📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ

ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສປາຬິ

໑. ຄຫປຕິວຄ຺ໂຄ

໑. ກນ຺ທຣກສຸຕ຺ຕໍ

໑. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຈມ຺ປາຍໍ ວິຫຣຕິ ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ໂຂ ເປສ຺ໂສ [ເປໂຍ (ກ.)] ຈ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ກນ຺ທຣໂກ ຈ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ກນ຺ທຣໂກ ປນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ [ສາຣາຓີຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ ປີ.)] ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ກນ຺ທຣໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍາວຎ຺ຈິທໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຏິປາທິໂຕ! ເຍປິ ເຕ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອເຫສຸໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເຕປິ ຠຄວນ຺ໂຕ ເອຕປຣມໍເຍວ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິປາເທສຸໍ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຏິປາທິໂຕ. ເຍປິ ເຕ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເຕປິ ຠຄວນ຺ໂຕ ເອຕປຣມໍເຍວ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິປາເທສ຺ສນ຺ຕິ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຏິປາທິໂຕ’’ຕິ.

໒. ‘‘ເອວເມຕໍ, ກນ຺ທຣກ, ເອວເມຕໍ, ກນ຺ທຣກ. ເຍປິ ເຕ, ກນ຺ທຣກ, ອເຫສຸໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເຕປິ ຠຄວນ຺ໂຕ ເອຕປຣມໍເຍວ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິປາເທສຸໍ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ມຍາ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຏິປາທິໂຕ. ເຍປິ ເຕ, ກນ຺ທຣກ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເຕປິ ຠຄວນ຺ໂຕ ເອຕປຣມໍເຍວ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິປາເທສ຺ສນ຺ຕິ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ມຍາ ສມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຏິປາທິໂຕ.

‘‘ສນ຺ຕິ ຫິ, ກນ຺ທຣກ, ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຣຫນ຺ໂຕ ຂີຓາສວາ ວຸສິຕວນ຺ໂຕ ກຕກຣຓີຍາ ໂອຫິຕຠາຣາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ຖາ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນາ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕາ. ສນ຺ຕິ ຫິ, ກນ຺ທຣກ, ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເສກ຺ຂາ ສນ຺ຕຕສີລາ ສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕິໂນ ນິປກາ ນິປກວຸຕ຺ຕິໂນ; ເຕ ຈຕູສຸ [ນິປກວຸຕ຺ຕິໂນ ຈຕູສຸ (ສີ.)] ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ [ສຸປຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ (ສີ. ປີ. ກ.)] ວິຫຣນ຺ຕິ. ກຕເມສຸ ຈຕູສຸ? ອິຘ, ກນ຺ທຣກ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ.

໓. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈິເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂສກປຣິເທວານໍ [ໂສກປຣິທ຺ທວານໍ (ສີ. ປີ.)] ສມຕິກ຺ກມາຍ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຍ ຎາຍສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ. ມຍມ຺ປິ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາເລນ ກາລໍ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ວິຫຣາມ. ອິຘ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣາມ ອາຕາປິໂນ ສມ຺ປຊານາ ສຕິມນ຺ໂຕ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣາມ ອາຕາປິໂນ ສມ຺ປຊານາ ສຕິມນ຺ໂຕ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣາມ ອາຕາປິໂນ ສມ຺ປຊານາ ສຕິມນ຺ໂຕ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣາມ ອາຕາປິໂນ ສມ຺ປຊານາ ສຕິມນ຺ໂຕ, ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ເອວໍ ມນຸສ຺ສຄຫເນ ເອວໍ ມນຸສ຺ສກສເຏ ເອວໍ ມນຸສ຺ສສາເຐຍ຺ເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕໍ ຊານາຕິ. ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ; ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ປສໂວ. ອຫຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປໂຫມິ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມໍ ສາເຣຕຸໍ. ຍາວຕເກນ ອນ຺ຕເຣນ ຈມ຺ປໍ ຄຕາຄຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ສາເຐຍ຺ຍານິ ກູເຏຍ຺ຍານິ ວງ຺ເກຍ຺ຍານິ ຊິມ຺ເຫຍ຺ຍານິ ປາຕຸກຣິສ຺ສຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ທາສາຕິ ວາ ເປສ຺ສາຕິ ວາ ກມ຺ມກຣາຕິ ວາ ອຎ຺ຎຖາວ ກາເຍນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖາວ ວາຈາຍ ອຎ຺ຎຖາວ ເນສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ເອວໍ ມນຸສ຺ສຄຫເນ ເອວໍ ມນຸສ຺ສກສເຏ ເອວໍ ມນຸສ຺ສສາເຐຍ຺ເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕໍ ຊານາຕິ. ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ; ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ປສໂວ’’ຕິ.

໔. ‘‘ເອວເມຕໍ, ເປສ຺ສ, ເອວເມຕໍ, ເປສ຺ສ. ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ, ເປສ຺ສ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ; ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ, ເປສ຺ສ, ຍທິທໍ ປສໂວ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ເປສ຺ສ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ, ເປສ຺ສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ອິຘ ປນ, ເປສ຺ສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ອິຘ ປນ, ເປສ຺ສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ອິຘ ປນ, ເປສ຺ສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ [ສີຕິຠູໂຕ (ສີ. ປີ. ກ.)] ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ. ອິເມສໍ, ເປສ຺ສ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ກຕໂມ ເຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ?

‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍປາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍປາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ – ອຍເມວ [ອຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ.

໕. ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ເຕ, ເປສ຺ສ, ອິເມ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອຕ຺ຕານໍ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ອາຕາເປຕິ ປຣິຕາເປຕິ – ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍປາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ປຣໍ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ອາຕາເປຕິ ປຣິຕາເປຕິ – ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍປາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ [ສຸຂກາເມ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູເລ (ສີ. ປີ.)] ອາຕາເປຕິ ປຣິຕາເປຕິ – ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ [ວິຫຣຕິ. ອິມິນາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວິຫຣຕິ; ໂສ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ເນວ ອາຕາເປຕິ ນ ປຣິຕາເປຕິ – ອິມິນາ [ວິຫຣຕິ. ອິມິນາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕິ. ຫນ຺ທ, ຈ ທານິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມ; ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ເປສ຺ສ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

໖. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕ ເປສ຺ເສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ; ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສີເທຍ຺ຍ ຍາວສ຺ສາຫໍ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊິສ຺ສາມິ [ວິຠຊາມິ (ສີ. ປີ.)], ມຫຕາ ອຕ຺ເຖນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ. ອປິ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕາ ອຕ຺ເຖນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເອຕສ຺ສ, ຠຄວາ, ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ, ສຸຄຕ, ກາໂລ, ຍໍ ຠຄວາ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠເຊຍ຺ຍ. ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໗. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອເຈລໂກ ໂຫຕິ ມຸຕ຺ຕາຈາໂຣ ຫຕ຺ຖາປເລຂໂນ [ຫຕ຺ຖາວເລຂໂນ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ນເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ ນຕິຏ຺ຐຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ [ນເອຫິຠທນ຺ຕິໂກ, ນຕິຏ຺ຐຠທນ຺ຕິໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]; ນາຠິຫຏໍ ນ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ນ ນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍຕິ; ໂສ ນ ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ກໂຬປິມຸຂາ [ຂໂຬປິມຸໂຂ (ສີ.)] ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ເອຬກມນ຺ຕຣໍ ນ ທຓ຺ຑມນ຺ຕຣໍ ນ ມຸສລມນ຺ຕຣໍ ນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠຸຎ຺ຊມານານໍ ນ ຄພ຺ຠິນິຍາ ນ ປາຍມານາຍ ນ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາຍ ນ ສງ຺ກິຕ຺ຕີສຸ ນ ຍຕ຺ຖ ສາ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ ນ ຍຕ຺ຖ ມກ຺ຂິກາ ສຓ຺ຑສຓ຺ຑຈາຣິນີ; ນ ມຈ຺ຉໍ ນ ມໍສໍ ນ ສຸຣໍ ນ ເມຣຍໍ ນ ຖຸໂສທກໍ ປິວຕິ. ໂສ ເອກາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕິ ເອກາໂລປິໂກ, ທ຺ວາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕິ ທ຺ວາໂລປິໂກ…ເປ… ສຕ຺ຕາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕາໂລປິໂກ; ເອກິສ຺ສາປິ ທຕ຺ຕິຍາ ຍາເປຕິ, ທ຺ວີຫິປິ ທຕ຺ຕີຫິ ຍາເປຕິ…ເປ… ສຕ຺ຕຫິປິ ທຕ຺ຕີຫິ ຍາເປຕິ; ເອກາຫິກມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ທ຺ວີຫິກມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ…ເປ… ສຕ຺ຕາຫິກມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ – ອິຕິ ເອວຣູປໍ ອຑ຺ຒມາສິກໍ ປຣິຍາຍຠຕ຺ຕໂຠຊນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ໂສ ສາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ສາມາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ນີວາຣຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ທທ຺ທຸລຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ຫຏຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ກຓຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ອາຈາມຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ປິຎ຺ຎາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ຕິຓຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ໂຄມຍຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ; ວນມູລຜລາຫາໂຣ ຍາເປຕິ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊີ. ໂສ ສາຓານິປິ ຘາເຣຕິ, ມສາຓານິປິ ຘາເຣຕິ, ຉວທຸສ຺ສານິປິ ຘາເຣຕິ, ປໍສຸກູລານິປິ ຘາເຣຕິ, ຕິຣີຏານິປິ ຘາເຣຕິ, ອຊິນມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ອຊິນກ຺ຂິປມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ກຸສຈີຣມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ວາກຈີຣມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ຜລກຈີຣມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ເກສກມ຺ພລມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ວາຬກມ຺ພລມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ອຸລູກປກ຺ຂມ຺ປິ ຘາເຣຕິ; ເກສມສ຺ສຸໂລຈໂກປິ ໂຫຕິ, ເກສມສ຺ສຸໂລຈນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ອຸພ຺ຠຏ຺ຐໂກປິ ໂຫຕິ ອາສນປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກຸຏິໂກປິ ໂຫຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍິໂກປິ ໂຫຕິ ກຓ຺ຏກາປສ຺ສເຍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ [ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໑໕໕ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕ]; ສາຍຕຕິຍກມ຺ປິ ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ – ອິຕິ ເອວຣູປໍ ອເນກວິຫິຕໍ ກາຍສ຺ສ ອາຕາປນປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

໘. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂອຣພ຺ຠິໂກ ໂຫຕິ ສູກຣິໂກ ສາກຸຓິໂກ ມາຄວິໂກ ລຸທ຺ໂທ ມຈ຺ຉຆາຕໂກ ໂຈໂຣ ໂຈຣຆາຕໂກ ໂຄຆາຕໂກ ພນ຺ຘນາຄາຣິໂກ ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ເກຈິ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

໙. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣາຊາ ວາ ໂຫຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ມຫາສາໂລ. ໂສ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ນຄຣສ຺ສ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ [ສນ຺ຘາຄາຣໍ (ຏີກາ)] ກາຣາເປຕ຺ວາ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ຂຣາຊິນໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສປ຺ປິເຕເລນ ກາຍໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຄວິສາເຓນ ປິຏ຺ຐິໍ ກຓ຺ຑຸວມາໂນ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ປວິສຕິ ສທ຺ຘິໍ ມເຫສິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຈ ປຸໂຣຫິເຕນ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍ ຠູມິຍາ ຫຣິຕຸປລິຕ຺ຕາຍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ເອກິສ຺ສາຍ ຄາວິຍາ ສຣູປວຈ຺ຉາຍ ຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ຣາຊາ ຍາເປຕິ, ຍໍ ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ມເຫສີ ຍາເປຕິ, ຍໍ ຕຕິຍສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸໂຣຫິໂຕ ຍາເປຕິ, ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ອຄ຺ຄິໍ ຊຸຫຕິ, ອວເສເສນ ວຈ຺ຉໂກ ຍາເປຕິ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘ເອຕ຺ຕກາ ອຸສຠາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ວຈ຺ຉຕຣາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ວຈ຺ຉຕຣິໂຍ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອຊາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອຸຣພ຺ຠາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, (ເອຕ຺ຕກາ ອສ຺ສາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ) [( ) ນຕ຺ຖິ ສີ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ], ເອຕ຺ຕກາ ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ຍູປຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ທພ຺ຠາ ລູຍນ຺ຕຸ ພຣິຫິສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ [ປຣິຫິໍ ສຕ຺ຖາຍ (ກ.)]. ເຍປິສ຺ສ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ທາສາຕິ ວາ ເປສ຺ສາຕິ ວາ ກມ຺ມກຣາຕິ ວາ ເຕປິ ທຓ຺ຑຕຊ຺ຊິຕາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ຣຸທມານາ ປຣິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

໑໐. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ. ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣຊາປໂຖ, ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ, ອປ຺ປໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ, ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ, ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ.

໑໑. ‘‘ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ, ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ ວິຫຣຕິ. ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ທິນ຺ນາທາຍີ ທິນ຺ນປາຏິກງ຺ຂີ, ອເຖເນນ ສຸຈິຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ ອາຣາຈາຣີ ວິຣໂຕ ເມຖຸນາ ຄາມຘມ຺ມາ. ມຸສາວາທໍ ປຫາຍ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ສຈ຺ຈວາທີ ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ ເຖໂຕ ປຈ຺ຈຍິໂກ ອວິສໍວາທໂກ ໂລກສ຺ສ. ປິສຸຓໍ ວາຈໍ ປຫາຍ ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ສຸຕ຺ວາ ນ ອມຸຕ຺ຣ ອກ຺ຂາຕາ ອິເມສໍ ເຠທາຍ, ອມຸຕ຺ຣ ວາ ສຸຕ຺ວາ ນ ອິເມສໍ ອກ຺ຂາຕາ ອມູສໍ ເຠທາຍ – ອິຕິ ຠິນ຺ນານໍ ວາ ສນ຺ຘາຕາ ສຫິຕານໍ ວາ ອນຸປ຺ປທາຕາ ສມຄ຺ຄາຣາໂມ ສມຄ຺ຄຣໂຕ ສມຄ຺ຄນນ຺ທີ ສມຄ຺ຄກຣຓິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ. ຜຣຸສໍ ວາຈໍ ປຫາຍ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ ເປມນີຍາ ຫທຍງ຺ຄມາ ໂປຣີ ພຫຸຊນກນ຺ຕາ ພຫຸຊນມນາປາ ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ. ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຫາຍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ກາລວາທີ ຠູຕວາທີ ອຕ຺ຖວາທີ ຘມ຺ມວາທີ ວິນຍວາທີ, ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ກາເລນ ສາປເທສໍ ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ; ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຘາຣຓມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິກປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອເຊຬກປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ກຸກ຺ກຸຏສູກຣປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ທູເຕຍ຺ຍປຫິຓຄມນານຸໂຍຄາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ກຍວິກ຺ກຍາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ຕຸລາກູຏກໍສກູຏມານກູຏາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອຸກ຺ໂກຏນວຎ຺ຈນນິກຕິສາຈິໂຍຄາ [ສາວິໂຍຄາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.) ສາຈິ ກຸຏິລປຣິຍາໂຍ] ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ເຉທນວຘພນ຺ຘນວິປຣາໂມສອາໂລປສຫສາກາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ [ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໒໙໓ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປເມ].

‘‘ໂສ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ. ໂສ ເຍນ ເຍເນວ ປກ຺ກມຕິ, ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ ເຍນ ເຍເນວ ເຑຕິ, ສປຕ຺ຕຠາໂຣວ ເຑຕິ; ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ. ໂສ ເຍນ ເຍເນວ ປກ຺ກມຕິ, ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ. ໂສ ອິມິນາ ອຣິເຍນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ.

໑໒. ‘‘ໂສ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ…ເປ… ຆາເນນ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ…ເປ… ຊິວ຺ຫາຍ ຣສໍ ສາຍິຕ຺ວາ…ເປ… ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ…ເປ… ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ອິມິນາ ອຣິເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍາເສກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ.

‘‘ໂສ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ອາໂລກິເຕ ວິໂລກິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ສມິຎ຺ຊິເຕ ປສາຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘາຣເຓ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ອສິເຕ ປີເຕ ຂາຍິເຕ ສາຍິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວກມ຺ເມ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ຄເຕ ຐິເຕ ນິສິນ຺ເນ ສຸຕ຺ເຕ ຊາຄຣິເຕ ຠາສິເຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ.

໑໓. ‘‘ໂສ ອິມິນາ ຈ ອຣິເຍນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, (ອິມາຍ ຈ ອຣິຍາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ,) [ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໒໙໖ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປເມ] ອິມິນາ ຈ ອຣິເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອິມິນາ ຈ ອຣິເຍນ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ. ໂສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ໂສ ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍ ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ, ອຠິຊ຺ຌາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ພ຺ຍາປາທປໂທສໍ ປຫາຍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ, ພ຺ຍາປາທປໂທສາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ຖີນມິທ຺ຘໍ ປຫາຍ ວິຄຕຖີນມິທ຺ໂຘ ວິຫຣຕິ ອາໂລກສຎ຺ຎີ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ຖີນມິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ອນຸທ຺ຘໂຕ ວິຫຣຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຫຣຕິ ອກຖໍກຖີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ.

‘‘ໂສ ອິເມ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓ, ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ – ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’ຕິ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

໑໔. ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕິໂຍ ທສປິ ຊາຕິໂຍ ວີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຕິໍສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຊາຕິສຕມ຺ປິ ຊາຕິສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ – ‘ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິໍ; ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນ’ຕິ. ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ.

໑໕. ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ – ‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ; ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອນຸປວາທກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ’ຕິ. ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ.

໑໖. ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອຍໍ ອາສວສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ກນ຺ທຣກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຐມໍ.

໒. ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ຕໍ

໑໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ເພລຸວຄາມເກ [ເວຬຸວຄາມເກ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)]. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ເຍນ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕິ? ທສ຺ສນກາມາ ຫິ ມຍໍ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອໂສ, ຄຫປຕິ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ເພລຸວຄາມເກ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາ ເຍນ ເວສາລີ ເຍນ ເພລຸວຄາມໂກ ເຍນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

໑໘. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອປຣິກ຺ຂີຓາ ຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນນຸປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕີ’’ຕິ?

‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອປຣິກ຺ຂີຓາ ຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນນຸປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອປຣິກ຺ຂີຓາ ຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນນຸປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕີ’’ຕິ?

໑໙. ‘‘ອິຘ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອິທມ຺ປິ ປຐມໍ ຌານໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ. ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ ຕທນິຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ເຕເນວ ຘມ຺ມຣາເຄນ ຕາຍ ຘມ຺ມນນ຺ທິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອປຣິກ຺ຂີຓາ ຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນນຸປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

໒໐. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອິທມ຺ປິ ໂຂ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ …ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ [ຈຕຸຕ຺ຖິໍ (ສີ. ປີ.)]. ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ [ອພ຺ຍາປຊ຺ເຌນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊນ (ກ.) ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຕິກນິປາຕຏີກາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ] ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຕາ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕາ. ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ ຕທນິຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ອຸເປກ຺ຂາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຕາ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕາ. ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ ຕທນິຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຕາ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕາ. ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ ຕທນິຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຕາ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕາ. ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ ຕທນິຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຕາ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕາ. ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕໍ ຕທນິຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ເຕເນວ ຘມ຺ມຣາເຄນ ຕາຍ ຘມ຺ມນນ຺ທິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອປຣິກ຺ຂີຓາ ຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນນຸປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

໒໑. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ປຸຣິໂສ ເອກໍວ ນິຘິມຸຂໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສກິເທວ ເອກາທສ ນິຘິມຸຂານິ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອມຕທ຺ວາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສກິເທວ [ສກິໍ ເທວ (ກ.)] ເອກາທສ ອມຕທ຺ວາຣານິ ອລຕ຺ຖໍ ຠາວນາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິສສ຺ສ ອຄາຣໍ ເອກາທສທ຺ວາຣໍ, ໂສ ຕສ຺ມິໍ ອຄາເຣ ອາທິຕ຺ເຕ ເອກເມເກນປິ ທ຺ວາເຣນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອຕ຺ຕານໍ ໂສຕ຺ຖິໍ ກາຕຸໍ; ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິເມສໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ອມຕທ຺ວາຣານໍ ເອກເມເກນປິ ອມຕທ຺ວາເຣນ ສກ຺ກຸຓິສ຺ສາມິ ອຕ຺ຕານໍ ໂສຕ຺ຖິໍ ກາຕຸໍ. ອິເມຫິ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຈຣິຍຘນໍ ປຣິເຍສິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ [ກິໍ (ສີ. ປີ.)] ປນາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປູຊໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ! ອຖ ໂຂ ທສໂມ ຄຫປຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ ປາຏລິປຸຕ຺ຕກຎ຺ຈ ເວສາລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ, ເອກເມກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຈ຺ເຈກໍ ທຸສ຺ສຍຸເຄນ ອຈ຺ຉາເທສິ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕຎ຺ຈ ອານນ຺ທໍ ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສິ, ອາຍສ຺ມໂຕ ຈ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕວິຫາຣໍ ກາຣາເປສີຕິ.

ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍໍ.

໓. ເສຂສຸຕ຺ຕໍ

໒໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກາປິລວຕ຺ຖວານໍ [ກປິລວຕ຺ຖຸວາສີນໍ (ກ.)] ສກ຺ຍານໍ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ອຈິຣກາຣິຕໍ ໂຫຕິ ອນຊ຺ຌາວຸຏ຺ຐໍ [ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເກນຈິ ວາ ມນຸສ຺ສຠູເຕນ. ອຖ ໂຂ ກາປິລວຕ຺ຖວາ ສກ຺ຍາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ກາປິລວຕ຺ຖວາ ສກ຺ຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ກາປິລວຕ຺ຖວານໍ ສກ຺ຍານໍ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ອຈິຣກາຣິຕໍ [ອຈິຣກາຣິຕໍ ໂຫຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອນຊ຺ຌາວຸຏ຺ຐໍ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເກນຈິ ວາ ມນຸສ຺ສຠູເຕນ. ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປຐມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕຸ. ຠຄວຕາ ປຐມໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ກາປິລວຕ຺ຖວາ ສກ຺ຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕທສ຺ສ ກາປິລວຕ຺ຖວານໍ ສກ຺ຍານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ກາປິລວຕ຺ຖວາ ສກ຺ຍາ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ [ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ສນ຺ຖຕໍ (ກ.)] ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸທກມຓິກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕລປ຺ປທີປໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ກາປິລວຕ຺ຖວາ ສກ຺ຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ສນ຺ຖຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖາຄາຣໍ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ອຸທກມຓິໂກ ອຸປຏ຺ຐາປິໂຕ, ເຕລປ຺ປທີໂປ ອາໂຣປິໂຕ. ຍສ຺ສທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ກາລໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ຖມ຺ຠໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ໂຂ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິ, ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ. ກາປິລວຕ຺ຖວາປິ ໂຂ ສກ຺ຍາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຉິມາຠິມຸຂາ ນິສີທິໍສຸ, ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ກາປິລວຕ຺ຖເວ ສກ຺ເຍ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຏິຠາຕຸ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ກາປິລວຕ຺ຖວານໍ ສກ຺ຍານໍ ເສໂຂ ປາຏິປໂທ [ປຏິປໂທ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)]. ປິຏ຺ຐິ ເມ ອາຄິລາຍຕິ; ຕມຫໍ ອາຍມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ, ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ, ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ.

໒໓. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ມຫານາມໍ ສກ຺ກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ.

໒໔. ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລວາ ໂຫຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ, ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ? ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ…ເປ… ຆາເນນ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ…ເປ… ຊິວ຺ຫາຍ ຣສໍ ສາຍິຕ຺ວາ…ເປ… ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ…ເປ… ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ? ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ – ‘ເນວ ທວາຍ ນ ມທາຍ ນ ມຓ຺ຑນາຍ ນ ວິຠູສນາຍ; ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍ ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍ. ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມິ, ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມິ, ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາ’ຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິມໍ ຍາມໍ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ, ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມໍ ຍາມໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

໒໕. ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ຫິຣິມາ ໂຫຕິ, ຫິຣີຍຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ, ຫິຣີຍຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ ໂຫຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ. ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ອາທິກລ຺ຍາຓາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສາຕ຺ຖາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນາ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຠິວທນ຺ຕິ ຕຖາຣູປາສ຺ສ ຘມ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ [ພຫູ ສຸຕາ (?)] ໂຫນ຺ຕິ ຘາຕາ [ຘຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວຈສາ ປຣິຈິຕາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ສຕິມາ ໂຫຕິ, ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາ. ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ, ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ.

໒໖. ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ? ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ, ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ.

໒໗. ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ເອວໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ເສໂຂ ປາຏິປໂທ ອປຸຈ຺ຈຓ຺ຑຕາຍ ສມາປນ຺ໂນ, ຠພ຺ໂພ ອຠິນິພ຺ຠິທາຍ, ຠພ຺ໂພ ສມ຺ໂພຘາຍ, ຠພ຺ໂພ ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ອຘິຄມາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມຫານາມ, ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑານິ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ທ຺ວາທສ ວາ ຕານາສ຺ສຸ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານິ ສມ຺ມາ ປຣິເສທິຕານິ ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ນ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ – ‘ອໂຫ ວຕິເມ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິພ຺ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຠພ຺ພາວ ເຕ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິພ຺ຠິຊ຺ຊິຕຸໍ. ເອວເມວ ໂຂ, ມຫານາມ, ຍໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ເອວໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ເສໂຂ ປາຏິປໂທ ອປຸຈ຺ຈຓ຺ຑຕາຍ ສມາປນ຺ໂນ, ຠພ຺ໂພ ອຠິນິພ຺ຠິທາຍ, ຠພ຺ໂພ ສມ຺ໂພຘາຍ, ຠພ຺ໂພ ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ອຘິຄມາຍ.

໒໘. ‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອິມໍເຍວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອຍມສ຺ສ ປຐມາຠິນິພ຺ຠິທາ ໂຫຕິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ.

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອິມໍເຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ, ອຍມສ຺ສ ທຸຕິຍາຠິນິພ຺ຠິທາ ໂຫຕິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ.

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອິມໍເຍວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍມສ຺ສ ຕຕິຍາຠິນິພ຺ຠິທາ ໂຫຕິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ.

໒໙. ‘‘ຍມ຺ປິ [ຍມ຺ປິ ໂຂ (ກ.)], ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ຈຣຓສ຺ມິໍ; ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ຈຣຓສ຺ມິໍ; ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ຈຣຓສ຺ມິໍ; ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ຈຣຓສ຺ມິໍ; ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ຈຣຓສ຺ມິໍ; ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ຈຣຓສ຺ມິໍ.

‘‘ຍຎ຺ຈ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ວິຊ຺ຊາຍ; ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ວິຊ຺ຊາຍ. ຍມ຺ປິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອິທມ຺ປິສ຺ສ ໂຫຕິ ວິຊ຺ຊາຍ.

‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຕິປິ ຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຕິປິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຕິປິ.

໓໐. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸນາເປສາ, ມຫານາມ, ສນງ຺ກຸມາເຣນ ຄາຖາ ຠາສິຕາ –

‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ເສຏ຺ໂຐ ຊເນຕສ຺ມິໍ, ເຍ ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ;

ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐ ເທວມານຸເສ’ຕິ.

‘‘ສາ ໂຂ ປເນສາ, ມຫານາມ, ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສນງ຺ກຸມາເຣນ ຄາຖາ ສຸຄີຕາ ໂນ ທຸຄ຺ຄີຕາ, ສຸຠາສິຕາ ໂນ ທຸພ຺ຠາສິຕາ, ອຕ຺ຖສໍຫິຕາ ໂນ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕາ, ອນຸມຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອານນ຺ທ, ສາຘຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ກາປິລວຕ຺ຖວານໍ ສກ຺ຍານໍ ເສຂໍ ປາຏິປທໍ ອຠາສີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ. ສມນຸຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຖາ ອໂຫສິ. ອຕ຺ຕມນາ ກາປິລວຕ຺ຖວາ ສກ຺ຍາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ເສຂສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕິຍໍ.

໔. ໂປຕລິຍສຸຕ຺ຕໍ

໓໑. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ ວິຫຣຕິ ອາປຓໍ ນາມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາປານໍ ນິຄໂມ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາປຓໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອາປເຓ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນຎ຺ຎຕໂຣ ວນສຓ຺ໂຑ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ທິວາວິຫາຣາຍ. ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ [ອຊ຺ໂຌຄເຫຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.), ອຊ຺ໂຌຄາຫິຕ຺ວາ (ປີ. ກ.)] ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ໂປຕລິໂຍປິ ໂຂ ຄຫປຕິ ສມ຺ປນ຺ນນິວາສນປາວຸຣໂຓ [ປາປຸຣໂຓ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຉຕ຺ຕຸປາຫນາຫິ [ຉຕ຺ຕຸປາຫໂນ (ກ.)] ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ ເຍນ ໂສ ວນສຓ຺ໂຑ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ໂປຕລິຍໍ ຄຫປຕິໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອາສນານິ; ສເຈ ອາກງ຺ຂສິ ນິສີທາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂປຕລິໂຍ ຄຫປຕິ ‘‘ຄຫປຕິວາເທນ ມໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ໂປຕລິຍໍ ຄຫປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອາສນານິ; ສເຈ ອາກງ຺ຂສິ ນິສີທາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂປຕລິໂຍ ຄຫປຕິ ຄຫປຕິວາເທນ ມໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕຍິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນຈ຺ຉນ຺ນໍ, ຕຍິທໍ ນປ຺ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ມໍ ຕ຺ວໍ ຄຫປຕິວາເທນ ສມຸທາຈຣສີ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ຫິ ເຕ, ຄຫປຕິ, ອາກາຣາ, ເຕ ລິງ຺ຄາ, ເຕ ນິມິຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍ ຄຫປຕິສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາ ຫິ ປນ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສພ຺ເພ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ໂວຫາຣາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ສພ຺ເພ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ໂວຫາຣາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ? ‘‘ອິຘ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍໍ ອໂຫສິ ຘນໍ ວາ ຘຎ຺ຎໍ ວາ ຣຊຕໍ ວາ ຊາຕຣູປໍ ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາຕໍ, ຕຕ຺ຖາຫໍ ອໂນວາທີ ອນຸປວາທີ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣໂມ ວິຫຣາມິ. ເອວໍ ໂຂ ເມ [ເອວຎ຺ຈ ເມ (ສ຺ຍາ.), ເອວໍ ເມ (ກ.)], ໂຠ ໂຄຕມ, ສພ຺ເພ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ໂວຫາຣາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທໍ ວທສິ, ອຎ຺ຎຖາ ຈ ປນ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ? ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ ຍຖາ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຄຫປຕິ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂປຕລິໂຍ ຄຫປຕິ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ.

໓໒. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຏ຺ຐ ໂຂ ອິເມ, ຄຫປຕິ, ຘມ຺ມາ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ອຏ຺ຐ? ອປາຓາຕິປາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຓາຕິປາໂຕ ປຫາຕພ຺ໂພ; ທິນ຺ນາທານໍ ນິສ຺ສາຍ ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຕພ຺ພໍ; ສຈ຺ຈວາຈໍ [ສຈ຺ຈໍ ວາຈໍ (ສ຺ຍາ.)] ນິສ຺ສາຍ ມຸສາວາໂທ ປຫາຕພ຺ໂພ; ອປິສຸຓໍ ວາຈໍ ນິສ຺ສາຍ ປິສຸຓາ ວາຈາ ປຫາຕພ຺ພາ; ອຄິທ຺ຘິໂລຠໍ ນິສ຺ສາຍ ຄິທ຺ຘິໂລໂຠ ປຫາຕພ຺ໂພ; ອນິນ຺ທາໂຣສໍ ນິສ຺ສາຍ ນິນ຺ທາໂຣໂສ ປຫາຕພ຺ໂພ; ອກ຺ໂກຘູປາຍາສໍ ນິສ຺ສາຍ ໂກຘູປາຍາໂສ ປຫາຕພ຺ໂພ; ອນຕິມານໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕິມາໂນ ປຫາຕພ຺ໂພ. ອິເມ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ອວິຠຕ຺ຕາ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຍ ເມ [ເຍ ເມ ປນ (ສ຺ຍາ. ກ.)], ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ອວິຠຕ຺ຕາ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິເມ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ວິຕ຺ຖາເຣນ [ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ (ກ.)] ວິຠຊຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຄຫປຕິ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂປຕລິໂຍ ຄຫປຕິ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໓໓. ‘‘‘ອປາຓາຕິປາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຓາຕິປາໂຕ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ປາຓາຕິປາຕີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ [ອຫຎ຺ເຈ (?)] ໂຂ ປນ ປາຓາຕິປາຕີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ປາຓາຕິປາຕປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ [ອນຸວິຈ຺ຈ ວິຎ຺ຎູ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ປາຓາຕິປາຕປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ປາຓາຕິປາຕປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ປາຓາຕິປາໂຕ. ເຍ ຈ ປາຓາຕິປາຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ອປາຓາຕິປາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຓາຕິປາໂຕ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔. ‘‘‘ທິນ຺ນາທານໍ ນິສ຺ສາຍ ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ອທິນ຺ນາທາຍີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ອທິນ຺ນາທາຍີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ອທິນ຺ນາທານປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ອທິນ຺ນາທານປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ອທິນ຺ນາທານປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ອທິນ຺ນາທານໍ. ເຍ ຈ ອທິນ຺ນາທານປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ທິນ຺ນາທານໍ ນິສ຺ສາຍ ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕. ‘‘‘ສຈ຺ຈວາຈໍ ນິສ຺ສາຍ ມຸສາວາໂທ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ມຸສາວາທີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ມຸສາວາທີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ມຸສາວາທປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ມຸສາວາທປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ມຸສາວາທປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ມຸສາວາໂທ. ເຍ ຈ ມຸສາວາທປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ສຈ຺ຈວາຈໍ ນິສ຺ສາຍ ມຸສາວາໂທ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໖. ‘‘‘ອປິສຸຓໍ ວາຈໍ ນິສ຺ສາຍ ປິສຸຓາ ວາຈາ ປຫາຕພ຺ພາ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ປິສຸຓວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ປິສຸຓວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ປິສຸຓວາຈາປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ປິສຸຓວາຈາປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ປິສຸຓວາຈາປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ປິສຸຓາ ວາຈາ. ເຍ ຈ ປິສຸຓວາຈາປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ອປິສຸຓໍ ວາຈໍ ນິສ຺ສາຍ ປິສຸຓາ ວາຈາ ປຫາຕພ຺ພາ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໗. ‘‘‘ອຄິທ຺ຘິໂລຠໍ ນິສ຺ສາຍ ຄິທ຺ຘິໂລໂຠ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ຄິທ຺ຘິໂລຠີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ຄິທ຺ຘິໂລຠີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ຄິທ຺ຘິໂລຠປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ຄິທ຺ຘິໂລຠປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ຄິທ຺ຘິໂລຠປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ຄິທ຺ຘິໂລໂຠ. ເຍ ຈ ຄິທ຺ຘິໂລຠປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ຄິທ຺ຘິໂລຠາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ອຄິທ຺ຘິໂລຠໍ ນິສ຺ສາຍ ຄິທ຺ຘິໂລໂຠ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘. ‘‘‘ອນິນ຺ທາໂຣສໍ ນິສ຺ສາຍ ນິນ຺ທາໂຣໂສ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ນິນ຺ທາໂຣສີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ນິນ຺ທາໂຣສີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ນິນ຺ທາໂຣສປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ນິນ຺ທາໂຣສປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ນິນ຺ທາໂຣສປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ນິນ຺ທາໂຣໂສ. ເຍ ຈ ນິນ຺ທາໂຣສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ອນິນ຺ທາໂຣສິສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ອນິນ຺ທາໂຣສໍ ນິສ຺ສາຍ ນິນ຺ທາໂຣໂສ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙. ‘‘‘ອກ຺ໂກຘູປາຍາສໍ ນິສ຺ສາຍ ໂກຘູປາຍາໂສ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ໂກຘູປາຍາສີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ໂກຘູປາຍາສີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ໂກຘູປາຍາສປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ໂກຘູປາຍາສປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ໂກຘູປາຍາສປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ໂກຘູປາຍາໂສ. ເຍ ຈ ໂກຘູປາຍາສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ອກ຺ໂກຘູປາຍາສິສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ອກ຺ໂກຘູປາຍາສໍ ນິສ຺ສາຍ ໂກຘູປາຍາໂສ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໐. ‘‘‘ອນຕິມານໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕິມາໂນ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິຕິ ໂຂ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ເຈຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ເຍສໍ ໂຂ ອຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຕຸ ອຕິມານີ ອສ຺ສໍ, ເຕສາຫໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສມຸຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ອຕິມານີ ອສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ອຕິມານປຈ຺ຈຍາ, ອນຸວິຈ຺ຈາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ອຕິມານປຈ຺ຈຍາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ ອຕິມານປຈ຺ຈຍາ. ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ສໍໂຍຊນໍ ເອຕໍ ນີວຣຓໍ ຍທິທໍ ອຕິມາໂນ. ເຍ ຈ ອຕິມານປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ອນຕິມານິສ຺ສ ເອວໍສ ເຕ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ’. ‘ອນຕິມານໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕິມາໂນ ປຫາຕພ຺ໂພ’ຕິ – ອິຕິ ຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໑. ‘‘ອິເມ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຕ຺ຕາ [ອວິຠຕ຺ຕາ (ສ຺ຍາ. ກ.)], ເຍ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ; ນ ຕ຺ເວວ ຕາວ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ? ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ ຍຖາ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຄຫປຕິ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂປຕລິໂຍ ຄຫປຕິ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

ກາມາທີນວກຖາ

໔໒. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ກຸກ຺ກຸໂຣ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລ຺ຍປເຣໂຕ ໂຄຆາຕກສູນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ອສ຺ສ. ຕເມນໍ ທກ຺ໂຂ ໂຄຆາຕໂກ ວາ ໂຄຆາຕກນ຺ເຕວາສີ ວາ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ສຸນິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິມ຺ມໍສໍ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ອຸປສຸມ຺ເຠຍ຺ຍ [ອຸປຈ຺ຉຸເຠຍ຺ຍ (ສີ. ປີ.), ອຸປຈ຺ຉູເຠຍ຺ຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ອຸປຈ຺ຈຸມ຺ເຠຍ຺ຍ (ກ.)]. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອປິ ນຸ ໂຂ ໂສ ກຸກ຺ກຸໂຣ ອມຸໍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ສຸນິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິມ຺ມໍສໍ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ປເລຫນ຺ໂຕ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ປຏິວິເນຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ’’?

‘‘ອທຸຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ສຸນິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິມ຺ມໍສໍ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ. ຍາວເທວ ປນ ໂສ ກຸກ຺ກຸໂຣ ກິລມຖສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ [ພຫູປາຍາສາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ຍາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນານຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕສິຕາ ຕໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ຍາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເອກຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕສິຕາ ຍຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ໂລກາມິສູປາທານາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໓. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ຄິຊ຺ໂຌ ວາ ກງ຺ໂກ ວາ ກຸລໂລ ວາ ມໍສເປສິໍ ອາທາຍ ອຸຑ຺ຑີເຍຍ຺ຍ [ອຸຑ຺ຑເຍຍ຺ຍ (ສ຺ຍາ. ປີ.)]. ຕເມນໍ ຄິຊ຺ຌາປິ ກງ຺ກາປິ ກຸລລາປິ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ວິຕຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ [ວິຣາເຊຍ຺ຍຸໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ສເຈ ໂສ ຄິຊ຺ໂຌ ວາ ກງ຺ໂກ ວາ ກຸລໂລ ວາ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ນ ຂິປ຺ປເມວ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ມໍສເປສູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ຍາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນານຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕສິຕາ ຕໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເອກຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕສິຕາ ຍຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ໂລກາມິສູປາທານາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໔. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ປຸຣິໂສ ອາທິຕ຺ຕໍ ຕິຓຸກ຺ກໍ ອາທາຍ ປຏິວາຕໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ສເຈ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ອາທິຕ຺ຕໍ ຕິຓຸກ຺ກໍ ນ ຂິປ຺ປເມວ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ຕສ຺ສ ສາ ອາທິຕ຺ຕາ ຕິຓຸກ຺ກາ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ທເຫຍ຺ຍ ພາຫຸໍ ວາ ທເຫຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ [ທເຫຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄ (ສີ. ປີ.)] ທເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ຕິຓຸກ຺ກູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ…ເປ… ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໕. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ອງ຺ຄາຣກາສຸ ສາຘິກໂປຣິສາ, ປູຣາ ອງ຺ຄາຣານໍ ວີຕຈ຺ຈິການໍ ວີຕຘູມານໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຊີວິຕຸກາໂມ ອມຣິຕຸກາໂມ ສຸຂກາໂມ ທຸກ຺ຂປ຺ປຏິກ຺ກູໂລ. ຕເມນໍ ທ຺ເວ ພລວນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ ນານາພາຫາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອິຕິຈິຕິເຈວ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ’’?

‘‘ວິທິຕຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອິມຎ຺ຈາຫໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ປປຕິສ຺ສາມິ, ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອງ຺ຄາຣກາສູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ…ເປ… ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໖. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ປຸຣິໂສ ສຸປິນກໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກໍ ວນຣາມເຓຍ຺ຍກໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິຣາມເຓຍ຺ຍກໍ. ໂສ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິປສ຺ເສຍ຺ຍ [ປສ຺ເສຍ຺ຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສຸປິນກູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ…ເປ… ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໗. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ປຸຣິໂສ ຍາຈິຕກໍ ໂຠຄໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຍານໍ ວາ [ຍານໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂປຣິເສຍ຺ຍໍ [ໂປໂຣເສຍ຺ຍໍ (ສີ. ປີ. ກ.), ໂອໂຣເປຍ຺ຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ປວຣມຓິກຸຓ຺ຑລໍ. ໂສ ເຕຫິ ຍາຈິຕເກຫິ ໂຠເຄຫິ ປຸຣກ຺ຂໂຕ ປຣິວຸໂຕ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ຊໂນ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ໂຠຄີ ວຕ, ໂຠ, ປຸຣິໂສ, ເອວໍ ກິຣ ໂຠຄິໂນ ໂຠຄານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’ຕິ. ຕເມນໍ ສາມິກາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ເຖວ ປສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສານິ ຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອລໍ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ’’?

‘‘ສາມິໂນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສານິ ຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ຍາຈິຕກູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ…ເປ… ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໘. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ຄາມສ຺ສ ວາ ນິຄມສ຺ສ ວາ ອວິທູເຣ ຕິພ຺ໂພ ວນສຓ຺ໂຑ. ຕຕ຺ຣສ຺ສ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ [ອຸປ຺ປນ຺ນຜໂລ (ສ຺ຍາ.)] ຈ, ນ ຈສ຺ສຸ ການິຈິ ຜລານິ ຠູມິຍໍ ປຕິຕານິ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຜລຕ຺ຖິໂກ ຜລຄເວສີ ຜລປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ. ໂສ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສມ຺ປນ຺ນຜລຎ຺ຈ ອຸປປນ຺ນຜລຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ ຈ, ນຕ຺ຖິ ຈ ການິຈິ ຜລານິ ຠູມິຍໍ ປຕິຕານິ. ຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາໂຣຫິຕຸໍ [ອາຣຸຫິຕຸໍ (ສີ.)]. ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖຎ຺ຈ ຂາເທຍ຺ຍໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄຎ຺ຈ ປູເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖຎ຺ຈ ຂາເທຍ຺ຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄຎ຺ຈ ປູເຣຍ຺ຍ. ອຖ ທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຜລຕ຺ຖິໂກ ຜລຄເວສີ ຜລປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ ຕິຓ຺ຫໍ ກຸຐາຣິໍ [ກຸຘາຣິໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອາທາຍ. ໂສ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສມ຺ປນ຺ນຜລຎ຺ຈ ອຸປປນ຺ນຜລຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ ຈ, ນຕ຺ຖິ ຈ ການິຈິ ຜລານິ ຠູມິຍໍ ປຕິຕານິ. ນ ໂຂ ປນາຫໍ ຊານາມິ ຣຸກ຺ຂໍ ອາໂຣຫິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ມູລໂຕ ເຉຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖຎ຺ຈ ຂາເທຍ຺ຍໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄຎ຺ຈ ປູເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ມູລໂຕວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອມຸໂກ [ອສຸ (ສີ. ປີ.)] ໂຍ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຐມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣູຬ຺ໂຫ ສເຈ ໂສ ນ ຂິປ຺ປເມວ ໂອໂຣເຫຍ຺ຍ ຕສ຺ສ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ປປຕນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ຠຎ຺ເຊຍ຺ຍ ປາທໍ ວາ ຠຎ຺ເຊຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ຠຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ຣຸກ຺ຂຜລູປມາ ກາມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’ຕິ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ຍາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນານຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕສິຕາ ຕໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເອກຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕສິຕາ ຍຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ໂລກາມິສູປາທານາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕເມວູເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ.

໔໙. ‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິມໍເຍວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ.

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິມໍເຍວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ.

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສາວໂກ ອິມໍເຍວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຄມ຺ມ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ.

໕໐. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ຍຖາ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ອປິ ນຸ ຕ຺ວໍ ເອວຣູປໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມນຸປສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ໂກ ຈາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂກ ຈ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ! ອາຣກາ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທາ. ມຍຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍ ປຣິພ຺ພາຊເກ ອນາຊານີເຍວ ສມາເນ ອາຊານີຍາຕິ ອມຎ຺ຎິມ຺ຫ, ອນາຊານີເຍວ ສມາເນ ອາຊານີຍໂຠຊນໍ ໂຠຊິມ຺ຫ, ອນາຊານີເຍວ ສມາເນ ອາຊານີຍຐາເນ ຐປິມ຺ຫ; ຠິກ຺ຂູ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຊານີເຍວ ສມາເນ ອນາຊານີຍາຕິ ອມຎ຺ຎິມ຺ຫ, ອາຊານີເຍວ ສມາເນ ອນາຊານີຍໂຠຊນໍ ໂຠຊິມ຺ຫ, ອາຊານີເຍວ ສມາເນ ອນາຊານີຍຐາເນ ຐປິມ຺ຫ; ອິທານິ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍ ປຣິພ຺ພາຊເກ ອນາຊານີເຍວ ສມາເນ ອນາຊານີຍາຕິ ຊານິສ຺ສາມ, ອນາຊານີເຍວ ສມາເນ ອນາຊານີຍໂຠຊນໍ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ອນາຊານີເຍວ ສມາເນ ອນາຊານີຍຐາເນ ຐເປສ຺ສາມ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຊານີເຍວ ສມາເນ ອາຊານີຍາຕິ ຊານິສ຺ສາມ ອາຊານີເຍວ ສມາເນ ອາຊານີຍໂຠຊນໍ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ອາຊານີເຍວ ສມາເນ ອາຊານີຍຐາເນ ຐເປສ຺ສາມ. ອຊເນສິ ວຕ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສມເຓສຸ ສມຓປ຺ເປມໍ, ສມເຓສຸ ສມຓປ຺ປສາທໍ, ສມເຓສຸ ສມຓຄາຣວໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ; ເອວເມວໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂປຕລິຍສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຊີວກສຸຕ຺ຕໍ

໕໑. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນ. ອຖ ໂຂ ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ – ‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣຠນ຺ຕິ [ອາຣມ຺ຠນ຺ຕິ (ກ.)], ຕໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຊານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ [ອຸທ຺ທິສ຺ສກຏໍ (ສີ. ປີ.)] ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມ’ນ຺ຕິ. ເຍ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣຠນ຺ຕິ, ຕໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຊານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມ’ນ຺ຕິ, ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ, ນ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ?

໕໒. ‘‘ເຍ ເຕ, ຊີວກ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣຠນ຺ຕິ, ຕໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຊານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ນ ເມ ເຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ, ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ຈ ມໍ ເຕ ອສຕາ ອຠູເຕນ. ຕີຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຊີວກ, ຐາເນຫິ ມໍສໍ ອປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ວທາມິ. ທິຏ຺ຐໍ, ສຸຕໍ, ປຣິສງ຺ກິຕໍ – ອິເມຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຊີວກ, ຕີຫິ ຐາເນຫິ ມໍສໍ ອປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕີຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຊີວກ, ຐາເນຫິ ມໍສໍ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ວທາມິ. ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອປຣິສງ຺ກິຕໍ – ອິເມຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຊີວກ, ຕີຫິ ຐາເນຫິ ມໍສໍ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ວທາມິ.

໕໓. ‘‘ອິຘ, ຊີວກ, ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕເມນໍ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ເຕຕິ. ອາກງ຺ຂມາໂນວ [ອາກງ຺ຂມາໂນ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ຊີວກ, ຠິກ຺ຂຸ ອຘິວາເສຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຕສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມຕິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທຕິ. ຕເມນໍ ໂສ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ປຓີເຕນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຣິວິສຕິ. ຕສ຺ສ ນ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ສາຘຸ ວຕ ມາຍໍ [ມໍ + ອຍໍ = ມາຍໍ] ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ປຓີເຕນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຣິວິເສຍ຺ຍາຕິ! ອໂຫ ວຕ ມາຍໍ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອາຍຕິມ຺ປິ ເອວຣູເປນ ປຓີເຕນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຣິວິເສຍ຺ຍາ’ຕິ – ເອວມ຺ປິສ຺ສ ນ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຄຖິໂຕ [ອຄຘິໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອມຸຈ຺ຉິໂຕ ອນຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ [ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອາທີນວທສ຺ສາວີ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຊີວກ, ອປິ ນຸ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ວາ ເຈເຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍ ວາ ເຈເຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍ ວາ ເຈເຕຕີ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ນນຸ ໂສ, ຊີວກ, ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອນວຊ຺ຊໍເຍວ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕີ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ. ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ – ‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ’ຕິ. ຕໍ ເມ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐ; ຠຄວາ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ’’ຕິ. ‘‘ເຍນ ໂຂ, ຊີວກ, ຣາເຄນ ເຍນ ໂທເສນ ເຍນ ໂມເຫນ ພ຺ຍາປາທວາ ອສ຺ສ ໂສ ຣາໂຄ ໂສ ໂທໂສ ໂສ ໂມໂຫ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຕາລາວຕ຺ຖຸກໂຕ ອນຠາວໍກໂຕ [ອນຠາວກໂຕ (ສີ. ປີ.), ອນຠາວໍຄໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມ. ສເຈ ໂຂ ເຕ, ຊີວກ, ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ອນຸຊານາມິ ເຕ ເອຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ’’ [ຠາສິຕນ຺ຕິ (ສ຺ຍາ.)].

໕໔. ‘‘ອິຘ, ຊີວກ, ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ໂສ ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕເມນໍ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ເຕຕິ. ອາກງ຺ຂມາໂນວ, ຊີວກ, ຠິກ຺ຂຸ ອຘິວາເສຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຄຫປຕິສ຺ສ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມຕິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທຕິ. ຕເມນໍ ໂສ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ປຓີເຕນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຣິວິສຕິ. ຕສ຺ສ ນ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ສາຘຸ ວຕ ມາຍໍ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ປຓີເຕນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຣິວິເສຍ຺ຍາຕິ! ອໂຫ ວຕ ມາຍໍ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອາຍຕິມ຺ປິ ເອວຣູເປນ ປຓີເຕນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຣິວິເສຍ຺ຍາ’ຕິ – ເອວມ຺ປິສ຺ສ ນ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຄຖິໂຕ ອມຸຈ຺ຉິໂຕ ອນຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອາທີນວທສ຺ສາວີ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຊີວກ, ອປິ ນຸ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ວາ ເຈເຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍ ວາ ເຈເຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍ ວາ ເຈເຕຕີ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ນນຸ ໂສ, ຊີວກ, ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອນວຊ຺ຊໍເຍວ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕີ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ. ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ – ‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣີ’ຕິ. ຕໍ ເມ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐ; ຠຄວາ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣີ’’ຕິ. ‘‘ເຍນ ໂຂ, ຊີວກ, ຣາເຄນ ເຍນ ໂທເສນ ເຍນ ໂມເຫນ ວິເຫສວາ ອສ຺ສ ອຣຕິວາ ອສ຺ສ ປຏິຆວາ ອສ຺ສ ໂສ ຣາໂຄ ໂສ ໂທໂສ ໂສ ໂມໂຫ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຕາລາວຕ຺ຖຸກໂຕ ອນຠາວໍກໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມ. ສເຈ ໂຂ ເຕ, ຊີວກ, ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ, ອນຸຊານາມິ ເຕ ເອຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ’’.

໕໕. ‘‘ໂຍ ໂຂ, ຊີວກ, ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣຠຕິ ໂສ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ. ຍມ຺ປິ ໂສ, ຄຫປຕິ, ເອວມາຫ – ‘ຄຈ຺ຉຖ, ອມຸກໍ ນາມ ປາຓໍ ອາເນຖາ’ຕິ, ອິມິນາ ປຐເມນ ຐາເນນ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ. ຍມ຺ປິ ໂສ ປາໂຓ ຄລປ຺ປເວຐເກນ [ຄລປ຺ປເວຘເກນ (ພຫູສຸ)] ອານີຍມາໂນ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອິມິນາ ທຸຕິເຍນ ຐາເນນ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ. ຍມ຺ປິ ໂສ ເອວມາຫ – ‘ຄຈ຺ຉຖ ອິມໍ ປາຓໍ ອາຣຠຖາ’ຕິ, ອິມິນາ ຕຕິເຍນ ຐາເນນ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ. ຍມ຺ປິ ໂສ ປາໂຓ ອາຣຠິຍມາໂນ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ຐາເນນ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ. ຍມ຺ປິ ໂສ ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ອກປ຺ປິເຍນ ອາສາເທຕິ, ອິມິນາ ປຎ຺ຈເມນ ຐາເນນ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ. ໂຍ ໂຂ, ຊີວກ, ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣຠຕິ ໂສ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ກປ຺ປິຍໍ ວຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣນ຺ຕິ; ອນວຊ຺ຊໍ ວຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ຊີວກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອຸປາລິສຸຕ຺ຕໍ

໕໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ນາຬນ຺ທາຍໍ ວິຫຣຕິ ປາວາຣິກມ຺ພວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ [ນາຖປຸຕ຺ໂຕ (ສີ.), ນາຕປຸຕ຺ໂຕ (ປີ.)] ນາຬນ຺ທາຍໍ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ນິຄຓ຺ຐປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຬນ຺ທາຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ປາວາຣິກມ຺ພວນໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ, ຕປສ຺ສິ [ທີຆຕປສ຺ສິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)], ອາສນານິ; ສເຈ ອາກງ຺ຂສິ ນິສີທາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຕິ ປນ, ຕປສ຺ສິ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຎເປຕິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ?

‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ອາຈິຓ຺ຓໍ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘ກມ຺ມໍ, ກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ; ‘ທຓ຺ຑໍ, ທຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ອາຈິຓ຺ຓໍ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກຕິ ປນ, ຕປສ຺ສິ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ທຓ຺ຑານິ ປຎ຺ຎເປຕິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ?

‘‘ຕີຓິ ໂຂ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ທຓ຺ຑານິ ປຎ຺ຎເປຕິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາຍທຓ຺ຑໍ, ວຈີທຓ຺ຑໍ, ມໂນທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ຕປສ຺ສິ, ອຎ຺ຎເທວ ກາຍທຓ຺ຑໍ, ອຎ຺ຎໍ ວຈີທຓ຺ຑໍ, ອຎ຺ຎໍ ມໂນທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ອຎ຺ຎເທວ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ກາຍທຓ຺ຑໍ, ອຎ຺ຎໍ ວຈີທຓ຺ຑໍ, ອຎ຺ຎໍ ມໂນທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອິເມສໍ ປນ, ຕປສ຺ສິ, ຕິຓ຺ຓໍ ທຓ຺ຑານໍ ເອວໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ປຏິວິສິຏ຺ຐານໍ ກຕມໍ ທຓ຺ຑໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ຍທິ ວາ ກາຍທຓ຺ຑໍ, ຍທິ ວາ ວຈີທຓ຺ຑໍ, ຍທິ ວາ ມໂນທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ອິເມສໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ຕິຓ຺ຓໍ ທຓ຺ຑານໍ ເອວໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ປຏິວິສິຏ຺ຐານໍ ກາຍທຓ຺ຑໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ຑໍ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກາຍທຓ຺ຑນ຺ຕິ, ຕປສ຺ສິ, ວເທສິ’’?

‘‘ກາຍທຓ຺ຑນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ວທາມິ’’.

‘‘ກາຍທຓ຺ຑນ຺ຕິ, ຕປສ຺ສິ, ວເທສິ’’?

‘‘ກາຍທຓ຺ຑນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ວທາມິ’’.

‘‘ກາຍທຓ຺ຑນ຺ຕິ, ຕປສ຺ສິ, ວເທສິ’’?

‘‘ກາຍທຓ຺ຑນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ວທາມີ’’ຕິ.

ອິຕິຫ ຠຄວາ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍາວຕຕິຍກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

໕໗. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕ຺ວໍ ປນາວຸໂສ ໂຄຕມ, ກຕິ ທຓ຺ຑານິ ປຎ຺ຎເປສິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ?

‘‘ນ ໂຂ, ຕປສ຺ສິ, ອາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ‘ທຓ຺ຑໍ, ທຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ; ‘ກມ຺ມໍ, ກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ຕປສ຺ສິ, ອາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎເປຕຸ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ຕ຺ວໍ ປນາວຸໂສ ໂຄຕມ, ກຕິ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຎເປສິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ?

‘‘ຕີຓິ ໂຂ ອຫໍ, ຕປສ຺ສິ, ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຎເປມິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນາວຸໂສ ໂຄຕມ, ອຎ຺ຎເທວ ກາຍກມ຺ມໍ, ອຎ຺ຎໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ອຎ຺ຎໍ ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ອຎ຺ຎເທວ, ຕປສ຺ສິ, ກາຍກມ຺ມໍ, ອຎ຺ຎໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ອຎ຺ຎໍ ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອິເມສໍ ປນາວຸໂສ ໂຄຕມ, ຕິຓ຺ຓໍ ກມ຺ມານໍ ເອວໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ປຏິວິສິຏ຺ຐານໍ ກຕມໍ ກມ຺ມໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ປຎ຺ຎເປສິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ຍທິ ວາ ກາຍກມ຺ມໍ, ຍທິ ວາ ວຈີກມ຺ມໍ, ຍທິ ວາ ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ອິເມສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຕປສ຺ສິ, ຕິຓ຺ຓໍ ກມ຺ມານໍ ເອວໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ປຏິວິສິຏ຺ຐານໍ ມໂນກມ຺ມໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ປຎ຺ຎເປມິ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ກາຍກມ຺ມໍ, ໂນ ຕຖາ ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ວເທສິ’’?

‘‘ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ, ຕປສ຺ສິ, ວທາມິ’’.

‘‘ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ວເທສິ’’?

‘‘ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ, ຕປສ຺ສິ, ວທາມິ’’.

‘‘ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ວເທສິ’’?

‘‘ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ, ຕປສ຺ສິ, ວທາມີ’’ຕິ.

ອິຕິຫ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ຠຄວນ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍາວຕຕິຍກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ.

໕໘. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ຄິຫິປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ພາລກິນິຍາ ປຣິສາຍ ອຸປາລິປມຸຂາຍ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ; ທິສ຺ວານ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຫນ຺ທ, ກຸໂຕ ນຸ ຕ຺ວໍ, ຕປສ຺ສິ, ອາຄຈ຺ຉສິ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຈ຺ຉາມິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ອຫຸ ປນ ເຕ, ຕປສ຺ສິ, ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ? ‘‘ອຫຸ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນ ເຕ, ຕປສ຺ສິ, ອຫຸ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ? ອຖ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ຍາວຕໂກ ອໂຫສິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ຕໍ ສພ຺ພໍ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຕປສ຺ສິ! ຍຖາ ຕໍ ສຸຕວຕາ ສາວເກນ ສມ຺ມເທວ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອາຊານນ຺ເຕນ ເອວເມວ ທີຆຕປສ຺ສິນາ ນິຄຓ຺ເຐນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ພ຺ຍາກຕໍ. ກິຎ຺ຫິ ໂສຠຕິ ຉໂວ ມໂນທຓ຺ໂຑ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ກາຍທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ! ອຖ ໂຂ ກາຍທຓ຺ໂຑວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໂຣ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ໂຑ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ໂຑ’’ຕິ.

໕໙. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ ທີຆຕປສ຺ສີ [ຕປສ຺ສີ (ສີ. ປີ.)]! ຍຖາ ຕໍ ສຸຕວຕາ ສາວເກນ ສມ຺ມເທວ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອາຊານນ຺ເຕນ ເອວເມວໍ ຠທນ຺ເຕນ ຕປສ຺ສິນາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ພ຺ຍາກຕໍ. ກິຎ຺ຫິ ໂສຠຕິ ຉໂວ ມໂນທຓ຺ໂຑ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ກາຍທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ! ອຖ ໂຂ ກາຍທຓ຺ໂຑວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໂຣ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ໂຑ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ໂຑ. ຫນ຺ທ ຈາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມິ. ສເຈ ເມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ ຍຖາ ຠທນ຺ເຕນ ຕປສ຺ສິນາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕໍ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ທີຆໂລມິກໍ ເອຬກໍ ໂລເມສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍ ປຣິກຑ຺ເຒຍ຺ຍ ສມ຺ປຣິກຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ເອວເມວາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ວາເທນ ວາທໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສາມິ ປຣິກຑ຺ຒິສ຺ສາມິ ສມ຺ປຣິກຑ຺ຒິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ໂສຓ຺ຑິກາກມ຺ມກາໂຣ ມຫນ຺ຕໍ ໂສຓ຺ຑິກາກິລຎ຺ຊໍ ຄມ຺ຠີເຣ ອຸທກຣຫເທ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍ ປຣິກຑ຺ເຒຍ຺ຍ ສມ຺ປຣິກຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ເອວເມວາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ວາເທນ ວາທໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສາມິ ປຣິກຑ຺ຒິສ຺ສາມິ ສມ຺ປຣິກຑ຺ຒິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ໂສຓ຺ຑິກາຘຸຕ຺ໂຕ ວາລໍ [ຖາລໍ (ກ.)] ກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຘຸເນຍ຺ຍ ນິທ຺ຘຸເນຍ຺ຍ ນິປ຺ໂຜເຏຍ຺ຍ [ນິຈ຺ຉາເທຍ຺ຍ (ສີ. ປີ. ກ.), ນິຈ຺ໂຈເຏຍ຺ຍ (ກ.), ນິປ຺ໂປເຐຍ຺ຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ເອວເມວາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ວາເທນ ວາທໍ ໂອຘຸນິສ຺ສາມິ ນິທ຺ຘຸນິສ຺ສາມິ ນິປ຺ໂຜເຏສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກຸຎ຺ຊໂຣ ສຏ຺ຐິຫາຍໂນ ຄມ຺ຠີຣໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ສາຓໂຘວິກໍ ນາມ ກີຬິຕຊາຕໍ ກີຬຕິ, ເອວເມວາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ສາຓໂຘວິກໍ ມຎ຺ເຎ ກີຬິຕຊາຕໍ ກີຬິສ຺ສາມິ. ຫນ຺ທ ຈາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາທໍ ອາໂຣເປຫິ. ອຫໍ ວາ ຫິ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍໍ, ທີຆຕປສ຺ສີ ວາ ນິຄຓ຺ໂຐ, ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ.

໖໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຸຈ຺ຈຕິ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍ. ສມໂຓ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄຕໂມ ມາຍາວີ ອາວຏ຺ຏນິໍ ມາຍໍ ຊານາຕິ ຍາຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສາວເກ ອາວຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ຕປສ຺ສິ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຐານຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຄຈ຺ຉ, ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາທໍ ອາໂຣເປຫິ. ອຫໍ ວາ ຫິ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍໍ, ທີຆຕປສ຺ສີ ວາ ນິຄຓ຺ໂຐ, ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຸຈ຺ຈຕິ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍ. ສມໂຓ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄຕໂມ ມາຍາວີ ອາວຏ຺ຏນິໍ ມາຍໍ ຊານາຕິ ຍາຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສາວເກ ອາວຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ຕປສ຺ສິ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຐານຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາທໍ ອາໂຣເປຫິ. ອຫໍ ວາ ຫິ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍໍ, ທີຆຕປສ຺ສີ ວາ ນິຄຓ຺ໂຐ, ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ປາວາຣິກມ຺ພວນໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອາຄມາ ນຸ ຂ຺ວິຘ, ຠນ຺ເຕ, ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ’’ຕິ?

‘‘ອາຄມາ ຂ຺ວິຘ, ຄຫປຕິ, ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ’’ຕິ.

‘‘ອຫຸ ໂຂ ປນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ທີຆຕປສ຺ສິນາ ນິຄຓ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ?

‘‘ອຫຸ ໂຂ ເມ, ຄຫປຕິ, ທີຆຕປສ຺ສິນາ ນິຄຓ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ.

‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຫຸ ທີຆຕປສ຺ສິນາ ນິຄຓ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ?

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຍາວຕໂກ ອໂຫສິ ທີຆຕປສ຺ສິນາ ນິຄຓ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ.

໖໑. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ ຕປສ຺ສີ! ຍຖາ ຕໍ ສຸຕວຕາ ສາວເກນ ສມ຺ມເທວ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອາຊານນ຺ເຕນ ເອວເມວໍ ທີຆຕປສ຺ສິນາ ນິຄຓ຺ເຐນ ຠຄວໂຕ ພ຺ຍາກຕໍ. ກິຎ຺ຫິ ໂສຠຕິ ຉໂວ ມໂນທຓ຺ໂຑ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ກາຍທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປນິຘາຍ? ອຖ ໂຂ ກາຍທຓ຺ໂຑວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໂຣ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ໂຑ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ໂຑ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐາຍ ມນ຺ເຕຍ຺ຍາສິ ສິຍາ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ເຈ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕິຏ຺ຐາຍ ມນ຺ເຕສ຺ສາມິ; ໂຫຕຸ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ.

໖໒. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອິຘສ຺ສ ນິຄຓ຺ໂຐ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ ສີໂຕທກປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອຸຓ຺ໂຫທກປຏິເສວີ. ໂສ ສີໂຕທກໍ ອລຠມາໂນ ກາລງ຺ກເຣຍ຺ຍ. ອິມສ຺ສ ປນ, ຄຫປຕິ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ກຕ຺ຖູປປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ?

‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສຕ຺ຕາ ນາມ ເທວາ ຕຕ຺ຖ ໂສ ອຸປປຊ຺ຊຕິ’’.

‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ’’?

‘‘ອສຸ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນປຏິພທ຺ໂຘ ກາລງ຺ກໂຣຕີ’’ຕິ.

‘‘ມນສິ ກໂຣຫິ, ຄຫປຕິ [ຄຫປຕິ ຄຫປຕິ ມນສິ ກໂຣຫິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.), ຄຫປຕິ ມນສິ ກໂຣຫິ (ກ.), ຄຫປຕິ ຄຫປຕິ (ປີ.)], ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ພ຺ຍາກໂຣຫິ. ນ ໂຂ ເຕ ສນ຺ຘິຍຕິ ປຸຣິເມນ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວາ ປຸຣິມໍ. ຠາສິຕາ ໂຂ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ເອສາ ວາຈາ – ‘ສຈ຺ເຈ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕິຏ຺ຐາຍ ມນ຺ເຕສ຺ສາມິ, ໂຫຕຸ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ເອວມາຫ, ອຖ ໂຂ ກາຍທຓ຺ໂຑວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໂຣ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ໂຑ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ໂຑ’’ຕິ.

໖໓. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອິຘສ຺ສ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ຈາຕຸຍາມສໍວຣສໍວຸໂຕ ສພ຺ພວາຣິວາຣິໂຕ ສພ຺ພວາຣິຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພວາຣິຘຸໂຕ ສພ຺ພວາຣິຜຸໂຏ. ໂສ ອຠິກ຺ກມນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມນ຺ໂຕ ພຫູ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ສງ຺ຆາຕໍ ອາປາເທຕິ. ອິມສ຺ສ ປນ, ຄຫປຕິ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ກໍ ວິປາກໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ?

‘‘ອສຎ຺ເຈຕນິກໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ໂນ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ.

‘‘ສເຈ ປນ, ຄຫປຕິ, ເຈເຕຕີ’’ຕິ?

‘‘ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ເຈຕນໍ ປນ, ຄຫປຕິ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ກິສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ?

‘‘ມໂນທຓ຺ຑສ຺ມິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.

‘‘ມນສິ ກໂຣຫິ, ຄຫປຕິ, ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ພ຺ຍາກໂຣຫິ. ນ ໂຂ ເຕ ສນ຺ຘິຍຕິ ປຸຣິເມນ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວາ ປຸຣິມໍ. ຠາສິຕາ ໂຂ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ເອສາ ວາຈາ – ‘ສຈ຺ເຈ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕິຏ຺ຐາຍ ມນ຺ເຕສ຺ສາມິ; ໂຫຕຸ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ເອວມາຫ, ອຖ ໂຂ ກາຍທຓ຺ໂຑວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໂຣ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ໂຑ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ໂຑ’’ຕິ.

໖໔. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອຍໍ ນາຬນ຺ທາ ອິທ຺ຘາ ເຈວ ຜີຕາ ຈ ພຫຸຊນາ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ນາຬນ຺ທາ ອິທ຺ຘາ ເຈວ ຜີຕາ ຈ ພຫຸຊນາ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອິຘ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິໂກ. ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ອຫໍ ຍາວຕິກາ ອິມິສ຺ສາ ນາຬນ຺ທາຍ ປາຓາ ເຕ ເອເກນ ຂເຓນ ເອເກນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ປໂຫຕິ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຍາວຕິກາ ອິມິສ຺ສາ ນາຬນ຺ທາຍ ປາຓາ ເຕ ເອເກນ ຂເຓນ ເອເກນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ທສປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິສາ, ວີສມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິສາ, ຕິໍສມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິສາ, ຈຕ຺ຕາຣີສມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິສາ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິສາ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ ຍາວຕິກາ ອິມິສ຺ສາ ນາຬນ຺ທາຍ ປາຓາ ເຕ ເອເກນ ຂເຓນ ເອເກນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກາຕຸໍ. ກິຎ຺ຫິ ໂສຠຕິ ເອໂກ ຉໂວ ປຸຣິໂສ’’ຕິ!

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ອິຘ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ອຫໍ ອິມໍ ນາຬນ຺ທໍ ເອເກນ ມໂນປໂທເສນ ຠສ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ປໂຫຕິ ນຸ ໂຂ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອິມໍ ນາຬນ຺ທໍ ເອເກນ ມໂນປໂທເສນ ຠສ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ທສປິ, ຠນ຺ເຕ, ນາຬນ຺ທາ, ວີສມ຺ປິ ນາຬນ຺ທາ, ຕິໍສມ຺ປິ ນາຬນ຺ທາ, ຈຕ຺ຕາຣີສມ຺ປິ ນາຬນ຺ທາ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ນາຬນ຺ທາ ປໂຫຕິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອເກນ ມໂນປໂທເສນ ຠສ຺ມໍ ກາຕຸໍ. ກິຎ຺ຫິ ໂສຠຕິ ເອກາ ຉວາ ນາຬນ຺ທາ’’ຕິ!

‘‘ມນສິ ກໂຣຫິ, ຄຫປຕິ, ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ພ຺ຍາກໂຣຫິ. ນ ໂຂ ເຕ ສນ຺ຘິຍຕິ ປຸຣິເມນ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວາ ປຸຣິມໍ. ຠາສິຕາ ໂຂ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ເອສາ ວາຈາ – ‘ສຈ຺ເຈ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕິຏ຺ຐາຍ ມນ຺ເຕສ຺ສາມິ; ໂຫຕຸ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’’ຕິ.

‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ເອວມາຫ, ອຖ ໂຂ ກາຍທຓ຺ໂຑວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໂຣ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ຕຖາ ວຈີທຓ຺ໂຑ, ໂນ ຕຖາ ມໂນທຓ຺ໂຑ’’ຕິ.

໖໕. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ສຸຕໍ ເຕ ທຓ຺ຑກີຣຎ຺ຎໍ [ທຓ຺ຑກາຣຎ຺ຎໍ (ສີ. ປີ.)] ກາລິງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ [ເມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມາຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎຠູຕ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຕໍ ເມ ທຓ຺ຑກີຣຎ຺ຎໍ ກາລິງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ ມາຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎຠູຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຄຫປຕິ, ກິນ຺ຕິ ເຕ ສຸຕໍ ເກນ ຕໍ ທຓ຺ຑກີຣຎ຺ຎໍ ກາລິງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ ມາຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎຠູຕ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິສີນໍ ມໂນປໂທເສນ ຕໍ ທຓ຺ຑກີຣຎ຺ຎໍ ກາລິງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ ມາຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎຠູຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ມນສິ ກໂຣຫິ, ຄຫປຕິ, ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ພ຺ຍາກໂຣຫິ. ນ ໂຂ ເຕ ສນ຺ຘິຍຕິ ປຸຣິເມນ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວາ ປຸຣິມໍ. ຠາສິຕາ ໂຂ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ເອສາ ວາຈາ – ‘ສຈ຺ເຈ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕິຏ຺ຐາຍ ມນ຺ເຕສ຺ສາມິ; ໂຫຕຸ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’’ຕິ.

໖໖. ‘‘ປຸຣິເມເນວາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂອປມ຺ເມນ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕມໂນ ອຠິຣທ຺ໂຘ. ອປິ ຈາຫໍ ອິມານິ ຠຄວໂຕ ວິຈິຕ຺ຣານິ ປຎ຺ຫປຏິຠານານິ ໂສຕຸກາໂມ, ເອວາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນີກໍ ກາຕພ຺ພໍ ອມຎ຺ຎິສ຺ສໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ; ເອວເມວໍ ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

໖໗. ‘‘ອນຸວິຈ຺ຈກາຣໍ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ກໂຣຫິ, ອນຸວິຈ຺ຈກາໂຣ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ຎາຕມນຸສ຺ສານໍ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕມໂນ ອຠິຣທ຺ໂຘ ຍໍ ມໍ ຠຄວາ ເອວມາຫ – ‘ອນຸວິຈ຺ຈກາຣໍ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ກໂຣຫິ, ອນຸວິຈ຺ຈກາໂຣ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ຎາຕມນຸສ຺ສານໍ ສາຘຸ ໂຫຕີ’ຕິ. ມຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ສາວກໍ ລຠິຕ຺ວາ ເກວລກປ຺ປໍ ນາຬນ຺ທໍ ປຏາກໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍຸໍ – ‘ອຸປາລິ ອມ຺ຫາກໍ ຄຫປຕິ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ’ຕິ. ອຖ ຈ ປນ ມໍ ຠຄວາ ເອວມາຫ – ‘ອນຸວິຈ຺ຈກາຣໍ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ກໂຣຫິ, ອນຸວິຈ຺ຈກາໂຣ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ຎາຕມນຸສ຺ສານໍ ສາຘຸ ໂຫຕີ’ຕິ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຸຕິຍມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

໖໘. ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂຂ ເຕ, ຄຫປຕິ, ນິຄຓ຺ຐານໍ ໂອປານຠູຕໍ ກຸລໍ ເຍນ ເນສໍ ອຸປຄຕານໍ ປິຓ຺ຑກໍ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕມໂນ ອຠິຣທ຺ໂຘ ຍໍ ມໍ ຠຄວາ ເອວມາຫ – ‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂຂ ເຕ, ຄຫປຕິ, ນິຄຓ຺ຐານໍ ໂອປານຠູຕໍ ກຸລໍ ເຍນ ເນສໍ ອຸປຄຕານໍ ປິຓ຺ຑກໍ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີ’ຕິ. ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ – ‘ມຍ຺ຫເມວ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ນາຎ຺ເຎສໍ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ; ມຍ຺ຫເມວ ສາວການໍ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ນາຎ຺ເຎສໍ ສາວການໍ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ; ມຍ຺ຫເມວ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ, ນາຎ຺ເຎສໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ; ມຍ຺ຫເມວ ສາວການໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ, ນາຎ຺ເຎສໍ ສາວການໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລ’ນ຺ຕິ. ອຖ ຈ ປນ ມໍ ຠຄວາ ນິຄຓ຺ເຐສຸປິ ທາເນ ສມາທເປຕິ. ອປິ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ມຍເມຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສາມ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຕິຍມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

໖໙. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ [ອານຸປຸພ຺ພີກຖໍ (ສີ.), ອານຸປຸພ຺ພິກຖໍ (ປີ.), ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ກເຖສິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ ສີລກຖໍ ສຄ຺ຄກຖໍ, ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຍທາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສິ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ, ອຖ ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຕໍ ປກາເສສິ – ທຸກ຺ຂໍ, ສມຸທຍໍ, ນິໂຣຘໍ, ມຄ຺ຄໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ອປຄຕກາຬກໍ ສມ຺ມເທວ ຣຊນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ – ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຫນ຺ທ ຈ ທານິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມ, ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ.

໗໐. ອຖ ໂຂ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ສກໍ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂທວາຣິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນໍ, ອນາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ. ສເຈ ໂກຈິ ນິຄຓ຺ໂຐ ອາຄຈ຺ຉຕິ ຕເມນໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘ຕິຏ຺ຐ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ປາວິສິ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ. ອາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນໍ, ອນາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ. ສເຈ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ອຕ຺ໂຖ, ເອຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐ, ເອຕ຺ເຖວ ເຕ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂທວາຣິໂກ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ.

໗໑. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ – ‘‘ອຸປາລິ ກິຣ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາລິ ກິຣ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ຕປສ຺ສິ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຐານຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ …ເປ… ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມິ ຍາວ ຊານາມິ ຍທິ ວາ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ ຍທິ ວາ ໂນ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ຕປສ຺ສິ, ຊານາຫິ ຍທິ ວາ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ ຍທິ ວາ ໂນ’’ຕິ.

໗໒. ອຖ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ເຍນ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂທວາຣິໂກ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ນິຄຓ຺ຐໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ປາວິສິ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ. ອາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນໍ, ອນາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ. ສເຈ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ອຕ຺ໂຖ, ເອຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐ, ເອຕ຺ເຖວ ເຕ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ເມ, ອາວຸໂສ, ປິຓ຺ຑເກນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍເຍວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ. ເອຕໍ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາລຕ຺ຖໍ ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຣຸຈ຺ຈຕິ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍ. ສມໂຓ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄຕໂມ ມາຍາວີ ອາວຏ຺ຏນິໍ ມາຍໍ ຊານາຕິ ຍາຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສາວເກ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ. ອາວຏ຺ໂຏ ໂຂ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ອາວຏ຺ຏນິຍາ ມາຍາຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ຕປສ຺ສິ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຐານຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍເຍວ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ທີຆຕປສ຺ສີ ນິຄຓ຺ໂຐ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍເຍວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ ຈາຫໍ, ຕປສ຺ສິ, ຄຈ຺ຉາມິ ຍາວ ຈາຫໍ ສາມໍເຍວ ຊານາມິ ຍທິ ວາ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ ຍທິ ວາ ໂນ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ນິຄຓ຺ຐປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂທວາຣິໂກ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ປາວິສິ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕ. ອາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນໍ, ອນາວຏໍ ທ຺ວາຣໍ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ. ສເຈ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ອຕ຺ໂຖ, ເອຕ຺ເຖວ ຕິຏ຺ຐ, ເອຕ຺ເຖວ ເຕ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ເຍນ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ນິຄຓ຺ໂຐ, ຠນ຺ເຕ, ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ນິຄຓ຺ຐປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ; ໂສ ເຕ ທສ຺ສນກາໂມ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂທວາຣິໂກ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນິຄຓ຺ໂຐ, ຠນ຺ເຕ, ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ນິຄຓ຺ຐປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ; ໂສ ເຕ ທສ຺ສນກາໂມ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ມຊ຺ຌິມາຍ ທ຺ວາຣສາລາຍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຫີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂທວາຣິໂກ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມາຍ ທ຺ວາຣສາລາຍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ເຍນ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ມຊ຺ຌິມາຍ ທ຺ວາຣສາລາຍ ອາສນານິ. ຍສ຺ສທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ.

໗໓. ອຖ ໂຂ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ເຍນ ມຊ຺ຌິມາ ທ຺ວາຣສາລາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາສນໍ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ປຓີຕຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສາມໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂທວາຣິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ອຸປາລິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຫປຕິ ເອວມາຫ – ປວິສ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອາກງ຺ຂສີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂທວາຣິໂກ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸປາລິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຫປຕິ ເອວມາຫ – ‘ປວິສ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອາກງ຺ຂສີ’’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ນິຄຓ຺ຐປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ມຊ຺ຌິມາ ທ຺ວາຣສາລາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ – ຍໍ ສຸທໍ ປຸພ຺ເພ ຍໂຕ ປສ຺ສຕິ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວານ ຕໂຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາສນໍ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ປຓີຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ [ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ (ສີ. ປີ.)] ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕິ ໂສ – ທານິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາສນໍ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ປຓີຕຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສາມໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອາສນານິ; ສເຈ ອາກງ຺ຂສິ, ນິສີທາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ໂຕສິ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ທຕ຺ໂຕສິ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ! ‘ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫຕາສິ ວາທສງ຺ຆາເຏນ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອາຄໂຕ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຄຫປຕິ, ປຸຣິໂສ ອຓ຺ຑຫາຣໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸພ຺ຠເຕຫິ ອຓ຺ເຑຫິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍຖາ ວາ ປນ ຄຫປຕິ ປຸຣິໂສ ອກ຺ຂິກຫາຣໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸພ຺ຠເຕຫິ ອກ຺ຂີຫິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ‘ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫຕາສິ ວາທສງ຺ຆາເຏນ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອາຄໂຕ. ອາວຏ຺ໂຏສິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ອາວຏ຺ຏນິຍາ ມາຍາຍາ’’ຕິ.

໗໔. ‘‘ຠທ຺ທິກາ, ຠນ຺ເຕ, ອາວຏ຺ຏນີ ມາຍາ; ກລ຺ຍາຓີ, ຠນ຺ເຕ, ອາວຏ຺ຏນີ ມາຍາ; ປິຍາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ອິມາຍ ອາວຏ຺ຏນິຍາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ; ປິຍານມ຺ປິ ເມ ອສ຺ສ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ; ສພ຺ເພ ເຈປິ, ຠນ຺ເຕ, ຂຕ຺ຕິຍາ ອິມາຍ ອາວຏ຺ຏນິຍາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ; ສພ຺ເພສານມ຺ປິສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ; ສພ຺ເພ ເຈປິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ…ເປ… ເວສ຺ສາ…ເປ… ສຸທ຺ທາ ອິມາຍ ອາວຏ຺ຏນິຍາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ; ສພ຺ເພສານມ຺ປິສ຺ສ ສຸທ຺ທານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ; ສເທວໂກ ເຈປິ, ຠນ຺ເຕ, ໂລໂກ ສມາຣໂກ ສພ຺ຣຫ຺ມໂກ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ປຊາ ສເທວມນຸສ຺ສາ ອິມາຍ ອາວຏ຺ຏນິຍາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ; ສເທວກສ຺ສປິສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສມາຣກສ຺ສ ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປມໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ. ອຸປມາຍ ປິເຘກຈ຺ເຈ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິສາ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານນ຺ຕິ.

໗໕. ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ມຫລ຺ລກສ຺ສ ທຫຣາ ມາຓວິກາ ປຊາປຕີ ອໂຫສິ ຄພ຺ຠິນີ ອຸປວິຊຎ຺ຎາ. ອຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາ ມາຓວິກາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອາປຓາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອາເນຫິ, ໂຍ ເມ ກຸມາຣກສ຺ສ ກີຬາປນໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ມາຓວິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ໂຠຕິ, ຍາວ ວິຊາຍຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ, ໂຠຕິ, ກຸມາຣກໍ ວິຊາຍິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສາ ເຕ ອຫໍ ອາປຓາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອາເນສ຺ສາມິ, ໂຍ ເຕ ກຸມາຣກສ຺ສ ກີຬາປນໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ໂຠຕິ, ກຸມາຣິກໍ ວິຊາຍິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສາ ເຕ ອຫໍ ອາປຓາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປິກໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອາເນສ຺ສາມິ, ຍາ ເຕ ກຸມາຣິກາຍ ກີຬາປນິກາ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາ ມາຓວິກາ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາ ມາຓວິກາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອາປຓາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອາເນຫິ, ໂຍ ເມ ກຸມາຣກສ຺ສ ກີຬາປນໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ມາຓວິກາຍ ສາຣຕ຺ໂຕ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອາປຓາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ມາຓວິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ ເຕ, ໂຠຕິ, ອາປຓາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປໂກ ກິຓິຕ຺ວາ ອານີໂຕ, ໂຍ ເຕ ກຸມາຣກສ຺ສ ກີຬາປນໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ສາ ມາຓວິກາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມໍ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ອາທາຍ ເຍນ ຣຕ຺ຕປາຓິ ຣຊຕປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕປາຓິໍ ຣຊກປຸຕ຺ຕໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ສມ຺ມ ຣຕ຺ຕປາຓິ, ອິມໍ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ປີຕາວເລປນໍ ນາມ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ຣຊິຕໍ ອາໂກຏິຕປຈ຺ຈາໂກຏິຕໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ມາຓວິກາຍ ສາຣຕ຺ໂຕ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຕໍ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ອາທາຍ ເຍນ ຣຕ຺ຕປາຓິ ຣຊກປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕປາຓິໍ ຣຊກປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ສມ຺ມ ຣຕ຺ຕປາຓິ, ອິມໍ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປກໍ ປີຕາວເລປນໍ ນາມ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ຣຊິຕໍ ອາໂກຏິຕປຈ຺ຈາໂກຏິຕໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕປາຓິ ຣຊກປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ ໂຂ ເຕ, ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປໂກ ຣງ຺ຄກ຺ຂໂມ ຫິ ໂຂ, ໂນ ອາໂກຏນກ຺ຂໂມ, ໂນ ວິມຊ຺ຊນກ຺ຂໂມ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພາລານໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ວາໂທ ຣງ຺ຄກ຺ຂໂມ ຫິ ໂຂ ພາລານໍ ໂນ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ໂນ ອນຸໂຍຄກ຺ຂໂມ, ໂນ ວິມຊ຺ຊນກ຺ຂໂມ. ອຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອປເຣນ ສມເຍນ ນວໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ອາທາຍ ເຍນ ຣຕ຺ຕປາຓິ ຣຊກປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕປາຓິໍ ຣຊກປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ສມ຺ມ ຣຕ຺ຕປາຓິ, ອິມໍ ນວໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ປີຕາວເລປນໍ ນາມ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ຣຊິຕໍ ອາໂກຏິຕປຈ຺ຈາໂກຏິຕໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕປາຓິ ຣຊກປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອິທໍ ໂຂ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ນວໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ຣງ຺ຄກ຺ຂມຎ຺ເຈວ ອາໂກຏນກ຺ຂມຎ຺ຈ ວິມຊ຺ຊນກ຺ຂມຎ຺ຈາ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວາໂທ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣງ຺ຄກ຺ຂໂມ ເຈວ ປຓ຺ຑິຕານໍ ໂນ ພາລານໍ, ອນຸໂຍຄກ຺ຂໂມ ຈ ວິມຊ຺ຊນກ຺ຂໂມ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ສຣາຊິກາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ປຣິສາ ເອວໍ ຊານາຕິ – ‘ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາວໂກ’ຕິ. ກສ຺ສ ຕໍ, ຄຫປຕິ, ສາວກໍ ຘາເຣມາ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສຸໂຓຫິ ຍສ຺ສາຫໍ ສາວໂກ’’ຕິ –

໗໖.

‘‘ຘີຣສ຺ສ ວິຄຕໂມຫສ຺ສ, ປຠິນ຺ນຂີລສ຺ສ ວິຊິຕວິຊຍສ຺ສ;

ອນີຆສ຺ສ ສຸສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ວຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ສາຘຸປຎ຺ຎສ຺ສ;

ເວສມນ຺ຕຣສ຺ສ [ເວສ຺ສນ຺ຕຣສ຺ສ (ສີ. ປີ.)] ວິມລສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອກຖໍກຖິສ຺ສ ຕຸສິຕສ຺ສ, ວນ຺ຕໂລກາມິສສ຺ສ ມຸທິຕສ຺ສ;

ກຕສມຓສ຺ສ ມນຸຊສ຺ສ, ອນ຺ຕິມສາຣີຣສ຺ສ ນຣສ຺ສ;

ອໂນປມສ຺ສ ວິຣຊສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອສໍສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ, ເວນຍິກສ຺ສ ສາຣຖິວຣສ຺ສ;

ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຣຸຈິຣຘມ຺ມສ຺ສ, ນິກ຺ກງ຺ຂສ຺ສ ປຠາສກສ຺ສ [ປຠາສກຣສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)];

ມານຈ຺ຉິທສ຺ສ ວີຣສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ນິສຠສ຺ສ ອປ຺ປເມຍ຺ຍສ຺ສ, ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ໂມນປຕ຺ຕສ຺ສ;

ເຂມງ຺ກຣສ຺ສ ເວທສ຺ສ, ຘມ຺ມຏ຺ຐສ຺ສ ສໍວຸຕຕ຺ຕສ຺ສ;

ສງ຺ຄາຕິຄສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ນາຄສ຺ສ ປນ຺ຕເສນສ຺ສ, ຂີຓສໍໂຍຊນສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ;

ປຏິມນ຺ຕກສ຺ສ [ປຏິມນ຺ຕສ຺ສ (ກ.)] ໂຘນສ຺ສ, ປນ຺ນຘຊສ຺ສ ວີຕຣາຄສ຺ສ;

ທນ຺ຕສ຺ສ ນິປ຺ປປຎ຺ຈສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອິສິສຕ຺ຕມສ຺ສ ອກຸຫສ຺ສ, ເຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມປຕ຺ຕສ຺ສ;

ນ຺ຫາຕກສ຺ສ [ນຫາຕກສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ປທກສ຺ສ, ປສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ວິທິຕເວທສ຺ສ;

ປຸຣິນ຺ທທສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອຣິຍສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ;

ສຕິມໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ, ອນຠິນຕສ຺ສ ໂນ ອປນຕສ຺ສ;

ອເນຊສ຺ສ ວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ສມຸຄ຺ຄຕສ຺ສ [ສມ຺ມຄ຺ຄຕສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ຌາຍິສ຺ສ, ອນນຸຄຕນ຺ຕຣສ຺ສ ສຸທ຺ຘສ຺ສ;

ອສິຕສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ [ອປ຺ປຫີນສ຺ສ (ສີ. ປີ.), ອປ຺ປຠີຕສ຺ສ (ສ຺ຍາ.)], ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຕາຣຍນ຺ຕສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ສນ຺ຕສ຺ສ ຠູຣິປຎ຺ຎສ຺ສ, ມຫາປຎ຺ຎສ຺ສ ວີຕໂລຠສ຺ສ;

ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸຄຕສ຺ສ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສມສ຺ສ;

ວິສາຣທສ຺ສ ນິປຸຓສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ຕຓ຺ຫຈ຺ຉິທສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ວີຕຘູມສ຺ສ ອນຸປລິຕ຺ຕສ຺ສ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ, ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕຸລສ຺ສ;

ມຫໂຕ ຍສຄ຺ຄປຕ຺ຕສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ.

໗໗. ‘‘ກທາ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ອິເມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ? ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ນານາປຸປ຺ຜານໍ ມຫາປຸປ຺ຜຣາສິ, ຕເມນໍ ທກ຺ໂຂ ມາລາກາໂຣ ວາ ມາລາກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ວິຈິຕ຺ຕໍ ມາລໍ ຄນ຺ເຖຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ຠຄວາ ອເນກວຓ຺ໂຓ ອເນກສຕວຓ຺ໂຓ. ໂກ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ອຖ ໂຂ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສກ຺ກາຣໍ ອສຫມານສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉີຕິ [ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)].

ອຸປາລິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ກຸກ຺ກຸຣວຕິກສຸຕ຺ຕໍ

໗໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກລິເຍສຸ ວິຫຣຕິ ຫລິທ຺ທວສນໍ ນາມ ໂກລິຍານໍ ນິຄໂມ. ອຖ ໂຂ ປຸຓ຺ໂຓ ຈ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ອເຈໂລ ຈ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອເຈໂລ ປນ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸໂຣວ ປລິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ [ປລິກຸຓ຺ຐິຕ຺ວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ປລິຄຸຓ຺ຐິຕ຺ວາ (ກ.)] ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອເຈໂລ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ທຸກ຺ກຣກາຣໂກ ຉມານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ອລໍ, ປຸຓ຺ຓ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ; ມາ ມໍ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອເຈໂລ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ທຸກ຺ກຣກາຣໂກ ຉມານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ?

໗໙. ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ປຸຓ຺ຓ, ນ ລຠາມິ. ອລໍ, ປຸຓ຺ຓ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ; ມາ ມໍ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ; ອປິ ຈ ຕ຺ຍາຫໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມິ. ອິຘ, ປຸຓ຺ຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ກຸກ຺ກຸຣສີລໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ກຸກ຺ກຸຣຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ກຸກ຺ກຸຣາກປ຺ປໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ. ໂສ ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ກຸກ຺ກຸຣສີລໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ກຸກ຺ກຸຣຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ກຸກ຺ກຸຣາກປ຺ປໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ກຸກ຺ກຸຣານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ເອວໍທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ – ‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’ຕິ, ສາສ຺ສ [ສາຍໍ (ກ.)] ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສ຺ສ [ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ (ສີ.)] ໂຂ ອຫໍ, ປຸຓ຺ຓ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄຕິໍ ວທາມິ – ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ. ອິຕິ ໂຂ, ປຸຓ຺ຓ, ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ກຸກ຺ກຸຣານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປເນຕິ, ວິປຊ຺ຊມານໍ ນິຣຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອເຈໂລ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ປໂຣທິ, ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ເຕສິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸຓ຺ຓໍ ໂກລິຍປຸຕ຺ຕໍ ໂຄວຕິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕໍ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ປຸຓ຺ຓ, ນາລຕ຺ຖໍ. ອລໍ, ປຸຓ຺ຓ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ; ມາ ມໍ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕໍ ໂຣທາມິ ຍໍ ມໍ ຠຄວາ ເອວມາຫ; ອປິ ຈ ເມ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ. ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ. ຕສ຺ສ ຕໍ ໂຄວຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ອລໍ, ເສນິຍ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ; ມາ ມໍ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອເຈໂລ ເສນິໂຍ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອເຈໂລ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ. ຕສ຺ສ ຕໍ ໂຄວຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ?

໘໐. ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ເສນິຍ, ນ ລຠາມິ. ອລໍ, ເສນິຍ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ; ມາ ມໍ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ; ອປິ ຈ ຕ຺ຍາຫໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມິ. ອິຘ, ເສນິຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ໂຄວຕໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ໂຄສີລໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ໂຄຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ຄວາກປ຺ປໍ [ຄ຺ວາກປ຺ປໍ (ກ.)] ຠາເວຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ. ໂສ ໂຄວຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ໂຄສີລໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ໂຄຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ, ຄວາກປ຺ປໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຄຸນ຺ນໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ເອວໍທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ – ‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’ຕິ, ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ໂຂ ອຫໍ, ເສນິຍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄຕິໍ ວທາມິ – ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ. ອິຕິ ໂຂ, ເສນິຍ, ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ໂຄວຕໍ ຄຸນ຺ນໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປເນຕິ, ວິປຊ຺ຊມານໍ ນິຣຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ປໂຣທິ, ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ເຕສິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອເຈລໍ ເສນິຍໍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕໍ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ເສນິຍ, ນາລຕ຺ຖໍ. ອລໍ, ເສນິຍ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ; ມາ ມໍ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕໍ ໂຣທາມິ ຍໍ ມໍ ຠຄວາ ເອວມາຫ; ອປິ ຈ ເມ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄວຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ. ເອວໍ ປສນ຺ໂນ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ; ປໂຫຕິ ຠຄວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ຍຖາ ອຫໍ ເຈວິມໍ ໂຄວຕໍ ປຊເຫຍ຺ຍໍ, ອຍຎ຺ເຈວ ອເຈໂລ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣວຕໍ ປຊເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ປຸຓ຺ຓ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໘໑. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມານິ ມຍາ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິຕານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອຕ຺ຖິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກໍ; ອຕ຺ຖິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກໍ; ອຕ຺ຖິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກໍ; ອຕ຺ຖິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກໍ, ກມ຺ມກ຺ຂຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ.

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກໍ? ອິຘ, ປຸຓ຺ຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ [ສພ຺ຍາປຊ຺ຌໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ວຈີສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ມໂນສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ. ໂສ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ວຈີສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ມໂນສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕເມນໍ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນໍ ສມານໍ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕິ. ໂສ ສພ຺ຍາພຊ຺ເຌຫິ ຜສ຺ເສຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ສຕ຺ຕາ ເນຣຍິກາ. ອິຕິ ໂຂ, ປຸຓ຺ຓ, ຠູຕາ ຠູຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ; ຍໍ ກໂຣຕິ ເຕນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ອຸປປນ຺ນເມນໍ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕິ. ເອວໍປາຫໍ, ປຸຓ຺ຓ, ‘ກມ຺ມທາຍາທາ ສຕ຺ຕາ’ຕິ ວທາມິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກໍ.

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກໍ? ອິຘ, ປຸຓ຺ຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ວຈີສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ມໂນສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ. ໂສ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ວຈີສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ມໂນສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕເມນໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນໍ ສມານໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕິ. ໂສ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌຫິ ຜສ຺ເສຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ສຸຠກິຓ຺ຫາ. ອິຕິ ໂຂ, ປຸຓ຺ຓ, ຠູຕາ ຠູຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ; ຍໍ ກໂຣຕິ ເຕນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ອຸປປນ຺ນເມນໍ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕິ. ເອວໍປາຫໍ, ປຸຓ຺ຓ, ‘ກມ຺ມທາຍາທາ ສຕ຺ຕາ’ຕິ ວທາມິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກໍ.

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກໍ? ອິຘ, ປຸຓ຺ຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ວຈີສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ມໂນສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ. ໂສ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ວຈີສງ຺ຂາຣໍ ອຠິງ຺ຂຣິຕ຺ວາ, ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ມໂນສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕເມນໍ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນໍ ສມານໍ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌາປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາປິ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕິ. ໂສ ສພ຺ຍາພຊ຺ເຌຫິປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌຫິປິ ຜສ຺ເສຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມ຺ປິ ເວທນໍ ເວເທຕິ ໂວກິຓ຺ຓສຸຂທຸກ຺ຂໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ເທວາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາ. ອິຕິ ໂຂ, ປຸຓ຺ຓ, ຠູຕາ ຠູຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ; ຍໍ ກໂຣຕິ ເຕນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ອຸປປນ຺ນເມນໍ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕິ. ເອວໍປາຫໍ, ປຸຓ຺ຓ, ‘ກມ຺ມທາຍາທາ ສຕ຺ຕາ’ຕິ ວທາມິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກໍ.

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກໍ, ກມ຺ມກ຺ຂຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ? ຕຕ຺ຣ, ປຸຓ຺ຓ, ຍມິທໍ ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກໍ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ຍາ ເຈຕນາ, ຍມິທໍ [ຍມ຺ປິທໍ (ສີ. ປີ.)] ກມ຺ມໍ ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກໍ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ຍາ ເຈຕນາ, ຍມິທໍ [ຍມ຺ປິທໍ (ສີ. ປີ.)] ກມ຺ມໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກໍ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ຍາ ເຈຕນາ – ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມໍ ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກໍ, ກມ຺ມກ຺ຂຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ. ອິມານິ ໂຂ, ປຸຓ຺ຓ, ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ມຍາ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວທິຕານີ’’ຕິ.

໘໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ອເຈໂລ ປນ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ລເຠຍ຺ຍາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍໍ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍ ໂຂ, ເສນິຍ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ ໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວສຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ. ອປິ ຈ ເມຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕາ ວິທິຕາ’’ຕິ.

‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທໍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວສນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ, ອຫໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ປຣິວສິສ຺ສາມິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕຸ, ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍາ’’ຕິ. ອລຕ຺ຖ ໂຂ ອເຈໂລ ເສນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ. ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ເສນິໂຍ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ເສນິໂຍ ອຣຫຕໍ ອໂຫສີຕິ.

ກຸກ຺ກຸຣວຕິກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອຠຍຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕໍ

໘໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ອຖ ໂຂ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອຠຍໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຫິ. ເອວໍ ເຕ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ – ‘ອຠເຍນ ຣາຊກຸມາເຣນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກສ຺ສ ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ວາໂທ ອາໂຣປິໂຕ’’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກສ຺ສ ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຠາເສຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ’ຕິ? ສເຈ ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ‘ຠາເສຍ຺ຍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ’ຕິ, ຕເມນໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ນານາກຣຓໍ? ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຫິ ຕໍ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ’ຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ‘ນ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ’ຕິ, ຕເມນໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ພ຺ຍາກໂຕ – ‘‘ອາປາຍິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ, ເນຣຍິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ, ກປ຺ປຏ຺ໂຐ ເທວທຕ຺ໂຕ, ອເຕກິຈ຺ໂຉ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ຕາຍ ຈ ປນ ເຕ ວາຈາຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ ອໂຫສິ ອນຕ຺ຕມໂນ’ຕິ. ອິມໍ ໂຂ ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ເນວ ສກ຺ຂິຕິ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິຕິ ໂອຄິລິຕຸໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິສສ຺ສ ອໂຍສິງ຺ຆາຏກໍ ກຓ຺ເຐ ວິລຄ຺ຄໍ, ໂສ ເນວ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ໂອຄິລິຕຸໍ; ເອວເມວ ໂຂ ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິມໍ ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ເນວ ສກ຺ຂິຕິ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິຕິ ໂອຄິລິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

໘໔. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ອຠຍສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສູຣິຍໍ [ສຸຣິຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຠຄວໂຕ ວາທໍ ອາໂຣເປຕຸໍ. ສ຺ເວ ທານາຫໍ ສເກ ນິເວສເນ ຠຄວໂຕ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສ຺ວາຕນາຍ ອຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ອຠຍສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ. ອຖ ໂຂ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

໘໕. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠາເສຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂ຺ເວຕ຺ຖ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອກໍເສນາ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ອນສ຺ສຸໍ ນິຄຓ຺ຐາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອວໍ ວເທສິ – ‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ອນສ຺ສຸໍ ນິຄຓ຺ຐາ’’’ຕິ? ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ – ‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຫິ. ເອວໍ ເຕ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ – ອຠເຍນ ຣາຊກຸມາເຣນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກສ຺ສ ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ວາໂທ ອາໂຣປິໂຕ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກສ຺ສ ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’ຕິ? ‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ຠາເສຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາຕິ? ສເຈ ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ຠາເສຍ຺ຍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາຕິ, ຕເມນໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ນານາກຣຓໍ? ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຫິ ຕໍ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ນ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາຕິ, ຕເມນໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ພ຺ຍາກໂຕ – ອາປາຍິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ, ເນຣຍິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ, ກປ຺ປຏ຺ໂຐ ເທວທຕ຺ໂຕ, ອເຕກິຈ຺ໂຉ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ? ຕາຍ ຈ ປນ ເຕ ວາຈາຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ ອໂຫສິ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ. ອິມໍ ໂຂ ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ເນວ ສກ຺ຂິຕິ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິຕິ ໂອຄິລິຕຸໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິສສ຺ສ ອໂຍສິງ຺ຆາຏກໍ ກຓ຺ເຐ ວິລຄ຺ຄໍ, ໂສ ເນວ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ໂອຄິລິຕຸໍ; ເອວເມວ ໂຂ ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິມໍ ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ເນວ ສກ຺ຂິຕິ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິຕິ ໂອຄິລິຕຸ’’’ນ຺ຕິ.

໘໖. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທຫໂຣ ກຸມາໂຣ ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ ອຠຍສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ອງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຠຍໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ສຈາຍໍ ກຸມາໂຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາ ປມາທມນ຺ວາຍ ຘາຕິຍາ ວາ ປມາທມນ຺ວາຍ ກຏ຺ຐໍ ວາ ກຐລໍ [ກຖລໍ (ກ.)] ວາ ມຸເຂ ອາຫເຣຍ຺ຍ, ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາຫເຣຍ຺ຍສ຺ສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອາທິເກເນວ ອາຫຕ຺ຕຸໍ [ອາຫຣິຕຸໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ວາເມນ ຫຕ຺ເຖນ ສີສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ [ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ (ສີ.)] ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ວງ຺ກງ຺ຄຸລິໍ ກຣິຕ຺ວາ ສໂລຫິຕມ຺ປິ ອາຫເຣຍ຺ຍໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຕ຺ຖິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກຸມາເຣ ອນຸກມ຺ປາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຕ຺ຖິ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປາ’’ຕິ.

໘໗. ‘‘ເຍເມ, ຠນ຺ເຕ, ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຓ຺ຑິຕາປິ ຄຫປຕິປຓ຺ຑິຕາປິ ສມຓປຓ຺ຑິຕາປິ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພວ ນຸ ໂຂ, ເອຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ ໂຫຕິ ‘ເຍ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕສາຫໍ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ, ອຸທາຫຸ ຐານໂສເວຕໍ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຠາຕີ’’ຕິ?

‘‘ເຕນ ຫິ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຎ຺ເຎເວຕ຺ຖ ປຏິປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍ ຕຖາ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາສິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ກຸສໂລ ຕ຺ວໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສໂລ ອຫໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ – ‘ກິໍ ນາມິທໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄ’ນ຺ຕິ? ປຸພ຺ເພວ ນຸ ໂຂ ເຕ ເອຕໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ ອສ຺ສ ‘ເຍ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕສາຫໍ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ, ອຸທາຫຸ ຐານໂສເວຕໍ ປຏິຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຣຖິໂກ ສຎ຺ຎາໂຕ ກຸສໂລ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ. ສພ຺ພານິ ເມ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ສຸວິທິຕານິ. ຐານໂສເວຕໍ ມໍ ປຏິຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍ ເຕ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຓ຺ຑິຕາປິ ຄຫປຕິປຓ຺ຑິຕາປິ ສມຓປຓ຺ຑິຕາປິ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຐານໂສເວຕໍ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຠາຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສາ ຫິ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມຘາຕຸ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຐານໂສເວຕໍ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຠາຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຠຍຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ພຫຸເວທນີຍສຸຕ຺ຕໍ

໘໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ເຍນາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທາຍິໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທາຍິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອຸທາຍິ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ? ‘‘ຕິສ຺ໂສ ໂຂ, ຖປຕິ [ຄຫປຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ. ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ – ອິມາ ໂຂ, ຖປຕິ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທາຍິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອຸທາຍິ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ; ທ຺ເວ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ – ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ. ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ສນ຺ຕສ຺ມິໍ ເອສາ ປຓີເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ຖປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ທ຺ເວ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ; ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ. ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ – ອິມາ ໂຂ, ຖປຕິ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທາຍິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອຸທາຍິ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ; ທ຺ເວ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ – ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ. ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ສນ຺ຕສ຺ມິໍ ເອສາ ປຓີເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ຖປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ຖປຕິ, ທ຺ເວ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ; ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ. ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ – ອິມາ ໂຂ, ຖປຕິ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທາຍິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອຸທາຍິ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ທ຺ເວ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ – ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ. ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ສນ຺ຕສ຺ມິໍ ເອສາ ປຓີເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ເນວ ໂຂ ສກ຺ຂິ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ຖປຕິໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ປນາສກ຺ຂິ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທາຍິໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ.

໘໙. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸທາຍິສ຺ສ ປຎ຺ຈກງ຺ເຄນ ຖປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຍາວຕໂກ ອໂຫສິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸທາຍິສ຺ສ ປຎ຺ຈກງ຺ເຄນ ຖປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສນ຺ຕຎ຺ເຎວ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ປຣິຍາຍໍ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອຸທາຍິສ຺ສ ນາພ຺ຠນຸໂມທິ, ສນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຈ ປນ ປຣິຍາຍໍ ອຸທາຍີ ປຎ຺ຈກງ຺ຄສ຺ສ ຖປຕິສ຺ສ ນາພ຺ຠນຸໂມທິ. ທ຺ເວປານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ຕິສ຺ໂສປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ປຎ຺ຈປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ຉປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ອຏ຺ຐາຣສປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ຉຕ຺ຕິໍສປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ອຏ຺ຐສຕມ຺ປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ. ເອວໍ ປຣິຍາຍເທສິໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ປຣິຍາຍເທສິເຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ເມ ເຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຠາສິຕໍ ສຸລປິຕໍ ນ ສມນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ນ ສມນຸມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ ນ ສມນຸໂມທິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ – ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣິຍາຍເທສິໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ປຣິຍາຍເທສິເຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ເມ ເຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຠາສິຕໍ ສຸລປິຕໍ ສມນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ສມນຸມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ ສມນຸໂມທິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ – ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ ອວິວທມານາ ຂີໂຣທກີຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປິຍຈກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ’’.

໙໐. ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ອານນ຺ທ, ກາມຄຸຓາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣູປາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ທາ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຄນ຺ຘາ…ເປ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣສາ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ – ອິເມ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ຍໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມສຸຂໍ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເອຕປຣມໍ ສຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ, ອິທມສ຺ສ ນານຸຊານາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຕ຺ຖານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເອຕປຣມໍ ສຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ, ອິທມສ຺ສ ນານຸຊານາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຕ຺ຖານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ…ເປ…. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ…ເປ…. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ…ເປ…. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ, ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ…ເປ…. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ…ເປ…. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ…ເປ…. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເອຕປຣມໍ ສຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ, ອິທມສ຺ສ ນານຸຊານາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຕ຺ຖານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ສຸຂາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ.

໙໑. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອາຫ; ຕຎ຺ຈ ສຸຂສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕຍິທໍ ກິໍສຸ, ຕຍິທໍ ກຖໍສູ’ຕິ? ເອວໍວາທິໂນ, ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ເອວມສ຺ສຸ ວຈນີຍາ – ‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ສຸຂໍເຍວ ເວທນໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸຂສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ; ອປິ ຈ, ອາວຸໂສ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ ຍຫິໍ ຍຫິໍ ຕໍ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ສຸຂສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ພຫຸເວທນີຍສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນວມໍ.

໑໐. ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕໍ

໙໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ສາລາ ນາມ ໂກສລານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ ຕທວສຣິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ສາເລຍ຺ຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ສາລໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ສາເລຍ຺ຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສຸ; ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ສາເວຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

໙໓. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ສາເລຍ຺ຍເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ, ຄຫປຕໂຍ, ໂກຈິ ມນາໂປ ສຕ຺ຖາ ຍສ຺ມິໍ ໂວ ອາກາຣວຕີ ສທ຺ຘາ ປຏິລທ຺ຘາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ໂກຈິ ມນາໂປ ສຕ຺ຖາ ຍສ຺ມິໍ ໂນ ອາກາຣວຕີ ສທ຺ຘາ ປຏິລທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ມນາປໍ ໂວ, ຄຫປຕໂຍ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອລຠນ຺ເຕຫິ ອຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ໂພ. ອປຓ຺ຓໂກ ຫິ, ຄຫປຕໂຍ, ຘມ຺ໂມ ສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ໂສ ໂວ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ. ກຕໂມ ຈ, ຄຫປຕໂຍ, ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ’’?

໙໔. ‘‘ສນ຺ຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ; ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ [ສຸກຏທຸກ຺ກຏານໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ; ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ; ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ; ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ [ສມຄ຺ຄຕາ (ກ.)] ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’ຕິ. ເຕສໍເຍວ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ອຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ; ອຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ; ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ; ອຕ຺ຖິ ມາຕາ, ອຕ຺ຖິ ປິຕາ; ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ; ອຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄຫປຕໂຍ – ‘ນນຸເມ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

໙໕. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ…ເປ… ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ? ຍມິທໍ [ຍທິທໍ (ກ.)] ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ມໂນສຸຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ [ອຠິນິພ຺ພຊ຺ເຊຕ຺ວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ອຠິນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ (ກ.)] ຍມິທໍ [ຍທິທໍ (ກ.)] ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ ຫິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປສ຺ສນ຺ຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສນ຺ຕໍເຍວ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ ຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ; ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ວາຈໍ ຠາສຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາວາຈາ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ອາຫ; ເຍ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ ປຣໂລກວິທຸໂນ ເຕສມຍໍ ປຈ຺ຈນີກໍ ກໂຣຕິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ປຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ [ປຎ຺ຎາເປຕິ (ກ.)]; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ [ອສ຺ສທ຺ຘມ຺ມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ (ກ.)]. ຕາຍ ຈ ປນ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕິ, ປຣໍ ວມ຺ເຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ອຍຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາວາຈາ ອຣິຍານໍ ປຈ຺ຈນີກຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາ ປຣວມ຺ຠນາ. ເອວມສ຺ສິເມ [ເອວໍ’ສິ’ເມ’ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສເຈ ໂຂ ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ໂສຕ຺ຖິມຕ຺ຕານໍ ກຣິສ຺ສຕິ; ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂຂ ປນ ມາຫຸ ປໂຣ ໂລໂກ, ໂຫຕຸ ເນສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ; ອຖ ຈ ປນາຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ – ທຸສ຺ສີໂລ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນຕ຺ຖິກວາໂທ’ຕິ. ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ເຖວ ປໂຣ ໂລໂກ, ເອວໍ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກລິຄ຺ຄໂຫ – ຍຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ຍຎ຺ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ທຸສ຺ສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ເອກໍສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣິຎ຺ຈຕິ ກຸສລໍ ຐານໍ.

໙໖. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ…ເປ… ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ? ຍມິທໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍມິທໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ມໂນສຸຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ປສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ ຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ; ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ວາຈໍ ຠາສຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາວາຈາ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ອາຫ; ເຍ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ ປຣໂລກວິທຸໂນ ເຕສມຍໍ ນ ປຈ຺ຈນີກໍ ກໂຣຕິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ປຣໍ ໂລກໍ ‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’ຕິ ປຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເນວຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕິ, ນ ປຣໍ ວມ຺ເຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ສຸສີລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາວາຈາ ອຣິຍານໍ ອປຈ຺ຈນີກຕາ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາ ອປຣວມ຺ຠນາ. ເອວມສ຺ສິເມ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ, ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂຂ ປນ ມາຫຸ ປໂຣ ໂລໂກ, ໂຫຕຸ ເນສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ; ອຖ ຈ ປນາຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ – ສີລວາ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິກວາໂທ’ຕິ. ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ເຖວ ປໂຣ ໂລໂກ, ເອວໍ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກຏຄ຺ຄໂຫ – ຍຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ, ຍຎ຺ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ສຸສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ອຸຠຍໍສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣິຎ຺ຈຕິ ອກຸສລໍ ຐານໍ.

໙໗. ‘‘ສນ຺ຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ກໂຣໂຕ ກາຣຍໂຕ, ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ, ປຈໂຕ ປາຈາປຍໂຕ, ໂສຈຍໂຕ ໂສຈາປຍໂຕ, ກິລມໂຕ ກິລມາປຍໂຕ, ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕ, ປາຓມຕິປາຕຍໂຕ [ປາຓມຕິມາປຍໂຕ (ສີ. ປີ.), ປາຓມຕິປາຕາປຍໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ປາຓມຕິປາປຍໂຕ (ກ.)], ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ, ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທໂຕ, ນິລ຺ໂລປໍ ຫຣໂຕ, ເອກາຄາຣິກໍ ກໂຣໂຕ, ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ, ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ, ມຸສາ ຠຓໂຕ; ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປໍ. ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນ ໂຍ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາ ປາເຓ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ, ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເຉທາເປນ຺ໂຕ, ປຈນ຺ໂຕ ປາເຈນ຺ໂຕ; ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ທທນ຺ໂຕ ທາເປນ຺ໂຕ, ຍຊນ຺ໂຕ ຍຊາເປນ຺ໂຕ; ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ. ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ [ສຈ຺ຈວາເຈນ (ກ.)] ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’ຕິ. ເຕສໍເຍວ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກໂຣໂຕ ກາຣຍໂຕ, ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ, ປຈໂຕ ປາຈາປຍໂຕ, ໂສຈຍໂຕ ໂສຈາປຍໂຕ, ກິລມໂຕ ກິລມາປຍໂຕ, ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕ, ປາຓມຕິປາຕຍໂຕ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ, ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທໂຕ, ນິລ຺ໂລປໍ ຫຣໂຕ, ເອກາຄາຣິກໍ ກໂຣໂຕ, ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ, ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ, ມຸສາ ຠຓໂຕ; ກໂຣໂຕ ກຣີຍຕິ ປາປໍ. ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນ ໂຍ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາ ປາເຓ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ, ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເຉທາເປນ຺ໂຕ, ປຈນ຺ໂຕ ປາເຈນ຺ໂຕ; ອຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ທທນ຺ໂຕ ທາເປນ຺ໂຕ, ຍຊນ຺ໂຕ ຍຊາເປນ຺ໂຕ; ອຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ. ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄຫປຕໂຍ, ນນຸເມ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

໙໘. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ກໂຣໂຕ ກາຣຍໂຕ, ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ, ປຈໂຕ ປາຈາປຍໂຕ, ໂສຈຍໂຕ ໂສຈາປຍໂຕ, ກິລມໂຕ ກິລມາປຍໂຕ, ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕ, ປາຓມຕິປາຕຍໂຕ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ, ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທໂຕ, ນິລ຺ໂລປໍ ຫຣໂຕ, ເອກາຄາຣິກໍ ກໂຣໂຕ, ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ, ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ, ມຸສາ ຠຓໂຕ; ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປໍ. ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນ ໂຍ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາ ປາເຓ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ…ເປ… ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ? ຍມິທໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ມໂນສຸຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍມິທໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ ຫິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປສ຺ສນ຺ຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ ຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ; ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ວາຈໍ ຠາສຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາວາຈາ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ອາຫ, ເຍ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ ກິຣິຍວາທາ ເຕສມຍໍ ປຈ຺ຈນີກໍ ກໂຣຕິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ປຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕາຍ ຈ ປນ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕິ, ປຣໍ ວມ຺ເຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ອຍຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາວາຈາ ອຣິຍານໍ ປຈ຺ຈນີກຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາ ປຣວມ຺ຠນາ. ເອວມສ຺ສິເມ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສເຈ ໂຂ ນຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ, ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ໂສຕ຺ຖິມຕ຺ຕານໍ ກຣິສ຺ສຕິ; ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂຂ ປນ ມາຫຸ ກິຣິຍາ, ໂຫຕຸ ເນສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ; ອຖ ຈ ປນາຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ – ທຸສ຺ສີໂລ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອກິຣິຍວາໂທ’ຕິ. ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ເຖວ ກິຣິຍາ, ເອວໍ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກລິຄ຺ຄໂຫ – ຍຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ຍຎ຺ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ທຸສ຺ສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ເອກໍສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣິຎ຺ຈຕິ ກຸສລໍ ຐານໍ.

໙໙. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ກໂຣໂຕ ກາຣຍໂຕ, ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ, ປຈໂຕ ປາຈາປຍໂຕ, ໂສຈຍໂຕ ໂສຈາປຍໂຕ, ກິລມໂຕ ກິລມາປຍໂຕ, ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕ, ປາຓມຕິປາຕຍໂຕ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ, ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທໂຕ, ນິລ຺ໂລປໍ ຫຣໂຕ, ເອກາຄາຣິກໍ ກໂຣໂຕ, ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ, ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ, ມຸສາ ຠຓໂຕ; ກໂຣໂຕ ກຣີຍຕິ ປາປໍ. ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນ ໂຍ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາ ປາເຓ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ, ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເຉທາເປນ຺ໂຕ, ປຈນ຺ໂຕ ປາເຈນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ທທນ຺ໂຕ ທາເປນ຺ໂຕ, ຍຊນ຺ໂຕ ຍຊາເປນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ. ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ? ຍມິທໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍມິທໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ມໂນສຸຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ປສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ ຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ; ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ວາຈໍ ຠາສຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາວາຈາ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ອາຫ; ເຍ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ ກິຣິຍວາທາ ເຕສມຍໍ ນ ປຈ຺ຈນີກໍ ກໂຣຕິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ກິຣິຍໍ ‘ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ’ຕິ ປຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເນວຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕິ, ນ ປຣໍ ວມ຺ເຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ສຸສີລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາວາຈາ ອຣິຍານໍ ອປຈ຺ຈນີກຕາ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາ ອປຣວມ຺ຠນາ. ເອວມສ຺ສິເມ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ກິຣິຍາ, ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂຂ ປນ ມາຫຸ ກິຣິຍາ, ໂຫຕຸ ເນສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ; ອຖ ຈ ປນາຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ – ສີລວາ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກິຣິຍວາໂທ’ຕິ. ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ເຖວ ກິຣິຍາ, ເອວໍ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກຏຄ຺ຄໂຫ – ຍຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ, ຍຎ຺ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ສຸສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ອຸຠຍໍສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣິຎ຺ຈຕິ ອກຸສລໍ ຐານໍ.

໑໐໐. ‘‘ສນ຺ຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ; ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ; ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ພລໍ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ [ວິຣິຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສຖາໂມ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ; ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ປາຓາ ສພ຺ເພ ຠູຕາ ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ ນິຍຕິສໍຄຕິຠາວປຣິຓຕາ ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ. ເຕສໍເຍວ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ; ສເຫຕູ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ; ສເຫຕູ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ພລໍ, ອຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຣິສຖາໂມ, ອຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ; ນ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ປາຓາ ສພ຺ເພ ຠູຕາ ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ [ອຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ, ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ… ສວສາ ສພລາ ສວີຣິຍາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ນິຍຕິສໍຄຕິຠາວປຣິຓຕາ ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄຫປຕໂຍ, ນນຸເມ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’ຕິ? ‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’.

໑໐໑. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ; ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ; ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ພລໍ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສຖາໂມ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ; ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ປາຓາ ສພ຺ເພ ຠູຕາ ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ ນິຍຕິສໍຄຕິຠາວປຣິຓຕາ ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ? ຍມິທໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ມໂນສຸຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍມິທໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ ຫິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປສ຺ສນ຺ຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ ຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ; ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ວາຈໍ ຠາສຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາວາຈາ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ອາຫ; ເຍ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ ເຫຕຸວາທາ ເຕສມຍໍ ປຈ຺ຈນີກໍ ກໂຣຕິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ປຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕາຍ ຈ ປນ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕິ, ປຣໍ ວມ຺ເຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ອຍຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາວາຈາ ອຣິຍານໍ ປຈ຺ຈນີກຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸກ຺ກໍສນາ ປຣວມ຺ຠນາ. ເອວມສ຺ສິເມ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສເຈ ໂຂ ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ໂສຕ຺ຖິມຕ຺ຕານໍ ກຣິສ຺ສຕິ; ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂຂ ປນ ມາຫຸ ເຫຕຸ, ໂຫຕຸ ເນສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ; ອຖ ຈ ປນາຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ – ທຸສ຺ສີໂລ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອເຫຕຸກວາໂທ’ຕິ. ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ເຖວ ເຫຕຸ, ເອວໍ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກລິຄ຺ຄໂຫ – ຍຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ຍຎ຺ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ທຸສ຺ສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ເອກໍສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣິຎ຺ຈຕິ ກຸສລໍ ຐານໍ.

໑໐໒. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ; ສເຫຕູ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ອຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ; ສເຫຕູ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ພລໍ, ອຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຣິສຖາໂມ, ອຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ; ນ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ປາຓາ ສພ຺ເພ ຠູຕາ ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ ນິຍຕິສໍຄຕິຠາວປຣິຓຕາ ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ? ຍມິທໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍມິທໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ມໂນສຸຈຣິຕໍ – ອິເມ ຕໂຍ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ປສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ ຕິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ; ສ຺ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ວາຈໍ ຠາສຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາວາຈາ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ອາຫ, ເຍ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ ເຫຕຸວາທາ ເຕສມຍໍ ນ ປຈ຺ຈນີກໍ ກໂຣຕິ. ສນ຺ຕໍເຍວ ໂຂ ປນ ເຫຕຸໍ ‘ອຕ຺ຖິ ເຫຕູ’ຕິ ປຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ; ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເນວຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕິ, ນ ປຣໍ ວມ຺ເຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ປນສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ສຸສີລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາວາຈາ ອຣິຍານໍ ອປຈ຺ຈນີກຕາ ສທ຺ຘມ຺ມສຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາ ອປຣວມ຺ຠນາ. ເອວມສ຺ສິເມ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ເອວມຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ກາມໍ ໂຂ ປນ ມາຫຸ ເຫຕຸ, ໂຫຕຸ ເນສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ; ອຖ ຈ ປນາຍໍ ຠວໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ – ສີລວາ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເຫຕຸວາໂທ’ຕິ. ສເຈ ໂຂ ອຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ເອວໍ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກຏຄ຺ຄໂຫ – ຍຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາສໍໂສ, ຍຎ຺ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອປຓ຺ຓໂກ ຘມ຺ໂມ ສຸສມຕ຺ໂຕ ສມາທິນ຺ໂນ, ອຸຠຍໍສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣິຎ຺ຈຕິ ອກຸສລໍ ຐານໍ.

໑໐໓. ‘‘ສນ຺ຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ອາຣຸປ຺ປາ’ຕິ. ເຕສໍເຍວ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ອາຣຸປ຺ປາ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄຫປຕໂຍ, ນນຸເມ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ເຍ ໂຂ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ອາຣຸປ຺ປາ’ຕິ, ອິທໍ ເມ ອທິຏ຺ຐໍ; ເຍປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ອາຣຸປ຺ປາ’ຕິ, ອິທໍ ເມ ອວິທິຕໍ. ອຫຎ຺ເຈວ [ອຫຎ຺ເຈ (?)] ໂຂ ປນ ອຊານນ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອກໍເສນ ອາທາຍ ໂວຫເຣຍ຺ຍໍ – ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ນ ເມຕໍ ອສ຺ສ ປຕິຣູປໍ. ເຍ ໂຂ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ອາຣຸປ຺ປາ’ຕິ, ສເຈ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ – ເຍ ເຕ ເທວາ ຣູປິໂນ ມໂນມຍາ, ອປຓ຺ຓກໍ ເມ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເຍ ປນ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ອາຣຸປ຺ປາ’ຕິ, ສເຈ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ – ເຍ ເຕ ເທວາ ອຣູປິໂນ ສຎ຺ຎາມຍາ, ອປຓ຺ຓກໍ ເມ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕິ. ທິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ຣູປາຘິກຣຓໍ [ຣູປກາຣຓາ (ກ.)] ທຓ຺ຑາທານ-ສຕ຺ຖາທານ-ກລຫ-ວິຄ຺ຄຫ-ວິວາທ-ຕຸວໍຕຸວໍ-ເປສຸຎ຺ຎ-ມຸສາວາທາ. ‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ປເນຕໍ ສພ຺ພໂສ ອຣູເປ’’’ຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ຣູປານໍເຍວ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໑໐໔. ‘‘ສນ຺ຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ. ເຕສໍເຍວ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄຫປຕໂຍ, ນນຸເມ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຄຫປຕໂຍ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ເຍ ໂຂ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ, ອິທໍ ເມ ອທິຏ຺ຐໍ; ເຍປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ, ອິທໍ ເມ ອວິທິຕໍ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊານນ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອກໍເສນ ອາທາຍ ໂວຫເຣຍ຺ຍໍ – ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ນ ເມຕໍ ອສ຺ສ ປຕິຣູປໍ. ເຍ ໂຂ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ, ສເຈ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ – ເຍ ເຕ ເທວາ ອຣູປິໂນ ສຎ຺ຎາມຍາ ອປຓ຺ຓກໍ ເມ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເຍ ປນ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ, ສເຈ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ – ຍໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ. ເຍ ໂຂ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ, ເຕສມຍໍ ທິຏ຺ຐິ ສາຣາຄາຍ [ສຣາຄາຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ສນ຺ຕິເກ, ສໍໂຍຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຠິນນ຺ທນາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຊ຺ໂຌສານາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຸປາທານາຍ ສນ຺ຕິເກ. ເຍ ປນ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ຠວນິໂຣໂຘ’ຕິ, ເຕສມຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອສາຣາຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອສໍໂຍຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຠິນນ຺ທນາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຊ຺ໂຌສານາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຸປາທານາຍ ສນ຺ຕິເກ’’’ຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ຠວານໍເຍວ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໑໐໕. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ.

໑໐໖. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອເຈລໂກ ໂຫຕິ ມຸຕ຺ຕາຈາໂຣ ຫຕ຺ຖາປເລຂໂນ…ເປ… [ວິຕ຺ຖາໂຣ ມ. ນິ. ໒.໖-໗ ກນ຺ທຣກສຸຕ຺ເຕ] ອິຕິ ເອວຣູປໍ ອເນກວິຫິຕໍ ກາຍສ຺ສ ອາຕາປນປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂອຣພ຺ຠິໂກ ໂຫຕິ ສູກຣິໂກ…ເປ… ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ເກຈິ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣາຊາ ວາ ໂຫຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ…ເປ… ເຕປິ ທຓ຺ຑຕຊ຺ຊິຕາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ຣຸທມານາ ປຣິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ໂສ ອິເມ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ, ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ… ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຫປຕໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສາເລຍ຺ຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ ‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ; ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອເຕ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສເກ ໂນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄເຕ’’ຕິ.

ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທສມໍ.

ຄຫປຕິວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຐໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ກນ຺ທຣນາຄຣເສຂວໂຕ ຈ, ໂປຕລິໂຍ ປຸນ ຊີວກຠຈ຺ໂຈ;

ອຸປາລິທມໂຖ ກຸກ຺ກຸຣອຠໂຍ, ພຫຸເວທນີຍາປຓ຺ຓກໂຕ ທສໂມ.

໒. ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ໂຄ

໑. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ

໑໐໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ວິຫຣຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ເຍນາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ, ອຸທກຎ຺ຈ ປາທານໍ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນິສຊ຺ຊ ປາເທ ປກ຺ຂາເລສິ. ອາຍສ຺ມາປິ ໂຂ ຣາຫຸໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

໑໐໘. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກາວເສສໍ ອຸທກາຘາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກາວເສສໍ ອຸທກາຘາເນ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກາວເສສໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກາວເສສໍ ຉຑ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ອຸທກາຘານໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອິມໍ ອຸທກາຘານໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ອຸທກາຘານໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອິມໍ ອຸທກາຘານໍ ຣິຕ຺ຕໍ ຕຸຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວໍ ຣິຕ຺ຕໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຫຸລ, ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ [ອຸພ຺ພູຬ຺ຫວາ (ສີ. ປີ.)] ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ສງ຺ຄາມຄໂຕ ປຸຣິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຸຣິເມນປິ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉິເມນປິ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສີເສນປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ກຓ຺ເຓຫິປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ທນ຺ເຕຫິປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ; ຣກ຺ຂເຕວ ໂສຓ຺ຑໍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາໂຣຫສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ສງ຺ຄາມຄໂຕ ປຸຣິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ…ເປ… ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ; ຣກ຺ຂເຕວ ໂສຓ຺ຑໍ. ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ນາຄສ຺ສ ຊີວິຕ’ນ຺ຕິ. ຍໂຕ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ສງ຺ຄາມຄໂຕ ປຸຣິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ…ເປ… ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ໂສຓ຺ຑາຍປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາໂຣຫສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ສງ຺ຄາມຄໂຕ ປຸຣິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉິເມຫິປິ ປາເທຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຸຣິເມນປິ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉິເມນປິ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສີເສນປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ກຓ຺ເຓຫິປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ທນ຺ເຕຫິປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ໂສຓ຺ຑາຍປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ນາຄສ຺ສ ຊີວິຕໍ. ນຕ຺ຖິ ທານິ ກິຎ຺ຈິ ຣຎ຺ໂຎ ນາຄສ຺ສ ອກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ນຕ຺ຖິ ລຊ຺ຊາ, ນາຫໍ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ອກຣຓີຍນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ຣາຫຸລ, ‘ຫສ຺ສາປິ ນ ມຸສາ ຠຓິສ຺ສາມີ’ຕິ – ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

໑໐໙. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຫຸລ, ກິມຕ຺ຖິໂຍ ອາທາໂສ’’ຕິ? ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍເທວ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ຕເທວ ເຕ ກາຍກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ [ທຸກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣຍໍ, ທຸກ຺ຂຸທຍໍ (ກ.)] ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ສສກ຺ກໍ ນ ກຣຓີຍໍ [ສໍສກ຺ກໍ ນ ຈ ກຣຓີຍໍ (ກ.)]. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກຣຓີຍໍ.

‘‘ກໂຣນ຺ເຕນປິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ຕເທວ ເຕ ກາຍກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ປຏິສໍຫເຣຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ເອວຣູປໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ເອວຣູປໍ ກາຍກມ຺ມໍ.

‘‘ກຕ຺ວາປິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ຕເທວ ເຕ ກາຍກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ [ສໍວຕ຺ຕິ (ປີ.)], ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ກາຍກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖຣິ ວາ ວິຎ຺ຎູສຸ ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ເທເສຕພ຺ພໍ, ວິວຣິຕພ຺ພໍ, ອຸຕ຺ຕານີກາຕພ຺ພໍ; ເທເສຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕານີກຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ກາເຍນ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ກາຍກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ກຸສລໍ ອິທໍ ກາຍກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ວິຫເຣຍ຺ຍາສິ ອໂຫຣຕ຺ຕານຸສິກ຺ຂີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ.

໑໑໐. ‘‘ຍເທວ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ຕເທວ ເຕ ວຈີກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ສສກ຺ກໍ ນ ກຣຓີຍໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຣຓີຍໍ.

‘‘ກໂຣນ຺ເຕນປິ, ຣາຫຸລ, ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ຕເທວ ເຕ ວຈີກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ປຏິສໍຫເຣຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ເອວຣູປໍ ວຈີກມ຺ມໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ, ຕ຺ວໍ ຣາຫຸລ, ເອວຣູປໍ ວຈີກມ຺ມໍ.

‘‘ກຕ຺ວາປິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ຕເທວ ເຕ ວຈີກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ [ສໍວຕ຺ຕິ (ສີ. ປີ.)], ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ວຈີກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖຣິ ວາ ວິຎ຺ຎູສຸ ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ເທເສຕພ຺ພໍ, ວິວຣິຕພ຺ພໍ, ອຸຕ຺ຕານີກຕ຺ຕພ຺ພໍ; ເທເສຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕານີກຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ວຈີກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ກຸສລໍ ອິທໍ ວຈີກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ວິຫເຣຍ຺ຍາສິ ອໂຫຣຕ຺ຕານຸສິກ຺ຂີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ.

໑໑໑. ‘‘ຍເທວ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ມນສາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ຕເທວ ເຕ ມໂນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ມນສາ ກມ຺ມໍ ສສກ຺ກໍ ນ ກຣຓີຍໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ – ກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ເຕ, ຣາຫຸລ, ມນສາ ກມ຺ມໍ ກຣຓີຍໍ.

‘‘ກໂຣນ຺ເຕນປິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ມນສາ ກມ຺ມໍ ຕເທວ ເຕ ມໂນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ປຏິສໍຫເຣຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ເອວຣູປໍ ມໂນກມ຺ມໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ເອວຣູປໍ ມໂນກມ຺ມໍ.

‘‘ກຕ຺ວາປິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ມນສາ ກມ຺ມໍ ຕເທວ ເຕ ມໂນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ [ສໍວຕ຺ຕິ (ສີ. ປີ.)], ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ? ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ອກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸກ຺ຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ປນ [ເອວຣູເປ (ສີ. ປີ.), ເອວຣູເປ ປນ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ເຕ, ຣາຫຸລ, ມໂນກມ຺ມໍ [ມໂນກມ຺ເມ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຏ຺ຏີຍິຕພ຺ພໍ ຫຣາຍິຕພ຺ພໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ; ອຏ຺ຏີຍິຕ຺ວາ ຫຣາຍິຕ຺ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ອິທໍ ມນສາ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ ອິທໍ ເມ ມໂນກມ຺ມໍ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ – ກຸສລໍ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກ’ນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ວິຫເຣຍ຺ຍາສິ ອໂຫຣຕ຺ຕານຸສິກ຺ຂີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ.

໑໑໒. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຣາຫຸລ, ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສຸໍ, ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສຸໍ, ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສຸໍ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອວເມວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສຸໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສຸໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສຸໍ. ເຍປິ ຫິ ເກຈິ, ຣາຫຸລ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສນ຺ຕິ, ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສນ຺ຕິ, ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອວເມວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍປິ ຫິ ເກຈິ, ຣາຫຸລ, ເອຕຣຫິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘນ຺ຕິ, ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘນ຺ຕິ, ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອວເມວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິຫ, ຣາຫຸລ, ‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສາມິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຈີກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສາມິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໂນກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘສ຺ສາມີ’ຕິ – ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ອມ຺ພລຏ຺ຐິກຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຐມໍ.

໒. ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ

໑໑໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອາຍສ຺ມາປິ ໂຂ ຣາຫຸໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອປໂລເກຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ຣາຫຸລ, ຣູປໍ – ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ – ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຣູປເມວ ນຸ ໂຂ, ຠຄວາ, ຣູປເມວ ນຸ ໂຂ, ສຸຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ຣູປມ຺ປິ, ຣາຫຸລ, ເວທນາປິ, ຣາຫຸລ, ສຎ຺ຎາປິ, ຣາຫຸລ, ສງ຺ຂາຣາປິ, ຣາຫຸລ, ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ, ຣາຫຸລາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ‘‘ໂກ ນຊ຺ຊ [ໂກ ນຸຊ຺ຊ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຠຄວຕາ ສມ຺ມຸຂາ ໂອວາເທນ ໂອວທິໂຕ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ທິສ຺ວານ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອານາປານສ຺ສຕິ, ຣາຫຸລ, ຠາວນາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາ’’ຕິ.

໑໑໔. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຖໍ ຠາວິຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອານາປານສ຺ສຕິ, ກຖໍ ພຫຸລີກຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ກກ຺ຂຬໍ ຂຣິຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເກສາ ໂລມາ ນຂາ ທນ຺ຕາ ຕໂຈ ມໍສໍ ນ຺ຫາຣຸ [ນຫາຣຸ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຏ຺ຐິ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ວກ຺ກໍ ຫທຍໍ ຍກນໍ ກິໂລມກໍ ປິຫກໍ ປປ຺ຜາສໍ ອນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຄຸຓໍ ອຸທຣິຍໍ ກຣີສໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ກກ຺ຂຬໍ ຂຣິຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ປຖວີຘາຕຸ [ປຐວີຘາຕຸ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ປຖວີຘາຕຸ ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ປຖວີຘາຕຸ, ປຖວີຘາຕຸເຣເວສາ. ຕໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ – ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ປຖວີຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ປຖວີຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາເຊຕິ’’.

໑໑໕. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອາໂປຘາຕຸ? ອາໂປຘາຕຸ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ, ສິຍາ ພາຫິຣາ. ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອາໂປຘາຕຸ? ຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອາໂປ ອາໂປຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປິຕ຺ຕໍ ເສມ຺ຫໍ ປຸພ຺ໂພ ໂລຫິຕໍ ເສໂທ ເມໂທ ອສ຺ສຸ ວສາ ເຂໂຬ ສິງ຺ຆາຓິກາ ລສິກາ ມຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອາໂປ ອາໂປຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອາໂປຘາຕຸ. ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອາໂປຘາຕຸ ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ອາໂປຘາຕຸ ອາໂປຘາຕຸເຣເວສາ. ຕໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ – ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ອາໂປຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາເຊຕິ.

໑໑໖. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ເຕໂຊຘາຕຸ? ເຕໂຊຘາຕຸ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ, ສິຍາ ພາຫິຣາ. ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ເຕໂຊຘາຕຸ? ຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເຕໂຊ ເຕໂຊຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເຍນ ຈ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕິ ເຍນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເຕໂຊ ເຕໂຊຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ເຕໂຊຘາຕຸ. ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ເຕໂຊຘາຕຸ ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ເຕໂຊຘາຕຸ ເຕໂຊຘາຕຸເຣເວສາ. ຕໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ – ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາເຊຕິ.

໑໑໗. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ວາໂຍຘາຕຸ? ວາໂຍຘາຕຸ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ, ສິຍາ ພາຫິຣາ. ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ວາໂຍຘາຕຸ? ຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວາໂຍ ວາໂຍຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາ, ອໂຘຄມາ ວາຕາ, ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາ, ໂກຏ຺ຐາສຍາ [ໂກຏ຺ຐສຍາ (ສີ. ປີ.)] ວາຕາ, ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາ, ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສ, ອິຕິ ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວາໂຍ ວາໂຍຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ວາໂຍຘາຕຸ. ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ວາໂຍຘາຕຸ ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ວາໂຍຘາຕຸ ວາໂຍຘາຕຸເຣເວສາ. ຕໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ – ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາເຊຕິ.

໑໑໘. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອາກາສຘາຕຸ? ອາກາສຘາຕຸ ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ, ສິຍາ ພາຫິຣາ. ກຕມາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອາກາສຘາຕຸ? ຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອາກາສໍ ອາກາສຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທໍ ນາສຈ຺ຉິທ຺ທໍ ມຸຂທ຺ວາຣໍ, ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ອໂຘຠາຄໍ [ອໂຘຠາຄາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ນິກ຺ຂມຕິ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອາກາສໍ ອາກາສຄຕໍ, ອຆໍ ອຆຄຕໍ, ວິວຣໍ ວິວຣຄຕໍ, ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ, ມໍສໂລຫິເຕຫິ ອຸປາທິນ຺ນໍ [ອາກາສຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນໍ (ສີ. ປີ.)] – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຫຸລ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອາກາສຘາຕຸ. ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ອາກາສຘາຕຸ ຍາ ຈ ພາຫິຣາ ອາກາສຘາຕຸ ອາກາສຘາຕຸເຣເວສາ. ຕໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ – ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ອາກາສຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ອາກາສຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣາເຊຕິ.

໑໑໙. ‘‘ປຖວີສມໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ປຖວີສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຫຸລ, ປຖວິຍາ ສຸຈິມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອສຸຈິມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຄູຖຄຕມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ມຸຕ຺ຕຄຕມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ເຂຬຄຕມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພຄຕມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ໂລຫິຕຄຕມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕນ ປຖວີ ອຏ຺ຏີຍຕິ ວາ ຫຣາຍຕິ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວາ; ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ປຖວີສມໍ ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ປຖວີສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ອາໂປສມໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອາໂປສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຫຸລ, ອາປສ຺ມິໍ ສຸຈິມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ອສຸຈິມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ຄູຖຄຕມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ມຸຕ຺ຕຄຕມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ເຂຬຄຕມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພຄຕມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ໂລຫິຕຄຕມ຺ປິ ໂຘວນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕນ ອາໂປ ອຏ຺ຏີຍຕິ ວາ ຫຣາຍຕິ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວາ; ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອາໂປສມໍ ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອາໂປສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ເຕໂຊສມໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ເຕໂຊສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຫຸລ, ເຕໂຊ ສຸຈິມ຺ປິ ທຫຕິ, ອສຸຈິມ຺ປິ ທຫຕິ, ຄູຖຄຕມ຺ປິ ທຫຕິ, ມຸຕ຺ຕຄຕມ຺ປິ ທຫຕິ, ເຂຬຄຕມ຺ປິ ທຫຕິ, ປຸພ຺ພຄຕມ຺ປິ ທຫຕິ, ໂລຫິຕຄຕມ຺ປິ ທຫຕິ, ນ ຈ ເຕນ ເຕໂຊ ອຏ຺ຏີຍຕິ ວາ ຫຣາຍຕິ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວາ; ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ເຕໂຊສມໍ ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ເຕໂຊສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ວາໂຍສມໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ວາໂຍສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຫຸລ, ວາໂຍ ສຸຈິມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ອສຸຈິມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ຄູຖຄຕມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ມຸຕ຺ຕຄຕມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ເຂຬຄຕມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ປຸພ຺ພຄຕມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ໂລຫິຕຄຕມ຺ປິ ອຸປວາຍຕິ, ນ ຈ ເຕນ ວາໂຍ ອຏ຺ຏີຍຕິ ວາ ຫຣາຍຕິ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວາ; ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ວາໂຍສມໍ ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ວາໂຍສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ອາກາສສມໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອາກາສສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຫຸລ, ອາກາໂສ ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ; ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອາກາສສມໍ ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອາກາສສມຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມນາປາມນາປາ ຜສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ.

໑໒໐. ‘‘ເມຕ຺ຕໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ເມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ໂຍ ພ຺ຍາປາໂທ ໂສ ປຫີຍິສ຺ສຕິ. ກຣຸຓໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ກຣຸຓຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ຍາ ວິເຫສາ ສາ ປຫີຍິສ຺ສຕິ. ມຸທິຕໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ມຸທິຕຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ຍາ ອຣຕິ ສາ ປຫີຍິສ຺ສຕິ. ອຸເປກ຺ຂໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອຸເປກ຺ຂຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ໂຍ ປຏິໂຆ ໂສ ປຫີຍິສ຺ສຕິ. ອສຸຠໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອສຸຠຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ໂຍ ຣາໂຄ ໂສ ປຫີຍິສ຺ສຕິ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎຎ຺ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາວຍໂຕ ໂຍ ອສ຺ມິມາໂນ ໂສ ປຫີຍິສ຺ສຕິ.

໑໒໑. ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິໍ, ຣາຫຸລ, ຠາວນໍ ຠາເວຫິ. ອານາປານສ຺ສຕິ ຫິ ເຕ, ຣາຫຸລ, ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາ. ກຖໍ ຠາວິຕາ ຈ, ຣາຫຸລ, ອານາປານສ຺ສຕິ, ກຖໍ ພຫຸລີກຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາ? ອິຘ, ຣາຫຸລ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ວາ ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ໂສ ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕວ [ສໂຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປສ຺ສສຕິ.

‘‘ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘ທີຆໍ ອສ຺ສສາມີ’ຕິ ປຊານາຕິ, ທີຆໍ ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘ທີຆໍ ປສ຺ສສາມີ’ຕິ ປຊານາຕິ; ຣສ຺ສໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສສາມີ’ຕິ ປຊານາຕິ, ຣສ຺ສໍ ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘ຣສ຺ສໍ ປສ຺ສສາມີ’ຕິ ປຊານາຕິ. ‘ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

‘‘‘ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

‘‘‘ຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

‘‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ; ‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

‘‘ເອວໍ ຠາວິຕາ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ອານາປານສ຺ສຕິ, ເອວໍ ພຫຸລີກຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາ. ເອວໍ ຠາວິຕາຍ, ຣາຫຸລ, ອານາປານສ຺ສຕິຍາ, ເອວໍ ພຫຸລີກຕາຍ ເຍປິ ເຕ ຈຣິມກາ ອສ຺ສາສາ ເຕປິ ວິທິຕາວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ໂນ ອວິທິຕາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຈູຬມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ

໑໒໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ [ມາລຸງ຺ກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍານິມານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕານິ ຐປິຕານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິປິ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິປິ, ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິປິ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິປິ, ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິປິ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິປິ, ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິປິ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິປິ, ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິປິ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິປິ – ຕານິ ເມ ຠຄວາ ນ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ຍານິ ເມ ຠຄວາ ນ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ຕໍ ເມ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເມ ນກ຺ຂມຕິ. ໂສຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ. ສເຈ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ – ເອວາຫໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ; ໂນ ເຈ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ – ເອວາຫໍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໑໒໓. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –

໑໒໔. ‘‘ອິຘ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ຍານິມານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕານິ ຐປິຕານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິປິ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິປິ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິປິ – ຕານິ ເມ ຠຄວາ ນ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ຍານິ ເມ ຠຄວາ ນ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ຕໍ ເມ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເມ ນກ຺ຂມຕິ. ໂສຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ. ສເຈ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ – ເອວາຫໍ ຠຄວຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ – ເອວາຫໍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ, ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ; ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ. ໂນ ເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ອຊານໂຕ ໂຂ ປນ ອປສ຺ສໂຕ ເອຕເທວ ອຸຊຸກໍ ໂຫຕິ ຍທິທໍ – ‘ນ ຊານາມິ, ນ ປສ຺ສາມີ’ຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ; ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ. ໂນ ເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ອຊານໂຕ ໂຂ ປນ ອປສ຺ສໂຕ ເອຕເທວ ອຸຊຸກໍ ໂຫຕິ ຍທິທໍ – ‘ນ ຊານາມິ, ນ ປສ຺ສາມີ’ຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ, ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ; ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ. ໂນ ເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ອຊານໂຕ ໂຂ ປນ ອປສ຺ສໂຕ ເອຕເທວ ອຸຊຸກໍ ໂຫຕິ ຍທິທໍ – ‘ນ ຊານາມິ, ນ ປສ຺ສາມີ’ຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ; ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ. ໂນ ເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ອຊານໂຕ ໂຂ ປນ ອປສ຺ສໂຕ ເອຕເທວ ອຸຊຸກໍ ໂຫຕິ ຍທິທໍ – ‘ນ ຊານາມິ ນ ປສ຺ສາມີ’ຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ; ສເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ເມ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕຸ. ໂນ ເຈ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ອຊານໂຕ ໂຂ ປນ ອປສ຺ສໂຕ ເອຕເທວ ອຸຊຸກໍ ໂຫຕິ ຍທິທໍ – ‘ນ ຊານາມິ, ນ ປສ຺ສາມີ’’’ຕິ.

໑໒໕. ‘‘ກິໍ ນຸ [ກິໍ ນຸ ໂຂ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຕາຫໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເອວໍ ອວຈໍ – ‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣ, ອຫໍ ເຕ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຕ຺ວໍ ວາ ປນ ມໍ ເອວໍ ອວຈ – ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ, ຠຄວາ ເມ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ອິຕິ ກິຣ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເນວາຫໍ ຕໍ ວທາມິ – ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣ, ອຫໍ ເຕ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ’ຕິ; ນປິ ກິຣ ມໍ ຕ຺ວໍ ວເທສິ – ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ, ຠຄວາ ເມ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ໂກ ສນ຺ໂຕ ກໍ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂສິ?

໑໒໖. ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ເມ ຠຄວາ ນ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ວາ…ເປ… ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ວາຕິ, ອພ຺ຍາກຕເມວ ຕໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄເຕນ ອສ຺ສ, ອຖ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ປຸຣິໂສ ສລ຺ເລນ ວິທ຺ໂຘ ອສ຺ສ ສວິເສນ ຄາຬ຺ຫປເລປເນນ. ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຠິສກ຺ກໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຍ຺ຍຸໍ. ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ອິຕິ ວາ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ທີໂຆ ວາ ຣສ຺ໂສ ວາ ມຊ຺ຌິໂມ ວາ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ກາໂຬ ວາ ສາໂມ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວີ ວາ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ອມຸກສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ນຄເຣ ວາ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ຘນຸໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຍທິ ວາ ຈາໂປ ຍທິ ວາ ໂກທຓ຺ໂຑ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ຊິຍໍ ຊານາມິ ຍາຍມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຍທິ ວາ ອກ຺ກສ຺ສ ຍທິ ວາ ສຓ຺ຫສ຺ສ [ສຓ຺ຐສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຍທິ ວາ ນ຺ຫາຣຸສ຺ສ ຍທິ ວາ ມຣຸວາຍ ຍທິ ວາ ຂີຣປຓ຺ຓິໂນ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ກຓ຺ຑໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຍທິ ວາ ຄຈ຺ຉໍ ຍທິ ວາ ໂຣປິມ’ນ຺ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ກຓ຺ຑໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຍສ຺ສ ປຕ຺ເຕຫິ ວາຊິຕໍ [ວາຂິຕ຺ຕໍ (ກ.)] ຍທິ ວາ ຄິຊ຺ຌສ຺ສ ຍທິ ວາ ກງ຺ກສ຺ສ ຍທິ ວາ ກຸລລສ຺ສ ຍທິ ວາ ໂມຣສ຺ສ ຍທິ ວາ ສິຖິລຫນຸໂນ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ກຓ຺ຑໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຍສ຺ສ ນ຺ຫາຣຸນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຍທິ ວາ ຄວສ຺ສ ຍທິ ວາ ມຫິໍສສ຺ສ ຍທິ ວາ ເຠຣວສ຺ສ [ໂຣຣຸວສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຍທິ ວາ ເສມ຺ຫາຣສ຺ສາ’ຕິ; ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ສລ຺ລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ນ ຕໍ ສລ຺ລໍ ຊານາມິ ເຍນມ຺ຫິ ວິທ຺ໂຘ, ຍທິ ວາ ສລ຺ລໍ ຍທິ ວາ ຂຸຣປ຺ປໍ ຍທິ ວາ ເວກຓ຺ຑໍ ຍທິ ວາ ນາຣາຈໍ ຍທິ ວາ ວຈ຺ຉທນ຺ຕໍ ຍທິ ວາ ກຣວີຣປຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ – ອຎ຺ຎາຕເມວ ຕໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເຕນ ປຸຣິເສນ ອສ຺ສ, ອຖ ໂສ ປຸຣິໂສ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍ. ເອວເມວ ໂຂ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ໂຍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນ ຕາວາຫໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ ຍາວ ເມ ຠຄວາ ນ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ວາ ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ວາ…ເປ… ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ວາຕິ – ອພ຺ຍາກຕເມວ ຕໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄເຕນ ອສ຺ສ, ອຖ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາລງ຺ກເຣຍ຺ຍ.

໑໒໗. ‘‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວໍ ‘ໂນ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວມ຺ປິ ‘ໂນ ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ອຕ຺ເຖວ ຊາຕິ, ອຕ຺ຖິ ຊຣາ, ອຕ຺ຖິ ມຣຓໍ, ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ; ເຍສາຫໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຆາຕໍ ປຎ຺ຎເປມິ. ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວໍ ‘ໂນ ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວມ຺ປິ ‘ໂນ ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ອຕ຺ເຖວ ຊາຕິ, ອຕ຺ຖິ ຊຣາ, ອຕ຺ຖິ ມຣຓໍ, ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ; ເຍສາຫໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຆາຕໍ ປຎ຺ຎເປມິ. ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວໍ ‘ໂນ ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວມ຺ປິ ‘ໂນ ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ອຕ຺ເຖວ ຊາຕິ…ເປ… ນິຆາຕໍ ປຎ຺ຎເປມິ. ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວໍ ‘ໂນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວມ຺ປິ ‘ໂນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ອຕ຺ເຖວ ຊາຕິ…ເປ… ເຍສາຫໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຆາຕໍ ປຎ຺ຎເປມິ. ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວໍ ‘ໂນ ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຠວິສ຺ສາຕິ, ເອວມ຺ປິ ‘ໂນ ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ອຕ຺ເຖວ ຊາຕິ…ເປ… ເຍສາຫໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຆາຕໍ ປຎ຺ຎເປມິ.

໑໒໘. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ເມ ອພ຺ຍາກຕໂຕ ຘາເຣຖ; ພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ເມ ພ຺ຍາກຕໂຕ ຘາເຣຖ. ກິຎ຺ຈ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ? ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ; ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ – ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ. ກສ຺ມາ ເຈຕໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ? ນ ເຫຕໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ນ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ ນ [ເນຕໍ (ສີ.)] ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ມຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ. ກິຎ຺ຈ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ? ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ – ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ – ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ; ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ – ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ. ກສ຺ມາ ເຈຕໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ? ເອຕຎ຺ຫິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ເອຕໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ມຍາ ພ຺ຍາກຕໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ເມ ອພ຺ຍາກຕໂຕ ຘາເຣຖ; ພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ເມ ພ຺ຍາກຕໂຕ ຘາເຣຖາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ຈູຬມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕິຍໍ.

໔. ມຫາມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ

໑໒໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ. ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຘາເຣຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ເທສິຕານິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ?

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຘາເຣມິ ຠຄວຕາ ເທສິຕານິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ຘາເຣສິ ມຍາ ເທສິຕານິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ ເທສິຕໍ ຘາເຣມິ; ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ ເທສິຕໍ ຘາເຣມິ; ສີລພ຺ພຕປຣາມາສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ ເທສິຕໍ ຘາເຣມິ; ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ ເທສິຕໍ ຘາເຣມິ; ພ຺ຍາປາທໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ ເທສິຕໍ ຘາເຣມິ. ເອວໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຘາເຣມິ ຠຄວຕາ ເທສິຕານິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ.

‘‘ກສ຺ສ ໂຂ ນາມ ຕ຺ວໍ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອິມານິ ເອວໍ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ເທສິຕານິ ຘາເຣສິ? ນນຸ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອິມິນາ ຕຣຸຓູປເມນ ອຸປາຣມ຺ເຠນ ອຸປາຣມ຺ຠິສ຺ສນ຺ຕິ? ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ສກ຺ກາໂຍຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ? ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ [ອນຸເສຕິ ຕ຺ເວວສ຺ສ (ສີ. ປີ.)] ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐານຸສໂຍ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ຘມ຺ມາຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ຘມ຺ເມສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາ? ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ສີລາຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ສີເລສຸ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ? ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສານຸສໂຍ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ກາມາຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ? ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ ກາມຣາຄານຸສໂຍ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ສຕ຺ຕາຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ພ຺ຍາປາໂທ? ອນຸເສຕ຺ເວວສ຺ສ ພ຺ຍາປາທານຸສໂຍ. ນນຸ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອິມິນາ ຕຣຸຓູປເມນ ອຸປາຣມ຺ເຠນ ອຸປາຣມ຺ຠິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕສ຺ສ, ຠຄວາ, ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ, ສຸຄຕ, ກາໂລ ຍໍ ຠຄວາ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ເທເສຍ຺ຍ. ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫານນ຺ທ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ; ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໑໓໐. ‘‘ອິຘານນ຺ທ, ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ, ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ສາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ຖາມຄຕາ ອປ຺ປຏິວິນີຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ. ວິຈິກິຈ຺ຉາປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ສາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຖາມຄຕາ ອປ຺ປຏິວິນີຕາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ. ສີລພ຺ພຕປຣາມາສປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ຖາມຄໂຕ ອປ຺ປຏິວິນີໂຕ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ. ກາມຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ກາມຣາຄປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກາມຣາຄສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ກາມຣາໂຄ ຖາມຄໂຕ ອປ຺ປຏິວິນີໂຕ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ. ພ຺ຍາປາທປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ພ຺ຍາປາທປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ພ຺ຍາປາໂທ ຖາມຄໂຕ ອປ຺ປຏິວິນີໂຕ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍໍ ສໍໂຍຊນໍ.

໑໓໑. ‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຣິຍສາວໂກ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິໂທ ອຣິຍຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ, ສປ຺ປຸຣິສານໍ ທສ຺ສາວີ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິໂທ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ສຸວິນີໂຕ ນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ສາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ສານຸສຍາ ປຫີຍຕິ. ນ ວິຈິກິຈ຺ຉາປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ນ ວິຈິກິຈ຺ຉາປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ສາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສານຸສຍາ ປຫີຍຕິ. ນ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ນ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ສານຸສໂຍ ປຫີຍຕິ. ນ ກາມຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ນ ກາມຣາຄປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກາມຣາຄສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ກາມຣາໂຄ ສານຸສໂຍ ປຫີຍຕິ. ນ ພ຺ຍາປາທປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ ນ ພ຺ຍາປາທປເຣເຕນ; ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ພ຺ຍາປາໂທ ສານຸສໂຍ ປຫີຍຕິ.

໑໓໒. ‘‘ໂຍ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ຍາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຕໍ ປຏິປທໍ ອນາຄມ຺ມ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ປຊຫິສ຺ສຕິ ວາຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອານນ຺ທ, ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ສາຣວໂຕ ຕຈໍ ອຈ຺ເຉຕ຺ວາ ເຜຄ຺ຄຸໍ ອຈ຺ເຉຕ຺ວາ ສາຣຈ຺ເຉໂທ ຠວິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຍ ມຄ຺ໂຄ ຍາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຕໍ ປຏິປທໍ ອນາຄມ຺ມ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ປຊຫິສ຺ສຕິ ວາຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ໂຍ ຈ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ຍາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຕໍ ປຏິປທໍ ອາຄມ຺ມ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ປຊຫິສ຺ສຕິ ວາຕິ – ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອານນ຺ທ, ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ສາຣວໂຕ ຕຈໍ ເຉຕ຺ວາ ເຜຄ຺ຄຸໍ ເຉຕ຺ວາ ສາຣຈ຺ເຉໂທ ຠວິສ຺ສຕີຕິ – ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຍ ມຄ຺ໂຄ ຍາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຕໍ ປຏິປທໍ ອາຄມ຺ມ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ປຊຫິສ຺ສຕິ ວາຕິ – ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອານນ຺ທ, ຄງ຺ຄາ ນທີ ປູຣາ ອຸທກສ຺ສ ສມຕິຕ຺ຕິກາ ກາກເປຍ຺ຍາ. ອຖ ທຸພ຺ພລໂກ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ອຫໍ ອິມິສ຺ສາ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ຕິຣິຍໍ ພາຫາຍ ໂສຕໍ ເຉຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’ຕິ [ຄຈ຺ຉາມີຕິ (ສີ. ປີ.)]; ໂສ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ຕິຣິຍໍ ພາຫາຍ ໂສຕໍ ເຉຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ. ເອວເມວ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ [ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ສກ຺ກາຍນິໂຣຘາຍ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນປ຺ປສີທຕິ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂສ ທຸພ຺ພລໂກ ປຸຣິໂສ ເອວເມເຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອານນ຺ທ, ຄງ຺ຄາ ນທີ ປູຣາ ອຸທກສ຺ສ ສມຕິຕ຺ຕິກາ ກາກເປຍ຺ຍາ. ອຖ ພລວາ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ອຫໍ ອິມິສ຺ສາ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ຕິຣິຍໍ ພາຫາຍ ໂສຕໍ ເຉຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’ຕິ; ໂສ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ຕິຣິຍໍ ພາຫາຍ ໂສຕໍ ເຉຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ. ເອວເມວ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ສກ຺ກາຍນິໂຣຘາຍ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ປສີທຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂສ ພລວາ ປຸຣິໂສ ເອວເມເຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໑໓໓. ‘‘ກຕໂມ ຈານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ, ກຕມາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ? ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຘິວິເວກາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາ ສພ຺ພໂສ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ຣູປຄຕໍ ເວທນາຄຕໍ ສຎ຺ຎາຄຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຄຕໍ ເຕ ຘມ຺ເມ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕ ຄຓ຺ຑໂຕ ສລ຺ລໂຕ ອຆໂຕ ອາພາຘໂຕ ປຣໂຕ ປໂລກໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ໂສ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິວາເປຕິ [ປຏິປາເປຕິ (ສ຺ຍາ.), ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ (ກ.)]. ໂສ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິວາເປຕ຺ວາ ອມຕາຍ ຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ – ‘ເອຕໍ ສນ຺ຕໍ ເອຕໍ ປຓີຕໍ ຍທິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານ’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ; ໂນ ເຈ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ ເຕເນວ ຘມ຺ມຣາເຄນ ຕາຍ ຘມ຺ມນນ຺ທິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ຣູປຄຕໍ ເວທນາຄຕໍ ສຎ຺ຎາຄຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຄຕໍ… ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ເວທນາຄຕໍ ສຎ຺ຎາຄຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຄຕໍ…ເປ… ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ເວທນາຄຕໍ ສຎ຺ຎາຄຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຄຕໍ…ເປ… ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ເວທນາຄຕໍ ສຎ຺ຎາຄຕໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຄຕໍ…ເປ… ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິ.

‘‘ເອໂສ ເຈ, ຠນ຺ເຕ, ມຄ຺ໂຄ ເອສາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ, ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໂນ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຖ ໂຂ ປເນສາຫໍ [ເອຕ຺ຖ ໂຂ ເຕສາຫໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ອານນ຺ທ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕໍ ວທາມີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ມຫາມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ຕໍ

໑໓໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ. ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກາສນໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊາມິ; ເອກາສນໂຠຊນໍ ໂຂ, ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມິ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເອຖ, ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກາສນໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຖ; ເອກາສນໂຠຊນໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິສ຺ສຖ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ນ ອຸສ຺ສຫາມິ ເອກາສນໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ; ເອກາສນໂຠຊນຎ຺ຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຎ຺ຊໂຕ ສິຍາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ສິຍາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຍຕ຺ຖ ນິມນ຺ຕິໂຕ ອສ຺ສສິ ຕຕ຺ຖ ເອກເທສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກເທສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາປິ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາສິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ເອກາສໂນ ຍາເປສ຺ສສີ’’ຕິ [ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ຍາເປສ຺ສສີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນ ອຸສ຺ສຫາມິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ; ເອວມ຺ປິ ຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຎ຺ຊໂຕ ສິຍາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ສິຍາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ເຕມາສໍ ນ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ອທາສິ, ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ.

໑໓໕. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ – ນິຏ຺ຐິຕຈີວໂຣ ຠຄວາ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຠທ຺ທາລິໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ຠທ຺ທາລິ, ຠຄວໂຕ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ [ກຣຓີຍໍ (ກ.)]. ນິຏ຺ຐິຕຈີວໂຣ ຠຄວາ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ. ອິງ຺ຆາວຸໂສ ຠທ຺ທາລິ, ເອຕໍ ໂທສກໍ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ມາ ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈຄມາ ຍຖາພາລໍ ຍຖາມູຬ຺ຫໍ ຍຖາອກຸສລໍ, ໂຍຫໍ ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາຍາ’’ຕິ.

‘‘ຕຄ຺ຆ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ອຈ຺ຈໂຍ ອຈ຺ຈຄມາ ຍຖາພາລໍ ຍຖາມູຬ຺ຫໍ ຍຖາອກຸສລໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ, ເຕປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ, ຕາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂຂ ອຸປາສກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ, ເຕປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂຂ ອຸປາສິກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ, ຕາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂຂ ນານາຕິຕ຺ຖິຍາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ, ເຕປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວໂກ ເຖຣຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈຄມາ ຍຖາພາລໍ ຍຖາມູຬ຺ຫໍ ຍຖາອກຸສລໍ, ໂຍຫໍ ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕຄ຺ຆ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ອຈ຺ຈໂຍ ອຈ຺ຈຄມາ ຍຖາພາລໍ ຍຖາມູຬ຺ຫໍ ຍຖາອກຸສລໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິ’’.

໑໓໖. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠທ຺ທາລິ, ອິຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕມຫໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍໍ – ‘ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ປງ຺ເກ ສງ຺ກໂມ ໂຫຫີ’ຕິ, ອປິ ນຸ ໂຂ ໂສ ສງ຺ກເມຍ຺ຍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຍ຺ຍ, ‘ໂນ’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠທ຺ທາລິ, ອິຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ… ກາຍສກ຺ຂິ… ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ… ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ… ຘມ຺ມານຸສາຣີ… ສທ຺ຘານຸສາຣີ, ຕມຫໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍໍ – ‘ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ປງ຺ເກ ສງ຺ກໂມ ໂຫຫີ’ຕິ, ອປິ ນຸ ໂຂ ໂສ ສງ຺ກເມຍ຺ຍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຍ຺ຍ, ‘ໂນ’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠທ຺ທາລິ, ອປິ ນຸ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫສິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ວາ ກາຍສກ຺ຂິ ວາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ວາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ວາ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ວາ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣິຕ຺ໂຕ ຕຸຈ຺ໂຉ ອປຣທ຺ໂຘ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ. ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈຄມາ ຍຖາພາລໍ ຍຖາມູຬ຺ຫໍ ຍຖາອກຸສລໍ, ໂຍຫໍ ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕຄ຺ຆ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ອຈ຺ຈໂຍ ອຈ຺ຈຄມາ ຍຖາພາລໍ ຍຖາມູຬ຺ຫໍ ຍຖາອກຸສລໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎາປິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂໍ ສມາທິຍມາເນ ອນຸສ຺ສາຫໍ ປເວເທສິ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣສິ, ຕໍ ເຕ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ. ວຸທ຺ຘິເຫສາ, ຠທ຺ທາລິ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕິ, ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ’’.

໑໓໗. ‘‘ອິຘ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠເຊຍ຺ຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ. ອປ຺ເປວ ນາມາຫໍ ອຸຕ຺ຕຣິ [ອຸຕ຺ຕຣິໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ. ຕສ຺ສ ຕຖາວູປກຏ຺ຐສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສຕ຺ຖາປິ ອຸປວທຕິ, ອນຸວິຈ຺ຈປິ ວິຎ຺ຎູ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ອຸປວທນ຺ຕິ, ເທວຕາປິ ອຸປວທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປວທຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາປິ ອຸປວທິໂຕ, ອນຸວິຈ຺ຈປິ ວິຎ຺ຎູຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ອຸປວທິໂຕ, ເທວຕາຫິປິ ອຸປວທິໂຕ, ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປວທິໂຕ ນ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

໑໓໘. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠເຊຍ຺ຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ. ອປ຺ເປວ ນາມາຫໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ. ຕສ຺ສ ຕຖາວູປກຏ຺ຐສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສຕ຺ຖາປິ ນ ອຸປວທຕິ, ອນຸວິຈ຺ຈປິ ວິຎ຺ຎູ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ນ ອຸປວທນ຺ຕິ, ເທວຕາປິ ນ ອຸປວທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕາປິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ອຸປວທຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາປິ ອນຸປວທິໂຕ, ອນຸວິຈ຺ຈປິ ວິຎ຺ຎູຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ອນຸປວທິໂຕ, ເທວຕາຫິປິ ອນຸປວທິໂຕ, ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸປວທິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

໑໓໙. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ, ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ – ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’ຕິ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ – ‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ…ເປ… ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ; ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ…ເປ… ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ’ຕິ ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ; ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິສ຺ສາ’’ຕິ.

໑໔໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຍນ ມິເຘກຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສຍ຺ຫ ປສຍ຺ຫ [ປວຍ຺ຫ ປວຍ຺ຫ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ກາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ? ໂກ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຍນ ມິເຘກຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂນ ຕຖາ ປສຍ຺ຫ ປສຍ຺ຫ ກາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິຘ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ນ ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ນາຫ. ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ນ ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ນາຫ. ສາຘຸ ວຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂຖ ຍຖາສ຺ສິທໍ [ຍຖຍິທໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອຘິກຣຓໍ ນ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສເມຍ຺ຍາຕິ. ຕສ຺ສ ໂຂ ເອວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສມ຺ມຕິ.

໑໔໑. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນາຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ນ ອປນາເມຕິ, ນ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນາຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ນ ອປນາເມຕິ, ນ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ ວຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂຖ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສເມຍ຺ຍາຕິ. ຕສ຺ສ ໂຂ ເອວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສມ຺ມຕິ.

໑໔໒. ‘‘ອິຘ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຈ຺ຈາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ນ ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ນາຫ. ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຈ຺ຈາປຕ຺ຕິໂກ ອນາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ນ ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ນາຫ. ສາຘຸ ວຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂຖ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສເມຍ຺ຍາຕິ. ຕສ຺ສ ໂຂ ເອວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສມ຺ມຕິ.

໑໔໓. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຈ຺ຈາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນາຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ນ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຈ຺ຈາປຕ຺ຕິໂກ ອນາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນາຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ນ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ, ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ໂລມໍ ປາເຕຕິ, ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕຕິ, ‘ເຍນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ ຕໍ ກໂຣມີ’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ ວຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂຖ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສເມຍ຺ຍາຕິ. ຕສ຺ສ ໂຂ ເອວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາສ຺ສິທໍ ອຘິກຣຓໍ ຂິປ຺ປເມວ ວູປສມ຺ມຕິ.

໑໔໔. ‘‘ອິຘ, ຠທ຺ທາລິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ວຫຕິ ເປມມຕ຺ຕເກນ. ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ວຫຕິ ເປມມຕ຺ຕເກນ. ສເຈ ມຍໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສຍ຺ຫ ປສຍ຺ຫ ກາຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມ – ມາ ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ ເປມມຕ຺ຕກໍ ຕມ຺ຫາປິ ປຣິຫາຍີ’ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠທ຺ທາລິ, ປຸຣິສສ຺ສ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸໍ, ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຕໍ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍຸໍ – ‘ມາ ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸໍ ຕມ຺ຫາປິ ປຣິຫາຍີ’ຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ວຫຕິ ເປມມຕ຺ຕເກນ. ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ວຫຕິ ເປມມຕ຺ຕເກນ. ສເຈ ມຍໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສຍ຺ຫ ປສຍ຺ຫ ກາຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມ – ມາ ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ ເປມມຕ຺ຕກໍ ຕມ຺ຫາປິ ປຣິຫາຍີ’ຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ເຫຕຸ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເຍນ ມິເຘກຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສຍ຺ຫ ປສຍ຺ຫ ກາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ, ຠທ຺ທາລິ, ເຫຕຸ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ມິເຘກຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂນ ຕຖາ ປສຍ຺ຫ ປສຍ຺ຫ ກາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໔໕. ‘‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຍນ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຕຣານິ ເຈວ ສິກ຺ຂາປທານິ ອເຫສຸໍ ພຫຸຕຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ? ໂກ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຍນ ເອຕຣຫິ ພຫຸຕຣານິ ເຈວ ສິກ຺ຂາປທານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປຕຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕີ’ຕິ? ‘‘ເອວເມຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫາຍມາເນສຸ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣຘາຍມາເນ, ພຫຸຕຣານິ ເຈວ ສິກ຺ຂາປທານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປຕຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ. ນ ຕາວ, ຠທ຺ທາລິ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ ຍາວ ນ ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ ເຕສໍເຍວ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິຆາຕາຍ. ນ ຕາວ, ຠທ຺ທາລິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຍາວ ນ ສງ຺ໂຆ ມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ສງ຺ໂຆ ມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຖ ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ ເຕສໍເຍວ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິຆາຕາຍ. ນ ຕາວ, ຠທ຺ທາລິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຍາວ ນ ສງ຺ໂຆ ລາຠຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຍສຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ສງ຺ໂຆ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຖ ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ ເຕສໍເຍວ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິຆາຕາຍ.

໑໔໖. ‘‘ອປ຺ປກາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ, ຠທ຺ທາລິ, ເຕນ ສມເຍນ ອຫຸວຕ຺ຖ ຍທາ ໂວ ອຫໍ ອາຊານີຍສຸສູປມໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ເທເສສິໍ. ຕໍ ສຣສິ [ສຣສິ ຕ຺ວໍ (ສີ. ປີ.), ສຣສິ ຕໍ (?)] ຠທ຺ທາລີ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠທ຺ທາລິ, ກໍ ເຫຕຸໍ ປຈ຺ເຈສີ’’ຕິ?

‘‘ໂສ ຫິ ນູນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ນ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ເອເສວ ເຫຕຸ, ເອສ ປຈ຺ຈໂຍ. ອປິ ຈ ເມ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທາລິ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິຈ຺ຈ ວິທິໂຕ – ‘ນ ຈາຍໍ ໂມຆປຸຣິໂສ ມຍາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕໂສ [ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ (ກ.)] ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕີ’ຕິ. ອປິ ຈ ເຕ ອຫໍ, ຠທ຺ທາລິ, ອາຊານີຍສຸສູປມໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ເທເສສ຺ສາມິ. ຕໍ ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ; ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໑໔໗. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠທ຺ທາລິ, ທກ຺ໂຂ ອສ຺ສທມໂກ ຠທ຺ຣໍ ອສ຺ສາຊານີຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຐເມເນວ ມຸຂາຘາເນ ກາຣຓໍ ກາເຣຕິ. ຕສ຺ສ ມຸຂາຘາເນ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິເຍວ ວິສູກາຍິຕານິ ວິເສວິຕານິ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ການິຈິ ການິຈິ, ຍຖາ ຕໍ ອກາຣິຕປຸພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ. ໂສ ອຠິຓ຺ຫກາຣຓາ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ຍໂຕ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ສາຊານີໂຍ ອຠິຓ຺ຫກາຣຓາ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ຕເມນໍ ອສ຺ສທມໂກ ອຸຕ຺ຕຣິ ກາຣຓໍ ກາເຣຕິ ຍຸຄາຘາເນ. ຕສ຺ສ ຍຸຄາຘາເນ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິເຍວ ວິສູກາຍິຕານິ ວິເສວິຕານິ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ການິຈິ ການິຈິ, ຍຖາ ຕໍ ອກາຣິຕປຸພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ. ໂສ ອຠິຓ຺ຫກາຣຓາ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ຍໂຕ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ສາຊານີໂຍ ອຠິຓ຺ຫກາຣຓາ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ຕເມນໍ ອສ຺ສທມໂກ ອຸຕ຺ຕຣິ ກາຣຓໍ ກາເຣຕິ ອນຸກ຺ກເມ ມຓ຺ຑເລ ຂຸຣກາເສ [ຂຸຣກາເຍ (ສີ. ປີ.)] ຘາເວ ທວຕ຺ເຕ [ຣວຕ຺ເຖ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຣາຊຄຸເຓ ຣາຊວໍເສ ອຸຕ຺ຕເມ ຊເວ ອຸຕ຺ຕເມ ຫເຍ ອຸຕ຺ຕເມ ສາຂລ຺ເຍ. ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕເມ ຊເວ ອຸຕ຺ຕເມ ຫເຍ ອຸຕ຺ຕເມ ສາຂລ຺ເຍ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິເຍວ ວິສູກາຍິຕານິ ວິເສວິຕານິ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ການິຈິ ການິຈິ, ຍຖາ ຕໍ ອກາຣິຕປຸພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ. ໂສ ອຠິຓ຺ຫກາຣຓາ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ຍໂຕ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ສາຊານີໂຍ ອຠິຓ຺ຫກາຣຓາ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ຕເມນໍ ອສ຺ສທມໂກ ອຸຕ຺ຕຣິ ວຓ຺ຓິຍຎ຺ຈ ປາຓິຍຎ຺ຈ [ວລິຍຎ຺ຈ (ສີ. ປີ.), ພລິຍຎ຺ຈ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ທສຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ສາຊານີໂຍ ຣາຊາຣໂຫ ໂຫຕິ ຣາຊໂຠຄ຺ໂຄ ຣຎ຺ໂຎ ອງ຺ຄນ຺ເຕວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ. ກຕເມຫິ ທສຫິ? ອິຘ, ຠທ຺ທາລິ, ຠິກ຺ຂຸ ອເສຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາອາຊີເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາວາຍາເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ – ອິເມຫິ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທາລິ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ຕໍ

໑໔໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ ວິຫຣຕິ ອາປຓໍ ນາມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາປານໍ ນິຄໂມ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາປຓໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອາປເຓ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນຎ຺ຎຕໂຣ ວນສຓ຺ໂຑ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ທິວາວິຫາຣາຍ. ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ອາຍສ຺ມາປິ ໂຂ ອຸທາຍີ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາປຓໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອາປເຓ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ໂສ ວນສຓ຺ໂຑ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ທິວາວິຫາຣາຍ. ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸທາຍິສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ພຫູນໍ [ພຫຸນ຺ນໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.) ເອວມີທິເສ ອວິຎ຺ຎາຓກປ຺ປກຣເຓ] ວຕ ໂນ ຠຄວາ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອປຫຕ຺ຕາ, ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ສຸຂຘມ຺ມານໍ ອຸປຫຕ຺ຕາ; ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຫຕ຺ຕາ, ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປຫຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

໑໔໙. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອປຫຕ຺ຕາ, ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ສຸຂຘມ຺ມານໍ ອຸປຫຕ຺ຕາ; ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຫຕ຺ຕາ, ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປຫຕ຺ຕາ’ຕິ. ມຍຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພ ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ. ອຫຸ ໂຂ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ສມໂຍ ຍໍ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອິງ຺ຆ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ທິວາວິກາລໂຠຊນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຫຸເທວ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ອຫຸເທວ [ອຫຸ (ສີ. ປີ.)] ໂທມນສ຺ສໍ – ‘ຍມ຺ປິ ໂນ ສທ຺ຘາ ຄຫປຕິກາ ທິວາ ວິກາເລ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທນ຺ຕິ ຕສ຺ສປິ ໂນ ຠຄວາ ປຫານມາຫ, ຕສ຺ສປິ ໂນ ສຸຄໂຕ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄມາຫາ’ຕິ. ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ເປມຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ຫິຣິຎ຺ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ສມ຺ປສ຺ສມານາ ເອວໍ ຕໍ ທິວາວິກາລໂຠຊນໍ ປຊຫິມ຺ຫາ. ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊາມ ປາໂຕ ຈ. ອຫຸ ໂຂ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ສມໂຍ ຍໍ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອິງ຺ຆ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ຣຕ຺ຕິໍວິກາລໂຠຊນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຫຸເທວ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອຫຸເທວ ໂທມນສ຺ສໍ – ‘ຍມ຺ປິ ໂນ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠຕ຺ຕານໍ ປຓີຕສງ຺ຂາຕຕຣໍ ຕສ຺ສປິ ໂນ ຠຄວາ ປຫານມາຫ, ຕສ຺ສປິ ໂນ ສຸຄໂຕ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄມາຫາ’ຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ທິວາ ສູເປຍ຺ຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘ຫນ຺ທ ຈ ອິມໍ ນິກ຺ຂິປຖ, ສາຍໍ ສພ຺ເພວ ສມຄ຺ຄາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’ຕິ. ຍາ ກາຈິ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຂຕິໂຍ ສພ຺ພາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໍ, ອປ຺ປາ ທິວາ. ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ເປມຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ຫິຣິຎ຺ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ສມ຺ປສ຺ສມານາ ເອວໍ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍວິກາລໂຠຊນໍ ປຊຫິມ຺ຫາ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕາ ຈນ຺ທນິກມ຺ປິ ປວິສນ຺ຕິ, ໂອລິຄລ຺ເລປິ ປປຕນ຺ຕິ, ກຓ຺ຏກາວາຏມ຺ປິ [ກຓ຺ຏກວຕ຺ຕມ຺ປິ (ສີ. ປີ.), ກຓ຺ຏກຣາຊິມ຺ປິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຄາວິໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ມາຓເວຫິປິ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຕກມ຺ເມຫິປິ ອກຕກມ຺ເມຫິປິ, ມາຕຸຄາໂມປິ ເຕ [ເຕນ (ກ.)] ອສທ຺ຘມ຺ເມນ ນິມນ຺ເຕຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣາມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍ ຠາຊນໍ ໂຘວນ຺ຕີ. ທິສ຺ວາ ມໍ ຠີຕາ ວິສ຺ສຣມກາສິ – ‘ອຠຸມ຺ເມ [ອພ຺ຠຸມ຺ເມ (ສີ. ປີ.)] ປິສາໂຈ ວຕ ມ’ນ຺ຕິ! ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ນາຫໍ, ຠຄິນິ, ປິສາໂຈ; ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຐິໂຕ’ຕິ. ‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາຕຸມາຣີ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ມາຕຸມາຣີ [ຐິໂຕ’ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາຕຸມາຕຸມາຣີ (ກ.)]! ວຣໍ ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕິຓ຺ເຫນ ໂຄວິກນ຺ຕເນນ ກຸຈ຺ຉິ ປຣິກນ຺ໂຕ, ນ ຕ຺ເວວ ວຣໍ ຍໍ [ນ ຕ຺ເວວ ຍາ (ສີ. ປີ.)] ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍໍ ກຸຈ຺ຉິເຫຕຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣສີ’ຕິ [ຈຣສາຕິ (ສີ. ປີ.)]. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕທນຸສ຺ສຣໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອປຫຕ຺ຕາ, ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ສຸຂຘມ຺ມານໍ ອຸປຫຕ຺ຕາ; ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຫຕ຺ຕາ, ພຫູນໍ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປຫຕ຺ຕາ’’’ຕິ.

໑໕໐. ‘‘ເອວເມວ ປນຸທາຍິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ‘ອິທໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ໂອຣມຕ຺ຕກສ຺ສ ອຘິສລ຺ລິຂເຕວາຍໍ ສມໂຓ’ຕິ. ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ມຍິ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາກາມາ ເຕສໍ ຕໍ, ອຸທາຍິ, ໂຫຕິ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ, ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ – ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ລຏຸກິກາ ສກຸຓິກາ ປູຕິລຕາຍ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ ຕຕ຺ເຖວ ວຘໍ ວາ ພນ຺ຘໍ ວາ ມຣຓໍ ວາ ອາຄເມຕິ. ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເຍນ ສາ ລຏຸກິກາ ສກຸຓິກາ ປູຕິລຕາຍ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ ຕຕ຺ເຖວ ວຘໍ ວາ ພນ຺ຘໍ ວາ ມຣຓໍ ວາ ອາຄເມຕິ, ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຸພ຺ພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນ’ນ຺ຕິ; ສມ຺ມາ ນຸ ໂຂ ໂສ, ອຸທາຍິ, ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ. ເຍນ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ລຏຸກິກາ ສກຸຓິກາ ປູຕິລຕາຍ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ ຕຕ຺ເຖວ ວຘໍ ວາ ພນ຺ຘໍ ວາ ມຣຓໍ ວາ ອາຄເມຕິ, ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ‘ອິທໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ໂອຣມຕ຺ຕກສ຺ສ ອຘິສລ຺ລິຂເຕວາຍໍ ສມໂຓ’ຕິ? ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ມຍິ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາກາມາ ເຕສໍ ຕໍ, ອຸທາຍິ, ໂຫຕິ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ, ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ’’.

໑໕໑. ‘‘ອິຘ ປນຸທາຍິ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘ອິທໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ໂອຣມຕ຺ຕກສ຺ສ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ໂນ ຠຄວາ ປຫານມາຫ, ຍສ຺ສ ໂນ ສຸຄໂຕ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄມາຫາ’ຕິ? ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ປຊຫນ຺ຕິ, ມຍິ ຈ ນ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາກາມາ ເຕ ຕໍ ປຫາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປນ຺ນໂລມາ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ຕາ [ປຣທວຸຕ຺ຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ, ອຸທາຍິ, ໂຫຕິ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຸພ຺ພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນໍ – ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ທຬ຺ເຫຫິ ວຣຕ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ ອີສກໍເຍວ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຕ຺ວາ ຕານິ ພນ຺ຘນານິ ສໍຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສໍປທາເລຕ຺ວາ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ. ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເຍຫິ ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ທຬ຺ເຫຫິ ວຣຕ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ ອີສກໍເຍວ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຕ຺ວາ ຕານິ ພນ຺ຘນານິ ສໍຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສໍປທາເລຕ຺ວາ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ, ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ, ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ’ຕິ; ສມ຺ມາ ນຸ ໂຂ ໂສ, ອຸທາຍິ, ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ. ເຍຫິ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຄ ອີສາທນ຺ໂຕ ອຸຣູຬ຺ຫວາ ອຠິຊາໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ທຬ຺ເຫຫິ ວຣຕ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ ອີສກໍເຍວ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຕ຺ວາ ຕານິ ພນ຺ຘນານິ ສໍຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສໍປທາເລຕ຺ວາ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ, ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ…ເປ… ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘ອິທໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ໂອຣມຕ຺ຕກສ຺ສ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ໂນ ຠຄວາ ປຫານມາຫ, ຍສ຺ສ ໂນ ສຸຄໂຕ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄມາຫາ’ຕິ? ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ປຊຫນ຺ຕິ, ມຍິ ຈ ນ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາກາມາ ເຕ ຕໍ ປຫາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປນ຺ນໂລມາ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ຕາ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ, ອຸທາຍິ, ໂຫຕິ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຸພ຺ພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນໍ’’.

໑໕໒. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ທລິທ຺ໂທ ອສ຺ສໂກ ອນາຬ຺ຫິໂຍ; ຕສ຺ສ’ສ຺ສ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ [ກາກາຕິຑາຍິໍ (?)] ນປຣມຣູປໍ, ເອກາ ຂໂຏປິກາ [ກໂຬປິກາ (ກ.)] ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ນປຣມຣູປາ, ເອກິສ຺ສາ ກຸມ຺ຠິຍາ ຘຎ຺ຎສມວາປກໍ ນປຣມຣູປໍ, ເອກາ ຊາຍິກາ ນປຣມຣູປາ. ໂສ ອາຣາມຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສຸໂຘຕຫຕ຺ຖປາທໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ສີຕາຍ ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ນໍ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ສຸຂໍ ວຕ, ໂຠ, ສາມຎ຺ຎໍ, ອາໂຣຄ຺ຍໍ ວຕ, ໂຠ, ສາມຎ຺ຎໍ! ໂສ ວຕສ຺ສໍ [ໂສ ວຕສ຺ສ (ກ.)] ໂຍຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກໍ ຂໂຏປິກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກິສ຺ສາ ກຸມ຺ຠິຍາ ຘຎ຺ຎສມວາປກໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກໍ ຊາຍິກໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ. ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເຍຫິ ໂສ ປຸຣິໂສ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ ນ ສກ຺ໂກຕິ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກໍ ຂໂຏປິກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກິສ຺ສາ ກຸມ຺ຠິຍາ ຘຎ຺ຎສມວາປກໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກໍ ຊາຍິກໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ; ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຸພ຺ພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນ’ນ຺ຕິ; ສມ຺ມາ ນຸ ໂຂ ໂສ, ອຸທາຍິ, ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ. ເຍຫິ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິໂສ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ເອກໍ ອຄາຣກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ກາກາຕິທາຍິໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກໍ ຂໂຏປິກໍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກິສ຺ສາ ກຸມ຺ຠິຍາ ຘຎ຺ຎສມວາປກໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ, ເອກໍ ຊາຍິກໍ ນປຣມຣູປໍ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ; ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ, ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ‘ອິທໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ໂອຣມຕ຺ຕກສ຺ສ ອຘິສລ຺ລິຂເຕວາຍໍ ສມໂຓ’ຕິ? ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ມຍິ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາກາມາ ເຕສໍ ຕໍ, ອຸທາຍິ, ໂຫຕິ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ, ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ’’.

໑໕໓. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ, ເນການໍ ນິກ຺ຂຄຓານໍ ຈໂຍ, ເນການໍ ຘຎ຺ຎຄຓານໍ ຈໂຍ, ເນການໍ ເຂຕ຺ຕຄຓານໍ ຈໂຍ, ເນການໍ ວຕ຺ຖຸຄຓານໍ ຈໂຍ, ເນການໍ ຠຣິຍຄຓານໍ ຈໂຍ, ເນການໍ ທາສຄຓານໍ ຈໂຍ, ເນການໍ ທາສິຄຓານໍ ຈໂຍ; ໂສ ອາຣາມຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສຸໂຘຕຫຕ຺ຖປາທໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ສີຕາຍ ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ນໍ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ສຸຂໍ ວຕ, ໂຠ, ສາມຎ຺ຎໍ, ອາໂຣຄ຺ຍໍ ວຕ, ໂຠ, ສາມຎ຺ຎໍ! ໂສ ວຕສ຺ສໍ ໂຍຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ເນການິ ນິກ຺ຂຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ຘຎ຺ຎຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ເຂຕ຺ຕຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ວຕ຺ຖຸຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ຠຣິຍຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ທາສຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ທາສິຄຓານິ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ. ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ເຍຫິ ໂສ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ, ສກ຺ໂກຕິ ເນການິ ນິກ຺ຂຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ຘຎ຺ຎຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ເຂຕ຺ຕຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ວຕ຺ຖຸຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ຠຣິຍຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ທາສຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ທາສິຄຓານິ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ, ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ພລວໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖິຣໍ ພນ຺ຘນໍ, ອປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ຖູໂລ, ກລິງ຺ຄໂຣ’ຕິ; ສມ຺ມາ ນຸ ໂຂ ໂສ, ອຸທາຍິ, ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ. ເຍຫິ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ, ສກ຺ໂກຕິ ເນການິ ນິກ຺ຂຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ຘຎ຺ຎຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ເຂຕ຺ຕຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ວຕ຺ຖຸຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ຠຣິຍຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ທາສຄຓານິ ປຫາຍ, ເນການິ ທາສິຄຓານິ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ; ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຸພ຺ພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘ອິທໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ໂອຣມຕ຺ຕກສ຺ສ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ໂນ ຠຄວາ ປຫານມາຫ ຍສ຺ສ, ໂນ ສຸຄໂຕ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄມາຫາ’ຕິ? ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ປຊຫນ຺ຕິ, ມຍິ ຈ ນ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາກາມາ ເຕ ຕໍ ປຫາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປນ຺ນໂລມາ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ຕາ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ, ອຸທາຍິ, ໂຫຕິ ອພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ທຸພ຺ພລໍ ພນ຺ຘນໍ, ປູຕິກໍ ພນ຺ຘນໍ, ອສາຣກໍ ພນ຺ຘນໍ’’.

໑໕໔. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ອຸທາຍິ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘຸທາຍິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ. ຕເມນໍ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ອຸປຘິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ອຘິວາເສຕິ, ນປ຺ປຊຫຕິ, ນ ວິໂນເທຕິ, ນ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ, ນ ອນຠາວໍ ຄເມຕິ. ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ປຸຄ຺ຄລໍ ‘ສໍຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທາມິ ໂນ ‘ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕາ ຫິ ເມ, ອຸທາຍິ, ອິມສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວິທິຕາ.

‘‘ອິຘ ປນຸທາຍິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ. ຕເມນໍ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ອຸປຘິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ນາຘິວາເສຕິ, ປຊຫຕິ, ວິໂນເທຕິ, ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ, ອນຠາວໍ ຄເມຕິ. ອິມມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ປຸຄ຺ຄລໍ ‘ສໍຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທາມິ ໂນ ‘ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕາ ຫິ ເມ, ອຸທາຍິ, ອິມສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວິທິຕາ.

‘‘ອິຘ ປນຸທາຍິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ. ຕເມນໍ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ສຕິສມ຺ໂມສາ ອຸປຘິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ; ທນ຺ໂຘ, ອຸທາຍິ, ສຕຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ໂຂ ນໍ ຂິປ຺ປເມວ ປຊຫຕິ, ວິໂນເທຕິ, ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ, ອນຠາວໍ ຄເມຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ທິວສໍສນ຺ຕຕ຺ເຕ [ທິວສສນ຺ຕຕ຺ເຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອໂຍກຏາເຫ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ອຸທກຜຸສິຕານິ ນິປາເຕຍ຺ຍ; ທນ຺ໂຘ, ອຸທາຍິ, ອຸທກຜຸສິຕານໍ ນິປາໂຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ຂິປ຺ປເມວ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ. ຕເມນໍ ອຸປຘິປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ສຕິສມ຺ໂມສາ ອຸປຘິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ; ທນ຺ໂຘ, ອຸທາຍິ, ສຕຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ໂຂ ນໍ ຂິປ຺ປເມວ ປຊຫຕິ, ວິໂນເທຕິ, ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ, ອນຠາວໍ ຄເມຕິ. ອິມມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ປຸຄ຺ຄລໍ ‘ສໍຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທາມິ ໂນ ‘ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕາ ຫິ ເມ, ອຸທາຍິ, ອິມສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວິທິຕາ.

‘‘ອິຘ ປນຸທາຍິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘ອຸປຘິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ນິຣຸປຘິ ໂຫຕິ, ອຸປຘິສງ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ປຸຄ຺ຄລໍ ‘ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທາມິ ໂນ ‘ສໍຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕາ ຫິ ເມ, ອຸທາຍິ, ອິມສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວິທິຕາ. ອິເມ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ.

໑໕໕. ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ອຸທາຍິ, ກາມຄຸຓາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣູປາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ທາ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຄນ຺ຘາ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣສາ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ. ອິເມ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ຍໍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມສຸຂໍ ມິຬ຺ຫສຸຂໍ [ມີຬ຺ຫສຸຂໍ (ສີ. ປີ.)] ປຸຖຸຊ຺ຊນສຸຂໍ ອນຣິຍສຸຂໍ, ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ນ ຠາເວຕພ຺ພໍ, ນ ພຫຸລີກາຕພ຺ພໍ; ‘ຠາຍິຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສາ’ຕິ ວທາມິ.

໑໕໖. ‘‘ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ປວິເວກສຸຂໍ ອຸປສມສຸຂໍ ສມ຺ໂພຘສຸຂໍ, ອາເສວິຕພ຺ພໍ, ຠາເວຕພ຺ພໍ, ພຫຸລີກາຕພ຺ພໍ; ‘ນ ຠາຍິຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສາ’ຕິ ວທາມິ.

‘‘ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ອິທໍ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ ວທາມິ. ກິຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ? ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ອນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ ວທາມິ. ກິຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ? ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ປີຕິສຸຂໍ ອນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ ວທາມິ. ກິຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ? ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສຸຂໍ ອນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ອິທໍ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ອນິຎ຺ຊິຕສ຺ມິໍ ວທາມິ.

‘‘ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ອິທໍ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິທມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ‘ອນລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ‘ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ, ‘ສມຕິກ຺ກມຖາ’ຕິ ວທາມິ. ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ? ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ສມຕິກ຺ກໂມ; ອິຕິ ໂຂ ອຫໍ, ອຸທາຍິ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສປິ ປຫານໍ ວທາມິ. ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ອຸທາຍິ, ຕໍ ສໍໂຍຊນໍ ອຓຸໍ ວາ ຖູລໍ ວາ ຍສ຺ສາຫໍ ໂນ ປຫານໍ ວທາມີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຈາຕຸມສຸຕ຺ຕໍ

໑໕໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຈາຕຸມາຍໍ ວິຫຣຕິ ອາມລກີວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຈາຕຸມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ເຕ ຈ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເນວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍມານາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາມຍມານາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເກ ປເນເຕ, ອານນ຺ທ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ, ເກວຏ຺ຏາ ມຎ຺ເຎ ມຈ຺ຉວິໂລເປ’’ຕິ? ‘‘ເອຕານິ, ຠນ຺ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຈາຕຸມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ເຕ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເນວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍມານາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາມຍມານາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນຫານນ຺ທ, ມມ ວຈເນນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ, ເກວຏ຺ຏາ ມຎ຺ເຎ ມຈ຺ຉວິໂລເປ’’ຕິ? ‘‘ອິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຈາຕຸມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ເຕເມ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເນວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍມານາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາມຍມານາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓາເມມິ ໂວ, ນ ໂວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ.

໑໕໘. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຈາຕຸເມຍ຺ຍກາ ສກ຺ຍາ ສນ຺ຖາຄາເຣ [ສນ຺ຘາຄາເຣ (ກ.)] ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ຈາຕຸເມຍ຺ຍກາ ສກ຺ຍາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ; ທິສ຺ວານ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຫນ຺ທ, ກຫໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ຠຄວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຓາມິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນຫາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສີທຖ, ອປ຺ເປວ ນາມ ມຍໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາມ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈາຕຸເມຍ຺ຍການໍ ສກ຺ຍານໍ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ອຖ ໂຂ ຈາຕຸເມຍ຺ຍກາ ສກ຺ຍາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ຈາຕຸເມຍ຺ຍກາ ສກ຺ຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຠິນນ຺ທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ; ອຠິວທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ເອວເມວ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ. ສນ຺ເຕຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ. ເຕສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອລຠນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ພີຊານໍ ຕຣຸຓານໍ ອຸທກໍ ອລຠນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ເຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ເຕສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອລຠນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ວຈ຺ຉສ຺ສ ຕຣຸຓສ຺ສ ມາຕຣໍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ເຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ເຕສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ. ອຠິນນ຺ທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ; ອຠິວທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ; ເອວເມວ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ.

໑໕໙. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ຠຄວໂຕ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ [ສມ຺ມິຎ຺ຊິຕໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິນນ຺ທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ; ອຠິວທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ; ເອວເມວ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ. ສນ຺ເຕຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ເຕສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອລຠນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ພີຊານໍ ຕຣຸຓານໍ ອຸທກໍ ອລຠນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ເຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ເຕສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອລຠນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠນ຺ເຕ, ວຈ຺ຉສ຺ສ ຕຣຸຓສ຺ສ ມາຕຣໍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ເຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນວາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ເຕສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ວິປຣິຓາໂມ. ອຠິນນ຺ທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ; ອຠິວທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ; ເອວເມວ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ.

໑໖໐. ອສກ຺ຂິໍສຸ ໂຂ ຈາຕຸເມຍ຺ຍກາ ຈ ສກ຺ຍາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ສຫມ຺ປຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ພີຊູປເມນ ຈ ຕຣຸຓູປເມນ ຈ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຸຏ຺ເຐຖາວຸໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ. ປສາທິໂຕ ຠຄວາ ຈາຕຸເມຍ຺ຍເກຫິ ຈ ສກ຺ເຍຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຈ ສຫມ຺ປຕິນາ ພີຊູປເມນ ຈ ຕຣຸຓູປເມນ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິນ຺ຕິ ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອໂຫສິ ມຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປຓາມິເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອໂຫສິ – ‘ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຓາມິໂຕ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ທານິ ຠຄວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣິສ຺ສຕິ, ມຍມ຺ປິ ທານິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’’ຕິ. ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິນ຺ຕິ ເຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອໂຫສິ ມຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປຓາມິເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອໂຫສິ – ‘ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຓາມິໂຕ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ທານິ ຠຄວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈ ທານິ ອາຍສ຺ມາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມາ’’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ! ອຫໍ ວາ ຫິ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ວາ’’ຕິ.

໑໖໑. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຍານິ ອຸທໂກໂຣຫນ຺ເຕ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອູມິຠຍໍ [ອຸມ຺ມີຠຍໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ກຸມ຺ຠີລຠຍໍ, ອາວຏ຺ຏຠຍໍ, ສຸສຸກາຠຍໍ – ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ ອຸທໂກໂຣຫນ຺ເຕ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພານິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ຠຍານິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄເລ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິເຕ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອູມິຠຍໍ, ກຸມ຺ຠີລຠຍໍ, ອາວຏ຺ຏຠຍໍ, ສຸສຸກາຠຍໍ.

໑໖໒. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູມິຠຍໍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ – ‘ໂອຕິຓ຺ໂຓມ຺ຫິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາເຍຖາ’ຕິ. ຕເມນໍ ຕຖາ ປພ຺ພຊິຕໍ ສມານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂອວທນ຺ຕິ, ອນຸສາສນ຺ຕິ – ‘ເອວໍ ເຕ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ອາໂລກິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ວິໂລກິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ສມິຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປສາຣິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ມຍໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູຕາ ສມານາ ອຎ຺ເຎ ໂອວທາມ, ອນຸສາສາມ [ໂອວທາມປິ ອນຸສາສາມປິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ອິເມ ປນມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ມຎ຺ເຎ, ນຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ມຎ຺ເຎ, ອມ຺ເຫ [ເອວໍ (ກ.)] ໂອວທິຕພ຺ພໍ ອນຸສາສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີ’ຕິ. ໂສ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູມິຠຍສ຺ສ ຠີໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ‘ອູມິຠຍ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຘຸປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

໑໖໓. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸມ຺ຠີລຠຍໍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ – ‘ໂອຕິຓ຺ໂຓມ຺ຫິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາເຍຖາ’ຕິ. ຕເມນໍ ຕຖາ ປພ຺ພຊິຕໍ ສມານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂອວທນ຺ຕິ ອນຸສາສນ຺ຕິ – ‘ອິທໍ ເຕ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຕ ນ ຂາທິຕພ຺ພໍ; ອິທໍ ເຕ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຕ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ; ອິທໍ ເຕ ສາຍິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຕ ນ ສາຍິຕພ຺ພໍ; ອິທໍ ເຕ ປາຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຕ ນ ປາຕພ຺ພໍ; ກປ຺ປິຍໍ ເຕ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຕ ນ ຂາທິຕພ຺ພໍ; ກປ຺ປິຍໍ ເຕ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຕ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ; ກປ຺ປິຍໍ ເຕ ສາຍິຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຕ ນ ສາຍິຕພ຺ພໍ; ກປ຺ປິຍໍ ເຕ ປາຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຕ ນ ປາຕພ຺ພໍ; ກາເລ ເຕ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ວິກາເລ ເຕ ນ ຂາທິຕພ຺ພໍ; ກາເລ ເຕ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ວິກາເລ ເຕ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ; ກາເລ ເຕ ສາຍິຕພ຺ພໍ, ວິກາເລ ເຕ ນ ສາຍິຕພ຺ພໍ; ກາເລ ເຕ ປາຕພ຺ພໍ, ວິກາເລ ເຕ ນ ປາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ມຍໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູຕາ ສມານາ ຍໍ ອິຈ຺ຉາມ ຕໍ ຂາທາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉາມ ນ ຕໍ ຂາທາມ; ຍໍ ອິຈ຺ຉາມ ຕໍ ຠຸຎ຺ຊາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉາມ ນ ຕໍ ຠຸຎ຺ຊາມ; ຍໍ ອິຈ຺ຉາມ ຕໍ ສາຍາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉາມ ນ ຕໍ ສາຍາມ; ຍໍ ອິຈ຺ຉາມ ຕໍ ປິວາມ [ປິປາມ (ສີ. ປີ.)], ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉາມ ນ ຕໍ ປິວາມ; ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ຂາທາມ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ຂາທາມ; ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ຠຸຎ຺ຊາມ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ຠຸຎ຺ຊາມ; ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ສາຍາມ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ສາຍາມ; ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ປິວາມ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ປິວາມ; ກາເລປິ ຂາທາມ, ວິກາເລປິ ຂາທາມ; ກາເລປິ ຠຸຎ຺ຊາມ ວິກາເລປິ ຠຸຎ຺ຊາມ; ກາເລປິ ສາຍາມ, ວິກາເລປິ ສາຍາມ; ກາເລປິ ປິວາມ, ວິກາເລປິ ປິວາມ. ຍມ຺ປິ ໂນ ສທ຺ຘາ ຄຫປຕິກາ ທິວາ ວິກາເລ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖປິເມ ມຸຂາວຣຓໍ ມຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕີ’ຕິ. ໂສ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸມ຺ຠີລຠຍສ຺ສ ຠີໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ‘ກຸມ຺ຠີລຠຍ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອທຣິກຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

໑໖໔. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວຏ຺ຏຠຍໍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ – ‘ໂອຕິຓ຺ໂຓມ຺ຫິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາເຍຖາ’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ. ອຣກ຺ຂິເຕເນວ ກາເຍນ ອຣກ຺ຂິຕາຍ ວາຈາຍ ອນຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ອສໍວຸເຕຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂສ ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສຕິ ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕໍ ສມງ຺ຄີຠູຕໍ ປຣິຈາຣຍມານໍ [ປຣິຈາຣິຍມານໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)]. ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ມຍໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູຕາ ສມານາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາຣິມ຺ຫາ. ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ເມ ກຸເລ [ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ກຸເລ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂຠຄາ. ສກ຺ກາ ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກາຕຸ’ນ຺ຕິ. ໂສ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວຏ຺ຏຠຍສ຺ສ ຠີໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ‘ອາວຏ຺ຏຠຍ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ກາມຄຸຓານໍ ອຘິວຈນໍ.

໑໖໕. ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸສຸກາຠຍໍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ – ‘ໂອຕິຓ຺ໂຓມ຺ຫິ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາເຍຖາ’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ. ອຣກ຺ຂິເຕເນວ ກາເຍນ ອຣກ຺ຂິຕາຍ ວາຈາຍ ອນຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ອສໍວຸເຕຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂສ ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສຕິ ມາຕຸຄາມໍ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ທຸປ຺ປາຣຸຕໍ ວາ. ຕສ຺ສ ມາຕຸຄາມໍ ທິສ຺ວາ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ທຸປ຺ປາຣຸຕໍ ວາ ຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ. ໂສ ຣາຄານຸທ຺ຘໍເສນ [ອນຸທ຺ຘສ຺ເຕນ (ສີ. ປີ.)] ຈິຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸສຸກາຠຍສ຺ສ ຠີໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ‘ສຸສຸກາຠຍ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕຸຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄເລ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິເຕ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ຈາຕຸມສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ນຬກປານສຸຕ຺ຕໍ

໑໖໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ວິຫຣຕິ ນຬກປາເນ ປລາສວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ – ອາຍສ຺ມາ ຈ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ, ອາຍສ຺ມາ ຈ ຠທ຺ທິໂຍ [ນນ຺ທິໂຍ (ສີ. ປີ.) ວິນເຍ ຈ ມ. ນິ. ໑ ຈູຬໂຄສິງ຺ເຄ ຈ], ອາຍສ຺ມາ ຈ ກິມິໂລ [ກິມ຺ພິໂລ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ອາຍສ຺ມາ ຈ ຠຄຸ, ອາຍສ຺ມາ ຈ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ [ກຸຓ຺ຑຘາໂນ (ສີ. ປີ.)], ອາຍສ຺ມາ ຈ ເຣວໂຕ, ອາຍສ຺ມາ ຈ ອານນ຺ໂທ, ອຎ຺ເຎ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ອຠິຣຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ອຠິຣຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ? ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ອຠິຣຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ? ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

໑໖໗. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ! ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ອຠິຣຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ? ‘‘ຕຄ຺ຆ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິຣຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ! ເອຕໍ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ອຠິຣເມຍ຺ຍາຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ. ເຍນ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຐເມນ ວຍສາ ສຸສຸກາຬເກສາ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຖ ເຕນ ຕຸມ຺ເຫ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠທ຺ເຣນປິ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຐເມນ ວຍສາ ສຸສຸກາຬເກສາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ. ເຕ ຈ ໂຂ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ເນວ ຣາຊາຠິນີຕາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນ ໂຈຣາຠິນີຕາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນ ອິຓຏ຺ຏາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນ ຠຍຏ຺ຏາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນາຊີວິກາປກຕາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ. ອປິ ຈ ໂຂມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຊາຕິຍາ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ໂສເກຫິ ປຣິເທເວຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ ອຸປາຍາເສຫິ, ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາເຍຖາຕິ – ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ເອວໍ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວໍ ປພ຺ພຊິເຕນ ຈ ປນ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ກິມສ຺ສ ກຣຓີຍໍ? ວິເວກໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກາເມຫິ ວິເວກໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປີຕິສຸຂໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ ອຎ຺ຎໍ ວາ [ອຎ຺ຎໍ ຈ (ກ.)] ຕໂຕ ສນ຺ຕຕຣໍ, ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ພ຺ຍາປາໂທປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຖີນມິທ຺ຘມ຺ປິ [ຖີນມິທ຺ຘມ຺ປິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຣຕີປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕນ຺ທີປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວິເວກໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກາເມຫິ ວິເວກໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປີຕິສຸຂໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕໂຕ ສນ຺ຕຕຣໍ’’.

‘‘ວິເວກໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກາເມຫິ ວິເວກໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປີຕິສຸຂໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕໂຕ ສນ຺ຕຕຣໍ, ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ພ຺ຍາປາໂທປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຖີນມິທ຺ຘມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຣຕີປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕນ຺ທີປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວິເວກໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກາເມຫິ ວິເວກໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປີຕິສຸຂໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕໂຕ ສນ຺ຕຕຣໍ.

໑໖໘. ‘‘ກິນ຺ຕິ ໂວ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ມຍິ ໂຫຕິ – ‘ເຍ ອາສວາ ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ [ໂປໂນຠວິກາ (ສີ. ປີ.)] ສທຣາ ທຸກ຺ຂວິປາກາ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ, ອປ຺ປຫີນາ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ; ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕີ’’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ເຍ ອາສວາ ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ ສທຣາ ທຸກ຺ຂວິປາກາ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ, ອປ຺ປຫີນາ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ; ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕີ’ຕິ. ເອວໍ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ໂຫຕິ – ‘ເຍ ອາສວາ ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ ສທຣາ ທຸກ຺ຂວິປາກາ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ, ປຫີນາ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ; ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕີ’’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ! ຕຖາຄຕສ຺ສ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ເຍ ອາສວາ ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ ສທຣາ ທຸກ຺ຂວິປາກາ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ, ປຫີນາ ເຕ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຕາໂລ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຠພ຺ໂພ ປຸນວິຣູຬ຺ຫິຍາ; ເອວເມວ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ເຍ ອາສວາ ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ ສທຣາ ທຸກ຺ຂວິປາກາ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ, ປຫີນາ ເຕ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ; ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕິ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກໍ ອຕ຺ຖວສໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຕຖາຄໂຕ ສາວເກ ອພ຺ຠຕີເຕ ກາລງ຺ກເຕ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ‘ອສຸ ອມຸຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ; ອສຸ ອມຸຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ’’’ຕິ? ‘‘ຠຄວໍມູລກາ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມາ ຠຄວໍເນຕ຺ຕິກາ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ສາຘຸ ວຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປຏິຠາຕຸ ເອຕສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຕຖາຄໂຕ ຊນກຸຫນຕ຺ຖໍ ນ ຊນລປນຕ຺ຖໍ ນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖໍ ນ ‘ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ສາວເກ ອພ຺ຠຕີເຕ ກາລງ຺ກເຕ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ‘ອສຸ ອມຸຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ, ອສຸ ອມຸຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ’ຕິ. ສນ຺ຕິ ຈ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ອຸຬາຣເວທາ ອຸຬາຣປາໂມຊ຺ຊາ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ໂຫຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ’’.

໑໖໙. ‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ກາລງ຺ກໂຕ [ກາລກໂຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫີ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍປຎ຺ໂຎ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິຫາຣີ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ກາລງ຺ກໂຕ; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ…ເປ… ເອວໍປຎ຺ໂຎ… ເອວໍວິຫາຣີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ກາລງ຺ກໂຕ; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ…ເປ… ເອວໍປຎ຺ໂຎ… ເອວໍວິຫາຣີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ກາລງ຺ກໂຕ; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ…ເປ… ເອວໍປຎ຺ໂຎ… ເອວໍວິຫາຣີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

໑໗໐. ‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫີ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍປຎ຺ຎາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິຫາຣິນີ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິກາ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິນີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ…ເປ… ເອວໍປຎ຺ຎາ… ເອວໍວິຫາຣິນີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມິນີ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ…ເປ… ເອວໍປຎ຺ຎາ… ເອວໍວິຫາຣິນີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອວິນິປາຕຘມ຺ມາ ນິຍຕາ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓາ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ… ເອວໍປຎ຺ຎາ… ເອວໍວິຫາຣິນີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

໑໗໑. ‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສໂກ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອຸປາສໂກ ກາລງ຺ກໂຕ; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍປຎ຺ໂຎ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິຫາຣີ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສກສ຺ສ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສໂກ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອຸປາສໂກ ກາລງ຺ກໂຕ; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມີ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ… ເອວໍປຎ຺ໂຎ… ເອວໍວິຫາຣີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສກສ຺ສ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສໂກ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອຸປາສໂກ ກາລງ຺ກໂຕ; ໂສ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກໂຕ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ປນສ຺ສ ອາຍສ຺ມາ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸໂຕ ວາ – ‘ເອວໍສີໂລ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ໂມ…ເປ… ເອວໍປຎ຺ໂຎ… ເອວໍວິຫາຣີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ ອຸປາສກສ຺ສ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

໑໗໒. ‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສິກາ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອຸປາສິກາ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິກາ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິນີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ… ເອວໍປຎ຺ຎາ… ເອວໍວິຫາຣິນີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສິກາຍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສິກາ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອຸປາສິກາ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຕນຸຕ຺ຕາ ສກທາຄາມິນີ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ… ເອວໍປຎ຺ຎາ… ເອວໍວິຫາຣິນີ… ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສິກາຍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຘານຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສິກາ ສຸຓາຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອຸປາສິກາ ກາລງ຺ກຕາ; ສາ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕາ – ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອວິນິປາຕຘມ຺ມາ ນິຍຕາ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓາ’ຕິ. ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ ຠຄິນີ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສ຺ສຸຕາ ວາ – ‘ເອວໍສີລາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍຘມ຺ມາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍປຎ຺ຎາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິຫາຣິນີ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປິ, ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ ສາ ຠຄິນີ ອໂຫສິ ອິຕິປີ’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ສຸຕຎ຺ຈ ຈາຄຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ອຸປາສິກາຍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ອິຕິ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ຕຖາຄໂຕ ນ ຊນກຸຫນຕ຺ຖໍ ນ ຊນລປນຕ຺ຖໍ ນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖໍ ນ ‘ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ສາວເກ ອພ຺ຠຕີເຕ ກາລງ຺ກເຕ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ພ຺ຍາກໂຣຕິ – ‘ອສຸ ອມຸຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ, ອສຸ ອມຸຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ’ຕິ. ສນ຺ຕິ ຈ ໂຂ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ອຸຬາຣເວທາ ອຸຬາຣປາໂມຊ຺ຊາ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ໂຫຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ນຬກປານສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ໂຄລິຍານິສຸຕ຺ຕໍ

໑໗໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂຄລິຍານິ [ຄຸລິສ຺ສານິ (ສີ. ປີ.), ໂຄລິສ຺ສານິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອາຣຎ຺ຎິໂກ [ອາຣຎ຺ຎໂກ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ປທສມາຈາໂຣ [ປທຣສມາຈາໂຣ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສໂຏ ໂຫຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ຕຕ຺ຣ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ໂຄລິຍານິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ –

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ສຄາຣເວນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສປ຺ປຕິສ຺ເສນ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອຄາຣໂວ ໂຫຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ, ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອຄາຣໂວ ໂຫຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ’ຕິ – ຕສ຺ສ [ອປ຺ປຕິສ຺ໂສຕິສ຺ສ (ສີ. ປີ.)] ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ສຄາຣເວນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສປ຺ປຕິສ຺ເສນ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອາສນກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ – ‘ອິຕິ ເຖເຣ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນານຸປຂຊ຺ຊ ນິສີທິສ຺ສາມິ ນເວ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ອາສເນນ ປຏິພາຫິສ຺ສາມີ’ຕິ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ອາສນກຸສໂລ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ, ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອາສນກຸສໂລ ນ ໂຫຕີ’ຕິ [ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອາຠິສມາຈາຣິກມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອາສນກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອາຠິສມາຈາຣິໂກປິ ຘມ຺ໂມ ຊານິຕພ຺ໂພ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຠິສມາຈາຣິກມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອາຠິສມາຈາຣິກມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອາຠິສມາຈາຣິໂກປິ ຘມ຺ໂມ ຊານິຕພ຺ໂພ [ອຍໍ ອາຠິສມາຈາຣິກຕຕິຍວາໂຣ ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ທິສ຺ສຕິ].

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ນາຕິກາເລນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ ນາຕິທິວາ [ນ ທິວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)] ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕິກາເລນ ຄາມໍ ປວິສຕິ ອຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອຕິກາເລນ ຄາມໍ ປວິສຕິ ອຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ນາຕິກາເລນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ, ນາຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ອຍໍ ນູນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ວິຫຣໂຕ ວິກາລຈຣິຍາ ພຫຸລີກຕາ, ຕເມນໍ ສງ຺ຆຄຕມ຺ປິ ສມຸທາຈຣຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອນຸທ຺ຘເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອຈປເລນ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘໂຕ ໂຫຕິ ຈປໂລ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ອິທໍ ນູນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ວິຫຣໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ຈາປລ຺ຍໍ ພຫຸລີກຕໍ, ຕເມນໍ ສງ຺ຆຄຕມ຺ປິ ສມຸທາຈຣຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອນຸທ຺ຘເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອຈປເລນ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອມຸຂເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອວິກິຓ຺ຓວາເຈນ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຸຂໂຣ ໂຫຕິ ວິກິຓ຺ຓວາໂຈ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ມຸຂໂຣ ວິກິຓ຺ຓວາໂຈ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອມຸຂເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອວິກິຓ຺ຓວາເຈນ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸວເຈນ [ສຸພ຺ພເຈນ (ສີ. ກ.)] ຠວິຕພ຺ພໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕນ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆຄໂຕ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຸພ຺ພໂຈ ໂຫຕິ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ທຸພ຺ພໂຈ ປາປມິຕ຺ໂຕ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຄເຕນ ສງ຺ເຆ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸວເຈນ ຠວິຕພ຺ພໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕນ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸນາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸນາ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກຸສີໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ກຸສີໂຕ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສມາຫິເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອສມາຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອສມາຫິໂຕ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສມາຫິເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຎວຕາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຎວຕາ ຠວິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕາໂຣ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ສມ຺ປາຍຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ສມ຺ປາຍຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ຕຕ຺ຖ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕາໂຣ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ສມ຺ປາຍຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ສມ຺ປາຍຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ຕຕ຺ຖ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕາໂຣ. ສເຈ, ອາວຸໂສ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ສມ຺ປາຍຕິ, ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ‘ກິໍ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ເອກສ຺ສາຣຎ຺ເຎ ເສຣິວິຫາເຣນ ໂຍ ອຍມາຍສ຺ມາ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’ຕິ – ຕສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ [ມຫາໂມຄ຺ຄລາໂນ (ກ.)] ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກເນວ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພາ ອຸທາຫຸ ຄາມນ຺ຕວິຫາຣິນາປີ’’ຕິ? ‘‘ອາຣຎ຺ຎິເກນາປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພາ ປເຄວ ຄາມນ຺ຕວິຫາຣິນາ’’ຕິ.

ໂຄລິຍານິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນວມໍ.

໑໐. ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ຕໍ

໑໗໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ກາສີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ [ຣຕ຺ຕິໂຠຊນໍ (ກ.)] ຠຸຎ຺ຊາມິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມິ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເອຖ, ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິສ຺ສຖ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ກາສີສຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ກີຏາຄິຣິ ນາມ ກາສີນໍ ນິຄໂມ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວິຫຣຕິ ກາສີນໍ ນິຄເມ.

໑໗໕. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ນາມ ຠິກ຺ຂູ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ອາວາສິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຠຄວາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເອຖ, ຕຸມ຺ເຫປິ, ອາວຸໂສ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິສ຺ສຖ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ມຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ. ເຕ ມຍໍ ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊມານາ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເຕ ມຍໍ ກິໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ຫິຕ຺ວາ ກາລິກໍ ອນຸຘາວິສ຺ສາມ? ສາຍຎ຺ເຈວ ມຍໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ’’ຕິ.

ຍໂຕ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ອຖ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິຘ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິມ຺ຫ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈຸມ຺ຫ – ‘ຠຄວາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ; ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເອຖ, ຕຸມ຺ເຫປິ, ອາວຸໂສ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິສ຺ສຖ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈາ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ອມ຺ເຫ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ມຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ. ເຕ ມຍໍ ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊມານາ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເຕ ມຍໍ ກິໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ຫິຕ຺ວາ ກາລິກໍ ອນຸຘາວິສ຺ສາມ? ສາຍຎ຺ເຈວ ມຍໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ’ຕິ. ຍໂຕ ໂຂ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາສກ຺ຂິມ຺ຫ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ອຖ ມຍໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈມາ’’ຕິ.

໑໗໖. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຕຸມ຺ເຫ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ຠຄວາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເອຖ, ຕຸມ຺ເຫປິ, ອາວຸໂສ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນາ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິສ຺ສຖ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈາ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກິຣ [ກິໍ ນຸ (ກ.)], ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ – ‘ມຍໍ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ. ເຕ ມຍໍ ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊມານາ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມ ອປ຺ປາຕງ຺ກຕຎ຺ຈ ລຫຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ. ເຕ ມຍໍ ກິໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ຫິຕ຺ວາ ກາລິກໍ ອນຸຘາວິສ຺ສາມ? ສາຍຎ຺ເຈວ ມຍໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມ ປາໂຕ ຈ ທິວາ ຈ ວິກາເລ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

໑໗໗. ‘‘ກິໍ ນຸ ເມ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈາຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຏິສໍເວເທຕິ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ນນຸ ເມ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາຖ ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ຍໍ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ອິຘ ປເນກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ອິຘ ປເນກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ອິຘ ປເນກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

໑໗໘. ‘‘ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂເວ! ມຍາ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອຠວິສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’ຕິ, ເອວາຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ; ອປິ ນຸ ເມ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕິຣູປໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ວິທິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’ຕິ, ຕສ຺ມາຫໍ ‘ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ. ມຍາ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອຠວິສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’ຕິ, ເອວາຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ; ອປິ ນຸ ເມ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕິຣູປໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ວິທິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’ຕິ, ຕສ຺ມາຫໍ ‘ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວທາມິ.

໑໗໙. ‘‘ມຍາ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອຠວິສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’ຕິ, ເອວາຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ; ອປິ ນຸ ເມ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕິຣູປໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ວິທິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’ຕິ, ຕສ຺ມາຫໍ ‘ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ. ມຍາ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອຠວິສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’ຕິ, ເອວາຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ; ອປິ ນຸ ເມ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕິຣູປໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ວິທິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’ຕິ, ຕສ຺ມາຫໍ ‘ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວທາມິ.

໑໘໐. ‘‘ມຍາ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອຠວິສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’ຕິ, ເອວາຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ; ອປິ ນຸ ເມ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕິຣູປໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ວິທິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’ຕິ, ຕສ຺ມາຫໍ ‘ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ປຊຫຖາ’ຕິ ວທາມິ’’. ມຍາ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອຠວິສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’ຕິ, ເອວາຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ; ອປິ ນຸ ເມ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕິຣູປໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ວິທິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທຍໂຕ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີ’ຕິ, ຕສ຺ມາຫໍ ‘ເອວຣູປໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວທາມິ.

໑໘໑. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ; ນ ປນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘ນ ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ອຣຫນ຺ໂຕ ຂີຓາສວາ ວຸສິຕວນ຺ໂຕ ກຕກຣຓີຍາ ໂອຫິຕຠາຣາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ຖາ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນາ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕາ, ຕຖາຣູປານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ‘ນ ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ກຕໍ ເຕສໍ ອປ຺ປມາເທນ. ອຠພ຺ພາ ເຕ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ. ເຍ ຈ ໂຂ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ເສກ຺ຂາ ອປ຺ປຕ຺ຕມານສາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປ຺ເປວ ນາມິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸໂລມິການິ ເສນາສນານິ ປຏິເສວມານາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊມານາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມນ຺ນານຍມານາ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ! ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອປ຺ປມາທຜລໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

໑໘໒. ‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ, ກາຍສກ຺ຂິ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ, ຘມ຺ມານຸສາຣີ, ສທ຺ຘານຸສາຣີ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ [ຜສ຺ສິຕ຺ວາ (ສີ. ປີ.)] ວິຫຣຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ສ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ນ ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ກຕໍ ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາເທນ. ອຠພ຺ໂພ ໂສ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ນ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອິມສ຺ສປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ນ ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ກຕໍ ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາເທນ. ອຠພ຺ໂພ ໂສ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສກ຺ຂິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍສກ຺ຂິ. ອິມສ຺ສ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປ຺ເປວ ນາມ ອຍມາຍສ຺ມາ ອນຸໂລມິການິ ເສນາສນານິ ປຏິເສວມາໂນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊມາໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມນ຺ນານຍມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ! ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມາທຜລໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ນ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ໂວທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ ໂວຈຣິຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອິມສ຺ສປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປ຺ເປວ ນາມ ອຍມາຍສ຺ມາ ອນຸໂລມິການິ ເສນາສນານິ ປຏິເສວມາໂນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊມາໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມນ຺ນານຍມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ! ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມາທຜລໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ນ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຄເຕ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ນິວິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ ມູລຊາຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອິມສ຺ສປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປ຺ເປວ ນາມ ອຍມາຍສ຺ມາ ອນຸໂລມິການິ ເສນາສນານິ ປຏິເສວມາໂນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊມາໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມນ຺ນານຍມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ! ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມາທຜລໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມານຸສາຣີ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ນ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ [ທິສ຺ວາ ອາສວາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ (ສີ. ປີ.)] ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຕໂສ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ອປິ ຈສ຺ສ ອິເມ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມານຸສາຣີ. ອິມສ຺ສປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປ຺ເປວ ນາມ ອຍມາຍສ຺ມາ ອນຸໂລມິການິ ເສນາສນານິ ປຏິເສວມາໂນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊມາໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມນ຺ນານຍມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ! ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມາທຜລໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘານຸສາຣີ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ ເຕ ນ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ [ທິສ຺ວາ ອາສວາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ (ສີ. ປີ.)] ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຄເຕ ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ເປມມຕ຺ຕໍ, ອປິ ຈສ຺ສ ອິເມ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘານຸສາຣີ. ອິມສ຺ສປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປ຺ເປວ ນາມ ອຍມາຍສ຺ມາ ອນຸໂລມິການິ ເສນາສນານິ ປຏິເສວມາໂນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊມາໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມນ຺ນານຍມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ! ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປມາທຜລໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘ອປ຺ປມາເທນ ກຣຓີຍ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

໑໘໓. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິເກເນວ ອຎ຺ຎາຣາຘນໍ ວທາມິ; ອປິ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ ໂຫຕິ. ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕິ, ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ, ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕິ, ຘຕານໍ [ຘາຕານໍ (ກ.)] ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ, ຉນ຺ທຊາໂຕ ອຸສ຺ສຫຕິ, ອຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ຕຸເລຕິ, ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປທຫຕິ, ປຫິຕຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ກາເຍນ ເຈວ ປຣມສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນໍ ອຕິວິຊ຺ຌ ປສ຺ສຕິ. ສາປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘາ ນາໂຫສິ; ຕມ຺ປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປສງ຺ກມນໍ ນາໂຫສິ; ສາປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຍິຣຸປາສນາ ນາໂຫສິ; ຕມ຺ປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕາວຘານໍ ນາໂຫສິ; ຕມ຺ປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນາໂຫສິ; ສາປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມຘາຣຓາ ນາໂຫສິ; ສາປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາ ນາໂຫສິ; ສາປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ນາໂຫສິ; ໂສປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ໂທ ນາໂຫສິ; ໂສປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸສ຺ສາໂຫ ນາໂຫສິ; ສາປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸລນາ ນາໂຫສິ; ຕມ຺ປິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຘານໍ ນາໂຫສິ. ວິປ຺ປຏິປນ຺ນາຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນາຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ. ກີວ ທູເຣວິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຆປຸຣິສາ ອປກ຺ກນ຺ຕາ ອິມມ຺ຫາ ຘມ຺ມວິນຍາ.

໑໘໔. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸປ຺ປທໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ຍສ຺ສຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຎ຺ຎາຍຕ຺ຖໍ ອາຊາເນຍ຺ຍ. ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ ໂວ [ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ (ກ.)], ຠິກ຺ຂເວ, ອາຊານິສ຺ສຖ ເມ ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເກ ຈ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເກ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕາໂຣ’’ຕິ? ໂຍປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖາ ອາມິສຄຣຸ ອາມິສທາຍາໂທ ອາມິເສຫິ ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ຕສ຺ສ ປາຍໍ ເອວຣູປີ ປໂຓປຓວິຍາ ນ ອຸເປຕິ – ‘ເອວຎ຺ຈ ໂນ ອສ຺ສ ອຖ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ນ ຈ ໂນ ເອວມສ຺ສ ນ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາມາ’ຕິ, ກິໍ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ສພ຺ພໂສ ອາມິເສຫິ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ. ສທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປຣິໂຍຄາຫິຍ [ປຣິໂຍຄາຍ (ສີ. ປີ. ກ.), ປຣິໂຍຄຍ຺ຫ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ວຕ຺ຕໂຕ ອຍມນຸຘມ຺ໂມ ໂຫຕິ – ‘ສຕ຺ຖາ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມິ; ຊານາຕິ ຠຄວາ, ນາຫໍ ຊານາມີ’ຕິ. ສທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປຣິໂຍຄາຫິຍ ວຕ຺ຕໂຕ ຣຸຬ຺ຫນີຍໍ [ຣຸມ຺ຫນິຍໍ (ສີ. ປີ.)] ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ໂຫຕິ ໂອຊວນ຺ຕໍ. ສທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປຣິໂຍຄາຫິຍ ວຕ຺ຕໂຕ ອຍມນຸຘມ຺ໂມ ໂຫຕິ – ‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ, ສຣີເຣ ອຸປສຸສ຺ສຕຸ [ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ສຣີເຣ (ສີ.), ສຣີເຣ ອວສຸສ຺ສຕຸ (ກ.)] ມໍສໂລຫິຕໍ, ຍໍ ຕໍ ປຸຣິສຖາເມນ ປຸຣິສວີຣິເຍນ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນ ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ວີຣິຍສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ [ສນ຺ຖານໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ສທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປຣິໂຍຄາຫິຍ ວຕ຺ຕໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຜລານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຜລໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ – ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎາ, ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສ ອນາຄາມິຕາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທສມໍ.

ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ ທຸຕິໂຍ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ກຸຎ຺ຊຣ-ຣາຫຸລ-ສສ຺ສຕໂລໂກ, ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຈ ຠທ຺ທາລິ-ນາໂມ;

ຂຸທ຺ທ-ທິຊາຖ-ສຫມ຺ປຕິຍາຈໍ, ນາຬກ-ຣຎ຺ຎິກິຏາຄິຣິນາໂມ.

໓. ປຣິພ຺ພາຊກວຄ຺ໂຄ

໑. ເຕວິຊ຺ຊວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ

໑໘໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເອກປຸຓ຺ຑຣີເກ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາເມ ປຏິວສຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເວສາລິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ ຕາວ ເວສາລິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ; ຍໍນູນາຫໍ ເຍນ ເອກປຸຓ຺ຑຣີໂກ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາໂມ ເຍນ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ເອກປຸຓ຺ຑຣີໂກ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາໂມ ເຍນ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ. ສ຺ວາຄຕໍ [ສາຄຕໍ (ສີ. ປີ.)], ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ. ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ປຣິຍາຍມກາສິ ຍທິທໍ ອິຘາຄມນາຍ. ນິສີທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິທມາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ, ອປຣິເສ+ສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕິ, ຈຣໂຕ ຈ ເມ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ. ເຍ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ, ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕິ, ຈຣໂຕ ຈ ເມ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ, ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ, ນ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘ເຍ ເຕ, ວຈ຺ຉ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ, ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕິ, ຈຣໂຕ ຈ ເມ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ, ນ ເມ ເຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ, ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ຈ ປນ ມໍ ອສຕາ ອຠູເຕນາ’’ຕິ.

໑໘໖. ‘‘ກຖໍ ພ຺ຍາກຣມານາ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ ເຈວ ຠຄວໂຕ ອສ຺ສາມ, ນ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາມ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາມ, ນ ຈ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ພ຺ຍາກຣມາໂນ ວຸຕ຺ຕວາທີ ເຈວ ເມ ອສ຺ສ, ນ ຈ ມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອຫຎ຺ຫິ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມິ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ອຫຎ຺ຫິ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ. ອຫຎ຺ຫິ, ວຈ຺ຉ, ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ.

‘‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ພ຺ຍາກຣມາໂນ ວຸຕ຺ຕວາທີ ເຈວ ເມ ອສ຺ສ, ນ ຈ ມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂກຈິ ຄິຫີ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ໂກຈິ ຄິຫີ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂກຈິ ຄິຫີ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຄ຺ຄູປໂຄ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ເຍ ຄິຫີ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຄ຺ຄູປຄາ’’ຕິ [‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ວຈ຺ຉ ໂກຈິ ຄິຫີ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຄ຺ຄູປໂຄຕິ’’. (ກ.)].

‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂກຈິ ອາຊີວໂກ [ອາຊີວິໂກ (ກ.)] ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ໂກຈິ ອາຊີວໂກ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂກຈິ ອາຊີວໂກ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຄ຺ຄູປໂຄ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ໂຂ ໂສ, ວຈ຺ຉ, ເອກນວຸໂຕ ກປ຺ໂປ [ອິໂຕ ໂກ ວຈ຺ຉ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ (ກ.)] ຍມຫໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ, ນາຠິຊານາມິ ກຎ຺ຈິ ອາຊີວກໍ ສຄ຺ຄູປຄໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນ; ໂສປາສິ ກມ຺ມວາທີ ກິຣິຍວາທີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຸຎ຺ຎໍ ອທຸໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ອນ຺ຕມໂສ ສຄ຺ຄູປເຄນປີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ວຈ຺ຉ, ສຸຎ຺ຎໍ ອທຸໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ອນ຺ຕມໂສ ສຄ຺ຄູປເຄນປີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ເຕວິຊ຺ຊວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຐມໍ.

໒. ອຄ຺ຄິວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ

໑໘໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ [ເອວໍທິຏ຺ຐີ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

໑໘໘. ‘‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ [ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ວເທສິ (ສີ.), ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕິ ວເທສິ (?)]. ‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ.

‘‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ເອວໍທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວເທສິ.

‘‘ກິໍ ປນ ໂຠ ໂຄຕໂມ ອາທີນວໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ເອວໍ ອິມານິ ສພ຺ພໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອນຸປຄໂຕ’’ຕິ?

໑໘໙. ‘‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ທິຏ຺ຐິຄຕເມຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ [ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາຣໍ (ສີ. ປີ.)] ທິຏ຺ຐິວິສູກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ສທຸກ຺ຂໍ ສວິຆາຕໍ ສອຸປາຍາສໍ ສປຣິຬາຫໍ, ນ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ …ເປ… ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ…ເປ… ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ທິຏ຺ຐິຄຕເມຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວິສູກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ສທຸກ຺ຂໍ ສວິຆາຕໍ ສອຸປາຍາສໍ ສປຣິຬາຫໍ, ນ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ອາທີນວໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ເອວໍ ອິມານິ ສພ຺ພໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອນຸປຄໂຕ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອປນີຕເມຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ. ທິຏ຺ຐຎ຺ເຫຕໍ, ວຈ຺ຉ, ຕຖາຄເຕນ – ‘ອິຕິ ຣູປໍ, ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ; ອິຕິ ເວທນາ, ອິຕິ ເວທນາຍ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ; ອິຕິ ສຎ຺ຎາ, ອິຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ; ອິຕິ ສງ຺ຂາຣາ, ອິຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ; ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ສພ຺ພມຎ຺ຎິຕານໍ ສພ຺ພມຖິຕານໍ ສພ຺ພອຫໍກາຣມມໍກາຣມານານຸສຍານໍ ຂຍາ ວິຣາຄາ ນິໂຣຘາ ຈາຄາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ອນຸປາທາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວທາມີ’’ຕິ.

໑໙໐. ‘‘ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫິໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕິ’’. ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕິ’’. ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕິ’’. ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕິ’’.

‘‘‘ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫິໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕີ’ຕິ ວເທສິ. ‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕີ’ຕິ ວເທສິ. ‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕີ’ຕິ ວເທສິ. ‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ນ ອຸເປຕີ’ຕິ ວເທສິ. ເອຕ຺ຖາຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຎ຺ຎາຓມາປາທິໍ, ເອຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫມາປາທິໍ. ຍາປິ ເມ ເອສາ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປຸຣິເມນ ກຖາສລ຺ລາເປນ ອຫຸ ປສາທມຕ຺ຕາ ສາປິ ເມ ເອຕຣຫິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ’’ຕິ. ‘‘ອລຎ຺ຫິ ເຕ, ວຈ຺ຉ, ອຎ຺ຎາຓາຍ, ອລໍ ສມ຺ໂມຫາຍ. ຄມ຺ຠີໂຣ ຫາຍໍ, ວຈ຺ຉ, ຘມ຺ໂມ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ. ໂສ ຕຍາ ທຸຊ຺ຊາໂນ ອຎ຺ຎທິຏ຺ຐິເກນ ອຎ຺ຎຂນ຺ຕິເກນ ອຎ຺ຎຣຸຈິເກນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣໂຍເຄນ [ອຎ຺ຎຕ຺ຣາໂຍເຄນ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒໐)] ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຈຣິຍເກນ’’ [ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຈຣິຍເກນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)].

໑໙໑. ‘‘ເຕນ ຫິ, ວຈ຺ຉ, ຕຎ຺ເຎເວຕ຺ຖ ປຏິປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ; ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍ ຕຖາ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາສິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ວຈ຺ຉ, ສເຈ ເຕ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊເລຍ຺ຍ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ – ‘ອຍໍ ເມ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊລຕີ’’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊເລຍ຺ຍ, ຊາເນຍ຺ຍາຫໍ – ‘ອຍໍ ເມ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊລຕີ’’’ຕິ.

‘‘ສເຈ ປນ ຕໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ໂຍ ເຕ ອຍໍ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ກິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊລຕີ’ຕິ, ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ກິນ຺ຕິ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ມໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ໂຍ ເຕ ອຍໍ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ກິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊລຕີ’ຕິ, ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ – ‘ໂຍ ເມ ອຍໍ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊລຕີ’’’ຕິ.

‘‘ສເຈ ເຕ, ວຈ຺ຉ, ປຸຣໂຕ ໂສ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ – ‘ອຍໍ ເມ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພຸໂຕ’’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຸຣໂຕ ໂສ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍ, ຊາເນຍ຺ຍາຫໍ – ‘ອຍໍ ເມ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພຸໂຕ’’’ຕິ.

‘‘ສເຈ ປນ ຕໍ, ວຈ຺ຉ, ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ໂຍ ເຕ ອຍໍ ປຸຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພຸໂຕ ໂສ ອຄ຺ຄິ ອິໂຕ ກຕມໍ ທິສໍ ຄໂຕ – ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ’ຕິ, ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ກິນ຺ຕິ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ອຸເປຕິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍຎ຺ຫິ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຄ຺ຄິ ຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊລິ [ຊລຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຕສ຺ສ ຈ ປຣິຍາທານາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ອນຸປຫາຣາ ອນາຫາໂຣ ນິພ຺ພຸໂຕ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

໑໙໒. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເຍນ ຣູເປນ ຕຖາຄຕໍ ປຎ຺ຎາປຍມາໂນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ຕໍ ຣູປໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນໍ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕໍ ອນຠາວໍກຕໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມໍ. ຣູປສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ໂຕ [ຣູປສງ຺ຂາວິມຸຕ຺ໂຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.) ເອວໍ ເວທນາສງ຺ຂຍາທີສຸປິ] ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຕຖາຄໂຕ ຄມ຺ຠີໂຣ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸປ຺ປຣິໂຍຄາຬ຺ໂຫ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ.

‘‘ຍາຍ ເວທນາຍ ຕຖາຄຕໍ ປຎ຺ຎາປຍມາໂນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ສາ ເວທນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ເວທນາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຕຖາຄໂຕ ຄມ຺ຠີໂຣ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸປ຺ປຣິໂຍຄາຬ຺ໂຫ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ.

‘‘ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຕຖາຄຕໍ ປຎ຺ຎາປຍມາໂນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ສາ ສຎ຺ຎາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ສຎ຺ຎາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຕຖາຄໂຕ ຄມ຺ຠີໂຣ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸປ຺ປຣິໂຍຄາຬ຺ໂຫ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ.

‘‘ເຍຫິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ຕຖາຄຕໍ ປຎ຺ຎາປຍມາໂນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ສງ຺ຂາຣສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຕຖາຄໂຕ ຄມ຺ຠີໂຣ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸປ຺ປຣິໂຍຄາຬ຺ໂຫ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ.

‘‘ເຍນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຕຖາຄຕໍ ປຎ຺ຎາປຍມາໂນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນໍ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕໍ ອນຠາວໍກຕໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມໍ. ວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຕຖາຄໂຕ ຄມ຺ຠີໂຣ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸປ຺ປຣິໂຍຄາຬ຺ໂຫ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ ນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ, ເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ນ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ’’.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຄາມສ຺ສ ວາ ນິຄມສ຺ສ ວາ ອວິທູເຣ ມຫາສາລຣຸກ຺ໂຂ. ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາ ສາຂາປລາສາ ປລຸຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ [ສາຂາປລາສໍ ປລຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ], ຕຈປປຏິກາ ປລຸຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຜຄ຺ຄູ ປລຸຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ [ເຜຄ຺ຄຸ ປລຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]; ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອປຄຕສາຂາປລາໂສ ອປຄຕຕຈປປຏິໂກ ອປຄຕເຜຄ຺ຄຸໂກ ສຸທ຺ໂຘ ອສ຺ສ, ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ; ເອວເມວ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປາວຈນໍ ອປຄຕສາຂາປລາສໍ ອປຄຕຕຈປປຏິກໍ ອປຄຕເຜຄ຺ຄຸກໍ ສຸທ຺ຘໍ, ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຄ຺ຄິວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍໍ.

໓. ມຫາວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ

໑໙໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ອຖ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕາຫໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ສຫກຖີ. ສາຘຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກຸສລາກຸສລໍ ເທເສຕູ’’ຕິ. ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນປິ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ກຸສລາກຸສລໍ ເທເສຍ຺ຍໍ, ວິຕ຺ຖາເຣນປິ ໂຂ ເຕ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ກຸສລາກຸສລໍ ເທເສຍ຺ຍໍ; ອປິ ຈ ເຕ ອຫໍ, ວຈ຺ຉ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກຸສລາກຸສລໍ ເທເສສ຺ສາມິ. ຕໍ ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໑໙໔. ‘‘ໂລໂຠ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ອໂລໂຠ ກຸສລໍ; ໂທໂສ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ອໂທໂສ ກຸສລໍ; ໂມໂຫ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ອໂມໂຫ ກຸສລໍ. ອິຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ, ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ.

‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ອທິນ຺ນາທານໍ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ອທິນ຺ນາທານາ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ມຸສາວາໂທ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ມຸສາວາທາ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ປິສຸຓາ ວາຈາ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ຜຣຸສາ ວາຈາ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ເວຣມຓີ ກຸສລໍ; ອຠິຊ຺ຌາ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ອນຠິຊ຺ຌາ ກຸສລໍ; ພ຺ຍາປາໂທ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ, ອພ຺ຍາປາໂທ ກຸສລໍ; ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອກຸສລໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກຸສລໍ. ອິຕິ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອິເມ ທສ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ, ທສ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ.

‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ປຫີນາ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ, ໂສ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ ວຸສິຕວາ ກຕກຣຓີໂຍ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

໑໙໕. ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ສາວໂກ ໂຍ ອາສວານໍ ຂຍາ [ສາວໂກ ອາສວານໍ ຂຍາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.) ເອວມຸປຣິປິ] ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ມມ ສາວກາ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ. ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກາ ຠິກ຺ຂຸນີປິ ສາວິກາ ຍາ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ມມ ສາວິກາ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກຸປາສໂກປິ ສາວໂກ ຄິຫີ ໂອທາຕວສໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ເຍ ອຸປາສກາ ມມ ສາວກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິກາ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’’ຕິ.

‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ. ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກຸປາສໂກປິ ສາວໂກ ຄິຫີ ໂອທາຕວສໂນ ກາມໂຠຄີ ສາສນກໂຣ ໂອວາທປ຺ປຏິກໂຣ ໂຍ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ເຍ ອຸປາສກາ ມມ ສາວກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ສາສນກຣາ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣາ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ ວິຄຕກຖໍກຖາ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ. ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກຸປາສິກາປິ ສາວິກາ ຄິຫິນີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນີ ຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິກາ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິນີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ຍາ ອຸປາສິກາ ມມ ສາວິກາ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນິໂຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິກາ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິນິໂຍ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’’ຕິ.

‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ອຸປາສິກາ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນິໂຍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກຸປາສິກາປິ ສາວິກາ ຄິຫິນີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິນີ ສາສນກຣາ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣາ ຍາ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ ວິຄຕກຖໍກຖາ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ຍາ ອຸປາສິກາ ມມ ສາວິກາ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິນິໂຍ ສາສນກຣາ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣາ ຕິຓ຺ຓວິຈ຺ຉິກິຈ຺ຉາ ວິຄຕກຖໍກຖາ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໙໖. ‘‘ສເຈ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວໍເຍວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ອຠວິສ຺ສ, ໂນ ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອປຣິປູຣໍ ອຠວິສ຺ສ ເຕນງ຺ເຄນ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຣິປູຣໍ ເຕນງ຺ເຄນ.

‘‘ສເຈ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ອຠວິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ໂນ ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອປຣິປູຣໍ ອຠວິສ຺ສ ເຕນງ຺ເຄນ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຣິປູຣໍ ເຕນງ຺ເຄນ.

‘‘ສເຈ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ອຠວິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອປຣິປູຣໍ ອຠວິສ຺ສ ເຕນງ຺ເຄນ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຣິປູຣໍ ເຕນງ຺ເຄນ.

‘‘ສເຈ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ອຠວິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປາສກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອປຣິປູຣໍ ອຠວິສ຺ສ ເຕນງ຺ເຄນ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ອາຣາຘກາ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຣິປູຣໍ ເຕນງ຺ເຄນ.

‘‘ສເຈ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ອຠວິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປາສິກາ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນິໂຍ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອປຣິປູຣໍ ອຠວິສ຺ສ ເຕນງ຺ເຄນ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ອາຣາຘກາ, ອຸປາສິກາ ຈ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນິໂຍ ອາຣາຘິກາ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຣິປູຣໍ ເຕນງ຺ເຄນ.

‘‘ສເຈ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ ອຠວິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ອາຣາຘກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ອຸປາສິກາ ຈ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນິໂຍ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປາສິກາ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິນິໂຍ ອາຣາຘິກາ ອຠວິສ຺ສໍສຸ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອປຣິປູຣໍ ອຠວິສ຺ສ ເຕນງ຺ເຄນ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠວຎ຺ເຈວ ໂຄຕໂມ ອາຣາຘໂກ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອາຣາຘກາ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອາຣາຘິກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອາຣາຘກາ, ອຸປາສກາ ຈ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິໂນ ອາຣາຘກາ, ອຸປາສິກາ ຈ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນິໂຍ ອາຣາຘິກາ, ອຸປາສິກາ ຈ ຄິຫິນິໂຍ ໂອທາຕວສນາ ກາມໂຠຄິນິໂຍ ອາຣາຘິກາ; ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຣິປູຣໍ ເຕນງ຺ເຄນ.

໑໙໗. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຄງ຺ຄາ ນທີ ສມຸທ຺ທນິນ຺ນາ ສມຸທ຺ທໂປຓາ ສມຸທ຺ທປພ຺ຠາຣາ ສມຸທ຺ທໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວາຍໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປຣິສາ ສຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາ ນິພ຺ພານນິນ຺ນາ ນິພ຺ພານໂປຓາ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາຣາ ນິພ຺ພານໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ລເຠຍ຺ຍາຫໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍໍ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ, ໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວສຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ; ອປິ ຈ ເມຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕາ ວິທິຕາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວສນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ; ອຫໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ປຣິວສິສ຺ສາມິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕຸ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍາ’’ຕິ. ອລຕ຺ຖ ໂຂ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ.

ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ອທ຺ຘມາສູປສມ຺ປນ຺ໂນ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍາວຕກໍ, ຠນ຺ເຕ, ເສເຂນ ຎາເຓນ ເສຂາຍ ວິຊ຺ຊາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕໍ ມຍາ; ອຸຕ຺ຕຣິ ຈ ເມ [ອຸຕ຺ຕຣິໍ ເມ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ທ຺ເວ ຘມ຺ເມ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາເວຫິ – ສມຖຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນຎ຺ຈ. ອິເມ ໂຂ ເຕ, ວຈ຺ຉ, ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາວິຕາ – ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈ – ອເນກຘາຕຸປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ.

໑໙໘. ‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ [ຍາວເທ (ປີ.)] ອາກງ຺ຂິສ຺ສສິ – ‘ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸຠເວຍ຺ຍໍ – ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ອສ຺ສໍ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ອສ຺ສໍ; ອາວິຠາວໍ, ຕິໂຣຠາວໍ; ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສ; ປຖວິຍາປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທເກ; ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວິຍໍ; ອາກາເສປິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ກເມຍ຺ຍໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ; ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວ ປາຓິນາ ປຣິມເສຍ຺ຍໍ, ປຣິມຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ; ຍາວພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ, ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ.

‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂິສ຺ສສິ – ‘ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸເຓຍ຺ຍໍ – ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ, ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ, ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ.

‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂິສ຺ສສິ – ‘ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊາເນຍ຺ຍໍ – ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ວີຕຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ສໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສໂທສໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ວີຕໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວີຕໂທສໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ສໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສໂມຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ວີຕໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວີຕໂມຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ສໍຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ອມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອມຫຄ຺ຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ສອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ; ວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍໍ, ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊາເນຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ, ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ.

‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂິສ຺ສສິ – ‘ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕິໂຍ ທສປິ ຊາຕິໂຍ ວີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຕິໍສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຊາຕິສຕມ຺ປິ ຊາຕິສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ; ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ – ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິໍ; ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ; ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ, ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ.

‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂິສ຺ສສິ – ‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊາເນຍ຺ຍໍ – ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ; ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອນຸປວາທກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາຕິ; ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊາເນຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ, ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ.

‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂິສ຺ສສິ – ‘ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ, ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ’’ຕິ.

໑໙໙. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.

໒໐໐. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ. ທິສ຺ວານ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຫນ຺ທ! ກຫໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນຫາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຖ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຖ – ‘ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ປຣິຈິຓ຺ໂຓ ເມ ຠຄວາ, ປຣິຈິຓ຺ໂຓ ເມ ສຸຄໂຕ’’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ປຣິຈິຓ຺ໂຓ ເມ ຠຄວາ, ປຣິຈິຓ຺ໂຓ ເມ ສຸຄໂຕ’’’ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພວ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ວິທິໂຕ – ‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’ຕິ. ເທວຕາປິ ເມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘ເຕວິຊ຺ໂຊ, ຠນ຺ເຕ, ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ມຫາວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕິຍໍ.

໔. ທີຆນຂສຸຕ຺ຕໍ

໒໐໑. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ສູກຣຂຕາຍໍ. ອຖ ໂຂ ທີຆນໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ທີຆນໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’’ຕິ. ‘‘ຍາປິ ໂຂ ເຕ ເອສາ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ທິຏ຺ຐິ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ, ເອສາປິ ເຕ ທິຏ຺ຐິ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອສາ ເຈ [ເອສາປິ (ກ.)] ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ທິຏ຺ຐິ ຂເມຍ຺ຍ, ຕໍປສ຺ສ ຕາທິສເມວ, ຕໍປສ຺ສ ຕາທິສເມວາ’’ຕິ. ‘‘ອໂຕ ໂຂ ເຕ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ພຫູ ຫິ ພຫຸຕຣາ ໂລກສ຺ມິໍ ເຍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຕໍປສ຺ສ ຕາທິສເມວ, ຕໍປສ຺ສ ຕາທິສເມວາ’ຕິ. ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິໍ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ. ອໂຕ ໂຂ ເຕ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕນູ ຫິ ຕນຸຕຣາ ໂລກສ຺ມິໍ ເຍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຕໍປສ຺ສ ຕາທິສເມວ, ຕໍປສ຺ສ ຕາທິສເມວາ’ຕິ. ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ. ສນ຺ຕຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ຂມຕີ’ຕິ; ສນ຺ຕຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ; ສນ຺ຕຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ຂມຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ. ຕຕ຺ຣຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ຂມຕີ’ຕິ ເຕສມຍໍ ທິຏ຺ຐິ ສາຣາຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ສຎ຺ໂຎຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຠິນນ຺ທນາຍ ສນ຺ຕິເກ ອຊ຺ໂຌສານາຍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປາທານາຍ ສນ຺ຕິເກ; ຕຕ຺ຣຄ຺ຄິເວສ຺ສນ ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ ເຕສມຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອສາຣາຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອສຎ຺ໂຎຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຠິນນ຺ທນາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຊ຺ໂຌສານາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຸປາທານາຍ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

໒໐໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ທີຆນໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸກ຺ກໍເສຕິ [ອຸກ຺ກໍສຕິ (ສີ. ປີ. ກ.)] ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ສມຸກ຺ກໍເສຕິ [ສມ຺ປຫໍສຕິ (ກ.)] ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ທິຏ຺ຐິຄຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ຂມຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ. ຍາ ຫິ ເຕສໍ ຂມຕິ ສາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ສາຣາຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ສຎ຺ໂຎຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຠິນນ຺ທນາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຊ຺ໂຌສານາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອຸປາທານາຍ ສນ຺ຕິເກ; ຍາ ຫິ ເຕສໍ ນກ຺ຂມຕິ ສາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອສາຣາຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອສຎ຺ໂຎຄາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຠິນນ຺ທນາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຊ຺ໂຌສານາຍ ສນ຺ຕິເກ, ອນຸປາທານາຍ ສນ຺ຕິເກ. ຕຕ຺ຣຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ຂມຕີ’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ຍາ ໂຂ ເມ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ – ສພ຺ພໍ ເມ ຂມຕີຕິ, ອິມຎ຺ເຈ ອຫໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຖາມສາ ປຣາມາສາ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫເຣຍ຺ຍໍ – ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ; ທ຺ວີຫິ ເມ ອສ຺ສ ວິຄ຺ຄໂຫ – ໂຍ ຈາຍໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີຕິ, ໂຍ ຈາຍໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ຂມຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີຕິ – ອິເມຫິ ອສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອິຕິ ວິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ວິວາໂທ, ວິວາເທ ສຕິ ວິຆາໂຕ, ວິຆາເຕ ສຕິ ວິເຫສາ’. ອິຕິ ໂສ ວິຄ຺ຄຫຎ຺ຈ ວິວາທຎ຺ຈ ວິຆາຕຎ຺ຈ ວິເຫສຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຕຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ອຸປາທິຍຕິ. ເອວເມຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ເອວເມຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ.

໒໐໓. ‘‘ຕຕ຺ຣຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ຍາ ໂຂ ເມ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ – ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ, ອິມຎ຺ເຈ ອຫໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຖາມສາ ປຣາມາສາ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫເຣຍ຺ຍໍ – ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ; ທ຺ວີຫິ ເມ ອສ຺ສ ວິຄ຺ຄໂຫ – ໂຍ ຈາຍໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ສພ຺ພໍ ເມ ຂມຕີຕິ, ໂຍ ຈາຍໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ຂມຕິ ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີຕິ – ອິເມຫິ ອສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອິຕິ ວິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ວິວາໂທ, ວິວາເທ ສຕິ ວິຆາໂຕ, ວິຆາເຕ ສຕິ ວິເຫສາ’. ອິຕິ ໂສ ວິຄ຺ຄຫຎ຺ຈ ວິວາທຎ຺ຈ ວິຆາຕຎ຺ຈ ວິເຫສຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຕຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ອຸປາທິຍຕິ. ເອວເມຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ເອວເມຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ.

໒໐໔. ‘‘ຕຕ຺ຣຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ຂມຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ຍາ ໂຂ ເມ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ – ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ຂມຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີຕິ, ອິມຎ຺ເຈ ອຫໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຖາມສາ ປຣາມາສາ ອຠິນິວິສ຺ສ ໂວຫເຣຍ຺ຍໍ – ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ; ທ຺ວີຫິ ເມ ອສ຺ສ ວິຄ຺ຄໂຫ – ໂຍ ຈາຍໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ສພ຺ພໍ ເມ ຂມຕີຕິ, ໂຍ ຈາຍໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີຕິ – ອິເມຫິ ອສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອິຕິ ວິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ວິວາໂທ, ວິວາເທ ສຕິ ວິຆາໂຕ, ວິຆາເຕ ສຕິ ວິເຫສາ’. ອິຕິ ໂສ ວິຄ຺ຄຫຎ຺ຈ ວິວາທຎ຺ຈ ວິຆາຕຎ຺ຈ ວິເຫສຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຕຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ອຸປາທິຍຕິ. ເອວເມຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ເອວເມຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ.

໒໐໕. ‘‘ອຍໍ ໂຂ ປນຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ກາໂຍ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ [ຈາຕຸມ຺ມຫາຠູຕິໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ.)] ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ໂອທນກຸມ຺ມາສຸປຈໂຍ ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ, ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕ ຄຓ຺ຑໂຕ ສລ຺ລໂຕ ອຆໂຕ ອາພາຘໂຕ ປຣໂຕ ປໂລກໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສິມໍ ກາຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕ ຄຓ຺ຑໂຕ ສລ຺ລໂຕ ອຆໂຕ ອາພາຘໂຕ ປຣໂຕ ປໂລກໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສໂຕ ໂຍ ກາຍສ຺ມິໍ ກາຍຉນ຺ໂທ ກາຍສ຺ເນໂຫ ກາຍນ຺ວຍຕາ ສາ ປຫີຍຕິ.

‘‘ຕິສ຺ໂສ ໂຂ ອິມາ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເວທນາ – ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ. ຍສ຺ມິໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ສມເຍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ, ນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ; ສຸຂໍເຍວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວທນໍ ເວເທຕິ. ຍສ຺ມິໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ສມເຍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ, ນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ; ທຸກ຺ຂໍເຍວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວທນໍ ເວເທຕິ. ຍສ຺ມິໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ສມເຍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ, ນ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ເວເທຕິ; ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍເຍວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວທນໍ ເວເທຕິ. ສຸຂາປິ ໂຂ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ; ທຸກ຺ຂາປິ ໂຂ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ; ອທຸກ຺ຂມສຸຂາປິ ໂຂ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ. ເອວໍ ປສ຺ສໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ ສຸຂາຍປິ ເວທນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ຂາຍປິ ເວທນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍປິ ເວທນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ; ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຠິກ຺ຂຸ ນ ເກນຈິ ສໍວທຕິ, ນ ເກນຈິ ວິວທຕິ, ຍຎ຺ຈ ໂລເກ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ໂວຫຣຕິ, ອປຣາມສ’’ນ຺ຕິ.

໒໐໖. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ພີຊຍມາໂນ [ວີຊຍມາໂນ (ສີ. ປີ.)]. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ກິຣ ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາ ປຫານມາຫ, ເຕສໍ ເຕສໍ ກິຣ ໂນ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄມາຫາ’’ຕິ. ອິຕິ ຫິທໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ທີຆນຂສ຺ສ ປນ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ທີຆນໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ – ເອວເມວ ໂຂ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ທີຆນຂສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕໍ

໒໐໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ກຸຣູສຸ ວິຫຣຕິ ກມ຺ມາສຘມ຺ມໍ ນາມ ກຸຣູນໍ ນິຄໂມ, ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາເຣ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ [ຕິຓສນ຺ຖຣເກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ກມ຺ມາສຘມ຺ມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ກມ຺ມາສຘມ຺ມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວນສຓ຺ໂຑ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ທິວາວິຫາຣາຍ. ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ [ມາຄນ຺ທິໂຍ (ສີ. ປີ.)] ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ ເຍນ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາເຣ ຕິຓສນ຺ຖາຣກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກສ຺ສ ນ຺ວຍໍ ໂຠໂຕ ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາເຣ ຕິຓສນ຺ຖາຣໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ສມຓເສຍ຺ຍານຸຣູປໍ [ສມຓເສຍ຺ຍາຣູປໍ (ສີ. ປີ.)] ມຎ຺ເຎ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ໂຠ ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ຕສ຺ເສສາ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ທຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວຕ, ໂຠ ຠາຣທ຺ວາຊ, ອທ຺ທສາມ; ທຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວຕ, ໂຠ ຠາຣທ຺ວາຊ, ອທ຺ທສາມ! ເຍ ມຍໍ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຠູນຫຸໂນ [ຠູນຫນສ຺ສ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ເສຍ຺ຍໍ ອທ຺ທສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂສ຺ເສຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ວາຈໍ; ຣກ຺ຂສ຺ເສຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ວາຈໍ. ພຫູ ຫິ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຓ຺ຑິຕາປິ ຄຫປຕິປຓ຺ຑິຕາປິ ສມຓປຓ຺ຑິຕາປິ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາ ວິນີຕາ ອຣິເຍ ຎາເຍ ຘມ຺ເມ ກຸສເລ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເຈປິ ມຍໍ, ໂຠ ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາມ, ສມ຺ມຸຂາປິ ນໍ ວເທຍ຺ຍາມ – ‘ຠູນຫຸ [ຠູນຫໂນ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ໂນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຈຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕໍ ໂຠໂຕ ມາຄຓ຺ຑິຍສ຺ສ ອຄຣຸ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາມິ ຕໍ [ອາໂຣເຈຍ຺ຍເມຕໍ (ສີ. ປີ.), ອາໂຣເຈສ຺ສາມິ ຕສ຺ສ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠວໍ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວຸຕ຺ໂຕວ ນໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ.

໒໐໘. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມາຄຓ຺ຑິເຍນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ. ອຖ ໂຂ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫຸ ປນ ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມາຄຓ຺ຑິເຍນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍເຍວ ຕິຓສນ຺ຖາຣກໍ ອາຣພ຺ຠ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສໍວິຄ຺ໂຄ ໂລມຫຏ຺ຐຊາໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ມຍໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ອາໂຣເຈຕຸກາມາ. ອຖ ຈ ປນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອນກ຺ຂາຕໍເຍວ ອກ຺ຂາສີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ຫິ [ອຍຎ຺ຈ ຫິທໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຠຄວໂຕ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ ເຍນ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາຣໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ມາຄຓ຺ຑິຍໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໒໐໙. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣູປາຣາມໍ ຣູປຣຕໍ ຣູປສມ຺ມຸທິຕໍ. ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕໍ ສໍວຸຕໍ, ຕສ຺ສ ຈ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອິທໍ ນຸ ເຕ ເອຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ຠູນຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’’ຕິ? ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ຠູນຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ໂນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຈຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕໍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສທ຺ທາຣາມໍ…ເປ… ຆານໍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ ຄນ຺ຘາຣາມໍ… ຊິວ຺ຫາ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣສາຣາມາ ຣສຣຕາ ຣສສມ຺ມຸທິຕາ. ສາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທນ຺ຕາ ຄຸຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂິຕາ ສໍວຸຕາ, ຕສ຺ສາ ຈ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອິທໍ ນຸ ເຕ ເອຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ຠູນຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’’ຕິ? ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ຠູນຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ໂນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຈຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ກາໂຍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣາໂມ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣໂຕ…ເປ… ມໂນ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຘມ຺ມາຣາໂມ ຘມ຺ມຣໂຕ ຘມ຺ມສມ຺ມຸທິໂຕ. ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທນ຺ໂຕ ຄຸຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິໂຕ ສໍວຸໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອິທໍ ນຸ ເຕ ເອຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ຠູນຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’’ຕິ? ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ຠູນຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເອວຎ຺ຫິ ໂນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຈຣຕີ’’ຕິ.

໒໑໐. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣູເປຫິ ປຣິຈາຣິຕປຸພ຺ໂພ ອສ຺ສ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ, ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ຣູປານໍເຍວ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ຣູປຕຓ຺ຫໍ ປຫາຍ ຣູປປຣິຬາຫໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ອິມສ຺ສ ປນ ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ກິມສ຺ສ ວຈນີຍ’’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ – ‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ເທຫິ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຄນ຺ເຘຫິ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣເສຫິ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ ປຣິຈາຣິຕປຸພ຺ໂພ ອສ຺ສ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ, ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພານໍເຍວ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕຓ຺ຫໍ ປຫາຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພປຣິຬາຫໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ອິມສ຺ສ ປນ ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ກິມສ຺ສ ວຈນີຍ’’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

໒໑໑. ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູໂຕ ສມາໂນ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣສິໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣູເປຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ເທຫິ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຄນ຺ເຘຫິ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣເສຫິ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຕໂຍ ປາສາທາ ອເຫສຸໍ – ເອໂກ ວສ຺ສິໂກ, ເອໂກ ເຫມນ຺ຕິໂກ, ເອໂກ ຄິມ຺ຫິໂກ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ວສ຺ສິເກ ປາສາເທ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ [ວສ຺ສິເກ ປາສາເທ ຈຕ຺ຕາໂຣ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ມາເສ ນິປ຺ປຸຣິເສຫິ ຕູຣິເຍຫິ [ຕຸຣິເຍຫິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປຣິຈາຣຍມາໂນ [ປຣິຈາຣິຍມາໂນ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ນ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອໂຣຫາມິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ກາມານໍເຍວ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ກາມຕຓ຺ຫໍ ປຫາຍ ກາມປຣິຬາຫໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ. ໂສ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ກາເມສຸ ອວີຕຣາເຄ ກາມຕຓ຺ຫາຫິ ຂຊ຺ຊມາເນ ກາມປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫມາເນ ກາເມ ປຏິເສວນ຺ເຕ. ໂສ ເຕສໍ ນ ປິເຫມິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາຫຍໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ – ອປິ ທິພ຺ພໍ ສຸຂໍ ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ – ຕາຍ ຣຕິຍາ ຣມມາໂນ ຫີນສ຺ສ ນ ປິເຫມິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມາມິ.

໒໑໒. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຍ຺ຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣູເປຫິ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ. ໂສ ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ວາຈາຍ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມນສາ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທເນ ວເນ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ທິພ຺ເພຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຍ຺ຍ. ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕໍ ສມງ຺ຄີຠູຕໍ ປຣິຈາຣຍມານໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອປິ ນຸ ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ນນ຺ທເນ ວເນ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ທິພ຺ເພຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາຣຍມາໂນ ອມຸສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປິເຫຍ຺ຍ, ມານຸສການໍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາມຄຸຓານໍ ມານຸສເກຫິ ວາ ກາເມຫິ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ມານຸສເກຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກາເມຫິ ທິພ຺ພກາມາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕຣາ ຈ ປຓີຕຕຣາ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູໂຕ ສມາໂນ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣສິໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣູເປຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ເທຫິ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຄນ຺ເຘຫິ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣເສຫິ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ກາມານໍເຍວ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ກາມຕຓ຺ຫໍ ປຫາຍ ກາມປຣິຬາຫໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ. ໂສ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ກາເມສຸ ອວີຕຣາເຄ ກາມຕຓ຺ຫາຫິ ຂຊ຺ຊມາເນ ກາມປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫມາເນ ກາເມ ປຏິເສວນ຺ເຕ, ໂສ ເຕສໍ ນ ປິເຫມິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາຫຍໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ – ອປິ ທິພ຺ພໍ ສຸຂໍ ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ – ຕາຍ ຣຕິຍາ ຣມມາໂນ ຫີນສ຺ສ ນ ປິເຫມິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມາມິ.

໒໑໓. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ກຸຏ຺ຐີ ປຸຣິໂສ ອຣຸຄຕ຺ໂຕ ປກ຺ກຄຕ຺ໂຕ ກິມີຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ນເຂຫິ ວຓມຸຂານິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉມາໂນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ກາຍໍ ປຣິຕາເປຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຠິສກ຺ກໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ສ ໂສ ຠິສກ຺ໂກ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ເຠສຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ. ໂສ ຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຄມ຺ມ ກຸຏ຺ເຐຫິ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອໂຣໂຄ ອສ຺ສ ສຸຂີ ເສຣີ ສຍໍວສີ ເຍນ ກາມໍ ຄໂມ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ກຸຏ຺ຐິໍ ປຸຣິສໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອຣຸຄຕ຺ຕໍ ປກ຺ກຄຕ຺ຕໍ ກິມີຫິ ຂຊ຺ຊມານໍ ນເຂຫິ ວຓມຸຂານິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉມານໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ກາຍໍ ປຣິຕາເປນ຺ຕໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸສ຺ສ ກຸຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປິເຫຍ຺ຍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ປຏິເສວນາຍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ໂຣເຄ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຕິ ເຠສຊ຺ເຊນ ກຣຓີຍໍ ໂຫຕິ, ໂຣເຄ ອສຕິ ນ ເຠສຊ຺ເຊນ ກຣຓີຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູໂຕ ສມາໂນ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣສິໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣູເປຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ເທຫິ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຄນ຺ເຘຫິ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ຣເສຫິ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ ອິຏ຺ເຐຫິ ກນ຺ເຕຫິ ມນາເປຫິ ປິຍຣູເປຫິ ກາມູປສໍຫິເຕຫິ ຣຊນີເຍຫິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ກາມານໍເຍວ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ກາມຕຓ຺ຫໍ ປຫາຍ ກາມປຣິຬາຫໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ. ໂສ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ກາເມສຸ ອວີຕຣາເຄ ກາມຕຓ຺ຫາຫິ ຂຊ຺ຊມາເນ ກາມປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫມາເນ ກາເມ ປຏິເສວນ຺ເຕ. ໂສ ເຕສໍ ນ ປິເຫມິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມາມິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາຫຍໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຣຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ – ອປິ ທິພ຺ພໍ ສຸຂໍ ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ – ຕາຍ ຣຕິຍາ ຣມມາໂນ ຫີນສ຺ສ ນ ປິເຫມິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມາມິ.

໒໑໔. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ກຸຏ຺ຐີ ປຸຣິໂສ ອຣຸຄຕ຺ໂຕ ປກ຺ກຄຕ຺ໂຕ ກິມີຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ນເຂຫິ ວຓມຸຂານິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉມາໂນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ກາຍໍ ປຣິຕາເປຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຠິສກ຺ກໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ສ ໂສ ຠິສກ຺ໂກ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ເຠສຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ. ໂສ ຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຄມ຺ມ ກຸຏ຺ເຐຫິ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອໂຣໂຄ ອສ຺ສ ສຸຂີ ເສຣີ ສຍໍວສີ ເຍນ ກາມໍ ຄໂມ. ຕເມນໍ ທ຺ເວ ພລວນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ ນານາພາຫາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ຈິຕິເຈວ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ’’? ‘‘ອສຸ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຄ຺ຄິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ເຈວ ມຫາຠິຕາໂປ ຈ ມຫາປຣິຬາໂຫ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອິທາເນວ ນຸ ໂຂ ໂສ ອຄ຺ຄິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ເຈວ ມຫາຠິຕາໂປ ຈ ມຫາປຣິຬາໂຫ ຈ ອຸທາຫຸ ປຸພ຺ເພປິ ໂສ ອຄ຺ຄິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ເຈວ ມຫາຠິຕາໂປ ຈ ມຫາປຣິຬາໂຫ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ອິທານິ ເຈວ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂສ ອຄ຺ຄິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ເຈວ ມຫາຠິຕາໂປ ຈ ມຫາປຣິຬາໂຫ ຈ, ປຸພ຺ເພປິ ໂສ ອຄ຺ຄິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ເຈວ ມຫາຠິຕາໂປ ຈ ມຫາປຣິຬາໂຫ ຈ. ອສຸ ຈ [ອສຸ ຫິ ຈ (ສີ. ປີ.)], ໂຠ ໂຄຕມ, ກຸຏ຺ຐີ ປຸຣິໂສ ອຣຸຄຕ຺ໂຕ ປກ຺ກຄຕ຺ໂຕ ກິມີຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ນເຂຫິ ວຓມຸຂານິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉມາໂນ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ເສເຍວ ອຄ຺ຄິສ຺ມິໍ ສຸຂມິຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈລຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ກາມາ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສາ ເຈວ ມຫາຠິຕາປາ ຈ ມຫາປຣິຬາຫາ ຈ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ກາມາ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສາ ເຈວ ມຫາຠິຕາປາ ຈ ມຫາປຣິຬາຫາ ຈ, ເອຕຣຫິປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອທ຺ຘານໍ ກາມາ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສາ ເຈວ ມຫາຠິຕາປາ ຈ ມຫາປຣິຬາຫາ ຈ. ອິເມ ຈ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ອວີຕຣາຄາ ກາມຕຓ຺ຫາຫິ ຂຊ຺ຊມານາ ກາມປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫມານາ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ເສສຸເຍວ ກາເມສຸ ສຸຂມິຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈລຕ຺ຖຸໍ.

໒໑໕. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ກຸຏ຺ຐີ ປຸຣິໂສ ອຣຸຄຕ຺ໂຕ ປກ຺ກຄຕ຺ໂຕ ກິມີຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ນເຂຫິ ວຓມຸຂານິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉມາໂນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ກາຍໍ ປຣິຕາເປຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອສຸ ກຸຏ຺ຐີ ປຸຣິໂສ ອຣຸຄຕ຺ໂຕ ປກ຺ກຄຕ຺ໂຕ ກິມີຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ນເຂຫິ ວຓມຸຂານິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉມາໂນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ກາຍໍ ປຣິຕາເປຕິ ຕຖາ ຕຖາ’ສ຺ສ [ຕຖາ ຕຖາ ຕສ຺ເສວ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຕານິ ວຓມຸຂານິ ອສຸຈິຕຣານິ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕຣານິ ຈ ປູຕິກຕຣານິ ຈ, ໂຫຕິ ເຈວ ກາຈິ ສາຕມຕ຺ຕາ ອສ຺ສາທມຕ຺ຕາ – ຍທິທໍ ວຓມຸຂານໍ ກຓ຺ຑູວນເຫຕຸ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ອວີຕຣາຄາ ກາມຕຓ຺ຫາຫິ ຂຊ຺ຊມານາ ກາມປຣິຬາເຫນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫມານາ ກາເມ ປຏິເສວນ຺ຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ອວີຕຣາຄາ ກາມຕຓ຺ຫາຫິ ຂຊ຺ຊມານາ ກາມປຣິຬາເຫນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫມານາ ກາເມ ປຏິເສວນ຺ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ກາມຕຓ຺ຫາ ເຈວ ປວຑ຺ຒຕິ, ກາມປຣິຬາເຫນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫນ຺ຕິ, ໂຫຕິ ເຈວ ສາຕມຕ຺ຕາ ອສ຺ສາທມຕ຺ຕາ – ຍທິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອປິ ນຸ ເຕ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ສຸໂຕ ວາ ຣາຊາ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາຣຍມາໂນ ກາມຕຓ຺ຫໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາມປຣິຬາຫໍ ອປ຺ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫາສິ ວາ ວິຫຣຕິ ວາ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ສາຘຸ, ມາຄຓ຺ຑິຍ! ມຍາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ເນວ ທິຏ຺ຐໍ ນ ສຸຕໍ ຣາຊາ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາຣຍມາໂນ ກາມຕຓ຺ຫໍ ອປ຺ປຫາຍ ກາມປຣິຬາຫໍ ອປ຺ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫາສິ ວາ ວິຫຣຕິ ວາ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ວາ. ອຖ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ວິຄຕປິປາສາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ວິຫາສຸໍ ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ ວາ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ ສພ຺ເພ ເຕ ກາມານໍເຍວ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ກາມຕຓ຺ຫໍ ປຫາຍ ກາມປຣິຬາຫໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຄຕປິປາສາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ວິຫາສຸໍ ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ ວາ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂໍ;

ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ຈ ມຄ຺ຄານໍ, ເຂມໍ ອມຕຄາມິນ’’ນ຺ຕິ.

໒໑໖. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ – ‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’ນ຺ຕິ. ມຍາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຸຕໍ ປຸພ຺ພການໍ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານໍ ຠາສມານານໍ – ‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’ນ຺ຕິ; ຕຍິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສເມຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ປນ ເຕ ເອຕໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສຸຕໍ ປຸພ຺ພການໍ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານໍ ຠາສມານານໍ – ‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’ນ຺ຕິ, ກຕມໍ ຕໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ກຕມໍ ຕໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສກາເນວ ສຸທໍ ຄຕ຺ຕານິ ປາຓິນາ ອໂນມຊ຺ຊຕິ – ‘‘ອິທນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ອິທນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ອຫຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອຕຣຫິ ອໂຣໂຄ ສຸຂີ, ນ ມໍ ກິຎ຺ຈິ ອາພາຘຕີ’’ຕິ.

໒໑໗. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ; ໂສ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ນີລການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ປີຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ໂລຫິຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການິ [ມຎ຺ເຊຏ຺ຐິການິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ມຎ຺ເຊຏ຺ຐການິ (ກ.)] ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສມວິສມໍ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຕາຣກຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ. ໂສ ສຸເຓຍ຺ຍ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ຠາສມານສ຺ສ – ‘ເຉກໍ ວຕ, ໂຠ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ! ໂສ ໂອທາຕປຣິເຍສນໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ເຕລມລິກເຕນ ສາຫຸຬິຈີເຣນ [ເຕລມສິກເຕນ ສາຫຸຬຈີວເຣນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວຎ຺ເຈຍ຺ຍ – ‘ອິທໍ ເຕ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຸເປຍ຺ຍ, ປາຣຸເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ອຕ຺ຕມນວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຍ຺ຍ – ‘ເຉກໍ ວຕ, ໂຠ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ!

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອປິ ນຸ ໂສ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ຊານນ຺ໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອມຸໍ ເຕລມລິກຕໍ ສາຫຸຬິຈີຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຸເປຍ຺ຍ, ປາຣຸເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ອຕ຺ຕມນວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຍ຺ຍ – ‘ເຉກໍ ວຕ, ໂຠ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ ອຸທາຫຸ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ສທ຺ຘາຍາ’’ຕິ? ‘‘ອຊານນ຺ໂຕ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂສ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ເຕລມລິກຕໍ ສາຫຸຬິຈີຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຸເປຍ຺ຍ, ປາຣຸເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ອຕ຺ຕມນວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຍ຺ຍ – ‘ເຉກໍ ວຕ, ໂຠ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ, ຈກ຺ຂຸມໂຕ ສທ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອນ຺ຘາ ອຈກ຺ຂຸກາ ອຊານນ຺ຕາ ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ອປສ຺ສນ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ, ອຖ ຈ ປນິມໍ ຄາຖໍ ຠາສນ຺ຕິ – ‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’ນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພເກເຫສາ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຣຫນ຺ເຕຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຄາຖາ ຠາສິຕາ –

‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂໍ;

ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ຈ ມຄ຺ຄານໍ, ເຂມໍ ອມຕຄາມິນ’ນ຺ຕິ.

໒໑໘. ‘‘ສາ ເອຕຣຫິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຄາຖາ [ປຸຖຸຊ຺ຊນຄຕາ (ສີ. ປີ.)]. ອຍໍ ໂຂ ປນ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ກາໂຍ ໂຣຄຠູໂຕ ຄຓ຺ຑຠູໂຕ ສລ຺ລຠູໂຕ ອຆຠູໂຕ ອາພາຘຠູໂຕ, ໂສ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ກາຍໍ ໂຣຄຠູຕໍ ຄຓ຺ຑຠູຕໍ ສລ຺ລຠູຕໍ ອຆຠູຕໍ ອາພາຘຠູຕໍ – ‘ອິທນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ອິທນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານ’ນ຺ຕິ ວເທສິ. ຕຎ຺ຫິ ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຣິຍໍ ຈກ຺ຂຸໍ ນຕ຺ຖິ ເຍນ ຕ຺ວໍ ອຣິເຍນ ຈກ຺ຂຸນາ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ປສນ຺ໂນ ອຫໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ! ປໂຫຕິ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ຍຖາຫໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

໒໑໙. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ; ໂສ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ນີລການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ປີຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ໂລຫິຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສມວິສມໍ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຕາຣກຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ. ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຠິສກ຺ກໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ສ ໂສ ຠິສກ຺ໂກ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ເຠສຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ. ໂສ ຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຄມ຺ມ ນ ຈກ຺ຂູນິ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ນ ຈກ຺ຂູນິ ວິໂສເຘຍ຺ຍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ນນຸ ໂສ ເວຊ຺ໂຊ ຍາວເທວ ກິລມຖສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຫຎ຺ເຈ ເຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ – ‘ອິທນ຺ຕໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ອິທນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານ’ນ຺ຕິ, ໂສ ຕ຺ວໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ນິພ຺ພານໍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ. ໂສ ມມສ຺ສ ກິລມໂຖ, ສາ ມມສ຺ສ ວິເຫສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ປສນ຺ໂນ ອຫໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ. ປໂຫຕິ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ຍຖາຫໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໐. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ; ໂສ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ນີລການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ປີຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ໂລຫິຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສມວິສມໍ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຕາຣກຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ. ໂສ ສຸເຓຍ຺ຍ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ຠາສມານສ຺ສ – ‘ເຉກໍ ວຕ, ໂຠ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ! ໂສ ໂອທາຕປຣິເຍສນໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ເຕລມລິກເຕນ ສາຫຸຬິຈີເຣນ ວຎ຺ເຈຍ຺ຍ – ‘ອິທໍ ເຕ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຸເປຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຠິສກ຺ກໍ ສລ຺ລກຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ສ ໂສ ຠິສກ຺ໂກ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ເຠສຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ – ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນໍ ອໂຘວິເຣຈນໍ ອຎ຺ຊນໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຊນໍ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ. ໂສ ຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຄມ຺ມ ຈກ຺ຂູນິ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຈກ຺ຂູນິ ວິໂສເຘຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ສຫ ຈກ຺ຂຸປ຺ປາທາ ໂຍ ອມຸສ຺ມິໍ ເຕລມລິກເຕ ສາຫຸຬິຈີເຣ ຉນ຺ທຣາໂຄ ໂສ ປຫີເຍຖ. ຕຎ຺ຈ ນໍ ປຸຣິສໍ ອມິຕ຺ຕໂຕປິ ທເຫຍ຺ຍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕປິ ທເຫຍ຺ຍ, ອປິ ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ – ‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວຕ, ໂຠ, ອຫໍ ອິມິນາ ປຸຣິເສນ ເຕລມລິກເຕນ ສາຫຸຬິຈີເຣນ ນິກໂຕ ວຎ຺ຈິໂຕ ປລຸທ຺ໂຘ – ອິທໍ ເຕ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ໂອທາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ອຠິຣູປໍ ນິມ຺ມລໍ ສຸຈີ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຫຎ຺ເຈ ເຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ – ‘ອິທນ຺ຕໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ອິທນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານ’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕ຺ວໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ. ຕສ຺ສ ເຕ ສຫ ຈກ຺ຂຸປ຺ປາທາ ໂຍ ປຎ຺ຈສຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ໂສ ປຫີເຍຖ; ອປິ ຈ ເຕ ເອວມສ຺ສ – ‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວຕ, ໂຠ, ອຫໍ ອິມິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ນິກໂຕ ວຎ຺ຈິໂຕ ປລຸທ຺ໂຘ [ປລທ຺ໂຘ (ສີ. ປີ.)]. ອຫຎ຺ຫິ ຣູປໍເຍວ ອຸປາທິຍມາໂນ ອຸປາທິຍິໍ, ເວທນໍເຍວ ອຸປາທິຍມາໂນ ອຸປາທິຍິໍ, ສຎ຺ຎໍເຍວ ອຸປາທິຍມາໂນ ອຸປາທິຍິໍ, ສງ຺ຂາເຣເຍວ ອຸປາທິຍມາໂນ ອຸປາທິຍິໍ, ວິຎ຺ຎາຓໍເຍວ ອຸປາທິຍມາໂນ ອຸປາທິຍິໍ. ຕສ຺ສ ເມ ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ; ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ປສນ຺ໂນ ອຫໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ! ປໂຫຕິ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ຍຖາຫໍ ອິມມ຺ຫາ ອາສນາ ອນນ຺ໂຘ ວຸຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

໒໒໑. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສປ຺ປຸຣິເສ ຠເຊຍ຺ຍາສິ. ຍໂຕ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສປ຺ປຸຣິເສ ຠຊິສ຺ສສິ ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສສິ; ຍໂຕ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສສິ ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສສິ; ຍໂຕ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສສິ ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ສາມໍເຍວ ຎສ຺ສສິ, ສາມໍ ທກ຺ຂິສ຺ສສິ – ອິເມ ໂຣຄາ ຄຓ຺ຑາ ສລ຺ລາ; ອິຘ ໂຣຄາ ຄຓ຺ຑາ ສລ຺ລາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເມ ອຸປາທານນິໂຣຘາ ຠວນິໂຣໂຘ, ຠວນິໂຣຘາ ຊາຕິນິໂຣໂຘ, ຊາຕິນິໂຣຘາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ; ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໒໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ; ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ລເຠຍ຺ຍາຫໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍໍ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ, ໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວສຕິ; ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ. ອປິ ຈ ເມຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕາ ວິທິຕາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວສນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ; ອຫໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ປຣິວສິສ຺ສາມິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕຸ, ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍາ’’ຕິ. ອລຕ຺ຖ ໂຂ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ. ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ອຣຫຕໍ ອໂຫສີຕິ.

ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ສນ຺ທກສຸຕ຺ຕໍ

໒໒໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕິ ໂຆສິຕາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປິລກ຺ຂຄຸຫາຍໍ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕຫິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ, ເຍນ ເທວກຕໂສພ຺ໂຠ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ຄຸຫາທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ເທວກຕໂສພ຺ໂຠ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸນ຺ນາທິນິຍາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຍ ອເນກວິຫິຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຊກຖໍ ໂຈຣກຖໍ ມຫາມຕ຺ຕກຖໍ ເສນາກຖໍ ຠຍກຖໍ ຍຸທ຺ຘກຖໍ ອນ຺ນກຖໍ ປານກຖໍ ວຕ຺ຖກຖໍ ສຍນກຖໍ ມາລາກຖໍ ຄນ຺ຘກຖໍ ຎາຕິກຖໍ ຍານກຖໍ ຄາມກຖໍ ນິຄມກຖໍ ນຄຣກຖໍ ຊນປທກຖໍ ອິຕ຺ຖິກຖໍ ສູຣກຖໍ ວິສິຂາກຖໍ ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖໍ ປຸພ຺ພເປຕກຖໍ ນານຕ຺ຕກຖໍ ໂລກກ຺ຂາຍິກໍ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກໍ ອິຕິຠວາຠວກຖໍ ອິຕິ ວາ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ສກໍ ປຣິສໍ ສຓ຺ຐາເປສິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ, ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ສທ຺ທມກຕ຺ຖ; ອຍໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວໂກ ອາຄຈ຺ຉຕິ ສມໂຓ ອານນ຺ໂທ. ຍາວຕາ ໂຂ ປນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ, ອຍໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມໂຓ ອານນ຺ໂທ. ອປ຺ປສທ຺ທກາມາ ໂຂ ປນ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອປ຺ປສທ຺ທວິນີຕາ ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ວຓ຺ຓວາທິໂນ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ປຣິສໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

໒໒໔. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕຸ ໂຂ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ, ສ຺ວາຄຕໍ ໂຠໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ. ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ ອິມໍ ປຣິຍາຍມກາສິ ຍທິທໍ ອິຘາຄມນາຍ. ນິສີທຕຸ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ, ອິທມາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນິສີທິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ສນ຺ທໂກປິ ໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ສນ຺ທກໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກາຍນຸຕ຺ຖ, ສນ຺ທກ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ? ‘‘ຕິຏ຺ຐເຕສາ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ກຖາ ຍາຍ ມຍໍ ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ. ເນສາ ໂຠໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ກຖາ ທຸລ຺ລຠາ ຠວິສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉາປິ ສວນາຍ. ສາຘຸ ວຕ ຠວນ຺ຕໍເຍວ ອານນ຺ທໍ ປຏິຠາຕຸ ສເກ ອາຈຣິຍເກ ຘມ຺ມີກຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສນ຺ທກ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາ ອກ຺ຂາຕາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອນສ຺ສາສິການິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ ອກ຺ຂາຕານິ, ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ [ວສນ຺ໂຕ ວາ (ສີ. ປີ.) ເອວມຸປຣິປິ ອນາຣາຘນປກ຺ເຂ] ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຕເມ ປນ ເຕ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາ ອກ຺ຂາຕາ, ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ?

໒໒໕. ‘‘ອິຘ, ສນ຺ທກ, ເອກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ໂຫຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕິ. ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ອຍໍ ປຸຣິໂສ ຍທາ ກາລງ຺ກໂຣຕິ, ປຖວີ ປຖວີກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ອາໂປ ອາໂປກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເຕໂຊ ເຕໂຊກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ວາໂຍ ວາໂຍກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ອາກາສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສງ຺ກມນ຺ຕິ. ອາສນ຺ທິປຎ຺ຈມາ ປຸຣິສາ ມຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາວາຬາຫນາ ປທານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ກາໂປຕການິ ອຏ຺ຐີນິ ຠວນ຺ຕິ. ຠສ຺ສນ຺ຕາ ອາຫຸຕິໂຍ; ທຕ຺ຕຸປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຍທິທໍ ທານໍ. ເຕສໍ ຕຸຈ຺ຉາ ມຸສາ ວິລາໂປ ເຍ ເກຈິ ອຕ຺ຖິກວາທໍ ວທນ຺ຕິ. ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕິ. ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ອຍໍ ປຸຣິໂສ ຍທາ ກາລງ຺ກໂຣຕິ, ປຖວີ ປຖວີກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ອາໂປ ອາໂປກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເຕໂຊ ເຕໂຊກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ວາໂຍ ວາໂຍກາຍໍ ອນຸເປຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉຕິ, ອາກາສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສງ຺ກມນ຺ຕິ. ອາສນ຺ທິປຎ຺ຈມາ ປຸຣິສາ ມຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາວາຬາຫນາ ປທານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ກາໂປຕການິ ອຏ຺ຐີນິ ຠວນ຺ຕິ. ຠສ຺ສນ຺ຕາ ອາຫຸຕິໂຍ; ທຕ຺ຕຸປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຍທິທໍ ທານໍ. ເຕສໍ ຕຸຈ຺ຉາ ມຸສາ ວິລາໂປ ເຍ ເກຈິ ອຕ຺ຖິກວາທໍ ວທນ຺ຕິ. ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ. ສເຈ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ອກເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ກຕໍ, ອວຸສິເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ວຸສິຕໍ. ອຸໂຠປິ ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ສມສມາ ສາມຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕາ, ໂຍ ຈາຫໍ ນ ວທາມິ ‘ອຸໂຠ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສາມ, ວິນສ຺ສິສ຺ສາມ, ນ ຠວິສ຺ສາມ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ. ອຕິເຣກໍ ໂຂ ປນິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ນຄ຺ຄິຍໍ ມຸຓ຺ຑິຍໍ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານໍ ເກສມສ຺ສຸໂລຈນໍ ໂຍຫໍ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນໍ [ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘວສນໍ (ສີ.)] ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອິມິນາ ໂຠຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມສມຄຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ. ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ໂສຫໍ ກິໍ ຊານນ຺ໂຕ ກິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ? ‘ໂສ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ [ນິພ຺ພິຊ຺ຊາປກ຺ກມຕິ (ສີ.)]. ອຍໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຐໂມ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໒໒໖. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ໂຫຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ກໂຣໂຕ ກາຣຍໂຕ ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ ປຈໂຕ ປາຈາປຍໂຕ ໂສຈຍໂຕ ໂສຈາປຍໂຕ ກິລມໂຕ ກິລມາປຍໂຕ ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕ ປາຓມຕິປາຕຍໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທໂຕ ນິລ຺ໂລປໍ ຫຣໂຕ ເອກາຄາຣິກໍ ກໂຣໂຕ ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ມຸສາ ຠຓໂຕ ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປໍ. ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນ ໂຍ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາ ປາເຓ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເຉທາເປນ຺ໂຕ ປຈນ຺ໂຕ ປຈາເປນ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ທທນ຺ໂຕ ທາເປນ຺ໂຕ ຍຊນ຺ໂຕ ຍຊາເປນ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ. ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’ຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ກໂຣໂຕ ກາຣຍໂຕ ຉິນ຺ທໂຕ ເຉທາປຍໂຕ ປຈໂຕ ປາຈາປຍໂຕ ໂສຈໂຕ ໂສຈາປຍໂຕ ກິລມໂຕ ກິລມາປຍໂຕ ຜນ຺ທໂຕ ຜນ຺ທາປຍໂຕ ປາຓມຕິປາຕຍໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທໂຕ ນິລ຺ໂລປໍ ຫຣໂຕ ເອກາຄາຣິກໍ ກໂຣໂຕ ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐໂຕ ປຣທາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ມຸສາ ຠຓໂຕ ກໂຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປໍ ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນ ໂຍ ອິມິສ຺ສາ ປຖວິຍາ ປາເຓ ເອກໍ ມໍສຂລໍ ເອກໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເຉທາເປນ຺ໂຕ ປຈນ຺ໂຕ ປຈາເປນ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ. ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ເຈປິ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ທທນ຺ໂຕ ທາເປນ຺ໂຕ ຍຊນ຺ໂຕ ຍຊາເປນ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ. ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’ຕິ. ສເຈ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ອກເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ກຕໍ, ອວຸສິເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ວຸສິຕໍ. ອຸໂຠປິ ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ສມສມາ ສາມຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕາ, ໂຍ ຈາຫໍ ນ ວທາມິ ‘ອຸຠິນ຺ນໍ ກຸຣຸຕໍ ນ ກຣີຍຕິ ປາປ’ນ຺ຕິ. ອຕິເຣກໍ ໂຂ ປນິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ນຄ຺ຄິຍໍ ມຸຓ຺ຑິຍໍ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານໍ ເກສມສ຺ສຸໂລຈນໍ ໂຍຫໍ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອິມິນາ ໂຠຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມສມຄຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ. ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ໂສຫໍ ກິໍ ຊານນ຺ໂຕ ກິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ? ‘ໂສ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຍ’ນ຺ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທຸຕິໂຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໒໒໗. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ໂຫຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ; ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ; ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ; ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ; ນຕ຺ຖິ ພລໍ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສຖາໂມ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ; ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ປາຓາ ສພ຺ເພ ຠູຕາ ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາ ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ, ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍ, ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ, ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ພລໍ, ນຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສຖາໂມ, ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ, ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ປາຓາ ສພ຺ເພ ຠູຕາ ສພ຺ເພ ຊີວາ ອວສາ ອພລາ ອວີຣິຍາ ນິຍຕິສງ຺ຄຕິຠາວປຣິຓຕາ ຉສ຺ເວວາຠິຊາຕີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ. ສເຈ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ອກເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ກຕໍ, ອວຸສິເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ວຸສິຕໍ. ອຸໂຠປິ ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ສມສມາ ສາມຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕາ, ໂຍ ຈາຫໍ ນ ວທາມິ ‘ອຸໂຠ ອເຫຕູ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວິສຸຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’ຕິ. ອຕິເຣກໍ ໂຂ ປນິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ນຄ຺ຄິຍໍ ມຸຓ຺ຑິຍໍ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານໍ ເກສມສ຺ສຸໂລຈນໍ ໂຍຫໍ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອິມິນາ ໂຠຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມສມຄຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ. ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ໂສຫໍ ກິໍ ຊານນ຺ໂຕ ກິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ? ‘ໂສ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຕຕິໂຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໒໒໘. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ໂຫຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ‘ສຕ຺ຕິເມ ກາຍາ ອກຏາ ອກຏວິຘາ ອນິມ຺ມິຕາ ອນິມ຺ມາຕາ ວຎ຺ຌາ ກູຏຏ຺ຐາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາ, ເຕ ນ ອິຎ຺ຊນ຺ຕິ ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕິ ນາລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຂາຍ ວາ ທຸກ຺ຂາຍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂາຍ ວາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ປຖວີກາໂຍ ອາໂປກາໂຍ ເຕໂຊກາໂຍ ວາໂຍກາໂຍ ສຸເຂ ທຸກ຺ເຂ ຊີເວ ສຕ຺ຕເມ – ອິເມ ສຕ຺ຕກາຍາ ອກຏາ ອກຏວິຘາ ອນິມ຺ມິຕາ ອນິມ຺ມາຕາ ວຎ຺ຌາ ກູຏຏ຺ຐາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາ. ເຕ ນ ອິຎ຺ຊນ຺ຕິ ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕິ. ນາລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຂາຍ ວາ ທຸກ຺ຂາຍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂາຍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ຫນ຺ຕາ ວາ ຆາເຕຕາ ວາ ໂສຕາ ວາ ສາເວຕາ ວາ ວິຎ຺ຎາຕາ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕາ ວາ. ໂຍປິ ຕິຓ຺ເຫນ ສຕ຺ເຖນ ສີສໍ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ໂກຈິ ກຎ຺ຈິ [ກິຎ຺ຈິ (ກ.)] ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍຕ຺ເວວ ກາຍານມນ຺ຕເຣນ ສຕ຺ຖໍ ວິວຣມນຸປຕຕິ. ຈຸທ຺ທສ ໂຂ ປນິມານິ ໂຍນິປມຸຂສຕສຫສ຺ສານິ ສຏ຺ຐິ ຈ ສຕານິ ຉ ຈ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມຸໂນ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມານິ ຕີຓິ ຈ ກມ຺ມານິ, ກມ຺ເມ ຈ ອຑ຺ຒກມ຺ເມ ຈ, ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາ, ທ຺ວຏ຺ຐນ຺ຕຣກປ຺ປາ, ຉຬາຠິຊາຕິໂຍ, ອຏ຺ຐ ປຸຣິສຠູມິໂຍ, ເອກູນປຎ຺ຎາສ ອາຊີວກສເຕ, ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕ, ເອກູນປຎ຺ຎາສ ນາຄາວາສສເຕ, ວີເສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສເຕ, ຕິໍເສ ນິຣຍສເຕ, ຉຕ຺ຕິໍສ ຣໂຊຘາຕຸໂຍ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎີຄພ຺ຠາ, ສຕ຺ຕ ອສຎ຺ຎີຄພ຺ຠາ, ສຕ຺ຕ ນິຄຓ຺ຐິຄພ຺ຠາ, ສຕ຺ຕ ເທວາ, ສຕ຺ຕ ມານຸສາ, ສຕ຺ຕ ເປສາຈາ, ສຕ຺ຕ ສຣາ, ສຕ຺ຕ ປວຸຏາ, ສຕ຺ຕ ປປາຕາ, ສຕ຺ຕ ປປາຕສຕານິ, ສຕ຺ຕ ສຸປິນາ, ສຕ຺ຕ ສຸປິນສຕານິ, ຈຸລ຺ລາສີຕິ [ຈູຬາສີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມຫາກປ຺ປິໂນ [ມຫາກປ຺ປຸໂນ (ສີ. ປີ.)] ສຕສຫສ຺ສານິ, ຍານິ ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ອປຣິປກ຺ກໍ ວາ ກມ຺ມໍ ປຣິປາເຈສ຺ສາມິ, ປຣິປກ຺ກໍ ວາ ກມ຺ມໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ເຫວໍ ນຕ຺ຖິ ໂທຓມິເຕ ສຸຂທຸກ຺ເຂ ປຣິຍນ຺ຕກເຕ ສໍສາເຣ, ນຕ຺ຖິ ຫາຍນວຑ຺ຒເນ, ນຕ຺ຖິ ອຸກ຺ກໍສາວກໍເສ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສຸຕ຺ຕຄຸເຬ ຂິຕ຺ເຕ ນິພ຺ເພຐິຍມານເມວ ປເລຕິ, ເອວເມວ ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ເອວໍວາທີ ເອວໍທິຏ຺ຐິ – ສຕ຺ຕິເມ ກາຍາ ອກຏາ ອກຏວິຘາ ອນິມ຺ມິຕາ ອນິມ຺ມາຕາ ວຎ຺ຌາ ກູຏຏ຺ຐາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາ. ເຕ ນ ອິຎ຺ຊນ຺ຕິ ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕິ. ນາລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຂາຍ ວາ ທຸກ຺ຂາຍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂາຍ ວາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ປຖວີກາໂຍ ອາໂປກາໂຍ ເຕໂຊກາໂຍ ວາໂຍກາໂຍ ສຸເຂ ທຸກ຺ເຂ ຊີເວ ສຕ຺ຕເມ – ອິເມ ສຕ຺ຕ ກາຍາ ອກຏາ ອກຏວິຘາ ອນິມ຺ມິຕາ ອນິມ຺ມາຕາ ວຎ຺ຌາ ກູຏຏ຺ຐາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາ. ເຕ ນ ອິຎ຺ຊນ຺ຕິ ນ ວິປຣິຓມນ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕິ. ນາລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຂາຍ ວາ ທຸກ຺ຂາຍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂາຍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ຫນ຺ຕາ ວາ ຆາເຕຕາ ວາ ໂສຕາ ວາ ສາເວຕາ ວາ ວິຎ຺ຎາຕາ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕາ ວາ. ໂຍປິ ຕິຓ຺ເຫນ ສຕ຺ເຖນ ສີສໍ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ໂກຈິ ກຎ຺ຈິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍຕ຺ເວວ ກາຍານມນ຺ຕເຣນ ສຕ຺ຖໍ ວິວຣມນຸປຕຕິ. ຈຸທ຺ທສ ໂຂ ປນິມານິ ໂຍນິປມຸຂສຕສຫສ຺ສານິ ສຏ຺ຐິ ຈ ສຕານິ ຉ ຈ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມຸໂນ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ກມ຺ມານິ ຕີຓິ ຈ ກມ຺ມານິ, ກມ຺ເມ ຈ ອຑ຺ຒກມ຺ເມ ຈ, ທ຺ວຏ຺ຐິປຏິປທາ, ທ຺ວຏ຺ຐນ຺ຕຣກປ຺ປາ, ຉຬາຠິຊາຕິໂຍ, ອຏ຺ຐ ປຸຣິສຠູມິໂຍ, ເອກູນປຎ຺ຎາສ ອາຊີວກສເຕ, ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕ, ເອກູນປຎ຺ຎາສ ນາຄາວາສສເຕ, ວີເສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສເຕ, ຕິໍເສ ນິຣຍສເຕ, ຉຕ຺ຕິໍສ ຣໂຊຘາຕຸໂຍ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎີຄພ຺ຠາ, ສຕ຺ຕ ອສຎ຺ຎີຄພ຺ຠາ, ສຕ຺ຕ ນິຄຓ຺ຐິຄພ຺ຠາ, ສຕ຺ຕ ເທວາ, ສຕ຺ຕ ມານຸສາ, ສຕ຺ຕ ເປສາຈາ, ສຕ຺ຕ ສຣາ, ສຕ຺ຕ ປວຸຏາ, ສຕ຺ຕ ປປາຕາ, ສຕ຺ຕ ປປາຕສຕານິ, ສຕ຺ຕ ສຸປິນາ, ສຕ຺ຕ ສຸປິນສຕານິ, ຈຸລ຺ລາສີຕິ ມຫາກປ຺ປິໂນ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຍານິ ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ອປຣິປກ຺ກໍ ວາ ກມ຺ມໍ ປຣິປາເຈສ຺ສາມິ, ປຣິປກ຺ກໍ ວາ ກມ຺ມໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ, ເຫວໍ ນຕ຺ຖິ ໂທຓມິເຕ ສຸຂທຸກ຺ເຂ ປຣິຍນ຺ຕກເຕ ສໍສາເຣ, ນຕ຺ຖິ ຫາຍນວຑ຺ຒເນ, ນຕ຺ຖິ ອຸກ຺ກໍສາວກໍເສ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສຸຕ຺ຕຄຸເຬ ຂິຕ຺ເຕ ນິພ຺ເພຐິຍມານເມວ ປເລຕິ, ເອວເມວ ພາເລ ຈ ປຓ຺ຑິເຕ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ສເຈ ປນ ອິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຈ຺ຈໍ ວຈນໍ, ອກເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ກຕໍ, ອວຸສິເຕນ ເມ ເອຕ຺ຖ ວຸສິຕໍ. ອຸໂຠປິ ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ສມສມາ ສາມຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕາ, ໂຍ ຈາຫໍ ນ ວທາມິ. ‘ອຸໂຠ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ. ອຕິເຣກໍ ໂຂ ປນິມສ຺ສ ໂຠໂຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ນຄ຺ຄິຍໍ ມຸຓ຺ຑິຍໍ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານໍ ເກສມສ຺ສຸໂລຈນໍ ໂຍຫໍ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອິມິນາ ໂຠຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມສມຄຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ. ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ໂສຫໍ ກິໍ ຊານນ຺ໂຕ ກິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຣິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມິ? ‘ໂສ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອກ຺ຂາໂຕ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ອິເມ ໂຂ ເຕ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາ ອກ຺ຂາຕາ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ອານນ຺ທ! ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາວ ສມານາ ‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາ’ຕິ ອກ຺ຂາຕາ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລນ຺ຕິ. ກຕມານິ ປນ ຕານິ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນສ຺ສາສິການິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ ອກ຺ຂາຕານິ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ?

໒໒໙. ‘‘ອິຘ, ສນ຺ທກ, ເອກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕິ – ‘ຈຣໂຕ ຈ ເມ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຸຎ຺ຎມ຺ປິ ອຄາຣໍ ປວິສຕິ, ປິຓ຺ຑມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ກຸກ຺ກຸໂຣປິ ຑໍສຕິ, ຈຓ຺ເຑນປິ ຫຕ຺ຖິນາ ສມາຄຈ຺ຉຕິ, ຈຓ຺ເຑນປິ ອສ຺ເສນ ສມາຄຈ຺ຉຕິ, ຈຓ຺ເຑນປິ ໂຄເຓນ ສມາຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາປິ ປຸຣິສສ຺ສປິ ນາມມ຺ປິ ໂຄຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຄາມສ຺ສປິ ນິຄມສ຺ສປິ ນາມມ຺ປິ ມຄ຺ຄມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ໂສ ‘ກິມິທ’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ສຸຎ຺ຎໍ ເມ ອຄາຣໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ປາວິສິໍ; ‘ປິຓ຺ຑມ຺ປິ ອລທ຺ຘພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ນາລຕ຺ຖໍ; ‘ກຸກ຺ກຸເຣນ ຑໍສິຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນມ຺ຫິ [ເຕນ (ກ.), ເຕນາສິໍ (?)] ທຏ຺ໂຐ; ‘ຈຓ຺ເຑນ ຫຕ຺ຖິນາ ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ສມາຄມິໍ; ‘ຈຓ຺ເຑນ ອສ຺ເສນ ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ສມາຄມິໍ; ‘ຈຓ຺ເຑນ ໂຄເຓນ ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ສມາຄມິໍ; ‘ອິຕ຺ຖິຍາປິ ປຸຣິສສ຺ສປິ ນາມມ຺ປິ ໂຄຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ປຸຈ຺ຉິໍ; ‘ຄາມສ຺ສປິ ນິຄມສ຺ສປິ ນາມມ຺ປິ ມຄ຺ຄມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ’, ເຕນ ປຸຈ຺ຉິນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕິ…ເປ… ‘ຄາມສ຺ສປິ ນິຄມສ຺ສປິ ນາມມ຺ປິ ມຄ຺ຄມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອໂຫສິ, ເຕນ ປຸຈ຺ຉິ’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘ອນສ຺ສາສິກໍ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຐມໍ ອນສ຺ສາສິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອກ຺ຂາຕໍ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໒໓໐. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ອນຸສ຺ສວິໂກ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສຈ຺ໂຈ. ໂສ ອນຸສ຺ສເວນ ອິຕິຫິຕິຫປຣມ຺ປຣາຍ ປິຏກສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອນຸສ຺ສວິກສ຺ສ ໂຂ ປນ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຸໂນ ອນຸສ຺ສວສຈ຺ຈສ຺ສ ສຸສ຺ສຸຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ທຸສ຺ສຸຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ຕຖາປິ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸສ຺ສວິໂກ ອນຸສ຺ສວສຈ຺ໂຈ ໂສ ອນຸສ຺ສເວນ ອິຕິຫິຕິຫປຣມ຺ປຣາຍ ປິຏກສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອນຸສ຺ສວິກສ຺ສ ໂຂ ປນ ສຕ຺ຖຸໂນ ອນຸສ຺ສວສຈ຺ຈສ຺ສ ສຸສ຺ສຸຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ທຸສ຺ສຸຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ຕຖາປິ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕິ’. ໂສ ‘ອນສ຺ສາສິກໍ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທຸຕິຍໍ ອນສ຺ສາສິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອກ຺ຂາຕໍ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໒໓໑. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ. ໂສ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕກ຺ກິສ຺ສ ໂຂ ປນ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຸໂນ ວີມໍສິສ຺ສ ສຸຕກ຺ກິຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ທຸຕ຺ຕກ຺ກິຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ຕຖາປິ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ຕກ຺ກີ ວີມໍສີ. ໂສ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕກ຺ກິສ຺ສ ໂຂ ປນ ສຕ຺ຖຸໂນ ວີມໍສິສ຺ສ ສຸຕກ຺ກິຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ທຸຕ຺ຕກ຺ກິຕມ຺ປິ ໂຫຕິ ຕຖາປິ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕິ’. ໂສ ‘ອນສ຺ສາສິກໍ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຕຕິຍໍ ອນສ຺ສາສິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອກ຺ຂາຕໍ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໒໓໒. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສຕ຺ຖາ ມນ຺ໂທ ໂຫຕິ ໂມມູໂຫ. ໂສ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ [ຕຖາ ຕຖາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ວາຈາວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປໍ – ‘ເອວນ຺ຕິປິ [ເອວມ຺ປິ (ສີ. ປີ.)] ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ [ຕຖາປິ (ສີ. ປີ.)] ເມ ໂນ, ອຎ຺ຎຖາຕິປິ [ອຎ຺ຎຖາປິ (ສີ. ປີ.) ( ) ສພ຺ພຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ] ເມ ໂນ, ໂນຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ສນ຺ທກ, ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ຠວໍ ສຕ຺ຖາ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ. ໂສ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ວາຈາວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປໍ – ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນ, ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’ຕິ. ໂສ ‘ອນສ຺ສາສິກໍ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອນສ຺ສາສິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອກ຺ຂາຕໍ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ອິມານິ ໂຂ, (ຕານິ ສນ຺ທກ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນສ຺ສາສິການິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ ອກ຺ຂາຕານິ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ອານນ຺ທ! ຍາວຎ຺ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນສ຺ສາສິກາເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ ອນສ຺ສາສິການິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານີຕິ ອກ຺ຂາຕານິ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ນາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ. ໂສ ປນ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ສຕ຺ຖາ ກິໍ ວາທີ ກິໍ ອກ຺ຂາຍີ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

໒໓໓. ‘‘ອິຘ, ສນ຺ທກ, ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ…ເປ… [ວິຕ຺ຖາໂຣ ມ. ນິ. ໒.໙-໑໐ ກນ຺ທຣກສຸຕ຺ເຕ] ໂສ ອິເມ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ [ຍສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)], ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ... ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສນ຺ທກ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ; ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ສຕ຺ຖຣິ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ອຸຬາຣວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສສກ຺ກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວເສຍ຺ຍ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ອາຣາເຘຍ຺ຍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

໒໓໔. ‘‘ໂຍ ປນ ໂສ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ ວຸສິຕວາ ກຕກຣຓີໂຍ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ໂສ ກາເມ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂສ, ສນ຺ທກ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ ວຸສິຕວາ ກຕກຣຓີໂຍ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຠພ຺ໂພ ໂສ ປຎ຺ຈຏ຺ຐານານິ ອຊ຺ຌາຈຣິຕຸໍ. ອຠພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ, ອຠພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທາຕຸໍ, ອຠພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຕຸໍ, ອຠພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠາສິຕຸໍ, ອຠພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູໂຕ. ໂຍ ໂສ, ສນ຺ທກ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ ວຸສິຕວາ ກຕກຣຓີໂຍ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຠພ຺ໂພ ໂສ ອິມານິ ປຎ຺ຈຏ຺ຐານານິ ອຊ຺ຌາຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໒໓໕. ‘‘ໂຍ ປນ ໂສ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ ວຸສິຕວາ ກຕກຣຓີໂຍ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ເຈວ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ‘ຂີຓາ ເມ ອາສວາ’’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ, ສນ຺ທກ, ອຸປມໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ; ອຸປມາຍປິເຘກຈ຺ເຈ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິສາ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສນ຺ທກ, ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທາ ຉິນ຺ນາ; ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ເຈວ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ (ຊານາຕິ – ‘ຉິນ຺ນາ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ’ຕິ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ຊານາຕິ – ‘ຉິນ຺ນາ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ’’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ໂສ ປຸຣິໂສ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຊານາຕິ – ‘ຉິນ຺ນາ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ’ ຕິ.) [(ຉິນ຺ນາວ ຫຕ຺ຖປາທາ,) (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ຊານາຕິ – ‘ຉິນ຺ນາ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ’’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ໂຍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ ວຸສິຕວາ ກຕກຣຓີໂຍ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ເຈວ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ (ຎາຓທສ຺ສນໍ ນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ – ‘ຂີຓາ ເມ ອາສວາ’ຕິ;) [(ຂີຓາວ ອາສວາ,) (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ຊານາຕິ – ‘ຂີຓາ ເມ ອາສວາ’’’ຕິ.

໒໓໖. ‘‘ກີວພຫຸກາ ປນ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ນິຍ຺ຍາຕາໂຣ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ສນ຺ທກ, ເອກໍເຍວ ສຕໍ ນ ທ຺ເວ ສຕານິ ນ ຕີຓິ ສຕານິ ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍວ ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ນິຍ຺ຍາຕາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ອານນ຺ທ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ອານນ຺ທ! ນ ຈ ນາມ ສຘມ຺ໂມກ຺ກໍສນາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ປຣຘມ຺ມວມ຺ຠນາ, ອາຍຕເນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາ ຕາວ ພຫຸກາ ຈ ນິຍ຺ຍາຕາໂຣ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ອິເມ ປນາຊີວກາ ປຸຕ຺ຕມຕາຍ ປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ຕິ, ປເຣ ຈ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ ຕໂຍ ເຈວ ນິຍ຺ຍາຕາໂຣ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ນນ຺ທໍ ວຈ຺ຉໍ, ກິສໍ ສໍກິຈ຺ຈໍ, ມກ຺ຂລິໍ ໂຄສາລ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສກໍ ປຣິສໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຈຣນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ສມເຓ ໂຄຕເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ນ ທານິ ສຸກຣໍ ອມ຺ເຫຫິ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລເກ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອິຕິ ຫິທໍ ສນ຺ທໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສກໍ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍຕິ.

ສນ຺ທກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ມຫາສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕໍ

໒໓໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ໂມຣນິວາເປ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາເມ ປຏິວສນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອນ຺ນຠາໂຣ ວຣຘໂຣ ສກຸລຸທາຍີ ຈ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຎ຺ເຎ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ ຕາວ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເຍນ ໂມຣນິວາໂປ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາໂມ ເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ໂມຣນິວາໂປ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸນ຺ນາທິນິຍາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຍ ອເນກວິຫິຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຊກຖໍ ໂຈຣກຖໍ ມຫາມຕ຺ຕກຖໍ ເສນາກຖໍ ຠຍກຖໍ ຍຸທ຺ຘກຖໍ ອນ຺ນກຖໍ ປານກຖໍ ວຕ຺ຖກຖໍ ສຍນກຖໍ ມາລາກຖໍ ຄນ຺ຘກຖໍ ຎາຕິກຖໍ ຍານກຖໍ ຄາມກຖໍ ນິຄມກຖໍ ນຄຣກຖໍ ຊນປທກຖໍ ອິຕ຺ຖິກຖໍ ສູຣກຖໍ ວິສິຂາກຖໍ ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖໍ ປຸພ຺ພເປຕກຖໍ ນານຕ຺ຕກຖໍ ໂລກກ຺ຂາຍິກໍ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກໍ ອິຕິຠວາຠວກຖໍ ອິຕິ ວາ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ສກໍ ປຣິສໍ ສຓ຺ຐາເປຕິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ; ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ສທ຺ທມກຕ຺ຖ. ອຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ; ອປ຺ປສທ຺ທກາໂມ ໂຂ ປນ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ວຓ຺ຓວາທີ. ອປ຺ເປວ ນາມ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ປຣິສໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ. ສ຺ວາຄຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ. ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ປຣິຍາຍມກາສິ ຍທິທໍ ອິຘາຄມນາຍ. ນິສີທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ອິທມາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ສກຸລຸທາຍີປິ ໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ສກຸລຸທາຍິໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໒໓໘. ‘‘ກາຍນຸຕ຺ຖ, ອຸທາຍິ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ? ‘‘ຕິຏ຺ຐເຕສາ, ຠນ຺ເຕ, ກຖາ ຍາຍ ມຍໍ ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ. ເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ກຖາ ຠຄວໂຕ ທຸລ຺ລຠາ ຠວິສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉາປິ ສວນາຍ. ປຸຣິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ທິວສານິ ປຸຣິມຕຣານິ ນານາຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກຸຕູຫລສາລາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘ລາຠາ ວຕ, ໂຠ, ອງ຺ຄມຄຘານໍ, ສຸລທ຺ຘລາຠາ ວຕ, ໂຠ, ອງ຺ຄມຄຘານໍ! ຕຕ຺ຣິເມ [ຍຕ຺ຖິເມ (ສີ.)] ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສງ຺ຆິໂນ ຄຓິໂນ ຄຓາຈຣິຍາ ຎາຕາ ຍສສ຺ສິໂນ ຕິຕ຺ຖກຣາ ສາຘຸສມ຺ມຕາ ພຫຸຊນສ຺ສ ຣາຊຄຫໍ ວສ຺ສາວາສໍ ໂອສຏາ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆີ ເຈວ ຄຓີ ຈ ຄຓາຈຣິໂຍ ຈ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ສາຘຸສມ຺ມໂຕ ພຫຸຊນສ຺ສ; ໂສປິ ຣາຊຄຫໍ ວສ຺ສາວາສໍ ໂອສໂຏ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ມກ຺ຂລິ ໂຄສາໂລ…ເປ… ອຊິໂຕ ເກສກມ຺ພໂລ… ປກຸໂຘ ກຈ຺ຈາຍໂນ… ສຎ຺ຊໂຍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ… ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆີ ເຈວ ຄຓີ ຈ ຄຓາຈຣິໂຍ ຈ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ສາຘຸສມ຺ມໂຕ ພຫຸຊນສ຺ສ; ໂສປິ ຣາຊຄຫໍ ວສ຺ສາວາສໍ ໂອສໂຏ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສງ຺ຆີ ເຈວ ຄຓີ ຈ ຄຓາຈຣິໂຍ ຈ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ສາຘຸສມ຺ມໂຕ ພຫຸຊນສ຺ສ; ໂສປິ ຣາຊຄຫໍ ວສ຺ສາວາສໍ ໂອສໂຏ. ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສງ຺ຆີນໍ ຄຓີນໍ ຄຓາຈຣິຍານໍ ຎາຕານໍ ຍສສ຺ສີນໍ ຕິຕ຺ຖກຣານໍ ສາຘຸສມ຺ມຕານໍ ພຫຸຊນສ຺ສ ສາວການໍ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ, ກຎ຺ຈ ປນ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ [ຄຣຸກຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕີ’’’ຕິ?

໒໓໙. ‘‘ຕຕ຺ເຣກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຍໍ ໂຂ ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆີ ເຈວ ຄຓີ ຈ ຄຓາຈຣິໂຍ ຈ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ສາຘຸສມ຺ມໂຕ ພຫຸຊນສ຺ສ; ໂສ ຈ ໂຂ ສາວການໍ ນ ສກ຺ກໂຕ ນ ຄຣຸກໂຕ ນ ມານິໂຕ ນ ປູຊິໂຕ, ນ ຈ ປນ ປູຣຓໍ ກສ຺ສປໍ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຕ຺ຣຎ຺ຎຕໂຣ ປູຣຓສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ສາວໂກ ສທ຺ທມກາສິ – ‘‘ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ປູຣຓໍ ກສ຺ສປໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖ; ເນໂສ ເອຕໍ ຊານາຕິ; ມຍເມຕໍ ຊານາມ, ອມ຺ເຫ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຖ; ມຍເມຕໍ ຠວນ຺ຕານໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ນ ລຠຕິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ, ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ສທ຺ທມກຕ຺ຖ. ເນເຕ, ຠວນ຺ເຕ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫ ເອເຕ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ; ມຍເມເຕສໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ພຫູ ໂຂ ປນ ປູຣຓສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ສາວກາ ວາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອປກ຺ກນ຺ຕາ – ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານາສິ, ອຫໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານາມິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານິສ຺ສສິ? ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ຕ຺ວມສິ, ອຫມສ຺ມິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ, ສຫິຕໍ ເມ, ອສຫິຕໍ ເຕ, ປຸເຣວຈນີຍໍ ປຈ຺ຉາ ອວຈ, ປຈ຺ຉາວຈນີຍໍ ປຸເຣ ອວຈ, ອຘິຈິຓ຺ຓໍ ເຕ ວິປຣາວຕ຺ຕໍ, ອາໂຣປິໂຕ ເຕ ວາໂທ, ນິຄ຺ຄຫິໂຕສິ, ຈຣ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາຍ, ນິພ຺ເພເຐຫິ ວາ ສເຈ ປໂຫສີ’’ຕິ. ອິຕິ ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ ສາວການໍ ນ ສກ຺ກໂຕ ນ ຄຣຸກໂຕ ນ ມານິໂຕ ນ ປູຊິໂຕ, ນ ຈ ປນ ປູຣຓໍ ກສ຺ສປໍ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຈ ປນ ປູຣໂຓ ກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມກ຺ໂກເສນາ’’’ຕິ.

‘‘ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ມກ຺ຂລິ ໂຄສາໂລ…ເປ… ອຊິໂຕ ເກສກມ຺ພໂລ… ປກຸໂຘ ກຈ຺ຈາຍໂນ… ສຎ຺ຊໂຍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ… ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆີ ເຈວ ຄຓີ ຈ ຄຓາຈຣິໂຍ ຈ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ສາຘຸສມ຺ມໂຕ ພຫຸຊນສ຺ສ; ໂສ ຈ ໂຂ ສາວການໍ ນ ສກ຺ກໂຕ ນ ຄຣຸກໂຕ ນ ມານິໂຕ ນ ປູຊິໂຕ, ນ ຈ ປນ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຕ຺ຣຎ຺ຎຕໂຣ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາວໂກ ສທ຺ທມກາສິ – ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖ; ເນໂສ ເອຕໍ ຊານາຕິ; ມຍເມຕໍ ຊານາມ, ອມ຺ເຫ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຖ; ມຍເມຕໍ ຠວນ຺ຕານໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມາຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ນ ລຠຕິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ, ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ສທ຺ທມກຕ຺ຖ. ເນເຕ ຠວນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫ ເອເຕ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ; ມຍເມເຕສໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ພຫູ ໂຂ ປນ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາວກາ ວາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອປກ຺ກນ຺ຕາ – ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານາສິ, ອຫໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານາມິ. ກິໍ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານິສ຺ສສິ? ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ຕ຺ວມສິ. ອຫມສ຺ມິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ. ສຫິຕໍ ເມ ອສຫິຕໍ ເຕ, ປຸເຣວຈນີຍໍ ປຈ຺ຉາ ອວຈ, ປຈ຺ຉາວຈນີຍໍ ປຸເຣ ອວຈ, ອຘິຈິຓ຺ຓໍ ເຕ ວິປຣາວຕ຺ຕໍ, ອາໂຣປິໂຕ ເຕ ວາໂທ, ນິຄ຺ຄຫິໂຕສິ, ຈຣ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາຍ, ນິພ຺ເພເຐຫິ ວາ ສເຈ ປໂຫສີ’’ຕິ. ອິຕິ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ສາວການໍ ນ ສກ຺ກໂຕ ນ ຄຣຸກໂຕ ນ ມານິໂຕ ນ ປູຊິໂຕ, ນ ຈ ປນ ນິຄຓ຺ຐໍ ນາຏປຸຕ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຈ ປນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມກ຺ໂກເສນາ’’’ຕິ.

໒໔໐. ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສງ຺ຆີ ເຈວ ຄຓີ ຈ ຄຓາຈຣິໂຍ ຈ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ສາຘຸສມ຺ມໂຕ ພຫຸຊນສ຺ສ; ໂສ ຈ ໂຂ ສາວການໍ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ, ສມຓຎ຺ຈ ປນ ໂຄຕມໍ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕຕ຺ຣຎ຺ຎຕໂຣ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວໂກ ອຸກ຺ກາສິ. ຕເມນາຎ຺ຎຕໂຣ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຊຓ຺ຓຸເກນ [ຊຓ຺ຓຸເກ (ສີ.)] ຆຏ຺ເຏສິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ໂທ ອາຍສ຺ມາ ໂຫຕຸ, ມາຍສ຺ມາ ສທ຺ທມກາສິ, ສຕ຺ຖາ ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີ’’ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວການໍ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ໂຫຕິ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ. ຕເມນໍ ມຫາຊນກາໂຍ ປຈ຺ຈາສີສມານຣູໂປ [ປຈ຺ຈາສິໍ ສມານຣູໂປ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ – ‘‘ຍໍ ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ຠາສິສ຺ສຕິ ຕໍ ໂນ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິໂສ ຈາຕຸມ຺ມຫາປເຖ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ [ຂຸທ຺ທໍ ມຘຸໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອເນລກໍ ປີເຬຍ຺ຍ [ອຸປ຺ປີເຬຍ຺ຍ (ສີ.)]. ຕເມນໍ ມຫາຊນກາໂຍ ປຈ຺ຈາສີສມານຣູໂປ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ອສ຺ສ. ເອວເມວ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວການໍ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ໂຫຕິ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ. ຕເມນໍ ມຫາຊນກາໂຍ ປຈ຺ຈາສີສມານຣູໂປ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ – ‘‘ຍໍ ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ຠາສິສ຺ສຕິ ຕໍ ໂນ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຍປິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສມ຺ປໂຍເຊຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕປິ ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ວຓ຺ຓວາທິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຄຣຫິໂນເຍວ ໂຫນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎຄຣຫິໂນ, ‘‘ມຍເມວມ຺ຫາ ອລກ຺ຂິກາ ມຍໍ ອປ຺ປປຸຎ຺ຎາ ເຕ ມຍໍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນາສກ຺ຂິມ຺ຫາ ຍາວຊີວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ອາຣາມິກຠູຕາ ວາ ອຸປາສກຠູຕາ ວາ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປເທ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສາວການໍ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ, ສມຓຎ຺ຈ ປນ ໂຄຕມໍ ສາວກາ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕີ’’’ຕິ.

໒໔໑. ‘‘ກຕິ ປນ ຕ຺ວໍ, ອຸທາຍິ, ມຍິ ຘມ຺ເມ ສມນຸປສ຺ສສິ, ເຍຫິ ມມໍ [ມມ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ [ຄຣຸກໂຣນ຺ຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ເມ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຠຄວາ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອປ຺ປາຫາໂຣ, ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ. ຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອປ຺ປາຫາໂຣ, ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອິຕຣີຕເຣນ ຈີວເຣນ, ອິຕຣີຕຣຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ. ຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອິຕຣີຕເຣນ ຈີວເຣນ, ອິຕຣີຕຣຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ, ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ທຸຕິຍໍ ຘມ຺ມໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອິຕຣີຕເຣນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ, ອິຕຣີຕຣປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ. ຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອິຕຣີຕເຣນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ, ອິຕຣີຕຣປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ, ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຕຕິຍໍ ຘມ຺ມໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອິຕຣີຕເຣນ ເສນາສເນນ, ອິຕຣີຕຣເສນາສນສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ. ຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອິຕຣີຕເຣນ ເສນາສເນນ, ອິຕຣີຕຣເສນາສນສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ, ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປວິວິຕ຺ໂຕ, ປວິເວກສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ. ຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປວິວິຕ຺ໂຕ, ປວິເວກສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ, ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ປຎ຺ຈມໍ ຘມ຺ມໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ອິເມ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເຍຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໔໒. ‘‘‘ອປ຺ປາຫາໂຣ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ເມ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ໂກສກາຫາຣາປິ ອຑ຺ຒໂກສກາຫາຣາປິ ເພລຸວາຫາຣາປິ ອຑ຺ຒເພລຸວາຫາຣາປິ. ອຫໍ ໂຂ ປນ, ອຸທາຍິ, ອປ຺ເປກທາ ອິມິນາ ປຕ຺ເຕນ ສມຕິຕ຺ຕິກມ຺ປິ ຠຸຎ຺ຊາມິ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຠຸຎ຺ຊາມິ. ‘ອປ຺ປາຫາໂຣ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ເຍ ເຕ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ໂກສກາຫາຣາປິ ອຑ຺ຒໂກສກາຫາຣາປິ ເພລຸວາຫາຣາປິ ອຑ຺ຒເພລຸວາຫາຣາປິ ນ ມໍ ເຕ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ.

‘‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິຕຣີຕເຣນ ຈີວເຣນ, ອິຕຣີຕຣຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ເມ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ປໍສຸກູລິກາ ລູຂຈີວຣຘຣາ ເຕ ສຸສານາ ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາ ວາ ປາປຓິກາ ວາ ນນ຺ຕການິ [ປາປຓິການິ ວາ ນນ຺ຕການິ ວາ (ສີ.)] ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ [ອຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ (ກ.)] ສງ຺ຆາຏິໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ຕິ. ອຫໍ ໂຂ ປນຸທາຍິ, ອປ຺ເປກທາ ຄຫປຕິຈີວຣານິ ຘາເຣມິ ທຬ຺ຫານິ ສຕ຺ຖລູຂານິ ອລາພຸໂລມສານິ. ‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິຕຣີຕເຣນ ຈີວເຣນ, ອິຕຣີຕຣຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ເຍ ເຕ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ປໍສຸກູລິກາ ລູຂຈີວຣຘຣາ ເຕ ສຸສານາ ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາ ວາ ປາປຓິກາ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ຕິ, ນ ມໍ ເຕ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ.

‘‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິຕຣີຕເຣນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ, ອິຕຣີຕຣປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ເມ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ສປທານຈາຣິໂນ ອຸຎ຺ຉາສເກ ວເຕ ຣຕາ, ເຕ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ສມານາ ອາສເນນປິ ນິມນ຺ຕິຍມານາ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ. ອຫໍ ໂຂ ປນຸທາຍິ, ອປ຺ເປກທາ ນິມນ຺ຕເນປິ [ນິມນ຺ຕນສ຺ສາປິ (ກ.)] ຠຸຎ຺ຊາມິ ສາລີນໍ ໂອທນໍ ວິຈິຕກາຬກໍ ອເນກສູປໍ ອເນກພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິຕຣີຕເຣນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ, ອິຕຣີຕຣປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ເຍ ເຕ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ສປທານຈາຣິໂນ ອຸຎ຺ຉາສເກ ວເຕ ຣຕາ ເຕ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ສມານາ ອາສເນນປິ ນິມນ຺ຕິຍມານາ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ, ນ ມໍ ເຕ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ.

‘‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິຕຣີຕເຣນ ເສນາສເນນ, ອິຕຣີຕຣເສນາສນສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ເມ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ຣຸກ຺ຂມູລິກາ ອພ຺ໂຠກາສິກາ, ເຕ ອຏ຺ຐມາເສ ຉນ຺ນໍ ນ ອຸເປນ຺ຕິ. ອຫໍ ໂຂ ປນຸທາຍິ, ອປ຺ເປກທາ ກູຏາຄາເຣສຸປິ ວິຫຣາມິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ເຕສຸ ນິວາເຕສຸ ຜຸສິຕຄ຺ຄເຬສຸ [ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ຄເຬສຸ (ສີ. ປີ.)] ປິຫິຕວາຕປາເນສຸ. ‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິຕຣີຕເຣນ ເສນາສເນນ, ອິຕຣີຕຣເສນາສນສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ເຍ ເຕ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ຣຸກ຺ຂມູລິກາ ອພ຺ໂຠກາສິກາ ເຕ ອຏ຺ຐມາເສ ຉນ຺ນໍ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ນ ມໍ ເຕ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ.

‘‘‘ປວິວິຕ຺ໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ປວິເວກສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ເມ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ອາຣຎ຺ຎິກາ ປນ຺ຕເສນາສນາ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສຣນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາຍ. ອຫໍ ໂຂ ປນຸທາຍິ, ອປ຺ເປກທາ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຸປາສິກາຫິ ຣຎ຺ຎາ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ. ‘ປວິວິຕ຺ໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ປວິເວກສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ, ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ເຍ ເຕ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ອາຣຎ຺ຎກາ ປນ຺ຕເສນາສນາ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສຣນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາຍ, ນ ມໍ ເຕ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ມາເນຍ຺ຍຸໍ ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ.

‘‘ອິຕິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ນ ມມໍ ສາວກາ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໓. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອຎ຺ເຎ ຈ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເຍຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ເມຫິ ມມໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘຸທາຍິ, ມມໍ ສາວກາ ອຘິສີເລ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕິ – ‘ສີລວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຣເມນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’ຕິ. ຍມ຺ປຸທາຍິ [ຍມຸທາຍິ (ສ຺ຍາ. ກ.)], ມມໍ ສາວກາ ອຘິສີເລ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕິ – ‘ສີລວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຣເມນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’ຕິ, ອຍໍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ເຍນ ມມໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໔. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ມມໍ ສາວກາ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ຎາຓທສ຺ສເນ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕິ – ‘ຊານໍເຍວາຫ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ – ຊານາມີຕິ, ປສ຺ສໍເຍວາຫ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ – ປສ຺ສາມີຕິ; ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ໂນ ອນຠິຎ຺ຎາຍ; ສນິທານໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ໂນ ອນິທານໍ; ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ໂນ ອປ຺ປາຏິຫາຣິຍ’ນ຺ຕິ. ຍມ຺ປຸທາຍິ, ມມໍ ສາວກາ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ຎາຓທສ຺ສເນ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕິ – ‘ຊານໍເຍວາຫ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ – ຊານາມີຕິ, ປສ຺ສໍເຍວາຫ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ – ປສ຺ສາມີຕິ; ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ໂນ ອນຠິຎ຺ຎາຍ; ສນິທານໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ໂນ ອນິທານໍ; ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ໂນ ອປ຺ປາຏິຫາຣິຍ’ນ຺ຕິ, ອຍໍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ທຸຕິໂຍ ຘມ຺ໂມ ເຍນ ມມໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໕. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ມມໍ ສາວກາ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕິ – ‘ປຎ຺ຎວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຣເມນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ; ຕໍ ວຕ ອນາຄຕໍ ວາທປຖໍ ນ ທກ຺ຂຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ປຣປ຺ປວາທໍ ນ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ’. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ອປິ ນຸ ເມ ສາວກາ ເອວໍ ຊານນ຺ຕາ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ?

‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ອຸທາຍິ, ສາວເກສຸ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສາມິ [ປຈ຺ຈາສິໍສາມິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]; ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ມມເຍວ ສາວກາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ.

‘‘ຍມ຺ປຸທາຍິ, ມມໍ ສາວກາ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ຠາເວນ຺ຕິ – ‘ປຎ຺ຎວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຣເມນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ; ຕໍ ວຕ ອນາຄຕໍ ວາທປຖໍ ນ ທກ຺ຂຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ປຣປ຺ປວາທໍ ນ ສຫຘມ຺ເມນ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ’. ອຍໍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຕຕິໂຍ ຘມ຺ໂມ ເຍນ ມມໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໖. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ເຍນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ຓາ ທຸກ຺ຂປເຣຕາ ເຕ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສາຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຍາກໂຣມິ, ເຕສາຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘມິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ; ເຕ ມໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສາຫໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຍາກໂຣມິ, ເຕສາຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘມິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ. ຍມ຺ປຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ເຍນ ທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ຓາ ທຸກ຺ຂປເຣຕາ ເຕ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສາຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຍາກໂຣມິ, ເຕສາຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘມິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ. ເຕ ມໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ … ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕສາຫໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຍາກໂຣມິ. ເຕສາຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘມິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ. ອຍໍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຘມ຺ໂມ ເຍນ ມມໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໗. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ; ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ… ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ… ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ, ວາຍມຕິ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ, ວາຍມຕິ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປທຫຕິ; ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ, ວາຍມຕິ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ, ວາຍມຕິ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປທຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາເທ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕິ, ວີຣິຍສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕິ, ຈິຕ຺ຕສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕິ, ວີມໍສາສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ ອຸປສມຄາມິໍ ສມ຺ໂພຘຄາມິໍ; ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ… ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ… ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ ອຸປສມຄາມິໍ ສມ຺ໂພຘຄາມິໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ປຎ຺ຈ ພລານິ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘາພລໍ ຠາເວຕິ ອຸປສມຄາມິໍ ສມ຺ໂພຘຄາມິໍ; ວີຣິຍພລໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ສຕິພລໍ ຠາເວຕິ… ສມາຘິພລໍ ຠາເວຕິ… ປຎ຺ຎາພລໍ ຠາເວຕິ ອຸປສມຄາມິໍ ສມ຺ໂພຘຄາມິໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕໍ ນິໂຣຘນິສ຺ສິຕໍ ໂວສ຺ສຄ຺ຄປຣິຓາມິໍ; ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ… ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ… ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ… ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ… ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕໍ ນິໂຣຘນິສ຺ສິຕໍ ໂວສ຺ສຄ຺ຄປຣິຓາມິໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາວາຈໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາອາຊີວໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາວາຍາມໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາສຕິໍ ຠາເວຕິ, ສມ຺ມາສມາຘິໍ ຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໘. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ຠາເວນ຺ຕິ. ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ, ອຍໍ ປຐໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ; ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ; ສຸຠນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ; ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິໂມກ຺ໂຂ; ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ; ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ວິໂມກ຺ໂຂ; ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ຕໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ; ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໔໙. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນານິ ຠາເວນ຺ຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຐມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຕຕິຍໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ນີລານິ ນີລວຓ຺ຓານິ ນີລນິທສ຺ສນານິ ນີລນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອຸມາປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ນີລນິທສ຺ສນໍ ນີລນິຠາສໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ນີລໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ນີລນິທສ຺ສນໍ ນີລນິຠາສໍ; ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ນີລານິ ນີລວຓ຺ຓານິ ນີລນິທສ຺ສນານິ ນີລນິຠາສານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປີຕານິ ປີຕວຓ຺ຓານິ ປີຕນິທສ຺ສນານິ ປີຕນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜໍ ປີຕໍ ປີຕວຓ຺ຓໍ ປີຕນິທສ຺ສນໍ ປີຕນິຠາສໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ປີຕໍ ປີຕວຓ຺ຓໍ ປີຕນິທສ຺ສນໍ ປີຕນິຠາສໍ; ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປີຕານິ ປີຕວຓ຺ຓານິ ປີຕນິທສ຺ສນານິ ປີຕນິຠາສານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂລຫິຕການິ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓານິ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນານິ ໂລຫິຕກນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜໍ ໂລຫິຕກໍ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓໍ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນໍ ໂລຫິຕກນິຠາສໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ໂລຫິຕກໍ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓໍ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນໍ ໂລຫິຕກນິຠາສໍ; ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂລຫິຕການິ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓານິ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນານິ ໂລຫິຕກນິຠາສານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ສຕ຺ຕມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂອທາຕານິ ໂອທາຕວຓ຺ຓານິ ໂອທາຕນິທສ຺ສນານິ ໂອທາຕນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂອສຘິຕາຣກາ ໂອທາຕາ ໂອທາຕວຓ຺ຓາ ໂອທາຕນິທສ຺ສນາ ໂອທາຕນິຠາສາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ໂອທາຕໍ ໂອທາຕວຓ຺ຓໍ ໂອທາຕນິທສ຺ສນໍ ໂອທາຕນິຠາສໍ; ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂອທາຕານິ ໂອທາຕວຓ຺ຓານິ ໂອທາຕນິທສ຺ສນານິ ໂອທາຕນິຠາສານິ. ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຏ຺ຐມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໐. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ທສ ກສິຓາຍຕນານິ ຠາເວນ຺ຕິ. ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ອທ຺ວຍໍ ອປ຺ປມາຓໍ; ອາໂປກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ເຕໂຊກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ… ວາໂຍກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ… ນີລກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ… ປີຕກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ… ໂລຫິຕກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ… ໂອທາຕກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ… ອາກາສກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ … ວິຎ຺ຎາຓກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ອທ຺ວຍໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໑. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ຠາເວນ຺ຕິ. ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ທກ຺ໂຂ ນ຺ຫາປໂກ [ນຫາປໂກ (ສີ. ປີ.)] ວາ ນ຺ຫາປກນ຺ເຕວາສີ ວາ ກໍສຖາເລ ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານິ [ນຫານີຍຈຸຓ຺ຓານິ (ສີ. ປີ.)] ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸທເກນ ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ປຣິປ຺ໂຜສກໍ ສນ຺ເນຍ຺ຍ, ສາຍໍ ນ຺ຫານີຍປິຓ຺ຑິ [ສາສ຺ສ ນຫານີຍປິຓ຺ຑີ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ສ຺ເນຫານຸຄຕາ ສ຺ເນຫປເຣໂຕ ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ ຜຸຏາ ສ຺ເນເຫນ ນ ຈ ປຄ຺ຆຣິຓີ; ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ອິມເມວ ກາຍໍ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ສມາຘິເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ສມາຘິເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ອຸທກຣຫໂທ ຄມ຺ຠີໂຣ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກ [ອຸພ຺ຠິໂຕທໂກ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)]. ຕສ຺ສ ເນວສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອຸທກສ຺ສ ອາຍມຸຂໍ, ນ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ອຸທກສ຺ສ ອາຍມຸຂໍ, ນ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸທກສ຺ສ ອາຍມຸຂໍ, ນ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ອຸທກສ຺ສ ອາຍມຸຂໍ, ເທໂວ ຈ ນ ກາເລນ ກາລໍ ສມ຺ມາ ຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ອຖ ໂຂ ຕມ຺ຫາວ ອຸທກຣຫທາ ສີຕາ ວາຣິຘາຣາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕເມວ ອຸທກຣຫທໍ ສີເຕນ ວາຣິນາ ອຠິສນ຺ເທຍ຺ຍ ປຣິສນ຺ເທຍ຺ຍ ປຣິປູເຣຍ຺ຍ ປຣິປ຺ຜເຣຍ຺ຍ, ນາສ຺ສ [ນ ເນສໍ (ສີ.)] ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ອຸທກຣຫທສ຺ສ ສີເຕນ ວາຣິນາ ອປ຺ຜຸຏໍ ອສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ອິມເມວ ກາຍໍ ສມາຘິເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ສມາຘິເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ນິປ຺ປີຕິເກນ ສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ນິປ຺ປີຕິເກນ ສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ອຸປ຺ປລິນິຍໍ ວາ ປທຸມິນິຍໍ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີກິນິຍໍ ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ຈານິ ອຸປ຺ປລານິ ວາ ປທຸມານິ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີການິ ວາ ອຸທເກ ຊາຕານິ ອຸທເກ ສໍວຑ຺ຒານິ ອຸທການຸຄ຺ຄຕານິ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄໂປສີນິ, ຕານິ ຍາວ ຈຄ຺ຄາ ຍາວ ຈ ມູລາ ສີເຕນ ວາຣິນາ ອຠິສນ຺ນານິ ປຣິສນ຺ນານິ ປຣິປູຣານິ ປຣິປ຺ຜຸຏານິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວຕໍ, ອຸປ຺ປລານໍ ວາ ປທຸມານໍ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີການໍ ວາ ສີເຕນ ວາຣິນາ ອປ຺ຜຸຏໍ ອສ຺ສ; ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ອິມເມວ ກາຍໍ ນິປ຺ປີຕິເກນ ສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕິ ປຣິສນ຺ເທຕິ ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປ຺ຜຣຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ນິປ຺ປີຕິເກນ ສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ປຣິໂຍທາເຕນ ຜຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ປຣິໂຍທາເຕນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອສ຺ສ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ໂອທາເຕນ ວຕ຺ເຖນ ອປ຺ຜຸຏໍ ອສ຺ສ; ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ອິມເມວ ກາຍໍ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ປຣິໂຍທາເຕນ ຜຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ປຣິໂຍທາເຕນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໒. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ເອວໍ ປຊານນ຺ຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ກາໂຍ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ; ອິທຎ຺ຈ ປນ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘໍ’. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ອຈ຺ໂຉ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ; ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາວຸຕໍ ນີລໍ ວາ ປີຕໍ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ ໂອທາຕໍ ວາ ປຓ຺ຑຸສຸຕ຺ຕໍ ວາ. ຕເມນໍ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ເຖ ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ເຂຍ຺ຍ – ‘ອຍໍ ໂຂ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ອຈ຺ໂຉ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ; ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາວຸຕໍ ນີລໍ ວາ ປີຕໍ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ ໂອທາຕໍ ວາ ປຓ຺ຑຸສຸຕ຺ຕໍ ວາ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ເອວໍ ປຊານນ຺ຕິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ກາໂຍ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ; ອິທຎ຺ຈ ປນ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖ ສິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘ’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໓. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕິ ຣູປິໍ ມໂນມຍໍ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄິໍ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາ ອີສິກໍ ປພ຺ພາເຫຍ຺ຍ; ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຍໍ ມຸຎ຺ໂຊ, ອຍໍ ອີສິກາ; ອຎ຺ໂຎ ມຸຎ຺ໂຊ, ອຎ຺ຎາ ອີສິກາ; ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາຕ຺ເວວ ອີສິກາ ປພ຺ພາຬ຺ຫາ’ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາ ວາ ປນຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ອສິໍ ໂກສິຍາ ປພ຺ພາເຫຍ຺ຍ; ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຍໍ ອສິ, ອຍໍ ໂກສິ; ອຎ຺ໂຎ ອສິ ອຎ຺ຎາ ໂກສິ; ໂກສິຍາຕ຺ເວວ ອສິ ປພ຺ພາຬ຺ໂຫ’ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາ ວາ, ປນຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ອຫິໍ ກຣຓ຺ຑາ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ; ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຍໍ ອຫິ, ອຍໍ ກຣຓ຺ໂຑ; ອຎ຺ໂຎ ອຫິ, ອຎ຺ໂຎ ກຣຓ຺ໂຑ; ກຣຓ຺ຑາຕ຺ເວວ ອຫິ ອຸພ຺ຠໂຕ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕິ ຣູປິໍ ມໂນມຍໍ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄິໍ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໔. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ຕິ – ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕິ; ອາວິຠາວໍ, ຕິໂຣຠາວໍ; ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສ; ປຖວິຍາປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທເກ; ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນ [ອຠິຊ຺ຊມານາ (ກ.)] ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວິຍໍ; ອາກາເສປິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ກມນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ; ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວ ປາຓິນາ ປຣິມສນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ທກ຺ໂຂ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ວາ ກຸມ຺ຠກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ສຸປຣິກມ຺ມກຕາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ຍໍ ຍເທວ ຠາຊນວິກຕິໍ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ຕໍ ຕເທວ ກເຣຍ຺ຍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ; ເສຍ຺ຍຖາ ວາ ປນຸທາຍິ, ທກ຺ໂຂ ທນ຺ຕກາໂຣ ວາ ທນ຺ຕກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ສຸປຣິກມ຺ມກຕສ຺ມິໍ ທນ຺ຕສ຺ມິໍ ຍໍ ຍເທວ ທນ຺ຕວິກຕິໍ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ຕໍ ຕເທວ ກເຣຍ຺ຍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ; ເສຍ຺ຍຖາ ວາ ປນຸທາຍິ, ທກ຺ໂຂ ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ສຸປຣິກມ຺ມກຕສ຺ມິໍ ສຸວຓ຺ຓສ຺ມິໍ ຍໍ ຍເທວ ສຸວຓ຺ຓວິກຕິໍ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ຕໍ ຕເທວ ກເຣຍ຺ຍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ຕິ – ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕິ; ອາວິຠາວໍ, ຕິໂຣຠາວໍ; ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສ; ປຖວິຍາປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທເກ; ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວິຍໍ; ອາກາເສປິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ກມນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ; ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວ ປາຓິນາ ປຣິມສນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໕. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓນ຺ຕິ – ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ, ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ພລວາ ສງ຺ຂຘໂມ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓນ຺ຕິ – ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ, ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໖. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານນ຺ຕິ – ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ວີຕຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວີຕຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ສໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສໂທສໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ວີຕໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວີຕໂທສໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ສໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສໂມຫໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ວີຕໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວີຕໂມຫໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ສໍຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສງ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ມຫຄ຺ຄຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ອມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອມຫຄ຺ຄຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ສອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສອຸຕ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ; ວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ທຫໂຣ ຍຸວາ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ອາທາເສ ວາ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອຈ຺ເຉ ວາ ອຸທກປຕ຺ເຕ ສກໍ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ສກຓິກໍ ວາ ‘ສກຓິກ’ນ຺ຕິ [ສກຓິກງ຺ຄໍ ວາ ສກຓິກງ຺ຄນ຺ຕິ (ສີ.)] ຊາເນຍ຺ຍ, ອກຓິກໍ ວາ ‘ອກຓິກ’ນ຺ຕິ [ອກຓິກງ຺ຄໍ ວາ ອກຓິກງ຺ຄນ຺ຕິ (ສີ.)] ຊາເນຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານນ຺ຕິ – ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ, ວີຕຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ວີຕໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ສໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ວີຕໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ສງ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ອມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ສອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ… ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໗. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕິໂຍ ທສປິ ຊາຕິໂຍ ວີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຕິໍສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຊາຕິສຕມ຺ປິ ຊາຕິສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ – ‘ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິໍ; ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນ’ຕິ. ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ສກມ຺ຫາ ຄາມາ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕມ຺ຫາປິ ຄາມາ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ໂສ ຕມ຺ຫາ ຄາມາ ສກໍເຍວ ຄາມໍ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຫໍ ໂຂ ສກມ຺ຫາ ຄາມາ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ອຄຈ຺ຉິໍ, ຕຕ຺ຣ ເອວໍ ອຏ຺ຐາສິໍ ເອວໍ ນິສີທິໍ ເອວໍ ອຠາສິໍ ເອວໍ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິໍ; ຕມ຺ຫາປິ ຄາມາ ອມຸໍ ຄາມໍ ອຄຈ຺ຉິໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາສິໍ ເອວໍ ນິສີທິໍ ເອວໍ ອຠາສິໍ ເອວໍ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິໍ, ໂສມ຺ຫິ ຕມ຺ຫາ ຄາມາ ສກໍເຍວ ຄາມໍ ປຈ຺ຈາຄໂຕ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໘. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານນ຺ຕິ – ‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ; ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອນຸປວາທກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ’ຕິ. ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ທ຺ເວ ອຄາຣາ ສທ຺ວາຣາ [ສນ຺ນທ຺ວາຣາ (ກ.)]. ຕຕ຺ຣ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມນຸສ຺ເສ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ເຕປິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕປິ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ເຕປິ ອນຸວິຈຣນ຺ເຕປິ; ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານນ຺ຕິ…ເປ… ຕຕ຺ຣ ຈ ປ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

໒໕໙. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປພ຺ພຕສງ຺ເຂເປ ອຸທກຣຫໂທ ອຈ຺ໂຉ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ອນາວິໂລ, ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ຕີເຣ ຐິໂຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກມ຺ປິ [ສິປ຺ປິກສມ຺ພຸກມ຺ປິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ສກ຺ຂຣກຐລມ຺ປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປິ. ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອຍໍ ໂຂ ອຸທກຣຫໂທ ອຈ຺ໂຉ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ອນາວິໂລ, ຕຕ຺ຣິເມ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກາປິ ສກ຺ຂຣກຐລາປິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພາປິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປີ’ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ປນ ເມ ສາວກາ ພຫູ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ປຎ຺ຈໂມ ຘມ຺ໂມ ເຍນ ມມ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ.

‘‘ອິເມ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເຍຫິ ມມໍ ສາວກາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ, ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ມຫາສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສມຓມຸຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕໍ

໒໖໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ [ສມຓມຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ (ສີ. ປີ.)] ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕຫິ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ສາວຕ຺ຖິຍາ ນິກ຺ຂມິ ທິວາ ທິວສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ຄສ຺ສ ຖປຕິສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ; ປຏິສລ຺ລີໂນ ຠຄວາ. ມໂນຠາວນິຍານມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອສມໂຍ ທສ຺ສນາຍ; ປຏິສລ຺ລີນາ ມໂນຠາວນິຍາ ຠິກ຺ຂູ. ຍໍນູນາຫໍ ເຍນ ສມຍປ຺ປວາທໂກ ຕິນ຺ທຸກາຈີໂຣ ເອກສາລໂກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ ເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ເຍນ ສມຍປ຺ປວາທໂກ ຕິນ຺ທຸກາຈີໂຣ ເອກສາລໂກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ ເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸນ຺ນາທິນິຍາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຍ ອເນກວິຫິຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຊກຖໍ ໂຈຣກຖໍ ມຫາມຕ຺ຕກຖໍ ເສນາກຖໍ ຠຍກຖໍ ຍຸທ຺ຘກຖໍ ອນ຺ນກຖໍ ປານກຖໍ ວຕ຺ຖກຖໍ ສຍນກຖໍ ມາລາກຖໍ ຄນ຺ຘກຖໍ ຎາຕິກຖໍ ຍານກຖໍ ຄາມກຖໍ ນິຄມກຖໍ ນຄຣກຖໍ ຊນປທກຖໍ ອິຕ຺ຖິກຖໍ ສູຣກຖໍ ວິສິຂາກຖໍ ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖໍ ປຸພ຺ພເປຕກຖໍ ນານຕ຺ຕກຖໍ ໂລກກ຺ຂາຍິກໍ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກໍ ອິຕິຠວາຠວກຖໍ ອິຕິ ວາ.

ອທ຺ທສາ ໂຂ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ຖປຕິໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ສກໍ ປຣິສໍ ສຓ຺ຐາເປສິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ, ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ສທ຺ທມກຕ຺ຖ; ອຍໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວໂກ ອາຄຈ຺ຉຕິ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ. ຍາວຕາ ໂຂ ປນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ຄິຫີ ໂອທາຕວສນາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ. ອປ຺ປສທ຺ທກາມາ ໂຂ ປນ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອປ຺ປສທ຺ທວິນີຕາ ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ວຓ຺ຓວາທິໂນ; ອປ຺ເປວ ນາມ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ປຣິສໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

໒໖໑. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄາຫມາເນນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ຖປຕິໍ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຈຕູຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຄຫປຕິ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ປຣມກຸສລໍ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌໍ. ກຕເມຫິ ຈຕູຫິ? ອິຘ, ຄຫປຕິ, ນ ກາເຍນ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ປາປກໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ນ ປາປກໍ ສງ຺ກປ຺ປໍ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ, ນ ປາປກໍ ອາຊີວໍ ອາຊີວຕິ – ອິເມຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຄຫປຕິ, ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ປຣມກຸສລໍ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ອຸຄ຺ຄາຫມານສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕໍ ເນວ ອຠິນນ຺ທິ ນປ຺ປຏິກ຺ໂກສິ. ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ – ‘‘ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ເອຕສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ຍາວຕໂກ ອໂຫສິ ອຸຄ຺ຄາຫມາເນນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ.

໒໖໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ປຎ຺ຈກງ຺ຄໍ ຖປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂຂ, ຖປຕິ, ທຫໂຣ ກຸມາໂຣ ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ ສມ຺ປນ຺ນກຸສໂລ ຠວິສ຺ສຕິ ປຣມກຸສໂລ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ໂຕ ສມໂຓ ອໂຍຊ຺ໂຌ, ຍຖາ ອຸຄ຺ຄາຫມານສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ. ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ຖປຕິ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ກາໂຍຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນ ກາເຍນ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຜນ຺ທິຕມຕ຺ຕາ! ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ຖປຕິ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ວາຈາຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນ ປາປກໍ ວາຈໍ ຠາສິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂຣທິຕມຕ຺ຕາ! ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ຖປຕິ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນ ປາປກໍ ສງ຺ກປ຺ປໍ ສງ຺ກປ຺ປິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິກູຊິຕມຕ຺ຕາ [ວິກຸຊ຺ຊິຕມຕ຺ຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]! ທຫຣສ຺ສ ຫິ, ຖປຕິ, ກຸມາຣສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກສ຺ສ ອາຊີໂວຕິປິ ນ ໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນ ປາປກໍ ອາຊີວໍ ອາຊີວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມາຕຸຖຎ຺ຎາ! ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂຂ, ຖປຕິ, ທຫໂຣ ກຸມາໂຣ ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ ສມ຺ປນ຺ນກຸສໂລ ຠວິສ຺ສຕິ ປຣມກຸສໂລ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ໂຕ ສມໂຓ ອໂຍຊ຺ໂຌ, ຍຖາ ອຸຄ຺ຄາຫມານສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ.

໒໖໓. ‘‘ຈຕູຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຖປຕິ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ນ ເຈວ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ນ ປຣມກຸສລໍ ນ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌໍ, ອປິ ຈິມໍ ທຫຣໍ ກຸມາຣໍ ມນ຺ທໍ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກໍ ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກຕເມຫິ ຈຕູຫິ? ອິຘ, ຖປຕິ, ນ ກາເຍນ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ປາປກໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ນ ປາປກໍ ສງ຺ກປ຺ປໍ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ, ນ ປາປກໍ ອາຊີວໍ ອາຊີວຕິ – ອິເມຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຖປຕິ, ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ນ ເຈວ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ນ ປຣມກຸສລໍ ນ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌໍ, ອປິ ຈິມໍ ທຫຣໍ ກຸມາຣໍ ມນ຺ທໍ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກໍ ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ.

‘‘ທສຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຖປຕິ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ປຣມກຸສລໍ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌໍ. ອິເມ ອກຸສລາ ສີລາ; ຕມຫໍ [ກຫໍ (ສີ.), ຕຫໍ (ປີ.)], ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ອກຸສລາ ສີລາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິຘ ອກຸສລາ ສີລາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອກຸສລານໍ ສີລານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ອິເມ ກຸສລາ ສີລາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ກຸສລາ ສີລາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິຘ ກຸສລາ ສີລາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ກຸສລານໍ ສີລານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ອິເມ ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິຘ ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອກຸສລານໍ ສງ຺ກປ຺ປານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ອິເມ ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ອິຘ ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ກຸສລານໍ ສງ຺ກປ຺ປານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ; ຕມຫໍ, ຖປຕິ, ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ.

໒໖໔. ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ? ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ປາປໂກ ອາຊີໂວ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ ກິໍສມຸຏ຺ຐານາ? ສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກຕມໍ ຈິຕ຺ຕໍ? ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ພຫຸໍ ອເນກວິຘໍ ນານປ຺ປກາຣກໍ. ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣາຄໍ ສໂທສໍ ສໂມຫໍ, ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ອກຸສລາ ສີລາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ ກຸຫິໍ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ? ນິໂຣໂຘປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ຠາເວຕິ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ວຈີສຸຈຣິຕໍ ຠາເວຕິ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ມໂນສຸຈຣິຕໍ ຠາເວຕິ, ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາຊີເວນ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປຕິ – ເອຕ຺ເຖເຕ ອກຸສລາ ສີລາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

‘‘ກຖໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ຖປຕິ, ອກຸສລານໍ ສີລານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ; ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຂ, ຖປຕິ, ອກຸສລານໍ ສີລານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໒໖໕. ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສີລາ? ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ອາຊີວປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ຖປຕິ, ສີລສ຺ມິໍ ວທາມິ. ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສີລາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສີລາ ກິໍສມຸຏ຺ຐານາ? ສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກຕມໍ ຈິຕ຺ຕໍ? ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ພຫຸໍ ອເນກວິຘໍ ນານປ຺ປກາຣກໍ. ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ວີຕໂທສໍ ວີຕໂມຫໍ, ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ກຸສລາ ສີລາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສີລາ ກຸຫິໍ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ? ນິໂຣໂຘປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ໂຫຕິ ໂນ ຈ ສີລມໂຍ, ຕຎ຺ຈ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ; ຍຕ຺ຖສ຺ສ ເຕ ກຸສລາ ສີລາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

‘‘ກຖໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລານໍ ສີລານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ…ເປ… ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຂ, ຖປຕິ, ກຸສລານໍ ສີລານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໒໖໖. ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ? ກາມສງ຺ກປ຺ໂປ, ພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ, ວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ກິໍສມຸຏ຺ຐານາ? ສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ສຎ຺ຎາສມຸຏ຺ຐານາ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກຕມາ ສຎ຺ຎາ? ສຎ຺ຎາປິ ຫິ ພຫູ ອເນກວິຘາ ນານປ຺ປກາຣກາ. ກາມສຎ຺ຎາ, ພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາ, ວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ – ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ກຸຫິໍ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ? ນິໂຣໂຘປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ເອຕ຺ເຖເຕ ອກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

‘‘ກຖໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລານໍ ສງ຺ກປ຺ປານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ…ເປ… ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຂ, ຖປຕິ, ອກຸສລານໍ ສງ຺ກປ຺ປານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໒໖໗. ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ? ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ, ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ, ອວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ກິໍສມຸຏ຺ຐານາ? ສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ສຎ຺ຎາສມຸຏ຺ຐານາ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກຕມາ ສຎ຺ຎາ? ສຎ຺ຎາປິ ຫິ ພຫູ ອເນກວິຘາ ນານປ຺ປກາຣກາ. ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎາ, ອພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາ, ອວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ – ອິໂຕສມຸຏ຺ຐານາ ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ.

‘‘ອິເມ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ກຸຫິໍ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ? ນິໂຣໂຘປິ ເນສໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ເອຕ຺ເຖເຕ ກຸສລາ ສງ຺ກປ຺ປາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

‘‘ກຖໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ, ຖປຕິ, ກຸສລານໍ ສງ຺ກປ຺ປານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ; ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ…ເປ… ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປທຫຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຂ, ຖປຕິ, ກຸສລານໍ ສງ຺ກປ຺ປານໍ ນິໂຣຘາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໒໖໘. ‘‘ກຕເມຫິ ຈາຫໍ, ຖປຕິ, ທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ປຣມກຸສລໍ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌໍ? ອິຘ, ຖປຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ອເສຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາອາຊີເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາວາຍາເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ – ອິເມຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຖປຕິ, ທສຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ປຎ຺ຎເປມິ ສມ຺ປນ຺ນກຸສລໍ ປຣມກຸສລໍ ອຸຕ຺ຕມປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ສມຓໍ ອໂຍຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ ຖປຕິ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ສມຓມຸຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຈູຬສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕໍ

໒໖໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ໂມຣນິວາເປ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາເມ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ ຕາວ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເຍນ ໂມຣນິວາໂປ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາໂມ ເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ໂມຣນິວາໂປ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຸນ຺ນາທິນິຍາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຍ ອເນກວິຫິຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຊກຖໍ ໂຈຣກຖໍ ມຫາມຕ຺ຕກຖໍ ເສນາກຖໍ ຠຍກຖໍ ຍຸທ຺ຘກຖໍ ອນ຺ນກຖໍ ປານກຖໍ ວຕ຺ຖກຖໍ ສຍນກຖໍ ມາລາກຖໍ ຄນ຺ຘກຖໍ ຎາຕິກຖໍ ຍານກຖໍ ຄາມກຖໍ ນິຄມກຖໍ ນຄຣກຖໍ ຊນປທກຖໍ ອິຕ຺ຖິກຖໍ ສູຣກຖໍ ວິສິຂາກຖໍ ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖໍ ປຸພ຺ພເປຕກຖໍ ນານຕ຺ຕກຖໍ ໂລກກ຺ຂາຍິກໍ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກໍ ອິຕິຠວາຠວກຖໍ ອິຕິ ວາ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ສກໍ ປຣິສໍ ສຓ຺ຐາເປສິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕຸ, ມາ ໂຠນ຺ໂຕ ສທ຺ທມກຕ຺ຖ. ອຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ; ອປ຺ປສທ຺ທກາໂມ ໂຂ ປນ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ວຓ຺ຓວາທີ. ອປ຺ເປວ ນາມ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ປຣິສໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

໒໗໐. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ. ສ຺ວາຄຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ. ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ປຣິຍາຍມກາສິ ຍທິທໍ ອິຘາຄມນາຍ. ນິສີທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ອິທມາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ສກຸລຸທາຍີປິ ໂຂ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ສກຸລຸທາຍິໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ອຸທາຍິ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ? ‘‘ຕິຏ຺ຐເຕສາ, ຠນ຺ເຕ, ກຖາ ຍາຍ ມຍໍ ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ. ເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ກຖາ ຠຄວໂຕ ທຸລ຺ລຠາ ຠວິສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉາປິ ສວນາຍ. ຍທາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປຣິສໍ ອນຸປສງ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫມິ ອຖາຍໍ ປຣິສາ ອເນກວິຫິຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ຕີ ນິສິນ຺ນາ ໂຫຕິ; ຍທາ ຈ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫມິ ອຖາຍໍ ປຣິສາ ມມຎ຺ເຎວ ມຸຂໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕີ ນິສິນ຺ນາ ໂຫຕິ – ‘ຍໍ ໂນ ສມໂຓ ອຸທາຍີ ຘມ຺ມໍ ຠາສິສ຺ສຕິ ຕໍ [ຕໍ ໂນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂສສ຺ສາມາ’ຕິ; ຍທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ ອຖາຫຎ຺ເຈວ ອຍຎ຺ຈ ປຣິສາ ຠຄວໂຕ ມຸຂໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕາ [ໂອໂລເກນ຺ຕີ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ນິສິນ຺ນາ ໂຫມ – ‘ຍໍ ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ຠາສິສ຺ສຕິ ຕໍ ໂສສ຺ສາມາ’’’ຕິ.

໒໗໑. ‘‘ເຕນຫຸທາຍິ, ຕໍເຍເວຕ຺ຖ ປຏິຠາຕຸ ຍຖາ ມໍ ປຏິຠາເສຍ຺ຍາ’’ສິ. ‘‘ປຸຣິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ທິວສານິ ປຸຣິມຕຣານິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານມາໂນ ‘ຈຣໂຕ ຈ ເມ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ. ໂສ ມຍາ [ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ມຍາ (?)] ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມສິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕ຺ວາກາສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອາຣພ຺ຠ ສຕິ ອຸທປາທິ – ‘ອໂຫ ນູນ ຠຄວາ, ອໂຫ ນູນ ສຸຄໂຕ! ໂຍ ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຸກຸສໂລ’’’ຕິ. ‘‘ໂກ ປນ ໂສ, ອຸທາຍິ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານມາໂນ ‘ຈຣໂຕ ຈ ເມ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ, ໂຍ ຕຍາ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມສິ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕ຺ວາກາສີ’’ຕິ? ‘ນິຄຓ຺ໂຐ, ຠນ຺ເຕ, ນາຏປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ.

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍ, ໂສ ວາ ມໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕໍ ວາຫໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ; ໂສ ວາ ເມ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ວາຫໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍໍ.

‘‘ໂຍ [ໂສ (ສີ. ປີ.)] ໂຂ, ອຸທາຍິ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊາເນຍ຺ຍ, ໂສ ວາ ມໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕໍ ວາຫໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ; ໂສ ວາ ເມ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ວາຫໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍໍ.

‘‘ອປິ ຈ, ອຸທາຍິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ອປຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ເຕ ເທເສສ຺ສາມິ – ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຍາວຕກມ຺ປິ ເມ ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປຈ຺ຈນຸຠູຕໍ ຕມ຺ປິ ນປ຺ປໂຫມິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ, ກຸໂຕ ປນາຫໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິສ຺ສາມິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິສ຺ສາມິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠຄວາ? ອຫຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ປໍສຸປິສາຈກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມິ, ກຸໂຕ ປນາຫໍ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານິສ຺ສາມິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠຄວາ? ຍໍ ປນ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ເອວມາຫ – ‘ອປິ ຈ, ອຸທາຍິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ອປຣນ຺ໂຕ; ຘມ຺ມໍ ເຕ ເທເສສ຺ສາມິ – ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’ຕິ ຕຎ຺ຈ ປນ ເມ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ນ ປກ຺ຂາຍຕິ. ອປ຺ເປວ ນາມາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນາ’’ຕິ.

໒໗໒. ‘‘ກິນ຺ຕິ ປນ ເຕ, ອຸທາຍິ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ, ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’’ຕິ.

‘‘ຍໍ ປນ ເຕ ເອຕໍ, ອຸທາຍິ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ, ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ, ກຕໂມ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ກຕໂມ ປນ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ມາ ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ທີຆາປິ ໂຂ ເຕ ເອສາ, ອຸທາຍິ, ຜເຣຍ຺ຍ – ‘ຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ ວເທສິ, ຕຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໍ ນ ປຎ຺ຎເປສິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອຸທາຍິ, ປຸຣິໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ອຫໍ ຍາ ອິມສ຺ມິໍ ຊນປເທ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຕໍ ອິຈ຺ຉາມິ, ຕໍ ກາເມມີ’ຕິ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ອິຈ຺ຉສິ ກາເມສິ, ຊານາສິ ຕໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ – ຂຕ຺ຕິຍີ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ວາ ເວສ຺ສີ ວາ ສຸທ຺ທີ ວາ’’ຕິ? ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ໂນ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ອິຈ຺ຉສິ ກາເມສິ, ຊານາສິ ຕໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ – ເອວໍນາມາ ເອວໍໂຄຕ຺ຕາຕິ ວາຕິ…ເປ… ທີຆາ ວາ ຣສ຺ສາ ວາ ມຊ຺ຌິມາ ວາ ກາຬີ ວາ ສາມາ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວີ ວາຕິ… ອມຸກສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ນຄເຣ ວາ’ຕິ? ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ໂນ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສິ ນ ປສ຺ສສິ, ຕໍ ຕ຺ວໍ ອິຈ຺ຉສິ ກາເມສີ’’’ຕິ? ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ອາມາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ – ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອຸທາຍິ, ‘ຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ ວເທສິ, ຕຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໍ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຠາສເຕ ຈ ຕປເຕ ຈ ວິໂຣຈຕິ ຈ, ເອວໍ ວຓ຺ໂຓ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ.

໒໗໓. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ໂຍ ວາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຠາສເຕ ຈ ຕປເຕ ຈ ວິໂຣຈຕິ ຈ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ກິມິ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ – ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ກິມິ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ກິມິ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ – ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ມຫາອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ – ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ມຫາອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ມຫາອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຍາ ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ໂອສຘິຕາຣກາ – ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ໂອສຘິຕາຣກາ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ຍາ ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ໂອສຘິຕາຣກາ, ໂຍ ວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ [ອຠິເທ (ກ. ສີ.), ອຠິໂທສໍ (ກ.) ອຠິໂທຕິ ອຠິສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖນິປາຕປທໍ (ຉກ຺ກງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາ ມຫາວຄ຺ຄ ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ)] ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມຍໍ ຈນ຺ໂທ – ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມຍໍ ຈນ຺ໂທ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ໂຍ ວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມຍໍ ຈນ຺ໂທ, ໂຍ ວາ ວສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ສຣທສມເຍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ສູຣິໂຍ – ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ສຣທສມເຍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ສູຣິໂຍ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ອໂຕ ໂຂ ເຕ, ອຸທາຍິ, ພຫູ ຫິ ພຫຸຕຣາ ເທວາ ເຍ ອິເມສໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອາຠາ ນານຸໂຠນ຺ຕິ, ຕ຺ຍາຫໍ ປຊານາມິ. ອຖ ຈ ປນາຫໍ ນ ວທາມິ – ‘ຍສ຺ມາ ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖີ’ຕິ. ອຖ ຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ອຸທາຍິ, ‘ຍ຺ວາຍໍ ວຓ຺ໂຓ ກິມິນາ ຂຊ຺ໂຊປນເກນ ນິຫີນຕໂຣ [ຫີນຕໂຣ (ສີ. ປີ.)] ຈ ປຕິກິຏ຺ຐຕໂຣ ຈ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ ວເທສິ, ຕຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໍ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉິທໍ [ອຈ຺ຉິຣ (ກ.), ອຈ຺ຉິທ (?)] ຠຄວາ ກຖໍ, ອຈ຺ຉິທໍ ສຸຄໂຕ ກຖ’’ນ຺ຕິ!

‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ອຸທາຍິ, ເອວໍ ວເທສິ – ‘ອຈ຺ຉິທໍ ຠຄວາ ກຖໍ, ອຈ຺ຉິທໍ ສຸຄໂຕ ກຖໍ’’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ, ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ. ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ສເກ ອາຈຣິຍເກ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາ ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມານາ ສມນຸຠາສິຍມານາ ຣິຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ອປຣທ຺ຘາ’’ຕິ.

໒໗໔. ‘‘ກິໍ ປນຸທາຍິ, ອຕ຺ຖິ ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຕ຺ຖິ ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’’ຕິ.

‘‘ກຕມາ ປນ ສາ, ອຸທາຍິ, ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ? ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ເອກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ປຫາຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທໍ ປຫາຍ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ປນ ຕໂປຄຸຓໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ອຍໍ ໂຂ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂີ ວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂີ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂີ ວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂີ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ປຫາຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂີ ວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂີ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຸສາວາທໍ ປຫາຍ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂີ ວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂີ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຕໂປຄຸຓໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ເອກນ຺ຕສຸຂີ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂີ ວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂີ, ຠນ຺ເຕ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອຸທາຍິ, ອປິ ນຸ ໂຂ ໂວກິຓ຺ຓສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິປທໍ ອາຄມ຺ມ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ [ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ (ກ.)]? ‘‘ອຈ຺ຉິທໍ ຠຄວາ ກຖໍ, ອຈ຺ຉິທໍ ສຸຄໂຕ ກຖ’’ນ຺ຕິ!

‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ອຸທາຍິ, ວເທສິ – ‘ອຈ຺ຉິທໍ ຠຄວາ ກຖໍ, ອຈ຺ຉິທໍ ສຸຄໂຕ ກຖໍ’’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເກ ອາຈຣິຍເກ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ອຕ຺ຖິ ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’ຕິ. ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ສເກ ອາຈຣິຍເກ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາ ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມານາ ສມນຸຠາສິຍມານາ ຣິຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ອປຣທ຺ຘາ’’ຕິ [ອປຣທ຺ຘາ (ສີ.), ອປຣທ຺ຘາປິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)].

໒໗໕. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ.

‘‘ກຕມາ ປນ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ? ‘‘ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ; ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ – ອຍໍ ໂຂ ສາ, ອຸທາຍິ, ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ.

‘‘ນ [ກິໍ ນຸ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ໂຂ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ອາກາຣວຕີ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ສຈ຺ຉິກໂຕ ຫິສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂ຺ວາສ຺ສ, ອຸທາຍິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕິ; ອາກາຣວຕີຕ຺ເວວ ສາ ປຏິປທາ ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສກຸລຸທາຍິສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຣິສາ ອຸນ຺ນາທິນີ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາ ອໂຫສິ – ‘‘ເອຕ຺ຖ ມຍໍ ອນສ຺ສາມ ສາຈຣິຍກາ, ເອຕ຺ຖ ມຍໍ ອນສ຺ສາມ [ປນສ຺ສາມ (ສີ.)] ສາຈຣິຍກາ! ນ ມຍໍ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປຊານາມາ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕ ປຣິພ຺ພາຊເກ ອປ຺ປສທ຺ເທ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນາສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິຘຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ… ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຍາ ຕາ ເທວຕາ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ສລ຺ລປຕິ ສາກຈ຺ຉໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຂ຺ວາສ຺ສ, ອຸທາຍິ, ເອກນ຺ຕສຸໂຂ ໂລໂກ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໗໖. ‘‘ເອຕສ຺ສ ນູນ, ຠນ຺ເຕ, ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ ຈ ປຓີຕຕຣາ ຈ ເຍສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

‘‘ກຕເມ ປນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ ຈ ປຓີຕຕຣາ ຈ ເຍສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິຘຸທາຍິ, ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ…ເປ… ໂສ ອິເມ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ’’.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ…ເປ… ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ…ເປ… ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ… ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ… ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວສມຸທໂຍ’ຕິ… ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣໂຘ’ຕິ… ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ. ອິເມ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ ຈ ປຓີຕຕຣາ ຈ ເຍສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸ ຠິກ຺ຂູ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໗໗. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສກຸລຸທາຍີ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ; ເອວເມວໍ ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ລເຠຍ຺ຍາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍໍ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສກຸລຸທາຍິສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຣິສາ ສກຸລຸທາຍິໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ມາ ຠວໍ, ອຸທາຍິ, ສມເຓ ໂຄຕເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິ; ມາ ຠວໍ, ອຸທາຍິ, ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສີວາສໍ ວສິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອຸທກມຓິໂກ [ມຓິໂກ (ສີ. ປີ. ກ.)] ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຎ຺ຈນິໂກ [ອຸທ຺ເທກນິໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອສ຺ສ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ [ເອວໍ ສມ຺ປທເມຕໍ (ສີ. ປີ.)] ໂຠໂຕ ອຸທາຍິສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕິ. ມາ ຠວໍ, ອຸທາຍິ, ສມເຓ ໂຄຕເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິ; ມາ ຠວໍ, ອຸທາຍິ, ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສີວາສໍ ວສີ’’ຕິ. ອິຕິ ຫິທໍ ສກຸລຸທາຍິສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຣິສາ ສກຸລຸທາຍິໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ອນ຺ຕຣາຍມກາສິ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍຕິ.

ຈູຬສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນວມໍ.

໑໐. ເວຂນສສຸຕ຺ຕໍ

໒໗໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ເວຂນໂສ [ເວຂນສ຺ໂສ (ສີ. ປີ.)] ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ເວຂນໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ, ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ກຈ຺ຈານ, ເອວໍ ວເທສິ – ‘ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ, ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ? ກຕໂມ, ກຈ຺ຈານ, ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ?

‘‘ຍສ຺ມາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ກຕໂມ ປນ ໂສ, ກຈ຺ຈານ, ວຓ຺ໂຓ ຍສ຺ມາ ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ?

‘‘ຍສ຺ມາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ທີຆາປິ ໂຂ ເຕ ເອສາ, ກຈ຺ຈານ, ຜເຣຍ຺ຍ – ‘ຍສ຺ມາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ ວເທສິ, ຕຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໍ ນ ປຎ຺ຎເປສິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ກຈ຺ຈານ, ປຸຣິໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ອຫໍ ຍາ ອິມສ຺ມິໍ ຊນປເທ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ຕໍ ອິຈ຺ຉາມິ ຕໍ ກາເມມີ’ຕິ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ອິຈ຺ຉສິ ກາເມສິ, ຊານາສິ ຕໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ – ຂຕ຺ຕິຍີ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ວາ ເວສ຺ສີ ວາ ສຸທ຺ທີ ວາ’ຕິ? ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ໂນ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ອິຈ຺ຉສິ ກາເມສິ, ຊານາສິ ຕໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ‘ເອວໍນາມາ ເອວໍໂຄຕ຺ຕາຕິ ວາຕິ…ເປ… ທີຆາ ວາ ຣສ຺ສາ ວາ ມຊ຺ຌິມາ ວາ ກາຬີ ວາ ສາມາ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວີ ວາຕິ… ອມຸກສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ນຄເຣ ວາ’ຕິ? ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ໂນ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສິ ນ ປສ຺ສສິ, ຕໍ ຕ຺ວໍ ອິຈ຺ຉສິ ກາເມສີ’’’ຕິ? ອິຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ອາມາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ກຈ຺ຈານ, ‘ຍສ຺ມາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວາ ປຓີຕຕໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ ວເທສິ; ຕຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໍ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຠາສເຕ ຈ ຕປເຕ ຈ ວິໂຣຈຕິ ຈ, ເອວໍ ວຓ຺ໂຓ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ.

໒໗໙. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ໂຍ ວາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຠາສເຕ ຈ ຕປເຕ ຈ ວິໂຣຈຕິ ຈ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ກິມິ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ກິມິ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ, ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ກິມິ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ, ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ, ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ມຫາອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ມຫາອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ມຫາອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຍາ ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ໂອສຘິຕາຣກາ, ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ໂອສຘິຕາຣກາ, ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ຍາ ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ໂອສຘິຕາຣກາ, ໂຍ ວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມຍໍ ຈນ຺ໂທ, ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມຍໍ ຈນ຺ໂທ, ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ກຈ຺ຈານ, ໂຍ ວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມຍໍ ຈນ຺ໂທ, ໂຍ ວາ ວສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ສຣທສມເຍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ສູຣິໂຍ, ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ກຕໂມ ວຓ຺ໂຓ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ສຣທສມເຍ ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ ອຠິໂທ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ສູຣິໂຍ – ອຍໍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອໂຕ ໂຂ ເຕ, ກຈ຺ຈານ, ພຫູ ຫິ ພຫຸຕຣາ ເທວາ ເຍ ອິເມສໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອາຠາ ນານຸໂຠນ຺ຕິ, ຕ຺ຍາຫໍ ປຊານາມິ. ອຖ ຈ ປນາຫໍ ນ ວທາມິ – ‘ຍສ຺ມາ ວຓ຺ຓາ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ນຕ຺ຖີ’ຕິ. ອຖ ຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ກຈ຺ຈານ, ‘ຍ຺ວາຍໍ ວຓ຺ໂຓ ກິມິນາ ຂຊ຺ໂຊປນເກນ ນິຫີນຕໂຣ ຈ ປຕິກິຏ຺ຐຕໂຣ ຈ ໂສ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’ຕິ ວເທສິ; ຕຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໍ ນ ປຎ຺ຎເປສິ’’.

໒໘໐. ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ກຈ຺ຈານ, ກາມຄຸຓາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣູປາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ທາ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຄນ຺ຘາ… ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣສາ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ – ອິເມ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ຍໍ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມສຸຂໍ. ອິຕິ ກາເມຫິ ກາມສຸຂໍ, ກາມສຸຂາ ກາມຄ຺ຄສຸຂໍ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເວຂນໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ – ‘ກາເມຫິ ກາມສຸຂໍ, ກາມສຸຂາ ກາມຄ຺ຄສຸຂໍ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’ຕິ. (‘ກາເມຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກາມສຸຂໍ, ກາມສຸຂາ ກາມຄ຺ຄສຸຂໍ, ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’ຕິ) [( ) ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ] – ‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ກຈ຺ຈານ, ຕຍາ ອຎ຺ຎທິຏ຺ຐິເກນ ອຎ຺ຎຂນ຺ຕິເກນ ອຎ຺ຎຣຸຈິເກນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣໂຍເຄນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຈຣິຍເກນ – ກາມາ [ກາມໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວາ ກາມສຸຂໍ ວາ ກາມຄ຺ຄສຸຂໍ ວາ. ເຍ ໂຂ ເຕ, ກຈ຺ຈານ, ຠິກ຺ຂູ ອຣຫນ຺ໂຕ ຂີຓາສວາ ວຸສິຕວນ຺ໂຕ ກຕກຣຓີຍາ ໂອຫິຕຠາຣາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ຖາ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນາ ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕາ ເຕ ໂຂ ເອຕໍ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ – ກາມາ ວາ ກາມສຸຂໍ ວາ ກາມຄ຺ຄສຸຂໍ ວາ’’ຕິ.

໒໘໑. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເວຂນໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ວທມາໂນ ‘‘ສມໂຓ [ສມໂຓ ຈ (ສີ. ປີ.)] ໂຄຕໂມ ປາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອວເມວ ປນິເຘກຈ຺ເຈ [ປນິເຘເກ (ສີ. ປີ.), ປນິເມເກ (ອຸປຣິສຸຠສຸຕ຺ເຕ)] ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຊານນ຺ຕາ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ, ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອປຣນ຺ຕໍ ອຖ ຈ ປນ ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ – ປຊານາມາ’ຕິ – ປຏິຊານນ຺ຕິ [ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຏິຊານນ຺ຕິ (ປີ.)]. ເຕສມິທໍ ຠາສິຕໍ ຫສ຺ສກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນາມກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຣິຕ຺ຕກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຸຈ຺ຉກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຍ ໂຂ ເຕ, ກຈ຺ຈານ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຊານນ຺ຕາ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ, ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອປຣນ຺ຕໍ, ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ – ປຊານາມາ’ຕິ – ປຏິຊານນ຺ຕິ; ເຕສໍ ໂສເຍວ [ເຕສໍ ເຕສາຍໍ (ສີ.), ເຕສໍເຍວ ໂສ (?)] ສຫຘມ຺ມິໂກ ນິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ. ອປິ ຈ, ກຈ຺ຈານ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ອປຣນ຺ໂຕ. ເອຕຸ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອສໂຐ ອມາຍາວີ ອຸຊຸຊາຕິໂກ, ອຫມນຸສາສາມິ ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ [ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ (?)] ນຈິຣສ຺ເສວ ສາມຎ຺ເຎວ ຎສ຺ສຕິ ສາມໍ ທກ຺ຂິຕິ – ເອວໍ ກິຣ ສມ຺ມາ [ເອວໍ ກິຣາຍສ຺ມາ (ສ຺ຍາ. ກ.)] ພນ຺ຘນາ ວິປ຺ປໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ຍທິທໍ ອວິຊ຺ຊາ ພນ຺ຘນາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ກຈ຺ຈານ, ທຫໂຣ ກຸມາໂຣ ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ ກຓ຺ຐປຎ຺ຈເມຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ ອສ຺ສ ສຸຕ຺ຕພນ຺ຘເນຫິ; ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາກມນ຺ວາຍ ຕານິ ພນ຺ຘນານິ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ; ໂສ ໂມກ຺ໂຂມ຺ຫີຕິ ໂຂ ຊາເນຍ຺ຍ ໂນ ຈ ພນ຺ຘນໍ. ເອວເມວ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ເອຕຸ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອສໂຐ ອມາຍາວີ ອຸຊຸຊາຕິໂກ, ອຫມນຸສາສາມິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ; ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ນຈິຣສ຺ເສວ ສາມຎ຺ເຎ ຎສ຺ສຕິ, ສາມໍ ທກ຺ຂິຕິ – ‘ເອວໍ ກິຣ ສມ຺ມາ ພນ຺ຘນາ ວິປ຺ປໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ຍທິທໍ ອວິຊ຺ຊາ ພນ຺ຘນາ’’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເວຂນໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ເວຂນສສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທສມໍ.

ປຣິພ຺ພາຊກວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ ຕຕິໂຍ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ປຸຓ຺ຑຣີ-ອຄ຺ຄິສຫ-ກຖິນາໂມ, ທີຆນໂຂ ປຸນ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ໂຕ;

ສນ຺ທກອຸທາຍິມຸຓ຺ຑິກປຸຕ຺ໂຕ, ມຓິໂກ ຕຖາກຈ຺ຈາໂນ ວຣວຄ຺ໂຄ.

໔. ຣາຊວຄ຺ໂຄ

໑. ຆຏິກາຣສຸຕ຺ຕໍ

໒໘໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປເທເສ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ຠຄວໂຕ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍ? ນ ອກາຣເຓນ [ນ ອກາຣເຓ (ສີ.)] ຕຖາຄຕາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ [ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ຠຄວໂຕ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍ? ນ ອກາຣເຓນ ຕຖາຄຕາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອານນ຺ທ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ເວຄຬິງ຺ຄໍ [ເວຫລິງ຺ຄໍ (ສີ.), ເວຠລິຄໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ເວຠລິງ຺ຄໍ (ປີ.)] ນາມ ຄາມນິຄໂມ ອໂຫສິ ອິທ຺ໂຘ ເຈວ ຜີໂຕ ຈ ພຫຸຊໂນ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສ. ເວຄຬິງ຺ຄໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຄາມນິຄມໍ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ອິຘ ສຸທໍ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຣາໂມ ອໂຫສິ. ອິຘ ສຸທໍ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນິສິນ຺ນໂກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ນິສີທຕຸ ເອຕ຺ຖ. ອຍໍ ຠູມິປເທໂສ ທ຺ວີຫິ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ –

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອານນ຺ທ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ເວຄຬິງ຺ຄໍ ນາມ ຄາມນິຄໂມ ອໂຫສິ ອິທ຺ໂຘ ເຈວ ຜີໂຕ ຈ ພຫຸຊໂນ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສ. ເວຄຬິງ຺ຄໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຄາມນິຄມໍ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ອິຘ ສຸທໍ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຣາໂມ ອໂຫສິ. ອິຘ ສຸທໍ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນິສິນ຺ນໂກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕິ.

໒໘໓. ‘‘ເວຄຬິງ຺ເຄ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຄາມນິຄເມ ຆຏິກາໂຣ [ຆຏີກາໂຣ (ສີ. ປີ.)] ນາມ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ. ຆຏິກາຣສ຺ສ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ໂຊຕິປາໂລ ນາມ ມາຓໂວ ສຫາໂຍ ອໂຫສິ ປິຍສຫາໂຍ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາລໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອາຍາມ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ. ສາຘຸສມ຺ມຕຎ຺ຫິ ເມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ. ກິໍ ປນ ເຕນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມຓເກນ ທິຏ຺ເຐນາ’ຕິ? ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາລໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອາຍາມ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ. ສາຘຸສມ຺ມຕຎ຺ຫິ ເມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ. ກິໍ ປນ ເຕນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມຓເກນ ທິຏ຺ເຐນາ’ຕິ? ‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ [ໂສຕ຺ຕິໍ ສິນານິໍ (ສີ. ປີ.), ໂສຕ຺ຕິສິນານໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອາທາຍ [ອາຫຣ (ກ.)] ນທິໍ ຄມິສ຺ສາມ ສິນາຍິຕຸ’ນ຺ຕິ. ‘ເອວໍ ສມ຺ມາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ຈ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາໂລ ຈ ມາຓໂວ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ອຄມໍສຸ ສິນາຍິຕຸໍ’.

໒໘໔. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາລໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອຍໍ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອວິທູເຣ ອາຣາໂມ. ອາຍາມ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ. ສາຘຸສມ຺ມຕຎ຺ຫິ ເມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ. ກິໍ ປນ ເຕນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມຓເກນ ທິຏ຺ເຐນາ’ຕິ? ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາລໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອວິທູເຣ ອາຣາໂມ. ອາຍາມ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ. ສາຘຸສມ຺ມຕຎ຺ຫິ ເມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ. ກິໍ ປນ ເຕນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມຓເກນ ທິຏ຺ເຐນາ’ຕິ? ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາລໍ ມາຓວໍ ໂອວຏ຺ຏິກາຍໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອວິທູເຣ ອາຣາໂມ. ອາຍາມ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ. ສາຘຸສມ຺ມຕຎ຺ຫິ ເມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ [ວິນິເວເຐຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ. ກິໍ ປນ ເຕນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມຓເກນ ທິຏ຺ເຐນາ’ຕິ? ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາລໍ ມາຓວໍ ສີສໍນ຺ຫາຕໍ [ສສີສໍ ນຫາຕໍ (ສີ.), ສີສນ຺ຫາຕໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ເກເສສຸ ປຣາມສິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອວິທູເຣ ອາຣາໂມ. ອາຍາມ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ. ສາຘຸສມ຺ມຕຎ຺ຫິ ເມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາລສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຍໍ ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ອິຕ຺ຕຣຊຈ຺ໂຈ ສມາໂນ ອມ຺ຫາກໍ ສີສໍນ຺ຫາຕານໍ ເກເສສຸ ປຣາມສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ; ນ ວຕິທໍ ກິຣ ໂອຣກໍ ມຎ຺ເຎ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ; ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຍາວຕາໂທຫິປິ [ຍາເວຕໂທຫິປິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ສມ຺ມ ຆຏິກາຣາ’ຕິ? ‘ຍາວຕາໂທຫິປິ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ. ຕຖາ ຫິ ປນ ເມ ສາຘຸສມ຺ມຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ, ມຸຎ຺ຈ; ຄມິສ຺ສາມາ’ຕິ.

໒໘໕. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ຈ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາໂລ ຈ ມາຓໂວ ເຍນ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ໂຊຕິປາໂລ ປນ ມາຓໂວ ກສ຺ສເປນ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ສຫາໂຍ ປິຍສຫາໂຍ. ອິມສ຺ສ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຆຏິກາຣຎ຺ຈ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ໂຊຕິປາລຎ຺ຈ ມາຓວໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ຈ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາໂລ ຈ ມາຓໂວ ກສ຺ສເປນ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

໒໘໖. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອິມໍ ນຸ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອຖ ຈ ປນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສສີ’ຕິ? ‘ນນຸ ມໍ, ສມ຺ມ ໂຊຕິປາລ, ຊານາສິ, ອນ຺ເຘ ຊິຓ຺ເຓ ມາຕາປິຕໂຣ ໂປເສມີ’ຕິ? ‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ຆຏິກາຣ, ອຫໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ຈ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ໂຊຕິປາໂລ ຈ ມາຓໂວ ເຍນ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ສຫາໂຍ ປິຍສຫາໂຍ. ອິມໍ ຠຄວາ ປພ຺ພາເຊຕູ’ຕິ. ອລຕ຺ຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ.

໒໘໗. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ເນ ໂຊຕິປາເລ ມາຓເວ ອຑ຺ຒມາສຸປສມ຺ປນ຺ເນ ເວຄຬິງ຺ເຄ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ພາຣາຓສີ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ພາຣາຓສີ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ພາຣາຓສິຍໍ ວິຫຣຕິ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ – ‘ກສ຺ສໂປ ກິຣ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ພາຣາຓສິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ວິຫຣຕິ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຠທ຺ຣໍ [ຠທ຺ຣໍ ຠທ຺ຣໍ (ກ.)] ຍານໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຠທ຺ເຣຫິ ຠທ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ພາຣາຓສິຍາ ນິຍ຺ຍາສິ ມຫຈ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ [ມຫຈ຺ຈາ ຣາຊານຸຠາເວນ (ສີ.), ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນ (ປີ.)] ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສນາຍ. ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກິໍ ກາສິຣາຊານໍ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ກສ຺ສເປນ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ ສມາທປິໂຕ ສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສມ຺ປຫໍສິໂຕ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ປຓ຺ຑຸປຸຏກສ຺ສ [ປຓ຺ຑຸມຸຏີກສ຺ສ (ສີ. ປີ.), ປຓ຺ຑຸມຸທິກສ຺ສ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ສາລິໂນ ວິຄຕກາຬກໍ ອເນກສູປໍ ອເນກພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ.

໒໘໘. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ພາຣາຓສິຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ; ເອວຣູປໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ. ອຘິວຸຕ຺ໂຖ ເມ ວສ຺ສາວາໂສ’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ພາຣາຓສິຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ; ເອວຣູປໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ. ອຘິວຸຕ຺ໂຖ ເມ ວສ຺ສາວາໂສ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ‘ນ ເມ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຘິວາເສຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ວສ຺ສາວາສ’ນ຺ຕິ ອຫຸເທວ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ອຫຸ ໂທມນສ຺ສໍ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ກສ຺ສປໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ມຍາ ອຸປຏ຺ຐາກຕໂຣ’ຕິ?

‘‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ເວຄຬິງ຺ຄໍ ນາມ ຄາມນິຄໂມ. ຕຕ຺ຖ ຆຏິກາໂຣ ນາມ ກຸມ຺ຠກາໂຣ; ໂສ ເມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ. ຕຸຍ຺ຫໍ ໂຂ ປນ, ມຫາຣາຊ, ນ ເມ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຘິວາເສຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ວສ຺ສາວາສນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖວ [ອຕ຺ຖິ (ສີ. ປີ.)] ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖິ ໂທມນສ຺ສໍ. ຕຍິທໍ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ [ຆຏິກາເຣ ກຸມ຺ຠກາເຣ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ນຕ຺ຖິ ຈ ນ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ, ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຘມ຺ເມ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສງ຺ເຆ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຣິຍກນ຺ເຕຫິ ສີເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ທຸກ຺ເຂ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິສຸວຓ຺ໂຓ ອເປຕຊາຕຣູປຣຊໂຕ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ປນ຺ນມຸສໂລ ນ ສຫຕ຺ຖາ ປຖວິໍ ຂຓຕິ [ກຸມ຺ຠກາໂຣ ນ ມຸສເລນ ນ ສຫຕ຺ຖາ ປຐວິໍ ຂຓຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ກຸມ຺ຠກາໂຣ ນ ມຸສເລນ ສຫຕ຺ຖາ ປຖວິຎ຺ຈ ຂຓຕິ (ກ.)]. ຍໍ ໂຫຕິ ກູລປລຸຄ຺ຄໍ ວາ ມູສິກຸກ຺ກໂຣ [ມູສິກຸກ຺ກຸໂຣ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວາ ຕໍ ກາເຊນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠາຊນໍ ກຣິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕຓ຺ຑຸລປຏິຠສ຺ຕານິ [ຕຓ຺ຑຸລ ປຠິວຕ຺ຕານິ (ສີ. ປີ.)] ວາ ມຸຄ຺ຄປຏິຠສ຺ຕານິ ວາ ກຬາຍປຏິຠສ຺ຕານິ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕໍ ຫຣຕູ’’ຕິ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ອນ຺ເຘ ຊິຓ຺ເຓ ມາຕາປິຕໂຣ ໂປເສຕິ. ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ.

໒໘໙. ‘‘‘ເອກມິທາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສມຍໍ ເວຄຬິງ຺ເຄ ນາມ ຄາມນິຄເມ ວິຫຣາມິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈໍ – ‘‘ຫນ຺ທ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຠຄ຺ຄໂວ ຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຂ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍ [ປກ຺ກາມິໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເຍນ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກສ຺ສໂປ, ຕາຕ, ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ? ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຍສ຺ສ ເມ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເອວໍ ອຠິວິສ຺ສຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ປີຕິສຸຂໍ ນ ວິຊຫຕິ [ນ ວິຊຫິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ສຕ຺ຕາຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ.

໒໙໐. ‘‘‘ເອກມິທາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສມຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ເວຄຬິງ຺ເຄ ນາມ ຄາມນິຄເມ ວິຫຣາມິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈໍ – ‘‘ຫນ຺ທ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຠຄ຺ຄໂວ ຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຂ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອນ຺ໂຕ ກໂຬປິຍາ ກຸມ຺ມາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ກໂຬປິຍາ ກຸມ຺ມາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເຍນ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ກໂຬປິຍາ ກຸມ຺ມາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກສ຺ສໂປ, ຕາຕ, ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກໂຬປິຍາ ກຸມ຺ມາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຍຄາ ສູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຍສ຺ສ ເມ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເອວໍ ອຠິວິສ຺ສຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ປີຕິສຸຂໍ ນ ວິຊຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ.

໒໙໑. ‘‘‘ເອກມິທາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສມຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ເວຄຬິງ຺ເຄ ນາມ ຄາມນິຄເມ ວິຫຣາມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກຸຏິ [ຄນ຺ຘກຸຏິ (ສີ.)] ໂອວສ຺ສຕິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິໍ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ນິເວສເນ ຕິຓໍ ຊານາຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ມຫາຣາຊ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ມໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ນິເວສເນ ຕິຓໍ, ອຕ຺ຖິ ຈ ຂ຺ວາສ຺ສ ອາເວສເນ [ອາເວສນໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຕິຓຈ຺ຉທນ’’ [ນວຈ຺ຉທນໍ (ສີ.)] ນ຺ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ອາເວສນໍ ອຸຕ຺ຕິຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂູ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ອາເວສນໍ ອຸຕ຺ຕິຓມກໍສຸ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເກ ອາເວສນໍ ອຸຕ຺ຕິຓໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂູ, ຠຄິນິ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກຸຏິ ໂອວສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຫຣຖ, ຠນ຺ເຕ, ຫຣຖ, ຠທ຺ຣມຸຂາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເຍນ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເກ ອາເວສນໍ ອຸຕ຺ຕິຓມກໍສູ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂູ, ຕາຕ, ກສ຺ສປສ຺ສ ກິຣ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກຸຏິ ໂອວສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຍສ຺ສ ເມ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເອວໍ ອຠິວິສ຺ສຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ປີຕິສຸຂໍ ນ ວິຊຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ. ອຖ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອາເວສນໍ ສພ຺ພນ຺ຕໍ ເຕມາສໍ ອາກາສຈ຺ຉທນໍ ອຏ຺ຐາສິ, ນ ເທໂວຕິວສ຺ສິ [ນ ຈາຕິວສ຺ສິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ເອວຣູໂປ ຈ, ມຫາຣາຊ, ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ’ຕິ. ‘ລາຠາ, ຠນ຺ເຕ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ, ສຸລທ຺ຘາ, ຠນ຺ເຕ, ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ຠຄວາ ເອວໍ ອຠິວິສ຺ສຕ຺ໂຖ’’’ຕິ.

໒໙໒. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກິກີ ກາສິຣາຊາ ຆຏິກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຕຓ຺ຑຸລວາຫສຕານິ ປາເຫສິ ປຓ຺ຑຸປຸຏກສ຺ສ ສາລິໂນ ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ສູເປຍ຺ຍໍ. ອຖ ໂຂ ເຕ, ອານນ຺ທ, ຣາຊປຸຣິສາ ຆຏິກາຣໍ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອິມານິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຕຓ຺ຑຸລວາຫສຕານິ ກິກິນາ ກາສິຣາເຊນ ປຫິຕານິ ປຓ຺ຑຸປຸຏກສ຺ສ ສາລິໂນ ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ສູເປຍ຺ຍໍ. ຕານິ, ຠນ຺ເຕ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ [ປຕິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ (ສີ. ປີ.), ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)]. ‘ຣາຊາ ໂຂ ພຫຸກິຈ຺ໂຈ ພຫຸກຣຓີໂຍ. ອລໍ ເມ! ຣຎ຺ໂຎວ ໂຫຕູ’ຕິ. ສິຍາ ໂຂ ປນ ເຕ, ອານນ຺ທ, ເອວມສ຺ສ – ‘ອຎ຺ໂຎ ນູນ ເຕນ ສມເຍນ ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ອໂຫສີ’ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ໂຊຕິປາໂລ ມາຓໂວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ຆຏິກາຣສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຐມໍ.

໒. ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ຕໍ

໒໙໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ກຸຣູສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກໍ [ຖູລໂກຏ຺ຐິກໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ນາມ ກຸຣູນໍ ນິຄໂມ ຕທວສຣິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກາ [ຖູລໂກຏ຺ຐິຕກາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ກຸຣູສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສຸ, ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ສາເວຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສິ.

໒໙໔. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ນາມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ອຄ຺ຄກຸລສ຺ສ [ອຄ຺ຄກຸລິກສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປຸຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ຂ຺ວາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ [ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ (ສີ.)], ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍຖາ ຍຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ. ລເຠຍ຺ຍາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍໍ ອຸປສມ຺ປທໍ. ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ [ເອຕ຺ຖ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາຫໍ…ເປ… ອຸປສມ຺ປທໍ’’ຕິ ວາກ຺ຍທ຺ວຍໍ ສພ຺ເພສຸປິ ມູລໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກປາຬິຍໍ ປນ ສຸທິນ຺ນຠາຓວາເຣ ເອຕໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວາກ຺ຍໍ ມຣມ຺ມໂປຕ຺ຖເກ ເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກປາຬິຍຎ຺ຈ ຕເທວ ອຕ຺ຖິ]. ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ປນ ຕ຺ວໍ, ຣຏ຺ຐປາລ, ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ, ຣຏ຺ຐປາລ, ຕຖາຄຕາ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ວາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມິ ຍຖາ ມໍ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໒໙໕. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ຍຖາ ຍຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ອິຈ຺ຉາມຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ. ອນຸຊານາຖ ມໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອມ຺ຫາກໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຠໂຕ [ສຸຂປຣິຫໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.) (ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ ຠຸຎ຺ຊ ຈ ປິວ ຈ ປຣິຈາເຣ ຫິ ຈ, ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ປຣິຈາເຣນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຠິຣມສ຺ສຸ, ນ ຕໍ ມຍໍ ອນຸຊານາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ,) ສພ຺ພຕ຺ຖ ທິສ຺ສຕິ, ສຸທິນ຺ນກຓ຺ເຑ ປນ ນຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐກຖາສຸປິ ນ ທສ຺ສິຕໍ]. ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ. ມຣເຓນປິ ເຕ ມຍໍ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ? ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ຍຖາ ຍຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ອິຈ຺ຉາມຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ. ອນຸຊານາຖ ມໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອມ຺ຫາກໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ. ມຣເຓນປິ ເຕ ມຍໍ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ?

໒໙໖. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ນ ມໍ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍ ຠູມິຍາ ນິປຊ຺ຊິ – ‘‘ອິເຘວ ເມ ມຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເອກມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ທ຺ເວປິ ຠຕ຺ຕານິ ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ຕີຓິປິ ຠຕ຺ຕານິ ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຠຕ຺ຕານິ ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ປຎ຺ຈປິ ຠຕ຺ຕານິ ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ຉປິ ຠຕ຺ຕານິ ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ສຕ຺ຕປິ ຠຕ຺ຕານິ ນ ຠຸຎ຺ຊິ. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອມ຺ຫາກໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ກສ຺ສຈິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ [‘‘ມຣເຓນປິ ເຕ…ເປ… ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ ວາກ຺ຍທ຺ວຍໍ ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທຸຕິຍຏ຺ຐາເນ ເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກປາຬິຍໍ ປນ ປຐມຏ຺ຐາເນ ເຍວ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸຕິຍຏ຺ຐາເນ ປຸນາຄຕໍ ອຘິກໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ]. ມຣເຓນປິ ເຕ ມຍໍ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ອຸຏ຺ເຐຫິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠຸຎ຺ຊ ຈ ປິວ ຈ ປຣິຈາເຣຫິ ຈ; ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ປຣິຈາເຣນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຠິຣມສ຺ສຸ. ນ ຕໍ ມຍໍ ອນຸຊານາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ [‘‘ມຣເຓນປິ ເຕ…ເປ… ປພ຺ພຊາຍາ’’ຕິ ວາກ຺ຍທ຺ວຍໍ ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທຸຕິຍຏ຺ຐາເນ ເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກປາຬິຍໍ ປນ ປຐມຏ຺ຐາເນ ເຍວ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸຕິຍຏ຺ຐາເນ ປຸນາຄຕໍ ອຘິກໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ]. ມຣເຓນປິ ເຕ ມຍໍ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ…ເປ… ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອມ຺ຫາກໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ. ມຣເຓນປິ ເຕ ມຍໍ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ, ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ອຸຏ຺ເຐຫິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠຸຎ຺ຊ ຈ ປິວ ຈ ປຣິຈາເຣຫິ ຈ; ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ປຣິຈາເຣນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຠິຣມສ຺ສຸ. ນ ຕໍ ມຍໍ ອນຸຊານາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ມຣເຓນປິ ເຕ ມຍໍ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ? ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

໒໙໗. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ເຍນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ [ຕ຺ວໍ ໂຂ (ສີ. ປີ.)], ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ນ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ. ມຣເຓນປິ ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຕ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ອຸຏ຺ເຐຫິ, ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠຸຎ຺ຊ ຈ ປິວ ຈ ປຣິຈາເຣຫິ ຈ; ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ປຣິຈາເຣນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຠິຣມສ຺ສຸ. ນ ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ [ອນຸຊານນ຺ຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ມຣເຓນປິ ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຕ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຠໂຕ, ນ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ, ມຣເຓນປິ ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຕ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ? ອຸຏ຺ເຐຫິ, ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠຸຎ຺ຊ ຈ ປິວ ຈ ປຣິຈາເຣຫິ ຈ, ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ປຣິຈາເຣນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຠິຣມສ຺ສຸ. ນ ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ມຣເຓນປິ ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຕ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ? ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

໒໙໘. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ເຍນ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ເອໂສ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍ ຠູມິຍາ ນິປນ຺ໂນ – ‘ອິເຘວ ເມ ມຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາ’ຕິ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນານຸຊານິສ຺ສຖ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ຕຕ຺ເຖວ [ຕຕ຺ເຖວສ຺ສ (ສີ.)] ມຣຓໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສຖ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ປພ຺ພຊິຕມ຺ປິ ນໍ ທກ຺ຂິສ຺ສຖ. ສເຈ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນາຠິຣມິສ຺ສຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ກາ ຕສ຺ສ [ກາ ຈສ຺ສ (ສີ.)] ອຎ຺ຎາ ຄຕິ ຠວິສ຺ສຕິ? ອິເຘວ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສຕິ. ອນຸຊານາຖ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມ, ຕາຕາ, ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ປພ຺ພຊິເຕນ ຈ ປນ [ປນ ເຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ມາຕາປິຕໂຣ ອຸທ຺ທສ຺ເສຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ເຍນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐປາລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ [‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂປຣິຫໂຕ, ນ ຕ຺ວໍ ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສິ, ອຸຏ຺ເຐຫິ ສມ຺ມ ຣຏ຺ຐປາລ ຠຸຎ຺ຊ ຈ ປິວ ຈ ປຣິຈາເຣຫິ ຈ, ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ປຣິຈາເຣນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຠິຣມສ຺ສຸ, (ສີ. ປີ. ກ.)], ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ປພ຺ພຊິເຕນ ຈ ປນ ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ອຸທ຺ທສ຺ເສຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໒໙໙. ອຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ອລຕ຺ຖ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ເນ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ຣຏ຺ຐປາເລ ອຑ຺ຒມາສູປສມ຺ປນ຺ເນ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມາຕາປິຕໂຣ ອຸທ຺ທສ຺ເສຕຸໍ, ສເຈ ມໍ ຠຄວາ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ [ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກໍ (ສີ. ປີ.)] ມນສາກາສິ. ຍຖາ [ຍທາ (ສີ. ປີ.)] ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ອຠພ຺ໂພ ໂຂ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ຣຏ຺ຐປາລ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກໍ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິໂກ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ວິຫຣຕິ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຣພ຺ຍສ຺ສ ມິຄຈີເຣ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສກປິຕຸ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ມຊ຺ຌິມາຍ ທ຺ວາຣສາລາຍ ອຸລ຺ລິຂາເປຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິເມຫິ ມຸຓ຺ຑເກຫິ ສມຓເກຫິ ອມ຺ຫາກໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ປພ຺ພາຊິໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ສກປິຕຸ ນິເວສເນ ເນວ ທານໍ ອລຕ຺ຖ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ; ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອກ຺ໂກສເມວ ອລຕ຺ຖ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ຎາຕິທາສີ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຕໍ ຎາຕິທາສິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສເຈຕໍ, ຠຄິນິ, ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ, ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ຎາຕິທາສີ ຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣນ຺ຕີ ຫຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປາທານຎ຺ຈ ສຣສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ.

໓໐໐. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ຎາຕິທາສີ ເຍນາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ມາຕາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍຄ຺ເຆຍ຺ເຍ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ເຊ, ສຈ຺ຈໍ ຠຓສິ, ອທາສິໍ ຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ [ສຈ຺ຈໍ ວທສິ, ອທາສີ ຠວສີຕິ (ສີ. ປີ.), ສຈ຺ຈໍ ວທສິ, ອທາສີ ຠວິສ຺ສສິ (ກ.)]. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ມາຕາ ເຍນາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍຄ຺ເຆ, ຄຫປຕິ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ – ‘ຣຏ຺ຐປາໂລ ກິຣ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’’ຕິ? ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລໍ [ກຸຑ຺ຑໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ນິສ຺ສາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ເຍນາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນາມ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ? ນນຸ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ສກໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ ໂນ, ຄຫປຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ? ອນຄາຣາ ມຍໍ, ຄຫປຕິ. ອຄມມ຺ຫ ໂຂ ເຕ, ຄຫປຕິ, ເຄຫໍ, ຕຕ຺ຖ ເນວ ທານໍ ອລຕ຺ຖມ຺ຫ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ; ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອກ຺ໂກສເມວ ອລຕ຺ຖມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ຆຣໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ຄຫປຕິ, ກຕໍ ເມ ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ’’. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອຘິວາເສຫິ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິວາເສສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຍນ ສກໍ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຊໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ກິລຎ຺ເຊຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຖ ຕຸມ຺ເຫ, ວຘຸໂຍ, ເຍນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກຕາ ປຸພ຺ເພ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປິຍາ ໂຫຖ ມນາປາ ເຕນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຣຖາ’’ຕິ.

໓໐໑. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກາລໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ກາໂລ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ສກປິຕຸ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຊໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິທໍ ເຕ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ມາຕຸ ມຕ຺ຕິກໍ ຘນໍ, ອຎ຺ຎໍ ເປຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຎໍ ປິຕາມຫໍ. ສກ຺ກາ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກາຕຸໍ. ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ [ຣຏ຺ຐປາລ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)], ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເມ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ອິມໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຊໍ ສກເຏ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິພ຺ພາຫາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ໂສເຕ ໂອປິລາເປຍ຺ຍາສິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ຫິ ເຕ, ຄຫປຕິ, ຕໂຕນິທານໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ປຈ຺ເຈກໍ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ກີທິສາ ນາມ ຕາ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຈ຺ຉຣາໂຍ ຍາສໍ ຕ຺ວໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ, ຠຄິນີ, ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠຄິນິວາເທນ ໂນ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຣຏ຺ຐປາໂລ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕິໍສຸ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ປິຕຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສເຈ, ຄຫປຕິ, ໂຠຊນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ເທຖ; ມາ ໂນ ວິເຫເຐຖາ’’ຕິ. ‘‘ຠຸຎ຺ຊ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປິຕາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ.

໓໐໒. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຠຸຕ຺ຕາວີ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓີ ຐິຕໂກວ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ພິມ຺ພໍ, ອຣຸກາຍໍ ສມຸສ຺ສິຕໍ;

ອາຕຸຣໍ ພຫຸສງ຺ກປ຺ປໍ, ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຘຸວໍ ຐິຕິ.

‘‘ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ຣູປໍ, ມຓິນາ ກຸຓ຺ຑເລນ ຈ;

ອຏ຺ຐິ ຕເຈນ ໂອນທ຺ຘໍ, ສຫ ວຕ຺ເຖຠິ ໂສຠຕິ.

‘‘ອລຕ຺ຕກກຕາ ປາທາ, ມຸຂໍ ຈຸຓ຺ຓກມກ຺ຂິຕໍ;

ອລໍ ພາລສ຺ສ ໂມຫາຍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ.

‘‘ອຏ຺ຐາປທກຕາ ເກສາ, ເນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຊນມກ຺ຂິຕາ;

ອລໍ ພາລສ຺ສ ໂມຫາຍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ.

‘‘ອຎ຺ຊນີວ ນວາ [ອຎ຺ຊນີວຓ຺ຓວາ (ກ.)] ຈິຕ຺ຕາ, ປູຕິກາໂຍ ອລງ຺ກໂຕ;

ອລໍ ພາລສ຺ສ ໂມຫາຍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ.

‘‘ໂອທຫິ ມິຄໂວ ປາສໍ, ນາສທາ ວາກຣໍ ມິໂຄ;

ຠຸຕ຺ວາ ນິວາປໍ ຄຈ຺ຉາມ [ຄຈ຺ຉາມິ (ສ຺ຍາ. ກ.)], ກນ຺ທນ຺ເຕ ມິຄພນ຺ຘເກ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຐິຕໂກວ ອິມາ ຄາຖາ ຠາສິຕ຺ວາ ເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຣພ຺ຍສ຺ສ ມິຄຈີຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ.

໓໐໓. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ມິຄວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂສເຘຫິ, ສມ຺ມ ມິຄວ, ມິຄຈີຣໍ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ; ຄຈ຺ຉາມ ສຸຠູມິໍ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ໂຂ ມິຄໂວ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຣພ຺ຍສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ມິຄຈີຣໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານ ເຍນ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ໂກຣພ຺ຍໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸທ຺ຘໍ ໂຂ ເຕ, ເທວ, ມິຄຈີຣໍ. ອຕ຺ຖິ ເຈຕ຺ຖ ຣຏ຺ຐປາໂລ ນາມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ອຄ຺ຄກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ຕ຺ວໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ກິຕ຺ຕຍມາໂນ ອໂຫສິ, ໂສ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ມິຄວ, ອລໍ ທານຊ຺ຊ ອຸຍ຺ຍານຠູມິຍາ. ຕເມວ ທານິ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ປຍິຣຸປາສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ‘‘ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຠທ຺ຣໍ ຍານໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຠທ຺ເຣຫິ ຠທ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກມ຺ຫາ ນິຍ຺ຍາສິ ມຫຈ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ [ມຫຈ຺ຈາ ຣາຊານຸຠາເວນ (ສີ.)] ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ທສ຺ສນາຍ. ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ອຸສ຺ສຏາຍ ອຸສ຺ສຏາຍ ປຣິສາຍ ເຍນາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ຣຏ຺ຐປາເລນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘ ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາລ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖເຣ [ກຏ຺ຐຕ຺ຖເຣ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ນິສີທຕູ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ນິສີທ ຕ຺ວໍ; ນິສິນ຺ໂນ ອຫໍ ສເກ ອາສເນ’’ຕິ. ນິສີທິ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ເອຕທໂວຈ –

໓໐໔. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ປາຣິຊຸຎ຺ຎານິ ເຍຫິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິເຘກຈ຺ເຈ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ. ກຕມຎ຺ຈ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ? ອິຘ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ເອກຈ຺ໂຈ ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຫໍ ໂຂມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ນ ໂຂ ປນ ມຍາ ສຸກຣໍ ອນຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ຜາຕິໍ ກາຕຸໍ [ຜາຕິກຕ຺ຕຸໍ (ສີ.)]. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ. ຠວໍ ໂຂ ປນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ເອຕຣຫິ ທຫໂຣ ຍຸວາ ສຸສຸກາຬເກໂສ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຐເມນ ວຍສາ. ຕໍ ໂຠໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຎຕ຺ວາ ວາ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ?

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ? ອິຘ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ເອກຈ຺ໂຈ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຫໍ ໂຂມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ນ ໂຂ ປນ ມຍາ ສຸກຣໍ ອນຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ຜາຕິໍ ກາຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ. ຠວໍ ໂຂ ປນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ເອຕຣຫິ ອປ຺ປາພາໂຘ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາຕິສີຕາຍ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫາຍ. ຕໍ ໂຠໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຎຕ຺ວາ ວາ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ?

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ? ອິຘ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຑ຺ໂຒ ໂຫຕິ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ. ຕສ຺ສ ເຕ ໂຠຄາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອຑ຺ໂຒ ອໂຫສິໍ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ. ຕສ຺ສ ເມ ເຕ ໂຠຄາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຕາ. ນ ໂຂ ປນ ມຍາ ສຸກຣໍ ອນຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ຜາຕິໍ ກາຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ. ຠວໍ ໂຂ ປນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ອຄ຺ຄກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ໂຠໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຎຕ຺ວາ ວາ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ?

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ? ອິຘ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ. ຕສ຺ສ ເຕ ຎາຕກາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ມມໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ພຫູ ອເຫສຸໍ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ. ຕສ຺ສ ເມ ເຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຕາ. ນ ໂຂ ປນ ມຍາ ສຸກຣໍ ອນຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຘິຄຕໍ ວາ ໂຠຄໍ ຜາຕິໍ ກາຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ. ໂຠໂຕ ໂຂ ປນ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ພຫູ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ. ຕໍ ໂຠໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຎຕ຺ວາ ວາ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ?

‘‘ອິມານິ ໂຂ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎານິ, ເຍຫິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິເຘກຈ຺ເຈ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ຕານິ ໂຠໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ຎຕ຺ວາ ວາ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ?

໓໐໕. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຍ ອຫໍ [ຍມຫໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ‘ອຸປນິຍ຺ຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ’ຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຐໂມ ຘມ຺ມຸທ຺ເທໂສ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ‘ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ’ຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທຸຕິໂຍ ຘມ຺ມຸທ຺ເທໂສ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ‘ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍ’ນ຺ຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຕຕິໂຍ ຘມ຺ມຸທ຺ເທໂສ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’ຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມຸທ຺ເທໂສ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອິເມ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຍ ອຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ.

໓໐໖. ‘‘‘ອຸປນິຍ຺ຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ’ຕິ – ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອາຫ. ອິມສ຺ສ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠາສິຕສ຺ສ ກຖໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຕ຺ວໍ ວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກປິ ປຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກປິ ຫຕ຺ຖິສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ອສ຺ສສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ຣຖສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ຘນຸສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ຖຣຸສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ອູຣຸພລີ ພາຫຸພລີ ອລມຕ຺ໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອໂຫສິໍ ອຫໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກປິ ປຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກປິ ຫຕ຺ຖິສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ອສ຺ສສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ຣຖສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ຘນຸສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ຖຣຸສ຺ມິມ຺ປິ ກຕາວີ ອູຣຸພລີ ພາຫຸພລີ ອລມຕ຺ໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ. ອປ຺ເປກທາຫໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອິທ຺ຘິມາວ ມຎ຺ເຎ ນ [ອິທ຺ຘິມາ ມຎ຺ເຎ ນ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ອິທ຺ຘິມາ ຈ ມຎ຺ເຎ (ສີ.), ນ ວິຍ ມຎ຺ເຎ (ກ.)] ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສມສມໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ເອວເມວ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ອູຣຸພລີ ພາຫຸພລີ ອລມຕ຺ໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ. ເອຕຣຫິ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາສີຕິໂກ ເມ ວໂຍ ວຕ຺ຕຕິ. ອປ຺ເປກທາຫໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ‘ອິຘ ປາທໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຎ຺ເຎເນວ ປາທໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ອຸປນິຍ຺ຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ’ຕິ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ – ‘ອຸປນິຍ຺ຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ’ຕິ. ອຸປນິຍ຺ຍຕິ ຫິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ.

‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ໂຂ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອິມສ຺ມິໍ ຣາຊກຸເລ ຫຕ຺ຖິກາຍາປິ ອສ຺ສກາຍາປິ ຣຖກາຍາປິ ປຕ຺ຕິກາຍາປິ, ອມ຺ຫາກໍ ອາປທາສຸ ປຣິໂຍຘາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ’ຕິ – ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອາຫ. ອິມສ຺ສ ປນ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠາສິຕສ຺ສ ກຖໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອນຸສາຍິໂກ ອາພາໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອນຸສາຍິໂກ ອາພາໂຘ. ອປ຺ເປກທາ ມໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ – ‘ອິທານິ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ກາລໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ຣາຊາ ໂກຣພ຺ໂຍ ກາລໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ລຠສິ ຕ຺ວໍ ເຕ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈ ຎາຕິສາໂລຫິເຕ – ‘ອາຍນ຺ຕຸ ເມ ໂຠນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ, ສພ຺ເພວ ສນ຺ຕາ ອິມໍ ເວທນໍ ສໍວິຠຊຖ, ຍຖາຫໍ ລຫຸກຕຣິກໍ ເວທນໍ ເວທິເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ – ອຸທາຫຸ ຕ຺ວໍເຍວ ຕໍ ເວທນໍ ເວທິຍສີ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ລຠາມິ ເຕ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈ ຎາຕິສາໂລຫິເຕ – ‘ອາຍນ຺ຕຸ ເມ ໂຠນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ, ສພ຺ເພວ ສນ຺ຕາ ອິມໍ ເວທນໍ ສໍວິຠຊຖ, ຍຖາຫໍ ລຫຸກຕຣິກໍ ເວທນໍ ເວທິເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຫເມວ ຕໍ ເວທນໍ ເວທິຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ’ຕິ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ – ‘ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ’ຕິ. ອຕາໂຓ ຫິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ.

‘‘ສໍວິຊ຺ຊຕິ ໂຂ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອິມສ຺ມິໍ ຣາຊກຸເລ ປຫູຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຠູມິຄຕຎ຺ຈ ເວຫາສຄຕຎ຺ຈ. ‘ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍ’ນ຺ຕິ – ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອາຫ. ອິມສ຺ສ ປນ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠາສິຕສ຺ສ ກຖໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຍຖາ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣສິ, ລຈ຺ຉສິ ຕ຺ວໍ ປຣຕ຺ຖາປິ – ‘ເອວເມວາຫໍ ອິເມເຫວ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣມີ’ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎ ອິມໍ ໂຠຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາຫໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ເອຕຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣມິ, ນາຫໍ ລຈ຺ຉາມິ ປຣຕ຺ຖາປິ – ‘ເອວເມວ ອິເມເຫວ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣມີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຎ຺ເຎ ອິມໍ ໂຠຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ; ອຫໍ ປນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍ’ນ຺ຕິ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ – ‘ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍ’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສໂກ ຫິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂລໂກ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ.

‘‘‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’ຕິ – ຠວໍ ຣຏ຺ຐປາໂລ ອາຫ. ອິມສ຺ສ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຠາສິຕສ຺ສ ກຖໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຜີຕໍ ກຸຣຸໍ ອຊ຺ຌາວສສີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ຜີຕໍ ກຸຣຸໍ ອຊ຺ຌາວສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ສທ຺ຘາຍິໂກ ປຈ຺ຈຍິໂກ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ຍຄ຺ເຆ, ມຫາຣາຊ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ? ຕຕ຺ຖທ຺ທສໍ ມຫນ຺ຕໍ ຊນປທໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ພຫຸຊນໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສໍ. ພຫູ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກາຍາ ອສ຺ສກາຍາ ຣຖກາຍາ ປຕ຺ຕິກາຍາ; ພຫຸ ຕຕ຺ຖ ຘນຘຎ຺ຎໍ [ທນ຺ຕາຊິນໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]; ພຫຸ ຕຕ຺ຖ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອກຕຎ຺ເຈວ ກຕຎ຺ຈ; ພຫຸ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄໂຫ. ສກ຺ກາ ຈ ຕາວຕເກເນວ ພລມຕ຺ເຕນ [ພລຕ຺ເຖນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ພຫລຕ຺ເຖນ (ກ.)] ອຠິວິຊິນິຕຸໍ. ອຠິວິຊິນ, ມຫາຣາຊາ’ຕິ, ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ຕມ຺ປິ ມຍໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ… ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ… ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ… ປຣສມຸທ຺ທໂຕ ສທ຺ຘາຍິໂກ ປຈ຺ຈຍິໂກ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ຍຄ຺ເຆ, ມຫາຣາຊ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ ປຣສມຸທ຺ທໂຕ? ຕຕ຺ຖທ຺ທສໍ ມຫນ຺ຕໍ ຊນປທໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ພຫຸຊນໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສໍ. ພຫູ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກາຍາ ອສ຺ສກາຍາ ຣຖກາຍາ ປຕ຺ຕິກາຍາ; ພຫຸ ຕຕ຺ຖ ຘນຘຎ຺ຎໍ; ພຫຸ ຕຕ຺ຖ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອກຕຎ຺ເຈວ ກຕຎ຺ຈ; ພຫຸ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄໂຫ. ສກ຺ກາ ຈ ຕາວຕເກເນວ ພລມຕ຺ເຕນ ອຠິວິຊິນິຕຸໍ. ອຠິວິຊິນ, ມຫາຣາຊາ’ຕິ, ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ຕມ຺ປິ ມຍໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’ຕິ, ຍມຫໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ – ‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’ຕິ. ອູໂນ ຫິ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ. ອິທໍ ວຕ຺ວາ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ –

໓໐໗. ‘‘ປສ຺ສາມິ ໂລເກ ສຘເນ ມນຸສ຺ເສ,

ລທ຺ຘານ ວິຕ຺ຕໍ ນ ທທນ຺ຕິ ໂມຫາ;

ລຸທ຺ຘາ ຘນໍ [ລທ຺ຘາ ຘນໍ (ກ.)] ສນ຺ນິຈຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ,

ຠິຍ຺ໂຍວ ກາເມ ອຠິປຕ຺ຖຍນ຺ຕິ.

‘‘ຣາຊາ ປສຍ຺ຫາ ປຖວິໍ ວິຊິຕ຺ວາ,

ສສາຄຣນ຺ຕໍ ມຫິມາວສນ຺ໂຕ [ມຫິຍາ ວສນ຺ໂຕ (ສີ. ກ.)];

ໂອຣໍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຕິຕ຺ຕຣູໂປ,

ປາຣໍ ສມຸທ຺ທສ຺ສປິ ປຕ຺ຖເຍຖ.

‘‘ຣາຊາ ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ,

ອວີຕຕຓ຺ຫາ [ອຕິຕ຺ຕຕຓ຺ຫາ (ກ.)] ມຣຓໍ ອຸເປນ຺ຕິ;

ອູນາວ ຫຸຕ຺ວານ ຊຫນ຺ຕິ ເທຫໍ,

ກາເມຫິ ໂລກມ຺ຫິ ນ ຫຕ຺ຖິ ຕິຕ຺ຕິ.

‘‘ກນ຺ທນ຺ຕິ ນໍ ຎາຕີ ປກິຣິຍ ເກເສ,

ອໂຫວຕາ ໂນ ອມຣາຕິ ຈາຫຸ;

ວຕ຺ເຖນ ນໍ ປາຣຸຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ,

ຈິຕໍ ສມາທາຍ [ສມາຘາຍ (ສີ.)] ຕໂຕຑຫນ຺ຕິ.

‘‘ໂສ ຑຍ຺ຫຕິ ສູເລຫິ ຕຸຊ຺ຊມາໂນ,

ເອເກນ ວຕ຺ເຖນ ປຫາຍ ໂຠເຄ;

ນ ມີຍມານສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ຕາຓາ,

ຎາຕີຘ ມິຕ຺ຕາ ອຖ ວາ ສຫາຍາ.

‘‘ທາຍາທກາ ຕສ຺ສ ຘນໍ ຫຣນ຺ຕິ,

ສຕ຺ໂຕ ປນ ຄຈ຺ຉຕິ ເຍນ ກມ຺ມໍ;

ນ ມີຍມານໍ ຘນມນ຺ເວຕິ ກິຎ຺ຈິ,

ປຸຕ຺ຕາ ຈ ທາຣາ ຈ ຘນຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐໍ.

‘‘ນ ທີຆມາຍຸໍ ລຠເຕ ຘເນນ, ນ ຈາປິ ວິຕ຺ເຕນ ຊຣໍ ວິຫນ຺ຕິ;

ອປ຺ປໍ ຫິທໍ ຊີວິຕມາຫຸ ຘີຣາ, ອສສ຺ສຕໍ ວິປ຺ປຣິຓາມຘມ຺ມໍ.

‘‘ອຑ຺ຒາ ທລິທ຺ທາ ຈ ຜຸສນ຺ຕິ ຜສ຺ສໍ,

ພາໂລ ຈ ຘີໂຣ ຈ ຕເຖວ ຜຸຏ຺ໂຐ;

ພາໂລ ຈ ພາລ຺ຍາ ວຘິໂຕວ ເສຕິ,

ຘີໂຣ ຈ [ຘີໂຣວ (ກ.)] ນ ເວຘຕິ ຜສ຺ສຜຸຏ຺ໂຐ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ປຎ຺ຎາວ ຘເນນ ເສຍ຺ໂຍ,

ຍາຍ ໂວສານມິຘາຘິຄຈ຺ຉຕິ;

ອພ຺ໂຍສິຕຕ຺ຕາ [ອໂສສິຕຕ຺ຕາ (ສີ. ປີ.)] ຫິ ຠວາຠເວສຸ,

ປາປານິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕິ ໂມຫາ.

‘‘ອຸເປຕິ ຄພ຺ຠຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ,

ສໍສາຣມາປຊ຺ຊ ປຣມ຺ປຣາຍ;

ຕສ຺ສປ຺ປປຎ຺ໂຎ ອຠິສທ຺ທຫນ຺ໂຕ,

ອຸເປຕິ ຄພ຺ຠຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ.

‘‘ໂຈໂຣ ຍຖາ ສນ຺ຘິມຸເຂ ຄຫິໂຕ,

ສກມ຺ມຸນາ ຫຎ຺ຎຕິ ປາປຘມ຺ໂມ;

ເອວໍ ປຊາ ເປຈ຺ຈ ປຣມ຺ຫິ ໂລເກ,

ສກມ຺ມຸນາ ຫຎ຺ຎຕິ ປາປຘມ຺ໂມ.

‘‘ກາມາຫິ ຈິຕ຺ຣາ ມຘຸຣາ ມໂນຣມາ,

ວິຣູປຣູເປນ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ;

ອາທີນວໍ ກາມຄຸເຓສຸ ທິສ຺ວາ,

ຕສ຺ມາ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊ.

‘‘ທຸມປ຺ຜລາເນວ ປຕນ຺ຕິ ມາຓວາ,

ທຫຣາ ຈ ວຸຑ຺ຒາ ຈ ສຣີຣເຠທາ;

ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ [ເອວມ຺ປິ ທິສ຺ວາ (ສີ.), ເອຕໍ ວິທິຕ຺ວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊ,

ອປຓ຺ຓກໍ ສາມຎ຺ຎເມວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍໍ.

໓. ມຆເທວສຸຕ຺ຕໍ

໓໐໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ມິຖິລາຍໍ ວິຫຣຕິ ມຆເທວອມ຺ພວເນ [ມຂາເທວອມ຺ພວເນ (ສີ. ປີ.), ມຄ຺ຆເທວອມ຺ພວເນ (ກ.)]. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປເທເສ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ຠຄວໂຕ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍ? ນ ອກາຣເຓນ ຕຖາຄຕາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ຠຄວໂຕ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍ? ນ ອກາຣເຓນ ຕຖາຄຕາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອານນ຺ທ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ມິຖິລາຍໍ ຣາຊາ ອໂຫສິ ມຆເທໂວ ນາມ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ມຫາຣາຊາ; ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ; ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຣາຊາ ມຆເທໂວ ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ຍທາ ເມ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ. ທິສ຺ວານ ຣາຊານໍ ມຆເທວໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປາຕຸຠູຕາ ໂຂ ເທວສ຺ສ ເທວທູຕາ, ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານີ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ຕານິ ປລິຕານິ ສາຘຸກໍ ສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມມ ອຎ຺ຊລິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຕານິ ປລິຕານິ ສາຘຸກໍ ສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ອຎ຺ຊລິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

໓໐໙. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຣາຊາ ມຆເທໂວ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ອາມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ປາຕຸຠູຕາ ໂຂ ເມ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ເທວທູຕາ; ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ; ຠຸຕ຺ຕາ ໂຂ ປນ ເມ ມານຸສກາ ກາມາ; ສມໂຍ ທິພ຺ເພ ກາເມ ປຣິເຍສິຕຸໍ. ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊ. ອຫໍ ປນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ. ເຕນ ຫິ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ຍທາ ຕ຺ວມ຺ປິ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາສິ. ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ, ມາ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ປຸຣິສຍຸເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ເອວຣູປສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ວຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ໂສ ເຕສໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ຕາຫໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ເອວໍ ວທາມິ – ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ, ມາ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຣາຊາ ມຆເທໂວ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ [ອພ຺ຍາປຊ຺ເຌນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊນ (ກ.)] ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ.

‘‘ຣາຊາ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ມຆເທໂວ ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກຸມາຣກີຬິຕໍ ກີຬິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຈຣິ. ໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

໓໑໐. ‘‘ອຖ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ, ອານນ຺ທ, ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ຍທາ ເມ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ໂຂ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ. ທິສ຺ວານ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປາຕຸຠູຕາ ໂຂ ເທວສ຺ສ ເທວທູຕາ; ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານີ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ຕານິ ປລິຕານິ ສາຘຸກໍ ສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມມ ອຎ຺ຊລິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຕານິ ປລິຕານິ ສາຘຸກໍ ສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຊລິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ອາມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ປາຕຸຠູຕາ ໂຂ, ເມ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ເທວທູຕາ; ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ; ຠຸຕ຺ຕາ ໂຂ ປນ ເມ ມານຸສກາ ກາມາ; ສມໂຍ ທິພ຺ເພ ກາເມ ປຣິເຍສິຕຸໍ. ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊ. ອຫໍ ປນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ. ເຕນ ຫິ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ຍທາ ຕ຺ວມ຺ປິ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາສິ. ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ, ມາ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ປຸຣິສຍຸເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ເອວຣູປສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ວຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ໂສ ເຕສໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ຕາຫໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ເອວໍ ວທາມິ – ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ, ມາ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຣຎ຺ໂຎ ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ຣຎ຺ໂຎ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກຸມາຣກີຬິຕໍ ກີຬິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຈຣິ. ໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

໓໑໑. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ມຆເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ຕປປຸຕ຺ຕກາ ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣາ ຈຕຸຣາສີຕິຣາຊສຫສ຺ສານິ [ຈຕຸຣາສີຕິຂຕ຺ຕິຍສຫສ຺ສານິ (ສີ. ປີ.), ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣິໍສຸ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣິໍສຸ. ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣິໍສຸ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣິໍສຸ. ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກຸມາຣກີຬິຕໍ ກີຬິໍສຸ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຈຣິໍສຸ. ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປຄາ ອເຫສຸໍ. ນິມິ ເຕສໍ ຣາຊາ [ຣາຊານໍ (ສີ. ປີ.)] ປຈ຺ຉິມໂກ ອໂຫສິ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ມຫາຣາຊາ; ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ; ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສ.

໓໑໒. ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອານນ຺ທ, ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ສຸຘມ຺ມາຍໍ ສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘ລາຠາ ວຕ, ໂຠ, ວິເທຫານໍ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ, ໂຠ, ວິເທຫານໍ, ເຍສໍ ນິມິ ຣາຊາ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ມຫາຣາຊາ; ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ; ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ເທເວ ຕາວຕິໍເສ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ມາຣິສາ, ນິມິໍ ຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸ’ນ຺ຕິ? ‘ອິຈ຺ຉາມ ມຍໍ, ມາຣິສ, ນິມິໍ ຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸ’ນ຺ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ, ອານນ຺ທ, ສມເຍນ ນິມິ ຣາຊາ ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ສີສໍນ຺ຫາໂຕ [ສສີສໍ ນຫາໂຕ (ສີ.), ສີສນ຺ຫາໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອຸໂປສຖິໂກ ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ເທເວສຸ ຕາວຕິໍເສສຸ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປມຸເຂ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ລາຠາ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ສຸລທ຺ຘໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ. ເທວາ, ມຫາຣາຊ, ຕາວຕິໍສາ ສຸຘມ຺ມາຍໍ ສຠາຍໍ ກິຕ຺ຕຍມານຣູປາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ – ‘‘ລາຠາ ວຕ, ໂຠ, ວິເທຫານໍ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ, ໂຠ, ວິເທຫານໍ, ເຍສໍ ນິມິ ຣາຊາ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ມຫາຣາຊາ; ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ; ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ເທວາ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຕາວຕິໍສາ ທສ຺ສນກາມາ. ຕສ຺ສ ເຕ ອຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ປຫິຓິສ຺ສາມິ; ອຠິຣຸເຫຍ຺ຍາສິ, ມຫາຣາຊ, ທິພ຺ພໍ ຍານໍ ອວິກມ຺ປມາໂນ’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ນິມິ ຣາຊາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.

໓໑໓. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປມຸເຂ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ເທເວສຸ ຕາວຕິໍເສສຸ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມາຕລິໍ ສງ຺ຄາຫກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ມາຕລິ, ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ອຍໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ໂຕ ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ເປສິໂຕ; ອຠິຣຸເຫຍ຺ຍາສິ, ມຫາຣາຊ, ທິພ຺ພໍ ຍານໍ ອວິກມ຺ປມາໂນ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ຠທ຺ທນ຺ຕວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມາຕລິ ສງ຺ຄາຫໂກ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ໂຕ ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ເປສິໂຕ; ອຠິຣຸຫ, ມຫາຣາຊ, ທິພ຺ພໍ ຍານໍ ອວິກມ຺ປມາໂນ. ອປິ ຈ, ມຫາຣາຊ, ກຕເມນ ຕໍ ເນມິ, ເຍນ ວາ ປາປກມ຺ມາ ປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ, ເຍນ ວາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕີ’ຕິ? ‘ອຸຠເຍເນວ ມໍ, ມາຕລິ, ເນຫີ’ຕິ. ສມ຺ປເວເສສິ [ສມ຺ປາເປສິ (ສີ. ປີ.)] ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມາຕລິ, ສງ຺ຄາຫໂກ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ສຸຘມ຺ມໍ ສຠໍ. ອທ຺ທສາ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ເອຫິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ. ສ຺ວາຄຕໍ, ມຫາຣາຊ. ເທວາ ເຕ ທສ຺ສນກາມາ, ມຫາຣາຊ, ຕາວຕິໍສາ ສຸຘມ຺ມາຍໍ ສຠາຍໍ ກິຕ຺ຕຍມານຣູປາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ – ‘‘ລາຠາ ວຕ, ໂຠ, ວິເທຫານໍ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ, ໂຠ, ວິເທຫານໍ, ເຍສໍ ນິມິ ຣາຊາ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ມຫາຣາຊາ; ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ; ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ເທວາ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຕາວຕິໍສາ ທສ຺ສນກາມາ. ອຠິຣມ, ມຫາຣາຊ, ເທເວສຸ ເທວານຸຠາເວນາ’ຕິ. ‘ອລໍ, ມາຣິສ, ຕຕ຺ເຖວ ມໍ ມິຖິລໍ ປຏິເນຕຸ. ຕຖາຫໍ ຘມ຺ມໍ ຈຣິສ຺ສາມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ; ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສາມິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາ’ຕິ.

໓໑໔. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມາຕລິໍ ສງ຺ຄາຫກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ມາຕລິ, ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ຕຕ຺ເຖວ ມິຖິລໍ ປຏິເນຫີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ຠທ຺ທນ຺ຕວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ມາຕລິ ສງ຺ຄາຫໂກ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ຕຕ຺ເຖວ ມິຖິລໍ ປຏິເນສິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ, ອານນ຺ທ, ນິມິ ຣາຊາ ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊານປເທສຸ ຈ, ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາຕິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ນິມິ ຣາຊາ ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ຍທາ ເມ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ພຫູນໍ ວສ຺ສານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ພຫູນໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ. ທິສ຺ວານ ນິມິໍ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປາຕຸຠູຕາ ໂຂ ເທວສ຺ສ ເທວທູຕາ; ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານີ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ຕານິ ປລິຕານິ ສາຘຸກໍ ສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມມ ອຎ຺ຊລິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກປ຺ປໂກ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຕານິ ປລິຕານິ ສາຘຸກໍ ສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນິມິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຊລິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ນິມິ ຣາຊາ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ອາມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ປາຕຸຠູຕາ ໂຂ ເມ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ເທວທູຕາ; ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ; ຠຸຕ຺ຕາ ໂຂ ປນ ເມ ມານຸສກາ ກາມາ; ສມໂຍ ທິພ຺ເພ ກາເມ ປຣິເຍສິຕຸໍ. ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊ. ອຫໍ ປນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ. ເຕນ ຫິ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ຍທາ ຕ຺ວມ຺ປິ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາສິ. ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ, ມາ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສິ. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ປຸຣິສຍຸເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ເອວຣູປສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ວຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ໂສ ເຕສໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ຕາຫໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ເອວໍ ວທາມິ – ‘ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ, ມາ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສີ’ຕິ.

໓໑໕. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ນິມິ ຣາຊາ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ນິມິ ໂຂ, ປນານນ຺ທ, ຣາຊາ ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກຸມາຣກີຬິຕໍ ກີຬິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຈຣິ. ໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ. ນິມິສ຺ສ ໂຂ ປນານນນ຺ທ, ຣຎ຺ໂຎ ກຬາຣຊນໂກ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ນ ໂສ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິ. ໂສ ເຕສໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສິ.

໓໑໖. ‘‘ສິຍາ ໂຂ ປນ ເຕ, ອານນ຺ທ, ເອວມສ຺ສ – ‘ອຎ຺ໂຎ ນູນ ເຕນ ສມເຍນ ຣາຊາ ມຆເທໂວ ອໂຫສິ, ເຍນ ຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕ’ນ຺ຕິ [ໂຍ ຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິນີຕິ (ສີ.)]. ນ ໂຂ ປເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ຣາຊາ ມຆເທໂວ ອໂຫສິໍ. (ອຫໍ ຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິນິໍ,) [( ) ນຕ຺ຖິ (ກ.)] ມຍາ ຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ; ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕສິ. ຕໍ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ. ອິທໍ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ມຍາ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ກຕມຎ຺ຈານນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ມຍາ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ? ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ສມ຺ມາວາຈາ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ສມ຺ມາສຕິ, ສມ຺ມາສມາຘິ. ອິທໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ມຍາ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕໍ ໂວ ອຫໍ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວທາມິ – ‘ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ, ມາ ໂຂ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ອນ຺ຕິມປຸຣິສາ ອຫຸວຕ຺ຖ’. ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ປຸຣິສຍຸເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ເອວຣູປສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ວຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ໂສ ເຕສໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂວ ອຫໍ, ອານນ຺ທ, ເອວໍ ວທາມິ – ‘ເຍນ ເມ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນິຫິຕໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ, ມາ ໂຂ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ອນ຺ຕິມປຸຣິສາ ອຫຸວຕ຺ຖາ’’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມໂນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີຕິ.

ມຆເທວສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕິຍໍ.

໔. ມຘຸຣສຸຕ຺ຕໍ

໓໑໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ມຘຸຣາຍໍ ວິຫຣຕິ ຄຸນ຺ທາວເນ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຣາຊາ ມາຘຸໂຣ ອວນ຺ຕິປຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ກຈ຺ຈາໂນ ມຘຸຣາຍໍ [ມຖຸຣາຍໍ (ຏີກາ)] ວິຫຣຕິ ຄຸນ຺ທາວເນ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ກຈ຺ຈານໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈິຕ຺ຕກຖີ ກລ຺ຍາຓປຏິຠາໂນ ວຸທ຺ໂຘ ເຈວ ອຣຫາ ຈ’. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ມາຘຸໂຣ ອວນ຺ຕິປຸຕ຺ໂຕ ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຠທ຺ຣໍ ຍານໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຠທ຺ເຣຫິ ຠທ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ມຘຸຣາຍ ນິຍ຺ຍາສິ ມຫຈ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນາຍ. ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກຈ຺ຈາເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຣາຊາ ມາຘຸໂຣ ອວນ຺ຕິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ກຈ຺ຈາໂນ ກິມກ຺ຂາຍີ’’ຕິ? ‘‘ໂຆໂສເຍວ ໂຂ ເອໂສ, ມຫາຣາຊ, ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’ຕິ. ຕທມິນາເປຕໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ໂຆໂສເຍເວໂສ ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໓໑໘. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ເຈປິ ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ… ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ… ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ເຈປິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ… ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ… ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຈປິ ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ… ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ … ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຈປິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ… ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ … ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ເວສ຺ສສ຺ສ ເຈປິ ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ… ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ… ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ? ‘‘ເວສ຺ສສ຺ສ ເຈປິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ… ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ… ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ສຸທ຺ທສ຺ສ ເຈປິ ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ… ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ… ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ… ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ? ‘‘ສຸທ຺ທສ຺ສ ເຈປິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ອິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ຘເນນ ວາ ຘຎ຺ເຎນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ ຊາຕຣູເປນ ວາ ສຸທ຺ໂທປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີຕິ… ຂຕ຺ຕິໂຍປິສ຺ສາສ຺ສ… ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສາສ຺ສ… ເວສ຺ໂສປິສ຺ສາສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍີ ປຈ຺ຉານິປາຕີ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວີ ມນາປຈາຣີ ປິຍວາທີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເນສໍ [ນາສໍ (ສີ.), ນາຫໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ໂຆໂສ ເຍເວໂສ ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໓໑໙. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘສ຺ສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ ມຸສາວາທີ ປິສຸຓວາໂຈ ຜຣຸສວາໂຈ ສມ຺ຜປ຺ປລາປີ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ [ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ ມຸສາວາທີ ປິສຸຓວາໂຈ ຜຣຸສວາໂຈ ສມ຺ຜປ຺ປລາປີ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ເມ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ! ສາຘຸ ໂຂ ເຕ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ໂຫຕິ, ສາຘຸ ຈ ປນ ເຕ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ…ເປ… ອິຘສ຺ສ ເວສ຺ໂສ…ເປ… ອິຘສ຺ສ ສຸທ຺ໂທ ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ເມ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ! ສາຘຸ ໂຂ ເຕ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ໂຫຕິ, ສາຘຸ ຈ ປນ ເຕ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເນສໍ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ໂຆໂສ ເຍເວໂສ ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໓໒໐. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘສ຺ສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ, ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ [ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)] ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ, ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ເມ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ! ສາຘຸ ໂຂ ເຕ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ໂຫຕິ, ສາຘຸ ຈ ປນ ເຕ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອິຘສ຺ສ ເວສ຺ໂສ, ອິຘສ຺ສ ສຸທ຺ໂທ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ເມ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ! ສາຘຸ ໂຂ ເຕ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ໂຫຕິ, ສາຘຸ ຈ ປນ ເຕ ເອຕໍ ອຣຫຕໍ ສຸຕໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເນສໍ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ໂຆໂສ ເຍເວໂສ ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໓໒໑. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ຂຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘິໍ ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ນິລ຺ໂລປໍ ວາ ຫເຣຍ຺ຍ, ເອກາຄາຣິກໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍ, ປຣິປນ຺ເຖ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ປຣທາຣໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕຎ຺ເຈ ເຕ ປຸຣິສາ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ – ‘ອຍໍ ເຕ, ເທວ, ໂຈໂຣ ອາຄຸຈາຣີ. ອິມສ຺ສ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕໍ ທຓ຺ຑໍ ປເຓຫີ’ຕິ. ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ຆາເຕຍ຺ຍາມ ວາ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ຊາເປຍ຺ຍາມ ວາ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍາມ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍາມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາ ຫິສ຺ສ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຸພ຺ເພ ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ສາສ຺ສ ອນ຺ຕຣຫິຕາ; ໂຈໂຣຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ [ສງ຺ຂໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອິຘ ເວສ຺ໂສ, ອິຘ ສຸທ຺ໂທ ສນ຺ຘິໍ ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ນິລ຺ໂລປໍ ວາ ຫເຣຍ຺ຍ, ເອກາຄາຣິກໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍ, ປຣິປນ຺ເຖ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ປຣທາຣໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕຎ຺ເຈ ເຕ ປຸຣິສາ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ – ‘ອຍໍ ເຕ, ເທວ, ໂຈໂຣ ອາຄຸຈາຣີ. ອິມສ຺ສ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕໍ ທຓ຺ຑໍ ປເຓຫີ’ຕິ. ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ຆາເຕຍ຺ຍາມ ວາ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ຊາເປຍ຺ຍາມ ວາ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍາມ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍາມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາ ຫິສ຺ສ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຸພ຺ເພ ‘ສຸທ຺ໂທ’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ສາສ຺ສ ອນ຺ຕຣຫິຕາ; ໂຈໂຣຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເນສໍ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ໂຆໂສ ເຍເວໂສ ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໓໒໒. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ຂຕ຺ຕິໂຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ອສ຺ສ ວິຣໂຕ ປາຓາຕິປາຕາ, ວິຣໂຕ ອທິນ຺ນາທານາ, ວິຣໂຕ ມຸສາວາທາ, ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ, ເອກຠຕ຺ຕິໂກ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ສີລວາ, ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ? ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຠິວາເທຍ຺ຍາມ ວາ [ປິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໔, ໑໘໗ ສາມຎ຺ຎຜເລ)], ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍາມ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ ອຠິນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ ວາ ນໍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ຘມ຺ມິກໍ ວາ ອສ຺ສ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິໍ ສໍວິທເຫຍ຺ຍາມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາ ຫິສ຺ສ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຸພ຺ເພ ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ສາສ຺ສ ອນ຺ຕຣຫິຕາ; ສມໂຓຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອິຘ ເວສ຺ໂສ, ອິຘ ສຸທ຺ໂທ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ອສ຺ສ ວິຣໂຕ ປາຓາຕິປາຕາ, ວິຣໂຕ ອທິນ຺ນາທານາ ວິຣໂຕ ມຸສາວາທາ, ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ, ເອກຠຕ຺ຕິໂກ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ສີລວາ, ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ? ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຠິວາເທຍ຺ຍາມ ວາ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍາມ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ ອຠິນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ ວາ ນໍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ຘມ຺ມິກໍ ວາ ອສ຺ສ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິໍ ສໍວິທເຫຍ຺ຍາມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຍາ ຫິສ຺ສ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຸພ຺ເພ ‘ສຸທ຺ໂທ’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ສາສ຺ສ ອນ຺ຕຣຫິຕາ; ສມໂຓຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ວາ? ກຖໍ ວາ ເຕ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເນສໍ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ໂຆໂສ ເຍເວໂສ ໂລກສ຺ມິໍ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໓໒໓. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊາ ມາຘຸໂຣ ອວນ຺ຕິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ; ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ກຈ຺ຈາເນນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ກຈ຺ຈານໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ກຈ຺ຈາໂນ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ໂຂ ມໍ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ສຣຓໍ ອຄມາສິ. ຕເມວ ຕ຺ວໍ [ຕເມຕໍ ຕ຺ວໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ຕເມຕໍ (ກ.)] ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ‘‘ສເຈປິ ມຍໍ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ສຸເຓຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສສຸ ໂຍຊເນສຸ, ທສປິ ມຍໍ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ສເຈປິ ມຍໍ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ສຸເຓຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວີສຕິຍາ ໂຍຊເນສຸ, ຕິໍສາຍ ໂຍຊເນສຸ, ຈຕ຺ຕາຣີສາຍ ໂຍຊເນສຸ, ປຎ຺ຎາສາຍ ໂຍຊເນສຸ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ມຍໍ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ໂຍຊນສເຕ ເຈປິ ມຍໍ ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ສຸເຓຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ, ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ມຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຍໂຕ ຈ, ໂຠ ກຈ຺ຈານ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂສ ຠຄວາ, ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ມຍໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ກຈ຺ຈາໂນ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ມຘຸຣສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ໂພຘິຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕໍ

໓໒໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຠຄ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕິ ສຸສຸມາຣຄິເຣ ເຠສກຬາວເນ ມິຄທາເຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ໂກກນໂທ [ໂກກນຸໂທ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ນາມ ປາສາໂທ ອຈິຣກາຣິໂຕ ໂຫຕິ ອນຊ຺ຌາວຸຏ຺ໂຐ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເກນຈິ ວາ ມນຸສ຺ສຠູເຕນ. ອຖ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ໂພຘິ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ອຘິວາເສຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂພຘິ ໂຂ [ໂພຘິ ໂຠ ໂຄຕມ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຣາຊກຸມາໂຣ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ອຘິວາເສຕຸ ກິຣ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂພຘິໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອໂວຈຸມ຺ຫ ໂຠໂຕ ວຈເນນ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ – ‘ໂພຘິ ໂຂ ຣາຊກຸມາໂຣ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ອຘິວາເສຕຸ ກິຣ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’ຕິ. ອຘິວຸຏ຺ຐຎ຺ຈ ປນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນາ’’ຕິ.

໓໒໕. ອຖ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ, ໂກກນທຎ຺ຈ ປາສາທໍ ໂອທາເຕຫິ ທຸສ຺ເສຫິ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຍາວ ປຈ຺ຉິມໂສປານກເຬວຣາ [ກເຬພຣາ (ສີ.)], ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣເຈຫິ – ‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ກາໂລ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ໂພຘິສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຄມຍມາໂນ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ເຍນ ໂກກນໂທ ປາສາໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຈ຺ຉິມໍ ໂສປານກເຬວຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິຣຸຫຕຸ [ອຠິຣູຫຕຸ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.) ອກ຺ກມຕຸ (ຈູຬວ. ໒໖໘)], ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ທຸສ຺ສານິ, ອຠິຣຸຫຕຸ ສຸຄໂຕ ທຸສ຺ສານິ; ຍໍ ມມ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິຣຸຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ. ທຸສ຺ສານິ, ອຠິຣຸຫຕຸ ສຸຄໂຕ ທຸສ຺ສານິ; ຍໍ ມມ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ.

໓໒໖. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອປໂລເກສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ໂພຘິໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສໍຫຣຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ທຸສ຺ສານິ; ນ ຠຄວາ ເຈລປຏິກໍ [ເຈລປຕ຺ຕິກໍ (ສີ. ປີ.)] ອກ຺ກມິສ຺ສຕິ. ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປຕີ’’ຕິ [ອປໂລເກຕີຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)]. ອຖ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ທຸສ຺ສານິ ສໍຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິໂກກນທປາສາເທ [ອຸປຣິໂກກນເທ ປາສາເທ (ສີ. ປີ. ວິນເຍຈ), ອຸປຣິໂກກນເທ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ໂກກນທໍ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ອຖ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ. ອຖ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘ນ ໂຂ ສຸເຂນ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ທຸກ຺ເຂນ ໂຂ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພ’’’ນ຺ຕິ.

໓໒໗. ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຸພ຺ເພວ ສມ຺ໂພຘາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ສຸເຂນ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ທຸກ຺ເຂນ ໂຂ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອປເຣນ ສມເຍນ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ສຸສຸກາຬເກໂສ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຐເມນ ວຍສາ ອກາມການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອສ຺ສຸມຸຂານໍ ຣຸທນ຺ຕານໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໍ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ກິໍກຸສລຄເວສີ [ກິໍກຸສລໍຄເວສີ (ກ.)] ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິວຣປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ ເຍນ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ກາລາມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ອາວຸໂສ ກາລາມ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ວິຫຣຕາຍສ຺ມາ, ຕາທິໂສ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕາວຕເກເນວ ໂອຏ຺ຐປຫຕມຕ຺ເຕນ ລປິຕລາປນມຕ຺ເຕນ ຎາຓວາທຎ຺ຈ ວທາມິ, ເຖຣວາທຎ຺ຈ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີຕິ ຈ ປຏິຊານາມິ, ອຫຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທຕິ; ອທ຺ຘາ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ວິຫຣຕີ’ຕິ.

‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍນ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ກາລາມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ກາລາມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສີ’ຕິ [ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປເວເທສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ອາຬາຣສ຺ເສວ ກາລາມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ; ນ ໂຂ ອາຬາຣສ຺ເສວ ກາລາມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ…ເປ… ສຕິ… ສມາຘິ… ປຎ຺ຎາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາ. ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປທເຫຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍນ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ກາລາມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ກາລາມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີ’ຕິ? ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທມີ’ຕິ. ‘ອຫມ຺ປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີ’ຕິ. ‘ລາຠາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ສຸລທ຺ຘໍ ໂນ, ອາວຸໂສ, ເຍ ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຕາທິສໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປສ຺ສາມ. ອິຕິ ຍາຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທມິ, ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ. ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ, ຕມຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທມິ. ອິຕິ ຍາຫໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາມິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ; ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ ຕມຫໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາມິ. ອິຕິ ຍາທິໂສ ອຫໍ, ຕາທິໂສ ຕຸວໍ; ຍາທິໂສ ຕຸວໍ ຕາທິໂສ ອຫໍ. ເອຫິ ທານິ, ອາວຸໂສ, ອຸໂຠວ ສນ຺ຕາ ອິມໍ ຄຓໍ ປຣິຫຣາມາ’ຕິ. ອິຕິ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອາຈຣິໂຍ ເມ ສມາໂນ (ອຕ຺ຕໂນ) [( ) ນຕ຺ຖິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອນ຺ເຕວາສິໍ ມໍ ສມານໍ ອຕ຺ຕນາ [ອຕ຺ຕໂນ (ສີ. ປີ.)] ສມສມໍ ຐເປສິ, ອຸຬາຣາຍ ຈ ມໍ ປູຊາຍ ປູເຊສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຍາວເທວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນູປປຕ຺ຕິຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ອປກ຺ກມິໍ.

໓໒໘. ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ກິໍກຸສລຄເວສີ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິວຣປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ ເຍນ ອຸທໂກ [ອຸທ຺ທໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ອາວຸໂສ [ອາວຸໂສ ຣາມ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.) ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໒໗໘ ປາສຣາສິສຸຕ຺ເຕ], ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ວິຫຣຕາຍສ຺ມາ, ຕາທິໂສ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕາວຕເກເນວ ໂອຏ຺ຐປຫຕມຕ຺ເຕນ ລປິຕລາປນມຕ຺ເຕນ ຎາຓວາທຎ຺ຈ ວທາມິ, ເຖຣວາທຎ຺ຈ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີຕິ ຈ ປຏິຊານາມິ, ອຫຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສິ; ອທ຺ຘາ ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ວິຫາສີ’ຕິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍນ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສີ’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປເວເທສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ຣາມສ຺ເສວ ອໂຫສິ ສທ຺ຘາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ; ນ ໂຂ ຣາມສ຺ເສວ ອໂຫສິ ວີຣິຍໍ…ເປ… ສຕິ… ສມາຘິ… ປຎ຺ຎາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາ. ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປທເຫຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ.

‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍນ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີ’ຕິ? ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີ’ຕິ. ‘ອຫມ຺ປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີ’ຕິ. ‘ລາຠາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ສຸລທ຺ຘໍ ໂນ, ອາວຸໂສ, ເຍ ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຕາທິສໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປສ຺ສາມ. ອິຕິ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ. ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສິ. ອິຕິ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ; ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ອຠິຎ຺ຎາສິ. ອິຕິ ຍາທິໂສ ຣາໂມ ອໂຫສິ ຕາທິໂສ ຕຸວໍ, ຍາທິໂສ ຕຸວໍ ຕາທິໂສ ຣາໂມ ອໂຫສິ. ເອຫິ ທານິ, ອາວຸໂສ, ຕຸວໍ ອິມໍ ຄຓໍ ປຣິຫຣາ’ຕິ. ອິຕິ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ເມ ສມາໂນ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ມໍ ຐເປສິ, ອຸຬາຣາຍ ຈ ມໍ ປູຊາຍ ປູເຊສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຍາວເທວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປປຕ຺ຕິຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ອປກ຺ກມິໍ.

໓໒໙. ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ກິໍກຸສລຄເວສີ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິວຣປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ, ມຄເຘສຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ, ເຍນ ອຸຣຸເວລາ ເສນານິຄໂມ ຕທວສຣິໍ. ຕຕ຺ຖທ຺ທສໍ ຣມຓີຍໍ ຠູມິຠາຄໍ, ປາສາທິກຎ຺ຈ ວນສຓ຺ຑໍ, ນທີຎ຺ຈ ສນ຺ທນ຺ຕິໍ ເສຕກໍ ສຸປຕິຕ຺ຖໍ, ຣມຓີຍໍ ສມນ຺ຕາ ຈ ໂຄຈຣຄາມໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຣມຓີໂຍ ວຕ, ໂຠ, ຠູມິຠາໂຄ, ປາສາທິໂກ ຈ ວນສຓ຺ໂຑ, ນທິຎ຺ຈ ສນ຺ທນ຺ຕິໍ ເສຕກາ ສຸປຕິຕ຺ຖາ, ຣມຓີຍາ ສມນ຺ຕາ [ສາມນ຺ຕາ (?) ປຸຣິມປິຏ຺ເຐປິ] ຈ ໂຄຈຣຄາໂມ. ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິໍ – ‘ອລມິທໍ ປຘານາຍາ’ຕິ. ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕິສ຺ໂສ ອຸປມາ ປຏິຠໍສຸ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ – ‘ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ເຕໂຊ ປາຕຸກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຠິມນ຺ເຖນ຺ໂຕ [ອຠິມຕ຺ຖນ຺ໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ຠນ຺ເຕ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອທຸຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ຕຎ຺ຈ ປນ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຍາວເທວ ຈ ປນ ໂສ ປຸຣິໂສ ກິລມຖສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເມຫິ ອວູປກຏ຺ຐາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ເນສໍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ໂສ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ສຸປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ນ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ. ໂອປກ຺ກມິກາ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ໂນ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ອຍໍ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຐມາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

໓໓໐. ‘‘ອປຣາປິ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ທຸຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ – ‘ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ເຕໂຊ ປາຕຸກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຠິມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ຠນ຺ເຕ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອທຸຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຍາວເທວ ຈ ປນ ໂສ ປຸຣິໂສ ກິລມຖສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເມຫິ ວູປກຏ຺ຐາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ເນສໍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ໂສ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ສຸປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ນ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ. ໂອປກ຺ກມິກາ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ໂນ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ອຍໍ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ທຸຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

໓໓໑. ‘‘ອປຣາປິ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ໂກຬາປໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ – ‘ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ເຕໂຊ ປາຕຸກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ໂກຬາປໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຠິມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອທຸຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ໂກຬາປໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເມຫິ ວູປກຏ຺ຐາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ເນສໍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ໂສ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ. ໂອປກ຺ກມິກາ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ໂນ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ອຍໍ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ. ອິມາ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕິສ຺ໂສ ອຸປມາ ປຏິຠໍສຸ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

໓໓໒. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ [ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໒໒໐ ວິຕກ຺ກສຓ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ], ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍໍ ອຠິນິປ຺ປີເຬຍ຺ຍໍ ອຠິສນ຺ຕາເປຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ ອຠິນິປ຺ປີເຬມິ ອຠິສນ຺ຕາເປມິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຠິນິປ຺ປີຬຍໂຕ ອຠິສນ຺ຕາປຍໂຕ ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ທຸພ຺ພລຕຣໍ ປຸຣິສໍ ສີເສ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຂນ຺ເຘ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ອຠິນິປ຺ປີເຬຍ຺ຍ ອຠິສນ຺ຕາເປຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຠິນິປ຺ປີຬຍໂຕ ອຠິສນ຺ຕາປຍໂຕ ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

໓໓໓. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ກຓ຺ຓໂສເຕຫິ ວາຕານໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານໍ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣິຍາ ຘມມານາຍ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ກຓ຺ຓໂສເຕຫິ ວາຕານໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານໍ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ມຸທ຺ຘນິ ອູຫນນ຺ຕິ [ອູຫນ຺ຕິ (ສີ.), ໂອຫນນ຺ຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ອຸຫນນ຺ຕິ (ກ.)]. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ຕິຓ຺ເຫນ ສິຂເຣນ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິມຕ຺ເຖຍ຺ຍ [ມຸທ຺ຘານໍ ອຠິມນ຺ເຖຍ຺ຍ (ສີ. ປີ.), ມຸທ຺ຘານໍ ອຠິມຕ຺ເຖຍ຺ຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ມຸທ຺ຘນິ ອູຫນນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ສີເສ ສີສເວທນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ທຬ຺ເຫນ ວຣຕ຺ຕກ຺ຂຓ຺ເຑນ [ວຣຕ຺ຕກພນ຺ຘເນນ (ສີ.)] ສີເສ ສີສເວຐໍ ທເທຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ສີເສ ສີສເວທນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ຕນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ທກ຺ໂຂ ໂຄຆາຕໂກ ວາ ໂຄຆາຕກນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕິຓ຺ເຫນ ໂຄວິກນ຺ຕເນນ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ, ວາຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ຕນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ໂຕ ກາຍສ຺ມິໍ ຑາໂຫ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຣາຊກຸມາຣ, ທ຺ເວ ພລວນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ ທຸພ຺ພລຕຣໍ ປຸຣິສໍ ນານາພາຫາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ສນ຺ຕາເປຍ຺ຍຸໍ ສມ຺ປຣິຕາເປຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ໂຕ ກາຍສ຺ມິໍ ຑາໂຫ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເທວຕາ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກາລງ຺ກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈາ ເທວຕາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາລງ຺ກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອປິ ຈ ກາລງ຺ກໂຣຕີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈາ ເທວຕາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາລງ຺ກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ນາປິ ກາລງ຺ກໂຣຕິ. ອຣຫໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ. ວິຫາໂຣຕ຺ເວວ ໂສ [ວິຫາໂຣຕ຺ເວເວໂສ (ສີ.)] ອຣຫໂຕ ເອວຣູໂປ ໂຫຕີ’ຕິ [ວິຫາໂຣຕ຺ເວເວໂສ ອຣຫໂຕ’’ຕິ (?)].

໓໓໔. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເທວຕາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສ ເຕ ມຍໍ ທິພ຺ພໍ ໂອຊໍ ໂລມກູເປຫິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣສ຺ສາມ [ອຊ຺ໂຌຫຣິສ຺ສາມ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)], ຕາຍ ຕ຺ວໍ ຍາເປສ຺ສສີ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ສພ຺ພໂສ ອຊຊ຺ຊິຕໍ [ອຊທ຺ຘຸກໍ (ສີ. ປີ.), ຊທ຺ຘຸກໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ປຏິຊາເນຍ຺ຍໍ. ອິມາ ຈ ເມ ເທວຕາ ທິພ຺ພໍ ໂອຊໍ ໂລມກູເປຫິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣຍ຺ຍຸໍ [ອຊ຺ໂຌຫເຣຍ຺ຍຸໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)], ຕາຍ ຈາຫໍ ຍາເປຍ຺ຍໍ, ຕໍ ມມສ຺ສ ມຸສາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕາ ເທວຕາ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂາມິ. ‘ຫລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຍ຺ຍໍ ປສຕໍ ປສຕໍ, ຍທິ ວາ ມຸຄ຺ຄຍູສໍ ຍທິ ວາ ກຸລຕ຺ຖຍູສໍ ຍທິ ວາ ກຬາຍຍູສໍ ຍທິ ວາ ຫເຣຓຸກຍູສ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣສິໍ ປສຕໍ ປສຕໍ, ຍທິ ວາ ມຸຄ຺ຄຍູສໍ ຍທິ ວາ ກຸລຕ຺ຖຍູສໍ ຍທິ ວາ ກຬາຍຍູສໍ ຍທິ ວາ ຫເຣຓຸກຍູສໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາຣຍໂຕ ປສຕໍ ປສຕໍ, ຍທິ ວາ ມຸຄ຺ຄຍູສໍ ຍທິ ວາ ກຸລຕ຺ຖຍູສໍ ຍທິ ວາ ກຬາຍຍູສໍ ຍທິ ວາ ຫເຣຓຸກຍູສໍ, ອຘິມຕ຺ຕກສິມານໍ ປຕ຺ໂຕ ກາໂຍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອາສີຕິກປພ຺ພານິ ວາ ກາຬປພ຺ພານິ ວາ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຠວນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂອຏ຺ຐປທໍ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ອານິສທໍ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ວຏ຺ຏນາວຬີ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏໂກ ອຸຓ຺ຓຕາວນໂຕ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຊຣສາລາຍ ໂຄປານສິໂຍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ຠວນ຺ຕິ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ຜາສຸຬິໂຍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ຠວນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຄມ຺ຠີເຣ ອຸທປາເນ ອຸທກຕາຣກາ ຄມ຺ຠີຣຄຕາ ໂອກ຺ຂາຍິກາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ອກ຺ຂິກູເປສຸ ອກ຺ຂິຕາຣກາ ຄມ຺ຠີຣຄຕາ ໂອກ຺ຂາຍິກາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຕິຕ຺ຕກາລາພຸ ອາມກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວາຕາຕເປນ ສໍຜຸຏິໂຕ [ສມ຺ຜຸສິໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ສໍປຸຏີໂຕ (ກ.) ສໍຜຸຏິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ກຸຈິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ] ໂຫຕິ ສມ຺ມິລາໂຕ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ສີສຈ຺ຉວິ ສໍຜຸຏິຕາ ໂຫຕິ ສມ຺ມິລາຕາ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ‘ອຸທຣຈ຺ຉວິໍ ປຣິມສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ‘ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ປຣິມສິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຸທຣຈ຺ຉວິໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ. ຍາວສ຺ສຸ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸທຣຈ຺ຉວິ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ອລ຺ລີນາ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ‘ວຈ຺ຈໍ ວາ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອວກຸຊ຺ໂຊ ປປຕາມິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອິມເມວ ກາຍໍ ອສ຺ສາເສນ຺ໂຕ ປາຓິນາ ຄຕ຺ຕານິ ອນຸມຊ຺ຊາມິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປາຓິນາ ຄຕ຺ຕານິ ອນຸມຊ຺ຊໂຕ ປູຕິມູລານິ ໂລມານິ ກາຍສ຺ມາ ປປຕນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ມນຸສ຺ສາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ສາໂມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ມນຸສ຺ສາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ນປິ ສາໂມ, ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ຍາວສ຺ສຸ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕາວ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ ອຸປຫໂຕ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ.

໓໓໕. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ເຍ ໂຂ ເກຈິ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ [ຕິປ຺ປາ (ສີ. ປີ.)] ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍິໍສຸ, ເອຕາວປຣມໍ ນຍິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ເຍປິ ຫິ ເກຈິ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຕາວປຣມໍ ນຍິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ເຍປິ ຫິ ເກຈິ ເອຕຣຫິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ເອຕາວປຣມໍ ນຍິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ນ ໂຂ ປນາຫໍ ອິມາຍ ກຏຸກາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ອຘິຄຈ຺ຉາມິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ; ສິຍາ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ ປິຕຸ ສກ຺ກສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ເຕ ສີຕາຍ ຊມ຺ພຸຈ຺ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕາ; ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອໂສ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ສຕານຸສາຣິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອໂຫສິ – ‘ເອເສວ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຠາຍາມິ ຍໍ ຕໍ ສຸຂໍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ອຫໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຠາຍາມິ ຍໍ ຕໍ ສຸຂໍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ຕໍ ສຸກຣໍ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ເອວໍ ອຘິມຕ຺ຕກສິມານໍ ປຕ຺ຕກາເຍນ. ຍໍນູນາຫໍ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຍ຺ຍໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣສິໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ສມເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ – ‘ຍໍ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕິ ຕໍ ໂນ ອາໂຣເຈສ຺ສຕີ’ຕິ. ຍໂຕ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣສິໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສໍ, ອຖ ເມ ເຕ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມິໍສຸ – ‘ພາຫຸລ຺ລິໂກ [ພາຫຸລິໂກ (ສີ. ປີ.) ສາຣຕ຺ຖຏີກາຍ ສໍຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍ ສເມຕິ] ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ, ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍາ’ຕິ.

໓໓໖. ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕ຺ວາ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິໍ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ອຍໍ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐເມ ຍາເມ ປຐມາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ; ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ – ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິໍ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ …ເປ… ອຍໍ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ ທຸຕິຍາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ; ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ – ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິໍ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ…ເປ… ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ; ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ…ເປ… ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ອໂຫສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ອຍໍ ໂຂ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ຕຕິຍາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ; ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ – ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ.

໓໓໗. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ. ອາລຍຣາມາ ໂຂ ປນາຍໍ ປຊາ ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາ. ອາລຍຣາມາຍ ໂຂ ປນ ປຊາຍ ອາລຍຣຕາຍ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາຍ ທຸທ຺ທສໍ ອິທໍ ຐານໍ ຍທິທໍ – ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຐານໍ ທຸທ຺ທສໍ – ຍທິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ. ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ, ປເຣ ຈ ເມ ນ ອາຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ໂສ ມມສ຺ສ ກິລມໂຖ, ສາ ມມສ຺ສ ວິເຫສາ’ຕິ. ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອິມາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ຄາຖາໂຍ ປຏິຠໍສຸ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ –

‘ກິຈ຺ເຉນ ເມ ອຘິຄຕໍ, ຫລໍ ທານິ ປກາສິຕຸໍ;

ຣາຄໂທສປເຣເຕຫິ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸສມ຺ພຸໂຘ.

‘ປຏິໂສຕຄາມິໍ ນິປຸຓໍ, ຄມ຺ຠີຣໍ ທຸທ຺ທສໍ ອຓຸໍ;

ຣາຄຣຕ຺ຕາ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໂມຂນ຺ເຘນ ອາວຸຏາ’ [ອາວຏາ (ສີ.), ອາວຸຕາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຕິ.

‘‘ອິຕິຫ ເມ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ ໂນ ຘມ຺ມເທສນາຍ.

໓໓໘. ‘‘ອຖ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຫມ຺ປຕິສ຺ສ ມມ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ນສ຺ສຕິ ວຕ, ໂຠ, ໂລໂກ; ວິນສ຺ສຕິ ວຕ, ໂຠ, ໂລໂກ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ [ນມິສ຺ສຕິ (?)] ໂນ ຘມ຺ມເທສນາຍາ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ມມ ປຸຣໂຕ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນາຫໍ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ເທເສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ເທເສຕຸ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມໍ. ສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາ ອສ຺ສວນຕາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ; ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕາໂຣ’ຕິ. ອິທມໂວຈ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ; ອິທໍ ວຕ຺ວາ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ –

‘ປາຕຸຣໂຫສິ ມຄເຘສຸ ປຸພ຺ເພ,

ຘມ຺ໂມ ອສຸທ຺ໂຘ ສມເລຫິ ຈິນ຺ຕິໂຕ;

ອປາປຸເຣຕໍ [ອວາປຸເຣຕໍ (ສີ.)] ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ,

ສຸຓນ຺ຕຸ ຘມ຺ມໍ ວິມເລນານຸພຸທ຺ຘໍ.

‘ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ,

ຍຖາປິ ປສ຺ເສ ຊນຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ;

ຕຖູປມໍ ຘມ຺ມມຍໍ ສຸເມຘ,

ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ.

‘ໂສກາວຕິຓ຺ຓໍ [ໂສກາວກິຓ຺ຓໍ (ສ຺ຍາ.)] ຊນຕມເປຕໂສໂກ,

ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ ຊາຕິຊຣາຠິຠູຕໍ;

ອຸຏ຺ເຐຫິ ວີຣ, ວິຊິຕສງ຺ຄາມ,

ສຕ຺ຖວາຫ ອຓຓ [ອນຓ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)], ວິຈຣ ໂລເກ;

ເທສສ຺ສຸ [ເທເສຕຸ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ,

ອຎ຺ຎາຕາໂຣ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ.

໓໓໙. ‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ອຊ຺ເຌສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສິໍ. ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣ ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິເນ [ທສ຺ສາວິໂນ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ວິຫຣນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ນ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິເນ ວິຫຣນ຺ເຕ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອຸປ຺ປລິນິຍໍ ວາ ປທຸມິນິຍໍ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີກິນິຍໍ ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ຈານິ ອຸປ຺ປລານິ ວາ ປທຸມານິ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີການິ ວາ ອຸທເກ ຊາຕານິ ອຸທເກ ສໍວຑ຺ຒານິ ອຸທການຸຄ຺ຄຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນິ, ອປ຺ເປກຈ຺ຈານິ ອຸປ຺ປລານິ ວາ ປທຸມານິ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີການິ ວາ ອຸທເກ ຊາຕານິ ອຸທເກ ສໍວຑ຺ຒານິ ອຸທການຸຄ຺ຄຕານິ ສໂມທກໍ ຐິຕານິ, ອປ຺ເປກຈ຺ຈານິ ອຸປ຺ປລານິ ວາ ປທຸມານິ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີການິ ວາ ອຸທເກ ຊາຕານິ ອຸທເກ ສໍວຑ຺ຒານິ ອຸທກາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ຐິຕານິ [ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອນຸປລິຕ຺ຕານິ ອຸທເກນ, ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອທ຺ທສໍ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣ ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິເນ ວິຫຣນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ນ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິເນ ວິຫຣນ຺ເຕ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫມ຺ປຕິໍ ຄາຖາຍ ປຈ຺ຈຠາສິໍ –

‘ອປາຣຸຕາ ເຕສໍ ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣາ,

ເຍ ໂສຕວນ຺ໂຕ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕຸ ສທ຺ຘໍ;

ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນ ຠາສິໍ,

ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’ຕິ.

໓໔໐. ‘‘ອຖ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ‘ກຕາວກາໂສ ໂຂມ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມເທສນາຍາ’ຕິ ມໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍິ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ? ໂກ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຂິປ຺ປເມວ ອາຊານິສ຺ສຕີ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິໂກ. ຍໍນູນາຫໍ ອາຬາຣສ຺ສ ກາລາມສ຺ສ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ; ໂສ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຂິປ຺ປເມວ ອາຊານິສ຺ສຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເທວຕາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ສຕ຺ຕາຫກາລງ຺ກໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’ຕິ. ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ – ‘ສຕ຺ຕາຫກາລງ຺ກໂຕ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ມຫາຊານິໂຍ ໂຂ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ. ສເຈ ຫິ ໂສ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ອາຊາເນຍ຺ຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ? ໂກ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຂິປ຺ປເມວ ອາຊານິສ຺ສຕີ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຍໍ ໂຂ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິໂກ. ຍໍນູນາຫໍ ອຸທກສ຺ສ ຣາມປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ; ໂສ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຂິປ຺ປເມວ ອາຊານິສ຺ສຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເທວຕາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຠິໂທສກາລງ຺ກໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ – ‘ອຠິໂທສກາລງ຺ກໂຕ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ມຫາຊານິໂຍ ໂຂ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຫິ ໂສ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ອາຊາເນຍ຺ຍາ’ຕິ.

໓໔໑. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍໍ? ໂກ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຂິປ຺ປເມວ ອາຊານິສ຺ສຕີ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ພຫຸກາຣາ ໂຂ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ເຍ ມໍ ປຘານປຫິຕຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍໍນູນາຫໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເອຕຣຫິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ. ອທ຺ທສໍ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ພາຣາຓສິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸຣຸເວລາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ພາຣາຓສີ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍ.

‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸປໂກ ອາຊີວໂກ ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ. ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ? ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ? ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸປກໍ ອາຊີວກໍ ຄາຖາຫິ ອຊ຺ຌຠາສິໍ –

‘ສພ຺ພາຠິຠູ ສພ຺ພວິທູຫມສ຺ມິ,

ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນູປລິຕ຺ໂຕ;

ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ກມຸທ຺ທິເສຍ຺ຍໍ.

‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ສເທວກສ຺ມິໍ ໂລກສ຺ມິໍ, ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ.

‘ອຫຎ຺ຫິ ອຣຫາ ໂລເກ, ອຫໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ.

‘ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ, ຄຈ຺ຉາມິ ກາສິນໍ ປຸຣໍ;

ອນ຺ຘີຠູຕສ຺ມິໍ [ອນ຺ຘຠູຕສ຺ມິໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ໂລກສ຺ມິໍ, ອາຫຎ຺ຉໍ [ອາຫຎ຺ຎິໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອມຕທຸນ຺ທຸຠິ’ນ຺ຕິ.

‘ຍຖາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ປຏິຊານາສິ ອຣຫສິ ອນນ຺ຕຊິໂນ’ຕິ.

‘ມາທິສາ ເວ ຊິນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍ ປຕ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍໍ;

ຊິຕາ ເມ ປາປກາ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາຫມຸປກ [ຕສ຺ມາຫໍ ອຸປກາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຊິໂນ’ຕິ.

‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຸປໂກ ອາຊີວໂກ ‘ຫຸເປຍ຺ຍປາວຸໂສ’ຕິ [ຫຸເວຍ຺ຍປາວຸໂສ (ສີ. ປີ.), ຫຸເວຍ຺ຍາວຸໂສ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ວຕ຺ວາ ສີສໍ ໂອກມ຺ເປຕ຺ວາ ອຸມ຺ມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

໓໔໒. ‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ພາຣາຓສີ ອິສິປຕນໍ ມິຄທາໂຍ ເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ມໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຓ຺ຐເປສຸໍ – ‘ອຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ ພາຫຸລ຺ລິໂກ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍ. ໂສ ເນວ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພ, ນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ນາສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ; ອປິ ຈ ໂຂ ອາສນໍ ຐເປຕພ຺ພໍ – ສເຈ ໂສ ອາກງ຺ຂິສ຺ສຕິ ນິສີທິສ຺ສຕີ’ຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິໍ [ອຸປສງ຺ກມາມິ (ສີ. ປີ.)], ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ສກາຍ ກຕິກາຍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ມໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸໍ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປາໂທທກໍ ອຸປຏ຺ຐເປສຸໍ. ອປິ ຈ ໂຂ ມໍ ນາເມນ ຈ ອາວຸໂສວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕໍ ນາເມນ ຈ ອາວຸໂສວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣຖ [ສມຸທາຈຣິຕ຺ຖ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]; ອຣຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂອທຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕໍ. ອມຕມຘິຄຕໍ. ອຫມນຸສາສາມິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສຖາ’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ມໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ຕາຍປິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ອິຣິຍາຍ [ຈຣິຍາຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຕາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ນາຊ຺ຌຄມາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ; ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ພາຫຸລ຺ລິໂກ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍ ອຘິຄມິສ຺ສສິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສ’ນ຺ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ພາຫຸລ຺ລິໂກ ນ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ນ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍ. ອຣຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂອທຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕໍ. ອມຕມຘິຄຕໍ. ອຫມນຸສາສາມິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສຖາ’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ມໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ຕາຍປິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ອິຣິຍາຍ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຕາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ນາຊ຺ຌຄມາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ; ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ພາຫຸລ຺ລິໂກ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍ ອຘິຄມິສ຺ສສິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສ’ນ຺ຕິ? ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ພາຫຸລ຺ລິໂກ ນ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ນ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍ. ອຣຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂອທຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕໍ. ອມຕມຘິຄຕໍ. ອຫມນຸສາສາມິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສຖາ’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ມໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ຕາຍປິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ອິຣິຍາຍ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຕາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ນາຊ຺ຌຄມາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ; ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ພາຫຸລ຺ລິໂກ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍ ອຘິຄມິສ຺ສສິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສ’ນ຺ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອຠິຊານາຖ ເມ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ປຠາວິຕເມຕ’ນ຺ຕິ [ຠາສິຕເມຕນ຺ຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ວິນເຍປິ)]? ‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’. ‘ອຣຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂອທຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕໍ. ອມຕມຘິຄຕໍ. ອຫມນຸສາສາມິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສຖາ’ຕິ.

‘‘ອສກ຺ຂິໍ ໂຂ ອຫໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ. ທ຺ເວປິ ສຸທໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຠິກ຺ຂູ ໂອວທາມິ. ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ຍໍ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອາຫຣນ຺ຕິ, ເຕນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ [ຉພ຺ພຄ຺ຄາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.), ຉພ຺ພຄ຺ໂຄ (ປີ.)] ຍາເປມ. ຕໂຍປິ ສຸທໍ, ຣາຊກຸມາຣ, ຠິກ຺ຂູ ໂອວທາມິ, ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ຍໍ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອາຫຣນ຺ຕິ ເຕນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຍາເປມ.

໓໔໓. ‘‘ອຖ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ມຍາ ເອວໍ ໂອວທິຍມານາ ເອວໍ ອນຸສາສິຍມານາ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິໍສູ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກີວ ຈິເຣນ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ [ນາຍກໍ (?)] ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕໍເຍເວຕ຺ຖ ປຏິປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ. ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍ, ຕຖາ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາສິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ກຸສໂລ ຕ຺ວໍ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ເຫ [ຫຕ຺ຖາຣູຍ຺ເຫ (ສີ. ປີ.)] ອງ຺ກຸສຄຍ຺ເຫ [ອງ຺ກຸສຄຓ຺ເຫ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ສິປ຺ເປ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສໂລ ອຫໍ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ເຫ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ເຫ ສິປ຺ເປ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອິຘ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ; ຕສ຺ສາຫໍ ສນ຺ຕິເກ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’ຕິ. ໂສ ຈສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ໂຘ; ຍາວຕກໍ ສທ຺ເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ພຫ຺ວາພາໂຘ; ຍາວຕກໍ ອປ຺ປາພາເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ສໂຐ ມາຍາວີ; ຍາວຕກໍ ອສເຐນ ອມາຍາວິນາ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ກຸສີໂຕ; ຍາວຕກໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ; ຍາວຕກໍ ປຎ຺ຎວຕາ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ເອກເມເກນາປິ, ຠນ຺ເຕ, ອງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂສ ປຸຣິໂສ ນ ມມ ສນ຺ຕິເກ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫີ’’ຕິ!

໓໔໔. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອິຘ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ; ຕສ຺ສາຫໍ ສນ຺ຕິເກ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’ຕິ. ໂສ ຈສ຺ສ ສທ຺ໂຘ; ຍາວຕກໍ ສທ຺ເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ອປ຺ປາພາໂຘ; ຍາວຕກໍ ອປ຺ປາພາເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ອສໂຐ ອມາຍາວີ; ຍາວຕກໍ ອສເຐນ ອມາຍາວິນາ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ; ຍາວຕກໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ໂສ ຈສ຺ສ ປຎ຺ຎວາ; ຍາວຕກໍ ປຎ຺ຎວຕາ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ເອກເມເກນາປິ, ຠນ຺ເຕ, ອງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂສ ປຸຣິໂສ ມມ ສນ຺ຕິເກ ຫຕ຺ຖາຣູຬ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຄຍ຺ຫໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫີ’’ຕິ! ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈິມານິ ປຘານິຍງ຺ຄານິ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ອິຘ, ຣາຊກຸມາຣ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ; ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ; ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາຕິສີຕາຍ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຘານກ຺ຂມາຍ; ອສໂຐ ໂຫຕິ ອມາຍາວີ ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຣິ ວາ ວິຎ຺ຎູສຸ ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ; ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ; ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ. ອິມານິ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ.

໓໔໕. ‘‘ອິເມຫິ, ຣາຊກຸມາຣ, ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ… ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ… ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ… ຕີຓິ ວສ຺ສານິ… ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ… ເອກໍ ວສ຺ສໍ. ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອກໍ ວສ຺ສໍ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ ສຕ຺ຕ ມາສານິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ສຕ຺ຕ ມາສານິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ ຉ ມາສານິ… ປຎ຺ຈ ມາສານິ… ຈຕ຺ຕາຣິ ມາສານິ… ຕີຓິ ມາສານິ… ທ຺ເວ ມາສານິ… ເອກໍ ມາສໍ… ອຑ຺ຒມາສໍ. ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ອຑ຺ຒມາໂສ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ ສຕ຺ຕ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ສຕ຺ຕ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ ຉ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ… ປຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ… ຈຕ຺ຕາຣິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ… ຕີຓິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ… ທ຺ເວ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ… ເອກໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ. ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ເອໂກ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕໍ ວິນາຍກໍ ລຠມາໂນ ສາຍມນຸສິຏ຺ໂຐ ປາໂຕ ວິເສສໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕິ, ປາຕມນຸສິຏ຺ໂຐ ສາຍໍ ວິເສສໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ, ອໂຫ ຘມ຺ໂມ, ອໂຫ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ! ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ສາຍມນຸສິຏ຺ໂຐ ປາໂຕ ວິເສສໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕິ, ປາຕມນຸສິຏ຺ໂຐ ສາຍໍ ວິເສສໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ!

໓໔໖. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ໂພຘິໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອວເມວ ປນາຍໍ ຠວໍ ໂພຘິ – ‘ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ, ອໂຫ ຘມ຺ໂມ, ອໂຫ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ’ຕິ ຈ ວເທຕິ [ວເທສິ (ສີ.), ປເວເທຕິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)]; ອຖ ຈ ປນ ນ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ເຫວໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ອວຈ; ມາ ເຫວໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ອວຈ. ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ອຍ຺ຍາຍ ສຸຕໍ, ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ’’. ‘‘ເອກມິທໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕິ ໂຆສິຕາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ເມ ອຍ຺ຍາ ກຸຈ຺ຉິມຕີ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເມ ອຍ຺ຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ໂຍ ເມ ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຈ຺ຉິຄໂຕ ກຸມາຣໂກ ວາ ກຸມາຣິກາ ວາ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ຕໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’ນ຺ຕິ. ເອກມິທໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ສມຍໍ ຠຄວາ ອິເຘວ ຠຄ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕິ ສຸສຸມາຣຄິເຣ ເຠສກຬາວເນ ມິຄທາເຍ. ອຖ ໂຂ ມໍ ຘາຕິ ອງ຺ເກນ ຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ມໍ ຘາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂພຘິ ຣາຊກຸມາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ຕໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’ນ຺ຕິ. ເອສາຫໍ, ສມ຺ມ ສຎ຺ຊິກາປຸຕ຺ຕ, ຕຕິຍກມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂພຘິຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອງ຺ຄຸລິມາລສຸຕ຺ຕໍ

໓໔໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ວິຊິເຕ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ນາມ ໂຫຕິ ລຸທ຺ໂທ ໂລຫິຕປາຓິ ຫຕປຫເຕ ນິວິຏ຺ໂຐ ອທຍາປນ຺ໂນ ປາຓຠູເຕສຸ. ເຕນ ຄາມາປິ ອຄາມາ ກຕາ, ນິຄມາປິ ອນິຄມາ ກຕາ, ຊນປທາປິ ອຊນປທາ ກຕາ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລີນໍ ມາລໍ ຘາເຣຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ເຕນທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອທ຺ທສາສຸໍ ໂຂ ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຍນ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ເຕນທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ມາ, ສມຓ, ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເອຕສ຺ມິໍ, ສມຓ, ມຄ຺ເຄ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ນາມ ລຸທ຺ໂທ ໂລຫິຕປາຓິ ຫຕປຫເຕ ນິວິຏ຺ໂຐ ອທຍາປນ຺ໂນ ປາຓຠູເຕສຸ. ເຕນ ຄາມາປິ ອຄາມາ ກຕາ, ນິຄມາປິ ອນິຄມາ ກຕາ, ຊນປທາປິ ອຊນປທາ ກຕາ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລີນໍ ມາລໍ ຘາເຣຕິ. ເອຕຎ຺ຫິ, ສມຓ, ມຄ຺ຄໍ ທສປິ ປຸຣິສາ ວີສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ຕິໍສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ຈຕ຺ຕາຣີສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ສງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກຣິຕ຺ວາ [ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສໍຫຣິຕ຺ວາ (ສີ. ປີ.), ສງ຺ຄຣິຕ຺ວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຈຣສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຄມາສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂຄປາລກາ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ມາ, ສມຓ, ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ, ເອຕສ຺ມິໍ ສມຓ ມຄ຺ເຄ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ນາມ ລຸທ຺ໂທ ໂລຫິຕປາຓິ ຫຕປຫເຕ ນິວິຏ຺ໂຐ ອທຍາປນ຺ໂນ ປາຓຠູເຕສຸ, ເຕນ ຄາມາປິ ອຄາມາ ກຕາ, ນິຄມາປິ ອນິຄມາ ກຕາ, ຊນປທາປິ ອຊນປທາ ກຕາ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລີນໍ ມາລໍ ຘາເຣຕິ. ເອຕຎ຺ຫິ ສມຓ ມຄ຺ຄໍ ທສປິ ປຸຣິສາ ວີສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ຕິໍສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ຈຕ຺ຕາຣີສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ສງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຈຣສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໔໘. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຄມາສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ອິມຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໍ ທສປິ ປຸຣິສາ ວີສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ຕິໍສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ຈຕ຺ຕາຣີສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ປຸຣິສາ ສງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕປິ ມມ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ຈ ປນາຍໍ ສມໂຓ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ປສຍ຺ຫ ມຎ຺ເຎ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ສມຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ອສິຈມ຺ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘນຸກລາປໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາສິ [ອຠິສງ຺ຂາເຣສິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຍຖາ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ປກຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາເມນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ໂກຕິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ. ອຖ ໂຂ ໂຈຣສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ຘາວນ຺ຕໍ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມິ, ອສ຺ສມ຺ປິ ຘາວນ຺ຕໍ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມິ, ຣຖມ຺ປິ ຘາວນ຺ຕໍ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມິ, ມິຄມ຺ປິ ຘາວນ຺ຕໍ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມິ; ອຖ ຈ ປນາຫໍ ອິມໍ ສມຓໍ ປກຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສພ຺ພຖາເມນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ໂກມິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸ’’ນ຺ຕິ! ຐິໂຕວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ຕິຏ຺ຐ, ສມຓາ’’ຕິ. ‘‘ຐິໂຕ ອຫໍ, ອງ຺ຄຸລິມາລ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂຈຣສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິເມ ໂຂ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈວາທິໂນ ສຈ຺ຈປຏິຎ຺ຎາ. ອຖ ປນາຍໍ ສມໂຓ ຄຈ຺ຉໍ ເຍວາຫ – ‘ຐິໂຕ ອຫໍ, ອງ຺ຄຸລິມາລ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ຕິຏ຺ຐາ’ຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ສມຓໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

໓໔໙. ອຖ ໂຂ ໂຈໂຣ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ຄຈ຺ຉໍ ວເທສິ ສມຓ ຐິໂຕມ຺ຫິ,

ມມຎ຺ຈ ພ຺ຣູສິ ຐິຕມຏ຺ຐິໂຕຕິ;

ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ສມຓ ເອຕມຕ຺ຖໍ,

ກຖໍ ຐິໂຕ ຕ຺ວໍ ອຫມຏ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ.

‘‘ຐິໂຕ ອຫໍ ອງ຺ຄຸລິມາລ ສພ຺ພທາ,

ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ;

ຕຸວຎ຺ຈ ປາເຓສຸ ອສຎ຺ຎໂຕສິ,

ຕສ຺ມາ ຐິໂຕຫໍ ຕຸວມຏ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ.

‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ມຫິໂຕ ມເຫສີ,

ມຫາວນໍ ປາປຸຓິ ສຈ຺ຈວາທີ [ມຫາວນໍ ສມໂຓຍໍ ປຈ຺ຈຸປາທິ (ສີ.), ມຫາວນໍ ສມຓ ປຈ຺ຈຸປາທິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)];

ໂສຫໍ ຈຣິສ຺ສາມິ ປຫາຍ ປາປໍ [ໂສຫໍ ຈິຣສ຺ສາປິ ປຫາສ຺ສໍ ປາປໍ (ສີ.), ໂສຫໍ ຈຣິສ຺ສາມິ ປຊຫິສ຺ສໍ ປາປໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)],

ສຸຕ຺ວານ ຄາຖໍ ຕວ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕໍ’’.

ອິຕ຺ເວວ ໂຈໂຣ ອສິມາວຸຘຎ຺ຈ,

ໂສພ຺ເຠ ປປາເຕ ນຣເກ ອກິຣິ;

ອວນ຺ທິ ໂຈໂຣ ສຸຄຕສ຺ສ ປາເທ,

ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຍາຈິ.

ພຸທ຺ໂຘ ຈ ໂຂ ກາຣຸຓິໂກ ມເຫສິ,

ໂຍ ສຕ຺ຖາ ໂລກສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ;

‘ຕເມຫິ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ຕທາ ອໂວຈ,

ເອເສວ ຕສ຺ສ ອຫຸ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວຕິ.

໓໕໐. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມຕາ ອງ຺ຄຸລິມາເລນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣທ຺ວາເຣ ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ໂທ ມຫາສທ຺ໂທ ໂຫຕິ – ‘‘ໂຈໂຣ ເຕ, ເທວ, ວິຊິເຕ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ນາມ ລຸທ຺ໂທ ໂລຫິຕປາຓິ ຫຕປຫເຕ ນິວິຏ຺ໂຐ ອທຍາປນ຺ໂນ ປາຓຠູເຕສຸ. ເຕນ ຄາມາປິ ອຄາມາ ກຕາ, ນິຄມາປິ ອນິຄມາ ກຕາ, ຊນປທາປິ ອຊນປທາ ກຕາ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລີນໍ ມາລໍ ຘາເຣຕິ. ຕໍ ເທໂວ ປຏິເສເຘຕູ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ອສ຺ສສເຕຫິ ສາວຕ຺ຖິຍາ ນິກ຺ຂມິ ທິວາ ທິວສ຺ສ. ເຍນ ອາຣາໂມ ເຕນ ປາວິສິ. ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ນຸ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຣາຊາ ວາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ກຸປິໂຕ ເວສາລິກາ ວາ ລິຈ຺ຉວີ ອຎ຺ເຎ ວາ ປຏິຣາຊາໂນ’’ຕິ? ‘‘ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ກຸປິໂຕ, ນາປິ ເວສາລິກາ ລິຈ຺ຉວີ, ນາປິ ອຎ຺ເຎ ປຏິຣາຊາໂນ. ໂຈໂຣ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ວິຊິເຕ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ນາມ ລຸທ຺ໂທ ໂລຫິຕປາຓິ ຫຕປຫເຕ ນິວິຏ຺ໂຐ ອທຍາປນ຺ໂນ ປາຓຠູເຕສຸ. ເຕນ ຄາມາປິ ອຄາມາ ກຕາ, ນິຄມາປິ ອນິຄມາ ກຕາ, ຊນປທາປິ ອຊນປທາ ກຕາ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລີນໍ ມາລໍ ຘາເຣຕິ. ຕາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຏິເສຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕໍ, ວິຣຕໍ ປາຓາຕິປາຕາ, ວິຣຕໍ ອທິນ຺ນາທານາ, ວິຣຕໍ ມຸສາວາທາ, ເອກຠຕ຺ຕິກໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ, ສີລວນ຺ຕໍ, ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ, ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຠິວາເທຍ຺ຍາມ ວາ, ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍາມ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ, ອຠິນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາມ ວາ ນໍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາເຣຫິ, ຘມ຺ມິກໍ ວາ ອສ຺ສ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິໍ ສໍວິທເຫຍ຺ຍາມ. ກຸໂຕ ປນສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ສ ເອວຣູໂປ ສີລສໍຍໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ?

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓໍ ພາຫຸໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອໂສ, ມຫາຣາຊ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ອຫຸເທວ ຠຍໍ, ອຫຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ອຫຸ ໂລມຫໍໂສ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ຠີຕໍ ສໍວິຄ຺ຄໍ ໂລມຫຏ຺ຐຊາຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ອິໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ຍໍ ອໂຫສິ ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ ໂລມຫໍໂສ ວາ ໂສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຍນາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍໂຄຕ຺ໂຕ ອຍ຺ຍສ຺ສ ປິຕາ, ກຖໍໂຄຕ຺ຕາ ມາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຄຄ຺ໂຄ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປິຕາ, ມນ຺ຕາຓີ ມາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອຠິຣມຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ຄຄ຺ໂຄ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ. ອຫມຍ຺ຍສ຺ສ ຄຄ຺ຄສ຺ສ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກຣິສ຺ສາມິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ.

໓໕໑. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ປໍສຸກູລິໂກ ເຕຈີວຣິໂກ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອທນ຺ຕານໍ ທເມຕາ, ອສນ຺ຕານໍ ສເມຕາ, ອປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປຣິນິພ຺ພາເປຕາ. ຍຎ຺ຫິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາສກ຺ຂິມ຺ຫາ ທຓ຺ເຑນປິ ສຕ຺ເຖນປິ ທເມຕຸໍ ໂສ ຠຄວຕາ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖເນວ [ອສຕ຺ເຖນ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ທນ຺ໂຕ. ຫນ຺ທ ຈ ທານິ [ຫນ຺ທ ທານິ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມ; ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ, ມຫາຣາຊ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠໍ ວິຆາຕຄພ຺ຠໍ [ວິສາຕຄພ຺ຠໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)]. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ, ໂຠ, ສຕ຺ຕາ; ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ, ໂຠ, ສຕ຺ຕາ’’ຕິ! ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍ. ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠໍ ວິຆາຕຄພ຺ຠໍ’’. ທິສ຺ວານ ມຍ຺ຫໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ, ໂຠ, ສຕ຺ຕາ; ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ, ໂຠ, ສຕ຺ຕາ’’ຕິ!

‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ອງ຺ຄຸລິມາລ, ເຍນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຍໂຕຫໍ, ຠຄິນິ, ຊາໂຕ [ຠຄິນິ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ (ສີ.)] ນາຠິຊານາມິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕາ, ເຕນ ສຈ຺ເຈນ ໂສຕ຺ຖິ ເຕ ໂຫຕຸ, ໂສຕ຺ຖິ ຄພ຺ຠສ຺ສາ’’’ຕິ.

‘‘ໂສ ຫິ ນູນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຍາ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ພຫູ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ອງ຺ຄຸລິມາລ, ເຍນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຍໂຕຫໍ, ຠຄິນິ, ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ, ນາຠິຊານາມິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕາ, ເຕນ ສຈ຺ເຈນ ໂສຕ຺ຖິ ເຕ ໂຫຕຸ, ໂສຕ຺ຖິ ຄພ຺ຠສ຺ສາ’’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໂຕຫໍ, ຠຄິນິ, ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ, ນາຠິຊານາມິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕາ, ເຕນ ສຈ຺ເຈນ ໂສຕ຺ຖິ ເຕ ໂຫຕຸ, ໂສຕ຺ຖິ ຄພ຺ຠສ຺ສາ’’ຕິ. ອຖ ຂ຺ວາສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂສຕ຺ຖິ ອໂຫສິ, ໂສຕ຺ຖິ ຄພ຺ຠສ຺ສ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.

໓໕໒. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ເຎນປິ ເລຑ຺ຑຸ ຂິຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ກາເຍ ນິປຕຕິ, ອຎ຺ເຎນປິ ທຓ຺ໂຑ ຂິຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ກາເຍ ນິປຕຕິ, ອຎ຺ເຎນປິ ສກ຺ຂຣາ ຂິຕ຺ຕາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ກາເຍ ນິປຕຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠິນ຺ເນນ ສີເສນ, ໂລຫິເຕນ ຄຬນ຺ເຕນ, ຠິນ຺ເນນ ປຕ຺ເຕນ, ວິປ຺ຜາລິຕາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຘິວາເສຫິ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຘິວາເສຫິ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ. ຍສ຺ສ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ເຈຍ຺ຍາສິ ຕສ຺ສ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຏິສໍເວເທສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຣໂຫຄໂຕ ປຏິສລ຺ລີໂນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທິ; ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ໂຍ ປຸພ຺ເພວ [ໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉາ ໂສ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ;

ໂສມໍ [ໂສ ອິມໍ (ສີ.)] ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ.

‘‘ຍສ຺ສ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ກຸສເລນ ປິຘີຍຕິ [ປິຖີຍຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)];

ໂສມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ.

‘‘ໂຍ ຫເວ ທຫໂຣ ຠິກ຺ຂຸ, ຍຸຎ຺ຊຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ໂສມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ.

‘‘ທິສາ ຫິ ເມ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕຸ,

ທິສາ ຫິ ເມ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕຸ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ທິສາ ຫິ ເມ ເຕ ມນຸຊາ ຠຊນ຺ຕຸ,

ເຍ ຘມ຺ມເມວາທປຍນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕ.

‘‘ທິສາ ຫິ ເມ ຂນ຺ຕິວາທານໍ, ອວິໂຣຘປ຺ປສໍສີນໍ;

ສຸຓນ຺ຕຸ ຘມ຺ມໍ ກາເລນ, ຕຎ຺ຈ ອນຸວິຘີຍນ຺ຕຸ.

‘‘ນ ຫິ ຊາຕຸ ໂສ ມມໍ ຫິໍເສ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ນໍ [ກຎ຺ຈິ ນໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ກຎ຺ຈນໍ (?)];

ປປ຺ປຸຍ຺ຍ ປຣມໍ ສນ຺ຕິໍ, ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ຕສຖາວເຣ.

‘‘ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິກາ, ອຸສຸກາຣາ ນມຍນ຺ຕິ [ທມຍນ຺ຕິ (ກ.)] ເຕຊນໍ;

ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ຕຈ຺ຉກາ, ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ.

‘‘ທຓ຺ເຑເນເກ ທມຍນ຺ຕິ, ອງ຺ກຸເສຫິ ກສາຫິ ຈ;

ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ, ອຫໍ ທນ຺ໂຕມ຺ຫິ ຕາທິນາ.

‘‘ອຫິໍສໂກຕິ ເມ ນາມໍ, ຫິໍສກສ຺ສ ປຸເຣ ສໂຕ;

ອຊ຺ຊາຫໍ ສຈ຺ຈນາໂມມ຺ຫິ, ນ ນໍ ຫິໍສາມິ ກິຎ຺ຈິ ນໍ [ກຎ຺ຈິ ນໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ກຎ຺ຈນໍ (?)].

‘‘ໂຈໂຣ ອຫໍ ປຸເຣ ອາສິໍ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ວຸຍ຺ຫມາໂນ ມໂຫເຆນ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓມາຄມໍ.

‘‘ໂລຫິຕປາຓິ ປຸເຣ ອາສິໍ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ສຣຓຄມນໍ ປສ຺ສ, ຠວເນຕ຺ຕິ ສມູຫຕາ.

‘‘ຕາທິສໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວານ, ພຫຸໍ ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິນໍ;

ຜຸຏ຺ໂຐ ກມ຺ມວິປາເກນ, ອຓໂຓ ຠຸຎ຺ຊາມິ ໂຠຊນໍ.

‘‘ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ;

ອປ຺ປມາທຎ຺ຈ ເມຘາວີ, ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ຣກ຺ຂຕິ.

‘‘ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ, ມາ ກາມຣຕິ ສນ຺ຖວໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຌາຍນ຺ໂຕ, ປປ຺ໂປຕິ ວິປຸລໍ [ປຣມໍ (ກ.)] ສຸຂໍ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ [ສາຄຕໍ (ສີ. ປີ.)] ນາປຄຕໍ [ນາມ ສຄຕໍ (ກ.)], ນຍິທໍ ທຸມ຺ມນ຺ຕິຕໍ ມມ;

ສໍວິຠຕ຺ເຕສຸ [ສຸວິຠຕ຺ເຕສຸ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ສວິຠຕ຺ເຕສຸ (ສີ. ກ.), ປຏິຠຕ຺ເຕສຸ (ປີ.)] ຘມ຺ເມສຸ, ຍໍ ເສຏ຺ຐໍ ຕທຸປາຄມໍ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ນາປຄຕໍ, ນຍິທໍ ທຸມ຺ມນ຺ຕິຕໍ ມມ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄຸລິມາລສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ປິຍຊາຕິກສຸຕ຺ຕໍ

໓໕໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ກາລງ຺ກໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ກາລໍກິຣິຍາຍ ເນວ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປຏິຠນ຺ຕິ ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິຠາຕິ. ໂສ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທຕິ – ‘‘ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ! ອຖ ໂຂ ໂສ ຄຫປຕິ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຕໍ ຄຫປຕິໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ ເຕ, ຄຫປຕິ, ສເກ ຈິຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ອຕ຺ຖິ ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນາຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ມຍ຺ຫຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກປຸຕ຺ໂຕ ປິໂຍ ມນາໂປ ກາລງ຺ກໂຕ. ຕສ຺ສ ກາລໍກິຣິຍາຍ ເນວ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປຏິຠນ຺ຕິ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິຠາຕິ. ໂສຫໍ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທາມິ – ‘ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’’ຕິ! ‘‘ເອວເມຕໍ, ຄຫປຕິ, ເອວເມຕໍ, ຄຫປຕິ [ເອວເມຕໍ ຄຫປຕິ (ປີ. ສກິເທວ), ເອວເມວ (ສີ. ສກິເທວ)]! ປິຍຊາຕິກາ ຫິ, ຄຫປຕິ, ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ໂຂ [ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ (ສີ.)] ນາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ? ປິຍຊາຕິກາ ຫິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອານນ຺ທໂສມນສ຺ສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ຄຫປຕິ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.

໓໕໔. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອກ຺ເຂຫິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ຄຫປຕິ ເຍນ ເຕ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ຕາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ເຕ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘາຫໍ, ໂຠນ຺ໂຕ, ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ມໍ, ໂຠນ຺ໂຕ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອຕທໂວຈ – ‘ນ ໂຂ ເຕ, ຄຫປຕິ, ສເກ ຈິຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ອຕ຺ຖິ ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ໂຠນ຺ໂຕ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ກິຎ຺ຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນາຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ມຍ຺ຫຎ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ກາລງ຺ກໂຕ. ຕສ຺ສ ກາລໍກິຣິຍາຍ ເນວ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປຏິຠນ຺ຕິ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິຠາຕິ. ໂສຫໍ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທາມິ – ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ, ເອກປຸຕ຺ຕກາ’ຕິ! ‘ເອວເມຕໍ, ຄຫປຕິ, ເອວເມຕໍ, ຄຫປຕິ! ປິຍຊາຕິກາ ຫິ, ຄຫປຕິ, ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ. ‘ກສ຺ສ ໂຂ ນາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ – ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ? ປິຍຊາຕິກາ ຫິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອານນ຺ທໂສມນສ຺ສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ໂຠນ຺ໂຕ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຠາສິຕໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມຕໍ, ຄຫປຕິ, ເອວເມຕໍ, ຄຫປຕິ! ປິຍຊາຕິກາ ຫິ, ຄຫປຕິ, ອານນ຺ທໂສມນສ຺ສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ຄຫປຕິ ‘‘ສເມຕິ ເມ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ອິທໍ ກຖາວຕ຺ຖຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ປາວິສິ.

໓໕໕. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ມລ຺ລິກໍ ເທວິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ເຕ, ມລ຺ລິເກ, ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ຠາສິຕໍ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’’ຕິ. ‘‘ສເຈຕໍ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ປນາຍໍ ມລ຺ລິກາ ຍຎ຺ຎເທວ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຠາສຕິ ຕໍ ຕເທວສ຺ສ ອພ຺ຠນຸໂມທຕິ’’. ‘‘ສເຈຕໍ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ເອວເມຕນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ, ຍຎ຺ຎເທວ ອາຈຣິໂຍ ອນ຺ເຕວາສິສ຺ສ ຠາສຕິ ຕໍ ຕເທວສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີ ອພ຺ຠນຸໂມທຕິ – ‘ເອວເມຕໍ, ອາຈຣິຍ, ເອວເມຕໍ, ອາຈຣິຍາ’’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມລ຺ລິເກ, ຍຎ຺ຎເທວ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຠາສຕິ ຕໍ ຕເທວສ຺ສ ອພ຺ຠນຸໂມທສິ’’. ‘‘ສເຈຕໍ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຈຣປິ, ເຣ ມລ຺ລິເກ, ວິນສ຺ສາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ນາຬິຊງ຺ຆໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ມລ຺ລິກາ, ຠນ຺ເຕ, ເທວີ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ຠາສິຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ເອສາ ວາຈາ – ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ. ຍຖາ ເຕ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສິ. ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ວິຕຖໍ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠຕີ’’ຕິ ໂຂ ນາຬິຊງ຺ໂຆ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມລ຺ລິກາຍ ເທວິຍາ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ນາຬິຊງ຺ໂຆ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມລ຺ລິກາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເທວີ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ; ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ຠາສິຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ເອສາ ວາຈາ – ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’’ຕິ.

໓໕໖. ‘‘ເອວເມຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວເມຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ! ປິຍຊາຕິກາ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາຕິ. ຕທມິນາເປຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ມາຕາ ກາລມກາສິ. ສາ ຕສ຺ສາ ກາລກິຣິຍາຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຣຖິກາຍ ຣຖິກໍ [ຣຖິຍາຍ ຣຖິຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ສິງ຺ຆາຏເກນ ສິງ຺ຆາຏກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘ອປິ ເມ ມາຕຣໍ ອທ຺ທສ຺ສຖ [ອທ຺ທສຖ (ສີ. ປີ.)], ອປິ ເມ ມາຕຣໍ ອທ຺ທສ຺ສຖາ’ຕິ? ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາຕິ.

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປິຕາ ກາລມກາສິ… ຠາຕາ ກາລມກາສິ… ຠຄິນີ ກາລມກາສິ… ປຸຕ຺ໂຕ ກາລມກາສິ… ຘີຕາ ກາລມກາສິ… ສາມິໂກ ກາລມກາສິ. ສາ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍາຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຣຖິກາຍ ຣຖິກໍ ສິງ຺ຆາຏເກນ ສິງ຺ຆາຏກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘ອປິ ເມ ສາມິກໍ ອທ຺ທສ຺ສຖ, ອປິ ເມ ສາມິກໍ ອທ຺ທສ຺ສຖາ’ຕິ? ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາຕິ.

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕາ ກາລມກາສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ກາລກິຣິຍາຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຣຖິກາຍ ຣຖິກໍ ສິງ຺ຆາຏເກນ ສິງ຺ຆາຏກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘ອປິ ເມ ມາຕຣໍ ອທ຺ທສ຺ສຖ, ອປິ ເມ ມາຕຣໍ ອທ຺ທສ຺ສຖາ’ຕິ? ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາຕິ.

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປິຕາ ກາລມກາສິ… ຠາຕາ ກາລມກາສິ… ຠຄິນີ ກາລມກາສິ… ປຸຕ຺ໂຕ ກາລມກາສິ… ຘີຕາ ກາລມກາສິ… ປຊາປຕິ ກາລມກາສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ກາລກິຣິຍາຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຣຖິກາຍ ຣຖິກໍ ສິງ຺ຆາຏເກນ ສິງ຺ຆາຏກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘ອປິ ເມ ປຊາປຕິໍ ອທ຺ທສ຺ສຖ, ອປິ ເມ ປຊາປຕິໍ ອທ຺ທສ຺ສຖາ’ຕິ? ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາຕິ.

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ຎາຕິກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສາ ເຕ ຎາຕກາ ສາມິກໍ [ສາມິກາ (ສີ.)] ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕຸກາມາ. ສາ ຈ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ອຖ ໂຂ ສາ ອິຕ຺ຖີ ສາມິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອິເມ, ມໍ [ມມ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ຎາຕກາ ຕ຺ວໍ [ຕຍາ (ສີ.), ຕໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕຸກາມາ. ອຫຎ຺ຈ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉາມີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທ຺ວິຘາ ເຉຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ຜາເລສິ [ອຸປ຺ປາເຏສິ (ສີ. ປີ.), ໂອຜາເຣສິ (ກ.)] – ‘ອຸໂຠ ເປຈ຺ຈ ຠວິສ຺ສາມາ’ຕິ. ອິມິນາປິ ໂຂ ເອຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’ຕິ.

໓໕໗. ອຖ ໂຂ ນາຬິຊງ຺ໂຆ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາວຕໂກ ອໂຫສິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ຕໍ ສພ຺ພໍ ມລ຺ລິກາຍ ເທວິຍາ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ໂຂ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ເຍນ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ປິຍາ ເຕ ວຊິຣີ ກຸມາຣີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ມລ຺ລິເກ, ປິຍາ ເມ ວຊິຣີ ກຸມາຣີ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ວຊິຣິຍາ ເຕ ກຸມາຣິຍາ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ວຊິຣິຍາ ເມ, ມລ຺ລິເກ, ກຸມາຣິຍາ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ຊີວິຕສ຺ສປິ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ກິໍ ປນ ເມ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ປິຍາ ເຕ ວາສຠາ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ມລ຺ລິເກ, ປິຍາ ເມ ວາສຠາ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ວາສຠາຍ ເຕ ຂຕ຺ຕິຍາຍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ວາສຠາຍ ເມ, ມລ຺ລິເກ, ຂຕ຺ຕິຍາຍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ຊີວິຕສ຺ສປິ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ກິໍ ປນ ເມ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ປິໂຍ ເຕ ວິຏຏູໂຠ [ວິຑູຑໂຠ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເສນາປຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ມລ຺ລິເກ, ປິໂຍ ເມ ວິຏຏູໂຠ ເສນາປຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ວິຏຏູຠສ຺ສ ເຕ ເສນາປຕິສ຺ສ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ວິຏຏູຠສ຺ສ ເມ, ມລ຺ລິເກ, ເສນາປຕິສ຺ສ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ຊີວິຕສ຺ສປິ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ກິໍ ປນ ເມ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ປິຍາ ເຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ມລ຺ລິເກ, ປິຍາ ເມສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ເຕ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຫິ ເມ, ມລ຺ລິເກ, ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ຊີວິຕສ຺ສປິ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ກິໍ ປນ ເມ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ປິຍາ ເຕ ກາສິໂກສລາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ມລ຺ລິເກ, ປິຍາ ເມ ກາສິໂກສລາ. ກາສິໂກສລານໍ, ມລ຺ລິເກ, ອານຸຠາເວນ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠມ, ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາເຣມາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ກາສິໂກສລານໍ ເຕ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ກາສິໂກສລານຎ຺ຫິ, ມລ຺ລິເກ, ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ຊີວິຕສ຺ສປິ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ກິໍ ປນ ເມ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ – ‘ປິຍຊາຕິກາ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ປິຍປ຺ປຠວິກາ’’’ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ມລ຺ລິເກ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ມລ຺ລິເກ! ຍາວຎ຺ຈ ໂສ ຠຄວາ ປຎ຺ຎາຍ ອຕິວິຊ຺ຌ ມຎ຺ເຎ [ປຏິວິຊ຺ຌ ປຎ຺ຎາຍ (ກ.)] ປສ຺ສຕິ. ເອຫິ, ມລ຺ລິເກ, ອາຈເມຫີ’’ຕິ [ອາຈາເມຫີຕິ (ສີ. ປີ.)]. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ.

ປິຍຊາຕິກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ພາຫິຕິກສຸຕ຺ຕໍ

໓໕໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ປຸພ຺ພາຣາໂມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ທິວາວິຫາຣາຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເອກປຸຓ຺ຑຣີກໍ ນາຄໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ນິຍ຺ຍາຕິ ທິວາ ທິວສ຺ສ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ສິຣິວຑ຺ຒໍ ມຫາມຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ໂນ ເອໂສ, ສມ຺ມ ສິຣິວຑ຺ຒ, ອານນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊ, ອາຍສ຺ມາ ເອໂສ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ເຍນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ – ‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ສເຈ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ກຣຓີຍໍ, ອາຄເມຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ສເຈ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ກຣຓີຍໍ, ອາຄເມຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຍາວຕິກາ ນາຄສ຺ສ ຠູມິ ນາເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຄາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ກຣຓີຍໍ, ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ອຈິຣວຕິຍາ ນທິຍາ ຕີຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.

໓໕໙. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ອຈິຣວຕິຍາ ນທິຍາ ຕີຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຍາວຕິກາ ນາຄສ຺ສ ຠູມິ ນາເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຄາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖເຣ ນິສີທຕູ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ. ນິສີທ ຕ຺ວໍ; ນິສິນ຺ໂນ ອຫໍ ສເກ ອາສເນ’’ຕິ. ນິສີທິ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ໂສ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ກາຍສມາຈາຣໍ ສມາຈເຣຍ຺ຍ, ຍ຺ວາສ຺ສ ກາຍສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫີ’’ຕິ [ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ) ອຏ຺ຐກຖາ ຏີກາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ]? ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ໂສ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ກາຍສມາຈາຣໍ ສມາຈເຣຍ຺ຍ, ຍ຺ວາສ຺ສ ກາຍສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ໂສ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ວຈີສມາຈາຣໍ…ເປ… ມໂນສມາຈາຣໍ ສມາຈເຣຍ຺ຍ, ຍ຺ວາສ຺ສ ມໂນສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫີ’’ຕິ [ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ) ອຏ຺ຐກຖາ ຏີກາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ]? ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ໂສ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ມໂນສມາຈາຣໍ ສມາຈເຣຍ຺ຍ, ຍ຺ວາສ຺ສ ມໂນສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍຎ຺ຫິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາສກ຺ຂິມ຺ຫາ ປຎ຺ເຫນ ປຣິປູເຣຕຸໍ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ປຣິປູຣິຕໍ. ເຍ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ອນນຸວິຈ຺ຈ ອປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ປເຣສໍ ວຓ຺ຓໍ ວາ ອວຓ຺ຓໍ ວາ ຠາສນ຺ຕິ, ນ ມຍໍ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉາມ; ເຍ ປນ [ເຍ ຈ ໂຂ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຑິຕາ ວິຍຕ຺ຕາ [ພ຺ຍຕ຺ຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເມຘາວິໂນ ອນຸວິຈ຺ຈ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ປເຣສໍ ວຓ຺ຓໍ ວາ ອວຓ຺ຓໍ ວາ ຠາສນ຺ຕິ, ມຍໍ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉາມ’’.

໓໖໐. ‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ກາຍສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອກຸສໂລ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອກຸສໂລ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ສາວຊ຺ໂຊ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ສາວຊ຺ໂຊ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ສພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’ [ສພ຺ຍາປຊ຺ໂຌ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ສພ຺ຍາປຊ຺ໂຊ (ກ.)].

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ສພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ທຸກ຺ຂວິປາໂກ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ທຸກ຺ຂວິປາໂກ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ; ເອວຣູໂປ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ວຈີສມາຈາໂຣ…ເປ… ມໂນສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອກຸສໂລ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອກຸສໂລ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ສາວຊ຺ໂຊ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ສາວຊ຺ໂຊ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ສພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ສພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ທຸກ຺ຂວິປາໂກ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ທຸກ຺ຂວິປາໂກ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ; ເອວຣູໂປ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ໂອປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ໂສ ຠຄວາ ສພ຺ເພສໍເຍວ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພາກຸສລຘມ຺ມປຫີໂນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຕຖາຄໂຕ ກຸສລຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

໓໖໑. ‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອໂນປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ກຸສໂລ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ກຸສໂລ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ສຸຂວິປາໂກ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ສຸຂວິປາໂກ’’?

‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ; ເອວຣູໂປ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອໂນປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ວຈີສມາຈາໂຣ…ເປ… ມໂນສມາຈາໂຣ ອໂນປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ກຸສໂລ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ກຸສໂລ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ສຸຂວິປາໂກ’’.

‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມໂນສມາຈາໂຣ ສຸຂວິປາໂກ’’? ‘‘ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ເນວຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເອວຣູໂປ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມໂນສມາຈາໂຣ ອໂນປາຣມ຺ໂຠ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ໂສ ຠຄວາ ສພ຺ເພສໍເຍວ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພາກຸສລຘມ຺ມປຫີໂນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຕຖາຄໂຕ ກຸສລຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

໓໖໒. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ [ສຸຠາສິຕມິທໍ (ສີ.)], ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ. ອິມິນາ ຈ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ສຸຠາສິເຕນ ອຕ຺ຕມນາຠິຣທ຺ຘາ. ເອວໍ ອຕ຺ຕມນາຠິຣທ຺ຘາ ຈ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ສຸຠາສິເຕນ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ຫຕ຺ຖິຣຕນມ຺ປິ ມຍໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ທເທຍ຺ຍາມ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ອສ຺ສຣຕນໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ອສ຺ສຣຕນມ຺ປິ ມຍໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ທເທຍ຺ຍາມ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ຄາມວຣໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ຄາມວຣມ຺ປິ ມຍໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ທເທຍ຺ຍາມ. ອປິ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ມຍມ຺ເປຕໍ [ມຍເມວ ຕໍ (ສີ.), ມຍມ຺ປເນຕໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຊານາມ – ‘ເນຕໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ກປ຺ປຕີ’ຕິ. ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ພາຫິຕິກາ ຣຎ຺ຎາ ມາຄເຘນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ວຕ຺ຖນາຬິຍາ [ຉຕ຺ຕນາຬິຍາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຫິຕາ ໂສຬສສມາ ອາຍາເມນ, ອຏ຺ຐສມາ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເມ ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈິຣວຕີ ນທີ ທິຏ຺ຐາ ອາຍສ຺ມຕາ ເຈວ ອານນ຺ເທນ ອມ຺ເຫຫິ ຈ. ຍທາ ອຸປຣິປພ຺ພເຕ ມຫາເມໂຆ ອຠິປ຺ປວຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອຖາຍໍ ອຈິຣວຕີ ນທີ ອຸຠໂຕ ກູລານິ ສໍວິສ຺ສນ຺ທນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອິມາຍ ພາຫິຕິກາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຕິຈີວຣໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ຍໍ ປນາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຸຣາຓໍ ຕິຈີວຣໍ ຕໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສໍວິຠຊິສ຺ສຕິ. ເອວາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ທກ຺ຂິຓາ ສໍວິສ຺ສນ຺ທນ຺ຕີ ມຎ຺ເຎ ຄມິສ຺ສຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ພາຫິຕິກ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ພາຫິຕິກໍ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຫນ຺ທ ຈ ທານິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຄຈ຺ຉາມ; ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

໓໖໓. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຍາວຕໂກ ອໂຫສິ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ຕຎ຺ຈ ພາຫິຕິກໍ ຠຄວໂຕ ປາທາສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ລາຠາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ, ສຸລທ຺ຘລາຠາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ; ຍໍ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ລຠຕິ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ, ລຠຕິ ປຍິຣຸປາສນາຍາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ພາຫິຕິກສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕໍ

໓໖໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕິ ເມທາຬຸປໍ [ເມຕຬູປໍ (ສີ.), ເມທຬຸມ຺ປໍ (ປີ.)] ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄໂມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ນຄຣກໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ທີຆໍ ກາຣາຍນໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂຍເຊຫິ, ສມ຺ມ ກາຣາຍນ, ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ, ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ຄຈ຺ຉາມ ສຸຠູມິໍ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ [ສຸຠູມິທສ຺ສນາຍາຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໓)]. ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ໂຂ ທີໂຆ ກາຣາຍໂນ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິເວເທສິ – ‘‘ຍຸຕ຺ຕານິ ໂຂ ເຕ, ເທວ, ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ. ຍສ຺ສທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠທ຺ຣໍ ຍານໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຠທ຺ເຣຫິ ຠທ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ນຄຣກມ຺ຫາ ນິຍ຺ຍາສິ ມຫຈ຺ຈາ ຣາຊານຸຠາເວນ. ເຍນ ອາຣາໂມ ເຕນ ປາຍາສິ. ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ອາຣາມໍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາຣາເມ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ ຣຸກ຺ຂມູລານິ ປາສາທິການິ ປສາທນີຍານິ ອປ຺ປສທ຺ທານິ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສານິ ວິຊນວາຕານິ ມນຸສ຺ສຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍການິ [ມນຸສ຺ສຣາຫເສຍ຺ຍການິ (ສີ. ປີ.)] ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ປານິ. ທິສ຺ວານ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອາຣພ຺ຠ ສຕິ ອຸທປາທິ – ‘‘ອິມານິ ໂຂ ຕານິ ຣຸກ຺ຂມູລານິ ປາສາທິການິ ປສາທນີຍານິ ອປ຺ປສທ຺ທານິ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສານິ ວິຊນວາຕານິ ມນຸສ຺ສຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍການິ ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ປານິ, ຍຕ຺ຖ ສຸທໍ ມຍໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສາມ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

໓໖໕. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ທີຆໍ ກາຣາຍນໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມານິ ໂຂ, ສມ຺ມ ກາຣາຍນ, ຕານິ ຣຸກ຺ຂມູລານິ ປາສາທິການິ ປສາທນີຍານິ ອປ຺ປສທ຺ທານິ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສານິ ວິຊນວາຕານິ ມນຸສ຺ສຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍການິ ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ປານິ, ຍຕ຺ຖ ສຸທໍ ມຍໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສາມ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ສມ຺ມ ກາຣາຍນ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ເມທາຬຸປໍ ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄໂມ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ‘‘ກີວທູເຣ [ກີວທູໂຣ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປນ, ສມ຺ມ ກາຣາຍນ, ນຄຣກມ຺ຫາ ເມທາຬຸປໍ ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ທູເຣ, ມຫາຣາຊ; ຕີຓິ ໂຍຊນານິ; ສກ຺ກາ ທິວສາວເສເສນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ກາຣາຍນ, ໂຍເຊຫິ ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ, ຄມິສ຺ສາມ ມຍໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ໂຂ ທີໂຆ ກາຣາຍໂນ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິເວເທສິ – ‘‘ຍຸຕ຺ຕານິ ໂຂ ເຕ, ເທວ, ຠທ຺ຣານິ ຠທ຺ຣານິ ຍານານິ. ຍສ຺ສທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠທ຺ຣໍ ຍານໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຠທ຺ເຣຫິ ຠທ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ນຄຣກມ຺ຫາ ເຍນ ເມທາຬຸປໍ ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄໂມ ເຕນ ປາຍາສິ. ເຕເນວ ທິວສາວເສເສນ ເມທາຬຸປໍ ນາມ ສກ຺ຍານໍ ນິຄມໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ເຍນ ອາຣາໂມ ເຕນ ປາຍາສິ. ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ອາຣາມໍ ປາວິສິ.

໓໖໖. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈງ຺ກມນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ? ທສ຺ສນກາມາ ຫິ ມຍໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອໂສ, ມຫາຣາຊ, ວິຫາໂຣ ສໍວຸຕທ຺ວາໂຣ. ເຕນ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕຣມາໂນ ອາຬິນ຺ທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຬໍ ອາໂກເຏຫິ. ວິວຣິສ຺ສຕິ ຠຄວາ ເຕ ທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຕຕ຺ເຖວ ຂຄ຺ຄຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫີສຎ຺ຈ ທີຆສ຺ສ ກາຣາຍນສ຺ສ ປາທາສິ. ອຖ ໂຂ ທີຆສ຺ສ ກາຣາຍນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣຫາຍຕິ ໂຂ ທານິ ຣາຊາ [ມຫາຣາຊາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ອິເຘວ [ເຕນິເຘວ (ສີ.)] ທານິ ມຍາ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຍນ ໂສ ວິຫາໂຣ ສໍວຸຕທ຺ວາໂຣ ເຕນ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕຣມາໂນ ອາຬິນ຺ທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຬໍ ອາໂກເຏສິ. ວິວຣິ ຠຄວາ ທ຺ວາຣໍ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທານິ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພຕິ, ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫຕິ, ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ – ‘‘ຣາຊາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ; ຣາຊາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ’’ຕິ.

໓໖໗. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖວສໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ເອວຣູປໍ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣສິ, ມິຕ຺ຕູປຫາຣໍ [ຈິຕ຺ຕູປຫາຣໍ (ສີ.)] ອຸປທໍເສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ – ‘ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ. ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມິ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຣິຍນ຺ຕກຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ເຕ ທສປິ ວສ຺ສານິ, ວີສມ຺ປິ ວສ຺ສານິ, ຕິໍສມ຺ປິ ວສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣີສມ຺ປິ ວສ຺ສານິ. ເຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ. ອິຘ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສາມິ ຍາວຊີວໍ ອາປາຓໂກຏິກໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ເຕ. ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ເອວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິ.

໓໖໘. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາໂນປິ ຣາຊູຫິ ວິວທນ຺ຕິ, ຂຕ຺ຕິຍາປິ ຂຕ຺ຕິເຍຫິ ວິວທນ຺ຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິວທນ຺ຕິ, ຄຫປຕໂຍປິ ຄຫປຕີຫິ ວິວທນ຺ຕິ, ມາຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕິ, ປຸຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣາ ວິວທຕິ, ປິຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕິ, ປຸຕ຺ໂຕປິ ປິຕຣາ ວິວທຕິ, ຠາຕາປິ ຠຄິນິຍາ ວິວທຕິ, ຠຄິນີປິ ຠາຕຣາ ວິວທຕິ, ສຫາໂຍປິ ສຫາເຍນ ວິວທຕິ. ອິຘ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສາມິ ສມຄ຺ເຄ ສມ຺ໂມທມາເນ ອວິວທມາເນ ຂີໂຣທກີຠູເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປິຍຈກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ເຕ ວິຫຣນ຺ເຕ. ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ເອວໍ ສມຄ຺ຄໍ ປຣິສໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ.

໓໖໙. ‘‘ປຸນ ຈປຣາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຣາເມນ ອາຣາມໍ, ອຸຍ຺ຍາເນນ ອຸຍ຺ຍານໍ ອນຸຈງ຺ກມາມິ ອນຸວິຈຣາມິ. ໂສຫໍ ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສາມິ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ກິເສ ລູເຂ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາເຕ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ເຕ, ນ ວິຍ ມຎ຺ເຎ ຈກ຺ຂຸໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕ ຊນສ຺ສ ທສ຺ສນາຍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອທ຺ຘາ ອິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຠິຣຕາ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ວາ ເຕສໍ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ; ຕຖາ ຫິ ອິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ກິສາ ລູຂາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາຕາ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ຕາ, ນ ວິຍ ມຎ຺ເຎ ຈກ຺ຂຸໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຊນສ຺ສ ທສ຺ສນາຍາ’ຕິ. ຕ຺ຍາຫໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວທາມິ – ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ກິສາ ລູຂາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາຕາ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ຕາ, ນ ວິຍ ມຎ຺ເຎ ຈກ຺ຂຸໍ ພນ຺ຘຖ ຊນສ຺ສ ທສ຺ສນາຍາ’ຕິ? ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພນ຺ຘຸກໂຣໂຄ ໂນ [ປຓ຺ຑຸກໂຣຄິໂນ (ກ.)], ມຫາຣາຊາ’ຕິ. ອິຘ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສາມິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ເຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ເຄ ອຠິຣຕຣູເປ ປີຓິນ຺ທ຺ຣິເຍ [ປີຓິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ (ສີ. ປີ.)] ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ເກ ປນ຺ນໂລເມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ເຕ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ເຕ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອທ຺ຘາ ອິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ອຸຬາຣໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕິ; ຕຖາ ຫິ ອິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ຄາ ອຠິຣຕຣູປາ ປີຓິນ຺ທ຺ຣິຍາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປນ຺ນໂລມາ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ຕາ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ.

໓໗໐. ‘‘ປຸນ ຈປຣາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ; ປໂຫມິ ຆາເຕຕາຍໍ ວາ ຆາເຕຕຸໍ, ຊາເປຕາຍໍ ວາ ຊາເປຕຸໍ, ປພ຺ພາເຊຕາຍໍ ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຑ຺ຑກຣເຓ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕນ຺ຕິ. ໂສຫໍ ນ ລຠາມິ – ‘ມາ ເມ ໂຠນ຺ໂຕ ອຑ຺ຑກຣເຓ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຖ [ໂອປາເຕນ຺ຕຸ (ສີ.) ອຸປຣິເສລສຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ໂອປາເຕຖາ’’ຕິເຍວ ທິສ຺ສຕິ], ກຖາປຣິໂຍສານໍ ເມ ໂຠນ຺ໂຕ ອາຄເມນ຺ຕູ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕນ຺ຕິ. ອິຘ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສາມິ; ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ສາວການໍ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ໂຫຕິ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອເນກສຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຕ຺ຣຎ຺ຎຕໂຣ ຠຄວໂຕ ສາວໂກ ອຸກ຺ກາສິ. ຕເມນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຊຓ຺ຓຸເກນ ຆຏ຺ເຏສິ – ‘ອປ຺ປສທ຺ໂທ ອາຍສ຺ມາ ໂຫຕຸ, ມາຍສ຺ມາ ສທ຺ທມກາສິ; ສຕ຺ຖາ ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ອທຓ຺ເຑນ ວຕ ກິຣ, ໂຠ, ອສຕ຺ເຖນ ເອວໍ ສຸວິນີຕາ ປຣິສາ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ! ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ເອວໍ ສຸວິນີຕໍ ປຣິສໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ.

໓໗໑. ‘‘ປຸນ ຈປຣາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິເຕ ນິປຸເຓ ກຕປຣປ຺ປວາເທ ວາລເວຘິຣູເປ. ເຕ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ [ໂວຠິນ຺ທນ຺ຕາ (ສີ.)] ມຎ຺ເຎ ຈຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຄເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ເຕ ສຸຓນ຺ຕິ – ‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອມຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ໂອສຣິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເຕ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ – ‘ອິມໍ ມຍໍ ປຎ຺ຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ. ເອວໍ ເຈ ໂນ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວມສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມ; ເອວໍ ເຈປິ ໂນ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວມ຺ປິສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມາ’ຕິ. ເຕ ສຸຓນ຺ຕິ – ‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອມຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ໂອສໂຏ’ຕິ. ເຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ເຕ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ນ ເຈວ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ.

໓໗໒. ‘‘ປຸນ ຈປຣາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຓ຺ຑິເຕ…ເປ… ຄຫປຕິປຓ຺ຑິເຕ…ເປ… ສມຓປຓ຺ຑິເຕ ນິປຸເຓ ກຕປຣປ຺ປວາເທ ວາລເວຘິຣູເປ. ເຕ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ມຎ຺ເຎ ຈຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຄເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ເຕ ສຸຓນ຺ຕິ – ‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອມຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ໂອສຣິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເຕ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ – ‘ອິມໍ ມຍໍ ປຎ຺ຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ. ເອວໍ ເຈ ໂນ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວມສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມ; ເອວໍ ເຈປິ ໂນ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວມ຺ປິສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມາ’ຕິ. ເຕ ສຸຓນ຺ຕິ – ‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອມຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ໂອສໂຏ’ຕິ. ເຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ເຕ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ນ ເຈວ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ໂອກາສໍ ຍາຈນ຺ຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ. ເຕ ຠຄວາ ປພ຺ພາເຊຕິ. ເຕ ຕຖາປພ຺ພຊິຕາ ສມານາ ເອກາ ວູປກຏ຺ຐາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕາ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມນໍ ວຕ, ໂຠ, ອນສ຺ສາມ; ມນໍ ວຕ, ໂຠ, ປນສ຺ສາມ’. ມຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສມຓາວ ສມານາ ສມຓາມ຺ຫາຕິ ປຏິຊານິມ຺ຫາ, ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສມານາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາມ຺ຫາຕິ ປຏິຊານິມ຺ຫາ, ອນຣຫນ຺ໂຕວ ສມານາ ອຣຫນ຺ຕາມ຺ຫາຕິ ປຏິຊານິມ຺ຫາ. ‘ອິທານິ ໂຂມ຺ຫ ສມຓາ, ອິທານິ ໂຂມ຺ຫ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ອິທານິ ໂຂມ຺ຫ ອຣຫນ຺ໂຕ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ.

໓໗໓. ‘‘ປຸນ ຈປຣາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ອິສິທຕ຺ຕປຸຣາຓາ ຖປຕໂຍ ມມຠຕ຺ຕາ ມມຍານາ, ອຫໍ ເນສໍ ຊີວິກາຍ [ຊີວິຕສ຺ສ (ສີ.), ຊີວິກໍ (ສີ. ອຏ຺ຐ.), ຊີວິຕໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)] ທາຕາ, ຍສສ຺ສ ອາຫຕ຺ຕາ; ອຖ ຈ ປນ ໂນ ຕຖາ ມຍິ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ ຍຖາ ຠຄວຕິ. ຠູຕປຸພ຺ພາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເສນໍ ອພ຺ຠຸຍ຺ຍາໂຕ ສມາໂນ ອິເມ ຈ ອິສິທຕ຺ຕປຸຣາຓາ ຖປຕໂຍ ວີມໍສມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສມ຺ພາເຘ ອາວສເຖ ວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍ. ອຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ອິສິທຕ຺ຕປຸຣາຓາ ຖປຕໂຍ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ຍໂຕ ອໂຫສິ ຠຄວາ [ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຕໂຕ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ມໍ ປາທໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ອິເມ ອິສິທຕ຺ຕປຸຣາຓາ ຖປຕໂຍ ມມຠຕ຺ຕາ ມມຍານາ, ອຫໍ ເນສໍ ຊີວິກາຍ ທາຕາ, ຍສສ຺ສ ອາຫຕ຺ຕາ; ອຖ ຈ ປນ ໂນ ຕຖາ ມຍິ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ ຍຖາ ຠຄວຕິ. ອທ຺ຘາ ອິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ອຸຬາຣໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕີ’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ໂຫຕິ – ‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’ຕິ.

໓໗໔. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ; ຠຄວາປິ ໂກສໂລ, ອຫມ຺ປິ ໂກສໂລ; ຠຄວາປິ ອາສີຕິໂກ, ອຫມ຺ປິ ອາສີຕິໂກ. ຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຠຄວາປິ ໂກສໂລ ອຫມ຺ປິ ໂກສໂລ, ຠຄວາປິ ອາສີຕິໂກ ອຫມ຺ປິ ອາສີຕິໂກ; ອິມິນາວາຣຫາເມວາຫໍ [ອິມິນາປາຫໍ (ກ.)], ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກາຕຸໍ, ມິຕ຺ຕູປຫາຣໍ ອຸປທໍເສຕຸໍ. ຫນ຺ທ, ຈ ທານິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມ; ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຘມ຺ມເຈຕິຍານິ ຠາສິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມເຈຕິຍານິ; ປຣິຍາປຸຓາຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມເຈຕິຍານິ; ຘາເຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມເຈຕິຍານິ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມເຈຕິຍານິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍການີ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນວມໍ.

໑໐. ກຓ຺ຓກຕ຺ຖລສຸຕ຺ຕໍ

໓໗໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸຎ຺ຎາຍໍ [ອຸຊຸຎ຺ຎາຍໍ (ສີ. ປີ.), ອຸທຎ຺ຎາຍໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ວິຫຣຕິ ກຓ຺ຓກຕ຺ຖເລ ມິຄທາເຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຸຣຸຎ຺ຎໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ອຊ຺ຊ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ອຊ຺ຊ ກິຣ ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ – ‘‘ອຊ຺ຊ ກິຣ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ຠຕ຺ຕາຠິຫາເຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ໂສມາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’’ຕິ.

໓໗໖. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂສມາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ [ວນ຺ທນ຺ຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ [ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ‘‘ກິໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ ອຎ຺ຎໍ ທູຕໍ ນາລຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ – ‘ອຊ຺ຊ ກິຣ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ ມໍ ຠຕ຺ຕາຠິຫາເຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’’ຕິ. ‘‘ສຸຂິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ ຕາ, ມຫາຣາຊ, ໂສມາ ຈ ຠຄິນີ ສກຸລາ ຈ ຠຄິນີ’’ຕິ.

໓໗໗. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານິສ຺ສຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’ຕິ. ເຍ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ – ນຕ຺ຖິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານິສ຺ສຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’ຕິ; ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ, ນ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘ເຍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ – ນຕ຺ຖິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພທສ຺ສາວີ ອປຣິເສສໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານິສ຺ສຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’ຕິ; ນ ເມ ເຕ ວຸຕ຺ຕວາທິໂນ, ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ຈ ປນ ມໍ ເຕ ອສຕາ ອຠູເຕນາ’’ຕິ.

໓໗໘. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ວິຏຏູຠໍ ເສນາປຕິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ເສນາປຕິ, ອິມໍ ກຖາວຕ຺ຖຸໍ ຣາຊນ຺ເຕປຸເຣ ອພ຺ຠຸທາຫາສີ’’ຕິ? ‘‘ສຎ຺ຊໂຍ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາກາສໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ມມ ວຈເນນ ສຎ຺ຊຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາກາສໂຄຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ຣາຊາ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ສຎ຺ຊໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາກາສໂຄຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາກາສໂຄຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຣາຊາ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ອຎ຺ຎເທວ ກິຎ຺ຈິ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຊໂນ ອຎ຺ຎຖາປິ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ [ປຈ຺ຈາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ, ອຠິຊານາມິ ມຫາຣາຊ ວາຈໍ ຠາສິຕາຕິ (ສີ.)]. ຍຖາ ກຖໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຠິຊານາຕິ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ໂຂ ອຫໍ, ມຫາຣາຊ, ອຠິຊານາມິ ວາຈໍ ຠາສິຕາ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ໂຍ ສກິເທວ ສພ຺ພໍ ຎສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ທກ຺ຂິຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຫ; ສເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຫ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ໂຍ ສກິເທວ ສພ຺ພໍ ຎສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ທກ຺ຂິຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’’ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ. ອິເມສໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສິຍາ ວິເສໂສ ສິຍາ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ມຫາຣາຊ, ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ. ອິເມສໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ທ຺ເວ ວຓ຺ຓາ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍນ຺ຕິ – ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ – ຍທິທໍ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມານີ’’ຕິ [ສາມິຈິກມ຺ມານນ຺ຕິ (ສີ.)]. ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ປຸຈ຺ຉາມິ; ສມ຺ປຣາຍິກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມິ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ. ອິເມສໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສິຍາ ວິເສໂສ ສິຍາ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ?

໓໗໙. ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ມຫາຣາຊ, ປຘານິຍງ຺ຄານິ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ອິຘ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ; ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາຕິສີຕາຍ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຘານກ຺ຂມາຍ; ອສໂຐ ໂຫຕິ ອມາຍາວີ ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຣິ ວາ ວິຎ຺ຎູສຸ ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ; ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ; ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ – ອິມານິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ມຫາຣາຊ, ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ. ເຕ ຈສ຺ສຸ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ; ເອຕ຺ຖ ປນ ເນສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ. ເຕ ຈສ຺ສຸ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ; ເອຕ຺ຖ ປນ ເນສໍ, ຠນ຺ເຕ, ສິຍາ ວິເສໂສ ສິຍາ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຖ ໂຂ ເນສາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ປຘານເວມຕ຺ຕຕໍ ວທາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິສ຺ສຸ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມາ ວາ ອສ຺ສທມ຺ມາ ວາ ໂຄທມ຺ມາ ວາ ສຸທນ຺ຕາ ສຸວິນີຕາ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມາ ວາ ອສ຺ສທມ຺ມາ ວາ ໂຄທມ຺ມາ ວາ ອທນ຺ຕາ ອວິນີຕາ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ເຍ ເຕ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມາ ວາ ອສ຺ສທມ຺ມາ ວາ ໂຄທມ຺ມາ ວາ ສຸທນ຺ຕາ ສຸວິນີຕາ, ອປິ ນຸ ເຕ ທນ຺ຕາວ ທນ຺ຕກາຣຓໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ທນ຺ຕາວ ທນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເຍ ປນ ເຕ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມາ ວາ ອສ຺ສທມ຺ມາ ວາ ໂຄທມ຺ມາ ວາ ອທນ຺ຕາ ອວິນີຕາ, ອປິ ນຸ ເຕ ອທນ຺ຕາວ ທນ຺ຕກາຣຓໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອທນ຺ຕາວ ທນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຕ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມາ ວາ ອສ຺ສທມ຺ມາ ວາ ໂຄທມ຺ມາ ວາ ສຸທນ຺ຕາ ສຸວິນີຕາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຍໍ ຕໍ ສທ຺ເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອປ຺ປາພາເຘນ ອສເຐນ ອມາຍາວິນາ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ປຎ຺ຎວຕາ ຕໍ ວຕ [ຕໍ ຕຖາ ໂສ (ກ.)] ອສ຺ສທ຺ໂຘ ພຫ຺ວາພາໂຘ ສໂຐ ມາຍາວີ ກຸສີໂຕ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ປາປຸຓິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

໓໘໐. ‘‘ເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຫ; ສເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຫ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠນ຺ເຕ, ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ. ເຕ ຈສ຺ສຸ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ເຕ ຈສ຺ສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ; ເອຕ຺ຖ ປນ ເນສໍ, ຠນ຺ເຕ, ສິຍາ ວິເສໂສ ສິຍາ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຖ ໂຂ [ເອຕ຺ຖ ໂຂ ປນ (ສີ.)] ເນສາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ນ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ວທາມິ – ຍທິທໍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມຫາຣາຊ, ປຸຣິໂສ ສຸກ຺ຂໍ ສາກກຏ຺ຐໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍ; ອຖາປໂຣ ປຸຣິໂສ ສຸກ຺ຂໍ ສາລກຏ຺ຐໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍ; ອຖາປໂຣ ປຸຣິໂສ ສຸກ຺ຂໍ ອມ຺ພກຏ຺ຐໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍ; ອຖາປໂຣ ປຸຣິໂສ ສຸກ຺ຂໍ ອຸທຸມ຺ພຣກຏ຺ຐໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມຫາຣາຊ, ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເຕສໍ ອຄ຺ຄີນໍ ນານາທາຣຸໂຕ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ອຈ຺ຈິຍາ ວາ ອຈ຺ຈິໍ, ວຓ຺ເຓນ ວາ ວຓ຺ຓໍ, ອາຠາຍ ວາ ອາຠ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຍໍ ຕໍ ເຕຊໍ ວີຣິຍາ ນິມ຺ມຖິຕໍ ປຘານາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ [ວິຣິຍໍ ນິປ຺ຜຣຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຉາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ (ສີ.)], ນາຫໍ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ວທາມິ – ຍທິທໍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຫ; ສເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຫ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ວເທສິ – ‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’’ຕິ? ‘‘ຍທິ ວາ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເທວາ ອາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ຍທິ ວາ ອນາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ’’? ‘‘ເຍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ເທວາ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ເຕ ເທວາ ອາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ເຍ ເຕ ເທວາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ເຕ ເທວາ ອນາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໘໑. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ວິຏ຺ຏູໂຠ ເສນາປຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຍ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເທວາ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ອາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ເຕ ເທວາ, ເຍ ເຕ ເທວາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ອນາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ເຕ ເທເວ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວສ຺ສນ຺ຕິ ວາ ປພ຺ພາເຊສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ?

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ວິຏຏູໂຠ ເສນາປຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ; ອຫໍ ຠຄວໂຕ ປຸຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ໂຂ ກາໂລ ຍໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ເຕນ ມນ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ວິຏຏູຠໍ ເສນາປຕິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ເສນາປຕິ, ຕໍ ເຍເວຕ຺ຖ ປຏິປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ; ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍ ຕຖາ ນໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍາສິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ເສນາປຕິ, ຍາວຕາ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ວິຊິຕໍ ຍຕ຺ຖ ຈ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ປໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ອປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸໍ ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ຍາວຕາ, ໂຠ, ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ວິຊິຕໍ ຍຕ຺ຖ ຈ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ປໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ອປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸໍ ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ເສນາປຕິ, ຍາວຕາ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ອວິຊິຕໍ ຍຕ຺ຖ ຈ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ນ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ປໂຫຕິ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ອປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸໍ ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ຍາວຕາ, ໂຠ, ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ອວິຊິຕໍ ຍຕ຺ຖ ຈ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ນ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ປໂຫຕິ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ອປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວນ຺ຕໍ ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸໍ ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ເສນາປຕິ, ສຸຕາ ເຕ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ໂຠ. ສຸຕາ ເມ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ. ອິຘາປິ ໂຠຕາ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ສຸຕາ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ເສນາປຕິ, ປໂຫຕິ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເທເວ ຕາວຕິໍເສ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸໍ ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ທສ຺ສນມ຺ປິ, ໂຠ, ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເທເວ ຕາວຕິໍເສ ນປ຺ປໂຫຕິ, ກຸໂຕ ປນ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວສ຺ສຕິ ວາ ປພ຺ພາເຊສ຺ສຕິ ວາ’’ຕິ? ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ເສນາປຕິ, ເຍ ເຕ ເທວາ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ອາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ເຕ ເທວາ, ເຍ ເຕ ເທວາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ອນາຄນ຺ຕາໂຣ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ເຕ ເທເວ ທສ຺ສນາຍປິ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ; ກຸໂຕ ປນ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວສ຺ສນ຺ຕິ ວາ ປພ຺ພາເຊສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ?

໓໘໒. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກນາໂມ ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອານນ຺ໂທ ນາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ໂທ ວຕ, ໂຠ, ອານນ຺ທຣູໂປ ວຕ, ໂຠ! ເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອາຫ; ສເຫຕຸຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອາຫ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ວເທສິ – ‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ພ຺ຣຫ຺ມາ’’’ຕິ? ‘‘ຍທິ ວາ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ອາຄນ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຍທິ ວາ ອນາຄນ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂສ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອາຄນ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ໂຍ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອນາຄນ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຎ຺ຊໂຍ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາກາສໂຄຕ຺ໂຕ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສຎ຺ຊຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາກາສໂຄຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມໍ ກຖາວຕ຺ຖຸໍ ຣາຊນ຺ເຕປຸເຣ ອພ຺ຠຸທາຫາສີ’’ຕິ? ‘‘ວິຏຏູໂຠ, ມຫາຣາຊ, ເສນາປຕີ’’ຕິ. ວິຏຏູໂຠ ເສນາປຕິ ເອວມາຫ – ‘‘ສຎ຺ຊໂຍ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາກາສໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍານກາໂລ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ, ເຕນ ຈມ຺ຫາ ອຕ຺ຕມນາ. ຈາຕຸວຓ຺ຓິສຸທ຺ຘິໍ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ຈາຕຸວຓ຺ຓິສຸທ຺ຘິໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ, ເຕນ ຈມ຺ຫາ ອຕ຺ຕມນາ. ອຘິເທເວ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ອຘິເທເວ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ, ເຕນ ຈມ຺ຫາ ອຕ຺ຕມນາ. ອຘິພ຺ຣຫ຺ມານໍ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ອຘິພ຺ຣຫ຺ມານໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ, ເຕນ ຈມ຺ຫາ ອຕ຺ຕມນາ. ຍໍ ຍເທວ ຈ ມຍໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ ຕໍ ຕເທວ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ, ເຕນ ຈມ຺ຫາ ອຕ຺ຕມນາ. ຫນ຺ທ, ຈ ທານິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມ; ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ.

ກຓ຺ຓກຕ຺ຖລສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທສມໍ.

ຣາຊວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ຆຏິກາໂຣ ຣຏ຺ຐປາໂລ, ມຆເທໂວ ມຘຸຣິຍໍ;

ໂພຘິ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຈ, ປິຍຊາຕໍ ພາຫິຕິກໍ;

ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ທສມໍ ກຓ຺ຓກຕ຺ຖລໍ.

໕. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ໂຄ

໑. ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕໍ

໓໘໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ວິເທເຫສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມິຖິລາຍໍ ປຏິວສຕິ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ວີສວສ຺ສສຕິໂກ ຊາຕິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ [ເພທານໍ (ກ.)] ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວິເທເຫສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’’ຕິ.

໓໘໔. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ມາຓໂວ ອນ຺ເຕວາສີ ໂຫຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຕ຺ຕຣໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ, ຕາຕ ອຸຕ຺ຕຣ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວິເທເຫສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’ຕິ. ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ອຸຕ຺ຕຣ, ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ຊານາຫິ ຍທິ ວາ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຕຖາ ສນ຺ຕໍເຍວ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ຍທິ ວາ ໂນ ຕຖາ; ຍທິ ວາ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຕາທິໂສ, ຍທິ ວາ ນ ຕາທິໂສ. ຕຖາ ມຍໍ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເວທິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາຫໍ, ໂຠ, ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຊານິສ຺ສາມິ ຍທິ ວາ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຕຖາ ສນ຺ຕໍເຍວ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ຍທິ ວາ ໂນ ຕຖາ; ຍທິ ວາ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຕາທິໂສ, ຍທິ ວາ ນ ຕາທິໂສ’’ຕິ. ‘‘ອາຄຕານິ ໂຂ, ຕາຕ ອຸຕ຺ຕຣ, ອມ຺ຫາກໍ ມນ຺ເຕສຸ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ. ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ ວິຊິຕາວີ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕສ຺ສິມານິ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ຠວນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈກ຺ກຣຕນໍ, ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ, ອສ຺ສຣຕນໍ, ມຓິຣຕນໍ, ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ຄຫປຕິຣຕນໍ, ປຣິຓາຍກຣຕນເມວ ສຕ຺ຕມໍ. ປໂຣສຫສ຺ສໍ ໂຂ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສູຣາ ວີຣງ຺ຄຣູປາ ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາ. ໂສ ອິມໍ ປຖວິໍ ສາຄຣປຣິຍນ຺ຕໍ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ຘມ຺ເມນ [ຘມ຺ເມນ ສເມນ (ກ.)] ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ສເຈ ໂຂ ປນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ, ອຣຫໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ. ອຫໍ ໂຂ ປນ, ຕາຕ ອຸຕ຺ຕຣ, ມນ຺ຕານໍ ທາຕາ; ຕ຺ວໍ ມນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕາ’’ຕິ.

໓໘໕. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ວິເທເຫສຸ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ສມນ຺ເນສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຖເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ – ໂກໂສຫິເຕ ຈ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫ, ປຫູຕຊິວ຺ຫຕາຍ ຈ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປສ຺ສຕິ ໂຂ ເມ ອຍໍ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຖເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ – ໂກໂສຫິເຕ ຈ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫ, ປຫູຕຊິວ຺ຫຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາສິ ຍຖາ ອທ຺ທສ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ຠຄວໂຕ ໂກໂສຫິຕໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຊິວ຺ຫໍ ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ກຓ຺ຓໂສຕານິ ອນຸມສິ ປຏິມສິ [ປຣິມສິ (ສີ. ກ.)]; ອຸໂຠປິ ນາສິກໂສຕານິ [ນາສິກາໂສຕານິ (ສີ.)] ອນຸມສິ ປຏິມສິ; ເກວລມ຺ປິ ນລາຏມຓ຺ຑລໍ ຊິວ຺ຫາຍ ຉາເທສິ. ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ. ຍໍນູນາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອິຣິຍາປຖມສ຺ສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ສຕ຺ຕມາສານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ [ອນຸປາຍິນີ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)].

໓໘໖. ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕໂຣ ມາຓໂວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ວິເທເຫສຸ ເຍນ ມິຖິລາ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ມິຖິລາ ເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣໍ ມາຓວໍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຕາຕ ອຸຕ຺ຕຣ, ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຕຖາ ສນ຺ຕໍເຍວ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ? ກຈ຺ຈິ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຕາທິໂສ, ໂນ ອຎ຺ຎາທິໂສ’’ຕິ? ‘‘ຕຖາ ສນ຺ຕໍເຍວ, ໂຠ, ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ; ຕາທິໂສວ [ຕາທິໂສວ ໂຠ (ສີ. ປີ.), ຕາທິໂສ ຈ ໂຂ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ໂນ ອຎ຺ຎາທິໂສ. ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈ [ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈ ໂຠ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ.

‘‘ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ ໂຂ ປນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ; ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ຠວຕິ.

‘‘ເຫຏ຺ຐາ ໂຂ ປນ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ຊາຕານິ ສຫສ຺ສາຣານິ ສເນມິການິ ສນາຠິການິ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣານິ…

‘‘ອາຍຕປຓ຺ຫິ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ທີຆງ຺ຄຸລິ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ມຸທຸຕລຸນຫຕ຺ຖປາໂທ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ຊາລຫຕ຺ຖປາໂທ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ອຸສ຺ສງ຺ຂປາໂທ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ເອຓິຊງ຺ໂຆ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ຐິຕໂກ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອໂນນມນ຺ໂຕ ອຸໂຠຫິ ປາຓິຕເລຫິ ຊຓ຺ຓຸການິ ປຣິມສຕິ ປຣິມຊ຺ຊຕິ…

‘‘ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ໂຫ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕໂຈ…

‘‘ສຸຂຸມຈ຺ຉວິ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ. ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ຉວິຍາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ກາເຍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ…

‘‘ເອເກກໂລໂມ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ; ເອເກການິ ໂລມານິ ໂລມກູເປສຸ ຊາຕານິ…

‘‘ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໂລໂມ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ; ອຸທ຺ຘຄ຺ຄານິ ໂລມານິ ຊາຕານິ ນີລານິ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓານິ ກຸຓ຺ຑລາວຏ຺ຏານິ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏກຊາຕານິ…

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ສຕ຺ຕຸສ຺ສໂທ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ຈິຕນ຺ຕຣໍໂສ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ; ຍາວຕກ຺ວສ຺ສ ກາໂຍ ຕາວຕກ຺ວສ຺ສ ພ຺ຍາໂມ, ຍາວຕກ຺ວສ຺ສ ພ຺ຍາໂມ ຕາວຕກ຺ວສ຺ສ ກາໂຍ…

‘‘ສມວຏ຺ຏກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ສີຫຫນຸ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ຈຕ຺ຕາລີສທນ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ສມທນ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ອວິຣຬທນ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ສຸສຸກ຺ກທາໂຐ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ປຫູຕຊິວ຺ໂຫ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສໂຣ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກຣວິກຠາຓີ…

‘‘ອຠິນີລເນຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ໂຄປຂຸໂມ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…

‘‘ອຸຓ຺ຓາ ໂຂ ປນສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຠມຸກນ຺ຕເຣ ຊາຕາ ໂອທາຕາ ມຸທຸຕູລສນ຺ນິຠາ…

‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີໂສ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ; ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ຠວຕິ.

‘‘ອິເມຫິ ໂຂ, ໂຠ, ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

໓໘໗. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ທກ຺ຂິເຓເນວ ປາເທນ ປຐມໍ ປກ຺ກມຕິ. ໂສ ນາຕິທູເຣ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປຕິ; ໂສ ນາຕິສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນາຕິສຓິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ນ ຈ ອທ຺ທຸເວນ ອທ຺ທຸວໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ໂຄປ຺ຜເກນ ໂຄປ຺ຜກໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສຕ຺ຖິໍ ອຸນ຺ນາເມຕິ, ນ ສຕ຺ຖິໍ ໂອນາເມຕິ; ນ ສຕ຺ຖິໍ ສນ຺ນາເມຕິ, ນ ສຕ຺ຖິໍ ວິນາເມຕິ. ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຂ ປນ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ອຘຣກາໂຍວ [ອຑ຺ຒກາໂຍວ (ກ.), ອາຣທ຺ຘກາໂຍວ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອິຎ຺ຊຕິ, ນ ຈ ກາຍພເລນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປໂລເກນ຺ໂຕ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພກາເຍເນວ ອປໂລເກຕິ; ໂສ ນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກຕິ, ນ ອໂຘ ໂອໂລເກຕິ; ນ ຈ ວິເປກ຺ຂມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຸຄມຕ຺ຕຎ຺ຈ ເປກ຺ຂຕິ; ຕໂຕ ຈສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ອນາວຏໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ຠວຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ ນ ກາຍໍ ອຸນ຺ນາເມຕິ, ນ ກາຍໍ ໂອນາເມຕິ; ນ ກາຍໍ ສນ຺ນາເມຕິ, ນ ກາຍໍ ວິນາເມຕິ. ໂສ ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ ອາສນສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນ ຈ ປາຓິນາ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທຕິ, ນ ຈ ອາສນສ຺ມິໍ ກາຍໍ ປກ຺ຂິປຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສິນ຺ໂນ ສມາໂນ ນ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ; ນ ອທ຺ທຸເວນ ອທ຺ທຸວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິສີທຕິ; ນ ຈ ໂຄປ຺ຜເກນ ໂຄປ຺ຜກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິສີທຕິ; ນ ຈ ປາຓິນາ ຫນຸກໍ ອຸປທຫິຕ຺ວາ [ອຸປາທິຍິຕ຺ວາ (ສີ. ປີ.)] ນິສີທຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສິນ຺ໂນ ສມາໂນ ນ ຉມ຺ຠຕິ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ເວຘຕິ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ. ໂສ ອຉມ຺ຠີ ອກມ຺ປີ ອເວຘີ ອປຣິຕສ຺ສີ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ. ວິເວກວຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ປຕ຺ໂຕທກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນ ປຕ຺ຕໍ ອຸນ຺ນາເມຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ໂອນາເມຕິ; ນ ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ນາເມຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ວິນາເມຕິ. ໂສ ປຕ຺ໂຕທກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາຕິໂຖກໍ ນາຕິພຫຸໍ. ໂສ ນ ຂຸລຸຂຸລຸກາຣກໍ [ພຸລຸພຸລຸກາຣກໍ (ສີ.)] ປຕ຺ຕໍ ໂຘວຕິ, ນ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວຕິ; ຫຕ຺ເຖສຸ ໂຘເຕສຸ ປຕ຺ໂຕ ໂຘໂຕ ໂຫຕິ, ປຕ຺ເຕ ໂຘເຕ ຫຕ຺ຖາ ໂຘຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ປຕ຺ໂຕທກໍ ຉຑ຺ເຑຕິ ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ, ນ ຈ ວິຈ຺ຉຑ຺ຑຍມາໂນ. ໂສ ໂອທນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນ ປຕ຺ຕໍ ອຸນ຺ນາເມຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ໂອນາເມຕິ; ນ ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ນາເມຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ວິນາເມຕິ. ໂສ ໂອທນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາຕິໂຖກໍ ນາຕິພຫຸໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂຂ ປນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕາຍ ອາຫາເຣຕິ, ນ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ອາໂລປໍ ອຕິນາເມຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຂ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ມຸເຂ ອາໂລປໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ; ນ ຈສ຺ສ ກາຈິ ໂອທນມິຎ຺ຊາ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ ກາຍໍ ປວິສຕິ, ນ ຈສ຺ສ ກາຈິ ໂອທນມິຎ຺ຊາ ມຸເຂ ອວສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ; ອຖາປຣໍ ອາໂລປໍ ອຸປນາເມຕິ. ຣສປຏິສໍເວທີ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ໂນ ຈ ຣສຣາຄປຏິສໍເວທີ.

‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ [ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ (ກ.)] ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ – ເນວ ທວາຍ, ນ ມທາຍ ນ ມຓ຺ຑນາຍ ນ ວິຠູສນາຍ, ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍ, ວິຫິໍສູປຣຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍ – ‘ອິຕິ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມິ ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມິ, ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາ’ຕິ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕາວີ ປຕ຺ໂຕທກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນ ປຕ຺ຕໍ ອຸນ຺ນາເມຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ໂອນາເມຕິ; ນ ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ນາເມຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ວິນາເມຕິ. ໂສ ປຕ຺ໂຕທກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາຕິໂຖກໍ ນາຕິພຫຸໍ. ໂສ ນ ຂຸລຸຂຸລຸກາຣກໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວຕິ, ນ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວຕິ, ນ ປຕ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວຕິ; ຫຕ຺ເຖສຸ ໂຘເຕສຸ ປຕ຺ໂຕ ໂຘໂຕ ໂຫຕິ, ປຕ຺ເຕ ໂຘເຕ ຫຕ຺ຖາ ໂຘຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ປຕ຺ໂຕທກໍ ຉຑ຺ເຑຕິ ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ, ນ ຈ ວິຈ຺ຉຑ຺ຑຍມາໂນ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕາວີ ນ ປຕ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປຕິ ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ, ນ ຈ ອນຕ຺ຖິໂກ ປຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຕິເວລານຸຣກ຺ຂີ ປຕ຺ຕສ຺ມິໍ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕາວີ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທຕິ, ນ ຈ ອນຸໂມທນສ຺ສ ກາລມຕິນາເມຕິ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕາວີ ອນຸໂມທຕິ, ນ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິກງ຺ຂຕິ; ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຕໍ ປຣິສໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ໂສ ຕໍ ປຣິສໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມຕິ. ໂສ ນາຕິສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນາຕິສຓິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ຄຈ຺ຉຕິ; ນ ຈ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ກາເຍ ຈີວຣໍ ອຈ຺ຈຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ ນ ຈ ອຈ຺ໂຈກ຺ກຏ຺ຐໍ, ນ ຈ ກາຍສ຺ມິໍ ອລ຺ລີນໍ ນ ຈ ກາຍສ຺ມາ ອປກຏ຺ຐໍ; ນ ຈ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ກາຍມ຺ຫາ ວາໂຕ ຈີວຣໍ ອປວຫຕິ; ນ ຈ ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ອຸປລິມ຺ປຕິ. ໂສ ອາຣາມຄໂຕ ນິສີທຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນິສຊ຺ຊ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕິ; ນ ຈ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ປາທມຓ຺ຑນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ໂສ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ໂສ ເນວ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ເຈເຕຕິ, ນ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍ ເຈເຕຕິ, ນ ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍ ເຈເຕຕິ; ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕອຸຠຍຫິຕສພ຺ພໂລກຫິຕເມວ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ອາຣາມຄໂຕ ປຣິສຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ນ ຕໍ ປຣິສໍ ອຸສ຺ສາເທຕິ, ນ ຕໍ ປຣິສໍ ອປສາເທຕິ; ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຕໍ ປຣິສໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ.

‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ ປນສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ມຸຂໂຕ ໂຆໂສ ນິຈ຺ຉຣຕິ – ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ຈ, ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຈ, ມຎ຺ຊຸ ຈ, ສວນີໂຍ ຈ, ພິນ຺ທຸ ຈ, ອວິສາຣີ ຈ, ຄມ຺ຠີໂຣ ຈ, ນິນ຺ນາທີ ຈ. ຍຖາປຣິສໍ ໂຂ ປນ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ຈສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ປຣິສາຍ ໂຆໂສ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ເຕ ເຕນ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ ອວໂລກຍມານາເຍວ [ອປໂລກຍມານາເຍວ (ສີ. ກ.)] ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາ [ອວິຊຫນ຺ຕາຠາເວນ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ອທ຺ທສາມ ໂຂ ມຍໍ, ໂຠ, ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ອທ຺ທສາມ ຐິຕໍ, ອທ຺ທສາມ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິສນ຺ຕໍ, ອທ຺ທສາມ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສິນ຺ນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ, ອທ຺ທສາມ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ, ອທ຺ທສາມ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ນິສິນ຺ນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ, ອທ຺ທສາມ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ອນຸໂມທນ຺ຕໍ, ອທ຺ທສາມ ອາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ອທ຺ທສາມ ອາຣາມຄຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ, ອທ຺ທສາມ ອາຣາມຄຕໍ ປຣິສຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ. ເອທິໂສ ຈ ເອທິໂສ ຈ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ຕໂຕ ຈ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

໓໘໘. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕິ –

‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ.

‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ມຍໍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ເຕນ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ສມາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ? ອປ຺ເປວ ນາມ ສິຍາ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ!

໓໘໙. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ວິເທເຫສຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ມິຖິລາ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ມິຖິລາຍໍ ວິຫຣຕິ ມຆເທວມ຺ພວເນ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ມິຖິເລຍ຺ຍກາ [ເມຖິເລຍ຺ຍກາ (ສີ. ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວິເທເຫສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ມິຖິລໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ມິຖິລາຍໍ ວິຫຣຕິ ມຆເທວມ຺ພວເນ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ມິຖິເລຍ຺ຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສຸ, ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ສາເວຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ; ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

໓໙໐. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມິຖິລໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ມິຖິລາຍໍ ວິຫຣຕິ ມຆເທວມ຺ພວເນ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ສາວເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ມຆເທວມ຺ພວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອວິທູເຣ ອມ຺ພວນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນ ໂຂ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ ໂຍຫໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຏິສໍວິທິໂຕ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາຓວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ວີສວສ຺ສສຕິໂກ ຊາຕິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ. ຍາວຕາ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ມິຖິລາຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ – ຍທິທໍ ໂຠເຄຫິ; ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ – ຍທິທໍ ມນ຺ເຕຫິ; ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ – ຍທິທໍ ອາຍຸນາ ເຈວ ຍສສາ ຈ. ໂສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ທສ຺ສນກາໂມ’’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ມາຓວໂກ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ໂສ ມາຓວໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ ອທ຺ຘຄໂຕ ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ວີສວສ຺ສສຕິໂກ ຊາຕິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ. ຍາວຕາ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ມິຖິລາຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ – ຍທິທໍ ໂຠເຄຫິ; ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ – ຍທິທໍ ມນ຺ເຕຫິ; ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ – ຍທິທໍ ອາຍຸນາ ເຈວ ຍສສາ ຈ. ໂສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ທສ຺ສນກາໂມ’’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ, ມາຓວ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກາລໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ມາຓວໂກ ເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຕາວກາໂສ ໂຂມ຺ຫິ ຠວຕາ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ. ຍສ຺ສທານິ ຠວໍ ກາລໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

໓໙໑. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ສາ ປຣິສາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ໂອຣມິຍ [ໂອຣມຕ຺ຖ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ໂອຣມຖ, ໂອຣມຕິ (ກ.), ອຖ ນໍ (ສີ.), ໂອຣມິຍາຕິ ປນ ຕ຺ວາປຈ຺ຈຍນ຺ຕຕຖສໍວຓ຺ຓນານຸຣູປໍ ວິໂສຘິຕປທໍ] ໂອກາສມກາສິ ຍຖາ ຕໍ ຎາຕສ຺ສ ຍສສ຺ສິໂນ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ປຣິສໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອລໍ, ໂຠ! ນິສີທຖ ຕຸມ຺ເຫ ສເກ ອາສເນ. ອິຘາຫໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ສມນ຺ເນສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ – ໂກໂສຫິເຕ ຈ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫ, ປຫູຕຊິວ຺ຫຕາຍ ຈ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຫິ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ເຍ ເມ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຕິ ສຸຕາ, ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາ;

ທຸເວ ເຕສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ໂຠໂຕ ກາຍສ຺ມິໍ ໂຄຕມ.

‘‘ກຈ຺ຈິ ໂກໂສຫິຕໍ ໂຠໂຕ, ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ ນຣຸຕ຺ຕມ;

ນາຣີສມານສວ຺ຫຍາ, ກຈ຺ຈິ ຊິວ຺ຫາ ນ ທສ຺ສກາ [ນາຣີສຫນາມ ສວ຺ຫຍາ, ກຈ຺ຈິ ຊິວ຺ຫາ ນຣສ຺ສິກາ; (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)].

‘‘ກຈ຺ຈິ ປຫູຕຊິວ຺ໂຫສິ, ຍຖາ ຕໍ ຊານິຍາມເສ;

ນິນ຺ນາມເຍຕໍ ປຫູຕໍ, ກງ຺ຂໍ ວິນຍ ໂນ ອິເສ.

‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຫິຕຕ຺ຖາຍ, ສມ຺ປຣາຍສຸຂາຍ ຈ;

ກຕາວກາສາ ປຸຈ຺ຉາມ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໙໒. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປສ຺ສຕິ ໂຂ ເມ ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ – ໂກໂສຫິເຕ ຈ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫ, ປຫູຕຊິວ຺ຫຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາສິ ຍຖາ ອທ຺ທສ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ໂກໂສຫິຕໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຊິວ຺ຫໍ ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ກຓ຺ຓໂສຕານິ ອນຸມສິ ປຏິມສິ; ອຸໂຠປິ ນາສິກໂສຕານິ ອນຸມສິ ປຏິມສິ; ເກວລມ຺ປິ ນລາຏມຓ຺ຑລໍ ຊິວ຺ຫາຍ ຉາເທສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄາຖາຫິ ປຈ຺ຈຠາສິ –

‘‘ເຍ ເຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຕິ ສຸຕາ, ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາ;

ສພ຺ເພ ເຕ ມມ ກາຍສ຺ມິໍ, ມາ ເຕ [ມາ ໂວ (ກ.)] ກງ຺ຂາຫຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ.

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ.

‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຫິຕຕ຺ຖາຍ, ສມ຺ປຣາຍສຸຂາຍ ຈ;

ກຕາວກາໂສ ປຸຈ຺ຉສ຺ສຸ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໙໓. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕາວກາໂສ ໂຂມ຺ຫິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ – ‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ວາ ອຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ວາ’’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຸສໂລ ໂຂ ອຫໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອຕ຺ຖານໍ. ອຎ຺ເຎປິ ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ອຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍເຍວ ອຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຫິ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ກຖໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຠວຕິ ເວທຄູ;

ເຕວິຊ຺ໂຊ ໂຠ ກຖໍ ໂຫຕິ, ໂສຕ຺ຖິໂຍ ກິນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອຣຫໍ ໂຠ ກຖໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຠວຕິ ເກວລີ;

ມຸນິ ຈ ໂຠ ກຖໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ກິນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

໓໙໔. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄາຖາຫິ ປຈ຺ຈຠາສິ –

‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ໂຍ ເວທິ, ສຄ຺ຄາປາຍຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ;

ອໂຖ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຠິຎ຺ຎາ ໂວສິໂຕ ມຸນິ.

‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ຊານາຕິ, ມຸຕ຺ຕໍ ຣາເຄຫິ ສພ຺ພໂສ;

ປຫີນຊາຕິມຣໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເກວລີ;

ປາຣຄູ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ, ພຸທ຺ໂຘ ຕາທີ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທານິ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພຕິ, ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫຕິ, ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ; ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ສາ ປຣິສາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ອໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ເອວຣູປໍ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອລໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸຏ຺ຐຫ ນິສີທ ຕ຺ວໍ ສເກ ອາສເນ ຍໂຕ ເຕ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສເກ ອາສເນ ນິສີທິ.

໓໙໕. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ, ສີລກຖໍ, ສຄ຺ຄກຖໍ; ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຍທາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສິ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ, ອຖ ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຕໍ ປກາເສສິ – ທຸກ຺ຂໍ, ສມຸທຍໍ, ນິໂຣຘໍ, ມຄ຺ຄໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ອປຄຕກາຬກໍ ສມ຺ມເທວ ຣຊນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເອວເມວ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ – ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕໍ. ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ກາໂລ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ວິເທເຫສຸ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາລມກາສິ. ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກາລງ຺ກໂຕ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຈ຺ຈປາທິ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຘມ຺ມໍ, ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສສິ. ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂອປປາຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕສ຺ມາ ໂລກາ’’ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາ. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຐມໍ.

໒. ເສລສຸຕ຺ຕໍ

໓໙໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ເຍນ ອາປຓໍ ນາມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາປານໍ ນິຄໂມ ຕທວສຣິ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ອາປຓໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ເກຓິຍໍ ຊຏິລໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ ສມາທປິໂຕ ສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສມ຺ປຫໍສິໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ເກຓິຍໍ ຊຏິລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຫາ ໂຂ, ເກຓິຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຑ຺ຒເຕຬສານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມຫາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຑ຺ຒເຕຬສານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ອຫຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ; ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ເກຓິຍໍ ຊຏິລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຫາ ໂຂ, ເກຓິຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຑ຺ຒເຕຬສານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມຫາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຑ຺ຒເຕຬສານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ອຫຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ; ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ສໂກ ອສ຺ສໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈ ຎາຕິສາໂລຫິເຕ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ໂຠນ຺ໂຕ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ; ສມໂຓ ເມ ໂຄຕໂມ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ເຍນ ເມ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ [ກາຍເວຍາວຏ຺ຏິກໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.), ກາຍເວຍ຺ຍາວຕິກໍ (ກ.)] ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຸທ຺ຘນານິ ຂຓນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ກຏ຺ຐານິ ຜາເລນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠາຊນານິ ໂຘວນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຸທກມຓິກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເກຓິໂຍ ປນ ຊຏິໂລ ສາມໍເຍວ ມຓ຺ຑລມາລໍ ປຏິຍາເທຕິ.

໓໙໗. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາປເຓ ປຏິວສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ, ຕີຓິ ຈ ມາຓວກສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ເສເລ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ ເຍນ ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ອສ຺ສໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ອສ຺ສເມ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຸທ຺ຘນານິ ຂຓນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ກຏ຺ຐານິ ຜາເລນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠາຊນານິ ໂຘວນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຸທກມຓິກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕ, ເກຓິຍໍ ປນ ຊຏິລໍ ສາມໍເຍວ ມຓ຺ຑລມາລໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ເກຓິຍໍ ຊຏິລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຠໂຕ ເກຓິຍສ຺ສ ອາວາໂຫ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ວິວາໂຫ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ມຫາຍຎ຺ໂຎ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ, ຣາຊາ ວາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນາ’’ຕິ? ‘‘ນ ເມ, ໂຠ ເສລ, ອາວາໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ ນປິ ວິວາໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ ນປິ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນ; ອປິ ຈ ໂຂ ເມ ມຫາຍຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ. ອຕ຺ຖິ, ໂຠ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ອາປຓໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ໂສ ເມ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ.

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ – ໂຠ ເກຓິຍ, ວເທສິ’’?

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ – ໂຠ ເສລ, ວທາມິ’’.

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ – ໂຠ ເກຓິຍ, ວເທສິ’’?

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ – ໂຠ ເສລ, ວທາມີ’’ຕິ.

໓໙໘. ອຖ ໂຂ ເສລສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂຆໂສປິ ໂຂ ເອໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິໍ – ຍທິທໍ ‘ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ [ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ (ກ.)]. ອາຄຕານິ ໂຂ ປນມ຺ຫາກໍ ມນ຺ເຕສຸ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ. ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ ວິຊິຕາວີ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕສ຺ສິມານິ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ຠວນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈກ຺ກຣຕນໍ, ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ, ອສ຺ສຣຕນໍ, ມຓິຣຕນໍ, ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ຄຫປຕິຣຕນໍ, ປຣິຓາຍກຣຕນເມວ ສຕ຺ຕມໍ. ປໂຣສຫສ຺ສໍ ໂຂ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສູຣາ ວີຣງ຺ຄຣູປາ ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາ. ໂສ ອິມໍ ປຖວິໍ ສາຄຣປຣິຍນ຺ຕໍ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ຘມ຺ເມນ ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ສເຈ ປນ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ, ອຣຫໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ’’.

‘‘ກຫໍ ປນ, ໂຠ ເກຓິຍ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ທກ຺ຂິຓໍ ພາຫຸໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເສລໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຍເນສາ, ໂຠ ເສລ, ນີລວນຣາຊີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕ ມາຓວເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທາ ໂຠນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ປເທ ປທໍ [ປາເທ ປາທໍ (ສີ.)] ນິກ຺ຂິປນ຺ຕາ; ທຸຣາສທາ [ທູຣສທ຺ທາ (ກ.)] ຫິ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ສີຫາວ ເອກຈຣາ. ຍທາ ຈາຫໍ, ໂຠ, ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ, ມາ ເມ ໂຠນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຖ. ກຖາປຣິໂຍສານໍ ເມ ຠວນ຺ໂຕ ອາຄເມນ຺ຕູ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ສມນ຺ເນສິ.

ອທ຺ທສາ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ – ໂກໂສຫິເຕ ຈ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫ, ປຫູຕຊິວ຺ຫຕາຍ ຈ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປສ຺ສຕິ ໂຂ ເມ ອຍໍ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ – ໂກໂສຫິເຕ ຈ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫ, ປຫູຕຊິວ຺ຫຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາສິ, ຍຖາ ອທ຺ທສ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ໂກໂສຫິຕໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຊິວ຺ຫໍ ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ກຓ຺ຓໂສຕານິ ອນຸມສິ ປຏິມສິ; ອຸໂຠປິ ນາສິກໂສຕານິ ອນຸມສິ ປຏິມສິ; ເກວລມ຺ປິ ນລາຏມຓ຺ຑລໍ ຊິວ຺ຫາຍ ຉາເທສິ. ອຖ ໂຂ ເສລສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ ປຣິປຸຓ຺ເຓຫິ, ໂນ ອປຣິປຸຓ຺ເຓຫິ; ໂນ ຈ ໂຂ ນໍ ຊານາມິ ພຸທ຺ໂຘ ວາ ໂນ ວາ. ສຸຕໍ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຸທ຺ຘານໍ ມຫລ຺ລການໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານໍ ຠາສມານານໍ – ‘ເຍ ເຕ ຠວນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເຕ ສເກ ວຓ຺ເຓ ຠຎ຺ຎມາເນ ອຕ຺ຕານໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’ຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ສມ຺ມຸຂາ ສາຣຸປ຺ປາຫິ ຄາຖາຫິ ອຠິຕ຺ຖເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

໓໙໙. ອຖ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ສມ຺ມຸຂາ ສາຣຸປ຺ປາຫິ ຄາຖາຫິ ອຠິຕ຺ຖວິ –

‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓກາໂຍ ສຸຣຸຈິ, ສຸຊາໂຕ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ;

ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓສິ ຠຄວາ, ສຸສຸກ຺ກທາໂຐສິ ວີຣິຍວາ [ວິຣິຍວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)].

‘‘ນຣສ຺ສ ຫິ ສຸຊາຕສ຺ສ, ເຍ ຠວນ຺ຕິ ວິຍຎ຺ຊນາ;

ສພ຺ເພ ເຕ ຕວ ກາຍສ຺ມິໍ, ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາ.

‘‘ປສນ຺ນເນຕ຺ໂຕ ສຸມຸໂຂ, ພ຺ຣຫາ [ພ຺ຣຫ຺ມາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ອຸຊຸ ປຕາປວາ;

ມຊ຺ເຌ ສມຓສງ຺ຆສ຺ສ, ອາທິຈ຺ໂຈວ ວິໂຣຈສິ.

‘‘ກລ຺ຍາຓທສ຺ສໂນ ຠິກ຺ຂຸ, ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕໂຈ;

ກິໍ ເຕ ສມຓຠາເວນ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມວຓ຺ຓິໂນ.

‘‘ຣາຊາ ອຣຫສິ ຠວິຕຸໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣເຖສໂຠ;

ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ ວິຊິຕາວີ, ຊມ຺ພຸສຓ຺ຑສ຺ສ [ຊມ຺ພຸມຓ຺ຑສ຺ສ (ກ.)] ອິສ຺ສໂຣ.

‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ ໂຠຄິຣາຊາໂນ, ອນຸຍນ຺ຕາ [ອນຸຍຸຕ຺ຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຠວນ຺ຕຸ ເຕ;

ຣາຊາຠິຣາຊາ ມນຸຊິນ຺ໂທ, ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ ໂຄຕມ’’.

‘‘ຣາຊາຫມສ຺ມິ ເສລາຕິ, ຘມ຺ມຣາຊາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ຘມ຺ເມນ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕມິ, ຈກ຺ກໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ’’.

‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຏິຊານາສິ, ຘມ຺ມຣາຊາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

‘ຘມ຺ເມນ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕມິ’, ອິຕິ ຠາສສິ ໂຄຕມ.

‘‘ໂກ ນຸ ເສນາປຕິ ໂຠໂຕ, ສາວໂກ ສຕ຺ຖຸຣນ຺ວໂຍ;

ໂກ ເຕ ຕມນຸວຕ຺ເຕຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ’’.

‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກໍ, (ເສລາຕິ ຠຄວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ;

ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອນຸວຕ຺ເຕຕິ, ອນຸຊາໂຕ ຕຖາຄຕໍ.

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ.

‘‘ວິນຍສ຺ສຸ ມຍິ ກງ຺ຂໍ, ອຘິມຸຈ຺ຈສ຺ສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ທຸລ຺ລຠໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ, ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິຓ຺ຫໂສ.

‘‘ເຍສໍ ເວ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລເກ, ປາຕຸຠາໂວ ອຠິຓ຺ຫໂສ;

ໂສຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕໂຣ.

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ ອຕິຕຸໂລ, ມາຣເສນປ຺ປມທ຺ທໂນ;

ສພ຺ພາມິຕ຺ເຕ ວສີ ກຕ຺ວາ, ໂມທາມິ ອກຸໂຕຠໂຍ’’.

‘‘ອິມໍ ໂຠນ຺ໂຕ ນິສາເມຖ, ຍຖາ ຠາສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ;

ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ມຫາວີໂຣ, ສີໂຫວ ນທຕີ ວເນ.

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕໍ ອຕິຕຸລໍ, ມາຣເສນປ຺ປມທ຺ທນໍ;

ໂກ ທິສ຺ວາ ນປ຺ປສີເທຍ຺ຍ, ອປິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິໂກ.

‘‘ໂຍ ມໍ ອິຈ຺ຉຕິ ອນ຺ເວຕຸ, ໂຍ ວາ ນິຈ຺ຉຕິ ຄຈ຺ຉຕຸ;

ອິຘາຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ວຣປຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’.

‘‘ເອຕຎ຺ເຈ [ເອວຎ຺ເຈ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຣຸຈ຺ຈຕິ ໂຠໂຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສນໍ [ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ (ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ)];

ມຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມ, ວຣປຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕິສຕາ ອິເມ, ຍາຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຊລີກຕາ;

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມ, ຠຄວາ ຕວ ສນ຺ຕິເກ’’.

‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, (ເສລາຕິ ຠຄວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກມກາລິກໍ;

ຍຕ຺ຖ ອໂມຆາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂໂຕ’’ຕິ.

ອລຕ຺ຖ ໂຂ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສປຣິໂສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ.

໔໐໐. ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ອສ຺ສເມ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ກາໂລ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ອສ຺ສໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ, ສມ຺ປວາເຣສິ. ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ເກຓິຍໍ ຊຏິລໍ ຠຄວາ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທິ –

‘‘ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂາ ຍຎ຺ຎາ, ສາວິຕ຺ຕີ ຉນ຺ທໂສ ມຸຂໍ;

ຣາຊາ ມຸຂໍ ມນຸສ຺ສານໍ, ນທີນໍ ສາຄໂຣ ມຸຂໍ.

‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕານໍ ມຸຂໍ ຈນ຺ໂທ, ອາທິຈ຺ໂຈ ຕປຕໍ ມຸຂໍ;

ປຸຎ຺ຎໍ ອາກງ຺ຂມານານໍ, ສງ຺ໂຆ ເວ ຍຊຕໍ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເກຓິຍໍ ຊຏິລໍ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເສໂລ ສປຣິໂສ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ເສໂລ ສປຣິໂສ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເສໂລ ສປຣິໂສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຫິ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ຍໍ ຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ອິໂຕ ອຏ຺ຐມິ ຈກ຺ຂຸມາ;

ສຕ຺ຕຣຕ຺ເຕນ [ອນຸຕ຺ຕເຣນ (ກ.)] ຠຄວາ, ທນ຺ຕມ຺ຫ ຕວ ສາສເນ.

‘‘ຕຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຕຸວໍ ສຕ຺ຖາ, ຕຸວໍ ມາຣາຠິຠູ ມຸນິ;

ຕຸວໍ ອນຸສເຍ ເຉຕ຺ວາ, ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣສິມໍ ປຊໍ.

‘‘ອຸປຘີ ເຕ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ອາສວາ ເຕ ປທາລິຕາ;

ສີໂຫວ ອນຸປາທາໂນ, ປຫີນຠຍເຠຣໂວ.

‘‘ຠິກ຺ຂໂວ ຕິສຕາ ອິເມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຎ຺ຊລີກຕາ;

ປາເທ ວີຣ ປສາເຣຫິ, ນາຄາ ວນ຺ທນ຺ຕຸ ສຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິ.

ເສລສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອສ຺ສລາຍນສຸຕ຺ຕໍ

໔໐໑. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ນານາເວຣຊ຺ຊການໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຕານິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈາຕຸວຓ຺ຓິໍ ສຸທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ໂກ ນຸ ໂຂ ປໂຫຕິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ? ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອສ຺ສລາຍໂນ ນາມ ມາຓໂວ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສຕິ ທຫໂຣ, ວຸຕ຺ຕສິໂຣ, ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ຊາຕິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ. ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສຕິ ທຫໂຣ, ວຸຕ຺ຕສິໂຣ, ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ຊາຕິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ…ເປ… ອນວໂຍ. ໂສ ໂຂ ປໂຫຕິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຍນ ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ເຕນຸປງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ສລາຍນໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຍໍ, ໂຠ ອສ຺ສລາຍນ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈາຕຸວຓ຺ຓິໍ ສຸທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ເອຕຸ ຠວໍ ອສ຺ສລາຍໂນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕູ’’ຕິ [ປຏິມນ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ (ປີ. ກ.)].

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມວາທີ; ຘມ຺ມວາທິໂນ ຈ ປນ ທຸປ຺ປຏິມນ຺ຕິຍາ ຠວນ຺ຕິ. ນາຫໍ ສກ຺ໂກມິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອສ຺ສລາຍນໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຍໍ, ໂຠ ອສ຺ສລາຍນ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈາຕຸວຓ຺ຓິໍ ສຸທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ເອຕຸ ຠວໍ ອສ຺ສລາຍໂນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ [ປຏິມນ຺ເຕຕຸໍ (ສີ. ປີ. ກ.)]. ຈຣິຕໍ ໂຂ ປນ ໂຠຕາ ອສ຺ສລາຍເນນ ປຣິພ຺ພາຊກ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມວາທີ; ຘມ຺ມວາທິໂນ ຈ ປນ ທຸປ຺ປຏິມນ຺ຕິຍາ ຠວນ຺ຕິ. ນາຫໍ ສກ຺ໂກມິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອສ຺ສລາຍນໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຍໍ, ໂຠ ອສ຺ສລາຍນ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈາຕຸວຓ຺ຓິໍ ສຸທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ເອຕຸ ຠວໍ ອສ຺ສລາຍໂນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ [ປຏິມນ຺ເຕຕຸໍ (ສີ. ປີ. ກ.)]. ຈຣິຕໍ ໂຂ ປນ ໂຠຕາ ອສ຺ສລາຍເນນ ປຣິພ຺ພາຊກໍ. ມາ ຠວໍ ອສ຺ສລາຍໂນ ອຍຸທ຺ຘປຣາຊິຕໍ ປຣາຊຍີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ ອຫໍ ຠວນ຺ໂຕ ນ ລຠາມິ. ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມວາທີ; ຘມ຺ມວາທິໂນ ຈ ປນ ທຸປ຺ປຏິມນ຺ຕິຍາ ຠວນ຺ຕິ. ນາຫໍ ສກ຺ໂກມິ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ. ອປິ ຈາຫໍ ຠວນ຺ຕານໍ ວຈເນນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໔໐໒. ອຖ ໂຂ ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ມຫຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕິ [ທິສ຺ສນ຺ເຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂຂ ປນ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໂຍ ອຸຕຸນິໂຍປິ ຄພ຺ຠິນິໂຍປິ ວິຊາຍມານາປິ ປາຍມານາປິ. ເຕ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໂຍນິຊາວ ສມານາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໓. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຸຕໍ ເຕ – ‘ໂຍນກມ຺ໂພເຊສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ທ຺ເວວ ວຓ຺ຓາ – ອຍ຺ໂຍ ເຈວ ທາໂສ ຈ; ອຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທາໂສ ໂຫຕິ, ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຍ຺ໂຍ ໂຫຕີ’’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ໂຠ, ສຸຕໍ ຕໍ ເມ – ‘ໂຍນກມ຺ໂພເຊສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ທ຺ເວວ ວຓ຺ຓາ – ອຍ຺ໂຍ ເຈວ ທາໂສ ຈ; ອຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທາໂສ ໂຫຕິ, ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຍ຺ໂຍ ໂຫຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ພລໍ, ໂກ ອສ຺ສາໂສ ຍເທຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໔. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ຂຕ຺ຕິໂຍວ ນຸ ໂຂ ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ ມຸສາວາທີ ປິສຸຓວາໂຈ ຜຣຸສວາໂຈ ສມ຺ຜປ຺ປລາປີ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ? ເວສ຺ໂສວ ນຸ ໂຂ…ເປ… ສຸທ຺ໂທວ ນຸ ໂຂ ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ ມຸສາວາທີ ປິສຸຓວາໂຈ ຜຣຸສວາໂຈ ສມ຺ຜປ຺ປລາປີ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປາຓາຕິປາຕີ ອທິນ຺ນາທາຍີ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ ມຸສາວາທີ ປິສຸຓວາໂຈ ຜຣຸສວາໂຈ ສມ຺ຜປ຺ປລາປີ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ເວສ຺ໂສປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ສພ຺ເພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ປາຓາຕິປາຕິໂນ ອທິນ຺ນາທາຍິໂນ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣິໂນ ມຸສາວາທິໂນ ປິສຸຓວາຈາ ຜຣຸສວາຈາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປິໂນ ອຠິຊ຺ຌາລູ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ພລໍ, ໂກ ອສ຺ສາໂສ ຍເທຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໕. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ນຸ ໂຂ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ [ໂນ ຈ (ກ.)] ຂຕ຺ຕິໂຍ ໂນ ເວສ຺ໂສ, ໂນ ສຸທ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ເວສ຺ໂສປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ສພ຺ເພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣຕາ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣຕາ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣຕາ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣຕາ ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣຕາ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣຕາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕາ ອນຠິຊ຺ຌາລູ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ພລໍ, ໂກ ອສ຺ສາໂສ ຍເທຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໖. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ນຸ ໂຂ ປໂຫຕິ ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸໍ, ໂນ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ໂນ ເວສ຺ໂສ ໂນ ສຸທ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປໂຫຕິ ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸໍ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ເວສ຺ໂສປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສພ຺ເພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ປໂຫນ຺ຕິ ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ພລໍ, ໂກ ອສ຺ສາໂສ ຍເທຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໗. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ນຸ ໂຂ ປໂຫຕິ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕຸໍ, ໂນ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ໂນ ເວສ຺ໂສ, ໂນ ສຸທ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປໂຫຕິ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕຸໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ເວສ຺ໂສປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສພ຺ເພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ປໂຫນ຺ຕິ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ພລໍ, ໂກ ອສ຺ສາໂສ ຍເທຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໘. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ອິຘ ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ນານາຊຈ຺ຈານໍ ປຸຣິສານໍ ປຸຣິສສຕໍ ສນ຺ນິປາເຕຍ຺ຍ – ‘ອາຍນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ເຍ ຕຕ຺ຖ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ຣາຊຎ຺ຎກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ສາກສ຺ສ ວາ ສາລສ຺ສ ວາ [ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສາລສ຺ສ ວາ (ສີ. ປີ.)] ສລຬສ຺ສ ວາ ຈນ຺ທນສ຺ສ ວາ ປທຸມກສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ, ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕຸ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕຸ. ອາຍນ຺ຕຸ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ເຍ ຕຕ຺ຖ ຈຓ຺ຑາລກຸລາ ເນສາທກຸລາ ເວນກຸລາ [ເວຓກຸລາ (ສີ. ປີ.), ເວຓຸກຸລາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຣຖກາຣກຸລາ ປຸກ຺ກຸສກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ສາປານໂທຓິຍາ ວາ ສູກຣໂທຓິຍາ ວາ ຣຊກໂທຓິຍາ ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ, ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕຸ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕູ’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ໂຍ ເອວໍ ນຸ ໂຂ ໂສ [ໂຍ ຈ ນຸ ໂຂ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ຣາຊຎ຺ຎກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາກສ຺ສ ວາ ສາລສ຺ສ ວາ ສລຬສ຺ສ ວາ ຈນ຺ທນສ຺ສ ວາ ປທຸມກສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ, ໂສ ເອວ ນຸ ຂ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ [ຈ (ສີ. ປີ.)] ວຓ຺ຓວາ [ວຓ຺ຓິມາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ກ.)] ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ, ເຕນ ຈ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ; ໂຍ ປນ ໂສ ຈຓ຺ຑາລກຸລາ ເນສາທກຸລາ ເວນກຸລາ ຣຖກາຣກຸລາ ປຸກ຺ກຸສກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາປານໂທຓິຍາ ວາ ສູກຣໂທຓິຍາ ວາ ຣຊກໂທຓິຍາ ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ນ ເຈວ ອຈ຺ຈິມາ ນ ຈ ວຓ຺ຓວາ ນ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ, ນ ຈ ເຕນ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ໂຍປິ ຫິ ໂສ [ໂຍ ໂສ (ສີ. ປີ.)], ໂຠ ໂຄຕມ, ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ຣາຊຎ຺ຎກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາກສ຺ສ ວາ ສາລສ຺ສ ວາ ສລຬສ຺ສ ວາ ຈນ຺ທນສ຺ສ ວາ ປທຸມກສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ ສ຺ວາສ຺ສ [ໂສ ຈສ຺ສ (ສີ. ປີ.), ໂສປິສ຺ສ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ, ເຕນ ຈ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ; ໂຍປິ ໂສ ຈຓ຺ຑາລກຸລາ ເນສາທກຸລາ ເວນກຸລາ ຣຖກາຣກຸລາ ປຸກ຺ກຸສກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາປານໂທຓິຍາ ວາ ສູກຣໂທຓິຍາ ວາ ຣຊກໂທຓິຍາ ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ, ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ, ເຕນ ຈ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ, ສພ຺ເພນປິ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອສ຺ສລາຍນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິໍ ພລໍ, ໂກ ອສ຺ສາໂສ ຍເທຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອວມາຫ, ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’’’ຕິ.

໔໐໙. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ອິຘ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ເຕສໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາເຍຖ; ໂຍ ໂສ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສິຍາ ໂສ ມາຕຸປິ ສທິໂສ ປິຕຸປິ ສທິໂສ, ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສິຍາ ໂສ ມາຕຸປິ ສທິໂສ ປິຕຸປິ ສທິໂສ, ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ອິຘ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາໂຣ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ເຕສໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາເຍຖ; ໂຍ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາເຣນ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສິຍາ ໂສ ມາຕຸປິ ສທິໂສ ປິຕຸປິ ສທິໂສ, ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາເຣນ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສິຍາ ໂສ ມາຕຸປິ ສທິໂສ ປິຕຸປິ ສທິໂສ, ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ ອິຘ ວຬວໍ ຄທ຺ຣເຠນ ສມ຺ປໂຍເຊຍ຺ຍຸໍ [ສໍໂຍເຊຍ຺ຍ (ກ.)], ເຕສໍ ສມ຺ປໂຍຄມນ຺ວາຍ ກິໂສໂຣ ຊາເຍຖ; ໂຍ ໂສ ວຬວາຍ ຄທ຺ຣເຠນ ກິໂສໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສິຍາ ໂສ ມາຕຸປິ ສທິໂສ ປິຕຸປິ ສທິໂສ, ‘ອສ຺ໂສ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ຄທ຺ຣໂຠ’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ກຸຓ຺ຑຎ຺ຫິ ໂສ [ເວກຸຣຎ຺ຊາຍ ຫິ ໂສ (ສີ. ປີ.), ໂສ ກຸມາຣຓ຺ຑຸປິ ໂສ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ເວກຸລໂຊ ຫິ ໂສ (?)], ໂຠ ໂຄຕມ, ອສ຺ສຕໂຣ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຫິສ຺ສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນານາກຣຓໍ ປສ຺ສາມິ; ອມຸຕ຺ຣ ຈ ປເນສານໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ອິຘາສ຺ສຸ ທ຺ເວ ມາຓວກາ ຠາຕໂຣ ສອຸທຣິຍາ, ເອໂກ ອຊ຺ຌາຍໂກ ອຸປນີໂຕ ເອໂກ ອນຊ຺ຌາຍໂກ ອນຸປນີໂຕ. ກເມຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຐມໍ ໂຠເຊຍ຺ຍຸໍ ສທ຺ເຘ ວາ ຖາລິປາເກ ວາ ຍຎ຺ເຎ ວາ ປາຫຸເນ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມາຓວໂກ ອຊ຺ຌາຍໂກ ອຸປນີໂຕ ຕເມຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຐມໍ ໂຠເຊຍ຺ຍຸໍ ສທ຺ເຘ ວາ ຖາລິປາເກ ວາ ຍຎ຺ເຎ ວາ ປາຫຸເນ ວາ. ກິຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອນຊ຺ຌາຍເກ ອນຸປນີເຕ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ?

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອສ຺ສລາຍນ, ອິຘາສ຺ສຸ ທ຺ເວ ມາຓວກາ ຠາຕໂຣ ສອຸທຣິຍາ, ເອໂກ ອຊ຺ຌາຍໂກ ອຸປນີໂຕ ທຸສ຺ສີໂລ ປາປຘມ຺ໂມ, ເອໂກ ອນຊ຺ຌາຍໂກ ອນຸປນີໂຕ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ. ກເມຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຐມໍ ໂຠເຊຍ຺ຍຸໍ ສທ຺ເຘ ວາ ຖາລິປາເກ ວາ ຍຎ຺ເຎ ວາ ປາຫຸເນ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມາຓວໂກ ອນຊ຺ຌາຍໂກ ອນຸປນີໂຕ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ຕເມຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຐມໍ ໂຠເຊຍ຺ຍຸໍ ສທ຺ເຘ ວາ ຖາລິປາເກ ວາ ຍຎ຺ເຎ ວາ ປາຫຸເນ ວາ. ກິຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ທຸສ຺ສີເລ ປາປຘມ຺ເມ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ?

‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອສ຺ສລາຍນ, ຊາຕິໍ ອຄມາສິ; ຊາຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນ຺ເຕ ອຄມາສິ; ມນ຺ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເປ ອຄມາສິ; ຕເປ ຄນ຺ຕ຺ວາ [ມນ຺ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເມຕໍ ຕ຺ວໍ (ສີ. ປີ.), ມນ຺ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເມວ ຐເປຕ຺ວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຈາຕຸວຓ຺ຓິໍ ສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈາຄໂຕ, ຍມຫໍ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ອໂຘມຸໂຂ ປຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິຠາໂນ ນິສີທິ.

໔໑໐. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອສ຺ສລາຍນໍ ມາຓວໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ມງ຺ກຸຠູຕໍ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘໍ ອໂຘມຸຂໍ ປຊ຺ຌາຍນ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິຠານໍ ວິທິຕ຺ວາ ອສ຺ສລາຍນໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ສມ຺ມນ຺ຕານໍ [ວສນ຺ຕານໍ (ສີ.)] ເອວຣູປໍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’ຕິ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ອສິໂຕ ເທວໂລ ອິສິ – ‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ສມ຺ມນ຺ຕານໍ ເອວຣູປໍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ – ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ອສິໂຕ ເທວໂລ ອິສິ ເກສມສ຺ສຸໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐວຓ຺ຓານິ ທຸສ຺ສານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຏລິໂຍ [ອຏລິໂຍ (ສີ. ປີ.), ອຄລິໂຍ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ອຸປາຫນາ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ຊາຕຣູປມຍໍ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ປຕ຺ຖຓ຺ຑິເລ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ອສິໂຕ ເທວໂລ ອິສິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ປຕ຺ຖຓ຺ຑິເລ ຈງ຺ກມມາໂນ ເອວມາຫ – ‘ຫນ຺ທ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຠວນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ຄຕາ [ຄນ຺ຕາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)]; ຫນ຺ທ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຠວນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ຄຕາ’ຕິ? ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ໂກ ນາຍໍ ຄາມຓ຺ຑລຣູໂປ ວິຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ປຕ຺ຖຓ຺ຑິເລ ຈງ຺ກມມາໂນ ເອວມາຫ – ‘ຫນ຺ທ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຠວນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ຄຕາ; ຫນ຺ທ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຠວນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ຄຕາຕິ? ຫນ຺ທ, ນໍ ອຠິສປາມາ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ອສິຕໍ ເທວລໍ ອິສິໍ ອຠິສປິໍສຸ – ‘ຠສ຺ມາ, ວສລ [ວສລີ (ປີ.), ວສລິ (ກ.), ຈປລີ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ໂຫຫິ; ຠສ຺ມາ, ວສລ, ໂຫຫີ’ຕິ [ຠສ຺ມາ ວສລ ໂຫຫີຕິ ອຠິສປວຈນໍ ສີ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ສກິເທວ ອາຄຕໍ]. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ອສິຕໍ ເທວລໍ ອິສິໍ ອຠິສປິໍສຸ ຕຖາ ຕຖາ ອສິໂຕ ເທວໂລ ອິສິ ອຠິຣູປຕໂຣ ເຈວ ໂຫຕິ ທສ຺ສນີຍຕໂຣ ຈ ປາສາທິກຕໂຣ ຈ. ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ໂມຆໍ ວຕ ໂນ ຕໂປ, ອຜລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ມຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຍໍ ອຠິສປາມ – ຠສ຺ມາ, ວສລ, ໂຫຫິ; ຠສ຺ມາ, ວສລ, ໂຫຫີຕິ ຠສ຺ມາວ ຠວຕິ ເອກຈ຺ໂຈ. ອິມໍ ປນ ມຍໍ ຍຖາ ຍຖາ ອຠິສປາມ ຕຖາ ຕຖາ ອຠິຣູປຕໂຣ ເຈວ ໂຫຕິ ທສ຺ສນີຍຕໂຣ ຈ ປາສາທິກຕໂຣ ຈາ’ຕິ. ‘ນ ຠວນ຺ຕານໍ ໂມຆໍ ຕໂປ, ນາຜລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ອິງ຺ຆ ຠວນ຺ໂຕ, ໂຍ ມຍິ ມໂນປໂທໂສ ຕໍ ປຊຫຖາ’ຕິ. ‘ໂຍ ຠວຕິ ມໂນປໂທໂສ ຕໍ ປຊຫາມ. ໂກ ນຸ ຠວໍ ໂຫຕີ’ຕິ? ‘ສຸໂຕ ນຸ ຠວຕໍ – ອສິໂຕ ເທວໂລ ອິສີ’ຕິ? ‘ເອວໍ, ໂຠ’. ‘ໂສ ຂ຺ວາຫໍ, ໂຠ, ໂຫມີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ອສິຕໍ ເທວລໍ ອິສິໍ ອຠິວາເທຕຸໍ ອຸປກ຺ກມິໍສຸ.

໔໑໑. ‘‘ອຖ ໂຂ, ອສ຺ສລາຍນ, ອສິໂຕ ເທວໂລ ອິສິ ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ເອຕທໂວຈ – ‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ໂຠ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສີນໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ສມ຺ມນ຺ຕານໍ ເອວຣູປໍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ – ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ, ກຓ຺ໂຫ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ໂຠ’.

‘‘‘ຊານນ຺ຕິ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ – ຍາ ຊນິກາ ມາຕາ [ຊນິມາຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍເຍວ ອຄມາສິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓ’ນ຺ຕິ? ‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ’.

‘‘‘ຊານນ຺ຕິ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ – ຍາ ຊນິກາມາຕຸ [ຊນິມາຕຸ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມາຕາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ມາຕຸມາຕາມຫຍຸຄາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍເຍວ ອຄມາສິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓ’ນ຺ຕິ? ‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ’.

‘‘‘ຊານນ຺ຕິ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ – ໂຍ ຊນໂກ ປິຕາ [ຊນິປິຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍເຍວ ອຄມາສິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’ນ຺ຕິ? ‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ’.

‘‘‘ຊານນ຺ຕິ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ – ໂຍ ຊນກປິຕຸ [ຊນິປິຕຸ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປິຕາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕຸປິຕາມຫຍຸຄາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍເຍວ ອຄມາສິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’ນ຺ຕິ? ‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ’.

‘‘‘ຊານນ຺ຕິ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ – ຍຖາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’ຕິ [ນ ມຍໍ ຊານາມ ໂຠ ຍຖາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ກຖໍ ປນ ໂຠ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. (ກ.)]? ‘ຊານາມ ມຍໍ, ໂຠ – ຍຖາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕິ [ນ ມຍໍ ຊານາມ ໂຠ ຍຖາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ຍຖາ ກຖໍ ປນ ໂຠ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. (ກ.)]. ອິຘ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ; ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສນ຺ນິປາຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’ຕິ.

‘‘‘ຊານນ຺ຕິ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ – ຕຄ຺ຆ [ຍຄ຺ເຆ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ໂສ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາ’ຕິ? ‘ນ ມຍໍ, ໂຠ, ຊານາມ – ຕຄ຺ຆ ໂສ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາ’ຕິ. ‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ໂຠ, ຊານາຖ – ເກ ຕຸມ຺ເຫ ໂຫຖາ’ຕິ? ‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ໂຠ, ນ ມຍໍ ຊານາມ – ເກ ມຍໍ ໂຫມາ’ຕິ. ເຕ ຫິ ນາມ, ອສ຺ສລາຍນ, ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິສໂຍ ອສິເຕນ ເທວເລນ ອິສິນາ ສເກ ຊາຕິວາເທ ສມນຸຍຸຎ຺ຊີຍມານາ ສມນຸຄ຺ຄາຫີຍມານາ ສມນຸຠາສີຍມານາ ນ ສມ຺ປາຍິສ຺ສນ຺ຕິ; ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ມຍາ ສກສ຺ມິໍ ຊາຕິວາເທ ສມນຸຍຸຎ຺ຊີຍມາໂນ ສມນຸຄ຺ຄາຫີຍມາໂນ ສມນຸຠາສີຍມາໂນ ສມ຺ປາຍິສ຺ສສິ, ເຍສໍ ຕ຺ວໍ ສາຈຣິຍໂກ ນ ປຸຓ຺ໂຓ ທພ຺ພິຄາໂຫ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອສ຺ສລາຍໂນ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ອສ຺ສລາຍນສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕິຍໍ.

໔. ໂຆຏມຸຂສຸຕ຺ຕໍ

໔໑໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ພາຣາຓສິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຂມິຍມ຺ພວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພາຣາຓສິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ ເຍນ ເຂມິຍມ຺ພວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈງ຺ກມຕິ. ອຖ ໂຂ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸເທເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸເທນໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ສມຓ, ‘ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມິໂກ ປຣິພ຺ພໂຊ’ [ປຣິພ຺ພາໂຊ (ສີ. ປີ.)] – ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠວນ຺ຕຣູປານໍ ວາ ອທສ຺ສນາ, ໂຍ ວາ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ໂຆຏມຸໂຂປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ໂຆຏມຸຂໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ [ສໍວິຊ຺ຊນ຺ເຕ (ພຫູສຸ)] ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອາສນານິ. ສເຈ ອາກງ຺ຂສິ, ນິສີທາ’’ຕິ. ‘‘ເອຕເທວ ໂຂ ປນ ມຍໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ອາຄມຍມານາ (ນ) ນິສີທາມ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມາທິໂສ ປຸພ຺ເພ ອນິມນ຺ຕິໂຕ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ? ອຖ ໂຂ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸເທນໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ສມຓ, ‘ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມິໂກ ປຣິພ຺ພໂຊ’ – ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠວນ຺ຕຣູປານໍ ວາ ອທສ຺ສນາ, ໂຍ ວາ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອນຸຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາສິ, ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຏິກ຺ໂກເສຍ຺ຍາສິ; ຍສ຺ສ ຈ ປນ ເມ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ມມໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ – ‘ອິທໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ກ຺ວຕ຺ໂຖ’ຕິ? ເອວໍ ກຕ຺ວາ ສິຍາ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຂ຺ວາຫໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ອນຸຊານິສ຺ສາມິ, ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຏິກ຺ໂກສິສ຺ສາມິ; ຍສ຺ສ ຈ ປນາຫໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານິສ຺ສາມິ, ຠວນ຺ຕໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ອຸເທນໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ – ‘ອິທໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ກ຺ວຕ຺ໂຖ’ຕິ? ເອວໍ ກຕ຺ວາ ໂຫຕຸ ໂນ ເອຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ.

໔໑໓. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ. ອິເມສໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ກຕໂມ ເຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ?

‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອຍໍ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ; ໂຍປາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອຍມ຺ປິ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ; ໂຍປາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອຍມ຺ປິ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ; ໂຍ ຈ ໂຂ ອຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ. ອຍເມວ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ.

‘‘ກສ຺ມາ ປນ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິເມ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອຕ຺ຕານໍ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ອາຕາເປຕິ ປຣິຕາເປຕິ; ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍປາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ປຣໍ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ອາຕາເປຕິ ປຣິຕາເປຕິ; ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍປາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ອາຕາເປຕິ ປຣິຕາເປຕິ; ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ ອຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ສຸຂກາມໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ ເນວ ອາຕາເປຕິ ນ ປຣິຕາເປຕິ; ອິມິນາ ເມ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ.

໔໑໔. ‘‘ທ຺ເວມາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິສາ. ກຕມາ ທ຺ເວ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ຈາ ປຣິສາ ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ປຸຕ຺ຕຠຣິຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ທາສິທາສໍ ປຣິເຍສຕິ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ປຣິເຍສຕິ, ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຣິເຍສຕິ.

‘‘ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ຈາ ປຣິສາ ອສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ປຸຕ຺ຕຠຣິຍໍ ປຫາຍ, ທາສິທາສໍ ປຫາຍ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ປຫາຍ, ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຫາຍ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ. ສ຺ວາຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ. ອິຘ ກຕມໍ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄລໍ ກຕມາຍ ປຣິສາຍ ພຫຸລໍ ສມນຸປສ຺ສສິ – ຍາ ຈາຍໍ ປຣິສາ ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ປຸຕ຺ຕຠຣິຍໍ ປຣິເຍສຕິ ທາສິທາສໍ ປຣິເຍສຕິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ປຣິເຍສຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຣິເຍສຕິ, ຍາ ຈາຍໍ ປຣິສາ ອສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ປຸຕ຺ຕຠຣິຍໍ ປຫາຍ ທາສິທາສໍ ປຫາຍ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ປຫາຍ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ?

‘‘ຍ຺ວາຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ; ອິມາຫໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຍາຍໍ ປຣິສາ ອສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ປຸຕ຺ຕຠຣິຍໍ ປຫາຍ ທາສິທາສໍ ປຫາຍ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ປຫາຍ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ ອິມິສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ພຫຸລໍ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

‘‘ອິທາເນວ ໂຂ ປນ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠາສິຕໍ – ‘ມຍໍ ເອວໍ ອາຊານາມ – ອມ຺ໂຠ ສມຓ, ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມິໂກ ປຣິພ຺ພໂຊ, ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠວນ຺ຕຣູປານໍ ວາ ອທສ຺ສນາ, ໂຍ ວາ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ. ‘‘ອທ຺ຘາ ເມສາ, ໂຠ ອຸເທນ, ສານຸຄ຺ຄຫາ ວາຈາ ຠາສິຕາ. ‘ອຕ຺ຖິ ຘມ຺ມິໂກ ປຣິພ຺ພໂຊ’ – ເອວໍ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ມໍ ຠວໍ ອຸເທໂນ ຘາເຣຕຸ. ເຍ ຈ ເມ ໂຠຕາ ອຸເທເນນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອວິຠຕ຺ຕາ, ສາຘຸ ເມ ຠວໍ, ອຸເທໂນ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ເອຕທໂວຈ –

໔໑໕. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອເຈລໂກ ໂຫຕິ ມຸຕ຺ຕາຈາໂຣ ຫຕ຺ຖາປເລຂໂນ ນເອຫິຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ ນຕິຏ຺ຐຠທ຺ທນ຺ຕິໂກ, ນາຠິຫຏໍ ນ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ນ ນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍຕິ. ໂສ ນ ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ກໂຬປິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ເອຬກມນ຺ຕຣໍ, ນ ທຓ຺ຑມນ຺ຕຣໍ, ນ ມຸສລມນ຺ຕຣໍ, ນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠຸຎ຺ຊມານານໍ, ນ ຄພ຺ຠິນິຍາ, ນ ປາຍມານາຍ, ນ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາຍ, ນ ສງ຺ກິຕ຺ຕີສຸ, ນ ຍຕ຺ຖ ສາ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ຍຕ຺ຖ ມກ຺ຂິກາ ສຓ຺ຑສຓ຺ຑຈາຣິນີ, ນ ມຈ຺ຉໍ ນ ມໍສໍ, ນ ສຸຣໍ ນ ເມຣຍໍ ນ ຖຸໂສທກໍ ປິວຕິ. ໂສ ເອກາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕິ ເອກາໂລປິໂກ, ທ຺ວາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕິ ທ຺ວາໂລປິໂກ…ເປ… ສຕ຺ຕາຄາຣິໂກ ວາ ໂຫຕິ ສຕ຺ຕາໂລປິໂກ; ເອກິສ຺ສາປິ ທຕ຺ຕິຍາ ຍາເປຕິ, ທ຺ວີຫິປິ ທຕ຺ຕີຫິ ຍາເປຕິ…ເປ… ສຕ຺ຕຫິປິ ທຕ຺ຕີຫິ ຍາເປຕິ; ເອກາຫິກມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ທ຺ວີຫິກມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ…ເປ… ສຕ຺ຕາຫິກມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ – ອິຕິ ເອວຣູປໍ ອທ຺ຘມາສິກໍ ປຣິຍາຍຠຕ຺ຕໂຠຊນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ໂສ ສາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ສາມາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ນີວາຣຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ທທ຺ທຸລຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ຫຏຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ກຓຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ອາຈາມຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ປິຎ຺ຎາກຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ຕິຓຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ໂຄມຍຠກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ວນມູລຜລາຫາໂຣ ຍາເປຕິ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊີ. ໂສ ສາຓານິປິ ຘາເຣຕິ, ມສາຓານິປິ ຘາເຣຕິ, ຉວທຸສ຺ສານິປິ ຘາເຣຕິ, ປໍສຸກູລານິປິ ຘາເຣຕິ, ຕິຣີຏານິປິ ຘາເຣຕິ, ອຊິນມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ອຊິນກ຺ຂິປມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ກຸສຈີຣມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ວາກຈີຣມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ຜລກຈີຣມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ເກສກມ຺ພລມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ວາຬກມ຺ພລມ຺ປິ ຘາເຣຕິ, ອຸລູກປກ຺ຂມ຺ປິ ຘາເຣຕິ; ເກສມສ຺ສຸໂລຈໂກປິ ໂຫຕິ ເກສມສ຺ສຸໂລຈນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ອຸພ຺ຠຏ຺ຐໂກປິ ໂຫຕິ ອາສນປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກຸຏິໂກປິ ໂຫຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍິໂກປິ ໂຫຕິ ກຓ຺ຏກາປສ຺ສເຍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ; ສາຍຕຕິຍກມ຺ປິ ອຸທໂກໂຣຫນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ – ອິຕິ ເອວຣູປໍ ອເນກວິຫິຕໍ ກາຍສ຺ສ ອາຕາປນປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

໔໑໖. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂອຣພ຺ຠິໂກ ໂຫຕິ ສູກຣິໂກ ສາກຸຓິໂກ ມາຄວິໂກ ລຸທ຺ໂທ ມຈ຺ຉຆາຕໂກ ໂຈໂຣ ໂຈຣຆາຕໂກ ໂຄຆາຕໂກ ພນ຺ຘນາຄາຣິໂກ – ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ເກຈິ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣນ຺ຕໂປ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

໔໑໗. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣາຊາ ວາ ໂຫຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ມຫາສາໂລ. ໂສ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ນຄຣສ຺ສ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ຂຣາຊິນໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສປ຺ປິເຕເລນ ກາຍໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຄວິສາເຓນ ປິຏ຺ຐິໍ ກຓ຺ຑຸວມາໂນ ນວໍ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ປວິສຕິ ສທ຺ຘິໍ ມເຫສິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຈ ປຸໂຣຫິເຕນ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍ ຠູມິຍາ ຫຣິຕຸປລິຕ຺ຕາຍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ເອກິສ຺ສາຍ ຄາວິຍາ ສຣູປວຈ຺ຉາຍ ຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ຣາຊາ ຍາເປຕິ, ຍໍ ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ມເຫສີ ຍາເປຕິ, ຍໍ ຕຕິຍສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸໂຣຫິໂຕ ຍາເປຕິ, ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ມິໍ ຖເນ ຂີຣໍ ໂຫຕິ ເຕນ ອຄ຺ຄິໍ ຊຸຫຕິ, ອວເສເສນ ວຈ຺ຉໂກ ຍາເປຕິ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘ເອຕ຺ຕກາ ອຸສຠາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ວຈ຺ຉຕຣາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ວຈ຺ຉຕຣິໂຍ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອຊາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ’, ເອຕ຺ຕກາ ອຸຣພ຺ຠາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອສ຺ສາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ຍູປຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກາ ທພ຺ຠາ ລູຍນ຺ຕຸ ພຣິຫິສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ. ເຍປິສ຺ສ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ‘ທາສາ’ຕິ ວາ ‘ເປສ຺ສາ’ຕິ ວາ ‘ກມ຺ມກຣາ’ຕິ ວາ ເຕປິ ທຓ຺ຑຕຊ຺ຊິຕາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ຣຸທມານາ ປຣິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ຈ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣນ຺ຕໂປ ຈ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.

໔໑໘. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ; ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ. ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ, ອປ຺ປໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ, ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ທິນ຺ນາທາຍີ ທິນ຺ນປາຏິກງ຺ຂີ. ອເຖເນນ ສຸຈິຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ ອາຣາຈາຣີ ວິຣໂຕ ເມຖຸນາ ຄາມຘມ຺ມາ.

‘‘ມຸສາວາທໍ ປຫາຍ ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ສຈ຺ຈວາທີ ສຈ຺ຈສນ຺ໂຘ ເຖໂຕ ປຈ຺ຈຍິໂກ ອວິສໍວາທໂກ ໂລກສ຺ສ.

‘‘ປິສຸຓໍ ວາຈໍ ປຫາຍ ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ; ອິໂຕ ສຸຕ຺ວາ ນ ອມຸຕ຺ຣ ອກ຺ຂາຕາ ອິເມສໍ ເຠທາຍ, ອມຸຕ຺ຣ ວາ ສຸຕ຺ວາ ນ ອິເມສໍ ອກ຺ຂາຕາ ອມູສໍ ເຠທາຍ. ອິຕິ ຠິນ຺ນານໍ ວາ ສນ຺ຘາຕາ ສຫິຕານໍ ວາ ອນຸປ຺ປທາຕາ, ສມຄ຺ຄາຣາໂມ ສມຄ຺ຄຣໂຕ ສມຄ຺ຄນນ຺ທີ ສມຄ຺ຄກຣຓິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ.

‘‘ຜຣຸສໍ ວາຈໍ ປຫາຍ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ ເປມນີຍາ ຫທຍງ຺ຄມາ ໂປຣີ ພຫຸຊນກນ຺ຕາ ພຫຸຊນມນາປາ ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ.

‘‘ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຫາຍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ກາລວາທີ ຠູຕວາທີ ອຕ຺ຖວາທີ ຘມ຺ມວາທີ ວິນຍວາທີ, ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ກາເລນ ສາປເທສໍ ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ.

‘‘ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ. ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຘາຣຓມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິກປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອເຊຬກປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏສູກຣປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ທູເຕຍ຺ຍປຫິຓຄມນານຸໂຍຄາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ກຍວິກ຺ກຍາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ຕຸລາກູຏກໍສກູຏມານກູຏາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ໂກຏນວຎ຺ຈນນິກຕິສາຈິໂຍຄາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ເຉທນວຘພນ຺ຘນວິປຣາໂມສອາໂລປສຫສາກາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ໂສ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ, ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ. ໂສ ເຍນ ເຍເນວ ປກ຺ກມຕິ ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ ເຍນ ເຍເນວ ເຑຕິ ສປຕ຺ຕຠາໂຣວ ເຑຕິ, ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ, ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ. ໂສ ເຍນ ເຍເນວ ປກ຺ກມຕິ ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ. ໂສ ອິມິນາ ອຣິເຍນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ.

໔໑໙. ‘‘ໂສ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ…ເປ… ຆາເນນ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ… ຊິວ຺ຫາຍ ຣສໍ ສາຍິຕ຺ວາ… ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ… ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍນ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ອິມິນາ ອຣິເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍາເສກສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ.

‘‘ໂສ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ອາໂລກິເຕ ວິໂລກິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ສມິຎ຺ຊິເຕ ປສາຣິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘາຣເຓ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ອສິເຕ ປີເຕ ຂາຍິເຕ ສາຍິເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວກມ຺ເມ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ, ຄເຕ ຐິເຕ ນິສິນ຺ເນ ສຸຕ຺ເຕ ຊາຄຣິເຕ ຠາສິເຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕິ.

‘‘ໂສ ອິມິນາ ຈ ອຣິເຍນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, (ອິມາຍ ຈ ອຣິຍາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ,) [ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໒໙໖] ອິມິນາ ຈ ອຣິເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອິມິນາ ຈ ອຣິເຍນ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ. ໂສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ, ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ, ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ໂສ ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍ ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ, ອຠິຊ຺ຌາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ພ຺ຍາປາທປໂທສໍ ປຫາຍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ, ພ຺ຍາປາທປໂທສາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫາຍ ວິຄຕຖີນມິທ຺ໂຘ ວິຫຣຕິ ອາໂລກສຎ຺ຎີ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ຖີນມິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ອນຸທ຺ຘໂຕ ວິຫຣຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ; ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຫຣຕິ ອກຖໍກຖີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ.

‘‘ໂສ ອິເມ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນ, ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ – ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’ຕິ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ, ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

໔໒໐. ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕິໂຍ ທສປິ ຊາຕິໂຍ ວີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຕິໍສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຊາຕິສຕມ຺ປິ ຊາຕິສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ – ‘ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ; ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິໍ; ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ; ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນ’ຕິ. ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ – ‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ…ເປ… ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ. ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ…ເປ… ອຣິຍານໍ ອນຸປວາທກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ’ຕິ. ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ; ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ປຊານາຕິ.

‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ນາຕ຺ຕປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຣນ຺ຕໂປ ນ ປຣປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ອປຣນ຺ຕໂປ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕີຠູໂຕ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.

໔໒໑. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸເທນໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ອຸເທນ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ອຸເທນ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ – ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ອຸເທເນນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ອຸເທນໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ອຸເທໂນ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ໂຂ ມໍ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຣຓໍ ອຄມາສິ. ຕເມວ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາຫິ ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ, ໂຠ ອຸເທນ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອຕຣຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

‘‘ສເຈປິ [ສເຈ ຫິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ສຸເຓຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສສຸ ໂຍຊເນສຸ, ທສປິ ມຍໍ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ສເຈປິ [ສເຈ (ສີ. ປີ.), ສເຈ ຫິ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ມຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ສຸເຓຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ວີສຕິຍາ ໂຍຊເນສຸ… ຕິໍສາຍ ໂຍຊເນສຸ… ຈຕ຺ຕາຣີສາຍ ໂຍຊເນສຸ… ປຎ຺ຎາສາຍ ໂຍຊເນສຸ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ມຍໍ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ໂຍຊນສເຕ ເຈປິ [ໂຍຊນສເຕປິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ມຍໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ສຸເຓຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ, ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ມຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ.

‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ໂຠ ອຸເທນ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ມຍໍ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ອຸເທໂນ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕໍ. ອຕ຺ຖິ ຈ ເມ, ໂຠ ອຸເທນ, ອງ຺ຄຣາຊາ ເທວສິກໍ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂໍ ທທາຕິ, ຕໂຕ ອຫໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ເອກໍ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂໍ ທທາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອງ຺ຄຣາຊາ ເທວສິກໍ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂໍ ທທາຕີ’’ຕິ? ‘‘ປຎ຺ຈ, ໂຠ ອຸເທນ, ກຫາປຓສຕານີ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ ໂນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກປ຺ປຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ນ ກປ຺ປຕິ ວິຫາຣໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂຂ ເມ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວິຫາຣໍ, ກາຣາເປຕຸກາໂມ, ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານສາລໍ ກາຣາເປຫີ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາປາຫໍ ໂຠໂຕ ອຸເທນສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕມໂນ ອຠິຣທ຺ໂຘ ຍໍ ມໍ ຠວໍ ອຸເທໂນ ສງ຺ເຆ ທາເນ ສມາທເປຕິ. ເອສາຫໍ, ໂຠ ອຸເທນ, ເອຕິສ຺ສາ ຈ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂາຍ ອປຣາຍ ຈ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂາຍ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານສາລໍ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂຆຏມຸໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຕິສ຺ສາ ຈ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂາຍ ອປຣາຍ ຈ ນິຈ຺ຈຠິກ຺ຂາຍ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານສາລໍ ກາຣາເປສິ. ສາ ເອຕຣຫິ ‘ໂຆຏມຸຂີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂຆຏມຸຂສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຈງ຺ກີສຸຕ຺ຕໍ

໔໒໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ໂອປາສາທໍ ນາມ ໂກສລານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ໂອປາສາເທ ວິຫຣຕິ ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂອປາສາທໍ ເທວວເນ ສາລວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂອປາສາທໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ ສຕ຺ຕຸສ຺ສທໍ ສຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ສຘຎ຺ຎໍ ຣາຊໂຠຄ຺ຄໍ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ທິນ຺ນໍ ຣາຊທາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ໂອປາສາທກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ໂອປາສາທໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ໂອປາສາເທ ວິຫຣຕິ ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂອປາສາທໍ ເທວວເນ ສາລວເນ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໔໒໓. ອຖ ໂຂ ໂອປາສາທກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ໂອປາສາທາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສງ຺ຆີ ຄຓີຠູຕາ ອຸຕ຺ຕເຣນມຸຂາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເຍນ ເທວວນໍ ສາລວນໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸປຣິປາສາເທ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂອປາສາທເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ໂອປາສາທາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສງ຺ຆີ ຄຓີຠູເຕ ອຸຕ຺ຕເຣນ ມຸຂໍ ເຍນ ເທວວນໍ ສາລວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຂຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ຂຕ຺ເຕ, ໂອປາສາທກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ໂອປາສາທາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສງ຺ຆີ ຄຓີຠູຕາ ອຸຕ຺ຕເຣນມຸຂາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເຍນ ເທວວນໍ ສາລວນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ໂຠ ຈງ຺ກີ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ໂອປາສາທໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ໂອປາສາເທ ວິຫຣຕິ ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂອປາສາທໍ ເທວວເນ ສາລວເນ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ຕເມເຕ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ ຂຕ຺ເຕ, ເຍນ ໂອປາສາທກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອປາສາທເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຈງ຺ກີ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫ – ອາຄເມນ຺ຕຸ ກິຣ ໂຠນ຺ໂຕ, ຈງ຺ກີປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຂຕ຺ໂຕ ຈງ຺ກິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ໂອປາສາທກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອປາສາທເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຈງ຺ກີ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫ – ‘ອາຄເມນ຺ຕຸ ກິຣ ໂຠນ຺ໂຕ, ຈງ຺ກີປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’’ຕິ.

໔໒໔. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ນານາເວຣຊ຺ຊການໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຕານິ ໂອປາສາເທ ປຏິວສນ຺ຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ – ‘‘ຈງ຺ກີ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຍນ ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ໂຂ ເມ, ໂຠ, ໂຫຕິ – ‘ອຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມີ’’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິ. ນ ອຣຫຕິ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ສມໂຓຕ຺ເວວ ໂຄຕໂມ ອຣຫຕິ ຠວນ຺ຕໍ ຈງ຺ກິໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ. ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ. ຍມ຺ປິ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ, ອິມິນາປງ຺ເຄນ ນ ອຣຫຕິ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ສມໂຓຕ຺ເວວ ໂຄຕໂມ ອຣຫຕິ ຠວນ຺ຕໍ ຈງ຺ກິໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ. ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີ ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຉສີ [ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຈສີ (ສີ. ປີ.)] ອຂຸທ຺ທາວກາໂສ ທສ຺ສນາຍ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ສີລວາ ວຸທ຺ຘສີລີ ວຸທ຺ຘສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ກລ຺ຍາຓວາໂຈ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ ໂປຣິຍາ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ອເນລຄລາຍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນິຍາ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ພຫູນໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິໂຍ, ຕີຓິ ມາຓວກສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈຕິ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣສາຕິສ຺ສ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ…ເປ… ຠວຎ຺ຫິ ຈງ຺ກີ ໂອປາສາທໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ ສຕ຺ຕຸສ຺ສທໍ ສຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ສຘຎ຺ຎໍ ຣາຊໂຠຄ຺ຄໍ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ທິນ຺ນໍ ຣາຊທາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ. ຍມ຺ປິ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ໂອປາສາທໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ ສຕ຺ຕຸສ຺ສທໍ ສຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ສຘຎ຺ຎໍ ຣາຊໂຠຄ຺ຄໍ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ທິນ຺ນໍ ຣາຊທາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ, ອິມິນາປງ຺ເຄນ ນ ອຣຫຕິ ຠວໍ ຈງ຺ກີ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ສມໂຓຕ຺ເວວ ໂຄຕໂມ ອຣຫຕິ ຠວນ຺ຕໍ ຈງ຺ກິໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໔໒໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ, ມມປິ ສຸຓາຖ, ຍຖາ ມຍເມວ ອຣຫາມ ຕໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ນຕ຺ເວວ ອຣຫຕິ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ. ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ. ຍມ຺ປິ, ໂຠ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ, ອິມິນາປງ຺ເຄນ ນ ອຣຫຕິ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ອຖ ໂຂ ມຍເມວ ອຣຫາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ [ເອຕ຺ຖ ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຄຸຓປທໍ ທິສ຺ສຕິ]. ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ປຫູຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ໂອຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ ຠູມິຄຕຎ຺ຈ ເວຫາສຏ຺ຐຎ຺ຈ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ຍຸວາ ສຸສຸກາຬເກໂສ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຐເມນ ວຍສາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອກາມການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອສ຺ສຸມຸຂານໍ ຣຸທນ຺ຕານໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີ ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຉສີ ອຂຸທ຺ທາວກາໂສ ທສ຺ສນາຍ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສີລວາ ອຣິຍສີລີ ກຸສລສີລີ ກຸສເລນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ກລ຺ຍາຓວາໂຈ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ ໂປຣິຍາ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ອເນລຄລາຍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນິຍາ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ພຫູນໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິໂຍ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ຂີຓກາມຣາໂຄ ວິຄຕຈາປລ຺ໂລ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ກມ຺ມວາທີ ກິຣິຍວາທີ ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາຍ ປຊາຍ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອຸຈ຺ຈາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ອຑ຺ຒາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມຫທ຺ຘນາ ມຫາໂຠຄາ…ເປ… ສມຓໍ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕມໍ ຕິໂຣຣຏ຺ຐາ ຕິໂຣຊນປທາ ສໍປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ…ເປ… ສມຓໍ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕມໍ ອເນການິ ເທວຕາສຫສ຺ສານິ ປາເຓຫິ ສຣຓໍ ຄຕານິ…ເປ… ສມຓໍ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ…ເປ… [ເອຕ຺ຖາປິ ທີ. ນິ. ໑.໓໐໔ ອຎ຺ຎານິປິ ຄຸຓປທານໍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ] ສມຓໍ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕມໍ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ປາເຓຫິ ສຣຓໍ ຄໂຕ…ເປ… ສມຓໍ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕມໍ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ປາເຓຫິ ສຣຓໍ ຄໂຕ…ເປ… ສມຓໍ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ປາເຓຫິ ສຣຓໍ ຄໂຕ…ເປ… ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ໂອປາສາທໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອປາສາເທ ວິຫຣຕິ ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂອປາສາທໍ ເທວວເນ ສາລວເນ. ເຍ ໂຂ ເຕ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຕິຖີ ໂນ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕິຖີ ໂຂ ປນມ຺ເຫຫິ ສກ຺ກາຕພ຺ພາ ຄຣຸກາຕພ຺ພາ ມາເນຕພ຺ພາ ປູເຊຕພ຺ພາ. ຍມ຺ປິ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ໂອປາສາທໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອປາສາເທ ວິຫຣຕິ ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂອປາສາທໍ ເທວວເນ ສາລວເນ, ອຕິຖິມ຺ຫາກໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ. ອຕິຖິ ໂຂ ປນມ຺ເຫຫິ ສກ຺ກາຕພ຺ໂພ ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ ມາເນຕພ຺ໂພ ປູເຊຕພ຺ໂພ. ອິມິນາປງ຺ເຄນ ນ ອຣຫຕິ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ອຖ ໂຂ ມຍເມວ ອຣຫາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ. ເອຕ຺ຕເກ ໂຂ ອຫໍ, ໂຠ, ຕສ຺ສ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ເຓ ປຣິຍາປຸຓາມິ, ໂນ ຈ ໂຂ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເອຕ຺ຕກວຓ຺ໂຓ; ອປຣິມາຓວຓ຺ໂຓ ຫິ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ. ເອກເມເກນປິ ເຕນ [ເອກເມເກນປິ ໂຠ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນ ອຣຫຕິ, ໂສ, ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ; ອຖ ໂຂ ມຍເມວ ອຣຫາມ ຕໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ, ໂຠ, ສພ຺ເພວ ມຍໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

໔໒໖. ອຖ ໂຂ ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ວຸທ຺ເຘຫິ ວຸທ຺ເຘຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກາປຏິໂກ [ກາປຐິໂກ (ສີ. ປີ.), ກາປທິໂກ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ນາມ ມາຓໂວ ທຫໂຣ ວຸຕ຺ຕສິໂຣ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ຊາຕິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ວຸທ຺ຘານໍ ວຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ກາປຏິກໍ ມາຓວໍ ອປສາເທຕິ – ‘‘ມາຍສ຺ມາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວຸທ຺ຘານໍ ວຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນ຺ຕຍມານານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕຸ. ກຖາປຣິໂຍສານໍ ອາຍສ຺ມາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ອາຄເມຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມາ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກາປຏິກໍ ມາຓວໍ ອປສາເທສິ. ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຈ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ຈ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ, ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ ຈ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ, ປໂຫຕິ ຈ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຏິມນ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ໂຂ ກາປຏິກສ຺ສ [ເອຕທໂຫສິ ‘‘ກາປຏິກສ຺ສ (ກ.)] ມາຓວສ຺ສ ເຕວິຊ຺ຊເກ ປາວຈເນ ກຖາ [ກຖໍ (ສີ. ກ.), ກຖໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສໍປຸເຣກ຺ຂໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ກາປຏິກສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍທາ ເມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸປສໍຫຣິສ຺ສຕິ, ອຖາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ກາປຏິກສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຍນ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ເຕນ ຈກ຺ຂູນິ ອຸປສໍຫາສິ.

໔໒໗. ອຖ ໂຂ ກາປຏິກສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສມນ຺ນາຫຣຕິ ໂຂ ມໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ. ຍໍນູນາຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍທິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ອິຕິຫິຕິຫປຣມ຺ປຣາຍ ປິຏກສມ຺ປທາຍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອກໍເສນ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ປສ຺ສາມິ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກາຈຣິໂຍປິ, ເອກາຈຣິຍປາຈຣິໂຍປິ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ອາຈຣິຍມຫຍຸຄາປິ, ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ປສ຺ສາມິ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍປິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸພ຺ພກາ ອິສໂຍ ມນ຺ຕານໍ ກຕ຺ຕາໂຣ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕາໂຣ ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕໍ ຕທນຸຄາຍນ຺ຕິ ຕທນຸຠາສນ຺ຕິ ຠາສິຕມນຸຠາສນ຺ຕິ ວາຈິຕມນຸວາເຈນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຏ຺ຐໂກ ວາມໂກ ວາມເທໂວ ເວສ຺ສາມິຕ຺ໂຕ ຍມຕຄ຺ຄິ ອງ຺ຄີຣໂສ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວາເສຏ຺ໂຐ ກສ຺ສໂປ ຠຄຸ, ເຕປິ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມຍເມຕໍ ຊານາມ, ມຍເມຕໍ ປສ຺ສາມ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ອິຕິ ກິຣ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ປສ຺ສາມິ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ; ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກາຈຣິໂຍປິ ເອກາຈຣິຍປາຈຣິໂຍປິ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ອາຈຣິຍມຫຍຸຄາປິ, ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ປສ຺ສາມິ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ; ເຍປິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸພ຺ພກາ ອິສໂຍ ມນ຺ຕານໍ ກຕ຺ຕາໂຣ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕາໂຣ ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕໍ ຕທນຸຄາຍນ຺ຕິ ຕທນຸຠາສນ຺ຕິ ຠາສິຕມນຸຠາສນ຺ຕິ ວາຈິຕມນຸວາເຈນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຏ຺ຐໂກ ວາມໂກ ວາມເທໂວ ເວສ຺ສາມິຕ຺ໂຕ ຍມຕຄ຺ຄິ ອງ຺ຄີຣໂສ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວາເສຏ຺ໂຐ ກສ຺ສໂປ ຠຄຸ, ເຕປິ ນ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມຍເມຕໍ ຊານາມ, ມຍເມຕໍ ປສ຺ສາມ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ.

໔໒໘. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອນ຺ຘເວຓິ ປຣມ຺ປຣາສໍສຕ຺ຕາ ປຸຣິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ມຊ຺ຌິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອນ຺ຘເວຓູປມໍ ມຎ຺ເຎ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ – ປຸຣິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ມຊ຺ຌິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອມູລິກາ ສທ຺ຘາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂ຺ເວຕ຺ຖ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສທ຺ຘາເຍວ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ, ອນຸສ຺ສວາເປຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສທ຺ຘໍ ອຄມາສິ, ອນຸສ຺ສວໍ ອິທານິ ວເທສິ. ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຘມ຺ມາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທ຺ເວຘາ ວິປາກາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ສທ຺ຘາ, ຣຸຈິ, ອນຸສ຺ສໂວ, ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ, ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ – ອິເມ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທ຺ເວຘາ ວິປາກາ. ອປິ ຈ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຸສທ຺ທຫິຕໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຣິຕ຺ຕໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ມຸສາ; ໂນ ເຈປິ ສຸສທ຺ທຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຎ຺ຎຖາ. ອປິ ຈ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຸຣຸຈິຕໍເຍວ ໂຫຕິ…ເປ… ສ຺ວານຸສ຺ສຸຕໍເຍວ ໂຫຕິ…ເປ… ສຸປຣິວິຕກ຺ກິຕໍເຍວ ໂຫຕິ…ເປ… ສຸນິຊ຺ຌາຍິຕໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຣິຕ຺ຕໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ມຸສາ; ໂນ ເຈປິ ສຸນິຊ຺ຌາຍິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຎ຺ຎຖາ. ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕາ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວິຎ຺ຎຸນາ ປຸຣິເສນ ນາລເມຕ຺ຖ ເອກໍເສນ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕຸໍ – ‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’’ນ຺ຕິ.

໔໒໙. ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ? ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ສທ຺ຘາ ເຈປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕິ; ‘ເອວໍ ເມ ສທ຺ຘາ’ຕິ – ອິຕິ ວທໍ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ [ເອວເມວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອິຕິ ວາ, ຕໍ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ (ກ.)], ນຕ຺ເວວ ຕາວ ເອກໍເສນ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ – ‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ( ) [(ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ຠາຣທ຺ວາຊ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎາເປມ, ນ ຕ຺ເວວ ຕາວ ສຈ຺ຈານຸໂພໂຘ ໂຫຕິ) (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ຣຸຈິ ເຈປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕິ…ເປ… ອນຸສ຺ສໂວ ເຈປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕິ…ເປ… ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ໂກ ເຈປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕິ…ເປ… ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ເຈປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕິ; ‘ເອວໍ ເມ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ – ອິຕິ ວທໍ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ, ນຕ຺ເວວ ຕາວ ເອກໍເສນ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ – ‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎເປມ; ນ ຕ຺ເວວ ຕາວ ສຈ຺ຈານຸໂພໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໔໓໐. ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ເປກ຺ຂາມ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຈ຺ຈານຸໂພໂຘ ໂຫຕິ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸພຸຊ຺ຌຕິ? ສຈ຺ຈານຸໂພຘໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິຘ [ອິຘ ກິຣ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)], ຠາຣທ຺ວາຊ, ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຕເມນໍ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມນ຺ເນສຕິ – ໂລຠນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ໂທສນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ໂມຫນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຕຖາຣູປາ ໂລຠນີຍາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣູເປຫິ ໂລຠນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຊານໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ຊານາມີຕິ, ອປສ຺ສໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ປສ຺ສາມີຕິ, ປຣໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມາທເປຍ຺ຍ ຍໍ ປເຣສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິ? ຕເມນໍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ເອວໍ ຊານາຕິ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ອິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຕຖາຣູປາ ໂລຠນີຍາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣູເປຫິ ໂລຠນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຊານໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ຊານາມີຕິ, ອປສ຺ສໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ປສ຺ສາມີຕິ, ປຣໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມາທເປຍ຺ຍ ຍໍ ປເຣສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ [ທຸກ຺ຂາຍາຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)]. ຕຖາຣູໂປ [ຕຖາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂຂ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ກາຍສມາຈາໂຣ ຕຖາຣູໂປ [ຕຖາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວຈີສມາຈາໂຣ ຍຖາ ຕໍ ອລຸທ຺ຘສ຺ສ. ຍໍ ໂຂ ປນ ອຍມາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຄມ຺ຠີໂຣ ໂສ ຘມ຺ໂມ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ; ນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ສຸເທສິໂຍ ລຸທ຺ເຘນາ’’’ຕິ.

໔໓໑. ‘‘ຍໂຕ ນໍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ວິສຸທ຺ຘໍ ໂລຠນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນຸປສ຺ສຕິ ຕໂຕ ນໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ສມນ຺ເນສຕິ ໂທສນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຕຖາຣູປາ ໂທສນີຍາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣູເປຫິ ໂທສນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຊານໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ຊານາມີຕິ, ອປສ຺ສໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ປສ຺ສາມີຕິ, ປຣໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມາທເປຍ຺ຍ ຍໍ ປເຣສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິ? ຕເມນໍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ເອວໍ ຊານາຕິ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ອິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຕຖາຣູປາ ໂທສນີຍາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣູເປຫິ ໂທສນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຊານໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ຊານາມີຕິ, ອປສ຺ສໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ປສ຺ສາມີຕິ, ປຣໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມາທເປຍ຺ຍ ຍໍ ປເຣສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ. ຕຖາຣູໂປ ໂຂ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ກາຍສມາຈາໂຣ ຕຖາຣູໂປ ວຈີສມາຈາໂຣ ຍຖາ ຕໍ ອທຸຏ຺ຐສ຺ສ. ຍໍ ໂຂ ປນ ອຍມາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຄມ຺ຠີໂຣ ໂສ ຘມ຺ໂມ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ; ນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ສຸເທສິໂຍ ທຸຏ຺ເຐນາ’’’ຕິ.

໔໓໒. ‘‘ຍໂຕ ນໍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ວິສຸທ຺ຘໍ ໂທສນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ນໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ສມນ຺ເນສຕິ ໂມຫນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຕຖາຣູປາ ໂມຫນີຍາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣູເປຫິ ໂມຫນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຊານໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ຊານາມີຕິ, ອປສ຺ສໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ປສ຺ສາມີຕິ, ປຣໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມາທເປຍ຺ຍ ຍໍ ປເຣສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິ? ຕເມນໍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ເອວໍ ຊານາຕິ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ອິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຕຖາຣູປາ ໂມຫນີຍາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣູເປຫິ ໂມຫນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຊານໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ຊານາມີຕິ, ອປສ຺ສໍ ວາ ວເທຍ຺ຍ – ປສ຺ສາມີຕິ, ປຣໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມາທເປຍ຺ຍ ຍໍ ປເຣສໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ. ຕຖາຣູໂປ ໂຂ ປນິມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ກາຍສມາຈາໂຣ ຕຖາຣູໂປ ວຈີສມາຈາໂຣ ຍຖາ ຕໍ ອມູຬ຺ຫສ຺ສ. ຍໍ ໂຂ ປນ ອຍມາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຄມ຺ຠີໂຣ ໂສ ຘມ຺ໂມ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ; ນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ສຸເທສິໂຍ ມູຬ຺ເຫນາ’’’ຕິ.

‘‘ຍໂຕ ນໍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ວິສຸທ຺ຘໍ ໂມຫນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນຸປສ຺ສຕິ; ອຖ ຕມ຺ຫິ ສທ຺ຘໍ ນິເວເສຕິ, ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕິ, ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ, ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕິ, ຘຕານໍ [ຘາຣິຕານໍ (ກ.)] ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ, ຉນ຺ທຊາໂຕ ອຸສ຺ສຫຕິ, ອຸສ຺ສຫິຕ຺ວາ ຕຸເລຕິ, ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປທຫຕິ, ປຫິຕຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ກາເຍນ ເຈວ ປຣມສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນໍ ອຕິວິຊ຺ຌ ປສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຈ຺ຈານຸໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸພຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸໂພຘໍ ປຎ຺ຎເປມ; ນ ຕ຺ເວວ ຕາວ ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໔໓໓. ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕ຺ຕາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຈ຺ຈານຸໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸພຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸໂພຘໍ ເປກ຺ຂາມ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸປາປຸຓາຕິ? ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕສໍເຍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຘມ຺ມານໍ ອາເສວນາ ຠາວນາ ພຫຸລີກມ຺ມໍ ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸປາປຸຓາຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປມາ’’ຕິ.

໔໓໔. ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຈ຺ຈມນຸປາປຸຓາຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມຍໍ ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ເປກ຺ຂາມ. ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຘານໍ ພຫຸກາຣໍ. ໂນ ເຈຕໍ ປທເຫຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ສຈ຺ຈມນຸປາປຸເຓຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ປທຫຕິ ຕສ຺ມາ ສຈ຺ຈມນຸປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຘານໍ ພຫຸກາຣ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ປຘານສ຺ສ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ປຘານສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ປຘານສ຺ສ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕຸລນາ ພຫຸກາຣາ. ໂນ ເຈຕໍ ຕຸເລຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ປທເຫຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ຕຸເລຕິ ຕສ຺ມາ ປທຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຘານສ຺ສ ຕຸລນາ ພຫຸກາຣາ’’ຕິ.

‘‘ຕຸລນາຍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ຕຸລນາຍ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸລນາຍ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຸສ຺ສາໂຫ ພຫຸກາໂຣ. ໂນ ເຈຕໍ ອຸສ຺ສເຫຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ຕຸເລຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ອຸສ຺ສຫຕິ ຕສ຺ມາ ຕຸເລຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຸລນາຍ ອຸສ຺ສາໂຫ ພຫຸກາໂຣ’’ຕິ.

‘‘ອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຉນ຺ໂທ ພຫຸກາໂຣ. ໂນ ເຈຕໍ ຉນ຺ໂທ ຊາເຍຖ, ນຍິທໍ ອຸສ຺ສເຫຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ສຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ຉນ຺ໂທ ພຫຸກາໂຣ’’ຕິ.

‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ຉນ຺ທສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ພຫຸກາຣາ. ໂນ ເຈເຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂເມຍ຺ຍຸໍ, ນຍິທໍ ຉນ຺ໂທ ຊາເຍຖ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ພຫຸກາຣາ’’ຕິ.

‘‘ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາ ພຫຸກາຣາ. ໂນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂເມຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາ ພຫຸກາຣາ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາຍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາຍ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາຍ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຘມ຺ມຘາຣຓາ ພຫຸກາຣາ. ໂນ ເຈຕໍ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕິ ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາຍ ຘມ຺ມຘາຣຓາ ພຫຸກາຣາ’’ຕິ.

‘‘ຘມ຺ມຘາຣຓາຍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ຘມ຺ມຘາຣຓາຍ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມຘາຣຓາຍ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ພຫຸກາຣໍ. ໂນ ເຈຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕິ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຘາຣຓາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ພຫຸກາຣ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂສຕາວຘານໍ ພຫຸກາຣໍ. ໂນ ເຈຕໍ ໂສຕໍ ໂອທເຫຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ໂສຕາວຘານໍ ພຫຸກາຣ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ໂສຕາວຘານສ຺ສ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ໂສຕາວຘານສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕາວຘານສ຺ສ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຍິຣຸປາສນາ ພຫຸກາຣາ. ໂນ ເຈຕໍ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ໂສຕໍ ໂອທເຫຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ປຍິຣຸປາສຕິ ຕສ຺ມາ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສຕາວຘານສ຺ສ ປຍິຣຸປາສນາ ພຫຸກາຣາ’’ຕິ.

‘‘ປຍິຣຸປາສນາຍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ປຍິຣຸປາສນາຍ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ປຍິຣຸປາສນາຍ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຸປສງ຺ກມນໍ ພຫຸກາຣໍ. ໂນ ເຈຕໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ນຍິທໍ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ອຸປສງ຺ກມຕິ ຕສ຺ມາ ປຍິຣຸປາສຕິ. ຕສ຺ມາ ປຍິຣຸປາສນາຍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ພຫຸກາຣ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກຕໂມ ຘມ຺ໂມ ພຫຸກາໂຣ? ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສທ຺ຘາ ພຫຸກາຣາ. ໂນ ເຈຕໍ ສທ຺ຘາ ຊາເຍຖ, ນຍິທໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ສທ຺ຘາ ຊາຍຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ສທ຺ຘາ ພຫຸກາຣາ’’ຕິ.

໔໓໕. ‘‘ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ, ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ ເຕນ ຈມ຺ຫ ອຕ຺ຕມນາ. ສຈ຺ຈານຸໂພຘໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ, ສຈ຺ຈານຸໂພຘໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ ເຕນ ຈມ຺ຫ ອຕ຺ຕມນາ. ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ, ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ ເຕນ ຈມ຺ຫ ອຕ຺ຕມນາ. ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ, ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ ເຕນ ຈມ຺ຫ ອຕ຺ຕມນາ. ຍໍຍເທວ ຈ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ ຕໍຕເທວ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍາກາສິ; ຕຎ຺ຈ ປນມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຂມຕິ ຈ ເຕນ ຈມ຺ຫ ອຕ຺ຕມນາ. ມຍຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຸພ຺ເພ ເອວໍ ຊານາມ – ‘ເກ ຈ ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ ອິພ຺ຠາ ກຓ຺ຫາ ພນ຺ຘຸປາທາປຈ຺ຈາ, ເກ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕາໂຣ’ຕິ? ອຊເນສິ ວຕ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສມເຓສຸ ສມຓເປມໍ, ສມເຓສຸ ສມຓປສາທໍ, ສມເຓສຸ ສມຓຄາຣວໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ຈງ຺ກີສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ເອສຸກາຣີສຸຕ຺ຕໍ

໔໓໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ເອສຸກາຣີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ເອສຸກາຣີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕສ຺ໂສ ປາຣິຈຣິຍາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເວສ຺ສສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ສຸທ຺ທສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ – ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ເວສ຺ໂສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ສຸທ຺ໂທ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ – ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ຂຕ຺ຕິຍໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ເວສ຺ໂສ ວາ ຂຕ຺ຕິຍໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ສຸທ຺ໂທ ວາ ຂຕ຺ຕິຍໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວສ຺ສສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ – ‘ເວສ຺ໂສ ວາ ເວສ຺ສໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ສຸທ຺ໂທ ວາ ເວສ຺ສໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວສ຺ສສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສຸທ຺ທສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ – ‘ສຸທ຺ໂທວ ສຸທ຺ທໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ. ໂກ ປນຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ທໍ ປຣິຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ? ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສຸທ຺ທສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ປາຣິຈຣິຍາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ?

໔໓໗. ‘‘ກິໍ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສພ຺ໂພ ໂລໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອຕທພ຺ຠນຸຊານາຕິ – ‘ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ປາຣິຈຣິຍາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕູ’’’ຕິ [ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ (ສີ. ກ.)]? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຣິໂສ ທລິທ຺ໂທ [ທຬິທ຺ໂທ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອສ຺ສໂກ ອນາຬ຺ຫິໂຍ. ຕສ຺ສ ອກາມສ຺ສ ພິລໍ ໂອລຄ຺ເຄຍ຺ຍຸໍ – ‘ອິທໍ ເຕ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ມໍສໍ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ມູລຎ຺ຈ ອນຸປ຺ປທາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ, ອຖ ຈ ປນິມາ ຈຕສ຺ໂສ ປາຣິຈຣິຍາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ສພ຺ພໍ ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທາມິ; ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ສພ຺ພໍ ນ ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຍໍ ຫິສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ປາປິໂຍ ອສ຺ສ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ນາຫໍ ຕໍ ‘ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທາມິ; ຍຎ຺ຈ ຂ຺ວາສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ເສຍ຺ໂຍ ອສ຺ສ ນ ປາປິໂຍ ຕມຫໍ ‘ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຂຕ຺ຕິຍໍ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ – ‘ຍໍ ວາ ເຕ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ປາປິໂຍ ອສ຺ສ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ວາ ເຕ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ເສຍ຺ໂຍ ອສ຺ສ ນ ປາປິໂຍ; ກເມຕ຺ຖ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາສີ’ຕິ, ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສມ຺ມາ ພ຺ຍາກຣມາໂນ ເອວໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ – ‘ຍຎ຺ຫິ ເມ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ປາປິໂຍ ອສ຺ສ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ນາຫໍ ຕໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍໍ; ຍຎ຺ຈ ໂຂ ເມ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ເສຍ຺ໂຍ ອສ຺ສ ນ ປາປິໂຍ ຕມຫໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ…ເປ… ເວສ຺ສໍ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ…ເປ… ສຸທ຺ທໍ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ – ‘ຍໍ ວາ ເຕ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ປາປິໂຍ ອສ຺ສ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ວາ ເຕ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ເສຍ຺ໂຍ ອສ຺ສ ນ ປາປິໂຍ; ກເມຕ຺ຖ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາສີ’ຕິ, ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສມ຺ມາ ພ຺ຍາກຣມາໂນ ເອວໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ – ‘ຍຎ຺ຫິ ເມ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ປາປິໂຍ ອສ຺ສ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ນາຫໍ ຕໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍໍ; ຍຎ຺ຈ ໂຂ ເມ ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ເສຍ຺ໂຍ ອສ຺ສ ນ ປາປິໂຍ ຕມຫໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາ ເສຍ຺ຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ, ນ ປນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາ ປາປິຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ; ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ອຸຬາຣວຓ຺ຓຕາ ເສຍ຺ຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ, ນ ປນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ອຸຬາຣວຓ຺ຓຕາ ປາປິຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ; ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ອຸຬາຣໂຠຄຕາ ເສຍ຺ຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ, ນ ປນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ອຸຬາຣໂຠຄຕາ ປາປິຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ.

໔໓໘. ‘‘ອຸຈ຺ຈາກຸລີໂນປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທາຍີ ໂຫຕິ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທີ ໂຫຕິ, ປິສຸຓາວາໂຈ ໂຫຕິ, ຜຣຸສາວາໂຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປີ ໂຫຕິ, ອຠິຊ຺ຌາລຸ ໂຫຕິ, ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘ນ ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາ ເສຍ຺ຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ. ອຸຈ຺ຈາກຸລີໂນປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘ນ ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາ ປາປິຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ.

໔໓໙. ‘‘ອຸຬາຣວຓ຺ໂຓປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ…ເປ… ອຸຬາຣໂຠໂຄປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘ນ ອຸຬາຣໂຠຄຕາ ເສຍ຺ຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ. ອຸຬາຣໂຠໂຄປິ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘ນ ອຸຬາຣໂຠຄຕາ ປາປິຍໍໂສ’ຕິ ວທາມິ. ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ສພ຺ພໍ ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທາມິ, ນ ປນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ສພ຺ພໍ ນ ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທາມິ. ຍໍ ຫິສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ສທ຺ຘາ ວຑ຺ຒຕິ, ສີລໍ ວຑ຺ຒຕິ, ສຸຕໍ ວຑ຺ຒຕິ, ຈາໂຄ ວຑ຺ຒຕິ, ປຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒຕິ, ຕມຫໍ ‘ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ (ວທາມິ. ຍໍ ຫິສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຈຣໂຕ ປາຣິຈຣິຍາເຫຕຸ ນ ສທ຺ຘາ ວຑ຺ຒຕິ, ນ ສີລໍ ວຑ຺ຒຕິ, ນ ສຸຕໍ ວຑ຺ຒຕິ, ນ ຈາໂຄ ວຑ຺ຒຕິ, ນ ປຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒຕິ, ນາຫໍ ຕໍ ‘ປຣິຈຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ) [( ) ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປາໂຐ ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ] ວທາມີ’’ຕິ.

໔໔໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເອສຸກາຣີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຘນານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເວສ຺ສສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ສຸທ຺ທສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ; ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຎ຺ຈ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສນ຺ຘນໍ ອຕິມຎ຺ຎມາໂນ ອກິຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ ໂຄໂປວ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍມາໂນຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຘນຸກລາປໍ; ຘນຸກລາປຎ຺ຈ ປນ ຂຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘນໍ ອຕິມຎ຺ຎມາໂນ ອກິຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ ໂຄໂປວ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍມາໂນຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວສ຺ສສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ກສິໂຄຣກ຺ຂໍ; ກສິໂຄຣກ຺ຂຎ຺ຈ ປນ ເວສ຺ໂສ ສນ຺ຘນໍ ອຕິມຎ຺ຎມາໂນ ອກິຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ ໂຄໂປວ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍມາໂນຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວສ຺ສສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສຸທ຺ທສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ອສິຕພ຺ຍາຠງ຺ຄິໍ; ອສິຕພ຺ຍາຠງ຺ຄິຎ຺ຈ ປນ ສຸທ຺ໂທ ສນ຺ຘນໍ ອຕິມຎ຺ຎມາໂນ ອກິຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ ໂຄໂປວ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍມາໂນຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສຸທ຺ທສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘນານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ?

໔໔໑. ‘‘ກິໍ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສພ຺ໂພ ໂລໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອຕທພ຺ຠນຸຊານາຕິ – ‘ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘນານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕູ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຣິໂສ ທລິທ຺ໂທ ອສ຺ສໂກ ອນາຬ຺ຫິໂຍ. ຕສ຺ສ ອກາມສ຺ສ ພິລໍ ໂອລຄ຺ເຄຍ຺ຍຸໍ – ‘ອິທໍ ເຕ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ມໍສໍ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ມູລຎ຺ຈ ອນຸປ຺ປທາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ, ອຖ ຈ ປນິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘນານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ອຣິຍໍ ໂຂ ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປມິ. ໂປຣາຓໍ ໂຂ ປນສ຺ສ ມາຕາເປຕ຺ຕິກໍ ກຸລວໍສໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເຕນ ເຕເນວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ເວສ຺ສກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ເວສ຺ໂສ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ສຸທ຺ທກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ສຸທ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍໍຍເທວ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ເຕນ ເຕເນວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຏ຺ຐຎ຺ເຈ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ‘ກຏ຺ຐຄ຺ຄິ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ສກລິກຎ຺ເຈ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ‘ສກລິກຄ຺ຄິ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ຕິຓຎ຺ເຈ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ‘ຕິຓຄ຺ຄິ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ໂຄມຍຎ຺ເຈ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ‘ໂຄມຍຄ຺ຄິ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຣິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປມິ. ໂປຣາຓໍ ໂຂ ປນສ຺ສ ມາຕາເປຕ຺ຕິກໍ ກຸລວໍສໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເຕນ ເຕເນວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ຂຕ຺ຕິໂຍ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ເວສ຺ສກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ເວສ຺ໂສ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ສຸທ຺ທກຸເລ ເຈ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ‘ສຸທ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ເວສ຺ສກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ສຸທ຺ທກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໔໔໒. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ນຸ ໂຂ ປໂຫຕິ ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸໍ, ໂນ ຂຕ຺ຕິໂຍ ໂນ ເວສ຺ໂສ ໂນ ສຸທ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປໂຫຕິ ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸໍ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ເວສ຺ໂສປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສພ຺ເພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ປໂຫນ຺ຕິ ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ເຈປິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ… ເວສ຺ສກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ… ສຸທ຺ທກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໔໔໓. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ນຸ ໂຂ ປໂຫຕິ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕຸໍ, ໂນ ຂຕ຺ຕິໂຍ ໂນ ເວສ຺ໂສ ໂນ ສຸທ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປໂຫຕິ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕຸໍ; ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ເວສ຺ໂສປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ … ສຸທ຺ໂທປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ… ສພ຺ເພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ປໂຫນ຺ຕິ ໂສຕ຺ຕິສິນານິໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ເຈປິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ… ເວສ຺ສກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ… ສຸທ຺ທກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ.

໔໔໔. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິຘ ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ນານາຊຈ຺ຈານໍ ປຸຣິສານໍ ປຸຣິສສຕໍ ສນ຺ນິປາເຕຍ຺ຍ – ‘ອາຍນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ເຍ ຕຕ຺ຖ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ຣາຊຎ຺ຎກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສາກສ຺ສ ວາ ສາລສ຺ສ ວາ ສລຬສ຺ສ ວາ ຈນ຺ທນສ຺ສ ວາ ປທຸມກສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕຸ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕຸ; ອາຍນ຺ຕຸ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ເຍ ຕຕ຺ຖ ຈຓ຺ຑາລກຸລາ ເນສາທກຸລາ ເວນກຸລາ ຣຖກາຣກຸລາ ປຸກ຺ກຸສກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສາປານໂທຓິຍາ ວາ ສູກຣໂທຓິຍາ ວາ ຣຊກໂທຓິຍາ ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕຸ, ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕູ’’’ຕິ?

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂຍ ເອວໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ຣາຊຎ຺ຎກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາກສ຺ສ ວາ ສາລສ຺ສ ວາ ສລຬສ຺ສ ວາ ຈນ຺ທນສ຺ສ ວາ ປທຸມກສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ ໂສ ເອວ ນຸ ຂ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ ເຕນ ຈ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ; ໂຍ ປນ ໂສ ຈຓ຺ຑາລກຸລາ ເນສາທກຸລາ ເວນກຸລາ ຣຖກາຣກຸລາ ປຸກ຺ກຸສກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາປານໂທຓິຍາ ວາ ສູກຣໂທຓິຍາ ວາ ຣຊກໂທຓິຍາ ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ນ ເຈວ ອຈ຺ຈິມາ ນ ຈ ວຓ຺ຓວາ ນ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ນ ຈ ເຕນ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ໂຍປິ ຫິ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ຣາຊຎ຺ຎກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາກສ຺ສ ວາ ສາລສ຺ສ ວາ ສລຬສ຺ສ ວາ ຈນ຺ທນສ຺ສ ວາ ປທຸມກສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ ເຕນ ຈ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ; ໂຍປິ ໂສ ຈຓ຺ຑາລກຸລາ ເນສາທກຸລາ ເວນກຸລາ ຣຖກາຣກຸລາ ປຸກ຺ກຸສກຸລາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສາປານໂທຓິຍາ ວາ ສູກຣໂທຓິຍາ ວາ ຣຊກໂທຓິຍາ ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຄ຺ຄິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເຕໂຊ ປາຕຸກໂຕ ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ ເຕນ ຈ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈ ສພ຺ເພນປິ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິນາ ອຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ເຈປິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ… ເວສ຺ສກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ… ສຸທ຺ທກຸລາ ເຈປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ເອສຸກາຣີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອສຸກາຣີສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຘນຎ຺ຊານິສຸຕ຺ຕໍ

໔໔໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ໂຐ [ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເຍນ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິ ເຍນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຈ຺ຈາວຸໂສ, ຠຄວາ ອໂຣໂຄ ຈ ພລວາ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ອໂຣໂຄ ຈາວຸໂສ, ຠຄວາ ພລວາ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອໂຣໂຄ ຈ ພລວາ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອໂຣໂຄ ຈ ພລວາ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ອາວຸໂສ, ຕຓ຺ຑຸລປາລິທ຺ວາຣາຍ ຘນຎ຺ຊານິ [ຘານຎ຺ຊານິ (ສີ. ປີ.)] ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຖິ. ກຈ຺ຈາວຸໂສ, ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຣໂຄ ຈ ພລວາ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຘນຎ຺ຊານິປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຣໂຄ ຈ ພລວາ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນາວຸໂສ, ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ ປນາວຸໂສ, ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອປ຺ປມາໂທ? ຘນຎ຺ຊານິ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຣາຊານໍ ນິສ຺ສາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ວິລຸມ຺ປຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ນິສ຺ສາຍ ຣາຊານໍ ວິລຸມ຺ປຕິ. ຍາປິສ຺ສ ຠຣິຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ຘກຸລາ ອານີຕາ ສາປິ ກາລງ຺ກຕາ; ອຎ຺ຎາສ຺ສ ຠຣິຍາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອສ຺ສທ຺ຘກຸລາ ອານີຕາ’’. ‘‘ທຸສ຺ສຸຕໍ ວຕາວຸໂສ, ອສ຺ສຸມ຺ຫ, ທຸສ຺ສຸຕໍ ວຕາວຸໂສ, ອສ຺ສຸມ຺ຫ; ເຍ ມຍໍ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປມຕ຺ຕໍ ອສ຺ສຸມ຺ຫ. ອປ຺ເປວ ຈ ນາມ ມຍໍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ຘນຎ຺ຊານິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສິຍາ ໂກຈິເທວ ກຖາສລ຺ລາໂປ’’ຕິ?

໔໔໖. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຣາຊຄຫໍ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ຣາຊຄຫໍ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຫິນຄເຣ ຄາໂວ ໂຄຏ຺ເຐ ທຸຫາເປຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ເຍນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິໂຕ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປໂຍ, ປີຍຕໍ ຕາວ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ກາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ. ກຕໍ ເມ ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ. ອມຸກສ຺ມິໍ ເມ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ເຍນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຈ຺ຈາສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອປ຺ປມາໂທ ເຍສໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ໂປເສຕພ຺ພາ, ປຸຕ຺ຕທາໂຣ ໂປເສຕພ຺ໂພ, ທາສກມ຺ມກຣາ ໂປເສຕພ຺ພາ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ຎາຕິສາໂລຫິຕກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຕິຖີນໍ ອຕິຖິກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ປຸພ຺ພເປຕານໍ ປຸພ຺ພເປຕກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເທວຕານໍ ເທວຕາກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຣຎ຺ໂຎ ຣາຊກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຍມ຺ປິ ກາໂຍ ປີເຓຕພ຺ໂພ ພ຺ຣູເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ?

໔໔໗. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ມາຕາປິຕູນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ມາຕາປິຕູນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ປຸຕ຺ຕທາໂຣ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສາ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອຕິຖີນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ອຕິຖີນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ອຕິຖີ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸພ຺ພເປຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ພເປຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ປຸພ຺ພເປຕາ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເທວຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ເທວຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ເທວຕາ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ຣາຊາ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍ ‘ເອໂສ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເມນໍ ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາເຫຕຸ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ ອຸປກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ. ລເຠຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ໂສ ‘ອຫໍ ໂຂ ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິໍ, ມາ ມໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’ຕິ, ປເຣ ວາ ປນສ຺ສ ລເຠຍ຺ຍຸໍ ‘ເອໂສ ໂຂ ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອໂຫສິ, ມາ ນໍ ນິຣຍໍ ນິຣຍປາລາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ອຖ ໂຂ ນໍ ວິກ຺ກນ຺ທນ຺ຕໍເຍວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ’’.

໔໔໘. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມາຕາປິຕູນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມາຕາປິຕູນໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ໂປເສຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ ເຍຫິ ສກ຺ກາ ປຸຕ຺ຕທາຣຎ຺ເຈວ ໂປເສຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສສ຺ສ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສສ຺ສ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິສສ຺ສ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສ ເຈວ ໂປເສຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານຎ຺ເຈວ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ຎາຕິສາໂລຫິຕານຎ຺ເຈວ ຎາຕິສາໂລຫິຕກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ອຕິຖີນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ອຕິຖີນໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕິຖີນໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕິຖີນໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ອຕິຖີນຎ຺ເຈວ ອຕິຖິກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ປຸພ຺ພເປຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ປຸພ຺ພເປຕານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຸພ຺ພເປຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຸພ຺ພເປຕານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ປຸພ຺ພເປຕານຎ຺ເຈວ ປຸພ຺ພເປຕກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ເທວຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ເທວຕານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທວຕານໍ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທວຕານໍ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ເທວຕານຎ຺ເຈວ ເທວຕາກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຣຎ຺ໂຎ ເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ຣຎ຺ໂຎ ເຈວ ຣາຊກຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ໂຍ ວາ ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ໂຍ ວາ ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ; ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ອຘມ຺ມຈາຣີ ວິສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍ; ໂຍ ຈ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ກາຍສ຺ສ ປີຓນາເຫຕຸ ພ຺ຣູຫນາເຫຕຸ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ອສ຺ສ, ຕເທເວຕ຺ຖ ເສຍ຺ໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣິຍາວິສມຈຣິຍາຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ອຎ຺ເຎສໍ ເຫຕຸກາ ຘມ຺ມິກາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຍຫິ ສກ຺ກາ ກາຍຎ຺ເຈວ ປີເຓຕຸໍ ພ຺ຣູເຫຕຸໍ, ນ ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໔໔໙. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອປເຣນ ສມເຍນ ອາພາຘິໂກ ອໂຫສິ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ – ‘ຘນຎ຺ຊານິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ໂສ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’ຕິ. ເຍນ ຈາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ – ‘ຘນຎ຺ຊານິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ໂສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ສາຘຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຘນຎ຺ຊານິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ໂສ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ. ເຍນ ຈາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຘນຎ຺ຊານິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ໂສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ສາຘຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.

໔໕໐. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຘນຎ຺ຊານິ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ? ກຈ຺ຈິ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ? ປຏິກ຺ກໂມສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ອຠິກ຺ກໂມ’’ຕິ? ‘‘ນ ເມ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ ນ ຍາປນີຍໍ. ພາຬ຺ຫາ ເມ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກໂມສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ຕິຓ຺ເຫນ ສິຂເຣນ ມຸທ຺ຘນິ [ມຸທ຺ຘານໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ອຠິມຕ຺ເຖຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ມຸທ຺ຘນິ ຈ ອູຫນນ຺ຕິ. ນ ເມ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ, ນ ຍາປນີຍໍ. ພາຬ຺ຫາ ເມ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກໂມສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ທຬ຺ເຫນ ວຣຕ຺ຕກ຺ຂຓ຺ເຑນ [ວຣຕ຺ຕພນ຺ຘເນນ (ສີ. ປີ.)] ສີເສ ສີສເວຐໍ ທເທຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຘິມຕ຺ຕາ ສີເສ ສີສເວທນາ. ນ ເມ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ ນ ຍາປນີຍໍ. ພາຬ຺ຫາ ເມ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກໂມສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທກ຺ໂຂ ໂຄຆາຕໂກ ວາ ໂຄຆາຕກນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕິຓ຺ເຫນ ໂຄວິກນ຺ຕເນນ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ເຕຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ເມ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ, ນ ຍາປນີຍໍ. ພາຬ຺ຫາ ເມ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກໂມສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກໂມ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທ຺ເວ ພລວນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ ທຸພ຺ພລຕຣໍ ປຸຣິສໍ ນານາພາຫາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ສນ຺ຕາເປຍ຺ຍຸໍ ສມ຺ປຣິຕາເປຍ຺ຍຸໍ; ເອວເມວ ໂຂ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຘິມຕ຺ໂຕ ກາຍສ຺ມິໍ ຑາໂຫ. ນ ເມ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ ນ ຍາປນີຍໍ. ພາຬ຺ຫາ ເມ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກໂມສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂນ ປຏິກ຺ກໂມ’’ຕິ.

໔໕໑. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ນິຣໂຍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ວາ’’ຕິ? ‘‘ນິຣຍາ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ວາ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍາ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ’’ຕິ? ‘‘ເປຕ຺ຕິວິສຍາ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມນຸສ຺ສາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ມນຸສ຺ສາ ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ [ຈາຕຸມ຺ມຫາຣາຊິກາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວາ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ມນຸສ຺ເສຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ວາ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ ວາ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທເວຫິ ຕາວຕິໍສາ ເທວາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ຕາວຕິໍສາ ວາ ເທວາ ຍາມາ ວາ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕາວຕິໍເສຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທເວຫິ ຍາມາ ເທວາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ຍາມາ ວາ ເທວາ ຕຸສິຕາ ວາ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຍາເມຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທເວຫິ ຕຸສິຕາ ເທວາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ຕຸສິຕາ ວາ ເທວາ ນິມ຺ມານຣຕີ ວາ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິເຕຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທເວຫິ ນິມ຺ມານຣຕີ ເທວາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ – ນິມ຺ມານຣຕີ ວາ ເທວາ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ວາ ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ນິມ຺ມານຣຕີຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທເວຫິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ເທວາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຘນຎ຺ຊານິ, ກຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ວາ ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ວາ’’ຕິ? ‘‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ’ຕິ [ຠວໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫາຕິ, ກຕມໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກຕິ. (ກ.)] – ຠວໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫ; ‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ’ຕິ – ຠວໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ [ຠວໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫາຕິ, ກຕມໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກຕິ. (ກ.)].

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິເມ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຘິມຸຕ຺ຕາ. ຍໍນູນາຫໍ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເຕ, ຘນຎ຺ຊານິ, ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສສ຺ສາມິ; ຕໍ ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຘນຎ຺ຊານິ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ? ອິຘ, ຘນຎ຺ຊານິ, ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ’’.

໔໕໒. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຘນຎ຺ຊານິ, ຠິກ຺ຂຸ ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ໂຂ, ຘນຎ຺ຊານິ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ, ໂຠ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ – ‘ຘນຎ຺ຊານິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ໂສ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສຕິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍ ຫີເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ສາຣິປຸຕ຺ເຕ ກາລມກາສິ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຎ຺ຈ ອຸປປຊ຺ຊິ.

໔໕໓. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສຕິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍ ຫີເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຘນຎ຺ຊານິ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາພາຘິໂກ ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ, ໂສ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສຕິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍ ຫີເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ອໂຫສິ – ‘ອິເມ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຘິມຸຕ຺ຕາ, ຍໍນູນາຫໍ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ‘‘ກາລງ຺ກໂຕຈ [ກາລງ຺ກໂຕວ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)], ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຘນຎ຺ຊານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຎ຺ຈ ອຸປປນ຺ໂນ’’ຕິ.

ຘນຎ຺ຊານິສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ

໔໕໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄເລ [ອິຈ຺ຉານງ຺ກເລ (ສີ. ປີ.)] ວິຫຣຕິ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລວນສຓ຺ເຑ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄເລ ປຏິວສນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕາຣຸກ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຊາຓຸສ຺ໂສຓິ [ຊາຓຸສ຺ໂສຓີ (ປີ.), ຊາຓຸໂສຓີ (ກ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ໂຕເທຍ຺ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອຎ຺ເຎ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ. ອຖ ໂຂ ວາເສຏ຺ຐຠາຣທ຺ວາຊານໍ ມາຓວານໍ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕານໍ ອນຸວິຈຣນ຺ຕານໍ [ອນຸຈງ຺ກມມານານໍ ອນຸວິຈຣມານານໍ (ສີ. ປີ.)] ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ກຖໍ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ? ຠາຣທ຺ວາໂຊ ມາຓໂວ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ໂຠ, ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ – ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວາເສຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ໂຠ, ສີລວາ ຈ ໂຫຕິ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ [ວຕສມ຺ປນ຺ໂນ (ປີ.)] ຈ – ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເນວ ໂຂ ອສກ຺ຂິ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ມາຓໂວ ວາເສຏ຺ຐໍ ມາຓວໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ນ ປນ ອສກ຺ຂິ ວາເສຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ ຠາຣທ຺ວາຊໍ ມາຓວໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ. ອຖ ໂຂ ວາເສຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ ຠາຣທ຺ວາຊໍ ມາຓວໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ, ໂຠ ຠາຣທ຺ວາຊ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄເລ ວິຫຣຕິ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລວນສຓ຺ເຑ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ – ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ. ອາຍາມ, ໂຠ ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ. ຍຖາ ໂນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ ຕຖາ ນໍ ຘາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ມາຓໂວ ວາເສຏ຺ຐສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ.

໔໕໕. ອຖ ໂຂ ວາເສຏ຺ຐຠາຣທ຺ວາຊາ ມາຓວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສຸ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ວາເສຏ຺ໂຐ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຫິ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິຎ຺ຎາຕາ, ເຕວິຊ຺ຊາ ມຍມສ຺ມຸໂຠ;

ອຫໍ ໂປກ຺ຂຣສາຕິສ຺ສ, ຕາຣຸກ຺ຂສ຺ສາຍໍ ມາຓໂວ.

‘‘ເຕວິຊ຺ຊານໍ ຍທກ຺ຂາຕໍ, ຕຕ຺ຣ ເກວລິໂນສ຺ມເສ;

ປທກສ຺ມາ ເວຍ຺ຍາກຣຓາ [ໂນ ພ຺ຍາກຣຓາ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)], ຊປ຺ເປ ອາຈຣິຍສາທິສາ;

ເຕສໍ ໂນ ຊາຕິວາທສ຺ມິໍ, ວິວາໂທ ອຕ຺ຖິ ໂຄຕມ.

‘‘ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ຠາຣທ຺ວາໂຊ ອິຕິ ຠາສຕິ;

ອຫຎ຺ຈ ກມ຺ມຸນາ [ກມ຺ມນາ (ສີ. ປີ.)] ພ຺ຣູມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຈກ຺ຂຸມ.

‘‘ເຕ ນ ສກ຺ໂກມ ຎາເປຕຸໍ [ສຎ຺ຎຕ຺ຕຸໍ (ປີ.), ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ (ກ.)], ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຍໍ ອຸໂຠ;

ຠວນ຺ຕໍ ປຸຏ຺ຐຸມາຄມາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອິຕິ ວິສ຺ສຸຕໍ.

‘‘ຈນ຺ທໍ ຍຖາ ຂຍາຕີຕໍ, ເປຈ຺ຈ ປຎ຺ຊລິກາ ຊນາ;

ວນ຺ທມານາ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ໂລກສ຺ມິໍ ໂຄຕມໍ.

‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ມຍໍ ປຸຈ຺ຉາມ ໂຄຕມໍ;

ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ຠວຕິ ກມ຺ມຸນາ [ກມ຺ມນາ (ສີ. ປີ.)];

ອຊານຕໍ ໂນ ປພ຺ຣູຫິ, ຍຖາ ຊາເນມຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

໔໕໖.

‘‘ເຕສໍ ໂວ ອຫໍ ພ຺ຍກ຺ຂິສ຺ສໍ, (ວາເສຏ຺ຐາຕິ ຠຄວາ)

ອນຸປຸພ຺ພໍ ຍຖາຕຖໍ;

ຊາຕິວິຠງ຺ຄໍ ປາຓານໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ຕິຓຣຸກ຺ເຂປິ ຊານາຖ, ນ ຈາປິ ປຏິຊານເຣ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເຕສໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ກີເຏ ປຏງ຺ເຄ ຈ, ຍາວ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິເກ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເຕສໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ຈຕຸປ຺ປເທປິ ຊານາຖ, ຂຸທ຺ທເກ ຈ ມຫລ຺ລເກ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເຕສໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ປາທຸທເຣປິ ຊານາຖ, ອຸຣເຄ ທີຆປິຏ຺ຐິເກ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເຕສໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ມຈ຺ເຉປິ ຊານາຖ, ອຸທເກ ວາຣິໂຄຈເຣ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເຕສໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ປກ຺ຂີປິ ຊານາຖ, ປຕ຺ຕຍາເນ ວິຫງ຺ຄເມ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເຕສໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ.

‘‘ຍຖາ ເອຕາສຸ ຊາຕີສຸ, ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ປຸຖຸ;

ເອວໍ ນຕ຺ຖິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ປຸຖຸ.

‘‘ນ ເກເສຫິ ນ ສີເສຫິ, ນ ກຓ຺ເຓຫິ ນ ອກ຺ຂີຫິ;

ນ ມຸເຂນ ນ ນາສາຍ, ນ ໂອຏ຺ເຐຫິ ຠມູຫິ ວາ.

‘‘ນ ຄີວາຍ ນ ອໍເສຫິ, ນ ອຸທເຣນ ນ ປິຏ຺ຐິຍາ;

ນ ໂສຓິຍາ ນ ອຸຣສາ, ນ ສມ຺ພາເຘ ນ ເມຖຸເນ [ນ ສມ຺ພາຘາ ນ ເມຖຸນາ (ກ.)].

‘‘ນ ຫຕ຺ເຖຫິ ນ ປາເທຫິ, ນງ຺ຄຸລີຫິ ນເຂຫິ ວາ;

ນ ຊງ຺ຆາຫິ ນ ອູຣູຫິ, ນ ວຓ຺ເຓນ ສເຣນ ວາ;

ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເນວ, ຍຖາ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕິສຸ.

໔໕໗.

‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຣີເຣສຸ [ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ສສຣີເຣສຸ (ສີ. ປີ.)], ມນຸສ຺ເສສ຺ເວຕໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ໂວກາຣຎ຺ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ, ສມຎ຺ຎາຍ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂຄຣກ຺ຂໍ ອຸປຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ກສ຺ສໂກ ໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ປຸຖຸສິປ຺ເປນ ຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ສິປ຺ປິໂກ ໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂວຫາຣໍ ອຸປຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ວາຓິໂຊ ໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ປຣເປສ຺ເສນ ຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ເປສ຺ສໂກ [ເປສ຺ສິໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ອທິນ຺ນໍ ອຸປຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ໂຈໂຣ ເອໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ອິສ຺ສຕ຺ຖໍ ອຸປຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ໂຍຘາຊີໂວ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂປໂຣຫິຈ຺ເຈນ ຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ຍາຊໂກ ໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ຄາມໍ ຣຏ຺ຐຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ຣາຊາ ເອໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ນ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມິ, ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວໍ;

ໂຠວາທິ [ໂຠວາທີ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ນາມ ໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ;

ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

໔໕໘.

‘‘ສພ຺ພສໍໂຍຊນໍ ເຉຕ຺ວາ, ໂຍ ເວ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ;

ສງ຺ຄາຕິຄໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ [ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ (ກ.)], ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ເຉຕ຺ວາ ນທ຺ຘິໍ [ນທ຺ຘິໍ (ສີ. ປີ.)] ວຣຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສນ຺ທານໍ ສຫນຸກ຺ກມໍ;

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປລິຆໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ອກ຺ໂກສໍ ວຘພນ຺ຘຎ຺ຈ, ອທຸຏ຺ໂຐ ໂຍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ;

ຂນ຺ຕີພລໍ ພລານີກໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ອກ຺ໂກຘນໍ ວຕວນ຺ຕໍ, ສີລວນ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສທໍ;

ທນ຺ຕໍ ອນ຺ຕິມສາຣີຣໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ວາຣິໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ;

ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ ກາເມສຸ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຊານາຕິ, ອິເຘວ ຂຍມຕ຺ຕໂນ;

ປນ຺ນຠາຣໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎໍ ເມຘາວິໍ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄສ຺ສ ໂກວິທໍ;

ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ອສໍສຏ຺ຐໍ ຄຫຏ຺ເຐຫິ, ອນາຄາເຣຫິ ຈູຠຍໍ;

ອໂນກສາຣິມປ຺ປິຈ຺ຉໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ ຠູເຕສຸ, ຕເສສຸ ຖາວເຣສຸ ຈ;

ໂຍ ນ ຫນ຺ຕິ ນ ຆາເຕຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ອວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຣຸທ຺ເຘສຸ, ອຕ຺ຕທຓ຺ເຑສຸ ນິພ຺ພຸຕໍ;

ສາທາເນສຸ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ຣາໂຄ ຈ ໂທໂສ ຈ, ມາໂນ ມກ຺ໂຂ ຈ ໂອຫິໂຕ;

ສາສໂປຣິວ ອາຣຄ຺ຄາ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

໔໕໙.

‘‘ອກກ຺ກສໍ ວິຎ຺ຎາປນິໍ, ຄິຣໍ ສຈ຺ຈໍ ອຸທີຣເຍ;

ຍາຍ ນາຠິສຊ຺ເຊ ກິຎ຺ຈິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ໂຍ ຈ ທີຆໍ ວ ຣສ຺ສໍ ວາ, ອຓຸໍ ຖູລໍ ສຸຠາສຸຠໍ;

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ນາເທຕິ [ນາທິຍຕິ (ສີ. ປີ.)], ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ອາສາ ຍສ຺ສ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈ;

ນິຣາສາສໍ [ນິຣາສຍໍ (ສີ. ປີ.)] ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຍສ຺ສາລຍາ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎາຍ ອກຖໍກຖິໍ;

ອມໂຕຄຘໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ໂຍຘປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ, ອຸໂຠ ສງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຈຄາ;

ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ສຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຈນ຺ທໍ ວ ວິມລໍ ສຸທ຺ຘໍ, ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອນາວິລໍ;

ນນ຺ທີຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ໂຍ ອິມໍ ປລິປຖໍ ທຸຄ຺ຄໍ, ສໍສາຣໍ ໂມຫມຈ຺ຈຄາ;

ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຌາຍີ, ອເນໂຊ ອກຖໍກຖີ;

ອນຸປາທາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ໂຍຘກາເມ ປຫນ຺ຕ຺ວານ [ປຫຕ຺ວານ (ສີ.)], ອນາຄາໂຣ ປຣິພ຺ພເຊ;

ກາມຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ໂຍຘຕຓ຺ຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ອນາຄາໂຣ ປຣິພ຺ພເຊ;

ຕຓ຺ຫາຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ມານຸສກໍ ໂຍຄໍ, ທິພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ອຸປຈ຺ຈຄາ;

ສພ຺ພໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ຣຕິຎ຺ຈ ອຣຕິໍ, ສີຕີຠູຕໍ ນິຣູປຘິໍ;

ສພ຺ພໂລກາຠິຠຸໍ ວີຣໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຈຸຕິໍ ໂຍ ເວທິ ສຕ຺ຕານໍ, ອຸປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອສຕ຺ຕໍ ສຸຄຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພມານຸສາ;

ຂີຓາສວໍ ອຣຫນ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ, ມຊ຺ເຌ ຈ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນໍ;

ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ອຸສຠໍ ປວຣໍ ວີຣໍ, ມເຫສິໍ ວິຊິຕາວິນໍ;

ອເນຊໍ ນ຺ຫາຕກໍ [ນຫາຕກໍ (ສີ. ປີ.)] ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ໂຍ ເວທິ, ສຄ຺ຄາປາຍຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ;

ອໂຖ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

໔໖໐.

‘‘ສມຎ຺ຎາ ເຫສາ ໂລກສ຺ມິໍ, ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ປກປ຺ປິຕໍ;

ສມ຺ມຸຈ຺ຈາ ສມຸທາຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກປ຺ປິຕໍ.

‘‘ທີຆຣຕ຺ຕານຸສຍິຕໍ, ທິຏ຺ຐິຄຕມຊານຕໍ;

ອຊານນ຺ຕາ ໂນ [ອຊານນ຺ຕາ ໂນຕິ ອຊານນ຺ຕາ ເອວ (ຏີກາ)] ປພ຺ຣຸນ຺ຕິ [ປພ຺ຣຸວນ຺ຕິ (ສີ. ປີ.)], ຊາຕິຍາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ວສໂລ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ໂຫຕິ, ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)];

ກມ຺ມຸນາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ວສໂລ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ໂຫຕິ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)].

‘‘ກສ຺ສໂກ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ, ສິປ຺ປິໂກ ໂຫຕິ ກມ຺ມຸນາ;

ວາຓິໂຊ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ, ເປສ຺ສໂກ ໂຫຕິ ກມ຺ມຸນາ.

‘‘ໂຈໂຣປິ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ, ໂຍຘາຊີໂວປິ ກມ຺ມຸນາ;

ຍາຊໂກ ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ, ຣາຊາປິ ໂຫຕິ ກມ຺ມຸນາ.

‘‘ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ, ກມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທສ຺ສາ, ກມ຺ມວິປາກໂກວິທາ.

‘‘ກມ຺ມຸນາ ວຕ຺ຕຕິ ໂລໂກ, ກມ຺ມຸນາ ວຕ຺ຕຕິ ປຊາ;

ກມ຺ມນິພນ຺ຘນາ ສຕ຺ຕາ, ຣຖສ຺ສາຓີວ ຍາຍໂຕ.

‘‘ຕເປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ສໍຍເມນ ທເມນ ຈ;

ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ເອຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ສນ຺ໂຕ ຂີຓປຸນພ຺ຠໂວ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ສກ຺ໂກ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ.

໔໖໑. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ວາເສຏ຺ຐຠາຣທ຺ວາຊາ ມາຓວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ – ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອເຕ ມຍໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສເກ ໂນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄເຕ’’ຕິ.

ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ

໔໖໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ນິເວສເນ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ນິເວສເນ ປຏິວສຕິ ຕໍ ຄຫປຕິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ຄຫປຕິ – ‘ອວິວິຕ຺ຕາ ສາວຕ຺ຖີ ອຣຫນ຺ເຕຫີ’ຕິ. ກໍ ນຸ ຂ຺ວຊ຺ຊ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສສ຺ສູ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຄຫຏ຺ໂຐ ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ, ນ ປພ຺ພຊິໂຕ ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’ນ຺ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ?

໔໖໓. ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາໂທ ໂຂ ອຫເມຕ຺ຖ, ມາຓວ; ນາຫເມຕ຺ຖ ເອກໍສວາໂທ. ຄິຫິສ຺ສ ວາຫໍ, ມາຓວ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິໍ ນ ວຓ຺ເຓມິ. ຄິຫີ ວາ ຫິ, ມາຓວ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕາຘິກຣຓເຫຕຸ ນ ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລໍ. ຄິຫິສ຺ສ ວາຫໍ, ມາຓວ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓມິ. ຄິຫີ ວາ ຫິ, ມາຓວ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕາຘິກຣຓເຫຕຸ ອາຣາຘໂກ ໂຫຕິ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມຫຏ຺ຐມິທໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ຆຣາວາສກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ; ອປ຺ປຏ຺ຐມິທໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕີ’ຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ.

‘‘ເອຕ຺ຖາປິ ໂຂ ອຫໍ, ມາຓວ, ວິຠຊ຺ຊວາໂທ; ນາຫເມຕ຺ຖ ເອກໍສວາໂທ. ອຕ຺ຖິ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ; ອຕ຺ຖິ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ; ອຕ຺ຖິ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ; ອຕ຺ຖິ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ກຕມຎ຺ຈ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ? ກສິ ໂຂ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ. ກຕມຎ຺ຈ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ? ກສິເຍວ ໂຂ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ກຕມຎ຺ຈ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ? ວຓິຊ຺ຊາ ໂຂ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ. ກຕມຎ຺ຈ ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ? ວຓິຊ຺ຊາເຍວ ໂຂ, ມາຓວ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ.

໔໖໔. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ກສິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ, ຆຣາວາສກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ກສິເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ, ຆຣາວາສກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຫຏ຺ຐໍ ມຫາກິຈ຺ຈໍ ມຫາຘິກຣຓໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ວຓິຊ຺ຊາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ວຓິຊ຺ຊາເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຏ຺ຐໍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈໍ ອປ຺ປາຘິກຣຓໍ ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠໍ ສມ຺ປຊ຺ຊມານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຍ ເຕ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ – ສເຈ ເຕ ອຄຣຸ – ສາຘຸ ເຕ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິສຕິ ຠາສສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຄຣຸ ຍຕ຺ຖສ຺ສຸ ຠວນ຺ໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຠວນ຺ຕຣູໂປ ວາ’’ຕິ [ນິສິນ຺ນາ ຠວນ຺ຕຣູປາ ວາຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ‘‘ເຕນ ຫິ, ມາຓວ, ຠາສສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ. ຕປໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸຕິຍໍ ຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕຕິຍໍ ຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ. ອຊ຺ເຌນໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ. ຈາຄໍ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈມໍ ຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ, ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍາຕິ. ອິຘ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກິມາຫາ’’ຕິ?

໔໖໕. ‘‘ກິໍ ປນ, ມາຓວ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫໍ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປເວເທມີ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ກິໍ ປນ, ມາຓວ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກາຈຣິໂຍປິ ເອກາຈຣິຍປາຈຣິໂຍປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ອາຈຣິຍມຫຍຸຄາປິ ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫໍ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປເວເທມີ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’. ‘‘ກິໍ ປນ, ມາຓວ, ເຍປິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸພ຺ພກາ ອິສໂຍ ມນ຺ຕານໍ ກຕ຺ຕາໂຣ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕາໂຣ ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕໍ ຕທນຸຄາຍນ຺ຕິ ຕທນຸຠາສນ຺ຕິ ຠາສິຕມນຸຠາສນ຺ຕິ ວາຈິຕມນຸວາເຈນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຏ຺ຐໂກ ວາມໂກ ວາມເທໂວ ເວສ຺ສາມິຕ຺ໂຕ ຍມຕຄ຺ຄິ ອງ຺ຄີຣໂສ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວາເສຏ຺ໂຐ ກສ຺ສໂປ ຠຄຸ, ເຕປິ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມຍໍ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປເວເທມາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ອິຕິ ກິຣ, ມາຓວ, ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫໍ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປເວເທມີ’ຕິ; ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອກາຈຣິໂຍປິ ເອກາຈຣິຍປາຈຣິໂຍປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ອາຈຣິຍມຫຍຸຄາປິ ໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອຫໍ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປເວເທມີ’ຕິ; ເຍປິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸພ຺ພກາ ອິສໂຍ ມນ຺ຕານໍ ກຕ຺ຕາໂຣ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕາໂຣ, ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕໍ, ຕທນຸຄາຍນ຺ຕິ ຕທນຸຠາສນ຺ຕິ ຠາສິຕມນຸຠາສນ຺ຕິ ວາຈິຕມນຸວາເຈນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຏ຺ຐໂກ ວາມໂກ ວາມເທໂວ ເວສ຺ສາມິຕ຺ໂຕ ຍມຕຄ຺ຄິ ອງ຺ຄີຣໂສ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວາເສຏ຺ໂຐ ກສ຺ສໂປ ຠຄຸ. ເຕປິ ນ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມຍໍ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປເວເທມາ’ຕິ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ອນ຺ຘເວຓິ ປຣມ຺ປຣາສໍສຕ຺ຕາ ປຸຣິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ມຊ຺ຌິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ, ອນ຺ຘເວຓູປມໍ ມຎ຺ເຎ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຠາສິຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ – ປຸຣິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ມຊ຺ຌິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕິ ປຈ຺ຉິໂມປິ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

໔໖໖. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ອນ຺ຘເວຓູປເມນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ວທມາໂນ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ໂອປມຎ຺ໂຎ ສຸຠຄວນິໂກ ເອວມາຫ – ‘ເອວເມວ ປນິເຘກຈ຺ເຈ [ປນິເມເກ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ເຕສມິທໍ ຠາສິຕໍ ຫສ຺ສກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນາມກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຣິຕ຺ຕກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຸຈ຺ຉກໍເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສຈ຺ຉິ ວາ ກຣິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’’ຕິ?

‘‘ກິໍ ປນ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ໂອປມຎ຺ໂຎ ສຸຠຄວນິໂກ ສພ຺ເພສໍເຍວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກາຍປິ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຸຓ຺ຓິກາຍ ທາສິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ໂອປມຎ຺ໂຎ ສຸຠຄວນິໂກ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ນ ປຊານາຕິ, ກຸໂຕ ປນ ສພ຺ເພສໍເຍວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ?

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ນີລການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ປີຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ໂລຫິຕການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການິ ຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສມວິສມໍ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຕາຣກຣູປານິ, ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ. ໂສ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘ນຕ຺ຖິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການິ ຣູປານິ, ນຕ຺ຖິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ນີລການິ ຣູປານິ, ນຕ຺ຖິ ນີລການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ປີຕການິ ຣູປານິ, ນຕ຺ຖິ ປີຕການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ໂລຫິຕການິ ຣູປານິ, ນຕ຺ຖິ ໂລຫິຕການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການິ ຣູປານິ, ນຕ຺ຖິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ສມວິສມໍ, ນຕ຺ຖິ ສມວິສມສ຺ສ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ຕາຣກຣູປານິ, ນຕ຺ຖິ ຕາຣກຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ນຕ຺ຖິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ນຕ຺ຖິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ທສ຺ສາວີ. ອຫເມຕໍ ນ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ນ ປສ຺ສາມິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ນຕ຺ຖີ’ຕິ. ສມ຺ມາ ນຸ ໂຂ ໂສ, ມາຓວ, ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ອຕ຺ຖິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການິ ຣູປານິ, ອຕ຺ຖິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ນີລການິ ຣູປານິ, ອຕ຺ຖິ ນີລການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ປີຕການິ ຣູປານິ, ອຕ຺ຖິ ປີຕການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ໂລຫິຕການິ ຣູປານິ, ອຕ຺ຖິ ໂລຫິຕການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການິ ຣູປານິ, ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐການໍ ຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ສມວິສມໍ, ອຕ຺ຖິ ສມວິສມສ຺ສ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ຕາຣກຣູປານິ, ອຕ຺ຖິ ຕາຣກຣູປານໍ ທສ຺ສາວີ; ອຕ຺ຖິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ອຕ຺ຖິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ທສ຺ສາວີ. ‘ອຫເມຕໍ ນ ຊານາມິ, ອຫເມຕໍ ນ ປສ຺ສາມິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ນຕ຺ຖີ’ຕິ; ນ ຫິ ໂສ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ໂອປມຎ຺ໂຎ ສຸຠຄວນິໂກ ອນ຺ໂຘ ອຈກ຺ຂຸໂກ. ໂສ ວຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສຈ຺ຉິ ວາ ກຣິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ’’.

໔໖໗. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຓວ, ເຍ ເຕ ໂກສລກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈງ຺ກີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕາຣຸກ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊາຓຸສ຺ໂສຓິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປິຕາ ຈ [ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ເຕ ໂຕເທຍ຺ໂຍ, ກຕມາ ເນສໍ ເສຍ຺ໂຍ [ເສຍ຺ຍາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)], ຍໍ ວາ ເຕ ສມ຺ມຸຈ຺ຈາ [ສມ຺ມຸສາ (ສີ. ປີ.)] ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຍໍ ວາ ອສມ຺ມຸຈ຺ຈາ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມຸຈ຺ຈາ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ກຕມາ ເນສໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ວາ ເຕ ມນ຺ຕາ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຍໍ ວາ ອມນ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ມນ຺ຕາ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ກຕມາ ເນສໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ວາ ເຕ ປຏິສງ຺ຂາຍ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຍໍ ວາ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຍາ’’ຕິ? ‘‘ປຏິສງ຺ຂາຍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ກຕມາ ເນສໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ວາ ເຕ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ວາຈໍ ຠາເສຍ຺ຍຸໍ ຍໍ ວາ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຓວ, ຍທິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ໂປກ຺ຂຣສາຕິນາ ໂອປມຎ຺ເຎນ ສຸຠຄວນິເກນ ສມ຺ມຸຈ຺ຈາ ວາຈາ ຠາສິຕາ ອສມ຺ມຸຈ຺ຈາ’’ຕິ [ອສມ຺ມຸສາ ວາຕິ (ປີ.) ເອວມິຕຣປຎ຺ຫຕ຺ຕເຍປິ ວາສທ຺ເທນ ສຫ ທິສ຺ສຕິ]? ‘‘ອສມ຺ມຸຈ຺ຈາ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ມນ຺ຕາ ວາຈາ ຠາສິຕາ ອມນ຺ຕາ ວາ’’ຕິ? ‘‘ອມນ຺ຕາ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ປຏິສງ຺ຂາຍ ວາຈາ ຠາສິຕາ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຍາ’’ຕິ? ‘‘ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ອຕ຺ຖສໍຫິຕາ ວາຈາ ຠາສິຕາ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອນຕ຺ຖສໍຫິຕາ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ມາຓວ, ນີວຣຓາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ, ພ຺ຍາປາທນີວຣຓໍ, ຖີນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓໍ – ອິເມ ໂຂ, ມາຓວ, ປຎ຺ຈ ນີວຣຓາ. ອິເມຫິ ໂຂ ມາຓວ, ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ໂອປມຎ຺ໂຎ ສຸຠຄວນິໂກ ອາວຸໂຕ ນິວຸໂຕ ໂອຜຸໂຏ [ໂອວຸໂຕ (ສີ.), ໂອຜຸໂຕ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປຣິໂຍນທ຺ໂຘ. ໂສ ວຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສຈ຺ຉິ ວາ ກຣິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ.

໔໖໘. ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ມາຓວ, ກາມຄຸຓາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣູປາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ, ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ທາ…ເປ… ຆານວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຄນ຺ຘາ… ຊິວ຺ຫາ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣສາ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ – ອິເມ ໂຂ, ມາຓວ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອິເມຫິ ໂຂ, ມາຓວ, ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ໂອປມຎ຺ໂຎ ສຸຠຄວນິໂກ ຄຖິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອນາທີນວທສ຺ສາວີ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ວຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສຈ຺ຉິ ວາ ກຣິສ຺ສຕີຕິ – ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຓວ, ຍໍ ວາ ຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍ ຍໍ ວາ ນິສ຺ສຏ຺ຐຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍ, ກຕໂມ ນຸ ຂ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຐານໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕຸໍ, ສ຺ວາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ອຈ຺ຈິມາ ເຈວ ວຓ຺ຓວາ ຈ ປຠສ຺ສໂຣ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ມາຓວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອິທ຺ຘິມຕາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ຕຖູປມາຫໍ, ມາຓວ, ອິມໍ ປີຕິໍ ວທາມິ ຍາຍໍ ປີຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ນິສ຺ສຏ຺ຐຕິຓກຏ຺ຐຸປາທາໂນ [ນິສ຺ສຏ຺ຐຕິຓກຏ຺ຐຸປາທານໍ ປຏິຈ຺ຈ (ສີ. ປີ. ກ.)] ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ ຕຖູປມາຫໍ, ມາຓວ, ອິມໍ ປີຕິໍ ວທາມິ ຍາຍໍ ປີຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ.

‘‘ກຕມາ ຈ, ມາຓວ, ປີຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ? ອິຘ, ມາຓວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ມາຓວ, ປີຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ. ປຸນ ຈປຣໍ, ມາຓວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ມາຓວ, ປີຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ.

໔໖໙. ‘‘ເຍ ເຕ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ, ກຕເມຕ຺ຖ [ກເມຕ຺ຖ (ກ. ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຘມ຺ມໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍາ’’ຕິ? ‘‘ເຍເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ, ຈາຄເມຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຘມ຺ມໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍາ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິ ມຎ຺ຎສິ, ມາຓວ, ອິຘ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຫາຍຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ອສ຺ສ. ອຖ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຫາຍຎ຺ຎໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມາ’ຕິ. ຕຕ຺ເຣກສ຺ສ [ຕຕ຺ເຖກສ຺ສ (ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອວມສ຺ສ – ‘ອໂຫ ວຕ! ອຫເມວ ລເຠຍ຺ຍໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ລເຠຍ຺ຍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ມາຓວ, ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ອຎ຺ໂຎ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ລເຠຍ຺ຍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ, ນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ລເຠຍ຺ຍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ. ‘ອຎ຺ໂຎ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ລຠຕິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ, ນາຫໍ ລຠາມິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ – ອິຕິ ໂສ ກຸປິໂຕ ໂຫຕິ ອນຕ຺ຕມໂນ. ອິມສ຺ສ ປນ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກິໍ ວິປາກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂ຺ເວຕ຺ຖ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍ ທານໍ ເທນ຺ຕິ – ‘ອິມິນາ ປໂຣ ກຸປິໂຕ ໂຫຕຸ ອນຕ຺ຕມໂນ’ຕິ. ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອນຸກມ຺ປາຊາຕິກໍເຍວ [ອນຸກມ຺ປຊາຕິກໍເຍວ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ທານໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ໂຂ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ – ຍທິທໍ ອນຸກມ຺ປາຊາຕິກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ – ຍທິທໍ ອນຸກມ຺ປາຊາຕິກ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຍ ເຕ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ, ອິເມ ຕ຺ວໍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ສມນຸປສ຺ສສິ – ຄຫຏ຺ເຐສຸ ວາ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ວາ’’ຕິ? ‘‘ເຍເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ, ອິມາຫໍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ພຫຸລໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ອປ຺ປໍ ຄຫຏ຺ເຐສຸ. ຄຫຏ຺ໂຐ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມຫຏ຺ໂຐ ມຫາກິຈ຺ໂຈ ມຫາຘິກຣໂຓ ມຫາສມາຣມ຺ໂຠ, ນ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ສຈ຺ຈວາທີ ໂຫຕິ; ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຂ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອປ຺ປຏ຺ໂຐ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈ ອປ຺ປາຘິກຣໂຓ ອປ຺ປສມາຣມ຺ໂຠ, ສຕຕໍ ສມິຕໍ ສຈ຺ຈວາທີ ໂຫຕິ. ຄຫຏ຺ໂຐ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ມຫຏ຺ໂຐ ມຫາກິຈ຺ໂຈ ມຫາຘິກຣໂຓ ມຫາສມາຣມ຺ໂຠ ນ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຕປສ຺ສີ ໂຫຕິ… ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ… ສຊ຺ຌາຍພຫຸໂລ ໂຫຕິ… ຈາຄພຫຸໂລ ໂຫຕິ; ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຂ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອປ຺ປຏ຺ໂຐ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈ ອປ຺ປາຘິກຣໂຓ ອປ຺ປສມາຣມ຺ໂຠ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຕປສ຺ສີ ໂຫຕິ… ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ… ສຊ຺ຌາຍພຫຸໂລ ໂຫຕິ… ຈາຄພຫຸໂລ ໂຫຕິ. ເຍເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ, ອິມາຫໍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ພຫຸລໍ ສມນຸປສ຺ສາມິ ອປ຺ປໍ ຄຫຏ຺ເຐສູ’’ຕິ.

‘‘ເຍ ເຕ, ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຫໍ ເອເຕ ປຣິກ຺ຂາເຣ ວທາມິ – ຍທິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ຕສ຺ສ ຠາວນາຍ. ອິຘ, ມາຓວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຈ຺ຈວາທີ ໂຫຕິ. ໂສ ‘ສຈ຺ຈວາທີມ຺ຫີ’ຕິ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ຍໍ ຕໍ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຫໍ ເອຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ວທາມິ – ຍທິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ຕສ຺ສ ຠາວນາຍ. ອິຘ, ມາຓວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕປສ຺ສີ ໂຫຕິ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ…ເປ… ສຊ຺ຌາຍພຫຸໂລ ໂຫຕິ…ເປ… ຈາຄພຫຸໂລ ໂຫຕິ. ໂສ ‘ຈາຄພຫຸໂລມ຺ຫີ’ຕິ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ຍໍ ຕໍ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຫໍ ເອຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ວທາມິ – ຍທິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ຕສ຺ສ ຠາວນາຍ. ເຍ ເຕ ມາຓວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຫໍ ເອເຕ ປຣິກ຺ຂາເຣ ວທາມິ – ຍທິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ຕສ຺ສ ຠາວນາຍາ’’ຕິ.

໔໗໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ຊານາຕີ’’’ຕິ.

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ມາຓວ, ອາສນ຺ເນ ອິໂຕ ນຬກາຣຄາໂມ, ນ ຍິໂຕ ທູເຣ ນຬກາຣຄາໂມ’’ຕິ?

‘‘ເອວໍ, ໂຠ, ອາສນ຺ເນ ອິໂຕ ນຬກາຣຄາໂມ, ນ ຍິໂຕ ທູເຣ ນຬກາຣຄາໂມ’’ຕິ.

‘‘ຕໍ, ກິໍ ມຎ຺ຎສິ ມາຓວ, ອິຘສ຺ສ ປຸຣິໂສ ນຬກາຣຄາເມ ຊາຕວທ຺ໂຘ [ຊາຕວຑ຺ໂຒ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)]; ຕເມນໍ ນຬກາຣຄາມໂຕ ຕາວເທວ ອວສຏໍ [ອປສກ຺ກໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)] ນຬກາຣຄາມສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ; ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ມາຓວ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ນຬກາຣຄາເມ ຊາຕວທ຺ຘສ຺ສ ນຬກາຣຄາມສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ?

‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ’’.

‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ’’?

‘‘ອມຸ ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຸຣິໂສ ນຬກາຣຄາເມ ຊາຕວທ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພາເນວ ນຬກາຣຄາມສ຺ສ ມຄ຺ຄານິ ສຸວິທິຕານີ’’ຕິ. ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ມາຓວ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ນຬກາຣຄາເມ ຊາຕວທ຺ຘສ຺ສ ນຬກາຣຄາມສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິນິໍ ວາ ປຏິປທໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ວາ. ພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈາຫໍ, ມາຓວ, ປຊານາມິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ; ຍຖາປຏິປນ຺ໂນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປນ຺ໂນ ຕຎ຺ຈ ປຊານາມີ’’ຕິ.

‘‘ສຸຕໍ ເມຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ – ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຕີ’ຕິ. ສາຘຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຕູ’’ຕິ.

‘‘ເຕນ ຫິ, ມາຓວ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –

໔໗໑. ‘‘ກຕໂມ ຈ, ມາຓວ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ? ອິຘ, ມາຓວ, ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ເອວໍ ຠາວິຕາຍ ໂຂ, ມາຓວ, ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວສິສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວຕິຏ຺ຐຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ພລວາ ສງ຺ຂຘໂມ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ [ເອວເມວ ໂຂ ມາຓວ ເອວໍ ຠາວິຕາຍ ເມຕ຺ຕາຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖) ຕຖາປິ ອິຘ ປາໂຐເຍວ ອຸປມາຍ ສໍສນ຺ທິຍມາໂນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ]; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ…ເປ… ເອວໍ ຠາວິຕາຍ ໂຂ, ມາຓວ, ເມຕ຺ຕາຍ [ເອວເມວ ໂຂ ມາຓວ ເອວໍ ຠາວິຕາຍ ເມຕ຺ຕາຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖) ຕຖາປິ ອິຘ ປາໂຐເຍວ ອຸປມາຍ ສໍສນ຺ທິຍມາໂນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ] ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວສິສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວຕິຏ຺ຐຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ມາຓວ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ມາຓວ, ຠິກ຺ຂຸ ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ, ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ; ອິຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ຕິຣິຍໍ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ອປ຺ປມາເຓນ ອເວເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ເອວໍ ຠາວິຕາຍ ໂຂ, ມາຓວ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວສິສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວຕິຏ຺ຐຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມາຓວ, ພລວາ ສງ຺ຂຘໂມ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ; ເອວເມວ ໂຂ, ມາຓວ…ເປ… ເອວໍ ຠາວິຕາຍ ໂຂ, ມາຓວ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວສິສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວຕິຏ຺ຐຕິ. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ມາຓວ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສຫພ຺ຍຕາຍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ.

໔໗໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ – ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕໍ. ຫນ຺ທ, ຈ ທານິ ມຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຄຈ຺ຉາມ; ພຫຸກິຈ຺ຈາ ມຍໍ ພຫຸກຣຓີຍາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ມາຓວ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຊາຓຸສ຺ໂສຓິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສພ຺ພເສເຕນ ວຬວາຠິຣເຖນ [ວຬຠີຣເຖນ (ສີ.)] ສາວຕ຺ຖິຍາ ນິຍ຺ຍາຕິ ທິວາ ທິວສ຺ສ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຊາຓຸສ຺ໂສຓິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸຠໍ ມາຓວໍ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ສຸຠໍ ມາຓວໍ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຫນ຺ທ, ກຸໂຕ ນຸ ຠວໍ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ອາຄຈ຺ຉຕິ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ຫິ ໂຂ ອຫໍ, ໂຠ, ອາຄຈ຺ຉາມິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠວໍ ຠາຣທ຺ວາໂຊ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ມຎ຺ເຎຕິ’’? ‘‘ໂກ ຈາຫໍ, ໂຠ, ໂກ ຈ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ຊານິສ຺ສາມິ? ໂສປິ ນູນສ຺ສ ຕາທິໂສວ ໂຍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຸຬາຣາຍ ຂລຸ, ຠວໍ ຠາຣທ຺ວາໂຊ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສໍສາຍ ປສໍສຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ຈາຫໍ, ໂຠ, ໂກ ຈ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສໍສິສ຺ສາມິ? ປສຕ຺ຖປສຕ຺ໂຖວ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເສຏ຺ໂຐ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ເຍ ຈິເມ, ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ກຸສລສ຺ສ ອາຣາຘນາຍ; ຈິຕ຺ຕສ຺ເສເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຣິກ຺ຂາເຣ ວເທຕິ – ຍທິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອເວຣໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ຕສ຺ສ ຠາວນາຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຊາຓຸສ຺ໂສຓິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສພ຺ພເສຕາ ວຬວາຠິຣຖາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ລາຠາ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ, ສຸລທ຺ຘລາຠາ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ຍສ຺ສ ວິຊິເຕ ຕຖາຄໂຕ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນວມໍ.

໑໐. ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕໍ

໔໗໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຘນຎ຺ຊານີ [ຘານຎ຺ຊານີ (ສີ. ປີ.)] ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ເປ [ມຓ຺ຑລກປ຺ເປ (ສີ.), ປຈ຺ຈລກປ຺ເປ (ສ຺ຍາ. ກໍ.), ຈຓ຺ຑລກປ຺ເປ (ປີ.)] ປຏິວສຕິ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາ ພຸທ຺ເຘ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ສງ຺ເຆ ຈ. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຸປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສງ຺ຄາຣໂວ ນາມ ມາຓໂວ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ເປ ປຏິວສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ, ປທໂກ, ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ສງ຺ຄາຣໂວ ມາຓໂວ ຘນຎ຺ຊານິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ເອວໍ ວາຈໍ ຠາສມານາຍ. ສຸຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຊານິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອວຠູຕາວ ອຍໍ [ອວຠູຕາ ຈຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຘນຎ຺ຊານີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ປຣຠູຕາວ ອຍໍ [ປຣາຠູຕາ ຈຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຘນຎ຺ຊານີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ວິຊ຺ຊມານານໍ (ເຕວິຊ຺ຊານໍ) [( ) ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ] ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ, ອຖ ຈ ປນ ຕສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຓກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິສ຺ສຕີ’’ຕິ [ຠາສຕີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ)]. ‘‘ນ ຫິ ປນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຠທ຺ຣມຸຂ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສີລປຎ຺ຎາຓໍ ຊານາສິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຠທ຺ຣມຸຂ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສີລປຎ຺ຎາຓໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຠທ຺ຣມຸຂ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ປຣິຠາສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠຕິ, ຍທາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ປໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ຣມຸຂາ’’ຕິ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ສງ຺ຄາຣວສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ປໍ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ເປ ວິຫຣຕິ ໂຕເທຍ຺ຍານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອມ຺ພວເນ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ – ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ປໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຈຎ຺ຈລິກປ຺ເປ ວິຫຣຕິ ໂຕເທຍ຺ຍານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອມ຺ພວເນ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຘນຎ຺ຊານີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ເຍນ ສງ຺ຄາຣໂວ ມາຓໂວ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຣວໍ ມາຓວໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ຕາຕ ຠທ຺ຣມຸຂ, ໂສ ຠຄວາ ຈຎ຺ຈລິກປ຺ປໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຈຎ຺ຈລິກປ຺ເປ ວິຫຣຕິ ໂຕເທຍ຺ຍານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອມ຺ພວເນ. ຍສ຺ສທານິ, ຕາຕ ຠທ຺ຣມຸຂ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ.

໔໗໔. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ສງ຺ຄາຣໂວ ມາຓໂວ ຘນຎ຺ຊານິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ສງ຺ຄາຣໂວ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສນ຺ຕິ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ກຕໂມ’’ຕິ? ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕານມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເວມຕ຺ຕໍ ວທາມິ. ສນ຺ຕິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອນຸສ຺ສວິກາ. ເຕ ອນຸສ຺ສເວນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຕວິຊ຺ຊາ. ສນ຺ຕິ ປນ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕກ຺ກີ ວີມໍສີ. ສນ຺ຕິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍເຍວ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍເຍວ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ເຕສາຫມສ຺ມິ. ຕທມິນາເປຕໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍເຍວ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ເຕສາຫມສ຺ມິ.

໔໗໕. ‘‘ອິຘ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸພ຺ເພວ ສມ຺ໂພຘາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣຊາປໂຖ, ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອປເຣນ ສມເຍນ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ສຸສຸກາຬເກໂສ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຐເມນ ວຍສາ ອກາມການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອສ຺ສຸມຸຂານໍ ຣຸທນ຺ຕານໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໍ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ກິໍກຸສລຄເວສີ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິວຣປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ ເຍນ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ກາລາມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ອາວຸໂສ ກາລາມ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ວິຫຣຕາຍສ຺ມາ. ຕາທິໂສ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕາວຕເກເນວ ໂອຏ຺ຐປຫຕມຕ຺ເຕນ ລປິຕລາປນມຕ຺ເຕນ ‘ຎາຓວາທຎ຺ຈ ວທາມິ, ເຖຣວາທຎ຺ຈ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ຈ ປຏິຊານາມິ, ອຫຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທຕິ; ອທ຺ຘາ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ວິຫຣຕີ’ຕິ.

‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍນ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ກາລາມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ກາລາມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສີ’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປເວເທສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ອາຬາຣສ຺ເສວ ກາລາມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ; ນ ໂຂ ອາຬາຣສ຺ເສວ ກາລາມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ…ເປ… ສຕິ… ສມາຘິ… ປຎ຺ຎາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາ. ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປທເຫຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍນ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ກາລາມໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ກາລາມ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີ’ຕິ? ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທມີ’ຕິ. ‘ອຫມ຺ປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີ’ຕິ. ‘ລາຠາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ສຸລທ຺ຘໍ ໂນ, ອາວຸໂສ, ເຍ ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຕາທິສໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປສ຺ສາມ. ອິຕິ ຍາຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທມິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ; ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ ຕມຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທມິ. ອິຕິ ຍາຫໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາມິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ ຕມຫໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາມິ. ອິຕິ ຍາທິໂສ ອຫໍ ຕາທິໂສ ຕຸວໍ, ຍາທິໂສ ຕຸວໍ ຕາທິໂສ ອຫໍ. ເອຫິ ທານິ, ອາວຸໂສ, ອຸໂຠວ ສນ຺ຕາ ອິມໍ ຄຓໍ ປຣິຫຣາມາ’ຕິ. ອິຕິ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ ອາຈຣິໂຍ ເມ ສມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິໍ ມໍ ສມານໍ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ຐເປສິ, ອຸຬາຣາຍ ຈ ມໍ ປູຊາຍ ປູເຊສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຍາວເທວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນູປປຕ຺ຕິຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ອປກ຺ກມິໍ.

໔໗໖. ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ກິໍກຸສລຄເວສີ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິວຣປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ ເຍນ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ອາວຸໂສ [ປສ຺ສ ມ. ນິ. ໑.໒໗໘ ປາສຣາສິສຸຕ຺ເຕ], ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ວິຫຣຕາຍສ຺ມາ. ຕາທິໂສ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຍຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕາວຕເກເນວ ໂອຏ຺ຐປຫຕມຕ຺ເຕນ ລປິຕລາປນມຕ຺ເຕນ ‘ຎາຓວາທຎ຺ຈ ວທາມິ, ເຖຣວາທຎ຺ຈ ຊານາມິ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ ຈ ປຏິຊານາມິ, ອຫຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສິ; ອທ຺ຘາ ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ວິຫາສີ’ຕິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍນ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສີ’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປເວເທສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ຣາມສ຺ເສວ ອໂຫສິ ສທ຺ຘາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ; ນ ໂຂ ຣາມສ຺ເສວ ອໂຫສິ ວີຣິຍໍ…ເປ… ສຕິ… ສມາຘິ… ປຎ຺ຎາ, ມຍ຺ຫໍປຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາ. ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີຕິ ປເວເທສິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປທເຫຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ນຈິຣສ຺ເສວ ຂິປ຺ປເມວ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ.

‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍນ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີ’ຕິ? ‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສີ’ຕິ. ‘ອຫມ຺ປິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມີ’ຕິ. ‘ລາຠາ ໂນ, ອາວຸໂສ, ສຸລທ຺ຘໍ ໂນ, ອາວຸໂສ, ເຍ ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຕາທິສໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປສ຺ສາມ. ອິຕິ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ; ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣສິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປເວເທສິ. ອິຕິ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຕໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາສິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຣາໂມ ອຠິຎ຺ຎາສິ. ອິຕິ ຍາທິໂສ ຣາໂມ ອໂຫສິ ຕາທິໂສ ຕຸວໍ, ຍາທິໂສ ຕຸວໍ ຕາທິໂສ ຣາໂມ ອໂຫສິ. ເອຫິ ທານິ, ອາວຸໂສ, ຕຸວໍ ອິມໍ ຄຓໍ ປຣິຫຣາ’ຕິ. ອິຕິ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ເມ ສມາໂນ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ມໍ ຐເປສິ, ອຸຬາຣາຍ ຈ ມໍ ປູຊາຍ ປູເຊສິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຍາວເທວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປປຕ຺ຕິຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ອປກ຺ກມິໍ.

໔໗໗. ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ກິໍກຸສລຄເວສີ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິວຣປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ ມຄເຘສຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ອຸຣຸເວຬາ ເສນານິຄໂມ ຕທວສຣິໍ. ຕຕ຺ຖທ຺ທສໍ ຣມຓີຍໍ ຠູມິຠາຄໍ, ປາສາທິກຎ຺ຈ ວນສຓ຺ຑໍ, ນທິຎ຺ຈ ສນ຺ທນ຺ຕິໍ ເສຕກໍ ສຸປຕິຕ຺ຖໍ ຣມຓີຍໍ, ສມນ຺ຕາ ຈ ໂຄຈຣຄາມໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຣມຓີໂຍ ວຕ, ໂຠ, ຠູມິຠາໂຄ, ປາສາທິໂກ ຈ ວນສຓ຺ໂຑ, ນທີ ຈ ສນ຺ທຕິ ເສຕກາ ສຸປຕິຕ຺ຖາ ຣມຓີຍາ, ສມນ຺ຕາ ຈ ໂຄຈຣຄາໂມ. ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິໍ – ‘ອລມິທໍ ປຘານາຍາ’ຕິ. ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕິສ຺ໂສ ອຸປມາ ປຏິຠໍສຸ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ – ‘ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ເຕໂຊ ປາຕຸກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຠິມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອທຸຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ; ຍາວເທວ ຈ ປນ ໂສ ປຸຣິໂສ ກິລມຖສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເມຫິ ອວູປກຏ຺ຐາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ເນສໍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ໂສ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ສຸປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ນ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ໂອປກ຺ກມິກາ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ໂນ ຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ອຍໍ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຐມາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

໔໗໘. ‘‘ອປຣາປິ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທຸຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ – ‘ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ເຕໂຊ ປາຕຸກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຠິມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອທຸຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອລ຺ລໍ ກຏ຺ຐໍ ສສ຺ເນຫໍ, ກິຎ຺ຈາປິ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ; ຍາວເທວ ຈ ປນ ໂສ ປຸຣິໂສ ກິລມຖສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເມຫິ ວູປກຏ຺ຐາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ເນສໍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ໂສ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ສຸປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ນ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ໂອປກ຺ກມິກາ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ໂນ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ອຍໍ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທຸຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

໔໗໙. ‘‘ອປຣາປິ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ໂກຬາປໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ – ‘ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ເຕໂຊ ປາຕຸກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ໂກຬາປໍ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິໍ ອາທາຍ ອຠິມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕໂຊ ປາຕຸກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ໂຠ ໂຄຕມ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອທຸຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ໂກຬາປໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ອາຣກາ ອຸທກາ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເມຫິ ວູປກຏ຺ຐາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ເນສໍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ໂສ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ໂອປກ຺ກມິກາ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ໂນ ເຈປິ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ຠພ຺ພາວ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ. ອຍໍ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕຕິຍາ ອຸປມາ ປຏິຠາສິ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ. ອິມາ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕິສ຺ໂສ ອຸປມາ ປຏິຠໍສຸ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ.

໔໘໐. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍໍ ອຠິນິປ຺ປີເຬຍ຺ຍໍ ອຠິສນ຺ຕາເປຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ ອຠິນິປ຺ປີເຬມິ ອຠິສນ຺ຕາເປມິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຠິນິປ຺ປີຬຍໂຕ ອຠິສນ຺ຕາປຍໂຕ ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ທຸພ຺ພລຕຣໍ ປຸຣິສໍ ສີເສ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຂນ຺ເຘ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ອຠິນິປ຺ປີເຬຍ຺ຍ ອຠິສນ຺ຕາເປຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທນ຺ເຕຠິທນ຺ຕມາຘາຍ, ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ, ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຠິນິປ຺ປີຬຍໂຕ ອຠິສນ຺ຕາປຍໂຕ ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ; ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

໔໘໑. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ກຓ຺ຓໂສເຕຫິ ວາຕານໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານໍ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣິຍາ ຘມມານາຍ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ກຓ຺ຓໂສເຕຫິ ວາຕານໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານໍ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ; ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ມຸທ຺ຘນິ ອູຫນນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ພລວາ ປຸຣິໂສ, ຕິຓ຺ເຫນ ສິຂເຣນ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິມຕ຺ເຖຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ມຸທ຺ຘນິ ອູຫນນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ; ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ສີເສ ສີສເວທນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ພລວາ ປຸຣິໂສ ທຬ຺ເຫນ ວຣຕ຺ຕກ຺ຂຓ຺ເຑນ ສີເສ ສີສເວຐໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ສີເສ ສີສເວທນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ; ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ຕນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທກ຺ໂຂ ໂຄຆາຕໂກ ວາ ໂຄຆາຕກນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕິຓ຺ເຫນ ໂຄວິກນ຺ຕເນນ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ຕາ ວາຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຣິກນ຺ຕນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ; ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອປ຺ປາຓກໍເຍວ ຌານໍ ຌາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຸປຣຸນ຺ຘິໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ໂຕ ກາຍສ຺ມິໍ ຑາໂຫ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ທ຺ເວ ພລວນ຺ໂຕ ປຸຣິສາ ທຸພ຺ພລຕຣໍ ປຸຣິສໍ ນານາພາຫາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ສນ຺ຕາເປຍ຺ຍຸໍ ສມ຺ປຣິຕາເປຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມຸຂໂຕ ຈ ນາສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓໂຕ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ອຸປຣຸທ຺ເຘສຸ ອຘິມຕ຺ໂຕ ກາຍສ຺ມິໍ ຑາໂຫ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວີຣິຍໍ ໂຫຕິ ອສລ຺ລີນໍ, ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ສາຣທ຺ໂຘ ຈ ປນ ເມ ກາໂຍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຘາເນນ ປຘານາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ. ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເທວຕາ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກາລງ຺ກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈາ ເທວຕາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາລງ຺ກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອປິ ຈ ກາລງ຺ກໂຣຕີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈາ ເທວຕາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາລງ຺ກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ນາປິ ກາລງ຺ກໂຣຕິ; ອຣຫໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ວິຫາໂຣຕ຺ເວວ ໂສ ອຣຫໂຕ ເອວຣູໂປ ໂຫຕີ’ຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເທວຕາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສ ເຕ ມຍໍ ທິພ຺ພໍ ໂອຊໍ ໂລມກູເປຫິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣສ຺ສາມ. ຕາຍ ຕ຺ວໍ ຍາເປສ຺ສສີ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ສພ຺ພໂສ ອຊຊ຺ຊິຕໍ ປຏິຊາເນຍ຺ຍໍ, ອິມາ ຈ ເມ ເທວຕາ ທິພ຺ພໍ ໂອຊໍ ໂລມກູເປຫິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕາຍ ຈາຫໍ ຍາເປຍ຺ຍໍ. ຕໍ ມມສ຺ສ ມຸສາ’ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕາ ເທວຕາ ປຈ຺ຈາຈິກ຺ຂາມິ, ‘ຫລ’ນ຺ຕິ ວທາມິ.

‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຍ຺ຍໍ ປສຕໍ ປສຕໍ, ຍທິ ວາ ມຸຄ຺ຄຍູສໍ, ຍທິ ວາ ກຸລຕ຺ຖຍູສໍ, ຍທິ ວາ ກຬາຍຍູສໍ, ຍທິ ວາ ຫເຣຓຸກຍູສ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣສິໍ ປສຕໍ ປສຕໍ, ຍທິ ວາ ມຸຄ຺ຄຍູສໍ, ຍທິ ວາ ກຸລຕ຺ຖຍູສໍ, ຍທິ ວາ ກຬາຍຍູສໍ, ຍທິ ວາ ຫເຣຓຸກຍູສໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາຣຍໂຕ ປສຕໍ ປສຕໍ, ຍທິ ວາ ມຸຄ຺ຄຍູສໍ, ຍທິ ວາ ກຸລຕ຺ຖຍູສໍ, ຍທິ ວາ ກຬາຍຍູສໍ, ຍທິ ວາ ຫເຣຓຸກຍູສໍ, ອຘິມຕ຺ຕກສິມານໍ ປຕ຺ໂຕ ກາໂຍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອາສີຕິກປພ຺ພານິ ວາ ກາຬປພ຺ພານິ ວາ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຠວນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂອຏ຺ຐປທໍ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ອານິສທໍ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ວຏ຺ຏນາວຬີ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏໂກ ອຸຓ຺ຓຕາວນໂຕ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຊຣສາລາຍ ໂຄປານສິໂຍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ຠວນ຺ຕິ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ຜາສຸຬິໂຍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄາ ຠວນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຄມ຺ຠີເຣ ອຸທປາເນ ອຸທກຕາຣກາ ຄມ຺ຠີຣຄຕາ ໂອກ຺ຂາຍິກາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ອກ຺ຂິກູເປສຸ ອກ຺ຂິຕາຣກາ ຄມ຺ຠີຣຄຕາ ໂອກ຺ຂາຍິກາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຕິຕ຺ຕກາລາພຸ ອາມກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວາຕາຕເປນ ສໍຜຸຏິໂຕ ໂຫຕິ ສມ຺ມິລາໂຕ, ເອວເມວສ຺ສຸ ເມ ສີສຈ຺ຉວິ ສໍຜຸຏິຕາ ໂຫຕິ ສມ຺ມິລາຕາ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ‘ອຸທຣຈ຺ຉວິໍ ປຣິມສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ‘ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ປຣິມສິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຸທຣຈ຺ຉວິໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ; ຍາວສ຺ສຸ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຸທຣຈ຺ຉວິ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ອລ຺ລີນາ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ‘ວຈ຺ຈໍ ວາ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອວກຸຊ຺ໂຊ ປປຕາມິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອິມເມວ ກາຍໍ ອສ຺ສາເສນ຺ໂຕ ປາຓິນາ ຄຕ຺ຕານິ ອນຸມຊ຺ຊາມິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປາຓິນາ ຄຕ຺ຕານິ ອນຸມຊ຺ຊໂຕ ປູຕິມູລານິ ໂລມານິ ກາຍສ຺ມາ ປປຕນ຺ຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ. ອປິສ຺ສຸ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ມນຸສ຺ສາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ສາໂມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ມນຸສ຺ສາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ນ ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນປິ ສາໂມ, ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’ຕິ; ຍາວສ຺ສຸ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຕາວ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ ອຸປຫໂຕ ໂຫຕິ ຕາເຍວປ຺ປາຫາຣຕາຍ.

໔໘໒. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ເຍ ໂຂ ເກຈິ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍິໍສຸ, ເອຕາວປຣມໍ, ນຍິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ; ເຍປິ ຫິ ເກຈິ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຕາວປຣມໍ, ນຍິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ; ເຍປິ ຫິ ເກຈິ ເອຕຣຫິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ທຸກ຺ຂາ ຕິພ຺ພາ ຂຣາ ກຏຸກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ເອຕາວປຣມໍ, ນຍິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ນ ໂຂ ປນາຫໍ ອິມາຍ ກຏຸກາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ອຘິຄຈ຺ຉາມິ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສໍ. ສິຍາ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ ປິຕຸ ສກ຺ກສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ເຕ ສີຕາຍ ຊມ຺ພຸຈ຺ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕາ. ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອໂສ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສຕານຸສາຣິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອໂຫສິ – ‘ເອເສວ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຠາຍາມິ ຍໍ ຕໍ ສຸຂໍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ? ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ອຫໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ຠາຍາມິ ຍໍ ຕໍ ສຸຂໍ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ກາເມຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ.

໔໘໓. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ຕໍ ສຸກຣໍ ສຸຂໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ເອວໍ ອຘິມຕ຺ຕກສິມານໍ ປຕ຺ຕກາເຍນ. ຍໍນູນາຫໍ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຍ຺ຍໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສ’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣສິໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ມໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ສມເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ – ‘ຍໍ ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕິ ຕໍ ໂນ ອາໂຣເຈສ຺ສຕີ’ຕິ. ຍໂຕ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣສິໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສໍ, ອຖ ເມ ເຕ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກມິໍສຸ – ‘ພາຫຸລ຺ລິໂກ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍາ’ຕິ.

‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕ຺ວາ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິໍ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິໍ. ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ອຍໍ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐເມ ຍາເມ ປຐມາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ; ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ; ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ.

໔໘໔. ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິໍ. ໂສ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ…ເປ… ອຍໍ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ ທຸຕິຍາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ; ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ; ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິໍ. ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ; ‘ອິເມ ອາສວາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ‘ອຍໍ ອາສວສມຸທໂຍ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣໂຘ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ‘ອຍໍ ອາສວນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ຠວາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ອວິຊ຺ຊາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ອໂຫສິ. ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ອຍໍ ໂຂ ເມ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ຕຕິຍາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ; ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ; ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ’’ຕິ.

໔໘໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສງ຺ຄາຣໂວ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຏ຺ຐິຕວຕໍ [ອຏ຺ຐິຕ ວຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປຘານໍ ອໂຫສິ, ສປ຺ປຸຣິສວຕໍ [ສປ຺ປຸຣິສ ວຕ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປຘານໍ ອໂຫສິ; ຍຖາ ຕໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’ຕິ [ອຘິເທວາຕິ (ກ.) ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ‘ອຕ຺ຖິ ເທວາ’ຕິປເທສຸ]? ‘‘ຐານໂສ ເມຕໍ [ໂຂ ປເນຕໍ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.)], ຠາຣທ຺ວາຊ, ວິທິຕໍ ຍທິທໍ – ອຘິເທວາ’’ຕິ [ອຕ຺ຖິ ເທວາຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ອຕິເທວາຕິ (?) ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ‘ອຘິເທວາ’ຕິປເທສຸ]. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ‘ອຕ຺ຖິ ເທວາ’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ຐານໂສ ເມຕໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ວິທິຕໍ ຍທິທໍ ອຘິເທວາ’ຕິ ວເທສິ. ນນຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸຈ຺ຉາ ມຸສາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘‘ອຕ຺ຖິ ເທວາ’ຕິ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘ອຕ຺ຖິ ເທວາ’ຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ‘ຐານໂສ ເມ ວິທິຕາ’ຕິ [ຐານໂສ ວິທິຕາ ເມ ວິທິຕາຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ຐານໂສ ເມ ວິທິຕາ ອຕິເທວາຕິ (?)] ໂຍ ວເທຍ຺ຍ; ອຖ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຸນາ ປຸຣິເສນ ເອກໍເສນ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ [ຄນ຺ຕຸໍ (ກ.), ຄນ຺ຕຸໍ ວາ (ສ຺ຍາ. ກໍ.)] ຍທິທໍ – ‘ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອາທິເກເນວ ນ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ [ໂຄຕໂມ ອາທິເກເນວ ພ຺ຍາກາສີຕິ (ກ.), ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຖິ ເທວາຕິ ນ ພ຺ຍາກາສີຕິ (?)]? ‘‘ອຸຈ຺ເຈນ ສມ຺ມຕໍ ໂຂ ເອຕໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ໂລກສ຺ມິໍ ຍທິທໍ – ‘ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’’ຕິ.

໔໘໖. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ສງ຺ຄາຣໂວ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ – ເອວເມວໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ທສມໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຎ຺ຈໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ເສລສ຺ສລາຍໂນ, ໂຆຏມຸໂຂ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ຈງ຺ກີ ເອສຸ ຘນຎ຺ຊານິ, ວາເສຏ຺ໂຐ ສຸຠຄາຣໂວຕິ.

ອິທໍ ວຄ຺ຄານມຸທ຺ທານໍ –

ວຄ຺ໂຄ ຄຫປຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣິພ຺ພາຊກນາມໂກ;

ຣາຊວຄ຺ໂຄ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ, ປຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມອາຄເມ.

ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສກໍ ສມຕ຺ຕໍ.