກາຍປິ ປກ຺ຂາຍູຫນວາຕາ. ສຸປຓ຺ຓວາຕາຕິ ຄຣຸຬວາຕາ. ກາມໍ ເຈເຕປິ ປກ຺ຂວາຕາວ, ອຸສ຺ສທວເສນ ປນ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ. ຕາລວຓ຺ຏວາຕາຕິ ຕາລວຓ຺ເຓຫິ ກເຕນ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ກເຕນ ເກນຈິ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕວາຕາ. ວິຘູປນວາຕາຕິ ພີຊນປຕ຺ຕເກນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕວາຕາ. ອິມານິ ຈ ຕາລວຓ຺ຏວິຘູປນານິ ອນຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ວາຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ອິຘາປິ -ສທ຺ໂທ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕກປ຺ປວິນາສກວາຕຊາລາເປລ຺ລນກວາຕາທິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາປໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ – ‘‘ອຫໍ ອາໂປຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ມມ ອາໂປຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຖວີວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ມຎ຺ຎນາວິຠາໂຄ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອິເມສຸ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ຍຖາຣຫໍ ມຎ຺ຎນາວິຠາໂຄ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ອິມິນາ ຈຕຸວາຣປຣິມາເຓນ ເທສນາວິເສເສນ. -ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣໂກ. ເຕນ ວກ຺ຂມານໍເຍວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ນາມ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສ ປນ ລກ຺ຂຓຫາໂຣ ຍໍລກ຺ຂໂຓ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມຕິ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ເຕ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ກຖິເຕ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເຕນາຕິ ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມາ ກຸສລາທິຠາເວນ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິຠາເວນ ວາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມນ ສມານລກ຺ຂຓາ. ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາທິສຠາວາ, ຂນ຺ຘາທິສຠາວາ ວາ ຘມ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕາຍ ສມານລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ, ອາເນຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ສມານລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຫຈຣິຕາ ສມານກິຈ຺ຈຕາ ສມານເຫຕຸຕາ ສມານຜລຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິປິ ອວຸຕ຺ຕານໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ນາມ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ເນຕ຺ຕິປາຬິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໓) ປນ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈິ ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາ’’ຕິ ປາໂຐ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ວເສນ. ຣູປລກ຺ຂຓໍ ອນຕີຕຕ຺ຕາຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາເວນ ສມານສຠາວຕ຺ຕາ. ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ. ເອຕາຕິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐີ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາທສ຺ສເນເນວ ສກລຣູປວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນສ຺ສ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ ເມຕິ ມຎ຺ຎຕິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຈ ວທນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກລຣູປວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ຕທນຸສາເຣນ ມານມຎ຺ຎນາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອິຕຣມຎ຺ຎນາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ອາໂປວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠູຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ, ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີນໍ ນິທ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຣູປມຸເຂນ ສງ຺ຂາຣວຕ຺ຖຸກໍ ມຎ຺ຎນໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສຕ຺ເຕສຸປີຕິ ຕທຸປາທາເນສຸປິ ສຕ຺ເຕສຸ. ຘາຕູສູຕິ ປຖວີອາທີສຸ ຈຕູສຸ ຘາຕູສຸ. ‘‘ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙) ຠູຕ-ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປາເທ ທິສ຺ສຕິ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ປນ ‘‘ປຠູຕມຣິໂຍ ປກໂຣຕິ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິປຸເລ, ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຠູຕຣູໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຫິໍສເນ, ‘‘ສມ຺ຠູໂຕ ສາຓວາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໕໐) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ອຠິຠູໂຕ ມາໂຣ ວິຊິໂຕ ສງ຺ຄາໂມ’’ຕິອາທີສຸ ວິມຖເນ, ‘‘ປຣາຠູຕຣູໂປ ໂຂ ອຍໍ ອເຈໂລ ປາຖິກປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໓, ໒໕, ໓໑, ໓໒) ປຣາຊເຍ, ‘‘ອນຸຠູຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເວທິຍເນ, ‘‘ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ປາກຏີກຣເຓ ທິສ຺ສຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ຣຸກ຺ຂາທີສູຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານີຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐), ຠູຕາ ໂລເກ ສມຸສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໐; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ຈ ອາທີສຸ ອວິເສເສນ ສຕ຺ຕວາຈໂກປິ ຠູຕສທ຺ໂທ, ອຸປຣິ ເທວາທິປເທຫິ ສຕ຺ຕວິເສສານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຕທວສິຏ຺ຐາ ຠູຕສທ຺ເທນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ອວິເສເສນາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິການຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕາ ອິຘ ຠູຕາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໂຍນິໂກ ຈຕູຫິປິ ໂຍນີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣໂຫ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ຠູຕສມຎ຺ຎາ ອຓ຺ຑຊາທິວເສນ ຠວນໂຕ.

ຠູເຕຕິ ວຸຕ຺ຕເທສອາເທສິເຕ ຠູເຕ. ຠູຕໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠູຕາ’’ຕິ ໂລກໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທິມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນໍ ປກາສີຍຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຸທ຺ຘາວາສາ ສພ຺ພທາ ອຠາວໂຕ ອິມໍ ເທສນໍ ນາຣຸຬ຺ຫາ, ເອວໍ ເນຣຍິກາປິ ສພ຺ພມຎ຺ຎນານຘິຏ຺ຐານໂຕ. ເອເຕເນວ ເອກຈ຺ຈເປຕານມ຺ເປຕ຺ຖ ອສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປເຣ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຘິຏ຺ຐານໂຕ ເຕສມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສມງ຺ຄິຠູຕໍ ປຣິຈາເຣນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສຸຠາ ສຸຂິຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາເຫນ ຕຕ຺ຖ ຣາຄໍ ຊເນຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ນ ເກວລໍ ທສ຺ສນວເສເນວ, ສວນາທິວເສນປິ ຣຊ຺ຊເຕວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິສ຺ວາປິ…ເປ… ອຸຕ຺ວາປີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຆາຍນາທິວເສນ ຣຊ຺ຊນໍ ເຕຫິ ອນຸຠູຕຄນ຺ຘມາລາທິວເສນ ເຈວ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ເຕສໍ ປຣິໂຠຄວເສນ ຈ ຍຖານຸຠວໍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຠູເຕ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາຄໍ ຊເນນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ອຠິວທນ຺ໂຕ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ‘‘ອີທິສີ ອວຕ຺ຖາ ມມ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ສິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ປນ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິໍ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ຠູເຕ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທິຠາວສ຺ສ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຊາຕິວເສນ ອຸກ຺ກຏ຺ຏນິຫີນຕໍ. ທຫຕີຕິ ຐເປຕິ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ມາໂນຕິ ໂຍ ເອໂສ ‘‘ອຍໍ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ສທິໂສ, ອິທານິ ອຍໍ ເສຏ຺ໂຐ ອຍໍ ຫີນຕໂຣ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມານາຕິມາໂນຕິ ອຍໍ ຠາຣາຕິຠາໂຣ ວິຍ ປຸຣິມໍ ສທິສມານໍ ອຸປາທາຍ ມານາຕິມາໂນ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຈ຺ຈາຕິອາທີສຸ ອຸປ຺ປາທາຠາວໂຕ ນິຈ຺ຈາ, ມຣຓາຠາວໂຕ ຘຸວາ, ສພ຺ພທາ ຠາວໂຕ ສສ຺ສຕາ. ອນິຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ວາ ນິຈ຺ຈາ, ຖິຣຠາວໂຕ ຘຸວາ, ສສ຺ສຕິສມຕາຍ ສສ຺ສຕາ, ຊຣາທິວເສນ ວິປຣິຓາມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ໂອຏ຺ຐໂຄຓຄທ຺ຣຠາທໂຍ ອນວເສສາ ສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພ ປາຓາຕິ ‘‘ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປາໂຓ ທ຺ວິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປາໂຓ’’ຕິອາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ອນວເສສາ ປາຓນຏ຺ເຐນ ປາຓາ. ສພ຺ເພ ຠູຕາຕິ ອນວເສສາ ອຓ຺ຑໂກສາທີສຸ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາຕິ ຠູຕາ. ສພ຺ເພ ຊີວາຕິ ສາລິຍວໂຄຘູມາທໂຍ ອນວເສສາ ຊີວນຏ຺ເຐນ ຊີວາ. ເຕສຸ ຫິ ໂສ ວິຣູຫຠາເວນ ຊີວສຎ຺ຎີ. ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວໂສ ວາ ພລໍ ວາ ວີຣິຍໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍຕີຕິ. ນິຍຕຕາ, ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕອເຠຊ຺ຊມຓິ ວິຍ ອວິຊຫິຕປກຕິຕາ. ສງ຺ຄຕີຕິ ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂມ. ຠາໂວຕິ ສຠາໂວເຍວ, ກຓ຺ຑການໍ ຕິຂິຓຕາ, ກປິຏ຺ຐຜລາທີນໍ ປຣິມຓ຺ຑລາທິຕາ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວິຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓາທິຕາຕິ ເອວມາທິໂກ. ເອວໍ ນິຍຕິຍາ ຈ ສງ຺ຄຕິຍາ ຈ ຠາເວ ຈ ປຣິຓຕາ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ປຕ຺ຕາ. ເຍນ ຫິ ຍຖາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ຕເຖວ ຠວຕິ. ເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ນ ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສູຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິອາທີສຸ ຉສຸ ເອວ ອຠິຊາຕີສຸ ຐຕ຺ວາ ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎາ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວາ-ສທ຺ເທນ ອນ຺ຕາທິເຠເທ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ຠູຕານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອກຈ຺ເຈ ຠູເຕ ນິຈ຺ຈາຕິອາທິນາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກທິຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຫມ຺ປິ ຠູເຕສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣສ຺ມີຕິ ອິມິນາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກວາທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຍໂຕ ກຸໂຕຈີຕິ ອິສ຺ສຣປຸຣິສາທິເຠທໂຕ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ. ເອກາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາວ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕຣມຎ຺ຎນານມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຍວ ຠູເຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ໂຍ ຠູຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູເຕ ຂນ຺ເຘ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອປເຣ ປເນຕ຺ຖ ຠູຕຄາໂມປິ ຠູຕ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ຣຸກ຺ຂາທິວເສນປິ ມຎ຺ຎນາວິຠາຄໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ຕຖາ ມຫາຠູຕວເສນປິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ຠູມິວິເສສາທິນາ ເຠເທນາຕິ ຠູມິວິເສສອຸປປຕ຺ຕິວິເສສາທິວິຠາເຄນ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ອານຸຠາເວນ. ກິຎ຺ຈາປິ ເທວ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໐໒; ໕.໑໔໖-໑໔໘; ມ. ນິ. ໑.໔໘໖; ອ. ນິ. ໑໐.໑໕; ອິຕິວຸ. ໒໗) ອຊຏາກາເສ ອາຄໂຕ, ‘‘ເທໂວ ຈ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜຸສາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເມເຆ, ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ເທວ ກຸມາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔, ໓໕, ໓໖) ຂຕ຺ຕິເຍ ອາຄໂຕ, ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ ເທໂວ ມຎ຺ເຎ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໓; ມ. ນິ. ໒.໒໑໑) ວິຍ ອິຘ ອຸປປຕ຺ຕິເທເວສຸ ອາຄໂຕ, ເທວ-ສທ຺ເທນ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພສຕ຺ເຕ ອນວເສສໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຕິວິຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສາ ຉ ກາມາວຈຣາ ອິຘ ເທວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠູຕາ ເທວາຕິ ຄຫິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາທິມຎ຺ຎນານໍ ປວຕ຺ຕາກາເຣນປິ ຕິວິຘລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ປຊາປຕິ ອຠິຣູປາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໘) ປຊາປຕິ-ສທ຺ໂທ ຆຣຓິຍໍ ອາຄໂຕ, ‘‘ປຊາປຕິ ກາມທາຍີ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ເມ ປຊາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິກປຣິກປ຺ປິເຕ, ‘‘ປຊາປຕິສ຺ສ ເທວຣາຊສ຺ສ ຘຊຄ຺ຄໍ ອຸລ຺ໂລເກຍ຺ຍາຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ເທວເຊຏ຺ຐເກ, ອິຘ ປນ ອຘິປຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ເທວານນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິເທວານໍ. ມຫາຣາຊາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສ຺ສິຕສຸນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ຄຫິຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ມຫາຣາຊາທີນໍ. ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍາຕິ ກາມຠູມິຍໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ. ປຊາປຕິນ຺ຕິ ປຊາປຕິຠາວໍ. ປຊາປຕິຠາເວນ ຫິ ມານໍ ຊປ຺ເປນ຺ໂຕ ປຊາປຕິໍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອກາ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຊາປຕິໂນ ປນ ສມິປຕໍ ສໂລກຕໍ ວາ ອາກງ຺ຂໂຕ, ຕຖາຠາວາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຓິທຫໂຕ, ຕຖາລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຍ຺ຍາທິຠາວໍ ທຫໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເຍ ຈ ຘມ຺ມາຕິ ອາຍຸວຓ຺ຓາທິເກ ວທຕິ. ປຊາປຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕຣມຎ຺ຎນານມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພ຺ຣູຫິໂຕຕິ ປຣິວຸທ຺ໂຘ. ຄຸຓວິເສເສຫີຕິ ຌານາທີຫິ ວິສິຏ຺ເຐຫິ ຄຸເຓຫິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມຕາຍ. ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຕິປິ ອວິເສສໂຕ ວິສິຏ຺ຐວາຈກຕ຺ເຕ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປນສ຺ສ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕາທິຣູປາ ປວຕ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫສ຺ໂສຕິ ສຫສ຺ສິຍາ ໂລກຘາຕຸຍາ ອຘິປຕິຠູໂຕ. ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ປຓີເຕນ ປຐມຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ວາ ປຐມໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ປຘານຄ຺ຄຫເຓນ ອປ຺ປຘານານມ຺ປິ ເກນຈິ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຄຫິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ທີຆາຍຸກຕາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ຕສ຺ສ ປນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ, ປຣິສາຍໍ ຠວາ ປຣິຈາຣກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸກ຺ກຏ຺ເຐກປຸຄ຺ຄລຠາວໂຕ ປຊາປຕິສ຺ມິໍ ວິຍ ພ຺ຣຫ຺ມນິ ມຎ຺ຎນາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຊາປຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຫຸປຸຄ຺ຄລຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຠສ຺ສຣວາຣາທີນໍ ຠູຕວາຣສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕປຠາຍ ອາຠາສນສີລາ ວາ ອາຠສ຺ສຣາ. ເອກຕລວາສິໂນຕິ ອິທໍ ຌານນ຺ຕຣຠູມີນໍ ວິຍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຠາວາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐານານິ ປນ ເນສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາເນວ. ອາຠສ຺ສເຣຫິ ປຣິຕ຺ຕາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕາຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓາຠາ.

ສຸຠາຕິ ໂສຠນາ ປຠາ. ກຎ຺ຈນປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ສສ຺ສິຣິກາ ກຎ຺ຈນປິຓ຺ຑສສ຺ສິຣິກາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຠນາຍ ປຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຠາຕິ ຈ ເອກຄ຺ຆນາ ນິຈ຺ຈລາ ປຠາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣິຕ຺ຕາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓສຸຠາ.

ວິປຸລຜລາຕິ ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂາຍຸວຓ຺ຓາທິຜລາ.

ສຕິປິ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາທີນໍ ປຸຎ຺ຎຜເລນ ຌານຜເລນ ຈ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠເວ ເຍສໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕສຸ ອຠິຠູໂວຫາໂຣ ປາກໂຏ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຈ, ເຕສໍ ວເສນາຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎຠວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ປຊາປຕິວາເຣ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຊາປຕິສ຺ມິໍເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ເສສໍ ປຊາປຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.

ຠູຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

. ເອວໍ ສຕ຺ຕວເສນ ຠູມິກ຺ກມທສ຺ສເນ ສຸທ຺ຘາວາສານໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນາຄາມິຂີຓາສວາຕິ ອນາຄາມິໂນ ຈ ຂີຓາສວາ ຈ. ກິຎ຺ຈາປິ ສຸທ຺ຘາວາສາ ອຕ຺ເຖວ ອເນກກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸກາ, ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປນ ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸກາວ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕິປຍກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸກາ’’ຕິ. ກາມຣູປຠເວສຸ ປວຕ຺ຕມານາປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິຘມ຺ມາ ອຣູປາວຈຣຠາວໂຕ ຕໍຠູມິກໂວຫາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣູປປນ຺ນາເຍວາ’’ຕິ ອວຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຠູວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາທິ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ປຊາປຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ອຣູໂປ ປຫີນຣູປປຏິຆສຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິນາ ມານມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິຏ຺ຐສຸຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

. ຣູປມຸເຂນ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸທສ຺ສນໍ ສງ຺ເຂໂປຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕປີ’’ຕິ. ຕມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ, ນ ອາໂປ, ນ ເຕໂຊ, ນ ວາໂຍ, ນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣນ ກຕທສ຺ສນກິຣິຍາສມາປນໍ, ຍຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸ ທ຺ວຍໍ ປສ຺ສຕິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕໍ ສພ຺ພກາລນ຺ຕິ ວິເສສວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ທຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປາຍຕນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສຸຕາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕາຕິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ. ສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສາມຎ຺ຎສທ຺ໂທປິ ເຈສ ສຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕ຺ຖິຣູເປ’’ຕິ ວິສຍວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ປຸຣິສວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມກາຣເກນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ສາຣຕ຺ຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຄິຊ຺ຌເນນ ຄິທ຺ຘາ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ. ຄຘິຕາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ວິຍ ໂລເຠນ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ກິເລສວເສນ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາ ວິຍ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫໍ ອາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາຕິ ວິສເຍ ອຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕາ. ອິມິນາຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາທິອາກາເຣນ. ມງ຺ຄລໍ ອມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອີທິສໍ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ, ອີທິສໍ ອມງ຺ຄລນ຺ຕິ. ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສນນເຍນາຕິ ອິທໍ ເວທນາທິອຣູປຘມ຺ເມ, ຣູປາຍຕນວິນິມຸຕ຺ຕສພ຺ພຘມ຺ເມ ວາ ອຕ຺ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ, ພາຫິຣໍ ວາ ຣູປາຍຕນໍ ຕສ຺ໂສກາສຠາເວນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຣູປາຍຕເນ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຖວິໂຕ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍຖາ ‘‘ສອຸປກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ເອວໍ ‘‘ທິຏ຺ຐໂຕ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສກ຺ກາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ປຖວີວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອາຫຈ຺ຈາຕິ ວິສຍໍ ອນ຺ວາຍ, ປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສິເລເສຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປໂສຕສທ຺ທາ ວິຍ ທຸເຣ ອຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອລ຺ລິຍເນ.

ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕໍ ເກວລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣານິປິ ຫິ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ. ເສເສຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອາຍຕເນຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸປິ ວິກປ຺ເປສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ອາປນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນ ສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ນເມວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ປວຕ຺ຕນາກາຣວິຕ຺ຖາໂຣ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ສຸຕວາຣາທີສຸ.

ທິຏ຺ຐສຸຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຕ຺ຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

. ສມາປນ຺ນກວາເຣນາຕິ ສມາປນ຺ນກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣຌານປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິປາກຊ຺ຌານປ຺ປວຕ຺ຕິປິ ອິຘ ສມາປນ຺ນກວາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອສມາປນ຺ນກວາເຣນາຕິ ກາມາວຈຣຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນປິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມ຺ມາ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂຍຊນາຕິ ມຎ຺ຎນາໂຍຊນາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ສາສນນເຍນາຕິ ປາຬິນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ, ‘‘ນານຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຖວີວາຣາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖານເຍນາຕິ ‘‘ອຫໍ ເວທນາຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ມມ ເວທນາຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອຫໍ ຣູປນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ມມ ຣູປນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖານຸຣູປໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ’’ຕິ, ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕຠາເວສຸ ໂຍ ໂຍຊນານໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ອປເຣຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ມຎ຺ຎນາ ນາມ ສກ຺ກາຍໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາວ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວິສຍວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ອຍເມກຕ຺ຕນໂຍ ອຍໍ ນານຕ຺ຕນໂຍຕິ ວິຠາຄວເສເນວ, ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເອກຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕຠາໂວຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຕທຸຠຍສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນວເສສໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເມວາ’’ຕິ ອາຫ, ສກ຺ກາຍສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ອາທີນວທສ຺ສເນ ອສຕິ ນິພ຺ພິທາຠາວໂຕ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາຍ ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗). ‘‘ສພ຺ພມິທໍ ມຍາ ນິມ຺ມິຕ’’ນ຺ຕິ ເຕນ ນິມ຺ມິຕມຎ຺ຎນາຍ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ເຕນ ມາເນນ ນິມ຺ມິຕໍ ມຎ຺ຎຕິເຍວ ນາມ ນິມ຺ມິຕມຎ຺ຎນາຍ ວິນາ ຕຖາມານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ນິມ຺ມິຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິອາທິນາ ນເຍນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຍຕິວາທາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫາ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຠູຕິປວຕ຺ຕິວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວເສນ – ‘‘ອຫໍ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິຎ຺ຈນໍ ປລິໂພໂຘ ສພ຺ພສ຺ມິໍ, ປໂຣ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນໍ ປລິໂພໂຘ ສພ຺ພສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນເປຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເສສໍ ປຖວີວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ສພ຺ໂພຍໍ ໂລໂກ ປຸຣິສມໂຍ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂກ ປຸຣິສສງ຺ຂາຕໂຕ ສພ຺ພໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິຄ຺ຄມນໍ ວາ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ສພ຺ພໂຕ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ມານມຎ຺ຎນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍເຍວ ປນ ສພ຺ພໍ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕາ ກຕ຺ຕາ ສາມີຕິ ວາ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຖາຍໍ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຫິ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນານໍ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍໍ. ອຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂສຫິຕຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ສກ຺ກາໂຍເຍວາຕິ. ເອກຘາຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ນິພ຺ພານຠາເວນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິ ມນາປິຍຣູປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ, ພນ຺ຘເນຫິ ວາ. ສມປ຺ປິໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິໂຕ ອລ຺ລີໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ສມງ຺ຄິຠູໂຕຕິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຣິຈາເຣຕີຕິ ເຕສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍຖາສຸຂໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຕິ ສຎ຺ຈາເຣຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຕິ. ອຖ ວາ ລຬຕິ ຣມຕິ ກີຬຕິ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ກາມຄຸຓາ ມານຸສກາ ເຈວ ທິພ຺ພາ ຈ. ມານຸສກາ ຈ ມນ຺ຘາຕຸກາມຄຸຓສທິສາ, ທິພ຺ພາ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ສ ກາມຄຸຓສທິສາ. ເອວຣູເປ ກາເມ ອຸປຄຕານຎ຺ຫິ ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສມນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ. ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຘາ ອາຄຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາມຄຸຓສຸຂສ຺ສ ເຈວ ຈຕຸພ຺ພິຘຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສຸຂສ຺ສ ຈ ວເສນ ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈປ຺ປກາເຣນ ອາຄຕໍ. ນິພ຺ພານໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕຕິ ປຣມໍ ສຸຂໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາຍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ ປຕ຺ເຕ ນ ຊາຍຕິ, ນ ຊີຣຕິ, ນ ມີຍຕີ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ນິພ຺ພານສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎຕິ. ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ປຣມສ຺ສາສຠູຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໂຕ ມຎ຺ຎຕິ. ຕຍິທໍ ນິພ຺ພານໍ ມຍາ ອຘິຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ເມ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ຕໂຕເຍວ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຍ ອຠິນນ຺ທຕິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ຍາທິໂສຕິ ຍຖາຣູໂປ, ເຍຫິ ເຊຄຸຈ຺ຉາທິສຠາເວຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສາຕິ ອຍໍ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຓນ຺ຕານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຕມາຫ. ອສຸຠາທິສຠາເວນ ສຫ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຕຖາຕິ ຕສ຺ສ ຠາວຠູເຕນ ປຏິກູລຕາທິປ຺ປກາເຣນ. ສພ຺ພມຎ຺ຎນາຕິ ປຖວີອາທິເກ ສຣູປາວຘາຣຓາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອເນກວິຫິຕາ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ.

ເຊຄຸຈ຺ໂຉຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີໂຍ. ເຕນສ຺ສ ອສຸຠາຊຎ຺ຎທຸຄ຺ຄນ຺ຘປຏິກູລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສິທຸໂຣຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາໂວ. ເຕນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈອທ຺ຘຸວຂຍວຍປຠງ຺ຄຸຣສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍນ຺ຕິ ສກ຺ກາໂຍ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ນ ສຸໂຂ. ເຕນສ຺ສ ກິຈ຺ຉກສິຣາພາຘທຸກ຺ຂວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຓາຍໂກຕິ ປຣິຓາຍກຣຫິໂຕ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎອສາຣວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍໍ. ປຈ຺ຈນີກໂຕຕິ ສຠາວປຏິປກ຺ຂໂຕ, ສຸຠນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ສຸຠາທິຄາຫວເສນ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕິສ຺ໂສປິ ມຎ຺ຎນາ ອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສຸຠໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ມຫາປຣິຬາເຫ ວິປຸລານຕ຺ຖາວເຫ ຈ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ສລຠສ຺ສ ປຕນໍ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ຕາທິເສ ສກ຺ກາເຍ ສລຠສ຺ສ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຸຠໂຕ…ເປ… ຕຓ຺ຫາຍ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ຄູຖາທີ ກີຏໂກ ຄູຖຣາສິໍ ລທ຺ຘາ ອສມ຺ປນ຺ເນປິ ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປນ຺ນາກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສຕິ, ເອວມເນກາທີນເວ ເອກນ຺ຕເຠທິນິ ສກ຺ກາເຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິມເທນ ຕຕ຺ຖ ພາໂລ ມານໍ ຊປ຺ເປຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມາເນນ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິ.

ຍຖາ ພາໂລ ມຸທ຺ຘຘາຕຸໂກ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ໂກຈິ ອາທາເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິພິມ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ເຎ ອາທາສສາມິໂກ, ຍທິ ອຫມິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ, ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊມານເມວ ກິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມານໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຕຖູປໂມ ອຍໍ ພາໂລ ສກ຺ກາເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ…ເປ… ທິຏ຺ຐິຍາ ໂຫຕິ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ສຸຂຸມໍ ມາຣພນ຺ຘນໍ ເວປຈິຕ຺ຕິພນ຺ຘນໂຕປິ ສຸຂຸມຕຣຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອໂຫ ສຸຂຸມຕຣໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຣພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ພຫຸນ຺ຕິ ອຕິວິຍ, ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ. ວິປ຺ຜນ຺ທມາໂນປິ ສກ຺ກາຍໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕ, ສກ຺ກາຍໍເຍວ ອນຸປຣິຘາວນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສາ ຄທ຺ທຸລພນ຺ຘໂນ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕສຸປິ ອຸຈ຺ເຉທວິກປ຺ເປສຸ ສໍສາຣນາຍິການໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ສສ຺ສຕວິກປ຺ເປສຸປີຕິ ກຖຎ຺ຈິ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ໂຂ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ກາຍໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ສໂສຕິ ໂສ ເອໂສ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ.

ນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ສກ຺ກາຍມລີນສ຺ສ ຊາຕິຍາທີນມນຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ອສາຕໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ.

ປສ຺ສໍ ເອວມິມນ຺ຕິ ອສຸຠານິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕສຠາວໍ ຕໍ ສກ຺ກາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຍຖາຠູຕວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ປຫາຍາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສພ຺ພາ ມຎ຺ຎນາໂຍ ປຊຫິຕ຺ວາ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສກລສ຺ມາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ເອກຕ຺ຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສກ຺ຂວາຣທຸຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ

. ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຈນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ນິຍເມຕ຺ວາ ວຈນໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍຕິ ອຸທ຺ເທສວຈນໍ, ໂສຕິ ນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຎ຺ຈ ສຠາຄຕາວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຣມ຺ມຓສຠາເຄນາ’’ຕິ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຠາຄຕາຍ ສທິສຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ເສກ຺ຂວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ.

ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາເຓນ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ເກນຏ຺ເຐນ ເກນ ສຠາເວນ ເກນ ລກ຺ຂເຓນ ເສກ຺ໂຂ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ເສກ຺ຂຘມ຺ມາຘິຄເມນ ປຸຄ຺ຄເລ ເສກ຺ຂໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິລາຠໂຕ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ, ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ຜເລສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເສກ຺ຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ…ເປ… ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ເສກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ເສກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສມງ຺ຄີ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ເສກ຺ໂຂຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ. ສິກ຺ຂາຫິ ນິຈ຺ຈສມາໂຍຄທີປນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ. ອຖ ວາ ສິກ຺ຂນໍ ສິກ຺ຂາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂນສີໂລ, ນ ອເສກ຺ໂຂ ວິຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສຸກ຺ໂກ, ນາປິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສິກ຺ໂຂ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອນຘິມຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ອິກ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິກ຺ຂາ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສຫ ອິກ຺ຂາຍາຕິ ເສກ຺ໂຂ.

ອນຸໂລມປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ຍາ ສາ ສີລາທິກາ ວິປສ຺ສນນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຏິປທາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ອນຸໂລມປຏິປທາ, ຕສ຺ສາ ສມ຺ປາທເນນ ປຣິປູຣກາຣີຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປຏິປທໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓປາຕິໂມກ຺ຂສີໂລ ວາ. ປາຕິໂມກ຺ຂສີລຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ປຘານຠາວໂຕ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓສງ຺ຂາເຕນ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປິຘາເນນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ. ປຣິເຍສນາທິວເສນ ໂຠຊເນ ປມາຓຊານເນນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ກຖໍ ປນ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ຈງ຺ກເມນ…ເປ… ໂສເຘຕິ, ເອວໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໙). ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖຕິ ‘‘ມຎ຺ຎຕິ, ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາວສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນສິ ຠໂວຕິ ຣາໂຄ ມານໂສ, ມໂນ ເອວ ມານສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ມານສໍ, ອນວເສສໂຕ ມານໍ ສີຍຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ມານສໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ມານສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຊເນສຸຕາຕິ ຊເນ ສກລສຕ຺ຕໂລເກ ວິສ຺ສຸຕາ, ປຕ຺ຖຏຍສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ຕໍ ປນ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ ໂຫນ຺ຕໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ສທິສຣຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ, ອສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ. ປຊປ຺ປິຕານີຕິ ມານຊປ຺ປນານິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາຍນາ ປຕ຺ຖຍມານມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທີນິ ປຊປ຺ປິຕານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປເວຘີຕນ຺ຕິ ປຣິວາສິຕໍ. ປກປ຺ປິເຕສູຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ປຣິກປ຺ປິເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ. ໂສຕນ຺ຕິ ກິເລສໂສຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຉິນ຺ເນ ອິຕຣໂສຕໍ ຉິນ຺ນເມວາຕິ. ວິທ຺ຘສ຺ຕນ຺ຕິ ວິນາສິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂລມຫໍສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນຬີກຕ’’ນ຺ຕິ, ວິຄຕາວເສສໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິມຸຕ຺ຕິຍາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕປຕ຺ຖນາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕນ຺ນິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕ.

ສພ຺ພາກາຣວິປຣີຕາຍາຕິ ‘‘ສຸຠໍ ສຸຂໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣານໍ ວເສນ ຕພ຺ພິປຣີຕຕາຍ, ອນວເສສໂຕ ຘມ຺ມສຠາວວິປຣີຕາກາຣຄາຫິນິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນາຕິ ອສມ຺ປຊານນມິຈ຺ຉາຊານນານິ ວິຍ ນ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ນາປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອຖ ໂຂ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາວສ຺ສ ອຠິມຸຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາຍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ປຫານປຣິຎ຺ເຎກເທເສນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຖວີຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຖວີຠາວນ຺ຕິ ປຖວິຍໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ. ລກ຺ຂຓປຖວີ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ປນສ຺ສາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາຕິປີ’’ຕິອາທິນາ ຄຫິໂຕຕິ. ອຠິຎ຺ຎຕ຺ວາຕິ ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຫິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ຈ ອຠິຊານິຕ຺ວາ. ມາມຎ຺ຎີຕິ ອປ຺ປຫີນານໍ ມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ມາຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ມາ, ປຫີນານໍ ປນ ວເສນ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອມຎ຺ຎີ, ມາ ຈ ໂສ ອມຎ຺ຎີ ຈ ມາມຎ຺ຎີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທວິຠາຄໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ຠາເຄນ ອມຎ຺ຎີ, ເຕນ ມຎ຺ຎີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຍນ ປນ ຠາເຄນ ມຎ຺ຎີ, ເຕນ ອມຎ຺ຎີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ປຏິກ຺ເຂປປ຺ປຘານໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມຎ຺ຎີ ຈ ນ ມຎ຺ຎີ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ເຂປປ຺ປຘານຕາ ເຈຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານານມ຺ປິ ມຎ຺ຎນານໍ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິຕຣາ ປນ ຕນຸຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິ. ມາຕິ ຈ ນິປາຕປທເມຕໍ, ອເນກຕ຺ຖາ ຈ ນິປາຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ອິມໍ ປທໍ ນິປາເຕຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປາເຕຕ຺ວາຕິ ຈ ປກຕິອາທິວິຠາຄນິທ຺ຘາຣເຓ ອນຸມານນຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕວ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວິຍາຕິ ເອເຕນສ຺ສ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕຓ຺ຫາມານວເສນ ມຎ຺ຎນາ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ທີເປຕິ.

ອຖ ວາ ມາ ມຎ຺ຎີຕິ ປຣິກປ຺ປກິຣິຍາປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕໍ ‘‘ມາ ຣນ຺ຘຍຸໍ, ມາ ຊີຣີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນມຎ຺ຎນຕ຺ຕາ ‘‘ມຎ຺ຎຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຍຖາ ຈ ຂີຓາສໂວ ສພ຺ພໂສ ປຫີນມຎ຺ຎນຕ຺ຕາ ນ ມຎ຺ຎຕິ ເອວ, ນ ເອວໍ ເສກ຺ໂຂ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອກຈ຺ຈາ ມຎ຺ຎນາ ປຫີນາ, ເອກຈ຺ຈາ ອປ຺ປຫີນາ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຠາວໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ອຸຠຍຠາວໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ? ນ. ຍາ ຫິ ອປ຺ປຫີນາ, ຕາປິສ຺ສ ຕນຸຠາວໍ ຄຕາຕິ ຕາຫິປິ ໂສ ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ ວິຠູຕຕຣາຍ ມຎ຺ຎນາຍ ອຠາວໂຕ, ປເຄວ ອິຕຣາຫິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີຕິ ປຣິກປ຺ປກິຣິຍາປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕໍ ‘ມາ ຣນ຺ຘຍຸໍ, ມາ ຊີຣີ’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ອມຎ຺ຎນາ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ນ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຣິຊານິຕພ຺ພໍ ປຣິຊານິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ຕຕ຺ຖ ຕພ຺ພິຘຸເຣ ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຕສ຺ສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ.

ໂອກ຺ກນ຺ຕນິຍາມຕ຺ຕາຕິ ອນຸປວິຏ຺ຐສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມຕ຺ຕາ, ໂອຕິຓ຺ຓມຄ຺ຄໂສຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓຕ຺ຕາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄສມ຺ໂພຘິປຏິສຣຓຕ຺ຕາ, ຕທຘິຄມາຍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນປິ ຕສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິນີ ເສສປຣິຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິຊານິຕພ຺ພຠາເວນ ຐິຕໍ, ປຣິຎ຺ຎາຕຸໍ ວາ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວາສງ຺ກາ ເອວ ນຕ຺ຖິ ອນຘິກາຣໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມາຠິນນ຺ທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເສກ຺ຂວາຣທຸຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂີຓາສວວາຣຕຕິຍາທິນຍວຓ຺ຓນາ

. ສຠາໂຄ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຕາທິສາມຎ຺ເຎນ. ອາຣກາ ກິເລເສຫິ ອຣຫນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປາຬິຍາ ສມາເນນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາປກາຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ທຸຄ຺ຄຕິສມ຺ປາປນຏ຺ເຐນ ຈ ປາປກາ. ສາວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ຈ ອກຸສລາ. ສໍກິເລສໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ສໍກິເລສິກາ. ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ກຣຓສີລາ, ປຸນພ຺ຠວຜລໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ວາ ໂປໂນຠວິກາ. ສຫ ທຣເຖນ ປຣິຬາເຫນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສທຣາ. ທຸກ຺ໂຂ ກຏຸໂກ, ທຸກ຺ຂໂມ ວາ ວິປາໂກ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກາ. ອນາຄເຕ ຊາຕິຍາ ເຈວ ຊຣາມຣຓານຎ຺ຈ ວຑ຺ຒເນນ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາ, ອຠິຘມ຺ມນໂຍ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາໂຍຕິ ເຕນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາຕິ ນ ເກວລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາປີຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ເຈນ ສທິສໍ ຜລກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນິທ຺ຘາເຣຕິ.

ສີລວິໂສຘນາທິນາ ຄຣູນໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸກຣຓໍ ຄຣຸສໍວາໂສ. ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ຄສໍວາໂສ. ທສ ອຣິຍາວາສາ ນາມ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາທໂຍ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທສຍິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍາວາສາ, ເຍ ອຣິຍາ ອາວສິໍສຸ ວາ ອາວສນ຺ຕິ ວາ ອາວສິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ. ກຕເມ ທສ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ, ເອກາຣກ຺ໂຂ, ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ, ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ, ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ, ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ ອຣິຍາວາສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໙).

ວຸສ຺ສຕີຕິ ວາ ວຸສິຕໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຣິຍຜລຎ຺ຈ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຣຫາ ‘‘ວຸສິຕວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຣຓີຍນ຺ຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍມາຫ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂສຬສວິຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາຫິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພກິເລສທຣຖປຣິຬາຫານໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຠິນ຺ນກິເລສສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ກຕສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິຈໂຍ ປຸນ ກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເອວ ກຣຓີຍໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ.

ຠາຣາຕິ ໂອສີທາປນຏ຺ເຐນ ຠາຣາ ວິຍາຕິ ຠາຣາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒). ອຕ຺ຕໂນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຸປນິພນ຺ຘໍ, ສສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ອວິຊຫນໍ. ຕຍິທໍ ຍທິປິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ສມ຺ຠວຕິ, ອກຸປ຺ປສຠາວາປຣິຫານຘມ຺ເມສຸ ປນ ອຄ຺ຄຠູເຕ ອຣຫຕ຺ເຕ ສາຕິສຍໍ, ເນຕເຣສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຕ຺ຖຏ຺ເຐນ ວາ’’ຕິ, ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ ນາມ ປຣິຍາຍນໂຍຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍນເຍນ ສໍໂຍຊນານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠວຣາຄອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ນ ປນ ‘‘ຣູປຣາໂຄ’’ຕິອາທິນາ. ຠເວສຸ ສໍໂຍຊນ຺ຕີຕິ ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາເວ ນ ວິນາ ສໍໂຍຊນານິ ເຕສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສງ຺ຄຫິເຕຫິ ຈ ເຕຫິ ຕໍຕໍຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມນິຍໂມ ຠວນິຍໂມ ຈ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນສ຺ສ ກຕານິປິ ກມ຺ມານິ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍາຕິ ອາຊານນຠູຕາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂຍ ຍຖາ ຊານິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ຕຖາ ຊານິຕ຺ວາ. ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ວິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ນິພ຺ພານາຘິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາ. ນ຺ຕິ ປຖວີອາທິກໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ເສກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ວາ. ຕສ຺ມາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐວາຣາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກິເລສນິພ຺ພານກິຕ຺ຕນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານວາຣາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີອາທີນໍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອມຎ຺ຎນາ, ສາ ປນ ປຣິຎ຺ຎາ ຣາຄາທີນໍ ຂເຍນ ສິທ຺ຘາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນວເສນ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕເຣສູຕິ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐວາເຣສຸ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິ ເອວໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາ ປນ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ສໍຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ນ ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາໂຄ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນຣາຄຕ຺ຕາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣາໂຄ ຫິ ໂສຕິ. ພາຫິຣກຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຖາຠາວສ຺ເສວ ເຕສຸ ລພ຺ຠນໂຕ, ນ ເຕສຸ ເອວ ຕຖາຠາວສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ອິທານິ ຍາ ສາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ວິນາປິ ນິພ຺ພານວາຣອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ມຎ຺ຎນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍທິປິ ປຣິຎ຺ຎາຕປທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພານວາຣເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ເອວມ຺ປິ ‘‘ຂຍາ’’ຕິອາທິປເທຫິ ປຣິຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ ເອວ ປກາສີຍຕີຕິ ໂກ ເຕສໍ ວິເສໂສຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ມຄ຺ຄຠາວນາປາຣິປູຣິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນ຺ຕາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕເຣ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ ວີຕຣາຄາທິກິຕ຺ຕນໂຕຕິ. ທ຺ວີຫິ ວາ ກາຣເຓຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວເຍນ. ອສ຺ສາຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິເສໂສ. ຍທິປິ ຂີຓາສໂວ ເອກນ຺ເຕນ ວີຕຣາໂຄ ວີຕໂທໂສ ວີຕໂມໂຫ ເອວ ຈ ໂຫຕິ, ຍາຍ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ວີຕຣາຄຕາທໂຍ ສວິເສສາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຣຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑) ຣາເຄ ອາທີນວໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ຣາໂຄ ຈ ນາມ ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸຂຎ຺ຈ ວິປຣິຓາມໂຕ ທຸກ຺ຂໍ. ປເຄວ ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ສເຫຕຸເກ ຣາເຄ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ປຓິຘິຍາ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປຸເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາເຄ…ເປ… ວີຕຣາໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໘໘) ໂທເສ ອາທີນວໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ໂທໂສ ຈ ນາມ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ອນວຏ຺ຐິຕໍ ອິຕ຺ຕຣໍ ປຠງ຺ຄູ’’ຕິ ສເຫຕຸເກ ໂທເສ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຈ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂທເສ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ມູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໘໘) ໂມເຫ ອາທີນວໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ໂມໂຫ ນາມ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຣິພ຺ຠມນ຺ໂຕ’’ຕິ ໂມຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂມເຫ…ເປ… ວີຕໂມໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຍທິ ວີຕຣາຄຕາທໂຍ ວິໂມກ຺ຂວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ວິໂມກ຺ຂມຸຂວິໂມກ຺ຂານໍ ວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຣຫໂຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວາຣຕ຺ຕຍເທສນາ ກຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍໍ ອຣຫໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຂີຓາສວສ຺ສ ວິຠາຄໍ ວາຣຕ຺ຕຍເທສນານິພນ຺ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິຠາເຄນປິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ຎາວິສຍສ຺ສ ອນຸສຍວິສຍສ຺ສ ຈ ວິຠາຄໍ ຕສ຺ສ ນິພນ຺ຘນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວິເສເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ວິເສສໂຕ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ໂມຫາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ…ເປ… ໂມໂຫ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຂີຓາສວວາຣຕຕິຍາທິນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຖາຄຕວາຣສຕ຺ຕມນຍວຓ຺ຓນາ

໑໒. ເຍຫິ (ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) ຄຸຓວິເສເສຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ຠຄວຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກາເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພານິ ນາມານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໖; ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) –

ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຏິປາທຄມນຕ຺ໂຖ ອາຄຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒.ພາຫິຣນິທານ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔) ວິຍ, ນາປິ ກາຍຄມນາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຄໂຕ ໂຂ ມຫາສມໂຓ, ມາຄຘານໍ ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໖໓) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕໍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາມຸເຂນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໂລກ…ເປ… ອາຄຕາ’’ຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປຏິປທໍ ມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ສມ຺ພຫຸລນິທ຺ເທເສນ ສຸປາກຏານໍ ອາສນ຺ນານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕ-ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ-ເຫຕຸ-ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນ-ປພ຺ພຊ຺ຊາ-ອຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ-ອຘິກາຣ-ຉນ຺ທານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ກາຍປຓິຘານມຫາປຓິຘາເນນ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປຓິຘານໍ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ.

ເອວໍ ມຫາຠິນີຫາຣວເສນ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຣມີປູຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປທາຍ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ປາຣມີກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນາ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍ (ຈຣິຍາ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ປນ ປຸພ຺ເພ ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຸວິສຸທ຺ຘາຍ ປຏິປທາຍ ອນວເສສໂຕ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພາ ປາຣມິໂຍ ປຣິປູເຣສຸໍ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ປຣິປູເຣສີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມຕ຺ຕິໍ ສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕິປິ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີນໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ກຕໍ, ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕປູຣຓາທິກາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ສາ ຈຣິຍາປິຏກສງ຺ຄຫິຕາ. ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທິປຏິປຕ຺ຕິ, ກາຍວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາປິ ກຣຸຓາຍ ວເສເນວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ, ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ໂກຏີຕິ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄມນປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ວິປສ຺ສນາສຫຄຕາ ເອວ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທານປາຣມີ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ, ນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ມຫາປທານເທສນາຍໍ. ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ. ອນຸຘາຣີຍມາເນຕິ ຘາຣີຍມາເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຂຄ຺ຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ກກຸຘຠຓ຺ຏານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂຄ຺ຄຕາລວຓ຺ຏໂມຣຫຕ຺ຖກວາລພີຊນີອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏາປິ ຫິ ຉຕ຺ເຕນ ສຫ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອເຫສຸໍ, ຉຕ຺ຕາທີນິເຍວ ຈ ຕທາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນ ຉຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫກາ. ສພ຺ພາ ຈ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ. ນຍິທໍ ສພ຺ພທິສາວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸຕ຺ຕຣກາລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ; ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພປຐໂມ. ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ອເນກສາຂຎ຺ຈ ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລໍ,

ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ ຘາຣຍຸມນ຺ຕລິກ຺ເຂ;

ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ,

ນ ທິສ຺ສເຣ ຈາມຣຉຕ຺ຕຄາຫກາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໙໓);

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ເອເຕນ ອຠິຊາຕິຍໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິເສສາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຣມິຕານິສ຺ສນ຺ທາ ຫິ ເຕຕິ.

ວິກ຺ກມີຕິ ອຄມາສິ. ມຣູຕິ ເທວາ. ສມາຕິ ວິໂລກນສມຕາຍ ສມາ ສທິສິໂຍ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ຍຖາ ເອກໍ ທິສໍ ວິໂລເກສິ, ເອວໍ ເສສທິສາປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິໂລກເນ ວິພນ຺ໂຘ ຕສ຺ສ ອໂຫສີຕິ. ສມາຕິ ວາ ວິໂລເກຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ວິສມຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣູປພີຠຈ຺ຉວິສມຣູປານິ ວິໂລເກຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕານິ ທິສາສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ‘‘ຕຖາ ຄໂຕ’’ຕິ ກາຍຄມນຏ຺ເຐນ ຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຎາຓຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປ຺ປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທໂຍ, ‘‘ປຐມຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) ຈ ວທນ຺ຕິ. ປຫາຍາຕິ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ປຏິປນ຺ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ວາ ປຫານເຫຕຸ, ປຫານລກ຺ຂຓໍ ວາ. ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປຫາຍ-ສທ຺ໂທ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານເຫຕຸກໍ ‘‘ຄໂຕ’’ຕິ ເຫຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມນໍ ອວໂພໂຘ, ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ປທາເລຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ (ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ) ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຈານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວນິຈ຺ຉເຍນ. ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠຄວໂຕ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐຫິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິນິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນາທີນິ ອຸປາໂຍ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐາ ນິວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປ຺ປເວສວິພນ຺ຘເນນ ນີວຣຓານິ ກວາຏສທິສານີຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ອນຸວິຈາເຣຕ຺ວາ ທິວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໑) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ຘູມາຍນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຘູມ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານຸປຈາເຣເຍວ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸປຈາເຣ ຈ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ຍຖາ ວາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຄ຺ຄຫຓໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ. ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ.

ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອສາເຣສຸ ສາຣຄ຺ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘) ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິວິສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອວໍວິຘາ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ, ໂຄຕ຺ຣຠູ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິວິສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ໂອຬາຣິເກຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ໂອຬາຣິກາຕິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ. ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ກຖິນຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓໍ ທ຺ຣວຠາໂວ. ໂລກິຍວາຍຸນາ ຠສ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ເຍນ ວາຍຸນາ ຕໍຕໍກລາປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍນໍ, ຖທ຺ຘຠາໂວ ວາ, ຕໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາເວ ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉທສຠາໂວ ນ ສິຍາ ພ຺ຍາປີຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ອພ຺ຍາປິຕາວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອາກາສຘາຕຸນິທ຺ເທເສ (ຘ. ສ. ໖໓໗) ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ.

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໙໒) ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓາ ຈ ເຈຕນາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ? ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິ. ຜຣຓໍ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສທ຺ຘິຍເຫຕຸ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ໂກສຊ຺ເຊຕິອາທີສຸ. ອຸປສມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫູປສມລກ຺ຂຓໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕານໍ ໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕສ຺ສາ ປຣິຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕ ສງ຺ຂາຕາຍ ວິຣຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ. ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ.

‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິຘ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ນມນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາໂວ. ອາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕນໍ. ອາຍຕນານໍ ວເສນ ຫິ ອາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຊນກເຫຕຸຠາໂວ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເອກຣໂສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ອນູນານຘິກຠາໂວ. ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມຖວິປສ຺ສນາວ. ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຂີໂຓຕິ ກິເລເສ ເຂປຕີຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານຕາຍ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຜລໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ກິເລສວູປສໂມ. ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຉນ຺ທສ຺ສ. ມູລລກ຺ຂຓໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທກຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ. ສໂມຘານໍ ວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ, ຍາ ສງ຺ຄຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ ສຫ ໂອທຫນ຺ຕິ ອເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ວາ ສໂມຘານໍ, ຜສ຺ໂສ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທນານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປານສີນໍ ກູຏໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປາໂມກ຺ຂຠາໂວ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຘານນ຺ຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸຓສາຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາເວນ ສາຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວິຠາໂຄ ຉຘາຕຸປຎ຺ຈຌານງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຈ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣປກາສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ ອາວຸໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໖) ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖານິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ. ອວິຕຖານິ ອມຸສາສຠາວຕ຺ຕາ. ອນຎ຺ຎຖານິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ. ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ວິນາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາ ຍາ ອວິຊ຺ຊາ ເຍສໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວາ ຕໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ຺ຕິ ຣຸປາຍຕນໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕທຸຠຍາທິເຠທໍ. ລພ຺ຠມານກປທວເສນາຕິ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ສທ຺ທາຍຕນໍ ສຸຕໍ, ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ມຸຕໍ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐປທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຕປທຎ຺ຈ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ລພ຺ຠຕິ, ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປຘາຕຸ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ.

ເຕຣສຫິ ວາເຣຫີຕິ ຣູປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ອາຄເຕ ເຕຣສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ວາເຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວວຕ຺ຖາປນນຍານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖເມວ ອວິປຣີຕທສ຺ສິຕາຍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍເທສນຕາຍ ຈ. ‘‘ຊານາມິ ອຠິຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານາຕີຕກາເລສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນາຄເຕປິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິທິຕ-ສທ຺ໂທ ອນາມຏ຺ຐກາລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວິຍ. ນ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວເສນ ນ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ຍຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຍໍສຠາວາ ຍໍປກາຣາ ຈ, ຕຖາ ເນ ປສ຺ສຕິ ຊານາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂເປນ (ປາຓິນິ ໖.໓.໑໐໙) ວາ ທສ຺ສິ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ, ອາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈາຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ.

ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອນຸປວຊ຺ຊໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອນູນໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາເວນ ອນຘິກໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕນ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ຠຄວຕາ, ຕເຖວາຕິ ອວິປຣີຕເທສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄທອຕ຺ໂຖຕິ ເອເຕນ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາໂຣ ກໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຖາ ຄຕມສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຄຕນ຺ຕິ ຈ ກາຍວາຈາປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິສມ຺ພນ຺ຘິຕາຍ ຍຖາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ກາຍວຈີກິຣິຍານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸໂລເມນ ວຈນິຈ຺ຉາຍໍ ກາຍສ຺ສ ວາຈາ, ວາຈາຍ ຈ ກາໂຍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕຖາວາທີຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປຸພ຺ເພ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສູຕິ ເອເຕນ ຍເທເກ ‘‘ຕິຣິຍໍ ວິຍ ອຸປຣິ ອໂຘ ຈ ສນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ເທສນາວິລາໂສເຍວ ເທສນາວິລາສມໂຍ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຍໍ, ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ.

ນິປາຕານໍ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ອວຄຕຕ຺ຖໍ ອຕີຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຫານຏ຺ຐານສໍກິເລສນິວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ຍຖາ ປຓິຘານໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອຸກ຺ກໍສາຘິຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓຕາຍ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາ ຣຸຈິ, ຕຖາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ຄຕານິ ຄມນານິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ວິຘ-ຍຸຕ຺ຕ-ຄຕ-ປ຺ປກາຣ-ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວິຘາ ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຍຖາຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈໍ ຕຈ຺ຉໍ ຕຖນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖນ ຎາເຓນ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຫາຍ ກາມາທິມເລ ຍຖາ ຄຕາ,

ສມາຘິຎາເຓຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ;

ມເຫສິໂນ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,

ຕຖາ ຄໂຕ ເຕນ ມໂຕ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,

ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;

ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນ ສມາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.

ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,

ຍາຖາວໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕຸສຸ,

ຊິນສ຺ສ ຣູປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;

ວິຈິຕ຺ຣເຠທໍ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.

ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,

ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸໂລມມຕ຺ຕໂນ;

ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍິຣີຍຕິ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.

ຍຖາຠິນີຫາຣມໂຕ ຍຖາຣຸຈິ,

ປວຕ຺ຕວາຈາ ຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ;

ຍຖາວິຘາ ເຍນ ປຸຣາ ມເຫສິໂນ,

ຕຖາວິໂຘ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗ ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ);

ອາຣກຕ຺ຕາຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕) ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິສໍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ປໂຣປເທສຣຫິຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສິໂຕ.

ນນຸ ຈ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ພຸທ຺ຘຎາຓານີຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິເຠທວເສນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙) ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕມນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ, ເອກນ຺ເຕນ ເຈຕໍ ເອວມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານໍ ສາວຣຓຕາ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອຓຸມຕມ຺ປິ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ຈ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖາວຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນາວຣຓຠາໂວເຍວ ນ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎເມວ ອນາວຣຓຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ສ ຈາຘິຄເມນ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພວິທູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສກິເມວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖຎາຓສມຘິຄເມນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ອນວເສສຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອໂຫສີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠເທນ ຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຏິວິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕລກ຺ຂຓວິສຍໍ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ສພ຺ພວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕິ. ຐິຕລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຫິ ອຕີຕານາຄຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ ເອກເທສວິສຍເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກິໍເຍວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເນຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ອນນຸມານິກໍ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພນ຺ຘຎ຺ຫິ ໂລເກ ອນຸມານຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເສສໍ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຓຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຈ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາເວ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ຈ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາ ອາກງ຺ຂປຏິພທ຺ຘາ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມຕກ຺ກຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິໍເຍວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ, ອນນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍໍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ເອວເມກຊ຺ຌໍ, ວິສຸໍ ສກິໍ, ກເມນ ວາ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຖວີອາທິເຠທໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຎາຕໍ, ຕໍ ປຣິຊານິຕພ຺ພຠາວໍ ກິຎ຺ຈິ ອເສເສຕ຺ວາ ຎາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປເທນ ປກາສິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ກິເລສປ຺ປຫາເນນ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວການຎ຺ຈ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄເນວ ປຫາຕພ຺ພຠາວສາມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສາວເກຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານວິເສສາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອວ ສວາສນກິເລເສ ຊຫນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ເອກເທສເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານຄຕເມວ. ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມປຣິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນປິ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ສມິຊ຺ຌຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕). ອຓຸປ຺ປມາຓມ຺ປິ …ເປ… ນຕ຺ຖິ, ຍໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຖາຄຕວາຣສຕ຺ຕມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຖາຄຕວາຣອຏ຺ຐມນຍວຓ຺ຓນາ

໑໓. ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ປຸຣິມຕເຣສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕຠາວເຫຕຸຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອຕີຕທ຺ຘສງ຺ຄຫາ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປາທາເນນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຠວາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ເຕນ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວນາຕິ ‘‘ຠວາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊາຕິສີເສນ ວຸຕ຺ຕອຸປປຕ຺ຕິຠເວນ. ຠູຕສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠູຕສ຺ສ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍທິປິ ເຕຠູມກາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒; ມ. ນິ. ໑.໒໔໔) ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາ ຈ, ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ກິໍປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ສມ຺ມສິຕາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຈ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຠິສມຍໍ ‘‘ມຎ຺ຎນາຠາວເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ…ເປ… ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສໍຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປາ, ອຕີເຕ ເຫຕຸອາທໂຍ ‘‘ເຫຕຸ, ຜລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສໍຂິປ຺ປນ຺ຕີຕິ ວາ ສງ຺ເຂປາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປ-ສທ຺ໂທ ຠາຄາຘິວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເຕ ປນ ອຕີເຕ ເຫຕຸສງ຺ເຂໂປ, ເອຕຣຫິ ຜລສງ຺ເຂໂປ, ເອຕຣຫິ ເຫຕຸສງ຺ເຂໂປ, ອາຍຕິໍ ຜລສງ຺ເຂໂປຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ເຂປາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສງ຺ເຂໂປ, ຕໍ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ. ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ປຸນ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘີຕິ ເອວໍ ຕໂຍ ສນ຺ຘີ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິ, ຕໍ ຕິສນ຺ຘິໍ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕເຠທາ ຕໂຍ ອທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຍທ຺ໂຘ, ຕໍ ຕິຍທ຺ຘໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຂເປ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ, ເຕ ເອເກກສງ຺ເຂເປ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວີສຕິ ອາກາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ວີສຕາກາໂຣ, ຕໍ ວີສຕາກາຣໍ.

ເອສ ສພ຺ໂພຕິ ເອສ ຈຕຸສງ຺ເຂປາທິປເຠໂທ ອນວເສໂສ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂເຓນາຕິ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ, ອວິນາຠາວລກ຺ຂເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ຕຓ຺ຫໍ ວິນາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປິ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ວິນາຕິ. ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນານໍ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຣຸປາທານານໍ ຄຫິຕຕາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວາຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏາ.

ອິທານິ ເຕ ວີສຕິ ອາກາເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອວເມເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໗) ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິເມ ກມ຺ມຠເວ, ອຕີຕຊາຕິຍໍ ກມ຺ມຠເວ ກຍິຣມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍ ຕທາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂມໂຫ, ເຍນ ມູຬ຺ໂຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອວິຊ຺ຊາ. ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ທານຸປກຣຓາທິ ສຊ຺ຊນາທິວເສນ ຍາ ປຸຣິມເຈຕນາໂຍ, ເຕ ສງ຺ຂາຣາ. ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປນ ຫຕ຺ເຖ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາປຍໂຕ ເຈຕນາ ຠໂວ. ເອກາວຊ຺ຊນຊວເນສຸ ວາ ປຸຣິມາ ເຈຕນາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ, ສຕ຺ຕມາ ຠໂວ. ຍາ ກາຈິ ວາ ປນ ເຈຕນາ ຠໂວ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ. ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ນິກາມນາ ປຕ຺ຖນາ, ສາ ຕຓ຺ຫາ ນາມ. ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ກາເມ ເສວິສ຺ສາມິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຄມນໍ ຄຫຓໍ ປຣາມສນໍ, ອິທໍ ອຸປາທານໍ ນາມ. ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍູຫນສ຺ສ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕເຈຕນາ, ຕຕິເຍ ປນ ອາຍູຫນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາ ຠໂວ. ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ໂມຫາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕີຕກມ຺ມຠວສິທ຺ຘາ ເອຕຣຫິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຍໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ນາມຣູປນ຺ຕິ ຍາ ຄພ຺ເຠ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕີ ວິຍ, ອິທໍ ນາມຣູປໍ. ປສາໂທ ອາຍຕນນ຺ຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈາຍຕນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຸຏ຺ໂຐ ຜສ຺ໂສຕິ ໂຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍິຕໍ ເວທນາຕິ ຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ວາ ສຬາຍຕນປຈ຺ຈເຍນ ວາ ຜສ຺ເສນ ສຫຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປາກເວທຍິຕໍ, ສາ ເວທນາ. ອິຕິ ອິເມ…ເປ… ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິເມ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາສິກາ ຘມ຺ມາ ປຸຣິມຠເວ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ, ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິຘ ເອຕຣຫິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ມິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາເວນ ວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານໍ ໂມໂຫຕິ ປຣິປກ຺ກາຍຕນສ຺ສ ກມ຺ມກຣຓກາເລ ອສມ຺ໂມຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ຠວງ຺ຄພຫຸລາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວນ຺ຕຣຊນກກມ຺ມາຍູຫນສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫຕີຕິ. ກມ຺ມກຣຓກາເລຕິ ຈ ອິມິນາ ສພ຺ໂພ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ສມ຺ໂມໂຫ ຄຫິໂຕ, ນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປທໂຍຊນາຍາຕິ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ສຫ. ອຕ຺ຖນິຄມນນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐມວາເຣ ເທສນຕ຺ຖນິຄມນໍ. ນນ຺ທີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພຕຓ຺ຫານນ຺ຕິ ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນນ຺ທນຕ຺ຖສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກວຈເນນ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພຕຓ຺ຫານໍ ສນ຺ຕານາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣາທິເຠເທນ ອເນກເຠທານໍ ສພ຺ພາສໍ ຕຓ຺ຫານໍ. ຂຍເວວຈນາເນວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປຫານເວວຈນາເນວ. ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສາຘາຣຓເມຕນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ປຫານກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫຓໍ ເອຕໍ ຂຍາທິວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ປນ ມຄ຺ຄານໍ ກເມນ ປວຕ຺ຕນໍ ກິຈ຺ຈກເມເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຣາຄາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ…ເປ… ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ສຕິປິ ຂຍາທິສທ຺ທານໍ ປຫານປຣິຍາຍຠາເວ ປຫາຕພ຺ພາຍ ປນ ວິສຍເຠທຠິນ຺ນາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນວເສສໂຕ ປຫີນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຂຍາທິປຣິຍາຍນ຺ຕຣຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສຎ຺ຊນນາທິເຫຕຸຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຫານທີປນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຂຍາທິວຈນໍ ນ ກຖຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຕໍ ວິໂລເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ອຘິເກນ ວິຣຫິຕໍ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ສມ຺ມາ-ສໍ-ສທ຺ທາ ‘‘ອວິປຣີຕໍ, ສາມ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາສໍສໂສຠນຕ຺ເຖປີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິໍ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ. ພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖ ປຏິວິຊ຺ຌິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ປນ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘິ, ຕຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ນິພ຺ພານໍ ປນ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ໂພຘີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາຘນວິຠາໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ ໂພຘິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂພຘິຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໒໔; ຈູຬວ. ໒໖໘). ອປເຣຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອນຸປສຄ຺ຄານໍ ອຸທາຫຣເຓ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ວາ ຕຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄານໍ ວິຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘີ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ຕໍ ວິຘມິຕຸໍ ‘‘ສາວການ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຜລວິເສສຠູເຕຫິ ຎາຓວິເສເສຫິ ເອກຈ຺ເຈຫິ ສກເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມິຊ຺ຌມາໂນ ມຄ຺ໂຄ ອຣິຍານໍ ຕໍ ຕໍ ຎາຓວິເສສາທິໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘສ຺ສ ນິຣຕິສຍ-ຄຸຓານຸພນ຺ຘສ຺ສ ວເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ ມຫາສາວການໍເຍວ ອາເວຓິກໍ ຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ນນຸ ຈ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ປຈ຺ເຈກເມວ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທນີຍຠາວໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ນຍິທມີທິສໍ ປຏິເວຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ປນ ສາວກາ ອຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາ ເຕສໍ ທສ຺ສນມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ຍຖາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຎ຺ເຎສໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ເອວເມເຕ, ເອເຕ ປນ ອປຣເນຍ຺ຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣິຓາຍກຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ເຈກໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ’’ຕິ.

ອິຕີຕິ ກຣີຍຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອິຕິກາໂຣ, ອິຕິ-ສທ຺ໂທ. ກາຣຓຕ຺ໂຖ ອນິຍມຣູເປນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ປນ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ປກາຣຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ຕໍ ປກາຣຕ຺ຖເມວ ກຕ຺ວາ ອໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ວິທິຕ຺ວາຕິ ຫິ ປທໍ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑), ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປກາຣຕ຺ເຖປິ ອິຕິ-ສທ຺ເທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ວິທິຕ຺ວາ-ສທ຺ເທ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມວິກປ຺ເປ ປຏິຈ຺ຈສມຸປາທສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ຖໍ ມຎ຺ຎນາຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາມູລກສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ອຘິຄມນກາຣຓໍ ອຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຖວິໍ ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ ນິຄມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເວທນໍ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ອຠິສມ຺ໂພຘິມຎ຺ຎນາຠາວສ຺ສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປານໍ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາສນຍຸຕ຺ຕິ ອຍໍ ສາສເນປິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ໂລເກປິ ຫິ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິສມ຺ພນ຺ຘຕາ ສິທ຺ຘາ.

ເອວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີຕິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ອສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ເອວໍ ເທເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ວິຈິຕ຺ຣນຍເທສນາວິລາສຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນວາຣາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນຫິ ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ຕນ຺ຕິ ນເຍຫິ, ລກ຺ຂຓກມ຺ມຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນຫິ ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຖນເຍຫິ, ອຠິນນ຺ທນປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວິເສສາປເທສສິທ຺ເຘນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ເທເສສີຕິ ອິມິນາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິລາສໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ຕໍເຍວ ກິຣ ປຖວິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຖວີຄຫຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ອາປາທິວເສນປິ, ຕຖາ ‘‘ກີທິສາ ນຸ ໂຂ ອິຘ ປຖວີ ອຘິປ຺ເປຕາ, ກສ຺ມາ ຈ ຠູຕຣູປານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນ ເສສຣູປານີ’’ຕິອາທິນາປິ ເຕສໍ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ກຖໍ ນາມິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພາຍປິ ເຕສໍ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ມຣິຍາທໍ, ເທສນາຍ ອນ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກຏິນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໍ, ເທສນາຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ ວທຕິ.

ອນ຺ຕຣາກຖາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ຎາ ເອກາ ຕຖາ. ວິປ຺ປກຖາຕິ ອນິຏ຺ຐິຕາ ສິຂໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ກງ຺ຂຓານຸຣູເປນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ. ອິທນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ມູລປຣິຍາຍຊາຕກໍ.

ທິສາປາໂມກ຺ໂຂຕິ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ສພ຺ພທິສາສຸ ປມຸຂຠູໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານນ຺ຕິ ອິຣຸເວທ-ຍຊຸເວທ-ສາມເວທານໍ. ປາຣຄູຕິ ອຕ຺ຖໂສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ຈ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕ. ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ຈ ເກຏຸເຠນ ຈາຕິ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ເຕສໍ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ສຕ຺ຖໍ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ, ກວີນໍ ອຸປກາຣາວຫໍ ສຕ຺ຖໍ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສໍ, ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິສຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອສ, ອິຕິຫ ອສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ເຕສໍ. ປທໍ ຕທວເສສຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣຓໍ ກາຍຕິ ອຊ຺ເຌຕິ ເວເທຕິ ຈາຕິ ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ. ໂລກາຍຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຕຓ຺ຑສຕ຺ຖໍ. ມຫາປຸຣິສານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ລກ຺ຂຓທີປນຄນ຺ໂຖ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ. ເຕສຸ ອນູໂນ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ອນວໂຍ.

ມນ຺ເຕຕິ ເວເທ. ຍທິປິ ເວໂທ ‘‘ມນ຺ໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ກປ຺ໂປ’’ຕິ ຕິວິໂຘ, ມນ຺ໂຕ ເອວ ປນ ມູລເວໂທ, ຕທຕ຺ຖວິວຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຎ຺ຎກິຣິຍາວິຘານໍ ກປ຺ໂປ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນ຺ເຕຕິ ເວເທ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຎ຺ຎາວນ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕາຍ ພຫຸໍ ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສາທິປຣິມາຓໍ ຄນ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຊວນປຎ຺ຎຕາຍ ລຫຸໍ ສີຆໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ຕາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕິ, ສຕິເນປກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຎ຺ຈ ເນສໍ ນ ວິນສ຺ສຕິ ນ ສມ຺ມຸສ຺ສຕີຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສິປ຺ປນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິປ຺ປນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ສພ຺ພໍ ພາຫິຣກສຕ຺ຖໍ ໂມກ຺ຂາວຫສມ຺ມຕມ຺ປິ ນ ໂມກ຺ຂໍ ອາວຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ມິຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປິຓ຺ຑິຕວເສນ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ. ‘‘ເອວໍ ຄຍ຺ຫມາເນ ອາທິນາ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ເອວໍ ອນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ນິຈ຺ຉຍໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ນ ອາທິໍ, ນ ອນ຺ຕໍ ອທ຺ທສໍສຸ.

ໂລມສານີຕິ ໂລມວນ຺ຕານິ, ຆນເກສມສ຺ສຸວານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສາປິ ຫິ ໂລມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ໂລມນຂໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ກຓ຺ຓໍ ວິຍາຕິ ກຓ຺ຓໍ, ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ສຸຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຓ຺ຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອາຍຸວຓ຺ຓາທິປຣິກ຺ຂໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກາເລນ ກຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນສໍ ອາຍຸ…ເປ… ຂາທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ກຸສລາທິເຠທໍ ຂນ຺ຘາທິເຠທຎ຺ຈ ເທເສຕພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາວິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ເນສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ຍາຖາວໂຕ ອຠິຊານິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມໍ ເທເສມີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກນິພ຺ພານຫິຕາວຫໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ກຖຍາມິ. ໂນ ອນຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຍຖາ ພາຫິຣກາ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອຊານນ຺ຕາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ກເຖນ຺ຕິ, ເອວໍ ນ ເທເສມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນິທານນ຺ຕິ ສກາຣຓໍ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສນິມິຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຸທາຫຣຓສຫິຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ສນິສ຺ສຣຓໍ ສປ຺ປຏິຫຣຓໍ, ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣເຓນ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາຣຫໍ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິປາຏິຫາຣິຍສຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອນຸສາສນິປາຏິຫາຣິຍຫິຕາ ປນ ເທສນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ຫິຕູປເທສນາ ໂອວາໂທ, ສາ ເອວ ອນຸສາສນີ. ອໂນຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸວິສໂຍ ວາ ໂອວາໂທ, ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸວິສຍາ ອນຸສາສນີ. ປຐມູປເທໂສ ວາ ໂອວາໂທ, ອິຕຣາ ອນຸສາສນີ. ອລຎ຺ຈ ປນາຕິ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ນິຏ຺ຐມຄມາສີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ຄຕາ.

ຕຖາຄຕວາຣອຏ຺ຐມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໙; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ) ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປໂຍຊນຠາຊເນສຸ ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸຕຣາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຸປ຺ປາໂທ, ປໂຍຊນໍມານມທ຺ທນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ…ເປ… ອາຣຠີ’’ຕິ. ອປິຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຖວີອາທິຠູຕາທິເຠທຠິນ຺ເນ ສກ຺ກາເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເສກ຺ຂາທິອຣິຍສ຺ສ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄານວໂພໂຘ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາວໂພໂຘ ປໂຍຊນໍ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວິສເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄາວໂພໂຘ ປໂຍຊນໍ.

ອປິຈ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ເທສນານິທານໍ. ຕໍ ສາຘາຣຓໍ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂລກນາຖສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໙). ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕາວຕ຺ຖາຍປິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍາວເທວ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ຖທາເນຫິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາ ຈ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສພລຎາຓາທີນິ ຈ ເທສນາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສມຸຏ຺ຐານຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ, ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ, ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍາທິໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຐານາຏ຺ຐານາທີສຸ ໂກສລ຺ເລນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນໍ ປວຕ຺ເຕສີຕິ. ພາຫິຣໍ ປນ ສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ທສສຫສ຺ສພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາຣິຕສ຺ສ ສຫມ຺ປຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ. ຕທຊ຺ເຌສນຸຕ຺ຕຣກາລຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຊນິຕໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ. ອສາຘາຣຓມ຺ປິ ອມ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ເຍນ ຈ ເທສນາຎາເຓນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພາຫິຣໍ ປນ ປຎ຺ຈສຕານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຸປ຺ປາທນໍ, ວຸຕ຺ຕເມວ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ.

ປໂຍຊນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໍ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ຕຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໖໖). ເອເຕເນວ ຈ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາວາທນິຣາກຣຓໍ ສມ຺ມາວາທປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ອກຸສລມູລສມູຫນນໍ ກຸສລມູລສໍໂຣປນໍ ອປາຍທ຺ວາຣປິທຫນໍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂທ຺ວາຣວິວຣຓໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໍ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ປຸຣິມປຏິຎ຺ຎາອວິສໍວາທນໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂມາຣມໂນຣຖວິສໍວາທນໍ ຕິຕ຺ຖິຍຘມ຺ມນິມ຺ມຖນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທີນມ຺ປິ ປໂຍຊນານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອສາຘາຣຓໍ ປນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມານມທ຺ທນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑) ‘‘ເທສນາກຸສໂລ ຠຄວາ ມານຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ພາຫິຍເມວ. ສເຈ ປນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານຄຕມ຺ປິ ເທສນາພລສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຊນໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນຠາວໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຍຖາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕປິ ປໂຍຊນເມວາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕາປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຖວີອາທິຠູຕາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນ ສກ຺ກາເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເສກ຺ຂາທິອຣິຍສ຺ສ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄານວໂພໂຘ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາວໂພໂຘ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວິສເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄາວໂພໂຘ ອິມໍ ເທສນໍ ປໂຍເຊຕິ ‘‘ຕນ຺ນິປ຺ຜາທນປຣາຍໍ ເທສນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ຜລໍ, ຕໍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເທສກໍ ເທສນາຍ ປໂຍເຊຕີຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສພ຺ພໂສ ເອກເທສໂຕ ຈ ມຎ຺ຎນານໍ ອປ຺ປຫານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວາທສ຺ສນໍ, ນິຣງ຺ກຸສານໍ ມຎ຺ຎນານໍ ອເນກາກາຣໂວຫາຣສ຺ສ ສກ຺ກາເຍ ປວຕ຺ຕິວິເສສສ຺ສ ອຊານນໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຫີນມຎ຺ຎນານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຊານນໍ, ຕຓ຺ຫາມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ຈ ອນວໂພໂຘຕິ ເອວມາທີນິ ຈ ປໂຍຊນານິ ອິຘ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຠູມິຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ອສງ຺ຂາຕຘມ຺ມວິປ຺ປກຕປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຘາຣຓປຣິຈຍມນສິກາຣປຣາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ-ຘາຣຓປຣິຈຍປຏິເວຘວິມຸຂາ ຈ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຠາຊນໍ. ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ປນ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອກຸສລມູລ-ສມາໂຍໂຄ ໂອລີຍນາຕິຘາວນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຸປາຍວິນິພທ຺ຘານຸພ຺ຣູຫນາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສມນ຺ນາຄໂມ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາ-ປຣິສຸທ຺ຘິ ວຏ຺ຏຕ຺ຕຍານຸປຣໂມ ອາສໂວຆໂຍຄຄນ຺ຖາຄຕິຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານາວິໂຍໂຄ ເຈໂຕຂິລ-ເຈໂຕວິນິພທ຺ຘອຠິນນ຺ທນ-ນີວຣຓສງ຺ຄານຕິກ຺ກໂມ ວິວາທມູລາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອນຸສຍານຸປຈ຺ເຉໂທ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານຕິວຕ຺ຕນໍ ຕຓ຺ຫາມູລຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສຍຕາ ອກຸສລກມ຺ມປຖານຸໂຍໂຄ ສພ຺ພກິເລສ-ປຣິຬາຫສາຣທ຺ຘກາຍຈິຕ຺ຕຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕນິທ຺ເທໂສ ມານຊປ຺ປນາ ວິປຣິເຍສາຠິນິເວໂສ ສໍກິເລໂສ ສກ຺ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ພາລລກ຺ຂຓາປເທໂສ ວງ຺ກຕ຺ຕຍວິຠາວນານຸໂຍໂຄ ພຫຸກາຣປຏິປກ຺ຂທີປນາ ຕິວິຘນິສ຺ສຍສໍສູຈນາ ອາສວກ຺ຂຍກຖນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ

໑. ເທສນາຫາຣວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ ເຍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຖວີອາທິຠູຕາທິເຠທາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິປາທນຠາເວນ ຊາຕິຊຣາມຣຓວິເສສນທຸກ຺ຂປຣິຍາເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ມຎ຺ຎນາຠິນນ຺ທນນນ຺ທີປຣິຍາເຍຫິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອຍໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ. ອຠິຘມ຺ມນເຍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິນາ ທີປິຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ມຎ຺ຎນາປຣິຍາເຍນ ຄຫິຕາ ມານທິຏ຺ຐິໂຍ, ຠວປເທນ ຄຫິໂຕ ກມ຺ມຠໂວ ຈາຕິ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ອຣິຍຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ, ປຣິຎ຺ຎາຠິກ຺ຂຸເສກ຺ຂາຠິຎ຺ຎາຄຫເຓຫິ, ຣາຄາທິຂຍວຈເນຫິ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຄຫເຓນ ຈ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ເກຈິ ປນ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍາທິວຈເນຫິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍາທີນໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຠາວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມານຠຎ຺ຊນໍ ຜລໍ, ຕຖາ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາວໂພໂຘ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ວິຈິຕ຺ຕຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍາຖາວໂຕ ສຠາວູປຘາຣຓຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ, ປຖວີອາທີສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນາປເທເສນ ປຖວີອາທໂຍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຣິຊານິຕພ຺ພາ, ມຎ຺ຎນາ ຈ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ.

໒. ວິຈຍຫາຣວຓ຺ຓນາ

ມຎ຺ຎນານໍ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ອວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ, ກສ຺ສຈິປິ ຕຕ຺ຖ ອເສສິຕພ຺ພໂຕ ຈ ສພ຺ພຄຫຓໍ, ສຠາວຘາຣຓໂຕ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວໂຕ ຈ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ອາເວຓິກເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ມູລຄ຺ຄຫຓໍ, ກາຣຓຠາວໂຕ ເທສນຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ປຣິຍາຍຄ຺ຄຫຓໍ, ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕ ສມ຺ປທານຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ໂວ’’ຕິ ວຈນໍ, ຕຖາຣູປຄຸຓໂຍຄໂຕ ອຠິມຸຂີກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາລປນໍ. ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕສໍ ສຕຸປ຺ປາທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານນໍ, ເທເສຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຕຠາວໂຕ, ຍຖາປຏິຎ຺ຎຎ຺ຈ ເທສນໂຕ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາມສນໍ, ໂສຕພ຺ພຠາວໂຕ, ສວນຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ນິປ຺ຜາທນໂຕ ‘‘ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ກາຕພ຺ພໂຕ, ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ເອວ ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ມນສິກຣຓີຍໂຕ ຕທຘີນຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ‘‘ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາປຣິຎ຺ຎາຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພວຈນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຄາຣວສ຺ສ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎຠາວໂຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຖາກິຣິຍາຍ ນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ວຈນາລງ຺ກາຣໂຕ ຈ ‘‘ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສວນສ຺ສ ປຏິຊານິຕພ຺ພໂຕ, ຕຖາ ເຕຫິ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ, ສກລສ຺ສປິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຣຓໂຕ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກາຘາຣຕ຺ຕາ ຈ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິເວຘພາຫຸສຈ຺ຈາຠາວໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຖູສຸ, ປຸຖຸ ວາ ຊນຠາວໂຕ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຣິຍຘມ຺ມວິຣຫໂຕ ອຣິຍຘມ຺ມສມນ຺ນາຄມໂຕ ຈ ‘‘ອຣິຍານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍຠາວກຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລທມຖາຠາວໂຕ ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສນ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສວນໂຕ ສນ຺ຕຘມ຺ມສມນ຺ນາຄມໂຕ ສພ຺ຠິ ປາສໍສິຍໂຕ ຈ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປຸຣິສຠາວກຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ໂກສລ຺ລທມຖາຠາວໂຕ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວີວຕ຺ຖຸການໍ ມຎ຺ຎນານໍ, ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານານຎ຺ຈມຎ຺ຎນານໍ ມູລກຕ຺ຕາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານໍ ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຫໍກາຣ-ມມໍກາຣານໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸພ຺ເພ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຖວີອາທິອາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ’’ຕິ ອນິຍເມນ ຄຫິຕສ຺ສ ນິຍເມຕພ຺ພໂຕ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ; ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຕິສຍໍ ສໍສາເຣ ຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂນໂຕ ກິເລສເຠທນສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາຫິ ສມນ຺ນາຄມໂຕ ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິລາຠໂຕ ຈ ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນສາ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຘິຄມນີຍໂຕ ຈ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣນ ອນຸຕ຺ຕຣຓີຍໂຕ, ປຣໍ ອນຸຈ຺ຉວິກຠາເວນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍເຄນ ຠາວນາຍ ກາມໂຍຄາທິໂຕ ຈ ເຂມໍ ສິວໍ ອນຸປທ຺ທວນ຺ຕິ ‘‘ໂຍຄກ຺ເຂມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ‘‘ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ສພ຺ພອິຣິຍາປຖວິຫາຣສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຫາຣສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣສ຺ສ ຈ ວເສນ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຎ຺ເຈວ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຎ຺ຈ ຎາເຓນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຊານນໂຕ ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນມຎ຺ຎນຕາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ສກ຺ກາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນຎ຺ຈ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ອິຕິ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ.

໓. ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ສກ຺ກາຍສ຺ສ ສພ຺ພມຎ຺ຎນານໍ ມູລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິກປ຺ປມຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ໂລກວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ພ຺ຍາຫຸສຈ຺ຈທ຺ວຍຣຫິຕສ຺ສ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຸຖຸກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣຊນນາທິສຠາວຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣພາຫຸສຈ຺ຈາຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຣິຍານໍ ສປ຺ປຸຣິສານຎ຺ຈ ອທສ຺ສາວິຕາທິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຣິຍກຣຘມ຺ມານໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ເຕນ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຖວິຍາ ‘‘ອຫໍ ປຖວີ, ມມ ປຖວີ, ປໂຣ ປຖວີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣານໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ສຎ຺ຊານໂຕ ຈສ຺ສ ປຖວິໍ ກມ຺ມາທິກຣຓາທິວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສຎ຺ຎານິທານຕ຺ຕາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານໍ. ໂຍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ສ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ຎາຍ ວິນາ ມຎ຺ຎນາປຫານາຠາວໂຕ. ‘‘ອາປໍ ອາປໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕມານສຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກຕກິຈ຺ຈຕາຠາວໂຕ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ສໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມປຕ຺ຖນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຖວິຍາ ອຠິຊານນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຫາເນສຸ ມຕ຺ຕໂສ ກາຣິຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຎ຺ຎາຍ ວິຍ ມຎ຺ຎນາປຫານສ຺ສປິ ວິປ຺ປກຕຠາວໂຕ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ປຖວິຍາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ. ‘‘ອາປໍ ອາປໂຕ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຣຫຕ຺ຕາທິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຖວິຍາທີນໍ ອຠິຊານນາ ມຎ຺ຎນາຠາໂວ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ວີຕຣາຄາທິຠາໂວ ຕໂຕ ສມ຺ມເທວ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕາຕິ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ.

໔. ປທຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

ກິສ຺ໂສປິ ມຎ຺ຎນາ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ມຎ຺ຎນານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ປທຏ຺ຐານໍ, ສຸຕທ຺ວຍວິຣໂຫ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂສ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ມຎ຺ຎນານໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ. ມຎ຺ຎນາສຸ ຈ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ອິຕຣມຎ຺ຎນານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໑໐໕-໑໐໙) ‘‘ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ມຫາວ. ໑) ຈ ວຈນໂຕ, ຕຓ຺ຫາຄຕສ຺ເສວ ຈ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມານຊປ຺ປນາສພ຺ຠາວຕາ. ສພ຺ພາປິ ວາ ມຎ຺ຎນາ ສພ຺ພາສໍ ມຎ຺ຎນານໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິປິ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຫມສ຺ມິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒; ໓.໓໙) ອາທິວຈນໂຕ ມາໂນປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ‘‘ອສ຺ມີຕິ ສຕິ ອິຕ຺ຖໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາສ຺ມີຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ມານສ຺ສປິ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານຕາ ລພ຺ຠເຕວ. ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ສປ຺ປເທສໂຕ ມຎ຺ຎນາປຫານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອເສກ຺ຂາ ນິປ຺ປເທສໂຕ ມຎ຺ຎນາປຫານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ກມ຺ມຠໂວ ຈ ຊາຕິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

໕. ລກ຺ຂຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມູລຄ຺ຄຫເຓນ ມູລປຣິຍາຍຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂທສໂມຫາທີນມ຺ປິ ສກ຺ກາຍມູລຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ມູລຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມານໍ ອຠາໂວ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສປິ ອຠາໂວ ຄຍ຺ຫຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນກາມຕາທິລກ຺ຂຓາ. ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ວິພນ຺ຘຠູຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣິຍວິນຍາຠາໂວ. ໂສ ປນຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍວິນເຍ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ສໍກິເລສລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາທີນໍ ສຎ຺ຎາຍ ກາຣຓຠາວທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຎ຺ຎາ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກຜສ຺ສາວິຊ຺ຊາອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທໂຍປິ ຕາສໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ກາຣຓຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຎນາກິຈ຺ເຈນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ ຕາສໍ ກິເລສສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ວິຈິກິຈ຺ຉາທິນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກິເລສລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸສຠາວຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອວສິຏ຺ຐາກຸສລເຫຕູນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ເຫຕຸລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ອາສວາທິສຠາວຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອວສິຏ຺ຐາສໂວຆໂຍຄຄນ຺ຖນີວຣຓາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອາສວາທິສຠາວຕ຺ຕາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຖວີອາທີນໍ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍານຎ຺ຈ ມຎ຺ຎນານໍ ຣູປວິສຍຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ສກລຣູປກ຺ຂນ຺ຘວິສຍາປິ ມຎ຺ຎນາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຣູປວິສຍລກ຺ຂເຓນ ອາສໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິວິສຍາປິ ມຎ຺ຎນາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິກ຺ເຂເປນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສານໍ ປຫານປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຠາເວນ ປຣິຎ຺ຎາປຫານານໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ເອກລກ຺ຂຓາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ.

໖. ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວຓ຺ຓນາ

ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິນາ ວຎ຺ຈິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຘາຣຓປຣິຈຍມນສິກາຣວິມຸຂາ ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຕຖາຄຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິເສສໍ ອຊານນ຺ຕາ ຈ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ. ເຕ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສວິນິມຸຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຣາຍຓາ ສເວຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ, ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍຎ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

ປທປທຕ຺ຖເທສນານິກ຺ເຂປສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ສນ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ, ຕຖາ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ, ໂຍ ‘‘ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ປນ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ເທສນາສນ຺ຘິ. ຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ຕິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນິກ຺ເຂປສນ຺ຘິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ອິຘ ປຐມນິກ຺ເຂປວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕເມວ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ອປິຈ ຍສ຺ມາ ມຎ຺ຎນາມູລກໍ ສກ຺ກາຍໍ, ສພ຺ພມຎ຺ຎນາ ຈ ຕຕ຺ຖ ເອວ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕສ຺ສາ ສວິສຍາຍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຖວີອາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນສຸ ມຎ຺ຎນາສຸ ຈ ສາຕິສຍໍ ນິພ຺ເພຘວິຣາຄສຎ຺ຊນນີ ອຸປຣິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຕຖາຄຕຄຸຓວິຠາວນີ ຈ ອຍໍ ເທສນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ຈ ວິເສສໂຕ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາ, ຕສ຺ມາ ສນິສ຺ສຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອາທິໂຕ ອສາຣຠາວທີປນໍ ອຸປຣິ ຈ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍານໍ ຄຸຓວິເສສວິຠາວນມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ສກ຺ກາເຍ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນາມຸເຂນ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສຸ ອາທີນວານິສໍສວິຠາວນໂຕ ສພ຺ເພສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຠາຄໂຕ ຈ ອິທເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ປນ ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນນ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໍ, ອຍມ຺ປິ ເທສນາສນ຺ຘິ, ສາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ນິພ຺ພານໍ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ມນສິກຣຓີເຍ ຘມ຺ເມ ນປ຺ປຊານາຕິ, ອມນສິກຣຓີເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ນປ຺ປຊານາຕິ, ໂສ ມນສິກຣຓີເຍ ຘມ຺ເມ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ ອມນສິກຣຓີເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ ເຍ ຘມ຺ມາ ນ ມນສິກຣຓີຍາ, ເຕ ຘມ຺ເມ ມນສິ ກໂຣຕິ…ເປ… ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ປວຑ຺ຒຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ຠວາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ຠວາສໂວ ປວຑ຺ຒຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ຕສ຺ເສຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ມນສິກາຣາ ຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸທ຺ຘໍເສສ຺ສຕິ, ໂສ ສຣາໂຄ ສໂທໂສ ສໂມໂຫ ສາງ຺ຄໂຓ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ກາລໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໙) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈາວຸໂສ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ. ຍໍ ເວເທຕິ ຕໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຍໍ ສຎ຺ຊານາຕິ ຕໍ ວິຕກ຺ເກຕິ, ຍໍ ວິຕກ຺ເກຕິ ຕໍ ປປຎ຺ເຈຕິ, ຍໍ ປປຎ຺ເຈຕິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຣິສໍ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເວທນໍ…ເປ…, ສຎ຺ຎໍ…ເປ…, ສງ຺ຂາເຣ…ເປ…, ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ…ເປ… ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ໂສ ໂລໂກ ໂສ ອຕ຺ຕາ ໂສ ເປຈ຺ຈ ຠວິສ຺ສາມິ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສາມີຕິ, ຕມ຺ປິ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ນິພ຺ພານໍ ມາຠິນນ຺ທີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ. ‘‘ອິຘ, ເທວານມິນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’ຕິ, ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’ຕິ, ໂສ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊານາຕິ, ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຊານາຕິ, ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ໂສ ຕາສຸ ເວທນາສຸ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໐) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ…ເປ…, ສຎ຺ຎໍ…ເປ…, ສງ຺ຂາເຣ…ເປ…, ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມ຺ປິ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ໂສ ໂລໂກ ໂສ ອຕ຺ຕາ ໂສ ເປຈ຺ຈ ຠວິສ຺ສາມິ ‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອປິ ປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສາມີ’ຕິ, ຕມ຺ປິ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ໂສ ເອວໍ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ປຣິຕສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ເອວມາທິເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕີຕິ, ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ.

໗. ອາວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ທີປິໂຕ. ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິນາ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິປຣິຄ຺ຄໂຫ ທີປິໂຕ. ເຕສຸ ປຸຣິມນເຍນ ອາສຍວິປຕ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິຕາ, ທຸຕິເຍນ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິ. ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ກິເລສວຏ຺ຏໍ, ຕຎ຺ຈ ຍໂຕ ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສກລໍ ສໍສາຣຈກ຺ກມາວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ມຎ຺ຎນາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສຸ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ, ມານມຎ຺ຎນາ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານຄ຺ຄາໂຫ, ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈປຣິເຍສນາ’’ຕິອາທິກາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໒໓; ວິຠ. ໙໖໓) ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມານຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິກາ ນວ ມານວິຘາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໕) ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຕີສຸ ຈ ຄາເຫສຸ ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ, ສາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ມານຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ, ສາ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ຍາຍ ປນ ສຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ, ສາ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄ຺ຄາຫວິສຠາຄໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອາວຕ຺ຕຕິ, ທຸຕິຍຄ຺ຄາຫວິສຠາຄໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອາວຕ຺ຕຕິ, ຕຕິຍຄ຺ຄາຫວິສຠາຄໂຕ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອາວຕ຺ຕຕິ.

ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ອຣິຍາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫ, ຕໂຕ ຈ ປຣໂຕໂຆສໂຍນິໂສມນສິກາຣາ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣໂຕໂຆເສນ ຈ ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກຕິ ອາວຕ຺ຕຕິ, ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ. ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ວິປ຺ປກຕປ຺ປຫານຕາຄຫເຓນ ເອກຈ຺ຈາສວປຣິກ຺ຂໂຍ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂິຠາວາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ’’ຕິອາທິນາ ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິຍາ ຈ ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂເປນ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕາຍ ຈ ສາຕິສຍາ ນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານມານສມຸຄ຺ຆາຏນທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນານິ ປກາສິຕານີຕິ ອປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕ-ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາ ວິຠາວິຕາຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ທສພລ-ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊອສາຘາຣຓຎາຓອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸວິຠາວເນນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫປ຺ປຫານາປເທເສນ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ ທິຍຑ຺ຒສ຺ສ ກິເລສສຫສ຺ສສ຺ສ ປຫານໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ສພ຺ພໂສ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຎນາຠາວເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣເວທນສ຺ສ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓຈາຣຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິ ຠຄວໂຕ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ. ອຍໍ ອາວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

໘. ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ມຎ຺ຎນາ ປທຏ຺ຐານໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕຍິເມ ກຸສລາ ອກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕາຕິ ຕິວິຘາ. ເຕສຸ ກຸສລານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ, ອກຸສລານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ, ອພ຺ຍາກຕານໍ ກມ຺ມຠວອາວຊ຺ຊນຠູຕຣູປາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ກາມາວຈຣາທິວເສນ ຠູມິໂຕ ຕິວິຘາ, ຕຖາ ອພ຺ຍາກຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສຠາວາ, ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສຠາວາ ປນ ກາມາວຈຣາວ ຕຖາ ອກຸສລາ. ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສຸຕກິຈ຺ຈາຠາເວນ ຕິວິໂຘ ອສ຺ສຸຕວາ. ອນ຺ຘກລ຺ຍາຓວິຠາເຄນ ທຸວິໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວກເຠເທນ ຕິວິຘາ ອຣິຍາ. ມໍສຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຫິ ທສ຺ສນາຠາເວນ ຕິວິໂຘ ອທສ຺ສາວີ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານເຠເທນ ຕິວິໂຘ, ນວວິໂຘ ວາ ອຣິຍຘມ຺ໂມ. ສວນຘາຣຓປຣິຈຍມນສິກາຣປຏິເວຘວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທຕາ. ຕທຠາວໂຕ ອໂກວິໂທ. ສໍວຣປຫານເຠເທນ ທຸວິໂຘ, ທສວິໂຘ ວາ ອຣິຍຘມ຺ມວິນໂຍ, ຕທຠາວໂຕ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕເຍວ. ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸວິຠາໂຄ ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕວ, ຕຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາທິໂກ ຈ ອນ຺ຕຣວິຠາໂຄ.

ມຎ຺ຎນາ ປນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ຕາວ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອຏ຺ຐສຕວິຘາ, ຕຖາ ‘‘ອສ຺ມີຕິ ສຕິ ອິຕ຺ຖໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ. ເອວໍ ມານມຎ຺ຎນາປິ. ‘‘ອສ຺ມີຕິ ສຕິ ອິຕ຺ຖໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປປຎ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ. ເອເຕນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍປິ ອຏ຺ຐສຕວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ມານມຎ຺ຎນາຍ ນວວິຘຕາ ຕທນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຫີນຕ຺ຕິກຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ອາຄຕນເຍນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິຘຕາ ຕທນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ເຈວ ຣູປມຸຂາທິອຠິນິເວສເຠທາທິວເສນ ຈ ປຣິຎ຺ຎານໍ ອເນກວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຏ຺ຐມກາທິວເສນ ເສກ຺ຂວິຠາໂຄ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ອເສກ຺ຂວິຠາໂຄ ຈ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິຠາໂຄ. ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ຈ ຠູມິວິຠາໂຄ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ.

໙. ປຣິວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ, ເຕສໍ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕຖາ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕຕິ. ຍາວກີວຎ຺ຈ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສຸຠໂຕ ສຸຂໂຕ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄາຫາ ນ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ເນສໍ ປພນ຺ຘູປຣໂມ ສຸປິນນ຺ເຕປິ ນ ເກນຈິ ລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ເນສໍ ອສຸຠໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນວເສນ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານາ ອປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຖ ເນສໍ ປພນ຺ຘູປຣໂມ ໂຫຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວູປຄມນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ, ເຕສໍ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ. ຕຖາ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ຕີຫິປິ ມຎ຺ຎນາຫິ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ ຍາວ ນິພ຺ພານໍ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕີຫິປິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ອປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ນ ໂສ ອິຕໂຣ ວິຍ ຕໍ ມຎ຺ຎຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ…ເປ… ອສຕິ ນ ປຣິຕສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑). ເສກ຺ໂຂ ປຖວິໍ ມາ ມຎ຺ຎິ, ຍາວ ນິພ຺ພານໍ ມາຠິນນ຺ທິ, ອຣຫາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຈ ປຖວິໍ ນ ມຎ຺ຎຕິ, ຍາວ ນິພ຺ພານໍ ນາຠິນນ຺ທຕິ, ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎິເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ມຕ຺ຕໂສ ສພ຺ພໂສ ຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍສໍສິທ຺ຘິຍາ ປຫານາຠິສມຍນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ຍສ຺ສ ປນ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສພ຺ພໂສ ມຕ຺ຕໂສ ວາ ປຣິຎ຺ຎາ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປຫານໍ, ໂສ ຍຖາປຣິກປ຺ປໍ ນິຣງ຺ກຸສາຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ມຎ຺ຎເຕວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ…ເປ…, ສຎ຺ຎ…ເປ…’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑). ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

໑໐. ເວວຈນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາ ອນວເສສຘມ຺ມາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ມູລປຣິຍາຍໍ ມູລກາຣຓໍ ອສາຘາຣຓເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ມູລປຣິຍາຍນ຺ຕິ ວາ ມູລເທສນໍ ກາຣຓຕຖນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ໂວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕຸມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ເທເສສ຺ສາມີ ກເຖສ຺ສາມີ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ສຸຓາຖ ໂສຕໍ ໂອທຫຖ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ສາຘຸກໍ ສມ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ມນສິ ກໂຣຖ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຖ ສມນ຺ນາຫຣຖາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ຠາສິສ຺ສາມິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ກເຖສ຺ສາມິ ວິຠຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ.

໑໑. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ສກ຺ກາຍຘມ຺ມາ, ເຕ ຂນ຺ຘວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອາຍຕນວເສນ ທ຺ວາທສຘາ, ຘາຕຸວເສນ ອຏ຺ຐາຣສຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ມຎ຺ຎນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ຕິຘາ ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາ’’ຕິ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ໂວ’’ຕິ ສມ຺ປທານປຎ຺ຎຕິ, ‘‘ເທເສສ຺ສາມິ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຈ ອາຓາປນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ປຏິເວຘວິມຸຂຕາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ປຣິຍຕ຺ຕິວິມຸຂຕາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອນຣິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ມປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ອຣິຍຘມ຺ມວິຣຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ‘‘ອຣິຍານ’’ນ຺ຕິ ອສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕຖາຄຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ອຏ຺ຐວິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ທສ຺ສນຠາວນາປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສມ຺ມສນຸປຄານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ວິປລ຺ລາສານໍ ກິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກິເລສານໍ ຜລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣານໍ ວິຣູຫນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອສ຺ສາທນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິປ຺ຜນ຺ທນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ເສກ຺ຂາ’’ຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣີສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂີນໍ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ’’ຕິ ເສກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ຐິຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຠິນິພ຺ພິທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຫາໂຣ.

໑໒. ໂອຕຣຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ໂລກິຍາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເອກູນວິສຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣຕິ, ອຍໍ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ເທສນາຍ ໂອຕຣຓໍ. ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ມຎ຺ຎນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາ ມາໂນ ທິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ອຍໍ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ມາຍຕນຘມ຺ມຘາຕູຫິ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອຍໍ ອາຍຕນມຸເຂນ ຘາຕຸມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຕສ຺ສ ວິພນ຺ຘຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຄຫິຕາ, ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍສໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຊນນາທິນາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ ຄຫິຕາ, ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິນາ ເຍສໍ ກິເລສຘມ຺ມານໍ ວເສນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິອາທິຠາໂວ ໂຫຕິ, ເຕ ທິຏ຺ຐິມານາວິຊ຺ຊາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ສພ຺ເພຫິ ເຕຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຎ຺ຊານາຕິ ມຎ຺ຎຕິ ອຠິຊານາຕິ ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຎ຺ຊານນມຎ຺ຎນາອຠິຊານນານຸປສ຺ສນານໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ເສກ຺ຂາ, ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ອາຍຕນຘາຕາທິມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຄາຫາທິປຏິກ຺ເຂເປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາທໂຍ ຄຫິຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂາທີຫິ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣິຊານນກິຈ຺ເຈນ ປວຕ຺ຕມານາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນ຺ທິຄ຺ຄຫເຓນ ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຊາຕິຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ‘‘ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ຄຫເຓນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ເຈຫິ ໂອຕຣຓນ຺ຕິ. ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ.

໑໓. ໂສຘນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວາ…ເປ… ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິຍາ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ‘‘ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕິ ປຖວິໂຕ ມຎ຺ຎຕິ ປຖວິໍ ເມຕິ ມຎ຺ຎຕິ ປຖວິໍ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ.

໑໔. ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ‘‘ປຖວິໍ ອາປ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ. ຕຖາ ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ…ເປ… ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄາຫານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ມຎ຺ຎນາຍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປທານິປິ ອາເນຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ກາຍສກ຺ຂີ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຘມ຺ມານຸສາຣີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເສກ຺ຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ເສກ຺ເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓). ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ (ປຸ. ປ. ໑໓.໒; ໑໕.໑ ມາຕິກາ), ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໗.໒໖, ໒໗ ມາຕິກາ) ຈ. ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໔). ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ມຎ຺ຎນາຠາໂວ ຫິສ຺ສ ປຫານປຏິເວຘສິທ຺ໂຘ, ປຫານປຏິເວໂຘ ຈ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາປຏິເວເຘຫິ ນ ວິນາຕິ ສພ຺ເພປິ ອຠິຎ຺ຎາວິເສສາ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂເປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ວີຕຣາຄຕ຺ຕາ ວີຕໂທສຕ຺ຕາ ວີຕໂມຫຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

໑໔. ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມາ, ເຕ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕເຠເທນ ຕິວິຘາ. ເຕສຸ ກຸສລານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອໂລຠາທໂຍ ຈ ເຫຕູ, ອກຸສລານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ໂລຠາທໂຍ ຈ ເຫຕູ, ອພ຺ຍາກເຕສຸ ວິປາການໍ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມໍ, ອິຕເຣສໍ ຠວງ຺ຄມາວຊ຺ຊນສມນ຺ນາຫາຣາທິ ຈ ເຫຕູ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ເອວ ສມວຣຸຬ຺ໂຫ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎນານໍ ເຫຕຸຠາໂວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ມຎ຺ຎນາສຸ ປນ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ເຫຕຸ. ‘‘ສຎ຺ໂຎຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມານມຎ຺ຎນາຍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລໂຠ ເຫຕຸ ເກວລໍ ສໍສຄ຺ຄວເສນ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ເອກຕ຺ຕນຍາທີນໍ ອຍາຖາວຄ຺ຄາໂຫ ເຫຕຸ, ອສ຺ສຸຕຠາໂວ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂສ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນສີລຕາຍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ເຫຕຸ, ສພ຺ພາ ຈາຍໍ ເຫຕຸປຣມ຺ປຣາ ປຖວີອາທີສຸ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ມຎ຺ຎນານໍ ເຫຕຸ, ເສກ຺ຂາຣຫາທິຠາວາ ປນ ມຕ຺ຕໂສ ສພ຺ພໂສ ຈ ມຎ຺ຎນາຠາວສ຺ສ ເຫຕູຕິ. ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ.

໑໖. ສມາໂຣປນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ມູລປຣິຍາຍຄ຺ຄຫເຓນ ອສ຺ສຸຕວາຄຫເຓນ ສຎ຺ຊານນມຎ຺ຎນາປຣິຎ຺ຎາຄຫເຓຫິ ຈ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ, ເຕ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ໂລໂຠວ, ໂຍ ‘‘ໂລໂຠ ລຸພ຺ຠນາ ລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ສາຣາໂຄ ສາຣຊ຺ຊນາ ສາຣຊ຺ຊິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໓໘໙) ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ວິຠຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສ, ໂຍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວິສູກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໐໕) ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ, ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐) ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ປເຠເທຫິ ຈ ວິຠຕ຺ໂຕ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາ ເຈວ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ, ຍາ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍວິສມໍ ວຈີວິສມ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໑໓, ໙໒໔), ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອທິນ຺ນາທານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໑໓) ຈ ອາທິນາ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ, ອເນເກຫິ ປເຠເທຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕາ.

ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ສມໂຖ ປຏິປກ຺ໂຂ, ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ສີລໍ ປຏິປກ຺ໂຂ. ເຕ ປນ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອິຘ ປຣິຎ຺ຎາຄຫເຓນ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຣິຍຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ສີເລນ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານຎ຺ຈ, ສມເຖນ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານຎ຺ຈ. ວິປສ຺ສນາຍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສມໂຖ, ສມເຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ສມກາລເມວ ຠວນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພເຍວ ຫິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີກມ຺ມສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຊີວສ຺ສ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອາຣທ຺ຘາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຖວິປສ຺ສນາ ປຣິປູເຣຕິ. ອຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ອນວເສສສໍກິເລສຘມ຺ມໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິໂຍ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ

໑. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຘມ຺ມມູລຄ຺ຄຫເຓນ ມຎ຺ຎນາຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ. ມຎ຺ຎນານມ຺ປິ ຫິ ມຎ຺ຎນາ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິໂຕຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ຕຖາ ສຎ຺ຎາອປຣິຎ຺ຎາຕຄ຺ຄຫເຓນ. ‘‘ຂີຓາສໂວ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສຎ຺ໂຎຊໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາສວາ ສຎ຺ໂຎຊນານິ ຈ ສຣູປໂຕ ຄຫິຕານິ, ຕຖາ ນນ຺ທິຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາ ຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຈ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍ ວິເສສໂຕ ຣູປຘມ຺ມາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ອຣູປຘມ຺ມາ, ເຕ ປນ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ປຖວີອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ທສ຺ສິຕາ ເອວ. ຕາສໍ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ, ເຕສເມຕ຺ຖ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ສມຖສ຺ສ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕາ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ’’ຕິອາທິນາ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິມາສເມຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕວີຕຣາຄາທິວຈເນຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ປນ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມາຍາ-ສາເຐຍ຺ຍ-ມານາຕິມານ-ມທປ຺ປມາທ-ປາປິຈ຺ຉຕາ-ປາປມິຕ຺ຕຕາ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ວິປຣີຕມນສິກາຣ-ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສ-ອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ- ສາຣມ຺ຠໂທວຈສ຺ສຕາ-ຠວທິຏ຺ຐິ-ວິຠວທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອມາຍາອສາເຐຍ຺ຍາທິອວິປຣີຕມນສິກາຣາທິວເສນ, ຕຖາ ສມຖປກ຺ຂິຍານໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິຍານໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນ ຍສ຺ສ ຠູມິ.

໒. ຕິປຸກ຺ຂລນຍວຓ຺ຓນາ

ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣູປໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ຕຓ຺ຫາ ໂລໂຠ, ອວິຊ຺ຊາ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂລຫິເຕ ສຕິ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອາຆາໂຕ ໂທໂສ, ອິຕິ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຄຫິເຕຫິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂປປຣິຎ຺ຎາຄຫຓາທີຫິ ຈ ກຸສລມູລານິ ສິທ຺ຘານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ‘‘ໂລໂຠ ສພ຺ພານິ ວາ ສາສວກຸສລາກຸສລມູລານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານໂຄຈຣຠູຕາ ຈ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ, ຕີຫິ ປນ ອກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕ-ສໍກິເລສມລ-ວິສມອກຸສລ-ສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘສຸຈຣິຕ-ສມກຸສລ-ສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ສທ຺ຘມ຺ມ-ສມາຘິ-ວິໂມກ຺ຂມຸຂ-ວິໂມກ຺ຂາ-ທິວເສນ ກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

໓. ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍວຓ຺ຓນາ

ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣູປໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິປລ຺ລາສາ, ອວິຊ຺ຊາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວິປລ຺ລາສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂປປຣິຎ຺ຎາຄຫຓາທິສິທ຺ເຘຫິ ສຕິວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສິທ຺ຘາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ທຸວິໂຘ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ. ເຕສໍ ປຐໂມ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິຍາສຄ຺ຄາຫີ ສຕິພເລນ ຍຖາຠູຕໍ ກາຍສຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ທຸຕິໂຍ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິຍາສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໐; ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔, ໑໑໔; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍສໍວຣຠູເຕນ ວີຣິຍພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ວິຘເມນ຺ໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຕິໂຍ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຍາຖາວຄ຺ຄາຫີ ສມາຘິພເລນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏນ຺ໂຕ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວຎ຺ຈິຕຕາຍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສີ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາເຣນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ.

ອິຘາປິ ສຸຠສຎ຺ຎາສຸຂສຎ຺ຎາຫິ ຈຕູຫິປິ ວາ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຈຕູຫິ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາເສຫິ ຈຕຸຣາສໂວຆ-ໂຍຄ-ກາຍຄນ຺ຖ-ອຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທ-ສລ຺ລຸປາທານ-ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ-ອປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຌານ-ວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານ-ສຸຂຠາຄິຍຘມ຺ມ-ອປ຺ປມຎ຺ຎາ-ສມ຺ມປ຺ປຘານ-ອິທ຺ຘິປາທາ- ທິວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

໔-໕. ທິສາໂລຈນ-ອງ຺ກຸສນຍທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

ອິເມສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ສິທ຺ຘິຍາ ໂວຫາເຣນ ນຍທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖນຍານໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ, ເຕສໍ ສມານຍນໍ ອງ຺ກຸໂສຕິ ປຎ຺ຈປິ ນຍາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາສນປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິເຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ສໍກິເລສນິພ຺ເພຘາເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ, ສພ຺ພຠາຄິຍເມວ ວາ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍກຸສລານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘນ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສພ຺ພຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ຎາຓເຎຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນຠາວນໍ ສກວຈນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ ກຸສລາກຸສລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔. ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອຠິນວສ຺ສ ປທສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ອຕ຺ຖວິຠຊນາ. ‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ ຠູຕປຸພ຺ພນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ, ນິວາສຏ຺ຐາເນ ວາ ຠູຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ, ຕຕ຺ຖ ມາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກາກນ຺ທີ ມາກນ຺ທີ ໂກສມ຺ພີຕິ ຍຖາ ກາກນ຺ທສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ນຄຣີ ກາກນ຺ທີ, ມາກນ຺ທສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ມາກນ຺ທີ, ກຸສມ຺ພສ຺ສນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ໂກສມ຺ພີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສາວຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປເນຕ຺ວາ ສມີເປ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອຸປໂຠໂຄ, ສວິຎ຺ຎາຓກວຕ຺ຖຸ. ປຣິໂຕ ສພ຺ພທາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິໂຠໂຄ, ນິວາສນປາຣຸປນາທິ ອວິຎ຺ຎາຓກວຕ຺ຖຸ. ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສາວຕ຺ຖີ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄຕິ ສຕ຺ຖສ຺ສ ນຄຣິຍາ ສມາຄເມ, ສຕ຺ເຖ ຕໍ ນຄຣໍ ອຸປຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉິເຕ ສຕ຺ຖິກຊເນຫິ.

ສໂມຫິຕນ຺ຕິ ສນ຺ນິຈິຕໍ. ຣມ຺ມນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ອາຣາມຸຍ຺ຍານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຣມຓີຍໍ. ທສ຺ສເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິສິຂາສນ຺ນິເວສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປາສາທກູຏາຄາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທສ຺ສນີຍໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ. ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ນິວາສສຸຂຕາຍ ຈ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ຕານໍ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ມນໍ ຣເມຕີຕິ ມໂນຣມໍ. ທສຫິ ສທ຺ເທຫີຕິ ຫຕ຺ຖິສທ຺ໂທ, ອສ຺ສ-ຣຖ-ເຠຣິ-ສງ຺ຂ-ມຸທິງ຺ຄ-ວີຓາ-ຄີຕ ສມ຺ມຕາຬສທ຺ໂທ, ອສ຺ນາຖ-ປິວຖ-ຂາທຖາຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ. ອວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ວິວິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພກາລໍ ໂຆສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸທ຺ຘິໍ ເວປຸລ຺ລຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕນ຺ນິວາສີ ສຕ຺ຕວຸທ຺ຘິຍາ ວຸທ຺ຘິໍ, ຕາຍ ປຣິວຸທ຺ຘິຕາເຍວ ວິປຸລຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ, ພຫຸຊນໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕ຺ຕູປກຣຓສມິທ຺ຘິຍາ ອິທ຺ຘໍ. ສພ຺ພກາລໍ ສຸຠິກ຺ຂຠາເວນ ຜີຕໍ. ອນ຺ຕມໂສ ວິຆາສາເທ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພສໍ ກປຓທ຺ຘິກວນິພ຺ພກຍາຈການມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິ ຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມນຸຎ຺ຎໍ ຊາຕໍ, ປເຄວ ອິສ຺ສຣິເຍ ຐິຕານນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ມໂນຣມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຬກມນ຺ທາວາຕິ ອາຏານາຏາທີສຸ ທສສຸ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊສ຺ສ ນຄຣີສຸ ອຬກມນ຺ທາ ນາມ ເອກາ ນຄຣີ, ຍາ ໂລເກ ອຬາກາ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຍຖາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມີນໍ ອາວາສຠູຕາ ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທິນາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສາວຕ຺ຖີປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຬກມນ຺ທາວາ’’ຕິ. ເທວານນ຺ຕິ ເວສ຺ສວຓປກ຺ຂິຍານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວານໍ.

ຊິນາຕີຕິ ອິມິນາ ໂສຕ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ເຊຕ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣຎ຺ຎາຕິ ປເສນທິໂກສລຣາເຊນ. ຣາຊຄຕໍ ຊຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຸມາໂຣ ຊິຕວາຕິ ເຊໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມງ຺ຄລກພ຺ຍຕາຍາຕິອາທິນາ ‘‘ເຊຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ເຊໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິຕາຍາຕິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖູຫິ ຜີຕຠາເວນ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ຘາປິ ມຈ຺ຉຣິໂນ ກິຎ຺ຈິ ນ ເທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາຍາ’’ຕິ, ຣາຄໂທສາທິມລານຎ຺ເຈວ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ຈ ອຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ຘາ ອມຈ຺ຉຣິໂນປິ ຈ ກຣຸຓາສທ຺ຘາທິຄຸຓວິຣຫິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປເຣສໍ ນ ທເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑທາເນນ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ທາຕພ຺ພຠາເວນ ສພ຺ພກາລໍ ອຸປຏ຺ຐປິໂຕ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ. ປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ‘‘ນາຕິທູຣໍ ນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ’’ຕິ ເອກໍ, ເອວເມເຕຫິ ປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ເຄຫິ ສມ຺ປນ຺ນຕາຍ. ຍທິ ເຊຕວນໍ ຕຖໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ກີຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ເສວ ຕໍ ວນໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຣິກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍທິປິ ໂສ ຠູມິຠາໂຄ ໂກຏິສນ຺ຖເຣນ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ກີໂຕ, ຣຸກ຺ຂາ ປນ ເຊເຕນ ນ ວິກ຺ກີຕາຕິ ເຊຕວນນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາກາຣຓໍ ປາກຏເມວາຕິ. ໂກ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປຕິ? ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເອວ ຫິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕີຕິ ອາຈຣິຍາ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອິມາຍ ເທສນາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘນໍ ກຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍາຍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອປເຣ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີນຎ຺ຫິ ສໍສຄ຺ຄເຠທສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕວາຕິ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ຕທາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫຕຠິກ຺ຂູນໍ. ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘນນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂສຘນໍ. ປຐມຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາທິນາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສໍກິເລສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສາມຸກ຺ກໍສິກໍ ເທສນໍ ເທເສຕິ ເຂຕ຺ເຕ ຂາຓຸກຓ຺ຏກຄຸມ຺ພາທິເກ ອວຫຣິຕ຺ວາ ກສນໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ອວຕ຺ວາ ອິມາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສໍວຣຠູຕນ຺ຕິ ສີລສໍວຣາທິສໍວຣຠູຕໍ ສໍວຣຓສຠາວໍ ກາຣຓໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສນາທິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສໍວຣິຕາຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສມ຺ມາ, ສພ຺ພຖາ ວາ ວາຣິຕາ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ຍສ຺ມາ ປວຕ຺ຕິທ຺ວາຣປິຘາເນນ ປິຫິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິທຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ ສໍວຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກເມວ ສໍວຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ທສ຺ສນາທິມ຺ຫິ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ອາສວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ນິໂຣໂຘ ຂໂຍ ປຫານນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນາທິ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຫີຍນ຺ຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຈກ຺ຂຸໂຕປິ…ເປ… ມນໂຕປີຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໔-໑໙) ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖີສຸ ຕທນຸຄຕມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖີສຸ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸສລາທີນມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ປນ ວຓໂຕ ຍູສໍ ວິຍ ປຄ຺ຆຣຓກອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຄ຺ຆຣຓອສຸຈິມ຺ຫິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອາສວ-ສທ຺ໂທຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຘມ຺ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນນຸ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄາທີນິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອາລມ຺ພິເຕສຸ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ສາສວຠາເວນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣຕາຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຄຕ຺ຣຠຸວຈເນນ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານຜລສມາປຕ຺ຕິປຸເຣຈາຣິກປຣິກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກເມວ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ອວຘິນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ມຄ຺ຄຜລສມານຕາຍ ອຎ຺ເຎສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ສມາປຕ຺ຕິວີຖິຍໍ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຜເລສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອາສວານໍ ປວຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສວນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຘິອຕ຺ໂຖ ອາ-ກາໂຣ, ອວຘິ ຈ ມຣິຍາທາຠິວິຘິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຣິຍາທໍ ກິຣິຍໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາປາຏລິປຸຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ. ອຠິວິຘິ ປນ ກິຣິຍໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາຠວຄ຺ຄາ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ຈາຍໍ ອາ-ກາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ມທິຣາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິນ຺ຘວກາທມ຺ພຣິກາໂປຕິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ໂຐ ວິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາ ປຸຣາຓຠາໂວ. ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີຕິອາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໒) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອວິຊ຺ຊາສວຠວາສວານໍ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ຕພ຺ຠາວຠາວິໂນ ກາມາສວສ຺ສ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອກາສຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ມານາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໍ ມທກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເອເຕສ຺ເວວ ອາສວ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາສໂວ ນາຄໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອາຍຕໍ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ. ປສວນ຺ຕີຕິ ຜລນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອາສເວຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຕ຺ຖວິຕປ຺ເປສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປເທເສສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິເລເສສຸເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນໍ. ກມ຺ເມປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປສວນສ຺ສ ກິເລສກມ຺ມສາຘາຣຓຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ ຂນ຺ຘາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ວິວາທມູລຠູຕາຕິ ວິວາທສ຺ສ ມູລກາຣຓຠູຕາ ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສ-ອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ມາຍາ-ສາເຐຍ຺ຍ-ຖມ຺ຠ-ສາຣມ຺ຠ-ມານາຕິມານາ.

ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ເຍນ ກມ຺ມກິເລສປ຺ປກາເຣນ ອາສເວນ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ ອາກາສຈາຣີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພຕາຍ ວິນິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ເທວຄຕິ ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລກມ຺ມໂຕ ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິເສຘນາຍ. ປຣູປວາ…ເປ… ອຸປທ຺ທວາຕິ ອິທໍ ຍທິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາ ເອວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວາທິປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ປເນເຕຕິ ເອເຕ ກາມຣາຄາທິກິເລສ-ເຕຠູມກກມ຺ມປຣູປວາທາທິອຸປທ຺ທວປ຺ປກາຣາ ອາສວາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິປາຬິປເທເສ. ຍຖາຕິ ເຍນ ທຸວິຘາທິປ຺ປກາເຣນ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິຣຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຍຄາມິນິຍາ. ຉກ຺ກນິປາເຕ ອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາສວາ ຉຘາ ອາຄຕາ ອາສວ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປເຠໂທປຈາເຣນ ອາສວ-ປເທ ປເຠໂທຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ ວາ ປທ-ສທ຺ໂທຕິ ອາສວປເທຕິ ອາສວປ຺ປກາເຣ ສທ຺ທໂກຏ຺ຐາເສ ອຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາເສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາ ຫີຕິ ຕສ຺ມາ ສໍວຣຓໍ ປິທຫນໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໍ, ເຕເນວ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລາທິສໍວເຣ ອຘິປ຺ເປເຕ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ຖກນຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາຕິ ເຄຫທ຺ວາຣສໍວຣຓມ຺ປິ ອຸທາຫຏໍ. ສີລສໍວໂຣຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ມູລປຣິຍາຍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປຸນ ວທຕິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ສີລສຕິຎາຓານໍ ສໍວຣຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ຕຖາ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຕິວີຣິຍານໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍທິປິ ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ…ເປ… ສີຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນິທ຺ເທເສ ຂນ຺ຕິວີຣິຍານໍ ສໍວຣປຣິຍາໂຍ ນາຄໂຕ, ອຸທ຺ເທເສ ປນ ສພ຺ພາສວສໍວຣປຣິຍາຍນ຺ຕິ ສໍວຣປຣິຍາເຍນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ເຖວ ເຕສໍ ສໍວຣຠາໂວຕິ.

ປຸພ຺ເພ ສີລສຕິຎາຓານໍ ປາຐນ຺ຕເຣນ ສໍວຣຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອິທານິ ຕໍ ອິມິນາປິ ສຸຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຕິວີຣິຍສໍວຣາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໔) ປາຬິຍາ ທສ຺ສນວເສນ. ‘‘ຕຎ຺ຈ ອນາສນໍ, ຕຎ຺ຈ ອໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລສໍວໂຣຕິ ຕຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາຣູເປ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອນິຍຕວຕ຺ຖຸກໍ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາສນໍ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ເວສິຍາທິໂຄຈຣໍ, ‘‘ປຏິສງ຺ຂາໂຍນິໂສ ປຣິວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ ຍໍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ, ອຍໍ ປນ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ ສີລສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາສນປຣິວຊ຺ຊເນນ ຫິ ອນາຈາຣປຣິວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາຈາຣາໂຄຈຣປຣິວຊ຺ຊນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຕາຍສີລສໍວໂຣ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ສີລສໍວຣວິຠຊເນ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອນາຈາໂຣ, ອຕ຺ຖິ ອໂຄຈໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໓, ໕໑໔) ອນາຈາຣາໂຄຈຣາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ອິທຎ຺ຈ ເອກເທເສນ ສມຸທາຍນິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສມຸທ຺ທປພ຺ພຕນິທສ຺ສນໍ ວິຍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພນິທ຺ເທເສ ປຏິສງ຺ຂາຄຫຓໍ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍນິໂສມນສິກຣຓມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວຣເມວາຕິ ເອວໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ ສິຍາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘ອິຘ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’ຕິ ອາຄຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ຎາຓສໍວເຣນ ຈ ອສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ, ‘‘ທສ຺ສນໍ ປຏິເສວນາ ຠາວນາ ຈ ຎາຓສໍວໂຣ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຸປິ ຐາເນສຸ ຍໍ ຎາຓໍ, ໂສ ຎາຓສໍວໂຣຕິ ປຣິວຊ຺ຊນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສີລາທໂຍ ສີລສໍວຣາທໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ ສຕິ ສໍວຣານໍ ສງ຺ກໂຣ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ເຕ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວຊ຺ຊນວິເສສສໍວຣາຘິວາສນວິໂນທນານໍ ສີລສໍວຣາທິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອຄ຺ຄຫິຕານໍ ຄຫເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ອຄ຺ຄຫິເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທສ຺ສນໍ ປຏິເສວນາ ຠາວນາ’’ຕິ ອາຫ.

ເອເຕນ ສີລສໍວຣາທິນາ ກຣຓຠູເຕນ, ກາຣຓຠູເຕນ ວາ. ຘມ຺ມາຕິ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມາ. ສີລສໍວຣາທິນາ ຫິ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ວາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ອນິຣຸທ຺ຘາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ອາສວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ອາສວາ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທປຫານານິ ເອວ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາທໂຍຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ‘‘ໂຍນິໂສ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາວ ອາສວສໍວຣຓສ຺ສ ປຘານຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຣິໂຍສາເນປິ ‘‘ເຍ ອາສວາ ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ, ເຕ ທສ຺ສນາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ອາສວປ຺ປຫານເມວ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ນິຄມິຕໍ.

໑໕. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາວ ທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວປິ ປທານິ ເອກຕ຺ຖານີ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ເອກຕ຺ຖຕ຺ເຖປິ. ຎາຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ສຠາວໍ, ວິສຍສ຺ສ ຍຖາສຠາວາວໂພຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານນລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຎາຓປ຺ປຠາວນ຺ຕິ ຎາຓານຸຠາວໍ, ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ວິສໂຍຠາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາເຓນ ວິວເຏ ຘມ຺ເມ’’ຕິ. ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຈ ຊານນທສ຺ສນມຸເຂນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓລກ຺ຂຓໍ ຎາຓປ຺ປຠາວໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສຕີ’’ຕິ. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ‘‘ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາຣໍ ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວິສຍຊານນໍ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣວິສຍທສ຺ສນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປນ ເນສໍ ອາສວານໍ ຂຍູປາຍສຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທນານຸປ຺ປາທນວເສນ ນ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕນາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ…ເປ… ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ’’ຕິ.

‘‘ຊານໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊານນຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຏິວິຕກ຺ກມຕ຺ຕວເສນ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຣູປາທິ ວິຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທວເສນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ (ອິຕິວຸ. ໑໐໒), ຊານໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓), ເອວໍ ຊານນ຺ຕາ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໗), ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທີສຸ ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາມຎ຺ຎວິເສສທີປນວເສເນຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ອາຄຕນ຺ຕິ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ເຕ ຫິ ‘‘ສມາຘິນາ ຊານໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ປສ຺ສໂຕ ຊານໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຊານນາ ສມໂຖ, ປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ເຕຕິ ປປຎ຺ຈາ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຊານໂຕ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປທອຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາຣິຍມາເນ. ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ຊານນທສ຺ສນານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາໂຍນິໂສມນສິກາຣວິສຍຠາວສ຺ສ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອາສວປ຺ປຫານໍ ອາສວານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ. ໂສ ປນ ເນສໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຂີຓຕາ ອຠາໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂຍມສມຸປ຺ປາທໍ ຂີຓາກາຣໍ ນຕ຺ຖິຠາວ’’ນ຺ຕິ. ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນຕິ ກິເລສວງ຺ກສ຺ສ ກາຍວງ຺ກາທີນຎ຺ຈ ປຫາເນນ ອຸຊຸຠູເຕ ສວິປສ຺ສເນ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ. ຕເທວ ຫິສ຺ສ ສິກ຺ຂນໍ. ຂຍສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຎາຓໍ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາຕິ ຂຍສງ຺ຂາເຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຎາຓໍ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປນ ອຎ຺ຎໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທິປິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ຂຍສ຺ມິໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປນ ອາສເວຫິ ຂີໂຓຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ຂໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອາສວກ຺ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສມໂຓຕິ ສມິຕປາໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ປນ ຂີຓາສໂວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຜລປຣິຍາຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ອາສວກ຺ຂໂຍ ມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຜລໍ. ເອເຕເນວ ນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອາສວກ຺ຂຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຊານໂຕ ເອວ ປສ຺ສໂຕ ເອວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ວິເສສາຠາວໂຕ ອນິຏ຺ຐສາຘນໂຕ ຈາຕິ ຕສ຺ສ ນິຍມສ຺ສ ຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ອຊານໂຕ ໂນ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ນ ຊານາຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ເນວ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິມິນາ ທູຣີກຕາໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ອາສວກ຺ຂຍສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ໂນ ອຊານໂຕ ໂນ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຈເນນ. ເຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເກ ປນ ເຕຕິ? ‘‘ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໒໒໘), ອເຫຕູ ອປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໒໒໗) ເອວມາທິວາທາ. ເຕສຸ ຫິ ເກຈິ ອຠິຊາຕິສງ຺ກນ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ຠວສງ຺ກນ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ຈ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ອິສ຺ສຣປຊາປຕິກາລາທິວເສນ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ສໍສາຣາທີຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸຣິເມນ ວາ ປທທ຺ວເຍນາຕິ ‘‘ຊານໂຕ, ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ. ອຸປາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອາສວກ຺ຂຍສ຺ສາ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ໂນ ອຊານໂຕ, ໂນ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ. ອນຸປາໂຍ ເອວ ຫິ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ຍທິທໍ ໂຍນິໂສ ຈ ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາຣສ຺ສ ອຊານນໍ ອທສ຺ສນຎ຺ຈ, ເຕນ ຕຖຕ຺ຕາຍ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ນນຸ ‘‘ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຍຖາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ທສ຺ສເນ ອຘິປ຺ເປເຕ ປຸຣິເມເນວ ອນຸປາຍປຏິເສໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣານຸປ຺ປາທນສ຺ສປິ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສຕິພເລນ ສໍວຸຕຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິຕາ ວິຍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລເນວ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຠູຕຊານນາຠາໂວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ເຂເປນ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປນາຕິ ສມາເສນ, ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓໍ…ເປ… ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຊານໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຎາຓສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ສໍວໂຣ’’ຕິອາທິ ກຖໍ ນີຍຕີຕິ? ຎາຓສ຺ສ ປຘານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວມຍໍ ເທສນາ ກຕາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຣິຍໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທເສສ຺ສາມິ ສອຸປນິສໍ ສປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ທພ຺ພຊາຕິໂກຕິ ທພ຺ພຣູໂປ. ໂສ ຫິ ທ຺ຣພ຺ໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ທ຺ຣພ຺ຍໍ ວິນສ຺ສຕິ ນາທ຺ຣພ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ທພ຺ພຊາຕິໂກ ວາ ສາຣສຠາໂວ, ສາຣຸປ຺ປສີລາຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ນ ໂຂ ທພ຺ພ ທພ຺ພາ ເອວໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔, ໓໙໑; ຈູຬວ. ໑໙໓). ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ, ຘຸຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ໂຍ ຫິ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ກາຕຸໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ວາຕາຕປາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕາທີນິ ກໂຣຕິ, ໂສ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ກໂຣຕິ ນາມ. ປທຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ນາຖກຣຓຘມ຺ມຠາເວນ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິຈ຺ຈກຣຓີຍານິ, ຕຕ຺ຖ ທກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໗).

ອຸປາຍມນສິກາໂຣຕິ ກຸສລຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ປຖມນສິກາໂຣຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ມຄ຺ຄຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອສຸຠອນຕ຺ຕສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອສຸຠໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເອວ ນເຍນ, ອວິປຣີຕສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິເກນ ວາຕິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນາຕິອາທິນາ ອາວຏ຺ຏນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຕໂຕ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ມໂນທ຺ວາຣິກາ ກຸສລຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິ ຜລໂວຫາເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ວເສນ ສາ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ອາວຊ຺ຊນາ ຫິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາວຏ຺ຏຍຕີຕິ ອາວຏ຺ຏນາ. ອນຸ ອນຸ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ ອນ຺ວາວຏ຺ຏນາ. ຠວງ຺ຄາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາຠຸຊຕີຕິ ອາໂຠໂຄ. ສມນ຺ນາຫຣຕີຕິ ສມນ຺ນາຫາໂຣ. ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ຐເປຕີຕິ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ອຸປາຍປຖມນສິກາຣລກ຺ຂໂຓ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸກ຺ຂາທີນິ ສຈ຺ຈານິ ອາວຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ສຈ຺ຈປຏິກູເລນາຕິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ອນນຸໂລມວເສນ. ເສສໍ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນຍຸຕ຺ຕິໍ, ເຫຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອໂຍນິໂສ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປາເຐ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາກ຺ໂຍປຎ຺ຎາສນໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຍມຸທ຺ເທສນິທ຺ເທໂສ ປຣິວຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂຍນິໂສ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣປທໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ໂຍນິໂສ ອໂຍນິໂສຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ທ຺ວີຫິ ປເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍນິໂສຕິ ຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ອໂຍນິໂສຕິ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ. ສຕິປິ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິສາມຎ຺ເຎ ຠວາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ພຫຸລິສາມຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ນາວາທິ ອຸປມາຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈກ຺ກຍນ຺ຕໍ ອາຫຏຆຏີຍນ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓວິເສສວເສນ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິອາຣມ຺ມຓສາມຎ຺ເຎນ, ນາປິ ອາສວວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ…ເປ… ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ອາສວາ ນ ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກປ຺ປເຠທໍ ອາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕຣູປາທີນິ. ອິທານິ ອາສວວເສນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຠູຕປຸພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ປຸພ຺ພຈຣິຍໂຕ ກິເລສທູຣີຠາວສິທ຺ຘາຍ ສຸທ຺ຘິປກຕິຕາຍ. ປາຬິຍາ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອຕ຺ຖກຖນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ອຊ຺ຌຍນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຈີວຣສິພ຺ພາທິ ນວກມ຺ມໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານຸໂຍໂຄ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ຕາທິເສນາຕິ ຍາທິເສນ ‘‘ມນຸຎ຺ຎວຕ຺ຖູ’’ຕິມນສິກາຣາທິນາ ກາມາສວາທໂຍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕາທິເສນ. ອາສວານໍ ວຑ຺ຒິ ນາມ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຕິພ຺ພຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາ ຈ ອຠິຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸລີກາຣໂຕຕິ ເຕ ລທ຺ຘາເສວນາ ພຫຸລຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຜຣນ຺ຕາ ຉາເທນ຺ຕາ ອນ຺ຘາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເອກສນ຺ຕານນເຍນ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິໂຕ ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຑ຺ຒິ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຂຓິກຠາວໂຕ.

ໂສ ຈ ຊານາຕີຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫາຠາວມາຫ. ກາຣກສ຺ເສວາຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ເສວ. ຍສ຺ສ ປນາຕິອາທິນາ ອນຸທ຺ເທສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຣາຕນສ຺ສ ປຸຣິສາຕິສຍສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ມຓ຺ຑລາຣາມວາສີມຫາຕິສ຺ສຠູຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອາຍຕິໍ ຕຖາປຏິປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ເອທິສໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຍວາຕິ ມຓ຺ຑລາຣາເມເຍວ. ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທ຺ເທສາຈຣິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາຍກໍ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຸທ຺ເທສມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຍຖາອາຣທ຺ຘໍ ອຸທ຺ເທສປພນ຺ຘໍ. ຕທາ ກິຣ ມຸຂປາເຐເນວ ພຫູ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ມໂນສຊ຺ຌາຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ເຖໂຣ ປຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຘຣຍ຺ໂຫ, ໂສ ‘‘ອິທານາຫໍ ອນາຄາມີ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸທ຺ເທເສນາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ອຸທ຺ເທສກາເລ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອາສເວສຸ ມຄ຺ເຄນ ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ປນ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ. ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຫານໍ ນຕ຺ຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ຕາຍ ປຫານນ຺ຕິ.

໑໖. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍປທໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ? ປທທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ອາສວານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນຠາວສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຫາຍກວິຠາເຄນ ປຫາຕພ຺ພວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທເມວ ປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສຕິສໍວຣາທິໍ. ທສ຺ສນາຕິ ອິທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ສເນນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈເນນ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ທສ຺ສເນນາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິປິ ຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ປຐມຕຣໍ ປສ຺ສຕິ, ທິສ຺ວາ ປນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ນ ຕໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິພ຺ພານປຏິວິຊ຺ຌເນນ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຠາວນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ຕທຠິສມໂຍຕິ ນຸຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ປຣໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສໍວຣາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ. ສໍວຣາຕິ ສໍວເຣນ, ‘‘ສໍວໂຣ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຕິສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິເສວຕິ ເອເຕນາຕິ ປຏິເສວນໍ, ປຈ຺ຈເຍສຸ ອິທມຕ຺ຖິກຕາຎາຓໍ. ອຘິວາເສຕິ ຂມຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຘິວາສນາ, ສີຕາທີນໍ ຂມນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ອໂທໂສ, ຕປ຺ປຘານາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ. ປຣິວຊ຺ເຊຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິວຊ຺ຊນໍ, ວາຬມິຄາທີນໍ ປຣິຫຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ. ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ວິໂນເທຕິ ວິຕຸທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິໂນທນໍ, ກຸສລວີຣິຍໍ. ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ເຐ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ຠາວນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຠາວນາ, ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ. ນ ຫິ ຕໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ທສ຺ສນາທີນໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໑໗. ກຸສລາກຸສລຘມ຺ເມຫິ ອາລມ຺ພິຍມານາປິ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ອາວຊ຺ຊນມຸເຂເນວ ຕພ຺ຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນສິກຣຓີເຍ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ເພ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນ ມນສິກຣຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ມນສິກຣຓີຍາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອມນສິກຣຓີຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອມນສິກຣຓີເຍຕິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ມນສິກຣຓີເຍ ຘມ຺ເມ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ. ຍສ຺ມາ ກຸສລຘມ຺ເມສຸປິ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈາທິວເສນ ມນສິກາໂຣ ອສ຺ສາທນາທິເຫຕຸຕາຍ ສາວຊ຺ໂຊ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວໂຫ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸປິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ມນສິກາໂຣ ນິພ຺ພິທາທິເຫຕຸຕາຍ ອນວຊ຺ໂຊ ຫິຕສຸຂາວໂຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມໂຕ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາກາຣໂຕ ປນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ.

ວາ-ສທ຺ໂທ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ‘‘ມມໍ ວາ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ (ທີ. ນິ. ໑.໕, ໖), ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖; ມ. ນິ. ໒.໗໙, ໘໐) ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ຕຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖທີປກໍ ປເນຕໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ສມຸທາຫຏໍ.

ກາມາສໂວຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕ ກາເມ ອາສໂວ ກາມາສໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ’’ຕິ. ຠວາສວໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ໂລໂຠ ກາມາສໂວຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຣູປາຣູປຠເວຕິ ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິເຠທໂຕ ທຸວິເຘປິ ຣູປາຣູປຠເວ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ຌານນິກນ຺ຕີຕິ ຌານສ຺ສາໂທ. ‘‘ສຸນ຺ທຣມິທໍ ຐານໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠເວ ອາສໂວຕິ ຠວາສໂວ. ເອວນ຺ຕິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫໂຕ ຠວາສເວເນວ ທິຏ຺ຐາສໂວ ຄຫິໂຕ ຕໍສຫຄຕຣາຄຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສເວນ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠວາສໂວ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໖໕) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຣາຄສ຺ສ ຠວາສວຠາໂວ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ, ອຖ ‘‘ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໓໒) ວິຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓຕ຺ໂຖ ສຫຄຕຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ສຕິ ຠວາສເວ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສ ສໂມຘານຄມນໍ ກຕໍ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕມ຺ປໂຍຄຕພ຺ຠາວາທິເກ ອສຕິ ຕໍສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິໍ ອນຸສາເຣນ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລໂຠປິ ກາມາສໂວຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂານຎ຺ຫິ ກາຣຓຠູຕາ ກາມາສວາທໂຍປິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໑໐໓) ຈ ກາມາສວນິທ຺ເທເສ ‘‘ກາເມສູຕິ ກາມຣາຄທິຏ຺ຐິຣາຄາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ເຕຠູມເກສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສູ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ສພ຺ພາປິ ນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາມໍ ນ ລຠຕີຕິ. ຍທິ ປນ ໂລໂຠ ກາມາສວຠວາສວວິນິມຸຕ຺ໂຕປິ ສິຍາ, ໂສ ຍທາ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂທມນສ຺ສວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສປິ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ ‘‘ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫ ສິຍາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ສິຍາ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກາມາສໂວ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໖໕), ‘‘ກາມາສວໍ ປຏິຈ຺ຈ ທິຏ຺ຐາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໑໐໙) ຈ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາໂຄ ກາມາສໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກິຎ຺ຈ ອຠິຊ຺ຌາກາມຣາຄານໍ ວິເສໂສ ອາສວທ຺ວຍເອກາສວຠາໂວ ສິຍາ, ນ ອຠິຊ຺ຌາຍ ຈ ໂນອາສວຠາໂວຕິ ໂນອາສວໂລຠສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອຕ຺ຖິ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ອາສໂວ ຈ ໂນອາສໂວ ຈ ຘມ຺ມາ ອາສວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາສວສ຺ສ ຈ ໂນອາສວສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໑໖-໑໗) ສຕ຺ຕໂມ ນວໂມ ຈ ປຎ຺ໂຫ. ຄຓນາຍຎ຺ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໔໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ໂນ ‘‘ນວາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ປນ ໂລເຠ ໂນອາສເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ສຕ຺ຕມນວມາປິ ປຎ຺ຫາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ລເຠຍ຺ຍຸໍ, ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ນວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ໂລເຠ ໂນອາສເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ນາມ ປຣິຍາຍກຖາ, ນ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ, ຕສ຺ມາ ພລວກາມຣາຄສ຺ເສວ ກາມາສວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມາສໂວຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ຠວາຠິນນ຺ທນນ຺ຕິ.

ສາມຎ຺ເຎນ ຠວາສໂວ ທິຏ຺ຐາສວໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ອິຘ ຕໂຍ ເອວ ອາສວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ທິຏ຺ຐາສໂວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ຠວາສວສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕໍ. ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ເຫສາຕິ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີນໍ. ຍຖາ ອຕ຺ຖໂຕ ກາມາສວາທໂຍ ວວຕ຺ຖາປິຕາ, ຕຖາ ເນສໍ ອຸປ຺ປາທວຑ຺ຒິໂຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຄຸເຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາທໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິ ‘‘ສຸຠສຸຂາ’’ຕິອາທິນາ ອສ຺ສາທນວເສນ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ຈຕຸວິປລ຺ລາສປທຏ຺ຐານຠາເວນາຕິ ສຸຠສຎ຺ຎາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕນຍປຈ຺ຈນີກໂຕຕິ ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ກາມຄຸເຓສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພກເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠຍໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມາສໂວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ປຫີຍຕິ. ຕຖາ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ເຈວ ສກລເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ຈ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພກອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາຣວເສນ ນິສ຺ສຣຓປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຠວາສວອວິຊ຺ຊາສວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຍ ເອວາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ວິຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຕໂຍ ເອວ ອາສວາ ອິຘ ອິມິສ຺ສໍ ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ? ຕຕ຺ຖ ກາມາສວສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຓິຘິຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠເວສຸ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫານຸສາຣໂຕ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ຠວຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຠວາສວສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕາ, ຠວທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ຠວາສວຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ອວິຊ຺ຊາສວສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ອາສວກຖາຍໍ. ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ກຖິຕໍ. ອເຠທໂຕຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ.

໑໘. ກາມາສວາທີນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂລກເທວໂລກຄມນີຍານໍ ກາມາສວາທີນໍ. ນິຣຍາທິຄມນີຍາ ປນ ກາມາສວາທໂຍ ‘‘ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ເພ ອາສເວ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ສມາຣຸຬ຺ຫາ. ອຖ ວາ ຍທຄ຺ເຄນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພານໍ ອາສວານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ກາມາສວາທີນມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ນ ຫິ ສມຎ຺ຎາເຠເທນ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ເພສຸ ອາສເວສຸ ທສ຺ເສຕພ຺ເພສຸ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາສີເສນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ.

ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໒໐) ສສ຺ສຕາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິອາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຍໂຕ ປຠຸຕິ ອຫໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ນ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ. ກສ຺ມາ? ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອາກາຣທ຺ວຍາວລມ຺ພນໂຕ. ຕສ຺ສາ ປນ ອຕີຕວຕ຺ຖຸຕາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສສ຺ສຕາຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣນິສ຺ສຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນາປວຕ຺ຕິກໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ກສ຺ມາ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສ຺ເວວ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນນຸ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກຣເຓ.

ຊາຕິລິງ຺ຄູປປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຊາຕິໍ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາທິລິງ຺ຄໍ ເທວມນຸສ຺ສາທິອຸປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຸປາທາຍ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສຕ຺ຕານໍ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປມາຓິໂກ, ຕທຠາວໂຕ, ຕໂຕ ອຕີຕຠາວໂຕ ວາ ອປ຺ປມາຓິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ເຕ ຫິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂຕິ ອິສ຺ສເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ປຸພ຺ພກເຕນ ວາ ອເຫຕຸໂຕ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ຈິນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ອາຫຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຕຸໂຕ ກງ຺ຂຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອເຫຕຸໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກງ຺ຂາປິ ຫິ ເຫຕຸປຣາມສນເມວາຕິ.

ປຣມ຺ປຣນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ກາລາຘິວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈາຕິ ສສ຺ສຕາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫມນາຄຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອຸຈ຺ເຉທາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຫໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ກຖໍ ອິທໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ກຖໍກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖໍກຖີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກາ ເອຕ຺ຖ ຈິນ຺ຕາ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຫິ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ມຫາມາຕາຍ ປຸຕ຺ຕໍ. ມຸຓ຺ເຑສຸນ຺ຕິ ມຸຓ຺ເຑນ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຊາຄຣຓກາເລ ນ ສກ຺ກາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ມຸຓ຺ເຑສຸໍ ກຸລຘມ຺ມຕາຍ ຍຖາ ຕໍ ເອກຈ຺ເຈ ກຸລຕາປສາ, ຣາຊຠເຍນາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ສີຕິຠູຕນ຺ຕິ ອິທໍ ມຘຸຣກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓວຈນໍ. ‘‘ເສຕິຠູຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຸທເກ ຈິຣຏ຺ຐາເນນ ເສຕຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ ກຓ຺ໂຓ ວິຍ ສູຕປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎີ. ຊາຕິຍາ ວິຠາວິຍມານາຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣາມສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ສິຍາ ກງ຺ຂາ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາປິ ຈ ຣາຊາໂນ ວິຍາຕິ ມນຸສ຺ສາປິ ເກຈິ ເອກຈ຺ເຈ ຣາຊາໂນ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ‘‘ສຓ຺ຐານາກາຣໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີ’’ຕິ ປເທ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຊີໂວຕິ ປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ອນ຺ຕຣຕ຺ຕານໍ ວທຕິ. ໂສຬສໍສາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຣີຣ-ປຣິມາຓ-ປຣິມຓ຺ຑລ-ອງ຺ຄຸຏ຺ຐຍວປຣມາຓຸ-ປຣິມາຓຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຊີວວິສຍາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ສາ ອຕ຺ຕຠາວວິສຍາວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອາຄຕິຄຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ຍຕາຍໍ ອາຄໂຕ, ຍຕ຺ຖ ຈ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙. ຍຖາ ອຍໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຍຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ. ເອເຕນ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສສນ຺ນິສ຺ສຍຕມາຫ. ຍຖາ ຫິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍໂຕ ສາ ສສ຺ສຕາຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາກາຣາວລມ຺ພິນີ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນ຺ໂຕຄຘາຫໍກາຣສ຺ສ ກຖໍກຖິຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສນ຺ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສວິຈິກິຈ຺ຉສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຖາມຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ທຬ຺ຫຠາເວນາຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ອຕິວິຍ ຖາມຄຕຠາເວນ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ນ ອຕີເຕ ຕຕ຺ຖປິ ສຕິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ. ອຕີເຕ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ນ ອນາຄເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສີເສນາຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘປມຸເຂນ, ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ເຘຕິ ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ເຘ. ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຎ຺ຊານນສຠາໂວ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ. ປກາເສຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຍ, ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປກາເສນ຺ໂຕ ປທີໂປ ວິຍ, ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພໍ ນີລາທິອາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂຕປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ສຎ຺ຎໍ ຕທຎ຺ຎຕຣຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ຄຫຓວເສນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສີເສນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ຂນ຺ຘໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍວາ’’ຕິ.

ອຠິນິເວສາກາຣາຕິ ວິປຣິເຍສາກາຣາ. ວທຕີຕິ ອິມິນາ ກາຣກເວທກສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂພຘນສມຕ຺ຖຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈີກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ’’ຕິ. ເວເທຕີຕິ ເວທິໂຍ, ເວທິໂຍວ ເວເທຍ຺ໂຍ. ອີທິສານຎ຺ຫິ ປທານໍ ພຫຸລາ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທວໂຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ວໂຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ສຕິ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຕ຺ເຕ ເນວ ນິຈ຺ຈຕາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຣຫິໂຕ’’ຕິ. ສາຣຠູໂຕຕິ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເອວ ສາຣຠາໂວ. ສພ຺ພກາລິໂກຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເລ ວິຊ຺ຊມາໂນ. ປກຕິຠາວນ຺ຕິ ສຠາວຠູຕໍ ປກຕິໍ, ‘‘ວໂທ’’ຕິອາທິນາ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ປກຕິສງ຺ຂາຕໍ ສຠາວໍ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ສສ຺ສຕິຍາ ສມໍ ສສ຺ສຕິສມໍ, ຖາວຣໍ ນິຈ຺ຈກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີຕິ ເຍນາກາເຣນ ປຸພ຺ເພ ອຏ຺ຐາສິ, ເອຕຣຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕເຖວ ເຕນາກາເຣນ ອນາຄເຕປິ ຐສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂນິທສ຺ສນໍ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ກຕ຺ວາ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ປທວຑ຺ຒນມຕ຺ຕຕໍ ອາຫ. ທິຏ຺ຐີສຸຄຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປນ ປພ຺ພຕຊລວິທຸຄ຺ຄານິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄມນານິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫປີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ຄຫນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ນາມ ອຸທກໍ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທກວນໍ, ຕໍ ປວນນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ໂຎ ປນ ອຣຎ຺ຎປເທໂສ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ກນ຺ຕາໂຣ ວິຍາຕິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິປີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ. ວິນິວິຊ຺ຌນໍ ວິຕຸທນໍ. ວິໂລມນໍ ວິປຣິຓາມຠາໂວ. ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ວິຈລິຕໍ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກທາຈີ’’ຕິອາທິ. ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທິ ວິຍ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ອເສຣິຠາວກຣຓໍ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ, ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ທູຣຄຕມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສໍໂຍຊນໍ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ, ທິຏ຺ຐິປິ ຕຖາຣູປາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ. ພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ…ເປ… ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອເຕຫີຕິ ອິມິນາ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວມາຫ. ຊາຕິອາທິເກ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາປິ ‘‘ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ມາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ນາມ ສພ຺ພານຕ຺ຖກຣໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລຠູຕນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ວາ ພຫຸນາ, ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນທສ຺ສເນນ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສປິ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຫິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ອາສວາ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາມາສວາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ກາມາສວາທິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ອປ຺ປຫີນກາມຣາຄາທິໂກ ຫິ ກາມສຸຂຕ຺ຖໍ ວາ ຠວສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ວາ ເອວໍ ຠວວິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ສີລພ຺ພຕານິ ປຣາມສນ຺ຕິ, ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖; ມ. ນິ. ໒.໗໙), ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙), ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘິ ສີລພ຺ພເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໒໒) ຈ ສຸຕ຺ເຕວຸຕ຺ຕໍ ສີລພ຺ພຕໍ ປຣາມສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠວສຸຂຠວວິສຸທ຺ຘິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠວສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ ຠວວິສຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໗໗). ເຕສນ຺ຕິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພານໍ. ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ. ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ສາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ.

ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ. ຕາວາຕິ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ໂສ ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປທໍ, ຕາວ ອິມໍ ປທໍ ອວຘິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຣິຍສປ຺ປຸຣິສ-ອຣິຍຘມ຺ມ-ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມ-ມນສິກຣຓີຍ-ອມນສິກຣຓີຍປທານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ມູລປຣິຍາເຍ ອິຘ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈນີກໂຕຕິ ‘‘ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ, ອຣິຍານໍ ທສ຺ສາວີ, ສປ຺ປຸຣິສານໍ ທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂກວິທວິນີຕປທານໍ ປນ ນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕໂຕ. ອຣຫາ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຣິຍຘມ຺ເມ ໂກວິໂທ ອຣິຍຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ຈ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈນີກໂຕ ຈ ສພ຺ພາກາເຣນ…ເປ… ອຣິຍສາວໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠງ຺ຄຎາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສິຂາປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ຕທນຸຣູເປນ ອຕ຺ເຖນາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນຸຣູເປນ ອຣິຍຏ຺ເຐນ, ນ ປຏິເວຘວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫິ ອຍໍ. ຍຖາ ຈສ຺ສ ‘‘ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ໂສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ເສກ຺ຂສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓) ເສກ຺ຂຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອິຘ ອຣິຍສາວກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓຫິ ເຍ ອຣິຍສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຂາຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ເອວ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ອິມສ຺ສ ອຣິຍສາວກາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທນຸຣູເປນ ອຕ຺ເຖນາ’’ຕິ. ອຣິຍສ຺ສ ສາວໂກຕິ ວາ ອຣິຍສາວກຕ຺ເຖນ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໑໐). ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິປຏິປທາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວ.

໒໑. ຍຖາ ຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ອາຍຕນາທິມຸເຂນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ ອາຍຕນາທິກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ເອວໍ ສຈ຺ຈມຸເຂນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ’’ຕິ. ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ກາຕພ຺ພໂຕ ກມ຺ມໍ, ຠາວນາ. ກມ຺ມເມວ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ, ກມ຺ເມ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐານໍ ອວຏ຺ຐານໍ ຠາວນາຣມ຺ໂຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ຈຕຸສຈ຺ຈມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ. ອຸຠຍໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາໂນຕິ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາຬິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມນສິກາຣໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສເນ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕເທວ ນາມຣູປໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ. ສມນ຺ນາຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສຕີຕິ ຈ ຍຖາ ອຸປຣິ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ວິປສ຺ສຕິ, ໂອໂລເກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ໂຄປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສໍ, ອິຕຣໍ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣໍ.

ອຠິນິເວໂສຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິ. ຕທາຣມ຺ມເຓຕິ ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ສຠາວຈ຺ເຉທນາທິກິຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຎາຓາທິລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອສງ຺ກຣໂຕ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ. ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ ກເຕປິ ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖາປນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ‘‘ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພທ຺ຘໍ ສຸພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈໍ ສິທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ຈ ວວຕ຺ຖາປິຕຕ຺ຕາ ປາກຏຠາເວນ ສິທ຺ເຘນປິ ສິທ຺ຘຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຫຸຕ຺ວາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີຕິ ອສໂຕ ຫິ ອຸປ຺ປາເທນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ສໂຕ, ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ສຕິ ອຸປ຺ປາເທ ອວສ຺ສໍຠາວີ ນິໂຣໂຘຕິ ນຕ຺ເຖວ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສຕິ. ສູປຏ຺ຐິຕານິຈ຺ຈຕາຍ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຘມ຺ເມຫິ ອຠິຓ຺ຫປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂມນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາຕິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ‘‘ມາ ຊີຣິ ມາ ພ຺ຍາຘິຍີ’’ຕິ ອລພ຺ຠນໂຕ ນຕ຺ຖິ ວສວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີ’’ຕິ. ປຏິປາຏິຍາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິປຣມ຺ປຣາຍ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ເອກປຏິເວເຘເນວາຕິ ເອກຎາເຓເນວ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ປຏິເວໂຘ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ວິສເຍ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ. ອຠິສມໂຍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິສຍສ຺ສ ອຘິຄມສງ຺ຂາໂຕ ອວໂພໂຘ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານນເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ. ອຍໍ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິ. ປຫີນສ຺ສ ປຸນ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຕາຍ ປກຏ຺ຐໍ ຫານໍ ຈຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປຫານໍ, ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຫານປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ເຍນ ກິເລເສນ ອປ຺ປຫີຍມາເນນ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປທຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ, ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາທິເກ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ອິທໍ ຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຄຫຓໍ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ສ ອາວຣຓສ຺ສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຎາຓໍ ນິໂຣຘໍ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຕໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາວິຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ວຑ຺ຒນາ ຈ, ຕຕ຺ຖ ປຐມມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ, ທຸຕິຍາທີສຸ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວາ ອຸຠຍຖາປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ໂຄປິ ຫິ ຍຖາຣຫໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິຊານນາທິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ທຸຕິຍາທີສຸປິ ອປ຺ປຫີນກິເລສປ຺ປຫານໂຕ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣສາຘນໂຕ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ຠາວນາ ປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ສຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ຍຖາຘິຄຕມຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ເຕສຸ ຜລຘມ຺ເມສຸປິ ອຍໍ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙, ໓໕໖; ມຫາວ. ໒໗, ໕໗). ຍໂຕ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມຕາສຎ຺ໂຈທິຕາ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ມາວລມ຺ພິນິໂຍ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ປຣໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສນິພ຺ພານານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມາ ຫິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠູຕຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນານາຠິສມຍວເສນ ກິຈ຺ຈກຣຓໍ, ນ ເອກາຠິສມຍວເສນ. ຕຎ຺ຫິ ກາເລນ ທຸກ຺ຂໍ ປຊານາຕິ, ກາເລນ ສມຸທຍໍ ປຊຫຕິ, ກາເລນ ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ກາເລນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ເອກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕຸກິຈ຺ຈກຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິທໍ ກຕ຺ຖຈິ ທິຏ຺ຐມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ນານາຠິສມຍວເສນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມຕິ, ນ ເອກາຠິສມຍວເສນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ສຈ຺ເຈສຸ ນານກ຺ຂເຓເນວ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ເອກກ຺ຂເຓນ, ຕຖາ ສຕິ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ເອກເທເສກເທສເມວ ປຣິຊານາຕິ ປຊຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນານາຠິສມເຍ ປຐມມຄ຺ຄາທີຫິ ປຫາຕພ຺ພານໍ ສຎ຺ໂຎຊນຕ຺ຕຍາທີນໍ ເອກເທເສກເທສປ຺ປຫານໍ ສິຍາຕິ ເອກເທສໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາທິຕາ, ຕໂຕ ເອວ ເອກເທສໂສຕາປນ຺ນາທິຕາ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ອນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານໍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາລເຠເທນ ວິນາ ໂສ ເອວ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຈ ອໂສຕາປນ຺ໂນ ຈາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ.

ອປິຈາຍໍ ນານາຠິສມຍວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓໍ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ກິໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ອຸທາຫຸ ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ? ຊານມາໂນ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ກິໍ ນານາຠິສມເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍານິທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ອຖ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ວິຍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິຎ຺ຎາສມຸຈ຺ເຉທາ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ອນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ຕຖາ ມຄ຺ຄທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ຄນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນາຍ ປນ ອນວຏ຺ຐານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ກິຈ຺ຈໂຕ, ນິໂຣຘໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອວໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ນານາຠິສມໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂເວ ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ນ ເຈຕໍ ກາລນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ …ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ເອກຈ຺ຈທສ຺ສນສມງ຺ຄິໂນ ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນສມງ຺ຄິຠາວວິຈາຣຓາຍໍ ຕທຕ຺ຖສາຘນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖເຣນ ອາຠຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສຈ຺ຈຕ຺ຕຍທສ຺ສນສ຺ສ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ປຸຣິມທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸນ ອທສ຺ສນໂຕ ສມຸທຍາທິທສ຺ສນມໂຍຊນິຍໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ໂລກິຍມຄ຺ໂຄ ວິຍ ກຕກາຣີຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ສມຸຈ຺ເຉທກຕ຺ຕາ, ຕຖາ ໂຍຊເນນ ຈ ສພ຺ພທສ຺ສນໍ ທສ຺ສນນ຺ຕຣປຣມນ຺ຕິ ທສ຺ສນານຸປຣໂມ ສິຍາຕິ ເອວໍ ອາຄມໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ນານາຠິສມໂຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ເຈ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຠິຘມ຺ເມ (ກຖາ. ໒໗໔) ໂອຘິໂສກຖາຍ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ.

ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ນິໂຣຘເມວ ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ນິຍໂມ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ອາຣມ຺ມຓໂຕວາຕິ. ເຕນ ນິໂຣເຘ ກິຈ຺ຈໂຕປິ ປຏິເວໂຘ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມເຍ. ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາຕິອາທິ ‘‘ຕີຓິ ສຎ຺ໂຎຊນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ຈຕູສຸ ອາສເວສູຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ. ນ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ນ ອາສໂວ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ, ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ວິຍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ກິຈ຺ຈສຠາຄຕາຍ ອິຘ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອາສວສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ໂພ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ…ເປ… ວິຠຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ທິຏ຺ຐິ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສນ຺ຕາເນ ຈ ຐິຕໍ ເອກຏ຺ຐໍ, ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ສຫຊາເຕກຏ຺ຐໍ, ອິຕຣໍ ປຫາເນກຏ຺ຐໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐາສເວຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ, ສຫຊາເຕກຏ຺ຐປຫາເນກຏ຺ຐປ຺ປກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສາຕິ ທິຏ຺ຐາສວໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ. ຕໂຍປິ ອາສວາຕິ ກາມາສວຠວາສວອວິຊ຺ຊາສວາ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຈຕູສຸ ອາສເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ພຫູ ເອເວຕ຺ຖ ອາສວາ ປຫາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ‘‘ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ໂປຣາຓານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ, ‘‘ປຸຣາຕນານໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓການ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໍວຣາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໒. ສໍວຣາທີຫີຕິ ສໍວຣປຏິເສວນອຘິວາສນປຣິວຊ຺ຊນວິໂນທເນຫິ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ. ອຍນ຺ຕິ ສໍວຣາປຫາຕພ຺ພາທິກຖາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອາທິໂຕ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕຸໍ, ອຖ ໂຂ ສມາທິນ຺ນສີໂລ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸຣາປສ຺ເສນປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ສມ຺ມສນວິຘິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອາສເວ ເຂເປຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ, ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕ, ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ, ນ ອາຍຕເກເນວ ອຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕).

ອິຘາຕິ ອຍໍ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສໍວຸຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປໂນ, ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ’’ຕິ. ອາທີນວປຏິສງ຺ຂາຕິ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ສມ຺ປລິມຏ຺ຐນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໕໘) ຆໍສິຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ຫຕ຺ຖປາທຫສິຕກຖິຕວິໂລກິຕາທິປ຺ປກາຣຠາຄໂສ. ຕຎ຺ຫິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ກິເລສານໍ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕາທິກສ຺ສ ວາ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ວາ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາໂຫ. ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍນເຍນາຕິ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາເຍ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ ອາທີນວປຏິສງ຺ຂາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ຈກ຺ຂຸເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖກາໂກ ວິຍາຕິ ຕິຕ຺ເຖ ກາໂກ ຕິຕ຺ຖກາໂກ, ນທິຍາ ສມຕິກ຺ກມນຕິຕ຺ເຖ ນິຍຕຏ຺ຐິຕິໂກ. ອາວາຏກຈ຺ຉໂປຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ນິຍຕຏ຺ຐາໂນ ສໍວໂຣ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ສຕິປຏິປກ຺ຂາ ອກຸສລຘມ຺ມາ. ຍທິປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍມ຺ປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປສາທຆຏ຺ຏນາວຊ຺ຊນຸປ຺ປາທານໍ ປນ ອນ຺ຕເຣ ທ຺ເວ ເອວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຈິຕ຺ຕນິຍາໂມຕິ ອາຫ ຠວງ຺ເຄ ‘‘ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘ’’ຕິ.

ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ສເຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໕; ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໓໕໒) ປຸນ ອວຈນຕ຺ຖໍ ອິເຘວ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາໂຕ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສໍວໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສ ມໂນທ຺ວາຣວເສນ, ອິຕໂຣ ຉນ຺ນມ຺ປິ ທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈາທີນຎ຺ຫິ ສຕິປຏິປກ຺ຂາທິລກ຺ຂຓານໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ສິຍາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ກາຍິກວາຈສິກວີຕິກ຺ກມຠູຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາຕິ.

ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອສໍວໂຣ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຕິອາທິນາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ຆຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາ ວິຍ ຊວເນ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ທ຺ວາຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາຕິ ອຎ຺ຎາສໍວເຣ ອຎ຺ຎາສໍວຸຕຕາສາມຎ຺ຎເມວ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ປຸພ຺ພາປຣສາມຎ຺ຎໍ, ອນ຺ໂຕພຫິສາມຎ຺ຎໍ ວາ. ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ຊວເນນ ທ຺ວາຣາທີນໍ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນໍ ຊວນກາເລ ອສນ຺ຕມ຺ປິ ຠວງ຺ຄາທິ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຈກ຺ຂາທິ ວິຍ ສນ຺ຕໍເຍວ ນາມ. ນ ຫິ ຘຣມານໍເຍວ ‘‘ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິເກ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຊວນໍ ພາຫິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣສມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕນຄຣຆຣາທິສມານໍ. ຊວນສ຺ສ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ພາຫິຣຠາເວ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາເວ ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙) ອາທິວຈນໂຕ ອາຄນ຺ຕຸກຠູຕສ຺ສ ກທາຈິ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ພາຫິຣຠາໂວ, ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາໂວ ຈ ປຣິຍາຍໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊວເນ ວາ ອສໍວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ອສໍວຣເຫຕຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ນຄຣທ຺ວາຣສທິເສນ ຊວເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິໂຈຣານໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີສຸ ມຸສນໍ ກຸສລຠຓ຺ຑວິນາສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ອສໍວເຣ ທ຺ວາຣາທີນໍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນເຍວ ທ຺ວາຣາທີນໍ ສໍວຣູປນິສ຺ສຍຠາວໍ ປຏິພາເຫນ຺ໂຕເຍວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອສໍວຣາທີນໍ ປວຕ຺ຕິນໂຍ. ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອກຸສລຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຕໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທ຺ວາເຣ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ວິສຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຊວນໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ປຸນ ວາເຣ ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ຊວນໍ ຊວຕິ, ປຸນປິ ຍທິ ຕາທິສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍສທິສເມວ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຣູປາທີສຸ ຊວນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວເມວ ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຍໍ ຕາວ ອສໍວຣປກ຺ເຂ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ສໍວຣປກ຺ເຂປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສໍວຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິ ປທຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນໍ ສມານໍ ກຕ຺ວາ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ ອຸປຣິປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຫີ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ອາເທໂສຕິ ອິມິນາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ສທ຺ຘິໍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນິປາຕປທໍ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຖຸວຈນຕ຺ຖໍ. ວິຆາຕກຣາຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕກຣຓາ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ຈ. ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສເຫຕຸກາ ທາຫານຸພນ຺ຘາ ວິປາກາ ເອວ ວິປາກປຣິຬາຫາ. ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ ອາສວາ ອຎ຺ເຎ ຈ ວິຆາຕກຣາ ກິເລສວິປາກປຣິຬາຫາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຣຓູປາໂຍ, ສໍວຣິຕພ຺ພໍ, ສໍວໂຣ, ຍໂຕ ໂສ ສໍວໂຣ, ຍຕ຺ຖ ສໍວໂຣ, ຍຎ຺ຈ ສໍວຣຜລນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສຕິ ຫິ ສໍວຣຓູປາໂຍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ສໍວຣຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ສຕິ ສໍວໂຣ. ອສໍວຸຕສ຺ສາຕິ ສໍວຣຓາວຘິ. ອສໍວຣໂຕ ຫິ ສໍວຣຓໍ. ສໍວຣິຕພ຺ພຄ຺ຄຫເຓນ ສິທ຺ໂຘ ອິຘ ສໍວຣວິສໂຍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ສໍວຣຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ສໍວຣີຍຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຍມຕ຺ໂຖ. ອາສວຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກິເລສາທິປຣິຬາຫາຠາໂວ ຜລໍ. ເອວໍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ.

ສໍວຣາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິເສວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໓. ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ໂຍນິໂສ ປຏິສງ຺ຂາ. ອີທິສນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ. ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອສ຺ສາທຍໂຕຕິ ຠວປຕ຺ຖນາມຸເຂນ ຠາວິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ. ຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ. ປຏິເສວຕີຕິ ນິວາສນາທິວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຍາວເທວາຕິ ປໂຍຊນປຣິມາຓນິຍມນໍ. ສີຕປຏິຆາຕາທິເຍວ ຫິ ໂຍຄິໂນ ຈີວຣປຏິເສວເນ ປໂຍຊນໍ. ສີຕສ຺ສາຕິ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ວາ ອຸຕຸປຣິຓາມໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສີຕສ຺ສ. ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ອຸຓ຺ຫສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຑໍສາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ປຸນ ຍາວເທວາຕິ ນິຍຕປໂຍຊນປຣິມາຓນິຍມນໍ. ນິຍຕຎ຺ຫິ ປໂຍຊນໍ ຈີວຣປຏິເສວນສ຺ສ ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນໍ, ອິຕຣໍ ກທາຈິ ກທາຈິ. ຫິຣິໂກປີນນ຺ຕິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ອງ຺ເຄ ວິວເຏ ຫິຣີກຸປ຺ປຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ຕໍ ຫິຣິຍາ ໂກປນໂຕ ຫິຣິໂກປີນໍ, ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ.

ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣໍ. ໂສ ຫິ ປິຓ຺ໂຑລ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂນາຍ ປຕ຺ເຕ ປຕນໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂາປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເນວ ທວາຍາຕິ ນ ກີຬນາຍ. ນ ມທາຍາຕິ ນ ພລມທມານມທປຸຣິສມທຕ຺ຖໍ. ນ ມຓ຺ຑນາຍາຕິ ນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ປີຓນຠາວຕ຺ຖໍ. ນ ວິຠູສນາຍາຕິ ນ ເຕສໍເຍວ ໂສຠນຕ຺ຖໍ, ຉວິສມ຺ປຕິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມານິ ຈ ປທານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂມຫ-ໂທສ-ສຓ຺ຐານ-ວຓ຺ຓ-ຣາຄູປນິສ຺ສຍ-ປຫານຕ຺ຖານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຸຣິມໍ ວາ ທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສໍກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເສຘນຕ຺ຖໍ, ອິຕຣໍ ປຣສ຺ສປິ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາຕິ ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕາປນຕ຺ຖໍ. ວິຫິໍສູປຣຕິຍາຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຣມຓຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ສາສນມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ. ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີຕິ ປຸຣາຓໍ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນໍ ປຏິຫນິສ຺ສາມິ. ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ນວໍ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖເມວ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ ນາມ ຍຖາປວຕ຺ຕາ ຊິຆຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕາ ເວທນາ. ສາ ຫິ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປວຑ຺ຒນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາປິ ຂຸທານິມິຕ຺ຕາວ ອງ຺ຄທາຫສູລາທິເວທນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ. ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕຕາ ເຈຕາສໍ ວິຫິໍສາຍ ວິເສໂສ.

ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍາປນາ ຈ ເມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍາປນາຍາຕິ ອິມິນາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຍາປນາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ອວິຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ຍາປນາຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາຕິ ອຍຸຕ຺ຕປຣິເຍສນປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄປຣິວຊ຺ຊເນນ ອນວຊ຺ຊຕາ, ປຣິມິຕປຣິໂຠເຄນ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ອສປ຺ປາຍາປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອຣຕິຕນ຺ທີວິຊມ຺ຠິຕາວິຎ຺ຎຸຄຣຫາທິໂທສາຠາເວນ ວາ ອນວຊ຺ຊຕາ, ສປ຺ປາຍປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ກາຍພລສມ຺ຠເວນ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ຍາວທຕ຺ຖອຸທຣາວເທຫກໂຠຊນປຣິວຊ຺ຊເນນ ເສຍ຺ຍສຸຂປສ຺ສສຸຂມິທ຺ຘສຸຂາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອນວຊ຺ຊຕາ, ຈຕຸປຎ຺ຈາໂລປມຕ຺ຕຎ຺ຎີນໂຠຊເນນ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໂຍຄ຺ຍຕາປາທນໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປໂຍຊນປຣິຄ຺ຄໂຫ, ມຊ຺ຌິມາ ຈ ປຏິປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ເສນາສນນ຺ຕິ ສຍນຎ຺ຈ ອາສນຎ຺ຈ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິຫາຣາທິເກ ເສຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອາສຕິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ເສນາສນໍ. ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍວິໂນທນປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຕຸເຍວ ປຣິສຫນຏ຺ເຐນ ປຣິສ຺ສໂຍ, ສຣີຣາພາຘຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກໂຣ, ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸຕຸ ຈ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິປາກຏປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ຣາຄໂທສາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເອກີຠາວສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອິທຎ຺ຈ ຈີວຣປຏິເສວເນ ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນໍ ວິຍ ຕສ຺ສ ນິຍຕປໂຍຊນນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂຣຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ຠິສກ຺ກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸຕາຍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິວາຣສມ຺ຠາຣຠາເວຫິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ເວຍ຺ຍາພາຘິການນ຺ຕິ ພ຺ຍາພາຘໂຕ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ຈ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕໂຣຄໂຕ ຈ ຊາຕານໍ. ເວທນານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂເວທນານໍ. ອພ຺ຍາພຊ຺ຌປຣມຕາຍາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂປຣມຠາວາຍ ປຏິເສວາມີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປເນວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວເວທນຸປ຺ປາທນໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ອາຍຕິໍ ເອວ ວິປາກປຣິຬາຫາ, ອຖ ໂຂ ອຕິໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອລໍສາຏກາທີນໍ ວິຍ ນວເວທນຸປ຺ປາທນໂຕປິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິເສວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິວາສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໔. ຂໂມຕິ ຂມນໂກ. ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ຈລນໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຈລຕິ ກມ຺ປຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ. ອຘິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຓ຺ຫໍ ສຫຕິ, ສຫນ຺ໂຕ ຈ ນ ນຄ຺ຄສມຓາທໂຍ ວິຍ ສຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເວວ ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ. ພຫິຈງ຺ກເມຕິ ເລຓໂຕ ພຫິ ຈງ຺ກເມ. ອຸຓ຺ຫຠເຍເນວາຕິ ນຣກຄ຺ຄິອຸຓ຺ຫຠເຍເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ‘‘ມຍາ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸຠູຕໍ, ອິທໍ ປນ ຕໂຕ ມຸທຸຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປວ ເວທິຕພ຺ໂພ ສູຣິຍສນ຺ຕາປສ຺ສ ປຣໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ.

ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລຫມສ຺ມີຕິ ສພ຺ພຖາປິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘສີໂລຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລິກໍ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ສຫ ປີຕຸປ຺ປາທາຕິ ຜຣຓປີຕິຍາ ອຸປ຺ປາເທນ ສເຫວ. ວິສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ປີຕິເວເຄນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຕໍ ທຏ຺ຐມຸເຂເນວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ສປ຺ເປນ ທຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໑໑.໑໒) ນເຍນ ສມາຘານໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ.

ປຈ຺ຈເຍສຸ ສນ຺ໂຕໂສ ຠາວນາຍ ຈ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຈ຺ຈຍ…ເປ… ຣາມຕາ, ຕາຍ. ມຫາເຖໂຣຕິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ເຖໂຣ. ວຈນເມວ ຕທຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາມານໍ ປໂຖຕິ ວຈນປໂຖ.

ອສຸຂຏ຺ເຐນ ວາ ຕິພ຺ພາ. ຍຎ຺ຫິ ນ ສຸຂໍ, ຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ ‘‘ຕິພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍສຠາໂວຕິ ‘‘ອຘິວາສນຊາຕິໂຍ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຂເຓວ ວາເຕ ຫທຍໍ ຜາເລຕຸໍ ອາຣທ຺ເຘເຍວ. ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸຓ຺ເຫນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສີຕໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຫາທິນິມິຕ຺ຕໍ ກາມາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ອນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ສຕິ ອຕ຺ຕນິຍຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ຄາໂຫ ທິຏ຺ຐາສໂວ’’ຕິ. ສີຕາທິເກ ອຸປຄເຕ ສຫນ຺ຕີ ຂມນ຺ຕີ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ວາເສນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສຕິເຍວາ’’ຕິ. ນ ນິຣສ຺ສຕີຕິ ນ ວິຘຸນຕິ. ໂຍ ຫິ ສີຕາທິເກ ນ ສຫຕິ, ໂສ ເຕ ນິຣສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຘຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ.

ອຘິວາສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຣິວຊ຺ຊນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໕. ອຫໍ ສມໂຓຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໕໘) ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ, ກິໍ ມມ ຊີວິເຕນ ວາ ມຣເຓນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຄາມປ຺ປເທສໍ ປໂຍຊນາທິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສມີປຄມນໂຕ ອປກ຺ກມຕິ. ກຓ຺ຏກາ ຍຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕໍ ກຓ຺ຏກຏ຺ຐານໍ. ອມນຸສ຺ສທຸຏ຺ຐານີຕິ ອມນຸສ຺ສສຎ຺ຈາເຣນ ທູສິຕານິ, ສປຣິສ຺ສຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານນ຺ຕິ ສມໍ, ອວິສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາສິ ວາ ຕາທິສໍ ອນາຈາຣໍ.

ສີລສໍວຣສງ຺ຂາເຕນາຕິ ‘‘ກຖໍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອປິຈ ‘‘ຈຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ຖິໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຫຕ຺ຖິອາທິປຣິວຊ຺ຊນມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ວຈນານຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຈາຣສີລເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິວຊ຺ຊນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິໂນທນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໖. ອິຕິປີຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາປິ ໂລຠາທິສຫຄຕຕ຺ຕາປິ ກຸສລປຏິປກ຺ຂໂຕປີຕິອາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ອກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນ ສາວຊ຺ໂຊຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກຸສໂລຕິອາທິນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂວິປາໂກຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຣາຍິກໍ. ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອາທີນວວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຘິວາສນໍ ນາມ ປຸນ ຕາທິສສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ປຫານໍ ວິໂນທນໍ ພ຺ຍນ຺ຕິກຣຓໍ ອນຠາວຄມນນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຘິວາເສນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣຕີຕິ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຫານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ, ນ ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິໂນເທຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ.

ກາມວິຕກ຺ໂກຕິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ກາມສຫຄໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ’’ຕິອາທິ. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຖຸກາມສງ຺ຂາເຕນ ປຏິພທ຺ໂຘ ຈ. ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ເຕສໍ ປາປວິຕກ຺ການໍ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຄຫຓໍ ວາ ກຕໍ ສິຍາ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ວາ. ເຕສຸ ປຐມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປນ຺ນມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ສມ຺ປຕິຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຕິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂຍ ສຸຂຊີວິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ຊນປທວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຊນປໂທ ສຸຠິກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນສສ຺ໂສ ຣມຓີໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສເນວ ຊນປທໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານາທີຫິ ທຸກ຺ເຂ ນິຊ຺ຊິຓ຺ເຓ ສມ຺ປຣາເຍ ອຕ຺ຕາ ສຸຂີ ໂຫຕິ ອມໂຣຕິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອມຣຕ຺ຖາຍ ວິຕກ຺ໂກ, ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ອມຣາວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ອມໂຣ ຈ ໂສ ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິ ອມຣວິຕກ຺ໂກ. ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປເຣສຸ ອຸປຏ຺ຐາກາທີສຸ ສຫນນ຺ທິກາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອນຸທ຺ທຍຕາປຕິຣູປໂກ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈີວຣາທິລາເຠນ ເຈວ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ປເຣ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ.

ກາມວິຕກ຺ໂກ ກາມສງ຺ກປ຺ປນສຠາວຕ຺ຕາ ກາມສງ຺ກປ຺ປປວຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ຈ ກາມນາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ກາມວິຕກ຺ໂກ ປເນຕ຺ຖ ກາມາສໂວ’’ຕິ. ຕພ຺ພິເສໂສຕິ ກາມາສວວິເສໂສ, ຣາຄສຫວຸຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ວິໂນເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວິໂນທນໍ, ວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍສໍວຣສງ຺ຂາເຕນ ວິໂນທເນນາ’’ຕິ.

ວິໂນທນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໗. ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໗) ວຈນໂຕ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີນໍ ອນຘິຄໂມ ຕໂຕ ຈ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານຕິວຕ຺ຕິ ອຠາວນາຍ ອາທີນໂວ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວາທິວເສນ ຈ ຠາວນາຍ ອານິສໍໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມຍສມ຺ຠູຕາຕິ ທຸຕິຍາທິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຊາຕາ, ຠາວນາຘິກາຣໂຕ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທິປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເອວ, ກສ຺ມາ ວິເສສນໍ ກຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ວິເສສນໍ, ວິເສສິຕພ຺ພໍ ປເນຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເຕ ຈ ໂຂ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມຍສມ຺ຠູຕາຕິ. ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຌານມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວຕ຺ຖໍ. ມິສ຺ສກນເຍນ ຫິ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ຕທງ຺ຄາທິວິເວກທສ຺ສນວເສນ ວິປສ຺ສນາໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເອວາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມເທວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ອຘິກາເຣ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນໂຍ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຠາວນາມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ.

ອາທິປທານນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໔໑໘) ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ອາທິຠູຕານໍ ປທານໍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ວິເສສວເສນ ສາມຎ຺ຎວເສນ ຈ ປທຕ຺ຖໂຕ. ລກ຺ຂຓາທີຫີຕິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕ. ກມໂຕຕິ ອນຸປຸພ຺ພິໂຕ. ອນູນາຘິກໂຕຕິ ຕາວຕ຺ຕກໂຕ. ວິຠາວິນາຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ.

ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປເທ. ສຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ. ຈິຣກຕາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອຸທເກ ອລາພຸ ວິຍ ປິລວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາສາຓສ຺ສ ວິຍ ນິຈ຺ຈລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຐປນໍ ສາຣຓໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐຕາກຣຓໍ ອປິລາປນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ຠຓ຺ຑໂຄປໂກ. ອປິລາເປ ກໂຣຕິ ອປິລາເປຕິ. ເຖເຣນາຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ. ສມ຺ໂມສປຈ຺ຈນີກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອສມ຺ໂມໂສ, ນ ສມ຺ໂມສາຠາວມຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ກາຍາທິອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ໂພຘິຍາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ, ອງ຺ໂຄ ອວຍໂວ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອງ຺ໂຄ ກາຣຓໍ. ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນາ ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑) –

‘‘ກິເລສວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ອາຍູຫນາ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ທິຏ຺ຐິວເສນ ອາຍູຫນາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອາຍູຫນາ. ລີນວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອາຍູຫນາ. ກາມສຸຂານຸໂຍຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວເສນ ອາຍູຫນາ. ສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ປກາເຣສຸ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາ ຫິ ອຍໍ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ປຏິພຸຊ຺ຌນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິເວໂຘ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ວາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິອາທິ. ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ອງ຺ຄານິ ເອວ ຌານມຄ຺ຄາ, ນ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ອິທໍ ກາຣຓຕ຺ໂຖ ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຘິໂຍ, ໂພຘິໂຍ ເອວ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ. ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາທີນໍ ກາຣຓານໍ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພານຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸຣູປໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫນໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ວາ ປຏິມຸຂໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອວິປຣີຕຠາເວນ ສມ຺ມາ ຈ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ອຕ຺ຖວິເສສທີປນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂພຘິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສພ຺ພວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ພຸຊ຺ຌນໍ ສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ.

ວິຈິນາຕີຕິ ‘‘ຕຍິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວີມໍສຕິ. ໂອຠາສນໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນໍ ຍຖາ ອາໂລໂກ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ. ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສຕິ ວີໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ວີຣຠາໂວ. ອີຣຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ປຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ. ໂອສີທນໍ ລຍາປຕ຺ຕິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອໂນສີທນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປີຓຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ຜຣຓໍ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນໍ. ຕຸຏ຺ຐິ ນາມ ປີຕິ. ອຸທຄ຺ຄຠາໂວ ໂອທຄ຺ຍໍ, ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປສ຺ສມ຺ຠນໂຕຕິ ກາຍທຣຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທຣຖສ຺ສ ຈ ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ວູປສມນໂຕ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ທຣໂຖ ສາຣມ຺ໂຠ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈຍານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສານໍ, ຕປ຺ປຘານານໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນສີຕິຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອສາຣທ຺ຘຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍ ອສາຣທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໒).

ສມາຘານໂຕຕິ ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຘານໂຕ ຐປນໂຕ. ອວິກ຺ເຂໂປ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ, ເຍນ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ. ອວິສາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ອວິສຣຓສຠາໂວ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາວາປາທນໍ ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານໍ ອຸທກໍ ວິຍ. ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑) ວຈນໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປພນ຺ຘຐິຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕຕິ ອຸທາສີນຠາວໂຕ. ສາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄອຸເປກ຺ຂາ. ສມປ຺ປວຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕິ ຕທາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ອຸເປກ຺ຂາກິຈ຺ຈາຘິມຕ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຍຖາສກກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ສມໍ ປວຕ຺ຕນປຈ຺ຈຍຕາ ສມວາຫິຕາ. ອລີນານຸທ຺ຘຕປ຺ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາ ອູນາຘິກຕານິວາຣຓໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອສມປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸກປກ຺ຂປາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທຣສາ’’ຕິ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນເມວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ.

ສພ຺ພສ຺ມິໍ ລີນປກ຺ເຂ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ເຂ ຈ ອຕ຺ຖິກາ ປຕ຺ຖນີຍາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ, ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ. ສມານກ຺ຂຓປວຕ຺ຕີສຸ ສຕ຺ຕສຸປິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ວາຈາຍ ກມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຐມໍ ອວຕ຺ວາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ເສວ ປຐມໍ ວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ສພ຺ເພສໍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຈ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ.

‘‘ກສ຺ມາ ສຕ຺ເຕວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂຈທໂກ ສທ຺ຘາໂລຠາທີນມ຺ປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວໍ ອາສງ຺ກຕິ, ອິຕໂຣ ສຕິອາທີນໍເຍວ ຠາວນາຍ ອຸປກາຣຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖິກໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ລີນສ຺ສາຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ຠາວນາວີຖິໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ສໍກຸຏິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕທາ ຫິ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນ ຠາເວຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ຫິ ເອເຕຫິ ອລ຺ລຕິຓາທີຫິ ວິຍ ປຣິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິ ທຸສ຺ສມຸຏ຺ຐາປິຍໍ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປນ ຠາເວຕພ຺ພາ, ສຸກ຺ຂຕິຓາທີຫິ ວິຍ ປຣິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕຫິ ສຸສມຸຏ຺ຐາປິຍໍ ໂຫຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ…ເປ… ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒). ຕຕ຺ຖ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ ນາມ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ສີຕິຠາວປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອໂນຕິຓ຺ຓຕາຍ, ຕທາ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນ ຠາເວຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ຫິ ເອເຕຫິ ສຸກ຺ຂຕິຓາທີຫິ ວິຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປນ ຠາເວຕພ຺ພາ, ອລ຺ລຕິຓາທີຫິ ວິຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕຫິ ສຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒). ຕຕ຺ຖ ຍຖາສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ຕໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ຕຖາ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕວ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ ນາມ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພຫູປກາໂຣ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ລີນປກ຺ຂິການໍ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນໍ ວເສນ ລຍາປຕ຺ຕິໂຕ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ຘມ຺ມວິຈຍາທີນໍ ວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂລຓຘູປນໍ ວິຍ ສພ຺ພພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ສພ຺ພກມ຺ມິກອມຈ຺ໂຈ ວິຍ ຈ ຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔).

ຎຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໒໙) ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຑ຺ຒິ ນາມ ເວປຸລ຺ລໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາໂທ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊເນຕີ’’ຕິ. ອຠິວຸທ຺ຘິໍ ປາເປນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ວິວິຕ຺ຕຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຠາໂວ. ໂຍ ຫິ ວິເວຈນີຍໂຕ ວິວິຈ຺ຈຕິ, ຍໍ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ອິຘ ວິວິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ວິວິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ປຸຣິໂມ ວິເວຈນີຍໂຕ ວິວິຈ຺ຈມານຕາຍ ວິເວກສງ຺ຂາຕາຍ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ສມງ຺ຄີ ຘມ຺ມສມູໂຫ ຕາຍ ເອວ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ວເສນ ວິເວໂກຕິ ຄຫິໂຕ. ອິຕໂຣ ສພ຺ພໂສ ຕໂຕ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕສຠາວຕາຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິວິຈ຺ຈມານຕາຍ ວິເວກສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຕທາຣມ຺ມຓຕາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິເວເກ ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ວາ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຌານໍ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຍຏ຺ໂຐ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄຜລານໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສຕິປິ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມຸປ຺ປາທນໍ ວິຍ ອຠິນ຺ນຘມ຺ມາຘາຣາ ນິສ຺ສຍນຠາວນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ອຍເມວາຕິ ວິເວໂກ ເອວ. ວິເວໂກ ຫິ ປຫານວິນຍວິຣາຄນິໂຣຘາ ຈ ສມານຕ຺ຖາ.

ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕໍ ວຕ຺ວາ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕຕາຍ ອວຈນໍ ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠາເວຕພ຺ພານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວິຕພ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຫິ ເຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ເຕສໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ. ອຊ຺ຌາສຍໂຕຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕອຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍທິປິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອາທີນວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕາ ທາຫາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີຕນິນ຺ນຈິຕຕ຺ຕາ ວິຍ. ນ ປຏິສິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາປາທເກສຸ ກສິຓາຣມ຺ມຓາທິຌາເນສຸ ສຕິອາທີນໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ. ອນຸທ຺ຘຣນ຺ຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາ ວິຍ ໂພຘິຍາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ຌານໍ ນ ໂຫຕິ, ນາປິ ຕຖາ ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ, ນ ຈ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ວິຍ ຌານກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກສິຓຄ຺ຄຫເຓນ ຕທາຍຕ຺ຕານິ ອາຣຸປ຺ປານິປິ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຕານິປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວສພ຺ຠາວໂຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ຜລນິນ຺ນຕາປິ ສິຍາ. ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ອາທິວຈນມ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ປຫານໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກປວຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫານໍ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕຖາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຠາວໂຕ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປກາເຣນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕທາຣມ຺ມຓກຣຓປກາເຣນ ຈ. ປຸພ຺ເພ ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ປທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ປຣິຓມນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ປຣິຓຕໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ປຣິຓາໂມ ນາມ ປຣິປາໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຣິປາໂກ ຈ ອາເສວນລາເຠນ ອາຫິຕສາມຕ຺ຖິຍສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ຕິກ຺ຂວິສທສຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ເສເສສຸ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີສຸປິ ເອສ ນໂຍຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ອາທິກມ຺ມິການໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ມິສ຺ສກນຍໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວິປຣິຓາມີ ຠາວນາມຄ຺ຄສ຺ສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ. ສມຸຈ຺ເຉທໂຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ.

ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ອາສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ອນປາຍຄມນີຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ ອປາຍຄມນີຍານໍ ທສ຺ສເນເນວ ປຫີນຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຄ຺ຄຠາເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສຠາວານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ປຈ຺ເຈກໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ.

ຠາວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘. ໂຖເມນ຺ໂຕຕິ ອາສວປ຺ປຫານສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ປຫີນາສວຠິກ຺ຂຸໂນ. ອານິສໍສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຈ຺ເຉທາທິທຸກ຺ຂກ຺ຂຍປຣິໂຍສານໍ ອຸທ຺ຣຍໍ. ເອເຕຫິ ປຫານາທິສໍກິຕ຺ຕເນຫິ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ຊເນນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາປິ ອຠິຕ຺ຖວນີຍໍ ມຫານິສໍສຎ຺ຈ ອາສວປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ອາທຣສຫິຕໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ທສ຺ສເນເນວ ປຫີນາຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫີນາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອປ຺ປຫີເນສຸເຍວ ປຫີນສຎ຺ຎີ’’ຕິ.

ສພ຺ພ-ສທ຺ເທນ ອາສວານໍ, ອາສວສໍວຣານຎ຺ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ທຸຕິຍປຐມວິກປ຺ປານໍ ເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທສ຺ສນາຠິສມຍາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາ ປຣິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິ, ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸສ຺ສໂຍ ກາໂຍ, ອຕ຺ຕຠາໂວ ວາ.

ອນວຊ຺ຊປີຕິໂສມນສ຺ສສຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ອຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ, ນ ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາຕິ ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຕ຺ຕມນາຕິ ສກມນາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຏ຺ຐມນາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕມນາຕິ ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ຄຫິຕມນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ຄຫິຕຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມນາ’’ຕິ. ຍເທຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ກເຖຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາເຣຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໖໓) ລາຠສກ຺ກາຣສງ຺ຂາຕາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ເກຈິ, ລາຠສກ຺ກາເຣ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອປເຣ. ຍາ ຫິ ລາຠສກ຺ກາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຕທາ ຠິກ຺ຂູສຸ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິກຕາ ຊາຕາ, ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ເທເສສີຕິ. ຍມກມຫາເມໂຆຕິ ເຫຏ຺ຐາໂອລມ຺ພນອຸປຣິອຸຄ຺ຄມນວເສນ ສຕປຏໂລ ສຫສ຺ສປຏໂລ ຍຸຄຬມຫາເມໂຆ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຈວ ຠຄວຕິ ກຕ຺ຖຈິ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ເຕ, ຈາຣິກໍ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ຈ. ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ປູຣິຕທານປາຣມິສຎ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຕທາ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປີ’’ຕິ.

ສກ຺ກໂຕຕິ ສກ຺ກາຣປ຺ປໂຕ. ຄຣຸກໂຕຕິ ຄຣຸກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ. ມານິໂຕຕິ ພຫຸມໂຕ ມນສາ ປິຍາຍິໂຕ ຈ. ປູຊິໂຕຕິ ມາລາທິປູຊາຍ ເຈວ ຈຕຸປຈ຺ຈຍາຠິປູຊາຍ ຈ ປູຊິໂຕ. ອປຈິໂຕຕິ ອປຈາຍນປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສກ຺ກຕ຺ວາປິ ອຠິສງ຺ຂເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ອຸປເນນ຺ຕິ, ໂສ ສກ຺ກໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ຄຣຸກໂຕ. ຍໍ ມນສາ ປິຍາຍນ຺ຕິ ພຫຸມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈ, ໂສ ພຫຸມໂຕ. ຍສ຺ສ ສພ຺ພເມຕໍ ປູຊາວເສນ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ປູຊິໂຕ. ຍສ຺ສ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານຎ຺ຊລິກມ຺ມາທິວເສນ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ອປຈິໂຕ. ຠຄວຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຈ ໂລໂກ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ. ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປຕ຺ຕນ຺ຕິ ລາຠສ຺ສ ຈ ຍສສ຺ສ ຈ ອຄ຺ຄໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປຕ຺ຕໍ.

ປຈ຺ຈຍາ ຈີວຣາທໂຍ ຄຣຸກາຕພ຺ພາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຄຣຸກາ, ອາມິສຈກ຺ຂຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ປຈ຺ຈຍານໍ ພຫຸລຠາວາຍ ປຏິປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລິກາ. ຠຄວໂຕປິ ປາກຏາ ອໂຫສິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອຎ຺ຎຖາ ອປາກຏສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ, ອິຘ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ລາຠຄຣຸຕາຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຓຘມ຺ມວຸຕ຺ຕີຕິ ສມຓຘມ຺ມກຣຓໍ. ສາຕິ ຘມ຺ມທາຍາທເທສນາ. ປຏິພິມ຺ພທສ຺ສນວເສນ ສພ຺ພກາຍສ຺ສ ທສ຺ສນໂຍຄ຺ໂຄ ອາທາໂສຕິ ສພ຺ພກາຍິກອາທາໂສ.

ປິຕຸ-ທາຍໍ, ເຕນ ທາຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ອຣຫຠາເວນ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ, ປຸຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂລເກ ອາມິສເມວ, ສາສເນ ປນ ຘມ຺ໂມປີຕິ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສາວຊ຺ຊໍ ອນິຍ຺ຍານິກຎ຺ຈ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ຍໍ ນິຍ຺ຍານິກໍ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອໂວຈ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ເມ ທາຍາທາຕິ ມມ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂອຄາຫິໂນ, ຘມ຺ມຠາຄຠາຄິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສວ ສາມິໂນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ.໑.໒໙). ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຘມ຺ໂມຕິ ອສໍກິເລສິການຸຕ຺ຕຣາທິຠາເວນ ຘມ຺ມສາມຎ຺ຎໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕຘມ຺ໂມ. ປຣິຍາເຍຕິ ສຠາວໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຎາເປຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເລໂສ, ເລສກາຣຓໍ ວາ. ຕທຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວາຣຓໂຕ. ອິຕໂຣ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປາຍທຸກ຺ຂວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປາຕນໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ວາຣຓໂຕ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍໍ ກຸສລໍ ທານສີລາທິ ວິວຏ຺ຏໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ອຍໍ ຕໍ ອສມ຺ປາເທນ຺ຕມ຺ປິ ຕໍ ສມ຺ປາປກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາຣຓຠາວປຣິຍາເຍນ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ວຏ຺ຏໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຍໍ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ສວິເສສໍ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສນ຺ຕິ ໂລເກ ປາກຏໍ ອຈ຺ຉາທນໂຠຊນາທິ, ຕສ຺ສ, ຕໍສທິສສ຺ສ ຈ ຜລວິເສສສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍນ ປຣິຍາຍາມິສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນິທໍ…ເປ… ອິທໍ ປຣິຍາຍາມິສໍ ນາມາ’’ຕິ.

‘‘ສກລເມວ ຫິທໍ, ອານນ຺ທ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຍທິທໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒, ໓) ອາທິວຈນໂຕ ສາວເກຫິ ອຘິຄໂຕປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຖຸເຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ ຠຄວໂຕເຍວ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ. ສາວການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍສ຺ສປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ປຣໂຕໂຆໂສ ຈ ຕຖາຄຕາຘີໂນຕິ ເຕຫິ ປຏິວິທ຺ໂຘປິ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມສ຺ສາມິໂນເຍວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອິມສ຺ມາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ອສມ຺ໂພຘວເສນ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ອຸປ຺ປາເທຕາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕາ. ຕໍ ປເນຕໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວິຍ ສສນ຺ຕາເນເຍວ, ອຖ ໂຂ ປຣສນ຺ຕາເນປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕາ, ອນກ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ສຎ຺ຊານນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຊານນຎ຺ເຎວ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄຎ຺ຎູ ມຄ຺ຄວິທູ’’ຕິ. ອກ຺ຂານໍ ປນສ຺ສ ສຸກຸສລຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄໂກວິໂທ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຍຖາຄຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄານຸຄາ ຠຄວໂຕ ເອວ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິຄມນໂຕ. ປຈ຺ຉາ ປຣໂຕ ສມ຺ມາ ອນຸ ອນຸ ອາຄຕາ ປຏິປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາ.

ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພເມວ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠທໍ ຊານາຕິ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຕຖາ ປສ຺ສິຕພ຺ພເມວ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິເຍວ. ນ ຫິ ປເທສຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຊານາຕິ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິເຍວ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ສວິປລ຺ລາສາ ກາມຣູປປຣິຎ຺ຎາວາທິໂນ ຊານນ຺ຕາປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຊານນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິເຍວ, ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸຠູໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕ. ຎາຓຠູໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ມາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ, ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເຕສໍວາ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຠູໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕາ. ຈິຣໍ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວທຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາຕິ ຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕໍ ປຣມຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕາ, ປາປຍິຕາ ວາ. ອມຕສ຺ສ ທາຕາຕິ ອມຕໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອມຕໍ ທທາຕີຕິ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຕທາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ.

‘‘ຍາ ຈ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕິ;

ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ສມິຊ຺ຌຕິ. (ເປຏໂກ. ໒໓);

ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍໂກ’’ຕິ –

ເອວມາທິໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວ ຠິກ຺ຂູ ທານາທິປຸຎ຺ຎານໍ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສຍຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ…ເປ… ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອທິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສ຺ສ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ວິນາ ປຏິຄ຺ຄໂຫປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ປຣິຍາຍາມິສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກຠາໂວ ປຣິຍາຍຘມ຺ມສ຺ສ ຕພ຺ຠາເວເນວ ທີປິໂຕ. ຕເທວ ສາມິຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕາຘີນປຏິລາຠປຏິຄ຺ຄຫຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມາມິເສ.

ປຈ຺ຈຍາ ຈີວຣາທໂຍ ປຣມາ ປາປຸຓິຕພ຺ພຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມມຣິຍາທາ ເອຕສ຺ສ ນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣໂມ, ລາຠຄຣູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາເທສູຕິ ‘‘ຈີວຣເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑; ອ. ນິ. ໔.໙; ອິຕິວຸ. ໑໐໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສລ຺ເລຂປວິເວກາທໂຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂອວາເທ, ເຕສຸ ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ຠວິສ຺ສຕິ ວາ ເຍສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂອວາເທ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຘິປ຺ປາໂຍ ອາມິສທາຍາທຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ຖານຸປ຺ປາທສ຺ສ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອາກງ຺ຂາ. ເຕນາຫ ‘‘ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາມິເສ ອຸປກ຺ຂລິຕານນ຺ຕິ ອາມິສເຫຕຸ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ. ອຕີຕກາເລຕິ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ. ກປິລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຕ຺ຖຸ ກປິລສຸຕ຺ເຕນ, ‘‘ສງ຺ຆາຏິປິອາທິຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑໘) ຈ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ອາມິສຄຣຸໂກ ອປ຺ປຄ຺ຆຠາເວນ ກູຏກຫາປໂຓ ວິຍ ນິຕ຺ເຕໂຊ ສມຓເຕເຊນ ອນຸຊ຺ຊລໂຕ ນິພ຺ພຸຕງ຺ຄາໂຣ ວິຍ ນິປ຺ປໂຠ ຈ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍຄຣຸກຠາວໂຕ. ວິວຕ຺ຕິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິນິວຕ຺ຕິຕມານໂສ, ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມທາຍາທາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ ວຈນນ຺ຕິ ເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ທສ຺ສິໂຕ. ຕເຖວ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ອຘິປ຺ປາຍານິສໍສວິຠາວເນສຸປິ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ອາທີນວວິຠາວເນນ ຘມ຺ມທາຍາທຕາປຏິກ຺ເຂໂປ. ອປທິສິຕພ຺ພາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ອາທິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອາ-ກາໂຣ ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມທາຍາທຕາວິຘຸເຣນ ອາມິສທາຍາທຠາເວນ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ວາ ອາທິຍໍ ວິເວຈນໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິສຸໍ ກຣຓໍ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸໍ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎູຫິ ຄາຣຍ຺ຫາ ຠເວຍ຺ຍາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ…ເປ… ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາຍນາກິຕ຺ຕນໍ ເຕສໍ ມຸທຸກຣຓໍ, ‘‘ອຫມ຺ປິ ເຕນາ’’ຕິອາທິ ປນ ຕໂຕປິ ສວິເສສໍ ມຸທຸກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີວ ມຸທຸກຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ນາຬກປຏິປທາທໂຍ ນາຬກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔-໗໒໘) ອາຄຕປຏິປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ປນ ຍສ຺ມາ ນາຬກຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຏິປນ຺ນາ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຠູຕາ ອຕິອຸກ຺ກຏ຺ຐປຏິປຕ຺ຕິໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ຘມ຺ມທາຍາທປຏິປທາຍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ອຸທ຺ຘຏາ. ສກ຺ຂິຠູຕາຕິ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ‘‘ກິໍ ເມ ວິນາ ປຏິປຊ຺ຊນໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ສກ຺ຂິຠູຕາ. ອິມສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຈ ເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມທາຍາທາ’’ຕິອາທິເກ ວາກ຺ເຍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຈ ເມ’’ຕິອາທິກໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ອາຄຕໍ ປາຬິປທໍ. ວຸຕ຺ຕນຍປຈ຺ຈນີເກນາຕິ ‘‘ເຕນ ຘມ຺ມທາຍາທຠາເວນ ໂນ ອາມິສທາຍາທຠາເວນາ’’ຕິ ເອວໍ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ເຂນ.

໓໐. ໂຖມນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ປຏິປຊ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປສໍສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາ ຕໍ ສປຣິສສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປເສນສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສີລໂຖມນໍ ສຸຕ຺ວາ. ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕມາຫ. ປວາຣິໂຕຕິ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ. ໂຍ ຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ໂຠຊເນນ ຕິຕ຺ໂຕ ປຣິເວສເກນ ອຸປນີຕໂຠຊນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ໂສ ເຕນ ປວາຣິເຕນ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປວາຣິໂຕຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປກາເຣຫິ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ວາເຣຕິ ສງ຺ຆາທິເກ ຍາຈາເປຕິ ຠຕ຺ເຕ ກໂຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ປວາຣຓາ, ອາປຕ຺ຕິວິໂສຘນາຍ ອຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂອກາສທານໍ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖຫິ ກາຕພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖປວາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາເຣຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອິຈ຺ຉາເປຕິ ເອຕາຍາຕິ ປວາຣຓາ, ຈີວຣາທີຫິ ອຸປນິມນ຺ຕນາ. ປກາຣຍຸຕ຺ຕາ ວາຣຓາຕິ ປວາຣຓາ, ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຕາທິຈຕຸຣງ຺ຄສຫິໂຕ ໂຠຊນປຏິກ຺ເຂໂປ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນນິມິຕ຺ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຕິຣິຕ຺ຕປວາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາວທຕ຺ຖໂຠຊນສ຺ສ ປວາຣຓາ ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາ, ປຣິໂຍສິຕໂຠຊນສ຺ສ ອຸປນີຕາຫາຣປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຠຸຕ຺ຕາວີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂຠຊນປາຣິປູຣິຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ ໂຠຊເນນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ’’ຕິ. ປຣິໂຍສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ ‘‘ໂຠຊເນນ ໂຠຊນກິຣິຍາຍ ປຣິໂຍສິໂຕ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂຠຊນ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘາໂຕຕິ ຕິຕ຺ໂຕ. ສາຘການີຕິ ຎາປການິ. ປຣິໂຍສິຕໂຠຊນໍ ສຸຫິຕຍາວທຕ຺ຖຕາຄຫເຓຫິ ຠຸຕ຺ຕາວິຕາທໂຍ, ຠຸຕ຺ຕາວິຕາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ວາ ອິຕເຣ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເນສໍ ຎາປກຎາເປຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຉຫິປິ ປເທຫິ ອຸທຣາວເທຫກໍ ໂຠຊນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຣິກປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ຠຄວາ ເອວໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ສິຍາ ເອວ, ນາປິ ສິຍາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍມ຺ປິ ອິຘ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ, ມມ ໂຠຊນສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລປຈ຺ຈາມສນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕມ຺ຫິ ກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຣຸຬ຺ຫຫຣິເຕຕິ ຣຸຫມານຕິຓາທິຫຣິຕຣຫິເຕ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ຈ ອຍໍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒, ໓໓໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໘) ວິຍ.

ກຖິເຕປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວາປສມີກຣຓາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ເຫສ ວຸຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ປຏິວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວາປສມີກຣເຓ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ປນ຺ນໂລໂມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໓໒) ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໙໒; ປາຈິ. ໖໖໖; ມຫາວ. ໑໒໙; ມ. ນິ. ໓.໕໙) ອປຄເມ, ‘‘ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໕) ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ, ໂລເກ ປນ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາຠາສ ໗.໒.໒໖) ອຊ຺ເຌເນ ທິສ຺ສຕີຕິ.

ນ ເອຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊເນນ ຘມ຺ມທາຍາທຕາ ນິວາຣິຕາ, ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນໍ ປນ ອນາທຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕໍ…ເປ… ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄນ ເຂເປຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທິຕ຺ຕສີສູປມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາທິຕ຺ຕສີສູປມນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕສີສູປມສຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອຍໍ ‘‘ຍທິປີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ນິປາໂຕ ຈ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວາກ຺ເຍ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຖໂຊຕໂກ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸຎ຺ຎາປສໍສາວເສນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕໂກຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອນຸຊານນປສໍສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸຎ຺ຎາປສໍສາຣມ຺ເຠ ປນ ‘‘ອສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ ປຸຣິເມເຍວ ສມ຺ຠາວນາວິຠາວນໂຕ ອຘິກຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຈ.

ເອກວາຣໍ ປວຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ຂິປນໍ ກຖໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຕິ ອຕ຺ຣ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ຣິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຣລາຠປຕ຺ຖນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິເມເຍວ ສກລາເຠນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປຣລາເຠ ຈ ປຕ຺ຖນາ, ເອຕໍ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໔໙). ປາປິຈ຺ຉຕາຕິ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາຍຕາ. ປາປາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປິຈ຺ຉຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເອຕໍ ປາປິຈ຺ຉລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໕໑). ມຫນ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອິຈ຺ຉຕິ, ມຫຕີ ວາ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຕິ ມຫິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫິຈ຺ຉຕາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເອຕໍ ມຫິຈ຺ຉລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ນິວາເຣສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ເຂໂປ.

ມຫິຈ຺ໂຉ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາ ປຈ຺ຈຍທານວເສນ ປຈ຺ຈຍທາຍເກຫິ ຠຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ, ເອວໍ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນວເສນ ອຕ຺ຕນາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນປິ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ ທຸພ຺ຠໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍສ຺ສ ວິນິປາຕວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆເຣ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ. ຣິຕ຺ຕປຕ຺ໂຕວາຕິ ເຍສຸ ກຸເລສຸ ປຏິປິຓ຺ຑວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘໍ ທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ຣິຕ຺ຕປຕ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລ຺ເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາລທ຺ຘປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄນ, ປຸນ ປຣິເຍສນານາປຊ຺ຊເນນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຠຣຕາ, ຍຖາລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ອວຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ສນ຺ໂຕສາປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ສຸຠຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖາວຕ຺ຖູນີຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ກຖານໍ ວຕ຺ຖູນີຕິ ກຖາວຕ຺ຖູນິ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ເອວ. ຕີຓີຕິ ຕີຓິ ກຖາວຕ຺ຖູນິ. ອຠິສລ຺ເລຂິກາຕິ ອຕິວິຍ ກິເລເສ ສລ຺ລິຂຕີຕິ ອຠິສລ຺ເລໂຂ, ອປ຺ປິຈ຺ຉ ຕາທິຄຸຓສມຸທາໂຍ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ, ມຫິຈ຺ຉຕາທີນໍ ຕນຸຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕາ. ເຈໂຕວິນີວຣຓສປ຺ປາຍາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິວາຣການໍ ນີວຣຓານໍ ທູຣີຠາວກຣເຓນ ເຈໂຕວິນີວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ສປ຺ປາຍາ. ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ວາ ວິຠູຕິຠາວກຣຓາຍ ສປ຺ປາຍາ ອຸປກາຣິກາຕິ ເຈໂຕວິນີວຣຓສປ຺ປາຍາ. ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິອາທິ ເຍນ ນິພ຺ພິທາທິອານິສໍເສນ ອຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິນີວຣຓສປ຺ປາຍາ ຈ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິ ເອກໍເສນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອຸປສມາຍາຕິ ສພ຺ພກິເລສວູປສມາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠິຊານນາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ໂພຘາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານາຍ. ເອເຕສຸ ຫິ ອາທິໂຕ ຕີຫິ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸນ ຕີຫິ ມຄ຺ໂຄ, ອິຕເຣນ ນິພ຺ພານໍ. ເຕນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສາໂນ ອຍໍ ສພ຺ໂພ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕໍສຠາວໂຕ ອຸປກາຣໂຕ ຈ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຫິ ເອກວາຣອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປຣິ ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ກຖາວຕ຺ຖຸປຣິປູຣຓໍ ສິກ຺ຂາປຣິປູຣຓຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸໍ. ອິຕຣາ ປນ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ມປາຣິປູຣິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ນິພ຺ພານປາຣິປູຣິ ເຈຕ຺ຖ ຕທາວຫຘມ຺ມປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທານິ ຍາຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ອນຸກ຺ກມປຣິວຸທ຺ຘິຍາ ຄຸຓປາຣິປູຣິຕາ, ຕໍ ອຸປມາຍ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາວຸສ຺ສໂກຕິ ວສ຺ສານມາເສ ອຸຏ຺ຐິໂຕ. ໂສ ຫິ ຈິຣານຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ປພ຺ພຕກນ຺ທຣາ ປພ຺ພເຕສຸ ອຸປຈ຺ຈກາຘິຈ຺ຈກາປຠວນິຊ຺ຌຣາທິນທິໂຍ. ສຣສາຂາຕິ ຍຕ຺ຖ ອຸປຣິອຸນ຺ນຕປເທສໂຕ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈວ ສນ຺ທຕິ ຈ, ເຕ. ກຸໂສພ຺ຠາ ຂຸທ຺ທກຕຬາກາ. ກຸນ຺ນທິໂຍຕິ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກນທິໂຍ. ຕາ ຫິ ມຫານທິໂຍ ໂອຕຣນ຺ຕິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ປຣມຘມ຺ມທາຍາທນ຺ຕິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມທາຍາທຠາວໍ, ປຣມໍ ຘມ຺ມທາຍຊ຺ຊໍ ວາ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກ ຠິກ຺ຂູ. ສນ຺ນິໂຍເຊນ຺ໂຕຕິ ມູລຄຸເຓຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫິ ໂຍເຊນ຺ໂຕ.

ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຸປຘາຣຓວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິປຣີຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາຕິ ມມ ເທສນານຸສາເຣນ ມມຊ຺ຌາສຍໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຍຖາ ອິເຘວ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ຍຖາ ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມທາຍາທເທສນາຍ ຈິນ຺ເຕສິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຘມ຺ມໂຖມນຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ. ເອກຊ຺ຌາສຍາຍາຕິ ສມານາຘິປ຺ປາຍາຍ. ມຕິຍາຕິ ປຎ຺ຎາຍ. ອຍໍ ເທສນາ ອຄ຺ຄາຕິອາທິ ຠຄວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ຄຸຓໂຕ ເອວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈິຕ຺ຕຄຕິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍສ຺ສ ປຣິຓາມເນນ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ສມານຄຕິກຕາຘິຏ຺ຐາເນນ. ກຖໍ ປນ ກາໂຍ ທນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໂກ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນຈິຕ຺ເຕນ ສມານຄຕິໂກ ໂຫຕີຕິ? ນ ສພ຺ພຖາ ສມານຄຕິໂກ. ຍເຖວ ຫິ ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິຓາມເນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາ ກາເຍນ ສມານຄຕິກໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຕທາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຠາວສິທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ຂເຓນ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທນ຺ຘວຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ຂເຓນ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຍໍ ກາໂຍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ທນ຺ຘຄຕິກສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ຍາວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ກາຍຄຕິໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາຍຄຕິກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຓາມິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ປເຄວ ລຫຸສຎ຺ຎາຍ ສຸຂຸມສຎ຺ຎາຍ ຈ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຠາວິຕິທ຺ຘິປາທານໍ ວິຍ ທນ຺ຘໍ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ລຫຸໍ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາເຣເຫວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ກາໂຍ ຈິຕ຺ຕຄຕິກຠາເວເນວ ປຣິຓາມິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ພາຫຸສມິຎ຺ຊນປ຺ປສາຣຓູປມາປິ ອຸປຈາເຣນ ວິນາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຘມ຺ມຕາວິໂລມິຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ລກ຺ຂຓຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິພເລນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕເມວ ປນ ສກ຺ກາຕິ.

໓໑. ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຣູປໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ເທສກາເລ ວິຍ ຠາຊນມ຺ປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອວ ມຫາເຖໂຣ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ. ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອນາທເຣ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິຕ຺ຕເກນາຕິ ເກນ ປຣິມາເຓນ. ຕໍ ປນ ປຣິມາຓໍ ຍສ຺ມາ ປຣິເມຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນຸກາໂຣ ປຸຈ຺ຉາຍນ຺ຕິ ອຍໍ ນຸ-ສທ຺ໂທ ອິເຘວ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ອາຄໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸ-ສທ຺ເທນ ເຫຕ຺ຖ ໂຊຕິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ກິໍ-ສທ຺ເທນ ປຣິມາໂຓ ອຕ຺ໂຖ ປຣິເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ຈ. ເອຕ຺ຖ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ ວິເວກສ຺ສ ອນນຸສິກ຺ຂນໍ ອາມິສທາຍາທຕາ, ໂວທານປກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ອນຸສິກ຺ຂນໍ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຕິ. ຕີຫິ ວິເວເກຫີຕິ ວິເວກຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິເວກປຎ຺ຈກສ຺ສ. ວິເວກປຎ຺ຈກຄ຺ຄຫເຓ ປນສ຺ສ ສຣູເປນ ກາຍວິເວໂກ ຄຫິໂຕ ນ ສິຍາ, ຕທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ຕທາ ປຍຸຊ຺ຊມານວິເວກທສ຺ສນວເສນ ‘‘ຕີຫິ ວິເວເກຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາຍວິເວກມຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມທາຍາທຠາໂວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ? ນ, ວິເວກທ຺ວຍສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ກາຍວິເວກສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕວິເວກຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ໂລກິຍຊ຺ຌານາຘິຄມມຕ຺ເຕນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຕ຺ຖຸຘມ຺ມທາຍາທຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນິພ຺ພານາຘິຄເມນ ປນ ໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພາປິ ສາສເນ ວິເວການຸສິກ຺ຂນາ ນິພ຺ພານໂປຓາ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາຣາ ນິພ຺ພາໂນຄຘາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປີ’’ຕິ. ອສຕິ ອາໂລເກ ອນ຺ຘກາໂຣ ວິຍ ອສຕິ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຍ ເອກໍສິຍາ ອາມິສທາຍາທຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາມິສທາຍາທາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປີຕິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂໂຕ ສາຘາຣຓວເສນ ລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຖສາມຎ຺ຎໍ ອຕິທິສຕິ, ນ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ຕສ຺ສ ວິສທິສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖວິເສສເມວ ວາ ອຕິທິສຕິ ວິສທິສູທາຫຣຓູປາຍຎາເຍນ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕໂຍປິ ຫິ ວິເວກາ, ເຕສຸ ເອໂກ ວາ ອິຕຣທ຺ວຍສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ອິຘ ລພ຺ຠຕິ.

ທູຣໂຕປີຕິ ທູຣຏ຺ຐານໂຕປິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິໂຣຣຏ຺ຐໂຕປີ’’ຕິອາທິ. ກາມໍ ‘‘ປຏິຠາຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວຈນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕເຍວ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຠາໂຄ ໂຫຕູຕິ ອິມິນາຠາຄຕ຺ໂຖ ປຏິ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ ລກ຺ຂຓາທິອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອຍຸຊ຺ຊນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ສເມຕີ’’ຕິ. ທິສ຺ສຕູຕິ ຎາເຓນ ທິສ຺ສຕຸ, ປສ຺ສຕູຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຏ຺ຐາຕູຕິ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕຸ. ອຸຄ຺ຄເຫສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ປຣິຍາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຸຣິປຸຈ຺ຉນາທິນາ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອາປາທນໍ ປຏ຺ຐປນໍ ປຣິຍາປຸຓນໍ. ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ວຈນໍ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖປຈ຺ຈາມສນໍ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ກຣີຍຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ເອເກເນວາກາເຣນາຕິ ອາມິສທາຍາທຕາສິທ຺ເຘນ ອາທິຍຕາສງ຺ຂາເຕນ ເອເກເນວ ປກາເຣນ. ຕເມວ ຫິ ອາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສາວກາ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ ເອເກເນວ ອາກາເຣນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕີຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອາມິສທາຍາທປຏິປທາຠູເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອນນຸສິກ຺ຂນາກາເຣຫິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອິຘາວຸໂສ…ເປ… ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸທ຺ເທສປາເຐນ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຸວິຠຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ອນວເສສໂຕ ສມ຺ມເທວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຸທ຺ເທເສ ສຕ຺ຖຸໂນປິ ອາທິຍຕາ ຠຄວຕາ ຄຫິຕາ, ສາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ສາວເກ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອາມິສທາຍາທາ ສຕ຺ຖຸ ສາວກາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຣປ຺ປວາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຘມ຺ມທາຍາເທຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສາວເກ ອນຸກມ຺ປມານສ຺ສ. ສາວການໍ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສາມີຈິອຠາວໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍທິທໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາຍໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂນ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ, ເອສ ນໂຍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກມໂຍຊນາ’’ຕິ, ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕາຍ ອຸທ຺ເທສເທສນາຍ ມຫາເຖເຣນ ເທສິຕາຍ ຈ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກເມນ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕປວິວິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕອຸປຘິວິເວໂກ ວິຍ ອິຕເຣປິ ວິເວໂກ ສຕ຺ຖຸ ເອກນ຺ຕິກາວາຕິ. ອນຸສິກ຺ຂນໍ ນາມ ອນຸ ອນຸ ປູຣຓນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອາຫ ‘‘ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ນ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ວາ ນ ປຣິປາເລນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ນ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ນ ປຣິປາເລນ຺ຕີຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸທ຺ເທເສ ວິຍ ອວິເສສວຈເນ ກາຍວິເວກສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍທິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ ປຸຈ຺ຉາໂຕ ອວິເສໂສ ສິຍາ ວິຠາຄສ຺ສ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ. ນນຸ ຈ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອວິເສສວຈນໂຕ ປາຬິຍໍ ວິຠາໂຄ ນ ລພ຺ຠເຕວາຕິ? ນ, ປທນ຺ຕເຣນ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ພ຺ຍາກຣຓປກ຺ໂຂຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປກ຺ໂຂ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈ ນ ປຸຈ຺ຉາ ວິຍ ອວິເສສໂຊຕນາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖວິຠຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາ ປເທນາຕິ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ກາຍວິເວກໍ ອປຣິປູຣິຍມານໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ອຸປຘິວິເວກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕີຕິ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຫານາຠາວວຈນໍ ປຫານລກ຺ຂຓວິເວກາຠາວທີປນໍ, ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວິເວເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ຕໂຕ ສາຕິສຍວິເວກາຠາວທີປນນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິເວກາຠາວທສ຺ສເນນ ‘‘ເຍສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິນາວ ປາຣິເສສຎາເຍນ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິເວກທ຺ວຍມູລຠູຕກາຍວິເວກາຠາວທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິຄຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸໍ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ພຫຸລາ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍພຫຸລຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ອາທຣຠາວາຠາວໂຕ ສິຖິລໍ ອທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ສາຖລິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ສິຖິລ-ສທ຺ເທນ ວາ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສາຖລ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ‘‘ສາຖລິກາ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘິວິເວເກຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕາຍ ອຸປຘີຫິ ວິວິຕ຺ເຕ. ໂອໂຣປິຕຘຸຣາຕິ ອຸຊ຺ຌິຕຸສ຺ສາຫາ.

ອນິຍເມເນວາຕິ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ສາວກາ’’ຕິ ອວິເສເສເນວ. ນິຍເມນ຺ໂຕ‘‘ເຖຣາ’’ຕິອາທິນາ. ທສວສ຺ເສ ອຸປາທາຍາຕິ ທສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອິສ຺ສຣິເຍຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ເສນາປຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຈິຣກ຺ຂໂຓຠາເສນ ລກ຺ຂເວຘໂກ ອກ຺ຂຓເວຘິ. ຐິຕິຍນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐາເນ. ຐານໂສຕິ ຕງ຺ຂເຓເຍວ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຘາຣາເຘຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສີນຕາປິ ອສງ຺ຂຕາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ຈີວຣາທິມຓ຺ຑນາ ນ ອຸປຘິວິເວກປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣປຕ຺ຕ…ເປ… ອປູຣຍມານາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຖຣວາເຣ. ອິຘາຕິ ມຊ຺ຌິມນວກວາເຣສຸ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມຊ຺ຌິມເຖຣກາເລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໒. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນິທ຺ເທສວາເຣ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ, ນ ອຸທ຺ເທສວາເຣ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ. ອຸທ຺ເທສວາເຣ ປນ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ໂຖ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປີ’’ຕິ ອຕິເທເສນ ທສ຺ສິໂຕ. ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈນີກນເຍນາຕິ ‘‘ກາຍວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກນເຍນ, ‘‘ກາຍວິເວກໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ຖສງ຺ເຂໂປ. ໂຍຊນປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ຄາມນ຺ຕໂຕ ທູຣຠາເວນ ເອກໍ ທ຺ເວ ຕີຓີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນານໍ ປຏິປາຏິຍາ. ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີຕິ ອຣຎ຺ເຎສຸ ວນສຓ຺ຑຠູຕານິ. ປນ຺ຕານີຕິ ປຣິຍນ຺ຕານິ. ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ຊຣາຊິຓ຺ຓກາໂລ ໂຄຈຣຄາເມ ທູເຣ ຄມນາຄມນສມຕ຺ຖຕາຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ທິນ຺ນໍ ອໂຫ ສຸທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍທາຍການໍ ປສາທໍ ຊເນນ຺ຕິ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພາ. ອຍມ຺ປິ ມຫາເຖໂຣຕິອາທິ ເອກໍ ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນໍ ວຸທ຺ຘຕຣໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວິຏ຺ໂຐ ວິເວກຏ຺ຐານໍ. ສາຍໍ ນິກ຺ຂມຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອຸປພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣໍ. ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ນ ໂມຆມນສິກາຣໍ. ສພ຺ພຖາຕິອາທິໂຕ ຕາວ ຕທງ຺ຄວເສນ ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວເສນາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປູເຣຕິ. ປໍສຸກູລານິ ຘາເຣຕີຕິ ອິມິນາ ພາຫຸລິກຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອສິຖິລໍ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ສາຖລິກຕາຠາວໍ, ວິຄຕນີວຣໂຓຕິ ອິມິນາ ໂອກ຺ກມເນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທິນາ ປວິເວກປຸພ຺ພງ຺ຄມຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໓໓. ຕຕ຺ຣາວຸໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ໂລໂຠ ຈ ປາປໂກ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຣິເທສນໍ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍຕິ. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ຍາ ສາ ຠຄວຕາ ສໍກິເລສປກ຺ເຂນ ສຫ ຘມ຺ມທາຍາທປຏິປຕ຺ຕິຠາວິນີ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສວາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ນິທ຺ເທສເທສນາຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາວຸໂສ ໂລໂຠ ຈ ປາປໂກ’’ຕິອາທິນຍາຍ ອຸປຣິເທສນາຍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອວນ຺ຕິ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ‘‘ນປ຺ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຫານາຠາວທສ຺ສນວເສນ, ໂວທານປກ຺ເຂ ‘‘ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຫານສພ຺ຠາວທສ຺ສນວເສນາຕິ ເອວໍ. ອນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປາ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ເທຫິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເຍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິເມ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ໂລຠາທໂຍ ເອວ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ໂມຫທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ສນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ໂລຠາທີຫິ ຕເທກຏ຺ຐຕາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ອິເມສໍເຍເວຕ຺ຖ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອິທານິ ອຸປຈເຍນ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາວການໍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ທາຍາທຠາໂວ ສຕ຺ຖຸ ອຠິຣຸຈິໂຕ, ໂສ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ອກຕ຺ເຖຕ຺ວາ ‘‘ວິເວກໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ພາຫຸລິກາ’’ຕິອາທິນາ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ປຣິຍາເຍເນວ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ໂອກ຺ກມເນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທິນາ ອາມິສໍ ປຣິຍາເຍນປິ ກຖິຕໍ. ‘‘ສິຍາ ຈ ເມ ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ພາຫຸລິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອາມິສໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນປິ ກຖິຕໍ. ອຖ ວາ ຍາຍໍ ຠຄວຕາ ອາມິສທາຍາທປຏິກ຺ເຂປນາ ຘມ຺ມທາຍາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ມຫາເຖເຣນ ອຕ຺ຕນາ ວິເວການຸສິກ຺ຂນາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເຫຕຸວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາວຸໂສ, ໂລໂຠ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ, ນິໂຣຘເຫຕຸສມ຺ປາທເນນ ຈ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຕປ຺ປາປກຕາ.

ອຕີຕເທສນານິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕີຕາຍ ເຖເຣນ ຍຖາເທສິຕາຍ ເທສນາຍ ຈ ປຈ຺ຈາມສນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ເທສນາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສໂຕ ‘‘ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຖາ ປຫານມາຫາ’’ຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ໂລຠາທໂຍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ລາມກາຕິ ນິຫີນາ. ໂລຠໂທສາ ຫິ ເຫຕຸໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ສຠາວໂຕ ຜລໂຕ ນິສ຺ສນ຺ທໂຕ ສໍກິລິຏ຺ຐປກຕິກາ, ອາຍຕິໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປາປນຏ຺ເຐນ ວາ ປາປກາ. ລຸພ຺ຠນລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິຄິຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ‘‘ໂລໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣສາທີສຸ ອຠິສງ຺ຄຣໂສ, ອປຣິຈ຺ຈາຄປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນປທຏ຺ຐາໂນ. ທຸສ຺ສນລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ທຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ‘‘ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣສາທີສຸ ວິສປ຺ປນຣໂສ, ສນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ວາ, ທຸສ຺ສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ອາຆາຕວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐາໂນ.

ເຕສູຕິອາທິນາ ທສ຺ສເນນ ໂລຠໂທສານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຫາຕພ຺ພຕາທສ຺ສນໍ. ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ປຈ຺ຈຍານໍ ລາເຠ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ໂລຠສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສຠາວຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ປນ ອນຸຄິຊ຺ຌນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອລທ຺ຘໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອລາເຠ ປຈ຺ຈຍານໍ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ອລຠນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຆາຕວາຕິ ‘‘ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໒໐; ວິຠ. ໑໙໐) ວຈນໂຕ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕວາ. ໂລໂຠ ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ໂຫຕິ ອາມິສທາຍາທສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ອນນ຺ຕຣປເທປິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມຕິ ຈ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕເກລາຍນາທິວເສນປິ ຕສ຺ສ ໂລຠຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ’’ຕິ ເອວມາທໂຍ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ. ປຣິປູເຣຕິ ອາມິສທາຍາໂທຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີນິ ປຎ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍານິ.

ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ໂສ ຫິ ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕີຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອໂກ ອນ຺ໂຕຕິ ອິຕເຣນ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ຫີນຕາຍ ວາ ລາມກຏ຺ເຐນ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ. ກາມໍ ອຎ຺ເຎປິ ກຸສລຘມ຺ມາ ເອເຕ ອນ຺ເຕ ອສມ຺ປໂຍຄໂຕ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕາ ເອວ, ອຍໍ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນ ອຸເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອເຕຫິ ອນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸຠຍນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ອິຕເຣນ ອສມ຺ມິສ຺ສຏ຺ເຐນ ລາມກຏ຺ເຐນ ຈ ໂລໂຠ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ຕຖາ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປຄມນຎ຺ຈ ເນສໍ ອນ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ‘‘ເອເຕ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ ນ ອຸເປຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ. ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນາຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິເຠທສ຺ສ ປຣິໂຕ ສພ຺ພຖາ ນຍນຏ຺ເຐນ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ. ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກຣຓີ ນິປ຺ຜາທິກາ. ຕຍິທໍ ສຕິປິ ປຏິປທາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອວຍວວເສນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ສມຸທາເຍນ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸປຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄເຍວ ຫິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ມຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ’’ຕິ. ຎາຓາຍາຕິ ຍາຖາວໂຕ ຊານນາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ວິເສສຎາຕຠາວາປາທນຎ຺ຫິ ວິທິຕກຣຓໍ. ວູປສມນໂຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ວູປສມນໂຕ. ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາໂວ ວິຍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວປິ ມຄ຺ຄວເສເນວ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ, ວິຠາວນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂພໂຘຕິ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈກໂຣ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອິຕເຣ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ເສສມຄ຺ຄຘມ຺ມາປີຕິ ເອວມ຺ປິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມາຍາຕິ ສຈ຺ຉິກຣຓສງ຺ຂາຕປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ວາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານາຍ. ອຸປສມາຍາຕິ ອິມິນາ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ‘‘ສາ ຫິ ສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖນໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸກຣຓີ’’ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ. ສາໂຣ ສຸນ຺ທໂຣ ອນປນີໂຕ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາປປຎ຺ໂຈ ເກວລໍ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຖາຍ.

ອຍເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວາຈີ ຫິ ອຍໍ-ສທ຺ໂທ. ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ. ສຕ຺ຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ຫິ ອິຘ ປຏິເສຘນໍ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສາຘາຣຓຠາໂວ ອນຎ຺ຎຕາ. ເຕນາຫ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ –

‘‘ເອກາຍນໍ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ,

ມຄ຺ຄໍ ປຊານາຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ;

ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຕຣິໍສຸ ປຸພ຺ເພ,

ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ຈ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໔, ໔໐໙; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ໑໐໗, ໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐);

ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຣິຍ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ອຣິປຫານາຍາຕິ ອຕ຺ຖວຈນມຕ຺ຕໍ. ອຣໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ຍນ຺ຕິ ອປຄມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຣິໂຍ. ອຣິເຍນ ເທສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຍນ຺ຕິ ອຣິໂຍ. ອຣິຍຠາວປ຺ປຏິລາຠາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍກໂຣ ອຣິໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອຣິຍ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ມຄ຺ຄງ຺ຄສມຸທາເຍ ມຄ຺ຄໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ສມຸທາໂຍ ຈ ສມຸທາຍີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸເປຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕານິ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອງ຺ຄານິເຍວ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ຉຬງ຺ໂຄ ເວໂທ’’ຕິ. ສທິສູທາຫຣຓໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍາທີນິ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ມຄ຺ຄຕີຕິ ຄເວສຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ມຄ຺ຄີຍຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍປຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຕ຺ຖໍ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ຄມ຺ມຕີຕິ ເອເຕນ ອາທິອນ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ ຍຖາ ‘‘ກກູ’’ຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈນສາຘາຣຓຕາຍ ‘‘ກຕມານິ ຕານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ອງ຺ຄານິ ສມຸທິຕານິ ມຄ຺ໂຄ ອນ຺ຕມໂສ ສຕ຺ຕງ຺ຄວິກລສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ, ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຕາຍ ປນ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈກຣເຓນ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ຕານິ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກເມກຎ຺ຫິ ອງ຺ຄໍ ມຄ຺ໂຄເຍວາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ສມຸທິຕານມ຺ປິ ເນສໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣປນໍ ອປ຺ປນາລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສິນິທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ສມ຺ມາວາຈປ຺ປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕໂສຕາຣຎ຺ຈ ຊນໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ມາວາຈາ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄໂຫ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ. ຍຖາ ກາຍິກາ ກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິປີຕິ ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາໂວທານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ ປຄ຺ຄໂຫ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ວາ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ອາຘານໍ ສມາຘານໍ. ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສມ຺ມາ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມ຺ມາວາຈາ. ສມ຺ມາ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມໍ, ຕເທວ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ສມ຺ມາ ອາຊີວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ສມ຺ມາ ວາຍມຕິ ອຸສ຺ສຫຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ສມ຺ມາ ສຣຕິ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ສມ຺ມາສຕິ. ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ນິພ຺ພຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ. ຕປ຺ປຈ຺ຈນີຍກິເລເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ນ ຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລສາ ປຈ຺ຈນີຍາ, ອຖ ໂຂ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈາຕິ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ສາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປມຸຂຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑). ທສ຺ສນນິວາຣກສ຺ສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາເຕນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ…ເປ… ປຊຫຕີຕິ ເອເຕນ ປຫານາຠິສມຍໍ, ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຕິອາທິນາ ຠາວນາຠິສມຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຎ຺ຎາຠິສມໂຍ ປນ ນານນ຺ຕຣິຍຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກຖໍ ປນ ເອກເມວ ຎາຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ສາເຘນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ຕາທິສໍ ໂລເກ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ອາຄໂມ ວາ ຕາທິໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ປທີໂປ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ວຏ຺ຏິໍ ທຫຕິ, ສ຺ເນຫໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ອາໂລກຎ຺ຈ ວິທໍເສຕິ, ເອວເມຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ທຸກ຺ເຂເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍເປຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ວິຠ. ໗໕໔) ເອຕ຺ຖ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກາວ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິນາມກາ ຫຸຕ຺ວາ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ປຊຫນວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ນານາເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ເພປິ ປາປຘມ຺ມາ ປຏິປກ຺ຂາ, ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາທສ຺ສນວເສນ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ຕປ຺ປຈ຺ຈນີຍກິເລເສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍສໍ ກິເລສານໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທເນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສຫເຊກຏ຺ຐຕາຍ ຕເທກຏ຺ຐາວ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີຍກິເລສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ. ໂລຠໂທສາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຍສ຺ສ ປນ ໂສ ສມຸທໂຍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ປຫານຠາໂວ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ຍຕ຺ຖ ຕໍ ປຫານໍ, ຕໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂລຠໂທສານໍ ວິສຸໍ ອາທິໂຕ ຈ ຄຫຓໍ? ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຕາວ ຕຖາພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ, ອິເມຫິ ໂລຠໂທເສຫິ ອາມິສທາຍາທຕາ, ຕປ຺ປຫາເນນ ຈ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕທນຸສາເຣນ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາຍ ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ນິຍ຺ຍານມຸຂໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ຄຫຓໍ ປນ ອຕິວິຍ ໂອຬາຣິກຕາຍ ສຸປາກຏຠາວໂຕ ວກ຺ຂມານານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ປາປຘມ຺ມານໍ ມູລຠາວໂຕ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓຕິ ກຸປ຺ປນສຠາໂວ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ ລຸທ຺ທຕາ, ກຸຣຸຣຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຆາຕກຣຓຣໂສຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ເຕ ອາຆາຕສ຺ສ ກຣຓຣໂສ. ທຸສ຺ສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນຕິ ສປຣສນ຺ຕານສ຺ສ ວິນາສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ລທ຺ໂຘກາໂສ ວິຍ ສປຕ຺ໂຕ. ອຸປນນ຺ຘນໍ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ນນ຺ຘນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເວຣອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຣໂສ, ໂກຘານຸປພນ຺ຘຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປຣກາເລ ອຸປນາໂຫຕິອາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຸປນຍ຺ຫນາ ອຸປນຍ຺ຫິຕຕ຺ຕໍ ອາຐປນາ ຐປນາ ສຓ຺ຐປນາ ອນຸສໍສນ຺ທນາ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ (ວິຠ. ໘໙໑) ນິທ຺ເທສປທານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອຸປນາຫສມງ຺ຄີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເວຣສ຺ສ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ອາທິຕ຺ຕປູຕິອລາຕໍ ວິຍ ຊລຕິ ເອວ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ໂຘວິຍມານໍ ອຈ຺ຉຈມ຺ມໍ ວິຍ, ມສິມກ຺ຂິຕປິໂລຕິກາ ວິຍ ຈ ນ ສຸຊ຺ຌເຕວ.

ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓຕິ ອຸທກປຸຎ຺ຉນິຍາ ອຸທກໍ ວິຍ ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂນສຠາໂວ. ຕຖາຠູໂຕ ຈາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ຄູເຖນ ປຫຣນ຺ຕໍ ຄູໂຖ ວິຍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ເຂຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຫສ຺ສ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ຄຸຓໍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ສມຘຸຣຄ຺ຄຫຓໍ ອສມານສ຺ສປິ ອຠູຕສ຺ສ ສມາໂຣປນໍ. ສມຠາວກຣຓໍ ສມີກຣຓໍ. ປເຣສໍ ຄຸຓປ຺ປມາເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປເຣສໍ ຄຸຓປ຺ປມາເຓນ ອຸປຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ. ຕຖາ ເຫສ ປເຣສໍ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ປຬາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຂີຍນໍ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸສູຍນໍ. ອິສ຺ສຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ສຫຕີຕິ ອິສ຺ສາ. ຕຖາ ເຫສາ ‘‘ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອກ຺ຂມນລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ອນຠິຣຕິຣສາ ອຠິຣຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາ. ວິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິຕຸມ຺ປິ ອປ຺ປທານໂຕ. ນິຄູຫນລກ຺ຂຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນໂຕ. ອສຸຂາຍນໍ ນ ສຸຂນໍ ທຸກ຺ຂນໍ, ອໂຣຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິປາປສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນໍ. ຕສ຺ສ ປາປສ຺ສ ອາວຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕທາວຣຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ມາຍາ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠສ຺ມຉນ຺ໂນ ວິຍ ອງ຺ຄາໂຣ, ອຸທກຉນ຺ໂນ ວິຍ ຂາຓຸ, ປິໂລຕິກປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ ວິຍ ຈ ສຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານສີລາທິຄຸຓວິຠາວນໍ, ເຍນ ສາເຐຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປກິຣິຍາວິຫຣໂຕ ‘‘ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ, ເອວໍກິຣິໂຍ’’ຕິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ວາ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍໂຕ –

‘‘ວາເມນ ສູກໂຣ ໂຫຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ອຊາມິໂຄ;

ສເຣນ ເນລໂກ ໂຫຕິ, ວິສາເຓນ ຊຣຄ຺ຄໂວ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໖; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໙໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຍກ຺ກສູກຣສທິໂສ ໂຫຕິ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາໂວ ຖທ຺ຘລູຂຠາໂວ. ອປ຺ປຕິສ຺ສຍວຸຕ຺ຕີຕິ ອນິວາຕວຸຕ຺ຕິ. ອມທ຺ທວາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ອມທ຺ທວຕໍ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອມທ຺ທວຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ຖມ຺ໂຠ, ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຄິລິຕນງ຺ຄລສີໂສ ວິຍ ອຊຄໂຣ, ວາຕຠຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ຈ ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍ ຈ ທິສ຺ວາ ໂອນມິຕຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ປຣິຍນ຺ເຕເນວ ຈຣຕິ. ກຣຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣກິຣິຍາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈນີກຠາໂວ ວິປຈ຺ຈນີກຕາ. ປເຣນ ຫິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກເຕ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ກຣຓວເສນ ສາຣມ຺ໂຠ ປວຕ຺ຕຕິ.

ເສຍ຺ຍາທິອາກາເຣຫິ ອຸນ຺ນມນໍ ອຸນ຺ນຕິ. ໂອມາໂນປິ ຫິ ເອວໍ ກຣຓມຸເຂນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອຫມສ຺ມິ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອຫໍກຣຓໍ ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫ ອຫງ຺ກາໂຣ. ປເຣ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຘິກໍ ອຸນ຺ນມນໍ ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພກາເລ ອຕ຺ຕານໍ ຫີນໂຕ ທຫຕິ ອປຣກາເລ ເສຍ຺ຍໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໗໗).

ມຕ຺ຕຠາໂວ ຊາຕິອາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊນາກາໂຣ, ຍສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ມຕ຺ຕຠາໂວ. ມທຄ຺ຄາຫຓຣໂສ ມທສ຺ສ ຄາຫຓກິຈ຺ໂຈ. ມໂທ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຊ຺ຊນາກາຣໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຄາເຫນ຺ໂຕ ວິຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ອຫງ຺ກາຣວເສນ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນິຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມາທຠາໂວ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຸມ຺ມາທປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສຕິຍາ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຈິຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສຕິວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປທານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປທານໍ. ອິເມສໍ ໂກຘາທີນໍ ໂລຠາທີນມ຺ປິ ວາ. ລກ຺ຂຓາທີນີຕິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ. ປທຏ຺ຐານໍ ປນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣຕາຍ ນ ຄຫິຕໍ. ນິພ຺ພຈນໍ ‘‘ກຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂກໂຘ, ອຸປນຍ຺ຫຕີຕິ ອຸປນາໂຫ’’ຕິອາທິນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂກໂຘ ໂທໂສ ເອວ, ຕຖາ ອຸປນາໂຫ. ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຕ຺ຕໂຕ ຫິ ກໂຕ ເນສໍ ເຠໂທ, ມກ຺ຂປຬາສສາຣມ຺ຠາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປຏິຆສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ, ມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠມທປ຺ປມາທາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ຖມ຺ໂຠ ວາ ມານວິເສໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ຕຖາ ມໂທ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ມາໂນ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໗໘) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິຘ ປນ ມານາຕິມານານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ ‘‘ມໂທ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເສສານໍ ຘມ຺ມນ຺ຕຣຠາໂວ ປາກໂຏ ເອວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເອເຕ ເອວ ອຏ຺ຐ ທຸກາ ຄຫິຕາ, ກິມິໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ກິເລສຘມ຺ມາ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ, ອິເມ ປນ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ສວິເສສໍ ກິເລສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຕໍ ວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ເຕນ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ໂລຠາທີນໍ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ໂລຠາທີສຸ. ອລຠນ຺ໂຕ ອາມິສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂກໂຘຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ສນ຺ເຕປີຕິ ວິຊ຺ຊມາເນປິ. ອິສ຺ສຕີຕິ ອິສ຺ສໍ ຊເນຕິ. ປທຸສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ອິສ຺ສຕິ ທຸສ຺ສຕິ ປທຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຍສ຺ມາ ວາ ອິສ຺ສໍ ຊເນນ຺ໂຕ ເອກໍສໂຕ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປທຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ອສນ຺ຕຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ໂອວທິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ເອເຕນ ຖມ຺ໂຠ ນາມ ໂທວຈສ຺ສກຣໂຓ ຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ ໂອວາທທານວເສນ. ຖມ຺ເຠນ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຈ ຖມ຺ຠສ຺ສ ມານວິເສສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຖມ຺ເຠນ ວາ ເຫຕຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ໂຕ ສມາໂນຕິ ມຕ຺ໂຕ ໂຫນ຺ໂຕ. ກາມ…ເປ… ປມຊ຺ຊຕີຕິ ເອເຕນ ມທວເສນ ເອກໍສໂຕ ປມາທມາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ໂລຠາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມທສ຺ສເນເນວ ອິຘ ປາຬິຍໍ ເນສໍ ເທສນາກ຺ກໂມປິ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ເກວລໍ ອິເມເຫວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ເອວຣູເປຫິ ປາປເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອປຣິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາມຫິຈ຺ຉຕາທໂຍຕິ. ເອວໍ ມຫາທີນວາ ອາມິສທາຍາທຕາຕິ ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ສໍເວໂຄ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂອວາໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ວາເຣສຸ. ນິພ຺ພິເສໂສເຍວາຕິ ເອເຕເນວ ປຐມຕຣໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕສຈ຺ຈໂຍຊນານເຍນ ສພ຺ພວາເຣສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຎາຓປຣິຈຍປາຏວຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄສຕ຺ຕງ຺ຄຕາທິວິເສສວິຠາວນາຍ ຎາຓສ຺ສ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ປຣິຈໂຍ ຎາຓປຣິຈໂຍ, ຕສ຺ສ ປຏຸຠາວຕ຺ຖໍ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ. ເຠໂທຕິ ວິເສໂສ. ກໂມຕິ ອງ຺ຄານໍ ເທສນານຸປຸພ຺ພີ. ຠາວນານໂຍຕິ ຠາວນາວິຘິ. ‘‘ກທາຈິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ, ກທາຈິ ສຕ຺ຕງ຺ຄິໂກ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານວເສນາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ຌານຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄສຠາວາຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຌານໍ ມຄ຺ຄໂຕ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານສຫິໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານວເສນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານວເສນາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕສ຺ສ, ສມ຺ມສິຕສ຺ສ ວາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຌານລາຠິໂນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ, ຌານລາຠິໂນ ວາ ປາທກມກຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ, ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣານໍ ວາ ສມ຺ມສເນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ໂຫຕິ, ສ຺ວາສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກຠາໂວ ປຐມຊ຺ຌານິກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ‘‘ອວເສສຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕງ຺ຄິໂກປິ ໂຫຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ປຏິປທາຍ ມຄ຺ຄວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສຕ຺ຕງ຺ຄິກເຠໂທ, ເອວໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວເສນ ສຕ຺ຕງ຺