📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ

ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສຏີກາ

໑. ຄຫປຕິວຄ຺ໂຄ

໑. ກນ຺ທຣກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑. ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສູຕິ ¶ ¶ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີອຸຍ຺ຍານເຈຕິຍຏ຺ຐານາທີສຸ. ອຸສ຺ສນ຺ນາຕິ ພຫຸລາ. ອໂສກກຓິກາຣໂກວິຬາຣກຸມ຺ຠີຣາຊຣຸກ຺ເຂຫິ ສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ຕໍ ຈມ຺ປກວນໍ ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂານໍເຍວ ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມຕາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວາ ກຸສຸມຄນ຺ຘສຸຄນ຺ເຘ ຈມ຺ປກວເນ ວິຫຣຕີຕິ ອິມິນາ ນ ມາປນກາເລ ເອວ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ອຖ ໂຂ ອປຣຠາເຄປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ເຕຫິ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອທສ຺ສິຕປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຫຕ຺ຖິໂນ ຈາເຣຕິ ສິກ຺ຂາເປຕີຕິ ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ຫຕ຺ຖີນໍ ສິກ຺ຂາປໂກ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖາຈຣິຍສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕທາ ຠຄວາ ເຕສໍ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ອນິຄຸຫິຕ຺ວາວ ນິສິນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉພ຺ພຓ຺ຓານໍ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວໂຕ ເຈວ ຄາຣເວນາຕິ ຠຄວໂຕ ຄຣຸຠາເວນ, ຠຄວຕິ ຄາຣເວນາຕິ ວາ ປາໂຐ.

ນິຈ຺ຈໍ ¶ ນ ໂຫຕີຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ໂຫຕິ, ກທາຈິເທວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຓ຺ຫນິຈ຺ຈຕາ ຫິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ກູຏຏ຺ຐນິຈ຺ຈຕາ. ໂລເກ ກິຎ຺ຈິ ວິມ຺ຫຍາວຫໍ ທິສ຺ວາ ຫຕ຺ຖວິກາຣມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອງ຺ຄຸລິໍ ວາ ໂຜຏຍນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ‘‘ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນໂຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸປາທາຍ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຍປິ ເຕ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອເຫສຸໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ກຣິຍມານໍ ທຸກ຺ກຣຠາເວນ ວິມ຺ຫຍາວຫໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຸຣິມໍ ຄຣຫຈ຺ຉຣິຍໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ປສໍສຈ຺ຉຣິຍໍ, ຕທຸຠຍໍ ສຸຕ຺ຕປທໂສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ມາ ປຏິປາທິໂຕຕິ ສມ຺ມາປຏິປທາຍໍ ຐປິໂຕ. ເອສາ ປຏິປທາ ປຣມາຕິ ເອຕປຣມໍ, ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສຍໍ ຍຖາ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໐). ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຏິປທາຍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຏິປາທິໂຕ, ອຕີເຕປິ ກາເລ ພຸທ຺ຘາ ເອຕປຣມໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສມ຺ມາ ປຏິປາເທສຸໍ, ອນາຄເຕປິ ກາເລ ເອຕປຣມໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສມ຺ມາ ປຏິປາເທສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ທິຏ຺ເຐນ ອທິຏ຺ຐໍ ອນຸມິນນ຺ໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ເອວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ເຕສໍ ສຸຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ຕຖາ ທສ຺ເສຕິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາ ປນ ເນສໍ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາຕິ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອິມິນາ ປາຬິຍໍ ເອຕປຣມໍເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສຕິ ສີລປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ, ສມາຘິປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ສີເລປິ ຈ ອຠິສມາຈາຣິກປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒. ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອາທີສຸ ອນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ປາຏິເອກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ ອຸປສນ຺ຕຠາວກາຣຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຣິຍານໍເຍວ ວິສໂຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ອນວເສສໂຕ ວິສໂຍຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ນ ຫິ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ ກາກຊາຕກາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ ຕໍຕໍປາຣມິປູຣຓວເສນ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍາ ມຫາໂພຘິຊາຕກາທິວເສນ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຠ ໂຄຕມາຕິອາທິນາ ກນ຺ທຣເກນ ກຕໍ ປສາທປເວທນໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເຍປິ ເຕຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈນຸຠາສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ຈຣິຕຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ສນ຺ຕິ ຫິ ກນ຺ທຣກາຕິ ອຍມ຺ປິ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ¶ . ໂຍ ຫິ ກນ຺ທຣເກນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສນ຺ຕຠາໂວ ກິຕ຺ຕິໂຕ, ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕປິ ເຕນ ອປຸຈ຺ຉິໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຠຄວາ ‘‘ສນ຺ຕິ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ເທສນໍ ອາຣຠິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ກິຣ ເອຕທໂຫສີ’’ ¶ ຕິອາທິ. ກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຖາ ວິຘາຍ. ປກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສນິທສ຺ສນວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸຫກຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ປຏິປທໍ ປູຣຍມານາຕິ ກາມໍ ອວິເສເສນ ເສກ຺ຂາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ອຘິຄຕມຄ຺ຄວເສນ ‘‘ປູຣຍມານາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິມຄ຺ຄສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປສນ຺ຕາ’’ຕິ. ອິໂຕ ມຸຕ຺ຕາຕິ ມຄ຺ເຄນາຄຕູປສມໂຕ ມຸຕ຺ຕາ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ອຸປສນ຺ຕາ’’ຕິ.

ສຕຕສີລາຕິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສີລາ. ສາຕິສໂຍ ຫິ ເອເຕສໍ ສີລສ຺ສ ອຂຓ຺ຑາທິຠາໂວ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລຕາວເສນ ສນ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕິໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສີລວຸຕ຺ຕິວເສນ ‘‘ສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ຕຕຊີວິກາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ສາສນສ຺ສ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິ ສີລສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ນິປຍຕິ ວິໂສເສຕິ ຣາຄາທິສໍກິເລສໍ, ຕໂຕ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິປາຕີຕິ ນິປໂກ, ປຎ຺ຎວາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາ ຊີວິກາກປ຺ປນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ຐມິຈ຺ຉາຊີວໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາຊີເວນ ຊີວນນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ເອກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຖວິນີຕປຏິປທາທໂຍ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫາໂຄປາລກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໖ ອາທໂຍ) ໂລກຸຕ຺ຕຣສຕິປຏ຺ຐານາ ກຖິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອິຘ ປນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ສຕິປຏ຺ຐານາ ກຖິຕາ’’ຕິ, ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕປິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓-໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖ ອາທໂຍ) ໂວມິສ຺ສກາວ ກຖິຕາຕິ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕກາຍ ເທສນາຍ.

໓. ກາຣກຠາວນ຺ຕິ ¶ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ປຏິປຊ຺ຊນກຠາວໍ. ມຍມ຺ປິ ນາມ ຄິຫີ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ສມານາ ກາເລນ ກາລໍ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ວິຫຣາມ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ວິເວກວາສິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກຠາວໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິ. ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ຆນຊຏິຕສງ຺ຂາຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິ ກິເລສຄຫເນນ ຄຫນຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕ ຊຏາ ພຫິ ຊຏາ, ຊຏາຍ ຊຏິຕາ ປຊາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒). ມນຸສ຺ສານໍ ອຊ຺ຌາສຍຄຫເຓນ ສາເຐຍ຺ຍມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກສຏສາເຐຍ຺ເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຍຖາ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີສຸ ກຈວຣຠາໂວ, ¶ ໂສ ກສໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສນ຺ຕາເນ ອປຣິສຸທ຺ໂຘ ສໍກິເລສຠາໂວ ກສຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ກສຏຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນໍ ເກຣາຏິຍຏ຺ໂຐ. ຊານາຕີຕິ ‘‘ອິທໍ ອຫິຕໍ ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ຫິຕໍ ເສວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິຈາເຣຕິ ເທເສຕິ. ວິຈາຣຓຕ຺ໂຖປິ ຫິ ໂຫຕິ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຊານາຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພາປິ…ເປ… ອຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ປສຸປາລກາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອິຘ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ວິຍ ຂຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕເກນ ຂເຓນາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ຫຕ຺ຖິນາ. ຕານີຕິ ສາເຐຍ຺ຍາທີນິ.

ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍຈິຕ຺ຕຸຊຸກຕາປຏິປກ຺ຂຠູຕາວ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສາຕິ ຕານິ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາຕິ ປາຓຠູຕສ຺ສ ອສ຺ສສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ຖິໂນ ວາ. ຐສ຺ສາມີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ສປ຺ປຏິຠເຍ ຐາເນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐສ຺ສາມີຕິ ນ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ສ ສາເຐຍ຺ຍຕາຍ ປາກຏກຣຓໍ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ‘‘ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຄຸຫນ຺ໂຕ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາໂຣຫິຕຸກາມສ຺ສາຕິ ອາຄຕມຄ຺ຄເມວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ. ເລຓ຺ຑວິສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ ກາລນ຺ຕຣາເປກ຺ຂາຠາວໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປສໍຫຣຕິ.

ອນ຺ໂຕຊາຕກາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຊາຕາ. ຘນກ຺ກີຕາຕິ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ທາສຠາເວນ ຄຫິຕາ. ກຣມຣານີຕາຕິ ທາສຠາເວນ ກຣມຣຄ຺ຄາຫຄຫິຕາ. ທາສພ຺ຍນ຺ຕິ ທາສຠາວໍ. ເປສ຺ສາຕິ ອທາສາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ. ອິມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອິມໍ ¶ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາຕິ ອິມໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ. ສມ຺ມຸຂໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປຣມ຺ມຸຂກາເລ ກາຍວາຈາສມຸທາຈາຣທສ຺ສເນເນວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເນສໍ ອຎ຺ຎຖາ ຐິຕຠາໂວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔. ອຍມ຺ປິ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນຸສນ຺ຘິໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຫິຕປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ໂຍຊນາ. ປຸຄ຺ຄລສີເສນ ປຸຄ຺ຄລປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຄ຺ຄເລ ປຫາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ປຏິປຕ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ປຫາຕພ຺ພາ, ນ ປຸຄ຺ຄລາ. ຍຖາ ອສ຺ສທ຺ຘາທິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຠາວນາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອວໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊເນນ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ ວຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິເມ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄເລ ປຫາຍາ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ປຏິປາເທມິ ປວຕ຺ເຕມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ສນ຺ຕາຕິ ສມໍ ວິນາສໍ ນິໂຣຘໍ ປຕ຺ຕາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸທ຺ຘາ ສນ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຸນ ສນ຺ຕາຕິ ຠາວນາວເສນ ກິເລສປຣິຬາຫວິຄມໂຕ ສນ຺ຕາຕິ ¶ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ. ສນ຺ຕາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ສນ຺ໂຕ ຫເວຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຠາວກເຣນ ສາຘຸຠາວສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍາ ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສນ຺ໂຕ ຫເວ…ເປ… ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໑໙໘) ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອິຘ ປນ ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ, ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ. ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ຉາຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ ຊິຆຈ຺ຉາເຫຕຸຕາຍ. ອນ຺ໂຕ ຕາປນກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຕ຺ຕປຣິຬາຫຊນນສນ຺ຕປ຺ປນກິເລສານໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ສມ຺ປຫໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຖາຠູໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕີ’’ຕິອາທິ.

໕. ທຸກ຺ຂໍ ປຏິກ຺ກູລໍ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູໂລ ຕໍ ທຸກ຺ຂປຏິກ຺ກູລໍ. ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຕາ ຫິ ກາມຈາຣາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິເສສິຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາສໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຏິກ຺ກູລ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຍນ ຫິ ຠາເຄນ ປຸຣິສສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິກ຺ກູລໍ, ເຕນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸຣິໂສປີຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຈ຺ຈນີກສຓ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ.

໖. ຈຕູຫິ ¶ ກາຣເຓຫີຕິ ຘາຕຸກຸສລຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍຄກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຍສ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ ປເຣສໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ, ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປນ ພຸທ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ກິຣິຍປຣິຫານິຍາ ເທສກສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຊ຺ຊປໂຍຄາຠາວໂຕ. ‘‘ເທສກສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ສາວການໍ ວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫຕາ ອຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ອານິສໍສປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວີຫິ ອານິສໍເສຫີ’’ຕິ. ປສາທໍ ປຏິລຠຕິ ‘‘ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຕຕ຺ຕາ. ອຠິນໂວ ນໂຍ ອຸທປາທິ ສນ຺ຕຕສີລຕາທິວເສນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາທິວເສນ, ໂສປິ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ທາສາທີສຸ ສວິເສສໍ ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ ຫິຕານຸກມ຺ປີ ຫຸຕ຺ວາ ເສກ຺ຂປຏິປທໍ ສີລໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມຫຕາ ອຕ຺ເຖນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

໘. ປເຣສໍ ຫນນຆາຕນາທິນາ ໂຣທາປນໂຕ ລຸທ຺ໂທ, ຕຖາ ວິຆາຕກຠາເວນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ວິທາຣຓໂຕ ທາຣຸໂຓ, ວິຣຸທ຺ຘວາທຕາຍ ກກ຺ຂໂຬ, ພນ຺ຘນາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘນາຄາຣິໂກ.

໙. ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນາຕິ ¶ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ກຕ຺ຕພ຺ພອຠິເສເກນ. ສນ຺ຖາຄາຣນ຺ຕິ ສນ຺ຖາຣວເສນ ກຕໍ ອຄາຣໍ ຍຎ຺ຎາວາຏໍ. ສປ຺ປິເຕເລນາຕິ ສປ຺ປິມເຍນ ເຕເລນ, ຍມກສ຺ເນເຫນ ຫິ ຕທາ ກາຍໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊຕິ. ວຈ຺ຉຠາວໍ ຕຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ວຈ຺ຉຕໂຣ. ປຣິກ຺ເຂປກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ວນມາລາຫິ ສທ຺ຘິໍ ທພ຺ເຠຫິ ເວທິຍາ ປຣິກ຺ເຂປນຕ຺ຖາຍ. ຍຎ຺ຎຠູມິຍນ຺ຕິ ອວເສສຍຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກນ຺ທຣກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗. ອວິທູເຣຕິ ¶ ¶ ອິມິນາ ປາຬິຍໍ ‘‘ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສມີເປ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕກຸລຄຓນາຍາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໑.໑໖) ມຫາສາຣມຫປ຺ປຕ຺ຕກຸລຄຓນາຍ. ທສເມ ຐາເນຕິ ອຎ຺ເຎ ອຎ຺ເຎຕິ ທສຄຓນຏ຺ຐາເນ. ອຏ຺ຐກນຄເຣ ຊາໂຕ ຠໂວ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ. ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມຕິ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ, ນ ໂກສມ຺ພິຍໍ.

໑໘. ປກຕຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ ຕ-ສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ອຘິຄໂຕ ສຸປາກໂຏ ຈ, ຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນ-ສທ຺ທານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເຕສໍ ວິສຍວິເສເສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສວເສນ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍວເສນ ວິຊ຺ຊາອຠິຎ຺ຎານາວຣຓຎາຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍໍ ຊານຕາ ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ. ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕາຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍຈຣິຕາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຘມ຺ມເທສນາປຎ຺ຎາຍ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມາຣານໍ ວາ, ສາສນສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ເຕສໍ ປນ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນເມວ ວາ, ເກສິວິນຍສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ຕຖາ ຐານາຏ຺ຐານາທິວິຠາຄໍ ຊານຕາ ຍຖາກມ຺ມູປຄສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນານໍ ອາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂຕ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ອຖ ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ກາຍກມ຺ມາທິວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ກມ຺ມານໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ທວາທີນໍ ອຠາວສາຘິກາຍ ¶ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ອຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ເອວໍ ທສພລອຏ຺ຐາຣສອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໑໙. ອຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສມ຺ມຸຂຠາເວນ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ຺ຍ ກຕໍ, ສ຺ວສ຺ສ ກຕຠາໂວ ອຸປ຺ປາທເນນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂຣເຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ເຈຕນາປຘານາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເຈຕຍິຕໍ ປກປ຺ປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕນ຺ຕິ ຈ ຌານສ຺ສ ປາຕຸຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ວິທ຺ຘໍສນຠາວໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ ຍຎ຺ຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວຕິ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘ອຠິສງ຺ຂຕ’ນ຺ຕິອາທິ. ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິ ສມຖຘມ຺ເມ ຐິຕຕ຺ຕາ ສມາຫິໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ຕໍ ອນຸໂລມຎາຓໍ ປາເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຐິໂຕ. ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມາ ອເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາ ‘‘ນິກນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຈ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ຄເຫຕພ຺ເພ ສຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອນາຄາມິຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາປິ ອນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຉນ຺ທຣາຄມຕ຺ເຕນ ອນາຄາມິນາ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ອລທ຺ຘານາຄາມິຜເລນ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ຕຖາ ສຕິ ເຕນ ອນາຄາມິຜລມ຺ປິ ລທ຺ຘພ຺ພເມວ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອນາຄາມິຜລໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຠາວໂຕ ຣສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ອຕ຺ຖຣໂສ. ອຎ຺ຎາປິ ກາຈິ ສຸຄຕິໂຍຕິ ວິນິປາຕິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຎ຺ຎາປິ ກາຈິ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍຕິ ອສຸຣກາຍມາຫ.

ສມຖຘຸຣເມວ ຘຸຣໍ ສມຖຍານິກສ຺ສ ວເສນ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ມຫາມາລຸກ຺ໂຍວາເທ ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ຣູປຄຕໍ ເວທນາຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ¶ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໓) ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາມາລຸກ຺ໂຍວາເທ ວິປສ຺ສນາວ ຘຸຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖ ອາທໂຍ) ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຕິກ຺ຂຕຣາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນຸຕ຺ຕຣໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໓-໑໕໔) ອານາປານຊ຺ຌານາທິວເສນ ສວິເສສໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຖຸຕ຺ຕຣໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປ຺ປໍ ຍາຈິເຕນ ພຫຸໍ ເທນ຺ເຕນ ອຸຬາຣປຸຣິເສນ ວິຍ ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ‘‘ອຍມ຺ປິ ເອກຘມ຺ໂມ’’ຕິ ¶ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເອກາທສປິ ຘມ຺ມາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເອກຘມ຺ໂມ ນາມ ຊາໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ວາກ຺ຍປຣິສມາປນຎາເຍນ. ເອກວີສຕິ ປພ຺ພານິ ເຕຫິ ໂພຘິຍມານາຍ ປຏິປທາຍ ເອກຣູປຕ຺ຕາ ປຏິປທາວເສນ ເອກຘມ຺ໂມ ນາມ ຊາໂຕຕິ. ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ເຕ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ສາວການໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ນ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປວເສເນຕ຺ຖ ເທສນາ ອາຄຕາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ, ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຣຸປ຺ປານຎ຺ຈ ວເສນ ເອກາທສ. ປຸຈ຺ຉາວເສນາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ເຕນ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘) ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຸຈ຺ຉາວເສນ. ອມຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖນາຕິ ອມຕຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ, ສພ຺ພານິປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ເອກຣສມ຺ປິ ອມຕາຘິຄມປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວເມຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຜລຠູມິ ອນາຄາມິຜລຠູມີຕິ ທ຺ເວວ ຠູມິໂຍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ, ນານນ຺ຕຣິຍຕາຍ ປນ ເຫຏ຺ຐິມາປິ ທ຺ເວ ຠູມິໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໒໑. ປຎ຺ຈ ສຕານິ ອຄ຺ໂຆ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈສຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ເສຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໒. ສນ຺ຖາຄາຣນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ຖານຸສາສນາຄາຣໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຸຍ຺ໂຍຄກາລາທີສູ’’ຕິອາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມງ຺ຄລມຫາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສນ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວິສ຺ສມນ຺ຕິ, ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫາຕິ ສນ຺ນິເວສວເສນ ¶ ເອກຊ຺ຌໍ. ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ອຄາຣນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ນ຺ຖ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖາຄາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສນ຺ຖຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມນ຺ຕນວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຄຕເມວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອາຄມນສີເສນ ອຣິຍຜລຘມ຺ມານມ຺ປິ ອາຄມນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິວຬຎ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຈ? ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄມນໍ ໂຫຕິເຍວ.

ອລ຺ລໂຄມເຍນາຕິ ອຈ຺ເຉນ ອລ຺ລໂຄມຍຣເສນ. ໂອປຸຎ຺ຉາເປຕ຺ວາຕິ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ. ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ເຘຫີຕິ ຕຄຣກຸງ຺ກຸມຍວນປຸປ຺ຜຕມາລປຕ຺ຕານິ ປິສິຕ຺ວາ ກຕຄນ຺ເຘຫິ ນານາວຓ຺ເຓຕິ ນີລາທິວເສນ ນານາວຓ຺ເຓ, ນ ຠິຕ຺ຕິວິເສສວເສນ. ຠິຕ຺ຕິວິເສສວເສນ ປນ ນານາສຓ຺ຐານຣູປເມວ. ມຫາປິຏ຺ຐິກໂກຊວເກຕິ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ມຫາປິຏ຺ຐິກາຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ເຎ ໂກຊເວຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸຕ຺ຕເກ ປນ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖຣຓາ ຫຕ຺ຖິຣູປວິຈິຕ຺ຕາ. ອສ຺ສຕ຺ຖຣກສີຫຕ຺ຖຣກາທໂຍປິ ອສ຺ສສີຫຣູປາທິວິຈິຕ຺ຕາ ເອວ ອຕ຺ຖຣກາ, ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣກໍ ນານາຣູເປຫິ ເຈວ ນານາວິຘມາລາກມ຺ມາທີຫິ ຈ ວິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຣກໍ.

ອຸປຘານນ຺ຕິ ອປສ຺ສຍນໍ ອຸປທຫິຕ຺ວາຕິ ອປສ຺ສຍໂຍຄ຺ຄຠາເວນ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ກຕມາລາ ຄນ຺ຘທາມໍ, ຕມາລປຕ຺ຕາທີຫິ ກຕໍ ປຕ຺ຕທາມໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫິງ຺ຄຸລຕກ຺ໂກລຊາຕິຜລຊາຕິປຸປ຺ຜາທີຫິ ກຕທາມໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປລ຺ລງ຺ກາກາເຣນ ກຕປີຐໍ ປລ຺ລງ຺ກປີຐໍ, ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ, ເອກປສ຺ເສ ເອວ ວາ ສອຸປສ຺ສຍໍ ອປສ຺ສຍປີຐໍ, ອນປສ຺ສຍໍ ມຸຓ຺ຑປີຐໍ ໂຍຊນາວຏ຺ເຏຕິ ໂຍຊນປຣິກ຺ເຂເປ.

ສໍວິຘາຍາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ໂກຓປເທສຎ຺ຈ ອິຕຣປເທສຎ຺ຈ ສມໍ ກຕ຺ວາ ວິຘາຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ກຕ຺ຕຣິຍາ ປທຸມໍ ກນ຺ຕນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປສມ຺ປທາ ວິຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປທາປິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຕທາ ຠຄວາ ເອວໍ ໂສຠຕີຕິ ¶ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປາມງ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕຕ຺ຖ ອສເມນ ພຸທ຺ຘເວເສນາຕິອາທິນາ ¶ ຕທາ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘານຸຠາວສ຺ສ ນິຄຸຫເຓ ກາຣຓາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕເທວມນຸສ຺ສນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີນໍ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວປກຕິກິຣິຍາເຍວ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ປາວິສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປ຺ປຠາ ນາມ ປກຕິຍາ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ປເທສໍ ຜຣຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສີຕິຫຕ຺ຖຏ຺ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣານໍ ວເສນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ.

ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລຕິ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ຜຸລ຺ໂລ ວິກສິໂຕ. ປຏິປາຏິຍາ ຐປິຕານນ຺ຕິອາທິ ປຣິກປ຺ປູປມາ. ຍຖາ ຕໍ…ເປ… ອລງ຺ກຕໍ ອຎ຺ໂຎ ວິໂຣຈຕິ, ເອວໍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ, ສມຕິໍສາຍ ປາຣມິຕາຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ນທີນນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາທີນໍ ຈນ຺ທຠາຄາປຣິໂຍສານານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ມຫານທີນໍ. ສມ຺ຠິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ເຠທໍ ມິສ຺ສີຠາວໍ ປຕ຺ວາ ມຸຂທ຺ວາເຣຕິ ສມຸທ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ.

ເທວມນຸສ຺ສນາຄສຸປຓ຺ຓຄນ຺ຘພ຺ພຍກ຺ຂາທີນໍ ອກ຺ຂີນີຕິ ເຈຕໍ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫສ຺ເສນາຕິ ປທສຫສ຺ເສນ, ຠາຓວາຣປ຺ປມາເຓນ ຄນ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ປຍນ຺ໂຕ ວສຸນ຺ຘຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓວິເສເສຫິ ປຖວີກມ຺ປໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ, ເອວໍຠູໂຕປິ ອເຫຐຍນ຺ໂຕ ປາຓານິ. ສພ຺ພທກ຺ຂິຓຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ປຐມໍ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ. ສມໍ ສມ຺ຜຸສເຕ ຠູມິໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ. ຍທິປິ ຠູມິໍ ສມໍ ຜຸສຕິ, ຣຊສານຸປລິປ຺ປຕິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ຉວິຍາ. ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ອຸນ຺ນມຕີຕິອາທິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິລາຠສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ. ນາຕິທູເຣ ອຸທ຺ຘຣຕີຕິ ອຕິທູເຣ ຐເປຕຸໍ ນ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ນຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຈ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຈ ຐາເນ ອນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນິຍ຺ຍາຕິ. ຫາສຍນ຺ໂຕ ສເທວເກ ໂລເກ ໂຕສຍນ຺ໂຕ. ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ຈຣຕີຕິ ຈຕຸຈາຣີ.

ພຸທ຺ຘານຸຠາວສ຺ສ ປກາສນວເສນ ຄຕຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓກາໂລ ນາມ ກິເຣສ. ສຣີຣວຓ຺ເຓ ວາ ຄຸຓວຓ຺ເຓ ວາ ກຖິຍມາເນ ທຸກ຺ກຖິຕນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອປຣິມາຓວຓ຺ຓາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ພຸທ຺ຘຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໍເຍວ ອນຸປວິສຕີຕິ.

ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນາຕິ ¶ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ຄຫິຕທຸກູລວຕ຺ເຖນ, ນາຄວິກ຺ກນ຺ຕຈຣໂຓຕິ ຫຕ຺ຖິນາຄສທິສປທນິກ຺ເຂໂປ. ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂໂຓຕິ ອເນກສຕປຸຎ຺ຎນິມ຺ມິຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂໂຓ ມຓິເວໂຣຈໂນ ຍຖາຕິ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈມາໂນ ມຓິ ວິຍ ເວໂຣຈໂນ ນາມ ເອໂກ ມຓິວິເສໂສຕິ ເກຈິ ມຫາສາໂລວາຕິ ¶ ມຫນ຺ໂຕ ສາລຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ, ໂກວິຬາຣາທິມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ວາ ປທຸໂມ ໂກກນໂທ ຍຖາຕິ ໂກກນທສງ຺ຂາຕໍ ມຫາປທຸມໍ ວິຍ, ວິກສມານປທຸມໍ ວິຍ ວາ.

ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິອາທິ ຕສ຺ສາ ປກິຓ຺ຓກກຖາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຎ຺ເຈວ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂາວຫຠາວທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຖວີຊໍ ອາກຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ນາຬິຍນ຺ຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຍຊນິກນ຺ຕິ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ມຘຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ມຘຸປຏລໍ.

ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຬາຣໍ. ສພ຺ພທານໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພເມວ ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ອາວາສທາຍເກນ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ອາຄຕສ຺ສປິ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນໍ ອາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ປຏິສ຺ສເຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາເຍ ພລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ວາຕາຕເປຫິ ກິລມຕິ, ປຏິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວິສຠາຄສນ຺ຕຕິ ວູປສມ຺ມຕິ, ສຠາຄສນ຺ຕຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫຕິ, ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາເທ ກຓ຺ຏໂກ ວິຊ຺ຌຕິ, ຂາຓຸ ປຫຣຕິ, ສຣີສປາທິປຣິສ຺ສໂຍ ເຈວ ໂຈຣຠຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສພ຺ເພ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຍນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປີຕິສຸຂໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອກ຺ຂີນິ ຜນ຺ທນ຺ຕິ, ເສນາສນໍ ປວິສນກ຺ຂເຓ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປນ ອກ຺ຂິປສາໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ທ຺ວາຣວາຕປານມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ຈ ອາວາເສ ວສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາວາສທານສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນ ສພ຺ພໍ ທານໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຠູມຏ຺ຐກ…ເປ… ນ ສກ຺ກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ມຫາສຸທສ຺ສນວຕ຺ຖຸນາ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ.

ສີຕນ຺ຕິ ¶ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໒໔໓) ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ວາ ພຫິທ຺ຘອຸຕຸວິປຣິຓາມວເສນ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສີຕໍ. ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໍ. ຕສ຺ສ ປນ ທວທາຫາທີສຸ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຏິຫນ຺ຕີຕິ ປຏິພາຫຕິ. ຍຖາ ຕທຸຠຍວເສນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ພາຘນານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ. ສີຕຸຓ຺ຫພ຺ຠາຫເຕ ຫິ ສຣີເຣ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂຍນິໂສ ປທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ວາຬມິຄານີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວາຬມິເຄ. ຄຸຕ຺ຕເສນາສນຎ຺ຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ¶ . ສຣີສເປຕິ ເຍ ເກຈິ ສຣນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທີຆຊາຕິເກ. ມກເສຕິ ນິທສ຺ສນເມຕໍ, ຑໍສາທີນໍ ເອເຕເນວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສິສິເຣຕິ ສີຕກາລວເສນ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາທິວເສນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສິສິຣສມ຺ຜສ຺ເສ. ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ຍທາ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິໂຍ ປຏິຫນຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ອຸມ຺ມູລຠຎ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສຣຊອຣຊາທິເຠໂທ ວາໂຕ ເຈວ ຄິມ຺ຫປຣິຬາຫສມເຍສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສູຣິຍາຕໂປ ຈ. ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ປຏິພາຫີຍຕິ. ເລຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖໍ. ສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖໍ. ຌາຍິຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕຸໍ. ວິປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕຸໍ.

ວິຫາເຣຕິ ປຏິສ຺ສເຍ. ກາຣເຍຕິ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ຣມ຺ເມຕິ ມໂນຣເມ ນິວາສສຸເຂ. ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕຕິ ກາເຣຕ຺ວາ ປນ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣສຸ ພຫຸສ຺ສຸເຕ ສີລວນ຺ເຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ນິວາເສຍ຺ຍ. ເຕ ນິວາເສນ຺ໂຕ ປນ ເຕສໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມໂຖ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ເນສຸ ກມ຺ມຜລານໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຎ຺ຈ ສທ຺ທຫເນນ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ.

ອິທານິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຕສ຺ສາຕິ ອຸປາສກສ຺ສ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປນຸທນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍາຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊເນນ ຊານິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ.

ປູຊາສກ຺ກາຣວເສເນວ ¶ ປຐມຍາໂມ ເຂປິໂຕ, ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ອປ຺ປາວເສໂສ ມຊ຺ຌິມຍາໂມ ຄໂຕຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິເຣກຕຣໍ ທິຍຑ຺ຒຍາມ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ທສ຺ເສສີຕິ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສສິ, ອາວາສທານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິຕິປິ ສີລໍ, ອິຕິປິ ສມາຘິ, ອິຕິປິ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ສີລາທິຄຸເຓ ເຕສໍ ສມ຺ມາ ທສ຺ເສສິ, ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປກາເສສິ. ສມາທເປສີຕິ ‘‘ເອວໍ ສີລໍ ສມາທາຕພ຺ພໍ, ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເອວໍ ສມາຘິ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິ ຍຖາ ເຕ ສີລາທິຄຸເຓ ອາທິຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄຓ຺ຫາເປສິ. ສມຸຕ຺ເຕເຊສີຕິ ຍຖາ ສມາທິນ຺ນໍ ສີລໍ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ຈ ຠາວິຍມານາ ຍຖາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິໂສຘິຕາ ອຸປຣິວິເສສາວຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ນິສາມນວເສນ ໂວທາເປສິ. ສມ຺ປຫໍເສສີຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຐິຕສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຕິ ລທ຺ຘຄຸຓານິສໍເສຫິ ¶ ເຈວ ອຸປຣິ ລທ຺ຘພ຺ພຜລວິເສເສຫິ ຈ ອຸປຣິຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາ ປຫໍເສສິ, ລທ຺ຘສ຺ສາສວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂຕເສສິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມຸທາຍວຈໂນປິ ອສີຕິມຫາເຖຣ-ສທ຺ໂທ ຕເທກເທເສປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ອສີຕິມຫາເຖເຣສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສູ’’ຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ຫິ ອນ຺ໂຕຄໂຘ ເອວາຕິ. ສາກິຍມຓ຺ຑເລຕິ ສາກິຍຣາຊສມູເຫ.

ປຏິປທາຍ ນິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຏິປໂທ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຏິປນ຺ນໂກ’’ຕິ. ສິກ຺ຂນສີລຕາທິນາ ເສໂຂ, ໂອຘິໂສ ສມິຕປາປຕາຍ ສມໂຓ. ເສໂຂ ປາຏິປໂທ ປຏິປຊ຺ຊນປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ປຏິປທາເທສນໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ປຏິປທາຍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຍເມຕິ ນາມາຕິ ‘‘ປຏິປທາຍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ເສຂປ຺ປຏິປທາ ສາສເນ ມງ຺ຄລປຏິປທາ ສມ຺ມເທວ ອເສວິຕພ຺ພປຣິວຊ຺ຊເນນ ເສວິຕພ຺ພສມາທາເນນ ອຸກ຺ກໍສວຕ຺ຖູສຸ ຈ ຠາວໂຕ ອເສຂຘມ຺ມປາຣິປູຣິຍາ ອາວຫຕ຺ຕາ ຈ ວຑ຺ຒມານກປຏິປທາ. ອກິລມນ຺ຕາວ ສລ຺ລກ຺ເຂສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຕທາ ເຕສໍ ອເສຂຠູມິອຘິຄມາຍ ອໂຍຄ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກິລມນ຺ຕາວາຕິ ອິມິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນຘິຄຕມຄ຺ຄສຎ຺ຎາປນາ ຠາຣິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂອສຏາຕິ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐາ. ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ກຖິຕເມວ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໂຕ ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕີຫິ ປິຏເກຫີຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນ ຕໍຕໍປິຏການໍ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ສິກ຺ຂາຍ ສາຘກຕມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປິຏ຺ຐິວາໂຕ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ຕຖາຣູປຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ. ອກາຣຓໍ ວາ ເອຕນ຺ຕິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເມວ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ ສກ຺ຍຣາຊູນໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາປິ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊີຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປິຏ຺ຐິ ເມ ອາຄິລາຍຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣຎ຺ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

໒໓. ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ…ເປ… ສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໕໑໑) ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ໂຖ ສມ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ໂທ, ອິຘ ປນ ປາຣິປູຣິອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ສມ຺ປນ຺ນສີໂລເຍວ, ໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລ. ປຣິສຸທ຺ຘຎ຺ຫິ ສີລໍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສພລໍ ກມ຺ມາສໍ ວາ. ສຸນ຺ທຣຘມ຺ເມຫີຕິ ໂສຠນຘມ຺ເມຫິ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕສ຺ສ ໂສຠນຠາວໂຕ. ເຕຫິ ສປ຺ປຸຣິສຠາວສາຘນໂຕ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ເມຫິ.

໒໔. ອິມິນາ ¶ ເອຕ຺ຕເກນ ຐາເນນາຕິ ‘‘ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ອກສິຣລາຠີ’’ຕິ ປທໍ ອິມິນາ ເອຕ຺ຕເກນ ອຸທ຺ເທສປເທນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ. ປຏິປາຏິຍາຕິ ອຸທ຺ເທສປຏິປາຏິຍາ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ເອວໍ ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມາ’’ຕິອາທິນາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ທສ຺ສິຕາກາເຣນ ອາຫ.

໒໕. ຫິຣີຍຕີຕິ ລຊ຺ຊີຍຕິ ປີຬີຍຕິ. ຍສ຺ມາ ຫິຣີ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຸຕ຺ຕປ຺ປຕິ. ປາປຸຕ຺ຣາສລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິໂຍຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປນ຺ນວີຣິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂນສກ຺ກິຕມານໂສ’’ຕິ. ປຫານຕ຺ຖາຍາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ອຘິຄໂມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສຕິເນປກ຺ເກນາຕິ ສຕິຍາ ເນປກ຺ເກນ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາເວນ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເນປກ຺ກໍ ນາມ ປຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສຕິຍາ ຈ ນິປກຠາເວນ ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ອຎ຺ໂຎ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂຫຕິ. ສຕິມາຕິ ຈ ອິມິນາວ ວິເສສາ ສຕິ ຄຫິຕາ, ປຣໂຕ ‘‘ຈິຣກຕມ຺ປິ ¶ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາ’’ຕິ ສຕິກິຈ຺ຈເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ສຕິເນປກ຺ເກນາຕິ ສຕິຍາ ເນປກ຺ກຠາເວນາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເຕເນວ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມນິຣເປກ຺ໂຂ ສຕິຍາ ພລວຠາໂວ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນປິ ອຊ຺ຌຍນສມ຺ມສນານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.

ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສີຕິມຫາວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສີຕິວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ມຫາວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓນ຺ຕິ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ມຫາວຕ຺ຕານິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໔໐໖) ນາມ ວຕ຺ຕຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກໍ ຄມິກໍ ອນຸໂມທນໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ເສນາສນໍ ຊນ຺ຕາຆຣໍ ວຈ຺ຈກຸຏິ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຈຣິຍໍ ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລ ປາຣິວາສິກາທິກາເລ ຈ ຈຣິຕພ຺ພານິ ອສີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຕານິ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ນ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ມຫາວຕ຺ເຕສຸ, ອຄ຺ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໘໑) ວຸຕ຺ຕານິ ປກຠຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ພວຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ ມານຕ຺ຕາຣເຫນ ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໘໒) ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ¶ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕພ຺ພານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິວຕ຺ຕານິ, ອຸກ຺ເຂປນິຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນ຺ຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໕໑) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍສິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ ຈ ທສາຕິ ເອວເມຕານິ ທ຺ວາສີຕິ. ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປກໍ ປນ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນຸປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ‘‘ອສີຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ¶ ອຸທ຺ທິສນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ທິສາປນນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓໍ. ຘມ຺ໂມສາຣຓໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓໍ. ຘມ຺ມເທສນາ –

‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສີລໍ ເທເສຍ຺ຍ, ມຊ຺ເຌ ຌານໍ ວິປສ຺ສນໍ;

ປຣິໂຍສາເນ ຈ ນິພ຺ພານໍ, ເອສາ ກຖິກສຓ຺ຐິຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໒໔໖) –

ເອວໍ ກຖິຕລກ຺ຂຓາ ຘມ຺ມກຖາ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາ ຘມ຺ມີ ກຖາ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາ. ຠຕ຺ຕານຸໂມທນກຖາ ອນຸໂມທນິຍາ. ສຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ຈິຣກຕຈິຣຠາສິຕານໍ ສຣຓມນຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຕຖາປວຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ປຣິຄ຺ຄຫມຸເຂນ ປວຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຈາເຣ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກາເຍນ ຈິຣກເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກິມ຺ປິ ສຣເຓນາຕິ ເອກວາຣໍ ສຣເຓນ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຣເຓນາຕິ ອນຸ ອນຸ ສຣເຓນ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມ຺ປິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕໍ ນິໂຣຘນິສ຺ສິຕໍ ໂວສຄ຺ຄປຣິຓາມິຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊວນວາເຣ ສຣຓຊວນວາເຣ ປຣິຕ຺ຕຊວນວເສນ ອນຸສ຺ສຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄຕິອຕ຺ຖາ ຘາຕຸສທ຺ທາ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ມິສ຺ສກນເຍນາຍໍ ເທສນາ ອາຄຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ເພຘິກປຣິຍາຍໂຕ. ສາ ຈ ໂຂ ປເທສິກາຕິ ນິປ຺ປເທສິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຠາເວປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມ຺ມາຕິ ຍາຖາວໂຕ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ¶ ຫິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເຂປິຕເຂປນາຍ ນ ປຸນ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປາເຍນ ຎາເຍນ ຍາ ປວຕ຺ຕິ ສາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເຫຕຸນາ ນເຍນາ’’ຕິ.

໒໖. ອຘິກໍ ເຈໂຕ ອຠິເຈໂຕ, ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ອຘິກຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ວິສິຏ຺ຐຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕານິ ອາຠິເຈຕສິການິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຈິຕ຺ຕໍ ເສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ສິຕານ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜາສຸວິຫາຣຠູຕານໍ. ເຕຫິ ¶ ປນ ສມງ຺ຄິຕກ຺ຂເຓ ຍສ຺ມາ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ອປີຕິຊໍ ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຎາຓສຸຂຎ຺ຈ ປຏິລຠຕິ ວິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ສຸຂປຏິລາຠເຫຕູນ’’ນ຺ຕິ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕາຕິ ອິມິນາ ເຕສຸ ຌາເນສຸ ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວມາຫ, ‘‘ນິກາມລາຠີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສິໂຍ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິທຸກ຺ຂລາຠີຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ຌານານໍ ສຸຂປຏິປທາຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ວິປຸລລາຠີຕິ ອິມິນາ ປຄຸຓຕໍ ຕປ຺ປມາຓທສ຺ສິຕຠາວທີປນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຄຸຓຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວຕາຍ ສາຘິຕຕ຺ຕາ. ສມາຘິປາຣິປນ຺ຖິກຘມ຺ເມຕິ ວສີຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ. ຌານາຘິຄມສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມາ ປເຄວ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ຌານາຘິຄໂມ ເອວ ນ ສິຍາ. ອກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ກິຈ຺ເຉນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ວິໂສເຘຕິ, ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສມາຘິປາຣິປນ຺ຖິການໍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣຓໍ ອິຘ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວິໂສຘນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໗. ວິປສ຺ສນາຫິຕາຍ ອຸປຣູປຣິວິເສສາວຫຕ຺ຕາ ວຑ຺ຒມານາຍ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທິປຏິປທາຍ. ສາ ເອວ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ຍຖາຠາວິຕຕາຍ ອວສ຺ສໍ ຠາວິນໍ ວິເສສໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑໍ ວິຍາຕິ ອຓ຺ຑໍ, ກິເລເສຫິ ອທູສິຕຕາຍ ອປູຕິ ອຓ຺ຑໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປຸຈ຺ຈຓ຺ໂຑ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຐິຕປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປຸຈ຺ຈຓ຺ຑຕາ. ວິປສ຺ສນາທິຎາຓປ຺ປເຠທາຍາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓາທິຎາຓປເຠທາຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຈໂຕຂິລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໕) ‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິປນ຺ນຣສງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຠພ຺ໂພ ອຠິນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິປນ຺ນຣເສຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕຠາໂວຕິ ເອວໍ ຍໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ອາຄຕໍ, ຕໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ເສຂສຸຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໘. ມຫຄ຺ຄຕາທິຠາເວນ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຌານານໍ ອນຸຣູປມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສເສນ ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວານ ຐິຕນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ເຕນາຫ – ‘‘ປຐມາທິຊ຺ຌາເນຫິ ອສທິສໍ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍາທີສຸປິ ¶ ອຠິນິພ຺ຠິທາສຸ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍປຏິຈ຺ຉາທກໍ ກິເລສນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ຕເມວ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ກໂຣນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ປຐມໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ, ເສສຎາຓທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໒໙. ຈຣຓສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຣຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ອຄຕປຸພ຺ພທິສາຄມເນ ເຕສໍ ສາຘກຕມຠາວໂຕ.

ອຏ຺ຐ ຎາຓານີຕິ ອິຘ ອາຄຕານິ ຈ ອນາຄຕານິ ຈ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໔ ອາທໂຍ) ອາຄຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິຈ຺ຉາທກາທິກິເລສຕມໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທາເລຕ຺ວາ.

໓໐. ສນງ຺ກຸມາເຣນາຕິ ສນນ຺ຕນກຸມາເຣນ. ຕເທວ ຫິ ຕສ຺ສ ສນນ຺ຕນກຸມາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ເຍນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມນຸສ຺ສປເຖ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ໂສ ກຸມາຣຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕປິ ຕາທິເສນ ກຸມາຣຕ຺ຕຠາເວນ ຈຣຕິ.

ຊນິຕສ຺ມິໍ-ສທ຺ໂທ ເອວ ອິ-ກາຣສ຺ສ ເອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຊເນຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຊນິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຈ ຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊນິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຄ຺ຄຫເຓປິ ຍຕ຺ຖ ຈຕຸວຓ຺ຓສມຎ຺ຎາ, ຕຕ຺ເຖວ ມນຸສ຺ສໂລເກ. ຂຕ຺ຕິໂຍ ເສຏ຺ໂຐຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາປິ ມນຸສ຺ສໂລເກເຍວ, ນ ເທວກາເຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ໂຄຕໂມ, ອຫໍ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ປຕິ ປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຕ຺ຕໍ ອນຸສຣນ຺ຕິ ປຏິຊານນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ອານນ຺ທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ສາຘຸກາຣທາເນນ. ຊິນຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕນ຺ຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ເຖຣຠາສິຕໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕເມວ ນາມ ຊາຕໍ. ‘‘ກິມ຺ປນິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸເທສນານຸວິຘານໂຕ ຊິນຠາສິຕໍ, ອຸທາຫຸ ສາຘຸກາຣທານມຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ໂຈທນາ ອິຘ ອໂນກາສາ ເຖຣສ຺ສ ເທສນາຍ ຠຄວໂຕ ເທສນານຸວິຘານເຫຕຸກຕ຺ຕາ ສາຘຸກາຣທານສ຺ສາຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເສຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ໂປຕລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑. ອງ຺ຄາ ¶ ນາມ ¶ ຊນປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ອງ຺ຄາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາເຍວ ໂສ ຊນປໂທ’’ຕິ. ມຫິຍາ ປນສ຺ສ ອຸຕ຺ຕເຣນ ຍາ ອາໂປຕິ ມຫິຍາ ນທິຍາ ຍາ ອາໂປ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາສໍ ອວິທູຣຕ຺ຕາ ໂສ ຊນປໂທ ອຸຕ຺ຕຣາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ປນ ມຫີ ກຕ຺ຖຈິ ກຕ຺ຖຈິ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຕຣມຫິຍາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ຍາ ອາໂປ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສາ ມຫິຍາ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍໍ ອາວິຠາວກຖາ. ຍສ຺ມາ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໑໙) ໂລກິຍາ ຊມ຺ພຸທີໂປ ຫິມວາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສມຸທ຺ທທຫປພ຺ພຕນທິໂຍຕິ ເອເຕສຸ ຍໍ ຍໍ ນ ມນຸສ຺ສໂຄຈຣໍ, ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ອຎ຺ເຎປິ ສມ຺ໂມຫຍນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫວິຘມນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີໂປ’’ຕິອາທິມາຣທ຺ຘໍ. ທສສຫສ຺ສໂຍຊນປຣິມາໂຓ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ຕທຸປໂຠຄິສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ.

ສຸນ຺ທຣທສ຺ສນໍ ກູຏນ຺ຕິ ສຸທສ຺ສນກູຏໍ, ຍໍ ໂລເກ ‘‘ເຫມກູຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມູລຄນ຺ໂຘ ກາຬານຸສາຣິຍາທິ. ສາຣຄນ຺ໂຘ ຈນ຺ທນາທິ. ເຜຄ຺ຄຸຄນ຺ໂຘ ສລລາທິ. ຕຈຄນ຺ໂຘ ລວງ຺ຄາທິ. ປປຏິກຄນ຺ໂຘ ກພິຕ຺ຖາທິ. ຣສຄນ຺ໂຘ ສຊ຺ຊາທິ, ປຕ຺ຕຄນ຺ໂຘ ຕມາລຫິຣິເວຣາທິ. ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ນາຄກຸງ຺ກຸມາທິ. ຜລຄນ຺ໂຘ ຊາຕິຜລາທິ. ຄນ຺ຘຄນ຺ໂຘ ສພ຺ເພສໍ ຄນ຺ຘານໍ ຄນ຺ໂຘ. ຍສ຺ສ ຫິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມູລາທີນໍ ຄນ຺ໂຘ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອິຘ ຄນ຺ໂຘ ນາມ. ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘສ຺ສ ຄນ຺ໂຘ ຄນ຺ຘຄນ຺ໂຘ. ສພ຺ພານິ ປຸຖຸລໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນານິ, ອາຍາມໂຕ ປນ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ວິຍ ທ຺ວິໂຍຊນສຕາເນວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມໂນຫຣສິລາຕລານີຕິ ໂອຕຣຓຕ຺ຖາຍ ມນຸຎ຺ຎໂສປານສິລາຕລານິ. ສຸປຏິຍຕ຺ຕານີຕິ ຕທຸປໂຠຄິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓກມ຺ມານຸຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິຍຕ຺ຕານິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາທໂຍ ອຸທກໍ ມລິນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທຠາວໂຕ ຜລິກສທິສນິມ຺ມລຸທການິ. ຕິຣິຍໂຕ ທີຆໍ ອຸຄ຺ຄຕກູຏນ຺ຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອາປຓານິ ¶ ເອວ ໂວຫາຣສ຺ສ ມຸຂຠູຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຓມຸຂສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ¶ ວວຕ຺ຖິຕານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາສມ຺ຠິນ຺ນານິ. ວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາຜາສຸກໍ ວສິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ອາສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສນໍ, ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານານິ.

ອສາຣຸປ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຉາທນໂຕ ຉນ຺ນໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ຕເທວ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕິຣູເປຕິ ປກາເສຕີຕິ ປຕິຣູປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ. ກາຣຓເວວຈນານີຕິ ຎາປກກາຣຓເວວຈນານິ. ຎາປກຎ຺ຫິ ກາຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ອາກໂຣຕິ ປກາເສຕີຕິ ອາກາໂຣ, ຕເມວ ລີນໍ ຄຸຬ຺ຫໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເມຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ, ໂສ ເຕນ ນິມີຍຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ທີຆທສວຕ຺ຖ…ເປ… ນິມິຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕຕິ ອາກາຣາທໂຍ. ຕຖາ ຫິ ປນ ເມຕິອາທິນາ ໂປຕລິໂຍ ຄຫປຕິ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກນິຍາເມນ ອຫໍ ຊີວາມິ, ຕສ຺ມາ ຄຫປຕິ ນ ໂຫມີຕິ ວທຕິ. ໂອວທນ຺ໂຕຕິ ອນຸສາສນ຺ໂຕ. ອຸປວທນ຺ໂຕຕິ ປຣິຠາສນ຺ໂຕ.

໓໒. ເຄຘຠູໂຕ ໂລໂຠຕິ ຄິຊ຺ຌນສຠາໂວ ໂລໂຠ. ອຄິຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ນ ໂລໂຠ, ອນິນ຺ທາຠູຕໍ ອຆຏ຺ຏນນ຺ຕິ ນິນ຺ທາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ປເຣສໍ ອຆຏ຺ຏນໍ. ນິນ຺ທາຆຏ຺ຏນາຕິ ນິນ຺ທາວເສນ ປເຣສໍ ຆຏ຺ຏນາ ອກ຺ໂກສນາ. ພ຺ຍວຫາຣໂວຫາໂຣປີຕິ ກຍວິກ຺ກຍລກ຺ຂໂຓ ສພ຺ໂຍຫາໂຣປິ ທານຄ຺ຄຫຓໍ ໂວຫາໂຣ. ‘‘ທຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ’’ ຕິອາທິນາ ໂວຫຣຓໍ ປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂວຫຣຓໍ ກຖນໍ ໂພຘນນ຺ຕິ ວຈນໍ ໂວຫາໂຣ. ຍາຖາວໂຕ ອຍາຖາວໂຕ ຈ ໂວຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວຫາໂຣ, ເຈຕນາ. ອຍມິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອຍໍ ເຈຕນາລກ຺ຂໂຓ ໂວຫາໂຣ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ໂຂ ສາວຊ຺ໂຊວ ສມຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ໂວຫາຣສ຺ສ ອິຘ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫີຕິ ເຈຕນາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຫໍ ຄິຫີຕິ ເຈຕນາປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຄິຫີຕິ ວຈນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄິຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ວຈນປ຺ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຄິຫີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຄິຫີຕິ ສມຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖິ. ຄິຫີຕິ ພ຺ຍວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ສມຸທາຈາໂຣ ນຕ຺ຖິ.

໓໓. ປາຓາຕິປາໂຕວ ສໍໂຍຊນໍ. ກສ຺ມາ? ພນ຺ຘນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານໂຕ. ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ¶ ‘‘ປາຓາຕິປາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ໂສ ອປທິສ຺ສຕີຕິ. ພຫຸຕາຍາຕິ ອຈກ຺ຂຸກາທິເຠເທນ ພຫຸຠາວໂຕ. ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ອປາຓາຕິປາໂຕ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍທ຺ວາຣິໂກ ສີລສໍວໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກສີລສໍວເຣນາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍາຕິອາທິ ປາຓາຕິປາເຕ ອາທີນວທສ຺ສນໍ. ອາທີນວທສ຺ສິໂນ ຫິ ຕໂຕ ໂອຣມຓໍ. ເທສນາວເສນາຕິ ¶ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ທສສຸ ສໍໂຍຊເນສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນີວຣເຓສຸ ເທສນາວເສນ ອປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປິ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິປິ ນີວຣຓນ຺ຕິປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຫິຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຏ຺ເຐນ ຈາ’’ຕິ, ປາຓາຕິປາໂຕ ຫິ ອປາຓາຕິປາຕປຈ຺ຈຍໍ ຫິຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອໂກ ອວິຊ຺ຊາສໂວຕິ ອິທໍ ສຫຊາຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ປນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ອາສວານໍ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປາຓາຕິປາຕີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາເມ ປຕ຺ເຖຕິ. ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠວວິເສສໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຫນຕິ ພາຘຕີຕິ ວິຆາໂຕ, ທຸກ຺ຂໍ, ປຣິຬາຫນໍ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທວເສນ ອຸປຕາປນໍ ປຣິຬາໂຫ, ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ວາເຣສຸ. ອິມິນາ ອຸປາເຍນາຕິ ອຕິເທເສນ ປນ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ.

໓໔-໔໐. ອິມສ຺ມິໍ ປເທຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຕສຸປິ ວາເຣສຸ ຕຖາ ອາຄຕໍ ປທໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິ. ໂຣສນໍ ກາຍິກໍ ວາຈສິກຎ຺ຈາຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອໂຣໂສປິ ຕຖາ ທຸວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກວາຈສິກສໍວເຣນາ’’ຕິ. ຍຖາ ອຠິຊ຺ຌາ ໂລໂຠ, ອນຠິຊ຺ຌາ ອໂລໂຠ, ເອວໍ ອໂກຘູປາຍາໂສ ອພ຺ຍາປາໂທ, ສໍວເຣ ສຸຂນ຺ຕິ ສໍວໂຣຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອນຕິໂລໂຠ ປນ ສຕິສໍວເຣ, ອນຕິມາໂນ ຎາຓສໍວເຣ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິເມສຸ ປນ ປເທສຸ ເອວໍ ສພ຺ພວາເຣສຸ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ອາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ປຸນ ອຍໍ ສງ຺ເຂປວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ. ປຸຣິເມສຸ ຕາວ ຈຕູສຸ ວາເຣສຸ ວິຣມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕາປິ ມໍ ອຸປວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ, ‘‘ອນຸວິຊ຺ຊາປິ ມໍ ວິຎ຺ຎູ ຄຣເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິມິນາ ນເຍນ ປຈ຺ຉິເມສຸປິ ຈຕູສຸ ຍຖາຣຫໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕິມາເນ ຠວາສວອວິຊ຺ຊາສວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາເນນ ສຫ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ອຕິມາໂນ ປນ ກາມຣາເຄນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວາຕິ ‘‘ອຕິມາເນ ກາມາສວອວິຊ຺ຊາສວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ສ຺ວາຍໍ ນໂຍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ກຖິຕໍ ອາທິໂຕ ຈຕູຫິ ຉຏ຺ເຐນ ວາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ວາເຣຫິ, ເສເສຫິ ຕີຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສງ຺ຂາປຫານໍ, ສພ຺ເພຫິປິ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ຄິຫິໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉໂທ ກຖິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ກາຕຸໍ ນປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ປຏິສງ຺ຂານວເສນ ອກຣຓໍ ປຊຫນຎ຺ຈ ປຏິສງ຺ຂາປຫານໍ.

ກາມາທີນວກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໒. ອຸປສຸມ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອຸປ-ສທ຺ໂທ ສມີປຕ຺ໂຖ, ສຸມ຺ຠນໍ ວິກ຺ເຂປນໍ. ເຕເນວ ຕເມນນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ສ ສມີເປ ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຣສ຺ສ ສມີເປ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມ຺ມໍສຕ຺ຕາ ກງ຺ກລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ວິຄຕມໍສາຍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລິກາຍ ອຸຣຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ວາ ສີສຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ກງ຺ກລ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸນິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ນິລ຺ລິຂິຕໍ ກຕ຺ວາວ ນິພ຺ພິເສສໍ ລິຂິຕໍ.

ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຌານຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ເອກສຠາວເມວ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂລກາມິສສງ຺ຂາຕາຕິ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸນາ ໂລເກນ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ, ໂລເກ ວາ ອາມິໂສຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕາຍ ວເສນ ກາມຄຸຓານໍ ກາມຠາໂວ ຈ ອາມິສຠາໂວ ຈ, ໂສ ເອວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອາມິສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ກາມຄຸຓາມິສາຕິ ກາມຄຸເຓ ຉນ຺ທຣາຄາ. ຄຫຓຏ຺ເຐນ ຠຸສໍ ອາທານຏ຺ເຐນ.

໔໓. ຑຍນໍ ອາກາເສນ ຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຄິຊ຺ຌາທີນໍ ວາສິຜຣສຸ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຑສນ຺ຕາ ຕຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ອາກຑ຺ຒນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ, ອາກຑ຺ຒນຎ຺ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມໍສເປສິໍ ນເຂຫິ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປາເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ.

໔໗. ປຸຣິສສ຺ສ ¶ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ຍໍ ໂປຣິເສຍ຺ຍໍ.

໔໘. ສມ຺ປນ຺ນໍ ສຸນ຺ທຣໍ ຜລມສ຺ສາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຜລໍ. ຜລູປປນ຺ນນ຺ຕິ ຜເລຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸຜລ’’ນ຺ຕິ.

໕໐. ສຸວິທູຣວິທູເຣຕິ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ໂວຫາຣສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ວິທູຣຠູເຕ ເອວ ວິທູເຣ ອຫໍ ຐິໂຕ. ກສ຺ສຈິ ນາມ ອຕ຺ຖສ຺ສປິ ອຊານນໂຕ ນ ອາຊານນ຺ຕີຕິ ອນາຊານີຍາຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນມສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຊານນເກຕິ ອຊານນ຺ຕໂຠຊນສີເສນ ເຕສໍ ທາຕພ຺ພປຈ຺ຈເຍ ວທຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂປຕລິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ຊີວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໑. ກຸມາເຣນ ¶ ຠໂຕ ໂປສາປິໂຕຕິ ກຸມາຣຠໂຕ, ກຸມາຣຠໂຕ ເອວ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ຍຖາ ‘‘ຠິສກ຺ກເມວ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ.

ອາຣຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣຠ-ສທ຺ໂທ ກາມໍ ກາມາຍູຫນຍຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປນອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນວິຎ຺ຎາປນາທີສຸປິ ອາຄໂຕ, ອິຘ ປນ ຫິໍສເນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຣຠນ຺ຕີຕິ ຆາເຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໑໒; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໙໔) ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ມາຣຓວເສນ ກຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ ອຕີຕກາລິໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໔.໗໕) ວິຍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ລທ຺ຘພ຺ພກມ຺ມສ຺ສ, ນ ກຣຓກາຣາປນວເສນ. ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ມໍສໍ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ນິຄຓ຺ຐານໍ. ອຎ຺ເຎປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ຕໍລທ຺ຘິກາ ອຕ຺ເຖວ.

ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ເອວ ຈ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ກາຣຓໍ ນາມ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘມຈ຺ຉມໍສປຣິໂຠໂຄ’’ຕິ. ອນຸກາຣຓໍ ນາມ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຠາວໂຕ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຕເຖວ ກຖນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ຊານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ ເນວ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ ¶ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕ ສຕິ ຈ ອຍຸຕ຺ຕິຍໍ ອຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ພ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ‘‘ຊານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ກຖນໍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນນຸຣູປຠາວໂຕ ນ ອນຸກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສກາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາຕິ ປເຣ ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘ຊານ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕນ ກາຣຓຠູເຕນ ສກາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ. ເຕຫິ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາໂທ ວາ ອນຸວາໂທ ວາ ‘‘ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຖາ ວາ ປຣໂຕ ປເຣຫິ ຕຖາ ປວຕ຺ຕິຕາ ຕສ຺ສາ ອນຸກຖາ ວາ. ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພກາຣຓນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພກາຣຓໍ. ໂກຈິ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພຕໍ ນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ອຠິຠູເຕນ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໒. ກາຣເຓຫີຕິ ¶ ປຣິໂຠຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິສຸທ຺ຘຕາເຫຕູຫິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ທິຏ຺ຐໍ. ຕາທິສມໍສຎ຺ຫິ ປຣິໂຠຄານາຣຫຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕອວິສຸທ຺ຘິຍາ ກາຣຓໍ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສາວຫໂຕ. ອິທານິ ທິຏ຺ຐສຸຕປຣິສງ຺ກິຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕທຸຠຍວິມຸຕ຺ຕປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸຠຍໍ ອນິສ຺ສາຍ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວຘິຕ຺ວາ ສມ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ ເກວລເມວ ປຣິສງ຺ກິຕໍ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫໂກຕິ ສພ຺ເພສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິສງ຺ກິຕານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂກ.

ມງ຺ຄລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຫຸນປາຫຸນາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິພ຺ເພມຕິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິສງ຺ກິຕາຠາວມາຫ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຊານໂຕ ເອເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເຕເຍວາຕິ ເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ, ເຕເຍວ.

ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍສປຣິໂຠຄໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສປຣິໂຠຄສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຈິຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ອຈິຕ຺ຕກາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໓. ຕາທິສສ຺ສາຕິ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍສສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ອເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນປິ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ປຣິໂຠເຄ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ, ຊີວກ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ – ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ວຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ປຫີນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ມຫາວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໙໔) ອຕ຺ຕາ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ໂຕ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ອຕ຺ຖິ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ສາວໂກ ອາສວານໍ ຂຍາ…ເປ… ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ອິຘ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈງ຺ກີສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໔໓໐) ອຕ຺ຕາ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຣໂຕ – ‘‘ຍໍ ໂຂ ປນ ອຍມາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຄມ຺ຠີໂຣ ໂສ ຘມ຺ໂມ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ ອຕກ຺ກາວຈໂຣ ນິປຸໂຓ ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍ, ນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ສຸເທສນີໂຍ ລຸທ຺ເທນາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວຕາ ຫິ ມຫາວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕ, ຈງ຺ກີສຸຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ເທສນາ ກຕາ’’ຕິ. ມໍສູປເສຈໂນວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ມຈ຺ຉມໍສສຫິຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິໂຠຄຠາວໂຕ ມຈ຺ຉມໍສສ຺ສ ຈ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ອຄຖິໂຕ ¶ ອປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ. ຕຓ຺ຫາມຸຈ຺ຉນາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ. ອນຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ, ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນ ສຓ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ສພ຺ພໍ ອາລຸມ຺ປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ອາທີນໂວ ອາຫາຣສ຺ສ ປຏິກູລຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນາ’’ຕິອາທິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອາຫາຣປຣິໂຠໂຄຕິ ອຕ຺ຖສໍໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉທິກາ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒; ມ. ນິ. ໑.໒໓; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐) ປວຕ຺ຕາ ອາຫາຣປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄນິສ຺ສຣຓຠູຕາ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ. ອິທມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕມຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ຈ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ສມຎ຺ຎາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເຍ ຘມ຺ມາ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ຕຕ຺ຖ ສາວເສສໍ ປຫາສິ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ອນວເສສໍ ປຫາສິ ຠຄວາຕິ ສເຈ ເຕ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕວ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອນຸຊານາມິ, ນ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິຕາສາມຎ຺ຎມຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໕. ‘‘ປາຏິເຍກ຺ໂກ ¶ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິສຸໍ ອນຸສນ຺ຘິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາຣໍ ຖເກຕີຕິ ມຈ຺ຉມໍສປຣິໂຠຄານຸຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຈນທ຺ວາຣໍ ປິທຫຕິ, ໂຈທນາປຖໍ ນິຣຸນ຺ຘຕິ. ກຖໍ ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍໍ ທສ຺ເສຕິ? ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍມຸເຂນ ພາຫິຣການໍ ມຈ຺ຉມໍສປຣິໂຠຄປຏິກ຺ເຂໂປ ຕຍິທໍ ມິຈ຺ຉາ, ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘສ຺ເສວ ມຈ຺ຉມໍສສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘ຕີຫິ ໂຂ ອຫໍ, ຊີວກ, ຐາເນຫິ ມໍສໍ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ວທາມີ’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໕໒). ວິນເຍປິ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ມຈ຺ຉມໍສໍ ມຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອນຸທ຺ທຍາ ນິຈ຺ຈລາ. ‘‘ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປຐເມນ ກາຣເຓນາຕິ ເທສນາວເສນປິ ປໂຍຄວເສນປິ ປຐເມນ ປຣູປຆາຕເຫຕຸນາ. ກຑ຺ຒິໂຕ ໂສ ປາໂຓ. ຄເລນ ປເວເຘນ຺ເຕນາຕິ ໂຍຕ຺ຕຄເລນ ກຣເຓນ ອສຍ຺ຫມາເນນ. ພຫຸປຸຎ຺ຎເມວ ໂຫຕິ ອາສາທນາເປກ຺ຂາຍ ອຠາວໂຕ, ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕ຺ຕາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕຕິອາທິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຣຓຄມນວເສເນວ ຄຫິຕສຣໂຓຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອຄາຫນ຺ໂຕຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຊີວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ອຸປາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໖. ປາວາຣໍ ¶ ປາຣຸປຕີຕິ ປາວາຣິໂກ, ອິທໍ ຕສ຺ສ ກຸລສມຸທາຄຕໍ ນາມໍ, ໂສ ປນ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸສ຺ສປາວາຣິກເສຏ຺ຐິໂນ’’ຕິ. ທີຆຕ຺ຕາ ທີຆຕມຕ຺ຕາ. ໂສ ກິຣ ປມາຓໂຕ ອຸປວຈ຺ຉຍໂຕ ທິຍຑ຺ຒຣຕນໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຐິໂຕ. ເອວໍລທ຺ຘນາໂມຕິ ‘‘ທີຆຕປສ຺ສີ’’ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ໂຎ. ພາຫິຣາຍຕເນຕິ ຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ໂວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສາສນໂວຫາເຣນ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທສ຺ເສຕີຕິ ¶ ເທເສຕິ. ຐເປຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ກິຣິຍາຍາຕິ ກຣເຓນ. ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ປວຕ຺ຕເນນ. ທຓ຺ຑານິ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອາທິໂຕວ ຕຖາ ນ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ? ຍສ຺ມາ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ສາສເນ ໂລເກ ສມຍນ຺ຕເຣສຸ ຈ ຕາທິໂສ ສມຸທາຈາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ປນ ຕສ຺ເສວ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສາຍໍ ໂກຏ຺ຐາລກສທິໂສ ສມຸທາຈາໂຣຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຎເປຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວາຫ. ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຈິຕ຺ເຕນ ອສມຸຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ຕທຸຠຍສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ສມ຺ຠໂວຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມາຫ ‘‘ຍຖາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ປຏິວິຠຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນານໍ. ປຏິວິສິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິເສສນປທວເສນ ສທ຺ທໂຕປິ ຠິນ຺ນານໍ. ວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸກາໂມຕິ ທີຆຕປສ຺ສິໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸກາໂມ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐາປິເຕ ເຕນປ຺ປສງ຺ເຄນ ອາຄໂຕ, ອຸປາລິ ຄຫປຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ຘມ຺ມໍ ທິສ຺ວາ ສາສເນ ອຠິປ຺ປສີທິສ຺ສຕິ.

ກຖາ ເອວ ອຸປຣິ ວາທາໂຣປນສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ກຖາວຕ຺ຖຸ. ກຖາຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປສີຕິ ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ຕທຕ຺ເຖ ວາ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ຍຖາ ຕໍ ວາທາໂຣປນຠເຍນ ນ ອວຊານາຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສໍ ກຖາຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ເຖ ທີຆຕປສ຺ສິໍ ຍາວຕຕິຍໍ ວາເທ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ວາທນ຺ຕິ ໂທສໍ.

໕໗. ອິທານິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຍກມ຺ມາທິວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມາຕິອາທິ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ປນ ອຏ຺ຐກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາຕິອາທິ ສາວຊ຺ຊໍ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເຈຕນາ ນ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມໍ ຘຸຣ’’ນ຺ຕິ. ກາຍກມ຺ມາທິເຠທໍ ກມ຺ມເມວ ¶ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ນ ເຈຕນາມຕ຺ຕເມວ. ເອວມາຄເຕປີຕິ ກມ຺ມານີຕິ ເອວໍ ນາເມນ ອາຄເຕປິ ເຈຕນາ ຘຸຣໍ, ຕຕ຺ຖ ເຈຕນໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຖໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ກມ຺ມານີຕິ ວາ ອາຄເຕ ເຕສໍ ເຈຕນາຍ ຘຸຣຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ…ເປ… ລຠຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທ຺ວາເຣ. ສາ ວຸຕ຺ຕາວາຕິ ສາ ເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາວ, ຍາ ກາຍສງ຺ຂາຣາທິປຣິຍາເຍນ (ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຍທ຺ວາຣາທີສຸ ປວຕ຺ຕາປນເຈຕນາ) ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ¶ ຕທຄ຺ເຄນ ໂລກິຍາປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ກມ຺ມເມວ, ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ປນ ເຈຕນາປກ຺ຂິກາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ກຏຸກຜລໍ. ນ ກິລມຕິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍຕ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາຍ. ອິທານິ ເຕສໍ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ອກຸສລໍ ປຕ຺ວາ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນ ກິລມຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອິຘ ອກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ກເຖສີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ’’ຕິອາທິ. ຍາວຕຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປນມຕ຺ເຕນ ຄຕມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕປີ’’ຕິ.

໕໘. ນິວາສຏ຺ຐານຠູໂຕ ພາລໂກ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ພາລກິນີ. ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາຕຕາຍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ມຫາຕິ ສມ຺ຠາວິຕຕ຺ຕາ ມຫານິຄຓ຺ໂຐ.

໖໐. ອາວຏ຺ເຏຕິ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ ເອຕາຍາຕິ ອາວຏ຺ຏນີ, ມາຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄຫຓມາຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎານໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສເນ ຈິຕ຺ຕເມວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ສເຈ ປນ ໂສ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອປ຺ປຫາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜເລຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ມາ ອຍໍ ພາໂລ ວິນສ຺ສີ’’ຕິອາທິໂຕວ ຍຖາ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນ ລຠຕິ, ຕຖາ ກໂຣຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຖິກປຸຕ຺ຕສມາຄເມນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ທສ຺ສນສມ຺ປຕ຺ຕິນິຍາມມາຫ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາຄມາ ນຸ ໂຂ ອິຘ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ.

໖໑. ວຈີສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາ.

໖໒. ສີໂຕທເກ ອມຕາ ປາຓາ ປານກາເລ ປນ ມຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ເຕນ ສີໂຕທກປຣິໂຠເຄນ ມາຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປສ຺ສິນາ ນາມ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສີໂຕທກໍ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສໍ ລທ຺ຘິ. ປາກຕິກໍ ວາ ອຸທກໍ ສຕ຺ໂຕຕິ ປຸຣາຕນານໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ລທ຺ຘິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ສີໂຕທກໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ອຘຸນາຕນນິຄຓ຺ຐານໍ ວາເທນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕ ຫິ ປຖວີອາທິນວປທຕ຺ຖໂຕ ¶ ອຎ຺ຎເມວ ຊີວິຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ສີໂຕທກໍ ປາຕຸກາໂມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ໂຣເຄ ຐຕ຺ວາປິ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕຖາ ນ ວິຕຕຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕນສ຺ສ ມໂນທຓ຺ໂຑ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ສີໂຕທກໍ ປາຕຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉເນນ. ອສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕຖາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເນ ເອວ. ຠິຊ຺ຊຕິ ສໍວຣສ຺ສ ວິໂກປິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາຠູໂຕ ໂສ ນິຄຓ຺ໂຐ ສີໂຕທກໍ ¶ ເຈ ລເຠຍ຺ຍ, ກຕິປຍໍ ກາລໍ ຊີເວຍ຺ຍ, ອລາເຠນ ປນ ປຣິສຸສ຺ສມານກຓ຺ໂຐຏ຺ຐຕາລຸຊິວ຺ຫາອາທິໂກ ສພ຺ພໂສ ປຣິທາຫາຠິຠູໂຕ ມເຣຍ຺ຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ສີໂຕທກໍ ອລຠມາໂນ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສີໂຕທກໍ ປິວາຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນທຓ຺ໂຑ ປນ ຠິນ຺ໂນປິ ຈຸຕິມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຖາຠູຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ມໂນສຕ຺ເຕສຸ ນາມ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ລທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນທຓ຺ໂຑ ປນ ຠິນ຺ໂນປິ ປຏິສນ຺ຘິມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ‘‘ອິຘາສ຺ສ ນິຄຓ຺ໂຐ’’ຕິອາທິອາກາເຣນ. ນນ຺ຕິ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ. ມຫນ຺ໂຕຕິ ວທາເປສິ ‘‘ມໂນປຏິພທ຺ໂຘ ກາລງ຺ກໂຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຸປາສກສ຺ສາຕິ ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ. ມຸຈ຺ຉາວເສນາຕິອາທິນາ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ມໂນທຓ຺ຑສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕໍ ວິຠາເວຕິ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ເຕເນວາຕິ ວິນາ ກາຍທຓ຺ເຑນ ວຈີທຓ຺ເຑນ ຈ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ. ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ. ອນິຍ຺ຍານິກາຕິ ອປ຺ປາຏິຫີຣາ, ອຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສລ຺ລກ຺ເຂສິ ອຸປາສໂກຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຫປຏິຠານານີຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຏິຠານານິ.

‘‘ມໂນປຏິພທ຺ໂຘ ກາລໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ມໂນທຓ຺ຑສ຺ສ ຕທຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ປຏິຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທານິ ມໂນທຓ຺ໂຑ ມຫນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມໂນທຓ຺ໂຑວ ພລວາ ມຫນ຺ໂຕຕິ ວທາເປສີ’’ຕິ.

໖໓. ປາຓາຕິປາຕາທິໂຕ ຍມນໍ ຍາໂມ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຍາໂມ ຈຕຸຍາໂມ, ຈຕຸຍາມສງ຺ຂາເຕນ ສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ ຈາຕຸຍາມສໍວຣສໍວຸໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍາມ-ສທ຺ໂທ ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍຕິ ‘‘ອິມິນາ ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຍຊາຕິກໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຣາຄວເສນ ພາເລຫິ ຠາວນີຍຕ຺ຕາ ‘‘ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠາວິຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິ.

ໂຍ ສພ຺ພໍ ປາປໍ ອາສວຎ຺ຈ ວາເຣຕີຕິ ສພ຺ພວາຣີ, ຕສ຺ສ ນວສຸ ປທຕ຺ເຖສຸ ສຕ຺ຕໂມ ປທຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສພ຺ພວາຣິນາ ປາປໍ ວາຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ສພ຺ພວາຣິວາຣິໂຕ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ວາຣິຕປາໂປ’’ຕິ. ¶ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສ຺ສ ວາຣິຕພ຺ພສ຺ສ ອາສວສ຺ສ ຘຸນນໂຕ ສພ຺ພວາຣິຘຸໂຕ. ວາຣິຕພ຺ພສ຺ສ ນິວາຣຓວເສນ ສພ຺ພວາຣິໂນ ຜຸໂຏ ຜຸສິໂຕຕິ ສພ຺ພວາຣິຜຸໂຏ. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ສຫສາ ຫນນໍ, ອສຎ຺ເຈຕນິກວຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕຣສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ຕີສຸ ທຓ຺ຑໂກຏ຺ຐາເສສຸ ກຕຣໂກຏ຺ຐາເສ.

໖໔. ຂລິຍຕິ ສມາທິຍຕີຕິ ຂລໍ, ຣາສີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກໍ ມໍສຂລນ຺ຕິ ເອກໍ ມໍສຣາສິ’’ນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊາຘຣອິທ຺ຘິຍາ ອິທ຺ຘິມາ. ສາ ປນ ອິທ຺ຘິ ຍສ຺ມາ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊານຸຠາວວເສເນວ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ໂນ. ຈິຕ຺ເຕ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ອານຸຠາວາຍ ເອວ ວິຊ຺ຊາຍ ປຄຸຓຠາວາປາທເນນ. ເອເຕນ ວສີຠາວໍ ໂລກິຍສມຎ຺ຎາວເສນ ຠຄວາ ອຸປາລິໍ ຄຫປຕິໍ ປຎ຺ຎເປຕຸກາໂມ ເອວມາຫ. ໂລກິກາ ຫິ ‘‘ຠາວນາມຍອິທ຺ຘິຍາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສີຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອິສໂຍ ປເຣສໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ອິສີນໍ ອານຸຠາວໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ.

໖໕. ອຣຎ຺ຎເມວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໂສ ອຣຎ຺ຎເມວ ຫຸຕ຺ວາ. ອຣຎ຺ຎຠາເວນ ອຣຎ຺ຎໍ ຊາຕໍ, ນ ນາມມຕ຺ເຕນ. ອິສີນໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອິສີນໍ ອາສາທນຕ຺ຖາຍ.

ໂຄຘາວຣີຕີຣໂຕ ນາຕິທູເຣ. ອຸສູຍມາໂນຕິ ‘‘ນ ມໍ ເອສ ຊໂນ ປຣິວາເຣຕີ’’ຕິ ອຸສູຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ກິລິຏ຺ໂຐ ວຕາຕິ ປງ຺ກທນ຺ຕຣຊສິຣຕາທີຫິ ກິລິຏ຺ຐສຣີໂຣ. ອນຎ຺ຊິຕມຓ຺ຑິໂຕຕິ ອນຎ຺ຊິຕກ຺ຂິໂກ ສພ຺ເພນ, ສພ຺ພໍ ອມຓ຺ຑິໂຕ ຈ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ກາລສ຺ເສວ ອກ຺ຂີນໍ ອຎ຺ຊນໍ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ລທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ ອນຎ຺ຊນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕໍ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ເວເທສຸ ອີທິສໍ ອາຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຕສ຺ສ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸສຸມຊາຕຫທໂຍຕິ ອຸຕ຺ຕຕ຺ຕຫທໂຍ. ນາສິການໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ.

ວິຊິຕຊເຍຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມນ຺ເຕຫິ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ຊຍຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐານໍ. ອຸທກວຸຏ຺ຐິປາຕນາທິ ຕສ຺ມິໍ ປາປກມ຺ເມ ອສມງ຺ຄິຠູຕານມ຺ປິ ສມນຸຎ຺ຎຕາຍ ¶ ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ກຕຠຓ຺ຑວຸຏ຺ຐີຕິ ອາຠຣຓວສ຺ສໍ. ມຫາຊໂນ ສມນຸຎ຺ໂຎ ຊາໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ມາຕຸໂປສກຣາໂມຕິ ມາຕຣິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ຣາໂມ ນາມ ເອໂກ ປຸຣິໂສ. ອສມງ຺ຄິຠູຕານນ຺ຕິ ອສມນຸຎ຺ຎານໍ.

ອວກິຣິຍາຕິ ¶ ອສຸສ຺ສູສຕໍ ປຏິຈ຺ຈ. ຜຸລິງ຺ຄານີຕິ ອຄ຺ຄິກຓານິ. ປຕນ຺ຕິ ກາເຍຕິ ກາເຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ນິປຕນ຺ຕິ. ເອເຕ ກິຣ ນິຣຍໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ຕິ.

ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມຍໍ ກຎ຺ຈິປິ ເທສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນ ຄຈ຺ຉາມ, ຍຕ຺ຖ ປນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສງ຺ຆາຕິ ສໍຫຕາ. ຄຓາຕິ ຕໍຕໍເສຓິຠາເວນ ຄຓິຕພ຺ພຕາຍ ຄຓາ. ຄຓີຠູຕາຕິ ເອກຊ຺ຌາສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ຣາສິຠູຕາ. ອທິນ຺ນາທານນ຺ຕິອາທີສຸປິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຕສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ຠາວນໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມິ. ເນສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ໂຍຊນາ. ກິໍ ຈິນ຺ເຕສິ? ອາຆາຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອນຕ຺ຖກຣຓູປາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມກຖາປຣິໂຍສາເນ’’ຕິອາທິ. ນາຄພລປິຈ຺ຉິລ຺ລາທີນນ຺ຕິ ນາຄພລສາສປອງ຺ໂກລເຕລກຓິກາຣນິຍ຺ຍາສາທີນໍ ຈິກ຺ຂລ຺ລານໍ. ວິເຫຐຍິໍສຸ ນິຣຍາທິກຖາຫິ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ. ຉທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ທ຺ວາຣານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ຣູປາທິວິສເຍ.

ນວ ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ອຸທກວຸຏ຺ຐິ ສຸມນປຸປ຺ຜວຸຏ຺ຐິ ມາສກວຸຏ຺ຐິ ກຫາປຓວຸຏ຺ຐິ ອາຠຣຓວຸຏ຺ຐິ ອາວຸຘວຸຏ຺ຐິ ອງ຺ຄາຣວຸຏ຺ຐິ ປາສາຓວຸຏ຺ຐິ ວາລິກາວຸຏ຺ຐີຕິ ອິມາ ນວ ວຸຏ຺ຐິໂຍ. ອວຎ຺ຈຍີຕິ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຕ຺ຖຈຣເຓນ ວຎ຺ຈຍິ. ອທູສເກຕິ ອນປຣາເຘ.

‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາ’’ຕິ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໕.ມາຕງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ເສຏ຺ຐິຘີຕາ’’ຕິ. ວາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິ ອາວາຫຕ຺ຖາຍ, ອສ຺ສາຕິ ເປສິຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຕາທິເສນ ນີຈກຸລສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ໂຘກາເສນ ຈຓ຺ຑາລໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ຈມ຺ມເຄເຫຕິ ¶ ຈມ຺ເມນ ຉາທິເຕ ເຄເຫ. ມາຕງ຺ໂຄຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ ຊາຕິສມຸທາຄຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຆຓ຺ຏໍ. ວາເທນ຺ໂຕ ຕາລເນນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ມຫາປຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣສມີເປນ.

ຕສ຺ສາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ເຈວ ອຸປຏ຺ຐາກມນຸສ຺ສາ ປຏິພທ຺ຘາ ຈ ສຸຣາໂສຓ຺ຑາທໂຍ ຊາຓຸກປ຺ປຣາທີຫິ ສຸໂກຏ຺ຏິຕໍ ໂກຏ຺ຏິຕຠາເວນ ມຸຈ຺ຉໍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂຕຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ອາຍຸອວເສສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ມນ຺ທມນ຺ເທ ວາເຕ ວາຍນ຺ເຕ ຈິເຣນ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິ. ເຄຫງ຺ຄເຓຕິ ເຄຫສ຺ສ ມຫາທ຺ວາຣໂຕ ພຫິ ວິວຏງ຺ຄເຓ. ປຕິໂຕຕິ ປາຕໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປເວເສນ ນິປນ຺ໂນ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍາຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາກາຣເຓນ.

ຍສນ຺ຕິ ວິຠວໍ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຎ຺ຈ. ຈນ຺ທນ຺ຕິ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ, ຈນ຺ທວິມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐເຄເຫຕິ ປເຣຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕເຄເຫ. ມຓ຺ຑເປຕິ ນຄຣມຊ຺ເຌ ມຫາມຓ຺ຑເປ.

ຂີຣມຓິມູລນ຺ຕິ ຂີຣມູລໍ, ປາເທສຸ ພທ຺ຘມຓິມູລຎ຺ຈ. ຍາວຕາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕໂກ ມນຸສ຺ສວຈີທ຺ວາຣໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປວຕ຺ໂຕ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຈີມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາສງ຺ຄເຓຕິ ວິວຏງ຺ຄເຓ.

ທຸມ຺ມວາສີຕິ ຘູໂມ ຘູສໂຣ, ອນຎ຺ຊິຕາມຓ຺ຑິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂອຕລ຺ລໂກຕິ ນິຫີນຊ຺ຌາສໂຍ, ອປ຺ປານຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິມຸຎ຺ຈ ກຓ຺ເຐຕິ ຍາວ ຄລວາຏກາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ. ໂກ ເຣ ຕຸວນ຺ຕິ ອເຣ ໂກ ນາມ ຕ຺ວໍ.

ປກຕນ຺ຕິ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຠິສງ຺ຂຕໍ. ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ອຸປຄມ຺ມ ຐຕ຺ວາ ລທ຺ຘພ຺ພປິຓ຺ຑໍ, ຠິກ຺ຂາຫາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຠຕນ຺ຕິ ລຈ຺ຉຕຸ. ສປາໂກຕິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຊາຕິວເສນ ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກໂຣຕິ.

ອຕ຺ຖຕ຺ຖິຕໍ ສທ຺ທຫໂຕຕິ ສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ. ອເປຫີຕິ ອປຄຈ຺ຉ. ເອຕ຺ໂຕຕິ ອິມສ຺ມາ ຐານາ. ຊມ຺ມາຕິ ລາມກ.

ອນູປເຂຕ຺ເຕຕິ ¶ ອຊງ຺ຄເລ ອຸທກສມ຺ປນ຺ເນ ເຂຕ຺ເຕ ຜລວິເສສໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕາ. ເອຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ທທາຫິ ທານນ຺ຕິ ນິນ຺ນໍ ຖລຎ຺ຈ ປູເຣນ຺ໂຕ ເມໂຆ ວິຍ ຄຸຓວນ຺ເຕ ນິຄ຺ຄຸເຓ ຈ ທານໍ ເທຫິ, ເອວໍ ເທນ຺ໂຕ ຈ ອປ຺ເປວ ອາຣາຘເຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຕິ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຕິ ສີລາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ.

ຕານີຕິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ເວຓຸປທເຣນາຕິ ເວຬຸວິລີເວນ.

ຄິຣິໍ ນເຂນ ¶ ຂຓສີຕິ ປພ຺ພຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ນເຂນ ຂຓນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ອໂຍຕິ ກາລໂລຫໍ. ປທຫສີຕິ ອຠິຠວສິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣນ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ.

ອາເວຘິຕນ຺ຕິ ຈລິຕໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ປິຏ຺ຐິໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສນ. ພາຫຸໍ ປສາເຣຕິ ອກມ຺ມເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ອກມ຺ມກ຺ຂມໍ ພາຫຸທ຺ວຍໍ ຖທ຺ຘໍ ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑກໍ ວິຍ ເກວລໍ ປສາເຣຕິ, ນ ສມິຎ຺ເຊຕິ, ເສຕານິ ອກ຺ຂີນິ ປຣິວຕ຺ຕເນນ ກຓ຺ຫມຓ຺ຑລສ຺ສ ອທິສ຺ສນໂຕ.

ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊີວນໍ.

ເວຫາຍສນ຺ຕິ ອາກາເສ. ປຖທ຺ຘຸໂນຕິ ປຖຠູຕທ຺ຘຸໂນ ວິຍ.

ສຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ອິເມ ກຸລປ຺ປສຸຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກນ຺ຕິ ຂາທິຕທນ຺ຕກຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕິສ຺ສຕິ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐປໂທສຠາວໂຕ, ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຕທາ ອຸກ຺ກໍສຄຕເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ. ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ນາມ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕຸໍ ນາທາສີຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຣຸຓປຠາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອນ຺ຘກາໂຣ ເອວ ໂຫຕິ.

ຍກ຺ຂາວຏ຺ໂຏ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ກາລວິປຣິຍາໂຍ. ມຫາປຎ຺ຎນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ. ຊນປທສ຺ສ ມຸຂໍ ປສ຺ສຖາຕິ ອິມສ຺ສ ຊນປທວາສິໂນ ຊນສ຺ສ ອຸປທ຺ທເວນ ມງ຺ກຸຠູຕໍ ມຸຂໍ ປສ຺ສຖ.

ເອຕສ຺ສ ກຖາ ເອຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕິສ຺ສຕີຕິ ຍາຫິ ເຕນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວນສມິທ຺ຘາຫິ ນານາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປຣິປູຣິຕາຫິ ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຫິ ສຸສງ຺ຂຕສນ຺ຕາເນ ມຫາກຣຸຓາຘິວາເສ ມຫາສຕ຺ເຕ ອຣິຍູປວາທກມ຺ມອຠິສປສງ຺ຂາຕາ ຜຣຸສວາຈາ ປວຕ຺ຕິຕາ, ສາ ອຠິສປິ ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕວິເສສຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ອຊ຺ຌາສຍຜຣຸສຕາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນິຍກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ສເຈ ໂສ ມຫາສຕ຺ຕໍ ນ ຂມາເປຕິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວິປຈ຺ຈນສຠາວໍ ຊາຕໍ, ຂມາປິເຕ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອໂຫສິກມ຺ມຠາວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍູປວາທປາປສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນິຍສ຺ສ ຘມ຺ມຕາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ເອຕສ຺ສ ກຖາ ເອຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕິສ຺ສຕີ’ຕິອາທິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປນ ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕິຕຸໍ ນ ອທາສິ, ອຸປາເຍນ ໂມເຈສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຣິຍາປິຏເກ (ຈຣິຍາ. ໒.໖໔) –

‘‘ຍໍ ໂສ ¶ ຕທາ ມໍ ອຠິສປິ, ກຸປິໂຕ ທຸຏ຺ຐມານໂສ;

ຕສ຺ເສວ ມຕ຺ຖເກ ນິປຕິ, ໂຍເຄນ ຕໍ ປໂມຈຍິ’’ນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນນິວາຣຓໍ ກຕໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂຍເຄນ ຫິ ອຸພ຺ພຬ຺ຫາ ສຣາຊິກາ ປຣິສາ ນຄຣວາສິໂນ ເນຄມາ ເຈວ ຊານປທາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຕາປສໍ ອາເນຕ຺ວາ ຂມາເປສຸໍ. ໂສ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸເຓ ຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິ. ຍໍ ປນສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑສ຺ສ ຐປນໍ, ຕສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕຘາ ຜາລນໍ ກຕໍ, ຕໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ – ‘‘ອິເມ ປພ຺ພຊິຕາ ສມານາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ມຫາສຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕນ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ຕທສ຺ສ ເຕສໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ໂລຫກູຏວສ຺ສນ຺ຕິ ອຍຄຸຬວສ຺ສໍ. ຕທາ ຫິ ຣຕນມຕ຺ຕານິ ທິຍຑ຺ຒຣຕນມຕ຺ຕານິປິ ຕິຂິຓໍສານິ ອຍຄຸຬມຓ຺ຑລານິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນິປຕນ຺ຕາ ມນຸສ຺ສານໍ ສຣີຣານິ ຂຓ຺ຑຂຓ຺ຑການິ ອກໍສຸ. ກລລວສ຺ສນ຺ຕິ ຕນຸກກທ຺ທມປຏລກທ຺ທມໍ. ອຸປຫຈ຺ຈາຕິ ອາຆາເຏຕ຺ວາ. ຕເທວ ມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ.

໖໗. ອນຸວິຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ອນຸວິຈ຺ຈກຣຓໍ. ກາຣເຓຫິ ທ຺ວີຫິ ອນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ຐິຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄເຕ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໙. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໗໕-໗໖; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໑໒) ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພກຖໍ, ກາ ປນ ສາ? ທານາທິກຖາ. ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຸກຣຕ຺ຕາ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕວ ກຖິຕາ ¶ . ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສງ຺ຄຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄຫຓວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ, ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄຍສສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກຖິຕາ. ຕຎ຺ຈ ສີລໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ, ອຍໍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອິເມຫິ ຈ ທານສີລມເຍຫິ ປຓີຕຈຣິຍເຠທຠິນ຺ເນຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ເອຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ນາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ໂຠຄຠວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖາ. ສ຺ວາຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ສພ຺ພທາ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ¶ ຕທຘິຄມູປາຍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ ປເຄວ ອິຕເຣ ສພ຺ເພປິ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ກາມານໍ ອາທີນໂວ. ຫີນາ ຄມ຺ມາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອນຣິຍາ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາຕິ ເຕສໍ ໂອກາໂຣ ລາມກຠາໂວ, ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ. ສພ຺ພໂສ ກິເລສວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຂານໍ ນິທານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ນິພ຺ພານສຎ຺ຫິຕານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຸຂານໍ ກາຣຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ໂຠຄສຸຂໍ ນາມ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທານນິທານນ຺ຕິ ປາກໂຏ ອຍມຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕສ຺ສປິ ທານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລນ຺ຕິ ຍາ ອິມາ ໂລເກ ປເທສຣຊ຺ຊສິຣິສ຺ສຣິຍສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປທາຕິ ເອວໍປເຠທາ ມານຸສິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ຈ ຈາຕຸມຫາຣາຊາທິຄຕາ ທິພ຺ພາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ວາ ປນຎ຺ຎາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາສໍ ສພ຺ພາສໍ ອິທໍ ມູລກາຣຓໍ. ໂຠຄານນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ໂຠໂຄ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ມນາປິຍຣູປາທີນໍ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍານໍ ວາ ອຸປໂຠຄສຸຂານໍ, ປຕິຏ຺ຐາ ນິຈ຺ຈລາຘິຏ຺ຐານຕາຍ. ວິສມຄຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍສນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕາຓນ຺ຕິ ຣກ຺ຂາ ຕໂຕ ປຣິປາລນໂຕ. ເລຓນ຺ຕິ ພ຺ຍສເນຫິ ປຣິປາຕິຍມານສ຺ສ ໂອລີຍນປເທໂສ. ຄຕີຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ປຣາຍຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ອວສ຺ສໂຍຕິ ວິນິປຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ນິສ຺ສໂຍ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂອລຸພ຺ຠາຣມ຺ມຓໍ.

ຣຕນມຍສີຫາສນສທິສນ຺ຕິ ¶ ສພ຺ພຣຕນມຍສຕ຺ຕງ຺ຄມຫາສີຫາສນສທິສໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ວິນິປຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານໂຕ. ມຫາປຖວິສທິສໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາສມ຺ຠວໂຕ. ຍຖາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐໂຕ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ເອວໍ ທານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາລມ຺ພນຏ຺ເຐນ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸສທິສ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ທຸຄ຺ຄຕິທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ. ສມສ຺ສາສນຏ຺ເຐນາຕິ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິສຕ຺ຕຸປທ຺ທວໂຕ ສມ຺ມເທວ ອສ຺ສາສນຏ຺ເຐນ. ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓຏ຺ເຐນາຕິ ທາລິທ຺ທິຍຠຍໂຕ ປຣິປາລນຏ຺ເຐນ. ມຈ຺ເຉຣມລາທີຫີຕິ ມຈ຺ເຉຣໂລຠໂທສອິສ຺ສາມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິ ຈິຕ຺ຕມເລຫິ. ອນຸປລິຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ. ເຕສນ຺ຕິ ມຈ຺ເຉຣມລາທີນໍ. ເອເຕສໍ ເອວ ທຸຣາສທຏ຺ເຐນ. ອສນ຺ຕາສນຏ຺ເຐນາຕິ ອສນ຺ຕາສເຫຕຸຠາເວນ. ໂຍ ຫິ ທາຍໂກ ທານປຕິ, ໂສ ສມ຺ປຕິປິ ນ ກຸໂຕຈິ ສນ຺ຕສຕິ, ປເຄວ ອາຍຕິໍ. ພລວນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ມຫາພລວຕາຍ. ທາຍໂກ ຫິ ທານປຕິ ສມ຺ປຕິ ປກ຺ຂພເລນ ພລວາ ໂຫຕິ, ອາຍຕິໍ ປນ ກາຍພລາທີຫິ. ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ວຸຑ຺ຒິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ມຕຠາເວນ. ວິປຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນຍນໍ ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນໍ.

ອິທານິ ¶ ມຫາໂພຘິຈຣິຍຠາເວນປິ ທານຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທານໍ ນາເມຕນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ເຕນາຕິ ເອເຕນ ທານຜລໍ ສມ຺ມເທວ ປສ຺ສນ຺ຕາ ມຫາປຸຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກ ນາມ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ພາຫິເຣ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສງ຺ຄໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ໂອວາທໍ ເທຕິ. ອິທານິ ຍາ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາ ສພ຺ພາ ທານໂຕເຍວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເອວ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ຈ ປຣຫິຕາຍ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ຕາສໍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ເອຕາ ໂລກິຍາ, ອິມາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາວກປາຣມີຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຸປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣຸກ຺ກຏ຺ຐຕມເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ກເມນ ຎາຓຕ຺ຕຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ເອເຕເນວ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທານຎ຺ຈ ນາມ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ, ປູຊາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ທາຍໂກ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ຫຣິສ຺ສຕີຕິ ¶ ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສີລາລງ຺ກາຣສທິໂສ ອລງ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖິ ໂສຠາວິເສສາວຫຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ສີລປຸປ຺ຜສທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີລຄນ຺ຘສທິໂສ ຄນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປີ’’ຕິອາທິກາ (ຘ. ປ. ໕໕; ມິ. ປ. ໔.໑.໑) ຄາຖາ – ‘‘ຄນ຺ໂຘ ອິສີນໍ ຈິຣທິກ຺ຂິຕານໍ, ກາຍາ ຈຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ມາລຸເຕນາ’’ຕິອາທິກາ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໕) ຊາຕກຄາຖາໂຍ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສີລຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຠຣຓຎ຺ເຈວ ອລງ຺ກາໂຣ ຈ ຄນ຺ຘວິເລປນຎ຺ຈ ທສ຺ສນີຍຠາວາວຫຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລາລງ຺ກາເຣນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິທໍ ມຊ຺ຌິເມຫິ ຉນ຺ທາທີຫິ ສມາທານສີລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ –

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໘.໗໕; ໒.໒໒.໔໒໙; ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໗໕-໗໖);

ອິຏ຺ໂຐຕິ ສຸໂຂ. ກນ຺ໂຕຕິ ກມນີໂຍ. ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຈ຺ຈເມຕ຺ຖ ກີຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂທໂສຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິນາ ອປ຺ປສ຺ສາທາທິນາ ຈ ທູສິຕຠາໂວ, ຍໂຕ ເຕ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘນ຺ຕິ ¶ . ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາທີນໂວ, ປຣມກປຓຕາ. ຕຖາ ຈ ກາມາ ຍຖາຠູຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ລາມກຠາໂວຕິ ອເສຏ຺ເຐຫິ ເສວິຕພ຺ໂພ, ເສຏ຺ເຐຫິ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ ນິຫີນຠາໂວ. ສໍກິລິສ຺ສນນ຺ຕິ ວິພາຘກຕາ ອຸປຕາປຕາ ຈ.

ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຕກາ ກາເມສຸ ອາທີນວາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຕກາ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສາ. ອປິຈ – ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອສມ຺ພາຘໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາເມຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມສຎ຺ຎາຍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ເກຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມປຣິຬາເຫຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖; ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໗໕-໗໖) ນເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍເສ ປກາເສສິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຌານາທີສຸ ຈ ຄຸເຓ ວິຠາເວສິ ວຓ຺ເຓສິ. ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ຈິຕ຺ຕໂທສານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາຍ ຠາຊນຠາວູປຄມເນນ ກມ຺ມກ຺ຂມຈິຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຣຄຠູຕາ ¶ , ຕທາ ເຕ ວິຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອໂຣຄຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິມານາທິກິເລສວິຄເມນ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິວິຄເມນ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸຬາຣປີຕິປາໂມຊ຺ຊໂຍເຄນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ. ຍທາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ອກຖິນຈິຕ຺ຕໍ. ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຄເມນ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເຕນ ອປິຫິຕຈິຕ຺ຕໍ. ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫິຕວເສນ ອລີນຈິຕ຺ຕໍ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເສສປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິນາ ອຸປມາວເສນ ອຸປາລິສ຺ສ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄນິປ຺ຜາທນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອປຄຕກາຬກນ຺ຕິ ວິຄຕກາຬກໍ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ເອວ. ຣຊນນ຺ຕິ ນີລປີຕາທິຣງ຺ຄຊາຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ປຠສ຺ສຣໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນຕິ ຕິສ຺ສໍ ເອວ ນິສຊ຺ຊາຍໍ. ເອເຕນສ຺ສ ລຫຸວິປສ຺ສກຕາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາ ສຸຂປຏິປທາຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວິຣຊນ຺ຕິ ອປາຍຄມນີຍຣາຄຣຊາທີນໍ ວິຄເມນ ວິຣຊໍ. ອນວເສສທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາມລາປຄເມນ ວີຕມລໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ. ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ¶ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ – ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກມເລຫິ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄາທິມເລຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ, ໂຘວນສິລາ ວິຍ ອນຸປຸພ຺ພີກຖາ, ອຸທກໍ ວິຍ ສທ຺ຘາ, ອຸທເກ ເຕເມຕ຺ວາ ອູສໂຄມຍຉາຣິກາຠເຣຫິ ກາຬກປເທເສ ສມ຺ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘວນປໂຍໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ໂທເສ ສິຖິເລ ກຕ຺ວາ ສຸຕາທິວິຘິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຘເນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ເຕນ ປໂຍເຄນ ວຕ຺ເຖ ກາຬກາປຄໂມ ວິຍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ຣງ຺ຄຊາຕໍ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ຖສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາໂວ ວິຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ວຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎາປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນສາ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ຘມ຺ເມສຸ ເອກເທສນາປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘໍເຍວ ທີເປຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຫນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ສປ຺ປຏິຠຍກນ຺ຕາຣສທິສາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ. ວິຄຕກຖໍກໂຖຕິ ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິກາ ວິຄຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ກຖໍກຖາ. ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ສີລາທິຄຸເຓສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເວສາຣຊ຺ຊໍ ວິສາຣທຠາວໍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕນາ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ຕສ຺ສ ປໂຣ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ.

໗໑. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປຎ຺ຎວາ.

໗໒. ເຕນ ຫິ ສມ຺ມາຕິ ໂທວາຣິເກນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປຕິເຍວ, ‘‘ເອຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ປຣິເທວຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ພລວໂສເກນ ອຠິຠູໂຕ’’ຕິ.

໗໓. ເຕເນວາຕິ ເຍນ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອາສນໍ ສມ຺ມຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ອຸທເຣ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ມມ ສຣີເຣນ ຜຸສິ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ຕໍ ອຸທເຣ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ‘‘ທຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ວິຍ ທຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ພາລປຣິຍາໂຍຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ຊໂຬສິ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາຠາເວນາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ອິທານິ ອນຸປຏ຺ຐາກຠາເວນ.

໗໕. ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ທາຣຸສາຂາທິມຍໍ. ພຫລພຫລໍ ປີຕາວເລປນໍ ຣງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ພຫລໍ ປີຕວຓ຺ຓມຎ຺ຊິຏ຺ຐອາທິອວເລປນຣຊນໍ. ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕຈ຺ຉວິໍ, ຍາ ຣງ຺ຄໍ ປິວຕິ. ນິລ຺ໂລມຕນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸລິມ຺ປເນນ. ຂຓ຺ຑຂຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑຂຓ຺ຑິຕຠາວໍ. ຣງ຺ຄກ຺ຂໂມ ຣຊນິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄມຕ຺ຕໍ ຊເນຕີ’’ຕິ. ອນຸໂຍຄນ຺ຕິ ໂຈທນໍ. ວີມໍສນ຺ຕິ ວິຈາຣຓໍ. ຖຸເສ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລປຣິເຍສນໍ ¶ ວິຍ ກທລິຍໍ ສາຣປຣິເຍສນໍ ວິຍ ຈ ນິຄຓ຺ຐວາເທ ສາຣວີມໍສນໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ຕໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຣິຕ຺ຕໂກ ຕຸຈ຺ຉໂກວ ໂຫຕີຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຎ຺ຈ ວີມໍສິຍມານໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສເມວ ຊເນຕິ, ອຕປ຺ປກຎ຺ຈ ອເສຈນາຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈກຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຍຖາຕິ ຍທິ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ຍທິ ຘາຕາຍຕນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣມຸເຂນ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ໂອຄາຫິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຄມ຺ຠີຣຎາຓານໍເຍວ ໂຄຈຣຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣເມວ ໂຫຕິ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິໂຕ ນິປຸໂຓ ກຕປຣປ຺ປວາໂທ ປຓິຘາຍ ສພ຺ພຖາເມນ ໂຈທນໍ ອາຣມ຺ຠຕິ ຕສ຺ສ ໂຈທນາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ປຸນ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ວິຈາເຣນ຺ເຕສຸປິ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ, ເອວໍ ຕຖາຄຕວາໂທ ສ຺ວາຂ຺ຍາຕຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸໂຍຄກ຺ຂໂມ ວິມຊ຺ຊນກ຺ຂໂມ ຈາ’’ຕິ.

໗໖. ວິສຍປຣິຎ຺ຎາເຓນ ທຫຕິ ປຏິປກ຺ເຂ ໂສເຘຕີຕິ ຘີໂຣ, ສ຺ວາຍມສ຺ສ ຘີຣຠາໂວ ສພ຺ພໂສ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສນຕາຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ຍາ ປຎ຺ຎາ…ເປ… ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. ປຠິນ຺ນຂີລສ຺ສາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພເຈໂຕຂີລສ຺ສ, ກິເລສມຈ຺ຈຸມາຣວິຊເຍເນວ ອຠິສງ຺ຂາຣຂນ຺ຘມາຣາ ຊິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ອີຆ-ສທ຺ໂທ ທຸກ຺ຂປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກິເລເສນ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປາກທຸກ຺ເຂນ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາ. ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນາທິວເສນ ວິວິຘໍ ອີສນໂຕ ວີສໍ, ວີສເມວ ເວສໍ, ຣາຄາທີຕິ ອາຫ – ‘‘ເວສນ຺ຕຣສ຺ສາຕິ ຣາຄາທິວີສໍ ຕຣິຕ຺ວາ ວິຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ຕຸສິຕສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາຍນວເສນ ຕຸສິຍາ ອິຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ມຸທິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸນຣຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ມນຸຊສ຺ສາຕິ ປຐມາຍ ຊາຕິຍາ ຠຄວາ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານໍ ວກ຺ຂມານານຎ຺ຈ ວເສນ ສເທວກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ຠຄວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສເທວກໍ ໂລກໍ ສໍສາຣໂຕ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ນຣຕິ ເນຕິ ປາເປຕີຕິ ນໂຣ, ນາຍໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ນຣສ຺ສ, ເຕນາຫ ¶ ‘‘ປຸນຣຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມນຸຊສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນຣສ຺ສາ’’ຕິ ປຸນຣຸຕ຺ຕໍ ປທໍ. ອຕ຺ຖວເສນ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ເອເກກຄາຖາຍ ທສຄຸຓາ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ, ນ ປູເຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິເນຕີຕິ ວິນໂຍ, ວິນໂຍ ເອວ ເວເນຍິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ວິນາຍກສ຺ສາ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎູນໍ ຣຸຈິໍ ຣາຕິ, ອີເຣຕີຕິ ວາ ຣຸຈິໂຣ, ສ຺ວາຍມສ຺ສ ຣຸຈິຣຠາໂວ ¶ ກຸສລຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຈິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ປຠາສກສ຺ສາຕິ ຎາຓາໂລເກນ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣສ຺ສ. ນິສ຺ສງ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐສຸປິ ປຣິສາສຸ, ສເທເວ ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄຓ຺ຫາປນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ນິສ຺ສຏສ຺ສ. ຄມ຺ຠີຣຄຸຓສ຺ສາຕິ ປເຣສໍ ຎາເຓນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຠາວາ ຄມ຺ຠີຣຄຸຓສ຺ສ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘). ອຣິຍາຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ໂມນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຘມ຺ເມ ຐິຕສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມກາເຍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ. ສໍວຸຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຣກ຺ຂິຍກາຍສມາຈາຣາທິຕາຍ ສໍວຸຕສຠາວສ຺ສ.

ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕີຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ, ປນ຺ຕເສນາສນສ຺ສາຕິ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນສ຺ສ. ປຏິມນ຺ຕນປຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທານໍ ວິປຣາວຕ຺ຕມນ຺ຕນປຎ຺ຎາຍ. ໂມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ ສພ຺ພໂຕ ກິເລສານໍ ນິຘຸນນໂຕ.

ອິສິສຕ຺ຕມສ຺ສາຕິ ສພ຺ພອິສີສຸ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ສາຘຸຕມສ຺ສ. ເສຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ອກ຺ຂຣາທີນີຕິ ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣ-ນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສ-ສໍກາສນປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນຸຕ຺ຕານີກຣຓານີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທານິ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປກາສນໂຕ ກຖນໂຕ ປທກສ຺ສ. ປຸຣິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິນ຺ທທສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ຘມ຺ມທານທາຍກສ຺ສາ’’ຕິ. ຠຄວາ ອສຍ຺ຫໍ ສຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕຖາຄຕໍ ພຸທ຺ຘມສຍ຺ຫສາຫິນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໓໘). ເຕ ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເຕ ຄຸເຓ ອນວເສສໂຕ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ພ຺ຍາກຣໂຓ, ພ຺ຍາກຣໂຓ ເອວ ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ. ຕນ຺ຕິປທນ຺ຕິ ຕນ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ປທໍ.

ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘເນນ ສພ຺ເພນ ວາ ກິເລສພນ຺ຘເນນ ອພທ຺ຘສ຺ສ. ມຫາປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຫານຸຠາວາຍ ປຎ຺ຎາຍ, ມຫາວິສຍາຍ ວາ ປຎ຺ຎາຍ. ສພ຺ພາ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາ ມຫານຸຠາວາ, ຍຖາສກໍ ວິສເຍ ມຫາວິສຍາ ຈ ເອກາທິວເສນ ອນວເສສໂຕ ມຫາວິສຍາ ນາມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາວ. ອານຸຠາວທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ¶ . ຍກ຺ຂສ຺ສາຕິ ວາ ໂລເກນ ປູຊນີຍສ຺ສ ¶ . ອຍໍ ອຸປາສໂກ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ວິຍ ອຸປາສິກາ ເສຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄເນວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ກິເລສປ຺ປຫານວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ໂຕຕິ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິສຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ.

໗໗. ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາຕິ ສນ຺ນິຈິຕາ, ຄນ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ສຕ຺ຕາຕິ ຍໍ ຍເທວ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນວ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕີຕິ ອວີຕຕຓ຺ຫຕາຍ ສກໍເຍວ ປໂຍຊນໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ມເຕ ຎາຕເກ ອນຸໂສຈນ຺ຕາປິ ເຕຫິ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຍຊນສ຺ເສວ ວເສນ ອນຸໂສຈນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ຫໍ ອໂຫສີຕິ ພລວຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຫທຍຏ຺ຐານໍ ຂທິຣງ຺ຄາຣສນ຺ຕາປິຕໍ ວິຍ ອຸຓ຺ຫໍ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລຫິຕໍ ວິລີຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ປຕ຺ຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກປຕ຺ຕປູຣມຕ຺ຕໍ. ອຠິສມຍສາຘິກາຍ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາຍ ສງ຺ເຂເປເນວ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ຘມ຺ມເທສນາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ອຸປາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ກຸກ຺ກຸຣວຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໘. ໂກລິເຍສູຕິ ¶ ພຫຸວຈນວເສນາຍໍ ປາຬິ ອາຄຕາ. ເອວໍນາມເກ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ຖວຈນໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນ ນິຍມິໂຕຕິ ‘‘ອສຸກມ຺ຫິ ນາມ ວິຫາເຣ’’ຕິ ນ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສນາສເນເຍວາຕິ ອາວາເສເຍວ, ນ ຣຸກ຺ຂມູລາທິເກ. ເວສກິຣິຍາ ຆາສຄ຺ຄຫຓາທິນາ ສມາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ໂຄວຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ໂຄວຕິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາທິນ຺ນໂຄວໂຕ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫຸ ເວທເວທິໂນ – ‘‘ຄຈ຺ຉໍ ຠກ຺ເຂຕິ, ຕິຏ຺ຐໍ ມຸຕ຺ເຕຕິ, ອຸປາຫາ ອຸທກໍ ຘູເປຕິ, ຕິຓານິ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ອເຈໂລຕິ ອເຈລກປພ຺ພຊ຺ຊາວເສນ ອເຈໂລ, ປຸຣິໂມ ປນ ໂຄວຕິໂກ ກຸກ຺ກຸຣວຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປລິກຸຓ຺ຐິຕ຺ວາຕິ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸໂຠ ປາເທ ຈ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຄມນໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໍ ຄຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກາ ¶ ຄຕີຕິ ກາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີ’’ຕິ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິໂຍສານາ ຫິ ວິປາກຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ. ກຕູປຈິຕກມ຺ມວເສນ ອຠິສມ຺ປເຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຠິສມ຺ປຣາຍມ຺ຫິ ກຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ. ກຸກ຺ກຸຣວຕສມາທານນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຣຠາວສມາທານໍ, ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ອຫໍ ກຸກ຺ກຸໂຣ’’ຕິ ກຸກ຺ກຸຣຠາວາຘິຏ຺ຐານໍ.

໗໙. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກາ ກຸກ຺ກຸຣວິກາຣາ, ເຕຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນູນ’’ນ຺ຕິ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເຕຫິ ອໂວມິສ຺ສໍ. ກຸກ຺ກຸຣາຈາຣນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຣານໍ ຄມນາກາໂຣຕິອາທິອາຈາເຣນ ກຸກ຺ກຸຣຠາວາຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕມາຫ. ຕຖາ ຕຖາ ອາກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ອາກປ຺ໂປ, ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ຄມນາທິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ກຸກ຺ກຸຣານໍ ຄມນາກາໂຣ’’ຕິອາທິ. ອາຈາເຣນາຕິ ກຸກ຺ກຸຣສີລາຈາເຣນ. ວຕສມາທາເນນາຕິ ກຸກ຺ກຸຣວຕາຘິຏ຺ຐາເນນ. ກຸກ຺ກຸຣຈຣິຍາທິເຍວ ທຸກ຺ກຣຕປຈຣຓໍ. ເຕນ ຄຕິວິປຣິເຍສາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ລທ຺ຘິ. ອສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຣວຕິກສ຺ສ ອຎ຺ຎາ ຄຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອິຕຣຄຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອິຕຣາສໍ ປນ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ. ນິປຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ວຕສີລາທີນໍ ສໍໂຄປນວເສນ ສິຊ຺ຌມານໍ. ຍຖາ ສກມ຺ມກຘາຕຸສທ຺ທາ ອຕ຺ຖວິເສສວເສນ ອກມ຺ມກາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ວິພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ວິພຸທ຺ໂຘ ກມລສຓ຺ໂຑ’’ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຖວິເສສວເສນ ອກມ຺ມກາປິ ສກມ຺ມກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ປຣິເທວາມິ ນ ອນຸຕ຺ຖຸນາມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນຸຕ຺ຖຸນສທ຺ໂທ ຈ ສກມ຺ມກວເສນ ປຍຸຊ຺ຊຕິ ‘‘ປຸຣາຓານິ ອນຸຕ຺ຖຸນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປໂຍໂຄຕິ ອິມິນາ ຄາຖາຍຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຖຸນນໂຣທນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໘໐. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ¶ ອິມິນາ ໂຄວຕນ຺ຕິ ໂຄວຕສມາທານໍ. ໂຄສີລນ຺ຕິ ຄວາຈາຣໍ. ໂຄຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ໂຄຫິ ກາຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ຄ຺ວາກປ຺ເປ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ‘‘ກຸກ຺ກຸຣາກປ຺ເປ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຕິທິຏ຺ຐໍ, ວິສິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຍຖາ ປນ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣວຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໘໑. ເອກຈ຺ຈກມ຺ມກິຣິຍາວເສນາຕິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓປ຺ປສງ຺ເຄນ. ອິເມສນ຺ຕິ ໂຄວຕິກກຸກ຺ກຸຣວຕິການໍ. ກິຣິຍາຕິ ໂຄວຕຠາວນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກິຣິຍາ. ປາກຏາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ມຈຕຸກ຺ເກ ອິທໍ ນາມ ກມ຺ມໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ປາກຏາ ຠວິສ຺ສຕິ.

ກາຬກນ຺ຕິ ¶ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໒໓໒) ມລີນໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມປຖສມ຺ປຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສອກຸສລກມ຺ມປຖ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ຫນ຺ຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ກຓ຺ຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ອປາຍູປປຕ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ໂທຠຄ຺ຄິຍໍ ກຓ຺ຫວິປາໂກ, ຍຖາ ຕມຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອກຕ຺ຕນິທ຺ເທເສນ ປນ ‘‘ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ໂອທາຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ສຸກ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸກ຺ກວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ສຄ຺ຄູປປຕ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂລເກ ໂສຠຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ສຸກ຺ກວິປາໂກ, ຍຖາ ຈ ໂຊຕິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອກຕ຺ຕນິທ຺ເທເສນ ປນ ‘‘ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂວມິສ຺ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ກາເລນ ກຓ຺ຫໍ, ກາເລນ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວໍ ມິສ຺ສກວເສນ ກຕກມ຺ມໍ. ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິສ຺ສກກມ຺ມຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສ຺ສ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສມຎ຺ຎາ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸຕາຍາຕິ, ອປຈ຺ຈຍຄາມິຕາຍ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣກມ຺ມສ຺ສ ອິຘ ສຸກ຺ກປຣິຍາໂຍປິ ນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸຠຍ…ເປ… ອສຸກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍວິປາກສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວປຣິຍາປນ຺ໂນ ຫິ ວິປາໂກ ອິຘ ‘‘ສຸກ຺ກວິປາໂກ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ໂຘ.

ສທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ເພນ ທຸກ຺ເຂນ ສທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂສໍວຕ຺ຕນິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເຈຕນາ ຘຸຣໍ, ອຸປາລິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໕໖) ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອິຘ ສາຘຍຕິ ວິຊານນຕ຺ຖໍ. ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ອາຍູຫິຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ປຈ຺ຈຍສມວາຍສິທ຺ຘິໂຕ ສໍກຑ຺ຒນໍ ປິຓ຺ຑນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ, ປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ສທຸກ຺ຂໍ ໂລກນ຺ຕິ ¶ ອປາຍໂລກມາຫ. ວິປາກຜສ຺ສາຕິ ຜສ຺ສສີເສນ ຕຕ຺ຖ ວິປາກປວຕ຺ຕມາຫ. ຠູຕກມ຺ມໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕູປຈິຕກມ຺ມໂຕ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍາທິສໍ. ກມ຺ມສຠາຄວເສນາຕິ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກວເສນ. ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອປທາທິເຠທາ ອຸປປຕ຺ຕິ. ກມ຺ເມນ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຍໍ ກໂຣຕິ, ເຕນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ເອກກມ຺ເມເນວ ຊາຍມານາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ ອປທາທິເຠທາ. ອຸປປຕ຺ຕິ ຈ ນາມ ວິປາເກນ ໂຫຕິ ວິປາເກ ສມ຺ຠວນ຺ເຕ ເອກໍເສນ ເຕ ອຸປປຕ຺ຕິວິເສສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິກມ຺ມເຫຕຸກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຍນ ກມ຺ມວິປາເກນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ¶ ເຍນ ກມ຺ມວິປາເກນ ວິປຈ຺ຈມາເນນ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍກມ຺ມວິປາກຜສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກຠູຕາ ຜສ຺ສາ. ກມ຺ເມນ ທາຕພ຺ພໍ ທາຍໍ ຕພ຺ພິປາກໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມທາຍາທາ, ຜສ຺ສາ. ກມ຺ມສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊຕາ ກມ຺ມຜລສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມທາຍຊ຺ຊາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມເມວ ເນສໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.

ຕິສ຺ໂສ ຈ ເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານເຈຕນາຕິ ອິທໍ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌເວທນໍ ເວທິຍນເອກນ຺ຕສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາວສາຘນໍ. ຍທິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຌານເຈຕນາ ຕາວ ໂຫຕຸ ເອກນ຺ຕສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ກາມາວຈຣາ ກິນ຺ຕີຕິ ກາມາວຈຣາ ປນ ກຸສລເຈຕນາ ຕໍສຠາວາຠາວໂຕ ກິນ຺ຕິ ເກນ ປກາເຣນ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌມໂນສງ຺ຂາໂຣ ນາມ ຊາໂຕຕິ ໂຈເທຕິ, ອິຕໂຣ ປນ ນ ສພ຺ພາ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ ຕຖາ ຄຫິຕາ, ອຖ ໂຂ ເອກຈ຺ຈາ ຌານເຈຕນານຸກູລາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສິຓສຊ຺ຊນກາເລ ກສິຓາເສວນກາເລ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກສິຓາເສວນເຈຕນາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ສາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສ຺ສ ສາຘິກາ. ເຕນ ກາມາວຈຣເຈຕນາ ປຐມຊ຺ຌານເຈຕນາຍ ຆຏິຕາຕິ ກສິຓສຊ຺ຊນເຈຕນາປິ ກທາຈິ ຕາທິສາ ໂຫຕີຕິ ຄຫິຕາ. ປຣິກມ຺ມາທິວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕາ ຠາວນາມຍາ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອາສນ຺ນຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເຈຕນາ ຕຕິຍຊ຺ຌານເຈຕນາຍ ຆຏິຕາຕິ ອິທໍ ເອກຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີສຕ຺ຕາວາສວຕາຍ ຕໍສຣິກ຺ຂກາ ອຸເປກ຺ຂາປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສຸຂສຣິກ຺ຂຕາ, ເອວໍ ສນ຺ຕສຠາວຕາ ຎາຓສຫິຕຕາ ຈ. ເກຈິ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເຈຕນານຸຄຸຓາຕິ ນິທສ຺ເສນ຺ຕາ ກສິຓສຊ຺ຊນກາເລ ກສິຓຊ຺ຌານກາເລ ກສິຓາເສວນກາເລ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານເຈຕນາຍ ອາສນ຺ນຆຏິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕາສໍ ຆຏິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຠຍມິສ຺ສກວເສນາຕິ ອຸຠເຍສໍ ກຸສລາກຸສລສງ຺ຂາຣານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂານຎ຺ຈ ມິສ຺ສກຠາວວເສນ. ເວມານິກເປຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ວິນິປາຕິການໍ ກາເລນ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິເຍວ.

ຕສ຺ສ ¶ ປຫານາຍາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນາຍ. ຍາ ເຈຕນາຕິ ຍາ ອປຈຍຄາມິນິເຈຕນາ. ກມ຺ມໍ ປຕ຺ວາຕິ ສຸຂກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ມຄ຺ຄເຈຕນາຍ ອຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑຣຕໂຣ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ ¶ ອຈ຺ຈນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ. ອກຓ຺ຫາ ອສຸກ຺ກາຕິ ອາຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸກ຺ກຠາວປຏິກ຺ເຂປກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປນ ກມ຺ມຈຕຸກ຺ກໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໘໒. ອນິຍ຺ຍານິກປກ຺ເຂຕິ ອເຈຬກປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ກຸກ຺ກຸຣວເຕ ຈ. ໂຍເຄຕິ ຎາຍຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍເນນາຕິ ໂຍ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາໂສ ເຕນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ຍໍ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາສໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ຆໍສິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ນິຆໍໂສປ຺ປເລ. ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວິຍ ກຸລາລຠາຊນໍ.

ວູປກຏ຺ໂຐຕິ ວິວິຕ຺ໂຕ ເອກີຠູໂຕ. ເປສິຕຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຕ຺ໂຕ. ກາມໍ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ…ເປ… ວິຫາສີຕິ ອິມິນາວ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນາ ນິຏ຺ຐາປິຕາ ໂຫຕິ, ອາຍສ຺ມໂຕ ປນ ເສນິຍສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນປຣເມຕໍ ອຸຊຸກໍ ອາປນ຺ນອຣຫຕ຺ຕຠາວທີປນໍ, ຍທິທໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວາ’’ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄໂມເຍວ ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕາ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກຸກ຺ກຸຣວຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ອຠຍຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໓. ຊາຕິຍາ ¶ ອສມາໂນ ນິຫີນາຈຣິໂຍ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວິກາຍ ມາຕຸຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຊາໂຕ ປາທສິກປຸຕ຺ໂຕ. ນິນ຺ທາວເສນ ວທຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ ອຄຸໂຓຕິ ອາຫ – ‘‘ວາທໍ ອາໂຣເປຫີຕິ ໂທສໍ ອາໂຣເປຫີ’’ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕວເສນ ນິຣຍໍ ອຣຫຕິ, ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ວາ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ເນຣຍິໂກ. ອາປາຍິໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວີຈິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸກປ຺ປສຎ຺ຎິຕໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ. ນິຣຍູປປຕ຺ຕິປຣິຫຣຓວເສນ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ເຕກິຈ຺ໂຉ, ນ ເຕກິຈ຺ໂຉ ອເຕກິຈ຺ໂຉ. ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ ໂມເຈຕ຺ວາຕິ ຜຣຸສໍ ວາ ອປ຺ປິຍໍ ວາ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ¶ ເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ພຫິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄິລຕິ ນາມ. ຕໍ ປນ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ພຫິ ນີຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິຕີ’’ຕິ. ເອວເມວາຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອຍເມຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ ຕໍ ອປຸຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອປນຍນ຺ໂຕ ໂອຄິລຕິ ນາມ, ຕຖາ ປນ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ນ ໂອຄິລຕິ ນາມ, ຠຄວາ ປນ ຕມຕ຺ຖໍ ໂອກາສມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ອສກ຺ຂີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ຠຄວາ ຫິ ‘‘ນ ຂ຺ເວຕ຺ຖ ຣາຊກຸມາຣ ເອກໍເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ເອວໍ ຕາວ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ອສກ຺ຂິ. ‘‘ນ ຕຕ຺ຣ ຣາຊກຸມາຣ ເອກໍເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ນາຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ເອວໍ ອວິຠາເຄນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ວິຠຊິຕ຺ວາ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທສໍ ທີເປນ຺ໂຕ ຕໍ ຫາເຣນ຺ໂຕ ໂອຄິລິຕຸມ຺ປິ ສກ຺ຂຕີຕິ.

ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ຕິຍາ. ອຠໂຍ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ກຕປຣິຈໂຍ ເຉໂກ ນິປຸໂຓ ວາທສີໂລ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂສ ວາທຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ອາຫາ’’ຕິ.

໘໕. ເອວຣູປນ຺ຕິ ຍາ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ ທຸຣຸຕ຺ຕວາຈາ, ເອວຣູປາ ວາຈາ, ນ ປນ ຜຣຸສວາຈາ. ຜຣຸສວາຈາຍ ຫິ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານໍ. ເຈຕນາຜຣຸສຕາຍ ຫິ ຜຣຸສວາຈາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ນ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍຕາມຕ຺ເຕນ. ນຏ຺ຐາ ນິຄຓ຺ຐາ ໂອຄິລິກາທິສມ຺ມຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເອກວຈເນນ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ.

໘໖. ທາຣກສ຺ສ ອງ຺ເກ ນິສີທນສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເລສວາທິໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເລສວາທິໂນຕິ ¶ ຉລວາທິໂນ, ວາທມຄ຺ເຄ ວາ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ເລສມຕ຺ເຕເນວ ວາທສີລາ. ໂອສຏສງ຺ຄາໂມຕິ ອເນກວາຣໍ ປຣວາທມທ຺ທນວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓວາທສງ຺ຄາໂມ. ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ນເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ອິມເມວາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ທາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ວາທຠງ຺ຄປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອງ຺ເກ ນິສີທາປິໂຕ, ອິມເມວ ອສ຺ສ ທາຣກໍ ອຸປມໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ວາທໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ. ‘‘ອສ຺ສ ວາທໍ ອປ຺ປຏິຕຕາຍ ອຸປມາຍ ຠຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ.

ອປເນຍ຺ຍໍ ¶ ອສ຺ສ ອຫນ຺ຕິ ອສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ມຸຂໂຕ ອຫໍ ຕໍ ອປເນຍ຺ຍໍ. ອຠູຕຕ຺ໂຖວ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ນ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ. ອຠູຕນ຺ຕິ ວາ ອສນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕຖາກາຣໍ. ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກນ, ສມ຺ປຣາຍິເກນ ວາ ອນຕ຺ເຖນ ສໍຫິຕໍ, ອນຕ຺ເຖ ວາ ສໍຫິຕໍ, ນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ອນຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ສຠາໂວ, ເຕນ ສໍຫິຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ປິສຸຓວາຈໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ຄຫິຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ທຸປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ຠາສຕິ ອຠູຕຕາທິໂທສທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ນ ຠາສຕິ ຠູຕຕ຺ເຖປິ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕຕາທິໂທສທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ.

ຐານໍ ກາຣຓໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຐານິຍາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ນ ຐານິຍາຕິ ອຏ຺ຐານິຍາ, ນິກ຺ກາຣຓາ ອຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ, ສາ ເອວ ກຖາຕິ ອຏ຺ຐານິຍກຖາ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂກຖໍ ກເຖມາຕິ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ຉລກຖໍ ກເຖມ.

ຄາມິກມຫລ຺ລໂກ ‘‘ອິເມ ມໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມາ, ອຫເມວ ທານິ ອິເມ ວຎ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ມຍໍ ທາສາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ປຸພ຺ເພ ຕຖາກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ.

ຕຕິຍໍ ຕຕິຍເມວາຕິ ທ຺ວີສຸປິ ປກ຺ເຂສຸ ຕຕິຍໍ ຕຕິຍເມວ ວາຈໍ. ຠາສິຕພ຺ພກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ສ ຍທາ ຍຖາ ຠາສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຕທາ ຕເຖວ ຈ ຠາສນໂຕ ຠາສິຕພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ຠາສິຕພ຺ພກາລຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຠາສຕິ.

໘໗. ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກຎາເຓນາຕິ ¶ ຐາເນ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎາເຓນ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາຣເຓ ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ອວຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎາເຓນ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນສຠາໂວຕິ ຘມ຺ມສຠາໂວ. ຘມ຺ເມ ສຠາວຘມ຺ເມ ອນວເສເສ ວາ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ, ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຠຄວໂຕ’’ຕິ. ເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຣິນິຏ຺ຐິຕາຕິ ກຖາປຣິວິຠາເຄນ ອຍເມວ ¶ ເທສນາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາສີຕິ.

ອຠຍຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ພຫຸເວທນິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໘. ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄຕິ ¶ ວຑ຺ຒກີກິຈ຺ຈສາຘເນ ວາສິອາທິປຎ຺ຈກໍ ອງ຺ຄໍ ສໍຘນໍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກງ຺ໂຄ. ຖມ຺ຠາທິວຕ຺ຖູນໍ ຖປນຏ຺ເຐນ ຖປຕິ. ປຓ຺ຑິຕອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ, ນ ກາຬຸທາຍີ ເຖໂຣ.

໘໙. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓໍ. ເວທນາສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ຈ ກາຍິກເຈຕສິກຠາໂວ ກາຣຓໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ກາຍິກເຈຕສິກວເສນ ທ຺ເວ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປສາທກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ກາຍິກາ, ເຈໂຕສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເຈຕສິກາ. ສຸຂາທິວເສນ ຕິສ຺ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນທຸກ຺ຂນຸເປກ຺ຂນານິ ສຸຂາທິເວທນາຍ ກາຣຓໍ. ຕານິ ຫິ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຸຂາທິສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸປວິຈາຣວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ສວິເສສປວຕ຺ຕິວເສນ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ໂສມນສ຺ສເວທນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອາຣມ຺ມຓຕາຍ ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຕຣເວທນາຫິ ວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສວິເສສໍ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສເວທນາສຸ ເຄຫສ຺ສິຕານີຕິ ເຄຫນິສ຺ສິຕານິ.

໙໐. ປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ – ‘‘ທ຺ເວປານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ທ຺ເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເວທນາ ທສ຺ສິຕາ, ເອກາປິ ປນ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕຸນ຺ຕິ ເອກາປິ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ມຍາ ປຣິຍາເຍນ, ເອວໍ ສຕິ ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ວາທໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕຸໍ. ກຖໍ ປນ ເອກາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ, ອິທເມຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາຍໍ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໕໒ ອາທໂຍ) ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ¶ ປເນຕ຺ຖ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ເຖ ອຣູເປສຸ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣເຘ ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວູປສນ຺ຕຠາເວນ. ປຓີຕຏ຺ເຐນາຕິ ຠາວນາວິເສສວິສິຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກຠາເວເນວ ເສຏ຺ຐຠາເວນ ຈ, ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປຘານຠາວໍ ນີຕນ຺ຕິປິ ປຓີຕໍ. ເວທຍິຕສຸຂໍ ນາມ ເວທນາຠູຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອເວທຍິຕສຸຂໍ ນາມ ຍາວຕາ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາ, ຕາວຕາ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.ອຖ ວາ ນິໂຣໂຘ ສຸຏ຺ຐຸ ຂາທຕິ ຂນຕິ ກາຍິກເຈຕສິກາພາຘນ຺ຕິ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂຠາວສງ຺ຂາເຕນ ສຸຂຏ຺ເຐນາ’’ຕິ.

໙໑. ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຠເວ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ, ອວຕ຺ຖາຍ ວາ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຠາໂວ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕາ ອນຸປລພ຺ຠເນນ ທຸກ຺ຂວິວິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸຂສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎເປຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພຫຸເວທນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໓. ນານາວິຘາຕິ ¶ ນານາວິຘທິຏ຺ຐິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ສມຓາ, ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິ. ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຠິນິວິສ຺ສ ຄຫິຕໍ. ອິຕິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ສນໍ ຄເຫຕຸກາມາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິນາ ທສ຺ສເນນ ໂລໂກ ນ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວິໂມກ຺ຂຠາວນາຍ ເອເກນ ທສ຺ສເນນ ວິນາ ໂລໂກ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ນ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ເອກທິຏ຺ຐິຍມ຺ປິ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ສທ຺ຘາກາຣາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອິມາຍ ເທສນາຍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍສ຺ມາ ອວິປຣີເຕ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘາ ‘‘ອາກາຣວຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂລເກ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນາ, ອຍເມເວສາຕິ ປວຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສາຘນຄຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສຍາ ສທ຺ຘາ, ສາ ອາກາຣວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ອຍຸຕ຺ຕກາຣຓຕາຍ ນ ອາກາຣວຕີ. ອາກາຣວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕີ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕທີປໂກ, ອຖ ໂຂ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປໂກ ປາສໍສຕ຺ຖທີປໂກ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ອາກາຣວຕີຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸວເສນ ອຕິສຍກາຣຓວຕີຕິ ວາ ປາສໍສກາຣຓວຕີຕິ ວາ ¶ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອປຓ຺ຓໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ປໂຍໂຄ ວິຣທ຺ໂຘ, ຕຕ຺ຖ ອກາຣໂກ ວິຍ ໂຫຕິ ປຸນປິ ອາຣຠິຕພ຺ພຕາຍ. ອວິຣທ຺ໂຘ ປນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອປຓ຺ຓໂກ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ຘມ຺ໂມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ເອກໍສໂຕ ‘‘ອປຓ຺ຓໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຣທ຺ໂຘ ອທ຺ເວຊ຺ຌຄາມີ ເອກໍສຄາຫິໂກ’’ຕິ.

໙໔. ຕພ຺ພິປຈ຺ຈນີກຠູຕາຕິ ຕສ຺ສາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈນີກຠູຕາ.

໙໕. ເນສນ຺ຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອກຸສລໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາເວຕິ ອສໍກິລິຏ຺ຐຠາເວ. ອານິສໍໂສຕິ ສຸທ຺ຘວິປາກຕາ. ວິສຸທ຺ຘິປກ຺ໂຂຕິ ວິສຸທ຺ຘິຠາໂວ ປຣິໂຍທາຕຕາ. ອຠູຕຘມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຠາວສ຺ສ ສຎ຺ຎາປນາ ອາຈິກ຺ຂນາ ອຠູຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາປນາ. ສາວຊ຺ເຊສຸ ປຣມວຊ຺ເຊ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນ ປຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ກຸໂຕ ສຸສີລ຺ຍສ຺ສ ປຄ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ສຸສີລ຺ຍໍ ປຫີນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຣໂລກາຠາວຈິນ຺ຕາ, ມິຈ຺ຉາວາຈາ ປຣໂລກາຠາວວາທຠູໂຕ ມຸສາວາໂທ, ອຣິຍານໍ ປຈ຺ຈນີກຕາທໂຍ. ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ. ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຎ຺ຎາປນາທິກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອກຸສລຂນ຺ຘາ.

ກລິຄ຺ຄໂຫຕິ ¶ ອນຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄໂຫ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣາຊຍຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ. ທຸສ຺ສມຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສມາທິນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ຍຖາ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມາທິນ຺ໂນ ທຸສ຺ສມຕ຺ໂຕ ທຸສມາທິນ຺ໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສກວາທເມວ ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິກວາທເມວ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗; ໓.໒໗-໒໘) ອວຘາເຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂອກາສອທານວເສນ ຜຣິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ອຘິມຸຈ຺ຈນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຣິຎ຺ຈຕີຕິ ວິເວເຈຕິ ອປເນຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ.

໙໖. ກຏຄ຺ຄໂຫຕິ ກຕໍ ສພ຺ພໂສ ສິທ຺ຘິເມວ ກຕ຺ວາ ຄຫຓໍ. ໂສ ປນ ຊຍລາໂຠ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊຍຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ. ສຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸກຣຓວເສນ ຄຫິໂຕ. ສຸປຣາມຏ຺ໂຐຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣາປຣໍ ອາເສວນວເສນ ອາມຏ຺ໂຐ ¶ . ອຸຠເຍນປິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕູປຈິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂສຕ຺ຖິຠາວາວຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຄ຺ຄຸປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນໂຕ ປາປສຠາວປຫານໂຕ ຈ.

໙໗. ສຫຕ຺ຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໖; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໒໑໑) ສຫຕ຺ເຖເນວ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣາທໂຍປິ ອິຘ ສຫຕ຺ຖກຣເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ປຈນໍ ທຫນໍ ວິພາຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຓ຺ເຑນ ປີເຬນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ໂສກໍ ສຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣສ຺ສ ໂສກກາຣຓໍ ສຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ໂສກໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກເຣຫິ. ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕຕິ ປຣສ຺ສ ວິພາຘນປໂຍເຄນ ສຍມ຺ປິ ຜນ຺ທໂຕ. ອຕິປາຕຍໂຕຕິ ປທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ຈ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫນນ຺ຕສ຺ສປິ ຫນາເປນ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ.

ຆຣສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສນ຺ຘິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ ຆຣສນ຺ຘິ. ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສສເມວ ໂລໂປຕິ ນິລ຺ໂລໂປ. ເອກາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິໂລໂປ ເອກາຄາຣິໂກ. ປຣິໂຕ ສພ຺ພໂສ ປນ຺ເຖ ຫນນໍ ປຣິປນ຺ໂຖ. ປາປໍ ນ ກຣີຍຕິ ປຸພ຺ເພ ອສໂຕ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ປາປໍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສຕ຺ຕາ ປາປໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕາ ປນ ກໂຣມາຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ອິເມສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ນ ອຕ຺ຕານໍ ຜຸສຕິ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຕ຺ຕາ, ສຣີຣໍ ປນ ອເຈຕນໍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປມໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິໂກປິເຕປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຂຸຣເນມິນາຕິ ນິສິຕຂຸຣມຍເນມິນາ. ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓທິສາ ອປ຺ປຕິຣູປເທໂສ, ອຸຕ຺ຕຣທິສາ ປຕິຣູປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທກ຺ຂິຓຎ຺ເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທກ຺ຂິຓຕີເຣ ມນຸສ຺ສາ ກກ຺ຂຬາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມຫາຍາຄນ຺ຕິ ¶ ມຫາວິຊິຕຍຎ຺ຎສທິສໍ ມຫາຍາຄໍ. ສີລສໍຍເມນາຕິ ກາຍິກວາຈສິກສໍວເຣນ. ສຈ຺ຈວຈເນນາຕິ ສຈ຺ຈວາຈາຍ. ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຈນໍ ໂລເກ ຄຣຸຕຣປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ປາປຘມ຺ເມສຸ ມຸສາວາໂທ ຄຣຸ, ເອວໍ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມສຸ ສຈ຺ຈວາຈາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມມຕີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑໗໖). ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ອິຘ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ອຍເມວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ ¶ ‘‘ເຕສເມຕໍ ປາຏິກງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ປຸຣິມວາຣສທິສໍ.

໑໐໐. ອຸຠເຍນາຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິເສຘວຈເນນ. ສໍກິເລສປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມເນນ ກິລິນ຺ນສ຺ສ ມລິນຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ວິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພລນ຺ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາວຫໍ ໂວທານາວຫຎ຺ຈ ອຸສ຺ສາຫສງ຺ຂາຕໍ ພລໍ ວາ, ສູຣວີຣຠາວສງ຺ຂາຕໍ ວີຣິຍໍ ວາ, ປຸຣິເສນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ປຸຣິສຖາໂມ ວາ, ໂສ ເອວ ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິສປຣກ຺ກໂມ ວາ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ.

ສຕ຺ວໂຍຄໂຕ, ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕາ. ປາຓນໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປາຓາ. ເຕ ປນ ໂສ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍາທິວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ’’ຕິອາທິ. ອຓ຺ຑໂກສາທີສຸ ຠວນໂຕ ຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຓ຺ຑໂກສ…ເປ… ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ຊີວນໂຕ ປາຓໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວຑ຺ຒນໂຕ ຊີວາຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕປາຓຠູຕຊີເວສຸ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີສຸ ວໂສຕິ ອວສາ. ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ພລໍ ວີຣິຍຎ຺ຈາຕິ ອພລາ ອວີຣິຍາ. ນິຍຕຕາຕິ ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕາເຠຊ຺ຊມຓິ ວິຍ ນິຍຕປວຕ຺ຕນຕາຍ ຄຕິຊາຕິພນ຺ຘປຊຫວເສນ ນິຍາໂມ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄມນນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ອຠິຊາຕີນໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ຄຕີສຸ ອຸປຄມນໍ ສມວາເຍນ ສມາຄໂມ. ສຠາໂວເຍວາຕິ ຍຖາ ກຓ຺ຏກສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາ, ກພິຏ຺ຐຜລານໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ມິຄປກ຺ຂີນໍ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣຕາ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິຓາໂມ, ອຍໍ ສຠາໂວເຍວ ອກິຕ຺ຕິໂມເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ສກຸເຓ ຫນຕີຕິ ສາກຸຓິໂກ, ຕຖາ ສູກຣິໂກ. ລຸທ຺ໂທຕິ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ໂກຈິ ມາຄວິໂກ ເນສາໂທ. ປາປກມ຺ມປສຸຕຕາຍ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິ ນາມ. ຠິກ຺ຂູຕິ ສາກິຍາ ຠິກ຺ຂູ, ມຈ຺ຉມໍສຂາທນໂຕ ນີລາຠິຊາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຎາຍລທ຺ເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອາຊີວກສມຍສ຺ສ ວິໂລມຄາຫິຕາຍ ‘‘ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເກ ປພ຺ພຊິຕາ ¶ , ເຍ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ¶ ຫິ ເຕ ກຓ຺ຏເກ ວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຐຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນທານປຏິກ຺ເຂປາທິວຕສມາໂຍເຄນ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ອເຈລກສາວກາຕິ ອາຊີວກສາວເກ ວທຕິ. ເຕ ກິຣ ອາຊີວກລທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ນນ຺ທາທໂຍ ຫິ ຕຖາຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ນນ຺ທາທໂຍ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ອາຊີວກສາວເກຫິ ຈ ປຓ຺ຑຣຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສຸກ຺ກາຠິຊາຕີ’’ຕິ.

ອຍເມເຕສໍ ລທ຺ຘີຕິ ສາກຸຓິກາທິຠາວູປຄມເນນ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິອາທີສຸ ທຸກ຺ຂໍ ສຸຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕາ ອນຸກ຺ກເມນ ມຫາກປ຺ປານໍ ຈຸລ຺ລາສີຕິສຫສ຺ສານິ ເຂເປຕ຺ວາ ອາຊີວກຠາວູປຄມເນນ ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ສໍສາຣໂຕ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ນິຍຕິ ອາຊີວການໍ ລທ຺ຘິ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິໂກ ທານສ຺ສ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິ ວິປາກໍ ປຏິພາຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເຈວ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິ ຫິ ນຕ຺ຖິຕມາຫາ’’ຕິ. ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ ອຸຠຍນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ ວິປາກຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ອເຫຕູ ອປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຍ ວິປາກສ຺ສປິ ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘີນໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຠາວວຈນໂຕ ຕທຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ ນາມ. ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ ອສຕິ ກມ຺ເມ ວິປາກາຠາວໂຕ. ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕໍ ໂຫຕິ ອສຕິ ວິປາເກ ກມ຺ມສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສຣູເປນ. ອຸຠຍປຏິພາຫກາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຕໍຕໍທິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາປິ ສພ຺ເພ ເຕ ນຕ຺ຖິກາທໂຍ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິຘທິຏ຺ຐິກາ ເອວ ອຸຠຍປຏິພາຫກຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸຠຍປຏິພາຫກາ’’ຕິ ຫິ ເຫຕຸວຈນໍ. ອເຫຕຸກວາທາ ຈາຕິອາທິ ປຏິຎ຺ຎາວຈນໍ. ໂຍ ຫິ ວິປາກປຏິພາຫເນນ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂກ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ກມ຺ມປຏິພາຫເນນ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໂກ, ອຸຠຍປຏິພາຫເນນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິໂກ ຈ ໂຫຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິທີປກໍ ຄນ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ວີມໍສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິອາທິ ວີມໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕກມ຺ມຜລາຠາວທີປເກ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມເຓ. ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ¶ ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ອຕ຺ເຖ ຕທາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນຫິ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ສຣູປໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິຣກາລປຣິຈເຍນ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມຠາວູປຄມເນນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຕຖາ ຄຫິເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກນ ສມາທິຍມານາ ມິຈ຺ຉາວາຍາມຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ອຕໍສຠາວໍ ‘‘ຕໍສຠາວ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕໍລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ¶ . ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອວຏ຺ຐິຕຕາຍ ອເນກຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຄ຺ຄໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາສມາຘິປິ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ລທ຺ຘຠາວນາພເລຫິ ກທາຈິ ສມາຘານປຕິຣູປກິຈ຺ຈກໂຣ ໂຫຕິເຍວ ວາລວິຊ຺ຌນາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕນາກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍສຸ ຊວນວາເຣສຸ ປວຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມ ຊວນວາເຣ ສຕ຺ຕ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ປຐມຊວເນ ປນ ສເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສູຕິ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນເມຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຕສໍ ສເຕກິຈ຺ຉຠາວາປາທນໍ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນສຸ. ໂກຈິ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຠິນິເວໂສ ອາເສວນາ ຈ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ເອກໍເຍວ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸປິ ວາ ອຠິນິເວສນາ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂອກ຺ກມຕິ. ເອເຕນ ຍາ ປຸພ຺ເພ ອຸຠຍປຏິພາຫນຕາມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິກຕາ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ. ຍາ ປນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິ ຠູຕາ, ສາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄມສິທ຺ຘິໂຕ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓານໍ ວິຍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສໍກິຓ຺ຓາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕປີຕິອາທິນາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມານພລຕໍ ສມານຜລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ໂສປິ ເຈຕາ ເອກສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ເອວ, ເອກາຍ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏຂາຓຸ ນາມາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ປເນສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກຸສລໍ ນາເມຕໍ ອພລໍ ທຸພ຺ພລໍ, ນ ກຸສລໍ ວິຍ ມຫາພລນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ ວິຍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ ສິຍາ. ຍທິ ເອວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸກໂຊຕນາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາເສວນວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ສກິໍ ນິມຸຄ຺ໂຄ ¶ ນິມຸຄ຺ໂຄວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸກໂຊຕນາ. ຍາທິເສ ຫິ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ອຍໍ ຕໍຕໍທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປຸນ ກທາຈິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນມສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ສໍສາຣຂາຓຸຠາວສ຺ສປິ ປຈ຺ຈໂຍ ອກລ຺ຍາຓຊໂນ, ຕສ຺ມາ. ຠູຕິກາໂມຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖານໍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ວຑ຺ຒິກາໂມ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ຈິຣກາລຠາວນາຍ ປຣິປາກູປຄມລທ຺ຘພລຕ຺ຕາ ອຸປນິສ຺ສຍກຸສລາ ອກຸສເລ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວໍ ອກຸສລຘມ຺ມາ ຕໂຕປິ ຈິຣກາລຠາວນາສມ຺ຠວໂຕ ລທ຺ຘພລາ ຫຸຕ຺ວາ ກທາຈິ ກຸສລຘມ຺ເມປິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ວຏ຺ຏຂາຓຸກຠາວໂຊຕນາປິ ¶ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ວສ຺ສຠຎ຺ຎານໍ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຘມ຺ມານໍ ຈິຣກາລຠາວນາມຕ຺ເຕນ ນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຊຫນສມຕ຺ຖຕາ, ອຖ ໂຂ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ເຘນ ປຈ຺ຈຍວິເສສາຫິຕສາມຕ຺ຖິເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຫາຍກສຠາເວນ ປຫາຍກຠາໂວ ຠາວນາກຸສລານໍເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອກຸສລານໍເຍວ ຈ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ, ອກຸສລານໍເຍວ ທຸພ຺ພລຠາໂວ ‘‘ອພລານໍ ພລີຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໗໖; ມຫານິ. ໕) (ຍຸຕ຺ຕິນາປິ ນາມໂຕ ວາ ອຘິຄມນິໂຍ ອາໂລໂກ ອາໂລກຠາວໂຕ ພາຫິຣາຣເຓກາ ວິຍ ນ ເຈຕ຺ຖ ປຏິຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຠາເວສຕາ ໂສຕຸໂນ ອາສໍກິຕພ຺ພາ ວິເສສວສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ໂສຕຸຠາເວນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເວທ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທີເປ ສຠາເວ ສາຘເນ ຍຖາ ຕໍ ສທ຺ທຍຠາວສ຺ສ ນາປິ ວິສຸທ຺ຘກອນຸມານາທິວິໂຣຘສມ຺ຠາວໂຕ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂລກສ຺ສ ພາຫິຣາໂລກສ຺ສ ວິຍ ຣູປກາຍໍ ອຸປາທາຍ ຣູປຕາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາທິເກ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸປິ ອນ຺ຕຣາໂລໂກ ອວິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ ເວທນາ ວິຍາຕິ ສທ຺ເຘວ ຎາຓາໂລກສ຺ສ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາ ວິຍ ວິຘມນິຍຠາເວ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ເກນຈິປິ ອກຸສລຘມ຺ເມນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນິຍຕາ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ). ວຏ຺ຏຂາຓຸກໂຈທນາຍ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ຕິຏ຺ຐເຕສາ ພາລຊນວິກຕ຺ຖນາ.

໑໐໓. ຌານຈິຕ຺ຕມຍາຕິ ¶ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ວິເສເສນ ຌານມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອວິເສເສນ ປນ ອຠິສງ຺ຂາຣມນສາ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ເອວ. ສຎ຺ຎາມຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣູປຊ຺ຌານສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ຣູປິຕາຠາວປຏິປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄໂລ. ອປ຺ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌາໂນຕິ ອນຘິຄຕຣູປຊ຺ຌາໂນ. ຕສ຺ສປີຕິ ຕກ຺ກິໂນປິ. ຣູປຊ຺ຌາເນ ກງ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ລທ຺ຘວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ.

໑໐໔. ສາຣາຄາຍາຕິ ສຣາຄຠາວາຍ. ສນ຺ຕິເກຕິ ສມີເປ, ນ ຖາມຄຕາ ທິຏ຺ຐິນາຕິທູຣຕ຺ຕາ ສຣາຄາ, ນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ນ ຖາມຄຕາ ວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຣາຄວເສນ ວຏ຺ເຏ ຣຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ສໍໂຍຊນາ ຕຓ຺ຫາວເສເນວ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາວເສນ ສໍໂຍຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອາຣຸປ຺ເປ ປນສ຺ສ ກງ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ລທ຺ຘນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ທຸຄ຺ຄຕິທຸກ຺ຂານໍ ເອກນ຺ຕສໍວຕ຺ຕເນນ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອປຓ຺ຓກຕາ ປາກຏາ ເອວ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ອນວຊ຺ຊສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕສາຘກໍ ອປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ໂຈທນາ, ສາວຊ຺ຊສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘເນ ເອກໍສິກຠາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຫຓວເສນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອປຓ຺ຓກງ຺ຄານິ ຊາຕານີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໐໕. ເຫຏ຺ຐາ ¶ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ປຣນ຺ຕໂປຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈປິ ປຸຄ຺ຄລາ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາວ, ຕໂຕ ອຕ຺ຖິກວາທາທໂຍ ປຎ຺ຈປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນຕາຍ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ເອໂກ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄໂລວ ໂຫຕິ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຈກທ຺ວຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ເອວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິຠາເຄນ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠຄວາ ອິມໍ ເທສນໍ ອາຣຠີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຄຫປຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໒. ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ໂຄ

໑. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຊາໂຕ ຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ປນ ອວິທູເຣ ກໂຕ ປາສາໂທ ອິຘ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເວຬຸວນວິຫາຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຘານຆຣສງ຺ເຂເປຕິ ຠາວນາເຄຫປ຺ປກາເຣ ໂຍຄີນໍ ເຄເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຂິໂຓວ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຕິຂິຓຠາໂວ ເກນຈິ ກາຕພ຺ໂພ ສຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອວເມວ ອຕ຺ຕໂນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນກມ຺ມຸນາ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍມ຺ປິ ອາຍສ຺ມາ…ເປ… ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ. ປກຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວາຕິ ປກຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ.

໑໐໘. ອຸທກໍ ອເນນ ຘີຍຕິ, ຐປີຍຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸທກາຘານໍ. ອຸທກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈ ຂຸທ຺ທກຠາຊນໍ. ‘‘ໂອວາທທານຕ຺ຖໍ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນສ຺ສ ໂອວາທທານໍ ນ ອິເຘວ, ອຖ ໂຂ ພຫູສຸ ຐາເນສຸ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ຕານິ ຕານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘ ສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ກຸມາຣປຎ຺ຫາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທສກາ ປວຕ຺ຕາ ທສ ປຸຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ທສປຸຈ຺ຉໍ, ເອເກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທສກາ ເອກຸຕ຺ຕຣວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓສວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສາມເຓຣປຎ຺ຫນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍໍ ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໔.ກຸມາຣປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ມຸສາ ສມຸທາຈຣຓໂຕ ‘‘ປິຍມຸສາວາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທກາວເສສຉຑ຺ຑນອຸທກາຘານນິກຸຊ຺ຊນອຸກ຺ກຸຊ຺ຊນທສ຺ສນສຎ຺ຎິຕາ ຈຕສ຺ໂສ ອຸທກາຘານູປມາໂຍ ສພ຺ພສ຺ສ ຍຸທ຺ຘກມ຺ມສ຺ສ ອກຣຓກຣຓວເສນ ທສ຺ສິຕາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖິອຸປມາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຣາຫຸລສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕໍ ຣາຫຸລສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໓໓໗ ອາທໂຍ). ອຠິຓ຺ໂຫວາທວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠຄວາ ເຖຣໍ ໂອວທຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປນາຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທທານໍ ສນ຺ຘາຍ. ພີຊນ຺ຕິ ອຓ຺ຑໍ. ປສ຺ສສິ ນູຕິ ¶ ນຸ-ສທ຺ໂທ ອນຸຊານເນ, ນນຸ ປສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິປິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ປາປໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ສໍວຣຣຫິຕສ຺ສ ໂອປມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມມຕີຕສ຺ສ, ມຸສາວາທິສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ;

ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ປາປມກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໗໖);

ອຸຣຸຬ຺ຫວາຕິ ອຸຣຸຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ອຸສ຺ສິໂຕ. ໂສ ປນ ທມວເສນ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ວຑ຺ຒິໂຕ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິວຑ຺ຒິໂຕ ອາໂຣຫສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອາຄຕາຄເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຍຄ຺ຍປເທສໍ ອາຄຕາຄເຕ. ປຏິເສນາຍ ຜລກໂກຏ຺ຐກມຸຓ຺ຑປາກາຣາທໂຍຕິ ປຏິເສນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຐປິເຕ ຜລກໂກຏ຺ຐເກ ເຈວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຉທປາກາຣາທິເກ ຈ. ເອຕໍ ປເທສນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣເສນາປເທສໍ. ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ໂອໂລກນມຕ຺ເຕນ. ຕສ຺ສ ໂອໂລກນາກາຣທສ຺ສເນເນວ. ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ເສນານີກໍ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕີຣປາຕິກໍ ມທ຺ທິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປທາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ. ກຓ຺ເຓຫິ ປຫຣິຕ຺ວາຕິ ປເຄວ ສຣານໍ ອາຄມນສທ຺ທໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ເວໂຄ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາຕນໍ. ປຏິຫຕ຺ຖິປຏິອສ຺ສາຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ປຕິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ. ທີຆາສິລຏ຺ຐິຍາຕິ ທີຆລຕາຍ ອສິລຏ຺ຐິຍາ.

ກຣເຓຕິ ກມ຺ມກຣເຓ. ມຎ຺ຎຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣໂຫ. ອຍມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ຕາທິເສ ກາເລ ຄຫິຕມຸຄ຺ຄຣໍ. ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ, ອຠິຓ຺ຫໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໙. ສສກ຺ກນ຺ຕິ ປສ຺ສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕ຺ວາ ນ ກຣຓີຍໍ, ຕາທິສໍ ນິຍມໂຕ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍເສເນວ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປຏິສໍຫເຣຍ຺ຍາສີຕິ ກຣຓໂຕ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ. ຍຖາຠູໂຕ ອສນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ ມາ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ອນຸປເທຍ຺ຍາສີຕິ ອນຸພລປ຺ປທາຍີ ຠເວຍ຺ຍາສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອນຸພລປ຺ປທານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ¶ . ສິກ຺ຂມາໂນຕິ ຕໍເຍວ ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາທ຺ວຍໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ.

໑໑໑. ກິຕ຺ຕເກ ¶ ປນ ຐາເນຕິ ກິຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປວຕ຺ຕານິ. ອວິທູເຣ ເອວ ປວຕ຺ຕານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ປຸເຣຠຕ຺ເຕເຍວ ໂສເຘຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ຕານິ ສຸໂສຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘານິ. ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍໍ ຄຣຸໍ ຄາຣຍ຺ຫໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ປນ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣເນວ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ປຣິໂສຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ປຏິຆໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ເທນ ອສມເປກ຺ຂເຓ ໂມຫສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໑໒. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາຍກມ຺ມາທິປຣິໂສຘນໍ ນາມ ອິເຘວ, ນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ…ເປ… ສາວກາ ວາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ອາຣຸຬ຺ຫມຄ຺ໂຄ, ຣາຫຸລ, ມຍາ ຕຸຍ຺ຫໍ ອາຈິກ຺ຂິໂຕ, ຕສ຺ມາ. ເຕນ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ເຕນ ຕຍາ ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂອວາທໍ ອທາສິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອມ຺ພລຏ຺ຐິກຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ

ສມຕ຺ຕາ.

໒. ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ອິຣິຍາປຖານຸພນ຺ຘເນນາຕິ ¶ ອິຣິຍາປຖຄມນານຸພນ຺ຘເນນ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິຄມນານຸພນ຺ຘເນນ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຄມນໍ ອຎ຺ຎໍ ສາວການໍ. ວິລາສິຕຄມເນນາຕິ – ‘‘ທູເຣ ປາທໍ ນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ນ ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ນາຕິສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາຕິສຓິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໒໔໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໘໕) ວຸຕ຺ເຕນ ສຠາວສີເລນ ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຕຸຣິຍຄມເນນ. ຕເທວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປເທ ປທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທານຸປທິໂກຕິ ຣາຫຸລຕ຺ເຖຣສ຺ສປິ ລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິຍາ ຕາທິສເມວ ຄມນນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ປເທສໍ ອນ຺ຕຣໍ ອທຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕເມວ ຄມນປທານຸປທໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປທານຸປທິໂກ.

ວຓ຺ຓນາຠູມິ ¶ ຈາຍໍ ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຖຣຎ຺ຈ ອເນກຣູປາຫິ ອຸປມາຫິ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິກ຺ຂນ຺ຕຄຊໂປຕໂກ ວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖາຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ຕໍ ເກສຣສີໂຫ ວິຍາຕິອາທີສຸປິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕາຣກຣາຊາ ນາມ ຈນ຺ໂທ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລານນ຺ຕິອາທິ ປຣິກປ຺ປວຈນໍ, ພຸທ຺ຘາເວຓິກສນ຺ຕກໍ ວິຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາກປ຺ປໂສຠາ ອໂຫສິ, ອໂຫ ສິຣີສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ອາທິຍມານາຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອຊ຺ຊຸເປກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອິທໍ ປາຓອຕິປາຕນໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິທໍ ທຓ຺ເຑນ ວາ ເລຑ຺ຑຸນາ ວາ ວິເຫຐນໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ປາຓິນາ ທຓ຺ຑກທານຎ຺ຈ ອນ຺ຕມໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ນຍສເຕນປິ ນຍສຫສ຺ເສນປິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອິຘ ຕາວ ສມ຺ມຊ຺ຊນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຠຓ຺ຑກຣຓໍ ວິຫາຣງ຺ຄຓສມ຺ມຊ຺ຊນໍ ກຈວຣຉຑ຺ຑນໍ ວາລິກາສມກິຣຓນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ປຣິຠາສນ຺ຕິ ຕຊ຺ຊນໍ. ລຠາມີຕິ ປຈ຺ຈາສີສຕິ.

ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ເອຕໍ ມຍິ ລພ຺ຠມານໍ ສິກ຺ຂາກາມຕໍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ສຫາໂຍຕິ ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສ ຫິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາເວ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ. ຘມ຺ມາຣກ຺ໂຂຕິ ¶ ສຕ຺ຖຸ ສທ຺ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ. ເປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຈູຬປິຕາ. ສພ຺ພໍ ເມ ຊິນສາສນນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘສາສນໍ ມຍ຺ຫເມວ.

ຉນ຺ທຣາຄໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຉນ຺ທຣາຄໍ ມມ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ວິຫາຣປຣິຍນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູລຏ຺ຐາເນ ອນຸຈ຺ຉວິເກ.

ຕທາຕິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ປສາທາປນກາເລ. ອຎ຺ຎກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ຈງ຺ກມນອິຣິຍາປເຖປິ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓກາເລປິ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອິທມສ຺ສ ເອຕິສ຺ສາ ນິສຊ຺ຊາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ. ອານາປານສ຺ສຕິນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ.

ສມສີສີ ໂຫຕີຕິ ສເຈ ສມສີສີ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ໂນ ເຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎຕິ ຂິປ຺ປໍ ລຫຸໍເຍວ ປຕ຺ຕພ຺ພຉຬຠິຎ຺ໂຎ.

ປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ¶ ໂສຬສສຸ ອາກາເຣສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອຕາປເນນ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓາ. ສຸຠາວິຕາຕິ ສມຖຠາວນາຍ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ຈ ອນຸປຸພ຺ພສມ຺ປາທເນນ ສຸຠາວິຕາ. ຄຓນາວິຘານານຸປຸພ຺ພິຍາ ອາເສວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ປຣິຈິຕາ.

ໂອມານໍ ວາຕິ ອວຊານນໍ ອຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອວໍວິຘໍ ມານໍ ວາ. ອຕິມານໍ ວາຕິ ‘‘ກິໍ ອິເມຫິ, ມເມວ ອານຸຠາເວນ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕິມານໍ ວາ ກຸໂຕ ຊເນສ຺ສຕີຕິ.

໑໑໔. ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ວິສໍຍຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ, ຍຖາ ສງ຺ຄາກາເຣນ ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ວິນິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຠູຕານິ ຕາວ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸ, ສມ຺ມສນູປຄຕ຺ຕາ, ອສມ຺ມສນູປຄໍ ອາກາສຘາຕຸໍ ອຖ ກສ຺ມາ ວິຕ຺ຖາເຣສີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທາຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອາໂປຘາຕຸ ສຸຂຸມຣູປໍ. ອິຕຣາສຸ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທາຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕາເນວ ກຖິຕານິ, ນ ອຸປາທາຣູປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ອາກາສທສ຺ສເນນ ທສ຺ສິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຸເຂນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ອຸປາທາຣູປຄ຺ຄຫຓທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອາກາສຘາຕຸ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ອຖ ໂຂ ປຣິຄ຺ຄຫສຸຂຕາຍປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ນິຣວເສສປຣິຍາທານຕ຺ຖໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກນາ’’ຕິ ວິເສສນມາຫ. ອາກາເສນາຕິ ອາກາສຘາຕຸຍາ ຄຫິຕາຍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປນ຺ຕິ ຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕກລາປຄຕມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ.

ອິທານິ ¶ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄາຖາຍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປາທາຍຣູປສ຺ສ. ເອວໍ ອາວິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອາກາສສ຺ສ ວເສນ ວິຠູຕຠາວຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ອາກາສຘາຕຸໍ.

໑໑໘. ອາກາສຠາວໍ ຄຕນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐານໍ ເຕສໍ ປຣິຈ຺ເຉທກຠາເວນ ອາກາສນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ຄຕໍ, ອາກາສເມວ ວາ ອາກາສຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕໍ (ຘ. ສ. ໓໘໑; ມຫານິ. ໑໒), ອຕ຺ຖງ຺ຄຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໐) ຈ. ອາທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອາທິນ຺ນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຫິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກມ຺ມຊໍ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ອິຘາຕິ ອາຫ ‘‘ສຣີຣຏ຺ຐກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຖວີຘາຕຸອາທີສຸ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ມຫາຫຕ຺ຖິປໂທປເມ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນຍທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໑໑໙. ຕາທິຠາໂວ ນາມ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ໂຫຕິ, ອຍຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ, ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ຕາທິຠາວຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປຖວີສມຕາທິລກ຺ຂຓາຈິກ຺ຂຓາຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສູ’’ຕິອາທິ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສທານວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ນ ນິສ຺ສິໂຕ ນ ລຄ຺ໂຄ.

໑໒໐. ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ອສຸຠຠາວນາ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາ ຈ ອຸປຈາຣໍ ວາ ອປ຺ປນໍ ວາ ປາເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠາວາຍ ອນິຈ຺ຈາທິສຎ຺ຎາຍ ວິປສ຺ສນາຠາເວນ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາທິຠາວນາຍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ປຏິຫຎ຺ຎນກິເລໂສຕິ ອາຆາຕຠາວເມວ ວທຕິ ຎາຍຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ. ອສ຺ມິມາໂນຕິ ຣູປາທິເກ ປຈ຺ເຈກໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍມຫມສ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ.

໑໒໑. ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຓນາທິວເສນ ອາເສວິຍມານາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຕາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ມນສິກາໂຣ ຠາວນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ເສວ ເຖຣສ຺ສ ຠຄວຕາ ພຫູນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຈຣິຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ເພສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສປ຺ປາຍານີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ, ອຕິສປ຺ປາຍວເສນ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ວິຠາຄກຖາ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ຈູຬມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ເອວໍ ¶ ຐປິຕານີຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ນ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພານິ ນ ກເຖຕພ຺ພານິ, ເອວໍ ຐປນີຍປກ຺ເຂ ຐປິຕານິ ເຈວ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ຉຑ຺ຑນີຍຕາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ຈ, ອປິເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໂຕ. ຍຖາ ເອໂກ ¶ ກມ຺ມກິເລສວເສນ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອປໂຣປິ ອປໂຣປີຕິ ສຕ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຖາຄໂຕຕິ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ອພ຺ຍາກຣຓໍ ມຍ຺ຫໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍທິ ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ຊານາມາຕິ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພເມວ, ຍໍ ປນ ອຸຠຍຖາ ອພ຺ຍາກຣຓໍ, ຕໍ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອາຣາເຘຕິ ອຊານນເຫຕຸກຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຊານໂຕ ໂຂ ປນ ອປສ຺ສໂຕ ເອຕເທວ ອຸຊຸກໍ, ຍທິທໍ ນ ຊານາມິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສສ຺ສໂຕຕິອາທີສຸ ສສ຺ສໂຕຕິ ສພ຺ພກາລິໂກ, ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປຕພ຺ພິປາກາ, ສຍໍ ວາ ຕພ຺ພິປາກາກຣາທິຠາເວນ ອວິຍຸຕ຺ເຕຫິ ໂລກີຍຕີຕິ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອເຕນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ສສ຺ສຕວາທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ນ ສສ຺ສໂຕ, ອນິຈ຺ໂຈ ອທ຺ຘຸໂວ ເຠທນຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອສສ຺ສໂຕຕິ ຈ ສສ຺ສຕຠາວປຏິກ຺ເຂເປນ ອຸຈ຺ເຉໂທ ທີປິໂຕຕິ ສຕ຺ຕປິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິວຏຸໂມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປຣິມາໂຓ, ອສພ຺ພຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ສຣີຣປຣິມາໂຓ, ອງ຺ຄຸຏ຺ຐປຣິມາໂຓ, ຍວປຣິມາໂຓ ປຣມາຓຸປຣິມາໂຓ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໔; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗໖-໗໗) ເອວມາທິວາທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕຖາຄໂຕ ຊີໂວ ອຕ຺ຕາ ມຣຓໂຕ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠທໂຕ ປຣໍ ອຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖິ ສໍວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ສສ຺ສຕຠາວມຸເຂນ ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ຈ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ໂຫຕີຕິ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ເອເຕນ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອປິຈ ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖິ ຈາຕິ. ເອເຕນ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ປນ ອິມິນາ ອມຣາວິກ຺ເຂປວາໂທ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຄວຕາ ປນ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕານິ ອິມານິ ທສ຺ສນານີຕິ ຕານິ ນ ພ຺ຍາກຕານິ, ຕໍ ອພ຺ຍາກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ອຍໍ ເຖໂຣ ‘‘ຕໍ ເມ ນ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂໍ ປຫາຍ.

໑໒໕. ຕ຺ວໍ ¶ ເນວ ¶ ຍາຈໂກຕິ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິສ຺ສາມີຕິອາທິນາ. ນ ຍາຈິຕໂກຕິ ຕ຺ວໍ ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕ ມຍິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາຕິອາທິນາ.

໑໒໖. ປຣເສນາຍ ຐິເຕນ ປຸຣິເສນ. ພຫລເລປເນນາຕິ ພຫລວິເລປເນນ. ມຫາສຸປິຍາທິ ສພ຺ໂພ ມຸທຸຫິທໂກ ເວຓຸວິເສໂສ ສຓ຺ໂຫ. ມຣຸວາຕິ ມກຈິ. ຂີຣປຓ຺ຓິໂນຕິ ຂີຣປຓ຺ຓິຍາ, ຍສ຺ສາ ຉິນ຺ທນມຕ຺ເຕ ປຓ຺ເຓ ຂີຣໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ ຊາຕໍ ສຍໍຊາຕຄຸມ຺ພໂຕ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສິຖິລຫນຸ ນາມ ທຕ຺ຕາ ກຓ຺ໂຓ ປຕງ຺ໂຄ. ເອຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ເອຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຫາຍ ເອວ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ.

໑໒໗. ອຕ຺ເຖວ ຊາຕີຕິອາທິນາ ເອຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ສໍສາຣປຣິພ຺ຣູຫນາ ກຏສິວຑ຺ຒນາ ນິພ຺ພານວິພນ຺ຘນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໒໘. ຕສ຺ມາຕິຫາຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐາເນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຐາເນເຍວ ປນ ‘‘ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປຣໂຕ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຜເລນ ອຣຓີຍໂຕ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ກາຣຓມ຺ປິ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຐມາຣມ຺ໂຠ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ມຫາມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໙. ໂອຣໍ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ໂອຣໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ, ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາຍ ໂອຣມ຺ຠາເຄ ເຫຏ຺ຐາໂກຏ຺ຐາເສ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາໂກຏ຺ຐາສິການີ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ມຸນາ ຫິ ວຏ຺ເຏນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານິ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສຎ຺ຎິຕານິ ສໍໂຍຊນານິ ຍສ຺ສ ອປ຺ປຫີນານິ, ຕສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຕານິ ປຫີນານິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ອປ຺ປຫີນຕາຍ ອນຸເສຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ກາຣຓລາເຠ ¶ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ອນຸເສຕິ. ອນຸສຍມາໂນ ສໍໂຍຊນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອນຸສຍຕ຺ຕໍ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປາປຘມ຺ໂມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ສໍໂຍຊນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຍທິ ປນ ອນຸສຍໂຕ ສໍໂຍຊນໍ ປວຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເຍ ເຕ ກາມຣາຄາທໂຍ ‘‘ອນຸສຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນານີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍເທວ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນໍ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຕເທວ ເຖເຣນປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕຖາປິ ອຍໍ ລທ຺ຘິ ສນ຺ນິສ຺ສຍາ. ຕຕ຺ຖ ໂທສາໂຣປນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ວາເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາຈາຣກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ. ນ ຫິ ສພ຺ເພ ວຕ຺ຕມານາ ກິເລສາ ສໍໂຍຊນຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ, ຕຖາລທ຺ຘິກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາເຍວາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາສເຍເນວ. ວິສໍວາທິຕາຕິ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຣາຘເນນ ວິເວຈິຕາ. ເອວມກາສິ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທສາເປສິ.

໑໓໐. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນາຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສມຕ຺ຖສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິເກນ. ຕຖາຠູຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິຄຍ຺ຫິຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຎ຺ຈ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຫິເຕນ ອຠິຠູເຕນາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຣຓໍ ນາມ ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄ ເຕນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໂຕ, ໂສ ປນ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຣຓໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ອວິໂນທິຕາ ອນີຫຏາຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕໍເຍວ ວທຕິ. ອຎ຺ຎໍ ສໍໂຍຊນໍ ອຎ຺ໂຎ ອນຸສໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຫຠາໂວ ນາມ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຕເທວ ເຕນ ສຫາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ. ອວຕ຺ຖາມຕ຺ຕໂຕ ຍທິປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອວຍໂວ ປນ ສມຸທາໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂສ ສມຸທາຍໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເອວາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣສ຺ສ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ ອາສງ຺ກິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ອາສລ຺ລິຕໍ ‘‘ອຖາປິ ສິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ປກ຺ຂນ຺ຕເຣຫິ ປຣິຫາຣາ ¶ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຎາເຍນປິ ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ອຖາປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ຕເທວາ’’ຕິອາທິ. ອຖາປິ ສິຍາ ຕຸຍ຺ຫໍ ຍທິ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອີທິໂສ ຍທິ ຕເທວ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິອາທິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ໂສ ເອວ ¶ ກິເລໂສ ສໍໂຍຊນມນຸສໂຍ ຈ, ພນ຺ຘນຕ຺ຖອປ຺ປຫີນຕ຺ຖານໍ ປນ ອຕ຺ເຖວ ເຠໂທຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ.

໑໓໒. ຕຈຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ສມາປຕ຺ຕິ ກິເລສານໍ ສມາປຕ຺ຕິວິກ຺ຂມ຺ຠນສ຺ສ ສາຣຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຸສຍສ຺ສ ທູຣຠາວໂຕ. ເຜຄ຺ຄຸຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ວິປສ຺ສນາ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ. ເອວຣູປາ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ອຠາວິຕສທ຺ຘາທິພລຕາຍ ທຸພ຺ພລນາມກາຍາ ປຸຄ຺ຄລາ, ເຍສໍ ສກ຺ກາຍນິໂຣຘາຍ…ເປ… ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ຍຖາ ໂສ ທຸພ຺ພລໂກ ປຸຣິໂສ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ໂສ ປຸຣິໂສ ຄງ຺ຄາປາຣໍ ວິຍ ສກ຺ກາຍປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໓໓. ອຸປຘິວິເວເກນາຕິ ອິມິນາ ອຸປຘິວິເວກາຕິ ກຣເຓ ນິສ຺ສກ຺ກນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອຸປຘິວິເວກາຕິ ວາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນສ຺ສ ອຸປຘິວິເວເກນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວິເວໂກ ກຖິໂຕ. ກາມຄຸຓາປິ ຫິ ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ຖິນມິທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ ກາຍວິຊມ຺ຠິຕາທິເຠທໍ ກາຍາລສິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ສມາປຕ຺ຕິອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຊາຕໍ. ຕໍ ປນ ສມາປຕ຺ຕິປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປິ ອປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປີຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ຣູປເວທນາທິເກ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ເມ. ນ ນິຈ຺ຈໂຕຕິ ອິມິນາ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຈຕມາຫ. ຕໂຕ ເອວ ອຸທຍວຍນ຺ຕໂຕ ວິປຣິຓາມໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ຈ ເຕ ອນິຈ຺ຈາຕິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຫິ ນິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວິປຣິຓຕໍ ອິຕ຺ຕຣຂຓເມວ ຈ ໂຫຕິ. ນ ສຸຂໂຕຕິ ອິມິນາ ສຸຂປຏິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂຕມາຫ, ອໂຕ ເອວ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ເຕ ທຸກ຺ຂາຕິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕຕາຍ ຫິ ເຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຏິປີຬນໂຕ ນິຣນ຺ຕຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາຕິ. ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍ ໂຣຄມູລຕາຍ ຈ ໂຣຄໂຕ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄິຕາຍ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປກ຺ກຠິຊ຺ຊນໂຕ ຈ ຄຓ຺ຑໂຕ. ປີຬາຊນນໂຕ ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓໂຕ ຈ ອວທ຺ຘິອາວຫໂຕ ອຆວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ອເສຣີຠາວໂຕ ອາພາຘປທຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ອາພາຘໂຕ. ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ປຣໂຕ ¶ . ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ປລຸຊ຺ຊນີຍຕາຍ ປໂລກໂຕ. ສາມີນິວາສີກາຣກເວທກອຘິຏ຺ຐາຍກວິຣຫໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕໂຕ, ຣູປາທິຘມ຺ມາປິ ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ນ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອນຕ຺ຕາ. ເຕນ ¶ ອພ຺ຍາປາຣໂຕ ນິຣີຫໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍເມວ ອວໂພຘຕ຺ຖໍ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ສຫຊາຕຕາຍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິສໍຫຣຕີຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄາທິອຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ປຏິສໍຫຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂມເຈຕີ’’ຕິ. ສວນວເສນາຕິ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ’’ຕິອາທິນາ ສວນວເສນ. ຖຸຕິວເສນາຕິ ຕເຖວ ໂຖມນາວເສນ ຄຸຓໂຕ ສໍກິຕ຺ຕນວເສນ. ປຣິຍຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນວເສນ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນວເສນ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສເນວ ອຸປສໍຫຣຕິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປນ ອວຘາຣຓນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ວິປສ຺ສນາ ‘‘ເອຕໍ ສນ຺ຕໍ ເອຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເອວໍ ມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ອຠິສເມນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາເນ ສພ຺ເພ ວິເສເສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ປນ ອາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕຕິ ໂສ ອທນ຺ຘວິປສ຺ສໂນ ໂຍຄີ ຕຕ຺ຖ ຕາຍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາຣມ຺ມຓາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຐິໂຕ. ສພ຺ພໂສຕິ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕສມຖວິປສ຺ສນາສຸ. ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ໂຫຕີຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຫາສຸ ເອວ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຫາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຫາສຸ ຕາສຸ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອນາຄາມິຕາຍເມວ ສຓ຺ຐາຕິ.

ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ສມຖວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈາຕິ ສພ຺ພຖາປິ ຣູປສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອເນນາຕິ ໂຍຄິນາ. ຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ອິທໍ ໂຍ ວາ ປຐມໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ເຕ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຣູປຘມ຺ເມ ສມ຺ມສຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ອຣູປໍ ສມ຺ມສຕີ’’ຕິ.

ສມຖວເສນ ¶ ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ສມຖປ຺ປຘານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຘຸຣໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ຕຖາ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາ ສມາຘິປ຺ປຘານາ ໂຫຕິ, ມຄ຺ເຄປິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຘຸຣໍ ໂຫຕິ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ພລວໍ ໂຫຕິ. ໂສ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມາຕິ ໂສ ອຣິໂຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສນາວເສນ ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ‘‘ສມຖວເສນ ຄຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລວິຠາໂຄ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອິຘາຠິຫິໂຕ ປຣິຍາໂຍ ນາມ, ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ປຣໂຕ ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ອຍໍ ສຠາວຘມ຺ໂມເຍວາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ສມຖປ຺ປຘານາ ເຈ ສມາຘິ ຘຸຣໍ, ວິປສ຺ສນາປຘານາ ເຈ ປຎ຺ຎາ ຘຸຣນ຺ຕິ ອຍໍ ຘມ຺ມສຠາໂວເຍວ, ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພໍ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວມຕ຺ຕຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍນານຕ຺ຕໍ ວທາມີ’’ຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍນານຕ຺ຕຕາ ກາຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ວິຍ ສມຖວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ ຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄຄມນໍ, ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ ຕໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນໍ, ຍສ຺ສ ສມາຘິ ຘຸຣໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ໂສ ອຣິໂຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຘຸຣໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ພລວໍ ໂຫຕິ ໂສ ອຣິໂຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘິວິສິຏ຺ເຐນ ນິທສ຺ສເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາມາລຸກ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໔. ອສິຍຕີຕິ ¶ ອສນໍ, ຠຸຎ຺ຊນໍ ໂຠຊນໍ, ອສນສ຺ສ ໂຠຊນໍ ອສນໂຠຊນໍ, ອາຫາຣປຣິໂຠໂຄ, ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ອສນໂຠຊນໍ ເອກາສນໂຠຊນໍ. ໂສ ປນ ກາໂລ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓວເສນ ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ປຸເຣຠຕ຺ເຕ ອສນໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ. ວິປ຺ປຏິສາຣກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ ມຍາ ກຕໍ, ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣປກຕິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ເອກາສນໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິ, ເຍນ ເມ ອິທໍ ສຣີຣໍ ກິສໍ ຊາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄໂຫ ນາໂຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ¶ ວິປ຺ປຏິສາຣກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຠເວຍ຺ຍ. ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ, ນ ຠທ຺ທາລິເມວ ຕາທິສໍ ກິຣິຍໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ. ອິຕຣຖາຕິ ຍທິ ເອກໍເຍວ ຠຕ຺ຕໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ຠາຄສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນໍ ເອກເທສຠຸຎ຺ຊນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ໂກ ສກ຺ໂກຕີຕິ ໂກ ເອວໍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຕີຕຊາຕິປຣິຈໂຍປິ ນາມ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍເຍວ ອນຸພນ຺ຘຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີເຕ’’ຕິອາທິ. ວິຣວນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ຕໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍໍ ສິກ຺ຂາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ສິກ຺ຂເຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຠທ຺ທາລິໍ ຕສ຺ສ ວາ ອນຸສ຺ສາຫປເວທນໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂາຈາຣຄມນຕ຺ຖໍ ນ ວິຕກ຺ກມາຬກໍ ອຄມາສິ, ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຠຄວາ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໓໕. ທູສຍນ຺ຕິ ຄຣຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ໂທໂສ, ອປຣາໂຘ, ໂສ ເອວ ກຸຈ຺ຉິຕຠາເວນ ໂທສໂກ. ຄຣຫາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ ໂອກາໂສ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອຕໍ ໂອກາສໍ ເອຕໍ ອປຣາຘ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຣຕຣນ຺ຕິ ປຕິກາຣວເສນ ອຕິສເຍນ ທຸກ຺ກຣໍ. ອປຣາໂຘ ຫິ ນ ຂມາເປນ຺ຕໍ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຸປ຺ປຕິກາໂຣ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວສ຺ສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອລຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ອິມມ຺ປິ ນາມ ອປນີຕໍ ອກາສີຕິ ເອວໍ ອວິເນຕ຺ວາ, ຕໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ນິວາຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຍປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຕິຈ຺ຈ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຈ຺ຈໂຍ, ອປຣາໂຘ, ປຸຣິເສນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອປຣາໂຘ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິສໍ ອຕິຈ຺ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈຄມາ’’ຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຠທ຺ທາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸອາທີນໍ ຊານນໍ, ຕມ຺ປິ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ນ ອຸສ຺ສຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໓໖. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາຕິ ¶ ປຐມມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາ. ເອວໍ ອາຓາເປຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ກມຕ຺ຖາຍ ອາຓາເປຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ອນາຈິຓ຺ຓຎ຺ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ, ຍທິທໍ ປທສາ ອກ຺ກມນໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ອກ຺ກມິຕ຺ວານ ມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ສຫ ສິສ຺ເສຫິ ຄຈ຺ຉຕຸ;

ມາ ນໍ ກລລໍ ອກ຺ກມິຕ຺ຖ, ຫິຕາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໓);

ສຸເມຘປຓ຺ຑິເຕນ ¶ ປຈ຺ຈາສີສິຕໍ ນ ກຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ທີປງ຺ກໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ອຸສ຺ສີສເກ ມໍ ຐຕ຺ວານ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໖໐);

ຠຄວຕາ ອາຓຕ຺ເຕ ສຕິ ເຕສມ຺ປິ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕສໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐານປຣິກປ຺ປນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ ນາມ ກິຈ຺ຈໍ ເກຫິຈິ ປຏິພາຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ປຏິພາຫິຕຸໍເຍວ ອກຣຓໂຕ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສ຺ສ ອໂນກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພາຫິຣໂກ’’ຕິ.

໑໓໗. ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ໂອຕຣຕິ.

໑໔໐. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກາເຣນ຺ຕີຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມປຓາມນາທິກາຣຓໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກາເຣນ຺ຕິ. ສມ຺ມາວຕ຺ຕມ຺ຫິ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສມ຺ມາວຕ຺ຕມ຺ຫິ ນ ວຕ຺ຕຕິ. ອນຸໂລມວຕ຺ເຕ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ວຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂລມິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອນຸໂລມວຕ຺ເຕ ນ ວຕ຺ຕຕິ ວິໂລມເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຏິໂລເມນ ໂຫຕິ. ນິຕ຺ຖາຣຓກວຕ຺ຕມ຺ຫີຕິ ເຍນ ວຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂລມິໂກ ໂຫຕິ, ສາປຕ຺ຕິກຠາວໂຕ ນິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ຕມ຺ຫິ ນິຕ຺ຖາຣຓວຕ຺ຕສ຺ມິໍ ນ ວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ທຸພ຺ພຈກຣເຓຕິ ທຸພ຺ພຈສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຣເຓ.

໑໔໔. ຍາເປຕີຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ສາສເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາປຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອສຸໂກ ອສຸໂກ ຈ ເຖໂຣ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຠິຎ຺ຎາຕຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ອຘິຄຕອຠິຎ຺ຎາຕາ.

໑໔໕. ສຕ຺ເຕສຸ ຫາຍມາເນສູຕິ ກິເລສພຫຸລຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊນກສຕ຺ເຕສຸ ປຣິຫາຍນ຺ເຕສຸ ປຏິປເຖສຸ ¶ ຊາຍມາເນສຸ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ນາມ ຕທາຘາຣຕາຍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ປຣູປວາທາທໂຍ. ສມ຺ປຣາຍິກາ ອປາຍທຸກ຺ຂວິເສສາ. ອາສວນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາສວາ. ເນສນ຺ຕິ ປຣູປວາທາທິອາສວານໍ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ.

ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາສວຏ຺ຐານິຍານໍ ຘມ຺ມານມຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາລໍ, ຕາວ ¶ ເສນາສນານິ ປໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທິເຫຕຸນາ ສາສເນ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານິຍາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ປນ ເຫຕຸນາ ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍສນ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ປຣິວາຣຎ຺ຈ. ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນາຄທມນກິຕ຺ຕິຍສາທິວເສນ ສຸຣາປານສງ຺ຂາໂຕ ອາສວຏ຺ຐານິໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກຜສ຺ສຣເສນ ອນຸປາທິນ຺ນກຜສ຺ສຣສໍ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ.

໑໔໖. ນ ໂຂ, ຠທ຺ທາລິ, ເອເສວ ເຫຕຸ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈສວເນ ເຖຣໍ ນິໂຍເຊຕິ.

໑໔໗. ວິເສວນາຈາຣນ຺ຕິ ອທນ຺ຕກິຣິຍໍ. ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ວູປສມ຺ມຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທນ຺ຕກິຣິຍໍ ປຫາຍ ທນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍຸຄສ຺ສາຕິ ຣຖຘຸຣສ຺ສ.

ອນຸກ຺ກເມຕິ ອນຸຣູປປຣິຄເມ. ຕທວຕ຺ຖານຸຣູປໍ ປາທານໍ ອຸກ຺ຂິປເນ ນິກ຺ຂິປເນ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ’’ຕິອາທິ. ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນວິຘາເນນາຕິ ປາທໂຕ ຠູມິຍາ ໂມຈນວິຘາເນນ. ເອວໍ ກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາ ອສ຺ເສ ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ຠູມິໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຈລຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ. ມຓ຺ຑເລຕິ ມຓ຺ຑລຘາວິກາຍໍ. ປຖວີກມເນຕິ ປຖວິໍ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ ຄມເນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄ຺ຄຄ຺ຄຂຸເຣຫີ’’ຕິ. ໂອກ຺ກນ຺ຕກຣຓສ຺ມິນ຺ຕິ ໂອກ຺ກນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣເສນາສມ຺ມທ຺ທນ ໂອກ຺ກນ຺ຕກຣເຓ. ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຄມນໍ ໂຈເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ປເນຕ຺ຖ ສີຆຕໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທວຕ຺ເຕຕິ ມຣິຍາທາໂກປເນຫິ ນານປ຺ປໂຍຊເນ, ປຣເສນາຍ ປວຕ຺ຕມຫານາທປຫຣເຓຫິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸທ຺ຘກາລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຣຎ຺ຎາ ຊານິຕພ຺ພຄຸເຓຕິ ຍຖາ ຣາຊາ ອສ຺ສສ຺ສ ຄຸເຓ ຊານາຕິ, ເອວໍ ເຕນ ຊານິຕພ຺ພຄຸຓກາຣຓໍ ¶ ກາເຣຕິ. ອສ຺ສຣາຊວໍເສຕິ ທຸສ຺ສຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາປິ ຍຖາ ອຍໍ ຣາຊວໍສານຸຣູປກິຣິຍໍ ນ ຊຫິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂາປເນ. ສິກ຺ຂາປນເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ກາຣຓໍ ກາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ກຣຓກາຣາປນປຣິຍາຍຕ຺ຕາ.

ຍຖາ ¶ ອຸຕ຺ຕມຊໂວ ໂຫຕີຕິ ຊວທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ຍຖາ ຫໂຍ ອຸຕ຺ຕມຊວໍ ນ ຫາເປສິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ. ອຸຕ຺ຕມຫຍຠາເວ, ຍຖາ ອຸຕ຺ຕມຫໂຍ ໂຫຕີຕິ ກມ຺ມກຣຓກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕມສຠາວໍ ອນິຄຸຫິຕ຺ວາ ອວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຖາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຣມຊເວນ ສິກ຺ຂາເປຕິ. ຍຖາ ກິຣິຍາ ວິນາ ທພ຺ພມ຺ປິ ວິນາ ກິຣິຍໍ ນ ຠວຕິ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປກຕິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປກຕິຍາ ອຸຕ຺ຕມຫຍສ຺ເສວ ອຸຕ຺ຕມຫຍກາຣຓາຣຫຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຊວປຏິປຊ຺ຊເນ. ມາສຂາທກໂຆຏການນ຺ຕິ ມາສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຖາ ວິຄຸຓຂລຸງ຺ຄການໍ. ວລຎ຺ຊກທຓ຺ຑນ຺ຕິ ຣຎ຺ຎາ ຄເຫຕພ຺ພສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑໍ. ຘາຕຸປຕ຺ຖທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ຕນາວ ສມຸປ຺ປາທິຕຘາຕຸຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ.

ອຸຕ຺ຕເມ ສາຂລ຺ເຍຕິ ປຣມສຂິລຠາເວ ສຂິລວາຈາຍ ເອວ ທເມຕພ຺ພຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຸທຸວາຈາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ປວຕ຺ຕສມ຺ມາຎາຓໍ. ສມ຺ມາຎາຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວາຕິ ປນ ອິທໍ ຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ‘‘ອເສກ຺ເຂນາ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ອເສກ຺ຂຎາຓນ຺ຕິ ເຈ? ເອວມ຺ປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓ ປຣິຍາຍເສກ຺ຂຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ, ກິຈ຺ຈເຠເທນ ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກາ ເອວ ຫິ ສາ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາຊານນກິຈ຺ຈໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສມ຺ມາຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄຜລາວຫາຍ ເທສນາຍ ສງ຺ເຂປໂຕວ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິ.

ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ມຫາອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣຕິ ¶ ກາຬຸທາຍິລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣຫິ ອຎ຺ໂຎ ມຫາເທຫຕາຍ ມຫາອຸທາຍີຕິ ສາສເນ ປຎ຺ຎາໂຕ ເຖໂຣ. ອປຫຣິ ອປຫຣຕິ ອປຫຣິສ຺ສຕີຕິ ອປຫຕ຺ຕາ. ເຕກາລິໂກ ຫິ ອຍໍ ¶ ສທ຺ໂທ. ອຸປຫຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປຫາຣໂກຕິ ອປເນຕາ. ອຸປຫາຣໂກຕິ ອຸປເນຕາ.

໑໔໙. ຍນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເຕນ ຈ ອນນ຺ຕຣນິທ຺ທິຏ຺ຐສມໂຍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ. ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ.

ກມ຺ມນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອາຍາຈິຍມານກມ຺ມສິທ຺ຘິອຕ຺ຖໍ. ຠວຕີຕິ ຠູ, ນ ຠູຕິ ອຠູ, ຠຍວເສນ ປນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ອຠຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຕຸ ມາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ –

‘‘ອງ຺ຄາ ອງ຺ຄາ ສມ຺ຠວສິ, ຫທຍາ ອຘິຊາຍເສ;

ອຕ຺ຕາ ເອວ ປຸຕ຺ຕ ນາມາສິ, ສ ຊີວ ສຣໂທສຕ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທີສຸ ປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຸລວເສນ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເອວໍ ປິຕາປິ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ມາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມາ ຠຍວເສນ ‘‘ອາຕຸ ມາຕູ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຕູຕິ ປິຕາ’’ຕິອາທິ.

໑໕໐. ເອວເມວນ຺ຕິ ອິທໍ ຄຣຫຕ຺ຖໂຊຕນນິປາຕປທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຣຫນ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ວາຈກສທ຺ເທເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຫໍສູຕິ ເຕສໍ ຕຖາ ວຈນສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິທີປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ກິໍ ປນິມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ປຫາຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອວມຎ຺ຎມາເນຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ປນາ’’ຕິ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ໂຊເຕຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ອນຸສ຺ສວສ຺ສ ເຫຕຸ, ອຊ຺ເຌນສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ. ນນຸ ອປສ຺ສນ຺ເຕນ ວິຍ ອສຸຓນ຺ເຕນ ວິຍ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ສຕ຺ຖາຣາ ນາມ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສຸ ໂທເສສຸ ອປສ຺ສນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ອສຸຓນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວິວຣຓໍ. ເຕສຸ ຈາຕິ ສິກ຺ຂາກາເມສຸ ຈ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຍ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລາ, ເຕສໍ. ຄເລ ພທ຺ຘໍ ມຫາກຏ຺ຐນ຺ຕິ ຄເລ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ ຣຸກ຺ຂທຓ຺ຑມາຫ. ¶ ປູຕິລຕາຍາຕິ ຄໂລຈິຍາ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ວິຍ ທຸປ຺ປຊຫໍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທກປ຺ປຫານວເສນ ຕໍ ປຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

໑໕໑. ອນຸສ຺ສຸກ຺ກາຕິ ¶ ຕສ຺ສ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫາເນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກຣຫິຕາ. ອປຈ຺ຈາສີສນປກ຺ເຂຕິ ຕາຍ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ກສ຺ສຈິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກຸໂຕຈິ ອປຈ຺ຈາສີສກປກ຺ເຂ ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຊຫໍ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປຫາເນ ຠາຣິຍໍ ອຕ຺ຖິ.

໑໕໒. ທລິທ຺ໂທ ທຸຄ຺ຄໂຕ. ອສ຺ສໂກຕິ ອສາປເຕຍ຺ໂຍ. ເຄຫຍຏ຺ຐິໂຍຕິ ເຄຫຉທນສ຺ສ ອາຘາຣາ, ຕາ ອຸຊຸກໍ ຕິຣິຍໍ ຐເປຕພ຺ພທຓ຺ຑາ. ສມນ຺ຕໂຕ ຠິຕ຺ຕິປາເທສຸ ຐເປຕພ຺ພທຓ຺ຑາ ມຓ຺ຑລາ. ກາກາຕິທາຍິນ຺ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ກາເກຫິ ອຕິປາຕວເສນ ອຸຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິເທວາ’’ຕິອາທິ. ສູຣກາກາຕິ ກາການໍ ອຸຑ຺ເຑປນາກາຣມາຫ. ນປຣມຣູປນ຺ຕິ ຫີນຣູປໍ. ວິລີວມຎ຺ຈໂກຕິ ຕາລເວຕ຺ຕກາທີຫິ ວີຕມຎ຺ຈໂກ. ສາ ປນສ຺ສ ສນ຺ຕານານໍ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນຕາຍ ໂອລຸຄ຺ຄວິລຸຄ຺ຄຕາ, ຕຖາ ສຕິ ສາ ວິສມຣູປາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຓຕາ’’ຕິອາທິ. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ລູຂໂຠຊີ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຘຎ຺ຎໍ ນາມ ກຸທ຺ຣູສໂກ’’ຕິ. ສມກາລໍ ວປິຕພ຺ພຕາຍ ສມວາປກໍ, ຍຖາອຸຕຸ ວປິຕພ຺ພພີຊໍ. ຊາຍິກາຕິ ກຸຈ຺ຉິຕາ ຠຣິຍາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄຣຫາຍໍ ກ-ສທ຺ໂທ. ໂສ ວຕາຫໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂສຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ໂຍຫໍ ປຸຣິໂສ ນາມ ອສ຺ສໍ ວຕາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິສໍ ໂພເຘຍ຺ຍ. ຕໍສຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ໂພຘາ ນ ຕຸ ທຸກ຺ກຣາ, ສາ ຂໂຏປິກາ. ສາ ກຸມ຺ຠີ. ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໂນ ອຑ຺ຒເຕຬສານິ ໂກຏ຺ຐາຄາຣສຕານິ ວິຍ.

໑໕໓. ສຸວຓ຺ຓນິກ຺ຂສຕານນ຺ຕິ ອເນເກສໍ ສຸວຓ຺ຓນິກ຺ຂສຕານໍ. ຈໂຍຕິ ສນ຺ຕາເນຫິ ນິຈໂຍ ອວີຈິ ນິຈ຺ຈປ຺ປພນ຺ຘນິຈໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຕານໂຕ ກຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິ.

໑໕໔. ເຫຏ຺ຐາ ກິຎ຺ຈາປິ ອປ຺ປຊຫນກາ ປຐມໍ ທສ຺ສິຕາ, ປຊຫນກາ ປຘານາ, ເຕສຎ຺ຈ ວເສເນຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ປຊຫນ຺ຕີຕິ ປຊຫນກາ ປຐມໍ ຄຫິຕາ. ຣາສິວເສນາຕິ ‘‘ອິຘຸທາຍິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸກ຺ເກ ອາຄຕວິຠາຄໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ເຕ’’ຕິ ປຈຸຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ວິຠຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອວິຠາເຄນ ຄຫິຕວຕ຺ຖູສຸ ວິຠາຄໂຕ ຄຫຓໍ ໂລກສິທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຊຫນກປຸຄ຺ຄລາຕິ ‘‘ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຊຫນກປຸຄ຺ຄລາ ເອວ.

ອຸປຘິອນຸຘາວນກາຕິ ອຸປຘີສຸ ອນຸອນຸຘາວນກາ ອຸປຘິໂຍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນກາ. ວິຕກ຺ກາເຍວາຕິ ¶ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິວິຕກ຺ກາເຍວ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍນານຕ຺ຕຕາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈການໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ວເສເນວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ຊາຕາ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຍາວ ນ ຕໍ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາເຕນ຺ຕິ, ຕາວ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ນາມ. ອິຕິ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍປິ ອຣິຍາ ອປ຺ປຫີນສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ວເສນ ‘‘ນປ຺ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປເຄວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ວິປສ຺ສນໍ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏນ຺ຕາ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຊຫນ຺ຕິ ນາມ. ເຕ ເອວ ຕຕ຺ຖ ສີຆກາຣິໂນ ຂິປ຺ປໍ ປຊຫນ຺ຕິ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

ສໍເວຄໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອກ຺ກນ຺ຕປຸຣິໂສ ວິຍ. ມຄ຺ເຄນາຕິ ອນຸກ຺ກມາຄເຕນ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ. ມຫາຫຕ຺ຖິປໂທປເມຕິ ມຫາຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐ ອາທໂຍ). ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຕສ຺ສ ຘາຕາຣມ຺ມຓເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ປສີທຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໒) ເອຕ຺ຖ ອຕິຕິກ຺ຂນາຕິຕິກ຺ຂ-ນາຕິມນ຺ທອຕິມນ຺ທ-ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໐໒) ຕໂຍ ວາຣາ ອຸທ຺ຘຏາ, ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມວເສເນວ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວເນຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາສຸຕ຺ເຕ, ຕຕ຺ຖາປິ ມຊ຺ຌິມນເຍເນວ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມສູ’’ຕິອາທິ.

ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລນ຺ຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ກາຣຓໍ. ນິຄ຺ຄຫໂຓຕິ ນິຣຸປາທາໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ’’ຕິ.

໑໕໕. ເຍ ປຊຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ເຕ ຕຎ຺ເຈວ ປຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາ. ເຕ ອິເມ ນາມ ເອຕ຺ຕເກ ກິເລເສ ປຊຫນ຺ຕີຕິ ເຍ ເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ລາຠິໂນ ຈ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ເອຕ຺ຕເກ ຕໍຕໍຌານາທິວຕ຺ຖຸເກ ຈ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕເກ ກິເລເສ ປຊຫນ຺ຕິ. ເຍ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສຸຈິສຸຂໍ ກາຍາສຸຈິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ອນຣິເຍຫີຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘຫິ. ປຏິລາຠໂຕ ຠາຍິຕພ຺ພໍ ກິເລສທຸກ຺ຂຄຕິກຕ຺ຕາ. ວິປາກໂຕ ຠາຍິຕພ຺ພໍ ອປາຍທຸກ຺ຂຄຕິກຕ຺ຕາ. ຄຓໂຕປິ ກິເລສໂຕປິ ວິວິຕ຺ຕສຸຂນ຺ຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໂຕ ຈ ກິເລສສງ຺ຄຓິກໂຕ ¶ ຈ ວິວິຕ຺ຕສຸຂໍ. ຣາຄາທິວູປສມຕ຺ຖາຍາຕິ ຣາຄາທິວູປສມາວຫໍ ສຸຂໍ. ນ ຠາຍິຕພ຺ພໍ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕຫິຕຠາວໂຕ.

໑໕໖. ອິຎ຺ຊິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິຎ຺ຊຕິ ເຕນາຕິ ອິຎ຺ຊິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ໂຂຠກຣໍ ໂອຬາຣິກໍ ຌານງ຺ຄໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອນິຎ຺ຊນໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔-໒໔໕; ມ. ນິ. ໑.໓໘໔-໓໘໖; ປາຣາ. ໑໒-໑໓).

ອລໍ-ສທ຺ໂທ ¶ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕິ – ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ, ອລໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔, ໑໒໘, ໑໓໔, ໑໔໓), ຕສ຺ມາ ອນລໍ ອນຸສງ຺ຄໍ ກາຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອກຕ຺ຕພ຺ພອາລຍນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອລໍ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ອຸສ຺ສາຫປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສຎ຺ຎິຕໍ ອຓຸໍ ວາ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສຎ຺ຎິຕໍ ຖູລໍ ວາ, ຣູປຣາໂຄຕິ ເອວຣູປໍ ອຓຸໍ ວາ ກາມາສໂວ ປຏິຆນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ຖູລໍ ວາ, ມຸທຸນາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສເສນ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ກມ຺ມພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ວາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂສ ຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນນິກນ຺ຕິກສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ນິຏ຺ຐາປິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ລຏຸກິໂກປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ຈາຕຸມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໕໗. ຍຖາອຸປນິສ຺ສເຍນາຕິ ¶ ໂຍ ໂຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຍຖາອຸປນິສ຺ສໂຍ, ເຕນ ຍຖາອຸປນິສ຺ສເຍນ ສມ຺ມາປໂຍເຄນ. ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕິ. ວສນຏ຺ຐານານີຕິ ວສ຺ສຄ຺ຄາທິວເສນ ວສນຏ຺ຐານານິ. ສຓ຺ຐາປຍມານາຕິ ສຸວິຠຕ຺ຕຠາເວນ ຐເປນ຺ຕາ.

ອວິນິພ຺ໂຠຄສທ຺ທນ຺ຕິ ວິນິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສທ຺ທໍ. ວຈີໂຆໂສປິ ຫິ ພຫູຫິ ເອກຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຐານໂຕ ຈ ທູຣຕໂຣ ເກວລໍ ມຫານິຄ຺ໂຆໂສ ¶ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕິ. ມຈ຺ຉວິໂລເປຕິ ມຈ຺ເຉ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຫເຓ, ມຈ຺ຉານໍ ວາ ນຍເນ.

໑໕໘. ວວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖຕິ ນິຈ຺ຉຍຕ຺ເຖ, ອິທໍ ຕາວ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຈ຺ຈມານວຈນໍ ເອກນ຺ຕໂສຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຉາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກາຕພ຺ພໍ ກໂຣຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຈນປຣິຫາໂຣຕິ ເຕຫິ ສກ຺ຍຣາຊູຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ. ເລສກປ຺ປນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍເລສໍ. ຘຸຣວຫາຕິ ຘຸຣວາຫິໂນ, ໂຘຣຍ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາທມູລນ຺ຕິ ອຸປຈາຣໍ ວທຕິ. ວິຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີຕິ ຫາຍິສ຺ສຕິ. ປຏິປ຺ຜຣິໂຕຕິ ນ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາວ, ສກ຺ຍຣາຊູນໍ ປຸຣໂຕປິ ວິປ຺ຜຣິໂຕວ ໂຫຕິ.

໑໕໙. ອຠິນນ຺ທຕູຕິ ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ປໂມທຕຸ. ອຠິວທຕູຕິ ອຠິຣູປວເສນ ວທຕຸ. ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປສາທສ຺ສ ວິປຣິຓາໂມ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວິພ຺ຠມນ຺ຕານໍ. ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກາຣຓູປຈາເຣນ ສສ຺ເສສຸ ພີຊປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ພີຊານໍ ຕຣຸຓານນ຺ຕິ ຕຣຸຓສສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ຕຣຸຓຠາເວເນວ ຕສ຺ສ ຠາວິໂນ ຜລສ຺ສ ອຠາເວນ ວິປຣິຓາໂມ.

໑໖໐. ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ສຣເສເນວ ກຣຓໍ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ, ນ ຕຖາ ປຣສ຺ສ ອຸສ຺ສາທເນນາຕິ ອາຫ – ‘‘ປກ຺ໂກສິຍມານານໍ ຄມນໍ ນາມ ນ ຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ. ມຍມ຺ປິ ຠຄວາ ວິຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາເຣເນວ ວິຫຣິສ຺ສາມາຕິ ທີເປຕິ ປກຕິຍາ ວິເວກຊ຺ຌາສຍຠາວໂຕ ວິຣທ຺ໂຘ ອາຄຕສ຺ສ ຠາຣສ຺ສ ອວຫນໂຕເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠາວໍ ນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ.

໑໖໑. ກສ຺ມາ ¶ ອາຣຠີຕິ? ສປ຺ປາຍໂຕ. ປຎ຺ຈສຕາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ອຠິນວາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ໂອວາທທານຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອິມໍ ເທສນໍ ອາຣຠີຕິ.

໑໖໒. ໂກຘຸປາຍາສສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂກໂຘ, ສ຺ເວວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຈ ອຕິປ຺ປມທ຺ທນມຖນຸປ຺ປາທເນຫິ ທຬ຺ຫໍ ອາຍາສຏ຺ເຐນ ອຸປາຍາໂສ. ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສມເວຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນປາປເນນ ໂກຘຸປາຍາສສ຺ສ ອູມິສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກຘຸປາຍາເສ’’ຕິອາທິ.

໑໖໓. ໂອທຣິກຕ຺ເຕນ ຂາທິໂຕຕິ ໂອທຣິກຠາເວນ ອາມິສເຄເຘນ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກາກປ຺ປເນນ ນາສິຕສີລາທິຄຸຓຕາຍ ຂາທິຕຘມ຺ມສຣີໂຣ.

໑໖໔. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາວຏ຺ເຏ ¶ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຣາຄາຠິຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ, ເອຕ຺ໂຕ ຈ ອິໂຕຕິ ເອວໍ ມນາປິຍຣູປາທິວິສຍສງ຺ຂາເຕ ອາວຏ຺ເຏ ອຕ຺ຕານໍ ສໍສາເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ຕໂຕ ພຫິຠູເຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ພ຺ຍສນາປາທເນນ ກາມຄຸຓານໍ ອາວຏ຺ຏສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໑໖໕. ຣາຄານຸທ຺ຘໍສິເຕນາຕິ ຣາເຄນ ອນຸທ຺ຘໍສິເຕນ. ຈຓ຺ຑມຈ຺ຉໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ສຸສຸກາທິຈຓ຺ຑມຈ຺ຉໍ ອາຄມ຺ມ. ມາຕຸຄາມໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ມາຕຸຄາໂມ ຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣຣຫິຕໍ ອຘີຣປຸຣິສໍ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕຠູເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫາວຠາວວິລາເສຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘີຣຊາຕິຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປາທີຫິ ປໂລຠນວເສນ ອນວເສສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣຘມ຺ເມ ສີລາທິເກ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ມາຕຸຄາມໍ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປນ຺ນກາມຣາໂຄ ວິພ຺ຠມຕີ’’ຕິ.

ຠຍໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຠາຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ, ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນ ອໂນຕຣນ຺ຕສ຺ສ, ຕໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠຍໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ຈຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປໂມປມິຕພ຺ພສຣູປວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ນິສ຺ສາຍ ອານິສໍໂສ ປິປາສວິນຍນໍ ສຣີຣສຸທ຺ຘິ ປຣິຬາຫູປສໂມ ກາຍອຸຕຸຄ຺ຄາຫາປນນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ອານິສໍໂສ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂູປສໂມ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສີລານິສໍສາທິວເສນ ອເນກວິໂຘ, ໂສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ອານິສໍໂສ ໂຫຕິ ຕານິ ຠຍານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມານິ ອຠາຍິຕ຺ວາຕິ ອິມານິ ໂກຘູປາຍາສາທິຠຍານິ ¶ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຠາຍິຕ຺ວາ. ໂກຘູປາຍາສາທໂຍ ຫິ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຖໂຣຕິ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ. ກາມໍ ປຫານາຠິສມຍກາໂລ ເອວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມໂຍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ເມສຸ ກິຈ຺ຈໍ ອສໍກິຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມານກາລິກມ຺ປິ ອສມານກາລິກໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈາຕຸມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ນຬກປານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໖໖. ຍຕ຺ຖ ¶ ¶ ໂພຘິສຕ຺ຕປມຸໂຂ ວານໂຣ ນຬເກນ ປານີຍໍ ປິວິ, ສາ ໂປກ຺ຂຣຓີ, ຕສ຺ສາມນ຺ໂຕ ຠູມິປ຺ປເທໂສ, ຕຕ຺ຖ ນິວິຏ຺ຐຄາໂມ ຈ ‘‘ນຬກປານ’’ນ຺ເຕວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ອິຘ ປນ ຄາໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນຬກປາເນຕິ ເອວໍນາມເກ ຄາເມ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກິຣາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຎ຺ຎວາຕິ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎວາ.

ຖູລທີຆພຫຸລຠາເວນ ມຫຕີຫິ ທາຐິກາຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫາທາຐິໂກ. ‘‘ອຸທກຣກ຺ຂໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວານຣານໍ ກຎ຺ຈິ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພ ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຫຕ຺ຖຄຕາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ສພ຺ເພ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຘມິ…ເປ… ປິວິໍສູຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຄຫິຕນໂຬ ອນວເສໂສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພສນ຺ຘີນໍ ນິພ຺ພາເຘນ ເອກຈ຺ຉິທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ເນວ ມໍ ຕ຺ວໍ ວຘິສ຺ສສີຕິ ອຸທກຣກ຺ຂສ ຕ຺ວໍ ວຘິຕຸກາໂມປິ ມມ ປຸຣິສຖາເມນ ນ ວຘິສ຺ສສິ.

ເອວໍ ປນ ວຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປາໂປ ເອຕ຺ຖ ປານີຍໍ ປິວນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ມາ ພາຘຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຣຸຓາຍມາໂນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຊາຍນ຺ຕາ ນຬາ ສພ຺ເພ ອປພ຺ພພນ຺ຘາ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທາວ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ.

໑໖໗. ອນຸຣຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວຕາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ເຖໂຣ ‘‘ຕຄ຺ຆ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ.

ສເຈ ປພ຺ພຊຕິ, ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຣຎ຺ຎາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຠິນີຕາຕິ ຣາຊາຠິນີຕາ. ໂຈຣາຠິນີຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຈຣານໍ ມູລໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ກຓ຺ຏກໂສຘນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາຊີວິກາຍາຕິ ອາຊີເວນ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ. ອິເມສຸ ປນ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທີສຸ.

ວິເວກນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກາລິກກິຣິຍປ຺ປຘານໍ ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ອຸເປຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ວິວິຈ຺ຈາ’’ຕິ, ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສາຣຸປ຺ປກິຈ຺ຈໍ. ສມຓກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມຓຠາວກຣຓກິຈ຺ຈໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ¶ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຕທຄ຺ເຄນ ສມຓຠາວກຣມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ເຍວາ’’ຕິອາທິ.

໑໖໘. ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິເກ ¶ ຕາວ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕີສຸ ຐານໍ ອຕີໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ນາມ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຠາວກິຕ຺ຕນໂຕ. ມຫນ຺ຕຕຸຏ຺ຐິໂນຕິ ວິປຸລປໂມທາ.

໑໖໙. ອິມສ຺ສາຕິ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອິມສ຺ສ ຐິຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສວສຸໂຕ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ສມາຘິປກ຺ຂິກາ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ມາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສມາຘິ ປນ ເອວໍວິຫາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣສທ຺ເທນ ຄຫິໂຕ. ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ ຄຫິຕາ. ຈຣໂຕປີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຈາເຣນ ຈຣໂຕປິ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສປິ. ອຸປາສກອຸປາສິກາຐາເນສຸ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປກຠາວໂຕ ປາຬິຍໍ ອນຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນຬກປານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ໂຄລິຍານິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗໓. ປທສມາຈາໂຣຕິ ¶ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍເຠທທສ຺ສນາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ປກາເຣຫິ ທລິທ຺ທສມາຈາໂຣ ສິຖິລສມາຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕາທິໂສ ສມາຈາໂຣ ຖິໂຣ ທຬ຺ໂຫ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸພ຺ພລສມາຈາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ສາຂສມາຈາໂຣ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນ ສາຂາສທິສສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຬາຣິກາຈາໂຣ’’ຕິ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ສາເປກ຺ໂຂຕິ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ເອວ ຫິສ຺ສ ໂອຬາຣິກາຈາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສວນໍ ປຕິສ຺ໂສ, ປຕິສ຺ສວຈນຠູຕໍ ຕໍສຠາຄຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄາຣວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫ ປຕິສ຺ເສນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ເສນ, ສປ຺ປຕິສ຺ສເວນ ໂອວາທສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ. ປຕິສ຺ສີຍຕີຕິ ວາ ປຕິສ຺ໂສ, ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ, ເຕນ ສຫ ປຕິສ຺ເສນາຕິ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຊຏ຺ຐເກນາ’’ຕິ. ເສຣິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຕປ຺ປຘານວາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຣງ຺ກຸສວິຫາເຣນາ’’ຕິ.

ອນຸປຂຊ຺ຊາຕິ ອນຸປກຑ຺ຒິຕ຺ວາ. ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ອນ຺ຕຣໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຠິສມາຈາຣິກນ຺ຕິ ¶ ອຠິສມາຈາເຣ ຠວໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ນາຕິກາລສ຺ເສວ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ນ ປຈ຺ຉາ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຕິກາເລ ຈ ຄາມປ຺ປເວໂສ ອຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມນຎ຺ຈ ນິວາຣິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ອຕິປາໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກຕິໂກຕິ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ອວຈາປລ຺ເຍນາຕິ ທຬ຺ຫວາຕາປຫຕປລ຺ລວສທິເສນ ໂລລຠາເວນ.

ປຎ຺ຎວຕາຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ເປສຸ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ອຸປາຍປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ສຸຕມຍປຎ຺ຎາ. ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ ໂຍໂຄຕິ ອິມິນາ ຠາວນາປຎ຺ຎາອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ໂຍໂຄ ປກາສິໂຕ. ໂຍໂຄຕິ ຈ ປຣິຈໂຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫວເສນ.

ອາຣຸປ຺ປາຕິ ອິມິນາ ຈຕສ຺ໂສປິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຄຫິຕາ, ຕາ ປນ ຈຕູຫິ ຣູປສມາປຕ຺ຕີຫິ ວິນາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຣຸປ຺ປາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຏ຺ຐປິ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກສິເຓຕິ ທສວິເຘ ກສິເຓ. ເອກໍ ປຣິກມ຺ມກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກຠາວນາ ¶ ປຣິກມ຺ມທີປນໍ ຂນ຺ຘກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ປນ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ໂລກິຍາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນາຕິ ຊານິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນາຕິ.

ໂຄລິຍານິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗໔. ປຎ຺ຈ ¶ ອານິສໍເສຕິ ອປ຺ປາພາຘຕາທິເກ ປຎ຺ຈ ຄຸເຓ. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂິໂຣຄກຸຈ຺ຉິໂຣຄາທີນໍ ອຠາໂວ ອປ຺ປາພາຘຕາ. ສຣີເຣ ເຕສໍ ກຸປ຺ປນທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາໂວ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ສຣີຣສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ພລໍ ນາມ ກາຍພລໍ. ຜາສຸວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖສຸຂຕາ. ອນຸປກ຺ຂນ຺ທານີຕິ ທຸຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸປວິຏ຺ຐານິ. ສຎ຺ຊານິສ຺ສຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອິຕິ ເອວໍ ອານິສໍສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໗໕. ອາວາເສ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາວາສິກາ ຕສ຺ສ ອນຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພທ຺ຘວາສິໂນ’’ຕິ, ນິຍຕວາສິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ນິພນ຺ຘາຕິ ¶ ນິພນ຺ຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຍາປາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘາ ປສຸຕາ ອຸສ຺ສຸກາຕິ ຕນ຺ນິພນ຺ຘາ. ກຖໍ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິພນ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນເກນ ກາເລນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາລິກໍ ໂສ ປນ ກາໂລ ອນາຄໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ກາເລ ປຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໑໗໘. ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ ເສວິຕພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐາຣສປິ ເນກ຺ຂມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ເວທນາ ເສວິຕພ຺ພາ, ເຄຫສ຺ສິຕາ ນ ເສວິຕ຺ພ຺ພາ.

໑໘໑. ຕໍ ກຕໍ ໂສຬສວິຘສ຺ສປິ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ອນຸໂລມິການີຕິ ອຸຕຸສຸຂຠາເວນ ອນຸຣູປານິ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສປ຺ປາຍານີ’’ຕິ. ສມານໍ ກຸຣຸມານາຕິ ໂອມຕ຺ຕຕໍ ອຘິມຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ປຫາຍ ສມກິຈ຺ຈຕໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕາ.

໑໘໒. ເຕ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວ.

ອຸຠໂຕ (ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໗.໑໔) ອຸຠຍຖາ ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒໔) ‘‘ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຕາວ ເຖຣາ – ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ເຖຣາ – ‘‘ອຍໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ຣູປໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ນາມໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ ປຸນ ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ນາມນິສ຺ສິຕໂກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ສາຘກໍ –

‘‘ອຈ຺ຈິ ຍຖາ ວາຕເວເຄນ ຂິຕ຺ຕາ, (ອຸປສິວາຕິ ຠຄວາ,)

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ;

ເອວໍ ມຸນິ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໘໐; ຈູຬນິ. ອຸປສີວມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໑; ອຸປສີວມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔໓) –

ອິມໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນາມກາຍໂຕ ຈ ຣູປກາຍໂຕ ຈ ສຸວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຫິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນລາຠິໂນ ອຸປສິວພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວຕາ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອກ຺ຂາໂຕຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ¶ ເອກວາຣໍ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນ ເອກວາຣໍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປຐມວາເທ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍວາເທ ອຸຠໂຕຠາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ຕຕິຍວາເທ ປນ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ກິເລສາ ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉເທຫິ ກາຍທ຺ວຍໂຕ ວິມຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫີ’’ຕິອາທິ.

ໂສຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມ຺ປິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ວິຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຣູປກາຍໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ກິເລສກາຍໂຕວ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ນ ຣູປກາຍໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປ…ເປ… ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິເກ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອນ຺ເຕ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ວຕ຺ວາ – ‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍທິປິ ມຫານິທາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໙-໑໓໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ສພ຺ພອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປາຬິ ປເນຕ຺ຖ…ເປ… ອຠິຘມ຺ເມ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠິໂນ ວເສນ ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຘາປິ ຫິ ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ…ເປ… ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ¶ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ໂຐ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓູປປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ປຸຣິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິໂຣຘໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາເຍນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາ ນາມ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ອນາຄາມີ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕເສຏ຺ໂຐ ນາມ.

ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລຕິອາທີສຸ ກຕໂມຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ, ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອສາຘາຣຓໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພວຈນໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ ¶ . ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສຫຊາຕນາມກາເຍນ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕສ຺ສາ ປຕິຏ຺ຐານຠູເຕນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ສາຕິສເຍນ ສມາຘິນາຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ອຣິໂຍ ອນຘິຄຕອຏ຺ຐວິໂມກ຺ເຂນ ສພ຺ພໂສ ອາສເວຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຘິຄເຕປິ ຫິ ຣູປຊ຺ຌານວິໂມກ຺ເຂ ນ ໂສ ສາຕິສຍສມາຘິນິສ຺ສິໂຕຕິ ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ສຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ເຂກເທເສນ ຕໍນາມທານສມຕ຺ເຖນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠີຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຸທາເຍ ຫິ ປວຕ຺ໂຕ ໂວຫາໂຣ ອວຍເວປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິສໂຍ’’ຕິ. ປາຬີຕິ ອຠິຘມ຺ມປາຬິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິກຖາຍໍ. ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຏິກ຺ເຂປວເສເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ອິຘາປິ ປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.

ຜຸຏ຺ຐນ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ຜຸຏ຺ຐານໍ ອນ຺ໂຕ ຜຸຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ຐານໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຜຸຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາລເມວ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພປາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒) ວິຍ. ໂຍ ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ຣູປກາຍໂຕ ນາມກາເຍກເທສໂຕ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອາໂລຈິໂຕ ປກາສິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຕ, ນິໂຣຘໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈສຸ ອາສເວສຸ ເຂປິເຕສຸ ເຕນ ໂສ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິໂຣຘໍ ຍຖາອາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ‘‘ກາຍສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຸ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາສວານໍ ¶ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ¶ – ‘‘ຌານຜສ຺ສໍ ປຐມໍ ຜຸສຕິ, ປຈ຺ຉາ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ເອເກກໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ກາຍສກ຺ຂິຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ, ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕອນາຄາມິໂນ ຈ ວເສນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຎ຺ຈວິໂຘ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ ‘‘ກາຍສກ຺ຂິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອເຕນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ, ສຸໂຂ ນິໂຣໂຘຕິ ຎາຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ປຐມຜລຏ຺ຐໂຕ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐາ, ຕາວ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສປິ ກາຍສກ຺ຂິ ວິຍ ຉພ຺ພິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວິໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ, ຈຕູຫິ ຣູປຊ຺ຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂໍ ຊເນຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ ຈ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ອຣິໂຍ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຕໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເອກກ຺ຂເຓ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ສທ຺ຘາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ເອກໍສໂຕ ອຍໍ ປຏິປທາ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ອາວຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ¶ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາປຫານວເສນ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ປສ຺ສໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄຠາວນາຕິ ວຈເນນ ອາຄມນີຍປຏິປທານານຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎານານຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒໘) ‘‘ເນສໍ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ¶ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຎາຍ ນານຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ – ‘‘ອາຄມນີຍນານຕ຺ເຕເນວ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິ. ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອຕິທິສຕິ. ປຎ຺ຎໍ ວາເຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາວາຫີ, ປຎ຺ຎໍ ສາຕິສຍໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ. ສທ຺ຘາວາຫິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທິກຖາຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພກຖາ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທີນໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ເຕ. ນນຸ ຈ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິວເສນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ກາຍສກ຺ຂີອາທໂຍ ຈ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາ, ກຖມິຘ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີວເສເນວ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ຜຸສິຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ອາສວາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສີຍນ຺ຕິ, ທສ຺ສນກາຣຓາ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິກ຺ຂີຓາ ‘‘ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິກ຺ຂີຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທສ຺ສນາຍຕ຺ຕປຣິກ຺ຂຍຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ທສ຺ສນໍ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ປຸຣິມກິຣິຍາ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາຄເຕນ ປເວທິຕາຕິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ປຏິວິທ຺ຘາ ວິທິຕາ ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ປາກຏີກຕາ. ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສີລາທີນໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິປໂຍຊເນນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປີຕິອາທິເກນ ອຕ຺ເຖນ. ກາຣເຓນາຕິ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິນາ ກາຣເຓນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມາຘິອາທິປທຏ຺ຐານຕາຍ ສີລາທິ ¶ ກາຣເຓ. ຈິຓ຺ຓຈຣິຕຕ຺ຕາຕິ ສທ຺ຘາຈິຓ຺ຓຠາເວນ ສມ຺ໂພຘາວຫຠາເວ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈຣິຕາ ວິເສເສນ ຈຣິຕາ, ເຕສຸ ເຕນ ປຎ຺ຎາ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ ມຄ຺ເຄນ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ມຕ຺ຕາຍ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາເຓນ. ໂອໂລກນໍ ຂມນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ອຸເປນ຺ຕິ.

ຕໂຍຕິ ກາຍສກ຺ຂິທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຐິໂຕວ ປາຬິອຕ຺ໂຖ, ນ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອວຸຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ອຸປຣິ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເສວມານາ ອນຸໂລມເສນາສນໍ, ຠຊມານາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ, ສມນ຺ນານຍມານາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຠາວນາມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອເນກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕາຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມເມວ ¶ ປາຬິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘານຸສາຣີ’’ຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ວເສນ ອນຸໂລມເສນາສນເສວນາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິປເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ພຫຸຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກ’’ຕິ ວທຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂສ ວິຕຓ຺ຑວາທີ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຍທິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐປຸຄ຺ຄເລ ວຕ຺ວາ ອນຸໂລມິກເສນາສນເສວນາທິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເສນາສນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຣູປາທິວິປສ຺ສນຄ຺ຄຫຓສ຺ມິໍ ຕວ ມເຕນ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ເອວ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຈຕໍ ເອວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕໍ ເມ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາ ກເຖຫີຕິ ວາເຣຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຍທິ ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ນານາຈິຕ຺ເຕເນວ ເສນາສນປຏິເສວນາທິເກ ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ຍທິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມງ຺ຄິໂນ ເອວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິກາເລປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມງ຺ຄິຕໍ ສເຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉສິ, ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌສິ ສຸຕ຺ຕວິໂຣຘທີປນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມວິຈາຣຓາ ນາມ ຕຸຍ຺ຫໍ ອວິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ຍາຄຸໍ ປິວາຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໑໘໓. ອາທິເກເນວາຕິ ປຐເມເນວ. ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາຕິ ອນຸປຸພ຺ເພເນວ ປວຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສທ຺ຘາ ຊາຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘາຊາໂຕ, ອຄ຺ຍາຫິຕາຕິປກ຺ເຂເປນ ຊາຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ຉາວຈນໍ ¶ . ເອວເມຕນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘາ. ສນ຺ຕິເກ ນິສີທຕິ ອຸປຏ຺ຐານວເສນ. ສາຘຸກໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓວເສນ ຕໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສາຣວເສນ ຘາເຣຕິ. ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕີຕິ ຘມ຺ເມສຸ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂເມສຸ ອິເມ ຘມ຺ເມ ຠາວນາປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸສ຺ສາມີຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ. ອຸສ຺ສຫຕີຕິ ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຠາວນາຣມ຺ຠວເສນ ອຸສ຺ສຫຕິ. ຕຸລຍຕິຕິ ສມ຺ມສນວເສນ ສງ຺ຂາເຣ. ຕີຣຓວິປສ຺ສນາຍ ຕຸລຍນ຺ໂຕຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ວເສນ ປຣິຕຸລຍນ຺ໂຕ ປຏິຊານນ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄປຘານໍ ປທຫຕີຕິ ມຄ຺ຄລກ຺ຂຓໍ ປຘານິກໍ ມຄ຺ຄໍ ປທຫຕິ. ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ນາມກາເຍນາຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນາມກາເຍນ. ນ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຕິ ທູຣຕາຍ ສມານໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຈນໍ ຠຄວາ ອາຫ ເຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ.

໑໘໔. ປເຓນ ໂວຫາເຣນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ປຓວິຍາ, ປຓວິຍາ ອຠາເວນ ໂອປຓວິຍາ, ນ ອຸເປຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ ປໂຓ ປຓວິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ‘‘ມຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສາຍຎ຺ເຈວ ຠຸຎ຺ຊາມາ’’ຕິ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາຍ ອວຕ຺ຕນຠາວທີປນວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ¶ ສີເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ສມາທາຍ. ອນຸຘມ຺ໂມຕິ ອນຸຣູໂປ ສຠາໂວ, ສາວກຠາວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ໂຣຫນີຍນ຺ຕິ ວິຣຸຬ຺ຫິຠາວໍ. ສິນິຍ຺ຫຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາຕິ ສິເນໂຫ, ກາຣຓໍ. ຕໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສິເນຫວນ຺ຕໍ, ປາທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຈ ເອກໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຕໂຈ ວີຣປກ຺ຂຠາເວ ເອກມງ຺ຄໍ. ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຕເຈ ປລຸຊ຺ຊມາເນປິ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ອໂວສານໍ ອນາປຊ຺ຊນກສ຺ເສວ ວີຣິຍສ຺ສ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ເອກໍ ກາຣຓໍ. ເອວໍ ເສເສສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໓. ປຣິພ຺ພາຊກວຄ຺ໂຄ

໑. ເຕວິຊ຺ຊວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໕. ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ¶ ເອກປຸຓ຺ຑຣີກສຎ຺ຎິເຕ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາເມ. ອນາຄຕປຸພ຺ໂພ ໂລກິຍສມຸທາຫາຣວເສນ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອາຄຕປຸພ຺ພຕໍ ອຸປາທາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ເກສຎ຺ຈິ ວິມຸຕ຺ຕິຊນນຕ຺ຖໍ, ເກສຎ຺ຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກຕ຺ຖໍ, ເກສຎ຺ຈິ ວິເສສາຘິຄມຕ຺ຖໍ ກທາຈິ ຕິຕ຺ຖິຍາຣາມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອນນຸຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາຕິ ອນນຸຊານິຕພ຺ເພ ຐຕ຺ວາ. ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອນຎ຺ຎາຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍາວຕກຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ, ຍາວຕກຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຕສ຺ສ ອທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ, ອໂຖ ອວິຎ຺ຎາຕມຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒; ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໑). ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຫິ ຠຄວາ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຊານາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໒). ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐໍ ນາໂຄ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໔໓) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ກຖນ຺ຕິ? ວິກ຺ເຂປາຠາວທີປນປທເມຕໍ, ນ ອນາວຊ຺ຊເນນປິ ຎາຓານໍ ປວຕ຺ຕິປຣິທີປນໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໑໘໖. ຍາວເທວາຕິ ອິທໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິ ວິຍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສກິໍ ຂີຓານໍ ອາສວານໍ ປຸນ ເຂເປຕພ຺ພາຠາວາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຊານນຄຸຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓໍ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ວເສນ ອນາຄຕໍສຎາຓຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ຄິຫິປຣິກ຺ຂາເຣສູຕິ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທິຘນຘຎ຺ຎາທິຄິຫິປຣິກ຺ຂາເຣສຸ. ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ປນ ອປ຺ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ຄິຫິພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກຣາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ສຕິ ປນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ເຕ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ¶ ປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ປພ຺ພຊນໍ ວາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ວາຕິ ອຍໍ ນໂຍ ນ ສພ຺ພສາຘາຣໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ຠູມເທວຕາ ປນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓວຈນໍ ¶ ‘‘ນິລີຍໂນກາສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ. ອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕາທິປວິເວກຏ຺ຐານໍ ນິລີຍໂນກາໂສ. ເສສກາມຠເວຕິ ກາມໂລເກ. ລຬິຕຊນສ຺ສາຕິ ອາຠຣຓາລງ຺ກາຣນຈ຺ຈຄີຕາທິວເສນ ວິລາສຍຸຕ຺ຕຊນສ຺ສ.

ໂສປີຕິ ‘‘ໂສ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ. ກຣໂຕ ນ ກຣີຍຕິ ປາປນ຺ຕິ ເອວໍ ນ ກິຣິຍໍ ປຏິພາຫຕິ. ຍທິ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕທາ ອາຊີວກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຈ຺ຉີຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສປີຕິ ນ ເກວລໍ ອຎ຺ເຎສໍ ເອວ ປາສຓ຺ຑານໍ, ຕສ຺ສປິ. ວີຣິຍໍ ນ ຫາເປສີຕິ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉວາທໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ ຕໍ ສມາທິຓ຺ຓວຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ນ ຉຑ຺ເຑສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ກິຣິຍວາທີ ຫຸຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ເຕວິຊ຺ຊວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ອຄ຺ຄິວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ໂລກສ຺ສ ¶ ສສ຺ສຕຕາປວຕ຺ຕິປຏິກ຺ເຂປວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ເອວ ໂຫຕີຕິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫາຠາເວ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ປຸນ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ ປຸຈ຺ຉິໂຕ, ຠຄວຕາປິ ໂສ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິເຍ ນາຫໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ. ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຄ຺ຄຫເຓນ ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ອິມໍ ວາທທ຺ວຍມາຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທິວາທຈຕຸກ຺ກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ສຣູເປເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຕຕິເຍ ນາຫໍ ອນ຺ຕວາທິຏ຺ຐິໂກ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ນາຫໍ ອນນ຺ຕວາທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ສສ຺ສຕວາໂທ, ໂສ ຈ ໂຂ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກວເສນ, ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ປນ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ‘‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ, ໂສ ຈ ໂຂ ສຕ຺ຕວເສນ, ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ປນ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໘໙. ສປ຺ປຕິຠຍໍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຫ ທຸກ຺ເຂນາຕິ ສທຸກ຺ຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສທຸກ຺ເຂນາ’’ຕິອາທິ. ເຕສໍເຍວາຕິ ກິເລສທຸກ຺ຂວິປາກທຸກ຺ຂານໍເຍວ. ສອຸປຆາຕກນ຺ຕິ ສພາຘໍ. ສອຸປາຍາສນ຺ຕິ ສປຣິສ຺ສມໍ ສອຸປຕາປໍ ສປີຬໍ. ສປຣິຬາຫນ຺ຕິ ສທຣຖໍ.

ກິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ອິມາ ຕາວ ອຏ຺ຐ ທິຏ຺ຐິໂຍ ມາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຕ຺ຖິ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ຄຫິຕໍ. ນ ຫິ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິນາ ກຎ຺ຈິ ສມຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອປວິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຠຄວຕາ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ມເຖນ຺ຕິ ສມ຺ມທ຺ທນ຺ຕີຕິ ມຖິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຖິຕານນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຣູປຘມ຺ມໍ ອຣູປຘມ຺ມໍ ວາ. ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

໑໙໐. ນ ອຸເປຕີຕິ ສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຎ຺ຈິປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ‘‘ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ກາມຎ຺ເຈຕໍ ສຠາວປເວທນໍ ປຣິນິພ຺ພານໍ, ເອເກ ປນ ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນ ‘‘ມຍມ຺ປິ ‘ສຕ຺ໂຕ ອາຍຕິໍ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວທາມ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມປິ ຕຖາ ວທຕີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທຠາເວເຍວ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ¶ ‘‘ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຂ ວຈ຺ຉ ນ ອຸເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ສສ຺ສຕເມວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປ຺ປຕິຏ຺ໂຐຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐາຣຫິໂຕ. ອນາລມ຺ໂພຕິ ເຕສໍເຍວ ວາທານໍ ໂອລມ຺ພາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາລມ຺ໂພ. ສຸຂປເວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ເຎວ ວາທານໍ ສຸຂປເວສໂນກາສໍ ມາ ລຠຕູຕິ. ອນນຸຎ຺ຎາຍ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນຸຊານິຕພ຺ພາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຐານເຫຕຸ. ອນຸຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ອນຸຊານິຕພ຺ພມ຺ປິ ທຸຕິຍປຎ຺ຫໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ປຣິຍຕ຺ໂຕ ປນ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປໂຍເຄນາຕິ ອິມມ຺ຫາ ນິຍ຺ຍານິກສາສນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ມິຈ຺ຉາສມເຍ ປວຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄນ, ອນິຍ຺ຍານິກໍ ວິວິຘໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຎ຺ຎວາທິຍເກນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປຈ຺ຈຍາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣທີປກອາຈຣິຍວາທໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙໑. ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ¶ ອນຸປາທາໂນ, ນິຣິນ຺ຘໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙໒. ເຍນ ຣູເປນາຕິ ເຍນ ຠູຕຸປາທາທິເຠເທນ ຣູປຘມ຺ເມນ. ຕໍ ຣູປໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘສໍໂຍຊນປ຺ປຫາເນນ ຂີຓາສວ-ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປນ຺ນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎສໍ ຊານນາຍ ອຠາວຄຸຓຕາຍ ຄຸຓຄມ຺ຠີໂຣ. ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຄຸຓາ’’ຕິ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ‘‘ອີທິສາ ເອຕສ຺ສ ຄຸຓາ’’ຕິ ປຣິໂຍຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸປ຺ປຣິໂຍຄາຬ຺ໂຫຕິ. ທຸຊ຺ຊາໂນຕິ ອຄາຘຕາຍ ຄມ຺ຠີໂຣ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ອຸທກຬ຺ຫກສຕານີ’’ຕິອາທິນາ ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ທຸຊ຺ຊາໂນ. ເອວເມວານ຺ຕິ ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຄມ຺ຠີໂຣ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸຊ຺ຊາໂນ, ເອວເມວ ຂີຓາສໂວປິ ຄຸຓວເສນ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ຣູປາທິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣູປີຕິອາທິໂວຫາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ປນ ຕທຠາວາ ຕຖາ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕໂຕ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິອາທິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍຖາ ປນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ຊາຕເວໂທ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ປຸຣິເສນ ນີຍມາໂນ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສໍ ຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ນິພ຺ພຸໂຕ, ເອວໍ ຂີຓາສໂວປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຕາຄຫຓໍ ອສາຣນິທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຍຖາ ໂສ ສາລຣຸກ຺ໂຂ ສາຂາປລາສາທິອສາຣາປຄເມນ ສຸທ຺ໂຘ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເອວມຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ສາສວສງ຺ຂາຕອສາຣວິຄເມນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຄ຺ຄິວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ມຫາວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ສຫ ¶ ກຖາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຫກຖີ, ‘‘ມຍໍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ຕຸມ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນາ’’ຕິ ເອວໍ ສຫປວຕ຺ຕກໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ເສວ ກຖິຕານິ, ຕຕ຺ຖ ປຐເມ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍໍ ເທສິຕໍ, ທຸຕິເຍ ອຄ຺ຄິນາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາມໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຆໍ ລທ຺ຘິໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິຍໂຕຍໍ ວິນາໂສ ອນຎ຺ຎສມຸປ຺ປາໂທ, ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາປິ ນ ຈິເຣນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ນ ລຫຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວສາເຕລ ¶ …ເປ… ສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຈ຺ຉິມຄມນໍ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ. ຍຏ຺ຐິໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຕຣິຕຸໍ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ‘‘ຍຏ຺ຐິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປຕມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມປຖວເສນ ວິຕ຺ຖາຣເທສນນ຺ຕິ ສໍຂິຕ຺ຕເທສນໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມູລວເສນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ວິຕ຺ຖາຣສທິສາຕິ ກມ຺ມປຖວເສນ ອິຘ ເທສິຕເທສນາວ ມູລວເສນ ເທສິຕເທສນໍ ອຸປາທາຍ ວິຕ຺ຖາຣສທິສາ. ວິຕ຺ຖາຣເທສນາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ເກວລໍ ອຍເມວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພາປິ ພຸທ຺ຘານໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຸຊຸເກນ ນິຣວເສສໂຕ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ມຫາວິສຍຕາຍ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕຊ຺ຊາຍ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຫິ ອວເສສປຏິສມ຺ຠິທານຸຠາວິຕາຍ ອປຣິມິຕກາລສມ຺ຠຕຎາຓສມ຺ຠາຣສມຸທາຄຕາຍ ກທາຈິປິ ປຣິກ຺ຂຍານຣຫາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາຍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຫູຕຊິວ຺ຫາທິຕທນຸຣູປຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຍມານາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ກຖໍ ປຣິມິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຠເວຍ຺ຍ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປນ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິມິຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐເປຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫາສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພໍ ສໍຂິຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍວເສນ ອກເຖຕ຺ວາ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ ເທສນາຍ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມສາສນວິໂຣໂຘ ປຣິຍາຍໍ ອນິສ຺ສາຍ ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມານໍ ໂພຘິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພລຫຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ.

໑໙໔. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕສມາທານວິຣຕີນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ອນິຍເມຕ຺ວາຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສາວໂກ’’ຕິ ວາ ນິຍມໍ ວິເສເສນ ອກຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕານເມວ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຫິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອາຫ.

໑໙໕. ສຕ຺ຖາວ ¶ ອຣຫາ ໂຫຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປາຣິປູຣິຠາວໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຍາກເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ສາວໂກ’’ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ປຎ຺ເຫ ກຖິເຕ.

໑໙໖. ສມ຺ປາທໂກຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປາທໂກ.

໑໙໗. ເສຂາຍ ¶ ວິຊ຺ຊາຍາຕິ ເສຂລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສາຕິສຍໍ ກຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຜລປຎ຺ຎາ ປນ ຕາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກມ຺ມຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍໍ ປຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິມໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ວິຕຓ຺ຑວາທີ ‘‘ຍາວຕກໍ ເສເຂນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕໍ ມຍາ’’ຕິ ວຈນເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄປິ ອເນນ ປຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ຄາຖາຍ.

ກິເລສານິ ປຫາຍ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນສງ຺ຂາເຕ ສໍກິເລເສ ປຫາຍ ປຊຫິຕ຺ວາ, ປຫານເຫຕຸ ວາ. ປຣິປຸຓ຺ຓເສໂຂຕິ ສພ຺ພໂສ ວຑ຺ຒິຕເສຂຘມ຺ໂມ. ອປຣິຫານຘມ຺ໂມຕິ ອປຣິຫານສຠາໂວ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ຜາຕິຄເຕຫິ ສີລາທິຘມ຺ເມຫິ ປຣິຫານິ ອຕ຺ຖິ, ສມາຘິມ຺ຫິ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ’’ຕິ. ອປຣິຫານຘມ຺ມຕ຺ຕາວ ຐິຕຕ຺ໂຕ.

ອນາຄາມິນາ ຫິ ອເສຂຠາວາວຫາ ຘມ຺ມາ ປຣິປູເຣຕພ຺ພາ, ນ ເສຂຠາວາວຫາຕິ ໂສ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ເຓ ເສໂຂ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕໍ ນ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ພຫຸຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ນ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອນນ຺ຕເຣກນ຺ຕວິປາກທານໂຕ, ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕເນ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສ, ‘‘ສມາຘິມານນ຺ຕຣິກຎ຺ຎມາຫຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໕; ສຸ. ນິ. ໒໒໘), ນ ປາຣໍ ທິຄຸຓໍ ຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໑໙) ເອວມາທີນິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖສາຘການິ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນປ຺ປຫາເນນ ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຣິປູຣິຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ໂຖ ຕວ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ອສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ວຈ຺ຉສ຺ສ.

໑໙໘. ອຠິຎ຺ຎາ ວາ ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ, ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາ ກາຣຓໍ. ອຖ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ ອຠິຎ຺ຎາ, ເອວໍ ສຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ກາຣຓໍ. ອວສາເນ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອາສວາ ຂີຓາ ເອວ, ນ ປຸນ ເຂເປຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຊ຺ຊີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ¶ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ¶ ຍທຣິຍາ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕; ໓.໓໐໗) ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕຍິທໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສາຘາຣຓວເສນ ນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ວາ’’ຕິ ອາຫ.

໒໐໐. ປຣິຈຣນ຺ຕິ ນາມ ວິປ຺ປກຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສຕ຺ຕາ. ປຣິຈິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ ສາວເກນ ນາມ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ປຣິຈຣິຍາ ສມ຺ມເທວ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ…ເປ… ເຖໂຣ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ເຕສໍ ຄຸຓານນ຺ຕິ ເຕສໍ ອເສກ຺ຂຄຸຓານໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ທີຆນຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ຂນນໍ ¶ ຂຕໍ, ສູກຣສ຺ສ ຂຕໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສູກຣຂຕາ, ສູກຣສ຺ສ ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ປຐມໍ ຂຕໍ ອຸປາທາຍ ສູກຣຂຕາ, ຕາຍ. ເອວໍນາມເກຕິ ເອວໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມເກ. ປໍສຸໂຘເຕຕິ ໂຘຕປໍສຸເກ. ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປກຕິຠູມິໂຕ ອເນເກຫິ ໂສປານຜລເກຫິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຸນ ເລຓທ຺ວາຣໍ ກຕິປເຍຫິ ອຠິຣຸຫິຕພ຺ພໍ.

ຐິຕໂກວາຕິ ມາຕຸລສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສຄາຣວສປຕິສ຺ສວເສນ ຐິຕໂກວ. ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອວິເສສໂຕ ອນວເສສປຣິຍາທາຍໂກ, ວຕ຺ຖຸອຘິປ຺ປາຍານຸໂຣຘີ ປນ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສອຸປປຕ຺ຕິໂຍຕິອາທິກາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາ ອນຕ຺ຖສມຸທາຄຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມຍວາທີຫິ ວຸຈ຺ຈມານາ ສພ຺ພາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນອຸປປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ຊລພຸພ຺ພຸຬກາ ວິຍ ຫິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂເຣ ຕາວ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ¶ ປເທສສພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພສພ຺ພວິສຍໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ຍຖາ ໂລເກ ເກນຈິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມຸສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ສພ຺ພນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ມຸສາຠາໂວ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ອິມສ຺ສປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ວທໂຕ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິປິ ນກ຺ຂມຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ເອສາປິ ເຕ ທິຏ຺ຐິ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ເກນຈິ ‘‘ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຸສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸໂຣຘິນີ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສເມວ ມຸສາຠາໂວ ຎາຍາຄໂຕ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎເມວ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ສພ຺ພໍ ນກ຺ຂມຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຎາຍາຄໂຕ, ຠຄວາ ປນ ວາທີວໂຣ ສຸຂຸມາຍ ອາຓິຍາ ຖູລໍ ອາຓິໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປາເຍນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ນີຫຣິຕຸໍ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອວຕ຺ວາ ສທ຺ທວເສນ ຕາວ ລພ຺ຠມານໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາປິ ໂຂ ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອກ຺ຂເຣ ຕາວ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປຣິພ຺ພາຊໂກ ¶ ປນ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຸຈ຺ຈມາເນ ເອສ ໂທໂສ ສພ຺ໂພ ນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມມ ວາເທ ໂທສເມວ ອາໂຣເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ນິຄຸຫິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສໍ ປຣິຫຣິຕຸກາໂມ ‘‘ເອສາ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕມ຺ປສ຺ສ ຕາທິສເມວາຕິ ຍໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ຄຫິຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ຕມ຺ປິ ຕາທິສເມວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ພນ຺ໂຕຄຘທິຏ຺ຐິ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ເມ ຂເມຍ຺ຍວາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອສາປິ ທິຏ຺ຐິ ຕຸຍ຺ຫໍ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ຍາປິ ທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ ຠວຕາ ໂຄຕເມນ, ສາປິ ມຍ຺ຫໍ ນກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມເຕວາຕິ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕໍ ປຣິຫຣາມີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວທຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕສ຺ມາປິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ມຍ຺ຫໍ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອສາ ເມ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ຍາ ຐິຕິຠູຕາ ທິຏ຺ຐິ, ຕາຍ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນສ຺ສ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ນ ເມ ຂມຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອສາຕິ ທິຏ຺ຐິ. ຣຸຈິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສເນນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ. ເຕນ ຫິ ທິຏ຺ຐິອກ຺ຂເມນ ອຣຸຈິເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ອກ຺ຂມຠາເວ ຕໂຕ ຕາຍ ຄຫິຕາຍ ຂເມຍ຺ຍ ຣຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ຍຖາ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສ ອກ຺ຂມຠາເວຕິ ¶ ອປຣຠາເຄ ສພ຺ພໍ ຂມຕິ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ປເນສ ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີຕິ ເອສ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສ຺ສ ຂມນໍ ຣຸຈ຺ຈນໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ຎາເຍນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ກຖໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລໍ ຕສ຺ສາປິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຈ຺ເຉທເມວ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປາທໍ ອຣຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ເມ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິເກສຸ ຈ ອຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ກຸໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຠາໂວຕິ.

ເຕນາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ, ຍສ຺ມາ ອິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ອີທິສໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຊຫນເກນ ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຊຫນເກຫິ ອປ຺ປຊຫນເກ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ຠຄວາ ‘‘ອໂຕ…ເປ… ພຫຸຕຣາ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຊຫນເກສຸ ນິສ຺ສກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ປຎ຺ຈສີເລຫິ ປຠາວນາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕຕຣາ’’ຕິ. ‘‘ພຫູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ພຫູ, ອຖ ໂຂ ອຕິວິຍ ພຫູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫຸຕຣາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຫູ ຫີ’’ຕິ ນຍິທໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ກຖໍ ຫິ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຫິ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ຕາວ ຕສ຺ສ ປຊຫນການໍ ພຫຸຠາວໂຕ ເຕປິ ປຣໂຕ ‘‘ພຫຸຕຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈີຍນ຺ຕິ. ມູລທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຍ ຕາທິສໍ ທສ຺ສນໍ ປຐມໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ, ຕຊ຺ຊາຕິກເມວ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕທສ຺ສນໍ. ວິຊາຕິຍຎ຺ຫິ ປຐມໍ ຄຫິຕທສ຺ສນໍ ອປ຺ປຫາຍ ວິຊາຕິຍສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ ວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິນິເວສສ຺ສ ສຫ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ¶ . ອວິຣຸທ຺ຘໍ ປນ ມູລທສ຺ສນໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສຍາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ອປຣທສ຺ສນໍ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສານໍ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫນຊາຕິໂກ, ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາເຫນ ປນ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສສ຺ສ ຕໍຄາເຫນ ຈ ອສສ຺ສຕາຠິນິເວສສ຺ສ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ອຸຠຍຕ຺ຖປິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕໍ ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ສສ຺ສຕໍ ວາ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ. ມູລສສ຺ສຕຎ຺ຫິ ປຐມໍ ຄຫິຕໍ. ອາຍຕເນສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ນ ເກວລໍ ຈກ຺ຂາຍຕນເມວ ສສ຺ສຕໍ, ໂສຕາຍຕນມ຺ປິ ສສ຺ສຕໍ, ຆານາຍຕນາທິປິ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາຍຕເນສຸປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຘາຕູນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານມ຺ປິ ຄາໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ¶ ‘‘ມູເລ ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຐມຄ຺ຄາຫສ຺ສ ສມານຊາຕິຍໍ ອປຣຄ຺ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ.

ທຸຕິຍວາເຣ ປຐມວາເຣ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ‘‘ຍທິ ຣູປໍ ສສ຺ສຕໍ ສິຍາ, ນຍິທໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ ອິທໍ ຣູປໍ ອສສ຺ສຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຠິຓ຺ຫປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ອຸທຍວຍວນ຺ຕຕາຍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສສ຺ສຕາຠິນິເວໂສ ມິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສຕວາເທ ອາທີນວໍ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ. ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ອຍາຖາວຄ຺ຄາຫຕາຍ ຣູປໍ ນ ສຓ຺ຫໍ ໂອຬາຣິກເມວ. ເວທນາທີນມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິຠາວທສ຺ສນໍ ຣູປເວທນາອາທີນໍ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ປຊຫຕິ.

ຕິສ຺ໂສ ລທ຺ຘິໂຍຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ. ຍສ຺ມາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິກາ ວຏ຺ເຏ ຣຊ຺ຊນສ຺ສ ອາສນ຺ນາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ໂອລີຍນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠວາຠວທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາຣໂຕ ສີສຸກ຺ຂິປນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕາວ ຕິສ຺ໂສ ວິເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອິຘໂລກໍ ປຣໂລກຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສສ຺ສຕທສ຺ສນສ຺ສ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາກາຣຓມາຫ, ວຏ຺ຏໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອິມິນາ ທນ຺ຘວິຣາຄຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິຘໂລກໍ ປຣໂລກຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ຊານາຕີຕິ ອິມິນາ ຕາສຸ ຕາສຸ ຄຕີສຸ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຊານາຕີຕິ ອິມິນາ ກມ຺ມຜລໍ. ກຸສລໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ, ອກຸສລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຠາຍຕີຕິ ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ ສຠາວໂຕ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຏ຺ຏໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວໂຕ ¶ . ສີຆໍ ລທ຺ຘິໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຣຸຈ຺ຈນໂຕ. ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ອຸຈ຺ເຉທໍ ມຎ຺ຎຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອິຘໂລກໍ ປຣໂລກຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ຊານາຕິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຊານາຕິ ກມ຺ມຜລວາທີຠາວໂຕ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ສຠາວນິຍຕິຍທິຈ຺ຉາຠິນິເວເສສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຠິນິເວໂສ ໂຫຕິ. ສີຆໍ ທສ຺ສນໍ ປຊຫຕິ ວຏ຺ຏາຠິຣຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ, ໂລກໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ ໂສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ອຠິນີຫາຣໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄສາວກາທິຠາວສ຺ສ ອຠິນີຫາຣໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ. ສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄສາວໂກ ມຫາສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖາປິ ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ ວາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ເອວ ວາ ພຸທ຺ຘສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ສພ຺ພມິທໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕນິສ຺ສເຍນ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນ ຂິປ຺ປວິຣາຄຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຄຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

໒໐໒. ກຎ຺ຊິເຍເນວາຕິ ອາຣນາເຬນ. ກຎ຺ຊິຍສທິເສນ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສເນນ. ປູຣິໂຕຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຊ຺ຌາສໂຍ. ໂສຕິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ. ອປ຺ປຫາຍາຕິ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ວິຄ຺ຄໂຫຕິ ກລໂຫ ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘຄ຺ຄາໂຫຕິ ກຕ຺ວາ. ວິວາທນ຺ຕິ ວິຣຸທ຺ຘວາທໍ. ວິຆາຕນ຺ຕິ ວິໂຣຘເຫຕຸກໍ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕໍ. ວິເຫສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄຫວິວາທນິມິຕ຺ຕໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ກິລມຖໍ. ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ເອຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ເອວຣູໂປ ອາທີນໂວ, ອນິຍ຺ຍານິກຠາວຕາຍ ປນ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ມຫາທີນໂວຕິ ເອວໍ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ.

໒໐໕. ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑; ສໍ. ນິ. ໓.໘) ກາຍໍ ອນ຺ເວຕີຕິ ກາຍນ຺ວໂຍ, ໂສເຍວ, ຕສ຺ສ ວາ ສມູໂຫ ກາຍນ຺ວຍຕາ, ກາຍປຏິພທ຺ໂຘ ກິເລໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍໍ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອສມ຺ມິສ຺ສຠາວນ຺ຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖິຕຠາວໍ. ເຕນ ຕາສໍ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຄມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕາສໍ ກທາຈິປິ ສງ຺ກໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ. ສຣູປໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາ ເວທນາ’’ຕິ ອນິຍເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ວິຄມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ສຣູປໂຕ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ກາຈິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ວາ ໂຫຕິ, ກາຈິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ວາຕິ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊມານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ນ ເກນຈິ ¶ ສໍວທຕີຕິ ເກນຈິ ປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ທິຏ຺ຐິຣາຄວເສນ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ນ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສສ຺ສຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ນ ວິວທຕີຕິ ວິຣຸທ຺ຘຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວິວທຕິ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕໂຍປິ ວາທາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ¶ . ເຕນ ໂວຫຣຕີຕິ ເຕນ ໂລກໂວຫາເຣນ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ອນຕິຘາວນ຺ໂຕ ສຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລຕິອາທິນາ ໂວຫຣຕິ, ນ ປນ ອິໂຕ ພາຫິຣກາ ວິຍ ອຠິນິວິສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣາມສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຣູປາທີສຸ ເອກໍ ຘມ຺ມມ຺ປິ. ປຣາມາສຄ຺ຄາເຫນ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ.

ກຕາວີຕິ ກຕກິຈ຺ໂຈ. ໂສ ວເທຍ຺ຍາຕິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອຫງ຺ກາຣມມງ຺ກາເຣສຸ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ອຫໍ ວທາມີຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ອຫນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ. ມມນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠູເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂລກນິຣຸຬ຺ເຫ. ສມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸກຸສລຕາຍ ໂລເກ ສມຎ຺ຎາ ກຸສໂລ ວິທິຕ຺ວາ. ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນາຕິ ເກວລໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິປາຣມິໂຍ ປູເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເທສໂວຫາຣມຕ຺ເຕນ ນ ອປ຺ປຫີນຕຓ຺ໂຫ ວິຍ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຠິນິເວສນວເສນ.

໒໐໖. ສສ຺ສຕາທີສູຕິ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີສຸ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ສສ຺ສຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ປຫານນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທໍ. ຣູປສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘສຎ຺ໂຎຊນປ຺ປຫາເນນ ປຫານໍ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸທ຺ເຘຫິ ອາສເວຫິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ‘‘ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອເສເສຕ຺ວາ. ໂສຬສ ປຎ຺ຎາຕິ ມຫາປຎ຺ຎາທິກາ ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ປຸຓ຺ຓອຸໂປສຖທິວສຕາ, ເກນຈິ ອນາມນ຺ຕິຕເມວ ອເນກສຕານໍເຍວ ອເນກສຫສ຺ສານໍ ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິປຕິຕຕາ, ສພ຺ເພສໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ຉຬຠິຎ຺ຎຕາ ຈາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທີຆນຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐໗. ທ຺ເວ ¶ ມາຄຓ຺ຑິຍາຕິ ທ຺ເວ ¶ ມາຄຓ຺ຑິຍນາມກາ. ເທວຄພ຺ຠສທິສນ຺ຕິ ເທວານໍ ວສນໂອວຣກສທິສໍ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຍາຄາເຣ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ’’ຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ ຕໍ ທິວສເມວາຕິ ຍໍ ທິວສໍ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕິຓສນ຺ຖາຣກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນ ເກວລໍ ຕໍ ທິວສເມວ ຠຄວາ ເຍນຎ຺ຎຕໂຣ ວນສຓ຺ໂຑ, ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ໂຍຊນາ. ຄາມູປຈາເຣຕິ ຄາມສມີເປ. ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາຓກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ສມຓເສຍ຺ຍານຸຣູປນ຺ຕິ ສມຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ເສຍ຺ຍາ. ປາສໍສຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຣູປ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມໍ ຕິຓສນ຺ຖາຣກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນາກິຓ຺ໂຓຕິ ວິລຸຬິໂຕ ອຆຏ຺ຏິໂຕ. ຫຕ຺ຖປາທສີເສຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຫເຏນ ນ ຈລິໂຕ ອຠິນ຺ໂນ, ອຈລິຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຠິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ອຍໍ ເຉເກນ ຈິຕ຺ຕກາເຣນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຸລິກາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເລຂາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ລິຂິຕາ ຈິຕ຺ຕກຕເສຍ຺ຍາ ວິຍ. ຠູນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຑ຺ຒິຕໍ, ຕໍ ຫນ຺ຕີຕິ ຠູນຫຸໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕວຑ຺ຒິໂນ’’ຕິ. ຕໍ ປນາຍໍ ຈກ຺ຂາທີສຸ ສໍວຣວິຘານໍ ວຑ຺ຒິຫນນໍ ມຎ຺ຎຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຣິຍາທກາຣກສ຺ສາ’’ຕິ. ພ຺ຣູເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຬາຣວິສຍູປຫາເຣນ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ ປີເຓຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ອນນຸຠູຕານຸຠວເນນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ ທກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນຸຠູຕໍ ປນ ອປຓີຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສມຕິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ ກິເຣສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ວຑ຺ຒິໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຍສ຺ມາ ຍໍ ຉນ຺ນມ຺ປິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຍຖາສກໍ ວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ໂລກສ຺ສ ອວຑ຺ຒິຕໍ ວິນາສເມວ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຍມ຺ປິ ວຑ຺ຒິຫໂຕ ຫຕວຑ຺ຒິໂຕ.

ສໍກິເລສໂຕ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິໂຍ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມຠາວໂຕ ຎາໂຍ ຘມ຺ໂມ. ວຊ຺ຊເລສສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ ກຸສໂລ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘ ກາຣຓຘມ຺ເມ ອນວຊ຺ເຊ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຄຕສ຺ສາຕິ ອຸຈ຺ຈກຸລີນຕາທິນາ ອຸຬາຣສ຺ສ. ມຸເຂ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ມຸເຂນ ສໍຍໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ອມ຺ພຊມ຺ພູອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ອປູຣຍມາໂນຕິ ອມ຺ພຊມ຺ພູອາທີນິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິສານິ ວິຍ ປູຣຓກຖານເຍນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຍາ ກຖິຕນິຍາເມນາ’’ຕິ.

໒໐໘. ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ¶ ¶ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ທິວາວິຫາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວາວິຫາໂຣປິ ຫິ ‘‘ປຏິສລ຺ລານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໘). ຠຄວາ ຫິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານຸຕ຺ຕຣກາລໍ ເຕສໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ. ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ, ຕໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນວເສນປິ ໂຫຕິ, ສໍເວຄນິສ຺ສິຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປີຕິສໍເວເຄນ ສໍວິຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາຍ ຈລນໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈລິໂຕ ກມ຺ປິໂຕ’’ຕິ. ຕິຂິຓໂສເຕນ ປຸຣິເສນາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

໒໐໙. ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ ຍຖາ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສໂລ ວສນຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອິທໍ ອາຣມິຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ຠາວລກ຺ຂຓວຈນໍ. ອາຣມຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ, ຣູປໍ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປາຣາມໍ, ຕໂຕ ເອວ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ຣູເປ ຣຕນ຺ຕິ ຣູປຣຕໍ, ເຕນ ສມ຺ໂມ ທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣູເປນ ສມ຺ມຸທິຕນ຺ຕິ ຣູປສມ຺ມຸທິຕໍ, ຕເທຕໍ ຕທຠິຫຕຊວນກິຈ຺ຈໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທນ຺ຕໍ ທມິຕໍ. ນິພ຺ພິເສວນນ຺ຕິ ວິຄຕວິສຸກາຍິກໍ. ຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕິຍາ ຄຸຕ຺ຕໍ. ຣກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສໍວຸຕນ຺ຕິ ອປນີຕໍ ປເວສນິວາຣເຓນ. ເຕນາຫ ‘‘ປິຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໑໐. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປຣິຬາຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກິເລສປຣິຬາຫໍ. ກິໍ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອສ຺ສາຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ສມຸທຍາທິປຫານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ວຸທ຺ຘິຫຕປຣິຍາໂຍ ອວສ຺ສໍ ລຠຕິ ນ ລຠຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕາທິເສ ສາຣພທ຺ຘວິມຸຕ຺ຕິເກ ວຸທ຺ຘິຫໂຕຕິ ນ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ, ໂຠ, ໂຄຕມາ’’ຕິ.

໒໑໑. ເຕຕິ ຕຍາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ວສ຺ສໍ ວາໂສ ວສ຺ສໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ວສ຺ສິຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ວສ຺ສິໂກ, ວສ຺ສກາເລ ນິວາສານຸຈ຺ຉວິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ນາຕິນີໂຈຕິ ຄິມ຺ຫິໂກ ວິຍ ອຸຈ຺ໂຈ, ເຫມນ຺ຕິໂກ ວິຍ ນີໂຈ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຕທຸຠຍເວມຊ຺ຌລກ຺ຂຓຕາຍ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ນາຕິນີໂຈ. ນາຕິຕນູນີຕິ ¶ ເຫມນ຺ຕິກສ຺ສ ວິຍ ນ ຂຸທ຺ທການິ. ນາຕິພຫູນີຕິ ຄິມ຺ຫິກສ຺ສ ວິຍ ນ ອຕິພຫູນິ. ມິສ຺ສກາເນວາຕິ ເຫມນ຺ຕິກຄິມ຺ຫິເກສຸ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໂວມິສ຺ສການິ. ອຸຓ຺ຫປເວສນຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຍູເຫສຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຕິຕສູຣິໂຍຠາສວເສນ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປເວສນຕ຺ຖາຍ. ຠິຕ຺ຕິນິຍູຫານິ ນີຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ¶ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕີສຸ ນິຍູຫານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຣີຍນ຺ຕິ. ວິປຸລຊາລານີຕິ ປຸຖຸລຉິທ຺ທານິ. ອຸທກຍນ຺ຕານີຕິ ອຸທກວາຫກຍນ຺ຕານິ.

ນີລຸປ຺ປລຄຈ຺ຉເກ ກຕ຺ວາຕິ ວິກສິເຕຫິ ນີລຸປ຺ປເລຫິ ຄຈ຺ຉເກ ນຬິນິເກ ກຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘກລລນ຺ຕິ ຄນ຺ຘມິສ຺ສກກທ຺ທມໍ. ຍມກຠິຕ຺ຕີຕິ ຍຸຄຬຠິຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອນ຺ຕເຣ ນາຬິ, ຍໂຕ ອຸທກໍ ອຠິຣຸຫຕິ. ໂລຫນາຬິນ຺ຕິ ໂລຫມຍຍນ຺ຕນາຬິໍ. ຊາລນ຺ຕິ ຕມ຺ພໂລຫມຍໍ ຊາລໍ. ເຫຏ຺ຐາ ຍນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ອຸທກຍນ຺ຕໍ ຄເມນ຺ຕິ. ອຸທກຜຸສິເຕ ເຕເມນ຺ເຕ ວິວຓ຺ຓຕາ ມາໂຫສີຕິ ນີລປຏໍ ນິວາເສຕິ. ທິວາກາເລຕິ ທິວສເວລາຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມີຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ຕາຍ ຣຕິຍາ ຣມມາໂນຕິ ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິຣຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໑໒. ມຫາ ຈ ເນສໍ ປປຎ຺ໂຈຕິ ເນສໍ ຣາຊູນໍ ມຫາປປຎ຺ໂຈ ຣາຊິທ຺ຘິວເສນ ສພ຺ພທາ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິສໂຍ ຈ, ອນຸຠວິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມນ຺ເຕ ຄເວສນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຄສຸຂໍ. ຄຓນາ ນາມ ອຈ຺ຉິນ຺ນຄຓນາ, ນ ວິຄຓຄຓນາ ນ ປຓຄຓນາ. ອາວຏ຺ໂຏຕິ ຍຖາຘິຄເຕ ທິພ຺ເພ ກາເມ ປຫາຍ ກາມເຫຕຸ ອາວຏ຺ໂຏ ນິວຕ຺ໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ເອວໍ ມານຸສກາ ກາມາຕິ ຍຖາ ໂກຈິ ກຸສຄ຺ເຄນ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ມິເນຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກເມວ ມຫນ຺ຕໍ ວິປຸລໍ ປຓີຕຎ຺ຈ, ເອວໍ ທິພ຺ພານໍ ກາມານໍ ສມີເປ ອຸປນິຘາຍ ມານຸສກາ ກາມາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກາ ໂອຣມຕ຺ຕກາ ນິຫີນາ, ທິພ຺ພາວ ກາມາ ມຫນ຺ຕາ ວິປຸລາ ອຸຬາຣາ ປຓີຕາ. ສມຘິຄຍ຺ຫາຕິ ສມ຺ມາ ອຘິຄມນວເສນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ທິພ຺ພມ຺ປິ ສຸຂໍ ຫີນໍ ກຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໒໑໓. ອາໂຣຄ຺ຍເຫຕຸກໍ ສຸຂໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຂີ, ຕໍ ປນສ຺ສ ໂຣຄວິຄມໂຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ປຈ຺ຉາ ສຸຂິໂຕ’’ຕິ. ເສຣີ ນາມ ອຕ຺ຕາຘີນວຸຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສຣີ ເອກໂກ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ວໂສ ¶ ສຍໍວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຍໍວສີ. ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ວິຍ ກາມວຕ຺ຖຸປຣິຬາຫເຫຕຸໂຕ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາຕິ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ, ກຓ຺ຑູຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໔. ເຍນ ກາໂຍ ມຘຸຣກຊາໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ກິຣ ກຸຏ຺ຐໍ ຉວິໍ ວິນາເສຕິ, ຈມ຺ມໍ ຉິທ຺ທຊາຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທ’’ຕິ. ປຈ຺ຈລຕ຺ຖາຕິ ປຏິລຠິ. ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕຕາຍ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຫຕຕ຺ຕາ. ອາຍຕິໍ ທຸກ຺ຂຜລຕາຍ ເອຕຣຫິ ຈ ກິເລສທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ກາມານໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສຕາ, ຕທຸຠຍສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ເຕສຸ ຈ ຕໍ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕ຺ວາ ¶ ເອກນ຺ຕສຸຂາຠິນິເວໂສ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ, ນ ເກວລາຍ ສຸຂເວທນາຍ ສຸຂາຕິ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎີ.

໒໑໕. ຕານີຕິ ກຸຏ຺ຐສຣີເຣ ວຓມຸຂານິ. ອສຸຈີນີຕິ ອສຸຠານິ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘານີຕິ ວິສ຺ສຄນ຺ຘານິ. ປູຕີນີຕິ ກຸຓປຠູຕານິ. ອິທານີຕິ ເອຕຣຫິ. ນເຂຫິ ວິປ຺ປຕຈ຺ຉນອຄ຺ຄິປຣິຕາປເນຫິ ອຕິນິປ຺ປີຬນກາເລ ປາຓກາ…ເປ… ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ, ເຕນ ເວທນາ ຕນຸກາ ໂຫຕິ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທນາຍ ຕນຸກຠາວໂຕ.

ອາໂຣຄ຺ຍຠາເວ ຘນລາຠາທິລາຠຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ອສຕິ ຈ ອາໂຣຄ຺ເຍ ລາຠສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໂຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ລາຠສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ. ນິພ຺ພາເນ ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ອສຕິ ຈ ນິພ຺ພານາຘິຄເມ ຕາທິສສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ, ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ຈ ສໍສາຣທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ, ອຘິຄເຕ ຈ ຕສ຺ມິໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ ຈ ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂໍ. ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄານນ຺ຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານໍ ມຄ຺ຄານໍ. ເຕສຎ຺ຈ ອມຕຄາມິຕາ ນາມ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາວເສເນວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄຄມເນເນວ ອມຕຄາມິນ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຂໂມ ສພ຺ພປຣິສ຺ສຍສມຸຄ຺ຆາຕເນນ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ, ຕໍສມງ຺ຄີນໍ ສພ຺ພໂສ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ຕໍສມງ຺ຄີນໍ ສພ຺ພໂສ ອນຸປທ຺ທວເຫຕຸໂຕ ຈ. ລທ຺ຘິວເສນ ຄຫິຕາຕິ ສສ຺ສຕວາທາທີຫິ ເກວລໍ ເຕສໍ ລທ຺ຘິວເສນ ຕຖາ ຄຫິຕາ. ເຂມອມຕຄາມິນນ຺ຕິ ອິມິນາ ຫິ ‘‘ເຂມໍອມຕຄາມິນ’’ນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໑໖. ອໂນມຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ອນຸ ອນຸ ໂອມຊ຺ຊຕິ. ອປຣາປຣໍ ຫຕ຺ຖໍ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ມຊ຺ຊຕິ.

໒໑໗. ເຉກນ຺ຕິ ຆນຠາເວນ ວີຕໍ. ຆນມຏ຺ຐຠາເວນ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ສາຘູຫິ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ເຐຫິ ລາໂຕ ຄຫິໂຕຕິ ສາຫຸຬິ. ສງ຺ກາຣໂຈຬກໍ ນິຈ຺ຈກາຬກໍ.

໒໑໘. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຸຊນຏ຺ເຐນ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ໂຣໂຄວ ຠູໂຕ. ວິປສ຺ສນາຎາເຓນປິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ເຕນ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ເອກເທເສນ ປສ຺ສຕິ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວຏ຺ຏປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ເຈວາ’’ຕິ.

໒໑໙. ອນ຺ຕຣາຕິ ¶ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຊຣາມຣຓານໍ ເວມຊ຺ເຌ. ອຸປຫໂຕຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິໂທເສຫິ ທູສິຕຠາເວນ ກຖິໂຕ. ປິຕ຺ຕາທິໂທເສ ປນ ເຠສຊ຺ຊເສວນາຍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸປຫຕໍ ປຏິປາກຕິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈກ຺ຂູນິ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ວິນຏ຺ຐານີຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປນ຺ນານິ.

໒໒໐. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕ ສາຫຸຬິຍຈີເຣ. ວຏ຺ເຏ ອນຸຄຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ອນຸຄາມິຈິຕ຺ເຕນ.

໒໒໑. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ. ອນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນຸຣູປໍ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວຕ, ໂຠ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາທານນິໂຣຘາຕິ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ສນ຺ທກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ເທເວນ ¶ ວສ຺ເສນ ກໂຕ ໂສພ຺ໂຠ ເທວກຕໂສພ຺ໂຠ. ເຕນາຫ ‘‘ວສ຺ໂສ…ເປ… ຣຫໂທ’’ຕິ. ຄຸຫາຕິ ປໍສຸຄຸຫາ ປາສາຓຄຸຫາ ມິສ຺ສກຄຸຫາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຄຸຫາ. ຕຕ຺ຖ ປໍສຸຄຸຫາ ອຸທກມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອໂຫສິ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປນ ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຕໍ. ອຸມງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສຸທຸຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ. ອນມຕຄ຺ຄິຍໍ ¶ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ໂຂ ໂສ ສຕ຺ຕາວາໂສ ສຸລຠຣູໂປ, ໂຍ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ອນາວຸຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໐) ອິທຎ຺ຈ ຕຬາກໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຖປຸພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕມ຺ປິ ຐານໍ ໂສ ຈ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄໂຕຕິ ເອວໍ ອນມຕຄ຺ຄິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສມຸທ຺ທປພ຺ພຕທສ຺ສນາທີສຸປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸຈ຺ຈໍ ນທມານາຍາຕິ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ກາມສ຺ສາທຠວສ຺ສາທາທິວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ກາໂມ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ ມນາໂປ, ອສຸໂກ ຠໂວ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ ມນາໂປ, ເອວມຍໍ ໂລໂກ ປິເຍຫິ ປິຍຕໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ກາມສ຺ສາທຠວສ຺ສາທໂລກສ຺ສາທາທິສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ທຸຄ຺ຄຕິໂຕ ສໍສາຣໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍາຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ ຈ, ຕໍ ນິຍ຺ຍານໍ ອຣຫຕິ, ນິຍ຺ຍາເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ, ນິຍ຺ຍານໍ ວາ ຜລໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ, ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕາທິສໍກິເລສໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວາ ນິຍ຺ຍານີຍາ, ອີ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍານິກາ, ເຈຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ເວຣມຓິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕາ. ເຄຫສ຺ສິຕກຖາຕິ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວຕິ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ. ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ຫິຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສິຂາຕິ ຆຣສນ຺ນິເວໂສ, ວິສິຂາຄຫເຓນ ຈ ຕນ຺ນິວາສິໂນ ຄຫິຕາ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ) ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ຈ. ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານປ຺ປເທເສນ ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠທາສິກຖາ ວາ’’ຕິ.

໒໒໘. ໂວຫາໂຣ ວິຍ ເຕສໍ ຕຖາ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາເສ’’ຕິ. ອກຕາຕິ ສເມນ, ວິສເມນ ວາ ເກນຈິ ເຫຕຸນາ ນ ກຕາ ນ ວິຫິຕາ. ກຕວິໂຘ ກຣຓວິຘິ ນຕ຺ຖິ ¶ ເອເຕສນ຺ຕິ ອກຏວິຘາ. ປທທ຺ວເຍນປິ ໂລເກ ເກນຈິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ເນສໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເທວສ຺ສ, ອິສ຺ສຣາທິໂນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາປິ ນ ນິມ຺ມິຕາ. ອນິມ຺ມາຕາຕິ ກສ຺ສຈິ ອນິມ຺ມາປິຕາ. ຣູປາທິຊນກຠາວນ຺ຕິ ຣູປສທ຺ທາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ, ຣູປາທໂຍປິ ປຖວິຍາທີຫິ ¶ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກາຕິ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ເກນຈິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກສ຺ສຈິ ຈ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນກໍ, ເອວເມເຕປີຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຕກູຏາ ວິຍ ຐິຕາຕິ ກູຏຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຍມິທໍ ພີຊໂຕ ອງ຺ກຸຣາທິ ຊາຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຊ຺ຊມານເມວ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ ນາວິຊ຺ຊມານໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎໂຕປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ຐິຕາຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພິກາຣາ ຐິຕາ. ອຸຠເຍນປີຕິ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍນປີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກູຏຏ຺ຐາ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ. ເຕສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກາຍານໍ. ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ນິພ຺ພິກາຣາຠາເວນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ນ ຈລນ຺ຕີຕິ ວິກາຣໍ ນາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວິກາຣາຠາວໂຕ ຫິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກາຍານໍ ເອສິກຏ຺ຐາຍິຏ຺ຐິຕຕາ. ອນິຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປກຕິຍາ ອວຏ຺ຐານເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ວິປຣິຓາເມນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕິ. ສຕິ ຫິ ວິກາຣໍ ອາປາເທຕພ຺ພຕາຍ ພ຺ຍາພາຘກຕາປິ ສິຍາ, ຕຖາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ອນຸຄ຺ຄາຫກຕາຕິ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຖວີ ເອວ ກາເຍກເທສຕ຺ຕາ ປຖວີກາໂຍ. ຫນ຺ຕຸໍ ວາ ຆາເຕຕຸໍ ວາ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຊີວສຕ຺ຕມານໍ ກາຍານໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ນິພ຺ພິກາຣຠາວໂຕ, ເອເຕເນວ ເນສມຫນ຺ຕພ຺ພຕາ ອຆາເຕຕພ຺ພຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍຕ຺ເວວ ກາຍານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສຕຸໍ ວາ ສາເວຕຸໍ ວາ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ເນສໍ ສວເນສຸ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕເທກເທສາທີສຸປິ ອສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ. ຍທິ ໂກຈິ ຫນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ມຸຄ຺ຄຣາສິອາທີສູ’’ຕິອາທິ. ເກວລໍ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຫນນຆາຕນາທິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ເຖວ ກາຍານໍ ອວິໂກປນີຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກວລໍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕນ ນິຣຕ຺ຖກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ທີເປຕີຕິ ເອເຕນ ຍສ຺ມາ ຕກ຺ກິກາ ນິຣງ຺ກຸສຕາຍ ປຣິກປ຺ປນສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ສາຣໂຕ ມຎ຺ຎມານາ ຕເຖວ ອຠິນິວິສ຺ສ ຕກ຺ກທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ວິຈາຣຓາ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ. ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາຕິ ປຎ຺ຈຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ລທ຺ຘິ ກມ຺ມຠາເວນ ສຸປາກຏຕ຺ຕາ. ອວງ຺ກກຖາຕາຣຓາທິກາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ປຏິປທາ. ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປຕິ ເອກສ຺ມິໍ ມຫາກປ຺ເປ.

ປຸຣິສຠູມິໂຍຕິ ¶ ປຘານປຸຄ຺ຄເລນ ນິທ຺ເທໂສ, ອິຕ຺ຖີນມ຺ເປຕາ ຠູມິໂຍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕວ. ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປນ຺ນໂກຕິອາທິ ເຕສໍ ປາຬິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ປນ຺ນໂກຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ວິຈຣຓໂກຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ¶ ປຏິປນ຺ນໂກ. ຊິໂນຕິ ຊິຓ຺ໂຓ, ຊຣາວເສນ ນິຫີນຘາຕຸໂກຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂສ ກິຣ ຕຖາຠູໂຕ ກສ຺ສຈິປິ ຘມ຺ມໍ ນ ກເຖຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາ’’ຕິ. ອລາຠິນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ນ ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕອລາຠເຫຕຸສມາໂຍເຄນ ອລາຠິໍ. ຕໂຕ ເອວ ຊິຆຈ຺ຉາທຸພ຺ພລປເຣຕຕາຍ ສຍນປຣາຍຓໍ ສມຓໍ ປນ຺ນຠູມີຕິ ວທຕິ.

ອາຊີວວຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຊີວຠູຕານິ ຊີວິກາວຸຕ຺ຕິສຕານິ. ປສຸຄ຺ຄຫເຓນ ເອຬກຊາຕິ ຄຫິຕາ, ມິຄຄ຺ຄຫເຓນ ຣຸຣຸຄວຍາທິສພ຺ພມິຄຊາຕິ. ພຫູ ເທວາຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິວເສນ ເນສໍ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ພຫູ ເທວາ. ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເອກຈ຺ໂຈ ອນ຺ຕຣເຠໂທ ‘‘ມຫາສມຍສຸຕ຺ເຕນ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ມານຸສາປິ ອນນ຺ຕາຕິ ທີປເທສກຸລວໍສາຊີວາທິວິຠາຄວເສນ ມານຸສາປິ ອນນ຺ຕເຠທາ. ປິສາຈາ ເອວ ເປສາຈາ, ເຕ ອປຣເປຕາທໂຍ ມຫນ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຉທ຺ທນ຺ຕທຫມນ຺ທາກິນິໂຍ ກຸຬີຣມຸຈລິນ຺ທນາເມນ ວທຕິ. ຄຓ຺ຐິກາຕິ ປພ຺ພຄຓ຺ຐິກາ. ປຓ຺ຑິໂຕປິ…ເປ… ອຸທ຺ຘໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ສໍສຣຓກາລສ຺ສ ນິຍຕຠາວໂຕ.

ອປຣິປກ຺ກໍ ສໍສຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ສີລາທິນາ ປຣິປາເຈຕິ ນາມ ສີຆໍເຍວ ວິສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປຣິປກ຺ກໍ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຠາວາປາທເນນ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ສຸຕ຺ຕຄຸເຬຕິ ສຸຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ. ນິພ຺ເພຐິຍມານເມວ ປເລຕີຕິ ອຸປມາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາໂຣ ອນຸກ຺ກເມນ ຂີຍເຕວ, ນ ຕສ຺ສ ວທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປຕ຺ຕາ.

໒໒໙. ນິຍຕິວາເທ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາປິ ປເທສຎ຺ຎຸຕາຍ ອສມ຺ປາຍມາໂນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຓກິຣິຍໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ເອວເມສາ ນິຍຕີ’’ຕິ ນິຍຕິວາເທ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ.

໒໓໐. ຘມ຺ມກຖາຍ ¶ ອປສ຺ສຍຠູໂຕ ອນຸສ຺ສໂວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຸສ຺ສວີ, ເຕເນວສ຺ສ ອປສ຺ສຍວາທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸສ຺ສວນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສວນໍ ສຈ຺ຈໂຕຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນຸສ຺ສວໍ, ຕໍ ສວນໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ປິຏກສມ຺ປທາຍາຕິ ຄນ຺ຖສມ຺ປາທເນນ, ຕາທິສໍ ຄນ຺ຖໍ ປຄຸຓໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຄ຺ຄປຓ຺ຓາສກາຍາ’’ຕິອາທິ.

໒໓໒. ມນ຺ທປຎ຺ໂຎຕິ ¶ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ໂມມູໂຫຕິ ສມ຺ມຸຍ຺ຫໂກ. ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິວິໂຘ ນານປ຺ປກາໂຣ ເຂໂປ ວາຈາຍ ປຣວາທານໍ ຂີປນໍ ວາຈາວິກ຺ເຂໂປ, ຕໍ ວາຈາວິກ຺ເຂປໍ, ນ ມຣຕິ ນ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ວາທວິກ຺ເຂໂປ ເອຕາຍາຕິ ອມຣາ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ຕໍ ອມຣາວິກ຺ເຂປໍ. ອປຣິຍນ຺ຕວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ‘‘ເອວມ຺ປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອປຣິໂຍສາປນວເສນ ວິກ຺ເຂປໍ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອນວຏ຺ຐານໂຕ. ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ມິຈ຺ຉາຄາຫຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣວິຘານາຍ ປຸຣິມປກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອມຣາສທິສາຍ ອມຣາຍ ວິກ຺ເຂໂປຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ.

ອິທໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ຍຖາ ກຸສເລ, ເອວໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເກນຈິ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຕາຍ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຎວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕາກາຣປຏິເສຘນວເສນ ວິກ຺ຂິປນາກາຣທສ຺ສນໍ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປວາທິໂນ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂສ຺ສ ອນນຸຊານນໍ ວິກ຺ເຂປປກ຺ເຂ ອວຏ຺ຐານໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສ ສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ ວິກ຺ເຂປວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຎ຺ຈໂຍ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ຎາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນໍ ປຏິເສຘນມຸເຂນ ວິກ຺ເຂປໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ນນຸ ຈາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທໂຍ ຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕຠາໂວ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ¶ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ເຫວ ໂຂ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ. ສສ຺ສຕາຠິນິເວເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ມຸສາວາທຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ ອສທ຺ທຫເນນ ຈ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍເຍວ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍວ ສາ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໂຕ ຈ ຕຕິຍຏ຺ຐານຠາເວ ທສ຺ສິໂຕ.

໒໓໔. ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ¶ ກາເມຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອປ຺ປສາທປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ກທາຈິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິອາທິສງ຺ຄຫຓກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທໂຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໓໖. ອາຊີວກາ ມຕາ ນາມາຕິ ອິເມ ອາຊີວກາ ສພ຺ພໂສ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຣຫິຕາ ມິຈ຺ຉາ ເອວ ຈ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສີລຊີວິຕສ຺ສ ອຠາເວນ ມຕາ ນາມ. ປຸຕ຺ຕມຕາຕິ ມຕປຸຕ຺ຕາ. ສມເຓ ໂຄຕເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມຓໍ ເອວ ໂຄຕມໍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ສຸປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາວໂຫ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ອຕ຺ຖິ. ເອເຕເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາທິທີປເນນ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ພາຫິຣເກສຸ ຕສ຺ສ ອຠາວໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສນ຺ທກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ມຫາສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓໗. ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ ¶ ເອທິໂສ ເອທິໂສ ຈາຕິ ອຠິລກ຺ຂຓວເສນ ຎາຕາ. ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ວິນີໂຕ, ອປ຺ປສທ຺ທຕາຍ ມນ຺ທຠາຓິຕາຍ ວິນີໂຕຕິ ຈ ອປ຺ປສທ຺ທວິນີໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຎ຺ເຎນ ວິນີຕຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຠຄວາ ປນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຍເມວ ວິນີໂຕ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທວິນີໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ຠຄວາ ອຎ຺ເຎນ ວິນີໂຕ’’ຕິ.

໒໓໘. ຫິຍ຺ໂຍທິວສໍ ¶ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ອາສນ຺ນານິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ ປຸຣິມານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸຣິມານີຕິ ຈ ປຸພ຺ພການິ, ອຕີຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕອຕີຕທິວສໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ປຣໍ ປຸຣິມຕຣໍ ອຕິສເຍນ ປຸຣິມຕ຺ຕາ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣຠາໂວ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍເທຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍໍ ຍໍ ໂອຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຣໍ, ຍໍ ຍໍ ປຣໍ, ຕໍ ຕໍ ‘‘ປຸຣິມຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸຕູຫລຍຸຕ຺ຕາ ສາລາ ກຸຕູຫລສາລາ ຍຖາ ‘‘ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ’’ຕິ. ອິເມ ທສ຺ສນາທໂຍ.

ອຍຖາຠູຕຄຸເຓຫີຕິ ອຍຖາຠູຕໍ ມິຈ຺ຉາທີປິຕອຕ຺ຖມຕ຺ເຕເນວ ອຸຄ຺ໂຆສິຕຄຸເຓຫິ ສມຸຄ຺ຄໂຕ ໂຆສິໂຕ. ຕຣນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກມຄ຺ໂຄ ປນ ອຍຖາຠູໂຕປິ ເຕສໍ ຕຖາ ວິຕຣຓໍ ອຸປາທາຍ ຕິຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖກຣາ. ໂອສຣຕີຕິ ປວິສຕິ.

໒໓໙. ສຫິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘໍ. ນ ກິຎ຺ຈິ ຊາຕນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາໂທສເຫຕຸໂທສອຸທາຫຣຓໂທສທຸຏ຺ຐໂທສຕາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ຊາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາໂຣປິໂຕ ເຕ ວາໂທ’’ຕິ. ວທນ຺ຕິ ເຕນ ປຣິຠາສນ຺ຕີຕິ ວາໂທ ໂທໂສ. ສຠາວກ຺ໂກເສນາຕິ ສຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນ.

໒໔໐. ປີເຬຍ຺ຍາຕິ ມຘຸຠຓ຺ເຑນ ສຫ ຠາຊເນ ປີເຬຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສມ຺ປໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ວິເຫຐນປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ວິວາທໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໔໑. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ປຓີຕໂຕ ອິຕເຣນ. ເຕນາຫ ‘‘ລາມກລາມເກນາ’’ຕິ.

໒໔໒. ຠຕ຺ຕໂກສເກນາຕິ ¶ ໂກສກຠຕ຺ເຕນ, ຂຸທ຺ທກສຣາວຠຕ຺ຕເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເພລຸວມຕ຺ຕຠຕ຺ຕາຫາຣາຕິ ພິລ຺ລປມາຓຠຕ຺ຕໂຠຊນາ. ໂອຏ຺ຐວຏ຺ຏິຍາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ. ສພ຺ພາກາເຣເນວາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣເນວ. ອນປ຺ປາຫາໂຣຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ກທາຈິ ອປ຺ປາຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ອຕິວິຍ ອຎ຺ເຎຫິ ອວິສຍ຺ຫໍ ອປ຺ປາຫາຣຕໍ ຠຄວໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຘານຠູມິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ວິເສສຕຣາຕິ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ວິເສສວນ຺ຕຕຣາ.

ວຕສມາທານວເສເນວ ¶ ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ປໍສຸກູລິກາຕິ ອາຫ – ‘‘ສມາທິນ຺ນປໍສຸກູລິກງ຺ຄາ’’ຕິ, ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ປນ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ’’ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ສປທານຈາຣິໂນຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ທິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖລູຂານິ. ຍໍ ຍໍ ສປ຺ປາຍໍ, ຕສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ອຸຈ຺ຈິນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ…ເປ… ຖິຣຏ຺ຐານເມວ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອລາພຸໂລມສານີຕິ ອລາພຸໂລມານິ ວິຍ ສຸຂຸມຕຣານິ ຈີວຣສຸຕ຺ຕໍສູນິ ເອເຕສໍ ສນ຺ຕີຕິ ອລາພຸໂລມສານິ. ປາຕິຕສາຓປໍສຸກູລນ຺ຕິ ກເຬວເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຉຑ຺ຑິຕສາຓມຍໍ ປໍສຸກູລໍ, ຍໍ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ປຸຬເວ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຄຓ຺ຫິ.

‘‘ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ ມຘຸກຣຠິກ຺ຂາຈາຣວຕໍ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກຕິຠູຕໍ ວຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຎ຺ຉາສເກ ວເຕ ຣຕາ’’ຕິ. ວຕ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປກຕິວຕສງ຺ຂາຕໍ ສກວຕໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍສງ຺ຂາເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກຕິວເຕ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຈນີຈຆຣທ຺ວາຣຏ຺ຐາຍິໂນຕິ ມຫນ຺ຕຂຸທ຺ທກເຄຫານໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາຍິໂນ. ກພຣມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ກຓາຊກມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ. ອຸມ຺ມາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຆຣຸມ຺ມາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ຈີວຣານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈີວຣານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສເທວເກ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ສາ ຈສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຕາ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສໍ ອຸປກາຣໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕ ຈ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສ ປນ ເນ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໔໔. ສປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສເຫຕຸກໍ ສກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈທໂກ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ໂນ ນ ເທເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣຕິ. ນິທານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຎາປກໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ‘‘ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມສ຺ເສເວຕໍ ¶ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຣາຄາທີນໍ ວາ ປຏິຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ສຫ ປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຣາຄາທິປຏິເສຘວເສເນວ ຫິ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

໒໔໕. ຕສ຺ສ ¶ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສາຕິ ຍໍ ຍໍ ປຎ຺ຫໍ ປໂຣ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ. ອຸປຣິ ອາຄມນວາທປຖນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ກເຕ ຕໂຕ ອຸປຣິ ອາຄຈ຺ຉນກໍ ວາທມຄ຺ຄໍ. ວິເສເສຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ວຕ຺ຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາທເຠທນຕ຺ຖໍ ອາຫຕໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ອາວຸຘໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕ ປຫາຣເກນ ວຈເນນ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣຕິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານກຖາປພນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ. ທເທຍ຺ຍ ວເທຍ຺ຍ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສູຕິ ປຣວາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາທປຏິວາທຏ຺ຐາເນສຸ. ເຕ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ມຍາ ເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ມມເຍວ ອນຸສາສນິໍ ໂອວາທໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ.

໒໔໖. ສມ຺ປາເທມີຕິ ມໂນຣຖໍ ສມ຺ປາເທມິ. ປຣິປູເຣມີຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ ປຣິປູເຣມິ. ອຘິສີເລຕິ ອຘິເກ ອຸຕ຺ຕມສີເລ. ສາວກສີລໂຕ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສີລໂຕ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ສີລໍ ອຘິກໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ປຣມຸກ຺ກໍສໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘສີລໍ ນາມ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຎ຺ຎາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐານໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ອວເສສາ ປຎ຺ຎາຕິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ອນາຄຕາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຎາຓທ຺ວຍວິນິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ.

໒໔໗. ວິເສສາຘິຄມານນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອຘິຄນ຺ຘພ຺ພວິເສສານໍ. ອຠິຎ຺ຎາ ນາມ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຕາສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຉຬຠິຎ຺ຎາຣຫໂຕວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອິຘ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ສ ໂວສານໍ ປຣິໂຍສານໍ ປາຣມີ ປຣມຸກ຺ກໍສາຕິ ອວກໍສາຕິ ຈ ອຄ຺ຄຜລໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອຸປາຍປຘາເນຕິ ອຣິຍຜລາຘິຄມນສ຺ສ ອຸປາຍຠູເຕ ປຘາເນ. ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນປາປການຸປ຺ປາທາທິອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຄຫິຕາ ຕເຖວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປໂກ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທຕິ ຍຖາອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນປາປການຸປ຺ປາທາທິໂນ ອຸປາຍຠູເຕ, ປຘານອຸປາຍຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ໂຍນິໂສ ອຕ຺ຖທີປກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍນິໂສ ປຘາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ວາ. ວາຍມຕີຕິ ປໂຍຄປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ¶ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ປທຫຕີຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານຠູຕໍ ວີຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ປຏິປາຏິຍາ ປເນຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຫິ ¶ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ‘‘ປທຫຕີ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ ອາເສວນາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສິຂາປຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິວີຣິຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຑ຺ຒິຍາ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍາວຕາ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ. ຍາ ຐິຕີຕິ ຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ອວຏ຺ຐິຕິ. ໂສ ອສມ຺ໂມໂສຕິ ໂສ ອວິນາໂສ. ຍໍ ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ໂຍ ສພ຺ພໂສ ວິປຸລຠາໂວ ມຫນ຺ຕຕາ. ຠາວນາປາຣິປູຣີຕິ ຠາວນາຍ ປຣິປູຣິຕາ. ອຕ຺ໂຖຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານໍ ສມານຕ຺ຖຠາວໂຕ.

ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກຖິຕາຕໍຕໍວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ປຏິປທາວິຠາວນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ ອນຕ຺ຖາວຫຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຣາສນ຺ຕຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ວຈນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຣາສນ຺ຕຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ນິຣຸຊ຺ຌມານາຕິ ປຏິປກ຺ຂສມາໂຍເຄນ ວິນສ຺ສມານາ, ນ ຂຓນິໂຣຘວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ.

ໂລຠາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ເຍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ. ສກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ສຠາວກຖນມຕ຺ຕເມຕໍ. ເອກວາຣເມວ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນິຣຸຊ຺ຌມາໂນຕິ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌມາໂນ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂສມາໂຍໂຄ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຜລສ຺ສາຕິ ອນນ຺ຕຣກາເລວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຜລສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາວ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ໂຄ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ເອກນ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຖາວໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣິມສ຺ມິມ຺ປີຕິ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍວາເຣປິ. ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕໍ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ສພ຺ຠາວໂຕ, ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ຈ ຕສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏານຕ຺ຖສພ຺ຠາວໂຕຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສປິ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍທິ ສມຖວິປສ຺ສນານມ຺ປິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອນຕ຺ຖາວຫາ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ມຫນ຺ຕໍ ¶ , ຄາຣວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆຄາຣເວນ ຍຖາຣຸຈິ ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ສງ຺ເຆນ ສຫ ນ ນິກ຺ຂມິ. ເອຕ຺ຕກໍ ຘາຕູນໍ ນິຘານໍ ນາມ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຘາຕຸນິຘານໂຕ ຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕິປຍາ ຘາຕຸໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຈຕິເຍ ອຸປນີຕາ, ອິຘ ປນ ຣາມຄາມຖູເປ ວິນຏ຺ເຐ ນາຄຠວນໍ ປວິຏ຺ຐາ ໂທຓມຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ອຸປນີຕາ. ອຕິມນ຺ທານິ ໂນຕິ ນນຸ ອຕິວິຍ ມນ຺ທານິ.

ສໍວິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມາທິໂສ ອີທິສໍ ອນຕ຺ຖໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ຊເນຕ຺ວາ. ອີທິສໍ ນາມ ມາທິສໍ ອາຣພ຺ຠ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິໍ ວທຕີຕິ ຕໍ ວຈນໍ ອນາທິຍນ຺ໂຕ.

ສນ຺ຕສມາປຕ຺ຕິໂຕ ¶ ອຎ຺ຎໍ ສນ຺ຖມ຺ຠນກາຣຓໍ ພລວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໂຕ ປຣິຫີໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕາຍ…ເປ… ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ມຫາຣຊ຺ຊຸຍາ ຉິນ຺ນາຍ ສຸຕ຺ຕຕນ຺ຕູ ສນ຺ຖມ຺ເຠຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ. ສມເຖ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕນ ສມານຄຕິກາ ອິມສ຺ມິໍ ວິສເຍ ວິປສ຺ສນາປີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມຖວິປສ຺ສນາ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ກາສາວນ຺ຕິ ກາສາວວຕ຺ຖໍ. ກຈ຺ຉໍ ປີເຬຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖໍ ອທ຺ທສໍສູຕິ ໂຍຊນາ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໓໙໔) ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພກເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠຍໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມາສໂວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘວິປາໂກຕິ ຕທາຣມ຺ມຓມາຫ. ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຠວິຕ຺ວາ ຈ ວິຄຕໍ ຠູຕວິຄຕໍ. ອນຸຠູຕຠູຕາ ຫິ ຠູຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ຠູຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ສາມຎ຺ຎເມວ ຫິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສີຍຕີຕິ. ອນຸຠູຕສທ຺ໂທ ຈ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ອນຸຠວກວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິປາໂກ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ໂຘ ຠຸຕ຺ວາວິຄໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ¶ ວິກປ຺ປຄາຫວເສນ ຣາຄາທີຫິ ຕພ຺ພິປກ຺ເຂຫິ ຈ ອກຸສລໍ ກຸສລຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ວິຄຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປນ ວິປາໂກ ເກວລໍ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ວິຄຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ຠວິຕ຺ວາ ວິຄຕປຣິຍາເຍນ, ຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍສທິສານໍ ປຫານໍ, ວຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາສກຣຓວເສນ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ອຕີຕກມ຺ມຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ອນາຄໂຕ ວິປາໂກ ຈ ‘‘ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ເທນ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຎ຺ເຈຕນິການ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໑໗, ໒໑໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕສູຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິຠູເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ອນຸສຍິຕກິເລສາຕິ ອນຸສຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອປ຺ປຫີນາ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕີຕາ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂປມາຍ ວຕ຺ຕມານາທິຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ຕາທິສສ຺ສ ວິຠາຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອປ຺ປຫີນາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອນຸສຍຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ¶ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫກິເລສຊາຕໍ ຕາຍ ເອວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫຕາຍ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ, ເຕຠູມກຠູມິລທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສູຕິ ມນຸສ຺ສເທວາທິອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາເຕສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິອນາປາທິຕຕາຍ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ລທ຺ຘຠູມິກໍ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິອາຫິໂຕ ວິຍ.

ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ເທປິ ຈ ໂອກາໂສ ກໂຕ ເອເຕນາຕິ ໂອກາໂສ ກໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍປິ ກຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຫຕຂີຣຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວເສນ ອຘິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອນາຫຕຂີຣຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕາຍ ອນ຺ໂຕຄຘກິເລສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫກາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສາ ວາ ປຸຄ຺ຄລາ ອາຫຕານາຫຕຂີຣຣຸກ຺ຂສທິສາ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ເນ ວິຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ. ຕຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສານເມວ ຕິຘາ ນວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອປາກຏໍ ສຸປາກຏໍ ກາຕຸໍ ອຊາຕຜລຣຸກ຺ໂຂ ອຸປມາຠາເວນ ອາຄໂຕ ¶ . ອຕີຕາທີນໍ ອປ຺ປຫີນຕາ ທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ຊາຕຜລຣຸກ຺ເຂນ ທີເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຣຫານິ ຜລານິ ຉິນ຺ເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ນ ກທາຈິ ສສຠາວານິ ອເຫສຸໍ ໂຫນ຺ຕິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ຕານິ ອຕີຕາທິຠາເວນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ເອວໍ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສາ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ເຉເທ ອສຕິ ຜລານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຕິ ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຉທສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕາ, ເອວໍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຈ ສາຕ຺ຖກຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ເຕປິ ປຊຫຕິເຍວ ກິເລສປ຺ປຫາເນເນວ ເຕສມ຺ປິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໂຕ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ອຸປາທິນ຺ນອນຸປາທິນ຺ນໂຕຕິ ອຸປາທິນ຺ນຂນ຺ຘໂຕ ເຈວ ກິເລສໂຕ ຈ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ – ‘‘ຠວວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຕ ຠວາ ອປ຺ປຫີນາ, ຕໂຕ ປຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ‘‘ສຸຄຕິຠເວກເທສາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສຸຄຕິກາມຠວໂຕຕິ ສຸຄຕິຠເວກເທສຠູຕກາມຠວໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຣູປາຣູປຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນສມຸຄ຺ຆາຕຠາວໂຕ. ຍທິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ເອວ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສິຍາ, ໂສ ເອວ ສພ຺ພກິເລເສ ປຊເຫຍ຺ຍ, ສພ຺ພຠເວຫິປິ ວຸຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂອຘິໂສວ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນາວເສເສ ກິເລເສ ໂສ ປຊຫຕິ, ອິຕິ ອິມໍ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ¶ ‘‘ສພ຺ພຠເວຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິເຍວາຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ເອວ ‘‘ວຊິຣູປໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂຫຕຸ ຕາວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສານໍ ປຫານາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາ, ອຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກຖໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຐິຕິຍາ ຠາວນາ ໂຫຕິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາຕິ ໂຈເທຕິ, ອິຕໂຣ ‘‘ມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາເຍວາ’’ຕິ ປຣິຫາຣມາຫ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ກາມຎ຺ເຈກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິໂກ, ຕຖາຣູໂປ ປນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ຍໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສາຕິສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ສວິເສສໍ ປາຣິປູຣິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕໍ ອຸປາທາຍ ອຸປຈາຣວເສນ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນາຄຕປຸພ຺ພໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມວາຕິ ອຍໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຍຖາປຈ຺ຈຍປວຕ຺ຕິ ¶ ເອວ ຐິຕິ ນາມາຕິ, ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຄ຺ຄມ຺ປິ ຠາເວນ຺ໂຕ ເອວ ຕສ຺ສ ຐິຕິຍາ ຠາເວຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຸປສມມານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ ອຸປສເມນ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອວ ວາ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກິເລສູປສມຕ຺ຖໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

໒໔໘. ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໒໙; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໘.໖໖) ອຘິກໍ ສວິເສສໍ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ເອເຕນ ສຕິປິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຠາເວ ເຍນ ຠາວນາວິເສເສນ ຕໍ ຌານໍ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ຠາວນາວິເສໂສ ທີປິໂຕ. ຠວຕິ ຫິ ສມານຊາຕິຍຸຕ຺ໂຕປິ ຠາວນາວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ. ຍຖາ ຕໍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ຕຖາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ອນິຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຕາຍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນປິ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຉິມວິໂມກ຺ເຂ ນິໂຣເຘ ນຕ຺ຖິ. ເກວໂລ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ເອວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ສຍເມວ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ.

ຣູປີຕິ ເຍນາຍໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐໍ ຣູປໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ວິສິຏ຺ເຐນ ຣູເປນ ‘‘ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ຣູປີ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປນໂຕ, ຕເທວ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ຌານມິວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປີຠາວສາຘກນ຺ຕິ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຣູປານີຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີລກສິຓາທີນິ ຣູປານີ’’ຕິ.

ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ສຸຠນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພາໂຠຄວເສນ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕຖາວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂຈທນາ ອນວກາສາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ສຸວິສຸທ຺ເຘສຸ ນີລາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ຕຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຠາວນາ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຏິກູລໂຕ ທຫຕິ, ¶ ເຕ ສຸຠໂຕ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑໒) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ‘‘ສຸຠວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຍິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ. ນ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເອກເທໂສປິ ຕຕ຺ຖ ອວສິຏ຺ໂຐຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ. ອຸຕ຺ຕໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ອຣິເຍເຫວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ອຣິຍຜລປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ.

໒໔໙. ອຠິຠວຕີຕິ ອຠິຠຸ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໗໓; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໖.໖໑-໖໕) ປຣິກມ຺ມໍ, ຎາຓໍ ວາ. ອຠິຠຸ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອຠິຠວິຕພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໂຕ ອຠິຠຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈາຕິປິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຌານໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຠວນກາຣຓານີ’’ຕິອາທິ. ຕານີຕິ ອຠິຠາຍຕນສຎ຺ຎິຕານິ ຌານານິ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາວເສນ ຌານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຣິກມ຺ມວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ອປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ອປ຺ປນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍາ ສມ຺ຠວຕິ. ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕ ປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ອສຸວິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາ ປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ວິຍ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ປຣິຕ຺ຕານີຕິ ຍຖາລທ຺ຘານິ ສຸປ຺ປສຣາວມຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິຕານີ’’ຕິ. ປຣິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຕ຺ຕວເສເນວ ອິທມຠິຠາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕຕາ ເຫຕ຺ຖ ອຠິຠວນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓາໂຠເຄ ສຕິປິ ອສຕິປິ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ ນາມ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ເສວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ‘‘ຎາຓຸຕ຺ຕຣິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອຠິຠວນໍ ສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມສມນນ຺ຕຣເມວ ອປ຺ປນາຌານຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ. ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາຕິ ຈ ອປ຺ປນາປຣິວາສາຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ. ໂຍ ‘‘ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ , ຕໂຕປິ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ. ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີຕິ ຠາວນາ ອປ຺ປນໍ ເນຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ເຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານ ປກ຺ຂິກາ ເອວ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄປຣິວາເສນ ອຸປຈາຣາເສວນາຍ ຈ ວິນາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປາຣິວາສິກປຣິກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາວາໂຣ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນາປິ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມໂຕ ປຣໍ ກຕິປຍຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕາວສາເນ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາ’’ຕິ ຈ ອຘິປ຺ປາຍິກມິທໍ ວຈນໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕທາ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອາໂຠຄສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາວເສນ ຌານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ປນ ‘‘ອິມິນາ ປນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາ ອາໂຠຄາຠາເວ ກສ຺ມາ ‘‘ຌານສຎ຺ຎາຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ວຑ຺ຒິຕປ຺ປມາຓານີຕິ ວິປຸລປ຺ປມາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາທິວເສນ ວຑ຺ຒິຕປ຺ປມາຓານີຕິ ຕຖາ ວຑ຺ຒນສ຺ເສເວຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ.

ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ຣູປສຎ຺ຎີ ອຣູປສຎ຺ຎີ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຌານໍ ວທຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປາທນເມເວຕ຺ຖ ອລາຠິຕາ. ພຫິທ຺ຘາວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ, ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ – ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ¶ ອິຘ ຈຕູສຸປິ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ¶ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວາ ຫິ ອິຘ ວາ ພຫິທ຺ຘາຣູປາເນວ ອຠິຠວິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ນິຍມໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ’ຕິ ອິທໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາວິລາສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ສຫິຕານິ ຈ ສພ຺ພານິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ‘‘ອປ຺ປມາຓານີ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ເອໂສ ປຣິຍາໂຍ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕານິ ເຈ ກທາຈິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຠຸຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາ’’ຕິ. ປຣິຍາຍກຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ສຫິຕານິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຠິຠວນປຣິຍາໂຍຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມທຸຕິຍອຠິຠາຍຕເນສຸ ປຐມວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາຠິຠາຍຕເນສຸ ທຸຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ, ວຓ຺ຓາຠິຠາຍຕເນສຸ ຕຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ອຠິຠວນປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາຠິຠາຍຕນານິ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິໂມກ຺ເຂ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຠິຠາຍຕນານິ ກຖິຕານິ, ສພ຺ພານິ ຈ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈານິ ຌານານິ ວິໂມກ຺ຂເທສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕເທຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຄຕສ຺ສ ອຠິຠາຍຕນທ຺ວຍສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອວຈນໂຕ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ເມ ກຕ຺ຖຈິປິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນ ຍໍ ອຎ຺ຎເຫຕຸກໍ, ຕໍ ເຕນ ເຫຕຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປນ ເທສນາວິລາສເຫຕຸກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວ ອຠິຘມ຺ເມ ວຈນໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍຕາ ຈ ເຕສໍ ພຫິທ຺ຘາຣູປານໍ ວິຍ ອວິຠູຕຕ຺ຕາ, ເທສນາວິລາໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວິຊ຺ຊມານປຣິຍາຍກຖນຠາວໂຕ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນີລາທິອຠິຠາຍຕນານິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ນ, ນີລາທີສຸ ¶ ກຕາຘິກາຣານໍ ນີລາທິຠາວສ຺ເສວ ອຠິຠວນກາຣຓຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຣິສຸທ຺ຘາປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓານໍ ປຣິຕ຺ຕຕາ ຕທປ຺ປມາຓຕາ ວາ ອຠິຠວນກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ນີລາທິຠາໂວ ເອວາຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ປຣິຕ຺ຕາທິກສິຓຣູເປສຸ ຍໍ ຈຣິຕສ຺ສ ອິມານິ ອຠິຠາຍຕນານິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນາຕິ ¶ ສກລນີລວຓ຺ຓນີລນິທສ຺ສນນີລນິຠາສານໍ ສາຘາຣຓວເສນ. ວຓ຺ຓວເສນາຕິ ສຠາວວຓ຺ຓວເສນ. ນິທສ຺ສນວເສນາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕາວເສນ. ໂອຠາສວເສນາຕິ ສປ຺ປຠາສຕາຍ ອວຠາສນວເສນ. ອຸມາປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຕສິປຸປ຺ຜໍ. ນີລເມວ ໂຫຕິ ວຓ຺ຓສງ຺ກຣາຠາວໂຕ. ພາຣາຓສິຍໍ ຠວນ຺ຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ເມ ເຈວ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂຘມ຺ເມ ຈ. ຈິຓ຺ຓວສີຠາວາເຍວ ຕຕ຺ຖ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຍສານຸຕ຺ຕຣໍ ສຕໍ ຄຕາ ອຠິຎ຺ຎາໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ.

໒໕໐. ສກລຏ຺ເຐນາຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໓໔໖; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໐.໒໕) ສກລຠາເວນ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ວິຍ ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ເຂຕ຺ຕໍ ສສ຺ສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ຒິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ເອວເມວ ຕໍຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ອຸປຣິອາທີສຸ ເຕນ ເຕນ ກສິເຓນ. ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອາໂລກມິວ ຣູປທສ຺ສນກາໂມ’’ຕິ, ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ອຸທ຺ຘໍ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອຸທ຺ຘໍ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ອໂຘ ເຈ, ອໂຘ, ສມນ຺ຕໂຕ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພກສິຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສາຕິ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ເອເກກສ຺ສ. ອຎ຺ຎຠາວານຸປຄມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎນ ປສາຣິຕກສິຓໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ປສາຣິຕກສິຓຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ອຎ຺ຎກສິຓສມ຺ເຠທາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ອຎ຺ຎໍ ປຖວີອາທິ. ນ ຫິ ອຸທເກນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎກສິຓສມ຺ເຠໂທຕິ ອາໂປກສິຓາທິນາ ສງ຺ກໂຣ ¶ . ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ເສສກສິເຓສຸ. ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສສຜຣຓໍ ປມາຓສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕເນວ ຫິ ເນສໍ ກສິຓສມຎ຺ຎາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕສາ ຜຣນ຺ໂຕຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຠາວນາຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກສິຓໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ວິປຸລໍ ວາ ສກລເມວ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກສິຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສິຓວເສນາຕິ ອຸຄ຺ຆາຏິຕກສິຓວເສນ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ກສິຓໍ ປສາຣິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອາກາສຠາວນາວເສນ ອາກາສໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອາກາສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອາກາສເມວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຄມນວເສນ ວິຎ຺ຎາຓກສິເຓປິ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ¶ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສວເສນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາເຓ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ.

໒໕໒. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ວມ຺ມິກສຸຕ຺ເຕ. ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ຉວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ. ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ເຕນ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ກາຍສຎ຺ຎິຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ຈ. ສຸຏ຺ຐຸ ຠາຕິ ໂອຠາສຕີຕິ ວາ ສຸໂຠ. ກຸຣຸວິນ຺ທຊາຕິອາທິຊາຕິວິເສໂສປິ ມຓິ ອາກຣປາຣິສຸທ຺ຘິມູລໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘອາກຣສມຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ໂທສນີຫຣຓວເສນ ປຣິກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕປຣິກມ຺ໂມ ອປນີຕປາສາຓສກ຺ຂໂຣ’’ຕິ. ໂຘວນເວຘນາທີຫີຕິ ຈຕູສຸ ປາສາເຓສຸ ໂຘວເນນ ເຈວ ກາຬກາທິອປຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸນນຕ຺ຖາຍ ຈ ວິຊ຺ຌເນນ. ຕາປສຓ຺ຫກຣຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ອາທິ-ສທ຺ເທນ. ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ມຓິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ. ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ວິປສ຺ສນາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ຕທາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ຣູປຘມ຺ມາຣມ຺ມຓານໍ. ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຘມ຺ມາປິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຄຕິກຕ຺ຕາ ‘‘ອາວຸຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອວິໂຣຘິຕໍ ໂຫຕິ.

ຎາຓສ຺ສາຕິ ¶ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຍທິ ເອວໍ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ປຣໂຕ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປຸຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປາຍໍ ຎາຓານຸປຸພ຺ພຏ຺ຐິຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ວາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ກຖິຕາສຸ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ) ວິຍ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຠິຎ຺ຎາລກ຺ຂຓສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕາສໍ ອນ຺ຕຣາ ວາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອວສຣາຠາວໂຕ ອິເຘວ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານນ຺ຕຣເມວ ທສ຺ສິຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຍສ຺ມາ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ຕເທວ, ອຖ ໂຂ ອິທມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອິເຘວ ທສ຺ສເນຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຠຣວຣູປໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ເຠຣວໍ ຣູປໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ອປຣິຎ຺ຎາຓວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຠຍສນ຺ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸຈ຺ຈວາລິກວາສີມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ. ອິຘາປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິປສ຺ສນາຎາເຓປິ, ນ ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໕໓. ມໂນມຍິທ຺ຘິຍໍ ¶ ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ອຠິຎ຺ຎາ ໂວສານປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ. ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ຕໍ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ວຓ຺ຓໂຕປິ ອວຍວວິເສສໂຕປິ ສທິສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ. ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ນ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ອຎ຺ຎຊາຕິຣູໂປ. ສຸປຣິກມ຺ມກຕມຕ຺ຕິກາທໂຍ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ວິກຸພ຺ພນກິຣິຍາຍ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ.

໒໕໕. ອປ຺ປກສິເຣເນວາຕິ ອກິຈ຺ເຉເນວ.

໒໕໖. ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກປິ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸວາປິ ໂກຈິ ອນິຈ຺ຉນໂຕ ອມຓ຺ຑນສີໂລ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຸວາປີ’’ຕິອາທິ. ກາຬຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ກາຬຕິລການິ. ນາຕິກມ຺ມາສຕິລປ຺ປມາຓາ ພິນ຺ທໂວ ຕິລການິ. ວງ຺ກໍ ນາມ ປິຍງ຺ຄໍ. ໂຍພ຺ພນປີຬກາທໂຍ ມຸຂທູສິປີຬກາ. ມຸຂຄໂຕ ໂທໂສ ມຸຂໂທໂສ, ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ ມຸເຂ ອໂທສສ຺ສປິ ປາກຏຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ¶ . ຍຖາ ວາ ມຸເຂ ໂທໂສ, ເອວໍ ມຸເຂ ອໂທໂສປິ ມຸຂໂທໂສ ສຣໂລເປນ, ມຸຂໂທໂສ ຈ ມຸຂໂທໂສ ຈ ມຸຂໂທໂສຕິ ເອກເສສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ໂສຬສວິຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

໒໕໙. ປຏິປທາວເສນາຕິ ຍຖາຣຫໍ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຏິປທາວເສນ. ອຏ຺ຐສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ, ວິໂມກ຺ຂໂກຏ຺ຐາເສສຸ ວາຕິ ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ເສເສສູຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສເສສຸ ອຠິຠາຍຕນໂກຏ຺ຐາສາທີສຸ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖໐. ອຸຄ຺ຄຫິຕຸນ຺ຕິ ¶ ສິກ຺ຂິຕຸໍ. ອຸຄ຺ຄາເຫຕຸນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ, ປາຐໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາອຸຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ຖໍ ຕພ຺ພິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ປເຣສໍ ຄາເຫຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ. ສາ ຫິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສເມຕິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ ທິວາ ນາມ, ຕສ຺ສ ປນ ມຊ຺ຌິມປຫາຣສຎ຺ຎິໂຕ ກາໂລ ສມຸຊ຺ຊລິຕປຠາເຕຊທຫນຠາເວນ ທິວາ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ທິວສສ຺ສປິ ທິວາຠູເຕ’’ຕິ. ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສໍຫຣຓໍ ນາມ ໂຄຈຣກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຐປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຌານຣຕິເສວນວເສນ ເອກີຠາວໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ກາຍວິເວກປຸພ຺ພກໍ ຈິຕ຺ຕວິເວກມາຫ. ສີລາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕ ມນສາ ສມ຺ຠາວນີຍາ, ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວິຎ຺ຎູນໍ ມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ (ກິເລສອນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປຎ຺ຈປສາທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ,) ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ມນວຑ຺ຒນການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸນ຺ນມຕີຕິ ອຸທຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ວຑ຺ຒຕີຕິ ສທ຺ຘາວເສນ ວຑ຺ຒຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອນຸສ຺ສຣຓມ຺ປຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໔; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໔).

໒໖໑. ປຎ຺ຎເປມີຕິ ¶ ປຊານນຠາເວນ ຎາເປມິ ຕຖາ ວວຕ຺ຖເປມິ. ເຕນາຫ ‘‘ທສ຺ເສມິ ຐເປມີ’’ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓກຸສລນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓກຸສລຘມ຺ມໍ, ອຸຕ຺ຕມກຸສລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມຠາວໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຕ຺ຕກຸສລຘມ຺ມໍ. ອໂຍຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາທຍຸທ຺ເຘນ ອໂຍຘນີຍໍ, ວາທຍຸທ຺ຘໍ ໂຫຕຸ, ເຕນ ປຣາຊໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ວາທຍຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ສໍວຣປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ສໍວເຣສຸ ເຍນ ເກນຈິ ສໍວເຣນ ສໍວຣລກ຺ຂຓໍ ປຫານໍ. ປຏິເສວນປ຺ປຫານໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ປຣິວຊ຺ຊນປ຺ປຫານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ນ ຠາສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຠາສນມຕ຺ຕເມວ ວທຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ອຕິທິສຕິ.

ນາຠິນນ຺ທີຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາສເນ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ວິວຊ຺ຊນໍ ວຓ຺ຓີຍຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເອວໍ ກເຖຕິ, ຕສ຺ມາ ສາສນສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວິຍ ວທຕິ, ວທນ຺ໂຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ອປ຺ປສາທໍ ນ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ປສນ຺ນກາຣມ຺ປິ ວທຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕສ຺ສ ວາທໍ ນ ປຏິເສເຘຕິ.

໒໖໒. ຍຖາ ¶ ຕສ຺ສ ວຈນໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວຈນໍ, ເອວໍ ສມຓຠາເວ ສນ຺ເຕ ລພ຺ຠມາເນ. ມຍໍ ປນ ເອວໍ ນ ວທາມາຕິ ເອເຕນ ສມຓຠາໂວ ນາມ ເອວໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຍ ຫິ ຘມ຺ໂມ ຍາທິໂສ, ຕເຖວ ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ທີເປນ຺ຕິ. ວິເສສຎາຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກາຍວິເສສວິສຍຎາຓໍ ຕສ຺ສ ຕທາ ນຕ຺ຖິ, ຍໂຕ ປຣກາເຍ ອຸປກ຺ກມໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຕຕ຺ຖ ວິເສສຎາຓມ຺ປິ ນຕ຺ເຖວາຕິ. ຍສ຺ມາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຜນ຺ທິຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ກິເລສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕເນວາຕິ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ອສຫນນິມິຕ຺ເຕນ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕເນວ. ທຸຕິຍວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊິຆຈ຺ຉາປິປາສທຸກ຺ຂສ຺ສ ອສຫນນິມິຕ຺ເຕນ ໂທມນສ຺ເສເນວ. ວິກູຊິຕມຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຣູປໍ ກູຊິຕໍ ວິກູຊິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ອຸປຍໍ, ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຣທນຫສນສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕສຫຄຕນ຺ຕິ ໂທສສຫຄຕໍ ໂລຠສຫຄຕຎ຺ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປນ ອຕີຕາຣມ຺ມຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ສຣິຕ຺ວາຕິ ຍາວ ນ ສຕິສຓ຺ຐາປນາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ສຸປິນນ຺ເຕ ອນຸຠູຕໍ ວິຍ ທຸກ຺ຂໍ ສຣິຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ຕິ. ຫສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເຍ ລທ຺ຘສຸຂາຣມ຺ມຓາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕປິ ສຸເຂເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປາຍນ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊນປທເທສຣູເປນ ¶ ປາຍນ຺ຕິຍາ. ອຍມ຺ປີຕິ ອາຊີໂວປິ ມາຕຸ ອຎ຺ຎວິຫິຕກາເລ ຈ ໂລກສ຺ສາທວເສນ ກິເລສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕເນວ ໂຫຕິ.

໒໖໓. ສມຘິຄຍ຺ຫາຕິ ສມ຺ມາ ອຘິຄຕຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິເສເສຕ຺ວາ ວິສິຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ. ຂີຓາສວໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ຂີຓາສວໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຂີຓາສວມ຺ປິ ໂສຕາປນ຺ນກຸສລໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕີຓິ ປທານິ ນິສ຺ສາຍາຕິ ນ ກາເຍນ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ປາປກໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ນ ປາປກໍ ອາຊີວໍ ອາຊີວຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ປທານິ ນິສ຺ສາຍ ກຸສລສີລມູລກາ ຈ ອກຸສລສີລມູລກາ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປຐມຈຕຸກ຺ກາ ຐປິຕາ. ເອກໍ ປທໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ນ ປາປກໍ ສງ຺ກປ຺ປໍ ສງ຺ກປ຺ເປຕີຕິ ອິມໍ ເອກປທໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸສລສງ຺ກປ຺ປມູລກາ ອກຸສລສງ຺ກປ຺ປມູລກາ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ປຈ຺ຉິມຈຕຸກ຺ກາ ຐປິຕາ.

໒໖໔. ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕທ຺ວຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ພລວຕາ ໂມເຫນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕານິ ‘‘ໂມມູຫຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ກຸຫິນ຺ຕິ ກິໍນິມິຕ຺ຕໍ. ກຕຣໍຐານໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ກິໍ ກາຣຓໍ ອາຄມ຺ມ. ເອຕ຺ເຖເຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກາຍວຈີມໂນສຸຈຣິຕຠາວນາສາຊີວນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍໍ ¶ . ສາ ປນ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລນ ທີເປຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອາຊີວຏ຺ຐມກໍ ອວສິຏ຺ຐຎ຺ຈ ສີລໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິປາຕິໂມກ຺ຂາຘິຄເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂ…ເປ… ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຸຂສີໂລ ທຸກ຺ຂສີໂລ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປກຕິອຕ຺ຖສີລສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກຸສລສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໒໖໕. ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສມາທານວິຣຕິປຸພ຺ພກສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອເຕນ ຫິ ກຸສລສີລໍ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ.

ສີລວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປາສໍສຕ຺ໂຖວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂຍ ສີລມຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸ, ໂສ ¶ ສີລມຍຘມ຺ມປູຣິຕຕາຍ ສີລມໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຂວິປາກຠາວສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ.

໒໖໖. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ກາມສຎ຺ຎາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕຣາ ທ຺ເວຕິ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ.

ອນາຄາມິຜລປຐມຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອນາຄາມິຜລສຫຄຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີເກນ ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານໍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎານໍ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕສຫຄຕຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານຕາ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໖໗. ກຸສລສງ຺ກປ຺ປນິໂຣຘທຸຕິຍຊ຺ຌານິກອຣຫຕ຺ຕຜລອກຸສລສງ຺ກປ຺ປນິໂຣຘ- ປຐມຊ຺ຌານິກອນາຄາມິຜລຄ຺ຄຫເຓນ ສມໂຓ ທສ຺ສິໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ຈູຬສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗໑. ປຎ຺ໂຫຕິ ¶ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຕເທວ ຘມ຺ມເທສນາຍ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ກາຣຓໍ. ອຸປຏ຺ຐາຕູຕິ ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕຸ. ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ເຍນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕນ ກາຣເຓນ ຘມ຺ມເທສນາ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ຕໍ ປນ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕນ ຫິ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ. ເອກງ຺ຄຓານີຕິ ປິຘານາຠາເວນ ເອກງ຺ຄຓສທິສານິ. ເຕນາຫ ‘‘ປາກຏານີ’’ຕິ.

ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຖາຠາວໍ ສຍໍ ຊານນ຺ໂຕ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸສ຺ສູສຕີຕິ ‘‘ຕຖາຠູຕໍເຍວ ມໍ ຕຖາ ອໂວຈາ’’ຕິ ສາທຣໍ ສຸສ຺ສູສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠິໂນ ອນາຄຕໍສຎາຓລາຠໂຕ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ໂຍ ¶ ໂຂ, ອຸທາຍິ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ວາ ມໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອໂວຈ.

ອິຕຣນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ‘‘ໂຍ ຫິ ລາຠີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຕີເຕຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູເຕ ອຕ຺ເຖ. ອນາຄເຕຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູເຕ ອນາຄເຕ ອຕ຺ເຖ.

ປໍສຸປເທເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປໍສຸສໂມກິຓ຺ຓສຣີຣຕາຍ ປໍສຸປິສາຈກໍ. ເອກໍ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ທີຆໂສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ, ອຸປຣິມນ຺ເຕນ ວິທຕ຺ຖິກໍ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉລຕາທີສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເອກໍ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຊາຕິການໍ ອທິສ຺ສມານກາໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ກິຣ ເນສໍ ຊາຕິສິທ຺ຘາ ຘມ຺ມຕາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສ ມູລວເສນ ອທິສ຺ສມານກຕາຍ. ນ ທິສ຺ສຕິ ຎາເຓນ ນ ປສ຺ສຕິ.

໒໗໒. ນ ຈ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາ ວາຈາ ສຣູປໂຕ ນ ຈ ທີເປຍ຺ຍ, ເກວລໍ ວາຈາມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປຣສນ຺ຕາເນ ເນຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປຏິຫາຣິຍ-ສທ຺ທທ຺ວາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ຠາວຕ຺ໂຖ, ໂສວ ປາຏິຫີຣໂກ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປາຏິຫີຣກນ຺ຕິ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ, ຕ-ສທ຺ເທນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນິຍ຺ຍານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຣຕ຺ຖກໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສຸຠກິຓ຺ຫເທວໂລເກ ຂນ຺ຘາ ວິຍ ໂຊເຕຕີຕິ ອິມິນາ – ‘‘ທິພ຺ໂພ ຣູປີ ມໂນມໂຍ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄີ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

໒໗໓. ສອຸປສຄ຺ຄປທສ຺ສ ¶ ອຕ຺ໂຖ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິທ຺ເຘຕິ ອຸພ຺ພິທ຺ເຘ’’ຕິ. ສາ ຈສ຺ສ ອຸພ຺ພິທ຺ຘຕາ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄເມນ ສຸຈິຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເມຆວິຄເມນ ທູຣີຠູເຕ’’ຕິ. ອິນ຺ທນີລມຓິ ວິຍ ທິພ຺ພຕິ ໂຊເຕຕີຕິ ເທໂວ, ອາກາໂສ. ‘‘ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວິຫິຕວຈນານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄາຠາວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຓ຺ຓມາສິຍຎ຺ຫິ ຄຄນມຊ຺ຌສ຺ສ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ອນ຺ເຕ ຐິເຕ ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ສມໂຍ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ມຊ຺ເຌ ເອວ ປນ ຐິໂຕ ອຠິນ຺ໂນ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິນ຺ເນ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ’’ຕິ.

ເຍ ອນຸໂຠນ຺ຕີຕິ ເຍ ເທວາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອາຠາ ອນຸໂຠນ຺ຕິ ວິນິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ຈ ເຕຫິ ເທເວຫິ ພຫູ ເຈວ ພຫຸຕຣາ ຈ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອາຠາ ¶ ອນນຸໂຠນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຣີໂຣຠາເສເນວ ອາໂລກໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໗໔. ປຸຈ຺ຉາມູຬ຺ໂຫ ປນ ຊາໂຕ ‘‘ອຍໍ ປຣໂມ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ຄຫິຕປທສ຺ສ ວິຘມເນນ. ອເຈລກປາຬິນ຺ຕິ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕິ ມຸຕ຺ຕາຈາໂຣ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔) ອເຈລກປຏິປຕ຺ຕິທີປກຄນ຺ຖໍ, ຄນ຺ຖສີເສເນວ ເຕນ ປກາສິຕວາທານິ ວທຕິ. ສຸຣາເມຣຍປານມນຸຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຸຣາປານໂຕ ວິຣຕິ ຕສ຺ສ ກາຍໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕາເປນ຺ຕີ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ສຸຣາປານວິຣຕິ (ຕໂປ, ໂສເຍວ ຄຸໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຣາປານວິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ).

໒໗໕. ເອກນ຺ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສຸຂໍ ອສ຺ສາຕິ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ. ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສີລາຈາຣຘມ຺ເມສຸ. ນ ຊານິໍສູຕິ ສມ຺ໂມເສນ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ນ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທນ ກິຣ ວິຫຕເຕຊານິ ມຫານຸຠາວານິ ມນ຺ຕປທານິ ວິຍ ພາຫິຣການໍ ໂຍຄາວຈຣຄນ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຄາວຈຣປຏິປທາ ນສ຺ສຕິ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ‘‘ປຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິວຈນມຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕຕິຍຊ຺ຌານໂຕຕິ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ຜລໍ ວທຕິ, ຜລຠູຕໂຕ ຕຕິຍຊ຺ຌານໂຕ.

໒໗໖. ເອກນ຺ຕສຸຂສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ເອກນ຺ຕສຸເຂ ໂລເກ ອນຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອວ ອິທ຺ຘິຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຠາຊນໂລກສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

໒໗໗. ອຸທຎ຺ຈນິໂກຕິ ¶ ອຸທຎ຺ຈໂນ. ວິຎ຺ຌຸປພ຺ພຕປສ຺ເສ ຄາມານໍ ອນິວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕິໍສໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຏວີ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຏວິເສນາສເນ ປຘານກມ຺ມິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູນໍ ຕຕ຺ຖ ນິວາເສນ ເອກໍ ປຘານຆຣໍ ອໂຫສິ.

ຈູຬສກຸລຸທາຍິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ເວຂນສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ສຫ ¶ ¶ ວຕ຺ຖຸກາເມນ ກິເລສກາໂມ ຄຣຸ ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາມຄຣຸ. ເຕສ຺ເວວ ກາເມສຸ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປຐມຊ຺ຌານາທິກໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຄຣຸ ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸ. ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຊ຺ຌາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາ ເອກຈ຺ເຈ ຄຫຏ຺ເຐ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ເອກຈ຺ເຈ ອນຄາເຣປີຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕປີ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນ ເວຂນໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ. ໂສ ຫິ ເວຂນສຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຂນເສນ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິມາທາຍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວຂນໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ໂລໂກ ສຍໍ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ອາທິຕ຺ໂຕປິ ສມາໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠວິຍມານໍ ສາລາກິກໍ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໍ ວິຍ ອນາທິກາລານຸຄຕສມ຺ມາກວຈຣສນ຺ຕາປໍ ອາທິຕ຺ຕຕາຍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປນ ມຫາກຣຸຓາສມຸສ຺ສາຫິຕມານເສນ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາເຍ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ເທສິຍມາເນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ອນາທິກາລປຣິຠາວິຕໍ ອຕ຺ຕອຊ຺ຌາສເຍ ອວຏ຺ຐິຕໍ ກາມາຘິມຸຕ຺ຕໍ ສຣເສນ ອນຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ – ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ກຈ຺ຈານ, ກາມຄຸຓາ’’ຕິອາທິນາ ກາມຄຸເຓສຸ ກາມສຸເຂ ຠາສິຍມາເນ ‘‘ກາມາຘິມຸຕ຺ຕໍ ວຕ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣສ຺ສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມາຍ ກຖາຍ ກຖິຍມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາມາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກາມຄ຺ຄສຸຂນ຺ຕິ ກາເມຕພ຺ພວຕ຺ຖູຫິ ອຄ຺ຄຠູຕໍ ສຸຂໍ. ສພ຺ເພ ຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ, ເຕ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສຸຂໂຕ ນິພ຺ພານສຸຂເມວ ອຄ຺ຄຠູຕໍ ສຸຂໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) – ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕, ໒໑໗; ຘ. ປ. ໒໐໓) ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໘໑. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠິໂນ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວຸຈ຺ຈມານກຖາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ, ຕທຠາວໂຕ ເວຂນສສ຺ສ ອນນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອນາຄຕກຖາຍ…ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍາຕິ ເທວຕາຫິ ມນ຺ຕປເທຫິ ສຫ ຐິຕາ ¶ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍ. ອວິຊ຺ຊາຍາຕິ ອິທໍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ, ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ວາ ສພ຺ພກິເລສຘມ຺ມານໍ ອວິຊ຺ຊາວ ຄຫິຕາ. ຊານນໍ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເວຂນສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ປຣິພ຺ພາຊກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໔. ຣາຊວຄ຺ໂຄ

໑. ຆຏິກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘໒. ຈຣິຍນ຺ຕິ ¶ ¶ ໂພຘິຈຣິຍໍ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກາຣຓນ຺ຕິ ໂພຘິປຣິປາຈນສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກໍ ສຸນ຺ທຣໍ ກາຣຓໍ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຍິຣຸປາສນາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຎ຺ຫິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຍາ ອິຘ ກຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ມນ຺ທຫສິຕນ຺ຕິ ອີສກໍ ຫສິຕໍ. ກຸຫໍ ກຸຫນ຺ຕິ ຫາສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸກຣຓເມຕໍ. ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຄຫິຕສງ຺ເກຕາ ‘‘ປຫຏ຺ໂຐ ຠຄວາ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາກາຣທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອິມິນາ ປສງ຺ເຄນ ຕາສໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫສິຕຎ຺ຈ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນປິ ຫາໂສ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ປເຄວ ໂທມນສ຺ສວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຣສຫິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ເກຈິ ໂກຘວເສນປິ ຫສນ຺ຕີຕິ? ນ, ເຕສມ຺ປິ ຍໍ ຕໍ ໂກຘວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ມຍໍ ທານິ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສາມາຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕເຣນ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕເນວ ຫາສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເຕສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ. ພລວາຣມ຺ມເຓຕິ ອຸຬາຣອາຣມ຺ມເຓ ຍມກມຫາປາຏິຫາຣິຍສທິເສ. ທຸພ຺ພລາຣມ຺ມເຓຕິ ອນຸຬາເຣ ອາຣມ຺ມເຓ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ…ເປ… ອຸປ຺ປາເທສີຕິ ອິທໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ອເຫຕຸກໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕນ ຠຄວໂຕ ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໕໖໘) ປນ ‘‘ອຕີຕໍສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ ວຕ຺ວາ ‘ອິເມຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ມາຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໕; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ວິຠ. ມູລຏີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໔໑, ໓໐໕) ‘ຠຄວໂຕ ¶ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຍມານມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສິຕກຣຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສ-ອນາຄຕໍສ-ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານໍ ອນຸວຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ, ເອວໍ ປນ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວ ສຕິ ນ ໂກຈິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານໍ ວິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໖໘) ‘‘ເຕສໍ ¶ ຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ເອຕໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິ ຕຖາຣູເປ ກາເລ ນ ສໍຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສປິ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຠາວສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ນ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນຠາໂວ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປີ’’ຕິ. ສເຕຣິຕາ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນາມ ສເຕຣຕາວິຊ຺ຊຸລຕາ. ສາ ຫິ ອິຕຣວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ຂຓຏ຺ຐິຕິກາ ສີຆນິໂຣຘາ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ທນ຺ຘນິໂຣຘາ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພກາລໍ ຈຕຸທີປິກມຫາເມຆໂຕວ ນິຈ຺ຉຣຕິ ເຕນາຫ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫາເມຆມຸຂໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ກິຣ ຕາສໍ ຣສ຺ມິວຏ຺ຏີນໍ ຘມ຺ມຕາ, ຍທິທໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສິຣວຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທາຐຄ຺ເຄສຸເຍວ ອນ຺ຕຣຘານໍ.

໒໘໓. ຍທິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາ ປຣິຠາວິຕາ, ຕຖາປິ ອິທານິ ຕໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ສາ ປຏິປາເທຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິປກ຺ກຎາຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ກາມຎ຺ຈສ຺ສ ຎາຓາຍ ອິທານິປິ ປຏິປາເທຕພ຺ພຕາ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນນຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘສຸ ປສາເທນ ສມ຺ຠາວນາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ ຕຖາ ຈິຣກາລໍ ປຣິຠາວິຕຕ຺ຕາ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ຫີຬນາຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ’’ຕິອາທິ. ຈິຣກາລປຣິຈິຕາປິ ຫິ ຄຸຓຠາວນາ ອປ຺ປເກນປິ ອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄນ ວິປຣິວຕ຺ຕຕິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ຊາຕິສິທ຺ຘາຍໍ ລທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຊາຕິສິທ຺ເຘນ ມາເນນ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ເຕນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມຓເກນ ທິຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕສ຺ມາ ອກລ຺ຍາຓຊນໍ, ອາສີວິສມິໂວຣຄໍ,

ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠູຕິກາໂມ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗໐-໑໗໒);

ນ຺ຫານຈຸຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ກຕາ ໂສຕ຺ຕິ, ກຸຣຸວິນ຺ທຄຸຬິກາ, ສາ ເອວ ສິນາຍນ຺ຕິ ກາຍໍ ວິໂສເຘນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສິນານໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂສຕ຺ຕິ ສິນານນ຺ຕິ ສິນານຕ຺ຖາຍ ກຕໂສຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

໒໘໔. ອຣິຍປຣິຫາເຣນາຕິ ¶ ອຣິຍານໍ ປຣິຫາເຣນ, ອນາຄາມີນໍ ນ຺ຫານກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ປຣິຫາຣນິຍາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ¶ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອຫິຕນິວາຣຓໍ, ຫິເຕ ນິໂຍຊນໍ ພ຺ຍສເນ ປຣິວຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ຍທິທໍ, ເອຕທຕ຺ຖໍ ມິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ຍາເວຕ຺ຖ ອຫຸປີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຍາວ ເອຕ຺ຖ ເກສຄ຺ຄຄຫຓໍ ຕາວ ອຍໍ ນິພນ຺ໂຘ ອຫຸປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໕. ສຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ໂພຘິຍາ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປທາຍ ປູຣຓຠາເວ ສຕິຍາ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ສຕຸປ຺ປາທນີຍກຖາຍ ປວຕ຺ຕິຕາກາຣໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ລາມກຏ຺ຐານໍ ໂອຕິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວໍ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ປມາທກິຣິຍາ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ນາມ ປມາທວິຫາໂຣ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສໂຍ ເຕລປ຺ປທີໂປ ວິຍ ວິເສສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວາ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ…ເປ… ກເຖສີ’’ຕິ. ປຣສມຸທ຺ທວາສີ ເຖຣາ ອຎ຺ຎຖາ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠາໂຣ, ຍທິທໍ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຕຖາ ຘມ຺ມເທສນາ ເຕສໍ ມຫາຠິນີຫາຣສມນນ຺ຕຣມ຺ປິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓເນວ ປຏິວິທິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠາວປເວທນເມວ ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອກາສີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຊ຺ຊລເນ ປາກຏກຣສຕິປຏິລາຠາຍ.

໒໘໖. ຎາຓຎ຺ຫິ ກິເລສຘມ຺ມວິທາລນປທາລເນຫິ ສິງ຺ຄໍ ວິຍາຕິ ສິງ຺ຄໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ ອຸສ຺ສິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຠາເວ ປຕິຕໍ ນາມ. ເກຈິ ປນ ວີຣິຍໍ ສິງ຺ຄນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານວເສນ ປວຕ຺ເຕ ພາຫິຣປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາປິ ມຫາສຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘາສຍາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມງ຺ຄິໂນ ຍຖາຣຫໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ວາສຘຸຣຎ຺ຈ ປຣິພ຺ຣູຫຍນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ປເຄວ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຫີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ປນາ’’ຕິອາທິ. ວິປສ຺ສນໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ຕາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍາວ ອນຸໂລມຎາຓໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ, ອນຸໂລມຎາຓໂຕ ໂອຣເມວ ວິປສ຺ສນໍ ຐເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖໍ ວາຍາມໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄພ຺ຠສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ຈ.

໒໘໗. ເຖເຣຫີຕິ ¶ ວຸທ຺ຘຕເຣຫິ. ນິວາເສ ສຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ນິວາເສ. ວປ຺ປກາລໂຕຕິ ສສ຺ສານໍ ວປ຺ປກາລໂຕ. ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຕໂຕ ປຣໍ ຕິຂິເຓນ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວປ຺ປກາເລ ວິຕານໍ ວິຍ ອຸປຣິ ວຕ຺ຖກິລຎ຺ຊໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຸຏເກຕິ ກລາເປ.

໒໘໘. ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ¶ ຘມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປເທສໂຕ ປຣິຎ຺ຎາວຕ຺ຖຸກາປິ ອຣິຍາ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕປຈ຺ຈເຍ ຍເທຕໍ ນາຕິສາວຊ຺ຊໍ, ຕເທວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອລາຠໍ ອາຣພ຺ຠ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສຕິ ກິກີ ກາສິຣາຊາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ຠຕ຺ໂຕ. ເທເວຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠູມິເທວາຕິ ເຕສໍ ສມຎ຺ຎາ, ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຣຸໂກ ໂລໂກ. ຕທາ ຫິ ກສ຺ສໂປປິ ຠຄວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຘີຕຸ ອວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາຕິ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕວ ຘີຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຍໍ ປຫາຍ ມຸຓ຺ຑປາສຓ຺ຑິກສມຍໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຣາຊປຸຕ຺ຕິຍາ ອຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ. ວຣໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ ຎາຕກາ. ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕສິ ‘‘ມາ ເມ ວຈນໍ ມຸສາ ອໂຫສິ, ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ປາວນອສ຺ມນຍນວເສນ ສມ຺ມາ ປາວີກຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕຓ຺ຑຸລານິ. ປາຬິຍໍ ຕຓ຺ຑຸລປຏິຠສ຺ຕານີຕິ ຕຓ຺ຑຸລຂຓ຺ຑານິ. ມຸຄ຺ຄປຏິຠສ຺ຕກຬາຍປຏິຠສ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໒໘໙. ໂກ ນຸ ໂຂຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ປາຣິປູຣິໍ ໂຍຊີຍນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຠຊນານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິໂຍໂຄ, ຕໂຕ ປຣິໂຍຄາ. ເຕນາຫ ‘‘ສູປຠາຊນໂຕ’’ຕິ. ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈຖາຕິ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ. ອຕິວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິວເສນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາ.

໒໙໐. ກິນ຺ຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ? ຘມ຺ມິໂກຕິ ອິມິນາ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕສທິໂສຕິ ອິມິນາ ອຸປາສເກນ ສຕ຺ຖຸ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໍ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຸໂນ ຈ ອປຣິສງ຺ກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສິກ຺ຂາປທເວລາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມິຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາປທມຣິຍາທາ ນາມ ນຕ຺ຖິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊ, ປກຕິວຊ຺ເຊ ປນ ເສຕຸຆາໂຕ ເອວ.

໒໙໑. ຉທນຏ຺ຐາເນ ຍທາກາສໍ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ຉທນນ຺ຕິ ອາກາສຈ຺ຉທນໍ. ປກຕິຍາ ອຸຕຸຜຣຓເມວາຕິ ຉາທິເຕ ຍາທິສໍ ອຸຕຸ, ຉທເນ ອຸຕ຺ຕິຓຠາເວປິ ຕມ຺ຫິ ເຄເຫ ຕາທິສເມວ ອຸຕຸຜຣຓໍ ອໂຫສິ. ເຕສໍເຍວາຕິ ເຕສໍ ຆຏິກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ເອວ.

໒໙໒. ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ¶ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ເອໂກ ກຸຑຸໂວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸຑຸວາ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ເອໂກ ອາຬ຺ຫໂກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຬ຺ຫກາ ເອກໍ ໂທຓໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ໂທຓານິ ເອກາ ມານິກາ, ຈຕສ຺ໂສ ມານິກາ ເອກາ ຂາຣີ, ວີສຕິ ຂາຣິກາ ເອໂກ ວາໂຫຕິ ຕເທວ ເອກສກຏ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໖໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ສກຏານິ ເອໂກ ວາໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕລຜາຓິຕາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສປ຺ປິອາທິໍ ມຣິຈາທິກຏຸກຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນາຫໍ ຣຎ຺ຎາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ກຸໂຕ ປຣິປ຺ຜສ຺ໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ນຈ຺ຈໍ ທຕ຺ວາ.

ຆຏິກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙໓. ຖູລເມວ ¶ ຖຸລ຺ລໍ, ຖຸລ຺ລາ ວິປຸລາ ມຫນ຺ຕາ ໂກຏ຺ຐາ ຊາຕາ ອິມສ຺ສາຕິ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ໂອທນປູປປຫູຕວເສນ ລທ຺ຘນາໂມ ນິຄໂມ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ປາຬິຍໍ ອິກ-ສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໙໔. ຣຏ຺ຐປາໂລຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມໍ. ປເວຓິວເສນ ອາຄຕກຸລວໍສານຸຄຕນ຺ຕິ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ວິນາສນໂຕ ປຸພ຺ເພ ຍາທິສໍ, ຕເຖວ ສມ຺ມເທວ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘາຕິ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ສມ຺ປນ຺ນາ. ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາຕິ ສິກ຺ຂາກາມຕາຍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຍມານໍ ທິສ຺ວາ.

ສຫ ¶ ຣຎ຺ຎາຕິ ສຣາຊິກໍ, ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊປຣິສໍ. ຈາຕຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຈຕຸວຓ຺ຓສມຸທາຍໍ. ໂປເສຕຸນ຺ຕິ ວທ຺ເຘຕຸໍ ທານາທີຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ. ຍໍ ກຸລໍ. ປໂຫສ຺ສຕີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ.

ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕຕິ ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗; ມຫານິ. ໓, ໖) ຈ ອາທິນາ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຘິສີລາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທເນນ ອຂຓ຺ຑໍ ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ກຎ຺ຈິປິ ສິກ຺ເຂກເທສໍ ອເສເສຕ຺ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ປຣິປູເຣຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ສໍກິເລສມລໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຕໂຕ ເອວ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສ’’ນ຺ຕິ. ທາຐິກາປິ ມສ຺ສຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມສ຺ສຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣາຘຣມສ຺ສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕານິ ກາສາຍານິ. ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕິ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ຕຖາ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ.

໒໙໕. ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ¶ ປິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕິຊນໂກ’’ຕິ. ມນສ຺ສ ອປ຺ປາຍນໂຕ ມນາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ມນວຑ຺ຒນໂກ’’ຕິ. ສຸເຂຘິໂຕ ຕຣຸຓທາຣກກາເລ. ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ສປ຺ປິຂີຣາທິສາທຸຣສມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທິອາຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ອຖ ວາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກຘາຕິຊນາທິປຣິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປຣິຈ຺ຉທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຸຬາຣປຓີຕສຸຂປຈ຺ຈຍູປຫາເຣຫິ ຈ ສຸເຂຘິໂຕ, ອກິຈ຺ເຉເນວ ທຸກ຺ຂປ຺ປຈ຺ຈຍວິໂນທເນນ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສຸເຂຘິໂຕ, ພາຫິຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂປຣິຠໂຕ. ກສ຺ສຈີຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ກິຎ຺ຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກລຠາຄໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ນນຸ ມຍໍ ຣຏ຺ຐປາລ ມຣຓາທີສຸ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ອປ຺ປຕີກາເຣນ ມຣເຓນປິ ຕຍາ ອກາມກາປິ ¶ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ, ເອວໍ ສຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ກິໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິນ຺ຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເກນ ປນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

໒໙໖. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ປຣິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ວິສເຍສຸ ຈາເຣຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຫີ’’ຕິ. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ວາ ສຸຂູປກຣເຓຫິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈາເຣຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈຣຓໍ ກາເຣຫິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ລຬນ຺ໂຕ ກີຬນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ລຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈທານໍ ທານໍ ນາມ, ອຸໂປສຖທິວສາທີສຸ ທາຕພ຺ພໍ ອຕິເຣກທານໍ ປທານໍ ນາມ. ປເວຓີຣກ຺ຂຓວເສນ ວາ ທີຍມານໍ ທານໍ ນາມ, ອຕ຺ຕນາວ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທີຍມານໍ ປທານໍ ນາມ. ປຈຸຣຊນສາຘາຣຓໍ ວາ ນາຕິອຸຬາຣໍ ທານໍ ນາມ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ອຕິອຸຬາຣໍ ປທານໍ ນາມ. ອຸທ຺ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ກຸໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ? ປພ຺ພຊິຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕໂຣ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ.

໒໙໙. ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພລຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ກາຍພລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍພລໍ ຊເນຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວໍ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເນຍ຺ໂຍ, ນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ນ ຈ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ຕສ຺ມາ. ຈິເຣນ ປພ຺ພຊິໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ຈິຣສ຺ເສວາ’’ຕິ, ຕໍ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ຕໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ເຕ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕຄພ຺ຠນ຺ຕຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສີເສນ ຄພ຺ຠນ຺ຕຣານິ ວທຕິ. ປຫຣາເປຕີຕິ ວໂຍວຸຑ຺ຒານຸຣູປໍ ກປ຺ປາປນາທິນາ ອລງ຺ກາຣາເປຕິ. ອນ຺ໂຕຊາຕຕາຍ ຎາຕິສທິສີ ທາສີ ຎາຕິທາສີ. ປູຕິຠາເວເນວ ລກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ໂທໂສ ວາ ອຠິໂທໂສ, ໂສວ ອາຠິໂທສິໂກ, ອຠິໂທສໍ ວາ ປຈ຺ຈູສກາລໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ອາຠິໂທສິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ¶ . ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ ປູຕິຠູຕຠາເວນ. ອຣິຍໂວຫາເຣນາຕິ ອຣິຍສມຸທາຈາເຣນ. ອຣິຍາ ຫິ ມາຕຸຄາມໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍໍ. ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິຣເປກ຺ຂຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ວິເສສໂຕ ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາວ ວຕ຺ຖຸໂນ. ນິມີຍຕິ ສຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຖາສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ ອາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ.

໓໐໐. ຆຣໍ ¶ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ເຄຫສາມິນິຍາ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານຠູຕໍ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ. ອາລປເນຕິ ທາສິຊນສ຺ສ ອາລປເນ. ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນ຺ໂຕເຄຫໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິໂຍ. ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຆເຣສຸ ເອກມນ຺ເຕ ໂຠຊນສາລາ ໂຫນ຺ຕິ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສຸສໍວິຫິຕທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐວາລິກງ຺ຄຓາ.

ອໂນກປ຺ປນໍ ອສທ຺ທຫນໍ. ອມຣິສນໍ ອສຫນໍ. ອນາຄຕວຈນໍ ອນາຄຕສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂມ຺ປີ’’ຕິ. ອຣິຍິທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ‘‘ປຏິກູເລ ອປຏິກູລສຎ຺ຎີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໔໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອຣິຍິທ຺ຘິຍໍ.

ປູຕິກຸມ຺ມາໂສ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ໂມ ຕສ຺ສ ເຄຫໂຕ ລທ຺ໂຘປິ ນ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ທາສິຊເນນ ທິນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ເທຍ຺ຍຘມ຺ມວເສນ ເນວ ທານໍ ອລຕ຺ຖມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອິເມຫິ ມຸຓ຺ຑເກຫີ’’ຕິອາທິນາ ນິຕ຺ຖຸນນວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘເມວ, ຕສ຺ສ ປນ ອຸຊຸກຜາສຸສມາຈາຣວເສນ ອລທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຏິສນ຺ຖາຣວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານມ຺ປິ ນ ອລຕ຺ຖມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເນວ ທານ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຈ຺ຈາສີສາຍ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຈຸຣຊໂນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຘິປ຺ປາຍມສ຺ສ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕິກາປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ສິປ຺ປິກາຉທາຫິ ຉນ຺ນໍ.

ອຸກ຺ກຏ຺ຐເອກາສນິກຕາຍາຕິ ອິທໍ ຠູຕກຖນມຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຕຖາຠາວທີປນໂຕ. ມຸທຸກສ຺ສປິ ຫິ ເອກາສນິກສ຺ສ ຍາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຕສີເສນປິ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອາສນໍ ວາ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ ວາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິໂກຕິ ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຫຏຠິກ຺ຂມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ປຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ກໂຣຕິ. ເອເຕເນວ ເຖຣສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຠາໂວ ທີປິໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ສ຺ວາຕນາຍ ຠິກ຺ຂໍ ນາມ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ອຘິວາເສສີຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕຸ ອນຸຄ຺ຄເຫນາ’’ຕິອາທິ ¶ . ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄສຸທ຺ຘິກາ ນ ຠວນ຺ຕິ.

໓໐໑. ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທ຺ຘິວເສນ ປໂຍຊິຕໍ, ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ປິຕາມຫໍ ຘນໍ ລທ຺ຘາ, ສຸຂໍ ຊີວຕິ ສຎ຺ຈໂຍ’’ຕິ ¶ . ເຊຏ຺ຐກິຕ຺ຖິໂຍຕິ ປຘານິຕ຺ຖິໂຍ. ອິໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກຸເລ ອນຸຠວິຕພ຺ພວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອຎ຺ຎໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກຸເລ ອນຸຠວິຕພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

໓໐໒. ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກປ຺ປນາຍ ເຈວ ອຣຫຣູເປນ ອລງ຺ກາຣາທິນາ ຈ ຈິຕ຺ຕິຕຎ຺ເຈວ ວິຈິຕ຺ຕິຕຎ຺ຈ. ວຓກາຍນ຺ຕິ ວຓຠູຕໍ ກາຍໍ. ສມນ຺ຕໂຕ ອຸສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມກາຍວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ. ນິຈ຺ຈາຕຸຣນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬິຕໍ, ສທາ ທຸກ຺ຂິຕໍ ວາ. ພຫຸສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ ຣາຄວຕ຺ຖຸຠາເວນ ອຠິຊເນຫິ ຫາວຠາວວິລາສວເສນ, ອາມິສວເສນ ຈ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ພຫູຫິ ສງ຺ກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ຐິຕີຕິ ອວຏ຺ຐານໍ ອວິປຣິຓາໂມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຠິຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາວ ນິຍຕາ’’ຕິ, ປຣິສ຺ສວຠາວາປຕ຺ຕິ ເຈວ ວິນາສປຕ຺ຕິ ຈ ເອກນ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈິຕ຺ຕກຕມ຺ປີຕິ ຄນ຺ຘາທີຫິ ຈິຕ຺ຕກຕມ຺ປິ. ຣູປນ຺ຕິ ສຣີຣໍ.

ອລຕ຺ຕກກຕາຕິ ປິຓ຺ຑິອລຕ຺ຕເກນ ສຸວຓ຺ຓກຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອລຕ຺ຕເກນ ຣຎ຺ຊິຕາ’’ຕິ. ຈຸຓ຺ຓກມກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ໂທສນີຫຣເຓຫິ ຕາປທຫນາທີຫິ ກຕາຠິສງ຺ຂາຣມຸຂໍ ໂຄໂຣຈນາທີຫິ ໂອຠາສນກຈຸຓ຺ເຓຫິ ມກ຺ຂິຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາສປກກ຺ເກນາ’’ຕິອາທິ.

ຣໂສທເກນາຕິ ສຣລນິຍ຺ຍາສຣສມິສ຺ເສນ ອຸທເກນ. ອາວຕ຺ຕນປຣິວຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາຕິ ອາວຕ຺ຕນປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ນເຕ ກຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐປທກຣຈນາຍາຕິ ຠິຕ຺ຕິກູຏທ຺ຘຈນ຺ທາທິວິຠາຄາຍ ອຏ຺ຐປທກຣຈນາຍ.

ວິຣວມາເນຕິ ‘‘ອຍໍ ປລາຍຕິ, ຄຓ຺ຫ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວິຣວມາເນ. ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂອໂຣເຘຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໓໐໓. ອຸສ຺ສິຕາຍ ອຸສ຺ສິຕາຍາຕິ ກຸລວິຠວພາຫຸສຈ຺ຈປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຄ຺ຄຕາຍ ອຸຄ຺ຄຕາຍ. ອຠິລກ຺ຂິໂຕ ອຸຬາຣຠາເວນ.

໓໐໔. ປຣິຊຸຎ຺ຎານີຕິ ¶ ປຣິຫານານິ. ເຍ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູຕາ ສຕ຺ຕາ ຊິຓ຺ຓກປ຺ປາ ວໂຍຫານິສຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຊຣາຊິຓ຺ໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ, ນ ສີລາທິວຸຑ຺ໂຒ. ມຫຕ຺ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກ, ຊາຕິຍາ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ວິຠວາທິນາຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລໂກ ¶ . ທ຺ວຕ຺ຕິຣາຊປຣິວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອທ຺ຘານໍ ກາລໍ ຄໂຕ ວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ອທ຺ຘຄໂຕ. ຕຖາ ຈ ປຐມວຍໍ ມຊ຺ຌິມວຍຎ຺ຈ ອຕີໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຊິຓ຺ຓາທິປເທຫິ ປຐມວຍມຊ຺ຌິມວຍສ຺ສ ໂພຘິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕຕາວິສິຏ຺ໂຐ ວຍ-ສທ຺ໂທ ໂອສານວຍວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) ເອວມາທີສຸ ວິຍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອປ຺ປາພາໂຘຕິ ອໂຣໂຄ, ອປ຺ປາຕງ຺ໂກຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ວາ ອິຘ, ຕຕ຺ຖາປິ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ໂຍ ຫິ, ຄຫປຕິ, ອິມໍ ປູຕິກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຏິຊາເນຍ຺ຍ ກິມຎ຺ຎຕ຺ຣ ພາລ຺ຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ວິປຈ຺ຈນໍ ວິປາໂກ, ໂສ ເອວ ເວປາໂກ. ສໂມ ເວປາໂກ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ສມເວປາກິນີ, ຕາຍ. ເຕເນວ ສມເວປາກິນິຠາເວນ ສພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ມເທວ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ. ຄຫຓິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕອາຫາໂຣ ສມ຺ມເທວ ຊີຣນ຺ໂຕ ສຣີເຣ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ ຠຸຕ຺ຕຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ຊີຣຕິ ຄຫຓິຍາ ຕິກ຺ຂຠາເວນ. ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຠຸຕ຺ຕາກາເຣເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ ຄຫຓິຍາ ມນ຺ທຠາວໂຕ. ຠຕ຺ຕຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ ຠຸຕ຺ຕອາຫາຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຕິ ສມເວປາກິນິຠາເວເນວ. ປຕ຺ຕານໍ ໂຠຄານໍ ປຣິກ຺ຂິຍມານໍ ນ ສຫສາ ເອກຊ຺ຌໍເຍວ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອນຸກ຺ກເມນ, ຕຖາ ຎາຕໂຍປີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນາ’’ຕິ. ຉາຕກຠຍາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພ຺ຍາຘິຠຍາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໓໐໕. ອຸທ຺ເທສສີເສນ ນິທ຺ເທໂສ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມນິທ຺ເທສາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ເຍ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ອຸທ຺ເທສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕວ ຘມ຺ມາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ນິທ຺ເທສາຕິ ‘‘ຘມ຺ມນິທ຺ເທສາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ເຍ ຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈຕາທິວິຠາວນວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຘມ຺ມາ ຕເຖວ ນິສ຺ເສສໂຕ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປທານໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຊຣາມຣຓສນ຺ຕິເກ. ອທ຺ຘຸໂວຕິ ນິທ຺ຘຸໂວ ນ ຖິໂຣ, ອນິຈ຺ໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຸວຏ຺ຐານວິຣຫິໂຕ’’ຕິ, ອຊາຕາຠູຕາສງ຺ຂຕຘຸວຠາວກາຣຓວິວິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນີຍ຺ຍຕີຕິ ວາ ¶ ຊຣາມຣເຓນ ໂລໂກ ສມ຺ມາ ນີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘຸໂວຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕາຍິຕຸນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິພ຺ຍສນໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ອິສ຺ສເຣນ ອຕ຺ຕນາ ວິຣຫິໂຕຕິ. ‘‘ອິມໍ ໂລກໍ ອິໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມິ, ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານໍ ຕໍ ອຘິຠວິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຠິສຣຕີຕິ ¶ ອຠິສ຺ສຣຓໍ, ໂລກສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ທາຕາ ຫິຕສ຺ສ ວິຘາຕາ ໂກຈິ ອິສ຺ສໂຣ, ຕທຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ອນຠິສ຺ສໂຣຕິ ອສຣໂຓ’’ຕິ. ນິສ຺ສໂກ ມມາຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸອຠາວໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ສກຠຓ຺ຑວິຣຫິໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຓ຺ຫາຍ ວເສ ຊາໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ວິຊິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ທາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໐໖. ຫຕ຺ຖິວິສຍຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວາ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປໍ ‘‘ຫຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຫຕ຺ຖິສ຺ມິນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ເປ’’ຕິ, ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາຕິສຍໍ ອູຣຸພລໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອູຣຸພລີຕິ ອາຫ – ‘‘ອູຣຸພລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ, ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນ຺ນໍ ປຣເສນໍ ຠິນ຺ທໂຕ ຠິນ຺ນໍ ສກເສນໍ ສນ຺ຘາຣຍໂຕ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຍໂຕ. ພາຫຸພລີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍສ຺ສ ຫິ ຜລກຎ຺ຈ ອາວຸຘຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອິຘ ປນ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ອາຫຣິຕຸໍ ພາຫຸພລນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອູຣຸພລີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ພາຫຸພລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ‘‘ພາຫຸພລີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອູຣຸພລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອລໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອລມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕ຺ຖອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ.

ປຣິໂຍຘາຍາຕິ ວາ ປຣິໂຕ ອາຣກ຺ຂໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ. ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ໂຂ, ໂຠ ຣຏ຺ຐປາລ, ອິມສ຺ມິໍ ຣາຊກຸເລ ຫຕ຺ຖິກາຍາປິ…ເປ… ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ໂສ ຣາຊາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສສ຺ສ ກາຣຓໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ອາຫ.

ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອນຸ ປຈ຺ຉາ ຄາຍນວເສນ ກຖນໍ ອນຸຄີຕິ. ຕາ ປນ ຄາຖາ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສານໍ ເທສນານຸປຸພ຺ພິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາປິ ຍຖາຣຫໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ອນຸຄີຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສານໍ ອນຸຄີຕິ’’ນ຺ຕິ.

໓໐໗. ເອກນ຺ຕິ ເອກຊາຕິຍໍ. ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມາ ວິສຍເຠເທນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສາຄຣນ຺ເຕນາຕິ ¶ ສາຄຣປຣິຍນ຺ເຕນ.

ອໂຫ ວຕາຕິ ໂສຈເນ ນິປາໂຕ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ປາປໍ ກຕໍ ມຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອມຣາຕິອາທີສຸ ¶ ອາຫູຕິ ກເຖນ຺ຕິ. ມຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອມ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂສກວເສນ ‘‘ອມຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂວສານນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ, ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາວາຕິ ປຎ຺ຎາ ເອວ. ຘນໂຕຕິ ສພ຺ພຘນໂຕ. ອຸຕ຺ຕມຕຣາ ເສຏ຺ຐາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຊີວິໍ ຊີວິຕມາຫຸ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໔).

ເຕສຸ ປາປໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ອຕ຺ຕຠາວປຣມ຺ປຣາຍ. ສໍສາຣໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຠວາທີສຸ ສໍສາຣສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນເຫຕຸໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຣໂລກໍ ອຸເປຕິ, ປຣໂລກໍ ອຸເປນ຺ໂຕວ ພຫຸວິຘທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ຄພ຺ຠຎ຺ຈ ອຸເປຕິ. ຕາທິສສ຺ສາຕິ ຕຖາຣູປສ຺ສ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕສ຺ສ ອປ຺ປປຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ອປ຺ປປຎ຺ໂຎ ຈ ອຠິສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ຫິຕສຸຂາວຫນ຺ຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍນ຺ໂຕ.

‘‘ປາປຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາທິສສ຺ສ ປຣໂລໂກ ນາມ ທຸຄ຺ຄຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ຫິ ອປາຍໂລເກ’’ຕິ.

ວິວິຘຣູເປນາຕິ ຣູປສທ຺ທາທິວເສນ ຕຕ຺ຖປິ ປຓີຕຕຣາທິວເສນ ພຫຸວິຘຣູເປນ.

ສາມຎ຺ຎເມວາຕິ ສມຓຠາໂວ ເອວ ເສຍ຺ໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທິໂຕ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມຸທ຺ເທໂສ ອນຸຄີໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ຕຕິໂຍ. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ທຸຕິໂຍ. ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ທຸຕິຍຕຕິຍາ. ສຕ຺ຕມຄາຖາຍ ປຐໂມ ຘມ຺ມຸທ຺ເທໂສ ອນຸຄີໂຕ, ອຏ຺ຐມາທີຫິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສຸ ກາເມສຸ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ຍຖາຣຫໍ ອາທີນວານິສໍສໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊກາຣຓໍ ປຣມໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຸທ຺ເທສໍ ນິຄເມຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາ ປນ ຄາຖາ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສານໍ ເທສນານຸປຸພ຺ພິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາປິ ຍຖາຣຫໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ອນຸຄີຕາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ມຆເທວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐໘. ປຸພ຺ເພ ¶ ¶ ມຆເທໂວ ນາມ ຣາຊາຕິ ອຕີຕກາເລ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ອເນກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊູນໍ ອາທິປຸຣິໂສ ມຆເທໂວຕິ ເອວໍນາໂມ ຣາຊາ.

ຘມ຺ໂມຕິ ຣາຊຘມ຺ໂມຕິ ໂລກິກາ ວທນ຺ຕິ. ມຫາໂພຘິນິຘານປາຣມິຕາສງ຺ຂາໂຕ ປນ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຎາເຍນ. ຕທາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາທິຠາວນາຘມ຺ມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສປິ ວາ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສກຸສລກມ຺ມປເຖ ຐິໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຈ ໂສ ປກ຺ຂປາຕາຠາວໂຕ ‘‘ສໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມໍ ຈຣຕີ’’ຕິ. ປກຕິນິຍາເມເນວາຕິ ປເວຓິຍາ ອາຄຕນິຍາເມເນວ. ຍສ຺ມາ ນິຄມຊນປເທສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄຫປຕີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄຫປຕິການ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ອຎ຺ຎເມວ ນາຄຣຈາຣິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ເນຄມຊນປທຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ ‘‘ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊນປເທສຸ ຈາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນນິຄ຺ຄມນວເສນ ອຸໂປສຖສ຺ສ ປຏິຫຣຓໍ ປາຏິຫາຣິໂຍ, ໂສ ເອວ ປາຏິຫາຣິໂກ, ປກ຺ໂຂ. ອິເມ ທິວສາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິວສາ.

໓໐໙. ເທໂວຕິ ມຈ຺ຈຸ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຫິ ເທໂວ ປກຕິສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ. ‘‘ອຫໍ ອສຸກໍ ມທ຺ທິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ເກເສ ຄເຫຕ຺ວາ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ມຈ຺ຈຸເທວສ຺ສ ອາຓາກຣາ ທູຕາ ວິຍາຕິ ທູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິພ຺ພານຸຠາວໍ ອາວິກຕ຺ວາ ຐິຕາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕາພ຺ຍາກຣຓສທິສເມວ ໂຫຕິ ນ ຈິເຣເນວ ມຣຓສມ຺ຠວໂຕ. ວິສຸທ຺ຘິເທວານນ຺ຕິ ຂີຓາສວພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ເຕ ຫິ ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຊິຓ຺ຓາທິເກ ທສ຺ເສນ຺ຕິ.

ທຸຂິຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາຘິຕນ຺ຕິ ພ຺ຍາຘິຠາເວນ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕິມຠວິກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິເທເວຫິ ອຸປຏ຺ຐາປິຕຠາວໍ ອຸປາທາຍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ເຕຫິ ອນຸປຏ຺ຐາປິຕານມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ຕຖາ ໂວຫຣິຕພ຺ພຕາ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ.

ທິສມ຺ປຕີຕິ ¶ ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ, ທິສາສີເສນ ເທສາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເທສານໍ ອຘິປຕິຣາຊາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສິ ຣຸຫນ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຣຸຫາ, ເກສາ. ເຕ ປເນຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປລິຕຕ຺ຕາ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມວຍສນ຺ທສ຺ສກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວໂຍຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຸຣິສຍຸໂຄ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ວໍເສ ສຎ຺ຊາຕປຸຣິສຏ຺ຐິຕິຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ວໍສສມ຺ຠເວ ປຸຣິເສ’’ຕິ. ຣາຊເຄຫໂຕ ອາຫຏຠິກ຺ຂາຍ ຍາເປນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ກຸມາຣກປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸປຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຣິຫຣິຍມາໂນວາຕິ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຫຣິຍມາໂນ ວິຍ ເວລາຍ ເວລາຍ ເຕນ ມຫຕາ ປຣິຊເນນ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ກຸມາຣກີຬໍ ກີຬີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣິຫຣິຍມາໂນ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ສຕິ ຈຕຸຣາສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຖຎ຺ຎປາຍີ ຕຣຸຓທາຣໂກ ອໂຫສີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ກຸມາຣກາລໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ໂອປຣຊ຺ຊວຈນໂຕ ວິຣຸທ຺ຘຎ຺ເຈຕໍ. (ປຎ຺ຈມງ຺ຄລວຈເນນ ອຸນ຺ນງ຺ຄລມງ຺ຄລອຸກ຺ກນ຺ຕນມງ຺ຄລກມ຺ມຫາຍມງ຺ຄລທຸສ຺ສມງ຺ຄລານິ ສມຸປຄຕານິ ເອວ ອເຫສຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ).

໓໑໑. ສວໍສວເສນ ອາຄຕາ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸອາທໂຍ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ປປຸຕ຺ຕາ ຈ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຸຕ຺ຕປປຸຕ຺ຕກາ ປຣມ຺ປຣາ. ນິຫຕນ຺ຕິ ນິຫິຕໍ ຐປິຕໍ, ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຫຕນ຺ຕິ ວາ ສຕຕໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ ວຬຎ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກລ຺ຍາຓວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕິເຣກຕຣາ ທ຺ເວ ຄຸຓາຕິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ມຆເທວກາລໂຕ ອຕິເຣກຕຣາ ທ຺ເວ ຄຸຓາ ອິຕຣຣາຊູຫິ ປນ ອຕິເຣກຕຣາ ອເນກສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທາ ເອວ ຄຸຓາ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

໓໑໒. ເຕຕ຺ຕິໍສ ສຫປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕໍສຫຈຣິຕຏ຺ຐານໍ ເຕຕ຺ຕິໍສໍ, ຕເທວ ຕາວຕິໍສໍ, ຕໍນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວຕິໍສາ. ນິວາສຠາໂວ ຈ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນປຸພ຺ພໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານນ຺ຕິ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວານ’’ນ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ນິມິມຫາຣາຊສ຺ສ. ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາຕິ ‘‘ສີລໍ ອຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ມາ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນປິ, ‘‘ເອກນ຺ຕໂຕ ມມ ວິຊິເຕ ວສນ຺ເຕນ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຕໂອວາທວເສນປິ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ.

ອຖ ¶ ນນ຺ຕິ ມຫາຊຸຕິກໍ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ ມຫານຸຠາວໍ ນິມິຣາຊານໍ. ‘‘ສກ຺ໂກຫມສ຺ມິ ເທວິນ຺ໂທ, ຕວ ສນ຺ຕິກມາຄໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສກ຺ກຠາວໍ ປເວເທຕ຺ວາ ‘‘ກງ຺ຂໍ ເຕ ປຏິວິໂນເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣາ’’ຕິອາທິ.

ສີລໍ ¶ ອຸປາທາຍ ໂອມກຕາຍ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ຫີເຬນ຺ໂຕ ວທຕິ. ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍາຕິ ລາຠຍສາທີນຎ຺ເຈວ ປິຍມນາປຕາທີນຎ຺ຈ ອາສວກ຺ຂຍປຣິໂຍສານານໍ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມຄຸຓຕາຍ. ຕທາ ສກ຺ໂກ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘໍວ ທານໂຕ ສີລໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ວສິຍມານໍ ກາມາວຈຣເທວໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເປຕ຺ຕິວິສຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ປູຣິຕປາຣມິສ຺ສ ເທວໂລໂກ ເປຕໂລໂກ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຈ຺ຉຣາຄຓສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ, ປິສາຈຄຓເສວິຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໖).

ຂຕ຺ຕິເຍຕິ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິຍໍ. ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ກາມສໍກິເລສວິສຸຊ຺ຌນໂຕ. ກາຍາຕິ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍມາຫ.

ອິມສ຺ສ ມມ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຣູປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫຸເທວ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອວິກມ຺ປມາໂນ’’ຕິ. ຠາຍນ຺ໂຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ເຕນ ກາຍສ຺ສ ຈ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ເຕນ ວິກມ຺ປຕິ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠາຍມາໂນ’’ຕິ. ສຸຂໍ ກເຖຕຸໍ ໂຫຕີຕິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ກເຖຕຸໍ ສຸຂໍ ໂຫຕິ.

໓໑໓. ມນໍ ອາຄມ຺ມ ຍຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ມາຕລິສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຣເຖ ຍຸຕ຺ຕອາຊານີຍກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເທວປຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຕາທິເສ ກາເລ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍຖາ ເອຣາວໂຓ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິກິຈ຺ຈໍ. ນທ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຣຖປຎ຺ຊຣປຣິຍນ຺ເຕນ ອກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ ນທ຺ຘີ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອກ຺ໂຂ ພຊ຺ຌຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອກ຺ຂພທ຺ໂຘ, ອກ຺ເຂນ ຣຖສ຺ສ ພທ຺ຘຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ເທວໂລກໂຕ ຍາວ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ຄມນວີຖິ, ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາມຸຂເມວ ຣຖໍ ເປເສສິ, ເອວໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ຄມນວີຖິໂຕ ຍາວ ຣຎ຺ໂຎ ປາສາໂທ, ຕາວ ຕເຖວ ເປເສສິ. ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ປໂຕທລຏ຺ຐິຍາ ອາກາສໍ ວິລິຂນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນິຣຍຄາມີ ເທວໂລກຄາມີ ຈາຕິ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ກຕເມນາຕິອາທິ ເທສນາມຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ເຕນ ຣເຖນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ນິຣໂຍ ເທວໂລໂກ ຈ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ວຸຕ຺ຕກາຣຓເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸຠເຍເນວ ມໍ ມາຕລິ ເນຫີ’’ຕິ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄມໍ. ເວຕ຺ຕຣຓິນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ນິຣຍໍ. ກຸຖິຕນ຺ຕິ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ນິປກ຺ກເຕລສທິສຊາລໍ. ຂາຣສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂາໂຣທກສທິສໍ.

ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ນິຣຍາຠິມຸຂໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ພີຣຓີເທວຘີຕາຍາຕິ ‘‘ພີຣຓີ’’ຕິ ເອວໍນາມິກາຍ ¶ ອຈ຺ຉຣາຍ. ໂສຓທິນ຺ນເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ໂສຓທິນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຄຓເທວປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຄຓວເສນ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ຄຓວເສເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວປຸຕ຺ຕານໍ.

ປຕ຺ຕກາເລຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ເວລາຍ. ອຕິຖິນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ເອກໍ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາຕາວ ປຸຕ຺ຕໍ ສກິມາຠິນນ຺ທີຕິ ຍຖາ ປວາສໂຕ ອາຄຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ມາຕາ ສກິໍ ເອກວາຣໍ ອາຄຕກາເລ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕຖາ ນິຈ຺ຈກາເລ ອຠິນນ຺ທິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ. ສໍຍມາ ສໍວິຠາຄາຕິ ສີລສໍຍມາ ສໍວິຠາຄສີລາ. ຊາຕເກຕິ ນິມິຊາຕເກ.

ຈິຕ຺ຕກູຏນ຺ຕິ ເທວນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໍ. ສກ຺ໂກ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ມຫາສຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕໍ ເທວຕານໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸສູຍຈິຕ຺ຕໍ ພຫິ ອນາວິກຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຈ ນໍ ຐເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ອຎ຺ເຎສໍ ປຸຎ຺ເຎນ ວສາຫີຕິ ສກ຺ກສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕໍ ໂຣເສຕຸກາມຕາຍ ອາຣາຘນໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ປຸຣາຓສກ຺ໂກ ທີຆາຍຸໂກ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ຊຣາຊິຓ຺ຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຊຣສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໑໕. ເສສໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄມນາ ເສສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວໍເສ ໂປຣາຓຣາຊູນໍ ຣາຊຈາຣິຕ຺ຕໍ. ປາກຕິກນ຺ຕິ ປຸນ ສຠາວຕ຺ຕເມວ ຄໂຕ ອໂຫສິ, ອປພ຺ພຊິຕຠາວວຈເນເນວສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາທີນໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຸຓານໍ ອຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

໓໑໖. ວີຣິຍໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ຕາວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ສຕິ ສີລວຕໍ ກລ຺ຍາຓວຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ¶ . ທຸສ຺ສີເລນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິຣາສຠາເວນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຕ຺ຕ ເສຂາ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓວຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ຂີຓາສເວນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຆເທວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ມຘຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑໗. ມຘຸຣາຍນ຺ຕິ ¶ ອຸຕ຺ຕຣມຘຸຣາຍໍ. ຄຸນ຺ທາວເນຕິ ກາຬສິປ຺ປລິວເນ. ອຕິມຸຕ຺ຕກວເນຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຈຕູສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ. ປຓ຺ຑໂຣຕິ ປຣິສຸທ຺ໂຘ. ກາຬໂກຕິ ອປຣິສຸທ຺ໂຘ. ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິປຎ຺ຎາປນຏ຺ຐາເນສູຕິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິວເສນ ສຸທ຺ຘຈິນ຺ຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວ ສຸທ຺ຘຊາຕິກາ, ນ ອິຕເຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສໍສາຣໂຕ ວາ ສຸທ຺ຘຈິນ຺ຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເວທວິຫິຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘວິຘິໂນ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ປເນຕໍ ເຕສໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຂຕ຺ຕິຍເວສ຺ສານມ຺ປິ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ມນ຺ຕຊ຺ເຌນວິຘິນາ ຈ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິຍາຠາວໂຕ. ປຸຕ຺ຕາ ນາມ ອໂນຣສາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອິເມຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຣສາ’’ຕິ. ອຸເຣ ສໍວຑ຺ຒິຕປຸຕ຺ໂຕປິ ‘‘ໂອຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິເມ ປນ ມຸຂໂຕ ນິຄ຺ຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເຣ ສໍວຑ຺ຒາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ພ຺ຣຫ຺ມໂຕ ຊາຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ, ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ຠູຕາປິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອິເມ. ອິເມ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິຕາ, ຕໂຕ ເອວ ພ຺ຣຫ຺ມໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພວິຊ຺ຊາທິທາຍຊ຺ຊທາຍາທາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທາຍາທາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກຕ຺ຖນາປລາປສທິສໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ອປ຺ປມາຓໍ ອວິມທ຺ທກ຺ຂມໍ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມກຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຆໂສເຍວາ’’ຕິອາທິ. ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິອາທິ ວຈນມຕ຺ຕເມວ, ນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຕຫິ ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາໂຣ ອຕ຺ຖິ.

໓໑໘. ສມິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ທິຏ຺ຐິທີປນວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ນິປ຺ຜຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມໂນຣໂຖ ປູເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຂຕ຺ຕິໂຍປີຕິ ປຣຂຕ຺ຕິໂຍປິ ¶ . ອສ຺ສາຕິ ສມິທ຺ຘຘນາທິໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເນສນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍິຠາວາທິນາ ອິຕເຣຫິ ອຸປຈຣິຕພ຺ພຕາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໓໒໒. ອຫໍ ¶ ຈີວຣາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຈ຺ຉິຕຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ວເທຍ຺ຍາຖ ເຍນຕ຺ໂຖຕິ ໂຍຊນາ. ໂຈຣາທິອຸປທ຺ທວນິເສຘເນນ ຣກ຺ຂາຄຸຕ຺ຕິ, ທານາທິນິມິຕ຺ຕອຸປທ຺ທວນິເສຘເນນ ອາວຣຓຄຸຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານຕ຺ຖນິເສຘເນນ ວາ ຣກ຺ຂາຄຸຕ຺ຕິ, ອາຄາມິອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ ອາວຣຓຄຸຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂຍ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ອິຕເຣນ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ພຠາເວ, ກຸສລາກຸສລກຣເຓນ ເນສໍ ວເສນ ລທ຺ຘພ຺ພອຠິສມ຺ປຣາເຍ, ປພ຺ພຊິເຕຫິ ລທ຺ຘພ຺ພສາມີຈິກິຣິຍາຍ ຈ ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ວິເສສາຠາໂວ ປາຬິຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາເຣ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາວິໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຘຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ໂພຘິຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ໂອໂລກນກປທຸມນ຺ຕິ ¶ ລີລາອຣວິນ຺ທໍ. ຕສ຺ມາຕິ ໂກກນທສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ໂກກນໂທຕິ ສງ຺ຂໍ ລຠິ.

໓໒໕. ຍາວ ປຈ຺ຉິມ…ເປ… ຜລກໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ. ອຸປຣິມຜລຄຕຎ຺ຫິ ໂສປານມຕ຺ຖກໍ. ໂອໂລກນຕ຺ຖໍເຍວາຕິ ນ ເກວລໍ ຠຄວໂຕ ອາຄມນຎ຺ເຎວ ໂອໂລກນຕ຺ຖໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຖນາຍ ສນ຺ຖຣາປິຕາຍ ເຈລປຏິກາຍ ອກ຺ກມນສ຺ສປິ.

ສກຸຓໂປຕເກຕິ ກາທມ຺ພຏິຏ຺ຏິຠປຸຕ຺ຕເກ. ອຎ຺ໂຎວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມາຕຸຄາມໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອິທານິ ຠຣິຍາຠູໂຕ ມາຕຸຄາໂມ ຠເວຍ຺ຍ. ປຸຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວເສນ ປຸຕ຺ຕໍ, ໂນ ຕສ຺ສ. ອຸໂຠຫີຕິ ອິເມຫິ ເອວ ອຸໂຠຫິ. ອິເມຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຸຊ຺ຌາຍນໍ, ອນາຄເຕ ມນຸສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຖຕໍ ເຈລປຏິກໍ. ມງ຺ຄລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມງ຺ຄລິກາ.

໓໒໖. ຕຕິຍໍ ¶ ກາຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິປ຺ປຏິສາຣານຸປ຺ປາທນມາຫ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ-ສຸຂໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ…ເປ… ມຎ຺ຎມາໂນ ເອວມາຫ.

໓໒໗. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໂຕ ວິເວເຈຕຸກາໂມ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣຠິ. ມຫາສຈ຺ຈເກ(ມ. ນິ. ໑.໓໖໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນິຍາເມເນວ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ປາສຣາສິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໔໓. ອງ຺ກຸສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ເຉໂກ ໂຫຕີຕິ ອງ຺ກຸສຄຫຓສິປ຺ປໍ. ເມຆອຸຕຸນ຺ຕິ ເມຆໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສີຕອຸຕຸໍ. ປພ຺ພຕອຸຕຸນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸໍ. ອຸຠຍວເສນ ຈ ຕສ຺ສ ¶ ຕຖາ ສີຕຸຓ຺ຫອຸຕຸໂຕ ເອໂນ ອາຄໂຕຕິ ຕ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຸເທໂນຕິ ນາມໍ ອກາສິ.

ຕາປໂສ ໂອຄາຬ຺ຫຎາຓວເສນ ຣຎ຺ໂຎ ມຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ໂກສມ຺ພິນຄເຣ ປຣນ຺ຕປຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຸພ຺ເພຕິ ສີລວນ຺ຕກາເລ. ຫຕ຺ຖິຄນ຺ຖນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປນສຕ຺ຖໍ. ເຕເນວສ຺ສ ຕໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ອິຊ຺ຌຕິ.

໓໔໔. ປທຫນຠາໂວຕິ ຠາວນານຸໂຍໂຄ. ປຘາເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ປຘານິໂຍ, ປຘານິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕສ຺ເສວ ປຘານິຍຠາວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ກາຣຓານິ ປຘານິຍງ຺ຄານິ. ສທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ໂຘ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕາ ອາຄມນສທ຺ຘາ ເອວ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ສທ຺ຘາ ຄຣຸຕຣາຕິ ສາ ເອວ ຄຫິຕາ. ອຈລຠາເວນ ໂອກປ຺ປນໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາຂ຺ຍາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເກນຈິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸເຓ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ກປ຺ປນໍ. ປສາທຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສີທນເມວ. ໂພຘິນ຺ຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ໂພຘີຕິ ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຈ຺ຉິຕສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸຘມ຺ມຕາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉິຕາ ເອວ ¶ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາສີສເມວ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ປຘານໍ ວີຣິຍໍ ອິຊ຺ຌຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ‘‘ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຘານານຸໂຍເຄ ອວໍມຸຂສມ຺ຠວໂຕ.

ອປ຺ປາພາໂຘຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຄຸຓໍ ປກາເສຕາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊິຕາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິໂສຘນຕ຺ຖໍ. ອຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ຊານິຕຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕນາ’’ຕິອາທິ. ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕາຍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕຸນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຊຫິຕຸໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຂີຍຕີຕິ ກິເລເສສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸ ເຕນ ຕທຸປນິສ຺ສຍກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໕. ເສສທິວເສຕິ ສຕ຺ຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທ຺ເວ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ.

໓໔໖. ກຸຈ຺ຉິສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ¶ ຄພ຺ໂຠ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ‘‘ກຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸຈ຺ຉິມຕີ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປນ຺ນສຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອາຣກ຺ໂຂ ປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ມາຕຣາ ຄຫິຕສຣຓໍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ປເວທຍິຕສ຺ສ ກຸສລໍ ສຣຓໍ ນາມ, ມາຕຸ ກຕຣກ຺ໂຂ ປຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕຕິ. ມຫລ຺ລກກາເລຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານນກາເລ. ສາເຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາພລໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອສ຺ສ ສາເຣນ຺ຕິ. ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ສຣຓຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓປຸພ຺ພກຕນ຺ນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຠາວໂຕວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂພຘິຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ອງ຺ຄຸລິມາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔໗. ອງ຺ຄຸລີນໍ ¶ ມາລໍ ຘາເຣຕີຕິ ອິມິນາ ອນ຺ວຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຈຣິຍວຈເນນ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ຘາຣເຓ. ກຣີສສຫສ຺ສເຂຕ຺ເຕ ເອກສາລິສີສໍ ວິຍ ອປຎ຺ຎາຍມານສກກິຈ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕກ຺ກສີລໍ ເປສຍິໍສຸ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ¶ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫສມ຺ມາປໂຍເຄນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກ ສມ຺ປຣາຍິເກ ຈ ອຕ຺ເຖ ຊານນ຺ໂຕ ຠາຣິຍໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ພາຫິຣກາ ອເຫສຸໍ ອຫິໍສກສ຺ສ ວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສຠາວໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕິຠາເວນ. ສິເນເຫເນວ ວທນ຺ເຕຕິ ສິເນເຫນ ວິຍ ວທນ຺ເຕ.

ຄຓນມ຺ປິ ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຄຓນວິຘິມ຺ປິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປກຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຐປິຕຏ຺ຐາເນຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉນ຺ຕຣາທິເກ ຐປິຕຏ຺ຐາເນ ສກຸນ຺ຕສິງ຺ຄາລານໍ ວເສນ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ຠຄ຺ຄໂວຕິ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ວທຕິ. ໂຈໂຣ ອວິສ຺ສາສນີໂຍ ສາຫສິກຠາວໂຕ. ປຸຣາຓສນ຺ຖຕາ ສາຂາ ອວິສ຺ສາສນີຍາ ວິຈ຺ຉິກາທີນໍ ປເວສນໂຍຄ຺ຍຕ຺ຕາ. ຣາຊາ ອວິສ຺ສາສນີໂຍ ອິສ຺ສຣິຍມເທນ ຘນໂລເຠນ ຈ ກທາຈິ ຊີວິເຕ ສງ຺ກາຠາວໂຕ. ອິຕ຺ຖີ ອວິສ຺ສາສນີຍາ ໂລລສີລຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ. ອນຸທ຺ຘຣຓີໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ.

໓໔໘. ສງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ໂຈຣໍ ມາເຣຕ຺ວາ ວາ ປລາເປຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສງ຺ກຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ອຠິສງ຺ຂາສີຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ສໍຂິປິຕ຺ວາ. ໂອຣຠາເຄຕິ ໂຈຣສ຺ສ ໂອຣຠາເຄ.

໓໔໙. ທຓ຺ໂຑຕິ ປຫຣຓຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທນາທິໂກ ທຓ຺ຑນສງ຺ຂາໂຕ ທຓ຺ໂຑ. ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ໂພຕິ ອາເນຕພ຺ໂພ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫາຍ. ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ ປຏິສງ຺ຂາເນນ. ອວິຫິໍສາຍາຕິ ກຣຸຓາຍ. ສາຣຓີຍຘມ຺ເມສູຕິ ຉສຸປິ ສາຣຓີຍຘມ຺ເມສຸ, ຐິໂຕ ອຏ຺ຐິຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ອຕີເຕ ອປຣິມິຕໍ ກາລໍ ສນ຺ຘາວິຕໍ, ເອວໍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນາຄເຕປິ ສນ຺ຘາວິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິຕ຺ເວວາຕິ ອິຕິ ເອວ, ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເຍວາ’’ຕິ. ອກິຣີຕິ ອາກິຣິ, ປຎ຺ຈປິ ອາວຸຘານິ ວິກິຣິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂິປິ ຉຑ຺ເຑສີ’’ຕິ.

໓໕໐. ເອຕ຺ໂຕວາຕິ ¶ ອໂຕ ເອວ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄຕາ. ອຘິວາເສສ຺ສຕີຕິ ‘‘ໂຈຣໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິສ຺ສຕິ ¶ . ທາຣຸຓກມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນນາມນ຺ຕິ ‘‘ອງ຺ຄຸລິມາໂລ’’ຕິ ອິມໍ ນາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໓໕໑. ຫຕ຺ຖີ ອຣຎ຺ຎຫຕ຺ຖີ ໂຫນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອສ຺ສາປິ. ກູຏສຫສ຺ສານໍ ຠິຊ຺ຊນກາຣຓໍ ໂຫຕິ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນຠເຍນ ຆເຏ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍເນນ. ຄພ຺ຠມູຬ຺ຫາຍາຕິ ພ຺ຍາກຸລຄພ຺ຠາຍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາພເລນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຖຸ ເທສນານຸຠາເວນາຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສາປິ ກາຣຓນ຺ຕິ. ອຣິຍາ ນາມ ຊາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຣິຍຠາວຕ຺ຖາຍ ຊາຕີຕິ ກຕ຺ວາ.

ມຫາປຣິຕ຺ຕໍ ນາເມຕນ຺ຕິ ມຫານຸຠາວໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ເຖໂຣ ສພ຺ພຠາເວນ ອຣິຍາຍ ຊາໂຕ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ ອກາສິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຈ຺ຈກິຣິຍກຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ຄພ຺ຠມູຬ຺ຫນ຺ຕິ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠໍ. ຄພ຺ໂຠ ຫິ ປຣິປກ຺ໂກ ສມ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ວິຊາຍນກາເລ ກມ຺ມຊວາເຕຫິ ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍປາໂທ ອໂຘສີໂສ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍນິມຸຂາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂສ ກສ຺ສຈິ ອລຄ຺ໂຄ ໂສຕ຺ຖິນາ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕິ, ວິປຊ຺ຊມາໂນ ປນ ວິປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ໂຍນິມຄ຺ຄໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຍສ຺ສາ ໂຍນິມຄ຺ໂຄ ປິທຫຕິ, ສາ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຊວາເຕຫິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕມານາ ພ຺ຍາກຸລາ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄພ຺ຠມູຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ.

ສຈ຺ຈກິຣິຍາ ນາມ ພຸທ຺ຘາສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ສຈ຺ຈກິຣິຍາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຖຣສ຺ສປິ ຈາຕິອາທິນາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພກາຣຓໍ ວທຕິ. ອິເມ ທ຺ເວ ເຫຕູ ປຏິຈ຺ຈ ຠຄວາ ເຖຣໍ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກາເຣສິ. ຊາຕິນ຺ຕິ ມູລຊາຕິໍ.

໓໕໒. ປຣິຍາທາຍ ອາຫຈ຺ຈ ຠິນ຺ເນນ ສີເສນ. ສຠາຄທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍກມ຺ມນ຺ຕິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສກກມ຺ມສຠາຄຠູຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍກມ຺ມໍ. ສຠາຄຕາ ຈ ສມານວຕ຺ຖຸກຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາເອກວີຖິປຣິຍາປນ຺ນຕາທິວເສນ ສພ຺ພຖາ ສຣິກ຺ຂຕາ, ສທິສມ຺ປິ ຈ ນາມ ຕເທວາຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາໂກ’’ຕິ ຈ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣີ ຕາເນວ ໂອສຘານີ’’ຕິ ຈ. ອິທານິ ຕເມວ ສຠາຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກຣິຍມານເມວາຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ປຏິປາຏິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານເມວ. ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ປູເຣຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອປຣາປຣິຍາຍເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ຠາເຄ ປູເຣຕິ, ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຄານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ¶ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານນ຺ຕຣຠວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິວຕ຺ເຕ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ອປຣາປຣິຍາຍເວທນີຍໍ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕາຍ, ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສຕາຍ ຈ ພລວຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຕາທິສສ຺ສ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວເສນ ສາຕິສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ປຐມຊວນເຈຕນາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜລທາຍິນີ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ນາມ. ສາ ຫິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ພລວຕິ ຊວນສນ຺ຕາເນ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປກາຣານຸປກາຣວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາເສວນາລາເຠນ ອປ຺ປວິປາກຕາຍ ຈ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕານຸປຣມາເປກ຺ຂໍ ໂອກາສລາຠາເປກ຺ຂຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອິເຘວ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕໍ ຜລໍ ເທຕິ.

ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລທານໍ ນາມ ອຸປຘິປໂຍຄາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍເນວ ໂຫຕີຕິ ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ. ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມໍເຍວ ອໂຫສິ, ນ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ ອໂຫສິ, ອຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕິ ວາຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ. ອຕ຺ຖສາຘິກາຕິ ທານາທິປາຓາຕິປາຕາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິກາ. ກາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສາ ປຸຣິມຊວນເຈຕນາຫິ ລທ຺ຘາເສວນາ ຈ ສມານາ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກທາຍິນີ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ເທຕີ’’ຕິ. ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອໂຫສິກມ຺ມປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິປຈ຺ຈໂນກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ.

ສມຸຄ຺ຆາຏິຕານິ ວິປຈ຺ຈໂນກາສສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອຕ຺ຖິ ວິປາກາຣຫາຠາວສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ວິປຈ຺ຈໂນກາສສ຺ສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ກຕູປຈິຕຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ສຕິ ວິປຈ຺ຈໂນກາເສ ຍາວ ນ ຜລໍ ເທຕິ, ຕາວ ອຕ຺ເຖວ ນາມ ວິປາກາຣຫຠາວໂຕ. ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ອນິຍມາກາຣວຈນໍ ຠຄວຕາ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂຕາວເສນ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍາທິສສ຺ສ ໂຂ’’ຕິ.

ປມາທກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປມາທເຫຕຸເກຫິ ສພ຺ເພຫິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ.

ປາປສ຺ສ ¶ ປິຘານໍ ນາມ ອວິປາກຘມ຺ມຕາປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ກຣີຍຕີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ ¶ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄເຫ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ. ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕີຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣຓວເສນ, ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ປຣິປູຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ.

ທິສ຺ສນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ທິສາ, ປຏິປກ຺ຂາຕິ ອາຫ ‘‘ສປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕປ຺ປສໍສປກາຣນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕານິສໍສກິຕ຺ຕນາກາຣໍ. ກາເລນາຕິ ອາເມຑິຕໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຓ ຂເຓ’’ຕິ. ອນຸກໂຣນ຺ຕູຕິ ເຍສໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ສຸຓນ຺ຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ເຕສໍ ອນຸກໂຣນ຺ຕຸ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິກຣຓໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາສີສຕິ.

ຕສນ຺ຕິ ຄຕິໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ຕສາ ຠວນ຺ຕຣາທີສຸ ສໍສຣຓຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຕຓ຺ຫາ’’ຕິ.

ເນຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ນຍນ຺ຕີຕິ ເນຕ຺ຕິກາ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ເຕລກຎ຺ຊິເກນາຕິ ເຕລມິສ຺ສິເຕນ ກຎ຺ຊິເກນ.

ຍາທິໂສວ ອນິຏ຺ເຐ, ຕາທິໂສວ ອິຏ຺ເຐຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ນິພ຺ພິກາເຣນ ຕາທີ. ເຍສໍ ປນ ກາມາມິສາທີນໍ ວນ຺ຕຕ຺ຕາ ຣາຄາທີນໍ ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາໂມຆາທີນໍ ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕາທິຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕສໍ ຠຄວຕາ ສພ຺ພໂສ ວນ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາ ຕິຓ຺ຓາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ວນ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ, ເຍຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ຕາທິຠາເວນ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໍນິທ຺ເທໂສ, ເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ຍາຖາວໂຕ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕປິ ຕາທີ. ຍຖາ ຍນ຺ຕຣຊ຺ຊຸຍາ ຍນ຺ຕໍ ນີຍຕິ, ເອວໍ ຍາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ຠໂວ ນີຍຕິ, ສາ ‘‘ຠວເນຕ຺ຕິ ຠວຣຊ຺ຊູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ, ກມ຺ມານິ ກຸສລາທີນິ ວິປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ. ອປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ຄເຈຕນາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄເຈຕນາຍາ’’ຕິ. ຍາວ ນ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕາວ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ສອິຓາ ເອວ ອເສຣິວິຫາຣຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຓໂຓ ນິກ຺ກິເລໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ.

ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ຏີ. ໑.໙໑) ນາມ ສາມິປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ. ຠຄວຕາປິ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ, ທາຍການໍ ¶ ສີລວໂຕເຍວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ທາຍເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ອິຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ. ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເສກ຺ຂາ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປິຕຸສນ຺ຕການໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ທາຍາທາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ກິໍ ປນ ເຕ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ຄິຫີຫິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ? ຄິຫີຫິ ທິນ຺ນາປິ ເຕ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸເຍວ ປຣິໂຠຄສມ຺ຠວໂຕ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ໑.໒໙ ອາທໂຍ) ສາຘກໍ.

ອວີຕຣາຄານໍ ຕຓ຺ຫາປຣວສຕາຍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ສາມິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕທຠາເວນ ວີຕຣາຄານໍ ຕຕ຺ຖ ສາມິຠາໂວ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິໂຠຄສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຏິກູລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ, ອປ຺ປຏິກູລມ຺ປິ ປຏິກູລາກາເຣນ ຕທຸຠຍໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂາກາເຣນ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍການຎ຺ຈ ມໂນຣຖໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ, ຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິເລສອິຓານໍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຓໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠຄມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຈ ພາກຸໂລ – ‘‘ສຕ຺ຕາຫເມວ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ສຣໂຓ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ຠຸຎ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໑໑).

ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຖິ ຣມຓໂວຫາໂຣຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸວິເຘສຸປິ ກາເມສຸ ຕຓ຺ຫາຣຕິສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ. ມນ຺ຕິຕນ຺ຕິ ກຖິຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ເຎຫິ. ສໍວິຠຕ຺ຕາຕິ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທີຫິ ອາກາເຣຫິ ວິຠຕ຺ຕາ. ສຸນ຺ທຣໍ ອາຄມນນ຺ຕິ ສ຺ວາຄຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ນ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອາຄຕໍ. ໂສຬສວິຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍເມວ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ນວຫິ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ.

ອງ຺ຄຸລິມາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ປິຍຊາຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕໓. ປກຕິນິຍາເມນາຕິ ¶ ¶ ຍຖາ ໂສກຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິຕິ ກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕານິ ຈສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ໂສກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂກຈສຠາວໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກຕິນິຍາເມນ ປນ ນ ປຏິຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສາມນ຺ຕາ ກຕິປເຍ ນ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສນ຺ຘາເຣຕິ. ເຕນາຫ ‘ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຏິຠນ຺ຕີ’ຕິ’’ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທຸຕິຍປເທ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ‘‘ນ ປຏິຠາຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ນ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ນ ປຏິຠາຕີຕິ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາວິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ວທຕິ. ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ປິໂຍ ຊາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ປິຍຊາຕິກາ. ປິໂຍ ປຠຸຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ປິຍປ຺ປຠຸຕິກາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ, ອຸ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາຣໍ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ຈ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປິຍປ຺ປຠາວິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປິຍໂຕ ປຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໕໕. ປຣ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠາວນິເສຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ປິເຣ’’ຕິ ປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປເຣ’’ຕິ. ປິເຣຕິ ວາ ‘‘ປຣໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຣ ປິເຣຕິ ປຣໂຕ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ.

໓໕໖. ທ຺ວິຘາ ເຉຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປິຍາ, ກຖໍ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໓໕໗. ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຖາ ຠຄວາ ເອຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກເຖສິ, ໂສ ຈ ເມ ກເຖສິ, ຕຖາ ຈາຫໍ ກເຖຍ຺ຍໍ. ມຣຓວເສນ ວິປຣິຓາໂມ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປລາຍິຕ຺ວາ ຄມນວເສນ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວສ຺ສ ສມາຄມສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎຖາຠູຕຕ຺ຕາ.

ຉຑ຺ຑິຕຠາເວນາຕິ ປຣິວຕ຺ຕິຕຠາເວນ. ຫຕ຺ຖຄມນວເສນ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ປຸພ຺ເພ ສວເສ ວຕ຺ຕິຕານໍ ອິທານິ ວເສ ອວຕ຺ຕນຠາເວນ.

ອາຈເມຫີຕິ ¶ ອາຈມນໍ ມຸຂວິກ຺ຂາລນໍ ກາເຣຫິ. ຍສ຺ມາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລນ຺ຕາ ຫິ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂາເລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຈມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາປິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປິຍຊາຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ພາຫິຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ສາວຊ຺ຊຕາຍ ¶ ¶ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປາຣມ຺ໂຠ. ເຕນາຫ ‘‘ໂທສໍ ອາໂຣປນາຣໂຫ’’ຕິ. ພາລາ ອຸປາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸມຎ຺ຎໍ ອມູລກມ຺ປິ ນໍ ອາໂຣເປນ຺ຕາ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫນ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອຸປາຣມ຺ຠາທີນໍ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕຣໍ ປຣິປູເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິມ຺ຫາ. ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ຍທິ ຫິ ມຍາ ‘‘ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ປທໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປຎ຺ຫາ ເມ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທານິ ປນ ຕໍ ກາຣຓໍ ອຸຕ຺ຕຣໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ‘‘ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ປຣິປູຣິຕໍ.

໓໖໐. ໂກສລ຺ລປຏິປກ຺ຂໂຕ ອໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານໂຕ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູໂຕ. ອວຊ຺ຊໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ, ສຫ ອວຊ຺ເຊຫີຕິ ສາວຊ຺ໂຊ, ຄາຣຍ຺ໂຫ. ຣາຄາທິໂທເສຫິ ສໂທໂສ. ເຕຫິ ເອວ ສພ຺ຍາພຊ຺ໂຌ, ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສທຸກ຺ໂຂ. ສພ຺ຍາພຊ຺ຌາທິໂກ ນິສ຺ສນ຺ທວິປາໂກ.

ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປນ ນ ຕາວ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ປນ ນ ຠາຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ຄຣຸກຣຓໍ ນ ໂຫຕິ ວິສາຣຊ຺ຊໍ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປ຺ປຫີນອກຸສໂລປິ ຫິ ປຫານໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເອວຣູໂປ ປນ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ນ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ພ຺ຍາກາສີຕິ ‘‘ສພ຺ພາກຸສລຘມ຺ມປຫີໂນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍາກາສິ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ‘‘ສພ຺ເພສໍເຍວ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຍຖາ ປຸຈ຺ຉາ, ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ປນ ນ ຠາຣິຍໍ, ອສມ຺ປາທິຕກຸສລຘມ຺ໂມປິ ອຸປສມ຺ປທໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ. ຠຄວາ ປນ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປາທິຕກຸສລຕ຺ຕາ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພາຫິຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ເມທວຓ຺ຓາ ¶ ¶ ອຸຬຸປວຓ຺ຓາ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາສາຓາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ເມທາຬຸປນ຺ຕິ ຄາມສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາ. ອຸຬຸປວຓ຺ຓາຕິ ຈນ຺ທສມານວຓ຺ຓຕາຍ ເມທປາສາຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເມທວຓ຺ຓາ ປາສາຓາ ກິເຣຕ຺ຖ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ເສນາປຕິສ຺ສ. ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມລ຺ລິກາຍ ໂສກວິໂນທນຘມ຺ມກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ.

ຣຎ຺ຎາຕິ ປເສນທີໂກສລຣຎ຺ຎາ. ມຫຈ຺ຈາຕິ ມຫຕິຍາ. ປທວິປລ຺ລາເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສາທມຣຫນ຺ຕີຕິ ປາສາທິການິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫ ຣຎ຺ຊນການີ’’ຕິ. ຍານິ ປນ ປາສາທິການິ, ຕານິ ປສ຺ສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ. ປາສາທິການີຕິ ວາ ສທ຺ທຫນສຫິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ປສາທຊນການີ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ປາພາຘ’’ນ຺ຕິ ອາທີສຸ ວິຍ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສທ຺ທານີ’’ຕິ. ອນິຍມຕ຺ຖວາຈີ ຍ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມາກາຣວາຈໂກປິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຍາທິເສສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ຄຸລິມາລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໗ ອາທໂຍ) ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຍາທິສສ຺ສ ໂຂ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໓໖໖. ປຏິຈ຺ຉທນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທກໍ. ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານີຕິ ຣາຊຠຓ຺ຑຠູຕານິ. ຣຫາຍຕີຕິ ຣໂຫ ກໂຣຕິ, ມໍ ອຊ຺ເຌສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໗. ຍຖາສຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍໍ ຘາເຣຕິ ອວຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ອນຸນໂຍຕິ ອນຸຄຈ຺ຉນໂກ. ທິຏ຺ເຐນ ຫິ ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸມານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸມານໍ ອນຸພຸທ຺ຘີ’’ຕິ. ອາປາຓໂກຏິກນ຺ຕິ ຍາວ ປາຓໂກຏິ, ຕາວ ຊີວິຕປຣິໂຍສານໍ. ເອຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມນ຺ວຍສງ຺ຂາຕໍ ອນຸມານໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

໓໖໙. ຈກ຺ຂຸໍ ອພນ຺ຘນ຺ເຕ ວິຍາຕິ ອປາສາທິກຕາຍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸໍ ອຕ຺ຕນິ ອພນ຺ຘນ຺ເຕ ວິຍ. ກຸລສນ຺ຕານານຸພນ຺ໂຘ ໂຣໂຄ ກຸລໂຣໂຄ. ອຸຬາຣນ຺ຕິ ສານຸຠາວໍ. ໂຍ ຫິ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ‘‘ມເຫສກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສຍໍ, ເຫຏ຺ຐິມຜລານິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ.

໓໗໓. ຊີວິກາ ¶ ¶ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິ.

໓໗໔. ຘມ຺ມໍ ເຈເຕຕິ ສໍເວເທຕິ ເອເຕຫີຕິ ຘມ຺ມເຈຕິຍານິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປູຊາວຈນານິ. ນນຸ ເຈຕານິ ພຸທ຺ຘສງ຺ຆຄຸຓທີປນານິປິ ສນ຺ຕິ? ກຖໍ ‘‘ຘມ຺ມເຈຕິຍານີຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກາຣວຈນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘຣຕນມູລການິ ເສສຣຕນານິ ຕສ຺ສ ວເສນ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ. ໂກສລຣຎ຺ຎາ ເຈຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ຘມ຺ມສງ຺ຆຄາຣວໍ ປເວທິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວຕິ ຈິຕ຺ຕີກາເຣ ກເຕ ຘມ຺ໂມປິ ກໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຣຕນຕ຺ຕຍປສາທປຸພ຺ພິກາ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍການີຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕານີ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ກຓ຺ຓກຕ຺ຖລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໗໕. ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ¶ ວຸຕ຺ຕກຣຓີເຍເນວາຕິ ‘‘ປາສາເທ ວາ ນາຏເກສຸ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ອລຠມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກຣຓີເຍນ. ອປ຺ປທຸຏ຺ຐປໂທສີນຎ຺ຫິ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ.

໓໗໖. ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ທູຕໍ ນາລຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ໂສຕິ ຣາຊາ. ຕາສໍ ວນ຺ທນາ ສເຈ ອຸຕ຺ຕຣກາລໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນກາຣຓໍ ກເຖສ຺ສຕິ.

໓໗໘. ເອກາວຊ຺ຊເນນາຕິ ເອກວີຖິຊວເນນ. ເຕນ ເອກຈິຕ຺ຕໍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ເອກຈິຕ຺ຕວີຖິຍາປິ ສພ຺ພໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອິທໍ ນາມ ອຕີຕໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕີຕໍ ຊານາຕິ, ນິຍມິເຕ ປນ ນິຍມິຕເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເອເກນ ຫິ…ເປ… ເອກເທສເມວ ຊານາຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ອຕີຕໍ ສພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ. ອິຕເຣສູຕິ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ. ກາຣຓຊາຕິກນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິສຠາວໍ, ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຣາຍຄຸຓນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາເຍ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສໍ.

໓໗໙. ໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານິ ໂພຘິຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ໂລກິຍາ ເຈວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ. ຍຖາລາຠວເສນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານິຍງ຺ຄານໍ ¶ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ເອວ ເນສຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຍຖາ ‘‘ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂາ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ’’ຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາເນວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ປຘານນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທຫນນານຕ຺ຕໍ, ຠາວນານຸໂຍຄວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາເຣ ປຣິມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ເອກເທສໂຕ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຠາວນານຸໂຍໂຄ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອປ຺ປຫີນປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຠາວນານຸໂຍຄໂຕ ສຸຂຸໂມ ວິສໂທວ ໂຫຕິ, ສຈ຺ຈາຠິສມເຍນ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອາຫິຕວິເສສຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາທິສເມວ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຘານໍ, ອຎ຺ຎາທິສໍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ວິເສໂສ ນ ເກວລໍ ອນຣິຍອຣິຍປຸຄ຺ຄລໂຕ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຣິເຍສຸປິ ເສກ຺ຂາທິວິເສສໂຕປິ ລພ຺ຠຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິເສສໂຕ ອຠິນີຫາຣໂຕ ຈ ອິຊ຺ຌນໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາທິສໍ ສກທາຄາມິໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສພ຺ພຖາວ ປຘານໍ ປທຫນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ¶ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ຈ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມໍ ອຸປຣິມໂຕ ໂອຬາຣິກໍ, ອຸປຣິມຎ຺ຈ ອິຕຣໂຕ ສຸຂຸມໍ ເຕນ ປຫາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ປຊຫນໂຕ, ອິຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວິເສເສນ ຈ ອຘິຄມປຏິປທາຍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕາ ຕິກ຺ຂວິສທຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຘານໍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປຘານໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິ.

ອກູຏກຣຓນ຺ຕິ ອວຎ຺ຈນກິຣິຍໍ. ອນວຈ຺ຉິນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕິຍານໍ. ອວິຎ຺ຉນໍ ນ ອາກຑ຺ຒນໍ, ນິຍຸຕ຺ຕຕໍ ວິນິເວເຐຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມຘາຣາຍ ຉຑ຺ຑນໍ ວາ. ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ຕໍກາຣຓໍ, ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວາ ຕໍ ກິຣິຍໍ ຕໍ ອຘິກາຣໍ. ທນ຺ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພຠູມິນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ປຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ວາ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອສ຺ສທ຺ຘາ ນາມ ອຸປຣິມອຸປຣິມສທ຺ຘາຍ ອຠາວໂຕ. ເຍນ ຫິ ຍໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ອຣິຍສາວກສ຺ສ…ເປ… ນຕ຺ຖິ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ມາຍາສາເຐຍ຺ຍານໍ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຕິ ສມ຺ມເທວ ວິຣຸທ຺ຘປກ຺ຂານໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ມິສ຺ສກກຖາຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສຂຬຸງ຺ກສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາໂຣວ ໂຫນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທິວເສນ.

ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທເນ ອທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ວິຍາຕິອາທິນາ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ, ຍຖາ ປນ ທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອາທໂຍຕິອາທິນາ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈ ສາຘາຣຓໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ¶ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສາຘາຣຓໂຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໐. ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ນິພ຺ພິສິຏ຺ຐວີຣິຍາ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ວທາມິ, ຍທິທໍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກເຕວິຊ຺ຊຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ເອກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ກິໍ ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ອປ຺ປຫີນເຈຕສິກທຸກ຺ຂາ ອນຘິຄຕອນາຄາມິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ອາຄນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນທຸກ຺ຂາຕິ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕເຈຕສິກທຸກ຺ຂາ.

໓໘໑. ຕມ຺ຫາ ຐານາຕິ ຕໂຕ ຍຖາຘິຄຕອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໂຕ. ປຸນ ຕມ຺ຫາ ຐານາຕິ ຕໂຕ ທຸຄ຺ຄຕາ. ສມ຺ປນ຺ນກາມຄຸຓນ຺ຕິ ອຸຬາຣກາມຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ກາມເທວໂລເກ. ຐານຠາວໂຕຕິ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ເຈ ອຘິຄຕໍ, ຕາວເທວ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ. ອຸປຣິເທເວ ¶ ຈາຕິ ອຸປຣູປຣິ ຠູມິວາເສ ເທເວ ຈ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓທສ຺ສເນນປິ ທສ຺ສນາຍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໓໘໒. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເທວປຸຈ຺ຉາຍ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ສາ ກິຣ ກຖາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂສ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ, ໂຍ ສກິເທວ ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກຖາ. ເຕຕິ ວິຏຏູຠສຎ຺ຊຍາ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມິຄທາເຍເຍວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກຓ຺ຓກຕ຺ຖລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຣາຊວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໕. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ໂຄ

໑. ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໘໓. ‘‘ມຫາສຕ຺ໂຕ ¶ ¶ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໓໘) ອຸຬາຣຕາ ວິສໂຍ, ‘‘ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສມ຺ພຫຸລຠາວວິສໂຍ, ອິຘ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສລ຺ເລຂປວິເວກອສໍສຄ຺ຄວີຣິຍາຣມ຺ຠາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຕສງ຺ຂາເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໓.໙໙໘, ໑໐໐໔) – ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລານໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ. ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໑; ປຣິ. ໒໗໔) ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ໂອຏ຺ຐປຫຕກຣຓວເສນ ອຕ຺ຖວິຠາຄວເສນ. ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຆຓ຺ຑູຕິ ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ. ໂສ ເອວ ອິຘ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ, ຕໍ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ຄເມນ຺ໂຕ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠໍ. ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກໍ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທສມ຺ພນ຺ຘປທຕ຺ຖວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ອາຫ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ¶ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ນລຈຣິຍາທິປກຣຓໍ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ¶ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິໂຍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເວທານໍ. ເຕ ເອວ ເວເທ ປທໂສ ກາຍຕີຕິ ປທໂກ. ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ພ຺ຍາຈິກ຺ຂຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາກຣຓໍ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ. ອາຍຕິໍ ຫິຕໍ ເຕນ ໂລໂກ ນ ຍຕຕິ ນ ອີຫຕີຕິ ໂລກາຍຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ວຍຕີຕິ ວໂຍ, ນ ວໂຍ ອວໂຍ, ນ ອວໂຍ ອນວໂຍ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິກິລນ຺ໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ເຕ ຄນ຺ເຖ ສນ຺ຘາເຣຕິ ປູເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອວຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ…ເປ… ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໔. ຄຣູຕິ ຠາຣິຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຄມນໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ໂຖປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນິນ຺ທາພ຺ຍາໂຣສອຸປາຣມ຺ຠາທິ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍເຄນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ລກ຺ຂຓານີຕິ ລກ຺ຂຓທີປນານິ ມນ຺ຕປທານິ. ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕີຕິ ນ ເກວລໍ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕານິເຍວ, ອຎ຺ຎານິປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຎາຓພລາຠາເວນ ອນຸກ຺ກເມນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເອກສຕໍ ອທ຺ຘຣິຍໍ ທິປຎ຺ຎາສມຕ຺ຕໂຕ ສາມາ’’ຕິອາທິ. ປຓິຘິມຫໂຕ ສມາທານມຫໂຕຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ມຫ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປຓິຘິມຫນ຺ຕຕາທິ ຈສ຺ສ ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາທິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິຏ຺ຐາຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ. ຊາຕິສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ລກ຺ຂຓຊາຕິຍາ ລກ຺ຂຓຠາເວນ ສມານຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ລກ຺ຂຓານິ ສຸວິສຸທ຺ຘານິ ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ເຕເຫວ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຠິຣູປຕາ ທີຆາຍຸກຕາ, ອປ຺ປາຕງ຺ກຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ປິຍມນາປຕາຕິ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫິ. ທານໍ ປິຍວຈນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສມານຕ຺ຕຕາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ. ຣຎ຺ຊນໂຕຕິ ປີຕິຊນນໂຕ. ຈກ຺ກໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ ສຍໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ວຕ຺ເຕຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປຣຫິຕາວໂຫ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕນໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ອປ຺ປຏິຫຕໍ ວາ ¶ ອາຓາສງ຺ຂາຕໍ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕີ, ອປ຺ປຏິຫຕໍ ວາ ອາຓາສງ຺ຂາຕໍ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ຂຕ຺ຕິຍມຓ຺ຑລາທິສຎ຺ຎິຕໍ ຈກ຺ກໍ ສມູຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ຘມ຺ມໍ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ໂມ ຣຎ຺ຊນຕ຺ເຖນ ຣາຊາຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ໂກປາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາມໂລຠມານມທາທິເກ ¶ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິຊິຕາວີຕິ ວິຊິຕວາ. ເກນຈິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ. ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ ວາ ຊນປໂທ ຖາວຣິຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທິນາປິ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐) ຈກ຺ກສ຺ສ ຣຕນຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຣຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ວາ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາວສ຺ສ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ເອກສງ຺ຄຫຕາຍ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄຫຓໍ.

ອິເມຫິ ປນ ຣຕເນຫິ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຍໍ ຍມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ຕໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ ມເຫສກ຺ຂຕາສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ທຠາວໂຕ. ວິຊິເຕ ຍຖາສຸຂໍ ອນຸວິຈຣຕິ ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ ອສ຺ສຣຕນຎ຺ຈ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອານຸຠາເວນ ອນ຺ໂຕປາຕຣາເສເຍວ ສກລໍ ປຖວິໍ ອນຸສໍຍາຍິຕ຺ວາ ຣາຊຘານິຍໍ ປຈ຺ຈາຄມນໂຕ. ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ສໍວິຘານໂຕ. ເສເສຫີຕິ ມຓິຣຕນອິຕ຺ຖິຣຕນຄຫປຕິຣຕເນຫິ. ຕຕ຺ຖ ມຓິຣຕເນນ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ເທເສ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ອາໂລກທສ຺ສນາທິນາ ສຸຂມນຸຠວຕິ, ອິຕ຺ຖິຣຕເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນາທິວເສນ, ຄຫປຕິຣຕເນນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕມຓິກນກຣຊຕາທິຘນປ຺ປຏິລາຠວເສນ. ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ເຍນ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິຫຕາຓາຈກ຺ກຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕນາທີນໍ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ ໂກສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ປຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິ…ເປ… ໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກໂສ ຫິ ນາມ ສຕິ ອຸສ຺ສາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ (ອຸຄ຺ຄເຕຊສ຺ສ ສຸກຸມາຣປຣກ຺ກມສ຺ສ ປສນ຺ນມຸຂສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ປາປຸຓາຕິ). ປຈ຺ຉິເມນາຕິ ປຣິຓາຍກຣຕເນນ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ກຸສລໍ ອວິຣຊ຺ຌນປໂຍຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມນ຺ຕສຕ຺ຕິໂຍໂຄ’’ຕິ. ຕິວິຘສຕ຺ຕິໂຍຄຜລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສເສຫີຕິ ເສເສຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຣຕເນຫິ. ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ອໂທສສງ຺ຂາເຕນ ກຸສລມູເລນ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ອຸປ຺ປາທິຕກມ຺ມສ຺ສ ¶ ອານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂສມ຺ມຕຣຣຕນຊາຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມານິ ມຓິອິຕ຺ຖິຄຫປຕິຣຕນານິ. ອໂລຠ…ເປ… ກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸຬາຣຘນສ຺ສ ອຸຬາຣຘນປຏິລາຠກາຣຓສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ຈາຄສມ຺ປທາເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ. ຕຎ຺ຫິ ອໂມຫ…ເປ… ກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາປຎ຺ເຎເນວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເຓຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ສຣຓໂຕ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໂຕ ສູຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠີຣຸກຊາຕິກາ’’ຕິ. ອສຸເຣ ວິຊິນິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ວີໂຣ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ, ຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ເສນງ຺ຄຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣງ຺ຄຣູປາຕິ ເທວປຸຕ຺ຕສທິສກາຍາ’’ຕິ. ສຠາໂວຕິ ສຠາວຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ວີຣກາຣຓນ຺ຕິ ວີຣຠາວກາຣຓໍ. ວີຣິຍມຍສຣີຣາ ວິຍາຕິ ສວິຄ຺ຄຫວີຣິຍສທິສາ ສວິຄ຺ຄຫຎ຺ເຈ ວີຣິຍໍ ສິຍາ, ຕໍສທິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ¶ ນນຸ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ປຏິເສນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍມສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ປມທ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ປຣເສນປມທ຺ທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ປຣເສນາ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເຕ ປນ ເອວໍ ມຫານຸຠາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ເມນາຕິ ກຕູປຈິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ເມນ. ເຕນ ຫິ ສຎ຺ໂຈທິຕາ ປຖວິຍໍ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ເຕ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊໍ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ອິມໍ…ເປ… ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຕຣໍ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສມຸທາຄຕໍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈສີລຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຣາຄາທໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ກຸສລປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ‘‘ຉທນາ, ຉທາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.

ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ປູຊາຣຫຕາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຫຕີຕິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ປູຊາຣຫຕາຍ. ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອຣຫນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຕ຺ຕເຫຕຸຠູຕາ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິຍາ. ອຣຫໍ ວຏ຺ຏາຠາເວນາຕິ ຜເລນ ເຫຕຸອນຸມານທສ຺ສນໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຉທນາຠາເວນາຕິ ເຫຕຸນາ ຜລານຸມານທສ຺ສນໍ. ເຫຕຸທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິວຏ຺ໂຏ ວິຈ຺ຉໂທ ຈາ’’ຕິ. ທຸຕິຍເວສາຣຊ຺ເຊນາຕິ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ອາຄເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ. ປຸຣິມສິທ຺ຘີຕິ ¶ ປຸຣິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ. ປຐເມນາຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ອາຄເຕນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ. ທຸຕິຍສິທ຺ຘີຕິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສິທ຺ຘິ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫີຕິ ‘‘ເຍ ໂຂ ປນ ເຕ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐), ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ຈ ອາຄເຕຫິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ. ຕຕິຍສິທ຺ຘີຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທນຕາ ສິທ຺ຘິ. ຍາຖາວໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມາປເທເສນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ປຸຣິມໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ປຸຣິມປທໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ກິເລສາຣີນໍ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ຈ ອຣານໍ ຫຕຠາວທີປນໂຕ. ທຸຕິຍໍ ປທໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຕໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕິຍໍ ປທໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕິ ສວາສນສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ວາ ‘‘ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ’’ຕິ ວຈນໍ ພຸທ຺ຘຠາວາວຫເມວ ສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິຠາເວຕີຕິ. ສູຣຠາວນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓວິຠາວເນນ ວິສທຎາຓຕໍ.

໓໘໕. ຄເວສີຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໗) ຎາເຓນ ປຣິເຍສນໍ ອກາສິ. ສມານຍີຕິ ຎາເຓນ ສງ຺ກເລນ຺ໂຕ ສມານໍ ອານຍິ ສມາຫຣິ. ນ ສກ຺ໂກຕິ ສໍກຸຈິເຕ ອິຣິຍາປເຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ¶ ເຕສໍ ທຸພ຺ພິຠາວນໂຕ. ກງ຺ຂຕີຕິ ປທສ຺ສ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ. ກິຈ຺ຉຕີຕິ ກິລມຕິ. ‘‘ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອາສີສນຕ຺ຖຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ສໍສຍຕ຺ຖຕ຺ຕເມວ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກງ຺ຂາຍ ວາ ທຸພ຺ພລາ ວິມຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຕິປ຺ປກາເຣຫິ ສໍສຍຘມ຺ເມຫິ. ກາລຸສ຺ສິຍຠາໂວຕິ ອປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ເຫຕຸຠູໂຕ ອາວິລຠາໂວ. ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂກໂສຫິຕໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ ສຸວິສຸທ຺ຘກຎ຺ຈນມຓ຺ຑລສນ຺ນິກາສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຓ຺ຐານສນ຺ນິເວສສຸນ຺ທຣຕາຍ ອາຊາເນຍ຺ຍຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ວຣງ຺ຄຈາຣຸຠາວໍ ວິກສມານຕປນິຍາຣວິນ຺ທສມຸຊ຺ຊລເກສຣາວຕ຺ຕວິລາສໍ ສຎ຺ຌາປຠານຸຣຎ຺ຊິຕຊລວນນ຺ຕຣາຠິລກ຺ຂິຕ-ສມ຺ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລໂສຠຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິຍາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຣາຊຕິ, ຍໍ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣມເລຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ຈິຣກາລໍ ສຸປຣິຈິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຘິກາຣຕາຍ ສຸສຓ຺ຐິຕສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂກປີນມ຺ປິ ສນ຺ຕໍ ອໂກປີນເມວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຫູຕຠາວນ຺ຕິ ¶ ປຸຖຸລຠາວໍ. ເອຕ຺ເຖວ ຫິ ຕສ຺ສ ສໍສໂຍ, ຕນຸມຸທຸສຸກຸມາຣຕາທີສຸ ປນສ຺ສ ຄຸເຓສຸ ຕສ຺ສ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນາໂຫສິ.

ຫິຣິກຣໂຓກາສນ຺ຕິ ຫິຣິຍິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຉາຍນ຺ຕິ ປຏິພິມ຺ພໍ. ກີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິ. ຉາຍາຣູປນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິພິມ຺ພຣູປໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕານໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຣູປກມຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາວຍວໍ ອິທ຺ຘິມຍໍ ພິມ຺ພກມຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ຜຣິຕ຺ວາ.

ກຓ຺ຓໂສຕານໍ ອຸປຈິຕຕນຸຕມ຺ພໂລມຕາຍ ໂຘຕຣຊຕປນາຬິກາສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ມຸຂປຣິຍນ຺ເຕຕິ ເກສນ຺ເຕ.

ກິຣິຍາກຣຓນ຺ຕິ ກິຣິຍາຍ ກາຍິກສ຺ສ ວາຈສິກສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ. ຘມ຺ມກຖິການໍ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ພີຊນິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ອລງ຺ກາຣຠູຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ສິກ຺ຂາສໍຍມານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມຸຂຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ.

ປຕ຺ຖຣິຕວິຕານໂອລມ຺ພິຕຄນ຺ຘທາມກຸສຸມທາມເກ ຄນ຺ຘມຓ຺ຑລມາເຬ. ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເວລໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕນ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ກາລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈຍທາຍເກສຸ ອນຸໂຣຘວເສນ ປຣິສໍ ອຸສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ອທາຍເກສຸ ວິໂຣຘວເສນ ປຣິສໍ ອປສາເທນ຺ໂຕ ວາ.

ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ¶ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວໍ. ສຠາວຄຸເຓເນວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸເຓເນວ. ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຄຸຓໍ ສວິຄ຺ຄຫໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໂຕ. ຠວຄ຺ຄໍ ອຕິນີຈໍ ອຸປຣູປຣິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໂຕ.

໓໘໖. ຐານຄມນາທີສຸ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໕) ຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມໍປຕິຏ຺ຐິຕາ ປາທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາໂທ. ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຕລນ຺ຕິ ອຄ຺ຄປາທຕລໍ. ປຓ຺ຫີຕິ ປຓ຺ຫິຕລໍ. ປສ຺ສນ຺ຕິ ປາທຕລສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ, ອຸຠຍເມວ ວາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປສ຺ສໍ. ສຸວຓ຺ຓປາທຸກຕລໍ ວິຍ ອຸຊຸກໍ ນິກ຺ຂິປິຍມານໍ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ. ສກລໍ ປາທຕລໍ ຠູມິໍ ຜຸສຕິ ນິກ຺ຂິປເນ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສກລໍ ປາທຕລໍ ຠູມິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ¶ ຕາຍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ນາວ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ຕິທິວຄມເນນ ສຸປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ເຕນ ປຐມລກ຺ຂຓໂຕປິ ທຸຕິຍລກ຺ຂຓໍ ມຫານຸຠາວນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ປຣິສໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ໂພປິ ຈກ຺ກລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ປຣິວາໂຣ’’ຕິ. ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕສ຺ສ ຕາວຕິໍສຠວນສ຺ສ ຈ ປກຕິປທນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານຸປສງ຺ກມເນ ເນວ ພຸທ຺ຘານໍ, ນ ເທວຕານໍ ອານຸຠາໂວ, ອຖ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ລກ຺ຂຓານຸຠາໂວຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສິຕໍ. ສີລເຕເຊນ…ເປ… ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ອານຸຠາເວນາຕິ ອິທມ຺ປິ ລກ຺ຂຓນິພ຺ພຕ຺ຕກມ຺ມວິເສສກິຕ຺ຕນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພາວນ຺ເຕຫີຕິ ສພ຺ພປເທສວນ຺ເຕຫິ.

ນາຠິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ນາຠິຍໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຐິຕາ. ນາຠິມຸຂປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ໂຏຕິ ປກຕິຈກ຺ກສ຺ສ ອກ຺ຂພ຺ຠາຫຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ນາຠິມຸເຂ ຐເປຕພ຺ພປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ໂຏ. ເນມິມຓິກາຕິ ເນມິຍໍ ອາວຬິຠາເວນ ຐິຕມຓິກາເລຂາ.

ສມ຺ພຫຸລວາໂຣຕິ ພຫຸວິຘເລຂງ຺ຄວິຠາວນວາໂຣ. ສຕ຺ຕີຕິ ອາວຸຘສຕ຺ຕິ. ສິຣິວຈ຺ໂຉຕິ ສິຣິມຸຂໍ. ນນ຺ທີຕິ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ. ໂສວຕ຺ຕິໂກຕິ ໂສວຕ຺ຕິອງ຺ໂກ. ວຏໍສໂກຕິ ອາເວຬໍ. ວຑ຺ຒມານກນ຺ຕິ ປຸຣິສຫາຣິ ປຸຣິສງ຺ຄໍ. ໂມຣຫຕ຺ຖໂກຕິ ໂມຣປິຎ຺ຉກລາໂປ, ໂມຣປິຎ຺ຉ ປຣິສິພ຺ພິໂຕ ວາ ພີຊນິວິເສໂສ. ວາລພີຊນີຕິ ຈາມຣິວາລໍ. ສິທ຺ຘຕ຺ຖາທິ ປຸຓ຺ຓຆຏປຸຓ຺ຓປາຕິໂຍ. ‘‘ຈກ຺ກວາໂຬ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຘານາວຍເວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫິມວາ ສິເນຣຸ…ເປ… ສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຍຕປຓ຺ຫີຕິ ¶ ອິທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປຓ຺ຫິໂຕ ທີຆຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຕິທີຆຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓປຓ຺ຫີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ປຓ຺ຫິລກ຺ຂຓໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ມຓ຺ຑລາຍ ສິຂາຍ. ວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ສຸວຏ຺ຏໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕກມ຺ພລເຄຓ຺ຑຸກສທິສາຕິ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລມຍເຄຓ຺ຑຸກສທິສາ.

ມກ຺ກຏສ຺ເສວາຕິ ວານຣສ຺ສ ວິຍ. ທີຆຠາເວນ ສມຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍ຺ຍາສເຕເລນາຕິ ຉທິກນິຍ຺ຍາສາທິນິຍ຺ຍາສສມ຺ມິສ຺ເສນ ເຕເລນ.

ຕລຸນາຕິ ¶ ສຸກຸມາຣາ.

ຈມ຺ເມນາຕິ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣເວຐິຕຈມ຺ເມນ. ປຏິພທ຺ຘອງ຺ຄຸລນ຺ຕໂຣຕິ ເອກໂຕ ສມ຺ພທ຺ຘອງ຺ຄຸລນ຺ຕໂຣ. ເອກປ຺ປມາຓາຕິ ທີຆໂຕ ສມານປ຺ປມາຓາ. ຍວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ເພຐິຕໍ ຍວລກ຺ຂຓໍ. ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕໍຕໍປພ຺ພານໍ ສມານເທສຕາຍ ອງ຺ຄຸລີນໍ ປສາຣິຕກາເລ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຌິຕານິ ວິຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຄປ຺ຜກາ, ອຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສງ຺ຂາ, ປາທາ. ປິຏ຺ຐິປາເທຕິ ປິຏ຺ຐິປາທສມີເປ. ສຸເຂນ ປາທາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາທນາມນາທີສຸ, ເຕເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕລານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ໂຄປ຺ຜການໍ ປິຏ຺ຐິປາທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕານິ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນິຄຸຬ຺ຫານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານານິ. ສຕິປິ ເທສນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິຈ຺ຈໂລຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນາຠິຄ຺ຄຫຓໍ.

ຍສ຺ມາ ເອຓີມິຄສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກສທິສມໍສາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸທ຺ຘໍ ຖູລາ ຊງ຺ຆາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຓີມິຄສທິສຊງ຺ຆາ’’ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຊງ຺ໂຆຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ມໍສູປຈເຍນ ປຣິປຸຓ຺ຓຊງ຺ໂຆ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ເອກໂຕ’’ຕິອາທິ.

ເອເຕນາຕິ ‘‘ອໂນນມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິວຈເນນ, ຊາຓຸຜາສຸຠາວທີປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສຊນາຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຣຫິຕາ ຊນາ. ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ຣສ຺ສຕາຍ. ວາມນາ ວາ ອຸປຣິມກາຍໂຕ ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ຣສ຺ສຕາຍ. ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນຎ຺ຈ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊາ ວາມນາ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂອຫິຕນ຺ຕິ ¶ ສໂມຫິຕໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ຕຖາຠູຕໍ ປນ ຕໍ ເຕນ ຉນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອາວຸຕ຺ຕິຎາເຍນ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຣີຣປຣິຍາໂຍ ອິຘ ວຓ຺ຓສທ຺ໂທຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຐມວິກປ຺ປໍ ວຕ຺ວາ ຕຖາຣູປາຍ ປນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ອຠາວໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຘາຕຸປຣິຍາຍເມວ ວຓ຺ຓສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຣໂຊຕິ ¶ ສຸຂຸມຣໂຊ. ຊລ຺ລນ຺ຕິ ມລີນຠາວາວໂຫ ເຣຓຸສຎ຺ຈໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມລໍ ວາ’’ຕິ. ຍທິ ວິວຏ຺ຏຕິ, ກຖໍ ນ຺ຫານາທີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຘວນາ’’ຕິອາທິ.

ອາວຏ຺ຏປຣິໂຍສາເນຕິ ປທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏາຍ ອນ຺ເຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣໍ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ອໂນນມິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ອຸຊຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ປສ຺ສວງ຺ກາຕິ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ວາ ວາມປສ຺ເສນ ວາ ວງ຺ກາ.

ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ສຕ຺ຕ ອຸສ຺ສທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕຸສ຺ສໂທ.

ສີຫສ຺ສ ປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວຕາຍ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ວິຍ ສກໂລ ກາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສີຫປຸພ຺ພທ຺ຘກາໂຍ. ສີຫສ຺ເສວາຕິ ສີຫສ຺ສ ວິຍ. ສຓ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕິ. ນານາຈິຕ຺ເຕນາຕິ ວິວິຘຈິຕ຺ເຕນ. ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປາຣມິຕາປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ຕຣູເປນ. ຈິຕ຺ຕິໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕຈິຕ຺ຕຠາໂວ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂກຏ຺ຏານມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປິຏ຺ຐິພາຫານໍ ເວມຊ຺ຌໍ, ປິຏ຺ຐິມຊ຺ຌສ຺ສ ອຸປຣິຠາໂຄ. ຈິຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນິນ຺ນຠາເວນ ຈິຕໍ, ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ເຏຫິ ສມຕລຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອຸຄ຺ຄມ຺ມາຕິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ.

ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ ເອກສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ມຓ຺ຑໂລ. ເຕນາຫ ‘‘ສມກ຺ຂນ຺ຘສາໂຂ ນິຄ຺ໂຣໂຘ’’ຕິ. ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວາ ປຣິມຓ຺ຑໂລວ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຣິມຓ຺ຑລສທ຺ທສ຺ສ ໂລເປນ ວິນາປິ ¶ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄ຺ໂຣໂຘ ວິຍ ປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ. ຍາວຕກ຺ວສ຺ສາຕິ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມວຏ຺ຏິຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ສມໍ ສຸວຏ຺ຏິຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ໂກຎ຺ຈາ ວິຍ ທີຆຄລາ, ພກາ ວິຍ ວງ຺ກຄລາ, ວຣາຫາ ວິຍ ປຸຖຸລຄລາຕິ ໂຍຊນາ. ສຸວຓ຺ຓາລິງ຺ຄສທິໂສຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍຂຸທ຺ທກມຸທິງ຺ຄສທິໂສ.

ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີຕິ ມຘຸຣາທິເຠທໍ ຣສໍ ຄສນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສາ, ຣສຄ຺ຄສານໍ ອຄ຺ຄາ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄາ, ຕາ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຣສຄ຺ຄສຄ຺ຄີ. ເຕນາຕິ ໂອຊາຍ ອຜຣເຓນ, ຫີນຘາຕຸກຕ຺ຕາ ເຕ ພຫ຺ວາພາຘາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ຫນູ’’ຕິ ¶ ສນ຺ນິສ຺ສຍທນ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຠຄວໂຕ ສີຫຫນຸສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ສີຫຫນຸ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປກາຍສ຺ສ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ຈ ອຸປມາ ນາມ ນິຫີນຸປມາວ, ນຕ຺ຖິ ສມານຸປມາ, ກຸໂຕ ອຘິກູປມາ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ນິຫີນຸປມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຠາຄວເສນ ມຓ຺ຑລຕາຍ ທ຺ວາທສິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈນ຺ທສທິສານິ.

ທນ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ຈນີຈຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣປສ຺ສວເສນປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອຄ຺ຄວເສເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍປຏ຺ຏຉິນ຺ນສງ຺ຂປຏລໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອຍປຏ຺ຏນ຺ຕິ ຈ ກກຈໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວິສມາຕິ ວິສມສຓ຺ຐານາ.

ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສຣຕາຍ ຉິນ຺ນສ຺ສຣາປິ. ອເນກາກາຣຕາຍ ຠິນ຺ນສ຺ສຣາປິ. ກາກສ຺ສ ວິຍ ອມນຸຎ຺ຎສຣຕາຍ ກາກສ຺ສຣາປິ. ອປລິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຈ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານມາຫ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຎ຺ຊຸໂຆໂສຕິ ມຘຸຣສ຺ສໂຣ.

ກຣວີກສທ຺ໂທ ເຍສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕປຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປກຕິໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ ອວເສ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ມຘຸໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ປີຕິນ຺ຕິ ຕໍ ພຸທ຺ຘຄຕໍ ປີຕິໍ. ເຕເນວ ນີຫາເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕາຍ ¶ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ…ເປ… ປຕິຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕສຕມຕ຺ເຕນ ໂອໂຣຘຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ປທສາວ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ຊງ຺ຆາສເຕຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຠິນີລເນຕ຺ໂຕຕິ ອຘິກນີລເນຕ຺ໂຕ. ອຘິກນີລຕາ ຈ ສາຕິສຍໍ ນີລຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເນຕ຺ເຕ ນີລວຓ຺ຓສ຺ເສວ ອຘິກຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກລນີລເນຕ຺ໂຕວາ’’ຕິອາທິ. ປີຕໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ເສຕມຓ຺ຑລຄຕຣາຊິວເສນ, ນີລເສຕກາຬວຓ຺ຓາ ປນ ຕໍຕໍມຓ຺ຑລວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຈກ຺ຂຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອກ຺ຂິທລນ຺ຕິ ເກຈິ, ອກ຺ຂິທລປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ. ອກ຺ຂິທເລຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອກ຺ຂິພິມ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວິນິຄ຺ຄຕຄມ຺ຠີຣໂຊຕນາປິ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ອຸຓ຺ຓາສທ຺ໂທ ¶ ໂລເກ ອວິເສສໂຕ ໂລມປຣິຍາໂຍ, ອິຘ ປນ ໂລມວິເສສວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຓ຺ຓໂລມ’’ນ຺ຕິ. ນລາຏມຊ຺ຌຊາຕາຕິ ນລາຏມຊ຺ຌຄຕາ. ໂອທາຕຕາຍ ອຸປມາ, ນ ມຸທຸຕາຍ. ຣຊຕປຸພ຺ພຸຬກາຕິ ຣຊຕມຍຕາຣກາ.

ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓສີສພິມ຺ພຕາຍ ຈ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຸຓ຺ຫີສສີໂສ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ຠຄວຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຓ຺ຫຕມຕາຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ພທ຺ຘອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ໂຏ ວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ກປ຺ປສີສາຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສີສາ. ຜລສີສາຕິ ຜລສທິສສີສາ. ອຏ຺ຐິສີສາຕິ ມໍສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕໂຈປຣິໂຍນທ຺ຘອຏ຺ຐິມຕ຺ຕສີສາ. ຕຸມ຺ພສີສາຕິ ລາພຸສທິສສີສາ. ປພ຺ຠາຣສີສາຕິ ປິຏ຺ຐິຠາເຄນ ໂອລມ຺ພມານສີສາ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏຕາປກ຺ເຂນ. ອຸຓ຺ຫີສເວຐິຕສີໂສ ວິຍາຕິ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ເຏນ ເວຐິຕສີສປເທໂສ ວິຍ. ອຸຓ຺ຫີສໍ ວິຍາຕິ ເຉເກນ ສິປ຺ປິນາ ວິຣຈິຕອຸຓ຺ຫີສມຓ຺ຑລໍ ວິຍ.

ກມ຺ມນ຺ຕິ ເຍນ ເຍນ ກມ຺ເມນ ຍໍ ຍໍ ລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕໍກມ຺ມານຸຣູປຕາ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ລກ຺ຂຓານິສໍສນ຺ຕິ ຕໍ ລກ຺ຂຓປຏິລາເຠນ ລທ຺ຘພ຺ພຄຸໂຓ. ອິມານິ ກມ຺ມາທີນີຕິ ອິມານິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕານິ ກມ຺ມກມ຺ມສຣິກ຺ຂກາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານິ ສໍວຓ຺ຓເກນ.

ຣຕນວິຈິຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓໂຕຣຓໍ ¶ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເທວນຄເຣ’’ຕິ. ສພ຺ພໂສ ສຸປຸປ຺ຜິຕສາລຣຸກ຺ໂຂ ອສາຘາຣຓໂສໂຠ ມນຸສ຺ສູປຈາເຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສລນ຺ຕຣມ຺ຫີ’’ຕິ. ກິຣິຍາຈາຣນ຺ຕິ ກາຍິກວາຈສິກກິຣິຍາປວຕ຺ຕິໍ.

໓໘໗. ສຕຕປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ສຕຕໍ ຈຣິມຠເວ ສພ຺ພກາລໍ ລກ຺ຂຓນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມານຸຠາວເຫຕຸກໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ອຕິທູເຣ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸກາມານມ຺ປິ ນາຕິທູເຣ ເອວ ນິກ຺ຂິປນໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ນ ອຕິທູເຣ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ¶ ອຸທ຺ຘຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕິສຎ຺ຈຣຓວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາທິເສນ ປາເທນ ອເນກໂຍຊເນ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ອຸທ຺ຘຣຓມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ. ອຕິທູຣໍ ຫີຕິອາທິ ປມາຓາຕິກ຺ກເມ ໂທສທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ສຕີຕິ ເອວໍ ທກ຺ຂິຓປາທວາມປາທານໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ສຕິ. ປທວິຈ຺ເຉໂທຕິ ປທວາຣວິຈ຺ເຉໂທ. ຍາທິສໍ ປສາເຣນ຺ໂຕ ວາມປາທສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິຓປາທສ຺ສ ຕາທິສເມວ, ອິຕິ ເນສໍ ອຸທ຺ຘຣຓປຕິຏ຺ຐານານໍ ສມານໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຠາເວນ ອນູນານຘິກຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທກ຺ຂິຓປາທກິຈ຺ຈໍ ວາມປາເທນ ນິຍມິຕໍ, ວາມປາທກິຈ຺ຈໍ ທກ຺ຂິຓປາເທນ ນິຍມິຕ’’ນ຺ຕິ.

ທິວາຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ເວລາຍ. ວິຫາຣຠຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ວິຫາເຣ ຍຖາວຸທ຺ຘໍ ຄເຫຕພ຺ພຠຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປກຕິຄມເນນ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ໂອກາສໍ ນ ລຠຕີຕິ ປທນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານໍ ນ ລຠຕິ. ອູຣຸປຣິຍາໂຍ ອິຘ ສຕ຺ຖິ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອູຣຸໍ ອຸນ຺ນາເມຕີ’’ຕິ. ທຓ຺ຑງ຺ກຸສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທີຆທຓ຺ໂຑ ອງ຺ກຸໂສ, ເຕນ ຣຸກ຺ຂສາຂໍ ຉິນ຺ທໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຍຖາ ປຈ຺ຉາຠາເຄນ ປາທານໍ ໂອສກ຺ກນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ປາທາ ນ ໂອສກ຺ກນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸກ຺ຂສາຂາເຉທນ…ເປ… ໂອສກ຺ກາເປຕີ’’ຕິ. ໂອພທ຺ຘານາພທ຺ຘຏ຺ຐາເນຫິ ປາທໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ອາພທ຺ຘຏ຺ຐາເນນ ອນາພທ຺ຘຏ຺ຐາເນນ ຈ ປາທຂຓ຺ຑໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຖທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ. ນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈາເລຕີຕິ ອປຣາປຣໍ ນ ຈາເລຕິ. ອຸສ຺ສງ຺ຂປາທຕາຍ ສຸເຂເນວ ປາທານໍ ປຣິວຕ຺ຕນໂຕ ນາຠິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິມກາໂຍ ນ ອິຎ຺ຊຕີຕິ ເຫຏ຺ຐິມກາໂຍວ ອິຎ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິມ…ເປ… ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ຊານາຕິ ອນິຎ຺ຊນໂຕ. ກາຍພເລນາຕິ ຄມນປໂຍຄສງ຺ຂາເຕນ ກາຍຄເຕນ ວິເສສພເລນ. ຊວຄມນເຫຕຸຠູເຕນ ວາ ກາຍພເລນ. ເຕນາຫ ‘‘ພາຫາ ຂິປນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຊເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຫິ ພາຫາ ຂິປຕິ, ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນາຄາປໂລກິຕວເສນາຕິ ນາຄສ຺ສ ອປໂລກນມິວ ສກລກາເຍເນວ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປໂລກນວເສນ.

ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສາຕິ ອນາວຣຓຎາຓພເລນ ທສ຺ສນສ຺ສ. ອນາວຣຓວາໂຣ ປນ ກາເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຣູປທສ຺ສນມ຺ປິ ອນາວຣຓເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ. ປກຕິອິຣິຍາປເຖເນວາຕິ ¶ ໂອນມນາທິໍ ອກຕ຺ວາ ອຸຊຸກຄມນາທິນາ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ໂກຏ຺ຐກທ຺ວາຣເຄຫປ຺ປເວເສ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນາຕິ ນິປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ກາຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ.

ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ອຸໂຠສຸ ກຏິປ຺ປເທເສສຸ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ປຕຕິ ນິສີທນຏ຺ຐາເນ ນິປຊ຺ຊນວເສນ ປຕຕິ. ໂອຣິມໍ ອງ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ນິສິນ຺ໂນຕິ ປລ຺ລງ຺ກມາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປຣິມກາຍໍ ເຫຏ຺ຐິມກາເຍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕເຍວ ຠາຣີກຣຓວເສນ ໂອຣິມງ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ນິສິນ຺ໂນ. ຆໍສນ຺ໂຕຕິ ອານິສທເທເສນ ອາສນຏ຺ຐານໍ ຆໍສນ຺ໂຕ. ປາຣິມງ຺ຄນ຺ຕິ ສຕ຺ຖິຠາຄສມ຺ມທ຺ທໍ ອານິສທປເທສໍ. ຕເຖວາຕິ ຆໍສນ຺ໂຕ ເອວ. ໂອລມ຺ພກໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ໂອລມ຺ພກສຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ. ເຕນ ອຸຊຸກເມວ ນິສີທນມາຫ. ສຣີຣສ຺ສ ຄຣຸກຠາວເຫຕູນໍ ທູຣໂຕ ສມຸປາຍິຕຠາເວນ ສລ຺ລຫຸກຠາວໂຕ ຕູລປິຈຸໍ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ.

ອປ຺ເປສກ຺ຂານໍ ມຫານຸຠາວເຄຫປ຺ປເວເສ ສິຍາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂໂຠ, ທຣຖວເສນ ນານປ຺ປກາຣກປ຺ປນໍ, ຠຍວເສນ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຣິຕສ຺ສນໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ຉມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໗) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຉມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິ.

ອຸທກໍ ທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸທກທານໍ, ຠິງ຺ກາຣາທິ ອຸທກຠາຊນໍ. ພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖຄຕມຕ຺ຕິກໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ວິຉຑ຺ຑຍມາໂນ ອຸທກສ຺ສ ວິກ຺ຂິປນວເສນ ຉຑ຺ຑຍມາໂນ.

ຕຖາ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕາຍ ເອວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ຠຕ຺ຕໍ ວາ ອມນາປນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ອາໂລປອຕິນາມນໍ, ອາໂລເປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນອຕິນາມນນ຺ຕິ ອິເມສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ປຐມເມວ ອສາຣຸປ຺ປຕາຍ ອນິຏ຺ຐໍ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຫຣິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຸປຓີຕຠາເວນ ຣໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ຎາເຓນ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຣສເຄໂຘ ປນ ນຕ຺ຖິ ເສຕຸຆາຕຕ຺ຕາ.

ອສ຺ສາຕິ ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິປທສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໓) ສໍວຓ຺ຓຍນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ¶ ນ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ວິເສສວາໂທ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ໂສ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຄຫຓປເທສໍ. ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ອາມິສຄຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠຕ຺ເຕນ ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ເກລາຍນວເສນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕປມາຓໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕິ. ຈີວຣໂຠຄນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈີວຣປຏລນ຺ຕຣໍ. ອຸທເຣນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸທເຣເນວ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ.

ອປ຺ປຕ຺ຕກາລໍ ອຠິມຸຂໍ ນາເມຕິ ອຸປນາເມຕີຕິ ອຕິນາເມຕິ, ປຕ຺ຕກາລໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ນາເມຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕິນາເມຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ຈ ອນຸໂມທນສ຺ສ ກາລມຕິນາເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເວຄຄມເນນ ປຏິສໍມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຘາວິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຈ຺ຈຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ກຑ຺ຒິຕປາຣຸຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຫິ ຍາວ ຫນຸກຏ຺ຐິໂຕ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຈ຺ໂຈກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ກຑ຺ຒິຕປາຣຸຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຠໂຕ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ທກ຺ຂິຓໂຕ ວາມໂຕຕິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຖນນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓຖນໍ.

ວິສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາເຍວ ເຈສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຕວາທິໂນ ວຈນໍ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕາຍ ນ ສິນິຍ຺ຫຕິ, ນ ເອວໍ ມຸຕ຺ຕວາທິໂນຕິ ອາຫ ‘‘ສິນິທ຺ໂຘ’’ຕິ. ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ອກ຺ຂຣໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາກໂຏ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎາປນິໂຍຕິ ວິຊານິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ໂຆສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ມຘຸໂຣຕິ ປິໂຍ ເປມນີໂຍ ອປລິພຸທ຺ໂຘ. ສວນມຣຫຕິ, ສວນສ຺ສ ໂສຕສ຺ສ ຫິໂຕຕິ ວາ ສວນີໂຍ. ສມ຺ປິຓ຺ຑິໂຕຕິ ສຫິໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານກຕາສຎ຺ຈິຕຕ຺ຕາ ສຫິຕາກາເຣເນວ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອໂຍສລາກາຍ ປຫຏກໍສຖາລໍ ວິຍ ວິປ຺ປກິຓ຺ໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິສາຣີ’’ຕິ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ຍຖາ ຄມ຺ຠີຣວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ຎາຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣສມຎ຺ຎາ, ເອວໍ ຄມ຺ຠີຣຏ຺ຐານສມ຺ຠວໂຕ ສທ຺ທສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ຄມ຺ຠີຣສມຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ¶ . ນິນ຺ນາທວາຕິ ສວິເສສໍ ນິນ຺ນາທວາ. ສ຺ວາຍໍ ວິເສໂສ ຄມ຺ຠີຣຠາວສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາເຍວ ເຈສ ນິນ຺ນາທີ’’ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ຈຕຸຣງ຺ຄນິປ຺ຜາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອກາຣຓາ ມາ ນສ຺ສີຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ວິຍ ສຣສ຺ສ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ປນ ສາ ເວທິຕພ຺ພາ ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓສ຺ສ ຕຖາ ອວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ.

ປຈ຺ໂຈສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ສມຸສ຺ສິຕກຎ຺ຈນປພ຺ພຕໍ ວິຍ ອຸປຣິ ອິນ຺ທນີລຣຕນວິຕຕສິຂໍ ¶ ວິຊ຺ຊຸລ຺ລຕາຠູສິຕໍ. ມຫາປຖວີອາທໂຍ ສຕ຺ຖຸຄຸຓປຏິຠາຄຕາຍ ນິທສ຺ສນໍ, ເກວລໍ ມຫນ຺ຕຕາມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ນິທສ຺ສິຕາ.

໓໙໐. ອປ຺ປຏິສໍວິທິໂຕຕິ ອນາໂຣຈິໂຕ. ອາຄມນວເສນ ເຈຕ຺ຖ ປຏິສໍເວທິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຎ຺ຎາຕອາຄມໂນ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຄຕຠາວນ຺ຕິ ກຸລໂຠຄວິຊ຺ຊາທີຫິ ອຸຬາຣຠາວໍ. ອນຸທ຺ທຍສມ຺ປນ຺ນາຕິ ກາຣຸຓິກາ.

໓໙໑. ສຫສາວ ໂອກາສກຣເຓນ ອຸຈ຺ຈກຸລີນຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເວເຄນ ອຸຏ຺ຐາຍ ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ນາຣິສມານນາມນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິອຕ຺ຖໂຊຕກນາມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ອວ຺ຫາຕພ຺ພາຕິ ກເຖຕພ຺ພາ.

໓໙໔. ເອກນີຫາເຣເນວ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ. ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ…ເປ… ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ວິທິຕກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ປາກໂຏ’’ຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ກຖິຕໍ ຕສ຺ສ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓຠາວໂຕ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ. ‘‘ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຠິຎ຺ຎາ ໂວສິໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸນີຕິ ອເສກ຺ຂມຸນິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຎາຓໂມເນຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

ກິເລສຣາເຄຫິ ກິເລສວິວຓ຺ຓຕາຫິ. ຊາຕິກ຺ຂຍປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອໂຖ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຠິວິສິຏ຺ຐຕາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຎຕ຺ວາ. ອິທານິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມາປຕ຺ຕີນໍ ປາຣຄມເນນ ປາຣຄູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣຄູຕິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຊານນວເສນ ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄູ. ຕາທິໂສຕິ ຍາທິໂສ ‘‘ປາຣຄູ ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕາທິໂສ. ຉຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ປຊານນາທີຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວ ເອວ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ ທ຺ເວ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຄາຖາ, ປຸຈ຺ຉາປຏິປາຏິຍາ ປນ ອສງ຺ກຣໂຕ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ກິໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວເທຫິ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ເວເທຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ປາຣງ຺ຄຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິອາທີຫິ ວິຊ຺ຊານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂພຘິຕຕ຺ຕາ. ປາປຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕິໍສປາປຘມ຺ມານໍ ໂສຕ຺ຖານໍ ມຄ຺ຄໍ ປາປເນນ ນິສ຺ເສສໂຕ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ.

໓໙໕. ຘມ຺ໂມ ¶ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ. ຕສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມຠາວໂຕ ອນຸຘມ຺ໂມ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕຖາຄຕໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເຐຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎຕາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂສຘນຕ຺ຖໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອເນກວາຣໍ ກຖາເປຕິ, ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ຕຖາຄຕໍ ວິເຫເຐຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຣິສ຺ສໂມ ອຕ຺ຖິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕາທີຫິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ – ‘‘ສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ປຣກາເລ ເຈຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພານມ຺ປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ຕໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ເຕເນວ ກູຏໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ເສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໙໖. ເກຓິໂຍຕິ ¶ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ປຸພ຺ເພ ເກຓິຍາ ຊີວິກາກປ຺ປນໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ຊຏິໂລຕິ ຊຏາຘໂຣ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິກຕ຺ຕາ ໂກຏິສາຣຕາຍ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ. ປໂຍເຊຕ຺ວາ ນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວສຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ກາມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຕີຕິ ວາ ໂຍຊນາ. ສຸສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣາທີຫິ ເຈວ ມຣິຈສິງ຺ຄີເວຣາທີຫິ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິສງ຺ຂຕໍ.

ປຏິກ຺ເຂປປສນ຺ນຕາຍາຕິ ¶ ອໂຫວຕາຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ໂຍ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນປິ ນ ສາທິຍຕີຕິ ອຸປນິມນ຺ຕິຍມານສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປສນ຺ນຠາວໂຕຕິ. ຕໍ ກຖໍ? ວິຣຸທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ‘‘ອກາຣຓເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

໓໙໘. ກປ຺ປສຫສ຺ເສຫິປິ…ເປ… ອໂຫສີຕິ ອິທໍ ນານຸສ຺ສວສິທ຺ຘໍ ອນຸມານຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປເທຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປທປ຺ປມາເຓ’’ຕິ. ປຊ຺ຊຕິ ນິກ຺ຂິປຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ປທໍ ປກຕິຍາ ປາທນິກ຺ຂິປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມິໍ ປເທ. ກີຬາປສຸຕຕາທິນາ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕຈາຣິກນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໓໙໙. ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍາຕິ ອນູນຕາຍ. ອຫີນງ຺ຄຕາຍາຕິ ອເວກລ຺ລຠາວໂຕ. ໂຣຈຕີຕິ ຣຸຈິ, ເທຫປ຺ປຠາ, ໂສຠຓາ ຣຸຈິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຣຸຈິ. ອາໂຣຫສມ຺ປຕ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ ປມາຓຍຸຕ຺ຕອຸຈ຺ຈຕາ. ປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິ ກິສຖູລຠາວວຊ຺ຊິຕປຣິຓາຫຕາ. ສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິ ອວຍວານໍ ສຸສຓ຺ຐິຕຕາ. ຈາຣຸທສ຺ສໂນຕິ ປິຍທສ຺ສໂນ ເຕນາຫ ‘‘ສຸຈິຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ໂຓຕິ ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ສິລານິຆໍເສເນວ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຆນສຸວຓ຺ຓຣູປວຓ຺ໂຓ. ມຫາປຸຣິສຠາວໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນາເນວາ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສຸຣຸຈີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາທິຈ຺ໂຈວ ວິໂຣຈສີ’’ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈາຣຸທສ຺ສໂນ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓສີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ກລ຺ຍາຓທສ຺ສໂນ ຠິກ຺ຂຸ ກຎ຺ຈນາຠຕ຺ຕໂຈ’’ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣຄາຖາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ສາຕິສຍໍ ອຸຕ຺ຕມວຓ຺ເຓ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມວຓ຺ຓິໂນຕິ ປເທນ ສນ຺ຕໍ ປກາເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕມສາຣຖີຕິ ¶ ເສຏ຺ຐປຸຣິສສາຣຖິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊມ຺ພຸວນສຓ຺ຑມຓ຺ຑິຕຕາຍ ຊມ຺ພຸທີໂປ ‘‘ຊມ຺ພຸສຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິສ຺ສຣິຍນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍໍ.

ຊາຕິຂຕ຺ຕິຍາຕິ ຊາຕິມນ຺ໂຕ ຂຕ຺ຕິຍາ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ປູຊຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊູນໍ ປູຊນີໂຍ’’ຕິ.

ອປ຺ປມາຓາຕິ ອປຣິມາຓາ ໂລກຘາຕຸໂຍ. ‘‘ຍາວຕາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຣາຊາ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອນຸຕ຺ຕຣຠາວໍ ‘‘ຍາວຕາ ¶ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຣາຊຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສ຺ວາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ເມນາຕິ ປຏິເວຘຘມ຺ເມນ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸຕ຺ຕເຣເນວາ’’ຕິ. ອນຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ວິສິຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕເມນ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ເມນາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ເມນາຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນາຕິ ເທສນາຘມ຺ເມນ ອາຓາຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕມີຕິ ໂຍຊນາ. ເທສນາຎາຓປຏິເວຘຎາຓວິຠາຄໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກເມວ ວາ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຏິວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ.

ຕຖາຄເຕນ ຊາໂຕຕິ ຕຖາຄເຕນ ເຫຕຸນາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ອນຸຊາໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ອນຸ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຊຕໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເຫຕຸໍ ອນຸຊາໂຕ’’ຕິ. ອວຎ຺ຎາຕພ຺ພຠາເວນ ຊາໂຕຕິ ອວຊາໂຕ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂກກາລິກໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ປຸຣິສນ຺ຕກລິ ອວຊາໂຕ’’ຕິ. ປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ໂອວາທານຸສາສນິຍໍ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ອນຸຊາໂຕ ຕຖາຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຫ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຠາເວຕພ຺ເພນ ຄຫິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຄຫິໂຕ, ສພ຺ເພ ຈ ປນ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວິຊ຺ຊາຍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ວາ ນເຍນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຜເລນ ວິນາ ເຫຕຸຠາວສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ເຫຕຸວຈເນນ ຜລສິທ຺ຘິ, ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາປເນນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຕຓ຺ຫາຍ ສມຸທຍຠາໂວຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຫິຕເມວ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຸຕ຺ຕເຫຕຸນາຕິ ຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕນ ເຫຕຸນາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສາເຘຕິ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘເນເນວ ຈ ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວຈນຎ຺ເຈຕໍ, ປໂຍຄວຈນານິ ປນ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສພ຺ພຖາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສໂນ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວິປຣີຕມາຈິກ຺ຂຕິ ຍຖາຫໍ ສພ຺ພມຄ຺ຄເທສໂກຕິ ¶ . ກິໍ ປນ ຠຄວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອາໂຣເຈຕີຕິ? ມຫາກຣຸຓາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ມຫາວິສຍໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພາຠິຠູ ສພ຺ພວິທູຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທີນິ (ມຫາວ. ໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ກຖາ. ໔໐໕) ສຸຕ຺ຕປທານິ ອິທເມວ ຈ ສຸຕ຺ຕປທໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ສລ຺ລກນ຺ຕໂນຕິ ¶ ສລ຺ລານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ໂຣຄສ຺ສາຕິ ກິເລສໂຣຄສ຺ສ. ຕສ຺ມາຕິ ອປຸນປວຕ຺ຕິປາທເນນ ຕິກິຈ຺ຉນໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ເອວໍ ອາຄຕາຍາຕິ ອິມິນາ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕປຎ຺ຈມໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ເຕ ອຏ຺ຐໂມ.

ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ, ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;

ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ, ປເຣ ຈ ອວຊານຕິ;

ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘-໔໔໑);

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນວວິຘໍ ເສນໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ອນຸປ຺ປາທຕາປາທເນນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ກຸໂຕຈິ ອຠໂຍ ນິພ຺ຠໂຍ.

ສຍເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ເຍນ ເຍນ ອຘິຄໂຕ, ເຕນ ເຕນ ປຣສທ຺ຘາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຫິຕ຺ວາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາເຓເນວ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ປສຏ຺ຐາ ທິຏ຺ຐິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ. ຍຖາ ຣເຖນ ຊຍຕີຕິ ຣຖິໂກ, ເອວໍ ອິທໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ຊຍຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ. ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິຏ຺ຐເມວ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສນ຺ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຣຫຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ ຍຖາ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ອຣຫຕີຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄິໂກ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ຜລທານໍ ສນ຺ຘາຍ ນາສ຺ສ ກາໂລຕິ ອກາລໍ, ອກາລເມວ ອກາລິກໍ, ນ ກາລນ຺ຕຣໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຜລໍ ເທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປວຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ຜລໍ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລປ຺ປທາເນ ປກຏ຺ໂຐ ກາໂລ ປຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ກາລິໂກ, ໂລກິໂຍ ກຸສລຘມ຺ໂມ, ອິທໍ ປນ ສມນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ນ ກາລິກໍ.

໔໐໐. ‘‘ມຫາຍຎ຺ຎໍ ¶ ປວຕ຺ຕຍີ’’ຕິອາທີສຸ ເກວລໍ ທານຘມ຺ມາທີສຸ ຍຎ຺ຎປຣິຍາຍສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຎ຺ຎາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫິ ‘‘ອຄ຺ຄິມຸຂາ ເທວາ’’ຕິ ອຄ຺ຄິຊຸຫນປຸພ຺ພກໍ ຍຎ຺ຎໍ ວິທຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄ຺ຄິຊຸຫນປ຺ປຘານາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ‘‘ຠູຣ຺ຠຸວ? ສ຺ວ?’’ ອິຕິ ສາວິຕ຺ຕີ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ມຸຂໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ¶ . ‘‘ມຸຂມິວ ມຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອິຘາປິ ປຘານປຣິຍາໂຍ ມຸຂສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ເສຏ຺ຐໂຕ ຣາຊາ ‘ມຸຂ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອາຘາຣໂຕຕິ ໂອຄາຫນ຺ຕີນໍ ນທີນໍ ອາຘາຣຠາວໂຕ ປຏິສຣຓໂຕ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ສຎ຺ຎາຓໂຕຕິ ຈນ຺ທໂຍຄວເສນ ອຊ຺ຊ ອສຸກນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍນໂຕ. ອາໂລກກຣຓໂຕຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອາໂລກກຣຓໂຕ. ໂສມ຺ມຠາວໂຕຕິ ສີຕຫິມວາສີຕວາຕູປກ຺ຂຣຠາວໂຕ. ຕປນ຺ຕານນ຺ຕິ ທີປສິຂາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອສນິວິຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ວິຊ຺ຊລນ຺ຕານໍ. ອາຍມຸຂໍ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາເວນ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ. ເຕ ສຣຓສ຺ສາຕິ ເຕ ສຣຓສ຺ສ ຈ, ເຕ ສຣຓຠາວມູລກຕ຺ຕາ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສ ຈ, ຍຖາວຸຕ຺ຕ ເຕ-ປເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຕ ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ສຣຓສ຺ສ ອໂຫ ອານຸຠາໂວ’’ຕິ. ອາວຸຕ຺ຕິວເສນ ວາ ເຕ ສຣຓສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ – ຕຸຍ຺ຫໍ ສຣຓຠູຕສ຺ສ ຈ ອິຕຣສຣຓສ຺ສ ຈ ອານຸຠາໂວຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ອສ຺ສລາຍນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໑. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ¶ ວິສທິສໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຣຊ຺ຊໍ, ວິຣຊ຺ຊໂຕ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ວາ ເວຣຊ຺ຊກາ, ເອວໍ ຊາຕາ ໂຂ ປນ ເຕ, ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທິວິຠາເຄນ ນານປ຺ປກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາເວຣຊ຺ຊການ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເວຣຊ຺ຊສ຺ເສວ ວເສນ ນານປ຺ປກາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຎຸປາສນາທິນາຕິ ຍຎ຺ຎານຸຠວນມນ຺ຕຊ຺ເຌນທກ຺ຂິຓປຣິເຍສນາທິນາ. ຈຕຸວຓ຺ຓສາຘາຣຓນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສາຘາຣຓໍ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິປາປຕສ຺ສນໍ. ນ຺ຫານສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຕິຕ຺ຖສມຸທ຺ທຂາເຕສຸ ມນ຺ຕຊປ຺ປນປຸພ຺ພກໍ ສາຍໍຕຕິຍອຸທໂກໂຣຫນາທິນ຺ຫານສຸທ຺ຘິຍາ. ຠາວນາສຸທ຺ຘິຍາຕິ ປຣມໂຊຕິຠູຕາຍ ປຸຣິສຠາວນາສງ຺ຂາຕາຍ ສຸທ຺ຘິຍາ. ວາປິຕສິໂຣຕິ ໂອໂຣປິຕເກໂສ. ຕເມວ ຫິ ສິໂຣ ວາປິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຠາວວາທີຕິ ¶ ຍຖາຠູຕວາທີ. ປພ຺ພຊນ຺ຕາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘານໍ ສິກ຺ຂນ຺ເຕນ ໂຠຕາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອຍໍ ວິຘິ ສເຫຕຸໂກ ສອຸປາທາໂນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຣາຊໂຍ ນຕ຺ຖິ…ເປ… ເອວມາຫໍສຸ.

໔໐໒. ລທ຺ຘິຠິນ຺ທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕລທ຺ຘິຍາ ວິນິເວຐນຕ຺ຖໍ. ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ອິຓຘາຣໍ ໂສເຘຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ລທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘມ຺ມິການໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ເນສນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ. ສຈ຺ຈວຈນໍ ສິຍາຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ ຍທິ ສິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີນໍ…ເປ… ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເຈຕໍ ອຕ຺ຖິ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ຊາໂຕຕິ ວາທຈ຺ເຉທກວາໂທ ມຸຂໂຕຊາຕຈ຺ເຉກວາໂທ. ອສ຺ສລາຍໂນວິຎ຺ຎູ ຊາຕິໂກ ‘‘ນິຣກ຺ເຂປໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ສຫຄຕານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິມາຫ.

໔໐໓. ອິທານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓຕິ ວາທໍ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ‘‘ສຸຕໍ ເຕ ໂຍນກກມ຺ໂພເຊສູ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຍທິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ໂຍນກກມ຺ໂພຊາທິຊນປເທສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເສຏ຺ຐຠາໂວ ນຕ຺ຖິ? ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓາ ¶ , ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ລທ຺ຘິມຕ຺ຕເມຕໍ. ເຕສຸ ຫິ ຊນປເທສຸ ຊນາ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ກຕິກໍ ອກໍສຸ, ທາສໍ ສາມິກໍ ກຕ຺ວາ ອິຕເຣ ສພ຺ເພ ຕໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂຍ ເຕສໍ ອຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ອິຕເຣ ສພ຺ເພ ຕສ຺ສ ທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ກຕິປຍສໍວຈ຺ຉຣາຕິກ຺ກເມນ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຕໂຕ ຐານໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຐເປນ຺ຕິ, ອິຕິ ໂສ ອຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທາໂສ ໂຫຕິ, ອິຕໂຣ ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕາວ ເກຈິ ‘‘ອຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທາໂສ ໂຫຕິ, ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຍ຺ໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຸຣິມວເສເນວ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຠຣິໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ປຸຕ຺ເຕ ອສຕີຕິ ອິທໍ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສາມິກຠາວສ຺ສ ຕາວ ທສ຺ສນໍ. ມາຕິໂຕ ສຸທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ໂຍ ມາຕິໂຕ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຍ຺ໂຍ, ປິຕິໂຕ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ທາໂສ ໂຫຕິ, ໂສ ເອວ ປິຕິໂຕ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕິໂຕ ອຍ຺ໂຍ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິໍ ສມ຺ເຠເທຕິ. ໂສວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອປເຣ. ໂກ ຖາໂມຕິ ມຫນ຺ເຕ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນມຕຄ຺ເຄ ອຕີເຕ ກາເລ ອິຕ຺ຖີນໍ ວາ ຈິຕ຺ເຕ ອນວຏ຺ຐິເຕ ທາສາ ທາສາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍ຺ຍາ ອຍ຺ຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ເອກນ຺ຕິໂກ ສເຫຕຸໂກ ອວສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ສາຘໂກ ສິທ຺ຘນ຺ໂຕ, ກິໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໔. ສຸກ຺ກຈ຺ເຉທກວາໂທ ນາມາຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສຸກ຺ໂກ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ສຸກ຺ກຈ຺ເຉທກວາໂຣ ນາມ.

໔໐໘. ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄິກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ເຕຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ນິສ຺ສຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຄ຺ຄິອຸປາທານສມ຺ປນ຺ໂນ ອຄ຺ຄິກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ກສ຺ມິຎ຺ຈິ ທາສກຸເລ ຊາໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ສໍສາຣໂຕ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໔໐໙. ປາທສິກວຓ຺ໂຓຕິ ອນ຺ຕຣາຬວຓ຺ໂຓ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸຕ຺ໂຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາເຣນ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມາຓວການໍ. ມຕກຠຕ຺ເຕຕິ ມເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຠຕ຺ເຕ. ຖາລິປາເກຕິ ກຕມງ຺ຄລຠຕ຺ເຕ.

໔໑໐. ຕຸມ຺ເຫຕິ ຊາຕິສາມຎ຺ຎໂຕ ມາຓວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫ. ໂກ ນຸ ໂຂຕິ ອວໍສິໂຣ ອິສິວາໂທ, ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີສີນໍ ອສາມຕ຺ຖິຍທສ຺ສເນນ ຊາຕິຍາ ອປ຺ປມາຓຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ຄາມທາຣກເວເສນ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມຓ຺ຑລຣູໂປ ວິຍາ’’ຕິ. ໂກຓ຺ຑທມໂກຕິ ອທນ຺ຕທມໂກ.

໔໑໑. ຊເນຕີຕິ ¶ ຊນິກາ ຊເນຕ຺ຕິ. ຊນໂກ ປິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄນ຺ຘພ຺ພປຎ຺ຫນ຺ຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍຠາວາທິປຸຈ຺ຉໍ. ທພ຺ພິຄຫຓສິປ຺ປມ຺ປິ ເອກາ ວິຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ກຸສໂລ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣູປຄປຓ຺ຓປຸປ຺ຜຜລພີຊໍ ອນ຺ຕມໂສ ເອລາລຸກມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຈນ຺ໂຕ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິເຕຫິ ສມານຣສໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ¶ ສກ຺ໂກຕິ, ປຸຓ຺ໂຓປິ ຕາທິໂສ, ເຕນ ຎາຕໍ ຕ຺ວໍ ທພ຺ພິຄຫຓສິປ຺ປມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສທ຺ໂຘຕິ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ສທ຺ໂຘ, ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກເນວ ຣຕນຕ຺ຕຍປສາເທນ ປສນ຺ໂນ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ…ເປ… ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ອສ຺ສລາຍນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ໂຆຏມຸຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑໒. ເຂມິຍາ ¶ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ໂຣປິຕຕ຺ຕາ ຕໍ ອມ຺ພວນໍ ເຂມິຍມ຺ພວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມິໂກຕິ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໂສວ ອຘມ຺ມໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ. ປຣິພ຺ພຊຕິ ປພ຺ພຊຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິພ຺ພໂຊ, ຆຣາວາສໂຕ ນິກ຺ຂມນປຸພ຺ພກໍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓວເສນ ສີລສມາທານໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຣິພ຺ພເຊ. ສຠາໂວຕິ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊນິຍໍ, ເຕຫິ ເຕຫິ ປຣິພ຺ພາຊເກຫິ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ສຠາໂວ. ຘມ຺ໂມວ ປມາຓນ຺ຕິ ເອເຕນ ມຍໍ ອຫິຣິມນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກເຖມ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອວິຕໂຖ ຘມ຺ໂມ, ຕເທວ ປມາຓໍ. ອຘິຄຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ສຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ພຫຸນາ ນານາສນ຺ທສ຺ສນາທິ ກມ຺ເມນ ອິຘ ຠວິຕພ຺ພໍ, ພຫຸເທເວຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໑໔. ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ສາຣຊ຺ຊນວເສນ ຣຕ຺ຕາ, ພຫຸລຣາຄວເສນ ອຠິຣຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນາ ຎາເປຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ອນຸຄ຺ຄຫາເປຕິ ໂພເຘຕີຕິ ອນຸຄ຺ຄໂຫ, ຎາປິຕກາຣຓໍ, ສຫ ອນຸຄ຺ຄເຫນາຕິ ສານຸຄ຺ຄຫາ. ເຕນາຫ ‘‘ສກາຣຓາ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ຕໍ ກາຣຓໍ? ອິມສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມິໂກ ປຣິພ຺ພໂຊ’’ຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອທ຺ຘາ ປນາຍສ຺ມາ ອຸເທໂນ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມິກໍ ປຣິພ຺ພຊໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໔໒໑. ສພ຺ພມິທໍ ຖາວຣຊງ຺ຄມໍ ປຸຣິສກຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ໂປເສຕພ຺ໂພ ຣກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ໂລກາຍຕນິສ຺ສິໂຕ ນີຕິມຄ຺ໂຄ ໂຆຏມຸຂກນ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ກິຣ ຊານນສິປ຺ເປ’’ຕິອາທິ. ສຄ຺ເຄ ¶ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອກຕ຺ຕພ຺ພເມວ ກຣຓໂຕ. ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນຘນໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກປ຺ປປຸຎ຺ຎາຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ນິຫິຕຘນໍ ‘‘ອສຸເກ ຈາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂຆຏມຸຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ຈງ຺ກີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒໒. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ¶ ສາລວເນ. ອຸຕ຺ຕເຣນ ໂອປາສາທນ຺ຕິ ໂອປາສາທຄາມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍໍ. ອຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ເອນ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ໂອປາສາທນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຊ຺ຌາວສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ອາ-ສທ຺ທານໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວສຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖວິເສສຠາວິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວາ ອາວສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອປາສາທປເທ. ສຕ຺ຕຸສ຺ສທນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປໂຍຄຕ຺ຕາວ ເສສປເທສູ’’ຕິ. ອຸປ-ອນຸ-ອຘິ-ອິຕິ-ເອວໍ-ປຸພ຺ພເກ ວສນກິຣິຍຍາຏ຺ຐາເນ ອຸປໂຍຄວຈນເມວ ປາປຸຓາຕີຕິ ສທ຺ທວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ປເນຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຸສ຺ສທຕາ ນາເມຕ຺ຖ ພຫຸລຕາຕິ ຕໍ ພຫຸລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຫຸຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ.

ຣຎ຺ຎາ ວິຍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຣາຊໂຠຄ຺ຄໍ. ຣຎ຺ໂຎ ທາຍຠູຕນ຺ຕິ ກຸລປຣມ຺ປຣາຍ ໂຠຄ຺ຄຠາເວນ ຣຎ຺ຎາ ລທ຺ຘທາຍຠູຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທາຍຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຊນີຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິໂຠຄລາຠສ຺ສ ເສຏ຺ຐເທຍ຺ຍຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຣາຊສງ຺ເຂເປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖປພ຺ພຕາທີສູຕິ ນທີຕິຕ຺ຖປພ຺ພຕປາທຄາມທ຺ວາຣອຏວີມຸຂາທີສຸ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕຈາຄວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ເອເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການໍ.

໔໒໓. ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ໂຍ ໂກຈິ ວິຎ຺ຎູນໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ປຎ຺ໂຫ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ກຖນສມຕ຺ໂຖ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ໂຖ.ກຸລາປເທສາທິນາ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາມຕ຺ໂຕ.

໔໒໔. ເຕຕິ ¶ ‘‘ນານາເວຣຊ຺ຊກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ‘‘ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໐໓; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໑໓໔) ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ສຸຊາຕຕາ ວິຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ, ສຸຊາຕສທ຺ໂທ ຈ ‘‘ສຸຊາໂຕ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໓; ເຖຣຄາ. ໘໑໘) ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍຕິ ຊາຕິວເສເນວ ສຸຊາຕຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຣສປຸຕ຺ຕວເສນປິ ໂລເກ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນສ຺ສ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສເນວ ອິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓີໂກ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍ ຍຸໂຄ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຸຄສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ເອກເສສນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸຄາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພປິ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ’’ຕິ. ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕເຂໂປ. ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘຖາລິປາກາທີສຸ ນ ອວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຊາຕິວາເທນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຠໂຕ…ເປ… ປິຕາມຫຍຸຄາຕິ ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິກຠາວກິຕ຺ຕນໂຕ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອນຸປກຸຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄມ຺ປິ ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕິ.

ອິສ຺ສໂຣຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມຜເລນ ອີສນສີໂລ. ສາ ປນສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອຑ຺ຒຕາປຣິຍາຍຠາເວນ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຑ຺ໂຒຕິ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ມຫນ຺ຕໍ ຘນມສ຺ສ ຠູມິຄຕຎ຺ເຈວ ເວຫາສຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ມຫທ຺ຘໂນ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ. ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ອນຸປສງ຺ກມນກາຣຓໍ ກິຕ຺ເຕມາ’’ຕິ.

ອຘິກຣູໂປຕິ ວິສິຏ຺ຐຣູໂປ ອຸຕ຺ຕມສຣີໂຣ. ທສ຺ສນໍ ອຣຫຕີຕິ ທສ຺ສນີໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ທສ຺ສນໂຍຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ປສາທໍ ອາວຫຕີຕິ ປາສາທິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕປສາທຊນນໂຕ’’ຕິ. ວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍາ ¶ . ສຣີຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ໂຐ ກຣຈຣຓຄີວາສີສາທິ ອວຍວສມຸທາໂຍ, ໂສ ຈ ສຓ຺ຐານມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ‘‘ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ປຣມາຍ…ເປ… ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພວຓ຺ເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຏ຺ເຐນ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາວ ໂຫນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມວຈ຺ຉສີຕິ ອຸຕ຺ຕມສຣີຣາໂຠ ສຸວຓ຺ຓາໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣສທິເສນ ສຣີເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ນ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ຕຕໍ. ອຂຸທ຺ທາວກາໂສ ທສ຺ສນາຍາຕິ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວຍວປາຣິປູຣິຍາ ຈ ທສ຺ສນາຍ ໂອກາໂສ ນ ຂຸທ຺ທໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາເນວາ’’ຕິອາທິ.

ຍມນິຍມລກ຺ຂຓໍ ສີລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ, ຕໍ ປນສ຺ສ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວຸທ຺ຘໍ ວຑ຺ຒິຕໍ ສີລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸທ຺ຘສີລີ, ເຕນ ຈ ສພ຺ພທາ ສມາໂຍຄໂຕ ວຸຑ຺ຒສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຎ຺ຈສີລມຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ສີລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ອຊານນໂຕ.

ຐານກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ສິກ຺ຂາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນູນຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອກ຺ຂຣານິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອຖ ວາ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ນາມາທິ, ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາກ຺ຍໍ, ເຕສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອຕ຺ຖຎາປນສາຘນຕາຍ ວາຈາວ ກຣຓນ຺ຕິ ວາກ຺ກຣຓໍ, ອຸທາຫຣຓໂຆໂສ. ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ເຕນ ວາ ຠາສິຕພ຺ພອຕ຺ຖສ຺ສ. ປູເຣ ປຸຓ຺ຓຠາເວ. ປູເຣຕິ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ວິສເຍ. ສຸຂຸມາລຕ຺ຕເນນາຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ມຸທຸສຓ຺ຫຠາວມາຫ. ອປລິພຸທ຺ຘາຍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຍ ເອກເທສກຖນໍ. ວິລມ຺ພິຕໍ ສຓິກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ ກຖນໍ. ‘‘ສນ຺ທິທ຺ຘວິລມ຺ພິຕາທີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິທ຺ຘໍ ສນ຺ເທຫຊນກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂລິຕານຸກຑ຺ຒິຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຈສ຺ສ ວາຈາຍ ອຕ຺ຖປາຣິປູຣິໍ ວທນ຺ຕິ.

໔໒໕. ສທິສາຕິ ເອກເທເສນ ສທິສາ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພຖາ ສທິສາ ເກຈິປິ ຄຸຓາ ອຎ຺ເຎສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອິຕເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ອສທິສຄຸເຓ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ໂຄປທກນ຺ຕິ ຄາວິຍາ ປເທ ຐິຕອຸທກໍ. ກຸລປຣິຍາເຍນາຕິ ກຸລານຸກ຺ກເມນ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ມຎ຺ຈເກ. ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສີຕິ ຍຖາ ຣາຫຸ ອສຸຣິນ຺ໂທ ອາຍາມໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ໂຕ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ.

ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ, ນ ສຸຂວິປາກຏ຺ເຐນ. ກຕ຺ຖຈິ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິມາຓາປິ ເທວມນຸສ຺ສາ ຍສ຺ມາ ຈຕຸວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ມຄ຺ຄຜລາມຕໍ ປິວນ຺ຕິ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສາທິປຣິມາເຓນປິ ພຫູ ເອວ. ຕສ຺ມາ ອນຸຕ຺ຕຣາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສເນວ ຠຄວາ ພຫູນໍ ອາຈຣິໂຍ. ເຕຕິ ກາມຣາຄໂຕ ອຎ຺ເຎ ຠຄວຕາ ປຫີນກິເລເສ.

ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ອປາເປຫິ ປຸຣກ຺ຂຣີຍຕິ, ນ ວາ ປາປໍ ປຸຣໂຕ ກໂຣຕີຕິປິ ອປາປປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປາເປ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປາເປຕິ ປາປປປຏິປກ຺ເຂ ປາປຣຫິເຕ ຈ. ພ຺ຣຫ຺ມນິ ຠວາ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວາ ຫິຕາ ຄຣຸກຣຓາທິນາ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ມຄ຺ຄໍ ຊານາຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາຍ ປຊາຍ.

ຕິໂຣຣຏ຺ຐາ ¶ ຕິໂຣຊນປທາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊໍ ຣຏ຺ຐໍ ຣາຊນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕເທກເທສຠູຕາ ປເທສາ ປນ ຊນປໂທ ຊນາ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂຊີວິກໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຄວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ ເຕສໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນວກາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຠາເວນ ອມ຺ຫາກໍ ອຠິນວາ.

໔໒໖. ໂອປາເຕຕິ ນິປ຺ປາເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ເປສິຕາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເວເສຕີ’’ຕິ. ສໍປຸຣກ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໒໗. ສຸທ຺ເທ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຣໂຫ ສາສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ມນ຺ຕາ ເອວ ຕໍຕໍອຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ປທນ຺ຕິ ມນ຺ຕປທໍ ເວທໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເວໂທ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣາຕິ ປຣມ຺ປຣຠາເວນ ອາຠຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕໍ. ປາວຈນສງ຺ຂາຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ¶ ປມຸຂວຈນມ຺ຫິ ອຸທຕ຺ຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ສາວິຕ຺ຕິອາທີຫິ ຉນ຺ທພນ຺ເຘຫິ ວຄ຺ຄພນ຺ເຘຫິ ຈາຕິ ຄາຍຕ຺ຕີອາທີຫິ ອຊ຺ຌາຍານຸວາກາທີຫິ ຉນ຺ທພນ຺ເຘຫິ ຈ ວຄ຺ຄພນ຺ເຘຫິ ຈ. ສມ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ປທສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຫາເປຕ຺ວາ. ປວຕ຺ຕາໂຣຕິ ວາ ປາວຈນວເສນ ວຕ຺ຕາໂຣ. ສຊ຺ຌາຍິຕນ຺ຕິ ຄາຍນວເສນ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ, ຕໍ ປນ ປເທເນວ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາວຈນວເສນ ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາສິກຕນ຺ຕິ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາທິວເສນ ອຊ຺ຌາຍານຸວາກາທິວເສນ ຣາສິກຕໍ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ເຑນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສທິເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນວິຘິຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ປາວຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາຕິ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຍໍ ວຈນໍ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ, ເຕນ ສຫ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອປຣາປເຣຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ອປຣາປເຣ, ປຈ຺ຉິມາ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຄນ຺ຖິຕມນ຺ຕປເທສຸ ກິເລສສນ຺ນິສ຺ສິຕປທານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປເທ ປກ຺ຂິປນໍ ກຕ຺ວາ. ວິຣຸທ຺ເຘ ອກໍສູຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ຂຸ. ນິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕໍ) ອາຄຕນເຍເນວ ສໍກິເລສິກຕ຺ຖທີປນໂຕ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕ ອກໍສຸ.

໔໒໘. ປຏິປາຏິຍາ ຆຏິຕາຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ພທ຺ຘາ. ປຣມ຺ປຣສໍສຕ຺ຕາຕິ ອາທານິຍາຍ ຍຏ຺ຐິຍາ ສໍສຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫເກນ ຈກ຺ຂຸມຕາ’’ຕິ. ປຸຣິມສ຺ສາຕິ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ຐິຕາຍ ອນ຺ຘເວຓິຍາ ສພ຺ພປຸຣິມສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ. ທິວສມ຺ປີຕິ ອເນກທິວສມ຺ປິ ¶ . ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາຄຕຠວໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ອກ຺ກມນໍວ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຈກ຺ຂຸມາ ກຫໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣິເວທິຕ຺ວາ.

ປາຬິອາຄເຕສຸ ທ຺ວີສູຕິ ສທ຺ຘາ ອນຸສ຺ສໂວຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ. ເອວຣູເປຕິ ຍຖາ ສທ຺ຘານຸສ຺ສວາ, ເອວຣູເປ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂຄາຫິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍຕິ ຣຸຈິອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຍ. ຠູຕວິປາກາຕິ ຠູຕຕ຺ຖນິຏ຺ຐາຍກາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘກາ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຠູຕຕ຺ຖວິປາກາ ເວທິຕພ຺ພາ ¶ . ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ສທ຺ຘາຍິຕາທິວຕ຺ຖູສຸ. ເອກໍເສເນວ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນາລໍ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາທິຄ຺ຄາຫສ຺ສ. ອຸປຣິ ປຸຈ຺ຉາຍ ມຄ຺ຄໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐເປສິ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂາຍ ຎາຕຸກາມຕາຍ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ. ປສ຺ສຕິ ຫິ ຠຄວາ – ມຍາ ‘‘ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂຕາ…ເປ… ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂຓໍ ຎາຕຸກາໂມ ມາຓໂວ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸໂພເຘ ປຸຈ຺ຉາຍ ອວສຣໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍ ອຸປກາຣຘມ຺ເມ ກເຖສ຺ສາມີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປຣິ ປຸຈ຺ຉາຍ ມຄ຺ຄໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐເປສີ’’ຕິ.

໔໓໐. ອຕ຺ຕານຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ – ‘‘ຍໍ ໂຂ ປນາຍມາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຄມ຺ຠີໂຣ ໂສ ຘມ຺ໂມ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ’’ຕິອາທິ. ລຸພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ໂລຠນີຍາ ຍຖາ ‘‘ອປາຍຄມນີຍາ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ໂລຠນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ໂລຠຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ຍຖາ ວາ ຣູປາທິຘມ຺ມາ ໂລຠນີຍາ, ເອວໍ ໂລໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ໂລຠນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ໂລຠຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິວິສມານາ ນິວິສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓). ເອເສ ນໂຍ ເສສປທທ຺ວເຍປິ.

໔໓໒. ນິເວເສຕີຕິ ຐເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕິ. ປຍິຣຸປາສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ສຸຍ຺ຍຕິ ເອເຕນາຕິ ໂສຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປສາທໂສຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສວນາຍ ໂອທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຘາເຣຕິ ສນ຺ຘາເຣຕິ ຕຕ຺ເຖວ ມນໍ ຐເປຕິ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ເຫຕຸທາຫຣເຓຫິ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ໂອໂລກນນ຺ຕິ ເອວເມຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐພ຺ພຕໍ ຂມນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ມຓິໂນ ປຊ຺ຊລນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອາວິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘາ’’ຕິອາທິ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາສງ຺ຂາໂຕ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ. ວາຍມຕີຕິອາທິໂຕ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວີຣິຍານໍ ວເສນ ວາຍາມໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ມຄ຺ຄປຘານໍ ປທຫຕີຕິ ມຄ຺ຄາວຫໍ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນຎ຺ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ປທຫຕິ, ປທຫນວເສນ ຕໍ ປຣິປູເຣຕິ. ປຣມສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອໂມຆຘມ຺ມຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ. ສຫຊາຕນາມກາເຍນາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາສຫຊາຕນາມກາເຍນ ¶ . ຕເທວາຕິ ຕເທວ ປຣມສຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

໔໓໓-໔. ມຄ຺ຄານຸໂພໂຘຕິ ¶ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ໂພໂຘ ພຸຊ຺ຌນໍ, ເຍສໍ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິເວໂຘ, ເຕສໍ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ, ມຄ຺ເຄນ ປຏິວິທ຺ຘານິ ສຈ຺ຈານິ, ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈເມວ ວາ ອນຸຣູປພຸຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາປຏິລາຠາທໂຍ ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຈານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍເຍວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ນາຍໍ ‘‘ເຕສໍເຍວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ກຸສລວິປາກາທິຠາເວນ ນານຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຠູມິກິຈ຺ຈາທິວເສນ ປນ ສທິສາຕິ ອຸປາຍໂຕວ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອາເສວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຜລຠູຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ຕໍສທິເສ ຕພ຺ໂພຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອາເສວນາຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ນ ຫິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິການໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ອາເສວນາ, ພຫຸລີກມ຺ມໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ. ຕຸລນາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ສາ ຫິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠູຕາ ມຄ຺ຄປ຺ປຘານສ຺ສ ພຫຸກາຣາ ຕສ຺ສ ອຠາເວ ມຄ຺ຄປ຺ປຘານສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ເອວໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ຕຸລນາຍ ຉນ຺ໂທ ອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ພຫຸກາໂຣຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ອຸປຣິມູປກາຣຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈງ຺ກີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ເອສຸກາຣີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໓໗. ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕິ ¶ ມໍສຠາຄໍ. ລຄ຺ຄາເປຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ນ຺ຫາຣຸນາ ວາ ວາເກນ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ວາ ວສນເຄເຫ ວາ ໂອລມ຺ພນວເສນ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ. ສຕ຺ຖຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຕ຺ຖິເກສຸ ສຕ຺ຖວາເຫນ ປເຓຕພ຺ພໍ ອາຓາຘມ຺ມໍ. ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ມູລໍ ສຕ຺ຖິເກຫິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ. ປາປໍ ອສ຺ສາຕິ ປຣິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍາຍ ອຫິຕໍວ ອສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຈກຸລີນາທໂຍ ທຸຕິຍວາຣາທີຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິຘ ອຸປຘິວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປິຍາທິປເທຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ປາປິໂຍຕິ ປາປໂກ ລາມໂກ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ເສຍ຺ຍໍໂສຕິ ຫິຕໂກຏ຺ຐາໂສ, ຫິຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຈກຸລີນຕາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ‘‘ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໕; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ໕໓; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ນິທານກຖາ; ໒.ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໒.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ວຊິຣ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ເນຕ຺ຕິ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑) ວິຍ ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ອິຘ ປສໍສາປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ເວສ຺ໂສປິ ຫິ ອຸຬາຣວຓ຺ໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໔໔໐. ‘‘ນິຣໂວ ປທສທ຺ໂທ ໂສຬາຣໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ອກິຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ອສງ຺ຄຈາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາ ຈຣິຕພ຺ພາວ, ອຍໍ ເຕສໍ ກຸລຘມ຺ໂມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຫຣິຕ຺ວາຕິ ອປເນຕ຺ວາ. ສຕ຺ຕຊີໂວ ສຕ຺ຕວາຓິຊໂກ. ໂຄເປຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄໂປ, ອາຣກ຺ຂາຘິກາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ. ອສນ຺ຕິ ລູນນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ອສິຕໍ, ລວິຕ຺ຕໍ. ວິວິຘໍ ຠາຣໍ ອາຠຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ພ຺ຍາຠງ຺ຄີ, ກາຊໍ.

໔໔໑. ອນຸສ຺ສຣໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣຓເຫຕຸ ກຸລວໍສານຸສ຺ສຣຓກ຺ຂເຓ ຂຕ຺ຕິໂຍຕິອາທິນາ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂປຣາເຓ…ເປ… ອນຸສ຺ສຣິຍມາເນ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຈນີຈຕ຺ຕຊານນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຸລວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລກມ຺ມຸນາ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສນ຺ຘນໍ ຊີວິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ຕຖາຄໂຕ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຘນໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກຄ຺ຄຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອສຸກາຣີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ຘນຎ຺ຊານິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔໕. ຣາຊຄຫໍ ¶ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕປພ຺ພຕສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ປພ຺ພຕສ຺ສ ສມີເປ ຐິໂຕ ຊນປໂທ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິ. ຕຓ຺ຑຸລປຸຏການໍ ປາລິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຓ຺ຑຸລປາລິ. ຕສ຺ສ ¶ ກິຣ ທ຺ວາຣສມີເປ ຕຓ຺ຑຸລວາຓິຊາ ຕຓ຺ຑຸລປສິພ຺ພເກ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຕນສ຺ສ ‘‘ຕຓ຺ຑຸລປາລິທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ. ສພ຺ພເມວ ສສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ທລິທ຺ທກສ຺ສການໍ ທິວສປຣິພ຺ພຍມຕ຺ຕເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພເມວ ອາຍໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ມນ຺ທສສ຺ສານີຕິ ມນ຺ທນິປ຺ຜຕ຺ຕິການິ ສສ຺ສານິ.

໔໔໖. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ທາສກມ຺ມກຣສ຺ສ ນິວາສນຠຕ຺ຕເວຕ຺ຕນານຸປ຺ປທາເນນ ມງ຺ຄລທິວເສສຸ ຘນວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣານຸປ຺ປທານາທິນາ ຈ ໂປເສຕພ຺ໂພ. ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາທິ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈກຣຓີຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວາຫວິວາຫສມ຺ພທ຺ເຘນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິເມ’’ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕີ, ມາຕາປິຕາທິສມ຺ພທ຺ຘຕາຍ ສມານໂລຫິຕາຕິ ສາໂລຫິຕາ. ສມ຺ມາ ທທນ຺ເຕສຸປິ ອສຊ຺ຊນໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ຕິຖີຕິ ອຕິຖິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕນາ ສມານປຣິໂຠຄວເສນ ອຕິຖິກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຕິຖິພລີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕກຠູຕປຸພ຺ພາ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ອຸປຄຕາ ປຸພ຺ພເປຕາ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ກາເລນ ກາລໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸທ຺ທິສນໍ ປຸພ຺ພເປຕກຣຓີຍໍ, ເປຕພລີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວິເລປນຊາລາຠຕ຺ເຕຫິ ກາເລນ ກາລໍ ເທວຕານໍ ປູຊາ ເທວຕາກຣຓີຍໍ, ເທວຕາພລີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣາຊກິຈ຺ຈກຣຓໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຣາຊກຣຓີຍໍ. ອຍມ຺ປິ ກາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

໔໔໗. ປຎ຺ຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມານີຕິ ນິຈ຺ຈສີລປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມາ. ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມາ ທສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມານິ. ອຘມ຺ມຈາຣີ ເອວ ວິສມຈາຣີ ກາຍວິສມາທິຈຣຓໂຕຕິ ວິສມຈາຣີປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

໔໔໘-໔໕໓. ໂອສຣນ຺ຕິ ¶ ອປສກ຺ກນ຺ຕິ, ຂີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຠິສຣນ຺ຕີຕິ ອຠິວຑ຺ຒນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ. ອສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘນຎ຺ຊານິສ຺ສ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍທາ ຠຄວຕາ ‘‘ເອໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຈຕຸສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສຈ຺ຈວິມຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ນ ກເຖສິເຍວ ສຈ຺ຈວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

ຘນຎ຺ຊານິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໕໔. ຊາຕິໍ ¶ ¶ ໂສເຘຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຫວາສີນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກິຣິຍາ ປຣາເຘນ ວາ ອສາຣຸປ຺ປຕ຺ເຕນ ວາ ຊາຕິຍາ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ອາສງ຺ກາຍ ຕໍ ໂສເຘຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ມນ຺ເຕ ໂສເຘຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ມນ຺ຕວຈເນ ອາຈຣິຍມຕິໂຈທນາຍ ອຎ຺ເຎນ ວາກ຺ເຍນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ສໍສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ໂສເຘຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣາຕິ ເວມຊ຺ເຌ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖວາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາ ກຖາຕິ ວຈນໍ ອວຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຂນ຺ຕີເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ‘‘ສີລວາຕິ ຄຸຓວາ’’ຕິອາຫ. ເຕຫິ ສີລສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນກາເລປິ ‘‘ສີລວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ປນ຺ນສີລຕ຺ຕາ ວາ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລວາຕິ ຄຸຓວາ’’ຕິ. ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສາຘຸ ອາຈາຣວຕ຺ໂຕ.

໔໕໕. ສິກ຺ຂິຕາຕິ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ສິກ຺ຂິຕາ ຕຸມ຺ເຫ, ນ ທານິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຎ຺ຎາຕາຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຐິຕາ.

ເວທຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອຊ຺ຌຍນ຺ຕີຕິ ເຕວິຊ຺ຊາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິເວທານ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຍ ເວເທ ອຓນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຍນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເຕສໍ. ຍໍ ເອກໍ ປທມ຺ປິ ອກ຺ຂາຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ເກວລິໂນ ອຘິຍິໂນ ອປ຺ປປໂຍເຄນ. ນິຏ຺ຐາຄຕມ຺ຫາຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄຕາ ອມ຺ຫາ ເຕວິຊ຺ຊາຍ ສກສມຍສ຺ສ ກຖເນ.

ມໂນກມ຺ມໂຕ ຫິ ວຕ຺ຕສມ຺ປທາຕິກາຣຓູປຈາເຣນາຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຂຍາຕີຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິປກ຺ເຂ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຈນ຺ໂທ ວຑ຺ຒຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຂີຍຕີຕິ. ວນ຺ທມານາ ຊນາ ນມກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖທສ຺ສເນນາຕິ ວິວຣເຓນ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ.

໔໕໖. ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈິນ຺ຕາຕິ – ‘‘ກິໍ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ ອຸທາຫຸ ຠວຕິ ກມ຺ມຸນາ’’ຕິ ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວິຈາໂຣ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ ¶ . ຊາຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕິຓຣຸກ຺ຂກີຏປຏງ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂລເກ ¶ ຊາຕິວິຠງ຺ຄໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖສ຺ສາມີຕິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຏິຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍຕິ ອິທໍ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ອິມາ ຊາຕິໂຍ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິວິຠງ຺ຄໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີຕິ.

ຍສ຺ມາ ອິຘ ອຸປາທິນ຺ນກຊາຕິ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພຠາເວນ ອາຄຕາ, ຕສ຺ສາ ປນ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ອິຕຣາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕິວິຠງ຺ຄໍ ປາຓານ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ເຕສໍ ປາຓານໍ ຊາຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໍ ກເຖຕ຺ວາ ນິທສ຺ສິຕພ຺ເພ ກຖິຍມາເນ. ຕສ຺ສາຕິ ວາເສຏ຺ຐສ຺ສ. ກາມໍ ‘‘ເຕສໍ ໂວຫໍ ພ຺ຍກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ມາຓເວ ນິສ຺ສາຍ ເທສນາ ອາຄຕາ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ, ວາເສຏ຺ຐ, ຊານາຫີ’’ຕິອາທິນາ ວາເສຏ຺ຐເມວ ອາລປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕເມວ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ປມຸຂໍ ອກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສາຕິ ວາເສຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ. ຊາຕິເຠໂທ ຊາຕິວິເສໂສ, ຊາຕິຍາ ເຠໂທ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ ນິທສ຺ສເນນ ວິຠູຕຠາວໍ ອາປາທິເຕນ ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠູຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອາມ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກມ຺ມນານຕາຍ ເອວ ອຸປາທິນ຺ນນານຕາຍ ປຏິກ຺ເຂປປທເມຕໍ, ນ ພີຊນານຕາຍ ອນຸປາທິນ຺ນນານຕາຍ ປຏິກ຺ເຂປປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຕໍຕໍໂຍນິຂິປນມຕ຺ຕໍ ກມ຺ມສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໍ, ຕໍຕໍໂຍນິນິຍຕາ ປນ ເຍ ວຓ຺ຓວິເສສາ, ເຕ ຕໍຕໍໂຍນິສິທ຺ຘິຍາວ ສິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ປນ ໂຍນິຂິປນກມ຺ມໍ ຕໍຕໍໂຍນິວິສິຏ຺ຐ-ວິເສສາຠິຠູຕາຍ ປໂຍຄນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ, ອສໍມຸຈ຺ຉິຕາຍ ເອວ ວາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍ ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອຠິສງ຺ຂຕເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ວິນາ ຜລວິເສສາຠາວໂຕ ເອຕໍ ສມີຫິຕກມ຺ມໍ ປຕ຺ຖນາທີຫິ ຈ ຠິນ຺ນສຕ຺ຕິຕໍ ວິສິຏ຺ຐສາມຕ຺ຖິຍໍ ວາ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິວິສິຏ຺ຐຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຊາຍຕິ, ເອວໍ ໂຍນິຂິປນຕໍໂຍນິນິຍຕວິເສສາວຫຕາ ໂຫຕີຕິ. ເຖເຣນ ຫິ ພີຊນານຕາ ວິຍ ກມ຺ມນານຕາປິ ອຸປາທິນ຺ນກນານຕາຍ ສິຍາ ນຸ ໂຂ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ໂຈທນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍວິເສສວິສິຏ຺ຐາ ກມ຺ມນານຕາ ປນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນານາວຓ຺ຓາຕິ ນານປ຺ປກາຣວຓ຺ຓາ. ຕາລນາຬິເກຣາທີນໍ ໂລເກ ອຠິຎ຺ຎາຕຕິຓຊາຕິຠາວໂຕ ວິເສເສນ ຄຍ຺ຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາຕໂສຕນເຍນ. ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວາຕິ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ຊາຕິຍາວ ¶ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ຈ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຕິຓຣຸກ຺ຂາທີສຸ ວິຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ຊາຕິນິຍຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ, ປິວນຠຸຎ຺ຊນກຖນຫສນາທິກິຣິຍາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາເວນ ເອກນ຺ຕິກລິງ຺ຄນິຍຕາຍ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນາທິໍ ວິນາ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ ຈ. ວຈີເຠເທເນວາຕິ ອາຫຈ຺ຈວຈເນເນວ.

ກີເຏ ປຏງ຺ເຄຕິອາທີສຸ ຊາຕິນານຕາ ລພ຺ຠຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎລິງ຺ຄວິສິຏ຺ຐຕາທສ຺ສນາ. ກຸນ຺ຖາ ກີຏກາ ¶ , ຂຊ຺ຊຂາທກາ ກິປິລ຺ລິກາ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ປຏຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວາ ປຏງ຺ຄາ, ນ ຂຸທ຺ທກປາຓກາ ກີຏາ ນາມ. ເຕສມ຺ປິ ກີຏການໍ.

ກາຬກາທໂຍຕິ ກລນ຺ທກາທໂຍ.

ອຸທຣໍເຍວ ເນສໍ ປາທາ ອຸທເຣເນວ ສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ສຎ຺ຎາປຸພ຺ພໂກ ວິຘິ ອນິຈ຺ໂຈຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸທເກ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ວີຣສ຺ສ ຠາໂວ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ປຕ຺ຕສມຸທາເຍ ປກ຺ຂສທ຺ໂທຕິ ‘‘ປຕ຺ເຕຫິ ຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາໂຍ ອຕ຺ຖິ.

ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕິວເສນ ນານາ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖ ປທຕ຺ເຖ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອທິສໍ ສີສໍ ໂຫຕິ, ຂຕ຺ຕິຍານໍ ເອທິສນ຺ຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມິຄາທີນ’’ນ຺ຕິ ອິທເມວ ວາກ຺ຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພໍ. ຕໍ ສໍງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພໍ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິຄມນວຈນສ຺ສ ອຍໍ ໂຍຊນາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໕໗. ໂວກາຣນ຺ຕິ ໂວກຣຓໍ, ເຍນ ວິສິຏ຺ຐຕາຍ ນ ໂວກຣີຍຕິ ຊາຕິເຠໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂຄຣກ຺ຂາທິອຸປຊີວເນນ ອາຊີວວິປນ຺ໂນ, ຫິໍສາທິນາ ສີລວິປນ຺ໂນ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕຕາທິນາ ອາຈາຣວິປນ຺ໂນຕິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ນິວິຏ຺ຐາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄຣກ຺ຂນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕຣກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຄຕິ ຫິ ປຖວິຍາ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິປ຺ປໍ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ. ປເຣສໍ ¶ ອີສນຏ຺ເຐນ ຫິໍສນຏ຺ເຐນ ອິສ຺ໂສ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິສ຺ໂສ ໂຍຘາຊີວິໂກ, ອິສ຺ສສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຫຣຓໍ, ອຸສຸໍ ສຕ຺ຕິຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕາ ຊີວິກາ ອິສ຺ສຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາວຸຘຊີວິກ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສ ຊີວິກາ, ຕເທວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸສຸຎ຺ຈ ສຕ຺ຕິຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພ຺ຣຫ຺ມໍ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ເວໂທ, ຕໍ ອຓຕິ ຊານາຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຊານນຎ຺ຈ ໂປຣາເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຫິຕນິຍາເມນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ກໂຕປສເມນ ອນຸຏ຺ຐານຕເປນ ຍຖາ ‘‘ອາຊີວສີລາຈາຣວິປນ຺ໂນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິເກຫິ ໂລກິຍປຓ຺ຑິເຕຫິ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໂຕ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມເຍນ…ເປ… ສາເຘຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ອາຊີວສີລາຈາຣວິປນ຺ນສ຺ສ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາເວ ສຕິ ນ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ຄຸເຓຫິ ປນ ອາຊີວສີລາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຸຓານໍເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວກຣຓໂຕ ຈຕຸວຓ຺ຓວິຠາເຄ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຸເລ ຊາໂຕ ໂຍ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ຄຸຓວາ, ໂສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ພາຫິຕປາປຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາເວ ຎາໂຍຕິ, ເອວໍ ຎາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ. ນນ຺ຕິ ຕເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຎາຍໍ. ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓິຕາຍາຕິ ມາຕຸຍາ ອຸຠໂຕສຸຊາຕຕາທິກຸລວຓ຺ເຓນ ສໍວຓ຺ຓິຕາຍ ປສຕ຺ຖາຍ ຍຖາຣູປາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມາຕາ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕຖາຣູປາຍ ມາຕຣິສມ຺ຠູໂຕ. ເອເຕນ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຍນີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິເສສນິຏ຺ຐາ ກຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ວິເສເສນາ’’ຕິ. ເອວໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສສນິຏ຺ຐາວເສນ ‘‘ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ວິເສສໂຊຕນາວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ຍາຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສຸທ຺ຘອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາ ໂຍນິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ຐຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາ ຍາ ຈາຍໍ ໂຍນິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໂຕປິ ຊາຕສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາຕິ ຕໂຕ ໂຍນິໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ມາຕາເປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ.

ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ສມຸທາຍຠູຕາ ມນຸສ຺ສາ ຣາຄາທິນາ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຣາຄາທິນາ ສຫ ກິຎ຺ຈເນນາຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ. ຕເຖວ ຣາຄາທິສງ຺ຂາເຕນ ປລິໂພຘນຏ຺ເຐນ ສຫ ປລິໂພເຘນາຕິ ສປລິໂພໂຘ. ສພ຺ພຄຫຓປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄນາຕິ ອຸປາທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ຍສ຺ມາ ພາຫິຕປາໂປ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ພຫິກຕປາໂປ, ຕສ຺ມາ ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເອວຣູໂປ ເອຕິສ຺ສາ ກຖາຍ ອຸປເທໂສ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໕໘. ຄຫິຕທຓ຺ເຑສູຕິ ປເຣສໍ ທຓ຺ເຑນ ວິເຫຐນໍ ອນິຘາຍ ອາທິນ຺ນທຓ຺ເຑສຸ.

໔໕໙. ກິຎ຺ຈິ ຄຫຓນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຄາຫາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ຄາຫໍ.

ເຍນ ກາມຠເວນ ມານຸສເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ຍຸຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ມານຸສກໍ ໂຍຄໍ. ‘‘ມານຸສກໍ ¶ ໂຍຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອສ ນໂຍ ‘‘ທິພ຺ພໂຍຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສພ຺ພໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ພກິເລສໂຍເຄຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ.

ຣຕິນ຺ຕິ ອຠິຣຕິໍ ອາສຕ຺ຕິໍ. ກຸສລຠາວນາຍາຕິ ກາຍຠາວນາທິ ກຸສລຘມ຺ມຠາວນາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ. ວີຣິຍວນ຺ຕນ຺ຕິ ວີຣິຍສພ຺ຠາເວນ ວີຣໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ວີຣຠາໂວ ຫິ ວີຣິຍນ຺ຕິ.

ສຸນ຺ທຣໍ ຐານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສຸນ຺ທຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍປຏິປຕ຺ຕິຍາ.

ນິພ຺ພຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານໍ. ອຕີເຕຕິ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາເສ. ກິຎ຺ຈນກາຣໂກຕິ ປລິໂພຘເຫຕຸຠູໂຕ.

ອເສກ຺ເຂ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ ມຫນ຺ເຕ ຄຸເຓ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຣານໍ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຊິຕວິຊຍໍ.

໔໖໐. ອິທໍ ອຊານນ຺ຕາຕິ ‘‘ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ອິທໍ ໂລກສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕາ. ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ຕຕິຍໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສໍ ຊເນນ຺ຕິ, ສາວ ເນສໍ ທິຏ຺ຐິ. ກຕໍ ອຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສເນວ ກຕໍ ຐປິຕໍ ຕທຸປຈິຕໍ, ນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄນ. ສມຸຈ຺ຈາຕິ ສມ຺ມຸຕິຍາ. ກາ ປນ ສາ ສມ຺ມຸຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຊານນ຺ຕານໍ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ເອວໍ ກປ຺ເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂນ ເຈ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ປນ ອສນ຺ຕມ຺ປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສນ຺ຕຕາເຍວ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ, ເຕສມຍໍ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ປກປ຺ປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ນາຠິນິເວເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ¶ (ມ. ນິ. ໓.໓໓໑). ອຊານນ຺ຕາ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ໂນ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ – ‘‘ນ ໂນ ສມໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາຄເຕນາ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຊານນ຺ຕາວ ເອວໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

ນິປ຺ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຸຊຸກເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວເສນ. ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຸພ຺ພທ຺ເຘນ ຊາຕິວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມທ຺ເຘນ ກມ຺ມວາທໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ. ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ກສ຺ສໂກ ກມ຺ມຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາຍ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ, ປຈ຺ຉິເມ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກສິກມ຺ມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິປ຺ປກມ຺ມວາຓິຊາທິ ສງ຺ຄໂຫ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຘານວຈນວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ¶ ປຈ຺ຈໂຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາເປກ຺ຂາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ເອຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໗໐) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໕໗໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມານາວມານາຣຫກຸເລຕິ ສມ຺ມານາຣເຫ ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸເລ, ອວມານາຣເຫ ຈຓ຺ຑາລາທິກຸເລ ກມ຺ມວເສນ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປຈ຺ຈມາໂນກາສກຣຕາຍ ວິນາ ຕາທິສາຍ ອຸຈ຺ຈນີຈກຸລນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ອຑ຺ຒທລິທ຺ທຕາທິ ອຎ຺ຎາປິ ຫີນປຓີຕຕາ.

ກມ຺ມຸນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ໂລກປຊາສຕ຺ຕສທ຺ເທຫິ ເອໂກ ເອວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ເສສສທ຺ເທຫິປິ, ອຘິປ຺ປາຍວິເສໂສ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣິມປເທນ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາຍໍ ໂລໂກ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິໂຕ ກມ຺ເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນ ຫິ ສນ຺ນິຫິຕກາຣຓານໍ ຜລານໍ ອຎ຺ເຎນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຍາ ປຏິເສໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາທີສຸວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ໂລກສ຺ສ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາຕິ ‘‘ກມ຺ມຸນາ ຫິ ຕາສຸ ຕາສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕິເຍນ ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ປຠວກມ຺ມຸນາ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ.ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສູຈນຎ຺ຫິ ນິຄມນໍ. ຕໍ ປນ ນິຍມຕ຺ຖໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ເມເນວ ພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ¶ . ຈຕຸຕ຺ເຖນ ປເທນ. ຍາຍໂຕຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ. ນິພ຺ພຕ຺ຕໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ. ປວຕ຺ຕໂຕຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ.

ຘຸຕຘມ຺ມາ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ສນ຺ຕຕ຺ຕວເສນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕເປນາຕິ ຘຸຕງ຺ຄຕເປນາ’’ຕິ. ເມຖຸນວິຣຕິ ວິເສສໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ເມຖຸນວິຣຕິຍາ’’ຕິ. ເອເຕນາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕເປນາ’’ຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ເຕນ. ເສຏ຺ເຐນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສໍກິເລສວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິສຸທ຺ເຘນ. ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠາວໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ອາວຫຕີ’’ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ສກ຺ໂກ ຈາຕິ ສກ຺ກຄຣຸການໍ ສກ຺ໂກ ສກ຺ເກນປິ ຄຣຸກາຕພ຺ພໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມຄຣຸການໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ຄຣຸກາຕພ຺ພໂຕ. ວິຊານຕນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕານໍ ວິຎ຺ຎູນໍ. ອວິຎ຺ຎຸໂນ ຫິ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໖໒. ຕຸທິສຎ຺ຎາໂຕ ¶ ຄາໂມ ນິຄໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຕເທຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂຊ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸທິຄາມາ’’ຕິອາທິ. ອາຣາຘໂກຕິ ສໍຣາຘໂກ. ຘມ຺ມນິສນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປາທເນນ ປຣິປູຣເຓນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປາທໂກ ປຣິປູຣໂກ’’ຕິ. ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ຄເມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ຕໂຕ ເອຕສ຺ສ ສມ຺ປາທກເຫຕຸຠາວໂຕ ຎາໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕໍ ຎາຍໍ ຘມ຺ມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອນວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂໍ.

໔໖໓. ວຏ຺ຏຈາຣກໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິກໍ ອີກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ຍ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ນິຍ຺ຍາເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ນິຍ຺ຍານໍ ສີລນ຺ຕິ ວາ ນິຍ຺ຍານິກໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກໍ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອກຸສລກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລປຏິປທ’’ນ຺ຕິ.

ພຫຸຠາວວາຈໂກ ¶ ອິຘ ມຫາສທ຺ໂທ ‘‘ມຫາຊໂນ’’ຕິອາທີສຸວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕຫິ ພຫູຫີ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ປໂຍຊນໍ. ມຫນ຺ຕານີຕິ ພຫຸລານິ. ກິຈ຺ຈານີຕິ ກາຕພ຺ພານິ. ອຘິກຣຓານີຕິ ອຘິກາຣຊີວິກາຣູປານິ. ຆຣາວາສກມ຺ມເມວ ປຎ຺ຈພລິກຣຓທສອຕ຺ຖຏ຺ຐານຠາວໂຕ ໂລກຍາຕ຺ຣາຍ ຈ ສມ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ເຫຕຸຠາວໂຕ ຆຣາວາສກມ຺ມຏ຺ຐານໍ.

‘‘ອປ຺ປເກນປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔);

ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈູຬນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ວິຍ.

໔໖໔. ອໂຍນິໂສ ປວຕ຺ຕິຕໍ ວາຓິຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວິຍ ອປາຍຠູຕໍ ກສິກມ຺ມໍ ນິທສ຺ສນຠາເວ ຐເປຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຆຣາວາສກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ຍຖາ ກສິ…ເປ… ເອວໍ ຆຣາວາສກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ ໂສ ກິຣ ພຫູ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ຍຎ຺ຎໍ ກາເຣສິ. ອຸປຣີຕິ ‘‘ອຸປຣິ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວເທຫີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສມເຍນ ອາຈິກ຺ຂາປິໂຕປິ ຍຖາ ອຸປຏ຺ຐິຕເມວ ກເຖຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ – ‘‘ອິມິນາ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ຍຎ຺ເຎ ໂທໂສ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກເຬວຣໍ ສຸສານໍ ເນຕຸໍ ນາທໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຎາຕເກຫິ ສຫສ຺ເສ ທິນ຺ເນ ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໂຕ ນີຫຣິຕຸໍ ອທໍສຸ. ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຉຕ຺ຕິໍສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ເອກາ ວຕ຺ຖໍ ອທາສິ, ເອກາ ຄນ຺ຘໍ, ເອກາ ສຸມນມາລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຣິຈາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ ສຫສ຺ສອຈ຺ຉຣາປຣິວາຣິກາ, ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ເປເສຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາປິເຕນ ຄຸຕ຺ຕິລາຈຣິຍຠູເຕນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກລາຍ ຄຸຕ຺ຕິລວິມານກຖາຍ ທີເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວຓິຊ຺ຊກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິປຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ວິປຊ຺ຊມານາກາໂຣ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ ວິປຊ຺ຊມານໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີເລສຸ ອປຣິປູຣກາຣິໂນຕິອາທິ ຕສ຺ສ ວິປຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຌານາທິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຠິຎ຺ຎາວິປສ຺ສນາທິສຸຂສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສີລສມ຺ປທາທິສຸຂສ຺ສ ¶ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ປາປຸຓາຕິ ປເຄວ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈາຄສີເສນາຕິ ປຘານຠູເຕນ ຈາເຄນ ທາເນນ ຕໍ ອວສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ເຕ ນ ໂກຈິ ອຜາສຸກຠາໂວຕິ. ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ, ສມ຺ປໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕປຈຣິຍນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣຓໍ, ຕປຈຣິຍຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຄ຺ຄຫຓາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຠາວໂຕ.

໔໖໖. ອຊານນຠາວນ຺ຕິ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ. ຠຄວໂຕ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ ສເທວເກ ໂລເກ ຊລຕເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລໍ ວິຍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ນ ເມ ອິທໍ ປຕິຣູປໍ, ຕໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິສ຺ສາມີຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ໂຠ, ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຈາຫຣິຕຸໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ອປຫຣິຕຸໍ. ເສຕໂປກ຺ຂຣສທິໂສຕິ ປຸຓ຺ຑຣີກປຕ຺ຕສທິສວຓ຺ໂຓ. ສຸວຏ຺ຏິຕາຕິ ວຏ຺ຏຠາວຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸວຏ຺ຏາ. ນາມກໍເຍວາຕິ ນາມມຕ຺ຕເມວ ວຈນມຕ຺ຕເມວ. ຕຖາຠູຕານໍ ຠາວສ຺ສປິ ອຠາເວນ ນິຫີນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາມ-ສທ຺ໂທ ນິຫີນປຣິຍາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ລາມກໍເຍວາ’’ຕິ.

໔໖໗. ກຕມາ ວາຈາ ເຕສໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ເຕສໍ ຈງ຺ກິຍາທີນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລານໍ ວຸຈ຺ຈມານວິຠາຄາສຸ ວາຈາສຸ ກຕມາ ວາຈາ ເສຍ຺ໂຍຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ອວິລງ຺ຆິຕສາຘຸມຣິຍາທາຍ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກໂວຫາເຣນາ’’ຕິ. ມນ຺ຕາຕິ ມນ຺ຕາສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸລຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ເຫຕຸສຎ຺ຫິຕໍ. ຕໍ ປນ ເອກໍສໂຕ ຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກາຣຓນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາວຸໂຕຕິອາທີສຸ ອາທິໂຕ ອຠິມຸຂໍ ຎາຓຄຕິຍາ ວິພນ຺ຘເນນ ອາວຸໂຕ, ອາວຣິເຍນ ວິເສສໂຕ ຎາຓຄຕິຍາ ¶ ນິພນ຺ຘເນນ ນິວຸໂຕ, ເອວໍ ໂອຜຸໂຏ ປລິຄຸຓ຺ຐິໂຕ. ປຣິໂຍນທ຺ໂຘຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອນທ຺ໂຘ ຉາທິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປລິເວຐິໂຕ’’ຕິ.

໔໖໘. ສເຈ ເອຕໍ ກາຣຓມຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນິສ຺ສຏ຺ຐຕິຓກຏ຺ຐຸປາທາໂນ ອຄ຺ຄິ ຊລຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ສເຈ ອຕ຺ຖິ ຍທິ ສິຍາ, ໂສ ອປໂຣ ຕິຓກຏ຺ຐຸປາທາໂນ ອຄ຺ຄິ ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ. ສໂທໂສ ສາທີນໂວ ສປຣິກ຺ກິເລໂສ. ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຸປກ຺ກິເລສາຠາເວນ ສພ຺ພໂສ ສຸທ຺ໂຘ. ຊາຕິ ອາທີນໍ ອຠາເວນາຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍານໍ ກມ຺ມກິເລສານໍ ນິຄ຺ຄເມນ.

໔໖໙. ນ ¶ ນິຈ຺ຈລາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈລາ ອກມ຺ປິຍາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕໍ ໂທສໍ ຕໍ ອູນຕາໂທສໍ.

ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອສຕີຕິ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊກມຸສາວາເທ ອສຕິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ອທາຕຸກາມຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາທຠາວສ຺ສ ວິປຣີໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອິຕໂຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ໂວຫຣິຕພ຺ພໂຕ ວຬຎ຺ຊກມຸສາວາໂທຕິ ອາຫ. ນ ກທາຈິ ມຸສາວາທີຕິ ທ຺ເວ ກຖາ ນ ກເຖນ຺ຕິ. ພາຫິຣການໍ ອນວຊ຺ຊຕປສມ຺ມຕາຍປິ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອາຫ ‘‘ສີລວາ ຕປນິສ຺ສິຕໂກ ໂຫຕິ’’ຕິ. ວິວຏມຸຂາ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນມຓ຺ຑິຕາ ສພ຺ພໂສ ສຊ຺ຌາຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ນິຈ຺ຈໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໗໐. ຈິຣໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ນິຄ຺ຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຣກາເລ. ນ ສພ຺ພໂສ ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ໂມຫໂຕ ມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໂຕ. ຈິຣາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ກຖນສ຺ສ ຈິຣາຍນໍ. ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອສປ຺ປຏິຠານໍ. ຕໍ ປນ ສອຸປມາຫ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ກາຍພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ປມາຓກຣານໍ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຕສໍ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ຣູປາຣູປາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສສໂຕ ອປ຺ປມຎ຺ຎາຠາວນາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຸປີ’’ຕິອາທິ. ນິຣີຫກຕ຺ຕາ ຍຖາ ອປ຺ປມາຓສມຎ຺ຎາ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປມາຓໍ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ໂອຫີຍຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກຕູປຈິຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ຍຖາຘິຄເຕ ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌາເນ ອປຣິຫີເນ ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອາສີເທຕ຺ວາ ປສ຺ເສ ໂອຫີຍກໍ ກຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ລຄ຺ຄິຕຸນ຺ຕິ ອາວຣິຕຸໍ ¶ . ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ເຂເປຕ຺ວາ. ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍາທິຍນໍ ນາມ ວິປາກຸປ຺ປາທພນ຺ຘນເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ອຠິປ຺ປສນ຺ນາຕິ ¶ ¶ ອຠິສເມຈ຺ຈ ປສນ຺ນາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທວເສນ ປສນ຺ນາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາຍ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຣຸຈ຺ຈນກຏ຺ຐາເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ມຄ຺ເຄເນວ ຫິສ຺ສາ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓປກ຺ຂວເສນ ອຸຠໂຕປກ຺ຂິກາ.

ກິໍສູຕິ ກິນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ເຉຕ຺ວາ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ວິນາເສຕ຺ວາ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປາຠາເວນ ສຸເຂນ ສຸປຕິ. ນ ໂສຈຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ໂສກໍ ນາມ ວິນາເສຕິ. ໂກຘນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂຓໍ ໂກຘໍ. ເຉຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ໂກຘປຣິຬາເຫນ ອປຣິຑຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ສຸປຕິ. ໂກຘວິນາເສນ ວິນຏ຺ຐໂທມນສ຺ສຕ຺ຕາ ນ ໂສຈຕິ. ວິສມູລສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສ. ມຘຸຣຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອກ຺ໂກສກສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສເນນ, ປຫາຣກສ຺ສ ປຏິປ຺ປຫຣເຓນ ຍໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ‘‘ມຘຸຣຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐາເນ ປຣິໂຍສານໍ ‘‘ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍາຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ.

ປຎ຺ຫໍ ກເຖສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກິຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ໂລກປູຊິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວຕ຺ວາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕຸໍ, ເອກໍ ສຓ຺ຫປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເອກໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ວຘໍ ໂຣເຈມີຕິ ວກ຺ຂຕິ, ເຍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນ ຣຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ມາເຣຕຸກາໂມສິ, ໂລກວຘາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ສມຓຠາເວນາຕິ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມິ. ສເຈ ນ ກສ຺ສຈິ ວຘໍ ໂຣເຈມີຕິ ວກ຺ຂຕິ, ອຖ ນໍ ຕ຺ວໍ ຣາຄາທີນມ຺ປິ ວຘໍ ນ ອິຈ຺ຉສິ, ຕສ຺ມາ ສມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫິຓ຺ຑສີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ອິມໍ ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເນວ ຄິລິຕຸໍ ນ ອຸຄ຺ຄິລິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ປຍ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ກເຖສິ. ໂສ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອວຠູຕາຕິ ອໂຘຠູຕາ. ອໂຘຠາໂວ ສຕ຺ຕານໍ ອວຑ຺ຒິ ອວມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອວຑ຺ຒິຠູຕາ ອວມງ຺ຄລຠູຕາເຍວາ’’ຕິ. ປຣິຠູຕາຕິ ປຣິຠວປ຺ປຕ຺ຕາ. ວິຊ຺ຊມານານນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອນາທເຣ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຊ຺ຊມາເນສູ’’ຕິອາຫ. ປກຏ຺ຐໍ, ປວຑ຺ຒໍ ວາ ຎາຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໗໔. ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ¶ ¶ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ໂວສິຕໂວສານາຕິ ກຕກຣຓີຍຕາຍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂສສິຕນິຏ຺ຐາ. ປາຣມິສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາວໂຕ ປາຣມີຕິ ສງ຺ຂາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປາຣຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທກາ ຊນກາ’’ຕິ. ‘‘ອິທເມວໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ຕກ຺ກນໍ ຕກ຺ໂກ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕກ຺ກີ. ຍສ຺ມາ ໂສ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖາ ຕຖາ ຕກ຺ກິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕກ຺ກຄາຫີ’’ຕິ. ວີມໍສນສີໂລ ວີມໍສີ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕມຕ຺ຖໍ ວີມໍສນຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ເກວລໍ ວີມໍສນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຈາຣໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ເອວໍວາທີ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຕກ຺ກີວີມໍສີຠາເວນ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ເອວເມຕນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ.

໔໘໕. ອຏ຺ຐິຕປຘານວຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄເລ ອຏ຺ຐິຕປຘານວຕໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ປຘານໍ ອໂຫສິ. ສປ຺ປຸຣິສປຘານວຕໍ ອໂຫສິ ສປ຺ປຸຣິສປຘານວຕາຘິຄຕານໍ ເອຕາທິສານໍ ອຣຫຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ອາເວຓິກປຘານວຕໍ ອໂຫສິ. ອຊານນ຺ໂຕວ ປກາເສຕີຕິ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ສຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວ ເກວລໍ ສທ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາວ ປກາເສສີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາຫ. ອຊານນຠາເວ ສນ຺ເຕຕິ ອິເມ ອຘິເທວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານເນ ອສຕິ. ປຓ຺ຑິເຕນ ມນຸສ຺ເສນາຕິ ໂລກໂວຫາຣກຸສເລນ ມນຸສ຺ເສນ, ຕ຺ວໍ ປນ ໂລກໂວຫາເຣປິ ອກຸສໂລ. ວຈນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອຊານນ຺ໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ. ອຸຈ຺ເຈນ ສມ຺ມຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈໍ ສຸປາກຏໍ ສພ຺ພໂສ ຕຣຸຓທາຣເກຫິປິ ສມ຺ມຕໍ. ຎາຕເມຕໍ ຍທິທໍ ອຕ຺ຖິ ເທວາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸສຸທາຣກາປີ’’ຕິອາທິ. ເທວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ. ອຘິເທວາ ນາມ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ອຘິກເທວາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕທຎ຺ເຎ ຈ ມນຸສ຺ເສ ອຘິກຠາເວ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ

ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.