📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ

ມູລປຓ຺ຓາສ-ຏີກາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ປູຊນີຍປູຊາປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານຕ຺ຖໍ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຕສ຺ສ ອສງ຺ໂກຈນຕ຺ຖໍ. ຕທຸຠຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ…ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສໍພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ. ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ. ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ວ ສາວເກ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑໙໕; ອປ. ໑.໑໐.໑), ຕຖາ –

‘‘ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໙໐, ໙໑),

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.

ຘມ຺ໂມຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ;

ສງ຺ໂຆຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໐),

ຕຖາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑),

‘‘ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ…ເປ…

ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ,

ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໒.໒໔໙);

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ສາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ກຣຸຓາສີຕລໍ, ກຣຸຓາສີຕລໍ ຫທຍໍ ອສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຈ຺ຉນສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາຣຕີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ປຣສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາວ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕິຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວໍ ອຸປຄຕາ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ອຕິສເຍນ ຫທຍສີຕລຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕິຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ‘‘ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຣຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕິຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ວິເສເສນ ຫຕໍ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕໍ ວິຫຕໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ວິຫຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໍ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ໂມຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ, ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ຕໂມ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕຠາເວ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວເກຫິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສາຕິສເຍນ ອວິຊ຺ຊາປຫາເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ອນ຺ຕເຣນ ປໂຣປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສສໂຕ ໂມຫຕມວິຄເມນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ ປເທນ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວິຍ ເທສນາປຎ຺ຎາປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ໂມຫຕມວິນາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ໂມຫຕມວິຘມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນານິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາຕສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ຕາທິໂສ ກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ.

ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຆາຕວຈເນນ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ນຣາ ຈ ອມຣາ ຈ ນຣາມຣາ, ສຫ ນຣາມເຣຫີຕິ ສນຣາມໂຣ, ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ. ຕສ຺ສ ຄຣູຕິ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານາປ຺ປຘານຠາໂວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໖). ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣກາສວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອຖ ວາ ສມູຫຕ຺ໂຖ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ສນຣາ ຈ ເຕ ອມຣາ ຈາຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກຕິ ສນຣາມຣໂລໂກຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມຣຓາຠາວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອມຣາ. ນຣາມຣານໍເຍວ ຈ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕ-ຂລິຕານຸກຑ຺ຒນ-ນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກ-ກຸຏິລາກຸລຕາທິ-ໂທສຣຫິຕ-ມວຫສິຕ-ຣາຊຫໍສ- ວສຠວາຣຓ-ມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາ-ສຕິວີຣິຍາທິ-ຄຸຓວິເສສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິໍ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ. ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສກລມປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໓໘; ຈູຬນິ. ໒໗) ນເຍນ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ຈ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ຄທຕິ ວທຕີຕິ ສຸຄໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕາທີຫິ ສຸຄໂຕ, ຕໍ ສຸຄຕໍ.

ປຸຎ຺ຎປາປກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ຕາຫິ ສກລສ຺ສປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຄຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິ-ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ-ສຕ຺ຕາວາສ-ສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ໂຖເມມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໂຕ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນໂຕ ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ທຸວິຘາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ເຕນ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈາປິ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ເຫຕຸໂຕ ຜລໂຕ ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປຐມປເທນ ທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຎາຓສມ຺ປທາ ປຫານສມ຺ປທາ ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ຎາຓປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ປນ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍຄມນໂສຠນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸປກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ. ໂສ ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສມ຺ມາຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິ ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ ສຸຄຕສທ຺ທສ຺ສ. ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປຘານໍ ປໂຍຊນໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ປຘາເນນ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທນີຍຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ.

ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສຍໍ ຕຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ. ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ;

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ.

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ;

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໕; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໒ ປກິຓ຺ຓກກຖາ);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

໒. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຸປຄໂຕຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ວນ຺ເທຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຕນ຺ຕິ ນິຍມນໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຄຕມລໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຕພ຺ພິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗) ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ. ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ໙໗; ປຏິ. ມ. ໓.໑໖໑).

ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ເຕນ ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຄຸເຓ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕມລໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ເທຕິ ປຓມາມິ, ໂຖເມມິ ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ ຈ ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຠຄວາ ຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ປນ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ສພ຺ພໂທສມລຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມໍ ນມາມີຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາປິ ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຈິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາປິ ຫິ ມລປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຄຕມລາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຘຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສໍຍມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສານໍ ຠາວນາປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂເຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາເທຎາຓຠາເວນ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ວິປຸລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ສຠາວສມ຺ປທໍ. ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕມລຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ໂທສານໍ ສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ໂຫຕີຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໓. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຣສານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວິເສສນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ສຕິປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕວິເສສຠາເວນ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂາຠາເວ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານາຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສມູຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍນິທ຺ເທໂສ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ອສຠິປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອຣິຍສງ຺ຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຣສິ ຠວາ ຊາຕາ ສໍວທ຺ຘາ ຈ ໂອຣສາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸ ສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສເສນ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕຠາຄິໂນຕິ ໂອຣສາ ວິຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸເຣນ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສາວເກຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍມູລິກຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ.

ຍທິປິ ອຣິຍສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍ ກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ, ມາຣວາຫິນີ ວາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອປສາເທຕິ, ເຕຫິ ປນ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘, ໖໘, ໑໔໙). ສາ ຈ ເຕຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣເຓຫິ ໂອຘິໂສ ວິມຖິຕາ ວິຫຕາ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຈາຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ອຣິຍສາວກາ. ເອເຕນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠາວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ ມາຣປຣິສໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

໔. ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ…ເປ… ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຈິຕ຺ຕິກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

ວນ຺ທນາວ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕີຕິ ວາ. ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

໕. ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາເຣ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ຕາວ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ອຸປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມປມາຓສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມປມາຓສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ນາຕິທີຆນາຕິຂຸທ຺ທກປມາເຓຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂິຕສ຺ສ. ຍຖາ ຫິ ທີຆາຄເມ ທີຆປມາຓານິ ສຸຕ຺ຕານິ, ຍຖາ ຈ ສໍຍຸຕ຺ຕງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຂຸທ຺ທກປມາຓານິ, ນ ເອວໍ ອິຘ. ອິຘ ປນ ປມາຓໂຕ ມຊ຺ຌິມານິ ສຸຕ຺ຕານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມປມາຓສຸຕ຺ຕງ຺ກິຕສ຺ສາຕິ ນາຕິທີຆນາຕິຂຸທ຺ທກປມາເຓຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂິຕສ຺ສຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອເຕນ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ເອວ ອາຄໂມ, ກສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອງ຺ກນນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ສຸຕ຺ຕານິ ປນ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ອາຄໂມ. ຍເຖວ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ອຍໍ ‘‘ອາຄໂມ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ເອຕສ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍຕິ ອາຄໂມ, ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຕໍຕໍອຠິປຕ຺ຖິຕສມິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວຣິຕພ຺ພໂຕ ວໂຣ, ອາຄໂມ ຈ ໂສ ວໂຣ ຈາຕິ ອາຄມວໂຣ. ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ວາ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ, ມຊ຺ຌິໂມ ຈ ໂສ ອາຄມວໂຣ ຈາຕິ ມຊ຺ຌິມາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ.

ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຄຸຓສໍວຓ຺ຓນານໍ ວເສນ ສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ວິນຍສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມານໍ ປກິຓ຺ຓກເທສນາທິວເສນ ໂຍ ປຐມໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິໂຕຕິ. ປຣວາທມຖນສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວາທນິມ຺ມຖນສ຺ສ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕຠຎ຺ຊນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຄໂມ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕາທີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໂທສວິຠາວນໂຕ ສຈ຺ຈກສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓) ອຸປາລິສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໕໖) ສຈ຺ຈກາທີນໍ ມິຈ຺ຉາວາທນິມ຺ມຖນທີປນໂຕ ວິເສສໂຕ ‘‘ປຣວາທມຖໂນ’’ຕິ ໂຖມິໂຕຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍາ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີສາຣຕ຺ຖປກາສິນີມໂນຣຖປູຣຓີສຸ ອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສ, ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ, ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຖມນາ ກຕາ.

໖. ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘) ອາທິໂຕຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວິຘວສິຕາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຈ຺ຉາປິ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

໗. ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ຈ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສງ຺ກຣຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາຕິ. ເຕນ ມູລຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ເອກນ຺ເຕນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທີປວາສີນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ, ສີຫຬທີປວາສີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

໘. ອປເນຕ຺ວານາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ມໂນຣມໍ ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ສາ ຫິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ, ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸໂລມິກໍ ປາຬິຠາສາຍານຸວິຘາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໂທສນ຺ຕິ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣຣຫິຕໍ.

໙. ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຖຣວໍສທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ເຖຣວໍສທີປາ, ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ, ເຕສໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນີ ກຖາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວິສຍໍ ຎາຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຠໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອວິປຣີໂຕ ສຓ຺ໂຫ ສຸຂຸໂມ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໐. ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິອຕ຺ຖໍ, ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ອວິປຣີຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນສຸນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕ຺ຖສຸນຍສ຺ສ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໐).

໑໑. ຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພານີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ ນິຣວເສສານິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫິໂຕ. ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕານິ ຌານານິ, ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຌານານິ ວາ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ.

໑໒. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ປຎ຺ຎາຍ ສໍກເລຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉໂຍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໓. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ນິປຸຓາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ເອກຕ຺ຕນຍາທິສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ.

໑໔. ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ນ ຕໍ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ຌຏ຺ຐຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ອິຕິ ເອວ. ຕມ຺ປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ. ເອຕາຍາຕິ ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫຬທີປໍ ອາຠຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາກຣຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ, ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ປໂຍຊນໍ, ‘‘ມຊ຺ຌິມາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ ສີຫຬຠາສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ. ສີລກຖາທີນໍ ອວິຈາຣຓມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອວາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ປຓ຺ຓາສວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ມຊ຺ຌິມາຄມສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ຍາ ມຊ຺ຌິມາຄມປຣິຍາເຍນ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ປຓ຺ຓາສາທິໂຕ ເອທິສາຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ‘‘ເອຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊານາຖ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາ ອຕ຺ຖໍ ວິຊານາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິ ນາມ ປຓ຺ຓາສາທິໂຕ ເອທິສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈ ທສກາ ປຓ຺ຓາສາ, ມູເລ ອາທິມ຺ຫິ ປຓ຺ຓາສາ, ມູລຠູຕາ ວາ ປຓ຺ຓາສາ ມູລປຓ຺ຓາສາ. ມຊ຺ເຌ ຠວາ ມຊ຺ຌິມາ, ມຊ຺ຌິມາ ຈ ສາ ປຓ຺ຓາສາ ຈາຕິ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສາ. ອຸປຣິ ອຸທ຺ຘໍ ປຓ຺ຓາສາ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສາ. ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫາຕິ ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍປຣິຄຓນາ.

ອຍໍ ສງ຺ຄໂຫ ນາມ ຊາຕິສຎ຺ຊາຕິກິຣິຍາຄຓນວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຈາ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ອຍໍ ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ໂຍ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ຍາ ຈ ສມ຺ມາສຕິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ອຍໍ ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ອຍໍ ກິຣິຍາສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ຫຎ຺ຈິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຄຓນໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ວຕ ເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ກຖາ. ໔໗໑) ອຍໍ ຄຓນສງ຺ຄໂຫ. ອຍເມວ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫາຕິ ປຓ຺ຓາສຕ຺ຕຍປຣິຄຓນາ’’ຕິ.

ວຄ຺ຄໂຕຕິ ສມູຫໂຕ, ໂສ ປເນຕ຺ຖ ທສກວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສາສເນ ທສເກ ວຄ຺ຄໂວຫາໂຣ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເກກາຍ ປຓ຺ຓາສາຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ວຄ຺ເຄ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ປນ຺ນຣສວຄ຺ຄສມາໂຍຄາຕິ ປນ຺ນຣສວຄ຺ຄສໍໂຍຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ສມາໂຍຄສທ຺ທໍ ສມຸທາຍຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກ຺ຂໂຣ ຄາຖາປາໂທ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອກ຺ຂຣໂຕ ຉ ອກ຺ຂຣສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕຸຣາສີຕຸຕ຺ຕຣສຕາຘິການິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ສຫສ຺ສານິ ຈ ອກ຺ຂຣານີ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ນວກ຺ຂໂຣ ຍາວ ທ຺ວາທສກ຺ຂໂຣ ຈ ຄາຖາປາໂທ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສານມ຺ປິ ຄາຖານໍ ວເສນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຄາຖາສຕໍ ຠາຓວາໂຣ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອກ຺ຂຣໂຕ ສຕ຺ຕ ອກ຺ຂຣສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາລີສຎ຺ຈ ສຫສ຺ສານິ ເຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ອກ຺ຂຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ປທຠາຓວາຣຄຓນາຫິ ອກ຺ຂຣຄຓນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ເນຕຣຖາ. ຠາຓວາໂຣຕິ ຈ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຣານໍ ຄາຖານໍ ວເສນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຄາຖາສຕໍ, ອຍຎ຺ຈ ອກ຺ຂຣຄຓນາ ຠາຓວາຣຄຓນາ ຈ ປທຄຓນານຸສາເຣນ ລທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ສຸຕ຺ຕຄຓນານນ຺ຕຣໍ ຠາຓວາເຣ ອຄເຓຕ຺ວາ ປທານິ ຄຓິຕານິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຠາຓວາຣາ ຍຖາປິ ຫິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປກາສິຕາ;

ອຸປຑ຺ຒຠາຓວາໂຣ ຈ, ເຕວີສຕິປທາຘິໂກ.

ສຕ຺ຕ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອກ຺ຂຣານໍ ວິຠາວເຍ;

ຈຕ຺ຕາລີສ ສຫສ຺ສານິ, ເຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ.

ອນຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ເທສນານຸສນ຺ຘິໂຕ. ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມານໍ ເທສນາຠາຄານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອນຸສນ຺ຘານໂຕ ອນຸສນ຺ຘິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘີຕິ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ເທສນາຍ ວິປ຺ປກຕາຍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາວກສ຺ສ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການຎ຺ຈ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ສມາສໂຕ ຕິປ຺ປກາໂຣ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິໂຘ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ. ສງ຺ເຂເປເນວ ຈ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອນຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ, ກິໍ ປາຣິມໍ ຕີຣໍ, ໂກ ມຊ຺ເຌ ສໍສີໂທ, ໂກ ຖເລ ອຸສ຺ສາໂທ, ໂກ ມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອມນຸສ຺ສຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອາວຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ໂກ ອນ຺ໂຕປູຕິຠາໂວ’ຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑)? ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວເສນ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘ອິຕິ ກິຣ ໂຠ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ… ເວທນາ… ສຎ຺ຎາ… ສງ຺ຂາຣາ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຕ຺ຕາ, ອນຕ຺ຕກຕານິ ກມ຺ມານິ ກມຕ຺ຕານໍ ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ໂມຆປຸຣິໂສ ອວິທ຺ວາ ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ເຈຕສາ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຕິຘາວິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ ‘ອິຕິ ກິຣ ໂຠ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ…ເປ… ຜຸສິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໙໐) ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວເສນ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອຕທໂຫສິ ‘ຍໍນູນາຫໍ ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ ຈາຕຸທ຺ທສີ ປຎ຺ຈທສີ ອຏ຺ຐມີ ຈ ປກ຺ຂສ຺ສ, ຕຖາຣູປາສຸ ຣຕ຺ຕີສຸ ຍານິ ຕານິ ອາຣາມເຈຕິຍານິ ວນເຈຕິຍານິ ຣຸກ຺ຂເຈຕິຍານິ ຠິໍສນການິ ສໂລມຫໍສານິ, ຕຖາຣູເປສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫເຣຍ຺ຍໍ ອປ຺ເປວ ນາມາຫໍ ຠຍເຠຣວໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ’’ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ເອວໍ ຠຄວຕາ, ‘‘ຕຕ຺ຣາວຸໂສ ໂລໂຠ ຈ ປາປໂກ ໂທໂສ ຈ ປາປໂກ ໂລຠສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ໂທສສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ອຕ຺ຖິ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ, ຈກ຺ຂຸກຣຓີ ຎາຓກຣຓີ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໓) ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວເສນ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍນ ປນ ຘມ຺ເມນ ອາທິມ຺ຫິ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ວາ ເຍສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ເທສນາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ເຫຏ຺ຐາ ສີເລນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາ. ວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໗໐) ເຫຏ຺ຐາ ກິເລເສນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ອາຄຕາ. ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໑) ເຫຏ຺ຐາ ຠຓ຺ຑເນນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມາ ອາຄຕາ. ກກຈູປເມ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒) ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ວເສນ ເທສນາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິ ກກຈູປມາ ອາຄຕາຕິ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິໂຘ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ອນຸສນ຺ຘິ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖາຣຫໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຍມານາ ນວສຕາຘິການິ ຕີຓິ ອນຸສນ຺ຘິສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕໍ ປຓ຺ຓາສາທິວິຠາຄວຈນໍ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາ ສຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປກ຺ເຂປໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ປຓ຺ຓາສາທີສຸ ວວຕ຺ຖິເຕສຸ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ຕໍ ຍາວ ເອກໍ ປທມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ອິມໍ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ໂອກາໂສ ນ ສິຍາຕິ.

ເອວໍ ປຓ຺ຓາສວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕຠາຓວາຣານຸສນ຺ຘິພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ມຊ຺ຌິມສງ຺ຄີຕິໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອິທານິ ນໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຕສ຺ສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຓາສາສຸ ມູລປຓ຺ຓາສາ ອາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຕກາໂລ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ໂຍ ໂລກິເຍຫິ ‘‘ອຸໂປຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສ຺ວາຍເມຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ຄນ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ‘‘ສນິທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໖) ວິຍ ອຊ຺ຌາສຍາທິເທສນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍສ຺ສໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ອຕ຺ຕນາ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫນ຺ຕຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ມູລປຣິຍາຍວຄ຺ໂຄ

໑. ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານວຓ຺ຓນາ

໑. ເອວໍ ພາຫິຣນິທາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠນ຺ຕຣນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປທວິຠາຄໍ ປທຕ຺ຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຕາທິທສ຺ສນວເສນ ສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ປທານິ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຠາໂຄຕິ ປທານໍ ວິເສໂສ, ນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ອຖ ວາ ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ, ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ວາ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາ ປທວິຠາຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ສຸຠຄຎ຺ຈ ຕໍ ວນຎ຺ຈາຕິ ສຸຠຄວນໍ, ສາລານໍ ຣາຊາ, ສາໂລ ຈ ໂສ ຣາຊາ ຈ ອິຕິປິ ສາລຣາຊາ’’ຕິອາທິວເສນ ສມາສປເທສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ. ຕໍ ປນ ປທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປຐມໍ ເອວໍສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຘາຣຓາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓), ເອວວິໂຘ ເອວມາກາໂຣ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ຄຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປກາຣປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ວິຘາກາຣ-ສທ຺ທາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕ-ສທ຺ເທ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ. ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໖) ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໑.໔໘) ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ.

ນນຸ ຈ ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ, ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣປຣິມາຓາກາຣານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກ ຫິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຍຖາ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔, ໓໙໖), ນ ປນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທີນິ ອຸປມາທິອຸທາຫຣຓານິ ອຸປປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ພຫຸ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໕໓) ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຏ຺ຐານິຍໂຕ ມນຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິ-ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍ-ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ-ໂຍນິໂສມນສິກາຣ- ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິ-ອາທິທານາທິ-ປຸຎ຺ຎກິຣິຍເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາ-ສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ປຫູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປນ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປທິສນາກາໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເຕ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອວເມວໍ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂສ ຈ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ‘‘ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫີ’’ຕິ ໂຍ ເອວໍ ວທນາກາໂຣ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂສ ເອວໍສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ‘‘ນິທສ຺ສເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ອວຘາຣເຓ’’ຕິ.

ນານານຍນິປຸຓນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ, ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກາທິວເສນ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຫາທິວເສນ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐປນາທິວເສນ ກຸສລມູລາທິວເສນ ຕິກປ຺ປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ. ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິເຠເທນ ອເນເກ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ສງ຺ກາສນປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນ-ອຸຕ຺ຕານີກຣຓ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣ-ປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕ) ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ຈ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ຈ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປາຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ປາຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອກເມກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາທິເຠເທນ ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ, ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສສນ຺ຕຕິຍາ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ປນ ວິຊ຺ຊມານໍ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ອິຘ ສຸຕສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕທາ.

ສຸຕ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕທຠິນີຫຏານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາກ຺ຍານໍ ເອວ-ກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕເມວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາສງ຺ກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ສຸຕນ຺ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິວິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ນ ອິທໍ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສວນເຫຕຸສຸຓນ຺ຕປຸຄ຺ຄລສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມານານໍ ອເນກວິຫິຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓານໍ ນານາກາເຣນ. ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ ‘‘ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ມຍາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ.

ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ. ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສທ຺ທຕ຺ຕາ ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາຕິອາທິປິ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣູປາທານວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສຕິ ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວາ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸວິສເຍ’’ຕິ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມານິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ວາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ, ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາ ປນ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ‘‘ເມ’’ຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທ – ສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຕ ຕຖາຣູປ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ອຸປາທານຠູຕ-ຘມ຺ມປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ, ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓກິຣິຍາກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສສປ຺ປກາສນວເສນ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣວິສຍປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣນິທສ຺ສນວເສນ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທ຺ເທສວເສນ ກຕ຺ຕຸກຣຓພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສວເສນ ຈ ທຸຕິຍາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ສປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເມ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິໂນ ຘມ຺ມານໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ, ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ ປຣມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖຕິ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສພ຺ພໍ ລພ຺ຠຕິ.

ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທິໂນ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ‘‘ເມ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ສຸຕນ຺ຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ. ເອວໍ ອສມ຺ໂມເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຕາ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ວິຍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ມູລປຣິຍາຍໍ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປໂຍຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສເຍຫິ ວິຍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວິຍ ຈ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ກາຣຓຠູຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິອາທິນາ ສມຕ຺ຖນວຈເນນ ປນ ອວິກ຺ເຂເປນ ກາຣຓຠູເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣງ຺ຄຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອວິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສິທ຺ຘິໂຊຕນາ ນ ສມຕ຺ຖິຕາວ, ໂນ ນ ສມຕ຺ຖິຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕໍ ຄຸຓທ຺ວຍໍ. ອປຣາປຣວຸຕ຺ຕິຍາ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ກຠາໂວ, ຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑). ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ ຕທສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໓), ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕີຕິ.

ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເຖຣສ຺ສ ເອວໍສທ຺ທສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕພ຺ພເຠທປຏິເວຘທີປເກນາຕິ ເອເຕນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໂນທິຏ຺ຐິກຣຓາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປເກນ ເອວໍສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘານປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຠູຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ສກເລນ ວຈເນນາຕິ ປຸພ຺ເພ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອກຕຎ຺ຎຸຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖໍ, ສາ ເອວ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຂເຓ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຠຄວາ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຍສ຺ມາ ເທສນາກຸສໂລ, ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕທາສງ຺ກິຕປ຺ປກາຣໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສໂມກ຺ກມາທິໂຕ ອຕິກ຺ກມາທິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫຕຣນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນາ ມຕິເຠທມຕ຺ຕາ ວິມຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂາວສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຂລິຕທຸຣຸຕ຺ຕາທິຄຫຓໂທສາຠາວໂຕ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຈຕສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐາສຫາຍສງ຺ຂ຺ຍາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘) ເສຏ຺ຐຕ຺ເຖ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕) ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂ຺ຍາຍໍ. ອິຘາປິ ສງ຺ຂ຺ຍາຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ‘‘ຂໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນາທີນິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ. ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ; ທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມຍນໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອຍນໍ ອປຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຠິສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ. ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ, ເທສເທສກປຣິສານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວເສເນວ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ? ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທວສິກໍ ຌານຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ, ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ. ສຸປ຺ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸສໍກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທສຸ ເອວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ, ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ເອວ.

ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມຕທຎ຺ຎສຸຕ຺ຕປທວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມກຣເຓຫິ. ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ຕາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍສ຺ມິໍ ນວເມ ຂເຓ, ຍສ຺ມິໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓ…ເປ… ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ‘‘ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ຕຖາ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ວາ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ນ ປນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ວິນຍານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ, ຠຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຠຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ, ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ, ວີຣິຍໍ, ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ, ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຏິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕ ຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ, ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກມາ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐ ອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວ ນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠາຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;

ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ຠຄວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູຣິຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ, ສີລ, ເນກ຺ຂມ຺ມ, ປຎ຺ຎາ, ວີຣິຍ, ຂນ຺ຕິ, ສຈ຺ຈ, ອຘິຏ຺ຐານ, ເມຕ຺ຕາ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ສຈ຺ຈາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ສພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠຣິ ສມ຺ຠຣິ, ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.

ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;

ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ເຕນາປິ ຠຄວາ ມໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ໂສຕໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ອເນເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ ຠຊິ ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ‘‘ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ, ສາ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິຄຸຓຠາເຄ ອເສສໂຕ;

ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ, ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ຊສຸຂູປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ-ເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ- ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ-ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິ- ກິຣິຍາທິ-ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຠເຄ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖຸ;

ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕ຺ຕວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິມິຕນິຣຸປມປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓ-ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ-ພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິອນຎ຺ຎສາຘາຣຓ- ວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕ-ຣູປກາຍຕາຍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈ-ຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາ ສຸວິປຸເລນ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິອາທີສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສ-ສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ຈ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ປສາທຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ;

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ.

ເອວໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;

ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຍສຎ຺ຈ ວມິ, ອຸຄ຺ຄິຣິ, ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ; ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖາຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສທິສໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣິອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍຠາວໂຕ, ເຕປິ ຠເຄ ວມິ ຕນ຺ນິວາສິສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;

ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ສຠາຄຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ, ປຖວິຍາທິອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ. ເຕ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕໍ ຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ ນ ປຈ຺ຈາຄມິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖເມວ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫໍ ກາຍໍ ມນໍ, ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ, ຣູປຕຓ຺ຫໍ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ, ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ, ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐), ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ-ຘມ຺ມຠາຄາມເຫສິນາ;

ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕຕິ.

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.

ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ປເຣຫິ ອເຠຊ຺ຊສຣີຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ.

ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຍາວ ສຸຕໍ, ນ ອນຸສ຺ສຸຕິກໍ, ນ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຠຄວາ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາລສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຠາວທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາເຍ ກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕາວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ);

ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນຠາວໂຕ.

ມງ຺ຄລທິວໂສ ສຸຂໂຓ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ມງ຺ຄລທິວໂສ, ຕສ຺ມາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ສຸຂໂຓ. ມາ ອຕິກ຺ກມີຕິ ມາ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນໍ ອນຸທິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ຣຕ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມີຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໕; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໓໖). ອຸກ຺ກາສຸ ວິຊ຺ໂຊຕລນ຺ຕີສຸ ຐິຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ມູລວິຠູຊາທິປກ຺ເຂເປນ (ປາຓິນິ ໓.໒.໕) ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາ ອາສີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສາ ນຄຣີ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄໂຕ ‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ’ຕິ ນາມໍ ລຠີ’’ຕິ.

ອວິເສເສນາຕິ ນ ວິເສເສນ, ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ວິຫາເຣສູຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ອຣິຍວິຫາໂຣຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິຫາເຣສຸ. ສມງ຺ຄິປຣິທີປນນ຺ຕິ ສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຄິຫີຫິ ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ສຫນນ຺ທີ ສຫໂສກີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣ ອາຄຕໍ; ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖໐; ວິຠ. ໖໒໔) ທິພ຺ພວິຫາເຣ; ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ; ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ ຕສ຺ສາເຍວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ ສມາທຫາມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ອຣິຍວິຫາເຣ.

ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ຐານາທິ ອິຣິຍາປໂຖ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາ. ອຖ ວາ ອິຣິຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ກາຍກິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ອິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານາທິ ເອວ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຕິນິວຕ຺ຕິອາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປພນ຺ໂຘ ເອວ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປໂຖ ເອວ ວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ. ທິວິ ຠໂວຕິ ທິພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລເກ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ, ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣວເສນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທິພ຺ໂພ, ທິພ຺ໂພ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ ຈາຕິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ຈຕສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍານໍ, ອຣິຍາ ວາ ວິຫາຣາ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນນ຺ຕິອາທິ ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກນປິ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ນາມ ອຍໍ ສຠາໂວ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຠຄຕ຺ຕາຕິ ສິຣີກາມານວເສນ ໂສຠນຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣສິຣິກຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣກາມຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ. ຉຓສມຊ຺ຊອຸສ຺ສເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຉຓໍ ນາມ ຜຄ຺ຄຸນມາສາທີສຸ ອຸຕ຺ຕຣຜຄ຺ຄຸນາທິ-ອຠິລກ຺ຂິຕທິວເສສຸ ສປຣິຊນານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລກຣຓໍ. ສມຊ຺ຊໍ ນາມ ນຏສມຊ຺ຊາທິ. ອຸສ຺ສໂວ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຄາມນິຄມວາສິໂນ ຕໂຍ ສຕ຺ຕ ວາ ທິວເສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຆສນໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວິຠວໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ໂຠເຄ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬນໍ ກີຬນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຕໍ ປຕ຺ຖນໍ ຕນ຺ນິວາສິເທວຕານຸຠາເວນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸຊນກນ຺ຕຕາຍາຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຸນ຺ທຣກາມຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ປທສ຺ສ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ກມນີຍຏ຺ເຐນ ສຸຏ຺ຐຸ ຠຊີຍຕີຕິ ສຸຠຄໍ, ສຸຠາ ອຄາ ຣຸກ຺ຂາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ສຸຠຄໍ, ສຸນ຺ທຣກິຕ຺ຕິໂຍຄໂຕ ວາ ‘‘ສຸຠຄ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຠາຄວເນ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ‘‘ສຸນ຺ທຣຠູມິຠາເຄ ວເນ’’ຕິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ສຸຠຄສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວນໍ ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສຸຠຄວນ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ວນນໍ ຠຕ຺ຕີຕິອຕ຺ເຖ ຕໍ ວນນໍ ກາເຣຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວນຍຕີຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ. ຍາຈນຕ຺ເຖ ວນຸເຕ ອິຕິ ວນນ຺ຕິ ອຸປຈາຣກປ຺ປນາວເສນ ວນ-ສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸຊຸວໍສາຕິ ອຸຊຸຠູຕວິຏປາ. ມຫາສາລາຕິ ມຫາຣຸກ຺ຂາ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສາລມູເລຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ. ວນປ຺ປຕິເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂຕິ ວນປ຺ປຕິຠູໂຕ ເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂ. ຕເມວ ເຊຏ຺ຐກຠາວນ຺ຕິ ວນປ຺ປຕິຠາເວນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຘານຠາວໍ. ເຕນ ຫິ ໂສ ‘‘ສາລຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຄຕານໍ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາຊາ, ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຕາທິເສ ຣຸກ຺ເຂ ຣາຊໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຘມ຺ມິກາຕິ ອາລປນໍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສາຂາທິມໂຕ ສງ຺ຆາຕສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນ ອວຍວວິເສເສ ປວຕ຺ຕມາໂນ ມູລ-ສທ຺ໂທ. ຍສ຺ມາ ຕໍສທິເສສຸ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍ ປເທເສ ຈ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍມູລໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເອເກນ ມູລ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗), ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໔໙) ຈ. ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓ. ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ເອວ ອາເວຓິເກ ເນສໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣເກ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣຕິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວາກ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຕ. ສິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ, ວກ຺ຂມານາກາເຣນ ກທາຈິ ໂຈເທຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕີຕິ ຍທິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ ວິຫຣຕິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາຐານຠູຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາສຸຠຄວນານໍ, ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂຈທໂກ ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ອິຕໂຣ ສພ຺ພເມຕໍ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣຕິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຕໍ ຠວຕາ ໂຈທິຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ນ ໂຂ ປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພອຈຣິມໍ ວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ, ເຕນ ຈ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ…ເປ… ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິ ອາຫ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ ວິຫຣຕີ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ’’ນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອວສ຺ສໍ ເຈຕ຺ຖ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຍຖາ ສຸຠຄວນາທິກິຕ຺ຕນໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິອເນກປ຺ປໂຍຊນໍ, ເອວໍ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິວິວິຘປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐາກິຕ຺ຕເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສງ຺ກມນປຍິຣຸປາສນານໍ ໂອກາສທາເນນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຣເຓສຸ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຍຖູປນິສ຺ສຍໍ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມາວຫເນນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວສນຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ນ ລາຠາທິນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ, ນ ວິໂຣຘາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຄມນາປຄມນານໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ ວິຠາເວຕິ. ຘມ຺ມິກສຸຂໍ ນາມ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ. ເທວານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕາ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ. ປຈຸຣຊນວິວິຕ຺ຕໍ ຫິ ຐານໍ ເທວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາກິຕ຺ຕນໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ສຸຠຄວນາທິກິຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຣາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຕາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ວາ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ, ອິຕເຣນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ. ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ ທີເປຕິ. ຠຄວາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອນຸກມ຺ປຕິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສິເນຫໂທສານຸປຕິໂຕ ປຣມຸເປກ຺ຂກຠາວໂຕ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ນ ຈ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ອປ຺ໂປສຸກ຺ໂກ ມຫາກາຣຸຓິກຠາວໂຕ.

ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກນາຖຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ. ຕຖາ ເຫສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ສກລໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ໂນ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາເຣ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອປຣິມິຕໍ ກາລໍ ອນປ຺ປກໍ ທຸກ຺ຂມນຸໂຠສິ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສມ຺ມາ ປຕິເຕຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ນ ວິກມ຺ປິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຕໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທນາ. ຕຖາ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂຕາ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຕທຘິຄໂມ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ອຠິໍສາປນໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂໂຕ ປເຣສໍ ຣກ຺ຂຓໍ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປາຣິປູຣິ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປາຣິປູຣິ. ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘາສຍປໂຍຄສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທາທິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄມນໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມານສ຺ສ ຕໂຕ ອປຄມນໍ. ອິຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘອຸປຄມາປຄມສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ທານວເສນ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຈສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອປຈ຺ຈາສີສນາ. ເອວໍ ສມຸທາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຄຸຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກາຣິຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ກາຍມ຺ປິ ອນລໍກາຣິຕາ.

ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມຕທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຸຬາເຣສຸ ເທວໂຠຄສທິເສສຸ ໂຠເຄສຸ ນິຣເປກ຺ໂຂ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ກຣຸຓາມຸເຂເນວ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ໂຠ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕາຫານິ ວິເວກສຸເຂເນວ ວີຕິນາມນໍ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສຸກ຺ກຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນາປເທເສນ ໂອກາສກຣຓໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາທິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນນຸຣູປສມຸທາຈາເຣປິ ອນຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາເວນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອມິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ອຠາໂວ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນຸໂຣຘາຠາເວນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສິເນຫສນ຺ຖວາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຄາມາທີນໍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສປິ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ເອວ ວິຫຣຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນ຺ນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ ທີເປຕີ’’ຕິ.

ຕນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ປທໍ. ເທສກາລປຣິທີປນນ຺ຕິ ເຍ ເທສກາລາ ອິຘ ວິຫຣຓກິຣິຍາວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ປຣິທີປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສມຍໍ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກາລສ຺ສ, ເທສສ຺ສ ວາ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ອຍໍ ຕາວ ຕຕ຺ຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສຠາເວ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຕຕ຺ຣ-ສທ຺ໂທ ຘມ຺ມເທສນາວິສິຏ຺ຐໍ ເທສໍ ກາລຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ອາລປິ ອຠາສິ, ຕາທິເສ ເທເສ, ກາເລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫີຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ນນຸ ຈ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວາ’’ຕິອາທິນາ ພາຫິຍສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ, ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອເທເສຕພ຺ພກາເລ ອເທສນາຍ ອິທໍ ອຸທາຫຣຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວາ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐), ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອກາລຠາວສ຺ເສວ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕທາ ອທ຺ຘານປຣິສ຺ສເມນ ຣູປກາເຍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ອໂຫສິ, ພລວປີຕິເວເຄນ ນາມກາເຍ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ວູປສມໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ປປຎ຺ຈປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອເທເສຕພ຺ພເທເສ ອເທສນາຍ ປນ ອຸທາຫຣຓໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔), ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໖໓) ຈ ເອວມາທິກໍ ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ອິຘ ປຸພ຺ເພ ຣສາໂທ ອິຘ ປາປານິ ກມ຺ມານິ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໑) ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ໂຂ-ສທ຺ໂທ, ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂຂ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໑) ອວຘາຣເຓ, ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສາວກາ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໑) ອາທິກາລຕ຺ເຖ. ວາກ຺ຍາຣມ຺ເຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປທປູຣເຓນ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ອາທິກາລຕ຺ເຖນ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອຸປຎ຺ຎາສມຕ຺ຕໍ, ອວຘາຣຕ຺ເຖນ ປນ ນິຍມທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ອາມນ຺ເຕສິ ເອວາຕິ ອາມນ຺ຕເນ ນິຍໂມ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

‘‘ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຸພ຺ເພປິ ຠຄວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ວິຫຣຓກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ນ ອາມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ, ອິຘ ປນ ອາມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ມູລປຣິຍາຍເທສນາຍ ສວນໂຍຄ຺ຍປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ຈຕູສຸປິ ປຣິສາສຸ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ເອທິສານໍ ເທສນານໍ ວິເສເສນ ຠາຊນຠູຕາ, ອິຕິ ສາຕິສຍສາສນສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິປິ ອຊ຺ຌຸປຄຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ ຊີວິກາກປ຺ປນໍ ຫິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ກາຊຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ‘‘ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ທຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໑໐) ອາຄຕນເຍນ. ຎາປເນຕິ ອວໂພຘເນ, ປຏິເວທເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠິກ຺ຂນສີລຕາຕິອາທີສຸ ຠິກ຺ຂນສີລຕາ ຠິກ຺ຂເນນ ອາຊີວນສີລຕາ, ນ ກສິວຓິຊ຺ຊາທີຫິ ອາຊີວນສີລຕາ. ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑໕໓; ມິ. ປ. ໔.໕.໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂນສຠາວຕາ, ນ ສມ຺ຠາວນາໂກຫຎ຺ຎສຠາວຕາ. ຠິກ຺ຂເນ ສາຘຸກາຣິຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ວຈນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຊ຺ຊນາ. ອຖ ວາ ສີລໍ ນາມ ປກຕິສຠາໂວ, ອິຘ ປນ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ວຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສີລໍ ນາມ ວຕສມາທານໍ, ຘມ຺ໂມ ນາມ ປເວຓີອາຄຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ສາຘຸກາຣິຕາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອາທຣກິຣິຍາ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຫີນາຘິກຊນເສວິຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິຕາປິ ຊາຕິມທາທິວເສນ ອຸທ຺ຘຕາ ອຸນ຺ນຬາ. ເຍ ຈ ຄິຫິຠາເວ ປເຣສຸ ອຕ຺ຖິກຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄຕຕາຍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ປຣມກາປຎ຺ຎຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈເນນ ຫີນຊເນຫິ ທລິທ຺ເທຫິ ປຣມກາປຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ເຕຫິ ປຣກຸເລສຸ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕຫິ ເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ, ອຘິກຊເນຫິ ອຸຬາຣໂຠຄຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິໂຕ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອາຊີວວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈນໍ ອາມນ຺ຕນຠາວໂຕ ອຠິມຸຂີກຣຓໍ, ປກຣຓໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ສຸສ຺ສູສາຊນນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນມນສິກາຣນິໂຍຊນຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອິມິນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສາຘຸກສວນມນສິກາເຣຕິ ສາຘຸກສວເນ ສາຘຸກມນສິກາເຣ ຈ. ກຖໍ ປນ ປວຕ຺ຕິຕາ ສວນາທໂຍ ສາຘຸກໍ ປວຕ຺ຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຄຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາທຣຄາຣວໂຍເຄນ, ກຖາທີສຸ ອປຣິຠວນາທິນາ ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ນ ກຖໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ກຖິກໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຕິ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໕໑). ເຕເນວາຫ ‘‘ສາຘຸກສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສີລາທິນິປ຺ຜຕ຺ຕິ.

ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຄມວເສນ. ສຕ຺ຖຸຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສີລາທິຄຸຓານຸຏ຺ຐາເນນ. ຕິຓ຺ຓໍ ຍານານໍ ວເສນ ອນຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ. ສນ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ ສມີປຠາວໂຕ. ສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອນຸສາສນິອນຸຣູປໍ, ອນຸສາສນິໍ ອນວເສສໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູເຍວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເຍ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ.

ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓຕ຺ເຕປິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ‘‘ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວ ອາມນ຺ຕເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎວິຫິຕາ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ອສມາຫິຕຈິຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ຕທາ ຫິຍ຺ໂຍ ຕໂຕ ປຣທິວເສສຸ ວາ ສຸຕຘມ຺ມໍ ປຕິ ປຕິ ມນສາ ອເວກ຺ຂນ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທສນໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂໂວຕີຕິ ຈ ສນ຺ຘິວເສນ ອິ-ກາຣໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ ອິຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸ-ປຣິສມາປນາທິປທຕ຺ຖວິປຣິຍາຍ-ປກາຣາວຘາຣຓນິທສ຺ສນາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ‘ຣູປ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ; ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ, ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’ຕິ’’ອາທີສຸ ປຣິສມາປເນ; ‘‘ອິຕິ ວາ, ອິຕິ ເອວຣູປາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໓) ອາທິອຕ຺ເຖ; ‘‘ມາຄຓ຺ຐິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຠິລາໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໗໓) ປທຕ຺ຖວິປຣິຍາເຍ; ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔) ປກາເຣ; ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ, ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ອວຘາຣເຓ; ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ນິທສ຺ສເນ. ອິຘາປິ ນິທສ຺ສເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ຫິ ອາມນ຺ຕິຕາກາໂຣ, ຕເມສ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ສາມິວຈນໍ ອາມນ຺ຕນເມວ ສມ຺ພນ຺ຘີອນ຺ຕຣໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ປຏິສ຺ສວສມ຺ພນ຺ຘເນນ ສມ຺ປທານວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸໂຓຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ, ນນຸ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກນິມິຕ຺ຕປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ, ເທສກາລກຕ຺ຕຸໂສຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພທ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕໍ ອາວຸໂສ, ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຣຈນານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພຣຈນາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສາສນສາວການຸໂຣຘາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣານຸຄ຺ຄຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເອວໍ ເທສກສໍກິເລສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິສີລສມ຺ປທາທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວສໍສູຈເກຫິ ຎາຓສມ຺ປທາປຫານສມ຺ປທາຠິພ຺ຍຎ຺ຊເກຫິ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ນິທານວຈເນນ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຍາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ, ອິຘ ປນ ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຠາຄວວຕ຺ຖາປກເທສນາທີປນໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ. ຕສ຺ມາ ປເຣສໍ ເອວ ອຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຏ຺ເຐນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ຍຣຈນາ, ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸຈຣິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສີຍຕິ, ອິຘ ປນ ‘‘ປຖວິຍາທີສຸ ວຕ຺ຖູສູ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ເທສກປ຺ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ປເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣາຄໂທສໂມຫາທິສພ຺ພກິເລສມລທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໂທສປ຺ປຫານທີປເນນ ວຈເນນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສຸປຣິສຸທ຺ຘຎາຓກຣຸຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄປຣິທີປເນນ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຖາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ.

ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສິຕສ຺ສ. ເທສນາປິ ຫິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ນິກ຺ຂິປນໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຠຄວໂຕ ເທສນາສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖາຍໍ ເທສນາ ເອວໍສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐາເນ ທສ຺ສິເຕ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ນິທານປຣິຊານເນນ ວຓ຺ຓນາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ຠິກ຺ຂເວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໘), ‘‘ຕຖາຄໂຕປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໒) ຈ ປວຕ຺ຕເທສນາ ອນຸສນ຺ຘິທສ຺ສນສຸຂຕາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປຘານນຍວເສນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສພ຺ຠາວໂຕ, ເອວໍ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນປິ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີຫິ ປນ ປຸຣໂຕ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນຍິຘ ນິຣວເສໂສ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຍໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍ ເອວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສ ປຸຈ຺ຉາວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ. ສຸຕ຺ຕເທສນາວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກໍ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນາປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖມຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິການໍ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລ (ທີ. ນິ. ໑.໑) ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຸຕ຺ຕນ຺ຕຫາຣໂກຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອາວຬິ. ຕຖາ ອິທ຺ຘິປາທຫາຣກາທໂຍ.

ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ. ມນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນິຫາຣນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ. ພຸຊ຺ຌນຠາວນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌນສຠາວໍ, ປຏິວິຊ຺ຌນາກາຣໍ ວາ.

ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມາເນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ລິງ຺ຄານິ. ນາມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ. ປຐມາທໂຍ ສຕ຺ຕ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຕເຖວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຄຓ຺ຐິຠູຕໍ ປທໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທຸພ຺ພິນິພ຺ເພຘໍ ທຸຕ຺ຕຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ຍໍ ປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕໍ ‘‘ຄຓ຺ຐິປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸປຫຈ຺ຈາຕິ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ.

ເຍນ ເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນວເສສຕໍ ທີເປຕີຕິ ອິມິນາ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພ-ສທ຺ທສ຺ສ ສປ຺ປເທສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສພ຺ພສພ຺ພໍ ປເທສສພ຺ພໍ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິສເຍສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໖) ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຸຠາສິຕໍ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ…ເປ… ຈກ຺ຂຸຎ຺ເຈວ ຣູປາ ຈ…ເປ… ມໂນ ເຈວ ຘມ຺ມາ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓) ເອຕ຺ຖ ອາຍຕນສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສພ຺ພໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໕) ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ ນິປ຺ປເທໂສ, ອິຕເຣສຸ ຕີສຸປິ ອາຄໂຕ ສປ຺ປເທໂສ, ອິຘ ປນ ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປນ ເຕຠູມກຘມ຺ມາວ ອນວເສສໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ).

ສຈ຺ເຈສູຕິ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ. ເອເຕ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຈ຺ຈາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈີສຈ຺ຈໍ. ຐິຕີຕິ ວີຣິຍໍ, ‘‘ຘິຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ຈາໂຄຕິ ອໂລໂຠ. ທິຏ຺ຐໍ ໂສ ອຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ເອເຕ ສຈ຺ຈາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ອມິຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ນໍ ອຠິຠວຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາເວ ວຕ຺ຕຕິ ອສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ນິສ຺ສຠາວາ ຘມ຺ມາ ເກນຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຍທິປິ ລກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາປຣິກປ຺ປິຕາກາຣມຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສຸຠສຸຂສສ຺ສຕາທໂຍ, ປກຕິຍາທໂຍ, ທພ຺ພາທໂຍ, ຊີວາທໂຍ, ກາຍາທໂຍ ໂລກໂວຫາຣມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ຄຄຓກຸສຸມາທໂຍວ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ເອວເມເຕ, ເອເຕ ປນ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖຠູຕາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສຕ຺ຕາທິວິເສສວິຣຫໂຕ ຘມ຺ມມຕ຺ຕາ ສຠາວວນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວຕິ ຫິ ເຠທາຠາເວປິ ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ເຠເທນ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ຘາຣີຍນ຺ຕິ ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ອວຘາຣີຍນ຺ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ, ກກ຺ຂຬຜຸສນາທໂຍ.

ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓ, ສກ຺ກາຍຘມ຺ເມສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາເວຓິກປຈ຺ຈເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ ວາ. ຍເຖວ ຫິ ປຖວີອາທີສຸ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖູສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ມຎ຺ຎນາ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ມູລກາຣຓໍ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓) ຈ ອນ຺ວຍໂຕ, ‘‘ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ…ເປ… ວີຕໂມຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ເຕສໍ ມູລກາຣຓຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ.

ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ອວຄເມຕິ ໂພຘຍຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ ຕສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓໍ. ປຣິຍາຍຕິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ເອວໍ ປຣິຍາຍສທ຺ທສ຺ສ ເທສນາກາຣຓວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ. ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາວ ອນວເສສໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປຖວີອາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ກາຣຓເທສນນ຺ຕິ ກາຣຓຎາປນໍ ເທສນໍ. ຕໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ມູລກາຣຓສງ຺ຂາຕໍ, ກາຣຓເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ວາ ອຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ກາຣຓໍ ຕໍ ເທສນ’’ນ຺ຕິ. ເອກຕ຺ຖເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເອກຕ຺ຖໍ. ສາຘຸ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຫິ ກ-ກາເຣນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ສາຘຸສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ສາຘຸກສທ຺ໂທ ອຸທາຫໂຏ. ຘມ຺ມຣຸຈີຕິ ປຸຎ຺ຎກາໂມ. ປຎ຺ຎາຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ. ອທ຺ທຸພ຺ໂຠຕິ ອທູສໂກ, ອນຸປຆາຕໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ເຕປິ. ອຍນ຺ຕິ ສາຘຸກສທ຺ໂທ. ເອຕ຺ເຖວ ທຬ຺ຫີກມ຺ເມຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍໍ. ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຓາປເນ. ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສາຘຸກສທ຺ເທນ ສວນມນສິກາຣານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາ ວິຍ ຕທາຓາປນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍາຈນຕ຺ຖຕາ ວິຍ ຈສ຺ສ ອາຓາປນຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທາເນຕ຺ຖ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ ສວເນ ນິໂຍຊນວເສນ ກິຣິຍນ຺ຕຣປຏິເສຘນຠາວໂຕ, ໂສຕໍ ໂອທຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປນິວາຣຓໍ ອຎ຺ຎຈິນ຺ຕາປຏິເສຘນໂຕ. ປຸຣິມນ຺ຕິ ‘‘ສຸຓາຖາ’’ຕິ ປທໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸຓາຖ, ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິກາເຣ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ໂສຕທ຺ວາເຣ ວິກ຺ເຂປປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຍາຖາວໂຕ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທໂຕ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ ສຸຓາຖາຕິ ວິທຫນໂຕ. ຘາຣຓູປປຣິກ຺ຂາສູຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຕຸລນຕີຣຓາທິເກ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສຸປ຺ປຏິເວຘໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ. ສຫ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຘພ຺ພໂຕ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິໂກ. ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຄມ຺ຠີໂຣຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ. ເທສນາ ນາມ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຕນ຺ຕິຍາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຍສ຺ມາ ເຈເຕ ຘມ຺ມເທສນາອຕ຺ຖປຏິເວຘາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ, ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເທສນໍ ນາມ ອຸທ຺ທິສນໍ. ຕສ຺ສ ນິທ຺ທິສນໍ ຠາສນນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ນໍ ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ກຖນໍ ວາ ຠາສນໍ. ສາຬິກາຍິວ ນິຄ຺ໂຆໂສຕິ ສາຬິກາຍ ອາລາໂປ ວິຍ ມຘຸໂຣ ກຓ຺ຓສຸໂຂ ເປມນີໂຍ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ສທ຺ໂທ. ອຸທີຣຍີຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕິ, ວຸຈ຺ຈຕິ ວາ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາຕິ ເອວໍ ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ກິຣ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ເຂເປເນວ ເທເສສ຺ສຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ຠາສິສ຺ສຕີຕິ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາຫາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ. ອິຘາຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານອຘິກຣຓໍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທສາປເທເສ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ໂລກນ຺ຕິ ໂອກາສໂລກໍ. ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກຕິ ຫິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ຈກ຺ກວາໂຬ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສມໂຓຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ທຸຕິໂຍ ສມໂຓຕິ ສກທາຄາມີ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາຕິ ອິມິສ຺ສາ ເອວ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ.

໒. ອສ຺ສຸຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໕໑) ສຸຕນ຺ຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕໍ, ອຸປຘາຣຓໍ ວາ, ສຸຕໍ ອສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ສຸຕວາ. ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕາທິວເສນ ອເນກວິໂຘ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣິວຏຸໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໔; ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໐) ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘນວາ ໂຠຄວາ, ລາຠີ ອນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ພຫຸຠາໂວ. ‘‘ໂຣຄວາ ໂຫຕິ ໂຣຄາຠິຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ກາຍາພາໂຘ. ‘‘ກຸຏ຺ຐີ ກຸຏ຺ຐຈີວເຣນາ’’ຕິອາທີສຸ ນິນ຺ທາ, ‘‘ອິສ຺ສຸກີ ມຈ຺ຉຣີ ສໂຐ ມາຍາວິໂນ ເກຏຸຠິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອຠິຓ຺ຫໂຍໂຄ. ‘‘ທຓ຺ຑີ ຉຕ຺ຕີ ອລມ຺ພຣີ’’ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒) ສໍສຄ຺ໂຄ. ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມານໍ, ສທິສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິໍ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສໂຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວິຠາວໂນ. ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາໂຣ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣຓໍ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວິກປ຺ໂປ. ‘‘ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສິຣີມໂຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗), ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕) ຈ ອາທີສຸ ປສໍສາ. ‘‘ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໗, ໓໕໕) ອຕິສໂຍ. ອິຘາປິ ອຕິສໂຍ, ປສໍສາ ວາ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ປສໍສິຕໍ, ອຕິສເຍນ ວາ ສຸຕໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສຸຕວາຕິ ສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ. ອຖ ວາ ໂສຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສຸຓີຕິ ສຸຕວາ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ສຸຕວາຕິ ອສ຺ສຸຕວາ.

ອຍຎ຺ຫິ ອ-ກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໒.ທຸກມາຕິກາ), ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໔໖, ໑໐໔໗) ຕໍສຫໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ‘‘ອປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໗.ທຸກມາຕິກາ) ຕໍສມ຺ພນ຺ຘີຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕິຕາ. ‘‘ອນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໙.ທຸກມາຕິກາ) ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ. ອຖ ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາ ‘‘ອນາສວາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕.ທຸກມາຕິກາ), ‘‘ອປ຺ປຏິຆາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໑໐.ທຸກມາຕິກາ), ອນາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໕.ທຸກມາຕິກາ) ຕໍກິຈ຺ຈນິວຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໑໑.ທຸກມາຕິກາ) ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໗.ທຸກມາຕິກາ) ຕພ຺ຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕທຎ຺ຎຖາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປກາສິຕາ. ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ຕພ຺ຠາວມຕ຺ຕນິວຕ຺ຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ສມານນ຺ຕິ. ສທິສຕາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສູຈິຕາ. ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອນຣິໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓) ຈ ຕໍສມ຺ຠາວນີຍຄຸຓນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຄຣຫາ ຫິ ອິຘ ຎາຍຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍໍ, ອນຸທຣາ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໐.໑໒໙) ຕທນປ຺ປຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໗.ຕິກມາຕິກາ) ຕໍສທິສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ອຕີຕານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍກເທສນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘຸປ຺ປາທິຠາວໂຕ ກາລວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸກູລຕາ ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຕພ຺ພິທູຣຕາວ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑.ຕິກມາຕິກາ) ຕທປຣິໂຍສານນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕນ຺ນິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ປກາສິຕນ຺ຕິ. ເອວມເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂຊຕໂກ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຕພ຺ຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນສ຺ສ ສຸຕາທິຎາຓວິຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຂນ຺ຘຘາຕ຺ວາທິໂກສລ຺ເລນປິ ມຎ຺ຎນາປຏິເສຘນສມຕ຺ຖໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ? ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຂນ຺ຘກຸສໂລ ໂຫຕິ ຘາຕຸ, ອາຍຕນ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຫິ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສູຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ກຸສເລຫິ ສຫ ໂຈທນາປຣິຫຣຓວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ອຘິຄໂມ.

ພຫູນໍ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໐໐໗) ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີນໍ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອວິຆາຕເມວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ວທຕິ. ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂມຸລ຺ໂລກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖຸ ຊນາ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ ວຈນຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ຊນາ, ນານາຄຕິໂຍ, ຕາ ປຸຖູ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິໂຕ ປເຣ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ອຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ, ເຕ ເອເຕສໍ ປຸຖູ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂອຆາ ກາໂມຆາທໂຍ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ສນ຺ຕາປາ. ເຕ ເອວ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ຣາໂຄ ເຄໂຘຕິ ເອວມາທິໂກ, ປຸຖຸ ຊໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ປຸຖູສຸ ວາ ຊນາ ຊາຕາ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມກເຣນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ສາຣຕ຺ຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຊ຺ຌາເນນ ຄິທ຺ຘາ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ. ຄຘິຕາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ວິຍ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ກິເລສວເສນ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາ ວິຍ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫມາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິຕາ. ລຄ຺ຄາຕິ ວງ຺ກທຓ຺ຑເກ ວິຍ ອາສຕ຺ຕາ ມຫາປລິເປ ວາ ຍາວ ນາສິກຄ຺ຄາ ປລິປນ຺ນປຸຣິໂສ ວິຍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ນິມຸຄ຺ຄາ, ລຄິຕາຕິ ມກ຺ກຏາເລເປ ອາລຄ຺ຄຠາເວນ ປຈ຺ຈຸຑ຺ຑິໂຕ ວິຍ ມກ຺ກໂຏ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ອາລຄ຺ຄິຕາ. ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ພທ຺ຘາ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ. ອາວຸຏາຕິ ອາວຸນິຕາ, ນິວຸຕາຕິ ນິວາຣິຕາ. ໂອວຸຕາຕິ ປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ, ປຣິໂຍນທ຺ຘາ ວາ. ປິຫິຕາຕິ ປິທຫິຕາ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ. ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕາ. ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖມຕີຕານນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຖຸ ຊໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອາຣກຕ຺ຕາ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໑) ກິເລເສຫິ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອນເຍຕິ ອວຑ຺ຒິຍໍ, ອນຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນເຍ ວາ ອນຸປາເຍ. ນອິຣິຍນໂຕ ອວຕ຺ຕນໂຕ. ອເຍຕິ ວຑ຺ຒິຍໍ, ອຕ຺ເຖ, ອຸປາເຍ ວາ. ອຣຓີຍໂຕຕິ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ພໂຕ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ປຸຣິເມສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປຈ຺ຉິເມ ປນ ສທ຺ທສຕ຺ຖວເສນປິ. ຍທິປິ ອຣິຍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕) ວິສຸທ຺ຘາສຍປໂຍເຄສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸປິ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາເວນ ຈ ອຣິຍຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄຕສາວກາ ຈ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຣິຍາ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣິຍສປ຺ປຸຣິສຠາວາ ອຠິນ຺ນສຠາວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ເພວ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອກນ຺ເຕນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ປຣໂຕໂຆສມນ຺ຕເຣນ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ວິເສສໂຕ ຈສ຺ສ ຠຄວາວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ມມຎ຺ຫິ, ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒). ໂສ ເອວ ຈ ອເວຈ຺ຈປສາທາຘິຄເມນ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕). ກຕຎ຺ຎຸຕາທີຫິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕໍ ຊານາຕີຕິ ກຕຎ຺ຎູ. ກຕໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ກຕເວທີ. ອເນເກສຸປິ ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສສຸ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ຊານນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປາກຏຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ ສຕິຊນນອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ, ຕຖາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໍ, ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍສຫສ຺ເສສຸປິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ປາກຏຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ສີໂຫ ວິຍ ຈ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທຣາຠາໂວ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນສີລຕາ ຈ, ນ ຈ ທສ຺ສເນ ສາຘຸກາຣິຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈກ຺ຂຸນາ ອທສ຺ສາວີຕິ ເອຕ຺ຕ ຈກ຺ຂຸ ນາມ ນ ມໍສຈກ຺ຂຸ ເອວ, ອຖ ໂຂ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ’’ຕິ. ອຣິຍຠາໂວຕິ ເຍຫິ ໂຍຄໂຕ ‘‘ອຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຎາຓທສ຺ສນສ຺ເສວ ທສ຺ສນຠາເວ. ວຕ຺ຖູຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖຎາປນກາຣຓໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕູປນາຍິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວາ. ອຣິຍກຣຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ວິປສ຺ສິຍມານາ ອນິຈ຺ຈາທໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ.

ອວິນີໂຕຕິ ນ ວິນີໂຕ, ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິວເສນ ນ ສິກ຺ຂິໂຕ. ເຍສໍ ສໍວຣວິນຍາທີນໍ ອຠາເວນ ອຍໍ ອວິນີໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີລສໍວໂຣຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ສຕິສໍວໂຣຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຣກ຺ຂາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ສຕິ ເອວ. ຎາຓສໍວໂຣຕິ ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໐) ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂສຕສງ຺ຂາຕານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕອວິຊ຺ຊາອວສິຏ຺ຐກິເລສານໍ ສໍວໂຣ ປິທຫນໍ ສມຸຈ຺ເຉທຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂນ຺ຕິສໍວໂຣຕິ ອຘິວາສນາ, ສາ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ, ອໂທໂສ ວາ. ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ວີຣິຍສໍວໂຣ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ. ເຕນ ເຕນ ຄຸຓງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຄຸຓງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປຫານໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປຫານໍ. ເສສປທຕ຺ຖເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນາຕິອາທິ ສີລສໍວຣາທີນໍ ວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຸເປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິສຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ສຫຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໑໑) ອາຄຕໍ ສໍວຣວິຠງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕານໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິອຎ຺ຎາຓໂກສຊ຺ຊານຎ຺ຈ. ສໍວຣຓໂຕຕິ ປິທຫນໂຕ ຖກນໂຕ. ວິນຍນໂຕຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕານໍ ວິຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິນຍນໂຕ ອປນຍນໂຕ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ວາ ວິນຍນໂຕ, ກາຍາທີນໍ ວາ ຊິມ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ນຍນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ຕຖາ ຕຖາ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ສໍວຣຓໍ ວິນຍນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປຫານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສູ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານິ ນ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ ສມ຺ມສນາກາເຣນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານໍ. ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ, ສຍໍ ວາ ສຕີ ຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ທິຏ຺ຐີຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑; ໔.໓໔໕) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ເສວ ຣູປາຣູປສ຺ສ ກມ຺ມາວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ. ‘‘ອິສ຺ສຣປຸຣິສປຊາປຕິປກຕິອຓຸກາລາທີຫິ ໂລໂກ ປວຕ຺ຕຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ ຈາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕາ ວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ເສວ. ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນາຕິ ຍຖາ ເອຕຣຫິ ນາມຣູປສ຺ສ ກມ຺ມາທິປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີຕານາຄເຕສຸປີຕິ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາປນຍນຎາເຓນ. ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສາຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສໍສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ກລາປສມ຺ມສເນນາຕິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໒.໑໑໓; ໓.໘໖, ໘໙) ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ນຍວິປສ຺ສນາຎາເຓນ. ອຫໍ ມມາຕິ ຄາຫສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄຫຓສ຺ສ. ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓວິສຸທ຺ຘິຍາ. ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍາຕິ ໂອຠາສາທິເກ ອມຄ຺ເຄ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ.

ຍສ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມວ ສງ຺ຂາຣາ ອນຸຣູປກາຣຓໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ປນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິປິເມ ສງ຺ຂາຣາ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ປສ຺ສໂຕ ກຸໂຕ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ. ຠຍທສ຺ສເນນາຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາເຓນ. ສຠເຍຕິ ສພ຺ພຠຍານໍ ອາກຣຠາວໂຕ ສກລທຸກ຺ຂວູປສມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສາສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຈ ສຠເຍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ. ອຠຍສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ອຠຍໍ ເຂມ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ. ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາ ນາມ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອສ຺ສາທວເສນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຍາ ‘‘ອາລຍາຠິນິເວໂສ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາ ຕຕ຺ເຖວ ອຠິຣຕິວເສນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຍາ ‘‘ນນ຺ທີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ອາທານໍ. ອນຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ຂາເຣຫິ ອນິພ຺ພິນ຺ທນໍ, ສາລຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ປຏິໂລມຠາໂວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ, ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວາ, ນິພ຺ພາເນ ປຏິໂລມຠາໂວ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣຕິ, ນິພ຺ພານປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວາ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ຍາທິສສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ໂສ ກິເລໂສ, ໂຍ ‘‘ສໍໂຍຄາຠິນິເວໂສ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນເມວ ວາ ປຫານໍ.

ປວຕ຺ຕິ ເອວ ປວຕ຺ຕິຠາໂວ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນີວຣຓປກ຺ຂິຍາ ກິເລສາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທໂຍ ຈ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຍໍ ປຫານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກນ ປຫານນ຺ຕິ? ອຣິຍມຄ຺ເຄເຫວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນຍມຕ຺ໂຖ ເຕສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິວຈນໂຕ. ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມຍາຕິ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ເພນ ເຕນ ເຕນ ສມຸທເຍນ ສຫ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສມຸທຍສຠາຄຕ຺ຕາ, ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ຈ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສມຸທຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທຍປກ຺ຂິກາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ວຸປສນ຺ຕຕາ. ສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕາ ສງ຺ຂາຣສຠາວາຠາໂວ. ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ວິຣຫິຕສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ, ວິສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫານຎ຺ຈ ຕໍ ວິນໂຍ ຈາຕິ ປຫານວິນໂຍ ປຸຣິເມນ ອຕ຺ເຖນ, ທຸຕິເຍນ ປນ ປຫີຍຕີຕິ ປຫານໍ, ຕສ຺ສ ວິນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຠິນ຺ນສໍວຣຕ຺ຕາຕິ ນຏ຺ຐສໍວຣຕ຺ຕາ, ສໍວຣາຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອສມາທິນ຺ນສໍວໂຣປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ສມາທາເນນ ຫິ ສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ ສໍວໂຣ ຕທຠາເວ ນ ໂຫຕີຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ມຫາ ວຕ ໂນ ໂຠໂຄ, ໂສ ນຏ຺ໂຐ ຕຖາ ອກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຣິເຍຕິ ອຣິໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ເອເສເສຕິ ເອໂສ ໂສ ເອວ, ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊາເຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍສຠາໂວ, ສປ຺ປຸຣິໂສ ອຣິຍສຠາໂວ, ອຣິໂຍ ຈ ສປ຺ປຸຣິສສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາຕິ? ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸໂກ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒) ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ຘມ຺ໂມ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ, ສຠາວຘມ຺ເມ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາ. ຘມ຺ມວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ ປຐມາ, ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ຄຕາ ຕຕິຍາ, ອິຕຣາ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄລານໍ ໂວມິສ຺ສກວເສນ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວໍ ວິຠາເຄນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ? ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ. ເຍ ຫິ ເວເນຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຸເຂນ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຍສ຺ສາ ຈ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສາຍໍ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ຍຖາ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ ເອວໍ ວິຠາເຄນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຉຘາຕຸໂຣຕິ ປຖວິຘາຕຸ ອາໂປ-ເຕໂຊ-ວາໂຍ-ອາກາສຘາຕຸ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ວເສນ ຉຘາຕຸໂຣ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔) ວຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສູປວິຈາຣານໍ, ຉນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສອຸເປກ຺ຂູປວິຈາຣານຎ຺ຈ ວເສນ ອຏ຺ຐາຣສມໂນປວິຈາໂຣ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐາໂນ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ອນ຺ໂຘ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ ເອກຈກ຺ຂຸ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ທສ຺ສນໂຕ ທ຺ວິຈກ຺ຂຸ, ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສ຺ວາຍໍ ນິທ຺ທິສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ຈ ໂສ ອຍໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນາວິຠາຄກຸສໂລ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸໂກຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຂນ຺ຘາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລິກາຕິ ປຣິຊານນາຠາວນິມິຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຠາວໂຕ. ປຣິຎ຺ຎານຎ຺ຫິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ ຕມ຺ມູລິກາ ຈ ສພ຺ພມຎ຺ຎນາຕິ. ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິກໍ ປຸຖຸຊນສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເສສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສີ’’ຕິ.

ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຖວີວາຣວຓ຺ຓນາ

ຕສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສູ’’ຕິ. ສກ຺ກາຍຘມ຺ມານມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓາທິນາ ສຕິປິ ມຎ຺ຎນາເຫຕຸຠາເວ ມຎ຺ຎນາເຫຕຸກຕ຺ເຕເນວ ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສກ຺ກາຍຘມ຺ມຊນິຕໍ ມຎ຺ຎນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຖວີຘາຕຸ ເສສຘາຕູນໍ ສສມ຺ຠາຣາສມ຺ຠາຣຠາວາ ສຕິປິ ປມາຓໂຕ ສມຠາເວ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິການຘິກຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ຠາຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ຠາຣາ, ປຣິວາຣາ. ຕໍຕໍກລາເປຫິ ລກ຺ຂຓປຖວິຍາ ເສສຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຣິວາຣຠາເວນ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສາ ຫິ ວຓ຺ຓາທີຫິ ສມ຺ຠາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຖວີຕິ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ’’ຕິ. ປຖວິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖຸລຏ຺ເຐນ ປຸຖຸວີ, ປຸຖຸວີ ເອວ ປຖວີ. ສາ ຫິ ສຕິປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວຸຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ເພສໍ ສກລາປຠາວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຸຖຸລາ ປຕ຺ຖຏາ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ປນ ຕໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ອາປາທໂຍ. ສສມ຺ຠາຣປຖວິຍາ ປນ ປຸຖຸລຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອາຣມ຺ມຓປຖວິຍໍ ວຑ຺ຒນຜຣຓຏ຺ເຐຫິ ປຸຖຸລຏ຺ໂຐ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ຣຸຬ຺ຫິຍາວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຣມ຺ມຓປຖວີຕິ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ປຖວີສງ຺ຂາຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິມິຕ຺ຕປຖວີຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອາຄມນວເສນາຕິ ປຖວີກສິຓຠາວນາຄມນວເສນ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາໂປ ຈ ເທວາ ປຖວີ, ເຕໂຊ ວາໂຍ ຕທາຄມຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໐).

ສພ຺ພາປີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປຖວີປິ. ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ຕລທ຺ຘາ ມຎ຺ຎນາ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກກ຺ຂຬໍ ຂຣິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໗໓) ລກ຺ຂຓປຖວີປິ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ລກ຺ຂເຓ ທິຏ຺ເຐ ມຎ຺ຎນາ ນຕ຺ຖິ, ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ມູລຠູຕາ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄາຫິຕາ, ສາ ລກ຺ຂເຓ ນກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓປຖວີ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ນ ຈ ສພ຺ພສຎ຺ຎາ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄາຫິກາ, ນາປິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ເສວ ມູລຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓປຖວິຍາປິ ກາຍທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ມຎ຺ຎນາ ປວຕ຺ຕເຕວ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ຕລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວິໂຕຕິ ປຈ຺ຈເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວີຕິ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ປຖວິໍ ‘‘ປຖວີ’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ເຕນ ເຕນ ນເຍນ ປຖວີໂກຏ຺ຐາເສເນວ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອາປາທິໂກຏ຺ຐາເສນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວິຠາເຄນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ. ໂລກໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ. ເອເຕນ ລກ຺ຂຓປຖວິຍມ຺ປິ ໂວຫາຣມຸເຂເນວສ຺ສາ ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍທິ ໂລກໂວຫາເຣນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ, ນນຸ ອຣິຍາປິ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຠນ຺ເຕ ມຫາປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ໂລກໂວຫາເຣນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ນ ເອຕ຺ຖ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕ ອວຏ຺ຐານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ໂວຫາຣມຸເຂນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມ຺ຠູຕາຍ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ. ເອເຕນ ທຸພ຺ພລາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສຎ຺ຎາ ຄຫິຕາຕິ? ປາກຏຠາວໂຕ. ຍຖາ ນາມ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ມຖິຍມາເນ ຍທາ ຘູໂມ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕທາ ວິຊ຺ຊເຕວ ປາວໂກ ອວິນາຠາວໂຕ, ປາກຏຠາວໂຕ ປນ ຘູໂມ ຊາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຄ຺ຄິ ຊາໂຕຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນາກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ປນ ວິຠູຕໍ ອປາກຏຠາວໂຕ ສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈເມວ ວິຠູຕໍ, ຕໍ ປນ ມຎ຺ຎນານຸກູລໍ ມຎ຺ຎນາສຫິຕໍ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາເສນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປຖວີຠາຄໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕເຍວ ວາ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາຍ ປຖວິຍາ ປຖວິຠາຄໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕເຍວ ອວິຊຫນ຺ໂຕເຍວ ສີສປິຓ຺ເຑ ສຸວຓ຺ຓສຎ຺ຎີ ວິຍ ອນຕ຺ຕາທິສຠາວໍເຍວ ຕໍ ອຕ຺ຕາທິວເສນ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕິອາທິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຄ຺ຄາຫສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄນນິວາຣຓໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິຕາທິເຠທນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິຕາທິວິເສສໍ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາວ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຎ຺ຊານເນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປຖວິຠາເຄນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣຠາເຄ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ປປຎ຺ຈນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ສໍສາເຣ ຈິຣາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ປປຎ຺ຈາ, ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ ເອຕາຫີຕິ ມຎ຺ຎນາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ປຣິຍາເຍຫິ ຕຓ຺ຫາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິປປຎ຺ເຈຫິ ອິຘ ມຎ຺ຎນານາເມນ ວຸຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ອຊຎ຺ຎສ຺ສ ຊຎ຺ຎໂຕ, ອເສຍ຺ຍາທິກສ຺ສ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ວິຍ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ອຎ຺ຎຖາ ຄາໂຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນາທິນາ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ສາຘາຣໂຓ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນສຠາໂວ ວິຍ ອນຸຄິຊ຺ຌນຸຓ຺ຓຕິປຣາມສນສຠາວານມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ສາຘາຣເຓນ ອາຣມ຺ມຓປຣິກປ຺ປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທີສຸ ວິຍ ສຸຂຸມນເຍນປິ ມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຠາວນສຸຂຕາຍ ຖູລໍເຍວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ໂອຬາຣິກນເຍນາ’’ຕິອາຫ. ໂອຬາຣິເກ ຫິ ວິຠາເຄ ທສ຺ສິເຕ ສຸຂຸມວິຠາວນາ ສຸກຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ ວິຠງ຺ເຄ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ຈ.

ວິຠງ຺ເຄຕິ ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໗໓). ພາຫິຣາຕິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ. ກກ຺ຂຬນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ. ຂຣິຄຕນ຺ຕິ ຜຣຸສໍ. ກກ຺ຂຬຠາໂວ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ. ກກ຺ຂຬຠາໂວຕິ ກກ຺ຂຬສຠາໂວ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໂຕ ພຫິທ຺ຘາຠູຕໍ. ອນຸປາທິນ຺ນນ຺ຕິ ນ ອຸປາທິນ຺ນໍ. ອໂຍຕິ ກາຬໂລຫໍ. ໂລຫນ຺ຕິ ຊາຕິໂລຫໍ ວິຊາຕິໂລຫໍ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ ປິສາຈໂລຫນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍ ສຊ຺ຌຸ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕິປຸ ສີສໍ ຕມ຺ພໂລຫໍ ເວກນ຺ຕກໂລຫນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຊາຕິໂລຫານິ ນາມ. ນາຄນາສິກາໂລຫໍ ວິຊາຕິໂລຫໍ ນາມ. ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ອາຣກຸຏນ຺ຕິ ຕີຓິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫານິ ນາມ. ໂມຣກ຺ຂກໍ ປຸຖຸກໍ ມລິນກໍ ຈປລກໍ ສລກໍ ອາຏລໍ ຠຕ຺ຕກໍ ທຸສິໂລຫນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ປິສາຈໂລຫານິ ນາມ. ເຕສຸ ເວກນ຺ຕກໂລຫໍ ນາມ ສພ຺ພໂລຫຈ຺ເຉທນສມຕ຺ຖາ ເອກາ ໂລຫຊາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ວິກນ຺ຕຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ວິກນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິກນ຺ຕກເມວ ເວກນ຺ຕກໍ. ນາຄນາສິກາໂລຫໍ ໂລຫສທິສໍ ໂລຫວິຊາຕິ ຫລິທ຺ທາທິວິຊາຕິ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ໂລຫາກາຣໍ ໂລຫມລໍ ວິຍ ຆນສໍຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາເປຕ຺ວາ ຕາຬິຕໍ ປນ ຠິນ຺ນໍ ຠິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຣຕິ ມຸທຸ ມຏ຺ຐໍ ກມ຺ມນິຍໍ ວາ ນ ໂຫຕິ. ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ. ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ. ຊສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຣກຸຏໍ. ເຕເນວ ຕໍ ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິມໂລຫນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ປນ ເກວລໍ ຣສກຘາຕຸ ວິນິຄ຺ຄຕໍ, ຕໍ ‘‘ປິຕ຺ຕລ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມິສ຺ສກເມວ ກຕ຺ວາ ໂຍຊິຕໍ ກິຕ຺ຕິມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂມຣກ຺ຂກາທີນິ ເອວໍນາມາເນເວຕານິ. ເຕສຸ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິໂລຫານິ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາເນວ, ຕສ຺ມາ ເວກນ຺ຕກໂລເຫນ ສທ຺ຘິໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ສພ຺ພໍ ອິຘ ໂລຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິປູຕິ ເສຕຕິປຸ. ສີສນ຺ຕິ ກາຬຕິປຸ. ສຊ຺ຌນ຺ຕິ ຣຊຕໍ. ມຸຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາທິກາ ອຏ຺ຐວິຘາປິ ມຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ ວຣາຫທາຐາ ຠູຊງ຺ຄສີສໍ ວລາຫກູຏໍ ເວຬູ ມຈ຺ຉສີໂຣ ສງ຺ໂຂ ສິປ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາ ປີຕວຓ຺ຓາ ປຠາຫີນາ. ວຣາຫທາຐາ ວຣາຫທາຐວຓ຺ຓາວ. ຠຸຊງ຺ຄສີສຊາ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏລາ ຈ. ວລາຫກຊາ ຠາສຸຣາ ທຸພ຺ພິຠາຄຣູປາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເທວູປໂຠຄາ ເອວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເວຬຸຊາ ກຣກຸປລສມານວຓ຺ຓາ ນ ຠາສຸຣາ, ເຕ ຈ ເວຬູ ອມນຸສ຺ສໂຄຈເຣ ເອວ ປເທເສ ຊາຍນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉສີຣຊາ ປາຐີນປິຏ຺ຐິສມານວຓ຺ຓາ ວຏ຺ຏລາ ລຆໂວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາ, ເຕ ຈ ມຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ເອວ ຊາຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຊາ ສງ຺ໂຂທຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ ໂກລປ຺ປມາຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາວ. ສິປ຺ປິຊາ ປຠາວິເສສຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນານາສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐວິຘາສຸປິ ມຸຕ຺ຕາສຸ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາ, ຕາ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຠຸຊງ຺ຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ຍສ຺ມາ ພຫຸລໍ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ສິປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກາທາຈິກາ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໓) ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຓີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ປາຬິອາຄເຕ ເວຬຸຣິຍາທິເກ ເສໂສ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ. ເວຬຸຣິຍນ຺ຕິ ວໍສວຓ຺ຓມຓິ. ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ກາຬສິລາ ປຓ຺ຑຸສິລາ ເສຕສິລາທິເຠທາ ອຏ຺ຐປິ ສິລາ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓາທິກໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຣຊຕສມ຺ມຕໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂຄຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣມຓິ ຕິຓາທີສຸ ພຫິຠາຣາ ຕາລນາຬິເກຣາທໂຍປິ ຕິຓໍ ນາມ. ອນ຺ໂຕສາຣໍ ຂທິຣາທິ ອນ຺ຕມໂສ ທາຣຸຂຓ຺ຑມ຺ປິ ກຏ຺ຐໍ ນາມ. ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕໂຕ ຍາວ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ມຣຸມ຺ພາ ສກ຺ຂຣາ ນາມ. ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ວາລິກາ ນາມ. ກຐລນ຺ຕິ ກປາລຂຓ຺ຑໍ. ຠູມີຕິ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ. ປາສາໂຓຕິ ອນ຺ໂຕມຸຏ຺ຐິຍໍ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ປາສາຓໍ, ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ປພ຺ພໂຕຕິ. ອຍໍ ອໂຍອາທີສຸ ວິຠາຄນິທ຺ເທໂສ. ນິມິຕ຺ຕປຖວີຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ປຖວິກສິຓໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຣູປາວຈຣຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ກຸສລໂຕ ຈ ວິປາກໂຕ ຈ ກິຣິຍໂຕ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວິປາໂກ ອິເມ ຘມ຺ມາ ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ພາຫິຣາ ປຖວີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິເກ ນິມິຕ຺ຕປຖວີ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕໍຄຕິກເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ຠູມິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ.

ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຎນາຕ຺ຕຍໍ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ສງ຺ເຂປໂຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫໍ ປຖວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຫໍ ປຖວີຕິອາທີນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນໍ ມານມຎ຺ຎນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສາຫໍກາຣທີປນໂຕ. ມມ ປຖວີຕິ ອິມິນາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນໍ ມານມຎ຺ຎນມ຺ປິ ວາ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕາຍປິ ປຖວິຍາ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ມານຊປ຺ປນໂຕ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ອິມິນານເຍນ ມຎ຺ຎນາວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຖວິກສິຓຊ຺ຌານລາຠີ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕຌານາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ຕຎ຺ຈ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ອຫໍ ປຖວີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ນາມ, ຕເມວ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫເຓ ປນ ‘‘ມມ ປຖວີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ນາມ. ຕຖາ ຕໍ ‘‘ປຣປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ວາ ວາທວເສນ ‘‘ອຍເມວ ປເຣສໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ‘‘ປໂຣ ປຖວີ, ປຣສ຺ສ ປຖວີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ນາມ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປຖວີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ກວເສນ ມຎ຺ຎນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸໍ ມຎ຺ຎນາໂຍ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອເນກວິຫິຕໍ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຎນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຉນ຺ທຣາຄນ຺ຕິ ພຫລຣາຄໍ. ອສ຺ສາເທຕີຕິ ນິກາເມຕິ, ‘‘ອິເມ ເກສາ ມຸທຸສິນິທ຺ຘກຸຎ຺ຈິຕນີໂລຠາສາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຣສໍ ວິນ຺ທຕິ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ສປ຺ປີຕິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠິມຸໂຂ ນນ຺ທຕິ ປໂມທຕິ. ອຠິວທຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາເວຄໍ ຫທເຍນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ເມ ເກສາ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ. ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ພລວຕຓ຺ຫາຠິນິເວເສນ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ປນ ຣຊ຺ຊນີຍວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເກສາທິໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ກຣຈຣຓາທິປ຺ປເຠທໍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ສິນິທ຺ຘາທິປ຺ປກາເຣນາຕິ ປຕ຺ຖຍິຕພ຺ພາກາຣໍ ປຣາມສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິໍ ສມນ຺ນາເນຕີຕິ ເຕສຸ ຠາວີສຸ ເກສາທີສຸ ສິທ຺ຘໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນນ຺ທິໍ ຕຓ຺ຫໍ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ສມຸປຈາເຣຕິ. ປຓິທຫຕີຕິ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ, ວິປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຫີໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານໍ ຊເນຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຖວີໂກຏ຺ຐາສຠູຕານໍ ເກສາທີນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕີຫິ ມານຊປ຺ປນາ ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປຖວິໍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສມຸທາໂຍ ຊີວາຠິນິເວໂສ ອວຍເວປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ອາຄຕນເຍນ ປນ ເກສໍ ‘ຊີໂວ’ຕິ ອຠິນິວິສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເກສາ ນາເມເຕ ອິສ຺ສຣວິຫິຕາ ປຊາປຕິນິສ຺ສິຕາ ອຓຸສຎ຺ຈໂຍ ປກຕິປຣິຓາໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນເປຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິມິສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ນິກນ຺ຕິມານທິຏ຺ຐີນໍ ປຣິຍາທານສມຸຄ຺ຆາຏປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຍທິປິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ມຎ຺ຎນານໍ ສມ຺ຠໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນານໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເອເວຕ຺ຖ ວິເສສໂຕ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປຖວິໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

ພາຫິຣມ຺ປິ ປຖວິໍ ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ມຎ຺ຎນາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ຊີໂວຕິ ອຍໍ ກາຬໂລຫໍ ‘‘ຊີໂວ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສຕິ ເອກຈ຺ເຈ ນິຄຓ຺ຐາ ວິຍ. ເອວໍ ພາຫິຣໍ ປຖວິໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ປຖວີຘາຕຸ, ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ປຖວີກສິຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຍມ຺ປິ ຈ ນໂຍ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກສິຓານມ຺ປິ ຣູປສມຎ຺ຎາສມ຺ຠາວໂຕ. ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາທິໂສ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸມຎ຺ຎນານໍ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕາທິໂສ ອິໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ກຖຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ອຕາທິໂສ ປນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ກຖຍິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ປຖວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ, ໂສ ອຕ຺ຕປຣຕ຺ຕທຸປກຣຓານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ຕໍ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸໍ ກປ຺ເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ປຖວິຍາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘປເຠທສ຺ສ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ ຈ ອາຘາຣນິສ຺ສໂຍ, ອິຕຣາ ອາຣມ຺ມຓນິສ຺ສໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພິໂຣໂຘຕິ? ນ, ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ປຣິກປ຺ປນໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ຈ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຖວິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປຖວິຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຸປກຣຓສ຺ສ ປຖວິໍ ສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຎ຺ຈນໍ ປລິໂພໂຘ ປຖວິຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ປໂຣຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍ຺ວາຍໍ ອຕ຺ຖນໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ. ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຣູເປ’’ຕິ ສມຸທາຍສ຺ສ ອາຘາຣຠາວທີປໂນ ອຕ຺ຖນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອເຕເນວ ນເຍນ. ນ ຫິ ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຸທາເຍ ວຸຕ຺ຕວິຘິ ອວຍເວປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕຕິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕນີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣປຖວີສນ຺ນິສ຺ສເຍ ອຕ຺ຕນິ. ‘‘ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສາຍໍ ວຓ຺ຓນາ. ເອວໍ ‘‘ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕວເສນ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ປຣສ຺ສ. ຕທາຕິ ປຣວເສນ ມຎ຺ຎນາຍໍ. ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອວຘາຣເຓນ ມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ນ ຫິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ມານຕຓ຺ຫາ ປຣສ຺ມິໍ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວນ ຄຫິເຕ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣາໂຍປີຕິ ມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາໂຍປິ. ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ປຣສ຺ສປິ ຫິ ປຖວີສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕິອິສ຺ສຣິຍາທິກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕນິ ເສຍ຺ຍາທິຠາວໍ ທຫໂຕ ປຓິທຫໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຖາຠາວາຍ ມານຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປໂຣ ປຖວີ ປຣສ຺ສ ປຖວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິເມ ທ຺ເວ ປກາຣາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

‘‘ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ, ‘‘ອາທິໂຕ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອນິສ຺ສກ຺ກວຈເນປິ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວິໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສອຸປກຣຓສ຺ສາຕິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓຄຕສ຺ສ ທາສໂປຣິສາທິນາ ວິຕ຺ຕຸປກຣເຓນ ສອຸປກຣຓສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ເຕສໍ ອຸປກຣຓສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໂຕຕິ ລກ຺ຂຓາທິອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິຠາຄໂຕ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິຄ຺ຄມນໍ ວາຕິ ‘‘ຕໍ ອຓ຺ຑໍ ອໂຫສິ ເຫມມຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຓ຺ຑວາທວເສນ ວາ ‘‘ທ຺ວີຫິ ອຓູຫິ ທ຺ວິອຓຸກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕອຓຸກວາທວເສນ ວາ ປຖວິໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ‘‘ສພ຺ໂພຍໍ ໂລໂກ ອິສ຺ສຣໂຕ ວິນິຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອິສ຺ສຣວາທວເສນ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕໂຕ ປຖວິໂຕ ນິຄ຺ຄມນໍ ວາ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ໂຍຊນາ. ປຖວິໂຕ ວາ ອຎ຺ໂຎ ອາປາທິໂກ ອຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ກາຣກລກ຺ຂຓໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ອຸປປທລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຠູຕປຖວິໂຕ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຕໂຕ ເອວ ຈ ປເຣຫິ ເສຍ຺ຍາທິຠາວໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ວເສນເປຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປເຣຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອປ຺ປມາຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຠາວິຕອາປາທິອປ຺ປມາຓກສິຓວເສນ ວາ ກາປິລກາຓາທທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ອປ຺ປມາຓໍ ພ຺ຍາປິນໍ ອຕ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ປຖວິໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ ອຠາວິຕອວຑ຺ຒິຕປຖວີກສິຓສງ຺ຂາຕປຖວິໂຕ. ພຫິທ຺ຘາປິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອິໂຕ ປຖວິໂຕ ພຫິປິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເກວລນ຺ຕິ ອນວເສສໍ. ມຫາປຖວິໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ມມາຍຕິ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິເຍ ຐິຕສ຺ສ ທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ມຓ຺ຑລິກຣາຊມຫາມຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິການມ຺ປິ ວເສນ ລພ຺ຠເຕວ ເຕສມ຺ປິ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມິໍ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄາຫວິຘູຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ເອວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕິເທສໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສາ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາ ຈາຍນ຺ຕິ ສາ ຈ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ປນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎິເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫໂຕ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິຍໍ ນິຈ຺ຈໍ ຕຖາ ຕໍສາມິຠູຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ອິຕຣມຎ຺ຎນາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ‘‘ເມ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓມຸເຂເນວ ອຕ຺ຕນິຍສມ຺ພນ຺ໂຘ ປກາສີຍຕີຕິ.

ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອິມິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນິເວສານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສາເທຕິ ປຣາມສຕິ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ເຈຕສ຺ສ ທ຺ວຍສ຺ສ ອສງ຺ກຣໂຕ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທປິ ວາ ອຘິປຕິຘມ຺ມານໍ ວິຍ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ພລວຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນນ຺ທນຕ຺ເຖ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ປຖວິໍ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ເຍສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ເຍຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ຘມ຺ມານໍ ວິຠາວເນ ກເຕ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ເຕຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ຘມ຺ມວິຠາວນໍ. ເຍສໍ ປນ ເຍນ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ຘມ຺ມວິຠາວເນ ກເຕ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕາຍ ຕທຎ຺ຎນິຣວເສສປ຺ປກາຣວິຠາວນຎ຺ຈ ເທສນາວິລາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຎ຺ຎນາວເສນ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິນນ຺ທນາວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມຘາຕຸຍາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ. ສາ ຫິ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອຸປຘາເຣຕິ, ສກລຎ຺ຈ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘໍ ອປາຍທຸກ຺ຂສໍສາຣທຸກ຺ຂປຕນໂຕ ຘາເຣຕິ, ສຍຎ຺ຈ ອວິປຣີຕປວຕ຺ຕິອາກາຣາ ຘາຕູຕິ ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໂຕ, ສມ຺ມາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິກງ຺ຂນສມ຺ປຄ຺ຄຫປຣາມສນານໍ ວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ປຣິກປ຺ປນາປວຕ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມມໍ, ອຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຠິນິເວສນໍ ປຣິກປ຺ປນໍ. ເຍນ ອຊ຺ໂຌສານໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຠິນນ຺ທນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ສຸຕ຺ຕາທິອວິຣຸທ຺ຘາເຍວ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣາຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສາ ສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາວິລາສວິຠາວນສ຺ສ ປນ ສເຫຕຸກເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕທຸກາທິເທສນາຍ ນິພທ຺ຘຕາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ສາຕິ ເຕນ. ຎາຕສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ເຫຕໍ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ຍໍ ປຣິຊານນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວິປສ຺ສນາຠູມິໍ ປຣິຊານາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ສາ ປຣິຊານນປຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ‘‘ອຍໍ ວິປສ຺ສນາຠູມີ’’ຕິ ຎາຕໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕີເຍວ ລກ຺ຂຓຣສາທິໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານາຕິ. ອິຘ ປນ ປຖວີຘາຕຸວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວີຘາຕຸໍ ປຣິຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຕິ ກີຣຓວເສນ ປຣິຊານນກປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ປຣິວາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈຕາທິອາກາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈຕາທິສຠາວສ຺ສ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ຕີຣຓວເສນ ສມ຺ມສນວເສນ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານາຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ. ໂສ ຫິ ອນວເສສໂຕ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນາຕິ ວາ ອຄ຺ຄຠູເຕນ ມຄ຺ເຄນ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາປິ ຫິ ສມຸຈ຺ເຉທປຫານກາຣີ ເອວ ປຎ຺ຎາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນາມຣູປວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ນາມຣູປສ຺ສ ເຫຕຸວວຕ຺ຖານຠາວໂຕ. ໂສປິ ຫິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍມຸເຂນ ນາມຣູປສ຺ສ ວວຕ຺ຖານເມວາຕິ. ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມສນຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕາ ປຣິຎ຺ຎາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ອຖ ວາ ຕສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ຍສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕາ ປຖວີ, ຕສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຖວິຍາ ຕໍ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ ຈ ອຠິນນ຺ທຕິ ຈາຕິ.

ປຖວີວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາໂປວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

ອາປໍ ອາປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ໂປຕິ, ອປ຺ປາຍຕີຕິ ວາ ອາໂປ, ຍສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາເຕ ສຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອາພນ຺ຘນວເສນ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖານໍ ອຘິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ປຕິ ປຕິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ອຸຠເຍນປິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນເມວ ວທຕິ. ອາໂປ ອາໂປຄຕນ຺ຕິອາທີສຸ ອາພນ຺ຘນເມວ ອາໂປ, ຕເທວ ອາໂປສຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອາໂປຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ອາປຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິເນຫນວເສນ ສິເນໂຫ, ໂສເຍວ ສິເນຫນສຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ສິເນຫຄຕໍ. ພນ຺ຘນຕ຺ຕໍ ຣູປສ຺ສາຕິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປສ຺ສ ພນ຺ຘນຠາໂວ, ອວິປ຺ປກິຣຓວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອາໂປມຓ຺ຑເລ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອາປສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາໂປ. ໂສ ຫິ ສສມ຺ຠາຣອາໂປ, ນ ‘‘ອາໂປກສິຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອາໂປ. ເສສນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ມຸຕິອາປານໍ ສຣູປວິຠາວນໍ. ‘‘ອາປໍ ອາປໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວິຠາວນຎ຺ເຈວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນາວິຠາຄທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຖວິຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐; ອ. ນິ. ໑໐.໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ‘‘ອາໂປກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຖວີຕິ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ອາໂປຕິ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມາທິ ເອວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ຕາທິສເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຖວິຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລຣໂສຕິ ມູລໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕຣໂສ. ຂນ຺ຘຣສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຂີຣາທີນິ ປາກຏາເນວ. ຍຖາ ປນ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໑໘-໖໒໕), ນ ເອວມິຘ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂີຣໍ ຂີຣເມວ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠຸມ຺ມານີຕິ ອາວາຏາທີສຸ ຐິຕອຸທການິ. ອນ຺ຕລິກ຺ຂານີຕິ ປຖວິໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ວສ຺ໂສທການິ, ປຕ຺ຕານິ ປນ ຠຸມ຺ມາເນວ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ຫິໂມທກກປ຺ປວິນາສກອຸທກປຖວິຍາອນ຺ໂຕອຸທກປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກາທິໍ ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ເຕຊໍ ເຕຊໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຊນຏ຺ເຐນ ເຕໂຊ, ເຕຊນໍ ນາມ ທຫນປຈນາທິສມຕ຺ຖໍ ນິສານໍ, ຍໍ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍນ ຈາຕິ ເຍນ ເຕໂຊຄເຕນ ກຸປິເຕນ. ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຍໍ ກາໂຍ ສມນ຺ຕໂຕ ຕປ຺ປຕິ ເອກາຫິກຊຣາທິຠາເວນ ອຸສຸມຊາໂຕ ໂຫຕິ. ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕີຕິ ເຍນ ອຍໍ ກາໂຍ ຊີຣີຍຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລຕໍ ພລປຣິກ຺ຂຍໍ ວລິຕາທິຠາວຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ເຍນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫຕີຕິ ເຍນ ກຸປິເຕນ ອຍໍ ກາໂຍ ປຣິໂຕ ຑຍ຺ຫຕິ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຑຍ຺ຫາມີຕິ ສຕໂຘຕສປ຺ປິໂຄສີຕຈນ຺ທນາທິເລປຎ຺ເຈວ ຕາລວຓ຺ຏວາຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍນ ອສິຕໍ ວາ ໂອທນາທິ, ປີຕໍ ວາ ປານກາທິ, ຂາຍິຕໍ ວາ ປິຐຂຊ຺ຊກາທິ, ສາຍິຕໍ ວາ ອມ຺ພປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕາທິ ສມ຺ມເທວ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣສາທິຠາເວນ ວິເວກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຣີຣສ຺ສ ປກຕິອຸສຸມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ສນ຺ຕາໂປ, ສຣີຣທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມຫາທາໂຫ ປຣິທາໂຫ, ສຕວາຣໍ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏສປ຺ປິ ສຕໂຘຕສປ຺ປິ, ຣສຣຸຘິຣມໍສເມທອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊສຸກ຺ກາ ຣສາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ເຕຊາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ປຈ຺ຉິໂມ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນວ.

ເຕໂຊຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ເຕໂຊຄຕໍ. ອຸສ຺ມາຕິ ອຸຓ຺ຫາກາໂຣ. ອຸສ຺ມາວ ອຸສ຺ມາຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອຸສ຺ມາຄຕໍ. ອຸສຸມນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑອຸສຸມໍ. ຕເທວ ອຸສຸມຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ອຸສຸມຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏ຺ຐຄ຺ຄີຕິ ກຏ຺ຐຸປາທາໂນ ອຄ຺ຄິ. ສກລິກຄ຺ຄີອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສງ຺ກາຣຄ຺ຄີຕິ ກຈວຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນອຄ຺ຄິ. ອິນ຺ທຄ຺ຄີຕິ ອສນິອຄ຺ຄິ. ສນ຺ຕາໂປຕິ ຊາລາຍ ວາ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາຣານໍ ວາ ສນ຺ຕາໂປ. ສູຣິຍສນ຺ຕາໂປຕິ ອາຕໂປ. ກຏ຺ຐສນ຺ນິຈຍສນ຺ຕາໂປຕິ ກຏ຺ຐຣາສິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສນ຺ຕາໂປ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ເປຕຄ຺ຄິກປ຺ປວິນາສກຄ຺ຄິນິຣຍຄ຺ຄິອາທິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ວາຍໍ ວາຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຍນຏ຺ເຐນ ວາໂຍ. ກິມິທໍ ວາຍນໍ ນາມ? ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ສມຸທີຣຓໍ ວາ, ວາຍນໍ ຄມນນ຺ຕິ ເອເກ. ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຄ຺ຄາຣຫິກ຺ກາທິປວຕ຺ຕກາ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫນວາຕາ. ອໂຘຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິນີຫຣຓຕາ ອໂຘ ໂອໂຣຫນວາຕາ. ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ພຫິວາຕາ. ໂກຏ຺ຐາສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕວາຕາ. ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາຕິ ຘມນີຊາລານຸສາເຣນ ສກລສຣີເຣ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ອນຸສຏາ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ວາຕາ. ສຕ຺ຖກວາຕາຕິ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນານິ ກຕ຺ຕຣິຍາ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕວາຕາ. ຂຸຣກວາຕາຕິ ຂຸເຣນ ວິຍ ຫທຍມໍສເຉທນຜາລນກວາຕາ. ອຸປ຺ປລກວາຕາຕິ ຫທຍມໍສສ຺ສ ສມຸປ຺ປາຏນກວາຕາ. ອສ຺ສາໂສຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນກນາສິກາວາໂຕ. ປສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສິກາວາໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ສພ຺ເພ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາວ.

ວາໂຍຄຕນ຺ຕິ ວາໂຍວ ວາໂຍຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ວາໂຍຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຣູປສ຺ສາຕິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຣູປສ຺ສ ຖມ຺ຠິຕຠາໂວ. ປຸຣຕ຺ຖິມາ ວາຕາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໂຕ ອາຄຕາ ວາຕາ. ປຈ຺ຉິມາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຣຊາທີສຸ ສຫ ຣເຊນ ສຣຊາ, ຣຊວິຣຫິຕາ ສຸທ຺ຘາ ອຣຊາ. ສີຕອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ສີຕວລາຫກນ຺ຕເຣ ວາ ຊາຕາ ສີຕາ. ອຸຓ຺ຫອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ອຸຓ຺ຫວລາຫກນ຺ຕເຣ ວາ ຊາຕາ ອຸຓ຺ຫາ. ປຣິຕ຺ຕາຕິ ມນ຺ທາ ຕນຸກວາຕາ. ອຘິມຕ຺ຕາຕິ ພລວວາຕາ. ກາຬາຕິ ກາຬວລາຫກນ຺ຕເຣ ສມຸຏ຺ຐິຕາ. ເຍຫິ ອພ຺ຠາຫໂຕ ຉວິວຓ຺ໂຓ ກາຬໂກ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິປິ ເອເກ. ເວຣມ຺ຠວາຕາຕິ ໂຍຊນໂຕ ອຸປຣິ ວາຍນວາຕາ. ປກ຺ຂວາຕາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ມກ຺ຂິກາຍປິ ປກ຺ຂາຍູຫນວາຕາ. ສຸປຓ຺ຓວາຕາຕິ ຄຣຸຬວາຕາ. ກາມໍ ເຈເຕປິ ປກ຺ຂວາຕາວ, ອຸສ຺ສທວເສນ ປນ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ. ຕາລວຓ຺ຏວາຕາຕິ ຕາລວຓ຺ເຓຫິ ກເຕນ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ກເຕນ ເກນຈິ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕວາຕາ. ວິຘູປນວາຕາຕິ ພີຊນປຕ຺ຕເກນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕວາຕາ. ອິມານິ ຈ ຕາລວຓ຺ຏວິຘູປນານິ ອນຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ວາຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕກປ຺ປວິນາສກວາຕຊາລາເປລ຺ລນກວາຕາທິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາປໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ຕີຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ – ‘‘ອຫໍ ອາໂປຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ມມ ອາໂປຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຖວີວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ມຎ຺ຎນາວິຠາໂຄ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອິເມສຸ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ຍຖາຣຫໍ ມຎ຺ຎນາວິຠາໂຄ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ອິມິນາ ຈຕຸວາຣປຣິມາເຓນ ເທສນາວິເສເສນ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣໂກ. ເຕນ ວກ຺ຂມານໍເຍວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ນາມ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສ ປນ ລກ຺ຂຓຫາໂຣ ຍໍລກ຺ຂໂຓ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມຕິ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ເຕ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ກຖິເຕ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເຕນາຕິ ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມາ ກຸສລາທິຠາເວນ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິຠາເວນ ວາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມນ ສມານລກ຺ຂຓາ. ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາທິສຠາວາ, ຂນ຺ຘາທິສຠາວາ ວາ ຘມ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕາຍ ສມານລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ, ອາເນຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ສມານລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຫຈຣິຕາ ສມານກິຈ຺ຈຕາ ສມານເຫຕຸຕາ ສມານຜລຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິປິ ອວຸຕ຺ຕານໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ນາມ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ເນຕ຺ຕິປາຬິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໓) ປນ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈິ ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາ’’ຕິ ປາໂຐ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ວເສນ. ຣູປລກ຺ຂຓໍ ອນຕີຕຕ຺ຕາຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາເວນ ສມານສຠາວຕ຺ຕາ. ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ. ເອຕາຕິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐີ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາທສ຺ສເນເນວ ສກລຣູປວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນສ຺ສ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ ເມຕິ ມຎ຺ຎຕິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຈ ວທນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກລຣູປວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ຕທນຸສາເຣນ ມານມຎ຺ຎນາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອິຕຣມຎ຺ຎນາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ອາໂປວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠູຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ, ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີນໍ ນິທ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຣູປມຸເຂນ ສງ຺ຂາຣວຕ຺ຖຸກໍ ມຎ຺ຎນໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສຕ຺ເຕສຸປີຕິ ຕທຸປາທາເນສຸປິ ສຕ຺ເຕສຸ. ຘາຕູສູຕິ ປຖວີອາທີສຸ ຈຕູສຸ ຘາຕູສຸ. ‘‘ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໙) ຠູຕ-ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປາເທ ທິສ຺ສຕິ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ປນ ‘‘ປຠູຕມຣິໂຍ ປກໂຣຕິ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິປຸເລ, ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຠູຕຣູໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຫິໍສເນ, ‘‘ສມ຺ຠູໂຕ ສາຓວາສີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໕໐) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ອຠິຠູໂຕ ມາໂຣ ວິຊິໂຕ ສງ຺ຄາໂມ’’ຕິອາທີສຸ ວິມຖເນ, ‘‘ປຣາຠູຕຣູໂປ ໂຂ ອຍໍ ອເຈໂລ ປາຖິກປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໓, ໒໕, ໓໑, ໓໒) ປຣາຊເຍ, ‘‘ອນຸຠູຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ເວທິຍເນ, ‘‘ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ປາກຏີກຣເຓ ທິສ຺ສຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ຣຸກ຺ຂາທີສູຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານີຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐), ຠູຕາ ໂລເກ ສມຸສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໐; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ຈ ອາທີສຸ ອວິເສເສນ ສຕ຺ຕວາຈໂກປິ ຠູຕສທ຺ໂທ, ອຸປຣິ ເທວາທິປເທຫິ ສຕ຺ຕວິເສສານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຕທວສິຏ຺ຐາ ຠູຕສທ຺ເທນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ອວິເສເສນາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິການຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕາ ອິຘ ຠູຕາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໂຍນິໂກ ຈຕູຫິປິ ໂຍນີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣໂຫ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ຠູຕສມຎ຺ຎາ ອຓ຺ຑຊາທິວເສນ ຠວນໂຕ.

ຠູເຕຕິ ວຸຕ຺ຕເທສອາເທສິເຕ ຠູເຕ. ຠູຕໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠູຕາ’’ຕິ ໂລກໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທິມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນໍ ປກາສີຍຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຸທ຺ຘາວາສາ ສພ຺ພທາ ອຠາວໂຕ ອິມໍ ເທສນໍ ນາຣຸຬ຺ຫາ, ເອວໍ ເນຣຍິກາປິ ສພ຺ພມຎ຺ຎນານຘິຏ຺ຐານໂຕ. ເອເຕເນວ ເອກຈ຺ຈເປຕານມ຺ເປຕ຺ຖ ອສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປເຣ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຘິຏ຺ຐານໂຕ ເຕສມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສມງ຺ຄິຠູຕໍ ປຣິຈາເຣນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສຸຠາ ສຸຂິຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາເຫນ ຕຕ຺ຖ ຣາຄໍ ຊເນຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ນ ເກວລໍ ທສ຺ສນວເສເນວ, ສວນາທິວເສນປິ ຣຊ຺ຊເຕວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິສ຺ວາປິ…ເປ… ອຸຕ຺ວາປີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຆາຍນາທິວເສນ ຣຊ຺ຊນໍ ເຕຫິ ອນຸຠູຕຄນ຺ຘມາລາທິວເສນ ເຈວ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ເຕສໍ ປຣິໂຠຄວເສນ ຈ ຍຖານຸຠວໍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຠູເຕ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠູເຕ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາຄໍ ຊເນນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ອຠິວທນ຺ໂຕ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ‘‘ອີທິສີ ອວຕ຺ຖາ ມມ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ສິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ປນ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິໍ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ຠູເຕ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທິຠາວສ຺ສ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຊາຕິວເສນ ອຸກ຺ກຏ຺ຏນິຫີນຕໍ. ທຫຕີຕິ ຐເປຕິ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ມາໂນຕິ ໂຍ ເອໂສ ‘‘ອຍໍ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ສທິໂສ, ອິທານິ ອຍໍ ເສຏ຺ໂຐ ອຍໍ ຫີນຕໂຣ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມານາຕິມາໂນຕິ ອຍໍ ຠາຣາຕິຠາໂຣ ວິຍ ປຸຣິມໍ ສທິສມານໍ ອຸປາທາຍ ມານາຕິມາໂນ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຈ຺ຈາຕິອາທີສຸ ອຸປ຺ປາທາຠາວໂຕ ນິຈ຺ຈາ, ມຣຓາຠາວໂຕ ຘຸວາ, ສພ຺ພທາ ຠາວໂຕ ສສ຺ສຕາ. ອນິຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ວາ ນິຈ຺ຈາ, ຖິຣຠາວໂຕ ຘຸວາ, ສສ຺ສຕິສມຕາຍ ສສ຺ສຕາ, ຊຣາທິວເສນ ວິປຣິຓາມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ໂອຏ຺ຐໂຄຓຄທ຺ຣຠາທໂຍ ອນວເສສາ ສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພ ປາຓາຕິ ‘‘ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປາໂຓ ທ຺ວິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປາໂຓ’’ຕິອາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ອນວເສສາ ປາຓນຏ຺ເຐນ ປາຓາ. ສພ຺ເພ ຠູຕາຕິ ອນວເສສາ ອຓ຺ຑໂກສາທີສຸ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາຕິ ຠູຕາ. ສພ຺ເພ ຊີວາຕິ ສາລິຍວໂຄຘູມາທໂຍ ອນວເສສາ ຊີວນຏ຺ເຐນ ຊີວາ. ເຕສຸ ຫິ ໂສ ວິຣູຫຠາເວນ ຊີວສຎ຺ຎີ. ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວໂສ ວາ ພລໍ ວາ ວີຣິຍໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍຕີຕິ. ນິຍຕຕາ, ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕອເຠຊ຺ຊມຓິ ວິຍ ອວິຊຫິຕປກຕິຕາ. ສງ຺ຄຕີຕິ ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂມ. ຠາໂວຕິ ສຠາໂວເຍວ, ກຓ຺ຑການໍ ຕິຂິຓຕາ, ກປິຏ຺ຐຜລາທີນໍ ປຣິມຓ຺ຑລາທິຕາ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວິຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓາທິຕາຕິ ເອວມາທິໂກ. ເອວໍ ນິຍຕິຍາ ຈ ສງ຺ຄຕິຍາ ຈ ຠາເວ ຈ ປຣິຓຕາ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ປຕ຺ຕາ. ເຍນ ຫິ ຍຖາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ຕເຖວ ຠວຕິ. ເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສ ນ ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສູຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິອາທີສຸ ຉສຸ ເອວ ອຠິຊາຕີສຸ ຐຕ຺ວາ ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎາ ສຸຂທຸກ຺ຂຠູມິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວາ-ສທ຺ເທນ ອນ຺ຕາທິເຠເທ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ຠູຕານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອກຈ຺ເຈ ຠູເຕ ນິຈ຺ຈາຕິອາທິນາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກທິຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຫມ຺ປິ ຠູເຕສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣສ຺ມີຕິ ອິມິນາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກວາທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຍໂຕ ກຸໂຕຈີຕິ ອິສ຺ສຣປຸຣິສາທິເຠທໂຕ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ. ເອກາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາວ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕຣມຎ຺ຎນານມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຍວ ຠູເຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ໂຍ ຠູຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູເຕ ຂນ຺ເຘ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອປເຣ ປເນຕ຺ຖ ຠູຕຄາໂມປິ ຠູຕ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ຣຸກ຺ຂາທິວເສນປິ ມຎ຺ຎນາວິຠາຄໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ຕຖາ ມຫາຠູຕວເສນປິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ຠູມິວິເສສາທິນາ ເຠເທນາຕິ ຠູມິວິເສສອຸປປຕ຺ຕິວິເສສາທິວິຠາເຄນ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ອານຸຠາເວນ. ກິຎ຺ຈາປິ ເທວ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໐໒; ໕.໑໔໖-໑໔໘; ມ. ນິ. ໑.໔໘໖; ອ. ນິ. ໑໐.໑໕; ອິຕິວຸ. ໒໗) ອຊຏາກາເສ ອາຄໂຕ, ‘‘ເທໂວ ຈ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜຸສາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເມເຆ, ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ເທວ ກຸມາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔, ໓໕, ໓໖) ຂຕ຺ຕິເຍ ອາຄໂຕ, ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ ເທໂວ ມຎ຺ເຎ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໓; ມ. ນິ. ໒.໒໑໑) ວິຍ ອິຘ ອຸປປຕ຺ຕິເທເວສຸ ອາຄໂຕ, ເທວ-ສທ຺ເທນ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພສຕ຺ເຕ ອນວເສສໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຕິວິຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສາ ຉ ກາມາວຈຣາ ອິຘ ເທວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠູຕາ ເທວາຕິ ຄຫິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາທິມຎ຺ຎນານໍ ປວຕ຺ຕາກາເຣນປິ ຕິວິຘລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ປຊາປຕິ ອຠິຣູປາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໘) ປຊາປຕິ-ສທ຺ໂທ ຆຣຓິຍໍ ອາຄໂຕ, ‘‘ປຊາປຕິ ກາມທາຍີ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ເມ ປຊາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕິກປຣິກປ຺ປິເຕ, ‘‘ປຊາປຕິສ຺ສ ເທວຣາຊສ຺ສ ຘຊຄ຺ຄໍ ອຸລ຺ໂລເກຍ຺ຍາຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ເທວເຊຏ຺ຐເກ, ອິຘ ປນ ອຘິປຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ເທວານນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິເທວານໍ. ມຫາຣາຊາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສ຺ສິຕສຸນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ຄຫິຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ມຫາຣາຊາທີນໍ. ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍາຕິ ກາມຠູມິຍໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ. ປຊາປຕິນ຺ຕິ ປຊາປຕິຠາວໍ. ປຊາປຕິຠາເວນ ຫິ ມານໍ ຊປ຺ເປນ຺ໂຕ ປຊາປຕິໍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອກາ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຊາປຕິໂນ ປນ ສມິປຕໍ ສໂລກຕໍ ວາ ອາກງ຺ຂໂຕ, ຕຖາຠາວາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຓິທຫໂຕ, ຕຖາລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຍ຺ຍາທິຠາວໍ ທຫໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເຍ ຈ ຘມ຺ມາຕິ ອາຍຸວຓ຺ຓາທິເກ ວທຕິ. ປຊາປຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕຣມຎ຺ຎນານມ຺ປິ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພ຺ຣູຫິໂຕຕິ ປຣິວຸທ຺ໂຘ. ຄຸຓວິເສເສຫີຕິ ຌານາທີຫິ ວິສິຏ຺ເຐຫິ ຄຸເຓຫິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມຕາຍ. ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຕິປິ ອວິເສສໂຕ ວິສິຏ຺ຐວາຈກຕ຺ເຕ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປນສ຺ສ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕາທິຣູປາ ປວຕ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫສ຺ໂສຕິ ສຫສ຺ສິຍາ ໂລກຘາຕຸຍາ ອຘິປຕິຠູໂຕ. ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ປຓີເຕນ ປຐມຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ວາ ປຐມໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ປຘານຄ຺ຄຫເຓນ ອປ຺ປຘານານມ຺ປິ ເກນຈິ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຄຫິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ທີຆາຍຸກຕາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ຕສ຺ສ ປນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ, ປຣິສາຍໍ ຠວາ ປຣິຈາຣກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸກ຺ກຏ຺ເຐກປຸຄ຺ຄລຠາວໂຕ ປຊາປຕິສ຺ມິໍ ວິຍ ພ຺ຣຫ຺ມນິ ມຎ຺ຎນາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຊາປຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຫຸປຸຄ຺ຄລຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຠສ຺ສຣວາຣາທີນໍ ຠູຕວາຣສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕປຠາຍ ອາຠາສນສີລາ ວາ ອາຠສ຺ສຣາ. ເອກຕລວາສິໂນຕິ ອິທໍ ຌານນ຺ຕຣຠູມີນໍ ວິຍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຠາວາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐານານິ ປນ ເນສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາເນວ. ອາຠສ຺ສເຣຫິ ປຣິຕ຺ຕາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕາຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓາຠາ.

ສຸຠາຕິ ໂສຠນາ ປຠາ. ກຎ຺ຈນປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ສສ຺ສິຣິກາ ກຎ຺ຈນປິຓ຺ຑສສ຺ສິຣິກາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຠນາຍ ປຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຠາຕິ ຈ ເອກຄ຺ຆນາ ນິຈ຺ຈລາ ປຠາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣິຕ຺ຕາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓສຸຠາ.

ວິປຸລຜລາຕິ ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂາຍຸວຓ຺ຓາທິຜລາ.

ສຕິປິ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາທີນໍ ປຸຎ຺ຎຜເລນ ຌານຜເລນ ຈ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠເວ ເຍສໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕສຸ ອຠິຠູໂວຫາໂຣ ປາກໂຏ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຈ, ເຕສໍ ວເສນາຍໍ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎຠວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ປຊາປຕິວາເຣ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຊາປຕິສ຺ມິໍເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ເສສໍ ປຊາປຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.

ຠູຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໔. ເອວໍ ສຕ຺ຕວເສນ ຠູມິກ຺ກມທສ຺ສເນ ສຸທ຺ຘາວາສານໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນາຄາມິຂີຓາສວາຕິ ອນາຄາມິໂນ ຈ ຂີຓາສວາ ຈ. ກິຎ຺ຈາປິ ສຸທ຺ຘາວາສາ ອຕ຺ເຖວ ອເນກກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸກາ, ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປນ ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸກາວ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕິປຍກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸກາ’’ຕິ. ກາມຣູປຠເວສຸ ປວຕ຺ຕມານາປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິຘມ຺ມາ ອຣູປາວຈຣຠາວໂຕ ຕໍຠູມິກໂວຫາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣູປປນ຺ນາເຍວາ’’ຕິ ອວຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຠູວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາທິ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ປຊາປຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ອຣູໂປ ປຫີນຣູປປຏິຆສຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິນາ ມານມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິຏ຺ຐສຸຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໕. ຣູປມຸເຂນ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸທສ຺ສນໍ ສງ຺ເຂໂປຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕປີ’’ຕິ. ຕມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ, ນ ອາໂປ, ນ ເຕໂຊ, ນ ວາໂຍ, ນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣນ ກຕທສ຺ສນກິຣິຍາສມາປນໍ, ຍຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸ ທ຺ວຍໍ ປສ຺ສຕິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕໍ ສພ຺ພກາລນ຺ຕິ ວິເສສວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ທຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປາຍຕນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສຸຕາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕາຕິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ. ສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສາມຎ຺ຎສທ຺ໂທປິ ເຈສ ສຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕ຺ຖິຣູເປ’’ຕິ ວິສຍວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ປຸຣິສວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມກາຣເກນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ສາຣຕ຺ຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຄິຊ຺ຌເນນ ຄິທ຺ຘາ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ. ຄຘິຕາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ວິຍ ໂລເຠນ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ກິເລສວເສນ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາ ວິຍ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫໍ ອາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາຕິ ວິສເຍ ອຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕາ. ອິມິນາຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາທິອາກາເຣນ. ມງ຺ຄລໍ ອມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອີທິສໍ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ, ອີທິສໍ ອມງ຺ຄລນ຺ຕິ. ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສນນເຍນາຕິ ອິທໍ ເວທນາທິອຣູປຘມ຺ເມ, ຣູປາຍຕນວິນິມຸຕ຺ຕສພ຺ພຘມ຺ເມ ວາ ອຕ຺ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ, ພາຫິຣໍ ວາ ຣູປາຍຕນໍ ຕສ຺ໂສກາສຠາເວນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຣູປາຍຕເນ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຖວິໂຕ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍຖາ ‘‘ສອຸປກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ເອວໍ ‘‘ທິຏ຺ຐໂຕ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສກ຺ກາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ປຖວີວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອາຫຈ຺ຈາຕິ ວິສຍໍ ອນ຺ວາຍ, ປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສິເລເສຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປໂສຕສທ຺ທາ ວິຍ ທຸເຣ ອຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອລ຺ລິຍເນ.

ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕໍ ເກວລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣານິປິ ຫິ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ. ເສເສຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອາຍຕເນຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸປິ ວິກປ຺ເປສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ອາປນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນ ສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ນເມວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ປວຕ຺ຕນາກາຣວິຕ຺ຖາໂຣ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ສຸຕວາຣາທີສຸ.

ທິຏ຺ຐສຸຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຕ຺ຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໖. ສມາປນ຺ນກວາເຣນາຕິ ສມາປນ຺ນກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣຌານປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິປາກຊ຺ຌານປ຺ປວຕ຺ຕິປິ ອິຘ ສມາປນ຺ນກວາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອສມາປນ຺ນກວາເຣນາຕິ ກາມາວຈຣຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນປິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມ຺ມາ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂຍຊນາຕິ ມຎ຺ຎນາໂຍຊນາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ສາສນນເຍນາຕິ ປາຬິນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ, ‘‘ນານຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຖວີວາຣາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖານເຍນາຕິ ‘‘ອຫໍ ເວທນາຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ມມ ເວທນາຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອຫໍ ຣູປນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ມມ ຣູປນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖານຸຣູປໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ’’ຕິ, ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕຠາເວສຸ ໂຍ ໂຍຊນານໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ອປເຣຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ມຎ຺ຎນາ ນາມ ສກ຺ກາຍໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາວ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວິສຍວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ອຍເມກຕ຺ຕນໂຍ ອຍໍ ນານຕ຺ຕນໂຍຕິ ວິຠາຄວເສເນວ, ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເອກຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕຠາໂວຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຕທຸຠຍສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນວເສສໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເມວາ’’ຕິ ອາຫ, ສກ຺ກາຍສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ອາທີນວທສ຺ສເນ ອສຕິ ນິພ຺ພິທາຠາວໂຕ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາຍ ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗). ‘‘ສພ຺ພມິທໍ ມຍາ ນິມ຺ມິຕ’’ນ຺ຕິ ເຕນ ນິມ຺ມິຕມຎ຺ຎນາຍ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ເຕນ ມາເນນ ນິມ຺ມິຕໍ ມຎ຺ຎຕິເຍວ ນາມ ນິມ຺ມິຕມຎ຺ຎນາຍ ວິນາ ຕຖາມານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ນິມ຺ມິຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ມານມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິອາທິນາ ນເຍນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຍຕິວາທາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫາ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຠູຕິປວຕ຺ຕິວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວເສນ – ‘‘ອຫໍ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິຎ຺ຈນໍ ປລິໂພໂຘ ສພ຺ພສ຺ມິໍ, ປໂຣ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນໍ ປລິໂພໂຘ ສພ຺ພສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນເປຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເສສໍ ປຖວີວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ‘‘ສພ຺ໂພຍໍ ໂລໂກ ປຸຣິສມໂຍ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂກ ປຸຣິສສງ຺ຂາຕໂຕ ສພ຺ພໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ນິຄ຺ຄມນໍ ວາ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ສພ຺ພໂຕ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ມານມຎ຺ຎນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍເຍວ ປນ ສພ຺ພໍ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕາ ກຕ຺ຕາ ສາມີຕິ ວາ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຖາຍໍ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຫິ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນານໍ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍໍ. ອຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂສຫິຕຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕໍ ປນຕ຺ຖໂຕ ສກ຺ກາໂຍເຍວາຕິ. ເອກຘາຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ນິພ຺ພານຠາເວນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິ ມນາປິຍຣູປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ, ພນ຺ຘເນຫິ ວາ. ສມປ຺ປິໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິໂຕ ອລ຺ລີໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ສມງ຺ຄິຠູໂຕຕິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຣິຈາເຣຕີຕິ ເຕສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍຖາສຸຂໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຕິ ສຎ຺ຈາເຣຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຕິ. ອຖ ວາ ລຬຕິ ຣມຕິ ກີຬຕິ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ກາມຄຸຓາ ມານຸສກາ ເຈວ ທິພ຺ພາ ຈ. ມານຸສກາ ຈ ມນ຺ຘາຕຸກາມຄຸຓສທິສາ, ທິພ຺ພາ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ສ ກາມຄຸຓສທິສາ. ເອວຣູເປ ກາເມ ອຸປຄຕານຎ຺ຫິ ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສມນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ. ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຘາ ອາຄຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາມຄຸຓສຸຂສ຺ສ ເຈວ ຈຕຸພ຺ພິຘຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສຸຂສ຺ສ ຈ ວເສນ ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈປ຺ປກາເຣນ ອາຄຕໍ. ນິພ຺ພານໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕຕິ ປຣມໍ ສຸຂໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາຍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ ປຕ຺ເຕ ນ ຊາຍຕິ, ນ ຊີຣຕິ, ນ ມີຍຕີ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ນິພ຺ພານສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎຕິ. ‘‘ອິໂຕ ປຣໍ ປຣມສ຺ສາສຠູຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໂຕ ມຎ຺ຎຕິ. ຕຍິທໍ ນິພ຺ພານໍ ມຍາ ອຘິຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ເມ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ຕໂຕເຍວ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຍ ອຠິນນ຺ທຕິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ມານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ຍາທິໂສຕິ ຍຖາຣູໂປ, ເຍຫິ ເຊຄຸຈ຺ຉາທິສຠາເວຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສາຕິ ອຍໍ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຓນ຺ຕານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘຕມາຫ. ອສຸຠາທິສຠາເວນ ສຫ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຕຖາຕິ ຕສ຺ສ ຠາວຠູເຕນ ປຏິກູລຕາທິປ຺ປກາເຣນ. ສພ຺ພມຎ຺ຎນາຕິ ປຖວີອາທິເກ ສຣູປາວຘາຣຓາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອເນກວິຫິຕາ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ.

ເຊຄຸຈ຺ໂຉຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີໂຍ. ເຕນສ຺ສ ອສຸຠາຊຎ຺ຎທຸຄ຺ຄນ຺ຘປຏິກູລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສິທຸໂຣຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາໂວ. ເຕນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈອທ຺ຘຸວຂຍວຍປຠງ຺ຄຸຣສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍນ຺ຕິ ສກ຺ກາໂຍ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ນ ສຸໂຂ. ເຕນສ຺ສ ກິຈ຺ຉກສິຣາພາຘທຸກ຺ຂວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຓາຍໂກຕິ ປຣິຓາຍກຣຫິໂຕ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎອສາຣວຸຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍໍ. ປຈ຺ຈນີກໂຕຕິ ສຠາວປຏິປກ຺ຂໂຕ, ສຸຠນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ສຸຠາທິຄາຫວເສນ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕິສ຺ໂສປິ ມຎ຺ຎນາ ອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສຸຠໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ມຫາປຣິຬາເຫ ວິປຸລານຕ຺ຖາວເຫ ຈ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ສລຠສ຺ສ ປຕນໍ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ຕາທິເສ ສກ຺ກາເຍ ສລຠສ຺ສ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຸຠໂຕ…ເປ… ຕຓ຺ຫາຍ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ຄູຖາທີ ກີຏໂກ ຄູຖຣາສິໍ ລທ຺ຘາ ອສມ຺ປນ຺ເນປິ ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປນ຺ນາກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສຕິ, ເອວມເນກາທີນເວ ເອກນ຺ຕເຠທິນິ ສກ຺ກາເຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິມເທນ ຕຕ຺ຖ ພາໂລ ມານໍ ຊປ຺ເປຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມາເນນ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິ.

ຍຖາ ພາໂລ ມຸທ຺ຘຘາຕຸໂກ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ໂກຈິ ອາທາເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິພິມ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ເຎ ອາທາສສາມິໂກ, ຍທິ ອຫມິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ, ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊມານເມວ ກິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມານໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຕຖູປໂມ ອຍໍ ພາໂລ ສກ຺ກາເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ…ເປ… ທິຏ຺ຐິຍາ ໂຫຕິ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິ ອິມິນາ.

ສຸຂຸມໍ ມາຣພນ຺ຘນໍ ເວປຈິຕ຺ຕິພນ຺ຘນໂຕປິ ສຸຂຸມຕຣຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອໂຫ ສຸຂຸມຕຣໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຣພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ພຫຸນ຺ຕິ ອຕິວິຍ, ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ. ວິປ຺ຜນ຺ທມາໂນປິ ສກ຺ກາຍໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕ, ສກ຺ກາຍໍເຍວ ອນຸປຣິຘາວນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສາ ຄທ຺ທຸລພນ຺ຘໂນ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕສຸປິ ອຸຈ຺ເຉທວິກປ຺ເປສຸ ສໍສາຣນາຍິການໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ສສ຺ສຕວິກປ຺ເປສຸປີຕິ ກຖຎ຺ຈິ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ໂຂ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ກາຍໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ສໂສຕິ ໂສ ເອໂສ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ.

ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ສກ຺ກາຍມລີນສ຺ສ ຊາຕິຍາທີນມນຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ອສາຕໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ.

ປສ຺ສໍ ເອວມິມນ຺ຕິ ອສຸຠານິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕສຠາວໍ ຕໍ ສກ຺ກາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຍຖາຠູຕວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ປຫາຍາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສພ຺ພາ ມຎ຺ຎນາໂຍ ປຊຫິຕ຺ວາ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສກລສ຺ມາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ເອກຕ຺ຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສກ຺ຂວາຣທຸຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ

໗. ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຈນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ນິຍເມຕ຺ວາ ວຈນໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍຕິ ອຸທ຺ເທສວຈນໍ, ໂສຕິ ນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຎ຺ຈ ສຠາຄຕາວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຣມ຺ມຓສຠາເຄນາ’’ຕິ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຠາຄຕາຍ ສທິສຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ເສກ຺ຂວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ.

ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາເຓນ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ເກນຏ຺ເຐນ ເກນ ສຠາເວນ ເກນ ລກ຺ຂເຓນ ເສກ຺ໂຂ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ເສກ຺ຂຘມ຺ມາຘິຄເມນ ປຸຄ຺ຄເລ ເສກ຺ຂໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິລາຠໂຕ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ, ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ຜເລສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເສກ຺ຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ…ເປ… ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ເສກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ເສກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສມງ຺ຄີ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ເສກ຺ໂຂຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ. ສິກ຺ຂາຫິ ນິຈ຺ຈສມາໂຍຄທີປນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ. ອຖ ວາ ສິກ຺ຂນໍ ສິກ຺ຂາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂນສີໂລ, ນ ອເສກ຺ໂຂ ວິຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສຸກ຺ໂກ, ນາປິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສິກ຺ໂຂ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອນຘິມຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ອິກ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິກ຺ຂາ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສຫ ອິກ຺ຂາຍາຕິ ເສກ຺ໂຂ.

ອນຸໂລມປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ຍາ ສາ ສີລາທິກາ ວິປສ຺ສນນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຏິປທາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ອນຸໂລມປຏິປທາ, ຕສ຺ສາ ສມ຺ປາທເນນ ປຣິປູຣກາຣີຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປຏິປທໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓປາຕິໂມກ຺ຂສີໂລ ວາ. ປາຕິໂມກ຺ຂສີລຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ປຘານຠາວໂຕ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓສງ຺ຂາເຕນ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປິຘາເນນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ. ປຣິເຍສນາທິວເສນ ໂຠຊເນ ປມາຓຊານເນນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ກຖໍ ປນ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ຈງ຺ກເມນ…ເປ… ໂສເຘຕິ, ເອວໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໙). ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖຕິ ‘‘ມຎ຺ຎຕິ, ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາວສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນສິ ຠໂວຕິ ຣາໂຄ ມານໂສ, ມໂນ ເອວ ມານສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ມານສໍ, ອນວເສສໂຕ ມານໍ ສີຍຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ມານສໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ມານສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຊເນສຸຕາຕິ ຊເນ ສກລສຕ຺ຕໂລເກ ວິສ຺ສຸຕາ, ປຕ຺ຖຏຍສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ຕໍ ປນ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ ໂຫນ຺ຕໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ສທິສຣຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ, ອສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ. ປຊປ຺ປິຕານີຕິ ມານຊປ຺ປນານິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາຍນາ ປຕ຺ຖຍມານມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທີນິ ປຊປ຺ປິຕານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປເວຘີຕນ຺ຕິ ປຣິວາສິຕໍ. ປກປ຺ປິເຕສູຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ປຣິກປ຺ປິເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ. ໂສຕນ຺ຕິ ກິເລສໂສຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຉິນ຺ເນ ອິຕຣໂສຕໍ ຉິນ຺ນເມວາຕິ. ວິທ຺ຘສ຺ຕນ຺ຕິ ວິນາສິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂລມຫໍສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນຬີກຕ’’ນ຺ຕິ, ວິຄຕາວເສສໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິມຸຕ຺ຕິຍາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕປຕ຺ຖນາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕນ຺ນິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕ.

ສພ຺ພາກາຣວິປຣີຕາຍາຕິ ‘‘ສຸຠໍ ສຸຂໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕພ຺ພາກາຣານໍ ວເສນ ຕພ຺ພິປຣີຕຕາຍ, ອນວເສສໂຕ ຘມ຺ມສຠາວວິປຣີຕາກາຣຄາຫິນິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນາຕິ ອສມ຺ປຊານນມິຈ຺ຉາຊານນານິ ວິຍ ນ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ນາປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອຖ ໂຂ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາວສ຺ສ ອຠິມຸຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາຍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ປຫານປຣິຎ຺ເຎກເທເສນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຖວີຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຖວີຠາວນ຺ຕິ ປຖວິຍໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ. ລກ຺ຂຓປຖວີ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ປນສ຺ສາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາຕິປີ’’ຕິອາທິນາ ຄຫິໂຕຕິ. ອຠິຎ຺ຎຕ຺ວາຕິ ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຫິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ຈ ອຠິຊານິຕ຺ວາ. ມາມຎ຺ຎີຕິ ອປ຺ປຫີນານໍ ມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ມາຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ມາ, ປຫີນານໍ ປນ ວເສນ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອມຎ຺ຎີ, ມາ ຈ ໂສ ອມຎ຺ຎີ ຈ ມາມຎ຺ຎີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທວິຠາຄໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ຠາເຄນ ອມຎ຺ຎີ, ເຕນ ມຎ຺ຎີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຍນ ປນ ຠາເຄນ ມຎ຺ຎີ, ເຕນ ອມຎ຺ຎີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ປຏິກ຺ເຂປປ຺ປຘານໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມຎ຺ຎີ ຈ ນ ມຎ຺ຎີ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ເຂປປ຺ປຘານຕາ ເຈຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານານມ຺ປິ ມຎ຺ຎນານໍ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິຕຣາ ປນ ຕນຸຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິ. ມາຕິ ຈ ນິປາຕປທເມຕໍ, ອເນກຕ຺ຖາ ຈ ນິປາຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ອິມໍ ປທໍ ນິປາເຕຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປາເຕຕ຺ວາຕິ ຈ ປກຕິອາທິວິຠາຄນິທ຺ຘາຣເຓ ອນຸມານນຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕວ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວິຍາຕິ ເອເຕນສ຺ສ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕຓ຺ຫາມານວເສນ ມຎ຺ຎນາ ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ທີເປຕິ.

ອຖ ວາ ມາ ມຎ຺ຎີຕິ ປຣິກປ຺ປກິຣິຍາປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕໍ ‘‘ມາ ຣນ຺ຘຍຸໍ, ມາ ຊີຣີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນມຎ຺ຎນຕ຺ຕາ ‘‘ມຎ຺ຎຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຍຖາ ຈ ຂີຓາສໂວ ສພ຺ພໂສ ປຫີນມຎ຺ຎນຕ຺ຕາ ນ ມຎ຺ຎຕິ ເອວ, ນ ເອວໍ ເສກ຺ໂຂ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອກຈ຺ຈາ ມຎ຺ຎນາ ປຫີນາ, ເອກຈ຺ຈາ ອປ຺ປຫີນາ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຠາວໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ອຸຠຍຠາວໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ? ນ. ຍາ ຫິ ອປ຺ປຫີນາ, ຕາປິສ຺ສ ຕນຸຠາວໍ ຄຕາຕິ ຕາຫິປິ ໂສ ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ ວິຠູຕຕຣາຍ ມຎ຺ຎນາຍ ອຠາວໂຕ, ປເຄວ ອິຕຣາຫິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີຕິ ປຣິກປ຺ປກິຣິຍາປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕໍ ‘ມາ ຣນ຺ຘຍຸໍ, ມາ ຊີຣີ’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ອມຎ຺ຎນາ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ນ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຣິຊານິຕພ຺ພໍ ປຣິຊານິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ຕຕ຺ຖ ຕພ຺ພິຘຸເຣ ວິຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ມຎ຺ຎນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຕສ຺ສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ.

ໂອກ຺ກນ຺ຕນິຍາມຕ຺ຕາຕິ ອນຸປວິຏ຺ຐສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມຕ຺ຕາ, ໂອຕິຓ຺ຓມຄ຺ຄໂສຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓຕ຺ຕາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄສມ຺ໂພຘິປຏິສຣຓຕ຺ຕາ, ຕທຘິຄມາຍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນປິ ຕສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິນີ ເສສປຣິຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິຊານິຕພ຺ພຠາເວນ ຐິຕໍ, ປຣິຎ຺ຎາຕຸໍ ວາ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວາສງ຺ກາ ເອວ ນຕ຺ຖິ ອນຘິກາຣໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມາຠິນນ຺ທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເສກ຺ຂວາຣທຸຕິຍນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂີຓາສວວາຣຕຕິຍາທິນຍວຓ຺ຓນາ

໘. ສຠາໂຄ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຕາທິສາມຎ຺ເຎນ. ອາຣກາ ກິເລເສຫິ ອຣຫນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປາຬິຍາ ສມາເນນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາປກາຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ທຸຄ຺ຄຕິສມ຺ປາປນຏ຺ເຐນ ຈ ປາປກາ. ສາວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ຈ ອກຸສລາ. ສໍກິເລສໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ສໍກິເລສິກາ. ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ກຣຓສີລາ, ປຸນພ຺ຠວຜລໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ວາ ໂປໂນຠວິກາ. ສຫ ທຣເຖນ ປຣິຬາເຫນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສທຣາ. ທຸກ຺ໂຂ ກຏຸໂກ, ທຸກ຺ຂໂມ ວາ ວິປາໂກ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກາ. ອນາຄເຕ ຊາຕິຍາ ເຈວ ຊຣາມຣຓານຎ຺ຈ ວຑ຺ຒເນນ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາ, ອຠິຘມ຺ມນໂຍ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາໂຍຕິ ເຕນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາຕິ ນ ເກວລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາປີຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ເຈນ ສທິສໍ ຜລກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນິທ຺ຘາເຣຕິ.

ສີລວິໂສຘນາທິນາ ຄຣູນໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸກຣຓໍ ຄຣຸສໍວາໂສ. ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ຄສໍວາໂສ. ທສ ອຣິຍາວາສາ ນາມ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາທໂຍ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທສຍິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍາວາສາ, ເຍ ອຣິຍາ ອາວສິໍສຸ ວາ ອາວສນ຺ຕິ ວາ ອາວສິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ. ກຕເມ ທສ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ, ເອກາຣກ຺ໂຂ, ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ, ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ, ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ, ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ ອຣິຍາວາສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໙).

ວຸສ຺ສຕີຕິ ວາ ວຸສິຕໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຣິຍຜລຎ຺ຈ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ອຣຫາ ‘‘ວຸສິຕວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຣຓີຍນ຺ຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍມາຫ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂສຬສວິຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາຫິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພກິເລສທຣຖປຣິຬາຫານໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຠິນ຺ນກິເລສສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ກຕສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິຈໂຍ ປຸນ ກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເອວ ກຣຓີຍໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ.

ຠາຣາຕິ ໂອສີທາປນຏ຺ເຐນ ຠາຣາ ວິຍາຕິ ຠາຣາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒). ອຕ຺ຕໂນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຸປນິພນ຺ຘໍ, ສສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ອວິຊຫນໍ. ຕຍິທໍ ຍທິປິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ສມ຺ຠວຕິ, ອກຸປ຺ປສຠາວາປຣິຫານຘມ຺ເມສຸ ປນ ອຄ຺ຄຠູເຕ ອຣຫຕ຺ເຕ ສາຕິສຍໍ, ເນຕເຣສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຕ຺ຖຏ຺ເຐນ ວາ’’ຕິ, ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ ນາມ ປຣິຍາຍນໂຍຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍນເຍນ ສໍໂຍຊນານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠວຣາຄອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ນ ປນ ‘‘ຣູປຣາໂຄ’’ຕິອາທິນາ. ຠເວສຸ ສໍໂຍຊນ຺ຕີຕິ ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາເວ ນ ວິນາ ສໍໂຍຊນານິ ເຕສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສງ຺ຄຫິເຕຫິ ຈ ເຕຫິ ຕໍຕໍຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມນິຍໂມ ຠວນິຍໂມ ຈ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນສ຺ສ ກຕານິປິ ກມ຺ມານິ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍາຕິ ອາຊານນຠູຕາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂຍ ຍຖາ ຊານິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ຕຖາ ຊານິຕ຺ວາ. ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ວິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ນິພ຺ພານາຘິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາ. ຕນ຺ຕິ ປຖວີອາທິກໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ເສກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ວາ. ຕສ຺ມາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐວາຣາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກິເລສນິພ຺ພານກິຕ຺ຕນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານວາຣາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີອາທີນໍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອມຎ຺ຎນາ, ສາ ປນ ປຣິຎ຺ຎາ ຣາຄາທີນໍ ຂເຍນ ສິທ຺ຘາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນວເສນ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕເຣສູຕິ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐວາເຣສຸ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິ ເອວໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາ ປນ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ສໍຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ນ ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາໂຄ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນຣາຄຕ຺ຕາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣາໂຄ ຫິ ໂສຕິ. ພາຫິຣກຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຖາຠາວສ຺ເສວ ເຕສຸ ລພ຺ຠນໂຕ, ນ ເຕສຸ ເອວ ຕຖາຠາວສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ອິທານິ ຍາ ສາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ວິນາປິ ນິພ຺ພານວາຣອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎນໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ມຎ຺ຎນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຎ຺ຎນາຍ ມຎ຺ຎິຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍທິປິ ປຣິຎ຺ຎາຕປທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພານວາຣເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ເອວມ຺ປິ ‘‘ຂຍາ’’ຕິອາທິປເທຫິ ປຣິຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ ເອວ ປກາສີຍຕີຕິ ໂກ ເຕສໍ ວິເສໂສຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ມຄ຺ຄຠາວນາປາຣິປູຣິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນ຺ຕາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕເຣ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ ວີຕຣາຄາທິກິຕ຺ຕນໂຕຕິ. ທ຺ວີຫິ ວາ ກາຣເຓຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວເຍນ. ອສ຺ສາຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິເສໂສ. ຍທິປິ ຂີຓາສໂວ ເອກນ຺ເຕນ ວີຕຣາໂຄ ວີຕໂທໂສ ວີຕໂມໂຫ ເອວ ຈ ໂຫຕິ, ຍາຍ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ວີຕຣາຄຕາທໂຍ ສວິເສສາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຣຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑) ຣາເຄ ອາທີນວໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ຣາໂຄ ຈ ນາມ ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸຂຎ຺ຈ ວິປຣິຓາມໂຕ ທຸກ຺ຂໍ. ປເຄວ ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ສເຫຕຸເກ ຣາເຄ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ປຓິຘິຍາ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປຸເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາເຄ…ເປ… ວີຕຣາໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໘໘) ໂທເສ ອາທີນວໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ໂທໂສ ຈ ນາມ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ອນວຏ຺ຐິຕໍ ອິຕ຺ຕຣໍ ປຠງ຺ຄູ’’ຕິ ສເຫຕຸເກ ໂທເສ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຈ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂທເສ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ມູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໘໘) ໂມເຫ ອາທີນວໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ໂມໂຫ ນາມ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຣິພ຺ຠມນ຺ໂຕ’’ຕິ ໂມຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂມເຫ…ເປ… ວີຕໂມໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຍທິ ວີຕຣາຄຕາທໂຍ ວິໂມກ຺ຂວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ວິໂມກ຺ຂມຸຂວິໂມກ຺ຂານໍ ວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຣຫໂຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວາຣຕ຺ຕຍເທສນາ ກຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍໍ ອຣຫໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຂີຓາສວສ຺ສ ວິຠາຄໍ ວາຣຕ຺ຕຍເທສນານິພນ຺ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິຠາເຄນປິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ຎາວິສຍສ຺ສ ອນຸສຍວິສຍສ຺ສ ຈ ວິຠາຄໍ ຕສ຺ສ ນິພນ຺ຘນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວິເສເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ວິເສສໂຕ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ໂມຫາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ…ເປ… ໂມໂຫ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຂີຓາສວວາຣຕຕິຍາທິນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຖາຄຕວາຣສຕ຺ຕມນຍວຓ຺ຓນາ

໑໒. ເຍຫິ (ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) ຄຸຓວິເສເສຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ຠຄວຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກາເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພານິ ນາມານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໖; ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) –

ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຏິປາທຄມນຕ຺ໂຖ ອາຄຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒.ພາຫິຣນິທານ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔) ວິຍ, ນາປິ ກາຍຄມນາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຄໂຕ ໂຂ ມຫາສມໂຓ, ມາຄຘານໍ ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໖໓) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕໍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາມຸເຂນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໂລກ…ເປ… ອາຄຕາ’’ຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປຏິປທໍ ມຫາປທານສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔) ສມ຺ພຫຸລນິທ຺ເທເສນ ສຸປາກຏານໍ ອາສນ຺ນານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕ-ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ-ເຫຕຸ-ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນ-ປພ຺ພຊ຺ຊາ-ອຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ-ອຘິກາຣ-ຉນ຺ທານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ກາຍປຓິຘານມຫາປຓິຘາເນນ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປຓິຘານໍ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ.

ເອວໍ ມຫາຠິນີຫາຣວເສນ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຣມີປູຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປທາຍ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ປາຣມີກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນາ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍ (ຈຣິຍາ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ປນ ປຸພ຺ເພ ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຸວິສຸທ຺ຘາຍ ປຏິປທາຍ ອນວເສສໂຕ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພາ ປາຣມິໂຍ ປຣິປູເຣສຸໍ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ປຣິປູເຣສີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສມຕ຺ຕິໍ ສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕິປິ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີນໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ກຕໍ, ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕປູຣຓາທິກາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປຏິປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ສາ ຈຣິຍາປິຏກສງ຺ຄຫິຕາ. ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທິປຏິປຕ຺ຕິ, ກາຍວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ສາປິ ກຣຸຓາຍ ວເສເນວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓວເສນ, ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ, ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ, ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ໂກຏີຕິ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄມນປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ວິປສ຺ສນາສຫຄຕາ ເອວ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທານປາຣມີ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ, ນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ມຫາປທານເທສນາຍໍ. ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ. ອນຸຘາຣີຍມາເນຕິ ຘາຣີຍມາເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຂຄ຺ຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ກກຸຘຠຓ຺ຏານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂຄ຺ຄຕາລວຓ຺ຏໂມຣຫຕ຺ຖກວາລພີຊນີອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏາປິ ຫິ ຉຕ຺ເຕນ ສຫ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອເຫສຸໍ, ຉຕ຺ຕາທີນິເຍວ ຈ ຕທາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນ ຉຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫກາ. ສພ຺ພາ ຈ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ. ນຍິທໍ ສພ຺ພທິສາວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸຕ຺ຕຣກາລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ; ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພປຐໂມ. ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ອເນກສາຂຎ຺ຈ ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລໍ,

ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ ຘາຣຍຸມນ຺ຕລິກ຺ເຂ;

ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ,

ນ ທິສ຺ສເຣ ຈາມຣຉຕ຺ຕຄາຫກາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໙໓);

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ເອເຕນ ອຠິຊາຕິຍໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິເສສາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຣມິຕານິສ຺ສນ຺ທາ ຫິ ເຕຕິ.

ວິກ຺ກມີຕິ ອຄມາສິ. ມຣູຕິ ເທວາ. ສມາຕິ ວິໂລກນສມຕາຍ ສມາ ສທິສິໂຍ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ຍຖາ ເອກໍ ທິສໍ ວິໂລເກສິ, ເອວໍ ເສສທິສາປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິໂລກເນ ວິພນ຺ໂຘ ຕສ຺ສ ອໂຫສີຕິ. ສມາຕິ ວາ ວິໂລເກຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ວິສມຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣູປພີຠຈ຺ຉວິສມຣູປານິ ວິໂລເກຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕານິ ທິສາສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ‘‘ຕຖາ ຄໂຕ’’ຕິ ກາຍຄມນຏ຺ເຐນ ຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຎາຓຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປ຺ປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທໂຍ, ‘‘ປຐມຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) ຈ ວທນ຺ຕິ. ປຫາຍາຕິ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ປຏິປນ຺ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ວາ ປຫານເຫຕຸ, ປຫານລກ຺ຂຓໍ ວາ. ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປຫາຍ-ສທ຺ໂທ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານເຫຕຸກໍ ‘‘ຄໂຕ’’ຕິ ເຫຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມນໍ ອວໂພໂຘ, ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ປທາເລຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ (ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໗.ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ) ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຈານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວນິຈ຺ຉເຍນ. ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠຄວໂຕ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐຫິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິນິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມ’’ຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນາທີນິ ອຸປາໂຍ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐາ ນິວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປ຺ປເວສວິພນ຺ຘເນນ ນີວຣຓານິ ກວາຏສທິສານີຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ອນຸວິຈາເຣຕ຺ວາ ທິວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໑) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ຘູມາຍນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຘູມ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານຸປຈາເຣເຍວ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸປຈາເຣ ຈ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ຍຖາ ວາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຄ຺ຄຫຓໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ. ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ.

ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອສາເຣສຸ ສາຣຄ຺ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘) ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິວິສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອວໍວິຘາ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ, ໂຄຕ຺ຣຠູ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິວິສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ໂອຬາຣິເກຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ໂອຬາຣິກາຕິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ. ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ກຖິນຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓໍ ທ຺ຣວຠາໂວ. ໂລກິຍວາຍຸນາ ຠສ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ເຍນ ວາຍຸນາ ຕໍຕໍກລາປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍນໍ, ຖທ຺ຘຠາໂວ ວາ, ຕໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາເວ ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉທສຠາໂວ ນ ສິຍາ ພ຺ຍາປີຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ, ອພ຺ຍາປິຕາວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອາກາສຘາຕຸນິທ຺ເທເສ (ຘ. ສ. ໖໓໗) ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ.

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໙໒) ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓາ ຈ ເຈຕນາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ? ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິ. ຜຣຓໍ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສທ຺ຘິຍເຫຕຸ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ໂກສຊ຺ເຊຕິອາທີສຸ. ອຸປສມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫູປສມລກ຺ຂຓໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕານໍ ໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕສ຺ສາ ປຣິຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕ ສງ຺ຂາຕາຍ ວິຣຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ. ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ.

‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິຘ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ນມນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາໂວ. ອາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕນໍ. ອາຍຕນານໍ ວເສນ ຫິ ອາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຊນກເຫຕຸຠາໂວ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເອກຣໂສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຕິວຕ຺ຕນໍ ອນູນານຘິກຠາໂວ. ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມຖວິປສ຺ສນາວ. ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຂີໂຓຕິ ກິເລເສ ເຂປຕີຕິ ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານຕາຍ ອນຸປ຺ປາໂທ, ຜລໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ກິເລສວູປສໂມ. ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຉນ຺ທສ຺ສ. ມູລລກ຺ຂຓໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິປາທກຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ. ສໂມຘານໍ ວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ, ຍາ ສງ຺ຄຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ ສຫ ໂອທຫນ຺ຕິ ອເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ວາ ສໂມຘານໍ, ຜສ຺ໂສ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທນານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປານສີນໍ ກູຏໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປາໂມກ຺ຂຠາໂວ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຘານນ຺ຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸຓສາຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາເວນ ສາຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວິຠາໂຄ ຉຘາຕຸປຎ຺ຈຌານງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຈ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣປກາສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ ອາວຸໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໖) ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖານິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ. ອວິຕຖານິ ອມຸສາສຠາວຕ຺ຕາ. ອນຎ຺ຎຖານິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ. ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ວິນາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາ ຍາ ອວິຊ຺ຊາ ເຍສໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວາ ຕໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິ ຣຸປາຍຕນໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕທຸຠຍາທິເຠທໍ. ລພ຺ຠມານກປທວເສນາຕິ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ສທ຺ທາຍຕນໍ ສຸຕໍ, ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ມຸຕໍ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐປທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຕປທຎ຺ຈ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ລພ຺ຠຕິ, ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປຘາຕຸ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ.

ເຕຣສຫິ ວາເຣຫີຕິ ຣູປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ອາຄເຕ ເຕຣສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ວາເຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວວຕ຺ຖາປນນຍານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖເມວ ອວິປຣີຕທສ຺ສິຕາຍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍເທສນຕາຍ ຈ. ‘‘ຊານາມິ ອຠິຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານາຕີຕກາເລສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນາຄເຕປິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິທິຕ-ສທ຺ໂທ ອນາມຏ຺ຐກາລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວິຍ. ນ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວເສນ ນ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ຍຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຍໍສຠາວາ ຍໍປກາຣາ ຈ, ຕຖາ ເນ ປສ຺ສຕິ ຊານາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂເປນ (ປາຓິນິ ໖.໓.໑໐໙) ວາ ທສ຺ສິ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ, ອາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈາຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ.

ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອນຸປວຊ຺ຊໍ. ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອນູນໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາເວນ ອນຘິກໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕນ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ຠຄວຕາ, ຕເຖວາຕິ ອວິປຣີຕເທສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄທອຕ຺ໂຖຕິ ເອເຕນ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາໂຣ ກໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຖາ ຄຕມສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຄຕນ຺ຕິ ຈ ກາຍວາຈາປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິສມ຺ພນ຺ຘິຕາຍ ຍຖາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ກາຍວຈີກິຣິຍານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸໂລເມນ ວຈນິຈ຺ຉາຍໍ ກາຍສ຺ສ ວາຈາ, ວາຈາຍ ຈ ກາໂຍ ສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕຖາວາທີຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປຸພ຺ເພ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສູຕິ ເອເຕນ ຍເທເກ ‘‘ຕິຣິຍໍ ວິຍ ອຸປຣິ ອໂຘ ຈ ສນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ເທສນາວິລາໂສເຍວ ເທສນາວິລາສມໂຍ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຍໍ, ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ.

ນິປາຕານໍ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ອວຄຕຕ຺ຖໍ ອຕີຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຫານຏ຺ຐານສໍກິເລສນິວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ຍຖາ ປຓິຘານໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອຸກ຺ກໍສາຘິຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓຕາຍ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາ ຣຸຈິ, ຕຖາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ຄຕານິ ຄມນານິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ວິຘ-ຍຸຕ຺ຕ-ຄຕ-ປ຺ປກາຣ-ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວິຘາ ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຍຖາຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈໍ ຕຈ຺ຉໍ ຕຖນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖນ ຎາເຓນ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຫາຍ ກາມາທິມເລ ຍຖາ ຄຕາ,

ສມາຘິຎາເຓຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ;

ມເຫສິໂນ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,

ຕຖາ ຄໂຕ ເຕນ ມໂຕ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,

ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;

ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນ ສມາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.

ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,

ຍາຖາວໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕຸສຸ,

ຊິນສ຺ສ ຣູປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;

ວິຈິຕ຺ຣເຠທໍ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.

ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,

ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸໂລມມຕ຺ຕໂນ;

ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍິຣີຍຕິ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.

ຍຖາຠິນີຫາຣມໂຕ ຍຖາຣຸຈິ,

ປວຕ຺ຕວາຈາ ຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ;

ຍຖາວິຘາ ເຍນ ປຸຣາ ມເຫສິໂນ,

ຕຖາວິໂຘ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗ ຈູຬສີລວຓ຺ຓນາ);

ອາຣກຕ຺ຕາຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕) ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິສໍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ປໂຣປເທສຣຫິຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສິໂຕ.

ນນຸ ຈ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ພຸທ຺ຘຎາຓານີຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິເຠທວເສນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙) ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕມນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ, ເອກນ຺ເຕນ ເຈຕໍ ເອວມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານໍ ສາວຣຓຕາ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອຓຸມຕມ຺ປິ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ຈ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖາວຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນາວຣຓຠາໂວເຍວ ນ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎເມວ ອນາວຣຓຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ສ ຈາຘິຄເມນ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພວິທູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສກິເມວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖຎາຓສມຘິຄເມນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ອນວເສສຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອໂຫສີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠເທນ ຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຏິວິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕລກ຺ຂຓວິສຍໍ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ສພ຺ພວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕິ. ຐິຕລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຫິ ອຕີຕານາຄຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ ເອກເທສວິສຍເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກິໍເຍວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເນຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ອນນຸມານິກໍ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພນ຺ຘຎ຺ຫິ ໂລເກ ອນຸມານຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເສສໍ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຓຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຈ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາເວ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ຈ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາ ອາກງ຺ຂປຏິພທ຺ຘາ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມຕກ຺ກຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິໍເຍວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ, ອນນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍໍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ເອວເມກຊ຺ຌໍ, ວິສຸໍ ສກິໍ, ກເມນ ວາ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຖວີອາທິເຠທໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຎາຕໍ, ຕໍ ປຣິຊານິຕພ຺ພຠາວໍ ກິຎ຺ຈິ ອເສເສຕ຺ວາ ຎາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປເທນ ປກາສິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ກິເລສປ຺ປຫາເນນ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວການຎ຺ຈ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄເນວ ປຫາຕພ຺ພຠາວສາມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສາວເກຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານວິເສສາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອວ ສວາສນກິເລເສ ຊຫນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ເອກເທສເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານຄຕເມວ. ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມປຣິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນປິ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ສມິຊ຺ຌຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕). ອຓຸປ຺ປມາຓມ຺ປິ …ເປ… ນຕ຺ຖິ, ຍໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຖາຄຕວາຣສຕ຺ຕມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຖາຄຕວາຣອຏ຺ຐມນຍວຓ຺ຓນາ

໑໓. ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ປຸຣິມຕເຣສຸ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕຠາວເຫຕຸຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອຕີຕທ຺ຘສງ຺ຄຫາ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປາທາເນນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຠວາ ຊາຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ເຕນ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວນາຕິ ‘‘ຠວາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊາຕິສີເສນ ວຸຕ຺ຕອຸປປຕ຺ຕິຠເວນ. ຠູຕສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠູຕສ຺ສ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍທິປິ ເຕຠູມກາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒; ມ. ນິ. ໑.໒໔໔) ເອກາທສສຸ ໂອກາເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ ສມ຺ມສິຕພ຺ພາ ຈ, ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ໂຫຕິ, ກິໍປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ສມ຺ມສິຕາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຈ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຠິສມຍໍ ‘‘ມຎ຺ຎນາຠາວເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ…ເປ… ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສໍຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂປາ, ອຕີເຕ ເຫຕຸອາທໂຍ ‘‘ເຫຕຸ, ຜລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສໍຂິປ຺ປນ຺ຕີຕິ ວາ ສງ຺ເຂປາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປ-ສທ຺ໂທ ຠາຄາຘິວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເຕ ປນ ອຕີເຕ ເຫຕຸສງ຺ເຂໂປ, ເອຕຣຫິ ຜລສງ຺ເຂໂປ, ເອຕຣຫິ ເຫຕຸສງ຺ເຂໂປ, ອາຍຕິໍ ຜລສງ຺ເຂໂປຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ເຂປາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສງ຺ເຂໂປ, ຕໍ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ. ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ປຸນ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘີຕິ ເອວໍ ຕໂຍ ສນ຺ຘີ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິ, ຕໍ ຕິສນ຺ຘິໍ. ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕເຠທາ ຕໂຍ ອທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຍທ຺ໂຘ, ຕໍ ຕິຍທ຺ຘໍ. ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຂເປ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ, ເຕ ເອເກກສງ຺ເຂເປ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວີສຕິ ອາກາຣາ ເອຕສ຺ສາຕິ ວີສຕາກາໂຣ, ຕໍ ວີສຕາກາຣໍ.

ເອສ ສພ຺ໂພຕິ ເອສ ຈຕຸສງ຺ເຂປາທິປເຠໂທ ອນວເສໂສ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂເຓນາຕິ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ, ອວິນາຠາວລກ຺ຂເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ຕຓ຺ຫໍ ວິນາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປິ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ວິນາຕິ. ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນານໍ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຣຸປາທານານໍ ຄຫິຕຕາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວາຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏາ.

ອິທານິ ເຕ ວີສຕິ ອາກາເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອວເມເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໗) ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິເມ ກມ຺ມຠເວ, ອຕີຕຊາຕິຍໍ ກມ຺ມຠເວ ກຍິຣມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍ ຕທາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂມໂຫ, ເຍນ ມູຬ຺ໂຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອວິຊ຺ຊາ. ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ທານຸປກຣຓາທິ ສຊ຺ຊນາທິວເສນ ຍາ ປຸຣິມເຈຕນາໂຍ, ເຕ ສງ຺ຂາຣາ. ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປນ ຫຕ຺ເຖ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາປຍໂຕ ເຈຕນາ ຠໂວ. ເອກາວຊ຺ຊນຊວເນສຸ ວາ ປຸຣິມາ ເຈຕນາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ, ສຕ຺ຕມາ ຠໂວ. ຍາ ກາຈິ ວາ ປນ ເຈຕນາ ຠໂວ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ. ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ນິກາມນາ ປຕ຺ຖນາ, ສາ ຕຓ຺ຫາ ນາມ. ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ກາເມ ເສວິສ຺ສາມິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຄມນໍ ຄຫຓໍ ປຣາມສນໍ, ອິທໍ ອຸປາທານໍ ນາມ. ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍູຫນສ຺ສ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕເຈຕນາ, ຕຕິເຍ ປນ ອາຍູຫນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາ ຠໂວ. ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ໂມຫາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕີຕກມ຺ມຠວສິທ຺ຘາ ເອຕຣຫິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຍໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ນາມຣູປນ຺ຕິ ຍາ ຄພ຺ເຠ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕີ ວິຍ, ອິທໍ ນາມຣູປໍ. ປສາໂທ ອາຍຕນນ຺ຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈາຍຕນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຸຏ຺ໂຐ ຜສ຺ໂສຕິ ໂຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍິຕໍ ເວທນາຕິ ຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ວາ ສຬາຍຕນປຈ຺ຈເຍນ ວາ ຜສ຺ເສນ ສຫຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປາກເວທຍິຕໍ, ສາ ເວທນາ. ອິຕິ ອິເມ…ເປ… ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິເມ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາສິກາ ຘມ຺ມາ ປຸຣິມຠເວ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ, ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິຘ ເອຕຣຫິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ມິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາເວນ ວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານໍ ໂມໂຫຕິ ປຣິປກ຺ກາຍຕນສ຺ສ ກມ຺ມກຣຓກາເລ ອສມ຺ໂມຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ຠວງ຺ຄພຫຸລາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວນ຺ຕຣຊນກກມ຺ມາຍູຫນສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫຕີຕິ. ກມ຺ມກຣຓກາເລຕິ ຈ ອິມິນາ ສພ຺ໂພ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ສມ຺ໂມໂຫ ຄຫິໂຕ, ນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປທໂຍຊນາຍາຕິ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ສຫ. ອຕ຺ຖນິຄມນນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐມວາເຣ ເທສນຕ຺ຖນິຄມນໍ. ນນ຺ທີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພຕຓ຺ຫານນ຺ຕິ ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນນ຺ທນຕ຺ຖສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກວຈເນນ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພຕຓ຺ຫານໍ ສນ຺ຕານາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣາທິເຠເທນ ອເນກເຠທານໍ ສພ຺ພາສໍ ຕຓ຺ຫານໍ. ຂຍເວວຈນາເນວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປຫານເວວຈນາເນວ. ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສາຘາຣຓເມຕນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ປຫານກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫຓໍ ເອຕໍ ຂຍາທິວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ປນ ມຄ຺ຄານໍ ກເມນ ປວຕ຺ຕນໍ ກິຈ຺ຈກເມເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຣາຄາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ…ເປ… ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ສຕິປິ ຂຍາທິສທ຺ທານໍ ປຫານປຣິຍາຍຠາເວ ປຫາຕພ຺ພາຍ ປນ ວິສຍເຠທຠິນ຺ນາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນວເສສໂຕ ປຫີນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຂຍາທິປຣິຍາຍນ຺ຕຣຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສຎ຺ຊນນາທິເຫຕຸຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຫານທີປນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຂຍາທິວຈນໍ ນ ກຖຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຕໍ ວິໂລເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ອຘິເກນ ວິຣຫິຕໍ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຏ຺ຐຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ສມ຺ມາ-ສໍ-ສທ຺ທາ ‘‘ອວິປຣີຕໍ, ສາມ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາສໍສໂສຠນຕ຺ເຖປີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິໍ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ. ພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖ ປຏິວິຊ຺ຌິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ປນ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘິ, ຕຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ນິພ຺ພານໍ ປນ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ໂພຘີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາຘນວິຠາໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ ໂພຘິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂພຘິຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໒໔; ຈູຬວ. ໒໖໘). ອປເຣຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອນຸປສຄ຺ຄານໍ ອຸທາຫຣເຓ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ວາ ຕຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄານໍ ວິຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘີ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ຕໍ ວິຘມິຕຸໍ ‘‘ສາວການ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຜລວິເສສຠູເຕຫິ ຎາຓວິເສເສຫິ ເອກຈ຺ເຈຫິ ສກເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມິຊ຺ຌມາໂນ ມຄ຺ໂຄ ອຣິຍານໍ ຕໍ ຕໍ ຎາຓວິເສສາທິໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘສ຺ສ ນິຣຕິສຍ-ຄຸຓານຸພນ຺ຘສ຺ສ ວເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ ມຫາສາວການໍເຍວ ອາເວຓິກໍ ຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ນນຸ ຈ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ປຈ຺ເຈກເມວ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທນີຍຠາວໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ນຍິທມີທິສໍ ປຏິເວຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ປນ ສາວກາ ອຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາ ເຕສໍ ທສ຺ສນມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ຍຖາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຎ຺ເຎສໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ເອວເມເຕ, ເອເຕ ປນ ອປຣເນຍ຺ຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣິຓາຍກຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ເຈກໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ’’ຕິ.

ອິຕີຕິ ກຣີຍຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ອິຕິກາໂຣ, ອິຕິ-ສທ຺ໂທ. ກາຣຓຕ຺ໂຖ ອນິຍມຣູເປນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ປນ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ປກາຣຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ຕໍ ປກາຣຕ຺ຖເມວ ກຕ຺ວາ ອໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ວິທິຕ຺ວາຕິ ຫິ ປທໍ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑), ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປກາຣຕ຺ເຖປິ ອິຕິ-ສທ຺ເທ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ວິທິຕ຺ວາ-ສທ຺ເທ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມວິກປ຺ເປ ປຏິຈ຺ຈສມຸປາທສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ຖໍ ມຎ຺ຎນາຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາມູລກສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ອຘິຄມນກາຣຓໍ ອຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຖວິໍ ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ ນິຄມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເວທນໍ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ອຠິສມ຺ໂພຘິມຎ຺ຎນາຠາວສ຺ສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປານໍ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາສນຍຸຕ຺ຕິ ອຍໍ ສາສເນປິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ໂລເກປິ ຫິ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິສມ຺ພນ຺ຘຕາ ສິທ຺ຘາ.

ເອວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີຕິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ອສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ເອວໍ ເທເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ວິຈິຕ຺ຣນຍເທສນາວິລາສຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນວາຣາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນຫິ ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ຕນ຺ຕິ ນເຍຫິ, ລກ຺ຂຓກມ຺ມຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນຫິ ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຖນເຍຫິ, ອຠິນນ຺ທນປຈ຺ຈຍາກາຣາທິວິເສສາປເທສສິທ຺ເຘນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ເທເສສີຕິ ອິມິນາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິລາສໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ຕໍເຍວ ກິຣ ປຖວິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຖວີຄຫຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ອາປາທິວເສນປິ, ຕຖາ ‘‘ກີທິສາ ນຸ ໂຂ ອິຘ ປຖວີ ອຘິປ຺ເປຕາ, ກສ຺ມາ ຈ ຠູຕຣູປານິເຍວ ຄຫິຕານິ, ນ ເສສຣູປານີ’’ຕິອາທິນາປິ ເຕສໍ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ກຖໍ ນາມິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພາຍປິ ເຕສໍ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ມຣິຍາທໍ, ເທສນາຍ ອນ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກຏິນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໍ, ເທສນາຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘີຕິ ວທຕິ.

ອນ຺ຕຣາກຖາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ຎາ ເອກາ ຕຖາ. ວິປ຺ປກຖາຕິ ອນິຏ຺ຐິຕາ ສິຂໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ກງ຺ຂຓານຸຣູເປນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ. ອິທນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ມູລປຣິຍາຍຊາຕກໍ.

ທິສາປາໂມກ຺ໂຂຕິ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ສພ຺ພທິສາສຸ ປມຸຂຠູໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານນ຺ຕິ ອິຣຸເວທ-ຍຊຸເວທ-ສາມເວທານໍ. ປາຣຄູຕິ ອຕ຺ຖໂສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ຈ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕ. ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ຈ ເກຏຸເຠນ ຈາຕິ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ເຕສໍ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ສຕ຺ຖໍ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ, ກວີນໍ ອຸປກາຣາວຫໍ ສຕ຺ຖໍ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສໍ, ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິສຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອສ, ອິຕິຫ ອສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ເຕສໍ. ປທໍ ຕທວເສສຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣຓໍ ກາຍຕິ ອຊ຺ເຌຕິ ເວເທຕິ ຈາຕິ ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ. ໂລກາຍຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຕຓ຺ຑສຕ຺ຖໍ. ມຫາປຸຣິສານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ລກ຺ຂຓທີປນຄນ຺ໂຖ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ. ເຕສຸ ອນູໂນ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ອນວໂຍ.

ມນ຺ເຕຕິ ເວເທ. ຍທິປິ ເວໂທ ‘‘ມນ຺ໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ກປ຺ໂປ’’ຕິ ຕິວິໂຘ, ມນ຺ໂຕ ເອວ ປນ ມູລເວໂທ, ຕທຕ຺ຖວິວຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຎ຺ຎກິຣິຍາວິຘານໍ ກປ຺ໂປ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນ຺ເຕຕິ ເວເທ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຎ຺ຎາວນ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕາຍ ພຫຸໍ ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສາທິປຣິມາຓໍ ຄນ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຊວນປຎ຺ຎຕາຍ ລຫຸໍ ສີຆໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ຕາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕິ, ສຕິເນປກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຎ຺ຈ ເນສໍ ນ ວິນສ຺ສຕິ ນ ສມ຺ມຸສ຺ສຕີຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສິປ຺ປນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິປ຺ປນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ສພ຺ພໍ ພາຫິຣກສຕ຺ຖໍ ໂມກ຺ຂາວຫສມ຺ມຕມ຺ປິ ນ ໂມກ຺ຂໍ ອາວຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ມິຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປິຓ຺ຑິຕວເສນ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ. ‘‘ເອວໍ ຄຍ຺ຫມາເນ ອາທິນາ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ເອວໍ ອນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ນິຈ຺ຉຍໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ນ ອາທິໍ, ນ ອນ຺ຕໍ ອທ຺ທສໍສຸ.

ໂລມສານີຕິ ໂລມວນ຺ຕານິ, ຆນເກສມສ຺ສຸວານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສາປິ ຫິ ໂລມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ໂລມນຂໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ກຓ຺ຓໍ ວິຍາຕິ ກຓ຺ຓໍ, ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ສຸຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຓ຺ຓວາຕິ ປຎ຺ຎວາ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອາຍຸວຓ຺ຓາທິປຣິກ຺ຂໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກາເລນ ກຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນສໍ ອາຍຸ…ເປ… ຂາທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ກຸສລາທິເຠທໍ ຂນ຺ຘາທິເຠທຎ຺ຈ ເທເສຕພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາວິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ເນສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ຍາຖາວໂຕ ອຠິຊານິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມໍ ເທເສມີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກນິພ຺ພານຫິຕາວຫໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ກຖຍາມິ. ໂນ ອນຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຍຖາ ພາຫິຣກາ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອຊານນ຺ຕາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ກເຖນ຺ຕິ, ເອວໍ ນ ເທເສມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນິທານນ຺ຕິ ສກາຣຓໍ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສນິມິຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຸທາຫຣຓສຫິຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ສນິສ຺ສຣຓໍ ສປ຺ປຏິຫຣຓໍ, ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣເຓນ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາຣຫໍ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິປາຏິຫາຣິຍສຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອນຸສາສນິປາຏິຫາຣິຍຫິຕາ ປນ ເທສນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ຫິຕູປເທສນາ ໂອວາໂທ, ສາ ເອວ ອນຸສາສນີ. ອໂນຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸວິສໂຍ ວາ ໂອວາໂທ, ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸວິສຍາ ອນຸສາສນີ. ປຐມູປເທໂສ ວາ ໂອວາໂທ, ອິຕຣາ ອນຸສາສນີ. ອລຎ຺ຈ ປນາຕິ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ນິຏ຺ຐມຄມາສີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ຄຕາ.

ຕຖາຄຕວາຣອຏ຺ຐມນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໔໙; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ) ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປໂຍຊນຠາຊເນສຸ ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸຕຣາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຸປ຺ປາໂທ, ປໂຍຊນໍມານມທ຺ທນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ…ເປ… ອາຣຠີ’’ຕິ. ອປິຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຖວີອາທິຠູຕາທິເຠທຠິນ຺ເນ ສກ຺ກາເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເສກ຺ຂາທິອຣິຍສ຺ສ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄານວໂພໂຘ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາວໂພໂຘ ປໂຍຊນໍ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວິສເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄາວໂພໂຘ ປໂຍຊນໍ.

ອປິຈ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ເທສນານິທານໍ. ຕໍ ສາຘາຣຓໍ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂລກນາຖສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໙). ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕາວຕ຺ຖາຍປິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍາວເທວ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ຖທາເນຫິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາ ຈ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສພລຎາຓາທີນິ ຈ ເທສນາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສມຸຏ຺ຐານຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ, ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ, ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍາທິໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຐານາຏ຺ຐານາທີສຸ ໂກສລ຺ເລນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນໍ ປວຕ຺ເຕສີຕິ. ພາຫິຣໍ ປນ ສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ທສສຫສ຺ສພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາຣິຕສ຺ສ ສຫມ຺ປຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ. ຕທຊ຺ເຌສນຸຕ຺ຕຣກາລຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຊນິຕໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ. ອສາຘາຣຓມ຺ປິ ອມ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ເຍນ ຈ ເທສນາຎາເຓນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພາຫິຣໍ ປນ ປຎ຺ຈສຕານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຸປ຺ປາທນໍ, ວຸຕ຺ຕເມວ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ.

ປໂຍຊນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໍ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ຕຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໖໖). ເອເຕເນວ ຈ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາວາທນິຣາກຣຓໍ ສມ຺ມາວາທປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ອກຸສລມູລສມູຫນນໍ ກຸສລມູລສໍໂຣປນໍ ອປາຍທ຺ວາຣປິທຫນໍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂທ຺ວາຣວິວຣຓໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໍ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ປຸຣິມປຏິຎ຺ຎາອວິສໍວາທນໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂມາຣມໂນຣຖວິສໍວາທນໍ ຕິຕ຺ຖິຍຘມ຺ມນິມ຺ມຖນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທີນມ຺ປິ ປໂຍຊນານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອສາຘາຣຓໍ ປນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມານມທ຺ທນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑) ‘‘ເທສນາກຸສໂລ ຠຄວາ ມານຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ພາຫິຍເມວ. ສເຈ ປນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານຄຕມ຺ປິ ເທສນາພລສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຊນໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນຠາວໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຍຖາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕປິ ປໂຍຊນເມວາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕາປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຖວີອາທິຠູຕາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນ ສກ຺ກາເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເສກ຺ຂາທິອຣິຍສ຺ສ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄານວໂພໂຘ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາວໂພໂຘ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວິສເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄາວໂພໂຘ ອິມໍ ເທສນໍ ປໂຍເຊຕິ ‘‘ຕນ຺ນິປ຺ຜາທນປຣາຍໍ ເທສນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ຜລໍ, ຕໍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເທສກໍ ເທສນາຍ ປໂຍເຊຕີຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສພ຺ພໂສ ເອກເທສໂຕ ຈ ມຎ຺ຎນານໍ ອປ຺ປຫານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວາທສ຺ສນໍ, ນິຣງ຺ກຸສານໍ ມຎ຺ຎນານໍ ອເນກາກາຣໂວຫາຣສ຺ສ ສກ຺ກາເຍ ປວຕ຺ຕິວິເສສສ຺ສ ອຊານນໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຫີນມຎ຺ຎນານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຊານນໍ, ຕຓ຺ຫາມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ຈ ອນວໂພໂຘຕິ ເອວມາທີນິ ຈ ປໂຍຊນານິ ອິຘ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຠູມິຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ອສງ຺ຂາຕຘມ຺ມວິປ຺ປກຕປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຘາຣຓປຣິຈຍມນສິກາຣປຣາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ-ຘາຣຓປຣິຈຍປຏິເວຘວິມຸຂາ ຈ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຠາຊນໍ. ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ປນ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອກຸສລມູລ-ສມາໂຍໂຄ ໂອລີຍນາຕິຘາວນາປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຸປາຍວິນິພທ຺ຘານຸພ຺ຣູຫນາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສມນ຺ນາຄໂມ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາ-ປຣິສຸທ຺ຘິ ວຏ຺ຏຕ຺ຕຍານຸປຣໂມ ອາສໂວຆໂຍຄຄນ຺ຖາຄຕິຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານາວິໂຍໂຄ ເຈໂຕຂິລ-ເຈໂຕວິນິພທ຺ຘອຠິນນ຺ທນ-ນີວຣຓສງ຺ຄານຕິກ຺ກໂມ ວິວາທມູລາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອນຸສຍານຸປຈ຺ເຉໂທ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານຕິວຕ຺ຕນໍ ຕຓ຺ຫາມູລຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສຍຕາ ອກຸສລກມ຺ມປຖານຸໂຍໂຄ ສພ຺ພກິເລສ-ປຣິຬາຫສາຣທ຺ຘກາຍຈິຕ຺ຕຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕນິທ຺ເທໂສ ມານຊປ຺ປນາ ວິປຣິເຍສາຠິນິເວໂສ ສໍກິເລໂສ ສກ຺ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ພາລລກ຺ຂຓາປເທໂສ ວງ຺ກຕ຺ຕຍວິຠາວນານຸໂຍໂຄ ພຫຸກາຣປຏິປກ຺ຂທີປນາ ຕິວິຘນິສ຺ສຍສໍສູຈນາ ອາສວກ຺ຂຍກຖນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ

໑. ເທສນາຫາຣວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ ເຍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຖວີອາທິຠູຕາທິເຠທາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິປາທນຠາເວນ ຊາຕິຊຣາມຣຓວິເສສນທຸກ຺ຂປຣິຍາເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ມຎ຺ຎນາຠິນນ຺ທນນນ຺ທີປຣິຍາເຍຫິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອຍໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍ. ອຠິຘມ຺ມນເຍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິນາ ທີປິຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ມຎ຺ຎນາປຣິຍາເຍນ ຄຫິຕາ ມານທິຏ຺ຐິໂຍ, ຠວປເທນ ຄຫິໂຕ ກມ຺ມຠໂວ ຈາຕິ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ອຣິຍຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ, ປຣິຎ຺ຎາຠິກ຺ຂຸເສກ຺ຂາຠິຎ຺ຎາຄຫເຓຫິ, ຣາຄາທິຂຍວຈເນຫິ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຄຫເຓນ ຈ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ເກຈິ ປນ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍາທິວຈເນຫິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍາທີນໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຠາວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມານຠຎ຺ຊນໍ ຜລໍ, ຕຖາ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາວໂພໂຘ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ວິຈິຕ຺ຕຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍາຖາວໂຕ ສຠາວູປຘາຣຓຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ, ປຖວີອາທີສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນາປເທເສນ ປຖວີອາທໂຍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຣິຊານິຕພ຺ພາ, ມຎ຺ຎນາ ຈ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ.

໒. ວິຈຍຫາຣວຓ຺ຓນາ

ມຎ຺ຎນານໍ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ອວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ, ກສ຺ສຈິປິ ຕຕ຺ຖ ອເສສິຕພ຺ພໂຕ ຈ ສພ຺ພຄຫຓໍ, ສຠາວຘາຣຓໂຕ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວໂຕ ຈ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ອາເວຓິກເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ມູລຄ຺ຄຫຓໍ, ກາຣຓຠາວໂຕ ເທສນຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ປຣິຍາຍຄ຺ຄຫຓໍ, ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕ ສມ຺ປທານຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ໂວ’’ຕິ ວຈນໍ, ຕຖາຣູປຄຸຓໂຍຄໂຕ ອຠິມຸຂີກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາລປນໍ. ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕສໍ ສຕຸປ຺ປາທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານນໍ, ເທເສຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຕຠາວໂຕ, ຍຖາປຏິຎ຺ຎຎ຺ຈ ເທສນໂຕ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາມສນໍ, ໂສຕພ຺ພຠາວໂຕ, ສວນຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ນິປ຺ຜາທນໂຕ ‘‘ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ກາຕພ຺ພໂຕ, ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ເອວ ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ສາຘຸກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ມນສິກຣຓີຍໂຕ ຕທຘີນຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ‘‘ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາປຣິຎ຺ຎາຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພວຈນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຄາຣວສ຺ສ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎຠາວໂຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຖາກິຣິຍາຍ ນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ວຈນາລງ຺ກາຣໂຕ ຈ ‘‘ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສວນສ຺ສ ປຏິຊານິຕພ຺ພໂຕ, ຕຖາ ເຕຫິ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ, ສກລສ຺ສປິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຣຓໂຕ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກາຘາຣຕ຺ຕາ ຈ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິເວຘພາຫຸສຈ຺ຈາຠາວໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຖູສຸ, ປຸຖຸ ວາ ຊນຠາວໂຕ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຣິຍຘມ຺ມວິຣຫໂຕ ອຣິຍຘມ຺ມສມນ຺ນາຄມໂຕ ຈ ‘‘ອຣິຍານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍຠາວກຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລທມຖາຠາວໂຕ ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສນ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສວນໂຕ ສນ຺ຕຘມ຺ມສມນ຺ນາຄມໂຕ ສພ຺ຠິ ປາສໍສິຍໂຕ ຈ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປຸຣິສຠາວກຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ໂກສລ຺ລທມຖາຠາວໂຕ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວີວຕ຺ຖຸການໍ ມຎ຺ຎນານໍ, ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານານຎ຺ຈມຎ຺ຎນານໍ ມູລກຕ຺ຕາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານໍ ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຫໍກາຣ-ມມໍກາຣານໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸພ຺ເພ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຖວີອາທິອາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ’’ຕິ ອນິຍເມນ ຄຫິຕສ຺ສ ນິຍເມຕພ຺ພໂຕ ປຏິນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ; ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຕິສຍໍ ສໍສາເຣ ຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂນໂຕ ກິເລສເຠທນສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາຫິ ສມນ຺ນາຄມໂຕ ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິລາຠໂຕ ຈ ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນສາ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຘິຄມນີຍໂຕ ຈ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣນ ອນຸຕ຺ຕຣຓີຍໂຕ, ປຣໍ ອນຸຈ຺ຉວິກຠາເວນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍເຄນ ຠາວນາຍ ກາມໂຍຄາທິໂຕ ຈ ເຂມໍ ສິວໍ ອນຸປທ຺ທວນ຺ຕິ ‘‘ໂຍຄກ຺ເຂມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ‘‘ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ສພ຺ພອິຣິຍາປຖວິຫາຣສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຫາຣສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣສ຺ສ ຈ ວເສນ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຎ຺ເຈວ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວຎ຺ຈ ຎາເຓນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຊານນໂຕ ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນມຎ຺ຎນຕາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ສກ຺ກາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນຎ຺ຈ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິຠາເວຕຸນ຺ຕິ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ອິຕິ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ.

໓. ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

ສກ຺ກາຍສ຺ສ ສພ຺ພມຎ຺ຎນານໍ ມູລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິກປ຺ປມຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ໂລກວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ພ຺ຍາຫຸສຈ຺ຈທ຺ວຍຣຫິຕສ຺ສ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຸຖຸກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣຊນນາທິສຠາວຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣພາຫຸສຈ຺ຈາຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຣິຍານໍ ສປ຺ປຸຣິສານຎ຺ຈ ອທສ຺ສາວິຕາທິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຣິຍກຣຘມ຺ມານໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ເຕນ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຖວິຍາ ‘‘ອຫໍ ປຖວີ, ມມ ປຖວີ, ປໂຣ ປຖວີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣານໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ສຎ຺ຊານໂຕ ຈສ຺ສ ປຖວິໍ ກມ຺ມາທິກຣຓາທິວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ມຎ຺ຎນາປວຕ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສຎ຺ຎານິທານຕ຺ຕາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານໍ. ໂຍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ສ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ຎາຍ ວິນາ ມຎ຺ຎນາປຫານາຠາວໂຕ. ‘‘ອາປໍ ອາປໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕມານສຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກຕກິຈ຺ຈຕາຠາວໂຕ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ສໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມປຕ຺ຖນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຖວິຍາ ອຠິຊານນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຫາເນສຸ ມຕ຺ຕໂສ ກາຣິຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຎ຺ຎາຍ ວິຍ ມຎ຺ຎນາປຫານສ຺ສປິ ວິປ຺ປກຕຠາວໂຕ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ປຖວິຍາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ. ‘‘ອາປໍ ອາປໂຕ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຣຫຕ຺ຕາທິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຖວິຍາທີນໍ ອຠິຊານນາ ມຎ຺ຎນາຠາໂວ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ວີຕຣາຄາທິຠາໂວ ຕໂຕ ສມ຺ມເທວ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕາຕິ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ.

໔. ປທຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

ກິສ຺ໂສປິ ມຎ຺ຎນາ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ມຎ຺ຎນານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ປທຏ຺ຐານໍ, ສຸຕທ຺ວຍວິຣໂຫ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂສ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ມຎ຺ຎນານໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ. ມຎ຺ຎນາສຸ ຈ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ອິຕຣມຎ຺ຎນານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ, (ທີ. ນິ. ໑.໑໐໕-໑໐໙) ‘‘ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ມຫາວ. ໑) ຈ ວຈນໂຕ, ຕຓ຺ຫາຄຕສ຺ເສວ ຈ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມານຊປ຺ປນາສພ຺ຠາວຕາ. ສພ຺ພາປິ ວາ ມຎ຺ຎນາ ສພ຺ພາສໍ ມຎ຺ຎນານໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິປິ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຫມສ຺ມິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒; ໓.໓໙) ອາທິວຈນໂຕ ມາໂນປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ‘‘ອສ຺ມີຕິ ສຕິ ອິຕ຺ຖໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາສ຺ມີຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ມານສ຺ສປິ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານຕາ ລພ຺ຠເຕວ. ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ສປ຺ປເທສໂຕ ມຎ຺ຎນາປຫານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອເສກ຺ຂາ ນິປ຺ປເທສໂຕ ມຎ຺ຎນາປຫານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ກມ຺ມຠໂວ ຈ ຊາຕິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

໕. ລກ຺ຂຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມູລຄ຺ຄຫເຓນ ມູລປຣິຍາຍຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂທສໂມຫາທີນມ຺ປິ ສກ຺ກາຍມູລຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ມູລຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມານໍ ອຠາໂວ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສປິ ອຠາໂວ ຄຍ຺ຫຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນກາມຕາທິລກ຺ຂຓາ. ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ວິພນ຺ຘຠູຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຣິຍວິນຍາຠາໂວ. ໂສ ປນຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍວິນເຍ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ສໍກິເລສລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາທີນໍ ສຎ຺ຎາຍ ກາຣຓຠາວທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຎ຺ຎາ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກຜສ຺ສາວິຊ຺ຊາອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທໂຍປິ ຕາສໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ກາຣຓຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຎນາກິຈ຺ເຈນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ ຕາສໍ ກິເລສສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ວິຈິກິຈ຺ຉາທິນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກິເລສລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸສຠາວຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອວສິຏ຺ຐາກຸສລເຫຕູນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ເຫຕຸລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ອາສວາທິສຠາວຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອວສິຏ຺ຐາສໂວຆໂຍຄຄນ຺ຖນີວຣຓາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອາສວາທິສຠາວຕ຺ຕາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຖວີອາທີນໍ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍານຎ຺ຈ ມຎ຺ຎນານໍ ຣູປວິສຍຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ສກລຣູປກ຺ຂນ຺ຘວິສຍາປິ ມຎ຺ຎນາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຣູປວິສຍລກ຺ຂເຓນ ອາສໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິວິສຍາປິ ມຎ຺ຎນາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິກ຺ເຂເປນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສານໍ ປຫານປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຠາເວນ ປຣິຎ຺ຎາປຫານານໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ເອກລກ຺ຂຓາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ.

໖. ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວຓ຺ຓນາ

ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິນາ ວຎ຺ຈິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຘາຣຓປຣິຈຍມນສິກາຣວິມຸຂາ ປຖວີອາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຕຖາຄຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິເສສໍ ອຊານນ຺ຕາ ຈ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ. ເຕ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສວິນິມຸຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຠຍຫິຕປຣາຍຓາ ສເວຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ, ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍຎ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

ປທປທຕ຺ຖເທສນານິກ຺ເຂປສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ສນ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ, ຕຖາ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ, ໂຍ ‘‘ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ປນ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ເທສນາສນ຺ຘິ. ຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ຕິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນິກ຺ເຂປສນ຺ຘິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ອິຘ ປຐມນິກ຺ເຂປວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕເມວ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ອປິຈ ຍສ຺ມາ ມຎ຺ຎນາມູລກໍ ສກ຺ກາຍໍ, ສພ຺ພມຎ຺ຎນາ ຈ ຕຕ຺ຖ ເອວ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕສ຺ສາ ສວິສຍາຍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຖວີອາທິວິຠາຄຠິນ຺ເນສຸ ມຎ຺ຎນາສຸ ຈ ສາຕິສຍໍ ນິພ຺ເພຘວິຣາຄສຎ຺ຊນນີ ອຸປຣິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຕຖາຄຕຄຸຓວິຠາວນີ ຈ ອຍໍ ເທສນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ຈ ວິເສສໂຕ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາ, ຕສ຺ມາ ສນິສ຺ສຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອາທິໂຕ ອສາຣຠາວທີປນໍ ອຸປຣິ ຈ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍານໍ ຄຸຓວິເສສວິຠາວນມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ສກ຺ກາເຍ ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎນາມຸເຂນ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສຸ ອາທີນວານິສໍສວິຠາວນໂຕ ສພ຺ເພສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຠາຄໂຕ ຈ ອິທເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ປນ ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນນ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໍ, ອຍມ຺ປິ ເທສນາສນ຺ຘິ, ສາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ນິພ຺ພານໍ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ມນສິກຣຓີເຍ ຘມ຺ເມ ນປ຺ປຊານາຕິ, ອມນສິກຣຓີເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ນປ຺ປຊານາຕິ, ໂສ ມນສິກຣຓີເຍ ຘມ຺ເມ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ ອມນສິກຣຓີເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ ເຍ ຘມ຺ມາ ນ ມນສິກຣຓີຍາ, ເຕ ຘມ຺ເມ ມນສິ ກໂຣຕິ…ເປ… ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ປວຑ຺ຒຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ຠວາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ຠວາສໂວ ປວຑ຺ຒຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ຕສ຺ເສຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ມນສິກາຣາ ຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸທ຺ຘໍເສສ຺ສຕິ, ໂສ ສຣາໂຄ ສໂທໂສ ສໂມໂຫ ສາງ຺ຄໂຓ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ກາລໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໙) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈາວຸໂສ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ. ຍໍ ເວເທຕິ ຕໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຍໍ ສຎ຺ຊານາຕິ ຕໍ ວິຕກ຺ເກຕິ, ຍໍ ວິຕກ຺ເກຕິ ຕໍ ປປຎ຺ເຈຕິ, ຍໍ ປປຎ຺ເຈຕິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຣິສໍ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເວທນໍ…ເປ…, ສຎ຺ຎໍ…ເປ…, ສງ຺ຂາເຣ…ເປ…, ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ…ເປ… ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ໂສ ໂລໂກ ໂສ ອຕ຺ຕາ ໂສ ເປຈ຺ຈ ຠວິສ຺ສາມິ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສາມີຕິ, ຕມ຺ປິ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ.

‘‘ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ນິພ຺ພານໍ ມາຠິນນ຺ທີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ. ‘‘ອິຘ, ເທວານມິນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’ຕິ, ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’ຕິ, ໂສ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊານາຕິ, ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຊານາຕິ, ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ໂສ ຕາສຸ ເວທນາສຸ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໐) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ…ເປ…, ສຎ຺ຎໍ…ເປ…, ສງ຺ຂາເຣ…ເປ…, ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມ຺ປິ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ໂສ ໂລໂກ ໂສ ອຕ຺ຕາ ໂສ ເປຈ຺ຈ ຠວິສ຺ສາມິ ‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອປິ ປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສາມີ’ຕິ, ຕມ຺ປິ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ໂສ ເອວໍ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ປຣິຕສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ເອວມາທິເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕີຕິ, ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ.

໗. ອາວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ທີປິໂຕ. ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິນາ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິປຣິຄ຺ຄໂຫ ທີປິໂຕ. ເຕສຸ ປຸຣິມນເຍນ ອາສຍວິປຕ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິຕາ, ທຸຕິເຍນ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິ. ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ກິເລສວຏ຺ຏໍ, ຕຎ຺ຈ ຍໂຕ ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສກລໍ ສໍສາຣຈກ຺ກມາວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ມຎ຺ຎນາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສຸ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ, ມານມຎ຺ຎນາ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມານຄ຺ຄາໂຫ, ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈປຣິເຍສນາ’’ຕິອາທິກາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໓.໒໓; ວິຠ. ໙໖໓) ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມານຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິກາ ນວ ມານວິຘາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໕) ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ອາວຕ຺ຕຕິ. ຕີສຸ ຈ ຄາເຫສຸ ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ, ສາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ມານຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ, ສາ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ຍາຍ ປນ ສຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາ, ສາ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄ຺ຄາຫວິສຠາຄໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອາວຕ຺ຕຕິ, ທຸຕິຍຄ຺ຄາຫວິສຠາຄໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອາວຕ຺ຕຕິ, ຕຕິຍຄ຺ຄາຫວິສຠາຄໂຕ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອາວຕ຺ຕຕິ.

ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ອຣິຍາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄໂຫ, ຕໂຕ ຈ ປຣໂຕໂຆສໂຍນິໂສມນສິກາຣາ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣໂຕໂຆເສນ ຈ ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກຕິ ອາວຕ຺ຕຕິ, ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ. ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ວິປ຺ປກຕປ຺ປຫານຕາຄຫເຓນ ເອກຈ຺ຈາສວປຣິກ຺ຂໂຍ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂິຠາວາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ’’ຕິອາທິນາ ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິຍາ ຈ ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂເປນ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕາຍ ຈ ສາຕິສຍາ ນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານມານສມຸຄ຺ຆາຏນທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນານິ ປກາສິຕານີຕິ ອປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕ-ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາ ວິຠາວິຕາຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ທສພລ-ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊອສາຘາຣຓຎາຓອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸນາ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸວິຠາວເນນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫປ຺ປຫານາປເທເສນ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ ທິຍຑ຺ຒສ຺ສ ກິເລສສຫສ຺ສສ຺ສ ປຫານໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ສພ຺ພໂສ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຎນາຠາວເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣເວທນສ຺ສ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓຈາຣຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິ ຠຄວໂຕ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ. ອຍໍ ອາວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

໘. ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ມຎ຺ຎນາ ປທຏ຺ຐານໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕຍິເມ ກຸສລາ ອກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕາຕິ ຕິວິຘາ. ເຕສຸ ກຸສລານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ປທຏ຺ຐານໍ, ອກຸສລານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ, ອພ຺ຍາກຕານໍ ກມ຺ມຠວອາວຊ຺ຊນຠູຕຣູປາທິ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ກາມາວຈຣາທິວເສນ ຠູມິໂຕ ຕິວິຘາ, ຕຖາ ອພ຺ຍາກຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສຠາວາ, ອຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສຠາວາ ປນ ກາມາວຈຣາວ ຕຖາ ອກຸສລາ. ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສຸຕກິຈ຺ຈາຠາເວນ ຕິວິໂຘ ອສ຺ສຸຕວາ. ອນ຺ຘກລ຺ຍາຓວິຠາເຄນ ທຸວິໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວກເຠເທນ ຕິວິຘາ ອຣິຍາ. ມໍສຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຫິ ທສ຺ສນາຠາເວນ ຕິວິໂຘ ອທສ຺ສາວີ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານເຠເທນ ຕິວິໂຘ, ນວວິໂຘ ວາ ອຣິຍຘມ຺ໂມ. ສວນຘາຣຓປຣິຈຍມນສິກາຣປຏິເວຘວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທຕາ. ຕທຠາວໂຕ ອໂກວິໂທ. ສໍວຣປຫານເຠເທນ ທຸວິໂຘ, ທສວິໂຘ ວາ ອຣິຍຘມ຺ມວິນໂຍ, ຕທຠາວໂຕ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕເຍວ. ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທີສຸ ມຎ຺ຎນາວຕ຺ຖຸວິຠາໂຄ ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕວ, ຕຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາທິໂກ ຈ ອນ຺ຕຣວິຠາໂຄ.

ມຎ຺ຎນາ ປນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາ ຕາວ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອຏ຺ຐສຕວິຘາ, ຕຖາ ‘‘ອສ຺ມີຕິ ສຕິ ອິຕ຺ຖໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ. ເອວໍ ມານມຎ຺ຎນາປິ. ‘‘ອສ຺ມີຕິ ສຕິ ອິຕ຺ຖໍສ຺ມີຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປປຎ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ. ເອເຕນ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍປິ ອຏ຺ຐສຕວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ມານມຎ຺ຎນາຍ ນວວິຘຕາ ຕທນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຫີນຕ຺ຕິກຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ອາຄຕນເຍນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິຘຕາ ຕທນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ເຈວ ຣູປມຸຂາທິອຠິນິເວສເຠທາທິວເສນ ຈ ປຣິຎ຺ຎານໍ ອເນກວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຏ຺ຐມກາທິວເສນ ເສກ຺ຂວິຠາໂຄ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ອເສກ຺ຂວິຠາໂຄ ຈ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິຠາໂຄ. ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ຈ ຠູມິວິຠາໂຄ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ.

໙. ປຣິວຕ຺ຕຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ, ເຕສໍ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕຖາ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕຕິ. ຍາວກີວຎ຺ຈ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສຸຠໂຕ ສຸຂໂຕ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄາຫາ ນ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ເນສໍ ປພນ຺ຘູປຣໂມ ສຸປິນນ຺ເຕປິ ນ ເກນຈິ ລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ເນສໍ ອສຸຠໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນວເສນ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານາ ອປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຖ ເນສໍ ປພນ຺ຘູປຣໂມ ໂຫຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວູປຄມນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ, ເຕສໍ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ. ຕຖາ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ຕີຫິປິ ມຎ຺ຎນາຫິ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ ຍາວ ນິພ຺ພານໍ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕີຫິປິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ອປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ນ ໂສ ອິຕໂຣ ວິຍ ຕໍ ມຎ຺ຎຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ…ເປ… ອສຕິ ນ ປຣິຕສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑). ເສກ຺ໂຂ ປຖວິໍ ມາ ມຎ຺ຎິ, ຍາວ ນິພ຺ພານໍ ມາຠິນນ຺ທິ, ອຣຫາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຈ ປຖວິໍ ນ ມຎ຺ຎຕິ, ຍາວ ນິພ຺ພານໍ ນາຠິນນ຺ທຕິ, ມຎ຺ຎນາມຎ຺ຎິເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ມຕ຺ຕໂສ ສພ຺ພໂສ ຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍສໍສິທ຺ຘິຍາ ປຫານາຠິສມຍນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ຍສ຺ສ ປນ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສພ຺ພໂສ ມຕ຺ຕໂສ ວາ ປຣິຎ຺ຎາ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປຫານໍ, ໂສ ຍຖາປຣິກປ຺ປໍ ນິຣງ຺ກຸສາຫິ ມຎ຺ຎນາຫິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ມຎ຺ຎເຕວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ…ເປ… ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ຣູປໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ…ເປ…, ສຎ຺ຎ…ເປ…’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑). ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

໑໐. ເວວຈນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາ ອນວເສສຘມ຺ມາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ມູລປຣິຍາຍໍ ມູລກາຣຓໍ ອສາຘາຣຓເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ມູລປຣິຍາຍນ຺ຕິ ວາ ມູລເທສນໍ ກາຣຓຕຖນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ໂວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕຸມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ເທເສສ຺ສາມີ ກເຖສ຺ສາມີ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ສຸຓາຖ ໂສຕໍ ໂອທຫຖ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ສາຘຸກໍ ສມ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ມນສິ ກໂຣຖ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຖ ສມນ຺ນາຫຣຖາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ຠາສິສ຺ສາມິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ກເຖສ຺ສາມິ ວິຠຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ‘‘ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ.

໑໑. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ສກ຺ກາຍຘມ຺ມາ, ເຕ ຂນ຺ຘວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອາຍຕນວເສນ ທ຺ວາທສຘາ, ຘາຕຸວເສນ ອຏ຺ຐາຣສຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ມຎ຺ຎນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ຕິຘາ ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກຘາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມາ’’ຕິ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ໂວ’’ຕິ ສມ຺ປທານປຎ຺ຎຕິ, ‘‘ເທເສສ຺ສາມິ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຈ ອາຓາປນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ປຏິເວຘວິມຸຂຕາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ປຣິຍຕ຺ຕິວິມຸຂຕາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອນຣິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ມປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ອຣິຍຘມ຺ມວິຣຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ‘‘ອຣິຍານ’’ນ຺ຕິ ອສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕຖາຄຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ອຏ຺ຐວິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິ ທສ຺ສນຠາວນາປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສມ຺ມສນຸປຄານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ວິປລ຺ລາສານໍ ກິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກິເລສານໍ ຜລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣານໍ ວິຣູຫນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອສ຺ສາທນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິປ຺ຜນ຺ທນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ເສກ຺ຂາ’’ຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣີສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂີນໍ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເຈວ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ’’ຕິ ເສກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ຐິຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຠິນິພ຺ພິທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ມາ ມຎ຺ຎີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຫາໂຣ.

໑໒. ໂອຕຣຓຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ໂລກິຍາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເອກູນວິສຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣຕິ, ອຍໍ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ເທສນາຍ ໂອຕຣຓໍ. ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ມຎ຺ຎນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາ ມາໂນ ທິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ອຍໍ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ມາຍຕນຘມ຺ມຘາຕູຫິ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອຍໍ ອາຍຕນມຸເຂນ ຘາຕຸມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຕສ຺ສ ວິພນ຺ຘຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຄຫິຕາ, ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍສໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຊນນາທິນາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ ຄຫິຕາ, ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິອາທິນາ ເຍສໍ ກິເລສຘມ຺ມານໍ ວເສນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວິອາທິຠາໂວ ໂຫຕິ, ເຕ ທິຏ຺ຐິມານາວິຊ຺ຊາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ສພ຺ເພຫິ ເຕຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄໂຫຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຎ຺ຊານາຕິ ມຎ຺ຎຕິ ອຠິຊານາຕິ ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຎ຺ຊານນມຎ຺ຎນາອຠິຊານນານຸປສ຺ສນານໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ເສກ຺ຂາ, ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ອາຍຕນຘາຕາທິມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ນ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຄາຫາທິປຏິກ຺ເຂເປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາທໂຍ ຄຫິຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂາທີຫິ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣິຊານນກິຈ຺ເຈນ ປວຕ຺ຕມານາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນ຺ທິຄ຺ຄຫເຓນ ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຊາຕິຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ‘‘ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ຄຫເຓນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ເຈຫິ ໂອຕຣຓນ຺ຕິ. ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ.

໑໓. ໂສຘນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສຸຕວາ…ເປ… ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິຍາ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ‘‘ປຖວິຍາ ມຎ຺ຎຕິ ປຖວິໂຕ ມຎ຺ຎຕິ ປຖວິໍ ເມຕິ ມຎ຺ຎຕິ ປຖວິໍ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ.

໑໔. ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ‘‘ປຖວິໍ ອາປ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ. ຕຖາ ‘‘ມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕິ…ເປ… ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄາຫານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ມຎ຺ຎນາຍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປທານິປິ ອາເນຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ກາຍສກ຺ຂີ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຘມ຺ມານຸສາຣີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເສກ຺ຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ເສກ຺ເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓). ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ (ປຸ. ປ. ໑໓.໒; ໑໕.໑ ມາຕິກາ), ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໗.໒໖, ໒໗ ມາຕິກາ) ຈ. ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໔). ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ມຎ຺ຎນາຠາໂວ ຫິສ຺ສ ປຫານປຏິເວຘສິທ຺ໂຘ, ປຫານປຏິເວໂຘ ຈ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາປຏິເວເຘຫິ ນ ວິນາຕິ ສພ຺ເພປິ ອຠິຎ຺ຎາວິເສສາ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂເປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ ‘‘ວີຕຣາຄຕ຺ຕາ ວີຕໂທສຕ຺ຕາ ວີຕໂມຫຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

໑໔. ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ນາມ ປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມາ, ເຕ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕເຠເທນ ຕິວິຘາ. ເຕສຸ ກຸສລານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອໂລຠາທໂຍ ຈ ເຫຕູ, ອກຸສລານໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ໂລຠາທໂຍ ຈ ເຫຕູ, ອພ຺ຍາກເຕສຸ ວິປາການໍ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມໍ, ອິຕເຣສໍ ຠວງ຺ຄມາວຊ຺ຊນສມນ຺ນາຫາຣາທິ ຈ ເຫຕູ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ເອວ ສມວຣຸຬ຺ໂຫ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎນານໍ ເຫຕຸຠາໂວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ມຎ຺ຎນາສຸ ປນ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາຍ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ເຫຕຸ. ‘‘ສຎ຺ໂຎຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມານມຎ຺ຎນາຍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລໂຠ ເຫຕຸ ເກວລໍ ສໍສຄ຺ຄວເສນ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຍ ເອກຕ຺ຕນຍາທີນໍ ອຍາຖາວຄ຺ຄາໂຫ ເຫຕຸ, ອສ຺ສຸຕຠາໂວ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂສ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນສີລຕາຍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ, ສາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕຕາຍ ເຫຕຸ, ສພ຺ພາ ຈາຍໍ ເຫຕຸປຣມ຺ປຣາ ປຖວີອາທີສຸ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ມຎ຺ຎນານໍ ເຫຕຸ, ເສກ຺ຂາຣຫາທິຠາວາ ປນ ມຕ຺ຕໂສ ສພ຺ພໂສ ຈ ມຎ຺ຎນາຠາວສ຺ສ ເຫຕູຕິ. ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ.

໑໖. ສມາໂຣປນຫາຣວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ມູລປຣິຍາຍຄ຺ຄຫເຓນ ອສ຺ສຸຕວາຄຫເຓນ ສຎ຺ຊານນມຎ຺ຎນາປຣິຎ຺ຎາຄຫເຓຫິ ຈ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ, ເຕ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ໂລໂຠວ, ໂຍ ‘‘ໂລໂຠ ລຸພ຺ຠນາ ລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ສາຣາໂຄ ສາຣຊ຺ຊນາ ສາຣຊ຺ຊິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໓໘໙) ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ວິຠຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສ, ໂຍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວິສູກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໐໕) ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ, ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐) ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ປເຠເທຫິ ຈ ວິຠຕ຺ໂຕ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາ ເຈວ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ, ຍາ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍວິສມໍ ວຈີວິສມ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໑໓, ໙໒໔), ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອທິນ຺ນາທານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໑໓) ຈ ອາທິນາ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ, ອເນເກຫິ ປເຠເທຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕາ.

ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ສມໂຖ ປຏິປກ຺ໂຂ, ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ສີລໍ ປຏິປກ຺ໂຂ. ເຕ ປນ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອິຘ ປຣິຎ຺ຎາຄຫເຓນ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຣິຍຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ສີເລນ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານຎ຺ຈ, ສມເຖນ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານຎ຺ຈ. ວິປສ຺ສນາຍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສມໂຖ, ສມເຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ສມກາລເມວ ຠວນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພເຍວ ຫິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີກມ຺ມສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຊີວສ຺ສ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອາຣທ຺ຘາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຖວິປສ຺ສນາ ປຣິປູເຣຕິ. ອຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ອນວເສສສໍກິເລສຘມ຺ມໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິໂຍ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ.

ໂສຬສຫາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ

໑. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍວຓ຺ຓນາ

‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຘມ຺ມມູລຄ຺ຄຫເຓນ ມຎ຺ຎນາຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ. ມຎ຺ຎນານມ຺ປິ ຫິ ມຎ຺ຎນາ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ສິໂຕຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ຕຖາ ສຎ຺ຎາອປຣິຎ຺ຎາຕຄ຺ຄຫເຓນ. ‘‘ຂີຓາສໂວ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສຎ຺ໂຎຊໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາສວາ ສຎ຺ໂຎຊນານິ ຈ ສຣູປໂຕ ຄຫິຕານິ, ຕຖາ ນນ຺ທິຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາ ຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຈ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍ ວິເສສໂຕ ຣູປຘມ຺ມາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ອຣູປຘມ຺ມາ, ເຕ ປນ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ປຖວີອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ທສ຺ສິຕາ ເອວ. ຕາສໍ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ ປຏິປກ຺ໂຂ, ເຕສເມຕ຺ຖ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ສມຖສ຺ສ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕາ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ’’ຕິອາທິນາ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິມາສເມຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕວີຕຣາຄາທິວຈເນຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ປນ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມາຍາ-ສາເຐຍ຺ຍ-ມານາຕິມານ-ມທປ຺ປມາທ-ປາປິຈ຺ຉຕາ-ປາປມິຕ຺ຕຕາ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ວິປຣີຕມນສິກາຣ-ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສ-ອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ- ສາຣມ຺ຠໂທວຈສ຺ສຕາ-ຠວທິຏ຺ຐິ-ວິຠວທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອມາຍາອສາເຐຍ຺ຍາທິອວິປຣີຕມນສິກາຣາທິວເສນ, ຕຖາ ສມຖປກ຺ຂິຍານໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິຍານໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນ ຍສ຺ສ ຠູມິ.

໒. ຕິປຸກ຺ຂລນຍວຓ຺ຓນາ

ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣູປໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ຕຓ຺ຫາ ໂລໂຠ, ອວິຊ຺ຊາ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂລຫິເຕ ສຕິ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອາຆາໂຕ ໂທໂສ, ອິຕິ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຄຫິເຕຫິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂປປຣິຎ຺ຎາຄຫຓາທີຫິ ຈ ກຸສລມູລານິ ສິທ຺ຘານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ‘‘ໂລໂຠ ສພ຺ພານິ ວາ ສາສວກຸສລາກຸສລມູລານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານໂຄຈຣຠູຕາ ຈ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ, ຕີຫິ ປນ ອກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕ-ສໍກິເລສມລ-ວິສມອກຸສລ-ສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘສຸຈຣິຕ-ສມກຸສລ-ສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ສທ຺ຘມ຺ມ-ສມາຘິ-ວິໂມກ຺ຂມຸຂ-ວິໂມກ຺ຂາ-ທິວເສນ ກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

໓. ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍວຓ຺ຓນາ

ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣູປໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິປລ຺ລາສາ, ອວິຊ຺ຊາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວິປລ຺ລາສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ມຎ຺ຎນາປຏິກ຺ເຂປປຣິຎ຺ຎາຄຫຓາທິສິທ຺ເຘຫິ ສຕິວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສິທ຺ຘາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ທຸວິໂຘ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ. ເຕສໍ ປຐໂມ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິຍາສຄ຺ຄາຫີ ສຕິພເລນ ຍຖາຠູຕໍ ກາຍສຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ທຸຕິໂຍ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິຍາສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໐; ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔, ໑໑໔; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍສໍວຣຠູເຕນ ວີຣິຍພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ວິຘເມນ຺ໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຕິໂຍ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຍາຖາວຄ຺ຄາຫີ ສມາຘິພເລນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏນ຺ໂຕ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວຎ຺ຈິຕຕາຍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສີ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາເຣນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ.

ອິຘາປິ ສຸຠສຎ຺ຎາສຸຂສຎ຺ຎາຫິ ຈຕູຫິປິ ວາ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຈຕູຫິ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາເສຫິ ຈຕຸຣາສໂວຆ-ໂຍຄ-ກາຍຄນ຺ຖ-ອຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທ-ສລ຺ລຸປາທານ-ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ-ອປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຌານ-ວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານ-ສຸຂຠາຄິຍຘມ຺ມ-ອປ຺ປມຎ຺ຎາ-ສມ຺ມປ຺ປຘານ-ອິທ຺ຘິປາທາ- ທິວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ. ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

໔-໕. ທິສາໂລຈນ-ອງ຺ກຸສນຍທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

ອິເມສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ສິທ຺ຘິຍາ ໂວຫາເຣນ ນຍທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖນຍານໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ, ເຕສໍ ສມານຍນໍ ອງ຺ກຸໂສຕິ ປຎ຺ຈປິ ນຍາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຈວິຘນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາສນປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິເຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ສໍກິເລສນິພ຺ເພຘາເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ, ສພ຺ພຠາຄິຍເມວ ວາ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍກຸສລານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘນ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສພ຺ພຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ຎາຓເຎຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນຠາວນໍ ສກວຈນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ ກຸສລາກຸສລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔. ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອຠິນວສ຺ສ ປທສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ ອຕ຺ຖວິຠຊນາ. ‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ ຠູຕປຸພ຺ພນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ, ນິວາສຏ຺ຐາເນ ວາ ຠູຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ, ຕຕ຺ຖ ມາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກາກນ຺ທີ ມາກນ຺ທີ ໂກສມ຺ພີຕິ ຍຖາ ກາກນ຺ທສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ນຄຣີ ກາກນ຺ທີ, ມາກນ຺ທສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ມາກນ຺ທີ, ກຸສມ຺ພສ຺ສນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ໂກສມ຺ພີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສາວຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປເນຕ຺ວາ ສມີເປ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອຸປໂຠໂຄ, ສວິຎ຺ຎາຓກວຕ຺ຖຸ. ປຣິໂຕ ສພ຺ພທາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິໂຠໂຄ, ນິວາສນປາຣຸປນາທິ ອວິຎ຺ຎາຓກວຕ຺ຖຸ. ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສາວຕ຺ຖີ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄຕິ ສຕ຺ຖສ຺ສ ນຄຣິຍາ ສມາຄເມ, ສຕ຺ເຖ ຕໍ ນຄຣໍ ອຸປຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉິເຕ ສຕ຺ຖິກຊເນຫິ.

ສໂມຫິຕນ຺ຕິ ສນ຺ນິຈິຕໍ. ຣມ຺ມນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ອາຣາມຸຍ຺ຍານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຣມຓີຍໍ. ທສ຺ສເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິສິຂາສນ຺ນິເວສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປາສາທກູຏາຄາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທສ຺ສນີຍໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ. ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ນິວາສສຸຂຕາຍ ຈ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ຕານໍ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ມນໍ ຣເມຕີຕິ ມໂນຣມໍ. ທສຫິ ສທ຺ເທຫີຕິ ຫຕ຺ຖິສທ຺ໂທ, ອສ຺ສ-ຣຖ-ເຠຣິ-ສງ຺ຂ-ມຸທິງ຺ຄ-ວີຓາ-ຄີຕ ສມ຺ມຕາຬສທ຺ໂທ, ອສ຺ນາຖ-ປິວຖ-ຂາທຖາຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ. ອວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ວິວິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພກາລໍ ໂຆສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸທ຺ຘິໍ ເວປຸລ຺ລຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕນ຺ນິວາສີ ສຕ຺ຕວຸທ຺ຘິຍາ ວຸທ຺ຘິໍ, ຕາຍ ປຣິວຸທ຺ຘິຕາເຍວ ວິປຸລຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ, ພຫຸຊນໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕ຺ຕູປກຣຓສມິທ຺ຘິຍາ ອິທ຺ຘໍ. ສພ຺ພກາລໍ ສຸຠິກ຺ຂຠາເວນ ຜີຕໍ. ອນ຺ຕມໂສ ວິຆາສາເທ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພສໍ ກປຓທ຺ຘິກວນິພ຺ພກຍາຈການມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິ ຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມນຸຎ຺ຎໍ ຊາຕໍ, ປເຄວ ອິສ຺ສຣິເຍ ຐິຕານນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ມໂນຣມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຬກມນ຺ທາວາຕິ ອາຏານາຏາທີສຸ ທສສຸ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊສ຺ສ ນຄຣີສຸ ອຬກມນ຺ທາ ນາມ ເອກາ ນຄຣີ, ຍາ ໂລເກ ອຬາກາ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຍຖາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມີນໍ ອາວາສຠູຕາ ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທິນາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສາວຕ຺ຖີປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຬກມນ຺ທາວາ’’ຕິ. ເທວານນ຺ຕິ ເວສ຺ສວຓປກ຺ຂິຍານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວານໍ.

ຊິນາຕີຕິ ອິມິນາ ໂສຕ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ເຊຕ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣຎ຺ຎາຕິ ປເສນທິໂກສລຣາເຊນ. ຣາຊຄຕໍ ຊຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຸມາໂຣ ຊິຕວາຕິ ເຊໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມງ຺ຄລກພ຺ຍຕາຍາຕິອາທິນາ ‘‘ເຊຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ເຊໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິຕາຍາຕິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖູຫິ ຜີຕຠາເວນ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ຘາປິ ມຈ຺ຉຣິໂນ ກິຎ຺ຈິ ນ ເທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາຍາ’’ຕິ, ຣາຄໂທສາທິມລານຎ຺ເຈວ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ຈ ອຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ຘາ ອມຈ຺ຉຣິໂນປິ ຈ ກຣຸຓາສທ຺ຘາທິຄຸຓວິຣຫິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປເຣສໍ ນ ທເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑທາເນນ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ທາຕພ຺ພຠາເວນ ສພ຺ພກາລໍ ອຸປຏ຺ຐປິໂຕ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ. ປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ‘‘ນາຕິທູຣໍ ນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ’’ຕິ ເອກໍ, ເອວເມເຕຫິ ປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ເຄຫິ ສມ຺ປນ຺ນຕາຍ. ຍທິ ເຊຕວນໍ ຕຖໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ກີຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ເສວ ຕໍ ວນໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຣິກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍທິປິ ໂສ ຠູມິຠາໂຄ ໂກຏິສນ຺ຖເຣນ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ກີໂຕ, ຣຸກ຺ຂາ ປນ ເຊເຕນ ນ ວິກ຺ກີຕາຕິ ເຊຕວນນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາກາຣຓໍ ປາກຏເມວາຕິ. ໂກ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປຕິ? ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເອວ ຫິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕີຕິ ອາຈຣິຍາ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອິມາຍ ເທສນາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘນໍ ກຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍາຍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອປເຣ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີນຎ຺ຫິ ສໍສຄ຺ຄເຠທສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕວາຕິ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ຕທາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫຕຠິກ຺ຂູນໍ. ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘນນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂສຘນໍ. ປຐມຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາທິນາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສໍກິເລສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສາມຸກ຺ກໍສິກໍ ເທສນໍ ເທເສຕິ ເຂຕ຺ເຕ ຂາຓຸກຓ຺ຏກຄຸມ຺ພາທິເກ ອວຫຣິຕ຺ວາ ກສນໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ອວຕ຺ວາ ອິມາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສໍວຣຠູຕນ຺ຕິ ສີລສໍວຣາທິສໍວຣຠູຕໍ ສໍວຣຓສຠາວໍ ກາຣຓໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສນາທິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສໍວຣິຕາຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສມ຺ມາ, ສພ຺ພຖາ ວາ ວາຣິຕາ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ຍສ຺ມາ ປວຕ຺ຕິທ຺ວາຣປິຘາເນນ ປິຫິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິທຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ ສໍວຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກເມວ ສໍວຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ທສ຺ສນາທິມ຺ຫິ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ອາສວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ນິໂຣໂຘ ຂໂຍ ປຫານນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນາທິ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຫີຍນ຺ຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຈກ຺ຂຸໂຕປິ…ເປ… ມນໂຕປີຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໔-໑໙) ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖີສຸ ຕທນຸຄຕມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖີສຸ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸສລາທີນມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ປນ ວຓໂຕ ຍູສໍ ວິຍ ປຄ຺ຆຣຓກອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຄ຺ຆຣຓອສຸຈິມ຺ຫິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອາສວ-ສທ຺ໂທຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຘມ຺ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນນຸ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄາທີນິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອາລມ຺ພິເຕສຸ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ສາສວຠາເວນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣຕາຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຄຕ຺ຣຠຸວຈເນນ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານຜລສມາປຕ຺ຕິປຸເຣຈາຣິກປຣິກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກເມວ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ອວຘິນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ມຄ຺ຄຜລສມານຕາຍ ອຎ຺ເຎສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ສມາປຕ຺ຕິວີຖິຍໍ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຜເລສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອາສວານໍ ປວຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສວນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຘິອຕ຺ໂຖ ອາ-ກາໂຣ, ອວຘິ ຈ ມຣິຍາທາຠິວິຘິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຣິຍາທໍ ກິຣິຍໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາປາຏລິປຸຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ. ອຠິວິຘິ ປນ ກິຣິຍໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາຠວຄ຺ຄາ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ຈາຍໍ ອາ-ກາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ມທິຣາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິນ຺ຘວກາທມ຺ພຣິກາໂປຕິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ໂຐ ວິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາ ປຸຣາຓຠາໂວ. ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີຕິອາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໒) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອວິຊ຺ຊາສວຠວາສວານໍ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ຕພ຺ຠາວຠາວິໂນ ກາມາສວສ຺ສ ຈິຣປຣິວຸຕ຺ຖຕາ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອກາສຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ມານາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໍ ມທກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເອເຕສ຺ເວວ ອາສວ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາສໂວ ນາຄໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອາຍຕໍ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ. ປສວນ຺ຕີຕິ ຜລນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອາສເວຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຕ຺ຖວິຕປ຺ເປສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປເທເສສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິເລເສສຸເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນໍ. ກມ຺ເມປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປສວນສ຺ສ ກິເລສກມ຺ມສາຘາຣຓຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ ຂນ຺ຘາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ວິວາທມູລຠູຕາຕິ ວິວາທສ຺ສ ມູລກາຣຓຠູຕາ ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສ-ອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ມາຍາ-ສາເຐຍ຺ຍ-ຖມ຺ຠ-ສາຣມ຺ຠ-ມານາຕິມານາ.

ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ເຍນ ກມ຺ມກິເລສປ຺ປກາເຣນ ອາສເວນ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ ອາກາສຈາຣີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພຕາຍ ວິນິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ເທວຄຕິ ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລກມ຺ມໂຕ ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິເສຘນາຍ. ປຣູປວາ…ເປ… ອຸປທ຺ທວາຕິ ອິທໍ ຍທິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາ ເອວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວາທິປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ປເນເຕຕິ ເອເຕ ກາມຣາຄາທິກິເລສ-ເຕຠູມກກມ຺ມປຣູປວາທາທິອຸປທ຺ທວປ຺ປກາຣາ ອາສວາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິປາຬິປເທເສ. ຍຖາຕິ ເຍນ ທຸວິຘາທິປ຺ປກາເຣນ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິຣຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຍຄາມິນິຍາ. ຉກ຺ກນິປາເຕ ອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາສວາ ຉຘາ ອາຄຕາ ອາສວ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປເຠໂທປຈາເຣນ ອາສວ-ປເທ ປເຠໂທຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ ວາ ປທ-ສທ຺ໂທຕິ ອາສວປເທຕິ ອາສວປ຺ປກາເຣ ສທ຺ທໂກຏ຺ຐາເສ ອຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາເສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາ ຫີຕິ ຕສ຺ມາ ສໍວຣຓໍ ປິທຫນໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໍ, ເຕເນວ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລາທິສໍວເຣ ອຘິປ຺ເປເຕ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ຖກນຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາຕິ ເຄຫທ຺ວາຣສໍວຣຓມ຺ປິ ອຸທາຫຏໍ. ສີລສໍວໂຣຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ມູລປຣິຍາຍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປຸນ ວທຕິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ສີລສຕິຎາຓານໍ ສໍວຣຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ຕຖາ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຕິວີຣິຍານໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍທິປິ ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ…ເປ… ສີຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນິທ຺ເທເສ ຂນ຺ຕິວີຣິຍານໍ ສໍວຣປຣິຍາໂຍ ນາຄໂຕ, ອຸທ຺ເທເສ ປນ ສພ຺ພາສວສໍວຣປຣິຍາຍນ຺ຕິ ສໍວຣປຣິຍາເຍນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ເຖວ ເຕສໍ ສໍວຣຠາໂວຕິ.

ປຸພ຺ເພ ສີລສຕິຎາຓານໍ ປາຐນ຺ຕເຣນ ສໍວຣຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອິທານິ ຕໍ ອິມິນາປິ ສຸຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຕິວີຣິຍສໍວຣາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໔) ປາຬິຍາ ທສ຺ສນວເສນ. ‘‘ຕຎ຺ຈ ອນາສນໍ, ຕຎ຺ຈ ອໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລສໍວໂຣຕິ ຕຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາຣູເປ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອນິຍຕວຕ຺ຖຸກໍ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາສນໍ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ເວສິຍາທິໂຄຈຣໍ, ‘‘ປຏິສງ຺ຂາໂຍນິໂສ ປຣິວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ ຍໍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ, ອຍໍ ປນ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ ສີລສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາສນປຣິວຊ຺ຊເນນ ຫິ ອນາຈາຣປຣິວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາຈາຣາໂຄຈຣປຣິວຊ຺ຊນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຕາຍສີລສໍວໂຣ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ສີລສໍວຣວິຠຊເນ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອນາຈາໂຣ, ອຕ຺ຖິ ອໂຄຈໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໓, ໕໑໔) ອນາຈາຣາໂຄຈຣາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ອິທຎ຺ຈ ເອກເທເສນ ສມຸທາຍນິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສມຸທ຺ທປພ຺ພຕນິທສ຺ສນໍ ວິຍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພນິທ຺ເທເສ ປຏິສງ຺ຂາຄຫຓໍ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍນິໂສມນສິກຣຓມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວຣເມວາຕິ ເອວໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ ສິຍາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘ອິຘ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’ຕິ ອາຄຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ຎາຓສໍວເຣນ ຈ ອສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ, ‘‘ທສ຺ສນໍ ປຏິເສວນາ ຠາວນາ ຈ ຎາຓສໍວໂຣ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓສໍວໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຸປິ ຐາເນສຸ ຍໍ ຎາຓໍ, ໂສ ຎາຓສໍວໂຣຕິ ປຣິວຊ຺ຊນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສີລາທໂຍ ສີລສໍວຣາທໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ ສຕິ ສໍວຣານໍ ສງ຺ກໂຣ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ເຕ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວຊ຺ຊນວິເສສສໍວຣາຘິວາສນວິໂນທນານໍ ສີລສໍວຣາທິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອຄ຺ຄຫິຕານໍ ຄຫເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ອຄ຺ຄຫິເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທສ຺ສນໍ ປຏິເສວນາ ຠາວນາ’’ຕິ ອາຫ.

ເອເຕນ ສີລສໍວຣາທິນາ ກຣຓຠູເຕນ, ກາຣຓຠູເຕນ ວາ. ຘມ຺ມາຕິ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມາ. ສີລສໍວຣາທິນາ ຫິ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ວາ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ອນິຣຸທ຺ຘາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ອາສວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ອາສວາ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທປຫານານິ ເອວ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາທໂຍຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ‘‘ໂຍນິໂສ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາວ ອາສວສໍວຣຓສ຺ສ ປຘານຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຣິໂຍສາເນປິ ‘‘ເຍ ອາສວາ ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ, ເຕ ທສ຺ສນາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ອາສວປ຺ປຫານເມວ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ນິຄມິຕໍ.

໑໕. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາວ ທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວປິ ປທານິ ເອກຕ຺ຖານີ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ເອກຕ຺ຖຕ຺ເຖປິ. ຎາຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ສຠາວໍ, ວິສຍສ຺ສ ຍຖາສຠາວາວໂພຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານນລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຎາຓປ຺ປຠາວນ຺ຕິ ຎາຓານຸຠາວໍ, ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ວິສໂຍຠາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາເຓນ ວິວເຏ ຘມ຺ເມ’’ຕິ. ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຈ ຊານນທສ຺ສນມຸເຂນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓລກ຺ຂຓໍ ຎາຓປ຺ປຠາວໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສຕີ’’ຕິ. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ‘‘ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາຣໍ ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວິສຍຊານນໍ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣວິສຍທສ຺ສນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປນ ເນສໍ ອາສວານໍ ຂຍູປາຍສຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທນານຸປ຺ປາທນວເສນ ນ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕນາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ…ເປ… ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ’’ຕິ.

‘‘ຊານໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊານນຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຏິວິຕກ຺ກມຕ຺ຕວເສນ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຣູປາທິ ວິຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທວເສນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ (ອິຕິວຸ. ໑໐໒), ຊານໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓), ເອວໍ ຊານນ຺ຕາ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໗), ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທີສຸ ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາມຎ຺ຎວິເສສທີປນວເສເນຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ອາຄຕນ຺ຕິ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ເຕ ຫິ ‘‘ສມາຘິນາ ຊານໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ປສ຺ສໂຕ ຊານໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຊານນາ ສມໂຖ, ປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ເຕຕິ ປປຎ຺ຈາ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຊານໂຕ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປທອຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາຣິຍມາເນ. ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ຊານນທສ຺ສນານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາໂຍນິໂສມນສິກາຣວິສຍຠາວສ຺ສ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອາສວປ຺ປຫານໍ ອາສວານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ. ໂສ ປນ ເນສໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຂີຓຕາ ອຠາໂວ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂຍມສມຸປ຺ປາທໍ ຂີຓາກາຣໍ ນຕ຺ຖິຠາວ’’ນ຺ຕິ. ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນຕິ ກິເລສວງ຺ກສ຺ສ ກາຍວງ຺ກາທີນຎ຺ຈ ປຫາເນນ ອຸຊຸຠູເຕ ສວິປສ຺ສເນ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ. ຕເທວ ຫິສ຺ສ ສິກ຺ຂນໍ. ຂຍສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຎາຓໍ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາຕິ ຂຍສງ຺ຂາເຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຎາຓໍ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປນ ອຎ຺ຎໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທິປິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ຂຍສ຺ມິໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປນ ອາສເວຫິ ຂີໂຓຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ຂໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອາສວກ຺ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສມໂຓຕິ ສມິຕປາໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ປນ ຂີຓາສໂວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຜລປຣິຍາຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ອາສວກ຺ຂໂຍ ມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຜລໍ. ເອເຕເນວ ນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອາສວກ຺ຂຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຊານໂຕ ເອວ ປສ຺ສໂຕ ເອວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ວິເສສາຠາວໂຕ ອນິຏ຺ຐສາຘນໂຕ ຈາຕິ ຕສ຺ສ ນິຍມສ຺ສ ຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ອຊານໂຕ ໂນ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ນ ຊານາຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ເນວ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິມິນາ ທູຣີກຕາໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ອາສວກ຺ຂຍສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ໂນ ອຊານໂຕ ໂນ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຈເນນ. ເຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເກ ປນ ເຕຕິ? ‘‘ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໒໒໘), ອເຫຕູ ອປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໒໒໗) ເອວມາທິວາທາ. ເຕສຸ ຫິ ເກຈິ ອຠິຊາຕິສງ຺ກນ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ຠວສງ຺ກນ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ຈ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ອິສ຺ສຣປຊາປຕິກາລາທິວເສນ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ສໍສາຣາທີຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸຣິເມນ ວາ ປທທ຺ວເຍນາຕິ ‘‘ຊານໂຕ, ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ. ອຸປາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອາສວກ຺ຂຍສ຺ສາ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ໂນ ອຊານໂຕ, ໂນ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ. ອນຸປາໂຍ ເອວ ຫິ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ຍທິທໍ ໂຍນິໂສ ຈ ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາຣສ຺ສ ອຊານນໍ ອທສ຺ສນຎ຺ຈ, ເຕນ ຕຖຕ຺ຕາຍ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ນນຸ ‘‘ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຍຖາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ທສ຺ສເນ ອຘິປ຺ເປເຕ ປຸຣິເມເນວ ອນຸປາຍປຏິເສໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣານຸປ຺ປາທນສ຺ສປິ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສຕິພເລນ ສໍວຸຕຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິຕາ ວິຍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລເນວ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຠູຕຊານນາຠາໂວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ເຂເປນ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປນາຕິ ສມາເສນ, ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓໍ…ເປ… ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຊານໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຎາຓສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ສໍວໂຣ’’ຕິອາທິ ກຖໍ ນີຍຕີຕິ? ຎາຓສ຺ສ ປຘານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວມຍໍ ເທສນາ ກຕາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຣິຍໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທເສສ຺ສາມິ ສອຸປນິສໍ ສປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ທພ຺ພຊາຕິໂກຕິ ທພ຺ພຣູໂປ. ໂສ ຫິ ທ຺ຣພ຺ໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ທ຺ຣພ຺ຍໍ ວິນສ຺ສຕິ ນາທ຺ຣພ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ທພ຺ພຊາຕິໂກ ວາ ສາຣສຠາໂວ, ສາຣຸປ຺ປສີລາຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ນ ໂຂ ທພ຺ພ ທພ຺ພາ ເອວໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔, ໓໙໑; ຈູຬວ. ໑໙໓). ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ, ຘຸຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ໂຍ ຫິ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ກາຕຸໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ວາຕາຕປາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕາທີນິ ກໂຣຕິ, ໂສ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ກໂຣຕິ ນາມ. ປທຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ນາຖກຣຓຘມ຺ມຠາເວນ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິຈ຺ຈກຣຓີຍານິ, ຕຕ຺ຖ ທກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໗).

ອຸປາຍມນສິກາໂຣຕິ ກຸສລຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ປຖມນສິກາໂຣຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ມຄ຺ຄຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອສຸຠອນຕ຺ຕສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອສຸຠໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເອວ ນເຍນ, ອວິປຣີຕສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິເກນ ວາຕິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນາຕິອາທິນາ ອາວຏ຺ຏນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຕໂຕ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ມໂນທ຺ວາຣິກາ ກຸສລຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິ ຜລໂວຫາເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ວເສນ ສາ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ອາວຊ຺ຊນາ ຫິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາວຏ຺ຏຍຕີຕິ ອາວຏ຺ຏນາ. ອນຸ ອນຸ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ ອນ຺ວາວຏ຺ຏນາ. ຠວງ຺ຄາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາຠຸຊຕີຕິ ອາໂຠໂຄ. ສມນ຺ນາຫຣຕີຕິ ສມນ຺ນາຫາໂຣ. ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ຐເປຕີຕິ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ອຸປາຍປຖມນສິກາຣລກ຺ຂໂຓ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸກ຺ຂາທີນິ ສຈ຺ຈານິ ອາວຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ສຈ຺ຈປຏິກູເລນາຕິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ອນນຸໂລມວເສນ. ເສສໍ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນຍຸຕ຺ຕິໍ, ເຫຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອໂຍນິໂສ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປາເຐ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາກ຺ໂຍປຎ຺ຎາສນໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຍມຸທ຺ເທສນິທ຺ເທໂສ ປຣິວຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂຍນິໂສ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣປທໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ໂຍນິໂສ ອໂຍນິໂສຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ທ຺ວີຫິ ປເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍນິໂສຕິ ຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ອໂຍນິໂສຕິ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ. ສຕິປິ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິສາມຎ຺ເຎ ຠວາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ພຫຸລິສາມຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ນາວາທິ ອຸປມາຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈກ຺ກຍນ຺ຕໍ ອາຫຏຆຏີຍນ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓວິເສສວເສນ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິອາຣມ຺ມຓສາມຎ຺ເຎນ, ນາປິ ອາສວວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ…ເປ… ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ອາສວາ ນ ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກປ຺ປເຠທໍ ອາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕຣູປາທີນິ. ອິທານິ ອາສວວເສນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຠູຕປຸພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ປຸພ຺ພຈຣິຍໂຕ ກິເລສທູຣີຠາວສິທ຺ຘາຍ ສຸທ຺ຘິປກຕິຕາຍ. ປາຬິຍາ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອຕ຺ຖກຖນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ອຊ຺ຌຍນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ຈີວຣສິພ຺ພາທິ ນວກມ຺ມໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານຸໂຍໂຄ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ຕາທິເສນາຕິ ຍາທິເສນ ‘‘ມນຸຎ຺ຎວຕ຺ຖູ’’ຕິມນສິກາຣາທິນາ ກາມາສວາທໂຍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕາທິເສນ. ອາສວານໍ ວຑ຺ຒິ ນາມ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຕິພ຺ພຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາ ຈ ອຠິຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸລີກາຣໂຕຕິ ເຕ ລທ຺ຘາເສວນາ ພຫຸລຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຜຣນ຺ຕາ ຉາເທນ຺ຕາ ອນ຺ຘາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເອກສນ຺ຕານນເຍນ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິໂຕ ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຑ຺ຒິ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຂຓິກຠາວໂຕ.

ໂສ ຈ ຊານາຕີຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫາຠາວມາຫ. ກາຣກສ຺ເສວາຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ເສວ. ຍສ຺ສ ປນາຕິອາທິນາ ອນຸທ຺ເທສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຣາຕນສ຺ສ ປຸຣິສາຕິສຍສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ມຓ຺ຑລາຣາມວາສີມຫາຕິສ຺ສຠູຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອາຍຕິໍ ຕຖາປຏິປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ເອທິສໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຍວາຕິ ມຓ຺ຑລາຣາເມເຍວ. ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທ຺ເທສາຈຣິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາຍກໍ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຸທ຺ເທສມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຍຖາອາຣທ຺ຘໍ ອຸທ຺ເທສປພນ຺ຘໍ. ຕທາ ກິຣ ມຸຂປາເຐເນວ ພຫູ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ມໂນສຊ຺ຌາຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ເຖໂຣ ປຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຘຣຍ຺ໂຫ, ໂສ ‘‘ອິທານາຫໍ ອນາຄາມີ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸທ຺ເທເສນາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ອຸທ຺ເທສກາເລ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອາສເວສຸ ມຄ຺ເຄນ ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ປນ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ. ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຫານໍ ນຕ຺ຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ຕາຍ ປຫານນ຺ຕິ.

໑໖. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍປທໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ? ປທທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ອາສວານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນຠາວສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຫາຍກວິຠາເຄນ ປຫາຕພ຺ພວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທເມວ ປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສຕິສໍວຣາທິໍ. ທສ຺ສນາຕິ ອິທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ສເນນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈເນນ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ທສ຺ສເນນາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິປິ ຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ປຐມຕຣໍ ປສ຺ສຕິ, ທິສ຺ວາ ປນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ນ ຕໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕສາມຎ຺ເຎນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິພ຺ພານປຏິວິຊ຺ຌເນນ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຠາວນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ຕທຠິສມໂຍຕິ ນຸຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ປຣໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒) ອາຄມິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສໍວຣາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ. ສໍວຣາຕິ ສໍວເຣນ, ‘‘ສໍວໂຣ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຕິສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິເສວຕິ ເອເຕນາຕິ ປຏິເສວນໍ, ປຈ຺ຈເຍສຸ ອິທມຕ຺ຖິກຕາຎາຓໍ. ອຘິວາເສຕິ ຂມຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຘິວາສນາ, ສີຕາທີນໍ ຂມນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ອໂທໂສ, ຕປ຺ປຘານາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ. ປຣິວຊ຺ເຊຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິວຊ຺ຊນໍ, ວາຬມິຄາທີນໍ ປຣິຫຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ. ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ວິໂນເທຕິ ວິຕຸທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິໂນທນໍ, ກຸສລວີຣິຍໍ. ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ເຐ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ຠາວນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຠາວນາ, ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ. ນ ຫິ ຕໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ທສ຺ສນາທີນໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໑໗. ກຸສລາກຸສລຘມ຺ເມຫິ ອາລມ຺ພິຍມານາປິ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ອາວຊ຺ຊນມຸເຂເນວ ຕພ຺ຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນສິກຣຓີເຍ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ເພ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນ ມນສິກຣຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ມນສິກຣຓີຍາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອມນສິກຣຓີຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອມນສິກຣຓີເຍຕິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ມນສິກຣຓີເຍ ຘມ຺ເມ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ. ຍສ຺ມາ ກຸສລຘມ຺ເມສຸປິ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈາທິວເສນ ມນສິກາໂຣ ອສ຺ສາທນາທິເຫຕຸຕາຍ ສາວຊ຺ໂຊ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວໂຫ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸປິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ມນສິກາໂຣ ນິພ຺ພິທາທິເຫຕຸຕາຍ ອນວຊ຺ໂຊ ຫິຕສຸຂາວໂຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມໂຕ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາກາຣໂຕ ປນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ.

ວາ-ສທ຺ໂທ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ‘‘ມມໍ ວາ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ (ທີ. ນິ. ໑.໕, ໖), ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖; ມ. ນິ. ໒.໗໙, ໘໐) ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ຕຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖທີປກໍ ປເນຕໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ສມຸທາຫຏໍ.

ກາມາສໂວຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕ ກາເມ ອາສໂວ ກາມາສໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ’’ຕິ. ຠວາສວໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ໂລໂຠ ກາມາສໂວຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຣູປາຣູປຠເວຕິ ກມ຺ມຸປປຕ຺ຕິເຠທໂຕ ທຸວິເຘປິ ຣູປາຣູປຠເວ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ຌານນິກນ຺ຕີຕິ ຌານສ຺ສາໂທ. ‘‘ສຸນ຺ທຣມິທໍ ຐານໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠເວ ອາສໂວຕິ ຠວາສໂວ. ເອວນ຺ຕິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສງ຺ຄຫໂຕ ຠວາສເວເນວ ທິຏ຺ຐາສໂວ ຄຫິໂຕ ຕໍສຫຄຕຣາຄຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສເວນ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠວາສໂວ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໖໕) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຣາຄສ຺ສ ຠວາສວຠາໂວ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ, ອຖ ‘‘ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໓໒) ວິຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓຕ຺ໂຖ ສຫຄຕຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ສຕິ ຠວາສເວ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສ ສໂມຘານຄມນໍ ກຕໍ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕມ຺ປໂຍຄຕພ຺ຠາວາທິເກ ອສຕິ ຕໍສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິໍ ອນຸສາເຣນ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລໂຠປິ ກາມາສໂວຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂານຎ຺ຫິ ກາຣຓຠູຕາ ກາມາສວາທໂຍປິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໑໐໓) ຈ ກາມາສວນິທ຺ເທເສ ‘‘ກາເມສູຕິ ກາມຣາຄທິຏ຺ຐິຣາຄາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ເຕຠູມເກສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສູ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ສພ຺ພາປິ ນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາມໍ ນ ລຠຕີຕິ. ຍທິ ປນ ໂລໂຠ ກາມາສວຠວາສວວິນິມຸຕ຺ໂຕປິ ສິຍາ, ໂສ ຍທາ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂທມນສ຺ສວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສປິ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ ‘‘ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫ ສິຍາ ອາສວສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ສິຍາ ອາສວວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກາມາສໂວ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໖໕), ‘‘ກາມາສວໍ ປຏິຈ຺ຈ ທິຏ຺ຐາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໑໐໙) ຈ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາໂຄ ກາມາສໂວ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກິຎ຺ຈ ອຠິຊ຺ຌາກາມຣາຄານໍ ວິເສໂສ ອາສວທ຺ວຍເອກາສວຠາໂວ ສິຍາ, ນ ອຠິຊ຺ຌາຍ ຈ ໂນອາສວຠາໂວຕິ ໂນອາສວໂລຠສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອຕ຺ຖິ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ອາສໂວ ຈ ໂນອາສໂວ ຈ ຘມ຺ມາ ອາສວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາສວສ຺ສ ຈ ໂນອາສວສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໑໖-໑໗) ສຕ຺ຕໂມ ນວໂມ ຈ ປຎ຺ໂຫ. ຄຓນາຍຎ຺ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໓.໔໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ໂນ ‘‘ນວາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ປນ ໂລເຠ ໂນອາສເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ສຕ຺ຕມນວມາປິ ປຎ຺ຫາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ລເຠຍ຺ຍຸໍ, ຄຓນາຍ ຈ ‘‘ເຫຕຸຍາ ນວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ໂລເຠ ໂນອາສເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ນາມ ປຣິຍາຍກຖາ, ນ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ, ຕສ຺ມາ ພລວກາມຣາຄສ຺ເສວ ກາມາສວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມາສໂວຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ຠວາຠິນນ຺ທນນ຺ຕິ.

ສາມຎ຺ເຎນ ຠວາສໂວ ທິຏ຺ຐາສວໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ອິຘ ຕໂຍ ເອວ ອາສວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ທິຏ຺ຐາສໂວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ຠວາສວສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕໍ. ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ເຫສາຕິ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີນໍ. ຍຖາ ອຕ຺ຖໂຕ ກາມາສວາທໂຍ ວວຕ຺ຖາປິຕາ, ຕຖາ ເນສໍ ອຸປ຺ປາທວຑ຺ຒິໂຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຄຸເຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາທໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິ ‘‘ສຸຠສຸຂາ’’ຕິອາທິນາ ອສ຺ສາທນວເສນ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ຈຕຸວິປລ຺ລາສປທຏ຺ຐານຠາເວນາຕິ ສຸຠສຎ຺ຎາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕນຍປຈ຺ຈນີກໂຕຕິ ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ກາມຄຸເຓສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພກເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠຍໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມາສໂວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ປຫີຍຕິ. ຕຖາ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ເຈວ ສກລເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ຈ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພກອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາຣວເສນ ນິສ຺ສຣຓປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຠວາສວອວິຊ຺ຊາສວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຍ ເອວາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ວິຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຕໂຍ ເອວ ອາສວາ ອິຘ ອິມິສ຺ສໍ ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ? ຕຕ຺ຖ ກາມາສວສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຓິຘິຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠເວສຸ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫານຸສາຣໂຕ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ຠວຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຠວາສວສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕາ, ຠວທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ຠວາສວຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ອວິຊ຺ຊາສວສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ອາສວກຖາຍໍ. ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ກຖິຕໍ. ອເຠທໂຕຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ.

໑໘. ກາມາສວາທີນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂລກເທວໂລກຄມນີຍານໍ ກາມາສວາທີນໍ. ນິຣຍາທິຄມນີຍາ ປນ ກາມາສວາທໂຍ ‘‘ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ເພ ອາສເວ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ສມາຣຸຬ຺ຫາ. ອຖ ວາ ຍທຄ຺ເຄນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພານໍ ອາສວານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ກາມາສວາທີນມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ນ ຫິ ສມຎ຺ຎາເຠເທນ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ເພສຸ ອາສເວສຸ ທສ຺ເສຕພ຺ເພສຸ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາສີເສນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ.

ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໒໐) ສສ຺ສຕາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິອາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຍໂຕ ປຠຸຕິ ອຫໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ນ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ. ກສ຺ມາ? ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອາກາຣທ຺ວຍາວລມ຺ພນໂຕ. ຕສ຺ສາ ປນ ອຕີຕວຕ຺ຖຸຕາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສສ຺ສຕາຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣນິສ຺ສຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນາປວຕ຺ຕິກໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ກສ຺ມາ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສ຺ເວວ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນນຸ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກຣເຓ.

ຊາຕິລິງ຺ຄູປປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຊາຕິໍ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາທິລິງ຺ຄໍ ເທວມນຸສ຺ສາທິອຸປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຸປາທາຍ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສຕ຺ຕານໍ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປມາຓິໂກ, ຕທຠາວໂຕ, ຕໂຕ ອຕີຕຠາວໂຕ ວາ ອປ຺ປມາຓິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ເຕ ຫິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂຕິ ອິສ຺ສເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ປຸພ຺ພກເຕນ ວາ ອເຫຕຸໂຕ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ຈິນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ອາຫຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຕຸໂຕ ກງ຺ຂຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອເຫຕຸໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກງ຺ຂາປິ ຫິ ເຫຕຸປຣາມສນເມວາຕິ.

ປຣມ຺ປຣນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ກາລາຘິວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈາຕິ ສສ຺ສຕາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫມນາຄຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕໍ, ອຸຈ຺ເຉທາສງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຫໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ກຖໍ ອິທໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ກຖໍກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖໍກຖີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກາ ເອຕ຺ຖ ຈິນ຺ຕາ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຫິ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ມຫາມາຕາຍ ປຸຕ຺ຕໍ. ມຸຓ຺ເຑສຸນ຺ຕິ ມຸຓ຺ເຑນ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຊາຄຣຓກາເລ ນ ສກ຺ກາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ມຸຓ຺ເຑສຸໍ ກຸລຘມ຺ມຕາຍ ຍຖາ ຕໍ ເອກຈ຺ເຈ ກຸລຕາປສາ, ຣາຊຠເຍນາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ສີຕິຠູຕນ຺ຕິ ອິທໍ ມຘຸຣກຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓວຈນໍ. ‘‘ເສຕິຠູຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຸທເກ ຈິຣຏ຺ຐາເນນ ເສຕຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ ກຓ຺ໂຓ ວິຍ ສູຕປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎີ. ຊາຕິຍາ ວິຠາວິຍມານາຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣາມສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ສິຍາ ກງ຺ຂາ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາປິ ຈ ຣາຊາໂນ ວິຍາຕິ ມນຸສ຺ສາປິ ເກຈິ ເອກຈ຺ເຈ ຣາຊາໂນ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ‘‘ສຓ຺ຐານາກາຣໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີ’’ຕິ ປເທ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຊີໂວຕິ ປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ອນ຺ຕຣຕ຺ຕານໍ ວທຕິ. ໂສຬສໍສາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຣີຣ-ປຣິມາຓ-ປຣິມຓ຺ຑລ-ອງ຺ຄຸຏ຺ຐຍວປຣມາຓຸ-ປຣິມາຓຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຊີວວິສຍາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ສາ ອຕ຺ຕຠາວວິສຍາວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອາຄຕິຄຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ຍຕາຍໍ ອາຄໂຕ, ຍຕ຺ຖ ຈ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙. ຍຖາ ອຍໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຍຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ. ເອເຕນ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສສນ຺ນິສ຺ສຍຕມາຫ. ຍຖາ ຫິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍໂຕ ສາ ສສ຺ສຕາຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາກາຣາວລມ຺ພິນີ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນ຺ໂຕຄຘາຫໍກາຣສ຺ສ ກຖໍກຖິຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສນ຺ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສວິຈິກິຈ຺ຉສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຖາມຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ທຬ຺ຫຠາເວນາຕິ ອຠິນິເວສສ຺ສ ອຕິວິຍ ຖາມຄຕຠາເວນ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ນ ອຕີເຕ ຕຕ຺ຖປິ ສຕິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ. ອຕີເຕ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ນ ອນາຄເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສີເສນາຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘປມຸເຂນ, ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ເຘຕິ ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ເຘ. ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຎ຺ຊານນສຠາໂວ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ. ປກາເສຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຍ, ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປກາເສນ຺ໂຕ ປທີໂປ ວິຍ, ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພໍ ນີລາທິອາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂຕປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ສຎ຺ຎໍ ຕທຎ຺ຎຕຣຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ຄຫຓວເສນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສີເສນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ຂນ຺ຘໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍວາ’’ຕິ.

ອຠິນິເວສາກາຣາຕິ ວິປຣິເຍສາກາຣາ. ວທຕີຕິ ອິມິນາ ກາຣກເວທກສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂພຘນສມຕ຺ຖຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈີກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ’’ຕິ. ເວເທຕີຕິ ເວທິໂຍ, ເວທິໂຍວ ເວເທຍ຺ໂຍ. ອີທິສານຎ຺ຫິ ປທານໍ ພຫຸລາ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທວໂຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ວໂຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ສຕິ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຕ຺ເຕ ເນວ ນິຈ຺ຈຕາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຣຫິໂຕ’’ຕິ. ສາຣຠູໂຕຕິ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເອວ ສາຣຠາໂວ. ສພ຺ພກາລິໂກຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເລ ວິຊ຺ຊມາໂນ. ປກຕິຠາວນ຺ຕິ ສຠາວຠູຕໍ ປກຕິໍ, ‘‘ວໂທ’’ຕິອາທິນາ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ປກຕິສງ຺ຂາຕໍ ສຠາວໍ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ສສ຺ສຕິຍາ ສມໍ ສສ຺ສຕິສມໍ, ຖາວຣໍ ນິຈ຺ຈກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີຕິ ເຍນາກາເຣນ ປຸພ຺ເພ ອຏ຺ຐາສິ, ເອຕຣຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕເຖວ ເຕນາກາເຣນ ອນາຄເຕປິ ຐສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂນິທສ຺ສນໍ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ກຕ຺ວາ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ປທວຑ຺ຒນມຕ຺ຕຕໍ ອາຫ. ທິຏ຺ຐີສຸຄຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປນ ປພ຺ພຕຊລວິທຸຄ຺ຄານິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄມນານິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫປີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ຄຫນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ນາມ ອຸທກໍ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທກວນໍ, ຕໍ ປວນນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ໂຎ ປນ ອຣຎ຺ຎປເທໂສ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ກນ຺ຕາໂຣ ວິຍາຕິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິປີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ. ວິນິວິຊ຺ຌນໍ ວິຕຸທນໍ. ວິໂລມນໍ ວິປຣິຓາມຠາໂວ. ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ວິຈລິຕໍ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກທາຈີ’’ຕິອາທິ. ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທິ ວິຍ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ອເສຣິຠາວກຣຓໍ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ, ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ທູຣຄຕມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສໍໂຍຊນໍ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ, ທິຏ຺ຐິປິ ຕຖາຣູປາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ. ພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ…ເປ… ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອເຕຫີຕິ ອິມິນາ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວມາຫ. ຊາຕິອາທິເກ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາປິ ‘‘ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ມາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ນາມ ສພ຺ພານຕ຺ຖກຣໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລຠູຕນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ວາ ພຫຸນາ, ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນທສ຺ສເນນ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສປິ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ຫິ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ອາສວາ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາມາສວາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ກາມາສວາທິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ອປ຺ປຫີນກາມຣາຄາທິໂກ ຫິ ກາມສຸຂຕ຺ຖໍ ວາ ຠວສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ວາ ເອວໍ ຠວວິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ສີລພ຺ພຕານິ ປຣາມສນ຺ຕິ, ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖; ມ. ນິ. ໒.໗໙), ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙), ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘິ ສີລພ຺ພເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໒໒) ຈ ສຸຕ຺ເຕວຸຕ຺ຕໍ ສີລພ຺ພຕໍ ປຣາມສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠວສຸຂຠວວິສຸທ຺ຘິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠວສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ ຠວວິສຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໗໗). ເຕສນ຺ຕິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພານໍ. ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ. ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ສາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ.

ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ. ຕາວາຕິ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ໂສ ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປທໍ, ຕາວ ອິມໍ ປທໍ ອວຘິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຣິຍສປ຺ປຸຣິສ-ອຣິຍຘມ຺ມ-ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມ-ມນສິກຣຓີຍ-ອມນສິກຣຓີຍປທານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ມູລປຣິຍາເຍ ອິຘ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈນີກໂຕຕິ ‘‘ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ, ອຣິຍານໍ ທສ຺ສາວີ, ສປ຺ປຸຣິສານໍ ທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂກວິທວິນີຕປທານໍ ປນ ນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວຸຕ຺ຕວິປຣີຕໂຕ. ອຣຫາ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຣິຍຘມ຺ເມ ໂກວິໂທ ອຣິຍຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ຈ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈນີກໂຕ ຈ ສພ຺ພາກາເຣນ…ເປ… ອຣິຍສາວໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠງ຺ຄຎາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສິຂາປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ຕທນຸຣູເປນ ອຕ຺ເຖນາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນຸຣູເປນ ອຣິຍຏ຺ເຐນ, ນ ປຏິເວຘວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫິ ອຍໍ. ຍຖາ ຈສ຺ສ ‘‘ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ໂສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ເສກ຺ຂສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓) ເສກ຺ຂຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອິຘ ອຣິຍສາວກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓຫິ ເຍ ອຣິຍສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຂາຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ເອວ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ອິມສ຺ສ ອຣິຍສາວກາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທນຸຣູເປນ ອຕ຺ເຖນາ’’ຕິ. ອຣິຍສ຺ສ ສາວໂກຕິ ວາ ອຣິຍສາວກຕ຺ເຖນ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໑໐). ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິປຏິປທາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວ.

໒໑. ຍຖາ ຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ອາຍຕນາທິມຸເຂນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ ອາຍຕນາທິກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ເອວໍ ສຈ຺ຈມຸເຂນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ’’ຕິ. ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ກາຕພ຺ພໂຕ ກມ຺ມໍ, ຠາວນາ. ກມ຺ມເມວ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ, ກມ຺ເມ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐານໍ ອວຏ຺ຐານໍ ຠາວນາຣມ຺ໂຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ຈຕຸສຈ຺ຈມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ. ອຸຠຍໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາໂນຕິ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາຬິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມນສິກາຣໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສເນ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕເທວ ນາມຣູປໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ. ສມນ຺ນາຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສຕີຕິ ຈ ຍຖາ ອຸປຣິ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ວິປສ຺ສຕິ, ໂອໂລເກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ໂຄປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສໍ, ອິຕຣໍ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣໍ.

ອຠິນິເວໂສຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິ. ຕທາຣມ຺ມເຓຕິ ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ສຠາວຈ຺ເຉທນາທິກິຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຎາຓາທິລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອສງ຺ກຣໂຕ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ. ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ ກເຕປິ ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖາປນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ‘‘ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພທ຺ຘໍ ສຸພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈໍ ສິທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ຈ ວວຕ຺ຖາປິຕຕ຺ຕາ ປາກຏຠາເວນ ສິທ຺ເຘນປິ ສິທ຺ຘຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຫຸຕ຺ວາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີຕິ ອສໂຕ ຫິ ອຸປ຺ປາເທນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ສໂຕ, ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ເອກນ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ສຕິ ອຸປ຺ປາເທ ອວສ຺ສໍຠາວີ ນິໂຣໂຘຕິ ນຕ຺ເຖວ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສຕິ. ສູປຏ຺ຐິຕານິຈ຺ຈຕາຍ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍຘມ຺ເມຫິ ອຠິຓ຺ຫປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂມນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາຕິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ‘‘ມາ ຊີຣິ ມາ ພ຺ຍາຘິຍີ’’ຕິ ອລພ຺ຠນໂຕ ນຕ຺ຖິ ວສວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີ’’ຕິ. ປຏິປາຏິຍາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິປຣມ຺ປຣາຍ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ເອກປຏິເວເຘເນວາຕິ ເອກຎາເຓເນວ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ປຏິເວໂຘ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ວິສເຍ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ. ອຠິສມໂຍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິສຍສ຺ສ ອຘິຄມສງ຺ຂາໂຕ ອວໂພໂຘ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານນເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ. ອຍໍ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິ. ປຫີນສ຺ສ ປຸນ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພຕາຍ ປກຏ຺ຐໍ ຫານໍ ຈຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປຫານໍ, ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຫານປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ເຍນ ກິເລເສນ ອປ຺ປຫີຍມາເນນ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປທຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ, ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາທິເກ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ອິທໍ ຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຄຫຓໍ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ສ ອາວຣຓສ຺ສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຎາຓໍ ນິໂຣຘໍ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຕໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາວິຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ວຑ຺ຒນາ ຈ, ຕຕ຺ຖ ປຐມມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ, ທຸຕິຍາທີສຸ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວາ ອຸຠຍຖາປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ໂຄປິ ຫິ ຍຖາຣຫໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິຊານນາທິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ທຸຕິຍາທີສຸປິ ອປ຺ປຫີນກິເລສປ຺ປຫານໂຕ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣສາຘນໂຕ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ຠາວນາ ປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ສຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ຍຖາຘິຄຕມຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ເຕສຸ ຜລຘມ຺ເມສຸປິ ອຍໍ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙, ໓໕໖; ມຫາວ. ໒໗, ໕໗). ຍໂຕ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມຕາສຎ຺ໂຈທິຕາ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ມາວລມ຺ພິນິໂຍ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ປຣໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສນິພ຺ພານານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມາ ຫິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠູຕຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນານາຠິສມຍວເສນ ກິຈ຺ຈກຣຓໍ, ນ ເອກາຠິສມຍວເສນ. ຕຎ຺ຫິ ກາເລນ ທຸກ຺ຂໍ ປຊານາຕິ, ກາເລນ ສມຸທຍໍ ປຊຫຕິ, ກາເລນ ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ກາເລນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ເອກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕຸກິຈ຺ຈກຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິທໍ ກຕ຺ຖຈິ ທິຏ຺ຐມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ນານາຠິສມຍວເສນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມຕິ, ນ ເອກາຠິສມຍວເສນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ສຈ຺ເຈສຸ ນານກ຺ຂເຓເນວ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ເອກກ຺ຂເຓນ, ຕຖາ ສຕິ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ເອກເທເສກເທສເມວ ປຣິຊານາຕິ ປຊຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນານາຠິສມເຍ ປຐມມຄ຺ຄາທີຫິ ປຫາຕພ຺ພານໍ ສຎ຺ໂຎຊນຕ຺ຕຍາທີນໍ ເອກເທເສກເທສປ຺ປຫານໍ ສິຍາຕິ ເອກເທສໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາທິຕາ, ຕໂຕ ເອວ ເອກເທສໂສຕາປນ຺ນາທິຕາ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ອນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານໍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາລເຠເທນ ວິນາ ໂສ ເອວ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຈ ອໂສຕາປນ຺ໂນ ຈາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ.

ອປິຈາຍໍ ນານາຠິສມຍວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓໍ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ກິໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ອຸທາຫຸ ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ? ຊານມາໂນ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ກິໍ ນານາຠິສມເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍານິທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ອຖ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ວິຍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິຎ຺ຎາສມຸຈ຺ເຉທາ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ອນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ຕຖາ ມຄ຺ຄທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ຄນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນາຍ ປນ ອນວຏ຺ຐານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ກິຈ຺ຈໂຕ, ນິໂຣຘໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອວໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ນານາຠິສມໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂເວ ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ນ ເຈຕໍ ກາລນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ …ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ເອກຈ຺ຈທສ຺ສນສມງ຺ຄິໂນ ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນສມງ຺ຄິຠາວວິຈາຣຓາຍໍ ຕທຕ຺ຖສາຘນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖເຣນ ອາຠຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສຈ຺ຈຕ຺ຕຍທສ຺ສນສ຺ສ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ປຸຣິມທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸນ ອທສ຺ສນໂຕ ສມຸທຍາທິທສ຺ສນມໂຍຊນິຍໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ໂລກິຍມຄ຺ໂຄ ວິຍ ກຕກາຣີຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ສມຸຈ຺ເຉທກຕ຺ຕາ, ຕຖາ ໂຍຊເນນ ຈ ສພ຺ພທສ຺ສນໍ ທສ຺ສນນ຺ຕຣປຣມນ຺ຕິ ທສ຺ສນານຸປຣໂມ ສິຍາຕິ ເອວໍ ອາຄມໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ນານາຠິສມໂຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ເຈ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຠິຘມ຺ເມ (ກຖາ. ໒໗໔) ໂອຘິໂສກຖາຍ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ.

ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ນິໂຣຘເມວ ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ນິຍໂມ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ອາຣມ຺ມຓໂຕວາຕິ. ເຕນ ນິໂຣເຘ ກິຈ຺ຈໂຕປິ ປຏິເວໂຘ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມເຍ. ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາຕິອາທິ ‘‘ຕີຓິ ສຎ຺ໂຎຊນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ຈຕູສຸ ອາສເວສູຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ. ນ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ນ ອາສໂວ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ, ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ວິຍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ກິຈ຺ຈສຠາຄຕາຍ ອິຘ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອາສວສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ໂພ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ…ເປ… ວິຠຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ທິຏ຺ຐິ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສນ຺ຕາເນ ຈ ຐິຕໍ ເອກຏ຺ຐໍ, ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ສຫຊາເຕກຏ຺ຐໍ, ອິຕຣໍ ປຫາເນກຏ຺ຐໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐາສເວຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ, ສຫຊາເຕກຏ຺ຐປຫາເນກຏ຺ຐປ຺ປກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສາຕິ ທິຏ຺ຐາສວໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ. ຕໂຍປິ ອາສວາຕິ ກາມາສວຠວາສວອວິຊ຺ຊາສວາ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຈຕູສຸ ອາສເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ພຫູ ເອເວຕ຺ຖ ອາສວາ ປຫາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ‘‘ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ໂປຣາຓານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ, ‘‘ປຸຣາຕນານໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓການ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ທສ຺ສນາ ປຫາຕພ຺ພາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ທສ຺ສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໍວຣາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໒. ສໍວຣາທີຫີຕິ ສໍວຣປຏິເສວນອຘິວາສນປຣິວຊ຺ຊນວິໂນທເນຫິ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ. ອຍນ຺ຕິ ສໍວຣາປຫາຕພ຺ພາທິກຖາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອາທິໂຕ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕຸໍ, ອຖ ໂຂ ສມາທິນ຺ນສີໂລ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸຣາປສ຺ເສນປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ສມ຺ມສນວິຘິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອາສເວ ເຂເປຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ, ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕ, ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ, ນ ອາຍຕເກເນວ ອຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕).

ອິຘາຕິ ອຍໍ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສໍວຸຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປໂນ, ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ’’ຕິ. ອາທີນວປຏິສງ຺ຂາຕິ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ສມ຺ປລິມຏ຺ຐນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໕໘) ຆໍສິຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ຫຕ຺ຖປາທຫສິຕກຖິຕວິໂລກິຕາທິປ຺ປກາຣຠາຄໂສ. ຕຎ຺ຫິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ກິເລສານໍ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕາທິກສ຺ສ ວາ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ວາ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາໂຫ. ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍນເຍນາຕິ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາເຍ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ ອາທີນວປຏິສງ຺ຂາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ຈກ຺ຂຸເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖກາໂກ ວິຍາຕິ ຕິຕ຺ເຖ ກາໂກ ຕິຕ຺ຖກາໂກ, ນທິຍາ ສມຕິກ຺ກມນຕິຕ຺ເຖ ນິຍຕຏ຺ຐິຕິໂກ. ອາວາຏກຈ຺ຉໂປຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ນິຍຕຏ຺ຐາໂນ ສໍວໂຣ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ສຕິປຏິປກ຺ຂາ ອກຸສລຘມ຺ມາ. ຍທິປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍມ຺ປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປສາທຆຏ຺ຏນາວຊ຺ຊນຸປ຺ປາທານໍ ປນ ອນ຺ຕເຣ ທ຺ເວ ເອວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຈິຕ຺ຕນິຍາໂມຕິ ອາຫ ຠວງ຺ເຄ ‘‘ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘ’’ຕິ.

ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ສເຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາຕິອາທິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໑໕; ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑໓໕໒) ປຸນ ອວຈນຕ຺ຖໍ ອິເຘວ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາໂຕ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສໍວໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສ ມໂນທ຺ວາຣວເສນ, ອິຕໂຣ ຉນ຺ນມ຺ປິ ທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈາທີນຎ຺ຫິ ສຕິປຏິປກ຺ຂາທິລກ຺ຂຓານໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ສິຍາ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ກາຍິກວາຈສິກວີຕິກ຺ກມຠູຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາຕິ.

ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອສໍວໂຣ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຕິອາທິນາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ຆຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາ ວິຍ ຊວເນ ອສໍວເຣ ສຕິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘານໍ ທ຺ວາຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຕາຕິ ອຎ຺ຎາສໍວເຣ ອຎ຺ຎາສໍວຸຕຕາສາມຎ຺ຎເມວ ນິທສ຺ເສຕິ, ນ ປຸພ຺ພາປຣສາມຎ຺ຎໍ, ອນ຺ໂຕພຫິສາມຎ຺ຎໍ ວາ. ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ຊວເນນ ທ຺ວາຣາທີນໍ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນໍ ຊວນກາເລ ອສນ຺ຕມ຺ປິ ຠວງ຺ຄາທິ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຈກ຺ຂາທິ ວິຍ ສນ຺ຕໍເຍວ ນາມ. ນ ຫິ ຘຣມານໍເຍວ ‘‘ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທິເກ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຊວນໍ ພາຫິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣສມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕນຄຣຆຣາທິສມານໍ. ຊວນສ຺ສ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ພາຫິຣຠາເວ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາເວ ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙) ອາທິວຈນໂຕ ອາຄນ຺ຕຸກຠູຕສ຺ສ ກທາຈິ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ພາຫິຣຠາໂວ, ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາໂວ ຈ ປຣິຍາຍໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊວເນ ວາ ອສໍວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີນໍ ອສໍວຣເຫຕຸຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ນຄຣທ຺ວາຣສທິເສນ ຊວເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທິໂຈຣານໍ ທ຺ວາຣຠວງ຺ຄາທີສຸ ມຸສນໍ ກຸສລຠຓ຺ຑວິນາສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ອສໍວເຣ ທ຺ວາຣາທີນໍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນເຍວ ທ຺ວາຣາທີນໍ ສໍວຣູປນິສ຺ສຍຠາວໍ ປຏິພາເຫນ຺ໂຕເຍວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອສໍວຣາທີນໍ ປວຕ຺ຕິນໂຍ. ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອກຸສລຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຕໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທ຺ວາເຣ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ວິສຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຊວນໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ປຸນ ວາເຣ ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ຊວນໍ ຊວຕິ, ປຸນປິ ຍທິ ຕາທິສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍສທິສເມວ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຣູປາທີສຸ ຊວນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວເມວ ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຍໍ ຕາວ ອສໍວຣປກ຺ເຂ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ສໍວຣປກ຺ເຂປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສໍວຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິ ປທຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນໍ ສມານໍ ກຕ຺ວາ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ ອຸປຣິປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຫີ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ອາເທໂສຕິ ອິມິນາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ສທ຺ຘິໍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນິປາຕປທໍ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຖຸວຈນຕ຺ຖໍ. ວິຆາຕກຣາຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕກຣຓາ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ຈ. ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສເຫຕຸກາ ທາຫານຸພນ຺ຘາ ວິປາກາ ເອວ ວິປາກປຣິຬາຫາ. ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ ອາສວາ ອຎ຺ເຎ ຈ ວິຆາຕກຣາ ກິເລສວິປາກປຣິຬາຫາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຣຓູປາໂຍ, ສໍວຣິຕພ຺ພໍ, ສໍວໂຣ, ຍໂຕ ໂສ ສໍວໂຣ, ຍຕ຺ຖ ສໍວໂຣ, ຍຎ຺ຈ ສໍວຣຜລນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສຕິ ຫິ ສໍວຣຓູປາໂຍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ສໍວຣຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ສຕິ ສໍວໂຣ. ອສໍວຸຕສ຺ສາຕິ ສໍວຣຓາວຘິ. ອສໍວຣໂຕ ຫິ ສໍວຣຓໍ. ສໍວຣິຕພ຺ພຄ຺ຄຫເຓນ ສິທ຺ໂຘ ອິຘ ສໍວຣວິສໂຍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ສໍວຣຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ສໍວຣີຍຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຍມຕ຺ໂຖ. ອາສວຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກິເລສາທິປຣິຬາຫາຠາໂວ ຜລໍ. ເອວໍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ.

ສໍວຣາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິເສວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໓. ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ໂຍນິໂສ ປຏິສງ຺ຂາ. ອີທິສນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ. ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອສ຺ສາທຍໂຕຕິ ຠວປຕ຺ຖນາມຸເຂນ ຠາວິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ. ຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ. ປຏິເສວຕີຕິ ນິວາສນາທິວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຍາວເທວາຕິ ປໂຍຊນປຣິມາຓນິຍມນໍ. ສີຕປຏິຆາຕາທິເຍວ ຫິ ໂຍຄິໂນ ຈີວຣປຏິເສວເນ ປໂຍຊນໍ. ສີຕສ຺ສາຕິ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ວາ ອຸຕຸປຣິຓາມໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສີຕສ຺ສ. ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ອຸຓ຺ຫສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຑໍສາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ປຸນ ຍາວເທວາຕິ ນິຍຕປໂຍຊນປຣິມາຓນິຍມນໍ. ນິຍຕຎ຺ຫິ ປໂຍຊນໍ ຈີວຣປຏິເສວນສ຺ສ ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນໍ, ອິຕຣໍ ກທາຈິ ກທາຈິ. ຫິຣິໂກປີນນ຺ຕິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ອງ຺ເຄ ວິວເຏ ຫິຣີກຸປ຺ປຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ຕໍ ຫິຣິຍາ ໂກປນໂຕ ຫິຣິໂກປີນໍ, ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ.

ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣໍ. ໂສ ຫິ ປິຓ຺ໂຑລ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂນາຍ ປຕ຺ເຕ ປຕນໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂາປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເນວ ທວາຍາຕິ ນ ກີຬນາຍ. ນ ມທາຍາຕິ ນ ພລມທມານມທປຸຣິສມທຕ຺ຖໍ. ນ ມຓ຺ຑນາຍາຕິ ນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ປີຓນຠາວຕ຺ຖໍ. ນ ວິຠູສນາຍາຕິ ນ ເຕສໍເຍວ ໂສຠນຕ຺ຖໍ, ຉວິສມ຺ປຕິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມານິ ຈ ປທານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂມຫ-ໂທສ-ສຓ຺ຐານ-ວຓ຺ຓ-ຣາຄູປນິສ຺ສຍ-ປຫານຕ຺ຖານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຸຣິມໍ ວາ ທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສໍກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເສຘນຕ຺ຖໍ, ອິຕຣໍ ປຣສ຺ສປິ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາຕິ ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕາປນຕ຺ຖໍ. ວິຫິໍສູປຣຕິຍາຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຣມຓຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ສາສນມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ. ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີຕິ ປຸຣາຓໍ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນໍ ປຏິຫນິສ຺ສາມິ. ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ນວໍ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖເມວ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ ນາມ ຍຖາປວຕ຺ຕາ ຊິຆຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕາ ເວທນາ. ສາ ຫິ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປວຑ຺ຒນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາປິ ຂຸທານິມິຕ຺ຕາວ ອງ຺ຄທາຫສູລາທິເວທນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ. ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕຕາ ເຈຕາສໍ ວິຫິໍສາຍ ວິເສໂສ.

ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍາປນາ ຈ ເມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍາປນາຍາຕິ ອິມິນາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຍາປນາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ອວິຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ຍາປນາຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາຕິ ອຍຸຕ຺ຕປຣິເຍສນປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄປຣິວຊ຺ຊເນນ ອນວຊ຺ຊຕາ, ປຣິມິຕປຣິໂຠເຄນ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ອສປ຺ປາຍາປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອຣຕິຕນ຺ທີວິຊມ຺ຠິຕາວິຎ຺ຎຸຄຣຫາທິໂທສາຠາເວນ ວາ ອນວຊ຺ຊຕາ, ສປ຺ປາຍປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ກາຍພລສມ຺ຠເວນ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ຍາວທຕ຺ຖອຸທຣາວເທຫກໂຠຊນປຣິວຊ຺ຊເນນ ເສຍ຺ຍສຸຂປສ຺ສສຸຂມິທ຺ຘສຸຂາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອນວຊ຺ຊຕາ, ຈຕຸປຎ຺ຈາໂລປມຕ຺ຕຎ຺ຎີນໂຠຊເນນ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໂຍຄ຺ຍຕາປາທນໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປໂຍຊນປຣິຄ຺ຄໂຫ, ມຊ຺ຌິມາ ຈ ປຏິປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ເສນາສນນ຺ຕິ ສຍນຎ຺ຈ ອາສນຎ຺ຈ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິຫາຣາທິເກ ເສຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອາສຕິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ເສນາສນໍ. ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍວິໂນທນປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຕຸເຍວ ປຣິສຫນຏ຺ເຐນ ປຣິສ຺ສໂຍ, ສຣີຣາພາຘຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກໂຣ, ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸຕຸ ຈ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິປາກຏປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ຣາຄໂທສາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເອກີຠາວສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອິທຎ຺ຈ ຈີວຣປຏິເສວເນ ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນໍ ວິຍ ຕສ຺ສ ນິຍຕປໂຍຊນນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂຣຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ຠິສກ຺ກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸຕາຍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິວາຣສມ຺ຠາຣຠາເວຫິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ເວຍ຺ຍາພາຘິການນ຺ຕິ ພ຺ຍາພາຘໂຕ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ຈ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕໂຣຄໂຕ ຈ ຊາຕານໍ. ເວທນານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂເວທນານໍ. ອພ຺ຍາພຊ຺ຌປຣມຕາຍາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂປຣມຠາວາຍ ປຏິເສວາມີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປເນວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວເວທນຸປ຺ປາທນໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ອາຍຕິໍ ເອວ ວິປາກປຣິຬາຫາ, ອຖ ໂຂ ອຕິໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອລໍສາຏກາທີນໍ ວິຍ ນວເວທນຸປ຺ປາທນໂຕປິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິເສວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິວາສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໔. ຂໂມຕິ ຂມນໂກ. ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ຈລນໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຈລຕິ ກມ຺ປຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ. ອຘິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຓ຺ຫໍ ສຫຕິ, ສຫນ຺ໂຕ ຈ ນ ນຄ຺ຄສມຓາທໂຍ ວິຍ ສຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເວວ ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ. ພຫິຈງ຺ກເມຕິ ເລຓໂຕ ພຫິ ຈງ຺ກເມ. ອຸຓ຺ຫຠເຍເນວາຕິ ນຣກຄ຺ຄິອຸຓ຺ຫຠເຍເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ‘‘ມຍາ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸຠູຕໍ, ອິທໍ ປນ ຕໂຕ ມຸທຸຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປວ ເວທິຕພ຺ໂພ ສູຣິຍສນ຺ຕາປສ຺ສ ປຣໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ.

ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລຫມສ຺ມີຕິ ສພ຺ພຖາປິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘສີໂລຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລິກໍ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ສຫ ປີຕຸປ຺ປາທາຕິ ຜຣຓປີຕິຍາ ອຸປ຺ປາເທນ ສເຫວ. ວິສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ປີຕິເວເຄນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຕໍ ທຏ຺ຐມຸເຂເນວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ສປ຺ເປນ ທຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໖໖; ໓.໓໕໙; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ອ. ນິ. ໓.໙໖; ໑໑.໑໒) ນເຍນ ສມາຘານໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ.

ປຈ຺ຈເຍສຸ ສນ຺ໂຕໂສ ຠາວນາຍ ຈ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຈ຺ຈຍ…ເປ… ຣາມຕາ, ຕາຍ. ມຫາເຖໂຣຕິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ເຖໂຣ. ວຈນເມວ ຕທຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາມານໍ ປໂຖຕິ ວຈນປໂຖ.

ອສຸຂຏ຺ເຐນ ວາ ຕິພ຺ພາ. ຍຎ຺ຫິ ນ ສຸຂໍ, ຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ ‘‘ຕິພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍສຠາໂວຕິ ‘‘ອຘິວາສນຊາຕິໂຍ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຂເຓວ ວາເຕ ຫທຍໍ ຜາເລຕຸໍ ອາຣທ຺ເຘເຍວ. ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸຓ຺ເຫນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສີຕໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຫາທິນິມິຕ຺ຕໍ ກາມາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ອນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ສຕິ ອຕ຺ຕນິຍຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ຄາໂຫ ທິຏ຺ຐາສໂວ’’ຕິ. ສີຕາທິເກ ອຸປຄເຕ ສຫນ຺ຕີ ຂມນ຺ຕີ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ວາເສນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສຕິເຍວາ’’ຕິ. ນ ນິຣສ຺ສຕີຕິ ນ ວິຘຸນຕິ. ໂຍ ຫິ ສີຕາທິເກ ນ ສຫຕິ, ໂສ ເຕ ນິຣສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຘຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ.

ອຘິວາສນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຣິວຊ຺ຊນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໕. ອຫໍ ສມໂຓຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໕໘) ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ, ກິໍ ມມ ຊີວິເຕນ ວາ ມຣເຓນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຄາມປ຺ປເທສໍ ປໂຍຊນາທິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສມີປຄມນໂຕ ອປກ຺ກມຕິ. ກຓ຺ຏກາ ຍຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕໍ ກຓ຺ຏກຏ຺ຐານໍ. ອມນຸສ຺ສທຸຏ຺ຐານີຕິ ອມນຸສ຺ສສຎ຺ຈາເຣນ ທູສິຕານິ, ສປຣິສ຺ສຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານນ຺ຕິ ສມໍ, ອວິສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາສິ ວາ ຕາທິສໍ ອນາຈາຣໍ.

ສີລສໍວຣສງ຺ຂາເຕນາຕິ ‘‘ກຖໍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອປິຈ ‘‘ຈຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ຖິໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຫຕ຺ຖິອາທິປຣິວຊ຺ຊນມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ວຈນານຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຈາຣສີລເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິວຊ຺ຊນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິໂນທນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໖. ອິຕິປີຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາປິ ໂລຠາທິສຫຄຕຕ຺ຕາປິ ກຸສລປຏິປກ຺ຂໂຕປີຕິອາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ອກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນ ສາວຊ຺ໂຊຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກຸສໂລຕິອາທິນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂວິປາໂກຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຣາຍິກໍ. ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອາທີນວວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຘິວາສນໍ ນາມ ປຸນ ຕາທິສສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ປຫານໍ ວິໂນທນໍ ພ຺ຍນ຺ຕິກຣຓໍ ອນຠາວຄມນນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຘິວາເສນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣຕີຕິ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຫານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ, ນ ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິໂນເທຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ.

ກາມວິຕກ຺ໂກຕິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ກາມສຫຄໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ’’ຕິອາທິ. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຖຸກາມສງ຺ຂາເຕນ ປຏິພທ຺ໂຘ ຈ. ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ເຕສໍ ປາປວິຕກ຺ການໍ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຄຫຓໍ ວາ ກຕໍ ສິຍາ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ວາ. ເຕສຸ ປຐມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປນ຺ນມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ສມ຺ປຕິຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຕິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂຍ ສຸຂຊີວິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ຊນປທວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຊນປໂທ ສຸຠິກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນສສ຺ໂສ ຣມຓີໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສເນວ ຊນປທໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານາທີຫິ ທຸກ຺ເຂ ນິຊ຺ຊິຓ຺ເຓ ສມ຺ປຣາເຍ ອຕ຺ຕາ ສຸຂີ ໂຫຕິ ອມໂຣຕິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອມຣຕ຺ຖາຍ ວິຕກ຺ໂກ, ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ອມຣາວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ອມໂຣ ຈ ໂສ ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິ ອມຣວິຕກ຺ໂກ. ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປເຣສຸ ອຸປຏ຺ຐາກາທີສຸ ສຫນນ຺ທິກາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອນຸທ຺ທຍຕາປຕິຣູປໂກ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈີວຣາທິລາເຠນ ເຈວ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ປເຣ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ.

ກາມວິຕກ຺ໂກ ກາມສງ຺ກປ຺ປນສຠາວຕ຺ຕາ ກາມສງ຺ກປ຺ປປວຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ຈ ກາມນາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ກາມວິຕກ຺ໂກ ປເນຕ຺ຖ ກາມາສໂວ’’ຕິ. ຕພ຺ພິເສໂສຕິ ກາມາສວວິເສໂສ, ຣາຄສຫວຸຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ວິໂນເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວິໂນທນໍ, ວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍສໍວຣສງ຺ຂາເຕນ ວິໂນທເນນາ’’ຕິ.

ວິໂນທນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ

໒໗. ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໗) ວຈນໂຕ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີນໍ ອນຘິຄໂມ ຕໂຕ ຈ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານຕິວຕ຺ຕິ ອຠາວນາຍ ອາທີນໂວ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວາທິວເສນ ຈ ຠາວນາຍ ອານິສໍໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມຍສມ຺ຠູຕາຕິ ທຸຕິຍາທິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຊາຕາ, ຠາວນາຘິກາຣໂຕ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທິປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເອວ, ກສ຺ມາ ວິເສສນໍ ກຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ວິເສສນໍ, ວິເສສິຕພ຺ພໍ ປເນຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເຕ ຈ ໂຂ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມຍສມ຺ຠູຕາຕິ. ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຌານມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວຕ຺ຖໍ. ມິສ຺ສກນເຍນ ຫິ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ຕທງ຺ຄາທິວິເວກທສ຺ສນວເສນ ວິປສ຺ສນາໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເອວາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມເທວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ອຘິກາເຣ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນໂຍ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຠາວນາມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ.

ອາທິປທານນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໔໑໘) ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ອາທິຠູຕານໍ ປທານໍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ວິເສສວເສນ ສາມຎ຺ຎວເສນ ຈ ປທຕ຺ຖໂຕ. ລກ຺ຂຓາທີຫີຕິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕ. ກມໂຕຕິ ອນຸປຸພ຺ພິໂຕ. ອນູນາຘິກໂຕຕິ ຕາວຕ຺ຕກໂຕ. ວິຠາວິນາຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ.

ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປເທ. ສຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ. ຈິຣກຕາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອຸທເກ ອລາພຸ ວິຍ ປິລວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາສາຓສ຺ສ ວິຍ ນິຈ຺ຈລສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຐປນໍ ສາຣຓໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐຕາກຣຓໍ ອປິລາປນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ຠຓ຺ຑໂຄປໂກ. ອປິລາເປ ກໂຣຕິ ອປິລາເປຕິ. ເຖເຣນາຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ. ສມ຺ໂມສປຈ຺ຈນີກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອສມ຺ໂມໂສ, ນ ສມ຺ໂມສາຠາວມຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ກາຍາທິອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ.

ໂພຘິຍາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ, ອງ຺ໂຄ ອວຍໂວ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອງ຺ໂຄ ກາຣຓໍ. ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນາ ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑) –

‘‘ກິເລສວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ອາຍູຫນາ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ທິຏ຺ຐິວເສນ ອາຍູຫນາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອາຍູຫນາ. ລີນວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອາຍູຫນາ. ກາມສຸຂານຸໂຍຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວເສນ ອາຍູຫນາ. ສພ຺ພາກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ສພ຺ພໂລກິຍກຸສລາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ປກາເຣສຸ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາ ຫິ ອຍໍ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ປຏິພຸຊ຺ຌນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິເວໂຘ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ວາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິອາທິ. ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ອງ຺ຄານິ ເອວ ຌານມຄ຺ຄາ, ນ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ອິທໍ ກາຣຓຕ຺ໂຖ ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຘິໂຍ, ໂພຘິໂຍ ເອວ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ. ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາທີນໍ ກາຣຓານໍ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພານຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸຣູປໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫນໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ວາ ປຏິມຸຂໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອວິປຣີຕຠາເວນ ສມ຺ມາ ຈ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ອຕ຺ຖວິເສສທີປນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂພຘິ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສພ຺ພວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ພຸຊ຺ຌນໍ ສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ.

ວິຈິນາຕີຕິ ‘‘ຕຍິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວີມໍສຕິ. ໂອຠາສນໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນໍ ຍຖາ ອາໂລໂກ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ. ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສຕິ ວີໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ວີຣຠາໂວ. ອີຣຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ປຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄໂຫ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ. ໂອສີທນໍ ລຍາປຕ຺ຕິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອໂນສີທນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປີຓຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ຜຣຓໍ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນໍ. ຕຸຏ຺ຐິ ນາມ ປີຕິ. ອຸທຄ຺ຄຠາໂວ ໂອທຄ຺ຍໍ, ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປສ຺ສມ຺ຠນໂຕຕິ ກາຍທຣຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທຣຖສ຺ສ ຈ ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ວູປສມນໂຕ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ທຣໂຖ ສາຣມ຺ໂຠ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈຍານໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສານໍ, ຕປ຺ປຘານານໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິກິເລສປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເອວຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນສີຕິຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອສາຣທ຺ຘຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍ ອສາຣທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໒).

ສມາຘານໂຕຕິ ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຘານໂຕ ຐປນໂຕ. ອວິກ຺ເຂໂປ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ, ເຍນ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ. ອວິສາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ອວິສຣຓສຠາໂວ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາວາປາທນໍ ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານໍ ອຸທກໍ ວິຍ. ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑) ວຈນໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປພນ຺ຘຐິຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕຕິ ອຸທາສີນຠາວໂຕ. ສາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄອຸເປກ຺ຂາ. ສມປ຺ປວຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕິ ຕທາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ອຸເປກ຺ຂາກິຈ຺ຈາຘິມຕ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຍຖາສກກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ສມໍ ປວຕ຺ຕນປຈ຺ຈຍຕາ ສມວາຫິຕາ. ອລີນານຸທ຺ຘຕປ຺ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາ ອູນາຘິກຕານິວາຣຓໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອສມປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸກປກ຺ຂປາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທຣສາ’’ຕິ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນເມວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ.

ສພ຺ພສ຺ມິໍ ລີນປກ຺ເຂ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ເຂ ຈ ອຕ຺ຖິກາ ປຕ຺ຖນີຍາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ, ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ. ສມານກ຺ຂຓປວຕ຺ຕີສຸ ສຕ຺ຕສຸປິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ວາຈາຍ ກມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຐມໍ ອວຕ຺ວາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ເສວ ປຐມໍ ວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ສພ຺ເພສໍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຈ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ.

‘‘ກສ຺ມາ ສຕ຺ເຕວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂຈທໂກ ສທ຺ຘາໂລຠາທີນມ຺ປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວໍ ອາສງ຺ກຕິ, ອິຕໂຣ ສຕິອາທີນໍເຍວ ຠາວນາຍ ອຸປກາຣຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖິກໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ລີນສ຺ສາຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ຠາວນາວີຖິໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ສໍກຸຏິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕທາ ຫິ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນ ຠາເວຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ຫິ ເອເຕຫິ ອລ຺ລຕິຓາທີຫິ ວິຍ ປຣິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິ ທຸສ຺ສມຸຏ຺ຐາປິຍໍ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປນ ຠາເວຕພ຺ພາ, ສຸກ຺ຂຕິຓາທີຫິ ວິຍ ປຣິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕຫິ ສຸສມຸຏ຺ຐາປິຍໍ ໂຫຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ…ເປ… ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒). ຕຕ຺ຖ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ ນາມ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ສີຕິຠາວປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອໂນຕິຓ຺ຓຕາຍ, ຕທາ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນ ຠາເວຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ຫິ ເອເຕຫິ ສຸກ຺ຂຕິຓາທີຫິ ວິຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປນ ຠາເວຕພ຺ພາ, ອລ຺ລຕິຓາທີຫິ ວິຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕຫິ ສຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒). ຕຕ຺ຖ ຍຖາສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ຕໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ຕຖາ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕວ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ ນາມ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພຫູປກາໂຣ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ລີນປກ຺ຂິການໍ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນໍ ວເສນ ລຍາປຕ຺ຕິໂຕ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ຘມ຺ມວິຈຍາທີນໍ ວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂລຓຘູປນໍ ວິຍ ສພ຺ພພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ສພ຺ພກມ຺ມິກອມຈ຺ໂຈ ວິຍ ຈ ຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔).

ຎຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໒໙) ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຑ຺ຒິ ນາມ ເວປຸລ຺ລໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາໂທ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊເນຕີ’’ຕິ. ອຠິວຸທ຺ຘິໍ ປາເປນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ວິວິຕ຺ຕຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຠາໂວ. ໂຍ ຫິ ວິເວຈນີຍໂຕ ວິວິຈ຺ຈຕິ, ຍໍ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ອິຘ ວິວິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ວິວິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ປຸຣິໂມ ວິເວຈນີຍໂຕ ວິວິຈ຺ຈມານຕາຍ ວິເວກສງ຺ຂາຕາຍ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ສມງ຺ຄີ ຘມ຺ມສມູໂຫ ຕາຍ ເອວ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ວເສນ ວິເວໂກຕິ ຄຫິໂຕ. ອິຕໂຣ ສພ຺ພໂສ ຕໂຕ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕສຠາວຕາຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິວິຈ຺ຈມານຕາຍ ວິເວກສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຕທາຣມ຺ມຓຕາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິເວເກ ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ວາ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຌານໍ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຍຏ຺ໂຐ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄຜລານໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສຕິປິ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມຸປ຺ປາທນໍ ວິຍ ອຠິນ຺ນຘມ຺ມາຘາຣາ ນິສ຺ສຍນຠາວນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ອຍເມວາຕິ ວິເວໂກ ເອວ. ວິເວໂກ ຫິ ປຫານວິນຍວິຣາຄນິໂຣຘາ ຈ ສມານຕ຺ຖາ.

ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕໍ ວຕ຺ວາ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕຕາຍ ອວຈນໍ ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠາເວຕພ຺ພານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວິຕພ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຫິ ເຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ເຕສໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ. ອຊ຺ຌາສຍໂຕຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕອຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍທິປິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອາທີນວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕາ ທາຫາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີຕນິນ຺ນຈິຕຕ຺ຕາ ວິຍ. ນ ປຏິສິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາປາທເກສຸ ກສິຓາຣມ຺ມຓາທິຌາເນສຸ ສຕິອາທີນໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ. ອນຸທ຺ຘຣນ຺ຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາ ວິຍ ໂພຘິຍາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ຌານໍ ນ ໂຫຕິ, ນາປິ ຕຖາ ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ, ນ ຈ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ວິຍ ຌານກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກສິຓຄ຺ຄຫເຓນ ຕທາຍຕ຺ຕານິ ອາຣຸປ຺ປານິປິ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຕານິປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວສພ຺ຠາວໂຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ຜລນິນ຺ນຕາປິ ສິຍາ. ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ອາທິວຈນມ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ປຫານໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກປວຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫານໍ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕຖາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຠາວໂຕ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປກາເຣນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕທາຣມ຺ມຓກຣຓປກາເຣນ ຈ. ປຸພ຺ເພ ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ປທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ປຣິຓມນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ປຣິຓຕໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ປຣິຓາໂມ ນາມ ປຣິປາໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຣິປາໂກ ຈ ອາເສວນລາເຠນ ອາຫິຕສາມຕ຺ຖິຍສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ຕິກ຺ຂວິສທສຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ເສເສສຸ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີສຸປິ ເອສ ນໂຍຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ອາທິກມ຺ມິການໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ມິສ຺ສກນຍໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວິປຣິຓາມີ ຠາວນາມຄ຺ຄສ຺ສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ. ສມຸຈ຺ເຉທໂຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ.

ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ອາສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ອນປາຍຄມນີຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ ອປາຍຄມນີຍານໍ ທສ຺ສເນເນວ ປຫີນຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຄ຺ຄຠາເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສຠາວານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ປຈ຺ເຈກໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ.

ຠາວນາປຫາຕພ຺ພອາສວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘. ໂຖເມນ຺ໂຕຕິ ອາສວປ຺ປຫານສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ປຫີນາສວຠິກ຺ຂຸໂນ. ອານິສໍສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຈ຺ເຉທາທິທຸກ຺ຂກ຺ຂຍປຣິໂຍສານໍ ອຸທ຺ຣຍໍ. ເອເຕຫິ ປຫານາທິສໍກິຕ຺ຕເນຫິ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ຊເນນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາປິ ອຠິຕ຺ຖວນີຍໍ ມຫານິສໍສຎ຺ຈ ອາສວປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ອາທຣສຫິຕໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ທສ຺ສເນເນວ ປຫີນາຕິ ທສ຺ສເນນ ປຫີນາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອປ຺ປຫີເນສຸເຍວ ປຫີນສຎ຺ຎີ’’ຕິ.

ສພ຺ພ-ສທ຺ເທນ ອາສວານໍ, ອາສວສໍວຣານຎ຺ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ທຸຕິຍປຐມວິກປ຺ປານໍ ເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທສ຺ສນາຠິສມຍາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາ ປຣິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິ, ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸສ຺ສໂຍ ກາໂຍ, ອຕ຺ຕຠາໂວ ວາ.

ອນວຊ຺ຊປີຕິໂສມນສ຺ສສຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ອຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ, ນ ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາຕິ ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຕ຺ຕມນາຕິ ສກມນາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຏ຺ຐມນາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕມນາຕິ ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ຄຫິຕມນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ຄຫິຕຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມນາ’’ຕິ. ຍເທຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ກເຖຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາເຣຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໖໓) ລາຠສກ຺ກາຣສງ຺ຂາຕາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ເກຈິ, ລາຠສກ຺ກາເຣ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອປເຣ. ຍາ ຫິ ລາຠສກ຺ກາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຕທາ ຠິກ຺ຂູສຸ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິກຕາ ຊາຕາ, ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ເທເສສີຕິ. ຍມກມຫາເມໂຆຕິ ເຫຏ຺ຐາໂອລມ຺ພນອຸປຣິອຸຄ຺ຄມນວເສນ ສຕປຏໂລ ສຫສ຺ສປຏໂລ ຍຸຄຬມຫາເມໂຆ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຈວ ຠຄວຕິ ກຕ຺ຖຈິ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ເຕ, ຈາຣິກໍ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ຈ. ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ປູຣິຕທານປາຣມິສຎ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຕທາ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປີ’’ຕິ.

ສກ຺ກໂຕຕິ ສກ຺ກາຣປ຺ປໂຕ. ຄຣຸກໂຕຕິ ຄຣຸກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ. ມານິໂຕຕິ ພຫຸມໂຕ ມນສາ ປິຍາຍິໂຕ ຈ. ປູຊິໂຕຕິ ມາລາທິປູຊາຍ ເຈວ ຈຕຸປຈ຺ຈຍາຠິປູຊາຍ ຈ ປູຊິໂຕ. ອປຈິໂຕຕິ ອປຈາຍນປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສກ຺ກຕ຺ວາປິ ອຠິສງ຺ຂເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ອຸປເນນ຺ຕິ, ໂສ ສກ຺ກໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ຄຣຸກໂຕ. ຍໍ ມນສາ ປິຍາຍນ຺ຕິ ພຫຸມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈ, ໂສ ພຫຸມໂຕ. ຍສ຺ສ ສພ຺ພເມຕໍ ປູຊາວເສນ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ປູຊິໂຕ. ຍສ຺ສ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານຎ຺ຊລິກມ຺ມາທິວເສນ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ອປຈິໂຕ. ຠຄວຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຈ ໂລໂກ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ. ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປຕ຺ຕນ຺ຕິ ລາຠສ຺ສ ຈ ຍສສ຺ສ ຈ ອຄ຺ຄໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປຕ຺ຕໍ.

ປຈ຺ຈຍາ ຈີວຣາທໂຍ ຄຣຸກາຕພ຺ພາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຄຣຸກາ, ອາມິສຈກ຺ຂຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ປຈ຺ຈຍານໍ ພຫຸລຠາວາຍ ປຏິປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລິກາ. ຠຄວໂຕປິ ປາກຏາ ອໂຫສິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອຎ຺ຎຖາ ອປາກຏສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ, ອິຘ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ລາຠຄຣຸຕາຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຓຘມ຺ມວຸຕ຺ຕີຕິ ສມຓຘມ຺ມກຣຓໍ. ສາຕິ ຘມ຺ມທາຍາທເທສນາ. ປຏິພິມ຺ພທສ຺ສນວເສນ ສພ຺ພກາຍສ຺ສ ທສ຺ສນໂຍຄ຺ໂຄ ອາທາໂສຕິ ສພ຺ພກາຍິກອາທາໂສ.

ປິຕຸ-ທາຍໍ, ເຕນ ທາຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ອຣຫຠາເວນ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ, ປຸຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂລເກ ອາມິສເມວ, ສາສເນ ປນ ຘມ຺ໂມປີຕິ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສາວຊ຺ຊໍ ອນິຍ຺ຍານິກຎ຺ຈ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ຍໍ ນິຍ຺ຍານິກໍ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອໂວຈ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ເມ ທາຍາທາຕິ ມມ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂອຄາຫິໂນ, ຘມ຺ມຠາຄຠາຄິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສວ ສາມິໂນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ.໑.໒໙). ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຘມ຺ໂມຕິ ອສໍກິເລສິການຸຕ຺ຕຣາທິຠາເວນ ຘມ຺ມສາມຎ຺ຎໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕຘມ຺ໂມ. ປຣິຍາເຍຕິ ສຠາວໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຎາເປຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເລໂສ, ເລສກາຣຓໍ ວາ. ຕທຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວາຣຓໂຕ. ອິຕໂຣ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປາຍທຸກ຺ຂວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປາຕນໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ວາຣຓໂຕ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍໍ ກຸສລໍ ທານສີລາທິ ວິວຏ຺ຏໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ອຍໍ ຕໍ ອສມ຺ປາເທນ຺ຕມ຺ປິ ຕໍ ສມ຺ປາປກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາຣຓຠາວປຣິຍາເຍນ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ວຏ຺ຏໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຍໍ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ສວິເສສໍ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສນ຺ຕິ ໂລເກ ປາກຏໍ ອຈ຺ຉາທນໂຠຊນາທິ, ຕສ຺ສ, ຕໍສທິສສ຺ສ ຈ ຜລວິເສສສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍນ ປຣິຍາຍາມິສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນິທໍ…ເປ… ອິທໍ ປຣິຍາຍາມິສໍ ນາມາ’’ຕິ.

‘‘ສກລເມວ ຫິທໍ, ອານນ຺ທ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຍທິທໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒, ໓) ອາທິວຈນໂຕ ສາວເກຫິ ອຘິຄໂຕປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຖຸເຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ ຠຄວໂຕເຍວ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ. ສາວການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍສ຺ສປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ປຣໂຕໂຆໂສ ຈ ຕຖາຄຕາຘີໂນຕິ ເຕຫິ ປຏິວິທ຺ໂຘປິ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມສ຺ສາມິໂນເຍວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອິມສ຺ມາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ອສມ຺ໂພຘວເສນ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ອຸປ຺ປາເທຕາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕາ. ຕໍ ປເນຕໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວິຍ ສສນ຺ຕາເນເຍວ, ອຖ ໂຂ ປຣສນ຺ຕາເນປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕາ, ອນກ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ສຎ຺ຊານນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຊານນຎ຺ເຎວ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄຎ຺ຎູ ມຄ຺ຄວິທູ’’ຕິ. ອກ຺ຂານໍ ປນສ຺ສ ສຸກຸສລຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄໂກວິໂທ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຍຖາຄຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄານຸຄາ ຠຄວໂຕ ເອວ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິຄມນໂຕ. ປຈ຺ຉາ ປຣໂຕ ສມ຺ມາ ອນຸ ອນຸ ອາຄຕາ ປຏິປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາ.

ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພເມວ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠທໍ ຊານາຕິ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ຕຖາ ປສ຺ສິຕພ຺ພເມວ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິເຍວ. ນ ຫິ ປເທສຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ຊານາຕິ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິເຍວ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ສວິປລ຺ລາສາ ກາມຣູປປຣິຎ຺ຎາວາທິໂນ ຊານນ຺ຕາປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຊານນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິເຍວ, ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸຠູໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕ. ຎາຓຠູໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ມາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ, ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເຕສໍວາ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຠູໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ’’ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕາ. ຈິຣໍ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວທຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາຕິ ຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕໍ ປຣມຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕາ, ປາປຍິຕາ ວາ. ອມຕສ຺ສ ທາຕາຕິ ອມຕໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອມຕໍ ທທາຕີຕິ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຕທາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ.

‘‘ຍາ ຈ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕິ;

ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ສມິຊ຺ຌຕິ. (ເປຏໂກ. ໒໓);

ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍໂກ’’ຕິ –

ເອວມາທິໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວ ຠິກ຺ຂູ ທານາທິປຸຎ຺ຎານໍ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສຍຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ…ເປ… ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອທິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສ຺ສ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ວິນາ ປຏິຄ຺ຄໂຫປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ປຣິຍາຍາມິສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກຠາໂວ ປຣິຍາຍຘມ຺ມສ຺ສ ຕພ຺ຠາເວເນວ ທີປິໂຕ. ຕເທວ ສາມິຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕາຘີນປຏິລາຠປຏິຄ຺ຄຫຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມາມິເສ.

ປຈ຺ຈຍາ ຈີວຣາທໂຍ ປຣມາ ປາປຸຓິຕພ຺ພຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມມຣິຍາທາ ເອຕສ຺ສ ນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣໂມ, ລາຠຄຣູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາເທສູຕິ ‘‘ຈີວຣເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑; ອ. ນິ. ໔.໙; ອິຕິວຸ. ໑໐໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສລ຺ເລຂປວິເວກາທໂຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂອວາເທ, ເຕສຸ ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ຠວິສ຺ສຕິ ວາ ເຍສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂອວາເທ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຘິປ຺ປາໂຍ ອາມິສທາຍາທຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຕ຺ຖານຸປ຺ປາທສ຺ສ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອາກງ຺ຂາ. ເຕນາຫ ‘‘ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາມິເສ ອຸປກ຺ຂລິຕານນ຺ຕິ ອາມິສເຫຕຸ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ. ອຕີຕກາເລຕິ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ. ກປິລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຕ຺ຖຸ ກປິລສຸຕ຺ເຕນ, ‘‘ສງ຺ຆາຏິປິອາທິຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑໘) ຈ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ອາມິສຄຣຸໂກ ອປ຺ປຄ຺ຆຠາເວນ ກູຏກຫາປໂຓ ວິຍ ນິຕ຺ເຕໂຊ ສມຓເຕເຊນ ອນຸຊ຺ຊລໂຕ ນິພ຺ພຸຕງ຺ຄາໂຣ ວິຍ ນິປ຺ປໂຠ ຈ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍຄຣຸກຠາວໂຕ. ວິວຕ຺ຕິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິນິວຕ຺ຕິຕມານໂສ, ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມທາຍາທາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ ວຈນນ຺ຕິ ເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ທສ຺ສິໂຕ. ຕເຖວ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ອຘິປ຺ປາຍານິສໍສວິຠາວເນສຸປິ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ອາທີນວວິຠາວເນນ ຘມ຺ມທາຍາທຕາປຏິກ຺ເຂໂປ. ອປທິສິຕພ຺ພາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ອາທິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອາ-ກາໂຣ ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມທາຍາທຕາວິຘຸເຣນ ອາມິສທາຍາທຠາເວນ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ວາ ອາທິຍໍ ວິເວຈນໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິສຸໍ ກຣຓໍ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸໍ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎູຫິ ຄາຣຍ຺ຫາ ຠເວຍ຺ຍາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ…ເປ… ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາຍນາກິຕ຺ຕນໍ ເຕສໍ ມຸທຸກຣຓໍ, ‘‘ອຫມ຺ປິ ເຕນາ’’ຕິອາທິ ປນ ຕໂຕປິ ສວິເສສໍ ມຸທຸກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີວ ມຸທຸກຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ນາຬກປຏິປທາທໂຍ ນາຬກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔-໗໒໘) ອາຄຕປຏິປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ປນ ຍສ຺ມາ ນາຬກຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຏິປນ຺ນາ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຠູຕາ ອຕິອຸກ຺ກຏ຺ຐປຏິປຕ຺ຕິໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ຘມ຺ມທາຍາທປຏິປທາຍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ອຸທ຺ຘຏາ. ສກ຺ຂິຠູຕາຕິ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ‘‘ກິໍ ເມ ວິນາ ປຏິປຊ຺ຊນໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ສກ຺ຂິຠູຕາ. ອິມສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຈ ເມ ຠິກ຺ຂເວ ຘມ຺ມທາຍາທາ’’ຕິອາທິເກ ວາກ຺ເຍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຈ ເມ’’ຕິອາທິກໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ອາຄຕໍ ປາຬິປທໍ. ວຸຕ຺ຕນຍປຈ຺ຈນີເກນາຕິ ‘‘ເຕນ ຘມ຺ມທາຍາທຠາເວນ ໂນ ອາມິສທາຍາທຠາເວນາ’’ຕິ ເອວໍ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ເຂນ.

໓໐. ໂຖມນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ປຏິປຊ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປສໍສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາ ຕໍ ສປຣິສສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປເສນສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສີລໂຖມນໍ ສຸຕ຺ວາ. ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຘ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຕ຺ຖກຕມາຫ. ປວາຣິໂຕຕິ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ. ໂຍ ຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ໂຠຊເນນ ຕິຕ຺ໂຕ ປຣິເວສເກນ ອຸປນີຕໂຠຊນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ໂສ ເຕນ ປວາຣິເຕນ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປວາຣິໂຕຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປກາເຣຫິ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ວາເຣຕິ ສງ຺ຆາທິເກ ຍາຈາເປຕິ ຠຕ຺ເຕ ກໂຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ປວາຣຓາ, ອາປຕ຺ຕິວິໂສຘນາຍ ອຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂອກາສທານໍ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖຫິ ກາຕພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖປວາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາເຣຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອິຈ຺ຉາເປຕິ ເອຕາຍາຕິ ປວາຣຓາ, ຈີວຣາທີຫິ ອຸປນິມນ຺ຕນາ. ປກາຣຍຸຕ຺ຕາ ວາຣຓາຕິ ປວາຣຓາ, ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຕາທິຈຕຸຣງ຺ຄສຫິໂຕ ໂຠຊນປຏິກ຺ເຂໂປ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນນິມິຕ຺ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຕິຣິຕ຺ຕປວາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາວທຕ຺ຖໂຠຊນສ຺ສ ປວາຣຓາ ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາ, ປຣິໂຍສິຕໂຠຊນສ຺ສ ອຸປນີຕາຫາຣປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຠຸຕ຺ຕາວີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂຠຊນປາຣິປູຣິຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ ໂຠຊເນນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ’’ຕິ. ປຣິໂຍສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ ‘‘ໂຠຊເນນ ໂຠຊນກິຣິຍາຍ ປຣິໂຍສິໂຕ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂຠຊນ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘາໂຕຕິ ຕິຕ຺ໂຕ. ສາຘການີຕິ ຎາປການິ. ປຣິໂຍສິຕໂຠຊນໍ ສຸຫິຕຍາວທຕ຺ຖຕາຄຫເຓຫິ ຠຸຕ຺ຕາວິຕາທໂຍ, ຠຸຕ຺ຕາວິຕາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ວາ ອິຕເຣ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເນສໍ ຎາປກຎາເປຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຉຫິປິ ປເທຫິ ອຸທຣາວເທຫກໍ ໂຠຊນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຣິກປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ຠຄວາ ເອວໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ສິຍາ ເອວ, ນາປິ ສິຍາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍມ຺ປິ ອິຘ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ, ມມ ໂຠຊນສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລປຈ຺ຈາມສນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕມ຺ຫິ ກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຣຸຬ຺ຫຫຣິເຕຕິ ຣຸຫມານຕິຓາທິຫຣິຕຣຫິເຕ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ຈ ອຍໍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒, ໓໓໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໘) ວິຍ.

ກຖິເຕປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວາປສມີກຣຓາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ເຫສ ວຸຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ປຏິວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວາປສມີກຣເຓ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ປນ຺ນໂລໂມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໓໒) ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໙໒; ປາຈິ. ໖໖໖; ມຫາວ. ໑໒໙; ມ. ນິ. ໓.໕໙) ອປຄເມ, ‘‘ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໕) ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ, ໂລເກ ປນ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາຠາສ ໗.໒.໒໖) ອຊ຺ເຌເນ ທິສ຺ສຕີຕິ.

ນ ເອຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊເນນ ຘມ຺ມທາຍາທຕາ ນິວາຣິຕາ, ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນໍ ປນ ອນາທຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕໍ…ເປ… ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄນ ເຂເປຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທິຕ຺ຕສີສູປມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາທິຕ຺ຕສີສູປມນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕສີສູປມສຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອຍໍ ‘‘ຍທິປີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ນິປາໂຕ ຈ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວາກ຺ເຍ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຖໂຊຕໂກ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸຎ຺ຎາປສໍສາວເສນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕໂກຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອນຸຊານນປສໍສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸຎ຺ຎາປສໍສາຣມ຺ເຠ ປນ ‘‘ອສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ ປຸຣິເມເຍວ ສມ຺ຠາວນາວິຠາວນໂຕ ອຘິກຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຈ.

ເອກວາຣໍ ປວຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ຂິປນໍ ກຖໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຕິ ອຕ຺ຣ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ຣິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຣລາຠປຕ຺ຖນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິເມເຍວ ສກລາເຠນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປຣລາເຠ ຈ ປຕ຺ຖນາ, ເອຕໍ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໔໙). ປາປິຈ຺ຉຕາຕິ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາຍຕາ. ປາປາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປິຈ຺ຉຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເອຕໍ ປາປິຈ຺ຉລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໕໑). ມຫນ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອິຈ຺ຉຕິ, ມຫຕີ ວາ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຕິ ມຫິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫິຈ຺ຉຕາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເອຕໍ ມຫິຈ຺ຉລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ນິວາເຣສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ເຂໂປ.

ມຫິຈ຺ໂຉ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາ ປຈ຺ຈຍທານວເສນ ປຈ຺ຈຍທາຍເກຫິ ຠຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ, ເອວໍ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນວເສນ ອຕ຺ຕນາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນປິ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ ທຸພ຺ຠໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍສ຺ສ ວິນິປາຕວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆເຣ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ. ຣິຕ຺ຕປຕ຺ໂຕວາຕິ ເຍສຸ ກຸເລສຸ ປຏິປິຓ຺ຑວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘໍ ທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ຣິຕ຺ຕປຕ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລ຺ເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາລທ຺ຘປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄນ, ປຸນ ປຣິເຍສນານາປຊ຺ຊເນນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຠຣຕາ, ຍຖາລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ອວຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ສນ຺ໂຕສາປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ສຸຠຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖາວຕ຺ຖູນີຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ກຖານໍ ວຕ຺ຖູນີຕິ ກຖາວຕ຺ຖູນິ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ເອວ. ຕີຓີຕິ ຕີຓິ ກຖາວຕ຺ຖູນິ. ອຠິສລ຺ເລຂິກາຕິ ອຕິວິຍ ກິເລເສ ສລ຺ລິຂຕີຕິ ອຠິສລ຺ເລໂຂ, ອປ຺ປິຈ຺ຉ ຕາທິຄຸຓສມຸທາໂຍ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ, ມຫິຈ຺ຉຕາທີນໍ ຕນຸຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕາ. ເຈໂຕວິນີວຣຓສປ຺ປາຍາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິວາຣການໍ ນີວຣຓານໍ ທູຣີຠາວກຣເຓນ ເຈໂຕວິນີວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ສປ຺ປາຍາ. ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ວາ ວິຠູຕິຠາວກຣຓາຍ ສປ຺ປາຍາ ອຸປກາຣິກາຕິ ເຈໂຕວິນີວຣຓສປ຺ປາຍາ. ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິອາທິ ເຍນ ນິພ຺ພິທາທິອານິສໍເສນ ອຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິນີວຣຓສປ຺ປາຍາ ຈ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິ ເອກໍເສນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອຸປສມາຍາຕິ ສພ຺ພກິເລສວູປສມາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠິຊານນາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ໂພຘາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານາຍ. ເອເຕສຸ ຫິ ອາທິໂຕ ຕີຫິ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸນ ຕີຫິ ມຄ຺ໂຄ, ອິຕເຣນ ນິພ຺ພານໍ. ເຕນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສາໂນ ອຍໍ ສພ຺ໂພ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕໍສຠາວໂຕ ອຸປກາຣໂຕ ຈ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ ຫິ ເອກວາຣອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປຣິ ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ກຖາວຕ຺ຖຸປຣິປູຣຓໍ ສິກ຺ຂາປຣິປູຣຓຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸໍ. ອິຕຣາ ປນ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ມປາຣິປູຣິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ນິພ຺ພານປາຣິປູຣິ ເຈຕ຺ຖ ຕທາວຫຘມ຺ມປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທານິ ຍາຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ອນຸກ຺ກມປຣິວຸທ຺ຘິຍາ ຄຸຓປາຣິປູຣິຕາ, ຕໍ ອຸປມາຍ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາວຸສ຺ສໂກຕິ ວສ຺ສານມາເສ ອຸຏ຺ຐິໂຕ. ໂສ ຫິ ຈິຣານຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ປພ຺ພຕກນ຺ທຣາ ປພ຺ພເຕສຸ ອຸປຈ຺ຈກາຘິຈ຺ຈກາປຠວນິຊ຺ຌຣາທິນທິໂຍ. ສຣສາຂາຕິ ຍຕ຺ຖ ອຸປຣິອຸນ຺ນຕປເທສໂຕ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈວ ສນ຺ທຕິ ຈ, ເຕ. ກຸໂສພ຺ຠາ ຂຸທ຺ທກຕຬາກາ. ກຸນ຺ນທິໂຍຕິ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກນທິໂຍ. ຕາ ຫິ ມຫານທິໂຍ ໂອຕຣນ຺ຕິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ປຣມຘມ຺ມທາຍາທນ຺ຕິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມທາຍາທຠາວໍ, ປຣມໍ ຘມ຺ມທາຍຊ຺ຊໍ ວາ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກ ຠິກ຺ຂູ. ສນ຺ນິໂຍເຊນ຺ໂຕຕິ ມູລຄຸເຓຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫິ ໂຍເຊນ຺ໂຕ.

ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຸປຘາຣຓວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິປຣີຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາຕິ ມມ ເທສນານຸສາເຣນ ມມຊ຺ຌາສຍໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຍຖາ ອິເຘວ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ຍຖາ ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມທາຍາທເທສນາຍ ຈິນ຺ເຕສິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຘມ຺ມໂຖມນຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ. ເອກຊ຺ຌາສຍາຍາຕິ ສມານາຘິປ຺ປາຍາຍ. ມຕິຍາຕິ ປຎ຺ຎາຍ. ອຍໍ ເທສນາ ອຄ຺ຄາຕິອາທິ ຠຄວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ຄຸຓໂຕ ເອວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈິຕ຺ຕຄຕິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍສ຺ສ ປຣິຓາມເນນ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ສມານຄຕິກຕາຘິຏ຺ຐາເນນ. ກຖໍ ປນ ກາໂຍ ທນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິໂກ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນຈິຕ຺ເຕນ ສມານຄຕິໂກ ໂຫຕີຕິ? ນ ສພ຺ພຖາ ສມານຄຕິໂກ. ຍເຖວ ຫິ ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິຓາມເນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາ ກາເຍນ ສມານຄຕິກໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຕທາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຠາວສິທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ຂເຓນ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທນ຺ຘວຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ຂເຓນ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຍໍ ກາໂຍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ທນ຺ຘຄຕິກສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ຍາວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ກາຍຄຕິໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາຍຄຕິກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຓາມິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ປເຄວ ລຫຸສຎ຺ຎາຍ ສຸຂຸມສຎ຺ຎາຍ ຈ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຠາວິຕິທ຺ຘິປາທານໍ ວິຍ ທນ຺ຘໍ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ລຫຸໍ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາເຣເຫວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ກາໂຍ ຈິຕ຺ຕຄຕິກຠາເວເນວ ປຣິຓາມິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ພາຫຸສມິຎ຺ຊນປ຺ປສາຣຓູປມາປິ ອຸປຈາເຣນ ວິນາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຘມ຺ມຕາວິໂລມິຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ລກ຺ຂຓຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິພເລນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕເມວ ປນ ສກ຺ກາຕິ.

໓໑. ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຣູປໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ເທສກາເລ ວິຍ ຠາຊນມ຺ປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອວ ມຫາເຖໂຣ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ. ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອນາທເຣ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິຕ຺ຕເກນາຕິ ເກນ ປຣິມາເຓນ. ຕໍ ປນ ປຣິມາຓໍ ຍສ຺ມາ ປຣິເມຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນຸກາໂຣ ປຸຈ຺ຉາຍນ຺ຕິ ອຍໍ ນຸ-ສທ຺ໂທ ອິເຘວ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ອາຄໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸ-ສທ຺ເທນ ເຫຕ຺ຖ ໂຊຕິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ກິໍ-ສທ຺ເທນ ປຣິມາໂຓ ອຕ຺ໂຖ ປຣິເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ຈ. ເອຕ຺ຖ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ ວິເວກສ຺ສ ອນນຸສິກ຺ຂນໍ ອາມິສທາຍາທຕາ, ໂວທານປກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ອນຸສິກ຺ຂນໍ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຕິ. ຕີຫິ ວິເວເກຫີຕິ ວິເວກຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິເວກປຎ຺ຈກສ຺ສ. ວິເວກປຎ຺ຈກຄ຺ຄຫເຓ ປນສ຺ສ ສຣູເປນ ກາຍວິເວໂກ ຄຫິໂຕ ນ ສິຍາ, ຕທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ຕທາ ປຍຸຊ຺ຊມານວິເວກທສ຺ສນວເສນ ‘‘ຕີຫິ ວິເວເກຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາຍວິເວກມຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມທາຍາທຠາໂວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ? ນ, ວິເວກທ຺ວຍສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ກາຍວິເວກສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕວິເວກຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ໂລກິຍຊ຺ຌານາຘິຄມມຕ຺ເຕນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຕ຺ຖຸຘມ຺ມທາຍາທຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນິພ຺ພານາຘິຄເມນ ປນ ໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພາປິ ສາສເນ ວິເວການຸສິກ຺ຂນາ ນິພ຺ພານໂປຓາ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາຣາ ນິພ຺ພາໂນຄຘາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປີ’’ຕິ. ອສຕິ ອາໂລເກ ອນ຺ຘກາໂຣ ວິຍ ອສຕິ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຍ ເອກໍສິຍາ ອາມິສທາຍາທຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາມິສທາຍາທາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປີຕິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂໂຕ ສາຘາຣຓວເສນ ລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຖສາມຎ຺ຎໍ ອຕິທິສຕິ, ນ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ຕສ຺ສ ວິສທິສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖວິເສສເມວ ວາ ອຕິທິສຕິ ວິສທິສູທາຫຣຓູປາຍຎາເຍນ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕໂຍປິ ຫິ ວິເວກາ, ເຕສຸ ເອໂກ ວາ ອິຕຣທ຺ວຍສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ອິຘ ລພ຺ຠຕິ.

ທູຣໂຕປີຕິ ທູຣຏ຺ຐານໂຕປິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິໂຣຣຏ຺ຐໂຕປີ’’ຕິອາທິ. ກາມໍ ‘‘ປຏິຠາຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວຈນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕເຍວ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຠາໂຄ ໂຫຕູຕິ ອິມິນາຠາຄຕ຺ໂຖ ປຏິ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ ລກ຺ຂຓາທິອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອຍຸຊ຺ຊນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ສເມຕີ’’ຕິ. ທິສ຺ສຕູຕິ ຎາເຓນ ທິສ຺ສຕຸ, ປສ຺ສຕູຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຏ຺ຐາຕູຕິ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕຸ. ອຸຄ຺ຄເຫສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ປຣິຍາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຸຣິປຸຈ຺ຉນາທິນາ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອາປາທນໍ ປຏ຺ຐປນໍ ປຣິຍາປຸຓນໍ. ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ວຈນໍ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖປຈ຺ຈາມສນໍ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ກຣີຍຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ເອເກເນວາກາເຣນາຕິ ອາມິສທາຍາທຕາສິທ຺ເຘນ ອາທິຍຕາສງ຺ຂາເຕນ ເອເກເນວ ປກາເຣນ. ຕເມວ ຫິ ອາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສາວກາ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ ເອເກເນວ ອາກາເຣນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕີຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອາມິສທາຍາທປຏິປທາຠູເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອນນຸສິກ຺ຂນາກາເຣຫິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອິຘາວຸໂສ…ເປ… ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸທ຺ເທສປາເຐນ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຸວິຠຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ອນວເສສໂຕ ສມ຺ມເທວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຸທ຺ເທເສ ສຕ຺ຖຸໂນປິ ອາທິຍຕາ ຠຄວຕາ ຄຫິຕາ, ສາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ສາວເກ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອາມິສທາຍາທາ ສຕ຺ຖຸ ສາວກາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຣປ຺ປວາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຘມ຺ມທາຍາເທຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສາວເກ ອນຸກມ຺ປມານສ຺ສ. ສາວການໍ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສາມີຈິອຠາວໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍທິທໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາຍໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂນ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ, ເອສ ນໂຍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກມໂຍຊນາ’’ຕິ, ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕາຍ ອຸທ຺ເທສເທສນາຍ ມຫາເຖເຣນ ເທສິຕາຍ ຈ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກເມນ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖານຸສນ຺ຘິ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕປວິວິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕອຸປຘິວິເວໂກ ວິຍ ອິຕເຣປິ ວິເວໂກ ສຕ຺ຖຸ ເອກນ຺ຕິກາວາຕິ. ອນຸສິກ຺ຂນໍ ນາມ ອນຸ ອນຸ ປູຣຓນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອາຫ ‘‘ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ນ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ວາ ນ ປຣິປາເລນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ນ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ນ ປຣິປາເລນ຺ຕີຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸທ຺ເທເສ ວິຍ ອວິເສສວຈເນ ກາຍວິເວກສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍທິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ ປຸຈ຺ຉາໂຕ ອວິເສໂສ ສິຍາ ວິຠາຄສ຺ສ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ. ນນຸ ຈ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອວິເສສວຈນໂຕ ປາຬິຍໍ ວິຠາໂຄ ນ ລພ຺ຠເຕວາຕິ? ນ, ປທນ຺ຕເຣນ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ພ຺ຍາກຣຓປກ຺ໂຂຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປກ຺ໂຂ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈ ນ ປຸຈ຺ຉາ ວິຍ ອວິເສສໂຊຕນາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖວິຠຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາ ປເທນາຕິ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ກາຍວິເວກໍ ອປຣິປູຣິຍມານໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ອຸປຘິວິເວກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕີຕິ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຫານາຠາວວຈນໍ ປຫານລກ຺ຂຓວິເວກາຠາວທີປນໍ, ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວິເວເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ຕໂຕ ສາຕິສຍວິເວກາຠາວທີປນນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິເວກາຠາວທສ຺ສເນນ ‘‘ເຍສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິນາວ ປາຣິເສສຎາເຍນ ‘‘ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິເວກທ຺ວຍມູລຠູຕກາຍວິເວກາຠາວທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິຄຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸໍ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ພຫຸລາ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍພຫຸລຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ອາທຣຠາວາຠາວໂຕ ສິຖິລໍ ອທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ສາຖລິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ສິຖິລ-ສທ຺ເທນ ວາ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສາຖລ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ‘‘ສາຖລິກາ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘິວິເວເກຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕາຍ ອຸປຘີຫິ ວິວິຕ຺ເຕ. ໂອໂຣປິຕຘຸຣາຕິ ອຸຊ຺ຌິຕຸສ຺ສາຫາ.

ອນິຍເມເນວາຕິ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ສາວກາ’’ຕິ ອວິເສເສເນວ. ນິຍເມນ຺ໂຕ‘‘ເຖຣາ’’ຕິອາທິນາ. ທສວສ຺ເສ ອຸປາທາຍາຕິ ທສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອິສ຺ສຣິເຍຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ເສນາປຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຈິຣກ຺ຂໂຓຠາເສນ ລກ຺ຂເວຘໂກ ອກ຺ຂຓເວຘິ. ຐິຕິຍນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐາເນ. ຐານໂສຕິ ຕງ຺ຂເຓເຍວ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຘາຣາເຘຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສີນຕາປິ ອສງ຺ຂຕາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ຈີວຣາທິມຓ຺ຑນາ ນ ອຸປຘິວິເວກປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣປຕ຺ຕ…ເປ… ອປູຣຍມານາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຖຣວາເຣ. ອິຘາຕິ ມຊ຺ຌິມນວກວາເຣສຸ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມຊ຺ຌິມເຖຣກາເລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໒. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນິທ຺ເທສວາເຣ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ, ນ ອຸທ຺ເທສວາເຣ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ. ອຸທ຺ເທສວາເຣ ປນ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ໂຖ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປີ’’ຕິ ອຕິເທເສນ ທສ຺ສິໂຕ. ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈນີກນເຍນາຕິ ‘‘ກາຍວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກນເຍນ, ‘‘ກາຍວິເວກໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ຖສງ຺ເຂໂປ. ໂຍຊນປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ຄາມນ຺ຕໂຕ ທູຣຠາເວນ ເອກໍ ທ຺ເວ ຕີຓີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນານໍ ປຏິປາຏິຍາ. ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີຕິ ອຣຎ຺ເຎສຸ ວນສຓ຺ຑຠູຕານິ. ປນ຺ຕານີຕິ ປຣິຍນ຺ຕານິ. ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ຊຣາຊິຓ຺ຓກາໂລ ໂຄຈຣຄາເມ ທູເຣ ຄມນາຄມນສມຕ຺ຖຕາຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ທິນ຺ນໍ ອໂຫ ສຸທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍທາຍການໍ ປສາທໍ ຊເນນ຺ຕິ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພາ. ອຍມ຺ປິ ມຫາເຖໂຣຕິອາທິ ເອກໍ ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນໍ ວຸທ຺ຘຕຣໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວິຏ຺ໂຐ ວິເວກຏ຺ຐານໍ. ສາຍໍ ນິກ຺ຂມຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອຸປພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣໍ. ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ນ ໂມຆມນສິກາຣໍ. ສພ຺ພຖາຕິອາທິໂຕ ຕາວ ຕທງ຺ຄວເສນ ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວເສນາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປູເຣຕິ. ປໍສຸກູລານິ ຘາເຣຕີຕິ ອິມິນາ ພາຫຸລິກຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອສິຖິລໍ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ສາຖລິກຕາຠາວໍ, ວິຄຕນີວຣໂຓຕິ ອິມິນາ ໂອກ຺ກມເນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທິນາ ປວິເວກປຸພ຺ພງ຺ຄມຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໓໓. ຕຕ຺ຣາວຸໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ໂລໂຠ ຈ ປາປໂກ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຣິເທສນໍ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍຕິ. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ຍາ ສາ ຠຄວຕາ ສໍກິເລສປກ຺ເຂນ ສຫ ຘມ຺ມທາຍາທປຏິປຕ຺ຕິຠາວິນີ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສວາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ນິທ຺ເທສເທສນາຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາວຸໂສ ໂລໂຠ ຈ ປາປໂກ’’ຕິອາທິນຍາຍ ອຸປຣິເທສນາຍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອວນ຺ຕິ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ‘‘ນປ຺ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຫານາຠາວທສ຺ສນວເສນ, ໂວທານປກ຺ເຂ ‘‘ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຫານສພ຺ຠາວທສ຺ສນວເສນາຕິ ເອວໍ. ອນິທ຺ຘາຣິຕສຣູປາ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ເທຫິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເຍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິເມ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ໂລຠາທໂຍ ເອວ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ໂມຫທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ສນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ໂລຠາທີຫິ ຕເທກຏ຺ຐຕາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ອິເມສໍເຍເວຕ຺ຖ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອິທານິ ອຸປຈເຍນ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາວການໍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ທາຍາທຠາໂວ ສຕ຺ຖຸ ອຠິຣຸຈິໂຕ, ໂສ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ອກຕ຺ເຖຕ຺ວາ ‘‘ວິເວກໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ພາຫຸລິກາ’’ຕິອາທິນາ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ປຣິຍາເຍເນວ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ໂອກ຺ກມເນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທິນາ ອາມິສໍ ປຣິຍາເຍນປິ ກຖິຕໍ. ‘‘ສິຍາ ຈ ເມ ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ພາຫຸລິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອາມິສໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນປິ ກຖິຕໍ. ອຖ ວາ ຍາຍໍ ຠຄວຕາ ອາມິສທາຍາທປຏິກ຺ເຂປນາ ຘມ຺ມທາຍາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ມຫາເຖເຣນ ອຕ຺ຕນາ ວິເວການຸສິກ຺ຂນາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເຫຕຸວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາວຸໂສ, ໂລໂຠ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ, ນິໂຣຘເຫຕຸສມ຺ປາທເນນ ຈ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຕປ຺ປາປກຕາ.

ອຕີຕເທສນານິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕີຕາຍ ເຖເຣນ ຍຖາເທສິຕາຍ ເທສນາຍ ຈ ປຈ຺ຈາມສນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ເທສນາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສໂຕ ‘‘ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຖາ ປຫານມາຫາ’’ຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ໂລຠາທໂຍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ລາມກາຕິ ນິຫີນາ. ໂລຠໂທສາ ຫິ ເຫຕຸໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ສຠາວໂຕ ຜລໂຕ ນິສ຺ສນ຺ທໂຕ ສໍກິລິຏ຺ຐປກຕິກາ, ອາຍຕິໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປາປນຏ຺ເຐນ ວາ ປາປກາ. ລຸພ຺ຠນລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິຄິຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ‘‘ໂລໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣສາທີສຸ ອຠິສງ຺ຄຣໂສ, ອປຣິຈ຺ຈາຄປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນປທຏ຺ຐາໂນ. ທຸສ຺ສນລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ທຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ‘‘ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣສາທີສຸ ວິສປ຺ປນຣໂສ, ສນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ວາ, ທຸສ຺ສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ອາຆາຕວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐາໂນ.

ເຕສູຕິອາທິນາ ທສ຺ສເນນ ໂລຠໂທສານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຫາຕພ຺ພຕາທສ຺ສນໍ. ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ປຈ຺ຈຍານໍ ລາເຠ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ໂລຠສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສຠາວຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ປນ ອນຸຄິຊ຺ຌນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອລທ຺ຘໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອລາເຠ ປຈ຺ຈຍານໍ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ອລຠນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຆາຕວາຕິ ‘‘ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໒໐; ວິຠ. ໑໙໐) ວຈນໂຕ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕວາ. ໂລໂຠ ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ໂຫຕິ ອາມິສທາຍາທສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ອນນ຺ຕຣປເທປິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມຕິ ຈ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕເກລາຍນາທິວເສນປິ ຕສ຺ສ ໂລຠຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ’’ຕິ ເອວມາທໂຍ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ. ປຣິປູເຣຕິ ອາມິສທາຍາໂທຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີນິ ປຎ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍານິ.

ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ໂສ ຫິ ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕີຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອໂກ ອນ຺ໂຕຕິ ອິຕເຣນ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ຫີນຕາຍ ວາ ລາມກຏ຺ເຐນ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ. ກາມໍ ອຎ຺ເຎປິ ກຸສລຘມ຺ມາ ເອເຕ ອນ຺ເຕ ອສມ຺ປໂຍຄໂຕ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕາ ເອວ, ອຍໍ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນ ອຸເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອເຕຫິ ອນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸຠຍນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ອິຕເຣນ ອສມ຺ມິສ຺ສຏ຺ເຐນ ລາມກຏ຺ເຐນ ຈ ໂລໂຠ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ຕຖາ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປຄມນຎ຺ຈ ເນສໍ ອນ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ‘‘ເອເຕ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ ນ ອຸເປຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ. ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນາຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິເຠທສ຺ສ ປຣິໂຕ ສພ຺ພຖາ ນຍນຏ຺ເຐນ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ. ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກຣຓີ ນິປ຺ຜາທິກາ. ຕຍິທໍ ສຕິປິ ປຏິປທາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອວຍວວເສນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ສມຸທາເຍນ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸປຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄເຍວ ຫິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ມຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ’’ຕິ. ຎາຓາຍາຕິ ຍາຖາວໂຕ ຊານນາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ວິເສສຎາຕຠາວາປາທນຎ຺ຫິ ວິທິຕກຣຓໍ. ວູປສມນໂຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ວູປສມນໂຕ. ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາໂວ ວິຍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວປິ ມຄ຺ຄວເສເນວ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ, ວິຠາວນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂພໂຘຕິ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈກໂຣ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອິຕເຣ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ເສສມຄ຺ຄຘມ຺ມາປີຕິ ເອວມ຺ປິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມາຍາຕິ ສຈ຺ຉິກຣຓສງ຺ຂາຕປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ວາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານາຍ. ອຸປສມາຍາຕິ ອິມິນາ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ‘‘ສາ ຫິ ສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖນໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸກຣຓີ’’ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ. ສາໂຣ ສຸນ຺ທໂຣ ອນປນີໂຕ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາປປຎ຺ໂຈ ເກວລໍ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຖາຍ.

ອຍເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວາຈີ ຫິ ອຍໍ-ສທ຺ໂທ. ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ. ສຕ຺ຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ຫິ ອິຘ ປຏິເສຘນໍ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສາຘາຣຓຠາໂວ ອນຎ຺ຎຕາ. ເຕນາຫ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ –

‘‘ເອກາຍນໍ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ,

ມຄ຺ຄໍ ປຊານາຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ;

ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຕຣິໍສຸ ປຸພ຺ເພ,

ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ຈ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໔, ໔໐໙; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ໑໐໗, ໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐);

ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຣິຍ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ອຣິປຫານາຍາຕິ ອຕ຺ຖວຈນມຕ຺ຕໍ. ອຣໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ຍນ຺ຕິ ອປຄມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຣິໂຍ. ອຣິເຍນ ເທສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຍນ຺ຕິ ອຣິໂຍ. ອຣິຍຠາວປ຺ປຏິລາຠາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣິຍກໂຣ ອຣິໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອຣິຍ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ມຄ຺ຄງ຺ຄສມຸທາເຍ ມຄ຺ຄໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ສມຸທາໂຍ ຈ ສມຸທາຍີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸເປຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕານິ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອງ຺ຄານິເຍວ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ຉຬງ຺ໂຄ ເວໂທ’’ຕິ. ສທິສູທາຫຣຓໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍາທີນິ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ມຄ຺ຄຕີຕິ ຄເວສຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ມຄ຺ຄີຍຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍປຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຕ຺ຖໍ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ຄມ຺ມຕີຕິ ເອເຕນ ອາທິອນ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ ຍຖາ ‘‘ກກູ’’ຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈນສາຘາຣຓຕາຍ ‘‘ກຕມານິ ຕານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ອງ຺ຄານິ ສມຸທິຕານິ ມຄ຺ໂຄ ອນ຺ຕມໂສ ສຕ຺ຕງ຺ຄວິກລສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ, ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍຕາຍ ປນ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈກຣເຓນ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ຕານິ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກເມກຎ຺ຫິ ອງ຺ຄໍ ມຄ຺ໂຄເຍວາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ສມຸທິຕານມ຺ປິ ເນສໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣປນໍ ອປ຺ປນາລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສິນິທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ, ສມ຺ມາວາຈປ຺ປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕໂສຕາຣຎ຺ຈ ຊນໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ມາວາຈາ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄໂຫ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ. ຍຖາ ກາຍິກາ ກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິປີຕິ ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາໂວທານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ ປຄ຺ຄໂຫ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ວາ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາ, ສມໍ ວາ ອາຘານໍ ສມາຘານໍ. ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສມ຺ມາ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມ຺ມາວາຈາ. ສມ຺ມາ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມໍ, ຕເທວ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ສມ຺ມາ ອາຊີວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ສມ຺ມາ ວາຍມຕິ ອຸສ຺ສຫຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ສມ຺ມາ ສຣຕິ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ສມ຺ມາສຕິ. ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ນິພ຺ພຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ. ຕປ຺ປຈ຺ຈນີຍກິເລເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ນ ຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລສາ ປຈ຺ຈນີຍາ, ອຖ ໂຂ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈາຕິ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ສາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປມຸຂຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑). ທສ຺ສນນິວາຣກສ຺ສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາເຕນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ…ເປ… ປຊຫຕີຕິ ເອເຕນ ປຫານາຠິສມຍໍ, ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຕິອາທິນາ ຠາວນາຠິສມຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຎ຺ຎາຠິສມໂຍ ປນ ນານນ຺ຕຣິຍຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກຖໍ ປນ ເອກເມວ ຎາຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ສາເຘນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ຕາທິສໍ ໂລເກ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ອາຄໂມ ວາ ຕາທິໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ປທີໂປ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ວຏ຺ຏິໍ ທຫຕິ, ສ຺ເນຫໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ອາໂລກຎ຺ຈ ວິທໍເສຕິ, ເອວເມຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ທຸກ຺ເຂເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘເປຕໍ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍເປຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ວິຠ. ໗໕໔) ເອຕ຺ຖ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກາວ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິນາມກາ ຫຸຕ຺ວາ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ປຊຫນວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ນານາເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ເພປິ ປາປຘມ຺ມາ ປຏິປກ຺ຂາ, ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາທສ຺ສນວເສນ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ຕປ຺ປຈ຺ຈນີຍກິເລເສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍສໍ ກິເລສານໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທເນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສຫເຊກຏ຺ຐຕາຍ ຕເທກຏ຺ຐາວ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີຍກິເລສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ. ໂລຠໂທສາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຍສ຺ສ ປນ ໂສ ສມຸທໂຍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ປຫານຠາໂວ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ຍຕ຺ຖ ຕໍ ປຫານໍ, ຕໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂລຠໂທສານໍ ວິສຸໍ ອາທິໂຕ ຈ ຄຫຓໍ? ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຕາວ ຕຖາພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ, ອິເມຫິ ໂລຠໂທເສຫິ ອາມິສທາຍາທຕາ, ຕປ຺ປຫາເນນ ຈ ຘມ຺ມທາຍາທຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕທນຸສາເຣນ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາຍ ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ນິຍ຺ຍານມຸຂໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ຄຫຓໍ ປນ ອຕິວິຍ ໂອຬາຣິກຕາຍ ສຸປາກຏຠາວໂຕ ວກ຺ຂມານານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ປາປຘມ຺ມານໍ ມູລຠາວໂຕ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓຕິ ກຸປ຺ປນສຠາໂວ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ ລຸທ຺ທຕາ, ກຸຣຸຣຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຆາຕກຣຓຣໂສຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ເຕ ອາຆາຕສ຺ສ ກຣຓຣໂສ. ທຸສ຺ສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນຕິ ສປຣສນ຺ຕານສ຺ສ ວິນາສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ລທ຺ໂຘກາໂສ ວິຍ ສປຕ຺ໂຕ. ອຸປນນ຺ຘນໍ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ນນ຺ຘນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເວຣອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຣໂສ, ໂກຘານຸປພນ຺ຘຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປຣກາເລ ອຸປນາໂຫຕິອາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຸປນຍ຺ຫນາ ອຸປນຍ຺ຫິຕຕ຺ຕໍ ອາຐປນາ ຐປນາ ສຓ຺ຐປນາ ອນຸສໍສນ຺ທນາ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ (ວິຠ. ໘໙໑) ນິທ຺ເທສປທານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອຸປນາຫສມງ຺ຄີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເວຣສ຺ສ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ອາທິຕ຺ຕປູຕິອລາຕໍ ວິຍ ຊລຕິ ເອວ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ໂຘວິຍມານໍ ອຈ຺ຉຈມ຺ມໍ ວິຍ, ມສິມກ຺ຂິຕປິໂລຕິກາ ວິຍ ຈ ນ ສຸຊ຺ຌເຕວ.

ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓຕິ ອຸທກປຸຎ຺ຉນິຍາ ອຸທກໍ ວິຍ ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂນສຠາໂວ. ຕຖາຠູໂຕ ຈາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ຄູເຖນ ປຫຣນ຺ຕໍ ຄູໂຖ ວິຍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ເຂຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຫສ຺ສ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ຄຸຓໍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ສມຘຸຣຄ຺ຄຫຓໍ ອສມານສ຺ສປິ ອຠູຕສ຺ສ ສມາໂຣປນໍ. ສມຠາວກຣຓໍ ສມີກຣຓໍ. ປເຣສໍ ຄຸຓປ຺ປມາເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປເຣສໍ ຄຸຓປ຺ປມາເຓນ ອຸປຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ. ຕຖາ ເຫສ ປເຣສໍ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ປຬາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຂີຍນໍ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸສູຍນໍ. ອິສ຺ສຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ສຫຕີຕິ ອິສ຺ສາ. ຕຖາ ເຫສາ ‘‘ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອກ຺ຂມນລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ອນຠິຣຕິຣສາ ອຠິຣຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາ. ວິມຸຂຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິຕຸມ຺ປິ ອປ຺ປທານໂຕ. ນິຄູຫນລກ຺ຂຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນໂຕ. ອສຸຂາຍນໍ ນ ສຸຂນໍ ທຸກ຺ຂນໍ, ອໂຣຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິປາປສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນໍ. ຕສ຺ສ ປາປສ຺ສ ອາວຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕທາວຣຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ມາຍາ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠສ຺ມຉນ຺ໂນ ວິຍ ອງ຺ຄາໂຣ, ອຸທກຉນ຺ໂນ ວິຍ ຂາຓຸ, ປິໂລຕິກປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ ວິຍ ຈ ສຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານສີລາທິຄຸຓວິຠາວນໍ, ເຍນ ສາເຐຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປກິຣິຍາວິຫຣໂຕ ‘‘ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ, ເອວໍກິຣິໂຍ’’ຕິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ວາ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍໂຕ –

‘‘ວາເມນ ສູກໂຣ ໂຫຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ອຊາມິໂຄ;

ສເຣນ ເນລໂກ ໂຫຕິ, ວິສາເຓນ ຊຣຄ຺ຄໂວ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໖; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໙໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຍກ຺ກສູກຣສທິໂສ ໂຫຕິ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາໂວ ຖທ຺ຘລູຂຠາໂວ. ອປ຺ປຕິສ຺ສຍວຸຕ຺ຕີຕິ ອນິວາຕວຸຕ຺ຕິ. ອມທ຺ທວາກາເຣນ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ອມທ຺ທວຕໍ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອມທ຺ທວຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ຖມ຺ໂຠ, ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຄິລິຕນງ຺ຄລສີໂສ ວິຍ ອຊຄໂຣ, ວາຕຠຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ຈ ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍ ຈ ທິສ຺ວາ ໂອນມິຕຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ປຣິຍນ຺ເຕເນວ ຈຣຕິ. ກຣຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣກິຣິຍາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈນີກຠາໂວ ວິປຈ຺ຈນີກຕາ. ປເຣນ ຫິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກເຕ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ກຣຓວເສນ ສາຣມ຺ໂຠ ປວຕ຺ຕຕິ.

ເສຍ຺ຍາທິອາກາເຣຫິ ອຸນ຺ນມນໍ ອຸນ຺ນຕິ. ໂອມາໂນປິ ຫິ ເອວໍ ກຣຓມຸເຂນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອຫມສ຺ມິ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອຫໍກຣຓໍ ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫ ອຫງ຺ກາໂຣ. ປເຣ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຘິກໍ ອຸນ຺ນມນໍ ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພກາເລ ອຕ຺ຕານໍ ຫີນໂຕ ທຫຕິ ອປຣກາເລ ເສຍ຺ຍໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໗໗).

ມຕ຺ຕຠາໂວ ຊາຕິອາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊນາກາໂຣ, ຍສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ມຕ຺ຕຠາໂວ. ມທຄ຺ຄາຫຓຣໂສ ມທສ຺ສ ຄາຫຓກິຈ຺ໂຈ. ມໂທ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຊ຺ຊນາກາຣໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຄາເຫນ຺ໂຕ ວິຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ອຫງ຺ກາຣວເສນ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນິຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມາທຠາໂວ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຸມ຺ມາທປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສຕິຍາ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຈິຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສຕິວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປທານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປທານໍ. ອິເມສໍ ໂກຘາທີນໍ ໂລຠາທີນມ຺ປິ ວາ. ລກ຺ຂຓາທີນີຕິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ. ປທຏ຺ຐານໍ ປນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣຕາຍ ນ ຄຫິຕໍ. ນິພ຺ພຈນໍ ‘‘ກຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂກໂຘ, ອຸປນຍ຺ຫຕີຕິ ອຸປນາໂຫ’’ຕິອາທິນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂກໂຘ ໂທໂສ ເອວ, ຕຖາ ອຸປນາໂຫ. ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຕ຺ຕໂຕ ຫິ ກໂຕ ເນສໍ ເຠໂທ, ມກ຺ຂປຬາສສາຣມ຺ຠາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປຏິຆສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ, ມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠມທປ຺ປມາທາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ຖມ຺ໂຠ ວາ ມານວິເສໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ຕຖາ ມໂທ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ມາໂນ ມຎ຺ຎນາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໗໘) ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິຘ ປນ ມານາຕິມານານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ ‘‘ມໂທ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເສສານໍ ຘມ຺ມນ຺ຕຣຠາໂວ ປາກໂຏ ເອວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເອເຕ ເອວ ອຏ຺ຐ ທຸກາ ຄຫິຕາ, ກິມິໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ກິເລສຘມ຺ມາ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ, ອິເມ ປນ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ສວິເສສໍ ກິເລສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຕໍ ວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ເຕນ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ໂລຠາທີນໍ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ໂລຠາທີສຸ. ອລຠນ຺ໂຕ ອາມິສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂກໂຘຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ສນ຺ເຕປີຕິ ວິຊ຺ຊມາເນປິ. ອິສ຺ສຕີຕິ ອິສ຺ສໍ ຊເນຕິ. ປທຸສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ອິສ຺ສຕິ ທຸສ຺ສຕິ ປທຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຍສ຺ມາ ວາ ອິສ຺ສໍ ຊເນນ຺ໂຕ ເອກໍສໂຕ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປທຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ອສນ຺ຕຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ໂອວທິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ເອເຕນ ຖມ຺ໂຠ ນາມ ໂທວຈສ຺ສກຣໂຓ ຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ ໂອວາທທານວເສນ. ຖມ຺ເຠນ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຈ ຖມ຺ຠສ຺ສ ມານວິເສສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຖມ຺ເຠນ ວາ ເຫຕຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ໂຕ ສມາໂນຕິ ມຕ຺ໂຕ ໂຫນ຺ໂຕ. ກາມ…ເປ… ປມຊ຺ຊຕີຕິ ເອເຕນ ມທວເສນ ເອກໍສໂຕ ປມາທມາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາມິສທາຍາທສ຺ສ ໂລຠາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມທສ຺ສເນເນວ ອິຘ ປາຬິຍໍ ເນສໍ ເທສນາກ຺ກໂມປິ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ເກວລໍ ອິເມເຫວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ເອວຣູເປຫິ ປາປເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອປຣິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາມຫິຈ຺ຉຕາທໂຍຕິ. ເອວໍ ມຫາທີນວາ ອາມິສທາຍາທຕາຕິ ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ສໍເວໂຄ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂອວາໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ວາເຣສຸ. ນິພ຺ພິເສໂສເຍວາຕິ ເອເຕເນວ ປຐມຕຣໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕສຈ຺ຈໂຍຊນານເຍນ ສພ຺ພວາເຣສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຎາຓປຣິຈຍປາຏວຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄສຕ຺ຕງ຺ຄຕາທິວິເສສວິຠາວນາຍ ຎາຓສ຺ສ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ປຣິຈໂຍ ຎາຓປຣິຈໂຍ, ຕສ຺ສ ປຏຸຠາວຕ຺ຖໍ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ. ເຠໂທຕິ ວິເສໂສ. ກໂມຕິ ອງ຺ຄານໍ ເທສນານຸປຸພ຺ພີ. ຠາວນານໂຍຕິ ຠາວນາວິຘິ. ‘‘ກທາຈິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ, ກທາຈິ ສຕ຺ຕງ຺ຄິໂກ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານວເສນາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ຌານຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄສຠາວາຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຌານໍ ມຄ຺ຄໂຕ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານສຫິໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານວເສນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຐມຊ຺ຌານວເສນາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕສ຺ສ, ສມ຺ມສິຕສ຺ສ ວາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຌານລາຠິໂນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ, ຌານລາຠິໂນ ວາ ປາທກມກຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ, ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣານໍ ວາ ສມ຺ມສເນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ໂຫຕິ, ສ຺ວາສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກຠາໂວ ປຐມຊ຺ຌານິກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ‘‘ອວເສສຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕງ຺ຄິໂກປິ ໂຫຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ປຏິປທາຍ ມຄ຺ຄວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສຕ຺ຕງ຺ຄິກເຠໂທ, ເອວໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວເສນ ສຕ຺ຕງ຺ຄິກຉຬງ຺ຄິກເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ ອປ຺ປີຕິກຊ຺ຌານວເສນ ຉຬງ຺ຄິກຕ຺ຕາ, ມຄ຺ຄວເສນ ປນ ເທສນາ ອາຄຕາຕິ ສ຺ວາຍໍ ເຠໂທ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອິໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ປຣໍ ອຸກ຺ກໍສໂຕ, ອວກໍສໂຕ ປນ ສຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ນນຸ ມຄ຺ຄວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໔໙໓-໕໐໒) ປຎ຺ຈງ຺ຄິກວາເຣ ປຎ຺ເຈວ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ອຸທ຺ຘຏານິ, ມຫາສຬາຍຕເນ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໑) ຈ ‘‘ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ວາຍາໂມ, ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສຕິ, ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສມາຘິ, ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ອາຊີໂວ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ອາຄຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາຣາປກງ຺ຄານໍ ອຕິເຣກກິຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສມ຺ມາວາຈາທິວິຣຫິໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອິໂຕ ປຣຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພກຸສລານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ກາມາວຈຣາທິວເສນ ຕໍຕໍກຸສລຘມ຺ເມສຸ ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເສຏ຺ຐາ. ຕສ຺ສາ ເສຏ຺ຐຠາເວນ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຎາຊີວິໍ ຊີວິຕມາຫຸ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ສພ຺ພເສຏ຺ຐຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ກຸສລວາເຣຕິ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິສມເຍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວສຠາວໂພເຘນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຣິຓາຍກຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຠໂວ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສມ຺ມາທສ຺ສນວເສນ ຫິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕານີຕິ ຕປ຺ປຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ຕປ຺ປຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕານິປິ ‘‘ຕທຠິນິພ຺ພຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາຣຓກາຣເຓປິ ກາຣຓູປຈາຣໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕປ຺ປຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ເສສງ຺ຄານີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຫິ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກນສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກນໍ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄໂຫ ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ, ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມາໂວທານສ຺ສ, ສມ຺ມາໂວທານໍ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ, ສມ຺ມາອຸປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມາຘານສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ກເມນ ເອຕານິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທສ຺ສິຕານິ.

ຠາວນານໂຍຕິ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ຠາວນາວິຘິ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຠາວນາວິຘິ. ຕສ຺ສ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠາວນານໂຍ ກສ຺ສຈິ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ. ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກຈີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ສມຖຍານິກສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິໂຍ ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ສມຖໍ ສມາຘິໍ, ຌານຘມ຺ເມຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຕິ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ, ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ວາ ຘມ຺ເມ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມຖຍານິກາ ອຣູປມຸເຂນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຌານມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍໂຕຕິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍຖາຘິຄຕໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ. ມຄ຺ໂຄ ສຎ຺ຊາຍຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ໂລກິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອາເສວຕິ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາວເສນ. ຠາເວຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ. ພຫຸລີກໂຣຕິ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາວເສນ. ອາເສວຕິ ວາ ຠຍຕູປຏ຺ຐານຎາຓວເສນ. ພຫຸລີກໂຣຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວເສນ. ສໍໂຍຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕິ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ.

ສມຖໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ນ ຂຓິກສມາຘິໍ. ນ ຫິ ຂຓິກສມາຘິໍ ວິນາ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ຠວຕິ. ວິປສ຺ສນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຕ຺ຖຊາຕານນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ວວສ຺ສຄ຺ຄາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ວວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕາຍ. ວວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ຈ ອປວຄ຺ໂຄຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາສມາຘິມາຫ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ເອກນ຺ຕ ສມາຫິໂຕ ອສມາຘານເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທນໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຍຸຄນທ຺ຘາວ ໂຫນ຺ຕິ ຕທາ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ສມຣສຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ນ ສມຖຠາວນາຍໍ ວິຍ ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍໍ ວິຍ ຈ ປຎ຺ຎາ ກິຈ຺ຈໂຕ ອຘິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສມຣສຕາຍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ທ຺ເວປິ ຍຸຄນທ຺ຘາ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາ ຍຸຄນທ຺ຘາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ນິກ຺ເຂໂປ? ເກຈິ ຕາວ ເອວມາຫຸ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ. ທຸວິຘາ ຫິ ປຸຈ຺ຉາ ປາກຏາປາກຏເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ກິໍ-ສທ຺ທປຸພ຺ພເກນ ປກາສີຍຕິ, ສາ ປາກຏາ ປຸຈ຺ຉາ ຍຖາ ‘‘ກິໍສູຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໓). ຍສ຺ສາ ປນ ເທສນາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ກິໍ-ສທ຺ທຣຫິເຕນ ເກວເລເນວ ສທ຺ທປໂຍເຄນ ປກາສີຍຕິ, ສາ ອປາກຏາ ປຸຈ຺ຉາ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປຎ຺ຫາ, ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາເຍວ ອິຘ ‘‘ເຍ ເມ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິກາ ອປາກຏາຕິ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ອກາຣຓໍ, ຍສ຺ມາ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ເຍເມ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ນ ຕຕ຺ຖ ກງ຺ຂີ ວິຈິກິຈ຺ຉີ ສໍສຍມາປນ຺ໂນ ອໂວຈ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕນາ ຍຖານິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ປສາທຠາວພຫຸມານໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕິ ປສາທໍ ອລຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໔). ວິຫາເຣຕິ ວິຫາຣເກ ນິວາເສ. ອວິຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວາຕິ ປວຕ຺ຕມາເນເຍວ. ປທທ຺ວຍສ຺ສປິ ວສນ຺ເຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ອຸຓ຺ຫີສາທິກກຸຘຠຓ຺ເຑຫິ ສທ຺ຘິໍ ລທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຈ ‘‘ອສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ເວທໍ. ໂສ ປນ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ຕາ ປຘານໍ ມູລຠາວໂຕ, ເຍ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ປວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຊາຕາ, ເຕນ ເຕສໍເຍວ ຄຫຓໍ ‘‘ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິທເມວ ຫີຕິ ອວຘາຣເຓນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂຕ ຊາຕາ’’ຕິອາທິກໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ ໒; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໑໖) ເຫຕຸມ຺ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ກິຣິຍາກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມຕ຺ຖາ ອິຘ ອຸປສງ຺ກມນກິຣິຍາຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖເມເວຕໍ ກຣຓວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວໂຕ ສຕຕປ຺ປວຕ຺ຕນິຣຕິສຍສາທຸວິປຸລາມຕຣສສທ຺ຘມ຺ມຜລຕາຍ ສາທຸຜລນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ເຂນ ຠຄວາ ອຸປມິໂຕ, ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ມຫາຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາທຸຜລຕາ ຄຫິຕາຕິ.

ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍຕໍປເທສາຕິກ຺ກມເນນ ອຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຸປຄຕຏ຺ຐານໂຕ. ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໑໒) ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ, ຕທນຸກຣເຓນ ເອວໍ ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທຕໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ ເອກຣູປຕໍ. ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ຂຓຠງ຺ຄຸຣຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ຕທນຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ. ສຸຂວິຫາຣສພ຺ຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພລວປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທນໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິກໍ, ຕເທວ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ໂມທຊນນໂຕ’’ຕິ. ສມ຺ໂມທິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕຕິ ອາປາຖມຘຸຣຕໍ ອາຫ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍມາຫ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ.

ອຠິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນປຏິກ຺ເຂເປນ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ປສາເຣຕ຺ວາ.

ເຍເມຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາຍ ຊາຕິວເສນ ອຠິຊາຕາ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈາກຸລປ຺ປສຸຕາ’’ຕິ. ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິຊາຕາ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອປາກເຏປິ ກຸເລ. ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ອຘິປ຺ເປຕາ ຠິກ຺ຂູສຸ ທຸວິຘາປິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນ ທ຺ວີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ກຸລປຸຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິ.

ສທ຺ຘາຕິ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຍາ’’ຕິ, ສທ຺ຘາຕິ ວາ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ປາຬິຍໍ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຄາຣໂຕຕິ ອຄາຣວາສໂຕ, ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ນິສ຺ສຍູປຈາເຣນ ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ. ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິລກ຺ຂໂຓ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຫຈຣິຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອນ຺ວາຈິນນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວຎ຺ຈາ’’ຕິ. ກມ຺ມວາຈາລກ຺ຂເຓ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ອຘິປ຺ເປເຕ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຄາຣສ຺ສ ຠາໂວຕິ ເອເຕນ ປພ຺ພຊ຺ຊານິສ຺ສິໂຕ ສຸວິສຸທ຺ໂຘ ສີລາຈາຣຄຸຓວິເສໂສ ຄຫິໂຕ, ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມປຏິກ຺ເຂໂປ ອິຘ ອນຸປ຺ປາທາທີຫິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສຄ຺ຄຫເຓ ປນ ສຣຓຄມນາທິວເສນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ສຣຓຄມນາທິວເສນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ຈ ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຖາປີ’’ຕິ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣໂຕຄາມິຕາ ປຏິປຕ຺ຕິຄມເນນ, ນ ກາຍຄມເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ນາຍໂກ’’ຕິ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຕກິຣິຍາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິຫິຕຈຣິຍາຍ. ຄາຫຓໍ ອຘິສີລາທີສຸ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ນິໂຍຊນໍ, ນ ກຖນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄາເຫຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂາເປຕາ’’ຕິ ອາຫ. ທິຏ຺ຐານຸຄຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທສ຺ສນານຸຄຕິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ເຕນ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຂມນວເສນ ຂນ຺ຕິ, ຣຸຈ຺ຈນວເສນ ຣຸຈິ, ຕໍທິຏ຺ຐິຂນ຺ຕິຣຸຈິກາວ ຠຄວໂຕ ສາວກາຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິອາທິ.

ເອສ ກິຣ ອລຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທວປຸຕ຺ເຕ ວິຍາຕິອາທິ ກສ຺ສຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວທີປນໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ. ສທ຺ຘາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາທິຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ເຐຕິ ອິທໍ ອນຸສ຺ສງ຺ກິຕາປຣິສງ຺ກິຕຕາຍ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວເມຕນ຺ຕິອາທິນາ ອາເມຑິຕວຈນໍ ສມ຺ປຫໍສນວເສນ, ປສາທວເສນ ວາ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ອພ຺ຠນຸໂມທນຕ຺ໂຖ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ມມນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ນິປາຕປທໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນຊີວິກາປກຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອີທິສານໍເຍວາຕິ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິຠາວິຕອນຠິຊ຺ຌາລຸອາທິສຠາວານໍເຍວ, ນ ອິຕເຣສໍ ອຠິຊ຺ຌາລຸສຠາວານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ເຓ ເຈປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ໂຘ ອສ຺ສ ປເທ ປທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ອສມ຺ປຊາໂນ ອສມາຫິໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປາກຏິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອຖ ໂຂ ອາຣກາວ ມມ ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໒).

ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ສມ຺ຠວິຕຸໍ ສາເຘຕຸໍ ທຸກ຺ຂານີຕິ ທຸຣຠິສມ຺ຠວານິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສເຍວ ທຸກ຺ໂຂຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ຠວິຕຸໍ ທຸກ຺ຂານິ ທຸສ຺ສຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີຕິ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານິ ວນສຓ຺ຑານິ. ວນປຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສຓ຺ຑຠູເຕ ຣຸກ຺ຂສມູເຫປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຣຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຊານນສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກິໍ ອນຸຊານາຕິ? ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣຎ຺ຎາຠາວໍ ‘‘ຄາມໂຕ ພຫິ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ກິໍ ສມ຺ຠາເວຕິ? ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກໍ, ຕໍ ວິເສສໂຕ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ຕໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ຕໂຕ ພຫິ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອິນ຺ທຂີລານິ, ຕຕ຺ຖ ພຫິທ຺ຘາ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕທຣຫຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສູປຈາເຣ ຠຍເຠຣວໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຄາມນ຺ຕນ຺ຕິ ຄາມສມີປໍ. ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກິຈ຺ຈວເສນ ນຸປຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນ ກສີຍຕິ ນ ວປີຍຕີ’’ຕິ. ປນ຺ຕານີຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປຣິຍາຍສ຺ສ ອິຘ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕານນ຺ຕິ ອິມເມກໍ ປຣິຍາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ທູຣານນ຺ຕິ ປນ ອຍໍ ປຣິຍາໂຍ ຐເປຕພ຺ໂພ ສິຍາ ຕສ຺ສາປິ ‘‘ປນ຺ຕານີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສຕິ ‘‘ນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣານ’’ນ຺ຕິ ເອທິສານມ຺ປິ ຐເປຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສທ຺ທໂຕ ເອວ ຐປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປວິເວກນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ, ປກາເຣຫິ ວາ ວິເວຈນໍ, ຣູປາທິປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ປກາຣໂຕ ຄມນາທິອິຣິຍາປຖປ຺ປກາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ວິເວຈນໍ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ຕິຏ຺ຐໂຕປິ ນິສຊ຺ຊໂຕປິ ເອກສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕເນວ ຫິ ວິເວເຈຕພ຺ພານໍ ວິເວຈນາກາຣສ຺ສ ຈ ເຠທໂຕ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ເຕ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປວິເວກ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຣໍ ປວິເວກນ຺ຕິ ວາ ປວິເວກໍ ກຕ຺ຕຸໍ ນ ສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກີຠາເວຕິ ເອກິກຠາເວ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍາຣາໂມຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠາວາຠິຣໂຕ. ຫຣນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ສໍຫຣນ຺ຕິ ວິຍ ວິຆາຕຸປ຺ປາທເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ຆສນ຺ຕິ ວິຍາ’’ຕິ, ຠຍສນ຺ຕາສຸປ຺ປາທເນນ ຂາທິຕຸໍ ອາຄຕາ ຍກ຺ຂຣກ຺ຂສປິສາຈາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອີທິສສ຺ສາຕິ ອລທ຺ຘສມາຘິໂນ. ຕິຓປຓ຺ຓມິຄາທິສທ຺ເທຫີຕິ ວາເຕຣິຕານໍ ຕິຓປຓ຺ຓາທີນໍ ມິຄປກ຺ຂິອາທີນຎ຺ຈ ຠິໍສນເກຫິ ເຠຣເວຫິ ສທ຺ເທຫິ ວິວິເຘຫິ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຂາຓຸອາທີຫິ ຍກ຺ຂາທິອາກາເຣຫິ ອຸປຏ຺ຐິເຕຫິ ຠິໍສນເກຫິ. ເອວໍ ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ນາມ ກໂຣນ຺ໂຕ ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເອເຕຕິ ວິມ຺ຫິໂຕ.

ກາຍກມ຺ມນ຺ຕວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕. ໂສຬສສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ວກ຺ຂມາເນສຸ ໂສຬສສຸ ກາຣເຓສຸ. ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕຕາທໂຍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສນິມິຕ຺ຕຕາຍ ວິເສສໂຕ ວິກ຺ເຂປາວຫາ, ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕຕາທໂຍ ປນ ຕທຠາວໂຕ ເຕສໍ ອວິກ຺ເຂປາວຫາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕສນ຺ໂທສເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ໂສຬສສູຕິ ຈ ໂວທານປກ຺ຂໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍກິເລສຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ຍາວເທວ ໂວທານທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫຣຫິຕານນ຺ຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາທິກສ຺ສ ອຣຎ຺ເຎ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎາຓຣຫິຕານໍ. ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິໂສຕິ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫຍຸຕ຺ໂຕ.

ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ໂພໂຘ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມາຘີໂນ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິ. ອນວເສສໂຕ ເຎຍ຺ຍໍ, ພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ໂພຘິ, ມຫາວີຣິຍຕາທິນາ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໂຍຄໂຕ ສຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິຍຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາສຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປທາ ຫານຠາຄິຍາ, ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ວິເສສຠາຄິຍາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ໂພຘິຍໍ ນິນ຺ນໂຄຓປພ຺ຠາຣາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິຍາ ວາ ສຕ຺ຕສ຺ເສວ ລຄ຺ຄສ຺ເສວາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘາເນນາຕິ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ອິເມສໍ ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສໂມຘາເນນ ສມວຘາເນນ.

ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາ. ເຕນ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ສມຓາ, ນ ສມິຕປາປຕາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠວາທິໂນ ວາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ໂຠ ໂຠ’’ຕິ ວທນສີລາ, ເຕນາຫ ‘‘ໂຠວາທີ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕). ປາຓາຕິປາຕາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານໍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປຣິສຸທ຺ເຘນາຕິ ຈ ວິເສສນໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕາເປກ຺ຂາຍ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິອເປກ຺ຂາຍ. ນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິໂກ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປໂຍໂຄ ຈ ໂກຈິ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຠາຍນຏ຺ເຐນ ຠຍໍ, ຠີຣຸຕາວຫຏ຺ເຐນ ເຠຣວໍ. ສນ຺ໂທສເຫຕູຕິ ສໂທສເຫຕຸ. ສ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ສານຸສາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ໂທສສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ. ເອກນ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສລກ຺ຂຓສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ສາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ຫິ ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ໂຊ ຠາຍນຏ຺ເຐນ ຠຍຎ຺ຈາຕິ. ອກ຺ເຂມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸຠຍວເສນ. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສປິ ຫິ ສຣີຣຈິຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫໂຕ ອກ຺ເຂມ, ຕຖາ ຠຍານກາຣມ຺ມຓມ຺ປີຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍຊິຕໍ. ສຍໍ ປຣິກປ຺ປິຕຠຍານກາຣມ຺ມຓນິມິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສສມຸປ຺ປາທນວເສນ ອາເນນ຺ຕາ ຠຍເຠຣວໍ ອວ຺ຫາຍນ຺ຕິ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວ຺ຫາຍນ຺ຕີຕິ ປກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕຕິ ມາຣິຕມນຸສ຺ສານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທໂຍ. ຄຈ຺ຉໍ ຄຫນຠູຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ກຓ຺ຏກສຓ຺ຑໍ, ຄຸມ຺ພໍ ນາຕິມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປນ ຕິຓວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຄຈ຺ເຉ ຣຸຬ຺ຫຕິເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຸມ຺ພໍ ກຓ຺ຏກລຕາທິຠຣິຕາວິຣຸຬ຺ຫໍ. ພທ຺ຘາ ວຘິຕາ ວິຍາຕິ ພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຕາຬິຍມານາ ວິຍ.

‘‘ນ ໂຂ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ປນາ’’ຕິ ວິເສສຕ຺ເຖ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຎ຺ເຎ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວິຍ ອຫໍ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ ນ ໂຂ ປນ ປຏິເສວາມິ, ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ໂຕເຍວ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ຕານິ ປຏິເສວາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ໂຕຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຫິ ເຕນ ອວຘາຣເຓນ ວິຠາວິຕຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເຕສມຫໍ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມຕາຍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອຫໍ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ກາຍກມ຺ມປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຣິເຍສຸ ປກ຺ຂິປຕິ. ປຣມສລ຺ເລຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍກມ຺ມປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຕຖາ ວຈີກມ຺ມາທິປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຍໂຕ ມາໂຣ ຣນ຺ຘຄເວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸພນ຺ໂຘ ອນ຺ຕຣໍ ນ ລຠຕິ. ເຕນາຫ –

‘‘ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຠຄວນ຺ຕໍ, ອນຸພນ຺ຘິໍ ປທາປທໍ;

ໂອຕາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉິສ຺ສໍ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໔໘);

ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອຘິກໍ ສວິເສສໍ, ອຸປຣູປຣິ ວາ. ຠີຕຕສິຕາ ຠຍູປທ຺ທເວນ ຉມ຺ຠິຕສຣີຣາ ຫຏ຺ຐໂລມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠີຕາຕສິຕາ ປນ ຠຍູປທ຺ທວາຠາວໂຕ ອຫຏ຺ຐໂລມາ ເຂເມນ ໂສຕ຺ຖິນາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ເຂມປ຺ປຕ຺ຕິ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ວາ ປນ຺ນໂລມຕາຍ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປລ຺ໂລມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປນ຺ນໂລມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ປລ຺ໂລມມາປາທິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫາຣາຍາຕິ ປຏິຎ຺ຎານິທ຺ເທໂສ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ໂຕຫມສ຺ມີຕິ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ’’ຕິ ສທິສູທາຫຣຓທສ຺ສນໍ. ເຍ ໂຂ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາຕິ ວິສທິສູທາຫຣຓທສ຺ສນໍ. ເສສານິ ອນ຺ວຍພ຺ຍຕິເຣກວິຠາວນານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິວິຠາວນາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສວາເຣສຸປິ ຍຸຕ຺ຕິວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາຍກມ຺ມນ຺ຕວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຈີກມ຺ມນ຺ຕວາຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ມຸສາວາທາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປນ ສງ຺ຄຫິຕໍ ເຕສຎ຺ຈ ມຸສາວາທາທີນໍ ປວຕ຺ຕິເຠທໍ ຠຍເຠຣວາວ຺ຫານມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຠຓ຺ເຑສູຕິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ຠຓ຺ເຑສຸ. ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມວເສນ ອຠິຊ຺ຌາສງ຺ຂາຕໍ ວິສມໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ວິນາສຈິນ຺ຕາວເສນ ປຣສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ເນສໍ ‘‘ເຍສໍ ອປຣຊ຺ຌິມ຺ຫາ, ເຕ ອິທານິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉາ ອາສງ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ‘‘ເອເຕ ອມ຺ຫາກໍ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖຸໍ ຄເຫຕຸກາມາ ມຎ຺ເຎ, ວິນາສໍ ກາຕຸກາມາ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຍຖາ ປເຣ ປຣໂຕ ເຕສໍ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຕ ປເຣສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາມໍ ອກຸສລກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມປວຕ຺ຕິກາເລປິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິເຍວ, ຕທາ ປນ ເຕ ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ວາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາຕິ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕວາເຣ ເອວ ອຠິຊ຺ຌາທິວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ອຖ ວາ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕານມ຺ປິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ວຈີກມ຺ມາທິຠາວາຠາໂວ ວິຍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວາຠາໂວ, ມໂນກມ຺ມຠາໂວ ເອວ ປນ ສິທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕວາເຣ ເອວ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ອຸທ຺ຘຏາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານິ, ນ ທ຺ວາຣາ ທ຺ວາຣຈາຣິໂນ;

ຕສ຺ມາ ທ຺ວາເຣຫິ ກມ຺ມານິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑.ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣ);

ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕວເສນ ອາຊີວວາເຣ ຠຍເຠຣວາວ຺ຫານໍ ໂຍຊິຕໍ, ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ພາຫິຣກວເສນ ຄຫຏ຺ຐວເສນ ຈ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ຊາຕິຘມ຺ມກຸລຘມ຺ມເທສຘມ຺ມວິໂລມນວເສນ ອຎ຺ຎຖາປິ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ລພ຺ຠເຕວ, ຕາຍ ເອວ ຈ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ເນສໍ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ.

໓໗. ເອວໍ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລວເສນ ຠຍເຠຣວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ນີວຣຓປ຺ປຫານາທິວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເທສນາ ວຑ຺ຒິຕາຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນີວຣຓວເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ເອວໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣໂຕ ຠຍເຠຣວາຠາວໍ ອາວຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ນີວຣຓານິ ປຫາຍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ, ອຸປຈາຣສມາຘິເມວ ວາ ສມ຺ປາທຍໂຕຕິ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ຠຍເຠຣວາຠາວເຫຕຸກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸປຣິ ເທສນາ ວຑ຺ຒິຕາຕິ ອກຸສລມໂນກມ຺ມນ຺ຕຠາເວນ ຄຫິຕາປິ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທາ ນີວຣຓວເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິ-ປຸພ຺ໂພ ຌາ-ສທ຺ໂທ ອຠິຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຣຠຓ຺ຑາທິອຠິຊ຺ຌາຍນສີລາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸກາເມສູຕິ ຣູປາທີສຸ ກິເລສກາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕສຸ ກາເມສຸ. ພຫລກິເລສຣາຄາຕິ ຖິຣມູລທຸມ຺ໂມຈນີຍຕາຫິ ອຊ຺ໂຌສາເນ ປຠູຕກິເລສກາມາ. ອຠິຊ຺ຌາ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາ, ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິສຍາຠິນິເວໂສ. ເຕ ຫິ ໂລຠາຠິຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ອຕ຺ຕນິ ຕິພ຺ພສາເປກ຺ຂຕາຍ ເອວ ໂລຠາຠິຠູຕຕາຍ ອວວຕ຺ຖິຕາຣມ຺ມຓາ ອວິນິຈ຺ຉິຕວິສຍາ ອຣຎ຺ເຎ ຕໍ ຕໍ ວິສຍໍ ອນຸປຘາຣິຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຣຊ຺ຊຸອາທີນິ ຍາຖາວໂຕ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸປຏ຺ຐາຕິ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກຸລຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິມ຺ຫ ນຏ຺ຐາ’’ຕິ ຕສນ຺ຕິ ວິຕສນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຘິຍມານາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕໍ ຠຍເຠຣວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມາໂຣປນຏ຺ເຐນ ອວ຺ຫາຍນ຺ຕິ ປກ຺ໂກສນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເສສໍ ຕາທິສເມວາ’’ຕິ. ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາລຸຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປາຬິປເທ ຈິຣປຣິຈິຕອໂລຠຊ຺ຌາສຍຕາຍ ກມລທເລ ຊລພິນ຺ທຸ ວິຍ ອລຄ຺ຄມານສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນເປກ຺ໂຂຫມສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘. ປກຕິຠາວວິຊຫເນນາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ປກຕິຠາວສ຺ສ ວິຊຫເນນ. ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນວຊ຺ຊຠາໂວ ຊຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ວິປນ຺ນຈິຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາສຸຈິທູສິຕຕາຍ ກຸຖິຕຈິຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສານຸຄຕໍ…ເປ… ປູຕິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ປາຕິ ວິສສໍສຏ຺ຐມຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂທເສນ ປທູສິຕຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ປາ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ເຕ ອວວຕ຺ຖິຕາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຠິຊ຺ຌາລຸວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ຍຖາ ຫິ ໂລຠວເສນ, ເອວໍ ໂທສາທິວເສນປິ ອວວຕ຺ຖິຕາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຐາເນສຸ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພາ.

໓໙. ‘‘ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຄລຎ຺ຎຠາເວນ ຄຫຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎຠູເຕນ ຖິເນນາ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓) ວຈນໂຕ ມິທ຺ຘໍ ວິເສສໂຕ ນາມກາຍສ຺ສ ເຄລຎ຺ຎຠາເວນ ຄຫຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສສນາມກາຍເຄລຎ຺ຎຠູເຕນ ມິທ຺ເຘນາ’’ຕິ. ເສສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ອິທຎ຺ຈ ມິທ຺ຘໍ ຣູປກາຍສ຺ສປິ ເຄລຎ຺ຎາວຫນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນິທ຺ທາຍ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ນິທ຺ທາ ຈປລາຍິກາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ນິທ຺ທາພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໐. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກຕິກາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສີລາ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວາ. ອນວຏ຺ຐານຣສຎ຺ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປ຺ຜນ຺ທມານຈິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາຕິ ‘‘ອວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ປຈ຺ຉານຸຕາປສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວູປສມກຣຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປນ ສຣູເປເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໑. ເອກເມວິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ກງ຺ຂາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ຈ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ກງ຺ຂນໂຕຕິ ສໍສຍນໂຕ. ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຘມ຺ມສຠາວໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເອຕາຍ ກິຈ຺ຉຕິ, ວິຄຕາ ຕິກິຈ຺ຉາ ວາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ.

໔໒. ເອວໍ ນີວຣຓາຠາວກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ຠຍເຠຣວາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາທິອຠາວກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ຠຍເຠຣວາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ເທສນາ ວຑ຺ຒິຕາ, ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກໍເສນ຺ຕິ ມານວເສນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ເຈ ຐາເນ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຖິນມິທ຺ຘອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວາເຣສຸ ຄຍ຺ຫມານໍ ອຠິຊ຺ຌາລຸວາຣສທິສນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກວາເຣ ກິຎ຺ຈິ ວິສທິສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓. ຉມ຺ຠນໍ ຉມ຺ໂຠ, ກາຍສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕເຫຕຸຠູໂຕ ພລວຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຉມ຺ຠີ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍຖມ຺ຠນາ’’ຕິອາທິ. ຠີຣຸກຊາຕິກາຕິ ຠາຍນກສີລາ. ເອກເມວ ເຈຕໍ ສາວຊ຺ຊຠຍໍ ກາເຍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ຈິຕ຺ເຕ ຈ ກາເຍ ຈ ຖທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ‘‘ຉມ຺ໂຠ ຠີຣຸຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ຉມ຺ຠີ ຠີຣຸກຊາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ຠຍເຠຣວໍ ສຣູເປເນວ ຄຫິຕໍ.

໔໔. ລພ຺ຠຕິ ປາປຸຓີຍຕີຕິ ລາຠສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕ຺ຕມາຫ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ໂພ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສກ຺ກາໂຣ. ຕທຕ຺ຖທີປກນ຺ຕິ ລາຠາທິໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວສໂຕ ຠຍເຠຣວາວ຺ຫາຍນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປກໍ. ໂສ ກິຣ ລາຠຄຣຸຕາເຍວ ປິໂຍ ຄາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ‘‘ປິຍຄາມິໂກ’’ຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ກມ຺ມມຸຕ຺ໂຕຕິ ຊຣາຊິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສາມິເກຫິ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ.

໔໕. ອລສຠາເວນ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທນ຺ຕີຕິ ກຸສີຕາ. ວີຣສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ວີຣິຍໍ, ວິຘິນາ ວາ ອີເຣຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ເຕນ ຫີນາ ຫີນວີຣິຍາ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ ກາຍິກວີຣິຍໍ, ວຕ຺ຕກຣຓຈງ຺ກມນາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິສຊ຺ຊ ສຍິຕ຺ວາ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ ເຈຕສິກວີຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ວິເສສໂຕ ໂກສຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຕາວເສນ, ທຸຕິຍໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠຕາວເສນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຸສີຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕ ຫິ ຫີນວີຣິຍາ ອລສຕາເຍວ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ.

໔໖. ນຏ຺ຐສ຺ສຕີຕິ ອລພ຺ຠມານສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສມ຺ປຊານາຕິ ອສມ຺ປຊານາ. ຕໍໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍຎ຺ຈາຍໍ ອ-ກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໒.ທຸກມາຕິກາ), ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໗໖) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຣຫິຕາ’’ຕິ. ນນຸ ໂສຬສໂມ ປຎ຺ຎາວາໂຣ, ອຍໍ ສຕິວາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຎ຺ຎາ ຄຫິຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສຕິຠາຊນີຍເມເວຕໍ, ຍທິທໍ ຈຸທ຺ທສໂມ ວາໂຣ, ປຎ຺ຎາ ປເນຕ຺ຖ ຈຸທ຺ທສເມ ວາເຣ ເກວລາ ສຕິ ທຸພ຺ພລາຕິ ສຕິທຸພ຺ພລ຺ຍທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອສມ຺ປຊານາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ທຸວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໗. ອປ຺ປນາສມາຘິນາ, ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອາຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສມາຫິຕາຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິວິຣຫິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ນີວຣຓຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ຄຫິຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຕາ ອວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອິຘ ສມາຘານາຠາເວນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈເຫຕຸໂກ ຈິຕ຺ຕວິພ຺ຠໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສມາຫິຕາ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ຫິ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ ຘຊຍຏ຺ຐິຍໍ ວາເຕນ ປຏາກາ ວິຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ພສທິສເມວາຕິ ຠຍເຠຣວາວ຺ຫາຍນສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາລຸວາເຣ ວຸຕ຺ຕສທິສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໔໘. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຠາວຕ຺ໂຖ, ນ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິ, ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຄຣຫຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິປ຺ປຎ຺ຎານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາ ປນ ທຸຏ຺ຐາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຈຕູສຸປິ ປາຐວິກປ຺ເປສຸ. ເອລນ຺ຕິ ວາ ໂທໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສີລໍ ‘‘ເນລງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ ຈ ກເຖນ຺ຕາ ສໂທສເມວ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ ອປຓ຺ຑິຕຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອລສພ຺ຠາວໂຕ ເອລໍ ມຸຂໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອລມູຄາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວເສນ ‘‘ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ພຫຸລວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ນ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ໂຠ ກໂຕ, ໂນ ຈ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສທ຺ຘາວິຣຫິຕາ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາທໂຍ ວິຍ ຠຍເຠຣວາວ຺ຫາຍນສ຺ສ ວິເສສກາຣຓໍ, ນາປິ ສທ຺ຘາລຸຕາ ປລ຺ໂລມຕາຍາຕິ ສທ຺ຘາວາໂຣ ອນຸທ຺ຘໂຏ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ກມ຺ມຜເລ ຫິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ກມ຺ມປຏິສຣຓຕໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ຠຍເຠຣວໍ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ປລ຺ໂລມຕມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວີຣິຍາທໂຍ ສທ຺ຘາຍ ວິນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ສຫຊາຕາ ຈ ສາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘຏາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ຘຏາ, ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ສທ຺ຘາຍ, ອທ຺ຘາ ສາ ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາເນ ນ ຄເຫຕພ຺ພາວ, ຕໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາ ອິຘ ນ ອຸທ຺ຘຏາ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອທິເສສຸ ຐາເນສຸ ນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ຍຖານຸໂລມເທສນາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຕິ.

ວຈີກມ຺ມນ຺ຕວາຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂສຬສຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄໂຫ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຠຍເຠຣວເສນາສນາທິວຓ຺ຓນາ

໔໙. ໂສຬສາຣມ຺ມຓານີຕິ ໂສຬສຏ຺ຐານານິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ເອວຣູປາສຸ ຣຕ຺ຕີສູຕິ ຈາຕຸທ຺ທສີອາທິກາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອວຣູເປ ເສນາສເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍາຕິ ອນິຍມໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ປຸນ ‘‘ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ນິທ຺ເທໂສ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຕາຕິ ອຸຠຍເມຕໍ ຣຕ຺ຕີນໍເຍວ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຠີຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖ ‘‘ອຎ຺ເຎ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ? ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈນ຺ທປາຣິປູຣິຍາ’’ຕິອາທິ. ປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ຈນ຺ທປາຣິປູຣິຍາ ອມາວາສິຍໍ ຈນ຺ທປຣິກ຺ຂເຍນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈນ຺ທສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒມຓ຺ຑລຕາຣາຫຸຄ຺ຄຫຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕເມວ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ລກ຺ຂິຕສທ຺ເທເນວ ລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຐມທິວສໂຕ ປຠຸຕີຕິ ປຐມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍສ຺ມາ ໂຈທໂກ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອນຠິລກ຺ຂິຕາປິ ອປຣຠາເຄ ອຠິລກ຺ຂິຕາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຠິລກ຺ຂຓີຍຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສພ຺ພທສ຺ສິນາ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຈມີ ກສ຺ມາ ນ ຄຫິຕາ’’ຕິ ໂຈເທຕິ, ອິຕໂຣ ສພ຺ພກາລິກາສຸ ຈາຕຸທ຺ທສີອາທີສຸ ຄຍ຺ຫມານາສຸ ອສພ຺ພກາລິກາຍ ກຖໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຣິຫຣຕິ.

ຕຖາວິຘາສູຕິ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາວິຘາສຸ. ເທວຕາຘິຏ຺ຐິຕຠາເວນ ອາຣາມາທີນໍ ໂລກສ຺ສ ເຈຕິຍຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ປູຊນີຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄາມາທີນໍ ທ຺ວາເຣສຸ ຕຖາຣູເປ ຣຸກ຺ເຂ ເຈຕິຍຏ຺ຐານິເຍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄາມນິຄມາທິທ຺ວາເຣສູ’’ຕິອາທິ. ທສ຺ສນມຕ຺ເຕນປິ ສວນມຕ຺ເຕນປິ ຠຍຸປ຺ປາທເນນ ປາກຕິກສຕ຺ເຕ ຠິໍເສນ຺ຕີຕິ ຠິໍສນການິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຍຊນການີ’’ຕິອາທິ. ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ອຕິວິຍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ເຠຣວໍ.

ອາຍາຈນອຸປຫາຣກຣຓາຣຫນ຺ຕິ ຕໍຕໍພລິກມ຺ມປຓິຘິກມ຺ມກຣຓໂຍຄ຺ຄໍ. ປຸປ຺ຜຘູປ…ເປ… ຘຣຓິຕລນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາປຏິສູເຕນ ສຸປ຺ປາທິນາ ອຸປຫາຣກຣຓທສ຺ສນໍ. ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕຕິ ປຫຣນ຺ໂຕ, ສິງ຺ຄປ຺ປຫາຣຂຸຣປ຺ປຫາເຣຫິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານໍ ອິຘ ມໂຄຕິ ນາມໍ, ນ ‘‘ອຈ຺ຉຈມ຺ມໍ ມິຄຈມ຺ມໍ ເອຬກຈມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວິຍ, ໂຣຫິໂຕຕິອາທິ ມິຄວິເສສານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມທ຺ທເນນ ຈາເລຕ຺ວາ. ໂມຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຘ ສພ຺ພປກ຺ຂິຄຫຓໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍຕິ ອິທໍ ຍຖາ ‘‘ໂມໂຣ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ‘‘ມິໂຄ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ມິຄສທ຺ທສ຺ສ ວິເສສຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິໂຕ ປຠູຕີຕິ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຠຍເຠຣວສ຺ສ ຄເວສນຈິນ຺ຕນໂຕ ປຠຸຕິ, ນ ຄເວສນາຣມ຺ຠໂຕ ປຠຸຕິ. ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມາຫໍ ຠຍເຠຣວໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ອາຣມ຺ມຓເມວ ຠຍເຠຣວໍ. ສຸຂາຣມ຺ມຓໍ ຣູປໍ ສຸຂມິວ ‘‘ຣູປໍ ສຸຂໍ ສຸຂານຸປຕິຕໍ ສຸຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐). ກຖໍ ຠຍຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຣູປາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຄເວສນາຣມ຺ຠໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ເອຕໍ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເກຈິ ‘‘ຕໍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ທສ຺ສນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຠຍໍ ອາກງ຺ຂມາໂນຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນວເສນ ອຫໍ ຠຍວຕ຺ຖຸໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ, ຕໍ ກິມຕ຺ຖິຍໍ, ເອຕ຺ຕໂກປິ ຠຍສມນ຺ນາຫາໂຣ ມຍ຺ຫໍ ອຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ຍຖາຠູໂຕ, ໂສ ປເນຕ຺ຖ ປກາໂຣ ອິຣິຍາປຖວເສນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ຕຖາ ອາຄຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເຍນ ອິຣິຍາປເຖນ ຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຠວິຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ‘‘ຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສມງ຺ຄີຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ປຸຣິມປທໂລເປນ ຠູຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມງ຺ຄີຠູຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຍເຠຣວາຣມ຺ມເຓຕິ ຠຍເຠຣວາຠິມເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ເນວ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທິ ‘‘ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕໍ ປຏິວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ຈິນ຺ຕິຕໍ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ນຠາວທສ຺ສນໍ. ອິຣິຍາປຖປຏິປາຏິ ນາມ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິ ປນ ປຐມໍ ນິປຊ຺ຊາ, ປຸນ ນິສຊ຺ຊາ, ປຸນ ຐານໍ, ປຈ຺ຉາ ຄມນນ຺ຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາສນ຺ນປຏິປາຏິຍາຕິ ຄມນສ຺ສ ຕາວ ຐານໍ ອາສນ຺ນໍ, ຐານສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາ ຄມນຎ຺ຈ, ນິສຊ຺ຊາຍ ນິປຊ຺ຊາ ຐານຎ຺ຈ, ນິປຊ຺ຊາຍ ນິສຊ຺ຊາ ອາສນ຺ນາ. ອິຘ ປນ ຄມນສ຺ສ ຐານໍ, ຐານສ຺ສ ຈ ຄມນໍ, ນິສຊ຺ຊາຍ ຈ ນິປຊ຺ຊາ, ນິປຊ຺ຊາຍ ຈ ນິສຊ຺ຊາ ອາສນ຺ນຠາເວນ ຄຫິຕາ, ອິຕເຣ ປຣມ຺ປຣາວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ອິຣິຍາປຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ວິຍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຠຍເຠຣວເສນາສນາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອສມ຺ໂມຫວິຫາຣວຓ຺ຓນາ

໕໐. ອຍຎ຺ຈ ເມ ສພ຺ພໂສ ຠຍເຠຣວາຠາໂວ ວິເສສໂຕ ອສມ຺ໂມຫຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ເທສນາ ວຑ຺ຒິຕາຕິ ອຍໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິ. ຌາຍີນໍ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐາເນສູຕິ ອິມິນາ ອຊ຺ຌາຍີນໍ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ນິປາຕປທໍ ປຸຖຸວຈນມ຺ປິ ໂຫຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓-໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗; ຂຸ. ປາ. ໓.ທ຺ວຕິໍສາກາຣ) ວິຍາຕິ ‘‘ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິຕາຍ ເຕ ອຕ຺ຖິ, ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ, ມຫຕິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ເອທິສາປິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຎາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ໂອທາຕກສິຓລາຠີຕິ ອປ຺ປມາຓໂອທາຕກສິຓລາຠີ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂລໂກ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕິປຸພ຺ພຠາຄມາຫ. ເອຕ຺ຕກໍ ສູຣິເຍ ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫາມີຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉເທ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ‘‘ທິວາ ເອວ ວຸຏ຺ຐຫາມີ’’ຕິ ມນສິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ວິສທໍ ໂຫຕິ ສພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓຊາຕໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ວິຠູຕໍ. ອວິສທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍສຎ຺ຎິໂນຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ‘‘ທິວາ’’ຕິ, ທິວາ ຈ ‘‘ຣຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ.

ອນ຺ໂຕເສນາສເນ ຣຕ຺ຕິໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ຣຕ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ໂພ. ປຣິຕ຺ຕາສນາທີຫິ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ກາຣເຓຫິ. ຄມ຺ຠີຣາຍ ຠູມິຄພ຺ຠສທິສາຍ ຆນວນປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ພຫລຕຣຊາລວນປຏລປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ. ອນ຺ຕຣຫິຕສູຣິຍາໂລເກ ກາເລຕິ ເອເຕເນວ ທິວາຕິ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ. ສມ຺ໂມຫວິຫາໂຣ ນາມ ພຫຸວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ໂມຫວິຫາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ປາກໂຏ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຣິຈ຺ເຉໂທ ອນ຺ຕມໂສ ລວຕຸຏິຂຓສ຺ສປິ ອຸປາທາຍ ສຸວວຕ຺ຖິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຣຕ຺ຕິທິວສໂກຏ຺ຐາສປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈວເສນ ກາລຎາຓວເສນ ຈ.

ກາລຖມ຺ເຠ ລທ຺ຘພ຺ພຉາຍາວເສນ ທ຺ວງ຺ຄຸລກາເລ. ຍາມຆຓ຺ຏິກໍ ປຫຣຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຕໍຕໍວຕ຺ຕກຣຓຕ຺ຖໍ. ມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ຆຓ຺ຏິກປ຺ປຫຣຓມຸຄ຺ຄຣໍ. ຍາມຍນ຺ຕໍ ປຕຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍາວ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ໂຠຊນສາລໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ທິວາວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ຍໍ ໂຂ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອນິຍມຸທ຺ເທໂສ, ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ, ຍເມວ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາກາຣວຈນໍ. ມເມວາຕິ ມໍ ເອວ. ອສມ຺ໂມຫສຠາໂວຕິ ສຠາວຠູຕອສມ຺ໂມໂຫ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ຍາຖາວໂຕ ຫິຕສ຺ສ ຊານນສມຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຄຸເຓນ, ນ ເກວລໍ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຫິເຕສິຕາ, ອຖ ໂຂ ປໂຍເຄນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫິຕູປເທສໂກ’’ຕິ ອາຫ. ອຊ຺ຌາສເຍນ ປນ ຫິເຕສິຕາ ‘‘ໂລການຸກມ຺ປາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕາ. ອຸປກຣເຓຫິ ວິນາ ນ ກທາຈິ ໂຠຄສຸຂໍ ອຸປກຣຓທານຎ຺ຈ ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ທາຍໂກ’’ຕິ. ເມຕ຺ຕາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິຕູປສໍຫາເຣນ ຣກ຺ຂິຕາ. ກຣຸຓາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂາປນຍເນນ ໂຄປາຍິຕາ. ນນຸ ຈ ປຸພ຺ເພປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸນ ຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິຘ ເທວມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ປຸພ຺ເພ ອວິເສສໂຕ ຫິຕາທີນິ ທສ຺ສິຕານິ, ອິທານິ ວິເສສໂຕ ສຫ ປໂຍຊເນນ ຕານິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ທີເປຕິ. ນິພ຺ພານໂຕ ປໂຣ ປຣໂມ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ. ຫິໂນຕິ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິຕໍ, ມຄ຺ໂຄ. ອຸກ຺ກໍສໂຕ ສຸຂຕ຺ຖໍ ອຣິຍຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສຸຂາຠາວໂຕ’’ຕິ.

ອສມ຺ໂມຫວິຫາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາທິວຓ຺ຓນາ

໕໑. ອສມ຺ໂມຫວິຫາຣນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫວຸຕ຺ຕິໍ, ອສມ຺ໂມຫສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປທໍ. ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຠຸຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ.

ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໑໑) ໂພຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ມຓ຺ຑຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ຐາເນ. ຈຕຸຣງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕູ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໓໗; ອ. ນິ. ໒.໕; ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໗, ໑໙໖) ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ. ປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໍ ສິຖິລໍ ອກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມສງ຺ຂາຕຸສ຺ສຫນຠາເວນ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປນ຺ນໍ.

ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ໂອຄາຫນສງ຺ຂາເຕນ ອປິລາປນຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂີຠາເວນາ’’ຕິ. ສມ຺ໂມສສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຈິຕ຺ຕມິວ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິວເສເນວ ກາໂຍ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສເຫວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ຠເວນາ’’ຕິ. ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາຍານໍ ປສ຺ສມ຺ຠນາວຫຕ຺ຕາ. ໂສ ຈ ໂຂ ກາໂຍ. ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວິຄຕກິເລສທຣໂຖ. ນາມກາເຍ ຫິ ວິຄຕທຣເຖ ຣູປກາໂຍປິ ວູປສນ຺ຕທຣຖປຣິຬາໂຫ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ອາຫິຕນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິຘາວນສງ຺ຂາຕວິກ຺ເຂປໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວາປາທາເນນ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອເນກຄ຺ຄຠາໂວ ວິກ຺ເຂປວເສນ ຈຎ຺ຈລຕາ, ສາ ສຕິ ເອກຄ຺ຄຕາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວີຣິຍສຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘີນໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິທສ຺ສເນນ. ນນຸ ຈ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານມ຺ປິ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພປຏິປທາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ນານນ຺ຕຣິຍຠາເວນ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາຕິ ນ ຄຫິຕາ. ອສຕິ ຫິ ສທ຺ຘາຍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄເຫ ຈ ເນສໍ ອສຕິ ປຎ຺ຎາຍາຣມ຺ຠາທິຠາໂວ ນ ສິຍາ. ຕຖາ ອສລ຺ລີນາສມ຺ໂມສຕາທໂຍ ວີຣິຍາທີນນ຺ຕິ ອສລ຺ລີນຕາທິຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຌານຠາວນາຍໍ ວາ ສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ອຘິກໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມາຘິປຣິໂຍສານາວ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພປຏິປທາ ກຖິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ເອກເທສຠູໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ. ວິຫຣຕີຕິ ອາຄຕໍ ປຣຸທ຺ເທສິກຕ຺ຕາ ວິຫາຣສ຺ສ. ອິຘ ວິຫາສິນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ເທສິກຕ຺ຕາ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຣູປວິຣາຄຠາວນາວເສນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໒.ເນຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອຣູປຊ຺ຌານວິເສໂສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສງ຺ຄໂຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖຕາ ວິຍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕາປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ເຕສໍ ວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ວຈນໍ, ອຠິຎ຺ຎາປາທກຕາ ປນ ນິໂຣຘປາທກຕາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ອາເວຓິກາ, ສາ ກຖໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປຣມ຺ປຣາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ປທຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ປທຏ຺ຐານນ຺ເຕວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກາຣຓກາຣຓມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຕິເຓຫິ ສຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປໂຍຊນນິທ຺ເທເສ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘານຕ຺ຖານິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສີເສນ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານີຕິ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ຖານິ.

ຍສ຺ມາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໒.ເນຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມນໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຈຣິມຠເວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຸພ຺ພໍ, ຕທາ ປນ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ, ນ ວິປສ຺ສນາທິປາທກໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ເຠ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກໍ. ອຠິຎ຺ຎາປາທກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປຐມາຣມ຺ເຠ ເອວ ປາທກຊ຺ຌາເນນ ປໂຍຊນໍ ອໂຫສິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມຜລສມາປຕ຺ຕິອຠິຎ຺ຎາວຬຎ຺ຊນາທິອຕ຺ຖໍ. ອຠິສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສພ຺ພໍ ຎາຓສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ອາກງ຺ຂມຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘເມວາຕິ. ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາທິສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກໍ. ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຠິຎ຺ຎາປາທກຕ຺ຕາ ເອວ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິ, ຕທຘິຄມສມກາລເມວ ຠຄວໂຕ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຫຕ຺ຖຄຕາ ອເຫສຸໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຈ ມຄ຺ຄາຘິຄໂມຕິ.

ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໒. ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສງ຺ຂາຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານໍ. ອນຸປທວຓ຺ຓນາຕິ ຕາສໍ ວິຊ຺ຊານໍ ນິທ຺ເທສປາຬິຍາ ອນຸປທວຓ຺ຓນາ. ຠາວນານໂຍຕິ ອຸປ຺ປາທນວິຘິ. ‘‘ໂສ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອຫໍ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ຘເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ວາ ‘‘ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສສ຺ສ ໂຍໂຄຕິ ອຫໍ-ສທ຺ເທນ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕທຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນີຫຣິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຌານາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສາຠິມຸຂໍ ເປເສສິໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສນິນ຺ນໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໂປຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສປພ຺ຠາຣໍ ອກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸພ຺ເພອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ. ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນວິຎ຺ຎາຕາ, ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສຸ, ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ຍາຍ ສຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎ຺ຎາຓໍ. ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສນໍ, ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອິຘ ຈຣິມຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕີຕານນ຺ຕຣມາຫ. ອມຸຕ຺ຣາຕິ ອມຸກສ຺ມິໍ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທປາທິນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍ. ຕາຫິ ເທວຕາຫີຕິ ຕຸສິຕາເທວຕາຫິ. ເອກໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕຸສິຕໂຄຕ຺ເຕນ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຣິໂຍສານາວຕ຺ຖາຍ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິຊນກໍ ນາມ ອກຸສເລນ ກມ຺ມຸນາ ອນຸປທ຺ທຸຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຸຎ຺ຎານມ຺ປິ ປນ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາທີສຸ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສມາໂຍໂຄ ໂຫຕິເຍວາຕິ ‘‘ກທາຈິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂສ຺ສປິ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ…ເປ… ປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວສ຺ສຄຓນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເທວານໍ ວສ຺ສຄຓນາຍ ປນ ຈຕຸສຫສ຺ສເມວ.

ອຕີຕຠເວ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໒.ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາຍໍ) ຂນ຺ຘາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘນາມໂຄຕ຺ຕານິ ຈ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ເຕວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສ’’ນ຺ຕິ. ໂມໂຫ ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ‘‘ຕໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຕໂມ ວິຍາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ກາຕພ຺ພໂຕ ກຣຓໍ, ໂອຠາໂສວ ກຣຓໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍນ ໂອຠາສຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປສໍສາວຈນນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປວຕ຺ຕິວິເສສານໍ ໂພຘນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈສ຺ສາ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫາຍກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍຕິ ອິມິນາ ຕໂມ ວິຫໂຕ ວິນຏ຺ໂຐ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ເປສິຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ປຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ມາທິສສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອິຘາຕິ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ໂຍຊນາ. ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ‘‘ເມຕິ ມຍາ’’ຕິອາທິນາ. ປຣິກມ຺ມກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມາ ນິສຊ຺ຊາ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ, ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ປຣິກມ຺ເມນ ກິຈ຺ຈໍ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ນ ເຕນ ອິຘ ອຕ຺ໂຖຕິ ເຕນ ຠາວນານເຍນ ອິຘ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ ຕຖາຠາວນາຍ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໔. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໔.ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາຍໍ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໔໘; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໕໙) ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສນກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສໍວທ຺ຘິຕຕ຺ຕາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາ, ອິຕເຣສໍ ສຸຕມຍຎາຓສໍວທ຺ຘິຕຕ຺ຕາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ, ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານໍ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ອເນກຘາວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໖) ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ມຫາວຊິຣຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔) ອຸທ຺ເທສໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ອາສວານໍ ເຂປນໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ. ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຂເຍຕິ ຈ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ນ ວິສເຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕປ຺ປຣິຍາ ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘຕິ ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ຕທຸຠຍວໂຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ວາຕິ ວາ ປາປຸຓນເຫຕຸ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕ ວາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຍສ຺ມາ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສສສຈ຺ຈານຎ຺ຈ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຍາຍໂຕ’’ຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈານີຕິ ໂຍຊນາ. ອາສວານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອາສວວິມຸຕ຺ຕິ ສີເສເນວ ສພ຺ພສໍກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ ອິຘ ກຖິໂຕຕິ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ຕທາ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາເລນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ໂສ ຈ ກາມໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໂຕ ປຣໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຕີຕກາລິໂກ ເອວ, ສພ຺ພປຐມໍ ປນສ຺ສ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕໍ ຜລກ຺ຂເຓນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ວາ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສຍໍ. ຊານນເຫຕຸ ທສ຺ສນເຫຕຸ ກາມາສວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ໂຍຊນາ. ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຂີຓາຊາຕີຕິອາທີຫິ ປເທຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຠູມີນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສຊາຕິ ຂີຓາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ອນາຄຕາຕິ ຈ ອນາຄຕຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ໂຈເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ, ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ເຂປເນ ວາຍາໂມປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຠຄວາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອິຘ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕຣສຈ຺ເຈສຸ ຈ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາວເສນາ’’ຕິ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທີສຸ ຈ ປຫານເມວ ປຘານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍາຍວາ’’ຕິ. ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ’’ຕິ. ອປຣໍ ອນາຄຕໍ. ອິເມ ປນ ຈຣິມຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣູຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ມຫານິ. ໗; ກຖາ. ໒໙໖). ເຕເນວາຫ ‘‘ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ນ ປຐມທຸຕິຍຎາຓທ຺ວຍາຘິຄມໍ ວິຍ ເກວລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິຄມນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣູປໂຕ ຫິ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍ ຕພ຺ຠາວີຠາວໂຕ ຈ ອຕີຕໍສຎາຓໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕໍສຎາຓນ຺ຕິ ອຕີຕຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸສງ຺ຂາເຕ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາເສ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາຕິ ສປຣິຠຓ຺ເຑນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍໂສ ຈ ອນາຄຕໍໂສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສໍ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓໍ. ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓນ຺ຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓສ຺ສ ພລຎາຓອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທີນມ຺ປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຣຎ຺ຎວາສກາຣຓວຓ຺ຓນາ

໕໕. ສິຍາ ໂຂ ປນ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ‘‘ອປ຺ເປວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ເປວ ໂຂ ປນ ເຕ ເອວມສ຺ສາ’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກທາຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອກາຣຓໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ອຕ຺ໂຖວ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ເຫຕູຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ວິເວກາຠິຣຕິໍ ປກາເສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣານນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖປວຕ຺ຕີນໍ. ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໂຍ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຓໂຕ ວິຫາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມຎ຺ຈ ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນຕິ ເອເຕນ ໂຍ ອາທິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ‘‘ຠວໍ ເຕສໍ ໂຄຕໂມ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ…ເປ… ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ຕຖາ ‘‘ເອວເມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໂຕ, ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ສຕ຺ຖາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອຣຎ຺ຎວາສກາຣຓວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເທສນານຸໂມທນາວຓ຺ຓນາ

໕໖. ເອວໍ ນິຏ຺ຐາປິຕາຍ ເທສນາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕິ ປສາທໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໕.ເທສນານຸໂມທນກຖາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໐; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໑໖) ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ. ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ ປຣິຊເນນ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ປຠາເສນ຺ໂຕ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ.

‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ, ສປ຺ໂປ ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ. ‘‘ວິຊ຺ຌ ວິຊ຺ຌ, ປຫຣ ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ, ‘‘ສາຘຸ ສາຘູຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໗; ໓.໓໕; ໕.໑໐໘໕) ປສໍສາຍໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ຄຈ຺ຉ, ລຸນາຫິ ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໔໔) ອຈ຺ຉເຣ, ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຫາເສ, ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໓; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ໂສເກ, ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ຈູຬວ. ໓໓໒) ປສາເທ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຄຣຫາອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂປ ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຄຣຫາຍໍ. ‘‘ອຠິຣູປກ ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວເສນ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສໂທສວິຘມນໂຕ, ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາປນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ປຘານຠູຕາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ເຕ ປຘານຠູເຕ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປມຸຂາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ, ປຎ຺ຎາປມຸຂາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ, ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ, ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປວຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມເນນ ຈ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ, ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ, ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ, ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕ. ເອວມາທີຫີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິຘມນໂຕ, ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ, ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣປິຘານໂຕ, ສຄ຺ຄມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ, ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ.

ນິກຸຊ຺ຊິຕໍ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ, ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ກາມໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ສພ຺ໂພ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ‘‘ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ເອເຕຫິ ນິກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓາທິອຸປໂມປມິຕພ຺ພປກາເຣຫິ, ເອເຕຫິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ໂສຬສາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫອສມ຺ໂມຫວິຫາຣທິພ຺ພວິຫາຣວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍວິຠາວນາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

ເທສນານຸໂມທນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປສນ຺ນກາຣວຓ຺ຓນາ

ປສນ຺ນກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພໍ ສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຆສ຺ສ ຕາຕາ ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາປໂຕຕິ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຍໍ ຄມິ-ສທ຺ໂທ ນີ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ສ ຈາຍມຕ຺ໂຖ – ຄມນຎ຺ຈ ຕທຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ, ຕຖາ ຊານນໍ ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຊາມີຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຠຊນໍ ວາ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ, ເສວນໍ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕາ, ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສຣຓຕໍເຍວ ທີເປຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກຖໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌາມີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ. ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ວາ ອິມິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມເວຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຍ ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາຍ ຈ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ມສມຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ ເອວ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄຕິ ເອວມາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ ກຖິຕໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ເກນຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນ ຠາສິໍ, ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລ ຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຏ຺ເຐວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ຘມ຺ມທສາ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ສຣຓນ຺ຕິ ຄມເນນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄມເນນ ຈ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ປສນ຺ນກາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ ກຕ຺ຕຸ ຈ ວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາວຫາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເຕສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ. ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ສຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ຫິໍສນໍ ເກສໍ, ກຖໍ, ກສ຺ສ ວາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສຣຓຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຠຍໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ. ເຕເນວ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິຘ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ຜລກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ປທໍ.

ເອວໍ ອວິເສສໂຕ ສຣຓສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫິເຕ ປວຕ຺ຕມາເນນາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔, ໖໙) ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊເນນ. ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປາປໂກ ວິປາໂກ ປາປກໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ວິນິວຕ຺ຕເນນ. ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ອິຕໂຣ ອສ຺ສາສທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຣານນ຺ຕິ ທານວເສນ ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ. ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາປິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ.

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາໂທ ຕປ຺ປສາໂທ, ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຄ຺ຄຣຸ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕປ຺ປສາໂທ ຈ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕາຫິ. ວິຘຸຕທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິຕາຍ ວິຫຕກິເລໂສ. ‘‘ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ. ຕໍສມງ຺ຄີຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ເອວໍ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ເອວໍ ວາ ຊານາຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍສຣຓຄມນມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ປສາທປ຺ປຘານໍ, ນ ຎາຓປ຺ປຘານໍ. ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອຣິຍາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຸຓາຠິຎ຺ຎາຕາຍ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປສາເທນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຫຕກິເລໂສ ຕຄ຺ຄຣຸຕາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິກຕາຕິ ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິເສເສນ ວາ ປສາທຄຣຸຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຄຣຸຕາຄຫເຓນາຕິ ອຸຠເຍນປິ ອຸຠຍໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມເຍວ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຕໍ ສາເຘຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ, ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຏິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ. ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ. ສທ຺ຘາມູລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕິຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສເນວ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘາມູລິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ເອເຕນ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐິ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຊຸໍ ກຣີຍຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ທິຏ຺ຐິ ວາ ອຸຊຸໍ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕປ຺ປຘານຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ’’ຕິ ອິມິນາ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຣຓຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ອິມິນາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຣຓຄມນໍ.

ຕຍິທໍ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ. ອຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕິ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມເມວ. ສຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສິສ຺ສຠາວໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ. ສຣຓຄມນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ປຓິປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ປຓິປາໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນນ຺ຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອິຕເຣສຸປິ ສຣຓຄມນວິເສເສສຸ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍາຕນາທີນິ ເອເກນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເຕນ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທິ ກຕເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຬວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຕາຄິຣິເຫມວຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນນຸ ເຈເຕ ອາຬວກາທໂຍ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກຖໍ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ ‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ ຄາມາ ຄາມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖) ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຎາຕິ…ເປ… ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນ ຠຍວເສນ ອາຈຣິຍວເສນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ວເສນາ’’ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນາຕິ ຎາຕິຠາວວເສນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນາຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປາເຕນ. ອິຕເຣຫີຕິ ຎາຕິຠາວາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ອິຕເຣຫີຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ທຕີຕິ ປຓິປາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຫິ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທຕິ ສຣຓຄມນວິຠາໂຄ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄເຍວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍຕິ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສນໍ.

ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນາຕິ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກສງ຺ຂາຣມ຺ປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ສຸຂໂຕ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕ຺ຕາສິໂຕ ວິຍ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸກ຺ກາຣຠູມິໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸປິ ວາເຣສຸ ຈຕຸຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ ເຕຠູມກວເສເນວ ວາ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຄາຫວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ. ມາຕຣນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ, ຊນໂກ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຜລທີປນຕ຺ຖຎ຺ເຈວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ສງ຺ຆໍ ‘ກມ຺ເມນ ອຸທ຺ເທເສນ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນນ ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິນ຺ຕິ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ອປາຍຠູມິໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວກາຍໍ ປນ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທສຫິ ຐາເນຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຠວນ຺ຕິ. ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາວປ຺ປມາຓານໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ສຕໍ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິສ຺ສ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິສ຺ສ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ຕສ຺ສ ເວລາມສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ຄຫປຕິ, ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເອກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐). ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ, ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ຕສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນາທຣາຄາຣວາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ນ ອຸຊ຺ຊລໍ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ອນຸຬາຣໍ. ສາວຊ຺ໂຊຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາທິວເສນ ສໂທໂສ. ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ວິຍ ອຄ຺ຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນວຊ຺ໂຊ ສຣຓຄມນເຠໂທ. ສຕິປິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຕ ອິຏ຺ຐຜໂລປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຜໂລ’’ຕິ.

ສຣຓຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ມາ ກິໍລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ. ເຕນ ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ສີເລນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ໂສປິ ວິຠຊີຍຕີຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ກາ ອສ຺ສ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ວາ ວິປຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາ. ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ໂກຈີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ເຕນ ສຣຓຄມນເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ນ ຊາຕິອາທິວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປາສນໂຕຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ອາທຣຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕ. ເວຣມຓິໂຍຕິ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມຓນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາຕິ ນ ສມ຺ມາວຓິຊ຺ຊາ ອຍຸຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອສາຣຸປ຺ປວຓິຊ຺ຊາ. ປຫາຍາຕິ ອກຣເຓເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ. ເຕນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຘມ຺ມິກໍ ຊີວິກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເມນາຕິ ອວິສເມນ. ເຕນ ກາຍວິສມາທິທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິນາ ສຸຈຣິເຕນ ຊີວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ວິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວິສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ຈ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ເຠໂທ ປໂກໂປ ຈ. ຍາຍາຕິ ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຈຓ຺ຑາໂລຕິ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ. ມລນ຺ຕິ ອຸປາສກມລໍ. ປຕິກິຏ຺ໂຐຕິ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ພຸທ຺ຘາທີສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕ ສີລວິປຕ຺ຕິ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທານມານນາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ປຐມໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ. ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາຫິ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ. ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີໂກ.

ອາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິອຕ຺ເຖ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມ ປນສຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຊີວິເຕນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສຣຓຄມນໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ຫິ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປຕໍ, ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ, ນ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາເຓ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາປິ ຍາວຊີວໍ ອຸເປຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸປາສກວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເອວມາທິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ໂກ ນິກ຺ເຂໂປ? ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ມຫາເຖໂຣ ອິມໍ ເທສນໍ ອາຣຠິ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສປ຺ປຫານາຍ ເຈວ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທນາຍ ຈ ອຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ’’ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພສຸຕ຺ເຕສູຕິ ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ເຕ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສູຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອນຸຕ຺ຕານອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ ເອວ ກຣີຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຄຓເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂມຫາຣຊກ຺ຂຕາວເສນ ທຸວິເຘ ສຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕານຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາວເສນ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ວຊ຺ຊີປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ວິຍ ປຸຄ຺ຄລວາທີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂລກສມຎ຺ຎານຸສາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອຍຎ຺ຈ ເທສນານໂຍ ສຕ຺ຖຸ ນິສ຺ສາຍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເທສນາກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໐) ສມ຺ມຸຕິຍາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ເທສນາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເທສນາສຸ, ນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ເຖສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖານໍ ລກ຺ຂຓໍ – ຍສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ, ພຸທ຺ຘິຍາ ອວຍວວິນິພ຺ໂຠເຄ ວາ ກເຕ ນ ຕໍສມຎ຺ຎາ, ສາ ຆຏປຏາທິປ຺ປເຠທາ ສມ຺ມຸຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ປຣມຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາເວ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຣູປາທິຘມ຺ມໍ ສມູຫສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ’’ຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປ຺ປາທວຍວນ຺ໂຕ ສຠາວຘມ຺ມາ ນ ນິຈ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ນນຸ ຂນ຺ຘເທສນາປິ ສມ຺ມຸຕິເທສນາວ. ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ຫິ ຣາສຏ຺ໂຐ, ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐ ວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ຂນ຺ຘສມຎ຺ຎາ ຜສ຺ສາທີສຸ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສຍາ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຕຣາ, ປຸຄ຺ຄລສມຎ຺ຎາທໂຍ ວິຍ ນ ທູເຣຕິ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຄຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຘສີເສນ ວາ ຕທຸປາທານາ ສຠາວຘມ຺ມາ ເອວ ຄຫິຕາ. ນນຸ ຈ ສຠາວຘມ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມຸຕິມຸເຂເນວ ເທສນໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ນ ສມຸເຂນາຕິ ສພ຺ພາປິ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາວ ສິຍາຕິ? ນຍິທເມວໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ເທສນາວິຠາຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ສທ຺ໂທ ເກນຈິ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ວິນາ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ.

ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໔໑໓; ປຸ. ປ. ໑໐.໒໕ ມາຕິກາ) ສມ຺ມຸຕິມຸເຂນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ເທສນໍ ສຸຕມຍຎາຓຸປ຺ປາທນວເສນ ສຸຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕທນຸສາເຣນ ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ເຄນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ໂມຫໍ ປຫາຍາຕິ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນວເສສໍ ໂມຫໍ ປຊຫິຕ຺ວາ. ວິເສສນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ວິເສສໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ. ປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໗໒-໔໗໔) ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມວເສນ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣນເຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ຈ ເທສນາຍໍ. ເທສຠາສາກຸສໂລຕິ ນານາເທສຠາສາສຸ ກຸສໂລ. ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ສິປ຺ປຄນ຺ຖານມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ. ສິປ຺ປານິ ວາ ເວທນ຺ໂຕຄເຘ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກເຖຕພ຺ພຠາເວນ ຐິຕານິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ສນ຺ນິຫິຕຠາເວນາຕິ ເວທານມ຺ປິ ກເຖຕພ຺ພຠາເວເນວ ອວຏ຺ຐານໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຄຸຍ຺ຫາ ຕຍີ ນິຫິຕາ ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນານາວິຘາ ເທສຠາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານາເທສຠາສາ.

ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາໂວ. ໂລກສງ຺ເກຕມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສມ຺ມຸຕິກຖາຍ ສຈ຺ຈຕາຕິອາຫ ‘‘ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ’’ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ຫິ ອຠິນິເວເສນ ວິນາ ຎາປນາ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ສາວນາ ວິຍ ນ ມຸສາ ອນຕິຘາວິຕພ຺ພໂຕ ຕສ຺ສາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ນາຠິນິເວເສຍ຺ຍ, ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໓໒). ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ. ຠູຕກາຣຓາຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ.

ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂລກປາລນກິຈ຺ເຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຘມ຺ເມ ກິຈ຺ຈໂຕ ປກາເສຕຸໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ກິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນເຍວ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ກມ຺ມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍສນ຺ຕາເນ ເອວ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ກຕວິຎ຺ຎາຓນາໂສ ອກຕາຄໂມ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ສາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ກຖາຍ ທີເປຕພ຺ພາ. ເຕຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ກາຕພ຺ພາ ປຸຎ຺ຎາທິກິຣິຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣປິ ສນ຺ຕານວເສນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພໂຕ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ກຖາຍ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານິ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລານິ, ອນນ຺ຕຣປໂຍຊນານິ ວາຕິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ, ມາຕຸຆາຕາທີນິ, ເຕສໍ ທີປນຕ຺ຖໍ. ຕານິປິ ຫິ ສນ຺ຕານວເສນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພໂຕ ‘‘ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໓) ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ກຖາຍ ທີເປຕພ຺ພານິ, ຕຖາ ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒, ໖໔໓) ‘‘ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔, ໒໔໕; ມ. ນິ. ໑.໑໔໘, ໓໘໔, ໔໓໑; ປາຣາ. ໑໒) ‘‘ອຕ຺ຖິ ທກ຺ຂິຓາ ທາຍກໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໑) ຈ ປວຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຸພ຺ເພນິວາສທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິກຖາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ກຖາຍ ທີເປຕພ຺ພາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານວິສຍຕ຺ຕາ. ‘‘ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙), ນ ສມຍວິມຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິນາ (ປຸ. ປ. ໑) ຈ ປຣມຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖສິ. ເອເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສາຍ ກຖາຍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຠາເວ ປໂຍຊນໍ ສາມຎ຺ຎວເສນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາມຎ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພໍ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການມ຺ປິ ປນ ເອວໍ ເທສນາ ສຸຂາວຫາ ໂຫຕິ.

ມຫາຊໂນຕິ ໂລກິຍມຫາຊໂນ. ນ ຊານາຕິ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາຠາເວນ ຘມ຺ມກິຈ຺ຈສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂເຓນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ກຖໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ທຕາຍ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ວິຣຸທ຺ຘາຠິນິເວສິຕາຍ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຊານາຕິ ຈິຣປຣິຈິຕຕ຺ຖາ ໂວຫາຣກຖາຍ. ຕໂຕ ເອວ ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ.

ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ໂວຫາຣມຸເຂນ ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ສມຎ຺ຎາຄຫຓວເສນ ໂລເກນ ຎາຍຕິ ສມຎ຺ຎາຍຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາ, ຕາຍ ໂລກສມຎ຺ຎາຍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວເນ ໂລເກນ ນິຈ຺ຉິຕໍ, ນິຍຕໍ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສໍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍໍ. ຕຖາ ໂລເກນ ອຠິລປີຍຕີຕິ ໂລກສມຎ຺ຎຕາຍ ໂລກາຠິລາໂປ, ຕສ຺ມິໍ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ອປ຺ປຫານໂຕ. ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ສນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໗໐) ກິລນ຺ຕຠາເວ ອາຄໂຕ, ‘‘ອຍຎ຺ຈ ວິຕກ຺ໂກ ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໕໗໖) ນິຣຸທ຺ຘຠາເວ ອາຄໂຕ, ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໗໒; ມຫາວ. ໗) ສນ຺ຕຎາຓໂຄຈຣຕາຍ, ‘‘ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕິມໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໗) ກິເລສວູປສເມ, ‘‘ສນ຺ໂຕ ຫເວ ສພ຺ຠິ ປເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໕) ສາຘູສຸ, ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາໂຈຣາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໙໕) ອຕ຺ຖິຠາເວ, ອິຘາປິ ອຕ຺ຖິຠາເວເຍວ. ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກສງ຺ເກຕວເສນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອຕ຺ຖີຕິ ເຈຕໍ ນິປາຕປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓-໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ໓.໑໕໔; ອ. ນິ. ໖.໒໙; ໑໐.໖໐) ວິຍ. ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປລພ຺ຠມານາ’’ຕິ ອາຫ. ຍຎ຺ຫິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລາ ນິຫີນຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄຓານິ, ຣາຄາທໂຍ. ອຎ຺ຊຕິ ມກ຺ເຂຕີຕິ ອງ຺ຄຓໍ, ມລາທິ. ອຎ຺ເຊຕິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕໍ ອຫຸນ຺ທຣຕາຍ ອຠິພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ອງ຺ຄຓໍ, ວິວໂຏ ຠູມິປເທໂສ. ໂທສາທີນໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສຕາຍ ນານປ຺ປກາຣາ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕິພ຺ພກິເລສາ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອກຸສລານນ຺ຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ. ສຫ ອງ຺ຄເຓນາຕິ ອງ຺ຄຓນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລເສນ ສຫ ວຕ຺ຕຕິ.

ອຕ຺ຖີຕິປິ ນ ຊານາຕິ ຕາທິສສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ອຠາວາ. ເຍສໍ ກິເລສານໍ ອຕ຺ຖິຕາ, ເຕສໍ ສປ຺ປຏິຠຍຕາ ວິເສສໂຕ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມ ກິເລສາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກກ຺ຂຬາຕິ ຜຣຸສາ. ວາຬາຕິ ກຸຣຸຣາ. ນ ຄຫິຕພ຺ພາຕິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ຍາຖາວສຣສໂຕຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວໂຕ. ເອວຎ຺ຈາຕິ ‘‘ອິເມ ກິເລສາ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ເຍນ ວາ ເຕນ ວາຕິ ນວກມ຺ເມສຸ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘຸຕງ຺ຄາທີສຸ ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ສງ຺ຄຓານງ຺ຄຓສມຸທາຍໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕເທກເທສໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສຸ ວາ ທ຺ວີສຸ ສາງ຺ຄເຓສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ປຐມໍ ຫີນເສຏ຺ຐຠາເວນ ນິທ຺ຘາຣີຍຕິ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ນິທ຺ຘາຣຓຎ຺ຫິ ກ຺ວຈິ ກຸໂຕຈິ ເກນຈິ ໂຫຕີຕິ.

໕໘. ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ຊນໂກ ເຫຕຸ, ປຣິຄ຺ຄາຫໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ, ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ, ສຠາໂຄ ເຫຕຸ, ອສຠາໂຄ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຸພ຺ພກາລິໂກ ເຫຕຸ, ສຫປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຠູຕາ ເຫຕູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ປຈ຺ຈຍາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໕) ວິຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຠເຍນປິ ກາຣຓເມວ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠເຍນາຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວຈນທ຺ວເຍນ. ປຸຈ຺ຉຕິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕຸກາໂມ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຊານນສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກິໍ ອນຸຊານາຕິ? ສມາເນປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາງ຺ຄຓຠາເວ ຕສ຺ສາ ປຊານນາປ຺ປຊານນເຫຕຸກຕໍ ເຕສໍ ເສຏ຺ຐຫີນຕໍ. ກິໍ ສມ຺ຠາເວຕິ? ເຖຣສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຕາຍ ນານາເຫຕູປມາຫິ ອລງ຺ກຕ຺ວາ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ເຫຕຸ ເຈວ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ເສຏ຺ຐຫີນຠາເວ. ຕຖາອກ຺ຂາຕພ຺ພຕາປິ ຫິ ເຕສໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາ ເອວາຕິ.

໕໙. ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຫີນເສຏ຺ຐຕາຍ ກາຣຓໍ. ໂອປມ຺ເມຫິ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເອຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຠາເວນ ອງ຺ຄຓສ຺ສ ອປ຺ປຫານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຉນ຺ທໍ…ເປ… ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ຘນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ອງ຺ຄຓສ຺ສ ປຫາຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກຸສລຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທໍ. ນ ຊເນສ຺ສຕີຕິ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ. ກຸສໂລ ວາຍາໂມ ນາມ ຉນ຺ທໂຕ ພລວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ພລວຕຣໍ ວາຍາມໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຉນ຺ທມ຺ປິ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ກຖໍ ຕຊ຺ຊໍ ວາຍາມໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຖາມຄຕວີຣິຍໍ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ວີຣິຍໍ. ສາງ຺ຄຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ອງ຺ຄຓານໍ ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ປຸນ ສໍກິລິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓໍ ສວິເສສໍ ກິລິຏ຺ຐຠາວວິຠາວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ມລິນຈິຕ຺ໂຕຕິອາທີສຸປິ ‘‘ເຕຫິເຍວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຸກ຺ຂລິປຸຈ຺ຉນໂຈຬກສ຺ສ ວິຍ ວສາປີຕປິໂລຕິກາ ວິຍ ຈ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ມລຄ຺ຄຫຓໍ ມລີນຕາ, ປີຬນໍ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ ວິພາຘນໍ ທຣຖປຣິຬາຫຸປ຺ປາທເນນ ປຣິທຫນໍ ອຸປຕາປນໍ, ກາລນ຺ຕິ ກາລນໍ, ຍຖາຄຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ເຂປນໍ ອາຍຸກ຺ຂຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣິສ຺ສຕີຕິ ປວຕ຺ເຕສ຺ສຕິ, ປາປຸຓິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ປາຓໍ ຈຊິສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ອຸປມານິທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ. ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ປໍສຸອາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຊລ຺ລາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ຆໍສນາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຉາຣິກາປຣິມຊ຺ຊນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ. ‘‘ອຠິຣູປາຍ ກຎ຺ຎາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອນ຺ຕເຣນປິ ອຕິສຍຕ຺ຖໂພຘກສທ຺ເທນ ອຕິສຍຕ຺ໂຖ ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມລຄ຺ຄຫິຕຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຏິປຸຈ຺ຉາວຈນນ຺ຕິ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາວິເສໂສ. ເອວໍ ກຣິຍມານາຕິ ອປຣິໂຠຄ-ອປຣິໂຍທປນຣໂຊປຖນິກ຺ຂິປເນຫິ ກິລິຏ຺ຐຠາວໍ ອາປາທິຍມານາ. ໂອປມ຺ມໍ ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ໂຕຕິ ຍຖູປນີຕໍ ອຸປມໍ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ ສມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິປາເທນ຺ໂຕ, ສໍສນ຺ເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາງ຺ຄໂຓ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສາງ຺ຄໂຓ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອສຸຊ຺ຌນກປຸຄ຺ຄໂລ. ອາປຓາທິໂຕ ກຸລຆຣໍ ອານີຕສ຺ສ ມລຄ຺ຄຫິຕກໍສຠາຊນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘພ຺ພາຍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ອລາຠໂຕ ຍຖາ ອນຸກ຺ກເມນ ສໍກິລິຏ຺ຐຕຣຠາໂວ, ເອວໍ ຆຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ລທ຺ຘພ຺ພາຍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ອລາຠໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສໍກິລິຏ຺ຐຕຣຠາໂວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍກິລິຏ຺ຐກໍສປາຕິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສໍກິລິຏ຺ຐຕຣຠາໂວ ຈ ນາມ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ສິຍາ ອາຈາຣທິຏ຺ຐິສີລວິປຕ຺ຕີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວາຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວີຕິກ຺ກມນຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ເອກຈ຺ຈທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍາປິ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ມຫາເຖຣສ຺ສ ເທສນາ, ຕສ຺ມາ ຄຫປຕິວເສນປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກໍສຄຕສໍກິລິຏ຺ຐຕຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຆາຕາທິອານນ຺ຕຣິຍກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອວິໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ສີເລ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ວິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກິເລສມລິນຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອວິໂສເຘຕ຺ວາ.

ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຸປນິສ຺ສຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິສຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ. ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ໂຘວນຆໍສນາທີຫິ ປຣິໂຍທປນໍ ອາທິມນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ສຸທ຺ຘຏ຺ຐານໍ ຍຕ຺ຖ ວາ ນ ຣເຊນ ໂອກິຣີຍຕິ. ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອຸທກາ, ວາລຸກາ ວາ ອາເນຕພ຺ພາ’’ຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິສຸທ຺ເຘ ສີເລ ຐິຕສ຺ສ. ສມ຺ມາວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິສີເລຫິ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາປິ ຫິ ອງ຺ຄຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິສ຺ສາ ສໍກິລິຏ຺ຐກໍສປາຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘປຣິໂຍທາຕຠາໂວ ອຸປມາຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ. ປນ຺ຕເສນາສນວາໂສ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ກິເລສານໍ ຕທງ຺ຄນິວາຣຓໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາຘິຄໂມ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ສຕ຺ຕສຸປິ ຐາເນສຸ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘປຣິໂຍທາຕຠາໂວ ວິຍາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ສິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄວເສນ ວິເວກວາເສນ ຌານສ຺ສາຘິຄເມນ ວາ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ວາ ສາມຎ຺ຎຜລາຘິຄເມນ ວາຕິ.

ຣາຄຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ. ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ. ວິປນ຺ນສ຺ສຕີຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ອາວຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ສຍເມວ ອຎ຺ເຎນ ອໂວມິສ຺ໂສ. ກຸສລວາຣປຈ຺ຉິນ຺ທນເມວ ເຈຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘໍສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ສາງ຺ຄໂຓ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນາຕິ ປຐມວາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ມາຕຸຆາຕາທິອານນ຺ຕຣິຍກຣຓປຣິໂຍສານໍ ສພ຺ພໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນວຈນໍ.

ອຕິວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສຕິສມ຺ໂມສາຠາວໂຕ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ອຣາໂຄ’’ຕິອາທິ. ‘‘ໂຘວນຆໍສນສຓ຺ຫຉາຣິກາປຣິມຊ຺ຊນາທີຫີ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍວາຣານຸສາເຣນ. ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ອາຄຕໍ, ອິທໍ ນິຄມນວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.

໖໐. ອງ຺ຄຓນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນາມໂຕ ເອວ ວິຠາວິຕໍ, ນ ປນ ສຠາວໂຕ, ປເຠທໂຕ ວາຕິ ສຠາວາທິໂຕ ວິຠາວນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນານປ຺ປກາຣໂຕ ປາກຏໍ ກາຣາເປຕຸກາເມນາ’’ຕິ. ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາວເສນ ອວຈຣຓານໍ. ໂອຕິຓ຺ຓານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອນຸປວິຏ຺ຐານໍ. ເຕ ປນ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ນານປ຺ປກາຣານນ຺ຕິ ວິສຍເຠເທນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ຈ ນານາວິຘານໍ. ເຍນກາຣເຓນ. ນ ເກວລໍ ລາຠຕ຺ຖິກຕາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕຕາ ສກ຺ກຕຄຣຸກຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກຕິຍາປິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ລາຠຕ຺ຖິໂກປິ ນ ໂຍ ໂກຈິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ປຸຎ຺ຎວາ ສມ຺ຠາວນີໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຖຣາ ອວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນຠເຍນ ມຊ຺ຌິມານໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ, ຕຖາ ມຊ຺ຌິມາ ນວການໍ, ນວກາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຠາເວນ ວິຆາສາທາທີນໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ‘‘ປສ຺ສຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣສ຺ສ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ວິຆາສາທາທໂຍ ນາມ ‘‘ອີທິສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ໂອວາທຕ຺ຖໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາຄຕາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ນ ຈ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ນ ຈ ວຕ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ອໂຫ ວຕ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ນ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ອິຈ຺ຉຸປ຺ປາທວາຣວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທຎ຺ຈ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານເມວ ຄຫຓໍ. ຕາທິສານນ຺ຕິ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍາຘິຠູຕານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອນຸຣໂຫຕິ ອນຸຣູເປ ຣຫສິ. ເອວເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ‘‘ລາຠຕ຺ຖິໂກ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ປຸຣິເມນ ໂຍຊນານເຍນ ສທິສເມວ.

ໂຈທນາຍ ປຏິປຸຄ຺ຄລຠາໂວ, ໂຈທນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຈຸທິຕເກນ ໂຈທກສ຺ສ ສມານຠາໂວ ອາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສມາໂນຕິ ສາປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ. ສປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄເລເນວສ຺ສ ໂຈທນິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຈາຍໍ ສາປຕ຺ຕິກຕາຍ ເອວ ສມານຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຎ຺ເຎນ ວາ ປຏິປຸຄ຺ຄເລນ ສປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ສປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລວ ມໍ ໂຈເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ ‘‘ເອວາຫໍ ຕສ຺ສ ປຏິປຸຄ຺ຄເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ກາຕຸໍ ວາ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ໂນ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອໂຫ ວຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຫສ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ກິຎ຺ຈິ ວີຕິກ຺ກມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ໂນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ມຄ຺ຄຠາວນໍ ວາ ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ວາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນານຸໂຍຄໍ ວາ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນໍ ວາ ຌານສມາປຊ຺ຊນເມວ ວາ ອນ຺ຕຣໍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ໂນ ອິຈ຺ຉຕິ. ນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຸຕ຺ຕານເມວ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຫຣນ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຠພ຺ພຏ຺ຐານຠິກ຺ຂຸຕາຍ ນິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ ສາສນໂຕ.

ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຣິຍມານໍ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ມຍາ ສໍວິຠາເຄ ກຣິຍມາເນ. ສຍເມວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສຍເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຸຣໂຕ ວສນ຺ຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທກ຺ຂິໂຓທກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂຕ ອຸປນີຍມານໍ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ. ຍໂຕ ເອວ-ກາໂຣ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕ. ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ເອວ-ກາຣຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຫເມວ ລເຠຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຫໍ ລເຠຍ຺ຍເມວາຕິ ເອວເມຕໍ ອວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຫເມວ ລເຠຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາ ນາຕິມຫາສາວຊ຺ຊາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາຣຸຕວເສນ ອວຘາຣເຓ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ນ ອຎ຺ເຎ ລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສິຍາຕິ. ປາສາທິໂກ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄາສນາທິປຈ຺ຈາສີສນາຍ ກາຣຓທສ຺ສນໍ.

ອນຸໂມທນນ຺ຕິ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ອນຸໂມທນາວເສນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຘມ຺ມກຖໍ. ຂຓ຺ຑານຸໂມທນນ຺ຕິ ອນຸໂມທເນກເທສໍ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ອນຸໂມທິຕປຸພ຺ໂພ ອນຸໂມທຕູ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ.

ຕາທິເສສຸ ຐາເນສູຕິ ຕາທິເສສຸ ເປສລານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ວສນຏ຺ຐາເນສຸ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຣຕິໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິການິ. ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລານນ຺ຕິ ອເນກວິຫິເຕສຸ ກງ຺ຂຏ຺ຐານິເຍສຸ ກງ຺ຂາວິນຍນາຍ ຕໍ ຕໍ ປຎ຺ຫານໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ກຸສລານໍ ເຉການໍ. ເຕສຸ ເຕສຸ ຘມ຺ມກຖິເກສຸ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐສຸ ວາເຣນ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ອຊ຺ຌິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂອກາສໍ ອລຠມາໂນ.

ສກ຺ກຈ຺ຈຎ຺ຈ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ ຍໍ ມມ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໍ ອາທເຣເນວ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຍຎ຺ຈ ເມ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸນ຺ທຣໍ ສມ຺ມເທວ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຣິຍນ຺ຕິ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ. ເອຕໍ ວິຘິນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສກ຺ກາຣາທິວິຘິໍ. ເຕນາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ, ພາຫຸສຈ຺ຈາທິຄຸຓວິເສສວໂຕ ເອວ ສກ຺ກາຣາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ອີທິສໍ ‘‘ປິໂຍ ຄຣູ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໓໗) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ. ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອວໍ ‘‘ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສກ຺ກາຣາທິໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ເອສ ນໂຍຕິ ໂຍຍໍ ຠິກ຺ຂຸວາເຣ ວຸຕ຺ຕວິຘິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອິໂຕ ປເຣສຸ ຠິກ຺ຂຸນີວາຣາທີສຸ ວາເຣສຸ.

ອຫເມວ ລາຠີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອວຘາຣຓໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປຓີຕຕາ ອຸປເສຈນາທິວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປິເຕລມຘຸສກ຺ຂຣາທິປູຣິຕານ’’ນ຺ຕິ. ມຎ຺ຈປີຐາທີນນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອຸຕຸສປ຺ປາຍານໍ ນິວາຕານໍ ຜສ຺ສິຕຕລານໍ ປິຫິຕທ຺ວາຣກວາຬວາຕປານາທີນມ຺ປິ ປຓີຕເສນາສນຠາວໂຕ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ສພ຺ເພສຸ ເຕສຸ ຈຕູສຸປິ ປຈ຺ຈຍວາເຣສຸ.

໖໑. ກາຍກມ຺ມໍ ທິສ຺ວາຕິ ອິທໍ ນ ກາຍກມ຺ມໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ກາຍກມ຺ມຸນາ ປນ ສຫ ປວຕ຺ຕໍ ໂອຏ຺ຐປຣິປ຺ຜນ຺ທນໍ ຠາກຸຏິກຣຓໍ ກາຍງ຺ຄາທິທສ຺ສນໍ ກາຍກມ຺ມທສ຺ສນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈີກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ຕສ຺ມາ ກາຍວິກາຣຊນກາ ຘມ຺ມາ ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ວຈີວິກາຣຊນກາ ‘‘ສູຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາເລ ສມ຺ມຸຂກາເລ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ນາມ. ຕິໂຣກ຺ຂກາເລ ອສມ຺ມຸຂກາເລ ສູຍນ຺ຕິ ນາມ. ອນຸຣູປໂຕ ຄຫຓໍ ອນຸຄ຺ຄໂຫ. ອາຣຎ຺ຎິກຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຘຸຕຄຸຓຕ຺ຕານຸຣູປໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣຎ຺ຎິກຕ຺ຕໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ອຣຎ຺ເຎ ນິວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ. ປນ຺ຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ທູຣຕຣໍ ເສນາສນໍ ອສ຺ສາຕິ ປນ຺ຕເສນາສໂນ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕນ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ປນ຺ຕເສນາສເນ ວສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕານໍ ປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ປິຓ຺ຑາປາໂຕ, ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຸຎ຺ຉຕິ ຄເວສຕີຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ. ປິຓ຺ຑາຍ ປຕິຕຸໍ ຈຣິຕຸໍ ວຕເມຕສ຺ສາຕິ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕິ, ໂສ ເອວ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ. ທານໂຕ ອວຂຓ຺ຑນໂຕ ອເປຕໍ ອປທານໍ, ສຫ ອປທາເນນ ສປທານໍ, ອນວຂຓ຺ຑນໍ. ອນຸຆຣໍ ຈຣຓສີໂລ ສປທານຈາຣີ. ອຸນ຺ນຕຠາເວນ ປໍສຸກູລໍ ວິຍ ປໍສຸກູລໍ, ປໍສຸ ວິຍ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລໍ, ຕສ຺ສ ຘາຣຓໍ ອິຘ ປໍສຸກູລໍ, ຕໍ ສີລມສ຺ສາຕິ ປໍສຸກູລິໂກ.

ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ລູຂໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຄ຺ຆຜສ຺ສວຓ຺ຓປຣິຫານິໂຕ ອປໍສຸກູລມ຺ປິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຖູລທີຆສຸຕ຺ຕເກນາຕິ ຖູເລນ ໂອລມ຺ພມາເນນ ທີຆສຸຕ຺ຕເກນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຜສ຺ເສນປິ ປຣິຫາຍຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຂຣຜສ຺ສມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວາຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ປາຬິຍໍ ອາຣຎ຺ຎິກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ຘຸຕຄຸຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປຘານຕ຺ຕາ, ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອິໂຕ ປເຣສມ຺ປິ ສຸຂປຣິໂຠຄຕາຍ ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ. ໂຍ ຫິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ປນ຺ຕເສນາສໂນ, ຕສ຺ສ ອພ຺ໂຠກາສິກ-ຣຸກ຺ຂມູລິກ-ເນສຊ຺ຊິກ-ຍຖາສນ຺ຖຕິກ-ໂສສານິກງ຺ຄານິ ສຸປຣິປູຣານິ. ໂຍ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ສປທານຈາຣີ ຈ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑິກຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກເອກາສນິກງ຺ຄານິ. ໂຍ ປນ ປໍສຸກູລິໂກ, ຕສ຺ສ ເຕຈີວຣິກງ຺ຄໍ ສຸປຣິຫຣເມວາຕິ. ປຘານຕ຺ຕາ ຫິ ຠຄວຕາປິ ‘‘ກທາຫໍ ນນ຺ທໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ອາຣຎ຺ຎໍ ປໍສຸກູລິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໔໒; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໐) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຣຎ຺ຎິກາທໂຍ ເອວ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕກາຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫຓເມຕໍ, ນ ເອຕ຺ຕກາ ສພ຺ເພປິ ເອກສ຺ສ ເອກໍສໂຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນາປິ ເອຕ຺ຕກາເຍວ ປາປຘມ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ມກ຺ຂປຬາສາທີນໍ ອປ຺ປຫີນຠາເວປິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ເນວ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ…ເປ… ນ ປູເຊນ຺ຕີຕິ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ອຸປມາຍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ອຸທາຫຣເຓນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ. ອຫິກຸຓປາທີນໍ ອຕິປຏິກູລຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາ ອຕິວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ. ສາ ຈ ອຫີນໍ ຕິຂິຓໂກປຕາຍ, ກຸກ຺ກຸຣມນຸສ຺ສານໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈຍຕາຍ ສຣີຣສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິເມສນ຺ຕິ ອຫິອາທີນໍ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຸປຣູປຣິ ຂິປເນນ ຣຈິຕໍ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ວຑ຺ຒິຕໍ ເຕນ ຈ ຠາຊນໍ ປູຣິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ຊນສ຺ສ ທສ຺ສນໂຍຄ຺ຍໍ ທສ຺ສນີຍໍ ຊຎ຺ຎໍ, ຕໍ ປຣມປຣິສຸທ຺ຘໍ ມໂນຫຣຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈກ຺ຂໂຈກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອຠິນວນິວິຏ຺ຐາ ມຫາມາຕາ ວຘຸກາ. ສາ ປນ ປຸຕ຺ຕລາຠໂຍຄ຺ຍຕໍ ອຸປາທາຍ ມງ຺ຄລວຈເນນ ‘‘ຊນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ນິຍ຺ຍມານໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຊນິຍາ ຫຣຕີຕິ ຊຎ຺ຎໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ. ປຸນຣຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາເມຑິຕວຈນມາຫ. ນ ມນາປໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອມນາໂປ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອມນາປຕາ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອມນາປໍ ອິທນ຺ຕິ…ເປ… ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘເວສຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘກໍສປາຕິສທິສກາ. ກຸຓປຣຈນໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉາວຈເຣຫິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຠຣິຕຠາໂວ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ອປ຺ປຫີນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ.

໖໒. ‘‘ເຕນ ຄາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອາຣຎ຺ຎິກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກ ລິຂິຕໍ. ນ ຫິ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ປາຬິຍໍ ອາຣຎ຺ຎິກຄ຺ຄຫຓໍ ອຕ຺ຖິ, ສຕິ ຈ ອິຈ຺ຉາວຈຣປ຺ປຫາເນ ຄາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ເອກນ຺ເຕນ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ, ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພວ ຕາທິສານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສມຸຏ຺ຐາເນຫີ’’ຕິອາທິ. ສາລິວຣຠຕ຺ຕຣຈນໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉາວຈຣປ຺ປຫານໍ ມນຸຎ຺ຎຠາວໂຕ ຕິຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ຈ.

໖໓. ມໍ ຕນ຺ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ປຏິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສມ຺ປທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຈ. ‘‘ສມເຍ’’ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ‘‘ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຄິຊ຺ຌກູຏປຓ຺ຑວອິສິຄິລິເວຠາຣເວປຸລ຺ລປພ຺ພຕານໍ ວເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ຄິຣິປຣິກ຺ເຂເປນ. ຣາຊຄເຫຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ.

ປຸຣາຓຍານກາຣປຸຕ຺ໂຕຕິ ປຸຣາເຓ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຍານກາຣປຸຕ຺ໂຕ ຕຖາປຎ຺ຎາໂຕ. ຊິມ຺ຫນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕກຸຏິລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສປ຺ປຄຕມຄ຺ຄສທິສ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕິ ປຓ຺ຑຸປຸຕ຺ໂຕ. ອິຕໂຣຕິ ສມິຕິ. ຈິນ຺ຕິຕຏ຺ຐານເມວາຕິ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕຏ຺ຐານເມວ ຕຈ຺ຉຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸສາເຣນ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຕຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍານກາຣປຸຕ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ວິຍ.

‘‘ນ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາວ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ອຠາໂວ ເນສໍ ປກາສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ເຆສຸ ສທ຺ຘາວິຣຫິຕາ’’ຕິ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ຊີວິກາ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕສນ຺ຕິ ຊີວິກຕ຺ຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຓຠຍາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ເກຣາຏິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ສຐານໍ ຄຸຓວາຓິຊການໍ ກມ຺ມໍ ສາເຐຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາເຐຍ຺ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຸຈ຺ຉສຠາເວນ ມາໂນ ນໂຬ ວິຍາຕິ ນໂຬ, ມານສງ຺ຂາໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຕ ນໂຬ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸນ຺ນຬາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມານາ’’ຕິ. ລຫຸກຕາຍ ວາ ຈປລາ. ຜຣຸສວຈນຕາຍ ຂຣວຈນາ. ຕິຣຈ຺ຉານກຖາພຫຸລຕາຍ ນິຣຕ຺ຖກວຈນປລາປິໂນ. ອສໍວຸຕກມ຺ມທ຺ວາຣາຕິ ອິທໍ ກມ຺ມທ຺ວາຣາທີນໍ ອສໍວຸຕຠາໂວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣານໍ ອສໍວຸຕຕາຍ ເອວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມໍ, ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕສຸ ອສໍວຸຕກມ຺ມທ຺ວາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ມຕ຺ຕາຕິ ໂຠຊເນ ອຍຸຕ຺ຕປຣິເຍສນ-ອຍຸຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓ-ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕປຣິເຍສນ-ຍຸຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓ-ຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄສງ຺ຂາຕາ ຍາ ມຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸຕ຺ຕຕາ’’ຕິ. ຊາຄເຣຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອາວຣຓິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕປຣິໂສຘນສງ຺ຂາເຕ ຊາຄເຣ. ເຕສໍ ຊາຄຣິຕາຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ຄາຣວຣຫິຕານໍ ອິຕຣສິກ຺ຂາສຸ ປຕິຏ຺ຐາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສຸ ພຫຸລຄາຣວາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຣວາຠາວໍ ສຣູເປນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມພຫຸລາ’’ຕິ ອາຫ.

ປກຕິຍາປິ ສິທ຺ຘາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ຈ ສທ຺ຘາ. ປິວນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ ຍຖາ ຕໍ ທ຺ຣວຠູຕໍ ອມຕໍ ລທ຺ຘາ. ຆສນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ ຍຖາ ຕໍ ພຫລປິຓ຺ຑິກສຸຘາໂຠຊນໍ ລທ຺ຘາ. ອຕ຺ຕມນວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ. ຕເມວ ປນ ສາຘຸກາຣໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ອພ຺ຠນຸໂມທນ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕມນວາຈານິຈ຺ຉາຣຓໍ ປິວນສທິສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາຠາວໂຕ, ມນສາ ອພ຺ຠນຸໂມທນໍ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠາວໂຕ ຆສນສທິສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາທນຊ຺ໂຌຫຣຓຎ຺ຫິ ຆສນນ຺ຕິ. ຣສ຺ສຎ຺ຈ ເອກວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣສ຺ເສ ສຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທີຆຎ຺ຈ ພຫຸວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທີເຆ ສຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຣິ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາລສິຍພ຺ຍສນາທີຫີຕິ ອາລສິເຍນ ວາ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ວາ. ‘‘ມຫານາຄາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນາຄາ, ນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນາຄາ, ນ ອາຄຸໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນາຄາ’’ຕິ ໂຍ ວິວິໂຘ ວຈນຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉນ຺ທາທີຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ເຎຍ຺ຍາວໂພຘາຍ ວຈນໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກາຣຓໍ.

ສຍເມວ ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕິ ສພ຺ພຖາ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນອາຄຸຕ຺ຕາ. ໂສ ກາມໂຍຄາທິເກ ສພ຺ພສໍໂຍເຄ ທສວິຘສໍໂຍຊນປ຺ປເຠທານິ ຈ ສພ຺ພພນ຺ຘນານິ ວິສຊ຺ຊ ຊຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍກ຺ຂາທີສຸ, ສພ຺ເພສຸ ວາ ຠເວສຸ ເກນຈິ ສງ຺ເຄນ ນ ສຊ຺ຊຕິ ຕີຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕາທິ, ໂສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ຕຖຕ຺ຕາ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ນາໂຄ ປວຸຈ຺ຈເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ຂີຓາສວນາເຄຫິ ອຄ຺ຄສາວກຕ຺ຕາ ຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕ ປຸຊ຺ຊຕຣາ ຈ ປາສໍສຕຣາ ຈ. ສມໍ ອນຸໂມທິສຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຠາສິຕໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທຕາຍ ສມໍ ສທິສໍ ອພ຺ຠນຸໂມທິໍສຸ. ຕໍ ປນ ສມນຸໂມທນໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເທສນາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໔. ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ຺ນໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ. ນນ຺ຕິ ‘‘ສຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸວຄຓໍ. ສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສມ຺ມເທວ ປນ຺ໂນ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ຣສສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອເນຬກ’’ນ຺ຕິ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ມຘຸຣສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ. ສີລສ຺ສ ອນວເສສສມາທາເນນ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ. ສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ສີລສມງ຺ຄິໂນ. ສມາທານໂຕ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິໂຣຘິຘມ຺ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສີລສມງ຺ຄິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເຈຕນາທີນໍ ປນ ສີລນລກ຺ຂຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໙) ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຂຕ຺ຕປາຣິປູຣີຕິ ນິສ຺ສິຕປາຣິປູຣິຍາ ນິສ຺ສຍປາຣິປູຣິມາຫ ນິສ຺ສິຕກມ຺ມວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຂຕ຺ເຕນ ຂຓ຺ຑປູຕິອາທິໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຂຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑໍ ໂຫຕີຕິ ອປຣິປູຣໍ ໂຫຕິ ສສ຺ສປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສສ຺ສໍ ນ ອຸຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ. ປາທມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອເນກມ຺ພຓຜລນໂຕ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ກິສລຍປລາລາທິພຫຸຕາຍ ມຫານິສໍສໍ. ເອວເມວນ຺ຕິ ຍຖາ ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ຂຓ຺ຑາທິຈຕຸໂທສວເສນ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕທຠາເວນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ເອວໍ ສີລໍ ຂຓ຺ຑາທິຈຕຸໂທສວເສນ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕທຠາເວນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ, ຈຕຸໂທສຕທຠາວສາມຎ຺ຎເມວ ນິທສ຺ສນນິທສ຺ສິຕພ຺ພວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ທສ຺ເສຕິ. ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ວິປາກຜເລນ. ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ວິປຸລານິສໍສໍ. ສ຺ວາຍໍ ອານິສໍໂສ ອິຘ ປາຬິຍໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ວິຕ຺ຖາຣີຍຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ກິຣາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໓໗; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໐.໗໑-໗໔) ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈນຕ຺ໂຖ. ເຕເນຕ຺ຖ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຠາວໍ ທີເປຕິ. ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ອນາມຏ຺ຐວິເສສໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສີລສງ຺ເຂເປນ ຄຫິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ. ເຊຏ຺ຐກສີລນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໔໑໒) ປຘານສີລໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສ. ອິຘ ນິທ຺ເທເສ ວິຍ ອຸທ຺ເທເສປິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວເສນ ອາຄຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກເທເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ໂຕຄຘຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ອໂນໂລກິໂຍໂລກເນ ອາຊີວເຫຕຸ ຉສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ຄິລານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຫິຕາຕິ. ຕີຓີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລາທີນິ. ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລປຣິຍາເຍນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ກິໍ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕ຺ຕາ ອປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕວ ອຸປຈາເຣນ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນຸຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂາມຕ຺ຕກເມວາຕິ ຕສ຺ສ ສລ຺ລຫຸກຠາວມາຫ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ປຏິປາກຕິກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປາທນເຫຕຸກາ ຫິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິທມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປໂຍຊນໍ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ ຕີຓິ ປຘານສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຣິວາຣວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິຍາຍສີລານິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ເສວ ປຘານຠາວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ເສສານີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ. ສມ຺ປນ຺ນປາຕິໂມກ຺ຂາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ເວວຈນໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ…ເປ… ອາທິມາຫ. ຍຖາ ອຎ຺ຎຖາປິ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໙) ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສີລໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘; ມຫານິ. ໑໙໙) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸຕາຕິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ສິກ຺ຂາປທສີເລນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາຣາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເອວໍຠູຕາ ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ, ປາປກິຣິຍາຍ ສຸກຣຠາວໂຕ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏີຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ, ຕໍ ປາຕິໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ.

ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕີ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂລ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕິ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒). ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕີ, ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໗), ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ອ. ນິ. ໔.໙) ຈ ອາທິ. ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕີ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐; ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິອາທິເມຕໍ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ, ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂມກ຺ໂຂ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຕິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປາຕິໂມກ຺ໂຂເຍວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ໂມກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕິ ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ນາຕິ ກາຍິກວາຈສິກອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕນ ອາຈາເຣນ ເຈວ ນເວສິຍໂຄຈຣຕາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນາ, ສມ຺ປນ຺ນອາຈາຣໂຄຈຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມຕ຺ເຕສູຕິ ອຕິປຣິຕ຺ຕເກສຸ ອນາປຕ຺ຕິຄມນີເຍສຸ, ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ເຕສູຕິ ອປເຣ. ວຊ຺ເຊສູຕິ ຄາຣຍ຺ເຫສຸ. ເຕ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກຸສລສຠາວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ຠຍທສ຺ສິໂນຕິ ຠຍໂຕ ທສ຺ສນສີລາ, ປຣມາຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາຍນສີລາ. ສມ຺ມາ ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໂສ ຈ ອາທິຍິຕ຺ວາ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ສມຸທາຍໂຕ ອວຍວນິທ຺ຘາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ສິກ຺ຂາປທເມວ ຫິ ສມາທາຕພ຺ພໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສຸ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕິສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປູເຣຕພ຺ພໍ ສີລໍ. ຕໍ ປນ ທ຺ວາຣວເສນ ທຸວິຘເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກໍ ວາຈສິກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາຠາເຄສຸ ກສ຺ສຈິ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໖໕. ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໐.໗໑-໗໔) ເທສນາຍ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ສີລານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປໂຍຊນນິທ຺ເທໂສ. ໂກ ອຕ຺ໂຖ ກ຺ວ ອຕ຺ໂຖ ກ຺ວ ນິປາຕິຕາຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີລານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຍໍ ສີລານິສໍສສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ, ຕໍ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ວິເນຍ຺ຍານໍ ສີລານິສໍສສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິ. ສີລານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປນ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອານິສໍໂສຕິ ອຸທໂຍ. ‘‘ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐; ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕) ປນ ວິປາກຜລມ຺ປິ ‘‘ອານິສໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ວິເສໂສຕິ ໂກ ຜລວິເສໂສ. ກາ ວຑ຺ຒີຕິ ໂກ ອພ຺ຠຸທໂຍ. ວິຊ຺ຊມາໂນປິ ຄຸໂຓ ຍາຖາວໂຕ ວິຠາວິໂຕ ເອວ ອຠິຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນ ອວິຠາວິໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ຕໂຕ ອານິສໍສກິຕ຺ຕນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສກຓ຺ຏກວາຓິໂຊ ອຸທາຫໂຏ.

ຕຕ຺ຖ ຄຸໂຬ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ປຈິຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ມິສ຺ສິຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ຑເນ ປິຓ຺ຑີຠູຕໍ. ຜາຓິຕໍ ອປິຓ຺ຑິຕໍ ທ຺ຣວີຠູຕໍ. ຂຓ຺ຑໍ ຠິຊ຺ຊນກ຺ຂມໍ. ສກ຺ຂຣາ ນາມ ຜລິກສທິສາ. ສກ຺ຂຣາທີນິຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຈ຺ຉຓ຺ຑິການໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຄຸຬາທີສຸ ວິສກຓ຺ຏກໂວຫາໂຣ ອປຈ຺ຈນ຺ຕເທເສ ປຈຸໂຣຕິ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຣເກ ຈ ປລາເປສຸໍ ‘‘ວິສກຓ຺ຏກໍ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ.

ປິໂຍຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ. ປິຍສ຺ສ ນາມ ທສ຺ສນໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຍຈກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປສ຺ສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປສນ຺ນໂສມ຺ມຣູປປຣິຄ຺ຄຫຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸ ‘‘ປິຍຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ. ມນວຑ຺ຒນໂກຕິ ປີຕິມນສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນໂຕ ອຸປຣູປຣິ ປີຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໂກ. ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ຄຣຸກຣຓສ຺ສ ຐານຠູໂຕ. ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິ. ຍຖາ ວາ ອຎ຺ເຎ ອຊານນ຺ຕາປິ ຊານນ຺ຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ, ອຍໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ຊານາຕິ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວ ວາ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສມ຺ຠາວນີໂຍຕິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎຸຕາຍ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ສມ຺ຠາເວຕພ຺ໂພ.

ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ເອວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອິມິນາ ປເທນ ອຸປຣິສິກ຺ຂາທ຺ວຍໍ ອນິວຕ຺ຕິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຜເລນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກຕາຍ ຫິ ອິຘ ສີລສ຺ສ ປາຣິປູຣີ, ນ ເກວລໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ອຂຓ຺ຑານິ…ເປ… ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສິກ຺ຂາທ຺ວຍໍ ສີລສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠາເວນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ສີລສ຺ເສເວຕ຺ຖ ປຘານຄ຺ຄຫຓໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫານໍ ສີລສ຺ສານຸຣກ຺ຂຓຠາວໍ ວກ຺ຂຕິ. ຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍເທສນາ ຊາຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໕), ຕໍ ອິຕຣາສມ຺ປິ ສິກ຺ຂານໍ ອິຘ ຄຫິຕຕາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຘານຠາເວນ ຄຫິຕຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສີລສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຕາວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗). ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຈຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນ ນິປ຺ປເທສໂຕ ສີລໍ ວິຠຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສີລມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນູເນນາຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາເວນ, ກສ຺ສຈິ ວາ ອຫາປເນນ ອຸປປນ຺ເນນ. ອາກາເຣນາຕິ ກຣເຓນ ສມ຺ປາທເນນ. ຈິຕ຺ຕສມເຖຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘາເນ. ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອວິຍຸຕ຺ໂຕ ປສຸໂຕ. ໂຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຌານຠາວນໍ ອນນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕໍ ພຫິ ນີຫຣຕິ ນາມ. ໂຍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໍ ວິນາເສຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ອີທິໂສ ອຫຸຕ຺ວາ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ໂສ ອນິຣາກຕຊ຺ຌາໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫິ ອນີຫຏຊ຺ຌາໂນ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ມສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ຕຖາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຈ. ຕສ຺ເສວ ນິພ຺ພິນ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ. ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ. ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘກາຍວິເວກຕາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂລກໍ ສາສນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສາຘິຄມຏ຺ຐານຠູຕໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຎ຺ຈ ອຸປໂສຠຍມາໂນ ຄຸຓວິເສສາຘິຏ຺ຐານຠາວາປາທເນນ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຍເມວ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານຸພ຺ຣູຫນວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານໍ ຠາຊນໍ, ນ ເສນາສນປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກຠູມກາທິ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎຣຸກ຺ຂມູລາທິ ສພ຺ພໍ ປຘານານຸໂຍຄກ຺ຂມໍ ເສນາສນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕເທສນາຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໓໗) ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕສຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕຓ຺ຫາວິຣຫິຕາ ມານທິຏ຺ຐິປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ມານທິຏ຺ຐິໂຍ ໂອສຣິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພຕາຍ ມານທິຏ຺ຐິໂຍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ຫິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຍ ໂອສຣຓໍ. ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ປປຎ຺ຈຕ຺ຕຍໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ສໍສາເຣ ປປຎ຺ຈນໂຕ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນວເສນ ວິຕ຺ຖາຣຓໂຕ. ສີລປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ສີລາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ.

ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິປສ຺ສນາວເສນ ສຸຎ຺ຎາຄາຣວຑ຺ຒເນຕິ ໂຍຊນາ. ທ຺ເວປິ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ. ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວມຍໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍເທສນາ ຊາຕາຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານິສໍສປ຺ປກາສນີ ສິຍາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ວິຍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ສ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສ຺ສ ອາຣກ຺ຂຠູຕາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ວິປສ຺ສນາ ຈ ອິຘ ຄຫິຕາຕິ ຕທຸຠຍໍ ອປ຺ປຘານໍ, ສີລເມວ ປນ ປຘານຠາເວນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລານຸຣກ຺ຂິກາ ເອວາ’’ຕິອາທິ.

ພລວຕຣສຸຂນ຺ຕິ ສມຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໂຕ ພລວຕຣໍ, ຕໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຌານສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພລວມມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ທຬ຺ຫອຕ຺ຕສິເນເຫນ ວິລຸຕ຺ຕຫທໂຍ ກຸສລຘມ຺ເມ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ໂສ ຕຖາຣູເປສຸ…ເປ… ໂປເສຕາ ໂຫຕິ. ພລວມມຕ຺ຕໍ ວາ ສິເນໂຫ ນ ໂຫຕິ ‘‘ສຸທ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊ’’ຕິ ຍາຖາວທສ຺ສເນນ ອຫໍກາຣມມໍກາຣາຠາວໂຕ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠເຍ ຂຸທາຠິຠວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສເຈປິສ຺ສ ອນ຺ຕານິ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ’’ຕິ. ພ຺ຍາຘິຠຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸສ຺ສຸສ຺ສຕິ ວິສຸສ຺ສນີ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ ໂຈຣຠຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ວາ’’ຕິ. ອຸຠຍສ຺ສາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາທ຺ວຍສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ວິເສສນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາວາປາທເນນ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ເອວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວິປສ຺ສນາ ຄຫິຕາ. ຍສ຺ມາ ປຣໂຕ ຌານວິໂມກ຺ຂຜລາຠິຎ຺ຎາຓອຘິຏ຺ຐານຠາໂວ ສີລສ຺ສ ອຸທ຺ຘໂຏ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍປິ ສມ຺ຠາຣຠູຕາ ເອວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ວິປສ຺ສນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສີລາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວິປສ຺ສນາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສີລສ຺ສ ວາ ມູລກາຣຓຠູຕໍ ສພ຺ພໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ວາ. ສີລຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາວຕ຺ຖຸ ເຕເນວ ປຣິໂສຘິຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ. ລາຠີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ລາຠາ ສາຍ ສໍວຣຓສີລປຣິປູຣຓໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ກິມີທິສໍ ຠຄວາ ອນຸຊານາຕີຕິ? ນ ຠຄວາ ສຠາເວນ ອີທິສໍ ອນຸຊານາຕິ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປນ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຆາເສສນໍ ຉິນ຺ນກໂຖ ນ ວາຈໍ ປຍຸຕ຺ຕໍ ຠເຓຕິ ຉິນ຺ນກໂຖ ມູໂຄ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສປຣິກຖານິມິຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຍຸຕ຺ຕໍ ຆາເສສນໍ ວາຈໍ ນ ຠເຓ ນ ກເຖຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ເຍສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣໂສ ສຠາວຠູໂຕ ອານິສໍໂສ ຣສານິສໍໂສ.

ປຈ຺ຈຍທານກາຣາຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ທານກາຣາ. ‘‘ເທວານໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ປາກຏີກາຕຸມາຫ ‘‘ເທວາປີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຄຫປຕໂຍ ອານິສໍສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໐) ອນິສໍສສທ຺ໂທ ຜລປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ.

ສສ຺ສຸສສຸຣາ ຈ ຕປ຺ປກ຺ຂິກາ ຈ ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ. ເຕ ຎາຕິໂຍນິສມ຺ພນ຺ເຘນ ອາວາຫວິວາຫສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຎາຕີ. ສາໂລຫິຕາຕິ ໂຍນິສມ຺ພນ຺ຘວເສນ. ເອກໂລຫິຕສມ຺ພທ຺ຘາຕິ ເອເກນ ສມາເນນ ໂລຫິຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ພທ຺ຘາ. ເປຈ຺ຈຠາວໍ ຄຕາຕິ ເປຕູປປຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປຄຕາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອິຘ ກຕກາລກິຣິຍາ ກາເລນ ກຕຊີວິຕຸປຈ຺ເຉທາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລກຕາ’’ຕິ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໂກ. ກາລກໂຕ ປິຕາ ວາ ມາຕາ ວາ ເປຕໂຍນິໍ ອຸປປນ຺ໂນຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫານິສໍສເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຕຖາ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຣິຍຠາເວ ປນ ສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນການິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິ. ພຫຸກາຣນ຺ຕິ ພຫຸປກາຣໍ. ອຸປສງ຺ກມນນ຺ຕິ ອຠິວາທນາທິວເສນ ອຸປຄມນໍ. ປຍິຣຸປາສນນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

໖໖. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕາຕິ ມທ຺ທິຕາ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐາຕິ ຣິຎ຺ຈນາ ອນຠິຣຕິ ອນນຸໂຍໂຄ. ສີລວາ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ສີລຂຓ຺ຑຠເຍນ ສມາຫິໂຕ ວິປສ຺ສໂກ ຈ ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ອຣຕິຍາ ຣຕິຍາ ຈ ສຫິຕາ ອຠິຠວິຕາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ.

ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ຠາຍຕີຕິ ຠຍໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ. ປຸຣິມວາຣສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຕິທິສິຕ຺ວາປິ ປຸນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຣສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ນຕ຺ຕາ ເທວຕາຍ ທາຣກາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ສຸເຂນ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອສມຕ຺ຖາ.

ອຘິກໍ ເຈໂຕຕິ ອຠິເຈໂຕ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອຘິກຕາ ປາກຕິກກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ ສຸນ຺ທຣຕາຍ ສປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາຘິມາຫ, ໂສ ຈ ອຸປຈາຣສມາຘິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ, ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ, ອປີຕິຊໍ ຌານສຸຂໍ, ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊໍ ຌານສຸຂນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຌານສຸຂໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ວິນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອິມິນາ ເຕສຸ ຌາເນສຸ ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວມາຫ, ‘‘ນິກາມລາຠີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສິໂຍປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸເຂເນວ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ຌານສຸຂຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ວິປຸລານນ຺ຕິ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປິຕານໍ. ຌານານໍ ວິປຸລຕາ ນາມ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ຈິຣຕຣປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທານຸຣູປາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພ຺ພາຕິ ‘‘ວິປຸລານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທເຍວ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິຈ຺ເຉທກາລຎ຺ຫິ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອກສິຣລາຠີ ນ ໂຫຕິ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ອິທານິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມາປຊ຺ຊນາທິວສີຠາເວ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ລາຠີເຍວ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຕິ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ. ປາຣິພນ຺ຘິເກຕິ ວສີຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ. ຌານາຘິຄມສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມາ ປເຄວ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ຌານາຘິຄໂມ ເອວ ນ ສິຍາ. ກິຈ຺ເຉນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ກິຈ຺ເຉນ ວິໂສເຘຕິ. ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ວິຍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສມາຘິປາຣິພນ຺ຘິການໍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣຓໍ ອິຘ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວິໂສຘນຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາຬິກາຍນ຺ຕນ຺ຕິ ກາລມານນາຬິກາຍນ຺ຕໍ ອາຫ.

ວິເສເສນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສພ຺ພໂສ ວສີຠາວາປາທິຕໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຌາເນ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ. ອຣູປຊ຺ຌານມ຺ປິ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຕາຍ ປາທກເມວ ຈຸທ຺ທສຘາ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນນ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ‘‘ເອວມຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນ ວຸຕ຺ເຕ ຣູປາວຈຣຕາຍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຠິຎ຺ຎານໍ ໂລກິຍວາໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາວາຣໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ…ເປ… ອຣິຍມຄ຺ຄາ ສີລານໍ ອານິສໍໂສ ສມ຺ປນ຺ນສີລສ຺ເສວ ລາຠໂຕ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ.

ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍາຕິ ນີວຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ສຸທູຣຕຣຠາເວນ ຌານງ຺ຄານໍ ວູປສນ຺ຕຕາຍ, ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍໂຕ ເຕສໍ ຌານານໍ ປຓີຕຕຣາທິຠາໂວ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍາຕິ ຣູປປຏິຆາທິວິຄມເນນ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕສນ຺ຕຠາເວນ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ເນສໍ ຠາວນາຠິສມຍສພ຺ຠາວິຕສຓ຺ຫສຸຂຸມາກາຣານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ສນ຺ຕານິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຌານງ຺ຄານໍ ສນ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ສນ຺ຕຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ວິມຸຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ມຸຕ຺ຕາ. ເຍ ຫິ ຌານຘມ຺ມາ ຕຖາປວຕ຺ຕປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຫິ ຕພ຺ພິເສສຕາຍ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຕຖາວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ປິຕຸ ອງ຺ເກ ວິສ຺ສຏ຺ຐອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ໂຄ ວິຍ ກຸມາໂຣ ນິຣາສງ຺ກຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຕ຺ຕາ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິໂມກ຺ຂາຕິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍທິປິ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມວເສນ ປຕ຺ຕພ຺ພານິ ອາຣຸປ຺ປານິ, ນ ອງ຺ຄາຕິກ຺ກມວເສນ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ອາຣມ຺ມເຓ ອວິຣຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສມຕິກ຺ກໂມ ນ ໂຫຕິ, ສມຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຈ ຌາເນສຸ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ, ປສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປທໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອສຸຕປຣິກປ຺ປເນນ ປນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ສນ຺ຕາຕິ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເຕນ ວິຣາຄຠາເວນ ເຕສໍ ສນ຺ຕຕາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ຣູປຊ຺ຌານາທີນໍ ວິຍ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ວາ ຜລຠູຕໍ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອຣູປາ. ອຣູປາ ເອວ ອາຣຸປ຺ປາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ວິປາກໂຕ ຈ ຣູປວິຣຫິຕາ’’ຕິ. ນາມກາເຍນາຕິ ສຫຊາຕນາມສມູເຫນ.

໖໗. ສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ເກຫີຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຄຕີ’’ຕິອາທິ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິກສ຺ສ ຫິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອາຍຕິໍ ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິກສ຺ສ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖິ ກຕານມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ອສມຕ຺ຖຠາວາປຕ຺ຕິໂຕຕິ. ຣາຄາທີນໍ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຄຕິ…ເປ… ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຣິກ຺ຂເຍນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉເທນ ສພ຺ພໂສ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ. ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໂຕ ສວນໂຕ ປີຬນໂຕ ໂສໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ໂສໂຕຕິ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ໂສຕໍ ອາທິໂຕ ປນ຺ໂນ ອຘິຄຈ຺ຉີຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ອຏ຺ຐມໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິ, ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘ ປນ ປນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໕໙) ວິຍ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຜລສ຺ສ ນາມໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ອຠີຕກາລິກຕ຺ເຕ ປນ ສຣສໂຕວ ນາມລາໂຠ ສິຍາ. ວິຣູປໍ ສທຸກ຺ຂໍ ສອຸປາຍາສໍ ນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ, ອປາຍທຸກ຺ເຂ ຂິປນໂກ. ຘມ຺ໂມຕິ ສຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກສ຺ມາຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ມຕາຍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອປາຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ອປາຍຄມນີຍາ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ໂພຘິ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ໂຐ ເອວ ອຘິຄນ຺ຘພ຺ພຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍ’’ນ຺ຕິ.

ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ,ນ ປຫາຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂອຬາຣິການໍ ຣາຄາທີນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ທຸຕິຍມຄ຺ໂຄ ອວສິຏ຺ຐານໍ ເຕສໍ ຕນຸຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍາຕິ ສມຸທາຈາຣມຸທຸຕາຍ. ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕຊ຺ຊສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ອນິພທ຺ຘຠາວໂຕ. ມນ຺ທມນ຺ທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສານໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ໂມຫມານາທີນໍ ມຸທຸຕຣຠາວໂຕ. ພຫລາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸປຏິເສວນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ສກິໍ ອາຄມນຘມ຺ໂມຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສກິໍເຍວ ອາຄມນສຠາໂວ. ເອກວາຣໍເຍວ…ເປ… ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກເຍວ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ປຎ຺ຈມໂກ ສກທາຄາມີ ‘‘ອິຘ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ເອກພີຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ເອກພີຊິສ຺ສ ເອກາ ປຏິສນ຺ຘິ, ສກທາຄາມິສ຺ສ ທ຺ເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຍຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ນານາກຣຓໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ເອກໍເຍວ ຂນ຺ຘພີຊໍ, ນ ເອກໍ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ, ໂສ ເອກພີຊີຕິ.

ເຫຏ຺ຐາຕິ ‘‘ອມຫຄ຺ຄຕຠູມິຍ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສມ຺ພນ຺ຘເນນ. ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ຫິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍາ, ເຕສໍ. ຕານີຕິ ໂອຣພ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ. ກາມາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເຫສ ທູຣໂຕປິ ອາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄິລພຬິສມຈ຺ຉາທໂຍ ອຸປມາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອປປາຕິໂກຕິ ອິມິນາ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂາຠາວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອິມິນາ ເສສທຸກ຺ຂາຠາວໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພານຕາ ຈສ຺ສ ກາມໂລເກ ຂນ຺ຘພີຊສ຺ສ ອປຸນາໂຣຫວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໘. ເກວລາຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສາ. ໂລກິຍປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍປິ ສີລານໍ ອານິສໍໂສ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ຕາປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ…ເປ… ເອວມາທິມາຫາຕິ ໂຍຊນາ. ອາສວານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄເຍວ ວິເສສໂຕ ‘‘ອາສວກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສວກ຺ຂເຍ ກຖິເຕ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພາປິ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອາສວກ຺ຂໂຍ ເອວາຕິ. ອິເມສໍ ຄຸຓານນ຺ຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ. ຍຖາ ປຸຣິສສ຺ສ ມຸຓ຺ຑິຕໍ ສີສໍ ສິຂາວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ໂສຠຕິ, ເອວໍ ເທສນາຍ ສີສຠູຕາປິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກຖາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາຣຫິຕາ ນ ໂສຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ກຖາ ມຸຓ຺ຑາຠິຎ຺ຎາກຖາ ນາມ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາຕິ ອິທ຺ຘິ ຈ ວິກຸພ຺ພນາ ຈ. ວິກຸພ຺ພນຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິມາຫ, ອິທ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓນ ຕທຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ. ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວາຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສ຺ສ ວິຍ ເທສນາຍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ. ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ເທສນກ຺ກເມເນວາຍໍ ເທສນາ, ອຖ ໂຂ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໙) ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໙. ອາສວານໍ ຂຍາຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄນ ເຂປິຕາວສິຏ຺ຐານໍ ອາສວານໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ຍສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ນ ເກວລໍ ອາສເວເຍວ ເຂເປຕິ, ອຖ ໂຂ ອວສິຏ຺ເຐ ສພ຺ພກິເລເສປິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກິເລສານໍ ຂຍາ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອາສວຄ຺ຄຫຓໍ, ອາສວານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວສ຺ສປິ ອນຸປຄມນໂຕ ອນາສວໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ອາສວານໍ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສວວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຈໂຕສີເສນ ຍຖາ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຕທຎ຺ເຎສໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕເມວ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ຣາຄາວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂຕໍ ອາຄເມນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖຜລນ຺ຕິ ສມຖສ຺ສ ຜລໍ ໂລກິຍສມຖຠາວນາຍ ຫິ ວິປສ຺ສນາຄຕາຍ ອາຫິຕຜລສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມຖສ຺ສ ສຣິກ຺ຂກຜໂລ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ວິປສ຺ສນາຜລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຕໂນເຍວາຕິ ສຸຕມຍຎາຓາທິນາ ວິຍ ປຣປຈ຺ຈຍຕໍ ນຍຄ຺ຄາຫຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣໂຕໂຆສານຸຄຕຠາວນາຘິຄມຠູຕຕາຍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສພ຺ພມ຺ປິ ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສຕ຺ຕຣສວິຘໍ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສີລານິສໍສໍ. ຍຖາ ອານິສໍສວນ຺ເຕ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປາທິເຕ ຕທານິສໍສາ ທສ຺ສິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ຕທາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ, ເອວໍ ອານິສໍສປຘານໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ທສ຺ສິເຕ ຕທານິສໍສາ ທສ຺ສິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນວຈນໍ ນິຄມນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຄມນໍ ອາຫາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພຕິ ເທສນາຣມ຺ເຠ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ອາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອິທໍ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈນໍ. ເອຕໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕຣສວິຘານິສໍສຠາຄິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມວ ຫິ ‘‘ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ສີລານິສໍສໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖອາທິໂຕ ຉຫິ ອານິສໍເສຫິ ປຣິຕ຺ຕຠູມິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຄຫິຕາ, ຕທນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຈຫິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາຫິ ຈ ມຫຄ຺ຄຕຠູມິກາ, ອິຕເຣຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູມິກາຕິ ເອວໍ ຈຕຸຠູມິກສມ຺ປທານິສໍສສີລໍ ນາເມຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ມຫານຸຠາວໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍສມ຺ປາທເນ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໐. ຉາເທຕພ຺ພໍ ຐານໍ ວສຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ວຕ຺ຖໍ. ຍໍ ສມານໍ ວິຍ ນ ສພ຺ພໂສ ມິໂນຕິ, ມານສ຺ສ ປນ ສມີເປ, ຕໍ ອຸປມານໍ. ອຸປມີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຸປມາ, ອຸປມາຍ ໂພຘກວຈນໍ ອຸປມາວຈນໍ. ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປມິຍຕ຺ຖໍ. ປຐມໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປມໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທານິ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປກາເຣ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິສ຺ສຸ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອຄາຣາຕິ ທ຺ເວ ປຏິວິສ຺ສກຆຣາ. ສທ຺ວາຣາຕິ ສມ຺ມຸຂທ຺ວາຣາ.

ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອຍໍ ເອວໍ ອຸປມາທສ຺ສນວເສນປິ ນານານເຍນປິ ຘມ຺ມເທສໂກ ຠຄວາ. ເອກຈ຺ຈານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂາວໂພໂຘ ປຐມໍ ອຸປມາທສ຺ສເນ ເຫຕຸ, ເອວໍ ປຐມໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສເນ, ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖປຣິວາຣເຓ, ອຕ຺ເຖນ ອຸປມາປຣິວາຣເຓ ຈາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ. ຘມ຺ມຘາຕຸຍາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ສພ຺ເພປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມ ຈ ປທຫຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ພຸຊ຺ຌຕິ ໂພເຘຕິ ຈາຕິ ຘາຕຸ, ຘີຍນ຺ຕິ ວາ ຘມ຺ມາ ເອຕາຍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຎາຍນ຺ຕິ ຎາປິຍນ຺ຕິ ຈາຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸ. ຕສ຺ສາ ປນ ສຸຏ຺ຐຸ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘວເສນ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ, ຍທຄ຺ເຄນ ວາ ເຎຍ຺ຍໍ ຕາຍ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ສາປິສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ປກຕິປຣິໂຍທາຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສໍກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຣຊາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖຣໂຊ ນາມ ເຣຓຸ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຓຸຕຊ຺ຊາຣິຘູມາທິກໍ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘິກາຣຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໂສ ກິລິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສຕິ ວິສຸທ຺ຘິ ເອເຕນາຕິ ສໍກິເລໂສ, ເຕນ ສໍກິເລເສນ ປໍສຸຣຊາທິນາ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ວຓ຺ຓວິນາສເນນ ວິທູສິຕໍ. ມລໍ ມສິ. ຊລ຺ລິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລຓປຏລາທິ ຉວິຍາ ອຸປຣິ ຐິຕໍ ສຣີຣມລໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ສຣີຣຊລ຺ລເມວ ອສ຺ສຸເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທິກໍ ຕທຎ຺ຎມລໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ປຣິໂຍນນ຺ຘນວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຣຊນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເຕນາຕິ ຣງ຺ຄໍ, ຣງ຺ຄເມວ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ຍຖາ ໂກປເມວ ໂກປຊາຕໍ. ອຸປນາເມຍ຺ຍາຕິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ນີລກຕ຺ຖາຍາຕິ ນີລວຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ. ປລາສນີລາທິເກຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຬສາມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຫລິທ຺ທິກກຸຘເສລາທິເກ ປີຕກຣງ຺ເຄ. ລາຂາປຕ຺ຕງ຺ຄຣສາທິເກ ໂລຫິຕກຣງ຺ເຄ. ມຫາຣຊນໂລທ຺ທກນ຺ທຸລາທິເກ ມນ຺ທຣຕ຺ຕຣງ຺ເຄ. ທຸຏ຺ຐຸ ຣຊິຕວຓ຺ຓໍ ອປຠສ຺ສຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓເມວສ຺ສາ’’ຕິ. ອີທິສນ຺ຕິ ທຸຣຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ. ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ເຖ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ສຍໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ສມານໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ເກນ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ຣງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຕໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອສໍກິລິຏ຺ຐເມວ ວຕ຺ຖໍ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ, ສໍກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຖນິທສ຺ສເນນ ປນ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ວິເສໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ອິຕໂຣ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວາຍາມມຫປ຺ຜລທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕວິໂສຘນວິຘາເນ ສໍກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາ, ວາຍາມມຫປ຺ຜລທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫີຕິອາທິ ອນ຺ວຍຕ຺ໂຖ. ນ ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກາຬເກ ວິຍາຕິອາທິ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ. ສທິສູທາຫຣຓໍ ປນ ມລຄ຺ຄຫິຕກໍສປາຕິອາທິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປີຕິອາທິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ຍອຸປນຍນໍ. ຕຕ຺ຖ ປກຕິຍາຕິ ອກິຕ຺ຕິເມນ ສຠາເວນ. ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ສາມຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕໍ ຈິຕ຺ຕຠາວາວິເສສໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສກເລປີ’’ຕິ. ປຓ຺ຑຣເມວ ນ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ສໍກິເລເສຫິ ອສມນ຺ນາຄຕຠາວໂຕ. ນນຸ ກິຣິຍາມຍຈິຕ຺ເຕຫິ ວິປາກສນ຺ຕາເນ ວິເສສາຘານໍ ລພ຺ຠຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກຕວິນາສາ ກຕພ຺ຠາຄມາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ? ກິຎ຺ຈາປິ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສ ສໍກິເລໂສ ວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສໂຍ, ອສຸທ຺ຘິ ວາ ນ ໂຫຕິ, ອສໍກິເລໂສ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສໂຍ, ວິສຸທ຺ຘິ ວາ ນ ໂຫຕິ ເອວ. ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປເນຕໍ ອຸປກ຺ກິເລສນາຣຫສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິປາກປພນ຺ຘສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ປຓ຺ຑຣເມວາ’’ຕິ ຈ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ປນ ສກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ເນສໍ ເກວລໍ ເອກຕ຺ຕນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິປາກຘມ຺ມານໍ ກິເລສາສມງ຺ຄິຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປກ຺ກິເລສເຫຕຸ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານໍ ວິເສສາຘານມາຫ, ນ ‘‘ສໍກິລິຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໗໗.ທຸກມາຕິກາ) ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິໂສຘິຍມານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິໂມຈິຍມານໍ. ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຠສ຺ສຣຕຣໍ ກາຕຸໍ, ຍໂຕ ນ ປຸນ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕິ. ເອວນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ.

ທຸຏ຺ຐຄຕິປຣິປູຣຓວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ສາ ເອວ ກິເລສທຣຖປຣິຬາຫາທິວເສນ ອຸປາຍາສທຸກ຺ຂາ, ກຸຈ຺ຉິຕາ ວາ ຄຕິ ປວຕ຺ຕິ, ທຸຄ຺ຄຕິເຫຕູຕິ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິ, ທຸຄ຺ຄຕິຍາ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຄນ຺ຘພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ສາ ວາ ນິປ຺ຜນ຺ນຠາວໂຕ ກຸຈ຺ຉິໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ຄຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທຸຄ຺ຄຕິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ວິເສສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ອສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາຓຆາຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ. ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ລາຠາສາຍ ສພ຺ພໂສ ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ທູເຕຍ຺ຍປຫິຓຄມນນ຺ຕິ ທູເຕຍ຺ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸຕກມ຺ມໍ, ຄິຫີນໍ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ, ປຫິຓຄມນໍ ຆຣາຆຣໍ ເປສິຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທກຄມນໍ, ທູເຕຍ຺ຍຄມນໍ ປຫິຓຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ. ເວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາເຕ ຐາເນ ລາຠາສາຍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ. ສງ຺ຆເຠທກຖາ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເວຬຸທານາທີຫີຕິ ເວຬຸທານປຕ຺ຕທານປຸປ຺ຜທານາທີຫິ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ສກລມ຺ປີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອນາຈາໂຣ, ອຕ຺ຖິ ອໂຄຈໂຣ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໑໓, ໕໑໔) ອາຄຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອນາຈາຣໍ ອໂຄຈຣຎ຺ຈ ຈຣຓວເສນ ປຣິປູເຣຕິ.

‘‘ນິຣຍມ຺ປິ …ເປ… ເປຕ຺ຕິວິສຍມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເປຕ຺ຕິວິສຍຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມຓຍກ຺ໂຂ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ວິສຸທ຺ຘໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິໂຍທາຕໍ, ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຣຕ຺ຕວຓ຺ຓເມວສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓເມວ ອສ຺ສ. ປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓເມວສ຺ສາຕິ ນີລວຓ຺ໂຓປິສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈນີເກເນວ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຣງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິອາທິ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິປຕ຺ຕິສຸຄຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ສຸທ຺ຘາສໂຍ. ທສ ກຸສລກມ຺ມປເຖ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອິທໍ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ‘‘ທສ ອກຸສລກມ຺ມປເຖ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ກມ຺ມປຖສໍສນ຺ທນນເຍນ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຈ ອຄາຣິຍສ຺ສ ຕຖາຣູປາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ເອວໍ ອິຘາປິ ອນຠິຊ຺ຌາອພ຺ຍາປາທສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ອໂລຠາໂທສາໂມຫວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຄາຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາວາຕິ. ມນຸສ຺ສມຫນ຺ຕຕນ຺ຕິ ຊາຕິຣູປໂຠຄາຘິປເຕຍ຺ຍາທິວເສນ ມນຸສ຺ເສສຸ ມຫນ຺ຕຠາວໍ. ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ເທວານໍ ອຠິຠໂວ ເທວມຫນ຺ຕຕາ. ປຏິປຕ຺ຕິ ສຸຄຕິຍາ ຠາຊິຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ອນາຄາມິມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ຕຖາ ອນາຄາມິຠາວນໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ. ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ສຸຂານຸຠວຏ຺ຐານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕທຠາວໂຕ ອສຎ຺ຎິຠວໍ ອນາທິຍນ຺ໂຕ ‘‘ທສສຸ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຠວເນສູ’’ຕິອາທິມາຫ.

໗໑. ສກຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາໂຄ ອຠິຊ຺ຌາຍນຏ຺ເຐນ ອຠິຊ຺ຌາ, ອຠິຊ຺ຌາຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣຠຓ຺ເຑ ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິສມໍ ລຸພ຺ຠຕີຕິ ວິສມໂລໂຠ. ເອວມ຺ປິ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠານໍ ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຕໍສທິສຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຍາຈິຕໍ, ອປ຺ປກສິເຣນ ວາ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ຕໍ ປຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ປຣທາຣຄຣຸທາຣາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ອປຕ຺ຖນິຍໍ, ຍສ຺ສ ວາ ປຕ຺ຖນາຍ ພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ເຖໂຣຕິ ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ, ເຍນ ອຏ຺ຐກຖາ ໂປຕ຺ຖກໍ ອາໂຣປິຕາ. ໂສ ຫິ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ສາກຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ເອວມາຫ. ໂສປິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ວິນິພ຺ໂຠໂຄ ນ ລພ຺ຠຕິ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸຕ຺ເຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ນ ໂກຈິ ໂລໂຠ ອວິສໂມ ນາມ. ອຠິຊ຺ຌາຍນຏ຺ເຐນາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຠິຊ຺ຊາຍນວເສນ ອຠິປຕ຺ຖນາວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ອຠິຊ຺ຌາຕິ ໂລຠໂຕ ນິພ຺ພິເສສນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຕ຺ຖເມຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ. ທູເສຕີຕິ ສຠາວສນ຺ຕໍ ອສໍກິເລສໍ ວິນາເສຕິ ອວິສຸທ຺ຘໍ ກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຠາສິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວິນສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂທ ນວວິຘອາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂກໂຘ ປນ ສງ຺ຂາເຣສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ທສວິຘອາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປຏິຆເມວ, ປວຕ຺ຕນານຕ຺ຕໂຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຸຊ຺ຌນວເສເນວ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘໂນ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ກຣຓໍ ສຸກຕໍ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ວິນາສໂນ ອຸທກປຸຎ຺ຉນິຍາ ວິຍ ສຣີຣານຸຄຕໍ ອຸທກໍ ປຸຎ຺ຉນ຺ໂຕ ມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ‘‘ມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ອນຄາຣິຍສ຺ສ ວາຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຄາຣິໂຍປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສິນ຺ນກຖາປຣິກຖາທິວເສນ ຘມ຺ມສ຺ສ ກຖາ ຘມ຺ມກຖານໂຍ, ເອກຕ຺ຕາທິຘມ຺ມນີຕິ ເອວ ວາ. ປກຣຓໍ ສຕ຺ຕ ປກຣຓານິ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ຘມ຺ມກຖານຍປກຣຓໂກສລ຺ລໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິນຍກ຺ກເມ ຈຕູສຸ ມຫານິກາເຍສຸ ຈ ໂກສລ຺ລໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຈິຕ຺ຕີກໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕີກາຣຣຫິໂຕ. ຍຖາ ຈາຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາຍໍ ມກ຺ໂຂ ຈິຕ຺ຕໍ ທູເສຕິ, ເອວໍ ປຬາໂສປິ ຈິຕ຺ຕໍ ທູເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນິຍຕາ ຄຕິ ນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຈິຣປພ຺ພຊິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘ຕ຺ວມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕ຺ວມ຺ປິ ສີລມຕ຺ເຕ ຐິໂຕ ອຫມ຺ປີ’ຕິ’’ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫຄາຫີຕິ ‘‘ຕວ ວາ ມມ ວາ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ ອສມມ຺ປິ ສມໍ ກຕ຺ວາ ສມຘຸຣຄ຺ຄາຫຄຓ຺ຫນໂກ. ຂີຍນາ ອຸສູຍນາ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຄູຫນໍ ຕສ຺ສ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫເນນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວໍ ອສຫມານໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣເຓ ຫິ ຄຫິເຕ ຜລມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຕໂນ ປເວທນກປຸຄ຺ຄໂລ ເກຣາຏິໂກ, ‘‘ເນກຕິກວາຓິໂຊ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສປ຺ປມຸຂາ ມຈ຺ຉວາລາ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ ອາຍຕນມຈ຺ໂຉ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຍຕນມຈ຺ໂຉ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ພທ຺ຘຈໂຣຕິ ອນ຺ເຕວາສີ.

ສພ຺ພໂສ ອມທ຺ທິຕສຠາເວນ ວາ ຕຠຣິຕຠຕ຺ຕສທິສສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອໂນນມິຕທຓ຺ຑສທິສຕາຍ ປຄ຺ຄຫິຕສິຣອນິວາຕວຸຕ຺ຕິກາຣສ຺ສ ຈ ກຣຓໂຕ ວາ ຕຠຣິຕ…ເປ… ກຣໂຓ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣໂຓຕິ ຍໍ ເຍນ ກຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວາ ສຸຈຣິຕໍ ວາ, ຕທຸຕ຺ຕຣິ, ຕສ຺ສ ທ຺ວິຄຸຓໍ ວາ ກຣໂຓ. ອຕ຺ຕໂນ ມຓ຺ຑນາທິອຕ຺ຖໍ ປເຣນ ກຕໍ ອລງ຺ກາຣາທິໍ. ປຣິຍາປຸຓາຕິ ວາ ກເຖຕິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູປໍ. ກາມໍ ນິກາຍທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ເສວິຕພ຺ພມາໂນ ເອວ, ຕຖາປິສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມານໍ ອນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ.

ອຸຓ຺ຓຕິວເສນາຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓວເສນ. ປຸພ຺ເພ ເກນຈິ ອຕ຺ຕານໍ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ອຘິກໂຕ ທຫນໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂກ ອຕິມາໂນ. ມທຄ຺ຄຫຓາກາໂຣ ຊາຕິອາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຊ຺ຊນາກາໂຣ, ໂສປິ ອຕ຺ຖໂຕ ມາໂນ ເອວ. ປມາໂທ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ.

ຕສ຺ມາ ໂລຠມາທິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂລຠສ຺ສ ອາທິໂຕ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ຍຖາຘິຄຕໍ ຌານາທິວິເສສໍ ອາຣພ຺ຠ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວິຍ ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຸປປຕິຠວໍ ອາຣພ຺ຠ ນິກນ຺ຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອິຕເຣຕິ ອິຕເຣ ພ຺ຍາປາທາທໂຍ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂລຠສ຺ສ ວິຍ ອາທິໂຕ ອສຸກສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອສຸໂກຕິ ວາ ນ ເນສໍ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ເອເຕ ໂສຬເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ ເອເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ນຍທສ຺ສນວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕນ ປນ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນ ຖິນມິທ຺ຘອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ-ວິຈິກິຈ຺ຉາ-ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນ-ປຣວພ຺ຠນຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ- ຠີຣຸກຕາ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປ-ອຕ຺ຕິຈ຺ຉຕາ-ປາປິຈ຺ຉຕາ-ມຫິຈ຺ຉຕາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໒. ສໍກິເລສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຕນິທສ຺ສເນນ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ໂວທານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາ ວິສມໂລໂຠ ເອກນ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ນິໂຣຘູປາຍໂຕ ຈ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ເຈວ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄທ຺ວຍປຎ຺ຎາຍ ຈ ຊານິຕ຺ວາ. ປຊຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຊຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຣິຍມຄ຺ເຄນາຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ. ເຕນ ຫິ ປຫານໍ ອິຘ ສພ຺ພວາເຣສຸ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກິເລສປຏິປາຏິ ອິຘ ກິເລສານໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ມຄ຺ຄປຏິປາຏິປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ເທສນາກ຺ກໂມປິ ຕາຍ ເທສນາຍ ປຏິປຊ຺ຊນກ຺ກໂມປິ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມປິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຍ ກິເລສາ ເຍນ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄປຏິປາຏິໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫານທສ຺ສນໍ ກິເລສປຏິປາຏິ ນ ກິເລສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອິຘ ເທສນາກ຺ກໂມ ຈາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາ ວິສມໂລໂຠ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຍນ ເຍນ ປນ ມຄ຺ເຄນ ເຍ ເຍ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄານຸປຸພ຺ພິຍາ, ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ປຫານທສ຺ສນໍ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ປຫານທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ອາຄໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ປຫານວາເຣ. ອິເມ ກິເລສາຕິ ອິເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ກິເລສາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ເສສມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ວາເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕມຄ຺ຄປຏິປາຏິວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ເຕສໍ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄເນວ ປຫາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເຍສໍ ປເນຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ອິຘ ສງ຺ຄເຫ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕຸກາເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຕຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຌານເມວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ປເວຓິມຄ຺ຄາຄໂຕ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາຈຣິຍປເວຓິຍາ ກຖາມຄ຺ໂຄ ຕໂຕ ອາຄໂຕ ອຕ຺ຖສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖຕຕ຺ວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ອິຘ ສງ຺ຄເຫ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ອຄ຺ຄຫເຓ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ. ເສສານນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທາທີນໍ. ເຍປີຕິ ມກ຺ຂາທິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຕສໍ ມກ຺ຂາທີນໍ ສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ. ຕຕ຺ຖ ມກ຺ຂ-ປຬາສ-ອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ສມຸຏ຺ຐາປກໍ ປຏິຆທ຺ວຍຈິຕ຺ຕໍ, ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓໂລເຠນ ສໂຐ ມາຍາວີ ຈ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄ ຈ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄເນວ ນິຣວເສສໂຕ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຕປິ ສຸປ຺ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ປຫານໍ ປຸພ຺ພາປເຣນ ນ ສນ຺ຘິຍຕິ ‘‘ຍໂຖຘິ ໂຂ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອຘິວຈນສ຺ສ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວາຈກຕ຺ຕາ. ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ ນາມ ອຣິຍກນ຺ຕສີລໍ ວິຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອງ຺ຄານິ, ເຕ ຈ ປຫານໂຕ ປຈ຺ຉາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປຫານເມວາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຫານສ຺ເສວ ວເສນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທານໍ ໂອຘິໂສ ປຫານສ຺ສ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ປກາສິໂຕເຍວ.

໗໔. ເອກເມເກນ ປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ເອກເມກສ຺ສປິ ອຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ສຠາວາທິໂຕ ທສ຺ສນໍ ນິຍ຺ຍານມຸຂໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຈວ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄວເສນ ປຫານໍ ວຕ຺ວາ ປສາທສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ໂລກຸຕ຺ຕຣປ຺ປສາໂທ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ໂລກິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກິຍຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ເອວ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປສາໂທ. ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ໂລກິຍໍ, ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທວຈເນນ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກໍ ປສາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ອເວຈ຺ຈ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸເຓ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ປສາໂທ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນາຄຕຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອກມ຺ປນິໂຍ ອປ຺ປຘໍສິໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈເລນ ອຈ຺ຈຸເຕນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສພ຺ພໂສ ພຸທ຺ຘຄຸຓາທີສຸ ສມ຺ໂມຫໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕໂຣ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເຕ ອາຣພ຺ຠ. ຕໍ ວິຘິນ຺ຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນປ຺ປກາຣໍ. ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານີຕິ ອນຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານານິ.

໗໕. ໂສມນສ຺ສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຎາຓາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຈຣານໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານຕາຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນ ອິເມ ຈິເມ ໂຈຣາ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ວິນາສິຕາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ວິຍ.

ໂຍ ໂຍ ໂອຘິ ຍໂຖຘິ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍໍ, ໂຂ ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກສກໂອຘິວເສນ ຈຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ‘‘ວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອວຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກສກໂອຘິວເສນາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ໂອຘີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາຕິ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ອນວເສສໂຕ ປຫາຕພ຺ພາ. ອນວເສສປ຺ປຫານວເສນ ຫິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ກິເລສານໍ ຕທຎ຺ຎມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ເຍ ສກສກໂອຘິວເສນ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ເຕ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາປາຍຄມນີຍາທິສຠາວາ ເອວ ເຕຫິ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ປຫານວເສນ ສມ຺ມິສ຺ສາ ສິຍຸໍ. ເຕນ ເຕເຍວ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິປີຕິ ຕໂຕ ປຫານນິມິຕ຺ຕໂສມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ. ປຏິປກ຺ເຂສຸ ໂອຘິໂສ ປວຕ຺ຕິກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂອຘີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອນາຄາມິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເກຈິ ຈຕ຺ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຍໍ ເຍນ ວນ຺ຕໍ, ໂສ ປຸນ ຕໍ ອາທິຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາທິຍນຠາວທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ວນ຺ຕມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ສສນ຺ຕຕິລຄ຺ຄໍ ສິຍາ, ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຕຕິໂຕ ວິນິໂມຈນວເສນາ’’ຕິ. ມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕພນ຺ຘນາ ວິຍ ຜລໍ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກ຺ວຈິ ອນວຏ຺ຐານທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ທຸນ຺ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຸນ ອາທາຍ ສມ຺ມເທວ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອາທິນ຺ນສທິສໍ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທິນ຺ນປຸພ຺ພສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ນ ກາປຸຣິເສນ ວິຍ ປຣມ຺ມຸເຂນ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ອຖ ໂຂ ອຠິມຸເຂເນວ ນິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິມຸຂໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ເອກນ຺ເຕນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຘາຣຓໂຕຕິ ຕໍສມງ຺ຄີນໍ ອປາຍປາຕໂຕ ສນ຺ຘາຣເຓນ. ຄນ຺ໂຖ ‘‘ເວໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ວິທນ຺ຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ, ເວເທຫິ ຎາເຓຫິ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ເວທຄູ. ອຠິຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ເວທຊາຕາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສມນສ຺ສາ. ຎາຓໍ ‘‘ເວໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເວທິຕພ຺ພໍ ເວເທຕີ’’ຕິ. ໂສມນສ຺ສໍ ‘‘ເວໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ວິນ຺ທຕິ ອນຸຠວຕີຕິ.

ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ ເວທນ຺ຕິ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ໂສມນສ຺ສມຍຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ອຕ຺ຖເວທນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ເຫຕຸຜເລ ເວທໍ. ຘມ຺ມເວທນ຺ຕິ ຘມ຺ເມ ເຫຕຸມ຺ຫິ ເວທໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ເຫຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິຘ ຘມ຺ມຕ຺ຖສທ຺ທາ ເຫຕຸຜລປຣິຍາຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ເອວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເມວ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທນິມິຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກິເລສປ຺ປຫານຎ຺ຈ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມານິສໍສຠູຕໍ ເວທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖຘມ຺ມານິສໍສຠູຕໍ ໂສມນສ຺ສມຍຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ເວທຎ຺ຈ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕຣຸຓປີຕິໍ ອາຫ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນາຕິ ເອເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເອເວຕ຺ຖ ອນວຊ຺ຊສຠາວຕາຍ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປີຕິ ຊາຍຕີຕິ ປຣປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ພລວປີຕິມາຫ. ປີຓິຕມນສ຺ສາຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິອາວເຫຫິ ອຸຬາເຣຫິ ປີຕິເວເຄຫິ ຕິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ກາໂຍຕິ ນາມກາໂຍ. ວູປສນ຺ຕທຣໂຖຕິ ກິເລສປຣິຬາຫານໍ ທູຣີຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສນ຺ຕທຣໂຖ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ອຈລໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

໗໖. ກາມໍ ‘‘ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕມ຺ຫິ, ຘມ຺ເມ ສງ຺ເຆ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣປກາສນເມວ, ອິທໍ ປນ ວິເສສໂຕ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສມນສ຺ສາທິປ຺ປກາສນປທໍ. ‘‘ຍໂຖຘິ ໂຂ ປນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ສວິເສສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາຣປ຺ປກາສນປທນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອິທານິ ຍໂຖຘິ…ເປ… ປກາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປນ ວາຣາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາຣປ຺ປກາສນວເສນ ເຈວ ໂສມນສ຺ສາທິອານິສໍສທສ຺ສນວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸຠຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກ ນ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປນ ເຕນ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຕໍສມງ຺ຄີ ອປຣິຫານຘມ຺ໂມ ຕໍສີລາທິຠາເວເນວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ອນາຄາມິມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓; ມ. ນິ. ໓.໑໙໗-໑໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ວິຍ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສມາຘິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອວິກ຺ຂິປມາເນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ອວິສເຏ ກຕ຺ວາ ສມໍ, ສມ຺ມາ ຈ ອາທຫນ຺ໂຕ ຕຖາ ເຕ ຘາເຣຕີຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເນກຣູປານນ຺ຕິ ອເນກປ຺ປກາຣານໍ. ອນ຺ຕຣາໂຍ ນາມ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ວາ ອລພ຺ຠນວເສນ, ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ວາ ປຣິຫານວເສນ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເນວສ຺ສ ຕໍ ໂຫຕິ ອນ຺ຕຣາຍາຍາຕິ ຕສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ ປິຓ຺ຑປາຕໂຠຊນໍ ເນວ ໂຫຕິ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ຕຎ຺ຈສ຺ສາ ອຸກ຺ກໍສຄມນໍ ຫຕປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາຍາຠາເວ. ເອຕເທວ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕເມວ ກາຣຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເນວສ຺ສ ຕໍ ໂຫຕິ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຫານໍ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄເນວາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອນາຄາມິໂນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ກາມຣາໂຄ ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ຣສຕຓ຺ຫາຍ ອຠາວໂຕ ຕາທິສປິຓ຺ຑປາຕປຣິໂຠໂຄ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມ ກຖຎ຺ຈິປິ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ນ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາອາທິມ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປນີຕວຕ຺ຖູປມໍ ອນຸສນ຺ເຘຕິ. ອຸທກສ຺ສ ອຈ຺ຉຠາໂວ ປງ຺ກເສວາລປຓກາທິມລາຠາເວນ ປສນ຺ນຕາຍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ພຫລຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉນ຺ຕິ ວິປ຺ປສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓນິຠາຍ ວິຄຕສໍກິເລສຕາຍ ສມຸຊ຺ຊລນໍ ປຠສ຺ສຣຕາຍ ວຕ຺ຖສ຺ສ, ຕໍ ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິໂຍທາຕໍ ປຠສ຺ສຣຕາຍາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ຍຖາ ທາຣຸຆຏິກງ຺ຄາຣາທິເກນ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕນຸມຕ຺ຕິກາເລປາທິນາ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ເມຆປຏລໂຕ ເວຣມ຺ຠວາຕຘາຣາສງ຺ຆຏ຺ຏນໂຕ ວິຊ຺ຊຸຕາ ວິຍ ເກວລໍ ວາຕຘາຣາສງ຺ຆຏ຺ຏນຊນິຕາ ປຠາ ອຸກ຺ກາປຠາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາຕຘາຣານໍ ເວຄສມ຺ຠູຕສງ຺ຆຏ຺ຏນເຫຕຸກາ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓວເສນ ‘‘ວາຕເວໂຄ ອຸກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໗. ຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນາຕິອາທິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕເທສນາຍ ອນຸຣູປາ ອນຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ. ພ຺ຍຕິເຣກທສ຺ສນໍ ວິຍ ຫິ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕເທສນາຍ ປຏິປກ຺ຂທສ຺ສນມ຺ປິ ອນຸຣູປເທສນາວ ສມ຺ມເທວ ປຕິຏ຺ຐາປນຠາວໂຕ, ຍຖາ ຕໍ ອາວຕ຺ຕຫາຣໂຍຊນາຍໍ ວິສຠາຄຘມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ເທສນາ ອາຄຕາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ອິຕເຣປິ ອນຸສນ຺ຘີ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ພາຫິເຣສຸ ວຕ຺ຖູສຸ. ອສຕິ ປຣິຕສ຺ສນາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣິຕສ຺ສນາຠາໂວ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຸຕ຺ຕວເສນາຕິ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ເອກຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໒) ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຸຕ຺ຕວເສນ. ເຍນ ຘມ຺ເມນາຕິ ສີລາທິໂວທານຘມ຺ເມສຸ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາທິສໍກິເລສຘມ຺ເມສຸ ຈ ເຍນ ເຍນ ຘມ຺ເມນ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄຕາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອນຸຣູປຘມ຺ມວເສນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕິ, ເສເສຫິ ‘‘ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປໍ. ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຫິ ກກຈູປໂມວາໂທ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒) ປຏິປກ຺ໂຂ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຠາຄາ ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ສໍກິລິຏ຺ເຐ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໗໐) ເຫຏ຺ຐາ ກິເລສເທສນາ ອາຄຕາ. ສພ຺ໂພຕິ ອນວເສໂສ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຸຄ຺ຄລໂທສຊານນາທິນາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ.

໗໘. ‘‘ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໙.໑) ເມຕ຺ຕາທໂຍ ພ຺ຍາປາທວິເຫສາຣຕິຣາຄານໍ ປຏິປກ຺ຂາ. ຍສ຺ມາ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາ ອນາຄາມິໂນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມນໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ກຖິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຘມ຺ເມຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ເຈວ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສຫຄຕຘມ຺ເມ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມວເສນາ’’ຕິ. ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນາມນ຺ຕິປິ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ ຠູຕນິສ຺ສິຕານໍ ເສສຸປາທາຍຘມ຺ມານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຫາຕພ຺ພຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊານໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ປຣິຄ຺ຄຫວິຘິໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມານຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຍຖາວວຕ຺ຖາປິຕໍ ນາມຣູປໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສາວຘາຣຓຎ຺ເຈຕໍ ວຈນໍ, ໂລກສມຎ຺ຎາສິທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິ ວິຍ, ອິໂຕ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິຕໍ ປກຕິອາທິ ທ຺ຣພ຺ຍາທິ ຊີວາທິ ກາຍາທິ ວິຍ ຈ ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ເຖວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຊານາຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕາວ ລກ຺ຂຓຣສາທິວເສນ ເຈວ ປຏິຄ຺ຄຫວິຠາຄວເສນ ຈ ປກາຣໂຕ ຊານາຕິ, ອປຣຠາເຄ ປນ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຊານາຕິ. ເອກນ຺ຕຫີນາ ນາມ ອກຸສລຘມ຺ມາ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂມູລຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ຫີນນ຺ຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕ຺ຕາ ປຓີຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄວ ‘‘ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຫານຸປາຍໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ປຓີຕນ຺ຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ປນ ປທນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປມຎ຺ຎາມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສສ຺ເສວ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສຎ຺ຎາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສພ຺ພສ຺ສປິ ເຕຠູມກສ຺ສ ສຎ຺ຎາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ນ ເຈຕ຺ຖ ອສງ຺ຄໂຫ ຕສ຺ສາປິ ສຎ຺ຎາຍ ອາຄຕຠາວໂຕ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ.

ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຫີນ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິ ປກາເຣຫິ. ອນ຺ວຍຎາຓຕາຍ ອນຸໂພຘຠູຕາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຊານນຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມຎາຓຕາຍ ປຏິເວຘຠູຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ສຠາວສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຊານນໂຕ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຍເຠຣເວ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວຈນຕ຺ຖປາເຐນ ອິຘ ປາຐສ຺ສ ສທິສຕ຺ຕາ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມາສວາປິ…ເປ… ປຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີນິ ວທຕາ ຠຄວຕາ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຈ ອຸປຣິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄສ຺ເສວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສ ໂຈທນຕ຺ຖາຍາຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຈທນຕ຺ຖາຍ ‘‘ປຸຈ຺ຉ ມໍ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍເທຕ຺ຖ ຕຍາ ມນສາຠິສມີຫິຕ’’ນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ, ໂອກາສທານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເທສນາສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຕຖາຣູໂປ ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາສໂຍປິ ນຕ຺ຖີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນຸສນ຺ຘິຕ຺ຕຍວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປາຏິເຍກ຺ກໍ ອນຸສນ຺ຘິໍ ອາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕຄຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣນ. ກິເລສວຸຏ຺ຐານສິນາເນນາຕິ ກິເລສມລປວາຫເນນ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມກເຣນ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກອຣິຍມຄ຺ຄສລິລສິນາເນນ.

໗໙. ຘມ຺ມສຠາມຓ຺ຑປໍ ຕາວເທວ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ພາຫຸກາ ນທິໂຕ ອາຄຕໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມາໂນ. ອຣິຍຜລມທ຺ທນຈຸຓ຺ຓາທໂຍ ເຕລສິເນຫສ຺ສ ວິເວຈເນນ. ລູຂຠາໂວ ໂລກໍ, ຕໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກາຕິ ສມ຺ມຕາ. ໂລກ຺ຂສມ຺ມຕຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ຕຖາ ສາ ນທີ ໂລເກ ປາກຏາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘຠາວໍ ເທຕີຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ. ປາປປວາຫເນນ ສມ຺ປຣາຍິກາທິສມ຺ປຕ຺ຕິອາວຫໂຕ ໂລກສ຺ສ ຫິຕາ ໂລກ຺ຍາ. ໂລກ຺ຍາຕິ ສມ຺ມຕາຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຏ຺ຐໍ ໂລກໍ ຄມຍຕີຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາຕິ ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ປຸນເນນ ວິໂສຘເນນ ປຸຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ມຕາ. ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖເມວາຕິ ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ອາຄຕເທສນາຍ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖເມວ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ທີປນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄາຖາຣຸຈິການ’’ນ຺ຕິ. ຈຸຓ຺ຓິກວຈນໍ ອສມ຺ຠາເວນ຺ຕາ ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖມພຸຊ຺ຌນກາ ປຊ຺ຊວຈນໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕາ ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ພຸຊ຺ຌນກາ ຄາຖາຣຸຈິກາ. ວິເສສຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐທີປນຕ຺ຖໍ, ປຸຣິມເທສນາຍ ອຎ຺ຎທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຄຈ຺ຉຕິ ປນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພາຫຸກໍ ນທິໍ ສິນາຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໗໘) ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພາຫຸກນ຺ຕິ ອິທເມວ ເອຕ຺ຖ ຕທຕ຺ຖທີປກໍ. ເສສານິ ອຘິກກ຺ກາທິວຈນານິ ຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘນໂຕ ວິເສສຕ຺ຖທີປການິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ອວຸຕ຺ຕານິ ອຘິກກ຺ກາທີນິ ຄຫິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍເຖວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກກ຺ກນ຺ຕິ ນ຺ຫານປິຓ຺ຑໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອຘິກໍ ກກ຺ກໍ ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິກກ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ຺ຫານສມ຺ຠາຣວເສນາ’’ຕິອາທິ. ມຓ຺ຑລວາປິສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂປກ຺ຂຣຓີສຓ຺ຐານໍ. ນທິໂຍຕິ ວິສຸໍ ນທິໂຍ, ນ ອຘິກກ຺ກາທີນິ ວິຍ ຕິຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ.

ຕີຫິ ປເທຫີຕິ ສຸນ຺ທຣິກາປຍາຄພາຫຸກາປເທຫິ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຘິກກ຺ກາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂລກສມ຺ມຕາລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາເຍນ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາປປວາຫລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈິ ປາປສຸທ຺ຘິໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ນ ຫິ ນໍ ໂສຘເຍຕິ ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ໂສຘເຍ. ເວຣກິພ຺ພິສຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທເກຫີ’’ຕິ.

ປຏິຫນນ຺ໂຕຕິ ອຍຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສເນນ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິພາຫນວິຘິ ຍຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸທໂກໂຣຫນໍ ນ ປາປປວາຫນໍ, ເອວໍ ໂຍ ໂກຈິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ປາປເຫຕູນໍ ປຏິປກ຺ຂາຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ວິນາເສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ. ຍຖາ ອາໂລໂກ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຊ຺ຊາ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ, ນ ເອວໍ ອຸທໂກໂຣຫນໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ວາ ປາປເຫຕູນໍ ໂລຠາທີນໍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ຕສ຺ມາ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ນ ອຸທໂກໂຣຫນາທິ ປາປປວາຫນ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈໍ ຜຄ຺ຄຸນີນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘສີລາທິກສ຺ສ ສພ຺ພກາລໍ ມງ຺ຄລທິວໂສ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕໂຣຕິ ສີລາທິວເສນ ອສຸທ຺ໂຘ. ນິຈ຺ຈເມວ ອຸໂປສໂຖ ອຣິຍຸໂປສເຖນ ອຸປວຸຕ຺ຖຠາວໂຕ. ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘມໂນສມາຈາຣສ຺ສ. ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີສມາຈາຣສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກ຺ກິເລສຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ກຸສລູປສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຠາວູປຄຕໍ. ວຕສມາທານນ຺ຕິ ຘຸຕຘມ຺ມສມາທານາທິ ສມ຺ປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມ ສາສເນເຍວ ສິນາຫິ, ຍທິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສຸທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ເຂມຕນ຺ຕິ ເຂມຠາວໍ. ຍຖາ ສພ຺ພຠູຕານິ ຕປວເສນ ເຂມປ຺ປຕ຺ຕານິ ອຠຍປ຺ປຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣຫີຕິ ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕໍ ເມຕ຺ຕາທິຠາວນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ເຂເປນ ອຸປທິສນ຺ເຕນສ຺ສ ເອກຈ຺ຈສມາຘິສມ຺ປທາ ຕທວິນາຠາວິນີ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາ ຈ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມໂນທ຺ວາຣສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ປນ ສມ຺ປທາທ຺ວຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ສີລສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ມຸສາ ນ ຠຓສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ສເຈ ມຸສາ ນ ຠຓສີ’’ຕິອາທິນາ ມຸສາວາທ-ປາຓາຕິປາຕ-ອທິນ຺ນາທານ-ປຏິວິຣຕິວຈເນນ ອວເສສກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕີປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫຕິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ, ເອວໍ ‘‘ສທ຺ທຫາໂນ ອມຈ຺ຉຣີ’’ຕິ ສທ຺ຘາທິຘນສມ຺ປທານິໂຍຊເນເນວ ອວເສສອຣິຍຘນສມ຺ປທານິໂຍຊນມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ສທ຺ຘາທໂຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍຘມ຺ມາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປກາສິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມາຍ ເອວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກິເລສສຸທ຺ຘີ’’ຕິ. ຄຍາ ສມ຺ມຕຕຣາ ພາຫຸກາທີຫິປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໐. ເອໂກຕິ ອສຫາໂຍ, ເອສາ ປນສ຺ສ ອສຫາຍຕາ ເອກີຠາເວນາຕິ. ນ ຫິສ຺ສ ຕາວ ຕຓ຺ຫາທຸຕິຍຕາ ວິຄຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຈິຣສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິ. ເອກຄ຺ຄຫເຓເນວ ກາເຍນ ວູປກຏ຺ຐຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວຸປກຏ຺ໂຐ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນາ’’ຕິ. ເຕນ ‘‘ທິວາ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໒໓; ໓.໗໕; ວິຠ. ໕໑໙; ມຫານິ. ໑໖໑) ອາຄຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມາຫ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ອາທິຕ຺ເຕ ຕໂຍ ຠເວ ປສ຺ສໂຕ ຍຖາ ປມາທສ຺ສ ເລໂສປິ ນາໂຫສິ, ເອວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມເທວ ປທຫຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ໂຕ ນິພ຺ພານາຘິມຸຕ຺ໂຕ ເອວ ວິຫາສີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໑. ‘‘ຈຸນ຺ໂທ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມຫາເຖຣສ຺ສ ນາມໍ, ປູຊາວເສນ ປນ ມຫາຈຸນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຈຸນ຺ທໍ ນາມ ຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣໍ ອຸປາທາຍ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຕາ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ມຫາຈຸນ຺ໂທ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ມຫາປນ຺ຖໂກ’’ຕິ. ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອກໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາຍນ຺ຫກາເລ’’ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕ ສໍໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫີຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກອຸປາສກາທິສຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ. ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ນິລີຍນນ຺ຕິ ວິເວຈນໍ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕຕາ. ເອກີຠາໂວຕິ ຫິ ກາຍວິເວກມາຫ, ປວິເວໂກຕິ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ. ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຕໂຕ ທຸວິຘວິເວກໂຕ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສມາຄເມນ ຈ ອເປໂຕ. ອຠິວາທາເປຕ຺ວາຕິ ອຠິວາທໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຠິວາທວເສນ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ອຸນ຺ນາເມຕ຺ວາ. ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລານໍ ຕາວ ເອວໍ ອຠິວາໂທ ໂຫຕຸ, ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລານໍ ກິມຕ຺ຖິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ນ ຕຖາຄຕາ ສມ຺ປຣາຍິກໍເຍວ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂໍ ອາສີສນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ເອວໍ ຕຖາຄຕາ ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສຸຂກາມາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຸຖຸກາຍາຕິ ພຫູ ສຕ຺ຕກາຍາ. ຍກ຺ຂາຕິ ເທວາ. ເຕ ຫິ ປູຊນີຍຕາຍ ‘‘ຍກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ອາສີສິຕເມວຕ຺ຖໍ ຎາຓກຣຸຓາຫິ ອຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ.

ຍາຕິ ອນິຍມໂຕ ຄຫິຕາ ນິຍມໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມາຕິ ຈ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິມຸຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກໍ ຈິຕ຺ຕຄຕໍ ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ປຸຣິມປທໂລເປນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ເຕສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ, ສຕ຺ເຕສຸ ວາ ວິສຍຠູເຕສຸ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕວາເທນາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ເຕນ ວຈເນນ. ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄາເຫ ຄາຫເຓ ຈ ວິສຍຠາເວນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐິຄຕິເກນ ທິຏ຺ຐິໍ ຄາຫນ຺ເຕຫິ ຄຫເຓ ຄາຫາປເຓ ຈ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິວາທສ຺ສ ວິສໂຍຕິ ເຕນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ອິຘ ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ, ນ ຕສ຺ສາ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ຕາ. ສາ ຈ ວິສຍຠາວໂຕ ຕຖາປວຕ຺ເຕນ ວາເທນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ໂລກວາທປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວີສຕິ ຠວນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອຕ຺ຕວາທວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ. ປຎ຺ຈປິ ຫິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ຄຓ຺ຫໂຕ ເອຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມ຺ຠໂວ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ປນາຍໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓາກາໂຣ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ. ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ສສ຺ສໂຕ ສພ຺ພກາລຠາວີ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິອາທິ. ສສ຺ສໂຕຕິອາທີສຸ ປຐໂມ ສສ຺ສຕວາທວເສນ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ທຸຕິໂຍ ອຸຈ຺ເຉທວາທວເສນ, ຕຕິໂຍ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທວເສນ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຕກ຺ກີວາທວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ອມຣາວິກ຺ເຂປວເສນ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ. ອນ຺ຕວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈ຺ເຉທຕາວເສນ. ອນນ຺ຕວາຕິ ອປຣິຈ຺ເຉທຕາວເສນ. ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈາຕິ ຕທຸຠຍວເສນ, ອິຕໂຣ ຕກ຺ກີວາທວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ອາທິເມວາຕິ ອາທິມນສິກາຣເມວ. ຕໍ ປນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາມິສ຺ສກປຐມມນສິກາຣເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ອປ຺ປຕ຺ວາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອິມິນາ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ, ອຍໍ ອິຘ ອາທິມນສິກາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ປຎ຺ຎາຠາວນາຍ ອາຣມ຺ຠຠາວໂຕ. ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາສຫິຕຕາຍ ຈສ຺ສ ວິປສ຺ສນາມິສ຺ສກຕາ ວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກເນວ ອຸປາເຍນາ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອາທິມນສິກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕາສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕວາທໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐີນໍ. ກາມຎ຺ຈ ຕາສໍ ເຕນ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ ໂຫຕິເຍວ, ຕໍ ປນ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນຕາຍ ອນຘິມານິໂກປິ ສມາໂນ. ‘‘ອຣິຍຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ມາໂນ ອຘິມາໂນ, ໂສ ເຍສໍ ອຕ຺ຖິ ເຕ ອຘິມານິກາ, ເຕສໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາຘິຄເມນ ອຘິມານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຕທວສາໂນ ຈ ມນສິກາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຫານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຖາປນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິມານປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາທິເມວ ນຸ ໂຂ…ເປ… ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນຠິສເມຕາວີ ວິຍ ວທນ຺ໂຕ ອຘິມາເນ ຐິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິມານິໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂສຕິ ເຖໂຣ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຠຄວຕາ ເອຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ວິເວຈນຕ຺ຖາຍ. ເຖໂຣ ກິຣ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ວິຍ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ.

໘໒. ຍຕ຺ຖາຕິ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ. ທິຏ຺ຐີນຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓນິທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ທິຏ຺ຐີນໍ ອນຸສຍນຠູມິປິ ສມຸທາຈຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ຂນ຺ຘາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເຈຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ ຕິອາທິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຣູປໍ ອຠິນິວິສ຺ສາຕິ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ ມມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອາຣພ຺ຠ. ອຠິນິວິສມານາ ເອວ ຫິ ທິຏ຺ຐິ ນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ຍທິທໍ ຈກ຺ຂາທິສງ຺ຄຫໍ ຣູປໍ, ສຫພຸທ຺ຘິນິພນ຺ຘນຕາຍ ໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ, ສຸຂາສຸຂໍ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍຕີຕິ ໂສ ໂລໂກ. ‘‘ໂສເອວາຫໍ ເປຈ຺ຈ ປຣໂລເກ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ຕຖາຠາເວນ ນິຈ຺ໂຈ, ຖິຣຠາເວນ ຘຸໂວ, ສພ຺ພທາຠາວິຕາຍ ສສ຺ສໂຕ, ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖເມກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນາ’’ຕິອາທິ. ນານາ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ນານາກຣຓໍ, ວິເສໂສ. ຊາຕິວເສນາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ. ເຍ ຫິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕປຸພ຺ພາ ສມານາວຕ຺ຖາ, ເຕ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕວິກາຣສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິວເສນາ’’ຕິອາທິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາເສວິຕາຕິ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘາເສວນາ. ເອເຕນ ກິເລສານໍ ຠາວນຏ຺ເຐນ ອນຸສຍຕ຺ຖໍ ວິເສເສຕິ. ຖາມຄຕາຕິ ຖາມຠາວໍ ອຸປຄຕາ. ເອເຕນ ອນຸສເຍ ສຠາວໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຖາມຄມນນ຺ຕິ ຈ ກາມຣາຄາທີນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຠາໂວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖາມຄໂຕ ອນຸສເຍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໒໑). ອປ຺ປຏິວິນີຕາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິນຍວເສນ ນ ປຏິວິນີຕາ. ອປ຺ປຫີນາ ຫິ ຖາມຄຕາ ກິເລສາ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕນ ເຕສໍ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ເອເຕນ ເຕສໍ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອິມິນາວ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາວຕ຺ຖາ ທສ຺ສິຕາ.

ຕໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຍໍ ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເຈຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາທິປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປເຠທໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ເອຕໍ ມຍ຺ຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ ມມ ກິຎ຺ຈນປລິໂພຘຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ. ເຕນສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ຕາວກາລິກາທິຠາວໂຕ. ອຫມ຺ປິ ເອໂສ ນ ອສ຺ມີຕິ ເອໂສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປເຠໂທ ອຫມ຺ປິ ນ ອສ຺ມິ, ອຫນ຺ຕິ ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນສ຺ສ ມານວຕ຺ຖຸຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂເຊຄຸຈ຺ຉາທິຠາວໂຕ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາປິ ນ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕສຠາວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ມມຎ຺ຈສ຺ສ ກິຎ຺ຈນປລິໂພຘຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ.

ຕຓ຺ຫາວ ມມນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອເຕນາຕິ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ. ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ປປຎ຺ເຈຕິ ສນ຺ຕານໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ສໍສາເຣ ຈິຣາຍຕີຕິ ປປຎ຺ໂຈ. ຍຖາ ວຸຕ຺ຕປເຠທນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປເຠທໍ. ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸກາຠາວວິຠາວເນນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣໂຕ ປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຫາເນກຏ຺ຐາ. ເຕນ ເຕສໍ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຫເຊກຏ຺ຐາ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຓ຺ຫາ ເອວ, ນ ມາໂນ, ສາ ຈ ໂຂ ອປາຍຄມນີຍາ. ຍຖາ ອຕ຺ຖີຕິ ເຍນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາສຸຠານຕ຺ຕາກາເຣນ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປສ຺ສຕິ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອເຕເນວ ອາກາເຣນາຕິ ຣຸປ຺ປນາທິອນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣເນວ. ຄຍ຺ຫມານມ຺ປິ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາເສຫິ. ເຕນາກາເຣນາຕິ ‘‘ເອຕໍ ມມ’’ນ຺ຕິອາທິອາກາເຣນ. ເນວຕ຺ຖິ ຍຖາຠູຕທສ຺ສນວິປລ຺ລາສານໍ ຕທຠາວໂຕ. ສຸຏ຺ຐຸ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາ ປຸນ ຕຖາ ນ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສາຕິສຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ.

ນ ອາທິມນສິກາເຣເນວ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ອຘິມານິການໍ ປນ ອຘິມານມຕ຺ຕເມຕໍ ທສ຺ສນໍ. ມຄ຺ເຄເນວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຠຊນ຺ໂຕຕິ ອຘິມານິການໍ ຌານານິ ອສລ຺ເລຂຠາເວນ ວິຠຊນ຺ໂຕ. ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອກາຣກຠາວໂຕ. ນ ອຣິຍສາວການໍ ປຫີນາຘິມານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ນ ອຏ຺ຐານນິໂຍຊໂກ ສປ຺ປາຍກມ຺ມຏ຺ຐາເນເຍວ ນິໂຍຊນໂຕ.

ເຖໂຣ ‘‘ຍທຕ຺ຖໍ ສງ຺ໂຆ ປກ຺ໂກສຕິ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຕຕ຺ຖ ວາສີນໍ ອາຄຕາຄຕານໍ ອິຘ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສງ຺ເຆນ ຍາວຕຕິຍໍ ປຫິໂຕປິ ນ ຄໂຕ ນ ອຄາຣເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈເມວ ກໂຣຕີຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕໍ ປາເຫສິ. ກິເມຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາຍ ອກຣຓໍ ນາມ ກິເມຕນ຺ຕິ ກຣເຓ ອາທຣໍ ທີເປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕີໂຕຕິ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ເອວ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕີໂຕ. ຍສ຺ມາ ເປສລາ ເປສເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສມານາຘິມຸຕ຺ຕິຕາຍ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິມາປນາທິໍ ສພ຺ພໍ ອກາສິ.

ຕາທິໂສວາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິໂສວ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ເອວ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຸມຄຸມ຺ພນ຺ຕິ ກມລສຓ຺ຑໍ. ປາສາທໍ ປາວິສິ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ໂອໂລກເນນສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ອຕ຺ຕນາວ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີຕິ. ຕິສ຺ສມຫາວິຫາເຣ ກິຣ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ຕທາ ‘‘ສກຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ປູເຊນ຺ຕາ ກາລສ຺ເສວ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກາຣມ຺ມຓເມວ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຘມ຺ມທິນ຺ນ, ອິຘ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕາປິ ປຏິສນ຺ຖາຣວເສນ ກິຎ຺ຈິ ປຸຈ຺ຉິຕາປິ ນາໂຫສິ. ຄຸຓໍ ຊານາຕີຕິ ນິມຸຊ຺ຊນາທີສຸ ວິວຣທານາທິນາ ຄຸຓໍ ຊານາຕິ ວິຍ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ນ ຊານິຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕສ຺ສປິ ອກຣຓໂຕ. ສຕ຺ຖຸອາຓາວິລງ຺ຆິນີ ກີທິສີ ສາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກາ? ກຕິກາ ຈ ນາມ ສິກ຺ຂາປທາວິໂຣເຘນ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຊານນ຺ເຕຫິ ເມ ສໍວາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາກາເສ ອພ຺ຠຸກ຺ກມິ.

ຍໍ ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ ສລ຺ເລເຂນ ວິຫຣາມີຕິ ໂຍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຍໍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘານໍ ກິເລເສ ສລ຺ເລຂຕິ, ເຕນ ສລ຺ເລເຂນ ອຫໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ອຘິມານວເສນ ເອວມສ຺ສ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ອຘິມານິກສ຺ສ ‘‘ຍຖາວິຠງ຺ຄໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສລ຺ເລໂຂ’’ຕິ ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ຈ ກິເລເສ ລິຂຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ຕທຸປາຍວິປສ຺ສນາ ສລ຺ເລຂປຏິປທາ. ຍໍ ປນ ຌານໍ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ, ຕມ຺ປິ ຌານໍ ປຣິຍາເຍນ ມຄ຺ຄປາທກໍ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ.

ຌານຘມ຺ມວເສນາຕິ ວິຕກ຺ກາທິປຎ຺ຈກຊ຺ຌານຘມ຺ມວເສນ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ຌານໍ ເອກາວຊ຺ຊນຕາຍ ເອກວີຖິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອກາ ສມາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣູປຊ຺ຌານານິ ຍຖາສກໍ ເອເກກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓເຠທາຠາວໂຕ’’ຕິ. ປຸຣິມກາຣຓທ຺ວຍວເສເນວາຕິ ‘‘ຌານຘມ຺ມວເສນ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣກາຣຓທ຺ວຍວເສເນວ.

ເຕສໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ກິເລສປຣິຬາຫາຠາເວນ ນິພ຺ພຸຕານິ ອງ຺ຄານິ, ຠາວນາວິເສສວເສນ ສຸຂຸມານິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ຕສ຺ມາ ຕານີຕິ ເຕສໍ ວເສນ ຕານິ ຌານານິ ສນ຺ຕານິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສນ຺ຕາ ເອເຕ ວິຫາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຕສໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ.

໘໓. ໂສຕິ ອຘິມານິໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ອິໂຕ ພາຫິຣໂກ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທິໂກ ນ ຫິ ສມ຺ມສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິມານິໂກ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາຍ ນ ສມ຺ມສຕິ, ອິຕໂຣ ອວິສຍຕາຍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ອວິຫິໍສກຕາທີຫິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ.

ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ສນ຺ຕປຓີຕາ ຘມ຺ມາ, ນ ຕຖາ ໂລກິຍາ ອວິຫິໍສາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ອວິຫິໍສາທໂຍ ເອວ ສລ຺ເລຂຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອິຕຣາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ໂຈທໂກ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕໂຣ ກາມໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຕປຓີຕສຠາວາ, ວຏ຺ຏປາທກຕາຍ ປນ ກິເລສານໍ ສລ຺ເລຂປຏິປທາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິຫິໍສາທໂຍ ປນ ວິວຏ຺ຏປາທກາ ສລ຺ເລຂປຏິປທາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາເຍວ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕີຫິ ອວິຫິໍສາທີນໍ ວິເສສທີປເກນ ສຸຕ຺ເຕນ ຍຖາ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປກາຣຊາຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕຣຕາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ ມຫປ຺ຜລຕຣຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ນ ‘‘ສຣຓຄໂຕ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຣຓຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໗໙) ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ ອຸປາສໂກປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສມຕິກ຺ກມິຕຸກາໂມ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຘິສີລາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ທສ຺ສນມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ.

ວິຫິໍສາທິວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ວິຫິໍສາທີນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວທາມ, ອິມສ຺ມິໍ ວິຫິໍສາທິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ອນ຺ຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານໍ ອາທິມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ເທສນາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ກມ຺ມປຖມິຈ຺ຉຕ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕ ອາທິມ຺ຫິ ຈ ວຸຕ຺ຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເຕສໍ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປສໍຫຣຕິ.

ປາຓນ຺ຕິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ຕໍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຕິປາເຕນ຺ຕິ ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວໍ ອຕິຈ຺ຈ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປາເຕນ຺ຕິ, ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາເຕນ຺ຕິ. ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣສນ຺ຕກໍ. ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສລ຺ເລຂຕີຕິ ສມໍ ເລຂຕິ, ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມປຖກຖາ ເອສາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຍສຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປິສຸຓາ, ປິສຕິ ປເຣ ສຕ຺ເຕ ຫິໍສຕີຕິ ວາ ປິສຸຓາ. ຜຣຸສາຕິ ລູຂາ, ນິຏ຺ຐຸຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕວິນິມຸຕ຺ຕໍ. ມິຈ຺ຉາຕິ ວິປຣີຕາ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ. ປາປິກາຕິ ລາມິກາ. ເອກນ຺ຕາກຸສລຕາຍ ວິຎ຺ຎູຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຄຣຫິຕາ. ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອາທິວຕ຺ຖຸກາຍາຕິ ທສວຕ຺ຖຸກມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມາຫ. ນຕ຺ຖິກຠາວາຠິນິເວສນວເສນ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິເຍວສ຺ສາ ກມ຺ມປຖປຣິຍາປນ຺ນຕາ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ ອນິຍ຺ຍານິກທິຏ຺ຐິ. ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ເອວ ຫິສ຺ສາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນຕາ. ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕາ, ຕໂຕ ເອວ ໂສຠນາ ສຸນ຺ທຣາ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ. ເສສເມຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອສຸຠາທີສຸ ສຸຠາທິອາກາຣຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຍາຖາວອນິຍ຺ຍານິກາ ອໂຍນິໂສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອກຸສລາຕິ ອຍາຖາວາອນິຍ຺ຍານິກາ ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ. ເອສ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຍາຖາວາ ອນິຍ຺ຍານິກາ ອກຸສລາ ວາຈາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຍາຖາວາທິອຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ວາຈາຕິ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕຖາ ກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາສຕິ ຈ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕີຕານຸສ຺ສຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ອຕີຕໍ ຈິນ຺ຕຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ໂລເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ເມ ປຫູຕໍ ຘນໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ປມາທວເສນ ປນ ພຫຸໍ ຂີຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕິປຕິຣູປເກນາຕິ ‘‘ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສຕຸປ຺ປຕ຺ຕິປຕິຣູປເກນ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຕຖາປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຫິ ມິຈ຺ຉາສຕິ. ສາ ປນ ໂກຘວເສນ ວາ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓) ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ຣາຄວເສນ ວາ ‘‘ຍານິສ຺ສ ຕານິ ປຸພ຺ເພ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຫສິຕລປິຕກີຬິຕານິ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຠໂຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິວເສນ ວາ ‘‘ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ອຕ຺ໂຕ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ’’ຕິອາທິນາ ມິຈ຺ຉາອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸປາຍຈິນ຺ຕາວເສນາຕິ ຂິປ຺ປຊາລກຸມິນາທຸຫລາທິອຸປກຣຓສໍວິຘານາທີສຸ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຸກຕໍ ມຍາ’’ຕິ ປາໂມຊ຺ຊນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາເຣນ ໂມໂຫ ອຎ຺ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອສິເວ ສິວາ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ວິຍ ຎາຓໂວຫາໂຣ. ມິຈ຺ຉາສຠາວຕ຺ຕາ ປນ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກູນວີສຕິເຠທໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສມ຺ມາ ເປກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ຌານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕາມຕ຺ເຕນ ວຏ຺ຏໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕາເຍວ ສມານາ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ. ປກຕິປຸຣິສນ຺ຕຣຎາຓສງ຺ຂາຕາຍໍ, ຄຸຓວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສກຕ຺ຕນິ ອວຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕາຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໂລກຕາ ຕສ຺ສ ສມີປຕາສໍຍຸຊ຺ຊນສງ຺ຂາຕາຍໍ ວາ ອວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ. ເອກນ຺ຕາກຸສລຕາຍ ຫີນຕ຺ຕາ ປາປິກາ. ອຍາຖາວຕາຍ ວິປຣີຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ອວິມຸຕ຺ຕາເຍວ ສມານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ‘‘ມຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນິປິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິປກ຺ຂິກາເນວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພປິ ປນ ຜລຘມ຺ເມ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໂຕ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕ ສລ຺ເລຂວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ.

ຍທິ ນີວຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ມາ ຕີເຓວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາລູ’’ຕິອາທິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕາ ຖິນມິທ຺ຘປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອຸທ຺ຘຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ທຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຸທ຺ຘຕາ’’ຕິ. ວິຈິນນ຺ຕາຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອາທິນາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຠາວໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕາ. ອຸປນາຫນສີລາຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອນຸພນ຺ຘນສີລາ. ອິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຸສູຍນ຺ຕິ. ສຐຍນ຺ຕີຕິ ສຐາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຖາ ປເວທນກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ຍຖາຠູຕວາທິໂນ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ນ ສມ຺ມາ ຠາສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈນີກນເຍນາຕິ ‘‘ນ ໂກຘນາ ອກ຺ໂກຘນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖປຏິປກ຺ຂນເຍນ.

ທຸກ຺ຂໍ ວໂຈ ເອເຕສຸ ວິປ຺ປຏິກູລຄ຺ຄາຫິຕາຍ ວິປຈ຺ຈນີກຄາເຫສູຕິ ທຸພ຺ພຈາ. ເຕ ປນ ວຈນກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິ. ຫີນາຈາຣຕາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ສມ຺ປາປກຕາຍ ປາປກາ. ອສທ຺ຘມ຺ມວເສນາຕິ ອສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມວເສນ. ອຕ຺ຕນາ ວິເສສິຕພ຺ພວເສນ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີນໍ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣາທິຠາໂວ ວິຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິອສທ຺ຘມ຺ມສມນ຺ນາຄເມນອສຕໍ ອສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຕານິເຍວ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນິ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ, ເຕສໍ ວເສນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາ ເອເຕສໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ອປ຺ປໍ ສຸຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ, ສຸເຕນ ອນຸປປນ຺ນາ. ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຠາວຕ຺ໂຖ ອຍໍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນາຣມ຺ຠນໂຕ ກຸຈ຺ຉິຕາ ຄາຣຍ຺ຫາ ສີທນ຺ຕິ ໂອສີທນ຺ຕິ ສໍກິເລສປກ຺ເຂຕິ ກຸສີຕາ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອາຣທ຺ຘໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ວີຣິຍໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ. ອນຸປ຺ປາທເນນ ມຸຏ຺ຐາ ນຏ຺ຐາ ສຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ. ທຸຏ຺ຐາຕິ ທູສິຕາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ ນາມ ທູສິຕຠາໂວ ປຏິປກ຺ເຂນ ວິນາສິຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນຏ຺ຐປຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸພ຺ພຈກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາປຣິວາຣາຫິ ອິຘ ສທ຺ຘາທີຫິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ຠາຣສ຺ສ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ຠາໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍຸຕ຺ຕິໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂປຣາຓານໍ ອາຓາ’’ຕິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓານໍ ອຘິຄມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ສໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ, ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຄຫິຕທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສນໂຕ ປຣາມາສີ. ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຖິຣຄ຺ຄາຫຄ຺ຄາຫີ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນໂກ. ກຸມ຺ໂມວາຕິ ຍຖາ ກຈ຺ຉໂປ ອຕ຺ຕໂນ ປາທາທິເກ ອງ຺ເຄ ເກນຈິ ຆຏ຺ຏິໂຕ ສພ຺ພານິ ອງ຺ຄານິ ອຕ຺ຕໂນ ກປາເລເຍວ ສໂມທຫຕິ, ນ ພຫິ ນີຫຣຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ‘‘ນ ສຸນ຺ທໂຣ ຕວ ຄາໂຫ, ຉຑ຺ເຑຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອນ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ຫທເຍ ເອວ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ວທຕິ. ກຸມ຺ຠີລຄ຺ຄາຫນ຺ຕິ ສໍສຸມາຣຄ຺ຄາຫໍ. ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ສໍສຸມາຣາ ຄຫິຕໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

໘໔. ເອວໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ອວິຫິໍສນາທີຫິ ຈຕຸອຘິກຈຕ຺ຕາລີສປ຺ປກາເຣຫິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອວິຫິໍສາ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ? ສພ຺ພຄຸຓານໍ ມູລຠາວໂຕ. ອວິຫິໍສາຕິ ຫິ ກຣຸຓາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ, ສາ ຈ ວິເສສໂຕ ສີລສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ປຣູປຆາຕລກ຺ຂຓາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາ ໂອຣມາປນໂຕ. ຍຖາ ຫິ ປາຓາຕິປາໂຕ ປຣູປຆາຕລກ຺ຂໂຓ, ຕຖາ ປເຣສໍ ສາປເຕຍ຺ຍາວຫຣຓໍ, ສຕ຺ຕິປ຺ປຫາຣໂຕປິ ຘນສ຺ສາວຫາໂຣ ຄຣຸຕໂຣຕິ. ຕຖາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຄພ຺ຠຘາຣຓາທິທຸກ຺ຂາວຫນໂຕ, ປຣທາຣາຕິກ຺ກເມ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ປເຣສໍ ວິສໍວາທນເຠທນມມ຺ມຆຏ຺ຏນານໍ ປຣູປຆາຕຠາໂວ ປາກໂຏ ເອວ, ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ອຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາປນໂຕ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ, ອຠິຊ຺ຌາ ອທິນ຺ນາທານາທິເຫຕຸໂຕ, ພ຺ຍາປາໂທ ປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸໂຕ ປຣູປຆາຕລກ຺ຂຓາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ຘມ຺ມິກປຏິຎ຺ໂຎປິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ກໂຣຕິ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອິຕເຣ. ວິຫິໍສລກ຺ຂຓາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາ ໂອຣມາ ອວິຫິໍສລກ຺ຂຓາ ວິເສສໂຕ ສີລສ຺ສ ພລວກາຣຓໍ. ສີລປທຏ຺ຐາໂນ ຈ ສມາຘິ, ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ ຈ ປຎ຺ຎາຕິ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ມູລຠູຕາ ອວິຫິໍສາ. ອປິຈ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍານໍ ນິສມ຺ມກາຣີນໍ ຘີຣານໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ສີລໍ ວິຍ ສມາຘິປຎ຺ຎາປິ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂາວຫາວ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ກຣຸຓາ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ມູລນ຺ຕິ ສາ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕໂຕ ປຣໍ ວິເສສໂຕ ‘‘ອວິຫິໍສາສມຸຏ຺ຐານາ ອິເມ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ຕໂຕ ອິທໍ ຄຸຓານໍ ມູລຠູຕໍ ສີລໍ, ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕາ ຄຫິຕາ. ເຕສໍ ວິໂສຘນາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອາທິໂຕ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນີວຣຓວິເວໂກ ຄຫິໂຕ, ອາທິໂຕ ນີວຣຓທ຺ວຍສ຺ສ ອຄ຺ຄຫເຓ ຄຫິຕາຄຫິຕກາຣຓໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ໂກຘສ຺ສ ປນ ພ຺ຍາປາທໂຕ ເຠໂທ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກຘາທິປ຺ປຫາເນນ ເຈຕ຺ຖ ສລ຺ເລຂສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ອຸປກ຺ກິເລສວິສຸທ຺ຘິ ຄຫິຕາ. ສາ ຈ ສຸພ຺ພຈກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕອປ຺ປມຕ຺ຕຕາຫິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປກິຓ຺ຓກາ ຄຫິຕາ. ສມ຺ປນ຺ນໂສວຈສ຺ສຕາທິຄຸຓສ຺ສ ອິເມ ຘມ຺ມາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ອຍໍ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາຘິຄມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ, ຕສ຺ມາ ໂສ ທູຣໂຕ ວຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສລ຺ເລຂໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມເຕສໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ສລ຺ເລຂາກາຣານໍ ຄຫຓປໂຍຊນໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ປໂຍຄໂຕ ສລ຺ເລຂປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທປິ ພຫູປກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສປິ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ອວິຫິໍສາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມສຸ. ອນຸວິຘິຍນາຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ອນຸວິຘານາ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອວິຫິໍສາທິຘມ຺ມານໍ, ເຕສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສຣຓຄມນໍ ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເຍນ ວາ’’ຕິ. ‘‘ສີລໍ ກາເຍນ ສມາທິຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕສລ຺ລຫຸກກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ຕຖາຣູປກຸສລກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ພຫູປກາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນ ສຠາວໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ຎາຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໕. ຫິຕາຘິຄມາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ເອວ ວາ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ເອກນ຺ຕຫິຕຕ຺ຕາ ຫິໂຕ ນາມ. ປຣິວຊ຺ຊນວເສນ ກມນໍ ປວຕ຺ຕິ ປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິກ຺ກມນາຍ ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສມ຺ມາທສ຺ສນຸປາຍສໍວິຘາເນນ ອວິຫິໍສາ ປຏິຍຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ສຸເຂເນວາຕິ ອກິຈ຺ເຉເນວ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາຕິ ເອເຕເນວ ອວິຫິໍສາປເທ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ. ສພ຺ພປທານີຕິ ເສສານິ ເຕຈຕ຺ຕາລີສ ປທານິ.

໘໖. ອກຸສລາ ປຏິສນ຺ຘິອຊນກາ ນາມ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ ອຎ຺ເຎປິ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕທາຍິໂນ, ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ວິປາກຊນກາ, ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອລທ຺ໂຘກາສາ ອໂຫສິກມ຺ມາທໂຍ ວາ ອຊນກາ. ຊາຕິວເສນາຕິ ອກຸສລຊາຕິວເສນ. ອໂຘຠາຄງ຺ຄມນີຍາຕິ ອປາຍຄມນີຍາ. ເອວໍນາມາຕິ ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ສຠາວໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປາກກາເລ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕວິປາກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກຸສລປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ, ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິອຊນກາ ອຠິຎ຺ຎາສຫຄຕຘມ຺ມາ, ເສສໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ສພ຺ເພ ອກຸສລາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫິໍສເມກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕເຣ ສພ຺ເພ ອກຸສລາ ອຸປມາຠູຕາ. ວິຫິໍສາ ຫິ ອຸປເມຍ຺ຍໍ. ສພ຺ເພ ກຸສລາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາຕິ ຍຖາ ວິຫິໍສານໍ ອຸປເມຍ຺ຍຕາ, ຕທວເສສານໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ອຸປມາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ນເຍນ ອກຸສລໍ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສເລນ ອິຕເຣນ, ກຸສລຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕາປຏິວິຣຕິອາທິກຸສເລນ ອິຕເຣນ ອຸປເມຕພ຺ພໍ.

໘໗. ປຣິນິພ຺ພາປເນຕິ ກິເລສປຣິຬາຫວູປສມເນ. ປຣິໂຕ ລິມ຺ປນຏ຺ເຐນ ປລິປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາກທ຺ທມໍ, ຕໍ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ຄມ຺ຠີຣມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຄມ຺ຠີຣກທ຺ທເມ ນິມຸຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປລິປໍ ວິຍ ປລິປນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍສໍສນ຺ທນນເຍນ ເອຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນາມ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ປາທສ຺ສ ວາ ອປລິປນ຺ນຠາໂວ, ໂສ ປນ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ອຸປເມຍ຺ເຍປິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ກສ຺ສຈິ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ‘‘ຠຄວໂຕ ເທສນານຸຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸອາທໂຍ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠຄວາເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປມາຍ ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຕາວຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ສາວກສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິເສສານມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ເທສນາ ສຕ຺ຖຸເຍວ ເທສນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ເຕຫິ ເທສິຕສຸຕ຺ຕານິ ພຸທ຺ຘວຈນເມວ, ເຕສໍ ເທສນາຍ ລທ຺ຘວິເສສາປິ ອຣິຍາ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ.

ອນິພ຺ພິສຕາຍາຕິ ອນິພ຺ພິເສວນຕາຍ. ອສິກ຺ຂິຕວິນຍຕາຍາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິນຍານໍ ສາທຣໍ ອສິກ຺ຂິຕຠາເວນ. ເຕ ປນ ວິນຍາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານໍ ສິກ຺ຂາປເນນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ‘‘ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ກິໍ ປນ ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປລິປປລິປນ຺ນຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສ ວຕ ຈຸນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ອຸປມາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິເສສຕ຺ໂຖ ອຸປເມຍ຺ຍຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສາຘາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອສາຘາຣຓໂຕ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣສ຺ສ ວິຫິໍສາເຈຕນໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ໂຍ ອວິຫິໍສາສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປໂຣ ອວິຫິໍສໂກ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາເທສນຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ວຈນນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຍາ ເອສາ ວິຫິໍສກສ຺ສາ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ວິຫິໍສກສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ວິຫິໍສາປຫານາຍ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍໂຕຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ອວິຫິໍສາຍ ວິຫິໍສາປຣິນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕນມາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕິສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕສຸ ເຕຈຕ຺ຕາລີສາຍ ປເທສຸ.

໘໘. ເອວນ຺ຕິ ເທສິຕາກາຣປຣາມສນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສລ຺ເລຂສ຺ສ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໓-໑໐) ວິຍ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສລ຺ເລຂກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວເສນາຕິ ສລ຺ເລຂານໍ ວເສນ. ເມຕ຺ຕາຍ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ຫິຕໍ ເອສນ຺ເຕນ. ກຣຸຓາຍ ວເສນ ອນຸກມ຺ປມາເນນ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ, ປຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ຈາຕິ ປຣິໂຕ ອິຕ຺ວາ, ສມນ຺ຕໂຕ ຜຣິຕ຺ວາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຌາຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຎ຺ຎາເຓນ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ປມາທກາຣເຓນ ມາ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ຖ. ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ຫິ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓມ຺ປິ ປມາໂທຕິ. ວິປຕ຺ຕິກາເລຕິ ສຕ຺ຕອສປ຺ປາຍາທິວິປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕກາເລ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ປຣິຍາຍາ ອຎ຺ເຎປິ ສພ຺ເພ ສາສນຄຸຓາ ອິເຘວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຌາຍຖ, ມາ ປມາທຕ຺ຖາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸສາສນີ’’ຕິ.

ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໙. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ເອວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ອິຕຣາ ຈຕສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ ນິວຕ຺ເຕຕິ ອິຕຣາສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ຈ ‘‘ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຊານນ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ພາຫິຣກຕາປສາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສມານສີເລ ຐິຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຸສ຺ສວາທິວເສນາປີຕິ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິວເສນປິ. ຍຖາສມງ຺ຄິຕາກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອວເມຕນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມາປນໂຕ ເອກນ຺ຕໂຕ ຍາຖາວຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ເຂນປີ’’ຕິ, ຍາຖາວໂຕ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸນ຺ນໍ ວຈນໍ ອຸປາທາຍາຕິ ອິມິນາ ສາສເນ ໂລເກ ຈ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ອຍໍ ອາເມຑິຕປໂຍໂຄຕິ ສາສນສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ຈ ສມ຺ປສາທໍ ອຸປາທາຍປິ ຕທຸຠຍິໂກ ອາເມຑິຕປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຠາວໍ. ອຸປາທາຍາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ໂສຠນາຍາຕິ ສຸນ຺ທຣາຍ. ປສຕ຺ຖາຍາຕິ ປສໍສາຍ. ເຕສຸ ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພຘສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຫິ ສາ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ໂສຠຕິ. ທຸຕິເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ປຣິຓາຍິກຠາວໍ. ເຕນ ຫິ ສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຎາຓມເຍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິນຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ຎາຓປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິຎ຺ຎູ ວິຠາວີ’’ຕິອາທິນາ ທິສາສຸ ປສໍສາ ປຕ຺ຖຣຕິ.

ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ ສໂກ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມສ຺ສໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕານໍ ສກໍ, ອິທໍ ໂນ ສກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານນຎາຓໍ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓນ຺ຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓໍ, ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ໂນ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກາຍາຕິ ພາຫິຣໂກ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ໂນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປຣາມາສກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ກມ຺ມສ຺ສ ກຕາທິຏ຺ຐິ ປນ ພາຫິຣກສ຺ສ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ ອນຸຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສາສນິໂກ ທ຺ວີຫິປີຕິ ສາສນິໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓາທີຫິ ທ຺ວີຫິປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ໂອກ຺ກນ຺ຕສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມຕ຺ຕາ ‘‘ເສກ຺ໂຂ ນິຍຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເສກ຺ຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕີສຸປິ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ເສກ຺ໂຂ ອິຘ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຍຕາຍ ນິຍ຺ຍານິກາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເຕເນວາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕທ຺ວຍນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສຕໍ, ອຸຈ຺ເຉທໍ, ກາມສຸຂໍ, ອຕ຺ຕກິລມຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນນ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ອນຸປຄມນໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘເມວ. ອຸຊຸຠາເວນາຕິ ອຸຊຸສຠາເວນ ມຄ຺ເຄນ, ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ສຕ຺ຖຣິ ສງ຺ເຆ ຈ ປສາໂທປິ ຄຫິໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ໂຕ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ເອສ ນິຍຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕຎ຺ຈ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານໍ ວິວຏ຺ຏາຘິຄເມນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄໂຕ ອິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ສນ຺ໂຕ ສທາ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ ອິມໍ ຜເລຫິ ອສາຘາຣເຓນ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ຕຍິທມສ຺ສ ອາຄມໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມໂຍ, ໂສ ຈ ປຫານາຠິສມຍາທີຫິ ສເຫວ ອິຘ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຫນານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຫນານິ ວິນິພ຺ເພເຐນ຺ໂຕ ສພ຺ພກິເລເສ ປຊຫນ຺ໂຕຕິ ປທທ຺ວເຍນ ປນ ປຫານາຠິສມຍມາຫ, ຊາຕິສໍສາຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍໍ. ສມຕິກ຺ກມຕ຺ໂຖ ຫິ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ໂຖ. ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣິນິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຠາວນາຠິສມຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາລປຣິຈ຺ເຉທວຈນນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ກາໂລ ເອວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ, ໂຍ ໂສ ອກຸສລປຊານນາທິນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານກາໂລ ມຄ຺ຄກ຺ຂໂຓ, ຕສ຺ສ ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ. ອກຸສລຎ຺ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວກ຺ຂມານໍ ອກຸສລມູລາທິໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ທສາກຸສລກມ຺ມປຖນ຺ຕິ ກຸໂຕຍໍ ວິເສໂສ, ຍາວຕາ ອນິທ຺ຘາຣິຕວິເສສໍ ອກຸສລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ນ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ກິໍ ວາ ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ, ຍສ຺ມາ ປຐມວາເຣນ ອຸທ຺ເທສວເສນ ເທສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາ ທຸຕິຍວາໂຣ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກຕມໍ ປນາວຸໂສ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ນິໂຣຘາຣມ຺ມຓາຍ ປຊານນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ສມ຺ໂມຫໂຕ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ອກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ. ເຕເນວ ປກາເຣນາຕິ ‘‘ນິໂຣຘາຣມ຺ມຓາຍ ປຊານນາຍ ກິຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ກຸສລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ກຸຈ຺ຉິເຕ ປາປຘມ຺ເມ ສລຍຕິ ຈລຍຕິ ກມ຺ເປຕີຕິ ກຸສລໍ, ກຸຈ຺ຉິເຕນ ວາ ອາກາເຣນ ສຍນ຺ຕີຕິ ກຸສາ, ປາປກາ ຘມ຺ມາ. ເຕ ກຸເສ ລຸນາຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສານໂຕ ຕນຸກຣຓໂຕ ຎາຓໍ ກຸສໍ ນາມ, ເຕນ ລາຕພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸສລໍ. ຍຖາ ວາ ກຸໂສ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ຫຕ຺ຖປເທສໍ ລຸນາຕິ, ເອວມິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ລຸນາຕິ ຉິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸໂສ ວິຍ ລຸນາຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ສລນໂຕ ສໍວຣຓໂຕ ກຸສລໍ. ກຸສລຘມ຺ມວເສນ ຫິ ອກຸສລາ ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສໍວຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ປາປຘມ຺ເມ ສລຍຕິ ຄເມຕິ ອປເນຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ສານໂຕ ນິສານໂຕ ເຕຊນໂຕ ກຸສາ, ໂທສໂລຠາທໂຍ. ສາທີນວວເສນ ເຈຕນາຍ ຕິກ຺ຂຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ. ເຕ ກຸເສ ລຸນາຕິ ຉິນ຺ທຕີຕິ ກຸສລໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສານໂຕ ອນ຺ຕກຣຓໂຕ ວິນາສນໂຕ ກຸສານິ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ເຕຫິ ລາຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຸສລໍ. ‘‘ກຸ’’ອິຕິ ວາ ຠູມິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ຕໍສທິສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ຣູປາຣູປປພນ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນຸທເຫນ ວິນາສນໂຕ ກຸໍ ສສນ຺ຕີຕິ ກຸສາ, ຣາຄາທໂຍ. ເຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ລວນໂຕ ຉິນ຺ທນໂຕ ກຸສລໍ. ປໂຍຄສມ຺ປາທິຕາ ຫິ ກຸສລຘມ຺ມາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ກຸສລສ຺ສ ມູລນ຺ຕິ ກຸສລມູລໍ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນນ ກຸສລສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ນິທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸສລມູລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອກຸສລນ຺ຕິ ປນ ນ ກຸສລໍ ອກຸສລໍ, ກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອກຸສລນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ອາໂຣຄ຺ຍານວຊ຺ຊສຸຂວິປາກໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຍຖາ ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນ ອໂຣຄໍ ນ ອວຊ຺ຊໍ ນ ສຸຂວິປາກໍ ນ ຈ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕໍ, ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຍໍ ນ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສລນສຠາວໍ, ນ ກຸເສນ, ກຸເສຫິ ວາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ກຸໂສ ວິຍ ລວນກໍ, ຕໍ ອກຸສລໍ ນາມາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຕ຺ຖຸປຊານນາຕິ ທຸກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸໂນ ປຊານນາ ປຏິເວໂຘ. ຕຖາ ພຸຊ຺ຌນກປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລາທິປຊານເນນາປີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຈ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຠາວນາມນສິກາໂຣ ປນ ‘‘ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖; ປຏິ. ມ. ໑.໓) ວຈນໂຕ ອນວເສສໂຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ປຣິຄ຺ຄຫວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນາເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕວິປສ຺ສນາມນສິກາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ຈ. ກສ຺ສຈິ ອໂກປນໂຕ ວິຕ຺ຖາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາປິ ວິຕ຺ຖາຣນເຍເນວ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

ຠິກ຺ຂູຕິ ມຫາວິຫາເຣ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິວເສນ ປຎ຺ຈນິກາຍມຓ຺ຑເລ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂູ. ເຖໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຫໍສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣຕິ ປນ ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ. ໂສ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຕໍ ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖສິ. ຣາສິໂຕຕິ ປິຓ຺ຑໂຕ, ເອກຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖວຓ຺ຓນາ

ອໂກສລ຺ລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ໂກສລ຺ລປຏິປກ຺ຂໂຕ ອໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓປຏິປກ຺ໂຂ ອຎ຺ຎາຓໍ ມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ໂຂ ອມິຕ຺ໂຕ ວິຍ ກຸສລປຏິປກ຺ໂຂ ອກຸສລໍ ກຸສເລນ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ນ ປນ ກຸສລານໍ ປຫາຍຕຕ຺ຕາ. ກຸສລເມວ ຫິ ປໂຍຄສມ຺ປາທິຕໍ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ. ສຫ ອວຊ຺ເຊຫິ ໂລຠາທີຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາວຊ຺ຊໍ. ທຸກ຺ໂຂ ອນິຏ຺ໂຐ ຈຕຸກ຺ຂນ຺ຘ-ສງ຺ຂາໂຕ ວິປາໂກ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກໍ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ຊວຈເນນ ອກຸສລານໍ ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂວິປາກວຈເນນ ວິປາກທຸກ຺ຂຕໍ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວວເສນ ອກຸສລສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ຕາລນ຺ຕເຣ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາວເສນ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກຸສລສ຺ສ ອວິສຸທ຺ຘສຠາວຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ອວິສຸທ຺ຘວິປາກຕໍ. ປຸຣິເມນ ອກຸສລໍ ກຸສລສຠາວໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ອພ຺ຍາກຕສຠາວໂຕ ສວິປາກຕ຺ຕທີປກຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ. ປຸຣິເມນ ວາ ອວຊ຺ຊວນ຺ຕຕາທສ຺ສນໂຕ ກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຣເສນ ອນຕ຺ຖຊນນຣສຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ອນິຏ຺ຐວິປາກຣສຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ສໍກິເລສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຜລຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂວິປາກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອກຸສລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ປກາເສຕິ. ຕໂຕ ຫິ ຕໍ ສາວຊ຺ຊໍ ຊາຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອກຸສລສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ປທຏ຺ຐານຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ. ສໍກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສໍກິເລເສຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ວິພາຘິຕໍ, ອຸປຕາປິຕໍ ວາ ເຕຫິ ວິທູສິຕໍ ມລີນກຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂວິປາກຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ເຖ ອິທຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ສໍເວຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘາຣຓາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອກຸສລສ຺ສ.

ສຣເສເນວ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑) ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕີວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ. ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ. ເອກສ຺ສ ຫິ ປໂຍຄສ຺ສ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ ສກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ວເສນ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພາກາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ອິຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍປຣິຍາເຍປິ ຕໍຕໍປຈ຺ຈເຍຫິ ເຈຕນາຍ ພລວຕາຍ ເອວ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປໂຍຄວຕ຺ຖຸອາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ຫິ ອມຫຕ຺ເຕປິ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຄຸຓວນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ມຫຕ຺ຕາມຫຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານໍ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ຕິພ຺ພຕາຍ ຈ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປາໂຓ ປາຓສຎ຺ຎິຕາ ວຘກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປກ຺ກໂມ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ. ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ ຫິ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຕິ ສາ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣວິນິມຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິຊ຺ຌນປຫຣຓາທິວເສນ ສຫຕ຺ເຖນນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓາປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ອຸສຸສຕ຺ຕິຍນ຺ຕປາສາຓາທິນິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ອທຸຫລສຊ຺ຊນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຖາວໂຣ, ອາຖພ຺ພຓິກາທີນໍ ວິຍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ ອິທ຺ຘິມໂຍ ທາຐາໂກຏນາທີນິ ວິຍ.

ຍທິ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປເຣນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອທິນ຺ນໍ, ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣກສນ຺ຕເກ ກຖໍ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫສຎ຺ຎາຍ ເອວ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປໂຣ’’ຕິອາທິ. ປໂຣ ນາມ ວິຎ຺ຎູ ວາ ອວິຎ຺ຎູ ວາ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ສາມິໂກ. ອວິຎ຺ຎູປິ ຫິ ວິຎ຺ຎຸກາເລ ຍຖາກາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫຕິ. ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປເນນ ປຣສນ຺ຕກຫຣຓໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ວິນາ ມນ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ກາຍວຈີປໂຍເຄຫິ ປຣິກຑ຺ຒນໍ ຕາທິເສນິທ຺ຘິວເສນ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ ຉ ປໂຍຄາ ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ຕາວ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອວຫາຣານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ອາຓຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ຈ. ຖາວໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປສຍ຺ຫາວຫາຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣວເສນ. ຕຖາ ເສສາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເມຖຸນສມາຈາເຣສູຕິ ສທາຣາສນ຺ໂຕສ-ປຣທາຣຄມນວເສນ ທຸວິເຘສຸ ເມຖຸນສມາຈາເຣສຸ. ອຍເມວຫິ ເຠໂທ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ສໂຄຕ຺ເຕຫິ ຣກ຺ຂິຕາ. ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ຣກ຺ຂິຕາ. ສາຣກ຺ຂາ ສສາມິກາ. ຍສ຺ສາ ຄມເນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ, ສາ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ຠຣິຍຠາວຕ຺ຖໍ ຘເນນ ກີຕາ ຘນກ຺ກີຕາ. ຉນ຺ເທນ ວສນ຺ຕີ ຉນ຺ທວາສິນີ. ໂຠຄຕ຺ຖໍ ວສນ຺ຕີ ໂຠຄວາສິນີ. ປຏຕ຺ຖໍ ວສນ຺ຕີ ປຏວາສິນີ. ອຸທກປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ. ຈຸມ຺ພຏກໍ ອປເນຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏາ. ກຣມຣານີຕາ ຘຊາຫຕາ. ຕງ຺ຂຓິກາ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກເມ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ນ ຕຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມານຉນ຺ທຕາຍ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມເນ ສຕິປິ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສເນ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນເສວນາຠິສນ຺ຘິປໂຍຄາຠາວໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານສ຺ສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສວນາຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປໂຍຄາຠາໂວ ອປ຺ປມາຓໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ເສວນາປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຖາ ສຕິ ປຸເຣຕຣໍ ເສວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນປິ ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ປຸຣິສສ຺ສປິ ເສວນາປໂຍຄາຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ວເສນ ຕໂຍ, ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ວເສນ ຕໂຍຕິ ສພ຺ເພປິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊໂກຕິ ກມ຺ມປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມປຖກຖາ ເຫສາຕິ. ອສ຺ສາຕິ ວິສໍວາທກສ຺ສ. ມຸສາ ວທຕິ ເອເຕນາຕິ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ, ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຕຖາກາເຣນ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິຎ຺ຎາປນປໂຍໂຄ ມຸສາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາມຸສາວາໂທຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍາຕິອາທິ ມຸສາວາທສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫສາຘິປ຺ປາເຍນປິ ວິສໍວາທນປຸຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ມຸສາວາໂທ. ປຣສ຺ສາຕິ ວິສໍວາທນວເສນ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພສ຺ສ. ໂສຕິ ມຸສາວາທປໂຍໂຄ.

ສຸຎ຺ຎຠາວນ຺ຕິ ປີຕິວິຣຫິຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕຠາວໍ. ຜຣຸສສທ຺ທຕາຍ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ. ອຕ຺ຖວິປນ຺ນຕາຍ ນ ຫທຍສຸຂາ. ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂທເສນ, ໂລເຠນ ວາ ທູສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

ເອກນ຺ຕຜຣຸສາ ເຈຕນາຕິ ເອເຕນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ, ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕາ ຈສ຺ສ ອມຣຓາຘິປ຺ປາຍວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສຕິ ຫິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ຕທຠາເວ ປາຓາຕິປາຕພ຺ຍາປາທາ ສິຍຸນ຺ຕິ. ຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜຣຸສວາຈາ ປຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ສີສໍ ເອຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາປິ ສີສໍ ເອຕິ ເອວາຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ສມ຺ມຸຂາ ປໂຍເຄ ອຄາຣວາທີນໍ ພລວຠາວໂຕ ສິຍາ ເຈຕນາ ພລວຕີ, ປຣສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນໍ, ນ ຕຖາ ອສມ຺ມຸຂາຕິ. ຍຖາ ຈ ອກ຺ໂກສິເຕ ມເຕ ອາຬຫເນ ກຕາ ຂມາປນາ ອຸປວາທນ຺ຕຣາຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ປຍຸຕ຺ຕາ ຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາຍ ເອວ ຜຣຸສວາຈາຠາວສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ. ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກ ສວນຜຣຸສຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫາຕາຍ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫຕິ ກມ຺ມປຖາ’ປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກມ຺ມຠາວໍ ປນ ນ ສກ຺ກາ ວາເຣຕຸໍ. ເອວໍ ອນ຺ວຍວເສນ ເຈຕນາຜຣຸສຕາຍ ຜຣຸສວາຈໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຈນສຓ຺ຫຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາຕິ ຜຣຸສວາຈາ. ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ອິຕຣາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕຖາ ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາເຠເທຫິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສໍ.

ອາເສວນໍ ພຫຸລີກຣຓໍ. ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ເຕນ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຄຫິເຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ໂຍ ໂກຈິ ປນ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ທ຺ວີຫິ ສມ຺ຠາເຣຫິ ສິຊ຺ຌຕິ. ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ ຈິຕ຺ເຕເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫິຕສຸຂໍ ພ຺ຍາປາທຍຕີຕິ ໂຍ ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂໍ ວິນາເສຕິ. ອໂຫ ວຕາຕິ ອິມິນາ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິນາສຈິນ຺ຕນໍ ທີເປຕິ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ທາຣຸຓປວຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕິ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຫຓາຠາເວນາຕິ ຍາຖາວຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອຠາເວນ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວສ຺ສ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຫເຓນ. ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕີຕິ ວິຕຖໍ ປສ຺ສຕິ. ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ວິຍາຕິ ອິມິນາ ອາເສວນສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕໍ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄຫິຕາກາຣວິປຣີຕຕາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕາກາຣສ຺ສ ວິປຣີຕຠາໂວ. ວຕ຺ຖຸໂນຕິ ຕສ຺ສາ ອຍຖາຠູຕສຠາວມາຫ. ຕຖາຠາເວນາຕິ ຄຫິຕາກາເຣເນວ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວາ ວຕ຺ຖຸໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ເອວເມຕໍ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ.

ຘມ຺ມໂຕຕິ ສຠາວໂຕ. ໂກຏ຺ຐາສໂຕຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທີສຸ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍໍ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາຘມ຺ມາຕິ ເຈຕນາສຠາວາ.

ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ເຈຕນາ ອຠິຘມ຺ເມ ກມ຺ມປເຖສຸ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ນ, ອວຈນສ຺ສ ອຎ຺ຎເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາຍ ອກມ຺ມປຖຕ຺ຕາ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ, ກທາຈິ ປນ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ພທາຕິ ກມ຺ມປຖຠາວສ຺ສ ອນິຍຕຕ຺ຕາ ອວຈນໍ. ຍທາ ປນ ກມ຺ມປໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ກມ຺ມປຖຣາສິສງ຺ຄໂຫ ນ ນິວາຣິໂຕ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ເຈຕນາຍ ສພ຺ພທາ ກມ຺ມປຖຠາວາຠາວໂຕ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ, ນນຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອນິຍໂຕ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ເຕສມ຺ປິ ກມ຺ມປຖຣາສິມ຺ຫິ ອວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມປຖຕາຕໍສຠາຄຕາຫິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ເຈຕນາປິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສາ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທິກາຕິ ປາກໂຏ, ຕສ຺ສາ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ເຈຕນາຍ ຫິ – ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓; ກຖາ. ໕໓໙), ຕິວິຘາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ກຖາ. ໕໓໙) ກມ຺ມຠາໂວ ປາກໂຏ, ກມ຺ມໍເຍວ ຈ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີນໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂທຸກ຺ຂານຎ຺ຈ ປຖຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມປໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປາກໂຏ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມປຖຠາໂວ, ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ປນ ເຈຕນາສມີຫນຠາເວນ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕຠາໂວ ເຈຕນາຊນິຕປິຏ຺ຐິວຏ຺ຏກຠາເວນ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິຕທຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຖຠາໂວ ຈາຕິ ນ ຕຖາ ປາກໂຏ ກມ຺ມປຖຠາໂວຕິ ເຕເຍວ ເຕນ ສຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ເຈຕນາ ກມ຺ມປຖຣາສິຠາເວນ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຕຖາຊາຕິຍກຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕນາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມູລໍ ປຕ຺ວາຕິ ມູລເທສນໍ ປຕ຺ວາ, ມູລສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວຸຈ຺ຈມາເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອທິນ຺ນາທານໍ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ເອວ ວາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉກປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕເທວ ຕໍ ເວຣມຓິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ. ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ເອວ ຫິ ວິຣຕີຕິ. ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓເມວ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໔) ‘‘ຍານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ໂຕຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ສງ຺ຂາຣເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓຕິ ເອເກ. ‘‘ເອໂກ ທິຏ຺ໂຐ, ທ຺ເວ ສຸຕາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ຜປ຺ປລປເນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕວເສນ. ຕຖາ ອຠິຊ຺ຌາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕວເສນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປສໍຫຣຕິ, ນ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕໍ ເອວ ທສ຺ສນາທິວເສນ ອຠິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານາປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ເຕຠູມກຘມ຺ມວິສຍາວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນສ຺ສາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຖໍ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ສາຘາຣຓໂຕ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ’’ຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕມານາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ຣູປາຣຸປາວຈຣຘມ຺ມາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສຸຂພຫຸລຕາຍ ຣາຊາໂນ ຫສມານາປິ ‘‘ໂຈຣໍ ຆາເຕຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຫາໂສ ປນ ເຕສໍ ອຎ຺ຎວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເກສຎ຺ຈີຕິ ສຫຊາຕານໍ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຠາວກຏ຺ເຐນາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທກຏ຺ເຐນ. ເກສຎ຺ຈີຕິ ອສຫຊາຕານໍ. ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນາຕິ ເອເຕນ ມູລຏ຺ເຐນ ໂລຠສ຺ສ ອຸປກາຣຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນຏ຺ໂຐ ຫິ ມູລຏ຺ໂຐ, ໂສ ຈ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕາອວິນາຠາວີ, ເຕນ ເຈຕ຺ຖ ມູລມິວ ມູລນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ເກສຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຫຊາຕານໍ ມູລຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣຕ຺ໂຕ ໂຂຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕປເທນປິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອກຸສລານໍ ໂລຠສ຺ສ ມູລກາຣຓຕໍ ວິຠາເວຕິ, ນ ມູລຏ຺ເຐນຸປກາຣຕ຺ຖໍ ອວິເສສໂຕ ເຕສໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວໂຕ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຸສລກມ຺ມປຖວຓ຺ຓນາ

ເວຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ມໍ. ໂສ ຫິ ເວຣເຫຕຸຕາຍ ‘‘ເວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ມຓຕິ ‘‘ມຍິ ອິຘ ຐິຕາຍ ກຖມາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕີ ວິຍ ນິວາເຣຕີຕິ ເວຣມຓີ. ເຕນາຫ ‘‘ປຊຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ວິຣມຓີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອວ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໓, ໗໐໔) ເອວ ນິທ຺ທິສນວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ອສມາທິນ຺ນສີລສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ, ສມາທານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ, ສມາທານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ, ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ປວຕ຺ຕາວິຣຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ.

ຊີວມານສສສ຺ສ ມໍສຣຸຘິຣສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ອລ຺ລສສມໍສໍ. ມຸຎ຺ຈິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມກຣຸຓຕາຍ. ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ໂຣໂຄ ສມ຺ມຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ.

ມຫາສປ຺ໂປຕິ ອຊຄໂຣ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄມາສິ ສີລເຕເຊນ.

ໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ, ໂກສລ຺ເລນ, ໂກສລ຺ລໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄມນໂຕ. ກຸຈ຺ຉິຕສຍນໂຕຕິ ກຸຈ຺ຉິເຕນາກາເຣນ ສຍນໂຕ ອນຸສຍນໂຕ, ປວຕ຺ຕນໂຕ ວາ. ‘‘ເວຣມຓິກຸສລາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາປິ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ກຸສລ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ວິຣຕິໂຍວ ອາຄຕາ, ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໔) ປນ ເຈຕນາປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທີປິຕາຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕນາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິຣຕິໂຍປີ’’ຕິ ອາຫ.

ອນຠິຊ຺ຌາ ຫິ ມູລໍ ປຕ຺ວາ ກມ຺ມປຖໂກຏ຺ຐາສໍ ປຕ຺ວາ ອນຠິຊ຺ຌາຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ມູລໂຕ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ ໂຫຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ທຸສ຺ສີລ຺ຍາຣມ຺ມຓາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິອາຣມ຺ມຓາ ກຖໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານິ ປຊຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຠິຊ຺ຌາ …ເປ… ວິຣມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຠິຊ຺ຌໍ ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣຕິ ອຕ຺ຖິ ອນຠິຊ຺ຌາທີເຫວ ຕປ຺ປຫານສິທ຺ຘິໂຕ. ເຕສຸ ອໂລໂຠຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອກຸສລມູເລສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປ຺ປນາວາຣນ຺ຕິ ນິຄມນວາຣໍ. ເອເກນ ນເຍນາຕິ ເວທນາທິວເສນ ອຣູປມຸເຂເນວ ອເນກວິເຘສຸ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ເອເກນ ກມ຺ມຏ຺ຐານນເຍນ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌໍ ນວ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທສາຕິ ວາ ອິທໍ ‘‘ກຸສລກມ຺ມປຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ຈ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາວ ອກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ນວຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ທສາຕິ ອິທໍ ອຸຠຍຖາປິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຠິຊ຺ຌາ ຫິ ປຫາຕພ຺ພາປິ ສຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຕາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈປິ ສງ຺ຄຫໍ ລຠເຕວ, ປຫາຕພ຺ພໍ ປນ ອຸປາທາຍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິຍາເຍນ ປນ ສພ຺ເພປິ ກມ຺ມປຖາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາໂລຠານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສິທ຺ຘເຠທໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ສມຸທຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສມຸທຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕມາຫ ຍຖາ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໑໔). ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ສງ຺ຂຕສຠາເວ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ຄຫິເຕ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ອສງ຺ຂຕໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາວຕ຺ຕຕິ, ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ເຊ ອາຈຍຄາມິລກ຺ຂເຓ ສມຸທຍສຈ຺ເຈ ຄຫິເຕ ສາວຊ຺ຊາ ວິຄມນໍ ອປຈຍຄາມິລກ຺ຂຓໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາວຕ຺ຕຕີຕິ ທ຺ເວ ອາວຕ຺ຕຫາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.ນິທ຺ເທສວາຣ) –

‘‘ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນ, ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານໍ;

ອາວຕ຺ຕຕິ ປຏິປກ຺ເຂ, ອາວຕ຺ໂຕ ນາມ ໂສ ຫາໂຣ’’ຕິ.

ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ກາມຣາຄຣູປຣາຄາທິສພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ, ສພ຺ພໂຕ ວາ ອປາຍຄມນີຍາທິອາກາຣໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ວາ. ສພ຺ພາກາເຣເນວາຕິ ສພ຺ພາກາຣໂຕ. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ອປເນຕ຺ວາ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນວກາຣີກຣິຕ຺ວາຕິ ຣູປເວທນາທີສຸ ກຎ຺ຈິ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ອວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ, ເອເກກໂຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສມູຫໂຕວ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ມີຕິ ອຫມສ຺ມີຕິ ມານຄ຺ຄາຫວເສນ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ນິຣວເສສໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມູຫຄ຺ຄຫຓາກາເຣນາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສທິສໍ ມານານຸສຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍໍ ຣູປໍ ຕໍ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິ ຣູປາທິໍ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ມາໂນປິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາຕິ ອາຫ ‘‘ມານານຸສໂຍ ອສ຺ມີຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິສທິໂສ’’ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທກໂຣຕິ ໂອສານປຣິຈ຺ເຉທກໂຣ ອິໂຕ ປຣໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຠາວກຣຓໂຕ. ກມ຺ມປຖເທສນາຍາຕິ ກມ຺ມປຖມຸເຂນ ປວຕ຺ຕຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາຍ. ມນສິກາຣປ຺ປຏິເວຘວເສນາຕິ ວິປສ຺ສນາມນສິກາຣມຄ຺ຄປ຺ປຏິເວຘວເສນ.

ກຸສລກມ຺ມປຖວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຫາຣວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໐. ອາຫຣຕີຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໑໑) ອາເນຕິ, ອຸປ຺ປາເທຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ປສຸຕາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ໂລເກ ຊາຕໂວຫາໂຣ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສິໂນ. ເອສ ຕາວ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍເກສຸ ຠູຕສມ຺ຠເວສິວິຠາໂຄ, ອິຕເຣສຸ ປນ ປຐມຈິຕ຺ຕາທິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມ຺ຠວ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ປສູຕິປຣິຍາໂຍ, ອິຕເຣສໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ. ປຐມຈິຕ຺ຕປຐມອິຣິຍາປຖກ຺ຂເຓສຸ ຫິ ເຕ ສມ຺ຠວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ເອສນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນາມ, ນ ຕາວ ຠູຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຠູຕາເຍວ ສພ຺ພໂສ ຠເວສນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ປຸນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ໂຍ ຈ ກາລຆໂສ ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐) ຠູຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຂີຓາສວວາຈິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ‘‘ອຄ຺ຄິນາ ວາ ອຸທເກນ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໗໖) ວິຍ.

ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຏ຺ຐປນເມເວຕ຺ຖອາຫາເຣຫິ ກາຕພ຺ພອນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ວຈນເຠໂທ…ເປ… ເອໂກເຍວາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ. ຍຖາ ‘‘ວສ຺ສສຕໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐິຕິຍາຕິ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາ ປນ ອວິຈ຺ເຉໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິ. ເອຕານີຕິ ຐິຕິອນຸຄ຺ຄຫປທານິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ.

ວຕ຺ຖຸຄຕາ ໂອຊາ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຫຣິຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໂຕ ອາຫາໂຣ’’ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂອຊໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປານິ ອາຫຣຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ໂອຬາຣິກຕາ ອປ຺ໂປຊຕາຍ, ນ ວຕ຺ຖຸໂນ ຖູລຕາຍ, ກຖິນຕາຍ ວາ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຣິຕ຺ຕາ ໂອຊາ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂອຬາຣິກໍ. ສປ຺ປາທໂຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທກຕາຍ ໂອຬາຣິກາເວທິຕພ຺ພາ. ວິສາຓາທີນໍ ຕິວສ຺ສຉຑ຺ຑິຕານໍ ປູຕິຠູຕ຺ຕຕາ ມຸທຸກຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຣຈ຺ຉເຂຬເຕມິກຕາຍ ປນ ຕຖາຠູຕານໍ ເຕສໍ ມຸທຸກຕາ. ຘມ຺ມສຠາໂວ ເຫສ. ສສານໍ ອາຫາໂຣ ສຸຂຸໂມ ຕຣຸຓຕິຓສສ຺ສຂາທນໂຕ. ສກຸຓານໍ ອາຫາໂຣ ສຸຂຸໂມ ຕິຓພີຊາທິຂາທນໂຕ. ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີນໍ ສຸຂຸໂມ, ເຕສຎ຺ຫິ ສາກປຓ຺ຓສຸກ຺ຂກຸຣປທຸມປຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫາໂຣຕິ. ເຕສໍ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ. ສຸຂຸໂມຕ຺ເວວາຕິ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທາຍ, ອຖ ໂຂ ສຸຂຸໂມ ອິຈ຺ເຈວ ນິຏ຺ຐໍ ປຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຂຸມສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

ວຕ຺ຖຸວເສນ ປເນຕ຺ຖ ອາຫາຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຈສ຺ສ ອປ຺ໂປຊມໂຫຊຕາຫິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສ຺ສມນ຺ຕິ ຂຸທາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຣີຣເຂທໍ. ວິໂນເທຕີຕິ ວຕ຺ຖຸ ຕສ຺ສ ວິໂນທນມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ນ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ປາເລຕຸນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ຍາເປຕຸໍ ນປ຺ປໂຫຕິ ນິສ຺ສາຣຕ຺ຕາ. ນ ສກ຺ໂກຕິ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕຸໍ ອາມາສຍສ຺ສ ອປູຣຓໂຕ.

ຉພ຺ພິໂຘປີຕິ ອິມິນາ ກສ຺ສຈິປິ ຜສ຺ສສ຺ສ ອນວເສສິຕພ຺ພຕມາຫ. ອາຫາຣສ຺ສເທສນາກ຺ກເມເນເວຕ຺ຖ ຜສ຺ສາທີນໍ ທຸຕິຍາທິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນານໂຍ ເອວາ’’ຕິອາທິ. ມນໂສ ສຎ຺ເຈຕນາ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມໂນຄຫຓໍ ຍຖາ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ (ຘ. ສ. ໑໑), ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໙) ອາຫ ‘‘ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຕິ ເຈຕນາ ເອວາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕໍ, ນ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓເມວ.

ປຸພ຺ເພ ‘‘ອາຫາຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍທິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ອາຫາຣຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ອິເມເຍວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຖ ກສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ, ອິເມ ເອວ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ຕຖາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ຈາຕິ ສມາເນປິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ອຕິເຣກປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕໍ ອຕິເຣກປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ຣູປກາຍສ຺ສ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໐໘; ປຏ຺ຐາ. ອຏ຺ຐ. ປຈ຺ຈຍຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຣູປາຣູປານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ອາຫາຣປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຕິປິ ຊນກຕ຺ເຕ ອຣູປີນໍ ອາຫາຣານໍ ອາຫາຣຊຣູປສມຸຏ຺ຐາປກຣູປາຫາຣສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ, ອສຕິ ປນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ເຕ ອາຫາຣານໍ ຊນກຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕໍ ປຘານໍ. ຊນຍມາໂນປິ ຫິ ອາຫາໂຣ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຍມາໂນ ເອວ ຊເນຕີຕິ ອຸປຕ຺ຕມ຺ຠກຠາໂວ ເອວ ອາຫາຣຠາໂວ. ເວທນາຍ ຜສ຺ໂສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໖) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສມໂນສຎ຺ເຈຕນາ. ‘‘ເຈຕນາ ຕິວິຘໍ ຠວໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ນາມຣູປສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍາ. ນ ຫິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓາຠາເວ ນາມຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕສມ຺ຠໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ຫິ, ອານນ຺ທ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຖ, ອປິ ນຸ ໂຂ ນາມຣູປໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສມຸຈ຺ຈິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໑໕). ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຍທິປິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ອາຫາຣຏ຺ໂຐ, ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາຍ ປນ ອິເມ ເອວ ອາຫາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ເນສໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕໍ ອວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ມຸເຂ ຐປິຕມຕ຺ໂຕເຍວ ອສງ຺ຂາທິໂຕ, ຕຕ຺ຕເກນປິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ຣູປານິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ສຸຂເວທນາຍ ຫິໂຕ ສຸຂເວທນິໂຍ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິວເສນ. ຍຕ຺ຕກາ ຜສ຺ສສ຺ສ ປກາຣເຠທາ, ເຕສໍ ວເສນ ສພ຺ພປ຺ປກາໂຣປິ ຜສ຺ສາຫາໂຣ. ຍຖາຣຫໍ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ອາຫຣຕິ, ອນາຫາຣໂກ ນຕ຺ຖິ.

ສພ຺ພຖາປີຕິ ອິຘາປິ ຜສ຺ສາຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິສນ຺ຕຕິວເສນາຕິ ກາຍທສກໍ ຠາວທສກໍ ວຕ຺ຖຸທສກນ຺ຕິ ຕິວິຘສນ຺ຕຕິວເສນ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍນເຍນາຕິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວິຘິນາ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕນາມສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປາກິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ໂຕເຍວ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍຕາຍ ຕໍ ອາຫາເຣຕີ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຫຊາຕຣູເປສຸ ປນ ວຕ຺ຖຸໂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍນ, ເສສຣູປສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕານີຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ອນປຸໍສການມ຺ປິ ນປຸໍສເກຫິ ສຫ ວຈນໂຕ.

ສາສວາ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາວ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວທສ຺ສນໍ ເຫຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິເສເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍຕາຍ ເອເຕສໍ ອາຫາຣຏ຺ໂຐ, ເອວໍ ອວິເສສໂຕປີຕິ ທສ຺ສນ຺ເຕນ ‘‘ອວິເສເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕໍສມຸຏ຺ຐານຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຕຫິ ຜສ຺ສາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານຎ຺ເຈວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປຘມ຺ມານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຍຖາຣຫໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສມຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ອວິເສສໂຕ.

ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ໂຕເຍວ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນເນວ ປນສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ. ຜຸສນ຺ໂຕເຍວາຕິ ຜຸສນກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວ. ອາຍູຫມານາວາຕິ ເຈຕຍມານາ ເອວ ອຠິສນ຺ທຫນ຺ຕີ ເອວ. ວິຊານນ຺ຕເມວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິປຣິກປ຺ປນວເສນ ວິຊານນ຺ຕເມວ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຫາຣກິຈ຺ຈສາຘນຎ຺ຈ ເຕສໍ ເວທນາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປວຕ຺ຕນເມວ.

ກາຍຏ຺ຐປເນນາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ກມ຺ມຊາທິຣູປໍ ກມ຺ມາທິນາວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກມ຺ມຊນິໂຕປີ’’ຕິອາທິ. ອຸປາທິນ຺ນຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠເນເນວ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕຊຣູປສນ຺ຕຕີນມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນສິທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣູປສນ຺ຕຕີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຸປາລໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປກາຍສ຺ສ ຐິຕິເຫຕຸຕາ ຫິ ຍາປນາ ອນຸປາລນາ.

ສຸຂາທິວຕ຺ຖຸຠູຕນ຺ຕິ ສຸຂາທີນໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາຕິ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜຸສນ຺ໂຕເຍວາຕິ ອິທໍ ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນສຠາວຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສຠາເວນ ວິນາ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ເວທນາປວຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ສຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາວນຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂາທິ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ສຎ຺ຎີຠວກຖາຍໍ ອສຎ຺ຎີຠໂວ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ສາປິ ວາ ກາຣຓຠູຕເວທນາປວຕ຺ຕິວເສເນວ ຐິຕິຍາ ເຫຕຸໂນ ອພ຺ຍາປິຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ…ເປ… ຠວມູລນິປ຺ຜາທນໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຊານນ຺ຕເມວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິປຣິກປ຺ປນວເສນ ວິຊານນ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ ອາທີນວວິຠາວນໂຕ. ນິກນ຺ຕີຕິ ນິກາມນາ. ຣສຕຓ຺ຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສາ ຫິ ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣ ພລວຕີ. ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ນິກນ຺ຕິເຍວຠຍໍ ມຫານຕ຺ຖເຫຕຸໂຕ. ອຸປຄມນໍ ວິສຍິນ຺ທ຺ຣິຍວິຎ຺ຎາເຓສຸ ວິສຍວິຎ຺ຎາເຓສຸ ເອວ ຈ ສງ຺ຄຕິວເສນ ປວຕ຺ຕິ, ຕໍ ເວທນາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ‘‘ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຘາຣເຓ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວນໂຍ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສນ຺ທຫນໍ, ສໍວິຘານນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ຠວູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ‘‘ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນິປາໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຠວູປປຕ຺ຕິເຫຕຸການໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຕ຺ຖານໍ ມູລກາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທານິ ນິກນ຺ຕິອາທີນໍ ສປ຺ປຏິຠຍຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອາລຍໍ ຊເນຕ຺ວາ, ຕຓ຺ຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຜສ຺ສ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິເຠທໍ ຜສ຺ສໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາ. ຜສ຺ສສ຺ສາທິໂນຕິ ກາຍສມ຺ຜສ຺ສວເສນ ໂຜຏ຺ຏພ຺ພສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ອສ຺ສາທນສີລາ. ກາຍສມ຺ຜສ຺ສວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕຓ຺ຫາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຜສ຺ສາຫາຣາທີນວທສ຺ສເນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ອຸທ຺ຘຏໍ ‘‘ປເຣສໍ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິເຕສູ’’ຕິອາທິນາ. ຜສ຺ສສ຺ສາທິໂນຕິ ວາ ຜສ຺ສາຫາຣສ຺ສາທິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິ ຫິ ຜສ຺ສາຫາເຣ ສຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາຣມ຺ມເຓ ອສ຺ສາໂທ, ນາສຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຜສ຺ສສ຺ສາທມູລກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຊາຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ອຠິນິປາຕສຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕມ຺ມູລກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມາຍູຫນນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິນິປຕຕີຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄາຣກາສຸສທິເສ ຠເວ ອຠິນິປາຕສທິສີຕິ. ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາຕິ ນາມຣູປນິພ຺ພຕ຺ຕິມູລກຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ອຸປມາສຸ. ຠູຕມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ນ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຖໍ, ອຖ ໂຂ ຠູຕໍ ຠູຕປຸພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ປາເຖຍ຺ຍຫຕ຺ເຖສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ປາເຖຍ຺ຍໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເຖຍ຺ຍໍ ນິຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວາຄມນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຸປ຺ປິປາສາຕຸຣຕາຍ ຆນຈ຺ຉາຍໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ວິຣຬ຺ຫຈ຺ຉາຍາຍໍ ນິສີທິໍສຸ. ນ ທານິ ສກ຺ກາ ຕໍ ມຍາ ກາຕຸໍ ອຕິທຸພ຺ພລຠາວໂຕ. ປຣິກ຺ຂລິຕຄຕິຕຣຸຓທາຣໂກ ຂຸປ຺ປິປາສາຠິຠູໂຕ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ມໂຕ.

ສຊາຕິມໍສຕາຍາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໖໓) ສມານຊາຕິມໍສຕາຍ, ມນຸສ຺ສມໍສຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ມນຸສ຺ສມໍສໍ, ຕຎ຺ຫິ ໂລເກ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ປຏິກຸລໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວຊ຺ຊິຕໍ, ມນຸສ຺ສມໍເສສຸປິ ຎາຕິມໍສໍ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄຕາຍ ປຏິກູລໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຸຕ຺ຕມໍສໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ປິຍປຸຕ຺ຕມໍສໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕຣຸຓມໍສໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອາມກມໍສໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອໂຄຣສາຠິສງ຺ຂຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອໂລຓໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຘູປິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐິມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຏິກູລຕຣຠາວກາຣຓຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຸຕ຺ຕມໍສສທິສນ຺ຕິ ປຏິກູລຕາອຸປຏ຺ຐາປເນນ ປຸຕ຺ຕມໍສສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອາຫາເຣ ສາເປກ຺ຂໍ ເຂເປຕິ.

ສາ ຄາວີຕິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂເວ ຄາວີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຄາວີ. ອຸທ຺ທາເລຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ. ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຏິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເວທຍິຕານໍ ທຸກ຺ຂຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເວທຍິຕທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ.

ສາຘຸສມ຺ມຕາປິ ຄຕິ ວິປຣິຓາມສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາວເສນ ກິເລສທຸກ຺ຂວເສນ ຈ ມຫາປຣິຬາຫາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາປຣິຬາຫຏ຺ເຐນ ຕໂຍ ຠວາ’’ຕິ. ຍຖາ ອຸປກຑ຺ຒກາ ທ຺ເວ ປຸຣິສາ, ເອວໍ ກຸສລາກຸສລວເສນ ທ຺ເວ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ. ຍຖາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຕ຺ຕິສເຕນ ຫຕາ ເອວ ອຸປມາ ສຕ຺ຕິສຕຫຕູປມາ, ຕສ຺ສໍ ສຕ຺ຕິສຕຫຕູປມາຍໍ. ຕໍ ສຕ຺ຕິສຕໍ. ອສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ. ປຕິໂຕກາເສຕິ ປຸຣິມສຕ຺ຕີຫິ ປຕິຕປ຺ປເທເສ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ ອເນກສ຺ສ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຂນ຺ຘຊນນນ຺ຕິ ຂນ຺ຘານໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປາໂທ, ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປນ ປຏິສນ຺ຘິ ເອວ. ອາຄຸຈາຣີ ປຸຣິໂສ ວິຍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ນານປ຺ປກາຣທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທສນ຺ນິສ຺ສຍໂຕ, ເຕຫິ ຈ ທຸກ຺ເຂຫິ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປມຸຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາໂທຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ກຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ວຕ຺ຖູຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈມາຫ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາຣມ຺ມໂຓ ຣາໂຄ. ປຣິຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານເນນ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຣສຕຓ຺ຫາຍ ຫິ ສມ຺ມເທວ ວິຄຕາຍ ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍປິ ວິຄຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍ ຫິ ສິທ຺ເຘ ປຫານາຠິສມໂຍ ສິທ຺ໂຘ ເອວາຕິ. ປຫີເນ ຈ ກາມຣາຄສໍໂຍຊເນ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານໍ ເລໂສປິ ນາວສິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຕໍ ສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ກພຬີກາຣາຫາຣປຣິຎ຺ຎາ ອນາຄາມິຕໍ ປາເປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສາຫາຣປຣິຎ຺ຎາ ປນ ອຣຫຕ຺ຕນິຏ຺ຐາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຜສ຺ເສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ ອຣູປຕຓ຺ຫາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ.

‘‘ປຸຣິມຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ ອາຫາຣານໍ ສມຸທຍທສ຺ສເນເນວ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ອຸປາທິນ຺ນກອາຫາຣສມຸທໂຍ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອນຸປາທິນ຺ນການໍ ຕຓ຺ຫາສມຸທຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ມິສ຺ສິຕ຺ວາ ກຖິຕາ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫຊາຕຄ຺ຄຫຓໍ ອສຫຊາຕຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ອນຸປາທິນ຺ນກອາຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ໂສ ປນ ອສຫຊາຕຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປາທິນ຺ນກາຫາເຣນ ສໍສຍໍ ຊເນຍ຺ຍາຕິ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ, ນ ຈ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ‘‘ຣາຄໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ຕຓ຺ໂຫປນິສ຺ສຍປຏິຆຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຍ ຈ ໂອຊາຍ ວເສນ ອນຸປາທິນ຺ນກອາຫາຣສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ກຖໍ ປນ ຕຓ຺ຫາ ໂອຊາຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ; ນ ຫິ ປຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ຖຈິ ຣູປສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ. ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຍໍ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມິສ຺ສາ…ເປ… ຕຓ຺ຫາຍ ນິໂຣເຘນາ’’ຕິ.

ກາຣເຓ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸທ຺ເຘ ຜລມ຺ປິ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣນິໂຣໂຘ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ອາຫາຣານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈກເທສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຄ຺ຄຫຓໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ສຣູເປເນວ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈເທສນາ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຍາວເທວ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ຊຣາມຣຓາທີສຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາໂວ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕນ ສຈ຺ຈານິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອາຫ.

ອາຫາຣວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈ຺ຈວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໑. ເຍນ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ທຸກ຺ຂາທິຊຣາມຣຓາທິປຣິຍາເຍນ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ກເຖຕິ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ທຸກ຺ຂມຕ຺ຕໍ.

ສຈ຺ຈວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊຣາມຣຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໒. ເຕສໍ ເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ຄາໂມ ຄາໂມ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣມຓີຍຕາຍ ຕາທິສາ ສພ຺ເພປິ ຄາມາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຊາຕິສງ຺ຂາຕວິກາຣວເສນ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ອເນເກສໍ ສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ.

ຄຕິຊາຕິວເສນາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໑.໒) ປຎ຺ຈຄຕິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອເກກາຍ ຄຕິຍາ ຂຕ຺ຕິຍາທິຠຸມ຺ມເທວາທິຫຕ຺ຖິອາທິຊາຕິວເສນ ຈ. ນິກິຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາຕິ ນິກາໂຍ, ໂຄຕ຺ຕຈຣຓາທິວິຠາໂຄ. ຊຣາຍ ສຠາໂວ ນາມ ວໂຍຫານິ, ຕສ຺ມາ ຊຣາຕິ ວໂຍຫານິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ປາກຏຊຣາວເສນ ນິທ຺ເທໂສ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໂຕ. ຊີຣຓເມວ ຊີຣຓຕາ, ຊີຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາກາໂຣ ຕາ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ທນ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ຂຓ຺ຑໍ ຊາຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຂຓ຺ຑິໂຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ປລິຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປລິໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາລິຈ຺ຈໍ. ວລິ ຕໂຈ ເອຕສ຺ສາຕິ ວລິຕ຺ຕໂຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວລິຕ຺ຕຈຕາ. ອິເມ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທໂຍ ຊຣາ. ວິກາຣານໍ ທສ຺ສນວເສນາຕິ ວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ. ວາຕສ຺ສາຕິ ມຫໂຕ ວາຕກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຕມຄ຺ໂຄ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫຓໍ ຊຣາຍ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີເນວ ຊຣາຕິ ກລລກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປຸຣິມຣູປານໍ ຊຣາປຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ປຈ຺ຉິມຣູປານິ ປຣິປກ຺ກຣູປານຸຣູປານິ ປຣິຓຕປຣິຓຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸປຣິຓຕຣູປານໍ ປຣິປາກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສຠາວານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕານິ ອຸທກາທິມຄ຺ເຄສຸ ຕິຓຣຸກ຺ຂສໍຠຄ຺ຄຕາທໂຍ ວິຍ ປຣິປາກຄຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕສຸ ປຣິປກ຺ກຣູເປສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ‘‘ຊຣາຍ ຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຊຣາຕິ.

ປກຕິຍາຕິ ຜລວິປຈ຺ຈນປກຕິຍາ, ຊຣາຍ ວາ ປາປຸຓິຕພ຺ພໍ ຜລເມວປກຕິ, ຕາຍ ຊຣາ ທີປິຕາ. ສຸປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ນານິ. ຕເມວ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຂຸມມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກ຺ຂວິສທຕາ ຫິ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕາ. ອາລຸຬິຕານີຕິ ອາກຸລານິ. ອວິສທານີຕິ ອພ຺ຍຕ຺ຕານິ.

ກາມໍ ຣູປຘມ຺ເມສຸປິ ຂຓິກຊຣາ ທຸຣຸປລກ຺ຂິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປາກຏຊຣາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕາ. ອວີຈິ ນິຣນ຺ຕຣາ ຊຣາ ອວີຈິຊຣາ ສຕິ ສນ຺ຕາເນ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘໂຕ. ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສູຕິ ມນ຺ທທສກາທີສຸ ປຸພ຺ພທສກາທິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຕິ ເຕສຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ປຸຣິມທສກາທິໂຕ ປຈ຺ຉິມທສກາທີນໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ. ວຓ຺ຓວິເສສາທີນນ຺ຕິ ວຓ຺ຓວິເສສສຓ຺ຐານວິເສສສມ຺ຜສ຺ສວິເສສາທີນໍ.

ວຈນກວເສນາຕິ ກ-ກາເຣນ ຫິ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຈວນໍ ຈຸຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ຈຸຕິຍາ ອວິເສສໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສາມຎ຺ຎວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຈວນກວເສນາຕິ ວາ ຈວນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈວນເມວ ຈວນຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠາວວຈເນນາ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ. ຈວນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາກາໂຣ ຕາ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຈວນຕາ’’ຕິ. ຠິຊ຺ຊນໍ ເຠໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຠງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ຆຏສ຺ສ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຆນຆຏຠາເວນ ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຠິນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ຈວນໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣຘານນ຺ຕິ…ເປ… ປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ. ໂຍ ມຈ຺ຈູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຠໂທ, ຍຎ຺ຈ ມຣຓໍ ປາຓຈາໂຄ, ຕທຸຠຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຈ຺ຈຸ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາລສ຺ສ ອນ຺ຕກສ຺ສ ກິຣິຍາຕິ ຍາ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ຈຸຕິ, ມຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈວນກາໂລ ເອວ ວາ ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ກາໂລຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ກິຣິຍາ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຸຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເຠທປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ຈຸຕິ ຈວນຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ໂວຫາຣມິສ຺ສເກນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖນເຍເນວ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣມຕ຺ເຖນ ທີເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈວນກວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈ ໂວຫາຣາຘິຏ຺ຐານາ ສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຬວຣໍ ນິກ຺ຂິປກິ ໂອປປາຕິການໍ ຈຸຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອນ຺ຕຣຘານເມວໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປສນ຺ຕຕິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຊາຕິສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊຣາມຣຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊາຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໓. ຊາຍນຏ຺ເຐນາຕິອາທິ ອາຍຕນວເສນ ໂຍນິວເສນ ຈ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຊາຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໑) ປນ ‘‘ຊາຍມານກວເສນ ຊາຕິ, ສຎ຺ຊາຍນວເສນ ສຎ຺ຊາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ເອເກເກເນວ ປເທນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຊາຕິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ປຸຓ຺ຓາ ຊາຕິ ສຎ຺ຊາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນວເສນ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ເກວລໍ ຊາຕິສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຍ ຊາຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາກຏາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ…ເປ… ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂວຫາຣເທສນາ.

ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ເອກໂວກາຣຠເວ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ເສສຣູປຘາຕຸຍໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ກາມຘາຕຸຍໍ ວິກລາວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ນວນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ, ປຸນ ທສນ຺ນໍ, ເອກາທສນ຺ນຎ຺ຈ ອາຍຕນານໍ ວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິປິ ຈຸຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອນນ຺ຕຣານໍ ປຏິສນ຺ຘິກຘມ຺ມານໍ ອນນ຺ຕຣາທິນາ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍ ປນ ສມຸທຍາ ອຊນກາ, ເຕ ເອຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຊນໂກ ເອວ ຠໂວຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ກມ຺ມຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ຊາຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠວວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໔. ຠາວນຠວນຏ຺ເຐນ ຠໂວ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຠໂວ ‘‘ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ’’ຕິ ຠາວນຏ຺ເຐນ ຠໂວ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ ‘‘ຠວຕີຕິ ຠໂວ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ຜລູປຈາເຣນ ຠໂວຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວເຫຕຸຠາວເນຕ຺ຖ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມຠວປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຖາປີຕິ ຠາວນຠວນກຸສລາກຸສລອຸປປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຫີນປຓີຕາທິນາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນປິ. ກາມຠໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກາມຕຓ຺ຫາເຫຕຸກໂຕ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ຈ. ຣູປຠວູປຄກມ຺ມໍ ຣູປຠໂວ, ຕຖາ ອຣູປຠວູປຄກມ຺ມໍ ອຣູປຠໂວ, ຕໍຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘາ ຣູປາຣູປຸປຕ຺ຕິຠວາ, ຣູປາຣູປຠວຠາໂວ ປນ ເຕສໍ ‘‘ກາມຠໂວ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠວວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາທານວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໕. ອຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຸປາທານໍ. ຍຖາ ຫິ ກາມສ຺ສາທວເສນ, ຠວສ຺ສາທວເສນ ວາ ຕໍຕໍສຸຄຕິຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາມຸປາທານໍ, ເອວໍ ອຸຈ຺ເຉທາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ອຸປາທານານິ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມຠວສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ອກຸສລກມ຺ມຠວສ຺ສ ອສຫຊາຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນປິ ອາຣມ຺ມຓວເສນປິ. ສຫຊາຕສ຺ສ ກາມຸປາທານໍ ສຫຊາຕ-ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ-ນິສ຺ສຍ-ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ອຕ຺ຖິ-ອວິຄຕ-ເຫຕຸ-ວເສນ ສຕ຺ຕຘາ, ເສສອຸປາທານານິ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຠາວໍ ປຫາຍ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຘາວ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນວເສນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ສິທມ຺ປິ ສຫຊາຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸກາມໍ ອຸປາທິຍຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມໍ. ກາເມຕີຕິ ກາໂມ ຈ ໂສ ອຸປາທິຍຕີຕິ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍມານໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິໍ ນິທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ທຬ຺ຫີກຣຓວເສນ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຸປາທິຍຕິ, ເອວໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກາປີຕິ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ນຍິທໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລໂກ ຈາຕິ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວິນິມຸຕ຺ຕຄຫຓໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານຠູຕໍ ອິຘ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິວຈເນຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສ ‘‘ທິຏ຺ຐຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ ‘‘ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ.

ສີລພ຺ພຕໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕີຕິ ສີລພ຺ພຕໍ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ. ເອເຕນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສນ. ສຍໍ ວາ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສຫຄຕໍ. ສີລພ຺ພຕສຫຈຣຓໂຕ ສີລພ຺ພຕຎ຺ຈ ຕໍ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ. ເອວໍ ສຸທ຺ຘີຕິ ອຠິນິເວສໂຕຕິ ເອວໍ ໂຄສີລໂຄວຕາທິຈຣເຓນ ສໍສາຣສຸທ຺ຘີຕິ ອຠິນິເວສຠາວໂຕ. ເອເຕນ ຕໍ ສຫຈຣຓໂຕ ອຠິນິເວສສ຺ສ ຕໍສທ຺ທາຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ວທນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ເອເຕນ ທິຏ຺ຐິຄເຕນ. ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ຕາຕິ ວາຈາມຕ຺ຕເມວ. ເອເຕນ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມຕໍ, ຍທິທໍ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາມຸປາທານໍ? ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມຣາໂຄ ກາມນນ຺ທີ ກາມຕຓ຺ຫາ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມປຣິຬາໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕໍ ກາມຸປາທານໍ. ຕຓ຺ຫາທຬ຺ຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍໂຕ ທຬ຺ຫຠູຕາ ອຸຕ຺ຕຣຕຓ຺ຫາ ເອວ. ເກຈິ ປນາຫຸ –

‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາ ອນ຺ຘກາເຣ ໂຈຣສ຺ສຫຕ຺ຖປ຺ປສາຣຓໍ ວິຍ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປາທານໍ ຕສ຺ເສວ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ປຣິເຍສນາຣກ຺ຂທຸກ຺ຂມູລານິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ອຸປາທານສ຺ສ ອນານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອາຣມ຺ມຓາທິວເສນປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ, ອນນ຺ຕຣາທີນໍ ປນ ອນນ຺ຕຣາທິວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ. ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ໂລຠສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຣິຍາໂຍປິ ກາມຸປາທານປຣິຍາໂຍປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ. ອວເສສານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີນໍ. ສຫຊາຕາທິວເສນາຕິ ສຫຊາຕານໍ ສຫຊາຕາທິວເສນ, ອສຫຊາຕານໍ ອນນ຺ຕຣອຸປນິສ຺ສຍາທິວເສນາຕິ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປາທານວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຓ຺ຫາວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໖. ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ ຜສ຺ສສ຺ສ ມາຕິໂຕ ນາມໍ ວິຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂຕ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມຓໍ ປນ ເກວລໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຏ຺ຐິ…ເປ… ນາມ’’ນ຺ຕິ. ກາມຣາຄຠາເວນາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມສ຺ສ ຣຊ຺ຊນວເສນ. ຣູປໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີຕິ ຣຸປາຣມ຺ມຓໍ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາວເສນ ອຠິຣມມານາ ເອວ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາມຸເຂນ ຣູປໍ ອຠິຣມນ຺ຕີ. ເປຈ຺ຈ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນ ໂຫຕິ ປຸນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຕຖາ ສທ຺ທກຓ຺ຫາທໂຍປີຕິ ຍຖາ ຣູປຕຓ຺ຫາ ກາມຣາຄຠາເວນ ສສ຺ສຕຣາຄວເສນ ອຸຈ຺ເຉທຣາຄວເສນາຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ, ຕຖາ ສທ຺ທຕຓ຺ຫາ ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມຕຓ຺ຫາປິ. ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ຕຓ຺ຫາສມຸທາຈາຣາ, ສມຸທາຈາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສຸປາທາຍາຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໙໗໓; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໒) ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອຸປາທາຍ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ອສ຺ມີຕິ ໂຫຕີຕິ ຍເທຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອຸປາທາຍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ສມູຫຄາຫໂຕ ອສ຺ມີຕິ ເອວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖສ຺ມີຕິ ໂຫຕີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ‘‘ອິທໍປກາໂຣ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ໂຫຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອນຸປນິຘາຍ ຄຫຓໍ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເອວໍສ຺ມີຕິ, ອຎ຺ຎຖາສ຺ມີຕິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖໍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສສ຺ມີຕິ, ສຕສ຺ມີຕິ, ສິຍນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖໍ ສິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສິຍນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ສິຍນ຺ຕິ, ອປາຫໍ ສິຍນ຺ຕິ, ອປາຫໍ ອິຕ຺ຖໍ ສິຍນ຺ຕິ, ອປາຫໍ ເອວໍ ສິຍນ຺ຕິ, ອປາຫໍ ອຎ຺ຎຖາ ສິຍ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໗໓) ອິເມສໍ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານໍ ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍສ຺ມີຕິ ອິທໍ ສມໂຕ ອຸປນິຘາຍ ຄຫຓໍ, ຍຖາ ອຍໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຍຖາ ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເອວໍ ອຫມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາສ຺ມີຕິ ອິທໍ ອສມໂຓ ອຸປນິຘາຍ ຄຫຓໍ, ຍຖາ ອຍໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຍຖາ ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອຫໍ ຫີໂນ ວາ ອຘິໂກ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິມານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ທ຺ເວຕິ ເອຕານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ຠວິສ຺ສນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນາຄຕວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ປຸຣິມຈຕຸກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສສ຺ມີຕິ ອສຕີຕິ ອສໍ. ນິຈ຺ຈສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ສສ຺ສໂຕ ອສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕສ຺ມີຕິ ສີທຕີຕິ ສຕໍ. ອນິຈ຺ຈສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອສສ຺ສໂຕ ອສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິໂຕ ປຣານິ ສິຍນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສໍສຍປຣິວິຕກ຺ກວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ປຸຣິມຈຕຸກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອປາຫໍ ສິຍນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ‘‘ອປິ ນາມາຫໍ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຕ຺ຖນາກປ຺ປນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ປຸຣິມຈຕຸກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິສີສາ ນາມ, ອສ຺ມິ, ຠວິສ຺ສໍ, ສິຍໍ, ອປາຫໍ ສິຍນ຺ຕິ ເອເຕ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸທ຺ຘສີສາ ເອວ, ‘‘ອິຕ຺ຖສ຺ມີ’’ຕິອາທໂຍ ຕໂຍ ຕໂຍຕິ ທ຺ວາທສ ສີສມູລກາ ນາມ. ເອວເມຕານິ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິສີສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸທ຺ຘສີສາ, ທ຺ວາທສ ສີສມູລກາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ພາຫິຣສ຺ສຸປາທາຍາຕິ ພາຫິຣໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອຸປາທາຍ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອິມິນາຕິ ອິມິນາ ຣຸເປນ ວາ…ເປ… ວິຎ຺ຎາເຓນ ວາຕິ ເອວໍ ຣູປາທີສຸ ເອກເມວ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ກິຎ຺ຈນປລິໂພຘຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ອຠິນິວິສຕິ, ‘‘ອິມິນາ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ອສ຺ມີຕິ ອິມິນາ ຂຄ຺ເຄນ ວາ ຉຕ຺ເຕນ ວາ ອຠິເສເກນ ວາ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອຠິນິວິສຕິ. ພາຫິຣຣູປາທິນິສ຺ສິຕານີຕິ ພາຫິຣານິ ປຣສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານິ ຣູປເວທນາທີນິ ນິສ຺ສິຕານິ. ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ‘‘ອິມິນາ’’ຕິ ຫິ ອຍເມເວຕ຺ຖ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິສີສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຠຍໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຉຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິ.

ນິທ຺ເທສຕ຺ເຖນາຕິ ‘‘ຉຍິເມ ອາວຸໂສ ຕຓ຺ຫາກາຍາ’’ຕິອາທິນິທ຺ເທສປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຈເນນ. ນິທ຺ເທສວິຕ຺ຖາຣາຕິ ຕສ຺ສ ຈ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕວເສນ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ ຈ ປຸນ ສງ຺ຄຫໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣິຕສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປເຠທສ຺ສ ຉເຬວ ຕິສ຺ໂສເຍວາຕິ ຈ ປຸນ ສງ຺ຄຫຓໂຕ ຈ.

ວິປາກເວທນາ ອຘິປ຺ເປຕາ ວິເສສໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ. ຕເມວ ຫິສ຺ສາ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາທເນນາຕິ ອຠິຣຕິຍາ. ມມາຍນ຺ຕາຕິ ຘນາຍນ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕກາຣາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຏ຺ຐວຓ຺ຓາຣມ຺ມຓທາຍການໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສິປ຺ປສນ຺ທສ຺ສນກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຊ຺ຊາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເວຊ຺ຊາ ຫິ ຣສາຍຕໂນຊາວເສນ ຕທຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕວເສນ ຈ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທາຍກາ. ສ຺ວາຍໍ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວີຓາວາທກາທີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ປຸຕ຺ຕໍ ມມາຍນ຺ຕາຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປິຍາຍນ຺ຕາ. ປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ສປ຺ປາຍສປ຺ປິຂີຣາທີນິ ວິຍ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕານິ ອິຏ຺ຐຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານິ, ຘາຕິ ວິຍ ຣູປາທິຉຬາຣມ຺ມຓທາຍກາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຕຓ຺ຫາວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວທນາວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໗. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເອວ ເວທນາ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຣາສິວເສນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂກ ເວທນາກາໂຍ ຍຖາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອວໍ ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສຊາທິກາຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຉຍິເມ ອາວຸໂສ ເວທນາກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນາກາຍາຕິ ເວທນາສມູຫາ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໂຕ ຊາຕາ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາ. ສາ ປນ ອຸປາທິນ຺ນາປິ ອນຸປາທິນ຺ນາປິ, ຕທຸຠຍສ຺ສປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ກຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກກຖາ’’ຕິ. ອິທານິ ‘‘ວິປາກວິຘິ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນເຍວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ວິປາກວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມໂນທ຺ວາເຣ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕທາຣມ຺ມຓມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

ອວເສສານນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທິເວທນານໍ. ອຸປນິສ຺ສຍາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນນ຺ຕຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນນ຺ຕຣານຎ຺ຫິ ອນນ຺ຕຣາທິວເສນ, ອິຕເຣສໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ຕທາຣມ຺ມຓເວທນານໍ ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອທ຺ວາຣິການນ຺ຕິ ທ຺ວາຣຣຫິຕານໍ. ນ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິອາທິເວທນານໍ ກິຎ຺ຈິ ທ຺ວາຣໍ ອຕ຺ຖິ. ສຫຊາຕມໂນສມ຺ຜສ຺ສສມຸທຍາຕິ ເອເຕນສ຺ສ ຕາສໍ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວມາຫ.

ເວທນາວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຜສ຺ສວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໘. ຈກ຺ຂຸໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ. ປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸກາຕິ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸກາ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສຍາ. ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກກຖາ ເອສາ’’ຕິ ພາວີສຕິຄ຺ຄຫຓໍ, ປວຕ຺ຕິກຖາຠາວໂຕ ໂລກິຍຄ຺ຄຫຓໍ. ວິປາກມນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາຕິ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນນ ວິຍ ປຈ຺ຈເຍນປິ ອຸປາທິນ຺ນເກເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຉນ຺ນໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອາຍຕນານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜສ຺ສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຬາຍຕນວາຣວຓ຺ຓນາ

໙໙. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ອຣູປໂລກາເປກ຺ຂາຍ ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ເອກເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ເຍສໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປາທິນ຺ໂນ, ປຈ຺ຈໂຍ ປນ ອນຸປາທິນ຺ໂນຕິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕສໍ ມເຕນ ພາຫິຣາຍຕນວເສນປິ ເອກເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນຎ຺ຈ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄປິ ອິມສ຺ສ ອາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓ.

ສຬາຍຕນວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາມຣູປວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ນມນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນສຠາວໍ ເຕນ ວິນາ ອປວຕ຺ຕນໂຕ. ຣຸປ຺ປນໍ ສີຕາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິເມ ປນ ຕໂຍຕິອາທິນາ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓວເສເນວ ຕໍສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ເຍ ຍຕ຺ຖ ອສາຘາຣຓາ, ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປາທິຍິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈເຍ ກຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈຍກຣຓເມວ ຫິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕຘມ຺ມານໍ ອຸປາທິຍນໍ. ສມູຫສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ສມູຫຕ຺ເຖ ເອຕໍ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ວິນາ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ຠູຕຸປາທາຍປເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສຕ຺ຕວີສຕິວິຘໍ. ຍສ຺ສ ນາມສ຺ສາຕິ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ນາມສ຺ສ. ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປສ຺ສາຕິ ເອກໂວກາຣຠເວ ຣູປສ຺ສ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ປນ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓເມວ. ຍສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ນາມຣູປສ຺ສ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ສຫຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕາທິວເສນ, ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິວເສນ, ອິຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍາທິວເສນ ຕສ຺ສ ນາມສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນາມຣູປວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຎ຺ຎາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ເຕຠູມກວິປາກຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ສງ຺ຂາໂຣ ຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ໂສຬສວິຘສ຺ສ ກາມາວຈຣວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ຣູປາວຈຣປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ຣູປາວຈຣວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ທ຺ວາທສວິໂຘປິ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສ ອກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ກາໂຣ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ອຣູປາວຈຣວິປາກວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕີສຸ ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໒໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຎ຺ຎາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຂາຣວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂໂຓຕິ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕສຠາໂວ, ອາຍູຫນລກ຺ຂໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈປນວເສນາຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໂຈປນວເສນ. ເຕນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກເຈຕນາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ວຈນເຠທວເສນາຕິ ວາຈານິຈ຺ຉາຣຓວເສນ. ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ວີສຕິ, ນວ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລເຈຕນາ ຈາຕິ ເອກູນຕິໍສ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ. ‘‘ກຸສລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກຈ຺ຈານໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຫຊາຕາທິວເສນາຕິ ສຫຊາຕ-ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ-ນິສ຺ສຍ-ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ອຕ຺ຖິ-ອວິຄຕເຫຕຸວເສນ, ອນນ຺ຕຣານໍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນເສນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສງ຺ຂາຣວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວິຊ຺ຊາວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ‘‘ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ. ສຕິປິ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕວເສນ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຎ຺ຈສ຺ສາຕິ ວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອສ຺ສ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຕໍ ຫິສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ. ຍາຖາວລກ຺ຂຓປຏິເວຘນິວາຣເຓນາຕິ ສງ຺ຂຕອວິປຣີຕສຠາວປຏິວິຊ຺ຌນສ຺ສ ນິວາຣເຓນ. ເອເຕນສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວຘສ຺ສ ວິພນ຺ຘກຠາວມາຫ. ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອນຸພຸຊ຺ຌນາກາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ. ອປ຺ປທາເນນາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ເອເຕນສ຺ສາ ອນຸໂພຘຎາຓສ຺ສປິ ວິພນ຺ຘກຕມາຫ.

ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອນ຺ໂຕຄຘາຠາວໂຕ. ອິຘ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຂນ຺ຘວເສເນວ ວຕ຺ຖຸໂຕ ສມຸທເຍ ອຎ຺ຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເກເນວາຕິ ອິຕຣໍ ກາຣຓຕ຺ຕຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍທິປິ ອຎ຺ຎາຓໍ ນິໂຣຘມຄ຺ເຄ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ກໂຣຕິ, ກຸໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕພ຺ພຕ຺ຖຸຕາ, ເຕ ປນ ຊານິຕຸກາມສ຺ສ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ອນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ນິໂຣຘມຄ຺ຄຄ຺ຄາຫເຫຕຸຕາວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານໍ ‘‘ນິໂຣເຘ ປຏິປທາຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາຕິ ສຠາເວເນວ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ. ອຄາຘອປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ຕໍວິສຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສໍ. ປຸຣິມໍ ປນ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ. ວຎ຺ຈນີຍຏ຺ເຐນາຕິ ວຎ຺ຈກຠາເວນ ອຍາຖາວຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣໍ, ນ ສຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍວິສຍໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວເຍ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວລກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ເອວ ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ນິທ຺ເທສວິຠາເຄນປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຈ຺ເຈສຸ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ເຂຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທເສນ. ສງ຺ຄຫໂຕຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ເຂນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເຕນ ນິທ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ທຸກ຺ຂສ຺ມິຎ຺ຫິ ອວິຊ຺ຊາ ນິທ຺ຘາຣີຍຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ. ວຕ຺ຖຸໂຕຕິ ອາຘາຣຕ຺ຖໍ. ທຸກ຺ຂສນ຺ນິສ຺ສຍາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ວິສຍຕ຺ຖໍ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ພ຺ຍາປນຕ຺ຖໍ ຉາທນວເສນ ຕໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິເສສໂຕຕິ ວິເສສາຠາວໂຕ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາວໂຕຕິ ສຣສລກ຺ຂຓໂຕ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສຈ຺ຈານໍ ອຊານນສຠາວາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາ. ກາມຣາຄຠວຣາຄາ ກາມາສວຠວາສວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຊາຕາທິວເສນາ’’ຕິ. ນນຸ ອວິຊ຺ຊາ ເອວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ, ໂສ ກຖໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ.

ອວິຊ຺ຊາວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ອາສວວາເຣ ອາສວ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ອາສວວິຈາໂຣ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ວາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ນນຸ ອວິຊ຺ຊາທິກາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຍໍ ວາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປເທສູຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ທ຺ວາທສໂກຏ຺ຐາສາ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາ. ຕສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນວເສນາຕິ ນາຍໍ ກາປິລານໍ ມູລປກຕິ ວິຍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອຖ ໂຂ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນວເສນ. ອາສວສມຸທເຍນາຕິ ອຕີຕຠເວ ອາສວານໍ ສມຸທເຍນ ເອຕຣຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມຸທໂຍ, ເອຕຣຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມຸທເຍນ ອນາຄເຕ ອາສວສມຸທໂຍຕິ ເອວໍ ອາສວາວິຊ຺ຊານໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນກຠາເວນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອາທິໂກຏິອຠາເວເນວ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍສາຣສ຺ສ ອາທິໂກຏິອຠາວໂຕ ອນມຕຄ຺ຄຕາສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຐານານີຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘກາຣຓານິ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານານິ. ອິມມ຺ຫາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕາຕິ ຍາຍ ອຣິຍສາວໂກ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ໂຫຕິ, ສາ ອຣິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕໍ, ອິໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕໂຕ.

ຈຕຸສຈ຺ຈປຣິຍາເຍຫີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄມກາຣເຓຫິ. ອຣຫຕ຺ຕປຣິຍາເຍຫີຕິ ‘‘ໂສ ສພ຺ພໂສ ຣາຄານຸສຍໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມກາຣເຓຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ.

ອາສວວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ຊານປທິໂນຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໙໕) ຊນປທວນ຺ໂຕ, ຊນປທສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣາ ຣາຊກຸມາຣາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນ ກຸຣູ ນາມ. ເຕສໍ ນິວາໂສ ຍທິ ເອໂກ ຊນປໂທ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສລິງ຺ຄວຈນານິ (ປາຓິນິ ໑.໒໕໑) ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫີ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕິ, ມລ຺ເລສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນ ປນ ຊນປທ-ສທ຺ເທ ຊາຕິ-ສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂນ. ເຕນ ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍຕາຍ ເອວໍ ຕໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ‘‘ພຫຸເກ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານໍ ວິເສສໍ ທີເປຕິ. ສຸຕ຺ວາຕິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊສ຺ສ ອານຸຠາວທສ຺ສນານຸສາເຣນ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ. ອນຸສໍຍາຍນ຺ເຕນາຕິ ອນຸວິຈຣນ຺ເຕນ. ເອເຕສໍ ຐານນ຺ຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍມຸເຂນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນມາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຄມາສີ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊາ. ຕນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຣຊ຺ຊໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ. ໂທວາຣິກຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຘມ຺ມາຍ ເທວສຠາຍ ເທວປຸຣສ຺ສ ຈ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອາຣກ຺ຂາຍ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ທິພ຺ພຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຕາວນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ອາສນ຺ເນ ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ, ຐຕ຺ວາ ຈ ນຈິຣສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ອປເຣ. ເທວຠາໂວ ປາຕຸຣໂຫສິ ເທວໂລເກ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິໂນ ອປຣາປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກໂຕກາສຕ຺ຕາ. ອວຍເວ ສິທ຺ໂຘ ວິເສໂສ ສມຸທາຍສ຺ສ ວິເສສໂກ ໂຫຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ຣຏ຺ຐໍ ພຫຸວຈເນນ ໂວຫຣີຍຕິ.

ທ-ກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ກມ຺ມາໂສຕິ ກມ຺ມາສປາໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ໂສ ກມ຺ມາສປາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ທມິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກີທິສໍ ທມນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂປຣິສາທຠາວໂຕ ປຏິເສຘິໂຕ’’ຕິ. ອິເມ ປນ ເຖຣາຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓເກ ວທຕິ, ເຕ ປນ ຈູຬກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ. ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ຫິ ກມ຺ມາສປາໂທ ອລີນສຕ຺ຕຸກຸມາຣກາເລ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ທມິໂຕ, ສຸຕໂສມກາເລ ປນ ພາຣາຓສິຣາຊາ ໂປຣິສາທຠາວປຏິເສຘເນນ ຍຕ຺ຖ ທມິໂຕ, ຕໍ ມຫາກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ນາມ. ປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຣໂຊຕິ ວຈນໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເຍຫິ ອາວສິຕປເທໂສ ກຸຣຸຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ, ເຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ອາຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຣກ຺ຂິຕນິຍາເມເນວ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິຍາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາຕິ, ໂສ ເທສຘມ຺ມວເສນ ອວິຈ຺ເຉທໂຕ ວຕ຺ຕມາໂນ ກຸຣຸວຕ຺ຕຘມ຺ໂມຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຸຣຸຘມ຺ມຊາຕເກນ (ຊາ. ໑.໓.໗໖-໗໘) ທີເປຕພ຺ໂພ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ຍຕ຺ຖ ປຐມໍ ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວສໂນກາໂສ ໂກຈິ ວິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເກວລໍ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ນິທານກຖາຍ ປກຕິ, ຍຖາ ຕໍສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕິ ເທວທຫໍ ນາມ ສກ຺ການໍ ນິຄໂມຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວສໂນກາສໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸທ຺ເທສວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີຕິ ອສາຘາຣຓສມຸຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ສາຘາຣຓໍ ປນ ປາກຏນ຺ຕິ ອນາມຏ຺ຐໍ, ເຕນ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອປຣຊ຺ຌາສໂຍຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ພາຫິຣສມຸຏ຺ຐານໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປນ ອສາຘາຣຓຎ຺ຈ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທິຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸຣຸຣຏ຺ຐໍ ກິຣ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໗໓) ຕທາ ຕນ຺ນິວາສີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວນ຺ຕຕາຍ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາພເລນ ອຸຕຸອາທິສມ຺ປນ຺ນເມວ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕຸປຈ຺ຈຍາທິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຠຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຸຣຸວຕ຺ຕຘມ຺ມານຸຏ຺ຐານວາສນາຍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕຸອາທິສມ຺ປນ຺ນເມວ ໂຫນ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາຕິສຍໍ ອຸຕຸສປ຺ປາຍາທິຍຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສຣີຣກລ຺ລຕາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ຈ ອໂຣຄຕາຍ. ອນຸຄ຺ຄຫິຕປຎ຺ຎາພລາຕິ ລທ຺ຘຸປກາຣຎາຓານຸຠາວາ, ອນຸ ອນຸ ວາ ອາຈິຓ຺ຓປຎ຺ຎາເຕຊາ. ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສູຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ຈຸທ຺ທສສຸຐາເນສຸ, ເວທນານຸປສ຺ສນາວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສູຕິ ເອວໍ ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຍຖາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕິ, ເອວໍ ເທສນາວເສນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏກສຸວຓ຺ຓມຎ຺ຊູສາສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ສຸມນຈມ຺ປກາທິນານາປຸປ຺ຜານິ ມຓິປຸຕ຺ຕາທິສຕ຺ຕຣຕນານິ ຈ ຍຖາ ຠາຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິເສສໍ ໂສຠນ຺ຕິ, ກິຈ຺ຈກຣານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ມນຸຎ຺ຎາຠາວໂຕ, ເອວໍ ສີລທສ຺ສນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາຊນວິເສສຠູຕາຍ ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສິປຣິສາຍ ເທສິຕາ ຈ ຠຄວໂຕ ອຍໍ ເທສນາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກາຣີ ຈ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ.

ປກຕິຍາຕິ ສຣສໂຕ, ອິມິສ຺ສາ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ປຸພ຺ເພປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນານຸສາຣໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິສ຺ສຏ຺ຐອຕ຺ຕຠາວນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ອນິໂຍເຊຕ຺ວາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອຠິຣຕິວເສນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປມາທວິຫາຣໍ ປຫາຍ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກາຍໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍນ-ສທ຺ໂທ ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ. ນ ເກວລມຍນເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ມຄ຺ຄປຣິຍາຍາຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ວາ ຍທິ ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ອຍນ-ສທ຺ໂທ, ກສ຺ມາ ປຸນ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມຄ຺ໂຄຕິ ເອໂກ ເອວ ມຄ຺ໂຄ. ນ ຫິ ນິພ຺ພານຄາມີ ມຄ຺ໂຄ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖີຕິ. ນນຸ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕທຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓວີຣິຍາທໂຍ ນິທ຺ເທເສ ຄຫິຕາ. ອຸທ຺ເທເສ ປນ ສຕິຍາ ເອວ ຄຫຓໍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ທ຺ເວຘາປຖຠູໂຕຕິ ອິມິນາ ອິມສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອເນກມຄ຺ຄຕາຠາວໍ ວິຍ ອນິພ຺ພານຄາມິຠາວາຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກນາຕິ ອສຫາເຍນ. ອສຫາຍຕາ ຈ ທຸວິຘາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍຕາຠາເວນ ວາ, ຍາ ‘‘ວູປກຏ຺ຐກາຍຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຓ຺ຫາທຸຕິຍຕາຠາເວນ ວາ, ຍາ ‘‘ປວິວິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວູປກຏ຺ເຐນ ປວິວິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ເສຏ຺ໂຐປິ ໂລເກ ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍາວ ປເຣ ເອກໂຕ ກໂຣສີ’’ຕິອາທີສູຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ສາຕິ ເສຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ. ຍທິ ສໍສາຣໂຕ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ອຍນຏ຺ໂຐ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ສາຘາຣໂຓ ກຖໍ ຠຄວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາເຠໂທເຍວ ເຫໂສ, ຍທິທໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ວາ ອຍໂນຕິ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ປເນໂກ’’ຕິ.

ນານາມຸຂຠາວນານຍປ຺ປວຕ຺ໂຕຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິມຸເຂນ ຕຕ຺ຖາປິ ອານາປານາທິມຸເຂນ ຠາວນານເຍນ ປວຕ຺ໂຕ. ເອກາຍນນ຺ຕິ ເອກຄາມິນໍ, ນິພ຺ພານຄາມິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອທຸຕິຍຕ຺ຕາ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕີຍມຕ຺ຖີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐) ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ຈ. ຂໂຍ ເອວ ອນ຺ໂຕຕິ ຂຍນ຺ໂຕ, ຊາຕິຍາ ຂຍນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐວາຕິ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ. ອວິຠາເຄນ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປຕີຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ. ອຕຣິໍສູຕິ ຕຣິໍສຸ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມກາ ພຸທ຺ຘາ, ປຸພ຺ເພ ວາ ອຕີຕກາເລ.

ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເຕສໍ ວຈນໍ, ຕໍ ວາ ກິຣິຍາວຸຕ຺ຕິວາຈກຕ຺ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ເຂຍ຺ຍປ຺ປຘານຕາຍ ສຕ຺ຕວາຈິໂນ ເອກ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາວຸຕ຺ຕິວາຈກຕາ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ສກິມ຺ປິ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວິຍ ‘‘ສກິໍ ອຍໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ປທຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ປຸຣິມນເຍນ ປຈ຺ຉິມນເຍນ ຈ. ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຄ຺ຄສ຺ສ ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອເນກວາຣມ຺ປິ ອຍຕີຕິ ປຸຣິມນຍສ຺ສ, ອເນກຎ຺ຈສ຺ສ ອຍນໍ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຉິມນຍສ຺ສ ຈ ປຏິກ຺ເຂໂປ.

ອິມສ຺ມິໍ ປເທຕິ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສໍສຍຏ຺ຐາເນ. ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄຕິ ໂລກິເຍນ ມິສ຺ສໂກ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ. ວິສຸທ຺ຘິອາທີນໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍເຫຕຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຈຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ, ອິຕໂຣ ປຣິຍາຍເຫຕຸ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ.

ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວາຕິ ‘‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ກາລາໂຣຈນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ. ເອວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ. ເອວໍ ‘‘ມຘຸຣໍ ອິມໍ ກຸຫິໍ ຉຑ຺ເຑມາ’’ຕິ ອຉຑ຺ເຑນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉຸຠາຣໍ ວິຍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອາລຸເຬຕີຕິ ວິລຸຬິໂຕ ອາກຸໂລ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາຍນມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸພ຺ພຠາຄສຕິປຏ຺ຐານມຄ຺ໂຄຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ຕສ຺ເສວ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ໂສ ປນ ຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາປິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄໂຕວ ອາເນຕ຺ວາ ຐປິຕາ.

ນິພ຺ພານຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ນິພ຺ພານຄມນໍ, ໂສ ເອວ ອວິປຣີຕສຠາວຕາຍ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພານຄມນຏ຺ເຐນ, ນິພ຺ພານາຘິຄມຸປາຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄນີຍຏ຺ເຐນາຕິ ຄເວສິຕພ຺ພຕາຍ, ‘‘ຄມນີຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄາທີຫີຕິ. ອິມິນາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍເຍວ ຄຫຓໍ ‘‘ຣາໂຄ ມລໍ, ໂທໂສ ມລໍ, ໂມໂຫ ມລ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໒໔) ວຈນໂຕ. ‘‘ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທີຫີ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ເຕ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຏາ. ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ເອວ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປມລວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ, ອຖ ໂຂ ອິທເມຕ຺ຖ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສາ ປນາຍໍ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ສິຊ຺ຌມານາ ຍສ຺ມາ ໂສກາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກມາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຈນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນິມິຕ຺ຕໍ ເຈຕໂສ ສນ຺ຕາໂປ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ໂສໂກ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນິມິຕ຺ຕເມວ ໂສກາຘິກຕາຍ ‘‘ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ ປຣິເທວວເສນ ລປນໍ ປຣິເທໂວ, ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອິຘ ສມຕິກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ປຫານາຍາ’’ຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາວຫຕໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ວິໂສເຘຫີຕິ ອຕີເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສວິໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉາຕິ ປຣໂຕ. ເຕຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ. ມາຫູຕິ ມາ ອຫຸ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນໍ. ເອເຕນ ອນາຄເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສໍກິເລສວິໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ເຌຕິ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ເຌ. ໂນ ເຈ ຄເຫສ຺ສສີຕິ ນ ອຸປາທິຍິສ຺ສສິ ເຈ. ເອເຕນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຂນ຺ຘປພນ຺ເຘ ອຸປາທານປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສສີຕິ ເອວໍ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍຄຕສໍກິເລສວິໂສຘເນ ສຕິ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ອຸປສນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສສີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ຄາຖໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ຄາຖ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປຸຕ຺ຕາຕິ ໂອຣສາ, ອຎ຺ເຎປິ ວາ ເຍ ເກຈິ. ປິຕາຕິ ຊນໂກ. ພນ຺ຘວາຕິ ຎາຕກາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປຸຕ຺ຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ພນ຺ຘວາ ວາ ອນ຺ຕເກນ ມຈ຺ຈຸນາ ອຘິປນ຺ນສ຺ສ ອຠິຠູຕສ຺ສ ມຣຓໂຕ ຕາຓາຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາຕິ. ນ ຫິ ຎາຕີນໍ ວເສນ ມຣຓໂຕ ອາຣກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຏາຈາເຣ ‘‘ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ ກາລກຕາ’’ຕິອາທິນາ (ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໔໙໘) ມາ ນິຣຕ຺ຖກໍ ປຣິເທວິ, ຘມ຺ມໍເຍວ ປນ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ຍຖານຸໂລມໍ ປວຕ຺ຕິຕາຍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຣິໂຍສາເນ ສຫສ຺ສນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ກຖໍ ປນາຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານມຄ຺ຄວເສນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານກຖາຍ ວິນາ ສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ໂສກວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຄາຖາຍ ປຐມໍ ສຸຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣຄາຖາຍປິ. ຠາວນາຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາ. ສາ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຣູປາທີນໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອນຸປສ຺ສນາປິ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ, ຕສ຺ມາ. ເຕປີຕິ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕປຏາຈາຣາ.

ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣຕິ ສຕສຕໂຈຣປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈ ໂຈເຣ ປຏິປາຏິຍາ ເປເສສິ. ເຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ອນຸກ຺ກເມນ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສູ’’ຕິ. ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຬາຣໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອູຣຸຏ຺ຐິເຠທຊນິຕໍ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠສິ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ສຎ຺ຎເປສ຺ສາມີຕິ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ອຑ຺ຑິຍາມີຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉາມິ. ຫຣາຍາມີຕິ ລຊ຺ຊາມິ. ວິປສ຺ສິສນ຺ຕິ ສມ຺ມສິໍ.

ປຈລາຍນ຺ຕານນ຺ຕິ ປຈລາຍນໍ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄຕານໍ. ວຕສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຘຸຕຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ປມາທນ຺ຕິ ປຈລາຍນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂອຣຸທ຺ຘມານໂສຕິ ອຸປຣຸທ຺ຘອຘິຈິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຊຣສ຺ມິນ຺ຕິ ສຣີເຣ. ສຣີຣຎ຺ຫິ ນ຺ຫາຣຸສມ຺ພນ຺ຘອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕຕາຍ ອິຘ ‘‘ປຎ຺ຊຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປີຕວຓ຺ຓາຍ ປຏາກາຍ ປຣິຫຣຓໂຕ ມລ຺ລຍຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕກຕາຍ ຈ ປີຕມລ຺ໂລ. ຕີສຸ ຣຊ຺ເຊສູຕິ ປຓ຺ຑຸໂຈຬໂຄຬຣຊ຺ເຊສຸ. ມລ຺ລາ ສີຫຬທີເປ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຄມ຺ມ. ຕໍເຍວ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ຣູປາທໂຍ ‘ມມາ’ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ນ ຕຸມ຺ຫາກວຄ຺ເຄນ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໓-໓໔) ປກາສິຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂນ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ. ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຈງ຺ກມຕິ ‘‘ນິສິນ຺ເນ ນິທ຺ທາຍ ອວສໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ສຜລຕາປເວທນມຸເຂນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ. ຠາສິຕນ຺ຕິ ວຈນໍ. ກສ຺ສ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ, ສພ຺ພໂລກຄ຺ຄວາທິໂນ’’ຕິ. ນ ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຍິທໍ ເມ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອາຫຣິ. ເຕນ ອິທານາຫໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂຣຄສ຺ສ ອຠາເວນ ອໂຣໂຄ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ສກ຺ກສ຺ສ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ເທວູປປຕ຺ຕິ. ປຸນປາກຕິກາວ ອໂຫສິ ສກ຺ກຠາເວເນວ ອຸປປນ຺ນຕ຺ຕາ. ສຸພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ເອວໍ ນາໂມ. ອຈ຺ຉຣານໍ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕສ຺ຕໍ ຠີຕໍ. ອຸພ຺ພິຄ຺ຄນ຺ຕິ ສໍວິຄ຺ຄໍ. ອຸຕ຺ຣສ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ສໍວິຄ຺ຄໍ. ອຸພ຺ພິຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຍວເສນ ສຫ ກາເຍນ ສຎ຺ຈລິຕໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນສູຕິ ອນາຄເຕສຸ. ກິຈ຺ເຉສູຕິ ທຸກ຺ເຂສຸ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຠາວີທຸກ຺ຂປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຕິເຕສູຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ເຉສູຕິ ໂຍຊນາ, ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂພຊ຺ຌາຕິ ໂພຘິໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ຈ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕປສາຕິ ຕໂປກມ຺ມໂຕ. ເຕນ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕໍ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາທິສລ຺ເລຂປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສໍວຣຓໂຕ. ເອເຕນ ສຕິສໍວຣສີເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍວຣສີລໍ, ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄາຕິ ສພ຺ພຸປຘິນິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານໂຕ. ກິເລເສສຸ ຫິ ນິສ຺ສຏ຺ເຐສຸ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ວິປາກວຏ຺ຏຎ຺ຈ ນິສ຺ສຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ. ໂສຕ຺ຖິນ຺ຕິ ເຂມໍ ອນຸປທ຺ທວຕໍ.

ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຎາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວານວິຣຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕວານວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ຂນ຺ຘໍ, ກມ຺ມຸນາ ວາ ຜລໍ, ສຕ຺ເຕຫິ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວິນຕິ ສໍສິພ຺ພຕີຕິ ວານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຍິທໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ວານໍ, ນ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ປຣປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍາ’’ຕິ.

ນນຸ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ໂສກສມຕິກ຺ກມາທໂຍປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປຸນ ກສ຺ມາ ຄຫິຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາສນຍຸຕ຺ຕິໂກວິເທຕິ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິລກ຺ຂຓາຍໍ ຘມ຺ມນີຕິຍໍ ເຉເກ. ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕີຕິ ເຍ ເຍ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ ຍຖາ ຍຖາ ໂພເຘຕພ຺ພາ, ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ຠຄວາ ເຕ ເຕ ຕຖາ ຕຖາ ໂພເຘນ຺ໂຕ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕິ. ຕໍ ຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໍ ອຄເຓນ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິຎາປກາທິສາຘນີຍວຈນາຕິ. ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຊາຍຕິ, ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕໂສກປຣິເທວສ຺ສ ນ ກທາຈິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ອຕ຺ຖິ ໂສກປຣິເທວສມຕິກ຺ກມມຸເຂເນວ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອິຊ຺ຌນໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກເມນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂທມນສ຺ສປຈ຺ຈເຍຫິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ໂສກາທໂຍ ອຠິຠວນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາເຕສຸ ຈ ເຕສຸ ເຕ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກໂມ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເມນາ’’ຕິ. ຎາຍສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ. ຕທຘິຄເມນ ຫິ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍສຫຠາວີປິ ອິຕຣາຠິສມໂຍ ຕທວິນາຠາວໂຕ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍເຫຕຸໂກ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຎາຍສ຺ສາຘິຄໂມ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ຜລຎາເຓນ ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ສມ຺ປທານວຈນຎ຺ເຈຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຓ຺ຓຠຓນນ຺ຕິ ປສໍສາວຈນໍ. ຕຍິທໍ ນ ອິເຘວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສຕ຺ຖາ ອກາສິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍເຖວ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖອາທິມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓໍ, ອາທິ ວາ ກລ຺ຍາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິໂຕ ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ຈ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເສຏ຺ຐຈຣິຍຠາວໂຕ ສາສນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ໂວ ປກາເສສ຺ສາມີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍວໍສາຕິ ອຣິຍານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວໍສາ ປເວຓິໂຍ. ອຄ຺ຄຎ຺ຎາຕິ ‘‘ອຄ຺ຄາ’’ຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ສພ຺ພວໍເສຫິ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎາຕິ ‘‘ຈິຣຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ວໍສຎ຺ຎາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວໍສາ’’ຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ໂປຣາຓາຕິ ປຸຣາຕນາ ອນຘຸນາຕນຕ຺ຕາ. ອສໍກິຓ຺ຓາຕິ ອວິກິຓ຺ຓາ ອນປນີຕາ. ອສໍກິຓ຺ຓປຸພ຺ພາຕິ ‘‘ກິໍ ອິເມຫີ’’ຕິ ອຣິເຍຫິ ນ ອປນີຕປຸພ຺ພາ. ນ ສໍກີຍນ຺ຕີຕິ ອິທານິປິ ເຕຫິ ນ ອປນີຍນ຺ຕິ. ນ ສໍກີຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອນາຄເຕປິ ເຕຫິ ນ ອປນີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາ…ເປ… ວິຎ຺ຎູຫີຕິ ເຍ ໂລເກ ວິຎ຺ຎູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເຕຫິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຕາ ອນິນ຺ທິຕາ, ອຄຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິອາທີຫີຕິ ວິສຸທ຺ຘິອາທິທີປເນຫິ. ປເທຫີຕິ ວາກ຺ເຍຫິ, ວິສຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຕາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ວາ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສຫິ.

ອຸປທ຺ທເວຕິ ອນຕ຺ເຖ. ວິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວິສຸຊ຺ຌນໍ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຈໂຍ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫທເຍ ຐປນໍ ຘາຣຓໍ. ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວາຈນໍ. ຄນ຺ຘາຣໂກຕິ ຄນ຺ຘາຣເທເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ປໂຫນ຺ຕີຕິ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານມຄ຺ຄາຕິ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄາ, ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານິຍຕມຄ຺ຄາປິ ວາ. ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ກູຏສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຓີຕິ ກາຈມຓິປິ. ມຸຕ຺ຕາຕິ ເວຬຸຊາປິ. ປວາຬນ຺ຕິ ປລ຺ລໂວປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຣຕ຺ຕຊມ຺ພຸນທາທິປເທຫິ ເຕ ວິເສສິຕາ.

ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໕.໓໖໗; ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໗໓) ອິຘາຘິປ຺ເປຕກາຍາທີນໍ ເວທນາທິສຠາວຕ຺ຕາຠາວາ, ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ມສ຺ສ ວິສຸໍ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖນ຺ຕຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ເຫຏ຺ຐາຄຫເຓສຸ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖູນໍ ອນິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປນ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ ‘‘ນ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣມ຺ມຓວິຠາເຄນ ເຫຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠາໂຄຕິ. ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣທສ຺ສນໍ, ນ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ. ອາທີສຸ ຫິ ສຕິໂຄຈໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນານໍ ສມຸທໂຍ, ນາມຣູປສມຸທຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ມນສິກາຣສມຸທຍາ ຘມ຺ມານໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຕິໂຄຈຣານໍ ປກາສເກ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍມ຺ປິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໔) ອວເສສປາຬິປ຺ປເທສທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕິຍາ ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ທານາທີນິ ສຕິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຣູປາທີນິ ກສິຓາທີນິ ຈ ສຕິຍາ ຐານໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຘານໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ‘‘ປຓີຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໔ ຕິກມາຕິກາ) ວິຍ ປຘານຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຣິໂຍຕິ ອຣິຍໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕເສຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຬາຍຕນວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໑). ສຸຕ຺ເຕກເທເສນ ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍທຣິໂຍ…ເປ… ມຣຫຕີຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອນຸກມ຺ປໂກ ຫິເຕສີ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິທໍ ໂວ ຫິຕາຍ ອິທໍ ໂວ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ສາວກາ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ, ນ ໂສຕໍ ໂອທຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ໂວກ຺ກມ຺ມ ຈ ສຕ຺ຖຸສາສນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ນ ເຈວ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຍທຣິໂຍ…ເປ… ອຣຫຕິ.

ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖາ…ເປ… ອິທໍ ໂວ ສຸຂາຍາຕິ. ຕສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈ ສາວກາ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ສາວກາ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ນ ຈ ໂວກ຺ກມ຺ມ ສຕ຺ຖຸສາສນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ນ ເຈວ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ນ ເຈວ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕມນຕໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ອນຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂໂຕ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ…ເປ… ອຣຫຕິ.

ປຸນ ຈປຣໍ…ເປ… ສຸຂາຍາຕິ. ຕສ຺ສ ສາວກາ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ…ເປ… ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອຕ຺ຕມໂນ ເຈວ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນຕຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ…ເປ… ອຣຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໑) –

ເອວໍ ປຏິຆານຸນເຍຫິ ອນວສ຺ສຸຕຕາ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ຕທຸຠຍວີຕິວຕ຺ຕຕາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ຫິ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາ ໂຫຕິ ອາເວຓິກຘມ຺ມຠາວໂຕ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນໍ. ປ-ສທ຺ໂທ ອາຣມ຺ຠໍ ໂຊເຕຕິ, ອາຣມ຺ໂຠ ຈ ປວຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສຕິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ປຏ຺ຐານໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອນ-ສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸລວຈເນນ ກມ຺ມຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ.

ຕຖາສ຺ສ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ຠູສຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐໍ ປກ຺ຂນ຺ຘນໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ຠາວຕ຺ຖໍ ສຕິ-ສທ຺ທໍ ປຏ຺ຐານ-ສທ຺ທຎ຺ຈ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ສຕິ-ສທ຺ໂທ ປຏ຺ຐານ-ສທ຺ໂທ ຈ ກຕ຺ຖຸອຕ຺ໂຖຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ຈິຣກຕສ຺ສ ຈິຣຠາສິຕສ຺ສ ຈ ອນຸສ຺ສຣຓຏ຺ເຐນ. ອິທນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ສຕິເຍວ ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ສຕິ ເອວ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ສຕິ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກສ຺ມາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິພຫຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ພຫຸກາ ເອຕາ ສຕິໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອກວຈນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ມຄ຺ຄຏ຺ເຐນາຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ. ນິຍ຺ຍານິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ, ເຕເນວ ນິຍ຺ຍານິກຠາເວນ ເອກຕ຺ຕຸປຄໂຕ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄີຍຕີຕິ ອຕ຺ຕນາວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສປິ ເຈຕາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ຈ ເອຕາ ສຕິໂຍ. ອປຣຠາເຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາຍາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ສຸຠສຎ຺ຎາທິວິຘມເນນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສກິໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘກິຈ຺ຈສາຘເນເນວ ເຫຕ຺ຖ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ. ເອວຎ຺ຈ ສຕີຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ເຐນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອກວຈເນນ ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສຕິວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ວຈນານຸສນ຺ຘິນາ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ເທສນາ ສານຸສນ຺ຘິກາວ, ນ ອນນຸສນ຺ຘິກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສເນນ ປຏິປາເທຕຸໍ ‘‘ມາຣເສນປ຺ປມທ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໒໔) ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິນາ ນິທສ຺ສນໍ ສໍສນ຺ເທຕິ. ຕສ຺ມາຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ວິເສສໂຕ ກາໂຍ ຈ ເວທນາ ຈ ອສ຺ສາທສ຺ສກາຣຓນ຺ຕິ ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖູສຸ ໂອຬາຣິກສຸຂຸເມສຸ ອສຸຠທຸກ຺ຂຠາວທສ຺ສນານິ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ເຎຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິເຕຫິ ສຸກຣານີຕິ ຕານິ ເຕສໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕຖາ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖຸຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິເສສກາຣເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕຕາທສ຺ສນານິ ສຣາຄາທິວເສນ ສຎ຺ຎາຜສ຺ສາທິວເສນ ນີວຣຓາທິວເສນ ຈ ນາຕິປ຺ປເຠທອຕິປ຺ປເຠທຄເຕສຸ ເຕສຸ ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ຎານໍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕານໍ ສຸກຣານີຕິ ເຕສໍ ຕານິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາຍ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ກາຍເວທນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສຕິປິ ເນສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖຸຠາເວ ໂຍ ຍສ຺ສ ສາຕິສຍປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສມຖຍານິໂກ ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ ປນ ສຸຂຸເມ ຈິຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນານໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາວິປສ຺ສນາຍານິການໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເຕສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ປຫານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ໂຍຊນາ. ປຣໂຕ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວນໂຍ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ສວິເສສາ ກາເຍ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວິເສເສນ ກາໂຍ ກາໂມຆສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຠເວສຸ ສຸຂຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວສ຺ສາໂທ ໂຫຕິ ຠໂວຆສ຺ສ ເວທນາ ວຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕຕິຆນຄຫຓວເສນ ວິເສສໂຕ ຈິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ໂຐຆສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ຘມ຺ເມສຸ ວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາຍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕ຺ຕາ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ອວິຊ຺ໂຊຆສ຺ສ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ປຫານຕ຺ຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ກາໂຍ ກາໂມຆສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕີຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠູຕາ ເວທນາ ວິເສເສນ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຈິຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓວເສນ ສສ຺ສຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີເລນ ສຸທ຺ຘີຕິອາທິ ປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ, ສຸຂເວທນາສ຺ສາທວເສນ ປຣໂລກນິຣເປກ຺ໂຂ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ປຣາມາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ ເວທນາ ວຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕຕິຆນຄຫຓວເສນ ສຣາຄາທິຈິຕ຺ເຕ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ໂມຫາຄຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ຘມ຺ມສຠາວານວໂພເຘນ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ຠຍາຄຕິຍາ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ໂອເຆສຸ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ ໂຍຄາສເວສຸປິ ໂຍຊນາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ປຐໂມຆຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຄນ຺ຖໂຍຊນາຍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ ກາຍຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອິຕຣູປາທານວຕ຺ຖຸຕາ ໂຍຊນາ, ຕຖາ ກາໂມຆພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖໂຍຊນາຍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ ກາຍເວທນານໍ ຉນ຺ທໂທສາຄຕິ ວຕ຺ຖຸຕາ ໂຍຊນາ ວາ.

‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ກາຍສມຸທໂຍ, ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ, (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘) ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕) ວຈນໂຕ ກາຍາທີນໍ ສມຸທຍຠູຕາ ກພຬີກາຣາຫາຣຜສ຺ສມໂນສຎ຺ເຈຕນາວິຎ຺ຎາຓາຫາຣາ ກາຍາທິປຣິຊານເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາຫາຣປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓນໂຍຕິ ເນຕ຺ຕິປກຣຓວເສນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນານໂຍ.

ສຣຓວເສນາຕິ ກາຍາທີນໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຸປຘາຣຓວເສນ. ສຣນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ເອຕາຍາຕິ ສຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກຕ຺ເຕ ເອກສຠາເວ ນິພ຺ພາເນ ສໂມສຣຓໍ ສມາຄໂມ ເອກຕ຺ຕສໂມສຣຓໍ. ເອຕເທວ ຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນິພ຺ພານປເວສເຫຕຸຠູຕາ ວາ ສມານຕາ ເອໂກ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາໂວ ເອກຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສໂມສຣຓໍ ຕໍສຠາຄຕາ ເອກຕ຺ຕສໂມສຣຓໍ. ເອກນິພ຺ພານປເວສເຫຕຸຠາວໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຣເຓກຕ຺ຕສໂມສຣຓານິ ສເຫວ ສຕິປຏ຺ຐາເນກຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ວິສຸໍ. ສຣຓວເສນາຕິ ວາ ‘‘ຄມນວເສນາ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕເທວ ຄມນໍ ສໂມສຣຓນ຺ຕິ, ສໂມສຣເຓ ວາ ສຕິສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ຘາຣຓຕາວ ສຕີຕິ ສຕິສທ຺ທຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວາ ປຸຣິມໍ ສຕິຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ເອກຠາວສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານສໂມສຣເຓປິ ສຫິຕາເນວ ຕານິ ສຕິປຏ຺ຐາເນກຠາວສ຺ສ ກາຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຈຸທ຺ທສວິເຘນ, ນວວິເຘນ, ໂສຬສວິເຘນ, ປຎ຺ຈວິເຘນາຕິ ອິທໍ ອຸປຣິ ປາຬິຍໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໗) ອາຄຕານໍ ອານາປານປພ຺ພາທີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ປນ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ຕທນຸຄຕເຠທວເສນ ຈ ຠາວນາຍ ອເນກວິຘຕາ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑສທິສຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິຕໍຕໍສຕິປຏ຺ຐານຠາວນານຸຠາວສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

‘‘ໂຄຈເຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຣຖ ສເກ ເປຕ຺ຕິເກ ວິສເຍ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒) ຠິກ຺ຂຸໂຄຈຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ, ຍທິທໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸໍ ທສ຺ເສຕິ, ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕໍ ນິຍມໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພປ຺ປກາຣາຍ ອນຸສາສນິຍາ ຠາຊນຠາໂວ.

ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ກາຍາທິວິສມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ກາຍາທີຫິ ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ຣາຄາທິວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ທນ຺ໂຕ. ຈຕຸມຄ຺ຄນິຍາເມນ ນິຍໂຕ. ເສຏ຺ຐຈຣິຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ກາຍທຓ຺ຑາທິໂອໂຣປເນນ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ. ອຣິຍຠາເວ ຐິໂຕ ໂສ ເອວຣູໂປ ພາຫິຕປາປສມິຕປາປຠິນ຺ນກິເລສຕາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມໂຓ ຠິກ຺ຂູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ ພຫິທ຺ໂຘ ຈ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໗໓) ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑, ໒໘໗; ປາຣາ. ໑໑) ນາມກາໂຍ ກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາເຍຕິ ຣູປກາເຍ’’ຕິ ອາຫ.

ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ‘‘ເວທນາທໂຍປິ ເອຕ຺ຖ ສິຕາ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ ກາເຍ ເວທນາທິອນຸປສ຺ສນາປສງ຺ເຄປິ ອາປນ຺ເນ ຕໂຕ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມູຫວິສຍຕາຍ ຈສ຺ສ ກາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມຸທາຍຸປາທານຕາຍ ຈ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ‘‘ກາເຍ’’ຕິ ເອກວຈນໍ, ຕຖາ ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາເຄນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິ ເອກວຈນໍ, ເວທນາ ປນ ສຸຂາທິເຠທຠິນ຺ນາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເວທນາສູ’’ຕິ ພຫຸວຈເນນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເຖວ ຈ ນິທ຺ເທໂສ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ຘມ຺ມາ ຈ ປໂຣປຓ຺ຓາສເຠທາ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາກາເຣນ ຈ ອເນກເຠທາ ເອວາຕິ ເຕປິ ພຫຸວຈນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕາ. ອວຍວີຄາຫ-ສມຎ຺ຎາຕິຘາວນ-ສາຣາທານາຠິນິເວສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ກາຍໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ, ຕານິ ຈ ເກສາທີຫິ, ເກສາທິເກ ຈ ຠູຕຸປາທາຍຣູເປຫິ ວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ນ ກາເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາສາທາທິນຄຣາວຍວສມູເຫ ອວຍວີວາທິໂນປິ ອວຍວີຄາຫໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ນຄຣໍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ສມຎ຺ຎາຕິຘາວນໍ ສິຍາຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສມຎ຺ຎາຕິຘາວເນ ນຄຣນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມູໂຫ, ເກສໂລມາທິສມູໂຫ ຠູຕຸປາທາຍສມູໂຫ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມູເຫ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍປິ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ອິຕ຺ຖິອາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກາໂຍ ວາ…ເປ… ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຈິ ຘມ຺ໂມຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕຊີວາທິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອວຍວີ ປນ ກາຍປຏິກ຺ເຂເປເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ກາຍາທິສຎ຺ຎາຠິຘານານີຕິອາຫ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕ…ເປ… ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ປສ຺ສຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ປຸຣິສໍ ວາ. ນນຸ ຈກ຺ຂຸນາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ປສ຺ສາມິ, ປຸຣິສໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຣູປາຍຕນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫວເສນ ມິຈ຺ຉາປຣິກປ຺ປິຕຣູປຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ຕໍ ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ນ ໂຫຕິ ອຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ທິຏ຺ຐໍ ວາ ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ຣູປາຍຕນໍ ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຠູຕໂຕ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປສ຺ສໍ ພຊ຺ຌເຕຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກິເລສພນ຺ຘເນນ ພຊ຺ຌຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ນ ອຎ຺ຎສຠາວານຸປສ຺ສີ, ອສຸຠາທິໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣານຸປສ຺ສີ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ປຖວີກາຍນ຺ຕິ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາສປຖວິໍ ຘມ຺ມສມູຫຕ຺ຕາ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວທຕິ, ລກ຺ຂຓປຖວິເມວ ວາ ອເນກປ຺ປເຠທໍ ສກລສຣີຣຄຕໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍຠາເວນ ຈ ປວຕ຺ຕມານໍ ສມູຫວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວທຕິ. ອາໂປກາຍນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຠາເວນ ອນ຺ຘພາເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ. ອິທານິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນາກາຣານມ຺ປິ ວເສນ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກກາຍໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວໍ ຈສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາກາຣມ຺ປິ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫສ຺ສ ເລໂສປິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ຕຖາເຫສ ‘‘ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ເອວ ອນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສນາທິນິວຕ຺ຕນມາສງ຺ກິຕພ຺ພໍ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນປຣຕ຺ຕາ ເອວ-ກາຣສ຺ສ, ອຸປຣິເທສນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຈ ຕາສໍ.

ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕເມວ ກາຍໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ຕໍ ອນຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ໂນ ນນ຺ທຕິ, ວິຣຊ຺ຊຕິ ໂນ ຣຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕິ ໂນ ສມຸເທຕິ, ສມຸທຍໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ໂນ ອາທິຍຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ກາຍຕນ຺ນິສ຺ສຍຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກິເລເສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພາເນ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກິເລເສ ນ ອາທິຍຕິ, ນາປິ ອໂທສທສ຺ສິຕາວເສນ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ໂນ ອາທິຍຕີ’’ຕິ. ອິທານິສ຺ສ ຕາຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວິປຣີຕສຎ຺ຎໍ. ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປຫານມຸເຂເນວ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຄຫຓໍ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເມວ.

ວິຫຣຕີຕິ ອິມິນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສມງ຺ຄິໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຣິຍຕີ’’ຕິ ອິຣິຍາປຖໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໂຕ ‘‘ຕີສຸ ຠເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ປນ ກິເລສາ ປຣິຕ຺ຕຠູມກາ ເອວາຕິ. ຍທິປິ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ອາຕາປນນ຺ຕິ ຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ອາຕາປ-ສທ຺ໂທ ປນ ວີຣິເຍເຍວ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຏິປກ຺ຂປຫາເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ສາຕິສຍໍ ຕທາຕາປນນ຺ຕິ ວີຣິຍເມວ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາ. ອາຕາປີຕິ ຈາຍມີກາໂຣ ປສໍສາຍ, ອຕິສຍສ຺ສ ວາ ທີປໂກຕິ ອາຕາປີຄຫເຓນ ສມ຺ມປ຺ປຘານສມງ຺ຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາ, ສມນ຺ຕໂຕ, ສາມຎ຺ຈ ປຊານນ຺ໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖາເນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສິຕາຠາເວນ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ, ສພ຺ພາກາຣປຊານເນນ ສມນ຺ຕໂຕ, ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາວຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສຍໍ ປຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ກຖໍ ສຕິປຏ຺ຐານຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລີເນ ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຈິຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ວາ ລີເນ ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຠາເວຕພ຺ພາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຕ຺ຖິກາ ເອຕາຍາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ສຕິຍາ ລທ຺ຘູປກາຣາຍ ເອວ ປຎ຺ຎາຍ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ. ອນ຺ໂຕສງ຺ເຂໂປ ອນ຺ໂຕ ໂອລີຍໂນ, ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາຍປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ສີລວິໂສຘນາທິ ຄຓນາທິ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລາທິ ຈ ອຸປາໂຍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ອນຸປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປາຍໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອນຸປາຍຎ຺ຈ ນ ອຸປາທິຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ…ເປ… ອສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ອຸປາຍານຸປາຍານໍ ປຣິຄ຺ຄຫປຣິວຊ຺ຊເນສຸ ອປຣິຈ຺ຈາຄາປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ຈ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ.

ຍສ຺ມາ ສຕິເຍເວຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍາທໂຍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄຎ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສຕິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕສ຺ສາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ວາ ສຕິສີເສນາຍໍ ເທສນາ. ນ ຫິ ເກວລາຍ ສຕິຍາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ນິພ຺ພານາຘິຄໂມ ວາ, ນ ຈ ເກວລາ ສຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຌານເທສນາຍໍ ສວິຕກ຺ກາທິວຈນສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄທສ຺ສນຕາຕິ ອງ຺ຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ອວຍວປຣິຍາຍຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຫານງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໒໗໑, ໒໘໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓; ປາຣາ. ໑໑) ວິຍ ປຫາຕພ຺ພງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍເມວ ວິນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕທງ຺ຄວິນເຍນ ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນເຍນ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເວທນາທິຘມ຺ມານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິເສເສນ ທ຺ວີຫິປິ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກເກນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຫານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ວາ ‘‘ວິເນຍ຺ຍ ນີວຣຓານີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາຍ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີການໍ ອນຸໂຣຘາທີນໍ ປຫານໍ ທສ຺ສນໍ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຊນນ຺ຕິ. ກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິມູລກສ຺ສາຕິ ຣູປ-ພລ-ໂຍພ຺ພນາໂຣຄ຺ຍາທິ-ສຣີຣສມ຺ປທາ-ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ກາຍວິປຕ຺ຕິມູລໂກ ວິໂຣໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຍຠາວນາຍາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາຍ. ສາ ຫິ ອິຘ ‘‘ກາຍຠາວນາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຕິ ອນຸໂຣຘາທິປ຺ປຫານວຈເນນ. ໂຍຄານຸຠາໂວ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓໍ.

ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນາຕິ ອຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຄ຺ຄຫເຓນ. ສພ຺ພຕ຺ຖິກກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເມຕ຺ຕາ ມຣຓສ຺ສຕິ ອສຸຠຠາວນາ ຈ. ອິທຎ຺ຫິ ຈຕຸກ຺ກໍ ໂຍຄິນາ ປຣິຫຣິຍມານໍ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖິກກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສຕິຍາ ວາ ສມໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສມາທ຺ຘິກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ເຕນາຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຠາວຕ຺ຖສ຺ເສວ ວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ ສຫ. ອຏ຺ຐກຖານໂຍຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖສ຺ສປິ ວິວຣຓວເສນ ຍຖາຣຫໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານໂຍ. ຍຖາ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ຍຖາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ອວິໂລເມນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເວທນາທີນໍ ປຸນ ວຈເນຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວວເສນ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ເວທນາສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ຣູປປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທນາຍ ກາຍາທິອນຸປສ຺ສນາປສງ຺ເຄປິ ອາປນ຺ເນ ຕທສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ທຸຕິຍເວທນາຄຫຓໍ. ເຕນ ນ ເວທນາຍໍ ກາຍານຸປສ຺ສີ, ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວາ, ອຖ ໂຂ ເວທນານຸປສ຺ສີເຍວາຕິ ເວທນາສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາກາຣສ຺ເສວ ທສ຺ສເນນ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸຂາ ເວທນາ, ນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸກ຺ຂາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ວາ ເວທນາ. ຍສ຺ມິໍ ວາ ປນ ສມເຍ ທຸກ຺ຂາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ວາ ເວທນາ, ນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອິຕຣາ ເວທນາ’’ຕິ ເວທນາຠາວສາມຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ເວທນໍ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນນ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ ຘຸວຠາວວິເວໂກ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນ ຕາສໍ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານທສ຺ສເນນ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຕຕາຍ ຈ ທສ຺ສນໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕິ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ເວທນາຍໍ ເວທນານຸປສ຺ສີເຍວ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ພາໂລ ອມຓິສຠາເວປິ ອຸທກພຸພ຺ພຸຬເກ ມຓິອາກາຣານຸປສ຺ສີ ໂຫຕິ, ນ ເອວມຍໍ ຐິຕິຣມຓີເຍປິ ເວທຍິເຕ, ປເຄວ ອິຕຣສ຺ມິໍ ມນຸຎ຺ຎາກາຣານຸປສ຺ສີ, ອຖ ໂຂ ຂຓຠງ຺ຄຸຣຕາຍ ອວສວຕ຺ຕິຕາຍ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓຕາຍ ຈ ອນິຈ຺ຈອນຕ຺ຕອສຸຠາກາຣານຸປສ຺ສີ, ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສີເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ປຸນ ວຈເນ ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ເກວລໍ ປນິຘາ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ‘ເອຕ຺ຕກໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມາ ຈ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ຕານິ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ, ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂເວທນໍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕຕິ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ປີຬາຊນນໂຕ ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓໂຕ ຈ ສລ຺ລນ຺ຕິ ອທ຺ທກ຺ຂິ ປສ຺ສິ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນໍ. ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ອໂນຬາຣິກຕາຍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ວູປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ຈ ສນ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕໂຕ ຕາວກາລິກໂຕນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ໂຍ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ສ ເວ ສມ຺ມທ຺ທໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍເສນ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວາ ເວທນາຍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກ຺ຂາຕິປີຕິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂາ ອິຕິປິ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ເວທຍິຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ວທາມິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕປິ ຈາຕິ ສຸຂາທີນໍ ຐິຕິວິປຣິຓາມຎ຺ຎາຓສຸຂຕາຍ ວິປຣິຓາມຐິຕິອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ສຸຂໂຕ, ຕິສ຺ໂສປິ ຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາທິ-ອາຣມ຺ມຓຉນ຺ທາທິ-ອຘິປຕິ-ຎາຓາທິ-ສຫຊາຕ- ກາມາວຈຣາທິ-ຠູມິນານຕ຺ຕເຠທານໍ ກຸສລາກຸສລ-ຕໍວິປາກກິຣິຍາ-ນານຕ຺ຕາທິເຠທານຎ຺ຈ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຂາຣິກາສງ຺ຂາຣິກສ-ວຕ຺ຖຸກາວຕ຺ຖຸກາທິ-ນານຕ຺ຕເຠທານຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຸຎ຺ຎຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ‘‘ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ສຸຎ຺ຎຕວາເຣ ອາຄຕສຸຎ຺ຎຕສຠາວສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຸນ ປຫານໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວາ ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຫີນເມວ ໂຫຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາຍ ໂຈທນາຍ ນານາປຸຄ຺ຄລປຣິຫາໂຣ, ປຈ຺ຉິມາຍ ນານາຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກປຣິຫາໂຣ. ໂລກິຍຠາວນາຍ ຫິ ກາເຍ ປຫີນໍ ນ ເວທນາທີສຸ ປຫີນໍ ໂຫຕິ ຍທິປິ ນ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍ ຕຕ຺ຖ ສາ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ຕປ຺ປຫານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ. ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ ເສເສສຸປິ ປຫີນໍ ໂຫຕີຕິ ມຄ຺ຄສຕິປຏ຺ຐານຠາວນໍ, ໂລກິຍຠາວນາຍ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ’’ຕິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໓໖໒, ໓໖໔, ໓໖໖, ໓໗໓) ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

ອານາປານປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ພາຫິຣເກສຸປິ ອິໂຕ ເອກເທສສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາຣກາຍານຸປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕນ ເຍ ອິເມ ອານາປານປພ຺ພາທິວເສນ ອາຄຕາ ຈຸທ຺ທສປ຺ປກາຣາ, ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິອນຸປສ຺ສນາ ປກາຣາ, ຕຖາ ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕາ ເກສາທິວຓ຺ຓສຓ຺ຐານກສິຓາຣມ຺ມຓຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານປ຺ປກາຣາ, ໂລກິຍາທິປ຺ປກາຣາ ຈ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິເມ ຈ ປກາຣາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ, ນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາຣ…ເປ… ປຏິເສຘໂນ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣກາຍານຸປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວປຏິເສຘໂນ. ເອເຕນ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ອນ຺ໂຕຄຘເອວສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເອກປທານິປິ ສາວຘາຣຓານິ ຍຖາ ‘‘ວາຍຸຠກ຺ໂຂ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໗໔). ເຕນາຫ ‘‘ອິເຘວ ສມໂຓ’’ຕິອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓສມຓກຣຓຘມ຺ໂມ ຫິ ໂສ, ໂຍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣກາຍານຸປສ຺ສນານິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣປ຺ປວາທາຕິ ປເຣສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນານປ຺ປກາຣາ ວາທາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານິ.

ອຣຎ຺ຎາທິກສ຺ເສວ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸທ຺ທໂມ ທມຖໍ ອນຸປຄໂຕ ໂຄໂຓ ກູຏໂຄໂຓ. ໂທຫນກາເລ ຍຖາ ຖເນຫິ ອນວເສສໂຕ ຂີຣໍ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວໍ ໂທຫປຏິພນ຺ຘິນີ ກູຏເຘນຸ. ຣູປສທ຺ທາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອສ຺ສາໂທ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣໂສ. ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອນາທິມຕິ ວາ ສໍສາເຣ ປຣິຈິຕາຣມ຺ມຓໍ.

ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ສຕິຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ອາຣມ຺ມເຓຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓ. ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ຖິຣໍ, ຍຖາ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ສມາຘິ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຖາມຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ, ເອກຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ, ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ, ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ອຘິຄຕວິເສສານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຠຄວາ ໂຍຄີນໍ ອນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານຸປທິສນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸ ທີປິສທິໂສ ອຣຎ຺ເຎ ເອກາກີ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂນິມ຺ມຖເນນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ. ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິນ຺ຕິ ຠາວນຸສ຺ສາຫຊວສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄກຣຓຠູມິຠູຕໍ.

ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວເສນ ສິກ຺ຂໂຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕາປຊານນ-ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທນ-ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ຠາວນານຸໂຍຄໍ ສິກ຺ຂໂຕ, ຕຖາຠູໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ປວຕ຺ຕຍໂຕ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອຸປຏ຺ຐິຕປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ, ໂຍ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກມ຺ມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ກຣຊກາໂຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ‘‘ຕຍິທໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ນ ອເຫຕຸກໍ, ນາປິ ອິສ຺ສຣາທິວິສມເຫຕຸກໍ, ອຖ ໂຂ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ເອວ ສເຫຕຸກ’’ນ຺ຕິ ອທ຺ຘຕ຺ຕເຍປິ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ມ. ນິ. ໒.໑໑໓; ມ. ນິ. ໓.໘໖; ອ. ນິ. ໔.໑໘໑; ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ.

ປຣສ຺ສ ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍຕິ ອິທໍ ສມ຺ມສນຈາຣວເສນາຍໍ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຖວເສນ ປນ ປຣສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ ອປ຺ປນານິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ. ອິທໍ ອຸຠຍໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ຘມ຺ມທ຺ວຍຆຏິຕໍ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມຸທໂຍ, ໂສ ເອວ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມຕິ ສມຸທຍຘມ຺ໂມ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸກຣຊກາຍາທິ. ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ ສມຸທຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ. ຕໍ ປນ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ ອຸປມາມຸເຂນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠສ຺ຕນ຺ຕິ ຣຸຕ຺ຕິໍ. ຄຄ຺ຄຣນາຬິນ຺ຕິ ອຸກ຺ກາປນາຬິໍ. ເຕຕິ ກຣຊກາຍາທິເກ. ຍຖາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາໂຍ ກຣຊກາຍາທິສມ຺ພນ຺ຘີ ຜລຠາເວນ, ເອວໍ ເຕປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ເຫຕຸຠາເວນາຕິ ‘‘ສມຸທຍຘມ຺ມາ ກາຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຸທຍ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ປກຕິວາຈີ ວາ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ມ. ນິ. ໓.໓໗໓; ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍາຕິ ກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປກຕິການຸປສ຺ສີ ‘‘ສມຸທຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ກຣຊກາຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກາຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຫຕຸກຕ຺ເຕປິ ວິນາສສ຺ສ ເຍສໍ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ອຠາເວ ຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕທຠາໂວ ຕສ຺ສ ອຠາວສ຺ສ ໂຫຕຸ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອຸປຈາຣໂຕ ກຣຊກາຍາທິອຠາໂວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍສ຺ສ ວຍກາຣຓໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຠສ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປຐມວິກປ຺ປວເສນ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ປວເສນ ປນ ອຸປຈາເຣນ ວິນາເຍວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘານຸປສ຺ສນາ ວິຍ ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸວິສຍຕາຍ ສມຸທຍວຍຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາປິ ເອກກາເລ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາເລນ ສມຸທຍໍ ກາເລນ ວຍໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອຕ຺ຖິ ກາໂຍຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ກາໂຍວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຖິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ປເຣສຎ຺ຈ ສຊ຺ຊາປນຏ຺ເຐນ, ສຕ຺ວຄຸຓໂຍຄໂຕ ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປເຣຫິ ປຣິກປ຺ປິໂຕ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ປູຣຓໂຕ ຈ ຈວນຸປປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ຄລນໂຕ ຈ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ຖີຍຕິ ສໍຫຎ຺ຎຕິ ເອຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ. ປຸຣິ ປຸເຣ ຠາເຄ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວນ ‘‘ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ. ປໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ, ມມ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂກຈີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວນ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ໂພ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ກາໂຍ ເອວ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕເມວ ກາຍສ຺ສ ວິຠາເວຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ກາໂຍວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ຎາຓປມາຓຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຎາຓປຣໍ ປມາຓໍ ປາປນຕ຺ຖາຍ. ສຕິປມາຓຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກສຕິປວຕ຺ຕໍ ສຕິປຣໍ ປມາຓໍ ປາປນຕ຺ຖາຍ. ອິມສ຺ສ ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກາໂຍ’’ຕິ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ ສຕິຍາ ຈ ປຣິພ຺ຣູຫນາຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ວຑ຺ຒຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຠາວນາຍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄາຫານໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ໂລເກ ກິຎ຺ຈິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ກຸໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິ. ເອວມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ເຫຏ຺ຐາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຣິ ອຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ປນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນໍ ນິຄມນວເສນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ປນ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ສາ ປນ ສຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ, ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ຕຓ຺ຫາ ຕສ຺ສາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ ຕທຠາເວ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ. ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ວິສຸທ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ, ຠາວນໍ ອຸປຣິ ເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍານມຸຂນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓູປາໂຍ.

ອານາປານປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຣິຍາປຖປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ອິຣິຍາປຖວເສນາຕິ ອິຣິຍນໍ ອິຣິຍາ, ກິຣິຍາ, ອິຘ ປນ ກາຍິກປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຣິຍານໍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຄມນາທິສຣີຣາວຕ຺ຖາ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ກາເຍນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍໍ ກເຣຍ຺ຍ ຐິໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ນິປນ຺ໂນ ວາຕິ. ເຕສໍ ວເສນ, ອິຣິຍາປຖວິຠາເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ຈປຣນ຺ຕິ ປຸນ ຈ ອປຣໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອຎ຺ຎໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖມິ, ສຸຓາຖາຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາຕິອາທິ ຄມນາທິມຕ຺ຕຊານນສ຺ສ ຄມນາທິຄຕວິເສສຊານນສ຺ສ ຈ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຄມນາທິມຕ຺ຕຊານນໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຄມນາທິຄຕວິເສສຊານນໍ ປນ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກາມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕູປລທ຺ຘິນ຺ຕິ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປລທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ນ ຊຫຕິ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ‘‘ອຫໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ມມ ຄມນ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສພ຺ຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາ ກາຣໂກ ເວທໂກ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎໍ ນ ອຸຄ຺ຆາເຏຕິ ນາປເນຕິ ອປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ, ອນນພ຺ຣູຫນໂຕ ວາ. ເອວໍ ຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ກຸໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິມສ຺ສ ປນາຕິອາທິສຸກ຺ກປກ຺ຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄມນກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸປຸຈ຺ຉາ, ສາ ກຕ຺ຕຸຠາວວິສິຏ຺ຐອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄມນສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ກສ຺ສ ຄມນນ຺ຕິ ອກຕ຺ຕຸຕາວິສິຏ຺ຐອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖາ. ກິໍກາຣຓາຕິ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກຕ຺ຕຸກາຍ ຄມນກິຣິຍາຍ ອວິປຣີຕກາຣຓປຸຈ຺ຉາ ‘‘ຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕາ ມນສາ ສໍຍຸຊ຺ຊຕິ, ມໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ ເອວມາທິຄມນກາຣຓປຏິກ຺ເຂປນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

ນ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄມນສິທ຺ຘິໂຕ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ. ອິທານິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄມນສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາ ຈ ສາ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິປ຺ຜາໂຣ ວິປ຺ຜນ຺ທນຎ຺ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາໂຣ, ເຕນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍຄ຺ຄຫເຓນ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕນາວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠທໍ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ອຸຠເຍນ ປນ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ປວຕ຺ຕມາເນ ກາເຍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ວາຍໍ ຊເນຕີຕິ ວາໂຍຘາຕຸອຘິກໍ ຣູປກລາປໍ ຊເນຕິ, ອຘິກຕາ ເຈຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ, ນ ປມາຓໂຕ. ຄມນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕໍ ສຫຊາຕຣູປກາຍສ຺ສ ຖມ຺ຠນສນ຺ຘາຣຓຈລນານໍ ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ອາກາຣວິເສເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ວາໂຍຘາຕຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວາໂຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊເນຕີ’’ຕິ. ອຘິປ຺ປາຍສຫຠາວີ ຫິ ວິກາໂຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອຘິກຠາເວເນວ ຈ ວາໂຍຄຫຓໍ, ນ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ເອວ ຊນກຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎຖາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຍຣູປຠາໂວ ທຸຣຸປປາໂທ ສິຍາ. ປຸຣໂຕ ອຠິນີຫາໂຣ ປຸຣໂຕຠາເຄນ ກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ, ໂຍ ‘‘ອຠິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິເທສວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຸສ຺ສິຕຠາໂວຕິ ອຸພ຺ພິທ຺ຘຠາໂວ.

ເອວໍ ປຊານໂຕຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາເຣເນວ ຄມນາທິຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ປຊານໂຕ ຕສ຺ສ ເອວໍ ປຊານນາຍ ນິຈ຺ຉຍຄມນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຈາຣຓາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລເກ ຍຖາຠູຕໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ, ໂລກໂວຫາຣວເສນ ວາ. ອຕ຺ຖິ ປນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ວີມໍສນວເສນ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ນຕ຺ຖີຕິ ນິຈ຺ຉຍວເສນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ຍຖາ ປນາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປມາຍ ວິຠາວນໍ.

ນາວາ ມາລຸຕເວເຄນາຕິ ຍຖາ ອເຈຕນາ ນາວາ ວາຕເວເຄນ ເທສນ຺ຕຣໍ ຍາຕິ, ຍຖາ ຈ ອເຈຕໂນ ເຕຊນໍ ກຓ຺ໂຑ ຊິຍາເວເຄນ ເທສນ຺ຕຣໍ ຍາຕິ, ຕຖາ ອເຈຕໂນ ກາໂຍ ວາຕາຫໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວາຍຸນາ ນີໂຕ ເທສນ຺ຕຣໍ ຍາຕີຕິ ເອວໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ຍຖາ ນາວາຍ ເຕຊນສ຺ສ ຈ ເປລ຺ລກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ເທສນ຺ຕຣຄມນໍ, ເອວໍ ກາຍສ຺ສາປີ’’ຕິ, ໂຫຕຸ, ເອວໍ ອິຈ຺ຉິໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ນາວາ ເຕຊນານໍ ສໍຫຕລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ປຸຣິສສ຺ສ ວເສນ ຄມນໍ, ນ ອສໍຫຕລກ຺ຂຓສ຺ສ, ເອວໍ ກາຍສ຺ສາປີຕິ ກາ ໂນ ຫານິ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາວ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕິ, ນ ປຸຣິສວາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຍນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄມນາທິກິຣິຍາວເສນ ປໂຍຊິຕໍ. ຐາຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ວິນາ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຕິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕ-ຕໍສມຸຏ຺ຐານ-ວາໂຍຘາຕຸ-ອາທິເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ. ຕິຏ຺ເຐຕິ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ວເຊຕິ ວເຊຍ຺ຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ໂກ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ກິໍ-ສທ຺ໂທຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຣເຫນ ຐານຄມນປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ສພ຺ພາຍປິ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາວິຠາວເນນ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ ວິຍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂຕາປິ ວິຠາວິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຓິຫິໂຕຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປກາຣໂຕ ນິຫິໂຕ ຐປິໂຕ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວຈນໍ, ປຸພ຺ເພ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ເຕສໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມນໂຍ ວາ ອິຣິຍາປຖປ຺ປຘາໂນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ກາໂຍ ອປ຺ປຘາໂນ ອນຸນິປ຺ຜາທີຕິ ອິຘ ກາຍໍ ປຘານໍ ອປ຺ປຘານຎ຺ຈ ອິຣິຍາປຖໍ ອນຸນິປ຺ຜາທໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນຍານໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຐິໂຕຕິ ປວຕ຺ໂຕ.

ອິຣິຍາປຖປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນມ຺ປິ ອິຣິຍາປຖວໂຕ ກາຍສ຺ເສວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ຕສ຺ສ ອວຕ຺ຖາວິເສສຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຣິຍາປຖປຣິຄ຺ຄຫເຓນ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘວເສເນວ ສມຸທຍາທໂຍ ອຸທ຺ຘຏາ. ເອສ ນໂຍ ເສສວາເຣສຸປິ. ອາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ‘‘ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ ກມ຺ມສມຸທຍາ ອາຫາຣສມຸທຍາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣຸປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣຘາ’’ຕິອາທໂຍປິ ປຎ຺ຈ ອາກາຣາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິຣິຍາປຖປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໔; ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໘; ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໒.໒໑໔) ສມນ຺ຕໂຕ ປກາເຣຫິ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ສມ຺ປຊານສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎານິ ສມາຫຏານິ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ອຠິກ຺ກມນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄມນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຏິກ຺ກມນໍ ປຏິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິກ຺ກນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ນິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຈ ນິວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປນ ຄມນໍ ຄມນເມວ. ອຠິຫຣນ຺ໂຕຕິ ຄມນວເສນ ກາຍໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ.

ສມ຺ມາ ປຊານນໍ ສມ຺ປຊານໍ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓສີໂລ ສມ຺ປຊານກາຣີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກາຣີ’’ຕິ. ສມ຺ປຊານສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຍາຍຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ກໂຣເຕວາຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ເອວ. ສມ຺ປຊານສ຺ສ ວາ ກາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ປຊານກາຣີ. ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ອຕ຺ເຖນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິ. ສາຕ຺ຖກສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣາວຫສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຈ ປວຕ຺ເຕສຸ ອວິຊຫິເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນເມວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຕ຺ເຖ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒີຕິ ຍໍ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຄມນໍ, ຕໍ ສປ຺ປາຍເມວາຕິ ສິຍາ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຈຕິຍທສ຺ສນໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປການິ ວິຍາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕປຏິມາໂຍ ວິຍ, ຍນ຺ຕປໂຍເຄນ ວາ ວິຈິຕ຺ຕກມ຺ມປຏິມາໂຍ ວິຍ. ອສມເປກ຺ຂນໍ ເຄຫສິຕອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ຄຫຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ພາລສ຺ສ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໘). ຫຕ຺ຖິອາທິສມ຺ມທ຺ເທນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ, ວິສຠາຄຣູປທສ຺ສນາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ.

ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸວຕ຺ຕນກຖາ ອາຈິຓ຺ຓາ, ອນນຸວຕ຺ຕນກຖາ ປນ ຕສ຺ສາ ທຸຕິຍາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນ ກຖິຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕາກາຣໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ນ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸຄາມາສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ. ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຠາວນາຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣ’’ນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລສ຺ສ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຫຣຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຍາວ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກມາ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອາຫາຣູປໂຠຄໂຕ ຍາວ ທິວາຏ຺ຐານຸປສງ຺ກມນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຏິເນຕິ.

ສຣີຣປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປລ຺ລງ຺ເກຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິສຊ຺ຊາວາເຣ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ອຸຓ຺ຫາສນານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສຸມໍ ຄາຫາເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ເຄເນວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ປຕ຺ໂຕປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໙) ວກ຺ຂມານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຍຖາປຣິຫຣິຍມານໍ ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໗໕) ‘‘ເຈຕິຍໍ ພາຘຍມານາ ໂພຘິສາຂາ ຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ມຍິ ອກເຖນ຺ເຕ ເອເຕສໍ ໂກ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມາຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມກຖາ ນາມ ກເຖຕພ຺ພາເຍວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ຘມ຺ມກຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທເນວາຕິ ‘‘ປຣິຈິໂຕ ອປຣິຈິໂຕ’’ຕິອາທິວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໂກຏິຍາວ. ຠເຍຕິ ປຣຈກ຺ກາທິຠເຍ.

ກມ຺ມຊເຕໂຊຕິ ຄຫຓິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິໍ ນາໂຣຫຕິ ຂຸທາປຣິສ຺ສເມນ ກິລນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ ສມາຘານາຠາວໂຕ. ອວເສສຏ຺ຐາເນຕິ ຍາຄຸຍາ ອຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວຈນເມຕໍ, ຍຖາ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂປວຕ຺ຕາຍ ສຣປຏິປາຏິຍາ ອວິຈ຺ເຉໂທ, ເອວເມຕສ຺ສາປີຕິ.

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ຠາວນານຸໂຍເຄ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປູຣເຓນ ສພ຺ພວຕ຺ຖານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ‘‘ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ກາເຍ ອວີຕຣາໂຄ, ຣູເປ ອວີຕຣາໂຄ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐; ມ. ນິ. ໑.໑໘໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕຂິລວິນິພນ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ.

ອຕ຺ຕກາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ຫິ ຫິຕໍ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ສຸຂນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວິຎ຺ຎູນໍ ນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ອຕ຺ຕາ ນາມ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕກາມາ. ອຸສຠໍ ນາມ ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ. ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ຕາຍ ປາສາຓສຎ຺ຎາຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອາຄຕາຕິ ຊານນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສເຍວ ນໂຍຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິໂກ ໂຍ ຐາເນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ນິສຊ຺ຊາຍປິ ນໂຍ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉິນ຺ນຠຕ຺ຕຠາວຠເຍນປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕິ.

ພຫາປຘານໍ ປູເຊສ຺ສາມີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂລກນາເຖນ ຉ ວສ຺ສານິ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ເອວາຫໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ປູເຊສ຺ສາມີຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິປູຊາ ຫິ ສຕ຺ຖຸປູຊາ, ນ ອາມິສປູຊາ. ຐານຈງ຺ກມນເມວາຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພອິຣິຍາປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນາທິກາເລສຸ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນິສຊ຺ຊາຍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ.

ວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປຐມເມວ ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຍທິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ ກປ຺ປານໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຕຊ຺ຊໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠຣຓໍ, ສາວກໂພຘິຍໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຫາສາວການໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສເມວ, ອິຕເຣສໍ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສຍວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ກຸສລໍ. ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ພຫິ ວິສເຍ ສຎ຺ຊາຕສໍວຑ຺ຒຕາຍ ພາຫິໂຍ, ທາຣຸຈີຣປຣິຫຣເຓນ ທາຣຸຈີຣິໂຍຕິ ຈ ສມຎ຺ຎາໂຕ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ –

‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ… ມຸເຕ… ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ຍໂຕ ໂຂ ເຕ, ພາຫິຍ, ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ… ມຸເຕ… ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ. ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ, ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐) – ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ.

ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕີຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິກ຺ກເມ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມີຕິ ປນ ອິມິນາ ມານຄ຺ຄາຫວເສນ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ຕຓ຺ຫາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາຫວເສນປິ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ເຍນ ຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຸທ຺ຘຣຓຄຕິກາ ຫິ ເຕໂຊຘາຕູຕິ ອຸທ຺ຘຣເຓ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເກກ…ເປ… ພລວຕິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕິຣິຍຄຕິກາຍ ຫິ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ ສາຕິສໂຍ ພ຺ຍາປາໂຣຕິ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ອນຸຄມນານຸຄນ຺ຕພ຺ພຕາວິເສເສ ເຕໂຊຘາຕຸ-ວາໂຍຘາຕຸ-ຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ປາທສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນໍ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ ຂາຓຸອາທິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຆຏ຺ຏນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ປສ຺ເສນ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓໍ, ຍາວ ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ, ຕາວ ອາຫຣຓໍ ອຕິຫຣຓໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຓໍ ວີຕິຫຣຓນ຺ຕິ ອຍໍ ວາ ເອເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຍສ຺ມາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕຸ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ຄຣຸຕຣສຠາວາ ຫິ ອາໂປຘາຕູຕິ ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຖວີຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາ, ອິຕຣາສຎ຺ຈ ໂອມຕ຺ຕຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ…ເປ… ພລວຕິໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາໂປຘາຕຸຍາ ອນຸຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຕິຏ຺ຐາຠາເວ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາປເນປິ ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຕຠາໂວ, ຕຖາ ຆຏ຺ຏນກິຣິຍາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ວເສນ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠນສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ຕຕ຺ຖາປິ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອາໂປຘາຕຸອນຸຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸມ຺ຠເນສູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຠິກ຺ກມເນ, ເຕສຸ ວາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣຓາທີສຸ ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ອຸທ຺ຘຣເຓຕິ ອຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມາຕິ ອຸທ຺ຘຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ຣູປຘມ຺ມາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ອຣູປຘມ຺ມາ ຈ ອຕິຫຣຓໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ເທສນ຺ຕຣສງ຺ກມນໍ ອຕ຺ຖິ. ປພ຺ພໍ ປພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ອຸທ຺ຘຣຓາທິໂກຏ຺ຐາເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຫິ ຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ ຄມນສ຺ສາທານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຘາວນ຺ຕານໍ ສິຣສິ ປາເທ ຈ ພທ຺ຘຘຸຣຘາຣາສມາຄມໂຕປິ ສີຆຕໂຣ. ຍຖາ ຕິລານໍ ຠຊ຺ຊິຍມານານໍ ປຏປຏາຍເນນ ເຠໂທ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາເທນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏປຏາຍນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

ສທ຺ຘິໍ ຣູເປນາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກຣູປຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ຕໂຕ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຍທິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ສມານກ຺ຂຓາ ສິຍຸໍ, ‘‘ຣູປໍ ຄຣຸປຣິຓາມໍ ທນ຺ຘນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖) ວິໂຣໂຘ ສິຍາ, ຕຖາ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິປາຬິຍາ (ອ. ນິ. ໑.໔໘). ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຫິ ສາຣມ຺ມຓສຠາວາ ຍຖາພລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຕໍສຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣໂຘ, ຣູປຘມ຺ມາ ປນ ອນາຣມ຺ມຓາ ປກາເສຕພ຺ພາ, ເອວໍ ເຕສໍ ປກາເສຕພ຺ພຠາວນິວຕ຺ຕິ ໂສຬສຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕີຕິ ຕງ຺ຂຓາຍຸກຕາ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉິຕາ, ລຫຸວິຎ຺ຎາຓວິສຍສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ, ວິສຍສງ຺ຄຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ, ທນ຺ຘມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍຕາຍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ທນ຺ຘປຣິວຕ຺ຕິຕາ, ນານາຘາຕຸຍາ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ໂຂ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ, ເຕນ ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຣູປຘມ຺ໂມວ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຕສ຺ເສວາຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມານກ຺ຂຓຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍໍ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍ, ຕໍ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອປຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕໂຕ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ເຕສໍ ອນ຺ຕໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອວີຈິມນຸສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ, ຍຖາ ວີຈິ ອນ຺ຕໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕເທເວຕນ຺ຕິ ອວິເສສວິທຸ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸ ອນຸ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ຣູປສນ຺ຕາໂນ ຈ ນທີໂສໂຕວ ນທິຍໍ ອຸທກປ຺ປວາໂຫ ວິຍ ວຕ຺ຕຕິ.

ອຠິມຸຂໍ ໂລກິຕໍ ອາໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣໂຕເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຍໍທິສາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕິ ວາ, ຕທຠິມຸຂໍ ເປກ຺ຂນໍ ອາໂລກິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸຄຕໍ ວິທິສາໂລກນໍ ວິໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິໂລກິຕໍ ນາມ ອນຸທິສາເປກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມຊ຺ຊນປຣິຠຓ຺ຑາທິກຣເຓ ໂອໂລກິຕສ຺ສ, ອຸລ຺ໂລກຫຣຓາທີສຸ ອຸລ຺ໂລກິຕສ຺ສ, ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕປຣິສ຺ສຍສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນາທີສຸ ອປໂລກິຕສ຺ສ ສິຍາ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ວາ ມຸເຂນ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ຄຫິຕາເນວາ’’ຕິ.

ກາຍສກ຺ຂິນ຺ຕິ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກຕວນ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ເອວ ‘‘ຍເມວາຫໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສາສເນ ອນຠິຣຕິອາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕເນວ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ ຍທິທໍ ນນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໓໕) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ.

ສາຕ຺ຖກຕາ ຈ ສປ຺ປາຍຕາ ຈ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕສ຺ສ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນສ຺ເສວ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສເນວ ອາໂລກນວິໂລກນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຂນ຺ຘາທິກມ຺ມຏ຺ຐານາ ອຎ຺ໂຎ ອຸປາໂຍ ນ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂລກິຕາທິສມຎ຺ຎາປິ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ປຐມຊວເນປິ …ເປ… ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນາທີນໍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນວເສນ ອິຏ຺ເຐ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິມ຺ຫິ ໂລໂຠ, ອນິຏ຺ເຐ ຈ ປຏິໂຆ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນໍ ມູລໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ສພ຺ພໍ ຠວງ຺ຄາທິ, ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣຊວນສ຺ສ ມູລວເສນ ມູລປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກຕາ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນສ຺ເສວ ອປຸພ຺ພຠາວວເສນ ອິຕ຺ຕຣຠາວວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕິເຕສູຕິ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ຈ ອປຣາປຣໍ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ຕນ຺ຕິ ຊວນໍ. ຕສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ອພ຺ຠາຄໂຕ. ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາວຕໂກ ກາໂລ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວກາລິການິ.

ເອຕໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາໂລກນວິໂລກເນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກ ເອໂກ ອາໂລເກຕິ, ໂກ ວິໂລເກຕິ. ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ-ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ລພ຺ຠນໂຕ.

ມຓິສປ຺ໂປ ນາມ ເອກາ ສປ຺ປຊາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ລຬນນ຺ຕິ ກມ຺ປນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ລີຬາກຣຓໍ ວາ ລຬນໍ.

ອຸຓ຺ຫປກຕິໂກ ປຣິຬາຫພຫຸໂລ. ສີລສ຺ສ ວິທູສເນນ ອຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສປ຺ປາຍໍ. ຈີວຣມ຺ປິ ອເຈຕນນ຺ຕິອາທິນາ ຈີວຣສ຺ສ ວິຍ ‘‘ກາໂຍປິ ອເຈຕໂນ’’ຕິ ກາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາວິຠາວເນນ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອິຕຣີຕຣສນ຺ໂຕສສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫໂຕຕິ ອາຫຕຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິໂກ, ຈຕຸປຎ຺ຈຄຓ຺ຐິກາຫິ ວາ ຫຕໂສໂຠ.

ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຏ຺ຐວິໂຘປິ ປໂຍຊນວິເສໂສ. ປຖວີສນ຺ຘາຣກຊລສ຺ສ ຕໍສນ຺ຘາຣກວາຍຸນາ ວິຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວາໂຍຘາຕຸນາວ ອາສເຍ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວາໂຍຘາຕຸວເສເນວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອຕິຫຣຕີຕິ ຍາວ ມຸຂາ ອຠິຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ຕໂຕ ຍາວ ກຸຈ຺ຉິ, ຕາວ ຫຣຕິ. ອຕິຫຣຕີຕິ ວາ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ຫຣຕິ. ວີຕິຫຣຕີຕິ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ຫຣຕິ. ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອປຣາປຣໍ ຈາເຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຫາຣສ຺ສ ຘາຣຓປຣິວຕ຺ຕນສໍຈຸຓ຺ຓນວິໂສສນານິ ປຖວີຘາຕຸສຫິຕາ ເອວ ວາໂຍຘາຕຸ ກໂຣຕິ, ນ ເກວລາຕິ ຕານິ ປຖວີຘາຕຸຍາປິ ກິຈ຺ຈຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອລ຺ລຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸປາເລຕີຕິ ວາຍຸອາທີຫິ ອຕິໂສສນໍ ຍຖາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອນຸປາເລຕິ ອລ຺ລອາທີຫິ ອຕິໂສສນໍ ຍຖາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອນຸປາເລຕິ ອລ຺ລຠາວໍ. ເຕໂຊຘາຕູຕິ ຄຫຓີສງ຺ຂາຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ. ສາ ຫິ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ອາຫາຣໍ ປຣິປາເຈຕິ. ອຎ຺ຊໂສ ໂຫຕີຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປເວສນາທີນໍ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ອາຠຸຊຕີຕິ ປຣິເຍສນຊ຺ໂຌຫຣຓຊິຓ຺ຓາຊິຓ຺ຓຕາທິໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຕໍວິຊານນນິປ຺ຜາທໂກເຍວ ຫິ ປໂຍໂຄ ‘‘ສມ຺ມາປໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຣິເຍສນາທິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕພ຺ພິສຍວິຊານນມ຺ປິ ນິປ຺ຜາເທຕິ ນາມ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາປໂຍຄໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອນ຺ວາຍ ອາຄມ຺ມ ອາຠຸຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ. ອາໂຠຄປຸພ຺ພໂກ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄມນໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວເສນ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄມນໂຕ. ປຣິເຍສນໂຕຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂຕ຺ຖໍ ອາຫິຓ຺ຑນໂຕ. ປຣິໂຠຄໂຕຕິ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ອາສຍໂຕຕິ ປິຕ຺ຕາທິອາສຍໂຕ. ອາສຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ກມ຺ມພລວຕ຺ຖິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຣິຍາທວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ສຍຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາສໂຍ, ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຕິຏ຺ຐນໂກ ປິຕ຺ຕາທິໂກ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ. ນິເຘຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ນິຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຘານໍ, ອາມາສໂຍ. ຕໂຕ ນິຘານໂຕ. ອປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຄຫຓີສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ມຊເຕເຊນ ອວິປກ຺ກໂຕ. ປຣິປກ຺ກໂຕຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປກ຺ກຠາວໂຕ. ຜລໂຕຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ນິສ຺ສນ຺ທໂຕຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິສ຺ສນ຺ທນໂຕ. ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ ມກ຺ຂນໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໒໙໔) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອຎ຺ເຎ ຈ ໂຣຄາ ກຓ຺ຓສູລຠຄນ຺ທຣາທໂຍ. ອຏ຺ຐາເນຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ອຍຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ເຂຕ຺ຕເທວາຍຕນາທິເກ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກສ຺ສຈິ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ຈ ນ ປຣສ຺ສ. ອຸທກຕຸມ຺ພໂຕຕິ ເວຬຸນາຬິອາທິອຸທກຠາຊນໂຕ. ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕອຸທກໍ.

ອທ຺ຘານອິຣິຍາປຖາ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ທີຆກາລິກາ ອິຣິຍາປຖາ. ມຊ຺ຌິມາ ຠິກ຺ຂາຈຣຓາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ. ຈຸຓ຺ຓິກອິຣິຍາປຖາ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄເຕຕິ ຄມເນ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມຄ຺ຄຫເຓນ ຄມເນນປິ ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ອຕິຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ຄມນເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເກຈິ.

ຍສ຺ມາ ມຫາສີວຕ຺ເຖຣວາເທ ອນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕເຣ ອິຣິຍາປເຖ ປວຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາ ຄຫິຕາ, ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວິປສ຺ສນາຈາຣວເສນ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຍິທໍ ມຫາສີວຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ອສມ຺ໂມຫຘຸຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິປຏ຺ຐານຠຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສາມຎ຺ຎຜເລ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໔; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໑໔) ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ ຍາວເທວ ສາມຎ຺ຎຜລວິເສສທສ຺ສນປຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອິທໍ ຍຖາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຘານຕາ, ເອວໍ ສຕິກິຈ຺ຈສ຺ສາປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ສຕິຍາ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສຕິຣຫິຕາ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ເອຕານິ ປທານີຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປທານິ. ວິຠຕ຺ຕາເນວາຕິ ວິສຸໍ ວິຠຕ຺ຕາເນວ. ອິມິນາປິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວິຍ ສຕິຍາປິ ປຘານຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ເອໂກ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ນິສີທນ຺ໂຕ ສຍນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ສຍຕິ, ເອໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສຍຕິ, ເອຕ຺ຖເກນ ປນ ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຈງ຺ກມເນນ ທີເປນ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈງ຺ກມນໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຉິມຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປວຕ຺ຕາປິ ປາຈີນຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ທາ, ຈງ຺ກມນມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕາ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຈງ຺ກເມ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ຐາເນ ປວຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊໍ, ນິສຊ຺ຊາຍ ປວຕ຺ຕາ ສຍນໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ, ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣຕິ, ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຄຕາທີສຸ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຍາວ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາວ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍມາໂນ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍຕິ ‘‘ກາໂຍ ອເຈຕໂນ, ມຎ຺ໂຈ ອເຈຕໂນ, ກາໂຍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’ຕິ, ມຎ຺ໂຈ ນ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ກາໂຍ ສຍິໂຕ’’ຕິ, ອເຈຕໂນ ກາໂຍ ອເຈຕເນ ມຎ຺ເຈ ສຍິໂຕ’’ຕິ, ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣຕິ, ປພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ປພຸຊ຺ຌຕິ, ອຍໍ ສຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

ກາຍາທິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຕມ຺ມຍຕ຺ຕາ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຊວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາມຍປວຕ຺ຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຊາຄຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ອປິຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ຊຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ຊາຄຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ພາຕ຺ຕິໍສຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ປຫາຍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ສປ຺ປາຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຠາສິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ນາມ. ທຸຕິຍຎ຺ຫິ ຌານໍ ວຈີສງ຺ຂາຣວິຣຫໂຕ ວິເສສໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາມ. ຣູປຘມ຺ມສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສາ ອຠິກ຺ກມາທໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ເສວ ສມຸທໂຍ ຈ ວໂຍ ຈ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິກູລມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ປຏິກູລມນສິກາຣວເສນາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໗໗) ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາຍ. ປຏິກູລເມວ ປຏິກູລໍ ໂຍ ປຏິກູລສຠາໂວ ປຏິກູລາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ມນສິກຣຓວເສນ. ອນ຺ຕເຣນປິ ຫິ ຠາວວາຈິນໍ ສທ຺ທໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໘໒-໑໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖາທີຫິ ປສິພ຺ພກາກາເຣນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ ອາວຏນໍ ປຸໂຕຬິ. ວິຠູຕາກາໂຣຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສຸຠຠາວສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາໂຣ. ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອາກາຣຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກສາທິປຣິຄ຺ຄຫເຓນາ’’ຕິ ອາຫ.

ປຏິກູລມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ຘາຕຸມນສິກາຣວເສນາຕິ ປຖວີຘາຕຸອາທິກາ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຠາວນາມນສິກາຣວເສນ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘາຕຸມນສິກາໂຣ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ໂຄຆາຕໂກຕິ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ຄຸນ຺ນໍ ຆາຕໂກ. ອນ຺ເຕວາສິໂກຕິ ກມ຺ມກຣຓວເສນ ຕສ຺ສ ສມີປວາສີ. ຐິຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຐິໂຕ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໓; ອ. ນິ. ໕.໒໘) ຐານສງ຺ຂາຕອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕາຍ, ຐາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ຄຕິວິນິວຕ຺ຕິອຕ຺ຖຕາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕາຍ ໂພຘໂກ, ອິຘ ປນ ຍຖາ ຕຖາ ຣູປກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂພຘໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຍຖາຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣນາຕິ ຐານາທິນາ ຣູປກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ. ຐານາທໂຍ ຫິ ອິຣິຍາປຖສງ຺ຂາຕາຍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄຕິ ‘‘ອິຣິຍາປໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຐິຕນ຺ຕິ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານເມເວຕ຺ຖ ‘‘ປຓິຘານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາປຓິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຐິຕນ຺ຕິ ວາ ກາຍສ຺ສ ຐານສງ຺ຂາຕອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ຐິຕນ຺ຕິ ວາ ກາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກິຈ຺ຈວເສນ ອວຏ຺ຐານປຣິທີປນໍ. ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈວເສນ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປກາຣໂຕ ນິຫິຕໍ ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂຕິ, ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປສ຺ສຕິ.

ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ຠາວຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ໂຄຆາຕກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂປເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມໍສູປຈຍປຣິພ຺ຣູຫນາຍ ກຸຓ຺ຑກຠຕ຺ຕກປ຺ປາສຏ຺ຐິອາທີຫິ ສໍວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ. ວຘິຕໍ ມຕນ຺ຕິ ຫິໍສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຕໍ. ມຕນ຺ຕິ ຈ ມຕມຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕາວເທວາ’’ຕິ. ຄາວີຕິ ສຎ຺ຎາ ນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ຍານິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຍຖາສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ອຸປາທາຍ ຄາວີສມຎ຺ຎາ ມຕມຕ຺ຕາຍປິ ຄາວິຍາ, ເຕສໍ ຕໍສນ຺ນິເວສສ຺ສ ອວິນຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ວິລີຍນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິຠຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ພີລາ ຠາຄາ ວ-ກາຣສ຺ສ ພ-ກາຣໍ, ອິ-ກາຣສ຺ສ ອີ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ພີລໂສຕິ ພີລໍ ພີລໍ ກຕ຺ວາ. ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏໂຕ ມໍສໍ ວິເວເຈຕ຺ວາ, ຕໂຕ ວາ ວິເວຈິຕມໍສໍ ຠາຄໂສ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມໍສສຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ. ຆນວິນິພ຺ໂຠຄນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈຆນານໍ ວິນິພ຺ຠຸຊນໍ ວິເວຈນໍ. ຘາຕຸໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄກຣເຓນ ຘາຕຸໍ ຘາຕຸໍ ປຖວີອາທິຘາຕຸໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ປວຕ຺ຕສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍປິ ຕທາ ອນ຺ຕຣຘານໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ ຍາຖາວໂຕ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສມ຺ປາທນໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂອປມ຺ມຕ຺ເຖນ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘາຕຸວເສເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ທກ຺ໂຂຕິ ເຉໂກ ຕໍຕໍສມຎ຺ຎາຍ ກຸສໂລ, ຍຖາຊາເຕ ສູນສ຺ມິໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຂຸຣວິສາຓາທິວນ຺ເຕ ອຏ຺ຐິມໍສາທິອວຍວສມຸທາເຍ ອວິຠຕ຺ເຕ ຄາວີສມຎ຺ຎາ, ນ ວິຠຕ຺ເຕ, ວິຠຕ຺ເຕ ປນ ອຏ຺ຏິໍມໍສາທິອວຍວສມຎ຺ຎາຕິ ຊານນໂກ. ຈຕຸມຫາປໂຖ ວິຍ ຈຕຸອິຣິຍາປໂຖຕິ ຄາວິຍາ ຐິຕຈຕຸມຫາປໂຖ ວິຍ ກາຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິມຄ຺ຄຠູໂຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອິຣິຍາປໂຖ. ຍສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໖) ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໓໐໖) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນວສິວຖິກປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ສິວຖິກາຍ ອປວິທ຺ຘອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ໂອຘິໂສ ປວຕ຺ຕານໍ ກຖານໍ ຕທຠິເຘຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິອສຸຠຠາຄານໍ ສິວຖິກປພ຺ພານີຕິ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຄຫິຕສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ສິວຖິກປພ຺ເພຫິ ວິຠຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາຕິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໂຕ ອຸປຣິ ມຣຓໂຕ ປຣໍ. ສມຸຄ຺ຄເຕນາຕິ ອຸຏ຺ຐິເຕນ. ອຸທ຺ຘຸມາຕຕ຺ຕາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕຕ຺ຕາ ສູນຕ຺ຕາ. ເສຕຣຕ຺ເຕຫິ ວິປຣິຠິນ຺ນໍ ວິມິສ຺ສິຕໍ ນີລໍ ວິນີລໍ, ປຸຣິມວຓ຺ຓວິປຣິຓາມຠູຕໍ ວາ ນີລໍວິນີລໍ, ວິນີລເມວ ວິນີລກນ຺ຕິ ກ-ກາເຣນ ປທວຑ຺ຒນມາຫ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໂຕ ຍຖາ ‘‘ປີຕກໍ ໂລຫິຕກ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໖໑໖). ປຏິກູລກຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິນີລໍ ວິນີລກນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວາ ອຍໍ ກ-ກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕). ປຣິຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນຫິ ກາກກງ຺ກາທີຫິ. ວິສ຺ສນ຺ທມານໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສວນ຺ຕໍ ປຸພ຺ພໍ, ຕຫໍ ຕຫໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠາວນ຺ຕິ ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພຠາວໍ.

ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ‘‘ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສຣີຣໍ ສິວຖິກາຍ ຉຑ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ອຸປສໍຫຣຕິ ສທິສຕໍ. ອຍມ຺ປິ ໂຂຕິອາທິ ອຸປສໍຫຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ອາຍູຕິ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຄຕິກເມວ. ອຸສ຺ມາຕິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ. ເອວໍປູຕິກສຠາໂວຕິ ເອວໍ ອຕິວິຍ ປູຕິກສຠາໂວ, ນ ອາຍຸອາທີນໍ ອວິຄເມ ວິຍ ມຕ຺ຕໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍຠາວີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍອຸທ຺ຘຸມາຕາທິເຠໂທ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ. ເສສາວເສສມໍສໂລຫິຕຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອຂາທິຕຕ຺ຕາ ຕຫໍ ຕຫໍ ເສເສນ ອປ຺ປາວເສເສນ ມໍສໂລຫິເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິການໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ອນວເສສໂຕ ເຕສໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິເຠທມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕໂຣວສ຺ສິການີຕິ ຕິໂຣວສ຺ສໍ ຄຕານິ. ຕານິ ປນ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວີຕິວຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ຕສໍວຈ຺ຉຣານີ’’ຕິ. ປຸຣາຓຕາຍ ຆນຠາວວິຄເມນ ວິຈຸຓ຺ຓຕາ ອິຘ ປູຕິຠາໂວຕິ ໂສ ຍຖາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອພ຺ໂຠກາເສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂຊ຺ຊມານຕາທິວເສນ ທຸຕິຍສິວຖິກປພ຺ພາທີນໍ ວວຕ຺ຖິຕຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຊ຺ຊມານາທີນໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ນວສິວຖິກປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິມາເນວ ທ຺ເວຕິ ອວຘາຣເຓນ ອປ຺ປນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕຕ຺ຖ ນິຍເມຕິ ອຎ຺ຎປພ຺ເພສຸ ຕທຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຫິ ເອວ-ກາໂຣ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິຍເມຕິ, ເຕນ ປພ຺ພທ຺ວຍສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານຕາປິ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ອນິຈ຺ຈາທິທສ຺ສນໂຕ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ອາທີນວວິຠາວນານິ ສິວຖິກປພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ສິວຖິການໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຣິຍາປຖປພ຺ພາທີນໍ ອນປ຺ປນາວຫຕາ ປາກຏາ ເອວາຕິ ‘‘ເສສານິ ທ຺ວາທສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວທນານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ກາຍຎ຺ຈ ລທ຺ຘສ຺ສາເທ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ, ຂນຕິ ວາ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ອາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂາ. ສຸກຣໍ ໂອກາສທານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຸຂາຕິ ອປເຣ. ເວທຍຕິ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວຕີຕິ ເວທນາ. ເວທຍມາໂນຕິ ອນຸຠວມາໂນ. ກາມນ຺ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິຣິຍາປຖປພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ. ສມ຺ປຊານສ຺ສ ເວທິຍນໍ ສມ຺ປຊານເວທິຍນໍ.

‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍມາໂນ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍາມີ’’ຕິ ອິທໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓາຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓາ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຎ຺ຫິ ເວທນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸ ອຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ກຕ຺ຕຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວທນາວ ເວທຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕຕິ. ພລວໂຕ ເວທນາເວຄສ຺ສ ນິໂຣຘເນ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວສຣທານວເສນ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ. ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຘິວາສນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫາປນວເສນ ສມາຘິນາ ສມຣສຕາປາທເນນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ສຫ. ໂລກິຍານມ຺ປິ ວາ ສຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຕຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີ’’ຕິ. ສມສີສີຕິ ວາຣສມສີສີ ຫຸຕ຺ວາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວາຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣວາເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ຈ ສຸຂໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ສຸຂໍ ເວທຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ປຊານເວທິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ກາຍຎ຺ຈ ປີເຬຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຏ຺ຐຸໍ ວາ ຂາທຕິ, ຂນຕິ ວາ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສາຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາ. ທຸກ຺ກຣໍ ໂອກາສທານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂາຕິ ອປເຣ. ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ, ອຣູປຘມ຺ມມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ປນ ສມຖາຠິນິເວໂສປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ‘‘ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫຕິປິ ເອຕເທວ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ກເຖສີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານສ຺ສ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣທ຺ວຍມາຫ. ສງ຺ເຂປມນສິກາຣວເສນ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ, ວິຕ຺ຖາຣມນສິກາຣວເສນ ຣາຫຸໂລວາທ- (ມ. ນິ. ໒.໑໑໕-໑໑໗) ຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໑໗໔-໑໗໕).

ເຍຠຸຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕທຎ຺ຎຘມ຺ມວເສນປິ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານກຖາຍ ອຕ຺ຖິຕາ ທີປິຕາຕິ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິວິໂຘ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິນິເວໂສຕິ ອນຸປ຺ປເວໂສ, ອາຣມ຺ໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ເຠ ເອວ ຫິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ, ສມ຺ມສນໍ ປນ ອນວເສສໂຕວ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐາເນຕິ ອິທໍ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣູປມຸເຂນ ປນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ເຍຠູຍ຺ເຍນ ສມຖຍານິກສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ປຐມໍ ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ເສສຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຐມາຠິນິປາໂຕຕິ ສພ຺ເພ ເຈຕສິກາ ຈິຕ຺ຕາຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍຠາເວນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຜສ຺ໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປ຺ປນ຺ນຜສ຺ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜສ຺ສສຫຊາຕາຍ ເວທນາຍ ຕໍສມກາລເມວ ເວເທຕິ, ຜສ຺ໂສ ປນ ໂອຠາສສ຺ສ ວິຍ ປທີໂປ ເວທນາທີນໍ ປຈ຺ຈຍວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ປຸຣິມກາໂລ ວິຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍາ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຜຸສນາກາເຣນ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣູປຘມ຺ມຕາ ເອກເທເສນ ອນລ຺ລີຍມາໂນປິ ຣູປໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸ, ສທ຺ໂທ ວິຍ ຈ ໂສຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາເຫສ ‘‘ສງ຺ຆຏ຺ຏນຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວນ຺ຕີຕິ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ວິສວິຕາຍ ສາມິຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ. ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກເທເສເນວ ປວຕ຺ຕິ ຜຸສນາທິມຕ຺ຕຠາວໂຕ, ເວທນາຍ ປນ ອິຏ຺ຐາກາຣສມ຺ໂຠຄາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຣມ຺ມເຓ ນິປ຺ປເທສໂຕ ປວຕ຺ຕິ. ຜຸສນາທິຠາເວນ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ເອກເທສານຸຠວນໍ, ເວທຍິຕາຠາເວນ ຄຫຓໍ ຍຖາກາມໍ ສພ຺ພານຸຠວນໍ ເອວສຠາວາເນວ ຕານິ ຄຫຓານີຕິ ນ ເວທນາຍ ວິຍ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈກຣເຓນ ສາມິຠາວານຸຠວນໍ ໂຈເທຕພ຺ພໍ. ວິຊານນ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ວິເສສໂຕ ຊານນ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ນາຬິຍາ ມິນນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສຎ຺ຎາ ວິຍ ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ອເນນ ກທາຈິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນາປິ ໂຫຕິ. ອິເມສໍ ປນ ຜສ຺ສາທີນໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປາກຏຠາໂວ ປຈ຺ຈຍວິເສສສິທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພາໂຠຄສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ປາກຏຠາເວປິ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖; ປຏິ. ມ. ໑.໓) ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຊານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໖) ຈ ເອວມາທິວຈນໂຕ ສພ຺ເພ ສມ຺ມສນຸປຄາ ຘມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສາຘາຣຓຠາວໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຜສ຺ສເຈຕນາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໒) ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ປນ ຂນ຺ຘາ ສຣູເປເນວ ຄຫິຕາ.

ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ-ສທ຺ໂທ ກຣຊກາຍວິສໂຍຕິ ກຖມິທໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ? ສາມຎ຺ຎຜເລ. ໂສຕິ ກຣຊກາໂຍ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນາມຣູປໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມໍ ອຕ຺ເຖວາຕິ. ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕຸກາຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປາທານາທິເຫຕຸກາ. ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ…ເປ… ວິຈຣຕີຕິ ອິມິນາ ພລວວິປສ຺ສນໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປນໍ ວິເສສາຘິຄມນຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສໍ ທຸຕິຍສຕິປຏ຺ຐານເທສນາຍໍ, ຕສ຺ສາ ປນ ເວທນານຸປສ຺ສນາວເສນ ກເຖຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຠຄວາ ເວທນາວເສນ ກເຖສິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ຕີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວເສສຸ ເວທນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວໂສ ສຸກໂຣ ເວທນານໍ ວິຠູຕຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຜສ຺ສວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຕາທິເສ ປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍສໍ ອາທິໂຕ ເວທນາວ ວິຠູຕຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜສ຺ໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອວິໂຣຘິຕໍ ໂຫຕິ. ເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປາກຏຕາຍາຕິ ຈ ອິທໍ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິ ໂອຬາຣິກາ, ນ ອິຕຣາຍ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອິຕຣາຍປິ ປວຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏາ ເອວາຕິ ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ອວິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທາ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິອາທິ ສຸຂເວທນາຍ ປາກຏຠາວວິຠາວນໍ. ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຂເວທນາສມງ຺ຄິສມເຍ ເນວ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕີຕານາຄຕານໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ອສມ຺ຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສກິຈ຺ຈກ຺ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐານໂຕ ອນິຈ຺ຈາ. ສເມຈ຺ຈສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕາ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ຂຍວຍປລຸຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌນປກຕິຕາຍ ຂຍຘມ຺ມາ…ເປ… ນິໂຣຘຘມ຺ມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ ນາມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຫ ອາມິເສຫີຕິ ອາມິສາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາມິສນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເວທນາ’’ຕິ ເອວມາທິປາຬິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.

ເວທນານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໘໑) ປວຕ຺ຕມາເນນ ສຫ ຣາເຄນາຕິ ສຣາຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລຠສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ. ວີຕຣາຄນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ສຣາຄປທປຏິໂຍຄິນາ ວີຕຣາຄວເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຕຠູມກສ຺ເສວ ຄຫຓນ຺ຕິ ‘‘ໂລກິຍກຸສລາພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ເສສານິ ທ຺ເວ ໂທສມູລານິ, ທ຺ເວ ໂມຫມູລານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ. ເຕສຎ຺ຫິ ຣາເຄນ ສມ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ ນຕ຺ເຖວ ສຣາຄຕາ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກຕາຍ ປນ ສິຍາ ຕໍສຫິຕຕາເລໂສຕິ ນຕ຺ເຖວ ວີຕຣາຄຕາປີຕິ ທຸກວິນິມຸຕ຺ຕຕາ ເອເວຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ປຸຣິມປທໍ, ນ ປຈ຺ຉິມປທໍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປເທສິກໍ ປຊານນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ທຸກນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ອກຸສລມູເລສຸ ສຫ ໂມເຫເນວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສໂມຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄຕຎ຺ເຈວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ສເຫວ ໂມເຫນາຕິ ສໂມຫນ຺ຕິ ປຸຣິມປທາວຘາຣຓມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ປນ ອຕິມູຬ຺ຫຕາຍ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກນເຍນ ສວິເສສໍ ໂມຫວນ຺ຕຕາຍ ໂມມູຫຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕທ຺ວຍໍ ວິເສສໂຕ ‘‘ສໂມຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ເສສາກຸສລຈິຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອນຸປຕິຕໍ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘານຸປຕິຕໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ສສງ຺ຂາຣິກາກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຏິຕຈິຕ຺ຕໍ. ສງ຺ກຸຏິຕຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ຖາມຊາເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສຫຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕເມວາຕິ. ປສຏຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ສາຕິສຍໍ ວິກ຺ເຂປວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍ ວິປຸລຜລຕາຍ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຄຕໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ຕໍ ປນ ຣູປາຣູປຠູມິກໍ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ໂລເກ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປາຣູປາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປຏິໂຍຄີ ປຣິຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອມຫຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖຫິ ສຫ ອຸຕ຺ຕເຣຫີຕິ ສອຸຕ຺ຕຣໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ຕທຸຠຍໍ ອຸປາທາຍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ເຖນ ສມາຘິນາ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕໍ ສມາຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສມາຘິນາ ນ ສມາຫິຕນ຺ຕິ ອສມາຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍສມາຘິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ມຫຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຕທຸຠຍວິມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຸຠຍວິມຸຕ຺ຕິຣຫິຕນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ເຕປິ ສິຍາ ອາສງ຺ກາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ສມຸຈ຺ເຉທ…ເປ… ໂອກາໂສວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ໂອກາສາຠາໂວ ຈ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວຓ຺ຓນາ

ນີວຣຓປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໕. ປຫາຕພ຺ພາທິຘມ຺ມວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ ກເຖຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ນີວຣຓາທິວເສເນວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ. ເຍສຎ຺ຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ປຐມໍ ນີວຣຓານິ ວິຠາເຄນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ເຕສໍ ວເສເນຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປຐມໍ ນີວຣເຓສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ກຖິຕາ. ຕຖາ ຫິ ກາຍານຸປສ຺ສນາປິ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເທສິຕາ, ຕໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອາຍຕເນສຸ, ຠາເວຕພ຺ເພສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ປຣິຎ຺ເຎຍາທິວິຠາເຄສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາ ເທສນາ ເທສິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ສມຖຠາວນາປິ ຍາວເທວ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕາ, ວິປສ຺ສນາປຘານາ ວິປສ຺ສນາພຫຸລາ ຈ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສວິຠາເຄນ ເທສິຕຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາຍຕນທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວເສນ ມິສ຺ສກປຣິຄ຺ຄຫກຖນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສກລປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຣິຄ຺ຄຫໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ອິຕເຣສໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ‘‘ກຓ຺ຫສຸກ຺ການໍ ຍຸຄນ຺ຘຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຊານນກາເລ ອຠາວາ ‘‘ອຠິຓ຺ຫສມຸທາຈາຣວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຕິ ເຍນາກາເຣນ. ໂສ ປນ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ກາຣຓາກາໂຣວ, ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານຕ຺ຖສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປເທ. ສຸຠມ຺ປີຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທປິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓາກາເຣນ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ. ອິຏ຺ຐໍ, ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ວາ ຄຍ຺ຫມານໍ ຣູປາທິ ສຸຠາຣມ຺ມຓໍ. ອາກງ຺ຂິຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ອນຸປາຍຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ ອນຸປາຍມນສິກາໂຣ. ຕນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ຈ ທຸວິເຘປິ ສຸຠນິມິຕ຺ເຕ. ອາຫາໂຣຕິ ປຈ຺ຈໂຍ.

ອສຸຠມ຺ປີຕິ ອສຸຠຊ຺ຌານມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຕໍ ປນ ທສສຸ ອວິຎ຺ຎາຓກາສຸເຠສຸ, ເກສາທີສຸ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກສາທີສຸ ຫິ ສຎ຺ຎາ ອສຸຠສຎ຺ຎາຕິ ຄິຣິມານນ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໐) ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ນິຣວເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ຈ ມນສິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕທນຸກູລຕ຺ຕາ ວາ ອິຕເຣປີຕິ.

ເອກາທສສຸ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໖) ອສຸເຠສຸ ປຏິກູລາກາຣສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ຍຖາ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາວຫາຍ ອສຸຠຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ. ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠວາຠາວາ ໂອຕາຣໍ ອລຠມາໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຠຊນນິສ຺ສິຕໍ ປນ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ, ຕພ຺ພິປຣິຓາມສ຺ສ, ຕທາຘາຣສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຈ ອຸທຣິຍຠູຕສ຺ສ ອສຸຠຕາທສ຺ສນໍ, ກາຍສ຺ສ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາທສ຺ສນຎ຺ຈ ໂຍ ສມ຺ມເທວ ຊານາຕິ, ໂສ ວິເສສໂຕ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ, ຕສ຺ສ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍເຕວ. ອສຸຠກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຏ຺ຐິທສ຺ສາວີ. ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ (ຘ. ສ. ໑໑໕໙, ໑໕໐໓) ສພ຺ໂພປິ ໂລໂຠ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ.

ປຏິຆມ຺ປິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຏິຆສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເມຊ຺ຊຕິ ຫິຕຜຣຓວເສນ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາຕິ ເມຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ເມຕ຺ຕາຍ.

ເມຕ຺ຕາຍນສ຺ສ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ໂອຘິສກອໂນຘິສກທິສາຜຣຓານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕອຕິປິຍສຫາຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣີວເສນ ໂອຘິສກຕາ, ສີມາສມ຺ເຠເທ ກເຕ ອໂນຘິສກຕາ, ເອກາທິທິສາຜຣຓວເສນ ທິສາຜຣຓຕາ ເມຕ຺ຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫເຓ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຫາຣຣຈ຺ຉາຄາມາທິວເສນ ວາ ໂອຘິສກທິສາຜຣຓໍ, ວິຫາຣາທິອຸທ຺ເທສຣຫິຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາວເສນ ອໂນຘິສກທິສາຜຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ທ຺ວິຘາ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອຘິສກອໂນຘິສກທິສາຜຣຓານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄໂຫ ຈ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ອາເສວນາ ຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ, ປາຓາ, ຠູຕາ, ປຸຄ຺ຄລາ, ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕສໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ, ເອເກກສ຺ມິໍ ‘‘ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ, ອນີຆາ, ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວີສຕິວິຘາ ອໂນຘິສກຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ, ‘‘ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ປຸຣິສາ, ອຣິຍາ, ອນຣິຍາ, ເທວາ, ມນຸສ຺ສາ, ວິນິປາຕິກາ’’ຕິ ສຕ຺ໂຕຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘາ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘາ ວາ, ທສຫິ ທິສາຫິ ທິໂສຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທສວິຘາ ຈ, ເອເກກາຍ ວາ ທິສາຍ ສຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖາທິອເວຣາທິເຠເທນ ອສີຕາຘິກຈຕຸສຕປ຺ປເຠທາ ຈ ໂອຘິໂຠຜຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍນ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ອຣຕິອາທິການິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ອຣຕິອາທີສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ເຕນ. ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຫິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຠາວຣິຎ຺ຈນາ. ກາຍວິນາມນາຕິ ກາຍສ຺ສ ວິຣູເປນາກາເຣນ ນາມນາ.

ກຸສລຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏ຺ຐປນສຠາວຕາຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ວິໂສສນສຠາວຕາຍ ຈ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມາຣມ຺ຠວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຐມາຣມ຺ຠມຕ຺ຕສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊວິຘມນໍ ຖາມຄມນຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕາຍ ຕໂຕ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘາເສວນໍ ອຸປຣູປຣິວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ຖາມຄຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕິໂຠຊເນ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠຸຕ຺ເຕ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕເກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓາກາຣຓຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວາ ສູຣິຍາໂລກນ຺ຕິ ທິວາ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕໍ ສູຣິຍາໂລກໍ ຣຕ຺ຕິຍໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘຸຕງ຺ຄານໍ ວີຣິຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປີ’’ຕິ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ເຈຕໂສ ອວູປສມາວຫຕາຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມານລກ຺ຂຓເມວາຕິ ‘‘ອວູປສໂມ ນາມ ອວູປສນ຺ຕາກາໂຣ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເມເວຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຄນ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖເວທາທິປຏິລາຠສພ຺ຠາວໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ນ ໂຫຕິ, ຍຖາວິຘິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍຖານຸຣູປປຏິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ກຕາກຕານຸໂສຈນຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພາຫຸສຈ຺ເຈນປິ…ເປ… ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທຄ຺ເຄນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາວິນຍປກຕຎ຺ຎຸຕາຫິປິ ຕໍ ປຫີຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘເສວິຕາ ຈ ພຸທ຺ຘສີລິຕໍ ອາວຫຕີຕິ ເຈຕໂສ ວູປສມກຣຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປຫານກາຣີ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິນຍຘຣາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທກາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິກ຺ເຂໂປ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເຫຕຸໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິປຸຈ຺ຉາມຫຸລສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍນເຍເນວ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາທໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ປຫີເນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຕ຺ຕາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຐານີຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓຠູຕາ ຘມ຺ມາ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວາ ຐານີຍາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຐານີຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານີຍາ, ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເອວ. ສາ ຫິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສຠາຄເຫຕຸຕາຍ ອສາຘາຣຓໍ.

ກຸສລາກຸສລາຕິ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ກຸສລາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລາ. ເຍ ອກຸສລາ, ເຕ ສາວຊ຺ຊາ ອເສວິຕພ຺ພາ ຫີນາ ຈ. ເຍ ກຸສລາ, ເຕ ອນວຊ຺ຊາ ເສວິຕພ຺ພາ ປຓີຕາ ຈ. ກຸສລາປິ ວາ ຫີເນຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ອາຣທ຺ຘາ ຫີນາ, ປຓີເຕຫິ ປຓີຕາ. ກຓ຺ຫາຕິ ກາຬກາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓາ. ສຸກ຺ກາຕິ ໂອທາຕາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓາ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ກຓ຺ຫາ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ສຸກ຺ກາ. ເຕ ເອວ ສປ຺ປຏິຠາຄາ. ກຓ຺ຫາ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ສຸກ຺ເກຫິ ສປ຺ປຏິຠາຄາ, ຕຖາ ສຸກ຺ກາປິ ອິຕເຣຫິ. ອຖ ວາ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຈ ສປ຺ປຏິຠາຄາ ຈ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ. ສຸຂາ ຫິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາຍເວທນາຍ ສປ຺ປຏິຠາຄາ, ທຸກ຺ຂາ ຈ ເວທນາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ.

ກາມໍ ພາຫຸສຈ຺ຈປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຫິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕຖາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍວິຈິກິຈ຺ຉາມູລິກາ ເສສວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓາວໂພເຘ ຫິ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘, ໑໑໒໓, ໑໑໖໗, ໑໒໔໑, ໑໒໖໓, ໑໒໗໐; ວິຠ. ໙໑໕) ອາທິວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອສມ຺ຠໂວຕິ. ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘, ໑໑໒໓, ໑໑໖໗, ໑໒໔໑, ໑໒໖໓, ໑໒໗໐; ວິຠ. ໙໑໕) ວຸຕ຺ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສປີ’’ຕິ. ໂອກປ຺ປນີຍສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ອນຸປວິສນສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ເຂນ ອຘິມຸຈ຺ຈນພຫຸລສ຺ສ. ອຘິມຸຈ຺ຈນຎ຺ຈ ອຘິໂມກ຺ຂຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ນິນ຺ນໂປຓຕາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຘິໂມກ຺ໂຂ.

ສຸຠນິມິຕ຺ຕອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສູຕິ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສູ’’ຕິ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ທຸຕິເຍນ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິອາທີນໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ນີວຣຓປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂນ຺ຘປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ອຸປາທາເນຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓາທິວເສນ ອຸປາທາຕພ຺ພາ ວາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ທາ. ອິຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທໍ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອິທໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ສຣູປໂຕ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິຕີຕິ ວາ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠູຕຸປາທາທິວເສນ ຍຕ຺ຕໂກ ຣູປສ຺ສ ເຠໂທ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຣູປໍ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາວໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທິວຓ຺ຓາທິສຠາວໂຕ ຈ. ເວທນາທີສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ເວທນາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຠາວໂຕ ເວທນໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ, ສຠາວໂຕຕິ ຈ ອນຸຠວນສຠາວໂຕ ສາຕາທິສຠາວໂຕ ຈາຕິ ເອວມາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຂນ຺ຘປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຍຕນປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສູຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໘໔) ‘‘ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຉສຸ ພາຫິເຣສຸ’’ຕິ ‘‘ຉສູ’’ຕິ ປທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕານິ ອຸຠຍານິ ຉເຬວ ວຸຕ຺ຕານິ? ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓກາຍສ຺ສ ຈກ຺ຂາຍຕນເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣໍ, ຣູປາຍຕນເມວ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕຖາ ອິຕຣານິ ອິຕເຣສໍ, ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ຠວງ຺ຄມນສງ຺ຂາໂຕ ມນາຍຕເນກເທໂສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣໍ, ອສາຘາຣຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕໍ. ຆາຍຕີຕິ ຆານໍ. ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຣໂສ ຊີວິຕໍ, ຕໍ ຊີວິຕມວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສຕິ ກາໂຍ. ມຸນາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕີຕິ ມໂນ. ຣູປຍຕິ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ຣູປໍ. ສປ຺ປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຫຣີຍຕິ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ ຄມີຍຕີຕິ ສທ຺ໂທ. ຄນ຺ຘຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໍ ສູເຈຕີຕິ ຄນ຺ໂຘ. ຣສນ຺ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຕາ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີຕິ ຣໂສ. ຜຸສີຍຕີຕິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ. ສພ຺ພານິ ປນ ອາຍານໍ ຕນນາທິອຕ຺ເຖນ ອາຍຕນານິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໑໐-໕໑໒) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໕໑໐) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸ ນາມ ປສາທຈກ຺ຂຸ, ນ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ, ນາປິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາທິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາທ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຈກ຺ຂຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໖-໕໙໙). ຈ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານຕ຺ຖສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ອວິປຣີຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຣສສ຺ສ ເຈວ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນ, ຣູເປສຸ ອາວິຎ຺ຉນກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຈວ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປສາທລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕-໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ໔.໕໔-໕໕; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ສມຸທິຕານິເຍວ ຣູປາຍຕນານິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ, ນ ວິສຸໍ ວິສຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູເປ ຈາ’’ຕິ ປຸຖຸວຈນຄ຺ຄຫຓໍ, ຕາຍ ເອວ ຈ ເທສນາຄຕິຍາ ກາມໍ ອິຘາປິ ‘‘ຣູເປ ຈ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣູປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ສພ຺ພໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອກວຈນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຣສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຈວ ຈກ຺ຂຸປຏິຫນນລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຸຠຍໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ຣູເປ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຈ ປຏິຈ຺ຈ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ, ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ ນາມ ອຠິຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອຠິຘມ຺ມນເຍເນວ ສໍໂຍຊນານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຣາຄ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາເມສຸ ຣາໂຄ, ກາໂມ ຈ ໂສ ຣາໂຄ ຈາຕິ ກາມຣາໂຄ, ໂສ ເອວ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສໍໂຍເຊຕິ ພນ຺ຘຕິ, ອິຕິ ທຸກ຺ເຂນ ສຕ຺ຕໍ, ຠວາທິເກ ວາ ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ, ກມ຺ມຸນາ ວາ ວິປາກໍ ສໍໂຍເຊຕິ ພນ຺ຘຕີຕິ ສໍໂຍຊນໍ. ເອວໍ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທີນມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສຣສລກ຺ຂຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຈວ ຍຖາວຸຕ຺ຕພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຠວສ຺ສາທ-ທິຏ຺ຐິສ຺ສາທ-ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກາມສ຺ສາທຄ຺ຄຫຓໍ. ອສ຺ສາທຍໂຕຕິ ອຠິຣມນ຺ຕສ຺ສ. ອຠິນນ຺ທໂຕຕິ ສປ຺ປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາວເສນ ນນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ປທທ຺ວເຍນປິ ພລວໂຕ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກາມຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ເອວໍສຸຂຸມໍ ເອວໍທຸພ຺ພິຠາຄໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວນ຺ຕິ ເອຕໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ຠວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອີທິເສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ຍສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ສຸລຠໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຍຕິມ຺ປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠວໍ ນິກາເມນ຺ຕສ຺ສ. ເອວຣູປໍ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຸສູຍໂຕຕິ ອຸສູຍໍ ອິສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາທຍໂຕ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຈ຺ຉຣາຍໂຕຕິ ອຎ຺ເຎນ ອສາຘາຣຓຠາວກຣເຓນ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ກໂຣໂຕ. ສພ຺ເພເຫວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ.

ຕຎ຺ຈ ກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຠນິມິຕ຺ຕປຏິຆນິມິຕ຺ຕາທິວິຠາວໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິຣູປາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈວ ຕຊ຺ຊາໂຍນິໂສມນສິກາຣຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍໂຍຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕອສມູຫຕຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສມຸທາຈາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ເຍນ ວິປສ຺ສນາສມຖຠາວນາສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ເຈວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ປຫານກາຣຓໍ. ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍານໍ ອປາຍຄມນີຍຕາຍ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ສຸຕ຺ຕປທໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖານຸໂລມສາສນຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ, ອຍໍ ປນ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ສໍວຓ຺ຓນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ໂອຬາຣິກສ຺ສາຕິ ຖູລສ຺ສ, ຍໂຕ ອຠິຓ຺ຫສມຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍຸຏ຺ຐານຕິພ຺ພຕາວ ໂຫຕິ. ອຓຸສຫຄຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂອຬາຣິກາຠາເວນ ອຓຸຠາວໍ ສຸຂຸມຠາວໍ ຄຕສ຺ສ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສໍໂຍຊນສ຺ສເປຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປາໂທ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍໂຍຊເນຫິ ອວິນາຠາວໂຕ. ໂສຕາທີນໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓວເສນ ປຊານນາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ອຸປ຺ປາທາທິປຊານນາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘມ຺ເມສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນຘມ຺ເມສຸ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸຠຍຘມ຺ເມສຸ ວາ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນປຣິຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວຎ຺ຈ ອນວເສສໂຕ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ອາຍຕນານໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຣສ຺ສ ວາ ຘມ຺ເມສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣູປາຍຕນສ຺ສາຕິ ອຑ຺ເຒກາທສປເຠທຣູປສຠາວສ຺ສ ອາຍຕນສ຺ສ. ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນີຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເສສຂນ຺ເຘສູຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມິນາ ອຕິເທເສນ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອາຫາຣສມຸທຍາຕິ, ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ນາມຣູປສມຸທຍາຕິ, ເສສກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຜສ຺ສສມຸທຍາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ວິຠາເວຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມານນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘປພ຺ເພ ວິຍ ອາຍຕນປພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນໍ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ອາຍຕນປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ປຏິພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ, ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ວາ ປຏິວິຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ. ອງ຺ເຄສູຕິ ກາຣເຓສຸ, ອວຍເວສຸ ວາ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ໂພຘິປຏິປທາຍໍ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍຄາວຈໂຣຕິ ສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ.

‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉຏ຺ຐານີຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕນ຺ຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສຕິຍໍ. ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ.

ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໘໕; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໕.໒໓໒; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໔໑໘). ອຖ ວາ ສຕິປຘານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິສາຕ຺ຖກຠາວປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຎາຓໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໂຕກາຣິຠາວາວຫຕ຺ຕາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ອນຸຣູປຘມ຺ມເສວນາ ຈ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິຣຫິຕປຸຄ຺ຄລວິວຊ຺ຌນາ, ສໂຕກາຣີປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ຘມ຺ມານໍ, ຘມ຺ເມສຸ ວາ ວິຈໂຍ ຘມ຺ມວິຈໂຍ, ໂສ ເອວ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ. ‘‘ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣຕິ ກຸສລາທີສຸ ຕໍຕໍສຠາວຣສລກ຺ຂຓາທິກສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ໂສ ຫິ ອວິປຣີຕມນສິກາຣຕາຍ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທາໂຠຄຕາຍ ອາວຊ຺ຊນາປິ ຕຄ຺ຄຕິກາວ, ຕສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫປວຕ຺ຕນໍ ພຫຸລີກາໂຣ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິພ຺ຣູຫນາຍ.

ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຕິ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉກຠາໂວ. ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ສຫ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຠູຕໍ, ຕໍ ຕໍ ‘‘ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິອຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸ…ເປ… ພຫຸລຕາ’’ຕິ.

ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຣີຣໍ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘານິ ຈີວຣາທີນິ ຈ ອິຘ ‘‘ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຕານິ ຍຖາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຫານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣຓໍ ເຕສໍ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸສ຺ສນ຺ນໂທສນ຺ຕິ ວາຕາທິອຸສ຺ສນ຺ນໂທສໍ. ເສທມລມກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ເສເທນ ເຈວ ຊລ຺ລິກາສງ຺ຂາເຕນ ສຣີຣມເລນ ຈ ມກ຺ຂິຕໍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສຣີຣສ຺ສ ປີຬາວຫໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສນາສນໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອວິສເທ ສຕິ, ວິສຍຠູເຕ ວາ. ກຖໍ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕານິ ວິສໂຍ? ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕນກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ. ຎາຓມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ອປຣິສຸທ຺ເຘ ຎາຓມ຺ປິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ນິສ຺ສຍາປຣິສຸທ຺ຘິຍາ ຕໍນິສ຺ສິຕາປຣິສຸທ຺ຘິ ວິຍ ວິສຍສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ວິສຍີນໍ ອປຣິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສມຠາວກຣຓນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ອນູນາຘິກຠາວກຣຓໍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຘິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຏຸຕຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາຍ ອວິສທຕາຍ ວີຣິຍາທີນຎ຺ຈ ສິຖິລຕາທິນາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣານິ ມນ຺ທານີ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຄ຺ຄໂຫວ ກິຈ຺ຈໍ ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈໍ. ‘‘ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ວິກ຺ເຂປປຏິປກ຺ໂຂ, ເຍນ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອວິກ຺ເຂໂປ. ຣູປຄຕໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນາ ເຍນ ຍາຖາວໂຕ ວິສຍສຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ພລວຕາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣນ຺ຕານໍ ສຫປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ເອກຣສຕາວເສເນວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ.

ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນາຕິ ຍສ຺ສ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ອຸຬາຣຕາທິຄຸເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທິວິຠາຄໂຕ ຍາຖາວໂຕ ວີມໍສເນນ. ເອວຎ຺ຫິ ເອວໍຘມ຺ມຕານເຍນ ສຠາວສຣສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນ ສວິປ຺ຜາໂຣ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕິ ‘‘ອຍໍ ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ’’ຕິ ປຣິຊານນວເສນ ປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ຘຸຣິຍຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຍຖາ ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາເວ ປຎ຺ຎາຍ ມນ຺ທຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາຍ ພລວຠາເວ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ທຠາໂວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ…ເປ… ຫາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ອມນສິກາເຣນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ເຕນາກາເຣນ ຠາວນາຍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ທຸວິເຘນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ກິຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຍໂຕ ວີຣິຍາທີນໍ ວາ ມນ຺ທກິຈ຺ຈຕາຍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມວິກປ຺ເປ ຫາປນວິຘິ ທສ຺ສິໂຕ, ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຍຖາ ມນສິກໂຣໂຕ ວີຣິຍາທີນໍ ມນ຺ທກິຈ຺ຈຕາຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ອມນສິກາເຣນ, ວີຣິຍາທີນໍ ປຏຸກິຈ຺ຈຠາວາວເຫນ ມນສິກາເຣນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຕຫິ ສມຣສໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ ຫາປນວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖູຕິ ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕາຍ ກຕາຘິກາໂຣ ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍທສ຺ສນປສຸໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ໂອວທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊິໂຕປິ ຕໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຓາມິໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາເຕຕຸໍ ປປາຕຏ຺ຐານໍ ອຠິຣຸຫິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສຄິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອຕ຺ຖານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ –

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໘໑);

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິວກ຺ກລີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຕນ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ສທ຺ຘາຍ ປນ ພລວຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ນ ໂອຕຣຕິ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕຣກິຈ຺ຈເຠທນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານາທິກິຈ຺ຈວິເສສໍ. ປສ຺ສທ຺ຘາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຫາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພລວຠາໂວ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຫາຍຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທິຠາວນາຍ ຫາຍຕິ ສມາຘິປກ຺ຂິຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ. ຕຖາຫິ ສາ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ວີຣິຍາທິຠາວນາ ວິຍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ເອກໍສໂຕ ຫາເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘາທິຠາວນາຍ ຫາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ ສຸຂຸມາລໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ, ສຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສຣີຣໍ ສຸຂຸມາລໍ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ສຸເຂເນວ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ, ກາຍໍ ກິລເມຕ຺ວາປິ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປາທຕເລສຸ ໂຜເຏສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸປິ ເວທນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວີຓູປໂມວາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ.

ສມຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນູນານຘິກຠາວໍ, ຕຖາ ສມາຘິວີຣິຍານໍ. ຍຖາ ຫິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຘຸຣິຍຘມ຺ມຠູຕານໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານາຕິວຕ຺ຕນໍ ວິເສສໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ເນສໍ ສມຘຸຣຕາຍ ອປ຺ປນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສມາຘິວີຣິຍານໍ ໂກສຊ຺ຊຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ສມຣສຕາຍ ສຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠນໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍປາຕາຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ອປ຺ປນາ ອິຊ຺ຌຕີຕິ. ພລວສທ຺ໂຘຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ສມຕ຺ຖນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ພລວຕິຍາ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອວິສທຎາໂຓ, ໂສ ມຸຘາປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ໂນ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ. ເກຣາຏິກປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາເຐຍ຺ຍປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ສທ຺ຘາຫີນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ‘‘ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ປຣິກປ຺ເປຕິ ເຫຕຸປຕິຣູປເກຫິ ວຎ຺ຈິໂຕ, ເອວໍຠູໂຕ ຈ ສຸກ຺ຂຕກ຺ກວິລຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ນາທິຍຕິ, ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ວິຍ ໂຣໂຄ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຠາໂວ ອຕ຺ຖາວໂຫ, ອນຕ຺ຖາວໂຫ ວິສມຠາໂວ, ເອວໍ ສມາຘິວີຣິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິກ຺ເຂປາວໂຫ ສມຠາໂວ, ອິຕໂຣ ວິກ຺ເຂປາວໂຫ ຈາຕິ. ໂກສຊ຺ຊໍ ອຘິຠວຕິ, ເຕນ ອປ຺ປນໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຘິຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທ຺ວຍໍ ສມາຘິວີຣິຍທ຺ວຍຎ຺ຈ. ສມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມຣສໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ສທ຺ຘາຍ ໂຖກໍ ພລວຠາເວ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຖວີຕິ ມນສິກາຣມຕ຺ເຕນ ກຖໍ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕວິຘິ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ສທ຺ຘໍ ຊເນນ຺ໂຕ. ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ອວກປ຺ເປນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ໂຕ. ເອກຄ຺ຄຕາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ ສມາຘິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ. ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ສມາຘິໂນ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຘິມຕ຺ຕຕາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕາຍປີ’’ຕິ, ສມຠາເວນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປນາຕິ ໂລກິຍອປ຺ປນາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣປ຺ປນາ ປນ ເຕສໍ ສມຠາເວເນວ ອິຈ຺ຉິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗; ປຏິ. ມ. ໒.໕). ຍທິ ວິເສສໂຕ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ສມາຘິວີຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ກຖໍ ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເກສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເກກເທເສ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາວີຣິຍປຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎຖາ ປີຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິເກນ ສມາຘິນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ສາຕິ ສຕິ. ສພ຺ເພສຸ ຣາຊກມ຺ເມສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກມ຺ມິໂກ. ເຕນາຕິ ເຕນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ເຖນ ກາຣເຓນ. ອາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ, ສພ຺ເພນ ວາ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເຍນ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄນ ອຕ຺ເຖຕພ຺ພາ ສພ຺ພຕ຺ຖິຍາ, ສພ຺ພຕ຺ຖິຍາວ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ສຕິ ປຏິສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ.

ຂນ຺ຘາທິເຠເທ ອໂນຄາຬ຺ຫປຎ຺ຎານນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈວເສນປິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘີນໍ. ພຫຸສ຺ສຸຕເສວນາ ຫິ ສຸຕມຍຎາຓາວຫາ. ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາສມງ຺ຄີປິ ຠາວນາມຍຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ເອກໍສໂຕ ປຎ຺ຎວາ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມປຎ຺ຎາສ…ເປ… ປຸຄ຺ຄລເສວນາ’’ຕິ. ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວວເສນ ຕປ຺ປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຠາວຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ປວຕ຺ຕາຍ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍໍ ຕາທິສາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍໍ, ຕສ຺ສາ ວາ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ປເຠທໂຕ ປວຕ຺ຕິ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາຍ ປເຠທປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ອຣຫາ ເອວ, ເອວໍ ໂສ ເອວ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວີຣິຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ຕຕ຺ຕໍ ອໂຍຂິລໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐, ໒໖໗; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓໍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສພ຺ພປຐມໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຕສ຺ສາ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ສກຏວາຫນາທິກາເລຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕທຎ຺ຎໍ ມນຸສ຺ເສຫິ ຕິຣຈ຺ຉາເນຫິ ຈ ວິພາຘິຍມານກາລໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອິທໍ ອປຣາປຣໍ ເປເຕສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກຈ຺ຈານໍ ວາ ເປຕານໍ ເອກຈ຺ຈຕິຣຈ຺ຉານານໍ ວິຍ ຕຖາ ທີຆາຍຸກຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ກາໂຬ ນາຄຣາຊາ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຄຕຣູປທສ຺ສໂນ.

ເອວໍ ອານິສໍສທສ຺ສາວິໂນຕິ ວີຣິຍາຍຕ຺ໂຕ ເອວ ສພ຺ໂພ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກິໂຍ ຈ ວິເສສາຘິຄໂມຕິ ເອວໍ ວີຣິເຍ ອານິສໍສທສ຺ສນສີລສ຺ສ. ຄມນວີຖິນ຺ຕິ ສປຸພ຺ພຠາຄໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິປທໍ. ສາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ຏນິສ຺ສຣຓາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຏິປທາຕິ ກຕ຺ວາ ຄມນວີຖິ ນາມ. ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸໂລຕິ ຍຖາ ຕຖາ ກາຍສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ມປສຸໂຕ. ປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ. ປຈ຺ຈຍທາຍການໍ ອຕ຺ຕນິ ກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ກຣເຓນ ປິຓ຺ຑສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຍ ປຏິປູຊນາ ປິຓ຺ຑາປຈາຍນໍ.

ນີຫຣນ຺ໂຕຕິ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກໂຕ ນີຫຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອຸປາສິກາຍ ວຈນໍ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຐິໂຕວ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎຕາຍ ທິພ຺ພໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ. ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ‘‘ຕຍິ ກເຕນ ທານມເຍນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈມເຍນ ຈ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເຂຕ຺ຕວິເສສຠາວູປຄມເນນ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອນ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕວາຕິ ‘‘ອກິຈ຺ເຉເນວ ມຍາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວສາເນ ສຎ຺ຊາຕປາໂມຊ຺ຊວເສນ ສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວ.

ວິປ຺ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ຊາຕິຘມ຺ມກຸລຘມ຺ມາທິລງ຺ຆເນນ ອສມ຺ມາປຏິປນ຺ນໍ. ເອວໍ ຍຖາ ອສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຕາຍ ເອວ ອສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຸລສນ຺ຕານໂຕ ພາຫິໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກາ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນ ຠາຄີ, ເອວໍ ກຸສີໂຕປິ ເຕເນວ ກຸສີຕຠາເວນ ອສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘພ຺ພອຣິຍຘນທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນ ຠາຄີ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍວ ລຠຕິ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນໂຕ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ມຫາຕິ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ມຫນ຺ໂຕ ວິປຸໂລ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ. ຕໍ ປນສ຺ສ ຄຸຓມຫຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປເນນ ໂລເກ ປາກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖຸໂນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄເມນ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍຠາໂວ ສມ຺ປຊາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສມ຺ຠິນ຺ນາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອລສານໍ ຠາວນາຍ ນາມມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊານນ຺ຕານໍ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລານໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂາທິອນຸຍຸຎ຺ຊນການໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖິການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ທູຣໂຕ ວຊ຺ຊນາ ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ. ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໒໓; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໓.໑໖; ວິຠ. ໕໑໙; ມຫານິ. ໑໖໑) ຠາວນາຣມ຺ຠວເສນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມານໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນາ. ເຕນາຫ – ‘‘ກຸຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ປນ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ຄຫິຕໍ, ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນຕາ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຄຫິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາຍ ເອວ ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ວີຣິຍາຍຕ຺ຕຕາທສ຺ສນຠາວໂຕ. ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນໍ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ຄຫິຕໍ, ວີຣິຍຸປ຺ປາທເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນ-ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນ-ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນ-ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປຈ຺ຈຍູປສໍຫາຣວເສນ, ອປາຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທໂຍ ສມຸຕ຺ເຕຊນວເສນ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ປີຕິ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປີຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ປີຕິເຍວ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ປນ ພຫຸໂສ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ, ຍຖາ ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປາທກມນສິກາໂຣ.

ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ອຸປຈາຣສມາຘິນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ອຸປຈາຣາ’’ຕິ. ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນຕິ ປີຕິສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນ. ຘມ຺ມຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວໍ ເສສອນຸສ຺ສຕີສຸ ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍຎ຺ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສາປິ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຠາເວນ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ. ສມາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິທສ຺ສນໍ. ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຫິ ສປ຺ປເທສວູປສເມປິ ນິປ຺ປເທສວູປສເມ ວິຍ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຠາວນາມນສິກາໂຣ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອາວຫນ຺ໂຕ ຕຖາຣູປປີຕິໂສມນສ຺ສສມນ຺ນາຄໂຕ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ໂຫຕີຕິ. ປສາທນີເຍສຸ ຐາເນສຸ ປສາທສິເນຫາຠາເວນ ຖຸສສມຫທຍຕາ ລູຂຕາ, ສາ ຕຕ຺ຖ ອາທຣຄາຣວາກຣເຓນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ສໍສູຈິຕລູຂຠາເວ’’ຕິ.

ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖວູປສມລກ຺ຂຓາ ປສ຺ສທ຺ຘິ ເອວ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ.

ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາຕິ ປຓີຕສປ຺ປາຍໂຠຊນເສວນຕາ. ອຸຕຸອິຣິຍາປຖສຸຂຄ຺ຄຫເຓນ ສປ຺ປາຍອຸຕຸອິຣິຍາປຖຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕິວິຘໍ ສປ຺ປາຍໍ ເສວິຍມານໍ ກາຍສ຺ສ ກລ຺ລຕາປາທນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກລ຺ລຕໍ ອາວຫນ຺ຕໍ ທຸວິຘາຍປິ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອເຫຕຸກໍ ສຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠມານໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ອິສ຺ສຣາທິວິສມເຫຕຸກນ຺ຕິ ປນ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ, ເອເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ປໂຍໂຄ ຍສ຺ສ ໂຫຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍຄຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ປຫາຍ ສາຣທ຺ຘກາຍຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍຕາຍ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕີ ປສ຺ສທ຺ຘິທ຺ວຍໍ ອາວຫຕິ, ເອເຕເນວ ສາຣທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນປສ຺ສທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລວເສນານໍ ຕທາວຫນຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍຖາສມາຫິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຄຍ຺ຫມາໂນ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ໂນ ສມໂຖ ເອວ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ນານາຣມ຺ມເຓ ປຣິພ຺ຠມເນນ ວິວິຘໍ ອຄ຺ຄໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍຄ຺ໂຄ, ວິກ຺ເຂໂປ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອນວຏ຺ຐານຣໂສ ຠນ຺ຕຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກຄ຺ຄຕາຠາວໂຕ ພ຺ຍຄ຺ຄປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອພ຺ຍຄ຺ໂຄ, ສມາຘິ. ໂສ ເອວ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈ ອພ຺ຍຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ ຈ ປຎ຺ຎາວຫາ ວຸຕ຺ຕາ, ສມາຘານາວຫາປິ ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມາຘານາວຫຠາເວເນວ ປຎ຺ຎາວຫຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິສທ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ກຣຓຠາວນາໂກສລ຺ລານໍ ອວິນາຠາວໂຕ, ຣກ຺ຂຓໂກສລ຺ລສ຺ສ ຈ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ນາມ ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓກຸສລຕາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສາທິກສ຺ສປິ ຫິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໂກສລ຺ລໍ ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ເອວາຕິ.

ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕໍ ປໂມທເວກລ຺ລຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ລີນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສມຸຏ຺ຐາປເນນ ລຍາປຕ຺ຕິໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ລີນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸສມຸຏ຺ຐາປຍໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ສຸກ຺ຂານິ ຈ ໂຄມຍານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ສຸກ຺ຂານິ ຈ ກຏ຺ຐານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ມຸຂວາຕຎ຺ຈ ທເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ປໍສຸເກນ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸນ຺ຕິ? ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔).

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ສມຸຏ຺ຐາປນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສາ ອນນ຺ຕຣໍ ວິຠາວິຕາ ເອວ.

ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຎາປໂຍຄພລວຕໍ ປໂມທຸປ຺ປິລາວນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສມຸຏ຺ຐາປເນນ ອຸທ຺ຘຕາປຕ຺ຕິໂຕ ນິເສຘນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຸທ຺ຘຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລານິ ເຈວ ຕິຓານິ…ເປ… ປໍສຸເກນ ຈ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ? ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔).

ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ສມຸຏ຺ຐາປນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ, ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານາ, ອິຕຣສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ວກ຺ຂຕິ.

ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍາຕິ ປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອປ຺ປຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ທານໍ ອໂລຠປ຺ປຘານໍ, ສີລໍ ອໂທສປ຺ປຘານໍ, ເອວໍ ຠາວນາ ອໂມຫປ຺ປຘານາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ປຎ຺ຎາ ນ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ຕທາ ຠາວນາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສາວຫາ ນ ໂຫຕິ, ອນຠິສງ຺ຂໂຕ ວິຍ ອາຫາໂຣ ປຸຣິສສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິໍ ນ ຊເນຕິ, ເຕນ ຕໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຠາວນາຍ ສມ຺ມເທວ ອວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປສມສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ເຕນາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປໂຍຄ…ເປ… ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ສໍເວຄຸປ຺ປາທນໍ ປສາທຸປ຺ປາທນຎ຺ຈ ຕິກິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຍຖາຣຫໍ ສຸຄຕິຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິຍຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທຎ຺ຎເມວ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນາທິ-ຂຸປ຺ປິປາສາທິ-ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິພາຘນາທິເຫຕຸກໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວນິສ຺ສິຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ກາເລ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂານິ ວິສຸໍ ຄຫິຕານິ. ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣູປຊີວິໂນ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິໂນ, ເຕສໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຊີວິກທຸກ຺ຂໍ ອຏ຺ຐມໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມເຍ ສມ຺ປຫໍສນຕາຕິ ອຍໍ ສມ຺ປຫໍສິຕພ຺ພສມເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຕນ ສໍເວຊນວເສນ ເຈວ ປສາທຸປ຺ປາທນວເສນ ຈ ສມ຺ມເທວ ປຫໍສນາ, ສໍເວຄຊນນປຸພ຺ພກປສາທຸປ຺ປາທເນນ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຕສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຣເຫນ ສມຖວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມາ ອວິສມໍ ສມ຺ມເທວ ຠາວນາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ. ອລີນນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອລີນໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິຍານໍ ອນຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອນຸທ຺ຘຕໍ, ປຎ຺ຎາປໂຍຄສຕ຺ຕິຍາ ອຸປສມສຸຂາຘິຄເມນ ຈ ອນິຣສ຺ສາທໍ, ຕໂຕ ເອວ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອລີນຕາຍ ປຄ຺ຄເຫ, ອນຸທ຺ຘຕຕາຍ ນິຄ຺ຄເຫ, ອນິຣສ຺ສາທຕາຍ ສມ຺ປຫໍສເນ ນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອລີນານຸທ຺ຘຕຕາຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ, ອນິຣສ຺ສາທຕາຍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນໍ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວາ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ, ສມຖວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນິຣສ຺ສາທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມເຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາຕິ ອຍໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພສມເຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ພ຺ຍາວຏຕາສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ເປກ຺ຂນາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວູປຄມນໂຕ ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ສມາທານກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມາຫິຕຠາວສາຘນເມວາຕິ ຕຕ຺ຖ ສມຘຸຣຠາເວນາຫ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ວາ ອປ຺ປນໍ ວາ’’ຕິ.

ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປຫານວເສນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສິຊ຺ຌນໂຕ, ອສຕິ ຈ ອສິຊ຺ຌນໂຕ, ໂສ ຈ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ວິສຍວເສນ ທຸວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິ. ຕທຸຠເຍ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌນໍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ເອວ ທູຣີກຕນ຺ຕິ ອນຸຣຸຊ຺ຌນສ຺ເສວ ປຫານວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ຫິ ວິເສສໂຕ ຣາໂຄ ປຏິປກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ຣາຄພຫຸລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖໙).

ທ຺ວີຫາກາເຣຫີຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ. ທ຺ວີເຫວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ສງ຺ຂ຺ຍາສມານຕາຍ. ອສ຺ສາມິກຠາໂວ ອນຕ຺ຕນິຍຕາ. ສຕິ ຫິ ອຕ຺ຕນິ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນິຍໍ ນາມ ສິຍາ, ໂສ ປນ ໂກຈິ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ນ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ, ນ ຈິຣຏ຺ຐາຍິ ອິຕ຺ຕຣໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

ມມາຍຕີຕິ ມມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຘນາຍນ຺ຕາຕິ ຘນໍ ທ຺ຣພ຺ຍໍ ກໂຣນ຺ຕາ.

ອຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານເທສນາ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄວເສນ ເທສິຕາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸສຈ຺ຈປພ຺ພວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ຍຖາສຠາວໂຕຕິ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ພາຘນລກ຺ຂຓໂຕ, ໂຍ ໂຍ ວາ ສຠາໂວ ຍຖາສຠາໂວ, ຕໂຕ, ຣຸປ຺ປນາທິກກ຺ຂຬາທິສຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນິກໍ ສມຸຏ຺ຐາປິກນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊນິກໍ ນິມິຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກໍ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣສິທ຺ຘໍ ຕຓ຺ຫໍ.

ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາໂນ ນິໂຣໂຘປິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ, ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ, ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗). ກຖໍ ປນ ອາທິກມ຺ປິໂກ ນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ? ອນຸສ຺ສວາທິສິທ຺ຘມາກາຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຸທ຺ທິສ຺ສປິ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຖາສມ຺ຠວໂຕຕິ ສມ຺ຠວານຸຣູປໍ, ຐເປຕ຺ວາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ເສສສຈ຺ຈວເສນ ສມຸທຍວຍາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸສຈ຺ຈປພ຺ພວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

‘‘ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກໍ ສມໍສ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ສຕ຺ຕ ສິວຖິກາ ອຏ຺ຐິກກມ຺ມຏ຺ຐານຕາຍ ອິຕຣາສໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີນໍ ສຠາເວເນວາຕິ ນວນ຺ນໍ ສິວຖິການໍ ອປ຺ປນາກມ຺ມຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ທ຺ເວເຍວາຕິ ‘‘ອານາປານໍ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາໂຣ’’ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວເຍວ. ອຠິນິເວໂສຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ, ໂສ ປນ ສມ຺ມສນີຍຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ອິຣິຍາປຖາ ອາໂລກິຕາທໂຍ ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອວຕ຺ຖາວິເສສມຕ຺ຕຕາຍ ນ ສມ຺ມສນຸປຄາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ວິຍ. ນີວຣຓໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອາທິໂຕ ນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ເກສາທິອປເທເສນ ຕທຸປາທານຘມ຺ມາ ວິຍ ອິຣິຍາປຖາທິອປເທເສນ ຕທວຕ຺ຖາ ຣູປຘມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນີວຣຓາທິມຸເຂນ ຈ ຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕໍນິສ຺ສຍຘມ຺ມາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອິຣິຍາປຖາທີສຸປິ ອຠິນິເວໂສ ຊາຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເມຕິອາທິ ປນ ສຠາວໂຕ ອິຣິຍາປຖາທີນໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນິຈ຺ຉິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ອປຣິຎ຺ຎາປຸພ຺ພິກາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕິ.

໑໓໗. ກາມໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເທສນາ ປນ ສພ຺ພສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ຠິກ຺ຂຸ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ຎາຕມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕີ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎາ ນາມ, ຕສ຺ສ ຜລຠາວໂຕ ອຄ຺ຄຜລມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຕເຣປິ ກາເລ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໑໓໘. ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ.

ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ

ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ

ມູລປຓ຺ຓາສ-ຏີກາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໒. ສີຫນາທວຄ຺ໂຄ

໑. ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໙. ສຸຕ຺ຕເທສນາວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ລາຠສກ຺ກາຣນິມິຕ຺ຕໍ, ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣເຫຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ລາຠສກ຺ກາຣຸປ຺ປາທນເຫຕຸ. ຕິຕ຺ຖິຍປຣິເທວິເຕຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ‘‘ກິໍ ໂຠ ສມໂຓເຍວ ໂຄຕໂມ ສມໂຓ’’ຕິອາທິນາ ວິປ຺ປລປນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸປ຺ປມາຓິໂກ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປມາຓານິ ຈຕຸປ຺ປມາຓານິ, ຈຕຸປ຺ປມາຓານິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຈຕຸປ຺ປມາຓິໂກ. ໂລໂກເຍວ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມ ວສນຏ຺ເຐນ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ສຕ຺ຕກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມິນາຕິ ອຸຬາຣຕາທິວິເສສໍ ເອເຕນາຕິ ປມາຓໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໖໕) ຣູປໍ ຣູປກາໂຍ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປປ຺ປມາໂຓ. ຕໂຕ ເອວ ຣູເປ ປສນ຺ໂນຕິ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຆໂສຕິ ປວຕ຺ຕຖຸຕິໂຆໂສ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໖໕). ລູຂນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍລູຂຕາ. ຘມ຺ໂມຕິ ສີລາທໂຍ ຄຸຓຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ. ອາໂຣຫນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕໍ. ສາ ຈ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຣິຓາຫນ຺ຕິ ນາຕິກິສນາຕິຖູລຕາວເສນ ມິຕປຣິຓາຫໍ. ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສຸສຓ຺ຐິຕຕໍ. ປາຣິປູຣິນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ ອເວກລ຺ລຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປມາຓຠາວໍ ອຸປາທາຍ. ປສາທໍ ຊເນຕີຕິ ອຘິໂມກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ປຣວຓ຺ຓນາຍາຕິ ‘‘ອມຸໂກ ເອທິໂສ ຈ ເອທິໂສ ຈາ’’ຕິ ຍສຄຸຓວຈເນນ. ປຣໂຖມນາຍາຕິ ສມ຺ມຸຂາວ ປຣສ຺ສ ສິລາຆຸປ຺ປາທເນນ ອຠິຕ຺ຖວເນນ. ປຣປສໍສນາຍາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ປຣສ຺ສ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເນນ. ປຣວຓ຺ຓຫາຣິກາຍາຕິ ປຣມ຺ປຣວຓ຺ຓຫາຣິກາຍ ປຣມ຺ປຣາຍ ປຣສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທູປສໍຫາເຣນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຖຸຕິໂຆເສ.

ຈີວຣລູຂນ຺ຕິ ຖູລຊິຓ຺ຓພຫຸຕຸນ຺ນກຕາທິໍ ຈີວຣສ຺ສ ລູຂຠາວໍ. ປຕ຺ຕລູຂນ຺ຕິ ອເນກຄນ຺ຖິກາຫຕາທິໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ລູຂຠາວໍ. ວິວິຘໍ ວາ ທຸກ຺ກຣກາຣິກນ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ນານາວິຘໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ.

ສີລໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ສີລປາຣິປູຣິວເສນ ວິສຸທ຺ຘໍ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ຌານາທິອຘິຄມສິທ຺ຘໍ ສມາຘິໍ ວາ. ວິປສ຺ສນາຠິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຎໍ ວາ.

ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປປ຺ປມາໂຓປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເຍວ ປສີທຕິ ອປຣິມິຕກາລສມຸປຈິຕປຸຎ຺ຎານຸຠາວນິປ຺ຜນ຺ນາຍ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊາຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວາຍ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ, ຍສ຺ສາ ຣຸຈິຣຠາໂວ ວິສຸທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓກລາຠາຄມຓ຺ຑລໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕິໂຣຈຕິ, ປຠສ຺ສຣຠາໂວ ສຣທສມຍໍ ສໍວທ຺ຘິຕທິຄຸຓເຕຊກິຣຓຊາລສມຸຊ຺ຊລໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຠິຠວຕິ, ໂສມ຺ມກິຣຓຣສສມຸຊ຺ຊລຠາເວຫິ ຕທຸຠເຍຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວຕ຺ຕມານໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວິຊ຺ໂຊຕນສມຕ຺ຖໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຠາສມຸທຍໍ ອຠິວິຫຈ຺ຈ ຠາສເຕ ຕປເຕ ວິໂຣຈຕິ ຈ.

ສຕິປິ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທີນໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍາທິເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗, ໒໕໕) ວຸຕ຺ຕາຍ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໕) ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕ຺ຕຸປກາຣກິຣິຍາຍ ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເຍວ ປສີທຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓານໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຠາວໂຕ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຠາວໂຕ ຈ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ຈີວຣລູຂໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຓປໍສຸກູລຈີວເຣນາຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິເຕນ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມີ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ ສາຓປໍສຸກູລຈີວເຣນ. ຠາຣິຍນ຺ຕິ ຄຣຸກໍ, ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຘຸຍຸວຕີມຊ຺ຌິມິຕ຺ຖິວເສນ, ພາລໂຍພ຺ພນປຸຣາຓວເສນ ວາ ຕິວິຘນາຏກຕາ. ຫເຣຓຸຍູສໍ ມຓ຺ຑລກລາຍຣໂສ. ‘‘ຍາເປສ຺ສຕິ ນາມາ’’ຕິ ນາມ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕກາລສ຺ສ ວິຍ ປໂຍໂຄ, ຍາເປຕິ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປາຓກນ຺ຕິ ນິຣສ຺ສາສໍ ນິໂຣຘິຕສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ.

ສມາຘິຄຸຓນ຺ຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ຌານາທິຄ຺ຄຫເຓນ. ມານທພ຺ພນິມ຺ມທເນນ ນິພ຺ພິເສວນຠາວາປາທນມ຺ປິ ທມນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຖິກປຸຕ຺ຕທມນາທີນີ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຈ຺ຈກາຬວກພກທມນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ພາເວຣຸນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ວິສຍໍ. ສຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ສເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣຕາກຣວີກຠາຓິຕາທສ຺ສເນນ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ອວເສສລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິໍ ວິຍ ຕທວິນາຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາວິລາສຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ.

ຫຕປ຺ປຠາຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ວິຄຕເຕຊາ. ກາຬປກ຺ຂູປເມຕິ ສຕ຺ຕານໍ ພ຺ຍາໂມຫນ຺ຘກາຣາຠິຠເວນ ກາຬປກ຺ຂຣຕ຺ຕູປເມ. ສູຣິເຍຕິ ສູຣິເຍ ອຸທຍິຕ຺ວາ ໂອຠາເສນ຺ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສິງ຺ຆາຏເກຕິ ຕິໂກຓຣຈ຺ຉາຍໍ. ຈຕຸກ຺ເກຕິ ສນ຺ຘິຍໍ. ປຣິເທວນ຺ຕີຕິ ອນຸຕ຺ຖຸນນວເສນ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິ. ໂສກາຘິກກໂຕ ຫິ ວຈີປລາໂປ ປຣິເທໂວ. ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິວາທສ຺ສ ປຸຣາຕນຠາວໍ ທີເປນ຺ຕິ.

ເສສປເທສຸປີຕິ ‘‘ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ ເສສວາເຣສຸປິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໒໔໑-໒໔໒) ຍຖາ ຫິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑; ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ເອຕ຺ຖ ກໂຕ ນິຍໂມ ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑; ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ເອຕ຺ຖາປິ ກໂຕເຍວ ໂຫຕິ ສາວຘາຣຓສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍາທໂຍປີ’’ຕິອາທິ. ສາມຎ຺ຎຜລາຘິຄມວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສມຓຠາໂວຕິ ເຕສໍ ວເສເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຓາ ເທສິຕາຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຕເນວາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ເທສນາກ຺ກເມນ ຈ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ທຸຕິຍາທິຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປຐມຕາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາຕິ ນ ໂຈທິຕາ. ຜລຏ຺ຐກສມຓາວ ອຘິປ຺ເປຕາ ສມິຕປາປສມຓຄ຺ຄຫຓໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ ວິຍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນາ ຈ ນ ຄຫິຕາຕິ? ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາປິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ມຄ຺ຄຜລານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຎາຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເທສວຕ຺ຕີ, ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມໂຓປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕເມວ ຕໍຕໍສມຓຠາວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຜລຏ຺ຐກສມຓາວ ຄຫິຕາ ‘‘ມຄ຺ຄຏ຺ຐໂຕ ຜລຏ຺ໂຐ ສວິເສສໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ເທສນາເຠເທເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ຣິຕ຺ຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕາ. ຕຸຈ຺ຉາຕິ ນິສ຺ສາຣາ ປຏິປນ຺ນກສາຣາຠາວໂຕ. ປວທນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ປວາທາ, ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ນານາທິຏ຺ຐິທີປກາ ສມຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຓາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ປຣປ຺ປວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ພາຫິຣກສມເຍ.

ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຎາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ຎາຍຕິ ຄມ຺ມຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ. ໂສ ເອວ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກເຫຕຸຕາຍ ຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ.

ເຕສໍ ປຣປ຺ປວາທສາສນານໍ ອເຂຕ຺ຕຕາ ເຂຕ຺ຕຕາ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວຠາວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕ ສາວໂຕ ຈ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ທຸຣກ຺ຂາຕສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາວເຫຕຸກໍ, ໂສ ຈ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປເວທິຕຕາຍາຕິ ປຣາຊິກາຍ ສຕ຺ຖຸ ວິປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ສາສນສ຺ສ ອນິຍ຺ຍານຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ປາຬິຍາ ຈ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປມາປເທເສນ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ເອກຈ຺ຈານໍ ວິເສສໂຕ ສີຫານໍ ປຸຣິມໍ ປາທທ຺ວຍໍ ຫຕ຺ຖກິຈ຺ຈມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ສຸຣຕ຺ຕຫຕ຺ຖປາໂທ’’ຕິ. ສີຫສ຺ສ ເກສາ ນາມ ເກສຣາຍຕນາ ຂນ຺ຘໂລມາ. ໂຄຈຣິຍຫຕ຺ຖິກຸລໍ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ຖິກຸລໍ, ຍໍ ‘‘ກາລາວກ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຆຏໂກ ນາມ ອສ຺ສຂຬຸງ຺ໂກ. ສິເນຣຸປຣິຠຓ຺ເຑ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ເຂຫິ ສຎ຺ຉາທິໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊໂນ ທໂຫ ສິມ຺ພລິທໂຫ, ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສິມ຺ພລິວນໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສິມ຺ພລິທຫວເນ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖາວາສຠູມິຍໍ ອິເມສຸ ສມເຓສຸ ເອກຈ຺ໂຈ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອີທິໂສ ປເນຕ຺ຖ ວິກປ຺ໂປ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກສມໂຓປີ’’ຕິ ອາຫ. ອຣິຍມຄ຺ຄປຣິກ຺ຂເຕຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິສງ຺ຂເຕ, ຍທາ ສາສນິການໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ທິພ຺ພຕິ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ມາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ. ສຸຏ຺ຐຸ ນທນໍ ນາມ ເຫຕຸຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ກຕ຺ວາ ກຖນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸນາ’’ຕິ. ໂສ ຈ ເຫຕຸ ອວິປຣີໂຕ ເອວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ນເຍນາ’’ຕິ, ຎາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ໂສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ກໂຣຕິ ສາເຘຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ຍທິ ຕິຣຈ຺ຉານສີຫສ຺ສ ນາໂທ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານເອກຈ຺ຈມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສນາທໂຕ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເສຏ຺ຐນາໂທ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຕຖາຄຕສີຫນາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສີຫນາທນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐນາທ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ຕິຣຈ຺ຉານສີຫນາທສ຺ສ ເສຏ຺ຐນາທຕາ ນິພ຺ຠຍຕາຍ ອປ຺ປຏິສຕ຺ຕຸຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕຖາຄຕສີຫນາທສ຺ເສວ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຕິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຠີຕນາທໍ ອປ຺ປຏິນາທ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິສ຺ສ ເສຏ຺ຐນາທຠາວໍ ກາຣເຓນ ປຏິປາເທນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ອິມິນາ ສີຫນາທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠູຕຏ຺ໂຐ ຫິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ໂຐ. ຕາຍ ເອວ ຠູຕຏ຺ຐຕາຍ ອຠີຕນາທຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ສມຓາ…ເປ… ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຠູຕຎ຺ຫິ ວທໂຕ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ວາ ອາສງ຺ກາ ວາ ສິຍາຕິ ‘‘ອິເຘວາ’’ຕິ ນິຍມສ຺ສ ອວິປຣີຕຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ…ເປ… ອປ຺ປຏິນາໂທ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອິເຘວາຕິ ອວຘາເຣຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໑໔໐. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ວິຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ປາຣຄມນສງ຺ຂາຕໍ ຕຣຓໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໖໒) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອປຣາປຣໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນວເສນ ປິລວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປລວນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸປ຺ປາເທຕາຕິ ປູຣຓາທິໂກ. ຕິຕ຺ເຖ ຊາຕາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາຕໍ ຕິຕ຺ຖໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິກາ, ຕິຕ຺ຖິກາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍາ. ອສ຺ສສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ອສ຺ສາໂສ, ອວສ຺ສໂຍ.

ປກຕຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ສຕ຺ຖຸຠາເວນ ອຘິຄໂຕ ສຸປາກໂຏ ຈ, ຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນປຏິປທາຍ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນສທ຺ທານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເນສໍ ສວິສເຍ ວິເສສປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໑) ອສາຘາຣຓວິເສສວເສນ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍວເສນ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎານາວຣຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ ຈ ເຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍໍ ຊານຕາ ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ, ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ. ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສອາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓປຸຎ຺ຎານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣຎາຓາຘິຄມລທ຺ຘປຸຣາວຕ຺ຕໂກ ຈ ຠຄວໂຕ ຣູປກາໂຍ ອຕິກ຺ກມ຺ເມວ ເທວານໍ ເທວານຸຠາວໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ…ເປ… ປສ຺ສຕາ’’ຕິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ຕາຍ ຫິ ສພ຺ພໂສ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ປວຕ຺ຕຊານນໍ ຕສ຺ສ ຊານນໍ ວິຍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມາຣານໍ ວາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ເຕສໍ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ວາ. ເກສິວິນຍສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໑) ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຈ ຐານາຏ຺ຐານາທີນິ ວາ ຊານຕາ, ຍຖາກມ຺ມຸປເຄ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນານມາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂຕ ອວິປຣີຕາວໂພເຘນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ອຖ ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕເນນ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ຣວາທີນມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໑) ອຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ອຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ເອວໍ ທສພລອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍຕິ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ເມ. ອຕ຺ຕນີຕິ ອມ຺ເຫສຸ. ນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີສຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ສມ຺ປສ຺ສມານາ, ນ ກາຍພລໍ ສມ຺ປສ຺ສມານາຕິ ໂຍຊນາ.

ອຸປ຺ປນ຺ນປສາໂທຕິ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທໍ ວທຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ກຖິຕານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໐). ກາມໍ ອເສກ຺ຂາປິ ອເສກ຺ຂາຍ ສມສິກ຺ຂຕາຍ ສຫຘມ຺ມິກາ ເອວ, ຈິຓ຺ຓພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຕາຍ ປນ ສຫຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອເສກ຺ຂວາໂຣ ນ ຄຫິໂຕ. ສພ຺ເພເປເຕຕິ ເອເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸອາທໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອຣິຍາ ຈາຕິ ສພ຺ເພປິ ເອເຕ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາຫິ ສມານຘມ຺ມຕ຺ຕາ ສຫຘມ຺ມຕ຺ຕາ ‘‘ສຫຘມ຺ມິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອຣິຍຘມ຺ມວເສເນວ ສຫຘມ຺ມິເກ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຄ຺ຄທສ຺ສນມ຺ຫີຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ‘‘ນວ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ, ອຏ຺ຐ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານີ’’ຕິອາທິນາ ວິວາໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອກຘມ຺ມຈາຣິຕາຍາຕິ ສມານຘມ຺ມຈາຣິຕາຍ. ນ ຫິ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈານໍ ‘‘ມຍາ ຘມ຺ໂມ ສຸທິຏ຺ໂຐ, ຕຍາ ທຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ ວິວາໂທ ອຕ຺ຖິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຆາຕາ ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາ. ອິມິນາຕິ ‘‘ສຫຘມ຺ມິກາ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ຕຕ຺ຖ ປິຍມນາປຄ຺ຄຫເຓນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາປເທເສນ ເອກເທເສນ ຄຫິຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ຫິ ສມ຺ປນ຺ນສີລາ ສຸວິສຸທ຺ຘທສ຺ສນາ, ເຕ ວິຎ຺ຎູນໍ ປິຍາ ມນາປາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ໂນ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຣຕນຕ຺ຕຍປສາທໂຊຕເນນ ອກ຺ຂາຕາ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕປເທເສສຸ.

໑໔໑. ສຕ຺ຖຣິ ປສາໂທຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ປສາທນີຍາ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ເຕນ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ເມ ປສາໂທ’’ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ, ອິຕເຣນ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕໍ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປລພ຺ຠມາເນນ ສາສເນເຍວ ສມໂຓ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ, ສມ຺ມເທວ, ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖິ ໂຂ ໂນ, ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖຣິ ປສາໂທ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ສ຺ວາຂາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ຖິ ຘມ຺ເມ ປສາໂທ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຕ຺ຖິ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຕິ ສຫຘມ຺ມິກາ…ເປ… ປພ຺ພຊິຕາ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ຘມ຺ເມ ປສາໂທ, ເຕນ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເລເສນປິ ປຣປ຺ປວາເທສຸ ນຕ຺ຖີຕິ ອິເຘວ ສມໂຓ…ເປ… ສມເຓຫິ ອຎ຺ເຎຫີຕິ.

ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈານໍ ປຫີນານຸໂຣຘານໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ‘‘ອິທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາເຍນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກມ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕເປມໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ’’ຕິອາທິວຈນໍ (ມຫາວ. ໖໕) ກຖນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍສທິສຕ຺ຕາ ປນ ເປມມຸເຂນ ວຸຕ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕາສ຺ເນໂຫ. ນ ຫິ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ສໍກິເລເສ ນິໂຍເຊຕິ. ເອວຣູປໍ ເປມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ປສາທາວຫຄຸຓາວຫໂຕ ປູຣຓາທີສຸ ຠຕ຺ຕິ ປສາໂທ ນ ໂຫຕິ, ປສາທປຕິຣູປກາ ປນ ໂລຠປວຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຖໂຣຕິ ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ. ເຍນ ອຏ຺ຐກຖາ ໂປຕ຺ຖກໍ ອາໂຣປິຕາ. ເອໂກວ ສຕ຺ຖາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸລກ຺ຂຓເມວ ນ ປຣິປູເຣຍ຺ຍ. ວິສຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ວິເວເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ພ຺ຍາວທນ຺ຕານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສຕ຺ຖາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ປເທສວຕ຺ຕິນິໍ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓສຕ຺ຖຸຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ຕໂຕ ວິຣຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິເຍສເນນ ປຣາຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມຕິ ອຘິກພ຺ຣຫ຺ມຄຸຓສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິປ຺ປເຠທສມເຍ. ຕຕ຺ຖ ອຊສີລ…ເປ… ກຸກ຺ກຸຣສີລາທີສູຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຕາທິສໍ ວຕສມາທານສພ຺ຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍມນິຍມຈາຕຸຍາມສໍວຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ. ອຘິປ຺ປຍາໂສຕິ ອຘິກໍ ປຍສຕິ ປຍຸຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປຍາໂສ, ສວິເສສໍ ອຘິກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໑໑໗). ເຕນາຫ ‘‘ອຘິກປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ປສາທສ຺ສ ປຣິໂຍສານຠູຕາຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ຈ ປສາທສ຺ສ ນິຏ຺ຐານຠູຕາ. ນິຏ຺ຐາຕິ ໂມກ຺ໂຂ. ສມຍວາທີນຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕທຸປເທສເກ ຈ ປສາໂທ ຍາວເທວ ໂມກ຺ຂາຘິຄມນຏ຺ໂຐ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຕຖາ ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິວເສນ ນິຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ ເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຏ຺ຐໍ ອປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາທີນໍ. ເຕສໍ ເອກຈ຺ເຈ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໂລກຕາ ນິຏ຺ຐາຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຕສ຺ສ ສມີປຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ເຕນ ສໍໂຍໂຄ ນິຏ຺ຐາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສໂລກຕາວາທິໂນ ສມີປຕາວາທິໂນ ຈ, ເຕ ທ຺ເວຘາວາທິໂນ, ອິຕເຣ ອທ຺ເວຘາວາທິໂນ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຸປປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ນິຏ຺ຐາສຎ຺ຎິໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເນສໍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ຍຖາ ຕໍ ພກສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ນິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກຕິ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິ. ມຫາຕາປສານນ຺ຕິ ເວຂນສາທິຕາປສານໍ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ອາຠສ຺ສເຣສຸ ເອໂກ ສພ຺ພເສຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອາຠສ຺ສຣາ’’ຕິ ປຸຖຸວຈນໍ. ປຣິພ຺ພາຊການນ຺ຕິ ສຎ຺ຈຍາທິປຣິພ຺ພາຊການໍ. ອນ຺ໂຕ ຈ ມໂນ ຈ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອນນ຺ຕມານໂສ. ອາຊີວການຎ຺ຫິ ສພ຺ພທາຠາວໂຕ ອນນ຺ໂຕ, ສຸຂທຸກ຺ຂາທິສມຕິກ຺ກມນໂຕ ອມານໂສ. ອິມິນາ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປປຎ຺ເຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍວ ອຘິປ຺ເປຕາ ມມງ຺ກາຣອຫງ຺ກາຣວິຄມສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ເອໂກວ ກິເລໂສ ໂລໂຠ ອາຄໂຕ, ເອວໍ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຕໂຍ ກິເລສາ ອາຄຕາ ‘‘ໂທໂສ ໂມໂຫ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ສໂທສສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິຆໍ ອກຸສລມູລໍ ຄຫິຕໍ, ‘‘ປຏິວິຣຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ວິໂຣໂຘ, ‘‘ສໂມຫສ຺ສາ’’ຕິ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ, ‘‘ອວິທ຺ທສຸໂນ’’ຕິ ມລ຺ຍໍ, ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ວາ, ‘‘ສອຸປາທານສ຺ສາ’’ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຄຫຓໍ, ‘‘ປປຎ຺ຈາຣາມສ຺ສາ’’ຕິ ປປຎ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ.

ອາກາຣໂຕຕິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ. ປທນ຺ຕເຣນ ຣາຄວິເສສສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສຣາຄວຈນໍ ໂອຬາຣິກໍ ຣາຄວິສຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄວເສນາ’’ຕິ. ຄຫຓວເສນາຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓວເສນ. ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘປຏິວິຣຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ເອກປທວເສນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອກຊ຺ຌໍ ປທຸທ຺ຘາໂຣ ກໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ສຸຠວເສນາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນໍ ສຸຠວເສນ ໂຫຕິ. ປປຎ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນາຕິ ກິເລສກມ຺ມວິປາການໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຕາຍ ສໍສາຣສ຺ສ ປປຎ຺ຈນໍ ປປຎ຺ໂຈ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວທສ຺ສນວເສນ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ຠວຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານທສ຺ສນວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ, ຍທວຕ຺ຖາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕທວຕ຺ຖາທສ຺ສນວເສນ. ຜເລນ ຫິ ເຫຕຸວິເສສກິຕ຺ຕນເມຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ວິທ຺ຘໍເສຖາຕິ ກາມຣາຄຠວຕຓ຺ຫາທິວເສນ ໂລຠໍ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວິປ຺ປກິເຣຖ. ຕຓ຺ຫາກຣຓວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາຍນກຣຓວເສນ ສຸຠາກາຣຄ຺ຄຫຓວເສນ. ສຸຠນ຺ຕິ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໔໒. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິວາໂທ. ທິຏ຺ຐິວເສນ ຫິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໒). ຕຓ຺ຫາຣຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາວໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສເນວ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສສ຺ສຕຠາວາຠິນິເວໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາ’’ຕິ. ອລ຺ລີນາຕິ ນິສ຺ສິຕາ. ອຸປຄຕາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ເອກິຠາວມິວ ຄຕາ. ອຊ຺ໂຌສິຕາຕິ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕາ ວິຍ ຕທນ຺ໂຕຄຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຍຖາ ຄຫຏ຺ຐານໍ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ ວິວາທມູລໍ, ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ທິຏ຺ຐຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຠວທິຏ຺ຐິຍາ ເຕ ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິໂຣເຘນ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກວິໂຣໂຘ.

ຂຓິກສມຸທໂຍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐີນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິນິພ຺ພຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຕາ ວິຠາວິຕາ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸໂນປີຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈຕາ ທຸກ຺ຂຕາ ອນຕ຺ຕຕາ ຈ ວິຠາວິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍານິ ປຏິສມ຺ຠິທານເຍນ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໒) ‘‘ປຈ຺ຈຍສມຸທໂຍ ອຏ຺ຐ ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຂນ຺ຘາປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑; ໔.໓໔໕). ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປນິສ຺ສຍາທິວເສນ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒, ໔໖໑; ສໍ. ນິ. ໓.໑, ໗). ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໘-໑໓໐), ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວທິຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໔) ຈ. ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐), ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ຈ ອາທິ. ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໒; ມຫານິ. ໑໒໑) ‘‘ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໔) ຈ ອາທິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕສ຺ເສວ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙). ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ, ເຕນ. ຂຓິກຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ. ໂສ ປນ ເຍນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຄຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘເຫຕຸ, ຂຓິກນິໂຣໂຘ ປນ ອເຫຕຸໂກ.

ອານິສໍສນ຺ຕິ ອຸທຍໍ. ໂສ ປນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສຕາຍອາທີນວປກ຺ຂິໂກ ເອວາຕິ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາທີນວມ຺ປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓມູລກໍ ອຸປທ຺ທວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ໂສຕິອາທີນໂວ. ອາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນຄ຺ຄິຍານສນສງ຺ກຏິວຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄ ເອວ ທິຏ຺ຐີນໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖງ຺ຄມປຣິຍາເຍນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏໍ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐີຫິປິ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐີນໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ນາມ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນຸໂຍຄວຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໔໓. ທິຏ຺ຐິຈ຺ເຉທນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພຸປາທານປຣິຎ຺ຎາທສ຺ສເນນ ສພ຺ພໂສ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ –

‘‘ອຸປາທານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຕານິ ອຕ຺ຖວິຠາຄໂຕ;

ຘມ຺ມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາ, ກມໂຕ ຈ ວິຠາວເຍ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໕) –

ຄາຖໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິຠາຄາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ກາມໍ ອິໂຕ ພາຫິຣການໍ ‘‘ອິມານິ ອຸປາທານານິ ເອຕ຺ຕການິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອີທິສໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ປນ ເກຈິ ‘‘ກາມາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ຈ, ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປເຣ ‘‘ສີລພ຺ພເຕນ ສຸທ຺ຘີຕິ ຈ, ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ມິຈ຺ຉາຠາວໍ ສພ຺ພໂສ ນ ຊານນ຺ຕິ ເອວ. ຍຕ຺ຕກໍ ປນ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ສປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ສພ຺ພສ຺ສ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຎເປມອິຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເອວໍຠູຕານໍ ປນ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຍາທິສີ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ອວິຈ຺ເຉທຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກຕິ ເອກຈ຺ເຈ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄມເນນ ສມຓາ, ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອນວເສສານໍ ອຸປາທານານໍ ສມຕິກ຺ກມໍ ປຫານໍ. ສມ຺ມາ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ເຍສໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ສມ຺ມາ ປຣິຎ຺ຎໍ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິກ-ກຸຏີຈກ-ພຫູທກ-ຫໍສ-ປຣມຫໍສ-ກາຊກ-ຕິທຓ຺ຑ-ໂມນວຕ-ເສວ-ປາຣຸປກ-ປຎ຺ຈມຣຕ຺ຕິກ- ໂສມກາຣກ-ມຸຄພ຺ພຕ-ຈຣພາກ-ຕາປສ-ນິຄນ຺ຖາ-ຊີວກ-ອິສິ-ປາຣາຍນິກ-ປຎ຺ຈາຕປິກ-ກາປິລ- ກາຓາທ-ສໍສາຣໂມຈກ-ອຄ຺ຄິຠຕ຺ຕິກ-ມຄວຕິກ-ໂຄວຕິກ-ກຸກ຺ກຸຣວຕິກ-ກາມຓ຺ຑລຸກ- ວຄ຺ຄຸລິວຕິກ-ເອກສາຏກ-ໂອທກສຸທ຺ຘິກ-ສຣີຣສນ຺ຕາປກ-ສີລສຸທ຺ຘິກ-ຌານສຸທ຺ຘິກ-ຈຕຸພ຺ພິຘ- ສສ຺ສຕວາທາທໂຍ ຉນ຺ນວຸຕິ ຕຓ຺ຫາປາເສນ ຑໍສນໂຕ, ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ວິພາຘນໂຕ ປາສຓ຺ຑາ. ວຕ຺ຖຸປຏິເສວນໍ ກາມນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຏິເສວນສງ຺ຂາຕໍ ກາມໍ. ເຖຍ຺ເຍນ ເສວນ຺ຕີຕິ ປຏິຫຕ຺ຖອາທິສມຎ຺ຎາຍ ໂລກສ຺ສ ວຈນວເສນ ເສວນ຺ຕິ. ຕີຓິ ກາຣຓານີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານິ ທິຏ຺ຐິວິເສສຠູຕານິ ວຏ຺ຏກາຣຓານິ.

ອຕ຺ຖສລ຺ລາປິກາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສລ຺ລາປິກາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສລ຺ລາປວິຠາວິນີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຫິ ວຈນໍ ສລ຺ລາໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ປຖວີ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ໂຍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຈ ປສາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອນາຍຕນຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປສາທກຠາວທສ຺ສນໍ ປສາທປຈ຺ເຉໂທ. ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ປສາທປຈ຺ເຉທວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຣູເປຕິ ອີທິເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກິເລສານໍ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິເກ. ຘມ຺ເມຕິ ຘມ຺ມປຕິຣູປເກ. ວິນເຍຕິ ວິນຍປຕິຣູປເກ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈນ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ກເຖມາຕິ ‘‘ສຕ຺ຕິເມ ກາຍາ ອກຏາ ອກຏວິຘາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໔) ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕ຺ວາ ຕຖາ ‘‘ວິນຍໍ ປຎ຺ຎເປມາ’’ຕິ ໂຄສີລວຄ຺ຄຸລິວຕາທີນິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ສາວເກ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມວິນໂຍ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມວິນເຍ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠເຍນປິ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ສາສນໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕຸກາມໍ ມຈ຺ເຉຣມລາຠິຠູຕຕາຍ ນິວາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ຕສ຺ສ ກໂຣໂຕ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພຕາ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາວເຫ ຊິນຈກ຺ເກ ປຫາຣທາຍິໂນ ຕິຕ຺ຖກຣສ຺ສ ຕໂທວາທກຣສ຺ສ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກສາສນມ຺ຫິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ໂສ ປສາໂທ ສມ຺ປຣາເຍ ນ ສມ຺ມຄ຺ຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຉາ ວິນສ຺ສຕິ ເຍວາ’’ຕິ ອາຫ, ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຊ຺ຊມານາ ຍຖາວິຘິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ອາວຫຕິ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂເກນ ຫິ ວິປາເກເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ກາຣຓເຠທນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖກຣານໍ ສາວການໍ ອປາຍທຸກ຺ຂາວຫໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓວິເສສໍ. ໂສ ປເນສ ປສາໂທ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ສຸຣາປີຕສິງ຺ຄາເລ ປສາໂທ ວິຍ. ສຸຣໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕກສຏໍ ສຸຣາຊລ຺ລິກໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ຘນລຸທ຺ຘາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອິມໍ ວຎ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກໍສສຕາຕິ ກຫາປຓສຕາ.

໑໔໔. ຕສ຺ສາຕິ ປສາທສ຺ສ. ສພ຺ໂພປິ ໂລໂຠ ກາມຸປາທານນ຺ເຕວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ກາມຸປາທານສ຺ສ ປຫານປຣິຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ເອວຣູເປຕິ ອີທິເສ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ອຸປສມສໍວຕ຺ຕນິເກ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມານານໍ ອປາເຍສຸ ອປຕນວເສນ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ເມ. ສພ຺ພໂສ ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນເຍ. ຕຕ຺ຖ ຠວທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ ສໍວຕ຺ຕເນ.

ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິປາຣມີນໍ ປູຣເຓນ ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຣິຈເຍນ ຈ ຠຄວຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ. ‘‘ອຸລູກາ’’ຕ຺ຍາທິຄາຖາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາຍ ຠາສິຕາ. ກາລຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສາຍນ຺ຫກາເລ ທິວາວິຫາຣໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕໍ. ທຸຄ຺ຄເຕໂສ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ເອໂສ ນ ຄມິສ຺ສຕິ. ໂມຣຊິໂກ ມຸຣຊວາທໂກ. ມຫາເຠຣິວາທກວຕ຺ຖຸອາທີນິປິ ສິຕປາຕຸກຣຓໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ.

ປຣມຕ຺ເຖຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ. ກິໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຘມ຺ເມປິ ປຣມຕ຺ເຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຓນ຺ຕານໍ. ສາມເຓຣວຕ຺ຖູຕິ ປພ຺ພຊິຕທິວເສເຍວ ສປ຺ເປນ ທຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ອຸປປນ຺ນສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ.

ຂີໂຣທນນ຺ຕິ ຂີເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ມິສ຺ສໍ ໂອທນໍ. ຕິມ຺ພຣຸສກນ຺ຕິ ຕິນ຺ທຸກຜລໍ. ຕິປຸສສທິສາ ເອກາ ວລ຺ລິຊາຕິ ຕິມ຺ພຣຸສໍ, ຕສ຺ສ ຜລໍ ຕິມ຺ພຣຸສກນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ກກ຺ກາຣິກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກເອລາຬຸກໍ. ມຫາຕິປຸສນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ວລ຺ລິປກ຺ກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຕິປຸສວລ຺ລິຍາ ຜລໍ. ຫຕ຺ຖປຕາປກນ຺ຕິ ມນ຺ທາມຸຂິ. ອມ຺ພກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ອມ຺ພິລກຎ຺ຊິກໍ. ຂຬຍາຄຸນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂທຓິນິມ຺ມຊ຺ຊນິນ຺ຕິ ສເຕລໍ ຕິລປິຎ຺ຎາກໍ. ວິຘຸປນນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊນິໍ. ຕາລວຓ຺ຏນ຺ຕິ ຕາລປຕ຺ເຕຫິ ກຕມຓ຺ຑລພີຊນິໍ. ໂມຣຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂມຣປິຎ຺ເຉຫິ ກຕໍ ມກສພີຊນິໍ.

ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວາຕິ ຍສ຺ມາ ອິຘາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ກາຣຓເຠທໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໕. ປຣິຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎໍ. ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຸປາທານານໍ ປຣິຎ຺ຎາ ນາມ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ເຕສໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ມູລກາຣຓໂຕ ປຠຸຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ. ອຍນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ຈາ’’ຕິອາທິປາເຐ ‘‘ກິໍ ນິທານາ’’ຕິອາທິສມາສປທານໍ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ປເທສຸ. ອິມິນາ ເອວ ຈ ສພ຺ພຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ຜສ຺ສນິທານາ’’ຕິອາທີນມ຺ປິ ປທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ອຸປາທານານມ຺ປິ ສມຸທຍໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ນິໂຣຘໍ, ຕຖາຄໂຕ ປນ ເຕສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍານມ຺ປິ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙) ຍຖາຣທ຺ຘສີຫນາທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປາທານາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໕) ນເຍນ ເທສນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ເຕນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເວສາລີນຄຣວຓ຺ຓນາ

໑໔໖. ອປຣາປຣນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ. ວິສາລີຠູຕຕາຍາຕິ ຄາວຸຕນ຺ຕຣໍ ຄາວຸຕນ຺ຕຣໍ ປຸຖຸຠູຕຕາຍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ວິສາລີຠູຕຕາຍໍ. ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຕ຺ເຕ. ອູມິຠຍາທີຫີຕິ ອູມິກຸມ຺ຠີລອາວຏ຺ຏສໍສຸກາຠເຍຫິ. ອຸທກປ຺ປວາເຫນາຄຕສ຺ສປິ ຈ ອຸສ຺ມາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອຸສ຺ມາ ຈ ນາມ ອີທິສສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓກຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສິຍາ ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕຖາ ຫີຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓຈິນ຺ຕາ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ນາໂຫສິ, ສອຸສຸມຕາຍ ປູຕິກຠາໂວ. ທາຣການໍ ປຸຎ຺ຎູປນິສ຺ສຍໂຕ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐກໂຕ ຈສ຺ສ ຂີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຂີຣຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ລຠິ. ຈຣິມກຠເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ວິຍ ອຸທຣຈ຺ຉວິຍາ ອຈ຺ຉວິປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ນິຈ຺ຉວິ ວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ຉວີ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທາຣການໍ. ມາຕາປິຕໂຣຕິ ໂປສກມາຕາປິຕໂຣ. ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອກໍສຸ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທາຍກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ, ອສມ຺ຠິນ຺ເນ ເອວ ຣາຊກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ກຸມາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສຎ຺ໂຈທິຕາ ເທວຕາຘິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ເກຈິ.

ປຸຣສ຺ສ ອປເຣຕິ ປຸຣສ຺ສ ອປຣທິສາຍ ຄາວຸຕມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຊີວກມ຺ພວນໍ ວິຍ ສປາກາຣມນ຺ທິຣເກ. ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເທສນ຺ຕຣປກ຺ກມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ສາສນໂຕ ອປກ຺ກມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍາ’’ຕິ. ປຣິສຕີຕິ ປຣິສາຍໍ, ຊນສມູເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນສມູຫຄໂຕ ປນ ‘‘ປຣິສມຊ຺ເຌ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠາວນາມນສິກາເຣນ ວິນາ ປກຕິຍາວ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມຕິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາວໂຫ ວາ ຘມ຺ໂມ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ອນຸຬາຣໍ ປຣິຕ຺ຕກຸສລໍ. ຍໍ ອສຕິປິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ວຕ຺ຕຕິ, ຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ພຸທ຺ເຘ ມມຕ຺ຕກາຣິໂນ ພຸທ຺ຘມາມກາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາທິວຓ຺ຓນາ

ອລໍ ອຣິຍາຍ ອຣິຍຠາວາຍາຕິ ອລມຣິໂຍ, ຣູປາຍຕນໍ ຊານາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ປສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ. ສມ຺ມສນຸປເຄ ຈ ປນ ຘມ຺ເມ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ຕຖາ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ວິປສ຺ສນາ. ນິພ຺ພານໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ມຄ຺ໂຄ. ຜລໍ ປນ ນິພ຺ພານວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ມຄ຺ຄາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ອນາວຣຓຕາຍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸຕາຍ ຈ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຏິສິທ຺ເຘ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອສມ຺ຠໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ໂສ ຠຄວໂຕ ປຏິເສເຘຕີ’’ຕິ.

ສຸຂຸມໍ ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ນາມ ຌານວິປສ຺ສນາທິກໍ ອາຈຣິຍານຸຄ຺ຄເຫນ ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍຕໍທສ຺ເສຕພ຺ພມຕ຺ຖຕກ຺ກເນນ ວິຕກ຺ກນມຕ຺ເຕນ ປຣິໂຕ ອາຫຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕກ຺ເກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ໂລກິຍປຎ຺ຎໍ ອນຸຊານາຕິ ອຸປນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອນຸກູລຘມ຺ມກຖນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິ. ປຏິຠາຕີຕິ ປຏິຠານໍ, ‘‘ອິຕິ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕໍ ກຖນຈິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຏິຠານໂຕ ຊານນໍ ປຏິຠານໍ, ອາຄມາຠາວໂຕ ສຍເມວ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຍໍປຏິຠານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ປຏິພາຫຕີ’’ຕິ. ສຸຜຸສິຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພິວຣໍ. ອຜຸສິຕຕ຺ເຕ ຫິ ສຸເຂນ ວຈີໂຆໂສ ນ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ທນ຺ຕາວຣຓນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐທ຺ວຍໍ. ຊິວ຺ຫາປິ ຖທ຺ຘຕາຍ ສຸເຂນ ວຈີໂຆໂສ ນ ນິຈ຺ຉຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຸທຸກາ ຊິວ຺ຫາ’’ຕິ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ມຘຸໂຣ ສໂຣ. ເອລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂທໂສ, ເອລໍ ຄຬຕີຕິ ເອລຄຬາ, ນ ເອລຄຬາ ອເນລຄຬາ, ນິທ຺ໂທສາ, ນ ຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພເມຕໍ ຣຎ຺ຊນສ຺ເສວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຕິ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍຠູຕານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອຸຄ຺ຄຫຓ-ສວນ-ຘາຣຓ-ປຣິຈຍ-ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ສມ຺ມາ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ເສວ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ນິຍ຺ຍາຕິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

໑໔໗. ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນສີໂລ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ໂກຘວເສນ ກຸຣູໂຣ ຜຣຸສວຈໂນ ຈ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ໂກຘໂນຕິ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ. ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ‘‘ໂມຆປຸຣິໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຸທິນ຺ນລາຬຸທາຍິອາທິເກ. ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ອສຕິ ‘‘ໂມຆປຸຣິໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຘນິຍູປເສນຕ຺ເຖຣາທິເກ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນປນິສ຺ສເຍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ‘‘ມກ຺ຂລິ ໂມຆປຸຣິໂສ ມນຸສ຺ສຂິປ຺ປໍ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໑) ຕຖາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕປີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ເອເຕນ. ກຕ຺ຕຣິ ຫິທໍ ສາມິວຈນໍ. ໂກເຘນາຕິ ໂກຘເຫຕຸນາ.

ຠຄວໂຕຕິ ສມ຺ປທານວຈນໍ ກຸທ຺ຘປທາເປກ຺ຂາຍ. ປຸພ຺ເພຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ. ສທ຺ທໍ ໂສຕຸກາໂມຕິ ໂສ ກິຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ເທວຕານໍ ຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຏ຺ຐຈລນໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ປນ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ສທ຺ທໍ ໂສຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ທໍ ໂສຕຸກາໂມ…ເປ… ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ໂສ ຈ ອຕີເຕ ເອກໍ ສີລວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ພຘິຣມກາສິ, ຕສ຺ມາ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຠພ຺ໂພວ ທິພ຺ພໂສຕາຘິຄມາຍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ຎຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ. ຈິນ຺ເຕສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາປຣິວິຕກ຺ກິເຕນ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ.

ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາວໂພຘນໂຕ ອເຠໂທປຈາເຣນ ‘‘ເທສນາຘມ຺ໂມ ນິຍ຺ຍານິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິຍ຺ຍາໂນ ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ໂພເຘຕພ຺ໂພ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິໂກ ເທສນາຘມ຺ໂມ. ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຕໍ ທສ຺ເສຕິ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິທສ຺ສເນນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏີກຕຕ຺ຕາ, ນ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ. ຕຖາ ຫິ ຍຖາປຣາຘໍ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປຎ຺ຈ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນາຍ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ຍຖາຠິສງ຺ຂຕປຎ຺ຫານໍ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸກູລໍ ຐານໂສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ຈ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຠາເວນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏໍ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍມກປາຏິຫາຣິຍກຣຓາທີສຸ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ອນ຺ເວຕິ ຍຖາຄຫິຕສງ຺ເກຕສ຺ສ ອນຸຄມນວເສນ ເອຕິ ຊານາຕີຕິ ອນ຺ວໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສງ຺ເກຕານຸຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາປຣາຘໍ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ຍຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂຍຊນາ ກຕາ, ເອວໍ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທສພລຎາຓວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ຍທິປິ ອາທິໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍວເສນ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອຸປຣິ ຕິສ຺ໂສ ອຠິຎ຺ຎາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຠິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຕາສຸ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຸປຣິ ທສພລຎາຓໍ ນ ປຣິປູຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອິມານິ ຎາຓານິ ເສສາຠິຎ຺ຎາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍສ຺ສ ອຠິຊານນຏ຺ຐໍ ອຸປາທາຍ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ອກມ຺ປິຍຏ຺ຐໍ ປນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ພລຎາເຓສຸ ຍຖາ ສມ຺ມາສຕິອາທໂຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ເຄສູຕິ? ນຍິທເມວໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມກິຈ຺ຈວິເສສວິຠາວນປຣາຍ ເທສນາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓວິເສສວິຠາວນປຣາຍ ເທສນາຍ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ເອກຈ຺ຈານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘‘ກິມິທໍ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຄຸເຓ ປຸນປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄຸຓາຘິກທສ຺ສນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ອຸປຣິ ທສພລຎາຓໍ ນ ປຣິປູຣຕີ’’ຕິ.

ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໐.໒໑), ນນຸ ເຈຕານິ ສາວການມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ກາມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາທິສານິ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານາຏ຺ຐານຎາຓາທີນິ, ນ ຕາທິສານິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ກທາຈິປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ພລານີ’’ຕິ. ອິມເມວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເລສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຠາວໂຕ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທີສຸ ເອວ ອສາຘາຣຓຄຸຓສມຎ຺ຎາ ນິຣຸຬ຺ຫາ. ກາມໍ ຎາຓພລານໍ ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣປິ ປນ ເນສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣສ຺ສປິ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປກຕິຫຕ຺ຖິກຸລນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໒) ຄິຣິຈຣນທີຈຣວນຈຣາທິປ຺ປເຠທາ ໂຄຈຣິຍກາລາວກນາມາ ສພ຺ພາປິ ພເລນ ປາກຕິກາ ຫຕ຺ຖິຊາຕິ. ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານນ຺ຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມານໍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ. ເອກສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍພລນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກສ຺ສາຕິ ຈ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐາກຖາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເທສນາໂສເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນາຣາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣສ຺ມິໂຍ, ຕາ ພຫູ ນານາວິຘາ ອິໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນາຣາຍນໍ, ວຊິຣໍ, ຕສ຺ມາ ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ວຊິຣສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓພລໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ, ນ ກາຍພລໍ ວິຍ ອຏ຺ຐກຖາຣຸຬ຺ຫເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ອາຄຕານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໗໖໐), ຕຕ຺ຖ ປນ ນິທານວຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ອາຄຕານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ຈ, ເຕສຕ຺ຕຕິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓ ມາຕິກາ) ສຸຕມຍາທີນິ ອາຄຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ເອເຕນ ຎາຓວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ເອກກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໗໖) ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໖) ຈ ‘‘ຕຍິທໍ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕິ, ອິມານິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ເອວໍ ຄຫິຕານີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານິ ອເນການິ ຎາຓປ຺ປເຠທານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍາຖາວປຏິເວຘໂຕ ສຍຎ຺ຈ ອກມ຺ປິຍໍ ປຸຄ຺ຄລຎ຺ຈ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ເນຍ຺ເຍສຸ ອຘິພລໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ ຈາ’’ຕິ.

ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ, (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໘) ເສຏ຺ຐໍ ຐານໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປຏິຊານນວເສນ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐ ວາ ປຣິສາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາສຠາ, ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ. ອິທໍ ປນາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕເມວ ວທຕິ. ຕິຏ຺ຐມາໂນວາຕິ ອວທນ຺ໂຕປິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໒໒) ຕິຏ຺ຐມາໂນວ ປຏິຊານາຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸຊານາຕິ.

ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສູຕິ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອເນກສຕໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ…ເປ… ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑) ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ. ອຠີຕນາທໍ ນທຕີຕິ ປຣໂຕ ທສ຺ສິຕຎາຓໂຍເຄນ ທສພໂລຫນ຺ຕິ ອຠີຕນາທໍ ນທຕິ. ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ອາຄເຕນ.

‘‘ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ສຸຕ຺ຕເສເສນ ສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍາທີນໍ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິ, ປຸຣິມສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍາທິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຉິມສປ຺ປຸຣິສູປສ຺ສຍາທີນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຈກ຺ກສຓ຺ຐານາ ອສນິ ເອວ ອສນິວິຈກ຺ກໍ. ອຸຣຈກ຺ກາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຓາສມູຫາທີສຸປິ ຈກ຺ກ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທໍ ກຣິສ຺ສາມ ຈກ຺ກເຠທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຫິ ອາຓາ ‘‘ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເທວຈກ຺ກໍ ອສຸຣຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໘) ສມູໂຫຕິ. ປຏິເວຘນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ປຏິເວໂຘຕິ ‘‘ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສປິ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິ…ເປ… ຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ເທສນາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິຕຈກ຺ກສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ຐານໍ ວິຍ.

‘‘ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຠູມິຍໍ ປຸຣິໂສ ວິຍ? ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາ’’ຕິ. ຐານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕລາໂຠ ຘຣມານຕາ ຈ, ນ ຄຕິນິວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປເນຕໍ ທສພລຎາຓໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ສມາທານານິ, ຕານິ ປນ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມາທານສທ຺ທສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ມຸຕ຺ຕຄຕສທ຺ເທ ຄຕສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ. ຄຕີຕິ ນິຣຍາທິຄຕິໂຍ. ອຸປຘີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ກາໂລຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປຈ຺ຈນາຣຫກາໂລ. ປໂຍໂຄຕິ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກິຣິຍາ.

ອຄຕິຄາມິນິນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຊານາມິ ນິພ຺ພານຄາມິຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓). ພຫູສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອກເມວ ປາຓໍ ຆາເຕນ຺ເຕສຸ ກາມໍ ສພ຺ເພສໍ ເຈຕນາ ຕສ຺ເສເວກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ນານາກາຣໍ. ເຕສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໑) ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ຉນ຺ທຊາໂຕ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວມ຺ປິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປເຣຫິ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ສມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິພາຫມາໂນ ວິຈຣຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ເຕເນວ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອໂກ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ – ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອສ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ – ‘‘ເອສ ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ – ‘‘ເອສ ອປາທໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ທ຺ວິປາທໂກ, ເອສ ຈຕຸປ຺ປໂທ, ເອສ ພຫຸປ຺ປໂທ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ – ‘‘ເອສ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ຂຸປ຺ປິປາສິໂກ, ເອສ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ – ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຏິສນ຺ຘິມາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຎ຺ເຎນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ຕຖາ ສກລຄາມວາສິເກສຸ ເອກໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທທມາເນສຸ ກາມໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ປິຓ຺ຑປາຕາຣມ຺ມຓາວ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ນານາກາຣໍ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ກໂຣຕີຕິ ເສສໍ ປຸຣິມສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ມນຸສ຺ສໂລເກ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕິ – ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເທວໂລເກ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອສ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ, ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ, ເອສ ເວສ຺ສກຸເລ, ເອສ ສຸທ຺ທກຸເລ, ເອສ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີສຸ, ເອສ ນິມ຺ມານຣຕີສຸ, ເອສ ຕຸສິເຕສຸ, ເອສ ຍາເມສຸ, ເອສ ຕາວຕິໍເສສຸ, ເອສ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກສຸ, ເອສ ຠຸມ຺ມເທເວສູ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫີນປຓີຕສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓອປ຺ປປຣິວາຣມຫາປຣິວາຣຕາທິເຠທໍ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕິ.

ຕຖາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ເຕສຸເຍວ – ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ເອສ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ເອສ ມຫາຠູຕມຕ຺ຕເມວ ວວຕ຺ຖເປສ຺ສຕິ, ເອສ ຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ເອວ, ເອສ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ເອວ, ເອສ ປຐມຜເລເຍວ, ເອສ ທຸຕິຍຜເລ ເອວ, ເອສ ຕຕິຍຜເລ ເອວ, ເອສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ປຣິກມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ເອສ ອປ຺ປນໍ ເອວ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ເອສ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິ.

ກາມນໂຕ, ກາເມຕພ຺ພໂຕ, ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ກາໂມ ຘາຕຸ ກາມຘາຕຸ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ-ຣູປຘາຕຸ-ອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ວິລກ຺ຂຓຕາຍາຕິ ວິສທິສສຠາວຕາຍ. ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂລກນ຺ຕິ ອເນກຘາຕຸໍ ນານາຘາຕຸໍ ຂນ຺ຘໂລກໍ ອາຍຕນໂລກໍ ຘາຕຸໂລກໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ. ເຕສຸປິ ເອກວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກາທສວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ (ວິຠ. ໓໓). ເອກວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ (ວິຠ. ໓໔-໖໑). ເອກວິເຘນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ (ວິຠ. ໖໒-໙໑). ເອກວິເຘນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ (ວິຠ. ໙໒-໑໒໐). ເອກວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໒໑-໑໔໙) ເອວໍ ຕາວ ຂນ຺ຘໂລກສ຺ສ, ‘‘ອິທໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນາມ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ທສາຍຕນາ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈາຕຸຠູມກາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໕໖-໑໗໑) ອາຍຕນໂລກສ຺ສ, ‘‘ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຘາຕຸໂຍ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈາຕຸຠູມກາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໗໒-໑໘໘) ຘາຕຸໂລກສ຺ສ ອເນກສຠາວໍ ນານາສຠາວຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ນ ເກວລໍ ອຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ອນຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສປິ – ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ, ອິມສ຺ສ ກາໂຬ, ອິມສ຺ສ ມຏ຺ໂຐ, ອິມສ຺ສ ສກຓ຺ຏໂກ, ອິມສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ, ອິມສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ປີຕໍ ໂລຫິຕໍ ໂອທາຕໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ອິມສ຺ສ ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ວຏ຺ຏໍ ສຸສຓ຺ຐານໍ ທຸສ຺ສຓ຺ຐານໍ ມຸທຸກໍ ຜຣຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ມຘຸຣໍ ຕິຕ຺ຕກໍ ກຏຸກໍ ອມ຺ພິລໍ ກສາວໍ, ອິມສ຺ສ ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ ກຸຓ຺ໂຐ ອຸຊຸໂກ ກຸຏິໂລ ຕມ຺ໂພ ກາໂຬ ໂອທາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຊານາຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາທີນໍ ເອວ ຫິ ເອຕໍ ພລໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ.

ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕນ຺ຕິ ນານາອຊ຺ຌາສຍຕໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ອຊ຺ຌາສຍສຠາໂວ. ໂສ ປນ ຫີນປຓີຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ປາຬິຍໍ ທ຺ວິຘາວ ວຸຕ຺ໂຕປິ ຫີນປຓີຕາທິເຠເທນ ອເນກວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຫີນາທີຫິ ອຘິມຸຕ຺ຕີຫິ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຠາວ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຍ ສຕ຺ຕາ ຍໍຍໍອຘິມຸຕ຺ຕິກາ, ເຕ ເຕ ຕໍຕທຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເອວ ເສວນ຺ຕິ ຠຊນ຺ຕິ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ ຘາຕຸສຠາຄໂຕ. ຍຖາ ຄູຖາທີນໍ ຘາຕຸສຠາໂວ ເອໂສ, ຍໍ ຄູຖາທີຫິ ເອວ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ເອວໍ (ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ເສເວສ ສຠາໂວ, ຍໍ) (ວິຠ. ມູລຏີ. ໘໑໓) ຫີນຊ຺ຌາສຍາ ທຸສ຺ສີລາທີຫິ ເອວ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ສມ຺ປນ຺ນສີລາທໂຍ ຈ ສມ຺ປນ຺ນສີລາທີເຫວ. ຕໍ ເນສໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕໍ ຠຄວາ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ.

ວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຫານິຎ຺ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິກຕໍ ອນຘິກຕຎ຺ຈ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໘໑໔; ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓) ‘‘ອາສຍໍ ຊານາຕິ ອນຸສຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາສຍາທິຊານນໍ ກສ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ອາສຍຊານນາທິນາ ເຍຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປໂຣປເຣຫິ ສຕ຺ຕາ ກລ຺ຍາຓປາປາສຍາທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຊານນສ຺ສ ວິຠາວນໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕອາສຍານຸສຍຎາຓານໍ ວິສຸໍ ອສາຘາຣຓຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓານໍ ວິສຸໍ ພລຕາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ນິວສນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ວາ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ວາ ອາສໂຍ. ອນຸສໂຍ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຖາມຄໂຕ ກິເລໂສ. ຕໍ ປນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ເຕສໍ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຎາຓານຎ຺ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຠຄວາ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ ກາມາສໂຍ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ. ພ຺ຍາປາທໍ, ອພ຺ຍາປາທໍ, ຖິນມິທ຺ຘໍ, ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຖິນມິທ຺ຘຄຣຸໂກ ຖິນມິທ຺ຘາສໂຍ ຖິນມິທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ’’ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ປຐມາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣານໍ ປຐມາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກຌາປນຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ເຐນ ຈ ຌານານໍ. ຈຕຸກ຺ກນເຍນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ວິໂມກ຺ຂາ ນາມ, ອຏ຺ຐໂມ ປນ ສພ຺ພໂສ ສຎ຺ຎາເວທຍິເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຄມວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ. ຈຕຸກ຺ກນຍປຎ຺ຈກນເຍສຸ ປຐມຌານສມາຘິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ ນາມ, ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ, ນຍທ຺ວເຍປິ ອຸປຣິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ສມາຘິ ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ, ສມາປຕ຺ຕີສຸ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາຘີຕິປິ ນາມໍ, ສມາປຕ຺ຕີຕິປິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສພ຺ຠາວໂຕ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ ນ ສມາຘີຕິ ນາມໍ. ຫານຠາຄິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອປ຺ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ອິຕິ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນານິ ຫານຠາຄິຍວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ສິຕານິ, ເຕຫິ ປນ ຌານານໍ ຕໍສຠາວຕາ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ໂວທານນ຺ຕິ ປຄຸຓຕາສງ຺ຂາຕໍ ໂວທານໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໐.໒໑) ປນ ‘‘ນິໂຣຘໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ. ໂຍ ສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ສມາໂນ ເອວ ‘‘ນ ລຠາມຫ’’ນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມານໍ ເອວ ‘‘ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍເຍວ ສມານໍ ‘‘ວິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໔໙. ອປ຺ປນນ຺ຕິ ນິຄມນໍ. ນ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕີຕິ ຐານາຏ຺ຐານຊານນາທິໍ ສກໍ ສກໍເຍວ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ຊານາຕິ, ຍຖາສກເມວ ວິສຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປີຕິ ເຕຫິ ທສພລຎາເຓຫິ ຊານິຕພ຺ພມ຺ປິ. ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວາຕິ ກມ຺ມນ຺ຕຣສ຺ສວິປາກນ຺ຕຣເມວ ຊານາຕິ, ເຈຕນາເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິຣຍາທິນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທາຠູເຕ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວາ’’ຕິ. ຘາຕຸນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓຎ຺ຈ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຊານາຕິ, ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໒) ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ສຈ຺ຈານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນເມວ. ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຏ຺ຐມນວມພລານິ ວິຍ ຕໍສທິສໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ວິຍ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ. ເອເຕນສ຺ສ ພລສທິສຕຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຌານາທິຎາຓໍ ວິຍ ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ. ຍທິປິ ຫິ ‘‘ຌານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓໍ ສຕ຺ຕມພລ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ‘‘ຌານາທີຫິ ວິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຌານາທິສຫຄຕໍ ຎາຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຌານາທິກິຈ຺ຈໍ ວິຍ ນ ສພ຺ພໍ ພລກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກສ຺ສຈິ ພລສ຺ສ ຌານອິທ຺ຘິຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ກິຈ຺ຈວິເສສວເສນປິ ທສພລຎາຓສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິກຠູມນ຺ຕຣວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປາຏິຍາຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິປາຏິຍາ.

ອນຸປທວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິເລສາວຣຓໍ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ກິເລສາວຣຓສ຺ສ ອຠາໂວ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອຏ຺ຐານໍ, ອນຘິຄມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຐານຎ຺ຈາຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກິຍ…ເປ… ທສ຺ສນໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຐິຕິ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ກິເລສາວຣຓາຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ນ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ອຏ຺ຐິຕິຍາ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ເນສໍ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ. ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ປວຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນໂຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ຘາຕຸເວມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຈຣິຍາວິເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ວາ ຘມ຺ມຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ຈຣິຍາ ຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວາຕິ. ປໂຍຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາປິ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕາທີນໍ (ຘ. ປ. ໑໔໒) ວິຍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓານຸຠາວໂຕ ປຕ຺ຕພ຺ເພນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຣສ຺ສ ຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສຍໂລຫິຕວຓ຺ຓທສ຺ສນມຸເຂນ ຕທາ ປວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕຊານນຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ສາວການໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາທິກມ຺ມິການໍ, ຍໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອານຸຠາວໂຕ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຕ຺ຕພ຺ພຕາ ສິຍາ, ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ຍທິປິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄມໂຕ ປເຄວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຘິຄໂມ, ຕຖາປິ ຕຖາ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ເສສາຠິຎ຺ຎາຕ຺ຕເຍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຘິຄເມນ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸນ ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ນ ວກ຺ຂາມີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ປຊຫຕິ ນາມ. ວາຈາຍ ປນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວທນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫປຏິກ຺ເຂໂປ. ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸປ຺ປາທນໍ ປຊຫນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຊຫນ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ອຣິຍູປວາທີ ນິຣເຍ ຐປິໂຕເຍວ, ນາສ຺ສ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິຍາ ໂກຈິ ວິພນ຺ໂຘ ເອກໍສິໂກ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອສ຺ສາຕິ ເອກໍສິກຠາວສ຺ສ. ສິກ຺ຂາຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ, ຕທຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ວິນາ ອຎ຺ຎາຣາຘນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອາສນ຺ນຕເຣ ສີລາທິເກ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣວເສເນວ ວິນິວຕ຺ເຕຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ສີລາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ເອກໍສິກາ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ, ອິຕເຣສໍ ອເນກໍສິກາຕິ. ສມ຺ປຊ຺ຊນໍ ສມ຺ປທາ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ເອວໍສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອວໍອວິຣຊ຺ຌນກນິປ຺ຜຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມມ຺ປິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣຓາ ‘‘ນິຣຍູປໂຄ ອຣິຍູປວາທີ ຕທາທາຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ຕທາທາຍສ຺ສ ອປ຺ປຫາເນນ ຈ ອຣິຍູປວາໂທ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ ອນຕ຺ຖາວໂຫ ຈ, ປຫາເນນ ປນ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາປເນນ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ອຕ຺ຖາວໂຫ ຈ ຍຖາ ຕໍ ວຸຏ຺ຐິຕາ ເທສິຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທສພລຎາຓວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ພ຺ຍາໂມຫຠຍວເສນ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໘) ສຣຓປຣິເຍສນໍ ສາຣຊ຺ຊນໍ ສາຣໂທ, ພ຺ຍາໂມຫຠຍໍ, ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເວສາຣຊ຺ຊໍ. ຕໍ ປນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ປຫານສມ຺ປທໍ ເທສນາວິເສສສມ຺ປທໍ ເຂມໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູສຸ ຐາເນສູ’’ຕິອາທິ. ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສູຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສໍ, ນ ປນ ທສ຺ສນໍ ຕາທິສສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຠຄວຕາ ເອວ ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ວຈນວເສນ ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສຸ. ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໑໘) ວິຍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສເຫຕຸນາ’’ຕິ. ເຫຕູຕິ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນເຫຕຸ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ກາຣໂກ ສມ຺ປາປໂກ ຈ. ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອນິທສ຺ສນໍ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປມາຓງ຺ຄຕາຍ ‘‘ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ ກາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຈທໂກ ໂຈທນໍ ກໂຣຕີຕິ ກາຣຓໍ, ຘມ຺ໂມ ໂຈທນໍ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ກາຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລປີ’’ຕິອາທິ. ເຂມນ຺ຕິ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິພນ຺ຘິຍຠາເວນ ອນຸປທ຺ທຸຕຕໍ.

ອນ຺ຕຣາໂຍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາເຍວາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ເອວໍຠູຕາ ປນ ເຕ ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກໂມ ນ ຕຖາ ສາວຊ຺ໂຊຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຕພ຺ຠາເວ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວໂຕ. ອິຘ ປນ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໔໑໗-໔໒໒) ວິຍ. ຍສ຺ມາ ຕງ຺ຂຓມ຺ປິ ກາເມສຸ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໘) ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ວິຣຕ຺ໂຕ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໘) ໂຫຕິ ເຈ, ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ກາເມສຸ ອາສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນໍ…ເປ… ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ນ ເກວລໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ມຸສ຺ສເຕວາປິ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເຣນ ປຣິກປ຺ປິຕອນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ກມ຺ມສໍໂຍເຄ ຠຸມ຺ມໍ.

ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐປຣິສວຓ຺ຓນາ

໑໕໑. ປຸຣິສສ຺ສ ສູຣຕຣຠາໂວ ນາມ ສງ຺ຄາເມ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ນ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນກາເລ, ເອວໍ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ປຓ຺ຑິຕປຣິສາສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓສ຺ສ ພລທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຐານສີເສນ ສນ຺ນິປຕິຕຂຕ຺ຕິຍປຣິສເມວ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕິເທເສນ ອາວິຠາວິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຣກາຍິການ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສທິສຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ ອຕິເທສສ຺ສ. ຍຖາ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ສມູໂຫ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ນ ເອວໍ ‘‘ມາຣປຣິສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ, ມາຣສ຺ສ ປຣິສາຕິ ປນ ມາຣປຣິສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມາຣກາຍິການໍ…ເປ… ນ ມາຣານ’’ນ຺ຕິ. ມາຣກາຍິການນ຺ຕິ ມາຣປກ຺ຂິຍານໍ. ອຸຄ຺ຄຏ຺ຐານທສ຺ສນວເສນາຕິ ສາຣຊ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ຐານທສ຺ສນວເສນ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຄາ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕີສຸ ເວເທສູຕິ ອິທໍ ອິຕເຣສໍ ອວິສຍທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວເທ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາປິ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍາ ເວສ຺ສາ ຈ ຕທຕ຺ຖວິຈາຣຓາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອສມຕ຺ຖາ ເອວາຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍາມາທິປຣິສາ ນ ຄຫິຕາຕິ? ຠຸສໍ ກາມາຠິຄິທ຺ຘຕາຍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວິຣຫໂຕ. ຍາມາທໂຍ ຫິ ອຸຬາຣຸຬາເຣ ກາເມ ປຏິເສວນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖາຠິຄິທ຺ຘຕາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ສຠາເວນ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ອານຸຠາເວນ ອາກຑ຺ຒິຍມານາ ກທາຈິ ເຕສໍ ປຍິຣຸປາສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ ຕາທິເສ ມຫາສມເຍ. ເຕເນວ ຫິ ວິມານວຕ຺ຖຸເທສນາປິ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາ ພຫຸລາ ນາໂຫສິ. ມນຸສ຺ສານໍ ວເສນາຍໍ ກຕາ.

ປຣຈກ຺ກວາເຬສຸ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ວິເສສາຘິຄໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກິໍ ປນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎານິ ຈກ຺ກວາຬານິປິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຍທິປິ ເຕສໍ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄໂມ ນຕ຺ຖິ, ວາສນາຍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາມຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເກຍູຣໍ ນານາວິຘຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕສຸວຓ຺ຓຊາລວິນທ຺ຘໍ ຠຸຊາຠຣຓໍ. ອງ຺ຄທໍ ນານາຄນ຺ຘຄນ຺ຘິຕໍ, ເກວລໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ພາຫຸວລຍໍ. ຉິນ຺ນສ຺ສຣາຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສ຺ສຣາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໗໒) ຄຄ຺ຄຣສ຺ສຣາຕິ ຄຄ຺ຄຣິກາຍ ວິຍ ຄຄ຺ຄຣາຍມານຂຣສ຺ສຣາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໗໒; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໖໙). ຠາສນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ຠາສໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໗໒; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໖໙) ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ວີມໍສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຄມ຺ມາຕິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ. ອາທິໂຕ ລາໂປ ອາລາໂປ, ວຈນປຏິວຈນວເສນ ສມໍ ລາໂປ ສລ຺ລາໂປ. ສມ຺ມາ, ສມຎ຺ຎາ ວາ ກຖາ ສໍກຖາ, ສໍກຖາວ ສາກຈ຺ຉາ.

ອຏ຺ຐປຣິສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸໂຍນິວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຓ຺ຑາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ຂນ຺ຘານໍ ຠາຄໂສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນິ ນາມາ’’ຕິ. ອຓ຺ເຑ ຊາຕາຕິ ປຐມາຍ ຊາຕິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍາຍ ປນ ອຓ຺ຑໂຕ, ອຓ຺ເຑ ວາ ຠິຊ຺ຊມາເນ ຊາຕາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິນິພ຺ຠິຊ຺ຊ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິນາຕິ ເອເຕຫິ ອຓ຺ຑາທີຫິ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ວິຍາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ. ພາຫິຣປຈ຺ຈຍນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາເຍວ ວາ ອຸປປຕເນ ສາຘຸກາຣິໂນ ອຸປປາຕິກາ, ເຕ ເອວ ອິຘ ໂອປປາຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄພ຺ຠມເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາປທຸມກຸມາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປຕານໍ ນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂາຕຸຣຕາຍ ກາມເສວນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຊາລວນ຺ຕຕາຍ ນ ຕາສໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ໂອປປາຕິກາເຍວ ສໍເສທຊຕ຺ຕາຍປິ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເນຣຍິກາ ວິຍາຕິ ນິທສ຺ສນາປເທເສນ ເຕສມ຺ປິ ໂອປປາຕິກຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ອວເສສາຕິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເນຣຍິເກ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ວິນິປາຕິກາ. ຍກ຺ຂານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາຍ ໂອປປາຕິກຠາເວ ເອວ ອາປນ຺ເນ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ຍກ຺ຂາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ນ ຠຸມ຺ມເທວາ ນ ຈ ວິນິປາຕິກາຕິ.

ຈຕຸໂຍນິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈຄຕິວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຸປປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມຠໂວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ກາຣເກ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ສິທ຺ໂຘ ຕໍສມງ຺ຄິນາ ສນ຺ຕານລກ຺ຂເຓນ ສຕ຺ເຕນ ກໂຕຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ຕຖາ ອຸປປຕ຺ຕິຠວລກ຺ຂຓາ ຄຕິໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ຄມເກ ຕໍຕໍກມ຺ມວເສນ ເຍສໍ ຕານິ ກມ຺ມານິ, ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ຄຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍສຸ ນິຣຍາທິເຠເທສຸ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວສຸ ຄຕິ-ສທ຺ໂທ ນິຣູຬ຺ໂຫ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຄຕິສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເອເກນ ຄຕິ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຄຕິຄຕີ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ, (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗) ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໔໙) ຈ. ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ອຸປຄມນນ຺ຕິ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຄຕິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຄຕິໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາສຍຄຕິ ນາມາ’’ຕິ, ອຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໓) ປນ ‘‘ຄຕິນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມນິມນ຺ຕນສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) ຫິ ອຍໍ ປາຬີຕິ. ຊຸຕິນ຺ຕິ ອານຸຠາວໍ. ວິຠໂວຕິ ວິນາໂສ. ໂສ ຫິ ວິຄໂມຕິ ອຕ຺ເຖນ ຄຕິ. ເຕເນວ ນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕີຕິ (ປຣິ. ໓໓໙) ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕິ ວິຄໂມ ວິຠໂວຕິ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍຕິ ທ຺ເວວ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄຕິ ນາມາ’’ຕິ.

ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ. ຕໂຕ ເອວ ຣມິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ນິຣໂຍ’’ຕິ. ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາຕິ ເທວມນຸສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆາ ອຫຸຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ທີຆາຠິ ອຕ຺ໂຖ. ປກຏ຺ຐໂຕ ສຸຂໂຕ ອຍນໍ ອປຄໂມ ເປຈ຺ຈຠາໂວ, ຕໍ ເປຈ຺ຈຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິສໂຍຕິ ເປຕໂຍນິເມວ ວທຕິ. ມນໂສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສຕິສູຣຠາວພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຍຄ຺ຍຕາທິຄຸຓວເສນ ອຸປຈິຕມານສຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຊມ຺ພຸທີປວາສີວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐາເນຫິ ຊມ຺ພຸທີປິກາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸເກ ມນຸສ຺ເສ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເທເວ ຈ ຕາວຕິໍເສ. ກຕເມຫິ ຕີຫິ? ສູຣາ ສຕິມນ຺ໂຕ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໑). ເຕຫິ ປນ ສມານຣູປາທິຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ອິຕຣມຫາທີປວາສິໂນປິ ມນຸສ຺ສາເຕວ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈຠາເວນ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວິມານວຕ຺ຖຸສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໓) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອານຸຠາເວຫີຕິ ເທວານຸຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ ອິທ຺ຘິວິເສເສຫິ. ຕຕ຺ຖ ກາມາ ເທວາ ກາມຄຸເຓຫິ ເຈວ ອິທ຺ຘິວິເສເສຫິ ຈ ອິຕເຣ ອິທ຺ຘິວິເສເສເຫວ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕິ, ສຣຓນ຺ຕິ ວາ ຄມ຺ມນ຺ຕິ, ອຠິຕ຺ຖວິຍນ຺ຕີຕິ ວາ ເທວາຕິ.

ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຎ຺ຈາຕິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘານໍ ເອວ ຄຫຓໍ ເຕສໍ ຕາທິສສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ໂອກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍຕ຺ຖ ວາ ເຕ ອຣຎ຺ຎສມຸທ຺ທປພ຺ພຕາທິເກ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ຐານສ຺ສ ວເສນ ໂອກາໂສປິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນິຣຍູປຄາທີຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໂຕ ມຄ຺ໂຄ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຏິປທາ ຈາຕິ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠເຍນປີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຈ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕູປຈິຕາກາຣມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິຣຍຄາມິຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ນິຣຍຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາຘາຣຓໂຕ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ກມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຕໍ ສນ຺ຕານປຕິຕຕາຍ ອສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິນິປຕນ຺ຕີຕິ ວິວສາ, ວິຣູປໍ ວາ ນິປຕນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ເທສນໍ ເທເສຕິ.

ປຎ຺ຈຄຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຎາຓປວຕ຺ຕາກາຣວຓ຺ຓນາ

໑໕໔. ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕາກາຣນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ, ຎາຓສ຺ສ ວາ ປວຕ຺ຕິປກາຣໍ. ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂາຕິ ເອກນ຺ເຕນ ທຸກ຺ຂາ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸກ຺ຂາ. ຕາ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ທຸກ຺ຂາ ສຸຂາລເຍນປິ ອສມ຺ມິສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາ ນິຣນ຺ຕຣທຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ພຫລາຕິ ອຕນຸກາ, ມຫນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິພ຺ພາຕິ ວາ ຕິຂິຓາ. ຂຣາຕິ ກກ຺ຂຬາ. ກຏຸກາຕິ ວາ ອນິຏ຺ຐາ. ກສ຺ສຕິ ຂຓີຍຕີຕິ ກາສຸ, ອາວາໂຏ. ກສີຍຕິ ຈີຍຕີຕິ ກາສຸ, ຣາສິ. ຜຸນນ຺ຕີຕິ ທ຺ວີຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ອງ຺ຄາຣານິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິວາຕໍ ໂອຜຸນນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ສກລສຣີຣໍ ຑຍ຺ຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິທຑ຺ຒຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຸຣິສປ຺ປມາຓໍ ໂປຣິສໍ. ເອກປເຖເນວາຕິ ເອກມຄ຺ຄຠູເຕເນວ. ອນຸກ຺ກມນີເຍນາຕິ ອຸກ຺ກມິຕຸໍ ອປກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍນ.

ນນຸ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຓ຺ຓາຣມ຺ມຓໍ, ເຕນ ກຖໍ ຣູປນ຺ຕຣສມງ຺ຄິໍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ຊານາຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອານຸຠາເວນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸພລໍ ນາມ ເອຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຄູຖກູໂປ ວິຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ອງ຺ຄາຣກາສຸປມາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ພຫຸລາ ເອຕາສູຕິ ທຸກ຺ຂພຫຸລາ. ພຫລປຕ຺ຕປລາໂສຕິ ອວິຣຬຕນຸວິປຸລປຓ຺ໂຓ. ສຸຂປຣິໂຠຄໍ ມຫາປາສາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທີຆປາສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາທາທີນໍ ຂຸທ຺ທກຕ຺ຕາ. ອຸຓ຺ຓາມຍອຕ຺ຖຣເຓນາຕິ ອຸຓ຺ຓາມຍໂລຫິຕອຕ຺ຖຣເຓນ. ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉໂທ, ວິຕານໍ. ຕໍ ປນ ໂລຫິຕວິຕານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ‘‘ຣຕ຺ຕວິຕາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປຣຠາຄໂຍຊນາຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປເຣນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣຠາຄສ຺ສ ໂຍຊນາ. ສາ ປນ ເອກເທເສນ ປຸຣິມຠາເຄ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຍຖາ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຄ຺ຄາຣຸຬ຺ຫເມວາຕິ ມຄ຺ຄໍ ອຸປຄຕມຕ຺ຕເມວ.

ນິຍມາຠາວາຕິ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຍມສ຺ສ ອຠາວາ. ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາປິ ປສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ອນຸຕ຺ຕຣສຸຂານຸຠວນສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາຄຕສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ຑຠູເຕນ ອນາຄຕໍສຎາເຓນ ທສ຺ສນເມວາຕິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາມິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ນານາ ໂຫຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເທວໂລກສຸຂໍ ຫີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຍຖາທສ຺ສິຕອຸປມາຫິປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປມາຍມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິໂຣຘໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ເຈວ ປຣໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນວເສນ ຈ ອຣິຍສາວໂກ ນິໂຣເຘ ສຍິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ຕທປສ຺ສເຍເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣຘສຍນວຣຄຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານາ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຎາຓປວຕ຺ຕາກາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກ຺ກຣກາຣິກາທິສຸທ຺ຘິວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອາທິອນຸສນ຺ຘິຕ຺ຕຍໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ‘‘ປາຏິເຍກ຺ກໍ ອນຸສນ຺ຘິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ ‘‘ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘິໂກ ເອວ, ອຖ ໂຂ ທຸກ຺ກຣຈາຣີສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸກຸຓ຺ຑິໂກຕິ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ຫຕ຺ເຖຫີຕິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ກຸຓ຺ຑນໂກ ອາຫິຓ຺ຑນໂກ. ຉມານິກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ຂິຕ຺ຕໍ. ຠກ຺ຂສນ຺ຕິ ອາຫາຣໍ.

ມຈ຺ຉຣິຍມລາທິປາປຘມ຺ມວິຄມນໂຕ ເມຕ຺ຕາທິຄຸຓານຸພ຺ຣູຫນໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ທານໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຠຄວຕາ ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິຍາໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກິນ຺ຕິ ກີທິສໍ. ວຕນ຺ຕິ ສມາທິນ຺ນວຕໍ. ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຓ຺ຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ. ອິທ຺ຘີຕິ ອານຸຠາໂວ. ຊຸຕີຕິ ວຕ຺ຖາຠຣໂຓຠາສສມຸຊ຺ຊລາ ສຣີຣປ຺ປຠາ. ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕີຕິ ກາຍພເລນ ເຈວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂມ.

ເຕນ ປາຓິ ກາມທໂທຕິ ເຕນ ອທ຺ຘິການໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ອສຍ຺ຫເສຏ຺ຐິໂນ ທານຏ຺ຐານທສ຺ສນມເຍນ ປຸຎ຺ເຎນ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຫຕ຺ໂຖ ກປ຺ປຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ກາມທໂທ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕທາຍີ, ກາມທໂທ ໂຫນ຺ໂຕ ຈ ມຘຸສ຺ສໂວ ອິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸວິສ຺ສຊ຺ຊນໂກ ຊາໂຕ. ເຕນ ເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ເຕນ ມມ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍເວຍ຺ຍາວຏິຍກມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ເສຏ຺ຐຈຣິເຍນ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຸຊ຺ຊສຠາວໂຕ, ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ວາ ‘‘ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐) ‘‘ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາຫຏານິ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທໍ ຍຖາ ‘‘ຕິຠວໍ, ຕິສກຏ’’ນ຺ຕິ ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ. ສາ ຫິ ວິເນຍ຺ຍານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຠາວາວຫນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ຈຣິຍໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວາ ຠຄວໂຕ ວາຈສິກໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຫສ຺ສໍ ມຈ຺ຈຸຫາຍິນນ຺ຕິ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕສມຘິຄເມນ ມຈ຺ຈຸວິສຍາຕິກ຺ກເມນ ມຈ຺ຈຸປຫາຍິໂນ ຊາຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເມຖຸນວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ນາຕິກ຺ກມາມາຕິ ນ ອຕິຈຣາມ ອຄມນີຍຏ຺ຐາເນປິ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ ນ ວີຕິກ຺ກມາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມາ’’ຕິ. ອມ຺ຫນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ.

ອຕ຺ຕທມນວເສນາຕິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອນຸກຣຓາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕທມນວເສນ, ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ທມເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕເສຏ຺ຐຈຣິຍຕາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ຈຣຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ.

ອຕຣມານານນ຺ຕິ ນ ຕຣມານານໍ ເທສກາລໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ຕານໍ. ຜລາສາວ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ສຸທຸລ຺ລຠຜເລປິ ອາສາ ສມ຺ມາປໂຍຄມນ຺ວາຍ ສມິຊ຺ຌຕິ ເອວ. ວິປກ຺ກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍສ຺ມີຕິ ວິເສເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນປຓີຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓອຸຬາຣມໂນຣໂຖ. ໂສ ຫິ ເສຏ຺ຐມໂນສມາຈາຣຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິທເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຄຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອິທເມວ ສຸຕ຺ຕປທໍ ‘‘ວີຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີຣິຍຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ຕາທິສຈຣິຍາເຫຕຸ ຈາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ສາຘກສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສ຺ສ ວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ.

ໂກຈິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏປິໂລຕິກຘໂຣ ທສນ຺ຕຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຈ຺ເຈໂລຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ເອວໍ ອກາສິໍ, ເອວມ຺ປິ ສຕ຺ຕປີຬາ ມາ ອໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ‘‘ອຠິຫຏໍ ນ ສາທິຍາມີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ຠິກ຺ຂາປຣິເຍສເນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຈາຣິຕາທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ‘‘ນເອຫິ ຠທ຺ທນ຺ຕິກາທິຠາໂວປີ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາຍາຕິ ປຸຣິສສມີປຄຕາຍ. ສໍກິຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສໍກິຕ຺ຕິ, ຄາມວາສິອາທີຫິ ສມຸທາຍວເສນ ກຣິຍມານກິຣິຍາ. ອິຘ ປນ ຠຕ຺ຕສໍກິຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສໍກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ເຕສູ’’ຕິ. ທທນ຺ຕິ ຕາຍາຕິ ທຕ຺ຕິ. ເອກາຫໍ ອນ຺ຕຣຠູຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກາຫິກໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ເອກາຫວາເຣນາຕິ ເອກາຫິກວາເຣນ. ‘‘ເອກາຫິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິຘິເມວ ປຏິປາຏິຍາ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ເອວຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເອຣກຕິຓາທີນິ ວາຕິ ເອຣກຕິຓາທີນິ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ກຕນິວາສນານິ ຉວທຸສ຺ສານິ, ນິຫີນທຸສ຺ສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕາວຸຕານນ຺ຕິ ຕນ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ວີຕານໍ. ປກຕິກຓ຺ຏເກຕິ ສລາກກຓ຺ຏເກ.

໑໕໖. ເນກວສ຺ສຄຓສຎ຺ຊາຕນ຺ຕິ ອເນກວສ຺ສສມູຫສຎ຺ຊາຕໍ. ນນຸ ຈ ອິທາເນວ ‘‘ສາຍຕຕິຍກມ຺ປິ ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເນກວສ຺ສຄຓິກໍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ກາເຍ ສນ຺ນິຈິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ຕທຸຠຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຖໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣໂຊຊລ຺ລກວຕສມາທານກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອເຈລກປຏິຎ຺ຎາ, ‘‘ສາຓານິປິ ຘາເຣມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຉນ຺ນກປຏິຎ຺ຎາ, ຕຕ຺ຖາປິ ສາຓ-ມສາຓ-ຉວທຸສ຺ສາທິ-ນິວຕ຺ຖ-ປຏິຎ຺ຎາ ຈ ອວິຣຸທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕຕິ ອເຈລກາ. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ຆາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຘ’’ນ຺ຕິ. ສີລວາ ນາມ ນຕ຺ຖິ ‘‘ອນຠິສນ຺ຘິກມ຺ປິ ປາປໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອິທໍ ປຏິກ຺ກມນກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາສຓ຺ຑປຣິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ປາສຓ຺ເຑສຸ ອສາຣສາຣຠາວວີມໍສນຕ຺ຖາຍ. ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ອາຊີວກປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ວິກຏໂຠຊເນຕິ ວິກຕໂຠຊເນ ວິຣູປໂຠຊເນ. ເຕນາຫ ‘‘ອປກຕິໂຠຊເນ’’ຕິ.

໑໕໗. ຠິໍສນກຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠາວສາຘນຠາວີ ອິທໍ ປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຠິໍສນກຕ຺ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍຠຸຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓໍ ໂລມວນ຺ຕວເສນປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ໂລມວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸຕຣານໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ສຸ-ສທ຺ເທ ອຸ-ກາຣສ຺ສ ໂອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຸຏ຺ຐຸ ອວຕຕ຺ໂຕຕິ ວາ ໂສຕຕ຺ໂຕ. ໂສສິນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸທ຺ຘິວສນຕ຺ຖາຍາຕິ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິຄເວສນຕ຺ຖາຍ.

ວິຫາຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາໂຣ ເອວ ຫິ ‘ວິຫາຣສ຺ມິ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວ ຈາຕິ ເຕເນວ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາສວເສນ. ເອວໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ເອວໍ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສຸຂທຸກ຺ເຂ ລາຠາລາຠາທິເກ ຈ. ຕຸລິໂຕຕິ ຕຸລາສທິໂສ.

ທຸກ຺ກຣກາຣິກາທິສຸທ຺ຘິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຫາຣສຸທ຺ຘິວຓ຺ຓນາ

໑໕໘. ສຸຊ຺ຌິຕຸນ຺ຕິ ສໍສາຣໂຕ ສຸຊ຺ຌິຕຸໍ.

໑໕໙. ອາສີຕິກປພ຺ພານີຕິ ອາສີຕິກປິຏ຺ຐິປພ຺ພານິ, ‘‘ກາຬປພ຺ພານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປພ຺ພານໍ ມຊ຺ເຌ. ອຸນ຺ນຕຸນ຺ນຕານີຕິ ມໍເສ ມິລາເຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຘີນໍ ອນ຺ຕເຣ ວາເຕນຸທ຺ຘຸມາຕຘມນີຊາລຕາຍ ອຸນ຺ນຕານິ ອຸນ຺ນຕານີຕິ. ອານິສທນ຺ຕິ ອານິສທຏ຺ຐານໍ. ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປໍສູຫິ, ວາລິກາຫິ ວາ ນິຈິຕໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ສຣໂປງ຺ເຂນາຕິ ສຣສ຺ສ ໂປງ຺ຂປ຺ປເທເສນ, ສຣໂປງ຺ຂສຎ຺ຎິເຕນ ວາ ມຄ຺ເຄນ. ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານໍ. ຕກ຺ກໂຄຬິກສທິສານໍ, ສຣີຣຆໍສນຕ຺ຖໍ ກຕ ກຸຣຸວິນ຺ທໂຄຬການໍ ວາ ອາວຬິ ວຏ຺ຏນາຫາໂຣ. ວໍສໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິວໍສໂຕ. ມຓ຺ຑເລຕິ ຠິຕ຺ຕິປາທານໍ ມຕ຺ຖເກ ຐປິຕມຓ຺ຑລເກ ສີສຄ຺ເຄນ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ນ ເອວໍ ຜາສຸຬິໂຍຕິ ຍຖາ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕໂຄປານສິໂຍ ປປຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຜາສຸກາປິ ປປຕາ ຐິຕາ.

ໂອກ຺ຂາຍິກາຕິ ອວກ຺ຂາຍິກາ, ເຫຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ນິນ຺ນຠາເວນ ປຎ຺ຎາຍມານາ. ເອວຣູປາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູປາ, ນິນ຺ນຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ອລ຺ລີນາ ໂຫຕີຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຸທຣຈ຺ຉວິ ຍາວ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ, ຕາວ ຕໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕຕ຺ຕາ ອລ຺ລີນາ ໂຫຕິ ອຸທຣິຍສ຺ສ ປຣິກ຺ຂເຍນ ອນ຺ຕານຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸມິລາຕຕາຍ. ຠາຣິຍຠາຣິຍາຕິ ຄຣຸຕຣາ. ສຫອຸທຣຈ຺ຉວິໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ, ສຫປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ອຸທຣຈ຺ຉວິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເນວ ນິກ຺ຂມຕິ ອາຫາຣສນ຺ນິສ຺ສຍອາໂປຘາຕຸຍາ ສພ຺ພໂສ ວິສຸກ຺ຂຕ຺ຕາ. ປູຕິມູລານີຕິ ໂລມມູລານໍ ປຣິພ຺ຣູຫນເກ ມໍເສ ໂລຫິເຕ ຈ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຕານິ ສຸກ຺ຂານິ ຐານໂຕ ຠຏ຺ຐານິ ອຠາເວເນວ ‘‘ປູຕິມູລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ອຘິຄຕາຕິ ອິທານິ ອຘິຄຕາ. ຍຖາ ເອຕຣຫິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ປຣິປາກຄຕຎາຓາ ວສີຠູຕຊ຺ຌານາຠິຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ເນສໍ ຈຣິມຠເວ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ, ນ ຕຖາ ຕທາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕເທວາຕິ ຍໍ ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ, ເອຕເທວ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ປາຐປເທເສ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ອິຕຣຖາຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອນນຸຣູໂປ ສິຍາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຕ.

ອາຫາຣສຸທ຺ຘິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໍສາຣສຸທ຺ຘິອາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ສໍສາເຣນາຕິ ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຠເວສຸ ສໍສຣເຓນ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔, ໕໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໗, ໙໙; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໕໘; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໗; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໒໗; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໙; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑);

ພຫຸກນ຺ຕິ ພຫຸກາລໍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ອາວາເສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາວາເສ ອາວສເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຊີວເນນ. ຂນ຺ຘາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ປວຕ຺ຕິວິເສສສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ພຫຸຍາເຄຕິ ອຊສູກຣໂຄມາຍ຺ວາທິເກ ພຫຸວິເຘ ມຫາຍຎ຺ເຎ. ພຫຸອຄ຺ຄີຕິ ວາຈາເປຍ຺ຍາທິວເສນ ອນ຺ຕມໂສ ປາກຍຎ຺ຎາທິວເສນ ຈ ພຫຸເກປິ ອຄ຺ຄີ ປຣິຈຣເຓນ.

໑໖໑. ພາລທາຣໂກປິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຐມວຍາ ສຕ຺ຕາ ສຠາເວນ ປລິຕສິຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຐມວເຍ ຐິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸສຸກາຬເກໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊຣາຊິຓ຺ໂຓຕິ ຊຣາຍ ຊິຓ຺ໂຓ, ນ ອກາລິເກນ ຊຣາຍ ອຠິຠູໂຕ. ອຸກ຺ກໍສຄຕພຸທ຺ຘຕາຍ ວຸທ຺ໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິຕອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ໂຄ’’ຕິ, ອາໂຣຫປຣິຓາຫວເສນ ວຸທ຺ຘິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິມຫລ຺ລໂກຕິ ຊາຕິຍາ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ໂຠຄປຣິວາຣາທີຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ຘຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ທີຆກາລວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸອທ຺ຘານໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ວໂຍຕິອາທິປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍ’’ນ຺ຕິ. ປທສຕມ຺ປິ…ເປ… ສມຕ຺ຖຕາຕິ ປທສຕມ຺ປິ ປທສຫສ຺ສມ຺ປິ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ ອຸຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖຕາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ອຍຎ຺ຈ ຄຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ຄຫຓມຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕເທວາຕິ ປທສຕມ຺ປິ ປທສຫສ຺ສມ຺ປິ. ອາຘາຣຓໍ ອປິລາປນວເສນ ຫທເຍ ຘາຣຓໍ. ອຸປນິພນ຺ຘນໍ ຍຖາ ນ ປມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸເປຈ຺ຈ ອປຣາປຣໍ ນິພນ຺ຘນໍ. ອຍໍ ປນ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ປຣມາຍ ຄຕິຍາ ຈ ສຕິຍາ ຈ ຘິຕິຍາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣໂຕ ຈ ‘‘ເອວໍ ອຘິມຕ຺ຕຄຕິມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຕ຺ຖວີຣິຍໍ ຘິຕິ ນາມາຕິ ວິສິຏ຺ຐວິສຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຕິສມາໂຍຄໍ ຕສ຺ສ ທີເປຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຕິສຕິຘິຕີຫິ ສຸຠຘາຕວຈີປຣິຈິຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອາຄມວເສນ ອຕ຺ຖທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ກາຣຓທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາ.

ທຬ຺ຫໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໙.໓໘) ຖິຣໍ ຘນຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຬ຺ຫຘນ຺ວາ, ໂສ ເອວ ອິຘ ‘‘ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຏິສຕ຺ຕຸວິຘມນຕ຺ຖໍ ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ, ໂສ ເອວ ອຸສຸໍ ສຣໍ ອສຕິ ຂິປຕີຕິ ອິສ຺ສາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອິສ຺ສາໂສ’’ຕິ. ທ຺ວິສຫສ຺ສປລໍ ໂລຫາທິຠາຣໍ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ທຓ຺ເຑຕິ ຘນຸທຓ຺ເຑ. ຍາວ ກຓ຺ຑປ຺ປມາຓາຕິ ທີຆໂຕ ຍຕ຺ຕກໍ ກຓ຺ຑສ຺ສ ປມາຓໍ, ຕຕ຺ຕເກ ຘນຸທຓ຺ເຑ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອາໂຣປິໂຕ ເຈວ ໂຫຕິ ຊິຍາທຓ຺ໂຑ, ໂສ ຈ ຠາໂຣ ປຖວິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອິທໍ ‘‘ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ ນາມ ຘນູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕຘນຸສິປ຺ໂປ. ກຕຫຕ຺ໂຖຕິ ຖິຣຕຣໍ ລກ຺ເຂສຸ ອວິຣຊ຺ຌນສຣກ຺ເຂໂປ. ອີທິໂສ ປນ ຕຕ຺ຖ ວສີຠູໂຕ ກຕຫຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ’’ຕິ. ກຕໍ ຣາຊກຸລາທີສຸ ອຸເປຈ຺ຈ ອສນໍ ເອເຕນ ໂສ ກຕູປາສໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊກຸລາທີສຸ ທສ຺ສິຕສິປ຺ໂປ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອນ຺ໂຕສຸສິຣກຣຓາທິນາ ສລ຺ລຫຸກໍ ກຕໍ.

ໂອໂລເກຕີຕິ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຕສໍ ວາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ອຍໍ ປຐມໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉນວາໂຣ ຕາທິສສ຺ສ ປຎ຺ຎວໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ ສຸຂຸມສ຺ສ ອນ຺ຕຣສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ວາໂຣຕິ ອີທິເສ ຐາເນ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາວາໂຣ ອຎ຺ເຎສໍ ນປຎ຺ຎາຍນໂຕ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອິທານິ ຕເມວ ປຎ຺ຎາຍນຕໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລຉາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຏມຕ຺ເຕ ຂເຓ ອເນກ-ໂກຏິສຫສ຺ສ-ຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລຉາຍໍ ອຕິກ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍເຍວ ຠຄວາ…ເປ… ກເຖຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ລຫຸຕຣາປິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ຕາວ ເອເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຬສ ປທານິ ກເຖຕີຕິ ເອເຕນ ໂລກິຍຊນສ຺ສ ເອກປທຸຈ຺ຈາຣຓກ຺ຂເຓ ຠຄວາ ອຏ຺ຐວີສສຕປທານິ ກເຖຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິ. ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ຕທຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອກ຺ຂຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ປທວາກ຺ຍກ຺ຂຣຠາເວຫິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມປທພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ອປຣາປເຣຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນ ກທາຈິ ເຕສໍ ປຣິຍາທານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕປຏິຠານໍ. ອປຣິກ຺ຂຍປຏິຠານາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຫານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໔໑, ໓໐໕; ວິຠ. ມູລຏີ. ໑.ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ). ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ອາສນ຺ນປຣິນິພ຺ພານສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ອິຕຣາຍ ຈ ວິເສສາຕາໂວຕິ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນມ຺ປິ ສທິສເມວ. ອາສີຕິກວສ຺ສໂຕ ປຣໍ ປຎ຺ຈໂມ ອາຍຸໂກຏ຺ຐາໂສ.

໑໖໒. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ນາຄສມາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕປເວທນມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ໂລມານໍ ຫຏ຺ຐຠາວສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂລມຫໍສນປຣິຍາໂຍ’’ຕິ ນາມໍ ຄຫິຕໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິ-ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຎາຓານຸຠາວ-ວິຠາວນາທິວເສນ ໂສຬສສມູຫໂຕ ສີຫນາທສ຺ສ ນທເນນ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສີຫນາໂທ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຄີຕິກາຣມຫາເຖເຣຫິ ນາມໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ມຫາທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ອຸປຣິ ສງ຺ໂຆ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍາທິກມ຺ເມຫິ ປຏິກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຄາມໍ ຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄາມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕຸໍ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ‘‘ປວິສິໍສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຣິຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎໍ. ສາ ຫິ ສມຕິກ຺ກໂມ, ນ ອິຕຣາ. ຣູປເວທນາສຸປີຕິ ‘‘ຣູປານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ, ເວທນານໍ ປຣິຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ກາມໍ ສພ຺ເພສໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ກາມາທິປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາປນເຫຕຸຠູໂຕ ສມໂຍ ນຕ຺ຖິ, ເຍສໍ ປນ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ອຸປາທາຍ ‘‘ສກສມຍໍ ຊານນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ໂຠ ກາມານໍ ປຣິຎ຺ຎາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຣູປໂຕ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຠາເວຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ເກວລໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານສຎ຺ຎາຍ ກາມານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍຸໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວທມານາ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຕາທິສສ຺ສ ອາຄມາຘິຄມສ຺ສາຠາວໂຕ. ຣູປເວທນາປຣິຎ຺ຎາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຈ຺ເຈຖາຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ທຸຕິຍປເທປີຕິ ‘‘ອນຸສາສນິຍາ ວາ ອນຸສາສນິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວາກ຺ເຍປິ. ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ.

໑໖໕. ນ ເຈວ ສມ຺ປາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ເຈວ ສມ຺ມເທວ ປກາເຣຫິ ຄເມສ຺ສນ຺ຕິ ຎາເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອວິສເຍ ປຎ຺ໂຫ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສເທວເກຕິ ອຣູປເທວຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕ ຫິ ໂລກິຍເທເວຫິ ທີຆາຍຸກຕາທິນາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ສມາຣເກຕິ ກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ. ສພ຺ຣຫ຺ມເກຕິ ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຓຄ຺ຄຫເຓນ ປພ຺ພຊິເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓນ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓ, ປຸນ ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ສມ຺ມຸຕິເທເວ, ມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສກາຍໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ໂລກປຊາຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ປໂຍຊນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕເມວ. ອຎ຺ຎຖາ ອາຣາຘນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ກາມຣູປເວທນາສຸ ອສ຺ສາທາທີນໍ ຍາຖາວໂຕ ອວໂພໂຘ ເອວ ອິໂຕ ພາຫິຣການໍ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປເວທນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໖໖. ຈິຕ຺ຕາຣາຘນນ຺ຕິ ຍາຖາວປເວທເນນ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຕສນໍ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຄຸຓາຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸປິ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐ ວາ ຄຸຓຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຣຍນ຺ຕີຕິ ຕຣມານາ ຍນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຕີຕາທິຠິນ຺ນປຐມາທິວຍາ ເອວ ຈິຕ຺ຕຕາ ຣາສິຠາເວນ ວໂຍຄຸຓາຕິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຣາສຏ຺ໂຐ ຄຸຓຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຕໍທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາເຓຫິ ວິຊານິຕພ຺ພາ. ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ສຠາເວເນວ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຊາຕິກາ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕາ. ກມນີຍາຕິ ກາເມຕພ຺ພາ. ມນວຑ຺ຒນກາຕິ ມໂນຫຣາ. ເອເຕນ ປຣິກປ຺ປນໂຕປິ ອິຏ຺ຐຠາວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິຍຊາຕິກາຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພສຠາວາ. ກາມູປສໍຫິຕາຕິ ກາມຣາເຄນ ອຸເປຈ຺ຈ ສນ຺ຘານິຍາ ສມ຺ພທ຺ຘາ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໖໓) ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

໑໖໗. ສຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອງ຺ຄຸລິກາທິປພ຺ເພ ຄຫິເຕ ສຕໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຓນາ. ອຈ຺ຉິທ຺ທຄຓນາຕິ ‘‘ເອກໍ ທ຺ເວ’’ຕິອາທິນາ ນວນ຺ຕວິຘິນາ ນິຣນ຺ຕຣຄຓນາ. ປິຓ຺ຑຄຓນາຕິ ສງ຺ກລນປຏຸປ຺ປາທນາທິນາ ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ຄຓນາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກສນໍ ກສີຕິ ກສິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ໂພ ກສິປຏິພທ຺ໂຘ ຊີວິກູປາໂຍ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກສີຕິ ກສິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ຊງ຺ຆວຓິຊ຺ຊາຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖວເສນ ວຓິຊ຺ຊໍ ອາຫ, ຖລວຓິຊ຺ຊາຕິ ສກຏສຕ຺ຖວເສນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນາວາປຓາທິວເສນ ໂວຫາຣໍ. ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ວຓິຊມຄ຺ໂຄ, ທານຄ຺ຄຫຓວເສນ ສໍໂວຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສູນໍ ອສນກມ຺ມໍ ອິສ຺ສຕ຺ຕໍ, ຘນຸສິປ຺ເປນ ຊີວິກາ, ອິຘ ປນ ອິສ຺ສຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ ອິສ຺ສຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພອາວຸຘຊີວິກາຕິ ອາຫ ‘‘ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ໂປໂຣຫິຈ຺ຈາມຈ຺ຈກມ຺ມາທິ ຣາຊກມ຺ມໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣຖສິປ຺ປຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາສິປ຺ປາທິ-ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ມຫາສິປ຺ປໍ ຂຸທ຺ທກສິປ຺ປຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສີຕສ຺ສ ປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ສີຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ກໂຕ. ໂຍ ຫິ ສີຕກາເລ ຊີວິກາເຫຕຸ ສີຕລປເທສໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ໂສ ວາຬມິຄາທີຫິ ວິຍ ສີເຕນ ປຣິປາຕິຍມາໂນ ເຕນ ປຸຣໂຕ ກໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີເຕນ ພາຘິຍມາໂນ’’ຕິ. ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຣິຕ຺ວາຕິ ສໍສປ຺ປິຕ຺ວາ. ຆຏ຺ຏິຍມາໂນຕິ ຫິໍສິຍມາໂນ ພາຘິຍມາໂນ. ອາພາຘນໍ ອາພາໂຘ, ປີຬາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມເຫຕຸນ຺ຕິ ວາ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໐). ຕຖາ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກາມານເມວ ເຫຕູ’’ຕິ. ກາມານໍ ເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມປທາວຘາຣຓມຍຸຕ຺ຕໍ ຕທຎ຺ຎປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂປາປຕ຺ຕິໂຕ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ກາມານໍ ກທາຈິ ອເຫຕຸຠາວສ຺ສປິ ສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຏ຺ຐຫໂຕຕິ ອິມິນາ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຊີວສມຸຏ຺ຐາປກວີຣິເຍນາ’’ຕິ. ຕໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຊີວິກສມຸຏ຺ຐາປກວີຣິຍໍ. ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສເກນ ໂສຈຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເປນ ອນ຺ໂຕ ນິຊ຺ຌາຍຕິ. ກາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ເຂນາຕິ ຕສ຺ເສວ ໂສກສ຺ສ ວເສນ ກາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ເຂນ. ໂສກຸທ຺ເທເສນ ຕໍ ຕໍ ວິປ຺ປລເປນ຺ໂຕ ວາ ປຣິເທວຕິ. ອຸຣໍ ຕາເຬຕ຺ວາຕິ ວກ຺ຂປ຺ປເທສໍ ປຫຣິຕ຺ວາ. ‘‘ໂມຆ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຣິເທວນາກາຣທສ຺ສນຎ຺ເຈວ ສມ຺ໂມຫາປຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນຎ຺ຈ. ເມຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ໂນຕິ ປຸຖຸວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຠຍຖາປິ ໂວຫຣິຕພ຺ພໂຕ, ພ຺ຍາມູຬ຺ຫວຈນໍ ວາ ໂສກວເສນ.

໑໖໘. ອິຘ ກາມຄ຺ຄຫເຓນ ວິເສສໂຕ ວຕ຺ຖຸກາມາ ຄຫິຕາຕິ ກາມາທິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນານນ຺ຕຣິຍຕາຍ ປນ ກິເລສກາໂມປິ ຄຫິໂຕ ເອວ. ອສິຈມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ນ ເກວລໍ ຈມ຺ມມຍສ຺ສ, ຈມ຺ມປຣິສິພ຺ພິຕສ຺ເສວ ວາ ຄຫຓໍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອາວຸຘພາຘກສ຺ສ ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຂຏກຜລກາທີນີ’’ຕິ ອາຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຣາທິສງ຺ຄໂຫ. ຘນຸກລາປໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຘນຸຎ຺ເຈວ ຂຸຣປ຺ປຕູຓິຎ຺ຈ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ, ຘນຸທຓ຺ຑສ຺ສ ຊິຍາຍ ຕຖາຠາວກຣຓາທິປິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໗໖) ຘນຸໂນ ສນ຺ນຍ຺ຫນນ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສນານໍ ພ຺ຍູຫສໍວິຘາເນນ ວາ ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ຫໍ. ວິຊ຺ໂຊຕລນ຺ເຕສູຕິ ນິສິຕປີຕຜລຕາຍ ວິຊ຺ໂຊຕນວເສນ ປຣິວຕ຺ຕມາເນສຸ.

ປາກາຣສມີປາຕິສງ຺ຂາຣຕາຍ ປາກາຣປາທາ ອຸປກາຣິໂຍ, ຍາ ‘‘ອຸທ຺ທາປາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຕທນ຺ເຕນາຕິ ອເນກສຕທນ຺ຕເກນ, ຍສ຺ສ ຕິຂິຓທນ຺ຕານິ ອເນກສຕານິ ມູລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕິຠາຣຕາຍ ທສວີສມຕ຺ຕາປິ ຊນາ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຍນ຺ຕວເສນ ປນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐທນ຺ຕາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ໂອມທ຺ທນ຺ຕີຕິ ໂອຏ຺ຐເປນ຺ຕິ.

໑໖໙. ສນ຺ຘິມ຺ປິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ໂຈຣິກາຍ ຊີວິຕຸກາມາ. ນິລ຺ໂລປນ຺ຕິ ນິສ຺ເສສວິໂລປໍ, ເອກໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິປິ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ອເສເສຕ຺ວາ ກຣມຣຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາວິໂລປ’’ນ຺ຕິ. ປນ຺ຖທຸຫນກມ຺ມໍ ອຏວິມຄ຺ເຄ ຐຕ຺ວາ ອທ຺ຘິການໍ ວິລຸມ຺ປນໍ. ປຫາຣສາຘນຕ຺ຖໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໑) ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣສ຺ສ ສຸຂສິທ຺ຘິອຕ຺ຖໍ. ກຎ຺ຊິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິຍໍ, ອາຣນາລໍ. ຍໍ ‘‘ພິລງ຺ຄ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສິຎ຺ຈຕິ, ສາ ກຎ຺ຊິຍອຸກ຺ຂລິກາ. ພິລງ຺ຄຖາລິກສທິສກຣຓໍ ພິລງ຺ຄຖາລິຍໍ. ສີສກປາລໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາຕິ ອໂຍຄຸຬປເວສນປ຺ປມາຓໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ມຸຓ຺ຑກມ຺ມກາຣຓໍ.

ຣາຫຸມຸຂກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ຣາຫຸມຸຂຄຕ-ສູຣິຍສທິສ-ກມ຺ມກາຣຓໍ. ໂຊຕິມາລິກນ຺ຕິ ໂຊຕິມາລວນ຺ຕໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ. ຫຕ຺ຖປຊ຺ໂຊຕິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປຊ຺ໂຊຕນກມ຺ມກາຣຓໍ. ເອຣກວຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ເອຣກວຕ຺ຕສທິເສ ສຣີຣໂຕ ພທ຺ເຘ ອຸປ຺ປາຏນກມ຺ມກາຣຓໍ. ຈີຣກວາສິກກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ສຣີຣໂຕ ອຸປ຺ປາຏິຕພທ຺ຘຈີຣກາຫິ ນິວາສາປນກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຍຖາ ຄີວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພທ຺ເຘ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຏິຍເມວ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຄປ຺ຜກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຏິຍເມວ ຐເປນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຓຍ຺ຍກກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ເອຓີມິຄສທິສກມ຺ມກາຣຓໍ. ອຍວລຍານິ ທຕ຺ວາຕິ ອຍວລຍານິ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ອຍສູລານິ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸກໂກຏີສຸ ອຍສູລານິ ປເວເສນ຺ຕິ. ນ຺ຕິ ຕໍ ຕຖາກຕກມ຺ມກາຣຓໍ ສຕ຺ຕໍ.

ພຬິສມໍສິກນ຺ຕິ ພຬິເສຫິ ມໍສຸປ຺ປາຏນກມ຺ມກາຣຓໍ. ກຫາປຓິກນ຺ຕິ ກຫາປຓມຕ຺ຕໂສ ຉິນ຺ທນກມ຺ມກາຣຓໍ. ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ຂາຣາປຕຈ຺ຉິກນ຺ຕິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຂາຣາວສິຎ຺ຈນກມ຺ມກາຣຓໍ. ປລິຆປຣິວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປລິຆສ຺ສ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕນກມ຺ມກາຣຓໍ. ເອກາພທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອຍສູລສ຺ສ ໂກຏ຺ຏເນນ. ປລາລປີຐກນ຺ຕິ ປລາລປີຐສ຺ສ ວິຍ ສຣີຣສ຺ສ ສໍເວລ຺ລນກມ຺ມກາຣຓໍ. ກາຣຓິກາຕິ ຆາຕນກາຣກາ. ປລາລວຏ຺ຏິໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປລາລປີຐໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປລາລວຏ຺ຏິໍ ກຕ຺ວາ ສໍເວລ຺ລນວເສນ ນໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໑) ເວເຐນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉາຕເກຫີຕິ ພຸຠຸກ຺ຂິເຕຫິ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນເຂຫິ. ພລວນ຺ໂຕ ຫິ ເຕ ຊວໂຍຄ຺ຄາ ສູຣາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມວເສນ ສມ຺ປເຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ຠໂວຕິ ສມ຺ປຣາຍິໂກ.

໑໗໐. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິນີຍຕິ ເຈວ ປຫີຍຕິ ຈ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິພ຺ພານໍ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານຎ຺ຈາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານຎ຺ຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິທໍ ໂຍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິເນຕິ ປຊຫຕິ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫີຕິ ອິມິນາ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ? ຕຖຠາວາຍາຕິ ປຣິຊານນກຠາວາຍ.

໑໗໑. ອປຣິຕ຺ເຕນາຕິ ອຫີເນນ. ວິປຸເລນາຕິ ມຫຕາ. ຍທິ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ວຓ຺ຓທສກໍ ກສ຺ມາ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂຠຊນສມ຺ປທາທີນໍ ອລາເຠປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຖກໍ ໂຖກໍ ວຓ຺ຓາຍຕນໍ ປສີທຕິ ມໍສສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນໂຕ ຖນມໍສານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ຊາຍນ຺ຕິ. ວຓ຺ເຓຕິ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ. ໂສ ເອວ ສາມຄ຺ໂຄປໂຠຄາທິນາ ນິຠາຕີຕິ ນິຠາ. ເຕນາຫ ‘‘ວຓ຺ຓນິຠາຕິ ວຓ຺ໂຓເຍວາ’’ຕິ.

ໂຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ວງ຺ກຕາຍ ໂຠຄ຺ຄໍ. ຕາທິສໍ ປນ ສຣີຣໍ ຠຄ຺ຄໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາປິສ຺ສ ວງ຺ກຠາວເມວ ທີເປຕີ’’ຕິ. ທນ຺ຕານໍ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນຕາຍ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຕເນນ ຈ ຂຓ຺ຑິຕທນ຺ຕໍ. ເກສານໍ ເສຕວຓ຺ຓຕາຍ ປລິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑຣເກສ’’ນ຺ຕິ. ເກສານໍ ມຕ຺ຕໂສ ສິຍເນ ຂລ຺ລາຏໂວຫາໂຣຕິ ພຫຸໂສ ສິຍນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຫາຂລ຺ລາຏສີສ’’ນ຺ຕິ. ວສ຺ສສຕິກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຕິລການິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕິລກາຫຕຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕານິ ປນ ການິຈິ ເສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ການິຈິ ກາຬານີຕິ ອາຫ ‘‘ເສຕກາຬຕິລເກຫີ’’ຕິ. ພ຺ຍາຘິກນ຺ຕິ ສຎ຺ຈາຕພ຺ຍາຘິໍ. ພາຬ຺ຫຄິລານນ຺ຕິ ມາຣຓນ຺ຕິ ກເຄລຎ຺ເຎນ ຄິລານໍ.

໑໗໓. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓສມເຍ. ນ ເຈເຕຕີຕິ ນ ອຠິສນ຺ທຫຕິ. ພ຺ຍາພາຘນຏ຺ເຐນ ພ຺ຍາພາໂຘ, ພ຺ຍາພາໂຘວ ພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍາພຊ຺ຌນ຺ຕິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ທຸກ຺ຂຣຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂເມວາ’’ຕິ.

໑໗໔. ອນິຈ຺ຈາທິອາກາໂຣຕິ ອນິຈ຺ຈາກາໂຣ ທຸກ຺ຂາກາໂຣ ວິປຣິຓາມາກາໂຣ ຈລາທິອາກາໂຣ ຈ.

ມຫາທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ຈູຬທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗໕. ສກ຺ເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ຣາຊກຸມາຣາ ສກ຺ຍາ ນາມ ຊາຕາ, ຍໂຕ ເຕສໍ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ຊນປໂທ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກ຺ຍານໍ ປນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາວາ’’ຕິ. ກປິລວຕ຺ຖູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິມສຎ຺ຎາວເສນ.

ນານປ຺ປກາຣກນ຺ຕິ ‘‘ໂລຠຘມ຺ມາ’’ຕິ ພຫຸວຈນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ໂລໂຠ ຫິ ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ‘‘ຉນ຺ໂທ ຣາໂຄຕຓ຺ຫາ ອາສຕ຺ຕິ ອເປກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກປ຺ປເຠໂທ, ລຸພ຺ຠນລກ຺ຂເຓນ ປນ ‘‘ໂລໂຠ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນານປ຺ປກາຣກໍ ໂລຠໍເຍວາ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ໂທໂສ ປຏິໂຆ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ ວິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ມຸຍ຺ຫນໍ ອສມເປກ຺ຂນໍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ທຸມ຺ເມຊ຺ຌໍ ພາລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໓໙໐) ຈ ໂທສໂມຫານໍ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິຕເຣສຸປິ ທ຺ວີສຸ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ອາທາຍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຄຫເຓ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ປຣິກ຺ຂີໂຓຕິ. ທີ-ສທ຺ທຎ຺ຫິ ສທ຺ທວິທູ ຂຍຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ເອກທາຕິ ອາເມຑິຕໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອເກກສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ. ໂລຠໂທສໂມຫາຕິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີນາວເສສາ ໂລຠໂທສໂມຫາ. ນິຣວເສສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ ກິໍ ກຕໍ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ປນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປຫີນໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິປິ ຊານາຕິ. ເອວໍ ກຖໍ ນິຣວເສສປ຺ປຫານສຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຫີນກໍ…ເປ… ສຎ຺ຎີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສໍສຍສ຺ສ ‘‘ໂກ ສຸ ນາມ ເມ ຘມ຺ໂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫີໂນຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຘໂຫ ກຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອໂກວິທຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓມາຫ. ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິຍ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ ອກຸສລຕາຍ ອຣິຍານມ຺ປິ ກຕ຺ຖຈິ ວິມຕິມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຍຖາ ຕໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນສມ຺ໂມຫານນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອວິສເຍ ອນຠິຊານນໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂກສລ຺ເລນ ກິເມຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາມຕ຺ເຕນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານວິຠາຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍານໍ. ຍຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ສພ຺ພໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມາສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໑໗໖. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕາເນ’’ຕິ. ອປ຺ປຫີໂນຕິ ອນວເສສໂຕ ອປ຺ປຫີໂນ. ທຸວິເຘຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມ. ກິເລສກາໂມປິ ຫິ ຍທຄ຺ເຄນ ອສ຺ສາທີຍຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊີຍຕິ.

໑໗໗. ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂໍ. ອປ຺ໂປ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອສ຺ສາໂທ ເອເຕສູຕິ ອປ຺ປສ຺ສາທາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕສຸຂາ’’ຕິ. ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂາທິເຫຕຸກໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ຕຕ຺ຖ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣເຓນ ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂເມຕ຺ຖ ກາເມສຸ ພຫຸກນ຺ຕິ ພຫຸທຸກ຺ຂາ. ພຫຸປາຍາສາຕິ ພຫຸປຣິກ຺ກິເລສາ. ເຕ ປນ ປຣິກ຺ກິເລສາ ວກ຺ຂມານນເຍນ ພຫູເຍເວຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາປີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກ…ເປ… ພຫູ’’ຕິ. ເຕ ຈ ປຣິກ຺ກິເລສາ ຍສ຺ມາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອິຘ ເຈວ ປຣໂລເກ ຈ ອາທີນວກາຣຓຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກ…ເປ… ພຫູ’’ຕິ. ເອວໍ ເຈປີຕິ ເອວໍ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ ອາກາເຣນ. ນເຍນາຕິ ຘມ຺ເມນ. ກາຣເຓນາຕິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ. ສຸຏ຺ຐຸ ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ສາ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ວິເສສໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄທ຺ວຍຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ປີຕິສຸຂວນ຺ຕໍ ຌານທ຺ວຍໍ. ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄຕິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ເຄ. ອາວຏ຺ຏນສີໂລ ອາຠຸຊນສີໂລ ນ ໂຫຕີຕິ ອນາວຏ຺ຏີ ເນວ ໂຫຕິ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຫີນກາມຣາຄຉນ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ໂອໂຣຘນາຏກາ ປຊຫນປຎ຺ຎາຕິ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓມາຫ.

໑໗໙. ອສ຺ສາໂທປິ ກຖິໂຕ, ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຍາວຕໂກ ກາເມສຸ ອສ຺ສາໂທ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາທີນໂວປິ ກຖິໂຕ ສງ຺ເຂເປເນວ ເສສສ຺ສອາທີນວສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ກເຖຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂປຏິສໍເວທີ’’ຕິ ອິມິນາ ກເຖຕຸໍ. ອິເມຫິ ອນ຺ເຕຫີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ມຫານາມ, ກາມຄຸຓາ’’ຕິອາທິນາ ກາມຄຸຓທສ຺ສນມຸເຂນ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄໍ ‘‘ອຸພ຺ຠຏ຺ຐກາ ໂຫນ຺ຕິ ອາສນປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ຕໍ ມມ ສາສນນ຺ຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອຸປຣິຜລສມາປຕ຺ຕິສີເສນ ສກລສາສນໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຄິຊ຺ຌສທິໂສ ກູໂຏຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ສາກປຕ຺ຖິໂວ’’ຕິ (ປາຓິນິ. ໒.໑.໖໐). ທຸຕິເຍ ປເນຕ຺ຖ ຄິຊ຺ຌວນ຺ຕຕາຍ ຄິຊ຺ຌາ ກູເຏ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ. ອຸທ຺ຘໍເຍວ ຕິຏ຺ຐນກາ ນິສຊ຺ຊາຍ ວຸຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກຏ຺ຐາເນເນວ ຕິຏ຺ຐນກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ນິຄຓ຺ຐສ຺ສາຕິ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຣິເສສນ຺ຕິ ອປຣິເສສໍ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຠວຈນມຕ຺ຕມສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິເສສສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ສຕຕ-ສທ຺ເທນ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຊຕິຕາ ສິຍາຕິ ‘‘ສມິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໘໐. ຍໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຊານາຕີຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິຊ຺ຊຣຓເຂປນໍ ນາມ ວິຎ຺ຎູນໍ ກິຈ຺ຈໍ, ວິຎ຺ຎຸນາ ຈ ປຸຣິເສນ ກຕາກຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຣາຓານໍ ກມ຺ມານໍ ພ຺ຍນ຺ຕິຠາວໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ປຐມໍ ຕາວ ເອຕ຺ຕການິ ປຸຣາຓານິ ກມ຺ມານີຕິ ຊານິຕພ຺ພານິ, ຕໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກເຕນ ຕປສາ ເອຕ຺ຕການິ ຕານິ ພ຺ຍນ຺ຕິກຕານິ, ອິທານິ ເອຕ຺ຕການິ ກາຕພ຺ພານີ’’ຕິອາທິນາ ອຍໍ ວິຘິ ປຸຣິເສນ ວິຍ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິປິ ຕຖາ ຎາຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘໂກຏ຺ຐາສໍ, ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສວສິທ຺ຘໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍໍ, ຕໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອິມິນາ ອກຸສລານໍ ປຫານໍ, ກຸສລານໍ ຠາວນາ ຈ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນິຄຓ຺ຐສມເຍ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນາຍ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ກຸໂຕ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອຊານນຠາເວ ສຕີຕິ ‘‘ອຫຸວມ຺ເຫວ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຊານເນ ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຎ຺ຎາຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຸທ຺ທາຕິ ໂຆຣາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ກາຍວາຈາຫິ ນິຫີນເມວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລຸທ຺ທາຈາຣາ’’ຕິ. ໂລຫິຕປາຓິຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຊ຺ຊາກິຣິຍາຈຣຓໂຕ. ມາຄວິກເກວຏ຺ຏໂຈຣຆາຕກາທໂຍ ມາຄວິກາທໂຍ. ກກ຺ຂຬກມ຺ມາຕິ ຜຣຸສກມ຺ມາ. ເຕ ນິຄຓ຺ເຐສຸ ປພ຺ພຊນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ມຫາທຸກ຺ຂສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຫິ ຕຸມ຺ເຫ ເອຕຣຫິ ອີທິສໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸຠວຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວາເທຕິ ທິຏ຺ຐິຍໍ, ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂນ ສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸເຂນາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສຸເຂນ, ສຸຂາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂນ຺ຕິ ວິໂມກ຺ຂສຸຂໍ, ອິຘ ໂລເກ ສຸຂໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິທຸກ຺ຂປຏິປຕ຺ຕິຍາວ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂມກ຺ຂສຸຂມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣີຣາວຍວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ພິມ຺ພິໂນ ສາໂຣຕິ ພິມ຺ພິສາໂຣ. ເຕ ນິຄຓ຺ຐາ…ເປ… ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕປຓີຕໍ ນິພ຺ພານສຸຂປຏິເວທນໍ ຊານນ຺ຕິ. ສຫສາຕິ ຣວາ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຕິ ນ ປຏິສງ຺ຂາຍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຫສໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ອຎ຺ຎາຫິ ເວທນາຫິ ອໂວມິສ຺ສໍ ເອກນ຺ຕໍ ສຸຂໍ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ, ຕສ຺ສ ປຏິສໍເວທີ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣສຸຂປຏິສໍເວທີ’’ຕິ. ກຖາປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂປຏິສໍເວທີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣທ຺ຘກຖາຍ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ. ຣາຊວາເຣຕິ ຣາຊານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຄຕເທສນາວາເຣ. ສຸຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຍທິ ສຕ຺ຕ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ ນປ຺ປໂຫຕິ, ກິໍ ຉ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉນສຸຂໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ໂຕ ສຸທ຺ຘວາໂຣ ສຸທ຺ຘນິສ຺ສນ຺ທສ຺ສ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ ປໂຫນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ.

ຈູຬທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ອນຸມານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ກຸຣູສຸ, ສກ຺ເກສູ’’ຕິ ຈ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ, ‘‘ຠຄ຺ຄາ ນາມ ຊານປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫທິວເສຕິ ນຄຣມາປນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິເຍນ ນຄຣຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນທິວເສ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ນຄເຣ ນິມ຺ມິເຕຕິ ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ນຄເຣ ມາປິເຕ. ຕເມວ ສຸສຸມາຣຄິຣຓໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸສຸມາຣຄິຣິ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສຸສຸມາຣສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ສຸສຸມາໂຣ ນາມ ເອໂກ ຄິຣິ, ໂສ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ສມີເປ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຸສຸມາຣຄິຣິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ສຸສຸມາຣຄິຣີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເກຈິ. ເຠສກຬາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຆມ຺ມຓ຺ຑຄຈ຺ຉໍ, ເກຈິ ‘‘ເສຕຣຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ພຫຸລຕາຍ ປນ ຕໍ ວນໍ ເຠສກຬາວນນ຺ເຕວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເຠໂສ ນາມ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ອຍຸຕ຺ຕກາຣີ, ຕສ຺ສ ຕໂຕ ຄຬິຕຏ຺ຐານຕາຍ ຕໍ ວນໍ ເຠສຄຬາວນໍ ນາມ ຊາຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ອຠຍທິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຊາຕໍ ວິຣູຬ຺ຫໍ, ສໍວທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຈ຺ຉາເປຕີຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອິຈ຺ຉໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕທຕ຺ຖາຍ ເຕສໍ ອຕ຺ຕານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ທິນ຺ໂນ ຫິຕູປເທໂສ ໂອວາໂທ, ອປຣາປຣໍ ທິນ຺ໂນ ອນຸສາສນີ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕວິສໂຍ ວາ ໂອວາໂທ, ອນາຄຕວິສໂຍ ອນຸສາສນີ. ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸໂກ ໂອວາໂທ, ອິຕໂຣ ອນຸສາສນີ. ໂສ ຈາຕິ ເອວໍ ປວາເຣຕາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ທຸກ຺ຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ວິປ຺ປຏິກູລຄ຺ຄາເຫ ວິປຈ຺ຈນີກສາເຕ ອນາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ທຸພ຺ພໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ເຂນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຸປຣິ ອາຄເຕຫີຕິ ‘‘ປາປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໑) ອາຄເຕຫິ ໂສຬສຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ. ປກາເຣຫິ ອາວຫໍ ປທກ຺ຂິຓໍ, ຕໂຕ ປທກ຺ຂິຓໂຕ ຄຫຓສີໂລ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ, ນ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ. ວາມໂຕຕິ ອປສພ຺ຍໂຕ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນປຕ຺ຖນານນ຺ຕິ ອສນ຺ເຕຫິ ອວິຊ຺ຊມາເນຫິ ຄຸເຓຫິ ສມ຺ຠາວນສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຠູຕານໍ. ປຏິ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຕ຺ຕິກປຣິຍາໂຍ, ຜຣຓໍ ວາຍມນໍ ອິຘ ຕຖາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປ຺ຜຣຕີຕິ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈນີໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອປສາເທຕີຕິ ຂິເປຕິ ຕຊ຺ເຊຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ປຣໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຆຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ປຏິອາໂຣເປຕີຕິ ຍາທິເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປຏິຠາຄຠູຕໍ ໂທສໍ ໂຈທກສ຺ສ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕິ.

ປຏິຈຣຕີຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໖໘) ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຈຣຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ວຈນໍ ວາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂທສວິຠາວນໍ ກາຣຓໍ, ວຈນໍ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ກາຣເຓນ, ວຈເນນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ກາຣເຓນາຕິ ໂຈທນາຍ ອມູລິກຠາວທີປນິຍາ ຍຸຕ຺ຕິຍາ. ວຈເນນາຕິ ຕທຕ຺ຖໂພຘເນນ. ໂກ ອາປນ຺ໂນຕິອາທິນາ ໂຈທນໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປາປຊ຺ຊນໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖາອປນາມນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອປທີຍນ຺ຕິ ໂທສາ ເອເຕນ ຣກ຺ຂີຍນ຺ຕິ, ລູຍນ຺ຕິ, ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວາ ອປທານໍ, (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໒) ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ປວຕ຺ຕປໂຍໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍາຍາ’’ຕິ.

໑໘໓. ອນຸມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ມິນິຕພ຺ໂພ ຊານິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕານໍ ອນຸມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸມິນິຕພ຺ໂພ ຕຸເລຕພ຺ໂພ ຕີເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອນຸມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຕນິ ອນຸມານຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ – ອປ຺ປິຍຠາວາວຫາ ມຍິ ປວຕ຺ຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາ ປາປິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ປຣສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕປາປິຈ຺ຉຕາ ວິຍ. ເອສ ນໂຍ ເສສຘມ຺ເມສຸປິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິຍຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປາປິຈ຺ຉຕາ ປຫາຕພ຺ພາ ສີລວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຠາວໂຕ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາທິປ຺ປຫານໍ ວິຍ. ເສສຘມ຺ເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໘໔. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ນ ປາປິຈ຺ໂຉ ຠວິສ຺ສາມິ, ນ ປາປິການໍ ອິຈ຺ຉານໍ ວສໍ ຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຕິ ປຕິ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ອເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ປຫານໍ ປຕິ ອເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຕພ຺ພ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກມ຺ມຕ຺ຖຕາວເສນ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂນ຺ເຕນາຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ.

ຕິລກນ຺ຕິ ກາຬຕິລເສຕຕິລາທິຕິລກໍ. ສພ຺ພປ຺ປຫານນ຺ຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣປ຺ປຫານໍ. ຜເລ ອາຄເຕຕິ ຜເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ນິພ຺ພາເນ ອາຄເຕຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ສມໂຓ, ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ເອວ ນ ປພ຺ພຊິຕານໍ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຈິທໍ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ເອກນ຺ຕເຫຕຸຠາວໂຕ.

ອນຸມານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ເຈໂຕຂິລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໕. ເຈໂຕ ເຕຫິ ຂິລຍຕິ ຖທ຺ຘຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈໂຕຂິລາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ລາປີຊາຕໍ ຐານໍ ວິຍ ອມນຸຎ຺ຎໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ຂາຓຸກນິຈິຕໍ ອມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຈວຣຠາວາ ຂາຓຸກຠາວາ’’ຕິ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ກຸສລຈາຣສ຺ສ ອວສຣຈຊນວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ພທ຺ຘໍ ວິຍ ສໂມໂຣເຘຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ເຈໂຕ ວິຣູປໍ ນິພນ຺ຘີຍຕິ ສໍຍມີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ເຈຕໂສ ວິນິພນ຺ຘາ ຍສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສີລໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ວິເສສຠາຄິຍຕ຺ຕາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ມຄ຺ຄຜລາວຫໍ ມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ໂສ ຕາທິເສນ ສີເລນ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ວຸທ຺ຘິໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີເລນ ວຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຣູຬ຺ຫມູໂລ ວິຍ ປາທໂປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ໂສ ສາສເນ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ວິຣູຬ຺ຫິ’’ນ຺ຕິ. ໂຍ ສພ຺ພໂສ ກິເລສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຣຫາ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພາເນນ ເວປຸລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມກາໂຍ ວິຍ ຣູປກາໂຍປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣຄຸຓາຘິຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ອປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣີນໍ ສໍສຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິເຍວາຕິ ‘‘ສຣີເຣ ວາ ຄຸເຓ ວາ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓນ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນາທໂຍ ຣູປກາຍຄຸຓາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ອວິນາຠາວໂຕຕິ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອນາວຣຓຎາເຓນ ສພ຺ເພປິ ອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍເຠທາ ຘມ຺ມກາຍຄຸຓາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄ຺ຄຫຓເມວ ກຕໍ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກງ຺ຂຫີຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເຕ ຄຸຓາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຠເວຍ຺ຍຸໍ ວາ’’ຕິ ປຕ຺ຖນຸປ຺ປາທນວເສນ ກງ຺ຂຕິ. ປຸຣິໂມ ຫິ ວິປຣີຕຊ຺ຌາສໂຍ, ອິຕໂຣ ຍຖາຠູຕຎາຓຊ຺ຌາສໂຍ. ວິຈິນນ຺ໂຕຕິ ວິຈຍຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ເຕ ວິເວເຈຕຸກາໂມ ຕທຠາວໂຕ ກິຈ຺ຉໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກິຈ຺ຉປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ເຉຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ອຘິໂມກ຺ຂໍ ນ ປຏິລຠຕີຕິ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ໂອກປ຺ປນວເສນ ຄຸເຓສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ໂອຕຣິຕ຺ວາຕິ ຎາເຓນ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ປສີທິຕຸນ຺ຕິ ‘‘ປສນ຺ນຣູປຘມ຺ມກາຍຄຸເຓຫິ ຠຄວາ’’ຕິ ປສີທິຕຸໍ. ອນາວິໂລ ອກາລຸສ຺ໂສ ໂຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸພ຺ພລາ ວິມຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ມຊ຺ຌິມາ, ‘‘ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ພລວຕີ, ‘‘ນ ສມ຺ປສີທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕິວິຘາຍປິ ວິມຕິຍາ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕກາລຸສ຺ສິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາຕປ຺ປາຍາຕິອາທິໂຕ ຕປຕິ ສນ຺ຕປຕິ ກິເລເສຕິ ອາຕປ຺ປໍ, ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ອນຸໂຍຄາຍາຕິ ຍຖາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ອວສໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນຸ ອນຸ ຍຸຎ຺ຊນໍ ອນຸໂຍໂຄ, ນິກ຺ກມຘາຕຸ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຍຄາຍາ’’ຕິ. ສາຕຈ຺ຈາຍາຕິ ຍຖາ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສຕຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປວຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂຍຄສ຺ສ ຠາໂວ ສາຕຈ຺ຈໍ, ປຣກ຺ກມຘາຕຸ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ປຘານາຍາຕິ ສນ຺ຕເມວໍ ຕິວິຘຘາຕຸສໍວຑ຺ຒິຕານຸຠາວໍ ສພ຺ພກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ປຘານສງ຺ຂາຕໍ ວີຣິຍໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຕປ຺ປາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກງ຺ຂາວເສນ, ປເຄວ ອນຸໂຍຄາທິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປທານິ ຄຫິຕານິ, ອນວເສສວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຕປ຺ປເວວຈນາເນວ ອນຸໂຍຄາທິປທານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວາ ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘກຈວຣຂາຓຸກຠາເວນ ອກຸສລຠາວາທິອາປາທນໂຕ ເຈໂຕຂິລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສິກ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ຈ ປຏິເວຘຘມ຺ເມ ຈາ’’ຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ຍຕ຺ຖ ກງ຺ຂາຍ ສມ຺ຠໂວ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ປຏິເວຘາວຫຠາວາທິວເສນປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາ ຈ ປຏິເວເຘ ກງ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອຘິຄມຘມ຺ເມປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ກສິຓາທິຠາວນາຍ ຌານານິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກສິຓນິສ຺ສນ຺ໂທ ອາຣຸປ຺ປາຕິ, ເມຕ຺ຕາທິນິສ຺ສນ຺ໂທ ຈຕຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ກງ຺ຂຕິເຍວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນວໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍເຍວ ກງ຺ຂາປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ອສໍກິເລສິກຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ.

ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອທິສໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ-ອຸຊຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ-ຎາຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ-ສາມີຈິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ-ສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມຠູຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຜລສິກ຺ຂາຫິ ອິມາສໍ ວິເສໂສ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາຍ ຈ ຄຸເຓສຸ ອນຘິມຸຈ຺ຈນອສມ຺ປສີທນວເສນ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ ອາສປ຺ປນປຣິສປ຺ປນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ກຈວຣຂາຓຸກຠາໂວ ຈ, ເອວໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອາຆາຕຈຓ຺ຑິກ຺ກາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ ຈ ອຸປຫນນວິຣຸຊ຺ຌນາທິວເສນ ກຈວຣຂາຓຸກຠາໂວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍສງ຺ຆວິສຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ປຸຄ຺ຄລວິສຍາ ກາຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ສງ຺ຆວິສຍາວ ຄຫິຕາ, ສາສນິກວເສນ ຈາຍໍ ເຈໂຕຂິລເທສນາຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີວິສໂຍວ ໂກໂປ ຄຫິໂຕ.

໑໘໖. ຍຖາ ວຕ຺ຖຸກາໂມ, ເອວໍ ກິເລສກາໂມປິ ອສ຺ສາທນີໂຍ ເອວາຕິ ‘‘ກິເລສກາເມປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິວິສມານາ ນິວິສຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓). ກາມນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑) ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ‘‘ກາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ພລວກາມຣາຄວຕ຺ຖຸຠູຕາເຍເວຕ຺ຖ ກາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ. ວິນິພທ຺ຘວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຍຖາ ວິສຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາໂຍ ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ປເຣສໍ ຕຖາຣູປາ ຣູປຘມ຺ມາ ສມູຫຏ຺ເຐນາຕິ ອາຫ ‘‘ຣູເປຕິ ພຫິທ຺ຘາຣູເປ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ຌານາທິວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ວິນິພທ຺ຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ອເປກ຺ຂາ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສກປຣິກ຺ຂາຣຎາຕິມິຕ຺ຕາທີສຸ ອເປກ຺ຂາຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຣູເປຕິ ຣູປຊ຺ຌາເນ’’ຕິອາທິນາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຌານາຘິຄມວິນິພທ຺ຘານໍ ສີລສ຺ສ ຈ ສໍກິເລສຠູຕານໍ ເຈໂຕວິນິພທ຺ຘຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ຍາວທຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍາວ ອຕ຺ເຖຕິ ອຠິກງ຺ຂຕິ, ຕາວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ນ຺ຕິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣປູຣໍ ຠຸຕ຺ຕໍ. ອວເທຫນໂຕ ປູຣຓໂຕ. ເສຍ຺ຍສຸຂນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ. ປສ຺ສສຸຂນ຺ຕິ ປສ຺ສານໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ. ນິທ຺ທາສຸຂນ຺ຕິ ນິທ຺ທາຍເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ.

ສີເລນາຕິອາທິ ປຕ຺ຖນາກາຣທສ຺ສນໍ. ວຕສມາທານນ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄາທິວຕານຸຏ຺ຐານໍ. ຕໂປຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ໂສ ຫິ ກິເລສານໍ ຕປນຏ຺ເຐນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຏ຺ເຐນ ຕປຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໘໙. ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຉນ຺ທໍ ຘຸຣໍ, ຉນ຺ທໍ ເຊຏ຺ຐກໍ, ຉນ຺ທໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ. ເຊຏ຺ຐກຏ຺ເຐນ ປຘານຠູຕາ, ປຘານຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕາຕິ ປຘານຠູຕາ. ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ຉນ຺ທນິສ຺ສເຍນ ປວຕ຺ຕສມາຘິນາ ເຈວ ‘‘ປຘານສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວີຣິເຍນ ຈ. ອຸເປຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ປຏິລາຠຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສາ ອິທ຺ຘິຍາ ປາທໍ ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ອຖ ວາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕາຍ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສາວ ອຸປຣິວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິຠູຕໍ ວາ ປາທນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິປາທ’’ນ຺ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ວີຣິຍິທ຺ຘິປາທາທີສຸປິ. ອສ຺ສາຕິ ອິທ຺ຘິປາທສ຺ສ. ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໓໖໙) ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຈາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິທ຺ຘິປາທານໍ ສມາຘິປຘານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕສໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປາທນກິຣິຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຣິພ຺ຣູຫນກິຣິຍາຍ ອຸສ຺ສຫນໂຕ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫີ, ຖາມປ຺ປຕ຺ຕາ ປຣກ຺ກມຘາຕຸ. ສາ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິທ຺ຘິປາທານໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠູຕາ ເຕ ອຸປາທາຍ ‘‘ປຎ຺ຈມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຈ ຍສ຺ມາ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາສຸ ຕຕ຺ຖ ຈອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ສາເຘຕພ຺ພໍ ວີຣິຍໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພວີຣິຍໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄິຍສມຖວິປສ຺ສນາສາຘນໍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂິລປ຺ປຫານານິ ປຎ຺ຈ ວິນິພນ຺ຘປ຺ປຫານານີ’’ຕິ. ຠພ຺ໂພຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຣຫຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ. ຎາເຓນາຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ. ກິເລສເຠທາຍາຕິ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນາຍ. ເຂມສ຺ສາຕິ ອນຸປທ຺ທວສ຺ສ.

ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໗.໗໑) ‘‘ອປິ ນາເມວໍ ສິຍາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຫີຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ອວຕ຺ວາ ອປຣາຍ ສງ຺ຂ຺ຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ວຈນໍ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ອຸທກຜຸສິຕານີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ປາທາທີຫິ ອຕ຺ຕນາ ເນສໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ຕິຍາ ພຫິວາຕາທິປຣິສ຺ສຍປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣິ ສຍິຕານິ. ອຸຕຸໍ ຄາຫາເປນ຺ຕິຍາຕິ ເຕສໍ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຸສ຺ມາວເສນ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສ຺ມີກຕານີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານີຕິ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພໂສ ກຸກ຺ກຸຏວາສນາຍ ວາສິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິຕານີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘປຣິຠາວນາ ສມ຺ມາອຘິສຍນສມ຺ມາປຣິເສທນນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອນຸນິປ຺ຜາທີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໑) ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ເອວໍ ‘‘ອໂຫ ວຕິເມ’’ຕິອາທິນາ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ກາຣຓສ຺ສ ປນ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຖ ໂຂ ຠພ຺ພາວ ອຠິນິພ຺ຠິຊ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ກສ຺ມາ ຠພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ກປາລສ຺ສ ຕນຸຕາ ອາໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕຖາ ກປາລສ຺ສ ຕນຸຕາຍ ນຂສິຂາມຸຂຕຸຓ຺ຑການໍ ຂຣຕາຍ ຈ ອລ຺ລສິເນຫສ຺ສ ປຣິຍາທານໍ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍມານໂຕ, ສຍຎ຺ຈ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມ຺ມເທວ ປຏິປາທນໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ. ຍຖາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ເຑສຸ ຕິວິຘກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການໍ ອຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫີປນ຺ນຣສານິ ອງ຺ຄານິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ…ເປ… ສມນ຺ນາຄຕຠາໂວ’’ຕິ. ປຏິຈ຺ຉາທນສາມຎ຺ເຎນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຓ຺ຑໂກສສທິສຕາຍ ພລວວິປສ຺ສນາວເສນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວ, ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປຣິຓາມກາໂລ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວາປຕ຺ຕິ, ຕທາ ຈ ສາ ມຄ຺ຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາຠິຎ຺ຎາ ຫິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາລິກາຕິ. ຄາຖາຍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປຫຣຕີຕິ ເທສນາວິລາເສນ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕານຄຕໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຍຖາຐາເນ ຐາຕຸໍ ນ ເທຕິ.

ປຏິສງ຺ຂານປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານປຸພ຺ພກໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ ອິທ຺ຘິປາທາ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕາຕິ ‘‘ອິທ຺ຘິປາເທຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິປນ຺ນຣສງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຠພ຺ໂພ ອຠິນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໙) ໂລກຸຕ຺ຕຣິທ຺ຘິປາທາ ປນ ສມ຺ໂພຘຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ມຄ຺ເຄ ອາຄເຕຕິ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫີປນ຺ນຣສງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປຍໂຕ ມຄ຺ເຄ ອາຄເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ, ປາຬິຍໍ ວາ ອຠິນິພ຺ຠິທາສມ຺ໂພຘຄ຺ຄຫເຓຫິ ມຄ຺ເຄ ອາຄເຕ. ຜເລ ອາຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ປນ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນ ຄຫິຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເຈໂຕຂິລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ວນປຕ຺ຖປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙໐. ວນີຍຕິ ວິເວກກາເມຫິ ຠຊີຍຕິ, ວນຸເຕ ວາ ເຕ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວສນຕ຺ຖາຍ ຍາຈນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວນໍ, ປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເວກກາມາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕວິເສສາຘິຄເມນາຕິ ປຕ຺ຖໍ, ວເນສຸ ປຕ຺ຖໍ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ເສນາສນໍ ວນປຕ຺ຖໍ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວນປຕ຺ຖປຣິຍາຍນ຺ຕິ ວນປຕ຺ຖກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ວນປຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍກາຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວນປຕ຺ຖໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ປຣິຍາຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ວນປຕ຺ຖໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ເທສນາ ວນປຕ຺ຖເທສນາ, ຕໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວນປຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ຄາມາທີນມ຺ເປຕ຺ຖ ກາຣຓຠາວສ຺ສ, ເທສນາຍ ວິສຍຠາວສ຺ສ ຈ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ.

໑໙໑. ນິສ຺ສາຍາຕິ ອປສ຺ສາຍ, ວິເວກວາສສ຺ສ ອປສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ມິໍ ວນປຕ຺ເຖ ເສນາສນສປ຺ປາຍາຠາວໍ, ອຸຕຸປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາຠາວມ຺ປິ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຊີວິຕສມ຺ຠາຣາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໙.໖) ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠາຣາ ປຈ຺ຈຍາ. ສມຸທາເນຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ອນວຊ຺ຊອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາທິນາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາເນຕພ຺ພາ ປາປຸຓິຕພ຺ພາ. ເຕ ປນ ຕຖາ ສມຸທານິຕາ ສມາຫຏາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສຸລຠຸປ຺ປາທາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕນ ໂຠຊນສປ຺ປາຍາທິອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣຕ຺ຕິຠາຄໍ ວາ ທິວສຠາຄໍ ວາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕິໂກຏ຺ຐາເສ ວາ ທິວສໂກຏ຺ຐາເສ ວາ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕິໍເຍວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ.

໑໙໒-໓. ສງ຺ຂາປີຕິ ‘‘ຍທຕ຺ຖມຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ເມຕໍ ອິຘ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຈີວຣາທິ ປນ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕິ, ນາຫໍ ຕທຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກິໍ ເມ ອິຘ ວາເສນາ’’ຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍປິ. ອນນ຺ຕຣວາເຣ ສງ຺ຂາປີຕິ ‘‘ຍທຕ຺ຖມຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕໍ ເມ ອິຘ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຈີວຣາທິ ປນ ນ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕິ, ນາຫໍ ຕທຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໑໙໕-໗. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ນານຸພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ນານຸພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ເຐນປິ ໂສ ຠວຕິ. ຕໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ອຸປໂຍຄວເສນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມຕິ. ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ກຕຎ຺ຎຸຕກຕເວທິຕາຍ ນິໂຍຊນໍ.

໑໙໘. ເອວຣູໂປຕິ ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຸເຓຫິ ວຸທ຺ຘິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ນ ປຣິສ຺ສໂມ, ເອວຣູໂປ ທຓ຺ຑກມ຺ມາທີຫິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈປິ, ນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິນາ.

ວນປຕ຺ຖປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ມຘຸປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ຊາຕິວນນ຺ຕິ ສຍໍຊາຕໍ ວນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຣປິມ’’ນ຺ຕິ. ປຏິສລ຺ລານຕ຺ຖາຍາຕິ ເອກີຠາວຕ຺ຖາຍ, ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ເຕ ນິພ຺ພາເນ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອລ຺ລີຍາປນຕ຺ຖໍ. ທຓ຺ໂຑ ປາຓິມ຺ຫິ ອສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປາຓິ. ຍຖາ ໂສ ‘‘ທຓ຺ຑປາຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຓ຺ຑວິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ທຓ຺ເຑ ໂສຓ຺ຑຕາຍ. ໂສ ຫິ ທຓ຺ຑປສຸໂຕ ທຓ຺ຑສິປ຺ເປ ຈ ສຸກຸສໂລ ຕຕ຺ຖ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວິຈຣຕິ. ຊງ຺ຆາກິລມຖວິໂນທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຣາຊສຠາຍ ຈິຣນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຊງ຺ຆາປຣິສ຺ສມສ຺ສ ອປນຍນຕ຺ຖໍ. ອຘິຈ຺ຈນິກ຺ຂມໂນຕິ ຍາທິຈ຺ຉກນິກ຺ຂມໂນ, ນ ອຠິຓ຺ຫນິກ຺ຂມໂນ. ໂອລຸພ຺ຠາຕິ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຍຖາ ໂສ ‘‘ໂອລຸພ຺ຠາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຄປາລກທາຣໂກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐໐. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ວາທີຕິ, ກິໍ ທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ? ກິມກ຺ຂາຍີຕິ ກິມາຈິກ຺ຂໂກ, ກີທິສຘມ຺ມກໂຖ? ອຈິຕ຺ຕີກາເຣນາຕິ ອນາທເຣນ. ຕຖາປຸຈ຺ຉເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນສ຺ສເຕຕນ຺ຕິ ນສ຺ສຕຸ ເອຕໍ ກຸລໍ.

ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ເຈ ເອກເທເສນ ຊາເນຍ຺ຍ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາປິ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິ ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖາຊານນໍ ຠຄວຕາ ອິຈ຺ຉິຕໍ. ວິຄ຺ຄາຫິກກຖນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄຫກຖໍ, ສາຣມ຺ຠກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ໂລເກ ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນານາວາທາ ສນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນ ວິວທຕິ ວິວາທເຫຕຸການໍ ກາມທິຏ຺ຐິຊ຺ໂຌສານານໍ ມຄ຺ເຄເນວ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕຕ຺ຕາ, ຕທຠາວໂຕ ປນ ໂລໂກ ຕຖາຄເຕນ ວິວທຕິ. ຘມ຺ມວາທີ ຍຖາຠູຕວາທີ ຘມ຺ມວາທີຫິ ນ ວິວທຕິ ເຕສໍ ວິວທິຕຸກາມຕາຍ ເອວ ອຠາວໂຕ, ອຘມ຺ມວາທີ ປນ ຕິຓາຍປິ ນມຎ຺ຎມາໂນ ເຕຫິ ກິຎ຺ຈິ ວິວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມວາທີ ເກນຈິ ໂລກສ຺ມິໍ ວິວທຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໙໔). ອຘມ຺ມວາທີ ປນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວິວາທເຫຕຸກຕ຺ຕາ ວິວທເຕວ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອຘມ຺ມວາທີວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວທຕີ’’ຕິ.

ຍຖາ ຈ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຍຖາ ຈ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໒) ວິຍ ກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ກາຣຓາກາໂຣ ວາ ອິຘ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກຖໍ ອິທໍ ກຖໍ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ກຖໍກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ສາ ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ອກຖໍກຖີ, ຕໍ ອກຖໍກຖິໍ. ວິປ຺ປຏິສາຣກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຠຄວຕາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄເນວ ຉິນ຺ນໍ, ຫຕ຺ຖປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອາເວຓິກຘມ຺ມາຘິຄມໂຕ. ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠໂວ ‘‘ຠວາຠໂວ’’ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນພ຺ຠເວ’’ຕິ. ສໍວຣາສໍວໂຣ ຜລາຜລໍ ວິຍ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ໂຕ ຠໂວ ‘‘ຠວາຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຫີນປຓີເຕ ວາ ຠເວ’’ຕິ. ຠໂວ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອຠໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑.ຕິກມາຕິກາ). ກິເລສສຎ຺ຎາຕິ ກາມສຎ຺ຎາທິເກ ວທຕິ. ກິເລສາ ເອວ ວາ ສຎ຺ຎານາເມນ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຎາ ປຫາຍ ອມຕໍ ເອວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຕ຺ຕໂນ ຂີຓາສວຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ອິມິນາວ ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນີຫຣິຕ຺ວາ ກີຬາເປຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເຈວ ກີຬາເປຕ຺ວາ ຈ, ນີຫຣຓວເສນ ວາ ກີຬາເປຕ຺ວາ. ຕິວິສາຂນ຺ຕິ ຕິຠງ຺ຄຠາກຸຏິ ວິຍ ນລາເຏ ຊາຕຕ຺ຕາ ນລາຏິກໍ.

໒໐໑. ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂຕິ ກິໍ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ ຍໍນິທານໍ, ຍໍກາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຣິມປເທ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິ ອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນາທິນິທານນ຺ຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຠາເວນ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຕິ ໂກຏ຺ຐາສາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ມາໂນປິ ປປຎ຺ໂຈ, ອຠິນນ຺ທນສຠາເວ ເອວ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິປປຎ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິຍາທາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ, ເຕນ ຈ ໂຍເຄນ ປຸຣິສນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ຕຖາຄຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໓໘). ຕຓ຺ຫາທໂຍ ຈ ຍຖາສກໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ອວິລງ຺ຆນ຺ຕິໂຍ ອາເສວນວເສນ ອຸປຣູປຣິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕາ ‘‘ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ກາຣເຓຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍ. ເອກາຍຕນມ຺ປິ …ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິ ເອກມ຺ປິ ອາຍຕນໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ ອຠິວທິຕພ຺ພໍ ອຊ຺ໂຌສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ ເຈ, ນນຸ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ກສ຺ມາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອປ຺ປຫີນາຠິນນ຺ທນາຠິວທນອຊ຺ໂຌສານານໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພາທິປ຺ປກາຣານິ ອາຍຕນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ນ ສກ຺ກາ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕຸ, ປຫີນາຠິນນ຺ທນາທີນໍ ປນ ສພ຺ພຖາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫໍ ມມນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຍ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອຠິວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນສມຸຏ຺ຐາປນວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ມມນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌສິຕ຺ວາຕິ ທິຏ຺ຐິ ຕຓ຺ຫາ ວຕ຺ຖຸໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຄາຫທ຺ວຍໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເຈ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຍຕເນສຸ. ຕຓ຺ຫາທີນໍ ອວຕ຺ຖຸຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ຕຓ຺ຫາທີນໍເຍວ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ກຖິຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ, ອຍເມວ ອຠິນນ຺ທນາທີນໍ ນຕ຺ຖິຠາວກໂຣ ມຄ຺ໂຄ, ຕປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠູຕໍ ຜລໍ, ຕໍນິສ຺ສຣຓໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ຣາຄານຸສຍາທີນໍ ອນ຺ໂຕ ອວສານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ …ເປ… ອນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ປຏິຆານຸສຍານໍ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ.

ອາທິຍຕີຕິ ປຫາຣທານາທິວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ. ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ກລຫນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນາທິມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນາທິວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ກລຫໍ. ຍາຍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຣຸທ຺ຘຄ຺ຄາຫວເສນ ນານາຄາຫມຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ວິຣຸທ຺ຘວາທວເສນ ນານາວາທມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຣຸກາຕພ຺ເພສຸປິ ຄາຣວໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ຕຸວໍ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ສາຣມ຺ຠກຖໍ, ຍາຍ ເຈຕນາຍ ຍໍ ກໂຣຕິ, ສາ ຕຸວໍ ຕຸວໍ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຏິຈ຺ຈ, ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈເຍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາ ຕາວ ອາຍຕນານໍ ໂຫຕຸ ຕພ຺ຠາເວ ຠາວໂຕ, ນິໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາ ປນ ກຖໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ໂລກິຍານໍເຍວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌມານາປີ’’ຕິອາທິ. ນາມມຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສມຸທຍສຈ຺ຈປຎ຺ເຫນາຕິ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສນ. ໂສ ຫິ ‘‘ກຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ໂຫຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສພ຺ພກິເລສານນ຺ຕິ ອີທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍເຖວ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ລທ຺ຘໂວຫາເຣຕິ ອິມິນາ ຣາຄາທີນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອນ຺ໂຕຕິ ສມຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕເນວ ອຠິນນ຺ທນາທີນໍ ອຠາໂວຕິ ຈ ອິທໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິນິສ຺ສເຏ ນິພ຺ພາເນ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ນິໂຣຘສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຍຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍ຺ວາຍໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຣຘໂວຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ນິໂຣຘປຎ຺ເຫນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ອປ຺ປວຕ຺ຕາ ເອວາຕິ.

໒໐໓. ເອວໍສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອວໍສມ຺ປຊ຺ຊນກໍ ເອວໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ອິທໍ ມມ ອຊ຺ເຌສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອີທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຊານໍ ຊານາຕີຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໐.໑໑໓-໑໑໖) ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຫິ ອວິເສສຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ‘‘ຊານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິຣວເສສໍ ເຎຍ຺ຍຊາຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕພ຺ພິສຍາຍ ຊານນກິຣິຍາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ກຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປກຣຓວເສນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ປສ຺ສິຕພ຺ພເມວ ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ-ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ-ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ-ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ-ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ-ສງ຺ຂາເຕຫິ ຎາຓຈກ຺ຂູຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ ເອວ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ສວິປລ຺ລາສາ ກາມຣູປປຣິຎ຺ຎາວາທິໂນ ຊານນ຺ຕາປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຊານນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິ ເອວ, ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິເຓຕິ, ເອວໍ ໂລກສ຺ສ ຍາຖາວທສ຺ສນສາຘນໂຕ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມຍຕ຺ຕາ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ວາ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ຎາຓຠູໂຕຕິ ເອຕສ຺ສ ຈ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ມາ ວາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ປຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕາ. ຈິຣໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວທຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ຂາທິອຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖາປິ ປີຬນາທິອຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ປຣມຕ຺ຖໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ປາປຍິຕາ, ອມຕສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອມຕໍ ທທາຕີຕິ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຕທາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ.

໒໐໔. ໂສ ວາ ອຸທ຺ເທໂສ ອຕ຺ຕໂນປິ ໂຫຕີຕິ ເຖໂຣ ‘‘ຍໍ ໂຂ ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພໂລກສາຘາຣຓາ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຕິ. ອິທານິ ເຍຫິ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ປຸຣິສໍ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຕານິ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຍນ ສຬາຍຕນວິຠງ຺ເຄນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍຠາເວນາຕິ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ຈ ປສາທຈກ຺ຂຸເຍວ ໂຫຕິ, ນ ຈຸທ຺ທສສມ຺ຠາຣໍ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສມ຺ຠາຣໍ ວາ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາທຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓຠາເວນາຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູເປສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູເປ ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸ ເອກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປາຍຕນໍ ປນ ອເນກເມວ ສໍຫຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາທຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູເປ ຈາ’’ຕິ ວຈນເຠໂທ ກໂຕ. ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ຈກ຺ຂຸ ເອກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຣູປໍ ປນ ອເນກເມວາຕິ? ປຈ຺ຈຍຠາວວິເສສໂຕ. ຈກ຺ຂຸ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຸເຣຊາຕອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິຠາເວເນວ ໂຫຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕສ຺ສ ຠາວໂຕ, ອສຕິ ອຠາວໂຕ, ຍໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ຈສ຺ສ ນ ເອກເທເສນ ອລ຺ລີຍນວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ອຣູປຠາວໂຕ. ອຖ ໂຂ ຄຣຸຣາຊາທີສຸ ສິສ຺ສຣາຊປຸຣິສາທີນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ, ອິຕເຣ ປນ ປຈ຺ຈຍາ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຈາຍໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ເອກສ຺ມິໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອກມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈາວຸໂສ, ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອກວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປໍ ປນ ຍທິປິ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ປຸເຣຊາຕອຕ຺ຖິ-ອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ຕຖາປິ ອເນກເມວ ສໍຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມໍ ສຠາວຠູຕໍ, ປຣິກປ຺ປິຕາກາຣມຕ຺ຕໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ໂສ ຕສ຺ສ ສາຣມ຺ມຓສຠາວຕາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນາລມ຺ຠິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອລຸພ຺ຠປວຕ຺ຕິກາຣຓຠາເວນ ອາລມ຺ພນີຍໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຍຖາ ຕຖາ ສຠາວູປລທ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍລາໂຠ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕສ຺ສ ສຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ສາ ຈສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສຠາວູປລທ຺ຘິ ນ ເອກທ຺ວິກລາປຄຕວຓ຺ຓວເສນ ໂຫຕິ, ນາປິ ກຕິປຍກລາປຄຕວຓ຺ຓວເສນ, ອຖ ໂຂ ອາໂຠຄານຸຣູປໍ ອາປາຖຄຕວຓ຺ຓວເສນາຕິ ອເນກເມວ ຣູປໍ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ພຫຸວຈນວເສນາຫ.

ຍໍ ປນ ປຏ຺ຐາເນ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒ ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ) ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍາທິສໍ ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ, ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກີທິສໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ສມຸທິຕນ຺ຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາຍຕນສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິສຍາ, ນ ທ຺ຣພ຺ຍສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຍາຣມ຺ມຓຕາ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພາ ສມຸທາຍາໂຠຄສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ສມຸທິຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ປຈ຺ເຈກໍ ອສມຕ຺ຖາ ສມຸທິຕາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນ຺ຘາ ສມຸທິຕາ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕິກໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອສມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສິວິກາວຫນາທີສຸ ສມຕ຺ຖຕາຍ ທສ຺ສນໂຕ. ເກສາທີນຎ຺ຈ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ສມຸທິຕານໍ ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ເຕສໍ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ກິໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຣມາຓຸຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອຸທາຫຸ ຕໍສມຸທາໂຍຕິອາທິກາ ໂຈທນາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ໂສຕຎ຺ຈ, ອາວຸໂສ, ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມາຕິ ຈກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕຣູປວິຊານນລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິຍາຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຣູປໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິຍາ ສໂມຘາເນນ. ຜສ຺ໂສ ນາມາຕິ ອຣູປຘມ຺ໂມປິ ສມາໂນ ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸສນາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ ຜສ຺ໂສ ນາມ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຫຊາຕາທິວເສນາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎາທິວເສນ, ອນນ຺ຕຣາຍ ອນນ຺ຕຣາທິວເສນ, ອິຕຣາຍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ສກາຣຓາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອນຸຠວນສມກາລເມວ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຎ຺ຊານນໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕາຍ ເວທນາຍ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເວເທຕິ, ຕເທວ ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກາ ຘມ຺ມາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕທນຸສາເຣນ ປນ ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເວທນາທີນໍ ຄຫເຓ ສຕິ, ຍນ຺ຕິ ວາ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ເວເທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ອສຕິ ເວທຍິເຕ ກທາຈິ ສຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຎ຺ຎາຍ ຫິ ຍຖາສຎ຺ຎາຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ, ອວິຊ຺ຊມານໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຕກ຺ກວເສນ ປຣິກປ຺ເປຕິ, ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕຎ຺ຈ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາມານມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປປຎ຺ເຈຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຊານາ’’ຕິ, ‘‘ປຖວິໍ ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ ປຖວິໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒), ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໒; ມຫານິ. ໑໒໑) ຈ. ພລປ຺ປຕ຺ຕປປຎ຺ຈວເສເນວາຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຣິທຸພ຺ພລວເສນ.

ຈກ຺ຂຸຣູປາທີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາສຎ຺ຎາວິຕກ຺ເກຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ. ອກາຣຓຠູຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ກາຣຓຄ຺ຄຫຓໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຫິ ເຕ ອກາຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕີຫິປິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກໍ. ອຠິຠວນ຺ຕີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕິ. ສຫຊາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຕ຺ຖິ ກຸສໂລ’ຕິອາທິວຈນໂຕ ເວທນາສຎ຺ຎາ ອສຫຊາຕາປິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປປຎ຺ເຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນສຫຊາຕາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ ອຘິປ຺ເປຕາ ຕາສໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ, ກສ຺ມາ ອຕີຕານາຄຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຕຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕຕິ ຍຖາ ວຕ຺ຕມານກາເລ, ເອວໍ ອຕີຕກາເລ ອນາຄຕກາເລ ຈ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອຕີຕານາຄຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ອຕີເຕສຸ, ອນາຄເຕສຸ ວາ ຈກ຺ຂຸຣູເປສຸ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິການໍ ຕາສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ມນຎ຺ຊາວຸໂສ, ປຏິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ມນໍ ເກວລໍ ຠວງ຺ຄໍ, ສາວຊ຺ຊນໍ ວາ. ທຸວິຘາ ຫິ ກຖາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣກຖາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈລິຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ມໂນທ຺ວາຣໍ ນາມ, ຈກ຺ຂາທິ ວິຍ ຣູປາທິນາ ເຍນ ຕໍ ຆຏ຺ຏິຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຍກຖາຍໍ ສາວຊ຺ຊນຠວງ຺ຄໍ, ‘‘ມໂນສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ອຕ຺ຖິ ກຸສໂລ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ສາວຊ຺ຊນມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ຠວງ຺ຄມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຐມນຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມນນ຺ຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ເມຕິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ເອວ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຕທຸປາທານາຍປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ເຕຠູມກາປິ ຘມ຺ມາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຕຠູມກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ອນາຣມ຺ມຓາ ນາມ ສິຍຸໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣກຖາຍໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິ ວິຍ ອາວຊ຺ຊນມ຺ປິ ທ຺ວາຣປກ຺ຂິກເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນໍ ວາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍກຖາຍໍ ປນ ອາວຊ຺ຊນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ຊວນໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຍທ຺ວເຍ ຘມ຺ມານໍ ສຫຊາຕວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາວຊ຺ຊເນ ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

ໂສ ຍາວ ນ ປຈ຺ຈຍປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ, ຕາວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ສຠາວຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ອປຎ຺ຎາປເນຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຜສ຺ສປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕີຕິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຕພ຺ພິສຍທສ຺ສນໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ຂຸອາທິເກ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອິທໍ ຜສ຺ສາທິກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ທ຺ວາທສາຍຕນວເສນາຕິ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ວເສນ ອາຄເຕນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍວເສນ. ທ຺ວາທສາຍຕນປຏິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍາຠາວປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາຠາວທສ຺ສນກ຺ກເມ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ.

ສາວເກນ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ສາວເກນ ກຖິໂຕ, ອິຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ມາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ອຫຸວຕ຺ຖ. ອຖ ວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊນ຺ເຕນ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຫາສາວເກນ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເອຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ເຫ ມາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ອຫຸວຕ຺ຖ, ເຫຣຎ຺ຎິເກ ສຕິ ກຫາປຓໍ ສຍໍ ນິຈ຺ຉິນນ຺ຕາ ວິຍ ອຫຸຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອວ ສນ຺ຕິເກ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ໂຫຖ.

໒໐໕. ອາກໂຣນ຺ຕິ ຜລໍ ຕາຍ ຕາຍ ມຣິຍາທາຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ກາຣຓານິ. ປາຏິເຍກ຺ກກາຣເຓຫີຕິ ຉນ຺ນໍ ທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປປຎ຺ຈກາຣຓສ຺ສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ຍຕ຺ຕເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຍໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍ ສມຸທິຕານໍເຍວ ກາຣຓຠາໂວ ສາມຄ຺ຄິຍາວ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຕຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຏິເຍກ຺ກກາຣເຓຫີ’’ຕິ. ປເທຫີຕິ ນາມາທິປເທຫິ ເຈວ ຕໍສມຸທາຍຠູເຕຫິ ວາກ຺ເຍຫິ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອກ຺ຂຣສມ຺ປິຓ຺ຑເນຫີ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣານິເຍວ ຫິ ອຕ຺ເຖສຸ ຍຖາວຈ຺ຈໍ ປທວາກ຺ຍຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫີຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນສຎ຺ຎິເຕຫິ ວຓ຺ເຓຫິ. ຕານິ ປນ ຍສ຺ມາ ປຣິຍາຍສ຺ສ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຣານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ອິເມຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປປຎ຺ຈສມຸທາຈາຣສ຺ສ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ວິວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາຕິ ປຎ຺ຎາຍ. ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ? ຍໂຕ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຘາຕຸກຸສໂລ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔) ອາທິສຸຕ຺ຕປທວເສນ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕູຫິ ວາ ກາຣເຓຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຈ຺ຈປຏິເວຘວເສນ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ມຫາປຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຸຬປູວນ຺ຕິ ຄຸເຬ ມິສ຺ສິຕ຺ວາ ກຕປູວໍ. ພທ຺ຘສຕ຺ຕຸຄຸຬກນ຺ຕິ ມຘຸສກ຺ຂຣາຫິ ປິຓ຺ຑີກຕໍ ສຕ຺ຕຸປິຓ຺ຑໍ. ອເສຈິຕພ຺ພກໍ ມຘຸອາທິນາ ປເຄວ ເຕຫິ ສມໂຍຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຈິນ຺ຕກຊາຕິໂກຕິ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາຍ ຈິນ຺ຕກສຠາໂວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓເນວສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓເນວ ອສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ນາມໍ ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສາມິ.

ມຘຸປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ທ຺ເວຘາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐໖. ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຠາເຄຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ເອກໍ ຠາຄມກາສິໍ, ອິມໍ ທຸຕິຍຠາຄມກາສິ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສພ຺ເພປິ ວິຕກ຺ກາ ສໍກິເລສໂວທານວິຠາເຄນ ທ຺ເວວ ຠາຄາ ກຕາ, ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປເນເຕສໍ ອຠິຓ຺ຫາຈາຣໍ ອຸປາທາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຠາເຄ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາເມຑິຕວຈນວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຠາຄທ຺ວຍສ຺ສ ສປ຺ປຏິຠາຄຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ທ຺ວຍມ຺ປິ ໂຂ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໍ, ຕໍ ຕໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄເຫຕຸກາໂມ ຠຄວາ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການໍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ການຎ຺ຈ ອນວເສສໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຈ ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ເອກໍ ຠາຄມກາສິໍ, ອິມໍ ທຸຕິຍຠາຄມກາສິ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ກາເມນ ປຏິພທ຺ໂຘ ວາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາປາໂທ, ໂທໂສ. ວິຫິໍສຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕ, ວິຫິໍສນໍ ວາ ເຕສໍ ເອຕນ຺ຕິ ວິຫິໍສາ, ປເຣສໍ ວິເຫຐນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຸຓາປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມາຫ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ພາຫິຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ໂອຬາຣິໂກຕິ ພຫລກາມຣາຄາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ສຸຂຸໂມ. ວິຕກ຺ໂກ ອກຸສລປກ຺ຂິໂກເຍວາຕິ ອິມິນາ ວິຕກ຺ກຠາວສາມຎ຺ເຎນ ຕຕ຺ຖາປິ ອກຸສລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຠາຄກຣຓໍ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕາທິວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລຠາຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ກຸສລໍ. ອິຘ ປນ ກາມວິຕກ຺ກປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ກາເມຫິ ນິສ຺ສໂຏ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ. ໂສຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ. ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານາຕິ ປຐມສມນ຺ນາຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານໍ ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກເຍວ. ປຐມຊ຺ຌານນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິຕກ຺ກາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນ, ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ວາ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອພ຺ຍາປາໂທ, ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາໂຄ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຣມ຺ໂຠ. ນ ວິຫິໍສນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ວິຫິໍສາຍ ວາ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອວິຫິໍສາ, ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ ກຣຸຓາຠາວນາຣມ຺ໂຠ.

ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລທ຺ຘາວສຣາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາ ອຸປຣູປຣິ ສວິເສສໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສານິ…ເປ… ປວຕ຺ຕິໍສູ’’ຕິ. ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພວາສນາວເສນ ສຕິສມ຺ໂມສໂຕ ກທາຈິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກເລໂສປິ ໂຫຕິເຍວາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕິສມ຺ໂມເສນ…ເປ… ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ນິຈ຺ຈປິຫິເຕປິ ເຄເຫ ກທາຈິ ວາຕປາເນ ວິວຏມຕ຺ເຕ ລທ຺ຘາວສໂຣ ວາໂຕ ອນ຺ໂຕ ປວິເສຍ຺ຍ, ເອວໍ ຄຸຕ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິເຍປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ສຕິສມ຺ໂມສວເສນ ລທ຺ຘາວສໂຣ ອກຸສລວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກຸສລວາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕຸປ຺ປນ຺ນເມວ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ‘‘ອິເມ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ, ອິເມ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ເຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການໍ ອວສຣໍ ອເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາວິຕກ຺ເກ ປຣິວຑ຺ເຒສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິເມ’’ຕິອາທິ.

໒໐໗. ປມາໂທ ນາມ ສຕິວິປ຺ປວາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອາຕາປວີຣິຍວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກິເລສານໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍວໂຕ. ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຠວວິໂມກ຺ຂາຍ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ. ‘‘ເອວໍ ປຏິປາກຕິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສາກາຣໍ ເຄຫສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສປກ຺ຂິກໍ ອກາສິ, ປຎ຺ຎາມຫນ຺ຕຕາຍ ສຸຂຸມທສ຺ສິຕາ.

ອປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສາຕິ ນ ປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ, ອປຣິຄ຺ຄຫິຕປຣິຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕກ຺ໂກ…ເປ… ເອຕານິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕີຕິ ຕາທິສສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘໂກ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘໂກ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕໍ ສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປາທອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຫານິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ປຎ຺ຎໍ ນິໂຣເຘຕີຕິ ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍາ’’ຕິອາທິ. ນຕ຺ຖິຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານມາຫ. ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິອາທີຫິປິ ຕເທວ ວທຕິ. ວິຄຕນ຺ຕນ຺ຕິອາທີຫິ ປນ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຏໍ ວິຍ ຕທາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນກໍ ອກາສິນ຺ຕິ ວທຕິ.

໒໐໘. ຈິຕ຺ຕວິປຣິຓາມຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປກຕິຈິຕ຺ຕວິຄໂມ. ອເນກຄ຺ຄຕາກາໂຣ ວິກ຺ເຂໂປ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ເກນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຫຎ຺ຎມານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ອກາສີ’’ຕິ. ກາຣຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຣທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕເຂທໍ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ມນໍ ກມ຺ເປຕີຕິ ກຣຸຓາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑). ນ຺ຕິ ກຣຸຓາຍນວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕປກມ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ອາຫ, ນ ສຕ຺ເຕສຸ ວິຫິໍສາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຕນ ເຕນ ຈສ຺ສາກາເຣນາຕິ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນຸວິຕກ຺ກິຕໍ ອນຸວິຈາຣິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນສ຺ສ ເຈຕໂສ ນຕິ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກາມວິຕກ຺ກາທີສູ’’ຕິອາທິ. ປຫາສີຕິ ກາລວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊຫຕີ’’ຕິ. ປຫານໍ ປນສ຺ສ ສິທ຺ຘເມວ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຫາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອສາມິໂຠເຄ ຄາມິກາອາທີຍິໍສູ’’ຕິ. ພຫຸລມກາສີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວເມວໍ ນມຕີຕິ ກາມວິຕກ຺ກສມ຺ປໂຍຄາກາຣເມວ ໂຫຕິ, ກາມວິຕກ຺ກສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາກາເຣນ ວາ ປຣິຓມຕິ. ກສນໍ ກິຏ຺ຐໍ, ກສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສສ຺ສໍ ‘‘ກິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສສມ຺ພາເຘ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານີຕິ ວຘພນ຺ຘຊານິຄຣຫານິ. ອຸປທ຺ທວນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທຠາວໍ. ລາມກນ຺ຕິ ນິຫີນຠາວໍ. ຘນ຺ເຘສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ເຘສຸ. ໂອຕາຣນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປເວສໍ ກິເລສານໍ. ສໍກິເລສໂຕ ວິສຸຊ຺ຌນໍ ວິສຸທ຺ຘິ, ສາ ເອວ ໂວທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂວທານປກ຺ຂນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ.

໒໐໙. ສພ຺ພກຸສລໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ສພ຺ພາກຸສລປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຕໂຕ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພານເມວ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ສພ຺ພກິເລສໂຕ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໂຕ ຈ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ກິຏ຺ຐສມ຺ພາຘໍ ວິຍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ປມາເທ ສຕິ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ກູຏຄາໂວ ວິຍ ກູຏຈິຕ຺ຕໍ ທຸທ຺ທມຠາວໂຕ. ປຓ຺ຑິຕໂຄປາລໂກ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘຠຍໍ ວິຍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ສປ຺ປຏິຠຍຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາຍ ວຸທ຺ຘິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິໂກ. ວິຫຎ຺ຎຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ວິຆາໂຕ, ເຈໂຕທຸກ຺ຂໍ, ຕປ຺ປກ຺ຂິໂກ ວິຆາຕປກ຺ຂິໂກ, ນ ວິຆາຕປກ຺ຂິໂກຕິ ອວິຆາຕປກ຺ຂິໂກ. ນິພ຺ພານສໍວຕ຺ຕນິໂກ ນິພ຺ພານວໂຫ. ອຸຄ຺ຆາຕີເຍຍ຺ຍາຕິ ອຸທ຺ຘຕໍ ສິຍາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຓ຺ຐເປມີຕິ ສມ຺ມເທວ ປຏ຺ຐເປມິ. ຍຖາ ປນ ຐປິຕໍ ສຓ຺ຐປິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ນິສີທາເປມີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິສີທາເປມີຕິ ສມາຘິປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ສນ຺ນິສີທາເປມິ. ອພ຺ຍຄ຺ຄຠາວາປາທເກນ ເອກຄ຺ຄໍ ກໂຣມິ, ຍຖາ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ອາທຫາມິ ສມາຫິຕໍ ກໂຣມິ, ຍສ຺ມາ ຕຖາສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຣມ຺ມເຓ ອາໂຣປິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣິປຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ອາໂຣເປມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມາ ອຸຄ຺ຆາຕີຍິຕ຺ຕາຕິ ມາ ຫຎ຺ຎິຕ຺ຖ, ມາ ອູຫຕໍ ອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໐. ໂສເຍວ…ເປ… ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກໍເຍວ ກຸສລວິຕກ຺ກໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຍ ຕິວິຘຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ຕິວິຘນາມິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປພນ຺ຘປວຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຸປາທາຍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ໂສເຍວ ພ຺ຍາປາທປຈ຺ຈນີກຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຊາຕິເຍສຸ ຫິ ກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກ ສມານາກາຣຕາຍ ໂສ ເອວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣີ, ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໑໙). ນ ຫິ ຕທາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອສຸຠເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສນ຺ນິສ຺ສຍາ ເຕ ວິຕກ຺ກາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ສມາປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາປິ ຕຣຸຓາຕິ ໂຍຊນາ. ກາໂຍ ກິລມຕິ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຕຣຸຓຕາຍ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສສ຺ສ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ຫຎ຺ຎຕິ ວິຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຍ ພຫູປກາຣາ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມາຘິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາເວຖ, ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑).

ຍຖາ ວິສ຺ສມຏ຺ຐານໍ ໂຍຘານໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕິ, ຕຖາ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຜລເກຫິ ກາຕພ຺ພໍ ວິສ຺ສມຏ຺ຐານໍ ຜລກໂກຏ຺ຐໂກ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ປນ ວິປສ຺ສນາ ພຫຸກາຣຕຣາ ສມາຘິປຣິປນ຺ຖການໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ກິເລສານໍ ວິມຖເນນ ທຸພ຺ພລຠາວາປຊ຺ຊນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ ຖາມຊາຕາ ສມາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕິ, ຖາມຊາຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ນນຸ ເຈວໍ ອິຕຣີຕຣສນ຺ນິສ຺ສຍໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນຍິທເມກນ຺ຕິກໍ, ອິຕຣີຕຣສນ຺ນິສ຺ສຍາປິ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ໂລເກ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄາມນ຺ຕໍ ອາຫເຏສູຕິ ຄາມສມີປໍ ອຸປນີເຕສຸ. ເອຕາຄາໂວຕິ ສຕິ ອຸປ຺ປາທນມຕ຺ຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ ຍຖາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຕທຠາວໂຕ. ຕທາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຖາມຊາຕກາເລ. ອນຸປສ຺ສນານໍ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອາຣຸຬ຺ໂຫວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກເມເນວ ປນ ອນຸປສ຺ສນາປຏິປາຏິໍ ອາໂຣຫຕິ.

໒໑໕. ເອວໍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາທປຏິປທໍ, ຕາຍ ຈ ລທ຺ຘໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຕ຺ຕູປກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຍຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ ອຣຎ຺ຎໍ. ມຫາວນຕາຍ ປວນໍ. ປວທ຺ຘຎ຺ຫິ ວນໍ ປວນໍ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫີຕິ ຊິຆຈ຺ຉາປິປາສາຠຍປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໂຍເຄຫິ. ເຂມໍ ອນຸປທ຺ທວຕໍ. ສຸວຕ຺ຖິໍ ອນຸປທ຺ທວໍ ອາວຫຕີຕິ ໂສວຕ຺ຖິໂກ. ປີຕິໍ ກຸຏ຺ຐິໍ ຄເມຕິ ອຸປເນຕີຕິ ປີຕິຄມນີໂຍ. ປີຕໍ ປານຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປີຕຄມນີໂຍ. ສາຂາທີຫີຕິ ກຓ຺ຏກສາຂາກຓ຺ຏກລຕາວເນຫິ. ອນາສຍຄາມິຕາຍ ອຸທກສນ຺ນິຣຸທ຺ໂຘປິ ອມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕຣານິ ອປີຕິຄມນີຍຕາຍປິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຫນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອເກມິຄລຸທ຺ທກສ຺ສ ໂຄຈເຣ ຈຣຕີຕິ ໂອກຈໂຣ, ທີປກມິໂຄ. ອຣຎ຺ເຎ ມິເຄ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປລາເຍຍ຺ຍາຕິ ທີຆຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ.

ອິຘ ວສນ຺ຕີຕິ ມິຄານໍ ອາສຍໍ ວທຕິ, ຕໂຕ ອາສຍໂຕ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈຣນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປິວນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິປານຕິຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປິວນ຺ຕິ. ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ປວິສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ນິປານຕິຕ຺ຖໍ ປວິສນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄໍ ປິຘາຍາຕິ ປກຕິມຄ຺ຄໍ ປິທຫິຕ຺ວາ. ນ ຕາວ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣຕິ ອນວເສເສ ວນມິເຄ ຆາເຕຕຸກາໂມ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸຕຕ຺ຕາ ຎາຓຣຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ນນ຺ທີຣາເຄນ ອຸປນີຕາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ປໂລຠນໂຕ ໂອກຈຣໍ ນນ຺ທີຣາໂຄຕິ. ພ຺ຍາໂມຫນໂຕ ໂອກຈາຣິກໍ ອວິຊ຺ຊາຕິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ໂອກຈໂຣກຈາຣິການໍ. ສາຂາຠງ຺ເຄນາຕິ ຕາທິເສນ ລູຂຕຣຄນ຺ເຘນ ສາຂາຠງ຺ເຄນ. ມນຸສ຺ສຄນ຺ຘໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສາຂາຠງ຺ຄສ຺ສ ຄນ຺ເຘນ. ສມ຺ມຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມຊ຺ຊິໂຕ ພ຺ຍາມຸຎ຺ໂຉ.

ພຸທ຺ຘານໍ ເຂມມຄ຺ຄວິຈຣຓໍ ກຸມ຺ມຄ຺ຄປິຘານຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາທີນໍ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອູຫໂຕຕິ ສມູຫໂຕ ນີຫໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວຘາ ເຉຕ຺ວາ ປາຕິໂຕ’’ຕິ. ນາສິຕາຕິ ອທສ຺ສນໍ ຄມິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕາ’’ຕິ. ຫິຕູປຈາຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຈຣິຍໍ.

ທ຺ເວຘາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ວິຕກ຺ກສຓ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ວຏ຺ຏປາທກສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ອິຘ ອຘິຈິຕ຺ຕຠາເວນ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອນຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕເມວ ເກວລໍ ‘‘ປກຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍເທຕ຺ຖ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕໍ ຕເທວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຕຣສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ວິຘິ ນ ປຏິເສເຘຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ອນຸຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວເສນ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນວເສນ ອນຸ ອນຸ ຍຸຕ຺ເຕນ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ຠາວນາຍ ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕປິ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ຕທຕ຺ເຖປິ ຕໍສທ຺ທໂວຫາຣໂຕ.

ເຍຫິ ຜລໍ ນາມ ຍຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ປກປ຺ປິຍມານໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕານິ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓານີ’’ຕິ. ກາເລນ ກາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເລນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມເຍ ສມເຍ’’ຕິ. ນນຸ ຈ…ເປ… ນິຣນ຺ຕຣໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈ ຠາວນາຍ ວີຖິປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອພ຺ພຸທນີຫຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ປຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ ກາເລນ ກາລໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາຕິ? ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນາມາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕໂຣ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກທາຈິ ຠາວນຸປກ຺ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂສຘນຕ຺ຖາຍ ຍຖາກາລໍ ອິມານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ມນສິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ‘‘ກາເລນ ກາລ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ອໂວຈາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາຬິຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິມານີຕິ ອິມານິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ປຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ. ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ.

ຉນ຺ທສຫຄຕາ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທສຫຄຕາ ກາມຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐອສມເປກ຺ຂິເຕສູຕິ ອິຏ຺ເຐສຸ ປິເຍສຸ, ອນິຏ຺ເຐສຸ ອປ຺ປິເຍສຸ, ອສມໍ ອສມ຺ມາ ເປກ຺ຂິເຕສຸ. ອສມເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ເຄຫສ຺ສິຕອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ຄຫຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂາ ພາລສ຺ສ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໘). ເຕ ປຣິວິຕກ຺ກາ. ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕໂຕ ຉນ຺ທູປສໍຫິຕາທິອກຸສລວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ມນສິກໂຣໂຕ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕາທິໂສ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ. ກຸສລນິສ຺ສິຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິກາຣຓໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຠາວນາວເສນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ວາ ສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ອສຸຠຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຉນ຺ທູປສໍຫິເຕ ວິຕກ຺ເກຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ‘‘ໂທສູປສຎ຺ຫິເຕ’’ຕິອາທີສຸ ຍຖາຣຫໍ ຕໍ ຕໍ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສູ’’ຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ. ປຎ຺ຈຘມ຺ມູປນິສ຺ສໂຍຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ຘມ຺ມູປສໍຫິໂຕ ອຸປນິສ຺ສໂຍ.

ເອວໍ ‘‘ຉນ຺ທູປສຎ຺ຫິເຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ຖາ ວາ ໂສຠນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອສຸຠໂຕ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຓາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ‘‘ກິມ຺ຫິ ສາຣຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ. ຉວິຣາເຄນາຕິ ຉວິຣາຄຕາຍ ກາຬສາມາທິວຓ຺ຓນິຠາຍ. ກຸຜຬປູຣິໂຕຕິ ປກ຺ເກຫິ ກຸຓປຜເລຫິ ປຸຓ຺ໂຓ. ‘‘ກລິຜລປູຣິໂຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ອສ຺ສາມິກຕາວກາລິກຠາວວເສນາຕິ ອິທໍ ປຕ຺ຕໍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຓ຺ຓວິກາຣຎ຺ເຈວ ຊິຓ຺ຓຠາວຎ຺ຈ ປຕ຺ວາ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ຠິນ຺ນໍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ກປາລນິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ຈີວຣໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ຊິຓ຺ຓຕຎ຺ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທປຸຎ຺ຉນໂຈຬກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ຉຑ຺ຑນີຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ເນສໍ ສາມິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເນສໍ ເອວໍ ວິນສ຺ສິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາມິກຠາວວເສນ, ‘‘ອນທ຺ຘນິຍໍ ອິທໍ ຕາວກາລິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວກາລິກຠາວວເສນ ຈ ມນສິກໂຣໂຕ.

ອາຆາຕວິນຍ…ເປ… ຠາເວຕພ຺ພາຕິ – ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຄຕສ຺ສ ອາຆາຕວິນຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໑) ເຈວ ກກຈູປໂມວາທ(ມ. ນິ. ໑.໒໒໒-໒໓໓) ຉວາລາຕູປມາທີນຎ຺ຈ (ອິຕິວຸ. ໙໑) ວເສນ ອາຆາຕໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ.

ຄຣຸສໍວາໂສຕິ ຄຣຸໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວາໂສ. ອຸທ຺ເທໂສຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ທິສາປນຎ຺ເຈວ ອຸທ຺ທິສນຎ຺ຈ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປຣິປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ຍຖາອຸຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາ. ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມູປນິສ຺ສາຍາຕິ ຄຣຸສໍວາສາທິເກ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຏິຈ຺ຈ. ໂມຫຘາຕູຕິ ໂມໂຫ.

ອຸປນິສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍິຕພ຺ພາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຍຕ຺ຕປ຺ປຏິຍຕ຺ໂຕຕິ ຍຕ຺ໂຕ ຈ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາກຣເຓສຸ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ໂນ ສຊ຺ຊິໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖສ຺ສ ໂມໂຫ ປຫີຍຕີຕິ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ໂສ ໂມໂຫ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ເອວມ຺ປີຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ເທເສ ອປ຺ປມຊ຺ຊເນນປິ. ປຸນ ເອວມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ກງ຺ຂາວິໂນທເນປິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ສຸຍ຺ຍມານສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຕສຸ ເຕສຸ ປເທສຸ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ໂສ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຈກ຺ຂຸຣູປາໂລກາທິ ອິມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓໍ, ອິທໍ ສາລິພີຊຠູມິສລິລາທິ ອິມສ຺ສ ສາລິອງ຺ກຸຣສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອິທໍ ນ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕເທວ ຈກ຺ຂຸຣູປາໂລກາທິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຕເທວ ສາລິພີຊາທິ ກຸທ຺ຣຸສກງ຺ກຸຣສ຺ສ ນ ກາຣຓນ຺ຕິ ຐານາຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉເຍ ເຉໂກ ໂຫຕິ.

ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ. ອິເມ ວິຕກ຺ກາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ. ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກຸສລປຏິປກ຺ຂາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນ ສພ຺ເພ ສພ຺ເພສໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາຕິ ‘‘ປຫີຍນ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມານີ’’ຕິອາທິ.

ກຸສລນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກຸສເລນ ນິສ຺ສິຕໍ ນິສ຺ສຍິຕພ຺ພໍ. ກຸສລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິເມວ ວທຕິ. ສາຣຜລເກຕິ ຈນ຺ທນມເຍ ສາຣຜລເກ. ວິສມາຓິນ຺ຕິ ວິສມາກາເຣນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕໍ ອາຓິໍ. ຫເນຍ຺ຍາຕິ ປຫເຣຍ຺ຍ ນິກ຺ຂາເມຍ຺ຍ.

໒໑໗. ອຏ຺ໂຏຕິ ອາຕຸໂຣ, ທຸຄ຺ຄນ຺ຘພາຘຕາຍ ປີຬິໂຕ. ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ໂຂ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນາຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຕາຍ ກຸສລປຏິປກ຺ຂຕາຍ ເຄຫສ຺ສິຕໂຣເຄນ ສໂຣຄຕາຍ ຈ ເອເຕ ອກຸສລາ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕພ຺ພຕາຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາຍ ຈ ສາວຊ຺ຊາ ອນິຏ຺ຐຜລຕາຍ ນິຣສ຺ສາທສໍວຕ຺ຕນິຍຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ອກຸສລາທິຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ.

‘‘ອາຕຸຣໍ ອສຸຈິໍ ປູຕິໍ, ປສ຺ສ ນນ຺ເທ ສມຸສ຺ສຍໍ;

ອຸຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ, ພາລານໍ ອຠິນນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໔.໑໕໗) –

ເອວມາທິ ກາຍວິຈ຺ຉນ຺ທນີຍກຖາທີຫິ ວາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ຕສ຺ເສວ ເຕນ ປາປິໂຍ, ໂຍ ກຸທ຺ຘໍ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ;

ກຸທ຺ຘໍ ອປ຺ປຏິກຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ສງ຺ຄາມໍ ເຊຕິ ທຸຊ຺ຊຍ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໔໔໒) –

ເອວມາທິ ປຏິຆວູປສມນກຖາທິກາປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໒໑໘. ນ ສຣຓໍ ອສຕິ, ອນນຸສ຺ສຣຓໍ. ອມນສິກຣຓໍ ອມນສິກາໂຣ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣເນວ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ ຘມ຺ມກຖາປພນ຺ໂຘຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປກາໂຣ ຘມ຺ມກຖາປພນ຺ໂຘ. ມຸຏ຺ຐິໂປຕ຺ຖໂກຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາໂຓ ປາຣິຫາຣິຍໂປຕ຺ຖໂກ. ສມນ຺ນາເນນ຺ເຕນາຕິ ສມນ຺ນາຫຣນ຺ເຕນ. ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ປຣິໂຍສາເປຕພ຺ພໂຕ. ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕຄມນໍ ອນາຣມ຺ໂຠວາຕິ ເຖຣວາໂທ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ. ປພ຺ຠາຣໂສຘນໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອາຣຠນ຺ໂຕ ເອວ ວິຕກ຺ກນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍສຊ຺ຌາຍນໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ທສ຺ສນກິຈ຺ຈປຸພ຺ພກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ເຕໂຊກສິຓປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ຕີຓິ ກມ຺ມານິ ອາຈິໂນຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ກສິຓຎ຺ຈ ສວິເສສໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິອາທິມໂວຈ. ເຕນສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປາທິຕໍ. ອສຕິປພ຺ພໍ ນາມ ອສຕິຍາ ວິຕກ຺ກນິຄ຺ຄຫຓວິຠາວນໂຕ.

໒໑໙. ວິຕກ຺ກມູລເຠທໍ ປພ຺ພນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກມູລສ຺ສ ຕມ຺ມູລສ຺ສ ຈ ເຠທວິຠາວນໍ ວິຕກ຺ກມູລເຠທໍ ປພ຺ພໍ. ວິຕກ຺ກໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ວິຕກ຺ກສງ຺ຂາໂຣ, ວິຕກ຺ກປຈ຺ຈໂຍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສຸປິ ສຸຠາທິນາ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ໂສ ປນ ວິຕກ຺ກສງ຺ຂາໂຣ ສໍຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຣສຓ຺ຐານໍ, ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕກ຺ການໍ ມູລຎ຺ຈ ມູລມູລຎ຺ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ການໍ ມູລມູລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນວເສນ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການໍ ມູລໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຎາຓຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວິຕກ຺ກາ ອຠິຓ຺ຫໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກຈາໂຣ ສິຖິໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສິຖິລີຠູເຕ ມຕ຺ຖກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕກ຺ກຈາໂຣ ສິຖິລຠູໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ວິຕກ຺ການໍ ມູລຄມເນ ອນຸກ຺ກເມນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ. ວິຕກ຺ກາ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ສພ຺ເພປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ວາ ອນວເສສາ ປຫີຍນ຺ຕິ.

ກຓ຺ຓມູເລ ປຕິຕນ຺ຕິ ສສກສ຺ສ ກຓ຺ຓສມີເປ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິໍ ປຫຣນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປປຕິຕໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ສສກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາມູສິກາຫິ ຂຕມຫາວາຏໍ ອຸມງ຺ຄສທິສໍ ອໂຫສິ, ເຕນສ຺ສ ປາເຕນ ມຫາສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ປລາຍິໍສຸ ‘‘ປຖວີ ອຸທ຺ຣີຍຕີ’’ຕິ. ມູລມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸວິຊ຺ເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ປຖວີ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຍຕ຺ຖາຍໍ ສໂສ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ຍໍນູນ ວີມໍເສຍ຺ຍໍ. ປຖວິຍາ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ຄເຕ ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສໂສ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອາຘິປຈ຺ຈວໂຕ ຫິ ຍາຈນໍ ສຓ຺ຫມຸທຸກໍ. ທຸທ຺ທຸຠາຍຕີຕິ ທຸທ຺ທຸຠາຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ. ອນຸຣວທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ຠທ຺ທນ຺ເຕຕິ ມິຄຣາຊສ຺ສ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ, ມິຄຣາຊ, ຠທ຺ທໍ ເຕ ອຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເມຕນ຺ຕິ ກິໍ ເອຕໍ, ກິໍ ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ? ທຸທ຺ທຸຠນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອນຸຣວທສ຺ສນເມວ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ສສກສ຺ສ ມຫາປຖວີເຠທນໍ ຣວນາຍ ມິຈ຺ຉາຄາຫສມຸຏ຺ຐານໍ ອມູລໍ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກຈາໂຣປິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສສມຸຏ຺ຐາໂນ ອມູໂລ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕກ຺ການ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໒໒໐. ອຠິທນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິຠວນທນ຺ຕໍ, ອຸປຣິທນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິທນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ອິຕຣໍ ມຸສລໍ ວິຍ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວິເສສໂຕ ກສ຺ສຈິ ຂາທນກາເລ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວຕ຺ຕຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນາຕິ ພລວສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິສຫິຕໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ຕສ຺ສ ອາຍຕິໍ ສມຸທາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາ ອາປາເທຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ສຕິປິ ຈິຣກາລຠາວນາຍ ເອວໍ ອທຸພ຺ພລາ ໂກ ຈາຫໍ ມມ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ວິຍ ຐິເຕປິ ອິທາເນວ ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຕິ ເອວໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ອຠິຠວນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕວີຣິຍປຄ຺ຄຓ຺ຫນມາຫ. ອຕ຺ຖທີປິກນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິຕກ຺ກນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໂຊຕກໍ. ອຸປມນ຺ຕິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພລວາ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິກໍ ອຸປມໍ.

໒໒໑. ປຣິຍາທານຠາຊນີຍນ຺ຕິ ຍໍ ຕໍ ອາທິໂຕ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ ກາເລນ ກາລໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ມນສິກຣຓກາລປຣິຍາທານສ຺ສ ວເສນ ວິຠຊນໍ. ນິຄມນໍ ວາ ເອຕໍ, ຍທິທໍ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸນ ວຈນໍ ນິຄມນນ຺ຕິ. ຕຖາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວາ ວສີຠາວວິສຸທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖາຈຣິໂຍຕິ ຘນຸພ຺ເພທາຈຣິໂຍ. ຍຖາ ຫິ ສສນໂຕ ອສຕ຺ຖມ຺ປິ ສຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວໍ ຘນຸສິປ຺ປມ຺ປິ ຘນຸພ຺ເພທປຣິຍາປນ຺ນເມວາຕິ.

ປຣິຍາຍຕິ ປຣິວິຕກ຺ເກຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ. ວາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວາຣປເຖສູ’’ຕິ, ວິຕກ຺ການໍ ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນມຄ຺ເຄສຸ. ຈິຓ຺ຓວສີຕິ ອາເສວິຕວສີ. ປຄຸຓວສີຕິ ສຸຠາວິຕວສີ. ສມ຺ມາວິຕກ຺ກໍເຍວ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ຕຖາວິຕກ຺ກນໂຕ, ອິຕຣສ຺ສ ປນສ຺ສ ເສຕຸຆາໂຕເຍວາຕິ.

ວິຕກ຺ກສຓ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ສີຫນາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໓. ໂອປມ຺ມວຄ຺ໂຄ

໑. ກກຈູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໒໒. ໂມຬິນ຺ຕິ ເກສຣຈນໍ. ເວຫາຍສນ຺ຕິ ອາກາເສ. ຣຕນຈງ຺ໂກຏວເຣນາຕິ ຣຕນສິລາມຍວຣຈງ຺ໂກຏເກນ ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ສິຣສາ ປຏິຄ຺ຄຫິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏກວເຣນາ’’ຕິປິ (ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໓ ທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒ ອວິທູເຣນິທານກຖາ) ປາໂຐ.

ສາຕິ ໂມຬິ. ໂມຬິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂມຬິໂກ, ໂມຬິໂກ ເອວ ໂມຬິໂຍ. ຜຄ຺ຄຸໂນຕິ ປນ ນາມໍ. ສງ຺ຂາຕິ ສມຎ຺ຎາ. ເວລີຍຕິ ຂຓມຸຫຸຕ຺ຕາທິວເສນ ອຸປທິສີຍຕີຕິ ເວລາ, ກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ຕາຍໍ ເວລາຍໍ…ເປ… ອຍໍ ກາລເວລາ ນາມາ’’ຕິ. ເວລຍຕິ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວລາ, ສີມາ. ເວລຍຕິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ຈາລຍຕີຕິ ເວລາ, ສີລໍ. ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ໂຐປິ ຈສ຺ສ ສໍກິເລສຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ອຈລນເມວ. ວິຎ຺ຎຸປຸຣິສາຠາເວ ຉປຎ຺ຈວາຈາມຕ຺ຕໍ ໂອວາເທ ປມາຓໍ ນາມ. ທວສຫຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ກີຬາສຫິຕໍ ກຕ຺ວາ.

ມິສ຺ສີຠູໂຕຕິ ອນນຸໂລມິກສໍສຄ຺ຄວເສນ ມິສ຺ສີຠູໂຕ. ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕາປນປຈນໂກຏ຺ຏນາທີນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິກຣຓມ຺ປິ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ໂສ ອຘິກຣຓາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ຕໍທສ຺ສນໍ ‘‘ອິເມສໍ ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຘິກຣຓໍ ອາກຑ຺ຒຕີຕິ ອຘິກຣຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາກຑ຺ຒຕິ, ອຘິກຣຓໍ ວາ ເຕສຸ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒຕິ. ອຸທ຺ເທສປທໍ ວາຕິ ປທໂສ ອຸທ຺ເທສມຕ຺ຕໍ ວາ. ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍາຕິ ເນວ ອຕ຺ຕນິ ສຕ຺ຖຸໂນ ປິຍຠາວກາມຕາຍ. ນ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ນ ສຕ຺ຖຸໂນ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ. ອຕ຺ຖກາມຕາຍາຕິ ໂມຬິຍຜຄ຺ຄຸນສ຺ສ ຫິຕກາມຕາຍ.

໒໒໔. ອວຓ຺ຓຠາສເນຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຄຸຓກຖເນ. ຉນ຺ທາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ກາມຄຸຓາ ເຄຫໍ ວິຍ ເຄຫໍ, ເຕ ຈ ເຕ ສິຕາ ນິສ຺ສິຕາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທາປິ ຕາສໍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາປີຕິ ອຸຠເຍປິ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທາ, ປຏິຆຉນ຺ທາ ປນ ເຕສໍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາ ເອວ. ຜລິກມຓິ ວິຍ ປກຕິປຠສ຺ສຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອຸປສງ຺ໂຄ ວິຍ ວິປຣິຓາມກາຣຓໍ ຣາຄາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ກຣຸຓາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາປນມາຫ. ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ວິຍ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ໂທສຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

໒໒໕. ທຸພ຺ພຈຕາຍ ໂອວາທໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕເນວ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ອຏ຺ຐາສິ. ຄຓ຺ຫິໍສຸ ຈິຕ຺ຕໍ, ຫທຍຄາຫິນິໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປູຣຍິໍສຸ ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຐມໂພຘິຍໍ. ເອກາສນໍ ໂຠຊນສ຺ສ ເອກາສນໂຠຊນໍ, ເອກເວລາຍເມວ ໂຠຊນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໂຠຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸຕ຺ຕໂຠຊນມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເອກາສນໂຠຊນນ຺ເຕວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ເອກາສນິກຕາຍ ເອກາຍ ເອວ ນິສຊ຺ຊາຍ ໂຠຊນໍ. ‘‘ອປ຺ປຑໍສ…ເປ… ສມ຺ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣາພາຘຕໍ, ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ. ປຘານາທິວເສນ ສລ຺ລຫຸກໍ ອກິຈ຺ຉໍ ອຸຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລຫຸກອຸຏ຺ຐານໍ. ນ ເອກປ຺ປຫາເຣນາຕິ ນ ເອກວາເຣນ, ນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກາເລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ເວ ໂຠຊນານີຕິ ‘‘ອປຣຓ຺ເຫ ຣຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ກາລວເສນ ທ຺ເວ ໂຠຊນານິ. ປຎ຺ຈ ຄຸເຓຕິ ອປ຺ປາພາຘາທິເກ ປຎ຺ຈ ອານິສໍເສ. ສຕຸປ຺ປາທກຣຓີຍມຕ຺ຕເມວາຕິ ສຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕກຣຓີຍເມວ, ນິວາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາທປນຎ຺ຈ ນາໂຫສິ.

ມຓ຺ຑຠູມີຕິ ໂອຊວນ຺ຕຠູມິ, ຍຕ຺ຖ ປຣິສິຎ຺ຈເນນ ວິນາ ສສ຺ສານິ ກິຏ຺ຐານິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍຸເຄ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ ໂຍຄ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອາຈຣິໂຍ ໂຍຄ຺ຄາຈຣິໂຍ, ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປນໂກ. ຄາມຓິຫຕ຺ຖິອາທໂຍປິ ‘‘ໂຍຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອສ຺ສທມ຺ມສາຣຖີ’’ຕິ. ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເຍນ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ອິຈ຺ຉຕິ. ຊວສມຄາທິເຠທາສຸ ຄຕີສຸ ຍໍ ຍໍ ຄຕິໍ. ຕໍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຣຸຬ຺ຫາວ ໂອຕິຓ຺ຓາເຍວ. ເນວ ວາເຣຕພ຺ພາ ຣສ຺ມິວິນິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ. ນ ວິຊ຺ຌິຕພ຺ພາ ປໂຕທລຏ຺ຐິຍາ. ຄມນເມວາຕິ ອິເມ ຍຸຕ຺ຕາ ມມ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ມນ຺ທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສີຆໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຂຸເຣສຸ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສາຣຖິນາ ເຕສໍ ຄມນເມວ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊນໍ. ເຕຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິ. ປຊຫິໍສຸ ປຊຫິຕພ຺ພໍ. ສາລທູສນາຕິ ສາລຣຸກ຺ຂວິສນາສກາ. ອຎ຺ຎາ ຈ ວລ຺ລິໂຍ ສາລຣຸກ຺ເຂ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ພຫິ ນີຫຣເຓນາຕິ ສາລວນໂຕ ພຫິ ຉຑ຺ຑເນນ. ສຸສຓ຺ຐິຕາຕິ ສຓ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນາ, ມຣິຍາທໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອາລວາລສມ຺ປາທນວເສນ ມຣິຍາທໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ກິປິລ຺ລປຸຏກໍ ຕມ຺ພກິປິລ຺ລກປຸຏກໍ. ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑກຫຣຓໍ ອາລວາລພ຺ຠນ຺ຕຣາ.

໒໒໖. ວິເທຫຣຏ຺ເຐ ຊາຕສໍວຑ຺ຒຕາຍ ເວເທຫິກາ. ປຓ຺ຑາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ອິຕາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ຄຫປຕານີຕິ ເຄຫສາມິນີ. ໂສຣຈ຺ເຈນາຕິ ສໍຍເມນ. ນິວາຕວຸຕ຺ຕີຕິ ປຓິປາຕກາຣີ. ນິພ຺ພຸຕາຕິ ນິພ຺ພຸຕທຸຈ຺ຈຣິຕປຣິຬາຫາ. ອຸຏ຺ຐາຫິກາຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍວຕີ. ກິພ຺ພິສາຕິ ກຸຣູຣາ.

໒໒໗. ເອວໍ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ‘‘ຄຸຓວນ຺ໂຕ’’ຕິ ໂລເກ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ທານມ຺ປິ ອກ຺ຂນ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຍສຸປ຺ປຕ຺ຕິຄຸຓປຣິຫານິອາທິໍ ອກ຺ຂມຕາຍອາທີນວໍ ປກາເສຕ຺ວາ. ວຈນປເຖຕິ ວຈນມຄ຺ເຄ ຍຸຕ຺ຕກາລາທິເກ. ສຓ຺ຫາຠາໂວປິ ຫິ ວຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຈນປໂຖ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕສໍເຍວ ກາລາທີນໍ. ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ປຸນ ‘‘ກາເລນ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໖໒, ໓໖໓) ປາຬິ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ‘‘ປຣໍ ໂຈທນາວເສນ ວທນ຺ຕາ ນາມ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຘິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຠິຣຕິວເສນ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ປເທສວິສຍໍ ຕໍ ກຖໍ ນິປ຺ປເທສວິສຍໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫ, ອິຕໂຣ ‘‘ປຎ຺ຈ ວຈນປເຖ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ອິຘ ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ເສວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ປາຬິຍໍ ວຈນເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນ ຕສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພາ ສຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາຕາ ປຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພາວນ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພາວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວິປຸເລນາຕິ ມຫາຊນາຣມ຺ມເຓນ. ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍ ຫິ ວິປຸລ-ສທ຺ໂທ, ມຫຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພຫຸກຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກສຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓນາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ວຈນປເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕປຸຄ຺ຄລໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣິສ຺ສາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ສພ຺ພຎ຺ຈ ໂລກໍ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໒໘. ຕທຕ຺ຖທີປິກນ຺ຕິ ຍາ ເມຕ຺ຕໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມເທວ ຠາເວຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ນິພ຺ພິກາຣໂຕ ເກນຈິ ວິກາຣໍ ນ ອາປາເທຕພ຺ພຕາ, ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກໍ. ອປຖວິນ຺ຕິ ປຖວີ ນ ໂຫຕີຕິ ອປຖວີ. ນິປ຺ປຖວິນ຺ຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຖວີຠາວາຠາວໍ. ຕິຣິຍໍ ປນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕຫິ ຕໍ ຕໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ? ນ, ຕທຎ຺ຎຈກ຺ກວາຬປຖວິຍາ ເອກາພທ຺ຘຠາວໂຕ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ຈກ຺ການໍ ອນ຺ຕຣສທິເສ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລກຘາຕູນໍ ອນ຺ຕເຣເຍວ ປຖວີ ນຕ຺ຖິ ໂລກນ຺ຕຣນິຣຍຠາວໂຕ. ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕນ຺ຕເຣຫິ ສມ຺ພທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ປຖວີ ເອກາພທ຺ຘາວ. ວິວຏ຺ຏກາເລ ຫິ ສຓ຺ຐຫມານາປິ ປຖວີ ຍຖາສຓ຺ຐິຕປຖວິຍາ ເອກາພທ຺ຘາວ ສຓ຺ຐຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຣິຍໍ ປນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ. ອິມິນາວ ຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓໂຕ ປຣໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໒໒໙. ຫລິທ຺ທີຕິ ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປີຕກວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕໍ ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ, ນ ຣູປີຕິ ອຣູປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣູໂປ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສນິທສ຺ສນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ.

໒໓໐. ປຎ຺ຈ ໂຍຊນສຕານີຕິ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ສມຸທ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອໂນຕຕ຺ຕທຫມຸຂໂຕ. ອຎ຺ຎາ ນທິໂຍ ອຸປາທາຍ ລພ຺ຠມານໍ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍອຸທກຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄມ຺ຠີຣາ ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ຕາເປຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສນປຣເມຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕນ ປໂຍເຄນາ’’ຕິອາທິ.

໒໓໑. ຕູລິນີ ວິຍ ຕູລິນີຕິ ອາຫ ‘‘ສິມ຺ພລິຕູລລຕາຕູລສມານາ’’ຕິ. ສສ຺ສຣນ຺ຕິ ເອວໍປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ສສ຺ສຣສທ຺ໂທ. ອນຸຣວທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ຕຖາ ຠພ຺ຠຣສທ຺ໂທ. ສພ຺ພເມຕໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທູເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວທສ຺ສນປຣໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມຫາປຖວີ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ອປຖວິໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍຖາ ອາກາເສ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ປຏ຺ຐເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍ ອຸທກໍ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ຕາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍຖາ ຈ ພິຬາຣຠສ຺ຕໍ ຖທ຺ຘໍ ຜຣຸສຎ຺ຈ ສມ຺ຜສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວເມວໍ ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອາເສວິຕາຍ ຠາວິຕາຍ ພຫຸລີກຕາຍ ປຎ຺ຈ ວຈນປເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕປຸຣິເສນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ.

໒໓໒. ໂອຈຣກາຕິ ປຣູປຆາຕວເສນ ຫີນກມ຺ມກາຣິໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ນີຈກມ຺ມກາຣກາ’’ຕິ. ອນຘິວາສເນນາຕິ ອກ຺ຂມເນນ. ມຍ຺ຫໍ ໂອວາທກໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ປຣມ຺ຫິ ອນຕ຺ຖກາຣິມ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕປໂທສເນນ ອາຆາຕຸປ຺ປາທເນນ ມມ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ.

໒໓໓. ອຓຸນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ ຕນຸ ປຣິຕ຺ຕກໍ. ຖູລນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂອຬາຣິກໍ. ວຈນປຖສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສາວຊ຺ຊວິຠາເຄນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ ວາ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ວາ’’ຕິ. ຂນ຺ຕິຍາ ອິທໍ ຠາຣິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອໂວຈຸໍ ‘‘ອນຘິ…ເປ… ປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ທີຆຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຣກາລໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂໍ ນາມ ອຎ຺ຎາຘິຄເມເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ເຕນ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ກກຈູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ອລຄທ຺ທູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ພາຘຍິໍສູຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໔໑໗) ຫນິໍສຸ. ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ, ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີລາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ. ອານນ຺ຕຣິຍຘມ຺ມາຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວເຈຕນາຘມ຺ມາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ຈຸຕິອນນ຺ຕຣຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລາ, ອນນ຺ຕຣປໂຍຊນາຕິ ວາ ອານນ຺ຕຣິກາ, ເຕ ເອວ ອານນ຺ຕຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມານິ ເອວ ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍິກາ. ໂມກ຺ຂສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ນ ສຄ຺ຄສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຈາຣລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ປາກຕິກຠິກ຺ຂຸນີວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍາຍ ປນ ປວຕ຺ຕໍ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິຍເມວ. ນນ຺ທມາຓວໂກ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຕາວເສນ ວາ ອສຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍິກຕາ, ໂມກ຺ຂນ຺ຕຣາຍິກຕາ ປນ ໂມກ຺ຂຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິທູສນໂຕ, ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍິກຕາປິ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸນ຺ຕິ. ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິອກິຣິຍທິຏ຺ຐິນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂຍວ ນິຍຕຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ. ປຏິສນ຺ຘິຘມ຺ມາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມາຫ. ປຓ຺ຑກາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ສພ຺ພາຍປິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ ວິປາກນ຺ຕຣາຍິກຠາວໂຕ. ຍາ ຫິ ອຣິເຍ ອຸປວທຕິ, ສາ ເຈຕນາ ອຣິຍູປວາທຘມ຺ມາ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຂມາປນໂຕ ອຸປຣິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຫາສີຫນາທສ຺ສ ລີນຕ຺ຖປກາສເນ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍາວ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ. ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ເສສໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ. ນ ເທເສຕິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ.

ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຣິຏ຺ໂຐ. ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິຠຸຎ຺ຊນຣເສນ ສາວຊ຺ຊໍ ກາມຄຸຓປຣິໂຠຄຣສໍ ສມາເນຕ຺ວາ. ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ພນ຺ຘນໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຍ. ‘‘ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ສທິສຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ເຊ ອນວຊ຺ຊຠາວປກ຺ເຂເປນ. ປາປກນ຺ຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ທຸຄ຺ຄຕິສມ຺ປາປນຏ຺ເຐນ ຈ ປາປກໍ. ເສຕຸກຣຓວເສນ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ‘‘ສາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐໍ ‘‘ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຄຫເຓນ ເຕນ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ. ເອກນ຺ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣາຍິກນ຺ຕິ ຄຫເຓນ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ. ກາມກຓ຺ຏເກຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ນ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕີຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາເຕ, ‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຫາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘, ໑໙໔) ອາທິເທສນາສງ຺ຂາເຕ ຈ ອາຓາຈກ຺ເກ.

ປຸຈ຺ຉມານາ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ. ປຸຈ຺ຉາ ຫິ ອນຸໂຍໂຄຕິ. ເຕນາຘິຄຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ອນຸວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈນຸຠາສເນນ ປຸນ ປຏິຊານາປນໍ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ອາທາຍ ສມາທາປນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມນຸຄາຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ປນ ລທ຺ຘິຍາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕາຍ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ກາຣຓໍ ກາຣຓປຕິຣູປກເມວາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ ສມນຸຠາສນໍ. ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ອນຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ. ມຫາຠິຕາປນຏ຺ເຐນ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ. ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ມຸຫຸຕ຺ຕຣມຓີຍຕາຍ. ຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ປເຣຫິ ອຠິຠວນີຍຕາຍ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປລິຠຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ເຉທນເຠທນາທິອຘິກຣຓຠາເວນ. ອຸຄ຺ຆາຏສທິສຕາຍ ອຘິກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ. ອວເຓ ວຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສນສຠາວຕາຍ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອນຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕຕາຍ ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ເຐນ. ທິຏ຺ຐິຖາເມນາຕິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຖາມຄຕຠາເວນ. ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນາຕິ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕປຣາມສເນນ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຫິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສເນນ ປຣາມາໂສ. ອຠິນິວິສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສນ ‘‘ອິທເມເວຕ຺ຖ ຕຖ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອຠິນິເວສນໍ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ.ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໓໕. ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ນິຄຸເຫຕຸກາມຕາຍ ອວຊານິຕຸກາໂມປິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ປຏິຊານາຕິ. ທ຺ເວ ກຖາຕິ ວິສໍວາທນກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຠູຕກຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕາ ຠູຕກຖາຍ ວເສນ ທ຺ເວ ກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໓໖. ກສ຺ສ ໂຂ ນາມາຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ມມ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕາທິສສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ຠູຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ.

ຎາຓມຍາ ອຸສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸສ຺ມີ, ຕຖາຣູເປຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອນຸສ຺ມີກໂຕ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຏິເວຘຄພ຺ໂຠອປິ ອຸສ຺ມີກໂຕຕິ ວິກຕຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາພີຊມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອປິ ນຸ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ວທນ຺ຕິ ຐານຄເຕນ ທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ຎາຓຸປຫຕຠາວໍ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕາ. ນິຕ຺ເຕຊຠູໂຕຕິ ນິຕ຺ເຕຊໍ ຠູໂຕ ເຕໂຊຫານິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂາ ໂອໂລເກຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ອໂຘມຸໂຂ. ສຫຘມ຺ມິກໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນໂຕ ອປ຺ປຏິຠາໂນ. ສມ຺ປຕ຺ຕູປຄນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິອາວຫໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ.

໒໓໗. ອນ຺ຕຣາຍກຣລທ຺ຘິຍາ ສຠາວວິຠາວເນນ ປຣິສໍ ໂສເຘຕິ. ນິສ຺ສາເຣຕິ ນີຫຣຕິ ອວິສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕາຍ. ກສ຺ສຈິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍ ‘‘ສຫສາ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຫສາ ກິຣິຍາ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ສຸຕ຺ວາປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຖາປິ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຣິກປ຺ປນໍ. ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣິສາຍ ລທ຺ຘິໍ ໂສເຘຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ລທ຺ຘິໍ ປກາເສນ຺ໂຕຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາວເສນ ປກາເສນ຺ໂຕ. ສຎ຺ຎາວິຕກ຺ເກຫີຕິ ສຸຠນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫາທິວເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ສຎ຺ຎາວິຕກ຺ເກຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສກາມສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ເມຖຸນສມາຈາຣນ຺ຕິ ອິທໍ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຎ຺ຎມ຺ປິ ປນ – ‘‘ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນໍ ປຣິມທ຺ທນໍ ນຫາປນໍ ສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ອາຄຕໍ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸວິສຍໍ ອາມິສປຣິໂຠຄໍ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ກາມສຎ຺ຎາຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ກາມວິຕກ຺ເກຫິ ສມາຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ.

໒໓໘. ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາໂຄຕິ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຕໍ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄໍ. ກທາຈິ ອຸໂປສຖິກຠາເວນ ສມາທິນ຺ນສີລາປິ ໂຫນ຺ຕິ ກທາຈິ ໂນຕິ ອນິພທ຺ຘສີລານໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ. ສີລສມາທານຠາວໂຕ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ. ວຕ຺ຖຸກາມານໍ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ. ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາວຣຓກຣໍ. ປຈ຺ຈຍານໍ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ. ອຍໍ ອຣິຏ຺ໂຐ ທຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂນຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາ ມາ ໂຫນ຺ຕູຕິ ທຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເຈວ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ນວປ຺ປເຠທມ຺ປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ກຖໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນວປ຺ປເຠທໍ? ສຄາຖກຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາວິຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣູຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນຎ຺ຎໂຕ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໖; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ພາຫິຣນິທານກຖາ);

ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ເຕເນວາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໑.ສງ຺ຄຫວາຣ) ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໖໕໕, ໑໒໔໒), ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ເອວມາທິ ຈ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ, ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ, ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ, ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑) ອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາ-ອຸທານ-ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມ-ສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑; ສຸ. ນິ. ໒໖໑), ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ກິນ຺ຕຸ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຫິ ສຄາຖກໍ, ສຫຠາໂວ ຈ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນ ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຠູຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ເກຈິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ກາຣຓຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາຍາຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຍາວເທວ ສມາຘຕ຺ຖໍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນຕ຺ໂຖ, ວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາ, ມຄ຺ໂຄ ຜລຕ຺ໂຖ, ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ ຍາວເທວ ວິວຏ຺ຏາຘິຄມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠາສິຕຕ຺ຖປໂຍຊນຕ຺ຖານໍ ຄຫິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎາກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ໂມກ຺ຂປໂຍຊນາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ. ວາທປ຺ປໂມກ຺ໂຂ ວາ ນິນ຺ທາປໂມກ຺ໂຂ. ຍສ຺ສ ຈາຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣເຓນ ປຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ຕທຘິຄເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ, ຜລສ຺ສ ວາ ຕທຘິຄເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ, ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ. ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຎາເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທປ຺ປມກ຺ຂປຬາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໒໓໙. ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ອນຸນາສິກໂລປໍ ທ-ກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂກນ຺ຕາຣໂຕ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິຕ຺ຖຣຓປຣິຍຕ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ. ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ. ‘‘ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ສີຫາວໂລກນຎາເຍນ ຕນ຺ຕິຘາຣໂກວ ປເວຓິປາລໂກວາຕິ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ຕນ຺ຕິຘາຣຓາທິອຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນຕິ ນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐາເນ. ກາມໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ປຣິຍາປຸຓາຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອນິຕ຺ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິຕ຺ຖຣຓປຣິຍຕ຺ຕິ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎໍ ຂມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄເຕ ສີລາທິຘມ຺ເມ ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ເກວລໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ປຣວາທນິຄ຺ຄຫສກວາທປຕິຏ຺ຐາປນາທີນິປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣວາເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫໍ ນິຄ຺ຄຫິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໖໘). ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາທິວເສນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປາຬິປເທສໍ. ໂມເຈຕຸນ຺ຕິ ອປເນຕຸໍ. ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ອສໍວຕ຺ຕນມ຺ປິ ຕທຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຫິຕສຸຂສ຺ສ ກາຣຓເມວ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຠາວໂຕຕິ. ສຸຄ຺ຄຫິຕອລຄທ຺ທສ຺ສປິ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໒໔໐. ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕໂຣ, ສິນນ຺ຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ເສຕຸ, ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ໂສ ເສຕຸ ຈາຕິ ອຸຕ຺ຕຣເສຕຸ. ກູລໍ ປຣຕີຣໍ ວຫຕິ ປາເປຕີຕິ ກຸລ຺ລໍ. ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ໂຘຕິ ເວຬຸນຬາທີຫິ ກລາປວເສນ ພທ຺ໂຘ. ອຓຸນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓໍ ສຎ຺ໂຎຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຖູລນ຺ຕິ ອິຕຣໍ. ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕທສ຺ສນໍ, ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ເອວໍ ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ເຕຠູມເກສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຕໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສາຠາເວນ ສພ຺ພໂສ ວິສຸທ຺ຘໍ, ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິໂຍທາຕໍ. ນ ອລ຺ລີເຍຖາຕິ ນິກນ຺ຕິວເສນ ນ ນິສ຺ສເຍຖ. ນ ເກລາເຍຖາຕິ ນ ມມາເຍຖ. ນ ຘນາເຍຖາຕິ ຘນໍ ທ຺ຣພ຺ຍໍ ນ ກຍິຣາຖ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ສມເຖ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ.

ອສທ຺ຘມ຺ເມຕິອາທີສຸ ອສຕໍ ຫີນຊ຺ຌາສຍານໍ ຘມ຺ໂມຕິ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ຄາມວາສີນໍ ຘມ຺ໂມຕິ ຄາມຘມ຺ໂມ. ກິເລສານໍ ວສ຺ສນສຠາວຕາຍ ວສລຘມ຺ໂມ. ກິເລເສຫິ ທູສິຕຕ຺ຕາ ຖູລຕ຺ຕາ ຈ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລ. ອຸທກສຸທ຺ຘິປຣິໂຍສານຕາຍ ໂອທກນ຺ຕິໂກ. ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ໂອວາເທນ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກເຖນ຺ໂຕປິ ອຣິຏ຺ຐໍເຍວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໒໔໑. ຕິວິຘຄ຺ຄາຫວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຫໍ ມມາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຄາຫທ຺ວຍເມວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ຕຕ຺ຖາປິ ຄາຫຕ຺ຕຍສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ມານທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຄາຫສາມຎ຺ຎໂຕ. ທິຏ຺ຐິປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິຍາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ກາຣຓຠາວໂຕ. ອາຣມ຺ມຓໍ ປຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາ, ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ຈ. ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ອວິຊ຺ຊາ-ຜສ຺ສ-ສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ອໂຍນິໂສມນສິກາຣ-ປາປມິຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາທິໂກ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔)‘‘ກຕມານິ ອຏ຺ຐ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ອວິຊ຺ຊາປິ ຜສ຺ໂສປິ ສຎ຺ຎາປິ ວິຕກ຺ໂກປິ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ປາປມິຕ຺ໂຕປິ ປຣໂຕໂຆໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣູປາຣມ຺ມຓາຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ. ຣູປໍ ປນ ອຕ຺ຕາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອິຘ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໑, ໓໔໕) ອິມສ຺ສ ຄາຫສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ‘‘ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕນິ ຣູປໍ, ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຄາຫາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ເກຈິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ປນ ອາລມ຺ພນໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕສຠາເວເຍວ ວາ ຣູປາທິຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ, ຕສ຺ມາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓາວ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣູປໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ວິປສ຺ສນາປຏິວິປສ຺ສນາ ວິຍ ທິຏ຺ຐິອນຸປສ຺ສນາ ນາມ ທສ຺ສິຕາ.

ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຄາຫິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍຕາຍ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕາ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ປຣິຠຸຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອວເສສານິ ສຕ຺ຕາຍຕນານິ ວິຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຕຕາ ສິຍາ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຄຕໍ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ຄເວສິຕໍ. ອນຸວິຈຣິຕນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມນສາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຕ຺ຕປຣິເຍສນານໍ ອປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ, ວິສຸໍ, ເອກຊ຺ຌໍ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ຈ ວເສນ ຈຕຸກ຺ໂກຏິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປຣິເຍສິເຕຫິ ອນຸວິຈຣິຕສ຺ສ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ເຈຕສາ ປຈ຺ຉາ ກາເຍນ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕໍ ນາມ. ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ໂນປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ນາມ ເກວລໍ ປຣິເຍສິຕຠາວໂຕ. ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂນປຕ຺ຕຎ຺ຈ ມນສາ ອນຸວິຈຣິຕພ຺ພໂຕ ມນສານຸວິຈຣິຕໍ ນາມ.

ອຍຎ຺ຈ ວິກປ຺ໂປ ອາກຸໂລ ວິຍາຕິ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ປຕ຺ຕຠາເວນ ປຕ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນ. ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ໂນປຕ຺ຕໍ ມນສານຸວິຈຣິຕໍ ນາມ ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິເຍສນາຍ ຈ ອຠາວໂຕ. ສພ຺ພໍ ວາ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ຍມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ ກຖິຕາ ປາຣິເສສຎາເຍນ. ເອວໍ ປາຣິເສສຎາຍປຣິຄ຺ຄເຫ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາວິລາເສນາ’’ຕິອາທິ. ເຍສໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ສຣູປໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈ-ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມ-ຜລວິເສສາທິ-ປກາຣນ຺ຕຣວິຠາວເນນ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ຕປ຺ປກາຣເຠເທຫິ ຘມ຺ເມຫິ, ເຍສໍ ປນ ເຍນ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ສຣູເປເນວ ວາ ວິຠາວເນ ກເຕ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎໍ ນິຣວເສສາກາຣວິຠາວນຎ຺ຈ ເທສນາວິລາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐາທິອາຣມ຺ມຓວເສນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິ ເອວ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍໍ ຣູປໍ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ‘‘ໂລໂກ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂສ ໂລໂກ ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ໂສ ເປຈ຺ຈ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ອຸທ຺ຘມາຆາຕນິກວາທວເສນາຍໍ ທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ອຫໍ ປຣໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຈ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ຘຸໂວຕິ ຖິໂຣ. ສສ຺ສໂຕຕິ ສພ຺ພທາຠາວີ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ອວິປຣິຓາເມຕພ຺ພສຠາໂວ, ນິພ຺ພິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປິ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ຕຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນໍ ອຕ຺ຕານໍ ວິຍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວິເສເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາຕິ ທິຏ຺ຐິວິສຍາ. ກຖໍ ປນ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິວິສຍາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຏິວິປສ຺ສນາກາເລຕິ ຍມກໂຕ ສມ຺ມສນາທິກາລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕການໍ ສທ຺ເທ ວິຍ, ເວທຊ຺ຌາຍີນໍ ເວທສຕ຺ເຖ ວິຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ປທສ຺ສ ຈ ຕສ຺ໂສ ສມນຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ໂຖຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນ ສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ ຈຕຸພ຺ພິຘາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ຕາວ ສມວິສມໍ ສມ຺ມາ ຍາຖາວໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ. ອິຕຣາ ປນ ສໍກິເລສວເສນ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ. ຍທິ ເອວໍ ໂຫຕຸ ຕາວ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາວໂຕ, ກຖໍ ຕຓ຺ຫາມານາຕິ? ຕຓ຺ຫາຍປິ ສຕ຺ຕານໍ ປາປກຣເຓ ອຸປາຍທສ຺ສນວເສນ ປຎ຺ຎາປຕິຣູປິກາ ປວຕ຺ຕິ ລພ຺ຠເຕວ, ຍາຍ ວຎ຺ຈນນິກຕິສາຈິໂຍຄາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ມາໂນປິ ເສຍ຺ຍາທິນາ ທສ຺ສນວເສເນວ ຕຖາ ອຕ຺ຕານໍ ອູຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາມານານໍ ສມນຸປສ຺ສນາປຕິຣູປິກາ ປວຕ຺ຕິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິຊ຺ຊມາເນຕິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ເພ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອນຸປລພ຺ຠມາເນ ວິນຏ຺ເຐ. ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ ຠຍປຣິຕ຺ຕາສຕຓ຺ຫາປຣິຕ຺ຕາສານໍ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕຕ຺ຕາ.

໒໔໒. ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ‘‘ອສຕິ ນ ປຣິຕສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕເຣຫິ ຕີຫິ ສຫ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ຈຕຸກ຺ໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາກຖນສ຺ສ ກາຣເຓຫິ. ພຫິທ຺ຘາ ອສຕີຕິ ພາຫິເຣ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊມາເນ. ສາ ປນສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ລທ຺ຘວິນາເສນ ວາ ອລທ຺ຘາລາເຠນ ວາຕິ ປາຬິຍໍ – ‘‘ອຫຸ ວຕ ເມ, ຕໍ ວຕ ເມ ນຕ຺ຖິ, ສິຍາ ວຕ ເມ, ຕໍ ວຕາຫໍ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຕສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ປຣິກ຺ຂາຣວິນາເສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍານໍ ‘‘ຣໂຖ ວຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ວາຫນໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິ.

ເຍຫິ ກິເລເສຫີຕິ ເຍຫິ ອສນ຺ຕປຕ຺ຖນາທີຫິ ກິເລເສຫິ. ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ‘‘ອຫຸ ວຕ ເມ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນາທິ ຠເວຍ຺ຍ. ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠິນິເວສານຸສຍານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ຍາ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ຕາສໍ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ. ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐາຘິຏ຺ຐານານິ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານິ. ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໒, ໔໒໗; ໓.໒໗-໒໙; ອຸທາ. ໕໕; ມຫານິ. ໒໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕໙) ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠິນິເວສາ. ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ສຍນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາທີນໍ ປທານໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຓ຺ຫາທີຫິ ກມ຺ປນິຍຕາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາວ ອິຎ຺ຊິຕານີຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣອິຎ຺ຊິຕານິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘິ, ຂນ຺ຘາວ ອຸປຘິ ຂນ຺ຘູປຘິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕເທວ ຈ ອາຄມ຺ມ ຕຓ຺ຫາ ຂີຍຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສາມິ ນາມສ຺ສູຕິອາທີສຸ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ສໍສເຍ ວາ. ຕາໂສຕິ ອຕ຺ຕນິຍາຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຓ຺ຫາປຣິຕ຺ຕາໂສ ເຈວ ຠຍປຣິຕ຺ຕາໂສ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາໂສ ເຫໂສ’’ຕິອາທິ. ໂນ ຈສ຺ສໍ, ໂນ ຈ ເມ ສິຍາຕິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ກິຣ ໂກຈິ ໂນ ຈສ຺ສໍ, ‘‘ເມ’’ຕິ ຈ ກິຎ຺ຈິ ໂນ ສິຍາຕິ. ຕາສປ຺ປຕີກາຣທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ.

໒໔໓. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ, ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ‘‘ຉຍິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ວາ. ສາປິ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຂນ຺ຘວິນາເສ ປຣິຕສ຺ສນກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອປຣິຕສ຺ສນກໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສນກສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໍ ອກິຈ຺ຈສາຘກມ຺ປິ ສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນເມວາຕິ ອິເມສໍ ວເສນ ‘‘ຈຕຸກ຺ໂກຏິກາ ສຸຎ຺ຎຕາ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິທ຺ຘາ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ພາຫິຣໍ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ອວິຎ຺ຎາຓກຎ຺ຈ ສຕ຺ໂຕປກຣຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂາຣກຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຄ຺ຄຫໍ ນາມ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ກຕ຺ວາ. ສພ຺ໂພປິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ‘‘ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ, ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສໂຍເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປມຸຂາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ. ອຍາຖາວຄ຺ຄາຫິນາ ອຠິນິເວສນປຎ຺ຎາປນານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິ ເອວ ນິສ຺ສໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສໂຍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ນິຈ຺ຈາທິວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກິເມວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ? ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ ອຸປາທິເຍຖ, ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍໍ ນິສ຺ສເຍຖາ’’ຕິ ເອເຕສຸປິ.

໒໔໔. ອຕ຺ຕນິ ວາ ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕນິ ສຕິ, ໂສ ເອວ ປນ ອຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ ‘‘ປຣມຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ສິຍາ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ເຎຍ຺ຍສຠາວຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍ ຆໂຏ, ຍທິ ປນ ຕທຎ຺ຎໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ອຠວິສ຺ສ, ນ ຕໍ ນິຍມໂຕ ວິປຣີຕໍ ສິຍາຕິ? ນ ຈ ໂສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ ປມາເຓຫິ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຕຸຣງ຺ຄມວິສາຓໍ ວິຍາຕິ. ອຕ຺ຕນິເຍ ວາ ປຣິກ຺ຂາເຣ ສຕີຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ນິຈ຺ຉິເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອິທນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ. ອຫນ຺ຕິ ສຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ ອຫໍກາຣວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕສຣູເປ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ສຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວນ ມມາຕິ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ມມາຕິ ສຕິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ເຖວາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອນຕ຺ຕຕາຍ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ, ອນຕ຺ຕນິຍຕາຍ ຈ ອນຕ຺ຕກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠູຕໂຕຕິ ຠູຕຕ຺ຖໂຕ. ຕຖໂຕຕິ ຕຖສຠາວໂຕ. ຖິຣໂຕຕິ ຐິຕສຠາວໂຕ ນິພ຺ພິກາຣໂຕ.

ຍສ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ອສນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຠງ຺ຄຸປຄເມນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຘຸວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ອຸປ຺ປາທວຍວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສຠາວວິຄໂມ ອິຘ ວິປຣິຓາໂມ, ຂຓິກຕາ ຕາວກາລິກຕາ, ນິຈ຺ຈສຠາວາຠາໂວ ເອວ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນິຈ຺ຈຘມ຺ມາ ຫິ ເຕເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອນິຈ຺ຈຠາເວນ ອຕ຺ຖໂຕ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ຣູປສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣພາຘຕາຕິ ປຏິປີຬນາກາເຣນສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕາ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ, ຕໂຕ ເອວສ຺ສ ທຸສ຺ສຫຕາຍ ທຸກ຺ຂມຕາ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂຕານໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຕາຍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກຕາ. ສຸຂສຠາວາຠາໂວ ເອວ ສຸຂປຏິກ຺ເຂໂປ. ວິປຣິຓາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ວິປຣິຓມນສຠາວໍ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ຣູປໍ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ອຸປ຺ປາທໍ, ອຸປ຺ປາທານນ຺ຕຣໍ ຊຣໍ ປຕ຺ວາ ອວສ຺ສເມວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຠິນ຺ນຎ຺ຈ ຠິນ຺ນເມວ, ນາສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສງ຺ກໂມຕິ ຠວນ຺ຕຣານຸປຄມນສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ກມາຠາເວນ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຠວສງ຺ກນ຺ຕິ ອຸປຄມນສຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິຠາວວິຊຫນໍ ສຠາວວິຄໂມ ນິຣຸຊ຺ຌນເມວ. ນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ ຣູປໍ. ອິມິນາຕິ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣູປສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄາຫານໍ ວຕ຺ຖຸຠາວປຏິກ຺ເຂເປນ. ຣູປຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐິຕິໍ ມາ ປາປຸຓາຕຸ, ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມາ ຊີຣຕຸ, ຊຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ມາ ຠິຊ຺ຊຕຸ, ອຸທຍພ຺ພເຍຫິ ມາ ກິລມິຍຕູຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ວສີຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຍມສ຺ສ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐ ອນຕ຺ຕຕາສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວສວຕ຺ຕນາກາເຣນ ຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນຕ຺ຕາຕິ ປຏິຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິວາສິກາຣກເວທກອຘິຏ຺ຐາຍກວິຣເຫນ ຕໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາ ສຸຎ຺ຎຏ຺ໂຐ, ສາມິຠູຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາໂວ ອສ຺ສາມິກຏ຺ໂຐ, ຍຖາວຸຕ຺ຕວສວຕ຺ຕິຠາວາຠາໂວ ອນິສ຺ສຣຏ຺ໂຐ, ປຣປຣິກປ຺ປິຕອຕ຺ຕສຠາວາຠາໂວ ເອວ ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປຏ຺ໂຐ.

ຍສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂເຓນ ວິຍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ຕທຸຠເຍນ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສຸວິຎ຺ຎາປຍໍ, ນ ເກວລໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠເຍເນຕ຺ຖ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓວິຠາວນໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈວເສນາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາວເສນ. ທຸກ຺ຂວເສນາຕິ ທຸກ຺ຂຕາວເສນ. ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕເມວ ອຍຸຊ຺ຊມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕວາທີ ອຕ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຈກ຺ຂຸໍ ປນ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ອຕ຺ຕາປິ ອນິຈ຺ໂຈ ອາປນ຺ໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເວຕີຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິຕິ ຈກ຺ຂຸ ອນຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕຕາຍ ອນິຈ຺ຈຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຕ຺ຕວາທິນາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸ ອນຕ຺ຕາ.

ກາມໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໒໐) – ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຣູປສ຺ສ ອນຕ຺ຕຕາຍ ທຸກ຺ຂຕາ ວິຠາວິຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາກຏຕາຍ ສາພາຘຕາຍ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕສາຣາຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ນ ລພ຺ຠຕິ ຣູເປ ເອວໍ ເມ ຣູປໍ ໂຫຕຸ, ເອວໍ ເມ ຣູປໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຣູເປ ກສ຺ສຈິ ອນິສ຺ສຣຕາ, ຕສ຺ສ ຈ ອວສວຕ຺ຕນາກາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂວເສນ ອນຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ, ຍໍ ປນ ນິຈ຺ຈໍ ຕທຠາວໂຕ, ຕໍ ສຸຂໍ ຍຖາ ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ຕນ຺ຕິ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສວາຍໍ, ຍສ຺ມາ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມິນາ ຆຏາທິ ວິຍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠມາເນປິ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອກ຺ຂິສູລາທິວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ວິຍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ທຸທ຺ທສໍ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາປນໍ. ຕຖາ ຫິ ສຣຠງ຺ຄາທໂຍປິ ສຕ຺ຖາໂຣ ນາທ຺ທສໍສຸ, ກຸໂຕ ປຎ຺ຎາປນາ. ຕຍິທໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ.

ຕສ຺ມາຕິຫາຕິອາທິນາ ຕິຍທ຺ຘຄຕຣູປໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕຣຫິ ອຎ຺ຎທາປີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ຍາທິສໍ ຕາທິສມ຺ປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິວິເສໂສປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປິ-ສທ຺ເທນ ວາ ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໔໕. ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕີຕິ ນາຠິຣມຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ນິພ຺ພິທາ’’ຕິ ພລວວິປສ຺ສນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສານຸໂລມາ ປນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ’’ຕິ, ສາ ອິຘ ກຖໍ ນິພ຺ພິທາ ນາມ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ສິຂາປຕ຺ຕນິພ຺ເພທຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ອິຘ ນິພ຺ພິທານາເມນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຎ຺ຎຄ຺ຄໍ ຜຸສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໑໔, ໔໑໕) ວຕ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຂ ໂປຏ຺ຐປາທ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຉາ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໑໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎຄ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂລກິຍາສຸ ປຫານສຎ຺ຎາສຸ ສິຂາປຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາທສ຺ສນສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕໂຕ ປຣຎ຺ຫິ ອສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ ສຸສິມ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພາເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໗໐). ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖຠູຕສພ຺ພສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘິ ປຘານິກສ຺ສ ໂຍຄິໂນ, ປຘານຠາວນາຍ ວາ ຊາຕໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ. ອຕມ຺ມຍຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕມ຺ມຍຕາ ນາມ ຕຓ຺ຫາ, ກາມຕຓ຺ຫາທີສຸ ຕາຍ ຕາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ມຍໍ ນາມ ເຕຠູມິກປ຺ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຍາທານໂຕ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ອຕມ຺ມຍຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ອຕມ຺ມຍຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ. ອາຄມ຺ມາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນານຕ຺ຕາຕິ ນານາສຠາວາ ພຫູ ອເນກປ຺ປກາຣາ. ນານຕ຺ຕສິຕາຕິ ນານາຣມ຺ມຓນິສ຺ສິຕາ ຣູປາທິວິສຍາ. ເອກຕ຺ຕາຕິ ເອກສຠາວາ. ເອກຕ຺ຕສິຕາຕິ ເອກໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິສ຺ສິຕາ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ເອກຕ຺ຕສິຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ. ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ. ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂໂຕ ປຠຸຕິ ສພ຺ພໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ອຕມ຺ມຍຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ອຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິອຸເປກ຺ຂາຍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕສ຺ສ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານສ຺ສ ສິຂາປຕ຺ຕຠາວໂຕ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ປຏິສງ຺ຂານນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ມຸທຸມຊ຺ຌາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຖາ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທໂຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ທ຺ວີຫິ ນາເມຫີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ໂວທານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫິ.

ວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ, ເຕນ. ມຄ຺ເຄນ ເຫຕຸຠູເຕນ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຜລໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

ມຫາຂີຓາສໂວຕິ ປສໍສາວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປລິໂຆ ອິຕິປີ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຠູເຕຫີຕິ ຍາຖາວໂຕ ຠູເຕຫິ. ທຸຣຸກ຺ຂິປນຏ຺ເຐນາຕິ ປຈຸຣຊເນຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ. ນິພ຺ພານນຄຣປ຺ປເວເສ ວິພນ຺ຘເນນ ປລິໂຆ ວິຍາຕິ ປລິໂຆຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາໂລ ປຕ຺ຕຜລາທີນໍ ອນງ຺ຄໂຕ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ອສິເວ ‘‘ສິວາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສີສຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ’’ຕິ. ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ກຣຓສີໂລ, ປຸນພ຺ຠວໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫຕີຕິ ໂປໂນຠວິໂກ. ເອວໍຠູໂຕ ປນ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນພ຺ຠວທາຍໂກ’’ຕິ. ປຸນພ຺ຠວຂນ຺ຘານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິມິນາ ຊາຕິສໍສາໂຣຕິ ຜລູປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິປນໂຕ. ສໍກິຓ຺ຓຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພໂສ ກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວິນາສິຕຕ຺ຕາ. ຄພ຺ຠີຣານຸຄຕຏ຺ເຐນາຕິ ຄມ຺ຠີຣໍ ອນຸປວິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ. ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ເອຕານີຕິ ກາມຣາຄສຎ຺ໂຎຊນາທີນິ. ອຄ຺ຄຬາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອວຘາຣຓຏ຺ເຐນ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປຕິໂຕ ມານທ຺ຘໂຊ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຕິຕມານທ຺ຘໂຊ. ອິຕຣຠາໂຣໂຣປນສ຺ສ ປຸຣິມປເທຫິ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມານຠາຣສ຺ເສວ ໂອໂຣປິຕຕ຺ຕາ ປນ຺ນຠາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມານສໍໂຍເຄເນວ ວິສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ເຘ ອວິເສສໂຕ ອສ຺ມີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ‘‘ອສ຺ມິມາໂນ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູເປ ອສ຺ມີຕິ ມາໂນ’’ຕິອາທິ.

ນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ປຣິສ຺ສຍປຏິພາຫນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ໂສຠນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອສິກຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນຄຣທ຺ວາເຣ ອຸສ຺ສາປິເຕ ເອສິກຕ຺ຖມ຺ເຠ’’ຕິ. ປາກາຣວິທ຺ຘໍສເນເນວ ປຣິກ຺ຂາຍ ຠູມິສມກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາກາຣໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂໍ ສໍກິຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວນ຺ຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມາໂນ ກາໂຍ ຘມ຺ມສມູໂຫຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກມ຺ມກາຣຓາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ເຘ ອາຄຕາ. ອກ຺ຂິໂຣຄສີສໂຣຄາທໂຍ ອຏ຺ຐນວຸຕິ ໂຣຄາ. ຣາຊຠຍາທີນິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ມຫາຠຍານິ.

໒໔໖. ອນຘິຄມນີຍວິຎ຺ຎາຓຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ອິມິນາ ນາມ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຕໍ. ອນ຺ເວສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເອກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ເວສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ໂຕປິ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖໕) ວິຍ. ສຕ຺ໂຕ ຫິ ຍເຖໂກ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອປໂຣປິ ອາຄໂຕຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄໂລຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຂີຓາສໂວປີຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຂີຓາສໂວປິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສປິ ຫິ ຍເຖໂກ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສູປຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຍຖາຠູຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ຕຖາ ອປໂຣປິ ອາຄໂຕຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສໍວິຊ຺ຊມາໂນຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອນຸປລພ຺ຠນີໂຍ. ອວິນ຺ເທຍ຺ໂຍຕິ ນ ວິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາຄໂຕ ສຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ນ ປຎ຺ຎເປມິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປາທານສ຺ສປິ ຘຣມານກສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມໍ, ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປກ຺ຂນ຺ຘນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ວາ.

ຕຸຈ຺ຉາຕິ ກຣເຓ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸຈ຺ຉເກນາ’’ຕິ. ວິນຍຕີຕິ ວິນໂຍ, ໂສ ເອວ ເວນຍິໂກ. ຕຖາ ມນ຺ຕິ ຕຖາຠູຕໍ ມໍ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຫິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ວທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕວິນາສປຎ຺ຎາປໂກ ຈ ນາມ ສິຍາ, ອຫໍ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທາມິ. ຍຖາ ຈ ໂລໂກ ໂວຫຣຕິ, ຕເຖວ ຕໍ ໂວຫຣາມິ, ຕຖາຠູຕໍ ມໍ ເຍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ເວນຍິໂກ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອສຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ມຸສາ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈຣິມຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸປາທານໂຕ ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ອິທໍ ນາມ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວທນ຺ໂຕ ກິເມຕ຺ຕາວຕາ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ຠເວຍ຺ຍ, ນາຫໍ ກທາຈິປິ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ໂມຆປຸຣິສາ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວທນ຺ຕາ ອສຕາ…ເປ… ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑມ຺ຫີຕິ ໂພຘິມຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓນ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫມາຫ. ເຕນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນໂຕ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຕນ຺ຕິເທສນໍ ວທຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈເມວ ປຎ຺ຎເປມີຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຈວິມຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸເທສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ເຈວ ເອຕຣຫິ ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຎເປມິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາ ນາຫໍ ກທາຈິປິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ວທາມິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ໂມຆປຸຣິສາ ‘‘ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ອສຕາ ຕຸຈ຺ເຉນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປເຣຕິ ອມາມກາ, ມມ ໂອວາທສ຺ສ ອຠາຊນຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈານິ…ເປ… ອສມຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ. ອຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕໍ, ໂຣສນວິເຫສນານິ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາກາສສ຺ສ ວິລິຂນໍ ວິຍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຫນຕິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຆາໂຕ. ອປ຺ປຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ອນຠິຣທ຺ຘິ. ອຕຸຏ຺ຐີຕິ ຕຸຏ຺ຐິປຏິປກ຺ໂຂ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ໂກໂຘ ເອວ ວາ.

ປເຣຕິ ອຎ຺ເຎ ເອກຈ຺ເຈ. ອານນ຺ທນ຺ຕິ ປໂມທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອານນ຺ໂທ, ປີຕິຍາ ເອເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສຠນມນຕາ ໂສມນສ຺ສໍ, ເຈຕສິກສຸຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປ຺ປິລຕິ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປິລໍ, ຕເທວ ອຸປ຺ປິລາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຕປູຣິຕຠຕ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາຍນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ເຄຫສ຺ສິຕາຍ ໂອທຄ຺ຄິຍປີຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຕິ ທຸກ຺ຂເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ນ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຊານິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ‘‘ອຕ຺ຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສາ. ອຸຕ຺ຕມໍ ປສາທນີຍຏ຺ຐານໍ ຕຖາຄຕມ຺ປິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໔໗. ອນຕ຺ຕນິເຍປິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ອຕ຺ຕນິຍສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຫານໍ. ອມ຺ຫາກໍ ເນວ ອຕ຺ຕາຕິ ຍສ຺ມາ ຣູປເວທນາທິເຍວ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວຕ຺ຖຸ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຠເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເອຕໍ ຕິຓກຏ຺ຐສາຂາປລາສໍ ນ ອມ຺ຫາກໍ ຣູປໍ, ນ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ເນວ ອຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ເນວ ອຕ຺ຕາຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຕນິຍຠາເວນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາໂຣປິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍເຍວາຕິ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍເຍວ ນ ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ປຊຫາເປຕິ. ນ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ກນ຺ທໍ ວິຍ. ນ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວາ ເກເສ ວິຍາຕິ. ອິມິນາ ຣູປາທີນໍ ນາມມຸເຂນ ປຫານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຸລ຺ລິງ຺ຄິຕມຕ຺ຖໍ ຉນ຺ທຣາຄວິນເຍນ ປຊຫາເປຕີຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

໒໔໘. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທິ ເທສນາ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ. ຍາວ ອິມໍ ຐານນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ຍາວາຍໍ ປາຬິປເທໂສ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາປິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກຖິຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຸຕ຺ຕາໂນ ວິວໂຏ ປກາສິໂຕ’’ຕິ. ຕິຣິຍໍ ວິທາຣເຓນ ຉິນ຺ນໍ, ທີຆໂສ ຜາລເນນ ຠິນ຺ນໍ, ຕໂຕ ເອວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສິພ຺ພິຕຄຓ຺ຐິກຕຊິຓ຺ຓວຕ຺ຖໍ ປິໂລຕິກາ, ຕທຠາວໂຕ ຉິນ຺ນປິໂລຕິໂກ, ປິໂລຕິກຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖ-ສຓ຺ຐປນອວິຊ຺ຊມານຌານ-ວິປສ຺ສນານິ ຉິນ຺ນາຍ ອວິຊ຺ຊມານາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສິພ຺ພນຄຓ຺ຐິກຣຓສທິສານິ, ຕາທິສໍ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເຫຕ຺ຖ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ເປສເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສວເສນປິ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ວິເສສາຘິຄມວເສນ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ກາຣຓ຺ຑວໍ ນິທ຺ຘມຖາຕິ ວິປນ຺ນສີລຕາຍ ກຈວຣຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກຈວຣມິວ ນິຣເປກ຺ຂາ ອປເນຖ. ກສມ຺ພຸຎ຺ຈາປກສ຺ສຖາຕິ ກສຏຠູຕຎ຺ຈ ນໍ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ມຊ຺ຌຄຕໍ ສມ຺ຠິນ຺ນໍ ປຄ຺ຆຣິຕກຸຏ຺ຐໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ວິຍ ອປກສ຺ສຖ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ສງ຺ຆາຣາໂມ ນາມ ສີລວນ຺ຕານໍ ກໂຕ, ນ ທຸສ຺ສີລານໍ, ຍໂຕ ເອຕເທວ. ຕໂຕ ປລາເປ ວາເຫຖ, ອສ຺ສມເຓ ສມຓມານິເນຕິ ຍຖາ ປລາປາ ອນ຺ໂຕສາຣຣຫິຕາ ອຕຓ຺ຑຸລາ ພຫິ ຖຸເສນ ວີຫິ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕສີລຣຫິຕາປິ ພຫິ ກາສາວາທິປຣິກ຺ຂາເຣນ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປລາປາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ປລາເປ ວາເຫຖ ໂອຘຸນາຖ ວິຘມຖ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສ຺ສມເຓ ເວສມຕ຺ເຕນ ສມຓມານິເນ ເອວໍ ນິທ຺ຘມິຕ຺ວານ…ເປ… ປຕິສ຺ສຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຍວ຺ໂຫຕິ ກປ຺ເປຖ, ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິສ຺ສຕາຕິ ປຕິ ປຕິ ສຕາ ສມ຺ປຊານນ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ປຊານນ຺ຕາ. ປຕິສ຺ສຕາ ວາ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຄາຣວາ. ອເຖວໍ ສຸທ຺ຘາ ສຸທ຺ເຘຫິ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສມຄ຺ຄາ. ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິປາກຄຕປຎ຺ຎຕາຍ ນິປກາ. ສພ຺ພສ຺ເສວິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂວຏ຺ຏສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຖ, ປຣິນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓິສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຏ຺ຏໍ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາປນາຍ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວຏ຺ຏມູລກຕ຺ຕາ.

ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອນຸສ຺ສຣຓສີລາຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣິໂນ. ເອວໍ ສທ຺ຘານຸສາຣິໂນປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ໂຐປິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວໍ. ປຎ຺ຎາວາຫີຕິ ປຎ຺ຎໍ ວາເຫຕິ, ປຎ຺ຎາ ວາ ອິມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາວາຫີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ປຎ຺ຎໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ເມນ ສຣຕິ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣີ. ສທ຺ຘາວາຫີຕິ ສທ຺ຘໍ ວາເຫຕິ, ສທ຺ຘາ ວາ ອິມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຫຕີຕິ ສທ຺ຘາວາຫີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ສທ຺ຘໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາຍ ສຣຕິ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣີ. ສທ຺ຘາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ສທ຺ທຫນມຕ຺ຕໍ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເປມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘານຸສາເຣນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕໍ. ສິເນໂຫຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານນ຺ຕິ ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນານໍ. ເອກາ ສທ຺ຘາຕິ ວິປສ຺ສນານຸສາເຣນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຘມ຺ມຕາ ສິທ຺ຘາ, ຕໂຕ ເອວ ເອກາ ເສຏ຺ຐາ ອຸຬາຣາ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອກໍ ເປມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຄ຺ເຄ ຐປິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ສທ຺ຘາເປມານໍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິຍຕາຍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີຠາວມາຫ. ຈູຬໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ວທນ຺ຕິ ເອກເທເສນ ສຈ຺ຈານຸໂພເຘ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອລຄທ຺ທູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ວມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໔໙. ປິຍວຈນນ຺ຕິ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ. ວິຎ຺ຎຸຊາຕິກາ ຫິ ປຣໍ ປິເຍນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕາ ‘‘ຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ເທວານໍ ປິໂຍ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ວາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມຸຂາ ສມ຺ໂພຘນວເສນ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ, ຕິໂຣກ຺ຂໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ສມຸທາຈາໂຣ. ມຫາກສ຺ສປອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ອຎ຺ເຎປິ ກສ຺ສປນາມກາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ກຕຣສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຣຎ຺ຎາຕິ ໂກສລຣຎ຺ຎາ. ‘‘ສຎ຺ຊານິໍສູ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອສ຺ສາຕິ ກຸມາຣກສ຺ສປສ຺ສ, ‘‘ສຎ຺ຊານິໍສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຊານນສ຺ສ ວາ. ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ຠາເວນ຺ໂຕ. ໂອສກ຺ກນ຺ເຕຕິ ປຣິຫາຍມາເນ. ປຐມນ຺ຕິ ກຸມາຣິກາກາເລ. ສຕ຺ຖາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນຍກມ຺ເມເນວສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອໂຣຄຠາວໍ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາວນາຕິ ‘‘ອນ຺ຘວນ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ວິຠາວນາ. ໂອລີຍຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ ສຓິກໍ ວຕ຺ຕຕິ. ຠາຓໂກຕິ ສຣຠາຓໂກ. ຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທານິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາຄຕໍ ປນ ຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ພລວຄຸເຓຕິ ອຘິມຕ຺ຕຄຸເຓ. ກສ຺ສປຠຄວໂຕ ກາເລ ນິຣຸຬ຺ຫສມຎ຺ຎາວເສນ ວຈນສນ຺ຕຕິຍາ ອວິຈ຺ເຉເທນ ຈ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕໍ ‘‘ອນ຺ຘວນ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ອຸປຣູປຣິວຑ຺ຒມານາຍ ປຖວິຍາ ອຸປຣິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີສຸ ສຎ຺ຊາຍນ຺ເຕສຸປີຕິ. ເສກ຺ຂປຏິປທນ຺ຕິ ເສກ຺ຂຠາວາວຫໍ ວິສຸທ຺ຘິປຏິປຕ຺ຕິໍ.

ອຎ຺ຎຕຣ-ສທ຺ໂທ ອປາກເຏ ວິຍ ປາກເຏປິ ວຕ຺ຕຕິ ເອກ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຊານາຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຍເຠຣວທສ຺ສິຕມ຺ປິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ອິຘ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຕາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ປຣໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນຍທສ຺ສນໍ ກໂຣຕິ. ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕຈຕາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຉວິຍ’’ນ຺ຕິ. ຉວິຄຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ເອວ ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອປເຣ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ກິຕ຺ຕີຍຕິ ອຸຄ຺ໂຆສນນ຺ຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຖຸຕິ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖປີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ກຸລວຄ຺ໂຄ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຜລໍ ເອເຕນ ຍຖາສຠາວໂຕ ວິຠາວີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓນໍ ທີຆຣສ຺ສາທິວເສນ ສຓ຺ຐຫນນ຺ຕິ ວຓ຺ໂຓ, ສຓ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອຓຸມຫນ຺ຕາທິວເສນ ປມີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ປມາຓໍ. ວຓ຺ເຓຕິ ວິກາຣມາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຣູປາຍຕນໍ. ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນວເສສຕ຺ຕໍ ສກລຕາ ເກວລຕາ. ເກວລກປ຺ປາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ອີສໍ ອສມຕ຺ຕາ ເກວລາ ເກວລກປ຺ປາຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອນວເສສຕ຺ໂຖ ເອວ ເກວລ-ສທ຺ໂທ ສິຍາ. ອນຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ປນ ກປ຺ປ-ສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕ຺ວາ ເກວລາ ເອວ ເກວລກປ຺ປາ. ຕຖາ ວາ ກປ຺ປນີຍຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເກວລກປ຺ປາ. ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ ພຫຸລຠາໂວ. ອພ຺ຍາມິສ຺ສຕາ ວິຊາຕິເຍນ ອສງ຺ກໂຣ ສຸທ຺ຘຕາ. ອນຕິເຣກຕາ ຕໍມຕ຺ຕຕາ ວິເສສາຠາໂວ. ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເກວລໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສໍໂຍຄາທິອເນກຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເກວລໍ ເອຕສ຺ສ ອຘິຄຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເກວລີ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ.

ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂອກປ຺ປນີຍປເທ ລພ຺ຠມານໍ ໂອກປ຺ປສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກປ຺ປ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ໂອກປ຺ປນີຍປທໍ ອນິທສ຺ສນເມວ ສິຍາ. ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ວິນຍສິທ຺ເຘຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ. ນິຈ຺ຈກປ຺ປນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນາມໍ. ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ, ຍທິທໍ ກປ຺ໂປຕິ. ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູຕິ ກຕ຺ຕຣິກາຍ ເຉທິຕເກສມສ຺ສຸ. ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ທ຺ວງ຺ຄຸລຕາວິກປ຺ໂປ. ເລໂສຕິ ອປເທໂສ. ອນວເສສໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສປິ ໂອຠາສສ຺ສ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ເອກເທສຜຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສວ ຜຣີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ.

ສມຓສຎ຺ຎາສມຸທາຈາເຣນາຕິ ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາສມຸຏ຺ຐິເຕນ ສມຸທາຈາເຣນ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຕພ຺ໂພຫາເຣນ. ປຸພ຺ພໂຍເຄຕິ ປຸພ຺ພໂຍຄກຖາຍໍ. ປປຎ຺ໂຈ ເອສາຕິ ເອໂສ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອາຄເຕສຸ ຍຖາປວຕ຺ໂຕ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ກຖາສມຸທາຈາໂຣ ຈ ອມ຺ຫາກໍ ປປຎ຺ໂຈ. ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມເມວ ກໂຣມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຣິຍຠູມິໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອນາຄາມິຜລໍ ອຘິຄໂຕ. ປກ຺ກຸສາຕິກຸລປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິຠຊິຕ຺ວາຕິ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ. ຕຸຣິຕາລປນວເສນາຕິ ຕຸຣິຕໍ ອາລປນວເສນ. ເຕນ ທຸລ຺ລໂຠ ອຍໍ ສມໂຓ, ຕສ຺ມາ ສີຆມສ຺ສ ປຎ຺ໂຫ ກເຖຕພ຺ໂພ, ອິມິນາ ຈ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ຕຸຣິຕໍ ອາລປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ວຈນາລງ຺ກາຣວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາລປຕິ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອໂວຈ.

ວມ຺ມິກປຣິຍາເຍນ ກຣຊກາຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ເທວຕາ ‘‘ອຍໍ ວມ຺ມິໂກ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຍ ປນ ຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາສິຕຕ຺ຕາ ສທ຺ທຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣໂຕ ຐິຕໍ…ເປ… ອຍນ຺ຕິ ອາຫາ’’ຕິ ອໂວຈ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຓ຺ຑູກນ຺ຕິ ຖລມຓ຺ຑູກໍ. ໂສ ຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຍິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຸທກມຓ຺ຑູໂກ. ຕສ຺ສ ນິວາສໂຕ ວາໂຕ ມາ ໂຂ ພາຘຍິຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸປຣິວາຕໂຕ ອປຄມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນາຍໍ ເທວຕາ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ເຖຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ – ຍຖາສຸຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠາເນນ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ມນສາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຠຄວາວ ອິມສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ສາ ຈ ເທສນາ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ວມ຺ມິໂກ’’ຕິອາທິນາ ອຸປມາວເສເນວ ປນ຺ນຣສ ປຎ຺ເຫ ເຖຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິ. ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫນ຺ຕໍ ນິຘານໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ປລິຆາທິອາກາຣານິ ການິຈິປິ ລງ຺ຄານິ ຕຕ຺ຖ ຐເປສິ. ໂສ ມຣຓກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຍາ ນິຘານໍ ນິທຫິຕໍ, ຕໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຫາຍກປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ຕໍ ຐານໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ນິຂນິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນາຄໍ ປສ຺ສິ, ນາໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸເຂເນວ ຘນໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ອປຄຈ຺ຉິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຕທາ ໂລເກ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອຍໍ ປນ ເທວຕາ ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສຫາຍກຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຓຘມ຺ມມກາສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາສຸຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠາເນນ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ເອວໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເທວປຸຕ຺ເຕ ນິສ຺ສກ຺ກໍ ເທວປຸຕ຺ຕປຎ຺ຫຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ.

໒໕໑. ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸມຫາຠູຕມຍສ຺ສາ’’ຕິ. ວມຕິ ອຸຄ຺ຄິຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ຕໂກຕິ ອຸຈ຺ຉຑ຺ຑໂກ. ວນ຺ຕຸສ຺ສໂຍຕິ ອຸປຈິກາຫິ ວນ຺ຕສ຺ສ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑສ຺ສ ອຸສ຺ສຍຠູໂຕ. ວນ຺ຕສິເນຫສມ຺ພທ຺ໂຘຕິ ວນ຺ເຕນ ເຂຬສິເນເຫນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິໂຕ. ອສຸຈິກລິມລໍ ວມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸຂາທີຫິ ປາຓການໍ ນິຄ຺ຄມນໂຕ ປາຓເກ ວມຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ. ອຣິເຍຫິ ວນ຺ຕໂກຕິ ກາຍຠາວສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຎ຺ຎາຍ ວາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພປິ ກາໂຍ ອຣິເຍຫິ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ວນ຺ໂຕ ເອວ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເຍຫິ ຕີຫິ ອຏ຺ຐິສເຕຫິ ອຸສ຺ສິໂຕ, ເຍຫິ ນ຺ຫາຣູຫິ ສມ຺ພທ຺ໂຘ, ເຍຫິ ມໍເສຫິ ອວລິຕ຺ໂຕ, ເຍນ ອລ຺ລຈມ຺ເມນ ປຣິໂຍນທ຺ໂຘ, ຍາຍ ຉວິຍາ ຣຎ຺ຊິໂຕ, ຕໍ ອຏ຺ຐິອາທິສພ຺ພໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຣຕ຺ຕຕາຍວນ຺ຕເມວ. ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພປມໂຕປິ ວມ຺ມິໂກ ວິຍ ວມ຺ມິໂກຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ມາຕາເປຕ຺ຕິໂກ ສມ຺ຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ. ຕສ຺ສ. ອຸປຈິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປຈໂຍ’ ໂອທນກຸມ຺ມາສໍ ອຸປຈໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ. ຕສ຺ສ. ອຘຸວສຠາວຕາຍ ອນິຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ, ເສທຄູຖ-ປິຕ຺ຕ-ເສມ຺ຫາທິ-ຘາຕຸກ຺ໂຂຠ-ຄຣຸຠາວທຸຄ຺ຄນ຺ຘານໍ ວິໂນທນາຍ ອຸຈ຺ຉາເທຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ, ປຣິໂຕ ສມ຺ພາຫເນນ ປຣິມທ຺ທິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ, ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວຕາຍ ເຠທນຘມ຺ມສ຺ສ, ຕໂຕ ເອວ ວິກິຣຓສຠາວຕາຍ ວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕນຸວິເລປເນນາຕິ ກາຍາວເລປເນນ ອຸຈ຺ຉາທນວິເລປເນນ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາພາຘວິໂນທນຕ຺ຖາຍາຕິ ຕາທິສສມຸຏ຺ຐານ-ສຣີຣວິກາຣວິຄມາຍ. ຍສ຺ມາ ສຸກ຺ກໂສຓິຕໍ ອາຫາໂຣ, ອຸຈ຺ຉາທນໍ ປຣິມທ຺ທນຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ, ວຸຑ຺ຒິຍາ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິກ…ເປ… ກຖິໂຕ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຈາວຈຠາໂວຕິ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ – ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈຍ-ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນຄ຺ຄຫເຓຫິ ອຸຈ຺ຈຠາໂວ, ວຑ຺ຒີ. ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ສມຸທໂຍ. ອິຕເຣຫິ ອວຈຠາໂວ, ປຣິຫານິ, ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ປກາສິໂຕ. ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສຓ຺ຐປນມ຺ປິ ຫິ ວຏ຺ຏປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ໂກໂຘ ຘູໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຘູມປຣິຍາເຍນ ໂກຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘູມ-ສທ຺ໂທ ໂກເຘ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘູໂມ ວິຍ ຘູໂມ’’ຕິ. ຠສ຺ມນີຕິ ຠສ຺ມໍ. ໂມສວຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຸສາວາໂທ. ຘູໂມ ເອວ ຘູມາຍິຕໍ. ອິຈ຺ຉາ ຘູມາຍິຕໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉາຘູມາຍິຕາ, ປຊາ. ອິຈ຺ຉາຘູມາຍິຕສທ຺ທສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ວຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ຘູມາຍນ຺ໂຕຕິ ວິຕກ຺ກສນ຺ຕາເປນ ສໍຕປ຺ເປນ຺ໂຕ, ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປລິໂປຕິ ທຸກ຺ກຣມຫາກທ຺ທມໍ. ຕິມູລນ຺ຕິ ຕີຫິ ມູເລຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ວິຍ ອຈລໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣໂຊ ຈ ຘູໂມ ຈ ມຍາ ປກາສິຕາຕິ ຣຊສຠາວກຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ຣໂຊ’’ຕິ ຈ ຘູມສຠາວກຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ຘູໂມ’’ຕິ ຈ ມຍາ ປກາສິຕາ. ປກຕິຘູໂມ ວິຍ ອຄ຺ຄິສ຺ສ ກິເລສຄ຺ຄິຊາລສ຺ສ ປຎ຺ຎາຓຠາວໂຕ. ຘມ຺ມເທສນາຘູໂມ ຎາຓຄ຺ຄິສນ຺ຘີປນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາວໂຕ. ອຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘູມາຍນາຕິ ຍາ ທິວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອນຸວິຕກ຺ກນາ, ອຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘູມາຍນາ.

ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ເຕ (ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໘) ອາຄຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕຖາ ອາຣາຘນເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ. ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ວາ ຕທຎ຺ຎກິເລສານໍ. ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎຕິ ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎ.

ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສສນໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ. ປຎ຺ຎາຄຕິກເມວ ປຎ຺ຎາຍ ຫິຕສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ໂລກິຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອາຣມ຺ຠກາເລ ໂລກິຍວີຣິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ໂລກຸຕ຺ຕຣວີຣິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຖທີປນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖທີປນີ ອຸປມາ.

ຄາມໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມໂຕ. ມນ຺ເຕຕິ ອາຖພ຺ພນມນ຺ເຕ. ເຕ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຣຎ຺ເຎ ເອວ ວາເຈນ຺ຕິ ‘‘ມາ ອຎ຺ເຎ ອສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ອກາສີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ອກາສິ. ເອວເມຕ຺ຖ ວມ຺ມິກປຎ຺ຫສ຺ເສວ ວເສນ ອຸປມາ ອາຄຕາ, ເສສານໍ ວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ລງ຺ຄນຏ຺ເຐນ ນິວາຣຓຏ຺ເຐນ ລງ຺ຄີ, ປລິໂຆ. ຎາຓມຸເຂຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓວີຖິຍໍ. ປຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ເຈວ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕ-ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍ-ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ຈ. ສພ຺ພໂສ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ຫິ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສພ຺ພເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອວິຊ຺ຊາປຫານມາຫ, ອຸປຣິກຕ຺ຕພ຺ພສພ຺ຠາວໂຕ ນ ຕາວ ມຄ຺ຄວເສນ.

ວລ຺ລິອນ຺ຕເຣ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ປໍສຸອນ຺ຕເຣ ວາ ມຕ຺ຕິກນ຺ຕເຣ ວາຕິ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕາວິລມຕ຺ຕໂກວາຕິ ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂຠມຕ຺ຕໂກວ. ອນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ອນິວາຣິໂຕ. ມຸຂວິກຸລນໍ ມຸຂສງ຺ໂກໂຈ. ຫນຸສຎ຺ໂຈປນໍ ປາເປຕິ ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນາວຕ຺ຖາຍໍ. ທິສາ ວິໂລກນໍ ປາເປຕິ ຍຕ຺ຖ ພາເຘຕພ຺ໂພ ຐິໂຕ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິວາຣກປຣິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ທຓ຺ຑສຕ຺ຖາຠິນິປາຕນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ປຣສ຺ສ ອຸປຣິ ນິປາຕນາວຕ຺ຖໍ. ເຍນ ໂກເຘນ ອນິຄ຺ຄຫິເຕນ ມາຕາທິກໍ ອຆາເຕຕພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ຫນຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣຆາຕນມ຺ປິ ອຕ຺ຕຆາຕນມ຺ປິ ປາເປຕີ’’ຕິ. ເຍນ ວາ ປຣສ຺ສ ຫຎ຺ຎມານສ຺ສ ວເສນ ຆາຕໂກປິ ຆາຕນໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ວເສນາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກຘສາມຎ຺ເຎນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຆາເຕຕີ’’ຕິ. ປຣມຸສ຺ສທຄໂຕຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ. ທຬ຺ຫໍ ປຣິສ຺ສຍມາວຫຕາຍ ໂກໂຘວ ໂກຘູປາຍາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ພລວປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ.

ທ຺ເວຘາປຖສມາ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ.

ກຸສລຘມ຺ໂມ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ນີວຣເຓຫິ ນິວາຣິຕປຣມຕ຺ຕາ. ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍໂຕ ປຐມໍ ສມເຖນ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ໂຫຕິ, ວິປສ຺ສນາ ປນ ຕທງ຺ຄວເສເນວ ຕານິ ນີຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄວເສນາ’’ຕິ.

‘‘ກຸມ຺ໂມວ ອງ຺ຄານິ ສເກ ກປາເລ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗) ກຸມ຺ມສ຺ສ ອງ຺ຄຠາເວນ ວິເສສໂຕ ປາທສີສານິ ເອວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ເຈວ ອງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຈາຣສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ອຘິກາຣໂຕ ສມ຺ມສນີຍານເມວ ຘມ຺ມານໍ ອິຘ ຄຫຓນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວິເສສໍ ກຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ສຸນນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສູນາ, ອຘິກຸຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສູນາຍ ອຸປຣີ’’ຕິ. ອສິນາຕິ ມໍສກນ຺ຕເນນ. ຆາຕິຍມານາຕິ ຫຎ຺ຎມານາ ວິພາຘິຍມານາ. ວຕ຺ຖຸກາມານໍ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ອຈ຺ຈາຘານໍ ກຕ຺ວາ. ກນ຺ຕິຕາຕິ ຉິນ຺ທິຕາ. ໂກຏ຺ຏິຕາຕິ ພິລໂສ ວິຠຊິຕາ. ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ.

ສມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ມຸຈ຺ຉິຕາ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ. ນນ຺ທີຣາຄໍ ອຸປຄມ຺ມ ວຏ຺ຏໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ເອວອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ນນ຺ທີຣາຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ. ນນ຺ທີຣາຄພທ຺ຘາຕິ ນນ຺ທີຣາເຄ ລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ເຕນ ພທ຺ຘາ. ວຏ຺ເຏ ລຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ເຕຠູມເກ ວຏ຺ເຏ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຊຕ຺ຕາ ເອວ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາປິ ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕິ ນ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕິ. ອິຘ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ນນ຺ທີຣາຄປ຺ປຫານໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໓) ປກາສິໂຕ ເອວ ‘‘ຉນ຺ທາທີຫິ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ‘‘ນໂມ ກໂຣຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙, ໒໕໑) ວຸຕ຺ຕນມກ຺ກາຣສ຺ສ ກຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ໂພຘາຍາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາຍ. ຕຖາ ທມຖສມຖຕຣຓປຣິນິພ຺ພານານິ ອຣິຍມຄ຺ຄວເສນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສມຖປຣິນິພ຺ພານານິ ປນ ອນຸປາທິເສສວເສນປິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອໂຫສີຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ເອຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສາຕິ ເອຕສ຺ສ ປນ຺ນຣສມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຂີຓາສວຄຸເຓຫິ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ, ນ ປຸຈ຺ຉິຕານຸສນ຺ຘິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຈ ປຸຈ຺ຉາວເສນາຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອາຣທ຺ຘາ, ເອວໍ ປນ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິວເສນ ນິຏ຺ຐປິຕາ’’ຕິ. ອນ຺ຕຣປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສນາຍ ອປຣິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປເມວ ປນ ເທສນາ ນິຏ຺ຐປິຕາ.

ວມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ຣຖວິນີຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໕໒. ມຫາໂຄວິນ຺ເທນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາກິຕ຺ຕນໍ ຕທາ ມຄຘຣາເຊນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕູປລກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂສ ປຸໂຣຫິໂຕ. ມຫາໂຄວິນ຺ໂທຕິ ປຸຣາຕໂນ ເອໂກ ມຄຘຣາຊາຕິ ເກຈິ. ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຄໂຫ, ຣາຊູນໍ ຄໂຫ ຣາຊຄຫໍ. ນຄຣ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ຣາຊູຫິ ທິສ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ. ອາຣກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິນາ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ອຸປຄຕານໍ ປຏິຣາຊູນໍ ຄຫໍ ຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ອາຣາມຣາມຓີຍກາທີຫິ ຣາຊເຕ, ນິວາສສຸຂຕາທິນາ ສຕ຺ເຕຫິ ມມຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ, ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວາ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ເອວມາທິເກ ປກາເຣ. ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈາຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຬູຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ນ ປນ ເກວລໍ ກຏ຺ຐກປວນເມວ. ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານກາເລ ປຕິຏ຺ຐາປິຕອຏ຺ຏາລກວເສນ ອຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ.

ຊນນໍ ຊາຕິ, ຊາຕິຍາ ຠູມິ ຊາຕິຠູມໍ, ຊາຍິ ວາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຖາຠິ ຊາຕິ, ສາ ເອວ ຠູມີຕິ ຊາຕິຠູມໍ, ສາ ອິເມສໍ ນິວາໂສຕິ ຊາຕິຠູມກາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຠູມກາຕິ ຊາຕິຠູມິວາສິໂນ’’ຕິ. ກສ຺ສ ປນາຍໍ ຊາຕິຠູມີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຍ ຊາຕິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສເທວເກ ໂລເກ ສຸປາກຏຠາວໂຕ ວິເສສເນນ ວິນາປິ ວິສິຏ຺ຐວິສໂຍວ ອິຘ ຊາຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕຏ຺ຐານສາກິຍຊນປໂທ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖປິ ກປິລວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ກປິລວຕ຺ຖາຫາໂຣ’’ຕິ.

ຄຣຸຘມ຺ມຠາວວຓ຺ຓນາ

ສາກິຍມຓ຺ຑລສ຺ສາຕິ ສາກິຍຣາຊສມູຫສ຺ສ. ທສນ຺ນໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາທີນໍ ວຕ຺ຖຸ ທສກຖາວຕ຺ຖຸ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາຍ ຕສ຺ສ ລາຠີ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠີ. ຕຕ຺ຖາຕິ ທສກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ.

ຄຣຸກຣຓີຍຕາຍ ຘມ຺ໂມ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມຄຣຸ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຘມ຺ມຄຣຸຕາ, ຕາຍ. ‘‘ອຊ຺ຌາສເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ, ອຖ ໂຂ ກາຍວຈີປໂຍເຄຫິປິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຄຣຸຕາເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ນິເວສເນ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ວສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຈນເສສວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາລາຠວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມກຖາ ກຕາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ຕໍ ອຕ຺ຖິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທິຍຑ຺ຒຍາມມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທສພລາທິຄຸຓວິເສສາ ວິຍ ຘມ຺ມຄາຣວເຫຕຸກາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິປິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ສທິສາ ເອວາຕິ ອິມສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຄາຣວກິຕ຺ຕເນ ‘‘ກສ຺ສໂປປິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ກສ຺ສປຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຄາຣວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຈາຣິກໍ ນິກ຺ຂມີຕິ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸໍ ນິກ຺ຂມິ. ຊນປທຈາຣິກາຍ ອກາເລ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກສລຣາຊາທໂຍ ວາເຣຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ປວາເຣຕ຺ວາ ຫິ ຈຣຓໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ. ປຸຓ຺ຓາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ກິໍ ເມ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ.

ອນຫາໂຕວາຕິ ຘມ຺ມສວນຸສ຺ສຸກ຺ເກນ ສາຍນ຺ເຫ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ ນ຺ຫານໍ ອກຕ຺ວາວ. ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕີສຸ ເອກິສ຺ສາ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຕາສິທ຺ຘາ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາ ປຏິປຕ຺ຕິກຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປນ຺ນໂກ ຈ ນາມ…ເປ… ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຏິກ຺ເຂປປຸພ຺ພໂກປິ ຫິ ປຏິປນ຺ໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິປນ຺ນຕ຺ໂຖ ເອວາຕິ. ກາມໍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສາສນໍ ໂສຠຕິ, ນ ປນ ສາສນໍ ວຑ຺ເຒຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຠາວໂຕ, ນ ຈ ກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຖາ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ປຐມໂພຘິຍໍ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ຈ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ – ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໘໖-໘໘; ມຫາວ. ໓໒) ຠິກ຺ຂູ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠຄວາ ນ ປຸຈ຺ຉຕິ, ກສ຺ມາ? ນ ມຍ຺ຫໍ ສາສນສ຺ສ ວຸຑ຺ຒິປກ຺ເຂ ຐິໂຕ’’ຕິ.

ສມຸທາໂຍ ອປ຺ປເກນ ອູໂນປິ ອນູໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ພາກຸລຕ຺ເຖຣໍ ຈຕຸຕ຺ຖຣາສິໂຕ ພຫິ ກຕ຺ວາປິ ‘‘ອສີຕິມຫາເຖຣາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສີຕິມຫາເຖຣສມຎ຺ຎາ ວາ ອວຍເວປິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສາມຎ຺ຎາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອີທິເສ ຐາເນ ພຫູນໍ ເອກໂຕ ກຖນໍ ມຫຕາ ກຓ຺ເຐນ ຈ ກຖນໍ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນເມວາຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເມຆສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄຸຓສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ວກ຺ຂມານຄຸຓເຫຕຸກາຍ ສມ຺ຠາວນາຍ ສມ຺ຠາວິໂຕ, ນ ເຍນ ເກນຈິ ກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕາທິນາ.

ຄຣຸຘມ຺ມຠາວວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວຓ຺ຓນາ

ອປ຺ປ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕປຣິຍາຍຕໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕; ໒.໑໓໔) ວິຍ.

ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ ນາມ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໖໓) ອຕ຺ຣ ອຕ຺ຣ ອິຈ຺ຉາຕິ ກຕ຺ວາ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານໍ ຄຸຓານໍ ວິຊ຺ຊມານານໍ ວິຍ ປເຣສໍ ປກາສນາ. ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິກາຣກວິເສສລາຠີຕິ ຊານາຕຸ ‘‘ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິອາປາຖກຊ຺ຌາຍິຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ. ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຕິ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານສີລຘຸຕຘມ຺ມາທິຄຸຓວິຠາວນາ. ຕາທິສສ຺ສ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ໂຫຕິ.

ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິ ອຎ຺ເຎສໍ ອຊານນ຺ຕານໍເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປຘານໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອິຈ຺ຉາປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນປິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອິຈ຺ຉາປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທິມາຫ. ທາຍກສ຺ສ ວສນ຺ຕິ ທາຍກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວສໍ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວສນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປພຫຸຠາວໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕກຖາມໍ.

ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ນ ອຎ຺ຎາສິ ໂສສານິກວຕ຺ເຕ ສມ຺ມເທວ ວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອວິຈ຺ເຉທໍ. ທຸຕິໂຍ ມໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ທຸຕິໂຍ ສຫາຍຠູໂຕປິ ຍຖາ ມໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ຕຖາ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສຸສາເນ ວສາມິ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ອໂຫ ໂສສານິກຸຕ຺ຕໂມ.

ຘມ຺ມກຖາຍ ຊນຕໍ ໂຂເຠຕ຺ວາຕິ ໂລມຫໍສນສາຘຸກາຣທານເຈລຸກ຺ເຂປາທິວເສນ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ອິຕຣຎ຺ຈ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກວ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກລາຫລວເສນ ມຫາຊນໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ. ຄໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ໂສ, ເຕນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມກຖາ ກຕາ’’ຕິ ຊານນຠເຍນ ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ປຣິເວຓໍ ຄໂຕ.

ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ວິຍາຕິ ປາຈີນວໍສທາເຍ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວຸຕ຺ຖາ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ວິຍ. ປຫາຍາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ.

ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວາທສວິຘສນ຺ໂຕສວຓ຺ຓນາ

ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນໍ ຄຣຸຈີວຣາທີນິ ນຜາສຸຠາວາວຫານິ ສຣີຣເຂທາວຫານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ ນອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ຕານິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ, ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາປິ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸປິ ຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕສນິທ຺ເທເສສຸ ອປິສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສເຍວ ອຄ຺ໂຄ ອໂລຠຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສນໂຕ.

ທ຺ວາທສວິຘສນ຺ໂຕສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິວິຘປວິເວກວຓ຺ຓນາ

ເອໂກຕິ ເອກາກີ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຈຸຓ຺ຓິກອິຣິຍາປຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຣຕີຕິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ສຎ຺ຈາຣວເສນ, ວິຫຣຕີຕິ ທິວາວິຫາຣາທິວເສນ. ກາຍວິເວໂກຕິ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາ, ນ ຌານວິເວກມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານ’’ນ຺ຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ນີວຣຓາທິສໍກິເລສໂຕ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ. ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກາທິຕໍຕໍຌານປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ໂວທານໍ ປຕ຺ຕານໍ. ນິຣຸປຘີນນ຺ຕິ ກິເລສຸປຘິອາທີນໍ ວິຄເມນ ນິຣຸປຘີນໍ.

ຕິວິຘປວິເວກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວິຘສໍສຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ສໍສີທຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍສຄ຺ໂຄ, ຣາໂຄ. ສວນເຫຕຸໂກ, ສວນວເສນ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ສໍສຄ຺ໂຄ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ປນ ກາຍປຣາມາໂສ. ອິຕ຺ຖີ ວາຕິ ວຘູ, ຍຸວຕີ ວາ. ສນ຺ຘາເນຕຸນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ຆເຏຕຸໍ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິວເສນາຕິ ອິທໍ ມູລຠູຕໍ ສວນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິວຕ຺ຕກມໂນທ຺ວາຣິກຊວນວີຖີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ຣາໂຄ ສວນສໍສຄ຺ໂຄເຍວ. ທສ຺ສນສໍສຄ຺ເຄປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປເຣຫິ ກຖິຍມານວເສນ ປວຕ຺ຕສວນສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ. ຕິສ຺ສທຫໂຣ ອຕ຺ຕນາ ສຸຍ຺ຍມານວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຊາຕເກ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຫໂຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມຣາເຄນ ວິທ຺ໂຘຕິ ຣາຄສລ຺ເລນ ຫທເຍ ອປ຺ປິໂຕ ອນ຺ໂຕ ອນຸວິທ຺ໂຘ.

ໂສຕິ ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ. ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຄາເມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຠິຣູປາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ‘‘ສເຈ ອນ຺ໂຕຄາເມ ນ ຈຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ກາລສ຺ເສວ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຍາຄຸໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ຍາຄຸເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ‘‘ນິວຕ຺ຕຖ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸກາມາ ນິວຕ຺ເຕມ, ອປິຈ ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ.

ອາທິໂຕ ລປນໍ ອາລາໂປ, ວຈນປຏິວຈນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ລາໂປ ສລ຺ລາໂປ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ກາຍຈິປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕກປຣິໂຠຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄປິ ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄວ.

ປຎ຺ຈວິຘສໍສຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄາຫຄາຫກາທິວຓ຺ຓນາ

ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂູຫິ ກາຍປຣາມາໂສ ກາຍສມ຺ພາຫນາທິວເສນ. ກາຍສໍສຄ຺ຄນ຺ຕິ ກາຍປຣາມາສສໍສຄ຺ຄໍ. ຄາຫຄາຫໂກຕິ ຄຓ຺ຫນການໍ ຄຓ຺ຫນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາຫມຸຕ຺ຕໂກຕິ ອໂຍນິໂສ ອາມິເສຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນເກຫິ ສຍໍ ມຸຈ຺ຈນໂກ. ມຸຕ຺ຕຄາຫໂກຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫໂຕ ມຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂກ. ມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕໂກຕິ ມຸຈ຺ຈນເກຫິ ສຍມ຺ປິ ມຸຈ຺ຈນໂກ. ຄຫຓວເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ໂລກາມິສໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕາ, ນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນ. ຠິກ຺ຂຸປກ຺ເຂ ຄຫຓວເສນາຕິ ປຈ຺ຈຍລາຠາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອາມິເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຐານາວຕ຺ຖໍ. ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ເທຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວ ຕໍ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຊີວິຕຸກາໂມ ປຸຣິໂສ ກຓ຺ຫສປ຺ເປນ, ອມິຕ຺ເຕນ ວາ ສຫ ນ ສໍວສຕິ, ເອວໍ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ກິເລເສຫິ ສຫ ນ ສໍວສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ຕຖາ ສມາຘິປິ. ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກາ ວິປສ຺ສນາປາທກາຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຍຖາ ໂລກິຍສມາຘິ ຄຫິໂຕ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາປາທກາ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກາຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສມາຘິ ຄຫິໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປຊ຺ຌານານິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ມຄ຺ຄສມາຘິ ວິປສ຺ສນາປາທໂກ, ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣູປຊ຺ຌານານິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕປິ. ສມາປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ປນ ປຸພ຺ພໂວຫາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉທເນນ ສມ຺ມາ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ວາ ຍຖາ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ສີລສມາຘີນມ຺ປິ ມິສ຺ສກຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣິຍຜລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ນິປ຺ຜາທນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ນ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ປຣິຕຸສ຺ສຕິ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາຍ ລທ຺ຘາ ເຕ ອຄຘິໂຕ ອມຸຈ຺ຉິໂຕອາທີນວທສ຺ສີ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອວໍຠູໂຕ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ຄມານສຕາຍ ປວິເວກໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ເກນຈິ ອສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ຄຫຏ຺ເຐນ ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ. ໂສ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ, ອນຘິຄມສ຺ສ ອຘິຄມາຍ. ອາຣຠນ຺ໂຕ ຈ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ, ອຍມສ຺ສ ສີລສມ຺ປທາ. ຕສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລເກຫິ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສຸເຂຫິ ສມ຺ມາ ພ຺ຣູຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມເທວ ສມາຘິຍຕິ, ອຍມສ຺ສ ສມາຘິສມ຺ປທາ. ຕໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອຍມສ຺ສ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາ. ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ປນສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາ, ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິໂຕ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ທສນ຺ນໍ ກຖາວຕ຺ຖູນໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ໂຍ ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ອຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຍາ ເນສໍ ປເຣສໍ ສໍກິຕ຺ຕນໍ, ອຍໍ ປຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຕາສຸ ປຸຣິມາ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ, ອິຕຣາ ກຣຸຓາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ກຣຸຓາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ຎາຓກຣຸຓາກຓ຺ຑໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທໍ ເທຕິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິເກ ທູຣໂຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ອປ຺ປິຈ຺ເຉນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ກຖາວຕ຺ຖຸໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປທິສນ຺ໂຕ ຫິ ຕານິ ‘‘ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູ ໂອວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອວທຕິເຍວ ສຣູປທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ. ສຸຂຸມໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ເອວມ຺ປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ໂຫຕິ ເອວມ຺ປີຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ອປຣາປຣໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາວຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມນິປຸຓໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ວິເສເສຫິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ກາຣຓນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ປນ ‘‘ມຫິຈ຺ຉຕາທີສຸ ເອເຕ ໂທສາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອຍມານິສໍໂສ’’ຕິອາທີນວານິສໍສທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສນ຺ທສ຺ສໂກ. ຄາເຫຕຸນ຺ຕິ ຍຖາ ຄຓ຺ຫຕິ, ຕຖາ ກາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ປຏ຺ຐເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສ຺ສາຫຊນນວເສນາຕິ ຍຖາ ຕໍ ສມາທານໍ ນິຈ຺ຈລໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິຍາ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ສມ຺ມເທວ ອຸຕ຺ເຕເຊຕີຕິ ສມຸຕ຺ເຕຊໂກ. ອຸສ຺ສາຫຊາເຕຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ຊາຕຸສ຺ສາເຫ. ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາຍຕິຎ຺ຈ ລພ຺ຠມານຄຸຓໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕິ ສມ຺ມເທວ ປກາເຣຫິ ໂຕເສຕີຕິ ສມ຺ປຫໍສໂກ. ເອວໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິອາທີສຸ ຍຖາຣຫໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ຄາຫຄາຫກາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈລາຠວຓ຺ຓນາ

໒໕໓. ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ເອວໍ ວຓ຺ໂຓ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ. ອິມິນາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສ຺ສ ຍຖາຠູຕຄຸຓສມຸຏ຺ຐິຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມນ຺ທມນ຺ໂທ ວິຍາຕິ ອຕິ ວິຍ ອເຉໂກ ວິຍ. ອພລພໂລ ວິຍາຕິ ອຕິ ວິຍ ອພໂລ ວິຍ. ຠາກຸຏິກຠາກຸຏິໂກ ວິຍາຕິ ອຕິ ວິຍ ທຸມ຺ມຸໂຂ ວິຍ. ອນຸມສ຺ສາຕິ ອນຸມສິຕ຺ວາ, ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ສຣູປໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ອນຸປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປນ ເນສໍ ອນຸປວິສນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸປວິສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ວຓ຺ຓຠາສນໍ ເອໂກ ລາໂຠຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປຕ຺ຖຍມາໂນ ເອວມາຫ ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຎ຺ຈລາຠວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈາຣິກາທິວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ອຠິຣມນໍ ອຠິຣຕໍ, ຕເທວ ອນຸນາສິກໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິຣນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ອນຠິຣຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຠິຣມິຕ຺ວາ ຈິຣວິຫາໂຣປິ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມເທວ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສຫາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ອສຍ຺ຫລາຠິໂນ.

ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມຄຣຸຕາກິຕ຺ຕນປສງ຺ເຄນ ຄຫິຕໍ ອຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ມຫາກສ຺ສປປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທິໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນວາສິຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາກາສຄາມີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສງ຺ຆກມ຺ເມນ ສິຊ຺ຌມານາປິ ອຸປສມ຺ປທາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາວເສເນວ ສິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘ພຸທ຺ຘທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອໂວຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ນວໂຍຊນສຕິກໍ ມຊ຺ຌິມເທສປຣິຍາປນ຺ນເມວ, ຕໂຕ ປຣໍ ນາຘິປ຺ເປຕໍ ທນ຺ຘຕາວເສນ ຄມນໂຕ. ສມນ຺ຕາຕິ ຄຕຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ. ອຎ຺ເຎນປິ ກາຣເຓນາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຕຣຸຓຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກາທິກາຣເຓນ ນິກ຺ຂມຕິ, ອນ຺ໂຕມຓ຺ຑລໍ ໂອຕຣຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ວາຕິອາທິ ‘‘ເອກໍ ມາສໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖາຍາຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິພທ຺ຘວາເສນ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ວິເຣຈເນນ ຜາສຸຠາວຕ຺ຖາຍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາຠິກງ຺ຂນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘູປມສຸຕ຺ຕ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ມຆເທວຊາຕກາທິເທສນານໍ (ຊາ. ໑.໑.໙) ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລສ຺ສ ອາກງ຺ຂເນນ. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນ (ປາຈິ. ໓໒໖) ວິຍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ. ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ອງ຺ຄຸລິມາລາທິເກ ໂພຘນຕ຺ຖາຍ. ນິພທ຺ຘວາສຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈາຣິກາ ນິພທ຺ຘຈາຣິກາ.

໒໕໕. ອປຣິຄ຺ຄຫຠາວໍ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ຄຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍູຖໍ ປຫາຍ…ເປ… ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖີ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຫາຍກິຈ຺ໂຈຕິ ສຫາຍກິຈ຺ຈຣຫິໂຕ ສີໂຫ ວິຍ. ເຕນສ຺ສ ເອກວິຫາຣິຕໍ ເຕຊວນ຺ຕຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕທາ ປນ ກາຍວິເວໂກ ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພຫູຫີຕິອາທິ ປນ ສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຣສ຺ສ ປຣິສາ ສຸວິນີຕາ ຈິຓ຺ຓຄຣຸວາສາ ຄຣຸໂນ ອິຈ຺ຉານຸຣູປເມວ ວຕ຺ຕຕິ.

ວຸຕ຺ຕກາຣຓຍຸຕ຺ເຕ ອທ຺ຘານຄມເນ ຈາຣິການໍ ໂວຫາໂຣ ສາສເນ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ເກນຈິເທວ ນິມິຕ຺ເຕນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຣຫິເຕປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີ ນາມ. ວິຊິຕມາຣຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາມວິຊຍມຫາໂຍໂຘ ວິຍ. ອຎ຺ຎໍ ເສວິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມມ ອາຄຕຠາວໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສວິຕ຺ວາ.

ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຕໍຕໍປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກເມວ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈູຬໂຄສິງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາມຄ຺ຄິຣສານິສໍສນ຺ຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໖) ສາມຄ຺ຄິຣສານິສໍສໍ ກເຖສິ. ອາວສຖານິສໍສນ຺ຕິ ‘‘ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ປຏິຫນຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໙໕, ໓໑໕) ອາວສຖປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອານິສໍສໍ. ສຕິປຏິລາຠິກນ຺ຕິ ໂຊຕິປາລຕ຺ເຖເຣ ລາມກໍ ຐານໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອາຄໂຕ. ຕາທິສສ຺ສ ນາມ ປມາທວິຫາໂຣ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕຸໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາ ຕເມວ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຆຏິກາຣສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໒) ກເຖສິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມຸທ຺ເທເສຕິ – ‘‘ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ, ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມຸທ຺ເທເສ ກເຖສິ. ກາມຎ຺ເຈເຕ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສາ ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໔) ອາຍສ຺ມຕາ ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖເຣນ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຣພ຺ຍສ຺ສ ກຖິຕາ, ເຕ ປນ ຠຄວໂຕ ເອວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ຕຕ຺ຖ ກຖິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ເຕ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ປານການິສໍສກຖນ຺ຕິ ‘‘ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕໍ ມຸຂໍ ຍຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໔໐໐; ສຸ. ນິ. ໕໗໓) ອນຸໂມທນໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປກິຓ຺ຓກກຖາວເສນ ປານກປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອານິສໍສກຖໍ ກເຖສິ. ເອກີຠາເວ ອານິສໍສໍ ກເຖສິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຠຄຸໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໒໓໘). ອນນ຺ຕນຍນ຺ຕິ ອປຣິມາຓເທສນານຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຓ຺ຓ, ອຍມ຺ປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາເຍວາ’’ຕິອາທິ ພຫູຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ນານານຍໍ ເທເສຕິ. ກຖໍ ຕຖາ ເທສິຕໍ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎາສີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ອໂຫສີ’’ຕິ.

ຈາຣິກາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

໒໕໖. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ. ຍທາ ຊາຕິຠູມກາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ເຖຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິໍສຸ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ສີສານຸໂລກີ ຫຸຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນໍ ເຖເຣນ ສມາຄເມ ອາທຣວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາເຐ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມາ’’ຕິອາທິ, ‘‘ຕຣມານຣູໂປ’’ຕິ ຈ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິລີນ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ມໍ ອທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ຈິນ຺ຕາ ອາທຣວເສເນວາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄໂຕ ສາວໂກ ອປິ ອາຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຖຸກປ຺ປໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນໂກ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ທິວາວິຫາຣນ຺ຕິ ສມ຺ປທາເນ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

໒໕໗. ປຸຣິມກຖາຍາຕິ ປຐມາລາເປ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ. ປຈ຺ຉິມກຖາ ນ ຊາຍຕີຕິ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ພກຖາຍ ອວສໂຣ ນ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ປຸຈ຺ຉິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນວເສນ. ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ເຖວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທີສຸ ຐິຕສ຺ສປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ມຕ຺ຖກໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ສຕ຺ຕມມ຺ປິ ປຎ຺ຫໍ ປຏິກ຺ຂິປິ, ອິຕເຣສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານມາຫ. ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣນປິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄຫຓູປາທານນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠູຕໍ ອຸປາທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາມຸປາທານາທິກ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍູປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍມາຫ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອຸປາທິຍຕິ ອຸປາທານວເສນ ຄຓ຺ຫຕີຕິ ອຸປາທານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍູປາທານໍ ນາມ…ເປ… ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໒໘, ໓໐) ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ. ນ ຈ ອຸປາທານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປາທາເນຫິ ເອຕໍ ນ ສຫິຕໍ ນາປິ ອຸປາທາເນຫິ ສຫ ປວຕ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ. ນ ຈ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ກສ຺ສຈິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນ ອຸປາທິຍຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸຕນ຺ເຕຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ພກິເລສປຣິນິພ຺ພານປຣິໂຍສານນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ. ອມຕຘາຕຸເມວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ກເຖນ຺ຕິ, ກເຖນ຺ຕານຎ຺ຈ ຍຖາ ຕສ຺ສ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອຘິຄໂຕປິ ຍຖາ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸນ ປຸຈ຺ຉໍ ອາຣຠິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ສຣູປໂຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ.

໒໕໘. ສພ຺ພປຣິວຕ຺ເຕສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ປຎ຺ຫປຣິວຕ຺ຕເນສຸ, ປຎ຺ຫວາເຣສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຄຫຓຘມ຺ມເມວາຕິ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຄຓ຺ຫຕີຕິ ຄຫຓໍ, ສຫ ຄຫເຓນາຕິ ສຄຫຓໍ, ອຸປາທານິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຏ຺ຏເມວ ອນຸຄໂຕຕິ ວຏ຺ຏານຸຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສເຍ ສີເລ ຐິໂຕ, ໂສປິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ.

ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕຣຖວິນີຕວຓ຺ຓນາ

໒໕໙. ນິສ຺ສກ຺ກວຈນເມຕໍ ‘‘ຍາວ ເຫຏ຺ຐິມໂສປານກເຬວຣາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ປໂຍຊນໍ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ເຫຕ຺ຖ ສີລວິສຸທ຺ຘິໍ ປໂຍເຊຕິ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ສີລວິສຸທ຺ຘິກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນໂຕ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກາ ຫິ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ນາມ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ຍາວເທວ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສາວຕ຺ຖິນຄຣໍ ວິຍ ສກ຺ກາຍນຄຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ສາເກຕນຄຣໍ ວິຍ ນິພ຺ພານນຄຣໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຈ຺ຈາຍິກສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກາໂລ ວິຍ ນວເມເນວ ຂເຓນ ປຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠິສມຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປາທກາໂລ. ຍຖາ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕເມນ ຣຖວິນີເຕນ ສາເກເຕ ອນ຺ເຕປຸຣທ຺ວາເຣ ໂອຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ນ ຕາວ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສໍວິຘາຕພ຺ພສໍວິຘານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕຄຓປຣິວຸຕສ຺ສ ສຸຣສໂຠຊນປຣິໂຠເຄ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ສິຍາ, ເອວເມຕໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຫານສາຘກອຣິຍຜລສມງ຺ຄິກາເລ ອຠິສມຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍຄິໂນ…ເປ… ກາໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ ນາມ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາ ຜສ຺ສາທໂຍ ປໂຣປຓ຺ຓາສ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ. ນິໂຣຘສຍເນຕິ ນິພ຺ພານສຍເນ.

‘‘ວິສຸທ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ກຖາວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ໂຓ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ນາມ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕປິ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເອເຕເນວ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ປຸຈ຺ຉີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ຺ຕິ ປຎ຺ຫໍ. ກິໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉີຕິ ວິສຸທ຺ຘິປຣິຍາເຍນ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ກິໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິນໍ ເຖຣໍ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປຸຈ຺ຉເນນ ກິໍ ຕິຕ຺ຖກຸສໂລ ວາ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຍສ຺ມິໍ ປຸຈ຺ຉິ, ອຸທາຫຸ ປານີຍຕ຺ຖິກມຕິຕ຺ເຖຫິ ຉິນ຺ນຕເຏຫິ ປາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕິຕ຺ຖກຸສໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ອວິສຍສ຺ມິໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ໂຍຊນາ. ອິມິນາ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປກ຺ເຂປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທຕ຺ຖມສ຺ສ ວິຈາຣຓາ ອາຣທ຺ຘາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຕິຕ຺ຖກຸສໂລ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິກຖາວຕ຺ຖູນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທມິນາຕິ ຍໍ ‘‘ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ນເຍນ ວິຘິນາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກາ ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘີສຸ ວິສຸໍ ເອກາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ. ທສສຸ ກຖາວຕ຺ຖູສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫິ ວິນາ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາຕິອາທີສຸ ກຖາສີເສນ ທສກຖາວຕ຺ຖຸ ຄຫິຕໍ. ກເຖຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ ວຕ຺ຖຸ ກຖາວຕ຺ຖູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ອຸປກາຣໂຕ, ສຠາວໂຕ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ກຖາວຕ຺ຖູນໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິຓ຺ຓໍ ກຖາວຕ຺ຖູນໍ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຄເຫປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ, ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ປຫາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິ ນວວິຘຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ອິມາ ປຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ.

ສຕ຺ຕຣຖວິນີຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໖໐. ສມ຺ໂມທິຕຸນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ. ອຏ຺ຐານປຣິກປ຺ເປນາຕິ ອກາຣຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຣິກປ຺ປເນນ ຕທາ ອສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວຈເນນ. ອຠິຓ຺ຫທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ນິຈ຺ຈທສ຺ສນສ຺ສ, ນິຍຕທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸກ຺ຂິປີຕິ ຄຸຓໂຕ ກຖິຕຠາເວນ ອຸກ຺ກໍເສຕິ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິມສ຺ມິໍ ກາຣເຓ ເອກປເທເນວ ສາວກວິສເຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓາວິກຣຓນິມິຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອມຈ຺ຈຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຈາຍມາໂນຕິ ປູຊຍນ຺ໂຕ.

‘‘ອນຸມສ຺ສ ອນຸມສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາຣຓວເສນາຫ ‘‘ກິໍ ປນ ປຎ຺ຫສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ ຠາຣິຍໍ ອຸທາຫຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ສກາຣຓນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຸຈ຺ຉນມ຺ປີຕິ ເອວໍ ສຫຘມ຺ເມນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ສຍໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນມ຺ປິ ຠາຣິຍໍ ທຸກ຺ກຣໍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປີຕິ ສຫຘມ຺ເມນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຣໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີຕິ. ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ເທສນາ ນິຏ຺ຐິຕາອາທິໂຕ ສປຣິກ຺ຂາຣໍ ສີລໍ, ມຊ຺ເຌ ສມາຘິໍ, ອນ຺ເຕ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາຕິ.

ຣຖວິນີຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ນິວາປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖໑. ນິວປ຺ປຕີຕິ ນິວາໂປ, ນິວາປໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ນິວາປໂຠຊນໍ ວາ ເອຕສ຺ສາຕິ ເນວາປິໂກ, ນິວາເປນ ມິເຄ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກມາຄວິໂກ. ຕິຓພີຊານີຕິ ນິວາປຕິຓພີຊານິ. ວປ຺ປນ຺ຕິ ສສ຺ສໍ ວິຍ ວປິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວປ຺ປໍ. ‘‘ມຍໍ ວິຍ ອຎ຺ເຎ ເກ ອີທິສໍ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມານມທໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐສຕິຠາວນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕຠາວໍ. ຕິຣຈ຺ຉານາ ຫິ ວິຊາຕິຍພລວຕິຣຈ຺ຉານວສນຏ຺ຐາເນສຸ ສາສງ຺ກາ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຫທຍາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ມາຄວິກາທິມນຸສ຺ສູປຈາເຣ, ຣສຕຓ຺ຫາຍ ປນ ພທ຺ຘາ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊສ຺ສນ຺ຕິ. ນິວປຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິວາໂປ, ນິວາປຠູມິ ນິວາປຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວາປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາກາມກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນີວາຣວນໍ ວິຍາຕິ ນີວາຣສ຺ສ ສມູໂຫ ວິຍ. ນີວາໂຣ ນາມ ອຣຎ຺ເຎ ສຍໍຊາຕວີຫິຊາຕິ. ເມຆມາລາ ວິຍາຕິ ເມຆຆຏາ ວິຍ. ເອກຄ຺ຆນນ຺ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ວິຍ ອວິຣຏ຺ຐໍ. ປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາສງ຺ກປຣິສງ຺ກາ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ກຓ຺ເຓ ຈາລຍມານາຕິ ອນາສງ຺ກນ຺ຕານໍ ປຫຏ຺ຐາກາຣທສ຺ສນໍ. ມຓ຺ຑລຄຸມ຺ພນ຺ຕິ ມຓ຺ຑລກາກາເຣນ ຐິຕໍ ຄຸມ຺ພໍ.

໒໖໒. ກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ອຸປມາຠາເວນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ. ມິເຄ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປນໍ ວສີຠາໂວ. ໂສ ເອວ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ປຠາວນຏ຺ເຐນ ອານຸຠາໂວ.

໒໖໓. ຠເຍນ ໂຠຄໂຕຕິ ຠເຍນ ສຫ ສຠຍໍ ນິວາປປຣິໂຠຄໂຕ. ພລວີຣິຍນ຺ຕິ ກາຍພລຎ຺ຈ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍຎ຺ຈ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ພລເມວ ວີຣິຍໍ. ພລນ຺ຕິ ຈ ສຣີຣພລໍ, ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ມນສິກາຣມຄ຺ເຄຫິ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓກວາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຓວາໂຍຘາຕູ’’ຕິ.

໒໖໔. ສິກ຺ຂິຕເກຣາຏິກາຕິ ປຣິຈິຕສາເຐຍ຺ຍາ, ວຎ຺ຈກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ວິຍ ອານຸຠາວວນ຺ໂຕ ວິຍ. ປຈຸຣຊເນຫິ ປຣຠູຕາ ຊາຕາຕິ ປຣຊນາ, ມຫາຠູຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍກ຺ຂາ’’ຕິ. ສມນ຺ຕາ ສປ຺ປເທສນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປເທສວນ຺ຕໍ ວິປຸໂລກາສສນ຺ນິວາສຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສ ປນ ສປ຺ປເທສຕາ ມຫາໂອກາສຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ໂອກາສ’’ນ຺ຕິ.

໒໖໕. ຆຏ຺ເຏສ຺ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ສຠຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາທານວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈເຕສ຺ສນ຺ຕິ, ຕາເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພິສິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ຊາຕິຍາ ມຫລ຺ລໂກ ຊິຓ຺ໂຓ. ທຸພ຺ພໂລຕິ ພ຺ຍາຘິວເສນ, ປກຕິຍາ ວາ ພລວິຣຫິໂຕ.

໒໖໗. ນິວາປສທິສຕາຍ ນິວາໂປຕິ ວາ. ໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພຕາຍ ໂລກາມິສານີຕິ ວາ. ວຏ຺ເຏ ອາມິສຠູຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏາມິສຠູຕານໍ. ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ກາມຄຸເຓຫິ ກາມຄຸເຓ ຄິທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ ຕສ຺ເສວ ເຄຘສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ. ເຕນາຫ –

‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ;

ເຕນ ຕໍ ພາຘຍິສ຺ສາມິ, ນ ເມ ສມຓ ໂມກ຺ຂສີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓);

ອຍນ຺ຕິ ປຐມມິຄຊາຕູປມາ. ວານປຕ຺ຖສ຺ສ ສໂຕວ ປປຎ຺ຈປຣທຕ຺ຕິກາທິສປຸຕ຺ຕທາຣນິກ຺ຂມນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສປຸຕ຺ຕຠຣິຍປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໒໖໘. ກາມໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິ ອິຘ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ. ກາເມ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ນິມຸຄ຺ຄຕາຍ ທຸຕິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸຕິຍມິຄຊາຕູປມາ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໖໙. ຕຕິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຍຖາປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກາເມ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ເອວໍ ຐິຕາ, ນ ທຸຕິຍາ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ນິມຸຄ຺ຄາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ອກໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕເຣ ກາມໍ ອຸຊຸກໍ ກາມຄຸເຓສຸ ນ ນິມຸຄ຺ຄາ, ປຣິຍາເຍນ ປນ ນິມຸຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິຊາເລນ ຈ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄາມນິຄມຊນປທຣາຊຘານິໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ທິຏ຺ຐິຊາລມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາຊາລານຸຄຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ມາຣສ຺ສ ປາປິມໂຕ ທິຏ຺ຐິຊາເລນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໗໑. ຂນ຺ຘກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣາ ວາ ອິຘ ມາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອກ຺ຂີນິ ຠິນ຺ທິ ທຏ຺ຐຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວາປາທເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ມາໂຣ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອິມໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຊານາຕິ, ອິຘາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວເສນ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ນ ມາຣສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ຠິນ຺ທີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ. ອທສ຺ສນໍ ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປທໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ຈ ອິຘ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ນິຣາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕິ ມາໂຣ. ທິສ຺ວາຕິ ທສ຺ສນເຫຕຸ. ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນເຫຕຸ ອາສວາ ນ ປຣິກ຺ຂີຓາ. ຜລກ຺ຂເຓ ຫິ ເຕ ຂີຓາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ.

ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ ສງ຺ຂາຣໂລເກ ຈ. ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ລຄ຺ຄຠາເວນ ເຈວ ສວິເສສໍ ອາສຕ຺ຕຠາເວນ ຈ. ອຖ ວາຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນຍວເສນ (ມຫານິ. ໓, ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໒, ໒໓; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໔) ວິສຕ຺ຕິກາປທໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ວິສຕາຕິ ວິຕ຺ຖຏາ ຣູປາທີສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ພ຺ຍາປນວເສນ ວິສຏາຕິ ປຸຣິມວຈນເມວ ຕກາຣສ຺ສ ຏກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາລາຕິ ວິປຸລາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ປຣິສກ຺ກຕິ ສຫຕິ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວຕ຺ຖຸນາ ປາເທນ ຕາລິຍມາໂນປິ ສຫຕິ. ໂອສກ຺ກນໍ, ວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ວາ ວິສກ຺ກນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວິສໍຫຣຕີຕິ ຍຖາ ຕຖາ ກາເມສຸ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຫຣຕິ ສງ຺ຂິປຕິ, ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສໍວາທິກາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕີ ວິສໍວາທິກາ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສມູລາ, ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທິຠູຕາ ເວທນາ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສມູລາ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ວິສໍ ຜລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສຜລາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ປຣິໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ນ ອມຕສ຺ສາຕິ ສາ ‘‘ວິສປຣິໂຠຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ວິສາລາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓຕິ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ນິຣວເສສໂຕ ວາ ຕິຓ຺ໂຓ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ຕິຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນິວາປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ປາສຣາສິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗໒. ສາຘຸມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘຸ-ສທ຺ໂທ ອາຍາຈນຕ຺ໂຖ, ນ ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໒) ວິຍ ອຠິນນ຺ທນາທິອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍາຈນ຺ຕາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ? ພຸທ຺ຘາ ຫິ ຄຣູ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣມຄຣູ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານໍ, ນ ຍຖາ ຕຖາ ອຸປສງ຺ກມນີຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຈາຣິໂກ ສີໂຫ’’ຕິອາທິ.

‘‘ປາກຏກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ສພ຺ພກາລໍ ກິເມວມກາສີຕິ? ນ ສພ຺ພກາລເມວມກາສິ. ຍທາ ປນ ອກາສິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປຐມໂພຘິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວຕິ ອິມິນາ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ຘນປຣິຈ຺ຈາໂຄ ກໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມາລາກຈວຣນ຺ຕິ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ. ຣໂຊຊລ຺ລໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ ອຈ຺ຉຕຣຉວິຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ຉວິຍາ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ນ ລິມ຺ປຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ນຫາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ວິຫາໂຣຕິ ເຊຕວນວິຫາໂຣ. ວີສຕິອຸສຠໍ ຄາວຸຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄຕິ ວທນ຺ຕິ. ກທາຈີຕິ ກສ຺ມິຎ຺ຈິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ. ອຈລເມວາຕິ ອປຣິວຕ຺ຕເມວ ອນຎ຺ຎຠາວໂຕ, ມຎ຺ຈານໍ ປນ ອປ຺ປມຫນ຺ຕຕາຫິ ປາທານໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຫານິວຑ຺ຒິໂຍ ໂຫນ຺ຕິເຍວ.

ຍນ຺ຕນາຬິກາຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣາຫິ. ນ຺ຫານວຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ນາມ ເອວໍ ນ຺ຫາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນຫານຈາຣິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ສຸຘນ຺ຕຈາມີກຣສມານວຓ຺ຓໍ ສຸປຣິໂສຘິຕປວາຬຣຸຈິຣກຣຈຣຓາວຣໍ ສຸວິສຸທ຺ຘນີລຣຕນາວຬິສທິສເກສຕນຸຣຸຫໍ, ຕສ຺ມາ ຕຫໍ ຕຫໍ ວິນິສ຺ສຕຊາຕິຫິງ຺ຄຸລກຣສູປໂສຠິຕໍ ອຸປຣິ ມຫຄ຺ຆຣຕນາວຬິສຎ຺ຉາທິຕໍ ຊງ຺ຄມມິວ ກນກຄິຣິສິຂຣໍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ທສພລສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ສມນ຺ຕໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອາຘາວນ຺ຕີ ວິຘາວນ຺ຕີ ຣຕນາວຬິຣຕນທາມ-ຣຕນຈຸຓ຺ຓ-ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ວິຍ, ປສາຣິຕຣຕນຈິຕ຺ຕກຎ຺ຈນປຏ຺ຏມິວ, ອາສິຎ຺ຈມານລາຂາຣສຘາຣາ-ຈິຕມິວ, ອຸກ຺ກາສຕນິປາຕສມາກຸລມິວ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓ-ກຓິກາຣ-ກິງ຺ກິຓິກ-ປຸປ຺ຜມິວ, ວາຍຸເວຄສມຸທ຺ຘຕ-ຈິນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓ-ຣຎ຺ຊິຕມິວ, ອິນ຺ທຘນຸ-ວິຊ຺ຊຸລຕາ-ວິຕານສນ຺ຖຕມິວ, ຄຄນຕລໍ ຕໍ ຐານໍ ປວນຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ຜຣນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຓ຺ຓຠູມິ ນາເມສາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ. ອຸປມາໂຍຕິ ‘‘ອີທິໂສ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ຍຖາຣຫໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກາ ອຸປມາ. ກາຣຓານີຕິ ອຸປມຸປເມຍ຺ຍສມ຺ພນ຺ຘວິຠາວນານິ ກາຣຓານິ. ປູເຣຕ຺ວາຕິ ວຓ຺ຓນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ. ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ອຕິຕ຺ເຖ ປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

໒໗໓. ກຓ຺ຓິກາຕິ ສຣີຣຄຕພິນ຺ທຸກຕານິ ມຓ຺ຑລານິ. ປຣິກ຺ຂາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກິໍ ປນາຍໍ ນໂຍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ສຣີເຣ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປເນຕໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄມນວເສນ ກາຍສ຺ສາຠິນີຫຣຓໍ ຄມນາຠິຫາໂຣ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍາວຕ຺ຕນໍ ອຘິປ຺ປາຍໂກປນໍ.

ອຎ຺ຎຕຣາຍ ປາຣມິຍາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຍາ. ວີຣິຍປາຣມິຍາຕິ ອປເຣ. ມຫາຠິນິກ຺ຂມນສ຺ສາຕິ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຈຣິມຠເວ ອຠິນິກ຺ຂມນສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສມາຣກສ຺ສ ຈ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍເຠທສ຺ສ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫນີຍຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕໍ ອຠິນິກ຺ຂມນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸຣິໂມຕິ ‘‘ກຕມາຍ ນຸ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠວຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ໂຖ. ກາ ຈ ປນ ໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ເຕນ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕາຍ ກຖາຍ ວກ຺ຂມານໍ ວິປ຺ປກຕຠາວໍ ໂຊເຕຕິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ. ຍາຍ ຫິ ກຖາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ສາ ເອວ ອນ຺ຕຣາກຖາຠູຕາ ວິປ຺ປກຕາ ວິເສເສນ ປຸນ ປຸຈ຺ຉີຍຕິ. ອຎ຺ຎາຕິ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຠູມນ຺ຕຣໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ສມຍນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ອນ຺ຕຣາຕິ ວາ ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ກິໍ ສີລໍ ນາມ, ກຖຎ຺ຈ ປູເຣຕພ຺ພໍ, ການິ ຈສ຺ສ ສໍກິເລສໂວທານານີ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປິຈ຺ຉາທິນິສ຺ສິຕາ ສີລາທິນິສ຺ສິຕາ ຈ ກຖາ. ອຣິໂຍຕິ ນິທ຺ໂທໂສ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖກາເມຫິ ອຣຓີໂຍຕິ ອຣິໂຍ, ອຣິຍານໍ ອຍນ຺ຕິ ວາ ອຣິໂຍຕິ. ຠາວນາມນສິກາຣວເສນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວນ຺ຕິ, ນ ເອກຈ຺ຈພາຫິຣກປພ຺ພຊິຕາ ວິຍ ມູຄພ຺ພຕສມາທາເນນ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານມ຺ປິ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ວຈີສງ຺ຂາຣປຫານໂຕ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຣິຫາຣິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ. ຌານນ຺ຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ.

໒໗໔. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓; ອຸທາ. ໑໒, ໒໘, ໒໙) ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິເທສນາຍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິເຍສນາຕິ ໂກ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິເຍສນາຕິ ຍາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນປຏິພທ຺ຘາ ຘມ຺ມີ ກຖາ, ສາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມປຣິເຍສນາ ຘມ຺ມວິຈາຣຓາ ອຣິຍປຣິເຍສນາ ນາມ. ອປາຍມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖາວຫໍ ມຄ຺ຄໍ. ອຸທ຺ເທສານຸກ຺ກມໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ເທສານຸປຸພ຺ພິໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອໂມສຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປກຕິປຣິຍາໂຍ. ຊາຍນສຠາໂວຕິ ຊາຍນປກຕິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຕ຺ຕຠຣິຍ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວນ຺ທສມາສວເສນ ເອກຕ຺ຕໍ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ທາສິທາສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ. ປຣໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ຊາຕຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣຎ຺ຊີຍຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ອິຘ ປນ ສຸວຓ຺ຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຣຊຕໍເຕວ ຄຫິຕໍ. ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘໂຍ. ຈຸຕີສງ຺ຂາຕໍ ມຣຓນ຺ຕິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ມຣຓມາຫ. ຂຓິກນິໂຣໂຘ ປນ ຂເຓ ຂເຓ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ວິຍາ’’ຕິ. ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິ ທູສວິເສນ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ທູສິສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊາຕຣູປສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ອໂຍ ໂລຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໕.໒໓). ມລໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເຍຫິ ສຫໂຍຄໂຕ ມລິນໍ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ມລິນຠາວປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ມລໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຊີຣຓໂຕ ຊຣາຘມ຺ມວາເຣ ຊາຕຣູປໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຍ ປນ ຊາຕິຘມ຺ມວາເຣປິ ຊາຕຣູປໍ ນ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ຊີຣຓຘມ຺ມວາເຣ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕມ຺ປິ ອຸປຘິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິຄ຺ຄເຫ ຐິຕານໍ ປນ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອປາກຏານມ຺ປິ ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ວເສນ ໂຍຊນາ ລພ຺ຠເຕວ. ຊາຕຣູປສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສ຺ສ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຸຕ຺ຕຠຣິຍາທິຄ຺ຄຫເຓນ ວິຍ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາທິຄ຺ຄຫຓໍ.

໒໗໕. ອຣິເຍຫິ ປຣິເຍສນາ, ອຣິຍານໍ ປຣິເຍສນາຕິ ວາ ອຣິຍປຣິເຍສນາຕິ ສມາສທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ.

໒໗໖. ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລຠາເວສຸອາທີນວທສ຺ສນໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ສາ ຈ ເນສໍ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ເຕສໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນກຖໍ ກເຖຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຫມ຺ປິ ປຸພ຺ເພຕິ ວິເສສວຈນໍ ອປຣິປກ຺ກຎາເຓນ ສຍໍ ຈຣິມຠເວ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ຕິວິຘນາຏກປຣິວາຣສ຺ສ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຠວນໍ, ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຘານປທຫນວເສນ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນຣິຍປຣິເຍສນໍ ປຣິເຍສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາປີຕິ ຍຖາສກໍ ຄິຫິໂຠຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ຕໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍເຄ ຐິຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນເທສນາຍ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຕມ຺ປິ ປຫາຍ ອຣິຍປຣິເຍສນໍ ປຣິເຍສິໍສູຕິ.

໒໗໗. ກາມໍ ທຫຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຫຣໍ ກຸມາຣໍ ມນ຺ທໍ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໖) ເອຕ຺ຖ ພາລທາຣເກ ອາຄໂຕ, ‘‘ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ປນ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຍຸວາວຕ຺ຖາ ອິຘ ທຫຣ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຣຸໂຓວ ສມາໂນ’’ຕິ. ປຐມວເຍນ ເອກູນຕິໍສວຍຕ຺ຕາ. ຊາຕິຍາ ຫິ ຍາວ ເຕຕ຺ຕິໍສວຍາ ປຐມວໂຍ. ອນາທຣຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຣຸທນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊີ’’ຕິ. ກາມໍ ອສ຺ສຸມຸຈ຺ຈນໍ ໂຣທນໍ, ຕໍ ອສ຺ສຸມຸຂານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກາສິຕໍ, ຕໍ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ຣຸທນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ພລວໂສກສມຸຏ຺ຐານໍ ອາໂຣທນວຕ຺ຖຸໍ ປກາເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທມານານ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ກຸສລນ຺ຕິ ຄເວສມາໂນຕິ ກິນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອວຊ຺ຊຣຫິຕໍ ເອກນ຺ຕ ນິຍ຺ຍານິກໍ ປຣິເຍສມາໂນ. ວຣປທນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ເອກນ຺ເຕນ ວຣຓີຍຏ຺ເຐນ ວຣໍ, ປຊ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປທໍ. ຕຸງ຺ຄສຣີຣຕາຍ ທີໂຆ, ປິງ຺ຄລຈກ຺ຂຸຕາຍ ປິງ຺ຄໂລຕິ ທີຆປິງ຺ຄໂລ. ຘມ຺ໂມຕິ ວິນໂຍ, ສມໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ວາວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ສວນມຕ຺ເຕເນວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ອກາສິໍ.

ປຏິລປນມຕ຺ຕເກນາຕິ ປຸນ ລປນມຕ຺ຕເກນ. ຊານາຕີຕິ ຎາໂຓ, ຎາໂຓຕິ ວາໂທ ຎາຓວາໂທ, ຕໍ ຎາຓວາທໍ. ‘‘ວທາມີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູຕິ ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ມມ ຕຖາຠາວໍ ຊານນ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ‘‘ອກມ຺ປນີຍຕາຍ ຖິໂຣ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ. ລາຠີຕິ ອຎ຺ຎາສີຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ທິສເນນ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕນາ ຄຕມຄ຺ຄໍ ປເວເທຕິ, ນ ອນຸສ຺ສຸຕິໂກ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອສ຺ສາຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ. ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ‘‘ນ ໂຂ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’’ຕິອາທິ ມນສິ ອໂຫສິ, ຈິນ຺ເຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຫຏ຺ຐິມສມາປຕ຺ຕີຫິ ວິນາ ອຸປຣິມສມາປຕ຺ຕີນໍ ສມ຺ປາທນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ມໍ ຊານາເປສີ’’ຕິ ອາຫ. ປໂຍຄໍ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມາຫາຕິ ເອວໍ ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຄມໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸສູຍໂກຕິ ອນິສ຺ສຸກີ. ເຕນ ມຫາປຸຣິເສ ປສາທໍ ປເວເທສິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ປຸຣິມຊາຕິປຣິຈເຍນ ຎາຓສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຕາສໍ ຄຕິ ຈ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ‘‘ວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ນາ ເອເວຕາ’’ຕິ ນິຈ຺ຉໂຍ ອຸທປາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ວິຣາຄຠາວນາສມຕິກ຺ກມາວໂຫປິ ເນວ ເຕສມ຺ປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ສມຕິກ຺ກມາວໂຫ, ສຍຎ຺ຈ ວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ໂນເຍວ, ຕສ຺ມາ ເນວ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ, ຍທຄ຺ເຄນ ນ ນິພ຺ພິທາຍ, ຕທຄ຺ເຄນ ນ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ, ຣາຄາທີນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ, ນ ອຸປສມຕ຺ຖາຍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ນ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຍາວເທວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຸປປຕ຺ຕິຍາຕິ ສຕ຺ຕສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ອຈຸຕິຘມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຊາຕິຘມ຺ມເມວາຕິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈ ຐານໍ ປາເປຕີ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍທາ ສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕິຎ຺ຈ ອຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ມກ຺ຂິກາວເສນາຕິ ໂຠຊນສ຺ສ ມກ຺ຂິກາມິສ຺ສຕາວເສນ. ມນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນາຕິ ອິທໍ ກຕິປາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຠາວນານຸໂຍຄມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິຍ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທິກຣຓໍ. ນ ຫິ ອນ຺ຕິມຠວິກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສມາປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ຠາຣິຍໍ ນາມ. ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ອນຸ ອນຸ ອລໍກຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘‘ອິມິນາ ນ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

໒໗໘. ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ໂຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໗໙. ມຫາເວລາ ວິຍ ມຫາເວລາ, ວິປຸລວາລິກປຸຎ຺ຊຕາຍ ມຫນ຺ໂຕ ເວລາຕໂຏ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາວາລິກຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຸຣຸ ມຣຸ ສິກຕາ ວາລຸກາ ວຓ຺ຓຸ ວາລິກາຕິ ອິເມ ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ.

ເສນາ ນິຄຈ຺ຉິ ນິວິສິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສນານິຄໂມ, ເສນາຍ ນິວິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ເສນານິຄາໂມຕິ ປນ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ອປຣກາລິກາ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຎ຺ເຈຕໍ. ອຸປຣິສຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕ. ອິຘ ປນ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຣິຍປຣິເຍສນາຍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ.

໒໘໐. ‘‘ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫິຕປທທ຺ວຍວິສຍວິເສສສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ເມ’’ຕິ ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນວເສສເຎຍ຺ຍາວໂພຘນສມຕ຺ຖເມວ ຎາຓວິເສສໍ ໂພເຘຕິ, ນ ຎາຓມຕ຺ຕໍ, ນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມທສ຺ສນສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ເມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ. ອກຸປ຺ປຕາຍາຕິ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ອສງ຺ໂຂຠນີຍຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄາທີຫິ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປິ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປີຕິ ນ ເກວລໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ, ອຖ ໂຂ ຍຖາຘິຄເຕ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ເມ ເອກູນວີສຕິວິຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປິ.

໒໘໑. ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໖໔; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໒; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໗) ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຏິມຸຂໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນວເສນ ປຕ຺ໂຕ, ຍຖາຠູຕໍ ອວພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຸປຈິຕປຣິປກ຺ກຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕານຠາວປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ໂຍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ, ໂສ ໂອຄາຫິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຣູປໂຕ ຈ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາວ ທຸທ຺ທໂສ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ກິຈ຺ເຉນ ເກນຈິເທວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາວ ທຸຣນຸໂພໂຘ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ອວພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອວໂພຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໑໕) ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ວາ ສນ຺ໂຕ. ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ. ປຘານຠາວໍ ນີໂຕຕິ ວາ ປຓີໂຕ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປໂກ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ. ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ສນ຺ຕປຓີຕຠາເວເນວ ຈ ອເສຈນກຕາຍ ອຕປ຺ປກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕມຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ນ ຕກ຺ເກນ ອວຈຣິຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ເອວ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ຈ ສຓ຺ໂຫ. ສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ນິປຸໂຓ, ພາລານໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອາລຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕີ ອຠິຣມຓວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ຣມນ຺ຕີຕິ ຣຕິໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ. ອາລຍຣຕາຕິ ອາລຍນິຣຕາ.

ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຐານ-ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຐານນ຺ຕິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕິຏ຺ຐຕິ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຍຖາ ‘‘ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ’’ຕິ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຕິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ເຕນ ສມຕ຺ຖປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ປທທ຺ວເຍນປິ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຠາວິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໕໗໒-໕໗໓) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິອາທິ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມຖາທິສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານເມວ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອາຄມ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວເຫຕຸ. ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກູປສມວເສນ ສມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຖາ ສນ຺ຕາ ສວິເສສໍ ອຸປສນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວູປສມ຺ມນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ, ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສໍຍຸຕ຺ເຕ ຈ ນິພ຺ພາເນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວູປສມປຣິຍາໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາຕິ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ. ສພ຺ເພ ກິເລສຣາຄາຕິ ກາມຣາຄຣູປຣາຄາທິເຠທາ ສພ຺ເພປິ ກິເລສຠູຕາ ຣາຄາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ອິຘ ‘‘ກິເລສຣາຄາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ໂລຠວິເສສາ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓຕຠາວາປາທນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕໍ, ທຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕໍ, ມູຬ຺ຫມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໑). ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຈິຣນິສຊ຺ຊາຈິຣຠາສເນຫິ ປິຏ຺ຐິອາຄິລາຍນຕາລຸຄລໂສສາທິວເສນ ກາຍກິລມໂຖ ເຈວ ກາຍວິເຫສາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ໂຂ ເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຊານນ຺ຕານໍ ປນ ເທສນາຍ ກາຍປຣິສ຺ສໂມປິ ສຕ຺ຖຸ ອປຣິສ຺ສໂມວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສສີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐). ເຕເນວາຫ ‘‘ຍາ ອຊານນ຺ຕານໍ ເທສນາ ນາມ, ໂສ ມມ ກິລມໂຖ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກິລມໂຖ ເຈວ ຈິຕ຺ຕວິເຫສາ ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ ໂພຘິມູເລເຍວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ.

ອນຸພ຺ຣູຫນໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ໂສຕິ ‘‘ອປິສ຺ສູ’’ຕິ ນິປາໂຕ. ມນ຺ຕິ ປຏິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມມາ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ວາ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑.ຕິກມາຕິກາ). ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄກຣຓຕ຺ຖເມວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອຘິຄຕຘມ຺ມຣຊ຺ຊສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິທີປນຕາ, ຄາຖາຕ຺ຖສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຕາ, ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖທ຺ວາເຣນ ຫິ ຄາຖານໍ ອນຈ຺ຉຣິຍຕາ. ໂຄຈຣາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐເຫສຸໍ. ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວິຕກ຺ເກຕພ຺ພຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວິຕກ຺ກຍິຕພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ.

ຍທິ ສຸຂາປຏິປທາວ, ກຖໍ ກິຈ຺ຉຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣມີປູຣຓກາເລ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວມາທີນິ ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈຊານິ ເທນ຺ຕສ຺ສ. ຫ-ອິຕິ ວາ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອກໍສຕ຺ເຖຕິ ເກຈິ. ຫ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍເສນ ວາ ອລໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ເອວໍ ກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫລນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທໍ ‘‘ຫລນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໖໕; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໒) ວິຍ. ຣາຄໂທສປຣິຜຸຏ຺ເຐຫີຕິ ຜຸຏ຺ຐວິເສນ ວິຍ ສປ຺ເປນ ຣາເຄນ ໂທເສນ ຈ ສມ຺ຜຸຏ຺ເຐຫິ ອຠິຠູເຕຫິ. ຣາຄໂທສານຸຄເຕຫີຕິ ຣາເຄນ ຈ ໂທເສນ ຈ ອນຸພນ຺ເຘຫິ.

ກາມຣາຄຣຕ຺ຕາ ຠວຣາຄຣຕ຺ຕາ ຈ ນີວຣເຓຫິ ນິວຸຕຕາຍ, ທິຏ຺ຐິຣາຄຣຕ຺ຕາ ວິປຣີຕາຠິນິເວເສນ. ນ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມໍ ນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄາຫາເປຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຠາເວນ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມໍ ຊານາເປຕຸໍ. ຣາຄໂທສປເຣຕຕາປິ ເນສໍ ສມ຺ມູຬ຺ຫຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂມຂນ຺ເຘນ ອາວຸຏາ’’ຕິ.

໒໘໒. ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ສຍເມວ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຕເວເສນາຕິ ອິມສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກຠາວູປຄມເນນ ອຎ຺ຎາຕຣູເປນ. ຕາປສເວເສນາຕິ ເກຈິ. ໂສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄເມເນວ ວິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຕິວິຘໍ ກາຣຓໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ພລວຠາໂວ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສາຕິສຍໍ ຄາຣວນ຺ຕິ, ຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. (ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂາ ນາມ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ພລວຠາວໂຕ ຈິຣປຣິຠາວນາຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ທຸພ຺ພິໂສຘິຍຕາຍ ເຕ ສຕ຺ເຕ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂນ ວິຍ ທຸພ຺ພລປຸຣິສໍ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປາເທນ຺ຕາ ອເນກສຕໂຍຊນາຍາມວິຕ຺ຖາຣໍ ສຸນິຈິຕໍ ຆນສນ຺ນິເວສໍ ກຓ຺ຏກທຸຄ຺ຄມ຺ປິ ອຘິເສນ຺ຕິ. ທູຣປ຺ປເຠທທຸຈ຺ເຉຊ຺ຊຕາຫິ ທຸພ຺ພິໂສຘິຍຕໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອນ຺ໂຕ ອມຏ຺ຐຕາຍ ກຎ຺ຊິຍປຸຓ຺ຓາ ລາພຸ. ຈິຣປາຣິວາສິກຕາຍ ຕກ຺ກຠຣິຕາ ຈາຏິ. ສ຺ເນຫຕິນ຺ຕທຸພ຺ພລຠາເວນ ວສາປີຕປິໂລຕິກາ. ເຕລມິສ຺ສິຕຕາຍ ອຎ຺ຊນມກ຺ຂິຕຫຕ຺ໂຖ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ຫີນູປມາ ເຈຕາ ຣູປປພນ຺ຘຠາວໂຕ ອຈິຣກາລິກຕ຺ຕາ ຈ ມລີນຕາຍ, ກິເລສສໍກິເລໂສ ເອວ ປນ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕໂຣ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ ອນຸສຍິຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິສໍກິລິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ທຸພ຺ພິໂສຘນີຍຕຣຕາຍ, ເອວໍ ຄມ຺ຠີຣທຸທ຺ທສທຸຣນຸໂພຘານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕອຸປມາ ຫີນູປມາວ).

ປຏິປກ຺ຂວິຄມເນນ ຄມ຺ຠີໂຣປິ ຘມ຺ໂມ ສຸປາກໂຏ ຠເວຍ຺ຍ. ປຏິປກ຺ຂວິຄມນໍ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຏິພທ຺ຘໍ, ສາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາຘີນາ. ຕໍ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ຈ ປສາທາຍຕ຺ຕໍ, ໂສ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ອຊ຺ເຌສນເຫຕຸໂກຕິ ປນາຬິກາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕໍ ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຣຊໍ, ອປ຺ປຣຊໍ ອກ຺ຂິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ເຍສໍ ເຕ ຕໍສຠາວາຕິ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎາມເຍ’’ຕິອາທິນາ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເຍສໍ ຕໍສຠາວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ເອວມ຺ປິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ທານາທິທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ສຣຓຄມນປຣຫິຕປຣິຓາມເນຫິ ສທ຺ຘິໍ (ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕີຕິ) ‘‘ທ຺ວາທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣາຄາທິມເລນ ສມເລຫິ ປູຣຓາທີຫິ ຉຫິ ສຕ຺ຖາເຣຫິ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ເຎຫິ ກພ຺ພຣຈນາວເສນ ຈິນ຺ຕາກວິອາທິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ຈິນ຺ຕິໂຕ. ເຕ ກິຣ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລານຸສ຺ສເວນ ສຎ຺ຊາຕກຸຕູຫລໍ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຘມ຺ມໍເຍວ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປສຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອປາປຸເຣຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຠຸຕິ ປິຫິຕໍ ນິພ຺ພານນຄຣສ຺ສ ມຫາທ຺ວາຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ເຖນ ອປາປຸຣ ວິວຣ.

ເສລປພ຺ພໂຕ ອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ຖິໂຣ ຈ, ນ ປໍສຸປພ຺ພໂຕ ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນີ’’ຕິ. ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມມາຫ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພໂສ ປສາທາວໂຫ, ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາທສທິໂສ ຈ. ປຎ຺ຎາປຣິຍາໂຍ ວາ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ. ສາ ຫິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ‘‘ປາສາໂທ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘);

ອຸຏ຺ເຐຫີຕິ ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາສງ຺ຂາຕສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິໂຕ ກິລາສຸຠາວໂຕ ອຸຏ຺ຐຫ.

໒໘໓. ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຄຣຸຕຣໍ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ອຊ຺ເຌສນາ, ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຍາຈນາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ເຌສນນ຺ຕິ ຍາຈນ’’ນ຺ຕິ. ປເທສວິສຍໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ອາເວຓິກຠາວໂຕ ອິທໍ ຎາຓທ຺ວຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມສຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນມຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຍໂຕ ຕານິ ຎາຓານິ ວິຊ຺ຊູປມຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓໍ ປນ ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ຕໍ ວຊິຣູປມຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຍສ຺ມາ ມນ຺ທກິເລສາ ‘‘ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ພຫລກິເລສາ ‘‘ມຫາຣຊກ຺ຂາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິປກ຺ຂວິຘມນສມຕ຺ຖຕາຍ ຕິກ຺ຂານິ ສູຣານິ ວິສທານິ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ມຸທູນິ. ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາຕິ ສທ຺ທຫນາທິປ຺ປກາເຣ ວທຕິ. ສຸນ຺ທຣາຕິ ກລ຺ຍາຓາ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໔) ປນ ‘‘ເຍສໍ ອາສຍາທໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ສຸນ຺ທຣາ, ເຕ ສ຺ວາກາຣາ, ວິປຣີຕາ ທ຺ວາກາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາຣຓໍ ນາມ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ສຈ຺ຈານິ ວາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິປທານໍ ອຕ຺ຖວິຠາວເນ ອຍໍ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນີ ປາຬິ. ສທ຺ຘາທີນໍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານໍ ພລວຠາໂວ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ທຸພ຺ພລຠາເວເນວ ໂຫຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ພລວຠາໂວ ສທ຺ຘາທີນໍ ທຸພ຺ພລຠາເວນາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຕານຕ຺ຖິຕາວເສນ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂມຫາຣຊກ຺ຂຕາທໂຍ ປາຬິຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຠູໂຕ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ, ສຸຄຕິສງ຺ຂາໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ. ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ. ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິໂຍ ກມ຺ມຠໂວ. ທຸຄ຺ຄຕິ ສງ຺ຂາຕອຸປປຕ຺ຕິຠວທຸຄ຺ຄຕິ ສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມຠວາ ວິປຕ຺ຕິຠວໂລກວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລກາ.

ປຸນ ເອກກທຸກາທິວເສນ ໂລກໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາຣາທໂຍ ວິຍ ຫິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ ສງ຺ຂາຣາ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ຍາຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິ, ຕາຍ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ເອໂກວ ໂລໂກ ເອກວິໂຘ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ທ຺ເວ ໂລກາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ສ ອໂລກສຠາວຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ມຄ຺ຄຜລານມ຺ປິ ໂລກຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ອິຘ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ນ ລຸຊ຺ຊຕິ ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລໂກຕິ ຕໍ-ຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ທສາຍຕນານີຕິ ທສ ຣູປາຍຕນານິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກກມ຺ມໍ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ວຊ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ອຠິສງ຺ຂາຣາ ວຊ຺ຊໍ, ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ມາ ວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຣຊກ຺ຂມຫາຣຊກ຺ຂາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ທຸເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິຠພ຺ພາທິວເສນ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ຊາວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ເອເກກາ.

ອຸປ຺ປລານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີ, ຄຈ຺ໂຉປິ ຊລາສໂຍປິ, ອິຘ ປນ ຊລາສໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລວເນ’’ຕິ. ຍານິ ອຸທກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນິ. ທີປິຕານີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕານິ, ອິເຘວ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎານິປີ’’ຕິອາທິນາ ຠາສິຕານິ.

ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ ນາມ ຎາຓຸຄ຺ຆຏນໍ, ຎາເຓ ອຸຄ຺ຆຏິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ອຸທ຺ເທສາທີຫິ ເນຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ. ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍາຕິ ອຸທາຫາເຣ ອຸທາຫຏມຕ຺ເຕເຍວ. ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຠິສມໂຍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກາຍ ຐປິຍມານາຍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ວິຠຊິຍມາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ເທສໂຕຕິ ອຸທ຺ເທສເຫຕຸ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕສ຺ສ, ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ນ ຕາຍ ຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປທປຣໂມຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສາຕິ ປທປຣໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໒໖) ປຎ຺ຈວິເຘນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ເມນ. ວິປາກາວຣເຓນາຕິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸເຫຕຸກາ ປຏິສນ຺ຘິປິ ‘‘ວິປາກາວຣຓເມວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິເລສາວຣເຓນາຕິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ອສ຺ສທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສທ຺ຘາຣຫິຕາ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທຣຫິຕາ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາ. ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ເອວ ນາມ. ອຠພ຺ພາ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ນ ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ນິພ຺ພານສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ. ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ມຫາກຣຸຓູປນິສ຺ສເຍນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘໍ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘໍ ປເວເສນ຺ຕຸ, ສທ຺ທຫນາກາຣໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂນ ອກິຈ຺ເຉນ ປວຕ຺ຕນີຍຕາຍ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ. ນ ຠາສິໍ ນ ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ.

໒໘໔. ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐມສຕ຺ຕາເຫເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ. ນ ອິຕຣສຕ຺ຕາຫານິ ວິຍ ປຏິນິຍຕກິຈ຺ຈລກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຏ຺ຐມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ນາມ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ສພ຺ຠາວາ.

ວິວຏນ຺ຕິ ເທວຕາວິຄ຺ຄເຫນ ວິວຏອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄນິທ຺ທາຍ ຊນານໍ ປາກຏໍ ວິປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກາຕິສຍເຫຕຸເກນ ປຖວີປຣິວຕ຺ຕນເຈຕິຍໍ ນາມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສາກິຍໂກລິຍມລ຺ລຣຊ຺ຊວເສນ ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ. ຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ. ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ປກ຺ກມນ຺ຕິຍາ ຈສ຺ສາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ ສຸວຓ຺ຓຖາລຄ຺ຄຫຓາຍ, ສາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ.

ທິວາວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ນານາສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊເນນ ທິວາວິຫາຣໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ. ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ, ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໓໗; ອ. ນິ. ໒.໕; ໘.໑໓; ມຫານິ. ໑໗, ໑໙໖) ອາຄຕນເຍນ ຈຕຸຣງ຺ຄວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ນວໂຍຊນນ຺ຕິ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຖຸລໂຕ ທ຺ວາທສໂຍຊນາ, ທີຆໂຕ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬາ ອາຍຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ – ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ໂສ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ນິທ຺ທິສິ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ – ‘‘ອຍເມວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອຍເມວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ໂກລາຫລມກາສິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ…ເປ… ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອເຈຕນາຍໍ ປຖວີ, ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂໍ;

ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໑໒໔);

ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສີຫາວໂລກນຎາເຍນ. ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈມນສິກາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິມສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ປລ຺ລງ຺ກສີເສນ ອຘິຄຕວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ ຍາ ອຘິຄຕມຄ຺ຄາ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘາ ເອກເທເສນ ຈ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຊານນ຺ຕິ, ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສໍ ເທວຕານໍ. ອຎ຺ເຎປິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕກຣາຕິ ວິສາຂາປຸຓ຺ຓມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ເອວໍ ນິຈ຺ຈສມາຫິຕຠາວເຫຕຸການໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອຸປຣິ ອຎ຺ເຎປິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສາຘກາ, ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ປເຣສໍ ວິຠາວນາ ຘມ຺ມາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ.

ອນິມິເສຫີຕິ ຘມ຺ມປີຕິວິປ຺ຜາຣວເສນ ປສາທວິກສິຕນິຈ຺ຈລຕາຍ ນິເມສຣຫິເຕຫິ. ຣຕນຈງ຺ກເມຕິ ເທວຕາຫິ ມາປິເຕ ຣຕນມຍຈງ຺ກເມ. ຣຕນຠູຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປກຣຓານໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ອນນ຺ຕນຍສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ສມ຺ມສເນນ ຕໍ ຐານໍ ຣຕນຆຣເຈຕິຍໍ ນາມ ຊາຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານາກາເຣນ. ຉພ຺ພຓ຺ຓານໍ ຣສ຺ມີນໍ ທນ຺ເຕຫິ ນິກ຺ຂມນໂຕ ຉທ຺ທນ຺ຕນາຄກຸລໍ ວິຍາຕິ ນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຫຏ຺ຐາ ໂລຫປາສາທປ຺ປມາໂຓຕິ ນວຠູມກສ຺ສ ສພ຺ພປຐມສ຺ສ ໂລຫປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ໂລຫປາສາທປ຺ປມາໂຓ. ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໕) ປນ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣຄພ຺ຠປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ອຠິນເວ. ປຈ຺ເຈກໍ ມຫຄ຺ຆຕາຍ ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມຫຄ຺ຆໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ວາ. ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ຖຎ຺ຈ ມຘຸປິຓ຺ຑິກຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກຕິ – ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ.

ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາຕິ ສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠສໍສິທ຺ເຘນ ອຘິຄມພາຫຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາເຕນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ. ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠປຈ຺ຈເຍນ ປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ພ຺ຍຕ຺ຕຠາເວນ. ເມຘາວີຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ຕໍຕໍອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ຈ ເມຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຫາຊານິໂຍຕິ ມຫາປຣິຫານິໂກ. ອາຄມນປາທາປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ປຐມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທສິຍມານໍ ຘມ຺ມມ຺ປິສ຺ສ ໂສຕຸໍ ໂສຕປສາໂທປິ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ກິໍ ປນ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ເຕ ຘມ຺ມໍ ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ? ອາມ, ນ ສກ຺ກາ. ນ ຫິ ປຣໂຕ ໂຆສໍ ອນ຺ຕເຣນ ສາວການໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕຣປຈ຺ຈຍຣຫິຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມາຠິສມເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຕໍ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ ປຣໂຕ ຈ ໂຆໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໗). ປາຬິຍໍ ຣາມສ຺ເສວ ສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕາ ອາຄຕາ, ນ ອຸທກສ຺ສ, ຕໍ ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສມາຄຕກາລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ປຸພ຺ເພປິ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາປຸຣິເສນ ຂິປ຺ປຎ຺ເຎວ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ມຫາສຕ຺ເຕ ຕໂຕ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກນ຺ເຕ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ອທ຺ທສາ’’ຕິ. ເອເຕ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉຬງ຺ຄວາຕິ ຉຬງ຺ຄວິທຸໂນ. ມນ຺ຕນ຺ຕິ ມນ຺ຕປທໍ. ‘‘ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ, ມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຍາກຣິໍສູຕິ ກເຖສຸໍ.

ຍຖາມນ຺ຕປທນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕສງ຺ຂາຕເວທວຈນານຸຣູປໍ. ຄຕາຕິ ປຏິປນ຺ນາ. ‘‘ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓; ໓.໑໙໙-໒໐໐; ມ. ນິ. ໒.໓໘໔, ໓໙໘) ວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວຸຕ຺ຕເມວ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ, ນ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາສີສິໍສຸ. ອິເມ ປນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາທໂຍ ປຎ຺ຈ ‘‘ເອກໍສໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊາຕນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ມນ຺ຕປທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐິທານໍ. ນິພ຺ພິຕກ຺ກາຕິ ນິພ຺ພິກປ຺ປາ, ນ ທ຺ເວຘາ ຕກ຺ກາ.

ວປ຺ປກາເລຕິ ວປນກາເລ. ວປນຕ຺ຖໍ ພີຊານິ ນີຫຣຓນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ພີຊຄ຺ຄທານໍ ນາມ. ລາຍນຄ຺ຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນາຕິປຣິຓຕກາເລ ປຸຖຸກກາເລ. ລາຍເນຕິ ສສ຺ສລາຍເນ. ຍຖາ ລູນໍ ຫຕ຺ຖກໍ ກຕ຺ວາ ເວຓິວເສນ ພນ຺ຘນໍ ເວຓິກຣຓໍ. ເວຓິໂຍ ປນ ປຸຣິສຠາຣວເສນ ພນ຺ຘນໍ ກລາໂປ. ຂເລ ກລາປານໍ ຐປນທິວເສ ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ຂລຄ຺ຄໍ. ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຫີນໍ ຣາສິກຣຓທິວເສ ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ. ໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ປກ຺ຂິປນທິວເສ ທານໍ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ຂລໂຕ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ນວນ຺ນໍ ອຄ຺ຄທານານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄຠາວຕ຺ຖາຍ ກຕາຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຕສາວກປາຣມິຍາ ຈິຓ຺ຓນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຕໍຕໍປາຣມິຍາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ປວຕ຺ຕິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ວາ ຄຣຸຕຣວິປາກເມວ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ວິນາ ກຖໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄຠາວສິທ຺ຘີຕິ. ພຫຸກາຣາ ໂຂ ອິເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາຕິ ອິທໍ ປນ ອຸປກາຣານຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕກເມວ ປຣິຈຍວເສນ ອາຬາຣຸທການຸສ຺ສຣຓໍ ວິຍ.

໒໘໕. ວິວເຣຕິ ມຊ຺ເຌ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຄາວຸຕນ຺ຕເຣ ຐາເນ’’ຕິ. ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມໍ ອນວເສສໍ ເຎຍ຺ຍໍ ສພ຺ພໂສ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ອເວທິໍ. ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນາທິນາ ກິເລເສນ. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພມ຺ປິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສມຖເນນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ.

ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍຘມ຺ມານມ຺ປິ ຍາທິໂສ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຘິຄໂມ, ນ ຕາທິໂສ ອຘິຄໂມ ປຣູປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ປນສ຺ສ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ປຏິຠາຄປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ປຏິນິຘິຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ສເຫຕຸນາຕິ ສຫຘມ຺ເມນ ສປາຏິຫີຣກຕາຍ. ນເຍນາຕິ ອຠິຊານນຕາທິວິຘິນາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ອິທໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສຍເມວ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ພຸທ຺ໂຘ. ວິຄຕປຣິຬາຫຕາຍ ສີຕິຠູໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ນິພ຺ພຸໂຕ. ອາຫຎ຺ຉນ຺ຕິ ອາຫນິສ຺ສາມິ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ອມຕາຘິຄມາຍ ອຸຄ຺ໂຆສນາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາ ອມຕທຸນ຺ທຸຠີຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອນນ຺ຕຎາໂຓ ຊິຕກິເລໂສຕິ ອນນ຺ຕຊິໂນ. ເອວມ຺ປິ ນາມ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວໍວິເຘ ນາມ ຣູປຣຕເນ ອີທິເສນ ຎາເຓນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ຫິສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ, ກຕາຘິກາໂຣ ເຈສ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ເຕນ ສມາຄມຕ຺ຖໍ ປທສາວ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ໂກຏ຺ຐາສສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສງ຺ຂາຕອວຍວສມ຺ປນ຺ນາ. ອຏ຺ຏີຍຕີຕິ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ໂທມນສ຺ສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວິຫໍ ອຸປປນ຺ນາເສຕິ ອວິເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ວິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຄ຺ຄຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ທິພ຺ພໂຍຄໍ ອຸປຊ຺ຌຄຸນ຺ຕິ ເຕ ອຸປກາ ທໂຍ ມານຸສໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊຫິຕ຺ວາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນປ຺ປຫາເນນ ອວິເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕມຕ຺ຕາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ທິພ຺ພໂຍຄໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນໍ ສມຕິກ຺ກມິໍສຸ.

໒໘໖. ສຓ຺ຐເປສຸນ຺ຕິ ‘‘ເນວ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໒) ສຓ຺ຐໍ ກິຣິຍາກາຣໍ ອກໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕິກໍ ອກໍສູ’’ຕິ. ປຘານໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ອນຸຏ຺ຐິຕທຸກ຺ກຣຈຣຓໂຕ. ປຠາວິຕນ຺ຕິ ວາຈາສມຸຏ຺ຐານໍ, ວຈີນິຈ຺ຉາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນຕ຺ຖໍ. ‘‘ມຍໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ. ໂອຠາໂສຕິ ວິປສ຺ສໂນຠາໂສ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິມິຕ຺ຕໍ. ເອກປເທເນວາຕິ ເອກວຈເນເນວ. ‘‘ອເນນ ປຸພ຺ເພປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ມິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ. ຍຖາຠູຕວາທີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຄາຣວາ.

ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ອໂຫສິ ທຫຣກຸມາໂຣ ວິຍ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຫຣິໂຕ. ມເລຕິ ສໍກິເລເສ. ຄາມໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ນີຫຏໍ ອຸປນີຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ນີຫຏຠຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນີຫຏຠຕ຺ເຕນ ຠຄວຕາ. ເອຕ຺ຕກໍ ກຖາມຄ຺ຄນ຺ຕິ – ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິເຍສນາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ ປທໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເທສນາມຄ຺ຄໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ ມມຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ອາຣູຬ຺ຫາ, ອຣິຍປຣິເຍສນາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິເຍສນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ. ເຕນ ປນ – ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕນາ ຊາຕິຘມ຺ໂມ ສມາໂນ…ເປ… ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນິພ຺ພານໍ ອຊ຺ຌຄມນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ມຍາ ເອວໍ ໂອວທິຍມານາ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນິພ຺ພານໍ ອຊ຺ຌຄມໍສຸ…ເປ… ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ ອິມສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອວຈ ຕຸມ຺ເຫປິ ມມຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ, ອຣິຍປຣິເຍສນາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິເຍສນາຕິ. ອິມໍ ເອກເມວ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫຣີ’’ຕິ.

໒໘໗. ອນຄາຣິຍານມ຺ປີຕິ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນ ອນຣິຍປຣິເຍສນາ ໂຫຕິ ຄຘິຕາທິຠາເວນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ. ມິຈ຺ຉາຊີວວເສນປິ ອນຣິຍປຣິເຍສນາ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກາມຄຸເຓ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິໂຠຄຣໂສຕິ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ອຍໍ ປນ ຣສສມານຕາວເສນ ຄຫຓໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ສຠາວໂຕ. ສຠາເວນ ຄຫຓໍ ອຸປາທາຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ສິຍາ, ນ ຣສາຣມ຺ມຓໍ. ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣິໂຠໂຄຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິໂຕ ປຣິໂຠໂຄ, ອິທມຕ຺ຖິຕໍ ອນິສ຺ສາຍ ຄຘິຕາທິຠາເວນ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຘິຕາຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫໍ ປມາທໍ ອາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫາຕິ ອຘິໂອຄາຬ຺ຫາ, ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠເຄ ໂທສໍ ອຊານນ຺ຕາ. ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠຄເຫຕຸອາທີນວໍ ນິສ຺ສຣຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ.

ປາສຣາສິນ຺ຕິ ປາສສມຸທາຍໍ. ລຸທ຺ທໂກ ຫິ ປາສໍ ໂອຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ນ ເອກໍເຍວ, ນ ຈ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂອຑ຺ເຑຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໍຕໍມິຄານໍ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ພຫູເຍວ ໂອຑ຺ເຑຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຈິຕ຺ເຕນ ເອກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປາສຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຄຸຣສ຺ສ ວາ ປາສປເທສານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ‘‘ປາສຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາສຣາສິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘໘. ເສຕປຣິວາໂຣຕິ ເສຕປຏິຈ຺ຉໂທ, ເສຕວຓ຺ຓາລງ຺ກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ປນ ‘‘ເສຕາລງ຺ກາຣາ’’ຕິ ອສ຺ສາລງ຺ກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ອິຘ ຈກ຺ກປຎ຺ຊຣກຸພ຺ພຣາທິຣຖາວຍເວສຸ ກາຕພ຺ພາລງ຺ກາໂຣ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອວໍ ‘‘ເສຕາຍ ສຸທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປກາເຣນ ສໍຍຸຕ຺ຕມຫາວຄ຺ເຄ (ສໍ. ນິ. ໕.໔) ວຸຕ຺ເຕນ. ນາຕິມຫາ ຍຸທ຺ຘມຓ຺ຑເລ ສຎ຺ຈາຣສຸຂຕ຺ຖໍ. ໂຍໂຘ ສາຣຖີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ປຫຣຓທາຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ.

ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣຕິ ນຄຣໂສຠນຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ກິຣ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຊາຓຸສ຺ໂສຓິຏ຺ຐານນ຺ຕຣໍ ຊາຕິສິທ຺ຘໍ ປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ເອຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫີ’’ຕິອາທິ. ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ນຄຣວາສິໂນປິ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎວາທິມງ຺ຄລກຖເນ ນິຍຸຕ຺ຕາ ມາງ຺ຄລິກາ. ສຸວຕ຺ຖິປຕ຺ຕນາຍ ໂສວຕ຺ຖິກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວນ຺ທີອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຍສສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ຍສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ, ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ວິຠວໂສຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ. ປຓ຺ຑິໂຕ ມຎ຺ເຎຕິ ເອຕ຺ຖ ມຎ຺ເຎຕິ ອິທໍ ‘‘ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕປທໍ. ຕສ຺ສ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຕິ ຠວໍ ວຈ຺ຉາຍໂນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວໍ ວຈ຺ຉາຍໂນ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ, ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍ, ຕຖາ ນໍ ກເຖຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຫໍ ໂກ ນາມ, ມມ ອວິສໂຍ ເອໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂກ ຈາຕິ ເຫຕຸນິສ຺ສກ຺ເກ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸໂຕ ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເຍນ ກາຣເຓນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ຕໍ ກາຣຓໍ ມຍິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຸທ຺ໂຘເຍວ ຠເວຍ຺ຍ, ອພຸທ຺ຘສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ພຸທ຺ຘຎາຓານຸຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ, ເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ (ທີ. ນິ. ໑.໗), ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ ທຸຣນຸໂພຘາ …ເປ… ເຍຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘) ຈ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ໂສປິ ນູນສ຺ສ ຕາທິໂສວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ປສຕ຺ຖ ປສຕ຺ໂຖຕິ ປສຕ຺ເຖຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓເຫວ ໂສ ປສຕ຺ໂຖ, ນ ຕສ຺ສ ກິຕ຺ຕິນາ, ປສໍສາສຠາເວເນວ ປາສໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຄຸຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຓິຣຕນນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ມຓິຣຕນໍ. ສເທວເກ ໂລເກ ປາສໍສານມ຺ປິ ປາສໍໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສຕ຺ເຖຫິ ວາ’’ຕິ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ຄຫິໂຕ.

ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເອວ ວສຕີຕິ ວໂສຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ອານິສໍສຠູຕໍ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖານິສໍສ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ວາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ກາຣຓໍ. ນາຄວນວາສິໂກຕິ ຫຕ຺ຖິນາຄານໍ ວິຈຣຓວເນ ເຕສໍ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວສນໂກ. ອນຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປຕິ ອສິກ຺ຂິຕຫຕ຺ຖິສິປ຺ໂປ ອາຍຕວິຕ຺ຖຕສ຺ສ ປທມຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ‘‘ມຫາ ວຕ, ໂຠ ນາໂຄ’’ຕິ ນິຏ຺ຐາຄມນໂຕ. ປຣໂຕ ປນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ປຸຣິໂສ ນາຄວນິໂກຕິ ອາຄໂຕ ອາຍຕວິຕ຺ຖຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຸຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ນິເສວິຕສ຺ສ ພ຺ຍຠິຈາຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕເກນ ນິຏ຺ຐໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຫຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາວ ນິຏ຺ຐາຄມນໂຕ. ຎາຓໍ ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຎາຓປທານິ, ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາທີນໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ວິນີຕຕ຺ຕາ ວິນເຍຫິ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ. ຕານິ ຫິ ຕຖາຄຕຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ເທສນາຎາເຓນ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານານິ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ປນ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອິຘ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘານໍເຍວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

໒໘໙. ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນິປຸຓຕາ ປຓ຺ຑິຕສມຎ຺ຎາ ນິປຸຓຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂຸມອຕ຺ຖນ຺ຕຣປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ເຖ’’ຕິ. ກຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ນິປ຺ຜນ຺ນປຣິຍາໂຍ. ປເຣ ປວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ປຣປ຺ປວາໂທ, ປຣສມໂຍ. ປເຣຫິ ປວທນໍ ປຣປ຺ປວາໂທ, ວິຄ຺ຄາຫິກກຖາຍ ປຣວາທມທ຺ທນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຕປຣປ຺ປວາເທ ເຈວ ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕວາທປຣິຈເຍ ຈາ’’ຕິ, ປຣສມເຍສຸ ປຣວາທມທ຺ທເນສຸ ຈ ນິປ຺ຜນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາລເວຘິຣູເປຕິ ວາລເວຘິປຕິຣູເປ. ເຕນາຫ ‘‘ວາລເວຘິຘນຸຄ຺ຄຫສທິເສ’’ຕິ. ວາລນ຺ຕິ ອເນກຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ອໍສຸສງ຺ຂາຕໍ ວາລໍ. ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍາຕິ ຆຏາທິໍ ສວິຄ຺ຄຫໍ ມຸຄ຺ຄຣາທິນາ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ, ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ເອກໍສໂຕ ຠິນ຺ທນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຖໍ ຄຸຍ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສງ຺ຂຕໍ ປທປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸປທມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ໂທໂສ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຎ຺ໂຫ, ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ປຎ຺ໂຫ, ສທ຺ໂທ. ຕທຸຠຍໍ ເອກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອວຣູເປ ປຎ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນານໍ ສິຂາວຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕໂມ, ປຣໂມ ລາໂຠຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາທວິຘມນຠເຍນປິ ປເຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວິສຫນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ວາທວິຘມເນນ ວິນາປິ ນ ວິສຫນ຺ຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ ປເຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວມ຺ປິ ວິສ຺ສຕ຺ຖໍ ນິຍ຺ຍາເທຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ ໂອຘິສກເມຕ຺ຕາຜຣຓສທິສຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາຍນສ຺ສ. ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນາ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ, ອຕິວິຍ ທສ຺ສນີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຣຓຄມນວເສນ ສາວກາຕິ ໂລກິຍສຣຓຄມເນນ ສາວກາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ປນ ສາວກຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕຎ຺ຈ ປພ຺ພຊິຕວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ຄຫຏ຺ຐວເສນ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ສຣຓຄມເນນ ສາວກຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕ ຫິ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາປິ ຕາທິສາ ຠວນ຺ຕິ. ໂຖເກນາຕິ ອິມິນາ ‘‘ມນໍ ອນສ຺ສາມາ’’ຕິ ປທສ຺ສຕ຺ຖໍ ວທຕິ.

໒໙໐. ອຸທາຫຣີຍຕິ ອຸພ຺ເພຄປີຕິວເສນາຕິ, ຕຖາ ວາ ອຸທາຫຣຓໍ ອຸທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທາຫາຣໍ ອຸທາຫຣີ’’ຕິ. ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມປຸພ຺ພກສ຺ສ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ. ໂສຕິ ຫຕ຺ຖິປໂທປໂມ ຫຕ຺ຖິປໂທປມຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຘມ຺ໂມ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ວຸຕ຺ຕກຖາມຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ. ກາມໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕກຖາມຄ຺ເຄນປິ ຫຕ຺ຖິປໂທປມຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຘມ຺ໂມ ປຣິປຸຓ຺ໂຓວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ປເວທິຕຕ຺ຕາ, ໂສ ຈ ໂຂ ສງ຺ເຂປໂຕ, ນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປຣິປູໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍທິ ຍຖາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຫຕ຺ຖິປໂທປໂມ ປຣິປູໂຣ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ, ອຖ ກສ຺ມາ ກຸສໂລຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນາ.

໒໙໑. ອາຍາມໂຕປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຸພ຺ເພເຘນປິ ຣສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນີຈກາຍາ ຫິ ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈກາ. ນິເສວນໍ, ນິເສວຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ນິເສວິຕໍ. ນິເສວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກຓ຺ຑຸຍິຕວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຆໍສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘປ຺ປເທເສ ຆໍສິຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ຈາຕິ ອນີຈາ, ອຸພ຺ເພຘວນ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຬາຣິກາຕິ ວິຣຬທນ຺ຕາ, ວິສງ຺ຄຕທນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ທນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຬາຣຕາຍາຕິ ວິຣຬຕາຍ. ອາຣຎ຺ຊິຕານີຕິ ຣຎ຺ຊິຕານິ, ວິລິຂິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກເຓຣຸຕາຍາຕິ ກຸຏຸມລສຓ຺ຐານຕາຍ. ອຍໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ສໍສຍິຕນິຈ຺ຉຍຕ຺ໂຖ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑).

ນາຄວນໍ ວິຍາຕິ ມຫາຫຕ຺ຖິໂນ ວາມນິກາທີນຎ຺ຈ ປທທສ຺ສນຏ຺ຐານຠູຕໍ ນາຄວນໍ ວິຍ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນີວຣຓປ຺ປຫານາ ຘມ຺ມເທສນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ພາຫິຣປຣິພ຺ພາຊກາທີນຎ຺ຈ ປທທສ຺ສນຠາວໂຕ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຈ ‘‘ຕໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ກຸສໂລ ນາຄວນິໂກ ວິຍ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຣິເຍສນວເສນ ປມາຓຄ຺ຄຫຓໂຕ. ມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ຐຕ຺ວາ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນຕິ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປເມຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຎ຺ຎາສນຏ຺ຐາເນປິ.

ສ຺ວາຍນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໙໐) ອິຘ-ສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ຍຖາວິເສສິຕພ຺ພໍ ອິຘ-ສທ຺ທໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລກ-ສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສສປທທ຺ວເຍ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານມຕ຺ເຕນ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂອກາສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ປເທສໍ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ປທປູຣຓມຕ຺ຕເມວ ໂອກາສາປທິສນສ຺ສປິ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທາທີນໍ ອຕ຺ຖວິເສໂສ ມູລປຣິຍາຍຏ຺ຐກຖາ(ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຕນິກາຍນ຺ໂຕຄຘຕາຍ ‘‘ອິຘ ປນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖາຍໍ ຍສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬຕິ ອິມິສ຺ສາ ເອວ ໂລກຘາຕຸຍາ. ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໙; ອ. ນິ. ໑.໒໗໘; ເນຕ຺ຕິ. ໕໗; ມິ. ປ. ໕.໑.໑) ເອຕ຺ຖ ຊາຕິເຂຕ຺ຕຠູຕາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ອິມໍເຍວ ໂລກຘາຕຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ວິສຍເຂຕ຺ຕໍ ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ຊາຕິເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕິວິເຘ ເຂຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖິ. ກຖໍ? ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕; ມິ. ປ. ໔.໕.໑໑), ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ກຖາ. ໔໐໕; ມຫາວ. ໑໑) ເອວມາທີນິ ອິມິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ – ‘‘ກິໍ ປນາວຸໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ເຖຕຣຫິ ອຎ຺ໂຎ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ຠຄວຕາ ສມສໂມ ສມ຺ໂພຘິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຏ຺ຐາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂນຕິ ວເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ.

ສຸຊາຕາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ປຐໂມ ວິກປ຺ໂປ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອາສນ຺ນຕຣປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາສນ຺ນຕຣາຍ ຫິ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ປເຄວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ. ທຸຕິໂຍ ພຸທ຺ຘຠາວາວຫປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສນ຺ນປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ, ຕຕິໂຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມປາຣິປູຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ. ນ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ຕຸສິຕຠວູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ໂພຘິຍາ ນິຍຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ຍຖາ ປນ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປພ຺ພຕາ, ສນ຺ທນ຺ຕິ ນທິໂຍ’’ຕິ ຕິຏ຺ຐນສນ຺ທນກິຣິຍານໍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອວິຈ຺ເຉທມຸປາທາຍ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ວິເສເສຫິ ປຐມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖິຕາວິເສສໍ.

ໂສ ຠຄວາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໖໔) ໂຍ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕິຕຄຸໂຓ, ໂສ ຠຄວາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາມຕ຺ຕໍ ໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອນວເສສໍ ປຣິຍາທາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເທວກນ຺ຕິ ຈ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ. ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສ ຊາໂຕ ຕນ຺ນິວາສີ ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ອສມິຕາພາຫິຕປາປານຎ຺ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິວຈເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ໂລກ-ສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຣູປິໂນ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕາ ‘‘ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ’’ຕິ ອິມໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໑໗). ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ ຕສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ. ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ຄຫິໂຕ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສນ. ອິຕຣາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສມາຣກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ. ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ນາຄຄຣຸຬາທິເຠໂທ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ອຠາຄໂສວ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຠິວິຊານເນນ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ຄຕີສຸ ເທວໂລໂກວ ເສຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຖາປິ ອຣູປິໂນ ‘‘ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕກິເລສທຸກ຺ຂຕາຍ, ສນ຺ຕປຓີຕອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມງ຺ຄິຕາຍ, ອຕິວິຍ ທີຆາຍຸກຕາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ອຕິວິຍ ອິຕເຣຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວຕິອາທິໍ ທສສຫສ຺ສິຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວເສນ ວທຕິ. ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຠາວານຸກ຺ກໂມ ຠາວວເສນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອນຸກ຺ກໂມ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ. ຕີສຸ ປເທສູຕິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ປນາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ, ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອນຸມານອຸປມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິອາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ. ເຕນ ວີຕິມິສ຺ສາປິ ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫິຕ຺ວາປີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາຕິ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍ ຕາວ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປິ ຄາຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວິນຍນໍ ສາສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ກຸສລານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກຸສລານໍ, ກຸສລານນ຺ຕິ ວາ ອນວຊ຺ຊານໍ. ເຕນ ຜລຘມ຺ມານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອາທິຠາໂວ ສີລທິຏ຺ຐີນໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກຖາວຘິສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຄາຖາວເສນ ສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ວວຕ຺ຖິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ໂຍ ອິເຘວ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວິເສເສນ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ…ເປ… ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣໍ ສີລໍ ຄຫິຕໍ. ຕຖາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາໂຣ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕທຸຠເຍນ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ເຕນາຕິ ສີລາທິທສ຺ສເນນ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກຖິກສຓ຺ຐິຕີຕິ ກຖິກສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ກຖນວເສນ ສມວຏ຺ຐານໍ.

ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສິຖິລາທິເຠເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ, ທ຺ວິປ຺ປກາເຣເນວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕາ ວາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິໂຣຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ຍວນຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ສານຸສາຣຕາຍ ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ປາຣສິກາທິມິລກ຺ຂຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພາເປສາ ເອກເທສພ຺ຍຎ຺ຊນວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອປລິຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອວິນາເສຕ຺ວາ, ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວາ ຍມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ເອກຄາຖມ຺ປິ ເອກວາກ຺ຍມ຺ປິ ເທເສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ຕາຍ ເທສນາຍ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກເທສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຣຓສຠາວາວຏ຺ຐິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ອິຘ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓານິ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປກາເສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕມານສ຺ເສວ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ມານ ຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ພຫຸລຠາວໂຕ. ໂຠຄາໂຣຄ຺ຍາທິວຕ຺ຖຸກາ ມທາ ສຸປ຺ປເຫຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐານໂຕ’ ນ ຕຖາ ກຸລວິຊ຺ຊາມທາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລີນານໍ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ຊາຕິວິຊ຺ຊາ ນິສ຺ສາຍ ມານຊປ຺ປນໍ ທຸປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ…ເປ… ມານໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊາຕິຕາຍາຕິ ນິຫີນຊາຕິຕາຍ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ສີລວເສນ ຫິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ວາ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ສຸຊາຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທຸຊ຺ຊາຕາ.

ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຫານທີປນໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສພ຺ພໂສ ວິສຸທ຺ຘໍ. ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາວເສນ ສທ຺ທຫຕິ. ວິຎ຺ຎຸຊາຕິການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຄຫຓປຸພ຺ພິກາ ສທ຺ຘາສິທ຺ຘິ ຘມ຺ມປມາຓຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ນຠາວໂຕ. ຊາຍມ຺ປຕິກາ ວສນ຺ຕີຕິ ກາມໍ ‘‘ຊາຍມ຺ປຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣສາມິກຆຣສາມິນິວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ອເນກາ ປຊາປຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ? ເອກາຍປິ ຕາຍ ວາໂສ ສມ຺ພາໂຘຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິນາ ສກິຎ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ ສປລິໂພຘຏ຺ເຐນ. ຣາຄຣຊາທີນໍ ອາຄມນປຖຕາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຕາ ເອວາຕິ ທ຺ເວປິ ວຓ຺ຓນາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ອລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນາຕິ ອສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາເວນ. ເອວໍ ອກຸສລກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ຐານຠາເວນ ຆຣາວາສປພ຺ພຊ຺ຊານໍ ສມ຺ພາຘພ຺ໂຠກາສຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຏ຺ຐານຐານຠາເວນ ເຕສໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ເຂປກຖາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຂຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ. ກິເລສມເລນ ອມລີນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິວເສນ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ. ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຈວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ. ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒິອາວຫໍ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ໂຠຄຣາສິ ໂຠຄສມຸທາໂຍ. ອາພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເປມວເສນ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ສມ຺ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ. ‘‘ອມ຺ຫາກເມເຕ’’ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕີ. ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏ.

໒໙໒. ສາມຎ຺ຎວາຈີປິ ສິກ຺ຂາ-ສທ຺ໂທ ສາຊີວ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ຈ ວິເສສນິວິຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂາ. ສຫ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສາຊີໂວ. ສິກ຺ຂນຠາເວນາຕິ ສິກ຺ຂາຍ ສາຊີເວ ຈ ສິກ຺ຂນຠາເວນ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕິ ສີລສໍວຣໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ. ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ – ‘‘ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຈ ທ຺ວຍໍ ‘‘ສິກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຊີວານຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕໂຕ ຫິ ຍາວ ມຄ຺ຄາ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣີ ໂຫຕີຕິ.

ປຊຫິຕ຺ວາຕິ ສມາທານວເສນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ວິຣໂຕວາຕິ ເອເຕນ ປຫານສ຺ສ ວິຣຕິຍາ ຈ ສມານກາລຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຫາຍາ’’ຕິ ກຖໍ ປຸຣິມກາລນິທ຺ເທໂສຕິ? ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ອຸປາທາຍ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ອເປກ຺ຂິເຕ ສຫຊາຕານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫຓໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ ຄຫຓປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎາຓາທີສຸ ປຫານກິຣິຍາຍ ປຸຣິມກາລໂວຫາໂຣ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈ ວິຣຕີສຸ ວິຣມຓກິຣິຍາຍ ອປຣກາລໂວຫາໂຣ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຫາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫາຍາຕິ ວາ ສມາທານກາລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸສມາໂຍຄວເສນ ປຏິວິຣໂຕຕິ. ປຫາຍາຕິ ວາ –

‘‘ນິຫນ຺ຕ຺ວານ ຕໂມຂນ຺ຘໍ, ອຸທິໂຕຍໍ ທິວາກໂຣ;

ວຓ຺ຓປຠາຍ ຠາເສຕິ, ໂອຠາເສຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ຈ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໕໗໘) –

ເອວມາທີສຸ ວິຍ ສມານກາລວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓຆາຕເຫຕຸຠູໂຕ ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂທສໂມຫວິຫິໍ ສາທິໂກ ເຈຕນາປຘາໂນ ສໍກິເລສຘມ຺ໂມ, ຕໍ ສມາທານວເສນ ປຫາຍ. ຕໂຕ…ເປ… ວິຣໂຕວ ໂຫຕີຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ກາລາທິວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ເຎ ສມາທິນ຺ນວິຣຕິກາປິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ລາຠຊີວິກາທິເຫຕຸ ສມາທານໍ ຠິນ຺ທນ຺ເຕວ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຣໂຕ ວິຣໂຕຕິ. ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຓ຺ຑນໍ ທຓ຺ຑນິປາຕນໍ ທຓ຺ໂຑ. ມຸຄ຺ຄຣາທິປຫຣຓວິເສໂສປິ ອິຘ ປຫຣຓວິເສໂສຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອວເສສໍ ອຸປກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ທຓ຺ຑນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣວິເຫຐນສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ນິກ຺ເຂປວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ວິຫິໍສນຠາວໂຕຕິ ວິພາຘນຠາວໂຕ. ລຊ຺ຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລຊ຺ຊາຍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນປາປຸຕ຺ຕາສຣຫິຕໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາຘີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຠູຕາ ລຊ຺ຊາກິຈ຺ຈກາຣີ, ຕສ຺ສ ໂລກາຘິປຕິຠູຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ກິຈ຺ຈກຣນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ກຣຸຓາຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ຈ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ເມຕ຺ຕາອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ສຕ຺ຕວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປາຓຠູເຕຕິ ປາຓຊາເຕ. ອນຸກມ຺ປໂກຕິ ກຣຸຓາຍນໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາຍ ເອວ ທຍາປນ຺ນຕາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊາເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຘມ຺ເມຫິ ສມງ຺ຄິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ສທ຺ຘິໍ ປິຏ຺ຐິວຏ຺ຏກຘມ຺ເມຫີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍາ’’ຕິ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ນນຸ ນິຣວເສສານໍ ປາຓານໍ ອຕິປາຕໂຕ ວິຣຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ? ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພ ປາຓຠູເຕ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປໂກ’’ຕິ ປຸຖຸວຈນນິທ຺ເທໂສຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປາຓຠາວສາມຎ຺ຎວເສນ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອາທິໂຕ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ສພ຺ພສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຍມານເມວາຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ເຠທວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ພຫຸວຈນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍວຣສມາທານໍ, ຕພ຺ພິເສສໂຕ ສໍວຣເຠໂທຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ວຈນເຠໂທ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຣິຍຕິ ປາເລຕີ’’ຕິ.

ນ ເກວລໍ ກາຍວຈີປໂຍຄວເສນ ອາທານເມວ, ອຖ ໂຂ ອາກງ຺ຂປິສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວິສຍາວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖເນຕິ ເຖຍ຺ຍໍ ກໂຣຕີຕິ ເຖໂນ, ໂຈໂຣ. ສຸຈິຠູເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຈິຠາໂວ ອຘິກາຣໂຕ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ ຈ ເຖຍ຺ຍສໍກິເລສວິຣມຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເຖນຕ຺ຕາເຍວ ສຸຈິຠູເຕນາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ລຊ຺ຊາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕປຫານສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານປຫານສ຺ສປີຕິ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ປາຬິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ສຸຈິຠູເຕນາຕິ ເອເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ອຫິຣິກາທີນຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐານໍ ຈຣິຍໍ, ອເສຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຍໍ. ມິຖຸນານໍ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ສທິສຠູຕານໍ ອຍນ຺ຕິ ມິຖຸໂນ, ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ທຸຣາຈາໂຣ. ອາຣາຈາຣີ ເມຖຸນາຕິ ເອເຕນ – ‘‘ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ…ເປ… ນ ເຫວ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ໂສ ຕທສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄາປິ ປຏິວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສຈ຺ເຈນ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸຣິເມນ ວຈີສຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉິມໍ ວຈີສຈ຺ຈໍ ສນ຺ທຫຕິ ອສຈ຺ເຈນ ອນນ຺ຕຣິກຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫລິທ຺ທິຣາໂຄ ວິຍ ນ ຖິຣກໂຕ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖາຍ ອນວຏ຺ຐິຕຠາເວນ ຫລິທ຺ທິຣາຄສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ປາສາຓເລຂາ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສທ຺ຘາ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ຘາໂຍ, ສທ຺ຘາໂຍ ເອວ ສທ຺ຘາຍິໂກ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘), ສທ຺ຘາຍ ວາ ອຍິຕພ຺ໂພ ສທ຺ຘາຍິໂກ, ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອນຸປ຺ປທາຕາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໙; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໑໙໘) ອນຸພລປ຺ປທາຕາ, ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປທາຕາ. ກສ຺ສ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປທານຎ຺ຈາຕິ? ‘‘ສຫິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຘານສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຘານານຸປ຺ປທາຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ສນ຺ຘານສ຺ສ ປທານໍ ອາຘານໍ, ຣກ຺ຂຓໍ ວາ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ຊເນ ສມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ, ຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາ-ກາເຣນ ວິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຄ຺ຄຣາໂມຕິປິ ປາຬິ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ;

ອນີຆໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຉິນ຺ນໂສຕໍ ອພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗; ອຸທາ. ໖໕; ເປຏໂກ. ໒໕;ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໙) –

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສີລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ‘‘ເນລງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ‘‘ເນລງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໙). ສຸກຸມາຣາຕິ ອຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກາ. ປຸຣສ຺ສ ເອສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສີວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໙) ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ມນໍ ອປ຺ປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸທ຺ຘິກຣາ’’ຕິ.

ກາລວາທີຕິອາທິ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕາປິ ຫິ ວາຈາ ອຍຸຕ຺ຕກາລປໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາວຫາ ນ ສິຍາຕິ ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນວາຈໍ ອນຸໂລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຊຫນ຺ເຕນ ອກາລວາທິຕາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີ’’ຕິ. ກາເລ ວທນ຺ເຕນປິ ອຸຠຍານຕ຺ຖສາຘນໂຕ ອຠູຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາທີ’’ຕິ. ຠູຕຎ຺ຈ ວທນ຺ເຕນ ຍໍ ອິຘໂລກ-ປຣໂລກ-ຫິຕສມ຺ປາທກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນປິ ໂລກິຍຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ອວຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິນຍວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຫິ ສໍວຣວິນຍານໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຈ ປຫານວິນຍານໍ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານາຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລ ສຕິ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກໂຣ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເທສນາໂກສລ຺ລໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ຫິ ໂອຕິຓ຺ຓວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອກໍສາທິພ຺ຍາກຣຓວິຠາຄໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐປນາເຫຕຸອຸທາຫຣຓໍ ສໍສນ຺ທນາທິໍ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ ວິຠາເວນ຺ຕິຍາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາຍ ວິປຸລຕຣ-ຄມ຺ຠີໂຣທາຣ-ປຣມຕ຺ຖ-ວິຕ຺ຖາຣສງ຺ຄາຫິກາຍ ກຖາຍ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ປເຣ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ເທສນາກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໙໓. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ມູລສິກ຺ຂາປທານິ ວິຠາເວຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຠິຊ຺ຌາທິປຫານອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຊາຄຣິຍານຸໂຍຄາທິເກ ອຸຕ຺ຕຣເທສນາຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ຕໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອາຈາຣສີລສ຺ເສວ ວິຠຊນວເສນ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພີຊານໍ ຄາໂມ ສມູໂຫ ພີຊຄາໂມ. ຠູຕານໍ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉລຕາທີນໍ ສມູໂຫ ຠູຕຄາໂມ. ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິປ຺ຜນ຺ທາຠາວໂຕ ຉິນ຺ເນ ວິຣຸຫນໂຕ ວິສທິສຊາຕິກຠາວໂຕ ຈຕຸໂຍນິອປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ວຸຑ຺ຒິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຠາເວ ກາຣຓໍ, ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເນສໍ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາເທນໍ, ຕຖາ ໂທຫຬາທໂຍ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣຕິ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ? ສມຓສາຣຸປ຺ປໂຕ ຕນ຺ນິວາສິສຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໘໙).

ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫຓສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຣູປໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໔໙), ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗; ໕.໑໖໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑) ຈ ຍຖາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພີຊຄາມຠູຕຄາມໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພີຊຄາໂມ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ພີຊຄາໂມ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທຸຕິເຍນ ຠູຕຄາໂມ, ທຸວິໂຘເປສ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນີລຕິຓຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສາຕິ ອລ຺ລຕິຓສ຺ສ ເຈວ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຈ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ. ໂສ ປນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊເນນປິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອປຣຓ຺ຫໂຠຊີປິ ສິຍາ ເອກຠຕ຺ຕິໂກຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ອຍໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ໂຠຊນໍ ວິກາລໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔) ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນຈ຺ຈາທິທສ຺ສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ, ປເຣຫິ ປໂຍຊາປິຍມານຎ຺ຈ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ຄີຕວາທິຕ-ສທ຺ເທນ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ຍຖາສກໍ ວິສຍສ຺ສ ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ທສ຺ສນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອວິສູກຠູຕສ຺ສ ຄີຕສ຺ສ ສວນໍ ກທາຈິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສູກຠູຕາ ທສ຺ສນາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍໍ ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ຄີຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ຄນ຺ຖິຕໍ ວາ ອຄນ຺ຖິຕໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ. ຄນ຺ຘຊາຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຘຊາຕິກໍ. ຕສ຺ສປິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປິສິຕສ຺ສ ອປິສິຕສ຺ສປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເລປນາທິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ. ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ມຫາສຍນຎ຺ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ປຣຫິຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ. ອາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຍເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣາ ກິຣິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກເສເສນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑; ອຸທາ. ໑), ອາສນກິຣິຍາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ວາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓນ ອາສນມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທາຣຸມາສໂກຕິ ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ເອວໍປກາເຣ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ຄາຫາປເນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຕິວິຘໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ວາຈາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ, ມນສາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິຍນນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິອາທີສຸປິ. ນີວາຣາທິອຸປຘຎ຺ຎສ຺ສ ສາລິອາທິມູລຘຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສຸກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ.

ສຣູເປນ ວຎ຺ຈນໍ ຣູປກູຏໍ, ປຕິຣູເປນ ວຎ຺ຈນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາວຍເວນ ວຎ຺ຈນໍ ອງ຺ຄກູຏໍ. ຄຫຓວເສນ ວຎ຺ຈນໍ ຄຫຓກູຏໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວຎ຺ຈນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏໍ. ອກ຺ກມຕີຕິ ນິປ຺ປີເຬຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທີນໍ ມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ຕິລາທີນໍ ນາຬິອາທີຫິ ມິນນກາເລ ອຸສ຺ສາປິຕສິຂາເຍວ ສິຂາ. ສິຂາເຠໂທ ຕສ຺ສາຫາປນໍ.

ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ. ວໂຘຕິ ມຸຏ຺ຐິປຫາຣກສາຕາຬນາທີຫິ ວິເຫສນໍ, ວິພາຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫຐນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ວຘ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕານໍວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ໂຣທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໘໗໙, ໘໘໑). ຍຖາ ຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວິຠາຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິທາສິທາສາທໂຍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປຣສ຺ສ ຫຣຓຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ຕຸລາກູຏາທໂຍ ອທິນ຺ນາທານວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕປຣິຍາຍສ຺ສ ວຘສ຺ສ ປຸນ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສຍໍກາໂຣ, ອິຘ ປຣໍກາໂຣຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ຉປ຺ປໂຍຄາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເອເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວໂຘຕິ ມາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂປຖນເມວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ມາຣຓ-ສທ຺ທສ຺ສປິ ວິຫິໍສເນ ທິສ຺ສນໂຕ.

໒໙໔. ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫຣຓມຕ຺ຕໂຊຕນາຍໍ ອວິເສສໂຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ຕປ຺ປໂຍຊນຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອເຕປີຕິ ນວປຣິກ຺ຂາຣິກາທໂຍປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉາວ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາວ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖເກນ ມຫິຈ຺ຉຕາ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ວາ ໂຫຕີຕິ.

ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສຸຂວິຫາຣຏ຺ຐານຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ວາ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈາຍໍ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ຠເຍນ ນ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອປ຺ປຏິໂຆ. ທ຺ວາທສວິຘສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສນໂກ ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອຸຈ຺ຈາວເຈນ. ປຣິສ຺ສຍານໍ ພາຫິຣານໍ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີນໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣານຎ຺ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ກາຍຈິຕ຺ຕຸປທ຺ທວານໍ ອຠິຠວນໂຕ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ. ຖທ຺ຘຠາວກຣຠຍາຠາເວນ ອຈ຺ຉມ຺ຠີ. ເອໂກ ອສຫາໂຍ. ຕໂຕ ເອວ ຂຄ຺ຄມິຄສິງ຺ຄສທິສຕາຍ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉິນ຺ນປກ຺ໂຂ, ອສຎ຺ຊາຕປກ຺ໂຂ ວາ ສກຸໂຓ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ‘‘ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ’’ຕິ ປກ຺ຂິ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ສກຸໂຓ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປກ຺ຂຍຸຕ຺ໂຕ ສກຸໂຓ’’ຕິ. ຍສ຺ສ ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠໂຄ ກິຎ຺ຈິ ຐເປຕພ຺ພໍ ສາເປກ຺ຂາຍ ຐປນຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕາທິໂສ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຣິຍນ຺ຕິ ອເປນ຺ຕິ ຕໂຕ ໂທສາ, ເຕຫິ ວາ ອາຣກາຕິ ອຣິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິເຍນາຕິ ນິທ຺ໂທເສນາ’’ຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ. ນິທ຺ໂທສສຸຂນ຺ຕິ ນິຣາມິສສຸຂໍ ກິເລສວຊ຺ຊຣຫິຕຕ຺ຕາ.

໒໙໕. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສີລສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ຕທຘິຏ຺ຐານໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ປຣິປາລກຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ອິມິນາ ອຣິເຍນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ. ຍສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໕) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປາທີສຸ ນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ ກິເລເສຫິ ອນວສິຕ຺ຕສຸຂຕາ ອວິກິຓ຺ຓສຸຂຕາ ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໙໖. ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປາຣິປູຣິໍ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສີລສໍວໂຣ ສນ຺ໂຕໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣຎ຺ຎວາສສ຺ສ ສມ຺ຠາຣາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອິສິສິງ຺ຄສ຺ສ ປິຕຸອາທໂຍ ວິຍ. ວນຈຣເກຫີຕິ ວນຈຣກມາຕຸຄາເມຫິ. ເຠຣວສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ, ຕາວຕາ ອປລາຍນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ສີສໍ…ເປ… ກໂຣນ຺ຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ກາຬກໍ ວາ. ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕໍ ຕິລກໍ ວາ. ຕນ຺ຕິ ປີຕິໍ ວິຠູຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຂຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ.

ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສາ ຈ ວິວິຕ຺ຕຕາ ນິສ຺ສທ຺ທຠາເວນ ລກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສ’’ນ຺ຕິ. ອາວສຖຠູຕໍ ເສນາສນໍ ວິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິຫາຣເສນາສນໍ. ມສາຣກາທິ ມຎ຺ຈປີຐໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ຠິສິອຸປຘານຎ຺ຈ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘິໂຕ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ. ຈິມິລິກາທິ ຠູມິຍໍ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ. ຣຸກ຺ຂມູລາທິ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ຈງ຺ກມນາທີນໍ ໂອກາສຠາວໂຕ ໂອກາສເສນາສນໍ.

‘‘ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອນຸຈ຺ຉວິກຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກຉທນາທິນາ ອນ຺ຕມໂສ ຣຸກ຺ຂສາຂາຫິປິ ນ ຉນ຺ນໍ.

ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕຕິ ຠຕ຺ຕຠຸຎ຺ຊນສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ. ອູຣຸພທ຺ຘາສນນ຺ຕິ ອູຣູນໍ ອໂຘພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊໍ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ສຣູປໂຕ ປໂຍຊນໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອຓມນ຺ຕິ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ວີຖິໍ ນ ວິລງ຺ເຆຕິ. ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ມຸຂສມີເປຕິ ມຸຂສ຺ສ ສມີເປ ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ ວາ. ອິຘ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖) ວິຍ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານສຕິນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ນ ປຏິປກ຺ເຂນ ສຸປ຺ປຫີນຕາ. ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ຈ ປຫີນສທິສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕາ. ຕຖາປິ ນຍິທໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສຠາວໂຕ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ, ອຖ ໂຂ ຠາວນາວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທິເສນາ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ສຠາເວນ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຎ຺ຈ, ນ ຠາວນາຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ, ນ ເອວມິທໍ. ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຍ ປຣິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາປນ຺ນໍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎມາຫ.

໒໙໗. ອຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປາຕນຎ຺ຈ ຕາສໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານເມວ. ອິຕິ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎານໍ ເອກຈ຺ຈາຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ນີວຣຓາ ຘມ຺ມາ ອິຕຣາຍ ຈ ສມຕ຺ຖຕໍ ວິຫນນ຺ຕິເຍວາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທມ຺ປິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານໍ ຎາຓໍ ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຎາຓປທໍ. ຎາຓໍ ວຬຎ຺ເຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຎາຓວຬຎ຺ຊໍ.

໒໙໙. ນ ຕາວ ນິຏ຺ຐໍ ຄໂຕ ພາຫິຣການໍ ຎາເຓນ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານານິປິ ສິຍຸນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ມຄ຺ຄຎາຓປເທ ກຖໍ ນ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປີ’’ຕິອາທິ. ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ນິຏ຺ຐໍ ຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ຎາເຓນ ນິຏ຺ຐໍ ນິຈ຺ຉຍໍ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ສພ຺ພໂສ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສວິສເຍ ຎາຓໍ ສວິເສສໍ ໂອຄາຫຕິ, ນ ຕຖາ ອນາຄາມິອາທີນນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສາຕິສຍໍ ຎາຓນິຈ຺ຉຍຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວເສນ ຕຕ຺ຖນິຏ຺ຐາຄມນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ມຫາຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ຊງ຺ຄລານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ນິປິຈ຺ຉເລນ ອມຸທຸໂກ ນິຣຸທກຕາຍ ຖທ຺ຘລູຂຠູມິປ຺ປເທໂສ, ໂສ ‘‘ຊງ຺ຄໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕພ຺ພຫຸລຕາຍ ປນ ອິຘ ສພ຺ໂພ ຠູມິປ຺ປເທໂສ ຊງ຺ຄໂລ, ຕສ຺ມິໍ ຊງ຺ຄເລ ຊາຕາ, ຠວາຕິ ວາ ຊງ຺ຄລາ, ເຕສໍ ຊງ຺ຄລານໍ. ເອວຎ຺ຫິ ນທີຈຣານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ສໂມຘາຕພ຺ພານໍ ວິຍ ຫິ ສໂມຘາຍການມ຺ປິ ຊງ຺ຄລຄ຺ຄຫເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ປຖວີຕລຈາຣີນນ຺ຕິ ອິມິນາ ຊລຈາຣິໂນ ນ ນິວຕ຺ເຕຕິ ອທິສ຺ສມານປາທຕ຺ຕາ. ປາຓານນ຺ຕິ ສາຘາຣຓວຈນມ຺ປິ ‘‘ປທຊາຕານີ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ວິເສສນິວິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສປາທກປາຓານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຄຕ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖນ຺ຕໂຣ ວິຍ, ຊາຕ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖນ຺ຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປທຊາຕານີຕິ ປທານີ’’ຕິ. ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມວໂຣຘໍ, ອນ຺ໂຕຄມໍ ວາ. ມຫນ຺ຕຕ຺ເຕນາຕິ ວິປຸລຠາເວນ.

ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອນວຊ຺ຊສຸຂວິປາກາ ຘມ຺ມາ, ນ ອນວຊ຺ຊມຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ກຸສລຕ຺ຕິເກ ອາຄຕນເຍນ ຫິ ອິຘ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ສງ຺ຄໂຫຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເອກວິໂຘເວຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ? ນ, ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິທ຺ຘາຣິຕຕ຺ຖສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຄຫ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖປິ ວາ ອນິທ຺ຘາຣິຕວິເສໂສ ສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫ-ສທ຺ເທນ ວຈນີຍຕໍ ຄໂຕຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ, ນິທ຺ຘາຣິເຕ ວິເສເສ ຕສ຺ສ ເອກວິຘຕາ ສິຍາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ. ສຊາຕິສງ຺ຄໂຫຕິ ສມານຊາຕິຍາ, ສມານຊາຕິການໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ. ຘາຕຸກຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ‘‘ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຊາຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສາເປກ຺ຂສທ຺ທຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ສງ຺ຄໂຫຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຍາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ສມ຺ພນ຺ຘາຣຫສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຣູປກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໙໔) ວິຍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຊາຕິສງ຺ຄໂຫ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຊາຕິ, ສຎ຺ຊາຕິຍາ ສງ຺ຄໂຫ ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ, ສຎ຺ຊາຕິເທສວເສນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສພ຺ເພ ຣຖິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພ ຣຖໂຍຘາ ຣເຖນ ຍຸຊ຺ຌນກິຣິຍາຍ ເອກສງ຺ຄໂຫຕິ. ‘‘ສພ຺ເພ ຘນຸຄ຺ຄຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພ ອິສ຺ສາສາ ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌນກິຣິຍາຍ ເອກສງ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ກິຣິຍວເສນ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ. ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ເອກສງ຺ຄຫໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘເຕວ ຄຓິຕໍ, ຄຫຓໍ ຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິຍຑ຺ຒເມວ ສຈ຺ຈໍ ຠຊຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈກເທສຠາວໂຕ. ສຈ຺ເຈກເທສນ຺ໂຕຄຘມ຺ປິ ສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ສາສນໂຕ ຈ ໂລກໂຕ ຈ ອຸປມໍ ອາຫ ຣິຕ຺ວາ ທີເປຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘິກມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຍຑ຺ຒສິກ຺ຂາປທສຕນ຺ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທສິຕໍ, ຕທາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ສາຘິການິ ທ຺ເວສຕານິ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ. ສິກ຺ຂານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວິສໂມຍໍ ອຸປຎ຺ຎາໂສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຍ ປຫາຕພ຺ພໍ ປຊຫຕິ, ສໍວຣິຕພ຺ພໂຕ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຍມສ຺ສ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ເຈຕໂສ ອວິກ຺ເຂໂປ, ອຍມສ຺ສ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ. ຍາ ຕຕ຺ຖ ວີມໍສາ, ອຍມສ຺ສ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ. ອິຕິ ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຣູປໂຕ ລພ຺ຠມານາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕີຕິ ທີປິໂຕ, ນ ສິກ຺ຂານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕາມຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສໍວໂຣ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສມາຘິ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ, ອຍໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ. ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ມນສິກາເຣນ ສິກ຺ຂຕິ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ສຈ຺ຈານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈ-ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຕາມຕ຺ເຕນ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຄຓນນ຺ໂຕຄຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ລພ຺ຠຕິ, ອິຕຣາ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈ ຕໂຕ ອມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕຄຘຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ຈ ເອກສ຺ສ ຫຕ຺ຖິປທສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕາ ຫຕ຺ຖິປໂທປມາ ສມຕ຺ຖິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ທ຺ວີສຸປິ ຕີສຸປິ ສຈ຺ເຈສຸ ຄຓນໍ ຄຕາ ຘມ຺ມາຕິ ອິທໍ ນ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ຕິກທຸເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ຄຓນໍ ຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ທ຺ວີສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຄຓນໍ ຄຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ຕຖາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອພ຺ຍາກຕາ ຈ ຘມ຺ມາ, ຕີສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຄຓນໍ ຄຕາ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕິກທຸກປທານໍ ວເສນ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາຣຫໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ…ເປ… ຄຕາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອກເທໂສ ຫິ ສມຸທາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິເສໂສ ວິຍ ສາມຎ຺ເຎນ ສມູເຫນ ສງ຺ຄຫໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຈ຺ຈານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເທສນານຸກ຺ກໂມຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວເສນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ວິຠຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສວເສນອາທິໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ວິຠຊນນ຺ຕິ. ອຍໍ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ອນຸກ຺ກໂມ.

໓໐໑. ຕໍ ປເນຕໍ ອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊາຕນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ, ສຸສຓ຺ຐິຕໍ ສຸປຣິຓຕຎ຺ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເປສິໂຍຕິ ວິລີເວ. ມຸທຸຠາວໂຕ ກຸຈ຺ຉິຠາຄໍ ອາທາຍ. ອິຕເຣ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ປຎ຺ຈຘາ ຠິນ຺ນໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອິຕເຣ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ. ອິຕເຣ ຈ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສຕິອາທິໂຕ ຈຕຸຘາ ຠິນ຺ນໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອິຕເຣ ຈ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ.

ຣາຊປຸຕ຺ຕູປມາຍາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕອຸປມາຍ. ນ຺ຕິ ປິຬນ຺ຘນໍ. ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕອຣິຍຊາຕິຍາ ໂອຣໂສ. ມຸຂໂຕ ຊາໂຕຕິ ມຸຂໂຕ ນິຄ຺ຄຕຘມ຺ມເທສນາຍ ຊາໂຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ວາ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ມຸຂຠູຕອຣິຍຘມ຺ມໂຕ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຘມ຺ມໂຊ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ. ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມທາຍາທສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມທາຍາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ໂນ ອາມິສທາຍາໂທ’’ຕິ. ນ຺ຕິ ‘‘ຠຄວໂຕ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ມຫາປຎ຺ຎຕາທິຄຸເຓຫິ ສາຕິສຍໍ ອນຸປຸພ຺ພຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ວທມາໂນ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວເທຍ຺ຍ.

ອກຸໂຕຠຍໍ ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິຎ຺ຈ. ຣາຄຣຊາທີນໍ ວິຄເມນ ວິຄຕຣຊໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ສຸຄຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຣສຫສ຺ສໍ ປຍິຣຸປາສຕີຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ເສເວຖ ຠຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຄ຺ຄາຫກາ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາປິ ສມານາ ນ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ, ອຖ ໂຂ ໂອວາທານຸສາສນີຫິ ອນຸຄ຺ຄາຫກາຕິ ປຸຣິມາ ອຸປມາ ເຖຣສ຺ເສວ ວເສນ ອຸທາຫຏາ, ທຸຕິຍາ ປນ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ ວເສນ ອຸທາຫຏາ.

໓໐໒. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ຕໍຕໍປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ນິຍກາຘິວຈນເມວາ’’ຕິ. ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປນ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພຠາວູປຄມນວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ຕໍຕໍສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໗) ‘‘ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກກ຺ຂຬນ຺ຕິ ກຖິນໍ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ຖທ຺ຘຠາເວນ ສຫຊາຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຖທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຣິຄຕນ຺ຕິ ຂຣສຠາເວສຸ ຄຕໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ, ຂຣສຠາວເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຂຣສຠາວໍ ຜຣຸສາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຜຣຸສາກາຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜຣຸສ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາທິນ຺ນໍ ນາມ ສຣີຣຏ຺ຐກໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຕຣໍ ອນຸປາທິນ຺ນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອາທິນ຺ນຄຫິຕປຣາມຏ຺ຐວເສນ ອຸປາທິນ຺ນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຣີຣຏ຺ຐກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ. ມມນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ. ອຫນ຺ຕິ ປຣາມຏ຺ຐໍ. ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສາຕິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐາເນ. ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ຕິປ຺ປກາເຣສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ນ ຫິ ເຕ ຕໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາສາ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ. ນານາສຠາວໂຕຕິ ສຕິປິ ກກ຺ຂຬຠາວສາມຎ຺ເຎ ສສມ຺ຠາຣວິຠຕ຺ຕິໂຕ ປນ ເກສາທິສງ຺ຆາຕຄຕນານາສຠາວໂຕ. ອາລໂຍຕິ ອເປກ຺ຂາ. ນິກນ຺ຕີຕິ ນິກາມນາ. ປຕ຺ຖນາຕິ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ. ຄຫຓນ຺ຕິ ກາມຸປາທານໍ. ປຣາມາໂສຕິ ປຣໂຕ ອາມສນາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ. ນ ພລວາ ອາລຍາທິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິຠງ຺ເຄ ພາຫິຣາປິ ປຖວີຘາຕຸ ວິຕ຺ຖາເຣເນວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ? ຍຖາຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາເຣເນວ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຍຖານຸໂລມເທສນຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເທສນາ ສໍຂິຕ຺ຕາ.

ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ປຖວີຘາຕຸ. ສຸຂປຣິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ ‘‘ນ ເມ ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສິທ຺ເຘ ຫິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ ຕທວິນາຠາວໂຕຕິ. ວິສູກາຍຕີຕິ ວິສູກໍ ວິຣູປກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປ຺ຜນ຺ທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິປ຺ຜນ຺ທຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ. ອເຈຕນາຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕາຍ ທສ຺ສນໂຕ. ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ຕໍ ປຖວີຘາຕຸທ຺ວຍມ຺ປິ.

ຕໂຕ ວິເສສຕເຣນາຕິ ຕໂຕ ພາຫິຣມຫາປຖວິໂຕ ວິເສສວນ຺ຕຕເຣນ, ລຫຸຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸປ຺ປຕີຕິ ລຸປ຺ປຕິ. ວິລີຍມານາຕິ ປກຕິອຸທເກ ໂລຓໍ ວິຍ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ. ອຸທການຸຄຕາຕິ ອຸທກໍ ອນຸຄຕາ ອຸທກຄຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຠາໂວ ເອວ ອຠາວຕາ, ນ ຠວຕີຕິ ວາ ອຠາໂວ, ຕຖາສຠາໂວ ຘມ຺ໂມ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຠາວຕາ. ວໂຍ ວິນາໂສ ຘມ຺ໂມ ສຠາໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ວຍຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວຍຘມ຺ມຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ຂໂຍ ເອວ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວິທ຺ຘໍສນຠາວສ຺ສ ປນ ປເວທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກາມໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ສຣູປໂຕ, ອິຕຣານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ມຕ຺ຕໍ ຂຓມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ມຕ຺ຕຏ຺ໂຐ, ອປ຺ປມຕ຺ຕຏ຺ໂຐ ມຕ຺ຕຏ຺ຐໂກ, ອຕິອິຕ຺ຕຣຂຓິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິກສ຺ສາ’’ຕິ. ຐິຕິປຣິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ເອກຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຐານລກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕຣຠາເວນ. ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂຓມຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວນກ຺ຂໂຓ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂາ ເວທນາ. ອຸເປກ຺ຂາປິ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂາສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ຊີວິຕເວທນາວິຎ຺ຎາຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເກວລາຕິ ອຕ຺ຕນິຈ຺ຈຠາເວນ ອໂວມິສ຺ສາ. ເອກຈິຕ຺ຕສມາຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫິຕາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາ. ລຫຸໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓຕິ ຕາຍ ເອວ ເອກກ຺ຂຓິກຕາຍ ລຫຸໂກ ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຊີວິຕາທີນໍ ຂໂຓ ວຕ຺ຕຕິ ວີຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທນ຺ຕິ ຄາຖາວຈນໍ.

ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອປຣາປຣສຎ຺ຈຣຓໍ ລຠມານເມວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອລຠມານໍ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສູປນິພທ຺ຘໍ. ຕຖາ ມຫາຠູຕານໍ ສມວຸຕ຺ຕິຕໍ ລຠມານເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຖວີຘາຕຸຍາ ຫິ ອາໂປຘາຕຸອາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣປໂກເປນ ພລສມ຺ປນ຺ໂນປິ ປຸຣິໂສ ປຕ຺ຖທ຺ຘກາໂຍ ວາ, ອຕິສາຣາທິວເສນ ກິລິນ຺ນປູຕິກາໂຍ ວາ, ມຫາຑາຫປເຣໂຕ ວາ, ສຎ຺ຉິຊ຺ຊມານສນ຺ຘິພນ຺ຘໂນ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ. ກພຬີກາຣາຫາຣານໍ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ລຠນ຺ຕສ຺ເສວ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິຎ຺ຎາເຓ ປວຕ຺ຕມາເນເຍວ ຈ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕມາເນ. ຊີວິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອິຣິຍາປຖູປນິພທ຺ຘຕາສີຕຸຓ຺ຫູປນິພທ຺ຘຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຫິ ອິຣິຍາປຖານໍ ສມວຸຕ຺ຕິຕໍ ລຠມານເມວ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປນ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສີຕຸຓ຺ຫານມ຺ປິ ສມວຸຕ຺ຕິຕໍ ລຠມານເມວ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕິສີເຕນ ປນ ອຕິອຸຓ຺ເຫນ ວາ ອຠິຠູຕສ຺ສ ວິປຊ຺ຊຕີຕິ.

ຕຓ຺ຫຸປາທິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຫິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາກິຕ຺ຕເນນ ສຣສປຠງ຺ຄຸຕໍເຍວ ວິຠາເວຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ມານຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ເອກໍເສເນວ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ຄາຫາປິ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂນເຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອກໍເຍວ ອາຄຕໍ ພາຫິຣາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອນ຺ຕຣຘານທສ຺ສນປວຕ຺ຕໂຊຕນາຍ.

ປຣິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫຓໍ. ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕຕິ ອາຣຠນ຺ໂຕ ເທເສນ຺ໂຕ. ໂສຕທ຺ວາເຣ ພລໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ພລທສ຺ສນາປເທເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວາຈາຍ ຆຏ຺ຏນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂສຕທ຺ວາເຣ ພລທສ຺ສນຠາວໂຕ. ພລນ຺ຕິ ຈ ພາຫິຣາຍ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍປິ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອເຈຕນາຠາວທສ຺ສເນນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕປິ ປຫຣນ຺ເຕປິ ນິພ຺ພິກາຣຕາ. ສມ຺ປຕິວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນາຕິ ຕທາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ. ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນາຕິ ອາປາຖຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ອນິຏ຺ເຐ ສທ຺ທາຣມ຺ມເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາຕອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ໂສຕທ຺ວາເຣ ຊວນເວທນາ ທຸກ຺ຂາຕິ ວຈນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວທນາທໂຍປີຕິ ‘‘ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເວທນາ ເຈວ ສຎ຺ຎາທໂຍ ຈ. ເຕ ຫິ ຜສ຺ເສນ ສມານຠູມິກາ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເວທນາ. ຘາຕຸສງ຺ຂາຕເມວ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຖວີຘາຕຸສງ຺ຂາຕເມວ ວິສຍໍ. ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິປິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິປິ ອນຕ຺ຕາຕິປິ ສມ຺ມສນວເສນ ອນຸປວິສຕິ. ເອເຕນ ພຫິທ຺ຘາວິກ຺ເຂປາຠາວມາຫ, ປສີທຕີຕິ ປນ ອິມິນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວີຖິປຏິປນ຺ນຕໍ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມິນາ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາວຫຠາເວນ ອວຕ຺ຖານໍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠເວນ ນິຈ຺ຈລຠາວໂຕ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫໂຕ ວິເສເສນ ມຸຈ຺ຈນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຘິໂມກ຺ຂໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ໂສຕທ຺ວາຣມ຺ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕຕິ ອິທໍ ມູລປຣິຎ຺ຎາຍ ມູລທສ຺ສນໍ. ໂສຕທ຺ວາເຣຫິ ອາວຊ຺ຊນໂວຏ຺ຐພ຺ພນານໍ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນວເສນ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ ໂລໂຠ, ອນິຏ຺ເຐ ຈ ປຏິໂຆ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຣຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນໍ ມູລໍ, ສພ຺ພໍ ວາ ຠວງ຺ຄາທິ. ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣຊວນສ຺ສ ມູລວເສນ ປຣິຎ຺ຎາ. ອາຄນ຺ຕຸກຕາວກາລິກປຣິຎ຺ຎາ ປນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣຊວນສ຺ເສວ ອປຸພ຺ພຠາວວເສນ ອິຕຣຠາວວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ຍາຖາວໂຕ ຘາຕູນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ກຕປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສປິ ອນາທິກາລຠາວນາວເສນ ອໂຍນິໂສ ອາວຊ຺ຊນໍ ສເຈປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປຕ຺ວາຕິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນກິຈ຺ຈຕໍ ປຕ຺ວາ. ເອກໍ ທ຺ເວ ວາເຣ ອາເສວນໍ ລຠິຕ຺ວາ, ນ ອາເສວນປຈ຺ຈຍໍ. ນ ຫິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາເຫຕຸກຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍາ, ປຏ຺ຐາເນ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາຣາທີສຸ ‘‘ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ທ຺ເວ, ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ທ຺ເວ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ເອກໍ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒໒໑), ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ເອກ’’ນ຺ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໕໒) ຈ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ທ຺ເວ ວາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ທຸຕິເຍ ໂມຆວາເຣ ເອກວາຣເມວ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກວາຣຄ຺ຄຫຓໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ທ຺ເວວາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມານໍ ລທ຺ຘາເສວນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປຕ຺ວາ ເອກໍ ທ຺ເວ ວາເຣອາເສວນໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄເມວ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໂມຆວາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ໂສ ຈ ອາຣມ຺ມຓທຸພ຺ພລຕາຍ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຍມິໂຕ. ອິຘ ປນ ຕິກ຺ຂານຸປສ຺ສນານຸຠາເວນ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວວເສນ ອໂຍນິໂສວ ອາວຊ຺ຊໂຕ ອໂຍນິໂສ ວວຕ຺ຖານໍ ສິຍາ, ນ ໂຍນິໂສ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕ ມຫຕິ ອຕິມຫຕິ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ຊວນໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເອຕສ຺ເສວ ວາ ສຕິປິ ທຸວິຘຕາປຣິກປ຺ປເນ ໂສ ຈ ຍທິ ອນຸໂລເມ ເວທນາຕ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຈວາຣາທີສຸ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ທ຺ເວ, ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ທ຺ເວ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, (ລພ຺ເຠຍ຺ຍ), ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນມ຺ປິ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ, ກຸສລາກຸສລານມ຺ປິ ສິຍາ. ນ ຫິ ອາເສວນປຈ຺ຈຍໍ ລທ຺ຘຸໍ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕາປິ ຘມ຺ໂມ ອາເສວນປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ປນ ກຸສລາກຸສລານໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາເສວນປຈ຺ຈຍາ. ອກຸສລໍ…ເປ… ນາເສວນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙໓-໙໔) ວຈນໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ. ອຖາປິ ສິຍາ ອສມານເວທນານໍ ວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ, ເອວມປິ ຍຖາ – ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ ກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ຊາຕິເຠທາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຠູມິຠິນ຺ນສ຺ສ ກາມາວຈຣສ຺ສ ຣູປາວຈຣາທີນໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວິຍ ຊາຕິຠິນ຺ນສ຺ສປິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອວ ສິຍາ, ອຠິນ຺ນຊາຕິກສ຺ສ ຈ ວເສນ ຍຖາ – ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ ສເຫຕຸການໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເວທນາຕ຺ຕິເກປິ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈຍາ ນ ມຄ຺ເຄ ເອກໍ, ນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຍາ ອາເສວເນ ເອກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຓນາຍ ນິທ຺ຘາຣິຍມານາຍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນສ຺ສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ ອຍໍ ໂມຆວາໂຣ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ປນ ວີຖິວິປາກສນ຺ຕຕິຍາ ອາວຏ຺ຏນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາ, ຕໂຕ ວິສທິສສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ກຣຓໂຕ ມນສິກາໂຣຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລເຠຍ຺ຍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ກຸສລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາວຊ຺ຊນາ’’ອິຈ຺ເຈວ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໂຕ ປຣໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ຊວນານໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ ຠວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຣູປາທິໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາຕິ ຈ ຊວນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຊວນຠາເວນາຕິ. ອາເສວນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາເສວນໍ ວິຍ ອາເສວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ຜາຣິກຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ປວຕ຺ຕິເຍວ ເຈຕ຺ຖ ອາເສວນສທິສຕາ. ວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕາ ຈສ຺ສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປ຺ຜາຣິກມ຺ປິ ຊວນໍ ວິຍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາຍ ຈ ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອາເສວນຠາເວນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ອິມສ຺ສ ອາເສວນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຜລຈິຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄປຣິຍາໂຍ ວິຍ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍນ຺ຕິ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອກວາຣມ຺ປິ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທນວເສນ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ. ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ວິສທວິປສ຺ສນາຎາຓຕາຍ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ. ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ຊວນໍ ຊວິຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ຕຖາ ອາວຊ຺ຊນວເສນ ວາ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕາວເທວ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍສ຺ສ ປນ ວເສນາຕິ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຣາຄາທິວເສນ ເອກວາຣໍ ຊວນໍ ຊວຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາຕິຕິກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ສ ຘາຕາຣມ຺ມຓເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕເມນໍ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ສຕິສມ຺ໂມສາ ອຸປຘິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ທນ຺ໂຘ ອຸທາຍິ ສຕຸປ຺ປາໂທ, ອຖ ໂຂ ນໍ ຂິປ຺ປເມວ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ອນຠາວໍ ຄເມຕີ’’ຕິ ລຏຸກິໂກປເມ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຕາວ ປຊຫນ຺ຕຸ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກຖໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຫິ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ສຫສາ ກິເລເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘ມາທິສສ຺ສ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິເລໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ສໍເວຄໍ ກຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ກິເລເສ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕິ, ອິຕິ ໂສ ປຊຫຕິ ນາມາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ສ ຘາຕາຣມ຺ມຓເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິອາທິນາ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວເນ ຈ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ວເສນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາຕິ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫວເສນ. ມມ຺ມຈ຺ເຉທນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕອກ຺ໂກສນາທິໍ ອນິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຕ຺ວາ ໂສຕທ຺ວາເຣ ກິລມຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕຖາ ໂປຖນປຫຣຓາທິກໍ ອນິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຕ຺ວາ ກາຍທ຺ວາເຣ ກິລມຕິ.

ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸທ຺ຘໍ ອາຈຣນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ອມນາເປຫິ ສມຸທາຈຣຓໍ ນາມ ໂປຖນປຫຣຓາທິວເສນ ອຸປກ຺ກມນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ, ພາຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາສຠາໂວຕິ ຍຖາ ປາຓິປ຺ປຫາຣາທີຫິ ຆຏ຺ຏິຕມຕ຺ໂຕ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາສຠາໂວ. ‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກກເຈນາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) ໂອວາທທານໍ ນາມ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ອາເວຓິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠຄວຕາຕິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປິ…ເປ… ກກຈູປໂມວາທໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມຠາວໂຕຕິ ເກຈິ. ຍໍ ປນ ກກໂຈກນ຺ຕເກສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອປ຺ປທຸສ຺ສນໍ ນິພ຺ພິກາຣໍ, ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕິເຍວາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຸຓນ຺ຕິ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມນສິທ຺ຘໍ ຄຸຓມາຫ. ໂສ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ຄຸໂຓຕິ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຆໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາ ກຸສລນິສ຺ສິຕາ ນ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ວິຍ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ນິພ຺ພິກາຣຕາສາມຎ຺ເຎນ. ເຕນາຫ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຐາເນ ຐເປຕິ ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕມນຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ.

໓໐໓. ອາໂປຄຕນ຺ຕິ ອາພນ຺ຘນວເສນ ອາໂປ, ຕເທວ ອາໂປສຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອາໂປຄຕໍ, ສຠາເວເນວ ອາໂປຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ອາໂປຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອລ຺ລຍູສຠາໂວ ສສມ຺ຠາຣປຖວີສສມ຺ຠາຣອຸທກາທິຄເຕ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ອາປສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພອາເປສຸ ຄຕໍ ອລ຺ລຍູສຠາວລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ, ທ຺ຣວຠາວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ປາກຕິກປໂກປໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂອຆວເສນ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍມສ຺ສ ປາກຕິໂກ ປໂກໂປ’’ຕິ. ອິຕຣໍ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາໂປສໍວຏ຺ຏກາເລ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອຄມນນ຺ຕິ ປຣິຍາທານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອໂຘຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘເນ…ເປ… ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໐໔. ສພ຺ພເຕເຊສຸ ຄຕນ຺ຕິ ອິນ຺ຘນາທິວເສນ ອເນກເຠເທສຸ ສພ຺ເພສຸ ເຕໂຊໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປີຕິ ເອວ ປີຕິຄຕໍ, ເອວໍ ເຕໂຊ ເອວ ເຕໂຊຄຕໍ, ເຕຊນວເສນ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອາໂປຄຕໍ, ວາໂຍຄຕຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມ’’ຕິອາທິ. ເອກາຫິກຊຣາທິຠາເວນາຕິ ເອກາຫິກາທິຊຣາເຠເທນ. ອຸສຸມຊາໂຕຕິ ອຸສ຺ມາຠິຠູໂຕ. ຊີຣຕີຕິ ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຕໂຊຘາຕຸວເສນ ລພ຺ຠມານາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ຊຣາປວຕ຺ຕິ ປາກຏຊຣາວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວລິປລິຕາທິຠາວນ຺ຕິ ວລິຕປລິຕຠາວໍ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສິຖິລຠາວຎ຺ຈ. ກຸປ຺ປິເຕນາຕິ ຂຸຠິເຕນ. ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕາເປຕ຺ວາ ຕາເປຕ຺ວາ ສີຕູທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏສປ຺ປິ ສຕໂຘຕສປ຺ປີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຣີເຣ ປກຕິອຸສຸມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ສນ຺ຕາໂປ, ສຣີຣສ຺ສ ທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມຫາທາໂຫ ປຣິທາໂຫຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ວິເສໂສ. ອສິຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ. ຂາຍິຕນ຺ຕິ ຂາທິຕໍ. ສາຍິຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາທິຕໍ. ສມ຺ມາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ມາປຣິປາໂກປິ ວິສມປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣສາທິຠາເວນາຕິ ຣສຣຸຘິຣມໍສເມທນ຺ຫາຣຸອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊສຸກ຺ກຠາເວນ. ວິເວກນ຺ຕິ ປຸຖຸຠາວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຠາວໍ. ອສິຕາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຓາເມ ຣໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຣສຘາຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຣສສ຺ສ ປຣິຓາເມ ‘‘ຣຸຘິຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພໍ.

ຫຣິຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຫຣິຕເມວ, ອນ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕໍ ຍຖາ ‘‘ວນນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຈມ຺ມນິລ຺ເລຂນໍ ຈມ຺ມໍ ລິຂິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕກສຏໍ.

໓໐໕. ອຸຄ຺ຄາຣຫິກ຺ກາຣາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ເທກຂີປນາທິປວຕ຺ຕກວາຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫລສິກາທິນີຫຣຓວາຕສ຺ສ ເຈວ ອຸສຸມວາຕສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິປິ ກຸຈ຺ຉິ-ສທ຺ໂທ ອຸທຣປຣິຍາໂຍ, ໂກຏ຺ຐ-ສທ຺ເທນ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຕທວສິຏ຺ໂຐ ອຸທຣປເທໂສ ອິຘ ກຸຈ຺ຉິ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ພຫິວາຕາ’’ຕິ. ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາໂລກນວິໂລກນອຸທ຺ຘຣຓາທິກາ ສພ຺ພາ ກາຍິກກິຣິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອວສວຕິ ອຸທກໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ໂອສ຺ສວນໍ, ຉທນນ຺ໂຕ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ.

໓໐໖. ນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕກຕໍ. ຍຖາທສ຺ສິຕາ ຫິ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ອນຕ຺ຕນິຍໍ ເກວລໍ ຘາຕຸມຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິວາຣິໂຕຕິ ປຣິວາຣິຕຠາເວນ ຐິໂຕ ປຣິວຸໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕານີ’’ຕິອາທິ, ກຏ຺ຐາທີນິ ສນ຺ນິເວສວິເສສວເສນ ຐປິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຄາຣສມຎ຺ຎາຍ ຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກຏ຺ຐາທີສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍທຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ກຏ຺ຐາທີນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາມໍ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ມຕ຺ຕຏ຺ຐກສ຺ສ ກາຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໒) ອວິຠາເຄນ ເອກເທເສນ ຈ ອຸປາທາຣູປມ຺ປິ ກຖິຕໍ, ຕຖາ ເວທນາທໂຍ ຂນ຺ຘຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ກຖິຕາ, ຕຖາ ຕຓ຺ຫາປິ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ. ອິຕຣານິ ປນ ສຈ຺ຈານິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ກຖິຕານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ນ ກຖິຕານີ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸປສາເທ ນິຣຸທ຺ເຘຕິ ຈກ຺ຂຸປສາເທ ວິນຏ຺ເຐ. ອຸປຫເຕຕິ ປຸພ຺ພກິມິອາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸເຕ. ປລິພຸທ຺ເຘຕິ ປຸພ຺ພາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ປຏິຈ຺ຉາທິເຕ. ຕຊ຺ໂຊຕິ ຕສ຺ສານຸຣູໂປ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມນສິກາໂຣ ຫທຍສນ຺ນິສ຺ສໂຍປິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ໂຫຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠວງ຺ຄາວຏ຺ຏນໍ ຕສ຺ສ ຍຖາ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍ, ເອວໍ ປສາທປຈ຺ຈເຍປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຣູເປ ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸຈິຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎວິຫິຕສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມຓປສຸຕສ຺ສ. ຕທນຸຣູປສ຺ສາຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ຂຸຣູປຕທາໂຠຄານໍ ອນຸຣູປສ຺ສ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕິ ສຣູປໂຕ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕປ຺ປກາໂຣ ຠູໂຕ, ຕປ຺ປກາຣໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ຕຖາຠູໂຕ, ຕສ຺ສ, ຍຖາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣສມເວຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສມຸຏ຺ຐານຣູປນ຺ຕິ ອຸຕຸກມ຺ມາຫາຣສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ. ອິທຎ຺ຈ ສຕິປິ ຕທາ ຠວງ຺ຄາວຏ຺ຏນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູເປ ເກວລໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕຣູປສ຺ສ ອຠາວມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນຄຣໍ ວິຍ ຣຊ຺ເຊ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຕຖາຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເວທນາທໂຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ, ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓເມວ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ເຈຕນາວ ວຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຜສ຺ສຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍມນສິກາຣຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິໂຍປິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາວ. ເອກໂຕ ສງ຺ຄໂຫ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ເອກໂຕ ຄຓນາ. ສມາຄໂມຕິ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ສໂມຘານໍ. ສມວາໂຍຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສມເວຕຕາຍ ສມຸທິຕຠາໂວ.

ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ໂມ ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕິ, ເຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຉນ຺ທກຣຓວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ. ອາລຍກຣຓວເສນາຕິ ອເປກ຺ຂາກຣຓວເສນ. ອນຸນຍກຣຓວເສນາຕິ ອນຸຣຊ຺ຊນວເສນ. ອຊ຺ໂຌຄາຫິຕ຺ວາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ຄິລິຕ຺ວາ ວິຍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິຍ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓວເສນ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິນຍຕິ ປຫີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປຫານຎ຺ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຫຣຓວິຘິໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາ ອິເມສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂາທີສຸ ຕີສຸ ອຠິສມຍຏ຺ຐາເນສຸ. ທິຏ຺ຐີຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຍາຖາວທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠາວນາປຏິເວໂຘຕິ ຠາວນາວເສນ ປຏິເວໂຘ, ນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ເຕນ. ອຍໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ອຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ເອຕ຺ຕາວຕາປີຕິ ເອວໍ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ວຕ຺ຖຸ ປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂນປິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາປເນນ ພຫຸໍ ວິປຸລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ກຕໍ ອນຸຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘເມວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ນິຣຸທ຺ຘມ຺ປີ’’ຕິ. ມນ຺ທຖາມຄຕເມວາຕິ ມຫຕິຍາ ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠູຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກປິມິທ຺ຘປເຣຕສ຺ສ ປນ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ກທາຈິ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຠວງ຺ຄສມເຍເນວາຕິ ຠວງ຺ຄສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕນສມເຍນ ປຄຸຓຊ຺ຌານປຄຸຓກມ຺ມຏ຺ຐານປຄຸຓຄນ຺ເຖສຸ ເຕສໍ ປຄຸຓຠາເວເນວ ອາໂຠເຄນ ວິນາປິ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຄຸຓໍ ຄນ຺ຖໍ ປຄຸຓຠາເວເນວ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິຍ ອຊ຺ຌຍມາເນ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ຄນ຺ໂຖ ຄໂຕ, ເອຕ຺ຕໂກ ອວສິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ນ ໂຫຕິ. ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານມ຺ປີຕິ ສພ຺ພໍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ, ນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຕິສມຸຏ຺ຐານເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຈ ຜສ຺ສເຈຕນາວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຄຫິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວາ. ເອກເທສເມວ ສມ຺ມສນ຺ໂຕຕິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖໍ ເຫຏ຺ຐາ ອນວເສສໂຕ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເອກເທສເມວ ນິທ຺ທິສນວເສນ ເທສນາຍ ອາມສນ຺ໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຎ຺ເຈວ, ອາວຸໂສ, ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖) ຉທ຺ວາຣວເສນ ນິທ຺ທິສນຏ຺ຐາເນ. ເຫຏ຺ຐາ ປຣິຫີນເທສນນ຺ຕິ – ‘‘ຍໍ ອຸປາທາຣູປໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ອຸປຣິ ຕີຓິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ນິທ຺ເທສວເສນ ປຣິຫີນໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ສພ຺ພໍ. ຕໍຕໍທ຺ວາຣວເສນາຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທິກໍ ຕໍຕໍທ຺ວາຣວເສນ. ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ ອາຣທ຺ຘາ ເທສນາ ຈຕຸສຈ຺ເຈເນວ ປຣິໂຍສາປິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐເປສີ’’ຕິ.

ມຫາຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ມຫາສາໂຣປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐໗. ນຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕຕິ ນ ຈິຣໍ ປກ຺ກນ຺ເຕ, ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ. ສລິງ຺ເຄເນວາຕິ ມຸຓ຺ຑິຍກາສາຍຄ຺ຄຫຓາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມລິງ຺ເຄເນວ. ປາຏິເຍກ຺ເກ ຊາເຕຕິ ວິປນ຺ນາຈາຣທິຏ຺ຐິຕາຍ ປກາສນີຍກມ຺ມກຣຓໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສທິເສ ວິສຸໍ ຠູເຕ. ກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ. ອສມ຺ຠິນ຺ນາຍາຕິ ສມ຺ເຠທຣຫິຕາຍ, ຊາຕິສງ຺ກຣວິຣຫິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຕ. ຊາຕິສີເສນ ອິຘ ຊາຕິວຕ຺ຖຸກໍ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິ ຍສ຺ສ ຊາຕິ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຊາໂຕ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊາຕິນິມິຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ວິພາຘີຍຕິ. ຊຣາຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ລາຠາ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ລພ຺ຠມານານໍ ສຸກຕຠາໂວ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິສງ຺ຂຕຠາໂວ. ວຓ຺ຓຠຓນນ຺ຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ອປຎ຺ຎາຕາຕິ ສມ຺ຠາວນາວເສນ ນ ປຎ຺ຎາຕາ. ລາຠາທິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາຠາວທສ຺ສນຎ຺ເຫຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປ຺ເປສກ຺ຂາຕິ ອປ຺ປານຸຠາວາ. ສາ ປນ ອປ຺ເປສກ຺ຂຕາ ອຘິປເຕຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາເວນ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປປຣິວາຣາ’’ຕິ ອາຫ.

ສາເຣນປິ ເກຈິ ອຊານເນນ ອຎ຺ຎາລາເຠນ ວາ ອສາຣຠູຕມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສາເຣນ ສາຣກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຈກ຺ກຍຸຄນງ຺ຄລາທິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາຕິ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ. ມຫາຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລສາຣສ຺ສ ຎາຓທສ຺ສນເຜຄ຺ຄຸກສ຺ສ ສມາຘິຕຈສ຺ສ ສີລປປຏິກສ຺ສ ຈຎ຺ຈລສຠາວາ ສໍສປ຺ປຈາຣີຕິ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ສາຂາປລາສໍ ນາມ. ເຕເນວາຕິ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກນິພ຺ພຕ຺ຕເນເນວ. ສາໂຣ ເມ ປຕ຺ໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສາໂຣ ນາມ ອິມິນາ ລາຠາທິນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ໂວສານໍ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈໍ ອາປນ຺ໂນ.

໓໑໐. ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓຠູຕໍ ທສ຺ສນໍ ວິສຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓໍ. ສຸຂຸມໍ ຣູປນ຺ຕິ ເທວາທີນໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວາ ສຸຂຸມສຠາວໍ ຣູປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ…ເປ… ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຫິ ອິຘ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ.

໓໑໑. ອສມຍວິໂມກ຺ຂໍ ອາຣາເຘຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອສມຍວິໂມກ຺ຂໍ ປາຬິຍາ ເອວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕໂມ ອສມຍວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຫິ ສມາປຊ຺ຊນສມໂຍປິ ອຕ຺ຖິ ອສມໂຍປິ, ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂນ ປນ ວິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ສມໂຍ ວາ ອສມໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ສທ຺ຘາ ພລວຕີ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ອາຣທ຺ຘາ, ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວໂຘ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິຕິ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ສມໂຍ ວາ ອສມໂຍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ໂສ ອສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ນ ກຸປ຺ປຕິ, ນ ນສ຺ສຕີຕິ ອກຸປ຺ປາ, ກທາຈິປິ ອປຣິຫານສຠາວາ. ສພ຺ພສໍກິເລເສຫິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອຕທຕ຺ຖໍ, ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕສ຺ສ ເອສາ ປຣມໂກຏິ. ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ສາໂຣປເມນ ຜເລນ ເທສນາ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສີ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາສາໂຣປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ຈູຬສາໂຣປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑໒. ປິງ຺ຄລຘາຕຸໂກຕິ ປິງ຺ຄລສຠາໂວ ປິງ຺ຄລຈ຺ຉວິໂກ, ປິງ຺ຄລກ຺ໂຂຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ສງ຺ໂຆ, ນ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສງ຺ຄຫິຕພ຺ພຠາເວນ. ສງ຺ໂຆ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ ປຣິວາຣຠູໂຕຕິ ສງ຺ຆິໂນ. ສ຺ເວວາຕິ ໂສ ເອວ ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ. ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕອເຈລວຕາທິອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນ. ປຎ຺ຎາຕາຕິ ຍຖາສກໍ ສມາທິນ຺ນວຕວເສນ ເຈວ ວິຎ຺ຎາຕລທ຺ຘິວເສນ ຈ ປຎ຺ຎາຕາ. ລທ຺ຘິກຣາຕິ ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທກາ. ພຫຸຊນສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊນສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ອາຄມສມ຺ປທາປິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຘິຄໂມຕິ ເອກໍສໂຕ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສຸຕວໂຕ ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ. ນ ຫິ ວິຎ຺ຎູ ອປ຺ປສາທນີເຍ ປສີທນ຺ຕິ. ມງ຺ຄເລສຸ ກາຕພ຺ພທາສກິຈ຺ຈກໂຣ ທາໂສ ມງ຺ຄລທາໂສ.

ຕນ຺ຕາວຸຕານນ຺ຕິ ຕນ຺ເຕ ປສາເຣຕ຺ວາ ວີຕານໍ. ຄຓ຺ຐນກິເລໂສຕິ ສໍສາເຣ ພນ຺ຘນກິເລໂສ. ເອວໍ ວາທິຕາຍາຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎຕາຍ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຕາຍ ວາ. ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ນິຍ຺ຍານຄຕິສປ຺ປາຏິຫີຣກາ ອນຸປາຣມ຺ຠຠູຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂນ ເຈ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ເຕສໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎາຍ ອຠູຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ອຠູຕຠາວກຖເນນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນ ກາຈິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ເນສໍ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວກຖເນນ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ’’ຕິ.

໓໑໘. ນິຫີນໂລກາມິເສ ລີໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສ, ນ ປນ ນິພ຺ພາເນຕິ. ລີນຊ຺ຌາສໂຍ. ສາສນໍ ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ສິກ຺ຂາຍ ນ ຕິພ຺ພຄາຣວຕ຺ຕາ.

໓໒໓. ເຫຏ຺ຐາຕິ ອນນ຺ຕຣາຕີຕສຸຕ຺ເຕ ມຫາສາໂຣປເມ. ປຐມຊ຺ຌານາທິຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາປາທກາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈູຬສາໂຣປເມ ອາຄຕາ. ນິໂຣຘປາທກາຕິ ອນາຄາມິໂນ, ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕສ຺ມາຕິ ນິໂຣຘປາທກຕ຺ຕາ. ປຐມຊ຺ຌານາທິຘມ຺ມາ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຈູຬສາໂຣປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ໂອປມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໔. ມຫາຍມກວຄ຺ໂຄ

໑. ຈູຬໂຄສິງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ຎາຕີນໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໑໙) ນິວາສຏ຺ຐານຠູໂຕ ຄາໂມ ຎາຕິໂກ, ໂສ ເອວ ນາຕິໂກ. ໂສ ກິຣ ຄາໂມ ເຍສໍ ສນ຺ຕໂກ, ເຕສໍ ປຸພ຺ພປຸຣິເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕີນໍ ສາຘາຣຓຠາເວນ ນິເວສິໂຕ, ເຕນ ‘‘ນາຕິໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຖ ປຈ຺ຉາ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ທາຍາເທຫິ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈູຬປິຕິມຫາປິຕິປຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ເວ ຄາມາ’’ຕິ. ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຄິຎ຺ຊກາຫິເຍວ ກໂຕ ອາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ປເທເສ ມຕ຺ຕິກາ ສກ຺ຂຣມຣຸມ຺ພວາລິກາທີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສາ ອກຐິນາ ສຓ຺ຫາ ສຸຂຸມາ, ຕາຍ ກຕານິ ກຸລາລຠາຊນານິປິ ສິລາມຍານິ ວິຍ ທຬ຺ຫານິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອຸປາສກາ ຕາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ທີຆປຸຖຸລອິຏ຺ຐກາ ກາເຣຕ຺ວາ ຕາຫິ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣພາຫວາຕປານກວາຏຕຸລາໂຍ ເສສໍ ສພ຺ພໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣນ ວິນາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ປາສາທໍ ກາເຣສຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐກາເຫວາ’’ຕິອາທິ.

ໂຄສິງ຺ຄສາລວນທາຍນ຺ຕິ ໂຄສິງ຺ຄສາລວນນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຣກ຺ຂິຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ. ເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ວນປ຺ປຕິຠູຕສ຺ສ ສາລຣຸກ຺ຂສ຺ສ. ສາມຄ຺ຄິຣສນ຺ຕິ ສມຄ຺ຄຠາວາທິຄຸຓໍ ວິເວກສຸຂໍ. ອຸປຣິປຓ຺ຓາສເກ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໒໓໗-໒໓໘) ປຸຖຸຊ຺ຊນກາໂລ ກຖິໂຕ, ອິຘ ຈູຬໂຄສິງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ ຂີຓາສວກາໂລ ກຖິໂຕ. ກຕກິຈ຺ຈາປິ ຫິ ເຕ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕາ ປຣມຎ຺ຈ ວິເວກໍ ອນຸພ຺ຣູຫນ຺ຕາ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ອນຸຠວມານາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕທາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕເທສນາກາເລ. ເຕຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ. ລທ຺ຘສ຺ສາທາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄຕສ຺ສາທາ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕມານາ ສາຕິສຍໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອາວຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕິ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐາ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມເນນ. ສຕິ ຫິ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄເມ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ລທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ.

ກາມໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາປິ ມຫາສາວກປຣິຍາປນ຺ນາວ, ອຄ຺ຄສາວກຠາເວນ ປນ ເນສໍ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຘມ຺ມເສນາປຕິມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣສຸ ວາ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ສຕິປິ ຫິ ສາມຎ຺ຎໂຍເຄ ວິເສສວນ຺ໂຕ ວິສຸໍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄຕາ, ວາສິຏ຺ໂຐປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ເຕສຸ ປນ ວິສຸໍ ຄຫິເຕສຸປິ ‘‘ອສີຕິມຫາສາວເກສູ’’ຕິ ອສີຕິຄ຺ຄຫຓໍ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນຸປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ອນ຺ຕມໂສຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກຠາເວນ ອາສນ຺ນຈາຣິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນີກາຕິ ຫຕ຺ຖານີກາ, ຫຕ຺ຖານີກໂຕ ຫຕ຺ຖິສມູຫໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຬສີໂຫ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຍູຖຈໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍູຖາ ນິສ຺ສໂຏ ກາຬສີໂຫ ວິຍາ’’ຕິ. ເກສຣີ ປນ ເອກຈໂຣວ. ວາຕຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວລາຫໂກ ວິຍາຕິ ວາຕຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພຕກູຏປ຺ປມາໂຓ ວລາຫກຈ຺ເຉໂທ ວິຍ. ເຕສໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕຕິ ຍຖາ ນາມ ຊິຆຈ຺ຉິຕສ຺ສ ໂຠຊເນ, ປິປາສິຕສ຺ສ ປານີເຍ, ສີເຕນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຸຓ຺ເຫ, ອຸຓ຺ເຫນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສີເຕ, ທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ສຸເຂ ອຠິຣຸຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວໍ ຠຄວໂຕ ໂກສມ຺ພເກ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາທາປນ຺ເນ ທິສ຺ວາ ອປເຣ ສມຄ຺ຄາວາສໍ ວສນ຺ເຕ ອາວຊ຺ຊິຕສ຺ສ ອິເມ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອາປາຖໍ ອາຄມິໍສຸ, ອຖ ເນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ອຸປສງ຺ກມິ, ເອວາຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິອນຸກ຺ກເມນ ໂກສມ຺ພການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍນຸປາໂຍ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ປຈ຺ຉິມຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປນໂຕຕິ ອິທມ຺ປິ ກາຣຓໍ ເອກເທເສນ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸກ຺ກໍສິຕ຺ວາຕິ ຍຖາຠູເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍສເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວິສິຏ຺ເຐ ກຕ຺ວາ ປສໍສາວເສນ ເຈຕໍ ອາເມຑິຕວຈນໍ.

ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂຕິ ວນສາມິນາ ອາຓຕ຺ໂຕ. ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ, ນ ມຫາວນາທິ ວິຍ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ສີລາທິປ຺ປເຠທາຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນາ ອຕ຺ຕກາມາ, ນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສິເນຫາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕໍ ກາມຍມານາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ວິນາເສຍ຺ຍ.

ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລາ ອວິທ຺ທສຸໂນ ມນຸສ຺ສາ. ຕານີຕິ ອຠິຊາຕິອາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນປາຏິຫາຣິຍານິ. ຈີວຣຄພ຺ເຠນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາຕິ ຈີວຣສງ຺ຂາເຕ ໂອວຣເກ ນິຄູຫິຕ຺ວາ ວິຍ. ນ ຫິ ຈີວຣປາຣຸປນມຕ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ‘‘ມາ ສຸຘ ໂກຈິມໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ປນ ຕຖາຣູເປນ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣນ ຕໍ ຉາເທຕ຺ວາ ຄໂຕ ຠຄວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ອຄມາສີ’’ຕິ.

ອຠິກ຺ກມຖາຕິ ປທໍ ອຠິມຸຂຠາເວນ ວິຘິມຸເຂນ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກາໂຍ ນາມ ສຸວິສຸທ຺ຘຊາຕິມຓິ ວິຍ ໂສຠໂນ, ກິຎ຺ຈິ ມລໍ ອປເນຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ກິມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລສີຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໒໖. ອນຸຣຸທ຺ຘາຕິ ວາ ເອກເສສນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣູເປກເສສສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສປິ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ. ອິຣິຍາປໂຖ ຂມຕີຕິ ສຣີຣສ຺ສ ລຫຸຏ຺ຐານຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອິຣິຍາປໂຖ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໂກ. ຊີວິຕໍ ຍາເປຕີຕິ ຍາປນາລກ຺ຂຓໍ ຊີວິຕໍ ອິມໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ຍາເປຕິ ສຸເຂນ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອຸຬຸງ຺ກຍາຄຸໍ ວາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ວາຕິ ອິທໍ ມກຣວຸຕ຺ຕິຍາ ມິສ຺ສກຠຕ຺ເຕນ ຍາປນໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ສຕິປິ ອຸຠເຍສໍ ກລາປານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ປຈຸຣຊເນຫິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ ຂີໂຣທກສມ຺ໂມທິຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສໍສຏ຺ຐໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສຸໍ ນ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸເປຕີ’’ຕິ. ປິຍຠາວທີປນານິ ຈກ຺ຂູນິ ປິຍຈກ຺ຂູນິ. ປິຍາຍຕິ, ປິຍາຍິຕພ຺ໂພຕິ ວາ ປິໂຍຕິ. ສມຄ຺ຄວາສສ຺ສ ຍໍ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ‘‘ກຖນ຺ຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ເນສໍ ເມຕ຺ຕາສຫິຕານໍເຍວ ກມ຺ມາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ. ຕຖາ ຫິ ປຣໂຕ ‘‘ເອວໍ ໂຂ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ເຖເຣຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຖິຕໍ.

ມິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ກາຍກມ຺ມໍ. ອາວີຕິ ປກາສໍ. ຣໂຫຕິ ອປ຺ປກາສໍ. ຍຎ຺ຫິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ເຈ, ປກາສໍ ໂຫຕິ, ປຣມ຺ມຸຂາ ເຈ, ອປ຺ປກາສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາວິ ເຈວ ຣໂຫ ຈາຕິ ສມ຺ມຸຂາ ເຈວ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈາ’’ຕິ. ອິຕຣານີຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ກາຍວຈີກມ຺ມານິ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິວເສນ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ຐານໍ ວາ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ສມ຺ມຸຂາ ກເຕ ເມຕ຺ຕາກາຍກມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເຖວ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກາ ກຖາ ສມ຺ໂມທນີຍກຖາ. ຍຖາ ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຉິທ຺ທໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິສນ຺ຖາຣວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ປຏິສນ຺ຖາຣກຖາ. ‘‘ອໂຫ ຕທາ ເຖເຣນ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ໂນ ໂອວາໂທ, ທິນ຺ນາ ອນຸສາສນີ’’ຕິ ເອວໍ ກາລນ຺ຕເຣ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ, ຉສາຣຓີຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ວາ ກຖາ ສາຣຓີຍກຖາ. ສຸຕ຺ຕປທໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ສີລາທິຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມີກຖາ. ສເຣນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ. ປຎ຺ຫສ຺ສ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ. ຕສ຺ສ ຍຖາປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສອາທິສນໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ເອວໍ ສມນ຺ນາຫຣໂຕຕິ ເອວໍ ມນສິກໂຣໂຕ, ເອວໍ ເມຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ນານາ. ຫິຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫິຕຠາເວນ. ນິຣນ຺ຕຣຏ຺ເຐນາຕິ ອນ຺ຕຣາຠາເວນ ເຠທາຠາເວນ. ອວິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິ ອວິໂຣຘຠາເວນ. ສມຄ຺ຄຏ຺ເຐນາຕິ ສຫິຕຠາເວນ. ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ພຫລຕນຸມຕ຺ຕິກາເລເປຫິ ລິມ຺ເປຕ຺ວາ. ຈີວຣໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕິ. ປຣິຠຓ຺ຑໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ.

໓໒໗. ປຏິວິຣຸທ຺ຘາ ເອວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປມຊ຺ຊນສຠາວໍ. ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ສມຄ຺ຄາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ວາ, ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຸຄ຺ຄປາຕິນ຺ຕິ ສມຸຄ຺ຄປຸຏສທິສໍ ປາຕິໍ.

ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສມ຺ມຊ຺ຊເນນ ໂສຘິຕງ຺ຄຓຕາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິ. ປຏິວິສມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນປຏິວິສມຕ຺ຕເມວ. ໂອສາເປຕ຺ວາຕິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ປມາຓເມວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນປມາຓເມວ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຊຫິຕ຺ວາຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຊຫິຕ຺ວາ.

ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖໍ ສໍສິພ຺ພນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ອິຕຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓວເສນ ພນ຺ຘນ຺ຕາ. ວິລງ຺ເຆຕິ ເທສນ຺ຕຣໍ ປາເປຕິ ເອເຕນາຕິ ວິລງ຺ຆໂກ, ຫຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ໂຖ ເອວ ວິລງ຺ຆໂກ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆໂກ, ເຕນ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆເກນ.

ຕໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຕີສຸປິ ທິວເສສຸ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ອຂຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຈາຫິກໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ປຎ຺ຈເມ ປຎ຺ຈເມ ອຫນິ ຠວຕີຕິ ປຎ຺ຈາຫິກໍ. ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ. ປມາທຏ຺ຐາເນສຸເຍວາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປມາທຏ຺ຐາເນສຸເຍວ. ‘‘ປມາທຏ຺ຐາເນສຸເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ເຎສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປປຎ຺ຈກຣຓຏ຺ຐານານີຕິ ກຖາປປຎ຺ຈສ຺ສ ກຣຓຏ຺ຐານານິ ວິສ຺ສຏ຺ຐກຖາປວຕ຺ຕເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ປມຊ຺ຊນຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຣຸທ຺ຘໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊາມາ’’ຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ເຖໂຣ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ປນ ອິທໍ ຕທາ ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນໍ ວຬຎ຺ຊາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໒໘. ຌານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນຕາຍ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ເຖໂຣ ‘‘ກິຎ຺ຫິ ໂນ ສິຍາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຍາວເທວາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອກໍ ທິວສຠາຄໍ ວາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕ ວາ ທິວເສ.

໓໒໙. ສມຕິກ຺ກມາຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຕິກ຺ກມນາຍ. ສຕິ ຫິ ອຸປຣິ ວິເສສາຘິຄເມ ເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ’’ຕິ. ຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສຕິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເວທຍິຕສຸຂໂຕຕິ ເວທນາສຫິຕຊ຺ຌານສຸຂໂຕ ວາ ຜລສຸຂໂຕ ວາ. ອເວທຍິຕສຸຂນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ວິຍ ເວທນາຣຫິຕໍ ສຸຂໍ. ອເວທຍິຕສຸຂນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ຕໍ ປນ ອຜສ຺ສໍ ອສຎ຺ຎໍ ອເຈຕນນ຺ຕິ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣຫິຕເມວ. ຕໂຕ ຈ ສຕິປິ ຣູປຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ຕສ຺ສ ອເຈຕນຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂວິຣຫິຕຕາຍ ສນ຺ຕຕຣາ ປຓີຕຕຣາ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈເຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອເວທຍິຕສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣໍ ປຓີຕຕຣໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມມ຺ຫາ ຈາ’’ຕິອາທິ.

໓໓໐. ສາມຄ຺ຄິຣສານິສໍສເມວ ເນສໍ ຠຄວາ ກເຖສິ ອຊ຺ຌາສຍານຸກູລຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ອນຸສາເວຕ຺ວາຕິ ອນຸປຄມນວເສນ ສມ຺ມເທວ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ‘‘ອນຸສໍສາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ເອຕຣຫິ ຠຄວໂຕ ເອກວິຫາເຣ ອຊ຺ຌາສໂຍຕິ ສຕ຺ຖຸ ມນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຏ຺ຐານໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸປສມ຺ປທາ-ວິສຸທ຺ຘິ-ຘຸຕກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄ-ຌານວິໂມກ຺ຂ-ສມາປຕ຺ຕິ-ຎາຓທສ຺ສນ-ມຄ຺ຄຠາວນາ-ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາຘິຄຕານມ຺ປິ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓກຖາຍ ອຏ຺ຏິຍມານາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ສຕ຺ຖຸວິເຫສາຠາວທີປເນ ຠຄວໂຕ ປາກຏຄຸຓານໍ ກຖາຍ ອຏ຺ຏິຍມານາປີຕິ ໂຍຊນາ. ເທວຕາຕິ ຕໍຕໍສມາປຕ຺ຕິລາຠິນິໂຍ ເທວຕາ. ມຸຂໍ ເມ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຸຂໍ ເມ ກຖເນ ສມຕ຺ຖໍ, ກຖເນ ໂຍຄ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໑. ເອວໍ ອາຄໂຕຕິ ເອວໍ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ. ປລິເວເຐນ຺ເຕຕິ ໂຈເທນ຺ເຕ. ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານໍ ຠຄວໂຕປິ ອາໂຣຈນໍ ອສຫມານາ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ຕີຕິ ໂສ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໐໑ ເຕສໍ ລາຠາຕິ ເຕສໍ ວຊ຺ຊິຣາຊູນໍ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ຐວາສີນຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ປຕິຣູປເທສວາສາທິໂກ, ຠຄວໂຕ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນວນ຺ທນທານຘມ຺ມສ຺ສວນາທໂຍ ລາຠາ. ສຸລທ຺ຘາ ລາຠາຕິ ໂຍຊນາ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ກຸລຎ຺ເຫຕໍ ສີລາທິຄຸເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ‘‘ອນຸສ຺ສຣຓມ຺ປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໔; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໔).

ຈູຬໂຄສິງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ມຫາໂຄສິງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໓໒. ໂກຈິເທວາຕິ ໂຄສິງ຺ຄສາລວນສາມນ຺ຕໂຕ ນິວິຏ຺ເຐສຸ ໂຍ ໂກຈິ ຄາໂມ ໂຄຈຣຄາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິພທ຺ຘຠາວໂຕ ໂຄຈຣຄາໂມ ນ ຄຫິໂຕ, ວສນຏ຺ຐານເມວ ປຣິທີປິຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ອຣຎ຺ຎນິທານກໍ ນາເມຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເທວໂລເກ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຈ. ຖິຣກາຣເກຫີຕິ ສາສເນ ຖິຣຠາວກາຣເກຫິ. ສວນນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຄພ຺ຠສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປຏິເວຘພາຫຸສຈ຺ຈໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຘມ຺ມສ຺ສ ສວນໂຕ ສາວກາ. ສູຣິໂຍ ວິຍ ຠາສຸຣຄຸຓຣໍສິຕາຍ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ. ຈນ຺ໂທ ວິຍ ຣມຓີຍມໂນຫຣສີຕລຄຸຓຕາຍ ກິເລສປຣິຬາຫວູປສມໂຕ. ສາຄໂຣ ວິຍ ຄມ຺ຠີຣຖິຣວິປຸລາເນກຄຸຓຕາຍ ຐິຕຘມ຺ມສຠາວໂຕ. ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ເຖຣສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຕຕາ, ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາ ຈ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພາຕິ ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຫນາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ອາຄຕໍ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖). ເຖຣປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອຏ຺ຐກວຄ຺ເຄ ອາຄຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໙໖໑-໙໘໑). ເຖຣສີຫນາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຊນປທຈາຣິກາຍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ສີຫນາທສຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນິກ຺ຂມນນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ເສວ ມຫຕາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ເຏນ ມຫຕາ ຈ ໂຠຄປຣິວຏ຺ເຏນ ສຫ ຆຣາວາສປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອຠິນິກ຺ຂມນໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ໂຍ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາປຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກິຣ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຣິວາຣຠິກ຺ຂູປິ ມຫາປຎ຺ຎາ ເອວ ອເຫສຸໍ. ຘາຕຸໂສ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ. ສຍໍ ອິທ຺ຘິມາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໒.໙໙) ທີເປຕພ຺ໂພ – ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພເຕ ຄິລານເສຍ຺ຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວາ ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕສຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທີສຸ ເອກເມກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ. ສພ຺ເພ ໂຂ ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ມຫາປຎ຺ຎາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ວນນ຺ເຕຕິ ອຸປວນນ຺ເຕ. ເມຆວຓ຺ຓາຍາຕິ ນີລາຠາຍ. ສມຸທ຺ທກຸຈ຺ຉິໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມຕ຺ຖກສມີເປ ອາຠາຜຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ປາຈີນຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ວິຈຣຓໂຕ. ຕຖາ ສຕິ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣເຍສຸປິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອາຠາ ຜເຣຍ຺ຍ. ອຸພ຺ເພຘວເສນ ຫິ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ຌໂຕ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສາລກຸສຸມປຠານໍ ອຕິຣຕ຺ຕຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາຂາຣເສນ ສິຎ຺ຈມານໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອຸປຄາຍມານາ ວິຍາຕິ ປຍິຣຸປາສນວເສນ ອຸເປຈ຺ຈ ຄາຍມານາ ວິຍ. ກາຍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຣຕິຍາຕິ ອຊ຺ຊ ຌານສມາປຕ຺ຕິຣຕິຍາ ເອວ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຫຸ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຣຕິຍາ ຘມ຺ມເທສນາຣຕິຍາຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ທ຺ເວ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລານິ ວິຍ ປຣມໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາຍ ກນ຺ຕິຍາ. ທ຺ເວ ສູຣິຍມຓ຺ຑລານິ ວິຍ ອຕິວິຍ ສຸວິສຸທ຺ຘສມຸຊ຺ຊລາຍ ຄຸຓວິຠູຕິຍາ. ທ຺ເວ ຉທ຺ທນ຺ຕນາຄຣາຊາໂນ ວິຍ ມຫານຸຠາວຕາຍ. ທ຺ເວ ສີຫາ ວິຍ ເຕຊຸສ຺ສທຕາຍ. ທ຺ເວ ພ຺ຍຄ຺ຆາ ວິຍ ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລເມວາຕິ ສພ຺ພເມວ ສມນ຺ຕໂຕ ວິກສິຕໍ.

໓໓໓. ກຖາ ອຸປຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຖາອຸປຈາໂຣ, ສວນູປຈາໂຣ ປເທໂສ, ຕໍ ກຖາອຸປຈາຣໍ. ຣມຓີຍເມວ ຣາມເຓຍ຺ຍກໍ. ອຸຊ຺ຊງ຺ຄເລຕິ ລູຂປເທເສ ກຐິນປເທເສ. ໂທເສຫິ ອິຕາ ອປຄຕາຕິ ໂທສິນາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ນ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ທິພ຺ພາ ມຎ຺ເຎ ຄນ຺ຘາຕິ ເທວໂລເກ ຄນ຺ຘາ ວິຍ. ທິວິ ຠວາຕິ ທິພ຺ພາ. ທ຺ເວ ເຖຣາຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣອານນ຺ທຕ຺ເຖຣາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ມມາຍຕຸ ອຂີຓາສວຠາວໂຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຖນ຺ຕິ? ນ ອິທໍ ມມາຍນໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ, ອຖ ໂຂ ຄຸຓຠຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ.

ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຘມ຺ມິກມ຺ປິ ວຸທ຺ຘສ຺ສ ອນຸມຕິໍ ອິຕໂຣ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເຕນ ສາ ອນຸຊານິຕພ຺ພາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆຂຸທ຺ທກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ນາເມສາ’’ຕິອາທິ. ຂຸທ຺ທກໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ກຓິຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຏິຠາຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏິຠານໍ, ຍຖາຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປຏິຠານໍ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ປເທສຎາເຓ ຐິເຕຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ຠວິສ຺ສຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສໍສນ຺ທິຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຏ຺ໂຏ, ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂວຫາໂຣ. ຄາມໂຠຊກນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ຄາມໂຠຊກໍ. ຊນປທໂຠຊກນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຊນປເທ ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ຊນປທໂຠຊກໍ. ມຫາວິນິຈ຺ຉຍອມຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຣຊ຺ເຊ ໂສ ຊນປໂທ, ຕສ຺ສ ຣາຊຘານິຍໍ ມຫາວິນິຈ຺ຉຍອມຈ຺ຈໍ. ເສນາປຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ໂສ ອມຈ຺ໂຈ, ຕສ຺ສ ເສນາປຕິໍ. ຕຖາ ອຸປຣາຊນ຺ຕິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖານຸຣູປໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປຣາປຣໍ ນ ສຎ຺ຈຣຕິ ວິນິຈ຺ຉຍນາຣເຫນ ວິນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ.

ປກຏ຺ຐານໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໒໒) ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສີລາທິອຕ຺ຖານໍ ໂພຘນໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມນ ອຕ຺ເຖນ ອນຸສນ຺ຘານໍ ອນຸສນ຺ຘິ. ອຕ຺ຖມຸເຂນ ປນ ປາຬິປເທສານມ຺ປິ ອນຸສນ຺ຘິ ໂຫຕິເຍວ, ໂສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ-ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ-ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ-ຍຖານຸສນ຺ຘິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕໍຕໍເທສນານໍ ປນ ປຸພ຺ພາປຣສໍສນ຺ທນໍ ປຸພ຺ພາປຣໍ. ປາຬິວເສນ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ປຸພ຺ພາປຣວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ອຕ຺ຖໂສ ຈ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຫິຕໍ, ປຣິຍາປຸຓນວເສນ ເຈວ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ຈ ຫທເຍນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ໂສຕພ຺ພໂຕ ສຸຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘາເຣຕີຕິ ສຸຕຘໂຣ. ໂຍ ຫິ ສຸຕຘໂຣ, ສຸຕໍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕສ຺ສ ອາຘາຣຠູໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອກປທໍ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນິຈີຍຕີຕິ ສນ຺ນິຈໂຍ, ສຸຕໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ. ອຊ຺ໂຌສາຍາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນ ມຸສ຺ສຕິ.

ຐິຕາ ປຄຸຓາຕິ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ. ນິຈ຺ຈລິຕນ຺ຕິ ອປຣິວຕ຺ຕິຕໍ. ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ. ສມນຸຄ຺ຄາຫິຕ຺ວາຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ. ປພນ຺ຘສ຺ສ ວິພນ຺ຘາຠາວໂຕ ຄງ຺ຄາໂສຕສທິສໍ, ‘‘ຠວງ຺ຄໂສຕສທິສ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອກິຕ຺ຕິມໍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ເຕກເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈສາ ປຣິຈໂຍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ, ວຄ຺ຄາທິວເສນ ປນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕທສກ…ເປ… ສຊ຺ຌາຍິຕາ’’ຕິ, ‘‘ທສ ສຸຕ຺ຕານິ ຄຕານິ, ທສ ວຄ຺ຄາຄຕາ’’ຕິອາທິນາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ ຠາຄໂສ ນິຊ຺ຌາຍິຕາ ຈິນ຺ຕິຕາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ. ຣູປຄຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຣູປຄຕໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ຎາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ຕເທວ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທເມວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ອກ຺ຂຣປາຣິປູຣິຍາ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ສາ ປນ ປາຣິປູຣີ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ທສວິຘພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິໂຍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ອຸປາຣມ຺ຠກຣນ຺ຕິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສ ອນນຸໂລມກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕີຕິ ຕສ຺ສ ອາຫຏສຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣຕິ. ຕສ຺ສ ກຖາ ອປຣິມຓ຺ຑລາ ນາມ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ. ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສເນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣມ຺ປິ ອາເນນ຺ໂຕ ພຫິ ເອກປທມ຺ປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອມກ຺ເຂນ຺ໂຕຕິ ອວິນາເສນ຺ໂຕ. ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖິຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຸລິກາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ. ຄມ຺ຠີຣຕຣມຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ໂຕ ຄມ຺ຠີຣມາຕິກາຍ ອຸທກໍ ເປເສນ຺ໂຕ ວິຍ. ອຸຕ຺ຕານມາຕິກາຍ ຫິ ມຣິຍາທໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອຎ຺ຎຖາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ເອກໍເຍວ ປທໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ປທໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ສິນ຺ຘວາຊານີໂຍ ວິຍ. ໂສ ຫິ ວຄ຺ຄິຕາຍ ຄຕິຍາ ປເທ ປທໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຖາມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ກຖາ ປຣິມຓ຺ຑລາ ນາມ ໂຫຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ພາປຣໂຕ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ.

ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘຫີຕິ ວິສ຺ສຏ຺ເຐຫິ ອາສຊ຺ຊມາເນຫິ. ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເອກຣສຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ກຖາຍ ກເຖຕິ ນາມ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຣຓິໍ ມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ວິຍ, ອຸຓ຺ຫຂາທນີຍໍ ຂາທນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ສີຆໍ ສີຆໍ ກຖນສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ, ຄຫິຕໍ ຄຫິຕເມວາຕິອາທິ ລງ຺ເຆຕ຺ວາ ກຖນສ຺ສ. ປຸຣາຓປຓ຺ຓນ຺ຕເຣສຸ ຫິ ປຣິປາຕິຍມານໂຄຘາ ກທາຈິ ທິສ຺ສຕິ, ເອວເມກຈ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕ຺ຖຈິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ໂອຫາຍາຕິ ຐເປຕ຺ວາ. ໂຍປີຕິອາທິນາ ເອກຣູເປນ ກຖາຍ ອກຖນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເປຕຄ຺ຄິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປຕສ຺ສ ມຸຂໂຕ ນິຈ຺ຉຣຓກອຄ຺ຄິ. ວິຕ຺ຖາຍຕີຕິ ອປ຺ປຏິຕານຕມາປຊ຺ຊຕິ. ເກນຈິ ໂຣເຄນ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ. ກນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ. ອປ຺ປພນ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕິ ສຸເຂນ ອປ຺ປວຕ຺ຕຠາວໂຕ. ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐິໂຕຕິ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ, ຍຖາ ຈ ອາຈຣິຍາ ຕໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓສຸໍ, ເຕເນວ ນເຍນ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຉິນ຺ນຘາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຖາປພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕາຍາຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຣູເປນາຕິ ນຍິທໍ ເອກວຈນໍ ຕຕ຺ຕກວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຣູເປເນວ ຠິກ຺ຂຸສເຕນ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປລ຺ລງ຺ເກນາຕິ ປລ຺ລງ຺ກປເທເສນ, ປລ຺ລງ຺ກາສນນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ວາຣນ຺ຕຣສາຘາຣຓໍ ອຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ, ອສາຘາຣຓໍ ປນ ວກ຺ຂເຕວາຕິ.

໓໓໔. ອາຣມຕິ ເອເຕນາຕິ ອາຣາໂມ.

໓໓໕. ຘຸວເສວນນ຺ຕິ ນິຍຕເສວິຕໍ. ປາສາທປຣິເວເຓຕິ ປາສາທງ຺ຄເຓ. ນາຠິຍາ ປຕິຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ນາຠິຍາ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ. ອຣນ຺ຕຣານີຕິ ອຣວິວຣານິ ຕໍຕໍອຣານໍ ເວມຊ຺ຌຏ຺ຐານານິ.

໓໓໖. ສມາທິນ຺ນອຣຎ຺ຎຘຸຕງ຺ໂຄ ອາຣຎ຺ຎິໂກ, ນ ອຣຎ຺ຎວາສມຕ຺ເຕນ.

໓໓໗. ນ ໂອສາເທນ຺ຕີຕິ ນ ອວສາເທນ຺ຕິ, ນ ອວສາທນາເປກ຺ຂາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິນີຕິ ປຄຸຓາ.

໓໓໘. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິ ນາມ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໓໙. ສາຘຸກາໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍຖາ ຕໍ ອານນ຺ໂທວ ສມ຺ມາ ພ຺ຍາກຣມາໂນ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ, ຍຖາອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍນ ຫິ ຍໍ ຍຖາຈິຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ກຖິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕວເສນ ຫິ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ໂສຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວາ’’ຕິອາທິ. ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ສີລາທີນໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ເຕສໍ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ຕານິ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິ. ມຄ຺ຄາທິປສວນາຍ ວິປສ຺ສນາຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ປຣິປາກໍ ຄເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໐. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິເທສວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຫິ ເຣວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

໓໔໒. ອປເຣປິ ນານປ຺ປກາເຣ ກິເລເສຕິ ອປເຣປິ ນານປ຺ປກາເຣ ໂທສໂມຫາທິກິເລເສ. ຘຸນິຕ຺ວາຕິ ວິຘເມຕ຺ວາ.

໓໔໓. ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເອວໍ ພ຺ຍາກາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສກລມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ປນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕີຣຓນ຺ຕິອາທິນາ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມໍ ອຕິອິຕ຺ຕຣຂຓວນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕນານຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ນານຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣາທິ. ປຖວີກສິເຓ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕຕິຍໍ ຌານນ຺ຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ຌານສ຺ເສວ ເອກນ຺ຕຣິກຠາເວນ ອຸກ຺ກມນໍ ຌາໂນກ຺ກນ຺ຕິກໍ ນາມ. ປຖວີກສິເຓ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຕເທວ ເຕໂຊກສິເຓຕິອາທິນາ ຌານໍ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ເອກນ຺ຕຣິກຠາເວນ ອຸກ຺ກມນໍ ອາຣມ຺ມໂຓກ຺ກນ຺ຕິກໍ ນາມ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ທຸວງ຺ຄິກນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວວຕ຺ຖາປນໍ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໍ. ‘‘ອິທໍ ປຖວີກສິຓໍ…ເປ… ອິທໍ ໂອທາຕກສິຓ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວວຕ຺ຖາປນໍ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ. ປຖວີກສິເຓ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊນໍ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິ. ປຖວີກສິເຓ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕເທວ ອາໂປກສິເຓຕິ ເອວໍ ສພ຺ພກສິເຓສຸ ເອກສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນໍ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິ. ເອກໂຕວຑ຺ຒນໍ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ອິທໍ ຂນ຺ຘາທິເທສນາຍໍ ລພ຺ຠຕິ. ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ຫິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘໍ ຠາເຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸເກສຸ ປກ຺ຂິປິ, ທຸເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິເກສຸ ປກ຺ຂິປິ, ອິທໍ ເອກໂຕວຑ຺ຒນໍ. ຕິເກ ຈ ທຸເກ ຈ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນນີຫາເຣນ ກເຖສິ, ອິທໍ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນໍ. ເອວໍ ເສສຂນ຺ເຘສຸ ຘາຕາຍຕນາທີສຸ ຈ ຍຖາຣຫໍ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣເຓ (ວິຠ. ໓໒-໓໓; ໑໕໕-໑໕໖, ໑໘໓-໑໘໔) ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຠິຘມ຺ມິກຘມ຺ມກຖິກສ຺ເສວ ປາກຏ’’ນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘາທີສຸ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ຕີສຸ ລກ຺ຂເຓສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ສມຍນ຺ຕເຣສຸ ຈ ໂກສລ຺ລາຠາວໂຕ ອຍໍ ສກວາໂທ ອຍໍ ປຣວາໂທຕິ ນ ຊານາຕິ. ຕໂຕ ເອວ ສກວາທໍ…ເປ… ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ວິສໍວາເທຕິ. ຂນ຺ຘາທີສຸ ປນ ກຸສລຕາຍ ອາຠິຘມ຺ມິໂກ ສກວາທໍ…ເປ… ນ ວິສໍວາເທຕິ.

໓໔໔. ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພເລຫິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານສ຺ສາຕິ ສພ຺ພານິ ອສ຺ສ. ວິເສວິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕານີຕິ ກິເລສວິສູກາຍິການິ ເຈວ ທຸຈ຺ຈຣິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ຈ. ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ. ພຫີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ.

໓໔໕. ປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໓-໙) ວິຍ ກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຠນກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍທິ ຠຄວາ – ‘‘ອິຘ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເຫວ ສງ຺ຆາຣາໂມ ໂສເຠຕພ຺ໂພ, ນ ອຎ຺ເຎຫີຕິ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປິຈ ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ປຏິປຕ຺ຕິສາຣໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສາໂຣ, ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາຣໍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວາຕິ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ເລເສນ ວິນາ ມຸຂ຺ເຍນ ນເຍເນວ. ໂຍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຬ຺ຫສມາທານໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ເອວຣູເປນ ອິທໍ ໂຄສິງ຺ຄສາລວນໍ ໂສຠຕິ, ສາສເນ ສພ຺ພາຣມ຺ຠານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສວກ຺ຂຍາວຫໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂເຍເນວ ເທສນາຍ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສີຕິ.

ມຫາໂຄສິງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ມຫາໂຄປາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔໖. ຕຕ຺ຖາຕິ ໂຄປາລກສຸຕ຺ເຕ. ຕິສ຺ໂສ ກຖາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໑.໑໗) ຕິສ຺ໂສ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕິວິຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກໍ ປທໍ ນາຬໍ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ເອກນາຬິກາ, ເອເກກໍ ວາ ປທໍ ນາຬໍ ອຕ຺ຖນິຄ຺ຄມນມຄ຺ໂຄ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກນາຬິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກກປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນ’’ນ຺ຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອໍສາ ຠາຄາ ອຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂຓູປາຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຈຕຸຣສ຺ສາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸກ຺ກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຖນ’’ນ຺ຕິ. ນິຍມໂຕ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ໂຕ ສໍວຕ຺ໂຕ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ, ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິໂຍສາປິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕໍ ໂຄປາລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອເກກປທສ຺ສາຕິ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ພຫຸນ຺ນໍ ປທານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອຕ຺ຖໍ ອກເຖຕ຺ວາ ເອກເມກສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ອຍໍ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ລພ຺ຠຕິ. ຈຕຸກ຺ກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸປມູປເມຍ຺ຍທ຺ວຍໍ, ຕຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຍໍ ອີທິເສສຸ ເອວ ສຸຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠຕິ. ປຣິໂຍສານຄມນນ຺ຕິ ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ – ‘‘ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປມາ ຈ ນາມ ຍາວເທວ ອຸປເມຍ຺ຍສມ຺ປຏິທານຕ຺ຖາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສໍກິເລສປກ຺ຂນິທ຺ເທໂສ ຈ ໂວທານປກ຺ຂວິຠາວນຕ຺ຖາຍາຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂມ຺ປິ ອຸປມູປເມຍ຺ຍວິຠາເຄນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິໂຍສາປນ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸປເມຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິໂຍສານຄມນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈ ຕໍຕໍອຸປມູປເມຍ຺ຍຕ຺ຖານໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາວ ກຖນໍ ປຣິໂຍສານຄມນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂຄປາລກສຸຕ຺ເຕ. ສພ຺ພາຈຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓາຕິ ສພ຺ເພຫິປິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ອາຈຣິຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ, ຕຖາ ເຈວ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ.

ອງ຺ຄີຍນ຺ຕິ ອວຍວຠາເວນ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄານິ, ຠາຄາ. ຕານິ ປເນຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສາວຊ຺ຊສຠາວານິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອງ຺ເຄຫີຕິ ອຄຸຓໂກຏ຺ຐາເສຫີ’’ຕິ. ໂຄມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ໂຄສມູຫໍ. ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ. ຕໍ ປນ ປຣິຫຣຓໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ຒິນ຺ຕິ ຄຸນ຺ນໍ ພຫຸຠາວໍ ພຫຸໂຄຣສຕາສງ຺ຂາຕໍ ປຣິວຸທ຺ຘິໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ຣູປີຍຕີຕິ ຣູປໍ, ປຣິມານປຣິຈ຺ເຉໂທປິ ສຣີຣຣູປມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຓນໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ’’ຕິ. ນ ປຣິເຍສຕິ ວິນຏ຺ຐຠາວສ຺ເສວ ອຊານນໂຕ. ນີລາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເສຕສພລາທິວຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຘນຸສຕ຺ຕິສູລາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິສ຺ສາສາຈຣິຍານໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ຘນຸລກ຺ຂຓໍ. ກຸມາຣຠຕ຺ຕິຄຓານໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ສຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ. ອິສ຺ສຣຠຕ຺ຕິຄຓານໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ສູລລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣາມວາສຸເທວຄຓາທີນໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ຜຣສຸຈກ຺ກາທິລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນີລມກ຺ຂິກາຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາ, ຂຸທ຺ທມກ຺ຂິກາ ເອວ ວາ. ສຏຕິ ຣຸຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ສາຏິກາ, ສໍວທ຺ຘາ ສາຏິກາຕິ ອາສາຏິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

ວາເກນາຕິ ວາກປຕ຺ເຕນ. ຈີຣເກນາຕິ ປິໂລຕິເກນ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສຕິ ວສ຺ສກາລສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ນິຄ຺ຄາຫນ຺ຕິ ສຸສຸມາຣາທິຄ຺ຄາຫຣຫິຕໍ. ປີຕນ຺ຕິ ປານີຍສ຺ສ ປີຕຠາວໍ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິປຣິສ຺ສເຍນ ສາສງ຺ໂກ ສປ຺ປຏິຠໂຍ.

ປຎ຺ຈ ອຫານິ ຠູຕານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈາຫິໂຕ, ໂສ ເອວ ວາໂຣຕິ ປຎ຺ຈາຫິກວາໂຣ. ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫິກວາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິຓ຺ຓຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈຣິຕຏ຺ຐານໍ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ.

ປິຕຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປິຕຣາ ກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ປິຕຣາ ກາຕພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຣຸຈິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄຸນ຺ນໍ ຣຸຈິອນຸຣູປໍ ໂຄຈຣຠູມິຍໍ ວາ ນທິປາຣໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂຄຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກປ຺ປາສຏ຺ຐິກາທິມິສ຺ສໍ ໂຄຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ, ຠຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຍາຄຸປິ ຄຫິຕາ.

໓໔໗. ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາກາຣທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຓນໂຕ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາຕິ ‘‘ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ ຊາຕິໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທສ ອາຍຕນານິ ປຎ຺ຈທສ ສຸຂຸມຣູປານີ’’ຕິ ເອວໍ ຣູປກຓ຺ຑປາຬິຍໍ (ຘ. ສ. ໖໕໑-໖໕໕) ອາຄຕາ. ປຎ຺ຈວີສຕິ ຣູປໂກຏ຺ຐາສາຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາວໂຕ ຣູປຠາຄາ. ຣູປໂກຏ຺ຐາສາຕິ ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກລາປຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຣູປກລາປາ. ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ຈ ອໍສາ, ອວຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ສຣີຣໍ, ຕສ຺ສ ອໍສາ ເກສາທໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ອວຍວາ ໂກຏ຺ຐາສາ ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສາ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສລກ຺ຂຓໂຕ ຎາເຓນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ອຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນ ເວທນາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ. ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ຣູປໍ, ຕທຎ຺ຎໍ ອຣູປໍ, ອຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາຕິ ເອວໍ ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂຍ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ, ໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍາຍຕນໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ກມ຺ມວເສນ, ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຈິຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ. ສທ຺ທາຍຕນເມກໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ. ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາ ມຸທຸຕາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣວເສນ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ. ຣູປຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ອາກາສຘາຕຸ ອາໂປຘາຕຸ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣກມ຺ມວເສນ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕິ ຊຣຕາ ຣູປສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ນ ກຸໂຕຈິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ນ ຊານາຕິ. ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຣູປໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຄຓນໂຕ ຣູປໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິອາເທສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ມໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓ, ພາໂລ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ໂຫຕິ, ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ, ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ. ອິມານິ ໂຂ…ເປ… ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໒; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໖). ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ສຸຈຣິຕກມ຺ມໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓ, ປຓ຺ຑິໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ສຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ໂຫຕິ, ສຸຠາສິຕຠາສີ, ສຸກຕກມ຺ມກາຣີ. ອິມານິ ໂຂ…ເປ… ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໓; ອ. ນິ. ໓.໓; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໖). ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ປຓ຺ຑິຕມາລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ພາເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິເຕ ນ ເສວຕີຕິ ຍໍ ພາລປຸຄ຺ຄເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕເສວນໍ ອຕ຺ຖກາເມນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ອຍມາທີນໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ພາເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕທນຸໂລມຎ຺ເຈ, ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ. ຍໍ ‘‘ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕທນຸໂລມຎ຺ເຈ, ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍໍ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕໍ, ຕໍ ກຸສລໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ອກຸສລໍ. ຕເທວ ສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລໍ ອນວຊ຺ຊໍ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ອາທິໂຕ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຣຸກໍ, ຕທຎ຺ຎໍ ລຫຸກໍ. ຘມ຺ມໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ຄຣຸກໍ, ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ ລຫຸກໍ. ສປ຺ປຏິກາຣໍ ສເຕກິຈ຺ຈໍ, ອປ຺ປຏິກາຣໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ. ຘມ຺ມຕານຸຄຕໍ ກາຣຓໍ, ອິຕຣໍ ອກາຣຓໍ. ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຄຣຸກລຫຸກໍ ສເຕກິຈ຺ຉາເຕກິຈ຺ຉໍ ອຊານນ຺ໂຕ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກຸສລາກຸສລໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘາທີສຸ ອກຸສລຕາຍ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຑ຺ຒນາ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ.

ໂຄວຓສທິເສ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ອາສາຏິກາ ວິຍາຕິ ອາສາຏິກາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລວິຕກ຺ກໍ ອາສາຏິກໍ ອຫາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ.

‘‘ຄຓ຺ໂຑຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໘.໕໖) ຉຫິ ວຓມຸເຂຫິ ວິສ຺ສນ຺ທມານຍູໂສ ຄຓ຺ໂຑ ວິຍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ເຑນ ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ວິສ຺ສນ຺ທມານກິເລສາສຸຈິ ອຕ຺ຕຠາວວໂຓ ສຕິສໍວເຣນ ປິທຫິຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປນ ເອວໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ໂສ ໂຄປາລໂກ ວຓໍ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ເອວໍ ສໍວຣໍ ນ ສມ຺ປາເທຕີ’’ຕິ.

ຍຖາ ຘູໂມ ອິນ຺ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສຓ຺ໂຫ ສຸຂຸໂມ ຕໍ ຕໍ ວິວຣໍ ອນຸປວິສ຺ສ ພ຺ຍາເປນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຑໍສມກສາທິປຣິສ຺ສຍໍ ວິໂນເທຕິ, ອຄ຺ຄິຊາລສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມເທສນາຎາຓສ຺ສ ອິນ຺ຘນຠູຕໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມຊາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຓ຺ຫາ ສຸຂຸມາ ຕໍ ຕໍ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣໍ ອາຍຕນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ອນຸປວິສ຺ສ ພ຺ຍາເປຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາທິປຣິສ຺ສຍໍ ວິໂນເທຕິ, ຎາຓຄ຺ຄິຊາລສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ຘູໂມ ວິຍາຕິ ຘູໂມຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄປາລໂກ ຘູມໍ ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຘູມໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາຕພ຺ພາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກາ ຘມ຺ມກຖາ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາ. ກຕສ຺ສ ທານາທິປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸໂມທນກຖາ ອນຸໂມທນາ. ຕໂຕຕິ ຘມ຺ມກຖາທີນໍ ອກຣຓໂຕ. ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຄຸຓວາ’’ຕິ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຕ຺ຕໂນ ຊານາປນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມກຖາທິ ນ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ນ ກາຕພ຺ພເມວ, ສຸທ຺ຘາສເຍນ ປນ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ຕສ຺ສ ຄຸຓຊານນຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ນາຠາສມານໍ ຊານນ຺ຕິ, ມິສ຺ສໍ ພາເລຫິ ປຓ຺ຑິຕໍ;

ຠາສເຍ ໂຊຕເຍ ຘມ຺ມໍ, ປຄ຺ຄຓ຺ເຫ ອິສິນໍ ຘຊ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໒.໒໔໑);

ຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ, ນທີຕຬາກາທີນໍ ນຫານາທິອຕ຺ຖໍ ໂອຕຣຓຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ອຸທເກນ ໂອຕິຓ຺ຓສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣມລໍ ປວາເຫຕິ, ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕິ, ວິສຸທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ໂອຕິຓ຺ຓສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມູທເກນ ຈິຕ຺ຕມລໍ ປວາເຫນ຺ຕິ, ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ວິສຸທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖຠູເຕ ພຫຸສ຺ສຸຕຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຖໍ ໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ກຖໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ໂຣເປຕພ຺ໂພ, ເກນ ປກາເຣນ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ຊາໂຕ. ‘‘ນິຣູເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ນິຣູເປຕພ຺ພໍ ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ກຖເມຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາຬິປເທເສ. ປາຬິ ກິໍ ວເທຕີຕິ ຠາວຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ໂຖ ກິໍ ທີເປຕີຕິ ຠາວຕ຺ຖໍ ວາ ສງ຺ເກຕຕ຺ຖໍ ວາ. ນ ປຣິປຸຈ຺ຉຕີຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນປຸຈ຺ຉາວເສນ ສພ຺ພໂສ ປຸຈ຺ຉໍ ນ ກໂຣຕິ. ນ ປຣິປຎ຺ຫຕີຕິ ປຣິ ປຣິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉໍ ນ ອາຈິກ຺ຂຕິ ນ ວິຠາເວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາເປຕີ’’ຕິ. ເຕຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຠິກ຺ຂູ. ວິວຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກຖນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ທສ຺ເສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏີກຕໍ ຄຸຍ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ນ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸມູລກໍ ວາລິກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປຖວີສນ຺ຘາໂຣທກໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອຸຕ຺ຕານໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍໂຕ, ອິທານິ ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຕິຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ຕຬາກນ຺ຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ສຸເມຘຠູໂຕ –

‘‘ເອວໍ ກິເລສມລໂຘວໍ, ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ອມຕນ຺ຕເຬ;

ນ ຄເວສຕິ ຕໍ ຕຬາກໍ, ນ ໂທໂສ ອມຕນ຺ຕເຬ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໔);

ຘມ຺ມສ຺ເສວ ນິພ຺ພານສ຺ໂສຕຣຓຕິຕ຺ຖຠູຕສ຺ສ ໂອຕຣຓປກາຣໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຕິຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປີຕາປີຕນ຺ຕິ ໂຄຄເຓ ປີຕໍ ອປີຕຎ຺ຈ ໂຄຣູປໍ ນ ຊານາຕິ ນ ວິນ຺ທຕິ. ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ຫິ ນ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອານິສໍສໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິນ຺ທນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ ອນນ຺ຕຣວິຘິປ຺ປຏິເສໂຘ ວາ, ອຣິຍ-ສທ຺ໂທ ວາ ນິທ຺ໂທສປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິກນ຺ຕິ ຈ ວິສຸໍ ເອກຊ຺ຌຎ຺ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ອຸປາທາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄຕາ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ຈ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕງ຺ຄສ຺ສປິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນຕິອາທີສຸ ອວິເສເສນ ສຕິປຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ສຕິປຏ຺ຐານາ ໂລກິຍາ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ເອວໍ ອິເມ ໂລກິຍາ, ອິເມ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕິ.

ອນວເສສໍ ທຸຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ມຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທາຍເກ ສທ຺ຘາຫານິຍາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍຫານິຍາ ອນວເສສໍ ທຸຫຕິ. ວາຈາຍ ອຠິຫາໂຣ ວາຈາຠິຫາໂຣ. ປຈ຺ຈຍານໍ ອຠິຫາໂຣ ປຈ຺ຈຍາຠິຫາໂຣ.

ອິເມ ອມ຺ເຫສຸ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ນວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ປິຕຸເປມສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐາປນໂຕ. ເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາຠາວທີປເນນ ສງ຺ຄຫສ຺ສ ອຠາຊນຠາວໍ, ເຕນ ເຖຣານໍ ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫາຠາວໍ. ນ ຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສາສເນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ອນນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນິຣຕ຺ຖກໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນວເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ຘມ຺ມກຖາພນ຺ຘນ຺ຕິ ປເວຓິອາຄຕໍ ປກິຓ຺ຓກຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄໍ. ສຈ຺ຈສຕ຺ຕປຏິສນ຺ຘິປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕາທີປນໍ ຄຸຍ຺ຫຄນ຺ຖໍ. ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາສວເສນາຕິ ‘‘ນ ຣູປຎ຺ຎູ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິເສຘສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອຄ຺ຄຫຓວເສນ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ‘‘ຣູປຎ຺ຎູ ໂຫຕີຕິ ຄຓນາໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ ຣູປໍ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຕສ຺ສ ໂຄຄໂຓປິ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ປຎ຺ຈໂຄຣສປຣິໂຠຄໂຕປິ ນ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາໂຄປາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ຈູຬໂຄປາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕໐. ເຈລຸກ຺ກາຫີຕິ ເຈລມຍາຫິ ອຸກ຺ກາຫິ. ອຸກ຺ກຠູຕານິ ເຈລານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸກ຺ກເຈລາ, ນຄຣໍ. ສພ຺ພາ ຄງ຺ຄາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ປກຕິຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິສິນ຺ນສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍເຕວ. ໂສຕ຺ຖີຕິ ອນຸປທ຺ທໂວ. ວຑ຺ຒີຕິ ອປຣິຫານິ. ອາໂຣຄ຺ຍນ຺ຕິ ອໂຣຄຕາ ອາພາຘາຠາໂວ.

ມຄໂຘ ຊນປໂທ ນິວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ມາຄໂຘ, ມາຄໂຘວ ມາຄຘິໂກ. ປຎ຺ຎາຍ ນາມ ທຸຏ຺ຐຸຠາໂວ ນຕ຺ຖິ ເອກນ຺ຕານວຊ຺ຊຕາຍ, ຕສ຺ມາ ທຸ-ສທ຺ໂທ ອຠາວວາຈີ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຊາຕິ-ສທ຺ໂທ ຈ ສຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຎ຺ຎສຠາໂວ’’ຕິ. -ສທ຺ໂທ ອາຣມ຺ຠຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຕາເຣສີຕິ ຕາເຣຕຸໍ ອາຣຠີ’’ຕິ ປຣຕີຣໍ ຄາວີນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຸວິເທຫານນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣວິເທຫານໍ. ວິເທຫຣຏ຺ຐໍ ກິຣ ຠູມິຠາຄທສ຺ສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວນຣາມເຓຍ຺ຍກາທິນາ ຈ ສຸນ຺ທຣໍ. ອາມຓ຺ຑລິກໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອາວຕ຺ເຕ ປຕິຕາ ເຕມຓ຺ຑລາກາເຣນ ປຣິພ຺ຠມິຕ຺ວາ. ກຕິປຍາປິ ຄາວິໂຍ ອເສເສຕ຺ວາ ນທີໂສເຕນ ວູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວຑ຺ຒິໍ ວິນາສໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ. ກຕິປຍາສຸປິ ຫິ ອວສິຏ຺ຐາສຸ ຄາວີສຸ ອນຸກ຺ກເມນປິ ສິຍາ ໂຄຄຓສ຺ສ ວຑ຺ຒີຕິ. ວິສ຺ສມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນຏ຺ຐານໍ. ຕິຕ຺ຖາ ຠຏ຺ຐາຕິ ຄເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຕິຕ຺ຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ອໂຣໂຄ ນາມ ນາໂຫສີຕິ ໂລມມຕ຺ຕມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຄາວິໂຍ ນທີໂສເຕ ວິນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍສຸ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕູສຸ ອິຘ ໂລກສມຎ຺ຎາ, ເຕ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ອກຸສລາ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘໂລເກ ຂນ຺ຘຘາຕາຍຕເນສຸ ອກຸສລາ ອເຉກາ’’ຕິ. ອຍເມວ ນໂຍ ‘‘ອກຸສລາ ປຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໂລເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ມາໂຣ ເອຕ຺ຖ ຘີຍຕີຕິ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ. ມາໂຣຕິ ເຈຕ຺ຖ ກິເລສມາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣາ ຫິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຠາເວນ ຄຫິຕາ, ມຈ຺ຈຸມາໂຣ ວິສຸໍ ຄຫິໂຕ ເອວ, ກິເລສມາຣວເສເນວ ຈ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສ ກາມຠເວ ອາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຍ ອິຘໂລກາທີສຸ ອເຉກາ, ເຕສໍ. ເຕ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ.

໓໕໑. ພລວຄາໂວຕິ ພລວນ຺ເຕ ໂຄຣູເປ. ເຕ ປນ ທມ຺ມຕໍ ອຸປຄຕໂຄຓາ ເຈວ ເຘນຸໂຍ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ທນ຺ຕໂຄເຓ ເຈວ ເຘນຸໂຍ ຈາ’’ຕິ. ອວິຊາຕຄາໂວຕິ ນ ວິຊາຕຄາວິໂຍ. ວຈ຺ຉເກຕິ ຂຸທ຺ທກວຈ຺ເຉ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ກ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຣຸຓວຈ຺ຉເກ’’ຕິ. ກິສາພລເກຕິ ທຸພ຺ພເລ.

໓໕໒. ມາຣສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ເຉຕ຺ວາຕິ ຂນ຺ຘມາຣສມ຺ພນ຺ຘີຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ໂສຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ເຂເປຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອນາຄາມິໂນ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພວາເຣສູຕິ ສກທາຄາມິໂສຕາປນ຺ນອຏ຺ຐມກວາເຣສຸ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ຈຕຸມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ກິເລສານໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ເຂເປຕ຺ວາ ຐິຕາ, ເອກໂກຏ຺ຐາສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຐິຕາ, ປຐມໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ເຂເປນ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອນຸສ຺ສຣຓສີລາຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣິໂນ. ຘມ຺ໂມຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ສທ຺ຘາຍ ວາ ອນຸສ຺ສຣຓສີລາຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣິໂນ.

ຊານຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊານນກິຣິຍາວິສຍສ຺ສ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອຘິກາຣວເສນ ອນວເສສເຎຍ຺ຍວິເສສາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມ ຊານນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕສາຣວິຣຫໂຕ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ຈ ນໂຬ ວິຍາຕິ ນໂຬ, ມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕມານນຬໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ເຂມໍ ປຕ຺ເຖຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຕາ ‘‘ເຂມ’’ນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຕ຺ຖນາ ຈ ຉນ຺ທປຕ຺ຖນາ, ນ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາຕິ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ເທນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຖາ’’ຕິ. ປຕ຺ຕາເຍວ ນາມ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ. ໂສຕ຺ຖິນາ ປາຣຄມນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເທສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເຂມປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທສນາຍ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ.

ຈູຬໂຄປາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ຈູຬສຈ຺ຈກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕໓. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ມຄ຺ໂຄ. ກິໍ ວທນ຺ຕິ? ອຸຕ຺ຕຣໍ. ວາທານໍ ສຕານິ ວາທສຕານິ. ‘‘ນິຄຓ຺ໂຐ ປຎ຺ຈວາທສຕານິ, ນິຄຓ຺ຐີ ປຎ຺ຈວາທສຕານີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ຈ ນິຄຓ຺ຐີ ຈ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ວາທສຕານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕາ. ກິຣິຍໂຕ ເຕ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ລິງ຺ຄໂຕ ປນ ນິຄຓ຺ຐຠາໂວ ຎາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິວເສນ. ທິວາຕຣນ຺ຕິ ອຕິທິວໍ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ, ກສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິພ຺ພາຊິກາຫິ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ອາຫ ‘‘ປຸຈ຺ຉາ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉາ ວາທານໍ ປຸພ຺ພປກ຺ໂຂ, ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ວາທປສຸຕາ ວາທາຠິຣຕາ ຘຊໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວິຈຣຖ, ຕສ຺ມາ ວາທານໍ ປຸພ຺ພປກ຺ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຄາມຠາວໂຕ ປຸພ຺ພປກ຺ຂໍ ເທມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ມາຕຸຄາມາ ນາມ ປຐມໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ຕາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ເອເກກາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕວາທມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ວາທສຫສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຍຖາ ນິສິຕສ຺ສ ຂຄ຺ຄສ຺ສ ກຸມຸທນາຬຈ຺ເຉທເນ ກິມຕ຺ຖິ ຠາຣິຍໍ, ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສາວເກສຸ ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຣິກປ຺ປິຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ກິມຕ຺ຖິ ຠາຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຖໂຣ ຂຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ຕາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ຊຏໍ ຄຓ຺ຐິໍ ກາຕຸໍ ນ ວິສຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ວິຊເຏຕ຺ວາ ກເຖສິ. ອຍໍ ເຖໂຣ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ອນ຺ຘກາເຣ ສຫສ຺ສວຏ຺ຏິກໍ ທີເປນ຺ໂຕ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສເຍ ອນ຺ຘກາຣຠູເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕເຍວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຍຎ຺ຈ ອນ຺ຕິມຠວິກຕາຍ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຊານາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ວິສຍນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎາວິສຍໍ.

ເນວ ອນ຺ຕໍ ນ ໂກຏິໍ ອທ຺ທສໍສູຕິ ເອກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ພຫຸຠາວໂຕ ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຕ຺ໂຖ ເອວມນ຺ໂຕ ເອວມວສານໂກຏີຕິ ນ ປສ຺ສິໍສຸ ນ ຊານິໍສຸ. ເຖໂຣ ຕາສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາຣຸຈິໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ອຸຕ຺ຕຣິຕຣປຎ຺ໂຎຕິ ວາທມຄ຺ຄປຣິຈເຍນ ເມຘາວິຕາຍ ຈ ຍາທິສາ ຕາສໍ ປຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣປຎ຺ໂຎ.

ກຖາມຄ຺ໂຄຕິ ວາທມຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຣປ຺ປວາທາທີຫິ ຠສ຺ສໍ ວາທມຄ຺ຄໍ ປກາເຣຫິ ວເທຕີຕິ ຠສ຺ສປ຺ປວາທໂກ. ປຓ຺ຑິຕວາໂທຕິ ອຫໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ນິປຸໂຓ ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ເອວໍວາທີ. ຍໍ ຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕາຈາເຣນ ອາທິສຕີຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕຄຕິຍາ ກາລຎາເຓນ ‘‘ອສຸກທິວເສ ຈນ຺ທຄ຺ຄາໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ສູຣິຍຄ຺ຄາໂຫ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຍໍ ອາເທສໍ ຠຓຕິ. ສາຘຸລທ຺ຘິໂກ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸນ຺ທໂຣ. ອາໂຣປິໂຕຕິ ປຏິຎ຺ຎາເຫຕຸນິທສ຺ສນາທິໂທສໍ ອຸປຣິ ອາໂຣປິໂຕ ວາໂທ ສ຺ວາໂຣປິໂຕ. ໂທສປທໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ວາທິນາ ປຣວາທິມ຺ຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕສ຺ສ ຘາຕຸກ຺ໂຂໂຠປິ ສິຍາ, ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂເປນ ເຍນ ໂທໂສ ເຕນ ສງ຺ກປ຺ປິໂຕ ສມ຺ປເວຘິໂຕຕິ. ຖູຓນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ໂຂຠິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຖູຓນ຺ຕິ ຫິ ໂລຫິຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫານໍ ອຘິວຈນໍ ສພ຺ພງ຺ຄສຣີຣຘາຣຓໂຕ. ອປິຈ ຖູຓປໂທ ນາມ ອຕ຺ຖິ ກຖາມຄ຺ໂຄ ວາທມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ. ສຈ຺ຈໂກ ປນ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາທປ຺ປເຠທວເສນ ປເຣ ວິມ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ‘‘ຖູຓໍ ເຈປາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສາວການໍ ວິນຍໍ ນາມ ສິກ຺ຂາປທໍ, ຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕີຕິ ເອສາ ເອວ ຈສ຺ສ ອນຸສາສນີຕິ ວິນຍນາທິມຸເຂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຕໍ ສາສນໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈໂກ ‘‘ກຖໍ ປນ, ໂຠ, ອສ຺ສຊີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ‘‘ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍກຖາ ນາມ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາເວຓິກາ ຘມ຺ມເທສນາ, ຕຕ຺ຣ ຈ ມຍາ ອນິຈ຺ຈກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາຍ ຕໍ ອສຫນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈໂກ ຕຸຈ຺ຉມາເນນ ປຏປຏາຍນ຺ໂຕ ກຸຣຸມາໂນ ລິຈ຺ຉວີ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ວາທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສຕິ, ຕທາ ຠວິສ຺ສຕິ ວິຊຫິຕວາໂທ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ອນຸສາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ, ໂຠ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຖໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠສ຺ສ ໂອກາໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄຜລານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນາຕິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາປຣິຍາເຍນ. ອຍນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໂກ. ນຍິທໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ນາມາຕິ ຍຕ຺ຖ ຕຸມ຺ເຫ ອວຏ຺ຐິຕາ, ອິທໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸສາສນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ມຫາອາຆາຕນໍ ນາເມຕໍ, ມຫາທຸກ຺ຂນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປນ ນິຣຍຸສ຺ສໂທ ນາມ ອຸສ຺ສທນິຣໂຍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຕິ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸຂາສາ. ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍາຕິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກຕ຺ວາ, ທຸກ຺ຂເມວ ຊີຣາເປນ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ທຸກ຺ຂເມວ ອນຸຠວນ຺ຕາ, ອາຫິຓ຺ຑຖ ວິຈຣຖາຕິ. ສພ຺ພມິທໍ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຣິກປ຺ປິຕເມວ. ກສ຺ມາ? ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈູປສຎ຺ຫິຕາເຍວ ເຫຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ ນາມ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ. ມຄ຺ຄຜລານິ ສງ຺ຂາຣຠາເວນ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ໂສຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາວາທຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໕໔. ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ອຄາຣນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ຣາຊກຸລານໍ ສນ຺ຖາປນອຄາຣນ຺ຕິປິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຖາຄາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ຕາທິເສ ກາເລ ຣາຊກິຈ຺ຈານໍ ສນ຺ຖານເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຘາຄາຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຖາຄາເຣຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ. ອິທາເນວ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ຠຄວໂຕ ນລາຏໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ວິມຸຂຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ສຸຣາຆເຣຕິ ສຸຣາສມ຺ປາທກເຄເຫ. ປິຏ຺ຐກິລຎ຺ຊນ຺ຕິ ປິຏ຺ຐຐປນກິຬຎ຺ຊໍ. ວາລນ຺ຕິ ຈງ຺ຄວາຣໍ. ສາຓສາຏກກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ສາຓສາຏກໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສາຓສາຏກກຣຓໍ, ສຸຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖໍ. ສາຓວາກາ ເອເຕສຸ ສນ຺ຕີຕິ ສາຓວາກາ, ສາຓທຓ຺ຑາ. ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຓານໍ ໂຘວນສທິສໍ ກີຬິຕຊາຕໍ ຍຖາ ‘‘ອຸທ຺ທາລປຸປ຺ຜຠຎ຺ຊິກາ, ສາຓຠຎ຺ຊິກາ’’ຕິ ຈ. ກິໍ ໂສ ຠວມາໂນຕິ ກີທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ໂສ ຠວມາໂນ, ກິໍ ໂຫນ຺ໂຕ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາທາໂຣປນໍ ນາມ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສູຣຄຸໂຓ ເອວ ຍກ຺ຂາທິຠາເວນ ໂສ ຠວມາໂນ ອຠິສມ຺ຠຸເຓຍ຺ຍ. ອຍໍ ປນ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປິສາຈຣູໂປ ກິໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ອຊ຺ຊ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວໍ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ.

໓໕໕. ມຫາມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍຕິ ມຫຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາເລ, ຄຄນມຊ຺ເຌ ສູຣິຍຄຕເວລາຍ. ທິວາປຘານິກາ ປຘານານຸຍຸຎ຺ຊກາ. ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ທິວາວິຫາຣູປຄມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ກາຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ຠຄວຕິ ຄາຣວພຫຸມານໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ກມລມກຸລາກາເຣ ກຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປ຺ປ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ.

ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຕໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ‘‘ມຫຕິຍາ ລິຈ຺ຉວິປຣິສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ສີເສນ ຠູມິໍ ປຫຣນ຺ເຕເນວ ວນ຺ທນາ ກຕາ ໂຫຕິ? ເກຣາຏິກາຕິ ສຐາ. ໂມເຈນ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂາທານໂຕ ໂມເຈນ຺ຕາ. ອວກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ວິຍາຕິ ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ວິຍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ວຈນໍ ອສລ຺ລເປນ຺ໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ.

໓໕໖. ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ເອເຕນາຕິ ເທໂສ, ກາຣຓໍ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ໂອກາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ກຎ຺ຈິເທວ ເທສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ໂອກາສໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ໂອກາໂສ ຐານນ຺ຕິ ຈ ກາຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໘-໑໓໑; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘-໒໙໕; ວິຠ. ໘໐໙). ຍທາກງ຺ຂສີຕິ ນ ວທນ຺ຕິ ອນວເສສຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາຍ. ຕຸມ຺ຫນ຺ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ. ຍກ຺ຂ…ເປ… ປຣິພ຺ພາຊການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ, ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິອາທີນິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ອາຬວກສຸຕ຺ຕ) ປຸຈ຺ຉາວຈນານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ຎຕ຺ວາ ສຍໍ ໂລກມິມໍ ປຣຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ສຄ຺ຄຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາຫ.

ຕຄ຺ຆ ເຕ ອຫມກ຺ຂິສ຺ສໍ, ຍຖາປິ ກຸສໂລ ຕຖາຕິ ຍຖາ ປກາເຣນ ສຸກຸສໂລ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຊານາຕິ ກເຖຕິ, ຕຖາ ອຫໍ ກເຖສ຺ສາມິ. ຕສ຺ສ ປນ ກາຣຓໍ ອກາຣຓຎ຺ຈ ອວິຊານນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ກໂຣຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອຫໍ ປນ ເຕ ອກ຺ຂິສ຺ສາມີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊາ ຈ ໂຂ…ເປ… ນ ວາ’’ຕິ.

ກຖິຕນິຍາເມເນວ ກເຖນ຺ໂຕຕິ ເຕປຣິວຏ຺ຏກຖາຍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓມ຺ເປສ ກເຖສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎຖາ ສາວເກນ ອສ຺ສຊິນາ ກຖິຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສມເຓນ ໂຄຕເມນາຕິ ວຈໂນກາສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ກເຖນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ – ‘‘ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ ຍາວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຈ຺ຈໂກ ຕໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖຎາປເນ ອຸປມາປມາຓໍ ຍຖາ ‘‘ໂຄ ວິຍ ຄວໂຍ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປເມຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປມາປມາເຓນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອຸປມາ ມໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຏິຠາຕີ’’ຕິ, ອຸປມໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ອຸປມາຍປິເຘກຈ຺ເຈ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິສາ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວາ ອຸປມາສເຕນ, ອຎ຺ເຎນ ວາປິ ປມາເຓນ ຕວ ອຕ຺ຕາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ປມາຓສ຺ສປິ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນາ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຕ຺ຕາ ນາມ ໂກຈິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ ເອກໍເສນ ອນຸປລທ຺ຘິໂຕ, ເອວສ຺ສ ຎາປກປຸຄ຺ຄລໍ ປມາຓມ຺ປິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຫຣ ຕໍ ອຸປມໍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ນ ເຕນ ຕວ ອຕ຺ຕວາໂທ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ກາຍິກໍ ວາ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄເລ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຣູປຕ຺ຕາຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ຕຖາ ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຂທຸກ຺ຂປຏິສໍເວທນໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄເລ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ນີລາທິສຎ຺ຊານນໍ, ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນາທິ, ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓປຏິວິຊານນໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄເລ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ວິຎ຺ຎາຓຕ຺ຕາຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ເອວໍ ຣູປາທິລກ຺ຂໂຓ ອຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກາເຍ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ເອວຎ຺ເຈຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ທີເປຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ສຕ຺ຕາ. ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ນິສ຺ສາຍ. ‘‘ຣູປຕ຺ຕາຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິນາ ຣູປາທິຘມ຺ເມ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຣູເປ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ໂຕ ອຍໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ຠິນ຺ທຕິ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ, ປຕິຏ຺ຐາຍກສ຺ສ ຈ ອເຠທທີປນໂຕ. ຣູປາທໂຍ ເວທນາທິສຠາວາ ອຕ຺ຕາ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍນ ປຸຎ຺ຎາທິກິຣິຍາສມຸປລທ຺ຘິໂຕ ອິຘ ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຎ຺ຎາທິກິຣິຍາ ສມຸປລພ຺ຠຕິ, ເຕ ຣູປາທໂຍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ອຕ຺ຕສຠາວາ ທິຏ຺ຐາ ຍຖາ ຕໍ ເທວຕາທີສຸ, ເຍ ປນ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ອສຕ຺ຕສຠາວາ ທິຏ຺ຐາ ຍຖາ ຕໍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣາທີສູຕິ ເອວໍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໍ ສເຫຕຸໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິຄຓ຺ໂຐ ນິທສ຺ສນໍ ອາເນສີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິວິຍ ສກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປມໍ ອາຫຣີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ພລກຣຓີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຸຣິສປ຺ປໂຍຄາ ວິຍ ພີຊຄາມຠູຕຄາມາປິ ສຊີວາ ເອວາຕິ ລທ຺ຘີຕິ ເຕ ສທິສູທາຫຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ເຍ ຊີວສ຺ສ ອາຘາຣຓຠາເວນ ສຫິເຕນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຠາເວນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາ, ເຕ ສຊີວາຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ, ນ ເກວເລນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຠາເວນ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ພລກຣຓີຍາ ກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ວິສທິສູທາຫຣຓຠາເວນ ອຸປນີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕວາທຠຎ຺ຊນສ຺ສ ອນຕ຺ຕຕາປຕິຏ຺ຐາປນສ຺ສ ຈ ສຸຄຕາເວຓິກຕ຺ຕາ. ຍໍ ປເນຕຣຫິ ສາສນິກາ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ພຸທ຺ເຘຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ເຕສໍ ເທສນານຸສາຣໂຕ. ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ, ວິສຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກລໍ ເວສາລິນ຺ຕິ ສພ຺ພເວສາລິວາສິນໍ ຊນໍ ນິສ຺ສຍູປຈາເຣນ ນິສ຺ສິຕໍ ວທຕິ ຍຖາ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ສໍວຏ຺ຏິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ, ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໗. ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ຕໍ ວາທໍ ນ ອວຊານາຕິ, ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆາຕິ-ສທ຺ໂທ ຫິໍສນຕ຺ໂຖ, ຕໂຕ ຈ ສທ຺ທວິທູ ອຣຫຕ຺ຖໍ ຕາຍ-ສທ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຆາເຕຕາຍນ຺ຕິ ຣູປສິທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຆາຕາຣຫ’’ນ຺ຕິ. ຊາເປຕາຍນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຕ຺ຕິຕຸຎ຺ຈ ມຣຫຕີຕິ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ວິເສເສຕ຺ວາ ທີເປຕີຕິ ‘‘ວຕ຺ຕຕິ’’ອິຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຕິຕຸຎ຺ຈ ມຣຫຕີ’’ຕິ ທຸຕິເຍນ ປເທນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທີເປຕິ.

ປາສາທິກໍ ອຠິຣູປນ຺ຕິ ອຠິມຕຣູປສມ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພາວຍວໍ. ຕໂຕ ເອວ ສຸສຊ຺ຊິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສຊ຺ຊິຕາກາຣເມວ. ເອວໍວິຘນ຺ຕິ ຍາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸພ຺ພຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ‘‘ວຕ຺ຕຕິ ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ວໂສ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາຣຓຄ຺ຄຫເຓ. ກາຣຓຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ຄຫິຕໍ ‘‘ວຕ຺ຕຕິ…ເປ… ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ, ຍຎ຺ຫິ ວເສ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອນຕ຺ຕກເມວ ທິຏ຺ຐໍ ຍຖາ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ. ວາທນ຺ຕິ ໂທສໍ ນິຄ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕີຕິ ສຫຘມ຺ມິກສາກຈ຺ຉາຫິ ຕຖາຄເຕ, ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕ ອພ຺ຍາກຣເຓນ ວິເຫສາຍ ກຍິຣມານຕ຺ຕາ ຕຕິເຍ ວາເຣ ຘມ຺ມຕາວເສນ ວິເຫສກສ຺ສ ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕິ ຍຖາ ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎາຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂຠາວູປຄມເນ. ວຊິຣປາຓິ ປນ ກສ຺ມາ ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ? ຠຄວາ ວິຍ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍານກໍ ຣູປໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕາເສຕ຺ວາ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປມີຕິ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອາກາເສ ວຊິຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ມຸທ຺ຘໍ ຜາເລຕຸກາໂມ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ກສ຺ສຈິ ອນຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອກໍສໂຕ ສຫຘມ຺ມິກເມວ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉິເຕ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິປ຺ປມານໍ. ອກ຺ຂິນາສາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເອຬກສີສສທິສເກສມສ຺ສຸອາທີນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສ຺ສຊ຺ຊາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນຍິທໍ ຍທິຈ຺ຉາວເສນ ອາຄມນໍ, ອຖ ໂຂ ອາທິໂຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕປຏິຎ຺ຎາວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ຺ຕິ ວຊິຣປາຓິໍ. ຕໍ ສຈ຺ຈກສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ປຣິວຕ຺ຕນກາຣຓໍ. ອຎ຺ເຎປິ ນຸ ໂຂຕິອາທິ ສຈ຺ຈກສ຺ສ ວີມໍສກຠາວທສ຺ສນໍ. ອວີມໍສເກນ ຫິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຍກ຺ໂຂຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເຕນສ຺ສ ອສາຣຸປ຺ປໍ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠີຕຠາວໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາເມ ຍກ຺ຂໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຍ຺ຫເມວ ຠຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕີເຣຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕວເສນ ປຏິປຊ຺ຊິ.

໓໕໘. ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາເຓສຸປິ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ອກຸສລາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ມາ ອໂຫສິ, ອກຸສລາ ໂທມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສປ຺ປທຏ຺ຐວິສນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປທຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ສຣີຣປເທເສ ປຕິຕໍ ວິສໍ. ອລ຺ລີໂນຕິ ສໍສິລິຏ຺ໂຐ. ອຸປຄໂຕຕິ ນ ອປຄໂຕ. ອຊ຺ໂຌສິໂຕຕິ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ປຣິໂຕ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ຊາເນຍ຺ຍ. ປຣິກ຺ເຂເປຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນວເສນ ສພ຺ພໂສ ເຂເປຕ຺ວາ. ຕຖາຠູໂຕ ຈສ຺ສ ຂຍວຍໍ ອຸປເນຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຂຍໍ ວຍໍ ອນຸປ຺ປາທໍ ອຸປເນຕ຺ວາ’’ຕິ.

໓໕໙. ອຕ຺ຕໂນ ວາທສ຺ສ ອສາຣຠາວໂຕ, ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ວາ ສາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນ຺ໂຕສາຣວິຣຫິໂຕ ຣິຕ຺ໂຕ. ວິປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສີລາຈາຣສ຺ສ ຈ ວເສນ ວິຣູປຕໍ ສາປຣາຘຕໍ ສາວຊ຺ຊຕໍ ເຕສໍ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ສິນ຺ນປຕ຺ໂຕຕິ ຕນຸກປຕ຺ໂຕ. ວິຜາຣິຕນ຺ຕິ ວິຜາຬິຕໍ.

ອສາຣກຣຸກ຺ຂປຣິຈິໂຕຕິ ປລາສາທິອສາຣຣຸກ຺ຂໂກຏ຺ຏເນ ກຕປຣິຈໂຍ. ຖທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ວິປກ຺ກຠາວໍ, ຕິກ຺ຂຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖີຕິ ສທາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຣິສຕີຕິ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສຣີຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍນ຺ຕາຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ວິຍາຕິ ພ຺ຍາກຣຓຕ຺ຖໍ ວາຍມຍນ຺ຕໍ ອາຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ວິຍ.

໓໖໐. ທິຏ຺ຐິວິສູການີຕິ ທິຏ຺ຐິກິຎ຺ຈການິ. ທິຏ຺ຐິສຎ຺ຈຣິຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິຕາຬນານິ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິອິຎ຺ຊິຕານິ. ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ລິຈ຺ຉວິກຸມາຣານໍ ອິຎ຺ຊິເຕເນວ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຊານິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມ’’ຕິອາທິ.

໓໖໑. ຍສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິສາຣໂທ ໂຫຕິ ປເຣຫິ ອສໍຫາຣິໂຍ, ຕໍ ຎາຓໍ ວິສາຣທສ຺ສ ຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ ເວສາຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຎາຓປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວມສ຺ສ ນ ປໂຣ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ນ ປໂຣ ປຕ຺ຕິໂຍ ສທ຺ທຫາຕພ຺ໂພ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ກາມໍ ສຈ຺ຈໂກ ເສກ຺ຂຠູມິ ອເສກ຺ຂຠູມີຕິ ອິທໍ ສາສນໂວຫາຣໍ ນ ຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ປນ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ວິປ຺ປກຕຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ປຣິໂຍສິຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ອາຣຠິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ.

ຍຖາຠູຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນໍ, ວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອນຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ທສ຺ສນເມວ ອນຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ທສ຺ສເນສຸ ວາ ອນຸຕ຺ຕຣິຍໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ໂລກິຍປຎ຺ຎາຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ສພ຺ພໂລກິຍປຎ຺ຎາຫິ ວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ໂລກິຍປຏິປທານຸຕ຺ຕຣິເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທານິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ຕິວິຘມ຺ປິ ອນຸຕ຺ຕຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸທ຺ຘໂລກຸຕ຺ຕຣເມວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອນຸຕ຺ຕຣຠາເວ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເສສານິ ມຄ຺ຄງ຺ຄານີຕິ ເສສານິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄງ຺ຄານິ. ຕານິ ຫິ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕານິ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ. ອຄ຺ຄຜລວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ຂີຓາສວສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂສ ຂີຍມານາສວສ຺ສ. ນິພ຺ພານທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄງ຺ຄານີຕິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ. ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພສ຺ສ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈ຺ຈານຸຄຕສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສເນເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂສ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໍ. ນິພ຺ພິເສວໂນຕິ ນິຣຸທ຺ຘກິເລສວິເສວໂນ.

໓໖໒. ຘໍສີຕິ ອນຸທ຺ຘໍສນສີລາ. ອນຸປຫຕນ຺ຕິ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ສກລນ຺ຕິ ອນູນໍ. ກາຍງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຍເມວ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກາຍສງ຺ຂາຕໍ ອງ຺ຄໍ ສີສາທິອວຍວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ‘‘ໂຫຕຸ, ສາຘູ’’ຕິ ເອວມິທໍ ວາຈາຍ ອວຍໂວ ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ.

໓໖໓. ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອຠິຫຣນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລສງ຺ຂາໂຕ ອານຸຠາໂວ. ປຸຎ຺ຎຜລມ຺ປິ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐). ເຕນາຫ ‘‘ອາຍຕິໍ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎມຫີຕິ ມຫຕິ ປຸຎ຺ຎຜລວິຠູຕິ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕມກຸຏຈາມຣາທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘານໍເຍວ ປຣິວາໂຣ’’ຕິ. ລິຈ຺ຉວີຫິ ເປສິເຕນ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສສາວກສງ຺ໂຆ ມຍາ ປຣິວິສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ລິຈ຺ຉວີນເມວ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ທາຍການໍ ສຸຂາຍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ສຈ຺ຈເກນ ທານໍ ທິນ຺ນໍ, ນ ລິຈ຺ຉວີຫິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ສຈ຺ຈກສ຺ສ ສຕິໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ມເຕນ ວິນາເຍວາຕິ ສຈ຺ຈກສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ເອວ ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓໍ ເຂຕ຺ຕຄຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທິນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓໍ…ເປ… ນິຍ຺ຍາເຕສີ’’ຕິ.

ຈູຬສຈ຺ຈກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ອິມິນາ ຕທາ ຠຄວໂຕ ເວສາລິຍໍ ນິວາສປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພ ສມໂຍ ສາຘາຣຓໂຕ ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຈ ອິມິນາ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ປນ ອິມິນາ ຕພ຺ພິເສໂສ, ໂຍ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຕີຫິ ປເທຫິ ເອໂກວ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສສ຺ສ ສາມຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ມຸຂໂຘວນສ຺ສ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ’’ຕິ. ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ເອວ ຫິ ວາສຘຸໂຣ ເຈ, ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາຈິຓ຺ຓໍ ຠາວນານຸໂຍຄໍ, ຄນ຺ຖຘຸໂຣ ເຈ, ຄນ຺ຖປຣິຈເຍ ກຕິປເຍ ນິສຊ຺ຊວາເຣ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ວິຕກ຺ກມາຬໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ກາຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ຍຖາຈິນ຺ຕິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸມ຺ມຄ຺ຄໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປສ຺ເສນ ຕາວ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໓໖໕. ອູຣຸກ຺ຂມ຺ໂຠປິ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມ-ສທ຺ໂທ ວິມ຺ຫຍຕ຺ໂຖຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິມ຺ຫຍຕ຺ຖວເສນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອນ຺ໂຘ ນາມ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ວິມ຺ຫຍວາຈີສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ‘‘ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ. ກາຍນ຺ວຍນ຺ຕິ ກາຍານຸຄຕໍ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ກາໂຍ ເອວໍຘມ຺ໂມ ເອວໍຠາວີ ເອວໍອນຕີໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໙; ມ. ນິ. ໑.໑໑໒; ມ. ນິ. ໓.໑໕໔) ກາຍສ຺ສ ອສຸຠານິຈ຺ຈາທິຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາ ກາຍຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍຠາວນາຕິ ປນ ວິປສ຺ສນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອນາຄຕຣູປນ຺ຕິ ອຠີເຕ ອຕ຺ເຖ ອນາຄຕສທ຺ທາໂຣປນໍ ອນາຄຕປ຺ປໂຍໂຄ ນ ສເມຕິ. ອຕ຺ໂຖປີຕິ ‘‘ອູຣຸກ຺ຂມ຺ໂຠປິ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ໂຖປິ ນ ສເມຕິ. ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ. ເຕສນ຺ຕິ ນິຄຓ຺ຐານໍ.

໓໖໖. ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕກາຍຠາວນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຍ ຕໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ນາມໂຄຕ຺ຕໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ນນ຺ໂທ ວຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິລິຏ຺ຐຕປານນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ ກິເລສນຕປານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ. ຊາຕເມທນ຺ຕິ ເມທຠາວາປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເມທໍ. ປຸຣິມໍ ປຫາຍາຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉເທນ ອນາຫາຣອປ຺ປາຫາຣຕາທິວເສນ ກາຍສ຺ສ ອປຈິນນໍ ເຂທນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ກາຍຠາວນາ ປນ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນິຍມໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກາຍຠາວນາປິ ຕວ ຎາເຓນ ນ ຎາຍຕິ, ເສສໂຕປິ ນ ທິສ຺ສຕິ.

໓໖໗. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ‘‘ກາຍຠາວນມ຺ປິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ນ ອຎ຺ຎາສິ, ກຸໂຕ ປນ ຕ຺ວໍ ຈິຕ຺ຕຠາວນໍ ຊານິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ຕຖາ ‘‘ໂຍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ໂອຬາຣິກໍ ທຸພ຺ພລໍ ກາຍຠາວນໍ ນ ຊານາສິ, ໂສ ຕ຺ວໍ ກຸໂຕ ສນ຺ຕສຸຂຸມໍ ຈິຕ຺ຕຠາວນໍ ຊານິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຐາເນ. ອພຸທ຺ຘວຈນໍ ນາເມຕໍ ປທນ຺ຕິ ກາຍຠາວນາສຎ຺ຎິຕວິປສ຺ສນາໂຕ ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ສນ຺ຕາ, ວິປສ຺ສນາ ປນ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ໂອຬາຣິກາ ເຈວ ທຸພ຺ພລາ ຈາຕິ ອຍຎ຺ຈ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອພຸທ຺ຘວຈນໍ ນາເມຕໍ ວຈນໍ ສິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ປກ຺ກມິຕຸໍ ອາຣຠຕິ. ອຖ ນໍ ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ວິປສ຺ສນາ ນາເມສາ ນ ອາທິໂຕ ສຸພ຺ຣູຫິຕາ ພລວຕີ ຕິກ຺ຂາ ວິສທາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຣຸຓວເສນາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໒) ອາຫຣິ. ຕຕ຺ຖ ອາທານນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິ. ນິກ຺ເຂປນນ຺ຕິ ຈຸຕິ. ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ອຣູປຘມ຺ເມຫິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຠາວຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກໍ. ກາຍນ຺ຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສມູຫຠູຕໍ ກາຍໍ. ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ໂອຬາຣິກາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາທານມ຺ປິ ນິກ຺ເຂປນມ຺ປີ’’ຕິ.

໓໖໘. ສຸຂສາຣາເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສຸຂເວທນາຍ ພລວຕຣຣາເຄນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ປຏ຺ຐາເນ ປຏິສິທ຺ຘາ ອວຈເນເນວ. ຕສ຺ມາຕິ ສຸເຂ ຐິເຕ ເອວ ທຸກ຺ຂສ຺ສານຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ນິໂຣຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນນ຺ຕຣາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເຂເປຕ຺ວາຕິ ກຸສລານິ ເຂເປຕ຺ວາ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຠໂຕປກ຺ຂໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ກທາຈິ ສຸຂເວທນາ, ກທາຈິ ທຸກ຺ຂເວທນາ’’ຕິ ປກ຺ຂທ຺ວຍວເສນປິ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາທາຍ ໂຫຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຠາວິຕກາຍສ຺ສ ອຠາວິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

໓໖໙. ວິປສ຺ສນາ ຈ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກາຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄຫາທິກາເລ ພຫິ ຈິຕ຺ຕຈາຣໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ເອວ ສຕິໍ ສໍຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອລທ຺ຘສ຺ສາທໍ ກາຍສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ສມ຺ພາເຘ ວເຊ ສນ຺ນິຣຸທ຺ໂຘ ໂຄຄໂຓ ວິຍ ວິຫຎ຺ຎຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ອຈ຺ຈາສນ຺ນເຫຕຸກຎ຺ຈ ສຣີເຣ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອາສນ຺ນາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອທ຺ຘາເນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄຫາທິວເສນ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຣີຣປເທເສ. ທຸກ຺ຂໍ ທູຣາປຄຕໍ ໂຫຕິ ສມາປຕ຺ຕິພເລນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ. ອນປ຺ປກໍ ວິປຸລໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ຌານສຸຂໍ. ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຌານສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປວເສນ ຣູປກາຍໍ ອນຸປວິສຕິ, ນາມກາໂຍກ຺ກມເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິກມ຺ມິກສ຺ສປິ ສມ຺ມສນຠາວນາ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາທິໂຕວ ກາຍກິລມຖຈິຕ຺ຕຸປຆາຕາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ສມາຘິສ຺ສ ປນ ອປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ຈ ນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສນາ ວິຍ ສຸຂສ຺ສ ວິປຈ຺ຈນີໂກ, ອນຸກ຺ກເມນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ສມາຘີ’’ຕິ. ຍຖາ ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາຍ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ຕຖາ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກາ, ສາ ຈ ກາຍຠາວນາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ສຸຂາ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຠາວິຕຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຖາ ຍສ຺ມາ ສມາຘິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈນີໂກ, ໂສ ຈ ຈິຕ຺ຕຠາວນາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ໂຍຊນາ.

໓໗໐. ຄຸເຓ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ອປເທເສນ ວິນາ ສມີປເມວ ເນຕ຺ວາ. ຕໍ ວຕ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຸຂາ ເວທນາ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໓໗໑. ກິໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸຂາປິ ທຸກ຺ຂາປິ ເວທນາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຠິຠວນີຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ຕາວ ປາສຣາສິສຸຕ຺ເຕ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສຊ຺ຊາ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ທຸກ຺ກຣຈຣເຓ ນິສຊ຺ຊາ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໓໗໔. ຉນ຺ທກຣຓວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິເນຫກຣຓວເສນາຕິ ສິເນຫນວເສນ. ມຸຈ຺ຉາກຣຓວເສນາຕິ ໂມຫນວເສນ ປມາທາປາທເນນ. ວິປາສາກຣຓວເສນາຕິ ປາຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ. ອນຸທຫນວເສນາຕິ ຣາຄຄ຺ຄິນາ ອນຸທຫນວເສນ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄເວວຈນເມວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ອລ຺ລຄ຺ຄຫເຓນ ກິເລສານໍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ສສ຺ເນຫຄ຺ຄຫເຓນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຠາວໍ, ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫເຓນ ສມຸທາຈາຣາວຕ຺ຖໍ, ອຸທຸມ຺ພຣກຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອສາຣກຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ‘‘ອລ຺ລໍ ອຸທຸມ຺ພຣກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສປຸຕ຺ຕຠຣິຍປພ຺ພຊ຺ຊາຍາຕິ ປຸຕ຺ຕຠຣິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊາວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຸຏີຈກພຫູທກຫໍສ-ປຣມຫໍສາທິເຠທາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊ຺ຊາ.

໓໗໖. ກຸໂຕປິ ອິມສ຺ສ ອາໂປສິເນໂຫ ນຕ຺ຖີຕິ ໂກຬາປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຉິນ຺ນສິເນຫໍ ນິຣາປ’’ນ຺ຕິ. ໂກຬນ຺ຕິ ວາ ສຸກ຺ຂກລິງ຺ຄຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂກຬໍ ໂກຬຠາວໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ໂກຬາປໍ. ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປກ຺ກມມຫຕ຺ຕນິສ຺ສິຕຕາ ປກຕິຍາ ກິເລເສຫິ ອນຠິຠູຕຕາຍ. ອຕິນ຺ຕຕາ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍ. ຕຖາ ຫິ ສຸກ຺ຂໂກຬາປຠາໂວ, ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວ ຈ ນິທສ຺ສິໂຕ. ໂອປກ຺ກມິກາຫີຕິ ກິເລສອຕິນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຸປກ຺ກມປ຺ປຠວາຫິ. ເວທນາຫີຕິ ປຏິປຕ຺ຕິເວທນາຫິ. ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ.

໓໗໗. ກິໍ ປນ ນ ສມຕ຺ໂຖ, ຍໂຕ ເອວໍ ປເຣຫິ ຈິນ຺ຕິຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ອກາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຕ຺ວາປິ ອກຕ຺ວາປິ ສມຕ຺ໂຖວ ກາຣຓສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ຍຖາປິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂຂ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ອນ຺ຕມໂສ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາວເສນ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ໂຫຕິເຍວ, ເອວໍ ຠຄວາ ສມຕ຺ໂຖ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ກາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ນໍ ອກາສິ, ນ ປນ ຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ອຖ ໂຂ ມຊ຺ຌິມາຍ ເອວ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ໂພຘາຍ ອມຄ຺ຄຠາວທີປນຕ຺ຖໍ, ອິມສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກມ຺ມວິປາກວເສນ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ອໂຫສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອວຈາຫໍ ໂຊຕິປາໂລ, ກສ຺ສປໍ ສຸຄຕໍ ຕທາ;

ກຸໂຕ ນຸ ໂພຘິ ມຸຓ຺ຑສ຺ສ, ໂພຘິ ປຣມທຸລ຺ລຠາ.

ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ອຈຣິໍ ທຸກ຺ກຣໍ ພຫຸໍ;

ຉພ຺ພສ຺ສານຸຣຸເວລາຍໍ, ຕໂຕ ໂພຘິມປາປຸຓິໍ.

ນາຫໍ ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ, ປາປຸຓິໍ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ;

ກຸມຄ຺ເຄນ ຄເວສິສ຺ສໍ, ປຸພ຺ພກມ຺ເມນ ວາຣິໂຕ’’ຕິ.

ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາຍ ໂພຘາຍ ອມຄ຺ຄຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ອກາສີຕິ ເກຈິ. ອຖ ວາ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣກ຺ກມສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິຍາ ຫິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕຠາວໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ສມ຺ໂພຘິຍໍ ຕິພ຺ພຉນ຺ທຕາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທຕ຺ຖໍ ອີທິສມ຺ປິ ນາມ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ອກາສີຕິ ໂລເກ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍານຸຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ – ‘‘ໂສ ຈ ເມ ປຈ຺ຉາ ປີຕິໂສມນສ຺ສາວໂຫ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂລກນາໂຖ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ອກາສິ. ເຕນາຫ ‘‘ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວີຣິຍນິມ຺ມຖນຄຸໂຓຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ສໍວຑ຺ຒນສມ຺ປາທນຄຸໂຓ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ປາສາເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຄາເມ ທ຺ເວ ຕໂຍ ສມ຺ປຫາເຣຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ປຣເສນາຍ ປຫາຣປໂຍເຄ. ປຘານວີຣິຍນ຺ຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນຫິ ອາເສວນວີຣິຍໍ, ສພ຺ພໍ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄວີຣິຍໍ.

ອຠິທນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິຠວນທນ຺ຕໍ, ອຸປຣິທນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິທນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ອິຕຣໍ ມຸສລໍ ວິຍ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວິເສສໂຕ ກສ຺ສຈິ ຂາທນກາເລ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວຕ຺ຕຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນາຕິ ພລວສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິສຫິຕໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ. ຕໍຕໍປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວິໂນທນໍ ອຠິນິປ຺ປີຬນໍ. ວີຣິຍຕາເປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອຠິສນ຺ຕາປນໍ. ສທຣໂຖຕິ ສປຣິຬາໂຫ. ປຘາເນນາຕິ ປທຫເນນ, ກາຍສ຺ສ ກິລມຖຸປ຺ປາທເກນ ວີຣິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິທ຺ຘສ຺ສາຕິ ຕຸທສ຺ສ. ສໂຕຕິ ສມານສ຺ສ.

໓໗໘. ສີສເວຐນນ຺ຕິ ສີສໍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກນ ປຣິວຕ຺ຕກເວຐນໍ. ອຣຫນ຺ໂຕ ນາມ ເອວຣູປາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ຍຖາຍໍ, ເອວໍ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາປິ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຕກສທິສາ’’ຕິ, ເວທນາປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປິນປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ເສຕວາຣຓສຸປິນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ພ຺ຍາກຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

໓໗໙. ຘມ຺ມສຣີຣສ຺ສ ອໂຣຄຠາເວນ ສາຘູຕິ ມຣິສນິໂຍຕິ ມາຣິໂສ, ປິຍາຍນວຈນເມຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ປິຍາຍມານາ’’ຕິອາທິ. ອຊຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕໍ ຠກາຣສ຺ສ ຊກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖາຕິ ‘‘ໂລມກູເປຫິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣສ຺ສາມ ອນຸປ຺ປເວເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ. ກສ຺ມາ? ຍາເປສ຺ສາມຫນ຺ຕິ ອຫຎ຺ຈ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອາຫາຣມຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຍຖາ ຍາເປສ຺ສາມິ, ເອວໍ ອາຫາຣໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມິ.

໓໘໐-໘໑. ເອຕາວ ປຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ປຣມໍ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ໂອປກ຺ກມິກທຸກ຺ຂເວທນາເວທິຍນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຎ຺ໂຎ ຄເຫຕພ຺ພນງ຺ຄລໂຕ ອຎ຺ຎານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອເກນ ອູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວຓ຺ຓປຣິກ຺ຂຕໍ, ອິຕຣານິ ຣຊຕປຣິກ຺ຂຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອມຈ຺ຈາ ເອເກນູນອຏ຺ຐສຕຣຊຕນງ຺ຄລານີ’’ຕິ. ອາຬາຣຸທກສມາຄເມ ລທ຺ຘຊ຺ຌານານິ ວຏ຺ຏປາທການິ, ອານາປານສມາຘິ ປນ ກາຍຄຕາສຕິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຕາ ‘‘ໂພຘາຍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ, ສພ຺ພສ຺ເສວ ວາ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນາຍ. ສຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓກວິຎ຺ຎາຓໍ ສຕານຸສາຣິວິຎ຺ຎາຓໍ. ກສ຺ສາ ປນ ສຕິຍາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນຍິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໒. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ຕໍຕໍວຕ຺ຕກຣຓວເສນ ປຕິອຸປຏ຺ຐິຕາ ອຸປຏ຺ຐາຍກາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຓສາລາ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິໂກຕິ ປຈ຺ຈຍານໍ ພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອາວຕ຺ໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຈຍເຄຘປ຺ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອິທານິ ຕໂຕ ປຏິນິວຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຣສຄິທ຺ໂຘ…ເປ… ອາວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມນິຍາເມນາຕິ ຘມ຺ມຕາຍ. ຕເມວ ຘມ຺ມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ພາຣາຓສິເມວ ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານເມວ ອຄມໍສຸ. ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ກິຣ ວິສາຂມາສສ຺ສ ອທ຺ຘມາສິຍໍ ຄຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສຸ ຄເຕສຸ ອຑ຺ຒມາສໍ ກາຍວິເວກໍ ລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໓໘໗. ‘‘ອທ຺ຘາໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາຈິຕ຺ຕຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂນ ກາຍຠາວນ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ’’ນ຺ຕິ. ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນນ຺ຕິ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ຘມ຺ມເທສນໍ. ອສລ຺ລີໂນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕຫິ ສພ຺ພໂສ ນ ລິຕ຺ໂຕ. ອນຸປລິຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ຕຓ຺ຫານນ຺ທິຍາ ອຠາເວນ. ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາຣມ຺ມເຓ, ນິພ຺ພາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິສີທາເປມີຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາຘິນາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມາທານວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມເທວ ນິສີທາເປມິ. ປຸພ຺ພາໂຠເຄນາຕິ ສມາປຊ຺ຊນໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕອາໂຠເຄນ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສມາປຊ຺ຊນກ຺ຂຓໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຘຸກາຣ…ເປ… ອວິຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວາ’’ຕິ. ເອວມສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລສມາປຊ຺ຊນໍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ນ ຠາຣິຍໍ ວສີຠາວສ຺ສ ຕຖາສຸປ຺ປຄຸຓຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ອສ຺ສາສວາເຣ ວາ. ຕທາ ຫິ ເທສິຍມານໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເທສິຕເທສນາ ນິຣຕ຺ຖກາ ສິຍາ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ນິຣຕ຺ຖກາ ກິຣິຍາ ອຕ຺ຖິ.

ໂອກປ຺ປນີຍເມຕນ຺ຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ ເອວ ກຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍຄຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອີທິສີ ປຏິປຕ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ອຸປວາທວເສນ ວທຕິ, ນ ສຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ປສາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ກາຍທຣໂຖຕິ ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຣິສ຺ສມາກາໂຣ. ອຸປາທິນ຺ນເກຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘ. ອນຸປາທິນ຺ນເກຕິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘ. ວິກສນ຺ຕິ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ. ຕທຠາເວນ ມກຸລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເກສຎ຺ຈິ ຕິນ຺ຕິນິກາທິຣຸກ຺ຂານໍ. ປຕິລີຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍຣູປຘມ຺ມອວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ. ອຣູປຘມ຺ມຕາຍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ເຈວ ກິຣິຍາມຍວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຖ ນິທ຺ທາສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຣຖວເສນ ຠວງ຺ຄໂສຕຎ຺ຈ ອິຘ ນິທ຺ທາຕິ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຣຖວເສນາຕິ ທຣຖວເສເນວ, ນ ຖິນມິທ຺ຘວເສນາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອວຘາຣຓຜລຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ກາຍສ຺ສ ທຣຖສງ຺ຂາຕສຣີຣຄິລານເຫຕຸກໍ ນິທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ. ສຣີຣຄິລານຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປິຏ຺ຐິ ເມ ອາຄິລາຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໐; ມ. ນິ. ໒.໒໒; ຈູຬວ. ໓໔໕) ວຈນໂຕ. ສມ຺ໂມຫວິຫາຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ໂມຫວິຫາໂຣຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ, ສມ຺ໂມຫວິຫາຣສ຺ມິໍ ວາ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ເອຕໍ ວທນ຺ຕິ, ຍທິທໍ ທິວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໓໘໙. ອຸປນີເຕຫີຕິ ໂທສມຄ຺ຄໍ ນິນ຺ທາປຖໍ ອຸປນີເຕຫິ. ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປິຍາຍິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອນຸໂມທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ເທສນາຍ ໂຖມນວເສນ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວາຈາຍປິ ປສໍສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ສມ຺ປຕ຺ເຕ ກາເລຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາໂຍຄ຺ເຄ ກາເລ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ.

ຄຓໍ ວິໂນເທຕ຺ວາຕິ ຄຓໍ ອປເນຕ຺ວາ ຄຓປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ປປຎ຺ຈນ຺ຕິ ອວເສສກິເລສໍ. ‘‘ປຸຎ຺ຎວາ ຣາຊປູຊິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທວາສຫຣເຓນ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

ສກລໍ ຣຕ຺ຕິໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍເຍວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເຖຣສ຺ສ ຎາຓໍ ເທສນາວິຠວຎ຺ຈ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກາວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ’’ຕິ. ອິມາຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມກຖາຍ ອນວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ກຖິຕາ ວິຍ ຊາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍາວ ເຕ, ກິໍ ອິໂຕ ປເຣປິ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕວາຕິ ເຖຣໍ ຕຕ຺ຖ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ຣຊ຺ຊສ຺ສ ປເທສິກຕ຺ຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຠາສິຕສ຺ສ ຈ ອນຄ຺ຆຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາໂຣ’’ຕິ. ຕິໂຍຊນສຕິກນ຺ຕິ ອິທໍ ປຣິກ຺ເຂປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິໂຠຄວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ຈູຬຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໙໐. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພາຣາມມິຄາຣມາຕຸປາສາທານໍ ອຕ຺ຖວິຠາວເນ ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ອນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ. ມຓີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປທຸມຣາຄມຓີນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ຈາ’’ຕິ. ເຕນ ອິນ຺ທນີລາທິມຓີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣກພຣວຓ຺ຓວເສນ ສຕ຺ຕວຓ຺ເຓຫິ.

ຕຓ຺ຫາ ສພ຺ພໂສ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂໂຍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໗.໖໑), ຕສ຺ມິໍ. ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂເຍຕິ ຈ ວິສເຍ ອິທໍ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສພ຺ພສໍກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ອປຣຠາຄປຏິປທາ ນາມ ອຣິຍສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ, ສາ ສາສນຈາຣິໂຄຈຣາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ເທເສຖາຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຂຍວຍສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ອຕີຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ, ໂສ ເອວ ອປຣິຫານສຠາວຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ ນິຏ຺ຐາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕນິຏ຺ໂຐ ສຕຕນິຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ຫິ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ກຸປ຺ປນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂໂມ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມີ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ວຸສິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຈ ອປຣິຫານສຠາວຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ.

ເວຄາຍຕີຕິ ຕຸຣິຕາຍຕິ. ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ອຕ຺ຕນາ ຍຖາ ສຸຕາຍ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ອຸປຘາເຣສິ. ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວາຕິ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວ. ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ຉທ຺ວາຣິກາ, ເຕຫິ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ສກ຺ກາຍສພ຺ພຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິຘ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາວິສຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຍຕນຘາຕຸໂຍປິ ຕຄ຺ຄຕິກາ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’’ຕິ. ນ ຍຸຕ຺ຕາ ອຠິນິເວສາຍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຊ຺ໂຌສານາຍ. ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ ອລໍ ວິຣຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔-໑໒໕, ໑໒໘, ໑໓໔, ໑໔໓) ວິຍ ອລໍ-ສທ຺ໂທ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຠວນ຺ຕິ. ຍທິປິ ‘‘ຕຕິຍາ, ຈຕຸຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ວິສຸທ຺ຘິທ຺ວຍໍ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ປນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນຠາວໂຕ, ສຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ (ນາມຣູປສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາ, ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ) ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ສຸປາກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ. ຕເຖວ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ອິມິນາ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຕິ, ນ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎານໍ ສມ຺ຠາຣຘມ຺ມານໍ. ປຸຣິມາຍ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ສລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓປຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ, ທຸຕິຍາຍ ສຣູປໂຕ ຕສ຺ສາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາໂຣປນວເສນ ສມ຺ມສນຠາວໂຕ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕາຍ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ. ຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ໂອຬາຣິກຠາວໂຕ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ເວທນາຍ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ, ວິເສສໂຕ ສຸຂສາຣາຄິຕາຍ, ຠວສ຺ສາທຄຘິຕມານສຕາຍ ຈ ສກ຺ກສ຺ສ ເວທນາວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປ຺ປາທວຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍສຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌເນນ. ອນິຈ຺ຈາຕິ ອທ຺ຘຸ ວາ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອນິຈ຺ຈຕາ ອຸທຍວຍຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ທສ຺ສນຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ຕໍສມງ຺ຄີ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ, ຕສ຺ມາ. ຂຍວິຣາໂຄຕິ ຂຍສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາໂຄ ສງ຺ຂາຣານໍ ປລຸຊ຺ຊນາ. ຍໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພໂສ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສິມ຺ຫິປີຕິ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສິປເທປິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຠິທິສິຕ຺ວາ ຕໍ ເອກເທເສນ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ນິໂຣໂຘປິ ຫິ…ເປ… ທຸວິໂຘເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພາສວສໍວເຣ ວຸຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ໂຄວ ອິຘ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາ. ປກ຺ຂນ຺ທນວເສນ ອປ຺ປນໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ມຄ຺ໂຄ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ. ໂສຕິ ມຄ຺ໂຄ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານໍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ຄາຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຣິຈ຺ຈຊເນນ ປກ຺ຂນ຺ທເນນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ວາ ກາຣເຓຫິ. ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘານໍ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘສໍກິເລສປ຺ປຫາເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຕທຸຠຍສມງ຺ຄີຕິ ວິປສ຺ສນາສມງ຺ຄີ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີ ຈ. ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໒) ຍຖາ ວິປສ຺ສນາຍ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ອາຍຕິໍ ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພຂນ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ປນ ມຄ຺ເຄ ລພ຺ຠມານາຍ ເອກນ຺ຕກາຣຓຠູຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມຄ຺ເຄ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຎາຍາຄຕເມວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທຸຠຍສມງ຺ຄີ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິ.

ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ອຸປາທິຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຸປາທານວເສນ ອຸປາທິຍນໍ ປຏິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາວເສນ ນ ອຸປາທິຍຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ວາ ອສຕິ ອຸປາທິຍເນ ທິຏ຺ຐິວເສນ ອຸປາທິຍນໍ ອນວກາສເມວາຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາວເສນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຣາມສຕີຕິ ນາທິຍຕິ, ທິຏ຺ຐິປຣາມາສວເສນ ວາ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນ ປຣາມສຕິ. ສໍຂິຕ຺ເຕເນວ ຂິປ຺ປໍ ກເຖສີຕິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ກເຖສິ.

໓໙໑. ອຠິສມາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂຎາເຓນ ເຎຍ຺ຍໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ວິທິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາປຣິສວິຎ຺ຎາປກຕ຺ຕາຕິ ຍຖາປຣິສໍ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫິກາຍ ມຫຕິຍາ, ອປ຺ປກາຍ ວາ ປຣິສາຍ ອນຸຣູປເມວ ວິຎ຺ຎາປນໂຕ. ປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ນິຈ຺ຉຣຕີຕິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ. ມາ ນິຣຕ຺ຖກາ ອຄມາສີຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ. ເອກຎ຺ເຫຕໍ ສຕ຺ຖຸ ວຈີໂຆສສ຺ສ ອຏ຺ຐສຸ ອງ຺ເຄສຸ, ຍທິທໍ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕຕາ. ຉິທ຺ທວິວໂຣກາໂສຕິ ຉິທ຺ທຠູໂຕ, ວິວຣຠູໂຕ ວາ ໂອກາໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ຠຄວໂຕ ສທ຺ທາສວນກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ.

ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄໍ, ປຎ຺ຈງ຺ຄໍ ເອວ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ. ມຫຕີອາທິ ວີຓາວິເສໂສປິ ອາຕຕເມວາຕິ ‘‘ຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ເຘສູ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ເອກຕລໍ ກຸມ຺ຠຖູຓທທ຺ທຣາທິ. ຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິພທ຺ຘໍ ອາຕຕວິຕຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕນ຺ຕິພທ຺ຘປຓວາທີ’’ຕິ. ໂຄມຸຂີອາທີນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວໍສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຂສິງ຺ຄາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສມ຺ມາທີຕິ ສມ຺ມຕາຬກໍສຕາຬສິລາສລາກຕາຬາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຕາຬໍ ນາມ ທຓ຺ຑມຍຕາຬໍ. ກໍສຕາຬໍ ໂລຫມຍໍ. ສິລາຍ ອໂຍປຕ຺ເຕນ ຈ ວາທນຕາຬໍ ສິລາສລາກຕາຬໍ. ສມປ຺ປິໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປິໂຕ ອຸເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຄໂຕ’’ຕິ. ອຸປຏ຺ຐານວເສນ ປຎ຺ຈຫິ ຕູຣິຍສເຕຫິ ອຸເປໂຕ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຈາເຣຕີຕິ ປຣິໂຕ ຈາເຣຕິ. ການິ ປນ ຈາເຣຕິ, ກຖໍ ວາ ຈາເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ…ເປ… ຈາເຣຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາທິເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈ ວາທກຊເນ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ວາທກຊເນ ນິເສເຘຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິສ຺ສທ຺ທານິ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ເທວຈາຣິກໍ ຄຈ຺ຉຕິເຍວ ເທວຕານໍ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອນຸກມ຺ປາຍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ວິມານວຕ຺ຖູຫິ (ວິ. ວ. ໑) ທີເປຕພ຺ໂພ.

໓໙໒. ອປ຺ເປວ ສເກນ ກຣຓີເຍນາຕິ ມາຣິສ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ມຍໍ ສເກນ ກຣຓີເຍນ ອປ຺ເປວ ພຫຸກິຈ຺ຈາປິ ນ ໂຫມ. ອປິຈ ເທວານໍເຍວາຕິ ອປິຈ ໂຂ ປນ ເທວານໍເຍວ ຕາວຕິໍສານໍ ກຣຓີເຍນ ວິເສສໂຕ ພຫຸກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ. ຠຸມ຺ມຏ຺ຐກເທວຕານມ຺ປິ ເກຈິ ອຏ຺ຏາ ສກ຺ເກນ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ນິຍເມນ຺ໂຕຕິ ອວຘາເຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ປນ ກຣຓີຍໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເທວານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສນ຺ຕິ ເທວຘີຕຸເທວປຸຕ຺ຕປາທປຣິຈາຣິການໍ. ມຓ຺ຑນປສາຘນກາຣິກາຕິ ມຓ຺ຑນປສາຘນສໍວິຘາຍິກາ. ອຏ຺ຏກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ສໍສຍສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ.

ຍນ຺ຕິ ສວນຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ສຸປຣິຈິຕມ຺ປິ ຍໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ນ ທິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ສພ຺ພໂສ ນ ປຏິຠາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ໂສມນສ຺ສສໍເວຄນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐານໍ ສໍເວຄໍ, ນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາສໍ.

ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ໂຫຕິ ຍຸຊ຺ຌນວເສນ ສຫປຕິໂຕ ສໂມຄາຬ຺ໂຫ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ສມູຫວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ນິປຕິໂຕ ຣາສິຠູໂຕ’’ຕິ. ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ສກ຺ກຕ຺ຕຠາວໍ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣາຕີເຕນ ສກ຺ກຕ຺ຕຠາເວນ ສກ຺ກຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກມິວ ກຕ຺ວາ ຄຫຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ມຆຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ອິໂຕ ຕຕິໂຍຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ໂສ ເທວາສຸຣສງ຺ຄາໂມ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຆຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ. ສຕ຺ຕານໍ ຫິເຕສິຕາຍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານາທິນາ ຈຣິຍາຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕຈຣິຍາ ວິຍສ຺ສ ຈຣິຍາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕ ວຕປທານີຕິ ສຕ຺ຕ ວຕໂກຏ຺ຐາເສ.

ມຫາປານນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສຸຣາປານໍ. ຄຓ຺ຑປານນ຺ຕິ ຄຓ຺ຑສຸຣາປານໍ, ອຘິມຕ຺ຕປານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຫຣມານາຕິ ປຣິວາເຣນ຺ຕາ. ເວທິກາປາທາຕິ ສິເນຣຸສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ເວທິກາປຣິກ຺ເຂປາ. ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ປຣິຠຓ຺ຑຏ຺ຐາເນສຸ ນາຄເສນາທີຫິ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ.

໓໙໓. ຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ຣມຓີຍຠາວໍ. ມສາຣຄລ຺ລຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ກພຣມຓິມເຍ ຖມ຺ເຠ. ສຸວຓ຺ຓາທິມເຍ ຆຏເກຕິ ‘‘ຣຊຕຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ສຸວຓ຺ຓມເຍ, ສຸວຓ຺ຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ຣຊຕມເຍ’’ຕິອາທິນາ ສຸວຓ຺ຓາທິມເຍ ຆຏເກ ວາຬຣູປການິ ຈ. ປພາຬ຺ຫໍ ມຕ຺ໂຕຕິ ປມຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິວິຍ ມຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ນາຏກປຣິວາເຣນາຕິ ອຈ຺ຉຣາປຣິວາເຣນ.

ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ວິມ຺ຫຍນາກາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຊາຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕໍ ວິມ຺ຫຍນາກາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕາ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ. ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕເຫຕຸກາ ສຎ຺ຊາຕາ ຕຸຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕຕຸຏ຺ຐິໂນ. ສໍວິຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕສໍເວຄໍ. ສ຺ວາຍໍ ສໍເວໂຄ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈລນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈລິຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໙໔. ຕມໍ ວິໂນທິຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສເນນ ‘‘ອໂຫ ເຖຣສ຺ສ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ’’ຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສຎ຺ຊາຕພຫຸມາໂນ, ອີທິສໍ ນາມ ສາສນໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ມຍໍ ນິຣຕ຺ຖເກນ ໂຠຄມເທນ ສມ຺ມຕ຺ຕາ ຠວາມາຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣຸປ຺ປາທເນນ ສມ຺ໂມຫຕມໍ ວິໂນທິຕໍ ວິຘມິຕໍ. ເອເຕຕິ ມຫາເຖໂຣ ສກ຺ໂກ ຈາຕິ ເຕ ທ຺ເວປິ ສມານພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຕາຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ.

໓໙໕. ປຎ຺ຎາຕານນ຺ຕິ ປາກຏານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊ-ສຸຍາມ-ສນ຺ຕຸສິຕ-ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ນ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຣທ຺ຘຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ນິຏ຺ຐເປສິ.

ຈູຬຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໙໖. ລທ຺ຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຄາຫມຕ຺ຕໍ, ນ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐີຕິ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ. ໂສຕິ ອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ. ກເຖຕ຺ວາ ສໂມຘາເນນ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສໂມຘາເນນ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ນິຄເມນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ເອວ ຠເວສຸ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ຠວນ຺ຕຣໍ ສງ຺ກມນ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ປນ ອຠິນ຺ນສຠາວໍ ອນຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘໂລກໂຕຕິ ອິມສ຺ມາ ອຕ຺ຕຠາວາ. ປຣໂລກນ຺ຕິ ປຣຠວສຎ຺ຎິຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ. ສນ຺ຘາວຕີຕິ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເກນຈິ ອສມ຺ພທ຺ຘໍ ວິຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ອິຘໂລກໂຕ ປຣໂລກຄມນມາຫ. ສໍສຣຕີຕິ ອິມິນາ ປຣໂລກໂຕ ອິຘາຄມນໍ. ສນ຺ຘາວຕີຕິ ວາ ຠວນ຺ຕຣສງ຺ກມນມາຫ. ສໍສຣຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປຣາປຣສຎ຺ຈຣຓໍ.

‘‘ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ຠວຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ພຸທ຺ເຘນ ອກຖິຕໍ ກເຖສີຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ, ຕໍ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນາຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໕໒, ໓໕໓) ອິມສ຺ມິໍ ເຠທກຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊິນຈກ຺ເກ ປຫາຣໍ ເທຕີຕິ ‘‘ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ – ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ (ຘ. ປ. ໒໗໗), ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໙໓-໙໔) ຈ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ຂີລໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ປຫາຣໍ ເທຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐໍ ປເວທິຕຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ປຏິພາຫຕິ. ໂສຕຸກາມໍ ຊນນ຺ຕິ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ເອກນ຺ຕອຸປາຍຠູຕໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ໂສຕຸກາມໍ ຊນໍ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫປຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ວິສໍວາເທຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອຣິຍປເຖ ອຣິຍຘມ຺ມວີຖິຍໍ ຕສ຺ສາ ປຏິກ຺ຂິປເນນ ຕິຣິຍໍ ນິປຕິຕ຺ວາ.

໓໙໘. ວິຎ຺ຎາຓສີເສນ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວໂທ ເວເທຍ຺ໂຍຕິອາທໂຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ອຠິນິເວສາກາຣາ. ວທຕີຕິ ວໂທ, ວຈີກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຫິ ກາຣກຠາວຸປາຍິກສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວໂພຘນສມຕ຺ຖຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ເສຕິ. ເວທິໂຍວ ເວເທຍ຺ໂຍ, ຊານາຕິ ອນຸຠວຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອີທິສານຎ຺ຫິ ປທານໍ ພຫຸລາ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ ສທ຺ທວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເວທຍຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ ອນຸຠວຕິ. ຕຫິໍ ຕຫິນ຺ຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຠວໂຍນິຄຕິຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ.

໓໙໙. ຕໍ ວາທໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິຕຕ຺ຕາ ສາຕິສ຺ສ ຉິນ຺ນປຈ຺ຈຍຕາ ອວິຣຸຬ຺ຫຘມ຺ມຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໖-໒໓໗) ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ຕີຫິປິ ອນຸສນ຺ຘີຫິ ອໂວມິສ຺ໂສ ວິສຸໍເຍເວໂກ ອນຸສນ຺ຘິ. ນນຸ ຈາຍມ຺ປິ ສາຕິສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິເຍວາຕິ? ນ, ນິຍ຺ຍານມຸເຂນ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຍ຺ຍານຎ຺ຫິ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອິຕຣາ ເທສນາປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອາທໂຍ. ອິຘ ຕທຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ. ປຣິສາຍ ລທ຺ຘິໍ ໂສເຘນ຺ໂຕຕິ ຍາທິສີ ສາຕິສ຺ສ ລທ຺ຘິ, ຕທຠາວທສ຺ສນວເສນ ປຣິສາຍ ລທ຺ຘິໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ, ປຣິສາຍ ລທ຺ຘິໂສຘເນເນວ ສາຕິ ຄຓໂຕ ນິສ຺ສາຣິໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

໔໐໐. ຍໍ ຍເທວາຕິ ອິທໍ ຍທິປິ ອວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມຎ຺ຎານິມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ – ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ຕໍຕໍທ຺ວາຣນິຍຕໍ ອິຕຣມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ອິຘ ‘‘ຍໍ ຍເທວາ’’ຕິ ຄຫິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຍໍ ອສາຘາຣຓໍ, ເຕນ ສມຎ຺ຎາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕ຺ເວວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາຣສງ຺ກນ຺ຕິຍາ ອຠາວນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣສງ຺ກມນສ຺ສ ອຠາວໍ. ສ຺ວາຍໍ ໂອຬາຣິກນເຍນ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ນຍທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາຓໍ ສງ຺ກມຕິ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍາລາເຠ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ເອວເມວາຕິ ຍຖາ ອຄ຺ຄິ ອຸປາທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊລນ຺ໂຕ ອນຸປາທາໂນ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພາຍຕິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ກມຕິ, ເອວເມວ. ‘‘ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຫຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຕາທິສສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ຂຓນິໂຣໂຘ, ໂສ ຈ ສາຠາວິກຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລເຫຕຸໂກ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍຕໍທ຺ວາຣິກສ຺ສ ປນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣໍ ອສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ເຍສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣິກວິຎ຺ຎາເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ຕທຠາວໂຕ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ນ ໂສຕາທີນິ ສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອເຕນ ຍໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸຣູປາທິປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕາວກາລິກຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ປນ ໂສຕສທ຺ທາທິປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ ກຸໂຕ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິສມຎ຺ຎາ, ເອວມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ສງ຺ກໂມຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ. ທ຺ວາຣສງ຺ກນ຺ຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣສງ຺ກມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວທາມິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນໂຕ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕໂຕ ສຕິ ຈ ອຸປ຺ປາເທ ອວສ຺ສໍຠາວີ ນິໂຣໂຘຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ.

໔໐໑. ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຍາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຈ຺ຈຍາ ນຕ຺ຖິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສງ຺ຂຕຕາວ ທສ຺ສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ຊາຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ‘‘ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຍຎ຺ຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຕສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ, ຕໍ ‘‘ຠູຕມິທ’’ນ຺ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ, ປຈ຺ຈໂຍ. ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ອາຫາໂຣ ສມ຺ຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຫາຣສມ຺ຠວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ນິໂຣຘາຕິ ເຍນ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ. ຂຓນິໂຣໂຘ ປນ ກາຣຓນິຣເປກ຺ໂຂ.

ໂນສ຺ສູຕິ ສໍສຍໂຊຕໂນ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ, ນ ນຸ ໂຂ ຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ຠູຕມິທໍ ໂນສ຺ສູຕິ ຈ ອິມິນາ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ນຸ ໂຂ ອິທໍ, ອຸທາຫຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ເອວໍຊາຕິໂກ ສໍສຍນາກາໂຣ ຄຫິໂຕ. ຕທາຫາຣສມ຺ຠວໍ ໂນສ຺ສູຕິ ປນ ອິມິນາ ສເຫຕຸກໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ຠູຕໍ, ອຸທາຫຸ ອເຫຕຸກນ຺ຕິ ຍຖາ ອເຫຕຸກຠາວາປນ຺ໂນ ສໍສຍນາກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ເອວໍ ວິສມເຫຕຸກຠາວາປນ຺ໂນປິ ສໍສຍນາກາໂຣ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິສມເຫຕຸໂນປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠູຕສ຺ສ ອເຫຕຸກຠາວໂຕ. ວິສມເຫຕຸວາໂທປິ ປເຣຫິ ປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຕຕາຍ ສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາທິວາເທຫິ ສມານໂຍຄກ຺ຂໂມຕິ. ນິໂຣຘຘມ຺ມໍ ໂນສ຺ສູຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ອນິຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ຠູຕໍ, ອຸທາຫຸ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສໍສຍນາກາໂຣ ຄຫິໂຕ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂໍ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຫຸ ນ ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຫຸ ນ ອນຕ຺ຕາຕິປິ ສໍສຍນາກາໂຣ ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາວາທິອວສ຺ສໍຠາວໂຕ, ນິຈ຺ເຈ ຈ ຕທຸຠຍາຠາວໂຕ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕຕິ ອວິປຣີຕສຣສໂຕ ສລກ຺ຂຓໂຕ ຈ, ກິຈ຺ຈໂຕ ເຈວ ສຠາວໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາປິ ປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສຣສໂຕຕິ ຈ ສຠາວໂຕ. ສລກ຺ຂຓໂຕຕິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເຍ ເຍຕິ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ເຍ ເຍ ຠິກ຺ຂູ. ສລ຺ລກ຺ເຂສຸນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຘາເຣສຸໍ.

ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍໍ. ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຠາວໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາຫສ຺ສ ປຫີນຕໍ. ເອເຕນປິ ຠຄວາ ‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸປິ ຕຓ຺ຫາປຫານເມວ ວຓ຺ເຓມິ, ສາຕິ ປນ ໂມຆປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕຠາເວປິ ຕຓ຺ຫາສໍວທ຺ຘນິໍ ວິປຣີຕທິຏ຺ຐິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ສາຕິໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວທສ຺ສເນນາຕິ ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວທສ຺ສເນນ. ປຈ຺ຈຍທສ຺ສເນນາຕິ ກາຣຓທສ຺ສເນນ ອນວເສສໂຕ ເຫຕຸໂນ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ທສ຺ສເນນ. ອລ຺ລີເຍຖາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ນິສ຺ສເຍຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫີ’’ຕິ. ເກລາເຍຖາຕິ ປຣິຫຣຓເກຬິຍາ ປຣິຫເຣຍ຺ຍາຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກີຬມານາ ວິຫເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຘນໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ຘນໍ ວິຍ ທ຺ຣພ຺ຍໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉໍ ຕຓ຺ຫໍ ຊເນນ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຄຘໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຖາຕິ ‘‘ມມມິທ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນິເວສໍ ຊເນຍ຺ຍາຖ. ນິກນ຺ຕິວເສນປິ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ໂນ ເທສິໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມສ຺ສ ຄຫຓໍ ນາມ ນິກນ຺ຕິຍາ ເອວ ສິຍາ, ນ ໂອຬາຣິກຕຓ຺ຫາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກນ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ.

໔໐໒. ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ສພ຺ໂພ ກາຣຓວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘານໍ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍາວ ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ສພ຺ໂພ ເນສໍ ກາຣຓວິເສໂສ ອິຘ ທສ຺ສິໂຕ. ປຸນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ, ອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາທີຕິ ອນຸໂລມໂຕ ປຏິໂລມໂຕ ຈ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏທສ຺ສນວເສນ ນານານເຍຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ກິເລໂສປິ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ ຕມ຺ປິ ‘‘ອິເມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ’’ຕິອາທິ ຍາວ ‘‘ຕຓ຺ຫາປຠວາ’’ຕິ ປາຬິປທໍ, ຕາວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໙). ເສສໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຠາວໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໗໐) ວິຕ຺ຖາຣິຕາວາຕິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

໔໐໔. ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໐໗. ປຏິຘາວນາຕິ ປຏິສຣຓໍ, ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕໍ ອຕີຕໍ ອທ຺ຘານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຏິຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາວເສນ ປາຬິຍໍ ປຏິຘາວນາ ອາຄຕາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອາຄຕາ, ສາ ປນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເຫຕຸກາຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາຘິຄເຕ ຎາຓທສ຺ສເນ.

ນິຈ຺ຈລຠາວນ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ, ຕິຕ຺ຖິຍວາທວາເຕຫິ ອກມ຺ປິຍຠາວຎ຺ຈ. ຄຣູຕິ ຄຣຸຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ. ຠາຣິໂກ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕສທິໂສ. ອກາມາ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ໂພຕິ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກເນວ ອນຸວຕ຺ຕນມາຫ, ນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ. ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ຊາຕິມນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ. ວຕສມາທານານີຕິ ມຄວຕາທິວຕສມາທານານິ. ທິຏ຺ຐິກຸຕູຫລານີຕິ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ ‘‘ອິທໍ ສຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄເຫຕພ຺ພກຸຕູຫລານິ. ເອວໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐານີຕິ ຍຖາ ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂອວາໂທ ທິນ຺ໂນ, ເອວໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐານິ ວຕາທີນິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖ. ສຍໍ ຎາເຓນ ຎາຕນ຺ຕິ ປຣເນຍ຺ຍຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ຎາຕໍ. ເອວໍຠູຕຎ຺ຈ ສຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ສຍໍ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວິຠູຕຠາວໍ ອາປາທິຕໍ. ອຸປນີຕາຕິ ອຸປກ຺ກເມນ ຘມ຺ມເທສນານຸສາເຣນ ນີຕາ. ມຍາຕິ ກຕ຺ຕຣິ ກຣຓວຈນໍ. ຘມ຺ເມນາຕິ ກາຣເຓນ. ເອຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິອາທິວຈນໍ.

໔໐໘. ຕໍ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານໍ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ. ສໂມຘາເນນາຕິ ສມາຄເມນ. ຄພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຕຠາວຠາເວນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຄພ຺ໂຠ, ກລລາທິອວຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມປພນ຺ໂຘ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຄພ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ວາ. ຍຖາ ຫິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ໂອວຣໂກ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ຍາວ ອຠິຊາຕິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຍເມກຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ສໍ ເອກຣຕ຺ຕິຍໍ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ. ປຐມນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຄພ຺ເຠຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ. ມາຓໂວຕິ ສຕ຺ໂຕ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຣຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ. ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິໂຕວາຕິ ອຸຏ຺ຐິຕອພ຺ໂຠ ວິຍ, ອຠິມຸຂຠາເວນ ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ເອວ ມຣຓສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ຍາຕີຕິ ໂສ ມາຓໂວ ຍາຕິ ປຐມກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉເຕວ. ສ ຄຈ຺ຉໍ ນ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ມຣຓເມວ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຕຸສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂລກສມຎ຺ຎາຕຣຊສ຺ສ ລຄ຺ຄນທິວສມຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກິຣ ຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ຠາສເຍ. ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄພ຺ຠາ ເອວ ຠິນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ. ອຍຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ສຠາໂວ. ວຕ຺ຖຸ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ປຄ຺ຆຣິຕໂລຫິຕຕ຺ຕາ ອນາມຍຕ຺ຕາ ຈ ຄພ຺ຠາສໂຍ ສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ກຕິປຍທິວສານິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຫິຕເລສສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ສມ຺ຠວສ຺ສ ປນ ກຖໍ ສພ຺ຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິອາທິ. ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕາເນປິ ສຸກ຺ກຘາຕຸ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ອງ຺ຄປຣາມສເນນປິ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວາ’’ຕິ. ຍຖາ ປາຣິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ສາມສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ, ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ຄນ຺ຘນໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຄຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາປເນນ ສູຈນໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຠວຄາມິກມ຺ມຸນາ ອພ຺ພຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣູປຄສຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ກມ຺ມຍນ຺ຕຍນ຺ຕິໂຕຕິ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິອາວເຫນ ກມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ເປລ຺ລນກຍນ຺ເຕນ ຕຖຕ຺ຕາຍ ເປລ຺ລິໂຕ ອຸປນີໂຕ. ມຫນ຺ເຕນ ຊີວິຕສໍສເຍນາຕິ ວິຊາຍນປຣິກ຺ກິເລເສນ ‘‘ຊີວິສ຺ສາມິ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ ຊີວິສ຺ສາມິ ອຫໍ ວາ, ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ເມ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕນ ຊີວິຕສໍສເຍນ ວິປຸເລນ ຄຣຸຕເຣນ ສໍສເຍນ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ຖນປ຺ປເທສມາຫ. ກີຬນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ກີຬນໍ, ກີຬນເມວ ກີຬນກໍ.

໔໐໙. ສາຣຊ຺ຊຕີຕິ ສາຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕີຕິ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ກາເຍ ເກສາທິທ຺ວຕ຺ຕິໍສາສຸຈິສມຸທາເຍ ຕໍສຠາວາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ກາຍສຕິ. ອນຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ຍຖາສຠາວໂຕ ກາຍໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຕ຺ຕເຈຕໂສຕິ ກິເລເສຫິ ປຣິໂຕ ຂຓ຺ຑິຕຈິຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອເຕ ອກຸສລຘມ຺ມາ. ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ນິໂຣຘໍ ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາວເສນ ອຠິມຸຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ນນ຺ທຕິ. ອຠິວທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ວທຕິ. ອຊ຺ໂຌສາຍາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ກຖໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂເຫຕຸກໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ອຠິນນ຺ທຕິ ນາມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍາວຕາ ຍສ຺ສ ທຸກ຺ເຂ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາ ອຠິນນ຺ທນາ ອປ຺ປຫີນາ, ຕາວຕາຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຠິນນ຺ທຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ມມ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຠິນນ຺ທຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຄາຫທ຺ວຍເຫຕຸກາ ຕຕ຺ຖ ອຠິນນ຺ທນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸນ ເອກວາຣນ຺ຕິ ປຸນປິ ເອກວາຣໍ. ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິເຫຕຸຜລສນ຺ຘິວເສນ ທ຺ວິສນ຺ຘີ. ‘‘ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖໂຕ ສຣູປໂຕ ຈ ເອຕຣຫິ ຜລສງ຺ເຂປສ຺ສ. ສຣູເປເນວ ຈ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕິສງ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິ.

໔໑໐-໔໑໔. ສມຖຍານິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເວທນາມຸເຂນ ສງ຺ເຂເປເນວ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອິຘ ກຖິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ຈ ຠຄວາ ຍຖາເທສິຕໍ ເທສນໍ ອໂວຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິເທສນ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ເທສນາ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາ ຫິ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ສາ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫມຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ, ສາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາ ຫຕ຺ຖາວລມ຺ພມາເນປິ ທຸຣຸຄ຺ຆາຏິຍາ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາຕຓ຺ຫາຊາລຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ. ມຫາຕຓ຺ຫາຊາເລຕິ ມຫນ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຊເຏ. ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາເຏຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ສງ຺ຆາເຏ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ອນ຺ໂຕຄໂຘ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ມຫາອສ຺ສປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑໕. ຊານປທິໂນຕິ ຊນປທວນ຺ໂຕ, ຊນປທສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣາ ຣາຊກຸມາຣາ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ອງ຺ຄາ ນາມ. ເຕສໍ ນິວາໂສ ຍທິ ເອໂກ ຊນປໂທ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສລິງ຺ຄວຈນານິ (ປາຓິນິ ໑.໒.໕໑) ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫີ ຍຖາ ‘‘ກຸຣູສຸ ວິຫຣຕິ, ມລ຺ເລສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນ ປນ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ອງ຺ເຄສຸ ຊນປເທ’’ຕິ. ອສ຺ສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປາສາຓານິ, ຕານິ ສຸນ຺ທຣານິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ອສ຺ສປຸຣ’’ນ຺ຕິ ໂສ ນິຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເກຈີ. ອປເຣ ປນ ອາຊານີໂຍ ອສ຺ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ອຸປຄໂຕຕິ ‘‘ອສ຺ສປຸຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ, ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານໍ ກິຎ຺ຈິ ນາໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອສ຺ສປຸຣໍ ນາມ ອງ຺ຄານໍ ນິຄໂມ’’ຕິ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນເມວ ກຕໍ.

ເອວຣູເປນ ສີເລນາຕິອາທີສຸ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ວາຣິຕ຺ຕສີລມາຫ. ເຕນ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີເວ ທສ຺ເສຕິ. ອາຈາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຣິຕ຺ຕສີລໍ. ເຕນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ກາຍວຈີສມາຈາຣໍ. ປຏິປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສງ຺ຄຫໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ. ລຊ຺ຊິໂນຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລາຈາຣມູລກາຣຓໍ. ເປສລາຕິ ອິມິນາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ. ອຸຬາຣຄຸຓາຕິ ອິມິນາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປາຣິປູຣິໍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ເສວ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ອຸປາສການໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຸຓກິຕ຺ຕນປສຸຕຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ປນ ສທ຺ຘມ຺ເມປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘປິ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘມາມກາ ຘມ຺ມມາມກາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາ ອິຕຣທ຺ວເຍ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາ ເອວ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ປິຓ຺ຑປາຕາປຈາຍເນຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ ຍຖາ ‘‘ກາເກຫິ ສປ຺ປິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍປຏິປູຊເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຍທາຍການຎ຺ຫິ ກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ກຣຓໍ ອິຘ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕາປຈາຍນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ສມຓກຣຓາຕິ ສມຓຠາວກຣາ, ສມຓຠາວສ຺ສ ກາຣກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທິຕາ ວຑ຺ຒິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທາຍ ປຣິປູຣິຕາ’’ຕິ. ສມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມຓວເສນ, ນ ສາມຎ຺ຎມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ສມິຕປາປສມຓ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ເອວ ຈາຍໍ ເຠໂທ, ຍທິທໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ. ສມເຓນ ກຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ສມຓຘມ຺ເມ ຐິເຕນ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພຘມ຺ມາ. ໂຍ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕສມຓຠາເວ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເຕນ ເຍ ອຸປຣິສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕສມຓຠາວາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ, ເຕສໍ ວເສເນວ ວຸຕ຺ຕສມເຓນ ກຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ສມຓຠາວາວຫຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເຕປິ ຈ ສມຓກຣຓາ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ອິຘ ປນາຕິ ມຫາອສ຺ສປຸເຣ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປ-ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີມໂນສມາຈາຣາຊີວອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣ-ໂຠຊເນມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕ- ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎ-ຌານວິຊ຺ຊາວເສນ ສມຓກຣຓຘມ຺ມເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເທສິຕາ, ນ ຕິກນິປາເຕ ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ. ຜລຄ຺ຄຫເຓເນວ ວິປາກຜລໍ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອານິສໍສຄ຺ຄຫເຓນ ປິຍມນາປຕາທິອຸທ຺ຣໂຍ. ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ເສວ ອວຎ຺ຈາປທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ຍສ຺ສາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຕເກນ ຐາເນນາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປາຬິປເທເສນ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີນໍ ອຸປຣິ ປາຬິຍໍ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ສມຓກຣຓຘມ຺ມານໍ. ວຓ຺ຓໍ ກເຖສີຕິ ຄຸຓໍ ອານິສໍສໍ ອຠາສິ. ສຕິປຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອປິຈ ວຓ຺ຓຠຓນເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖) ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

໔໑໖. ຍໍ ຫິຣີຍຕີຕິ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ. ກຣເຓ ເຫຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍນ຺ຕິ ວາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຣີຍິຕພ຺ເພນາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຫິຣີຍິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຊາຕິອາທິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂຕ ພຫິຠູໂຕ ປຣສຕ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິໂຕ ອາຄຕາ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ, ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນສຠາວຏ຺ຐາຍິນີ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສວນໍ ປຕິສ຺ສໂວ, ສຫ ປຕິສ຺ສເວນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສວໍ, ປຕິສ຺ສວຠູຕໍ ຕໍສຠາວຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄາຣວໍ. ຊາຕິອາທິມຫຕ຺ຕຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ຫິຣີ ຕຕ຺ຖ ຄາຣວວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ປາປໂຕ ຠາຍນສຠາວຏ຺ຐາຍີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊໍ ຠາຍຕິ ຕໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວີ, ເອວໍສຠາວໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວເນວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປເຣສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍຄາ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑.ພລຣາສິວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂລກມຣິຍາທສ຺ສ ປາລນໂຕ ໂລກປາລຘມ຺ມາ ນາມ. ສຸກ຺ກາຕິ ໂອທາຕາ ປຠສ຺ສຣຠາວກາຣກາ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸຕາຍ ວາ ສຸກ຺ກາ. ສມ຺ເຠທນ຺ຕິ ອາຈາຣມຣິຍາທາສງ຺ກຣໍ. ເທວຠາວາວຫາ ຘມ຺ມາຕິ ເທວຘມ຺ມາ.

ສຸກ຺ກຘມ຺ມສມາຫິຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸກ຺ກຘມ຺ມສມງ຺ຄິໂນ. ສນ຺ໂຕຕິ ວູປສນ຺ຕໂທສາ. ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ສນ຺ຕຊນາ. ສປຣຫິຕສາຘກາ ຫິ ສາຘໂວ.

ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ອວຍເວນ ຈ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ໂອວາທູປສມ຺ປທາວຫໂອວາເທກເທໂສ ໂອວາທູປສມ຺ປທາຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອສ຺ສປຸເຣ. ເອເຕ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຘມ຺ມາ. ສມຓຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ທສ຺ສິຕາ ມູລຠູຕສມຓຠາວກຣາ ຘມ຺ມາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ອາທິໂຕ ຄຫຓໍ.

ຍສ຺ສ ອຘິຄເມນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສມຓາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ‘‘ສມຓສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຏິປທາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ ປນ ຜລຠາວໂຕ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຣຓີຍໂຕ ຜລນິພ຺ພານານິ ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ. ຣາຄໍ ເຂເປຕີຕິ ຣາຄກ຺ຂໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ຣາໂຄ ຂີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣາຄກ຺ຂໂຍ, ນິພ຺ພານໍ. ຜລໍ ປນ ກາຣຓູປຈາເຣນ ຣາຄກ຺ຂໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາມຎ຺ຎຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ, ມຄ຺ໂຄ, ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ, ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄມ຺ປິ ຜລມ຺ປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລາທິປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາປິ ຫິ ອິຘ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຄຫິຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍ’’ຕິ. ປຏິເວທຍາມີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຎາເປມິ.

໔໑໗. ກມ຺ມປຖວເສເນວາຕິ ອກຸສລກມ຺ມປຖຠາເວເນວ, ຕໂຕ ຕາທິສມ຺ປິ ອກຸສລກມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຠາເວເນວ ຕໂຕ ໂອຣມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສິກ຺ຂາປທພທ຺ເຘນາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນນ. ປານີຍຆເຏ ວາ ປຕ຺ເຕ ວາ ກາການໍ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ທຓ຺ຑໍ ວາ ເລຑ຺ຑຸໍ ວາຕິ ສພ຺ພມິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຫິ ຐິຕານໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປາຓີນໍ ອຸຏ຺ຐາປນາທິ ສພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐກຣຓໍ ອິຘ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຠາເວເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕາໂນຕິ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ຕໂນຕີຕິ ອຸຕ຺ຕາໂນ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ເກນຈິ ອນຸປ຺ປາທຠູມິຍໍ ສຎ຺ຊາຕສາລກລ຺ຍາຓີຂນ຺ໂຘ ວິຍ ອຸປຣູປຣິ ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄໂຕ ປາກໂຏ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄໂຕ ປາກໂຏ’’ຕິ. ອນາວໂຏຕິ ອນິວຸໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຎ຺ຉນ຺ໂນ’’ຕິ, ນຈ຺ຉາເທຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສທິໂສ ວິສຸທ຺ຘຠາເວນ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ຉິທ຺ທຣຫິໂຕ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຘາເນນ. ສໍວຸໂຕ ກາຍິກສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ອນຸປກ຺ກິເລສໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສານໍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫເນນາ’’ຕິ.

໔໑໘. ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ລຫຸກຕຣໍ ກາກຸຏ຺ຐາປນາທິກາຍກມ຺ມໍ ກາຍສມາຈາຣສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວາວຫໍ ສລ຺ເລຂວິໂກປນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກນມຕ຺ຕຎ຺ຈ ມໂນສມາຈາຣສ຺ສ, ເອວໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນິຍ຺ຍານກຖາກຖນມຕ຺ຕໍ ວຈີສມາຈາຣສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວາວຫໍ ສລ຺ເລຂວິໂກປນໂຕ, ນ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ມຸສາກຖນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ຫິ ມຸສາກຖນໍ ສິກ຺ຂາປທພທ຺ເຘເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໔໒໐. ອາຊີໂວປິ ເອກຈ຺ໂຈ ກມ຺ມປຖວເສນ ວາຣິໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ໂສ ປນ ອຕິໂອຬາຣິໂກ ກາຍວຈີສມາຈາຣວາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາຕິ ນ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຍ ປນ ‘‘ຕາທິໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອໂຍຄ຺ຍໂຕ ນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາ ຕຖາ ສຕິ ກາຍວຈີສມາຈາຣວາເຣປິ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ຂາທຖ ປິວຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ຂາທິຕຸກາມຕາທີປເນນ, ປຣິຍາຍກຖາຠາວໂຕ ປເນສາ ສລ຺ເລຂວິໂກປນາ ຊາຕາ.

໔໒໒. ອເນສນໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ປຣິເຍສນມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ. ທາຍກສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປມາຓຎ຺ຎຸຕາປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ. ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ.

໔໒໓. ເອກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ມຊ຺ຌິມຍາມສຎ຺ຎິເຕ ເອກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ວາເມນ ປສ຺ເສນ ເສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ສຍາໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖສ຺ສ ສຣີຣຄ຺ຄຫຓາທິປໂຍຄກ຺ຂມໂຕ. ປຸຣິສວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ສີຫສ຺ສ ອຠີຣຸກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠີຣຸກາ ຫິ ເສສມິຄາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສນ຺ຕາສປຸພ຺ພກໍ ຍຖາ ຕຖາ ສຍນ຺ຕິ, ສີໂຫ ປນ ອຠີຣຸກຠາວໂຕ ສໂຕກາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ’’ຕິອາທິ. ເສຕິ ອພ຺ຍາວຏຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ເສຍ຺ຍາ. ກິໍ ປນ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ? ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄໂຕ ຕຖາຄໂຕ ຊາໂຕຕິ ເກຈິ, ຕຍິທໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນາມ ນ ເສຍ຺ຍາ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມນນ຺ຕຣາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານກາລິກາ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນພຫຸໂລ ວິຫາສິ, ອຄ຺ຄຜລຌານໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທຸປຄມນລກ຺ຂຓາ ເສຍ຺ຍາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕວາຣວເສນ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຐມຊາຕິສມນ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກໍ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍຊາຕິສມນ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກໍ ອຄ຺ຄຜລຠູຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ‘‘ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີຫເສຍ຺ຍາຕິ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍາ’’ຕິ.

໔໒໖. ວິຄຕນ຺ຕານີຕິ ອິຓມູລານິ. ເຕສນ຺ຕິ ອິຓມູລານໍ. ປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ອວເສໂສ.

ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ອາພາຘຕີຕິ ປີເຬຕິ. ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ໂຂ. ອປ຺ປໍ ພລໍ ພລມຕ຺ຕາ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ, ພລວຕ຺ໂຖ ປນ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖນ຺ຕໂຣ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຫິ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີຕິ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຕທຸຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ວຸຕ຺ຕາວສິຏ຺ເຐສຸ ສພ຺ພປເທສຸ. ເຍນກາມໍ ຍຖາຣຸຈິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍນກາມໍຄໂມຕິ ອນຸນາສິກໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຠຸໂຊ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາສຸຂວິນິໂຍໂຄ ອິສ຺ໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠຸຊິສ຺ໂສ, ສາມິໂກ. ໂສ ປນ ອປຣສນ຺ຕກຕາຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸລ຺ລຠອາປຕາຍ ກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸທກໍ ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

ວິນາເສຕີຕິ ຂາທນທຸພ຺ພິນິໂຍຊນາທີຫິ ຍຖາ ອິຓມູລໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກໂຣຕິ. ຍມ຺ຫິ ຣາຄວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເຕນ ຣາຄວຕ຺ຖຸນາ, ປຸຣິໂສ ເຈ ອິຕ຺ຖິຍາ, ອິຕ຺ຖີ ເຈ ປຸຣິເສນ. ອິຓໍ ວິຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປີຬາສມານໂຕ.

ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ນ ຊານາຕິ. ອຸປທ຺ທເວຖາຕິ ສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຖ, ວິພາເຘຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຣໂຄ ວິຍ ພ຺ຍາປາໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສຸຂຠຎ຺ຊນສມານໂຕ.

ນານາວິຘເຫຕູປາຍາລງ຺ກຕຕາຍ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິຘມ຺ມນີຕິວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ວິຈິຕ຺ຕນເຍ. ຘມ຺ມສ຺ສວເນຕິ ຘມ຺ມກຖາຍໍ. ກຖາ ຫິ ໂສຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ສວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວເມຕ຺ຖ ສີລໍ ວິຠຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານີຕິ ເນວ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ຊານາຕິ. ອຸຏ຺ຐິເຕຕິ ນິຏ຺ຐິເຕ. ອໂຫ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູເປນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາຘນວເສນ ຄຫິຕກາຣຓໍ. ອໂຫ ອຸປມາຕິ ຕສ຺ເສວ ກາຣຓສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ປຕິຏ຺ຐໍ ອຸທາຫຣຓາທິ. ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ວິຍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ວິພນ຺ຘນໂຕ.

ຍສ຺ມາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ສມານກິຈ຺ຈາຫາຣປຏິປກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອວູປສມກຣໍ, ຕຖາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ. ຍຖາປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ຎາຕິວິຕກ຺ກາທິ ອາຫາໂຣ, ຕຖາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສປິ. ຍຖາ ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ສມໂຖ ປຏິປກ຺ໂຂ, ຕຖາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສປີຕິ. ທາສພ຺ຍໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອເສຣິຠາວາປາທນໂຕ.

ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອນຸປວິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສໍສຍນ຺ໂຕ. ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ຕິຍາເຍຕ຺ວາ. ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ອຠິມຸຂໍ ສປ຺ປນໍ ອາສປ຺ປນໍ, ປຣິໂຕ ສປ຺ປນໍ ປຣິສປ຺ປນໍ. ປທທ຺ວເຍນປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຉນາກາຣເມວ ວທຕິ. ເຂມນ຺ຕຄາມິມຄ຺ຄໍ ນ ປຣິໂຍຄາຫຕິ ເອເຕນາຕິ ອປຣິໂຍຄາຫນໍ, ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕຠາເວນ ຉມ຺ຠິຕໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉນາກາຣມາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຍມານາ’’ຕິ. ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ວິຍາຕິ ສາສງ຺ກກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ.

ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອິຓນ຺ຕິ ອຓໂຓ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາຓຓ຺ຍໍ, ກສ຺ສຈິ ອິຓສ຺ສ ອຘາຣຓໍ. ສມິທ຺ຘກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນຊີວິກປ຺ປໂຍໂຄ. ປຣິພຸນ຺ຘຕິ ອຸປໂຣເຘຕີຕິ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປລິໂພໂຘ, ອເສຣິວິຫາໂຣ, ຕສ຺ສ ມູລໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ປລິໂພຘມູລໍ. ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາທິເກ ຉ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ຉ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ຈ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາທໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຊຫຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຊຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈາຣປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາທີນິ ສິກ຺ຂາປິຍມາໂນ’’ຕິອາທິ. ປຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ປຣວິສເຍ ວາ. ປຣວິສຍາ ເຫເຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຍທິທໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອາຓຓ຺ຍມິວ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫານໍ ອາຫ ປິຍວຕ຺ຖຸອຠາວາວຫໂຕ.

ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິປຏິພາຫການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາຈາຣປຓ຺ຓຕ຺ຕິອາທີນິ. ອາໂຣຄ຺ຍມິວ ພ຺ຍາປາທປ຺ປຫານໍ ອາຫ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ຜາສຸຠາວາວຫໂຕ.

ພນ຺ຘນາ ໂມກ຺ຂມິວ ຖິນມິທ຺ຘປ຺ປຫານໍ ອາຫ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫິຕຠາວາວຫໂຕ.

ຠຸຊິສ຺ສໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປຫານໍ ອາຫ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເສຣິຠາວາວຫໂຕ.

ຕິຓໍ ວິຍາຕິ ຕິຓມິວ ກຕ຺ວາ. ອຄເຓຕ຺ວາຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ວິຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາປຫານໍ ອາຫ ອນຸສ຺ສງ຺ກິຕາປຣິສງ຺ກິຕຠາເວນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ.

໔໒໗. ກິຣີຍຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໒໘-໒໙) ຄພ຺ຠາສເຍ ຂິປີຍຕີຕິ ກໂຣ, ສມ຺ຠໂວ, ກຣໂຕ ຊາໂຕຕິ ກຣໂຊ, ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸຍາ ຫິ ສຣີຣສຓ຺ຐາປນວເສນ ກຣໂຕ ຊາໂຕຕິ ກຣໂຊຕິ ອປເຣ. ອຸຠຍຖາປິ ກຣຊກາຍນ຺ຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປມາຫ. ເຕເມຕີຕິ ຕິນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ໂກ ປເນຕ຺ຖ ຕິນ຺ຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເນເຫຕີ’’ຕິ, ປີຕິສ຺ເນເຫນ ປີຓນໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິສຸຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູເປຫິ ສກລສ຺ສ ກຣຊກາຍສ຺ສ ປຣິຜຸຏຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກປີຕິສຸຂານໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິ ໂຊຕິຕາ. ປຣິສນ຺ເທຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ເທຕິ ເຕເມຕິ ສ຺ເນເຫຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕປີຕິສຸຂໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິປູເຣຕີຕິ ວາຍຸນາ ຠສ຺ຕໍ ວິຍ ອິມໍ ກຣຊກາຍໍ ປີຕິສຸເຂນ ປູເຣຕິ. ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸສຕີຕິ ອິມໍ ກຣຊກາຍໍ ປີຕິສຸເຂນ ຜຸສຕິ. ສພ຺ພາວໂຕຕິ ອ-ກາຣສ຺ສ ອາ-ກາໂຣ ກໂຕ, ສພ຺ພາວຍວວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສວໂຕ’’ຕິ, ມໍສາທິສພ຺ພາຠາຄວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ປີຕິສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ຣູເປຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ພ຺ຍາປິຕຕ຺ຕາ. ກາຕຸຎ຺ເຈວ ໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ເຉໂກ ສນ຺ເນຕຸໍ ປຏິພໂລຕິ ໂຍຊນາ. ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານໍ ປຣິມທ຺ທນວເສນ ປິຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຫຕ຺ເຖນ ຠາຊນໍ ນິປ຺ປີເຬຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ເນນ຺ຕສ຺ສ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອນຸຄຕາຕິ ອນຸປວິຏ຺ຐາ. ປຣິຄຕາຕິ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິນ຺ຕາ. ຕິນ຺ຕຠາເວເນວ ສມໍ ອນ຺ຕຣໍ ພາຫິຣຎ຺ຈ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ. ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວາຕິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ. ນ ຈ ປຄ຺ຆຣິຓີ ປມາຓຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸທກສ຺ສ ສິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ຺ຫານີຍປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ຕໍ ເຕເມຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕປມາຓຍຸຕ຺ຕອຸທກໍ ວິຍ ປຐມຊ຺ຌານສຸຂໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໒໘. ເຫຏ຺ຐາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທໂກຕິ ຣຫທສ຺ສ ອໂຘຖູລຘາຣາວເສນ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊ ອຸຏ຺ຐຫນອຸທໂກ. ອນ຺ໂຕເຍວ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນອຸທໂກຕິ ຣຫທສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຖູລຘາຣາ ອຫຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິຕອຸທກສິຣາມຸເຂຫິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນໂກ. ອາຄມນມຄ຺ໂຄຕິ ນທີຕຬາກກນ຺ທຣສຣອາທິໂຕ ອາຄມນມຄ຺ໂຄ.

໔໒໙. ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໒໘-໒໙), ວາຣິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕຖາ ຫິ ໂລເກ ຣຕ຺ຕກ຺ຂິໂກ ‘‘ປຸຓ຺ຑຣີກກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປລາທີນິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸທກໍ ວິຍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປຸຣິມນເຍນາ’’ຕິ ອຕິເທເສເນວ ວິຠາວິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໓໐. ນິຣຸປກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນາຕິ ຣໂຊຊລ຺ລາທິນາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ອມລີນຠາເວນ. ອມລີນມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸ ປຠສ຺ສຣສຠາວໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຠສ຺ສຣຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ອຸຕຸຜຣຓນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸຜຣຓໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຌານສຸເຂນ ຜຸຏ຺ໂຐ ກຣຊກາໂຍ ຍຖາ ອຸຕຸນາ ຜຸຏ຺ຐວຕ຺ຖສທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ວຕ຺ຖໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ, ກຣຊກາຍສ຺ສ ວຕ຺ຖສທິສຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂສ຺ສ ຈ ອຸຕຸຜຣຓສທິສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ຎາຓຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາປິ ສຸເຂ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນປິ ສຸຂຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘນ ປຣິໂຍທາເຕນ ຜຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມຸຏ຺ຐານຣູເປຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍສ຺ສ ຜຸຏຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິສສ຺ສ ກາໂຍ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຣຊກາໂຍຕິ ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ປາກໂຏຕິ ນ ຄຫິໂຕ, ຄຫິໂຕ ເອວ ວາ ‘‘ຍຖາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ…ເປ… ກາໂຍ ຜຸໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໔໓໑. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓອຸປມາຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ທສ຺ສິຕອຸປມາຍໍ. ຕໍທິວສໍກຕກິຣິຍາຄຫຓໍ ປາກຕິກສຕ຺ຕສ຺ສປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕໍທິວສຄຕຄາມຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີນໍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ກຕາ ກິຣິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໓໒. ສມ຺ມຸຂທ຺ວາຣາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຠິມຸຂທ຺ວາຣາ. ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຕິ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕ. ອິໂຕ ປນ ເຄຫາ…ເປ… ປວິສນວເສນປີຕິ ອິທໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓສ຺ສ ວິສຍທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ຐຕ຺ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫທ຺ວາຣານໍ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐານຠູເຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ເວມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ. ເຕສຸ ຫິ ເອກສ຺ສ ເຈ ປາຈີນມຸຂທ຺ວາຣໍ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຉິມມຸຂໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓາມຸຂສ຺ສ, ອຸຕ຺ຕຣາມຸຂສ຺ສ ວາ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປວິສນກນິກ຺ຂມນກປຸຣິສາ ຍຖາ ສຸເຂເນວ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສມງ຺ຄິໂນ ຈວນກອຸປປຊ຺ຊນກປຸຣິສາ. ຍຖາ ປນ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຎ຺ເຎເນວ ຂເຓນ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ, ອຎ຺ເຎນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ອິມສ຺ສປິ ອຎ຺ເຎເນວ ຂເຓນ ຈວມານສ຺ສ ທສ຺ສນໍ, ອຎ຺ເຎນ ອຸປປຊ຺ຊມານສ຺ສ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຎາຓສ຺ສ ປາກຏາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຎາຓສ຺ສ.

໔໓໓. ປພ຺ພຕສິຂຣໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ‘‘ປພ຺ພຕສງ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປພ຺ພຕປຣິຍາປນ຺ໂນ ວາ ປເທໂສ ປພ຺ພຕສງ຺ເຂໂປ. ອນາວິໂລຕິ ອກາລຸສ຺ໂສ. ສາ ຈສ຺ສ ອນາວິລຕາ ກທ຺ທມາຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ກທ຺ທໂມ’’ຕິ. ຐິຕາສຸປິ ນິສິນ຺ນາສຸປິ ຄາວີສຸ. ວິຊ຺ຊມານາສູຕິ ລພ຺ຠມານາສຸ. ອິຕຣາ ຐິຕາປິ ນິສິນ຺ນາປິ ຈຣນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຫຈຣຓຎາເຍນ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ, ນ ກທາຈິປິ ຈຣນ຺ຕໍ. ທ຺ວຍນ຺ຕິ ສິປ຺ປິສມ຺ມຸກໍ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸຠຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຣນ຺ຕມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິໍ ວາ ອິມາຍ ສຫຈຣິຍາຍ, ຍຖາລາຠຄ຺ຄຫຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກ຺ຂຣກຖລສ຺ສ ຫິ ວເສນ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກສ຺ສ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພສ຺ສ ຈ ວເສນ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ, ຈຣນ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໔໓໔. ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິນ຺ນກິເລໂສຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ໂສ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສມໂຓຕິນາມໂກ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປາປານໍ ສມິຕາວີຕິ ສມໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ສມິຕປາປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕໂຕ ອາຄໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ອຎ຺ຎາສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ຕໍສມງ຺ຄິຕາຍ ຫິສ຺ສ ປາປານໍ ພາຫິຕຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ອຣິຍມຄ຺ຄຊເລນ ນ຺ຫາຕວາ ນິທ຺ໂຘຕກິເລໂສຕິ ນ຺ຫາຕໂກ. ຄຕຕ຺ຕາຕິ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິທິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນິສ຺ສຸຕຕ຺ຕາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ສນ຺ຕານໂຕ ສພ຺ພໂສ ນິຫຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຫຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ມຣິຍາທວເສນ ກິເລສານໍ ຫິໍສິຕຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ໂອຘິໂສ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ສຸປ຺ປຫີນຕາຍ ວິປ຺ປກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທູຣີຠູຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ – ກິເລສານໍ ອາຣກຕ຺ຕາ ຫຕຕ຺ຕາ ທູຣີຠູຕຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ, ຕຖາ ອຣຫນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາອສ຺ສປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ຈູຬອສ຺ສປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໓໕. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ‘‘ອສ຺ສປຸຣວາສີນໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຄາຣວພຫຸມານໍ ນິປຈ຺ຈກາຣຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາຕາປຈາຍເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສີ’’ຕິ ປຸຣິມສຸຕ຺ເຕ ມຫາອສ຺ສປຸເຣ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໕) ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ສມຓານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ສມຓານໍ ສມຓຠາວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ປຕິຣູປາ. ສມຓານໍ ອນຸໂລມປ຺ປຏິປທາຕິ ສມຓານໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸກູລປ຺ປຏິປທາ.

໔໓໖. ເອເຕ ຘມ຺ມາຕິ ເອເຕ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທາທໂຍ ປາປຘມ຺ມາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເອວ, ປເຄວ ສນ຺ຕາເນ ຠາວິຕາ. ມລິເນຕິ ມລວນ຺ເຕ ກິລິຏ຺ເຐ. ມລຄ຺ຄຫິເຕຕິ ຄຫິຕມເລ ສຎ຺ຊາຕມເລ. ສມຓມລາຕິ ສມຓານໍ ສມຓຠາວສ຺ສ ມລາ. ທຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ສມຓໂທສາຕິ ສມຓານໍ ສມຓຠາວທູສນາ. ກສເຏຕິ ອສາເຣ. ນິໂຣເຊຕິ ນິຕ຺ເຕເຊ. ອຍໂຕ ສຸຂໂຕ ອເປຕາຕິ ອປາຍາ, ນິຣຍາທໂຍ, ຕໍ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍ ປໂຍຊນໍ ວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາປາຍິກາ. ຐານານິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປາເຍ’’ຕິອາທິ. ກາຣຓຠາເວນ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາຍ ເວທນາຍ ຫິຕານີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິເວທນິຍານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ວິປາກເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ. ຕິຂິຓໍ ອຍນ຺ຕິ ເວກນ຺ຕກສທິສໍ ສາຣອຍໍ. ອເຍນາຕິ ອໂຍຆໍສເກນ. ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ກິຣ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິວຸຕ຺ຖໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂຣໍ ຕິຂິຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ວຈ຺ຈໍ ອຏ຺ຐິມ຺ປິ ປາສາຓມ຺ປິ ວິລີຍາເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກຎ຺ຈສກຸເຓ ຂາທາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ກິຣ ອຍຈຸຓ຺ຓໍ ອຄ຺ຄິນາປິ ກິຈ຺ເຉນ ທຍ຺ຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊພເລນ ປນ ສຸເຂນ ທຍ຺ເຫຍ຺ຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸສິກ຺ຂິຕາ ຈ ນໍ ອຍກາຣາ ພຫຸຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລໍ ລຠິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຕິຕິຂິຓໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ອໂຍພນ຺ຘນໍ ເຜຄ຺ຄຸທຓ຺ຑໍ ວິຍ ສຸເຂເນວ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ສສພິຬາຣຈມ຺ເມຫິ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆາຏີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາວຸຘປຣິຈ຺ຉໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆາຏິຍາຕິ ໂກສິຍາ’’ຕິ. ປຣິໂຍນທ຺ຘນ຺ຕິ ປຣິໂຕ ໂອນທ຺ຘໍ ຉາທິຕໍ. ສມນ຺ຕໂຕ ເວຐິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປິຫິຕໍ.

໔໓໗. ຣໂຊຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຣໂຊ. ຊລ຺ລນ຺ຕິ ສຣີເຣ ອຸຏ຺ຐານກໂລຓາທິມລໍ. ຣໂຊຊລ຺ລຎ຺ຈ ວຕສມາທານວເສນ ອນປນີຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣໂຊຊລ຺ລິໂກ, ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຣໂຊຊລ຺ລຘາຣິໂນ’’ຕິ. ອຸທກໍ ໂອໂຣຫນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທີນມຕ຺ໂຖ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພໂສປິ ວຕສມາທານວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພເມຕໍ ພາຫິຣສມຍວເສເນວ ກຖິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆາຏິກສ຺ສາຕິ ປິໂລຕິກຂຓ຺ເຑຫິ ສງ຺ຆຏິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມວຕ຺ຖຘາຣິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ສງ຺ຆາຏິກສ຺ສ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ສງ຺ຆາຏິກຕ຺ຕາທີນິເຍວ ວຕສມາທານານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ? ນຍທສ຺ສນເມຕໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຎ຺ຈາຕປມູຄວຕາທີນໍ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປເນວ ປສິທ຺ຘິໂຕ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆາຏິກສ຺ສ ສງ຺ຆາຏິຘາຣຓມຕ຺ເຕນ ສາມຎ຺ຎໍ ວທາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ໂກຈິ ຕິຕ຺ຖນ຺ຕຣລທ຺ຘິໂກ ອເຈລກຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ກຖນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ອປເຣ ຣໂຊຊລ຺ລກຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ກຖນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຠຄວາ ອິມາເນວ ວຕສມາທານານິ ອິຘ ປຏິກ຺ຂິປີຕິ. ສງ຺ຆາຏິກນ຺ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ ສງ຺ຆາຏິວນ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຆາຏິກໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ມິຕ຺ຕາທໂຍ ສງ຺ຆາຏິກໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ປຈ຺ຉາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ສງ຺ຆາຏິກຕ຺ເຕ ສມາທເປຍ຺ຍຸໍ.

໔໓໘. ອຕ຺ຕານໍ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ສມຸທາຈາຣາຠາວໂຕ. ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ໂຘຕິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕຣຸຓປີຕິມາຫ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ, ຕໍ ຕຸຏ຺ຐາກາຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຏ຺ຐາກາໂຣ’’ຕິ. ປີຕີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິອາວຫາ ພລວປີຕິ. ນາມກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍມ຺ປິ ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ວທຕິ. ເວທິຍຕີຕິ ອນຸຠວຕິ ວິນ຺ທຕິ. ອິທານິ ເຕນ ນີວຣເຓຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂສຘນຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ອຸປຄຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ອຸປມາຠາເວນ ອຸຈ຺ຈນີຈຕາສາມຎ຺ເຎນ ເຫຏ຺ຐາ ອສທ຺ຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ເທສນາຍ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ’’ຕິ. ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ ມຄ຺ໂຄ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸປມິໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂປກ຺ຂຣຓີ’’ຕິອາທິໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໔) ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຸປມາສໍສນ຺ທເນ ‘‘ຕຖາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຏິປນ຺ໂນ, ຕຖາ ຈ ອິຣິຍຕິ, ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ຍຖາ ອາສວານໍ ຂຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາຫິ ອາຄຕາ ປຸຣິສາ ຕໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ອາຄມ຺ມ ວິສຸທ຺ຘຣູປກາຍາ ວິຄຕປຣິຬາຫາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລໂຕ ອາຄຕາ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສາສນໍ ອາຄມ຺ມ ວິສຸທ຺ຘນາມກາຍາ ວິຄຕກິເລສປຣິຬາຫາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສມໂຓ ໂຫຕີຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬອສ຺ສປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມຫາຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໕. ຈູຬຍມກວຄ຺ໂຄ

໑. ສາເລຍ຺ຍກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໓໙. ມຫາຊນກາເຍ ສນ຺ນິປຕິເຕຕິ ເກຈິ ‘‘ປຫໍສນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຣາຊກຸມາຣໍ ຫາເສສ຺ສາມາ’’ຕິ, ເກຈິ ‘‘ຕໍ ກີຬນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ມຫາຊນສມູເຫ ສນ຺ນິປຕິເຕ. ເທວນຏນ຺ຕິ ທິພ຺ພຄນ຺ຘພ຺ພໍ. ກຸສລໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທາຍາຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ກຸສລໍ? ອາມ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນປຏິວຈນວເສນ ປວຕ຺ຕກຸສລວາທິຕາຍ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອາທິໂຕ ກຸສລາຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠິໍສຸ. ເຕສໍ ກຸສລານໍ ອິສ຺ສຣາຕິ ຣາຊກຸມາຣາ ໂກສລາ. ໂກສເລ ຊາຕາ. ເຕສໍ ນິວາໂສຕິ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ປເທໂສ ໂກສລາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນມ຺ປິ ‘‘ມຫຕາ…ເປ… ຕທວສຣີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິເສສໍ ນິວິຏ຺ຐເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕຸຣິຕຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ’’ຕິ. ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸສມູເຫ ເກຈິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວເສນ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ, ຕຖາ ເກຈິ ສີລສມາຘິສມ຺ປນ຺ນາ, ເກຈິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸສມູໂຫ ມຫາຕິ. ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຎ຺ຎຄາມປຏິພທ຺ຘຊີວິກາວເສນ ສໂມສຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ, ຄາໂມ ນິວາສຄາໂມ. ນ຺ຕິ ສາລໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໍ. ວິຫາໂຣຕິ ຠຄວໂຕ ວິຫຣຓຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສາເລຍ຺ຍກສຸຕ຺ເຕ. ອນິຍມິໂຕຕິ ອສຸກສ຺ມິໍ ອາຣາເມ ປພ຺ພເຕ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາຕິ ນ ນິຍມິໂຕ, ສຣູປຄ຺ຄຫຓວເສນ ນ ນິຍມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວນສຓ຺ໂຑ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ, ອທ຺ຘາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປລຠິໍສູຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໕໕; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໖໔) ສວນວເສນ ອຸປລຠິໍສູຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣ…ເປ… ຊານິໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ວາ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖຕິ ປນ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐຕ຺ຖາວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ໂຂ-ສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕມຓ຺ຑິຕວິຠູສິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສໍສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕໍ. ສາລາຍໍ ຊາຕາ ສໍວຑ຺ຒກາ ສາເລຍ຺ຍກາ ຍຖາ ‘‘ກຕ຺ເຕຍ຺ຍກາ ອຸພ຺ເຠຍ຺ຍກາ’’ຕິ.

ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສວາສນໍ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ພາຫິຣກວີຕຣາຄເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປາປສມນໂຕ ຠຄວໂຕ ປາປສມນໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ອິຘ ອນຸສ຺ສວຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍາລາປວຈນໍ. ປິຍສມຸທາຫາຣາ ເຫເຕ ‘‘ໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍປິຍາ’’ຕິ ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂຄຕໂມຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎກຸລປຣມ຺ປຣາສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຸຣິສສມຸທາຄຕໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ ອຸທິໂຕທິຕວິປຸລຂຕ຺ຕິຍກຸລວິຠາວນໂຕ. ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຠູຕມຫາສມ຺ມຕມຫາຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸລໍ. ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິປິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫານິຍາ ອນຠິຠູໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕຖາ ຫິ ກທາຈິປິ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ຕາທິສປາຣິຊຸຎ຺ຎາຠາໂວ, ອຠິນິກ຺ຂມນກາເລ ຈ ຕໂຕ ສມິທ຺ຘຕມຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມໂຓຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂກຊເນຫິ ຠຄວໂຕ ພຫຸມຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສມິຕປາປຕາທີປນໂຕ, ໂຄຕໂມຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍຊເນຫິ ອຸຬາຣຕມກຸລີນຕາທີປນໂຕ.

ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ, ຕໍໂຍຄໂຕ ປນ ‘‘ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖປິ ສມານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕໂຍຄທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກລ຺ຍາໂຓຕິ ຠທ຺ທໂກ. ສາ ຈສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາ ອຸຬາຣວິສຍຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕໍວິສຍຕາ ເຫຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄໂມ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ ຍຖາ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐). ‘‘ຠຄວາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄຸຓານໍ ສໍກິຕ຺ຕນໂຕ ສໍສທ຺ທນໂຕ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ວຓ຺ໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ກິຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍປິ ຫິ ສທ຺ທ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ອຸຬາຣສທ຺ທາ ອິສໂຍ ຄຸຓວນ຺ໂຕ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ. ຖຸຕິໂຆໂສຕິ ອຠິຕ຺ຖວຸທາຫາໂຣ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ປຏິປກ຺ຂາຠາເວນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາຕິ ລທ຺ຘນາໂມ, ໂສ ຠຄວາ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໔໙, ໑໙໘, ໒໑໐; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒). ປຣໂຕ ປນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນເມວ. ເອວໍ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເຍ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ປຎ຺ຎາຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຕ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຠາວິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິປິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ, ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ຫິ ອິຘ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ເຕນ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ພຫຸຠາວທີປນໂຕ. ຕານິ ຄຸຓສລ຺ລກ຺ຂຓກາຣຓານິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນານໍ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິການໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໓໐) ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ ສຸວິທູຣຠາວໂຕ, ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ, ຣຫິຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ສຍຎ຺ຈ ອຣຫິຕພ຺ພໂຕ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຣໂຫຄມນໍ ຄຕີສຸ ປຈ຺ຈາຊາຕິ, ປາສໍສຠາວໂຕ ວາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠວນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໓໐; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) –

‘‘ສມ຺ມາ ນປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ນິຫີນາສຍາ ນຣາ;

ອາຣກາ ເຕຫິ ຠຄວາ, ທູເຣ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ.

ເຍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສຸປ຺ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ;

ຠຄວາ ເຕຫິ ອາສນ຺ໂນ, ເຕນາປິ ອຣຫໍ ຊິໂນ.

ປາປຘມ຺ມາ ຣຫາ ນາມ, ສາຘູຫິ ຣຫິຕພ຺ພໂຕ;

ເຕສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຠຄວາ ອຣຫໍ ມໂຕ.

ເຍ ສຈ຺ຉິກຕສທ຺ຘມ຺ມາ, ອຣິຍາ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ;

ນ ເຕຫິ ຣຫິໂຕ ໂຫຕິ, ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ.

ຣໂຫ ວາ ຄມນໍ ຍສ຺ສ, ສໍສາເຣ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ;

ປຫີນຊາຕິມຣໂຓ, ອຣຫໍ ສຸຄໂຕ ມໂຕ.

ຄຸເຓຫິ ສທິໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ໂລເກ ສເທວເກ;

ຕສ຺ມາ ປາສໍສິຍຕ຺ຕາປິ, ອຣຫໍ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ.

ອາຣກາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ, ອາສນ຺ນາ ຈ ວິຊານຕໍ;

ຣຫານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ວິທູນມຣເຫຍ຺ຍໂຕ;

ຠເວສຸ ຈ ຣຫາຠາວາ, ປາສໍສາ ອຣຫໍ ຊິໂນ’’ຕິ.

ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກໍ. ຕຎ຺ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕຫິຕາວຫໍ. ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕິວິຘສຸຂາວຫໍ. ຕຖາຣູປານນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ. ຍາທິເສຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ປສາທນີໂຍຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອເນເກຫິປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕ…ເປ… ອຣຫຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓານໍ ລູຂປ຺ປມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປສາທາວຫຕມາຫ, ອິຕເຣນ ອິຕເຣສໍ. ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສິຍສກຸຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເອກໍ ປທມ຺ປິ ໂສຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມ, ສາຘຸຕຣໍເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑູກເທວປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອິມິນາ ນເຍນ ອຄາຣິກປຸຈ຺ຉາ ອາຄຕາຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຄາຣິກາ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອນຄາຣິກປຸຈ຺ຉາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ…ເປ… ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຖຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈິຕາຍ ສງ຺ເຂປເທສນາ, ຕາຍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາຣເທສນໍ ອາຍາຈນ຺ຕິ, ສາ ຈ ເນສໍ ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈິຕາ ປຓ຺ຑິຕມານິຕາຍ, ໂສ ຈ ມາໂນ ຍຖາເທສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຊານນ຺ເຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອິຕິ ຠຄວາ ເຕສໍ ມານນິຄ຺ຄຫວິຘິໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ນ ສພ຺ພໂສ ເທສນາຍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕມານິກາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ມໍ ຕຸມ຺ເຫ ຍາຈຖ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນ ຊານິຕ຺ຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໔໐. ‘‘ເອກວິເຘນ ຎາຓວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໕໑) ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ ວິຘ-ສທ຺ໂທ, ໂສ ຈ ວິຠຕ຺ຕິວຈນວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນວເສນ ‘‘ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ກຣຓປຸຖຸວຈນວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຕິວິຘນ຺ຕິ ຕີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫີ’’ຕິ. ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ ວິຘ-ສທ຺ໂທ, ປກາຣຕ຺ຖຕ຺ຕາເຍວ ລພ຺ຠມານໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຠາວສາມຎ຺ຎໍ, ກາຍທ຺ວາຣິກຠາວສາມຎ຺ຎໍ ວາ ອຸປາທາຍ ເອກຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກາຣເຠເທ ປນ ອເປກ຺ຂິເຕ ‘‘ຕິວິຘາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂຍຕິ ໂຈປນກາໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ອຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ທ຺ວາຣຠູໂຕ ເຕນ ວິນາ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ກາເຍນາຕິ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ອຘມ຺ມຈຣິຍາສງ຺ຂາຕເຈຕນາສມຸຏ຺ຐານາ ສາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນ ຈ ສາ ປຏ຺ຐາເນ ອາຄເຕສຸ ຈຕຸວີສຕິຍາ ປຈ຺ຈເຍສຸ ເອເກນປິ ປຈ຺ຈເຍນ ເຈຕນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ປນ ຕຖາປວຕ຺ຕມານາຍ ກາຍກມ຺ມສຎ຺ຎິຕາຍ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຕສ຺ສາ ກາຣຓໍ ວິຍ ຈ ສພ຺ໂພຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຍທ຺ວາເຣນາຕິ ວາ ກາເຍນ ທ຺ວາຣຠູເຕນ ກາຍທ຺ວາຣຠູເຕນາຕິ ຕໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ອຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຘມ຺ມຈຣິຍາ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ. ອຘມ຺ໂມຕິ ປນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາໂນ ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕາຕິ ຘມ຺ມາ, ນ ຘມ຺ມາຕິ ອຘມ຺ມາ, ອຘມ຺ມາ ຈ ສາ ຈຣິຍາ ຈາຕິ ອຘມ຺ມຈຣິຍາ. ປຈ຺ຈນີກສມນຏ຺ເຐນ ສມໍ, ສມານໍ ສທິສໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ສມໍ, ສຸຈຣິຕໍ. ສມໂຕ ວິຄຕໍ, ວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ຕສ຺ສາຕິ ວິສມໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ສາ ເອວ ວິສມາ ຈຣິຍາຕິ ວິສມຈຣິຍາ. ສພ຺ເພສຸ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກປເທສູຕິ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວາຈາຍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວເສນ ອາຄເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ກຓ຺ຫປເທສຸ – ‘‘ຕິວິຘໍ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ກາເຍນ ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວເສນ ອາຄເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ສຸກ຺ກປເທສຸ ຈ.

ໂຣເທຕິ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕຕາຍ ປຣປຏິພທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ ອສ຺ສູນິ ໂມເຈຕີຕິ ຣຸທ຺ໂທ, ໂສ ເອວ ລຸທ຺ໂທ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ກກ຺ຂໂຬຕິ ລຸທ຺ໂທ. ທາຣຸໂຓຕິ ຜຣຸໂສ. ສາຫສິໂກຕິ ສາຫສ຺ສກາຣີ. ສເຈປິ ນ ລິປ຺ປນ຺ຕິ. ຕຖາວິໂຘ ປເຣສໍ ຆາຕນສີໂລ ໂລຫິຕປາຓີຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ທານສີໂລ ປເຣສໍ ທານຕ຺ຖໍ ອໂຘຕຫຕ຺ໂຖປິ ‘‘ປຍຕປາຓີ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫຣຓໍ ປຫາຣທານມຕ຺ຕໍ ຫຕໍ, ປວຸທ຺ຘໍ ປຫຣຓໍ ປຣສ຺ສ ມາຣຓໍ ປຫຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິວິຏ຺ໂຐຕິ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ ປສຸໂຕ.

ຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ປຣສ຺ສາ’’ຕິ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ເຕເນວ ສາມິນິທ຺ເທເສນ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ປຣສ຺ສປຣວິຕ຺ຕູປກຣຓນ຺ຕິ ວາ ເອກເມເວຕໍ ສມາສປທໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣສນ຺ຕກໍ ວິເສສໂຕ ປຣສ຺ສ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຫິ ປເຣຫີຕິ ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ, ເຕຫິ. ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ‘‘ເຖໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນ, ນ ວິສ຺ສາສຕາວກາລິກາທິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມເຕ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປພ຺ພຊິຕາທິຠາວໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ຍໍ ມາຕຣິ ມຕາຍ, ນຏ຺ຐາຍ ວາ ປິຕາ ຣກ຺ຂຕິ, ສາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ. ຍໍ ອຸໂຠສຸ ອສນ຺ເຕສຸ ຠາຕາ ຣກ຺ຂຕິ, ສາ ຠາຕຸຣກ຺ຂິຕາຕິ ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສຠາຄກຸລານີຕິ ອາວາຫກິຣິຍາຍ ສຠາຄານິ ກຸລານິ. ທສ຺ສຸກວິຘິໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐປິຕທຓ຺ຑາຣາຊາທີຫິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໙) ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຈາຣລກ຺ຂຓວເສນ.

ຫຕ຺ຖປາທາທິເຫຕູຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິເຠທນເຫຕຸ. ຘນເຫຕູຕິ ຘນສ຺ສ ລາຠເຫຕຸ ຊານິເຫຕຸ ຈ. ລາໂຠຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນານິ ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ. ກິຎ຺ຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕກໍ ອາມິສຊາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຊານນ຺ໂຕເຍວາຕິ ມຸສາຠາວໍ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ.

ອຓ຺ຑກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣຸກ຺ເຂ ອຓ຺ຑສທິສາ ຄຓ຺ຐິໂຍ. ຍຖາ ຖທ຺ຘາ ວິສມາ ທຸພ຺ພິນີຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວໍ ຂຸໍສນວມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕວາຈາປິ ຫິ ‘‘ອຓ຺ຑກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ສໂທເສ ຣຸກ຺ເຂ’’ຕິອາທິ. ກກ຺ກສາຕິ ຜຣຸສາ ເອວ, ໂສ ປນສ຺ສາ ກກ຺ກສຠາໂວ ພ຺ຍາປາທນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຕໂຕ ປູຕິກາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ກຏຸກາຕິ ອນິຏ຺ຐາ. ອມນາປາຕິ ນ ມນວຑ຺ຒນີ, ຕໂຕ ເອວ ໂທສຊນນີ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ໂທສຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣິກາ. ມມ຺ເມສູຕິ ຆຏ຺ຏເນນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ມມ຺ມສທິເສສຸ ຊາຕິອາທີສຸ. ລຄ຺ຄນກາຣີຕິ ເອວໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ຖາຘິປ຺ປາເຍນ ລຄ຺ຄນກາຣີ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ. ໂກຘສ຺ສ ອາສນ຺ນາ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ. ສໂທສວາຈາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມຸຏ຺ຐາປກໂທສສ຺ສ ວເສນ ສໂທສວາຈາຍ ເວວຈນານິ.

ອກາເລນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕກາເລນ. ອກາຣຓນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ນິປ຺ຜລໍ. ຜລຎ຺ຫິ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ນາມ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ອກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ນິປ຺ຜລໍ, ສມ຺ຜນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຠາວວຕ຺ຕາຕິ ອຍາຖາວວາທີ. ອສໍວຣວິນຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສໍວຣວິນຍຣຫິຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ສໍວຣວິນຍາວຫສ຺ສ ວຕ຺ຕາ. ຫທຍມຎ຺ຊູສາຍໍ ນິເຘຕຸນ຺ຕິ ອຫິຕສໍຫິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປວິເສຕ຺ວາ ນິເຘຕຸໍ. ອຍຸຕ຺ຕກາເລຕິ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ເຕນ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ອກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ອຍຸຕ຺ຕກາເລ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອນປເທສນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ອສຸກສຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາປເທສວິຣຫິຕໍ. ອປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຣຫິຕໍ. ຍຖາ ປນ ວາຈາ ປຣິຈ຺ເຉທຣຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ. ພາຫິຣກຖໍເຍວາຕິ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຊາຕກໍ ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ສຣີຣຠູຕໍ ກຖໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິຠູຕໍເຍວ ກຖໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວິຣຸຬ຺ຫໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ປເວຓິຊາຕກາວາຕິ ອນຸຊາຕປາໂຣຫມູລານິເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອນຸໂຍຄອຸປມາວຕ຺ຖຸວເສນ ຕທນຸປໂຍຄິນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ຊານາເປຕຸນ຺ຕິ ເອຕທຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊານາເປຕຸໍ ໂຍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ສ ກເຖຕຸນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕຖາຣູປສ຺ສ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ພຫຸມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ນ ຫິຕາວຫໍ.

ອຠິຊ຺ຌາຍນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາຍ ໂອໂລເກຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ວາ ອຠິຊ຺ຌາຍິຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຠິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາຍ ໂອໂລເກຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມປຖເຠໂທ ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ໂລຠມຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ ປຣິຓາມນວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຓາເມຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ ນາເມຕິ.

ວິປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຍາປາເທນ ວິປຕ຺ຕິໍ ອາປາທິຕຈິຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຕິຠູຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ພ຺ຍາປາໂທ ຫິ ວິສໍ ວິຍ ໂລຫິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິຠາວໍ ຊເນຕິ. ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ວິເສນ ວິຍ ສປ຺ປິອາທິໂກເປນ ທູສິຕຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ. ຆາຕີຍນ຺ຕູຕິ ຫນີຍນ຺ຕຸ. ວຘໍ ປາປຸຓນ຺ຕູຕິ ມຣຓໍ ປາປຸຓນ຺ຕຸ. ມາ ວາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ໂຫນ຺ຕຸ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິປິ ມາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ, ອນວເສສວິນາສໍ ປາປຸຓນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຎ຺ຎນ຺ຕູຕິ ອາທິຈິນ຺ຕເນເນວາຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິນາສຈິນ຺ຕາຍ ເອວ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ອໂຍນິໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂກ. ໂສ ຈ ເອກນ຺ຕໂຕ ກຸສລປຏິປກ຺ຂທິຏ຺ຐິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລທສ຺ສໂນ’’ຕິ. ວິປລ຺ລຕ຺ຖທສ຺ສໂນຕິ ຘມ຺ມຕາຍ ວິປຣິຍາສຄ຺ຄາຫີ. ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ. ທິນ຺ນໍ ປນ ອນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸໍ ກຖໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ມຫາຍາໂຄຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານໍ. ປເຫຓກສກ຺ກາໂຣຕິ ປາຫຸນການໍ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາໂຣ. ຜລນ຺ຕິ ອານິສໍສຜລຎ຺ຈ ນິສ຺ສນ຺ທຜລຎ຺ຈ. ວິປາໂກຕິ ສທິສໍ ຜລໍ. ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ອຍໍ ໂລໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ອຍໍ ໂລໂກ ນ ໂຫຕິ. ອິຘໂລເກ ຐິຕສ຺ສປິ ປຣໂລໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອິຘໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ປຣໂລໂກ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠວໂຍນິຄຕິອາທີສຸ ຐິຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ຜລາຠາວວເສນາຕິ ມາຕາປິຕູສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕີນໍ ຜລສ຺ສ ອຠາວວເສນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ມາຕາປິຕູນໍ, ນາປິ ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕີນໍ ອຠາວວເສນ ເຕສໍ ໂລກປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ. ພຸພ຺ພຸຬກສ຺ສ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ ເກວໂລວ, ນ ຈວິຕ຺ວາ ອາຄມນປຸພ຺ພໂກຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈວິຕ຺ວາ ອຸປປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ສມເຓນ ນາມ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ເຕນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ສຎ຺ຎເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອໂຫປຸຣິສິກາ ນາມ ສິຍາ, ກິໍ ປໂຣ ປຣສ຺ສ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວສໂຣ ເອວ ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ອິມຎ຺ຈ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ພ຺ຍປເທເສນ. ທສວຕ຺ຖຸກາຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາ.

໔໔໑. ອນຠິຊ຺ຌາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ອຕ຺ຖໂຕ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເຍວ.

໔໔໒. ສຫ ພ຺ຍຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫວຕ຺ຕນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ, ສຫປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາໂຍ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຄຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ກາມໍ ເຈຕາຍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ພ຺ຣຫ຺ມນິກາຍສ຺ສ ສມຎ຺ຎາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອາຠານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາທີນໍ ອຸປຣິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ຕທວເສສານໍ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິການໍ ເທວານນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິເທວານ’’ນ຺ຕິ. ອາຠາ ນາມ ວິສຸໍ ເທວາ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຕ຺ຕາຠາທີນໍເຍວ ປນ ອາຠາວນ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຍທິທໍ ‘‘ອາຠາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ. ປຣິຕ຺ຕາຠານນ຺ຕິອາທິ ປນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປມາຓາຠານໍ ເທວານໍ ອາຠສ຺ສຣານໍ ເທວານນ຺ຕິ ອິມໍ ປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອກໂຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອາຠາຕິ ວາ, ເອກຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ວາ ເອກໂຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕສໍເຍວາຕິ ອາຠາຕິ ວຸຕ຺ຕເທວານໍເຍວ. ເຠທໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ກາຣຓສ຺ສ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນຕາທສ຺ສນວເສນ ປຣິຕ຺ຕາຠາທິຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຕິ ຠຄວາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມຈຣິຍໍ, ສມຈຣິຍໍ, ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ ສຸຄຕິຄາມິປຏິປທໍ, ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ ອາສວກ຺ຂຍຄາມິປຏິປທໍ ກຕ຺ວາ ຕິຠວຠຎ຺ຊນໂຕ ອາສວກ຺ຂຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ.

ອິຘ ຐຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາຍ ນິທ຺ເທເສ ຐຕ຺ວາ. ເທວໂລກາ ສມາເນຕພ຺ພາຕິ ຉພ຺ພີສຕິປິ ເທວໂລກາ ສໂມຘາເນຕພ຺ພາ. ວີສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ຕໍຕໍຠວປຣິຍາປນ຺ນນິກາຍວເສນ ວີສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ວີສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມນິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສກຸສລກມ຺ມປເຖຫີຕິ ຍຖາຣຫໍ ທສກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ກມ຺ມູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕຫິ ເກວລໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕຫິ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ.

ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ກາມາວຈຣສຸຈຣິຕານໍ. ກາມາວຈຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ມໂນສຸຈຣິຕາເປກ຺ຂາຍ. ວິປາເກເນວາຕິ ອິມິນາ ວິປາກຸປ຺ປາເທເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ອຸປນິສ຺ສຍຕາມຕ຺ເຕນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍາທີນິ ຠາເວຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໑) – ‘‘ປຐເມນ ຌາເນນ ນີວຣຓານໍ ປຫານໍ ສີລໍ, ເວຣມຓິ ສີລໍ, ເຈຕນາ ສີລໍ, ສໍວໂຣ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພສຸປິ ຌາເນສຸ ສີລໍ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ອຸປຣິເທວໂລການມ຺ປິ ວິປາເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ເທສນຕ຺ຕາ, ປຣິຎ຺ຎາຍ ເທສນຕາ ຈສ຺ສ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ປຫານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໘໓໗, ໘໓໙) ປກາສິຕາ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ອິຘາປິ ‘‘ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ຫິ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສີລສ຺ສ ຣູປາຣູປຠວານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຕາ ວິຠາວິຕາ, ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕກຕາຍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠາວນາລກ຺ຂຓາຍ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ຠວວິເສເສ ວິຠຊິຍມາເນ ອສຎ຺ຎຠໂວ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎຠໂວ ປນ…ເປ… ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ພາຫິຣກາ ຫິ ອຍຖາຠູຕທສ຺ສິຕາຍ ອສຎ຺ຎຠວໍ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ຂໍ ມຎ຺ຎມານາ ຕທຸປຄຊ຺ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອສຎ຺ເຎສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໘-໗໓; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໘-໗໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສາເລຍ຺ຍກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ເວຣຎ຺ຊກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ເວຣຎ຺ຊວາສິໂນຕິ ເວຣຎ຺ຊຄາມວາສິໂນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິວິຘຣຏ຺ຐວາສິໂນ ເວຣຎ຺ຊກາ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ‘‘ເວຣຊ຺ຊກາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອນິຍມິຕກິຈ຺ເຈນາຕິ ‘‘ອິມິນາ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ນ ນິຍມິເຕນ ກິຈ຺ເຈນ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານກໂຕ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ເທສນາຍ ວິເສໂສ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ເທສນານໂຍ ຈ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ອວິສິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນໍ ເທເສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ? ເທສນາວິລາສໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ຍຖາຣຸຈິ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ, ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ເວເນຍ຺ຍາ ສາສນກ຺ກມໍ ອໂນຕິຓ຺ຓາ, ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນໍ ເທເສນ຺ຕິ. ເຍ ໂອຕິຓ຺ຓາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວິສຍາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ, ອິຕຣາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈວິສຍາ. ປຸຣິມາ ກຣຸຓານຸກູລາ, ອິຕຣາ ປຎ຺ຎານຸກູລາ. ສທ຺ຘານຸສາຣິໂຄຕ຺ຕານໍ ວາ ປຸຣິມາ. ເຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປມາຓາ, ປຈ຺ຉິມາ ຘມ຺ມານຸສາຣີນໍ. ສທ຺ຘາຈຣິຕຕາຍ ວາ ໂລກາຘິປຕີນໍ ວເສນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ, ປຎ຺ຎາຈຣິຕຕາຍ ຘມ຺ມາຘິປຕີນໍ ວເສນ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ. ປຸຣິມາ ຈ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖາ, ປຈ຺ຉິມາ ນີຕຕ຺ຖາ. ອິຕິ ຠຄວາ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ເທສນໍ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເວຣຎ຺ຊກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔໙. ຄຣຸຠາໂວ ຄາຣວໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກຣຓີຍຕາ. ສຫ ຄາຣເວນາຕິ ສຄາຣໂວ, ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສວນໍ ປຕິສ຺ສໂວ, ສຫ ປຕິສ຺ສເວນ ສປ຺ປຕິສ຺ສໂວ, ປຕິສ຺ສວຠູຕໍ ຕໍສຠາຄຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຣຸກຣຓໍ. ສຄາຣເວ ສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ. ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ຄາຣໂວ, ສຄາຣວສ຺ສ ສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ. ເອເຕນ ສຠາເວເນວ ສຄາຣວສ຺ສ ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ຄຣຫຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸປ຺ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ອິຘ ປນ ໂສ ນ ສມ຺ຠວຕິ ກຸຈ຺ຉິຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ທຸຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຠາວຕ຺ໂຖ ທຸ-ສທ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປຎ຺ໂຎ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກິຕ຺ຕເກນາຕິ ເກນ ປຣິມາເຓນ. ຕໍ ປນ ປຣິມາຓໍ ຍສ຺ມາ ປຣິເມຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ໂຫຕິ, ນຸ-ສທ຺ໂທ ຈ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂຊຕໂກ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂຕິ ກາຣຓປຣິຈ຺ເຉທປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິຕ຺ຕເກນ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກາຣຓປຣິຈ຺ເຉທປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ວິເສສໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ມຫານິທ຺ເທເສ ອາຄຕາ ສພ຺ພາວ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ, ປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ. ວິມຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາຍ ຫິ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີ’’ຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ກເຖຕຸໍ ກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ.

ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ສຠາໂວ. ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ຎາເຓນ ອຎ຺ຎາຕຠາວໍ ອາຫ. ອທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ອທິຏ຺ຐຕໍ. ອຕຸລິຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕຸລນຠູເຕນ ອຕຸລິຕຕໍ. ອຕີຣິຕນ຺ຕິ ຕີຣຓຠູເຕນ ອກຕຎາຓກິຣິຍາສມາປນຕໍ. ອວິຠູຕນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອປາກຏຠາວໍ. ອວິຠາວິຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏີກຕຠາວໍ. ອິຘ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ຈາຕິ.

ກຖມຍໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຖໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ໂຕຕິ ສຍເມວ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິເສເສນ ນິຈ຺ຉິນນ຺ໂຕ. ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈວີສຕິປຎ຺ຫປຏິມຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕໍ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນວເສເສເນວ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສີຕິ. ‘‘ສຍເມວ ປຎ຺ຫໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ໂກຏິກໍ ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຫໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕຸໍເຍວ ສກ຺ໂກຕີຕິ ປຸຈ຺ຉນວິຘິໍເຍວ ຊານາຕິ. ນ ນິຈ຺ເຉຕຸນ຺ຕິ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສຏ຺ຐານໍ. ເຖເຣນ ສທິໂສຕິ ເຖເຣນ ສທິໂສ ສາວໂກ ນຕ຺ຖິ.

ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສໍໂຍເຊຕ຺ວາ ສມານໍ ກຕ຺ວາ, ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ຕໍ ອວິໂລເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລີຬາຍນ຺ໂຕຕິ ລີຬໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມກຖິກຕາຍ ອຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ວິຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຄມນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ.

ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕກຖາມຄ຺ຄໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອີສກມ຺ປິ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຏ຺ຐິໂກຏິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກປທິກນ຺ຕິ ເອກປທນິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ. ທຓ຺ຑກເສຕຸນ຺ຕິ ເອກທຓ຺ຑກມຍໍ ເສຕຸໍ. ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ອາຫຣເຓນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຊາຕສ຺ສຣສທິສຎ຺ຈ ຄາຖໍ, ສຸຕ຺ຕປທໍ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນານາອຸປມາກາຣຓານິ ອາຫຣນ຺ໂຕ ຕານິ ຈ ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ໂພເຘນ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕສ຺ສເຣ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ກຸສຸມານິ ຜຸລ຺ລາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ສິເນຣຸມຕ຺ຖເກ ວຏ຺ຏິສຫສ຺ສໍ ຊາເລນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອກປທຸທ຺ຘາເຣຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປທຸທ຺ຘາຣຓກ຺ຂເຓ. ປທວເສນ ສຏ຺ຐິ ປທສຕສຫສ຺ສານິ ຄາຖາວເສນ ປນ຺ນຣສ ຄາຖາສຫສ຺ສານິ. ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ປຸປ຺ຜານິ ອໂນຈິນິຕ຺ວາ ວລ຺ລິເມວ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ປຸປ຺ຜານິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາ’’ຕິ. ຄຕິມນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕິສຍາຍ ຎາຓຄຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕານໍ. ຘິຕິມນ຺ຕານນ຺ຕິ ຘາຣຓພເລນ ຍຸຕ຺ຕານໍ.

ອນນ຺ຕນຍຸສ຺ສທນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາສິຕຕ຺ຖນິພ຺ພານວິປາກກິຣິຍາທິວເສນ ອນນ຺ຕປເຠເທ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕນເຍຫິ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ອຸປຈິຕໍ. ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິການໍ ຕິຕ຺ເຖ ຐປິຕນາວາ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕອາຊຎ຺ຎຣໂຖຕິ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ຍສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉານເຍນ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາເມຑິຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ‘‘ນປ຺ປຊານາຕິ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິ ອາເມຑິຕວເສເນວາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ນປ຺ປຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຣຸປ຺ປນໍ ເວທິຍນໍ ສຎ຺ຊານນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ວິຊານນນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ. ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕ ປວຕ຺ຕິກ຺ກມໂຕ ເຈວ ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍສມາຄເມ ອຸທຍຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສ຺ວາຍໍ ສມຸທໂຍ ສໍສາຣປວຕ຺ຕິຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂປຠາວິກາ’’ຕິ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອນຸປຈ຺ເຉທກຣຓຣສໂຕ ເຈວ ສມ຺ປິຓ຺ຑນນິທານສໍໂຍຄປລິໂພຘລກ຺ຂຓໂຕ ຈ.

ອິທໍ ນາມ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ນາມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກາຣຓໍ ອາຄມ຺ມ. ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອຈ຺ຈຸຕິຣສໂຕ ເຈວ ນິສ຺ສຣຓວິເວກາສງ຺ຂຕາມຕລກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ອຍໍ ປຏິປທາຕິ ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິກາ ສໂມຘານລກ຺ຂຓາ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ຄຈ຺ຉຕິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕຕິ ຍຖາຠູຕໍ ກິເລສປ຺ປຫານກຣຓສຣສໂຕ ເຈວ ນິຍ຺ຍານເຫຕຸທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ນປ຺ປຊານາຕິ. ອນນ຺ຕຣວາເຣຕິ ທຸຕິຍວາເຣ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຐມວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ປຊານນປຏິກ຺ເຂປວເສນ ເທສນາ ອາຄຕາ, ອິຘ ປຎ຺ຎວນ຺ຕນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ປຊານນວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທຸຕິຍວາເຣ.

ສວນໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ສວນໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄນ຺ຖສວນມຸເຂນ ຫິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ. ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓາກາຣນິທສ຺ສນໍ. ອຠິນິວິສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິສຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຏ຺ຐເປຕິ. ໂນ ວິວຏ຺ເຏຕິ ວິວຏ຺ເຏ ອຠິນິເວໂສ ນ ໂຫຕິ ອວິສຍຕ຺ຕາ. ອຍນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຂນ຺ຘວເສນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສສ຺ສ ຈກ຺ຂາທິວເສນ ເວທນາທິວເສນ ຈ ສຕິປິ ອເນກວິຘຕ຺ເຕ ສຸກຣໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕຸຘາຕຸມຸເຂນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣູປນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຣູປນ຺ຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ຕທາຣມ຺ມຓາຕິ ຕໍ ຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນກາ. ນາມນ຺ຕິ ເວທນາທິຈຕຸກ຺ກໍ ນມນຏ຺ເຐນ ນາມນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖາເປຕິ. ຍມກຕາລກ຺ຂນ຺ຘໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ຍມກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຣູປໍ, ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ທ຺ເວວ ອິເມ ຘມ຺ມາ, ນ ເອຕ຺ຖ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາຕິ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ຕໍ ປເນຕໍ ນາມຣູປໍ ນ ອເຫຕຸກໍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສເຫຕຸກໍ. ກີທິເສນ ເຫຕຸນາ? ນ ອິສ຺ສຣາທິວິສມເຫຕຸນາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໔໔໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຫຕຸກຕ຺ຕາ ເອວ ສປຈ຺ຈຍໍ. ອວິຊ຺ຊາທໂຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປາທານກມ຺ມາຫາຣາທໂຍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ປຈ຺ຈເຍ ເຈວ ຣູປເວທນາທິເກ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມ ຈ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐). ເອຕ຺ຕາວຕາ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຫຸຕ຺ວາຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຠາວຏ຺ເຐນາຕິ ຕທນນ຺ຕຣເມວ ວິນສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ອນິຈ຺ຈາຕິ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕີຕິ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອນິຈ຺ຈຕາສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ນິໂຣເປຕິ. ຕໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາໂຣປນໂຕ ປຣໍ, ຕໂຕ ວາ ອນິຈ຺ຈຠາວໂຕ. ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬນາກາເຣນາຕິ ອຸປ຺ປາທນິໂຣເຘຫິ ປຕິ ປຕິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ປີຬນາກາເຣນ ເຫຕຸນາ ທຸກ຺ຂາ ອນິຏ຺ຐາ, ທຸກ຺ຂມາ ວາ. ອວສວຕ຺ຕນາກາເຣນາຕິ ກສ຺ສຈິ ວເສນ ອວສວຕ຺ຕນາກາເຣນ. ອນຕ຺ຕາຕິ ນ ສຍໍ ອຕ຺ຕາ, ນາປິ ເນສໍ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຕ຺ຕາຕິ. ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາວໂຕ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຕຠາວໂຕ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ສມ຺ມສນ຺ໂຕຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ປຫາຍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄໍ ປາປຸຓາຕິ.

ເອກປຏິເວເຘນາຕິ ເອເກເນວ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ປຏິເວໂຘ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ວິສເຍ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ. ອຠິສມໂຍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຘິຄມນສງ຺ຂາໂຕ ອວໂພໂຘ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ຊານນເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ, ອິທຎ຺ຈ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈສ຺ສ ຂເຓ’’ຕິອາທິ. ປຫີນສ຺ສ ປຸນ ອປຫາຕພ຺ພຕາຍ ປກຏ຺ຐໍ ຫານໍ ຈຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປຫານໍ, ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ປຫານປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ເຍນ ກິເລເສນ ອປ຺ປຫີຍມາເນນ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປທຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິຆາຕາຠາເວນ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກາທິເກ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ສຣູປໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ‘‘ອິທໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ຍາຖາວສຠາວໂຕ ຄຫຓໍ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ຍສ຺ສ ອາວຣຓສ຺ສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຎາຓໍ ນິໂຣຘໍ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ຕໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາວິຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ວຑ຺ຒນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຐມມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ, ທຸຕິຍາທີສຸ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວາ ອຸຠຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ໂຄປິ ຫິ ຍຖາຣຫໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍໍ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິຊານນາທິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ທຸຕິຍາທີສຸປິ ອປ຺ປຫີນກິເລສປ຺ປຫານໂຕ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣສາຘນໂຕ ຈ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ ຠາວນາ, ສາ ເອວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິເວໂຘຕິ ຠາວນາປຏິເວໂຘ. ອຍມ຺ປິ ຍຖາ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ສຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຕາວ ຍຖາຘິຄຕາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ, ຍຖາປວຕ຺ເຕສຸ ຜເລສຸປິ ອຍໍ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫວ ໂຫຕິ ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໗). ຍຖາ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມາ ຕາສໍ ໂຊຕິຕາ ຍຖາຘິຄຕສຈ຺ຈຘມ຺ມາວລມ຺ພິນິໂຍ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ປຣໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສນິພ຺ພານານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມາ ຫິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນາຕິອາທີສຸປິ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ. ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ນິໂຣເຘປິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ.

ປຎ຺ຎວາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ປາຬິໂຕຕິ ຘມ຺ມໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອນຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘິໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣໂຕຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣສ຺ສ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ສງ຺ຄີຕິກ຺ກເມນ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາປຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍຕໍເທສນາຍເມວ ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອປຣຠາຄສ຺ສ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓຈຣິໂຕຕິ ວິຊານນຈຣິໂຕ ວີມໍສນຈຣິໂຕ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ວິຈາຣຓາຈາຣເວປຸລ຺ລໂຕ. ປຎ຺ຎວາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ມຄ຺ເຄນາຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ. ອຊ຺ຊ ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຕຣໍ ອຕິຂິປ຺ປເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຎວາປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ ເສກ຺ຂປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ປນ ປຏິເວໂຘວ ກຖິໂຕ ສຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ.

ເອສາຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ກມ຺ມກາຣກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນາກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນກຈິຕ຺ຕໍ. ສຸຂເວທນມ຺ປິ ວິຊານາຕີຕິ ໂກ ເວທິຍຕິ, ກສ຺ສ ເວທນາ, ກິໍກາຣຓາ ເວທນາ, ໂສປິ ກສ຺ສຈິ ອຠາວຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ສຸຂໍ ເວທນໍ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຸຂໍ ເວທນໍ ວິຊານາຕິ ນາມ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕິປຏ຺ຐານກຖໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ. ຕາຍ ຫິ ຕທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໘໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຎ຺ເຈຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເວທນາໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕິ, ອນນ຺ຕຣວາເຣ ປນ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ອຣູປມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຂນ຺ຕິປິ ວິຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ.

ສໍສຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທາທິລກ຺ຂເຓນ ສໍໂຍຄຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ວິສໍສຏ຺ຐາຕິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎຠູມິກສ຺ສ ອຎ຺ຎຠູມິທສ຺ສເນເນວ ວິນາເສຕ຺ວາ, ສໍຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ. ສໍສຏ຺ຐຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານໍ ສໍສຏ຺ຐຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ອວສໂຣ ວິສໍສຏ຺ຐຠາວາສງ຺ກາຍ ເອວ ອຠາວໂຕ? ນ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນ຺ຕຣຄຕານໍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາມຄ຺ຄວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາວິປສ຺ສນາວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ຈ ໂວມິສ຺ສກສໍສຏ຺ຐຠາວສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ. ນານາກຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ສໍສຏ຺ຐຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຠາວເຠທໍ, ສຠາວເຠທໂຕ ປນ ນານາກຣຓໍ ເນສໍ ປາກຏເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ ວຕ຺ຖຸໂຕ ວາ ອຸປ຺ປາທໂຕ ວາ ນິໂຣຘໂຕ ວາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕເມວ ສຠາວເຠທໍ ວິສຍເຠເທນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສໂຍຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອິສ຺ສຣິຍຠູມິ, ເຍນ ຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກາມຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາປິ ປຎ຺ຎາວເສເນວ ກິຈ຺ຈກາຣີ, ມຄ຺ໂຄປິ ວິຎ຺ຎາຓສຫິໂຕວ, ນ ເກວໂລ, ຍຖາ ປນ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປຘານໍ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘຣຍ຺ຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປຕິ ຣາຊາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໑) ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສຸ ປຎ຺ຎາ ປຘານາ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນສ຺ສ ວິເສສໂຕ ຕທຘີນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເອວ ປຐມໍ ຄຫິຕາ. ອຍຎ຺ຈ ເນສໍ ວິສຍວເສນ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ, ຕຖາ ຈ ປຎ຺ຎາປນວິຘິ ນ ເກວລໍ ເຖເຣເຫວ ທສ຺ສິໂຕ, ອປິຈ ໂຂ ຠຄວຕາປິ ທສ຺ສິໂຕຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕວເສນ ປຸຈ຺ຉເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ຍຖາ ‘‘ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໓໒-໑໓໕). ຍຕ຺ຖ ປນ ປຎ຺ຎາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈິຕ຺ຕວເສນ ໂຊຕນາ ໂຫຕິ ຍຖາ – ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປຕິ ສນ຺ນິສາເທຕິ ເອໂກທິໍ ກໂຣຕິ ສມາທຫຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໓໒), ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑). ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ຈິຕ຺ຕວເສນ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສຸ ປຎ຺ຎາວເສນ ໂຈທນໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕມາ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາ ອຘິຄຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ໂລກິຍຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາສີເສນປິ ນິທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ – ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິໂນ ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ຫານຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑). ສຎ຺ຎາສີເສນປິ – ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຕິ ວາ ເສສຣູປາຣູປສຎ຺ຎາຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອກຕ຺ຖາ, ອຸທາຫຸ ນານຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕.ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ). ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາປິ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ນິທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ – ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗), ຕຖາ ຜສ຺ສາທິສີເສນປິ – ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຜສ຺ສໍ ຠາເວຕິ, ເວທນໍ ສຎ຺ຎໍ ເຈຕນໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໗໗).

ຈຕູສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ເຄສູຕິ ສປ຺ປຸຣິສເສວນາ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ກາຣເຓສຸ. ກາມໍ ເຈເຕສຸ ສຕິອາທໂຍປິ ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາວ ເຕຫິ ວິນາ ເຕສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາປິ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາ ວິເສສໂຕ ກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ໂທ ເອວ ຫິ ສປ຺ປຸຣິເສ ປຍິຣຸປາສຕິ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ອນຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈຕູສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສູຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານຠາວນາຍ. ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສູຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ເຄສຸ ສທ຺ຘາ ວິຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານຠາວນາຍ ວີຣິຍໍ ວິຍ ຈ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ – ‘‘ສຕິມາ ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໔, ໔໐໗) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກິຈ຺ຈໂຕ ສຕິ ອຘິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ສມາຘິ, ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈຠາວນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ, ອຘິຄມກ຺ຂເຓ ປນ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ສມຣສຕາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍໍ ຐານໍ, ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕາທິໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ສວິສຍສ຺ມິໍເຍວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອວ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ກຖິຕາຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ຈ ເຕນ ເຕນ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ກຖິຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສທ຺ຘາປຎ຺ຈເມສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສຫ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິສເຍ ສທ຺ຘາທີນໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຕາຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສພ຺ເພສໍ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ຍຖາສກໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິວິເສສວເສນ ໂພຘິຕາຕິ.

ອິທານິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕິເຣກກິຈ຺ຈຕໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ຣາຊປຎ຺ຈມາ ສຫາຍາ ວິຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈການິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ເນສໍ ກີຬນຕ຺ຖໍ ເອກຊ຺ຌໍ ວີຖິໂອຕຣຓໍ ວິຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂອຕຣຓໍ. ສຫາເຍສຸ ປຐມາທີນໍ ຍຖາສກເຄເຫວ ວິຈາຣຓາ ວິຍ ສທ຺ຘາທີນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄາທີນິ ປຕ຺ວາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ. ສຫາເຍສຸ ອິຕເຣສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ວິຍ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕທນ຺ວຍຕາ. ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠູຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ກິຈ຺ຈານຸຄຕຕາ. ນ ຫິ ຕທາ ເຕສໍ ສສມ຺ຠາຣປຖວີອາທີສຸ ອາປາທີນໍ ວິຍ ກິຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາທີນໍເຍວ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຸເຣຕຣໍ ຕຖາປຈ຺ຈເຍຫິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິກສ຺ສ ຠາວນາ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣາຊານໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕີຕິອາທິ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ.

ມຄ຺ຄວິຎ຺ຎາຓມ຺ປີຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສຫຄຕໍ ອປຈຍຄາມິວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ. ຕເຖວ ຕໍ ວິຊານາຕີຕິ ສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍເນວ ວິຊານາຕິ ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄານຸກູລຕ຺ຕາ ຈ. ຍໍ ວິຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊານນປຊານນານິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນານິ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ນ ‘‘ຍໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕເຖວາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຠາວໂຕ ຈ ສມານປຈ຺ຈເຍຫິ ສຫ ປວຕ຺ຕິກຕາ ເອກຸປ຺ປາທຕາ, ຕໂຕ ເອວ ເອກຊ຺ຌໍ ສເຫວ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ເອກນິໂຣຘຕາ, ເອກໍເຍວ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິ ເອກວຕ຺ຖຸກຕາ, ເອກໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິ ເອກາຣມ຺ມຓຕາ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນ ເອກຸປ຺ປາທາທິຕາຍ ສໍສຏ຺ຐຠາວໍ ສາເຘຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານຎ຺ເຈຕໍ, ອິໂຕ ຕີຫິປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕິເຍວ.

ມຄ຺ຄປຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຠາເວຕພ຺ພາ, ນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປຎ຺ຎາຍ ປນ ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ຕຄ຺ຄຕິກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຕເຖວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍມ຺ປິ ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

໔໕໐. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ເວທນາຕິ ເອວໍ ສາມຎ຺ຎຄ຺ຄຫເຓ ສຕິປິ. ເຕຠູມິກສມ຺ມສນຈາຣເວທນາວາຕິ ຠູມິຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ, ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠູຕາ ເວທນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸປກາຣາວຫຠາເວນ ເທສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ປຎ຺ຎາຍປິ. ອິຘ ສຸຂາທິສທ຺ທາ ຕທາຣມ຺ມຓວິສຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ອນິຏ຺ຐໍ, ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ຂມຕາຍ ທຸກ຺ຂໍ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ອນຸປຕິຕໍ, ໂອຕິຓ຺ຓຎ຺ຈາຕິ ທຸກ຺ຂານຸປຕິຕໍ, ທຸກ຺ຂາວກ຺ກນ຺ຕໍ. ສຸເຂນ ອນວກ຺ກນ຺ຕໍ ອຠວິສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ນຍິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສາຣຊ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສາຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍຸໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ ຈ ອິຏ຺ຐໍ. ສາຣາຄາ ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ພຫລຣາຄເຫຕຸ ຍຖາຣຫໍ ທສຫິປິ ສໍໂຍຊເນຫິ ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ສໍໂຍຄາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ສໍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິວເສນ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິພາຘີຍນ຺ຕິ ອຸປຕາປີຍນ຺ຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐໍ, ອນິຏ຺ຐໍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຸຂໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ກຖິຕໍ. ເອວໍ ອວິເສເສນ ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ເຘ ສຸຂາທິອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເວທນາ ເອວ ສຸຂາທິອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກຕິກປຈຸຣຊນວເສນາຍໍ ກຖິຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິມໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສລາຠີ ປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣເຕວ. ວຸຕ຺ຕເມຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໙). ເວທນາຍ ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ເວທິຍນ຺ຕິຍາ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ເວເທຕີຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພສຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພາຍປິ ຈຕຸຠູມິກສຎ຺ຎາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖກສຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ປວຕ຺ຕນກສຎ຺ຎາຍ. ວຕ຺ເຖ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ວຓ຺ຓຘາຕຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປາເປນ຺ໂຕຕິ ຠາວນໍ ອຸປຈາຣໍ ວາ ອປ຺ປນໍ ວາ ອຸປເນນ຺ໂຕ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎາປີຕິ ‘‘ນີລໍ ຣູປໍ, ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນີລ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎາປິ.

ອສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ເພສໍ ເວທນາສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓານໍ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕກ຺ກຄຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕກນ຺ຕນກຕກ຺ກມ຺ຫິ, ສຸຕ຺ຕວຕ຺ຕນກຕກ຺ກມ຺ຫິ ວາ ເວຐນວເສນ ຐິຕໍ. ປຣິວຏ຺ຏກາທິຄຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕເວຐນປຣິວຏ຺ຏກາທິຄຕໍ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາວ ນ ຄຫິຕາ, ຍທຄ຺ເຄນ ປຎ຺ຎາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປໂຍຄໍ ລຠາປິຕາ, ຕທຄ຺ເຄນ ເວທນາສຎ຺ຎາຫິປິ ສມ຺ປໂຍຄໍ ລຠາປິຕາ ເອວາຕິ. ຕເທວ ສຎ຺ຊານາຕິ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ.

ສຎ຺ຊານາຕິ ວິຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຊານາຕີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຊານນວເສນປິ ວິເສສສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ຊານາຕີຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ຈ ລທ຺ທໂຕເຍເວຕ຺ຖ ອວິເສໂສ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວິເສສໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຫິ ຘາຕູນໍ ເຕນ ອາຂ຺ຍາຕປເທນ ນາມປເທນ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ໂຊຕກຠາເວນ ວິເສເສຕິ, ນ ວາຈກຠາເວນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສປິ ຊານນຕ຺ເຖ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອເຕນ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓປຎ຺ຎາປທານິ ອນ຺ໂຕຄຘຊານນຕ຺ເຖ ຍຖາສກໍ ວິສິຏ຺ຐວິສເຍ ຈ ນິຏ຺ຐານີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ວິຊານນປຊານນາກາເຣ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ກທາຈິປິ ອິມິສ຺ສາ ເຕ ວິເສສາ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາເຣຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈມ຺ປິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ສຎ຺ຎາ ກຸໂຕ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໍ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ສຎ຺ຎາ ວິຍ ນີລປີຕາທິມຕ຺ຕສຎ຺ຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຖໍ ປນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໍ ປາເປຕີຕິ? ປຎ຺ຎາຍ ທສ຺ສິຕມຄ຺ເຄນ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ອເນກວາຣໍ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ປຄຸຓຠາວໂຕ ປຣິຈຍວເສນ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນປິ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ຠວຕິ, ຍຖາ ຕໍ ປຄຸຓສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ອຊ຺ຌຍເນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕາປິ ວາຣາ ນ ອຸປຘາຣີຍນ຺ຕິ. ‘‘ລກ຺ຂຓປຏິເວຘ’’ນ຺ຕິ ຈ ລກ຺ຂຓານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ. ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິຎາຓປຏິປາຏິຍາ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອສມ຺ໂພຘສຠາວຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ສຎ຺ຊານາຕິ ອວພຸຊ຺ຌນວເສເນວ, ນ ສຎ຺ຊານນມຕ຺ເຕນ. ຕຖາ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘມ຺ປິ ປາເປຕິ, ນ ວິຊານນມຕ຺ເຕນ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອຎ຺ຎາສາຘາຣເຓນ ອານຸຠາເວນ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວມ຺ປິ ປາເປຕິ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊາຕພຸທ຺ຘີຕິ ອສຎ຺ຊາຕພ຺ຍວຫາຣພຸທ຺ຘິ. ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາຣຫໍ, ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖູນໍ ປຏິລາຠໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກູໂຏຕິ ກຫາປຓປຕິຣູປໂກ ຕມ຺ພກໍສາທິມໂຍ. ເຉໂກຕິ ມຫາສາໂຣ. ກຣໂຕຕິ ອຑ຺ຒສາໂຣ. ສຓ຺ໂຫຕິ ມຸທຸຊາຕິໂກ ສມສາໂຣ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປາທສາຣປໂຣປາທສາຣອຑ຺ຒສາຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຊານນ຺ໂຕ ຈ ປນ ນໍ ຣູປໍ ທິສ຺ວາປິ…ເປ… ອສຸກາຈຣິເຍນ ກໂຕຕິປິ ຊານາຕິ ຕຖາ ເຫຣຎ຺ຎິກຄນ຺ຖສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວເມວນ຺ຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ສຎ຺ຎາວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑວເສເນວ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ທາຣກສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນສທິສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວິສຍປທຏ຺ຐານາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກຈ຺ຈວິເສສຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ຄາມິກປຸຣິສກຫາປຓທສ຺ສນສທິສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາ ປນ ອາຣມ຺ມເຓ ອນວເສສາວໂພຘໂຕ ເຫຣຎ຺ຎິກກຫາປຓທສ຺ສນສທິສາ ວຸຕ຺ຕາ. ເນສນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓປຎ຺ຎານໍ. ວິເສໂສຕິ ສຠາວວິເສໂສ. ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ໂຌ ປກຕິປຎ຺ຎາຍ. ອິມິນາວ ເນສໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອກາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມານານນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມານານໍ. ເຕນ ອຠິນ຺ນວິສຍາຠິນ຺ນກາລຕາທສ຺ສເນນ ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕິຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕໍເຍວ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ. ອຍໍ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ອິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວາ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເສສຘມ຺ມານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທນ຺ຕິ ອຣູປີນໍ ຘມ຺ມານໍ ວວຕ຺ຖານກຣຓໍ. ຕໂຕຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕິລເຕລາທິອຸທ຺ຘຣຓໍ, ຕໂຕ. ຍທິ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ, ກຖໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໔໕໑. ນິສ຺ສເຏນາຕິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ອຕໍສມ຺ພນ຺ເຘນ. ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສທິເສນ ປຈ຺ຈຍຠາວານຸປຄມເນນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສມ຺ພນ຺ຘາຠາວໂຕ. ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ອປາທານທີປນໂຕ. ກຣຓວຈນໍ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ຖທີປນໂຕ. ກາມາວຈຣມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ນິຍມໂຕ ‘‘ອິທໍ ນາມ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກາສມ຺ພນ຺ຘາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຣູປາວຈຣວິຎ຺ຎາຓໍ ປນ ນ ຕຖາຕິ, ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ນິສ຺ສຏຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ເສວ ອຣູປາວຈຣສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ປຣິສຸທ຺ເຘນາຕິ ວິເສສໂຕ ອສໍກິເລສິກຕ຺ຕາວ. ຕຎ຺ຫິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສຕາຍ ວິເສສໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລເສນາ’’ຕິ. ຊານິຕພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍໍ, ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ອິທໍ ອຕິສຍໍ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ໂພເຘຕພ຺ພໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ເນຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຫິ ສາ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ, ອນຸປທຘມ຺ມວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນິເວສາຠາວໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ກລາປໂຕ ນຍໂຕຕິ ກລາປສມ຺ມສນສງ຺ຂາຕໂຕ ນຍວິປສ຺ສນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ສາວກສ຺ສ. ສາວກສ຺ເສວ ຫິ ຕຕ຺ຣ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ສຕ຺ຖຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫຕິ.

ຫຕ຺ຖຄຕຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖຄຕສທິສຕ຺ຕາ, ອາສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ໂພຘິມູເລ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ – ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຣູປໍ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ນາມ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສມ຺ມສນໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອເນກາກາຣສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມສມ຺ມສເນ ອນຸປທເມວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຘມ຺ເມປິ ອປຣາປຣໍ ສມ຺ມສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປໂຣປຎ຺ຎາສາຕິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເກຈິ ຘມ຺ມາ ເວທນາທໂຍ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທີສຸ ວຸຕ຺ຕາປິ ຌານໂກຏ຺ຐາສາທີສຸປິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຠາວວິສິຏ຺ເຐນ ປນ ອຕ຺ຖວິເສເສນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣານິ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ນວິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອງ຺ຄຸທ຺ຘາເຣນາຕິ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານຌານງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ອຸທ຺ຘຣເຓນ. ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ວາ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄຸທ຺ຘາເຣນາຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທິໂກຏ຺ຐາສານໍ ສມຸທ຺ຘຣເຓນ. ຍາວຕາ ສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຍຕ຺ຕກາ ສຎ຺ຎາສຫຄຕາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຄນ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ຕາວຕິກາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ ອຣຫຕ຺ຕສມຘິຄໂມ.

ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນາຕິ ອນ຺ຘສ຺ສ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄເທສໂກ ວິຍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຓາຍກຠາເວນ. ຍຖາ ວາ ໂສ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ, ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ສມາຘິປຎ຺ຎາ. ສມາຘິ ເຈຕ຺ຖ ອາຣຸປ຺ປສມາຘີຕິ ວທນ຺ຕິ, ສມ຺ມສນປໂຍໂຄ ປນ ໂກຈິ ຌານສມາຘີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຠູຕາ ປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ. ສມາຘິປຎ຺ຎາຍ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ປຊານາຕິ, ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙-໑໐໐; ໓.໕.໑໐໗໑-໑໐໗໒; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔) ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓກິຈ຺ຈໂຕ. ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫວິຘມນໂຕ ຍຖາ ປີຕິປຏິສໍເວທນາທີສຸ. ກິມຕ຺ຖິຍາຕິ ກິໍປໂຍຊນາຕິ ອາຫ ‘‘ໂກ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມຕິ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓາວໂພຘວເສນ ອຠິມຸຂໍ ເຎຍ຺ເຍ ຊານິຕພ຺ເພ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິຘມ຺ເມ. ອຠິຊານາຕີຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ອຠິມຸຂໍ ອວິຣຊ຺ຌນວເສນ ຊານາຕິ. ເອເຕນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣມາຫ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ອນິຈ຺ຈາຕິປິ ທຸກ຺ຂາຕິປິ ອນຕ຺ຕາຕິປິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານິຕພ຺ເພ. ປຣິຊານາຕີຕິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ…ເປ… ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານາຕິ. ອິມິນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣມາຫ. ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ເມ. ປຊຫຕິ ປກຏ຺ຐໂຕ ຊຫຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ເຈວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາພ຺ຍາປາຣມາຫ. ສາ ປເນສາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍາປິ ຕິປ຺ປກາຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ, ຕາສໍ ວິເສສໍ ສຍເມວາຫ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ອຠິຊານນວເສນ ອາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈໂຕ. ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິ ຍຖາພລໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີສຸ ສມ຺ໂມຫວິຘມນໂຕ. ນິພ຺ພານມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີສຸ ວິຄຕສມ຺ໂມຫໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ’’ຕິ.

໔໕໒. ກມ຺ມສ຺ສກຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ, ວິວຏ຺ຏກຖາ ເຫສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈາ’’ຕິ. ປຣໂຕ ໂຆໂສຕິ ປຣໂຕ ສຕ຺ຖຸໂຕ, ສາວກໂຕ ວາ ລພ຺ຠມາໂນ ຘມ຺ມໂຆໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ໂຍ ໂກຈິ ປຣໂຕໂຆໂສ. ອຸປາຍມນສິກາໂຣຕິ ເຍນ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕາທິໂສ ປຖມນສິກາໂຣ. ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ນິຍມປກ຺ຂິໂກ, ນ ສພ຺ພສໍຄາຫໂກຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ມິໍເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ປຣໂຕໂຆສເມວ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ນ ປທຏ຺ຐານວິເສສໍ ປຏິໂຍຄີນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອວ-ສທ຺ທສ຺ສ.

ລທ຺ຘຸປກາຣາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໒໕) ຍຖາຣຫໍ ນິສ຺ສຍາທິວເສນ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີສຸ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ, ປຏິເສໂຘ ວາ. ອຄ຺ຄຜລສມາຘິມ຺ຫິ ຕປ຺ປຣິກ຺ຂາຣຘມ຺ເມສຸເຍວ ຈ ເກວໂລ ເຈໂຕປຣິຍາໂຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຜລກ຺ຂເຓຕິ ອນນ຺ຕເຣ ກາລນ຺ຕເຣ ຈາຕິ ທຸວິເຘ ຜລກ຺ຂເຓ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ສພ຺ພສໍກິເລເສຫິ ເຈໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍາຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຜລຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ ອສ຺ສາຕິ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຜລໍ ອານິສໍໂສ’’ຕິ, ສພ຺ພສໍກິເລເສຫິ ເຈຕໂສ ວິມຸຈ຺ຈນສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນສຎ຺ຎິຕໍ ປຫານໍ ຜລໍ ອານິສໍໂສ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘ ຈ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ-ສທ຺ເທນ ປຫານມຕ຺ຕໍ ຄຫິຕໍ, ປຸພ຺ເພ ປຫາຍກຘມ຺ມາ, ອຎ຺ຎຖາ ຜລຘມ຺ມາ ເອວ ອານິສໍໂສຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ປຸນວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ.

ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຜລານິສໍສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ສີລສຠາວຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣາ, ຕຖາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ຌານສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ອປ຺ປນາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສມ຺ມາສຕິສມ຺ມາວາຍາມາ ປນ ສມາຘິປກ຺ຂິຍາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສຸຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາໂຣຈນວເສນ ສຫ ກຖນໍ ສໍກຖາ, ສໍກຖາວ ສາກຈ຺ຉາ. ອິຘ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຏິພທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ…ເປ… ກຖາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ເອກວາຣໍ ວີຖິຍາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນໍ ຂລນໍ, ອເນກວາຣໍ ປກ຺ຂລນໍ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ວິຈ຺ເຉທນີກຖາ ຂລນປກ຺ຂລນເຉທນກຖາ. ປູເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປາເລນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣູເຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ. ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຍຖາອຸຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຜາຕິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຠາວນານຸໂຍຄກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ປຎ຺ຈສຸປິ ຐາເນສຸ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຊຕໂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອມ຺ພຸປມາ ຈ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຸທກໂກຏ຺ຐກນ຺ຕິ ອາລວາລໍ. ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘຕີຕິ ອສິຖິລໍ ທຬ຺ຫໍ ນາຕິມຫນ຺ຕໍ ນາຕິຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕິ. ຖິຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອຸທກສິຎ຺ຈນກາເລ ຕໂຕ ຕໂຕ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖໍ ອາລວາລໍ ຖິຣຕຣໍ ກໂຣຕິ. ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑໂກຕິ ຕສ຺ເສວ ອມ຺ພຄຈ຺ຉກສ຺ສ ສຸກ຺ໂຂ ສາຂາສີສໂກ. ກິປິລ຺ລິກປຸໂຏຕິ ຕມ຺ພກິປິລ຺ລິກກຸຏຊໍ. ຂຓິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກຸທາລໍ. ໂກຏ຺ຐກພນ຺ຘນໍ ວິຍ ສີລໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວຑ຺ຒນຸປາຍສ຺ສ ມູລຠາວໂຕ. ອຸທກສິຎ຺ຈນໍ ວິຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຠາວນາຍ ປຣິພ຺ຣູຫນໂຕ. ມຣິຍາທາຍ ຖິຣຠາວກຣຓໍ ວິຍ ສມໂຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠາວນາຘິຏ຺ຐານາຍ ສີລມຣິຍາທາຍ ທຬ຺ຫຠາວາປາທນໂຕ. ສມາຫິຕສ຺ສ ຫິ ສີລໍ ຖິຣຕຣໍ ໂຫຕິ. ສມີເປ ວລ຺ລິອາທີນໍ ຫຣຓໍ ວິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂລນປກ຺ຂລນຈ຺ເຉທນໍ ອິຊ຺ຌິຕພ຺ພຠາວນາຍ ວິພນ຺ຘາປນຍນໂຕ. ມູລຂຓນໍ ວິຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ຠາວນາ ຕສ຺ສາ ວິພນ຺ຘສ຺ສ ມູລການໍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີນໍ ປລິຂຓນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ຍຖາສຸເຕ ອຕ຺ເຖ ສາກຈ຺ຉາສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິໂສຘເນນ ສມຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ສມາຫິຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປາຣິປູຣິ. ປຣິປຸຓ຺ຓວິປສ຺ສໂນ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ເອວເມເຕສໍ ອງ຺ຄານໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ສມ຺ມຸຂາ ຈ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຍມານຸປຸພ຺ພີ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໕໓. ອິຘ ກິໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອິຘ ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປາປິຕາຍ ເທສນາຍ ‘‘ກຕິ ປນາວຸໂສ, ຠວາ’’ຕິ ຠວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກີທິສໍ ອນຸສນ຺ຘິໍ ອຸປາທາຍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ມູລເມວ ຄໂຕ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິມາຫ. ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ຫິ ອິຘ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ໂຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ຊໂຬ ເອວ. ກາມຠໂວຕິອາທີສຸ ກມ຺ໂມປປຕ຺ຕິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘປິ ຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຠວູປຄໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໔໗; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໖໔໖-໖໔໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸນພ຺ຠວສ຺ສາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອປຣາປຣໍ ຠວນໂຕ ຊາຍນໂຕ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ວຏ຺ຏປພນ຺ຘສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘ ວຏ຺ຏໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ຠວໂຍນິຄຕິອາທິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວາທິເກ. ອຠິນນ຺ທນາຕິ ຕຓ຺ຫາອຠິນນ຺ທນເຫຕຸ. ຄມນາຄມນໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ຠວາທີສຸ ສຕ຺ຕານໍ ອປຣາປຣໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕິ. ຂຍນິໂຣເຘນາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂຍສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ. ອຸຠຍເມຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຫານາຠິສມຍຠາວນາຠິສມຍານໍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນກາລຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ເຫຕຸຜລຘມ຺ມູປຈາຣວເສນ. ຍຖາ ຫິ ປທີປຸຊ຺ຊລນເຫຕຸໂກ ອນ຺ຘກາຣວິຄໂມ, ເອວໍ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທເຫຕຸໂກ ອວິຊ຺ຊານິໂຣໂຘ, ເຫຕຸຜລຘມ຺ມາ ຈ ສມານກາລາປິ ປຸພ຺ພາປຣກາລາ ວິຍ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ ຍຖາ – ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ມ. ນິ. ໓.໔໒໐, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນກິຣິຍາ. ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອິຘ ກາມຠເວ ປຣິນິພ຺ພາເນນ. ອາຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ຣູປາຣູເປສຸ ປຣິນິພ຺ພາເນນ. ຄມນາຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພໂສ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ.

໔໕໔. ວິວຏ຺ຏກຖາຍ ປຣໂຕ ໂຊຕິຕໍ ປຐມໍ ຌານໍ ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິໂຣຘສາຘກໍ ວິຠາວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕມໍ ປນາວຸໂສຕິ ອິຘ ກິໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ອນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຊານິຕພ຺ພານິ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສມ຺ປໂຍຄປຫານງ຺ຄານິ ປຸຈ຺ຉິຕານິ. ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄວວຕ຺ຖານໍ. ໂກຏ຺ຐາສປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາທິຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສປຣິຈ຺ເຉໂທ ຊານິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ຌາເນ ເອຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກາ ນິໂຣຘິຕາຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອຸປກາຣານຸປກາຣານິ ອງ຺ຄານີຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກາຣານິ ຈ ອນຸປກາຣານິ ຈ ອງ຺ຄານິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫິ ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫິ ຈ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕໍຕໍຎາຓສ຺ສ ສມາຘິຈຣິຍາຫິ ສມຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ອນຸປກາຣກງ຺ຄານິ, ສມຕິກ຺ກມກາ ອຸປກາຣກງ຺ຄານິ. ເຕສຎ຺ຫິ ວເສນ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ອຸປສນ຺ຕຸປສນ຺ຕໂອຬາຣິກຠາວາຍ ຠວຄ຺ຄສມາປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຕໍ ປຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກາລໍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ. ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍສທິສໍ. ນ ຫິ ນິໂຣຘສ຺ສ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຫິ ຕທາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຕຖາ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣເຫຕຸກາຍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອໂຫສີຕິ ສາ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉ ສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກສໍວຓ຺ຓນາຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ສຕ຺ຕ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອິທໍ ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນຍໍ ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອາທິອນ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ນຍທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ.

໔໕໕. ເອວໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ປາທກໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິທານິ ອນ຺ໂຕນິໂຣເຘ ອນຸປພນ຺ຘຠາວໂຕ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປສາທານໍ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉເນ ປຐມໍ ຕາວ ເຕ ສຣູປໂຕ ອາເວຓິກໂຕ ອາເວຓິກວິສຍໂຕ ປຏິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ປຸຈ຺ຉນວເສນ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓນິສ຺ສເຍ ປຎ຺ຈ ປສາເທ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ໂຄຈຣວິສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ຕພ຺ພຫຸລຈາຣິຕາເປກ຺ຂໍ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓໍ, ອນຎ຺ຎຕ຺ຖຠາວາເປກ຺ຂໍ ວິສຍຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖວ ໂຄຈຣວິສຍຠາວານໍ ວິເສໂສ, ວິວຣິຍມານໍ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓສຠາວເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄຈຣຠູຕໍ ວິສຍ’’ນ຺ຕິ. ເອເກກສ຺ສາຕິ ເອໂກ ເອກສ຺ສ, ອຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ເອກ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ວິຍ. ສເຈ ຫີຕິອາທິ ອຠູຕປຣິກປ຺ປນວຈນເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ. ວິນາປິ ມຸເຂນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖສລ຺ລາປິກນິທສ຺ສນໍ ນາມ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ເກວລໍ, ເອວໍ ຈກ຺ຂຸນິສ຺ສຍເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸປສາເທ ອຸປເນຫີ’’ຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສໍຫຈ຺ຈກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ວາ ນີລໍ ຍທິ ວາ ປີຕກນ຺ຕິ ອິທໍ ນີລປີຕາທິສຠາວຊານນມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນີລໍ ປີຕກນ຺ຕິ ປຊານນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ອວິກປ຺ປກຠາວໂຕ. ເອເຕສໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ. ນິສ຺ສຍສີເສນ ນິສ຺ສິຕປຸຈ຺ຉາ ເຫສາ, ເອວຎ຺ຫິ ວິສຍານຸຠວນໂຈທນາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາສກໍ ວິສຍໍ ຣຊ຺ຊນາທິວເສນ ອນຸຠວິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖານິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ, ຕຕ຺ຖ ສມຕ຺ຖຕາເຍວ ຈ ນຕ຺ຖິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິສຣນ຺ຕານິ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິໍ ເອຕານິ ປຏິສຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຊວນມໂນ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກໍ ອິຕຣຎ຺ຈ ສາຘາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຍາຍ’ສ຺ສ ຣຊ຺ຊນາທິປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິສຣຓຕາ, ສາ ສວິເສສາ ຍຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນມໂນ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ທ຺ວາເຣຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ຊວນໍ ຣຊ຺ຊຕິ ວາ ທຸສ຺ສຕິ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ ວາ, ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຓາທິອສໍວໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊວນມນສ຺ເສວ ປຏິສຣຓຠາເວ. ທຸພ຺ພລໂຠຊກາຕິ ຫີນສາມຕ຺ຖິຍາ ຣາຊໂຠຄ຺ຄາ. ເສວການໍ ຄຓນາຍ ໂຍຊິຕທິວເສ ລພ຺ຠມານກຫາປໂຓ ຍຸຕ຺ຕິກຫາປໂຓ. ອນ຺ທຸພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ລພ຺ຠມານກຫາປໂຓ ພນ຺ຘກຫາປໂຓ. ກິຎ຺ຈິ ປຫຣນ຺ເຕ ມາ ປຫຣນ຺ຕູຕິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ທາຕພ຺ພທຓ຺ໂຑ ມາປຫາຣກຫາປໂຓ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ປຣິຕ຺ຕເກສຸ ຄາມິກມນຸສ຺ເສສຸ ຕຖາ ລພ຺ຠມາໂນ ເອຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຫາປໂຓ ວາ’’ຕິອາທິ. ສຕວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຕກຣີສວຕ຺ຖຸກໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ຘນໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໔໕໖. ອນ຺ໂຕນິໂຣຘສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈ ປສາເທຕິ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຎ຺ຈ ປສາເທ. ກິຣິຍມຍປວຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຊວນາທິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕກຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ. ພລວປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຉາຊາຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຠາເວນ ພລວປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປສາໂທ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ວິນາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຣຫິຕສ຺ສ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານຣູປກລາປສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອນຸປາລນລກ຺ຂເຓນ ຊີວິເຕນ ອນຸປາລິຕາ ເອວ ອຸສ຺ມາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເຕນ ອນນຸປາລິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ມາ ອາຍຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຊາລສິຂໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຠາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຊາລສິຂາສງ຺ຂາຕຠູຕສງ຺ຆາຕໍ ສເຫວ ປວຕ຺ຕມານໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອາຠາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ‘‘ອຸຊ຺ຊລຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມຕິ, ຣູປຄຕານິ ຈ ວິທໍເສຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປກາເຣຫິ ຎາຍຕິ. ຕໍ ອາໂລກໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອາໂລກໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ. ຊາລສິຂາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ອປ຺ປິກາ, ມຫຕີ, ອຸຊຸ, ກຸຏິລາ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏາ ໂຫຕິ.

ຊາລສິຂາ ວິຍ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ອາໂລໂກ ວິຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຠາວໂຕ. ອິທານິ ອຸປໂມປມິຕພ຺ພານໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາລສິຂາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຊາລສິຂາຍ ສເຫວ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ກມ຺ມຊຸສ຺ມນາ ສເຫວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊາລສິຂາສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຕສ຺ສາ ສຕິເຍວ ໂຫນ຺ໂຕ ອາໂລໂກ ຕາຍ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຊນິຕອາໂລເກເນວາ’’ຕິ. ອຸສ຺ມາ ນາເມຕ຺ຖ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາ ເຕໂຊຘາຕຸ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຕທນຸປາລກຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຊມຫາຠູຕສມ຺ຠເວນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ອຸສ຺ມາຍ ອນຸປາລນ’’ນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ຂຓຏ຺ຐິຕິຍາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ປພນ຺ຘານຸປຈ຺ເຉທສ຺ສປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ກມ຺ມຊເຕຊປວຕ຺ຕໍ ປາເລຕີ’’ຕິ. ອຸສ຺ມາ ອາຍຸໂນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ໂຕ ເສສຠູຕສຫິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາຠູຕານີ’’ຕິ. ຕຖາ ອາຍຸປິ ສຫຊາຕຣູປໍ ປາເລນ຺ຕເມວ ອຸສ຺ມາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາຠູຕານິ ປາເລຕີ’’ຕິ.

໔໕໗. ອາຍຸ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອນຸປາລນວເສນ ສງ຺ຂຣຓໂຕ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ປນ ອເນກສຕສຫສ຺ສເຠເທສຸ ຣູປກລາເປສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ອເນກເຠທນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວນ຺ຕີຕິ ເວທນິຍາ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເວທນາ ຘມ຺ມາວາ’’ຕິ. ສຸຂາທິເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ. ອິເມສໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣເວທນານໍ ເອກນ຺ຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ມຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ ເວທນາຍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອາຍຸສງ຺ຂາຣານໍ ຕຖາ ອນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນິໂຣຘສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນເມວ ນ ສິຍາ, ກຸໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຕ ຈ ຫາວຸໂສ’’ຕິອາທິ. ວຸຏ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ສຎ຺ຎາເວທນາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາຕິ ນານາຣມ຺ມຓາປາຕໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍຠູຕາ. ຊາລາປວຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຣູປຘມ຺ມາ ເຕຊຸສ຺ສທຠາວໂຕ ວິສໂຍຠາສນໂຕ ຈ. ອຸທກປ຺ປຫາໂຣ ວິຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປິຫິຕອງ຺ຄາຣາ ວິຍ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸສ຺ມາມຕ຺ຕຕາຍ ອໂນຠາສນໂຕ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລາຄມນນ຺ຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລສ຺ສ ອຸປຄມນໍ. ອນຸຣູປປຕ຺ຕິວເສເນວ ຣູປປວຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ. ອິມໍ ຣູປກາຍໍ ຊຫນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມາ ຣູປກາຍາ ກເຬວຣາ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ. ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ວຈີສງ຺ຂາຣາ. ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຫິ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕິ ກເຖຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂຕ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນິໂຣຘໂຈທນາຍ ຣູປນິໂຣໂຘ ວິຍ ຈິຕ຺ຕນິໂຣໂຘ ອໂຈທິໂຕ ເຕສໍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ນ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນິໂຣໂຘ ເອກນ຺ຕິໂກ ວິຕກ຺ກາທິນິໂຣເຘ ຕທຠາວໂຕ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາຈາ ອນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ. ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ວຈີສງ຺ຂາຣາ, ເຕສຸ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ກຖໍ ວາຈາຍ ອນິໂຣໂຘ. ຈິຕ຺ຕໍ ປນ ນິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເຕຫິ ອນຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກາທິນິໂຣໂຘ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຈ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອນປຄຕຕ຺ຕາ ເຕ ຊີວນ຺ຕິ ເອວ ນາມາຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອຠິນິເວສໍ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຕວ ນິຣຸທ຺ຘາ, ນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີຕຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິເວສໍ ອກຕ຺ວາ. ອາຈຣິຍານໍ ນເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ປຣມ຺ປຣາຄຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣາຄມໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປທສ຺ສ ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອສຎ຺ຎຠໂວ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎາວ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ອິຕເຣ ປນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎາວ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສີ, ນ ຜສ຺ສາທໂຍ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ, ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຈ ເທສນາສີສເມວ. ສພ຺ເພປິ ປນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ເຕວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕຖາປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາເຣນ ສພ຺ເພສໍເຍວ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ເອເຕນ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕທຠາວໂຕ’’ຕິ ຈ ຍຸຕ຺ຕິວຈນໍ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ປາຍານວໂພຘໂຕຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ຫິ ປຏິສຣຓໍ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ.

ອຸປຫຕານີຕິ ພາຘິຕານິ. ມກ຺ຂິຕານີຕິ ຘໍສິຕານິ. ອາຣມ຺ມຓຆຏ຺ຏນາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກິລມໂຖ ຈກ຺ຂຸນາ ຠາສຸຣຣູປສຸຂຸມຣຊທສ຺ສເນນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ອຸຓ຺ຫກາເລ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຊລນ຺ເຕ ຂຣສ຺ສເຣ ຈ ປຓເວ ອາໂກຏິເຕ ອກ຺ຂີນິ ເຠທານິ ວິຍ ນ ສຫນ຺ຕິ ໂສຕານິ ‘‘ສິຂເຣນ ວິຍ ອຠິຫຎ຺ຎນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ.

໔໕໘. ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ຣູປວິຣາຄຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຣູປຊ຺ຌານນ຺ຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ’’ຕິອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອປຄມເນນ ວິຄເມນ ປຈ຺ຈຍາ ອປຄມນປຈ຺ຈຍາ ສຸຂາທິປ຺ປຫານານິ. ອຘິຄມປຈ຺ຈຍາ ປນ ກສິເຓສຸ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ຈ ອາຣຸປ຺ປາ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຕານິ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນມຘິຄນ຺ຕຸໍ. ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານກຜລສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານຠູຕໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາສມຸທາຄຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ສາ ຫິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ສມຖນິສ຺ສນ຺ໂທ ອຠິຎ຺ຎາ, ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາມຸທິຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣນິສ຺ສນ຺ໂທ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ, ກສິຓນິສ຺ສນ຺ໂທ ອາຣຸປ຺ປາ, ສມຖວິປສ຺ສນານິສ຺ສນ຺ໂທ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລຠູຕໍ ສາມຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນານິສ຺ສນ຺ທາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓາ ນາມ ສາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ວິເສສໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຣູປາທີນໍ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓານ’’ນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິມິຕ຺ຕາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕາປຄຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ’’ຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິສຫຊາຕໍ ມນສິກາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ນ ອາວຊ຺ຊນມນສິກາຣໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ອນຸໂລມານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນິໂຣຘສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ຄຫິຕານໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິໂຍສານສ຺ສ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ. ທ຺ວີຫິ ພເລຫີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາພເລຫິ. ຕໂຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຂາຣານໍ. ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ທຸກ຺ຂາ, ອນຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພິທາ, ວິຣາຄາ, ນິໂຣຘາ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ, ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕີຕິ ອິມາຫິ ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫິ. ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫີຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິອາທີຫິ ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫິ. ໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ຈຣິຍາສຸ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວສີຠາໂວ, ສາ ວສີຠາວຕາປຎ຺ຎາ. ອສ຺ສາ ສາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາ ກຖິຕາ. ຕສ຺ມາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໖໘-໘໖໙) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໘໖໘) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວລຎ຺ຊນສມາປຕ຺ຕິ ອຣິຍວິຫາຣວເສນ ວິຫຣຓສມາປຕ຺ຕິ. ຐິຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ຂຓຏ຺ຐິຕິ. ກສ຺ມາ? ສມາປຊ຺ຊນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຐິຕິຍາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມສ຺ສາມີຕິ ປເຄວ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຣູປາທິນິມິຕ຺ຕວເສນາຕິ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠມານຣູປາທິນິມິຕ຺ຕວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕ ຉພ຺ພິຘມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ອາຣມ຺ມຓານໍ ເອກຊ຺ຌໍ, ເອກນ຺ຕໂຕ ວາ ມນສິກາຕພ຺ພໂຕ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕໍ ຍຖາ ‘‘ທາຕພ຺ພເມຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ຍທິ ເມ ພ຺ຍາຘິຕາ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ.

໔໕໙. ນີລມ຺ປິ ສຎ຺ຊານາຕີຕິອາທິນາ ນີລາທິຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ຕໍວຓ຺ຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານນໍ ອເວຣາທິຠາວມນສິກຣຓໍ ໂຊຕິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐາເນ ອປ຺ປມາຓາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ກຖິຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ ອຎ຺ຎໍ ອຠິນວໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອຕາຕິ ອປ຺ປມາຓເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິອາທໂຍ. ເອກນາມກາຕິ ເອເກກນາມກາ, ເຍ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ. ຈຕຸນາມໂກຕິ ອປ຺ປມາຓເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິອາທິນາມໂກ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ. ອປ຺ປມາຓາຕິ ອໂນຘິໂສ, ໂອຘິໂສປິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ’’ຕິ ອປຣິມິຕາ. ອເສເສຕ຺ວາຕິ ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິ ວິຍ ເອກສ຺ເສວ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ກິຎ຺ຈນໍ ໂຫຕິ, ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຆຏ຺ຏນສ຺ສ ກິຎ຺ຈນສ຺ສ ອສຸຠສມາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ສພິມ຺ພໍ ວິຍ ວິຄ຺ຄຫໍ ກິຎ຺ຈນໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ນ ຕຖາ ອິມສ຺ສາຕິ. ນນຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຐມາຣຸປ຺ປານມ຺ປິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ປນ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ນ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕອາຣມ຺ມຓຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕນາ. ຠວຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕາຕິ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິ ຈາຕິ ຠາໂວ, ອຕ຺ຕາ. ຠາວ-ສທ຺ໂທປິ ອຕ຺ຕປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຠາວໂປສປຸຄ຺ຄລາທິສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິ. ເນສໍ ອປ຺ປມາຓສມາຘິອາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ. ‘‘ນານຕາ ປາກຏາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ຠູມິໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕາທິຠາເວນ ອຕີຕາທິຠາເວນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິຠາເວນ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຜລສມາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

ເອຕ຺ຕໂກຕິ ຣາຄາທີຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາໂຓ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ປຣິຕ຺ຕເຈຕໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓເມວ ປມາຓກຣຓານໍ ອຠາເວນາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກຸປ຺ປາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອໂກປນີຍຕາຍ. ກິຎ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ຕຣິ ປຐິໂຕ ຘາຕຸ ມທ຺ທນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈຕິ ມທ຺ທຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມູຫາທິຆນວເສນ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສວິຄ຺ຄຫາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕາຍ ‘‘ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຂາທິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປສ຺ສນາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ຕີ ນິຈ຺ຈາທິຄ຺ຄາຫໍ ວິຘເມນ຺ຕີ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຆນນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ອຠາວາ. ນ ຄຫິຕາຕິ ເອກຕ຺ຖປທນິທ຺ເທເສ ປາຬິຍໍ ກສ຺ມາ ນ ຄຫິຕາ? ສາຕິ ສຸຎ຺ຎຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປມາຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິອາທິນິທ຺ເທເສສຸ. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນປິ ເອກຕ຺ຖາ, ນ ເກວລໍ ສຠາວສຣສໂຕວ. ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອປ຺ປມາຓໂຕຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ລທ຺ຘປຣິຍາເຍນ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາທິສທ຺ທປວຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ອຎ຺ເຎນ ເຫຕຸນາ ອປ຺ປມາຓາຕິສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ເອຕສ຺ສ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາ ຕາຍ ຕາຍ ສມຎ຺ຎາຍ ໂວຫຣິຕພ຺ພຕາປຣິຍາເຍນ. ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນມຸເຂນ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸຏ຺ຐິຕເທສນໍ ອຣຫຕ຺ເຕນ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໖໐. ອຍໍ ເທສນາ ຍສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉກວິສ຺ສຊ຺ຊເກ ປຸຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມຸທາຍໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂກ ປນາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາສກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມຄ຺ຄາຄຕໍ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ເອກາທສນຫຸຕານໍ. ມຄ຺ຄາຄເຕນ ອຸປສເມນ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຠວິສ຺ສຕິ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວີຖິໍ ໂອໂລກຍມານາ. ໂອລມ຺ພນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖາວລມ຺ພນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຣິເຠທເກນາຕິ ເປສຸຎ຺ຎວາທິນາ.

ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ‘‘ນ ປກາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປຸນ ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ເອໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ເອໂສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ. ວິວຏ຺ຏໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸປຈິຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ກຸສລໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ‘‘ຍທິ ເມ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສກ຺ກາ ເອຕໍ ປຏິລທ຺ຘຸໍ. ສເຈປິ ນຕ຺ຖິ, ອາຍຕິໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິຣກາລປຣິຠາວິຕາຍ ຆເຏ ປທີປຊາລາ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທິປ຺ປມານາຍ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມານາ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ.

ລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ສຸຈິຣກາລໍ ກຕູປຈິຕປຸຎ຺ຎຕາຍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສຸຊາຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກຕ຺ວາ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ກຕປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາຕສມ຺ປນ຺ນາຠິນີຫາຣຕ຺ຕາ. ນາຕິຈິຣໍ ກິລມິຕ຺ຖາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວນ຺ຕີ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິປາກວເສນ ຈິຣໍ ນ ກິລມິຕ຺ຖ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຄມເນນາຕິ ປພ຺ພາຊນຕ຺ຖໍ ຄມນໂຕ ທຸຕິຍຄມເນນ.

ອຸປເນຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ອຸປເນຕ຺ວາ. ສກ຺ກາຍນ຺ຕິ ສກາຍໍ. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉມານາ, ວິຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຍ. ເອໂກ ເອວ ປາໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກປາສກາ, ຄຓ຺ຐິ. ສາ ຫິ ສຸໂມຈິຍາ, ອເນກປາສາ ປນ ທຸມ຺ໂມຈິຍາ, ເອກປາສຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ສຸກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ເຖຣິຍາ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຍຠູຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ.

ເຖຣິຍາ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອວິສຍຕາຍ ວິສາໂຂ ‘‘ນ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຈ຺ຈວິນິພ຺ໂຠຄປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນາຕິ ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎານຎ຺ຎຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓເຠທນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິນິພ຺ໂຠຄປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານີຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານິ. ປຏິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ຄຓ຺ຐິປຎ຺ຫນ຺ຕິ ທຸພ຺ພິນິພ຺ເພຘຕາຍ ຄຓ຺ຐິຠູຕໍ ປຎ຺ຫໍ.

ນ ຕໍເຍວ ອຸປາທານໍ ເຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ເອກເທສສ຺ສ ສມຸທາຍຕາຠາວໂຕ, ສມຸທາຍສ຺ສ ຈ ເອກເທສຕາຠາວໂຕ. ນາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ອຸປາທານໍ ຕສ຺ສ ຕເທກເທສຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເອກເທໂສ ສມຸທາຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍທິ ຫິ ຕຎ຺ເຎວາຕິອາທິນາ ອຸຠຍປກ຺ເຂປິ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣູປາທິສຠາວມ຺ປີຕິ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓສຠາວມ຺ປິ, ຜສ຺ສເຈຕນາທິສຠາວມ຺ປິ ອຸປາທານໍ ສິຍາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສິຍາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວິສຸໍເຍວ ອຸປາທານໍ ຍທິ ສິຍາ. ປຣສມເຍຕິ ນິກາຍວາເທ. ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອນຸສໂຍຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ນິກາຍວາເທ ຈິຕ຺ຕສຠາວາຠາວວິຎ຺ຎາຓາທີນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວປຏິຊານນໂຕ. ເອວໍ ພ຺ຍາກາສີຕິ ‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘຄຕຉນ຺ທຣາຄຠາເວນ ພ຺ຍາກາສິ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຈ຺ຉຍສມ຺ຠວໂຕ ອສມ຺ພນ຺ເຘນ. ເຕສຸ ກຕ຺ຖຈິປິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ເຕນ. ປຸຈ຺ຉາວິສເຍ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິຄມເນນ ປທີປສຫສ຺ສໍ ຊາເລນ຺ເຕນ ວິຍ. ສອຸປາທານຸປາທານຏ຺ຐານໍ ອນຸຕ຺ຕານຕາຍ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ຄູຬ຺ໂຫ. ອຄ຺ຄຫິຕສງ຺ເກຕານໍ ເກສຎ຺ຈິ ປຏິຈ຺ຉາທິຕສທິສຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ຕິລກ຺ຂຓາຫໂຕ. ຄມ຺ຠີຣຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ. ລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐາ ອຣິຍສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘນໂຕ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາທິຠາວໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໂສ ນິວຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຕາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠວານມ຺ປິ ອປຣຠາເຄ ນິພ຺ພາເນ ນິວຸຕ຺ຖວຕີຕິ ຠວມຕ຺ຖເກ ຐິຕາ.

໔໖໑. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐) ປຏິສມ຺ຠິທາປາເຐນ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕຠາເວນ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອຫໍພຸທ຺ຘິນິພນ຺ຘນຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕວາທີ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຣູປໍ ໂສ ອຫນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ມມ ຣູປໍ ນາມ, ໂສ ອຫນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ມມ ອຕ຺ຕາ ຕໍ ມມ ຣູປນ຺ຕິ ຣູປຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຎ຺ຈ ອທ຺ວຍໍ ອນຎ຺ຎໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຕຖາ ປສ຺ສໂຕ ຈ ອຕ຺ຕາ ວິຍ ຣູປໍ, ຣູປໍ ວິຍ ວາ ອຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ໂຈຕິ ອາປນ຺ນເມວ. ອຈ຺ຈີຕິ ຊາລສິຂາ. ສາ ເຈ ວຓ຺ໂຓ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ສິຍາ, ນ ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ວຓ຺ໂຓປິ ວາ ກາຍາທິວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ອຈ຺ຈິຍາ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍໍ ວິຍ ອຸປມາປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕາວ. ທິຏ຺ຐິປສ຺ສນາຍາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາຍ ປສ຺ສນາຍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕຓ຺ຫາມານປຎ຺ຎານຸປສ຺ສນາຍ. ອຣູປໍ ເວທນາທິໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຉາຍາຍ ຣຸກ຺ຂາຘີນຕາຍ ຉາຍາວນ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ວິຍ, ຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວນ ອຕ຺ຕາຘີນຕາຍ ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ປຸປ຺ຜາຘີນຕາຍ ປຸປ຺ຜສ຺ມິໍ ຄນ຺ຘໍ ວິຍ ອາເຘຍ຺ຍຠາເວນ ອຕ຺ຕາຘີນຕາຍ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ກຣຓ຺ໂຑ ມຓິໂນ ອາຘາໂຣ, ເອວໍ ຣູປມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຘາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຣູປສ຺ມິໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ເວທນາທີຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ເຕສຎ຺ຈາຘາຣຓຕໍ ນິສ຺ສິຕຕຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕິທິສຕິ.

ອຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ກຖິຕໍ ‘‘ເວທນາວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຣູເປນ ໂວມິສ຺ສກຕາຍ ອຠາວໂຕ. ຣູປາຣູປມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ຕາ ກຖິໂຕ ຣູເປນ ສທ຺ຘິໍ ເສສາຣູປຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາ ຣູປາທີນໍ ວິນາສທສ຺ສນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕາ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈ ເວຕິ ຈາຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ເອວມາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອວເສເສສູຕິ ປນ຺ນຣສສຸ ຐາເນສຸ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາ ຣູປວນ຺ຕາທິຠາເວນ ຄຫິຕສ຺ສ ອນິທ຺ຘາຣິຕຣູປຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕໍ ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຈ ສມນຸປສ຺ສເຕວ. ສາວໂກ ປນ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາຕິ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ນ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຕຖາ ເວທນາທໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ຠວທິຏ຺ຐິປິ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາ ວິຍ ວຏ຺ຏສ຺ສ ສມຸທໂຍເຍວາຕິ ທິຏ຺ຐິກຖາຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ຄມນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ຄມນໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໖໒. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖເມວ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຖຣິຍາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປາສກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ສກ຺ກາຍນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຠາເວນ. ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວເສນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ສງ຺ຄຫິຕາສງ຺ຄຫິຕວເສນາຕິ ‘‘ວເສນາ’’ຕິ ປທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ອສງ຺ຂໂຕ ນາມ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ສງ຺ຂໂຕ, ອຸທາຫຸ ອສງ຺ຂໂຕຕິ ປນ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ? ‘‘ອຣິໂຍ’’ຕິ ວຈເນເນວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣໂຕ ສິທ຺ຘາ, ສງ຺ຄາຫກຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປນ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານມ຺ປິ ສິຍາ ໂລກິຍຕາຕິ ອິຘ ໂລກິຍຄ຺ຄຫຓໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ສງ຺ຄຫິຕປທເມວ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ, ນ ອສງ຺ຄຫິຕປທໍ, ເຍ ປນ ສງ຺ຄາຫກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສງ຺ຄຫິຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອສງ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ຂໂຕຕິອາທີສຸ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກໂຕຕິ ສງ຺ຂໂຕ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາຕິ ມຍ຺ຫໍ ມຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ໂຫຕຸ ສຕ຺ຕງ຺ຄິໂກ ວາຕິ ເຈຕິຕຠາເວນ ເຈຕິໂຕ. ສຫຊາຕເຈຕນາຍປິ ເຈຕິໂຕວ ຕສ຺ສາ ສຫກາຣີກາຣຓຠາວໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ປກປ຺ປິໂຕ ອາຍູຫິໂຕ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ກໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ສມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສມ຺ມເທວ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ເຕນ. ອິຕິ ສຕ຺ຕຫິປິ ປເທຫິ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍເຍວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ.

ອສງ຺ຄຫິໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ປເທໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ໂຄ ສປ຺ປເທໂສ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ປເທສາຕິ ຂນ຺ຘາ ນິປ຺ປເທສາ. ປທິສ຺ສຕິ ເອເຕນ ສມຸທາໂຍຕິ ຫິ ປເທໂສ, ອວຍໂວ. ອຍນ຺ຕິ ມຄ຺ໂຄ. ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ເອກເທສຕ຺ຕາ. ນິປ຺ປເທເສຫິ ສມຸທາຍຠາວໂຕ ນິຣວເສສປເທເສຫິ. ຍຖາ ນຄຣໍ ຣຊ຺ເຊກເທສຠູຕໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຣຊ຺ເຊນ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຂນ຺ຘຕ຺ຕເຍກເທສຠູໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນຄຣໍ ວິຍ ຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອິມິນາ. ສຊາຕິໂຕຕິ ສມານຊາຕິຕາຍ, ສມານສຠາວຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ‘‘ນວ ໂກຏິສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໕.໕໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໗) ວຸຕ຺ຕປເຠທວເສນ ເຈວ ສມ຺ປຕ຺ຕສມາທານວິຣຕິອາທິວເສນ ຈ ຄຍ຺ຫມາໂນ ນິປ຺ປເທໂສ, ມຄ຺ຄສີລໍ ປນ ອາຊີວຏ຺ຐມກເມວ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ສປ຺ປເທສໍ. ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕາທິວເສນ ເຈວ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຕາຍ ນິປ຺ປເທໂສ, ມຄ຺ຄສມາຘິ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣວ, ອປ຺ປນາສມາຘິ ເອວາຕິ ສປ຺ປເທໂສ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕາທິວເສນ ເຈວ ສຸຕມຍຎາຓາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຕາຍ ນິປ຺ປເທໂສ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ, ຠາວນາມຍາ ເອວາຕິ ສປ຺ປເທສາ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ສຫກາຣີກາຣຓໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ວີຣິເຍນ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ, ສຕິຍາ ຈ ອນຸປຏ຺ຐິຕໍ. ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ນ ປຕິຕາ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ, ຕຖາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນກິຈ຺ຈໍ. ອປິລາປນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ປິລວຕິ, ເອວໍ ອປິລາປນກິຈ຺ຈໍ.

ເອກໂຕ ຊາຕາຕິ ສຫຊາຕາ. ປິຏ຺ຐິໍ ທຕ຺ວາ ໂອນຕສຫາໂຍ ວິຍ ວາຍາໂມ ສມາຘິສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ອໍສກູຏໍ ທຕ຺ວາ ຐິຕສຫາໂຍ ວິຍ ສຕິ ສມາຘິສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ກິຣິຍໂຕຕິ ອຸປກາຣກິຣິຍໂຕ.

ອາໂກເຏຕ຺ວາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາຫນິຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ ‘‘ອາຫນນຣໂສ’’ຕິ, ໂຍຄາວຈໂຣ ຈ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘາປີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ເປສຸ. ກິຣິຍໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອຸປກາຣກິຣິຍໂຕ.

ສຸຠສຸຂາທິນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວິຘມນໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນໍ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕນາຕິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສເນວາຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄວີຣິຍສ຺ເສວ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ຕຎ຺ຫິ ເອກໍເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕຸກິຈ຺ຈໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປກາຣກສຠາເວນ ຈ ປຣິວາຣຏ຺ເຐນ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ. ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ, ນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາທີນໍເຍວ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາຕິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາ.

ສຕ຺ຕຫິ ຎາເຓຫີຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຊວເນຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓຫິ, ສຕ຺ຕຫິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາຎາເຓຫິ. ອາທິໂຕ ເສວນາ ອາເສວນາ, ຕໂຕ ປຣໍ ວຑ຺ຒນາ ຠາວນາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ ພຫຸລີກມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ. ຍຖາຣຸຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ນີຕຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຍທິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນີຕຕ຺ຖໍ, ອາເສວນາທິ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ. ອາເສວນາທິ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອເນກວາຣໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຫຕິ, ນ ເອກວາຣເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອາເສວນາວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ອາເສວນາວເສເນວ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕຖາ ຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມວເສນ ປວຕ຺ຕມານານິປິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕກາເນວ ຈິຕ຺ຕານິ ອາເສວນາວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕການິ ຠາວນາວເສນ, ພຫຸລີກມ຺ມວເສນາຕິ ນິຍໂມ ລພ຺ຠຕິ. ອິຕິ ອເນກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກອຣິຍມຄ຺ຄໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸນ຺ນິວາຣິໂຍວາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ປຏິເວຘກາເລ ຍຖາຣຫໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນໍ, ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາ ຈ ປວຕ຺ຕິ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມານິ ປຏິເວຘກາເລ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ ອາເສວນາທີຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາວາ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ສເຈ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍາຄຸໍ ປິວາຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຍ ອຠພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖໓. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍສຎ຺ເຈຕນາທິ ລກ຺ຂເຓ ກາຍສງ຺ຂາຣາທິເກປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣ ເອວ. ກາຍປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍຕິ, ນ ກາຍສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິ ເຕ ຘມ຺ມາຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕີຍຕີຕິ ຈ ອິທໍ ກາເຍ ສຕິ ສພ຺ຠາວໍ, ອສຕິ ຈ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈນ຺ຕິ ວຈີໂຆສໍ. ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ຊເນຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິຕຈິຕ຺ຕໍ ວຈີໂຆສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນາປິ ກາຍສງ຺ຂາຣາທິວຈນວຈນີຍຠາເວນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມິສ຺ສິຕາ ອຠິນ຺ນາ ວິຍ, ຕໂຕ ເອວ ອາລຸຬິຕາ ສໍກິຓ຺ຓາ ອວິຠູຕາ ອປາກຏາ ທຸທ຺ທີປນາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ອາທານຄ຺ຄຫຓມຸຎ຺ຈນໂຈປນານີຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ກາເຍນ ອາທາຕພ຺ພສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕໍ ຄຫຓໍ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນສງ຺ຂາຕໍ ມຸຎ຺ຈນໍ, ຍຖາຕຖາຈລນສງ຺ຂາຕໍ ໂຈປນນ຺ຕິ ອິມານິ ປາເປຕ຺ວາ ສາເຘຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ກາຍໂຕ ປວຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈ ກາຍສງ຺ຂາຣາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຫນຸສໍໂຈປນນ຺ຕິ ຫນຸສຎ຺ຈລນໍ. ວຈີເຠທນ຺ຕິ ວາຈານິຈ຺ຉາຣຓໍ. ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອິຘ ວຈີສງ຺ຂາຣາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໔໖໔. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ປທໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອາສນ຺ນານາຄຕຠາວວິສຍໍ ອາສນ຺ນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທູຣສ຺ສ ຄຫເຓ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ນິໂຣຘປາທກສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປທທ຺ວເຍນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິກາໂລ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ອິຕເຣສໍ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ. ນ ຫິ ພລທ຺ວຍຎາຓສມາຘິຈຣິຍານໍ ວສີຠາວາປາທນຈິຕ຺ເຕຫິ ວິນາ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທຈິຕ຺ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກຠາວາຍ ໂຫຕິ.

ເສສສງ຺ຂາເຣຫີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນເຍວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣເຘນ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິ ປທໍ ວຸຏ຺ຐຫນສ຺ສ ອາສນ຺ນານາຄຕຠາວວິສຍໍ ອາສນ຺ນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທູຣສ຺ສ ຄຫເຓ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໂຕ ໂອຣເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປທທ຺ວເຍນ ອນ຺ໂຕນິໂຣຘກາໂລ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລເມວ ອຈິຕ຺ຕກຠາໂວ, ຕໂຕ ປຣໍ ສຈິຕ຺ຕກຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ໂຫຕິ.

ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ອິທເມວ ກາຕພ຺ພໍ ຊານິຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຈິຕ຺ຕກຠາວໍ ສມ຺ປເທວ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ສຕ຺ຕາຫເມວ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທກຣຓໂຕ, ຕຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອາຫາຣູປຊີວີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປາທິນ຺ນກປວຕ຺ຕສ຺ສ ເອກທິວສໍ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫເມວ ຍາປນໂຕ.

ສພ຺ພາ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ຍາ ປນ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ປນ…ເປ… ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສາຕິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນຠິກ຺ຂຸໂນ. ຕສ຺ສ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກາວາຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ວາ ເອເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອພ຺ໂພຫາຣິກາຕິ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂວຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ເກຈິ. ນິໂຣຘສ຺ສ ປນ ປາທກຠູຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາທິສມາຘິຈຣິຍາຍ ວເສນ ອຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກາປິ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣຜລສມາປຕ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຠາວໂຕ ເອວ ເຕ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຎ຺ຊີວຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອານີຕສມາປຕ຺ຕິຜລນິທສ຺ສນມ຺ປິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠວງ຺ຄສມເຍເນເວຕໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ກິຣິຍມຍປວຕ຺ຕວຬຎ຺ຊນກາເລຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍມຍປວຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາໂຣ, ຕສ຺ສ ວຬຎ຺ຊນກາເລ ປວຕ຺ຕນສມເຍ. ວາຈໍ ອຠິສງ຺ຂາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ.

ສຄຸເຓນາຕິ ສຣເສນ, ສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ຣາຄາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ອຠາວາ ອນິມິຕ຺ຕາ, ຣາຄປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາວາ ອປ຺ປຓິຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຜສ຺ໂສ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຜສ຺ໂສ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ຜສ຺ໂສ ນາມາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ.

ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ສຸຎ຺ຎຕາ, ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕຸຄ຺ຆາຏນໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕາ, ສຸຂປ຺ປຓິຘິປຏິກ຺ເຂປໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ອປ຺ປຓິຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຎ຺ຎຕາ…ເປ… ວິປສ຺ສນາປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈາກາຣຄ຺ຄາຫິນິຍາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ປຣໂຕ ເອກໂຕວຸຏ຺ຐານອຸຠໂຕວຸຏ຺ຐາເນຫິ ນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຈ ອິທໍ ‘‘ນ ເອກນ຺ຕິກໍ ເອວມ຺ປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອປ຺ປຓິຫິຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄຕິອາທິນາ, ສຸຎ຺ຎຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄຕິອາທິນາ ຈ ໂຍຊນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ວິກປ຺ໂປ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອາຄມນສ຺ສ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາເວນ ອວວຕ຺ຖານກຣຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕໂຍ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສຄຸຓໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ນາມລາເຠ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມກາ ຕໂຍ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕີຕິ ອນິຍມວຈນໍ. ສເມຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອກສ຺ເສວ ຜສ຺ສສ຺ສ ນາມຕ຺ຕຍໂຍຄໂຕ.

ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕາຍ ນິພ຺ພານໍ ວິເວໂກ ນາມ ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ກຕ຺ວາ. ນິນ຺ນຕາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວິມຸຂສ຺ສ ຕທຠິມຸຂຕາ. ໂປຓຕາ ໂອນມນໍ, ປພ຺ຠາຣຕາ ຕໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາໂວ.

໔໖໕. ຈກ຺ຂາທິໂຕ ຣູປາທີສຸ ປວຕ຺ຕຣູປກາຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກໍ ສຸຂໍ ກາຍິກໍ ນາມ, ມໂນທ຺ວາຣິກໍ ເຈໂຕຜສ຺ສຊາຕາຍ ເຈຕສິກໍ ນາມ. ສຠາວນິທ຺ເທໂສ ສຸຂຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ມຘຸຣຠາວທີປກນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐຠາວໂຊຕນໍ. ເວທຍິຕຠາວທີປກນ຺ຕິ ເວທກຠາວວິຠາວກໍ. ເວທນາ ເອວ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ເວເທຕິ, ອາຣມ຺ມຓໍ ປນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສຠາວນິທ຺ເທໂສຕິເອວມາທິອຕ຺ຖວຈນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຐິຕິສຸຂາຕິ ຐິຕິຍາ ຘຣມານຕາຍ ສຸຂາ, ນ ຐິຕິກ຺ຂຓມຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາຕິ ວິປຣິຓມເນນ ວິຄມເນນ ທຸກ຺ຂາ, ນ ນິໂຣຘກ຺ຂເຓນ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການຎ຺ຫິ ສຸຂເວທນຸປຣໂມ ທຸກ຺ຂໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປິຍວິປ຺ປໂຍເຄນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂໍ, ນຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂເວທນຸປຣໂມ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຕສ຺ສ ໂຣຄສ຺ສ ວູປສເມນ ອໂຫ ສຸຂໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ຊານນຠາໂວຕິ ຍາຖາວສຠາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນໍ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂຎ຺ຫິ ເວທນໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຠາວໂຕ, ຍຖາ ຕທຎ຺ເຎ ຘມ຺ເມ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ສມ຺ມເທວ ອວໂພໂຘ ປຣມໍ ສຸຂໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ອຊານນຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ສມ຺ໂມຫວິຫາໂຣຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ ຊານນຠາໂວຕິ ຊານນສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ຎາໂຓປນິສ຺ສຍາ ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ສຸຂາ ອິຏ຺ຐາກາຣາ. ຍຖາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐາ ເຈວ ອິຏ຺ຐຜລາ ຈາ’’ຕິ. ອຊານນຠາໂວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ອນຸສໂຍ ອນຸເສຕີຕິ ກາມຣາຄານຸສຍາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸສເຍສຸ ກຕໂມ ອນຸສໂຍ ອນຸສຍວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ? ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຫິ ສນ຺ຕາເນ ອນຸສຍນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ, ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕາ ເນສໍ ທສ຺ສິຕາ. ອປ຺ປຫີນາ ຫິ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ສຍິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອນາຄຕາ ກິເລສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອຕີຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ກາລເຠເທນ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ອປ຺ປຫີນຏ຺ໂຐ ອນຸສຍຏ຺ໂຐ, ນນຸ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ອປ຺ປຫີນາ ອນຸສຍາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ? ນ ມຍໍ ອປ຺ປຫີນຕາມຕ຺ເຕນ ອນຸສຍຏ຺ຐໍ ວທາມ, ອຖ ໂຂ ປນ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຖາມຄຕາ ກິເລສາ ອນຸສຍາ. ອິທໍ ຖາມຄມນຎ຺ຈ ຣາຄາທີນເມວ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍໂຕ ອຠິຘມ຺ເມ – ‘‘ຖາມຄຕໍ ອນຸສຍໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ຣາຄານຸສໂຍ. ອປ຺ປຫີໂນຕິ ອປ຺ປຫີນຠາວມຸເຂນ ອນຸສຍນຏ຺ຐມາຫ. ໂສ ຈ ອປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸໂຕ, ປຣິຎ຺ຎາເຕສຸ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສພ຺ພາຍ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ໂສ ອປ຺ປຫີໂນ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈາຍໍ ອນຸສຍຏ຺ໂຐ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສພ຺ພໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ວຕ຺ຖຸວເສນປິ ປນ ອນຸສຍຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ‘‘ຠູມິລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠູມີຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເຕຠູມກາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫໍ ກິເລສຊາຕໍ. ເຕນ ຫິ ສາ ຠູມິລທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ຈ ໂຂ ນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ. ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຕີຕານາຄເຕ ປຣິຎ຺ຎາເຕປິ ຈ ຂີຓາສວານໍ ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຫາກຈ຺ຈານອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາທີນໍ ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ໂສເຣຍ຺ຍເສຏ຺ຐິນນ຺ທມາຓວກາທີນໍ ວິຍ. ຍທິ ຈ ຕໍ ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປເຫຍ຺ຍໂຕ ນ ໂກຈິ ຠວມູລໍ ປຊເຫຍ຺ຍ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ປນ ຠູມິລທ຺ຘໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ເຕສຸ ວຏ຺ຏມູລໍ ກິເລສຊາຕໍ ອນຸເສຕິ. ຕໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ນ ສພ຺ພາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ໂສ ອປ຺ປຫີໂນ, ນ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິໍ ອຕິທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂຍ ອນຸສໂຍ ຍຕ຺ຖ ອນຸເສຕິ, ໂສ ປຫີຍມາໂນ ຕຕ຺ຖ ປຫີໂນ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຫານປຸຈ຺ຉາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກິໍ ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ປຫານປຸຈ຺ຉາ ນາມາ’’ຕິ.

ເອເກເນວ ພ຺ຍາກຣເຓນາຕິ ‘‘ອິຘາວຸໂສ, ວິສາຂ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໗໔) ເອເກເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາຕິ ອນຸສຍປຸຈ຺ຉາ ປຫານປຸຈ຺ຉາຕິ ທ຺ເວປິ ປຸຈ຺ຉາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ‘‘ຣາຄໍ ເຕນ ປຊຫຕີ’’ຕິ ອິທເມກໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ອິທເມກໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ປຸຈ຺ຉານຸກ຺ກມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຫານກ຺ກເມນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ປວຕ຺ຕາ. ‘‘ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ໂຍ ຣາຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານໂຕ ຕຖາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຣາຄໍ ເຕນ ປຊຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກາໂມຆາທີຫິ ຈຕູຫິ ໂອເຆຫິ ສໍສາຣຠໂວເຆເນວ ວາ ເວຄສາ ວຸຍ຺ຫມາເນສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ປນ ຄາຘຠາວໂຕ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຖເລ ຕິຏ຺ຐຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘; ອິຕິວຸ. ໖໙; ປຸ. ປ. ໑໘໗).

ສຸຎ຺ຎຕາທິເຠເທນ ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕເຣສູ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສຕິ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ ວິໂມກ຺ຂາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ອຣຫຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສເຍ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ, ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ. ກຖໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕວິສຍາ ປຕ຺ຖນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ກາຈິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ອວິສຍຠາວໂຕ. ປຣິກປ຺ປິຕຣູປໍ ປນ ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປິຫາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ, ອຸຊຸກໍ ປນ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປຕ຺ຖນາຍ ປຏ຺ຐປນມູລກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ປນ ເສວິຕພ຺ພໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອກຸສລປ຺ປຫານສ຺ສ ກຸສລາຠິວຸຑ຺ຒິຍາ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ໂທມນສ຺ສມ຺ປາຫໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໙-໓໖໒). ຕີຫິ ມາເສຫິ ສມ຺ປຊ຺ຊນກາ ເຕມາສິກາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປວາຣຓວາເຣ. ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ. ອຣຫນ຺ຕານເມວ ເຫສ ປວາຣຓາ.

ນ ກທາຈິ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫາຍກຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂທມນສ຺ເສນ ວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ປຏິປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປຕ຺ວາ. ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີຕິ ໂອວາທວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊນ຺ໂຕ ກເຖຕິ. ສີເລນ ຫີນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣຫຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ສີເລນ ຫີນຏ຺ຐານໍ ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວໂຕ ສຸໂຘຕຊາຕິມຓິ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສຸປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ກທາຈິປິ ສງ຺ໂກຈາຠາວໂຕ ວີຣິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຄ຺ຄຫິຕໍ. ປຎ຺ຎາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຘິຠູຕຕາຍ ອກຸຓ຺ຐາ ຕິກ຺ຂວິສທາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມ຺ມສເນ ສູຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ຕສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຸປນິສ຺ສຍຕາປຣິຍາເຍນ. ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອນຸສຍນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນເມຕ຺ຖ ປຫານໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຫີໂນວ ຕຕ຺ຖ ປຏິຆານຸສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕພ຺ພາ ອວິຊ຺ຊາ, ສາ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທີຍຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊານຸສຍໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸສຍສທິສຕາຍ ວາ. ‘‘ຣາຄານຸສຍໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ນານຸເສຕິ ນາມ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ.

໔໖໖. ຕສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ສຠາວໂຕ ກິຈ຺ຈໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິສຠາຄປຏິຠາໂຄ ກຖິໂຕ ‘‘ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນ຺ຘກາຣາຕິ ອນ຺ຘກາຣສທິສາ ອປ຺ປກາ ສຠາວໂຕ. ອວິຠູຕາ ອປາກຏາ ອໂນຬາຣິກຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ທຸທ຺ທີປນາ ທຸວິຎ຺ຎາປນາ. ຕາທິສາວາຕິ ອຸເປກ຺ຂາສທິສາວ. ຍຖາ ອຸເປກ຺ຂາ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ນ ໂອຬາຣິກາ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາ ຣາຄໂທສາ ວິຍ ນ ໂອຬາຣິກາ. ອຖ ໂຂ ອນ຺ຘກາຣາ ອວິຠູຕາ ທຸທ຺ທີປນາ ທຸວິຎ຺ຎາປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາຄປຏິຠາໂຄ ກຖິໂຕ ‘‘ປຓິຘິ ປຏິໂຆໂສ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍຕ຺ຕເກສຸ ຐາເນສູຕິ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຍຕ຺ຕເກສຸ ຐາເນສຸ, ຍຕ຺ຖ ວາ ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐາເນສຸ. ວິສຠາຄປຏິຠາໂຄຕິ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຍ ອາໂລໂກ ວິຆາຕກປຏິຠາໂຄ. ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ອນາສວາ’’ຕິ. ອນາສວຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ປຓີຕຏ຺ເຐນາຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສປິ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິນິພ຺ພານານໍ ສາຘາຣໂຓ, ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ວິສຠາຄຕາປິ ລພ຺ຠເຕວ. ປຎ຺ຫໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄໂຕສິ, ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຫານໍ ປຣິຈ຺ເຉທປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາສກ຺ຂິ ປຎ຺ຫານໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ. ອປ຺ປຏິຠາຄຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຠາຄປຏິຠາເຄນ ອປ຺ປຏິຠາຄຘມ຺ມສ຺ສ. ອນາຄຕາທິປຣິຍາເຍນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຠາຄປຏິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິສຠາເຄ ຈ ອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ກິຎ຺ຈິ ສຠາຄປຏິຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຈຍາສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐສ຺ສ ເອກນ຺ຕນິຈ຺ຈສ຺ສ ສໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ກຸໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສຠາຄສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ວິຣທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາຄປຏິຠາຄໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ນິຈ຺ຉຍາຠາວໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ປຸຈ຺ຉິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ເຫຏ຺ຐາ ສພ຺ພປຸຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນນເຍນ ຊານິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ເຖຣີ ປນ ຕໍ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ສຠາວໂຕ ວິຠາເວນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຎາຓໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ນິພ຺ພາໂນຄຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ໂຕຄຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອນຸປວິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ.

໔໖໗. ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘາຕຸກຸສລາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ? ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ຘາຕຸກຸສໂລ ຈ ໂຫຕິ, ອາຍຕນກຸສໂລ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ ຈ ຐານາຏ຺ຐານກຸສໂລ ຈ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔). ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໍ ນາມ ເຖຣິຍາ ອເສກ຺ຂປ຺ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຊຍຸຕ຺ເຕຫີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕປຸຣິເສຫິ. ອາຫຈ຺ຈວຈເນນາຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ກຣຓາທີນິ ອາຫນິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຈເນນ. ຍເທຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ຈູຬຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໖໘. ຘມ຺ໂມຕິ ຄຫິຕຄຫຓານີຕິ ຘມ຺ໂມ ວາ ໂຫຕຸ ອິຕໂຣ ວາ, ຘມ຺ໂມຕິ ປຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄາຫປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈຣິຍາວ. ອາຍູຫນກ຺ຂເຓຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ໂມຕິ ຄຫິຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນກ຺ຂເຓ. ສຸຂນ຺ຕິ ອກິຈ຺ຉໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸກຣ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐຜລວິປຈ຺ຈນໍ.

໔໖໙. ຍຖາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຍຖາສກໍ ວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ສຠາວສິທ຺ຘໍ, ເອວໍ ມນໂສປິ. ເຕ ຈ ວິສຍາ ອິຏ຺ຐາກາຣໂຕ ຄຫເຓ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ, ປຸຣິສຕ຺ຕຠາເວ ນ ຈ ເຕ ໂທສໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາເມສຸປິ ກິເລສກາເມສຸປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ວິສຍປຣິໂຠເຄ ນຕ຺ຖິ ອາທີນໂວ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປາ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ຈ ຕພ຺ຍ-ສທ຺ໂທ, ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລສກາໂມປິ ອສ຺ສາທິຍມາໂນ ວຕ຺ຖຸກາມນ຺ໂຕຄໂຘເຍວ, ກິເລສກາມວເສນ ປນ ເນສໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມນ ປາຕພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິ. ກິເລສກາເມນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ປາຕພ຺ຍຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂມຬິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເວຓິພນ຺ຘວເສນ ໂມຬິໍ ກຕ຺ວາ. ຕາປສປຣິພ຺ພາຊິກາຫີຕິ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາຫິ. ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ‘‘ປຫານມາຫໍສູ’’ຕິ ປທສ຺ເສວ ເວວຈນນ຺ຕິ ‘‘ປຫານໍ ສມຕິກ຺ກມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານນໍ ອິຘ ‘‘ປຫານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ວິນາຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມາລຸວາສິປາຏິກາຕິ ມາລຸວາວິທລໍ ມາລຸວາຜເລ ໂປຏ຺ຏລິກາ. ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສາເລ ອຘິວຕ຺ຖເທວຕາຍ ປວຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ຫິ ຕສ຺ສາ ເອວໍ ໂຫຕິ. ໂກວິຬາຣປຕ຺ຕສທິເສຫີຕິ ມຫາໂກວິຬາຣປຕ຺ຕສຓ຺ຐາເນຫິ. ສຓ຺ຐານວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາລຸວາປຕ຺ຕາ ປນ ໂກວິຬາຣປຕ຺ເຕຫິ ມຫນ຺ຕຕຣານິ ເຈວ ຆນຕຣານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ວິປຸລພຫຸຆນຄຣຸປຕ຺ຕຕາຍ ມຫນ຺ຕໍ ຠາຣໍ ຊເນຕ຺ວາ. ສາຕິ ມາລຸວາລຕາ. ໂອຆນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອລມ຺ພນເຫຕຸຠູຕໍ ຆນຠາວໍ.

ອນ຺ຘວນສຸຠຄວນຄ຺ຄຫຓໍ ເຕສໍ ອຠິລກ຺ຂິຕຠາວໂຕ. ນາຬິເກຣາທີສຸ ຕິຓຊາຕີສຸ. ຂາທນຸປລກ຺ຂຓໍ ອຸປຈິການໍ ອຸຏ຺ຐຫນຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເກຬິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວິຍາຕິ ວິລມ຺ພນນທີ ວິຍ ເກຬິໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ອິທານິ ອຫໍ ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິນ຺ຕິ ປໂມທມານາ ວິຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທມານາ ວິລມ຺ພນ຺ຕີ. ສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ສຸໂຂ ມຸທຸຕລຸຓໂກມລຠາວໂຕ. ທສ຺ສນມ຺ປິ ສຸຂໍ ຆນພຫລປຕ຺ຕສໍຫຕຕາຍ. ໂສມນສ຺ສຊາຕາຕິ ປຸພ຺ເພ ອນຸສ຺ສວວເສນ ຠວນວິນາສຠຍາ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິ, ອິທານິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ປໂລຠິຕາ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ອໂຫສິ.

ວິຏຠິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອາຕານວິຕານວເສນ ຊເຏນ຺ຕີ ຊາລໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຕຖາຠູຕາ ຈ ຆນປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນຕາຍ ຉຕ຺ຕສທິສີ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉຕ຺ຕາກາເຣນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ. ສກລໍ ຣຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຣິ ສພ຺ພສາຂາປສາຂໍ ສພ຺ພຣຸກ຺ຂໍ. ຠສ຺ສມານາຕິ ປລິເວຐນວເສເນວ ໂອຕຣມານາ. ຍາວ ມູລາ ໂອຕິຓ຺ຓສາຂາຫີຕິ ມາລຸວາ ຠາເຣນ ໂອນມິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຍາວ ມູລາ ໂອຕິຓ຺ຓສາຂາຫິ ປຸນ ອຠິຣຸຫມານາ. ສພ຺ພສາຂາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ມຊ຺ເຌ ອຸປຣິ ຈາຕິ ສພ຺ພາປິ ສາຂາໂຍ ປລິເວເຐນ຺ຕີ. ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຊາລສນ຺ຕານກນິຍາເມນ ຊເຏຕ຺ວາ. ເອວໍ ອປຣາປຣໍ ສໍສິພ຺ພເນນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕີ. ສພ຺ພສາຂາ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປຣິ ຐຕ຺ວາ ມຫາຠາຣຠາເວນ ວາເຕ ວາ ວາຍນ຺ເຕ ເທເວ ວາ ວສ຺ສນ຺ເຕ ປທາເລຍ຺ຍ. ສາຂຏ຺ຐກວິມານນ຺ຕິ ສາຂາປຏິພທ຺ຘໍ ວິມານໍ. ຍສ຺ມາ ອິຘ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ຠູຕປຸພ຺ພເມວ ວຕ຺ຖຸ ອຸປມາຠາເວນ ອາຫຏໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທໍ ປນ ວິມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໗໑. ພຫລຣາຄສຠາໂວຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ພລວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິຠວນຣາຄຘາຕຸໂກ. ຣາຄຊນ຺ຕິ ຣາຄນິມິຕ຺ຕຊາຕໍ. ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ເຐ ວິສຠາຄາຣມ຺ມເຓ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສິກ຺ຂາຄາຣເວນ ປນ ກິເລເສຫິ ນິສ຺ສິຕໍ ມຄ຺ຄໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ເອວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອາຓຕ຺ຕໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກໂຣເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທີນີຕິ – ‘‘ເອຫິ ຕາວ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອມຸຕ຺ຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວີມໍສິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນ ກຣຸຓາເມຕ຺ຕານິທານວເສນ. ໂມຫຊາຕິໂກຕິ ພຫລໂມຫສຠາໂວ.

໔໗໒. ກມ຺ມນິຍາເມນາຕິ ປຸຣິມຊາຕິສິທ຺ເຘນ ໂລຠຸສ຺ສທຕາທິນິຍມິເຕນ ກມ຺ມນິຍາເມນ. ອິທານິ ຕໍ ໂລຠຸສ຺ສທຕາທິໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓຕິ ກມ຺ມກຣຓເວລາຍ. ໂລໂຠ ພລວາຕິ ຕຊ຺ຊາຍ ສາມຄ຺ຄິຍາ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ໂລໂຠ ອຘິໂກ ໂຫຕິ. ອໂລໂຠ ມນ຺ໂທຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອໂລໂຠ ທຸພ຺ພໂລ ໂຫຕິ. ກຖໍ ປເນເຕ ໂລຠາໂລຠາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ, ນິກນ຺ຕິກ຺ຂຓໍ ປນ ອາຍູຫນກ຺ຂຓເມວ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ປຣິຍາທາຕຸນ຺ຕິ ອຠິຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ເອວໍສຸນ຺ທຣໍ ເອວໍວິປຸລໍ ເອວໍມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ປຣສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອມຸຕ຺ຕຈາຄຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອໂລໂຠ ສມ຺ມເທວ ໂລຠໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂທສໂມຫານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຕາທິສປຈ຺ຈຍລາເຠເນວ ອໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ພລວຠາວໂຕ ອໂລຠໂທສໂມຫານຎ຺ຈ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ໂສຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ. ເຕນ ກມ຺ເມນາຕິ ເຕນ ໂລຠາທິອຸປນິສ຺ສຍວຕາ ກຸສລກມ຺ມຸນາ. ສຸຂສີໂລຕິ ສຂິໂລ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ອກ຺ໂກຘໂນຕິ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ.

ມນ຺ທາ ອໂລຠາໂທສາ ໂລຠໂທເສ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອໂມໂຫ ປນ ພລວາ ໂມຫໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາຣຫໍ ປຐມວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕິເທສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ. ທຸຏ຺ໂຐຕິ ໂກຘໂນ. ທນ຺ໂຘຕິ ມນ຺ທມຎ຺ໂຎ. ສຸຂສີລໂກຕິ ສຸຂສີໂລ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລຠວເສນ, ໂທສໂມຫ-ໂລຠໂທສ-ໂລຠໂມຫ-ໂທສໂມຫ-ໂລຠໂທສໂມຫວເສນາຕິ ຕໂຍ ເອກກາ, ຕໂຍ ທຸກາ, ເອໂກ ຕິໂກຕິ ໂລຠາທິອຸສ຺ສທວເສນ ອກຸສລປກ຺ເຂ ເອວ ສຕ຺ຕ ວາຣາ, ຕຖາ ກຸສລປກ຺ເຂ ອໂລຠາທິອຸສ຺ສທວເສນາຕິ ຈຸທ຺ທສ ວາຣາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂລຠໂທສໂມຫາ, ອໂລຠາໂທສໂມຫາ, ອໂລຠໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕຕິ ອາຄເຕຫິ ກຸສລປກ຺ເຂ ຕຕິຍທຸຕິຍປຐມວາເຣຫິ ໂທສຸສ຺ສທໂມຫຸສ຺ສທໂທສໂມຫຸສ຺ສທວາຣາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອກຸສລປກ຺ເຂ ໂລຠາໂທສາໂມຫາ, ໂລຠໂທສາໂມຫາ, ໂລຠາໂທສໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕຕິ ອາຄເຕຫິ ຕຕິຍທຸຕິຍປຐມວາເຣຫິ ອໂທສຸສ຺ສທອໂມຫຸສ຺ສທອໂທສາໂມຫຸສ຺ສທວາຣາ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ອກຸສລກຸສລປກ຺ເຂສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄເຘ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ເຐວ ວາຣາ ທສ຺ສິຕາ. ເຍ ປນ ອຸຠຍສມ຺ມິສ຺ສຕາວເສນ ໂລຠາໂລຠຸສ຺ສທວາຣາທໂຍ ອປເຣ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ກາມໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ, ເຕສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອວ ນ ທສ຺ສິຕາ. ນ ຫິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອນ຺ຕເຣນ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ໂລໂຠ ຈ ພລວາ ອໂລໂຠ ຈາ’’ຕິອາທິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວາປິ ເອເຕສໍ ພລວທຸພ຺ພລຠາໂວ ສຫຊາຕຘມ຺ມວເສນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ໂລຠສ຺ສ ຕາວ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອນຠິຠູຕຕາຍ ພລວຠາໂວ, ຕຖາ ໂທສໂມຫານໍ ອໂທສາໂມເຫຫິ. ອໂລຠາທີນໍ ປນ ໂລຠາທິອນຠິຠວນໂຕ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ສມານຊາຕິຍສມຘິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ສຫຊາຕຘມ຺ມໂຕ ພລວຠາໂວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໒) – ‘‘ໂລໂຠ ພລວາ, ອໂລໂຠ ມນ຺ໂທ. ອໂທສາໂມຫາ ພລວນ຺ໂຕ, ໂທສໂມຫາ ມນ຺ທາ’’ຕິອາທິ, ໂສ ຈ ເນສໍ ມນ຺ທພລວຠາໂວ ປຸຣິມູປນິສ຺ສຍໂຕ ຕຖາ ອາສຍສ຺ສ ປຣິຠາວິຕຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກມ຺ມນິຍາເມນາ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ຈູຬຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ມຫາຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ເອວໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາໂຣ ກາໂມ ກາມນໍ ອິຈ຺ຉາ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອວໍກາມາ. ເອວໍ ຉນ຺ໂທ ຉນ຺ທນໍ ໂຣຈນໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອວໍຉນ຺ທາ. ອຠິມຸຂໍ, ອຠິນິວິສ຺ສ ວາ ປກາເຣຫິ ເອຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ລທ຺ຘິ. ສາ ຫິ ລທ຺ຘພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອຠິມຸຂໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕີ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມານາກາໂຣ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອວໍອຘິປ຺ປາຍາ. ຠຄວາ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເອເຕສໍ ຍາຖາວໂຕ ອຘິຄມາຍາຕິ ຠຄວໍມູລກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ອິເມ ຘມ຺ເມ ອາຊານາມ ປຏິວິຊ຺ຌາມາ’’ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມາຕິ ເຕຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສວິຕພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍາຖາວໂຕ ອຘິຄມຎາຓານິ ອຘິຄຈ຺ຉນກສມ຺ພນ຺ຘີນິ, ຕານິ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມູລການິ ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກສ຺ສປສມ຺ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາ ເນຕາ ເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍເນຕ຺ຕິກາ. ເນຕາຕິ ເສວິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕານໍ ປາເປຕາ. ວິເນຕາຕິ ອເສວິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕານໂຕ ອປເນຕາ. ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວາ ວິເນຕາ. ອນຸເນຕາຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ເສວິຕພ຺ພາ, ອິເມ ນ ເສວິຕພ຺ພາຕິ ອຸຠຍສມ຺ປາປນາປນຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາສຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ.

ປຏິສຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຏິສຣຓໍ, ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ປຏິສຣຕິ ສຠາວສມ຺ປຏິເວຘວເສນ ປຈ຺ເຈກມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ປຏິສຣຓໍ, ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາວເສນ. ອສຕິປິ ມຸເຂ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຫໍ ຠຄວາ ກິໍ ນາໂມ’’ຕິ. ປຏິຠາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວຈນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ປຏິຠາຕູຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ຠາໂຄ ໂຫຕຸ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເອສ ຠາໂຄ, ຍທິທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠາໂຄ ສວນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ປຏິຠາຕູຕິ ປທິສ຺ສຕູຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຎາເຓນ ທິສ຺ສຕຸ, ເທສີຍຕູຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຏ຺ຐາຕູຕິ ຈ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕຸ.

໔໗໔. ນິສ຺ສຍິຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ເພ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຘມ຺ມສມາທານານິ ຫິ ອປສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕານໍ ເອຕຣຫິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຠຊິຕພ຺ເພຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເສວິຕພ຺ເພຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິສຸປສ຺ສຍສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠຊິຕພ຺ເພຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈເຍ ທານາທິປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມ.

໔໗໕. ອຸປ຺ປຏິປາຏິອາກາເຣນາຕິ ປຐມໍ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ໂວທານຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາປຏິປາຏິ, ຍຖາ – ‘‘ວາມໍ ມຸຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔), ຕຖາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິປກາເຣນ, ສາ ຈ ໂຂ ປຸຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ມສມາທາເນສຸ, ປຈ຺ຉິເມສຸ ປນ ປຏິປາຏິຍາວ ມາຕິກາ ປຏ຺ຐປິຕາ. ຍຖາຘມ຺ມຣເສເນວາຕິ ປຫາຕພ຺ພປຫາຍກຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາເວເນວ. ສຠາໂວ ຫິ ຍາຖາວໂຕ ຣສິຕພ຺ພໂຕ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຐມໍ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອເຕຫິ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຫາຍກຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ເທສນານຸປຸພ຺ພີ. ຄຫຓໍ ອາທິຍນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນໍ.

໔໗໘. ວຘທຓ຺ຑາທີຫິ ຠີຕສ຺ສ ອຸປສງ຺ກມເນ, ມິຈ຺ຉາ ຈຣິຕ຺ວາ ຕຖາ ອປຄມເນ ຈ ປຸພ຺ພາປຣເຈຕນານໍ ວເສນ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ທຸກ຺ຂເວທໂນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອິສ຺ສານິນ຺ທາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸຕສ຺ສ ອປຣເຈຕນາວເສນ, ເອວໍ ອຠິຊ຺ຌາມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເຈຕນານນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນານໍ. ອທິນ຺ນາທານໍ ມຸສາວາໂທ ປິສຸຓວາຈາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນານໍ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ອຍໍ ນໂຍ ອິຘ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ໂທມນສ຺ສເມວ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາຄເຈຕນາປິ ເຈຕ຺ຖ ອາສນ຺ນາ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາສນ຺ນາ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຣິເຍຏ຺ຐິໍ ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ມິຈ຺ຉາຈາຣາຠິຊ຺ຌາມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີນໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາຄເຈຕນາ ອາສນ຺ນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຄຕິກາວາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິເຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຈາຣາທີສຸ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸມາລາຄນ຺ຘາທິປຣິເຍສນໍ. ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ມາເຣຕພ຺ພວຕ຺ຖຸອາວຸຘາທິປຣິເຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ອກິຈ຺ເຉນປິ ເຕສໍ ປຣິເຍສນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ.

໔໗໙. ສຸຂເວທນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸຂເວທນາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາສໍ ເຈຕນານໍ ອສຸຂເວທນຕາປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສຸຂເວທນາປິ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກວຈນໍ. ໂສມນສ຺ສເມວ ເຈຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາຄເຈຕນາປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຈາຣວຊ຺ຊານໍ ຉນ຺ນໍ ວເສນ. ມິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ປນ ປຸພ຺ພາປຣຠາຄສ຺ສ ວເສນ ‘‘ກາຍິກໍ ສຸຂມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ສາສງ຺ກວຈນໍ.

໔໘໐. ໂທສຊປຣິຬາຫວເສນສ຺ສ ສິຍາ ກາຍິກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ໂສ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ທຸກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈໂຕທຸກ຺ຂເມວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທຸກ຺ຂິໂຕ ໂທມນສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໘໑. ທສສຸປິ ປເທສູຕິ ທສສຸປິ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ, ວາກ຺ເຍສຸ ວາ. ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ອິຘ ສາສງ຺ກວຈນໍ. ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ກາໂຍປິ ສິຍາ ວິຄຕທຣຖປຣິຬາໂຫຕິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທິປຈ຺ຈຍາ ກາຍິກປຏິສໍເວທນາປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສຫາປິ ສຸເຂນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍິຍສຸຂມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

໔໘໒. ຕິຕ຺ຕກາລາພູຕິ ອຸປຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມາທາທິປາປເນນ ກຸຈ຺ຉິຕຕິຕ຺ຕກຣໂສ ອລາພຸ. ນ ຣຸຈ຺ຈິສ຺ສຕິ ອນິຏ຺ຐຣສຕາຍ ອນິຏ຺ຐຜລຕາຍ ຈ.

໔໘໓. ຣສໍ ເທຕີຕິ ຣສໍ ທສ຺ເສຕິ ວິຠາເວຕິ.

໔໘໔. ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປູຕິສຠາວມຸຕ຺ຕໍ. ຕຣຸຓນ຺ຕິ ຘາຣາວເສນ ນິປຕນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫໍ. ເຕນສ຺ສ ອຸປຣິມຸຕ຺ຕຕມາຫ. ມຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໂຕ ມຸຈ຺ຈມານໍ ກາຍຸສ຺ມາວເສນ ອຸຓ຺ຫໍ ໂຫຕິ.

໔໘໕. ຍໍ ຠຄນ຺ທຣສໍສຏ຺ຐໍ ໂລຫິຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຠຄນ຺ທຣພ຺ຍາຘິສຫິຕາຍ ໂລຫິຕປກ຺ຂນ຺ທຕາຍ ວເສນ ຍໍ ໂລຫິຕໍ ວິສ຺ສວຕິ. ປິຕ຺ຕສໍສຏ຺ຐໍ ໂລຫິຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໘໖. ອຸພ຺ພິທ຺ເຘຕິ ທູເຣ. ອພ຺ຠມຫິກາທິອຸປກ຺ກິເລສວິຄເມນ ຫິ ອາກາສໍ ອຸຕ຺ຕຸງ຺ຄໍ ວິຍ ທູຣໍ ວິຍ ຈ ຂາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທູຣີຠູເຕ’’ຕິ. ຕມໍເຍວ ຕມຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຍຖາ. ຠາສເຕ ຈ ຕປເຕ ຈ ວິໂຣຈເຕ ຈ ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສມາທານໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ກຸສລກມ຺ມປຖສ຺ສ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ.

ສງ຺ຄຣຣຸກ຺ໂຂ ກນ຺ທມາທສໂປວ. ສຣຠຎ຺ຎວເສນາຕິ ອຕ຺ຖໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ປທໂສ ສຣຠຎ຺ຎວເສນ. ໂອສາເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸຈ຺ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ສທ຺ເທຕິ ໂອສາຣຓສທ຺ເທ. ອຘິຄຕວິເສສໍ ອນາໂຣເຈຕຸກາມາ ເທວຕາ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕທິວເສ. ອິຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສາຘິຄມນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຍໍ ເທວຕາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປິຍາຍຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ມຫາຘມ຺ມສມາທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ວີມໍສກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໘໗. ອຕ຺ຖວີມໍສໂກຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິອຕ຺ຖວິຊານນໂກ. ສງ຺ຂາຣວີມໍສໂກຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ວາ ອາຍຕນາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ວີມໍສໂກ. ສຕ຺ຖຸວີມໍສໂກຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ນາມ ຄຸຓໂຕ ເອທິໂສ ເອທິໂສ ຈາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອຸປປຣິກ຺ຂໂກ. ວີມໍສໂກຕິ ວິຈາຣໂກ. ຍໍ ເຈຕໂສ ສຣາຄາທິວິຠາຄໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ຕໍ ເຈໂຕປຣິຍາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈໂຕປຣິຍາຍຎາຓລາຠີ – ‘‘ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິໂຕ ປຣໍ ປວຕ຺ຕໍ ອິທມິໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຈໂຕປຣິຍາຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວາຣ’’ນ຺ຕິ. ວາຣຕ຺ເຖປິ ຫິ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ – ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ປຣິຍາໂຍ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘). ຈິຕ຺ຕຈາຣນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິຊານນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ.

໔໘໘. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ພລວສນ຺ນິສ຺ສຍໍ. ອຸປຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນາຕິ ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ສມ຺ປາທິຍມານສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຠາຄມຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກຘມ຺ມານຸຠາເວນ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຸປຑ຺ຒໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານຸຠາເວນາຕິ ອິຕໂຣ ປນ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປເທສານຸຠາເວນ ໂຫຕິ, ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສິທ຺ໂຘ ເອວ ອຍມຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍາ ຫິ –

‘‘ປາໂທ ສິທ຺ໂຘ ອາຈຣິຍາ, ປາໂທ ຫິສ຺ສານຸຠາວໂຕ;

ຕໍວິຊ຺ຊາເສວກາ ປາໂທ, ປາໂທ ກາເລນ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ, ຎາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ກລ຺ຍາໂຓ ຠທ຺ໂຣ ສຸນ຺ທໂຣ ມິຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕວນ຺ຕຕາ. ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກລ຺ຍາຓປຸຄ຺ຄເລເຫວ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓສຫາຍຕາ. ເຕສຸ ເອວ ຈິຕ຺ເຕນ ເຈວ ກາເຍນ ຈ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກຕາ. ມາເຫວນ຺ຕິ ເອວໍ ມາ ອາຫ, ‘‘ອຸປຑ຺ຒໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ ມາ ກເຖຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທມິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ ອິ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ອິມິນາປີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນ. ອິທານິ ຕໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມມໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ອຎ຺ເຎສຸປິ ສຸຕ຺ເຕສຸ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຸປນິສ຺ສຍເມວ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ພາຫິຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ໂຕປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນິຍຘມ຺ເມຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິປາຈກຘມ຺ເມ. ປຈ຺ຈເຍຕິ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ເຊ. ມຫາຊຈ຺ໂຈຕິ ມຫາກຸລີໂນ.

ກາຍິໂກ ສມາຈາໂຣຕິ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມາທິໂກ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິກ຺ຂໂຕ ປາກຕິໂກ ຈ. ວີມໍສກສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂກສ຺ສ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ນາມ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສໍກິລິຏ຺ຐາຕິ ຣາຄາທິສໍກິເລສຘມ຺ເມຫິ ວິພາຘິຕາ, ອຸປຕາປິຕາ ວິທູສິຕາ ມລີນາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍທິ ນ ຈກ຺ຂຸໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປາຬິຍໍ ກຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກາຍວຈີສມາຈາຣາປິ ສໍກິລິຏ຺ຐາເຍວ ນາມ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໂຕ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍເຫຕຸເກປິ ຕທຸປຈາໂຣ ຍຖາ ‘‘ເສມ຺ໂຫ ຄຸໂຬ’’ຕິ. ‘‘ມາ ເມ ອິທໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ປໂຣ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາຍ ນ ນ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຄຣຫາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຣຫິຕພ຺ພາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຠາວິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພຕາ ນາມ ສິຍາ, ນ ຠາວິຕມຄ຺ຄສ຺ສ. ເອສ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ‘‘ພຸທ຺ຘມ຺ປິ ຄຣຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ວຈເນ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈິ ວຊ຺ຊໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມາໂຣ ເອວມາຫ –

‘‘ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຠຄວນ຺ຕໍ, ອນຸພນ຺ຘິໍ ປທາປທໍ;

ໂອຕາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉິສ຺ສໍ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໔໘);

ກາເລ ກຓ຺ຫາ, ກາເລ ສຸກ຺ກາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ກທາຈິ ກຓ຺ຫາ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ກາຍສມາຈາຣາທໂຍ, ກທາຈິ ສຸກ຺ກາ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ພ຺ຍາມິສ຺ສວເສນ ໂວມິສ຺ສກາ. ນິກ຺ກິເລສາຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐາ.

ອນວຊ຺ຊໍ ວຊ຺ຊຣຫິຕຕ຺ຕາ. ທີຆຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສມາປນ຺ໂນຕິ ສມ຺ມາ ອາປນ຺ໂນ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ກຕສ຺ສ ອສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອາຣຎ຺ຎໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣນ຺ຕິ ອຸຬາເຣຫິ ປູຊາສກ຺ກາເຣຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຕສ຺ສ ປຣິຫຣິຍມານຕໍ. ອຕິທປ຺ປິໂຕຕິ ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສມ຺ຠາວນາຍ ອຕິວິຍ ທຕ຺ໂຕ ຄພ຺ພິໂຕ.

ນ ອິຕ຺ຕຣສມາປນ຺ໂນຕິ ຊານາຕິ. ກສ຺ມາ? ສີລໍ ນາມ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ຊານິຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕ຺ຕເຣນ. ອິທານິ ອເນກຊາຕິສມຸທາຈາຣວເສນ ຕຖາຄໂຕ ອິມໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຣຎ຺ຎຄາມເກຕິ ອຣຎ຺ຎປເທເສ ເອກສ຺ມິໍ ຂຸທ຺ທກຄາເມ. ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ທິວເສ ທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິວນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທຸລ຺ລຠໂລໂຓ ໂຫຕິ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທູຣຕາຍ.

ຕທາ ກິຣ ວິເທຫຣຏ຺ເຐ ໂສຬສ ຄາມສຫສ຺ສານິ ມຫນ຺ຕາເນວ. ເຕນາຫ – ‘‘ຫິຕ຺ວາ ຄາມສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂສຬສາ’’ຕິ. ອິທານິ ກສ຺ມາ ‘‘ສນ຺ນິຘິໍ ທານິ ກຸພ຺ພສີ’’ຕິ ມໍ ຆຏ຺ເຏຖາຕິ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ຕໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ‘‘ໂລຓ…ເປ… ນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຄນ຺ຘາໂຣ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ‘‘ກິໍ ມຍາ ກຕໍ ເວເທຫີສີ’’ຕິ ອາຫ.

ອິຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຠຓາມີ’’ຕິ ຄາຖນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາປິ ເນສໍ ວຈນປຏິວຈນຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ປສາສສີຕິ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ອນຸສາສສິ. ນ ປາປມຸປລິມ຺ປຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປາຠາວໂຕ. ມຫຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ມຫາອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ໂນ ເຈ ອສ຺ສ ສກາ ພຸທ຺ຘີຕິອາທິ ເວເທຫອິສິໂນ – ‘‘ອາຈຣິໂຍ ມມ ຫິເຕສິຕາຍ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເອວ ຠຓຕີ’’ຕິ ໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂລເກ ຎາຍຕິ ວິສ຺ສຸໂຕຕິ ຎາໂຕ, ຎາຕສ຺ສ ຠາໂວ ຎຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນຕິ ອຸປຄໂຕ. ຎຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ປຕ຺ຖຏຍສຕາ ວິຠາວິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສຎ຺ຈ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ກິນ຺ຕິ ກິໍປໂຍຊນໍ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ຍສມເທນ ປຣິວາຣມເທນ ຈ ມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄາເມປິ ວິຫາເຣປິ ຊນວິວິຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ນາມ ປາທາ ອິຕເຣສໍ ປາທຜຸສນຏ຺ຐານໍ ຜຸສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຜຸສິຕຸກາມຕາຍ ອຄ຺ຄປາເທນ ຠູມິໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕິ. ໂອນມຕີຕິ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອວນມຕິ ອນຸທ຺ຘໂຕ ອຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອກິຎ຺ຈນຠາວນ຺ຕິ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ນາມ ອກິຎ຺ຈນຎາເຓນ ສມປຣິຄ຺ຄເຫນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອກິຎ຺ຈນຊ຺ຌາສຍໍ ປຏິອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ລາເຠປິ ຕາທີ, ອລາເຠປິ ຕາທີຕິ ຍຖາ ອລາຠກາເລ ລາຠສ຺ສ ລທ຺ຘກາເລປິ ຕເຖວາຕິ ຕາທີ ເອກສທິໂສ. ຍເສ ສຕິປິ ມຫາປຣິວາຣກາເລປິ.

ອຠໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣໂຕຕິ ນິພ຺ຠໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຠຍສ຺ສ ອຠາເວເນວ ໂອຣມິຕພ຺ພໂຕ ອຸປຣໂຕ ຠຍເຫຕູນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກຕິປຍກາລໍ, ອຖ ໂຂ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອຸປຣໂຕຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປຣໂຕ. ອຖ ໂຂ ຠາຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຠເຍນ ອຸປຣໂຕ. ກິເລສາ ເອວ ຠາຍິຕພ຺ພໂຕ ກິເລສຠຍໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາຕິ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາປິ ຠຍູປຣຕາ, ປເຄວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຖຓ຺ຑິລປີຐກນ຺ຕິ ຖຓ຺ຑິລມຎ຺ຈສທິສໍ ປີຐກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ອປສ຺ສາຍ ຕໍ ອປສ຺ສາຍໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຊ຺ເຌ ຖຓ຺ຑິລປີຐກາ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ເນວາສິກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ປຎ຺ຎາຍິ. ອສຎ຺ຎຕນີຫາເຣນາຕິ ນ ສຎ຺ຎຕາກາເຣນ. ‘‘ມໍ ຠາຍນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ອຸກ຺ກາສິ ‘‘ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມາ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວີ’’ຕິ. ອຘິວາເສຕຸນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ອິທ຺ຘານຠາວໍ ທິສ຺ວາປິ ປຏປຏາຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຘໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

ຂເຍເນວາຕິ ຣາຄສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂເຍເນວ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາ. ນ ປຏິສງ຺ຂາຍ ວາເຣຕ຺ວາຕິ ນ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ກາຍສມາຈາຣາທີນໍ ສໍກິລິຏ຺ຐານໍ ວີຕິກ຺ກມິຍານຎ຺ຈ ອຠາວໍ ອາຈາຣສ຺ສ ໂວທານໍ ຈິຣກາລສມາຈິຓ຺ຓຕາຍ ຎາຕສ຺ສ ສຫິຕຠາເວປິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ອຠຍູປຣຕຠາວສມນ຺ເນສນາຍ ອາກຣີຍຕິ ຎາເປຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປກາຣໂຕ ຎາປີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ອາກາຣາ, ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນກາຣຓານິ. ຕານິ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖານຸມຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປກຠາເວນ ວວຕ຺ຖີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ເຕສໍ ມູລກາຣຓຠູຕານິ ອນຸມານຎາຓານິ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ – ‘‘ເກ ປນາຍສ຺ມໂຕ ອາກາຣາ ເກ ອນ຺ວຍາ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອາກາຣາຕິ ກາຣຓານິ, ອນ຺ວຍາຕິ ອນຸພຸທ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ທິຏ຺ເຐນ ຘູເມນ ອທິຏ຺ຐໍ ອຄ຺ຄິໍ ອນ຺ເວຕິ ອນຸມານໂຕ ຊານາຕິ, ເອວໍ ວີມໍສໂກ ຠິກ຺ຂຸ – ‘‘ຠຄວາ ເອເກກວິຫາເຣສຸ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ເນສຸ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ເນສຸ ຈ ຍຖາ ເອກສທິສຕາທສ຺ສເນນ ອຠຍູປຣຕຕໍ ອນ຺ເວຕິ ອນຸມານໂຕ ຊານາຕິ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນທຸປ຺ປຏິປນ຺ນປຸຄ຺ຄເລສຸ ອນຸສ຺ສາທນານປສາທນປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສຕ຺ຖຸ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອນ຺ເວຕິ ອນຸມານໂຕ ຊານາຕິ, ເອວໍ ຊານນ຺ໂຕ ຈ ອຠຍູປຣໂຕ ຕຖາຄໂຕ ສພ຺ພຘິ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາ, ໂຍ ຍຕ຺ຖ ວີຕຣາໂຄ, ນ ໂສ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຍໍ ປສ຺ສຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ກາມຠວນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ, ສ຺ວາຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ຄຸຓໂຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ.

ຄຓພນ຺ຘເນນາຕິ ‘‘ມມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ມມ ອນ຺ເຕວາສິກາ’’ຕິ ເອວໍ ຄເຓ ອເປກ຺ຂາສງ຺ຂາເຕນ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ ປຍຸຕ຺ຕາ. ຕາຍ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ‘‘ສຸຄຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ. ອຸສ຺ສາທນາຕິ ຄຸຓວເສນ ອຸກ຺ກໍສນາ. ອປສາທນາຕິ ຫີຬນາ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຄຫສ຺ສິຕວເສນາຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ຖໍ – ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕; ໓.໒໘໕, ໓໒໒) ຄຸຓໂຕ ອຸກ຺ກໍສນມ຺ປິ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາຍ ຍຖາປຣາຘໍ ຄຣຫຓມ຺ປິ ນ ນິວາເຣຕິ.

໔໘໙. ວີມໍສກສ຺ສປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວີມໍສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ. ມູລວີມໍສໂກ ເຫຕຸວາທິຕາຍ. ຄຓ຺ຐິວີມໍສກສ຺ສ ອນຸສ຺ສຸຕິຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣສ຺ເສວ ກຖາຍ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຣສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍາຍໍ ອຊານນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ຕຖາຄໂຕວ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຸມານໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປາເປຕ຺ວາ ວທຕິ. ອຸກ຺ກໍສຄຕຎ຺ເຫຕໍ ອນຸມານໍ, ຍທິທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸວຈນໍ ອວິສໍວາທໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຈຣສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸມານໂຕ. ຕິວິໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ, ໂກຈິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ, ໂຍ ຣູປາທິຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເວທນິໂຍ ອນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາກາໂຣ. ໂກຈິ ອນຸມານສິທ຺ໂຘ, ໂຍ ຆຏາທີສຸ ປສິທ຺ເຘນ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຠາເວນ ສາຘິຍມາໂນ ສທ຺ທາທີນໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິອາກາໂຣ. ໂກຈິ ໂອກປ຺ປນສິທ຺ໂຘ, ໂຍ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕມທິຏ຺ໂຐ ສທ຺ຘາວິສໂຍ ປຣໂລກນິພ຺ພານາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ວຈນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ເຘ ອນຸມານສິທ຺ເຘ ຈ ອຕ຺ເຖ ນ ວິສໍວາເທຕິ ອວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍຣູປາ ເອວ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຖຸຄຸຓາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ.

ເອສ ມຍ຺ຫໍ ປໂຖຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລສງ຺ຂາໂຕ ມຍ຺ຫໍ ໂອຣມຕ຺ຕໂກ ຄຸໂຓ, ເອສ ອປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ ວີມໍສກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ມມ ຊານນປໂຖ ຊານນມຄ຺ໂຄ. ເອສ ໂຄຈໂຣຕິ ເອໂສ ເອຕ຺ຕໂກ ເອວ ຕສ຺ສ ມຍິ ໂຄຈໂຣ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລປິ (ທີ. ນິ. ໑.໗) ຠຄວຕາ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ເອຕາປາໂຖຕິ ເອຕ຺ຕກາປາໂຖ. ໂຍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ, ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣາມສນ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວິເສສຠາຄິຍຕາຍ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕາຍ ວາ ອກາຣເຓນ ຕຓ຺ຫໍ ອນຕິວຕ຺ຕນໂຕ ໂສ ຕມ຺ມໂຍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕມ຺ມໂຍ ນ ສຕຓ຺ໂຫ’’ຕິອາທິ.

ສຸຕສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາວຫຠາເວນ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣຎ຺ເຈວ ຕສ຺ສ ຈ ວິເສສສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ປຓີຕຕຣຠາວໂຕ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເທເສຕິ. ສວິປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຫາຕພ຺ພປຫາຍກຠາເວນ ສປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ. ກຓ຺ຫໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ກຓ຺ຫໍ ນາມ, ອິມສ຺ສ ປຫາຍກໍ ອິທໍ ສຸກ຺ກໍ ນາມາຕິ ເອວໍ ກຓ຺ຫໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ. ສຸກ຺ກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ກຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘ ປນ ‘‘ອິມິນາ ປຫາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສອຸສ຺ສາຫນ຺ຕິ ສພ຺ຍາປາຣໍ. ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາມານາທິເກ ສນ຺ຕາເນ ສພ຺ຍາປາຣຕາ ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ສວິປາກຘມ຺ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ເທສິເຕ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ. ເອກຈ຺ຈໍ ເອກເທສຠູຕໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ. ປຏິເວຘຘມ຺ເມນ ມຄ຺ເຄນ. ເທສນາຘມ຺ເມຕິ ເທສນາຣຸຬ຺ເຫ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາຍປິ ປສນ຺ໂນ, ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂສ ຠຄວາຕິ ສຕ຺ຖຣິ ປສີທຕິ. ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ເອວ ຕໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫຕ຺ຕາ. ວງ຺ກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຎ຺ຎໍ ອສາມີຈິປຣິຍາຍໍ ສພ຺ພໍ ໂທສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໔໙໐. ອິເມຫິ ສຕ຺ຖຸວີມໍສນກາຣເຓຫີຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຕາທີຫິ ເຈວ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິປຓີຕປຓີຕອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນາຫິ ຈາ’’ຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຖຸອຸປປຣິກ຺ຂນກາຣເຓຫິ. ອກ຺ຂຣສມ຺ປິຓ຺ຑນປເທຫີຕິ ເຕສໍເຍວ ກາຣຓານໍ ສມ຺ໂພຘເນຫິ ອກ຺ຂຣສມຸທາຍລກ຺ຂເຓຫິ ປເທຫິ. ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອກ຺ຂເຣຫີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນສຎ຺ຎິເຕຫິ ອກ຺ຂເຣຫິ. ໂອກປ຺ປນາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປສີທນໂຕ ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ. ສທ຺ຘາຍ ມູລໍ ນາມາຕິ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທຠູຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ມູລໍ ນາມ ກາຣຓນ຺ຕິ ສທ຺ທຫນສ຺ສ ກາຣຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິກໍ. ຖິຣາ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉເທນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອປເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ. ອິຕເຣສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓເທເວສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສມິຕປາປສມເຓນ ວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ເກສຎ຺ຈິ ສາວການຎ຺ຈ ວິພາຘນຕ຺ຖໍ ມາໂຣ ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ມາໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນນ ອຣິຍສາວເກນ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ມຸສາວາທໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມິຕປາປສມຓາທໂຍ ຐເປຕ຺ວາ. ສຠາວສມນ຺ເນສນາຕິ ຍາຖາວສມນ຺ເນສນາ ອວິປຣີຕວີມໍສາ. ສຠາເວເນວາຕິ ສພ຺ຠາເວເນວ ຍຖາຠູຕຄຸຓໂຕ ເອວ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ. ສມນ຺ເນສິໂຕຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ວີມໍສກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ໂກສມ຺ພິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໙໑. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ໂກສມ຺ພຣຸກ຺ຂວຕີ, ຕສ຺ມາ ນຄຣໍ ໂກສມ຺ພີຕິສງ຺ຂມຄມາສິ. ກຸສມ຺ພສ຺ສ ວາ ອິສິໂນ ນິວາສຠູມິ ໂກສມ຺ພີ, ຕສ຺ສາວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ນຄຣໍ ໂກສມ຺ພີ.

ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິເຕ ອາຣາເມຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ, ກຖຎ຺ຈາເນນ ອາຣາໂມ ກາຣິໂຕຕິ ອນ຺ໂຕລີນາຍ ໂຈທນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອທ຺ທິລຣຏ຺ຐໍ ນາມ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເກທາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເກທາຣຠູມິຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ເກທາຣປາຬິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ປຫູຕປາຍສນ຺ຕິ ປຫູຕຕຣໍ ປາຍສໍ, ຕໍ ປນ ຄຣຸ ສິນິທ຺ຘໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ມນ຺ທຄຫຓິໂກ ສມາໂນ ຊີຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຍສວຕິ ຣູປວຕິ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປເນວ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕິ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ຘມ຺ມປທວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸປສໍກປ຺ປນວເສນາຕິ ອຸປສງ຺ກປ຺ປນນິຍາເມນ. ອາຫາຣປຣິກ຺ຂີຓກາຍສ຺ສາຕິ ອາຫາຣນິມິຕ຺ຕປຣິກ຺ຂີຓກາຍສ຺ສ, ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ປຣິກ຺ຂີຓກາຍສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎາຄາເຣຕິ ຊນວິວິຕ຺ເຕ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ.

ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ຠຓ຺ຑນໍ ນາມາຕິ ກລຫສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ປຣິຠາສາ ຕໍສທິສີ ຈ ອນິຏ຺ຐກິຣິຍາ ຠຓ຺ຑນໍ ນາມ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນາຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣາມສນອຈ຺ຈນ຺ຕພນ຺ຘນາທິວເສນ. ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ອາປນ຺ນາຕິ ວິວາທາປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຸຂສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາຍ ວາຈາ ອິຘ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຂສຕ຺ຕີຫີຕິ ວາຈາສຕ຺ຕີຫີ’’ຕິ. ສຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາປນໍ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕໍ. ນິຊ຺ຌຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ຕສ຺ສ ນິຊ຺ຌານໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ຕິເວວຈນເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ໂຫຕິ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ສຸພ຺ພຈຕາຍ ສິກ຺ຂາກາມຕາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິ. ນຕ຺ຖິ ເຕ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິປກ຺ໂຂປິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ. ສາ ປນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສີ’’ຕິ.

໔໙໒. ກລຫຠຓ຺ຑນວເສນາຕິ ກລຫຠຓ຺ຑນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕວເສນ. ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ຄຕນ຺ຕິ ກລຫຠຓ຺ຑນານໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕທຸປສມາວຫາ ເຫຏ຺ຐາເທສນາຍ ອນຸຣູປາວ ອຸປຣິເທສນາຕິ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ອຸປຣິສຸຕ຺ຕເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓາຣຫາ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນນ຺ຕິ ສຫຘມ຺ມິການໍ. ປິຍໍ ປິຍາຍິຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປິຍກຣຓາ. ຄຣຸໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຄຣຸກຣຓາ. ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິວາທນຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ເອວ ນ ວິວາທນາຍ. ສຕິ ຈ ອວິວາທນເຫຕຸຠູຕສງ຺ຄາຫຓຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວເສນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສມຄ຺ຄຠາໂວ ເຠທາຠາໂວ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິອາທິ. ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕິ ເອຕາຍາຕິ ເມຕ຺ຕາ, ມິຕ຺ຕຠາໂວ, ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ກາຍກມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອິມານິ ເມຕ຺ຕກາຍກມ຺ມາທີນິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ອາຄຕານິ ປາເຐ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພຕາວຈນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ເສສສຫຘມ຺ມິການມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອນວຊ຺ຊກາຍກມ຺ມໍ ອາຠິສມາຈາຣິກກມ຺ມນ຺ໂຕຄຘເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ…ເປ… ກາຍກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ. ວຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ເຈຕິຍໂພຘີນໍ ວນ຺ທນາ ເມຕ຺ຕາສທິສີຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕິຍໂພຘິຠິກ຺ຂູສຸ ວຸຕ຺ຕາວເສສອປຈາຍນາທິໍ ເມຕ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກາຍິກໍ ກິຣິຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກຖິຍມານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ກາຍວຈີມໂນສຸຈຣິຕານິ. ຈິນ຺ຕນນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ປເຄວ ວິຘິປຏິປນ຺ນາ ຠາວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສຫາຍຠາວູປຄມນໍ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ. ເຕສຸ ກໂຣນ຺ເຕສຸເຍວ ຫິ ສຫາຍຠາວູປຄມນໍ ສມ຺ມຸຂາ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເກວລໍ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຄຸເຓຫິ ຖິຣຠາວໂຊຕນໍ ເທວຕ຺ເຖໂຣຕິ ວຈນໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວຈນໍ. ມມຕ຺ຕໂພຘນໍ ວຈນໍ ມມາຍນວຈນໍ. ເອກນ຺ຕຕິໂຣກ຺ຂກສ຺ສ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ນາມ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປນວເສເນວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂລເກ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ປາກຏໍ ປຎ຺ຎາຕໍ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທິໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເອວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນຍນານິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ວຈີເຠທວເສນ ປວຕ຺ຕິ ນ ຄຫິຕາ.

ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ລາຠາ, ປຣິສຸທ຺ຘາຄມນາ ປຈ຺ຈຍາ. ນ ສມ຺ມາ ຄຍ຺ຫມານາປິ ນ ຘມ຺ມລທ຺ຘາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕປ຺ປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທຍ຺ຍໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຏິວິຠຕ຺ຕານິ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນນ຺ຕິ ເອເຕນ – ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ວິຠຊນໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ນາມ, ປເຄວ ປໂຍຄໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ…ເປ… ປສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຘາຣຓພຸທ຺ຘິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ສຸກຣາ, ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ຈສ຺ສ ສຸປູໂຣ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣຓວຕ຺ຕໍ.

ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘວເສນ ສປລິໂພຘສ຺ເສວ ປູເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ໂອທິສ຺ສກທານມ຺ປິສ຺ສ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາຣິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທາຕຸມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສປິ ອຕ຺ຖິກສ຺ສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທານຎ຺ຫິ ນາມ ກສ຺ສຈິ ນ ນິວາຣິຕໍ.

ມຫາຄິຣິຄາໂມ ນາມ ນາຄທີປປສ຺ເສ ເອໂກ ຄາໂມ. ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປູຣິໂຕ…ເປ… ປຕ຺ຕຄຕໍ ນ ຂີຍຕີຕິ ອາຫ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕປິ ເຖຣາ ‘‘ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎໍສຸ. ທຫຣກາເລ ເອວ ກິເຣສ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສາ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວຎ຺ຌຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເຕ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຫໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣິກາ, ມມ ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ເນນປິ ສພ຺ພາປິມາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຍາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາ ຕຸມ຺ເຫ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຕສຸ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອາທິມ຺ຫິ ວາ ອນ຺ເຕ ວາ, ເວມຊ຺ເຌຕິ ຈ ອິທໍ ອຸທ຺ເທສາຄຕປາຬິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອນຸກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຖນ຺ເຕ, ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑວນ຺ຕໍ, ຂຓ຺ຑິຕໍ ວາ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ອຸປຑ຺ຒໍ, ຕຕິຍຠາຄໍ ວາ ສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ສພລໍ, ວິສຠາຄວຓ຺ເຓເຫວ ປນ ພິນ຺ທູຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິມິສ຺ສໍ ກມ຺ມາສໍ, ອຍໍ ອິເມສໍ ວິເສໂສ. ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນວຈເນເນວ ເຕສໍ ສີລານໍ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສຍຕມາຫ. ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕຕິ ອິມິນາ ຠຸຊິສ຺ສກຣານິ ຠຸຊິສ຺ສານີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວິຎ຺ຎູນໍ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ‘‘ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ – ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາປຣາມາເສນ – ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນ ຈ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປຣາມຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ໂຈເທຕຸໍ. ສີລໍ ນາມ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິປາຣມ຺ປຣິເຍນ ຍາວເທວ ສມາຘິສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິສໍວຕ຺ຕການີ’’ຕິ. ສມານຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ເຠທາຠາວໂຕ ສີເລນ ສາມຎ຺ຎໍ ສີລສາມຎ຺ຎໍ, ຕໍ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕຕິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານຠາວູປຄຕສີໂລ’’ຕິ.

ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐີຕິ ຍາ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ. ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິ, ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ສາມຎ຺ຎໍ ສມານທິຏ຺ຐິຠາວໍ. ອຄ຺ຄໍ ອິຕເຣສໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມານໍ ປຘານຠາວໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ ສຕິ ສຸຂສິທ຺ຘິໂຕ ເຕສໍ ສງ຺ຄາຫິກໍ, ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ສງ຺ຆາຏນິກໍ ໂຄປານສິໂຍ ອປຣິປຕນ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ສງ຺ຄາຫິກໍ. ສງ຺ຆາຏນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຠາເວນ ສງ຺ຆາຏຠາວໍ. ສງ຺ຆາຏນໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສງ຺ຆາຏນິກໍ, ສງ຺ຆາຏນິຍນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສງ຺ຆາຏເນ ນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ສງ຺ຆາຏນິກໍ, ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏນິຍໍ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ.

໔໙໓. ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປິ ເອວໍສຠາວາ, ອຎ຺ຎມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາຍໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາປີຕິ ເອຕ຺ຕເກນປິ ຣາຄາທີສຸ ເອເກເກນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍປິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ, ປເຄວ ທ຺ວີຫິ, ພຫູຫິ ວາ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ອຏ຺ຐສຸປິ ວາເຣສຸ. ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ອຸປຣິ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຈ຺ຈານໍ ໂພຘາຍາ’’ຕິ. ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ເມ ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອຣິຍານໍ ໂຫຕີຕິ ອຣິຍານເມວ ໂຫຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ເອກເທສໂຕປິ ປຫີນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປຸຖຸຊ຺ຊນານ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣິເຍສຸ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣເຫຕຸກຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ອສາຘາຣຓຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປນ ອຠາວໂຕ’’ຕິ. ສພ຺ພວາເຣສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ອິຕເຣສຸ ຉສຸ ວາເຣສຸ.

໔໙໔. ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ອຕ຺ຕນິ ມມ ຈິຕ຺ເຕເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຸຕິໍ ກິເລສວູປສມໍ ລຠາມີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ.

໔໙໕. ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ອິທໍ ‘‘ຍຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ເອວຣູປາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ.

໔໙໖. ສຠາເວນາຕິ ນິຍຕປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທຕາທິສຠາເວນ. ສງ຺ຆກມ຺ມວເສນາຕິ ມານຕ຺ຕຈຣິຍາທິສງ຺ຆກມ຺ມວເສນ. ທຫໂຣຕິ ພາໂລ. ກຸມາໂຣຕິ ທາຣໂກ. ຍສ຺ມາ ທຫໂຣ ‘‘ກຸມາໂຣ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ມນ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນ຺ທິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ຫິ ມນ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນໍ ມນ຺ທຕາຍາ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຸວາວຕ຺ຖາປິ ເກຈິ ມນ຺ທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ, ກຖມສ຺ສ ອງ຺ຄາຣກ຺ກມນນ຺ຕິ? ຍຖາ ຕຖາ ອງ຺ຄາຣສ຺ສ ຜຸສນໍ ອິຘ ‘‘ອກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ມຫລ຺ລກມນຸສ຺ສານໍ. ນ ສີຆໍ ຫຕ຺ໂຖ ຌາຍຕິ ກຖິນຫຕ຺ຖຕາຍ. ຂິປ຺ປໍ ປຏິສໍຫຣຕິ ມຸທຸຕລຸຓສຣີຣຕາຍ. ອຘິວາເສຕິ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ.

໔໙໗. ອຸຈ຺ຈາວຈານີຕິ ມຫນ຺ຕານິ ເຈວ ຂຸທ຺ທການິ ຈ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ສຸຘາກມ຺ມາທິມ຺ຫິເຍວ. ກສາວປຈນໍ ສຸຘາທິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖໍ, ອຸທການຍນໍ ໂຘວນາທິອຕ຺ຖໍ, ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓຘາຕຸເລປນຕ຺ຖໍ ກຸຈ຺ຉກຣຓໍ. ພຫລປຕ຺ຖໂນຕິ ທຬ຺ຫຉນ຺ໂທ. ວຈ຺ຉກນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕເຘນຸປຄວຈ຺ຉໍ. ອປຈິນາຕີຕິ ອປວິນ຺ທຕິ, ອາໂລເກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອປໂລເກຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິນິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຈາວຈານມ຺ປິ ກິໍກຣຓີຍານໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລສ຺ສ ປູຣຓວເສເນວ ກຣຓໂຕ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣວເສເນວ ຈ ເຕສໍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ. ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐາສິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຠາວໂຕ ‘‘ຕໍ ຕໍ ສມຸລ຺ລປິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໔໙໘. ພລໍ ເອວ ພລຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິກຠາວໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ສກລຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເທສນາຍອາທິມ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ປຣິໂຍສາເນຕິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ປວຕ຺ຕຕາຍ ສກເລນ ອນວເສເສນ ຈິຕ຺ເຕນ.

໕໐໐. ສຠາໂວຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ອສາຘາຣຓຕາຍ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ເນສິໂຕຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປປຣິກ຺ຂິໂຕ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣເຓນ, ສຈ຺ຉິກຕຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກຕຎາເຓນາ’’ຕິ. ປຐມມຄ຺ຄຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓວິເສສາ ເຫເຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣຠິນ຺ນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ມຫາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓຫີ’’ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ອາຈຣິຍານໍ ສມານກຖາຕິ ‘‘ອິທມສ຺ສ ປຐມໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ນ ມຄ຺ຄຎາຓານີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ປຣມ຺ປຣາຄຕາ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານໍ ສມານາ ສາຘາຣຓາ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ຫິ ພຫຸຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍທິ ໂສ ພຫຸຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກ ສິຍາ ນານາຠິສມໂຍ, ຕຖາ ສຕິ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍາທີນໍ ເອກເທສປ຺ປຫານໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ເອກເທສໂສຕາປນ຺ນຕາທິຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຜລານໍ ວາ ອເນກຠາໂວ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກວ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ.

ຍໍ ປນ ສຸຕ຺ຕປທໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຕຓ຺ຑວາທີ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ຫິ ວຈນໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ກິເລສາ ປນ ລຫຸ…ເປ… ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ເຕນ ຫິ ຂິປ຺ປໍ ຕາວ ກິເລສປ຺ປຫານໍ, ທນ຺ຘປວຕ຺ຕິກາ ມຄ຺ຄຠາວນາຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ອາຣທ຺ຘມຕ຺ຕາຍ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ເສສາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ນິຣຕ຺ຖກາ ສິຍາ, ອຖ ປຈ຺ຉາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ, ກິເລສາ ປນ ລຫຸ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ມິຈ຺ຉາ, ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ. ຕໂຕ ສຸຕ຺ຕປຏິຊານນໂຕ. ມຄ຺ຄໍ ອຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ອຠາເວຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖຣສໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ອຕ຺ຖຣໂສ, ຕໍ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ. ເອວໍ ວິຕຓ຺ຑວາທິວາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕຸໍ ‘‘ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຎາຓານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂກສມ຺ພິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ພ຺ຣຫ຺ມນິມນ຺ຕນິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໐໑. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐) ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໗໕). ສຫ ກາເຍນາຕິ ສຫ ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາເວນ. ພ຺ຣຫ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມວຕ຺ຖຸໍ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອປຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ຖິຣນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ, ວິນາສາຠາວໂຕ ສາຣຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປາທວິປຣິຓາມາຠາວໂຕ ສທາ ວິຊ຺ຊມານໍ. ເກວລນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຂຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ. ເກວລນ຺ຕິ ວາ ຊາຕິອາທີຫິ ອມິສ຺ສໍ, ວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ອຠາວໂຕ ເອວ ອຈວນຘມ຺ມໍ. ໂກຈິ ຊາຍນໂກ ວາ…ເປ… ອຸປປຊ຺ຊນໂກ ວາ ນຕ຺ຖິ ນິຈ຺ຈຠາວໂຕ. ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍ ຕນ຺ນິວາສີນໍ ນິຈ຺ຈຠາວຎ຺ຫິ ໂສ ປຏິຊານາຕິ. ຕິສ຺ໂສ ຌານຠູມິໂຍຕິ ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິໂຍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິວິເສສາ ຫິ ອສຎ຺ຎສຸທ຺ຘາວາສາຣຸປ຺ປຠວາ. ປຏິພາຫຕີຕິ ສນ຺ຕໍເຍວ ສມານໍ ອຊານນ຺ໂຕວ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອວິຊ຺ຊາຍ ຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຫ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ສຫໂຍເຄ ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາຓີຕິ ອວິທ຺ວາ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວິຣຫໂຕ ອນ຺ໂຘ ຠູໂຕ, ອນ຺ຘຠາວໍ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ອນ຺ຘີຠູໂຕ.

໕໐໒. ຕທາ ຠຄວໂຕ ສຸຠຄວເນ ວິຫຣຓສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຠຄວເນ ວິຫຣຕີຕິ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຕທາສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ຄໂຕຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ອິມິນາ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາຣວເສນ ຕທາ ຠຄວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມນໍ ຊາຕໍ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ກາຍຄຕິຍາ ຈິຕ຺ຕປຣິຓາມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑). ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ວິຉນ຺ທນ຺ຕິ ຉນ຺ທວິຄມໍ. ອປສາທິໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄາຫສ຺ສ ວິປຣິວຕ຺ຕເນນ ສນ຺ຕຊ຺ຊິໂຕ. ‘‘ເມຕມາສໂທ’’ຕິ ວຈເນນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ຫຸຕ຺ວາ.

ອນ຺ວາວິສິຕ຺ວາຕິ ອາວິສນວເສນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຘິຠວິຕ຺ວາ. ຕຖາ ອຠິຠວໂຕ ຫິ ຕສ຺ສ ສຣີຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣີຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕໍ ເທວຍກ຺ຂນາຄາທໂຍ ອາວິສນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປາກຕິກກິຣິຍມຍໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ຍໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ຫສິຕລປິຕາທິ, ຕໍ ເຕນ ກາຣາເປນ຺ຕິ, ກາເຣນ຺ຕາ ຈ ອາວິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາເຣນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກມ຺ມຊສ຺ສ ອິທ຺ຘານຸຠາວສ຺ສາຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ຍຖາ ຕທາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິປວຕ຺ຕິ ອາວິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ, ເອວໍ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ, ອາເວສການຸຠາເວນ ປນ ສາມຎ຺ຎຕາ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ຫິ ມຫານຸຠາວໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເຕ ອາວິສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕິກິຈ຺ຉາວຸຏ຺ຐາປເນ ປນ ຉວສຣີຣໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ສຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ ວິຊ຺ຊານຸຠາເວນ. ໂກຣຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ປນ ຉວສຣີຣສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານໍ ວຈີນິຈ຺ຉາຣຓຎ຺ຈ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວາຕິ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ສກລໂລກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເຊຏ຺ຐໂກຕິ ປຘາໂນ, ຕາທິສໍ ວາ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕໂມ. ປສ຺ສຕີຕິ ທໂສ. ວິເສສວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ອນວເສສວິສໂຍ ທໂສ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຊນນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕກາຍໍ. ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ, ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິມ຺ມາປກຕ຺ຕາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ. ໂລກສ຺ສ ອີສນສີລຕາຍ ອິສ຺ສໂຣ. ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣກຠາເວນ ກຕ຺ຕາ. ຖາວຣຊງ຺ຄມວິຠາຄໍ ສກລໍ ໂລກໍ ນິມ຺ມາເນຕີຕິ ນິມ຺ມາຕາ.

ຄຸຓວິເສເສນ ໂລເກ ປາສໍສຕ຺ຕາ ເສຏ຺ໂຐ. ຕາທິໂສ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕໂມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ. ສຕ຺ຕານໍ ນິມ຺ມານໍ ຕຖາ ຕຖາ ສຊນໍ ວິສຊນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິ. ຌານາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ຈ ຈິຓ຺ຓວສິຕ຺ຕາ ວສີ. ຠູຕານນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ຠວໍ ອຠິຊາຕໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ຠພ຺ຍາ, ສມ຺ຠເວສິໂນ, ເຕສໍ ຠພ຺ຍານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ.

ປຖວີອາທໂຍ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ສສ຺ສຕາ. ເຍ ເຕສໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຄຣຫກາ ຊິຄຸຈ຺ຉາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ອຍຖາຠູຕວາທິຕາຍ ມຕກາເລ ອປາຍນິຏ຺ຐາ ອເຫສຸໍ. ເຍ ປນ ປຖວີອາທີນໍ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ’’ຕິອາທິນາ ປສໍສກາ, ເຕ ຍຖາຠູຕວາທິຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍູປຄາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ມາໂຣ ປາປິມາ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ປຖວີອາທິມຸເຂນ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາປເນ ອາທີນວໍ ວິຠາເວຕິ ຕໂຕ ວິເວເຈຕຸກາໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຖວີຄຣຫກາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມາໂຣ ປຖວີອາທິຘາຕຸມຫາຠູຕຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ຠູຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກ, ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ອວເສສກາມເທວໂລກໍ, ປຊາປຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ຐານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິເກ ຄຓ຺ຫິ. ອາຠສ຺ສຣາທໂຍ ປນ ອວິສຍຕາຍ ເອວ ອເນນ ອຄ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຍ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຍ ຈ ວເສນ. ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທິໂນ ອຠິນນ຺ທກາ, ອຠິນນ຺ທນສີລາ ວາ. ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂອວາເທ ຐິຕານໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວໍ ຕສ຺ສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂອວາເທ ຐິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຍເສນາຕິ ອານຸຠາເວນ. ສິຣິຍາຕິ ໂສຠາຍ. ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສໍ ອຸປເນສີຕິ ຍາທິສາ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາ ອິສ຺ສຣິຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຕຕ຺ຖ ມໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ມຫາຊນສ຺ສ ມາຣຓໂຕຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຄຸຓວິນາສເນນ ອານຸຠາເວນ ມາຣຓໂຕ. ອຍສນ຺ຕິ ຍສປຏິປກ຺ຂໍ ອກິຕ຺ຕິກມ຺ມານຸຠາວຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໐໓. ກສິຓໍ ອາຍຸນ຺ຕິ ວສ຺ສສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປນິສ຺ສາຍ ເສຕີຕິ ອຸປສໂຍ, ອຸປສໂຍວ ໂອປສາຍິໂກ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘) ອາຫ ‘‘ສມີປສໂຍ’’ຕິ. ສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ວຕ຺ຕນຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຍນໂກຕິ ມຍ຺ຫໍ ຐາເນ ວິສເຍ ວຕ຺ຕນໂກ. ພາຫິຕ຺ວາຕິ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ, ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວາ. ຊຊ຺ຌຣິກາຄຸມ຺ພໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຊຊ຺ຌຣິກາ ນາມ ປຖວິໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຊາຕາ ເອກາ ຄຈ຺ຉຊາຕິ.

ອິມິນາຕິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ເອສ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ອຸປລາເປຕີຕິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປສາເທຕີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສປເທຫີຕິ ວຕ຺ຖຸສາຍິໂກ ຍຖາກາມກຣຓີໂຍ ພາຫິເຕຍ຺ໂຍຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ. ມຍ຺ຫໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສີຕິ ມມ ອາຣກ຺ຂໂກ ຠວິສ຺ສສິ. ລກຸຓ຺ຑກຕຣນ຺ຕິ ນີຈຕຣໍ ນິຫີນວຸຕ຺ຕິສຣີຣໍ.

ຜຸສິຕຸມ຺ປິ ສມຕ຺ຖໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ປສ຺ສຕິ, ປເຄວ ຎາຓວິຠວນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໍ, ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ກາຣຓວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອານຸຠາວນ຺ຕິ ປຠາວໍ. ໂສ ຫິ ໂຊຕນຏ຺ເຐນ ວິໂຣຈນຏ຺ເຐນ ຊຸຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫຕາ ອານຸຠາເວນ ປເຣສໍ ອຠິຠວນໂຕ ມເຫໂສຕິ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ມເຫສກ຺ໂຂ. ຕຍິທໍ ອຠິຠວນໍ ກິຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາຍໂສ ມຫາປຣິວາໂຣ’’ຕິ.

ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸໍ ທກ຺ຂິຓໂຕ ກຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທິສາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິສາສຸ ວິໂຣຈມານາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຊຸຕິຍາ ທິພ຺ພມານາຍ ວາ. ເຕຫີຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ. ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນາຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ ໂອຠາສິຍມາໂນ ໂລກຘາຕຸສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ໂລໂກ, ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ. ອິທໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຘານໍ, ຕສ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເອຕ຺ຖຸປປນ຺ນາ ເທວຕາ ອຎ຺ເຎສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວຕາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ທສສຫສ຺ສພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາໂຣ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ຕຸຍ຺ຫໍ ວໂສ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເຕ ວຕ຺ຕເຕ ວໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ຕນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປໂຣປຣຎ຺ຈ ຊານາສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ’’ຕິ ອາຫ. ອຸຈ຺ຈນີເຈຕິ ຊາຕິກຸລຣູປໂຠຄປຣິວາຣາທິວເສນ ອຸຬາເຣ ຈ ອນຸຬາເຣ ຈ. ອຍໍ ອິທ຺ໂຘ ອຍໍ ປກຕິມນຸສ຺ໂສຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຣູປໂຕ ເອວສ຺ສ ສຕ຺ຕານໍ ປໂຣປຣຊານນໍ, ນ ສມຸທາຄມໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ອາຄຕິໍ ຄຕິນ຺ຕິ, ຕໍ ກາມໂລເກ ສຕ຺ຕານໍ ອາທານນິກ຺ເຂປຊານນມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ກມ຺ມວິປາກຊານນໍ. ຍທິ ຫິ ສມຸທາຄມໂຕ ຊາເນຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕໂນປິ ຊາເນຍ຺ຍ, ນ ຈສ຺ສ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ, ຕຖາ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠາໂວຕິ ອິທໍ ຈກ຺ກວາຬ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣາຄໂຍຄໂຕ ຣາໂຄ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວາ ຣາໂຄ, ວິຣຊ຺ຊນສີໂລ ວິຣາຄີ, ຕໍ ຣາຄວິຣາຄິນໍ. ສຫສ຺ສິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ຕ຺ວໍ ຈູຬນິຍາ ເອວ ໂລກຘາຕຸຍາ ຊານນໂຕ. ຕຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ. ຈຕຸຫຕ຺ຖາຍາຕິ ອເນກຫຕ຺ເຖນ ສາຓິປາກາເຣນ ກາຕພ຺ພປຏປ຺ປມາຓໍ ທີຆໂຕ ຈຕຸຫຕ຺ຖາຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ວິຫຕ຺ຖາຍ ປິໂລຕິກາຍ ກາຕຸໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຄປ຺ຜເກ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ວິຍ ຈ ປມາຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໕໐໔. ຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ຕເທວ ນິກາຍໍ. ຊານິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາປີຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ມຍ຺ຫໍ ສີລາທໂຍ ຄຸຓວິເສສາ ຕາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ອີທິສໍ ໂລກິຍໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ຊານິຕພ຺ພຏ຺ຐານມ຺ປິ ປຕ຺ວາ. ອຍໍ ອິເມສໍ ອຕິສເຍນ ນີໂຈຕິ ນີເຈຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນີເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຍາ ນີຈຕຣຠາໂວ ປນ ມຍ຺ຫໍ ກຸໂຕ’’ຕິ.

ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິໂກຕິ ອຸປຣູປຣິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ລທ຺ຘູປປຕ຺ຕິໂກ. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ’’ຕິ ອາຫ. ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິກໍ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ. ຍຖາ ເກນຈິ ພຫູສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຕຣໍ ພລວໍ, ຕເທວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ອິຕຣານິ ປນ ຕສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາຍການິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປຏິສນ຺ຘິທາຍການິ, ເອວໍ ຈຕູສຸ ຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ຠາວິເຕສຸ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຕຣໍ ຉນ຺ທປຓິຘິອຘິໂມກ຺ຂາທິວເສນ ສາຠິສງ຺ຂາຣຎ຺ຈ, ຕເທວ ຈ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ອິຕຣານິ ປນ ອລທ຺ໂຘກາສຕາຍ ຕສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາຍການິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປຏິສນ຺ຘິທາຍການິ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຊ຺ຌາເນເນວ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ ປຓີຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສຸຠກິຓ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ. ປຸນ ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ. ປຐມກາເລຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ປຐມສ຺ມິໍ ກາເລ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ອຕີຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອຸຠຍໍ. ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ກາລສ຺ສ ຈິຣຕຣຠາວໂຕ. ວີຕິນາເມຕິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຈ ຕທາ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂຓໍ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ.

ອປາເຍສີຕິ ປາເຍສິ. ປິປາສິເຕຕິ ຕສິເຕ. ຆມ຺ມນີຕິ ຆມ຺ມກາເລ. ສມ຺ປເຣເຕຕິ ຆມ຺ມປຣິຬາເຫນ ປິປາສາຍ ອຠິຠູເຕ. ນ຺ຕິ ປານີຍທານໍ. ວຕສີລວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາທານວເສນ ວຕຠູຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຠາເວນ ສມາຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສີລວຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘວ ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ສຸປິຕ຺ວາ ປພຸທ຺ຘມຕ຺ໂຕ ວິຍ ສຸປິນໍ ຕວ ປຸພ຺ພນິວຸຕ຺ຖໍ ມມ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ອນຸສ຺ສຣາມິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຣມເຣຕິ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ອານີເຕ. ກມ຺ມສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊໍ, ອາວຸຘາທາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຓີກູລສ຺ມິນ຺ຕິ ເອຓີມິຄພາຫຸລ຺ເລນ ‘‘ເອຓີກູລ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣປ຺ປເທເສ. ຄຍ຺ຫກ ນີຍມານນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫວເສນ ກຣມຣຠາເວນ ໂຈເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຐານໍ ນີຍມານໍ.

ອາວາຫວິວາຫວເສນ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ເອວໍ ອມ຺ເຫສຸ ກີຬນ຺ເຕສຸ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍໂກ ນາໂຄ ກຸປິໂຕ’’ຕິ ມຍິ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ສຸສຸກາຣນ຺ຕິ ສຸສູຕິ ປວຕ຺ຕໍ ເຠຣວນາຄນິສ຺ສາສໍ.

ຄຫີຕນາວນ຺ຕິ ວິເຫເຐຕຸກາມຕາຍ ຄຕິນິວາຣຓວເສນ ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາວໍ. ລຸທ຺ເທນາຕິ ກຸຣູເຣນ. ມນຸສ຺ສກປ຺ປາຕິ ນາວາຄຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວິເຫເຐຕຸກາມຕາຍ.

ພທ຺ຘຈໂຣຕິ ປຏິພທ຺ຘຈຣິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິໂກ’’ຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາເຍວາຕິ ຣຎ຺ຎາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນປິ ຣາຊານໍ ປຫາຍ ຕໍ ກປ຺ປໍ ອນ຺ເຕວາສິໍ ນິສ຺ສາເຍວ.

ສມ຺ພຸທ຺ຘິມນ຺ຕໍ ວຕິນໍ ອມຎ຺ຎີຕິ ອຍໍ ສມ຺ມເທວ ພຸທ຺ຘິມາ ວຕສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອມຎ຺ຎິ ສມ຺ຠາເວສິ ຈ.

ນານຕ຺ຕຠາເວສູຕິ ນານາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ.

ອທ຺ຘາຕິ ເອກໍເສນ. ມເມຕມາຍຸນ຺ຕິ ມຍ຺ຫໍ ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປວຕ຺ຕໍ ອາຍຸໍ. ນ ເກວລໍ ມມ ອາຍຸເມວ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຊານາສິ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອວິທິຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ໂຘ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕຸວໍ. ໂນ ເຈ ກຖມຍມຕ຺ໂຖ ຎາໂຕ? ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ເຕ ອຍໍ ຊລິໂຕ ໂຊຕມາໂນ ອານຸຠາໂວ ໂອຠາສຍໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ທິພ຺ພມາໂນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕ຺ຖຸ ອສມສມຕໍ ປເວເທສິ.

ປຖວຕ຺ເຕນາຕິ ປຖວີອຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ປຖວີສຠາເວນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ – ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິ’’ອາທິນາ (ມຫາວ. ໗; ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒) ສາຘາຣຓໂຕ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ’’ຕິ ອສາຘາຣຓໂຕ ຈ ປຖວິຍາ ອສຠາເວນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສຠາວໍ ຄເຫຕຸໍ ‘‘ປຖວິຍາ ປຖວຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາປໂຫສິນ຺ຕິ ນ ປາປຸຓິໍ. ອິຘ ປຖວິຍາ ປາປຸຓນໍ ນາມ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານຄ຺ຄາເຫຫິ ນ ຄຓ຺ຫິ’’ນ຺ຕິ.

ວາທິຕາຍາຕິ ວາທສີລຕາຍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສພ຺ພໍ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພ-ສທ຺ທໍ – ‘‘ສເຈ ໂຂ ເຕ ມາຣິສ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ເຕນ ອນນຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສນວເສນ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ. ອກ຺ຂເຣ ໂທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຠຄວຕາ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ສພ຺ພ-ສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ສພ຺ພສພ຺ພວເສນ ຕທຕ຺ຖປຣິວຕ຺ຕເນນ ສພ຺ພ-ສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ເຎນ ຈ ໂທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ສພ຺ພໍ ອນນຸຠູຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂລເກ ອນວເສສໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ເຕນ ອນວເສສສຠາເວນ ອນນຸຠູຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຄຄນກຸສຸມໍ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ນ ສິຍາ. ອຖສ຺ສ ອນນຸຠູຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ເຕນ ອນນຸຠູຕໍ ຍທິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ມິຈ຺ຉາ, ສພ຺ພໍ ນາມ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມາ ເຫວ ເຕ ຣິຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິອາທິ.

ອຫໍ ສພ຺ພຎ຺ຈ ວກ຺ຂາມິ, ອນນຸຠູຕຎ຺ຈ ວກ຺ຂາມີຕິ ອຫໍ ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວກ຺ຂາມິ, ‘‘ອນນຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວກ຺ຂາມິ, ເອຕ຺ຖ ໂກ ໂທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາຣຓໍ ອາຫຣນ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ເຕນ ອນນຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາເວ ກາຣຓໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ. ວິຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓຫິ ວິເສສໂຕ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສິຏ຺ຐຕາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສນິທສ຺ສນທຸເກ ທຸຕິຍປທສຫິຕຕາທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ອນຸປຄມນໂຕ ອນິທສ຺ສນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິຘຸຣຕາຍ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອນິທສ຺ສນໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ອນນ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຍິທ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຠູຕານີຕິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕານິ. ອສມ຺ຠູຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອສມ຺ຠູຕໍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຠສ຺ສຣຠາວເຫຕູນໍ ສພ຺ພໂສ ອຠາວາ ສພ຺ພໂຕ ປຠາຕິ ສພ຺ພໂຕປຠໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕໂມ ຕຕ຺ຖ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໔) ປຠູຕເມວາຕິ ປກຏ຺ຐຠາເວນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານເມວ. ອຣູປີຠາເວນ ອເທສິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂຕ ປຠວຕິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ພໂຕປຠໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາທີສູ’’ຕິອາທິ. ປວິສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປວິສໍ, ຕເທວ ສ-ກາຣສ຺ສ ຠ-ກາຣໍ, ວິ-ກາຣສ຺ສ ຈ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຠ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ວາທໍ ປຕິຏ຺ຐເປສີຕິ ເອວໍ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນນຸຠູຕຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຕຍາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ເຕນ ສຫສາ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຍ ໂທສຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາທໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ.

ຄຫິຕຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄຫິຕຄຫິຕໍ ຄາຫໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂທສທສ຺ສນມຸເຂນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ສຕ຺ຖາຣາ ວິສ຺ສຊ຺ຊາປິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສຣຓໍ ອທິສ຺ວາ ປຣາຊຍໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ລຬິຕກໍ ກາຕຸກາໂມ ວາທໍ ປຫາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປາຏິຫາຣິຍລີຬໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ. ຍທິ ສກ຺ໂກສິ ມຍ຺ຫໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕຸໍ, ນ ປນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມູລປຏິສນ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຕິເກນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຐາຕຸກາໂມ. ໂສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິກາເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕສທິສຕາຍ ມູລປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຎ຺ຎກາຍິການໍ ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ. ນ ອທາສິ ອຠິສງ຺ຂຕກາເຍເນວາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ນ ປາກຕິກຣູເປນາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເຕນ ໂສ ອຠິສງ຺ຂຕກາຍໍ ອປເນຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາວປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ນິມ຺ມິນິຕຸໍ ອາຣຠິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຕມໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມູລປຏິສນ຺ຘິໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ຠເວວາຫນ຺ຕິ ຠເວ ເອວ ອຫໍ. ອຍຎ຺ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠເວ ຠຍໍ ທິສ຺ວາເຍວາ’’ຕິ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຠເວ ຊາຕິອາທິຠຍໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ຍາຖາວໂຕ ທິສ຺ວາ. ສຕ຺ຕຠວນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຠວໍ. ກມ຺ມຠວປຈ຺ຈເຍ ຫິ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ສຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ. ວິຠວນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິໍ. ປຣິເຍສມານມ຺ປິ ອຸປາຍສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ຠເວເຍວ ທິສ຺ວາ. ຠວຎ຺ຈ ວິຠເວສິນໍ ວິຠວໍ ນິພ຺ພຸຕິໍ ເອສມານານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠວໍ, ຠເວສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິສ຺ວາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ອຠິວທິນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຠິວທາປນາກາຣາຠາວໂຕ ນ ອຠິນິວິສິໍ, ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ. ຄາຫຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ອຠິວາທ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ນາຠິວທິ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນ ຄເວສິ’’ນ຺ຕິ. ຠວຄ຺ຄຫເຓເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ນນ຺ທີຄຫເຓນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ວິຠວຄ຺ຄຫເຓນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນນ຺ທິຎ຺ຈ ນ ອຸປາທິຍິນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕທິທໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ຄາຖາຍ ວິຠາວນທສ຺ສນໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ສຈ຺ຈານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປກາເສນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເກຈິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ເກຈິ ສກທາຄາມິຜເລ, ເກຈິ ອນາຄາມິຜເລ, ເກຈິ ອຣຫຕ຺ເຕ ຈ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຈ຺ຈານິ ປກາເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີ’’ຕິອາທິ. ອຈ຺ຉຣິຍຊາຕາຕິ ສຎ຺ຊາຕຈ຺ຉຣິຍາ. ສມູລໍ ຠວນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຫິ ສມູລໍ ຠວໍ.

໕໐໕. ມມ ວສໍ ອຕິວຕ຺ຕິຕານີຕິ ສພ຺ພໂສ ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນປຏິປທາຍ ມຍ຺ຫໍ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕານິ. ກຖໍ ປນາຍໍ ເຕສໍ ອຣິຍຠູມິສໂມກ຺ກມນໍ ຊານາຕີຕິ? ນຍຄ຺ຄາຫໂຕ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສໍສາເຣ ອາທີນວໍ, ນິພ຺ພາເນ ຈ ອານິສໍສໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊນໍ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐເມວ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ອວຎ຺ຌາ ອໂມຆາ ອິນ຺ເທນ ວິສ຺ສຏ຺ຐວຊິຣສທິສາ, ຕສ຺ສ ຈ ອາຓາຍ ຐິຕາ ສໍສາເຣ ນ ທິສ຺ສນ຺ເຕວາ’’ຕິ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອນຸມາເນນ ຊານາຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ຍຖາ ຕ຺ວໍ ປເຣສໍ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘໍ ວທຕິ, ເອວໍ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໂຕ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ມາ ອຸປນຍສີຕິ ຕຍາ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ມາ ສາວກປຏິເວຘໍ ປາເປສິ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຕິຏ຺ຐານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ມາໂຣ ວທຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປາຍປຕິຏ຺ຐານໍ ປນ ອາຊີວກນິຄຓ຺ຐາທິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄເຕ ຕິຕ຺ຖກເຣ, ເຍ ເກຈິ ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອສຎ຺ຊາເຕ, ອປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸລ຺ລປນຕາຍາຕິ ຍຖາ ມາໂຣ ອຸປຣິ ກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣໍ ລປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣຠາສເນນ. ນິມນ຺ຕນວຈເນນາຕິ ວິຎ຺ຎາປນວຈເນນ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ນິມນ຺ຕນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວາ ນິມນ຺ຕນໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມນິມນ຺ຕນິກໍ, ສຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພ຺ຣຫ຺ມນິມນ຺ຕນິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ມາຣຕຊ຺ຊນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໐໖. ໂກຏ຺ຐມນຸປວິຏ຺ໂຐຕິ ອາສໂຍ ວຈ຺ຈຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕາຍ ໂກຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຎ຺ເຫຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐໍ. ອນຸຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ປວິຏ຺ໂຐ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ. ສຸຂຸມຎ຺ຫິ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ມາເປຕ຺ວາ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ໂຐ. ຄຣຸຄໂຣ ວິຍາຕິ ຄຣຸກຄຣຸໂກ ວິຍ. ອຸ-ກາຣສ຺ສ ຫິ ໂອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຕິວິຍ ຄຣຸໂກ ມຎ຺ເຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸຄຣຸ ວິຍ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ. ມາສຠຕ຺ຕໍ ມາໂສ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ມາສຠຕ຺ເຕນ ອາຈິຕໍ ປູຣິຕໍ ມາສາຈິຕໍ ມຎ຺ເຎ. ເຕນາຫ ‘‘ມາສຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິ ວິຍາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ວິນາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາສປູຣິຕປສິພ຺ພໂກ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິນ຺ຕມາໂສ ວິຍາຕິ ຕິນ຺ຕມາໂສ ປສິພ຺ພໂກ ວິຍ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ມມ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຸພ຺ພໍ ຠາຣິກຕ຺ຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ? ອຸປາເຍນາຕິ ປເຖນ ຎາເຍນ. ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປນສ຺ສ ອນຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕານເມວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມາ ຕຖາຄຕໍ ວິເຫເສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຫິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ, ສງ຺ຆໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໘; ສຸ. ນິ. ໒໔໑) ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ, ຍຖາ ຈ ປຸຣິມກາ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກາ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ອຍມ຺ປິ ມຫາເຖໂຣ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ. ປຕິອຄ຺ຄເຬວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ອຄ຺ຄຬສ຺ສ ພຫິຠາເຄ ອຏ຺ຐາສິ.

໕໐໗. ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ນາມ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກສຸ ນິຫີໂນ ກາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ມນຸສ຺ສຄນ຺ໂຘ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ ນາຕິເຊຄຸຈ຺ໂຉຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາສຏ຺ຐເທວຕານ’’ນ຺ຕິ. ອາພາຘໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ ຊເນຕິ. ນາຄຣິໂກຕິ ສຸກຸມາໂຣ. ປຣິໂຈກ຺ໂຂຕິ ສພ຺ພໂສ ສຸຈິຣູໂປ. ຎາຕິໂກຏິນ຺ຕິ ຎາຕິຠາຄໍ. ອນາທິມຕິ ຫິ ສໍສາເຣ ຎາຕິຠາຄຣຫິໂຕ ນາມ ສຕ຺ໂຕ ກສ຺ສຈິປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ເມ ຕ຺ວໍ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ໂຫສີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ປເວຓິວເສນາຕິ ຕທາ ມຍ຺ຫໍ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທານິ ມາຣຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕຕິ ອິມິສ຺ສາ ປເວຓິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ເວສມໍ ຘຸໂຣ ວິຘຸໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສທິໂສ’’ຕິ. ອປ຺ປທຸກ຺ເຂນາຕິ ສຸເຂເນວ. ປນ຺ຖານໍ ອວນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຖາວິໂນ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈິຕກສນ຺ນິສເຍນ. ອຸທກເລຓນ຺ຕິ ອຸທກນິສ຺ສນ຺ທນເລຓໍ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິຜລນ຺ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຜລໍ.

໕໐໘. ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫີຕິ ທສຫິປິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ, ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຫາເປນ຺ຕາ. ປຣິຠາສຖາຕິ ຄຣຫຖ. ຆຏ຺ເຏຖາຕິ ອນູນາຫິ ກຖາຫິ ອິເມສຸ ໂອວິຊ຺ຌຖ. ທຸກ຺ຂາເປຖາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ຊເນຖ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອກ຺ໂກສນາທີຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເຕເນຕ຺ຖ ທູສີ ມາໂຣ ໂອຕາຣໍ ລຠຕິ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ອິຠໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອິພ຺ຠາ, ຫຕ຺ຖິຠຓ຺ຑກາ, ຫີນຊີວິກຕາຍ ເຫເຕ ອິພ຺ຠາ ວິຍາຕິ ອິພ຺ຠາ, ເຕ ປນ ສທຸຕິຍກວເສນ ‘‘ຄຫປຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຓ຺ຫາຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິກາ. ປາທໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ປາທານໍ ອປຈ຺ຈາ. ອາລສິຍຊາຕາຕິ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມສ຺ສ ອກຣເຓນ ສຎ຺ຊາຕາລສິຍາ. ຄູຖນິທ຺ຘມນປນາຬີຕິ ວຈ຺ຈກູປໂຕ ຄູຖສ຺ສ ນິກ຺ຂມປເທໂສ.

ມນຸສ຺ສານໍ ອກຸສລໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ ເຕສໍ ຕາທິສາຍ ອຠິສນ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ. ອາເວສກສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອາວິຏ຺ຐສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ ວິປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປຸຣິສຣູປນ຺ຕິ ອີທິສໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໍ. ວິປ຺ປຏິສາຣາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ. ເລປຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ເລປລິຕ຺ຕໍ ວາກຸຣຍຏ຺ຐິໍ.

໕໑໐. ໂສມນສ຺ສວເສນາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສວເສນ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ສເຈ ມາໂຣ ມນຸສ຺ສານໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຍທິ ມາໂຣວ ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍ, ມນຸສ຺ສານໍ ກຸສລໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ມາຣສ຺ເສວ ຠເວຍ຺ຍ, ສຣີເຣ ປນ ອນຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ປສາທນີຍໍ ປສາທວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໕໑໑. ອສຸຠສຎ຺ຎາປຣິຈິເຕນາຕິ ສກລໍ ກາຍໍ ອສຸຠນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສຫຄຕຊ຺ຌານໍ ອສຸຠສຎ຺ຎາ, ເຕນ ປຣິຈິເຕນ ປຣິຠາວິເຕນ. ເຈຕສາ ຈິຕ຺ເຕນ. ພຫຸລນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ. ວິຫຣໂຕຕິ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິພຫຸລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິລີຍຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິກູລຕາຍ ສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ປຕິກຸຏຕີຕິ ອປສກ຺ກຕິ. ປຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕ ເອວ ນ ສມ຺ປສາຣິຍຕິ. ຣສຕຓ຺ຫາຍາຕິ ມຘຸຣາທິຣສວິສຍາຍ ຕຓ຺ຫາຍ.

ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎາຕິ ຕີສຸປິ ຠເວສຸ ອຣຸຈ຺ຈນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ເຫສາ. ໂລກຈິຕ຺ເຣສູຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖປາສາທກູຏາຄາຣາທິເຠເທສຸ ເຈວ ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທິເຠເທສຸ ຈ ໂລເກ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ເຕສຸ. ຣາຄສນ຺ຕານິ ວູປສນ຺ຕຣາຄານິ. ໂທສໂມຫສນ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມສໍ ເອວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓໍ ສພ຺ເພສໍ ສປ຺ປາຍຠາວໂຕ.

໕໑໒. ສກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສກ຺ຂຣາສີເສນ ຕຕ຺ຕກໍ ຠິນ຺ນປາສາຓມຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕມຸຏ຺ຐິຍໍ ຕິຏ຺ຐນປມາຓໍ ປາສາຓ’’ນ຺ຕິ. ມຸຏ຺ຐິປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ປາສາຓສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄຕິ ມຫາຫຕ຺ຖີ. ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍ ນາຄ-ສທ຺ໂທຕິ ເກຈິ. ອຫິນາຄາທິໂຕ ວາ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖິນາໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລສຣີເຣເນວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປໂລເກສີຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ປມາຓໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ສຫາປໂລກນາຍາຕິ ຈ ວຈນໂຕຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ອິມໍ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸຬາເຣຕິ ອຸຬາຣຄຸເຓ. ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ນຕ຺ຖິ ຕທາ ສເທວເກ ໂລເກ ຕາທິໂສ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເວທນິໂຍ ອຍສູເລນ ສທ຺ຘິໍ ຠູຕານິ ຉ ຜສ຺ສາຍຕນານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉ ຜສ຺ສາຍຕນໍ, ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຉ ຜສ຺ສາຍຕນິໂກ, ນິຣໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຉສຸ ຜສ຺ສາ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ສມາຫນຕີຕິ ສມາຫໂຕ, ອເນກສຕເຠໂທ ສງ຺ກຸສມາຫໂຕ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສງ຺ກຸສມາຫໂຕ, ນິຣໂຍ. ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາຍ ເວທນາຍ ຐິໂຕຕິ ເວທນິໂຍ, ກາຣຓາກາຣເກນ ວິນາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ເວທນິໂຍຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເວທນິໂຍ. ອຍສູເລນ ສທ຺ຘິໍ ອຍສູລນ຺ຕິ ປາທປເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຠິຫນນວເສນ ອາຄເຕນ ປຓ຺ຓາສາຍ ຊເນຫິ ຄຫິເຕນ ອຍສູເລນ ສຫ ສີສປເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕໍ. ອຍສູລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເຈຕໍ ເອກວຈນໍ, ສຕມຕ຺ຕານິ ປຕິຕານິ ສູລານິ. ອິມິນາ ເຕ ຐາເນນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ນິສ຺ສິຕໂວຫາເຣນ ນິສ຺ສຍໍ ວທຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຕທາ ຊາເນຍ຺ຍາສິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ເມ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈມານສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐານິມນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐາເນ ຠວໍ, ອນ຺ຕິມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປາກວຸຏ຺ຐານເວທນ’’ນ຺ຕິ, ວິປາກສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ເວທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂຕຣາ ໂຫຕິ ປທີປສ຺ສ ວິຊ຺ຌາຍນກ຺ຂເຓ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ວິຍ.

໕໑໓. ຆຏ຺ຏຍິຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ. ປາຏິເຍກ຺ກເວທນາຊນກາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ມຫາທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທກາ. ອຍໂຕ ອປຄໂຕ ນິຣໂຍ, ໂສ ເທວທູຕສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນສ຺ສ ປຣໂຕ ສຍເມວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອິມໍ ປນ ອຕີຕວຕ຺ຖຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓານຸຠາວທີປນມຸເຂນ ມາຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ໂຍ ເອຕມຠິຊານາຕີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ມຫາຠິຎ຺ໂຎ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຜລຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕໍ ອາມລກໍ ວິຍ ອຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາຕິ. ສພ຺ພໂສ ຠິນ຺ນກິເລສຕາຍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ, ຕາທິສໍ ອຸຬາຣຄຸຓໍ ອາສຊ຺ຊ ຆຏ຺ຏຍິຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕກາຬເກຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫ ມາຣ ອາຍຕິໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ວິນ຺ທິສ຺ສສິ.

ອຸທກໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓກມ຺ມຜເລນ ມຫາສມຸທ຺ທອຸທກເມວ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ຕານິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປຏ຺ຐາຍິໂນ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ວິມານານໍ. ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິມານວຕ຺ຖຸໍ ຕາສໍ ອຈ຺ຉຣານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ. ປາທງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ປຍີຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິສາຂາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ກາຣິຕໍ ສຫສ຺ສຄພ຺ຠປຏິມຓ຺ຑິຕມຫາປາສາທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ເປສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປາສາທກມ຺ປນສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເວຊຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ຈູຬຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ເຕເນວ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໓) ທີເປຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຄຓສ຺ສ ຕຖາຈິນ຺ຕນສມນນ຺ຕຣເມວ ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ສຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ເຕປີຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທໂຍ. ປຈ຺ເຈກໍ ທິສາສູຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ທກ຺ຂິຓທິສາຍໍ, ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖໂຣ ປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຖຣາ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສມຕ຺ຖເກ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຈຕຸທ຺ທິສາ ນິສີທິໍສຸ. ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣຫ຺ມສຸຕ຺ເຕນາຕິ – ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ເອວຣູປໍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໖) ມຫາວຄ຺ເຄ ອາຄເຕນ ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣຫ຺ມສຸຕ຺ເຕນ.

ຌານວິໂມກ຺ເຂນ ຜຸສີຕິ ຌານວິໂມກ຺ຂສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ຜສ຺ສຍິ. ວນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປໍ ອຜສ຺ສຍີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊມ຺ພຸທີໂປ ຫິ ວນພຫຸລຕາຍ ອິຘ ‘‘ວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຊມ຺ພຸສຓ຺ຑສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ປຸພ຺ພວິເທຫານໍ ທີປນ຺ຕິ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ທີປໍ, ປຸພ຺ພວິເທຫທີປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູມິສຍາ ນຣາ ນາມ ອປຣໂຄຍານກາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ຈ. ຍສ຺ມາ ເຕ ເຄຫປຣິຄ຺ຄຫາຠາວໂຕ ຠູມິຍໍເຍວ ສຍນ຺ຕິ, ນ ປາສາທາທີສຸ. ປຏິລຠີຕິ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເອຕໍ ອາສໍ ມາ ອກາສີຕິ ເອສາ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ທູສິມາຣສ຺ສ, ເອວໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອາສາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອນຕ຺ຖາວຫາ, ຕສ຺ມາ ເອທິສໍ ອາສໍ ມາ ອກາສີຕິ ມາຣສ຺ສ ໂອວາທໍ ອທາສິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ

ມາຣຕຊ຺ຊນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຈູຬຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ມູລປຓ຺ຓາສຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.

ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.