📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ

ອຸປຣິປຓ຺ຓາສ-ຏີກາ

໑. ເທວທຫວຄ຺ໂຄ

໑. ເທວທຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ¶ ກາມຄຸເຓຫິ ກີຬນ຺ຕິ, ລຬນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ວິຊຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ວິເຊຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ; ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານາທິສກ຺ກາຣທານຄ຺ຄຫຓໍ ຕໍຕໍອຕ຺ຖານຸສາສນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ປຸຎ຺ຎານຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຊຸຕິຍາ ໂຊເຕນ຺ຕິ ວາຕິ ເທວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຊນໍ ຣຎ຺ຊຍນ຺ຕາ ສຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ວິເສເສຫິ ຣາຊນ຺ຕິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ໂສຠນ຺ຕີຕິ ຈ, ‘‘ຣາຊາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິຄມເທເສ. ສາຕິ ໂປກ຺ຂຣຓີ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ, ‘‘ເທວທຫ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ອຸປາທາຍ, ຕສ຺ສ ອທູຣຠວຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ. ສພ຺ພໍ ສຸຂາທິເຠທໍ ເວທຍິຕໍ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ. ກຕກມ຺ມປຈ຺ຈຍາຕິ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ຊາຕໍ ກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ. ເຕນ ສພ຺ພາປິ ເວທນາ ກມ຺ມຜລຠູຕາ ເອວ ອນຸຠວິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ’’ຕິ ເອວໍ ອິເມ ນາມາຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ, ‘‘ເອວໍວາທິໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິຄຓ຺ຐາ’’ຕິ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ກລິສາສນນ຺ຕິ ¶ ປຣາຊຍໍ. ກລີຕິ ຫິ ອນຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກລີຕິ ສສຕິ ວິປ຺ຜຣຕີຕິ ກລິສາສນໍ, ປຣາຊໂຍ. ກລີຕິ ວາ ໂກຘມານາທິກິເລສຊາຕິ, ຕາຍ ປນ ອຍຸຕ຺ຕວາທິຕາ ກລິສາສນໍ. ຕໍ ອາໂຣເປຕຸກາໂມ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ¶ . ເຍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ອກຕໍ ວາຕິ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ກຖໍ ຕໍ ເອທິສນ຺ຕິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ກມ຺ມໍ ປເຠທໂຕ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ກຖໍ ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ; ວິປາກປຣິໂຍສິຕຠາວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ປາປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂເມວ ນ ຊານນ຺ຕິ; ເຕ ກຖໍ ຕສ຺ສ ປຫານໍ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາທນວິຘິໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ປຸຈ຺ຉາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອາຫ.

໒. ກິຎ຺ຈາປິ ຈູຬທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ເຘປິ, (ມ. ນິ. ໑.໑໘໐) ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ອຊານນຠາໂວ ເອວ ອຸຊຸກໍ ປກາສິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ເທສນາຍ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ອຊານນຠາເວ ສຕີ’’ຕິ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິເທສນາຍ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ເອວມຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ, ‘‘ມຫານິຄຓ຺ຐສ຺ສ ວຈເນ ສຈ຺ເຈ ສນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຐານສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈປຣິມາຓສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ.

໓. ອເນກວາຣໍ ວິສຣຎ຺ຊນໍ ອິຘ ຄາຬ຺ຫາປເລປນໍ, ນ ສາຏກສ຺ສ ວິຍ ລິຕ຺ຕຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ພຫລູປ…ເປ… ລິຕ຺ເຕນ ວິຍາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວ, ນ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິເມສໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ຕາທິສສ຺ສ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ, ‘‘ຊານນກາໂລ ສິຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປວເສນ ວທຕິ. ເຕນ ເອວໍ ຊານິຕຸໍ ເຕຫິ ສກ຺ກາ ສິຍາ, ເຕສຎ຺ຈ ທສ຺ສນໍ ສຈ຺ຈໍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ທສ຺ສນໍ ອສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ນ ຊານິໍສູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕູສຸ ກາເລສູຕິ ວຓມຸຂສ຺ສ ປຣິກນ຺ຕນກາໂລ, ສລ຺ລສ຺ສ ເອສນກາໂລ, ອພ຺ພຸຫນກາໂລ, ວຓມຸເຂ ອຄທງ຺ຄາຣໂອທຫນກາໂລຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ກາເລສຸ. ສຸທ຺ຘນ຺ເຕຕິ ສຸທ຺ຘໂກຏ຺ຐາເສ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ນິຊ຺ຊີຣຓຏ຺ເຐນ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາຍ ອຸປມາຍາຕິ, ‘‘ສລ຺ເລນ ວິທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ວິທ຺ຘກາເລ ເວທນາຍ ປາກຏກາໂລ ວິຍາ’’ຕິ ອິມາຍ ເອກາຍ ອຸປມາຍ. ຕໂຍ ອຕ຺ຖາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຫຸວມ຺ຫາ ວາ ໂນ ວາ, ປາປກມ຺ມໍ ອກຣິມ຺ຫາ ວາ ໂນ ວາ, ເອວຣູປໍ ວາ ປາປກມ຺ມໍ ອກຣິມ຺ຫາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ອຕ຺ຖາ. ຈຕູຫິ ອຸປມາຫີຕິ ວຓມຸຂປຣິກນ຺ຕນາທີຫິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ. ເອໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ທຸກ຺ຂນິຊ຺ຊີຣຓຠາວສາມຎ຺ຎາ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໔. ອິເມ ¶ ປນ ນິຄຓ຺ຐາ. ອາສງ຺ກາຍ ວິທ຺ໂຘສ຺ມີຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈາຫຣິຕຸນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາວຕ຺ຕິຕຸໍ, ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕. ອຕີຕວາທໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕານນ຺ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ໂຠ, ນິຄຓ຺ຐາ ປຸພ຺ເພ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕີຕໍສໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕໍ ມຫານິຄຓ຺ຐສ຺ສ ວາທໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ. ຠູຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາຠູຕຕ຺ຕາ ກິໍ ອວິປຣີຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຫ ຘມ຺ເມນາຕິ ສຫຘມ຺ໂມ, ໂສ ເອວ ສຫຘມ຺ມິໂກ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສເຫຕຸກໍ ສກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຫຣຕິ ປຏິວຕ຺ເຕຕີຕິ ປຏິຫາໂຣ, ວາໂທ ເອວ ປຏິຫາໂຣ ວາທປຏິຫາໂຣ; ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຈ຺ຈາຄມນກວາທ’’ນ຺ຕິ, ໂຈທນໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິປາກຕິກກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສນ຺ຕິ ອິທໍ ອາວຸຕ຺ຕິວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ເຕສໍ ສທ຺ຘາເຉທກວາທໍ ນາມ ເຕສໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

໖. ອວິຊ຺ຊາ ອຎ຺ຎາຓາ ສມ຺ໂມຫາຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາຍ ກຣຓຠູຕາຍ. ອຎ຺ຎາເຓນາຕິ ອຊານເນນ. ສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ມຸຍ຺ຫເນນ ມຫາມຸຬ຺ຫຕາຍ. ສາມໍເຍວ ໂອປກ຺ກມິກາ ເອຕຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກມເຫຕຸ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ເວທິຍມານໍ – ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈາຍໍ…ເປ… ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູ’’ຕິ ວິປຣີຕໂຕ ສທ຺ທຫຖ. ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸວາທສຎ຺ຎິຕໍ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫຖ.

໗. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ, ຕຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກທາຍກ’’ນ຺ຕິ. ປໂຍເຄນາຕິ ກາຍິເກນ ປໂຍເຄນ ວາ ວາຈສິເກນ ວາ ປໂຍເຄນ. ປຘາເນນາຕິ ປທຫເນນ ເຈຕສິເກນ ອຸສ຺ສາຫເນນ. ອາສນ຺ເນ ຠວນ຺ຕເຣ ວິປາເຈຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປເຄວ ທູເຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ທຸຕິເຍ ວາ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕກຠາວໂຕ ສຸຂເວທນາຍ ຫິຕນ຺ຕິ ສຸຂເວທນີຍໍ. ສາ ປນ ວິປາກເວທນາຠາວໂຕ ເອກນ຺ຕໂຕ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວິປາກທາຍກ’’ນ຺ຕິ. ວິປຣີຕນ຺ຕິ ¶ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວິປາກທາຍກໍ. ນິປ຺ຜນ຺ເນຕິ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ. ສມ຺ປຣາຍເວທນີຍສ຺ສາຕິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍສ຺ສ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ກາມໍ ປຣິປກ຺ກເວທນີຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຕິສໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມວິເສສຠາວໂຕ ປຣິປກ຺ກເວທນີຍສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຍເມຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ ກຕໍ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຣິປກ຺ກເວທນີຍກມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິປາກທາເນ. ເອກວາຣໍ ກສິຕ຺ວາ ນິສີທິ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອາຫ – ‘‘ອຸສ຺ສູເຣ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣີຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ¶ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຍຖາ ກຕປຸຎ຺ຎໍ ອນຸໂມທຕິ. ວິຊ຺ໂຊຕມານໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທມ຺ປິ ຕປ຺ປກາໂຣ, ມມ ຈິຕ຺ຕວິກປ຺ປມຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ສຸວຓ຺ຓເມວາ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຍຏ຺ຐິຍາ ປຫຣິຕ຺ວາ.

ວາຬຍກ຺ຂສຎ຺ຈຣຓຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫູປຈາຣສ຺ສ ນຄເຣ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ຈາເຣສຸໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ ຈູຬາຍ ຑໍສິ. ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ມລ຺ລິກາຍ ວຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມປທວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ມລ຺ລິກາເທວີວຕ຺ຖຸ) ອາຄເຕນ ນເຍນ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ມຣຓສນ຺ຕິເກປິ ກຕໍ, ປເຄວ ຕໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຕີຕຕ຺ຕຠາເວສຸ ຈ ກຕໍ. ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສໍຠາວິຠາວໂຕ. ສມ຺ປຣາຍເວທນີຍເມວ ຠວນ຺ຕເຣ ວິປາກທາຍກຠາວໂຕ. ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຄຸໂຓຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕວິປາໂກຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ປຣິປກ຺ກເວທນີຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຣິປກ຺ກເວທນີຍລກ຺ຂຓານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສພ຺ພລຫຸໍ ຜລທາຍິກາຕິ ເອເຕນ ຜລຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິປກ຺ກເວທນີຍຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຈຕຸປ຺ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຜລຕາຍ ສຎ຺ຎາຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ພຫຸເວທນີຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຂນ຺ຘຜລຕ຺ຕາ ອສຎ຺ຎາຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ອປ຺ປເວທນີຍໍ. ເກຈິ ປນ, ‘‘ອຣູປາວຈຣກມ຺ມໍ ພຫຸກາລໍ ເວທິຕພ຺ພຜລຕ຺ຕາ ພຫຸເວທນີຍໍ, ອິຕຣໍ ອປ຺ປເວທນີຍໍ. ຣູປາຣູປາວຈຣກມ຺ມໍ ວາ ພຫຸເວທນີຍໍ, ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ອປ຺ປເວທນີຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສວິປາກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖໍ, ນ ອາຣທ຺ຘວິປາກເມວ. ອວິປາກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ອໂຫສິກມ຺ມາທິເຠທໍ.

໘. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທີນນ຺ຕິ ¶ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ອຸປກ຺ກເມນ ກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎາຖາຠາວສ຺ສ ອນາປາທນີຍຕ຺ຕາ ຍຖາສຠາເວເນວ ກມ຺ມານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິຄຓ຺ຐານໍ ອຸປກ຺ກໂມ ນິປ຺ປໂຍຊໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຜໂລ’’ຕິ. ນິຄຓ຺ຐານໍ ປທຫນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວາຍາມສ຺ສ ນິປ຺ຜລຠາວປ຺ປເວທໂນ ປຘານຈ຺ເຉທກວາໂທ. ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓຫີຕິ ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ນິຄຓ຺ຐານໍ ວາເທສຸ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓຫິ. ນ ຫິ ລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ເຕນ ເຫຕຸນາ ວິນາ ປຣວາເທສຸ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ກາ. ເຕນາຫ ‘‘ສກາຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ນິຄຓ຺ຐານໍ ວາທາ ຈ ອນຸວາທາ ຈາຕິ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ວຸຈ຺ຈມານາ ສກສກສມຍປ຺ປເວທິກາ ວາທາເຈວ ສາວເກຫິ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕສໍ ອນຸວາທາ ຈ. ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ, ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ໂທໂສ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຄຣຫາຣຫໍ ກາຣຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ¶ , ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ ສກາຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ ໂທສທສ຺ສນວເສນ ນິຄຓ຺ຐານໍ ວາທາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ຕໍ ວາທໍ ອປ຺ປສາທນີຍຠາວທສ຺ສເນນ ໂສເສນ຺ຕາ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິໂວຫາຣສຸກ຺ຂເນນ ມິລາເປນ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣິໂນຕິອາທໂຍ ທສ ຄາຣຍ຺ຫາປເທສາ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ.

໙. ສງ຺ຄຕິຠາວເຫຕູຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍທິຈ຺ຉາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕສງ຺ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ສງ຺ຄຕິ ນິຍຕິລກ຺ຂຓາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຍຕິຠາວກາຣຓາ’’ຕິ. ອຈ຺ເຉຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາວຸຕອເຠຊ຺ຊມຓິ ວິຍ ຫິ ປຏິນິຍຕຕາ ນິຍຕິປວຕ຺ຕີຕິ. ຉຬຠິຊາຕິເຫຕູຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິ ນີລາຠິຊາຕິ ໂລຫິຕາຠິຊາຕິ ຫລິທ຺ທາຠິຊາຕິ ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິ ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີຕິ ອິມາສຸ ອຠິຊາຕີສຸ ຊາຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ປາປສງ຺ຄຕິກາຕິ ນິຫີນສງ຺ຄຕິກາ.

໑໐. ອນທ຺ຘຠູຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ອທ຺ຘ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ອນທ຺ຘຠູຕນ຺ຕິ ອນຘິຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ອາປາຍິໂກ ອຕ຺ຕຠາໂວ ມຫຕາ ທຸກ຺ເຂນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ, ນ ຕຖາ ອຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸກ຺ເຂນ ອນຘິຠູໂຕ ນາມ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໙໔) ວຸຕ຺ຕາຍ ນານປ຺ປກາຣາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ກິລມເຖນ. ຍທິ ເອວໍ ¶ ກຖໍ ຘຸຕງ຺ຄຘຣາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນິຍ຺ຍານິກສາສນສ຺ມິຎ຺ຫິ ວີຣິຍນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ວີຣິຍໍ ສຣີຣໍ ເຂທນ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ນາມ ໂຫຕິ ຎາຍາຣທ຺ຘຠາວໂຕ.

ເຖໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄຕມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ. ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ມນຸສ຺ສເທວນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວາ. ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວາຕິ ຂຸເຣ ສີສຄ຺ເຄ ເອວ, ຂຸເຣ ສີສຄ຺ຄໂຕ ອປນີເຕ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍນ຺ຕິ, ‘‘ອິສ຺ສຣກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ສພ຺ເພ ເອວ ສກ຺ກາຣປຸພ຺ພກໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ທາສິກຸຈ຺ຉິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣຊຕມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ຣຊຕມຍໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ. ໂຄຣກປິຍງ຺ຄຸມຕ຺ເຕນປີຕິ ກປິຕ຺ຖຉລ຺ລິກງ຺ຄຸປຸປ຺ຜຄນ຺ຘມຕ຺ເຕນປິ.

ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ອາຄຕສຸຂໍ ຘມ຺ມສຸຂນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ວາ…ເປ… ປຈ຺ຈຍສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ອມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ. ອິທານິ ຕໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນຕໍ ຕສ຺ສ ຈ ຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມິກໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສາຕິ ສມຸທຍສ຺ສ. ໂສ ຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ກາຣຓຠູຕຕ຺ຕາ ອາສນ຺ໂນ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຍຖາຣທ຺ຘາຍ ສາຕິສຍໍ ກຣຓໂຕ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ພລວວີຣິຍໍ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິໍ. ປທຫໂຕຕິ ປຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ມຄ຺ເຄນ ວິຣາໂຄ ໂຫຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ທຸກ຺ຂນິທານສ຺ສ ວິຣຊ຺ຊນາ ¶ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ສຸຂາປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ກຖິຕາ ອກສິເຣເນວ ສີຆຕຣໍ ມຄ຺ຄປຊານຕາຍ ໂພຘິຕຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາກາໂຣຕິ ວີຣິຍູເປກ຺ຂມາຫ. ສງ຺ຂາຣໍ ຕຕ຺ຖ ປທຫຕີຕິ ປຘານສງ຺ຂາຣໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນິທານສ຺ສ ວິຣຊ຺ຊນນິມິຕ຺ຕໍ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ປທຫຕິ. ກຖໍ? ມຄ຺ຄປ຺ປຘາເນນ ຈຕຸກິຈ຺ຈປ຺ປຘາເນ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ວາຍາເມນ ປທຫຕິ ວາຍມຕິ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂໂຕຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ອນຈ຺ຈາຣທ຺ຘນາຕິສິຖິລຕາຍ ວີຣິຍສມຕາໂຍຊເນ ພ຺ຍາປາຣາກຣເຓນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຠາວນາ ຈ ນາເມຕ຺ຖ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຠາເວຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວໍ ປາຬິຍາ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ, – ‘‘ໂສ ເອວໍ ປຊານາຕິ. ກຖໍ? ສງ຺ຂາຣໍ ເມ ປທຫໂຕ ສງ຺ຂາຣປທຫນາ ອິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິທານສ຺ສ ວິຣາໂຄ ໂຫຕິ ¶ , ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂໂຕ ເມ ອຸເປກ຺ຂນາ ອິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິທານສ຺ສ ວິຣາໂຄ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຈາຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄວີມໍສສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣປ຺ປຘານາຕິ ສມ຺ມສນປເທນ ສຸເຂເນວ ຂິປ຺ປຕຣໍ ຠາວນາອຸສ຺ສຸກ຺ກາປນວີຣິຍໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສຸຂາປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ທສ຺ສິຕາ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ນາຕິທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວີຣິເຍນປິ ທຸກ຺ຂນິທານສ຺ສ ວິຣາໂຄ ໂຫຕິ ວິປສ຺ສນມນຸຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຈຕຸຕ຺ຖີເຍວ ປຏິປທາ ວິຠາວິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ, ‘‘ຍສ຺ສ ຫິ ຂ຺ວາສ຺ສ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂໍ ຕຕ຺ຖ ຠາເວຕີ’’ຕິ ວາເຣຫິ ຕາສໍເຍວ ປຏິປທານໍ ວເສນ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິທານສ຺ສ ປຣິຊິຓ຺ຓໍ ອິເມຫິ ວາເຣຫິ ທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ວິຠາວິໂຕ.

໑໑. ພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ພຫລຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ພຫລຕຓ຺ຫາຉນ຺ໂທ. ອຕິຈຣິຕ຺ວາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ນຏສຕ຺ຖວິຘິນາ ນຈ຺ຈນກາ ນຏາ, ນຈ຺ຈກາ ອິຕເຣ. ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ອິຕ຺ຖິໍ ປຣິຈ຺ຈຊິ’’ນ຺ຕິ. ຉິຊ຺ຊາຕິ ທ຺ວິຘາ ໂຫຕຸ. ຠິຊ຺ຊາຕິ ຠິຊ຺ຊຕຸ. ‘‘ຉິຊ຺ຊ ວາ ຠິຊ຺ຊວາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ວິນາສເມວ ວທຕິ. ຎຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣປທຫນອຸເປກ຺ຂາຠາວນໍ.

໑໒. ເປເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ນິຍ຺ຍານຕໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອຸສຸກາໂຣ ວິຍ ໂຍຄີ ເຕຊນສ຺ສ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຊຸກຣຓໂຕ. ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກໍ, ຈນ຺ທເລຂາກຸຏິລໍ, ນງ຺ຄລໂກຏິຊິມ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອລາຕາ ວິຍ ວີຣິຍໍ ອາຕາປນ-ປຣິຕາປນໂຕ. ກຎ຺ຈິກເຕລໍ ¶ ວິຍ ສທ຺ຘາ ສິເນຫນໂຕ. ນມນທຓ຺ຑໂກ ວິຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນາມນໂຕ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ເຄນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຊຸກຣຓໍ ຠາວນາຠິສມຍໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນ຺ຕທ຺ວຍວຊ຺ຊິຕາ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກິເລສຄຓວິຊ຺ຌນໍ ປຫານາຠິສມໂຍ. ອິຕຣາ ປນ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິມາສຸ ທ຺ວີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາສຸ ກຖິຕາສຸ, ອິຕຣາປິ ກຖິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ປຏິປທາສາມຎ຺ຎໂຕ. ສຫາຄມນີຍາປິ ວາ ປຏິປທາ ກຖິຕາວ, ‘‘ນ ເຫວ ອນທ຺ຘຠູຕໍ ອຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອາຄມນີຍປຏິປທາ ປນ ນ ກຖິຕາ’’ຕິ ¶ ອິທໍ ສວິເສສໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂສ຺ສ ອກຖິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິກ຺ຂມນເທສນນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມນຸປາຍໍ ເທສນໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເທວທຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ປຎ຺ຈຕ຺ຕຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑. ເອເກຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ, ນ ຄຓນາທິອຕ຺ໂຖຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ’’ຕິ ອາຫ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຊ຺ຊມານຕາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕາ; ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໂຕ ສິຖິລກຣຓວິເວຈເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ກິຈ຺ຈກາຣິຕາ ອວິຕຖຕາ ຈ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ປຣມຕ຺ຖສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາຍ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິພ຺ພຊຸປຄຕຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ສສ຺ສຕາທິວເສນ ອປຣນ຺ຕໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິໂນ, ເຕ ເອວ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກາ. ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ອປຣນ຺ຕໍ ປຸຣິມຕຣສິທ຺ເຘຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອາເສວນພລວຕາຍ ຈ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຣຠາຄສິທ຺ເຘຫິ ອຠິນິເວສຠູເຕຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາເຫຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປຣນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານວເສນ ກປ຺ປນຄຫຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຸປາທານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ມຫານິທ຺ເທເສ ອຸທ຺ທານໂຕ ສງ຺ເຂປໂຕ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ວເສນ. ທິຏ຺ຏິຍາ ວາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ສຫຊາຕາຍ ອຠິນນ຺ທນກາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ສສ຺ສຕາທິອາກາເຣນ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ສ ຈ ວເສນ. ອນາຄຕຘມ຺ມວິສຍາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອນາຄຕກາລວາຈໂກ ອິຘ ອປຣ-ສທ຺ໂທ. ຣູປາທິຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປນວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວາ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຠາຄວາຈໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ອນາຄຕໍ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສ’’ນ຺ຕິ. ກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອປຣນ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍ ນາຠິນິເວສານໍ ສມຕ຺ຕນໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນມາຫ. ຐິຕາຕິ ຕສ຺ສາ ລທ຺ຘິຍາ ອວິຊຫນໍ.

ອນຸຄຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອນຸ ອນຸ ຄຕາ ອປຣນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕາ. ອາຣພ຺ຠາຕິ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ. ວິສໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປຣນ຺ໂຕ. ວິສຍຠາວໂຕ ¶ ເອວ ຫິ ໂສ ຕສ຺ສາ ອາຄມນຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ອຘິວຈນປທານີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານິ, ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິສທ຺ໂທ ວິຍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິວຈນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເວ, ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ, ອຸປາທານຠູຕຣູປາທີນໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາປິຍມານາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິທີປກປທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍທິທໍ, ‘‘ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ’’ຕິ ຈ, ນ ຣູປເວທນາທໂຍ ວິຍ ປຣມຕ຺ໂຖ. ອຘິກວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວາ ອຘິມຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຘິກຎ຺ຫິ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ສສ຺ສຕາທິໍ ປກຕິອາທິໍ ທ຺ຣພ຺ຍາທິໍ ຊີວາທິໍ ກາຍາທິຎ຺ຈ ອຠູຕມຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ¶ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ອຠິວທນ຺ຕີຕິ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິວທນ຺ຕິ. ອຠິວທນກິຣິຍາຍ ອຊ຺ຊາປິ ອວິຈ຺ເຉທຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ.

ສຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາສມງ຺ຄີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ໂຣໂຄ ຠງ຺ໂຄຕິ ອໂຣໂຄຕິ ອໂຣຄສທ຺ທສ຺ສ ນິຈ຺ຈປຣິຍາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຣຄຣຫິຕຕາສີເສນ ວາ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິຊານາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຣໂຄຕິ ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ. ອິມິນາຕິ, ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ. ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາຕິ – ຣູປີຈຕຸກ຺ກໍ, ອຣູປີຈຕຸກ຺ກໍ, ອນ຺ຕວາຈຕຸກ຺ກໍ, ເອກນ຺ຕສຸຂີຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ – ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ ກຖິຕາ. ອິເມສຸເຍວ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ອຏ຺ຐ ສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ຈ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ກາມາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາເວ ຣູປາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາເວ ຈຕຸພ຺ພິຘາຣຸປ຺ປຕ຺ຕຠາເວ ຈວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທປຎ຺ຎາປນວເສນ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ກຖິຕາ. ອສໂຕ ວິນາສາສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວນິພນ຺ຘໂນ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໂຕຕິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາ’’ຕິ. ຍາວາຍໍ ອຕ຺ຕາ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ວິຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ຄຫຓໂຕ ນິຣຸທຍວິນາໂສ ອິຘ ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ. ວິເສເສນ ນາໂສ ວິນາໂສ, ອຠາໂວ, ໂສ ປນ ມໍສຈກ຺ຂຸ-ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ-ທສ຺ສນປຖາຕິກ຺ກໂມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອທສ຺ສເນ ¶ ຫິ ນາສ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ຠວວິຄມນ຺ຕິ ສຠາວາປຄມນໍ ໂຍ ຫິ ນິຣຸທຍວິນາສວເສນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສຸຂມນຸໂຠຄວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຣູປຊ຺ຌານສຸຂປຣິໂຠຄວເສນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘຘມ຺ໂມ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ, ໂສປິ ສຸປາກຏຠາເວນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສໂຍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຈ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘອຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎີຕິ ອາທິວເສນ ຕີຫາກາເຣຫິ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ອສຎ຺ຎີ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຕິ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ວິຊ຺ຊມານໍ, ສທາ ອຸປລພ຺ຠມານໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາຕິອາທີນິ ຕີຓິ ທສ຺ສນານິ. ສນ຺ຕອຕ຺ຖວເສນ ເອກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວເສນ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ. ອິຕຣານິ ທ຺ເວຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທ-ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທສຎ຺ຎິຕານິ ທ຺ເວ ທສ຺ສນານິ. ຕີຓິ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ, ‘‘ສນ຺ຕອຕ຺ຖວເສນ ເອກ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຎີຕິ ອາທິວິຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ.

໒໒. ຣູປີໍ ¶ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗໖-໗໗) ຍທິ ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອວໍ ສຕິ ຣູປວິນິມຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຠວິຕພ຺ພໍ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ຣູປສ຺ສປິ ອຕ຺ຕນິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໖-໗໗) ‘‘ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ ສຎ຺ຎາຕິ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ, ‘‘ກສິຓຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ – ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຣຸປ຺ປນສີໂລ ຣູປີ’’ຕິ. ຣຸປ຺ປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປສຣິກ຺ຂຕາຍ ກສິຓຣູປສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕາວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ວິເສສາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ປຣິຕ຺ຕວິປຸລຕາທິວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຍເຠທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ນ ໂທໂສ. ກປ຺ປນາສິທ຺ເຘນປິ ຫິ ເຠເທນ ສາມິນິທ຺ເທສທສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ¶ . ຣຸປ຺ປນໍ ວາ ຣຸປ຺ປນສຠາໂວ ຣູປໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ, ອຕ຺ຕາ ‘‘ຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໑ ທຸກມາຕິກາ) ວິຍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ຎາຍາຄຕເມວາຕິ ‘‘ກສິຓຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣູປິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສນ຺ຕສຸຂຸມໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ສ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ລາຠີ, ‘‘ກສິຓຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ລາຠິຕກ຺ກິໂນ ຐເປຕ຺ວາ, ເສສຕກ຺ກີ ລາຠິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກິໂກປິ ສຸທ຺ຘຕກ຺ກິໂກປິ ວາ ນິຣງ຺ກຸສຕ຺ຕາ ຕກ຺ກນສ຺ສ ກສິຓຣູປມ຺ປິ ອຕ຺ຕາຕິ ກທາຈິປິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸໂຠປິ ຣູປານິ ຄຓ຺ຫາຕິເຍວາ’’ຕິ. ສຸທ຺ຘຕກ຺ກິກສ຺ສ ອຸຠຍຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາສງ຺ກວຈນໍ.

ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສ-ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓ-ນຕ຺ຖິຠາວອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນານິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ຐເປຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ອິທໍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນິຍຕໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຣູປິໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ອຕ຺ເຖ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍ ພຫິທ຺ຘາ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອຣູປຘມ຺ເມ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ມິສ຺ສກຄ຺ຄາຫວເສນາຕິ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈສ຺ສ, ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ຄຫຓວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠິຕາຍ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປຠາເວນ ອຣູປຠາເວນ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ, ‘‘ຣູປີ ອຣູປີ ຈາ’’ຕິ ອຠິນິເວສໍ ຊເນຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວາທິໂນ ວິຍ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕເນວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ມິສ຺ສກວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຣູປີ ຈ ອຣູປີຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕກ຺ກຄາເຫເນວາຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວິຍ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມຠາວປຕ຺ຕິຍາ ສກິຈ຺ຈສາຘນາສມຕ຺ຖຕາຍ ¶ ຖມ຺ຠກຸຏ຺ຏຫຕ຺ຖປາທານໍ ສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ເນວ ຣູປີ, ຣູປສຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ ນ ອຣູປີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕກ຺ກຄາເຫນ. ລາຠິວເສນປິ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຈຕຸຕ຺ຖວາເທ ວກ຺ຂມານນເຍນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ເທສກາລເຠທວເສນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາທາ ອິຈ຺ຉິຕາ; ອິຘ ກາລວຕ຺ຖຸ ເຠທວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ກາລເຠທວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຕຕິຍວາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປນິມິຕ຺ຕານໍ ສຫ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ; ຈຕຸຕ຺ຖວາທສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ¶ ປວຕ຺ຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສມູຫໂຕ, ‘‘ເອໂກ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕກ຺ກວເສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ວກ຺ຂມານນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິປິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ວເສນ ສມາປຕ຺ຕິເຠເທນ ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ທຸຕິຍທິຏ຺ຐິປິ ສມາປນ຺ນກວເສນ ລພ຺ຠຕິ; ຕຖາປິ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ເອກຣູເປເນວ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ, ‘‘ປຐມທິຏ຺ຐິ ສມາປນ຺ນກວາເຣນ ກຖິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ສມາປນ຺ນກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອກສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ເອວ ວາ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາປຕ຺ຕິ ເຠເທນ ສຎ຺ຎາເຠທສມ຺ຠເວປິ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສຎ຺ຎານານຕ຺ເຕນ ໂອຬາຣິເກນ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ, ‘‘ທຸຕິຍທິຏ຺ຐິ ອສມາປນ຺ນກວາເຣນາ’’ຕິ ອາຫ. ອວຑ຺ຒິຕກສິຓວເສນ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ, ວຑ຺ຒິຕກສິຓວເສນ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕຕິຍທິຏ຺ຐິ ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕນ ວາ ສຣາວມຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອງ຺ຄຸຏ຺ຐປ຺ປມາໂຓ ວາ ອຕ຺ຕາ ຍວປ຺ປມາໂຓ, ອຓຸມຕ຺ໂຕ ວາ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິທສ຺ສນວເສນ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໔; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗໖-໗໗) ປຣິຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຎີຕິ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ. ກປິລກຓາທາທໂຍ (ວິຠ. ອນຸຏີ. ໑໘໙) ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຄຕຠາວປຏິຊານນວເສນ ອປ຺ປມາໂຓ ສຎ຺ຎີຕິ ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕນ຺ຕິ, ‘‘ຣູປິໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຕວາທໍ. ເອເກສນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ. ອຸປາຕິວຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕານໍ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ວິຎ຺ຎາຓກສິຓເມເກ ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ຕີຓີ’’ຕິ ອິທໍ ສຎ຺ຎາຍ ຈຕຸກ຺ກມ຺ປິ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ, ອປເຣ ອຏ຺ຐກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຕໍ ສຎ຺ຎາອຏ຺ຐກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຠຍໍ. ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ, ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ປກາເສສ຺ສຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ – ‘‘ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ອຏ຺ຐ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໒). ເອຕ຺ຖາຕິ, ‘‘ເອຕໍ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ. ສມຕິກ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຕທຸທ຺ຘໍ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ຈ ພ຺ຣູຫິຕສທ຺ຘາທິ ຄຸຓຕ຺ຕາ, ວິປຣິຍາເຍນ ອສກ຺ກຸຓນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເຕວ ຄຫິຕາ ເຕສໍເຍວ ວເສນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ສກ຺ໂກນ຺ຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ອຸປາຕິວຕ຺ຕນໍ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລານຸຣູປນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເຕສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມໂຓ ¶ , ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາ ຈສ຺ສ ອາຄມນວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ ອນນ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ. ນ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ປຣມານນ຺ຕສ຺ສ ປມາຓໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ອນິຎ຺ຊນໂຕ ຣູປວິຣາຄຠາວນາວິເສສຕາຍ ຈ ອາເນຎ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ໂນ ອຕ຺ຕາຕິ ອຠິວທນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎາຓກສິຓເມເກຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ເອເກ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ອຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕຎ຺ຫິ ກສິຓໍ ມນສິກາຣວເສນ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກສິຓ’’ນ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນເມເກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຍິທນ຺ຕິ ຍ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຕິ ຍຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕຄຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑), ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໔໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິປກາໂຣ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ໂລກິຍາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈໂຍ ທິຏ຺ຐິກາຣຓໍ, ອວິຊ຺ຊາທິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປນິສ຺ສຍາທິຠາວໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໗). ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໘-໑໒໔). ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫານິ. ໑໐໙). ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໒; ມຫານິ. ໑໒໑). ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙). ທິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐). ຣູປເວທນາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອິທເມວ ¶ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ອິມິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ອິທໍ ນາມ ທສ຺ສນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປຈ຺ຈເຍນາຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕເທວາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ. ຣູປສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ‘‘ຍທິ ຣູປສຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປກາເຣນ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສາ ¶ ນີວຣຓາທິ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕິໂຕ. ອຸຕ຺ຕມາ ປຓີຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ເສຏ຺ຐາ, ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣິຍາ. ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາຍ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປສຎ຺ຎາຍ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຎ຺ຎີວາເທ ອໂນຕຣຓໂຕ, ‘‘ຍທິ ອາຣຸປ຺ປສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນ-ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຫິ ປນ ທ຺ວີຫີຕິ, ‘‘ຍທິ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ, ຍທິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ. ສມາປນ຺ນກວາໂຣ ຈ ຕຖາ ອິຘ ກຖິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ອຏ຺ຐ ສຎ຺ຎາ ຈຕຸກ຺ກທ຺ວຍສງ຺ຄຫໂຕ. ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີປທໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ສມາປນ຺ນກ…ເປ… ສງ຺ຄຫິໂຕເຍວາ’’ຕິ.

ສຎ຺ຎາຄຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວເສນ ຄຕໍ, ສຎ຺ຎາສງ຺ຄຫໍ ຄຕໍ ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ອທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສປິ ອຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ, ‘‘ສທ຺ຘິໍ ທິຏ຺ຐິຄເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ສຫ ກາຣຓຠູເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ເຕເນວ ສຫ ກາຣຓຠາເວນ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ; ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກໍ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏຠູຕວິກາຣໍ ໂອຬາຣິກໍ ສິຍາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພາ ເຕສໍ ຕຖາ ອນນຸປສ຺ສິຕພ຺ພໂຕ; ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ຂຕຠາເວນ ອິຕເຣຫິ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕາຍ ທຸນ຺ນິວາຣຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໓) ວຈນໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສປິ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂຂ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ນິພ຺ພານເມເວຕ຺ຖ ປຏິໂຍຄຠາເວນ ອຸທ຺ຘຏໍ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ, – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ¶ ອຠູຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທໍ (ອຸທາ. ໗໓) ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານທສ຺ສີຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິພ຺ພານທສ຺ສີ, ຕໂຕ ເອວ ອິຕຣາຠິສມຍຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ.

໒໓. ອຏ຺ຐສຸ ອສຎ຺ຎີວາເທສູຕິ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໗໘-໘໐) ອາຄຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ‘‘ສຎ຺ຎີຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາທາ ເອວ ອຸທ຺ຘຏາ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ປຣໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐສຸ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາເທສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສຎ຺ຎາຍ ສຕິ ຕາຍ ເວທນາຄາຫສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ອາພາຘນຏ຺ເຐນ ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄໂຕ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປກ຺ກປຠິຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ; ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ໂທສທຸຏ຺ຐຕາຍ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສໂທສຏ຺ເຐນ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິ. ປີຬາຊນນໂຕ ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ ທຸຣຸທ຺ຘຣຓໂຕ ຈ ສຎ຺ຎາ ສລ຺ລໍ; ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ¶ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐາເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປວິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ວິຎ຺ຎາຓໍ ກຸໂຕຈິ ອາຄຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາຄຕິ’’ນ຺ຕິ. ຄຕິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິໍ. ສາ ປນ ຕາສຸ ຕາສຸ ຄຕີສຸ ວຸຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕິວເສນ ຄຕິ’’ນ຺ຕິ; ວຑ຺ຒນວເສນ ຆນປພນ຺ຘວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຣາປຣ’’ນ຺ຕິ. ອປຣາປຣຎ຺ຫິ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນນ຺ທູປເສຈນໍ; ອິຕຣໍ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ອຠິວຸທ຺ຘິໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕີຕິ. ປວຑ຺ຒວເສນ ວາ ຄຕິໍ, ນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຸຕິໍ, ຕໂຕ ອປຣາປຣຎ຺ຈ ຣູປປວຕ຺ຕນວເສນ ອຸປປຕ຺ຕິໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກວເສນ ວຸຑ຺ຒິໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕູປຈິຕຠາເວນ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ; ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ກາມຎ຺ຈາຕິອາທິນາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຣູປາ’’ຕິອາທິກາ ໂຈທນາ ລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ໂຈທນາຍ ອວິສິຏ຺ຐວິສຍຕາຍ ສິຍາ; ວິສິຏ຺ຐວິສຍາ ປນາຍໍ ໂຈທນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຍໍ ປນ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕເກ ຂນ຺ເຘຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຣູປເວທນາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຣູປາຕິ ອິມິນາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຣູເປນ ວິນາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຠວວິເສສໂຈທນາຍ ສຠາວໂຕ ¶ ເອວ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິນາ ຣູປສ຺ສປິ ປວຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຣູປຠເວປິ ຣູປໍ, ອສຎ຺ຎາຠເວ ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ນິໂຣຘສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຖິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ເຈ ອຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫສີຕິ ຍທິ ສທ຺ທຕ຺ຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຄຓ຺ຫສິ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕວເສນ ປຐມວາໂທ; ສຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຎ຺ຎໍເຍວ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ຐິຕາຍ ອຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ອສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍວາໂທ; ຕຖາ ສຎ຺ຎາຍ ສຫ ຣູປຘມ຺ເມ ສພ຺ເພ ເອວ ວາ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕິຍວາໂທ; ຕກ຺ກຄ຺ຄາຫວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ. ເຕສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາເທປິ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີສຸ; ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິຊານນວເສນ ປຐມວາໂທ; ອສຎ຺ຎີວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຂຸມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ສຎ຺ຊານນສຠາວຕາປຏິຊານນວເສນ ຈ ທຸຕິຍວາທາທໂຍ ປວຕ຺ຕາຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ເອເຕສໍ ວາທານໍ ສພ຺ຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໒໔. ຍຕ຺ຖ ນ ສຎ຺ຎາ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສຎ຺ຎາ ສມ຺ໂມໂຫ’’ຕິ, ອສຎ຺ຎຠາໂວ ນາມ ສມ຺ໂມຫປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິຍາຕິ ພຫຸລໍ ວຈນໂຕ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ນິຍ຺ຍານິຍສທ຺ໂທ, ເອວໍ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພສທ຺ໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ວິຊານາຕີຕິ ¶ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ວິຊານນໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕພ຺ພມຕ຺ເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຓປ຺ປມາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກສຎ຺ຎາປວຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນາ’’ຕິ, ນິພ຺ພິກປ຺ປຠາວໂຕ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກສຎ຺ຎາປວຕ຺ຕິສເມນ ຠາວນາຠິນີຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຬາຣິກສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນາຕິ ໂອຬາຣິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕິຍາ. ໂອຬາຣິກສງ຺ຂາຣາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນປຣິໂຍສານາ ສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຸປສມ຺ປທນ຺ຕິ ເຍ ສຎ຺ຎາຍ, ອສຎ຺ຎິຠາເວ ຈ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕາປິ ຣູປຊ຺ຌານປຏິລາຠມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ສມ຺ປາທນໍ ປຏິລາຠໍ ອຘິຄມໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຍສນໍ ອກ຺ຂາຍຕິ ອນຸປາຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນາໂສ’’ຕິອາທິ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສທິສສມາປຊ຺ຊນປຸພ຺ພກໍ ປຣິວຸຏ຺ຐານໍ. ສມາປຕ຺ຕິ ເອວ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ໂອຬາຣິກສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕມໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາປິ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ອກ຺ຂາຍຕິ ¶ ເຕປິ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ອວເສສາຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ສຸຂຸມຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸຂຸມຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ອວເສສາ. ເຕນາຫ – ‘‘ຠາວນາວເສນ ສພ຺ພສຸຂຸມຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ, ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ໂຫຕິ ຕາທິສສງ຺ຂາຣປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ສງ຺ຂຕໍ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຕ຺ຕາ.

໒໕. ‘‘ເຍ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວິນາສໍ ວິຠວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕) ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ສພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມາເນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຣາຕິ ສຕ຺ຕສຸ ອຸຈ຺ເຉທວາເທສຸ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘໍ ສຣນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ຄຕໍ ສຣນ຺ຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ສຣນ຺ຕາຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຕໍ ຊານນ຺ຕາ. ອາສຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາສີສນໍ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ. ວາຓິຊູປມາ ວິຍາຕິ ຠວປຣິຍາປນ຺ນຜລວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ. ສກ຺ກາຍສ຺ສ ຠຍາຕິ ສນ຺ໂຕ ກາໂຍຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຘມ຺ມສມູໂຫຕິ ກຕ຺ວາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕໂຕ ຠາຍເນນ. ມາ ຂີຍິ ມາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ. ມາ ໂອສີທິ ມາ ເຫຏ຺ຐາ ຠສ຺ສິ. ອພ຺ຠນ຺ຕິ ອາກາສໍ ມາ ອຸນ຺ທ຺ຣິຍິ ມາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕິ. ຄທ຺ທຸເລນ ພທ຺ໂຘ ຄທ຺ທຸລພທ຺ໂຘ. ທຬ຺ຫຖມ຺ໂຠ ວິຍ ຂີໂລ ວິຍ ຈ ສກ຺ກາໂຍ ທຸມ຺ໂມຈນີຍໂຕ. ສາ ວິຍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຕສ຺ສ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ທຓ຺ຑໂກ ວິຍ ທິຏ຺ຐິ ເຉທນກຣຓາຍ ອສມຕ຺ຖຠາວກຣຓໂຕ. ຣຊ຺ຊຸ ວິຍ ຕຓ຺ຫາ ພນ຺ຘນໂຕ ຈ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມນ຺ນາຄມນວເສນ ຈ ສມ຺ພທ຺ຘຠາວໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທິຏ຺ຐິທຓ຺ຑເກ ປເວສິຕາຍ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸຍາ’’ຕິ.

໒໖. ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ (ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກວາທາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ) ອຸທ຺ເທສວເສນ ປຎ຺ເຈວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖຸທ຺ເທສໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ, ‘‘ອິມາເນວ ¶ ປຎ຺ຈາຍຕນານີ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ສຎ຺ຎີອາທິວເສນ ຕີຓິ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠາຊິຕານິ. ອິຕຣໍ ປນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ກຸຫິໍ ປວິຏ຺ຐໍ? ສຣູປໂຕ ອຠາຊິຕຕ຺ຕາ ຍຖາຠາຊິເຕສຸ ວາເທສຸ ກຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຸທ຺ເທເສ ປນ ສຣູປໂຕ ຄຫິຕເມວ, ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ ວາ ປເນເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີວາເທ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີວາເທ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກຕ຺ຕ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ຍຖາສຸຂຎ຺ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐໂມ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາໂທ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີວາເທ ອນ຺ໂຕຄໂຘ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີວາເທ.

໒໗. ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕີຕໍ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມວິສຍາ ກປ຺ປນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ອຕີຕກາລວາຈໂກ ອິຘ ປຸພ຺ພສທ຺ໂທ, ຣູປາທິຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກປ຺ປນາວຕ຺ຖຸ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕສທ຺ໂທ ຈ ໂກຏ຺ຐາສວາຈໂກ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕີຕໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍນາຠິນິວິສານໍ ສມຕ຺ຖນໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປນໍ ວທຕິ. ເສສມ຺ປີຕິ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ‘‘ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕາຕິ ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ, ໂລໂກຕິ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາກາ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ຕໍ ຄຫຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ສພ຺ພທາຠາເວນ ສສ຺ສໂຕ. ອມໂຣ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ມຣຓາຠາເວນ ອມໂຣ, ອຸປ຺ປາທາຠາເວນ ສພ຺ພກາລໍ ວຕ຺ຕນໂຕ ນິຈ຺ໂຈ, ຖິຣຏ຺ເຐນ ວິກາຣາຠາເວນ ຘຸໂວ, ຍຖາຫາຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປຏິສມ຺ຠິທາປາຬີຫິ ວິຠາເວຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐-໑໓໑) ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຣູປວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐-໑໓໑) ປນ ປຎ຺ຈທສວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ, ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎໍ – ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ, ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ‘‘ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາຕິ ¶ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສສ຺ສໂຕ…ເປ… ຘຸໂວ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ອສສ຺ສໂຕ ອນິຈ຺ໂຈ ອຘຸໂວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາ; ນິຈ຺ໂຈ ຈ ອນິຈ຺ໂຈ ຈ ເນວນິຈ຺ໂຈ ນານິຈ຺ໂຈຕິ ເອວມາທິມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາຕິ ລາຠີວເສນ ຕໂຍ, ຕກ຺ກີວເສນ ເອໂກຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີ ¶ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ທສ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປານິ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຈຕ຺ຕາຣີສ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປານິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ໂສ ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ອຠິວທຕິ. ຕກ຺ກີ ປນ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ອຠິວທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ລາຠີວເສນ ຕໂຍ, ຕກ຺ກີວເສນ ເອໂກຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິກວາໂທ ວິຍ ສສ຺ສຕວາໂທ ກສ຺ມາ ທຸວິເຘນ ນ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ, ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ວາເທ ອຍມຍຸຕ຺ຕຕາວິຠາວນາ – ຍທິ ຫິ ປເຣນ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາ, ໂລໂກ ວາ ສສ຺ສໂຕ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫນໂຕ ກສ຺ສຈິ ວິເສສາຘານສ຺ສ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຫິຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຫິເຕ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ອຸປເທໂສ ເອວ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ສິຍາ ສສ຺ສຕວາທິໂນ. ກຖໍ ວາ ໂສ ອຸປເທໂສ ປວຕ຺ຕີຍຕິ ວິກາຣາຠາວໂຕ; ເອວຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຊຏາກາສສ຺ສ ວິຍ ທານາທິກິຣິຍາ ຫິໍສາທິກິຣິຍາ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ; ຕຖາ ສຸຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຸຠວນນິພນ຺ໂຘ ເອວ ສສ຺ສຕວາທິໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມພທ຺ຘາຠາວໂຕ, ຊາຕິອາທີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ກຸໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ປນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ວິນສ຺ສຕິ ຈ, ຍສ຺ສ ວເສນາຍໍ ກິຣິຍາທິໂວຫາໂຣຕິ ວເທຍ຺ຍ. ເອວມ຺ປິ ປຸຣິມຣູປາວິຊຫເນນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ສມ຺ຠາເວຕຸໍ; ເຕ ວາ ປນສ຺ສ ຘມ຺ມາ ອວຕ຺ຖາຠູຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ວາ ສິຍຸໍ ອນຎ຺ເຎ ວາ, ຍທິ ອຎ຺ເຎ, ນ ຕາຫິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຫິປິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ໂຍ ຫິ ກໂຣຕິ ປຏິສໍເວເທຕິ ຈວຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈາຕິ ອິຈ຺ຉິຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕທວຕ຺ໂຖ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທໂສ, ກິຎ຺ຈ ຘມ຺ມກປ຺ປນາປິ ນິຣຕ຺ຖກາ ສິຍາ. ອຖ ອນຎ຺ເຎ, ອຸປ຺ປາທວິນາສວນ຺ຕີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ¶ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຕາສໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທວິນາສສມ຺ຠວາປຕ຺ຕິໂຕ ກຸໂຕ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສ. ຕາສມ຺ປິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ນິຈ຺ຈຕາຕິ ພນ຺ຘນວິໂມກ຺ຂານໍ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ ສສ຺ສຕວາໂທ; ນ ເຈຕ຺ຖ ໂກຈິ ວາທີ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາເວ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ; ຍຸຕ຺ຕິຣຫິຕຎ຺ຈ ວຈນໍ ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ຈິຕ຺ຕມາຣາເຘຕີຕິ ວິຎ຺ຎູຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕ ເອວາຍໍ ສສ຺ສຕວາໂທຕິ.

ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ສຣູປມຕ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕາ ເອວ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຊນາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ລາຠີ ຈ ອລາຠີ ຈ. ຕຕ຺ຖ ລາຠີ ນາມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ. ໂຍ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ປຸພ຺ພໂຍຄາຠາເວນ ປຣິກມ຺ມາກຣເຓນ ວາ ອຸປປາຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂສ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ¶ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອລາຠີ – ‘‘ໂກ ປຣໂລກໍ ຊານາຕິ, ເອຕ຺ຕໂກ ຊີວວິສໂຍ, ຍາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈໂຣ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຓ຺ຫນກຣາຊາ ວິຍ ກາມສຸຂຄິທ຺ຘຕາຍ ວາ, ‘‘ຍຖາ ຣຸກ຺ຂປຓ຺ຓານິ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິຕານິ ນ ປຏິສນ຺ຘິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກມຣຓເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊລພຸພ຺ພຸຬກູປມາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕກ຺ກມຕ຺ຕວເສນ ວາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ກາມາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາເວ ຣູປາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາເວ ຈຕຸພ຺ພິຘອຣູປຕ຺ຕຠາເວ ຈວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທປຎ຺ຎາປນວເສນ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ກຖິຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ວາເທສຸ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ; ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາທານໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸໂວກາຣຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖາທີສຸ ຈຕູສຸ ວາເທສຸ, ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣູປີນໍ ກາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຣູປຠເວ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣເນວ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອຣູປຠເວປິ ກາຍໂວຫາຣມາໂຣເປຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິ. ຍຖາ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕເຖວ ຠຄວາ ທສ຺ເສສີຕິ. ອຣູປກາຍຠາວໂຕ ວາ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມູຫຠູເຕ ອຣູປຕ຺ຕຠາເວ ກາຍນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກາມາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາວາທິນິຣວເສສວິຠວປຕິຏ຺ຐາປການໍ ທຸຕິຍວາທາທີນໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຠາໂວ ອນາຄຕທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ ¶ ວາທານໍ; ນ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກ-ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕ-ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວ-ສມຸຈ຺ເຉທປຕິຏ຺ຐາປກສ຺ສ ປຐມວາທສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຍຖາ ຫິ ທຸຕິຍາທິວາທານໍ, ປຸຣິມປຸຣິມວາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣຠໂວປປຕ຺ຕິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທນໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາ, ຕຖາ ຈ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອນາຄຕສ຺ເສວ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວສມຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຐມວາທສ຺ສປິ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິກຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທປຎ຺ຎາປນວເສນ ອິຘ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ເທສນາ ຄຕາ. ເອເຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ເຫຏ຺ຐາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ເທສນາ ຄຕາ. ເອເຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ເຫຏ຺ຐາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຊລພຸພ຺ພຸຬກູປມາ ຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິ.

ອິຘາຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ. ອິເຘວ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາທິເກ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນຏ຺ຐວິນາສວເສນ. ເອວໍ ອນາຄເຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນປຣານໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທານໍ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ຄຫຓໍ; ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ປນ ອາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອິເຘວ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສນປຣານໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິເກສຸ ຄຫຓໍ. ອິໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປນ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນໍ. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ¶ . ໂສ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກ-ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກ-ມໂນປໂທສິກຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອິຘາຄຕານໍ ຕກ຺ກິໂນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ. ‘‘ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕຫິ ສສ຺ສຕຠາເວນ ຄຍ຺ຫມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປເນກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກມຕທສ຺ສນວເສນ. ຕສ຺ສ ຫິ ສສ຺ສຕາຠິມຕໍ ອສງ຺ຂຕເມວາຕິ ລທ຺ຘິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໙) ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ – ‘‘ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ມໂນຕິ ວາ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວາ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ; ຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈຘຸວາທິຠາໂວ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ນ ສກ຺ກາ ປຏິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເອເຕນ, ‘‘ອຸປ຺ປາທວຍຘຸວຕາຍຸຕ຺ຕຠາວາ ສິຍາ ນິຈ຺ຈາ, ສິຍາ ອນິຈ຺ຈາ, ສິຍາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ¶ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໓໘) ອຍຸຕ຺ຕຕາວິຠາວນາ – ຍທິ, ‘‘ເຍນ ສຠາເວນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວ ສຠາເວນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ສິຍາ ອເນກນ຺ຕວາໂທ; ອຖ ອຎ຺ເຎນ, ສິຍາ ນ ອເນກນ຺ຕວາໂທ; ນ ເຈຕ຺ຖ ເທສນ຺ຕຣາທິສມ຺ພທ຺ຘຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິວາທາຠາວໂຕ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓຆເຏ ມກຸເຏ ກເຕ ຆຏຠາໂວ ນສ຺ສຕິ, ມກຸຏຠາໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ເອວໍ ສພ຺ພຠາວານໍ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນສ຺ສຕິ, ໂກຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຠາໂວ ປນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ກິໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຍໍ ຆເຏ ມກຸເຏ ຈ ອວຏ຺ຐິຕໍ? ຍທິ ຣູປາທິ, ໂສ ສທ຺ໂທ ວິຍ ອນິຈ຺ໂຈ, ອຖ ຣູປາທິສມູໂຫ, ສມູໂຫ ນາມ ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ໂວຫາຣມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາ ນຕ຺ຖິຕາ ນິຈ຺ຈຕາ ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສຠາເວນ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕຕິ ອເນກນ຺ຕວາໂທ ນ ສິຍາ. ຘມ຺ມາ ຈ ຘມ຺ມິໂຕ ອຎ຺ເຎ ວາ ສິຍຸໍ ອນຎ຺ເຎ ວາ. ຍທິ ອຎ຺ເຎ, ນ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ຘມ຺ມີ ອນິຈ຺ໂຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຣູປາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ນ ຈ ຣູເປ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທ຺ໂທ ໂຫຕິ; ກິຎ຺ຈ ຘມ຺ມກປ຺ປນາປິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ສິຍາ ຘມ຺ມິໂນ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈຕາຍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ອຖ ອນຎ຺ເຎ; ອຸປ຺ປາທວິນາສວນ຺ເຕຫິ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ຘມ຺ມິໂນ ເຕສໍ ວິຍ ອຸປ຺ປາທວິນາສສພ຺ຠາວໂຕ ກຸໂຕ ນິຈ຺ຈຕາວກາໂສ, ເຕສມ຺ປິ ວາ ຘມ຺ມິໂນ ວິຍ ນິຈ຺ຈຕາປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ອປິຈ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພຣູໂປ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາປຏິຊານນໂຕ ຍຖາ ນິຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ, ຍຖາ ວາ ທີປາທໂຍ. ນ ຫິ ທີປາທີນໍ ອຸທຍພ຺ພຍສຠາວານໍ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈນວຕ຺ຕພ຺ພສຠາວຕາ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຊີວສ຺ສ ນິຈ຺ຈາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣູປໍ ວິຍາຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ເສສຠງ຺ຄານມ຺ປິ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄວາທສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ, ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ນິຈ຺ໂຈ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິສ຺ສຣວາທາທໂຍ. ‘‘ປຣມາຓໂວ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ, ທ຺ວິອຓຸກາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ກຓາທວາທາທໂຍ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ¶ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ; ເອຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຕາສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພໂຘ ເອວ, ຕຍິທໍ ກຖໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ, ໂກ ເອວມາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ? ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາວາຠິນິເວໂສ ອິຘ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ; ເຕນ ປນ ເອກວາເຣ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວາວໂພໂຘ ວິທູສິໂຕ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ; ວິສສໍສຏ຺ໂຐ ວິຍ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ສກິຈ຺ຈກາຣຓາສມຕ຺ຕຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນປກ຺ເຂ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ນາຣຫຕິ. ອຖ ວາ ອສສ຺ສຕຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາປິ ຈກ຺ຂຸອາທໂຍ ສມາໂຣປິຕຊີວສຠາວາ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕິ ເກຫິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທວໂພຘສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໔໙) – ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ວາ…ເປ… ກາໂຍຕິ ວາ ອຍໍ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ; ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາໂທປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍປກາຣາ ໂຈທນາ ອໂນກາສາ ໂຫຕິ ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

ນ ມຣຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ນເຍນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ຈ ວາຈາ ຈ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ວິວິໂຘ ເຂໂປຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ອມຣາຕິ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມ຺ມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄາຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ; ເອວເມວໍ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອວ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ. ສ຺ວາຍໍ ວາໂທ ມຸສາວາທອນຸໂຍຄຉນ຺ທຣາຄໂມຫເຫຕຸກຕາຍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໕-໖໖) ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທິເກ ຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາໂວ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ນ ເຫວໍ ປຸຈ຺ຉາວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສນ. ສສ຺ສຕວເສນ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຕິກາທີນິ ¶ ຈ, ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ມຸສາວາທາທິຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ¶ ວາທສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ, ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ, ອສທ຺ທຫເນນ ຈ, ‘‘ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍເຍວ ຍຸຕ຺ຕໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈາ’’ຕິ, ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍເວກາ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑). ກຖໍ ປນສ຺ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສງ຺ຄໂຫ? ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອນຠິນິເວສໂຕ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕເວທີ ວິວາທພຫຸລຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ; ‘ເອວເມວ’ນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທນ຺ຕເຣນ ຘມ຺ເມ ນິຊ຺ຌານນາ ອນາທິກາລິກາ ໂລເກ’’ຕິ ຄາຫວເສນ ສສ຺ສຕເລໂສເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາໂວ ໂອສານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາໂທ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອວຑ຺ຒິຕກສິຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ທຸຕິຍວາໂທ ‘‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິ ວາໂທ. ຕຕິຍວາໂທ ‘‘ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈາ’’ຕິ ວາໂທ. ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ ‘‘ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ’’ຕິ ວາໂທ. ເອເຕ ເອວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາທິໂນ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໕໓) – ‘‘ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ວຕ຺ຖູຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໕໓) ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທີນໍ ອນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍປຏິເສຘວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖມນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປຏິເສຘວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ປຏິເສຘວາໂທປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍ ເອວ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປເຣ ອາຫຸ – ‘‘ຍຖາ ຕຕິຍວາເທ ສມ຺ເຠທວເສນ ເອຕສ຺ເສວ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາ ອນນ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ຕກ຺ກີວາເທປິ ກາລເຠທວເສນ ອຸຠຍສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິເສເຘນ ອຸຠຍຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ? ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາປຏິເສເຘນ ຫິ ອນນ຺ຕຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນນ຺ຕຕາປຏິເສເຘນ ຈ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕາ, ອນ຺ຕານນ຺ຕານຎ຺ຈ ຕຕິຍວາທຠາໂວ ກາລເຠທສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ໂລກສຎ຺ຎິໂຕ ອຕ຺ຕາ ຌາຍີຫິ ອຘິຄຕວິເສເສຫິ ອນນ຺ໂຕ ກທາຈິ ສກ຺ຂິ ທິຏ຺ໂຐ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ; ຕສ຺ມາ ເນວນ຺ຕວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ¶ ເອວ ກທາຈິ ອນ຺ຕວາ ສກ຺ຂິ ທິຏ຺ໂຐ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປນ ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ອນຸສ຺ສຸຕິຕກ຺ກີວເສນ, ເອວໍ ຊາຕິສ຺ສຣຕກ຺ກິອາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຕກ຺ກິໂກ ອວຑ຺ຒິຕຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒິຕຠາວສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ອນຸສ຺ສວາທິມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ – ‘‘ເນວນ຺ຕວາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອວຑ຺ຒິຕກາລວເສນ ປນ ‘‘ນານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ນ ປນ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕານນ຺ຕຕານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຠາເວນ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ, ອວສ຺ສຎ຺ຈ ເອຕໍ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ວິກ຺ເຂປປກ຺ຂໍເຍວ ຠເຊຍ຺ຍ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ. ນ ຫິ ອນ຺ຕວນ຺ຕຕານນ຺ຕຕາຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ປກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕກ຺ກີວາທີ ຈ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂກ, ກາລເຠທວເສນ ຈ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍ ນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ອນນ຺ຕຣຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອາຄຕສຎ຺ຎີຈຕຸກ຺ກໍ.

ເອກນ຺ຕສຸຂີຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຸຂີ. ຕໍ ປນສ຺ສ ສຸຂໍ ທຸກ຺ເຂນ ອໂວມິສ຺ສໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣສຸຂີ’’ຕິ. ເອກນ຺ຕສຸຂເມວາຕິ ອິທໍ ສຸຂພຫຸລຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕາສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຊາຕີສູຕິ ອິທໍ ຕໂຕ ປຣໍ ຊາຕິສ຺ສຣຎາເຓນ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສເມວາຕິ ສຸຂສມງ຺ຄິເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ. ‘‘ເອວໍ ສຸຂສມງ຺ຄີ’’ຕິ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ຊາຕິສ຺ສຣສ຺ສ ອຕີຕຊາຕິຍມ຺ປິ ອິຘ ວິຍ ທຸກ຺ຂຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ.

ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ລາຠີນໍ ຕກ຺ກີນມ຺ປິ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປີ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ກາມາວຈຣໍ ນາມ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອນຸຬາຣໍ ອວິຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາພຫຸລສ຺ສ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕຏ຺ຐານເມວ ອຕ຺ຕໂນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາປຕ຺ຕເມວ ຠູຕປຸພ຺ພໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທິໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຫິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນວາໂທ ສສ຺ສຕວາທສມຸທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘. ທິຏ຺ຐຸທ຺ຘາຣນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນວເສນ ປທຸທ຺ຘຣຓໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ຎາຓນ຺ຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຕນິເຍວ ຎາຓໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ¶ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ໂທສາປຄເມນ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄເມນ ຎາຓສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສ’’ນ຺ຕິ. ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຄມໂຕ ສປ຺ປຠາສມຸຊ຺ຊລເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ປຠສ຺ສຣ’’ນ຺ຕິ ພາຫິຣສມຍສ຺ມິມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕິ ຌານສ຺ສ ສມິຊ຺ຌນໂຕ. ມຍມິທໍ ຊານາມາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຈ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ອຎ຺ຎາຓຠາຄເມວ ປຣິພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອວ ຍຖາຄຫິຕໍ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ມຍມິທໍ ອຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຊານາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາຄາເຫ ອວິຊ຺ຊມານໍ ຎາຓໂກຏ຺ຐາສໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕິເຍວ ອນຸປ຺ປເວເສນ຺ຕິເຍວ. ນ ຕໍ ຎາຓໍ, ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ນາເມຕໍ, ກິໍ ປນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ນາມ? ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິອາທິນາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທປິ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຍໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ຎາຓໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ຊານນມຕ຺ຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຎາຓຠາຄມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ຎາຓມ຺ປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິເຍວ ລາຠິໂນ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໂຕ. ອນຸປາຕິວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ. ອສາຘາຣຓໂຕ ນ ອຸປາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ¶ ອນຸປາຕິວຕ຺ຕນໍ, ຕໂຕ. ອຸປາທານປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ເອເຕນ ຜລູປຈາເຣເນວ ອຸປາທານມາຫ. ຍທິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອິຘ ກຖິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ເຕນ ເອກສທິສນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຣູປໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເວທນາ ສກ຺ກາຍໍເຍວ ອນຸປຣິຘາວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິຘ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ອາຄຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ກຖິຕເມວ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕານໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາປິ ທິຏ຺ຐີນໍ ອິຘາຄຕຕ຺ຕາ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວໂສ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສປຸພ຺ພໂກ, ‘‘ອຕ຺ຕາ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

໓໐. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ກຖໍ ປນາຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ? ອປ຺ປຫີນສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕທິຏ຺ຐິອຸປາທິຍນໂຊຕນໂຕ. ປຣິຈ຺ຈາເຄນາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນິໂຣຘາ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ປຣິຫີນຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ ຠວຕິ, ຕຕິຍຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຈ ຕຕິຍໍ ປຏິໂລມນເຍນ ສມ຺ຠວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ¶ ປເນຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ປວິເວກາ ປີຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິທໍ, ‘‘ນິຣາມິສສຸຂສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ວຸຏ຺ຐານນິໂຣຘວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີນຊ຺ຌານປຣິຍາທານກໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ນີວຣຓສຫຄຕໂທມນສ຺ສມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ຌານປຣິຍາທານກຣໍ. ກມ຺ມນີຍຠາໂວຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນຠາເວ ກມ຺ມກ຺ຂມຠາໂວ. ໂສມນສ຺ສວິຘຸຣຕ຺ຕາ ໂທມນສ຺ສໍ ວິຍາຕິ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວິເວກາ ປີຕີ’’ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ ປີຕິ ຌານທ຺ວຍປີຕິ. ຍໍ ຐານໍ ຉາຍາ ຊຫຕີຕິ ຍໍ ປເທສໍ ອາຕເປນ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານໍ ຉາຍາ ຊຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຕເປ ຉາຍາຕິ ປເທເສນ ອາຕປສຎ຺ຎິຕານໍ ຠູຕສງ຺ຂຕານໍ ປຫານຏ຺ຐານມາຫ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ’’ຕິອາທິ.

໓໑. ນິຣາມິສໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕກາມາມິສຕ຺ຕາ.

໓໒. ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເວທນໍ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນໍ.

໓໓. ນິຄ຺ຄຫໂຓຕິ ມມໍກາຣຠາເວນ ກິຎ຺ຈິປິ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ວາ ອວິໂລມວເສນ ເອກນ຺ຕິກຸປາຍຕາຍ ສປ຺ປາຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປກາຣຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຖຠາວນາຍ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິກນ຺ຕິຍາ ອສຸກ຺ຂາປິຕຕ຺ຕາ ກຖໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປກາຣປຏິປທາ ນາມ ຊາຕໍ? ນ ຊາຍເຕ ວາຕ຺ຍຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິອາທິເກ ສພ຺ພສ຺ມິໍ. ອຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນາຕິ ¶ ຕຓ຺ຫາຄາເຫນ ອຄ຺ຄຫຓວເສນ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ ວິໂມຈິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິມານຄ຺ຄາຫາ ສຸກ຺ຂາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຕາທິສສ຺ສ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ເອວ ອາສນ຺ເນ, ນ ທູເຣ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປກາຣປຏິປທາ ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ຕາທິສສ຺ສ ຈ ສນ຺ໂຕຫມສ຺ມີຕິອາທິກາ ສມນຸປສ຺ສນາ ອຘິມານປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຠິວທຕີຕິ ອຠິມາເນນ ອຸປວທຕີ’’ຕິ. ອິທເມວ ອຸປາທິຍຕີຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສວິຘມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທິຏ຺ຐຸປາທາເນ ສຕິ ເສສອຸປາທານສມ຺ຠໂວ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຕິ ຕເທວ ອຸທ຺ຘຏໍ.

ເສ ອາຍຕເນ ເວທິຕພ຺ເພຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ນິພ຺ພານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ. ປຏິກ຺ເຂເປນ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ສິຕໍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ.

ນ ¶ ຄາຘຕີຕິ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອໂຕຕິ ອສ຺ມາ ນິພ຺ພານາ. ສຣາຕິ ຕຓ຺ຫາ. ສງ຺ຂາຣປຏິກ຺ເຂເປນາຕິ ສງ຺ຂາເຣກເທສຠູຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ປຏິກ຺ເຂເປນ.

ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ອນິທສ຺ສນໍ ອຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍໂຄຈຣໍ. ອນນ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພໂຕ ປຠນ຺ຕິ ກິເລສນ຺ຘກາຣາຠາວໂຕ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ປຠສ຺ສຣໍ. ‘‘ສພ຺ພໂຕ ປປ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສພ຺ພໂຕ ປຕຕິຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາຣີສກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕຫິ ຕິຕ຺ເຖຫິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕພ຺ພໍ ອມຕສຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸປາທາ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ໂຂ, ນິພ຺ພານໍ. ອນຸປາທາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ໂຂ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ອນຸປາທາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຕາຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອນຸປາທາວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຎ຺ຈຕ຺ຕຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ກິນ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔. ຠໂວຕິ ¶ ປຣິຕ຺ໂຕ. ອຠໂວຕິ ມຫນ຺ໂຕ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອ-ກາໂຣ, ‘‘ສໍວຣາສໍວໂຣ, ຜລາຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຠວາຠວເຫຕູຕິ ຂຸທ຺ທກສ຺ສ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຠວສ຺ສ ເຫຕຸ, ຕໍ ປຈ຺ຈາສີສມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ສຸຂໍ ເວທິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ.

໓໕. ໂລກຸຕ຺ຕຣໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ວິວາໂທ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ກຖິຕາ’’ຕິ. ໂລກິຍາປິ ຫິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ຍາວ ອຎ຺ເຎຫິ ໂລກິຍຘມ຺ເມຫິ ອຠິວິສິຏ຺ໂຐຕິ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມສຸ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ນານໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ໂຫຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ກາຍາທໂຍ ຠາເວຕພ຺ພາ, ສຕິເຍວ ປນ ຠາເວຕພ຺ພາຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ນານໍ ເຠທໍ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນາຕິ ອິມາຍປິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ. ອິທານິ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສມາເນຕ຺ວາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣໂຕ ສມາເນຕ຺ວາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປເທຫິ ຈ ສມາເນຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຎ຺ຎໂຕ, ຠູຕໂຕ ອປຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາ ໂຣປິຕຠາໂວຕິ ອຍາຖາວໂຕ ຐປິຕຠາໂວ. ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາປນກາຣຓເມວາຕິ ອວິປຣີຕຕ຺ຖສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ພຸຊ຺ຌນເຫຕຸຕາຍ.

໓໗. ອິຘ ຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐາເນ ສຕິເຍວ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄຫິຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ສເມຕິ ນາມ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ລິງ຺ຄເຠເທນ ວຈນເຠເທນ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສຕິປຏ຺ຐາໂນຕິ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ວາ ມິຈ຺ຉາ ໂຣເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຓຸມຕ຺ຕໍ ສລ຺ລຫຸກໍ, ນ ຄຣຸຕຣໍ ອຘນິຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ຘນິຕໍ ໂຆສວນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ໂຣປິເຕ ວຸຕ຺ຕໂທສາຠາວໂຕຕິ ເຕນາຫ – ‘‘ນິພ຺ພຸຕິໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາໂຣປນໍ ນ ວິເສສນ຺ຕຣາຍກຣໍ ໂຫຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ, ຈຕຸສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິ.

໓໘. ອຖ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ວິວາໂທ ກສ຺ມາ ຊາໂຕ? ຍາວຕາ ເນສໍ ວຈນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຈວ ສເມຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຎ຺ຎາຍ ວິວາໂທຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສເມຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຈວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ¶ ຈ, ສຎ຺ຎາ ປນ ເນສໍ ອວິສຸທ຺ຘາ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ວິວາໂທ ຊາໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຫໍ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວທາມິ, ອຍໍ ສຕິປຏ຺ຐາໂນຕິ ວທຕີຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ, ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ.

໓໙. ນ ໂຈທນຕ຺ຖາຍ ເວຄາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສີຆໍ ສີຆໍ ນ ໂຈທນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອກຈ຺ໂຈ ໂກຘນຠາເວນ ເອວໍ ປຏິປ຺ຜຣິ, ຕສ຺ມາ. ອນາທານທິຏ຺ຐີຕິ ອາທິຍິຕ຺ວາ ອນຠິນິວິສນໂຕ ອນາທານທິຏ຺ຐີ ອທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີ. ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ຄິລິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ.

ອຸປຆາໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປຆາໂຕ ຜຣສຸປຆາໂຕ ວິຍ. ວຓຆຏ຺ຏິຕສ຺ສ ວິຍາຕິ ວເຓ ຆຏ຺ຏິຕສ຺ສ ວິຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ທ຺ເວ ວາເຣ ວຕ຺ວາປິ ວິສຊ຺ເຊຕີຕິ ສຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ ເອວໍ ປເຄວ ໂຈທິຕມຕ຺ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ ເຈຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ກຖນວເສນ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕກິລມໂຖ. ເອວຣູໂປຕິ ສຫສາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ໂຈທກສ຺ສ ວິເຫສາວາໂທ ຫຸຕ຺ວາປິ ອກ຺ໂກຘນາທິສຠາໂວ.

ອຸເປກ຺ຂາຕິ ສເກນ ກມ຺ເມນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຓາ. ອຸເປກ຺ຂໍ ອຕິມຎ຺ຎຕິ ນາມ ຕສ຺ສ ອນາຈາຣສ຺ສ ອນຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຓໂຕ.

໔໐. ວຈນສຎ຺ຈາໂຣຕິ ເປສຸຎ຺ຎວເສນ ອຎ຺ຎຖາວຈນຸປສໍຫາໂຣ. ທິຏ຺ຐິປຬາໂສຕິ ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ລທ຺ຘິ. ສາ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຣາຘນິຍຠາໂວ ສຕ຺ຖຸຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຣາຘກຠາໂວ. ກລໂຫຕິ ອຘິກຣຓຸປ຺ປາທວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຄ຺ຄໂຫ ຠຓ຺ຑນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ.

ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ. ຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ – ‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ຍຖາ ວິວາທາປນ຺ນາ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕເທວ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອນຸຘມ຺ໂມຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນຸປວຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕເທວ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ນາມາ’’ຕິ. ໂກຈີຕິ ໂຍ ໂກຈິ. ສຫຘມ຺ມິໂກ ສກາຣໂຓ. ອຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ອຍໍ ກິໍ ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປນ຺ນຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ນ ເກນຈິ ຄຣຫຓີຍາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກິນ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ສາມຄາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑. ທ຺ເວຘິກຊາຕາຕິ ¶ ຊາຕທ຺ເວຘິກາ ສຎ຺ຊາຕເຠທາ. ທ຺ເວຊ຺ຌຊາຕາຕິ ທຸວິຘຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຠຓ຺ຑນໍ, ວິຣຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາ. ຕນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນໍ. ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ປາວຈນໍ. ວິຕຸຊ຺ຊນ຺ຕາ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ. ສຫິຕໍ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ສຫິຕໍ ສິລິຏ຺ຐໍ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘໍ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ອຕ຺ຖສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ວິປຣາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ປຣາວຕ຺ຕິຕໍ, ປຣາວຕ຺ຕໍ ທູສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ຈິຣກາລວເສນ…ເປ… ນິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຣິເຍສມາໂນ ຈຣ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ອິທານິເມວ ມຍາ ເວຐິຕໂທສໍ ນິພ຺ເພເຐຫິ. ມຣຓເມວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຆາຕວເສນ ມຣຓເມວ.

ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິເມຕິ ນາຏປຸຕ຺ຕິຍາ. ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ສິສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິເກສູ’’ຕິ. ປຸຣິມປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕໍ ຣູປໍ ສຠາໂວ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຏິວານຣູປາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວຕ຺ຕນສຠາວາ’’ຕິ. ກຖນໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນໍ. ປເວທນໍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸທາຫຣຓານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂພຘນໍ. ນ ອຸປສມາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນໍ, ຕເທວ ອນຸປສມສໍວຕ຺ຕນິກໍ, ຕສ຺ມິໍ. ສມຸສ຺ສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເຫຕຸຠາວໂຕ ຖູປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ – ‘‘ຠິນ຺ນຖູເປຕິ ຠິນ຺ນປຕິຏ຺ເຐ’’ຕິ. ຖູໂປຕິ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຘມ຺ເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສມຸສ຺ສິຕຏ຺ເຐນ. ໂສ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ສມເຍ ເກຫິຈິ ອຠິນ຺ນສມ຺ມໂຕປິ ຠິນ຺ໂນ ວິນຏ຺ໂຐເຍວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕຕິ ຠິນ຺ນຖູໂປ. ໂສ ເອວ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມານໍ ປຏິສຣຓໍ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິສຣໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ຠິນ຺ນຖູເປ ອປ຺ປຏິສຣເຓຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຈຣິຍປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ປມາຓຠູຕໍ. ນານານີຫາເຣນາຕິ ນານາກາເຣນ. ‘‘ວິວາໂທ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ຫິ…ເປ… ອວິວາທກາຣຓໍ ກຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐາ ຈ ອວສ຺ສໂຍ ຈ, ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຍໍ ວິນໂຍ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’ນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍເນ ມຫາປເທສາ, ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓານິ ຈ, ຍສ຺ມາ ເຕສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເຕ ອວສ຺ສາຍ ຘມ຺ມວິນຍຘຣາ ຈ ນິຈ຺ຉຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕມຫາປເທສໂຕ ວິນເຍ ເກນຈິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓານໍ ວເສນ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕຣູໂປ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນໂຍ ອິຘ ສຕ຺ຖຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ອຸຬາຣາຍ ເທສນາຍ ຠາຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໒. ປຏິປວິຏ຺ຐໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອາຫຣິຕພ຺ພໂຕ, ສຈ຺ຈໍ ກາຣິຕພ຺ພໂຕ ປາຠຕໍ ມູລນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ກຖາປາຠຕ’’ນ຺ຕິ, ຘມ຺ມກຖາຍ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ¶ ວເສນ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເຕເຍວ ອຘມ຺ມວາທິໂນ, ເຕສໍ ຕາວ ໂສ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕຸ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ກຖນ຺ຕິ, ໂຈທນາ ປຣມ຺ປຣາຍ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸຠາວໂຕຕິ ປຣິຫາໂຣ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

໔໓. ອຠິຎ຺ຎາ ເທສິຕາຕິ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ໂພຘິຕາ. ປຕິສ຺ສຍມານຣູປາຕິ ອປທິສ຺ສ ປຕິສ຺ສຍມານາ ຄຣຸກວເສນ ນິສ຺ສຍມານສຠາວາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ຄຣຸຕຣໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ, ‘‘ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ’’ຕິ, ເອວໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໓໓໖) ອາສງ຺ກຣວເສນ ຐປິຕານິ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໒, ໔໓) ວິຠງ຺ຄປາຐວເສເນວ ຫິ ຕານິ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ. ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ອຘິປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນາມາຕິ, ອິທໍ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເຕສມ຺ປິ ອຘິປາຕິໂມກ຺ຂຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸປ຺ປຊຫນາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຠາເວ ອຍໍ ວກ຺ຂມາໂນ. ຕານີຕິ ປຓີຕໂຠຊນານິ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກໍ. ເຕນາຕິ ສຸປ຺ປຊຫນຠາເວນ ມູລາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອຓຸມຕ຺ຕຕາຍ.

ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄນ຺ຕິ ໂລກິຍມຄ຺ຄໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ວິວາທຸປ຺ປາເທ. ໂອຠາສຎາຓນ຺ຕິ ໂອຠາສສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ໂສ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎິຠາເວນ ມຄ຺ໂຄ ຈ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ສຸຕຕ຺ຕາ, ‘‘ປຏ຺ຐມມຄ຺ໂຄ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ອສນ຺ທິທ຺ຘໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ເຈຕິຍໍ ນ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກຕໍ ຖູປໍ ວທຕິ. ນິນ຺ທິເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາເວ ຐິຕໍ ປາສໍສໍ ອຣິຍຠາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕໍ ມິຈ຺ຉາລທ຺ຘິໍ ອຠິນິວິສ຺ສ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ໂວຫຣຓໂຕ ສຄ຺ໂຄປິ ມຄ຺ໂຄປິ ວາຣິໂຕເຍວາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ¶ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສຕິ, ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍ;

ວິຈິນາຕິ ມຸເຂນ ໂສ ກລິໍ, ກລິນາ ເຕນ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໖໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໐-໑໘໑; ອ. ນິ. ໔.໓; ເນຕ຺ຕິ. ໙໒);

‘‘ຂເຓເນວ ¶ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ຖກມ຺ມຏ຺ຐານກຖໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ໂກຫຎ຺ຎມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ; ອິຕເຣສຸ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ‘‘ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ ເສສໍ ນາມ. ‘‘ອມຕໍ ເຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ກາຍຄຕາສຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໖໐໐) ວຈນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂວ ອມຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

໔໔. ເອວນ຺ຕິ ອາກາຣລກ຺ຂຓເມຕໍ, ນ ອາກາຣນິຍມນໍ. ເຕນ ອິມິນາວ ກາຣເຓນ ຈ ໂຍ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຣຸສ຺ມິໍ ຄຣູຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຣຸວິສຍຕ຺ຕາ ຕໍສຫຈຣິຕຕ຺ຕາ ຄຣຸ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຄາຣວໍ, ຄຣຸກຣຓໍ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄາຣໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ຄາຣວວິຣຫິໂຕ’’ຕິ. ຄຣຸສ຺ສ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສຍນໍ ປຕິສ຺ໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິຕາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສຕິ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປຕິສ຺ສໂຍ ອນີຈວຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣໂວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕີສຸກາເລສຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນ ຍາຕີຕິອາທິ ສມຸທາຍກິຕ຺ຕນອນວເສສທສ຺ສນໍ, ອວຍວໂຕ ປນ ອຄາຣວສິທ຺ຘິ ຍຖາ ຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສິກ຺ຂາປທສມາທານໍ ຕພ຺ພິເສໂສ ເຠໂທ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາທຣວເສນ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ສງ຺ເຆ ກໂຕເຍວ ໂຫຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ, ຍຖາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ອປຣິປູຣຍມາໂນວ ສິກ຺ຂາຍ ອຄາຣໂວ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ນ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕). ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິວາທມູລໍ ວິເສສໂຕ ອຕ຺ຕນາ ວູປສເມຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອນຕ຺ຖາວຫໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ.

໔໖. ຉຐານານີຕິ ຉມູລານິ. ຍຖາ ສມນວເສນ ສມຖານໍ ວິວາທາທີສຸ ອຘິກຕ຺ຕຸຠາໂວ, ເອວໍ ວິວາທາທີນໍ ເຕຫິ ອຘິກຕ຺ຕພ຺ພຕາປີຕິ ອາຫ – ‘‘ວູປສມນຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອຘິກຣຓານີ’’ຕິ. ເຕນ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ອາຫ. ສມຖາ ວາ ສມນວເສນ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓານິ, ວິວາທາທໂຍ.

ວິວາໂທ ¶ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣໂຕ ກກ຺ຂຬຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາທານຸສາເຣນ ມູລກໍ ວິຍ ອນຸພນ຺ຘໂຣໂຄ ຕເມວ ຕທຎ຺ຎໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ປວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວຑ຺ຒຕິ ນາມ, ອນຸວາທາປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ປຕ຺ວາ ວິວາທສ຺ສ ຈ ວຑ຺ຒນໍ ປາກຏເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານິ ປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ໂສ ວິວາໂທ’’ຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໓໓໑) ອຸຏ຺ຐິຕານໍ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ. ສມຖຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມນຕ຺ຖໍ.

ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ ຍຖາ ‘‘ຍທິ ເມ ພ຺ຍາຘີ ທາເຫຍ຺ຍຸໍ. ທາຕພ຺ພມິທໂມສຘ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໓໙-໔໒; ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ອຘິກຣຓສມຖວຓ຺ຓນາ), ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວິວທນ຺ຕາ, ‘‘ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ວິວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປວທນາຕິ ອກ຺ໂກໂສ. ໂຈທນາຕິ ອນຸໂຍໂຄ.

ອຘິກຣຓສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ວິນຍນໂຕ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ. ສນ຺ນິປຕິຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ. ກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິວເສນ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ, ນ ຍຖາ ຕຖາ ກາຣກປຸຄ຺ຄລານໍ ສມ຺ມຸຂຕາມຕ຺ຕໍ. ຠູຕຕາຕິ ຕຈ຺ຉຕາ. ສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ ຫິ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໙) ວິຍ. ວິເນຕິ ເອເຕນາຕິ ວິນໂຍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ວູປສມາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວິຘິ, ຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ. ວິວາທວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ. ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ ປຣິຫາຍຕິ ສມ຺ມຕປຸຄ຺ຄເລເຫວ ວູປສມນໂຕ.

ນນ຺ຕິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ. ‘‘ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໓໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ. ຄຸຬ຺ຫກາທີສຸ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ ຄຸຬ຺ຫໂກ ສລາກຄ຺ຄາໂຫ ກາຕພ຺ໂພ; ລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ວິວຏໂກ, ພາລຸສ຺ສນ຺ນາຍ ສກຓ຺ຓຊປ຺ປໂກ. ຍສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ຘມ຺ມວາທິໂນ ພຫຸຕຣາ, ສາ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຕິ ອາຫ – ‘‘ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຣປນວເສນ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ, ປຏິກມ຺ມໍ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສມເຖ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ນ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ອສ຺ສາມຓກໍ, ສມເຓຫິ ອກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ. ອຊ຺ຌາຈາເຣ ວີຕິກ຺ກເມສຕິ. ປຏິຈຣໂຕຕິ ¶ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ. ປາປຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປາປິໂຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພກມ຺ມໍ ຕສ຺ສປາປິຍສິກໍ.

ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ວູປສໂມ ນຕ຺ຖິ ປຏິຎ຺ຎາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ວາ ວິນາ ອວູປສມນໂຕ ¶ . ເອຕ຺ຖາຕິ ອາປຕ຺ຕິເທສນາຍໍ. ປຏິຎ຺ຎາເຕ ອາປນ຺ນຠາວາທິເກ ກຣຓກິຣິຍາ, ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ, ປຣິວາສທານາທິວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ.

ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວີຫິ ຈຕູຫິ ຕິຫິ ເອເກນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖານຸຣູປໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ສມຖວິຈາເຣ. ວິນິຈ຺ຉຍນໂຍຕິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ນຍມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໔໗. ສງ຺ເຂປໂຕວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ວິຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ ປທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ, ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເອວມາທິນາ ອິມິນາ ປກາເຣນາຕິ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ເອກນ຺ຕານວຊ຺ຊຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ ອຘມ຺ມຠາໂວ, ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໍ ຫາເປຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາ ກຖນໍ ຍຖາຘມ຺ມໍ ອກຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຘມ຺ມຠາໂວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ.

ນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ສປາຏິຫີຣໍ ອປ຺ປຏິວານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕເຖວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອວໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ຠູເຕນ…ເປ… ກາຕພ຺ພກມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ ນາມ ຍຖາຘມ຺ມໍ ກຣຓໂຕ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ອິໂຕ ປຣໍ ອຘມ຺ໂມ. ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມ ຣາຄາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ປຫານໂຕ ປຏິສງ຺ຂານໂຕ ຈ. ອຍໍ ອວິນໂຍ ນາມ ຣາຄາທີນໍ ອວິນຍນໂຕ. ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມ ຍຖາວິນຍກຣຓໂຕ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອິຕໂຣ ອວິນໂຍ. ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິນາ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ວິນຍກມ຺ມານໍ ອກຸປ຺ປຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ…ເປ… ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມາ’’ຕິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອວິນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນຍນຏ຺ເຐນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ເອວ ເນຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸ ອສິຖິລປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ຘມ຺ມຣຊ຺ຊູຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຕາວ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ຘມ຺ໂມຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ເອວ ວາ ໂຫຕຸ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ, ໂຍ ອິຘ ອິມິສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍ, ‘‘ຉຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ເມນ ຈ ວິນເຍນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ¶ ວາ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ ໂຫຕູຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ຕາຍ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍາ ສເມຕິ ຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອກລກ຺ຂຓເມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິວາທວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ເຈ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ, ອຘມ຺ໂມ ເຈ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ, ວິນໂຍ ເຈ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ, ອວິນໂຍ ເຈ ‘‘ອວິນໂຍ’’ຕິ ນິຈ຺ຉິນນ຺ເຕນ ເອກຈ຺ຈານໍ ວິວາທາຘິກຣຓເມວ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ວູປສມຘມ຺ມານໍ ອປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ.

໔໘. ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ¶ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ວາເຣ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ປຕ຺ເຕປິ. ທ຺ວີຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ວາສີຫິ ທ຺ວີຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕິເຣກຕຣາ.

໔໙. ຂນ຺ຘສາມນ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘຠາເວນ ສມີປໍ. ອາປຕ຺ຕິສາມນ຺ຕໍ ນາມ ປຸພ຺ພຠາຄາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພອາປຕ຺ຕິ. ເມຖຸນຣາຄວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ ອາຫ – ‘‘ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ເສສານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາຣາຊິການໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ.

໕໐. ປຣິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ວິເສສໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາເຣຕພ຺ພຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

໕໒. ກມ຺ມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ ນ ສມໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຈາຍໍ ສມຖາຘິກາໂຣຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສມຖສ຺ສ ປນ ກາຣເຓ ທສ຺ສິເຕ ສມໂຖ ທສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໓. ອິທໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຠຓ຺ຑນຊາຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສທິສຕ຺ຕາຕິ ຕໍສທິສຕາຍ ຕພ຺ໂພຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ – ‘‘ເອສ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອາກາຣມຕ຺ຕເມວ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກກມ຺ມໍ ນາມ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ກຣຓວິຘານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘເກ’’ຕິອາທິ. ຄິຫີນໍ ຫີເນນ ຂຸໍສນວມ຺ຠນໍ ຍຖາ ‘‘ຕິລສໍຄຸຬິກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຘມ຺ມິກປຏິສ຺ສເວສຸ ວິສໍວາທນວເສນ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓສ຺ສ. ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ວູປສໂມ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາທິນາວ ວູປສມນໂຕ.

໕໔. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍວຈນໂຕ ໂກສມ຺ພິຍສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາ, ອິຘ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ¶ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາປກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປຕາ ມຫນ຺ຕຕາ ສາວຊ຺ຊຠາວສ຺ສ ມຸທຸຕິກ຺ຂຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອຓຸນ຺ຕິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ. ຖູລນ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສາມຄາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໕. ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ¶ ຎາຕມຣິຍາທາຍ ປຊານນໂຕ ອຎ຺ຎາ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ. ຕສ຺ສ ຜລຠາວໂຕ ອຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາ, ຕໍສຫຄຕາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຈຕູຫິ ປເທຫິ ກຖິຕາ, ‘‘ປຣິຈິຓ຺ຓາ ເມ ຠຄວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ເອກປເທເນວ. ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ ມຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎນາມຕ຺ຕໍ ອຘິມາໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິອາທິມາຫ.

໕໖. ອິທໍ ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ໂອຠາສາທິສມ຺ມຸຕິເຫຕຸຠູຕໍ ອຸຬາຣຕຣໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ. ອຸຬາຣຕຣຠາເວນ ຫິ ຕໍ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ວິປສ຺ສກໍ ວິສໍວາເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຠູຕໍ ອນ຺ຘກາຣ’’ນ຺ຕິ. ອິມໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເກວລໍ ປິຏກສມ຺ປາທນວເສເນວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິເສວມານາຕິ ກິເລສວິເສ ອວມາເນນ຺ຕາ, ສາສນສ຺ສ ວາ ອນຸປກາຣວິຣູປປຈ຺ຈເຍ ເສວມານາ. ເອວມສ຺ສາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຕສໍ ກຣຓເຫຕຸ ອສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ອເທເສຕຸກາມຕາ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໘. ກິເລເສຫິ ອາມສີຍຕີຕິ ອາມິສໍ, ໂລເກປຣິຍາປນ຺ນໍ ອາມິສນ຺ຕິ ອິຘ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ເຕສຸ ວຏ຺ຏາມິສຠາເວປິ ລຠິເຕ ກາມາມິສຠາໂວ ສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏາມິສກາມາມິສໂລກາມິສຠູເຕສູ’’ຕິ. ກາມຄຸຓາ ຫິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ວຑ຺ຒນໂຕ ວຏ຺ຏາມິສໍ, ກາເມຕພ຺ພໂຕ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ກາມາມິສໍ, ເຍຠູຍ຺ຍໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອາມິສຠາວໂຕ ¶ ໂລກາມິສໍ. ກາມຄຸຓສຠາຄາຕິ ກາມຄຸຓານຸໂລມາ ກາມຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ອາເນຎ຺ຊສມາປຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ກິເລສິຎ຺ຊນຣຫິຕຕາຍ ອິຘ ອາເນຎ຺ຊາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຫິ ເຫຏ຺ຐິມາຫິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີຫິ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ. ເອວຣູໂປຕິ ໂລກາມິສຠູເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕຄ຺ຄຣຸໂກ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອວໍ ສທ຺ຘານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສເນນ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຕາສເຍນ ຈ. ສີສໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ລາຠາສາຍ ສີສໍ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ອຸທຣໍ ຜລິຕນ຺ຕິ ອຕິພຫຸຠຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປິຍມານໍ ປສິພ຺ພກໍ ວິຍ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ອຕິປຫູຕຠາເວນ ອຸທຣໍ ຜີຕໍ ໂຫຕິ.

໕໙. ຍຖາ ¶ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ອນິຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນິຎ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິຕຣາປິ. ຕໍ ປວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂລກາມິສສໍໂຍຊນໍ ວິຄຕໍ.

໖໐. ນິຆໍສນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິເລເສນາຕິ ຈມ຺ມກາຣສິເລສາທິສິເລເສນ, ວຊິຣເລປສິເລເສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕໍ ຠິນ຺ນນ຺ຕິ ອາເນຎ຺ຊສໍໂຍຊນໍ ຠິນ຺ນໍ ວິຘມິຕໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ຕາສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ອເປກ຺ຂາຠາວໂຕ. ອຊ຺ຌາສເຍນ ອສມ຺ພທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທ຺ເວຘາຠິນ຺ນາ ເສລາ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕໍ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

໖໑. ວນ຺ຕນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑິຕໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໒. ອຸປຣິສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຣິສມາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຣຫໂຕ ຈ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ອນາຄາມິຜລສມາປຕ຺ຕິ, ເສກ຺ຂານໍ ວິສຍາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ. ໂລກິຍາ ປນ ນິກນ຺ຕິປ຺ປຫາເນນ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ອາຫ – ‘‘ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

໖໓. ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕ, ກາມຄຸຓາ’’ຕິອາທິນາ ອາຣທ຺ຘເທສນາ, ‘‘ສມ຺ມາ ນິພ຺ພານາຘິມຸຕ຺ໂຕ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ອຣຫຕ຺ຕກິຕ຺ຕເນນ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ, ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິກາ ເທສນາ, ‘‘ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຂີຓາສວສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນຕິ ໂຍຊນາ, ເອວໍ ວາ ຂີຓາສວສ຺ສ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ອຘິມານິໂກ ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ສມານໂຍຄກ຺ຂໂມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາຍ ເຠທາຠາວໂຕ, ເອວໍ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ຂີຓາສໂວ ສມານໂຍຄກ຺ຂໂມ ຂີຓາສວຠາເວນ ວິເສສາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິລາຠິມ຺ຫິ ກຖິເຕ ອິຕໂຣປິ ກຖິໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ອຘິມານິກສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຕາວາ’’ຕິອາທິ.

ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ເຍນ ຠາເຄນ. ຍທິປິ ຂີຓາສວສ຺ສ ອສປ຺ປາຍາຣມ຺ມຓໍ ກິເລສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ ເຕສໍ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ສນ຺ຕວິຫາຣປຣິປນ຺ໂຖ ປນ ສິຍາ ວິສຠາຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສປິ ອສປ຺ປາຍເມວາ’’ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິສໍ ນາມ…ເປ… ວິສເມວາ’’ຕິ. ເອເຕນ ¶ ‘‘ຍຖາ ວິສຊານນໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວິກາຣຸປ຺ປາທນໂຕ ປນ ຕໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາເວນ ເອກຣູປເມວາຕິ ຕໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ອສໍວຸເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອສາຣຸປ຺ປຠາວໂຕ. ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ເຕເນວາຕິ ສຠາຄາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາໂລກນາທີສຸ ຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໔. ຍຕ຺ຖ ສຍໍ ນິປຕຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນວເສນ ຣຸປ຺ປນໂຕ, ວິສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາໂຕ ວິສໂທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາທິມຸຈ຺ຉາປາທເນນ ວິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາຕິ ວິພາເຘຍ຺ຍ. ຣາໂຄ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສໍ ອເທນ຺ໂຕ ຕໍ ວິພາຘຕິ; ຕຖາຠູໂຕ ສທ຺ຘາສິເນຫສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຠິວຸຑ຺ຒິຍາ ວມເນນ ຈ ຕໍ ວິໂສເສຕິ ມິລາເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສເສຍ຺ຍ ມິລາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ. ສຄຫຓເສສນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພວິສໍ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອລໍ ນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນລໍ. ສູກປຣິຍາໂຍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ສຸກ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ວີຫິສຸກາທິ ຈ ສູກ’’ນ຺ຕິ.

ສອຸປາທານສລ຺ລຸທ຺ຘາໂຣ ¶ ວິຍ ອປ຺ປຫີໂນ ອວິຊ຺ຊາວິສໂທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ມຫານຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ. ອສປ຺ປາຍ…ເປ… ອສໍວຸຕກາໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອປຣິຫຣຓຠາວໂຕ. ມຣຓໍ ວິຍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຍຸໂນ ອເປຕຕ຺ຕາ. ມຣຓມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍຸໂນ ອຸປປີຬນກຠາວໂຕ. ອິມິນາວ ນເຍນ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປາທິເສສສລ຺ລຸທ຺ຘາໂຣ ວິຍ ປຫີໂນ ອວິຊ຺ຊາວິສໂທໂສ; ສປ຺ປາຍ…ເປ… ສຸສໍວຸຕກາໂລ, ຕທຸຠເຍນ ວເຓ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຕ ມຣຓາຠາໂວ ວິຍ ສິກ຺ຂາຍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ມຣຓມຕ຺ຕທຸກ຺ຂາຠາໂວ ວິຍ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ສໍກິລິຏ຺ຐາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖໕. ສຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ອຣິຍາຍາ’’ຕິ ນ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕິ ປຎ຺ຎາຄຕິກາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎາ ເຈຕ຺ຖ ໂລກິຍາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ຂີຓາສວສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ອຸຬາຣຕເມສຸ ທິພ຺ພສທິເສສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອນຸປນມນເຫຕຸຠູຕໍ ສຸສໍວຸຕກາຣິສງ຺ຂາຕໍ ຂີຓາສວພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສໍວຸຕກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກໍສຄຕສຕິເວປຸລ຺ລຕ຺ຕາ ຍຖາ ອສໍວຣສ຺ສ ອສໍວໂຣ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ຈກ຺ຂາທິທ຺ວາຣານິ ¶ ສໍວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນາທິກິຈ຺ຈກາຣີ. ເອວໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຸປຘິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ. ອຸປຘີຍຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເອເຕຫີຕິ ອຸປຘີ, ກິເລສາຕິ ອາຫ – ‘‘ກິເລສຸປຘິປຫານາ ນິຣຸປຘີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອຸປາທີຍຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເອເຕຫີຕິ ກິເລສາ ‘‘ອຸປາທານາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນິຣຸປາທາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຸປຘີ ສມ຺ມເທວ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາຕິ ອຸປຘິສງ຺ຂໂຍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປຘີນໍ ສງ຺ຂຍຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ກາມຸປຘິສ຺ມິໍ ກາຍໍ ອຸປສໍຫຣິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ກາເມເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຍໍ ອຸປນາເມສ຺ສຕິ; ກາຍູປສໍຫາໂຣ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ອາເນຎ຺ຊສປ຺ປາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໖. ຂຓປຠງ຺ຄຸຕາຍ ¶ ¶ ນ ນິຈ຺ຈາ ນ ຘຸວາຕິ ອນິຈ຺ຈາ. ຕໂຕ ເອວ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ນ ອິຈ຺ຈາ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິປິ ອນິຈ຺ຈາ. ໂສ ຈາຍໍ ອນິຈ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ; ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຈຕາ ວກ຺ຂມານາ ຈ ຕຸຈ຺ຉາທິຕາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາມານໍ ສາຘາຣໂຓຕິ ອາຫ – ‘‘ວຕ຺ຖຸກາມາປິ ກິເລສກາມາປີ’’ຕິ. ຣິຕ຺ຕາ ວິວິຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ນິຈ຺ຈສາຣາທີນໍ ອຕ຺ຕນິ ອຠາວໂຕ ເຕຫິ ວິສຸໍຠູຕາ. ຍຖາ ປນ ສພ຺ພໂສ ສຠາວຣຫິຕມາກາສໍ ‘‘ຕຸຈ຺ຉໍ ຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອວເມເຕ. ເອເຕ ປນ ເກວລໍ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ເອວ ຕຸຈ຺ຉາ ຣິຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ຫິ ຕຸຈ຺ຉມຸຏ຺ຐິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂລກສມຎ຺ຎາ ໂລກິຍກຖາ ນ ລງ຺ຆິຕພ຺ພາ.

ມຸສາຕິ ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາຍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຸສາຕິ ນາສນກາ’’ຕິ. ວິສໍວາທນຏ຺ເຐນ ວາ ມຸສາ. ເອເຕ ຫິ ອສຸຠາທິສຠາວາປິ ພາລານໍ ສຸຠາທິຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ສຸຠາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ສຕ຺ເຕ ວິສໍວາເທນ຺ຕິ. ນສ຺ສນສຠາວາຕິ ຂຓຠງ຺ຄຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາຍ ທິສ຺ສມານາ ວິຍປິ ຫຸຕ຺ວາ ອປຎ຺ຎາຍນກປກຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໙໘) ວິຍ ປກຕິປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ສຠາວສທ຺ໂທ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂມສຘມ຺ມາຕິ ໂມສນປກຕິກາ, ກຸສລຠຓ຺ຑຫຣຓສຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຍາກຕນ຺ຕິ ມາຍາຍ ກຕໍ ອຸທກາທິມຓິອາທິອາກາເຣນ ມາຍາທິນາ ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ; ມາຍາກຕໍ ວິຍ ມາຍາກຕໍ ອຎ຺ຎສຠາວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕຖາ ອຸປຏ຺ຐຫນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ຂຸປເຖ ເອວ ກຕວິຊ຺ຊາຍ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທສ຺ສນູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ເສວ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ສມ຺ພຣວິຊ຺ຊາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຕາວກາລິກຠາເວນ ກາມານໍ ມາຍາກຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວານໍ ກາມານໍ ນິຈ຺ຈາທິສຠາວທສ຺ສນໍ ວິປລ຺ລາສສຫຄຕຕາຍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພາລານໍ ລາປນໂຕຕິ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸໂຕ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ຐຕ຺ວາ ¶ ມນຸສ຺ສານໍ ວາ ວເສນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ກາມາຕິ ມານຸສກາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິ ¶ . ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ສມ຺ປຣາຍິກາຕິ ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈກ຺ຂສຠາວາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເອຕາສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ສມ຺ປຣາຍິເກ ກາເມ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ ສມ຺ປຣາຍິກາ. ເຕ ສເມຈ຺ຈ ຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຓາຕິ ເຘຍ຺ຍໍ, ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ມາຣສ຺ສ ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ຕສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍປວຕ຺ຕນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍຫີ’’ຕິອາທິ. ຄຫິຕນ຺ຕິ ວິສຍວິສຍີຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຈ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຫຓໍ ນາມ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອວິຠາເຄນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ; ອາຣມ຺ມຓວເສນ ປນ ຄຫຓໍ ຠາຄໂສ ອາຣມ຺ມຓານຸຠວນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍສ຺ສປິ ປນ ຕຓ຺ຫາຣາຄວເສນ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາໂຣຕິ ກິເລສມາໂຣ. ຍທຄ຺ເຄນ ກິເລສມາໂຣ, ຕທຄ຺ເຄນ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣປິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຘມ຺ມມຸເຂນ ປຸຄ຺ຄລຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາ ກາມາຘິມຸຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍວຕ຺ຕນຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ມາຣເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ມາຣສ຺ສ ນິວາປໂຄຈຣປຣິຍາເຍຫິປິ ເຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຍຖາ ໂຈຬສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິວປຕີຕິ ນິວາໂປ, ໂສ ເອວ ພີຊນ຺ຕິ ນິວາປພີຊໍ. ເຕຕິ ກາມຄຸຓາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ.

ມນສິ ຠວາຕິ ມານສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ’’ຕິ. ເຕ ປນ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລຫິຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸໂຣຘູປນິສ຺ສໂຍ ວິໂຣໂຘຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ມມາຍິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ວິຍ. ກາມໂລກນ຺ຕິ ກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ, ຍຕ຺ຖ ວາ ໂລເກ ກາມຄຸຓວນ຺ຕໍ ໂລກໍ. ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ຌານາຣມ຺ມຓໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ປຣິຕ຺ຕໍ ນາມ ວິກ຺ຂມ຺ຠນອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ ປຣິໂຕ ຂຓ຺ຑິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປນາຕິ ປຣິຕ຺ຕຠາວປຏິກ຺ເຂເປນ. ປມາຓນ຺ຕິປິ ກາມາວຈຣເມວ ¶ ປາປການໍ ປມາຓກຣຓຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ອປ຺ປຊຫນໂຕ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອປ຺ປມາຓໍ ນາມ ມຫຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣ’’ນ຺ຕິ. ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລສານໍ ອປ຺ປຫາເນນ ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານມ຺ປິ ສຸຠາວິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ປເຄວ ປຣິຕ຺ຕຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ…ເປ… ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສເວຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ‘‘ສຸຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ວເສນ.

ຕເມວ ປຏິປທນ຺ຕິ ຕເມວ ອຠິຊ຺ຌາທິປຫານາວຫໍ ຌານປຏິປທໍ. ອຣຫຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕາຍ ¶ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ຕສ຺ສ ອຸປາຍຠູເຕ ອຸປຈາເຣ ວາ ສຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ…ເປ… ອຸປຈາຣໍ ວາ’’ຕິ. ອຘິໂມກ຺ຂສມ຺ປສາໂທຕິ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວີຖິປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ; ‘‘ອຊ຺ເຊວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ອຘິມຸຈ຺ຈນຠູໂຕ ສມ຺ປສາໂທ. ປຏິລາຠສມ຺ປສາໂທຕິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ອຘິຄມສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ປສາໂທ. ປຏິລາໂຠປິ ຫິ ກິເລສກາລຸສິຍາຠິຠວນໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸປ຺ປສນ຺ນຠາວາວຫຕ຺ຕາ ‘‘ສມ຺ປສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈຍາຕິ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ສພ຺ພຖາຕິ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ອາສາຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ອາສີສນາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອາສາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຘິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ.

ປາທກນ຺ຕິ ປທຏ຺ຐານໍ. ກິເລສາ ສນ຺ນິສີທນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓສຫຄຕາ ເອວ ກິເລສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວູປສມນ຺ຕິ. ສຕີຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາວຫາ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ສງ຺ຂາຣຄຕນ຺ຕິ ຠາວນາຍ ສມຕາຍ ປວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ, ອິເມ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ເອກຣສາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ, ຠາວນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເລປປິຓ຺ເຑຕິ ສິເລສປິຓ຺ເຑ ລຄ຺ຄມາໂນ ວິຍ ອປ຺ປິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ອຸປຈາເຣນ ສມາຘິຍຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ ສມາຘິຍຕິ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ອຘິມຸຈ຺ຈນາກາໂຣ ອຘິໂມກ຺ຂສມ຺ປສາໂທ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປສາເທ ສຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ວາ ອຘິໂມກ຺ຂສມ຺ປສາເທ ສຕິ. ໂຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ປຏິລຠຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ວາ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິເຍວ, ອຍໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຏິລາຠສມ຺ປສາໂທ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອິຘາມິປ຺ເປຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ¶ , ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕປຎ຺ຎາຍ. ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສາຕິ ສທ຺ທຫນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປຊ຺ຊນສ຺ສ. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ. ອາເນຎ຺ຊສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕຣຫິ ວາຕິ ອິທານິເມວ. ອາເນຎ຺ຊໍ ວາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ວາ. ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ອິທໍ ຫີຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ນາມ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເອວ ຕທຕ຺ຖໍ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນາມ ປາສາທສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສມານີຕທພ຺ພສມ຺ຠາຣາວຍເວ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ກູຏາຄາຣໍ ກາຕຸໍ ນ ປໂຫນ຺ຕິເຍວ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຕໍ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ໂຕ ອາເນຎ຺ຊໍ ວາ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ¶ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄາຘິຄມນວເສນ ອາເນຎ຺ຊໍ ວາ ສມາປຊ຺ຊຕິ ອຸຠຍສ຺ສປິ ເຫຕຸປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ, ອາເນຎ຺ຊໍ ວາ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ວິເສສາຘິຄເມ ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ໂຍຊນານໂຍ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕາຠິນີຫາໂຣ ໂຫຕິ. ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ. ຕໂຕຕິ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມນໂຕ. ໂອສກ຺ກິຕມານໂສຕິ ສໍກຸຈິຕຈິຕ຺ໂຕ. ອນ຺ຕຣາ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອສມາຫິຕຠູມິຍໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວນມຫິໍສໍ ຄເຫຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫວໂຕ ໂອສກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ສສໂຄຘາທິຄ຺ຄຫເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອິມສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫວໂຕ ຕໂຕ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸປມໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາໂຍຊນາຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສຈ຺ຉິກິຣິຍາໂຍຊນາຍຎ຺ຈ ອຕິທິສຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຊຕໂນ ຍນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ກຣເຓ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕນໍ ອຣຫຕິ, ຕໍ ວາ ປໂຍຊນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໍສໍວຕ຺ຕນິກໍ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ. ອາເນຎ຺ຊສຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາເນຎ຺ຊູປຄໍ. ຍຖາ ກຸສລໍ ອາເນຎ຺ຊສຠາວໍ, ເອວໍ ຕໍ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອາເນຎ຺ຊສຠາວໍ ອຸປຄຕໍ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ກາທິສເມວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ກຸສລວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ¶ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຕໍ ກຸສລໍ ວິຍ ວທນ຺ຕິ. ຕນ຺ນາມກເມວາຕິ ກຸສລໍ ວິຍ ອາເນຎ຺ຊນາມກເມວ ສິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມວິກປ຺ເປ ‘‘ອາເນຎ຺ຊູປຄ’’ນ຺ຕິ ຕໍສທິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມຎ຺ຎຕາ. ໂສ ປນາຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາເນຎ຺ຊສທິສຕາຍ ວິປາກກາເລປິ ຕໍນາມກເມວ ອສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣເຫຕຸວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ອາເນຎ຺ຊູປຄໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍນາມກເມວ ກຕ຺ວາ ທີປິຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອປິສທ຺ເທນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຠາວນາຍປິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຠາວນາຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມາຘິວເສນ ໂອສກ຺ກນາ ກຖິຕາຕິ ‘‘ວິປຸເລນ ມຫຄ຺ຄເຕນ ເຈຕສາ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສມຖນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເທສນາ ກຖິຕາ.

໖໗. ອຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຍໍ ທຸຕິຍາເນຎ຺ຊສປ຺ປາຍເທສນາຍ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎວນ຺ຕຕໂຣຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ຫິ ‘‘ເຍ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາເນວ ຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ¶ ກໂຕ, ອິມສ຺ສ ປນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສກລຣູປຘມ຺ມວເສນ. ຠຄວາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຣຓພລານຸຣູປເມວ ປຐມໍ ຠາວນາຠິນິເວສໍ ທສ຺ເສຕິ; ໂສ ປຈ຺ຉາ ຎາເຓ ວິປຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນວເສສໂຕ ຘມ຺ມໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຣູປປຏິພາຫເນນາຕິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາຍ ສພ຺ພໂສ ສມຕິກ຺ກເມນ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຕຕິຍາເນຎ຺ຊາທີສຸ.

ປຎ຺ຎວນ຺ຕຕໂຣຕິ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕໂຣ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ກາມຄຸຓາ ສພ຺ພຣູປຘມ຺ມາ ກາມສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ຕິຘາ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມສນູປຄຘມ຺ເມ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ, ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ສມ຺ມສຕິ ຍຖາ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔, ໗, ໘; ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໐, ໑໑; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐). ເຕນາຫ – ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກາມຣູປສຎ຺ຎາວເສນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກເຠທໂຕ ອຏ຺ຐ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສາຕິ ເອວໍ ກຕໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກ…ເປ… ວເສນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຠຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ, ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາວເສນ ¶ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອຠິນນ຺ທິຕຸໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທິຕຸໍ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐາຕຸນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ກາມປຏິພາຫເນນາຕິ ອິທໍ ອາຄມນປຏິປທາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປປຏິພາຫນໍ ຫິສ຺ສ ອາສນ຺ນໍ, ຕໂຕປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມຕິກ຺ກໂມ, ຕໍສມຕິກ຺ກເມນ ສເຫວ ສພ຺ເພ ຕາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ໂອສກ຺ກນາ ກຖິຕາ ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ.

໖໘. ອິຘ ອຕ຺ຕໂນ ຈາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄນິໂຣເຘນ, ສມາປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ ປນ ອນຸປ຺ປາທເນນປິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນາຕິ ອຸຬາຣຕຣຠາເວນ ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຕິຕ຺ຕິກຣຠາເວນ. ຕເມວ ປຏິປທນ຺ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຠາວນມາຫ. ສມາຘິວເສນ ໂອສກ຺ກນາ ກຖິຕາ ຕຕິຍາຣຸປ຺ປກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍຕ຺ເຖຕາ’’ຕິອາທິນາ.

ອິຘ ອຕ຺ຕໂນຕິ ທ຺ວິໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາຣສງ຺ຂາຕໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຏິປທນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ສຕິ ສມຖຠາວນາຍໍ ສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາຣສ຺ສ ¶ ອິຘ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທຸຕິຍາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ໂອສກ຺ກນາ ກຖິຕາ’’ຕິ.

໗໐. ຕຕິຍາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ ອຕ຺ຕໂນຕິ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາຣສງ຺ຂາຕໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຘິກາເຣ. ກ຺ວຈີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ຐາເນ, ກາເລ, ຘມ຺ເມ ວາ. ອຖ ວາ ກ຺ວຈີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາ ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສກຕ຺ຕານໍ. ‘‘ອຍໍ ໂຂ, ໂຠ ພ຺ຣຫ຺ມາ…ເປ… ວສີ ປິຕາ ຠູຕຠພ຺ຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒) ປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຠູຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣສ຺ສາຕິ ‘‘ປຣາ ປຊາ’’ຕິ ‘‘ປໂຣ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ຄຫິຕສ຺ສ. ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມມ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມມສທ຺ທໍ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ‘‘ປໂຣ ປຸຣິໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ ມມຕ຺ຖາຍ ສຊິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ພໍ ¶ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກຈ຺ຈທິຏ຺ຐິຄຕິກປຣິກປ຺ປິຕວເສນ ປຣໍ ອຕ຺ຕານໍ, ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນຠູຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ນ ຈ ກ຺ວຈນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຫໍ ກ຺ວຈນີຕິ ສກອຕ຺ຕໂນ ອຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສກອຕ຺ຕໂນ ເອວ ກສ຺ສຈິ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ ປສ຺ສຕິ. ນ ຈ, ມມາຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ. ‘‘ນ ຈ ກ຺ວຈນິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ‘‘ຕສ຺ສ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ມມ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຕາ ນ ຈຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາ ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊຕາ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ທິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຏິປທນ຺ຕິ ອິຘາປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ວທຕິ. ວິປສ຺ສນາວເສເນວ ໂອສກ຺ກນາ ກຖິຕາ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນວິເສສຠາວໂຕ, ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ມນສິກາຣສ຺ສ.

ອິຘ ອຕ຺ຕໂນຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນກມ຺ມຏ຺ຐານມາຫ. ສພ຺ພສຎ຺ຎາຕິ ຣູປສຎ຺ຎາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕິສ຺ໂສ ອຣູປສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພສຎ຺ຎາ ອນວເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ອາຄຕາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຎ຺ຎາທໂຍ ອປິ ສຎ຺ຎາຕິ ອປເຣ. ຕນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ຕໍ ກາມສຎ຺ຎາປຏິພາຫນວເສເນວ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາທິນິໂຣຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສມາຘິວເສນ ໂອສກ຺ກນາ ກຖິຕາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຠາວນາຍ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວໂຕ.

໗໑. ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກມ຺ມວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ ນິກນ຺ຕິຕຓ຺ຫາ ¶ ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານໍ ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ເອວມາຄໂຕ ສປຣິກ຺ຂາໂຣ ກມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ. ນ ອາຍູຫິຕໍ ອສ຺ສາຕິ ນ ເຈຕິຕໍ ປກປ຺ປິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ເອຕຣຫິ ເອວໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນາສງ຺ຂາໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິປາກປ຺ປພນ຺ໂຘ ນປ຺ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ ກາຣຓສ຺ສ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ. ສເຈ ອາຍູຫິຕໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍທິ ເຈຕິຕໍ ປກປ຺ປິຕໍ ນ ສິຍາ. ຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປຊຫາມີຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຕໂຕ ເອວ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນວເສນ ປຊຫາມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ.

ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ¶ ສຫ ປຣິກປ຺ປເນນ ອຕີຕຕ຺ເຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ. ປຣິນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍ ນຸ ໂຂຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ນ ກິຎ຺ຈິ ກຖິຕນ຺ຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາເວນ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ວິສຍຠາວໂຕ ສຣູປໂຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ກຖິຕໍ, ນເຍນ ປນສ຺ສ ວິເສສໍ ຎາເປຕຸກາມຕ຺ຕາ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິມິສ຺ສໍເຍວ ປຣິສຕິ ນິສິນ຺ໂນ ອານນ຺ໂທ ອນຸສນ຺ຘິກຸສລຕາຍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂອສກ຺ກນາຍ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນຣສເທສນາ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ ປຸຈ຺ຉິຕາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອສຕິ ອນຸສນ຺ຘິເຠທຠິນ຺ເນສາ ເທສນາ, ນ ຈ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓາ ຠິນ຺ນຣສເທສນາຕິ. ວິປສ຺ສນານິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ອຸປາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຈ ອຸປາທານໍ. ນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ອປ຺ປຊຫນໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ອຸປາທານເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິທໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຠວສ຺ສ ສພ຺ພຠວຄ຺ຄຕາທສ຺ສນປຣໍ, ນ ປນ ອຣິຍຠວຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປາທານເສຏ຺ຐຕາປຏິເສຘປຣໍ.

໗໓. ນິສ຺ສາຍາຕິ ຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ນາມ ຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ໂອຆນິຕ຺ຖຣຓາ ຠຄວຕາ ອກ຺ຂາຕາ; ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍເມຕໍ, ອໂຫ ອພ຺ຠຸຕເມຕນ຺ຕິ.

ນວສຸປິ ຐາເນສຸ ສມຖຍານິກສ຺ເສວ ວເສນ ເທສນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ຈ ກສ຺ສຈິປິ ປາທກຊ຺ຌານສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຣິຍສາວໂກຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິ. ນວນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມສຕີຕິ ອິທໍ ຌານຘມ຺ເມປິ ອນຸສ຺ສວລທ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມສນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ; ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິ.

ເອຕໍ ¶ ອມຕນ຺ຕິ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອມຕຣສໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອຕໍ ອມຕໍ ສນ຺ຕໍ, ເອຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປາທາຍ ກິຎ຺ຈິປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ ນິພ຺ພານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ອຠິນິເວສເຠເທນ ຕິວິຘານໍ. ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ໂອສກ຺ກນາຍ ອຠາເວ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ໂອທຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ. ສຸກຖິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອນວເສເສຕ຺ວາ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

ອາເນຎ຺ຊສປ຺ປາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ຄຓກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໔. ຍຖາ ¶ ເຫຏ຺ຐິມໂສປານຜລກໍ ໂອໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ປຐມໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍາວ ປຈ຺ຉິມໂສປານກເຬວຣາຕິ ຍາວ ປຐມໂສປານຜລກາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປາສາທວຕ຺ຖຸໂນ ໂສຘນວິຘິໍ ກຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປາສາທກຣເຓ. ສຕ຺ຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລຄ຺ຄສ຺ສ ອໍສຸໂກຏິເວຘໂກ ວາລເວຘິ ນາມ. ຐານສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ເວສາຂມຓ຺ຑລາທີນໍ ສມ຺ປາທນໍ. ມຸຏ຺ຐິກຣຓາທີຫີຕິ ອຸສຸມຸຏ຺ຐິກຣຓຊິຍາຄາຫຊິຍາວິຊ຺ຌາທີຫິ. ເອວໍ ຄຓາເປມາຕິ ເອກໍ ນາມ ເອກເມວ, ທ຺ເວ ທຸກາ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຕີຓິ ຕິການິ ນວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕຸກ຺ການິ ໂສຬສາຕິອາທິນາ ເອວໍ ຄຓນໍ ສິກ຺ຂາເປມ.

໗໕. ເກຣາຏິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມຍສ຺ສ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐກຣຓມາຍາສາເຐຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໍ ທມນໍ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ອຍມສ຺ສ ຊາຕິໂທສາຠາໂວ.

໗໖. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຫິ ສມງ຺ຄິຠາວຕ຺ຖາຍາຕິ ສຕຕວິຫາຣິຠາວສາຘເນຫິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎຫິ ສມນ຺ນາຄມຕ຺ຖາຍ. ນນຸ ຈ ຂີຓາສວາ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ, ກຖໍ ຕສ຺ສ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປໂຍຄສາຘນີຍໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຕຕວິຫາຣີຕິ ສຕຕໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣິພຫຸລາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ໂນສຕຕວິຫາຣິໂນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອນາຈິຓ຺ຓຠາວໂຕ.

ຕໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ເສນາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ອຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ສີຫາທີຫິ ສປຣິສ຺ສຍໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ. ເອວຣູໂປຕິ ¶ ເອທິໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາມເຓຣສທິໂສ ຂີຓາສໂວ. ອິເມ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄເຕ ສີລາທິຘມ຺ເມ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຸທ຺ຘສີລຕາທິອາວຊ຺ຊນເຫຕຸ ເອວ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ.

໗໘. ‘‘ເຍເມ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕຖາຄເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ເຍເມ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິອາກາເຣຫິ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ.

ອຊ຺ຊຘມ຺ເມສູຕິ ¶ ອປຸຣາຕນຘມ຺ເມສຸ. ຕກ຺ກນມຕ຺ຕານິ ຫິ ເຕຫິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ສຍໍປຏິຠານໍ ວິຣຈິຕານິ. ປຸຣາຕນຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ຈ ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕສຸ…ເປ… ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຄຓກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໙. ກມ຺ມໍເຍວ ¶ ກມ຺ມນ຺ໂຕ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ‘‘ກມ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມນ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ. ເຕ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປມຸຂາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ອນວເສສໍ, ເອຕ຺ຕໂກ ຄຸຓານໍ ປກາຣເຠໂທ, ເຕສຸ ກິຎ຺ຈິປິ ປກາຣໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຄຸຓຠາຄາ, ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ອນວເສສໍ ນິສ຺ເສສເມວ ກຕ຺ວາ. ໂຍປິ ອໂຫສີຕິ ໂຍປິ ໂກສມ຺ພິວາສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ກລໂຫ ອໂຫສິ. ໂສປິ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ໂຕ ວູປສມິໂຕ. ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ປນສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ປນ. ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂູ ສມຄ຺ຄາ ຊາຕາ, ກຖຎ຺ຈ ສໍເວໂຄ ຊາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐສຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຕິສຍໍ ອຠິຓ຺ຫຎ຺ຈ ອຸປສມປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕິວິຍ ອຸປສນ຺ຕຸປສນ຺ຕາ. ອນຸສໍຍາຍມາໂນຕິ ອນຸ ອນຸ ສມ຺ມເທວ ຊານນ຺ໂຕ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ໂວສາສມາໂນ. ‘‘ອນຸສຎ຺ຎາຍມາໂນ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຍ-ກາຣສ຺ສ ຎ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸວິຈຣມາໂນ’’ຕິ.

໘໐. ເຫຏ຺ຐິມປຸຈ຺ຉເມວາຕິ ¶ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉເມວ. ໂສ ຫິ ‘‘ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສນສ຺ສ ສາຣຠູໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຍຎ຺ຈ ຕເມວ ‘‘ປຏິສຣໂຓ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ປຸຈ຺ຉິ. ອປ຺ປຏິສຣເຓຕິ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິໂພເຘຍ຺ຍາຖ, ຕາທິສສ຺ສ ອຠາເວນ ອປ຺ປຏິສຣເຓ. ຕຖາຄເຕນ ປເວທິໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຘມ຺ມປຏິສຣຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອວສ຺ສໂຍ’’ຕິ.

໘໑. ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາຈຸຄ຺ຄຕຠາເວນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕ ຄຣຸຄຣຸຕຣລຫຸລຫຸຕຣາທິເຠເທ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ອາປຕ຺ຕິສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິ…ເປ… ອາຓາຕິກ຺ກມນເມວາ’’ຕິ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ. ຍຖາສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ. ຘມ຺ໂມ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ໂນ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ ‘‘ນ ໂນ ສມໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາຄເຕນາ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ໒໒໖) ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມວ ກາເຣຕີ’’ຕິ.

໘໓. ‘‘ຍຖາ ຕໍ ຕຸມ຺ຫາທິເສຫິ ຣກ຺ຂເກຫິ ໂຄປເກຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປສນ຺ນເວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍສາເປຕຸກາໂມ ¶ . ອຣິຍູປວາທປາປໍ ຂມາປເນ ສຕິ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ. ໂຄນງ຺ຄລມກ຺ກໂຏຕິ ໂຄນງ຺ຄຸຏ຺ຐມກ຺ກໂຏ.

໘໔. ອຍໍ ອຸກ຺ກໍສາເປຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ຍຖາຣທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ວິສໍວາເທຕິ ອວຓ຺ຓິຕມ຺ປິ ວຓ຺ຓິຕໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ; ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປນ ອິມິນາ ທາຕພ຺ພປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ມາ ໂຫຕູຕິ ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາຕິ ໂຍຊນາ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ນ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິເທສນໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພານນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ, ອນ຺ຕຣໍ ວາ ຕສ຺ສ ນິຊ຺ຌານສ຺ສ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ກາມຣາຄວເສນ ຫິ ຕໍ ນິຊ຺ຌານໍ ໂຫຕີຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປເທເສ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຊ຺ຌານນ຺ຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ມາ ໂຫຕູຕິ ເອວໍ ກຕ຺ວາປິ ຣູປາວຈຣສ຺ສ ມຄ຺ຄຌານສ຺ສ ຜລຌານສ຺ສາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ເທສິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກຊ຺ຌານໍ ນາມ ກຖິຕໍ.

ຍໍ ໂນ ມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂນຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂນຕິ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສູຍຕິ ຣາຊກິຈ຺ຈປສຸຕຕາຘີນຕາຍ ເອກຕ຺ຖາຠິນິເວສຠາວໂຕ ¶ . ມນ຺ທປຎ຺ຎຕາຍ ວສ຺ສກາຣຄຕອິສ຺ສາຠິຠູຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອກເທສເມວ ກເຖສີ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໕. ຕສ຺ມິໍ ¶ ອຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ’’ຕິ. ອນສເນນາຕິ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣສ຺ສ ອຠຸຎ຺ຊເນນ ສາສນິກສີເລນ ພາຫິຣກອນສເນນ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວາ-ສທ຺ເທນ ຂີຣປານມຘຸສາຍນາທິວິຘິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸເປຈ຺ຈ ວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ອຸເປເຕນ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຕາເນ ວາເສຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ, ສີລໍ. ອນສນາທິຘມ຺ມາທິໍ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ວສນໍ ອຸປວາໂສ ອຸໂປສໂຖ. ຕຖາຣູເປ ຫຕ຺ຖິຊາຕິວິເສເສ ອຸໂປສໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ທິວໂສ. ໂສ ປເນສ ອຸໂປສໂຖ. ມາສປຸຓ຺ຓຕາຍາຕິ ມາສສ຺ສ ປູຣິຕຠາເວນ. ສມ຺ປຸຓ຺ຓາຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓາ. ຕາຍ ຫິ ຣຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ມາໂສ ອນວເສສໂຕ ປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ມາສທ຺ຘມາສາທິເຠທໍ ກາລໍ ມາຕິ ມິນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຈ ‘‘ມາ’’ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ. ປຸຓ຺ໂຓ ປຣິປຸຓ຺ຓກໂລ ຊາໂຕຕິ ປຸຓ຺ຓມາ. ຕຎ຺ຫິ ຈນ຺ທປາຣິປູຣິຍາ ມາສປາຣິປູຣິຍາ ເອວມາຫ. ເອເຕນ ຕສ຺ສ ອຸໂປສຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ທິສ຺ສຕິ ຜລໍ ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ເທໂສ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນ຺ຕິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ກເຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕປ຺ປກາຣໍ ກເຖນ຺ຕິ. ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອວິສຍຕ຺ຕາ. ປາສາທປຣິເວເຓຕິ ປາສາທສ຺ສ ປຸຣໂຕ ວິວຏງ຺ຄເຓ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເສຂສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

໘໖. ອິເມ ນຸ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ນູຕິ ສໍສຍໂຊຕໂນຕິ ອາຫ – ‘‘ວິມຕິປຸຈ຺ຉາ ວິຍ ກຖິຕາ’’ຕິ. ຊານນ຺ເຕນາຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາວຕ຺ຕທສ຺ສນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ¶ ປຸຈ຺ຉກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຊານນຠາວທີປນປຣໍ. ຊານາຕິ ຫິ ຠຄວາ. ອຊານນ຺ເຕນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິເຕ. ຍຖາຠູຕສຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ປຸຈ຺ຉຕິ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຖໂຣ ເອວຣູປໍ ວຈນໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກາຣຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຉນ຺ທມູລກາຕິ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທມູລກາ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ກຸສລສຎ຺ໂຎ ວາ ຖິຣວິສທນິປຸຓສຎ຺ໂຎ ວາ, ກຸສລສງ຺ຂາໂຣ ວາ ຕິຂິຓຖິຣວິສທສງ຺ຂາໂຣ ວາ; ສຸວິສຸທ຺ຘວິປຸໂລທາຣວິຎ຺ຎາໂຓ ¶ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ສຎ຺ຎາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນາຄຕກາລວເສເນວ ເທສນາ ອາຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘປຓ຺ຓຕ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍານໍ ຣຸປ຺ປນານຸຠວນສຎ຺ຊານນາຠິສງ຺ຂຣວິຊານນສຠາວານໍ ອຕ຺ຖານໍ ‘‘ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ. ກິຕ຺ຕເກນາຕິ ກິໍປຣິມາເຓນ ອຕ຺ເຖນ, ຣາສຕ຺ຖຠາຄຕ຺ຖາທີສຸ ກີທິເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຫຕຸເຫຕູຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ເຫຕຸ. ໂຍ ຫິ ໂລຠາທີນໍ ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ມູລຏ຺ເຐນຸປກາຣກຠາໂວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ເຫຕຸຕ຺ໂຖ; ໂສ ປຖວີອາທີສຸປິ ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ເຕນ ເຫຕຸປຣິຍາຍທສ຺ສນໂຕ ທຸຕິເຍນ ເຫຕຸ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເຫຕຸເຫຕູ’’ຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ສາຘາຣຓປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສາຘາຣຓເຫຕຸ, ‘‘ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມສມາທານານໍ ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ ວິປາກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປາກນິຍາມກຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ກຸສລາກຸສລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກທາເນ ອຸຕ຺ຕມເຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຠູຕາ ເຫຕູ’’ຕິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ‘‘ມຫາຠູຕາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິມິນາປິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເຫຕຸສທ຺ທປຈ຺ຈຍສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ ເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ, ໂຍ ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂສ ເອວ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາຍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອິຘ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ຐິຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຠາວໂຕ ສມຎ຺ຎາໂຕ ປຎ຺ຎາປນາຍປິ ໂສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ. ປາຬິຍໍ ອວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປນາຍາຕິ ສເຫຕຸອເຫຕຸກນ຺ຕິອາທິອາກາເຣຫິ ໂພຘນາຍ ¶ . ຕໍ ປນ ສພ຺ໂພຘນໍ ຎາເຓນ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

ຜສ຺ໂສຕິ ຜສ຺ສສມງ຺ຄີຠາໂວ. ໂສ ເຈຕ຺ຖ ສກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຫິ ຜສ຺ໂສ ຕຖາຣູປາຍ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ. ເອຕທຕ຺ຖເມເວຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕກາລວເສນ ທ຺ວິກາລິໂກ ຜສ຺ສສທ຺ໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຜສ຺ເສ ສຕິ ເວເທຕິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍເຖວ ຫິ ເວທນາຍ ເອວໍ ສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາຣານມ຺ປິ ຜສ຺ໂສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອຠາວໂຕ. ເຈຕນາຄ຺ຄຫເຓນ ອາຍູຫນານຸຣູປຕາຍ ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຠາຊນີເຍ (ວິຠ. ໒໑, ໒໒) ຈ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ¶ ເຈຕນາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ຠເວ ອາທິຠູຕວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ຕາວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກສ຺ສ ສຠາວກສ຺ສ ຣູປປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປຣິມປຣິຈ຺ເຉເທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຕິໍສໂຕ ອຸປຣິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕສ຺ສ ຣູປານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິທານິ ປວຕ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍໍ ທ຺ວາຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສປິ ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ, ກສ຺ມາ ຕໂຍ ເອວ ຂນ຺ຘາ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຍຖາ ປນ ວິຎ຺ຎາຓສຫິໂຕ ຜສ຺ໂສ ເວທນາທີນໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຕິ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ມ. ນິ. ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໔, ໔໕; ໒.໔.໖໐) ຜສ຺ໂສ ວິຍ ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ຍຖາ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ນາມຣູປສ຺ເສວ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຜສ຺ສສ຺ສ.

໘໗. ຍາວ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ວຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນຕ຺ເຖວາຕິ ອປ຺ປຫີນສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂກ ວຏ຺ເຏ ປຣິພ຺ຠມຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກຖໍ ປນ, ຠນ຺ເຕຕິ ວຏ຺ຏໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຊຕນາ ວຏ຺ຏປຸຈ຺ຉາ, ເອວໍ ຕພ຺ເຠທນໂຊຕນາ ວິວຏ຺ຏປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ນ ໂຫຕີຕິ ວິວຏ຺ຏໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໘໘. ອຍໍ ¶ ຣູເປ ອສ຺ສາໂທຕິ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສນໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມໂຍ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນຎ຺ຈ ຣູປນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມິນາ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ ເຈວ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຎ຺ຈ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ອາທີນໂວ, ໂສ ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມຸທຍປ຺ປຫາເນນ ອາທີນວສມຕິກ຺ກໂມຕິ ອາທີນວຄ຺ຄຫເຓນ ສິທ຺ຘມຕ຺ຖມາຫ – ‘‘ປຫານປຏິເວໂຘ ເຈວ ສມຸທຍສຈ຺ຈຎ຺ຈາ’’ຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມິນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ ເຈວ ນິໂຣຘສຈ຺ຈຎ຺ຈາ’’ຕິ. ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຕີສຸ ອຠິສມຍຏ຺ຐາເນສຸ. ເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ອຣິຍມຄ຺ຄສຎ຺ຎິຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ, ສຕ຺ຕ ວາ ຘມ຺ມາ. ຠາວນາປຏິເວໂຘ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ເສສປເທສຸປີຕິ, ‘‘ອຍໍ ເວທນາຍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິອາທິປເທສຸປິ.

໘໙. ອິມສ຺ມິນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ສກອຕ຺ຕຠາໂວ ຄຫິໂຕ, ຕເທວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາຕິ ຕປ຺ປຏິໂຍຄິຕາຍ, ‘‘ພຫິທ຺ຘາຕິ ປຣສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓເກ ກາເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພນິມິຕ຺ເຕສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີສຸປິ ¶ . ຕານິ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານິປິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານິປິ ຕໍສຠາວານີຕິ ອາຫ ‘‘ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎາຓຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ເວທນາທໂຍປິ ຄຫິຕາ ອວິນາຠາວໂຕຕິ, ‘‘ສວິຎ຺ຎາຓເກ ກາເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວາ ຂນ຺ຘສມູໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໐. ອນຕ຺ຕນິ ຐຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕຣຫິເຕ ອນຕ຺ຕສຠາເວ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາເສ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ອາຘາຣໍ ກຕ຺ວາ ກຕານິ ກມ຺ມານິ. ກຕຣສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕນິ ຐຕ຺ວາຕິ ກີທິເສ ອຕ຺ຕນິ ນິສ຺ສຍວິປາກໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ວິປຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອເຕນ ກາຣກເວທກຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕປກ຺ຂກມ຺ມການິ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ຈ ກຕນາສອກຕພ຺ຠາຄມໂທໂສ ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໗໔; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໕) ໂຈທນາໂສຘນາວິຘິ – ປາຓາຕິປາຕວເສນ ຕາວ ກມ຺ມປຖສມ຺ພນ຺ຘວິຠາວນາ, ຂເຓ ຂເຓ ຫິ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂກ ຫນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ, ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປຕ຺ຕາ ¶ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນປິ ວິໂກປນີໂຍ. ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕ຺ຕາ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາຕາປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ ຍຖາ ມຕສຣີເຣ. ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິໂກ ອຕີເຕສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ, ອນາຄເຕສຸ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິປ຺ປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫກຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ? ຂຓິກຕ຺ຕາ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກາລານວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ?

ວຸຈ຺ຈເຕຍຖາວຸຕ຺ຕວຘກເຈຕນາສຫິໂຕ ສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕິ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘປ຺ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕອຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມຕໂວຫາຣປວຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວປ຺ປໂຍຄກຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ ຫຎ຺ຎຕິ, ເກວໂລ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ. ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຣູປສນ຺ຕາເນ ປເຣນ ປໂຍຊິຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄວເສນ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕວິພນ຺ຘກວິສທິຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຄເຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ; ນາປິ ອເຫຕຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປ຺ປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ ¶ ; ນ ຈ ກຕ຺ຕຸຣຫິໂຕ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສນ຺ນິຫິຕຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທເນ ນິຍເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ກຕ຺ຕຸໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ຍຖາ – ‘‘ປທີໂປ ປກາເສຕິ, ນິສາກໂຣ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຈາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສນ຺ຕານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ປຏິຊານນໂຕ; ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ¶ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ; ຕໂຕ ເອວ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາ ປວຕ຺ຕາ; ຕຕ຺ເຖວ ສນ຺ຕາເນ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍນ ຠວນ຺ຕເຣ ນິຣຍາທີສຸ ຕສ຺ສາ ຜລປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ນຕ຺ເຖວ ກຕວິນາໂສ ອກຕພ຺ຠາຄໂມ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ອທິນ຺ນາທານາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ຍຖາຣຫໍ ກມ຺ມປຖສມ຺ພນ຺ຘວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ສພ຺ໂພ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ຕຓ຺ຫາວສຄຕສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຘິປເຕຍ຺ເຍນາ’’ຕິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ມຍາ ເທສິຍມານທສ຺ສນຘມ຺ເມສຸ. ປກຕິກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຍມານກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ອຎ຺ຎໍ ນວກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ເທສນານຸສາເຣນ ຄຫິຕໍ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ຈູຬປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໑. ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ¶ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕນ຺ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ຍໍ ທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸສທ຺ໂທປິ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍເມວາຕິ ອນຸ ອນຸ ວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕໂຕ ຕໂຕ ວິໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອສນ຺ໂຕ ນີໂຈ ປຸຣິໂສຕິ ອສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ອາຫ – ‘‘ປາປປຸຣິໂສ ລາມກປຸຣິໂສ’’ຕິ. ໂສຕິ ອສປ຺ປຸຣິໂສ. ຕນ຺ຕິ ອສປ຺ປຸຣິສໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວໂຕ ອຊານນໂຕ. ປາປຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາທິລາມກຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ. ອສປ຺ປຸຣິເສ ຠຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສປ຺ປຸຣິສຠຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອສປ຺ປຸຣິສເສວໂນ’’ຕິ. ອສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ໂມ ອສປ຺ປຸຣິໂສ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ເຕສໍ ຈິນ຺ຕນສີໂລຕິ ອສປ຺ປຸຣິສຈິນ຺ຕີ. ເຕນາຫ ‘‘ອສປ຺ປຸຣິສຈິນ຺ຕາຍ ຈິນ຺ຕໂກ’’ຕິ, ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສປ຺ປຸຣິສມນ຺ຕນນ຺ຕິ ອສາຘຸຊນວິຈາຣໍ ອສປ຺ປຸຣິສວີມໍສໍ. ອສປ຺ປຸຣິສວາຈນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ. ອສປ຺ປຸຣິສກມ຺ມໍ ນາມ ຕິວິຘມ຺ປິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອສປ຺ປຸຣິສທິຏ຺ຐິ ນາມ ວິເສສໂຕ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອສປ຺ປຸຣິສທານໍ ¶ ນາມ ອສກ຺ກຈ຺ຈທານາທິ. ສພ຺ໂພປາຍມຕ຺ໂຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ປາຓໍ ຫນິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິກາ ເຈຕນາ ກາມໍ ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ໂຫຕິເຍວ, ຍຖາ ປນ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພລວຕຣທຸກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນ ປຣສ຺ສາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຈິນ຺ເຕຕິ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ອສຸໂກ ອສຸກນ຺ຕິອາທີຫິ ປາປໂກ ປາປວິປາເກກເທສໍ ພລວໍ ຄຣຸຕຣໍ ວາ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕປິ ຍຖາ ປໂຣ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ນ ຕຖາ ສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣພ຺ຍາພາຘາຍາ’’ຕິ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປາປກິຣິຍາຍ ສຫາຍຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ.

ອສກ຺ກຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນາທຣໍ ກຕ຺ວາ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອສກ຺ກຣຓໍ ອປ຺ປສນ຺ນາກາໂຣ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສກ຺ກຣຓໍ ອຄຣຸກຣຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ນ ສກ຺ກໂຣຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຈິຕ຺ຕີກຕ຺ວາຕິ ນ ຈິຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ, ນ ປູເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປູເຊນ຺ໂຕ ຫິ ປູເຊຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ, ຕໂຕ ນ ພຫິ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕີກຣຓໍ, ສມ຺ຠາວນກິຣິຍາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອຈິຕ຺ຕີກຣຓໍ, ອສມ຺ຠາວນກິຣິຍາ. ອປວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາທິຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ວິຍ ອວຂິຕ຺ຕກໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ໂຣຄໍ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ¶ ວິຍາຕິ ໂຣຄິກສຣີຣໍ ໂອທນາທີຫິ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວມ຺ມິເກ ໂຣຄໍ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ. ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜລໍ ມເມວ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ຍສ຺ສ ຕຖາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອາຄມນທິຏ຺ຐິໂກ, ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄມນທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂນ ຜລປາຏິກງ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ.

ກາມຎ຺ຈາຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄໂລ ອສທ຺ຘມ຺ມາທີຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕຫິ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ນິຣເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນາຕິ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສເທວກໍ ໂລກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ເທວສທ຺ໂທ ຉກາມາວຈຣເທເວສຸ, ເອວມິຘາຕິ ອາຫ ‘‘ຉກາມາວຈຣເທວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເຈ? ອິຘ ທານຜລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ¶ , ຕຕ຺ຖາປິ ຉກາມາວຈຣຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເທວມຫຕ຺ຕຕາທິວຈນໂຕ. ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຂຕ຺ຕິຍມຫຕ຺ຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ເກວລໍ ກຸລສມ຺ປທາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸວຓ຺ຓຍສໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທິສມ຺ປທາປິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອຸຬາຣສ຺ສ ທານມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ເຕສມ຺ປິ ສມິຊ຺ຌນໂຕ. ສຸທ຺ຘວຏ຺ຏວເສເນວ ກຖິຕໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ສພ຺ພໂສ ວິວຏ຺ຏສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘາທໂຍ ຫິ ໂລກິຍກຸສລສມ຺ຠາຣາ ເອເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ເທວທຫວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໒. ອນຸປທວຄ຺ໂຄ

໑. ອນຸປທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໓. ອິທ຺ຘິມາຕິ ¶ ¶ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາ ປາສາທກມ຺ປນເທວຈາຣິກາທີຫິ ສຍເມວ ປກາສຠາວໂຕ; ຘຸຕວາທາທິຄຸຓານມ຺ປິ ຕຖາຠາເວ ເອເຕເນວ ນເຍນ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ປາກຏໂຍຄໂຕ ຈ ປເຣສໍ ນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ຈ. ປຎ຺ຎວໂຕ ຄຸຓາຕິ ປຎ຺ຎາປເຠທປຠາວິເຕ ຄຸຓວິເສເສ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປເຣສໍ ອວິສຍາ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອກຖິຕາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວິສຠາຄາ ສຠາຄາ ນາມ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸເລສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ, ເຕ ປນ ອປ຺ປຫີນຣາຄໂທສຕາຍ ປຣສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊມານໍ ອວຓ຺ຓເມວ ໂຆເສນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິສຠາຄ…ເປ… ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຍາ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນາ, ອຍໍ ຘາຕຸກຸສລຕາ. ອາຍຕນກຸສລຕາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ທ຺ວາທສສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ໂກສລ຺ລໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສລຕາ. ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຜລສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓໍ, ອິທໍ ອຏ຺ຐານໍ ອກາຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ, ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນາ, ອຍໍ ຐານາຏ຺ຐານກຸສລຕາ. ໂຍ ປນ ອິເມສຸ ຘາຕຸອາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ນິສ຺ສງ຺ຄຄຕິຍາ ປຓ຺ຑາຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຎາເຓນ ອິໂຕ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມາຕິ ອາຫ – ‘‘ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ. ມຫນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ມຫຕີ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ມຫາປຎ຺ຎາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາຫິ ມຫາປຎ຺ຎາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕີຍຕິ, ຕາສໍ ມຫາປຎ຺ຎາທີນໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໒໑໖; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໑໐; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໕໘໔) ວິເສສໂຕ ອຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ມຫຕ຺ຕໍ ນາມ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕທສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ມຫນ຺ເຕ ¶ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫາປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸມຫນ຺ຕຕາຍ ປຈ຺ຈຍມຫນ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສຍມຫນ຺ຕຕາຍ ປເຠທມຫນ຺ຕຕາຍ ກິຈ຺ຈມຫນ຺ຕຕາຍ ¶ ຜລມຫນ຺ຕຕາຍ ອານິສໍສມຫນ຺ຕຕາຍ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕູ ອໂລຠາທໂຍ, ປຈ຺ຈຍາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສທ຺ຘາສຕິວີຣິຍາທໂຍ. ນິສ຺ສຍາ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນິຍຕຕາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ປຸຣິສວິເສສາ. ປເຠໂທ ຈາຣິຕ຺ຕາທິວິຠາໂຄ. ກິຈ຺ຈໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ວິຘມນໍ. ຜລໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປທາ ນິພ຺ພານສມ຺ປທາ ຈ. ອານິສໍໂສ ປິຍມນາປຕາທິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໙) ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ) ຈ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີນມ຺ປິ ມຫນ຺ຕຕາ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຐານາຏ຺ຐານາທີນໍ ປນ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ມຫາວິສຍຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຐານາຏ຺ຐານານໍ ມຫາວິສຍຕາ ພຫຸຘາຕຸກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔ ອາທໂຍ) ສຍເມວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິທ຺ຘາຣິຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ສກລສາສນສງ຺ຄຫຓໂຕ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໘໙ ອາທໂຍ) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍນ. ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໓໕໕ ອາທໂຍ) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໕ ອາທໂຍ) ຈ ອາຄຕນເຍນ. ສາມຎ຺ຎຜລານໍ ມຫໂຕ ຫິຕສ຺ສ ມຫໂຕ ສຸຂສ຺ສ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມຫໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຠາວໂຕ ສນ຺ຕປຓີຕນິປຸຓອຕກ຺ກາວຈຣປຓ຺ຑິຕເວທນີຍຠາວໂຕ ຈ. ອຠິຎ຺ຎານໍ ມຫາສມ຺ຠາຣໂຕ ມຫາວິສຍໂຕ ມຫາກິຈ຺ຈໂຕ ມຫານຸຠາວໂຕ ມຫານິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ມທນິມ຺ມທນາທິມຫຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ມຫນ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ນານາຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ, ‘‘ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມາ’’ຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕສຸປິ ‘‘ເອກວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກາທສວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກວິເຘນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ເອກວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກວິຘາທິວເສນ ອຕີຕາທິເຠທວເສນປິ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ‘‘ອິທໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນາມ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ທສາຍຕນາ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈຕຸຠູມກາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຍຕນນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ.

ນານາຘາຕູສູຕິ ¶ ‘‘ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຘາຕຸໂຍ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈຕຸຠູມກາ’’ຕິ ເອວໍ ນານາຘາຕູສຸ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຍິທໍ ¶ ອຸປາທິຓ຺ຓກຘາຕຸວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ອຄ຺ຄສາວການໍ ອຸປາທິຓ຺ຓກຘາຕູສຸເຍວ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກເທສໂຕວ, ໂນ ນິປ຺ປເທສໂຕ, ອນຸປາທິຓ຺ຓກຘາຕູນໍ ປນ ນານາກຣຓໍ ນ ຊານນ຺ຕິເຍວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍເຍວ ປນ, ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ກຓ຺ໂຫ, ອິມສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ, ອິມສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ປີຕໍ ໂລຫິຕໍ ໂອທາຕໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ ວຏ຺ຏໍ ສຸສຓ຺ຐານໍ ມຏ຺ຐໍ ຜຣຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ມຘຸຣໍ ຕິຕ຺ຕກໍ ອມ຺ພິລໍ ກຏຸກໍ ກສາວໍ, ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ ອຕິຂິໂຓ ອຸຊຸໂກ ກຸຏິໂລ ໂລຫິໂຕ ໂອທາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອຕ຺ເຖສູຕິ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ. ນານາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທສູຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠທໂຕ ສນ຺ຕານເຠທໂຕ ຈ ນານປ຺ປເຠເທສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ. ອວິຊ຺ຊາທິອງ຺ຄານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຎ຺ຎິຕາຕິ. ເຕນາຫ – ສງ຺ຂາຣປິຏເກ ‘‘ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍາ ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ. ນານາສຸຎ຺ຎຕມນຸປລພ຺ເຠສູຕິ ນານາສຠາເວສຸ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ສຸຎ຺ຎສຠາເວສຸ, ຕໂຕ ເອວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສອຕ຺ຕອຕ຺ຕນິຍາທິວເສນ ອນຸປລພ຺ເຠສຸ ສຠາເວສຸ. ມ-ກາໂຣ ເຫຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ນານາອຕ຺ເຖສູຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍສຸ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາທິນານາອຕ຺ເຖສຸ. ຘມ຺ເມສູຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍສຸ ປຈ຺ຈຍາທິນານາຘມ຺ເມສຸ. ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ເຕສໍເຍວ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ນິທ຺ຘາຣຓວຈນສງ຺ຂາຕາສຸ ນານານິຣຸຕ຺ຕີສຸ. ປຏິຠາເນສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ, ‘‘ອິມານິ ອິທມຕ຺ຖໂຊຕການີ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໕-໗໔໕) ຕຖາ ຕຖາ ປຏິຠານໂຕ ປຏິຠານານີຕິ ລທ຺ຘນາເມສຸ ຎາເຓສຸ. ປຸຖຸ ນານາສີລກ຺ຂນ຺ເຘສູຕິອາທີສຸ ສີລສ຺ສ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິຕເຣສໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປາກຏເມວ. ຍໍ ປນ ອຠິນ຺ນໍ ເອກເມວ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາຣວເສນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຖຸ ນານາຊນສາຘາຣເຓ ຘມ຺ເມ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ. ເຕນສ຺ສ ມທນິມ຺ມທນາທິປຣິຍາເຍນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ປຣິທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ¶ ວິສຍວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ມຫຕ຺ຕໍ ປຸຖຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ຫາສຠາວໍ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ຊວນຠາວໍ, ກິຈ຺ຈວເສນ ຕິກ຺ຂາທິຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ກຕມາ ຫາສປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫາສພຫຸໂລຕິ ປີຕິພຫຸໂລ. ເສສປທານິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ສີລໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ປີຕິສຫຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ. ປີຕິໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ຫິ ປຎ຺ຎາ ອຠິຣຕິວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸລ຺ລາ ວິກສິຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ; ນ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລໍ ຐເປຕ຺ວາ ຫາສນີຍໍ ປຣໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສີລໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘມາຫ. ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຣູປໍ ¶ ອນິຈ຺ຈໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສີຆໍ ເວເຄນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ອິນ຺ເທນ ວິສ຺ສຏ຺ຐວຊິຣໍ ວິຍ ລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ ອທນ຺ຘາຍນ຺ຕີ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ເວຄສາ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຊວນປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພລວວິປສ຺ສນາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນໂຕ ຂຍສຠາວຕ຺ຕາ. ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ຠຍານກຠາວໂຕ. ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ຕສາຣວິຣຫໂຕ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ຈ. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ຕຸລາຠູຕາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຕຸເລຕ຺ວາ. ຕີຣຍິຕ຺ວາຕິ ຕາຍ ເອວ ຕີຣຓຠູຕາຍ ຕີເຣຕ຺ວາ. ວິຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ຣູປນິໂຣເຘຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣຘຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣວເສນ. ອິທານິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ປຸນ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ເກຈິ.

ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາໂວ ນາມ ສວິເສສໍ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ, ‘‘ຂິປ຺ປໍ ກິເລເສ ຉິນ຺ທຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປນ ກິເລເສ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຫິ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ປຏິປທາ ຈສ຺ສ ນ ຈລຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອາສເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ອຘິຄຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສເນນ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກາຣຓມຸເຂນ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ¶ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕສໍເວໂຄ. ອຸຕ຺ຕາສພຫຸໂລຕິ ຎາຓຸຕ຺ຣາສວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ພຫຸໂສ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມານໂສ. ເຕນ ອາທີນວານຸປສ຺ສນມາຫ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລຕິ ປນ ອິມິນາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນໍ ອາຫ – ອຣຕິພຫຸໂລຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ເອວ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ພຫິມຸໂຂຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ພຫິຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຎາຓມຸໂຂ, ຕຖາ ວາ ປວຕ຺ຕິຕວິໂມກ຺ຂມຸໂຂ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕີຕິ ວາ ນິພ຺ເພຘາ, ສາວ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ເພຘິກາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນ ວິປສ຺ສນາທິໂກຕິ ປທໍ, ສມາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທນ຺ຕິ ອນຸສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທໍ ວາ ສມ຺ມສນຸປຄາ ຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ’’ຕິ ¶ . ຌານງ຺ຄວເສນ ວາຕິ ຌານງ຺ຄວເສນາຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກມຕ຺ໂຖ ອິຘ ປທສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທໍ ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ຕໍຕໍສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປສ຺ສນໍ. ວິປສ຺ສຕີຕິ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຌານມຸເຂນ ເຕ ເຕ ຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອິຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ມສຕິ. ອທ຺ຘມາເສນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸກ຺ກໍສຄຕສ຺ສ ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ນິປ຺ປເທເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານຕ຺ຕາ, ສາວກປາຣມີຎາຓສ຺ສ ຈ ຕຖາ ປຏິປາເທຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ; ຘມ຺ມເສນາປຕິ ປນ ຕໂຕ ຈິເຣນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣປິ ມຫາປຎ຺ໂຎວ, ຕສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣວ ມຫາປຎ຺ຎຕໂຣຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ, ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມສນໍ ຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ມສນຈາໂຣ, ວິປສ຺ສນາຠູມິ, ຕໍ ສມ຺ມສນຈາຣໍ. ເອກເທສເມວາຕິ ສກອຕ຺ຕຠາເວ ສງ຺ຂາເຣ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ສມ຺ມສິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣສມຸທາຄຕຎາຓພລານຸຣູປໍ ເອກເທສເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ. ນນຸ ຈ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຠິຊານໍ ອປຣິຊານໍ ອວິຣາຊຍໍ ອປ຺ປຊຫໍ ອຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໖) ວຈນໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາເມນ ສພ຺ພໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານິຕພ຺ພເມວ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມສນຸປຄຘມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສສນ຺ຕານຄເຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ¶ , ປຣສນ຺ຕານຄເຕ ຈ ເຕສໍ ສນ຺ຕານວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ສມ຺ມສນໍ, ອຍໍ ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາໂຣ. ເຖໂຣ ປນ ພຫິທ຺ຘາຘມ຺ເມປິ ສນ຺ຕານວິຠາເຄນ ເກຈິ ເກຈິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມສິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຎາເຓນ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍ ເອກເທສເມວ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຎາເຓນ ນາມ ຍາວຕາ ເນຍ຺ຍໍ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ເອກເທສເມວ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມສນຈາໂຣ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ, ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ຈ ສງ຺ຂາຣາຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສູຕິ ອປເຣ. ຕຖາ ຫິ ອທ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍໍ ໂອສຣິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ປວຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສສນ຺ຕານຄເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຊ຺ຌິມເທສວາສິສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ຈ ສມ຺ມສນຈາໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີປວາສິສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາຕິ ເກຈິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາວການໍ ວິປສ຺ສນາຠູມິເຍວ ສມ຺ມສນຈາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຖໂຣ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສໍ ອນຸປທຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ນິປ຺ປເທສໍ ສມ຺ມສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາຠູມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕາ ປກຕິສາວກາ ¶ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ຉສຸ ຊເນສຸ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສການໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອນຘິຄຕປຎ຺ຎາເນປຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອນ຺ຘານໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕປເທໂສກ຺ກມນໍ ວິປສ຺ສນາກາເລ ອິຈ຺ຉິກິຈ຺ຉິຕຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມມຕ຺ເຕເຍວ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ. ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ປກຕິສາວກາ ເຍນ ມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠນ຺ຕິ; ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວິປສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ວິປຸລຎາຓຕ຺ຕາ. ມຫາສາວກາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໂຕ ສາຕິສຍໍ ວິປສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ທຸຕິໂຍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາຘານສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ຕໂຕປິ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣຕິ. ປຐໂມ ປນ ຕໂຕ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ເຕຫິປິ ມຫາຠິນີຫາຣຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ຕໂຕປິ ວິຕ຺ຖາຣິກວິປສ຺ສນໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ, ສມ຺ມເທວ, ປຣິປູຣິຕປຎ຺ຎາປາຣມິປຠາວິຕ-ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມນສ຺ສ ອນຸຣູປາຍາຕິ. ຍຖາ ¶ ນາມ ກຕວາລເວຘປຣິຈເຍນ ສຣຠງ຺ຄສທິເສນ ຘນຸຄ຺ຄເຫນ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ອນ຺ຕຣາ ຣຸກ຺ຂລຕາທີສຸ ອສຊ຺ຊມາໂນ ລກ຺ຂເຓເຍວ ປຕຕິ; ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ວິຣຊ຺ຌຕິ, ເອວໍ ອນ຺ຕຣາ ອສຊ຺ຊມານາ ອວິຣຊ຺ຌມານາ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ມສນີຍຘມ຺ເມສຸ ຍາຖາວໂຕ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍໍ ມຫາຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠໂທ ຄຓໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ເອເຕສຸ ຈ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສການໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ຂຊ຺ໂຊຕປຠາສທິໂສ, ອຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕປກຕິສາວການໍ ທີປປຠາສທິໂສ, ມຫາສາວການໍ ໂອກ຺ກາປຠາສທິໂສ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ໂອສຘິຕາຣກາປຠາສທິໂສ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຈນ຺ທປຠາສທິໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຣສ຺ມິສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕສຣທສູຣິຍມຓ຺ຑລສທິໂສ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ຕຖາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສການໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ອນ຺ຘານໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ຄມນສທິໂສ, ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕປກຕິສາວການໍ ທຓ຺ຑກເສຕຸຄມນສທິໂສ, ມຫາສາວການໍ ຊງ຺ຆເສຕຸຄມນສທິໂສ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ສກຏເສຕຸຄມນສທິໂສ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ມຫາຊງ຺ຆມຄ຺ຄຄມນສທິໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາສກມຄ຺ຄຄມນສທິໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ກິຣ ປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອນຸສ຺ສວລທ຺ໂຘຍມຕ຺ໂຖຕິ ທີເປຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາຈາຣສ຺ສ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວສ຺ສ ຈ ສລ຺ລກ຺ຂເຓນ. ກຖໍ ປນາຍໍ ມຫາເຖໂຣ ທນ຺ຘໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ສີຆໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສາຕິສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຫາຊຏນ຺ຕິ ມຫາຊາລສາຂໍ ອຕິວິຍ ສິພ຺ພິຕຊາລໍ. ຍຏ຺ຐິໍ ປນ ສາຣໍ ວາ ອຸຊຸໍ ວາ ນ ລຠຕິ ເວຓຸຄ຺ຄຫເຓ ອນຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເວຓຸສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍສມ຺ປທນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕສຸ ປຸຣິເສສຸ ເອໂກ ເວຬຸຄ຺ຄຫເຓ ອນຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເວຬຸຍຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອໂກ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ, ເອວໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິກໍ. ປຘານນ຺ຕິ ຠາວນານຸຍຸຎ຺ຊນໍ.

ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິ ¶ ຎາຓານີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓ ມາຕິກາ) ອາຄເຕສຸ ເຕສຕ຺ຕຕິຍາ ຎາເຓສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ສຸຕມຍຎາຓາທີນິ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓປຣິໂຍສານານິ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິ ຎາຓານິ. ຕານິ ຫິ ສາວເກຫິ ປວິຈິຕພ຺ພານິ, ນ ອິຕຣານິ. ໂສຬສວິຘໍ ປຎ຺ຎນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໗໙; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໓໗໙) ມຫາປຎ຺ຎາທິກາ, ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາຕິ ອິທໍ ໂສຬສວິຘໍ ປຎ຺ຎໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ¶ ຕສ຺ສ. ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອນຸປຸພ຺ພສມ຺ມສນໍ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສນາໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກາທິສມ຺ມສິຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ວິຠຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຠາຄໍ.

໙໔. ປຐເມ ຌາເນຕິ ອຸປສິເລເສ ຠຸມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ເຍ ປຐເມ ຌາເນ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ປຐມຊ຺ຌານສໍສຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຈ ສມາປຕ຺ຕິສຫຄເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສມາປຕ຺ຕິສມຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວວຕ຺ຖິຕາຕິ ກຕວວຕ຺ຖນາ ນິຈ຺ຉິຕາ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ສລກ຺ຂຓໂຕ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຎາຕາ. ໂອໂລເກນ຺ໂຕຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ອຠິນິໂຣປນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣປນໍ. ອນຸມຊ຺ຊນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸວິຈາຣຓໍ. ຜຣຓໍ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນໍ, ວິປ຺ຜາຣິກຠາໂວ ວາ. ສາຕນ຺ຕິ ສາຕມຘຸຣຕາ. ອຘິກ຺ເຂໂປ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ສມາຘານໍ. ຜຸສນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ຜຸສນາກາເຣນ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ. ເວທຍິຕໍ ອາຣມ຺ມຓານຸຠວນໍ. ສຎ຺ຊານນໍ ນີລາທິວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ. ເຈຕຍິຕໍ ເຈຕໂສ ພ຺ຍາປາໂຣ. ວິຊານນໍ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓນ ອຕ຺ຖິກຕາ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ວາ ອຘິໂມກ຺ໂຂ. ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຄ຺ຄາໂຫ, ອຘິຄ຺ຄໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ເສສຸ ສາຣຖິ ວິຍ ສກິຈ຺ຈປສຸເຕສຸ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸນຍນໍ ສໍຈຣຓໍ ອນຸນໂຍ. ສຠາວໂຕຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວໂຕ. ໂສຬສນ຺ນໍ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ເຕສໍເຍວ ເຖເຣນ ວວຕ຺ຖາປິຕຠາວໂຕ, ເຕ ເອວສ຺ສ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ນ ອິຕເຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີຣິຍສຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ; ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ເອກນ຺ຕານວຊ຺ຊຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທໂຍ ຉ ຍຸຄຬາ; ອໂລຠາໂທສາ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາ ຌານຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ. ເຖເຣນ ຈ ຘມ຺ມາ ວວຕ຺ຖານສາມຎ຺ຎໂຕ ອາຣທ຺ຘາ. ເຕ ນ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສູຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອປເຣ.

ວິທິຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປາເທປິ ເນສໍ ເວທນານໍ ປຊານນໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ¶ ເອເສວ ນໂຍ. ຕໍ ຊານາຕີຕິ ຕໍຎາໂຓ, ຕສ຺ສ ¶ ຠາໂວ ຕໍຎາຓຕາ, ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຕສໍເວທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍສມານໂຍຄກ຺ຂມາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ຎາຓພຫຸຕາຕິ ຎາຓສ຺ສ ພຫຸຠາໂວ, ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອເນກຎາຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ, ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອສມ຺ໂມຫາວໂພໂຘ ຈ ອີທິສສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ເອເກກເມວ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກສ຺ເສວ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ນ ຈ ອາວຊ຺ຊເນນ ວິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ກປ຺ປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຍ ມຣູ;

ນ ຕ຺ເວວ ເຕປິ ຊີວນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສໍຍຸຕາ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໑໐, ໓໙) ຈ,

‘‘ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ເຕ ຍຸຄາ ຄຫີ’’ຕິ ຈ –

ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາຍາຕິ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ເຍ ຌານຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປເຄວ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ນາມ ມິຄສູກຣາທີນໍ ອາສເຍປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ຕຕ຺ຣ ຐິຕາ ມິຄາ ວາ ສູກຣາ ວາ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐານໂຕປິ ອາຄມນໂຕປິ ເນສາທສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຖເຣນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຌານຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອຸປ຺ປາທໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິນາ ອຸປ຺ປາທາທີສຸ ຍໍ ຍເທວ ອາຣພ຺ຠ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຈສ຺ສ ປາກຏຠາໂວ ທີປິໂຕ. ນ ຫິ ອາວຊ຺ຊເນນ ວິນາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານາ ຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ, ‘‘ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຠາວທສ຺ສນໂຕ. ປຸພ຺ເພ ອຠາວໂພຘໂກ ຫິ ອຕ຺ຕລາໂຠ ຘມ຺ມານໍ ອຸທໂຍ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ປຏິເວນ຺ຕີຕິ ປຏິ ຂເຓ ຂເຓ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຠາວທສ຺ສນໂຕ. ວິທ຺ຘໍສຠາວໂພຘໂກ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ວິຊ຺ຊມານໂຕ ວໂຍ.

ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸປໂຍ ຣາຄວເສນ ອຸປຄມນນ຺ຕິ ອນຸປໂຍ, ອນນຸໂຣໂຘ. ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອປາໂຍ ປຏິຆວເສນ ອປຄມນນ຺ຕິ ອນປາໂຍ, ອວິໂຣໂຘ. ‘‘ເອຕໍ ມມ, ¶ ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຠິນິເວສາຠາວໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສເຍຫິ ¶ ອນິສ຺ສິໂຕ. ອປ຺ປຏິພທ຺ໂຘຕິ ອນຸປຍານິສ຺ສິຕຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິພນ຺ຘວເສນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ນ ປຏິພທ຺ໂຘ ນ ວິພນ຺ຘິໂຕ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໂຕ ເອວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ກາມຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ.

ກິເລສມຣິຍາທາ ເຕນ ກຕາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ໂສຬສ ຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມານໍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສເຈ ຣາຄາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ; ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາວີຖິຍາ ກິເລສມຣິຍາທາ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິນາ ວາ ກຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ. ເອໂກປີຕິ ຣາຄາທີສຸ ເອໂກປີຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ເອກຈ຺ຈານໍ ອນາປາຖຄມເນ ສຕິ ວິປສ຺ສນາ ນ ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓມຣິຍາທາ ຠເວຍ຺ຍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ປເຄວ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ອິທານິປິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕພ຺ພາ ກິເລສາ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິໂຕຕິ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ. ອນນ຺ຕໂຣຕິ ອຸປຣິໂມ ຌານາທິວິເສໂສ. ຕສ຺ສ ປຊານນສ຺ສາຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຸຕ຺ຕຣິ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຊານນສ຺ສ. ພຫຸລີກຣເຓນາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາທເນນ.

ສມ຺ປສາທນຏ຺ເຐນາຕິ ກິເລສກາລຸສິຍາປຄມເນນ, ຕສ຺ສ ວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຄເມນ ວາ ເຈຕໂສ ສມ຺ມເທວ ປາສາທິກຠາເວນ.

ວີຣິຍໍ ສຕິ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາເວທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານຸເປກ຺ຂາຕິ, ‘‘ສຸຂຏ຺ຐາເນ ເວທນຸເປກ຺ຂາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂຏ຺ຐາເນຕິ ຈ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ສຸຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ສມຘຸຣເຈຕຍິຕຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ວິສຏວິຕ຺ຖຕຠາວໂຕ ໂຍ ໂສ ເຈຕໂສ ອາໂຠໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ຖນ ອຕ຺ຖໂຕ ສຕິວິນິມຸຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘາສຕິເຍວາ’’ຕິ. ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາ, ນ ຌານຸເປກ຺ຂາທໂຍ.

໙໕. ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສຕິຍາ ນ ກທາຈິປິ ຎາຓວິຣໂຫ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ຎາເຓນ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ, ‘‘ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ ¶ . ນ ສາວການໍ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ໂຫຕິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ກລາປວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາ’’ຕິ.

໙໖. ປຎ຺ຎາຍ ¶ ຈສ຺ສທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນສມກາລໍ ຂີຍມານາ ອາສວາ, ‘‘ທິສ຺ວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມານກາເລປິ ຫິ ເອທິໂສ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ທິສ຺ສຕິ –

‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗).

‘‘ນິຫນ຺ຕ຺ວາ ຕິມິຣໍ ສພ຺ພໍ, ອຸຄ຺ຄເຕໂຊ ສມຸຄ຺ຄໂຕ;

ເວໂຣຈໂນ ຣສ຺ມິມາລີ, ໂລກຈກ຺ຂຸປຠງ຺ກໂຣ’’ຕິ. (ປຏ຺ຐາ. ອນຸຏີ. ໑.໒໕-໓໔; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໕໘໐) ຈ –

ເອວມາທີສຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ວາ ອຍໍ ທິສ຺ວາສທ຺ໂທ ອສມານກຕ຺ຕຸໂກ ຍຖາ – ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕິ, ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໘໐໒). ທສ຺ສນເຫຕຸໂກ ຫິ ອາສວານໍ ປຣິກ຺ຂໂຍ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມເຍ ສຕິ ປຫານາຠິສມຍສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ຍຸຄນທ຺ຘໍ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຌານຘມ຺ເມ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕິ. ເອວໍ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕວາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ທີຆນຂສຸຕ຺ຕເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໕-໒໐໖) ຫິ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕທາ ຈ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຈນອວສໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕວາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ – ‘‘ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຖເຣ ວິຊ຺ຊມາເນ ປຓ຺ຑິຕຄຸເຓ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປຕຸໍ. ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊນໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິໂຣຘໍ ປນ…ເປ… ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຜລສມາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ສມາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂວມິສ຺ສໍ ¶ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠເຄນ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ສີສໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອາໂຠຄວເສນ ນິໂຣຘສ຺ສ ວາໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິ ຄູຬ຺ໂຫ ໂຫຕິ, ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຜລສມາປຕ຺ຕິ ສີສໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ¶ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເຕນ ອາໂຠຄປຏິພທ຺ຘເມເຕສໍ ອາຄມນນ຺ຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ເຖຣາ ປນາຕິອາທິ ອຏ຺ຐກຖາຣຸຬ຺ຫເມວ ຕໍ ວຈນໍ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນກາເລ. ຕິສມຸຏ຺ຐານິກຣູປຘມ຺ເມຕິ ອຸຕຸກມ຺ມາຫາຣວເສນ ຕິສມຸຏ຺ຐານິກຣູປຘມ຺ເມ.

໙໗. ຈິຓ຺ຓວສິຕນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂທູຣິຠາເວນ ສຸຠາວິຕວສີຠາວໍ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກໍສປຣິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຍ ໂອຣໂສ. ປຠາວິຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ. ຘມ຺ເມນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມນ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຘິຄເມນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຘມ຺ມໂຊ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມທາຍສ຺ສາຕິ ນວວິຘສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມທາຍສ຺ສ. ອາທິຍນໂຕຕິ ຄຓ຺ຫນໂຕ, ສສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອນຸປທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ຉພ຺ພິໂສຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໘. ຂີຓາ ¶ ຊາຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຏິຊານນ຺ເຕນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕິ ອຣຫໂຕ ຕທຠາວໂຕ. ຕຖາ ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ເມ ປຣິໂຍສິໂຕຕິ ປຏິຊານນ຺ເຕນປິ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ໂສຬສວິຘສ຺ສປິ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ນິຏ຺ຐາປິຕຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ເຕນປິ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໍ, ອາຍຕິໍ ວາ ປຣິຎ຺ຎາທິກຣຓີຍາຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ເຕນປີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອເກນປິ ປເທນ ອຎ຺ຎາ ພ຺ຍາກຕາວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພທ຺ຘໍ ປນ ສຸພທ຺ຘໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ເຈຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ¶ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຈຕນາຍ ທິຏ຺ຐວາທິຕາ ນາມ ອຣິຍໂວຫາໂຣ. ສຠາໂວຕິ ປກຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ, ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມາ ຊຣາຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໔-໒໗໕) ວິຍ ຕສ຺ມາ, ອນຸຘມ຺ໂມຕິ ອຣິຍຠາວໍ ອນຸຄຕາ ປກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ອນາວິກໂຣນ຺ຕາປິ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວປເວທນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕາທິສານໍ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍເຍວ ອາວິກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ – ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ…ເປ… ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

໙໙. ທຸພ຺ພລນ຺ຕິ ເຜຄ຺ຄຸ ວິຍ ສຸເຠຊ຺ຊນີຍໍ ພລວິຣຫິຕໍ, ອສາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣາຄຸຕນ຺ຕິ ປລຸຊ຺ຊນສຠາວໍ. ວິຄຈ຺ຉນສຠາວນ຺ຕິ ວິນາສຄມນສຠາວໍ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມຕ຺ຕາ ອສ຺ສາສເລສສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ ອສ຺ສາສວິຣຫິຕໍ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມນ຺ນາຄມນວເສນ ຈ ຍຖາຣຫໍ ອຸເປນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຸປຍາ, ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຸປາທານາ. ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ເຈຕໂສ ອຠິນນ຺ທນຠູຕາຕິ ເຈຕໂສ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕາຫີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ. ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນິວິສຕີຕິ ອຠິຣຕິວເສນ ນິວິສຕິ, ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ສກ຺ກາຍຘມ຺ເມສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິວິສຕິ ‘‘ເອຕໍ ມມໍ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕາຫິ ອຠິນິເວສາຫິ, ຕຖາ ສກ຺ກາຍຘມ຺ເມສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸເສຕິ ເອຕາຫີຕິ ອນຸສຍາ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ຣາຄາທໂຍ ອນຸເສນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕໍສຫຄຕຘມ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາເຍນ, ‘‘ຕໍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຍາ ວິຣາຄາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ‘‘ຂເຍນ ວິຣາເຄນາ’’ຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິຣາເຄນາຕິ ຈ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ເຕນ ‘‘ນິໂຣເຘນາ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນາເນວ ອຸປຍາທີນໍ ສມຸຈ຺ເຉທສ຺ເສວ ໂພຘນໂຕ.

໑໐໐. ປຕິຏ຺ຐາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ອຸປາທາຣູປຎ຺ຈາຕິ ປຕິຏ຺ຐານາ, ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘາຕຸຈາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຘາຕຸ. ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓໍ ພາຫິຣອຸທກໍ ວິຍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ອາພນ຺ຘຕີຕິ ອາພນ຺ຘນໍ. ປຈນີຍຠຕ຺ຕໍ ພາຫິຣເຕໂຊ ວິຍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ປຣິປາເຈຕີຕິ ປຣິປາຈນໍ. ພາຫິຣວາໂຕ ວິຍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍໍ ວິຕ຺ຖມ຺ເຠຕີຕິ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ຘາຕຸສທ຺ທຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຘາຕູຕິ ¶ ອສມ຺ຜຸສິຕຠາໂວ ເຕສໍ ວິປຣິມຏ຺ຐຕາຠາວໂຕ. ວິຊານນໍ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ. ອຫໍ ອຕ຺ຕາຕິ ອຫໍ, ‘‘ຣູປຘມ຺ໂມ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ນ ອຸປຄມິໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍ. ນິສ຺ສິຕນິສ຺ສິຕາປິ ນິສ຺ສິຕາ ເອວ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ປຖວີຘາຕຸນິສ຺ສິຕາວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ວາ ປນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ເອເກນ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ. ອຸປາທາຣຸປມ຺ປິ ກາມໍ ນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ໂຫຕິ. ຕຖາປິ ຕໍ ນິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ຕໍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ປຣິຈ຺ເຉທກຣຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ເຉທາກາສສ຺ສ ‘‘ອວິນິພ຺ໂຠຄວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ຕຖາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠູຕຸປາທາຣູປໍ ອາກາສຘາຕຸນິສ຺ສິຕໍ ນາມ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທາຣູປໍ ວິຍ ຠູຕຣູປານິ, ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ວິຍ ຈ ວຕ຺ຖຸຣູປານິ, ‘‘ຕໍນິສ຺ສິຕຣູປວຕ຺ຖຸກາ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາກາສຘາຕຸນິສ຺ສິຕຈກ຺ຂາທິຣູປຘມ຺ມວຕ຺ຖຸກາ ເວທນາທໂຍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ອາກາສຘາຕຸນິສ຺ສິຕາ ນາມາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ອຸປສໍຫຣຕິ. ອິຘາປີຕິ ອາກາສຘາຕຸນິສ຺ສິຕປເທປິ, ນ ປຖວີຘາຕຸນິສ຺ສິຕປທາທີສຸ ເອວ. ຣູປາຣູປນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣູປາຣູປໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ. ສຫຊາຕາ…ເປ… ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ນິສ຺ສຍຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາຍສິທ຺ເຘ ນິສ຺ສຍຕ຺ເຕ ຄຍ຺ຫມາເນ – ‘‘ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ປຈ຺ຉາຊາຕາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໑) ວຈນໂຕ ສພ຺ພໍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຣູປໍ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອນນ຺ຕຣວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸປຈ຺ຈຍາ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໑໐໑. ຣຸປ຺ປຕິ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ຣູປນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖຄເຕ ຣູປາຍຕເນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອາປາຖມນາຄເຕ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຠາໂວ ປນ ອາປາຖມນາຄເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ລພ຺ຠເຕວ ຕໍສຠາວານຕິວຕ຺ຖນໂຕ. ຣູປາຍຕນໍ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ເຖໂຣ ປນ ອາປາຖໍ ອນາຄຕສ຺ສາປິ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ຣູປຠາວໍ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາກຣຓໍ ນານຸຊານນ຺ໂຕ ຉນ຺ໂນວາທໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອຸປຣິ ຉນ຺ໂນວາເທ ກິນ຺ຕິ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ, ອາວຸໂສ ຉນ຺ນ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພ ¶ ຘມ຺ເມ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໑) ອາຄຕໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຕເມວ ຣູປາຍຕນໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕພ຺ພປເທນ ຄຫິຕໍ, ນ ອາປາຖໍ ອນາຄຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ¶ ອວິເສເສເນວ ຣູປາຍຕເນນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄາຫາຠາວສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຍິທໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຣູປເມວາຕິ ຣູປາຍຕນເມວ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ປທໍ ກຖໍ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພສູຕິ ເຍນ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເຕນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພສຸ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາຉນ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສນສຠາໂວ ຉນ຺ໂທ, ນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາ ຉນ຺ໂທເຍວາຕິ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ໂທ. ຣຊ຺ຊນວເສນາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣຎ຺ຊນວເສນ. ອຠິນນ຺ທນວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ນນ຺ທນວເສນ. ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາ ຫິ ນນ຺ທີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ ຕຓ຺ຫາ.

໑໐໒. ອຫງ຺ກາໂຣຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໒໑, ໑໒໓໙; ວິຠ. ໘໓໒, ໘໖໖; ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໘; ມຫານິ. ໒໑, ໑໗໘) ອຫໍກຣຓໍ. ເຍນ ຫິ ມມໍ ກໂຣຕິ, ເອຕໍ ມມງ຺ກາໂຣ. ສ຺ເວວາຕິ ‘‘ອຫງ຺ກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມາໂນ. ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ສພ຺ພາສຸ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາສຸ ວຸຈ຺ຈມານາສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວິຊ຺ຊາທ຺ວຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ, ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ? ອິຕໂຣ ອິຘ ສພ຺ພວາເຣສຸປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຸຈ຺ຉາ ອຘິກຕາ ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ’’ຕິອາທິນາ ຕຕິຍາ ວິຊ຺ຊາ ກຖິຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂູ ໂລກິຍຘມ຺ມໍ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຸຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ອຣິຍຘມ຺ມວເສນປິສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ ອຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຉພ຺ພິໂສຘນນ຺ຕິປິສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸທ຺ຘາຕິ ຕສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ໂສຘນວເສນ ວິໂສຘິຕາ. ເອກເມວ ກຕ຺ວາຕິ ເອກວາຣວເສເນວ ປາຬິຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອກເມວ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ວາ ຉພ຺ພິໂສຘນຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕູຫິ ອາຫາເຣຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ – ‘‘ສາຘູຕິ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຎ຺ໂຫ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄເຕນ ນເຍນ ອາຫາຣວາໂຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ. ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ສພ຺ພນິມິຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫາຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫາຣາ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕາ ເອວາຕິ ອຎ຺ເຎ. ອປເຣ ປນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ¶ , ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ຜສ຺ສາຫາໂຣ, ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣຄ຺ຄຫເຓນ ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ສຣູປໂຕປິ ຄຫິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຉພ຺ພິໂສຘນ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຎ຺ຎາຍ ອນ຺ວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາຍຕິມ຺ປິ ຕາທິເສນ ພ຺ຍາກຣເຓນ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິປຕ຺ຕິມ຺ປິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ‘‘ອິເມ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ວິນຍນິທ຺ເທສປຣິຍາເຍນາຕິ ວິນຍນິທ຺ເທເສ ອາຄເຕນ ກາຣເຓນ. ວິນເຍ ວາ ອາຄຕນິທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ.

ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄໂມ, ຌານາທິອຘິຄມປຸຈ຺ຉາ. ເຕນາຫ – ‘‘ຌານວິໂມກ຺ຂາທີສູ’’ຕິອາທິ. ອຸປາຍປຸຈ຺ຉາຕິ ອຘິຄໂມປາຍປຸຈ຺ຉາ. ກິນ຺ຕີຕິ ເກນ ປກາເຣນ ວິຘິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ກິໍ ເຕ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ອນິທ຺ຘາຣິຕເຠທາ ຌານາທິວິເສສາ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ອິທານິ ເຕສໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ອຘິຄມພ຺ຍາກຣຓໍ ໂສເຘຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ. ເອຕ຺ຕາວຕາວາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ພ຺ຍາກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ນ ສກ຺ກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍາກຣຓຎ຺ຫິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຍາຖາວໂຕປິ ໂຫຕິ, ຍຖາ ນາມ ຊາຕຣູປປຕິຣູປໍ ຊາຕຣູປໍ ວິຍ ຂາຍຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ ນິຆໍສນຕາປນເຉທເນຫິ ໂສເຘຕພ຺ພໍ ເອວເມວໍ ອິເມສຸ ອິທາເນວ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິໂມກ຺ຂາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິ-ສມາປຕ຺ຕິ-ຎາຓທສ຺ສນ-ມຄ຺ຄຠາວນາ-ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປາກໂຏ ໂຫຕິ ອຘິຄຕວິເສສສ຺ສ ສຕິສມ຺ໂມສາຠາວໂຕ. ເສສປຸຈ຺ຉາສຸປິ ‘‘ປາກໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິ ປເທ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາກຸສລາຕິ ສຊ຺ຌາຍມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ ນິປຸຓາ. ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ ອາຄມນປຏິປທາ. ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ສຸທ຺ຘາ ອຸທາຫຸ ອສຸທ຺ຘາຕິ ວິຈາຣຓວເສນ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ອປເນຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎາຍ. ‘‘ສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຍທິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຍທິ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິສທິສາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕ຺ຕາ.

ນທິຍາ ¶ ສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທນຏ຺ຐານໍ ນທີມຸຂທ຺ວາຣໍ. ມທ຺ທມາໂນຕິ ພທຣສາຬວໍ ສຣສໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມທ຺ທມາໂນ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຉພ຺ພິໂສຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ສປ຺ປຸຣິສຠາວກຣໍ ຘມ຺ມໍ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ປເວຓິໂກ ຘມ຺ໂມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ, ເອສ ນໂຍ ອສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເອວໍ ປຘານໍ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຎ຺ຈ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຍຖານຸປຸພ຺ພິຍາ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ປນ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອຸທາຫຣຓປຸພ຺ພກໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພປຣິຈ຺ຈາຄປຸພ຺ພກໍ ຄເຫຕພ຺ພຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ຎາຍປຏິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອຍຖານຸປຸພ຺ພິຍາ ນິທ຺ຘາຣີຍຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານໍ, ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ’’ຕິ. ເອຕເທວ ຫິ ກຸລທ຺ວຍໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈກຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ. ຕຖາຫິ ອນ຺ຕິມຠວິກາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ໂສຕິ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ອນ຺ຕຣໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ປຏິປທາ ຫິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປູຊາຍ ກາຣຓໍ, ນ ອຸຈ຺ຈກຸລີນຕາ. ມຫາກຸລາຕິ ວິປຸລກຸລາ ອຸປາທິໂຕທິຕກຸລສມ຺ປວຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໖. ຍສສທ຺ໂທ ປຣິວາຣວາຈໂກ. ຍສສ຺ສີຕິ ຈ ສາຕິສຍປຣິວາຣວນ຺ຕຕາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍາຠາວໂຕ ປເຣສໍ ອຸປຣິນຕ຺ຕິ ເອເຕສໍ ອີໂສ ອີສນໍ ອິສ຺ສຣິຍນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕພ຺ພາຕິ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປປຣິວາຣາ’’ຕິ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ.

໑໐໗. ນເວວ ຘຸຕງ຺ຄານິ ອາຄຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປໍສຸກູລິກສ຺ສ ເຕຈີວຣິກຕາ ສຸກຣາ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ສປທານຈາຣິກຕາ ສຸກຣາ. ເອກາສນິກສ຺ສ ຈ ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑິກຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກຕາ ສຸກຣາ ເອວາຕິ – ‘‘ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈເນເນວ ປາຬິຍາ ອນາຄຕານມ຺ປິ ອາຄຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຣິຫຣຓສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ສມາທານສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕຣສ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໐໘. ກາມຕຓ຺ຫາທິກາຍ ¶ ¶ ຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕມ຺ມຍາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປກຕິຠາວູປຄມເນນ ເຕສໍ ຠາໂວ ຕມ຺ມຍຕາ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອຕມ຺ມຍຕາ, ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຕາ. ຕໍເຍວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ຕຓ຺ຫາປຫານໍເຍວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕມ຺ມຍຕາປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາຍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ. ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ມຎ຺ຎນານໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ໂອກາເສ ກາມຠວາທິເກ ເກນຈິ ວຕ຺ຖຸນາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິນາ ປຕ຺ຕຈີວຣວິຫາຣປຣິເວຓາທິນາ ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ມຎ຺ຎຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ¶ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ເສວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕຫິ ປເທຫີຕິ ສຕ຺ຕຫິ ວາກ຺ເຍຫິ. ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນ ຍຖາຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ປທໍ, ວາກ຺ຍໍ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສກຣຓໍ ຘມ຺ມທາຍາເທ (ມ. ນິ. ໑.໓໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໓. ທິຏ຺ຐິເຍວ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕາຍ ທິຏ຺ຐິປຏິລາໂຠ. ສຎ຺ຎາປຏິລາເຠປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຍ…ເປ… ນ ຄຫິຕາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມໂນສມາຈາຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວາເຣ ນ ຄຫິຕາຕິ? ກາມໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອວຍວິຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ກມ຺ມປຖໂກຏ຺ຐາໂສ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ.

໑໑໕. ກາມສຎ຺ຎາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ອນຠິຊ຺ຌາອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ ສງ຺ຄຫິຕາ ປຐເມນ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາສຫຄຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

໑໑໗. ຕິ ກາມຠວາທີນໍ ອປຣິໂຍສານາຍ ປຣິໂຍສານໍ ອິຈ຺ຉໂຕປິ ຕາທິສສ຺ສ ຠວານໍ ອປຣິໂຍສານເມວ ໂຫຕິ ¶ . ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປຫານາຍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ. ເຕນສ຺ສ ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ວິປາກທຸກ຺ເຂນ ຈ ສທຸກ຺ຂເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປຫາຍ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣໂຫ ອນາຄາມີ ກຖໍ…ເປ… ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄາມີປີ’’ຕິອາທິ. ສທຸກ຺ຂເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຍາຍ ລພ຺ຠມານອກຸສລາຠິວຸທ຺ຘິໍ ກຸສລປຣິຫານິຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອນາຄາມິໂນປິ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌອຕ຺ຕຠາວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຍຖາລພ຺ຠມານໍ ອກຸສລປຣິຫານິໍ ກຸສລາຠິວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ອນ຺ຕິມຠວິກສ຺ສ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌອຕ຺ຕຠາວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປີ’’ຕິອາທິ. ອກຸສລເມວ ຫາຍຕິ,ນ ກຸສລໍ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘິປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາປິ ວິປສ຺ສນເມວ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ນ ວຏ຺ຏຄພ຺ຠໍ ອນ຺ຕິມຠວິກຕາຍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ, ຎາຓສ຺ສ ຈ ປາກຄມນໂຕ.

໑໑໙. ເອກຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ¶ ສາມິວຈນໍ ‘‘ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສນ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຠຄວໂຕ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ຕາວ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕສຸຂໂຕ ປຣິພາຫິຣາ ໂຫນ຺ຕຸ ຊານນ຺ຕານມ຺ປິ ສພ຺ເພສໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕີຕິ ອເນກໍສິກຕໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕໂຣ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິເຍວາຕິ, ‘‘ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກໍສິກຕໍ ປຣິຫຣຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ພຫຸຘາຕຸກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໔. ຠຍນ຺ຕິ ¶ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໑) ຈິຕ຺ຕສໍສປ຺ປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ’’ຕິ. ອຸປທ຺ທໂວຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ວິກ຺ເຂປກາຣຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນກຄ຺ຄຕາກາໂຣ’’ຕິ. ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ອຸປສຊ຺ຊນໍ. ຕໂຕ ອປ຺ປຕີກາຣວິຆາຕາປຕ຺ຕິ ¶ ຍສ຺ມາ ປຕີກາຣາຠາເວນ ວິຫຎ຺ຎມານສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອສີທນກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄນາກາໂຣ’’ຕິ. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທິວເສ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ. ພຫິ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ທ຺ວາເຣ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ.

ນເຬຫີຕິ ນຬຈ຺ຉນ຺ນສງ຺ເຂເປນ ອຸປຣິ ຉາເທຕ຺ວາ ເຕຫິເຍວ ທາຣຸກຈ຺ຉທນນິຍາເມນ ປຣິໂຕປິ ຉາທິຕາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຕິເຓຫິ ຉນ຺ນຕໍ, ເສສສມ຺ຠາຣານໍ ຣຸກ຺ຂມຍຕຎ຺ຈ ອຕິທິສຕິ. ວິຘວາປຸຕ຺ເຕຕິ ອທນ຺ຕຠາໂວປລກ຺ຂຓໍ. ເຕ ຫິ ນິປ຺ປິຕິກາ ອວິນີຕາ ອສໍຍຕາ ອກິຈ຺ຈກາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.

ມຕ຺ຖກໍ ອປາເປຕ຺ວາວ ນິຏ຺ຐາປິຕາຕິ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ເອວມກາສີຕິ? ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາໂກສລ຺ລທີປນຕ຺ຖເມວ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕຠິກ຺ຂູນໍ ເທສນາຍ ຊານນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເຕ ກິຣ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນ຺ຘກາຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ຐິຕາ. ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

໑໒໕. ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫວ ກຖິໂຕ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕໂຕ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ສພ຺ພາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອທ຺ເຘກາທສ ຘາຕຸໂຍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ອທ຺ຘຏ຺ຐມາ ຘາຕຸໂຍ ຍຖາຣຫໍ ເວທນາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ນິໂຣຘປຊານນາຕິ ປຎ຺ຎາສີເສນ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈມາຫ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປມຸໂຂ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມສນສ຺ສ ຠູມິຍາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຈ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ຎາຓທສ຺ສນໍ ກຖິຕໍ ຕໍ ປນ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ທຸວິຘນ຺ຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ໂຂຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ສຕ຺ຖາ ຘາຕຸໂກສລ຺ລໍ ເທເສຕຸກາໂມຕິ ເຖໂຣ ¶ , ‘‘ສິຍາ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຠຄວາ ປຖວີຘາຕຸອາທິວເສນປິ ຘາຕຸໂກສລ຺ລໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕຸອາທິສທ຺ເທນ ເທສນາກາຣຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ, ‘‘ປຖວີຘາຕຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາປິ ຫິ ອາທິໂຕ ຉ ຘາຕຸໂຍ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຕ ¶ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຖໍ ຣູປຘາຕຸໂຍ ນີຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ຕໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕຸປຖວີຘາຕຸ ອາທິວເສນ ເທສນາຣຸຬເມວ, ກາຍຘາຕຸ ປນ ນີຫຣິຕພ຺ພາຕິ ເອກໍສເມວ ນີຫຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມວເສນ ມໂນຘາຕູຕິ ປຈ຺ຉິມຠາຄວເສນ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸ ຄເຫຕພ຺ພາ ຕສ຺ສານຸຣູປຠາວໂຕ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ມໂນຘາຕຸ ນາມາຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອສໍສຏ຺ຐາ, ວິສຸໍເຍວ ເຈສາ ຘາຕູຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸເທສນາຍ, ຈິຕ຺ຕວິຠຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສ ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍເທສນາຍໍ ປນ ສາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓກາຍສງ຺ຄຫິຕາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໕໑໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມວເສນາຕິ ປຸເຣຈຣານຸຈຣວເສນ. ມໂນຘາຕູຕິ ວິປາກມໂນຘາຕຸ ຄເຫຕພ຺ພາ ປຸເຣຈຣຓໂຕ, ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ມໂນຘາຕຸຍາ, ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈ.

ຘມ຺ມານໍ ຍາວເທວ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ຘາຕຸເທສນາຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຠາວຘາຣຓາທິອຕ຺ເຖສຸ ລພ຺ຠມາເນສຸປິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ປຘາໂນຕິ ອາຫ – ‘‘ເອສນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສປ຺ປຏິປກ຺ຂວເສນາຕິ ສປ຺ປຏິຠາຄວເສນ ສຸຂໍ ທຸກ຺ເຂນ ສປ຺ປຏິຠາຄໍ, ທຸກ຺ຂໍ ສຸເຂນ, ເອວໍ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສາຕິ. ຍຖາ ສຸຂາທີນໍເຍວ ສມຸທາຈາໂຣ ວິຠູໂຕ, ນ ອຸເປກ຺ຂາຍ, ເອວໍ ຣາຄາທີນໍເຍວ ສມຸທາຈາໂຣ ວິຠູໂຕ, ນ ໂມຫສ຺ສ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິຠູຕຠາເວນາ’’ຕິ. ກາຍວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ເສສາສຸ ໂສມນສ຺ສຘາຕຸອາທີສຸ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ ອວິນາຠາວໂຕ ເອວ. ນ ຫິ ໂສມນສ຺ສາທໂຍ ມໂນຘາຕຸຍາ ວິນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຘາຕຸໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸອາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ ຕາສໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທໂຍ ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ຣູປຘາຕຸໂຍ, ມໂນຘາຕຸ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ເອວ ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ເອວໍ ປນ຺ນຣສ ຘາຕຸໂຍ ອຸເປກ຺ຂາຘາຕຸໂຕ ນີຫຣິຕພ຺ພາ. ໂສມນສ຺ສຘາຕຸອາທໂຍ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຘມ຺ມຘາຕຸອນ຺ໂຕຄຘາ ¶ , ເອວໍ ສຸຂຘາຕຸໂຕ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຠູຕານໍ ກາຍຘາຕຸໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘາຕູນຎ຺ຈ ນີຫຣຓາ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕນຍາຕິ, ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຘາຕຸໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ອິຘ ກາມຘາຕຸອາທິປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ທ຺ເວຘາວິຕກ຺ເກ ກາມວິຕກ຺ກາທີສຸ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກາມວິຕກ຺ໂກຕິ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກຕິ ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກຕິ ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ, ໂສ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານາ ວຏ຺ຏຕິ. ອພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ໂສ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານາ ວຏ຺ຏຕິ. ອວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ, ໂສ ກຣຸຓາຍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄໂຕ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຘາຕຸໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ຣູປຘາຕຸອາທໂຍ ຉ, ຕໍວິສຍາ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທໂຍ ປຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐາຣສ. ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸອາທໂຍ ປນ ຘມ຺ມຘາຕຸອນ຺ໂຕຄຘາ ເອວ.

ກາມຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ຘມ຺ມາ ກາມຘາຕູຕິ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ຘາ ກາມຘາຕູ’’ຕິ. ຕຖາ ຣູປຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ຘມ຺ມາ ຣູປຘາຕຸ, ອຣູປຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ຘມ຺ມາ ອຣູປຘາຕູຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປາວຈຣກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ກາມຕຓ຺ຫາ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ເອວໍ ຣູປາຣູປຕຓ຺ຫາ ຣູປາຣູປໍ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕາ ຍຕ຺ຖ ອວຈຣນ຺ຕິ, ເຕ ກາມາວຈຣາທໂຍຕິ ເອວໍ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ກາມຕຓ຺ຫາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ ‘‘ອຸປຣິໂຕ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທເວ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ’’ຕິອາທິປາຬິໍ (ວິຠ. ໑໐໒໐) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖາວຈຣາຕິ ອວີຈິປຣນິມ຺ມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນກາສາຍ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂທກາສຕາ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕນ຺ນິນ຺ນຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິປຸຓ຺ຓອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸກຕ຺ຕາ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານໍ ‘‘ກາມຘາຕຸໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຘມ຺ມຘາຕຸ ເອກເທສມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ມາຕິ.

ສມາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ສຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມາຄຕາ ວິຍ ໂຫຕິ ເວກລ຺ເລ ຕທນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ. ສງ຺ຂຕຘາຕຸໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປູເຣຕພ຺ພາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ຘມ຺ມຘາຕຸເອກເທສຠາວໂຕ.

໑໒໖. ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານາ ມຍໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫຓໍ ຄມິສ຺ສາມາຕິ ອິມິນາ ວິຍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ຠວາ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ. ຕໂຕ ພຫິຠູຕານິ ພາຫິຣານິ. ອາຍຕນກຖາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໑໐, ໕໗໐, ໕໗໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ.

໑໒໗. ອວິຊ຺ຊມານໍ ¶ ຐານໍ ອຏ຺ຐານໍ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໒໖໘; ວິຠ. ມູລຏີ. ໘໐໙), ນຕ຺ຖິ ຐານນ຺ຕິ ວາ ອຏ຺ຐານໍ. ອນວກາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທຕ຺ຖນິຄມນເມວ ຫິ ‘‘ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠເຍນປີ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ກາຣເຓ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຈ ກາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ – ‘‘ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ກຸໂຕ ປນາຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ? ລິງ຺ຄໂຕ. ລິງ຺ຄຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄມນປຏິກ຺ເຂໂປ. ຈຕຸຠູມເກສູຕິ ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖຠູມກສງ຺ຂາຣານໍ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ວິສຍຠາວູປຄມນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ; ນ ປນ ເຕ ອາຣພ຺ຠ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄມນສພ຺ຠາວໂຕ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຠູມກສງ຺ຂາຣາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ. ອຠິສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣອຠິສງ຺ຂຣຓກສງ຺ຂາຣານໍ ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ນິປ຺ປເທສສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສງ຺ຂາຣານໍ ປນ ນິວຕ຺ຕເນ ກາຣຓໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ເສຕຸຆາຕຕ຺ຕາ. ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາຕິ ສໍກິເລສວິຘມນເຕຊສ຺ສ ອຘິກຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ທຸທ຺ທສາ. ອກຸສລານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປກຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ຈ ອິຘ ສຸຂໂຕ ອຸປຄມນສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ເອກນ຺ຕ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ປຘານທິຏ຺ຐິມາຫ ¶ . ທິຏ຺ຐິຍາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອວິສຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ‘‘ກສິຓາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຄຫຓໍ. ສ຺ວາຍໍ ເຍສໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອຸປຄມນໍ ຠວຕິ ເຕສໍເຍວ ວເສນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພວາເຣສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພວາເຣສູຕິ ນິຈ຺ຈາທິສພ຺ພວາເຣສຸ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາຫໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວິນິເວເຐຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຄາໂຫ ຕຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຠູມກສງ຺ຂາຣາ ອິຘ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໘. ປຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ມາຕາປິຕຸສມຎ຺ຎາ, ທຕ຺ຕກິຕ຺ຕິມາທິວເສນປິ ປຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ໂລເກ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິຍາຍໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຊນິກາ ວ ມາຕາ ຊນໂກ ປິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ມນຸສ຺ສຠູໂຕວ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມາຕຸອາທີນໍເຍວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຠພ຺ພຠາວທສ຺ສນໂຕ ຕທຎ຺ຎໍ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ວທຕິ – ‘‘ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ¶ ? ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ພລທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສທ຺ຘາທິພລສມນ຺ນາຄມທີປນຕ຺ຖໍ. ອຣິຍມຄ຺ເຄນາຄຕສທ຺ຘາທິພລວເສນ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຕາທິສໍ ສາວຊ຺ຊໍ ນ ກໂຣຕິ.

ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທການິ ເຕສໍ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານິ ຈ ກາຣຓານິ ກາຣຓຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫໂຍຄກ຺ຂມໂຕ. ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ອນຸສ຺ສາວເນນາຕິ ອນຸຣູປໍ ສາວເນນ. ເຠທສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍຖາ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ສາວເນນ ວິຎ຺ຎາປເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຓມູເລ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ¶ ‘‘ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ເຠທກຣວຕ຺ຖຸທີປນໍ ໂວຫາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຣຫສ຺ສວເສນ ວິຎ຺ຎາປນໍ ອນຸສ຺ສາວນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກມ຺ມເມວ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓນ຺ຕິ ເຕຫິ ສງ຺ຆເຠທສິທ຺ຘິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣ ປນ ເຕສໍ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວຫາຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ໂວຫາເຣ. ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານິ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລານິ, ອນນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຊນານິ ຈາຕິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ, ຕານິ ເອວ ‘‘ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ກມ຺ມໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນນ຺ຕຣິຍກມ຺ມສທິສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມວິຠາຄໂຕ. ທ຺ວາຣໂຕຕິ ກາຍາທິທ຺ວາຣໂຕ. ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກວິປາກໍ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກວິປາກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍວິຠາຄໂຕ. ປາກາຕິ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖ ວິປຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ນ ວິປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວິປຈ຺ຈນວິຠາຄໂຕ. ສາຘາຣຓາທີຫີຕິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວທນາທິວິຠາຄໂຕ ຈ.

ຍສ຺ມາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ເສວາ’’ຕິ. ປາກຕິກມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ວິເສສປ຺ປຕ຺ຕິ ວິມານວຕ຺ຖຸອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໓) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ໂຖ ສມານຊາຕິຍສ຺ສ ວິໂກປເນ ກມ຺ມໍ ຄຣຸຕຣໍ, ນ ຕຖາ ວິຊາຕິຍສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ’’ຕິ. ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ຈ ໂສ ເອວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປພນ຺ໂຘ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ໂຘ ຈ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ອາຫ ‘‘ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ອຣຫນ຺ເຕປິ ¶ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ສ ວິປາກນ຺ຕິອາທິ ກມ຺ມສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍຠາວສມຕ຺ຖນໍ, ຈຕຸໂກຏິກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມາ ໂກຏິ ທສ຺ສິຕາ, ອິຕຣາສຸ ວິສງ຺ເກຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກໂຕ, ກມ຺ມໍ ປນ ຄຣຸຕຣໍ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ ຠາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ຕຣິຍໍ ອາຫຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ ຎາປນິຈ຺ຉານິພ຺ພຕ຺ຕາ ກຖາ.

ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍເນວ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂກປິຕຕ຺ຕາ. ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸອຠາວໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ¶ ຫິ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍນານນ຺ຕຣິຍຠາເວ ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເຕເນວາຕິ ເຕເນວ ປໂຍເຄນ. ອຣຫນ຺ຕຆາໂຕ ໂຫຕິເຍວ ອຣຫໂຕ ມາຣິຕຕ຺ຕາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເອວໍ ຈາຄເຈຕນາ, ສາ ຫິ ຈຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຊນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສນ຺ຕກຠາວກຣຓຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຕໍ ສນ຺ຕກໍ ກຕໍ. ຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

ໂລຫິຕໍ ສໂມ ສຣຕີຕິ ອຠິຆາເຕນ ປກຸປ຺ປມານໍ ສຎ຺ຈິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ຄຣຸຕຣໍ. ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄເນ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖຸຣູປກາຍປຏິຊຄ຺ຄເນ ວິຍ.

ອສນ຺ນິປຕິເຕຕິ ອິທໍ ສາມຄ຺ຄິຍທີປນໍ. ເຠໂທ ຈ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ອີທິສກຣຓໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ. ນວໂຕ ອູນປຣິສາຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕຖາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມນ຺ຕິ’’ ອິມໍ ອາກຑ຺ຒຕິ, ນ ປນ ‘‘ເຠໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ຫິ ນວນ຺ນເມວ ວເສນ ສງ຺ຆເຠໂທ. ຘມ຺ມວາທິໂນ ອນວຊ຺ຊາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ສງ຺ຆຣາຊິ.

ກາຍທ຺ວາຣເມວ ປູເຣນ຺ຕິ ກາຍກມ຺ມຠາເວເນວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ.

‘‘ສຓ຺ຐຫນ຺ເຕ ຫິ…ເປ… ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກປ຺ປຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຕຖາ ຫິ ກປ຺ປຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໖໕໔-໖໕໗) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາປາຍິໂກຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ໂສ ເອກໍ ກປ຺ປໍ ¶ ອສີຕິຠາເຄ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກຠາຄມຕ຺ຕໍ ກາລໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຕໍ ອາຍຸກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກປ຺ປວິນາເສເຍວາຕິ ປນ ອາຍຸກປ຺ປວິນາເສເຍວາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຓ຺ຐຫນ຺ເຕຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ສ຺ເວວວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວິຍ ອຠູຕປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກທິວສເມວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ກປ຺ປາຠາເວ ອາຍຸກປ຺ປສ຺ສປິ ອຠາວໂຕຕິ ອວິໂຣຘໂຕ ¶ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເສສານີຕິ ສງ຺ຆເຠທໂຕ ອຎ຺ຎານິ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ.

ອໂຫສິກມ຺ມໍ…ເປ… ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກຖໍ ເນສໍ ອານນ຺ຕຣິຍຕາ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ວິປາກທານາຠາວໂຕ. ອຖ ສຕິ ຜລທາເນ ຈຸຕິອນນ຺ຕໂຣ ເອວ ເອເຕສໍ ຜລກາໂລ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ຜລກາລນິຍເມນ ນິຍຕຕາ ນິຈ຺ຉິຕາ, ນ ຜລທານນິຍເມນ, ເອວມ຺ປິ ນິຍຕຜລກາລານໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍານຎ຺ຈ ນິຍຕຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣວິກລຕາທີຫິ ອວິປຈ຺ຈມານານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ວິຍ ພລວຕາ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອວິປຈ຺ຈມານານມ຺ປິ ອານນ຺ຕຣິຍານໍ ຜລທາເນ ນິຍຕສຠາວາ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຈ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ຜລທານນິຍເມເນວ ນິຍຕຕາ ອານນ຺ຕຣິຍຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວສ຺ສຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຕໂຕ ເອວ ນິຍຕສຠາວາ ຈ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພລວໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍສ຺ສ ອຠາເວ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ເອກນ຺ເຕນ ຜລທານໂຕ.

ນນຸ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິປາກທາຍເກ ອສຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣເມກນ຺ເຕນ ຜລທານໂຕ ນິຍຕສຠາວາ ອນນ຺ຕຣິຍສຠາວາ ຈ ປວຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ອສມານຊາຕິເກນ ເຈໂຕປຓິຘິວເສນ ອຸປຆາຕເກນ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພວິປາກຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕເຣ ເອກນ຺ຕຜລທາຍກຕ຺ຕາຠາວາ. ນ ປນ ອານນ຺ຕຣິຍການໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນິ ວິຍ ອສມານຊາຕິກໍ ຜລນິວຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພານນ຺ຕຣິຍານໍ ອວີຈິຜລຕ຺ຕາ. ນ ຈ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິຍ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິຊນກກມ຺ມຜລໍ ອານນ຺ຕຣິຍຜລໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເຈໂຕປຓິຘິ ອຕ຺ຖິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິປາຕນໂຕ, ນ ຈ ອານນ຺ຕຣິໂຍປຆາຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍເຍວ ອນນ຺ຕເຣ ເອກນ຺ຕວິປາກຊນກສຠາວາ ປວຕ຺ຕີຕິ. ອເນການິ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍານິ ກຕານິ ເອກນ຺ເຕເນວ ວິປາເກ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ອຸປຣຕາວິປຈ຺ຈນສຠາວາສງ຺ກຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຉິຕານິ ສຠາວໂຕ ນິຍຕາເນວ. ເຕສຸ ປນ ສມານສຠາເວສຸ ເອເກນ ວິປາເກ ທິນ຺ເນ ອິຕຣານິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕເນວ ກຕຕ຺ຕາ ນ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ນ ສມຕ຺ຖຕາວິຆາຕຕ຺ຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ອານນ຺ຕຣິຍກຕາ ນິວຕ຺ຕິ; ຄຣຸຕຣຠາໂວ ປນ ເຕສຸ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ¶ ສິຍາ ¶ ຄຣຸຕຣຠາໂວຕິ, ‘‘ເຍນ…ເປ… ວິປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອກສ຺ສ ປນ ອຎ຺ຎານິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠການິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິປຈ຺ຈຕີຕິ ວຈເນນ ອິຕເຣສໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ໂນ ວາ ຕຖາ ສີລວຕີຕິ ຍຖາ ປິຕາ ສີລວາ, ຕຖາ ສີລວຕີ ໂນ ວາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສເຈ ມາຕາ ສີລວຕີ, ມາຕຸຆາໂຕ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິປຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສມານສໍວາສໂກຕິ ອປາຣາຊິໂກ. ສມານສີມາຍນ຺ຕິ ເອກສີມາຍໍ.

ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ຍໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອນຸສາສນາທິ, ຕໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ. ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ.

໑໒໙. ອຠິຊາຕິອາທິສຸ (ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໒໗໗) ປກປ຺ປເນນ ເທວຕູປສງ຺ກມນາທິນາ ຊາຕຈກ຺ກວາເຬນ ສມານໂຍຄກ຺ເຂມໍ ທສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ຐານໍ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ, ສຣເສເນວ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຍຠູຕໍ ຐານໍ ວິສຍເຂຕ຺ຕໍ. ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕູຕິ ອິມາຍ ໂລກຘາຕຸຍາ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ. ຕຕ຺ຕການໍເຍວ ຊາຕິເຂຕ຺ຕຠາໂວ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຕກໍ ເອວ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ ຕນ຺ນິວາສີນໍເຍວ ຈ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂອກ຺ກມນກາລາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ເອວ ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ມຫາຠິນີຫາຣາທິກາເລປິ ຕສ຺ສ ປກມ຺ປນສ຺ສ ລພ຺ຠມານໂຕ. ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສໍວຏ຺ຏຕິ ຈ ວິວຏ຺ຏຕິ ຈ. ອາຓາ ວຕ຺ຕຕິ ອາຓາຍ ຕນ຺ນິວາສີນໍ ເທວຕານໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອານຸຠາເວເນວ, ນ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ, ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ປນ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຈນໂຕ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ອາຓາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ.

ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖີຕິ, ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑; ກຖາ. ໔໐໕; ມິ. ປ. ໔.໕.໑໑) ອິມິສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸຍໍ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ, ‘‘ກິໍ ປນາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ເຖຕຣຫິ ອຎ຺ເຎ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ¶ ຠຄວຕາ ສມສມາ ສມ຺ໂພຘິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂນຕິ ວເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑), ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑; ມິ. ປ. ໕.໑.໑) ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ¶ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກໂຕຕິ ສຫ, ເອກສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ກາໂລ ກຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຈຣິມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ວທຕິ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ.

ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ນິວາຣິຕາ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີຓິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘາເນນ ຫິ ສາສນສ຺ສ ໂອສກ຺ກິຕຕ຺ຕາ ອປຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາວສຣາ ໂຫຕິ. ປຏິປທາຕິ ປຏິເວຘາວຫາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ. ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຍິທໍ ຫີນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຎ຺ຫິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ມາຕິກາຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍາຕິ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປາຬິ ມາຕິກາ, ຕາຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ນິທານຸທ຺ເທສສງ຺ຂາເຕ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍຸປສມ຺ປທາກມ຺ເມສຸ ຈ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ, ເອວໍ ສຕິ ຕທຸຠຍໍ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ຕທຸຠຍາຠາເວ ປາຕິໂມກ຺ຂາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຍິທໍ ຕຍໍ ສາສນສ຺ສ ຐິຕິເຫຕູຕິ ອາຫ – ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາສຸ ຐິຕາສຸ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ອຸປສມ຺ປທາຘີນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘີນາ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສິທ຺ເຘ, ສິທ຺ຘາສຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາສຸ ຈ ສາສນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຈ຺ຉິມປຏິເວຘໂຕ ຫິ ປຣໍ ປຏິເວຘສາສນໍ, ປຈ຺ຉິມສີລໂຕ ຈ ປຣໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາສນໍ ວິນຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ. ໂອສກ຺ກິຕໍ ນາມາຕິ ປຈ຺ຉິມກປຏິເວຘສີລເຠທທ຺ວຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິນຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕນ ¶ ກາມໍ ‘‘ສາສນຏ຺ຐິຕິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸກາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ສາສໂນສກ຺ກນສ຺ສ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຍິທໍ ສາສໂນສກ຺ກນໍ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພາໂນສານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕີຓິ ປຣິນິພ຺ພານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາຣຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ¶ ປຣິເທວນກາຣຸຎ຺ຎໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ ທີປນ຺ຕເຣສຸ ເທວນາຄພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ຈ ວິປ຺ປກິຣິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ຘາຕູນໍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕນໍ, ຣສ຺ມິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕຕ຺ຖ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຏ຺ຐານໍ, ເອກຊາລີຠາໂວ ຈາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ສຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວີສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາຠາວໂທສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ເອກສທິສາຕິ ເຕສໍ ເທສນາປິ ເອກຣສາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເທສນາຍ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນປິ ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕເມວ ສາເຘຕິ. ວິວາທຠາວໂຕຕິ ເອເຕນ ວິວາທາຠາວຕ຺ຖໍ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ. ເອກໍ ພຸທ຺ຘໍ ຘາເຣຕີຕິ ເອກພຸທ຺ຘຘາຣຓີ. ເອເຕນ ເອວໍ ສຠາວາ ເອເຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຍນ ທຸຕິຍພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຘາເຣຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ອຍໍ ໂລກຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຍວິເສສນິປ຺ຜນ຺ນານຎ຺ຫິ ຄຸຓຘມ຺ມານໍ ຠາຣິໂຍ ວິເສໂສ ນ ສກ຺ກາ ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ, ‘‘ນ ຘາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອຘາຣຓໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນປິ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈເລຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈເລຍ຺ຍາຕິ ປຣິປ຺ຜນ຺ເທຍ຺ຍ. ກມ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ປເວເຘຍ຺ຍ. ນເມຍ຺ຍາຕິ ເອກປສ຺ເສນ ນເມຍ຺ຍ. ໂອນເມຍ຺ຍາຕິ ໂອສີເທຍ຺ຍ. ວິນເມຍ຺ຍາຕິ ວິວິຘໍ ອິໂຕຈິໂຕ ຈ ນເມຍ຺ຍ. ວິກິເຣຍ຺ຍາຕິ ວາເຕນ ຖຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິປ຺ປກິເຣຍ຺ຍ. ວິຘເມຍ຺ຍາຕິ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍ. ວິທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາຕິ ສພ຺ພໂສ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຖາຠູຕາ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຐານມຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຸປາທິກາຕິ ສມໍ ອຸທ຺ຘໍ ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສມຸປາທິກາ, ອຸທກສ຺ສ ອຸປຣິ ສມໍ ຄາມິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ສຓ຺ຐາເນນ. ປມາເຓນາຕິ ອາໂຣເຫນ ¶ . ກິສຖູເລນາຕິ ກິສຖູລຠາເວນ, ປຣິຓາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉາເທນ຺ຕນ຺ຕິ ໂຣເຈນ຺ຕໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕໍ. ຕນ຺ທີກໂຕຕິ ເຕນ ໂຠຊເນນ ຕນ຺ທີຠູໂຕ. ອໂນນມິຕທຓ຺ຑຊາໂຕຕິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ໂຠຊເນນ ໂອນມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອໂນນມິຕທຓ຺ໂຑ ວິຍ ຊາໂຕ. ສກິໍ ຠຸຕ຺ໂຕ ວເມຍ຺ຍາຕິ ເອກມ຺ປິ ອາໂລປໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາ ວເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕິຘມ຺ມຠາເຣນ ປຖວີ ຈລຕີຕິ ຘມ຺ເມນ ນາມ ປຖວີ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ສາ ກິໍ ເຕເນວ ຈລຕິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຸນ ເຖໂຣ ‘‘ຣຕນໍ ນາມ ໂລເກ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕໍ ອຠິມຕຎ຺ຈ ໂລເກນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຣຸສຠາວຕາຍ ສກຏຠງ຺ຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຕິຠາຣຠູຕໍ ທິຏ຺ຐໍ. ເອວໍຘມ຺ໂມ ¶ ຈ ຫິຕສຸຂວິເສເສຫິ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຠິມໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎູນໍ ຄມ຺ຠີຣປ຺ປເມຍ຺ຍຠາເວນ ຄຣຸສຠາວຕ຺ຕາ ອຕິຠາຣຠູໂຕ ປຖວີຈລນສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອິຘ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ເວ ສກຏາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອເຕເນວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂອກ຺ກມນາທິກາເລ ປຖວີກມ຺ປນກາຣຓໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກສກຏໂຕ ຣຕນນ຺ຕິ ເອກສ຺ມາ, ເອກສ຺ສ ວາ ສກຏສ຺ສ ຣຕນໍ, ຕສ຺ມາ ສກຏໂຕ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອສາຣິຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາຣິຕໍ, ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຄ຺ໂຄ.

ສຠາວປກຕີຕິ ສຠາວຠູຕາ ອກິຕ຺ຕິມາ ປກຕິ. ກາຣຓມຫນ຺ຕຕາຍາຕິ ມຫນ຺ເຕຫິ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ປາຣມິຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຖວິອາທີນິ ມຫນ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ, ມຫນ຺ຕາ ຈ ສກ຺ກຠາວາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອເກກາ ເອວ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ມຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອໂກວ, ໂກ ຈ ຕສ຺ສ ວິສໂຍ? ພຸທ຺ຘຠູມິ, ຍາວຕກໍ ວາ ເຎຍ຺ຍໍ. ເອວໍ ‘‘ອາກາໂສ ວິຍ ອນນ຺ຕວິສໂຍ ຠຄວາ ເອໂກວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຣຈກ຺ກວາເຬສຸ ທຸຕິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິມິນາວ ¶ ປເທນາຕິ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອວ ປເທນ. ທສຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ຄຫິຕານິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກຈກ຺ກວາເຬເນວາຕິ ອິມິນາ ເອກຈກ຺ກວາເຬເນວ. ຍຖາ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ຈກ຺ກວາເຬ ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ, ຕຕ຺ຖປິ ມຊ຺ຌິມປເທເສ ເອວາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ; ເອວໍ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ’’ຕິ ຊາຕິເຂຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປເຕປິ ອິມິນາວ ຈກ຺ກວາເຬນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ວິວາທູປຈ຺ເຉທໂຕຕິ ວິວາທູປຈ຺ເຉທກາຣຓາ. ທ຺ວີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ໂຍ ວິວາໂທ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປາໂທເຍເວຕ຺ຖ ວິວາທຸປຈ຺ເຉໂທ. ເອກສ຺ມິໍ ທີເປຕິອາທິນາ ທີປນ຺ຕເຣປິ ເອກຊ຺ຌໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປເຄວ ເອກທີເປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ປຣິຫາເຍຖາຕິ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ປເທເສ ເອວ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຣິຫາເຍຍ຺ຍ.

໑໓໐. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຠາໂວ ຕສ຺ເສວ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີນໍ ໂຍຄ຺ຄຠາວໂຕ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິສຠາໂວ. ເຫຕູຕິ ມໂນວຈີປຓິຘານປຸພ຺ພິກາ ເຫຕຸສມ຺ປທາ. ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ມຸຂີຠາໂວ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ກມ຺ມກິຣິຍວາທີສຸ ຕາປເສສຸ, ຠິກ຺ຂູສຸ ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓສມ຺ປທາ. ອຘິກາໂຣຕິ ພຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຘິໂກ ສກ຺ກາໂຣ. ຉນ຺ທຕາຕິ ¶ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາຕິສໂຍ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ. ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາຕິ ເອເຕສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາໂຍເຄນ. ອຠິນີຫາໂຣຕິ ກາຍປຓິຘານໍ. ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣເມວາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓຕາຍ ສຕ຺ຕຸສ຺ສທາທີຫິ ສພ຺ພາກາເຣຫິ ສມ຺ປນ຺ນເມວ. ນ ຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ທຸຕິຍປກຕິ ຈ ນາມ ປຐມປກຕິໂຕ ນິຫີນາ ເອວ. ເຕເນວາຫ ອນນ຺ຕຣວາເຣ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ອິຘ ປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ປຸຣິສຠູຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນ ອສຕິປິ ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປຸຣິສາກາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍເຍວ ຫິ ປຸຣິສາກາຣໍ ¶ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍ ປຸຣິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມາເນປີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໓໑. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສາຕິອາທິປາຬິຍາ ກມ຺ມນິຍາໂມ ນາມ ກຖິໂຕ. ສມຎ຺ຊນໍ ສມງ຺ໂຄ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມງ຺ຄີ, ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມຎ຺ຊນສີໂລ ວາ ສມງ຺ຄີ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາຍູຫນສມງ຺ຄິຕາ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາວເສນ ເຈຕນາສມງ຺ຄິຕາ. ເຈຕນາສນ຺ຕຕິວເສນ ວາ ອາຍູຫນສມງ຺ຄິຕາ, ຕໍຕໍເຈຕນາຂຓວເສນ ເຈຕນາສມງ຺ຄິຕາ. ກຕູປຈິຕສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມສມງ຺ຄິຕາ, ກມ຺ເມ ປນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອາຣທ຺ເຘ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ວິປາກສມງ຺ຄິຕາ. ກມ຺ມາທີນໍ ອຸປຏ຺ຐານກາລວເສນ ອຸປຏ຺ຐານສມງ຺ຄິຕາ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓຕິ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຈ ສມີຫນກ຺ຂເຓ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ຍຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ. ວິປາກາຣຫນ຺ຕິ ທຸຕິຍຠວາທີສຸ ວິປຈ຺ຈນາຣຫໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຸປປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຈລຕີຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ເອເກນ ຫິ ກມ຺ມຸນາ ຕຊ຺ເຊ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐາປິເຕ ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ມຸນາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ.

ສຸນຂຊີວິໂກຕິ ສຸນເຂຫິ ຊີວນສີໂລ. ຕລສນ຺ຖຣຓປູຊນ຺ຕິ ຠູມິຕລສ຺ສ ປຸປ຺ເຜຫິ ສນ຺ຕຣຓປູຊໍ. ອາຍູຫນເຈຕນາກມ຺ມສມງ຺ຄິຕາວເສນາຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອປຣາປຣໍ ອາຍູຫເນນ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ¶ ຕສ຺ເສວ ປກປ຺ປເນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາເຓນ ອເຂປິຕຕ຺ຕາ ຍຖູປຈິຕກມ຺ມຸນາ ຈ ສມງ຺ຄິຠາວສ຺ສ ວເສນ.

໑໓໒. ເອວໍ ສສ຺ສິຣິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອເນກຘາຕຸວິຠຊນາທິນາ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຣມນິປຸຓຄມ຺ຠີຣຕາຍ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ສໂສຠໍ ກຕ຺ວາ.

ນໍ ຘາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຘາຕຸອາທິວເສນ ປຣິວຏ຺ຏີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາ ເອເຕຫີຕິ ປຣິວຏ຺ຏາ, ເທສນາເຠທາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຣິວຏ຺ຏາ ເອຕສ຺ສ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາຕິ ຈຕຸປຣິວຏ຺ໂຏ, ຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ. ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອາທາໂສຕິ ຘມ຺ມາທາໂສ. ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຍຖາຘມ຺ມານໍ ອາທາໂສຕິປິ ຘມ຺ມາທາໂສ. ຍຖາ ຫິ ອາທາເສນ ¶ ສຕ຺ຕານໍ ມຸເຂ ມລໂທສຫຣຓໍ, ເອວໍ ອິມິນາປິ ສຸຕ຺ເຕນ ໂຍຄີນໍ ມຸເຂ ມລໂທສຫຣຓໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ກິເລເສ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ສມຖາຘິຄເມນ ໂຍຄິໂນ ຊຍປ຺ປຕ຺ຕາ; ຕສ຺ມາ ອມຕປຸຣປ຺ປເວສເນ ອຸຄ຺ໂຆສນມຫາເຠຣິຕາຍ ຈ ອມຕທຸນ຺ທຸຠິ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສງ຺ຄາມວິຊໂຍຕິ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ກິເລສສງ຺ຄາມວິຊໂຍ, ‘‘ວິເຊຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພຫຸຘາຕຸກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ອິສິຄິລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໓. ສມຎ຺ຎາຍຕິ ¶ ເອຕາຍາຕິ ສມຎ຺ຎາ, ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍມຍໍ ນາມາຕິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ຕຖາປຎ຺ຎາປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນາມເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ‘‘ປຓ຺ຑວສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ວາເຣສຸປິ.

ສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປພ຺ພເຕຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ ນ ຠຄວໂຕ ປພ຺ພເຕຫິ ກຖິເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ. ອິສິຄິລິຠາໂວຕິ ອິສິຄິລິນາມຕາ. ອິຕີຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ, ອິມໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອເວກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈຕິຍຄພ຺ເຠຕິ ເຈຕິຍຆເຣ ເຈຕິຍສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຍມກມຫາທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຍມກກວາຏຍຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ. ທ຺ເວຘາ ກຕ຺ວາຕິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມຓ຺ຑປສງ຺ເຂເປນ ເລຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ທ຺ເວຘາ ກຕ຺ວາ ຕທາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ.

ວສິຕກາລຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ເຕສໍ ມາຕຸຍາ ຍາວ ຕຕິຍຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມຸທາຄມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຕີເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ເຖສີຕິ ຕສ຺ສາ ກິຣ ເຂຕ຺ຕກຸຏິຍາ ວີຫໂຍ ຠຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ມຫາກຣຎ຺ຊປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓາ ມຫນ຺ຕາ ມໂນຫຣາ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ລາຊາ ຊາຍິໍສຸ. ສາ ຕາ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕສ຺ສາ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອວິທູເຣ ເຂຕ຺ຕປາຬິຍາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ¶ ປສນ຺ນມານສາ ສຸປຸປ຺ຜິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ເອກໍ ປທຸມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລາເຊ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຈສຕປຸຕ຺ເຕ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕສຕານິ ປຕ຺ເຖສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓຕິ ຍທາ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ; ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປຎ຺ຈສຕາ ມິຄລຸທ຺ທກາ ສມ຺ຠຕສມ຺ຠາຣາ ປຣິປກ຺ກປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓາ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຘຸຣມໍສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຍິໍສຸ. ອຕີຕາສຸ ອເນກຊາຕີສຸ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ເຕສໍ ອໂຫສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາທຸທ຺ຘາເຣຕິ ປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາທຸທ຺ຘາເຣ. ປາທຸທ຺ຘາຣສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິປນໍ ອາຫ.

ຄພ຺ຠມລໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຄພ຺ຠມລໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ສໍເສທຊຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ¶ . ໂອປປາຕິກຠາເວນາຕິ ເກຈິ. ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ວິປສ຺ສນາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາປຸພ຺ພິກາ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນປຸພ຺ພິກາ ຈ, ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂເຓ ທິຏ຺ເຐ, ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເສສລກ຺ຂຓານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສູຕິ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິປາຣມິຕາຍ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຍເມວ ວິປສ຺ສນໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉິໍສຸ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕໍເຍວ ຄາຖໍ ອຠາສິໍສູຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ເຕສໍ ພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ສໂຣຣຸຫນ຺ຕິ ສຣສິ ຊາຕໍ. ປທຸມປລາສປຕ຺ຕຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ເຕຫິ ກມລທເລຫິ ສຫຊາຕໍ. ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ຕກມລທລສງ຺ຂາຕານິ ວາ ປທຸມປລາສປຕ຺ຕານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ປທຸມປລາສປຕ຺ຕໍ, ປທຸມຄຈ຺ຉໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕນ຺ຕິ ປທຸມປລາສປຕ຺ຕຊໍ. ສຸປຸປ຺ຜິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຸປ຺ຜິຕໍ ສມ຺ມາ ວິກສິຕໍ. ຠມຣຄຓານຸຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຠມຣຄເຓຫິ ອນຸກຸລຎ຺ເຈວ ອນຸປຣິພ຺ຠມິຕຎ຺ຈ. ອນິຈ຺ຈຕາຍຸປຄຕນ຺ຕິ ຂເຓ ຂເຓ ວຓ຺ຓເຠທາທິວເສນ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ອຸປຄຕໍ. ວິທິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ. ເອໂກ ຈເຣຕິ ຕສ຺ມາ ອຎ຺ໂຎປິ ມາທິໂສ ໂຫຕຸກາໂມ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ.

໑໓໕. ສຕິສາຣສີລສາຣາທິສມນ຺ນາຄມເນນ ¶ ສຕ຺ເຕສຸ ສາຣຠູຕາ. ສພ຺ພໂສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ທຸກ຺ຂາ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ຫຕາຍ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫາ. ມານຈ຺ຉິໂທຕິ ຖຸຕິວຈນໍ.

ເອເຕສໍ ເອກນາມກາເຍວາຕິ ເອເຕສໍ ອາຄຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາ ອຎ຺ເຎ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສມານນາມກາ ເອວ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏີກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອິເມສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສຣູປໂຕ ອວຕ຺ວາ. ອຎ຺ເຎ ຈາຕິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິສິຄິລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ມຫາຈຕ຺ຕາຣີສກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ໂທເສຫິ ¶ ອາຣກາຕິ ອຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ໂທສ’’ນ຺ຕິ. ສາ ປນ ນິທ຺ໂທສຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາເວນ ສວິເສສາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາ ສຸນ຺ທໂຣ ປສຕ຺ໂຖ ນິຍ຺ຍານິໂກ ສມາຘິ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາສມາຘິນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຸປນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອຸປນິສໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສອຸປນິສນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ປຣິກໂຣຕິ ປຣິວາເຣຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ອາຫ – ‘‘ສປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ສປຣິວາຣ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິວາຣິຕາຕິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຣິວາຣນ຺ເຕຫິ ວິຍ ອຸປຄຕາ. ປຸເຣຈາຣິກາຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວນາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ປຸຣສ຺ສຣາ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕານິ ກິຈ຺ຈໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິວີມໍສຄ຺ຄຫຓໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ວີມໍສາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນສ຺ສ ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ນານາຂຓິກໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວີມໍສນປຣິໂຍສາເນຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ໂອສາເນ. ຠູມິລທ຺ຘໍ ວຏ຺ຏໍ ສມຸຄ຺ຆາຏຍມານາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອນຸສຍິຕໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ວູປສມຍມານາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ວູປສມຍມານາຕິ ວາ ຕໂຕ ເອວ ອວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ວຏ຺ຏໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ວູປສເມນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ທຸວິຘາປີຕິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ທຸວິຘາປິ. ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ.

ລກ຺ຂເຓ ປຏິວິຊ຺ຌມາເນ ລກ຺ຂຓິໂກ ຘມ຺ໂມ ປຏິວິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ…ເປ… ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ຠາວນາກິຈ຺ຈໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ຕທຘິຄຕອສມ຺ໂມຫຕາຍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຊານາຕິ. ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຏິເວຘກິຈ຺ຈໂຕ. ຕໍ ປນ ສພ຺ພຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໂຕ’’ຕິ. ເອວໍ ປຊານນາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາຖາວໂຕ ອວໂພໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ.

ທ຺ວາຍນ຺ຕິ -ກາໂຣ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວຍໍ ວທາມີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ອວຍວາ ເອຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸວິຘໂກຏ຺ຐາສໍ ວທາມີ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເອໂກ ຠາໂຄ ໂສ ເອວ ປຸຎ຺ຎຠາຄິໂກ ¶ , ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ປຸຎ຺ຎຠາຄິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ.

ອມຕທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ນິຍ຺ຍານາທິປກາຣໂຕ ປຎ຺ຎເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສເນນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອມຕທ຺ວາຣປຎ຺ຎາປເນ ອຕ຺ເຖ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄຠາເວນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສມຸທາຍສ຺ສ ຈ ອວຍໂວ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເສສຘມ຺ເມ ອງ຺ຄິກຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ປຊຫນຕ຺ຖາຍາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫນາຍ. ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຘິຄມາຍ. ກຸສລວາຍາໂມຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູໂຕ ວາຍາໂມ. ສຣຕີຕິ ສໂຕ, ຕໍ ປນສ຺ສ ສຣຓໍ ສຕິສມງ຺ຄິຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຍຖາຠູຕາ ສມ຺ມາວາຍາມສຕິໂຍ ສຫຊາຕາ ຈ ປຸເຣຊາຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວາເຣນ຺ຕິ, ‘‘ອິຕິຍິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ອນຸປຣິຘາວນ຺ຕິ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ເສສຘມ຺ມານໍ ຍຖາຣຫໍ ສຫຈຣຓຠາເວນ ປຣິວາຣຓໍ ໂຍຊິຕໍ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວານໍ ຄຫຓໍ ອິຕເຣສໍ ປຣິວາຣຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ¶ . ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເຕ ເອວ ປຣິວາເຣ ປຣິວາຣວນ຺ເຕ ຈ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ສງ຺ກຣໂຕ ສມ຺ໂມຫຊນນໂຕ ຈ. ຕໂຍຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວາຍາມສຕິໂຍ ສຫຊາຕປຣິວາຣາວ ໂຫນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓິການໍ ເຕສໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຂຓວິຣຕີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

໑໓໗. ຕກ຺ກນວເສນ ໂລກສິທ຺ເຘນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອວຎ຺ເຈວຎ຺ຈ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິວິຘໍ ຕກ຺ກນໍ ກູເປ ວິຍ ອຸທກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ. ສງ຺ກປ຺ປນວເສນາຕິ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປນວເສນ. ຕກ຺ກນໍ ກປ຺ປນນ຺ຕິ ຈ ອຕໍສຫຊາຕານເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກຄ຺ໂຄຕິ ອິມິນາ ສມາຘິນາ ລທ຺ຘຸປກາຣສ຺ເສວ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປນາປຣິຍາໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິເສເສນ ວາ ອປ຺ປນາ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິໂຣເປຕິ, ວິຕກ຺ເກ ອສຕິ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ເກ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຘມ຺ມຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຣຸຫຕີຕິ, ເອເຕນ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ນາມ ສຠາວສິທ຺ຘໍ, ນ ຘມ຺ມນ຺ຕຣມເປກ຺ຂຕິ, ວິຕກ຺ໂກ ປນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຠາວາວິຕກ຺ກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໂຕ ສວິຕກ຺ກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓວິເສໂສ ວິຕກ຺ເກນ ຊາໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ໂກ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ¶ – ຍຖາ ໂກຈິ ຣາຊວລ຺ລຠໍ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘີນໍ ມິຕ຺ຕໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ຣາຊເຄຫໍ ອາໂຣຫຕິ ອນຸປວິສຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນສຠາວຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສໍ ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອວິຕກ຺ກສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ເຈຕໂສ ອຠິນິໂຣປນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໗).

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອວິຕກ຺ກຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕີຕິ? ວິຕກ຺ກພເລເນວ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣິຈເຍນ ເຕນ ວິນາປິ ນິຣາສງ຺ໂກ ຣາຊເຄຫໍ ປວິສຕິ, ເອວໍ ປຣິຈເຍນ ວິຕກ຺ເກນ ວິນາປິ ອວິຕກ຺ກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕິ. ປຣິຈເຍນາຕິ ຈ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ກຠາວນາສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຈເຍນ. ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕາເນ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິຣຸຫນໍ ຈິຣປຣິຈິຕໍ; ເຕນ ຕໍ ກທາຈິ ວິຕກ຺ເກນ ວິນາປິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕເຕວ; ຍຖາ ຎາຓສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມສນວເສນ ຈິຣປຣິຈິຕໍ ກທາຈິ ¶ ຎາຓຣຫິຕມ຺ປິ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ; ຍຖາ ວາ ກິເລສສຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ກິເລສຣຫິຕມ຺ປິ ປຣິຈເຍນ ກິເລສວາສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ວາຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ວຈີໂຆສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍວິຕກ຺ໂກ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈິຕ຺ຕສຫຄໂຕ ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນນໂຕ. ວຈີສງ຺ຂາໂຣຕ຺ເວວ ປນສ຺ສ ນາມໍ ໂຫຕິ ຣຸຬ຺ຫິໂຕ, ຕໍສມຕ຺ຖຕານິໂຣຘໂຕ ວາ ສມ຺ຠວໂຕ ປນ ສງ຺ຂາໂຣຕິ. ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໍ ປຣິວາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕິວິເຘ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ເປ ກທາຈິ ກຕມໍ ປຣິວາເຣນ຺ຕີຕິ? ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ນານາສມນ຺ນາຫາຣເຫຕຸກຕ຺ຕາ, ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ຈ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ ຕິວິຘສ຺ສປິ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ສາຕິສຍໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ. ເອສ ນໂຍ ສມ຺ມາວາຈາທີສຸປິ.

໑໓໘. ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ເວຣມຓີ ວິຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ມຸສາວາທໂຕ ວິຣມຓສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ເຈຕນາປິ ເວຣສ຺ສ ມຓນໂຕ ວິນາສນໂຕ ວິຣຕິປີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິຣຕິປິ ເຈຕນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອາຣກາ ຣມຕີຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ທູຣໂຕ ສມຸສ຺ສາເຣຕິ. ວິນາ ເຕຫິ ຣມຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ເຕຫິ ວິນາ ຠວຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ທິຏ຺ເຐ ອທິຏ຺ຐວາທາທິໂຕ ມຸສາວາທາ. ວິເສສໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕ຺ຕາ ປຏິນິວຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ.

໑໔໐. ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນ-ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນ-ອິຣິຍາປຖປວຕ຺ຕນສງ຺ຂາເຕນ ປາປິຈ຺ຉຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ. ເອຕາຍ ກຸຫນາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ¶ ສີລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຕວິສຍລາຠເຫຕຸ ອກ຺ໂກສນຂຸໍສນວມ຺ຠນາທິວເສນ ປິສນໍ ຆຏ຺ຏນໍ ວິເຫຐນໍ ນິປ຺ເປໂສ. ອິໂຕ ລທ຺ຘໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ປຣສ຺ສ ທຕ຺ວາ ເອວໍ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີໍສຕີຕິ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີໍສນາ. ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕ ກຸຫນາທິວເສນ ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວ. ໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຊີວເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ, ‘‘ອາຊີໂວ ກຸປ຺ປມາໂນ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ເອວ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໑. ສມ຺ມາ ¶ ປສຕ຺ຖາ ໂສຠນາ ນິຍ຺ຍານິກາ ທິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ປຸຄ຺ຄໂລ. ຕສ຺ສ ປນ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ອວສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ປໂຫຕິ ຠວຕິ ຕາຍ ສເຫວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຄ຺ຄສມາຘິມ຺ຫິ ຐິເຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ – ‘‘ມຄ຺ຄສມ຺ມາສມາຘິມ຺ຫິ…ເປ… ສມ຺ມາຎາຓໍ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ກິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ? ຍຖາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ, ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ຐິໂຕ, ‘‘ສມ຺ມາຎາໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາສມາຘິປວຕ຺ຕິຍາ ປໂຫຕິ ສມ຺ມາຎາຓສ຺ສ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ຜລສມາຘິ ຕາວ ປວຕ຺ຕຕຸ, ມຄ຺ຄສມາຘິ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ອກຸປ຺ປຠາວຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມາຘິຠາວໂຕ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕເຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຜລງ຺ຄານີຕິ ຜລຠູຕານິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ, ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ. ສມ຺ມາຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສມ຺ມາຎາຓໍ ກຕ຺ວາ. ຜລໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຜລຘມ຺ມສຫຈຣິຕຕາຍ ວິປາກສຠາວຕາຍ ຈ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໓) ‘‘ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສຘມ຺ມາ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໑໔໒. ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາຕິ ນິຊ຺ຊີຣິຕາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນາສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວາເຣນ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຊີຣຓໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິຊ຺ຊີຣຓໍ ປນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ…ເປ… ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂນ ຍຖາທິຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ປາກຏກຣຓຏ຺ເຐນ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາສຈ຺ຉິກເຕ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຈ຺ຈນຠາເວນ.

ກຸສລປກ຺ຂາຕິ ¶ ອນວຊ຺ຊໂກຏ຺ຐາສາ. ມຫາວິປາກທາເນນາຕິ ມຫໂຕ ວິປຸລສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຸຂວິປາກສ຺ສ ເຈວ ກາຍິກາທິທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສ ຈ ທາເນນ.

ຍຖາ ¶ ມຫາວິປາກສ຺ສ ທາເນນ ມຫາຈຕ຺ຕາຣີສກໍ, ຕຖາ ພຫຸຕາຍປິ ມຫາຈຕ຺ຕາຣີສໂກຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຍ ກຖິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸອຕ຺ໂຖປິ ຫິ ມຫາ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ‘‘ມຫາຊໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໖໕). ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ທສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ ກຖິຕາ, ວຕ຺ຖຸເຠເທເນວ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາຕິ ວີສຕິ ໂຫຕິ. ຍຖາ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ມຄ຺ຄວເສນ ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ວີສຕິ, ຕຖາ ຜລວເສນ ເຕສຸ ເອວໍ ວີສຕິ. ກຖໍ ວາເຣປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ທສາຕິ ວີສຕິ? ເອວເມເຕ ທ຺ເວ ຈຕ຺ຕາຣີສການິ ປຸຣິເມນ ສທ຺ຘິໍ ຕໂຍ ຈຕ຺ຕາຣີສກາ ວິຠາວິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໔໓. ປສໍສິຍສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໍ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປສໍສິຍໍ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ປສໍສິຍສ຺ສ ຄຸຓປຣິຘໍສນມຸເຂເນວ ຫິ ນິນ຺ທິຍສ຺ສ ປສໍສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນາມາຍໍ ໂສຠນາຕິ ວທນ຺ໂຕປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຄຣຫຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ເອວມາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘; ມ. ນິ. ໒.໒໒໗) ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ; ຕສ຺ມາ ເອວໍວາທິໂນຕິ ເອວໍ ເຫຕຸ ປຏິກ຺ເຂປວາທິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອກ຺ກນ຺ຕນິຍາມາຕິ ໂອຄາຬ຺ຫມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາມາ. ເອວຣູປໍ ລທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຈູຬປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອທິໂສ ຫິ ‘‘ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ.

ອຕ຺ຕໂນ ນິນ຺ທາຠເຍນາຕິ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ນາເມເຕ ຄຣຫນ຺ຕີ’’ອາທິນາ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພນິນ຺ທາຠເຍນ. ຆຏ຺ຏນຠເຍນາຕິ ຕຖາ ປເຣສໍ ອາສາທນາຠເຍນ. ສຫຘມ຺ເມນ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ກາຕພ຺ພນິຄ຺ຄໂຫ ອຸປາຣມ຺ໂຠ, ຄຣຫໂຕ ປຣິຕ຺ຕາໂສ ອຸປາຣມ຺ຠຠຍໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປວາທຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປວາທຠເຍນາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາຈຕ຺ຕາຣີສກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ປຸພ຺ເພນາຕິ ¶ ¶ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ. ‘‘ອປຣໍ ວິເສສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິເສສວິສໂຍ ຈ ປຸພ຺ພສທ຺ໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ສີລປຣິປູຣຓາທິໂຕ ປຸພ຺ພວິເສສໂຕ’’ຕິ.

໑໔໕. ອາຣທ຺ໂຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາຘິໂຕ. ຍທຕ຺ຖາຍ ສາສເນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ວິເສສາປຕ຺ຕິ ຈ, ຕເທເວຕ຺ຖ ອປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕໍ ຌານວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ໂກມຸທີຕິ ກຸມຸທວຕີ. ຕທາ ກິຣ ກຸມຸທານິ ສຸປຸປ຺ຜິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ກຸມຸທານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂກມຸທີ’’ຕິ. ກຸມຸທານໍ ສມູໂຫ, ກຸມຸທານິ ເອວ ວາ ໂກມຸທາ, ເຕ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ໂກມຸທີຕິ. ປວາຣຓສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ມຫາປວາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ອາຄມນີຍສງ຺ຄຫຓໍ.

ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສາຕິ ອາຣຠິຕວິປສ຺ສນສ຺ສ, ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສິສ຺ສ. ຠິກ຺ຂູ ອິຘ ໂອສຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາຣິຕປວາຣຓາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘສ຺ສາມ, ຍຖາລທ຺ຘໍ ວິເສສຎ຺ຈ ປເວທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ. ອິເມ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິເມ ຕຣຸຓສມຖວິປສ຺ສນາ ຠິກ຺ຂູ. ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເສນາສນສປ຺ປາຍາທິອລາເຠນ. ອປລິພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ. ເສນາສນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕວສ຺ສຠາວໂຕ. ເອກສ຺ສ ທິນ຺ໂນປິ ສພ຺ເພສໍ ທິນ຺ໂນເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕສຸຕຏ຺ຐາເນເຍວ ເອກມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ໂອສຣິໍສຸ.

໑໔໖. ອລນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔, ໑໒໘, ໑໓໔, ໑໔໓) ວິຍ. ປຸຏພທ຺ຘໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອສິຕໍ ປຸໂຏສໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ໂອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

໑໔໗. ວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາມຸເຂເນວ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ກຖິຕາ. ນ ຫິ ເກວລາຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈໍ ສມິຊ຺ຌຕິ. ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ເຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣຣຸຈິກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

໑໔໙. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ¶ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ‘‘ຕສ຺ມາ ຕິຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທີສຸປິ ປີຕິປຏິສໍເວທິຕາທິວເສເນວ ¶ ເວທນານຸປສ຺ສນາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ສຸຂເວທນໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາມນສິກາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສາຘຸກໍ ມນສິກາຣ’’ນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎານາເມນ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປໂຍຄຕ຺ຕາ. ມນສິກາຣນາເມນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຠາວນາຍ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ມນສິກາຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ວິຕກ຺ກວິຈາເຣ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຈີສງ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ເຕສໍ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ມນສິກາຣປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ‘‘ມນສິກາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເວທນານຸປສ຺ສນາຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຫິສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ສຸຂາທີນໍ ເວທນານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເວທນາວ ເວທິຍຕິ, ເວທນາຍ ເອກນ຺ຕຠາວທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ເວທນານຸປສ຺ສນາຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕສ຺ສ ອນຸໂຍຄສ຺ສ.

ທ຺ວີຫາກາເຣຫີຕິ ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນຕິ ປີຕິສຫຄຕານິ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິ ປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ສມາປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ. ຌານປຏິລາເຠນາຕິ ຌາເນນ ສມງ຺ຄີຠາເວນ. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຕທາຣມ຺ມຓຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ນາມ ສປ຺ປປຣິເຍສນໍ ຈຣນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ອາສເຍ ປຏິສໍວິທິເຕ ໂສປິ ປຏິສໍວິທິໂຕວ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທພເລນ ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ; ເອວໍ ປີຕິຍາ ອາສຍຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິສໍວິທິເຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ຕສ຺ສາ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ວິເສສໂຕ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ລກ຺ຂຓປຏິເວຘາຕິ ປີຕິຍາ ສລກ຺ຂຓສ຺ສ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ຍຎ຺ຫິ ປີຕິຍາ ວິເສສໂຕ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິທິເຕ ສາ ຍາຖາວໂຕ ວິທິຕາ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ, ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ຌານປຣິຍາປນ຺ນໍ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ¶ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຌາເນປິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ຕາຍ ສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ເຕນ ຎາເຓນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕ຺ຕາ ¶ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓາ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ອວເສສປທານິປີຕິ ‘‘ທີຆໍ ປສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິອາທິປທານິປິ.

ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອິຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາປິ ໂຍຄິນາ ມນສິກາເຣນ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ປຏິລາໂຠຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ເວທນາສງ຺ຂາຕມນສິກາຣປຏິລາເຠນາ’’ຕິ.

ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ປຏິລທ຺ຘປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກິຎ຺ຈາປິ ກໂຣຕິ; ສຕິຎ຺ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີເຍວ ນາເມສ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາປິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຊຫຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ປຊຫຕີຕິ ປຫານໍ, ຎາຓໍ. ໂທມນສ຺ສວເສນ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ນີວຣຓປພ຺ພສ຺ສ. ປຫານກຣຎາຓນ຺ຕິ ປຊຫນຎາຓໍ. ວິປສ຺ສນາປຣມ຺ປຣນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ວິປສ຺ສນມາຫ. ສມຖປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ. ເອກໂຕ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ເອກຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ສຫຊາຕານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ໂຫຕີຕິ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອນາປຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ, ‘‘ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕໍ ຕໍ ປຊຫຕິ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ປວຕ຺ຕາຕິ ປຏິປນ຺ນາ. ເກວລໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ເມຕິ ນີວຣຓາທິຘມ຺ເມ ເອວ ປຫີເນ ທິສ຺ວາ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ປຊຫນຎາຓມ຺ປິ ຍາຖາວໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐).

໑໕໐. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ¶ ປວິຈິນຕີຕິ ອນິຈ຺ຈາທິປ຺ປກາເຣຫິ ວິຈິນຕິ ປສ຺ສຕິ. ນິຣາມິສາຕິ ກິເລສາມິສຣຫິຕາ. ກາຍິກເຈຕສິກທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ສາຘຸຠາວູປຄມເນນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ເອກສຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສຫຊາຕອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ປວຕ຺ຕາ ກາຍາຣມ຺ມຓາ ສຕິ, ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທວເສນ ເຈຕໍ ໂອກ຺ກມນໍ ໂອລິຍນໍ ໂກສຊ຺ຊໍ, ຕໂຕ ອຕິວຕ຺ຕນໍ ອຕິຘາວນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ຕທຸຠຍວິຘຸຣາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຠູຕາ ອໂນສກ຺ກນອນຕິວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຕາ. ອິທານິ ຍເຖວ ຫີຕິອາທິນາ ຕເມວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣໍ ¶ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕິ. ຕຸທນໍ ວາ ປໂຕເທນ. ອາກຑ຺ຒນໍ ວາ ຣສ຺ມິນາ. ນຕ຺ຖິ ນ ກາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກາຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ວິປສ຺ສນາວເສນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ. ນານາຣສລກ຺ຂຓາຕິ ນານາກິຈ຺ຈາ ເຈວ ນານາສຠາວາ ຈ.

໑໕໒. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒໗) ອານາປານາຣມ຺ມຓາ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕສຕິໂຍ ອາຣມ຺ມຓສີເສນ ຕທາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ຕາ ປເນກສນ຺ຕາເນ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂລກິຍາ, ຕາ ວຑ຺ຒມານາ ໂລກິຍໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕີນໍ ຜລຠູຕໍ ເຕຫິເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ ກິເລສນິພ຺ພານໍ, ອມຕມຫານິພ຺ພານເມວ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີນໍ ອຘິຄເມນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິປູຣຓຎ຺ຈສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອມຕສ຺ສານຸຠວນເມວ. ອິຘ ສຸຕ຺ເຕ ໂລກິຍາປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກຖິຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປີຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອິຕິ ໂລກິຍສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ກຖິຕໍ. ເຖໂຣຕິ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂວມິສ຺ສກນເຍນ ອາຄຕສຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ໂລກິຍໍ ອາຄຕໍ, ອິຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອາຄຕນ຺ຕິ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປຣິ ອາຄຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປຣິ ເທສນາຍໍ ອາຄຕໍ; ຕສ຺ມາ ໂລກິຍາ ເອວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິ ປຣິປູຣິກາ ກເຖຕພ຺ພາ ¶ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ໂຕເຍເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໕໓-໔. ຕປ຺ປຏິສຣຓານໍ ¶ ກາມາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ປຏິສຣຓຏ຺ເຐນ ເຄຫາ ກາມຄຸຓາ, ເຄເຫ ສິຕາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕິຍາ ອລ຺ລີນາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕາ. ສຣນ຺ຕີຕິ ເວຄສາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເວເຄນ ຫິ ປວຕ຺ຕິ ຘາວຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ກປ຺ປາຕິ ເຍ ເກຈິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ, ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ກາມຄຸຓສິຕາ ເອວາຕິ. ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວາຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ເອວ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ຠາວນາຍ ໂຄຈຣຠາວໂຕ ‘‘ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ກາຍຄຕາ, ຕໍ ກາຍຄຕາສຕິໍ. ສຕິສີເສນ ຕໍສຫຄເຕ ຠາວນາຘມ຺ເມ ວທຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍາທິເກ ຕໍຕໍໂກຏ຺ຐາເສ ສມຖວຕ຺ຖຸຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ; ຕຖາປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ວາ ເຕ ອາຣພ຺ຠ ອນິຈ຺ຈາທິມນສິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກາຍາຣມ຺ມຓາ ສຕີ ສຕິຠາເວນ ວຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ສຕິປຏ຺ຐາເນຕິ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໘; ມ. ນິ. ໑.໑໑໑), ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ກຖິຕາ, ຈຸຓ຺ຓກຊາຕານິ ອຏ຺ຐິການິ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ອິຘ ປນ ເກສາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິຓວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ອຸປຣິເທສນາຍ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສວິເຘນ ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາ.

໑໕໖. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ໂຍ ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາຍ ວສີຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ສຫຊາຕ-ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ-ນິສ຺ສຍ-ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ-ອຕ຺ຖິ-ອວິຄຕປຈ຺ຈຍວເສນ ວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕິ, ຕາຍ ສຫ ເອກີຠາວມິວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊາຠາເຄ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ¶ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາສຠາຄຕາຍ ຕເທກເທເສ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຜສ຺ສາທໂຍ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊານໍ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍຕາ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ໂນ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຍາຍ ຫິ ວິຊ຺ຊາຍ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍຕາ, ສາ ຕໍນິມິຕ຺ຕາຍ ວິຊ຺ຊາຍ ອຸປຈຣີຍຕີຕິ. ເອກາ ວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາ, ເສສາ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາຕິ ອຏ຺ຐສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ເອກໍ ‘‘ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣາ ຕສ຺ສາ ຠາຄຕາຍ ‘‘ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ຘິໍ ປວຕ຺ຕນສຠາວາສຸ ອຍເມວ ວິຊ຺ຊາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນິຍມສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊາຠາໂຄ ວິຍ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາປິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອາໂປຜຣຓນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູເຕນ ອາໂປກສິເຓນ ສພ຺ພໂສ ມຫາສມຸທ຺ທຜຣຓໍ ອາໂປຜຣຓໍ ນາມ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ຜຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອຕ຺ຖໍ ວາ ອາໂລກຜຣຓໍ ¶ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຜຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຠຍສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ສມຸທ຺ທງ຺ຄມານໍ ກຸນ຺ນທີນໍ ສມຸທ຺ທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສໍ ເຈຕສາ ຜຸຏຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຸນ຺ນທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກຎ຺ຈິເມວ ກາລໍ ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຸທກສ຺ສ ສມຸທ຺ທປຣິຍາປນ຺ນຠາວູປຄມນຕ຺ຕາ, ນ ພຫິ ມຫານທິໂຍ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕກາລຏ຺ຐິຕິກາຕິ.

ໂອຕາຣນ຺ຕິ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວສຣໍ, ຕໍ ປນ ວິວຣໍ ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອລມ຺ພນໍ. ຍາວ ປຣິໂຍສານາຕິ ມຕ຺ຕິກາປຸຎ຺ຊສ຺ສ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ.

໑໕໘. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຠິຎ຺ຎາຍ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວິກຸພ຺ພນາທິຘມ຺ມສ຺ສ. ອຠິຎ຺ຎາວ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຈ຺ຉິກິຣິຍາເປກ຺ຂາຍ, ອຠິຎ຺ຎາກາຣຓສ຺ສ ປນ ສິທ຺ຘິຍາ ປາກຏາ’’ຕິ. ມຣິຍາທພທ຺ຘາຕິ ອຸທກມາຕິກາມຸເຂ ກຕາ.

ຍຸຕ຺ຕຍານໍ ວິຍ ກຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິເຕ ກາເລ ສຸເຂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຕິຏ຺ຐາກຕາຍາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໍ ປາປິຕາຍ. ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຠາວນາພຫຸລີກາເຣຫິ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ. ປຣິຈຍກຕາຍາຕິ ອາເສວນທຬ຺ຫຕາຍ ສຸຈິຣໍ ປຣິຈຍາຍ. ສຸສມ຺ປຄ຺ຄຫິຕາຍາຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸກ຺ກໍສໍ ປາປິຕາຍ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຍາຕິ ອຕິວິຍ ສມ຺ມເທວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກຕາຍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ສງ຺ຂາຣຸປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໖໐. ສງ຺ຂາຣຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ¶ ¶ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘສຎ຺ຎິຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອວຘາຣຓໍ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ, ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍເຍວ ອຸປປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ນ ສຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ສຕ຺ໂຕ ຊີໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມິຈ຺ຉາວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຘມ຺ມວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຊນກຘມ຺ມວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາເມສຸ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣນປິ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫິຕາຕິ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣນ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເປກ຺ຂຓວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເປກ຺ຂາຍ ປນ ນ ອາຄໂຕ ‘‘ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣນາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິ ອາຄຕາ, ເອວໍ ກິຈ຺ຈໍ ອາຄຕໍ, ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ສຣູເປນ ອນາຄໂຕປິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ຠວູປຄກ຺ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ສຸຄຕິຠວູປຄານໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ.

໑໖໑. ໂລກິກາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ຄຫຓໂຕ. ຠວູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ໂອກປ຺ປນີຍສທ຺ຘາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ຕາທິສໍ ພຸທ຺ຘວຈນພາຫຸສຈ຺ຈໍ ອາມິສປຣິຈ຺ຈາໂຄ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ກມ຺ມຜລທິຏ຺ຐິ ຈ ອິເມ ສທ຺ຘາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຐເປຕີຕິ ປຓິທຫນວເສນ ຐເປຕິ. ປຓິທຫຕີຕິ ຫິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ສຫປຕ຺ຖນາຍາຕິ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ…ເປ… ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຍ ສຫ. ສທ຺ຘາທໂຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາທໂຍ ເອວ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂຣຓຏ຺ເຐນ ສງ຺ຂາຣາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ອຎ຺ເຎຫິ ວິສິຏ຺ຐຠວູປຫຣຓຏ຺ເຐນ ວິຫາຣາ ນາມາຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ.

ປຎ຺ຈຘມ຺ມາວ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕິ ເອເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄ. ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ. ເຈຕນາ ປເນຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣຕາຍ ສທ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ອຸປປຕ຺ຕິປກປ຺ປນວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຕ຺ຖນາຄຫເຓເນວ ຕສ຺ສາ ຄຫຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ຈິຕ຺ຕກຣຍຸຕ຺ຕຄຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນຘມ຺ມວເສນ ອວຘາຣຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ເຈຕນາ ຫິ ນາມ ກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສາ ອຸປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ປນ ກິຈ຺ຈກຣຓາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຕ຺ຖນາ ຈາຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສຫກາຣິໂນ ຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ນິຍາມກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ມຄ຺ຄາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ສທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ຈາຕິ ອຸຠເຍ ຘມ຺ມາ ສຫິຕາ ¶ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ວິເສເສນ຺ຕາ ຄຕິໍ ນິຍເມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ອນິຍຕໍ ເກວລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມາຍູຫນໂຕ ປນ ປເຄວ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຠຸຕ຺ວາ ສຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ກາລນິຍໂມ, ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຍທາ ກທາຈິ ປຕ຺ຖນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ ອິທໍ ຈາຣິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຠວປຕ຺ຖນາ ຍາວ ມຄ຺ເຄນ ນ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຠິນວກຕູປຈິຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ປຸນ ຕຖາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາ ນິຍເມຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ນ ປຕ຺ຖນາ ຕສ຺ສ ຄຕິ ອນິພທ຺ຘາ’’ຕິ.

໑໖໕. ສພ຺ພໂສວາຕິ ‘‘ອິທໍ ກາຬກໍ ສາມໍ ເສຕໍ ຫຣິຕໍ ມຓ຺ຑລໍ ອປຣິມຓ຺ຑລໍ ຈຕຸຣໍສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໂສວ ປາກຏໍ ໂຫຕິ.

໑໖໗. ສຸນ຺ທໂຣຕິ ກາຬກາທິໂທສຣຫິຕຕາຍ ໂສຠໂນ. ອາກຣສມ຺ປນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ນອາກຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ໂຘວນາທີຫີຕິ ໂຘວນຕາປນມຊ຺ຊນາທີຫິ.

໑໖໘. ໂລກຘາຕູນໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ ສຕສຫສ຺ໂສ. ຕສ຺ສ ປນ ຕຕ຺ຖ ໂອຠາສກຣຓໍ ປາກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂລກຜຣຓພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ. ອຍເມວ ນໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ສຫສ຺ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ນິກ຺ເຂນ ກຕນ຺ຕິ ນິກ຺ຂປຣິມາເຓນ ຊມ຺ໂພນເທນ ກຕໍ. ນິກ຺ຂໍ ປນ ວີສຕິສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ປຎ຺ຈວີສຕິສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ສຸວຓ຺ຓໍ ນາມ ຈຕຸຘຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນກ຺ຂມໍ ນ ໂຫຕິ ປຣິຕ຺ຕຠາວໂຕ. ອຕິເຣເກນາຕິ ປຎ຺ຈສຸວຓ຺ຓອຕິເຣເກນ ນິກ຺ຂປ຺ປມາຓໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕນ. ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ປນ ນ ໂຫຕິ ອວິປຸລຕາຍ ອຸຬາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຏ຺ຐານໂຕ. ອວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາຍ ເອວ ຜຣຸສຘາຕຸກໍ ຂາຍຕິ. ຕາສູຕິ ຕາສຸ ຠູມີສຸ, ຍຕ຺ຖ ສາຂາ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ເຕຕິ ສຸວຓ຺ຓງ຺ກຸຣາ. ປຈິຕ຺ວາຕິ ຕາເປຕ຺ວາ. ສມ຺ປຫຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມຸຊ຺ຊລີກຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ໂຘຕຆຏ຺ຏິຕປມຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ, ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກເລປໍ ກຕ຺ວາ ໂຘຕຎ຺ເຈວ ປາສາຓາທິນາ ຆຏ຺ຏິຕຎ຺ຈ ເອຬກໂລມາທິນາ ປມຊ຺ຊິຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕເທວາຕິ ¶ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ອາໂລກຜຣຓເມວ. ອຖ ວາ ຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຜຣຓໍ, ອາໂລກຜຣຓມ຺ປິ ເອຕເທວ. ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ໂຍຄີ ກສິຓາໂລເກນ ຜຣຕິ; ຕຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຜຸສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຜຣເຓ ທສ຺ສິເຕ ອາໂລກຜຣຓໍ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ‘‘ຜຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ. ອວິນາເສນ຺ເຕນາຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ເນນ.

ກສິຓຜຣຓໍ ¶ ວິຍາຕິ ກສິໂຓຠາເສນ ຜຣຓໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ມຓິປຠາຜຣຓສ຺ສ ວິຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຘາຕຸຜຣຓສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣີຣປຠາ ປນ ນິກ຺ຂປຠາສທິສາຕິ, ‘‘ນິກ຺ໂຂປມ຺ເມ ສຣີຣຜຣຓໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປາຬິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ນາມ ນິຈ຺ຉິຕາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອວິນິຈ຺ຉິຕາຍ ປນ ນຕ຺ຖິ ວິຍາຕິ ອກຖນໍ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອນາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຍຖາ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວິຍາ’’ຕິ ວຈນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ພ຺ຍາມປ຺ປເທເສ ສພ຺ພກາລໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ວິຍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຣີຣຜຣຓໍ ສຣີຣາຠາຍ ປຕ຺ຖຣຓໍ ສພ຺ພກາລິກໍ. ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ອິຕຣານິ ຜຣຓານິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ຜຣຓປທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ‘‘ອຘິມຸຈ຺ຈເນເນວ ຜຣຓ’’ນ຺ຕິ. ປຕ຺ຖຣຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຜຣຓວເສນ ປຕ຺ຖຣຕິ. ຊານາຕີຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ຊານາຕິ.

໑໖໙. ອາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸເຠ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາຠາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິເກ ເທເວ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຘາຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ສຸຠາຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິເກ. ເຕນາຫ – ‘‘ປາຏິເຍກ຺ກາ ເທວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ສາຘາຣຓໂຕ ກຕາຍປິ ປຕ຺ຖນາຍ ຌານງ຺ຄໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠາວິຕຎ຺ເຈ, ປຣິຕ຺ຕາເຠສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌິມຎ຺ເຈ, ອປ຺ປມາຓາເຠສຸ, ປຓີຕຎ຺ເຈ, ອາຠສ຺ສເຣສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຠາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ເວຫປ຺ຜລາທິວາຣາ ປາກຏາເຍວາ’’ຕິ.

ກາມາວຈເຣສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕູຕິອາທິນາ ສທ຺ຘາທີນໍ ອຊ຺ຌານວິປສ຺ສນານໍ ກຖໍ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອາສງ຺ກຕິ. ອິຕໂຣ ສທ຺ຘາທີນໍ ອຊ຺ຌານສຠາວຕ຺ເຕປິ ຌານວິປສ຺ສນານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາທິວເສນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອາວຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສີລນ຺ຕິ ສມ຺ຠາຣສີລໍ. ອນາຄາມີ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊໂນ ສມາໂນ ສເຈ ສພ຺ພໂສ ອຸປປຕ຺ຕິໂຍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຣິຍຠູມີສຸ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ຍຖູປຈິຕຌານກມ຺ມຸນາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນາຄາມິ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ. ອາສວກ຺ຂຍນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປຫານໍ ປາປຸຓາຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສງ຺ຂາຣຸປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ອນຸປທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໓. ສຸຎ຺ຎຕວຄ຺ໂຄ

໑. ຈູຬສຸຎ຺ຎຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗໖. ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ¶ ¶ ກຕ຺ວາຕິ ສມາປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ນາມ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເຖໂຣ ປນ ຠຄວໂຕ ວຕ຺ຕກຣຓຕ຺ຖໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ວີຕິວຕ຺ເຕ ອິທໍ ນາມ ຠຄວໂຕ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖກໍເຍວ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຸຎ຺ຎຕາຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ອິຕເຣ, ‘‘ນ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມີ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວາທໍ ປຏິເສເຘຕິ. ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ນິຈ຺ຈສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເສກ຺ຂານຎ຺ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິເວໂຘ ປາເທສິໂກ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເຖໂຣ ສຸຎ຺ຎຕາກຖໍ ໂສຕຸກາໂມ ຊາໂຕ. ຘຸເຣນ ຘຸຣໍ ປຫຣນ຺ເຕນ ວິຍາຕິ ຣຖຘຸເຣນ ຣຖຘຸຣໍ ປຫຣນ຺ເຕນ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ສຸຎ຺ຎຕາ…ເປ… ວຕ຺ຖຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ໂຍຊນາ. ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ເອກໍ ສຸຎ຺ຎຕາປທໍ.

ປຸພ຺ເພປາຫນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວາ ປຐມໂພຘິຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຎ຺ຎຕາວິຫາຣພາຫຸລ຺ລໍ ປກາເສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໂພຘິຍມ຺ປີ’’ຕິ ອາຫ. ເອໂກຕິອາທິ ເຖຣສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕາກຖາຍ ຠາຊນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ໂສຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂສຕຸມ຺ປິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕຸມ຺ປິຕິ ຍຖາຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາປຣິຈຍວເສນ ຫທເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ອວິນຏ຺ເຐ ກາຕຸມ຺ປິ. ກເຖຕຸມ຺ປີຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ທສ຺ເສຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ. ກຏ຺ຐຣູປໂປຕ຺ຖກຣູປຈິຕ຺ຕຣູປວເສນ ກຕາຕິ ຖມ຺ຠາທີສຸ ອຸຕ຺ຕິຣິຕ຺ວາ ກຕານໍ ກຏ຺ຐຣູປານໍ, ນິຍ຺ຍູຫາທີສຸ ປຏິມາວເສນ ຣຈິຕານໍ ໂປຕ຺ຖກຣູປານໍ, ສິຕ຺ຕິປສ຺ເສ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມວເສນ ວິຣຈິຕານໍ ຈິຕ຺ຕຣູປານຎ຺ຈ ກຕາ ນິຏ຺ຐປິຕາ. ເວສ຺ສວຓມນ຺ຘາຕາທີນນ຺ຕິ ປຏິມາຣູເປນ ກຕານໍ ເວສ຺ສວຓມນ຺ຘາຕຸສກ຺ກາທີນໍ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ມວເສນາຕິ ອາຣາມາທິຈິຕ຺ຕກມ຺ມວເສນ. ສຓ຺ຐິຕມ຺ປີຕິ ອວຍວຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕມ຺ປິ. ຊິຓ຺ຓປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓານໍ ນິຍ຺ຍູຫກູຏາຄາຣປາສາທາວຍວານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ¶ ຣຫສ຺ສສຎ຺ຎາເຓນ ຐປິຕໍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ¶ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈ ວິນິຍຸຎ຺ຊນວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ອຍໍ ມິຄາຣມາຕຸປາສາໂທ ສຸຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິວາ ຈ. ເອກຠາວໍ ເອກໍ ອສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເອກຕ຺ຕໍ ເອໂກ ອສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາໂມຕິ ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ເຄຫສນ຺ນິເວສວີຖິຈຈ຺ຈຣສິງ຺ຆາຏກາທິເກ ອຸປາທາຍ ຄາໂມຕິ ໂລກຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ. ກິເລສວເສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ອນຸນຍປຏິຆວເສນ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ‘‘ປວຕ຺ຕວເສນ ວາ ກິເລສວເສນ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມນຸສ຺ສສຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຆຣາທິສຎ຺ຎາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສຎ຺ຎາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍສ຺ມາ ຣຸກ຺ຂາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຕວນສຓ຺ຑາທໂຍ ອນ຺ໂຕຄຘາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຕໍ ວິຠາຄໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ອຣຎ຺ຎໍເຍວ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ໂອຕຣຕີຕິ ອນຸປ຺ປວິສຕິ. ອຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນິຈ຺ຉິໂນຕິ. ປວຕ຺ຕທຣຖາຕິ ຕຖາຣູປາຍ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ໂອຬາຣິກຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິສິທ຺ຘາ ທຣຖາ. ກິເລສທຣຖາຕິ ອນຸນຍປຏິຆສມ຺ຠວາ ກິເລສທຣຖາ. ທຸຕິຍປເທຕິ ‘‘ເຍ ອສ຺ສຸ ທຣຖາ ມນຸສ຺ສສຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ. ມນສິກາຣສນ຺ຕຕາຍ, – ‘‘ນາຍໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ໂອຬາຣິກາ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ສງ຺ຂາຣທສ຺ສນທຣຖານໍ ສຸຂຸມຕາ ສລ຺ລຫຸກຕາ ຈ ຈຣິຕຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕທຣຖມຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ຍໍ ກິເລສທຣຖຊາຕໍ, ຕໍ ອິມິສ຺ສາ ທຣຖສຎ຺ຎາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປວຕ຺ຕທຣຖມຕ຺ຕໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ວິຊ຺ຊມານເມວ ອຕ຺ຖິ ອິທນ຺ຕິ ປຊານາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສຸຎ຺ຎຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິ. ສຸຎ຺ຎຕາ ສຫຈຣິຕຎ຺ຫິ ສຸຎ຺ຎໍ, ອິຘ ສຸຎ຺ຎຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໗໗. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ ເອວໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣມານຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ. ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ວິເສສານຘິຄມນໂຕຕິ, ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ມນສິກາເຣນ ຌານາທິວິເສສສ຺ສ ອຘິຄມາຠາວໂຕ, ‘‘ປຖວີ’’ຕິ ມນສິກາເຣນ ວິເສສາຘິຄມນໂຕ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ວປິເຕ ສາລິອາທໂຍ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຘຸວເສວນນ຺ຕິ ນິຍຕເສວນໍ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສມ຺ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນເສໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ປຖວິໍ ປຏິຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຕາ ຫິ ສຎ຺ຎາຕິ.

ປຖວີກສິເຓ ¶ ໂສ ປຖວີສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ນ ປກຕິປຖວິຍໍ. ຕສ຺ສາຕິ ປຖວີກສິຓສ຺ສ. ເຕຫີຕິ ¶ ຄຓ຺ຑາທີຫິ. ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕິ ຍຖາ ວລີນໍ ເລໂສປິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ອາໂກຏິຕໍ. ນທີຕຬາກາທີນໍ ຕີຣປ຺ປເທໂສ ອຸທກສ຺ສ ອາກຣຏ຺ເຐນ ກູລໍ, ອຸນ຺ນຕຠາວໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໍ ກູລໍ ວິຍາຕິ ອຸກ຺ກູລໍ, ຠູມິຍາ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐານໍ. ວິຄຕໍ ກູລນ຺ຕິ ວິກ຺ກູລໍ, ນີຈຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈນີຈ’’ນ຺ຕິ. ເອກໍ ສຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອກໍ ປຖວີຕິສຎ຺ຎໍເຍວ.

໑໘໒. ສຕິປິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕວິຣເຫ ຍາທິສານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາເວນ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິວິຣຫິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸມຫາຠູຕິກໍ ຈຕຸມຫາຠູຕນິສ຺ສິຕໍ. ສຬາຍຕນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິສຬາຍຕນສຫິຕໍ.

໑໘໓. ວິປສ຺ສນາຍ ປຏິວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຸນ ວິປສ຺ສນໍ. ອິຘາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕຍຖາຘິຄຕມຄ຺ຄຜລໍ ວທຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄ ເຈວ ອຣິຍຜເລ ຈາ’’ຕິ. ອຸປາທິເສສທຣຖທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ກິເລສຸປຘິຍາ ປຫີນາຍ ຂນ຺ໂຘປຘິ ອວິສິຏ຺ຐາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ທຣຖາ ອຸປາທິເສສທຣຖາ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍສ຺ມາ ວິສຍໂຕ ຄາມສຎ຺ຎາ ໂອຬາຣິກາ, ມນຸສ຺ສສຎ຺ຎາ ສຸຂຸມາ, ຕສ຺ມາ ມນຸສ຺ສສຎ຺ຎາຍ ຄາມສຎ຺ຎໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ມນຸສ຺ສສຎ຺ຎາປິ ສຠາຄວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ໂອຬາຣິກາ, ສຠາຄວຕ຺ຖຸໂຕ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາ ສຸຂຸມາ, ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ມນຸສ຺ສສຎ຺ຎໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ປຖວີສຎ຺ຎາທິນິວຕ຺ຕເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອນຸປຸພ຺ເພນາຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ. ນິຈ຺ຈສາຣາທີນໍ ສພ຺ພໂສ ອວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ.

໑໘໔. ສຸຎ຺ຎຕຜລສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຜລຠູຕຕ຺ຕາ, ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ວເສນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕຜລສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ຍສ຺ມາ ອຕີເຕ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອເຫສຸໍ, ອນາຄເຕ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິທານິ ປນ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ຘຣມານຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ, ‘‘ເອຕຣຫິປິ ພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກສງ຺ຂາຕາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຘຣນ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຠວນ຺ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬສຸຎ຺ຎຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ມຫາສຸຎ຺ຎຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘໕. ຉວິວຓ຺ເຓນ ¶ ¶ ໂສ ກາໂຬ, ນ ນາເມນ. ປລາລສນ຺ຖາໂຣຕິ ອາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂກຈ຺ຉຈິມິລິກາກຏສາຣາທີນໍ ຄຫຓໍ. ຄຓຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ຄຓພນ຺ຘນວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ.

ຍທິ ສໍສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກປຸພ຺ພຠາຄາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ໂກ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິຕກ຺ກປຸພ຺ພຠາຄາ, ປຸຈ຺ຉາ. ສາ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂນ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ, ວິຕກ຺ໂກ ປນ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ນຸ ໂຂ ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ຕທາ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກສ຺ສ ຕພ຺ຠາວໂຊຕໂນຍໍ ນຸ-ກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ວິຕກ຺ກປຸພ຺ພຠາເຄ ຈາຍໍ ນຸ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ໂນ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ‘‘ນ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ໂສຠຕິ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໕) ອຸປຣິເທສນາວເສນ ມຕ຺ຖກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອວິນິຈ຺ຉິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ວິສຸໍ ວິນິຈ຺ຉິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ທິສ຺ວາ ນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໖). ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ.

ຍຖາ ນທີໂອຕິຓ຺ຓໍ ອຸທກໍ ຍຖານິນ຺ນໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂສ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຓວາໂສ ນທີໂອຕິຓ຺ຓອຸທກສທິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸວິນ຺ທາທິນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາວໂຕ ນາຬິຍໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ນິຣນ຺ຕຣາເນວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຸຓ຺ຓຠຣິຕາ ນາຬິ ວິຍາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕປຓ຺ຓາສ ກຸລສຕສຫສ຺ສານີຕິ ສຕ຺ຕສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ປຎ຺ຎາສ ກຸລານໍເຍວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ວເສນ ສຕ຺ຕ ໂກຏິໂຍ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ.

ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ, ກຖໍ? ກາມຎ຺ຈາຍໍ ໂລກປກຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສາສເນ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ໂສຕິ ອາຫ – ‘‘ມຍາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຠາວສິທ຺ຘໍ. ສໍເວໂຄຕິ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ຄິລານຸປຏ຺ຐານໂອວາທານຸສາສນິອາທິວເສນ ສມາຄມສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຄຓເຠທນນ຺ຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ວິເວຈນໍ.

໑໘໖. ກຕປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ¶ ¶ ປຸພ຺ເພ ກຕສໍວິຘານສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ. ໂນຕິ ອມ຺ຫາກໍ. ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ອນາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ.

ສກຄເຓນ ສຫຠາວໂຕ ສງ຺ຄຓິກາຕິ ອາຫ ‘‘ສກປຣິສສໂມຘານ’’ນ຺ຕິ. ຄໂຓຕິ ປນ ອິຘ ຊນສມູໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາຊນສໂມຘານ’’ນ຺ຕິ. ໂສຠຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມານໂຕ. ກາມໂຕ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ນິກ຺ຂໂມ, ເອວໍ ນິກ຺ຂມວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂໍ. ຄຓສງ຺ຄຓິກາກິເລສສງ຺ຄຓິກາຫິ ປວິວິຕ຺ຕິ ປວິເວໂກ. ປວິເວກວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂໍ. ຣາຄາທີນໍ ອຸປສມາວຫໍ ສຸຂໍ ອຸປສມສຸຂໍ. ມຄ຺ຄສມ຺ໂພຘາວຫໍ ສຸຂໍ ສມ຺ໂພຘິສຸຂໍ. ນິກາເມຕພ຺ພສ຺ສ, ນິກາມໍ ວາ ລາຠີ ນິກາມລາຠີ. ນິທຸກ຺ຂໍ ສຸເຂເນວ ລຠຕີຕິ ອທຸກ຺ຂລາຠີ. ກສິຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອປ຺ປກນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອກສິຣລາຠີຕິ ວິປຸລລາຠີ’’ຕິ.

ສາມາຍິກນ຺ຕິ ສມເຍ ກິເລສວິມຸຈ຺ຈນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ສາມາຍິກໍ ມ-ກາເຣ ອ-ກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕສມເຍ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຈ ກມນີຍໍ ມໂນຣມ຺ມໍ. ອສາມາຍິກໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຕິອາທິນາ ສງ຺ຄຓິກາຣາມສ຺ສ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍິກຠາວໍ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສຫ ນິທສ຺ສເນນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາ ທຸວິຘາ ອນ຺ຕຣາຍິກຕາ ໂວທານຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸກາ, ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸກາ ຈ.

ເຕ ປຐມໍ ‘‘ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ວິຠາເວຕຸໍ, ‘‘ອິທານິ ໂທສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຏ຺ຐິຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ນ຺ຫາຣຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ມໍສຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕ ຣູປນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖) ວິຍ ອິຘ ຣູປສທ຺ໂທ ກຣຊກາຍປຣິຍາໂຍຕິ ‘‘ຣູປນ຺ຕິ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ນາຫໍ, ອານນ຺ທ…ເປ… ໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕານໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການມ຺ປິ ອສປ຺ປາຍວຊ຺ຊນສປ຺ປາຍເສວນວເສນ ກາຍສ຺ສ ປຣິຫຣຓໍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕໍ ປນ ໂຍ ກລ຺ລສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຘມ຺ມສາຘນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສາຘນຕາວເສນ. ຘມ຺ມສາຘນຠາວຎ຺ຫິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອສປ຺ປາຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍວເສນ ໂປເສຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ ກາຍສ຺ສ ປຣິຫຣຓໍ, ນ ໂສ ກາເຍ ອຠິຣໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເປກ຺ຂາຍ ວິໂນທິຕພ຺ໂພ ຕາທິໂສຕິ. ອຸປາລິຄຫປຕິໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ທສພລສາວກຕ຺ຕຸປຄມນສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໑໘໗. ມຫາກຣຸຓາວເສນ ¶ ປຣິວຸຕາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນປິ ເອກນ຺ຕວິເວກຊ຺ຌາສຍຕ຺ຕາ ເອກໂກວ. ເອເຕນ ສຕ຺ຖຸໂນ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ປວິເວກຕ຺ເຕນ ວິວິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣູປາຣູປປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕຫິ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູປາທີນໍ ສງ຺ຂຕນິມິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ສນ຺ຕຕຣປຓີຕຕມຠາເວນ ວິເສສໂຕ ສິໂນຕິ ພນ຺ຘຕີຕິ ວິສໂຍ, ໂສ ເອວ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎຕຜລສມາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຘິວິເວກຕາຍ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອິຘ ວິເວໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ວິເວກນິນ຺ເນນາ’’ຕິອາທິ. ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ອາສວຏ຺ຐານິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ວິຄຕນ຺ເຕນ, ເອວໍຠູຕໍ ເຕສໍ ພ຺ຍນ຺ຕິຠາວໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ພ຺ຍນ຺ຕິຠູເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຍ຺ໂຍຊນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຊນິກໍ. ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ພກຖາ ອຸຍ຺ໂຍຊນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຍ຺ໂຍຊນິກປຏິສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເຕລປາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ຍຖາ ເຕລປາໂກ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາໂລ ນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມາປຕ຺ຕິກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຍຖາ ຫິ ກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ເຕລໍ ປຈນ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ເຕລກິຈ຺ຈໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຍທິ ວາ ປຕ຺ຖິນ຺ນປາໂກ, ຍທິ ວາ ມຊ຺ຌິມປາໂກ, ຍທິ ວາ ຂຣປາໂກ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ກາລໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ປຈຕິ, ເອວໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ໂຕ ຈ ວິເວກນິນ຺ເນເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ. ທ຺ເວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານິປິ ຕທຠິນີຫຕມໂນວິຎ຺ຎາຓວເສນ ນິພ຺ພານນິນ຺ນາເນວ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຎ຺ຎາຕຕາຍ ປຓີຕານມ຺ປິ ຣູປາທີນໍ ອາປາຖຄມເນ ປເຄວ ອິຕເຣສໍ ປຏິກູລຕາວ ສຸປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ຆມ຺ມາຠິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສີຕຊລຏ຺ຐານນິນ຺ນຕາ ນິພ຺ພານນິນ຺ນເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອຕິວິຍ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວໂຕ.

໑໘໘. ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາຕິ ¶ ອິຘ ຌານາຣມ຺ມຓໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ. ອປຄຸຓປາທກຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວິປສ຺ສນາວິເສສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຕໍ, ອນຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສມ຺ປຊ຺ຊນຠາວຊານເນນາຕິ ອິທານິ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ນ ໂຫຕິ, ອຸປ຺ປຖເມວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຊານເນນ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ເອວ ປາທເກ ຌາເນ ອວຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປຄຸຓປາທກຊ຺ຌານໂຕ’’ຕິອາທິ. ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ສມ຺ມາ ນ ສມາຫິຕຕ຺ຕາ. ໂສ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມາ ¶ ມຍ຺ຫໍ ນິຊ຺ຊຏາ ນິຄຸມ຺ພາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ພຫິທ຺ຘາຘມ຺ເມ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍໍ ເອກຈ຺ເຈສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ອິຕເຣປິ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍຸເມວາ’’ຕິ ປຣສ຺ສ…ເປ… ມນສິ ກໂຣຕິ. ປາທກຊ຺ຌານວເສນ ວິຍ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານວເສນປິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນຸ ໂຂ ກຖນ຺ຕິ ອາເນຎ຺ຊໍ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ມຍ຺ຫໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວຫຕີຕິ. ປາທກຊ຺ຌານເມວາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕເມວ ຌານໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ວິປສ຺ສນາຍ ຕິກ຺ຂວິສທຕາປາທນາຍ. ອວຫນ຺ເຕ ນິປຸຓາຠາເວນ ເຉທນກິຣິຍາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ. ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ຕິກ຺ຂກມ຺ມກຣຓໍ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຫາເຣນາຕິ ອາຫ – ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ມນສິກາໂຣ ວຫຕີ’’ຕິ.

໑໘໙. ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ເມຕິ ວີຖິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສາຠາວໂຕ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊານເນນ. ອິຣິຍາປຖໍ ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປຣິສ຺ສໂມ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູປໍ ຕສ຺ສ ກາລໍ ເນຕ຺ວາ ປມາຓເມວ ປວຕ຺ຕເນນ ອິຣິຍາປຖໍ ອໂຫເປຕ຺ວາ. ສພ຺ພວາເຣສູຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາສຍນວາເຣສຸ. ກຖາວາເຣສຸ ປນ ວິເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ, ‘‘ອິມິນາ ວິຫາເຣນາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໐. ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ໂອຬາຣິກກາມຣາຄພ຺ຍາປາທສຠາຄາຕິ ອາຫ – ‘‘ວິຕກ຺ກປຫາເນນ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ກາມຄຸເຓສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣເຓຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ¶ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓເມວ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ສມຸທາຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸທາຈຣຓໂຕ’’ຕິ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຈຕໂສ’’ຕິ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ ເອ-ກາຣສ຺ສ ຈ ອກາໂຣ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເອຕນ຺ຕິ.

໑໙໑. ອນຸສໂຍຕິ ມານານຸສໂຍ ຠວຣາຄານຸສໂຍ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍຕິ ຕິວິໂຘປິ ອນຸສໂຍ ປຫີຍຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ, ‘‘ຕໂຕ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ຜລໍ, ຜລໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ປຫີນຠາວໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ຊານເນນ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ກຸສລໂຕ ອາຍາຕີຕິ ອາຍໂຕ, ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ກຸສລາຍຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລໂຕ ອາຄຕາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ເນສໍ ກຸສລາຍຕິກຕ຺ຕໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ໂຫຕິ ສຫຊາຕວເສນປີຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ¶ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ເກຈິ ໂລກິຍາ, ເກຈິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ; ອຖ ກສ຺ມາ ວິເສເສນ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ໂລເກ ອຸຕ຺ຕຣາ ວິສິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ເຕນ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ອຸຕ຺ຕມຠາເວນ ຌານາທໂຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ໂລກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຓໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ຕໍ ມາຣສ຺ສ ອວິສໂຍ ອກາມາວຈຣຕ຺ຕາ, ປເຄວ ຕໍ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕໍ ສຸວິກ຺ຂາລິຕມລນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ເອໂກ ອານິສໍໂສ ອຕ຺ຖິ ຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມກຖາປຏິລາໂຠ.

໑໙໒. ເອຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ເກວລສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍວເສນາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ສປ຺ປາຍວເສນ ທສກຖາວຕ຺ຖູນິ ອາຄຕານີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອສປ຺ປາຍກຖາວຊ຺ຊນປຸພ຺ພິກາຍ ສປ຺ປາຍ ກຖາຍ ວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍວເສນ ອາຄຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິວເສນາຕິ ສຣູເປນ ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕານິປິ ທສກຖາວຕ຺ຖູນິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ‘‘ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິວເສນ ອາຄຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິປູຣຓວເສນ ສຣູປໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ.

໑໙໓. ອນຸອາວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ¶ ອນຸອນຸ ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປຍິຣຸປາສນາທິວເສນ ອນຸກູລຍນ຺ຕິ. ມຸຈ຺ຉນຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຸຈ຺ຉນາກາຣໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ປຕ຺ຖນາ ນາມ ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຕ຺ເຖຕິ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ກິເລສູປທ຺ທເວນາຕິ ກິເລສສງ຺ຂາເຕນ ອຸປທ຺ທເວນ. ກິເລສາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ມຫານຕ຺ຖກຣຓໂຕ ‘‘ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກິເລສູປທ຺ທເວນ ອນ຺ເຕວາສິໂນ, ອຸປທ຺ທໂວ ອນ຺ເຕວາສູປທ຺ທໂວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອຸປທ຺ທໂວ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣຸປທ຺ທໂວຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເສສຸປທ຺ທເວສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ. ຄຸຓມຣຓໍ ກຖິຕໍ, ນ ຊີວິຕມຣຓໍ.

ອປ຺ປລາຠາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກລາຠີ ວິເສສານໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມຈາຣຸປທ຺ທໂວ ທຸກ຺ຂວິປາກຕໂຣ ເຈວ ກຏຸກວິປາກຕໂຣ ຈາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິກູປທ຺ທໂວ ຫິ ພາຫິຣກສມຍວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣຸປທ຺ທໂວ ປນ ສາສນວເສນ. ທຸຣກ຺ຂາເຕ ຫິ ຘມ຺ມວິນເຍ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ນ ມຫາສາວຊ຺ຊາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ສິຖິລວາຍາມຠາວໂຕ; ສ຺ວາຂ຺ຍາເຕ ປນ ຘມ຺ມວິນເຍ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊາ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພາຫິຣຠາວກຣຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສາສເນ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໑໙໖. ຕສ຺ມາຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພປຣາເປກ຺ຂໍ ປຸຣິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສນນ຺ຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ມິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມິຕ຺ຕວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມິຕ຺ຕວຕາ, ຕາຍ. ມິຕ຺ຕວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມິຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ສປຕ຺ຕວຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອິມິນາ ປເຄວ ອິຕຣໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາວເກສຸ ຫິຕປຣກ຺ກມນໍ ໂອວາທານຸສາສນີຫິ ປຏິປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຖາ ນ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາມກມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸລາລຠາຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ວິຍ ອາມກຠາຊເນສຸ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເກວລໍ ຊານາເປນ຺ໂຕ ນ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ. ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ໂລກິຍຄຸຓາປິ ອິຘ ສາໂຣຕ຺ເວວ ອຘິປ຺ເປຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາສຸຎ຺ຎຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປກາ ¶ ¶ ຈ ນິປາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາຣຫໍ ຕໍຕໍວິຠຕ຺ຕິອຕ຺ຖທີປກາ, ອິຘ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈໂນ ຍຕ຺ຣສທ຺ໂທ, ຫິສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ນາມສທ຺ໂທ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ໂຖ, ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ປນ ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຖນິທ຺ທິຏ຺ຐຕາຍ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍສໂຕ ປເນຕໍ ປທຕ຺ຕຍໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ, ‘‘ຍຕ຺ຣາຕິ ນິປາຕວເສນ ອນາຄຕວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປປຎ຺ຈສທ຺ໂທ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຉິນ຺ນວຏຸເມຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ອກຸສລກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ຈ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ວຏຸມນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ນິປາຕວເສນ ຍຕ຺ຣສທ຺ທໂຍເຄນ. ອນາຄຕວຈນນ຺ຕິ ອິທໍ ອນາຄຕວຈນສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຄຕຕ຺ຖວາຈີ ຫິ ອນາຄຕວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ອຕີໂຕຕິ. ອນຸສ຺ສຣີຕິ ອິທໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ອນຸສ຺ສຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ທປໂຍຄສ຺ສ ອຕີຕວິສຍຕ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາ ກຖາ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ຠຄວໂຕ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ໂຫຕິເຍວ.

ຂຕ຺ຕິຍຊຈ຺ຈາຕິອາທິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນາຍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິຍາ ອຸທິໂຕທິຕາຍ. ພ຺ຣຫ຺ມຊຈ຺ຈາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊຈ຺ຈາ. ເອວໍໂຄຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນາຕິ ປາຣມິຕາສມ຺ຠູເຕນ ພຸທ຺ຘາເວຓິກຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ໂລກິເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ຈ ສີເລນ. ເອວໍສີລາຕິ ອນວເສສສີລານໍ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກຣເຓນ ເອວໍສີລາຕິ ອນຸສ຺ສຣິສ຺ສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ຍຖາ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ເອວໍ ສມາຘິປກ຺ຂາ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ສຕິວີຣິຍາທໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ສມາຘິປກ຺ຂານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິຫາໂຣ ຄຫິໂຕວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສມາຘິປກ຺ຂຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ໂຕ ເອວ ອິຘ ວິຫາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຍຖາ ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສງ຺ຄຫິຕາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມາຘິປຎ຺ຎາ ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເອວໍປຎ຺ຎາ’’ຕິ ປເທຫິ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕາປິ ຍຖາສກໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍວິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນ ຄຫິຕາ, ຕຖາ ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຫິຕາປິ ສມາຘິປກ຺ຂຘມ຺ມາ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອາເນຎ຺ຊອຣິຍວິຫາຣສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິວິເສສໍ ອຸປາທາຍ, ‘‘ເອວໍວິຫາຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນ ຄຫິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ຜລຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິກາເລປິ ¶ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ຕໍອານຸຠາວຊາຕາ, ອຖ ໂຂ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ¶ ອາຫ – ‘‘ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ກິເລສານໍ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂຍ ຍໍ ປຊຫຕິ, ໂສ ປຫາຍໂກ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ ປຫານວິຠາເຄນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອປຫາຍກສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ກຖໍ ວິມຸຕ຺ຕຕາ? ວິສໍສຏ຺ຐາຠາວໂຕ ເອວ. ຕຎ຺ຫິ ປກຕິຍາວ ສພ຺ພໂສ ກິເລເສຫິ ວິສໍສຏ຺ຐໍ ວິນິສ຺ສຏໍ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໂຕ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓປຫານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໙໙. ອິເມ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມາ, ນ ສາວກວິສຍາ, ມມ ປນ ເທສນາ ຕຍາ ສຸຕາ ເອວາຕິ ເຕ ເຖຣສ຺ເສວ ຠາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ‘‘ຕໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປຏິຠນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ກາລເຠທວເສນ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ສມ຺ປຊານຠາວໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄຕິວິຠາເຄນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ທ຺ເວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຏ຺ຐ ວເຣ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ວຣໍ ເທວຕາ ເທຕິ, ປຣສ຺ສ ທີຍມານຎ຺ຈ ຕໍ ກຖໍ ປຣສ຺ສ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ? ກມ຺ມພເລເນວ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຕກາສໍ ຍສ຺ສ ຕທປເທເສນ ຜລໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເທວຕາຍ ຕສ຺ສ ວຣໍ ທິນ຺ນໍ, ອິຕເຣນ ຈ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ. ອປິຈ ປຣສ຺ສ ປຕ຺ຖິຕວຣານິ ນາມ ວິປຈ຺ຈມານສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ປໂຍຄວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕານິ ວິປຈ຺ຈເນ ເອກນ຺ຕິການິປິ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ ເທວຕາ – ‘‘ອຍມສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ໂນ’’ຕິ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສກ຺ໂກ ປນ ປຎ຺ຎວາ ຕານິ ເອກຈ຺ຈໍ ຊານາຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສກ຺ເກນ ປສີທິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ.

ປຐມຊວນວາເຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ພປຐມຊວນວາເຣ. ໂສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ ອວິສໂທ ໂຫຕິ, ເທວຠາເວ ນິກນ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນ ຊານາຕິ. ອຎ຺ຎາຫິ ເທວຕາຫິ ອສາຘາຣຓຊານນໍ ໂຫຕິ ທຸຕິຍຊວນວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ອຎ຺ເຎປິ ເທວາຕິອາທິນາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎເນວ ຐິຕຠາວໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕິ. ອາຫາຣູປຈ຺ເຉເທນ ກາລງ຺ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣສມ຺ປິ ທິພ຺ພໂຠເຄຫິ ມຸຈ຺ຉິຕຕໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນານໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕານໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎາຠາໂວ ໂຫຕິເຍວ. ກິໍ ຕຖາຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ຍຖາຣູປໍ ອຸຬາຣໍ ປຓີຕຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕ ເທວາ ສໍມຸຈ຺ຉິຕາ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ກິໍ ຕຖາຣູປໍ ອຸຬາຣໍ ປຓີຕຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ? ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ເຕ ທສຫິ ວິເສເສຫິ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປເຄວ ຕຕ຺ຖ ເທວຠູໂຕ, ຕຖາປິ ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໐໐. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ¶ ທີຆາຍຸກຕາ ນາມ ປຎ຺ຎາພເລນ ໂຫຕິ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ເຕນ ທີຆາຍຸເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ, ‘‘ເສສຕ຺ຕຠາເວສຸ ກິໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອາມ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອຎ຺ຎທາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ. ‘‘ອິຘ ນ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ກາລກິຣິຍາ ອຘິມຸຕ຺ຕິກາລກິຣິຍາ. ປາຣມິຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຫິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ຕນຸຠາເວນ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ອຸຬາຣຠາເວນ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍາ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ວິຍ ກມ຺ເມສຸ ຈ ເຕສໍ ວສິຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖຸປປນ຺ນານໍ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມເທວ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ນານາຊາຕີສຸ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປ຺ປກເມວ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຍໍ ກາລກິຣິຍາ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພປາຣມີນໍ ປູຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຘິມຸຕ຺ຕິກາລກິຣິຍາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຈ ຈຣິມຠເວ ຈຕຸມຫານິຘິສມຸຏ຺ຐານປຸພ຺ພິກາຍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວິຍ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ອສທິສທານາທິວເສນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓລາຠຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ຈ ອິໂຕ ປຣໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິອນຸຠວນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຍາວຕາຍຸກຏ຺ຐານໍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ມນຸສ຺ສຄຓນາວເສນ, ນ ເທວຄຓນາວເສນ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ຈຸຕິຍາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ. ອມິລາຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມິລາຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕາສໍ ມາລານໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປທາປິ ຄນ຺ຘສມ຺ປທາປິ ໂສຠາສມ຺ປທາປິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣານໍ ¶ ຣໂຊຊລ຺ລານໍ ເລສສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ ເທວານໍ ສຣີຣຄຕານິ ວຕ຺ຖານິ ສພ຺ພກາລໍ ປຣິສຸທ຺ຘປຠສ຺ສຣາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ເຖສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ເນວ ສີຕໍ ນ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສີຕສ຺ສ ປຕີກາຣວເສນ ອຘິກໍ ເສວິຍມານໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ສຍເມວ ວາ ຂຣຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິຠວນ຺ຕໍ ສຣີເຣ ເສທໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຕາທິສໍ ເນວ ສີຕໍ ນ ອຸຓ຺ຫໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ມຣຓາສນ຺ນກາເລ. ພິນ຺ທຸພິນ຺ທຸວເສນາຕິ ມຸຕ຺ຕຄຸຬິກາ ວິຍ ພິນ຺ທຸ ພິນ຺ທຸ ຫຸຕ຺ວາ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທນ຺ຕານໍ ຂຓ຺ຑິຕຠາໂວ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ເກສານໍ ປລິຕຠາໂວ ປາລິຈ຺ຈໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວລິຕ຺ຕຈຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈາທີຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາຕິ ອນຠິຣຕິ, ສາ ນຕ຺ຖິ ອຸປຣູປຣິ ອຸຬາຣຸຬາຣານເມວ ໂຠຄານໍ ວິເສສໂຕ ຣຸຈິຊນການໍ ອຸປຕິຏ຺ຐນໂຕ.

ປຓ຺ຑິຕາ ເອວາຕິ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ເທວຕາ. ຍຖາ ເທວຕາ ‘‘ສມ຺ປຕິ ຊາຕາ ກີທິເສນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ¶ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ນາມ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີຕຠເວ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎໍ ຊານນ຺ຕິເຍວ ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ.

ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຈິຣຕຣກາລຕ຺ຕາ ປຣມາຍຸໂນ. ອນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ນ ນິຍ຺ຍານາວຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ສຕ຺ຕາ ນ ປຣມາຍຸໂນ ໂຫນ຺ຕິ ນາມ ປາປຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສູ’’ຕິ. ເທວໂລເກ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ອໂນກາສຠາວໂຕ ຕຖາ ອນຈ຺ຉຣິຍຠາວໂຕ. ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ສາ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມຕາ ເທວຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ນ ປາກຏາ ໂຫຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍ. ເທວຠູເຕ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ສມານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ເທວານຸຠາວໂຕວ ໂລໂກ ທຫຕິ, ນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໂຕ, ຕຖາ ສຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເທວຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈ ຈິຣກາລປວຕ຺ຕນໂຕ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ¶ ນໂຍ. ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສຄາຫວິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ; ນ ເທວສຸຄຕິຍໍ, ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ໂອປປາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິ ຈ ໂອປປາຕິກູປປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ຘມ຺ມເວເນຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຍາ ຐປນສ຺ສ ວິຍ ຘາຕຸເວເນຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຘາຕູນໍ ຐປນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຫິ ໂອປປາຕິການໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຣີຣຘາຕຸໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂອປປາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຣິມຠເວ ຈ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ, ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ປາກຏກຣຓາຍ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍາວ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສນາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປຣິປາກຄຕສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາທິປາຣມິກາປິ ນ ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ? ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓາ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນາ, ນ ເທວຠູຕານນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕທຕ຺ໂຖ ມຫາຠິນີຫາໂຣປິ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍເຍວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕເຣສໍ.

ກສ຺ມາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສູຕິ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ – ‘‘ຍສ຺ມາ ປຖວິຍາ ນາຠິຠູຕາ ພຸທ຺ຘານຸຠາວສຫິຕາ ອຈລຏ຺ຐານຠູຕາ ໂພຘິມຓ຺ຑຠູມິ ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ; ‘‘ຕຖາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ອວິຊຫິຕຏ຺ຐານານໍ ຕຕ຺ເຖວ ລພ຺ຠມານໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຍສ຺ມາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາວກໂພຘິຍາ ອຠິນີຫາໂຣ ສາວກປາຣມີນໍ ສມ຺ຠຣຓໍ ປຣິປາຈນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ¶ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນຕ຺ໂຖ ຈ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທຕິ ອຄ຺ຄສາວກາທິເວເນຍ຺ຍວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ເອກສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສຸ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓຕິ ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຸປນິສ຺ສຍໂຕ ອປຣາປຣໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕີສຸ ທີເປສຸ ພຸທ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທີປໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເທສນິຍເມປິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຸລໍ ໂລກສມ຺ມຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານມ຺ປິ ປູຊນີຍຠາວໂຕ. ຣາຊາ ເມ ປິຕາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກຸລໍ ປສ຺ສິ ປິຕຸວເສນ ກຸລສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ¶ . ທສນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕ ທິວສານີຕິ ປສ຺ສິ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ສາ ຈ ຕຸສິຕຠເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈນຸຠວນໍ.

ຕາ ເທວຕາຕິ ທສສຫສ຺ສິຈກ຺ກວາຬເທວຕາ. ກຖໍ ປນ ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣິຕປາຣມິຠາວໍ ຠາວິນຎ຺ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ມເຫສກ຺ຂານໍ ເທວຕານໍ ວເສນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຕາ ເທວຕາ ອຠິສມຍຠາຄິໂນ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈ ຘມ຺ມທານສໍວິຠາເຄ ອເນກວາຣໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬວາສິເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ.

ຈວາມີຕິ ປຊານາຕິ ຈຸຕິອາສນ຺ນຊວເນຫິ ຎາຓສຫິເຕຫິ ຈຸຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓສ຺ສ ອິຕ຺ຕຣຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓສ຺ສປິ ອວິສໂຍ ເອວ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາວຊ຺ຊນປຣິຍາໂຍຕິ ອາວຊ຺ຊນກ຺ກໂມ. ຍສ຺ມາ ເອກວາຣໍ ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວາຣມ຺ມຓໍ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍຎ຺ຈ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉີຍຕິ, ອາວຊ຺ຊນສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຊວນວາໂຣ ຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ທຸຕິຍຕຕິຍຈິຕ຺ຕວາເຣເຍວ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈຸຕິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ກຕິປຍຈິຕ຺ຕວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຣຓໍ ເມ ອາສນ຺ນນ຺ຕິ ຊານນໂຕ, ‘‘ຈຸຕິກ຺ຂເຓປິ ຈວາມີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປນ ອປຸພ຺ພຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ. ນິກນ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣໂຕ ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຍາ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຫິຕາຕິ ປຊານາຕິ, ທຸຕິຍຊວນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກາເລ. ທສສຫສ຺ສີ ກມ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ປນກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ມຫາກາຣຸຓິກາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣຕາຍ ພຫຸລໍ ໂສມນສ຺ສິກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປຐມມຫາວິປາກຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗; ຘ. ສ. ໔໙໘; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ¶ ຍທິປິ ມຫາກາຣຸຓິກາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາ, ວິເວກຊ຺ຌາສຍາ ປນ ວິສງ຺ຂາຣນິນ຺ນາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຓພຫຸລາຕິ ປຎ຺ຈເມນ ມຫາວິປາກຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມາຫ.

ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຸຓ຺ຓມາຍ ປຸເຣ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ¶ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາຍ. ອິທໍ ສຸປິນນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາຣໍ ສຸປິນໍ. ເນສໍ ເທວິໂຍຕິ ມຫາຣາຊູນໍ ເທວິໂຍ.

ໂສ ຈ ໂຂ ປຸຣິສຄພ຺ໂຠ, ນ ອິຕ຺ຖິຄພ຺ໂຠ, ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸປິນສຕ຺ຖນເຍນ ກເຖສຸໍ. ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕີຕິອາທິ ປນ ເທວຕາວິຄ຺ຄເຫນ ຠາວິນມຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ປເວເທສຸໍ.

ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອວກ຺ກນ຺ຕິ, ຕາວ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິ, ຍາວ ນ ນິກ຺ຂມຕິ. ຐິຕກາວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ ຘມ຺ມາສນໂຕ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວິຍ.

໒໐໑. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມາເນ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນສ຺ສ ສມ຺ປຊານນາ ໂຫຕິ. ນ ໂອກ຺ກມມາເນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຕ຺ຖຣເຓນ ວາ ອປ຺ປມາໂຓ. ອຕິວິຍ ສມຸຊ຺ຊລຠາເວນ ອຸຬາໂຣ. ເທວານຸຠາວນ຺ຕິ ເທວານໍ ປຠານຸຠາວໍ. ເທວານຎ຺ຫິ ປຠໍໂສ ໂອຠາໂສ ອຘິຠວຕິ, ນ ເຕສໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເທວານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທິນາ ເກນຈິ ນ ຫຎ຺ຎຕີຕິ ອຆາ, ອພາຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈວິວຏາ’’ຕິ. ອສໍວຸຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ເກນ ຈິ ນ ປິຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ປິຘາຍິກາ ປຖວີ ນຕ຺ຖີຕິ ອສໍວຸຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ວິຍ ເທວວິມານານໍ ອຠາວໂຕ ອສໍວຸຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຘກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຘກາຣາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ຊາຍຕິ ອາໂລກສ຺ສາຠາວໂຕ, ນ ຈກ຺ຂຸໂນ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕນ ໂອຠາເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອປຣໂຄຍານວາສີນໍ ¶ ອຸຄ຺ຄມນວເສນ, ເອວໍ ເສສທີເປສຸປີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຕີສຸ ທີເປສຸ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປນ ທ຺ວີສຸ ເອວ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ເອເກກາຍ ທິສາຍ ນວ ນວ ໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນມ຺ປິ ອິມິນາ ນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຠາຍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕຸໍ ນ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ. ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕມຕ຺ຖກປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ວິຈຣຓໂຕ, ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌນ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວາວຏາຕິ ຂາທນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕາ. ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວິວຏ຺ຏິຕ຺ວາ. ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຈ຺ເຉທນວເສນ ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣຕິ ອາຕປສນ຺ຕາປາຠາເວນ ອຕິສີຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕໍ ກປ຺ປສຓ຺ຐານອຸທກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆວຸຏ຺ຐໍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ກປ຺ປວິນາສກອຸທກໍ ວິຍ ຂາຣໍ ຠວິຕຸມຣຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ປຖວີປິ ວິລີເຍຍ຺ຍ. ເຕສໍ ວາ ປາປກມ຺ມພເລນ ເປຕານໍ ປກຕິອຸທກສ຺ສ ປຸພ຺ພເຂຬຠາວາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຕທາ ຂາຣຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣ ອຸທເກ’’ຕິ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ຉປ຺ປກາຣມ຺ປິ.

໒໐໒. ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ວເສນາຕິ ເວສ຺ສວຓາທິຈຕຸມຫາຣາຊຠາວສາມຎ຺ເຎນ.

໒໐໓. ສຠາເວເນວາຕິ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຫເຓນ ວິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ສຍເມວ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ.

ມນຸສ຺ເສສູຕິ ອິທໍ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິເສສຸ ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປນ ເທເວສູປິ ຕາທິສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຍຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸ ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວເນວ ສາ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ອນຕິກ຺ກມນີຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ປາທາ ນ ວຫນ຺ຕິ, ທິພ຺ພສງ຺ຂລິກາ ວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ‘‘ກາມຄຸຓູປສໍຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖມິທໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຖຸປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວຕ຺ຖຸປຏິເສໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິສາຘິປ຺ປາຍວເສນາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກາມຄຸຓາຣມ຺ມຓສ຺ເສວ ປຏິລາໂຠ.

໒໐໔. ກິລມໂຖຕິ ¶ ເຂໂທ. ກາຍສ຺ສ ຫິ ຄຣຸຠາວກຐິນຠາວາທໂຍປິ ຕສ຺ສາ ຕທາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ຕິໂຣກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກລລາທິກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ທສ຺ສເນ ປໂຍຊນໍ ສຍເມວ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ກລລາທິກາເລ ນ ປສ຺ສຕິ. ປຸຕ຺ເຕນາຕິ ທຫເຣນ ມນ຺ເທນ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍເກນ. ຍໍ ຕໍ ມາຕູຕິອາທິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄພ຺ຠໂຕປິ ຫິ ສວິເສສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຄພ຺ໂຠ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ອຕິວິຍ ສປ຺ປາຍາຫາຣາຈາຣາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິຫຣຕິ. ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂຕິ ມາຕຸ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ. ອິທານິ ຕິໂຣກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສ ທິສ຺ສມານຕາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ພາຫິຣຎ຺ຈ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ເທວິຍາ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິໍ. ຜລິກອພ຺ຠປຏລາທິໂນ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຕຈສ຺ສ ປຏລຠາເວນ ອາໂລກສ຺ສ ວິພນ຺ຘາຠາວໂຕ ຍຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ກິເມວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂນຕິ ອາຫ, ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປນ ສຕິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອາໂລເກ ຈ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນ ຫິ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ວິຍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາຣສ຺ສາຠາວໂຕ.

໒໐໕. ຍຖາ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວິຊາຕປຈ຺ຈຍາ ຕາທິເສນ ໂຣເຄນ ອຠິຠູຕາປິ ຫຸຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ນ ໂກຈິ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ເກວລໍ ອາຍຸປຣິກ຺ຂເຍເນວ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ວສິຕຏ຺ຐານໍ ຫີຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ອນຸຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສມ຺ມາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ນານຸຍຸຎ຺ຊຕິ, ເຕນ ຄພ຺ໂຠ ພຫ຺ວາພາໂຘ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸວິສທໍ ໂຫຕີຕິ ຄພ຺ຠາສໂຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ມາຕຸ ມຊ຺ຌິມວຍສ຺ສ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກມນມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ອາຍຸປຣິມາຓວິໂລກເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວໂຍວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກາຣສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນໂຕ, ອິຕ຺ຖິສຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກາໂຣ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວເນວ ວູປສມ຺ມຕິ.

ສຕ຺ຕມາສຊາໂຕຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສຕ຺ຕເມ ມາເສ ຊາໂຕ. ໂສ ສີຕຸຓ຺ຫກ຺ຂໂມ ນ ໂຫຕິ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມາລຕາຍ. ອຏ຺ຐມາສຊາໂຕ ກາມໍ ສຕ຺ຕມາສຊາຕໂຕ ພຸທ຺ຘິອວຍໂວ, ເອກຈ຺ເຈ ປນ ຈມ຺ມປເທສາ ¶ ພຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ຆຏ຺ຏນໍ ນ ສຫນ຺ຕິ, ເຕນ ໂສ ນ ຊີວຕິ. ສຕ຺ຕມາສຊາຕສ຺ສ ປນ ນ ຕາວ ເຕ ຊາຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຐິຕາວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຍ ຐິຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ພລວຠາວໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອສຫມານາ ¶ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິສິນ຺ນາ ວາ ນິປນ຺ນາ ວາ ວິຊາຍນ຺ຕິ. ອຸປວິຊຎ຺ຎາຕິ ອຸປຄຕວິຊາຍນກາລາ. ສກລນຄຣວາສິໂນຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ເທວທຫາທີສຸ ຉສຸ ນຄເຣສຸ ວສນ຺ຕາ.

ເທວາ ນໍ ປຐມໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ໂລກນາຖໍ ມຫາປຸຣິສໍ ມຍເມວ ປຐມໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາຕິ ສຎ຺ຊາຕຄາຣວພຫຸມານາ ອຕ຺ຕໂນ ປີຕິໍ ປເວເທນ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອາທິໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສູຕິເວສນ຺ຕິ ສູຕິຊຄ຺ຄນຘາຕິເວສໍ. ເອເກຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ມຈ຺ຉກ຺ຂິສທິສໍ ຉວິວເສນ.

໒໐໖. ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາຕິ ອຊິນຈມ຺ເມຫິ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ກຕປເວຓິຍາ. ມຫາເຕໂຊຕິ ມຫານຸຠາໂວ. ມຫາຍໂສຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ ວິປຸລກິຕ຺ຕິໂຆໂສ ຈ.

ຠຄ຺ຄວິຠຄ຺ຄາຕິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ຠຄ຺ຄາ ວິຠຄ຺ຄາ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ. ເຕນ ເນສໍ ອວິສທຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອລຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຄພ຺ຠາສເຍ ໂຍນິປເທເສ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ໂຄ ອສຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ອຸທເກນາຕິ ຄພ຺ຠາສຍຄເຕນ ອຸທເກນ ອມກ຺ຂິໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ ສມ຺ມກ຺ຂິຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຸທກເສມ຺ຫາທິກສ຺ເສວ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ປຣມສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘກຸຏິ ວິຍ ຈນ຺ທນຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຸທກວຏ຺ຏິໂຍຕິ ອຸທກກ຺ຂນ຺ຘາ.

໒໐໗. ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕວ. ອນຸຘາຣິຍມາເນຕິ ອນຸກູລວເສນ ນີຍມາເນ. ອາຄຕາເນວາຕິ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຕານິ ເອວ.

ອເນກສາຂນ຺ຕິ ຣຕນມຍາເນກສຕປຕິຏ຺ຐານຫີຣກໍ. ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸປຣິ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ອເນກສຫສ຺ສມຓ຺ຑລຫີຣກໍ. ມຣູຕິ ເທວາ.

ນ ¶ ໂຂ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣໂຕ ປເຄວ ທິສາວິໂລກນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອກງ຺ຄຓານີຕິ ວິວຏຠາເວນ ວິຫາຣງ຺ຄຓປຣິເວຓງ຺ຄຓານິ ວິຍ ເອກງ຺ຄຓສທິສານິ ອເຫສຸໍ. ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ວິໂລກນໍ ວິສິຏ຺ເຐ ປສ຺ສິຕຸໍ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣຕິ ອາຫໍສຸ. ສພ຺ພປຐໂມຕິ ສພ຺ພປ຺ປຘາໂນ. ປຘານປຣິຍາໂຍ ຫິ ອິຘ ປຐມສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣານີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມເຫສກ຺ຂາ ຕາວ ເທວາ ¶ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາວທສ຺ສເນເນວ. ມເຫສກ຺ຂານຎ຺ຫິ ເທວານໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ວິຍ ເຕນ ສທິສານມ຺ປິ ອານຸຠາໂວ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອໂຫສິ. ອິຕເຣ ປນ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ ອນຸມິນນ຺ຕາ ຕຖາ ອາຫໍສຸ.

ຊາຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຐານາທີນິ ເຍສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕານີຕິ ເຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ຈຕຸອິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິປາທວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສມິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂຠາໂວ ໂລກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຓວເສນ ຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕປທຄມນໍ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ວິສຸທ຺ຘຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ ສຸວິສຸທ຺ຘວິມຸຕ຺ຕິຉຕ຺ຕຘາຣຓສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ປຎ຺ຈວິຘວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓປຣິວາຣຕາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອນາວຏທິສານຸວິໂລກນໍ ອນາວຏຎາຓຕາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ; ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີຕິ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຍາ ອຠາວກິຕ຺ຕນາ ອນຸປາທິ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ; ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ລທ຺ຘພ຺ພວິເສສສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣີນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ອາຄໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວກ຺ຂມານາຍ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ອນາຄຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ອາຄຕນເຍນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປີຕິ ປນ ອິທໍ ສຕິປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ເຕ ວກ຺ຂມານານມຈ຺ຉຣິຍານໍ ມູລຠູຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປີທິສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິ ພທ຺ຘາ ວີຓາ, ຈມ຺ມພທ຺ຘາ ເຠຣິໂຍຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສ຺ສ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິຊ຺ຊິໍສູຕິ ປາເທສຸ ພທ຺ຘຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ¶ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ວິຄຈ຺ຉິໍສູຕິ ວູປສມິໍສຸ. ສກເຕໂຊຠາສິຕານີຕິ ອຕິວິຍ ສມຸຊ຺ຊລາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕານິ ອເຫສຸໍ. ນ ປວຕ຺ຕີຕິ ນ ສນ຺ທີ. ວາໂຕ ນ ວາຍີຕິ ຂໂຣ ວາໂຕ ນ ວາຍິ, ມຸທຸສຸໂຂ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາວໂຫ ວາຍິ. ປຖວີຄຕາ ອເຫສຸໍ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐາຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ. ອຸຕຸສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອນຸຓ຺ຫາສີຕຕາສງ຺ຂາເຕນ ອຸຕຸນາ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ວາມຫຕ຺ຖໍ ອຸເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປຸຖຸປາຓິນາ ຫຕ຺ຖຕາຬເນນ ສທ຺ທກຣຓໍ ອປ຺ໂຜຏນໍ. ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນໍ ສທ຺ທມຸຎ຺ຈນໍ ເສຬນໍ. ເອກທ຺ຘຊມາລາ ອໂຫສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວິຈິຕ຺ຕປຸປ຺ຜສຸຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວສ຺ສເທວາ ວສ຺ສິໍສຸ, ສູຣິເຍ ທິພ຺ພມາເນ ເອວ ຕາຣກາ ໂອຠາສິໍສຸ, ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ປຖວິໂຕ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິ, ພິລາສຍາ ທຣິສຍາ ຕິຣຈ຺ຉານາ ອາສຍໂຕ ນິກ຺ຂມິໍສຸ; ຣາຄໂທສໂມຫາປິ ຕນຸ ຠວິໍສຸ, ປຖວິຍໍ ຣໂຊ ວູປສມິ, ອນິຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ ວິຄຈ຺ຉິ, ທິພ຺ພຄນ຺ໂຘ ວາຍິ, ຣູປິໂນ ເທວາ ສຣູເປເນວ ມນຸສ຺ສານໍ ອາປາຖມຄມໍສຸ ¶ , ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕຸປປາຕາ ນາເຫສຸນ຺ຕິ ອິເມສໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍານິ ມຫາຠິນີຫາຣສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ, ຕານິ ອນວເສສານິ ຕທາ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປີຕິ ເຕສຸປິ ປຖວິກມ຺ປາທີສຸ ເອວໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ເກວລໍ ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ຐານາທີສຸ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ຕິຕ຺ຖກຣມຕສ຺ສ ຈ ຈາລນໂຕ. ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍເຍວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປາໂຕ, ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍເຍວ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ປຐມໍ ເທວຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ທິພ຺ພວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ, ປຈ຺ຉາ ມນຸສ຺ສານໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐານສ຺ສ ນິຈ຺ຈລສຠາວໂຕ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ວີຓານໍ ສຍໍ ວຊ຺ຊນໍ ປຣູປເທເສນ ວິນາ ສຍເມວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເຠຣີນໍ ວຊ຺ຊນໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ປເວທນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມເຠຣິຍາ ອນຸສາວນສ຺ສ ອມຕທຸນ຺ທຸຠິໂຆສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີນໍ ເຉໂທ ມານວິນິພນ຺ຘເຉທນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ; ສຸປຏ຺ຏນສມ຺ປາປຸຓນໍ ອຕ຺ຖາທິ ອນຸຣູປໍ ອຕ຺ຖາທີສຸ ຎາຓສ຺ສ ເຠທາຘິຄມສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ນິພ຺ພານຣເສນາຕິ ກິເລສານໍ ນິພ຺ພາຍນຣເສນ. ເອກຣສຠາວສ຺ສາຕິ ສາສນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣສຠາວສ຺ສ. ວາຕສ຺ສ ອວາຍນໍ ກິສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕຠິນ຺ທນສ຺ສາ’’ຕິ. ອາກາສາທິອປ຺ປຕິຏ຺ຐວິສມຈຎ຺ຈລຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ¶ ສກຸຓານໍ ປຖວີຄມນໍ ຕາທິສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຕານໍ ປາເຓຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍສຣຓຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເທວຕານໍ ອປ຺ໂຜຏນາທີຫິ ກີຬນໍ ປໂມທນຸປ຺ປຕ຺ຕິອຸທານສ຺ສ ຠວວນ຺ຕຄມເນນ ຘມ຺ມສຠາວໂພຘເນນ ຈ ປໂມທວິຠາວນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມເວຄວສ຺ສນສ຺ສາຕິ ເທສນາຎາຓເວເຄນ ຘມ຺ມາມຕສ຺ສ ວສ຺ສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ກາຍຄຕາສຕິວເສນ ລທ຺ຘຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ຄຜລສຸຂານຸຠໂວ ກາຍຄຕາສຕິອມຕປຏິລາໂຠ, ຕສ຺ສ ປນ ກາຍສ຺ສປິ ອຕປ຺ປກສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ຂຸທາປິປາສາປີຬນາຠາໂວ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຣິຍທ຺ຘຊມາລາມາລິຕາຍາຕິ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄຘຊມາລາຫິ ມາລິຕຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຏໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕວ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຘ ອປຸພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ປຖວິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ນິຍຕິ ຘມ຺ມນິຍາໂມ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ອິທໍ ນິຍຕິວາທວເສນ ກຖນໍ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ¶ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມວາທວເສນ ກຖນໍ. ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ອີສນສີລຕາຍ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມເມວ ອິສ຺ສໂຣ ນາມ, ຕສ຺ສ ນິມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ມຫາປຸຣິໂສປິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ອຸຬາເຣນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ເຕນ ອິສ຺ສເຣນ ນິມ຺ມິໂຕ ນາມ, ຕສ຺ສ ຈາຍໍ ນິມ຺ມານວິເສໂສ, ຍທິທໍ ມຫານຸຠາວຕາ. ຍາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອິທໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວາທວເສນ ກຖນໍ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ພຫຸໍ ວຕ຺ວາ ກິໍ ອິມາຍ ປຣິຍາຍກຖາຍາຕິ ອວສາເນ ອຸຊຸກເມວ ເອວໍ ພ຺ຍາກາສິ. ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ປຖວິຍໍ ກຖໍ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍມຫານຸຠາໂວ ອາກາເສນ ມຎ຺ເຎ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິກປ຺ປນສ຺ສ ວເສນ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ສີຆຕຣໍ ປນ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຕຕ຺ຕາ ທິສ຺ສມານຣູໂປປິ ມຫາຊນສ຺ສ ອທິສ຺ສມາໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ອເຈລກຠາໂວ ຂຸທ຺ທກສຣີຣຕາ ຈ ຕາທິສສ຺ສ ອິຣິຍາປຖສ຺ສ ອນນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ກມ຺ມານຸຠາວສຎ຺ຊນິຕປາຏິຫາຣິຍວເສນ ອລງ຺ກາຣປຏິຍຕ຺ໂຕ ວິຍ; ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ວິຍ ຈ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ; ພຸທ຺ຘຠາວານຸຈ຺ຉວິກສ຺ສ ¶ ໂພຘິສຕ຺ຕານຸຠາວສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ເຘນ ວິຍ…ເປ… ອຕ຺ຕມນາ ອໂຫສິ.

ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘານໍ ເຍ ເຍ ສງ຺ຂາເຣ ວວຕ຺ຖເປຕຸກາມາ, ເຕ ເຕ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓປິ ສພ຺ພໂສ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕາ ສຸປາກຏາ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠູຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອໂນກາສຄເຕຕິ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອໂນກາສກາເລ ປວຕ຺ເຕ. ນິປ຺ປເທເສຕິ ນິຣວເສເສ. ໂອກາສປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຐານຄມນາທິກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນ, ເຕ ຫິ ສມ຺ມສນສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍກາເລ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປາກຕິກສມ຺ມສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ປນ ເຕ ຍທາ ກທາຈິ ອຸປ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕິເຍວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ພາກຸລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ຍຖາ ¶ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທ຺ວິ-ສທ຺ທສ຺ສ ພາ-ອາເທສໍ ກຕ຺ວາ ພາຕ຺ຕິໍສາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ພາ-ກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ພາກຸໂລຕິ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ, ສາຍໍ ຕສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາຕິ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ມຫາຄງ຺ຄາຍ ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ. ນິມຸຊ຺ຊນວເສນາຕິ ຊຓ຺ຓຸປມາເຓ ອຸທເກ ໂຖກໍເຍວ ນິມຸຊ຺ຊນວເສນ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ. ປຫຣິຍມານາ ມຣນ຺ຕິ, ນ ຊາເລນ ພນ຺ຘິຕມຕ຺ເຕນ. ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນາຕິ ທາຣກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ. ນີຫຏມຕ຺ໂຕວ ມໂຕ, ຕສ຺ສ ມຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປກ຺ກໂມ ນ ກໂຕ, ເຍນ ອຸປກ຺ກເມນ ທາຣກສ຺ສ ພາໂຘ ສິຍາ. ຕນ຺ຕິ ມຈ຺ຉໍ. ສກລເມວາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວເມວ.

ນ ເກລາຍຕີຕິ ນ ມມາຍຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ນ ມຎ຺ຎຕິ. ທາຣກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຜາເລນ຺ຕີ. ທາຣກໍ ລຠຕີຕິ ອຸຄ຺ໂຆສນວເສນ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ. ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ກເຖສິ. ກຸຈ຺ຉິຍາ ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຊນນີຠາວໂຕ. ມຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປີຕິ ມຈ຺ຉໍ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປິ. ຕຖາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຈ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມາຕິ ¶ ອາຫ – ‘‘ວກ຺ກຍກນາທີນິ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ສາມິກຠາວໂຕ. ທາຣໂກ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸລານໍ ທາຍາໂທ ໂຫຕຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕຠາວໂຕ.

ອສີຕິເມຕິ ຊາຕິຍາ ອສີຕິເມ ວສ຺ເສ. ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ກິເລສານໍ ອສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ກາມສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາຕິ ປຸຈ຺ຉາ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວຎ຺ຈ ໂຂ ມໍ, ອາວຸໂສ ກສ຺ສປ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໒໑໐. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຕໍວາເຣ ເສສວາເຣນ ນິຍເມຕ຺ວາ. ກມ຺ມປຖເຠທໂກຕິ ກມ຺ມປຖວິເສສກໂຣ. ຕຕ຺ຖ ກາມວິຕກ຺ໂກ ຍຖາ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ໂຕ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ; ມໂນທ຺ວາເຣ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນວເສນ ປວຕ຺ຕອຠິຊ຺ຌາສຫຄໂຕ; ເອວໍ ກາມສຎ຺ຎາຕິ, ຕຖາ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສຎ຺ຎາຕິ ເຖໂຣ, ‘‘ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກມ຺ມປຖເຠທກເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕາວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວິຕກ຺ກິຕມ຺ປິ ສມານໍ ກມ຺ມປຖໍ ອປ຺ປຕ຺ຕເມວ, ອຸຠຍສ຺ສ ປນ ວເສນ ສຸຕ຺ຕປທໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໑໑. ອາຍູຫນກມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ຕນາ ອາຍູຫິຕພ຺ພກມ຺ມໍ. ໂລມກິລິຏ຺ຐານີຕິ ກິລິຏ຺ຐໂລມານິ, ກິລິຏ຺ຐໍສູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເມວໍ ໂຠເຄສຸ ປຣນິມ຺ມິຕຠເວ ວສວຕ຺ຕິເທວານໍ ວິຍ ສພ຺ພໂສ ອາຍູຫນກມ຺ເມນ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍລາໂຠ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ສຸຕປຸພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິ. ກຸລູປກເຖຣານເມຕໍ ກມ຺ມໍ, ເຖໂຣ ປນ ກທາຈິປິ ກຸລູປໂກ ນາໂຫສິ.

ຄທ຺ທຸຫນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄທຸຫນມຕ຺ຕກາລໍ. ອິຘ ປນ ສກໂລ ໂຄທຸຫໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຄາວິໍ…ເປ… ກາລມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ອາຫ. ນິພນ຺ຘີຕິ ນິພທ຺ຘທາຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ສກິເລສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອເສຣິຠາວກຣເຓນ ຣເຓນ ສທິສຕາຍ ຣໂຓ, ສໍກິເລໂສ. ອຎ຺ຎາ ອຸທປາທີຕິ ປນາຫ, ຕສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປຏິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຕຖາ ວຈນໍ ປຏິຊານນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ.

໒໑໒. ອວາປຸຣຕິ ¶ ທ຺ວາຣໍ ເອເຕນາຕິ ອວາປຸຣຓໍ. ປຐມສງ຺ຄຫໂຕ ປຈ຺ຉາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍສງ຺ຄເຫ ສງ຺ຄິຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພາກຸລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕. ທນ຺ຕຠູມິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ຜຸເສຍ຺ຍາຕິ ¶ ຎາຓຜຸສນາ ນາມ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ລເຠຍ຺ຍາຕິ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຊານນໂກຏ຺ຐາເສເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ອຕ຺ຕນິ ກຕໍ ໂທສາໂຣປນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

໒໑໔. ອປ຺ປນາອຸປຈາຣນ຺ຕິ ອປ຺ປນຎ຺ເຈວ ອຸປຈາຣຎ຺ຈ ປາເປຕ຺ວາ ກເຖສີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ອປ຺ປນາສຫິໂຕ ປນ ອຸປຈາໂຣ ອປ຺ປນາອຸປຈາໂຣ, ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ກເຖສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິກ຺ຂມຕີຕິ ນິກ຺ຂໂມ, ອວຄ຺ຄາຫກາມໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂໂມ ເອວ ເນກ຺ຂມ຺ໂມ, ປຐມຊ຺ຌານາທິ. ສຕິ ກິເລສກາເມ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຫາຣໍ ອຸປຈາເຣຕ຺ວາ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ນາມາຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸວິເຘປິ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊມາໂນ’’ຕິ. ທຸວິເຘປີຕິ ຫີນປຓີຕາທິວເສນ ທຸວິເຘ.

໒໑໕. ກູຏາກາຣນ຺ຕິ ຄາຬ຺ຫສາເຐຍ຺ຍໍ ອປ຺ປຕິຣູເປ ຐາເນ ຂນ຺ຘຄຕປາຕນາທິ. ທນ຺ຕຄມນນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ນິພ຺ພິເສວເນຫິ ຄນ຺ຘພ຺ພຄຕິໍ. ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠູມິນ຺ຕິ ສມ຺ມາກິຣິຍາຍ ລທ຺ຘພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

໒໑໖. ພ຺ຍຕິຫຣຓວເສນ ລງ຺ຆກໍ ວິລງ຺ຆກໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໑໗. ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ຄຓິກາຣຫຕ຺ຖິນີຫິ ອຸປລາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຫຕ຺ຖິໍ ວຈນວເສນ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ອຕິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕິຏ຺ຐານວເສນ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖເຄຘາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ນາຄວເນ ປວຕ຺ຕເຄຘາ. ສຸຂາຍຕີຕິ ສຸຂໍ ອຍຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ‘‘ສຸຂໍ ຫຣຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຑິຓ຺ຑິໂມ ອານໂກ. ນິຫິຕສພ຺ພວງ຺ກໂທໂສຕິ ອປຄຕສພ຺ພສາເຐຍ຺ຍໂທໂສ. ອປນີຕກສາໂວຕິ ອເປຕສາຣມ຺ຠກສາໂວ.

໒໑໙. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕສີລານນ຺ຕິ ¶ ອກຸສລານໍ. ເຄຫສ຺ສິຕສີລານນ຺ຕິ ວາ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລານໍ.

໒໒໒. ເອສ ¶ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ, ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ, ທຫໂຣ’’ຕິ ອາຄເຕສຸ ອຸປມາວາເຣສຸ, ‘‘ເຖໂຣ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕສຸ ອຸປເມຍ຺ຍວາເຣສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ສໍກິເລສປກ຺ຂິເຍສຸ ວາເຣສຸ ເອສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ນໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທນ຺ຕຠູມິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ຠູມິຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ອາສຎ຺ເຈປິ ¶ ກຣິຕ຺ວາຕິ, ‘‘ອິມິນາຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ເທໂວ ວາ ຠເວຍ຺ຍໍ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ, ທຸກ຺ຂໂຕ ວາ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ເຈປິ ຈຣນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພາ ຜລສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ວິທູສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນາສຎ຺ເຈປິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຕ຺ຖນໍ ອກຕ຺ວາ. ອຠພ຺ພາ ຜລສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອນິຍມິຕຠາວໂຕ. ປຓິຘານວເສນ ຫິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ນິຍຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຠາວໂຕ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕິຍປກ຺ເຂ ອຸຠຍຏ຺ຐາເນຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸຕ຺ຖປກ຺ໂຂ ສມ຺ມາວຕາໂຣ ອິຕິ ຈຕຸໂກຏິໂກ ປຎ຺ໂຫ ຊາລວເສນ ອາຫໂຏ, ຕຕ຺ຖ ອາສາ ນາມ ປຕ຺ຖນາ, ມິຈ຺ຉາຄາຫສ຺ມິໍ ສຕິ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ, ສມ຺ມາຄາຫສ຺ມິໍ ສຕິ ວິປຈ຺ຈຕິ, ອຸຠຍຖາປິ ອຸຠຍາເປກ຺ຂານາມ, ໂຍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ເມ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ປາຍຜລໍ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອໂຍນິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ; ໂຍ ປນ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຜລໍ ນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຍນິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາສຎ຺ເຈປິ ກຣິຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຠູມິຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ອນຸຣຸທ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓໐. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ¶ ເອວມາຫໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ອຜາສຸກກາໂລ ອໂຫສີ’’ຕິ ອາຫ. ອວິຣາຘິຕນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌນກໍ. ຍທິ ວາ ເຕ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ, ຍທິ ວາ ເອກຕ຺ຖາ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອວິຣຊ຺ຌນກໍ, ຕໍ ຕໍເຍວ ປຏິຠາຕູຕິ ໂຍຊນາ. ຌານເມວາຕິ ອປ຺ປມາຓຊ຺ຌານເມວ, ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາເຍວ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຸປາສກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໓໑. ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຣຸກ຺ຂມູລປ຺ປມາຓຏ຺ຐານໍ. ກສິຓນິມິຕ຺ເຕນ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ກສິຓ…ເປ… ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ ຌານກ຺ຂເຓ. ກາມໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ວາ ສິຍາ ໂສ ອາໂຠໂຄ, ຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ມຫຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ອິທານິ ຕາສໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີນໍ ສຕິປິ ເກນຈິ ວິເສເສນ ອເຠເທ ວິສຍາທິໂຕ ລພ຺ຠມານເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ປຖວີກສິຓາທີນໍ ວິຍ ອາກາສຠາວນາຍ ອຸຄ຺ຆາຏນໍ ນ ຊາຍຕິ. ຕານິ ຌານານີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຊ຺ຌານານິ. ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ປຣິທມນາຠາວໂຕ ອຠິຎ຺ຎານໍ ປາທການິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕຸຄ຺ຆາຏສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ອນຘິຏ຺ຐານຕາຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ປາທການິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ກມ຺ມວຏ຺ຏຠາເວນ ກິເລສວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວຏ຺ຏານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຏ຺ຏປາທກຕາ. ອຸປປຊ຺ຊນວເສເນວ ຕໍ ຕໍ ຠວໍ ໂອກ຺ກມຕິ ເອເຕຫີຕິ ຠໂວກ຺ກມນານິ. ທຸຕິຍນຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຆາຏນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ ອຣູປຊ຺ຌາໂນປຣິ ສມຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕີຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕາວຑ຺ຒນນິມິຕ຺ຕວຑ຺ຒນາທິປ຺ປກາເຣນ. ນານຕ຺ຖາຕິ ນານາສຠາວາ. ເອວນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓມຫຄ຺ຄຕສທ຺ທວຈນີຍຕາຍ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓສມາປຕ຺ຕິໂຕປິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານຠວູປປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກສິຓຌານໂຕວ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ມຫຄ຺ຄຕຄຫເຓເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓາຕິ ວຸຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສາ ສມຎ຺ຎາຍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ.

໒໓໒. ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອສຕິປິ ຕຖາຣູເປ ອາໂຠເຄ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຠາຕິ ຜຣິຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປ຺ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ກສິຓວຑ຺ຒນວເສນ ພຫຸລີກາຣສມ຺ຠວໂຕ ສິຍາ ຌານສ຺ສ ພລວຕຣຕາ, ຕທຠາເວ ຈ ທຸພ຺ພລຕາ, ອາຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ປນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາ ອປຣິໂສຘເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຌານສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຌານສ຺ສ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ເອວ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາ ປຠາປິ ອປ຺ປຕຣາ ອປຣິສຸທ຺ຘາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວຓ຺ໂຓ…ເປ… ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ຈາ’’ຕິ. ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາປິ ກສິຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຠາເວນ ວຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຕາ, ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ອນຸຣູປຕາຍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຠາມຓ຺ຑລກມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕເມວ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປຸລປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ວິປຸລຠາເວນ ປຣິກມ຺ມໍ. ເສສໍ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນເຍສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຐມທຸຕິຍນເຍສຸ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ວຓ຺ຓນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍທິ ປີຕໍ ຍທິ ໂລຫິຕໍ ຍທິ ວາ ໂອທາຕນ຺ຕິ ສຣີຣວຓ຺ຓນານຕ຺ຕໍ. ອາຠານານຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕວິປຸລຕາວເສນ ປຠາຍ ນານຕ຺ຕໍ. ອຈ຺ຈິນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕໂຊຘາຕຸສ຺ສ ທີຆາທິວເສນ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອຠິນິວິສນ຺ຕີຕິ ອຠິຣຕິວເສນ ນິວິສນ຺ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວສນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໓໔. ອາຠນ຺ຕິ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ອາຠາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຠາສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ຕທງ຺ເຄນາຕິ ວາ ຕສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕຕາຍ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ຈ ອາຠາກາຣຓໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຠວູປປຕ຺ຕິກາຣຓເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ສາ ຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ເຄນາ’’ຕິ. ກາຍາລສິຍຠາໂວ ຕນ຺ທີອາທີນໍ ເຫຕຸຠູຕາ ກາຍສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕາ.

໒໓໕. ປາຣມິໂຍຕິ ມຫາສາວກສໍວຕ຺ຕນິກາ ສາວກປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາເວ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠິ, ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ເຖຣຄາຖາສຸ. ອໂວກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ສຎ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຕີຕຠເວສຸ ຊາຕິວເສນ ສຎ຺ຈຣຓໍ ມມ, ສຎ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ຕໍ ມມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອນຸຣຸທ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ຕສ຺ມາຕິ ¶ ¶ ອຕ຺ຖກາມຕ຺ຕາ ເອວມາຫ, ນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນາທິຍນ຺ໂຕ. ເຍ ປນ ຕທາ ສຕ຺ຖຸວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ຕສ຺ມາ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣວປຏິປຕ຺ຕິ ນາໂຫສິ.

ເຍນປິ ຊເນນ ນ ທິຏ຺ໂຐຕິ ເຍນ ອຸຠຍຊເນນ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ກຸຑ຺ຑກວາຏາທິອນ຺ຕຣິກຕາຍ ວາ ນ ທິຏ຺ໂຐ. ທມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕຫິ ອຸປາສເກຫິ ນິມ຺ມທຠາວໍ ອາປາທິຕານໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທມນຕ຺ຖໍ. ຐປຍິໍສູຕິ ໂຍ ອິເມສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ສຕໍ ທຓ຺ໂຑຕິ, ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໒໓໗. ວຄ຺ຄຠາເວເນວ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ໂຄ ໓.໔໖໔) ນານາສທ຺ໂທ ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸສທ຺ໂທ. ສມຊໂນຕິ ຠຓ຺ຑເນ ສມຊ຺ຌາສໂຍ ຊໂນ. ພາລລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕປິ ‘‘ອຫໍ ພາໂລ’’ຕິ ນ ມຎ຺ຎຕິ. ຠິຍ຺ໂຍ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຠາວສ຺ສ ອຊານນໂຕປິ ຠິຍ຺ໂຍ ຈ ຠຓ຺ຑນສ຺ສ ອຸປຣິ ໂຜໂຏ ວິຍ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓຠາວມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນ ມຎ຺ຎິ ນຎ຺ຎາສິ.

ກລຫວເສນ ປວຕ຺ຕວາຈາເຍວ ໂຄຈໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາຈາໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ. ມຸຂາຍາມນ຺ຕິ ວິວາທວເສນ ມຸຂໍ ອາຍເມຕ຺ວາ ຠາຓິໂນ. ນ ຕໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ຕໍ ກລຫໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ກລຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ນ ຊານນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ສາທີນໂວ ອຍ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ກລໂຫ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຊາປນໂຕ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສາທີນໂວ, ສໂທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຸປນາຫວເສນ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ. ໂປຣາໂຓຕິ ປຸຣິເມຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓຕາຍ ປຸຣາຕໂນ.

ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ.

ຕຖາ ປວຕ຺ຕເວຣານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິຉິນ຺ນາທິຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປນຍວເສນ ຈິຣກາລໍ ປວຕ຺ຕເວຣານໍ.

ພາລສຫາຍຕາຍ ¶ ¶ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ກລຫປສຸຕາ, ປຓ຺ຑິຕສຫາຍານໍ ປນ ອິທໍ ນ ສິຍາຕິ ປຓ຺ຑິຕສຫາຍສ຺ສ ພາລສຫາຍສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິເກ ປາກຏປຣິສ຺ສເຍ ຣາຄໂທສາທິເກ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສເຍ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ.

ມາຕງ຺ໂຄ ອຣຎ຺ເຎ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎຕິ ສຣໂລເປນ ສນ຺ຘິ. ມາຕງ຺ຄສທ຺ເທເນວ ຫຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຄວຈນໍ ຕສ຺ສ ມຫຕ຺ຕວິຠາວນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ນາໂຄຕິ ມຫນ຺ຕາຘິວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍປິ ຫິ ນາຄ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ‘‘ເອວໍ ນາຄສ຺ສ ນາເຄນ, ອີສາທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໕; ມຫາວ. ໔໖໗).

໒໓໘. ກິຣສທ຺ໂທ ອນຸສ຺ສວສູຈນຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ອຍເມຕ຺ຖ ສຸຕິປຣມ຺ປຣາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຠຄວຕາ ຫິ ໂສ ອາທີນໂວ ປເຄວ ປຣິຎ຺ຎາໂຕ, ນ ເຕນ ສຕ຺ຖາ ນິພ຺ພິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມິໍ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເກຈິ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ນາເຫສຸໍ; ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທມນຸປາໂຍຕິ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກວິຫາຣິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຠຄຸໍ, ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສນ຺ເຕ ຈ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທິເກ ສມ຺ປຫໍເສຕຸໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ. ອິມໍ ອຸປກ຺ກິເລໂສວາທໍ ທາຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ກລຫກາຣເກ ກິຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກິຣສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ໂຄສິງ຺ຄສາລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໕ ອາທໂຍ).

໒໔໑. ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຸຈ຺ຉານໍ ປຈ຺ຉິມຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວຕິ ປຈ຺ຉິມປຸຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຸນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ. ໂສ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ. ເຖຣານນ຺ຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທີນໍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິກມ຺ໂມຠາສໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ໂມຠາສໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຣິກມ຺ໂມຠາສນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ໂອຠາສໍ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສຎ຺ຊນິຕໍ ໂອຠາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານລາຠີ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ໂອຠາສກສິຓໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຸປຈາເຣ ຐປິໂຕ ສມາຘິ ປຣິກມ຺ມສມາຘິ, ຕຕ຺ຖ ໂອຠາໂສ ປຣິກມ຺ໂມຠາໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ໂອຠາສຎ຺ເຈວ ສຎ຺ຊານາມາຕິ ປຣິກມ຺ໂມຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມາ’’ຕິ. ຍຕ຺ຕເກ ຫິ ຐາເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປຄຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ຕຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ໂອຠາສກສິຓໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕໍ ¶ ໂອຠາສໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ຣູປຄຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ ປສ຺ສຕິ, ເຖຣາ ຈ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂອຠາສຎ຺ເຈວ ສຎ຺ຊານາມ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິກມ຺ມວາໂຣ ອຕິກ຺ກມິ, ຕໂຕ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣຫິເຕ ຣູປຄຕມ຺ປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ, ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ກສິໂຓຠາສວເສນ ຣູປຄຕທສ຺ສນໍ, ກສິໂຓຠາໂສ ¶ ຈ ປຣິກມ຺ມວເສນາຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນາໂຫສິ, ຕຍິທໍ ກາຣຓໍ ອາທິກມ຺ມິກຠາວໂຕ ເຖຣາ ນ ມຎ຺ຎິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນປ຺ປຏິວິຊ຺ຌາມາ’’ຕິ.

ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຸວິສຸທ຺ຘທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓ ເຖຣໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ. ກິໍ ນ ອາຬຸເລສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກິໍ ນ ພ຺ຍາໂມເຫສ຺ສນ຺ຕິ, ພ຺ຍາໂມເຫສ຺ສນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸທປາທີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ຣູປຄເຕສຸ ອປຸພ຺ພຕາຍ, ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ຣູປຄຕໍ ກິໍ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ສມາຘິ ຈວີຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິກມ຺ມສມາຘິ ວິຄຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ປຣິກມ຺ໂມຠາໂສປິ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາປິ ຣູປໍ ນ ປສ຺ສິ. ນ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ມນສິກາຣວເສນ ເມ ຣູປານິ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ກິຎ຺ຈິ ນ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ ຕໍ ປນ ຕຸຓ຺ຫີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອມນສິກາໂຣ ອຸທປາທີ’’ຕິ.

ຕຖາຠູຕສ຺ສ ອມນສິກາຣສ຺ສ ອຠາວໍ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປິລໍ ອຸທປາທິ. ວີຣິຍໍ ຄາຬ຺ຫໍ ປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕານໍ ວູປສມນຕ຺ຖໍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ ອໂຫສິ, ເຕນ ຈິຕ຺ເຕ ສມາຘິທູສິກາ ເຄຫສ຺ສິຕາ ພລວປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປິລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ສິຖິລວີຣິຍຕ຺ຕາ. ປຕເມຍ຺ຍາຕິ ອຕິວິຍ ຂິນ຺ນໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕໍ ມມາຕິ ປຕ຺ຖນາອຠິຠວນີຍມນສີເສນ ຊປ຺ເປຕີຕິ ອຠິຊປ຺ປາ, ຕຓ຺ຫາ. ນານຕ຺ຕາ ນານາສຠາວາ ສຎ຺ຎາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ. ອຕິວິຍ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາ ນິຊ຺ຌານໍ ເປກ຺ຂນໍ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ.

໒໔໓. ປຣິກມ຺ໂມຠາສເມວາຕິ ປຣິກມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂອຠາສເມວ. ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິ ໂອຠາສມນສິກາຣປສຸຕຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສາມິ. ວິສຍຣູປເມວາຕິ ເຕນ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐາເນວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ວິສຍຠູຕໍ ຣູປຄຕເມວ ມນສິ ກໂຣມິ.

ກສິຓຣູປານໍ ¶ ວເສເນຕ຺ຖ ໂອຠາສສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂອຠາສ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຕ຺ຕານິ ຣູປານີຕິ ກຕິປຍານິ, ສາ ຈ ເນສໍ ປຣິຕ຺ຕຕາ ຐານວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ຕກຏ຺ຐາເນ ຣູປານີ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ປມາຓຎ຺ເຈວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍວາໂຣ. ໂອຠາສປຣິຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິກມ຺ມສມາຘິ ‘‘ປຣິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວ ໂອຠາສສ຺ສ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ອປ຺ປມາຓສມາຘີຕິ ວຈນໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຣິຕ຺ຕສມາຘິໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນສມເຍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປິ ປຣິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ ປຣິຕ຺ຕຣູປຄຕທສ຺ສນໂຕ.

໒໔໕. ທຸກຕິກຊ຺ຌານສມາຘິນ຺ຕິ ¶ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸກຊ຺ຌານສມາຘິໍ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຕິກຊ຺ຌານສມາຘິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ທຸກຊ຺ຌານສມາຘິນ຺ຕິ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວເສນ ທຸກຊ຺ຌານສມາຘິໍ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມວເສນ ທຸກຊ຺ຌານສມາຘິໍ. ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາຘິນ຺ຕິ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ຕິກຊ຺ຌານສມາຘິໍ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາຘິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ຕິວິຘນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກວເສນ ຕິປ຺ປກາຣໍ ສມາຘິໍ. ຕທນ຺ໂຕຄຘາຕິ ສປ຺ປີຕິກາທິສຠາວາ. ກາມໍ ຠຄວາ ປຸຣິມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ, ປຈ຺ຉິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ອິມານິ ຎາຓານິ ຠາເວສິເຍວ. ວິປສ຺ສນາປາທການິ ປນ ຎາຓານິ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ປຈ຺ຉິມຍາເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກສ຺ສ ວເສນ ປຐມຊ຺ຌານິໂກ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ. ໂສຕິ ປຎ຺ຈກນໂຍ ຠຄວໂຕ ໂລກິໂຍ ອໂຫສິ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ, ‘‘ສວິຕກ຺ກມ຺ປິ ສວິຈາຣໍ ສມາຘິໍ ຠາເວມີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ໂລກິຍໍ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ວາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ພາລປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໔໖. ເອເຕຫີຕິ ¶ ທຸຈິນ຺ຕິຕາທີຫິ. ເອເຕນ ລກ຺ຂຓສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓຕ຺ຖຕມາຫ. ຕາເນວາຕິ ລກ຺ຂຓານິ ເອວ. ຕສ຺ສາຕິ ພາລສ຺ສ. ‘‘ອຍໍ ພາໂລ’’ຕິ ນິມີຍຕິ ສຎ຺ຈານີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ. ອປທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຂ຺ຍາຕໍ ກມ຺ມໍ. ທຸຈິນ຺ຕິຕາທີນິ ຈ ພາເລ ວິຂ຺ຍາຕານິ, ອວຘາຣຓຠາເວ ວາ, ຕສ຺ມາ ພາລສ຺ສ ອປທານານີຕິ ພາລາປທານານິ. ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ¶ ທຸຏ຺ຐໍ ທູສິຕໍ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ທຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ. ໂລຠາທີຫິ ທຸຏ຺ຐໍ ຠາສິຕໍ ມຸສາວາທາທິໍ ຠາສຕີຕິ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ. ເຕສໍ ເຕສໍເຍວ ວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມໍ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕານິ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊາຕນ຺ຕິ ຕຊ຺ຊໍ. ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ສາຣຸປ຺ປໍ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຊ຺ຊາຕິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຈ຺ຉມານາຍາຕິ ກຖິຍມານາຍ.

໒໔໘. ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖູປຈິຕານິ ກມ຺ມານິ ກໂຕກາສານິ ຕທຸປຏ຺ຐາປິຕານິ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕານິ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນກາເລ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານິ, ຕທາ ໂອລມ຺ພນ຺ຕານິ ວິຍ ອຠິຠວນ຺ຕານິ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕານິ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂອລມ຺ພນາທິອາກາເຣນ ຫິ ຕານິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ ເອວ ຕທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣ ອາປາຖຄເຕ’’ຕິ.

໒໔໙. ນ ສກ຺ກາຕິ ນ ວທຕີຕິ ເອເຕນ ທ຺ເວປິ ປຏິເສຘາ ປກຕິອຕ຺ຖາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ນ ສຸກຣາຕິ ປນ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຣຠາໂວ ທີປິໂຕ, ທຸກ຺ກຣຎ຺ຈ ຕາວ ອຸປາເຍນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນ ສຸກຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄມເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍວິຊ຺ຌເນນ. ອສ຺ສາຕິ ໂຈຣສ຺ສ. ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປີຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ສາຍນ຺ຫສມຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕິສເຕນ.

໒໕໐. ສງ຺ຂມ຺ປິ ນ ອຸເປຕີຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຕພ຺ພມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຓນາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອຸປນິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກລຠາຄນ຺ຕິ ກລານໍ ສງ຺ຄຓນໂກຏ຺ຐາສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິມໍ ກລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອໂລກິຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອຸປນິກ຺ເຂປນວເສນ ໂອໂລກນມຕ຺ຕກມ຺ປິ. ຕໍ ກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປສ຺ສານໍ ວເສນ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ປາຬິຍໍ ປນ ເອກປສ຺ສວເສນ ອາຄຕາ. ເຄຫສ຺ສາຕິ ¶ ມຫໂຕ ເຄຫສ຺ສ. ສພ຺ພໂຕຕິ ສພ຺ພາວຍວໂຕ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິເຕ ເອກຊາລີຠູເຕ. ສຸປກ຺ກຸຖິຕາຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນິປກ຺ກາຍ.

ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕກສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓກມ຺ມຸນາ ວິຠຕ຺ໂຕ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອໂຍປາກາເຣນ ປຣິໂຕ ອຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕຕິ ອໂຍປາກາຣປຣິຍຕ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ.

ຍມກໂຄຬກາຕິ ¶ ທາຣການໍ ກີຬນຍຸຄຬາ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ໂຂຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸສ຺ສທນິຣຍວເສນປິ ໂສຕ-ຆານ-ຊິວ຺ຫາ-ກາຍ-ມໂນ-ໂຄຈຣຕາວເສນປິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ທຸກ຺ໂຂຕິ.

໒໕໑. ທນ຺ເຕຫິ ອຸລ຺ເລຫິຕ຺ວາຕິ ອຸຕ຺ຕຣທນ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຉິຕ຺ວາ. ຣສວເສນ ອຕິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາໂທ ຣສາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຣສເຄເຘນ ປຣິຠຸຕ຺ຕຣໂສ’’ຕິ.

໒໕໒. ທຸຣູໂປຕິ ວິຣູໂປ. ທຸທ຺ທໂສຕິ ເຕເນວ ວິຣູປຠາເວນ ອນິຏ຺ຐທສ຺ສໂນ. ລກຸຓ຺ຐໂກຕິ ຣສ຺ໂສ. ປວິຏ຺ຐຄີໂວຕິ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣໍ ອນຸປວິຏ຺ຐຄີໂວ. ມໂຫທໂຣຕິ ວິປຸລກຸຈ຺ຉິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ລກຸຓ຺ຏກາ ສຕ຺ຕາ ຣສ຺ສຄີວາ ປຸຖຸລກຸຈ຺ຉິກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາໂຓ ນາມ ຈກ຺ຂຸວິກໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກກ຺ຂິກາໂຓ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂິກາໂຓ ວາ’’ຕິ. ກຸຓີຕິ ຫຕ຺ຖວິກໂລ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກຫຕ຺ຖກຸຓີ ວາ ອຸຠຍຫຕ຺ຖກຸຓີ ວາ’’ຕິ. ວາຕາທິນາ ອຸປຫຕກາຍປກ຺ໂຂ ອິຘ ປກ຺ຂຫໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປກ຺ຂິຫໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ປກ຺ຂຫໂຕຕິ ປີຐສປ຺ປີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປພນ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອປຣາປຣຊາຕີສຸ ວິປາກທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ກລີຍຕິ ຂລີຍຕິ ອປ຺ປຫີຍຕິ ສາສນໍ ເອເຕນາຕິ ກລິ, ຊຸຕປຣາຊໂຍ. ໂສ ເອວ ຄຫສທິສຕາຍ ‘‘ກລິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິພນ຺ຘນ຺ຕິ ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ອຘິວຸຕ຺ຖສ຺ສ ມູລຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ພນ຺ຘໍ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ພາລຠູມິຍາ ພາລຠາວສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ ນິຣຍຄາມິກມ຺ມກາຣິຕາຕິ ‘‘ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ປນ ຕໂຕ ມຸທຸມຸທຸຕຣາທິກມ຺ມວເສນ ເສສາປາເຍສຸ ອປຣາປຣນິພ຺ພຕ຺ຕາທິພາລຠູມິ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕີຕິ.

໒໕໓. ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ພາໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນສ຺ສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ລກ຺ຂີຍຕີຕິອາທິນາ ອນຸສາເຣນ. ມໂນສຸຈຣິຕາທີນໍ ວເສນາຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາ-ອພ຺ຍາປາທ-ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ສຸຈິນ຺ຕິຕເມວ ຈິນ຺ເຕຕີຕິອາທິນາ ມໂນສຸຈຣິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ຈກ຺ກຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໕໖. ອຸໂປສຖໍ ¶ ¶ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໒໔໓) ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສພ຺ພທິວເສສຸ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສີລໍ, ສມາທານວເສນ ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸໂປສຖິໂກ, ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາທິນ຺ນອຸໂປສຖງ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ. ຕທາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍ-ທານ-ສີລາທິ-ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄມສມ຺ປນ຺ໂນ ປູຣິຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ໂຕ ກາທີປເທສວິເສສປຈ຺ຈາຊາຕິຍາ ເຈວ ກຸລຣູປໂຠຄາຘິປເຕຍ຺ຍາທິຄຸຓວິເສສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕທນຸຣູເປ ອຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ. ຕາທິເສ ຫິ ກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວີ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘສີໂລ ອນຸໂປສຖໍ ສຕສຫສ຺ສວິສ຺ສຊ຺ຊນາທິນາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ຍທາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເອວ. ເຕນາຫ – ‘‘ປາໂຕ…ເປ… ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ. (ຕຕ຺ຖ ທໂມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ສໍຍໂມ ສີລສໍວໂຣ.)

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຸຎ຺ຎກມ຺ມປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫທານທມສໍຍມາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ມເຫຕຸກໍ. ນີລມຓິສງ຺ຆາຏສທິສນ຺ຕິ ອິນ຺ທນີລມຓິສຎ຺ຈຍສມານໍ. ທິພ຺ພານຸຠາວຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສນີຍຕາ ມນຸຎ຺ຎໂຆສຕາ ອາກາສຄາມິຕາ ໂອຠາສວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ອປ຺ປຏິຆາຕຕາ ຣຎ຺ໂຎ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິກາຣຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິ ທິພ຺ພສທິເສຫິ ອານຸຠາເວຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ອາກາເຣຫິ. ປຣິປູຣນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ສາ ຈສ຺ສ ປາຣິປູຣິ ອິທາເນວ ວິຕ຺ຖາຣີຍຕິ.

ປນາຬີຕິ ຉິທ຺ທໍ. ສຸທ຺ຘສິນິທ຺ຘທນ຺ຕປນ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພິວຣາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນາຠິປນາຬິ ປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ເຏສູຕິ ນາຠິປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ເຏ ເຈວ ນາຠິຍາ ປນາຬິປຣິກ຺ເຂປປຏ຺ເຏ ຈ. ສຸວິຠຕ຺ຕາວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສໍກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຕ຺ຕາ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂນ຺ຕເຣສຸ ມຓິກາ ສຸວິຠຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມາລາກມ຺ມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸຣຕ຺ຕາຕິອາທີສຸ ສຸຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ມຫານາມວຓ຺ຓຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ສຸທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ສໍກິລິຏ຺ຐຕໍ, ສິນິທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ລູຂຕໍ. ກາມໍ ຕສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ເນມິມຓ຺ຑລໍ ອສນ຺ຘິກໍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປນ ເກວລໍ ປວາຬວຓ຺ໂຓວ ¶ ນ ໂສຠຕີຕິ ປກຕິຈກ຺ກສ຺ສ ສນ຺ຘິຍຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຣຕ຺ຕຊມ຺ພຸນທປຣິກ຺ຂຕໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຘີສຸ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ເນມິມຓ຺ຑລປິຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ¶ ເນມິມຓ຺ຑລສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປເທເສ. ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣານມນ຺ຕເຣຕິ ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣານໍ ອນ຺ຕຣສມີເປ ປເທເສ. ຉິທ຺ທມຓ຺ຑລຈິຕ຺ໂຕຕິ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານຉິທ຺ທວິຈິຕ຺ໂຕ. ສຸກຸສລສມນ຺ນາຫຕສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຸສເລນ ສິປ຺ປິນາ ປຫຕສ຺ສ, ວາທິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຄ຺ຄູຕິ ມໂນຣໂມ ຣຊນີໂຍຕິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ຣາຄຸປ຺ປາທໂກ. ກມນີໂຍຕິ ກນ຺ໂຕ. ສໂມສຣິຕກຸສຸມທາມາຕິ ໂອລມ຺ພິຕສຸຄນ຺ຘກຸສຸມທາມາ. ເນມິປຣິກ຺ເຂປສ຺ສາຕິ ເນມິປຣິຍນ຺ຕປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ. ນາຠິປນາຬິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປສ຺ສານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນາຠິປນາຬີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາ ເອວ ຫິ ສາ ປນາຬິ. ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ທ຺ວີຫິ ສີຫມຸເຂຫິ. ປຸນ ເຍຫີຕິ ມຸຕ຺ຕາກລາເປຫິ.

ໂອຘາປຍມານນ຺ຕິ ໂສຕຸໍ ອວຫິຕານິ ກຸຣຸມານໍ. ຈນ຺ໂທ ປຸຣໂຕ, ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ ປຸພ຺ພາປຣຠາເຄນ.

ອນ຺ເຕ ປຸຣສ຺ສາຕິ ອນຸຣາຘປຸເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ເຕປຸຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣສີຫປຎ຺ຊຣອາສນ຺ເນ ຕທາ ຣຎ຺ໂຎ ປາສາເທ ຕາທິສສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ ສີຫປຎ຺ຊຣສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸເຂນ ສກ຺ກາຕິ ກິຎ຺ຈິ ອນາຣຸຫິຕ຺ວາ ສຣີຣຎ຺ຈ ອນຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ຍຖາຐິເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປູເຊຕຸໍ.

ນານາວິຣາຄຣຕນປ຺ປຠາສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ນານາວິຘຈິຕ຺ຕວຓ຺ຓຣຕໂນຠາສປຠສ຺ສຣໍ. ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຣິ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕ.

ສນ຺ນິເວສກ຺ຂໂມຕິ ຂນ຺ຘວາຣສນ຺ນິເວສໂຍຄ຺ໂຍ. ສຸລຠາຫາຣູປກຣໂຓຕິ ສຸເຂເນວ ລທ຺ຘພ຺ພຘຎ຺ຎໂຄຣສທາຣຸຕິຓາທິໂຠຊນສາຘໂນ. ປຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເສນາ, ອາຓາ ວາ.

ອາຄຕນນ຺ທໂນຕິ ອາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນນ຺ທິຊນໂນ. ອາຄຕໍ ວາ ອາຄມນໍ, ເຕນ ນນ຺ທຕີຕິ ອາຄຕນນ຺ທໂນ. ຄມເນນ ໂສເຈຕີຕິ ຄມນໂສຈໂນ. ອຸປກປ຺ເປຖາຕິ ອຸປຣູປຣິ ກປ຺ເປຖ ສໍວິທຫຖ, ອຸປເນຖາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ເຫຕຸໂຕປິ ສຠາວໂຕປິ ຜລໂຕປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອາທີນວໂຕປິ ວີມໍສິຕ຺ວາ.

ວິຠາເວນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠູຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວິຠາວິໂນ, ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ອນຸຍນ຺ຕາຕິ ອນຸວຕ຺ຕກາ. ໂອຄຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ໂອສີທນ຺ຕໍ. ໂຍຊນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ປເທສໍ. ຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ¶ ປນ ຍຖາ ຠູມິ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ໂອຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທຕລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນ຺ເຕ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸທເກນ ເສນາຍ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ.

໒໕໗. ປຸຣຕ຺ຖິໂມ ສມຸທ຺ໂທ ປຣິຍນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ໂຕ, ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍາຕິ ຈາຕຸສມຸທ຺ທນ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພວິເທຫາທິຈຕຸໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕາຍ.

ຫຕ຺ຖິຣຕນວຓ຺ຓນາ

໒໕໘. ຫຣິຈນ຺ທນາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ຘາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາຄມນໍ ຈິນ຺ເຕຖາຕິ ວທນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣິຕຕາຍ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ. ຠູມິຜຸສນເກຫິ ວາລຘິ, ວຣງ຺ຄໍ ຫຕ຺ໂຖຕິ ອິເມຫິ ຈ ຕີຫິ, ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ຈາຕິ ສຕ຺ຕຫິ ອວຍເວຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕປຕິຏ຺ໂຐ. ອິຕເຣສໍ ອມຈ຺ຈາທີນໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕານໍ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ອປເນຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ອິຕເຣ ຫຕ຺ຖິໂນ ນ ສຫນ຺ຕິ.

ອສ຺ສຣຕນວຓ຺ຓນາ

ສິນ຺ຘວກຸລໂຕຕິ ສິນ຺ຘວສ຺ສາຊານີຍກຸລໂຕ.

ມຓິຣຕນວຓ຺ຓນາ

ສກຏນາຠິສມປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ປຣິຓາຫໂຕ ມຫາສກຏສ຺ສ ນາຠິຍາ ສມປ຺ປມາຓໍ. ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສູຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອນ຺ເຕສຸ. ກຓ຺ຓິກປຣິຍນ຺ຕໂຕຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຎ຺ຈນປທຸມານໍ ກຓ຺ຓິກາຍ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ. ມຸຕ຺ຕາຊາລເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສຸວິສຸທ຺ເຘ ມຸຕ຺ຕາມເຍ ຊາລເກ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ.

ອິຕ຺ຖິຣຕນວຓ຺ຓນາ

‘‘ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ¶ ປາຕຸຠວຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອສ຺ສ ປາຕຸຠວນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ມທ຺ທຣາຊກຸລໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທ຺ທຣຏ຺ຐໍ ກິຣ ອຠິຣູປານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ສຓ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິສຣີຣາວຍວານໍ ສຸສຓ຺ຐິຕຕາຍ. ອວຍວປາຣິປູຣິຍາ ຫິ ສມຸທາຍປາຣິປູຣິສິທ຺ຘິ. ຣູປນ຺ຕິ ສຣີຣໍ. ທສ຺ສນີຍາຕິ ສຸຣູປຠາເວນ ປສ຺ສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ. ໂສມນສ຺ສວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ ໂຍນິໂສ ¶ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ວເສນ. ປສາທາວຫຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓວຈເນນ ຍຖາ ປາສາທິກຕາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ທສ຺ສນີຍຕາຍ ປາສາທິກຕາສິທ຺ຘິ, ອຠິຣູປຕາຍ ຈ ທສ຺ສນີຍຕາສິທ຺ຘິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ປາສາທິກຕາສິທ຺ຘິ, ປາສາທິກຕາຍ ທສ຺ສນີຍຕາສິທ຺ຘິ, ທສ຺ສນີຍຕາຍ ອຠິຣູປຕາສິທ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຠິຣູປຕາທິເກ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣີເຣ ໂທສາຠາວວເສນປິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຠິຣູປາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອາໂຣຫປຣິຓາຫໂຍຄໂຕ ຈ ປາສາທິກາ ນາຕິທີຆຕາທໂຍ. ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ທິພ຺ພຣູປຕາສມ຺ປຕ຺ຕິປີຕິ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສຣີຣໂທສສ຺ສ. ອຠາໂວຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ທູຣີຠາໂວ.

ສຕວິຫຕສ຺ສາຕິ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຫຕສ຺ສ. ສຕວິຫຕສ຺ສາຕິ ຈ ອິທໍ ກປ຺ປາສປິຈຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕູລປິຈຸໂນ ປນ ວິຫນນເມວ ນຕ຺ຖິ. ກຸງ຺ກຸມຕຄຣຕຸຣຸກ຺ຂຍວນປຸປ຺ຜານິ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິ. ຕມາລຕຄຣຕຸຣຸກ຺ຂຍວນປຸປ຺ຜານີຕິ ອປເຣ.

ອຄ຺ຄິທຑ຺ຒາ ວິຍາຕິ ອາສນຄເຕນ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒາ ວິຍ. ປຐມເມວາຕິ ອຎ຺ຎກິຈ຺ຈໂຕ ປຐມເມວ, ທສ຺ສນສມກາລເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຣຎ຺ໂຎ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກິໍ ກໂຣມີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕາຍ ກິໍ ກຣຓນ຺ຕິ ປຏິສ຺ສາເວຕີຕິ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວິນີ.

ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຐຊາຕິໂກ, ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ສ຺ວາສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຓາຕິ ຣູປຄຸຓາ ເຈວ ອາຈາຣຄຸຓາ ຈ. ປຸຣິມກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສາ ປຸຣິມກມ຺ມານຸຠາເວນ. ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ຕພ຺ຠາວສໍວຕ຺ຕນິຍປຸຣິມກມ຺ມສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນປິ ປຣິວາຣສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ຕາທິສສ຺ສ ຜລວິເສສສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ເອເຕນ ເສສຣຕເນສຸປິ ¶ ເຕສໍ ວິເສສານໍ ຕທຸປນິສ຺ສຍຕາ ວິຠາວິຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ເອກເທສວເສນ ລພ຺ຠມານປາຣິປູຣີ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວູປຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພາກາຣປາຣິປູຣາ ຊາຕາ.

ຄຫປຕິຣຕນວຓ຺ຓນາ

ປກຕິຍາວາຕິ ສຠາເວເນວ, ຈກ຺ກຣຕນປາຕຸຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພປິ.

ປຣິຓາຍກຣຕນວຓ຺ຓນາ

ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສາຍ.

໒໖໐. ກຏຄ຺ຄໂຫ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ຊຍຄ຺ຄໂຫ ສການໍ ປຓານໍ ກຏຠາເວນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິວເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຊຍຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກປ຺ປໂຍເຄເນວ ສຕສຫສ຺ສານິ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພາລປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ເທວທູຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖໑. ທ຺ເວ ¶ ອຄາຣາຕິອາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສທ຺ວາຣາ…ເປ… ອນຸວິຈຣນ຺ເຕປີ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອສ຺ສປຸຣສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໒; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໓໒) ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໗) ຕຖາ ວິຕ຺ຖາຣິຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອສ຺ສປຸຣສຸຕ຺ເຕ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໒. ນິຣຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທສນໍ ເທວໂລເກນ ໂອສາເປຕີຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ເມຫິ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ໂວທານຘມ຺ເມຫິ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ. ທຸຕິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕທິທໍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ, ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ຠຄວາ.

ເອກຈ຺ເຈ ¶ ເຖຣາຕິ (ກຖາ. ອນຸຏີ. ໘໖໖-໘໖໘; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໓໖) ອນ຺ຘກາທິເກ, ວິຎ຺ຎາຓວາທິໂນ ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເນຣຍິເກ ນິຣເຍ ປາເລນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄນ຺ຕຸມປ຺ປທານວເສນ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນິຣຍປາລາ. ເນຣຍິການໍ ນຣກທຸກ຺ເຂນ ປຣິໂຍນທ຺ຘາຍ ອລໍ ສມຕ຺ຖາຕິ ວາ ນິຣຍປາລາ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ນິຣຍປາລາ’’ຕິວຈນໍ. ປຏິເສຘິຕເມວາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ, ອຕ຺ຖິ ຈ ກາຣຓິກາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຘມ຺ເມ (ກຖາ. ໘໖໖) ປຏິເສຘິຕເມວ. ຍທິ ນິຣຍປາລາ ນາມ ນ ສິຍຸໍ, ກມ຺ມກາຣຓາປິ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ສຕິ ຫິ ກາຣຓິເກ ກມ຺ມກາຣຓາຍ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ນິຣຍປາລາ ເນຣຍິກາ, ອຸທາຫຸ ອເນຣຍິກາ’’ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ເນຣຍິກາ, ອິເມ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ສຍມ຺ປິ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາ ສຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ເນຣຍິການໍ ຍາຕນາຍ ອສມຕ຺ຖາ ສິຍຸໍ, ‘‘ອິເມ ເນຣຍິກາ, ອິເມ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ນ ສິຍາ, ເຍ ຈ ເຍ ຍາເຕນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມານຣູປພລປ຺ປມາເຓຫິ ອິຕເຣສໍ ຠຍສນ຺ຕາສາ ນ ສິຍຸໍ. ອຖ ອເນຣຍິກາ, ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ສມ຺ຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈເຕ – ອເນຣຍິກາ ນິຣຍປາລາ ອນິຣຍຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ນິຣຍູປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມໂຕ ຫິ ອຎ຺ເຎເນວ ກມ຺ມຸນາ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂສຊາຕິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທິໂນ –

‘‘ໂກຘນາ ¶ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ, ປາປາຠິຣຸຈິໂນ ສທາ;

ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ຈ ນນ຺ທນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕິ ຍມຣກ຺ຂສາ’’ຕິ. (ກຖາ. ອນຸຏີ. ໘໖໖-໘໖໘; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໓໖);

ຕຕ຺ຖ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍາຕນາທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍາເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕຍິທໍ ອສາຣໍ ນິຣຍປາລານໍ ເນຣຍິກຠາວສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຍທິປິ ອເນຣຍິກາ ນິຣຍປາລາ, ອໂຍມຍາຍ ປນ ອາທິຕ຺ຕາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍ ສໂຊຕິຠູຕາຍ ນິຣຍຠູມິຍາ ປຣິກ຺ກມມານາ ກຖໍ ທາຫທຸກ຺ຂໍ ນານຸຠວນ຺ຕີຕິ? ກມ຺ມານຸຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທໂຍ ເນຣຍິເກ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕາ ອິທ຺ຘິພເລນ ນິຣຍຠູມິໍ ອຸປຄຕາ ທາຫທຸກ຺ເຂນ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ¶ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ເຈ? ອິທມ຺ປິ ຕໍສມານໍ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕ. ຕຖາຣູເປນ ຫິ ກມ຺ມຸນາ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍຖາ ນິຣຍທຸກ຺ເຂນ ອພາຘິຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ເນຣຍິເກ ຍາເຕນ຺ຕິ, ນ ເຈຕ຺ຕເກນ ພາຫິຣວິສຍາຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ວາຣປຸຣິເສສຸ ວິຠຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທ຺ວາຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ອິຏ຺ຐໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໍ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອນິຏ຺ຐໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວເສນ ເຕຊສາ ປຣູປຕາປນ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕທປາຫຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອເນຣຍິການໍ ເນສໍ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ນິຣເຍ ເນຣຍິການໍ ຍາຕນາສພ຺ຠາວໂຕ. ເນຣຍິກສຕ຺ຕຍາຕນາໂຍຄ຺ຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ຕາທິສນິກນ຺ຕິວິນາມິຕໍ ນິຣຍຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເຕ ຈ ເນຣຍິເກຫິ ອຘິກຕຣພລາໂຣຫປຣິຓາຫາ ອຕິວິຍ ຠຍານກທສ຺ສນາ ກຸຣູຣຕຣປໂຍຄາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ເນຣຍິການໍ ວິພາຘກກາກສຸນຂາທີນມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຖໍ ອຎ຺ຎຄຕິເກຫິ ອຎ຺ຎຄຕິກພາຘນນ຺ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຕຖາ ທສ຺ສນໂຕ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອສຕ຺ຕສຠາວາ ເອວ ນິຣຍປາລາ ນິຣຍສຸນຂາທໂຍ ຈາ’’ຕິ ຕມ຺ປິ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຖາ ອທສ຺ສນໂຕ. ນ ຫິ ກາຈິ ອຕ຺ຖິ ຕາທິສີ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຍາ ອສຕ຺ຕສຠາວາ, ສມ຺ປຕິສຕ຺ເຕຫິ ອປ຺ປໂຍຊິຕາ ຈ ສຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ເປຕານໍ ປານີຍນິວາຣການໍ ທຓ຺ຑາທິຫຕ຺ຖປຸຣິສານມ຺ປິ ສພ຺ຠາເວ, ອສຕ຺ຕຠາເວ ຈ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ສຸປິໂນປຆາໂຕປິ ອຕ຺ຖິ, ກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕາ ປນ ອປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ສນາທິມຕ຺ເຕນປິ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຸປິເນ ອາຫາຣູປໂຠຄາທິນາ ນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານຣູປໍ ປເນຕ຺ຖ ລທ຺ຘປຣິຫາຣໍ ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ¶ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕ. ອິຘາປິ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເນຣຍິການໍ ກມ຺ມວິປາກໂຕ ນິຣຍປາລາຕິ ອສິທ຺ຘເມຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ປາຬິໂຕ ຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕຠາໂວ ເອວ ສິທ຺ໂຘຕິ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ, ‘‘ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ນິຣຍປາລສຎ຺ຎິຕາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ສາຠິສນ຺ຘິກປຣູປຆາຕີ ອຕ຺ຖິ ກິຈ຺ຈສພ຺ຠາວໂຕ ໂອຊາຫາຣາທິຣກ຺ຂສສນ຺ຕຕິ ¶ ວິຍາ’’ຕິ. ອຠິສນ຺ຘິປຸພ຺ພກຕາ ເຈຕ຺ຖ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ຕຖາ ຕຖາ ອຠິສນ຺ຘິຍາ ຍາຕນໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ນ ສງ຺ຆາຕປພ຺ພຕາທີຫິ ອເນກນ຺ຕິກຕາ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຠູຕວິເສສາ ເອວ ເອເຕ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສວນ຺ໂຕ ເຠຣວາກາຣາ ‘ນຣກປາລາ’ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕທສິທ຺ຘໍ ອຸຊຸກເມວ ປາຬິຍໍ, – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນິຣເຍສຸ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ (ກຖາ. ໘໖໖) ວາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ຍຖາ ອຣິຍວິນເຍ ນຣກປາລານໍ ຠູຕມຕ຺ຕຕາ ອສິທ຺ຘາ, ຕຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕວາທິໂນປິ ເຕສໍ ຠູຕມຕ຺ຕຕາ ອສິທ຺ຘາວ ສພ຺ພໂສ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິ ຠາວສ຺ເສວ ອປ຺ປຏິຊານນໂຕ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຠູຕານິ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສນ຺ຕິ. ຍທິ ປຣມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ? ຕິຏ຺ຐເຕສາ ອນວຏ຺ຐິຕຕກ຺ການໍ ອປ຺ປຫີນສມ຺ໂມຫວິປລ຺ລາສານໍ ວາທວີມໍສາ, ເອວໍ, ‘‘ອຕ຺ເຖວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສຕິ ຈ ເນສໍ ສພ຺ຠາເວ, ອສຕິປິ ພາຫິເຣ ວິສເຍ ນຣເກ ວິຍ ເທສາທິນິຍໂມ ໂຫຕີຕິ ວາໂທ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ສຕິ ເອວ ປນ ພາຫິເຣ ວິສເຍ ເທສາທິນິຍໂມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເທວທູຕສຣາປນວເສນ ສຕ຺ເຕ ຍຖູປຈິເຕ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ຍເມຕິ ນິຍເມຕີຕິ ຍໂມ, ຕສ຺ສ ຍມສ຺ສ ເວມານິກເປຕານໍ ຣາຊຠາວໂຕ ຣຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍມຣາຊາ ນາມ ເວມານິກເປຕຣາຊາ’’ຕິ. ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕິ ອກຸສລກມ຺ມວິປາກໍ. ເວມານິກເປຕາຕິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວເສນ ມິສ຺ສກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວິນິປາຕິກເທວຕາ ວິຍ ສຸກ຺ເກນ ກມ຺ມຸນາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ມຄ຺ຄຜລຠາຄິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ກມ຺ມານຸຣູປໍ ກທາຈິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ, ກທາຈິ ອປຸຎ຺ຎຜລໍ ປຈ຺ຈນຸຠວນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຎ຺ຎຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປຸຎ຺ຎຜລໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ກຏຸກໍ ນ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ມຸທຸກເມວ ໂຫຕີຕິ ອປເຣ. ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມິກຠາໂວ ຘມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມິຕຘມ຺ມວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ວາເຣສູຕິ ອວີຈິມຫານຣກສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ.

ຊາຕິຘມ຺ໂມຕິ ກມ຺ມກິເລສວເສນ ຊາຕິປກຕິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິສຠາໂວ’’ຕິ. ສຠາໂວ ຈ ¶ ນາມ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕາ ວິຍ ນ ກທາຈິປິ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິມຸຕ຺ໂຕ ຊາຕິຍາ’’ຕິອາທິ.

໒໖໓. ອິທານິ ¶ ຊາຕິຍາ ເທວທູຕຠາວໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ທຫຣກຸມາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມາຕິ ວາຈາຍ ອວທນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຊາຕິ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ສໍກິລິຏ຺ຐເຊຄຸຈ຺ຉອສມຕ຺ຖທຫຣາວຕ຺ຖາ ຊາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ອາຄຕາ ເອວ, ສາ ປນ ອຕີຕານາຄຕາຍ ອຸປຣິປິ ອາຄມນາຍ ປໂຍໂຄ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອນາຄຕາຍ ນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິຕິ ຕສ຺ສາ…ເປ… ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ວິຎ຺ຎູນໍ ເວທວຕ຺ຖຸຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອູຣຸພລນ຺ຕິ ອູຣຸພລີ. ເຕນ ທູເຣປິ ຄມນາຄມນລງ຺ຆນາທິສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ພາຫຸພລນ຺ຕິ ປນ ອິມິນາ ຫຕ຺ເຖຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕໍ, ຊວຄ຺ຄຫເຓນ ເວຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕິສມຕ຺ຖຕໍ. ອນ຺ຕຣຫິຕາ ນຏ຺ຐາ. ເສສໍ ປຐມເທວທູເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ວິວິຘໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາທຫຕີຕິ ພ຺ຍາຘິ, ວິເສເສນ ວາ ອາຘີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາຘິ, ເຕນ ພ຺ຍາຘິນາ. ອຠິຫໂຕຕິ ພາຘິໂຕ, ອຸປທ຺ທຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໕. ກາຣຓາ ນາມ ‘‘ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິເຠທາ ອຘິກປີຬາ ກຣີຍຕິ ເອຕາຍາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ຍາຕນາ, ສາ ເອວ ກາຣຓິເກຫິ ກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມກາຣຓາ ຍາຕນາກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໖. ພຫຸໍ ປາປໍ ກຕນ຺ຕິ ພຫຸໂສ ປາປໍ ກຕໍ. ເຕນ ປາປສ຺ສ ພຫຸລີກຣຓມາຫ. ພຫູຕິ ວາ ມຫນ຺ຕໍ. ມຫຕ຺ໂຖປິ ຫິ ພຫຸສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ພຫຸ ວຕ ກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ, ຄຣຸກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສຕິ ຄຣຸກໍ ພຫຸລໍ ວາ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວ, ນ ຍມປຸຣິເສຫິ ຍມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນີຍຕິ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປມາຓປຣິຕ຺ຕຕາຍ ກາລປຣິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຄຣຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ອພຫຸລນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ, ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ທຓ຺ຑເມວ. ອນຸວິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຏ຺ຏກຣຓຏ຺ຐານໍ. ປຣິຕ຺ຕປາປກມ຺ມາຕິ ທຸພ຺ພລປາປກມ຺ມາ. ເຕ ຫິ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ກຕູປຈິຕສ຺ສ ຈ ໂອກາສາຣຫກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍປິ ສຣນ຺ຕິ.

ອາກາສເຈຕິຍນ຺ຕິ ¶ ¶ ຄິຣິສິຂເຣ ວິວຏງ຺ຄເຓ ກຕເຈຕິຍໍ. ອຄ຺ຄິຊາລສທ຺ທນ຺ຕິ ‘‘ປຏປຏາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຄ຺ຄິຊາລາຍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາ ຕທາ ອາກາສເຈຕິເຍ ປູຊິຕຣຕ຺ຕປຏາ ວິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປູຊິຕປຏໍ ອນຸສ຺ສຣິ. ປຎ຺ຈຫິປິ ນ ສຣຕີຕິ ພລວຕາ ປາປກມ຺ເມນ ພ຺ຍາໂມຫິໂຕ ປຎ຺ຈ ສຎ຺ຎາຓານິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕິ ກມ຺ມາຣໂຫ ອຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຕີກາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ.

໒໖໗. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ອຸພ຺ເພເຘນປິ ໂຍຊນສຕເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ນວນວໂຍຊນິກາ ໂຫຕິ ປຸຖຸລໂຕ. ມຫານິຣຍສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາປິ ຠິຕ຺ຕິສຕໍ ໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕີຕິ ອຸສ຺ສທສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ‘‘ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໘. ຌາຍຕີຕິ ປຏິປາກຕິກໍ ໂຫຕິ. ຕາທິສເມວາຕິ ປຸຣິມສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ອຸພ຺ຠຕໍ ສທິສເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸສມ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວາ ພຫຸຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ຉນ຺ນໍ ຊາລານນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ອຸພ຺ຠຕານໍ ຉນ຺ນໍ ຊາລານໍ. ສຕ຺ຕານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມກຕານຎ຺ຈ ພຫຸຠາວໂຕ ຊາລານໍ ຕາວ ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ນິຣນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ອວີຈິ ໂຫຕຸ; ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ກຖໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ກາຍທ຺ວາເຣ…ເປ… ເອກໍ ທຸກ຺ຂສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຕີຣຓໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ທ຺ເວ ຕທາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕານີຕິ ຉ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕານິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕານິປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາປິ ລທ຺ຘາວສຣາ; ທຸກ຺ຂເວທນາ ປນ ພລວຕຣາ ນິສິຕນິສິເຕນ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສຣີຣໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປເນນ຺ຕີ ວິຍ ຕາ ເວທນາ ອຠິຠວນ຺ຕີ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ ນິຣນ຺ຕຣາ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸທຫນພລວຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຕິ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຕິວິຍ ອນິຏ຺ຐຜລຕາຍ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ອິຏ຺ຐຜລພຫຸຕາຍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາ ຌານາທິປຣິຍາປນ຺ເນ ຈ ສຸຄຕິຠເວ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ສຸຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອວີຈີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໖໙. ເອໂກ ¶ ປາໂທ ມຫານິຣເຍ ໂຫຕິ, ເອໂກ ຄູຖນິຣເຍ ນິປຕຕິ, ກມ຺ມເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາ ປທມາວຫຕິ ເສສາຣມ຺ຠຕາຍ. ຫຕ຺ຖິຄີວປ຺ປມາຓາ ປຣິຓາເຫນ. ເອກໂທຓິກນາວາປ຺ປມາຓາ ອາຍາເມນ.

ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ຕານີຕິ ¶ ຂຸຣຘາຣາສທິສານິ ຕິຂິຓຄ຺ຄານິ ອໂຍສູລມຍາເນວ ປທຸມປຕ຺ຕານິ. ເຫຏ຺ຐາ ຂຸຣຘາຣາຕິ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ເວຕ຺ຕລຕາໂຍ ຈ ຕິຂິຓຘາຣກຓ຺ຏກາ ອໂຍມຍາ ເອວ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂສ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິ. ກຸສຕິຓານີຕິ ກຸສຕິຓຊາຕິຕາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຂຣວາລິກາຕິ ຂຣາ ຕິຂິຓໂກຏິກາ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາ ວາລິກາ.

໒໗໐. ທນ຺ເຕ ສມ຺ຜຸເສຕີຕິ ເຫຏ຺ຐິມທນ຺ເຕ ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ສຸຜຸສິເຕ ກໂຣຕິ. ຕມ຺ພໂລຫປານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ປຏິໂລມໂຕປິ ເອວໍ ກມ຺ມກາຣຓານໍ ກາຣຓມາຫ. ທຸຕິເຍນາຕິ ກຸຐາຣີຫິ ຕຈ຺ຉເນນ. ຕຕິເຍນາຕິ ວາສີຫິ ຕຈ຺ຉເນນ. ອວິຊຫິຕເມວ ສໍເວຄເຫຕຸຕາຍ ໂລກສ຺ສ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ.

໒໗໑. ຫີນກາຍໍ ຫີນໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປຄຕາ. ອຸປາທາເນຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘປິ ອຸປາທາເນ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄຫເຓ’’ຕິ. ສມ຺ຠວຕິ ຊຣາມຣຓໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ອຸປາທານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຊາຕິຍາ ມຣຓສ຺ສ ຈ ກາຣຓຠູເຕ’’ຕິ. ອນຸປາທາຕິ ອນຸປາທາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສພ຺ພທຸກ຺ຂາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ນາມາຕິ ສກລມ຺ປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂເລສສ຺ສປິ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ເທວທູຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໔. ວິຠງ຺ຄວຄ຺ໂຄ

໑. ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗໒. ເອກາ ¶ ¶ ຣຕ຺ຕິ ເອກຣຕ຺ໂຕ, ຠທ຺ໂທ ເອກຣຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິປສ຺ສນານຸໂຍຄສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ປນ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຫຈຣຓໂຕ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສ຺ສ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ທິສຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ, ສງ຺ເຂປເທສນາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິທ຺ເທສປທານໍ ຊນນິຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ມາຕາ ວິຍາຕິ ມາຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາຫ ‘‘ອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ມາຕິກ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ວິຠຊຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຠງ຺ໂຄ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາ, ເຕນາຫ – ‘‘ວິຕ຺ຖາຣຠາຊນິຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຠາເຊຕິ ວິຠຊຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ.

ອຸປ຺ປາທາທິຂຓຕ຺ຕຍໍ ປຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຕີຕໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຄຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີເຕ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ນານຸຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຫິ ນານຸຠເວຍ຺ຍ, ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫວເສນ ອຕີເຕສຸ ຣູປາທີສຸ ມິຈ຺ຉາອຠິນິວິສນໍ ປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາ; ເອວໍ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫວເສນ ອນາຄເຕສຸ ຣູປາທີສຸ ມິຈ຺ຉາອຠິນິວິສນໍ ປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐິ ກມ຺ມສມາທານໍ ທິຏ຺ຐິປຕ຺ຖນາຕິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ນ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຍທຕີຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕມ຺ປິ ຫິ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ, ‘‘ອຕີຕໍ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ນາຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໂສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ສສວິສາຓໍ ວິຍ, ຕຖາ ອນາຄຕມ຺ປິ ນ ປຕ຺ເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ອຕີຕໍ ນາຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ ອຠິນນ຺ທນາຍ ນິປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ, ອນາຄຕປຕ຺ຖນາ ປນ ສຜລາປິ ສິຍາຕິ ນ ສພ຺ພໂສ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຕິ? ນ, ຕສ຺ສາປິ ສວິຆາຕຠາເວນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຫີນນ຺ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐສຠາວໍ. ນິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ¶ ຠຄ຺ຄໍ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕນ຺ຕິ ວິນາສໍ. ອປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາວໍ ອຸປ຺ປາທາທິກໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ອຊາຕນ຺ຕິ ນ ຊາຕໍ. ອນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ, ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ. ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ. ເຕນ ¶ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ປພ຺ພຕກນ຺ທຣາທີສຸ ວາຕິ ຐານນິຍມາຠາວາ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍມກາທິວເສນ ປຣິພ຺ຣູຫິຍມານາ ວິປສ຺ສນາ ວິຍ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອໂກປນິຍາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສໍຫີຣໍ ອສໍກຸປ຺ປນ຺ຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາປຏິວິປສ຺ສນາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຄາຖາຍມຍມຕ຺ໂຖ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິປສ຺ສນາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກິໍ ເອຕາຍ ປຣິຍາຍກຖາຍາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ອສໍຫີຣໍ ອສໍກຸປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸພ຺ຣູຫນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອເຕນ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ພ຺ຣູຫນາຍ, ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸພ຺ຣູຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ພຫຸລໍ ມນສິກາເຣນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອາທິໂຕ ຕາປນໍ ອາຕາປນໍ, ເຕນ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸມາຫ. ປຣິໂຕ ຕາປນໍ ປຣິຕາປນໍ, ເຕນ ນິກ຺ກມຘາຕຸປຣກ຺ກມຘາຕຸໂຍ ຈາຕິ. ຕສ຺ສ ເສນາຕິ ຕສ຺ສ ມຈ຺ຈຸໂນ ສຫກຣຓຏ຺ເຐນ ເສນາ ວິຍາຕິ ເສນາ. ສງ຺ຄໂຣຕິອາທີສຸ ມິຕ຺ຕາກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ສາມປໂຍຄມາຫ. ລຎ຺ຊຄ຺ຄຫເຓນ ລຎ຺ຊທານໍ, ເຕນ ທານປ຺ປໂຍຄໍ. ພລຣາສີຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິພລກາໂຍ. ເຕນ ທຓ຺ຑເຠທານິ ວທຕິ. ເຠໂທປິ ຫິ ພລວໂຕ ເອວ ອິຊ຺ຌຕິ, ສ຺ວາຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອຸປາຍໂຍເຄນ ສມ຺ປວຕ຺ຕີຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຄໍ ອາສຕ຺ຕິໍ ອຣຕິ ເທຕີຕິ ສງ຺ຄໂຣ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ສງ຺ຄຣຓວເສນ ຕສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ອຸຏ຺ຐາຫກໍ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນໍ. ສປຣຫິຕສີວນລກ຺ຂເຓນ ອສາຘຸຠາວປຣມ຺ມຸຂຠາວຄມເນນ ວາ ສນ຺ໂຕ.

໒໗໓. ມນຸຎ຺ຎຣູປວເສເນວ ເອວໍຣູໂປ ອໂຫສີນ຺ຕິ ອຕີຕໍ ອນ຺ວາຄເມຕິ ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິຍາສມນ຺ວານຍນໂຕ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຸສລສຸຂໂສມນສ຺ສເວທນາວເສນາຕິ ກຸສລເວທນາວເສນ ສຸຂເວທນາວເສນ ໂສມນສ຺ສເວທນາວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ເວທນາສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຍ ສຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາ ສິທ຺ຘາ ເອວາຕິ – ‘‘ຕຓ຺ຫໍ ສມນ຺ວາເນຕິ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫີນຣູປາທິ…ເປ… ນ ມຎ຺ຎຕິ ອມນຸຎ຺ໂຎປິ ສມາໂນ ສມນຸຎ຺ຎຠາວສ຺ເສວ ວເສນ ມຎ຺ຎນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນານຸປວຕ຺ຕຍຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ນນ຺ທິຍາ ທູຣີກຕຕ຺ຕາ.

໒໗໔. ອຸຬາຣສຸນ຺ທຣຠາວມຸເຂເນວ ¶ ¶ ອນາຄເຕສຸປິ ຣູປາທີສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອວໍຣູໂປ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໒໗໕. ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ຍຖາ ນນ຺ທິຍາ ອສມນ຺ວານຍນໂຊຕນໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸໍ, ‘‘ອຕີຕໍ ນ ນ຺ວາຄເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ, ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີຕໍ ອນ຺ວາຄເມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໓) ວິຠງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ໂຍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິກສ຺ສ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວິປສ຺ສນາປຏິກ຺ເຂປວເສນ, ‘‘ກຖຎ຺ຈ…ເປ… ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຕ຺ຖຸເທສນານຍໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ໂຈທິຕໍ, ຍສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ໂຍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິກສ຺ສ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂເນວ ວິປສ຺ສນາປຏິກ຺ເຂປວເສນ, ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສູ’’ຕິ ວິຠງ຺ຄເທສນາ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ເອວາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ເອວ. ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສໍຫີຣຕີຕິ ມາຕິກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ມາຕິກາວເສນ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຕວາ ສຸຕວາ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ວິຕ຺ຖາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອຠາວິຕຕາຍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕາຍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ສປຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐປນາຍ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິສເຍ ຕໂຕ ເອວ ອປາຍສມຸທ຺ທໍ ສໍສາຣສມຸທ຺ທໍ ອານີຍຕິ. ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ອານນ຺ທຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗໖. ພຫິທ຺ຘາ ¶ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ລຍນໍ ອປ຺ປນໍ ປຏິສລ຺ລານໍ, ໂຍ ໂກຈິ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ, ອິຘ ປນ ອຣິຍວິຫາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ. ຊານນ຺ໂຕວ ຠຄວາ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໖).

໒໗໘. ສາຘຸກາຣມທາສີຕິ ¶ ສາຘຸສທ຺ທໍ ສາເວສິ. ຕໍ ປນ ປສໍສາ ໂຫຕີຕິ ປສໍສຕ຺ໂຖ ສາຘຸສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊມາເນຫິ ວຓ຺ເຓຫິ ຄຸຓວນ຺ເຕ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ, ເກວລໍ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນວເສນ ໂຖມນາ ປສໍສາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ອານນ຺ທຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ມຫາກຈ຺ຈານຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗໙. ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ¶ ຕປນໂຕ ຕປໍ ອຸທກໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໂປທາ, ຣຫໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ໂຕທກສ຺ສ ຣຫທສ຺ສາ’’ຕິ. ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເວຠາຣປພ຺ພຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ອຸທກຣຫທໂຕ, ຕໍ ຣຫທໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຄຠວນາຄໂຕປິ ຫິ ໂສ ຣຫໂທ ຕໂຕ ອຸປຣິ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຊລາສເຍນ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕໂປທາ ນາມ ນທີ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ. ເອທິສາຕິ ກຸຖິຕາ ອຸຓ຺ຫາ, ອນ຺ວຕ຺ຖນາມວເສນ ຕໂປທາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຕໂລໂກຕິ ເປຕານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ເຈກນິຣຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິມສ຺ສ ປນ ອາຣາມສ຺ສາຕິ ຕໂປທາຣາມສ຺ສ. ຕໂຕຕິ ຕໂປທາສງ຺ຂາຕນທິໂຕ. ມຫາອຸທກຣຫໂທຕິ ມຫາອຸທກຠຣິຕໍ ປລ຺ລລໍ.

໒໘໐. ສມິທ຺ໂຘຕິ ອຸຬາໂຣ, ປຣິປຸຓ຺ໂຓເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິມ຺ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມສ຺ສາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ, ໂສ ເອວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠູໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອທ຺ຘເຠທມຸເຂນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໂພຘວຈນໍ.

໒໘໒. ກາມໍ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ວິຠຊນໍ ສາຘາຣຓໍ, ປຐມທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ຂນ຺ຘວເສນ ວິຠຊນໍ ກຕ຺ວາ ອິຘ ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ເອວໍ ເທສນາຍ ຐປນໍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອາຍຕນວເສນ ວິຠຊນຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ວິຠິນ຺ນາ ຫິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອນວເສສາ ສມ຺ມສນຸປຄາ ຘມ຺ມາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ; ອຍໍ ກິເຣຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເຖເຣນ ນຍໂຕ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາທສາຍຕນວເສເນວ ມາຕິກໍ ຐເປສີຕິ ໂລກິຍານິ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ¶ ມາຕິກໍ ຐເປສິ, ຍຖາ ຕີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ຘວເສນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຍທິ ຠຄວຕາ ອິຘາປິ ວິຠຊນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສິຍາ, ຕຖາ ວິຠເຊຍ຺ຍ, ຍສ຺ມາ ປນ ຕຖາ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາທສາຍຕນວເສເນເວຕ຺ຖ ວິຠຊນໍ ຠຄວຕາ ຈ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ນຍຄ຺ຄາເຫ ຐຕ຺ວາ ເຖໂຣ ວິຠຊິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນຍໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ຠາຣິຍໍ ກຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ. ອປເທ ປທໍ ທສ຺ສິຕໍ ອາກາເສ ປທໍ ກຕໍ ສາຘາຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐວິສຍຕາຍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ນິກນ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ນິກນ຺ຕິຕຓ຺ຫາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ‘‘ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ມໂນຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນານໍ ທ຺ວາຣຠູຕໍ.

໒໘໓. ປຕ຺ຖນາວເສນ ຐເປສີຕິ ປຕ຺ຖນາວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕສິ.

ມຫາກຈ຺ຈານຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ

ສມຕ຺ຕາ.

໔. ໂລມສກກງ຺ຄິຍຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘໖. ຆນນິຈິຕໂລໂມ ¶ ໂລມໂສ, ອຍໍ ປນ ອປ຺ປຕາຍ ໂລມສໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ອີສກໂລມສາກາຣຕາຍາ’’ຕິ, ໂລມສໂກ ອງ຺ຄິໂກ ໂລມສກກງ຺ຄິໂຍ, ປຐໂມ ກ-ກາໂຣ ອປ຺ປຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍໍ ປນ ປທວຑ຺ຒນເມວ. ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສິລາຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລວຓ຺ຓສິລາຍໍ. ໂອຣຸຍ຺ຫາຕິ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ. ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ທິນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣສ຺ສ ອສາທິຍນໂຕ ມນຸສ຺ສປເຖ ນ ວສນ຺ຕິ.

ທສຫິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ນິປຕິຕາຫິ ເທວຕາຫີຕິ ກຣຓວຈນໍ. ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ເທວານໍ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປາທເນນ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕຸໍ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ…ເປ… ອຠາສິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເທວສນ຺ນິປາເຕ, ຕິສ຺ສໍ ວາ ເທສນາຍໍ. ເທວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທວຠາວສ຺ສ, ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕາຕິ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕິຍາ.

ສວນມຸເຂນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ອຕ຺ຖໂສ ຈ ອຸປຘາຣຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຓນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມາ’’ຕິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ປຣິຍາປຸຓນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຍາປຸຓາຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຄນ຺ຖສ຺ສ ປຣິຫຓໍ ຘາຣຓໍ, ຕໍ ປນ ປເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ¶ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ຘາເຣຕິ ນາມາ’’ຕິ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ໂລມສກກງ຺ຄິຍຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ

ສມຕ຺ຕາ.

໕. ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘໙. ອງ຺ຄສຸຠຕາຍາຕິ ¶ ອງ຺ຄານໍ ຫຕ຺ຖປາທາທິສຣີຣາວຍວານໍ ສຸນ຺ທຣຠາເວນ. ຍໍ ອປຈ຺ຈໍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມຸທ຺ຘໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ໂລເກ ມາຓວໂວຫາໂຣ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ທຫຣກາເລ ສຸທ຺ຘຘາຕຸກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕຣຸຓກາເລ ໂວຫຣິໍສູ’’ຕິ. ອຘິປຕິຕ຺ຕາຕິ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ.

ສມາຫາຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິຈຍໍ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຆຣມາວເສຕິ ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຕເຣປິ ພ຺ຍຍມາເນ ໂຠຄາ ຂີຍນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕເຣປິ ສຎ຺ຈຍມາເນ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ກິຎ຺ຈິ ພ຺ຍຍໍ ອກຕ຺ວາ ອຍເມວ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຆຣາວາສໍ ອນຸຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ໂລຠາເທສິຕມຕ຺ຖໍ ວທຕິ.

ຘນໂລເຠນ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂລຠວສິກສ຺ສ ຫິ ຄຕິ ນິຣໂຍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາທຄຖິຕໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສາທຄຖິຕໍ ວາ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາລງ຺ກເຣຍ຺ຍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄຕິໍ ວທາມິ – ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໕). ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ກໂຕກາສສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ.

ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘອໂຘມຸຂຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອນາເມຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວິຕຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ສຸຕເມຕໍ ມຍາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ສຸນໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ເອຕໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກິມິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ.

ຕເຖວ ວຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ສຸນຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເຖວ ວຕ຺ວາ. ອວິສໍວາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ, ‘‘ໂຕເທຍ຺ຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸນໂຂ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ອວິສໍວາທນຕ຺ຖໍ, ວິສໍວາທນາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຎາໂຕມ຺ຫິ ¶ ອິມິນາຕິ ອິມິນາ ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ປິຕາຕິ ເອວໍ ຎາໂຕ ອມ຺ຫີຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ກິຣ ສຸນໂຂ ຕຖາ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຊາຕິສ຺ສຣຕາຍ. ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຸກ຺ກຣຓໍ ປນ ປຸຣິມຊາຕິສິທ຺ຘວາສນາຍ. ຠວປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຠວນ຺ຕຣຠາເວນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ນາມ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ປຏິສນ຺ຘິອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຊາຕິປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຏ຺ຐິມຊາຕໍ ຄຕິໍ. ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາປາຐໂກ ກິເຣສ, ເຕນ ອປ຺ປາຍຸກທີຆາຍຸກຕາທິວເສນ ຈຸທ຺ທສ ປຎ຺ເຫ ອຠິສງ຺ຂຣິ; ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ, ‘‘ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປາຍຸກຕາທໂຍ ວິເສສາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວເສນ ສລ຺ລກ຺ຂິຍນ຺ຕິ. ນ ¶ ໂຂ ປເນຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຍາວ ເຕສໍ ເຕສໍ ກາຣຓ’ນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎເນວ ກາຣເຓນ. ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຕໍ ກາຣຓໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖສ຺ສຕິ, ເອວາຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ນິຈ຺ຉໂຍ ເມ ອປຓ຺ຓໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ, ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ມນຸສ຺ສໍ ວາ ອາວິສິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖກສາວນໍ ນາມ ມຫາມນ຺ຕວິຊ຺ຊາວເສນ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ສຸນິຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ຍໍ ນູນາຫໍ ກມ຺ມຜລມສ຺ສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘນ຺ໂຕ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ. ເອວາຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຸນາ ທາຕພ຺ພໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມທາຍາທາ, ອຕ຺ຕນາ ກຕູປຈິຕກມ຺ມຜລຠາຄີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ກມ຺ມທາຍຊ຺ຊໍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ວທນ຺ໂຕ, ‘‘ກມ຺ມໍ ເອເຕສໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ – ຍຖາ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐). ຍວຕິ ຜລໍ ສຠາວໂຕ ຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຠິນ຺ນໍ ວິຍ ມິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນາຕິ ໂຍນີຕິ ອາຫ – ‘‘ກມ຺ມໍ ເອເຕສໍ ໂຍນິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ມມຕ຺ຕວເສນ ພຊ຺ຌຕິ ສໍພຊ຺ຌຕີຕິ ພນ຺ຘຸ, ຎາຕິ ສາໂລຫິໂຕ ຈ. ກມ຺ມໍ ປນ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ກມ຺ມໍ ເອເຕສໍ ພນ຺ຘູ’’ຕິ. ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອວສ຺ສໂຍ. ກມ຺ມສທິໂສ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອິສ຺ສໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ນ ກໂຣຕິ ຕາທິສໍ ກຕ຺ຕຸໍ ສຊ຺ຊິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມເມວາຕິ ກສ຺ມາ ອວຘາຣິຕໍ, ນນຸ ກິເລສາປິ ສຕ຺ຕານໍ ຫີນປຓີຕຠາວກາຣຓໍ, ນ ເກວລນ຺ຕິ ¶ ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ກິເລສປໂຍເຄນ ວິປາກວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກມ຺ມປວຕ຺ຕິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຖິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ສຎ຺ຊານາສີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຕ຺ວາ ນນຸ ຠຄວາ ມຫາກາຣຸຓິໂກ ປເຣສໍ ຎາປນຕ຺ຖເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມານນິສ຺ສິໂຕ ກິເຣສາ’’ຕິອາທິ.

໒໙໐. ສມຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິຍຕ຺ເຕນ, ຍຖາ ຕໍ ຜລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກເຕນ, ອຸປຈິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິສໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ອນູນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ເຓນາ’’ຕິ. ສມາທິນ຺ເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາທານໍ ນາມ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ຄຫຓໍ ປຣາມສນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຫິເຕນ ປຣາມຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີຕິ ປຏິປທາ, ກມ຺ມໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ກມ຺ມປໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອສາຕິ ປຏິປທາ. ທຸພ຺ພລໍ ອຸປຆາຕກເມວ ສິຍາຕິ ອຸປປີຬກສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ພລວກມ຺ເມນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພລວກມ຺ເມນາຕິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ. ວທຕິ ນາມາຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ¶ . ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຸປປີຬກສຠາວໍ ກມ຺ມໍ ຊນກສຠາວໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ປຣິກປ຺ປນວຈນໍ, ຍຖາ ມນຸສ຺ສາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາປິ ເກຈິ ອາລມ຺ພນວເສນ ສມຕ຺ຖາ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ຍສ຺ສິທໍ ກມ຺ມສ຺ສວິປາກໍ ປີເຬຕິ, ສເຈ ຕສ຺ມິໍ ອໂນກາເສ ເອວ ສຍໍ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາສໍ ລເຠຍ຺ຍ, ອປາເຍສຸ ເອວ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຍ຺ຍ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ພລວໍ ຫຸຕ຺ວາ ອວເສສປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ອິຕຣໍ ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ວິພາເຘນ຺ຕໍ ອຸປປີຬກໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ພລວກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ພລວຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ກິຈ຺ຈວເສນ ຫິ ເນສໍ ກມ຺ມານໍ ເອຕາ ສມຎ຺ຎາ, ຍທິທໍ ອຸປປີຬກໍ ອຸປຈ຺ເຉທກໍ ຊນກໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກນ຺ຕິ, ນ ກຸສລານິ ວິຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠານິ ໂຫນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ປີເຬຕ຺ວາຕິ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ປຏິຆາຏນາທິວເສນ ອຸຈ຺ຉຸເຕລຍນ຺ຕາທໂຍ ວິຍ ອຸຈ຺ຉຸຕິລາທິເກ ວິພາເຘຕ຺ວາ. ນິໂຣຊນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊໍ. ນິຍູສນ຺ຕິ ນິຣສໍ. ກສຏນ຺ຕິ ນິສ຺ສາຣໍ. ປຣິສ຺ສຍນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ.

ອິທານິ ປຣິສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປນຍນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ, ‘‘ທາຣກສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ໂຠຄານໍ ວິນາສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ປຸນ ‘‘ທາຣກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸມ຺ຠໂທຫນາຕິ ກຸມ຺ຠປູຣຂີຣາ. ໂຄມຓ຺ຑເລຕິ ໂຄຍູເຖ.

ອຏ຺ຐຸສຠຄມນໍ ¶ ກຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐອຸສຠປ຺ປມາຓໍ ປເທສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ ອນຸຍາຍິໍ ກຕ຺ວາ. ຕນ຺ຕິ ສຣໍ. ອຎ຺ໂຎຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ. ຕຕ຺ເຖວ ປາເຕຍ຺ຍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ສຣສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວາຬມຈ຺ໂຉທກນ຺ຕິ ມກຣາທິວາຬມຈ຺ຉວນ຺ຕໍ ອຸທກໍ.

ປຏິສນ຺ຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ຊນກກມ຺ມໍ ນາມ ປຣິປຸຓ຺ຓວິປາກທາຍິຠາວໂຕ, ນ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ. ໂຠຄສມ຺ປທາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາໂຣຄ຺ຍສມ຺ປທາທິ-ປຣິວາຣສມ຺ປທາທີນິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ທີຆາຍຸກຕາທີນິ ຫິ ອປ຺ປາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນິເກນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ; ອຎ຺ຎໍ ທີຆາຍຸກຕາກຣເຓນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ; ນ ອຕິທຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ອປ຺ເປສກ຺ຂໍ ນີຈກຸລີນໍ ທຸປ຺ປຎ຺ຎໍ ວາ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາທິວເສນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ປນ ນິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸຣິມານີຕິ ອຸປປີຬໂກປຈ຺ເຉທການິ. ອຸປປີຬກຸປຆາຕາ ນາມ ກຸສລວິປາກປຏິພາຫກາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທ຺ເວ ອກຸສລາເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ກຸສລເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຊນກໍ ອຸຠຍສຠາວໍ, ເອວໍ ອິຕເຣສມ຺ປິ ອຸຠຍສຠາວຕາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ເທວທຕ຺ຕາທີນຎ຺ຫິ ນາຄາທີນໍ ¶ ອິໂຕ ອນຸປ຺ປວຈ຺ຉິຕານໍ ເປຕາທີນຎ຺ຈ ນຣກາທີສຸ ອກຸສລກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຸປປີຬນຸປຆາຕນານິ ນ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍາ ເຫຏ຺ຐາ ພຫູສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ເອເກນ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ອິຕເຣສໍ ຕສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາຍິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ກມ຺ເມ ກເຕ ຊນກນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກຸສລຜລໍ ວາ ອກຸສລຜລໍ ວາ ພ຺ຍາຘິຘາຕຸສມຕາທິນິມິຕ຺ຕໍ ວິພາຘີຍຕິ, ຕມຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກເຕ ຊາຕິສມຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊນກໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກເຕ ອຎ຺ເຎນ ຊນິຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວິພາຘາວິຈ຺ເຉທປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປພ຺ຣູຫນປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ປຣິວຸຕ຺ຕິຈິຣຕຣປພນ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເອຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ຕຖາ ຍສ຺ມິໍ ກເຕ ຊນກນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກຸສລຜລໍ ອກຸສລຜລໍ ວາ ພ຺ຍາຘິຘາຕຸສມຕາທິນິມິຕ຺ຕໍ ວິພາຘີຍຕິ, ຕໍ ອຸປປີຬກໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກເຕ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍວເສນ ຈິຣຕຣປພນ຺ຘາຣຫມ຺ປິ ສມານໍ ຜລໍ ວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປຆາຕກນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ເຕສຸ ກມ຺ເມສຸ. ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ເມນາຕິ ອາຍຸໂນ ອຸປຆາຕກກມ຺ເມນ. ສ຺ວາຍມຸປຆາຕກຠາໂວ ທ຺ວິຘາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕິນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສກ຺ໂກຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມຸນາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຕຖາຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ເຕນ ອຠິສງ຺ຂຕຕາ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ວິນິພນ຺ຘນໂຕ. ເອເຕນ ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ປາຓາຕິປາໂຕ ຕາທິສໍ ສາມຕ຺ຖິຍຸປຆາຕໍ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕໂຕ ກມ຺ມໍ ອປ຺ປຜລໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທີຆາຍຸກາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຆາຕສາມຕ຺ຖິເຍນ ເຂຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສສ຺ສໍ ວິຍ ອຸປປຕ຺ຕິນິຍາມກາ ຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປປຕ຺ຕິ ນິຍຕວິເສເສ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາເສ ກໂຣນ຺ເຕ ເອວ ກຸສລກມ຺ເມ ອາກຑ຺ຒິຍມານປຏິສນ຺ຘິກໍ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ອປ຺ປາຍຸກຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຏິສນ຺ຘິເມວ ວາ ນິຍາເມຕ຺ວາ ອປ຺ປາຍຸກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕກຏຸກວິປາກຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນາຍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຂີຓາຠາວໂຕ; ອິຕເຣ ປນ ນ ຕຖາ ຠາຣິຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸພ຺ພາ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິສ຺ສຍາຕິ ມານຸສກາ ອມານຸສກາ ຈ ອຸປທ຺ທວາ. ປຸຣໂຕຕິ ປຸພ຺ພທ຺ວາຣໂຕ. ປຈ຺ຉໂຕຕິ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸໂຕ. ປວຏ຺ຏມານາຕິ ປຣິຊນສ຺ສ, ເທວຕານໍ ວາ ເທເສນ ປວຏ຺ຏມານາ. ປເຣຫີຕິ ປຸຣາຕເນຫິ ປເຣຫິ. ສມ຺ມຸຂີຠາວນ຺ຕິ ສາມິຠາວວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕໍ. ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ ອິຓາຍິກາ. ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ວຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມານິ. ອປາຓາຕິປາຕກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກມ຺ມໍ; ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິກໍ ໂຫຕິ ວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂຠາວໂຕ ¶ . ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປາຍຸກທີຆາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິເກສຸ ກມ຺ເມສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຕໍ ສໍວຕ຺ຕນິກວິຠາວນນເຍນ.

ວິເຫຐນກມ຺ມາທີນິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂກຘອິສ຺ສາມນກມຈ຺ເຉຣຖທ຺ຘອວິທ຺ທສຸຠາວວເສນ ປວຕ຺ຕິຕກມ຺ມານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເຖວ ວທມານານິ ວິຍ. ‘‘ຍໍ ຍເທວາຕິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐) ວຈນໂຕ ຍຖາ ສພ຺ພກຸສລໍ ສພ຺ພາສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ, ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ ສພ຺ພາສໍ ວິປຕ຺ຕີນໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ, ‘‘ອຸປປີຬເນນ ນິພ຺ໂຠຄຕໍ ອາປາເທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ຕຖາ ຫິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມວເສນປິ ອຍໍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອວິເຫຐນາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ໂກຘນ-ອນິສ຺ສາມນ-ທານ-ອນຕິມານ-ວິທ຺ທສຸຠາເວນ ປວຕ຺ຕກມ຺ມານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໒໙໓. ອິສ຺ສາ ມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ອິສ຺ສາມນໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອິສ຺ສາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸປກ຺ໂກສນ຺ໂຕຕິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕ. ອິສ຺ສໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ອິສ຺ສໍ ອນຸພນ຺ຘຕິ ອິສ຺ສາສຫິຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປວຕ຺ເຕຕິ. ອປ຺ເປສກ຺ໂຂຕິ ອປ຺ປານຸຠາໂວ ອປ຺ປຎ຺ຎາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ສາ ປນສ຺ສ ອປ຺ປານຸຠາວຕາ ປຣິວາຣາຠາເວນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປປຣິວາໂຣ’’ຕິ.

໒໙໔. ມຈ຺ຉຣິຍວເສນ ນ ທາຕາ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາເວນ ນ ທາຕາ ນ ໂຫຕິ. ອມຈ຺ຉຣີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ຍຖາຣຫໍ ເທຕິເຍວ.

໒໙໕. ອຠິວາເທຕພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎປິ ມາຕຸປິຕຸເຊຏ຺ຐຠາຕຣາທໂຍ ອຠິວາທນາທິອຣຫາ ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຖທ຺ຘາທິວເສນ ກຣຓໍ ນີຈກຸລສໍວຕ຺ຕນິກເມວ. ນ ຫິ ປວຕ຺ເຕ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ວິສໂຍ ເອໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິເມວ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໒໙໖. ອປຣິປຸຈ຺ຉເນນາຕິ ອປຣິປຸຈ຺ຉາມຕ຺ເຕນ ນິຣເຍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ; ອປຣິປຸຈ຺ຉາເຫຕຸ ປນ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓາທີຫິ ສິຍາ ນິຣຍນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ປາຬິຍໍ, ‘‘ນ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອປຣິປຸຈ຺ຉໂກ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ປາເປສີຕິ ເທສນໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນິຏ຺ຐານໍ ປາເປສິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖. ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙໘. ກມ຺ມສ຺ສ ¶ ໂມຆຠາໂວ ນາມ ຜເລນ ຕຸຈ຺ຉຕາ ຜລາຠາໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ໂມຆນ຺ຕິ ຕຸຈ຺ຉໍ ອຜລ’’ນ຺ຕິ. ຕຖໍ ຠູຕນ຺ຕິ ສຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ¶ ປນ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕເມວ ສຜລນ຺ຕິ ວທຕິ. ສຜລຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖຸ ອຠິມຕມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ໂມຆໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຣມ຺ປຣາຍ ຄເຫຕ຺ວາ. ເອສາຕິ ໂປຕລິປຸຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ. ອຠິສຎ຺ຎານິໂຣຘກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສາປິ ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອນ຺ຕເຣ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ. ເຖໂຣຕິ ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ຍຖາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ຈ ອຎ຺ຎຖາວ ໂທສາໂຣປນຠເຍນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຖໂຣ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ, ‘‘ປຣິຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຣິຣກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄຣຫໂຕ ໂມຈເນນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສຎ຺ເຈຕນາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ສຎ຺ເຈຕນິກສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມເຍ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ປຣິພ຺ພາຊເກນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣຕາຍ ຣູປເມວ ‘‘ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ມໍສຈກ຺ຂຸນາວ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສມາຄມທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ກຕ຺ຖຈິປິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ, ນ ປຣິຎ຺ຎາທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ກຸໂຕ ປເນວຣູປໍ ກຖາສລ຺ລາປ’’ນ຺ຕິ.

໒໙໙. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ. ກິເລສທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກິເລສສມ຺ຠວຣາຄປຣິຬາຫທຸກ຺ຂໍ. ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ. ສເຈ ຠາສິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ອີທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຍສ຺ມຕາ ສມິທ຺ຘິນາ ຠາສິຕໍ ສິຍາ ນຸ ຠຄວາ, ອວິຠຊິຕ຺ວາ ພ຺ຍາກຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໐໐. ອຸມ຺ມງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ, ກຖາມຸຬ຺ເຫນ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ຎາຓວິສຍປຎ຺ຫາ ອຸມ຺ມງ຺ຄໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຎ຺ຫາອຸມ຺ມງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເນວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິສຍນ຺ຕິ? ກາມຎ຺ເຈຕໍ ນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິສຍໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ຑຎາວິສຍໍ ປນ ສິຍາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິປ຺ປາເຍເນວາຕິ ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາເຍເນວ ຄຍ຺ຫມາເນນ ຕໍ ອໂຍນິໂຍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ອຎ຺ຎາສິ. ສນ຺ນິສີທິຕຸໍ ປຸພ຺ເພ ນິສິນ຺ນາກາເຣນ ສນ຺ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ອນຠິສງ຺ຂຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຍໍ ອຠູຕໍ, ຕເທວ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ, ‘‘ກິໍ ໂສ ເວທິຍຕີ’’ຕິ ອວິຠາເຄນ ເວທິຍມານສ຺ສ ຊາຕິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຫິຕນ຺ຕິ ສຸຂເວທນິຍໍ. ເຕນາຫ ¶ – ‘‘ສຸຂເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ເສເສສູຕິ, ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ.

ເຫຏ຺ຐາ ຕິກຊ຺ຌານເຈຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ, ‘‘ກຸສລໂຕ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ຣູປາວຈຣກຸສລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຕິກຊ຺ຌານເຈຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣສຸຂເວທນິຍກມ຺ເມສຸ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ສຸຂມ຺ປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ຍທິ ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ຊເນຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ, ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສາ ປນ ເວທນາ’’ຕິອາທິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເຈຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣູປາວຈຣກຸສລເຈຕນາຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາລາຠຄ຺ຄຫຓວເສນ ມນສາ ສຸຂເວທນິຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນິຍນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຣູປາວຈຣກຸສເລປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ສຸຂມ຺ປິ ຊເນຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຸສລສ຺ສ ໂສຬສວິປາກຈິຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເຫຏ຺ຐາ, ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ປຣິຍາຍໂຕ ທຸກ຺ຂເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ເຫສາຕິ ອິທານິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຸນ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂເວທນິຍໍ ປວຕ຺ຕິວເສເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂເວທນິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວເສເນວ ຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ວເສນ ສພ຺ພໍ ສຸຂເວທນິຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນິຍຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິວເສເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາລໂຍຕິ ອຠິຣຸຈິ. ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ມຫຕິ ກມ຺ມວິຠຊເນ ຎາຓໍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ກມ຺ມວິຠຊນຎາຓໍ. ຠາຊນໍ ນາມ ນິທ຺ເທໂສ, ອຍໍ ປນ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ…ເປ… ມາຕິກາຏ຺ຐປນ’’ນ຺ຕິ.

໓໐໑. ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຠາຊນຠາວໂຕ, ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘີສຸ ຈ ອນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິຘ, ‘‘ປາຓາຕິປາຕິໍ ອທິນ຺ນາທາຍິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໍ ອາຣພ຺ຠ. ອິມໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອິທໍ ທສ຺ສນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຣ, ໂຠ, ປາປການິ ກມ຺ມານິ, ນຕ຺ຖິ ກິຣ, ໂຠ, ປາປການິ ກມ຺ມານີ’’ຕິ ຈ ອາທີນິ ຫຕ຺ຖິທສ຺ສກອນ຺ຘາວິຍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ເອວ ຐຕ຺ວາ ອຈິຕ຺ຕກທສ຺ສນຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ວີຣິຍໍ ກິເລສານໍ ອາຕາປນວເສນ ¶ ອາຕປ຺ປໍ, ຕເທວ ປທຫວເສນ ປຘານໍ, ¶ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຸຎ຺ຊນວເສນ ອນຸໂຍໂຄ, ຕຖາ ຠາວນາຍ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປມາໂທ, ສມ຺ມາ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ, ‘‘ປຎ຺ຈປິ ວີຣິຍສ຺ເສວ ນາມານີ’’ຕິ ອາຫ. ອປ຺ປມາໂທ ວາ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ. ຍສ຺ມິໍ ມນສິກາເຣ ສຕິ ຕສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ມາມນສິກາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຈໂຕສມາຘິນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕສມາຘິໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສມາຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ອກຸສລກມ຺ມກຣຓໂຕ ອຎ຺ຎຖາ, ຕໍ ປນ ກຸສລກມ຺ມກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ທສ຺ສນ຺ນໍ ກຸສລານໍ ກມ຺ມປຖານໍ ປູຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຖາເມນາຕິ ທິຏ຺ຐິວເສນ ທິຏ຺ຐິພເລນ. ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນາຕິ ທິຏ຺ຐິວເສນ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣາມາເສນ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ. ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ໂວຫຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓໍ ປເຣສໍ ທີເປນ຺ໂຕ ໂວຫຣຕິ.

໓໐໒. ຕຕ຺ຣານນ຺ທາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປີຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທາ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຠາຊນໍ ຕສ຺ສ ອນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓສ຺ສ ມາຕິກາຏ຺ຐປນເມວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວເສນ ອນຸຎ຺ຎາຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນວເສນ ອຸທ຺ເທສຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທາ’’ຕິອາທິປາເຐ. ເອເຕສໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸປິ ວາເຣສຸ ອາຄຕານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ. ເອຕ຺ຕກາຕິ ເອກຈ຺ຈິຍາ ສຈ຺ຈຄິຣາ. ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອນຸຊານິຕາ. ອນນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ປຏິກ຺ເຂປິຕາ. ອິຘ ອນນຸຎ຺ຎາຕມຸເຂນ ທີປິຕໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣານນ຺ທາຕິອາທິເກ ຕຕ຺ຣາຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ເຕສຸ ຈຕູສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສູ’’ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ວຈນໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຣ, ໂຠ…ເປ… ວິປາໂກ’’ຕິ ອິທໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ຕຖາວາທິໂນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ອຎ຺ເຎນາກາເຣນາຕິ ‘‘ໂຍ ກິຣ, ໂຠ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ. ທ຺ວີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຣ, ໂຠ…ເປ… ວິປາໂກ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອປາຍໍ…ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິເມສຸ ¶ ທ຺ວີສຸ ປາຐປເທເສສຸ. ອນຸຎ຺ຎາຕາ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ໂຍ ກິຣ, ໂຠ…ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ’’, ‘‘ຍມ຺ປິ ໂສ…ເປ… ເຕ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ’’, ‘‘ຍມ຺ປິ ໂສ ຍເທວ…ເປ… ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ປາຐປເທເສສຸ. ອນນຸຎ຺ຎາຕາ ຕທຕ຺ຖສ຺ສາເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຫິ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຕ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສາ ປເທສຎາຓສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາວ ສພ຺ພໂສ ປຫີນວິປລ຺ລາສສ຺ສ ຕຖາ ອາຄມນາທິອຕ຺ເຖນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໓. ອິມິນາ ¶ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເກນ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ໂຍຊນາ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ກຣິຍມານກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ. ຂນ຺ໂທຕິ ກຸມາໂຣ. ສິໂວຕິ ອິສ຺ສໂຣ. ປິຕາມໂຫຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ອິສ຺ສຣາທີຫີຕິ ອິສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມປຊາປຕິອາທີຫິ. ວິສຏ຺ໂຐຕິ ນິມ຺ມິໂຕ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນາຕິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນວເສນ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ທຸຕິຍຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ອປຣສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຠເວ.

ເອກໍ ກມ຺ມຣາສິນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິເຠເທນ ເອກໍ ກມ຺ມສມຸທາຍໍ. ເອກໍ ວິປາກຣາສິນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ອງ຺ເຄນ ເອກໍ ວິປາກສມຸທາຍໍ. ອິມິນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເກນ ສມເຓນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ອທິຏ຺ຐາ. ຕໂຍຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ. ທ຺ເວ ວິປາກຣາສີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນິໂຍ ອປຣາປຣິຍາຍເວທນິໂຍຕິ ທ຺ເວ ວິປາກຣາສີ. ອຸປປຊ຺ຊເວທນິຍໍ ປນ ເຕນ ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ໂຐ ເອໂກ, ອທິຏ຺ຐາ ຕໂຍຕິ ທິຏ຺ເຐ ຈ ອທິຏ຺ເຐ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກມ຺ມຣາສີ, ຕຖາ ທິຏ຺ໂຐ ເອໂກ, ອທິຏ຺ຐາ ທ຺ເວຕິ ຕໂຍ ວິປາກຣາສີ. ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານານິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ນາມ ກມ຺ມສ຺ສ ອິທໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ, ຜລສ຺ສ ວາ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ‘‘ທຸຕິຍວາເຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເກນ ກິຎ຺ຈິ ນ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕໂຍ ກມ຺ມຣາສີ ເວທິຕພ຺ພາ, ອິຘ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເກນ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠວຕິ ວຑ຺ຒຕິ ເອເຕນາຕິ ຠພ຺ພໍ, ວຑ຺ຒິນິມິຕ຺ຕໍ. ນ ຠພ຺ພໍ ອຠພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຜເລ ຠາສນໍ ທິພ຺ພນໍ ອາຠາສນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຠາສຕິ ອຠິຠວຕິ ປຏິພາຫຕີ’’ຕິ. ພລວກມ຺ມນ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ກມ຺ມໍ ຄຣຸສມາເສວິຕາທິເຠທໍ. ອາສນ຺ເນຕິ ມຣເຓ, ອຠິຓ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐາເນນ ວາ ¶ ຕສ຺ສ ມຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາສນ຺ເນ. ພລວກມ຺ມນ຺ຕິ ຄຣຸສມາເສວິຕຕາທິວເສນ ພລວໍ ກຸສລກມ຺ມໍ. ທຸພ຺ພລກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸພ຺ພລສ຺ສ. ອາສນ຺ເນ ກຸສລໍ ກຕນ຺ຕິ ອິຘາປິ ອາສນ຺ນຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣນາຕິ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນກາເລ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣນ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ອກຸສລນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕເຣສຸ ອກຸສລຕາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິປາກສ຺ສ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິທສ຺ສກອນ຺ຘາທໂຍ ວິຍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາຠິນິເວສິໂນຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ…ເປ… ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຠພ຺ພຎ຺ເຈວ ຠພ຺ພາຠາສຎ຺ຈ, ຠພ຺ພໍ ອຠພ຺ພາຠາສນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ວເຍ ¶ . ເອເສວ ນໂຍ ປຐມທຸຕິຍປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ໂຍຊນານໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣວເສນ. ອຍເມວ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ໂຍຊນານໂຍ. ຕຕິຍສ຺ສ ຫິ ກມ຺ມສ຺ສ ກຸສລຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓຠູຕໍ ກຸສລໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ; ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ກຸສລຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ປນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓຠູຕໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອກຸສລໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗. ສຬາຍຕນວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ວິທິຕານິ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຕິກ຺ກມາຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເວທນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຫວິປສ຺ສເນນ ມຄ຺ເຄນ ຊານິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ມຄ຺ເຄນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຊານນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມໂນ ສວິເສສໍ ອຸປວິຈຣຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕຫີຕິ ມໂນປວິຈາຣາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ. ອາຣມ຺ມເຓ ຫິ ອຠິນິໂຣປນານຸມຊ຺ຊເນຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ສຫ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕພ຺ພິຣຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕາ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຍຖາຣຫໍ ວຏ຺ຏໍ ວິວຏ຺ຏຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຕປທາ ¶ , ເຄຫນິສ຺ສິຕາ ວຏ຺ຏປທາ. ໂຍຄ຺ຄານໍ ທມນອາຈຣິຍາ ໂຍຄ຺ຄາຈຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ທເມຕພ຺ພທມການ’’ນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ເອກສຕ຺ຕຕິວິຘວິຎ຺ຎາຓໍ ສຜສ຺ສຣູປກສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

໓໐໕. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສໍ ຉວິຎ຺ຎາຓກາຍເທສນາຍໍ. ມໂນຘາຕຸຕ຺ຕຍວິນິມຸຕ຺ຕເມວ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຈກ຺ຂຸໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ສມ຺ຜສ຺ໂສ. ເຕນາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມ຺ຜສ຺ສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖາ ເກວເລນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປທສ຺ສນໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເກວເລນ ຈກ຺ຂຸປສາເທນປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ. ເຕນ ປາຬິຍໍ ຈກ຺ຂຸນາຕິ ນິສ຺ສຍມຸເຂນ ນິສ຺ສິຕກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ‘‘ອຸປວິຈຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກພ຺ຍາປາໂຣປິ ອຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ວິຕກ຺ໂກ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ອຸປວິຈຣຓໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍເຍເວຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣສງ຺ຂາຕາ ມໂນປວິຈາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມນສ຺ສຍຸຕ຺ໂຕ ອຸປວິຈາໂຣ ໂສມນສ຺ສູປວິຈາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ເສນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໐໖. ອຸປວິຈາຣານໍ ອຸປສ຺ສຍຏ຺ເຐນ ເຄຫໍ ວິຍາຕິ ເຄຫໍ, ຣູປາທໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ເຄຫສ຺ສິຕານີຕິ ກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕານີ’’ຕິ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິນິກ຺ຂມນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວິປສ຺ສນາຕິ, ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕານີຕິ ¶ ວິປສ຺ສນານິສ຺ສິຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິວເສນ ປຣິຍິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິເຍສິຕານ’’ນ຺ຕິ. ປິຍຠາໂວ ປນ ກນ຺ຕສທ຺ເທເນວ ກຖິໂຕຕິ ກາມິຕພ຺ພານໍ ມໂນ ຣເມຕີຕິ ມໂນຣມານໍ. ໂລເກນ ອາມສີຍຕີຕິ ໂລກາມິສໍ, ຕຓ຺ຫາ. ຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ອິຏ຺ຐຠາວາປາທເນນ ປຏິສງ຺ຂຕຕາຍ ຈ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ. ອຕີເຕ ກຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອາຣມ຺ມຓິກອນຸຠວນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອທິສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ທິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓານຸສ຺ສເຣນ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຍຖາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນິຈ຺ຈາກາຣນ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາຣໍ. ວິປຣິຓາມວິຣາຄນິໂຣຘນ຺ຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຎ຺ເຈວ, ຕໂຕ ເອວ ປໂລກິຕໍ ຠງ຺ຄຎ຺ຈ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ ເຕເນວາກາເຣນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ¶ , ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາສງ຺ຂາຕໍ ປກຕິໍ ວິຊຫຕິ, ວິຊຫິຕຎ຺ຈ ຊຣາວຕ຺ຖາຍ ຕໂຕ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ຠງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ປກຕິວິຊຫເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸໂພຘຎາຓໍ ປນ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວີຖິປຏິປນ຺ນາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນາຕິ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປວິຈາຣນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ຉສຸທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂາຣານໍ ເຠທໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວໍ ວີຖິປຏິປນ຺ເນນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ປສ຺ສໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣຄຕມ຺ຫິ ຕິກ຺ເຂ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຄຕມ຺ຫີຕິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ວິສຍຠູເຕ. ຕິກ຺ເຂຕິ ຠາວນາພເລນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕາຍ ຕິພ຺ເພ. ສູເຣຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕາຍ, ເຕສຎ຺ຈ ອຠິຠວນສມຕ຺ຖຕາຍ ວິສເທ ປຏຸຠູເຕ ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ.

ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວູປສນ຺ຕຕາຍ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສໍສາເຣ ຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂນໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອມານຸສີ ຣຕີຕິ ວິເວກຣຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຣຕິ. ຍໂຕ ຍໂຕຕິ ຍຖາ ຍຖາ ນຍວິປສ຺ສນາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ສມ຺ມສນາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ຠງ຺ຄຎ຺ຈ. ອມຕນ຺ຕໍ ວິຊານຕນ຺ຕິ ວິຊານນ຺ຕານໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນານໍ ຕໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຕາຍ ອມຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕຕິ ຣູປາທິວເສນ ຉພ຺ພິເຘ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ຍຖາຣຫໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອາປາຖຄເຕ. ວິສເຍ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

໓໐໗. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອນຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ. ກຖໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ, ນ ຫິ ອຘິຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ¶ ຈ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປິຫາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ໂກ ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິ. ອນຸສ຺ສຸຕິລທ຺ຘໍ ປນ ປຣິກປ຺ປສິທ຺ຘໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປຓິທຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາຍຕນນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄມາທິກາຣຓຠາວໂຕ, ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປເນຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ¶ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຕ຺ຖນາຍ ສຫາວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ໂລຠໂທສານໍ ສຫ ວຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ປຕ຺ຖນາມູລກຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ ປທສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຊຕກຕມາຫ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸນາມາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕຸນ຺ຕິ ຍຖາ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕິ, ເອວໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕຸໍ.

໓໐໘. ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາຕິ ອຎ຺ຎາຓສຫິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ອສມເປກ຺ຂນປວຕ຺ຕາ. ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ໂຄຘິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອປາຍຄມນີຍກິເລໂສຘິສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຊິຕຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ໂອຘິຊິໂນ ນາມ; ຕທຠາວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ອໂນຘິຊິໂນ ນາມ; ເສໂຂ ປນ ສິຍາ ປຣິຍາຍໂຕ ໂອຘິຊິໂນຕິ. ຕມ຺ປິ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ, ‘‘ອຂີຓາສວສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ອາຍຕິໍ ວິປາກໍ ຊິນິຕ຺ວາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ສພ຺ພໂສ ອາຍຕິໍ ວິປາກໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວິປາກຊິໂນ ນາມ; ຕທຠາວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອວິປາກຊິໂນ ນາມ; ເສໂຂ ປນ ສິຍາ ປຣິຍາຍໂຕ ວິປາກຊິໂນຕິ. ຕມ຺ປິ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອຂີຓາສວສ຺ເສວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຣູປນ຺ຕິ ປາຬິໂຕ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ, ນ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຄຫສ຺ສິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓວຕ຺ຖຸໍ ອເປກ຺ຂສ຺ເສວ, ນ ນິຣເປກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອິຏ຺ເຐ, ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາເຓນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຸຬປິຓ຺ຑເກ’’ຕິອາທິ.

ອິຏ຺ເຐ ອຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນິຏ຺ເຐ ອທຸສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕານໍ ອິຏ຺ເຐ ຣຊ຺ຊນໍ, ອນິຏ຺ເຐ ທຸສ຺ສນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂຍນິໂຍມນສິກາໂຣ ຫິ ຕໍຕໍອາຣມ຺ມຓວເສນ ນ ກຕ຺ຖຈິປິ ຊວນນິຍມໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕວິປຣີເຕປິ ອາຣມ຺ມເຓ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອສມເປກ຺ຂເນຕິ ອສມໍ ອຍຸຕ຺ຕທສ຺ສເນ ອໂຍນິໂສ ສມ຺ໂມຫປຸພ຺ພກໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫເຓ.

໓໐໙. ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ເຈວ ພຫຸລີກຣຓວເສນ ຈ. ນິສ຺ສາຍ ເຈວ ອາຄມ຺ມ ¶ ຈາຕິ ອາຄມນຏ຺ຐານຠູເຕ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕ ຈ ¶ ກຕ຺ວາ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອຸສ຺ສາເຣນ຺ຕາ ສມຸສ຺ສາເຣນ຺ຕາ.

ໂສມນສ຺ສຠາວສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສຣິກ຺ຂເກເນວ ສຣິກ຺ຂກໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ປຫາຍກໍ ນາມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ພລວເມວ, ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ພລວຠາວໂຕ ສາຕິສຍໍ ປນ ພລວຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທານິ ພລວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພລວຠາວໂຕ ໂວທານຘມ຺ມານໍ ອຘິຄມສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຫຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສານມ຺ປິ ປຫານໍ ໂຊຕິຕໍ.

ອຸເປກ຺ຂາຍ ປຫາຍກຠາເວນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານສ຺ສ ອລາຠິໂນ ຈ ລາຠິໂນ ຈ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣສມ຺ມສນໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາເຣ ຈ ປາທເກ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາຕິ ຠາວນາຍ ປຄຸຓຠາວໍ ອາຄມ຺ມ ກທາຈິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນປິ ຫິ ສມ຺ມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ປາທກຊ຺ຌານວເສນ, ສມ຺ມສິຕຘມ຺ມວເສນ ວາ ອາຄມນວິປສ຺ສນາຍ ພຫຸລໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຠາວໂຕ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ປນ ວິປສ຺ສນາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາວາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຣູປຊ຺ຌານານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸຣິມສທິສາວາຕິ ປຸຣິມສທິສາ ເອວ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ວາ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາທິປາທກໂຕ ເອວ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນໍ ນິສ຺ສາຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ປຫານໍ, ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ. ປຫານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສມຕິກ຺ກມລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕໍ ວິເສສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ອາສນ຺ເນ ສມາປນ຺ນຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາ ປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາ, ສມ຺ມສິຕຘມ຺ໂມຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ. ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສໂຍຕິ ປາທກຊ຺ຌານສ຺ສ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານສ຺ສ ຈ ເຠເທ ສຕິ ປຏິປຊ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍ຺ຫໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ຠເວຍ຺ຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາສໂຍ. ເຕສມ຺ປິ ວາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມເຖຣວາເທ. ອຍເມວ…ເປ… ນິຍເມຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ທຸຕິຍາທິປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ປາທກຊ຺ຌານາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ¶ ອງ຺ຄານໍ ອສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາ ວິຣາຄຠາວນາຠາວໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອຕພ຺ຠາວໂຕ. ເອເຕເນວ ຫິ ປຐມເຖຣວາເທ ອປາທກປຐມຊ຺ຌານປາທກມຄ຺ຄາ ປຐມຊ຺ຌານິກາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາທິມຄ຺ຄາ ປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນານິຍເມຫິ ຕໍຕໍຌານິກາວ. ເອວໍ ເສສວາເທສຸປິ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕສມ຺ປິ ວາເທ ອຍເມວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວ ນິຍເມຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕາວ, ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໑໐. ນານຕ຺ຕາທິ ¶ ກາມາວຈຣາທິກຸສລາທິວິຠາຄໂຕ ນານາວິຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກປ຺ປກາຣາ’’ຕິ. ນານຕ຺ຕສິຕາຕິ ຣູປສທ຺ທາທິນານາຣມ຺ມຓນິສ຺ສຍາ. ເອກຕ຺ຕາ ເອກສຠາວາ ຊາຕິຠູມິອາທິວິຠາຄາຠາວໂຕ. ເອກາຣມ຺ມຓນິສ຺ສິຕາຕິ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐາ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ພາລສ຺ສ ມຸຬ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໘). ອຸປຣິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໑). ທ຺ເວ ອຸເປກ຺ຂາ ຄຫິຕາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຕ຺ຕາ, ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ນານຕ຺ຕສິຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ປກາສິຕຠາວໂຕ ຈ.

ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂາ ອຎ຺ຎາ ສທ຺ທາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຣູເປສູຕິ ຈ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ຣູປາຍຕນວິເສສາ ເອວ ຄຫິຕາ, ອຖ ໂຂ ກສິຓຣູປານິປີຕິ ອາຫ – ‘‘ຣູເປ ອຸເປກ຺ຂາຠາວຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ. ເອກຕ຺ຕສິຕຠາໂວປິ ອິຘ ເອກຕ຺ຕວິສຍສມ຺ປໂຍຄວເສເນວ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວເສນາຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ນິສ຺ສຍຕີຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນນິສ຺ສິຕາ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຂນ຺ຘນິສ຺ສິຕາ. ເສສາສຸປີຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນນິສ຺ສິຕາທີສຸປິ.

ອຣູປາວຈຣວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍາຕິ ອຣູປາວຈຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາຍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍ. ຣູປາວຈຣວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕາຍ ກາມຣູປາຣູປເຠທາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕມ຺ມຍາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ຠາໂວ ຕມ຺ມຍຕາ, ຕຓ຺ຫາ ຍສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ເຖ ສທ຺ທນິເວໂສ, ຕທຠິຘານໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ຕມ຺ມຍຕາ ນາມ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ¶ . ອຕມ຺ມຍຕາ ຕມ຺ມຍຕາຍ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ກຕ຺ວາ. ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂນ຺ຕິ, ‘‘ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕໍ, ຕໍ ປຊຫຕິ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໗໑; ອ. ນິ. ໗.໕໕) ເອວມາຄຕໍ ສງ຺ຂາຣວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ.

໓໑໑. ຍທຣິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຸປໂຍຄປຸຖຸວຈເນ ຈ ຍ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ເຍ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ອຣິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ກາມໍ ‘‘ອຣິໂຍ’’ຕິ ປທໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈານໍ ສາຘາຣຓໍ, ວກ຺ຂມານສ຺ສ ປນ ວິເສສສ຺ສ ພຸທ຺ຘາເວຓິກຕ຺ຕາ, ‘‘ອຣິໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຍມານຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕີຕິ ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕີຕິ ວາ, ສຸສ຺ສູສນ຺ຕີຕິ ວາ, ປຏິປນ຺ນາປຏິປນ຺ນານໍ ສາວການໍ ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ. ສຕິໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕຕິ ປຏິຆານຸນເຍຫິ ອນວສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍນິວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພທາ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘານເມວ ສາ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາ, ນ ອິຕເຣສໍ ອາເວຓິກຘມ຺ມຠາວໂຕ. ອາທເຣນ ໂສຕຸມິຈ຺ຉາ ອິຘ ສຸສ຺ສູສາຕິ ຕທຠາວໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ໂສຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ອຎ຺ຎາຕິ ‘‘ນ ອຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຊານນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທສ຺ສ ອນາທິຍນເມວ ໂວກ຺ກມນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ…ເປ… ມຎ຺ຎນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເຄຫສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສວເສນາຕິ ອິທໍ ອິຘ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພມຕ຺ຕທສ຺ສນປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໂທມນສ຺ສສ຺ສປິ ສຕ຺ຖຸ ປສງ຺ຄວເສນ ‘‘ນ ເຈວ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕມນປຏິກ຺ເຂເປນ ອນຕ຺ຕມນຕາ ວຸຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ – ‘‘ອປ຺ປຕີໂຕ ໂຫຕີຕິ ນ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ເສຕຸຆາໂຕ ຫິ ຕຖາຄຕານໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອຕ຺ຕມນຕາປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປຏິປນ຺ນເກສຸ ປນ ອນຕ຺ຕມນຕາກາຣຓສ຺ສ ອຠາເວເນຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຆອວສ຺ສເວນາຕິ ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ປຏິຆວິສ຺ສນ຺ທເນນ, ປຏິຆປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປິລາວິໂຕຕິ ນ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິມູເລ ເອວ ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຏິປນ຺ນເກສູຕິ ອິທໍ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປຏິປນ຺ນເກສຸປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຕ຺ຕມນຕາກາຣຓໍ ນຕ຺ເຖວ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕມໂນ ເຈວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ສາວການໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນວຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນາຍ ສມ຺ຠວໂຕ.

໓໑໒. ທມິໂຕຕິ ນິພ຺ພິເສວນຠາວາປາທເນນ ສິກ຺ຂາປິໂຕ. ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ອປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກທິສາຍ ເອວ ສຕ຺ຕທິສາວິຘາວນສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສາຣິຕານໍ ຫຕ຺ຖິທມ຺ມາທີນໍ ເອກທິສາຘາວນມ຺ປິ ອນິວຕ຺ຕນວເສເນວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຘາວນ຺ໂຕ ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕີ’’ຕິ. ກາເຍນ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາວາຕິ ກາເຍນ ອປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອວ. ວິໂມກ຺ຂວເສນ ອຏ຺ຐ ທິສາ ວິຘາວຕິ, ນ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາວເສນ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກນີຫາເຣເນວ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວາ ທິວເສ ເອກຠາເຄນ. ‘‘ປຫາໂຣ’’ຕິ ຫິ ທິວສສ຺ສ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຘາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຌານສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອກລງ຺ກມປ຺ປຕິສາຕໍ ຊວນຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມາປຊ຺ຊຕິເຍວາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຬາຍຕນວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໘. ອຸທ຺ເທສວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑໓. ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ວິຠຊນໍ ວິຠງ຺ໂຄຕິ ອາຫ – ‘‘ມາຕິກຎ຺ຈ ວິຠຊນຎ຺ຈາ’’ຕິ ຕຸເລຍ຺ຍາຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປທານິ ປຎ຺ຎາເວວຈນານິ. ອຖ ວາ ຕຸເລຍ຺ຍາຕິ ຕຸລນຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຄ຺ຄຫາທິວິຘິນາ ປຣິຕຸເລຍ຺ຍ. ຕີເຣຍ຺ຍາຕິ ຕີຣຓຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓກິຣິຍາສມາປນວເສນ ຕີເຣຍ຺ຍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຕຖາສມາປນ຺ໂນ ອານິສໍເສ ອສ຺ສາທອາທີນເວ ຈ ວິຈິເນຍ຺ຍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊາເນຍ຺ຍ. ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ຣູປາທິປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓສຸ. ນິກນ຺ຕິວເສນາຕິ ນິກາມນວເສນ ອເປກ຺ຂາວເສນ. ຕິຏ຺ຐມານນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ. ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕຕິ ຌານາຣມ຺ມຓຠູເຕ. ຕຎ຺ຫິ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕນາຠິຠຸຍ຺ຍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠາວນໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຍທິ ຠາວນາຣມ຺ມເຓ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕາຍ ນິກນ຺ຕິຍາ ອຸປຣິ ຠາວນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສໍໂກຈວເສນ ສຓ຺ຐິຕໍ ນາມ, ຕທຠາເວນ ອສຓ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ, ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອສຓ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ນິກນ຺ຕິວເສນ ອສຓ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ນິກນ຺ຕິວເສນ ຫິ ອຕິຏ຺ຐມານໍ ຫານຠາຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ວິເສສຠາຄິຍເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຣູປາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຕຖາ ອຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ຕຓ຺ຫາປຣິຕາສາທິວເສນ ນ ປຣິຕສ຺ເສຍ຺ຍ. ອວເສສສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ໂສກາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ. ອວເສສສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ວາ ຊາຕິຊຣາມຣຓສີເສນ ວິປາກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ກິເລສທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຈວ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໖. ຣູປເມວ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິວເສນ ຕໍ ອນຸຘາວຕີຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕານຸສາຣີ.

໓໑໘. ນິກນ຺ຕິວເສນ ອສຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂາວເສນ ສຓ຺ຐິຕໍ ນິກນ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປຣິ ວິເສສາວຫໂຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກນ຺ຕິວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໓໒໐. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣິຕສ຺ສນາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ, ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາປຣິຕາສາທິວເສນ ປຣິຕສ຺ສນາ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣິຕສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ ປເນສາ ອນຸປາທາປຣິຕສ຺ສນາ ໂຫຕີຕິ ມຫາເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ¶ ວິວຣິຕຸໍ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕິ? ອຸປາທາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປາທາປຣິຕສ຺ສນາຠາເວ ກາຣຓວຈນໍ. ຍທິ ຫີຕິອາທິ ຕສ຺ສ ສມຕ຺ຖນໍ. ອຸປາທາປຣິຕສ຺ສນາວ ອສ຺ສ ຕຖາ ອຸປາທາຕພ຺ພສ຺ສ ຕເຖວ ອຸປາທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອວນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ. ອຸປາທິນ຺ນາປີຕິ ຄຫິຕປຣາມຏ຺ຐາປິ. ອນຸປາທິນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎູສຸ ນິສ຺ສາຍ ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ. ທິຏ຺ຐິວເສນາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓາກາຣວເສນ, ຕສ຺ສ ປນ ອຍຖາຠູຕຄາຫິຕາຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ. ອນຸປາທາປຣິຕສ຺ສນາເຍວ ນາມ ໂຫຕິ ອຸປາທາຕພ຺ພາກາຣສ຺ສ ອຠາເວນ ຕໍ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ເອວ ປຣິຕສ຺ສນາຕິ ກຕ຺ວາ.

ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຕເທວ ຣູປໍ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ອຖ ໂຂ ປກຕິຊຫເນນ ສຠາວວິຄເມນ ນສ຺ສຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ວິປຣິຓຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ວິນຏ຺ຐໍ. ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຣູປເຠເທນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠທານຸປຣິວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ວິປຣິຓາມໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປຣິວຕ຺ຕນຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕໍ ວິປຣິຓາມານຸປຣິວຕ຺ຕໍ; ຕໂຕ ¶ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິຕສ຺ສນາ ວິປຣິຓາມານຸປຣິວຕ຺ຕຊາ ປຣິຕສ຺ສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ວິປຣິຓາມສ຺ສ…ເປ… ປຣິຕສ຺ສນາ’’ຕິ. ອກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປາທາ ຈາຕິ, ‘‘ຍໍ ອຫຸ ວຕ ເມ, ຕໍ ວຕ ເມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ. ເຂເປຕ຺ວາຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ເຂເປຕ຺ວາ. ຠຍຕາເສນາຕິ ຠາຍນວເສນປິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາເສນ. ຕຓ຺ຫາຕາເສນາຕິ ຕສ຺ສເນນ. ສວິຆາໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕນວິຆາເຕນ ສວິຆາໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ເຈໂຕທຸກ຺ເຂນ ສທຸກ຺ໂຂ. ມຓິກຣຓ຺ຑກສຎ຺ຎາຍາຕິ ຣິຕ຺ຕກຣຓ຺ຑໍເຍວ ມຓິປຣິປຸຓ຺ຓກຣຓ຺ໂຑຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຕສ຺ສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາເວນ ຄຫຓມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊມານປກ຺ຂິຍເມວາຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຕສ຺ສນາ ນາມ ໂຫຕິ.

໓໒໑. ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓເມວ ນຕ຺ຖິ ສຕິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາເຓ ຣູປເຠທານຸປຣິວຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓາຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ຂີຓາສວສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ກິເລສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຸທ຺ເທສວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໙. ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ເຄຫສ຺ສິຕວເສນາຕິ ¶ ກິເລສນິສ຺ສິຕວເສນ ອນຸໂຣຘວເສນ. ເນວ ອຸກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ນ ອວກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕວເສນ ວິໂຣຘວເສນ ນ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອນຸໂຣເຘນ ວິນາ ສມ຺ປຫໍສນວເສນ ຍຖາຠູຕຄຸຓກຖນໍ ເນວຸສ຺ສາທນາ ວຊ຺ຊາຠາວໂຕ; ຕຖາ ວິໂຣເຘນ ວິນາ ວິເວຈນວເສນ ຍຖາຠູຕໂທສກຖນໍ ນ ອປສາທນໍ. ສຠາວເມວາຕິ ຍຖາຠູຕສຠາວເມວ ກສ຺ສຈິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາເທສກຣຓວເສນ ກເຖຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາຍສ຺ມາ ສຸຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ. ວິນິຈ຺ຉິຕສຸຂນ຺ຕິ, ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສສໂຕ ວິນິຈ຺ຉິຕສຸຂາຍ ໂຫຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາ ອວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສ຺ວາຍໍ ຣໂຫວາໂທ ເປສຸຎ຺ຎູປສໍຫາຣວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປິສຸຓວາຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຂີຓາຕີຕິ ຂີໂຓ, ໂຍ ຠາສຕິ, ຍຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠາສຕິ, ທ຺ເວປິ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຂີຓວາທໍ. ສ຺ວາຍໍ ຍສ຺ມາ ກິເລເສຫິ ອາກິຓ຺ໂຓ ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ເອວ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາກິຓ຺ຓໍ ¶ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ວາຈ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ອວສິຏ຺ຐໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕມາຫ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌສາຍ. ອາທາຍາຕິ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ. ໂວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍ. ໂລກສມຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂລກສງ຺ເກຕໍ.

໓໒໔. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ກາເມຫິ ປຏິສໍຫິຕຕ຺ຕາ ກາມປຏິສນ຺ຘິ, ກາມສຸຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາມູປສໍຫິເຕນ ສຸເຂນາ’’ຕິ. ສທຸກ຺ໂຂຕິ ວິປາກທຸກ຺ເຂນ ສໍກິເລສທຸກ຺ເຂນ ສທຸກ຺ໂຂ. ຕຖາ ສປຣິຬາໂຫຕິ ວິປາກປຣິຬາເຫນ ເຈວ ກິເລສປຣິຬາເຫນ ຈ ສປຣິຬາໂຫ.

໓໒໖. ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສີທາປນໂຕ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຠາເວນ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສໍໂຍຊນໍ, ວິເສສໂຕ ຠວສໍໂຍຊນໍ ຕຓ຺ຫາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ນ ຕຓ຺ຫາເຍວ ມານາທໂຍປິ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕໍ ສາເຘນ຺ຕິ ນາມ ສພ຺ພໂສ ສໍໂຍຊນໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ພນ຺ຘນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໕-໑໒໖).

ອິມໍ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ, ‘‘ເຍ ກາມປຏິສນ຺ຘິສຸຂິໂນ ໂສມນສ຺ສານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ, ເຍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາຄຕໍ ອິມໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ. ‘‘ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ’’ຕິ, ວຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕຠາວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສາທນາອປສາທນາ ¶ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຕຖາຄເຕນ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ. ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ…ເປ… ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວາ ນຕ຺ຖິ ປເຣສໍ ອນຸທ຺ເທສກວເສນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

໓໒໙. ປຣມ຺ມຸຂາ ອວຓ຺ຓນ຺ຕິ ນິນ຺ທິຍສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ນິນ຺ທນໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ນິນ຺ທິໂຍ ປສໍສິໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ກາລໍ ຎຕ຺ວາວ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ, ‘‘ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາລໍ ຎຕ຺ວາວາ’’ຕິ. ຂີຓວາເທປິ ເອເສວ ນໂຍ ຕສ຺ສ ຣໂຫວາເທນ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ.

໓໓໐. ຆາຕີຍຕີຕິ ວຘີຍຕິ. ສທ຺ໂທປິ ຠິຊ຺ຊຕິ ນສ຺ສຕິ, ເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄລຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເຂທໍ ປຣິສ຺ສມໍ ປຕ຺ໂຕ. ອປລິພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ໂທເສຫິ ອນນຸປຕິຕໍ.

໓໓໑. ອຠິນິວິສ຺ສ ¶ ໂວຫຣຕີຕິ ເອວເມຕໍ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຕໍ ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ສມຸທາຈຣຕິ. ອຕິຘາວນນ຺ຕິ ສມຎ຺ຎໍ ນາເມຕໍ ໂລກສງ຺ເກຕສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຖາມສາ ປຣາມສ຺ສ ໂວຫຣຓໍ.

໓໓໒. ອປຣາມສນ຺ໂຕຕິ ອນຠິນິວິສນ຺ໂຕ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕໂຕວ ໂວຫຣຕິ.

໓໓໓. ມຣິຍາທຠາຊນີຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ມາປຏິປທາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຍ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ກຣຠາວວິຠາຊນໍ. ຣຓນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອເຕຫິ ກນ຺ທນ຺ຕິ ອກນ຺ທນ຺ຕາປິ ກນ຺ທນກາຣຓຠາວໂຕຕິ ຣຓາ; ຣາຄໂທສໂມຫາ, ທສປິ ວາ ກິເລສາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ເອກນ຺ຕາກຸສລາ, ເຕຫິ ນານປ຺ປກາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕເກຫິ ອຠິຠູຕາ ສຕ຺ຕາ ກນ຺ທນ຺ຕິ; ສຫ ຣເຓຫີຕິ ສຣໂຓ. ຣຓສທ຺ໂທ ວາ ຣາຄາທິເຣຓູສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ສຣໂຊ ສກິເລໂສ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ສທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ກາມສຸຂານຸໂຍຄາທໂຍປິ ‘‘ສຣໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ຣຓຠາໂວ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕກສຠາວານໍ ອກຸສລານໍ ສຣຓຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣໂຓຕິອາທີນໍ ປທານໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕີຕິ ນິໂຣຘສມາປຊ຺ຊເນນ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ວິໂສເຘຕິ; ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸວິໂສຘນໍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນໍ ທິນ຺ນທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ທີເປຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕເຖວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ມຸທຸຠູຕຈິຕ຺ຕພຫຸມານປຸພ຺ພກໍ ເທນ຺ຕີຕິ ¶ , ‘‘ສຸຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ທກ຺ຂິຓໍ ວິໂສເຘຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ທາຍກໂຕປິ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຖຸໂສຘນໍ ປນ ປຏິຠາຄໂຕ. ເອວໍ ປນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ສາວການມ຺ປິ ກິເມວໍ ລຫຸວຸຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ສາວເກສຸ ຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວເກສຸ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປກຕິສາວເກສຸປິ ວສິປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອາມ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໐. ຘາຕຸວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ອປຣິກ຺ຂີຓາຍຸກໍ ¶ ¶ ປຸກ຺ກຸສາຕິກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄມນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຸຣິຕຄມນຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ. ມມ ວາສຸປຄມເນນ ຕວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຜາສຸກໍ ອນິຏ຺ຐໍ ສເຈ ນຕ຺ຖິ. ໂສຕິ ປຸພ຺ພຸປຄໂຕ. ທິນ຺ນໍ ທິນ຺ນເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອກວາຣໍ ທິນ຺ນໍ ທິນ຺ນເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຸນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຕໍ ກຕເມວາຕິ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ກຕໍ ອນຸຈ຺ຉວິກກມ຺ມໍ ກຕເມວ, ນ ຕໍ ປຸນ ວິປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຸກ຺ກຸສາຕິມ຺ຫິ ອຸຠຍຖາປິ ກຸລປຸຕ຺ຕຠາໂວ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ໂຕປິ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕປີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕກ຺ກສີລໂຕ ອາຄມເນ. ອງ຺ເກ ນິປນ຺ນທາຣກໍ ວິຍ ຊນໍ ໂຕເສຕິ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປາເປຕິ. ຣຕນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປພ຺ພຕສມຸທ຺ທາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທສສ຺ສ. ທສ຺ສນີຍນ຺ຕິ ທສ຺ສເນເນວ ສຸຂາວຫໍ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ທສ຺ສນີຍໍ ສວນີຍຎ຺ຈ.

ອນຄ຺ຆກມ຺ພເລ ມຫຄ຺ຆກມ຺ພເລ. ສາຣກຣຓ຺ຑເກຕິ ຈນ຺ທນສາຣາທິສາຣມຍກຣຓ຺ຑເກ. ລິຂາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກິຣາເປຕ຺ວາ. ລາຂາຍ ວຏ຺ຏາເປຕ຺ວາຕິ ມຸຂໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ລາຂາປຣິກມ຺ມໍ ກາເຣຕ຺ວາ.

ອນ຺ໂຕ ທຸສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຎ຺ຎາສິ ນາຕິຄຣຸກຠາວໂຕ. ອນຄ຺ຆາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຜສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິປມາຓມຫຕ຺ຕທຸນ຺ນິມ຺ມາປິຍຕາຫິ ມຫຄ຺ຆາ ອເຫສຸໍ, ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ຣາຊາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍທິ ເອວໍ, ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ເປເສມີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວີມໍສໍ ອາປຊ຺ຊີຕິ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຣາຊາ. ວິຈິນິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ຣຕນສ຺ສ ອເນກວິຘຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣາທິຠາວໂຕ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທີຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕປວາຬມຓິມຸຕ຺ຕາເວຬຸຣິຍາທິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິພທ຺ຘໍ. ປເທສນ຺ຕິ ຄຸຓວເສນ ເອກເທສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ.

ສາມໍ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕາສາມຎ຺ເຎນ, ‘‘ພຸທ຺ຘຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘຣຕນສມໍ ຣຕນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ປນ ພຸທ຺ເຘນ ສທິໂສ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ. ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຆໂສປີ’’ຕິອາທິ.

ຣາຊາ ¶ ຕຸຏ຺ໂຐ ຈິນ຺ເຕສິ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊມານໍເຍວ ເປເສຕຸໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ພຸທ຺ຘານໍ ອາວາສປຣິຄ຺ຄໂຫ ¶ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ປຸພ຺ພທິສາມຸຂນ຺ຕິ ປຸພ຺ພທິສາຠິມຸຂໍ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ. ເຕນສ຺ສ ສຸວິຠູຕາໂລກຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອີທິໂສ ສມຸທາຄໂມຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ເອວໍ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສມ຺ປນ຺ນສມຸທາຄມສ຺ສ ຕທນຸຣູປາ ອຍໍ ຜລສມ຺ປທາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕຸສິຕຠວນໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຣິຍຘມ຺ໂມ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຘາໂນ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຈ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍສງ຺ຄໂຫ, ເຕ ຈ ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕເນວ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິເຍ ເອກເທເສນ ລິຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຈູຬສີລາທີນິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໘-໙) ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຉທ຺ວາຣສໍວຣໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ທ຺ວາຣານໍ ສໍວຣຓວເສນ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິກໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ທ຺ວາທສປ຺ປເຠທໍ ຈີວຣາທິຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສໍ. ອຣຎ຺ຎຣຸກ຺ຂມູລາທີນຎ຺ຈ ວິຠງ຺ຄໍ ຠາວນານຸກູລໍ ເສນາສນໍ. ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ກສິຓາທິປຣິກມ຺ມໍ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ອຏ຺ຐຕິໍສ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ. ວິສຸທ຺ຘິປຏິປາຏິຍາ ຍາວ ອາສວກ຺ຂຍາ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ເອກເທເສນ ລິຂິ. ໂສຬສວິຘນ຺ຕິ ໂສຬສວິຘຠາວນາຍ ປໂຍຄໍ.

ກິລຎ຺ຊມເຍຕິ ນານາວິຘຠິຕ຺ຕິວິຠຕ຺ເຕ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຣຕນປຣິສິພ຺ພິເຕ ກິລຎ຺ຊມຍສມຸຄ຺ເຄ. ພຫິ ວຕ຺ເຖນ ເວເຐຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ສຸຂຸມກມ຺ພເລນ ເວເຐຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ສມຸຄ຺ເຄສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິ ສຸຂຸມວຕ຺ເຖນ ເວເຐຕ຺ວາ ຉາເທຕ຺ວາ. ຕິຓຄຈ຺ຉປຫານສມ຺ມຊ຺ຊນາທິນາ ໂສຘິຕມຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກທລິປຸຓ຺ຓຆຏຐປນຘຊປຏາກຸສ຺ສາປນາທິອລງ຺ກຣເຓນ ມາ ນິຏ຺ຐາເປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊານຸຠາເວນ ປຏິຍາເທຖາຕິ ມມ ຣາຊານຸຣູປໍ ສຊ຺ເຊຖ, ອລງ຺ກໂຣຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣໂຠຄິການນ຺ຕິ ອນຸຍຸຕ຺ຕຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ. ຊວນທູເຕຕິ ຂິປ຺ປໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕກທູຕປຸຣິເສ. ຕາເຬຫິ ສຫ ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ຕາຬາວຈຣາ.

ຣຎ຺ຎາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕປູຊາສກ຺ກາຣສ຺ສ ອມຈ຺ຈໂຕ ສຸຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຍໍ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ. ນາຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຣຕນສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຍໍ ປຣິຫາໂຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຓິມຸຕ຺ຕາທິເຠທສ຺ສ ຣຕນສ຺ສ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ມຓິມຸຕ຺ຕາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ. ພລວໂສມນສ຺ສໍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຈິຣຕນກາລໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຠາວິຕຠາວນຕາຍ ວາສິຕວາສນຕາຍ ຆເຏ ທີໂປ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ສມຸຊ຺ຊລມານປຣິປກ຺ກຕິເຫຕຸກຠາວໂຕ.

ຘາເຣມີຕິ ¶ ອິຈ຺ຉາມິ, ຄຓ຺ຫາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວຊ຺ຌວຈນນ຺ຕິ ທ຺ເວຬ຺ຫກຠາໂວ. ອນ຺ຕຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕຣໍ ຕໍ ເລຂໍ ກໂຣຕິ, ເອເກນ ປາເທນ ອຕິກ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ຄຕມຄ຺ເຄນາຕິ ຕາຍ ເທວິຍາ ວິວຏ຺ຏມານາຍ ນາສິຕາຍ ຄຕມຄ຺ເຄນ. ຕໍ ປນ ເລຂນ຺ຕິ ປຸກ຺ກຸສາຕິນາ ກຕເລຂໍ. ປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຕາລປຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິໍ.

ສຕ຺ຖຸຄາຣເວນາຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອຸປ຺ປນ຺ນປສາທເປມພຫຸມານສມ຺ຠເວນ. ຕທາ ສຕ຺ຖາຣໍເຍວ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ‘‘ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສິ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ ປຣິວິຕກ຺ກສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ; ຣາຊຄຫໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເປສິຕສາສນວເສນ ຕຕ຺ຖ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ພຫຸຠາວໂຕ ສຕ຺ຖາ ກຫໍ ວສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖຸ ເອກກສ຺ເສວ ນິກ຺ຂມນໍ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ໂຍຊນານິ ປທສາ ຄມນຎ຺ຈ ຘມ຺ມປູຊາວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປູຊາຍ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ. ພຸທ຺ຘໂສຠໍ ປນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ ຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຕ຺ຖວເສນ ມຄ຺ຄທຣຖປຏິປສ຺ສມ຺ຠນຕ຺ຖໍ. ອປ຺ປຏິປສ຺ສທ຺ຘມຄ຺ຄທຣໂຖ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາຫິ ວກ຺ຂຕິ, ‘‘ນນຸ ຈ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ.

ອຸຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ວິສາລນ຺ຕິ ເກຈິ. ອຕິເຣກຕິໂຍຊນສຕນ຺ຕິອາທິນາ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ມຈ຺ເຉຣວິນຍເນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ໂອວາທທານໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາໂລຕິອາທິນາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມຄາຣເວນ ສທ຺ຘິໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມຄາຣວໍ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ຐານຄຕຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຠພ຺ພຣູປານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ຍຖາຣຫໍ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຠາເວນ. ອານຸຠາເວນາຕິ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ຍຖາ ໂສ ໂສຕປຖໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ວູປສເມຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອວິພ຺ຠນ຺ຕນ຺ຕິ ວິພ຺ຠມຣຫິຕໍ ນິລ຺ໂລລຸປ຺ປໍ. ‘‘ຠາວນປຸໍສກໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິວຣຓຕ຺ຖໍ, ‘‘ປາສາທິເກນ ອິຣິຍາປເຖນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ອິຣິຍໂຕ’’ຕິອາທິ. ອມນາໂປ ¶ ໂຫຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ. ສີຫເສຍ຺ຍາຍ ນິປນ຺ນສ຺ສປິ ຫິ ເອກຈ຺ເຈ ສຣີຣາວຍວາ ອໂຘຂິຕ຺ຕວິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ກຏິຍໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອູຣຸສນ຺ຘີນໍ ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ຊາຓຸສນ຺ຘີນໍ ວເສນ ຈຕຸສນ຺ຘິກປລ຺ລງ຺ກໍ. ນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ກໍສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອປຸຈ຺ຉິເຕ ກຖາປວຕ຺ຕິ ເອວ ນ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຍ ກຖາຍ ນ ສຎ຺ຊາຍຕີຕິ ຕຖາ ປນ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ກຖາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປຣິ ຘມ຺ມກຖາ ນ ສຎ຺ຊາຍຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕີຕິ ຕສ຺ມາ. ກຖາປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ກຖາປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິ.

ສຠາວເມວ ¶ ກເຖຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຄວໂຕ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພກໍ ກຖມຫໍ ຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສຠາວເມວ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍເມວ ກເຖຕິ; ນ ປນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຸປາກຏໍ ສຠາວສິທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘຣູປກາຍສຠາວໍ. ອຖ ວາ ສຠາວເມວ ກເຖຕີຕິ ‘‘ອິທເມວ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕທາ ຠຄວໂຕ ຣຸຈິຍາ ຕຖາປວຕ຺ຕມານໍ ຣູປກາຍສຠາວເມວ ກເຖຕິ ອປ຺ປວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕຖາ ຫິ ນ’’ນ຺ຕິອາທິ, ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂຓເມວ ປຏິປທນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໔໓. ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ອກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ອກຖເນ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທຎ຺ຈ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິສຸທ຺ຘາຍປິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ວິປສ຺ສນາ ຕຖາ ນ ກິຈ຺ຈກາຣີ, ປເຄວ ອວິຊ຺ຊມານາຍາຕິ, ‘‘ຍສ຺ສ ຫິ…ເປ… ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ຈ ນາມ ສງ຺ເຂປໂຕ ປນ຺ນຣສ ຈຣຓຘມ຺ມາຕິ ອາຫ – ‘‘ສີລສໍວຣໍ…ເປ… ອິມໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ຍານກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ ມຄ຺ຄຄມເນນ ອກິລນ຺ຕຠາວສາຘນຕ຺ຕາ. ຈິຣກາລໍ ປຣິຠາວິຕາຍ ປຣິປກ຺ກຄຕາຍ ເຫຕຸສມ຺ປທາຍ ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ ສາມເຓຣສີລມ຺ປິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຍໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຘາຕຸໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ອວິຊ຺ຊມາໂນ. ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຉຘາຕຸໂຣ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊມານປ຺ປຘານໍ ເທສນໍ ອາຣຠີຕິ ອາຫ – ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ – ‘‘ອິຕ຺ຖິຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑.໑) ອວິຊ຺ຊມາເນນ ວິຊ຺ຊມານໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ¶ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໑໒໑) ວິຊ຺ຊມາເນນ ວິຊ຺ຊມານໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ – ‘‘ຂຕ຺ຕິຍກຸມາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໕) ອວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ປນ ວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຉຘາຕຸໂຣ’’ຕິ ຫິ ສມາສຕ຺ໂຖ ອວິຊ຺ຊມາໂນ ປຸຄ຺ຄລວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອວຍວຕ຺ໂຖ ປນ ອປ຺ປຘານຕ຺ໂຖ ວິຊ຺ຊມາໂນ, ໂສ ສທ຺ທກ຺ກເມນ ອປ຺ປຘາໂນປິ ອຕ຺ຖກ຺ກເມນ ປຘາໂນຕິ ອາຫ – ‘‘ວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາເຍຕ຺ຖ ເທສນາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາຕິ – ‘‘ຘາຕຸໂຍ’’ອິຈ຺ເຈວ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິເວເສຍ຺ຍ ຕຖາ ສຎ຺ຊາເນຍ຺ຍ, ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ເທຫໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອສຕິ ປຸຣິເສ ໂກ ກໂຣຕິ? ໂກ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຘາຕຸໂຍ ເອວາຕິ ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິທນ຺ຕິ ສໍສຍໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ? ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ອນ຺ຘກາເຣ ວຕ຺ຕມານໍ ວິຍ ເທສິຍມາເນ ອຕ຺ເຖ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ¶ . ຕຖາຠູໂຕ ຈ ເທສນາຍ ອຠາຊນຠູຕຕ຺ຕາ ເທສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ເອວມາຫາຕິ ເອວໍ ‘‘ຉຘາຕຸໂຣ’’ຕິ ອາຫ.

ຍໍ ຕ຺ວໍ ປຸຣິໂສຕິ ສຎ຺ຊານາສີຕິ ຍໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູຫໍ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຘິຏ຺ຐານວິເສສວິສິຏ຺ຐໍ – ‘‘ປຸຣິໂສ ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຕ຺ວໍ ສຎ຺ຊານາສິ, ໂສ ຉຘາຕຸໂຣ. ສນ຺ເຕສຸປິ ຉຘາຕຸວິນິມຸຕ຺ເຕສຸ ຘາຕ຺ວນ຺ຕເຣສຸ ສຸຂາວຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ເຕສໍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ຉຜສ຺ສາຍຕໂນ’’ຕິອາທິປເທສຸປິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ ຈຕສ຺ໂສ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐາໂນ, ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ເອເຕນາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ປຎ຺ຎາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ໂຕຕິ ວຏ຺ຏໂຕ. ວິວຏ຺ຏິຕ຺ວາຕິ ວິນິວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ເອຕ຺ໂຕຕິ ວາ ເອເຕຫິ ຉຘາຕຸອາທີຫິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຍຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມາຍ ສິທ຺ຘິຍາ ອສມ຺ຠໂວຕິ. ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມວເສນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ມຎ຺ຎສ຺ສວາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຉຫິປິ ທ຺ວາເຣຫິ ປວຕ຺ຕມານໂສຕາຍ ມຄ຺ເຄນ ວິໂສສິຕາຍ ສພ຺ພໂສ ວິຄຕາຍ ສພ຺ພໂສ ວິຈ຺ເຉທປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ມາເນ ¶ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອນຸປສນ຺ໂຕ ກິເລໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ມຸນິ ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີນໍ ນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸໂຕ.

ປຎ຺ຎໍ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ, ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ (ມ. ນິ. ໑.໔໒໓; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໓.໑໕; ວິຠ. ໕໑໙; ມຫານິ. ໑໖໑) ອປ຺ປມາທປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມາຘິວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎໍ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນມາຫ. ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂນາປເທເສນ ສີລວິໂສຘນມາຫ; ສຈ຺ເຈ ຐິໂຕ ສມາທິນ຺ນສີລໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິຍຕໍ ກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈີສຈ຺ຈໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ. ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄໍ ພ຺ຣູເຫຍ຺ຍາຕິ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວິຘິໍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ. ກິເລສວູປສມນໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ເຕ ກິເລສາ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຍຖາສມຸທາຈາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕາເນ ປຣິຬາຫໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ; ເອວໍ ກິເລສານໍ ວູປສມນວິຘິໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາທີນນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາທີນໍ. ອຘິຄມຕ຺ຖາຍາຕິ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ.

໓໔໗. ປຸພ຺ເພ ¶ ວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ, ‘‘ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐາໂນ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ ມຎ຺ຎສ຺ສວາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໓) ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານໍ.

໓໔໘. ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ນິທ຺ເທສວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອາທີຫີຕິ ເອວມາທີຫິ. ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຍຖານຸປຸພ຺ພິກໍ. ຍຖາຘມ຺ມວເສເນວາຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາເວເນວ. ສປ຺ປາຍໍ ຘຸຕງ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຍຄ຺ຄໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ. ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປກຕິຍາ ອາຈຣິເຍຫິ ວິໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ຈຣິຍານຸກູລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໓໕໔. ອຍມ຺ເປຕ຺ຖາຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອຖາປຣໍ ອຸເປກ຺ຂາເຍວ ອວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຣິເທສນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ໂສປິ ຫິ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ. ນນຸ ຈາຍໍ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ນິທ຺ເທໂສປິ ¶ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍຖານຸສນ຺ຘິນໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ? ນ, ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸນິທ຺ເທສນເຍນ ເທສນາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐໂຕ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ວາ ປນາຕິອາທິນາ ປນ ເທສນາຍ ສານຸສນ຺ຘິຕໍ ວິຠາເວຕິ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ອນນຸສນ຺ຘິກໍ ເທສນໍ ເທເສນ຺ຕິ. ອາຄມນີຍວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ຍສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ ວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ສາ ວເສນ. ກມ຺ມກາຣກວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ເນຕໍ ມມ ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈກາຣກໍ ວິປສ຺ສນາສຫິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວເສນາຕິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ຠາຊນວເສນ. ສຕ຺ຖຸ ກຖນຕ຺ຖາຍາຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸທ຺ເທສເມວ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທສວເສນ ກຖນຕ຺ຖາຍ. ອກຖິຕຠາໂວ ເອວ ຫິສ຺ສ ອວສິຏ຺ຐຕາ ກຖນຕ຺ຖາຍ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ຈ. ປຏິປກ຺ຂວິຄເມນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລສ’’ນ຺ຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ປນ ປຫີນຠາວໂຕ ປຣິໂຍທາຕໍ. ສມຸທຍວເສນ ອຸທຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘວເສນ ອຕ຺ຖງ຺ຄມທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ກາຣຓຠາເວນ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຫິຕນ຺ຕິ ສຸຂເວທນິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂເວທນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕ’’ນ຺ຕິ.

໓໖໐. ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ, ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາມຸເຂນ ປຄຸຓໍ ຊາຕໍ.

ສຕ຺ຖຸ ກຖນຕ຺ຖໍເຍວ ອວສິສ຺ສຕີຕິ, ‘‘ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິເສເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນຕິ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອຘິຄຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນ. ເຕນາຫ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ປຄຸຓໍ ຕວ ອິທໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸວຓ຺ຓຕາປນໂຍຄ຺ຍໍ ¶ ອງ຺ຄາຣຠາຊນໍ ອິຘ ‘‘ອຸກ຺ກາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຕປ຺ປຕິ, ເອວໍ ປຏິຍາທິເຍຍ຺ຍ. ນີຫຏໂທສນ຺ຕິ ວິຄຕີຠູຕກາຬກໍ. ອປນີຕກສາວນ຺ຕິ ອປຄຕສຸຂຸມກາຬກໍ.

ອຣິຍມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາເມນ ນາມ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ໂລກິຍຘມ຺ເມ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ, ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນາ ກຕາ. ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສເລນ ຠຄວຕາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕາວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸເປກ຺ຂາຍ ວຓ຺ໂຓ ກຖິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣໍ ວທນ຺ໂຕ, ‘‘ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໓໖໑. ຕທນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ຕສ຺ສ ອຣູປາວຈຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມໍ, ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຕສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ. ຕຄ຺ຄຫຓາຕິ ຕສ຺ສ ຄຫເຓນ ຕສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊມາເນນ. ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ.

໓໖໒. ຕສ຺ເສວາຕິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ສ. ເອຕໍ ປນ ສວິປາກໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕໍ. ປກປ຺ປິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍວເສນ ສວິຫິຕໍ. ອາຍູຫິຕນ຺ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ. ກໂຣນ຺ເຕນ ກຣີຍຕີຕິ ປຏິປຊ຺ຊນເກນ ປຏິປຊ຺ຊີຍຕິ ສງ຺ຂຣີຍຕິ. ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ນ ນິຈ຺ຈໍ ນ ສສ຺ສຕໍ. ອຖ ໂຂ ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນສຠາວຕາຍ ຕາວກາລິກໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈວນາທິສຠາວນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອາທີນວວິຠາວນໍ. ທຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ອຕາຓນ຺ຕິ ຈວນສຠາວາທິຕາຍ ຕາຓຣຫິຕໍ. ອເລຓນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ລີຍນຏ຺ຐານຣຫິຕໍ. ອສຣຓນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິສຣຓໍ. ອສຣຓີຠູຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິສຣຓໍ.

ສມຕ຺ຕປຕ຺ຕວິເສ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຄຫິເຕ ທຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຉາ ສິຍາຕິ, ‘‘ຂນ຺ຘໍ ວາ ສີສໍ ວາ ຄເຫຕຸໍ ອທຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນາ – ເຉໂກ ຠິສກ຺ໂກ ວິຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ວິສວິກາໂຣ ວິຍ ກິເລສທຸກ຺ຂານຸພນ຺ໂຘ, ຠິສກ຺ກສ຺ສ ວິສໍ ຐານໂຕ ຈາເວຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອາໂຣປນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ເທສນານຸຠາເວນ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາມຠເວ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທາຍ ອຣູປຊ຺ຌາເນ ຠວນໍ. ຠິສກ຺ກສ຺ສ ວິສໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປາຕນໍ ວິຍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍກິເລສທຸກ຺ຂາປນຍນໍ.

ອສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ອນຘິຄຕສ຺ສ. ອປ຺ປຏິລທ຺ຘສ຺ເສວາຕິ ຕສ຺ສ ເວວຈນໍ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ¶ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ອຘຸວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມຕໍ ອາທີນວໍ. ເອກປເທເນວ ‘‘ສງ຺ຂຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ກເຖສິ ສງ຺ຂຕປເທເນວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ.

ນາຍູຫຕີຕິ ຠວກາຣຓເຈຕນາວເສນ ພ຺ຍາປາຣໍ ນ ສມູເຫຕິ ນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ຣາສິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ນາມ ເຈຕນາພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ – ‘‘ນ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍຕີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ຜລຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາຍ ຜເລນ ກປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ສເຈ ອຠິສງ຺ຂາຣເຈຕນາ ອຸຬາຣາ, ຜລມຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ວຸຑ຺ຒິຍາ ໂຫຕິ, ອນຸຬາຣາ ຈ ອວຸຑ຺ຒິຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ວຸຑ຺ຒິຍາ ວາ ປຣິຫານິຍາ ວາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາຕິ ຠຄວາ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ເທສນໍ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ສາວເກຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິເສສໍ ອນວເສເສນ຺ໂຕ ຕຖາ ວທຕິ, ນ ສາວກວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘວິສຍເມວ ເທເສນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕນິກູຏໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ. ຍທິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ…ເປ… ປຏິວິຊ຺ຌິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູຏໍ ຄຓ຺ຫີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

ອິໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ອິໂຕ ອນາຄາມິຜລາຘິຄມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸປຣິ. ອສ຺ສາຕິ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ເມ ເນວ ກງ຺ຂາ ນ ວິມຕິ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ກງ຺ຂາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອກຈ຺ເຈສຸ ຐາເນສູຕິ ຕຖາ ວິເນຍ຺ຍຐາເນສຸ. ຕຖາ ຫິ ອຍມ຺ປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຎ຺ຊານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໂຕ ອເນນາ’’ຕິອາທິ.

໓໖໓. ອນຊ຺ໂຌສິຕາຕິ ອນຊ຺ໂຌສນີຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ – ‘‘ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

໓໖໔. ຣາໂຄວ ອນຸສໂຍ ຣາຄານຸສໂຍ, ໂສ ຈ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຸຂເວທນໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາຄານຸສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ນ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ອຕ຺ຖິ ຂຓຕ຺ຕຍສມາໂຍຄາສມ຺ຠວໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນໍ. ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເກນຈິ ສຎ຺ໂຎຊເນນ ອສໍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ນິຍຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ກາຍສ຺ສ ໂກຏິ ປຣໂມ ອນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາຍໂກຏິກໍ. ທຸຕິຍປເທຕິ ‘‘ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ. ວິເສວນສ຺ສາຕິ ອຸປາທານສ຺ສ. ສີຕີຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ປນ ເວທຍິຕານໍ ທ຺ວາທສສຸ ອາຍຕເນສຸ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ສີຕິຠາວປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ກິເລສາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສມຸທຍປຎ຺ເຫນາຕິ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓) ສມຸທຍສຈ຺ຈນິໂຣຘປຎ຺ເຫນ. ນນຸ ສພ຺ພໂສ ກິເລສປຣິຬາຫວິຄເມ ສີຕິຠາໂວ ¶ ນາມ ເວທນານິໂຣຘມຕ຺ເຕນ ອຘິປ຺ເປໂຕ; ເຕນ ອິຘ ເວທຍິຕານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ກິເລສາຕິ ເວທຍິຕານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ສີຕິຠາໂວປິ ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ເວທຍິຕານິປີ’’ຕິອາທິ.

໓໖໕. ອິທໍ ¶ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ໂຎຊນາ ທີປສິຂາ ວິຍ, ອຘິຏ຺ຐານກປລ຺ລິກາ ວິຍ ເວທນາຍ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ, ເຕລໍ ວິຍ ກິເລສາ, ວຏ຺ຏິ ວິຍ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ, ອຸປຫຣຓກປຸຣິໂສ ວິຍ ວຏ຺ຏຄາມີ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ຕສ຺ສ ສີສຈ຺ເຉທກປຸຣິໂສ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ສນ຺ຕານສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທກຣຓໂຕ, ອນາຫາຣາຍ ທີປສິຂາຍ ນິພ຺ພາຍນໍ ວິຍ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍໂຕ ອນາຫາຣາຍ ເວທນາຍ ອນຸປາທິເສສວເສນ ນິພ຺ພາຍນໍ.

ອາທິມ຺ຫິ ສມາຘິວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຫີຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຠູຕາ ຕຍາ ປຄຸຓສມາຘິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາໂຕ ຈ. ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຕິ ວິສິຏ຺ຐຕຣາ. ເອວໍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອິທໍສທ຺ທຕ຺ຖວຈໂນຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມິນາ ອຸຕ຺ຕເມນ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ເຂເປຕີຕິ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ຕໍປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂເຍ ຎາຓໍ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂເຍ ສນ຺ເຕ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຎາຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສາຕິ, ‘‘ເອວໍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອິມິນາ ປຣເມນ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐາເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໂນ.

໓໖໖. ຫີຕິ ຍສ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານໍ, ນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ກາມໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອໂກປນີຍຕາຍ ອກຸປ຺ປາ, ‘‘ສຈ຺ເຈ ຐິຕາ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ, ‘‘ອກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ອກຸປ຺ປາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຕຖນ຺ຕິ ນຏ຺ຐໍ, ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາຍ ຍາທິສໍ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຊາຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎາທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຊຣາມຣເຓຫິ ປຣິມຸສິຕພ຺ພຣູປຕາຍ ‘‘ມຸສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂມສຘມ຺ມນ຺ຕິ ນສ຺ສນສຠາວ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ອວິຕຖນ຺ຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິຕຖໍ ນາມ, ຕໍ ສຠາໂວ ສພ຺ພກາລໍ ເຕເນວ ລພ຺ຠນໂຕ. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ວຈີສຈ຺ຈໂຕຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຕ຺ຕໍ ວຈີສຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສມຸທຍສຈ຺ເຈຫິ ຕຈ຺ຉວິປລ຺ລາສຠູຕສຠາເວຫິ. ອິຕິ ເນສໍ ຍຖາສກໍ ສຠາເວນ ອວິຕຖຠາເວ ອໂມສຘມ຺ມຕາຍ ເຕຫິປິ ອວິຕຖຠາວາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານເມວ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ. ຕສ຺ມາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣຠາວໂຕ.

໓໖໗. ອຸປຘີຍຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘີ, ຂນ຺ຘາ ກາມຄຸຓາ ຈ. ອຸປທຫນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘີ, ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາ. ປຣິປູຣາ ຄຫິຕາ ປຣາມຏ຺ຐາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕຠາເວນ ຕຓ຺ຫາຍ ຄຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຣາມຏ຺ຐາ. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄໂຕຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ຈ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສ ປຫານປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

໓໖໘. ອາຆາຕກຣຓວເສນາຕິ ເຈຕສິກາຆາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊນວເສນາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິຠາວວເສນ. ສມ຺ປທຸສ຺ສນວເສນາຕິ ສພ຺ພໂສ ທຸສ຺ສນວເສນ. ຕີຫິ ປເທຫິ ຍທິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວ ເນສໍ ວູປສໂມ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ວິເສເສນ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ສມ຺ປຊຫນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ ຈາໂຄ, ຕຖາ ປນ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂຍ ໂສ ເນສໍ ຕທາ ວູປສນ຺ຕຕາຍ ອຠາໂວ, ອຍໍ ອຸປສໂມຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໓໖໙. ມຎ຺ຎິຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນາ, ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ກປ຺ປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາວິພນ຺ຘນຕຓ຺ຫາຄາຫາທີນໍ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ ອຍມຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາທສ຺ສນໍ, ສາ ປນ ທິຏ຺ຐິ ມານມຎ຺ຎນາຍ ອຕ຺ຕນິຍຄາຫວເສນ ໂຫຕີຕິ ສ຺ເວວ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍມຫນ຺ຕິ ເອກໍ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎິຕເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອາພາຘຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ. ມຎ຺ຎນາວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຕຖາ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕໂທສຏ຺ເຐນາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣທຸຏ຺ຐຠາເວນ. ມຎ຺ຎນາທູສິຕຕ຺ຕາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ທຸກ຺ຂຕາມູລາຍຕ຺ໂຕ, ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ປກ຺ກປຠິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ຜລູປຈາເຣນ ‘‘ມຎ຺ຎິຕໍ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນຸປວິຏ຺ຐຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຫທຍມາຫຈ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐາເນນ. ມຎ຺ຎິຕຎ຺ຫິ ປີຬາຊນນໂຕ ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ ທຸຣຸທ຺ຘຣຓໂຕ ສລ຺ລໍ. ຂີຓາສວມຸນິ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ປຣິຬາຫານໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ສນ຺ໂຕ ອຸປສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ຐິຕໍ. ຍທິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຎາຓານຸຣູປໍ ເທສນໍ ປວຕ຺ຕາເປຍ຺ຍ, ມຫາປຖວິໍ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ, ອາກາສໍ ປສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ, ອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍໂລກຘາຕຸໂຍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕສໍ ຐິຕາກາຣໍ ¶ ອນຸປ຺ປູຣໍ ວິຈິນນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ເທສນາ ປຣິໂຍສານໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປເມວ ເທສນາ ປວຕ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຑ຺ຒຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ພາປິ ຘມ຺ມເທສນາ ສໍຂິຕ຺ຕາວ, ວິຕ຺ຖາຣເທສນາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ນນຸ ສຕ຺ຕປກຣຓເທສນາ ວິຕ຺ຖາຣກຖາຕິ? ນ ສາປິ ວິຕ຺ຖາຣກຖາຕິ ອາຫ – ‘‘ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານກຖາປິ ສໍຂິຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິ. ສນ຺ນິປຕິຕເທວປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປເມວ ຫິ ຕສ຺ສາປິ ປວຕ຺ຕິ, ນ ສຕ຺ຖຸເທສນາຎາຓານຸຣູປນ຺ຕິ. ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ¶ ປາເປສິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນວເສສໂຕ ວິຠຊນວເສນ ເທສນາຍ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ…ເປ… ກເຖສິ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣວເສນ ເທສິຕຕ຺ຕາ.

໓໗໐. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຣິກ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ນຍິທມນວເສສປຣິຍາທານໍ, ລກ຺ຂຓວຈນໍ ປເນຕໍ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສາຕິ ວຈນເສໂສ. ຕຖາ ຫິ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣລາຠາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ, ປຕ຺ຕໍ, ຈີວຣເມວ ວາ ທິນ຺ເນ ຈຣິມຠເວ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອທິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເກຈິວາໂທ, ເຕນາຫ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ໂອກາສາຠາວໂຕຕິ ອຸປສມ຺ປທາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍຸປຣິກ຺ຂີຓ’’ນ຺ຕິ. ອຸທກຕິຕ຺ຖ…ເປ… ອາຣທ຺ໂຘ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຠາວໂຕ.

ວິພ຺ຠນ຺ຕາຕິ ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ສິງ຺ເຄນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຆາເຕສິ ປຸຣິມຊາຕິພທ຺ຘາຆາຕຕາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມານຸສໍ ໂຍຄນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ‘‘ໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຈ຺ຈຄຸນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ. ອຸປໂກຕິອາທິ ເຕສໍ ນາມານິ.

ຄນ຺ຘກຏ຺ເຐຫີຕິ ຈນ຺ທນາຄຣຸສຬລເທວທາຣຸອາທີຫິ ຄນ຺ຘທາຣູຫິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຘາຕຸວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໑. ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໗໑. ອາຈິກ຺ຂນາຕິ ¶ ¶ – ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ກຖນໍ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ. ປຎ຺ຎາປນາຕິ ປກາເຣຫິ ຎາປນາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອິຕ຺ຖມິທນ຺ຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນາ, ເຕສໍ ວາ ສນ຺ຕາເນ ປຕິຏ຺ຐາປນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈາທີນໍ ຐປນາ’’ຕິ. ປຏ຺ຐປນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາປນາ. ຍສ຺ມາ ປຏ຺ຐປິຍມານສຠາວາ ເທສນາ ຠາຊນໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎາປນາ’’ຕິ, ຊານາປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏກຣຓາຕິ ເທສິຍມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຏຠາວກຣຓໍ. ວິຠາຄກິຣິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຠາຄສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຣຓໍ. ປາກຏຠາວກຣຓນ຺ຕິ ອຄມ຺ຠີຣຠາວາປາທນໍ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸສຈ຺ຈສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນວເສນ ອິທນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ສິກ຺ຂາປນໍ ກຖນໍ ອາຈິກ຺ຂນາ, ເອວໍ ປຣສນ຺ຕາເນ ປໂພຘນວເສນ ປວຕ຺ຕາປນາ ເທສນາ, ເອວໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສຊນເນນ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘິປຣິປາຈນໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕີ ຈ ສາ ເທສິຍມານໍ ອຕ຺ຖໍ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ປກາຣໂຕ ຐເປຕິ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ ‘‘ປຏ຺ຐປນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປກາຣໂຕ ຐເປນ຺ຕີ ປນ ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຏິວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນາຠິຘານໂຕ ‘‘ວິວຣຓາ’’ຕິ, ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາຄກຣຓໂຕ ‘‘ວິຠຊນາ’’ຕິ, ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນາຠິຘານໂຕ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸທາຫຣຓທສ຺ສນໂຕ, ‘‘ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ປາກຏຠາວກຣຓ’’ນ຺ຕິ, ເຫຕູປມາວເສນຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏຠາວກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸຄ຺ຄາຫກາຕິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກາມາ. ສ຺ວາຍມນຸຄ຺ຄໂຫ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸວເສນ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາມິສສງ຺ຄເຫນາ’’ຕິອາທິ. ຊເນຕາ ຊເນຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິໍ ປຣິສໍ ອາປາເທຕີຕິ ອາປາເທຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂປເສຕາ’’ຕິ. ອິທານິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາເຖຣານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຊນິກໂປສິກມາຕຸຏ຺ຐານິເຍຫິ ສງ຺ຄາຫກຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຊນິກມາຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາປິ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມມຄ຺ໂຄ ເອວ ຫິ ສາວການໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ໂຆສາເປກ຺ໂຂຕິ. ປຕ຺ເຕສຸປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ອປ຺ປຕ຺ເຕສູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຠວສ຺ສ ¶ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຕາ ນາມ ອິຕ຺ຕຣກາລຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ຊເນຕາຕິ ຊນໂກ, ເຖໂຣ ປນ ອຣິຍາຍ ຊນຍິຕາ. ອາປາເທຕາຕິ ວຑ຺ເຒຕາ ປຣິພ຺ຣູເຫຕາ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຈ຺ຈທ຺ວເຍ ສມ຺ມສນຄ຺ຄຫຓໍ ໂລກິຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ.

ກາເມຫິ ¶ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ. ສ຺ວາຍມສ຺ສ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນຕ຺ໂຖ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ເຕຫິ ວິສໍສຄ຺ຄໂຕ ວິຣຊ຺ຊນໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ສພ຺ພໂສ ວິວິຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ກາມປຈ຺ຈນີກຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມປທຆາຕນ຺ຕິ ຍຖາ ກາໂມ ປທໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ຫນນໍ, ກາມສມຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເມຫິ ສພ຺ພໂສ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາມວິວິຕ຺ໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ອຣິຍຜລໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາມວິວິຕ຺ຕນ຺ເຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ‘‘ພ຺ຍາປາທປຈ຺ຈນີກຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິໂຍຊນໍ ອຕິທິສຕິ. ສພ຺ເພ ເຈເຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍທິ ເອກຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ກຖໍ ຕິວິຘມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປານໍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນ ນານາ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິມິນາ ຕິວິຘກິຈ຺ຈກາຣິຕໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ກິຈ຺ຈວເສນ ຫິ ຕສ຺ສ ນາມສ຺ສ ລາໂຠ. ສມ຺ມາວາຈາທີນມ຺ປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມານານມ຺ປິ ຈຕຸກິຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘນາມາທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໑໒. ທກ຺ຂິຓາວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໗໖. ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ໂຄຕມີຕິ ຕສ຺ສ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ ນາມໍ, ມຫາປຊາປຕິ ປນ ຄຸຓໂຕ. ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ, ‘‘ນາມກຣຓທິວເສ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫຕິໍ ອຸຬາຣໍ ປຊໍ ຊນນໂປສເນຫິ ປຣິຣກ຺ຂຕີຕິ ມຫາປຊາປຕິ. ປຣິໂຠຄວເສນ ນ ຫຎ຺ຎຕີຕິ ອຫຕໍ. ສິປ຺ປິການນ຺ຕິ ຕນ຺ຕວາຍານໍ. ວາຍນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວີນຏ຺ຐານໍ. ຕານິ ມໍ ນ ໂຕເສນ຺ຕິ ກາຍິກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຫຕ຺ຖາ ກຕເມວ ¶ ມໍ ໂຕເສຕີ’’ຕິ. ປິສິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ວາ. ໂປເຖຕ຺ວາຕິ ສຸຂຸມຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ ຘນຸເກນ ເນຕ຺ວາ. ກາລານຸກາລຎ຺ຈ ຘາຕິຄຓປຣິວຸຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວມໂກຏິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ເອກທິວສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ເອກທິວສໍ ປນ…ເປ… ອກາສີ’’ຕິ ປຸຣິມວຈເນນ ຕໍ ນ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ.

ຉ ເຈຕນາຕິ ຉພ຺ພິຘາ ເຈຕນາ. ນ ຫິ ຕາ ຉເຍວ ເຈຕນາຕິ. ສງ຺ເຆ ໂຄຕມິ ເທຫິ…ເປ… ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ອິທເມວ ສຸຕ຺ຕປທໍ. ສງ຺ເຆ ໂຄຕມິ ເທຫີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານາຍ ນິໂຍເຊສິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆວ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕໂຣຕິ ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຠິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ນິທສ຺ສນໍ ອາຫ. ມຫນ຺ຕຕຣາ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອານຸຠາວາທິນາ ມຫນ຺ຕຕຣາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐເຫຕຸກໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທີຍມານສ຺ສ ທາປນໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ. ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕ ສງ຺ໂຆວ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ ມາ ຄຓ຺ຫ.

ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຉຍສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ນຍິມສ຺ມິໍ ໂລເກ…ເປ… ວິປຸລຜເລສິນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຣຕນສຸຕ຺ເຕ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ໒໒໖), ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍ, ອຄ຺ຄປສາທສຸຕ຺ຕາທີຫິ (ອິຕິວຸ. ໙໐) ຈ ວິຠາເວຕພ຺ໂພຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ໂຄຕມິຍາ ອນ຺ຕິມຠວິກຕາຍ ທານສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອນຸປ຺ປາທນໂຕ ນ ຕໍ ຄຣຸຕຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາທາປເນ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຈ຺ຉິມາຍ ຊນຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ວຈນໂຕປີຕິ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຍຸຄສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ເອວ ປຏິຄ຺ຄຫຓາຍ ວຈນໂຕປິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ໂນວ ອີທິເສ ຐາເນ ອຄ຺ຄຜລຏ຺ຐຕາຍ ອຏ຺ຐ-ອຣິຍປຸຄ຺ຄລຠາວໂຕ, ສເຈ ປນສ຺ສ ນ ສຍໍ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕາ, ກຖໍ ສງ຺ເຆ ປູຊິເຕ ສຕ຺ຖາ ປູຊິໂຕ ນາມ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ ຕໂຍ ເອວ ອຄ຺ຄປສາທາຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຠິເຘຍ຺ຍານຸຣູປານິ ຫິ ລິງ຺ຄວຈນານິ. ນ ຣຸຫຕິ ອຍາຖາວປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ນ ຄິຫິເວສຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຄິຫິຠາວສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ສາວກສມູໂຫ ຫິ ສງ຺ໂຆ ¶ . ສງ຺ຆຄເຓ ຫິ ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຠາວໂຕ ມູລຣຕນຠາວໂຕ ຈ.

໓໗໗. ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຄມນໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ຊາຕໍ, ປຣໍ ຕທຎ຺ຎທຫຣສທິສີ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຫຕ຺ຖປາທກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ເຕສູ’’ຕິ.

໓໗໘. ປຈ຺ຈູປກາຣໍ ນ ສຸກຣໍ ວທາມິ ອນຸຈ຺ຉວິກກິຣິຍາຍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ອຠິວາເທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຠິວາທນໍ. ວນ຺ທມາເນຫິ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ອາຈຣິຍໍ ‘‘ສຸຂີ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ອຠິວາເທນ຺ຕິ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິວາທນ’’ນ຺ຕິ. ຕທຠິມຸໂຂ…ເປ… ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ. ກາລານຸກາລໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ພີຊຍນປາທສມ຺ພາຫນາທິ ອນຸຈ຺ຉວິກກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ ນາມ. ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກິຣິຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິເຍວ, ຍສ຺ມາ ອາຈຣິເຍນ ກຕສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິນາ ກຣິຍມາໂນ ອາມິສານຸຄ຺ຄໂຫ ສງ຺ຂມ຺ປິ ກລມ຺ປິ ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິເຍວາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ສຸປ຺ປຕິກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິ.

໓໗໙. ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອາຣພ຺ຠ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ‘‘ຕໍ ເມ ຠຄວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມິຍາ ວຈນໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາຍ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕສ຺ສາ ເອວ ວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ…ເປ… ສມາທເປສິ, ຕສ຺ມາ ວິຠາຄໂຕ ຈຸທ຺ທສສຸ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ອິມໍ ເທສນໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ປຕິປຈ຺ເຈກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທີຍຕີຕິ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ. ປຐມສທ຺ໂທ ຍຖາ ອຄ຺ຄຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ເສຏ຺ຐປຣິຍາໂຍປີຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐກວເສນປີ’’ຕິ. ອຄ຺ຄາ ອຸຕ຺ຕເມ ເຂຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍຕຕິຍາປິ ປຣມທກ຺ຂິຓາເຍວ ສພ຺ພໂສ ສມ຺ມາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣາຄາທິກິເລສຕ຺ຕາ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ຣາຄໂທສາ ອຍໍ ປຊາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໓໕໖). ຍສ຺ມາ ປນ ສວາສນໍ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກິເລເສຫິ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາເຣຫິ ອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ສທິໂສ ສເທວເກ ໂລເກ ໂກຈິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣມທກ຺ຂິຓາເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ໂຎ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ເອວ ¶ ໂຫຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎານໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂລກິຍປຎ຺ຈາຠິຎ຺ເຎ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິມ຺ຫີ’’ຕິ ຕາຍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂຄສີລຘາຕຸໂກຕິ ¶ ໂຄສີລສຠາໂວ, ສີລວຕາ ສທິສສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອສໂຐ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ນ ອລຊ຺ຊິຘາຕຸໂກ ປກຕິສິທ຺ໂຘ ອິຘ ປຸຖຸຊ຺ຊນສີລວາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຕໂກຕິ ປຈ຺ເຈກປ຺ປມາຓໂຕ ຕໂຕ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ກຖໍ ປນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິປາໂກ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ໂສປິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອວ ອິຕເຣຫິ ອສໍກິຓ຺ຓຠາວທີປນໂຕ, ເອຕທຕ຺ຖເມວ ປຸພ຺ເພ ອສງ຺ກຣຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຄຸຓວເສນາຕິ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາທິຄຸຓວເສນ. ອຸປກາຣວເສນາຕິ ໂຠຄຣກ຺ຂາທິອຸປກາຣວເສນ. ຍໍ ໂປສນຕ຺ຖໍ ທິນ຺ນໍ, ອິທໍ ນ ຄຫິຕໍ ທານລກ຺ຂຓາໂຍຄໂຕ. ອນຸຄ຺ຄຫປູຊນິຈ຺ຉາວເສນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານໍ ຠຍຣາຄລທ຺ຘຸກາມກຸລາທິວເສນ ສາວຊ຺ຊາຠາວໂຕ. ຕມ຺ປິ ນ ຄຫິຕໍ ອຍາວທຕ຺ຖຕາອປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລທານາສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕິກາຄຕສ຺ສ. ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ຕິປໂຍຊເນ ອນເປກ຺ຂຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຜລໍ ປຏິກງ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທໍ ເມ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອາຍຕິໍ ສຸຂຫິຕຠາວາຍ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ຜລໍ ປຈ຺ຈາສີສິຕ຺ວາ. ເຕນສ຺ສ ຜລທາເນ ນມິຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍາວທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣິປຸຓ຺ຓຜລຕໍ. ສຕຄຸຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຸຓສທ຺ໂທ ນ ‘‘ຄຸເຓນ ນາມໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖; ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໔.໓໘) ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຕທ຺ທິຄຸຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ວຑ຺ຒນຕ຺ໂຖ, ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ໂລເກ, ມໂນຉຏ຺ຐາ ປເວທິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໗໓) ວິຍ ນ ໂກຏ຺ຐາສຕ຺ໂຖ, ‘‘ອນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຄຸຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ຂຸ. ປາ. ໓) ວິຍ ນ ອນ຺ຕຠາຄຕ຺ໂຖ, ອຖ ໂຂ ອານິສໍສຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສຕານິສໍສາ’’ຕິ ອາຫ, ເຕ ອານິສໍເສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອາຍຸສຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕຄຸຓາຕິ ວາ ສຕວຑ຺ຒິກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິປ຺ປຣິຕສໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຍຸອາທີນໍ ອານິສໍສານໍ ອປຣິຕ຺ຕາສໍ ກໂຣຕິ. ອຖ ວາ ນິປ຺ປຣິຕສໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຍຸອາທິນິມິຕ຺ຕໍ ອປຣິຕ຺ຕາສໍ ກໂຣຕິ. ອຖ ວາ ນິປ຺ປຣິຕສໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຍຸອາທີນິ ຕໂຕ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອາຫາຣາທິເຫຕຸ ອປຣິຕ຺ຕາສໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕຠາວວິນິມຸຕ຺ຕສຎ຺ຈຣຓສ຺ສ ອຠາວາ, ‘‘ຠວສເຕປິ ວຸຕ຺ເຕ ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ, ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນທຸສ຺ສີເລ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພຕິ, ‘‘ອາຍຸສຫສ຺ສໍ ວຓ຺ຓສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ນໂຍ.

ສາສນາວຕຣຓໍ ນາມ ຍາວເທວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ, ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄປຏິເວຘນໍ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາປທສມາທານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ສີລປຣິປູຣຓໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂານຸໂຍໂຄ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຕິ ສພ຺ພາເປສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ ອຸປາສໂກປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສມາຘິ ຕາວ ນາມ ປຣມ຺ປຣາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອຸປນິສ຺ສໂຍ; ຕຖາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ¶ ສີລປຣິປູຣຓໍ ອຸປສມ຺ປທາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປາສກສ຺ສ ທສສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐານໍ ອນ຺ຕມໂສ ສຣຓາທິຄມນມ຺ປິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິເຍວາຕິ, ‘‘ສພ຺ພາເປສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓ-ວິຊ຺ຊາຈຣຓາທິ-ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍອປຣິເມຍ຺ຍ-ຄຸຓ-ສມຸທຍປູຣິເຕ ຠຄວຕິ ສທ຺ຘມ຺ເມ ອຣິຍສງ຺ເຆ ອຸຬາຣຕຣພຫຸມານຄາຣວຕໍ ຄໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາທິອາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ຎາຓປຣິໂສຘິໂຕ ປສາໂທ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸຄເຕນ ປສາເທນ ປຣິຠາວິເຕ ສນ຺ຕາເນ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫປ຺ຜລໍ ມຫານິສໍສເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ທິນ຺ນທານມ຺ປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ສຣຓໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ປສາທຠາເວນ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ຕາທິສສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈສີລໍ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິອຸປຖມ຺ຠິໂຕ ກາຍວຈີສໍຍໂມຕິ ຕຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ, ທສສີລໍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓຸໂປສຖສີລໍ, ຕຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ, ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມເຓຣສີລາທີນໍ ປນ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິສິຏ຺ຐຕຣາທິຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທິນ຺ນສ຺ສ ວິເສສມຫປ຺ຜລຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິຕາ ນາມ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ກຖໍ ທາຕຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈເທຕິ ‘‘ກິໍ ປນ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ສກ຺ກາ ທານໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອິຕໂຣ ຕາທິເສ ສຕິ ສມເຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອາມ ສກ຺ກາ’’ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ’’ຕິອາທິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ຂິປນກ຺ຂເຓ. ຍທິ ອຏ຺ຐມກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ¶ ຜລໂຕ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍເມວ, ໂກ ເນສໍ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ສຕິປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠາວສາມຎ຺ເຎ ອຕ຺ຖິ ເນສໍ ອປ຺ປພຫຸຠາໂວ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍມຫາກປ຺ປາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີນໍ ເຕນ ເຕນ ໂອຘິນາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປຫີຍມານຕ຺ຕາ ໂວທານຘມ຺ມານໍ ວຑ຺ຒມານຕ຺ຕາ ອປຣິໂຍສິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອປຣິປຸຓ຺ຓຄຸຓຕາ, ປຣິໂຍສິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຜລສມງ຺ຄີນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຄຸຓຕາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄຏ຺ເຐຫິ ຜລຏ຺ຐານໍ ເຂຕ຺ຕາຕິສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິເມຫິ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ເຐຫິ ອຸປຣິມານໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ຜລຏ຺ເຐຫິ ຜລຏ຺ຐານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣຕາ ປາກຏາ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ອຸປຣິມານໍ ທິນ຺ນທານສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໓໘໐. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸເຂ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ເກວເລ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ທານໍ ອຕ຺ຖິ ເອວ, ນ ປນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸເຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ, ຕໍ ປນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂອຸຠໂຕສງ຺ເຆເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ. ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລຠາເວນ ສທິສຕມ຺ປິ, ກຸໂຕ ອຘິກຕໍ.

‘‘ຕຖາຄເຕ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ – ‘‘ກິໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ ¶ . ອິຕໂຣ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທິປຣິຈ຺ຈາໂຄ ວິຍ ຈີວຣາທິປຣິຈ຺ຈາໂຄປິ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອກຣເຓນ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເຂຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນານໍ ວເສນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ.

ໂຄຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຘາຣຓນາມໍ, ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ສມຓາຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມມຕ຺ຕສມຓາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕ ສມຓຄໂຓ ສງ຺ໂຆ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ທຸສ຺ສີໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຄຸຓສງ຺ຂາຍາຕິ ອານິສໍສຄຓນາຍ, ມຫປ຺ຜລຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາສາວ…ເປ… ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ສງ຺ຆຄຕາ ທກ຺ຂິຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕີກາຣນ຺ຕິ ຄາຣວໍ.

ສງ຺ຆໂຕ ນ ປຸຄ຺ຄລໂຕ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຍາ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ¶ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ນາມ ທາຕພ຺ພໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓາ ສງ຺ຆຄຕາ ນ ໂຫຕິເຍວ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຓາມິຕຕ຺ຕາ. ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍາ ອິມສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ວາ ນ ວາ’’ຕິ ວິມຕິໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ກໂຣຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ‘‘ປຣສມຸທ຺ທວາສິໂນ’’ຕິອາທິນາ. ໂອປຸຎ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາເຣຕ຺ວາ, ຫຣິຕໂຄມເຍນ ອຸປລິມ຺ປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາສາວກຓ຺ຐສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ກາສາວກຓ຺ຐສມູຫສ຺ສ. ໂກ ໂສເຘຕີຕິ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ໂກ ວິໂສເຘຕິ. ມຫປ຺ຜລຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ທກ຺ຂິຓາ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນໍ, ເຕສໍ ວເສນ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາຍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, – ‘‘ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມວເສເນວ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ອຣິຍສງ຺ເຆ ທິນ຺ນທກ຺ຂິຓາຍ ນິພ຺ພິສິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວເສນ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ…ເປ… ໂສເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ, ‘‘ເຍ ເກຈິ ອຣຫນ຺ໂຕ ໂສເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຖຣາ ຈິຣປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຊຕນານມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ສາວກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ມຄ຺ຄໂສຘນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກຣເຓ ສຕິ ອກຣຓປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ອສີຕິມຫາເຖຣາ ໂສເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ.

‘‘ສງ຺ຆຄຕາຍ ¶ ທກ຺ຂິຓາຍາ’’ຕິ ກາມຎ຺ເຈຕໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລວິເສໂສ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ອຸປເນຕພ຺ໂພ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາຄຸຓວເສນ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣຠາວໂຕ, ເອຕຣຫິ ຕທຠາວໂຕ. ເອຕຣຫິ ສງ຺ໂຆ…ເປ… ນ ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນ ເຕເນວ ສມເຍນາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິມຸເຂນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຬາຣຕໍ ອນຸຬາຣຕຎ຺ຈ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສງ຺ຆຄຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອິຕຣສ຺ມິໍ ສມເຍ ທກ຺ຂິຓໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສງ຺ເຆ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິໍ ສງ຺ເຆ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສງ຺ຆຄເຕນ ¶ ປສາເທນ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຈ ຄາຣວວເສນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສມເຓ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມີ’’ຕິເຍວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ, ‘‘ໂສຕາປນ຺ເນ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ອຕິທິສຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ ສກທາຄາມີ, ປາຏິປຸຄ຺ຄລິໂກ ອນາຄາມີຕິ ເອວມາທິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ມຫປ຺ຜລຕຣເມວ.